11 Ki̇tâbu'l Cumua

Cuma Namazi
ll-KITBU'L-CUMUA 1- Cumua'nin Farz Olmasi, Yce Allah'in Su Kavli Sebebiyledir, Babi: 2- Bab: Cumua Gn Yikanmanin Fazileti 3- Cumua Iin Gzel Koku Srnmek Babi 4- Cumuanin Fazileti Babi 5- Bab 6- Cumua Iin Yag Srmek Babi 7- Bab: Cumuaya Gidecek Olan Kimse, Bulabilecegi Giysilerin En Gzelini Giyer 8- Cumua Gn Misvak Kullanma Babi 9- Baskasinin Misvakiyle Misvaklanan Kimse Babi 26 10- Cumua Gn Sabah Namazinda Okunacak Sre Babi 11- Kylerde ve Sehirlerde Cumua Namazi Babi 12- Bab: Cumua Namazinda Hazir Bulunmayan Kadinlara, ocuklara ve Digerlerine Yikanmak Lazim Olup Olmadigi? 13- Yagmurda Cumuaya Gelmezse Ruhsat Babi 14- Bab: Aziz ve Celil Olan Allah'in Kavli Ile Farz Olan Cumuaya Ne Kadar Mesafeden Gidilecek ve Bu yetle Cumua Namazi Kimlere Vacib Olacaktir? 15- Cumuanin (Ilk) Vakti, Gnesin (Semenin Ortasindan) Zail Oldugu Zamandir Babi 16- Bab: Cumua Gn Sicak Siddetli Oldugu Zaman? 17- Cumua Namazina Yrmek; 18- Bab: Cumua Gn (Mescide Girmis Olan) Iki Kisinin Arasi Ailmaz 19- Bab: Insan Cumua Gn (Din) Kardesini Kaldirip da Onun Yerine Oturmaz 20- Cumua Gnndeki Ezan Babi 21- Cumua Gn Tek Mezzin Babi 22- Imam Minber zerinde Iken Nidayi Isittigi Zaman Mezzine Cevab Verir (Ezan Lafizlarini Syler) Babi 23- Ezan Okunmasi Esnasinda Minber zerinde Oturmak Babi 24- Hutbe nnde Ezan Okunmasi Babi 25- Hutbenin Minber zerinde Yapilmasi Babi 26- Hutbe, Hatib Ayakta Dikilerek Olur Babi 27- Hutbe Yaparken Imam Yzn Cemaate Yneltir ; ve Insanlarin da Yzlerini Imama Yneltmeleri Babi 28- Hutbe (Mukaddimesin)de Allah'i Sena Ettikten Sonra "Amma Ba'du" Diyen Kimse Babi 29- Cumua Gn Iki Hutbe Arasinda Oturmak Babi 30- Cumua Gn Hutbeye Kulak Tutup Isitmek Babi 31- Bab: Imam, Hutbe Yaparken Ieriye Gelen Bir Kimse Grdgnde Ona Iki Rek'at Namaz Kilinmasi Emreder 32- Imam Hutbe Yaparken Gelen Kimse Iki Hafif Rek'at Namaz Kilar Babi 33- Hutbe Esnasinda Elleri Kaldirmak Babi 34- Cumua Gn Hutbe Esnasinda Yagmur Duasi Babi 35- Cumua Gn Imam Hutbe Yaparken Susmak ve O Sirada Yanindaki Arkadasina "Sus"
http://www.enfal.de/buhari/namaz/011.htm[11/13/2010 10:42:54 AM]
Cuma Namazi
Diyen Kimse de Lagv Yapmistir Babi 36- Cumua Gn Kendisinde Duanin Kabul Edilecegi Saat Babi 37- Bab: Cumua Namazinda (Bazi) Insanlar Imamin Meclisinden ikip Gittikleri Zaman, Imamin ve Kalip Cemaatte Hazir Bulunanlarin Namazi Caizdir 38- Cumuadan Sonra ve nce Kilinan Namaz Babi 39- Yce Allah'in Su Kavli Babi: 40- Gndz Istirahati Cumua Namazindan Sonradir Babi Rahman ve Rahim olan Allah'in ismiyle ll-KITBU'L-CUMUA (Cumua Kitabi) 1- Cumua'nin Farz Olmasi, Yce Allah'in Su Kavli Sebebiyledir, Babi: Ey mn edenler, cumua gn namaz iin agirildigi zaman hemen Allah'i zikretmeye gidin. Alis [1] verisi birakin. Bu bilirseniz, sizin iin ok hayirlidir (el-Cumua: 9) . 1- .......Eb Hureyre (R) RaslulIah(S)'tan syle buyururken isitmistir: [2] . "Bizler (kitb ehline nazaran) en sonra gelenleriz; kiyamet gnnde en basa geecek olanlariz Sundan dolayi ki, bizden evvel onlara, (daha sonra bizlere) kitb verildi. Sonra bu, onlara farz [3] . O gne i'tibr etmek iin Allah bizlere kilinan gnleri idi, fakat o gn hususunda ihtilf ettiler hidyet verdi. Artik bu hususta insanlar bizim ardimizdan gelisidirler. Yahdler(in ibdet gn) [4] . yarin, Hristiyan-/r(inki) de yarindan sonradir" 2- Bab: Cumua Gn Yikanmanin Fazileti [5] ocuklara yhud kadinlara cumuada hazir bulunmak vcib olur mu? 2- .......Bize Mlik, Nfi'den; o da Abdullah ibn Umer'den haber verdi ki, Raslullah (S): "Her [6] . biriniz cumua namazina geldiginde yikansin" buyurmustur 3- .......Abdullah ibn Umer (R) syle demistir: Bir defa Umer ibnu'I-Hattb cumua gn (minber stnde) dikilip hutbe rd ettigi esnada, Peygamber'in sahblerinden ve ilk muhacirlerden bir zt ki Usmn ibn Affn oldugunda ittifak vardir- mescide girdi. Umer , (gecikmesinden dolayi onu tevbh ve inkr kasdiyle) yksek sesle: Bu 1 saat hangi saattir? diye nida etti. O da: Mesgul idim, evime geldim, 1 derken ezani isittim, ancak bir abdest alabildim, dedi. Bunun zeri-> ne Umer (inkri daha siddetlendirerek): Bir de Raslullah'in yikanmayi emredip durdugunu bildigin hlde
Cuma Namazi
[7] yalniz abdest almak h! dedi . 4- .......Eb Sad Hudr'den: Raslullah (S): "Cumua gn yikanmasi, her balig olan kimseye [8] . vcibdir" buyurmustur 3- Cumua Iin Gzel Koku Srnmek Babi 5- .......Bize Su'be, Eb Bekr ibnu'l-Mnkedir'den tahds etti. O syle demistir: Bana Amr ibnu Suleym el-Ensr tahds edip syle dedi: Ben Eb Sad'in syle dedigine sehdet ederim: Ben Raslullah (S)'in: "Her balig olan-kimseye cumua gn yikanmak ve imkn bulursa gerek [9] misvaklanmak, gerek hos koku srnmek vcibdir" buyurduguna sehdet ederim . (Seneddeki Eb Bekr ibnu'l-Mnkedir, kendisinden nceki rv Amr ibn Suleym'in su mtalaasini haber verdi:) Amr dedi ki: Yikanmaga gelince, bunun vcib olduguna ben de sehdet ederim. Lkin misvak tutunmak ile koku srnmege gelince vcib mi, degil mi, Allah bilir. Lkin bu hadste byle gelmistir. Eb Abdillah el-Buhr syle dedi:,O, yn senedde geen Eb Bekr ibnu'l-Mnkedir, Muhammed ibnu'I-Mnkedir'in kardesidir. Hadste rv olan bu Eb Bekr'in ismi sylenmedi. Bu hadsi Eb Bekr ibnu'l-Mnkedir'den, Bukeyr ibnu'l-Esecc, Sad ibnu Eb Hill ve daha birok insanlar rivayet [10] . etti. Muhammed ibnu'l-Mnkedir, Eb Bekr ve Eb Abdillah ile knyelendirilirdi 4- Cumuanin Fazileti Babi 6- .......Eb Hureyre (R) syle demistir: Raslullah (S) syle buyurdu: "Her kim cumua gn [12] [11] , sonra (ilk saatte cumua namazina) giderse, bir deve kurbn cnblk gusl ite yikanir etmis gibi; ikinci saatte giderse bir sigir kurbn etmis gibi; nc saatte giderse (saglam) boynuzlu bir ko kurbn etmis gibi, drdnc saatte giderse bir tavuk sadaka etmis gibi; besinci saatte giderse bir yumurta tasadduk etmis gibi olur. Imm (hutbeye) ikinca da melekler hzir olur, zikri (yn [13] . hutbeyi) dinlerler" 5- Bab (Bu, geen bbdan bir fasil gibidir) 7- .......Bize Seybn, Yahya (ibn Eb Kesr)'dan; o da Eb Seleme'den; o da Eb Hureyre (R)'den tahds etti (ki o syle demistir): Umer cumua gn hutbe rd etmekteyken mescide bir zt girdi. Hemen Umer: Namazdan niin alikonuluyor sunuz? dedi. O zt: Ancak ezani isitip abdest aldim, baska is yapmadim, dedi. Umer: Peygamber (S)'in ''Herhangi biriniz cumuaya gittiginde yikansin" [14] . buyurdugunu isitmediniz mi? dedi
Cuma Namazi
6- Cumua Iin Yag Srmek Babi 8-.......Selmn el-Fris (R) syle demistir: Raslullah (S) syle buyurdu: "Bir kimse cumua gn yikanip elinden geldigi kadar paklanir ve yagindan yaglanir yhud evindeki kokudan srnr, sonra cumuaya ikar, yanyana oturan iki kimsenin arasini amaz, daha sonra (Allah tarafindan) ona takdir olundugu kadar namaz kilar, daha sonra da imm sze baslayinca (namaz bitinceye kadar) sesini [15] keserse, muhakkak o cumua ile teki cumua arasindaki gnhlari magfiret edilir 9- .......Tvs ibn Keysn syle dedi :Ben Ibn Abbs'a: Peygamber (S)'in: "Cumua gn cnb [16] , ve bir mikdr hos koku srnz" olmasaniz bile gusl ediniz ve baslarinizi yikayiniz [17] buyurmus oldugunu sylediler (ne dersin)? dedim . Ibn Abbs: Gusl evet (byle buyurdugunu bilirim), fakat hos koku (hakkinda birsey buyurdugunu) bilmiyorum, dedi. 10- .......Ibn Cureyc haber verip syle demistir: Bana Ibrhm ibnu Meysere, Tvs'tan; o da Ibn Abbs'tan olmak zere haber verdi. Ibn Abbs (R), Peygamber'in cumua gn yikanmak hakkindaki szn zikretti. Tvs: Ben Ibn Abbs'a: Kisi, kendi ailesi yaninda var ise gzel koku yhud yag [18] . srnecek mi? dedim. Ibn Abbs: Bunu bilmiyorum, dedi 7- Bab: Cumuaya Gidecek Olan Kimse, Bulabilecegi Giysilerin En Gzelini Giyer 11- .......Bize Mlik, Nfi'den; o da Abdullah ibn Umer (R)'den haber verdi (o, syle demistir): [19] grd Umer ibn Hattb, mescidin kapisi yaninda satilik ipekli itr nev'inden yollu bir elbise de: Y Raslallah; bunu satin alsan da cumua gn ve sana eliler geldigi zaman giysen, dedi. Raslullh da: "Bunu hirete nasibi olmayan giyer" buyurdu. Sonra Raslullah'a o ipeklilerden birok elbiseler geldi. Raslullah onlardan birisini Umer ibn Hattb'a verdi. Umer: Y Raslallah! Bunu bana verdin, hlbuki daha nceleri Utrid ibn Hcib'e id hlle hakkinda bana syledigini [20] . Bunun zerine Raslullah (S): "Ben onu sana giyesin diye vermedim ki" sylemistin, dedi [21] buyurdu. Umer mteakiben o elbiseyi Mekke'de bulunan msrik bir kardesine giydirdi . 8- Cumua Gn Misvak Kullanma Babi Ve Eb Sad Hudr ("Cumua gn gzel koku srnmek" babinda zikredilen hadsinde) [22] . Peygamber'den olmak zere: Dislerini misvak ile ovalar, dedi 12- .......(Eb Hureyre -R- syle demistir:) Raslullah (S): "mmetime -(diger rivayete gre) yhud insanlara- mesakkat vermem endsesi olmayaydi, kendilerine her namaz kilarken misvak kullanma
Cuma Namazi
[23] larim emrederdim" buyurdu . 13- .......Bize Enes (R) tahds edip syle dedi: Raslullah (S): "Misvak kullanmak hakkinda size ok szler syledim, (artik dinleyip itaat etmek gerek)" buyurdu [24] 14- .......Huzeyfe (R) syle demistir: Peygamber (S) geceleyin kalktigi zaman agzini (ve dislerini) [25] . iyice ovalayip temizler idi 9- Baskasinin Misvakiyle Misvaklanan Kimse Babi 26 15- .......ise (R) syle demistir: Kardesim Abdurrahmn ibnu Eb Bekr yaninda misvaklanmakta bulundugu bir misvak oldugu hlde, odama girdi. Raslullah Abdurrahmn'a bakti. Bunun zerine ben, Abdurrahmn'a: Y Abdarrahmn! Su misvaki bana ver, dedim. O da misvaki bana verdi. Ben [26] . Sonra misvagin yeni ucunu Abdurrahmn'in dislerine srtmekte oldugu yeri kirip ayirdim ignedim ve misvagi Raslullh'a verdim. Raslullah benim ggsme dayanarak o misvakla [27] . dislerini ovaladi 10- Cumua Gn Sabah Namazinda Okunacak Sre Babi 16- .......Eb Hureyre (R) syle demistir: Peygamber (S) cumua gn sabah namazinda ElfLm [28] . Mm Tenzlu es-Secde Sresi'ni ve Hel et ale'l-insni hnun mine'd-dehr Sresi'ni okur idi [29] 11- Kylerde ve Sehirlerde Cumua Namazi Babi 17- .......Ibn Abbs (R) syle demistir: Raslullah'in Medine'deki mescidinde kilinan cumuadan sonra (Medine hricinde) ilk kilinan cumua namazi Bahreyn'de bulunan Cuvs'da Abdu'1-Kays [30] . mescidindedir Eb Hureyre'den: Peygamber (S) syle buyurdu: "zerine gnes dogan gnlerin en hayirlisi cumua gndr. dem aleyhisselm o gn yaratildi, o gn cennete girdirildi, yine o gn cennetten ikarildi. Bir de kiyamet cumuadan baska bir gnde kopmayacaktir" (Mslim, Cumua; Cumua gnnn fazileti babi). Kfe limleri herhangi sreyi veya yeti herhangi vakit namazina tahsis etmek, mesel es-Secde Sresi ile Hel et'yi her cumua gn -sanki vcib yhud. baskasini okumak mekrhmus gibiokumak mekruhtur. Lkin ara sira baska sreler de okumak sartiyle, bu iki sreyi Rasl'n fiiline uyma olsun diye cumua gnleri teberrken okumakta kerahet yoktur, derler.
Cuma Namazi
18- .,.....Bize Abdullah ibn Mbarek haber verip syle dedi: Bize Ynus ibn Yezd el-Eyl'den haber verdi. Zuhr syle demistir: Bize Salim ibnu Abdillah haber verdi: Ibnu Umer (R) syle demistir: Ben Raslullah (S)'tan isittim, syle buyuruyordu: "Her birerleriniz obandir..." Ve Leys, senede sunu da ziyde etmistir: Ynus dedi ki, Ruzeyk ibnu Hukeym, Ibnu Sihb'a bir [31] . Ruzeyk, mektb yazmisti. O sirada ben de Vdi'l-Kur'da Ibn Sihb'in yaninda idim (mektubunda yanimdaki isilere) burada cumua namazi kildirmami mnsib grr msn? diye soruyordu. O sirada Eyle Vlsi bulunan Ruzeyk, yine o sirada vilyet iinde bir araz zerinde ziratle mesgul bir mil idi. Orada Sdn'h ve baskalarindan olarak bir cemat de vardi. Ibn Sihb cevb yazdi. (Okudu da) ben de isittim. (Ibn Sihb cevbinda) yanindakilere cumua namazi kildirmasini Ruzeyk'a emrediyor ve ona, Slim'in kendisine tahds ettigi su hadsi haber veriyordu: Abdullah ibn Umer syle diyordu: Ben Raslullah'tan isittim, syle buyuruyordu: "Her birerleriniz obandir ve her birerleriniz e/inin alttnda-kinden sorumludur. Devlet adamlari birer obandir ve elinin altindakileri lyikiyle muhafaza etmekten sorumludur. Erkek, ailesinde bir obandir ve o da eli alttndakilerden sorumludur. Kadin da, kocasinin evinde bir obandir ve eli altindakilerden sorumludur. Hizmeti de efendisinin malinda bir obandir ve elinin altindakilerden sorumludur" [32] . Rv syle demistir: Ve ben zannederim ki Peygamber muhakkak sunu da syledi: "Ve kisi, babasinin malinda bir obandir ve elinin altindakilerden sorumludur. (Hulsa) her birerleriniz oban [33] . ve her birerleriniz elinin altindakilerden sorumludur" 12- Bab: Cumua Namazinda Hazir Bulunmayan Kadinlara, ocuklara ve Digerlerine [34] Yikanmak Lazim Olup Olmadigi? Ibn Umer: Yikanmak ile ancak zerine cumua kilmak^ vcib olan kimseler mkelleftir, demistir [35] . 19- .......ez-Zuhr syle demistir: Bana Salim ibnu Abdillah tahds etti; o, Abdullah ibn Umer'den syle derken isitmistir: Ben Raslul-lah (S)'tan isittim: "Sizden her kim cumuaya gelirse yikansin" [36] . bu-yuruyordu 20- Bize Abdullah ibn Mesleme, Mlik'ten; o da Safvn ibn Su-leym'den; o da At ibn Yesr'dan; o da Eb Sad Hudr'den tahds etti ki, Raslullah (S): "Cumua gn yikanmasi, her balig olan kimse [37] . zerine vcibdir" buyurmustur 21- .......Bize Ibnu Tvs, babasindan tahds etti. Eb Hureyre (R) syle demistir: Raslullah (S) syle buyurdu: "Bizler (eski mmetlere gre) en son gelenleriz, kiyamet gnnde ne geecek olan lariz. Onlara kib bizden nce verildi. Bizlere ise kitb onlardan sonra verildi. Su gn, onlarin, hakkinda ihtilf ettikleri gndr. Allah bize hidyet buyurdu. Binenaleyh Yahdler'in (toplanma
Cuma Namazi
[38] gn) yarindir; Hristiyanlar9in yarindan sonradir" . Raslullah biraz skt ettikten sonra: "Her yedi gnde bir gn yikanip, basini ve btn bedenini yikamak, her mslmn zerine bir hakktir" [39] . buyurdu Bu hadsi, Ebn ibnu Salih, Muchid'den; o da Tvs'tan rivayet etti.Eb Hureyre syle demistir: Peygamber (S): "Her yedi gnde bir gn yikanmak her mslmn kisi zerine Yce Allah'in bir hakkidir" buyurdu. 22- .......Bize Verkaa, Amr ibn Dinar'dan; o da Muchid'den; o da Ibn Umer (R)'den tahds etti. [40] . Peygamber (S): "Kadinlara geceleyin mescide gitmelerine izin veriniz" buyurmustur 23- .......Ibnu Umer (R) syle demistir: Umer'in bir zevcesi vardi ki, sabah ve yatsi namazlarini her gn mescidde cematle kilardi. O kadina: Umer'in bunu istemez ve kiskanir oldugunu bilip dururken niye mescide ikiyorsun? denildi. Kadin: Beni nehyetmesinden Umer'i men' eden sey nedir? dedi. Sofan zt da: Raslullah'm "Allah'in disi kullarini, Allah'in mescidlerinden men' [41] . etmeyiniz" szdr, dedi [42] 13- Yagmurda Cumuaya Gelmezse Ruhsat Babi 24- .......Bize Muhammed ibn Srn 'in amuca oglu olan Abdullah ibn el-Hris tahds etti. bnu Abbs (R) yagmurlu bir cumua gnnde mezzinine: Eshedu erine Muhammeden Raslullah dedigin zaman Hayye ale 's-salti deme de onun yerine Sall f buytikum (= Namazinizi evlerinizde kiliniz!) szn nida et, dedi. Insanlar bundan hoslanmamis gibi davrandilar. Ibn Abbs: Bunu benden (ok) hayirli olan Zt yapti. nk cumua kat' bir farzdir (yn Hayye ale's-salti = [43] . Ben ise sizleri, Haydin namz! nidsiyle agirilinca hemen icabet edip gelmek farz olur) [44] amur ve cil iinde yrmeniz sebebiyle gnha sokmak istemedim, dedi . 14- Bab: Aziz ve Celil Olan Allah'in "Cumua gn namaz iin nida edildigi zaman hemen Allah'i zikretmege gidin; alis verisi birakin... " (ei-cumua:9). Kavli Ile Farz Olan Cumuaya Ne Kadar Mesafeden Gidilecek ve Bu yetle Cumua Namazi [45] Kimlere Vacib Olacaktir? At ibn Eb Rebh: Toplayici bir karye iinde bulundugun vakitte cumua gn namaza nida edilse, [46] . ezani isit yhud isitme, namazda bulunman senin' zerinde bir hakktir, demistir Ve Enes (R), kasrinda iken bzi vakitlerde (Basra camiinde) cumuada hzir bulunur, bzi vakitlerde
Cuma Namazi
[47] de hzir bulunmazdi. Bu kasr (Basra'nin disinda) iki fersah mesafede Zaviye denilen yerde idi . 25- .......ise (R) syle demistir: (Peygamber zamaninda) insanlar (gerek Medne'ye yakin) menzillerinden, (gerek) avlden cumua gnnde nevbetlese hzir olurlardi. Toz toprak iinde gelirler de toz ve ter vcdlarma siner ve bedenlerinden ter kokusu ikardi. (Bir defa) Raslullah (S) benim yanimda iken bunlardan biri (yhud bir takimlan) Raslulah'in huzuruna geldi. [48] . Peygamber (S): "Keski bu gnnz iin iyice temizlemeydiniz!" buyurdu 15- Cumuanin (Ilk) Vakti, Gnesin (Semenin Ortasindan) Zail Oldugu Zamandir Babi Umer'den, Al'den, Nu'mn ibn Besr'den ve Amr ibn Hureys'den de byle rivayet olunuyor -Allah onlardan [49] . razi olsun 26- .......Bize Yahya ibn Sad haber verdi ki, kendisi Abdurrahmn kizi Amre'ye cumua gnndeki yikanmanin mhiyetinden sul sormus. Amre de syle demistir: ise (R) syle dedi: (Peygamber zamaninda) insanlar kendi islerinin hizmetileri idiler (yn kendi islerini kendileri yapan takimdan idiler). Cumuaya gittikleri vakit (is zamanlarindaki hey'etleri ne ise) o hl ve hey'etleri ile giderlerdi. [50] . Bundan dolayi kendilerine "Keski yikamaniz!" buyuruldu 27- .......Enes ibn Mlik (R) syle demistir: Peygamber (S) cumua namazini, gnes (tam ortadan [52] [51] kildirir idi . batiya) meylettigi zamanda 28- .......Enes (R): Vaktiyle biz sahbler, cumua namazini erken kilar, gndz uykusunu da [53] cumuadan sonraya birakirdik, demistir [54] 16- Bab: Cumua Gn Sicak Siddetli Oldugu Zaman? 29- ....... Bize Eb Haldete -ki o Hlid ibnu Dinar'dir- tahds edip syle dedi: Ben Enes ibn Mlik'ten isittim, syle diyordu: Peygamber (S) soguk siddetli oldugu zamanlarda namazi erken kildirir, sicak siddetli oldugu zamanlarda da namazi serinlik vakte kadar geri birakirdi. Rv: Enes cumua namazini kasdediyor, demistir. Ynus ibn Bukeyr syle dedi: Bize Eb Haldete bu hadsi haber verdi de, sirf "namazi" ta'brini [55] . syledi, fakat "cumua" szn zikretmedi Ve Bisr ibnu Sabit de syle dedi: Bize Eb Haldete tahds edip syle dedi: Bir emr, bize cumuayi kildirdiktan sonra Enes'e: Peygamber (S) gle namazini nasil kildirirdi? diye sordu (da Enes bu ce [56]
Cuma Namazi
vbi verdi) . 17- Cumua Namazina Yrmek; Ve zikri cell olan Allah'in: "Allah'i zikretmeye sa'y edin.. "(cl-Cumua: 9) kavli ve Yce Allah'in: "Her kim de hireti ister ve ona lyik bir sa'y ile onun iin alisirsa... " (ei-Ur: 19) kavlinden dolayi "Sa'y edin" emrindeki sa'y, cumua namazi iin alismak ve ona gitmek ma'nsinadir diyen [57] kimse babi . [58] Ve Ibn Abbs: Cumua iin nida edildigi zaman alis veris akidleri haram olur, demistir . At [59] ibn Eb Rebh da: Ezanla beraber btn sina hareketlerin devami haram olur, demistir . Ibrhm ibn Sa'd da Zuhr'den: Cumua gn mezzin ezan okudugu zaman, yolculuk hlinde bulunan kimse ezani isitse, o cumua [60] namazinda hzir bulunmasi (mstehb olarak) lzimdir dedigini, .nakletmistir 30- .......Bize Abye ibnu Rifa tahds edip syle dedi: Ben cumuaya giderken Eb Abs (R) arkamdan bana yetisti de syle dedi: Ben Peygamber (S)'den isittim, syle buyuruyordu: "Herkimin [61] . ayaklari Allah yolunda toza bulanirsa, Allah onu cehennem atesine haram eder" 31- ....... Bize ez-Zuhr, Sad ibnu'l-Mseyyeb'den; o da Peygamber(S)'den olmak zere tahds etti. [62] : Bize Suayb, Zuhr'den haber verdi; o syle Ve yine bize Ebu'l-Yemn tahds edip syle dedi demistir; Bana Eb Seleme ibnu Ab-dirrahmn haber verdi ki, Eb Hureyre syle demistir: Ben Raslul-lah(S)'tan isittim, syle buyuruyordu: "Namaz (iin) ikaame olundugu zaman, namaza kosa kosa gitmeyip, vakaar ve sekneti elden birakmayarak ve agir agir yryerek gidiniz. Namazin yetistiginiz kadarini (immla beraber) kiliniz, kairdiginiz kismim da (yalniz olarak) tamamlayiniz" [63] . 32- .......Bize Al ibnu'l-Mubrek, Yahya ibn Eb Kesr'den; o da Abdullah ibnu Eb Katde'den tahds etti. Eb Abdillah Buhr syle dedi: Ben Abdullah'in bu hadsi ancak babasi Eb Katde Haris ibn Rib' el-Ensr'den; onun da Peygamber'den rivayet ettigini biliyorum. Peygamber (S): "Namaza ikaame edildigi vakit beni (hcremden ikmis) grmedike ayaga kalkmayiniz ve seknet [64] . zere olunuz" buyurmustur [65] 18- Bab: Cumua Gn (Mescide Girmis Olan) Iki Kisinin Arasi Ailmaz 33- .......Selmn el-Fris (R) syle demistir: Raslullah (S) syle buyurdu: "Cumua gn gusl edip de gcnn yettigi derecede m-kemmelen temizlendikten, yhud yaglandiktan, yhud herhangi g
Cuma Namazi
zel kokudan srndkten sonra (cmi'e) giden, cematten iki kisinin arasina girmeyen, sonra kendisine takdir edilen namazi kilan, sonra imm minbere iktigi zaman susan hibir kimse mstesna olmamak zere, onun o gnle gelecek diger cumua arasindaki gnhlari muhakkak ki [66] . magfiret olunmustur" [67] 19- Bab: Insan Cumua Gn (Din) Kardesini Kaldirip da Onun Yerine Oturmaz 34- .......Bize Ibnu Cureyc haber verip syle dedi: Ben Nfi'den isittim, syle diyordu: Ben Ibnu Umer(R)'den isittim; Peygamber (S) insanin kendi (dn) kardesini oturdugu yerinden kaldirip oraya oturmasini nehyetti, diyordu. (Ibnu Cureyc syle dedi:) Ben Nfi'e: [68] . Bu nehiy cumuada mi? diye sordun. Nfi': Cumuada da baska namazlarda da, dedi [69] 20- Cumua Gnndeki Ezan Babi 35- .......Size Ibn EbZi'b, Zuhr'den; o da es-Sib ibn Yezd'den tahds etti. O syle demistir: Cumua gn ezanin ilki Peygamber (S) ile Eb Bekr ve Umer (R) zamanlarinda imm minbere oturdugu vakit baslardi. Usmn halfe oldugu ve insanlar (Medine'de) ogaldigi zaman Zevr zerinde [70] . (Eb Abdillah Buhr: Zevr Medine arsisinda bir yerdir, de okunan nc nidayi ilve etti [71] di ) . [72] 21- Cumua Gn Tek Mezzin Babi 36- .......Sib ibnu Yezd (R) syle demistir: Cumua gn nc ezan okumayi ziyde eden Usmn ibn Affn(R)'dir ki, Medne ahlsi ogaldigi zaman idi. Peygamber(S)'in ise bir mezzinden baska [74] [73] ve cumua ezan okunmasi da imm minber zerine oturdugu vakitte olurdu yoktu 22- Imam Minber zerinde Iken Nidayi Isittigi Zaman Mezzine Cevab Verir (Ezan [75] Lafizlarini Syler) Babi 37- ......Eb Umme ibn Sehl ibn Huneyf syle demistir: Ben Eb Sufyn'in oglu Muviye'den syle dedigini isittim: O, minber zerinde oturmus iken mezzin ezan okudu da: Allhu Ekber Allhu Ekber dedi. Muviye de: Allhu Ekber, Allhu Ekber dedi. Mezzin: Eshedu en l ilahe ille'llh [76] . Mezzin: Eshedu enne Muhammeden dedi. Muviye: Ben de (buna sehdet ederim), dedi raslullah dedi. Muviye: Ben de (buna sehdet ederim), dedi. Mezzin ezan okumayi bitirince Muviye: Ey insanlar! Ben RasluIlah(S)>in,bu'ma-kaamda (yni bu minber zerinde) oturur ve [77]
Cuma Namazi
mezzin ezan okurken benden isittiginiz bu szleri syler.oldugunu isitmisimdir, dedi [78] 23- Ezan Okunmasi Esnasinda Minber zerinde Oturmak Babi 38- .......Sib ibn Yezd (R) syle haber vermistir: Cumua gn ikinci ezan okunmasini, mescid ahlsi ogaldigi zaman Usmn (R) emretti ve cumua gn ezan okunmasi, imm minbere oturdugu sira idi. 24- Hutbe nnde Ezan Okunmasi Babi 39- .......Zuhr syle demistir: Ben Sib ibn Yezd'den isittim, syle diyordu: Raslullah (S) ile Eb Bekr ve Umer zamanlarinda cumua gn ezan, birincisi imm cumua gn minber zerine oturdugu sirada idi. Sonra Usmn (R)'in halifeligi zamaninda insanlar ogaldiginda Usmn cumua gn nc ezani emretti de, bu ezan Zevr zerinde okundu. Binenaleyh is bu minval zere (yn iki [79] . ezan, bir ikaamet zerine) sabit oldu 25- Hutbenin Minber zerinde Yapilmasi Babi [80] . Enes ibn Mlik (R) de: Peygamber (S) minber zerinde hutbe yapti, demistir 40- ....... Bize Eb Hazim ibnu Dnr (140) syle tahds etti: Minberin hangi agatan yapildiginda mnkasa eden bir takim kimseler, Sehl ibn Sa'd es-Sid'ye geldiler de, ona bu mes'eleyi sordular. Bunun zerfne Sehl syle dedi: Vallahi ben onun neden yapildigini bilmekteyim. Ve yine yemn olsun ki, ben onu ilk kuruldugu gn de, Raslullah'in ilk defa zerine oturdugu gn de grmsmdr. Ra-slullah (S) Ensr kadinlarindan fuln kadina -Sehl, bu kadinin ismini sylemistir:- "Marangozklene emret de, benim iin insanlara hitb ettigim zaman zerine oturabilecegim, tahtalardan birsey yapsin " buyurdu. O kadin da o klesine emretti. O da Gbe'nin ilgin agalarindan onu yapti. Sonra onu getirdi. Kadin Raslullah'a haber yolladi. O da emretti, iste suraya konuldu. Sonra Raslullah'in bunun zerinde syle namaz kildigim* grdm: Raslullah minber zerinde tekbr aldi, sonra yine minber zerinde iken ruk'a vardi. Sonra geri geri asagiya indi de minberin dibinde secde etti. Sonra yine minber zerine dnp tekrar etti. Bylece iki rek'at namazi bitirince, Ras-lullah insanlara dnd de: "Ey insanlar! Bu grdgnz seyleri ancak bana [81] . uyasiniz ve benim namazimi grenesiniz diye yaptim" buyurdu 41- ....... Bana Yahya ibnu Sad haber verip syle dedi: Bana Enes'in oglunun oglu haber verdi ki, o Cbir ibn Abdillah'tan isit-mistir. Cbir (R) syle demistir: Bir hurma ktg vardi, Peygamber (S) [82] . Kendisi iin minber konuldugu zaman biz bu -hutbe yaparken- onun zerinde dururdu ktkten, gebeligi on aylik develerin iniltisine benzer sesler isittik. T ki Peygamber (minberden) [83]
Cuma Namazi
inip de elini onun zerine koyunca (sustu) . Sleyman ibn Bill, Yahya ibn Sad'den syledi (o, syle demistir): Bana Enes ibn Mlik'in oglu [84] olan Ubeydullah'in oglu Hafs ha-beF verdi ki, kendisi Cbir ibn Abdillah'tan isitmistir . 42- Bize dem ibn Eb Iys tahds edip syle dedi: Bize Ibnu Eb Zi'b, Zuhr'den; o da Slim'den; o da babasi Abdullah ibn Umer'-den tahds etti. Abdullah ibn Umer syle demistir: Ben Peygamber(S)'den minber zerinde hutbe yaparken isittim (hutbesinde): "Her kim cumuaya gelecekse [85] . yikansin" buyurdu 26- Hutbe, Hatib Ayakta Dikilerek Olur Babi [86] . Enes de: Peygamber (S) ayakta dikilerek hutbe yaparken... demistir 43- .......Ibnu Umer (R) syle demistir: Peygamber (S) sizin simdi yapmakta oldugunuz gibi, ilk [87] . hutbeyi ayakta yapar, sonra oturur, sonra (tekrar ikinci hutbe iin) ayaga kalkardi [88] ; ve Insanlarin da Yzlerini Imama 27- Hutbe Yaparken Imam Yzn Cemaate Yneltir Yneltmeleri Babi [89] . Ibn Umer ile Enes (R) imma yneldiler 44- .......Eb Sad el-Hudr (R) syle demistir: Gnn birinde Peygamber (S) minber zerine oturdu, [90] . bizler de epevre O'nun etrafinda oturduk 28- Hutbe (Mukaddimesin)de Allah'i Sena Ettikten Sonra "Amma Ba'du" Diyen Kimse Babi [91] Hutbe mukaddimesin d eki bu "Amma ba'du" szn Ikrime, Ibn Abbs'tan; o da Peygamber(S)'den rivayet [92] . etti 45- .......Bize Hism ibnu Urve tahds edip syle dedi: Bana Ftima bintu'l-Munzir, Eb Bekr'in kizi Esma 'dan haber verdi. Esma (R) syle demistir: Ben ise'nin yanina girdim. Insanlar namaz kilmaktalardi. Ben: Insanlarin bu hli nedir? dedim. ise (gnes tutuldugunu anlatmak iin) basi ile gkyzne dogru isaret etti. Ben: Bir yet (yn bir azb yhud kiyamet almeti) mi? diye sordum. ise yine basiyla evet dedi. Esma syle dedi: (Bunun zerine ben de namaza durdum) Raslullah namazi ok uzatti. Nihayet bana bir bayginlik geldi. Yanimda su dolu bir kirba vardi. Onun agzini
Cuma Namazi
atim ve ondan basima su dkmeye basladim. Nihayet Raslullah namazi bitirdi, gnes de ailmisti. Raslullah namazdan sonra insanlara hutbeye baslayip; Allah'a lyik oldugu sifatlarla hamd ettikten sonra "Amma ba'du" dedi. Esma dedi ki: Tam bu sirada Ensr'dan bir takim kadinlar konusup grlt etmeye basladilar. Ben de onlari susturayim diye yzm onlarin tarafina meylettirdim. Bundan dolayi "Amma ba'du" dan sonrasini isitmedim. ise'ye: Raslullah ne dedi? diye sordum. ise syle dedi: Raslullah syle buyurdu: "Cennet ve cehenneme kadar evvelce bana gsterilmemis hibir sey kalmadi ki, bu makaamimda grms olmayayim. Ve su da bana vahyolundu ki, sizler kabirlerinizde Mesh Deccl (yznden ekilecek) imtihanlara benzer yhud [93] ona yakin bir imtihan geireceksiniz. Kabirde her birinize gelinecek de: Bu adam hakkindaki ilmin nedir? denilecek. M'min yhud mkin olan kimse -bu sekki Hism syledi-: O, Muhammed'dir, o Allah'in Rasl'dr. Bize beyyineler ile hidyet getirdi. Biz de O'na mn ettik, da'vetine icabet ettik, izine uyduk ve O'nu tammiyle tasdik eyledik, diyecek. Bu cevb zerine o kimseye: Yat da iyice uyu. Biz senin O zta inanmakta oldugunu kat'iy-yetle bilmekteyiz, denilecek. Amma mnafik yhud sbheci olan kimseye gelince -yine Hism terddli syledi- ona da: Senin bu adam hakkindaki bilgin nedir? denilecek. O da: Ben bilmiyorum, insanlarin bir sey sylediklerini isittim, ben de syledim, diyecektir." Hism syle dedi: Yemn olsun Munzir kizi Ftima bunlari bana sylemis, ben de aynen ezberlemisimdir. Su kadar ki, Ftima'nin kat' sylemedigi seyleri ezberlemedim. 46- .......Bize Eb sim, Cerr ibn Hzim'dan tahds etti. O syle demistir: Ben el-Hasen elBasr'den isittim, syle diyordu: Bize Amr ibnu Taglib (R) syle tahds etti: (Bir defa) Raslullah'a -Bahreyn'den-birok mal yhud bir ok esr getirilmisti. Onu taksm etti de bzi kimselere atiyye verdi, bzi kimselere atiyye vermedi. Sonra atiyye vermedigi kimselerin gcenip sikyet ettikleri haberi kendisine ulasti. Bunun zerine (hitb etmek iin) Allah'a hamd, sonra sena etti, ondan sonra da "Amma ba'du" diyerek syle buyurdu: "Vallahi ben atiyye vermedigim kimseyi, atiyye verdigim kimseden ziyde sevip dururken, yine birine atiyye verir (sevdigime) atiyye vermedigim olur. Lkin su kadar var ki, ben bir takim kimselere, kalblerinde sabirsizlik ve hirs grdgm iin mal veririm [94] Bzi kimseleri de Allah Tal'mn, kalblerinde yarattigi zenginlik ve hayra havale ederim (mal [95] vermem). Amr ibn Taglib de bu sonuncular arasindadir" . Rv Amr ibn Taglib: Vallahi Raslullah'in bu kelmina bedel kirmizi develere mlik olmayi gnlm istemez, demistir. Bu hadsi rivayet etmekte, Ynus ibn Ubeydillah ibn Dnr el-Abd, ona [96] . mut-baat etmistir 47- .......Bize Leys, Ukayl'den; o da Ibn Sihb'dan tahds etti. Ibn Sihb syle demistir: Bana Urve haber verdi; ona da ise (R) syle haber vermistir: Raslullah (S) bir gece hcreden disariya ikti, mes-cidde namaz kildi. Bir takim insanlar da onun namazina uyup na-. mz kildilar. Sabaha girince insanlar bunu kendi aralarinda I konustular. Bundan dolayi mtekib gece daha ok insan toplandi T ve yine Peygamber ile birlikte gece namazi kildilar. Sabah olunca in-v sanlar yine konustular. nc gece mescid ahlsi hayl ok oldu. t Raslullah
Cuma Namazi
yine ikti, insanlar da O'nun namazina uyarak namaz kil-a dilar. Drdnc gece oldugu zaman mescid, ahlyi almaktan ciz r oldu (Peygamber onlarin yanlarina gitmedi). Nihayet sabah namazi ni kildirmak iin ikti. Sabah namazini kildirinca, insanlara ynelip sehdet kelimelerini syledi.'Sonra'Mmm ba'du"dedi ve:"Su muhakkak ki dn geceki durumunuz bana gizli olmadi. Lkin ben, gece namazi zerinize farz olunur da sonra ondan ciz olursunuz diye endse ettim" buyurdu. [97] Ynus ibn Yezd el-Eyl, bu hadsi rivayet etmekte Ukayl'e mutabaat etmistir 48- Bize Ebu'l-Yemn tahds edip syle dedi: Bize Suayb, Zuh-r'den haber verdi; o syle demistir: Bana Urve, Eb Humeyd es-Sid'den haber verdi: Eb Humeyd, ona syle haber vermistir: Ra slullah (S) bir gn gle ile aksam arasinda bir namaz ardindan hutbeye kalkip tesehhd etti, Allah Tal'ya hamd ve sena eyledi. Ondan sonra da "Amma ba'du" dedi. Bu hadsi Hism'dan; o da babasindan; o da Eb Humeyd'den; o da Peygamber (S) "Amma ba'du" dedi, diye rivayet etmekte Eb Muviye ile Eb Usme, Zuhr'ye mutbaat etmislerdir. Muhammed ibn el-Aden ise Zuhr'ye, Sufyn ibn Uyeyne'den sdece "Amma ba'du" lfzinda mutbaat etmistir, [98] hadsin tamminda degil " 49- .......Zuhr syle demistir: Bana Al ibn Hseyin (94) haber verdi. Misver ibn Mahrame (R) syle demistir: Raslullah (S) ayaga kalkti, ben ondan isittim ki, sehdet kelimelerini syledigi zaman "Amma ba'du" diyordu. [99] Zubeyd Zuhr'den rivayet etmekte ona mutbaat etti 50- .......Ibn Abbs (R) syle demistir: Peygamber (S) bir gn omuzu zerindeki byk bir ridya sarinip brnms olarak ve basini da boz bir sarik ile baglamis oldugu hlde minbere ikti. Bu (hitb etmek iin minbere) son oturmasi oldu. Allah'a hamd ve sena etti. Sonra: "Ey insanlar! Yakinima gelin" buyurdu. Sahbler O'na dogru toplandilar. Ondan sonra Raslullah "Amma ba'du" diyerek syle buyurdu: "Iyi biliniz ki, bu Ensr cemati (gnden gne) azalacaklar, baska kimseler ise ogalacaklardir. Binenaleyh Muham-med mmeti 'nden her kim herhangi bir sey zerine vilyet sahibi olup da bir kimseye zarar vermeye veya menfat eristirmeye muktedir olacak olursa, [100] Ensr'dan iyilik edenlerin iyiligini kabul, ktlk edenlerin seyyiesinden vazgeip affetsin" 29- Cumua Gn Iki Hutbe Arasinda Oturmak Babi [101] 51- .......Ibnu Umer (R) syle demistir: Peygamber (S) iki hutbe yapar, aralarinda oturur idi [102] 30- Cumua Gn Hutbeye Kulak Tutup Isitmek Babi 52- .......Eb Hureyre (R) syle demistir: Peygamber (S) syle buyurdu: "Cumua gn oldugu zaman
Cuma Namazi
mescidin kapisi yaninda melekler durur, gelenleri ncelik sirasiyle yazarlar. Erken gelenin meseli bir deve kurbn eden kimse gibidir. Ondan sonraki bir sigir kurbn eden gibi; ondan sonra bir ko kurbn eden gibi; ondan sonraki bir tavuk sadaka eden; sonra bir yumurta sadaka eden gibidir. [103] . Imm hutbeye ikinca melekler sahfelerini drp zikri dinlerler" 31- Bab: Imam, Hutbe Yaparken Ieriye Gelen Bir Kimse Grdgnde Ona Iki Rek'at Namaz Kilinmasi Emreder 53- .......Cbir ibn Abdillah (R) syle demistir: Peygamber (S) cumua gn insanlara hutbe yaparken bir kimse geldi. Hemen Peygamber: "Yfuln, sen namaz kildin mi?" diye sordu. O zt: Ha- yir, [104] dedi. Peygamber: "(yleyse) kalk da iki rek'at namaz kil" buyurdu 32- Imam Hutbe Yaparken Gelen Kimse Iki Hafif Rek'at Namaz Kilar Babi 54- .......Cbir (R) syle demistir: Peygamber (S) cumua gn hutbe yaparken bir kimse girdi. Peygamber ona: "Namaz kildin mi?" diye sordu. O: iayir, dedi. Peygamber: "(yleyse) iki rek'at [105] . namaz kil" buyurdu 33- Hutbe Esnasinda Elleri Kaldirmak Babi 55- .......Enes (R) syle demistir: Peygamber (S) cumua gn hutbe yapmakta iken bir zt ayaga kalkti da: Y Raslallah! At srleri helak oldu, davar srlen helak oldu. Allah'a, bize yagmur [106] . vermesini du ediver! dedi. Bunun zerine Raslullah iki elini uzatti ve du etti 34- Cumua Gn Hutbe Esnasinda Yagmur Duasi Babi 56- .......Enes ibn Mlik (R) syle demistir: Peygamber (S) zamaninda insanlara bir kitlik isabet etti. Bir cumua gn Peygamber hutbe yaparken bir bedevi Arab ayaga kalkti da: Y Raslallah, mallar helak oldu, oluk ocuk da a kaldi; bizim iin Allah'a du ediver, dedi. Raslullah iki elini kaldirdi ki, biz o sirada gkyznde hibir bulut parasi grmyorduk. Nefsim elinde olan Allah'a yemn olsun, bulutlar daglar misli gkyzn kaplamadika Raslullah ellerini indirmedi ve minberinden [107] . O de inmedi. Nihayet yagmur tanelerinin O'-nun sakali zerinde yuvarlandigini grdm gnmz, ertesi gn, daha ertesi gn ve ondan sonra gelen gn; t teki cumuaya kadar hep zerimize yagmur yagip durdu. Ertesi cumua yine o bede-v (Enes'in dedigine gre) yhud bir baskasi ayaga kalkti da: Y Raslallah, binalar yikildi, mallar boguldu. Bizim iin Allah'a du et, dedi. Bunun zerine Raslullah yine iki elini kaldirdi da: "Allhum-me havleyn vel aleyn = Y [108] . Bunu sylerken de eliyle hangi Allah, etrafimiza (yagdir), zerimize degil" diye dua etti cihetteki buluta isaret ediyor idiyse, orasi aildi ve Medne (st aik) bir alan gibi oldu. Kanat
Cuma Namazi
Vdsi bir ay mtemadiyen akti ve herhangi cihetten kim geldi ise bol bol yagmur yagdigini syledi [109] . 35- Cumua Gn Imam Hutbe Yaparken Susmak ve O Sirada Yanindaki Arkadasina "Sus" Diyen Kimse de Lagv Yapmistir Babi [110] . Ve Selmn, Peygamber'den: Imm konustugu zaman (herkes) susar (buyurdu), dedi 57- .......BanaSadibnu'l-Mseyyeb haber verdi ki, onadaEb Hureyre (R) syle haber vermistir: Raslullah (S): "Cumuagn imm hutbe yaparken sen (yanindaki) arkadasina 'Sus (dinle)' desen, [111] . yine lgv etmis olursun" buyurdu [112] 36- Cumua Gn Kendisinde Duanin Kabul Edilecegi Saat Babi 58- .......Eb Hureyre (R) syle demistir: Raslullah (S) cumua gnn zikretti de: "Onda bir saat vardir ki, mslmn olan hi bir kul kalkip namaz kilarken o saate rastlayip da Yce Allah'tan bir sey istemeyedursun, ille O, bunu kendisine venV'buyurdu ve o saatin kisa oldugunu anlatmak iin [113] . eli ile isaret etti 113 37- Bab: Cumua Namazinda (Bazi) Insanlar Imamin Meclisinden ikip Gittikleri Zaman, [114] Imamin ve Kalip Cemaatte Hazir Bulunanlarin Namazi Caizdir 59- .......Bize Cbir ibn Abdillah (R) tahds edip syle dedi: Biz Peygamber (S) ile birlikte (cumua) namazi kilacagimiz sirada (Sm tarafindan) yiyecek ykl bir kervan geliverdi. Insanlar o kaafileye [115] . Onun dogru ynelip gittiler. Nihayet Peygamber'in beraberinde on iki kisiden baska kalmadi zerine iste su yet nazil oldu: "Onlar bir ticret yhud bir oyun, bir eglence grdkleri zaman ona ynelip dagildilar da, seni ayakta biraktilar. De ki: Allah'in yanindaki, eglenceden de, ticretten de [116] . hayirlidir ve Allah rizik verenlerin en hayirltSldir" (el-Cumua: II) [117] 38- Cumuadan Sonra ve nce Kilinan Namaz Babi 60- .......Bize Mlik, Nfi'den; o da Abdullah ibn Umer (R)'den haber verdi (o, syle demistir): Raslullah (S) gle namazindan evvel iki ve ondan sonra yine iki, aksam namazindan sonra da kendi evinde iki rek'at namaz kilardi. Yatsi namazindan sonra (yine evinde) iki rek'at kilardi. Cumua namazindan sonra ise (mescidden kendi evine) dnmedike namaz kilmazdi. Lkin evine [118]
Cuma Namazi
dnnce iki rek'at kilardi . 39- Yce Allah'in Su Kavli Babi: [119] "Artik o namaz kilininca yeryzne dagdin, Allah'in /adlindan arayin... " (ei-cumua: 10) 61- .......Sehl ibnu Sa'd (R) syle demistir: Iimizde bir kadin vardi. Su arklari kenarindaki tarlasinda pazi bitkisi yetistirirdi. Her cumua gn olunca pazilarin kklerini sker, bir tencereye kor, sonra gttg bir avu arpayi iine atardi ki, o kkler etli kemik manzarasini alirdi. Bizler cumua namazindan ikinca o kadina ugrar, selm verirdik. O da bu yemegi bizlere yaklastirir, biz de onu [120] . kasiklardik. Ve biz, kadinin o yemegi iin cumuanin abuk gelmesini temenni eder dururduk 62- .......Bize Ibnu Eb Hazim, babasindan; o da Sem"den (yukarida geen) bu hadsi tahds etti. Eb Hzim'in oglu Abdulazz burada sunu ziyde etmistir: Biz (Peygamber zamaninda) cumuayi [121] . kilmadan ne gndz uykusuna yatar ve ne de kusluk yemegi yerdik, dedi 40- Gndz Istirahati Cumua Namazindan Sonradir Babi 63- .......Bize Eb Ishk el-Fezr, Humeyd'den tahds etti. O syle demistir: Ben Enes (R)'ten isittim: Bizler cumuaya erken davranir, namazdan sonra da gndz istirhati yapardik, diyordu [122] . 64- .......Sehl (R): Bizler Peygamber (S) ile birlikte cumua namazini kilardik; kaylle yn gndz [123] . istirhati ondan sonra olurdu, dedi Hatime: Bu Cumua Kitabi 79 hads ihtiva etti. Bunlardan 64 tanesi mevsldr. Muallak ve mutbaalar ise 15 tanedir. Bunlardan Cumua'da ve daha nce de mkerrer olanlari 36'dir. Hlis olani yni tekrarsiz olani 43 hadstir; bunlarin hepsi de mevsldr... (Ibn Hacer).
[1] Buhr, Cumua'nin farziyyetini bu yetle isbt etti. Cumua, en meshur lgate gre, cm'in tresi ve mm'in tre veya sknu ile okunur. Simdi persembe ile cumartesi dedigimiz gnlerin arasindaki gnn ismi, ayni zamanda o gn hutbeden sonra kilinmasi farz olan iki rek'at namazin ismidir. Essi, cem'Iyet ve cemat gibi toplanma ve dernek ma'nsiyle alkali olan. cumua, bizim bu ad ile bildigimiz ma'lm gnn ismidir ve mslmnlann hafta bayramidir. [2] Kitb ehline nazaran hirn, yni en sonra gelenler olmamiz, zaman bakirnin-dan sonradan gelisimizdendir; Peygamberlere id mmetlerin dnyya en son gelmis olaniyiz. Sbikn olmamiz ise hidyet ve .menzile yksekligi bakimindan, eski mmetlerin nne gememiz ve bunun semeresi olarak kiyamet gnnde her mmetten evvel hasr olunacagimiz gibi, en evvel hesabi grlmek ve cennete girmek hususlarinda da he> mmetin nne gemek, Muhammed mmeti'-ne nasb olacaktir. Nitekim Mslim'deki Eb Hureyre Ile Huzeyfe rivayetinde Biz hem dny ahlsinin en sona kalanlariyiz, hem de kiyamet gnnde en basa geip btn mahlkaattan evvel lehlerine hkm verJlecek (yhud: aralarindaki da'-vlar ayrilacak) olanlariz" buyurulmustur (Cumua, 6. bb, 22-857). Bir bakima gre, pazardan hatt cumartesinden evvel gelen gnn -ki cumuadir- faziletini elde ettigimiz iin sabiklar sayiliriz. [3] Bu ihtilfa Kur'n'da da kisaca isaret edilmektedir. "Cumartesi ta'tli ancak onda ihtilfa dsenlere (farz) edi7tf/"(en-NahI:l27). Allah Tal'nin ta'zmini ve toplu olarak Ibdet edilmeye tahsisini farz kildigi gn, ayni ile cumua mi idi, yoksa herhangi bir toplanma gn farz edilip de o gnn ' ta'ymi eski mmetlerin ictihdlanna birakilmis ve ictihd hatsi olarak baska bir gn m seilmisti? Her iki ihtiml de vriddir [4] Hidyetin burada iki vechi vardir: Ya Hakk Tal'nin gn semeyi itihadimiza birakmayip cumuayi tahsis buyurmasi suretiyle hidyet, yhud gn ta'yni, gemis mmetler gibi bizim de itihadimiza havale edilmis iken, itihadimizda isabet edip, Allah rizsina muvafik olan gn semekle mazhar oldugumuz hidyet. Medine'de ilk
Cuma Namazi
cumua namazi hakkinda rivayet edilen Es'ad ibn Zurre kissasi ikinci ma'nyi kuvvetlendiriyorsa da, Eb Hureyre Ile Huzeyfe'nIn yukarida ri. vyet ettikleri hadisin devami, ilk ma'nyi te'yd etmektedir: "Allah Tal biz-den evvel gelenlere cumuayi tutmak yolunu gstermedi. Yahdler'in huss gn cumartesi, Hristiyanlar'in huss gn pazar oldu. Derken bizi dnyya getirdi ve cumua gn yolunu bize gsterdi. Ve cumua, cumartesi, pazar gnlerini ibdet gn kilmis oldu". "Allah bizleri o gne hidyet eyledi"; bu kelmin tevcihi hususunda sarihler dediklerini demislerdir. Tevrat'ta sahh olan bilgiye nazaran bende su grs vardir: Cumartesi bizatihi Yahdler'e farz kilinmisti. Yanildiklarini is'r eden o szn ma'nsi, kitb ehli kendi gnlerini hrmetli kilmalarinda yn Yahdler cumartesiyi semekte, Hristiyanlar pazari semekte hat ettiler demek degil, fakat onun ma'nsi sudur: Allah, kullarina her bir hafta iinde kendisine ibdet edilmek iin konulmus bir gn olmasini kararlastirdi, tste bu gn mcmel idi, ta'yn edilmemisti. Bu gnn ta'yn edilmesi, Allah'in inyetiyle onlarin istidadi ilimlerine ve tabi isti'ddlanna birakilmisti. Yahd-ler'de, Allah'in mahlkaatini bu gnde yaratmaya basladigina ilimleri bulunup, bu Ilim avmm ve havsslannin kalblerine sirayet ederek, cumartesiyi ta'zime det edinmis ve buna alismis olduklarindan bu mcmellik onlar hakkinda cu-martesi'de taayyn etti ve bu gn, onlara farz kilindi. Hristiyanlar hakkindaki beyn da byledir. Muhammed mmeti ise, Allah'in kullarini bos biraktigi zaman olan cumua gn hususundaki ta'ynine hidyet buldu. Bylece onlar Yahudi ve Nasr'nin ulasamadiklari bir fazilete nail oldular. Yahudi ve Nasr'nin kendi gnlerinden dolayi kinanmis olmalari, her ne kadar hayiz, kadinin kendi isi ve kesbi altina girmeyip, tabi istidadindan nes'et eden bir hl ise de, kadinin yine de hayzi sebebiyle dn eksikligi ile levm edilmesi gibidir. Iste bu tahkk iledir ki, hads, Tevrat'ta da sabit olan duruma uygun dsmstr. Iyi dsn!(Sh ^ Veliyyullah, Se'rhu Tercim... s. 79-80). Cumua yeti, cumuanin farziyyetinde nass oldugu gibi, bu ve benzeri hadsler de nasstir. [5] Bu baslikta kisim vardir: Birincisi cumua gn yikanmanin fazleti; ikincisi ocugun cumuada hzir bulunmasi; ncs kadinin cumuada hzir bulunmasidir. Sonra Buhr, birinci kismin hkmn zikretmekle yetindi ki, o da yikanmanin faziletidir. nk bunun ma'nsi yikanmaga ragbet ettirmektir; bu hkmde deliller ittifak etmistir. Son iki kisimda hkm kesin sylemedi de soru tarzinda zikretti. ocuk ve kadin hakkindaki ihtimli gelecek hadslerle bertaraf edecektir. [6] Bu emir, bu yikanmanin cumua namazina hass bir yikanma oldugunu gsterir. Mslim'de "Izerdeahaduhum..." (el-Cumua, I-"844") denilmis olmasi, bu hkm daha sarh olarak anlatir. [7] Bu hadste haber verilmis olan Peygamber'in israrli-yikanma emri, vucb iin olmadigi anlasiliyor. Zr bu emrin vucb iin oldugu gerek Umer, gerek Usmn, gerekse mescidde hzir olan diger sahblerce ma'lm olaydi, Umer ten-bh ile yetinmez de: "Hemen dn, yikan" der idi. Usmn'in ise o gn cumua yikanmasi iin evine dndgne dir hibir tarkten rivayet yoktur. [8] Buradaki vcib szn fakhlerin ogu tergb ve te'kde hamletmislerdir [9] "Vcibdir" sz, "vcib gibidir" ma'nsina da gelebilir. Imm Mlik, vcba dellet eden hadslerin zahirine bakarak, cumua yikanmasinin vcib olduguna kaail olmustur. Fakhlerin ogu ise, vucba kaail olmayip, vucb lfzini burada tergbe ve emri vcib imiscesine te'kde hamletmislerdir. Zr bu hadste -vcib olmadigi zerinde ittifak edilmis olan- misvak tutunmak ile gzel koku srnmek, yikanmak zerine atf edilmistir. Ma'tf ile ma'tfun aleyh'in ise hkm birdir. Ikisi vcib olmayinca gusl de vcib degil demektir... Hulsa bu hadste emredilen yikanma, misvaklanma ve hos koku srnme; bunlarin de cemate bedenin irkin kokusuyle ez vermemek hikmetine binen olup, gusl, diger ikisinden daha mstehb emirdir. [10] Bu izahtan murd, Su'be'nin bu hadsi Eb Bekr ibnu'l-Mnkedir'den rivayet etmekte yalniz kalmadigini gstermektir (Ibn Hacer). [11] Cnblk yikanmasi ile yikanmak, keyfiyeti o yikanmaga benzeyen yikanmak ma'nsinadir, yoksa cnb kimseye vcib olmus gusl gibi hkmde, yn vu-cbda, ona benzeyen demek degildir. Maamafih bzilari vechi sebehi hkmde bulup, musallnin hall ve haramda gz kalmaksizin rahat ve nefs sknu ile cumuaya gidebilmesi iin, cins mnsebetten sonraki yikanma kasdediidigini sylemislerdir. [12] "Ilk saatte" kaydi, Muvatta'daki rivayette sabittir. Bu, cumua namazina erken davranma saatlerinin baslangicini ifde eder. [13] Mslim'deki rivayet de syledir: "Cumua gn olunca mescid kapilarinin her birinde bir takim melekler, girenleri sirasiyle yazarlar; imm minbere ikip oturunca fazilet derecelerini tesbtte mahss olan sahfeleri yn defterleri drp hutbeyi dinlemege gelirler... " (el-Cumua, 7. bb, 24-"850"). Cumuaya erken davranmak, cematin zimmetine terettb eden bir vazfe-dir. Immin ise Peygamber ile Rsid Halfeler'e uyarak hutbe vaktine kadar gecikmesi snnettir. [14] Bu hads, 3 rakamiyle daha mufassal olarak geti. Hadsin geen bb basligina uygunluk vechi, Umer'in, erken davranmaktan alikonulmasi sebebiyle sahb-ler ve byk tabilerin huzurunda, Usmn'in byklgne ragmen, ona karsi ikismasidir. Erken davranmanin fazileti olmayaydt Umer, Usmn'a karsi bu ikismayi yapmazdi. Cumuaya erken davranmakta fazlet sabit olunca, cumua iin fazlet sabit olur (Kastalln). [15] teki cumuadan maksad, kilinan cumuadan sonraki cumua da olabilir, evvel-: kisi de olabilir. Hulsa va'd edilen magfiretin elde edilmesine medar olacak mstehblarin mhim bir kismi metinde sayilmis oluyor. Hadsin zahiri, bahis konusu olan gnh silinmesinin ancak bu islerin cem'i ile hsil olacagini gsteriyor. [16] Cumua gn cnb olanin yikanmasi vcib oldugu gibi, cnb olmayanin da yikanmasi snnettir. Hads metninde bas yikamak yikanmakta dhil iken igtisl { = yikanmak) zerine atfedilerek zikredilmesi, hssin mm zerine atfi nev'inden bir te'kd-dir. Gusln sanina ihtimam edip, mesel sa rglerini zmege hacet yok vehmine dsmeyip, tastamam bir gusl edilmesi emrediliyor. Yhud igtisl, nia'lm olan gusle, bas yikamak da, basi iyice temizleme ve salari tarayip yaglamak suretiyle daginikligini gidermeye hamledilmistir. [17] "Zeker= Sylediler" fiilindeki fail ile Eb Hureyre'nin kasdedilmis olmasi muhtemildir." nk Ibn Huzeyme, bn Hibbn ve Tahv, Amr ibn Dnr tarikinden; o da Tvs'tan; o da Eb Hureyre'den bunun benzerini rivayet etmislerdir. [18] Yn bu gzel koku yhud yag srmek isinin Peygamber'in sznden oldugunu veya bunlarin mendb oldugunu bilmiyorum. [19] "Hulletun siyeru" tbirindeki hlle, izr ve rid'dan meydana gelen takim elbise demektir. "Siyer" kelimesi hakkinda: '*Bir nevi' alaca kumastir ki yol yol san kalemli ve ubuklu olur, ve nescinde bol bol ipek karisik bulunur" denilmistir (Kaams Tercemesi). Bol ipekli oldugu iin Peygamber nehyetmistir. Binenaleyh ipegi az olan kumasin kullanilmasi caiz oluyor. Kumastaki ipegin azhgi-oklugunda Hanef-ler kumasin argaciyle erisini; SfiSer agirligini mikyas almislardir. Hanefler'e gre bir kumasin erisi ibrisim, argaci, pamuk, keten, yn... olursa, ondan yapilan elbiseyi giymekte be's yoktur. [20] Utrid ibn Hcib, Ben Temni reislerinden "Z'l-Kavs= Kavs sahibi" laka-biyle taninmis bir zttir. Ben Temm tarafindan Peygamber'in huzuruna gnderilen yetmis seksen kisilik bir hey'etin basinda bulunanlardan biri idi. O hey'et, el-Hucurt Sresi'nin bas kisimlarinin nazil olmasina sebeb olmustu.
Cuma Namazi
Hadsden, mescid kapilarinda alis verisin cevazi da ikarilir. Yine bu ha-dsden giymesi caiz olmayan seyi temellk ve baskasina hediye etmek caiz oldugu ma'nsi da ikar. Zr sahibi giymese bile kadinlara giydirmek gibi baska suretle faydalanilabilir. [21] Bu zt, Umer'in yhud kardesi Zeyd'in ana baba bir kardesi, bir kavle gre de Umer'in st biraderi Usmn es-Sulem'dir. Bu hadisin baska tarikten gelen Bu-hr rivayetinde "Islm'a girmezden evvel" denildiginden, daha sonra Islm'a girdigi anlasilir. Umer'in bu fiilinden kfir olan akrabayi bile gzetmek gzel grlp, kfire hediye vermenin caiz oldugu istidlal olunmustur. [22] Parantez iindeki ifdelerle, Eb Sad hadsinin yeri gsterilmis ve bylece bb basligindaki bu hadsin muallak olmadigi isbtlanmistir. [23] Buhr bu hadsi Kitbu's-Savm'da Eb Hureyre'den, lkin Her abdest aldika kendilerine misvaklanmayi emrederdim" If-ziyle rivayet etmistir. Hadsin son fikrasi, bazilarinca misvak kullanmanin farz olmayip mendb olduguna delildir. [24] Dis ve agiz temizligi hakkindaki emirlerin oklugu bu isi tergb ve tesvk iindir. Cumua ile kuvvetli mnsebeti de vardir. Zr bundan evvelki hadste farzlar ve nafilelerin hepsinde misvak kullanmaya tesvk vardir; bu namazlarin iinde misvak kullanmaya en ok ihtiy gsteren cumua namazidir. nk cumua namazinda cemat byk olur; byle cemate eza vermemek iin yikanmak nasil mstehb ise, yikanmakla giderilemeyecek irkin kokulari agizdan gidermek de ylece mstehbdir. [25] Geceleyin btini temizlemek iin misvak kullanmak mesru olunca, cumua iin ii ve disi temizleyip gzellestirmek hususunda misvak kullanmak daha lyik ve daha lzumludur. 26 Yn bu bb, baskasinin misvakiyle misvaklanan kimseyi beyn hakkindadir. Buhr, bu babin hadsi ile bu isin cevazina isaret eder gibidir. nkRaslul-lah, Abdurrahmn'in misvakiyle misvaklanmistir [26] Hads metnindeki bu kelimede rivayet vardir: Biri, kaaf ve noktasiz sad ile olan rivayettir ki, bu ekseriyetin rivayetidir; bunun ma'nsi, tercemede verdigimiz kirip, oradan ayirmak'tir. Ikinci rivayet f ve noktasiz sd ile fasm'dan olup, bunun ma'nsi, kirilan yeri ayirmaksizin kirmaktir. nc rivayet kaaf ve noktali dd iledir ki, bu Kerme, Msteml, Hamav rivayetidir. Bunun ma'nsi dislerin kenrlanyle birseyi igneyip yemektir. [27] Buhrbunu Ceniz, Fadil, Hums, Magz, Peygamber'inHastaligi ve ise'-nin Fadli blmlerinde tahrc etmistir. Vak'amn Peygamber'in hastaliginda cereyan ettigi aika anlasilmaktadir [28] Peygamber (S), sabah namazinin birinci rek'atmda EHf Lm Mm Tenzl Sresi'ni, ikinci rek'atmda da teki sreyi okur idi. Bu iki srenin cumua gnleri sabah namazinda okunmalarinin hikmeti, belki bunlarda dem Peygamber'in yaratilisi ile kiyamet hllerinin bulunmasidir, denilmistir. Bir hads meali: [29] Buhr bu baslik ile bu konuda fakhler arasindaki grs ayriliklarina, yn kylerde ve sehirlerde cumua kilinip kilmmiyacagi hususundaki ihtilflara isaret etmis ve bb altinda rivayet ettigi hadslerle de kylerde cumua kilinmasini tecviz eden fakhlerin mezhebini kuvvetlendirmistir. [30] Abdu'1-Kays, slm'a ilk giren Bahreyn kablelerindendir. Cuvs da -belki sonradan sehir hlinde byyen- Bahreyn kylerinden biridir. Peygamber zamaninda vahiy nazil olup dururken, hi kimsenin kendi re'yi ile bir dn isi takrir veya ref edemiyecegi bilindigine ge, bu hads kylerde de cumua kilinabilecegine kuvvetli bir dell oluyor. Buhr bu hadsi bu maksadla sevkeylemis grnyor. [31] Buhr bu hadsi iki tarkten rivayet ediyor ve bylece ikinci tarkteki kiymetli ziydeyi de vererek, sevkettigi delili daha da kuvvetlendiriyor. Vd'1-Kur, Sam cihetinden olmak zere Medine'ye yakin bir yerdir. Eyle ise, Kizildeniz'in kuzeyinde, Sveys Krfezi'nin mukaabili olan sahilde bulunan bir belde imis; bugn harbdir. Adi geen Ruzeyk ibn Hukeym, iste bu Ey-le'nin Umer ibn Abdilazz tarafindan ta'yn edilen mili imis, ve Zuhr'ye mektubu yazdigi vakit, vilyet dhilinde kendi arazsinin basinda da alisiyormus. [32] Ferd ve itima rahat ve huzuru kfi! muazzam bir dstr oldugu bedh olan bu hads ile bundan nceki Ibn Abbs hadsi, sehirlerde oldugu gibi, kylerde de cumua namazinin kilinacagi grsnn delilidirler. Ibn Umer hadsinin ikinci tarkindeki ziydeye gre, Ruzeyk ibn Hukeym, mil bulundugu yerde cumua-yi ikaame etmesi caiz olup olmadigini Zuhr'den sormus, o da sayet ikaame etmezse bu hadsin hkmnce sorumlu olacagim m etmis oluyor. Bu iki hads ile benzerleri olan diger cumua hadsleri, metehidler arasinda cumua hakkinda mhim mes'elenin mnkasa edilmesine sebeb olmustur: 1. Cumua nerelerde kilinabilir? 2. Cumua namazi ka kisi ile kilinabilir? 3. Cumua namazini kildirmak iin devlet izni sart midir, degil midir? Bu konularda mezheb imamlarinin esitli ve birbirinden farkli grsleri ve ileri srdkleri de-lller vardir. Bunlar genis serhlerden ve fikih kitbla'rindan okunabilir. Kisaca ifde edilirse, Imm Mlik'e gre, mescidi ve arsisi olan her karyede (sehre de lgaten karye denilir) cumua namazi kilmak vcibdir. Mikdri az oisun, ok olsun adirlarda oturanlara -msfir hkmnde olduklari Iin- cumua farz degildir. Imm Safi ile Ahmed'e gre (ister ky, ister sehir olsun) hangi karyede hr, balig olarak mukm kirk erkek bulunursa, zerlerine cumua vcib olur. Eb Hanfe'ye gre ise, cumua yalniz kalabalik, yni cem'iyyetli sehrin Iinde yhud sehir hrici olan namazgahinda kilinmak sahih olup, kylerde caiz degildir.. Eb Hanfe'ye gre devletin izni olmadika cumua namazi sahih olmaz.. [33] Hadse gre r ve mer', yn gden ve gdlen olmadik hibir mkellef yoktur. Herkes bir bakima gden ve baska bir bakima gdlendir. Cemiyetin her ferdi baskasinin ya ztina, ya malina, gzetip riyet edicidir. Karsisinda mer' denilecek kimse olmasa bile yine kendi vcdu ve organlarinin, kuvvetleri ve duygularinin gdcsdr. Bunlari gzel muhafaza ile, Allah'in rizsina muhalif islerde kullanmamakla mkelleftir ve o vazifesini gzelce yerine getirip getirmemek yznden sorumludur. [34] "Digerleri" sznden maksad, cumua ile mkellef olmayan yolcular, kleler, mahbslar, hastalar, krler, yatalaklar... dir. [35] Ibn Umer'in bu hadsini Beyhak sahh bir isnd ile mevslen rivayet etmistir. Bu hads, mtekib liadslerdeki mutlakligi takyd etmektedir. [36] Bu hads de yikanmayi, cumuaya gitmekle takyd edip, gitmeyenlerin bununla mkellef olmadiklarini gsterir. [37] Bu Eb Sad hadsi de yikanma vucbunu balig olanlara kasr edip, balig olmayan ocuklar hri birakiyor. "limler cumua gn yikanmasinin gn iin mi, yoksa namaz iin mi oldugu hususunda grs ayriliklarina dsmslerdir. Bu ihtilf zerine bir ok fer' mes'eleler ortaya ikar. Nitekim bunlar fikih kitblannda grlr. Hadsler ise bu mes'eledeki her iki ihtimle de nazirdir. nk bbda, Ibn Umer'in ta'lki ile birinci hads, yikanmanin namaz iin oldugu hususunda sarhtir. Diger hadsler ise, bu yikanmanin gn iin oldugunda zahirdirler. Safi de buna kaail olmustur. Yikanmanin snnetligi gnden dolayidir, lkin bu bbda gelen hadslerin hepsiyle amel etmek Iin, yikanmayi namaza yakin yapmak ve araya hades girmeden bununla namaz kilmak gerekir" (Sh Veliyyullah). [38] Hadsin bu kismi kk lfiz farkiyle Cumua Kitbi'nm basinda gemisti.
Cuma Namazi
[39] "Bedenini yikamak" buyurulmus iken, bedenin bir parasindan ibaret olan basin da ayrica zikredilmesi, snina ehemmiyet iindir. Zr o trihlerde bas yaglamak ve basa hatmi ve diger seyler srmek det idi; onun iin yikanirken evvel bastaki bu yaglan ve diger seyleri gidermek gerekir. [40] Bu hadsten gndzn namaza ve binenaleyh cumua namazina izin vermeyin ma'nsi da ikarilip, kadinlar curnuada hazir bulunmayacaklarindan, cumua yikanmasi da zerlerine vcib olmamis olur denilmisse de, bu, mefhmu muhaliftir. Muvafik mefhm ise kadinlara geceleyin mescide ikmalari iin izin verilince, gndzleyin ikmalarina izin verilmek daha lyiktir. nk gece tehlike dsnlecek bir zamandir. Binenaleyh kadinlar vcib olmayarak, cumuaya da ikabilirler (zetle Kastalln). [41] Bu kadin, Umer'in zevcelerinden tike bintu Zeyd ibn Amr ibn Nufeyl'dir ki, cennetle mjdelenenlerden Sad ibn Zeyd'in kizkardesidir. Kocasi namaza ikinca o da arkasi sira gidermis. Umer ona: Bilirsin ki ben byle bir seyi sevmem, dediginde; o da: Vallahi sen beni nehyetmedike ben de gelmekten vazgemem der imis. Umer de, onu nehyetmekten mani' olan Peygamber'in yukaridaki sz oldugunu sylermis. Hatt Umer mihrbda iken, Eb Lu'lu'nun zehirli haneriyle vuruldugu gn bile zevcesi tike mescidde bulunmus. Aynde, Ibn Umer'in mukayyed olan hadsine istinaden, kadinlarin gndz de mescide gidebilecekleri ma'nsini ikarip: "Fitne mahalli olan gece ikmalari caiz olduktan sonra, gndzn izin alabilmeleri evleviyyette kalir" dedi. [42] Buhr bu bbda, yagmurlu amurlu gnlerde cumuada hzir bulunmamaga ruhsat oldugunu gstermistir. [43] Bu "Sallfi f buytikum = Evlerinizde kiliniz!" sz cematin, yagmurun az-meti, ruhsata eviren zrlerden oldugunu bilmeleri iin nida edilmistir. Bu, cumhur mezhebidir. Lkin Sfiler'le Hanbeller'ce yagmurun zr sayilmasi, elbiseyi islatmakla eziyet verecek dereceye ulasmasiyle kayidlanmistir. Yagmur haff olur yhud iinde yryebilecegi bir tnel bulunursa zr olmaz (Kastalln). [44] Ibn Abbs, cemate gelmis olanlarla yetinip cumuayi kildirmak, gelmemis olanlari da zahmetten kurtarmak istemistir. Cemate gelmeyenler tabi evlerinde gle namazini kilmakla yetineceklerdir. Bu konu ile ilgili diger hadsler ve bilgiler Ezan KItbi'nda gemisti. [45] yetle hem nd, hem de "gidiniz" emriyle cumuaya gitmek vucbu sabit oluyor. Buhr ne kadar mesafeden gidilmesi vcib olacagini ve kimlere vcib olacagi hususlarini aikliga kavusturmak iin, asagidaki haberleri ve hadsi sevketmistir. [46] Abdurrazzk bunu Ibn Cureyc'den mevslen rivayet etmis ve sunu da ziyde etmistir: Ibn Cureyc syle demistir: "At'ya, Karyetun cmIatun (yni toplayici karye) nedir? dedim. At: Cidde gibi cemati, emri, kaadisi, birbirine bitisik toplu evleri olan karyedir, dedi". Bu ta'rfe gre At, karyeyi sehir ma'nsinda kullanmistir. Nitekim Mekke ile Tif sehirlerinden Kur'n'da (ez-Zuhrf:3i) Iki karye diye ta'br edildi. [47] Enes, toplayici sehir iinde degil, hrite bulunmus ve tipki Medine uzagindaki avlden gelen sahbler gibi iki fersah (alti mil) mesafeden cumuaya kh gelir, kh gelmezmis. Avl, daha evvelki hadslerde anlatildigi zere Medine etrafinda en yakini iki, en uzagi alti il sekiz mil mesafede bir takim meskn yerlerin ismidir. En yakin yeri Medne hricinde iki mil, yn 8000 (sekiz bin) adim mesafede olan yerlerden sahblerin cumuaya gelmeleri, sehir hricinden iki mil mesafede olanlara cumua namazi vcib degildir diyen Kfe limlerine karsTtfe-ll yapilmistir. Hanefler ise, gelenler nevbetlese gelmis olduklarindan, hadsin kendi ictihdlarini te'yd edici oldugunu ileri srerler. Zr eger sehrin disarisinda oturanlara cumua vcib olaydi, bunlarin her hafta cumuaya gelmeleri ve cumuada hzir bulunmayi nevbete bindirmemeleri lzim gelirdi, derler. Sehir hricinde olanlara cumuanin hangi mesafeden vcib olacagi hakkinda limlerin bir milden alti mile kadar grs ayriliklari vardir. Bunlarin Icti-hadlari ve tutunduklari delilleri mufassal serhlerde ve fikih kilblarindan okunabilir. [48] Buhr, yetteki "Gidiniz" emrinden gidilecegini gstermek Iin atigi bbda bu hadsi getirmekle, sahblerin ikiden sekiz mile kadar mesafeden cumuaya geldiklerini anlatmak istemistir. Hadsin son fikrasi, ayni zamanda cumua yikanmasinin sebebidir. [49] Buhr, zeval vaktinin, cumua namazina Ilk baslama vakti oldugunu bildirip, burada isimleri sayilan sahblerin de buna kaa olduklarini ta'lk olarak rivayet etmistir. Bu ta'lklerin hepsi de diger hadscilerce mevslen rivayet edilmistir: Umer'inkini Ibn Eb Seybe ile Buhr'nin stadi Eb Nuaym kendisinin Kitbu's-Salt'inda; Al'ninkini Ibn Eb Seybe; Nu'mn ibn Besr'inkini yine Ibni Eb Seybe, Simk ibn Harb'den, Amr ibn Hureys'inkini de yine Ibn Eb Seybe, Velid Ibnu'l-Ayzr tarkinden sahh isnd ile mevslen rivayet etmistir [50] Mslim'de lfiz daha aiktir: "Halk renber olup islerini grecek yardimcilari da yoktu. Bundan dolayi vcdlari agir kokardi. Bu sebeble kendilerine: Cumua gn yikansaniz! buyuruldu". Bu hads dahi bundan evvelki gibi cumua gnndeki yikanmanin hikmetini gstermektedir. Revh, mutlaka gitmek ma'nsina gelirse de meshur ma'nsi zevalden sonra gitmektir. Iste Buhri, bu lfizdan dolayi cumua vaktinin zevalden sonra olduguna kaail olan ekseriyetin mezhebine dell oldugunu m etmis gibi grnyor. [51] Gnesin batiya meylettigi zamandan maksad, istivayi mtekib olan zeval vaktidir. [52] Bu hadsi Eb Dvd ile TIrmiz de Swc'[erinde, yine Enes ibn Mlik'ten rivayet etmislerdir. TIrmiz bu hads iin: HasendIr, sahhtir dedikten sonra: "Buna binen cumuanin vakti gle namazinin vakti gibi gnesin zeval vakti olduguna ilim ehlinin ogu ittifak etmislerdir. Nitekim Safi, Ahmed ve Ishk Ibn Rh-ye'nin de mezhebi budur. Cumua namazi zevalden evvel kilinmak da caiz oldugunu bzilari rivayet etmislerdir. mm Ahmed, zevalden evvel kilana tekrar kilmak lzim gelmez idi" demistir. [53] Enes'in "Biz cumua namazini erken kilar, cumuadan sonra da gndz uykusuna yatardik" szndeki erken ta'bri de, zevalden i'tibren olan ilk vakitlerde kilardik ma'nsinadir. Binenaleyh cumua ile gle namazlarinin vakti birdir ve zevalden nce cumua kilinmaz [54] Yn musall o gnn namazini da gle namazinda oldugu gibi, serinlik vakte birakir. [55] Bu hads gikvaktindeki"tebkr(= erken kildirmak)" ve "ibrd(= serinlige birakmak)" mes'elesini, cumuada da aikliga kavusturmak iin getirilmistir. Hadste "ya'n'lcumuate^ cumua namazini kasdediyor" ziydesi sabit degil ise, gle namazina sarf edilebilir ve zevalden evvel cumua namazi kildirmayi caiz grenlere hccet olmaz. Nitekim Buhr, Ynus ibn Bukeyr tarikinden gelen rivayette "Cumuayi kasdediyor" ziydesinin mevcd olmadigini tasrh ediyor. [56] Kissa, zet olarak sudur: Haccc ibn Ysuf es-Sakaf, Hakem ibn Eb Akl adinda bir amuca oglunu kendine nib olarak Basra'ya emr ta'yn etmisti. O da Hac-cc'in meslegine uyarak, cumua gn hutbeyi hemen hemen ikindi vakti girecek zamana kadar uzatirmis. Bir gn namaz kilindiktan sonra Yezd ed-Dabb adinda bir zt bu yaptigina i'tirz etmis. Hakem, serr stnde oturan Enes'e bu suli sormus, o da, metindeki cevbi vermis. "Cumuayi kasdediyor" ziydesi de, kissanin cumua bahsiyle ilgili olmasi dolayisiyle, rv tarafindan ilve edilmis. Isml'nin mevsl rivayetinde melen: "Kis olunca gle namazini Peygamber erken kildirir, yaz olunca serinlik vaktine kadar geri birakirdi. Lkin, ikindi namazini gnes bembeyaz ve tertemiz iken kildirirdi" demistir. Bu hadsi Beyhak de bylece rivayet eder.
Cuma Namazi
Kissa cumua ile ilgili oldugu hlde Hakem ibn Eb Akl'in gle vaktinin hkmn sormasi, Enes'in de o sule gre cevb vermesi, Enes'in de cumua ile gle namazlarinin vakti birdir kanatinde oldugunu gsteriyor. [57] yetteki Sa'y ediniz" emrini Umer ile Ibn Mes'd "';UbeyyibnKa'bda Yrynz" sek [inde okumuslardir. Bu son iki okuyus saz kiraattir. ste bu sz kirtler de Sa'y ediniz" emrinin, gitmek ma'nsma oldugunu isbt eder. Sa'y; lgatte, kosmak ve segirtmek., demek Ise de, yette gitmek ile tefsr edilmistir. Her namaz iin tavsiye edilmis olan vakaar ve seknetle gitmek, cu-i mua namazi iin de aynidir. Binenaleyh, cumua namazina da kosmak suretiyle degil, agir agir vakaarla gidilecektir. Sa'y el-Isr: 19. yetinde oldugu gibi alismak ma'nsina da gelir. Mesy ise, yaya gitmek ma'nsmadir. [58] Bu ta'lki, Ibn Hazm, Ikrime tarkinden ma'nsiyle mevslen rivayet etmistir: Ayetteki cumuaya gitmek ve alis verisi birakmak emirlerinin vcbu cumua ezani ile tahakkuk eder. yetteki nehiyden dolayi cumua saatinde alis veris akidleri haram olur. Alis veris ve diger akidlerin harmhgi, cumua namazindan ikmakla zail olur. Bu harmhgin baslangici ise, i ezani dedigimiz, mesciddeki ezandir. Hanefler'in, Sfiler'in, Hanbeller'in ve fakhlerin ogunun kavli budur. Saadet asrinda cumua gn okunan ezan iste bu idi. Minaredeki dis ezan ilerideki hadslerde grlecegi zere, sonradan bir ihtiyatan dolayi konulmus ve sahbler tarafindan dogru bulunmustur. [59] At'nin bu szn, Ahd Ibn Humeyd Tefsr'inde mevslen rivayet etmistir. Buna gre yetteki "ahs verisi birakin" nt-JiyinIR, cumuaya gitmeye mni' olacak her nevi' sina, iktisdi, ticar, hukuk akidler ve'faliyetleresuml bulundugu aika anlasilir. zetlenirse "Cumua gn namaz nida edildigi zaman Allah'i zikretmeye gidin"emri, cumua namazinin"farziyyetine sarahaten dellet etmektedir. Sonra "Ahs verisi birakiniz''1 emri ile de, ezanla beraber iktisad, ticar, sina, hukk... her trl fiil ve hareketler nehyolunuyor. Bu da cumuaya davranmanin ikinci bir delli oluyor. nk, bir akdin yapilmasi, bir san'atin icrasi aslinda mbh olan seylerdendir. Bunlar yalniz bir vacibin ifsina mni' olmakla men' edilmis olabilirler. Iktisad akidlerden ahs verisin harmhgi yetin sarhatiyle, icre gibi akidlerin harmhgi da alis veris akdine kiys ile sabit oluyor. [60] Zuhr'nin bu kavli, yolcuya cumua lzim gelmez diyen cumhurun kavline muhaliftir. Bununla beraber baska tarkten yine Zuhr'nin: "Musfir zerine cumua yoktur" dedigi de rivayet edilmistir. Onun iin bu iki kavlini te'lf etmek Isteyenler, Buhr'deki sz "Kilmasi mstehbdir"; cumhura muvafik olan sz ile "Cumua musfire vcib degildir" ma'nsina sylemistir derler (Kastalln). [61] Hadsin rvsi Eb Abs, Ensr'in Evs kolundan ve ilk mslmnlardan bir Bed-r'dir.Bedir'den I'tibren btngazlardaPeygamber'le beraber bulunmustur. Muhammed ibn Mesleme ile birlikte Peygamber'in o zaman en byk dsmani olan Yahd Ka'b ibn Esrefin ldrlmesine istirak edenlerden biridir. Bu ztin Buhr'de yalniz bu hadsi vardir. Buhr bu hadsi Cihd'da da tahrc etmistir. Bu hadsi Tirmiz ile'Nes de rivayet etmislerdir. [62] Buhr bu hads iin burada diger bir sened daha sevketmektedir [63] Hadsteki gidisi belirleyen bu kayidlar, daha nce geen rivyetlerdeki bilgilerin delilleri ve kuvvetlendiricileri olmakladir. [64] Bu hads de, bundan nceki hads gibi, Kitbu'l-Ezn'in sonlarinda ilgili bblarda gemisti. [65] Bu tefrik edilmez fiili ma'lm. ve mechl sekilde gelmistir. [66] Bu hads kk bir lfiz farkiyle 6. bbda 8. hads olarak gemisti. Burada tekrar sevkedilmesi, basliktaki "Iki kisinin arasi ailmaz" hkmne deil teskl eden fikrasi sebebiyledir. Ara amamaktan maksad, yanyana oturan iki kimseyi sikistirip ortalarina girmemek, yhud zerlerinden atlayip ileriye gememektir. Her iki takdrde de onlardan biri saga, digeri sola ekilip yer ve yol vermekle ezaya ugramis olurlar, yhud da iki dostun arasina girilmekle ez verilmis olur. Bu da cemat ok yhud mescide ge gitmekle veya geri saflarda yer varken ilk saflara gemekle olur. [67] Buhr basliktaki "Cumua gn" kaydini, Mslim'in rivayet ettigi bir hadste geldigi iin zikredip, ona isaret etmis oluyor [68] Birini yerinden kaldirmak da onu kaldirdiktan sonra yerine oturmak da nehye-dilmis fiillerdir. Zr bunlar m'min kardesine karsi byklenme ve onu kk grme ma'nsmi tazammun eder. [69] Bu "Cumua gn namaz iin nida edildigi zaman.. "(el-Cumua:9) yetinde zikredilen cumua ezanidir ki, o ezanla beraber cumuaya gitmek vcib, alis veris haram olur. [70] nc nida denilen bu ezan bugn minarelerde okunup, dis ezani dedigimiz ilk ezandir. Diger iki ezan, hutbeden evvel immin karsisinda, okunan ezan ile hutbeden sonraki Ikaamettir. Ezan ile ikaametin ikisine de taglb yoluyla ezan denilmistir. Bunlardan birinci Ile mezzin namaz vaktini, kaamet Ile de namaza baslamayi takriben ayni lfizlarla i'ln ettigi iin, her ikisine de ezan denilmistir. Dis ezani insanlari mescide da'vet Iindir. Bu ilk da'vet oldugu hlde hadste nc nida denilmesi, eskiden beri okunagelen diger ikisine Ilve edildigi . iindir. Medine'nin byyp insanlarin ogalmasi gerekesiyle bir ihtiycdan dolayi Usmn tarafindan ilve edilen bu ezan ve Usmn'in bu itihadi, btn sa-hblerin skt icmi ile mesru olmus hibiri tarafindan inkr edilmemistir. Ondan dolayi da o trihten beri devam edip gelmektedir. Bu hadsten, i ezanin hutbeden evvel oldugu, hutbenin de namazdan evvel oldugu sabit olmaktadir. [71] Buhr'nin Zevr hakkinda verdigi bu bilgi, Eb Zerr rivayetinde mevcddur. Onun iin bu kisim byle kavis iinde gsterildi. Ibn Mce ile Ibnu Huzeyme rivayetlerinde: " iijjjJt L^J JJ iiJ-& J j1* J*-arsida Zevr denilen bir evin zerinde..." ezan okutulmus oldugu tasrh ediliyor. [72] Yn insanlarin ameli olan cumuada ve diger gnlerde birden fazla mezzinler rin topluca ve seslerini ykselterek ezan okumalari deti Peygairiber zamaninda yoktu. O zaman bir mezzin, ezani ve ikaameti okurdu. Insanlarin yapageldik-leri ise sonra meydana ikardiklari islerdendir. Bunun asli da Peygamber'in, Abdullah ibn Zeyd ibn Abdi Rabbih'e ezani Bill'e karsi okumasi emrinden alinmistir ki, her biri kendi sesini ykselterek ezani nida etmislerdi (Sh Veliy-yullah, Serhu Tercim.., s.82). [73] Bu tek mezzin Bill ibn Rebh idi. Baska mezzinin cumua ezani okumamis olmasindan, ikaamet eden ile ezani okuyanin bir kimse oldugu anlasildigi gibi, iki kimsenin birlikte ezan okumamis olduklari da anlasilir. Biz buna "ifte ezan" diyoruz. Bu, Imm Safi'ye gre mekruhtur, Hanefler'e gre caizdir [74] "Raslullah'in br mezzini bulunurdu" demek, cumua iin yalniz bir mezzin ezan ve ikaamet eder idi demektir ki, o da Bill Habes idi. Yoksa Raslullah'in birden ziyde mezzini yok demek degildir. Nitekim ramaznda sahur vakti Bill Habes ezan okur, sabah namazi iin de Ibnu mmi Mektm okur oldugu-sabittir. [75] Kerme rivayetinde "cevb verir" yerine "ezan szlerini syler" tarzindadir. [76] Snnet olan tesehhd lfizlarini aynen tekrar etmektir. Kisaltarak "Ben de" yhud "Ben de sehdet ederim" demek caiz ise de, tesehhd tam lfziyle te-berrk etmek
Cuma Namazi
daha iyidir. Bu hadsin daha evvel geen rivayetinde Hayye ale's-salt.. dedikten sonra L havle vel kuvvete ill billah dedigi haber verilmisti. Nitekim diger rivayetlerde Muviye'nin ezan lafizlarini evvelinden sonuna kadar mezzinin dedigi gibi peyderpey tekrar ettigi ve yalniz orada Hayy'ale'hre, Havkale ile mukaa-bele eyledigi tafslen beyn ediliyor. Havkale; "Allah'a ma'siyetten tahavvul ancak Allah'in verdigi ismet ile tate kuvvet ve iktidarda ancak O'nun yardimi ile hsil olabilir" ma'nsmadir. [77] Bundan, mezzine cemat gibi immin da cevb vermesinin snnet oldugu; immin hutbeye baslamadan evvel tekellm etmesi mubah ve minberde iken ilim gretmesi caiz oldugu anlasiliyor. [78] Yn eznm okunma sresi kadar oturmak. [79] Bu rivayetlerin birinde Ikinci te'zn, brlerinde nc nida, nc te'zn, nc ezan denilmesi hep bir ma'nyadrr. Maksad Hz. Usmn zamaninda emrohi-nan ilk ezandir ki, biz buna dis ezani ta'br ederiz. Bundan sonra hatibin minbere oturdugu sira okunan ikinci ezana da i ezani deriz. Bunlarin ncs de namaza baslamak iin yapilan ikaamettir. Ezan ile ikaamete "nideyn" ve "ezneyn" dahi denir. Bu i'tibr ile, trih bakimindan sonra baslamis olan dis ezanina nc nida veya nc ezan denildigi gibi, kaameti dikkate almaksizin hss ma'nsiyle ezan dsnlp, ikinci ezan dahi denilmistir. Hulsa, Peygamber zamaninda cumua iin birinci rid hatb minbere oturdugu zaman mescidin kapisi stnde okunan ezan; ikinci ezan da hatb inerken edilen ikaamet idi. Usmn zamanindan beri kararlasmis olan icm' ve teamle gre de birinci nida, cumua vaktinin girmesiyle okunan dis ezan; ikinci nida hatb minbere oturdugunda okunan i ezani; ncs de ikaamettir. tz nudi-ye yetindeki nidadan murd da, ilk okunan ezan olmak lzim gelecegi asikrdir. nk birinci ezan okununca, zikrullaha sa'yin sarti olan aginlma vki' olmus olur.. (Hakk Dni, IV, 4963). [80] Buhri Enes'in bu hadsini I'tism ve Fiten Kitblan'nda uzun olarak mevslen rivayet etmistir. [81] Bu hads biraz degisik lfizla Kitbu's-Salt'ta da gemisti. Bu hadsten iki adimlik hafif yrysn namazi bozmadigi, gretmek kasdiyle immin cematten biraz yksek bir yerde durmasi caiz oldugu gibi, hutbe iin minber yaptirmanin da mstehb oldugu anlasilir. Minberin kibleye karsi durulunca mihrabin sag tarafinda bulunmasi da mstehbdir. Minber olmazsa imm yksek bir yer seer. Byle bir yer de yoksa, snnete uyarak ayagi yerden kesecek bir aga parasi zerine ikmalidir. Nitekim minber yapilmadan evvel Peygamber bir aga ktg zerine ikardi. Bu hadsten her yeni seyde skr ve teberrk olarak namaz ile baslamanin da mstehb oldugu anlasilir [82] Burasi, elimizdeki nshalarda "^ fy( = Onun zerinde dururdu)" seklindedir. Bzi rivayetlerde " O'( ^i (-Ona dogru dikilirdi -yhud ona dayanirdi)" seklindedir. [83] Hadsin basliga uygunlugu, yn dell olan yeri "Peygamber minberden indi" sznden anlasilir. nk inmesi, minbere ikmasindan sonra olmustur (Ayn). Parantez iindeki "sustu" lfzi, Cbir'in Buhr'deki rivayetinde vardir. [84] Buhr bu ta'Iki, bu isnd ile Almtu'n-Nbvve'de mevsl olarak rivayet etmistir. Buhr bununla, hadsin Enes'in oglunun oglundan geldigini isbt etmis oluyor. Bu hadse "Hannu ciz'(= Hurma ktgnn istiyak feryadi)" hadsi denir. Muhammed'in Peygamberliginin delillerinden bir mu'cizedir. Bu vak'a bir cumua gn mescidde ve sahblerin huzurunda cereyan etmistir. Buhr bunu Cbir ile Ibn Umer'den rivayet etmistir. Diger muhaddisler de daha birok sa-hblerden rivayet etmislerdir. Ibn'Hacer: Gerek, hurma ktgnn inlemesi, gerek kamerin yarilmasi kissalari hadste mmrese sahibi olmayana yakn ifde etmese de, hadsin tarklerine muttali' olanlara kat'iyyet ifde edecek derecede mstefz olarak rivayet edilmistir, der (Fethu'l-Br). [85] Hadsin basligina dell olan kismi "Ben Peygamber'den minber zerinde hutbe yaparken isittim" fikrasidir [86] Buhr Enes'in bu hadsini tstiskaa'da btnyle mevslen rivayet etmistir. Bundan bb basliginda yazilmis olan hutbe ve hitabe iin ayaga kalkmak hkm alinir [87] Hutbe ve hitabe ayakta yapilir. Mazeretsiz oturarak hutbenin cevazinda ihtilf edilmistir. "Onlar bir ticret yhud bir oyun, bir eglence grdkleri zaman ona ynetip dagildilar, seni ayakta biraktilar.. "(el-Cumua:11) yeti de bu hususta aik delildir. [88] Bu hadsi Ziya el-Makdis, el-Muhtre'sinde rivayet etmistir. [89] Bunun cumua hutbesi olmadigi, o esnada sahblerle bir konusma, bir sohbet oldugu anlasilir. Byle bir sohbette ve konusmada da sz syleyen ile dinleyen toplulugun, birbirlerine ynelmeleri gerekir. Byle yapmak, sylenen ve gretilen seylerin daha iyi kavranmasina yardim eder. [90] Bunun cumua hutbesi olmadigi, o esnada sahblerle bir konusma, bir sohbet oldugu anlasilir. Byle bir sohbette ve konusmada da sz syleyen ile dinleyen toplulugun, birbirlerine ynelmeleri gerekir. Byle yapmak, sylenen ve gretilen seylerin daha iyi kavranmasina yardim eder. [91] Bu "Amma ba'du" la'brine Faslu'i-Hitb denir; hutbe mukaddimesi ile asil hutbeyi ayirir. "Amma ba'du" bir kelimedir ki, Arab hatbleri emirler huzurunda insd ettikleri hutbelerde duadan sonra sylerler."^ jua ii; = Benim sana olan duamdan sonra" takdirindedir. Ilk defa Dvd aleyhi's-selm, bir kavle gre Ka'b ibn Luey tekellm etmistir. Melliflerin dibacelerde Amma ba'du kavilleri " UU% *JXl^jtj illlji ' - Besmele, hamdele ve tasliye'den sonra" takdirinde olur (Kaams Ter., I, 1083). [92] Buhr bunu bu babin son hadsinde mevslen rivayet etti. Bu hadslerin burada getirilmesi, hatibin Allah'a hamd ve sena ettikten sonra "Amma ba'd" diyerek sze baslamasinin snnet oldugunu anlatmak iindir. .,. Buhr bu bbda, basliga mnsebeti aik olan alti hads getirmistir: Birincisi Esma bintu Eb Bekr'in gnes tutulmasi hakkindaki hadsidir. Bunda "Peygamber Allah'a lyikiyle hamd etti, sonra Amma ba'du dedi, sonra kabir fitnesi kissasini zikretti" vardir. Ikincisi, Amr Ibn Taglib hadsi ki, onda "Raslullah Allah'a hamd etti, sonra sena etti, ondan sonra da Amma ba'du dedi" vardir. ncs, gece namazi hakkindaki ise hadsidir ki, onda da "Raslullah sehdet kelimelerini syledi, sonra Amma ba'du dedi" fikrasi vardir. Drdncs Eb Humeyd es-Sid hadsidir. Onda da Peygamber'in namazdan sonra sehdet kelimelerini syleyip, lyik oldugu sifatlarla Allah'i sena ettigi, ondan sonra da Amma ba'du dedigi zikredilmistir. Besincisi, Misver ibn Mahreme hadsidir; onda da Rashillah'in ayaga kalktigi, sehdet kelimelerini syledigi, ondan sonra da Amma ba'du dedigi sabittir. Altincisi, bn Abbs hadsidir. Ibn Abbs: Peygamber minbere ikti -ki bu hutbe Iin minbere son ikisi olmustu- Allah'a hamd ve sena etti, ondan sonra Amma ba'du dedi, demistir. Btn bu hadslerde Peygamber'in Allah'a hamd ve senadan sonra Amma ba'du diyerek sze basladigi sabit oluyor. Demek ki, bunun snnetligi birok rivayetler ve muhtelif tariklerle sabittir. Hafiz Abdulkaadir Rehv, iinde Amma ba'du bulunan hadslerin tarklerini arastirarak, bu lfzi otuz iki sahbden rivayet edilmis buluyor (Ibn Hacer). [93] Bu sekk, Esm'nin lfzi hakkinda ara yerdeki rvnin sekkidir.
Cuma Namazi
[94] " _j* " lgatte sabirsizlik, " ii "da sabirsizligin son derecesidir. " j>*-" ve I_ji*" bunlardan yapilmis sifatlardir. Hel" = Korkak ve tam'kr diye de tefsr edilmis ise de, en uygun olani Allah'in Kitbi'ndaki tefsirdir: -y* 'jAs ZJ- Wj l*jji- J^ <~* W &j* jM- i_j1Ii \ = Sbhesiz insan hirsina dskn (ve sabri kit) yaratilmistir. Kendisine serr dokundu mu feryadi basandir, ona hayir dokununca da ok c/mr/d/r"(el-Maric: 19). [95] Peygamber'in bu sz, Amr ibn Taglib iin byk ve ok degerli bir menkabe-dir. Mtekib1 ifadesiyle Amr, bu szn degerini hakkiyle anladigini dile getirmistir. [96] Bu mutbaati Eb Nuaym, Ynus ibn Ubeydillah msnedinde sahh bir isndla mevslen rivayet etmistir (Kastalln) [97] Buna gre Ynus ibn Yezd de ayni hadsi Ibn Sihb'dan rivayet etmis oluyor ki, bu mutbaati Mslim mevslen rivayet etmistir. [98] Bundan, hutbeye evvel tesehhd ve Allah'a hamdu sena ile baslayip, sz Amma ba'du ile fasi ettikten sonra, maksada girismenin snnet oldugunu anlatmis oluyor. Bu iki mutbaattan Eb Muviye'ninkini Mslim, Magz'de; Eb Us-me'ninkini de hem Mslim, hem Buhr Zekt'ta mevslen rivayet etmislerdir [99] Bu mutbaati Tabern, Msnedu's-Smiyyn'de mevslen rivayet etmistir [100] Peygamber'in Amma ba'du fasl hitabini Medine'deki Cumua hutbelerinden evvel de kullandigi Mslim'deki Dimd ibn Sa'lebe el-Ezd (R) kissasiyle de sabit oluyor: Ibn Abbs dedi ki: Dimd Mekke'ye geldi. Bu, Ezd Sene kablesine men-sb olup, delilere nefes ederdi. Mekke ahlsinden bzi beyinsizlerin Muhammed delidir dediklerini isitti. Su adamcagizi grsem! Belki Allah benim eliml O'na sif nasb eder, diyerek kalkip grsmeye gitti. O'na kavustugunda: Y Muhammed, ben su cinn arpmasina nefes ederim. Allah Tal diledigine benim elimle sif ihsan eder, Nefes edeyim, ister misin? dedi. Bunun zerine Raslullah: diyerek sze basladi. Dimd: mn! Bu szlerini bana tekrar et, dedi. Raslullah tekrar etti ve kerre syledi. Bunun zerine Dimd: Yemn olsun ki, ben khinlerin szlerini isittim, sihirbazlarin szlerini isittim, sirlerin szlerini dinledim. Amma senin bu szlerine benzer hibir sz isitmedim. Bu szlerin, denizlerin en derin yerine bile vardi (btn deryayi kapladi). Ver elini, seninle Islm zerine bey'at edeyim, dedi. Raslullah da onunla bey'atlasip: "Bu bey'at kavmin nmina da olsun mu?" diye sordu. O da: Kavmim adina da olsun, dedi... (Mslim, Cumua, Namaz ve hutbenin haff tutulmasi babi). Bu, Peygamber'in diliyle teblig edilmis byk bir taltiftir. Bunca mal ve can fedkrliklariyle kazanilmis yksek mertebeler hakkinda sdik haberci be-yniyle bildirilen ne byk bir mjdedir! Son fikrada zikredilen af, haddi gerektiren seyyielere smil degildir. Ilh haddleri afvetmek hakki, hi kimseye verilmemistir. [101] Hutbeyi ayakta yapmanin ve iki hutbe arasinda biraz oturmanin mekked bir snnet oldugunda ihtilf yoktur. Bzilari bunun vcib oldugu grsndedir. nk Peygamber bu fiillerine israrla devam etmistir. [102] Hutbeyi dinlemek farzdir. stim'm Inst'tan farki vardir. Inst, sz sylememektir; istim' ise sylenen sze kulak verip isitmektir. Bu iste keml, inst ile istim' yn susmak ile isitmeyi cem' etmektedir. Birok mfessIrler "Kur'n okundugu zaman derhl onu dinleyin, susun; t ki merhamet olunasimz" (el-A'rf: 204) yetinin hutbe hakkinda geldigini, hutbeye, Kur'n'i smil olmasi sebebiyle Kur'n ismi verildigini zikretmislerdir (Kastalln). [103] Bu hadsle meleklerin hutbeyi dinledikleri sabit olmustur. Insanlarin dinlemeleri ise evl tarikiyledir; nk insanlar ibdetlerle mkelleftirler. [104] Bu Tahiyyetu'l-Mescid namazidir. Imm hutbede iken tahiyyetu'l-mescid namazi kilmanin caiz, hattmstehb olduguna kaail olan Safi, Ahmed ibn Han-bel, Ishk ibn Rhye ve fakh muhaddislerin dayandigi delillerden biri, bu hadstir. Bu imamlara gre mescide giren kimsenin -immi hutbede bulsa da-bu iki rek'ati kilmadan oturmasi mekruh olup, hutbeyi dinleyebilmek iin bu iki rek'ati hafife kilmasi da mstehbdir. Mlik, Leys ibn Sa'd, Eb Hanife, Sevr ile sahabe ve tabilerden biroklari da bil'akis hutbe esnasinda namaz kilin-mayacagma kaaildirler. Hccetleri, immi dinlemenin vucben emredilmis olmasidir. [105] Bu hads Cbir, Enes, Eb Hureyre, Sehl Ibn Sa'd ve Eb Zerr'den de rivayet edilmistir. Mslim'in Cbir'den olan rivayetlerinin birinde, Peygamber o kimseye: "Y Suleyk, kalk da iki rek'at namaz kil, lkin hafif tut" buyurduktan sonra cem-te dnp:"Herhangibiriniz imm hutbede iken mescide gelecek olursa iki rek 'at namaz kilsin. Bu namazi da hafif tutsun" buyurmustur. [106] Buhr, hadsten evvel Enes ibn Mlik'e varan iki senedini vermistir. Hadsten, basliktaki el kaldirmaktan maksadin hutbe esnasinda yapilan yagmur dusin-daki el kaldirma oldugu anlasiliyor. Du ederken elleri gkyzne kaldirmak, Rabb'a karsi tezelll ma'nsi ifde ettiginden, du dbindandir [107] Gerek buradaki, gerek diger rivyetlerdeki szler, hep Peygamber'in duasinin Allah katinda abucak kabul edildigini gsterir. Duayi mtekib hemen bulutlar peyda olmus ve daha hutbe tamamlanmadan sakalim islatmistir. Bulutlarin hcumunu grp de hutbeyi kesmek ve namazi hemen kildirip cemati evlerine gndermek varken, islanincaya kadar minberde kalmasi tesadfi degildir. Ilh ltuf eserinin, vcduna bi'1-fiil degmesini arzu etmistir. [108] Bedevinin yhud ikinci gelen bedevinin rahmet ve ni'met olan yagmurun kesilmesi dileginde bulunmasi ve bu dilegin Peygamber'ce yerine getirilmesi, oga vardiginda yagmurun kesilmesi iin de du etmenin caiz olacagini gsterir. Buna Askaln "= Havayi ama niyazi" demistir. Ancak bu ikinci duanin . kerem ve ni'met bollugundan usan gelmiscesine edilmeyip, rahmet ve ni'metin devamim istirham ile beraber yalniz vebal ve zararin kalkmasini istemek tarzinda olmasi skran dbindandir. [109] Bu hads de Peygamber'in aik mu'cizelerindendir. Evvelki cumuada oldugu gibi bu cumuada da duasinin sr'atjle kabul edilmis oldugu grlyor. [110] Buhari bunu "Cumua iin yag srme bbi"nda uzunca olarak mevslen rivayet etmisti. [111] el-Lagv:.. tekellm eylemek ma'nsinadir... vei'tibr edilmeyen herze ve bh-de nesneye denir, fiillerden ve kavillerden de ummdir (Kaams Ter.). Bu ta'rfe gre lagv, szlere ve fiillere smil oldugundan, cumua sevabini eksiltici veya giderici bir kusurdur. Hatibi dinlemekten insani men' eden her sz ve fiil, lagv'dir. Bu hadsten hutbe esnasinda her nevi' kelmin nehyedildIgi anlasiliyor. Zr Sr'in emrine muhalif olarak,o sirada sz syleyen kimseye "Susi" veya "Dinle" demek, ma'rfla emretmektir. Ma'rfla emretmek de farzdir. Byle, bir farzin edasi iin sylenmis tek bir kelime yasak olursa, baska kelmin ya-sakligi evleviyette kalir. "Imm hutbe yaparken" kaydindan, instin emredilmis ve kelmin neh-yedilmis olmasinin hutbe zamanina has oldugunu anlatmak iindir. [112] Saat, lgatte uzun olsun, kisa olsun mutlaka bir zaman demektir. Bundan dolayi gece ile gndz toplaminin yirmidrtte birine saat denildigi gibi, gndz ile gecenin onikiser cz'e taksm Ile 'i'tibr ettikleri zaman uzunluklarina da saat denilmistir. Bu saat, Kadir Gecesi ve Ismi A'zam gibi mbhem birakilmis kiymetli br zaman parasidir. Gizli birakilmasindaki incelik de aiktir. Icabet saatini kollayan kimse, gnn hangi cz'nde oldugunu bilmeyince, o saate rstgelir diye btn gn kalbini huzur iinde tutup zikre, duaya devam eder ve dny vesveselerinden uzaklasmaya alisir [113] Hadsin ibaresinden, du edenin namazda dikilmis olmasinin sart olmadigi da anlasilir, tcbet saatinin girmesi, musallnin kiyam zamanina tesadf etmesi yhud
Cuma Namazi
vakit, namazi beklerken girmis olsa da yine byledir. nk "Namazi beklemekte olan namazda gibidir" hadsi sabittir (Buhr, Mslim). Hulsa, icabet saati kesin olarak ta'yn edilmis degildir. Gizli kalmasi da o vakte rast gelir umuduyla cumuanin ekser vaktini zikr, ibdet ve du ile geirmeye sebeb oldugu iin mmet hakkinda ayrica bir rahmettir. Peygamber'in bas parmagini, elinin ortasina tesadf eden diger iki parmagina basarak isaret etmesi icabet saatinin pek kisa olduguna sarahaten dellet eder [114] Buhr, hzir buiunmalanyle cumiianin sahh olacak cemat sayisinin namazin sonuna kadar devaminin, cumuanin sihhati iin sart olmadigina dell getirmek istemise benziyor [115] Bu kervan Dihye ibn Halfe yhud Abdurrahmn ibn Avf'a yhud da ortaklik suretiyle her ikisine id olup Sm diyarindan hayl erzak getirmisti. Medine ahlsi o sirada pek ziyde ihtiy ve darlik iinde kivrandiklarindan, gelisi i'ln edilince sahblerden bir takimlari, erzak satilip tkenmeden tedrik edebilmek telsi ile oraya kosusmuslar ve burada grldg zere ilh azara ugramislardir. yetteki "Seni ayakta biraktilar" nazmi, hdisenin hutbe esnasinda meydana geldigine sbhe birakmiyor. Peygamber'in yanindan ayrilmayan oniki kisiden onu Cennetle mjdelenenler, ikisi de Bill ile Cbir yhud Ammr ile Ibn Mes'd yhud Bill ile Ibn Mes'd Idi. Bu isimler baska baska rivayetlerde zikredilmektedir. [116] Ayetteki "ev = yhud" terdd harfi, mescidi terkedenlerin kimi ticret, ynalis veris etmek, kimi de panayir yerini grp gnl eglendirmek kasdiyle gittiklerini gsterir. yetteki Ilh azarlama ve tevbh, ayri ayri her iki taifeye de rci' olur. Bu hadste zikrolundugu zere, cematin dagilma hdisesi, yetin inmesinden evvel vki' olmustur. Ondan sonra Ise sahbler, bu Ilh tevbihten gereken dersi aldilar da su ilh vgye hakk kazandilar: "yle adamlar vardir ki, onlari ne br ticret, ne bir alis veris Allah 'i zikretmekten, dosdogru namaz kilmaktan, zekti vermekten alikoymaz. Onlar kalb-terin ve gzlerin (dehsetle) dnecegi gnden korkarlar" (en-Nr: 37). [117] Hads, evvel hakkinda degil de sarh olarak sonra hakkinda geldigi iin, Buhr, detine aykiri oldugu hlde sonra'yi evvel'den ne geirdi. [118] Bu hadste farz olan namazlara bitisik olarak kilinan Rtibe Snnetleri'nm mik-dri bildiriliyor.. Cumuadan evvelki rtibeden sz edilmemesi, cumua namazi gle namzina bedel oldugu iin, mekked snnetinin gle gibi oldugunu anlatmak iindir. Yoksa cumuanin gerek ilk ve gerek son snneti hakkindaki rivayetler, glenin snnetleri hakkinda oldugu gibi, mteaddiddir. Cumua farzindan evvel de en az Iki rek'at kilmak snnet oldugunda sbhe yoktur. Ancak buradaki rivayette dikkati eken cihet, Peygamber'in bu iki rek'ati dima evinde kilmis olmasidir. iki rek'atli oian cumua namazi, drt rek'atli olan gle namazina bedel oldugu cihetle byle yapmasi, cumua farzinin drde ulastirilabilecegi vehmine meydan vermemek iin idi. Cumuadan sonraki snnetin rek'at sayisina gelince, bu hadste Iki ise de, drt; hatt alti olduguna dir de rivayetler vardir. Cumuadan sonraki nafileler hakkinda fakhler taifeye ayrilmislardir: Birinci taifeye gre, cumuadan selm verince iki rek'at snneti kilmak iin eve dnmelidir. Bunlarin dellI bu hadstir. Ikinci taifeye gre, cumua farzindan sonra evvel iki, sonra drt rek'at kilinmalidir. nc taifeye gelince, onlar arada selm verilmeksizin drt rek'at kilinir, diyorlar. Halvette nafile kilmak, riyaya yer birakmadigi iin, nafilelerin evde kilinmasi, mescidde kilinmasindan daha faziletlidir. [119] Buhr burada bu yeti zikretmekle, yetteki "dagitin" ve "arayin" emirlerinin vcb iin degil, ibha iin olduguna isabet etmistir. nk kullar cumua gn nida vaktinde cumua namazina ikaameden dolayi yeryzne dagilmaktan men' olunmuslardir. Namazlarini kilip ayrildiklari zaman yeryzne dagilmak ve Allah'in zenginliginden aramakla emrolundular. Bu emirler, en sahh kavle gre ibha iindir. Binenaleyh namaz kilindiktan sonra hemen ikmak vcib olmayip, mescidde kalmak da mubah olur. [120] es-Silk: ...pz ta'br olunan nebata denir.. (Kaams Ter.). Bu hadsin bb basahgina uygunlugu, sahbler cumuadan ayrilmalarinin ardindan bu kadinin pazi kklerinden hazirlar oldugu yemegi aramalaridir. Bu hl sahblerin kanatine ve dny hirslarinin olmadigina dellet etmektedir. [121] Buna gre cumua gnlerinin gndz uykusu ile kusluk yemegi, namazdan sonraya birakilmis oluyor. Diger gnlerde bu iki is de kusluk vaktinde yapilmak det idi [122] Tebkr, daha evvel getigi zere bir ise erken davranmak, cumuayi beklemek iin gleden evvel mescide gitmek ma'nsina geldigi gibi, hemen zevalde gle namazinin ilk vaktinde namaz kilmak ma'nsina da gelir. Kaile ve kaylle, Iinde uyku olsun veya olmasin gndz istirhati veya gndzn evvelinde, yn kusluk vaktinde yapilan istirhattir. [123] Bu hads, biraz farkli bir rivayetle daha nce de gemisti.

11 Ki̇tâbu'l Cumua

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

11 Ki̇tâbu'l Cumua

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Cuma Namazi

http://www.enfal.de/buhari/namaz/011.htm[11/13/2010 10:42:54 AM]

http://www.enfal.de/buhari/namaz/011.htm[11/13/2010 10:42:54 AM]

http://www.enfal.de/buhari/namaz/011.htm[11/13/2010 10:42:54 AM]

http://www.enfal.de/buhari/namaz/011.htm[11/13/2010 10:42:54 AM]

http://www.enfal.de/buhari/namaz/011.htm[11/13/2010 10:42:54 AM]

http://www.enfal.de/buhari/namaz/011.htm[11/13/2010 10:42:54 AM]

http://www.enfal.de/buhari/namaz/011.htm[11/13/2010 10:42:54 AM]

http://www.enfal.de/buhari/namaz/011.htm[11/13/2010 10:42:54 AM]

http://www.enfal.de/buhari/namaz/011.htm[11/13/2010 10:42:54 AM]

http://www.enfal.de/buhari/namaz/011.htm[11/13/2010 10:42:54 AM]

http://www.enfal.de/buhari/namaz/011.htm[11/13/2010 10:42:54 AM]

http://www.enfal.de/buhari/namaz/011.htm[11/13/2010 10:42:54 AM]

http://www.enfal.de/buhari/namaz/011.htm[11/13/2010 10:42:54 AM]

http://www.enfal.de/buhari/namaz/011.htm[11/13/2010 10:42:54 AM]

You might also like