Yaşar Kemal - İnce Memed

ABC Amber LIT Converter
http://www.processtext.com/abclit.html
Yaþar Kemal
Ýnce Memed
Roman
Duvarýn dibinde resmim aldýlar
Ak kaðýt üstünde tanýyýn beni
Toros daðlarýnýn etekleri ta Akdenizden baþlar. Kýyýlarý döven ak
köpüklerden sonra doruklara doðru yavaþ yavaþ yükselir. Akdenizin
üstünde daima, top top ak bulutlar salýnýr. Kýyýlar dümdüz, cilalanmýþ gibi
düz killi topraklardýr. Killi toprak et gibidir. Bu kýyýlar saatlerce içe
kadar deniz kokar, tuz kokar. Tuz keskindir. Düz, killi, sürülmüþ
topraklardan sonra Çukurovanýn bükleri baþlar. Örülmüþçesine sýk çalýlar,
kamýþlar, böðürtlenler, yaban asmalarý, sazlarla kaplý, koyu yeþil, ucu
bucaðý belirsiz alanlardýr bunlar. Karanlýk bir ormandan daha yabani, daha
karanlýk!
Biraz daha içeri, bir taraftan Anavarzaya, bir taraftan Osmaniyeyi

geçip Ýslahiyeye gidilecek olursa geniþ bataklýklara varýlýr.
Bataklýklar yaz aylarýnda fýkýr fýkýr kaynar. Kirli, pistir. Kokudan yanýna
yaklaþýlmaz. Çürümüþ saz, çürümüþ ot, aðaç, kamýþ, çürümüþ toprak kokar.
Kýþýnsa duru, pýrýl pýrýl, taþkýn bir sudur. Yazýn otlardan, sazlardan
suyun yüzü gözükmez. Kýþýnsa çarþaf gibi açýlýr. Bataklýklar geçildikten
sonra, tekrar sürülmüþ tarlalara gelinir. Toprak yaðlý, ýþýl ýþýldýr.
Bire kýrk, bire elli vermeye hazýrlanmýþtýr. Sýcacýk, yumuþaktýr.
Üstleri aðýr kokulu mersin aðaçlarýyla kaplý tepeler geçildikten
sonradýr ki, kayalar birdenbire baþlar. Ýnsan birden ürker.
Kayalarla birlikte çam aðaçlarý da baþlar. Çamlarýn birer billur
pýrýltýsýndaki sakýzlarý buralarda topraða sýzar. Ýlk çamlar geçildikten
sonra, gene düzlüklere varýlýr. Bu düzlükler boz topraktýr. Verimsiz, kýraç...
Buralardan Torosun karlý doruklarý yanýndaymýþ, elini uzatsan tutacakmýþsýn
gibi gözükür.
Dikenlidüzü bu düzlüklerden biridir. Dikenlidüzüne beþ kadar köy
yerleþmiþtir. Bu beþ köyün beþinin de insanlarý topraksýzdýr. Cümle toprak
Abdi Aðanýndýr. Dikenlidüzü, dünyanýn dýþýnda, kendine göre apayrý kanunlarý,
töresi olan bir dünyadýr. Dikenlidüzünün insanlarý, köylerinden gayrý bir
yeri bilmezler hemen hemen. Düzlükten dýþarý çýktýklarý pek az olur.
Dikenlidüzünün köylerinden, insanlarýndan, insanlarýnýn ne türlü
yaþadýklarýndan da kimsenin haberi yoktur. Tahsildar bile iki üç yýlda bir

kere uðrar. O da köylülerle hiç görüþmez, ilgilenmez. Abdi Aðayý görür gider.
Deðirmenoluk köyü Dikenlidüzündeki köylerin en büyüðüdür.
Abdi Aða da bu köyde oturur. Köy, düzlüðün gün doðusuna düþer.
Kayalýðýn dibindedir. Kayalar mördur. Üstlerini sütbeyaz, yeþile
çalan, gümüþi, türlü renkte lekeler örtmüþtür.
Üst baþta yaþlý, yaþlýlýktan dallarý topraða eðilmiþ, dallarý kývrýlmýþ
bir çýnar aðacý bütün haþmetiyle yýllardýr orada durup durur. Çýnar
aðacýna yüz metre yaklaþýrsýn, elli metre yaklaþýrsýn ortalýkta çýt yoktur.
Her bir yan derin bir sessizlik içindedir. Sessizlik korkutur insaný.
Yirmi beþ metre yaklaþýrsýn gene öyle... On metrede ayný sessizlik.
Aðacýn yanýna gelip de kayadan yanýna dönüncedir ki iþ deðiþir, birdenbire
bir gürültü patlar. Þaþýrýverir insan... Ýlkin kulaklarý saðýr edecek
derecede çoktur. Sonra iner, yavaþlar.
Gürültünün geldiði yer, Deðirmenoluk suyunun gözüdür. Göz deðildir ya,
bura halký oraya suyun gözüdür der. Öyle bilir. Bir kayanýn dibinden köpükler
saçarak kaynar. Ýçine bir aðaç parçasý atýlýrsa bir gün, iki gün, hatta bir
hafta suyun üstünde oynadýðý görülür. Döndürür. Bazýlarý iddia ederler ki,
kaynayan su, üstünde taþý bile oynatýr, batýrmaz. Halbuki suyun gözü burasý
deðildir. Ta uzaklardan, çamlar arasýndan yarpuz, kekik kokularýný
yüklenerek Akçadaðdan gelir. Burada da bu kayanýn altýndan girer, köpürerek,

kaynayarak, bir delice homurtuyla öbür ucundan çýkar.
Buradan Akçadaða kadar öyle kayalýk, öyle sarptýr ki Toros, bir ev yerinden
daha büyük toprak parçasý görülemez. Ulu çamlar, gürgenler kayalarýn
arasýndan göðe doðru aðmýþtýr. Bu kayalýklarda hemen hemen hiçbir hayvan
yoktur. Yalnýz, o da çok seyrek, akþam vakitleri keskin bir kayanýn
sivrisinde boynuzlarýný, büyük çangallý boynuzlarýný sýrtýna yatýrmýþ bir
geyik, bacaklarýný gerip, sonsuzluða bakarcasýna durur.
Çakýrdikeni en pis, en kýraç toprakta biter. Bir toprak ki bembeyaz,
peynir gibidir. Ot bitmez, aðaç bitmez, eþek inciri bile bitmez,
iþte orada çakýrdikeni keyifle serile serpile biter, büyür, geliþir.
En iyi toprakta bir tek çakýrdikenine rastgelinmez. Bunun sebebi,
bir kere iyi toprak boþ kalmaz, her zaman sürülür ekilir. Bir de,
öyle geliyor ki, çakýrdikeni iyi topraðý sevmez.
Ne iyi, ne kötü boþ býrakýlmýþ orta halli toprakta da biter çakýrdikeni.
Çakýrdikenini söker, yerini ekerler. Toros eteklerinin doruklara
yakýn düzlükleri bu minval üzeredir.
En uzun çakýrdikeninin yüksekliði bir metre kadar olur. Bir sürü

de dallarý vardýr. Dallar dikensi çiçeklerle donanýr. Bu çiçekler beþ
perli, yýldýz gibi, uçlarý sert, sivri iðnelerin ortasýndadýr. Her
çakýrdikeninde bunlardan yüzlerce bulunur.
Çakýrdikeni bittiði yerde bir iki, üç dört tane bitmez. Öyle üst
üste, öyle sýk biter ki arasýndan yýlan geçemez. Ýðne atsan çakýrdikeninden
yere düþmez.
Baharda zayýf, açýk yeþildir. Hafif bir yel esse, topraða deðecekmiþ
gibi yatar. Yaz ortalarýnda, dikende, önce mavi damarlar peydah
olur. Sonra yavaþ yavaþ dikenin dallarý, gövdesi mavileþir. Açýkça bir
mavidir bu... Sonra mavi gittikçe koyulaþýr. Bu en güzel bir mavidir.
Bir tarla, uçsuz bucaksýz bir ova tüm maviye keser. Gün batarken eðer bir
yel eserse mavi dalgalanýr, hýþýrdar, aynen deniz gibi. Gün batarken
sular nasýl kýzarýr, çakýrdikeni tarlasý da öyle kýzarýr.
Güze doðru dikenler kurur. Mavilik beyaza döner. Çatýrtýlar gelir
çakýrdikeninden.
Düðme büyüklüðünde sütbeyaz sömüklüböcekler vardýr hani. Bunlardan
yüzlercesi, binlercesi dikenlerin gövdelerine sývanýr. Diken gövdeleri boncuk
boncuk sütbeyaz olur.

Deðirmenoluk köyü çakýrdikenlik... Tarla yok, bað, bahçe yok.
Safi çakýrdikenlik.
Çakýrdikenliðin içinden koþan çocuk soluk soluðaydý. Çoktanberidir ki
durmamacasýna koþuyordu. Birden durdu. Bacaklarýna baktý. Dikenlerin
yýrttýðý yerden kan sýzýyordu. Ayakta duracak hali yoktu. Korkuyordu. Ha
yetiþti, ha yetiþecekti. Korkuyla arkasýna baktý. Görünürlerde kimsecikler
yoktu. Ferahladý. Saða saptý. Bir zaman koþtu. Sonra yoruldu. Yorulunca
çakýrdikenlerinin içine yattý. Sol yanýnda bir karýnca köresi gördü.
Karýncalar iri iri. Körenin aðzýnda cývýl cývýl kaynaþýyorlar. Bir zaman her
þeyi unutup karýncalara daldý. Ve birden aklýna gelince sýçradý. Saða saptý.
Biraz sonra da dikenlikten çýktý. Dikenliðin kýyýsýna dizleri üstü çöktü.
Baktý ki dikenliðin üstünden baþý gözüküyor, kýçý üstü oturdu bu sefer de.
Bacaklarý kanýyordu. Kan sýzan yerlere toprak ekelemeye baþladý. Toprak
yaralara düþünce yaktý.
Kayalýklar azýcýk ötedeydi. Kayalýklara doðru var gücünü harcayarak
yeniden koþmaya baþladý.. En yüksek kayanýn altýndaki çýnar aðacýna vardý.
Aðacýn dibi bir kuyu gibi derinlemesineydi. Sapsarý, altýn renkli, kýrmýzý
damarlý yapraklar aðacýn dibini doldurmuþ, gövdeyi yarý beline kadar örtmüþtü.
Kuru yapraklar hýþýr hýþýr ediyordu. Gitti, kendisini yapraklarýn üstüne attý.
Çýnarýn çýplak dallarýndan birisinin en ucunda bir kuþ duruyordu, çýtýrdýyý
duyunca uçtu gitti. Yorgundu. Bitmiþti. Burada, bu yapraklarýn üstünde

gecelemeyi geçirdi aklýndan. Yumuþacýk. Oturduðu yerden kalkamayabilir de.
Sonra, olmaz, dedi kendi kendine. Adamý kurt kuþ yer. Aðacýn üstünde
kalmýþ yapraklardan birkaçý dolana dolana geldi öteki yapraklarýn üstüne
düþtü. Sonra boyuna birer ikiþer düþmeye baþladý.
Kendi kendine konuþuyordu. Sesli sesli konuþuyordu. Sanki, yanýnda birisi
var da ona söylüyor:
Giderim, diyordu. Giderim bulurum o köyü. Kimse bilmez oraya gittiðimi.
Gider bulurum. Giderim iþte. Çoban olurum iþte. Çift sürerim iþte. Anam beni
arasýn iþte. Arasýn aradýðý kadar. Keçi sakallý göremez yüzümü. Göremez iþte.
Ya köyü bulamazsam? Bulamam! Aç kalýr ölürüm. Ölürüm iþte.
Ilýk bir güz güneþi vardý. Kayalarý, çýnarý, yapraklarý yalýyordu.
Toprak taze, apaydýnlýktý. Bir iki güz çiçeði topraðý yarmýþ, ha çýktý,
ha çýkacak. Çiriþler acý kokuyor, ýslak ýslak da parlýyordu. Daðlar, çiriþ
kokar güzün.
Bir saat mi, iki saat'mi ne kadar kaldý orada, belli deðil. Ama,
gün yýkýldý gitti daðlarýn ardýna. Neden sonradýr ki çocuk, söylenmeyi býrakýp,
kendini toparladý. Birden aklýna düþtü ki, arkasýndan geliyorlar. Deliye
döndü. Güneþe bir göz atmayý da unutmadý. Güneþ baþýný almýþ gidiyordu. Þimdi
nereye gitmeliydi? Hangi yöne? Bilmiyordu. Kayalarýn arasýndan incecik bir

keçi yolu geçiyordu, ona girdi koþmaya baþladý. Kaya demiyor, çalý, taþ
demiyor koþuyordu. Yornuðunu iyi almýþtý. Duruyor, bir an arkasýna bakýyor,
sonra gene koþmaya baþlýyordu.
Ayaklarý birbirine dolanýyordu. Bu minval üzre koþarken, çürümüþ bir aðacýn
üstünde küçücük bir kertenkele iliþti gözüne. Nedense buna sevindi.
Kertenkele onu görünce aðacýn altýna kaçtý...
Bir sallandý, sonra durdu. Baþý dönüyordu. Gözleri karardý. Etrafýndaki
dünya topaða dönmüþtü. Nasýl da fýrlanýyordu! Eli ayaðý da titriyordu.
Arkasýna baktýktan sonra gene koþmaya baþladý. Bir ara önünden bir keklik
zurbasý parladý. Kekliklerin kalkýþýndan irkildi. En küçük bir çýtýrdý duysa
hep irkiliyordu zaten. Yüreði, bu sebepten, hep deli gibi çarpýyordu.
Umutsuzcasýna arkasýna gene baktý. Kan tere batmýþtý. Dizlerinin baðý
çözüldü. Yere oturuverdi. Düþtüðü yer ufacýk taþlý bir yamaçtý. Ekþi ekþi bir
hoþ ter kokuyordu. Burnuna tatlý bir çiçek kokusu geldi. Gözlerini zorla
açabildi. Baþýný aðýr aðýr, korka korka kaldýrdý aþaðýlara baktý. Gün battý
batacaktý. Gölgeler öylesine uzamýþ. Aþaðýda hayal meyal bir toprak dam gördü.
Sevinçten yüreði aðzýna geldi. Evin bacasýndan duman da çýkýyordu. Duman,
aðýr aðýr, salýna salýna çýkýyordu. Duman, bir kara duman deðildi. Dumanýn
rengi hafif mora çalýyordu. Arkasýnda ayak sesine benzer bir patýrdý
duydu. Baþýný hýzla çevirdi. Sol yanýnda orman kapkara kesilmiþ bir
saðnak gibi gökten yere iniyordu. Orman üstüne üstüne geliyordu.

Gene konuþmaya baþladý. Ama baðýra baðýra konuþuyordu. Hem ormandan
kaçarcasýna, aksi yöne yürüyor, hem olanca gücüyle:
Giderim derim ki onlara... Giderim derim ki... Size derim...
Size çoban olmaya geldim. Çift de sürerim... Ekin de biçerim. Derim ki
benim adým Mýstýk derim, Kara Mýstýk... Anam yok, babam yok...
Abdi Aðam da yok derim. Sizin davarýnýzý güderim... Sizin çiftinizi
sürerim. Sizin çocuðunuz da olurum. Olurum iþte. Benim adým Ýnce
Memed deðil. Kara Mýstýk derler bana. Anam aðlasýn. Olurum iþte.
Gavur Abdi Aða da arasýn beni. Çocuklarý olurum iþte.
Sonra baðýra baðýra aðlamaya baþladý. Karanlýk orman akýyordu.
Aðladýkça aðlýyordu. Aðlamaktan, yalnýz, avazý çýktýðý kadar aðlamaktan
müthiþ bir tat duyuyordu.
Yamaçtan aþaðý inerken aðlamasý kirp diye kesildi. Akan burnunu
sað kolunun yenine sildi. Yen, yamyaþ oldu.
Evin avlusuna geldiðinde karanlýk kavuþmuþtu. Ötelerde birçok
ev karartýsý daha gördü. Bir an durdu. Düþündü. Bu köy, o köy mü
ola? Kapýnýn önünde uzun sakalý sallanan bir adam semerle uðraþýyordu.
Baþýný kaldýrýnca sakallý, avlunun ortasýnda, dikilmiþ kalmýþ bir
karartý gördü. Karartý kendisine doðru bir iki adým attý durdu. Adam

aldýrmadý. Ýþine daldý. Ortalýk iyice kararýnca adamýn gözleri görmez
olup, uðraþmayý býraktý. Ayaða kalktý. Soluna dönünce deminki karartýyý
olduðu yerde öylece dikilmiþ durup durur gördü:
Hiþt! Hiþt! dedi. Hiþtiþt! Ne iþin var burada?
Karartý:
Ben, dedi, çoban olurum sana dayý. Ben çift de sürerim. Her
bir iþ yaparým size dayý.
Sakallý adam karartýyý kolundan tuttu içeri çekti:
Gel hele sen içeri, sonra konuþuruz hepsini...
Ýnceden bir poyraz esiyordu. Memed, tirtir titriyordu. Öyle bir
titriyordu ki uçacak gibi.
Yaþlý adam içerdeki kadýna:
Ocaða odun at! dedi. Çocuk titriyor.
Kadýn:

Kim bu? diye hayretle sordu.
Yaþlý adam:
Bir tanrý misafiri, diye cevap verdi.
Kadýn:
Misafirin hiç de böylesini görmedimdi, diye býyýk altýndan gülümsedi.
Yaþlý adam:
Gör iþte! dedi.
Çocuk, ocaðýn soluna, duvara iyice yapýþtý, büzüldü. Çocuðun
kocaman bir baþý vardý. Düz, güneþten solup, kýrmýzý olmuþ kara saçlarý
alnýna, yüzüne dümdüz, dikine düþüyordu. Yüzü ufacýktý. Kupkuru bir yüzdü.
Gözleri kocaman kahverengiydi. Teni güneþten yanmýþtý. On birinde
gösteriyordu. Dize kadar da þalvarýný çalý yemiþti.
Bacaklarý bu sebepten çýplaktý. Ayaklarý da yalýndý. Bacaklarýnda kan
kuruyup kalmýþtý. Ateþin çok iyi yanmasýna raðmen titremesi durmuyordu.

Kadýn:
Yavru, dedi, sen açsýn; Dur, sana çorba koyayým da iç!.
Çocuk:
Ýçerim, dedi.
Kadýn:
Isýnýrsýn, dedi.
Çocuk:
Titremem durur, dedi.
Kadýn, ocakta ateþin yaný baþýnda duran kocaman bir bakýr tencereden
kalaylý bir sahana döðme çorbasý doldurmaya baþladý. Çocuðun gözleri
tenceredeki buðulanan çorbaya dikildi.
Kadýn çorbayý getirip önüne yerleþtirdi. Eline bir tahta kaþýk verdi:
Çabuk çabuk iç! dedi.

Çocuk:
Çabuk içerim.
Adam:
O kadar da çabuk içme aðzýn yanar sonra, dedi.
Çocuk:
Yanmaz.
Çocuk gülümsedi. Yaþlý adam da gülümsedi. Kadýn onlarýn neye gülümsediklerine
bir anlam veremedi.
Adam:
Çorbayý içince, titremesi durdu aslanýn.
Çocuk:
Durdu, dedi, durdu.

Kadýn da gülümsedi.
Ocak, çamurla tertemiz sývanmýþtý. Evin damý topraktý. Tavaný
çalýyla döþeliydi. Döþeme yýllarýn isinden kapkara kesilmiþ parlýyordu.
Evi ikiye ayýrmýþlardý. Öteki bölme ahýrdý. Bölmenin kapýsýndan
sýcak, ýslak bir hava geliyordu. Nefes karýþýðý... Bu taze sýðýr boku,
saman, taze dal kokuyordu.
Derken bölmeden yaþlý adamýn oðlu, gelini, kýzý da geldi.
Çocuk onlara bir hoþ, pel pel baktý.
Yaþlý adam, oðluna:
Misafirimize hoþ geldin desene, dedi.
Oðul gayet ciddi:
Hoþ geldin kardeþ, dedi, ne var, ne yok?.
Çocuk:

Hoþ bulduk, diye ayný ciddiyetle cevap verdi. Ýyilik saðlýk.
Kýz da, gelin de, hoþ geldin, dediler.
O arada, ocaktaki kütük yanmýþ, tüm yalýma kesmiþti.
Çocuk, ellerini koynuna sokrnuþ büzülmüþtü. Yaþlý adam geldi
çocuðun yanýna oturdu. Ocaðýn gür yalýmlarý arkalarýna tuhaf gölgeler
düþürüyordu. Bu gölgelere bakarak adam, çocuðun kafasýndan ne
geçiyor, anlayabilirdi. Yaþlý adam da uzun zaman bir yerde durmayan,
yalýmlara göre yer deðiþtiren gölgelere gözünü dikti. Gözlerini gölgelerden
ayýrdýðýnda gülümsüyordu. Yaþlý adamýn yüzü uzun, inceydi.
Sakallarý sütbeyaz, deðirmiydi. Alnýný güneþ yakmýþtý. Bakýr rengindeydi.
Yüzüne ocaðýn yalýmlarý da vurunca, alný, yanaklarý, boynu kýrmýzý bakýr gibi
parlýyordu.
Birden aklýna gelmiþ gibi yaþlý adam doðruldu.
Bre misafir, dedi, senin adýn ne? Adýný baðýþlamadýn..
Bana, dedi, Ýnce Memed derler...
Arkasýndan, piþman olmuþ gibi altdudaðýný ýsýrdý. Utangaç utangaç baþýný

önüne eðdi. Yolda, Benim adým Kara Mýstýktýr, derim dediði aklýndan çýkýp
gitmiþti. Olsun, dedi kendi kedine, Mýstýk da neymiþ yani kendi adým
dururken. Saklayýnca ne var yani adýmý. Kim görecek beni bu köyde.
Yaþlý adam, geline:
Sofrayý serin de yemek yiyelim, dedi. Haydiyin.
Sofra geldi ortaya serildi. Bütün aile ve Ýnce Memed sofranýn etrafýna
halka oldular. Yemekte kimse aðzýný açmadý. Sessizlik içinde yemek yendikten
sonra, ocaða bir kucak odun daha atýldý. Ocaðýn tam orta yerine de yaþlý
adam bir kütük getirdi yerleþtirdi. Yandaki yalýmlar kütüðü sardýlar. Bu,
ihtiyarýn en büyük zevkiydi. Bunu böyle yapmasa edemezdi. Etraftaki yalýmlar
yaþlý adamýn kütüðünü sarýverdiler. Ýþte buna bayýlýrdý. Kadýn, adamýn
kulaðýna eðildi. Yavaþ yavaþ:
Süleyman, dedi, çocuðun yataðýný nereye sereyim?
Süleyman, her zamanki tatlý gülüþüyle gene güldü:
Koca beygirin yemliðinin içine... Nereye olacak? Biz nerede yatýyorsak...
Sevgili misafirim kimbilir nereden, Süleyman demiþ de gelmiþ?

Süleyman Memede döndü. Memed, sýcaktan gevþemiþ, uyuklar gibi bir hal
almýþtý.
Bre misafirim, uykun mu var?
Memed bir silkindi:
Yok, dedi, hiç uykum gelmiyor.
Ýyice gözlerinin içine bakýp:
Bre Ýnce Memed, dedi Süleyman, hiç söylemedin. Nereden gelip, nereye
gidiyorsun?
Ýnce Memed, duman kaçan gözünü ovuþturarak:
Deðirmenoluktan geliyor, o köye gidiyorum, dedi.
Süleyman:
Deðirmenoluðu biliriz ya, o köy neredeymiþ aceb? diye merakla
sorar bir tavýr takýndý.

Memed, hiç bozmadan:
Dursunun köyü, dedi
Süleyman ýsrar etti:
Hangi Dursunun?
Memed:
Abdi Aða var ya... dedi durdu. Gözleri bir noktaya dikildi.
Süleyman:
Eeee? dedi.
Hani bizim aðamýz. Dursun onun tutmasý iþte. Çift sürer. Abdi
Aðanýn çiftini sürer. O Dursun iþte.
Gözleri parladý. Azýcýk duraladý:
Geçende bir doðan yavrusu tuttu kii!... O Dursun iþte! Bildin mi
onu sen, þimdi emmi?

Süleyman:
Bildim bildim, dedi. Eee sonra?
Ýþte onun köyüne gidiyorum. Dursun bana dedi ki... Bizim
köyde, dedi, çocuklarý dövmezler. Çocuklarý çifte salmazlar. Bizim
köyün tarlalarýnda, dedi, çakýrdikeni bitmez. Ben, oraya gidiyorum
iþte.
Süleyman:
Peki o köyün adý neymiþ? Söylemedi mi Dursun sana hiç?
Memed sustu. Düþündü. Baþparmaðýný uzun zaman aðzýna sokup, uzun zaman
düþündü. Sonra birden:
Yok, dedi. Köyün adýný söylemedi Dursun.
Süleyman:
Acaip, dedi.

Memed:
Yaa acaip, diye tekrarladý. Biz Dursunlan beraber çift sürerdik.
Otururdu bir taþýn baþýna. Aaah derdi bizim köyü bir görsen! Taþý
topraðý altýndandýr derdi. Denizi var, çamý da var, derdi. Ýnsan denizin
üstüne biner her bir yere gidermiþ. Dursun oradan kaçmýþ. Bana dedi ki, hiç
kimseye söyleme benim oradan kaçtýðýmý. Ben de anama bile söylemedim.
Süleymanýn kulaðýna eðilip:
Sen de kimseye deme. Olur mu emmi? dedi.
Süleyman:
Korkma korkma, dedi, hiç kimseye söylemem.
Sonra gelin kalktý gitti. Biraz sonra sýrtýnda dolu bir çuvalla geri
döndü. Çuvalý orta yere indirdi. Çuvalýn aðzýný açýnca dýþarý pamuk
kozalarý döküldü. Kozalar temizlenmiþ, bembeyazdý. Her biri bir top
beyaz bulut gibiydi. Birden evin içini keskin bir koza kokusu aldý.
De bakalým Ýnce Memed, çek bakalým pamuðu, diye sevinçle söylendi
Süleyman. Göster kendini.

Ýnce Memed önüne bir kucak pamuk alarak:
Ne var sanki, pamuk çekmek de iþ mi?
Alýþkýn elleri makine gibi iþlemeye baþladý.
Oðul:
Ýnce Memed, dedi, þimdi sen o köyü nasýl bulacaksýn?
Ýnce Memed bu sorudan hiç memnun olmadýðýný gösterir gibi bir
hal takýndý. Ýçini çekti:
Ararým, dedi. O köyün yanýnda deniz varmýþ. Ararým.
Oðul:
Bre Ýnce Memed, dedi, deniz buraya tam on beþ günlük yol
çeker.
Ýnce Memed:

Ararým, dedi. Ölürüm de dönmem Deðirmenoluða, Bir daha hiç dönmem.
Dönmem iþte.
Süleyman aldý:
Bre Ýnce Memed, dedi, senin baþýnda bir hal var. Söylesene
bana onu. Ne diye düþtün yollara böyle?
Ýnce Memedin elleri durdu:
Süleyman emmi, dedi dur da sana hepiciðini söyleyim. Benim
babam, dedi, ölmüþ. Biricik anam var. Baþka hiç kimsemiz yok.
Ben Abdi Aðanýn çiftini sürerim.
Buraya gelince gözleri doldu. Boðazý gýcýklanmaya baþladý. Kendisini
tuttu. Býraksa boþanýverecekti.
Ýki yýldýr sürerim çifti. Çakýrdikeni beni yer. Dalar... Çakýrdikeni
adamýn bacaðýný köpek gibi kapar. Ýþte o tarlada çift sürerim. Abdi Aða beni
her gün döve döve öldürür. Dün sabahleyin gene dövdü beni. Her bir yaným
döküldü. Ben de kaçtým oradan. O köye gideceðim. Beni orada bulamaz Abdi Aða.
O köyde bir adamýn çiftini sürerim. Çobaný olurum. Ýsterse oðlu da olurum.

Oðlu da olurum derken Süleymanýn gözlerinin içine iyice baktý.
Memed dolmuþtu. Bir kelime daha söylese boþanacaktý. Onun için Süleyman,
Abdi Aða lafýný deðiþtirtti:
Bana bak Ýnce Memed, madem böyle. Sen benim evde kalsana.
Ýnce Memedin yüzü ýþýldadý. Bir sevinç dalgasý onu tepeden týrnaða
ürpertti.
Oðul:
Deniz çok uzak Ýnce Memed. O köy de kolay kolay bulunmaz.
Pamuk çekildi bitti. Ortalýðý pamuktan düþen böcekler sarmýþ, telaþlý
telaþlý oraya buraya gidiyorlardý. Kara, küçücük pamuk böcekleri... Ocaðýn
bir baþýna da küçük bir yatak serdiler. Memedin gözlerinden sýcak bir uyku
akýyordu. Yataða hasretle, ürpertiyle baktý.
Süleyman Memedin durumunu çoktan sezmiþti.
Gir! diye yataðý iþaret etti.
Memed hiçbir þey söylemeden büzülerek yataða sokuldu. Dizlerini göðsüne

çekti. Her tarafý havanda dövülmüþ gibi aðrýyordu.
Memed, kendi kendine, içinden: Oðlu olurum. Olurum iþte. Anam arasýn. Abdi
Aða arasýn. Arasýnlar iþte. Kýyamete dek arasýnlar. Dönmem iþte, diyordu.
Gün doðmadan iki saat önce, her gün çifte gittiði vakitte sýçrayarak uyandý.
Yataktan çýktý, dýþarýya gitti. Uykulu uykulu dýþarýda iþedikten sonra,
kendine geldi. Dünkü geceyi, ak sakallý Süleymaný hatýrladý. Süleymanýn evi,
dedi içinden. O köye gidip de ne yapacaðým? Süleyman Emmimin oðlu olurum.
Burada kalýrým. Dönmem iþte.
Dýþarýnýn ayazýndan üþüdü. Geldi yataðýna girdi. Dizlerini gene göðsüne
dayadý. Yatak ýsýndý. Bugün, gün doðuncaya kadar uyuyacaðýný biliyordu.
Derken kendinden geçti.
Sabah ayazýnýn üstüne gün doðdu. Ana, ocaktan çorbayý indirdi.
Çorba sýcak, tatlý tatlý ocaðýn kýyýsýnda tüttü. Oðul, çoktan çifte gitmiþti.
Süleyman da semerin baþýna oturmuþ, akþamki býraktýðý yerden yapmaya
baþlamýþtý.
Kadýn:
Süleyman, diye çaðýrdý, çorba soðuyor. Gel de iç!

Süleyman:
Misafir kalktý mý?
Kadýn:
Sabi çocuk, dedi. Fukara çok yorulmuþ dün herhalde. Sayýklayýp duruyor.
Süleyman:
Uyandýrma fukarayý. Dün hep kaçmýþ. Yüzünden belliydi.
Kadýn:
Neden kaçmýþ ola? diye sorunca...
Süleyman:
Çok, çok sýkýþtýrmýþlar, diye cevap verdi.
Kadýn:

Yazýk, dedi. Ne de güzel çocuk. Dinsizler ne istersiniz parmak
kadar çocuktan?
Süleyman:
Caný istediði kadar kalsýn evde.
Bu sýrada Memed gerinerek uyandý. Gözlerini iyice iki eliyle ovduktan
sonra ocaklýktan tarafa bakýndý. Aðzý açýk tenceredeki çorba usuldan usuldan
buðulanýyordu. Baþýný dýþarýya çevirdi. Kapýdan içeri býçakla kesilmiþ gibi
bir güneþ þeridi uzanýyordu. Hemen yerinden sýçradý.
Süleyman Memedin telaþýný görünce:
Korkma, yavrum, dedi. Zararý yok. Uyu.
Memed döndü, ocaklýktaki bakýr ibriði aldý dýþarý çýktý. Yüzünü
bol suyla yýkadýktan sonra Süleymanýn baþýna dikildi, onun semer
onarmasýný seyre baþladý.
Kadýn:
Gelin de çorbamzý için. Çorba soðudu, diye tekrar çaðýrdý.

Süleyman semerin baþýndan üstünü çýrparak kalktý. Memede bir
göz kýrptý gülümseyerek:
Yürü çorbamýzý içelim.
Çorba, sütlü bulgur çorbasýydý. Süt kokusu bulgur kokusuna karýþýnca, bir
hoþ koku meydana getiriyordu. Tahta kaþýklarla çorbayý içtiler. Çorba Memedin
çok hoþuna gitti. Oðlu olacaðým iþte, dedi.
Süleyman yapýp bitirdiði semerin içine kuru ot basýyordu. Ot, yaþlý, uzun
parmaklarýnýn arasýndan kayýyordu.
Güz güneþi bütün parlaklýðýyla dünyayý doldurmuþtu. Kurumuþ ottan ince,
altýn bir toz çýkýyordu Süleyman karýþtýrdýkça. Toz güneþin altýnda parça
parça yayýlarak dört bir yana uçuþuyordu.
Süleyman:
Çok mu sýkýþtýrdý seni Abdi Aða? diye sordu.
Memed böyle bir soruyu beklemiyordu. Kendini toparladý:

Beni, dedi, döve döve öldürürdü. Hem çift sürdürürdü çakýrdikenlikte
yalýn ayak. O da ayazda. Hem öldürürdü. Birinde beni bir dövdü, bir dövdü...
Bir ay yataktan kalkamadým. Herkesi döver ya, beni çok döver. Anam diyor ki,
Sarý Hocanýn muskasý olmasaymýþ, ben ölürmüþüm...
Süleyman:
Demek burada kalacaksýn gayrý?
Memed:
Ne iþim var, dedi, o köyde? Buradan on beþ gün ötedeymiþ.
Denizi varmýþ, bana ne! Çakýrdikeni yokmuþ, burada da yok. Ben burada
kalýrým. Beni burada kimse bulamaz öyle deðil mi? Deðirmenoluk köyü çok
ötelerde kaldý öyle mi? Kimse bulamaz deðil mi?
Süleyman:
Ula, dedi, deli deyyus, ahacýk Deðirmenoluk köyü þu daðýn arkacýðýnda.
Geldiðin yolu bilmiyor musun?
Memed, hayretler içinde donup kaldý. Gözleri kocaman kocaman
açýldý. Sonra terledi. Teri oluk oluk akýyordu. Bütün umutlarý suya

düþmüþtü. Bir þeyler söyleyecek oldu. Yutkundu. Havada kartallar dönüyordu.
Gözleri onlara takýldý. Süleymana biraz daha sokuldu:
Ben, dedi, o köye gitsem de o adamýn oðlu olsam. Beni burada bulursa
Abdi Aða öldürür:
Süleyman:
Git o köye de, git o adamýn oðlu ol, diye serzeniþte bulundu.
Memed:
Ben senin oðlun olsam ne iyi olurdu, diye yaltaklandý. Ne iyi
olurdu ama...
Süleyman:
Amasý ne?... diye sordu.
Memed:
Beni bulursa... Allah var demez... Kýyýk kýyýk kýyar beni.

Süleyman:
Ne gelir elden? diye baþýný tezgahtan kaldýrdý. Memedin yüzüne baktý.
Memedin yüzü buruþmuþ, yaprak gibi olmuþtu. Koca gözleri sönmüþ. Tüm ýþýðýný
yitirmiþ gibi.
Memed, Süleymanýn kendisine baktýðýný fark edince biraz daha anýna sokuldu
elinden tuttu.
Nolursun? diye gözlerinin içine bütün arzusunu toplayýp baktý.
Öteki:
Korkma, dedi.
Memed, acý acý, bir sevinç, bir korkuyla karmakarýþýk güldü.
Sonra Süleyman iþini bitirdi ayaða kalktý. Memede dedi ki:
Bre Ýnce Memed, benim iþim var þu karþýki evde. Oraya gitmeliyim. Sen, ne
istersen onu yap. Gez köyün içini.
Memed ondan ayrýlýp köyün içine daldý. Bu, yirmi, yirmi beþ evlik bir

köydü. Evleri ham toprakla yapýlmýþtý. Biçimsiz, üst üste, geliþigüzel konmuþ
taþlarla yapýlmýþtý. Ham toprak... Yükseklikleri yerden bir metre...
Köyü bir uçtan bir uca dolaþtý. Çocuklar bir gübreliðin üstünde
köküç oynuyorlardý. Kadýnlar gördü. Evlerinin günden yanýna, duldaya
oturmuþlar çýkrýk eðiriyorlardý. Bir tek de köpek gördü. Kuyruðunu iki
patancýnýn arasýna kýstýrmýþ, korka korka bir duvarýn dibinden yürüyordu. Bu
köyün her bir tarafýný gübre almýþ. Akþama kadar köyü ev ev dolaþtý. Hiç
kimse ona, nereden gelip, nereye gidiyorsun demedi. Kendi köyleri olsa, bir
yabancý görseler, bütün çocuklar baþýna toplanýrlardý. Bu köy, bir baþka köy...
Ýþte, bu, zoruna gitti.
Eve gelince Süleymaný karþýsýnda buldu.
Süleyman:
Bre Ýnce Memed, dedi, hiç uðramadýn eve. Ne var, ne yok?
Ýyilik, dedi.
Bundan sonra Memed, köyün içini birkaç gün daha gezdi. Birkaç
çocukla arkadaþ oldu. Köküç oynadý. Üstüne köküç oynayan çýkmadý.
Ama Memed, bu hüneriyle övünmedi. Baþka bir çocuk olsaydý Memedin yerinde,

övünmesinden geçilmezdi. O, çocuk iþi der gibi, omuz silkti. Bu sebeptendir
ki, Memedin onlarý yeniþi, çocuklarýn zoruna gitmedi. Sonra, Toroslarýn güz
yaðmurlarý baþladý. Güz yapraklarý nasýl düþer, Toros yaðmurlarý da öyle
kocaman taneli düþer.
Gök gürlüyordu. Köyün üst baþýndaki daðdan, düzlüðe doðru taþlar
yuvarlanýyordu. Dað ormanlýktý. Ýri aðaçlarý vardý. Orman, üst üste. Sýktý.
Memed, bir gün Süleymana geldi dedi ki:
Süleyman emmi, böyle dur dur ne olacak? Benim caným sýkýlýyor. Boþuna da
ekmek yiyorum.
Süleyman:
Dur hele. Acelen ne? Sana da iþ bulunur bre Ýnce Memed.
Birkaç gün yaðmur ara verdi. Islak taþlarýn, kayalarýn, aðaçlarýn,
topraðýn üstünde güneþ parlýyordu. Ortalýk usuldan da buðulanýyordu. Bir de
köyün içinden buðuyla birlikte gübre kokusu geliyordu. Bazý bazý da güneþi
bulutlar örtüyordu. Gümüþi bulutlar...
Ýnce Memed, evin kapýsýndaki bir taþýn üstüne oturmuþ, Süleymanýn kendisi
için ham gönden diktiði çarýðý ayaklarýna giyiyordu. Çarýk ýslaktý. Çarýðýn

üstünde mor tüyler de vardý. Tüylerden bunun bir tosun derisi olduðu
anlaþýlýyordu.
Çarýktan dolayý sevinçten uçuyordu Ýnce Memed.
Süleyman geldi Ýnce Memedin baþucuna dikildi. Çarýðý baðlayýþýný seyrediyordu.
Memedin elleri, çarýk baðlamaya alýþkýn eller... Öyle gösteriyor. Kaytanlarý
taktý taktý, getirdi arkadan düðümledi.
Süleyman:
Bre Ýnce Memed, dedi, sen çarýk baðlamakta ustaymýþsýn.
Ýnce Memed baþýný kaldýrýp gülümsedi:
Ben çarýk bile dikerim Süleyman emmi, dedi. Ama sen iyi dikmiþsin bunu.
Ýnce Memed, ayaða kalktý. Þöyle bir iki kere kuvvetlice bastý. On,
on beþ adým yürüdü. Geri geldi. Biraz daha yürüyerek çarýklarýna baktý.
Hayrandý. Geldi Süleymanýn karþýsýna durdu:
Ayaðýma iyi oturdu, dedi.

Yola düþtüler. Yolda, Ýnce Memedin gözleri hep çarýklarda. Bazý çabuk
çabuk yürüyor. Bazý duruyor inceden inceye tetkik ediyordu. Bazý bazý da
eðilip çarýðýn tüylerini okþuyor.
Süleyman; Memedin bu sevincine ortak oluyor. Memnun oluyor.
Sanýrsam hoþuna gitti Memed?
Memed:
Ýyi oturdu ayaðýma. Severim böyle çarýklarý, diye cevap verdi.
Süleyman:
Bak, dedi, Ýnce Memed, o köye gideydin, sana böyle çarýðý
kimse dikemezdi.
Memed:
O köyde akakkabý giymezler mi? diye yarý saf, yarý itçesine
sordu.
Süleyman, itlik mi, deðil mi kavrayamadý:

Giyerler ya, çarýk giymezler.
Memed:
Anladým, dedi.
Yürüye yürüye köyün dýþýna çýktýlar. Memed, birden ferahladý.
Tarlalar, ta öteki daðýn dibine kadar uzanýyordu. Bu tarlalarda da
iþ yoktu. Çakýrdikeni yoktu ama, gene de iþ yoktu. Bu tarlalar, taþlý
tarlalar...
Memed, bir ara durdu sordu:
Böyle nereye gidiyoruz Süleyman emmi?
Süleyman:
Gezmeye çýktýk, dedi.
Memed üstelemedi. Yürüdüler.
Memedin yeni çarýklarýna çamur sývandý, Memed, içinden, çarýklara bulaþan

çamura küfretti.
Köy, uzaklarda kaldý. Köyden, bir iki dumandan baþka hiçbir þey
gözükmüyordu.
Süleyman:
Beni dinle Ýnce Memed, dedi. Ýþte buralarda otlatýrsýn keçileri.
Ta þu ötelere de gidebilirsin. Yalnýz þu kýnalý tepenin ardýna geçme. O
taraf sizin köy, seni alýr götürürler.
Gitmem, dedi. Ýyi ki söyledin.
Süleyman:
Haydi dönelim, dedi.
Döndüler. Gökteki bulutlar bembeyazdý. Harman yerleri koyu yeþil birer
daire halinde taþlý tarlalara serpilmiþti. Uzun otlara yapýþmýþ tek tük
sümüklüböcek görülüyordu.
Süleyman:

Bre Ýnce Memed, dedi, çok mu sýkýþtýrdý keçi sakallý Abdi
seni?
Memed durdu. Süleyman da durdu. Memed, yeni çarýklarýna bir
göz daha attý.
Süleyman:
Þuraya oturalým.
Memed:
Oturalým, dedi. Sonra da baþladý anlatmaya:
Bak sana deyim Süleyman emmi, babam öleli var ya, elimizde nemiz var,
nemiz yoksa hepiciðini almýþ Abdi Aða. Anam bir laf söylese döve döve öldürür.
Beni de tutar kolumdan yere çalar. Beni birinde iki gün aðaca baðladý.
Býraktý gitti yazýnýn ortasýnda. Yaa, orada, aðaca iki gün sarýlý kaldým da
anam geldi açtý. Anam olmasaydý beni kurtlar parçalardý orada.
Süleyman içini çekti:
Demek böyle senin iþler Ýnce Memed? dedi kalktý. Arkasýndan

Memed de kalktý.
Süleyman:
Dediðim gibi eyle Ýnce Memed. O kýnalý tepenin arkasýna
geçme. Birisi görür, haber verir keçi sakallý Abdiye, seni alýr götürürler.
Memed:
Tövbeler olsun, dedi.
Ertesi sabah, Memed çok erken uyandý, yataktan kalktý. Hemen
dýþarýya fýrladý. Þafaðýn yeri usul usul aðarýyordu. Süleymanýn yataðýna
gitti. Horultuyla uyuyordu. Dürterek Süleymaný uyandýrdý.
Süleyman uykulu uykulu:
Ne o? Sen misin Ýnce Memed? diye sordu yavaþtan.
Memed:
Benim, dedi iftiharla. Sonra da ekledi:

Vakit geç. Ben keçileri süreceðim.
Süleyman hemen kalktý. Gözleriyle karýsýný araþtýrdý. Karý çoktandýr
kalkmýþ inek saðýyordu dýþarda. Karýsýna seslendi:
Çabuk Ýnce Memedin azýðýný hazýrlayýn.
Kadýn sütlü ellerini büyük bir tencerede yýkarken:
Kalsýn, dedi, gerisini de akþam saðarým.
Azýðý, el deðer etek deðmez, hazýrlayýverdi. Ocakta kaynamakta
olan çorbadan da çorba koydu Memedin önüne. Memed, çorbayý bir
anda sümürdü. Gözle kaþ arasý azýðý beline baðladý, keçileri önüne
kattý. Baþýndan yaðlanmýþ, eski þapkasýný çýkardý keçilerin üstüne
doðru fýrlattý:
Alloooþ bre, dedi. Yaþasýn.
Arkasýndan Süleyman:
Uðurlu kademli olsun, diye baðýrdý.

Memed, keçilerle birlikte gözden kayboluncaya kadar döndü döndü ona baktý.
Süleyman, sonra kendi kendine:
Vay, dedi, vay! çocukluk...
Karýsý yanýna geldi:
Gene dertlendin, dedi. Derdin ne?
Süleyman içini çekerek:
Bak þu çocuða neler etmiþ keçi sakallý Abdi! Yürek parçalanýr haline
çocuðun. Babasýný tanýrdým. Mazlum, kendi halinde bir adamdý.
Bak þu çocuðun haline! Canýndan usanmýþ da kendisini daðlara, kurdun kuþun
arasýna atývermiþ!... Bak hele!
Karýsý:
Bre Süleyman, dedi, sen de her þeyi kendine dert edersin. Gel
içeri de iç çorbaný.

Akþam oldu, çiftçilerin hepsi çiftten döndü. Ýnce Memed gelmedi. Gün battý.
Ýnce Memed gelmedi. Karanlýk kavuþtu, gene Ýnce Memed gelmedi.
Yandaki komþu evden, Zeynep kadýn, Memedin anasýna seslendi:
Döne! Döne! Daha Memed gelmedi mi?
Döne inler gibi:
Gelmedi bacým. Gelmedi daha Memedim. Ben, ne yapayým þimdi?
Zeynep belki on seferdir Döneye söylüyordu. Gene tekrar etti:
Git, dedi, soruver Abdi Aðaya. Belki onlara gelmiþtir. Git de
soruver bacým. Þu senin de baþýna gelenler!.. Vay fýkara Döne!
Döne:
Bu benim baþýma gelenler!.. Benim baþýma gelenler!. Memedim
köye gelseydi, hiç durmadan bir yerlerde, doðru eve gelirdi. Abdi
Aðanýn evinde bir lokma durmaz o. Gene de varayým gideyim. Belki...

Gökyüzünde ay yoktu. Bulutlu olduðu için yýldýzlar da gözükmüyordu. Bir
karanlýk vardý!... Silme karanlýk. Döne, Abdi Aðanýn evine doðru yola düþtü.
El yordamýyla yürüyordu. Bir el kadar pencereden azýcýk ýþýk sýzýyordu. Iþýða
vardý. Iþýðýn yanýnda yüreði gürp gürp, ederek durdu. Bir iki yutkundu. Eli
ayaðý titriyordu. Diþini sýktý.
Neden sonradýr ki, boðazýndan bir ses çýkabildi. Ses, ölü bir ses...
Abdi Aðam! Abdi Aðam! Tabanlarýnýn altýný öptüðüm Abdi Aðam! Memedim daha
gelmedi. Sizin evde mi ola? Sormaya geldim.
Ýçerden kalýn, gür bir ses duyuldu:
Kim o? Ne istiyorsun bu gece vakti hatun?...
Döne tekrarladý:
Kurban olduðum Abdi Aðam! Memedim gelmedi eve. Sizde mi ola? Onu sormaya
geldim.
Ýçerdeki gür ses:
Allah belaný versin. Sen misin Döne?

Döne:
Benim Aðam, dedi.
Ses:
Gel içeri. Ne istiyorsun bakalým?
Döne, ezile büzüle içeri girdi. Abdi Aða, ocaðýn baþýna, bir sedirin
üstüne baðdaþ kurmuþ oturuyordu. Baþýndaki kadife kasketinin siperi
sol kulaðýnýn üstünde. Yolda belde, kasabada hep böyledir. Bununla
sofuluðunu göstermek ister. Üstüne ipekle iþlenmiþ, nakýþlý bir mintan
giymiþti. Büyük taneli kehribar tespihini þakýrdatýyordu.
Uzun, keskin yüzlü, küçücük, yeþil mavi karýþýðý, bir hoþ gözlü,
pembe yanaklýydý Abdi Aða.
Gene ne istiyorsun? Söyle bakalým, diye tekrarladý.
Döne, ellerini önüne kavuþturmuþ, öne doðru biraz eðilmiþ, sol elini de sað
elinin içine almýþ, boyuna sýkýp duruyordu.

Aðam, dedi, Memedim daha gelmedi çiftten. Sizde mi ola, deyi geldim.
Abdi Aða:
Hah, dedi, ayaða kalktý. Daha gelmedi ha? Vay it oðlu it vay!
Daha gelmedi ha! Ya öküzlerim?..
Kapýya hýzla, geceliðini savurarak geldi. Dýþarý baðýrdý:
Dursun, Osman, Ali nerdesiniz?
Üç ses, üç yerden:
Buradayýz Aða, dedi.
Abdi Aða:
Çabuk gelin buraya, dedi.
Üç kiþi karanlýkta koþa koþa geldiler. Bunlardan biri, kýrk yaþlarýnda
gösteren Dursundu. Dursun çok iri yarýydý. Ötekilerse on beþer yaþlarýnda iki
çocuktu.

Aða:
Hemen tarlaya gidin, arayýn o it oðlu iti. Öküzleri mutlaka bulmalýsýnýz.
Bulmadan dönmeyin. Anladýnýz mý?
Dursun:
Biz de onu konuþuyorduk. Noldu aceb Memede? Daha gelmedi, diyorduk. Gider
ararýz, diye söylendi.
Birden Döne hýçkýrmaya baþladý.
Abdi Aða tiksintiyle:
Kes, dedi. Kes! Ne yapacaðýz bakalým, bu senin it oðlu itiyin
elinden? Eðer öküzlere bir þey olmuþsa, onda kemik komaz kýrarým.
Kemiklerini tüm un ederim.
Dursun, Ali, Osman karanlýða atýldýlar. Döne de arkalarýna düþtü.
Dursun, Döneye:
Bacým, dedi, sen gelme. Biz, bulursak buluruz. Belki sabanýn

bir tarafýný kýrmýþtýr. Belki boyunduruðu kýrmýþtýr. Korkusundan gelemiyordur
belki. Sen gelme. Biz bulur getiririz. Dön, bacým Döne!
Döne:
Kurbanlarýnýz olayým, yavrumu bulmadan gelmeyin. Dursun
emmisi, yavrum sana emanet. Yavrumu bulmadan gelme. Yavrum
sana emanet. Yavrumu bulmadan gelme! Yavrum seni çok severdi
Dursun emmisi!
Kadýn, geri evine döndü.
Üç kiþi karanlýða karýþtý. Gecede, uzaklaþan ayaklarýnýn sesi duyuluyordu.
Alýþkýn ayaklar, gidecekleri yolu biliyorlardý. Önce ufacýk taþlý bir tarlaya
düþtüler. Sonra, keskin bir kayalýðý aþtýlar. Kayalýðýn arkasýna dinlenmek
için oturdular. Üçü de yan yana... Sokulmuþlar. Birbirlerinin üstüne
abanmýþlar. Böyle uzun zaman sustular. Belalý bir karanlýk vardý. Böceklerin
ötüþünden baþkaca da çýt yoktu. Önce Dursun konuþtu. Kimseye deðil, geceye
söylüyordu.
Noldu bu çocuða acep? Nereye gitti?
Osman:

Kimbilir ki...
Ali:
Memed bana ne diyordu, haberiniz var mý? Ben diyordu, o köye
gideceðim. Öldürseler durmam, diyordu.
Dursun:
Kaçmasýn Memed. Bir delilik yapmasýn?
Ali:
Kaçtýysa iyi etti, diye diþlerinin arasýndan ýslýk gibi bir laf
býraktý.
Osman:
Çok iyi etti.
Ali:

Bizimkisi ölümden beter.
Osman:
Çukurovaya bir atabilsek kendimizi.
Dursun:
Çukurova yakýn, dedi. Yüreðir topraðý var. Bizim köy, diye
devam etti. Çok çalýþýrsýn ama, kendi kendiyin aðasýsýn. Ne karýþanýn olur,
ne görüþenin. Tarlalara bir bakarsýn bulut çökmüþ sanýrsýn kara topraða. Öyle
pamuk olur iþte. Toplarsýn. Okkasý on kuruþtan.
Bir yazda Abdi Aðanýn verdiðinin, yani yýlda verdiðinin beþ mislini
alýrsýn. Bir þehir var, Adana þehri. Safi sýrçadan, tiril tiril yanar
gece gündüz. Aynen güneþ gibi. Onun içinde gezersin. Evlerin aralarý,
onlar sokak derler adýna, cam gibidir. Balý dök yala. Trenler gelir
gider. Denizin üstünde bir köy kadar vapurlar yüzer. Dünyanýn öteki
ucuna gider. O da güneþ gibi yanar. Iþýða boðulmuþtur. Bir bakarsýn
bir daha gözünü alamazsýn. Para dersen sel gibi Çukurovada. Yeter ki
sen çalýþ.
Osman birdenbire ortaya bir sual attý:

Dünya ne kadar büyük ola?
Dursun:
Çook, dedi.
Ayaða kalktýklarýnda Dursun köyünü anlatýyordu hala.
Kayalýktan sonra da, bir çakýrdikenliðe düþtüler. Çakýrdikeni bacaklarýna
sarýlýyor, bacaklarýný diþliyordu.
Osman:
Memedin çift sürdüðü tarla buralarda olacak, diye ötelerden seslendi.
Dursun:
Buralarý ben bilmem. Siz bilirsiniz, diye cevaplandýrdý.
Alinin:
Ýþte burasý, diyen sesi sað yandan duyuldu.

Dursun:
Burasý mý? diye inanmaz inanmaz sordu.
Ali:
Tabii burasý. Havayý koklasana, sürülmüþ toprak kokusu geliyor.
Dursun durdu. Derin derin havayý içine çekti:
Öyle, dedi.
Öndeki Osman seslendi:
Ayaðým sürülmüþ topraða batýyor.
Ali:
Benim de...
Dursun:

Bekleyin beni. Ben de geleyim.
Durdular. Dursun arkalarýndan yetiþti.
Þimdi çift sürdüðü yeri bulmaya çalýþalým, dedi Dursun. Ne
dersiniz?
Osman:
O kolay, dedi. Buluruz.
Ali:
Üþüdüm yahu, dedi.
Dursun:
Þunu bulalým da sonra, diye yatýþtýrdý onu.
Osman baðýrdý bu sýrada:
Çektiði evlekler öyle duruyor. Bugün çift sürmemiþ.

Ali de gidip ayaðýyla yordamladý. Sürülmüþ tarLanýn kýyýsýný birkaç kere
de dolaþtý.
Bugün çift sürmemiþ Memed, evlekler öyle duruyor.
Dursun:
Baþýna bir iþ gelmesin? diye acýmýþ bir sesle sordu. Sesinde biraz
da hayret vardý.
Osman:
Ona hiçbir þey olmaz. Þeytanýn kardeþidir o. Hiçbir þey olmaz
ona.
Ali:
Dursun emmi, sen bilmez misin onu? Ona bir þey olur mu? diye berkitti.
Dursun:
Allah vere de öyle olaydý. Memed çok iyi çocuk. Öksüz.

Sürülmüþ tarlanýn ortasýnda durdular. Osman, çalý çýrpý topladý. Aliyle
Dursun konuþurlarken o ateþi yaktý. Ateþin baþýna geçtiler oturdular. Türlü
ihtimaller üstünde durdular. Bayýlabilirdi. Kuduz kurt gelir kapabilirdi onu.
Bir hýrsýz gelir elinden öküzleri alýrdý. Daha ne kadar ihtimal varsa,
üzerinde teker teker durdular. Ama, üstünde ýsrarla durduklarý bir tek
ihtimal yoktu. Hepsi de olabilirdi. Bir teki de olmayabilirdi.
Dursunun yüzüne ateþin yalýmý vuruyordu. Kýrmýzý bakýrýn rengine çalýyordu
yüzü. Yüzünde belli belirsiz, mutlu bir gülümseme vardý.
Ateþ yandý geçti. Ocakta, kedi gözü gibi birkaç köz ýþýldadý kaldý.
Canlarý sýkýlýyordu. Ali bir türkü söyledi. Dertli bir türküydü bu. Geceye
yayýldý:
Kapýya oturmuþ kurar araba
Bugün efkarlýyým gönlüm haraba
Kitaplar getir de yeminler edem
Senden gayrisine demem merhaba.
Üþüdüler. Osman çalý çýrpý topladý, ateþi yeniledi. Dursunla Ali de

kalktýlar çalý toplamaya gittiler. Büyük bir yýðýn çalý yýðdýlar ateþin yanýna.
Osman:
Eeee ne yapalým þimdi? dedi.
Dursun:
Biz þimdi boþ dönersek köye, Abdi Aða kýyameti koparýr. Ýyisi
mi burada yatalým. Sabahleyin arar buluruz.
Ali:
O Memed hiç bulunmaz gayri. O köye gitti o, neredeyse o köy.
Dilinden düþürmüyordu.
Dursun güldü.
Ateþi devam ettirmek için Ali nöbetçi oldu, ötekiler kývrýldýlar.
Ali gözlerini ateþe dikmiþ kalmýþtý. Bir ara baþýný kaldýrdý. Gözlerini
ateþten aldý. Karanlýklara daldý. Kendi kendine Gitti, dedi.
Gitsin. Ýyi yaptý. O sýrçadan þehire gitti. Ilýk Yüreðir topraðýna gitti.
Gitsin. Ýyi yaptý. Varsýn gitsin.

Osman uyanýnca nöbeti ona devretti. Bir keseðe baþýný koyarken:
Oraya gitti deðil mi Osman? Memed, oraya gitti. Dursunun söylediði yere.
Osman:
Oraya... dedi.
Þafaðýn yeri ýþýrken üçü de uyandý. Tan yerinde hafif bir kýzýllýk
vardý. Bulutlarýn kenarý sýrmalanmýþtý. Az sonra kýrmýzý kenarlý bulutlar
beyazlaþmaya baþladý. Sonra bir yel esti. Birazcýk soðuk ama, çok
tatlý. Seher yeliydi. Az sonra ortalýðý seçebildiler. Sürülmüþ topraðýn
ötesinde, çakýrdikeni günün doðduðu yere kadar uzanýyordu.
Üçü birden aðýr aðýr tarlanýn ortasýndan ayaða kalktýlar. Sabah
ýþýðý içinde kaldýlar. Koyuca gölgeleri günbatýya doðru uzanmýþtý. Üçü
de kollarýný açarak gerindi. Sonra üçü de yere çömelip iþedi.
Gerine gerine Memedin çift sürdüðü tarlayý dolaþtýlar.
Osman:
Bakýn ize, dedi, öküzler sabanla gitmiþler. Arkalarýnda sabanla...

Haydi izleyelim.
Ýzleye izleye yürüdüler. Bir yerde uzun uzun durdular, konuþtular.
Burada bir çift öküz yatmýþtý. Kocaman izleri bozulmamýþ, daha kalýp gibi
duruyordu. Hem de boyundurukla, arkalarýnda sabanla yatmýþlardý.
Doðan gün, ortalýðý ýsýtmaya baþladý. Çakýrdikenlikten çýktýlar, akar suya
geldiler. Ali, birden bir çýðlýk attý. Ýkisi birden Aliden yana döndüler.
Dönünce, boyunlarýnda boyunduruk; arkalarýnda saban, tam koþum halinde
öküzleri gördüler. Öküzün biri mor, biri kýrmýzýydý. Ýki öküzün de kaburgasý
kaburgasýna geçmiþti.
Osmanýn yüzü sapsarý kesildi:
Bir hal var bu çocuðun baþýnda. Memed kaçsaydý, öküzleri böyle
koþum halinde koyup gitmezdi. Bir hal var baþýnda.
Ali:
Hiçbir hal yok baþýnda. Öküzleri kurnazlýðýndan öyle býraktý gitti. O
köye gitti o.
Osman kýzdý:

O köy, o köy... Siz de... Neymiþ o köy? Deli misin sen?
Dursun gülümsedi:
Kavga etmeyin yahu, dedi.
Öküzleri önlerine kattýlar.
Köye girdikleri zaman gün kuþluktu. Karþýdaki daðdan bile yavaþ
yavaþ sis kalkýyordu.
Dönenin baþýna ne kadar çoluk çocuk, kadýn, genç, yaþlý varsa
toplanmýþtý. Yanaþmalarýn önünde koþulu öküzleri görünce ayaða
kalktýlar hep birden. Hiç kimse konuþmuyordu. Gözleri öküzlere dikilmiþti.
Döne bir çýðlýk attý, öküzlere doðru koþtu:
Yavrumu nettin Dursun emmisi? Yavrum seni çok severdi:
Dursun:
Ýþte, öküzleri böyle koþulu bulduk derede.

Kadýn dövünüyordu:
Memedim yavrum... Gün görmemiþ öksüzüm...
Dursun:
Bacý, dedi, ona hiçbir þey olmamýþtýr. Ben ararým onu. Arar
bulurum.
Döne laf dinlemiyordu. Hem aðlýyor, hem de:
Gün görmemiþ öksüzüm, diyordu boyuna.
Sonra Döne çýrpýna çýrpýna tozlarýn ortasýna düþtü. Orada kesik
kesik inlemeye baþladý. Yüzü, gözü, saçlarý apak toza belenmiþti. Sonralarý
yüzü, göz yaþýndan çamura kesti.
Kalabalýk öyle donmuþ, bir öküzlere, bir Döneye bakýyordu. Kalabalýktan,
iki kadýn usulca ayrýldý. Geldiler, toprakta belenmekte olan kadýný
kollarýndan tuttular kaldýrdýlar. Döne, yarý baygýndý.
Baþý, ölü baþý gibi sað omzuna düþmüþtü. Koluna girdiler evine götürdüler.
Döne gittikten sonra kalabalýk bir karýþtý, canlandý. Ýlkin, kocakarý Cennet

konuþtu. Ona, at yüzlü Cennet derlerdi.
Uzun yüzü, kýrýþýk kýrýþýktý. Boyu çok uzundu. Ýnce parmaklarý dal gibiydi.
Fýkara Döne, dedi, noldola oðluna?
Elif atýldý. Köyde þom aðýzlýlýðý ile ün salmýþtý. Kýsa boyluydu.
Ölmese gelirdi Memed, dedi.
Sonra bu söz boydan boya kalabalýðý dolaþtý:
Ölmese gelirdi.
Ölmese gelirdi.
Ölmese gelirdi.
Elif tekrar söz aldý:
Belki babasýnýn düþmanlarý öldürmüþtür.
Cennet karý:
Babasýnýn düþmanlarý yoktu. Ýbrahim karýncayý incitmemiþti diye cevap

verdi.
Beyaz baþörtüler, alacalý bulacalý yazmalar, mor fesler, bakýr paralý
alýnlar kalabalýðý dalgalandý:
Ýbrahim karýncayý incitmemiþti.
Ýbrahim karýncayý...
Karýncayý incitmemiþti.
Sonra ortalýk karýþtý. Her aðýzdan bir ses çýkmaya baþladý.
Vay Memed!
Vay öksüz!
Gözün kör olsun gavur dinli.
Sonra bir teklif dalgalandý kalabalýðýn üstünde. Kimin söylediði
bellisiz.
Döne kartal dönen yerlere gitsin baksýn.

Leþ üstünde kartal döner.
Nerede kartal dönüyor orada...
Orada...
Bütün kalabalýk bir anda bunu söyleyen kadýna döndü. Bir an
sessizlik oldu. Kalabalýk, bir an gene dondu. Tekrar canlandý.
Suyun gözüne düþmüþtür.
Gözüne düþmüþtür.
Gözüne...
Kalabalýk yönünü doðuya döndü. Önce ayaklarý çýplak çocuklar
yürüdüler. Onlarýn ardýndan ayaðý çýplak kadýnlar... Önce çakýrdikenliðe
çocuklar düþtü. Ardýndan kadýnlar... Çocuklarýn bacaklarý ala kan içinde
kaldý. Çocuklar, gene koþtular. Kadýnlarsa, bu önlerine çýkan çakýrdikenine
beddua ettiler:
Kökü geçesice...

Çakýrdikenliði çýktýktan sonra, onun ckasýndan da kayalar göründü. Yorulmuþ,
ayaklarý kanamýþ çocuklar geride kaldýlar, kadýnlar öne düþtüler.
Çýnara ulaþtýklarýnda yorulmuþlardý. Ulu çýnar fýþýldýyordu. Birden su
gürültüsünü duyunca durakladýlar. Bir zaman soluk aldýktan sonra, hep birden
suya koþmaya baþladýlar. Gelen suyun gözüne gözünü dikip baktý. Gelen baktý.
Kadýnlar, yan yana, üst üste halka oldular. Su, büyük kayanýn dibinden köpük
saçarak kaynýyordu. Kayanýn sol yanýnda büyücek bir havuz oluyordu su.
Kaynayan suyun üstüne üç dört yaprak düþmüþtü. Akýp gitmiyor, dolanýp
duruyorlardý köpükler arasýnda.
Hiç çýt çýkarmadan uzun zaman baktýlar.
Cennet karý:
Çocuk buraya düþseydi, þimdiye kadar suyun yüzüne bir kere
olsun çýkardý, dedi.
Kalabalýk, gene karýþtý. Baþlar dalgalandý:
Bir kere olsun çýkardý.
Çýkardý...

Kalabalýk yorgun, bitkin, umutsuz, neþesiz, sallana sallana geri
döndü. Bunda çocuklar arkada kalmýþlar, oynaya oynaya geliyorlardý.
Kalabalýk, toplu halde de yürümüyordu. Her biri bir yerde, baþý eðik
gidiyorlardý.
Döne, bu günden sonra, aðlaya aðlaya yataklara düþtü. Ateþler
içinde yandý. Köyün genç kýzlarý da ona yardým ettiler. Döne birkaç
gün sonra yataktan kalktý. Gözleri kan çanaðýna dönmüþtü. Alnýna da
beyaz bir bez baðlamýþtý.
Bir gün köyün içini meraklý bir haber dolaþtý:
Döne yemiyor, içmiyor, suyun gözünün baþýna oturmuþ gözünü kýrpmadan suya
bakýyor, çýkacak mý diye oðlunun ölüsünü bekliyor.
Haber doðruydu. Döne her sabah, gün doðmadan kalkýyor, suyun baþýna gidiyor,
gözlerini sudan ayýrmadan habire bakýyordu.
Bu, böyle on gün kadar sürdü. Sonra, Döne bitkin geldi evine kapandý. Þimdi
de baþka bir þey taktý aklýna. Gene her sabah çok erkenden kalkýyor, damýn
baþýna çýkýyor, uzak göklere gözünü dikiyor, gökleri araþtýrýyor. Nerede
sönen bir kartal kümesi varsa yaya yapýldak oraya koþuyordu. Bir iðne, bir

ipliðe dönmüþtü. Bazen kartallar çok uzaklarda, mesela Yaðmurtepenin üstünde
dönüyorlardý. Orasý bir günlük yol çeker. Döne, oraya da gidiyordu.
Bir gece Dönenin kapýsý dövüldü. Bir ses:
Döne bacý aç! Ben Dursunum, dedi.
Döne umutla, korkuyla kapýyý açtý.
Gel Dursun kardaþ! Memedim seni çok severdi, dedi.
Dursun, Dönenin serdiði döþeðe aðýr, temkinli oturduktan sonra:
Bana bak bacý, dedi. Benim yüreðim öyle hükmediyor ki oðlun ölmedi.
Bana öyle geliyor ki baþýný aldý gitti bir yere. Ben, onu bulurum.
Döne, Dursunun yanýna çöküverdi:
De, dedi. Dursun kardaþ. Bir bildiðin mi var?
Dursun:
Bildiðim yok ya bacý, yüreðim öyle hükmeyliyor.

Döne:
Dillerine kurban olayým kardaþ senin, diye yalvardý.
Dursun:
Ben onu ararým. Arar bulurum. Sana þu kadarlýðýný söyleyim ki
oðlun ölmedi. Memed ölmedi.
Döne onu uðurlarken:
Bir umudum sende kaldý kardaþ. Ah oðlumun bir saðlýk haberini
alsam... Dünyada hiç baþka bir þey istemem. Sen bilirsin Dursun
Aðam. Dillerine kurban olduðum. Sen bilirsin, dedi.
Yaz geldi çattý. Ekinler biçiliyor. Sýcaklar veryansýn ediyor. Çukurovanýn
sýcaðýna sarý sýcak derler. Ak sýcaklar çöktü.
Ýnce Memed geldi geleli çoban deðil, Ýnce Memed, evin oðlu. Süleyman, Ýnce
Memedi caný gibi seviyor. Gelgelelim, cin gibi, neþeden taþan oðlana son

günlerde bir hal oldu. Aðzýný býçaklar açmýyor. Bir efkardýr kaptýrmýþ
kendisini. Eskiden türkü söylerdi durmadan. Yanýk söylerdi. Türküler de yok
gayrý.
Keçilerini en iyi otlaða, en iyi yapraklý ormana götürürdü. Eskiden bir
keçi, durup azýcýk otlamasýn, azýcýk durgun görünsün, Memed derhal fark eder,
ona bir çare bulur, iyileþtirirdi. Þimdi keçileri salýveriyor otlaða,
oturuyor bir aðacýn, bir kayanýn gölgesine, çenesini deðneðine dayýyor, dalýp
gidiyor. Arada sýrada da dayanamayýp kendi kendine konuþuyor.
Anacýðým... Vay anacýðým! Ekinlerini kim biçer ola þimdi?
Gavur Abdi Aða! Anacýðým! Ekinlerimiz kuruyup dökülecek. Ekinleri
kim biçiyor þimdi anacýðým? Ben olmayýnca anacýðým?
Duruyor, göðe, gökteki bulutlara, topraða, kýzarmaya yüz tutmuþ
ekinlere bakýyor.
Leyleðin gözündeki tarla kurumuþtur þimdi. Kim biçer ola? Anacýðým!..
Yalnýz nasýl biçersin tek baþýna?
Geceleri de uyku girmez oldu gözüne. Yatakta habire dönüyor.
Aklý fikri Leyleðin gözündeki tarlada. Leyleðin gözündeki tarla
çabuk gevrer geçer. Bir tane bile alýnmaz. Bir tane bile. Geç kalýnýrsa.

Sabah oluyor, yataktan kalkýyor. Her bir yaný kýrýk. Ölgün ölgün...
Keçilerini önüne katýyor. Keçiler daðýlýyor. Her biri bir tarafa gidiyor.
Umurunda deðil. Baktýðý yok. Süleymanýn ak, güleç yüzü geliyor gözlerinin
önüne. Süleymanýn sevgi dolu gözleri... Kendi kendinden utanýyor. Canlanýyor.
Keçilerini toparlayýp, otlaða iyi bir yere götürüyor... Bu uzun sürmüyor.
Efkar basýyor: Topraða gene çöküyor. Toprak cayýr cayýr yanýyor. Ama o
durmuyor. Leyleðin gözü, diyor. Anacýðým, diyor. Bir de bakýyor ki,
akþam olmuþ, gün batmýþ... Daðýlmýþ keçilerini topluyor... Ötede, batan
güneþten kalan son ýþýklarla tepesi ýþýyan Kýnalýtepeye doðru sürüyor
keçilerini. Keçilerini Kýnalýtepenin eteðinde býrakarak, kendisi baþýna
çýkýyor. Ötelerde bir düzlük gözüküyor. Akþam sisleri çökmüþ düzlüðün üstüne.
Usul usul kalkýyor. Bu görünen düzlük, çakýrdikenli düzlük. Kýnalýtepenin
arkasýnda Deðirmenoluðu göremiyor. Ortaya bir set gerilmiþ. Aynen
gerilmiþ perde gibi. Bir boz toprak yýðýný. Otlarý yanacakmýþ, hemen
tutuþacakmýþ gibi. Öyle kurumuþ iþte. Hatýrlayýp, kendi kendine kýzýyor.
Süleyman ne demiþti? Kýnalýtepenin ardýna geçme! demiþti. Kýnalýtepenin
arkasýnda in cin yok. Buna daha beter kýzýyor. Koþa koþa tepenin baþýndan
eteðe iniyor. Daðýlan keçileri geç vakitlere kadar ancak toparlayabiliyor.
Köye çok geç dönüyor. Süleyman ona, geç kalmasýnýn sebebini sorduðu zaman da:
Ýyi bir otlak buldum da keçileri ayýramadým, diye yalan söylüyor.

Bir gün gene çok erken yataðýndan kalktý. Keçilerin aðýlýna girdi.
Sýcak, boðucu bir geceydi. Keçi aðýlý sasý sasý kokuyordu. Keçileri aðýldan
çýkardý, önüne kattý: Bazý bazý, daha þafak atmadan, þafaktan çok önce göðün
doðusunda bir tarafý kýnalanýverir. Az sonra da oradaki bulutlarýn kenarlarý
sýrmalanýr. Sonra da þafak atar. Memed, gün doðusuna baktý. Bugün öylesi bir
gündü.
Sonra Memedin içi aydýnlanýverdi. Yüreði hafifledi. Birden, kendisini kuþ
gibi hafif, rahat buldu. Bu arada seherin yelleri de esmeye baþladý. Ufacýk
dalgalar halinde yel, yüzünü yalayýp geçiyordu.
Yüreði küt küt atarak keçilerin yönünü Kýnalýtepeye doðru çevirdi. Memed
arkada, keçiler önde bir toz bulutu býrakarak koþuyorlardý. Tam tepenin
dibine gelince, Memed, keçilerin yönünü çevirdi.
Telaþlý bir hali vardý. Keçiler daðýlýp oraya buraya gittiler. Memed
topraða oturdu, deðneðini çenesine dayadý. Uzun uzun düþündü. Bir
ara hýþýmla kalktý, keçileri tepeye doðru toplayýp sürmek istedi. Sonra
vazgeçti. Oturdu gene düþünceye daldý. Bir zaman baþý ellerinde
kaldý. Keçinin biri boynunu, ellerini yakaladý. Aldýrmadý. Keçi kendiliðinden
býraktý gitti. O kadar bol ýþýk doldurmuþtu ki ortalýðý, daðlar
taþlar, aðaçlar, otlar eriyiverip ýþýða kesecek sanýrdý insan:

Ellerini yüzünden çekti. Gözlerini açýnca, gözlerine ýþýk doldu.
Kamaþtýrdý. Bir zaman ýþýða bakamadý. Gözleri alýþýnca yorgun, isteksiz
kalktý. Keçileri ayný aðýrlýkla topladý. Tepeye sürdü. Bir anda keçiler
tepenin arkasýna geçtiler. Memed, yönünü güneye döndü. Ellerini gözlerine
siper etti. Uzaklara baktý. Gözüne ulu çýnarýn dallarý iliþti gibi geldi.
Yüreði hop etti. Tepenin arkasýnýn kuzey yaný ovaydý. Deðirmenoluk köyünün
tarlalarýyla, yani çakýrdikenli ovayla bu ova arasýna keskin boz topraklý
sýrt giriyordu. Keçileri bu sefer sýrtýn dibine doðru sürdü. Önünden iki
küçük kuþ uçtu. Gökte de bir tek, bir kuþ gördü. Baþkaca, ovada siniler
sinek yoktu. Ortalýk ýpýssýzdý. Ta uzaklarda, topraktan bir ak bulut
kalkýyordu. Birden gözüne, aþaðýda, sýrtýn dibinde küçücük bir tarla çarptý.
Tarlanýn ortasýnda kara bir leke eðilip eðilip kalkýyordu. Bu sefer de
keçileri ayný isteksiz hal, ayný yorgunluk, aðýrlýkla oraya çevirdi.
Ekinin yanýna gelince, ekin biçeni tanýdý. Bu, yaþlý Pancar Hösüktü. Pancar
Hösük ekinden baþýný kaldýrýp da keçilere, Memede bakmadý. Habire orak
sallýyordu. Memed de keçileri boþ býraktý. Keçiler ekinin kýyýsýna geldiler.
Hösük, gene farkýnda olmadý. Sonra keçilerin hepsi her yerden ekine daldý.
Bir hýþýrtý, bir patýrtýdýr koptu ekinin içinde. Keçileri ekinin içinde
görünce Pancar Hösük ifrit oldu. Elindeki oraðý hýþýmla keçilere fýrlattý.
Oraðýn arkasýndan var gücüyle küfrede ede kendi de keçilere doðru atýldý.
Memed, olduðu yerde durmuþ, Pancar Hösüðü seyrediyordu. Pancar Hösük bin
bir güçlükle, oflayýp puflayarak keçileri ekinin içinden toplayýp çýkarýrken,

durup öylecene kendisine bakan çocuðu gördü. Onun keçilerin çobaný olduðunu
anladý. Ýþte buna müthiþ kýzdý. Tepesinin tasý attý. Keçileri bir tarafa
býraktý. -Oraðý attýðý yerden aldý. Küfrederek çocuða doðru geldi. Aðzýndan
köpükler saçýlýyordu:
Ulan, anasýný atýn tepelediði köpoðlu köpek... Keçiler ekini geçirdiler.
Sen durmuþ seyredersin burada. Bir varayým da senin yanýna... Senin babayýn...
Orospu analý... Anasýnýn... Çocuk yerinden kýpýrdamýyordu. Halbuki ihtiyar,
çocuðun kaçacaðýný, kendisinin de onun arkasýndan yetiþemeyeceðini tasarlýyor,
yerden, ona atmak için taþlar topluyordu eline. Yaklaþtý, çocuk ha kaçtý, ha
kaçacak... Çocuk kaçmadý. Hösük, o hýzla kolundan tuttu. Oraðýn sýrtýný kafasýna
indirecekken, eli kalakaldý. Çocuðun kolu elinden düþüverdi:
Memmeed!... Yavrum sen misin? dedi. Herkes seni ölmüþ biliyor.
Soluðu kesilecekmiþ gibi soluyordu. Topraða çöküverdi. Kýzarmýþ
boynundan, yüzünden oluk oluk ter akýyordu. Bu sýrada tekmil keçiler gene
ekine doldu.
Pancar Hösük:
Git de, dedi, þu keçileri çýkar gel.

Ancak bundan sonradýr ki, bir heykel gibi donmuþ kalmýþ Memed kýmýldadý.
Koþa koþa ekine gitti. Ekine giren keçileri çýkardý uzaklara sürdü. Geldi
Pancar Hösüðün yanýna oturdu.
Hösük:
Memedim, dedi, ulan seni araya araya bir hal oldular. Suya
düþmüþ sandýlar. Anan senin derdinden ölüyordu az daha, dedi, hiç
yüreðin acýmadý mý anana?
Memed, belini kamburlaþtýrmýþ, deðneðini çenesine dayamýþtý.
Susuyordu.
Hösük sordu:
Bu keçiler kimin?
Memed, istifini bile bozmadý.
Hösük:
Sana diyorum, Memed! dedi, bu keçiler kimin?

Memed, aðzýndan dökülürcesine:
Kesme köyünden Süleymanýn.
Hösük:
Ýyi adam Süleyman, dedi. Sonra da ekledi: Bre deli, gideceksin gitmeye,
anana haber versene. Usandýn Abdi namussuzunun elinden. Anana haber ver,
ondan sonra nereye kaçarsan kaç!
Abdi lafýný duyunca Memed, Hösüðün ellerine sarýldý:
Nolursun Hösük emmi, dedi, benim Süleyman emmiye çoban olduðumu kimseye
söyleme. Nolursun yani. Abdi Aða duyarsa beni alýr götürür. Beni döve döve
öldürür.
Sana hiç kimse bir þey yapamaz, dedi. Deli! Adam anasýna
haber vermez mi? Fýkara senin derdinden ölüyordu az daha...
Hösük, sonra birdenbire lafý yarýda býraktý. Kalktý, Memede bakmadan ekine
gitti. Biçmeye baþladý. Çabuk biçiyordu. Oraðýn hýþýrtýsý Memede kadar
geliyordu.

Hösük baþýný bir defa bile kaldýrmadan biçiyordu. Bazý bazý beli
aðrýyýnca doðruluyor, ellerini beline dayýyor, uzaklara bakýyor, gene
biçmeye koyuluyordu. Memedi çoktan unutmuþtu. Memed de ekinin kýyýsýnda
durmuþ, kýmýldamadan, dimdik dikilmiþ, ona bakýyordu.
Gün yýkýldý gitti. Gölgeler, upuzun uzadý. Memed, güneþe þöyle bir göz attý.
Gün kýzarýyordu. Ovadaki otlar yarý pýrýltýlý, yarý gölgeli. Otlar ipil ipil
ediyor.
Memedin ayaklarý Hösüðe doðru sürüklendi. O ayný hýzla biçmeðe hala devam
ediyordu. Karþýsýnda durdu. Yüreði küt küt atýyordu. Hösük, Memedin çýkardýðý
hýþýrtýyý duyunca doðruldu. Terden kapkara görünüyordu bu akþam vaktinde.
Göz göze geldiler: Hösük yorgun, Memedin ta gözlerinin içine baktý. Canevine
baktý. Memed, gözlerini indirdi. Gözleri yerde Hösüðe doðru bir iki adým
attý. Ellerini tuttu:
Allahýný, Peygamberini seversen Hösük emmi, dedi, anama, kimseye söyleme,
beni gördüðünü.
Eli, atarcasýna býraktý, arkasýna bakmadan koþtu. Gün batmýþtý ki,
Kýnalýtepeye geldi. Ter içindeydi. Nedense, bir an seviniyor, arkasýndan
yüreði kararýveriyordu. Bir seviniyor, arkasýndan... Çarpýþma. Kýnalýnýn
tepesine çýktý. Sýrtýn dibindeki küçük tarlanýn oraya gözünü dikti.

Tarlanýn ortasýnda küçücük bir kýpýrtý fark ediliyordu.
Hösük, köye girdiðinde, önüne gelene, ehemmiyetli bir sýr biliyor
da söylemiyormuþcasýna gülüyordu. Önlerinde duruyor, gülüyordu.
Hösüðün bu haline kimse bir anlam veremedi. O doðruca Dönenin
evine gitti. Döne kapýsýnda, Pancar Hösüðü kendisine bakarak habire
gülümser görünce, buna ne anlam vereceðini bilemedi. Pancar çok
seyrek gülen bir adam olduðu gibi, ne Dönenin evine, ne de kimsenin
evine gitmezdi. Tarladan evine, evinden tarlaya. Baþka birisi
olsaydý bu harekette göze batacak bir þey yoktu yoksa. Ýþi olmadýðý zaman da
evinin önüne bir hasýr serer, üstüne oturur, hiç kimseyle konuþmadan
kendi kendine tahtalar oyar, güzel nakýþlý kaþýklar, kirmenler, çam
bardaklar, tespihler yapardý. Þimdi Dönenin evinin önünde durmuþ,
habire gülüyordu. Gözlerini Döneden ayýrmadan gülüyor, ama konuþmuyordu gene.
Döne de bu durum karþýsýnda ne diyeceðini bilemiyordu. Bir zaman þaþkýn,
Hösüðün etrafýnda dolandýktan sonra:
Hoþ geldin Hösük Aðam, buyur otur, diyebildi.
Hösük duymamýþ gibi yaptý, gülmeye devam etti.
Döne üsteledi:

Hösük Aðam buyur otursana...
Hösüðün gülmesi kesildi. Aðýr aðýr:
Döne! Döne! dedi, durdu.
Döne kulak kesildi.
Döne, müjdemi isterim.
Döne gülümsedi. Arkasýndan da telaþlandý. Titreyerek:
Müjden baþým üstüne Hösük Aðam, dedi.
Hösük:
Oðlunu gördüm bugün Döne, dedi.
Döne hiçbir þey söylemedi. Öyle oldu ki kessen bir damla kaný
çýkmayacaktý. Kurumuþtu.
Oðlun, bugün yanýma geldi. Büyümüþ, etlenmiþ...

Döne:
Dillerine kurban olurum Hösük Aðam, diye inledi. Müjden
baþým gözüm üstüne.
Döne, durup durup:
Sahi mi söylüyorsun Hösük Aðam, sahi mi? diyordu. Müjden
baþüstüne. Dillerine, senin güzel dillerine kurban olayým Hösük
Aðam.
Sonra Hösük oturdu. Olup biteni bir bir Döneye anlattý. Döne
yerinde duramýyor, evin bir ucundan bir ucuna gidip geliyordu.
Azýcýk bir zamanda Pancar Hösüðün getirdiði haber bütün köye
yayýldý. Kadýnlar, erkekler, yaþlýlar, çocuklar, köyde kim varsa, Dönenin
evinin önüne yýðýlýþtýlar. Ay ýþýðý, köyün toprak damlarýnýn, Dönenin evi
önünde kýmýldanan insan kalabalýðýnýn üstüne dökülüyordu.
Kalabalýktan gürültü, patýrdý, þamata geliyordu. Birden gürültü
kesiliverdi. Ortalýkta ses soluk kalmadý. Cümle baþlar da güneye
doðru çevrildi. Bir atlý geliyordu öteden. Atýnýn koþumlarýnýn madeni
kýsýmlarý ay ýþýðýnda parlýyordu. Atlý yaklaþtý. Sonra kalabalýðý yardý,
geldi ortada durdu.

Döne! Döne! diye baðýrdý.
Kalabalýktan, zayýf bir kadýn sesi cevap verdi:
Buyur Abdi Aðam.
Duyduðum doðru mu Döne?
Döne geldi, atýn baþýnýn hizasýnda durdu.
Pancar Hösük görmüþ. Geldi bana söyledi.
Abdi Aða:
Nerede o Pancar? diye gürledi. Gelsin yanýma.
Kalabalýk karýþtý:
Yok. Hösük yok, dediler.
Hösük hiç kalabalýða girer mi?

Kýyamet kopsa evinden çýkmaz.
Aða emir verdi:
Gidin getirin Hösüðü.
Hösük gelinceye kadar, kalabalýktan gene hiç ses çýkmadý. Ortalýk
derin bir sessizliðe gömüldü.
Az sonra beyaz don, beyaz gömlek içinde Hösük getirildi. Kollarýný sýký
sýkýya tutmuþ iki kiþi arasýnda çýrpýnýyordu:
Ne istiyorsunuz benden bu gece vakti? Derdiniz ne? Allah sizin
belanýzý versin deyyuslar!
Abdi Aða:
Seni ben istedim Hösük, dedi.
Hösük indirdi. Yumuþadý:
Ulan namussuzlar, neden Aða çaðýrýyor demediniz?

Aðaya döndü:
Kusura kalma Aðam, dedi.
Abdi Aða sordu:
Hösük, sen Dönenin oðlunu görmüþsün öyle mi?
Hösük:
Söyledim Döneye.
Aða:
Bana da söyle, dedi.
Hösük anlatmaya baþlayýnca, kalabalýk etrafýna sýkýþtý. Halka
oldu. Hösük, Memedi nasýl gördü. Oraðý kafasýna nasýl vuracaktý.
Hepsini teker teker, hiçbir þey unutmadan anlattý. Abdi Aða kýzdý,
küplere bindi:
Vay Süleyman vay! dedi. Demek Süleyman benim kapýdaki adamlarý alýr
çoban edersin! Kýrdýðýn ceviz kýrký geçti Süleyman! Demek Kesme köylü

Süleyman ha?
Hösük:
O, dedi.
Abdi Aða, Döneye seslendi:
Ben onu yarýn gider getiririm.
Atýný sürdü gitti. Kalabalýk arkasýndan homurdandý.
Abdi Aða, doludizgin giden atýnýn baþýný Süleymanýn kapýsýnýn
önünde çekti:
Süleyman! Süleyman!
Süleyman içerdeydi. Dýþarý çýktý. Abdi Aðayý görünce yüzü kül
gibi oldu. Abdi Aða, atýn üstünden Süleymana eðildi:
Süleyman, dedi, sen hiç utanmadýn mý? Benim kapýdan adam
almaya utanmadýn mý? Sen hiç haya etmedin mi? Abdinin kapýsýndan
adam alýnýr mý? Þimdiye kadar bu olmuþ iþ mi? Sen bilmez misin

bunu? Yazýk sana Süleyman. Þu ak sakalýna da bakmadan...
Süleyman:
Ýn hele attan Aða! Ýn attan da buyur içeri. Sana her þeyi bir bir
söyleyim, Aða, dedi.
Abdi Aða:
Senin evine inmem, dedi. Oðlan nerede? Yerini söyle!
Süleyman:
Zahmet olur sana Aða. Ben hemen alýr þimdicik getiririm.
Abdi Aða:
Zahmeti mahmeti yok, dedi. Göster bana yerini çocuðun.
Süleyman boynunu büktü:
Peki Aða, haydi gidelim, dedi, atýn önüne düþtü.

Keçilerin yanýna gelinceye kadar, ne o konuþtu, ne de o. Geldiklerinde,
Memed, bir taþýn dibine oturmuþ düþünüyordu. Onlarý görünce ayaða kalktý
yanlarýna vardý. Abdi Aðaya hiç hayret etmedi. Süleymanla göz göze geldiler.
Bakýþtýlar... Süleyman, ne gelir elden der gibi boynunu büktü.
Abdi Aða atýný Memede doðru bir iki adým sürdü:
Düþ önüme, dedi.
Memed hiçbir þey demeden atýn önüne düþtü yürüdü. Boynunu omuzlarýnýn
içine çekmiþti.
Memed önde Abdi arkada öðleye doðru köye girdiler. Yolda ne Abdi Aða bir
þey sordu, ne de Memed bir þey söyledi. Yalnýz, Memed, her an, atý üstüne
sürüverecek, ezecek diye korkuyordu. Huyunu bilirdi.
Dönenin kapýsýna geldiler, durdular.
Abdi Aða, içeriye seslendi:
Döne! Döne! Al itini.
Döne dýþarýya çýkarken o, atýn baþýný çevirdi. Döne, bir çýðlýk atarak

oðluna sarýldý. Bu arada köylüler de haberlenmiþlerdi. Yavaþ yavaþ
kalabalýk birikiyordu. Kalabalýk halka olmuþ, Memed ortada. Önüne
gelen soruyor.
Neredeydin Memed?
Bu ne hal Memed?
Haa Memed?
Memed, baþýný yere dikmiþ aðzýný açmýyor. Kalabalýk gittikçe çoðalýyordu.
Memed, harmanýn bileziðinde kalan son saplarý da attý. Harman yapýlýrken
yaðmur yaðmýþ, saplarý birbirine yapýþmýþtý. Saplardan kapkara, kömür tozu
gibi bir toz çýkýyordu. Sabahtan beri, durmadan sap atan Memed, tanýnmayacak
hale gelmiþti. Kapkara. Yalnýz diþleri ýþýldýyordu. Sapý attý bitirdi. Sap
öyle kabarmýþtý ki, ortadaki öbeði örtmüþtü.
Bileziðin yerinde, ýslanmýþ soluk bir yeþil halka kaldý.
Yorgun, Memed, gitti güneþin alnýna aðzý yukarý uzandý. Firezlerin arasýndan,

karýnca þeritleri geçip ta uzaklara gidiyorlardý. Elleriyle gözlerini
kapatýp bir zaman aðzý yukarý soludu kaldý.
Günlerden beri çalýþýyordu. Önce ekin biçmiþti tek baþýna. Leyleðin
gözündeki ekinin içi bir de devedikeniyle dopdoluydu. Sonra harman yapmak
için anasýyla birlikte þelek çekti. Günlerden beri de döðen sürüyor. Bu
yüzden, bir deri bir kemik kalmýþ... Yüzü buruþ buruþ. Derisi sarkýyor
gibi... Kapkara kesilmiþ... Gözleri de iyice çukura kaçmýþ, avurtlarý
geçmiþ...
At, biraz ötesinde kütürtüyle yayýlýyordu. Yýkýlacak gibi zapzayýf...
Kaburgalarý dýþarý fýrlamýþ... Yaþlý bir hayvan. Belki on beþ.
Gözlerine sinekler çokuþuyordu. Sýrtýnýn tam ortasýnda, hiç iyi olmayan bir
yaðarý vardý. Ýrinlenmiþti. Ýrin kan karýþýðý. Bir de ekin tozu yapýþmýþtý.
Kocaman kara sinekler, bir kalkýp bir iniyorlardý.
Gün kuþluk oldu. Memed, bir yanýna döndü. Oluk oluk terlemiþti. Elini
yüzüne sürdü. Kapkara bir avuç ter aldý attý.
Güneþin parýl parýl ettiði firezler, ova, gözü açtýrmayacak kadar
kamaþtýrýyordu. Ölürcesine yorgundu. Yattýðý yerden, firezlerin aralýðýndan
bir iki kere hayvana baktý.

Hayvanýn yanýnda dört beþ leylek dolanýyordu. Leyleklere daldý.
Eliyle de karýncalarýn yolunu kesti. Karýncalar ellerinin üstünden
geçtiler.
Canýný diþine taktý. Önce, uzandýðý yerden kalktý oturdu. Baþýný
sað dizinin üstüne koydu daldý bu sefer de. Kendine azýcýk geldi
sonra. Ellerini topraða bastýrarak usul usul kalktý. Yüzünde, boynunda
karýncalarýn dolaþtýðýný hissetti. Aldý, topraða attý onlarý. At toza
batmýþ bir böðürtlen çalýsý yanýnda durmuþ, ön ayaklarýndan birini
yalýyordu. Vardý, atý tuttu çekti.
Devedikeni mavi, kocaman çiçeðini açmýþtý. Ufacýk bir yel parladý
onu eðdi.
Getirdi, atý bin güçlükle döðene koþtu. At, kabarmýþ saplarý yaramýyordu.
Memed, döðenden indi, atla beraber saplarýn üstünden yürümeye çalýþtý. At,
ikide bir tökezliyordu. Memed, hayvana müthiþ acýdý. Ne yapacaðýný
bilemiyordu. At, terlemiþ, kapkara kesilmiþti.
Öylesine soluyordu ki, göðsü, kaburgalarý hep birlikte inip inip
kalkýyordu. Bütün döþü, sýrtý, saðrýsý köpüðe batmýþ. Memed de tere battý.
Terler her bir yerlerinden sýzýyor. Terler gözlerine doluyor.
Yakýyor.

Nefesini de küflenmiþ ekinin ýslak kokusu kesiyor. Bir zaman
saplara bata çýka harmaný dönünce saplar yattý. Artýk biraz daha kolay
dönülüyor. Döðenin altýnda saplar çatýr çatýr ediyor.
Öðleye doðru saplar iyicene ezildi. Saplar ýþýlýyor. Karasý gitti saplarýn.
Þimdi döðenin arkasýndan ince, altýn sarýsý bir toz usuldan, Memedin genzini
yakarak savruluyor. Toz kokuyor. Yanýk yanýk bir þeyler kokuyor.
Ta uzakta bir adam, öbek yapýyordu. Onun ötesinde de bir iki kiþinin döðen
sürdüðü görülüyordu. Koskoca ovada baþkaca can eseri yoktu.
Firezler uzun uzun... Orak makinesi, ekini dipten biçer. Firez, toprakta,
bir karýþ ya kalýr, ya kalmaz. Elle biçildiðinde yalnýz baþaklar alýnýr.
Toprakta uzun saplar kalýr. Firezlerin ötesi çakýrdikeni.
Memedin dili damaðý kurudu. Sýcakta, at da baþýný ayaklarýnýn dibine indirmiþ,
ölgün ölgün yürüyor. Memed, döðenin üstünde düþünüyor. Hiçbir tarafa baktýðý
yok. Leylekler ta harmanýn yanýna kadar sokulmuþlar. Memed, uyumuþ kalmýþ
gibi. At bazý bazý baþýný saplara daldýrýyor geveliyor. Ýsteksiz. Saplar
aðzýndan dökülüyor. Memedin hiçbir þeye aldýrdýðý yok. Güneþ baþýna vurmuþ.
Bir keresinde ayaða kalktý. Köyden yana uzun uzun baktý. Görünürde kimsecikler
yoktu.

Diþlerini sýktý.
Þu anam da... dedi.
Anasý ona azýk, su getirecekti. Yutkundu. Aðzýnda bir damla tükrük
kalmamýþtý. Usulca gene döðenin üstüne yumuldu. At durdu. Baþýný da sapa
soktu. Memed, oralý bile deðil. Neden sonradýr ki iþi fark etti dizgini çekti:
Deh! Yavrum deeh! dedi.
Sinekler çokuþmuþ. At, kuyruðunu yavaþ yavaþ kaldýrmadan sallýyor. Sinekler
aldýrmýyorlar.
Kýzgýnlýkla yeniden ayaða kalkan Memed, yönünü köye döndürdü. Devedikeninin
arkasýndan bir baþ gözüküyordu. Az sonra gelenin anasý olduðunu gördü.
Kýzgýnlýðý o anda sevince çevrildi.
Yaklaþan ana, kan ter içinde kalmýþ, azýk tutan eli yere deðecekmiþ gibi
uzamýþtý.
Nasýl ettin yavru? dedi.

Kolayladýn mý?
Memed:
Sapýn hepsini attým bitirdim, dedi.
Ana:
Kalýn olmadý mý? diye sordu.
Memed:
Oldu ama, yumuþar, diye cevap verdi.
Ananýn elinden testiyi kaptýðý gibi baþýna dikti. Uzun uzun, kana
kana içti. Testiden akan sularla göðsü, çenesi, göðsünden aþaðý bacaklarý
sýrýlsýklam oldu.
Ana:
Ýn yavru, dedi. Ýn de ben sürüyüm azýcýk. Ekmeðini ye!
Atýn dizginini anasýnýn eline verdi, böðürtlen çalýsýnýn gölgesine

gitti. Çýkýný açtý. Soðan vardý. Tuz da vardý. Ayran torbasýna küçücük
küçücük, mucuk dedikleri sinekler çokuþmuþtu. Bir tasa da ayran doldurdu.
Yemeðini bitirdikten sonra çalýnýn gölgesine yattý. Yalnýz belden
aþaðýsý günde kalýyordu. Uyudu.
Uyandýðý zaman gün ikindin olmuþtu. Gözlerini ovarak kalktý, harmana koþtu:
Ana, dedi, yoruldun deðil mi? Çok yoruldun.
Ana:
Gel bin yavrum, diye mahzun, boynunu büktü.
Ýki gün sonra harman savruldu. Üçüncü gün kasar sürüldü. Dördüncü gün de
ceç edildi. Kýrmýzý buðday taneleri harmanýn ortasýnda parlýyordu. O gün,
buðdayý çuvallara doldurup eve taþýyamadýlar. Ceç, harmanýn ortasýnda olduðu
gibi kaldý. Sebebi de Abdi Aðanýn gelip hakkýný almamasýydý. O gece Memedle
anasý sineklere yene yene ceçi beklediler. O gün kuþluk oldu Abdi Aða gelmedi.
Öðle oldu gene bir haber yok. Ýkindiye doðruydu ki, arkasýnda semerli beygirlere
binmiþ üç yanaþmayla çýkageldi. Yüzü karanlýk, korkunçtu. Döne, bu yüzü
görünce korktu. Yýllardan beri çok iyi tanýrdý onu. Dönenin kara bir deri
gibi kýrýþýk yüzü, Biraz daha kýrýþtý.

Abdi Aða, Döneyi iþaretle yanýna çaðýrdý. Yanaþmalara da þu emri
verdi:
Dörtte üçü bize, birisi de Döneye.
Döne Aðanýn üzengisine sarýldý:
Etme Aðam! Acýmýzdan ölürük bu kýþ. Etme. Eyleme. Tabanlarýný öpeyim Aðam!
Aða:
Hiç sýzlanma Döne! dedi. Hakkýný veriyorum.
Benim hakkým üçte birdir, dedi Döne sýzlayarak.
Aða, attan Döneye doðru eðildi. Gözlerinin içine bakarak sordu:
Çifti kim sürdü Döne?
Döne:
Ben sürdüm Aðam.

Bizim yanaþmalar sana yardým ettiler mi?
Ettiler Aðam!
Döne?
Buyur Aðam
Bir daha oðluna tenbih et de gidip Süleymanlara çoban olmasýn.
Döne sapsarý kesildi. Aða, atýný sürdü gitti.
Arkasýndan yalnýz:
Kulun kurbanýn olayým etme, Aðam! diyebildi.
Yanaþmalar ölçmeye baþladýlar. Üç tane Aðaya, bir tane Döneye
koyuyorlardý. Aðanýn yýðýný büyüdü gitti. Döneninki küçücük.
Döne, yýðýnlara bakýp bakýp beddua ediyor.
Yeme inþallah keçi sakallý. Doktor parasý, cerrah parasý et! Yýlancýklar

çýksýn da yeme.
Yanaþmalar, üç beygire Aðanýn hissesini yüklediler. Hiçbirisi aðzýný açýp
bir þey söylemedi Döneye. Toprak gibi, taþ gibi donmuþ kalmýþtý her biri.
Memed, geldi anasýnýn yanýna oturdu. Tozlu harmanýn ortasýnda
küçücük bir buðday ceçi. Az önce ne kadar da büyüktü. Bir buðday
ceçine, bir anasýna bakýyordu. Suçlu suçlu somurtuyordu.
Ana:
Süleymandan getirdiðinde seni ne diye dövmediðini anladým
þimdi. Anladým. Rýzkýmýzý kesmek için. Gavur dinli.
Memed, kendini tutamadý. Hýçkýrmaya baþladý:
Benim yüzümden... dedi.
Ana, oðlunu bütün gücüyle kucaðýna çekti, baðrýnda sýktý.
Ne yapalým? dedi. Ne gelir elden?
Memed:

Ya bu kýþ?... dedi.
Anasý:
Bu kýþ?... dedi.
Sonra, ana da aðlamaya baþladý:
Aaah baban olaydý, dedi. Aaah baban...
Bir tek inekleri vardý. Ýnekleri bu yýl buzaðýlamýþtý. Buzaðý erkekti.
Eðer Ýnce Memedin bir dönüm topraðý bile olsaydý, gelecek yýl inekten bir
erkek buzaðýyý daha dört gözle, yatakta yatamayacak kadar büyük bir istekle
beklerdi. Gelecek yýl doðacak erkek buzaðýyý hayal meyal görür gibi olur.
Sonra iki buzaðý birden büyür. Büyük bir çayýrýn ortasýnda çangal boynuzlu
bir çift tosun... Tosunlar boyunduruða kolay kolay alýþmazlar... Uðraþmak
gerek. En sonunda kuzu gibi olurlar. Tarla; çakýrdikeni mi? Olsun.
Çakýrdikeni bir yýl biter, iki yýl biter. Üçüncü yýl köküne kibrit suyu.
Yeter ki tarla senin olsun.
Yeni doðan buzaðýlarýn tüyleri, mora çalan bir kýrmýzýdýr. Sonralarý

deðiþir. Sarý, kýrmýzý, mor olur.
Kulak tüyleri kadife gibi yumuþaktýr. Ýnsan, avucunu iyice açar, orta
yerini kulaða sürterse, soðuk, yumuþak bir ürperti, bir tatlýlýk duyar.
Bütün fýkara köy evlerinde buzaðýlarýn yeri, ocaklýðýn yakýnýna,
yatak serilen yerin bitiþiðine yapýlýr. Buzaðýlarýn altýna çiçekli bahar
otlarý serilir. Ev bahar çiçeði, ot, buzaðý pisliði ve buzaðý kokar.
Buzaðý kokusu, süt kokusu gibi bir þeydir.
Güz gelince buzaðý büyür, o zaman öteki sýðýrlarýn yanýna yollanýr.
Ana, bütün baharý buzaðýsýndan habersiz, onunla ilgilenmeden geçirdi.
Oðlunun derdi olmasaydý, buzaðý evin içinde bir top bahar gibi
dolaþýr, evin sevinci olurdu.
Memedlerin evi bir gözdür. Bir göz toprak dam... Duvarý, ancak
bir metre yüksekliktedir. Bütün köyün damlarý güz yaðmurlarýna dayanmaz
akardý. Köyde bir Memedlerin damýna kareyleyemezdi güz yaðmurlarý. Baba
ölmeden az önce, gitmiþ Sarýçaðþaktan toprak getirmiþ, evin üstünü onunla
döþemiþti. Sarýçaðþaðýn topraðý bir baþka topraktýr. Bizim bildiðimiz, kara,
kumlu, kýraç topraklardan deðildir. Bu toprak, parça parça billur gibi
donmuþtur. Sarýsý, kýrmýzýsý, moru, mavisi, yeþili, türlü türlüsü vardýr.
Bu, renk renk toprak billurlarý birbirine karýþmýþtýr. Bu sebepten,

Memedlerin evlerinin damý güneþte çeþit çeþit rengiyle yalp yalp yanar.
Yazýn ana oðul canlarýný diþlerine taktýlar çalýþtýlar ama, ne çare!...
Güzün dertli, belalý evlerine döndüler. Bir buzaðýlarý bulunduðunu o
zaman fark ettiler. Unutup gitmiþlerdi. Buzaðý dana olmuþtu.
Ana, ocaða büyücek bir kütük atmýþtý. Dýþarda kara bulutlar güneyden
kuzeye akýyorlardý. Biraz sonra evin içini bir þimþek aydýnlattý.
Ocakta, yalýmlar birbirini yiyordu. Bu sýrada Memed içeri girdi. Elleri
kýpkýrmýzý kesilmiþti. Ocaðýn baþýna çömeldi. Arkasýna dönünce, yatmýþ geviþ
getiren ineði gördü. Ýnek rahattý. Önünde saman vardý. Yemiyordu. Evin öteki
ucu da samanla doluydu.
Kalktý ineðin yanýna gitti. Ýneðin baþucunda duran danayý kulaðýndan tuttu.
Dana, buna huylandý. Baþýný elinden kurtardý, ineðin öteki yanýna kaçtý.
Oðlan gülümsedi.
Ana:
Sen yoðiken Alýçlý derede doðurdu bunu Fýndýk. Gece yarýsý
araya araya bir çalýnýn içinde buldum. Anasý baþýna durmuþ yalýyordu. Beni
bir zaman yanýna yaklaþtýrmadý. Sonra önlüðüme sardým eve getirdim.

Memed:
Kocaman oldu, dedi.
Ana:
Yaa! dedi.
Sonra, konuþmayý kesiverdiler. Birbirlerinin yüzüne bakamadýlar.
Ýkisinin de baþý önüne düþmüþ, gözleri ocaðýn közlerine dikilmiþti.
Ana:
Vermezsek olmaz. Un daha þimdiden kalmadý, dedi.
Memed, cevap vermedi.
Ana, devam etti:
Abdi Aða da kýzgýn bize. Ölü fiyatýna alýr elimizden. Gene yazý
bulamayýz.
Memed susuyordu.

Ana:
Baþka çaremiz yok yavrum! dedi. Þu senin kaçman yok mu? Büktü belimizi.
Baþýný yavaþ yavaþ kaldýrdý anasýna baktý. Gözleri dolu doluydu:
Beni, dedi, bahane ediyor. Ben olmasam baþka bir bahane bulurdu.
Ana:
Bulurdu yavrum, dedi. O gavur zaten babayýn da düþmanýydý.
Bu anda, ikisi de ineðe doðru döndüler. Kýrmýzý, dolgun, alný
nokta benli bir inekti bu.
Kýþ geldi çattý. Kar diz boyu. Öðleüstünün karlý, bulutlu karanlýðý
var. Ana, is tutmuþ kapkara bakýr tencereyi ocaða vurmuþ. Epeydir
beri su, kaynayýp duruyor.
Bu sýrada içeriye Cennet girdi.
Döne:

Gel otur, dedi. Cennet hatun, gel otur.
Cennet, bir ah çekti:
Oturuyum mu ki bacým? Oturuyum mu ki, diye bir köþeye iliþti.
Sabahtan beri ev ev dolanýp duruyorum. Ne yaptýðýmý, nereye gittiðimi
bilmiyorum. Duydum ki sende de kalmamýþ buðday. Arpayý da tüketmiþsin. Biz
de tüketeli bir hafta oldu. Çuvallarýn dibi görüneli çok oldu. Bu yýl bizim
ekin olmadý bacým. Sizinkisi gibi olsaydý...
Bizim herif her yeri her evi gezdi. Ödünç istedi. Kimsede yok ki
versin.
Cennet Karý ocakta kaynayan suyu gördü.
Ne vuracaksýn ocaða? diye sordu. Cennet Karýnýn sorusunda bir
maksat vardý.
Dönenin dudaklarýnýn yanýndan beyaz, ölü bir gülümseme geçti:
Su vurdum iþte! dedi.

Cennet Karý:
Hiçbir þey kalmadý mý? diye hayretle sordu.
Döne:
Olanýmýz ocakta, dedi.
Cennet Karý:
Ya nedeceksin? diye acýyarak sordu.
Döne:
Bilmem, dedi.
Cennet:
Gidip Mustuludan bir daha istesen?
Döne:
Ýsterim ya, dedi. Onda da kalmamýþ...

Tipi, yukardan beri, alabildiðine savuruyor. Tipi, göz açtýrmýyor
günlerdir. Ev aralarýnda köpekler bile yok. Köy, bir dað baþý gibi ýpýssýz.
Herkes, kapýsýný bacasýný örtmüþ içeri çekilmiþ. Ýneði olanýn evinde samaný
da var. Kimsenin kimseyle bir iliþiði yok.
Döne de gitmedik ev, baþvurmadýk kapý komadý: Belki bir hafta.
Belki de on gün:
Ölürüm de Abdi Aðaya yalvarmam, dedi. Ölürüm de...
Her yýl böyle olurdu. Köyün yarýdan çoðu aç kalýr dökülürdü kapýsýna Abdi
Aðanýn.
Döne edemedi. Bir baþýna olsa neyse ne! Oðlan var. Günlerden
beridir ki oðlanýn aðzýný býçaklar açmýyor. Yüzünde, dudaklarýnda bir
damla kan eseri kalmamýþ. Dudaklarý incelmiþ, aynen kaðýt gibi.
Bütün yüz, bütün beden durgun. Ölü gibi. Bir yere oturdu muydu,
akþama kadar oradan kalkmýyor. Baþýný iki eli arasýna alýyor, dalýp gidiyor.
Bütün caný, hayatiyeti, kini, sevgisi, korkusu, gücü kocaman gözlerine
toplanmýþ. Gözlerinde arada bir, iðne ucu gibi bir pýrýltý yanar söner.
Keskin, batan bir pýrýltýdýr bu! Bu pýrýltýdan korkulur. Korkunçtur.
Parçalamaya, atýlmaya hazýrlanmýþ kaplanýn gözlerinde de ayný pýrýltý yanar

söner mutlak. Bu nereden gelir? Belki yaratýlýþtadýr. En doðrusu, çekilen
iþkencede, dertte, beladadýr. Memedin gözlerine bu pýrýltý, son bir yýl
içinde gelip yerleþmiþtir. Ondan önce Memedin çocuk gözleri bir hayranlýk,
bir sevinç içinde parlardý.
Gökte kara bulutlar yuvarlanýp duruyordu. Abdi Aðanýn kapýsýnda üþümekten
iki büklüm olmuþ, yýrtýk, el dokumasý giyimli bir kalabalýk, birbirlerine
sokulmuþ titriyordu. Bir tek kiþi vardý kalabalýðýn dýþýnda: Döne. Onlar,
Abdi Aðayý bekliyorlardý. Ýçerden, Abdi Aða çýkacak da onlara bir þey
söyleyecek. Derken Abdi Aða, elinde doksan dokuzluk tespihi, baþýnda
devetüyünden örülmüþ takkesi, sivri sakalýyla göründü:
Gene aç mý kaldýnýz? diye söylendi.
Kalabalýktan hiç ses çýkmadý.
Kalabalýðýn arkasýnda tek baþýna duran Döneyi gören Abdi Aða:
Döne! Döne! diye baðýrdý. Sen doðru evine git! Sana bir tek
tane bile vermem. Evine git! Döne! dedi. Þimdiye kadar benim köyümden,
benim kapýmdan adam kaçýp da baþka köye, baþka adama çoban olmadý, yanaþma
olmadý. Bunu senin bir karýþ oðlun icat etti. Sen doðru evine...

Kalabalýða döndü:
Siz arkamdan yürüyün!
Geniþ þalvarýnýn cebinden bir tutam anahtar çýkardý, eline aldý.
Ceketinin cebinden de bir defter çýkardý.
Neden sonra kendini toplayabilen Döne arkasýndan:
Aðam o, bir kýmýk çocuktur, diyebildi. Bizi aç koma.
Aða durdu. Döneye döndü. Arkasýndaki kalabalýk da durdu, döndü.
Çocuk, çocukluðunu bilir, dedi Aða. Þimdiye dek, ben kendimi bildim
bileli, kimse Deðirmenoluk köyünden kaçýp da baþka köyde çobanlýk,
yanaþmalýk etmedi. Etmez de... Sen doðru evine Döne!
Abdi Aða, ambarýn kapýsýný açýnca, sýcak, tozlu bir buðday kokusu
fýrladý dýþarý.
Kapýda durdu:

Bana bakýn, dedi. O Döneye bir tek tane bile vermeyeceksiniz.
Acýndan ölecek. Þimdiye kadar Deðirmenoluk köyünde acýndan ölen
olmadý. O ölecek. Ya da satacaðý bir þeyi varsa, satacak. Verirseniz,
verdiðinizi duyarsam, hepinizin evine gelir verdiklerimi alýrým.
Demedi demeyin.
Kalabalýk:
Bize yetmez ki... diye cevap verdi.
Bize yetmez ki...
Yetmez ki...
Döneye...
En arkadan cýrlak bir kadýn sesi:
Kaçmayaydý Dönenin oðlu da... Bize ne! Varsýn acýndan ölsün.
Her biri sýrtýnda çavdar, buðday, arpa karýþýðý zahireyle evine
döndü. Deðirmen köyün öte ucunda, ulu çýnarýn az aþaðýsýndaydý.
Ýkinci gün deðirmenin önü çuvallarla doldu. Deðirmen çoktandýr

baðlýydý. Kulaksýz Ýsmaile gün doðdu.
Akþamüstü her evden, bir sýcak ekmek kokusu geliyordu.
Durmuþ Ali, tam altmýþýnda. Köyün en iri adamý. Yaþlý bir çýnar
kadar saðlam. Büyük yüzü, küçücük gözleri var. Ömrü boyunca ayaðýna ayakkabý
giymemiþtir. Ayaðýnýn altýnda kara, karýþ karýþ yýrtýlmýþ kalýn bir tabaka
ayakkabý yerini tutar. Ayaklarý kocamandýr. Bu ayaklara göre, hiçbir ayakkabý
bulunmaz. Bütün numaralarýn, hatta çarýk büyüklüðünün bile dýþýndadýr. Ama
isteseydi çarýk giyebilirdi. Bu, ona sorulduðunda, hiçbir þey söylemez,
sadece küfreder.
Kadýnýn biri hamur yuðuruyor, biri ekmeði açýyor, biri de sacda
piþiriyordu. Piþiren kadýnýn saðýna kýrmýzý, kalýn sac bazlamalarý yýðýlmýþtý.
Ali, bir iki tanesini iþtahla yedi. Sonra gözleri sulandý. Karýsýna
döndü:
Avrat, dedi, hiç boðazýmdan aþmýyor doðru dürüst.
Kadýn:
Neden ola Ali? diye hayretle sordu.

Ali:
Þu bizim Ýbrahimin çocuklarý... Abdi gavurunun yaptýðý hiç aklýmdan
çýkmýyor, dedi. Döneyi kovdu. Dün bir tek tane bile vermedi.
Kadýn:
Yazýk, dedi. Ýbrahim olaydý...
Ali:
Abdi bize de tembih etti ki...
Kadýn:
Duydum, dedi.
Ali:
Þu koskocaman köyün ortasýnda, göz göre göre iki kiþi aç mý kalacak?
Ali, kýzdý köpürdü. Avazý çýktýðý kadar baðýrýyordu. Baðýrtý ta
köyün öteki ucundan iþitiliyordu.

Kalk bakalým avrat, dedi, þu ekmekten iyi bir çýkýn yap! Bir
torbaya bir ölçek de un koy! Ýbrahimin çocuklarýna götüreceðim.
Kadýn eteklerinin ununu çýrparak ekmek tahtasýnýn baþýndan kalktý.
Ali, elinde torba ve çýkýn, hýzla, gürleyen dallý bir aðaç gibi kapýdan
çýktý. Dönenin kapýsýna geldiðinde yatýþmýþtý.
Döne! Döne! diye baðýrdý. Aç kapýyý.
Döneyle oðlu ateþi geçmiþ ocaðýn baþýna büzülmüþler, birer taþ
parçasý gibi hareketsiz duruyorlardý.
Ali, birkaç kere daha:
Döne! Döne! diye baðýrdý.
Neden sonradýr ki, Döne sesi tanýdý, toparlanýp kalkabildi.
Vardý kapýyý isteksiz isteksiz açtý:
Buyur Ali Aðam, dedi.

Ali:
Kýz, dedi ne bekletiyorsun sabahtan beri dýþarda?
Döne:
Gel içeri Aðam, dedi.
Ali, kapýdan eðilerek içeri girdi.
Bu ateþ niye yanmýyor? diye sordu.
Memedin gözlerine, o, iðne ucu gibi ýþýk çakýlýp kalmýþtý. Alinin
iyi, güleç babacan yüzünü görünce ýþýk kayboluverdi.
Ali, çýkýný gösterdi:
Allah kerim, dedi.
Döne:
Öyledir zaar, dedi.

Ali:
Üþüdüm Döne! dedi. Bak çocuk da büzülmüþ. Yaksana þu
ateþi...
Döne, boþ boþ ocaða baktý:
Sönmüþ mü? dedi. Hiç farkýnda olmamýþým.
Ocaða odun attý, tutuþturdu Döne:
Bu gavur Abdiyi...
Abdi lafýný duyunca, Memedin gözlerine o ýþýk gene geldi, oturdu.
Ali:
Vuranýn, dedi, eli nurlanýr. Doðru Cennete gider. Babasý
bunun gibi deðildi. Köylüyü de düþünürdü.
Aliden sonra, birkaç köylü daha yiyecek getirdi Döneye. Bunu,
Abdinin tüyü bile duymadý. Ama, bu köylülerin getirdiði ancak on

beþ gün yetti. Ana oðul iki gün aç kaldýlar. Üçüncü günün sabahý
Döne hiçbir þey söylemeden, ineði yattýðý yerden kaldýrdý. Boðazýna
bir ip baðlayarak dýþarý çýkardý.
Ýnek dýþarý çýkýnca Memed:
Ana!... dedi.
Döne:
Yavrum, dedi.
Döne ineði çekerek, geldi Abdi Aðanýn evinin önünde durdu.
Dana, ineðin memelerinin arasýna baþýný sokmuþ emiþtiriyordu.
Döne, evin önünde bir zaman dikildi kaldý. Döneyi, dýþarda Dursun görüp
aðasýna haber verdi. Haber üstüne Aða dýþarý çýktý. Döne baþýný yerden
kaldýramýyordu. Sivri, ince çenesi titriyordu, çocuk dudaklarý büzüþerek
titriyordu. Bütün bedenini de hafif bir titreme almýþtý.
Abdi Aða, ineðin sýrtýna elini vurarak:
Satmaya mý getirdin Döne? diye sordu.

Baþýný yerden kaldýrmadan:
Heyye Aðam, dedi.
Abdi Aða, Dursuna emir verdi:
Þu ineði al Döne bacýnýn elinden de, götür bizim ahýra!
Elini cebine soktu anahtar tutamýný çýkardý.
Çuval getirdin mi kýzým Döne? diye sordu. Sesi yumuþak þefkatliydi.
Döne:
Heyye, dedi.
Meþe biten toprakta, hemen hemen hiç baþka aðaç gözükmez.
Dað taþ, dere tepe sýrf meþedir. Meþeler kalýn, kýsa gövdelidir. Dallarý
güdüktür. En uzun dalýn uzunluðu bir metreyi geçmez. Koyu yeþil
yapraklar üst üstedir. Toprakta, saðlam, topraða bütün güçleriyle yapýþmýþ

dururlar. Hiçbir güç onlarý oradan ayýramayacakmýþ gibi gelir.
Meþe topraðý kýraç, bembeyaz, kireç gibi bir topraktýr. Üstünde
meþeden baþka bitki yaþatmamaya ant içmiþ gibidir.
Kadirliyle Cýðcýk arasý küçük küçük, yaygýn tepelerdir. Bu tepelerin
topraklarý killi, kapkara, yaðlý, verimlidir. Buralar, eski Çukurova
bataklýklarýnýn son ucudur. Batýsýna Aðcasaz bataklýðý düþtüðü gibi,
doðusuna da Toroslarýn çamlýðý düþer. Tepelerin her bir yerleri tepeden
týrnaða ekilir. Ýþte bu tarlalarýn içinde meþeler vardýr. Her biri
uzun, selvi gibi meþelerdir. Dallarýndan taze bir yeþillik fýþkýrýr.
Gövdeleri, öteki kýsa meþelerin gövdeleri gibi nasýrlý deðildir. Kavak
gövdesi yumuþaklýðýnda gözükürler. Dümdüz. Ekinlerin arasýnda meþe
gibi deðil de herhangi bir aðaçmýþ gibi dururlar.
Çakýrdikenlik yeþil, çakýrdikenlik mor, çakýrdikenlik sütbeyaz dalgalanýr.
Þafaðýn yerine kýraðý düþmüþtür. Buza kesmiþtir taþ toprak.
Çakýrdikenliðin ortasýnda bacaklarý parçalana parçalana çift sürdü.
Yandý, kavruldu. Topraktan diþiyle týrnaðýyla söküp çýkardýðýnýn
dörtte üçünü Abdi Aða aldý elinden. Öteki köylülerden üçte iki alýrdý.
O yýllardan sonra garaz baðlamýþtý. Ýnadýndan dönmedi. Fýrsat buldukça da
dövdü, hakaret etti.

Topraðýna göre yetiþir, büyür, geliþir.
Kýraç toprakta büyüdü.
Bin bir bela... Boy atamadý. Omuzlarý, bacaklarý geliþmedi. Kollarý,
bacaklarý kuru birer aðaç gibiydi. Kupkuru. Avurdu avurduna geçmiþti. Yüzü
esmerdi. Gün yanýðý esmeri... Ona þöyle alýcý gözle bakýnca o meþeler mutlak
akla gelirdi. Kýsa, küt... Topraða meþe gibi saðlam yapýþmýþ. Her bir yaný
sert, keskin. Yalnýz bir yerinde, bir yerciðinde bir tazelik kalmýþ.
Dudaklarý çocuk dudaklarý gibi pembe pembe... Çocuk dudaklarý gibi incecik
kývrýlýyorlar. Dudaklarýn kenarýnda her zaman, bir gülümþeme durur gibi...
Acýlýðýna, sertliðine yakýþýr.
Ýnce Memed, bu sabah sevinçten taþmakta. Dýþarý, güneþe çýkýyor.
Güneþte dolaþýyor. Ýçeri giriyor. Kaçakçýlardan alýnmýþ, yeni ceketinin
cebinde bir mendil sokulu. Mendili türlü þekillere koyuyor. Uðraþýyor.
Bazý bir yaprak gibi açýp, bazý dürüyor. Kasketi de yeni. Kasketi
baþýna geçiriyor. Altýndan alnýna, kara, uzun perçemlerini çýkarýyor.
Sonra geri koyuyor. Bir de böyle bakýyor aynaya. Beðenmiyor. Kara
perçemlerini tekrar çýkarýp döküyor alnýna. Öyle býrakýyor. Þalvarý da
yeni. Þalvarý iki yýl önce almýþtýr ya, giymemiþtir. Ýlk olarak giyiyor.
Çoraplar giydi, çoraplar çýkardý. Bu kadar çok çorap! Çorabý

çoktu. Anasý iyi çorap dokurdu. Bir de... nakýþýn en güzelini anasý vururdu.
En son giydiði çorabý da beðenmedi. Çýkardý bir köþeye koydu. Anasýný yan
gözle süzerek sandýða gitti, açtý. Sandýðýn içi yaban elmasý kokuyordu.
Köþedeki nakýþlý çoraba gözü iliþince titremeye baþladý. Eðildi aldý. Yaban
elmasýnýn kokusu dört yaný sarmýþtý. Eli çoraba deðince titremesi arttý.
Yüreðinden ýlýk bir þeyler geçti. Bir hoþ oldu. Bir sýcaklýk, bir yumuþaklýk...
Sandýðýn loþluðunda çorabýn renkleri koyu... Çekti ýþýða götürdü. Renkler
ýþýkta açýldý. Parladý.
Bir türkü duyulur... Gecede baþka türlü, gündüzde baþka türlüdür. Çocuk
söylerse baþka tatta, kadýn söylerse... Genç söylerse baþka türlü olur,
yaþlý söylerse... Daðda söylenirse baþka, ovada, ormanda, denizde baþka
türlüdür. Hep ayrý ayrý tattadýr. Sabahleyin baþka, öðle, ikindin, akþamlayýn
baþkadýr.
Bu nakýþlý çorap bir türkü gibidir. Bir türkü sýcaklýðýnda örülmüþtür.
Sarýsý, kýrmýzýsý, yeþili, mavisi, turuncusu, türlü rengi karýþýp uyuþmuþ,
bir sýcaklýk, bir yumuþakþlýk meydana getirmiþtir. Aþk gibi, þefkat gibi bir
þey olmuþtur.
Bu çorap aþktýr. Öyle bir gelenekten gelir. Memedin eli dokununca
titremesi, ýþýða çýkýnca irkilmesi boþuna deðildir. Böyle çoraplarýn
üstünde hep iki kuþ nakýþý bulunur. Gagalarýný dayamýþ öpüþür gibi

iki kuþ... Sonra, iki aðaç vardýr, gövdeleri küçücük. Tek, kocaman çiçekli...
Ýki aðaç yan yana dururlar. Çiçekleri öpüþecek gibi burun burunadýr. Sonra,
bu iki nakýþ arasýndan sütbeyaz bir su akar. Kýrmýzý kayalar vardýr
kýyýcýðýnda. Bir renkler, yalýmlar cümbüþüdür almýþ baþýný gidiyor.
Çoraplarý giydi. Çarýðýný da üstüne çekti. Çorap, dize kadardý.
Dize kadar bir yýðýn kuþ, çiçek öpüþüyor, bir sürü ak su akýyordu.
Ýçinden, þöyle bir Hatçeye de görünsem geçti. Hatçelerin evine
doðru yürüdü. Hatçe, kapýnýn eþikliðindeydi. Memedi görünce kocaman ýþýltýlý
gözleri gülümsedi. Yaptýðý çorabý da ayaðýnda görünce sevindi.
Memed, oradan köyün içine doðru yürüdü.
Evlerine geri döndüðü zaman, gün epeyce yükselmiþti. Bir taþýn
üstüne oturdu. Arkadaþýný beklemeye baþladý. Az sonra arkadaþý
damýn arkasýndan çýkýp geldi.
Ana:
Çocuklar, dedi, çok eðlenmeyin. Abdi Aða þehire gittiðinizi
duymasýn. Haliniz periþan olur sonra.
Memed:

Duymaz, dedi.
Arkadaþý, Kel Alinin oðlu Mustafaydý. O da bu yýl on sekizine basmýþtý.
Ýkisi bir olup kafa kafaya vermiþler, kasabanýn nasýl bir yer olacaðý üstüne
tartýþmýþlar, en sonunda dayanamamýþ, gitmeye karar vermiþlerdi. Oraya
içlerinden bir þey çekiyordu onlarý. Dursunun masal gibi anlattýðý Çukurova
çekiyordu onlarý. Kararý bundan tam iki yýl önce vermiþlerdi. O gün bu gündür
bir türlü gerçekleþtirememiþlerdi.
Bir kere Mustafa babasýndan, Memed anasýndan korkuyordu. Ýkisi
birden Abdi Aðadan korkuyorlardý.
Bundan üç gün öncedir ki, ikisi bir olup, meseleyi Memedin anasýna açtýlar.
Ana:
Nasýl olur? dedi. Siz nasýl gidersiniz kasabaya bu yaþta? Olur
mu? Sonra Abdi Aða ne der? Bir duyarsa Abdi Aða, vallaha bu köyden
bizi iyice kovar.
Memed, anasýna yalvardý.

Ana:
Olmaz, dedi.
Olmaz, dedi ama, yüreðine de dert oldu.
Sonunda:
Kovarsa kovsun Abdi Aða, dedi. Biz de...
Mustafanýn babasýna söylemediler. Ona, geyik avýna gideceklerini,
birkaç gün daðda kalacaklarýný söylediler. Oldum olasý, hep geyik
avýna giderlerdi. Memedin üstüne bir avcý daha yoktu köyde. Pireyi
vururdu. Öyle de atýcýydý. Kel Ali, onlarý böyle süslü püslü giyinmiþ,
ayaklarýnda muhabbet çoraplarýyla görseydi imkaný yok ava gittiklerine
inanmazdý. Mustafa, ava gitmek için aldýðý tüfeði Memedlere býraktý.
O gece sabaha kadar hayaller kurdular. Bir dakika olsun gözlerini
yummadýlar. Hep konuþtular.
Daha þafaðýn yeri ýþýmadan, ortalýk alacakaranlýkken yola çýktýlar.
Koþarcasýna gidiyorlardý. Aþaðýdan ince bir yel esiyordu. Soðucak.
Günün ucu azýcýk görününceye kadar ne konuþtular, ne de azýcýk

durup soluk aldýlar.
Sonra Memed yeþil topraðýn orada durup derin derin soluk aldý:
Bundan ötede Sarýboða varmýþ... Önce oraya uðrayacaðýz. Sonra
Deðirmenler, onun arkasýndan da Dikili köyü... Dikilinin arkasýndan
da kasaba...
Mustafa:
Arkasýndan da kasaba... diye söylendi.
Yürüdüler. Gene koþarcasýna gidiyorlardý. Bir ara durup birbirlerine
gülümsüyorlar; sonra gene hýzlanýyorlardý.
Bir hýzda Süleymanlýdaki tahta, yanýk köprüyü, yeraltý yolunu,
kan mezarýný geçtiler. Torunlara geldiklerinde öðle olmuþtu. Hava
ýlýktý. Nar aðaçlarý kýrmýzý çiçeklerini açmýþlardý. Toprakta bir ýslaklýk
vardý. Topraða oturdular. Nereden çýktýysa, nar aðacýnýn arkasýndan,
göðsünü baðrýný açmýþ uzun boylu, yorgun, terlemiþ bir ihtiyar çýktý.
Göðsünün uzun kýllarý da aðarmýþtý. Aðarmýþ kýllar kývýrcýk kývýrcýktý.
Sütbeyaz sakalý da kývýrcýktý. Sýrtýndaki heybesini indirdi:

Selamünaleyküm delikanlýlar, dedi.
Ýhtiyarýn gür, tokmak gibi vuran bir sesi vardý. Oturur oturmaz,
heybesinden bir çýkýn çýkardý açtý. Çýkýnda yufka, ince, beyaz ekmekler
vardý. Bir de kocaman kýrmýzý bir soðan... Soðanýn yanýnda da çökelek vardý.
Yemeye baþlayan ihtiyar:
Buyurun delikanlýlar, diye onlarý çaðýrdý.
Memed:
Ziyade olsun.
Mustafa:
Ziyade olsun.
Ýhtiyar:
Gelin caným, diye üsteledi.

Memed:
Ziyade olsun.
Mustafa:
Ziyade olsun.
Ýhtiyar habire ýsrar ediyordu.
Memed:
Biz kasabada yiyeceðiz, diye kesti attý.
Mustafa:
Biz kasabada yiyeceðiz.
Ýhtiyar:
Öyleyse o baþka, diye gülümsedi. Anladým. Þehir ekmeði...
Ama, daha þehire bir hayli yolunuz var.

Memed:
Orada yiyeceðiz.
Mustafa:
Orada yiyeceðiz.
Yanlarýndaki su çaðlayarak, köpüklenerek kayalarýn arkasýndan,
üstünden, yanýndan, yönünden hýzla akýyordu.
Ýhtiyar, aðzý dolu dolu:
Bu suyu býrakmayacaksýnýz. Sizi doðru oraya götürür.
Memed:
Sen bizimle gelmeyecek misin?
Ýhtiyar:
Aaah yavrum, dedi, ben de kasabaya gidiyorum ya, size nasýl
ayak uydururum?

Memed sustu.
Ýhtiyar, yemeðini bitirdi. Çýkýnýný iyicene, sýký sýkýya baðladýktan
sonra gitti, suyun kýyýsýna yatýp doya doya içti. Elinin tersiyle
aðzýný, býyýklarýný silerek geldi oturdu. Kocaman cabakasýný çýkardý, açtý.
Cýgarasýný sarý defter kaðýdýna parmak kalýnlýðýnda sardý. Çakmaðý çakmaya
baþladý. Neden sonradýr ki kav aldý, ortaya hoþ bir koku salýverdi:
Cýgarayý yaktýktan, belini de nar aðacýna bir iyice dayadýktan sonradýr ki:
Bre delikanlýlar, siz nereden olursunuz? diye sordu.
Memed:
Deðirmenoluktan.
Mustafa:
Deðirmenoluktan.
Ýhtiyar:
Keçi sakallý, gavur dinli Abdinin köyünden öyle mi? Duyduk ki

gavur Abdi de aða olmuþ. Duyduk ki köylüleri kul gibi çalýþtýrýr, hepsini
aç kormuþ. Kýþ gelince acýndan ölürmüþ millet. Diyorlar ki Abdinin izni
olmayýnca kimse evlenemez, kimse köyden dýþarý bile çýkamazmýþ. Diyorlar ki
Abdi köylerde, sopayla döve döve adam öldürürmüþ. Beþ köyün hükümeti,
padiþahý Abdi imiþ. Astýðý astýk, kestiði kestik... Vay bre keçi sakallý
Abdi! Abdi aða olmuþ ha!
Ýhtiyarý bir gülmedir aldý. Boyuna hem gülüyor, hem de:
Vay bre Abdi! diye hayret ediyordu. Vay bre Abdi! Vay bre keçi
sakallý Abdi!
Gülmeyi býraktý:
Doðru mu? diye sordu. Kaþlarý çatýlmýþtý.
Çocuklar bakýþtýlar. O iðne ucu gibi pýrýltý geldi Memedin gözbebeklerine
yerleþti. Ýhtiyar çocuklarýn cevap vermediklerini, bozulduklarýný görünce:
Bre delikanlýlar, dedi, o keçi sakallý it var ya, o köylüye zulmeden
deyyus, o yiðit kesilen, avradýný... Abdi var ya, bir tavþan kadar
korkaktýr. O, bir karý gibidir bre! Geçti yavrularým. Geçti. Onun
böyle bir namussuz olacaðýný bilseydim canýný cehenneme gönderirdim. Kaç para

eder, geçti. Demek, keçi sakallý Abdi ha?
Gene gülmeye baþladý:
Demek Abdi padiþahlýk davasýnda? Kul etmiþ beþ köyü ha? Tüüüüüüüh! Vay
anasýný!... Ulan Abdi senin böyle bir namussuz çýkacaðýný bileydim... Bir
bileydim Abdi!
Memedle Mustafa birbirlerine sokulmuþlar ihtiyara inanmaz bir
tavýr takýnmýþlardý. Mustafa gülümsüyor gibiydi. Bu, ihtiyarýn gözünden
kaçmadý:
Demek siz Abdinin köylüsüsünüz? Abdinin ayaklarýma kapandýðý
günler geçti.
Bu laflar üstüne Mustafa belli edercesine ihtiyara alaylý bir gülümsedi.
Memed, bunu görünce Mustafayý dürttü. Belli etmesin diye. Ýhtiyar bunu da
gördü.
Siz, dedi, Koca Ahmet adýný duydunuz mu hiç?
Memed:

Duyduk, dedi.
Ýhtiyar sertçe Mustafaya sordu:
Sana diyorum, sen duydun mu?
Mustafa yýlýþarak:
Tabii duyduk, dedi. Onun adýný duymayan var mý?
Sýyrýngaçtan giderken, iki eþkýya önüne çýkmýþlar, soymuþlar Abdiyi.
Karýsýný da elinden almýþlar. Bunu bana haber verdiler. Abdi de geldi
ayaklarýma kapandý: Gittim karýsýný aldým getirdim. Teslim ettim kendisine.
Böyle zulmedeceðini bilseydim fakir fýkaraya!...
Koca Ahmet bu daðlarda bir destandý. Analar, aðlayan çocuklarýný, Koca
Ahmet geliyor diye avuturlardý. Koca Ahmet bir dehþet olduðu kadar bir
sevgiydi de. Koca Ahmet bu iki duyguyu yýllar yýlý bu daðlarda yan yana
götürebilmiþti. Bunun ikisini bir arada götüremezse bir eþkýya, daðlarda bir
yýldan fazla yaþayamaz. Eþkýyayý korkuyla sevgi yaþatýr. Yalnýz sevgi tek
baþýna zayýftýr. Yalnýz korkuysa kindir.
On altý koca yýlda Koca Ahmedin burnu kanamadý. Koca Ahmet, on altý yýl

süren eþkýyalýðýnda yalnýz bir tek kiþi öldürmüþtü. O da kendisi askerde
iken anasýna iþkence ederek ýrzýna geçen adamý...
Köye geldiðinde bunu duymuþ, adamý vurup daða çýkmýþtý. Adam Hüseyin Aða
idi. Yol kesmezdi. Onun dolaþtýðý yerlerde baþka hiçbir eþkýya da yol
kesemezdi.
Çukurovanýn en zengin adamýný seçer, bir çetesiyle ona bir mektup yollardý.
Þu kadar para isterim diye. Mektubu alan zengin adam; hemencecik istenilen
parayý gönderirdi. Kimden ne kadar para istemiþse eþkýyalýðý süresince,
santimi santimine almýþtý. Öteki eþkýyalar giderler, zenginlere iþkence
ederler, öldürürler, çoðu gene beþ para alamazdý. Elleri boþ, Çukurovadan,
arkalarýnda bir bölük candarma geri dönerlerdi.
Koca Ahmet aldýðý parayý har vurup harman savurmazdý. Zaten nereye
harcasýn? Dað baþý... Gezdiði bölgenin hastalarýna ilaç, öküzsüzüne öküz,
fýkarasýna unluk alýrdý.
Affa uðrayýp da köyüne inince, yakýn uzak köylerden onu görmek
için köylüler, günlerce Koca Ahmedin köyüne taþýndýlar.
Koca Ahmet aftan sonra evine çekildi: Kendisini çiftine çubuðuna
verdi. Karýncayý bile incitmedi. Yalnýz, bir haksýzlýk görüp fazlaca
kýzdýðýnda:

Aaah! eski günler, diyordu. Sonra da bundan utanmýþcasýna susuyordu.
Kýzgýnlýðý geçince de gülüyordu böyle söylediðine...
Koca Ahmedin kendisi köyünde unutulmuþ gitmiþti. Böyle bir
adam yaþýyor mu yaþamýyor mu kimse farkýnda bile deðildi. Köylüleri
ona alýþmýþlardý. Bu ak sakallý ihtiyar, yýllar yýlý Toroslarý tutmuþ
Koca Ahmet deðildi. Koca Ahmet yaþýyor mu yaþamýyor mu kimsenin umurunda
bile deðildi.
Daðda bir eþkýya ünlendi miydi, Koca Ahmet gibi, diyorlardý.
Bir eþkýya kadýna bakmadý, yol kesmedi miydi, Koca Ahmet gibi...
diyorlardý. Adam öldürmüyor, halka zulmetmiyorsa; Koca Ahmet...
Cümle iyiliklerde, Koca Ahmet gibi...
Mustafaya döndü sordu:
Nasýl bir adammýþ Koca Ahmet? Duydun mu?
Mustafa:
Babam der ki, Koca Ahmet gibi yiðit eþkýya, namuslu, fýkara babasý eþkýya
gelmedi bu memlekete.

Ýhtiyar:
Boyu, bosu, yüzü nasýlmýþ, hiç söylemediler mi?
Mustafa:
Babam der ki, uzun boylu, karayaðýz, koca býyýklý dað gibi bir
adammýþ Koca Ahmet. Babam konuþmuþ onunla. Alnýnýn ortasýnda
büyük, kara bir beni varmýþ. Gözlerinden ýþýk saçarmýþ. Meteliði vururmuþ.
Yaaaaa... meteliði vururmuþ. Babam onunla konuþmuþ bile.
Ýhtiyar alaylý bir sesle sordu:
Gavur Abdinin avradýný eþkýyalardan alýp da, ona geri veren kim?
Mustafa:
Kim olacak, sensin. Ben aldým verdim demedin mi?
Ýhtiyar hayýflý hayýflý baþýný salladý.
Ben deðilim ben, dedi. Ben...

Memed, adamýn yüzüne dikkatlice baktý. Ýki kaþýn orta yerinde,
ak kýllarýn arasýnda büyücek, yeþil bir ben gördü. Ben yeþil, kara
deðil... Bundan sonra da gözlerini adamýn yüzünden ayýramadý.
Mustafa sýrnaþtý:
Hani sen alýp verdiydin?
Adam:
Yok, yok, dedi, ben alýp vermedim. O öldü.
Bunu böyle söyledikten sonra da boylu boyunca arka üstü topraða
uzandý. Heybesini de baþýna yastýk yaptý.
Mustafa Memedi dürttü. Yavaþça:
Haydi kalk gidelim.
Memed, cevap vermeden kalktý. Gözleri hala ihtiyarýn yüzündeydi. Onlar
ayaða kalkýnca ihtiyar da gözlerini açtý.

Demek, gidiyorsunuz ha? diyerek sordu.
Memed, hayranlýkla:
Saðlýcakla kal!
Mustafa:
Saðlýcakla kal!
Ýhtiyar:
Güle güle, dedi, baþýný heybesinden kaldýrdý, onlara baktý.
Onlar yürüdükten sonra baþýný geri indirdi. Gözlerini kapadý. Su çaðýldýyordu.
Deveboynunun çamlýðýný gelinceye kadar konuþmadýlar. Memedin yüzü zehir
gibiydi. Acýydý. Bir zaman içinde bir sevinç çaðýldýyor, sonra kararýveriyordu.
Kara yaðmur bulutu çökmüþ gibi.
Yan gözle birkaç kere Mustafaya baktý. Mustafa þaþkýnlýk içindeydi. Yokuþu
çýkýnca, Memed, yorgun yorgun bir taþýn üstüne çöktü.
Birden gülümsedi.

Mustafa bunu fýrsat bildi:
Ne güldün desene?
Memed, boyuna gülümsüyordu.
Mustafa:
Desene?
Memed ciddileþti:
Allah bilir ya bu adam Koca Ahmedin ta kendisiydi. Bana öyle geldi.
Mustafa:
Memed kýzdý:
Ne lafý? Herif tamý tamýna Koca Ahmet.
Mustafa:

De git sen de, dedi. Bu adam hepimiz gibi adam. Dedem gibi
üstelik de. Bunun Koca Ahmede benzer yeri var mý?
Memed:
Alnýndaki beni gördün mü? Tam orta yerinde alnýnýn.
Mustafa:
Görmedim.
Alnýnýn orta yerinde yeþil büyük bir ben vardý.
Görmedim.
Gözleri çýra gibi yanýyordu.
Yok.
Gözleri sýrça gibi yanýyordu.
Görmedim.

Bana öyle geliyor ki bu adamdan baþkasý Koca Ahmet olamaz.
Mustafa:
Teh! dedi, böyle adamlar Koca Ahmet olacak olsaydý, dünya
Koca Ahmetlerle dolardý. Bu adam aynen senin benim gibi...
Memed:
Gözleri çýra gibi yanýyordu. Yüzünde bir hoþluk vardý. Bir cana
yakýnlýk... Keþke baban görseydi bu adamý...
Böyle konuþa konuþa yamaçtan aþaðý inerlerken, birden önlerine
bir düzlük çýkýverdi. Düzlükte büyük bir kavaklýk vardý. Kavaklýðýn
ortasýndan bir su akýyor; kývrýlarak. Ova boyunca. Su, güneþte þavkýyor.
Bu kadar uzun, böyle kývrýla kývrýla, ak ýþýklar saçarak düz bir ovada giden
suyu ilk olarak görüyorlardý.
Memed:
Yaklaþtýk.
Mustafa:

Neden belli?
Sular Çukurovada kývrýlýr gider. Bence, bu su Savrun suyudur.
Kavaklar da Kadirlinin Deðirmen kavaklýðýdýr. Durmuþ Ali Emmi
böyle anlatýrdý. Tamam mý?
Mustafa Memedin kýzdýðýný sandý. Sert konuþmuþtu da ondan.
Kolay kolay kýzmazdý. Bir kere de kýzarsa... Beterin beteri
olurdu. Bu sebepten gönlünü almak istedi.
Tamam, dedi. Bura Çukurova iþte. Durmuþ Ali Emmimin anlattýðý iyi kalmýþ
aklýnda.
Þabaplýya geldiler. Þabaplýnýn altýndan geçen su arký patlamýþ, alttaki
yolu su basmýþtý. Ayaklarýný çýkarýp girnek zorunda kaldýlar. Þabaplýnýn
aþaðýsýnda, yani þimdiki Bolat Mustafanýn evinin oralarda bir kýrmýzý
toprakla bir beyaz toprak yan yanadýr. O arayý da cilpirti çalýlarý almýþtýr.
Cilpirtiliði geçince kasabanýn ilk evleri göründü. Bir kýsmý saz evlerdi
bunlarýn. Saz evlerin alt baþýnda büyük kiremitli bir yapý görünüyordu. Sonra,
onlarýn ötesinde, parlayan çinkolarý, beyaz badanalý evleri, kýrmýzý
kiremitleriyle bir oyuncak þehir gibi kasaba uzanýyordu.

Memedle Mustafanýn gözleri kasabada. Hayretle açýlmýþ gözleri... Ne kadar
da beyaz. Ne kadar da çok ev! Gözlerini bir türlü kasabadan alamýyorlar.
Boklu dereyi geçtikten sonra kasabaya girmiþ oldular. Gün ýþýklarý
camlarý parlatýyordu. Binlerce cam pýrýltýsý... Sýrça saraylar... Dursunun
dediði.... Peri padiþahlarýnýn þehri... Saraylarý.
Kasabaya girerken saðlarý sollarý mezarlýktý. Mezar taþlarý yan yatmýþlardý.
Kararmýþ mezar taþlarýnýn kuzeye gelen yanlarý yosun baðlamýþtý. Mezarlýðýn
orta yerinde de yaþlý, dallarý çýplak denecek kadar yapraksýz, bir tarafý da
tamamen kurumuþ ulu bir dut aðacý vardý. Bu kadar kocaman bir mezarlýðý da
ilk olarak görüyorlardý.
Çarþýya kadar mezarlýðý düþünerek yürüdüler. Mezarlýktan, içlerine bir
korku, bir ürperti düþmüþtü. Ýlk dükkana varýnca mezarlýðý unuttular. Ýlk
dükkan küçücük, üstü çinkoyla örtülü bir dükkandý.
Dükkancý bir uzun masanýn üstüne renk renk þekerleme dolu kavanozlar
sýralamýþtý. Kavanozlu masanýn önünde gaz tenekeleri, þeker, tuz, incir,
üzüm sandýklarý duruyordu.
Bir zaman yan yana durup, bu dükkaný seyrettiler. Dükkan, Abdi
Aðanýn dükkanýna hiç benzemiyordu.

Dura seyrede çarþýnýn ortasýna geldiklerinde, gün tepenin ardýna
iniyordu. Bir kumaþ dükkanýnýn önünde durmuþlardý. Türlü göz alýcý
basmalar, yazmalar, þalvarlýk kumaþlar, bir ipe dizilmiþ kasketler,
ipek krepler... Krepler sýra sýra, bir uçtan bir uca dükkanýn içine asýlmýþ.
Ýçerde kocaman göbekli, kýsa boylu bir adam uyuklayýp duruyor.
Büyücek çay taþlarýndan örülmüþ bir kaldýrýmýn üstünde duruyorlardý.
Kaldýrým yer yer sökülmüþtü. Memedin içinden, topraðý bile örmüþler, geçti.
Çarþýnýn sað yanýna sýralanmýþ ihtiyar, kambur dut aðaçlarý vardý. Bunlar
orman gibi birbirlerine geçmiþlerdi. Altlarýnda nalbantlar otururdu.
Burunlarýna alýþmadýklarý bir koku geliyordu. Acý, sabun kokusu... Tuz, yeni kumaþ,
küf, zahire kokusu...
Memed, Mustafayý elinden tuttu, bir dut aðacýnýn altýna çekti.
Dutta serçeler kaynaþýyorlardý. Bir de výcýrdaþýyorlardý ki, bütün çarþý
sesleriyle doluyordu.
Akþam oluyor Mustafa, neyliyek?
Mustafa, birden toparlandý. Ayýktý.
Neyliyek? diye Memedin gözlerinin içine boþ boþ baktý. Düþ

içinde dolaþýr bir hali vardý.
Köylüler kasabaya geldiklerinde handa yatarlarmýþ. Durmuþ Ali
emmi öyle söylerdi. Hana gidelim.
Gidelim. Han hepsinden iyi.
Han nerede ama? Haný bir bulsak.
Mustafa:
Yaa bulsak, dedi.
Kepenkler þangýrtýyla kapanýyordu. Bu kadar gürültü onlarý afallattý.
Düþleri bir anda bozuluverdi. Serseme döndüler. Buradan da el ele tutuþup
yürüdüler. Yanlarýndan göðüsleri köstekli iki þiþman adam geçti. Cesaret
edip de haný soramadýlar. Sonra bir dükkanýn önünde duraladýlar. Gün batmýþ.
Ortalýk karanlýkla aydýnlýk arasý. Çocuklar gibi el ele tutuþmuþlardý.
Dükkancý onlarý müþteri sandý:
Buyurun Aðalar. Ne istiyorsunuz? diye iltifatlý laflar etti.
Kendilerine Aðalar denince utandýlar. Dükkaný býrakýp oradan

ayrýldýlar. Halbuki haný soracaklardý.
Dükkanlarýn hemen hepsi kapandý. Oradan oraya dolaþýp duruyorlardý. Bir
saat kadar soracak kimse bulamadan, bir münasip adam bulamadan dolaþýp
durdular. Öyle olur olmaz adamlarý gözleri tutmadý. Durup kötü kötü
düþünürlerken Memed birden sevindi. Önlerinden, dað kolu insanlarýnýn el
dokumasý, þayak bir ceket giymiþ biri, hýzla yürüyordu. Memed, her þeyi
unutup onun arkasýndan koþtu:
Kardaþ! Kardaþ! diye seslendi. Dur hele!
Adam durdu, hayretle onun telaþýna baktý. Bu bakýþ Memede bir
hoþ geldi. Beklemiyordu.
Söyle! diye sertçe çýkýþtý adam.
Memed:
Biz garibiz, dedi.
Adam:
Eee... Ne istiyorsunuz?

Memed ezildi büzüldü:
Han nerede? Onu soracaktým iþte, dedi.
Adam geri döndü:
Gelin arkamdan, dedi, bir sokaða saptý.
Adam hýzlý hýzlý yürüyordu. Memed adamýn yürüyüþüne dikkat
etti. Bu, sarp yerlerin insanýnýn yürüyüþüydü. Sarp yerlerin insanlarý
adým atarken ayaklarýný havaya fazla kaldýrýrlar. Dizleri hizasýna
kadar. Sonra ihtiyatlý, korka korka indirirler. Buna alýþmýþlardýr.
Halbuki, ova insanlarý tam aksinedir. Ayaklarýný yerde sürürcesine giderler.
Han, büyük kapýlý, kapýsýnýn tahtalarýný kurt yemiþ, çürütmüþ,
hantal, çürük bir yapýydý.
Adam:
Ýþte han burasý, deyip yoluna ayný hýzla, ayný dað yürüyüþüyle
inip çýka devam etti.

Memed:
Gidip hancýyý bulmalý.
Mustafa:
Bulmalý.
Ýçeri girdiler. Hanýn içi atlar, eþekler, katýrlar, arabalarla
doluydu.
Ýçerde at, eþek gübresi diz boyuydu. Gübre ýslak ýslak; insanýn genzini
yakarcasýna kokuyordu. Bu keskin kokudan içleri bulandý. Ortada,
bir direðe büyücek bir fener asýlýydý. Fener camýnýn çok yeri isten kararmýþtý.
Memed, Mustafaya:
Fenere bak! dedi.
Mustafa:
Kocaman.

Ortadan kýsa boylu, küçücük, içe çökmüþ çeneli bir adam, telaþla
oraya buraya gidip geliyordu. Bir köþede de sýrtlarýndaki arabalardan
Maraþlý olduklarý anlaþýlan on beþ kiþi kadar görünen bir topluluk,
yüksek sesle tartýþýyorlardý. Bir tanesi kýzmýþ, habire küfrediyordu.
Aðasýna, paþasýna, dünyasýna, feleðine, anasýna, avradýna veryansýn
ediyordu.
Adam, duruyor duruyor, küfre tekrar kaldýðý yerden baþlýyordu.
Bir tanesi:
Ya bu bezleri satamazsak, diye baþlýyor. Küfürbaz da...
Bezin de anasýný avradýný, diye bitiriyordu.
Aðýzlarýndan ne çýkarsa çýksýn:
Onun da anasýný avradýný, diyor yapýþtýrýyordu.
Onun da soyunu sopunu, sülalesini...
Farkýnda olmadan topluluða yanaþtýlar. Tartýþanlar bunlarýn hiç
farkýnda olmadýlar. En uçta bir ihtiyar oturmuþ, kalabalýkla hiç ilgilenmiyordu.
Tatlý, çocuksu bir yüzü vardý. Arada bir de, ne düþünüp ne kuruyorsa, kendi

kendine gülüyordu.
Memed, ona hiç çekinmeden yanaþtý:
Emmi, dedi, hancý nerede ola?
Ýhtiyar:
Napacaksýn o deyyusu? diye sordu. Suya düþmüþ o fýkara dedi, sonra da.
Mustafa:
Yazýk, dedi, fýkaraya.
Memed, bunun üstüne Mustafayý dürttü. O, ihtiyarýn þaka ettiðini anlamýþtý.
Ýhtiyar:
Tam da tepesi üstü düþmüþ, diye güldü.
Mustafa gene anlamadý.
Tüüh! Yazýk fýkaraya, dedi.

Ýhtiyar:
Yaa... Çok yazýk, dedi.
Memed:
Ona bakma emmi, dedi, biz hana bu gece yatmak için geldik.
Nerede þu adam?
Mustafa afalladý bunun üstüne.
Ýhtiyar, ortada dolaþýp duran hancýya duyuracak kadar:
Hancý dedikleri pezevenk iþte, dedi. Gidin o pezevenge söyleyin
derdinizi.
Hancý duydu, gülümsedi:
Bana bakýn, dedi, eðer pezevenk arýyorsanýz, esas büyük pezevenk
yanýnýzdaki ak sakallý... Pezevenklik yolunda aðartmýþ sakalý, deðirmende
deðil...

Ýhtiyar:
Bak, dedi, baþ pezevenk; bu delikanlýlar yer istiyorlar.
Bu arada, Memed hancýya doðru gitti.
Hancý:
Bu ak sakallý pezevengin yattýðý odada yatacaksýnýz. O, sizi oraya
götürür.
Ýhtiyar:
Vay pezevenk vay! dedi. Gelin delikanlýlar. Yerinizi göstereyim.
Toz kaplamýþ sallanan bir merdivenden korka korka çýktýlar. Merdiven,
dökülecekmiþ gibi çatýrdýyordu. Toz, toprak içinde yüzen bir odaya girdiler.
Odaya, yan yana bir sürü yatak serilmiþti.
Ýhtiyar:
Siz daha ilk olarak þehire geliyorsunuz. Öyle deðil mi?

Memed:
Ýlk, diye cevap verdi. Ýlk.
Mustafa:
Ýlk.
Ýhtiyar:
Nasýl olur? dedi. Her biriniz yirmi yaþýný geçkin görünüyorsunuz: Nasýl
oldu da hiç kasabaya inmediniz?
Memed, utanarak:
Ýnemedik, dedi.
Ýhtiyar:
Hangi köydensiniz?
Memed:

Deðirmenoluktan...
Ýhtiyar:
Dað köyü orasý öyle mi?
Memed:
Siz daha yemek yemediniz, deyince müthiþ bir açlýk duydular.
Ýhtiyar:
Benim adým Hasan Onbaþý...
Memed:
Benimki Memed. Bu da Mustafa...
Teneke kutularý paslanmýþ, üzümünün, pekmezinin, helvasýnýn
üstünde kara bulut gibi bir sürü sinek dönen bir bakkal dükkanýna
girdiler.
Hasan Onbaþý bakkala:

Þu aslanlar ne istiyorlarsa ver. Bana da helva ekmek ver.
Memed:
Bize de helva ekmek versin, dedi.
Ýpil ipil eden gaz lambasýnýn ýþýðýnda helvalarýný iþtahla yediler.
Handaki odaya geldiklerinde, kendi yataklarýndan baþka bütün yataklarý
dolmuþ buldular. Soyunmadan yataða girdiler. Odayý kalýn bir sigara dumaný
doldurmuþtu. Sigara dumaný kat kattý. Sigara dumanlarýnýn arkasýnda kirli,
tahta kurusu ölüleriyle benek benek olmuþ duvarda bir gaz lambasý hayal
meyal gözüküyordu. Yataktakilerin hepsi her yerden gürültüyle konuþuyorlardý.
Hasan Onbaþý, yataða yerleþmeye çalýþan delikanlýlara:
Demek ilk defa handa yatýyorsunuz?
Memed:
Heyye, dedi.
Sonra devam etti:

Adam bu dumandan, bu kokudan boðulacak gibi.
Memedle Mustafanýn yatakta kýpýrdanmalarý durdu.
Hasan Onbaþý:
Nasýl, kasabayý beðendiniz mi?
Memed:
Çok büyük, dedi. Kocaman evleri var. Saray gibi...
Hasan Onbaþý güldü:
Ya Maraþý görseniz siz! dedi. Bir bedesteni var, renk renk ýþýk.
Her þey yüzüne güler. Lal olur kalýrsýn karþýsýnda. Bir yanda kutnu
kumaþçýlar, bir yanda saraçlar, bir yanda bakýrcýlar... Ne demezsin.
Bir cennettir Maraþ! Maraþ bunun gibi yüz tane gelir!
Memed düþündü, düþündü:
Abooov! dedi.

Hasan Onbaþý:
Yaa, dedi. Ya, iþte böyle. Bir de Ýstanbulu görseniz...
Memed içindekini artýk tutamayacakmýþ gibi gerindi. Yüzü karardý, kýrýþtý.
Birden söyleyince de ferahladý,:
Bu kasabanýn aðasý kim?
Hasan Onbaþý önce anlamadý:
Ne dedin? diye tekrar ettirdi.
Memed:
Bu kasabanýn aðasý kim, diyorum. dedi.
Hasan Onbaþý:
Yavrum, dedi, ne aðasý? Bu kasabanýn aðasý olur mu? Burada
aða yok. Herkes kendisinin aðasý. Burada aða diye zenginlere
derler. Aða çok...

Memedin kafasý almadý:
Buranýn bir tek aðasý kim? diye tekrarladý. Adý ne? Bu dükkanlarýn, bu
tarlalarýn sahibi kim?
Hasan Onbaþý iþi çaktý:
Sizin köyün Aðasý kim? diye Memede sordu.
Memed:
Abdi Aða.
Onbaþý:
Sizin köyün tarlalarý hep Abdi Aðanýn mý?
Memed:
Ya kimin olacak?
Onbaþý:

Sizin köyün dükkaný?
Aðanýn...
Onbaþý:
Sýðýrlarý, keçileri, koyunlarý, öküzleri?
Çoðu onun...
Hasan Onbaþý sakalýný kaþýyýp düþündü.
Sonra:
Bana bak oðlum Memed, dedi. Burada, senin öyle bildiðin aðalar yok. Bu
kasabadaki tarlalar, az çok herkesindir. Tarlasýzý da var tabii. Bu dükkanlarýn
her birinin bir sahibi var. Tabii aðalarýn tarlalarý çok. Fýkaralarýn az.
Çok fýkaranýn da hiç yok.
Memed:
Sahi mi? diye hayret çýðlýðý kopardý.

Onbaþý:
Yalan mý va? dedi. Tabii sahi...
Ýhtiyar, uzun uzun topraksýzlarý anlattý. Sonra Maraþa geçti, Maraþý
anlattý. Maraþtaki pirinç tarlalarý, pirinç iþçileri. Maraþýn baðlarý,
Maraþýn topraðý... Hocaoðlu adýnda bir Aða anlattý. Bir dünya kadar
topraðý, küp küp altýný olduðunu söyledi. Memed aðzýný açmýyordu.
Hasan Onbaþý Kafkasyada esir kalmýþtý. Oralarý anlattý. Galiçyayi da
anlattý. Þamý, Beyrutu, Adanayý, Mersini, Konyayý, Konyada Mevlana
derler bir ulu yatar, onun türbesini anlattý. Sonra birden anlatmayý býraktý,
yorganý baþýna çekti. Odanýn içindeki gürültü de durmuþtu.
Köþede birisi sazýn üstüne yumulmuþ, çalýyordu. Usuldan da, duyulur
duyulmaz, kalýn bir sesle türkü söylüyordu. Adamýn uzun yüzü gaz
lambasý ýþýðý altýnda türlü türlü þekle giriyor, bir uzuyor, bir kýsalýyor,
bir geniþliyordu. Memed, hiçbir þey düþünmeden uzun zaman onu
dinledi. Saz çalan sazýný baþucundaki çiviye taktýktan sonra, yorganý
baþýna çekti.
Memede olan olmuþtu. Gözüne uyku girmiyordu. Düþüncelere
kaptýrmýþtý kendini. Düþünceler kafasýna akýn ediyordu. Düþünüyordu artýk.

Dünya kafasýnda büyümüþtü. Dünyanýn geniþliðini düþünüyordu. Deðirmenoluk
köyü bir nokta gibi kalmýþtý gözünde. O kocaman Abdi Aða, karýnca gibi
kalmýþtý gözünde. Belki de ilk olarak doðru dürüst düþünüyordu. Aþk ile þevk
ile düþünüyordu. Kin duyuyordu artýk. Kendi gözünde kendisi büyümüþtü.
Kendini de insan saymaya baþladý. Yatakta bir taraftan bir tarafa dönerken
söylendi.
Abdi Aða da insan, biz de...
Sabahleyin erkenden Mustafa onu dürttü. Duymadý. Uykudaydý.
Belki de uykuda gibi dalgýndý. Mustafa, yorganý onun üstünden çekti.
Üstünde yorgan olmadan uyuyamazdý. Uyandý. Yahut da doðruldu. Gözleri þiþ
þiþti. Yüzü sararmýþ, sapsarý kesilmiþti. Ama yüzünde bir memnunluk vardý.
Gözlerinde düþünmenin mutluluðu okunuyordu.
Hancýnýn parasýný verdiler, çýktýlar.
Memed:
Hasan Onbaþý nerede? Ona bir saðlýcakla kal desek, dedi.
Mustafa:

Desek.
Kapýda kýsa boylu hancýya sordular.
Hancý:
O pezevenk mi? diye sordu. O pezevenk geceden kalktý, yükünü yükleyip
köylere satmaya götürdü. On gün sonra ancak gelir. Boþverin o pezevenge.
Memed:
Keþke görebilseydik onu, diye iç çekti.
Mustafa:
Keþke...
Çarþýnýn ortasýna geldiler, þaþkýn þaþkýn durdular. Öylece dikilmiþ
dört yaný seyrediyorlardý. Güneþ alabildiðine çökmüþtü. Çarþýnýn kalabalýðý
onlara görülmedik bir kalabalýk göründü. Memed, kendi kendine Karýnca gibi
kaynaþýyorlar, dedi. Þerbetçiler sarý pirinç güðümlerini yüklenmiþler,
ellerindeki sarý pirinç taslarýný þakýrdatarak baðýrýyorlardý:

Þerbet! Þerbet! Bal þerbeti! Meyan kökü! Beyen kökü! Bir içen
piþman, bir içmeyen!
Sarý pirinç güðümlere gün vurup þavkýtýyordu.
Gözü sarý pirinç güðümde kalan Memed, güðümü yakýndan görebilmek için:
Þerbetçi, bana bir þerbet ver! dedi. Arkadaþýma da ver!
Þerbetçi öne doðru eðilerek, tasý doldururken, o, parlayan pirincin
üzerinde korkarak elini dolaþtýrdý. Þerbetçi ikisine de birer tas
þerbet doldurdu uzattý. Þerbet soðuk, buz gibi köpükleniyordu. Her ikisi de
þerbeti ancak yarýsýna kadar içebildiler. Hoþlarýna gitmedi.
Bir köþe baþýnda, yüksekçe bir kütüðün üstüne oturmuþ biri nal
dövüyordu. Nal þakýrtýsýna türküler döktürüyordu. Bu kasabanýn
meþhur Kör Hacýsýydý. Memed, güðüme, dövülen nallara hayran kaldý.
Burnuna hoþ bir koku geldi sonra. Bu, kebap kokusuydu. Arkalarýna dönünce,
bir yýkýk dükkanýn içinden yaðlý dumanlarýn çýktýðýný gördüler. Dumandan
keskin bir et kokusu, yað kokusu fýþkýrýyordu.

Koku baþlarýný döndürdü. Kebapçýdan içeri, kendiliðinden giriverdiler.
Kebapçý çýraðý Buyurun buyurun, diye iltifatlar etti. Bu daha çok þaþýrttý
onlarý. Oturdular, kebap beklediler. Dünkü çarþý, dünkü kasaba, dünkü dünya,
bugün Memedin gözünde bambaþkaydý.
Bugün ayaklarýndaki, yüreðindeki bað çözülmüþtü. Kendisini hür,
geniþ hissediyordu. Uçacak gibi hafiflemiþti.
Kebabý utana utana yediler. Sanki dükkandaki insanlarýn hepsi
durmuþ, onlara bakýyordu. Kebapçý dükkanýndan çýktýklarý zaman
serseme dönmüþlerdi.
Çarþýyý bir uçtan bir uca iki üç sefec kat ettiler.
Memed Mustafaya döndü:
Buranýn Aðasý yoðumuþ, dedi.
Mustafa:
Sahiden.
Memed:

Aðasýz köy!
Krepler asýlý bir dükkana girdiler. Memed, bir ipek krep seçti. Sarý
ipektendi. Ýpeði avucunda sýktý, sonra da açtý. Krep avucundan yere
kaydý. Has ipek! Aldýlar, dýþarý çýktýlar.
Mustafa Memede göz kýrptý:
Hatçeye deðil mi?
Memed:
Ýyi bildin Mustafa. Akýllý oðlansýn! diye alay etti.
Dün akþamki helva yedikleri dükkandan helva aldýlar. Sonra fýrýndan da
sýcak ekmek aldýlar. Ekmeðin üstünden sýcak sýcak buðu çýkýyordu. Helvayla
ekmeði bir mendile koydular, baðladýlar.
Pazaryerindeki beyaz taþýn üstüne oturmuþlar, manavlardaki öbek
öbek sarý portakallara gözlerini dikmiþlerdi. Kalktýlar, birer tane
portakal aldýlar, soydular.

Köye doðru yola düþtüklerinde vakit öðleye geliyordu. Dikine
inen güneþ, gölgelerini tam ayaklarýnýn üstüne düþürüyordu. Küçücük, kara
birer daire gölgeleri.
Kasabanýn dýþýna çýktýklarýndan itibaren kasaba gözden kayboluncaya kadar,
dönüp dönüp baktýlar. Kasabanýn üstünde ak bulutlar dönüyordu. Evlerin
bacalarýndan süzülen gümüþi dumanlar, havada asýlýp kalmýþlardý. Kýrmýzý
kiremitler durgun mavinin üstüne yapýþmýþtý.
Gece yarýyý geçerken köye girdiler. Þafaðýn yerindeki parlak, kocaman
yýldýz doðmuþ, etrafa kývýlcým kývýlcým ýþýk saçýyordu.
Mustafa Memedlerin evi önünde ondan ayrýldý. Çok yorgundu. Kasabaya
gittiðine de gideceðine de piþman olmuþtu. Halbuki Memed onun tam aksi.
Sevinç içinde. Memed de kapýlarýna doðru yürüdü. Yürüdü ya, ayaklarý geri
geri gidiyordu. Evin duvarýna sýrtýný dayadý, durdu. Girse mi girmese mi?
Girmemeye karar verdi. Döndü, çitlerin karanlýðýna sine sine yürüyordu. Bir
evin önünde soluk soluða durdu. Evin önünde dallarý þemsiye gibi açýlmýþ bir
dut aðacý vardý.
Durduðu yer dut aðacýnýn altýydý. Sonra, soldaki çitin karanlýðýna
gitti yere yattý. Yorgunluðu yavaþ yavaþ çýktý. Bacaklarý çok uzun, ince
yapýlý, rengi yeþile çalan, duman gibi, hani duman arkasýndan görünen aðaç

yeþili var ya, onun gibi, boynu, gagasý gövdesinden ayrý dedirtecek kadar
uzun bir kuþ vardýr. Hep su kýyýlarýnda bulunur. Adýna Deðirmenoluk köylüleri
divlik kuþu derler. Sesinden kinayedir. Bu kuþ, bir tuhaf, ýslýk gibi öter.
Uzun ýslýðýnýn sonu kesik kesik biter. Baþlar biter, baþlar biter. Bütün
ötüþün tadý, örütüþü bu kesik kesik sondadýr. Memed bu ötüþü týpký týpkýsýna
taklit ederdi. Birkaç kere yattýðý yerden divlik kuþu gibi öttü. Gözü
kapýdaydý. Kapýnýn da ne açýldýðý vardý, ne açýlacaðý... Sinirlendi. Üst
üste birkaç kere daha öttü. Neden sonradýr ki, kapý usulcana açýldý.
Memedin yüreði göðsüne sýðmýyacakmýþ gibi atýyordu. Kapýdan çýkan
karartý sessiz sessiz, yavaþtan ona kadar geldi, yanýna uzandý.
Çitin dibine doðru iyicene kaydýlar.
Memed elini uzattý, usulcana:
Hatçe, dedi.
Hatçe:
Can, dedi. Yolunu, yolunu çok gözledim. Gözlerim yollarda kaldý.
Sýcaklýklarý birbirine geçiyordu. Nefesleri bir yalým rüzgarý gibi.
Birbirlerine biraz daha sokuldular. Baþý dönüyordu. Buz gibi, yumuþacýk

ipekli, bir su gibi, karanlýkta Memedin elinden Hatçenin ellerine aktý.
Bir zaman öylecene sarýlmýþ kaldýlar. Konuþmadýlar. Tirtir titriyorlardý.
Bacaklarý geriliyordu. Taze çimen kokusu... Baþý dönüyordu. Sen olmasan ben
ölürüm. Yaþamam. Ýki gün gittin de... Dünya baþýma dar geldi.
Memed:
Ben de duramadým.
Hatçe:
Kasaba?
Memed:
Dur, dedi. Sana söyliyeceðim var. Ýþler baþka... Bir Hasan Onbaþý
tanýdým. Bir Hasan Onbaþý ki, Ýstanbulu bile görmüþ... Bir Hasan Onbaþý ki...
Hasan Onbaþý Maraþlý... Maraþýn içinden olurmuþ. Bana her bir þeyi söyledi...
Bir Hasan Onbaþý ki, bana dedi ki al niþanlýný gel Çukurovaya... Hasan Onbaþý
dedi ki, Çukurovanýn aðasý yok. Öyle dedi. Hasan Onbaþý bana tarla bulacak,
öküz bulacak, ev bulacak... Hasan Onbaþý var Çukurovada. Niþanlýný kaçýr gel
dedi.

Hatçe:
Hasan Onbaþý...
Memed:
Bir iyi adam ki canýyýn içine koy. Bize her bir þeyi yapacak... Kaçarsak.
Hatçe:
Kaçarsak...
Memed:
Hasan Onbaþý... Bir sakalý var, uzun. Sütbeyaz. O Çukurovada
varken, bize yok, yok gayri. Yaa, Hasan Onbaþý... Ulan delikanlý,
dedi, al niþanlýný, kaçýr gel. Peki dedim ben de, on gün sonra alýr
gelirim.
Hatçe:
On gün sonra...

Babadan da eyi... Bir ak sakalý var, akar su gibi, parýl parýl.
Hatçe:
Hemen gitsek, dedi.
Memed:
On gün sonra...
Hatçe:
Korkuyorum.
Memed:
Hasan Onbaþý Çukurovada varken. Amma benim derdim anam. Anama zulmeder Abdi.
O da gelir. Mademki Hasan Onbaþý var.
Memed:

Yalvarýrým: Söylerim. Onbaþý var derim. Belki gelir.
Hatçe:
Ben korkuyorum. Abdiden korkuyorum. Yeðeni hep bizde. Anamla hep fiskos... Bir gün
önce...
On gün. On birinci deyince... Sen, ben, anam... Bir gece...
Yollara... Ver elini Çukurova... Hasan Onbaþý biz geldik deriz. Þaþar kalýr.
Bir de sevinir ki...
Sevinir. Ben korkuyorum.
Uzun uzun sustular. Soluklarýndan baþka ses yoktu. Gece böcekleri ötüþüyorlardý.
Ben korkuyorum.
Memed:
Onbaþý çok sevinir...
Anamdan korkuyorum.
Memedin baþý dönüyor. Sarý çaðýltý... Habire dönüyor. Alabildiðine akan,

dönen, þimþeklenen sarý güneþ çaðýltýsý...
On gün deyince, on birinci gün... Yallah...
Hatçe Osmanýn kýzýdýr. Osman yumuþak, kimseyle ilgilenmeyen, kendi halinde
bir adamdýr. Hatçenin anasýysa Allahýn bir belasýdýr. Köyde ne kadar kavga,
ne kadar gürültü varsa içindedir. Uzun boylu, güçlüdür. Evin bütün iþini o
görür. Çifti bile o sürer.
Memedle Hatçenin çocukluklarý birlikte geçmiþti. Erkek çocuklar
içinde, en güzel evciði Memed yapardý. Onu, en güzel de Hatçe süslerdi.
Beraber oynadýklarý çocuklarý oyunlarýna býrakýr, kendileri baþka bir yere
gider oyunlar icat ederlerdi. Türlü türlü...
On beþine deðince Hatçe, Memedin anasýndan çorap örmesini öðrenmek için;
her gün Memedlerin evine gelirdi. Memedin anasý ona en güzel örnekleri verir,
en güzel nakýþlarý öðretirdi.
Ýkide birde de saçlarýný okþayarak:
Sen benim gelinim olursun inþallah, sürmelim, derdi.
Hatçenin anasýna, herkese, Hatçeden konuþurken gelinim, derdi.

Bunun üstüne, on altý yaþlarýnda olan oldu. Memed yorgundu. Çift sürmeden
geliyordu. Hatçe de daðdan, mantar toplamadan. Belki bir aydýr birbirlerini
görmüyorlardý. Birbirlerine Alacagedikte rastlayýnca, ikisini de bir sevinç,
bir gülme aldý. Bir taþýn üstüne oturdular. Karanlýk basýyordu. Hatçe kalkmak
istedi. Memed, elinden tuttu geri oturttu:
Dur hele! dedi:
Tirtir titriyordu. Her bir yaný ateþe kesmiþti. Bedeninde çýmgýþmalar
oluyordu:
Sen benim niþanlým deðil misin? dedi.
Hatçenin ellerini ellerinin içine aldý:
Sen benim... dedi.
Hatçe gülmeye baþladý.
Memed:
De kýz, dedi, sen benim niþanlým deðil misin?

Hatçe Memedden çekiniyordu. Memed tutmuþ göndermiyordu. Bir ter basmýþtý ki...
Kýz, diyordu. Sen...
En sonunda öpmeyi akýl etti.
Hatçe kýpkýrmýzý kesilerek Memedi hýzla itti. Kaçtý. Memed arkasýndan
yetiþti tuttu. Kýz durgunlaþmýþ, kuzu gibi olmuþtu. Memedin de eski heyecaný
azýcýk geçmiþti.
Bu gece yarýsý gelirim, dedi. Büyük dutun gölgesine sýðýnýrým. Divlik
kuþu gibi öterim... Herkes divlik kuþu ötüyor sanýr.
Sonra da birkaç kere divlik kuþu gibi öttü:
Ýþte böyle, dedi.
Hatçeyi bir gülme aldý:
Divlik kuþu gibi... Kimse fark etmez.
Memed:

Biz birbirimizin niþanlýsý deðil miyiz? Kimse fark etmesin.
Hatçenin birden rengi attý:
Ya bizi gördülerse, dedi, kaçtý.
Ýþte bundan sonradýr ki, gün geçtikçe sevdalarý büyüdü, kara sevda
oldu. Sevdalarý dillere destan oldu.
Her gece ne yapar yapar buluþurlardý. Buluþmazlarsa ne onun gözüne uyku
girerdi, ne onun... Hatçenin anasý tarafýndan yakalandýklarý da oldu.
Hatçeye iþkence yaptý anasý. Çaresiz. Geceleri elini ayaðýný baðladý. Kapýya
kilit üstüne kilit vurdu. Çaresiz. Hatçe her engele bir çare buldu. Hatçe
Memede muhabbet çoraplarý dokuyor, mendilleri iþliyordu. Üstüne türküler
çýkarmýþtý. Aþkým, hasretini, kýskançlýðýný renk renk nakýþlara, ses ses
türkülere dökmüþtü. Bu türküler hala Toroslarda söylenir. Çoraplarý gören
ürperirdi. Türküleri duyan, söyleyen hala ürperir, içinden bir þey baþlar
yeþil yeþil, taze yeþermeye...
Memed, evlerine ne zaman, nasýl geldiðinin farkýna varmadý. Þafaðýn
yerindeki, o kývýlcýmlanan yýldýz, ýþýðýný yitirmiþ, aðarmýþtý. Þafaðýn yeri
de usuldan aðarýyordu.

Ana! Ana! diye kapýdan çaðýrdý.
Ana uyumuyor, oðlunu düþünüyordu.
Yavrum! dedi kalktý. Kapýyý açtý, boynuna sarýldý.
Demek gece yürüdünüz?
Memed:
Yürüdük.
Ýçeri girer girmez, Memed kendisini yataðýn üstüne attý. Müthiþ
uykusu geliyordu. Kafasýnda sarý bir pýrýltý þavkýyordu. Þavkýyan pýrýltýlar
dönüyorlardý.
Belki umuttur. Belki de bir özlemdir. Özlem sýcacýktýr. Özlem bir
dost, bir sevgilidir. Sarýverir insaný sýcaklýðý. Memedin kafasýnda,
gönlünde ta iliklerine iþlemiþ, sarý pirinç pýrýltýlarý vardý. Pýrýltýlarýn
ötesinde kýrmýzý kiremitleri maviliðe yapýþmýþ kasaba...
Sarý pirinç pýrýltýlarý, koyu, mor, savrulan kebap dumanlarýna karýþtý:

Kör Hocanýn nal þýkýrtýsý... Kaldýrýmý beyaz; sýykal, yani cilalý çay
taþlarýndan yapmýþlar. Beyaz beyaz parlýyor.
Ana oðlunun baþucuna oturmuþ soruyor:
Kasaba nasýldý yavrum?
Hý? diyor, baþý düþüyor.
Kör Hacýnýn nal döverken, nasýl türkü söylettiðini düþünüyor.
Naldan düþüncesi kýrmýzý kiremitli evlere geçiyor. Yarý uykulu, yarý
uyanýk gülümsüyor. Düþünüyor ki, yarýn öbür gün kaçacaklar. Hasan
Onbaþý köylerden on gün sonra dönecek. Üzülüyor bu iþe. Sonra dönüyor
üzüntüsünden. On güne kadar ancak düzenlerler iþlerini.
Hasan Onbaþýnýn çocuksu, þakacý güleç yüzü... Ak sakallarý. Ak sakallarý
yüzünde takma gibi duruyor. Hasan Onbaþý bir yer bulur. Bir de çift, yani iþ
bulur. Nedense Hasan Onbaþýya çok güveniyor. Bütün dünyayý karýþ karýþ
gezmiþ, biliyor, diyor içinden. Kasabanýn aðasý da yok. Hatçe, anasý, üçü
üç yerden çalýþýrlar. Çalýþtýklarý kendilerinin olur. Hasan Onbaþý bu iþi
yapar mý yapar. Düþünüyor ki, nereden duymuþtur, onu bilmiyor, Çukurova
topraðý verimlidir. Düþünüyor, yüreði daralacak þekilde seviniyor. Çukurova
topraðýnda çakýrdikeni bitmez. Kendi Çukurovaya yerleþince, ev bark sahibi

olunca, bir gün köye gelecek, Çukurova böyle böyle diyecek... Bütün bir köy
arkasýnda inecekler Çukurovaya. Abdi, tek baþýna kalacak köyde. Ne ekin ekmesini
bilir, ne biçmesini... Acýndan ölecek.
Ana tekrar ediyor:
Kasaba nasýldý oðlum? diyor.
O, anasýna cevap verdiðini sanýyor, düþünüyor. Beyaz bir fötör
þapkalý görmüþtü manavlarýn önünde. Tertemiz... Pantolonlu bir
adam... Adam, portakal alýyordu. Parmaklarýna dikkat etmiþti. Uzun,
beyaz parmaklarý çabuk çabuk para sayýyordu. Paralar parmaklarýnýn
arasýndan akýyordu. Gümüþ parýltýsý...
Ana:
Yavrum,dedi, uyuyor musun?
Uyuyor muydu? Pirinç pýrýltýsý yeniden kafasýný allak bullak etti.
Çukurova güneþinin altýnda, güneþ çarpýnca fýþkýran milyonlarca pýrýltý.
Uyandýðý zaman gün kuþluktu. Anasý, baþýnda oturmuþ ona bakýyordu. Birden,
nedense anasýndan utandý. Yorganý baþýna çekti. Çocukluðunda sevinçli olduðu
zamanlar hep böyle yapardý. Anasý gülerek, yorganý baþýndan çekti:

De kalk koca delikanlý. Gün kuþluk oldu. Kalk da kasabayý anlat.
Gözlerini kirpiþtire kirpiþtire açtý. Dýþarda, göz kamaþtýrýcý bir
güneþ vardý. Güneþe þöyle bir göz attý. Birden kamaþan gözlerini içeri
çevirdi. Güneþ her þeyini altüst etmiþti.
Yataktan çok yorgun bitkin kalktý. Bütün yorgunluðuna içindeki
bütün karanlýða karþýn, yüreðine bir yerlerden bir ýþýk, bir aydýnlýk sýzýyordu.
Yüreðindeki kasveti daðýtan þeyin kendi de farkýnda deðildi.
Bu sevinç, bu sýcak ýþýktan ileri geliyordu. Bu ýþýk nedendi?
Anasýnýn dizinin dibine oturdu. Kasabayý bir bir anlattý. Kadýn,
birkaç kere kocasýndan, birkaç kere de baþkalarýndan dinlemiþti kasabayý,
ama bu kadar güzel kimse söylememiþti. Sarý þavka gelince coþmuþtu Memed...
Su gibi akýyordu aðzýndan sözler...
Memed ateþ içinde kasabayý anlattý bitirdi. Fakat anasýna söyleyeceðine
gelince yutkundu kaldý. Anasý, onun bu halini bilirdi. Bu sefer de meseleyi
çaktý. Oðlunun saçlarýný okþadý. Gözlerinin içine baktý. Oðlu bir þey, ama
önemli bir þey söyliyecekti ama, söyleyemiyordu.
Oðlan, anasýnýn gözlerinden gözlerini kaçýrdý. Ana içinden, tamam,

dedi. Bir þey var. Mutlak bir þey var. Memede baktý. Memed, hareket edecek,
kýpýrdayacak halde deðildi sanki. Söyleyemeyecek, dedi, kolay kolay.
Dayanamadý:
Çýkarsana þu diliyin altýndakini Memedim!
Memed bunu duyunca irkildi. Yüzü kül oldu.
Ana:
De çýkar, diye tekrar etti.
Memed baþýný yere dikti:
Ben, dedi, bu gece Hatçeyle konuþtum. Kaçmaya karar verdik.
Ana:
Sen aklýný mý yitirdin Memed?
Memed:

Düþündük ki, sen köyde kalýrsan, Abdi Aða, sana zulmeder. Sen
de bizimle gel Çukurovaya. Kasabada yerleþiriz.
Ana ayný þiddetle:
Sen delirdin mi? dedi. Ben yurdumu yuvamý, evimi barkýmý býrakýr
nereye giderim? Hem sen elin kýzýný alýr nereye götürürsün?
Memed:
Öyleyse ne yapalým? Sen bir akýl ver.
Ana:
Ben sana yüz kere söyledim. Vazgeç bu Hatçeden. Yüz kere, bin
kere söyledim. Vazgeç! Onu Abdi Aðanýn yiðenine niþanlýyorlarmýþ.
Olmaz. Böyle kafalardan vazgeç!
Memed:
Vazgeçemem. Abdi Aða olmazsa, kim olursa olsun. Vazgeçemem.
Abdi Aða herkesin gönlünün Aðasý mý? Alýr kaçarým. Benim bir tek
korkum var, o da sana zulmederler. Benim korktuðum bu! Yoksa...

evelallah...
Ana:
Evimi barkýmý yurdumu yuvamý býrakýp da hiçbir yerlere gidemem. Sen, al
git Hatçeyi. Gene de sana derim ki oðlum sen yalnýzsýn. Bundan iyilik çýkmaz.
Karþýnda beþ köyün kocaman Aðasý var. Kýzý onun yeðeni istiyor. Bunun sonu
iyi çýkmaz. Vazgeç bu iþten. Kýz mý yok sana!
Memed kýzdý. Anasýna karþý pek az kýzmýþtý:
Kýz yok, dedi. Dünyada Hatçeden gayri kýz yok.
Memed bir daha aðzýný açmadý.
Ýki gün sonra duyuldu ki, Abdi Aðanýn öteki köydeki yiðeni
Hatçe için dünür göndermiþ. Dünürleri arasýnda Abdi Aða da var. Çýðýrýp
baðýrmasýna, çaðýrmasýna bakmadan, kýzý ilk geliþte Abdi Aðanýn
yiðenine veriyorlar. Abdi Aðanýn yiðeni bulunmaz kýsmet. Kýzý kendi
gönlüne býraksan, ya çingeneye varýr, ya da davulcuya. Hatçeyse aðlar
aðlar avunur.
Ýki gün sonra da niþan takýldý. Abdi Aða da gelinine bir beþi biryerde

taktý.
Niþandan sonra köyün içine bir dedikodudur yayýldý. Kadýnlar konuþuyor,
çocuklar konuþuyor, yaþlýlar, gençler, erkeklef konuþuyordu:
Memed, kaçýrýr onu. Yedirmez Hatçeyi Abdi Aðanýn kel yiðenine.
Korkar Memed.
Hiç de korkmaz.
Memedin gözünde kimse korkuyu göremez.
Göremez.
Memed bu!
Memed olsun. Memed kaç para eder. Abdi onu parça parça ettirir de leþini
itlere attýrýr.
Bir kere kýzmasýn... Attýrýr mý attýrýr.
Memed kýzý alýr da gider.

Nereye gider?
Nereye gider? O gidecek yeri bilir.
Nereye gitse, yýlanýn deliðine bile girse, Abdi Aða onu bulur çýkarýr.
Abdi Aðanýn eli kolu uzun. Hükümet var arkasýnda...
Hükümet de var. Kaymakam da, Müdür de var. Karakol Onbaþýsý da var.
Her gün Müdür iner evine.
Vallahi yüreðim parçalanýyor þu Memede.
Geldi yabanýn köylüsü de elinden aldý.
Dün gördüm Memedi...
Vay fýkara!
Evlerinin arkasýnda gördüm. Yüzü sapsarý. Zehir sarýsýna kesmiþ.
Yeþil sarý.

Ben de gözlerinden korktum. Bir hoþ ýþýklý gözleri var.
Fýkara, niþan yapýldý yapýlalý evden çýkmýyormuþ...
Karanlýk bir köþede...
Akþamadek... Düþünürmüþ...
Kara sevda... Zor!
Kara sevda deli eder insaný.
Memed yarý deli zaten...
Kýzý her gece baðlarmýþ anasý. Elini ayaðýný kendirle baðlarmýþ.
Kilit üstüne kilit!
Dönenin de hali kötü.
O da oðlundan korkuyor.

Abdi Aða da duymuþ meseleyi...
Vay fýkara Memed!
Duymuþ da gülmüþ...
Kýzýn iki gözü iki çeþme...
Vay fýkara Memed!
Abdi Aðanýn kel yiðeni, gelmiþ fýyaka satýyor. Dolanýyor köyün
içinde.
Boynuzlu...
Geyik boynuzlarý...
Geyik...
Zulüm.
Vay fýkara Memed!

Zulüm.
Kahrýndan ölmezse Memed...
Asýl kýz ölecek kahrýndan...
Ayýran kör olsun.
Yavaþ yavaþ söylen.
Onmasýn inþallah...
Sürüm sürüm sürünsün.
Kurt iþlesin tenine inþallah.
Yýlancýklar çýkarsýn da yýlýn yýlýn yatsýn.
Yavaþ yavaþ...
Gözlerinde çakýrdikeni bitesi.
Beþ köy kendinin, þu daðlar da kendinin.

Dünya parayla alýnýr. Yürek alýnmaz.
Vay fýkara Memed!
Görsün Abdi. Görsün ne iþler getirecek Memed onun baþýna.
Siz hele durun.
Öldürse...
Öldürse eli nurlanýr.
Memed daha çocuk.
Vay fýkara Memed!
Çocuk ama...
Yýlda kaç tane dað keçisi, vurur Memed?
Say!
Ýðnenin deliðinden kurþun geçirir.

Abdinin gözlerinin bebeðinden inþallah.
Yavaþ söyle yavaþ!
Bir silah geçse eline Memedin, koymaz Abdiye.
Koca Ahmet daðda olaydý bu sýralar...
Gelirdi köye, bozardý niþaný, verirdi kýzý Memede.
Bir silah geçirse eline...
Memed hakkýndan gelir onun.
Keþkeee!
Köylü o günleri görse... Kýrk gün kýrk gece þenlik eder.
Kara sevdalýlarý ayýran iflah olmaz.
Olmaz inþallah.

Memedden bulmazsa, Allahtan bulur.
Bulur inþallah.
Yavaþ yavaþ!
Neredesin Koca Ahmet. Kendini göstereceðin gün bugündü.
Koca Ahmet Daðýstanda çift sürüyormuþ. Avrattan korkak olmuþ.
Memed kasabaya gitmiþ.
Yer yapýyor kendine.
Þu kel yiðenine bir þey olsa...
Bir yýldýrým düþse tepesine.
Durup dururken caný çýkýverse.
Çýkýverse...
Memed alsa kýzý. Alsa götürse...

Memed alsa kýzý...
Alsa götürse kýzý...
Ben Hatçeyi bilirim. Öldürür kendisini.
O ölürse, Memed de yaþamaz.
Vay fýkara Memed!
Vay fýkara Döne! Kocasýz kaldý genç yaþýnda. Oðulsuz kalmasýn.
Oðulsuz kalmasýn.
Bir köy insaný tekmil konuþuyordu. Ýçlerine dert olmuþtu Memedin iþi.
Ama ellerinden bir gelir yoktu. Bu konuþmalar Abdi Aðanýn kulaðýna dakikasý
dakikasýna gidiyordu. Köyde çýt dese, o duyardý.
Olup biteni, köylünün neler konuþtuðunu bir bir biliyordu. Adamýný gönderdi.
Memedi evine çaðýrdý bir gece. Memed, süklüm püklüm gelip karþýsýna el pençe
dikildiðinde, bas bas baðýrarak:

Ula namussuz nankör! Köpek gibi kapýmda büyüdün. Adam oldun. Ulan namus
düþmaný! Duydum ki yiðenimin niþanlýsýna göz dikmiþsin...
Memed taþ kesilmiþ kýpýrdamýyordu. Yüzü duvar gibi bembeyaz olmuþtu. En
ufak bir hareket yoktu. Yalnýz, o iðne ucu kadar küçücük pýrýltý gelip
gözbebeklerine oturmuþtu.
Abdi Aða:
Bana bak Memed! dedi. Bu köyde yaþamak, ekmek yemek istiyorsan benim
dediðimden ayrýlma. Sen çocuksun. Sen bilmezsin. Sen beni bilmezsin. Ben
adamýn ocaðýna incir dikerim. Duydun mu ekmeksiz, nankör? Ben adamýn ocaðýna
incir dikerim.
Geldi Memedin kolundan sertçe tuttu:
Bana Abdi derler, dedi. Ben adamýn ocaðýna incir dikerim.
Memed susuyordu. O sustukça öteki kýzýyor, baðýrýyordu.
Ulan ekmeksiz oðlu ekmeksiz... diyordu. Kimse benim yiðenimin
niþanlýsýna göz dikemez. Ben adamý parça parça eder de leþini köpeklere
atarým. Bana bak! O kapýdan bir daha geçmeyeceksin. Anladýn mý? Geçmeyeceksin.

Anladýn mý?
Memedi birkaç kere sert sert sarstý. Taþtan ses çýkýyordu da ondan ses
çýkmýyordu. Ýþte bu sessizlik kudurtuyordu Abdi Aðayý.
Birden kendini kaybedip Memedi tekmelemeye baþladý. Memed onu
öldürmemek için kendini zor tutuyordu. Diþi diþini yiyordu. Avurt etleri.
diþlerinin arasýndaydý. Isýrýyor, yiyordu avurt etlerini hýrsýndan.
Aðzý kan içinde kalmýþtý. Kafasýnda sapsarý bir ýþýk þavkýdý.
Defol buradan! Sizlere iyilik yapmak, sizleri büyütüp adam
etmek haram zaten. Besle kargayý gözünü oysun. Defol, itin oðlu.
Dýþarý yarý baygýn, yarý sersem çýktýðýnda, yere kocaman bir tükrük attý.
Tükrük bir avuç kandý.
Evler, aðaçlar, kayalar, yýldýzlar, ay, toprak ne varsa dünyada,
hepsi karanlýðýn içinde kaybolmuþlar, erimiþlerdi. Usuldan usuldan
karanlýðýn üstüne yaðmur çiseliyordu. Yaðmurla birlikte, hafif de bir
yel esiyordu. Yel, soðuk bir yeldi. Arada bir, durup durup köpekler
karanlýða havlýyorlardý. Sonra, yalnýz bir horoz uzun uzun öttü. Vaktinden

önce öten bu horozu sahibi sabahleyin erkenden mutlak kesecektir.
Uzaktan, daðýn ötesindeki yoldan bir çýngýrak sesi geliyordu. Bir
ara çýngýrak sesi kesiliyor, sonra tekrar baþlýyordu. Bu, gelen
yolcularýn yorgunluðuna alamettir.
Memed, hayli zamandýr kocaman dallarý þemsiye gibi açýlmýþ dutun yanýndaki
çitin altýna sinmiþ bekliyordu. Memed düþünüyordu ki... Hayýr, bu durumda
Memed, hiçbir þey düþünemez. Memed, yalnýz üþüyordu. Memed, bir þeyler
duyuyordu düþünmeden. Karanlýða yaðmur çiseliyordu usuldan. Karanlýk
bastýðýndan beridir ki Memed, bu yaðmuru yiyordu. Ýçine geçmiþti. Bazý bazý
bir titreme alýyor, sonra geçiyordu. Çitin ötesinde bir patýrtý duydu, kulak
kabarttý. Bu, çitten atlayan bir kediydi. Öyle sandý. Anasý düþtü aklýna bir
ara.
Etini kesmiþler gibi bir yerleri aðrýdý. Yüreðinde bir zehir acýlýðý
duydu. Bir sýzlama. Ýþkence edeceklerdi anasýna... Çok uzakta bir þimþek
çaktý. Karanlýkta erimiþ dutun gövdesini, dallarýný yaldýzladý. Memedin de
içinin karanlýðýndan bir ýþýk yolu geçti. Uzun bir ýþýk yolu.
Bu anda bütün köy, atýyla, eþeðiyle, sýðýrý, keçisi, koyunu, böcekleri,
tavuklarý, kedileri, köpekleriyle uyuyordu. Düþmanlýklarýn, kinlerin,
sevgilerin, korkularýn, kaygýlarýn, yiðitliklerin üstünü kalýn bir

uyku örtmüþtü. Düþler çarpýþýyordu. Düþler yaþiyordu þu anda.
Görüþ sahasý ne kadar dar olursa olsun, insan muhayyilesi geniþtir.
Deðirmenoluk köyünden baþka hiçbir yere çýkmamýþ bir insanýn bile geniþ bir
hayal dünyasý mevcuttur. Yýldýzlarýn ötelerine kadar uzanabilir. Hiçbir yer
bulamazsa Kaf daðýnýn arkasýna kadar gider. O da olmazsa, düþlerinde yaþadýðý
yer baþkalaþýr. Cennetleþir. Þimdi, þu anda düþler veryansýn ediyordur,
uykularýn altýnda. Þu fýkara, þu kahýrlý Deðirmenoluk köyünde, deðiþmiþ
dünyalar yaþanýyordur.
Memed de düþ görüyordu. Hem korkuyor, hem düþ görüyordu. Kafasýnda birden,
bir þimþek çaktý. Çukurovanýn bol güneþi kafasýnda parçalandý, büyüdü,
geniþledi, aydýnlandý. Ýçindeki ýþýk seli durunca Memed endiþelendi. Korktu.
Ya gelmezse, diye düþündü. Ya gelmezse ne yaparým? Kafasýndan türlü
ihtimaller geçti. Gelmezse, ben bilirim yapacaðýmý, dedi. Eli tabancasýnýn
kabzasýna gitti. Tabancasý aklýna gelince bütün korkularý siliniyor,
çaresizliðini unutuveriyordu.
Tabancasýný düþünüyordu ki çok hafif bir ayak sesi duydu. Az önce
düþündüklerinden utandý. Gelip baþýnda duran Hatçeydi. Gündüz olsaydý da
Hatçe, Memedin yüzüne baksaydý. Önce yüzünün sapsarý kesildiðini, sonra
yavaþ yavaþ kýzardýðýný görür þaþardý. Baþka þeylere, belki korkuya yorardý
bunu.

Çok beklettim, diye özür diledi. Anam bir türlü uyumuyordu.
El ele tutuþup korka, sine uzaklaþtýlar. Topraða öyle usturuplu
basýyorlardý ki, en küçük bir çýtýrdý bile çýkartmýyorlardý. Topraða basmýyorlardý
sanki.
Köyü çýkýncaya kadar, nefes bile alýnadýlar dersek, doðrudur.
Köyü çýktýktan sonradýr ki, korkularý biraz azaldý, kendilerini azýcýk
serbest hissettiler.
Hatçenin bohçasýný Memed taþýyordu. Hatçe bohçasýný, Memed
yoruldu diye istedi, öteki vermedi.
Tam sýrasýymýþ gibi, çiselemekte olan yaðmur delicesine bastýrdý.
Yanlarýnda, arkalarýnda, önlerinde þimþekler çakýyordu. Kayalýðý geçtikten
sonra bir ormana düþtüler. Çakan þimþeklerden arada bir orman ýþýyor, ortalýk
gündüz gibi oluyordu. Aðaç gövdelerinden oluk oluk sularýn aktýðý
görülüyordu ýþýkta. Hatçe hýçkýrarak aðlamaya baþladý.
Memed kýzdý:
Tam da aðlayacak sýrayý buldun, dedi.

Ortalýk ýþýyýncaya kadar, ormanda bir minval üzere yürüdüler.
Nerede olduklarýnýn farkýnda deðildiler. Yaðmursa, hala yaðýyordu.
Hatçe, her adýmda yaðmura:
Allahýn kahrý gazabýna uðra! diye beddua ediyordu.
Ortalýk iyiden iyiye ýþýyýnca, bir kaya kovuðu buldular sýðýndýlar.
Ayakta durmuþlar, ikisi iki yerden tirtir titriyorlardý.
Elbiseleri vücutlarýna yapýþmýþtý. Hatçenin saçlarýnýn ucundan hala yaðmur
altýnda yürüyormuþ gibi sular sýzýyordu.
Memed, diþleri birbirini döverek:
Kav ýslanmamýþsa, bir ateþ yakar ýsýnýrýz, kurunuruz, dedi.
Hatçe kývançla gülümsedi.
Memed:
Gülme, dedi. Öyle bir yaðmur yedik ki, deðil deri kesenin
içine, derimizin altýna bile geçti.

Bel kayýþýna baðlý keseyi elleri titreyerek açmaya uðraþýyordu.
Bütün umut, kurtuluþ buradaydý. Gözleri kesenin içine dikilmiþti.
Sonra göz göze geldiler gülümsediler. Kesenin içine su iþlememiþti.
Memed:
Bu keseyi kim yapmýþtýr biliyor musun?
Hatçe:
Yok, dedi.
O, evine kaçtýðým Süleyman emmi var ya, o yaptý. O zamandan
beri onun yadigarýný saklarým.
Telaþlý telaþlý etrafýna bakýndý.
Hiçbir kuru þey yok ki ellerimi kurulayým. Elim deðince kav ýslanacak.
Hatçe:
Aman tutma kavý yaþ ellerinle, dedi.

Memed:
Bak nasýl kurularým! diye öðündü.
Kovuðun arka tarafýna doðru gitti. Oraya yaðmur iþlememiþti.
Toprak, kupkuru tozlanýyordu. Ellerini topraða soktu, toza beledi.
Tozlu ellerini havaya kaldýrýp, Hatçeye:
Oldu mu? dedi.
Hatçe gülümsedi.
Memed:
Git Hatçe, dedi. Git de çalý çýrpý topla!
Hatçe kovuktan dýþarý, yaðmura fýrladý. Biraz sonra, kocaman bir
kucak çalýyla geri döndü. Çalýlar ýslaktý ya, aslýnda kurumuþlardý. Ýnce
ince kýrdýlar, kovuðun orta yerine yýðdýlar. Memed, kavý çaktý. Çaktý
ama, kav yansa bile, tutuþturmaz ki çalýyý. Çalýnýn tutuþmasý için küçücük
de olsa yalým gerek. Ne yapsalar?

Memed:
Dur sen burada, dedi. Ben gideyim çýra bulayým.
Az sonra elinde yaðlý bir çýrayla döndü. Kocaman, iki aðýzlý hançerini
çýkardý, çýrayý yardý. Kav çýrayý da ateþlemez. Ona da yalým gerek.
Küçücük bir yalým olsa çýra alýþýverir. Bir kibrit olsaydý þimdi...
her þey kolaydý ama... Kibrit de almýþtý Memed. Ama kibrit ýslanmýþ,
çorba gibi olmuþtu.
Memed:
Hatçe, dedi, azýcýk kuru bez bulamaz mýyýz?
Hatçenin diþleri þakýrdýyordu.
Bohçayý bir açayým bakayým. Belki ortasýna su geçmemiþtir.
Dýþarda, yaðmur veriþtiriyordu. Aynen gök delinmiþ gibi.
Hatçe bohçayý açtý. Aradý taradý. Entarilerinin içinde sýkýþýp kalmýþ bir
mendil buldu. Bu, Memedin ona ilk hediyesiydi. Kýrmýzý benekli bir mendildi.
Kadýnlar köyde böyle mendilleri baþlarýna baðlarlardý.

Bu var kuru, diye Memede gösterdi.
Memed mendili tanýdý.
O mu var? dedi. Bir hoþ olmuþtu mendili görünce.
Hatçe:
O, dedi.
Memed, birazcýk kýzgýn:
Burada donup öleceðimi bilsem; onu gene yakmam.
Hatçe:
Belki entarilerde kuru bir parça bulunur.
Memed:
Getir hele, dedi.
Hatçe, bohçayý getirdi.

Memed, karýþtýrdý karýþtýrdý bohçayý:
Ohhooo, dedi, bunlarda bir kuru parça deðil, yüz parça bile
bulunur.
Hatçe:
Bulunur, dedi. Hepsini yak da çýplak gezelim.
Memed:
Bu gidiþle öyle olacak.
Kuruca bir entarinin iç astarýný söktü. Çakmaðý çaktý. Kavý, bez
parçasýnýn içine koydu. Üflemeye baþladý. Üfledi babam üfledi. Yorulunca
bezi Hatçeye verdi. Bu sýrada tam yanlarýna bir yýldýrým düþtü.
Yer hafiften sarsýldý. Aðaçlar çatýrdadý. Hatçe, elindekini yere düþürdü.
Memed, eðildi yerden aldý. Avurdunu þiþirerek yeniden üflemeye baþladý.
Avurdu acýmýþtý. Bezin üstünü küçücük bir alev yalayýnca sevindi. Hemen
öbür elindeki çýrayý tuttu. Çýra cýzýrdayarak ateþ aldý.
Birkaç tane çýrayý birleþtirdi. Ortadaki çalý yýðýnýna soktu, etrafýný

besledi. Yaðmur gittikçe þiddetleniyordu. Gökyüzü bir kara dumandý.
Boyuna da þimþek çakýyor, yýldýrým düþüyordu. Þimþekler bir an için
de olsa, dünyayý yaldýzlýyorlardý. Her þimþekten sonra, Memedin içi,
bir sarý pirinç pýrýltýsýna boðuluyordu.
Ateþ büyüdü. Memed, boyuna üstüne odunlar yýðýyordu. Odunlarýn sularý
çekilince ateþ alýyorlardý. Kocaman kocaman yalýmlar parlayýp oynaþýyorlardý.
Üzerlerindekini çýkardýlar, oradaki bir dalýn üstüne serdiler. Dalý da ateþin
yanýna çektiler. Hatçe utanýyordu. Bu sebepten bir türlü iç gömleðini,
donunu çýkaramýyordu.
Memed:
Çýkar onlarý, dedi. Çýkar da titremen geçsin.
Hatçe yalvarýrcasýna baktý:
Bunlar da üstümde kurusun, dedi.
Memed:
Üstünde kurumaz, diye kýzgýnlýkla söylendi. Üstünde kuruyuncaya kadar,
sen soðuktan ölürsün.

Hatçe, Memedin kýzdýðýný anlayýnca, gömleðini çýkarmaya baþladý. Omuzlarý
yuvarlak, esmerdi. Gömleðini çýkarýr çýkarmaz çalýya attý, memelerini
avuçlarýna aldý kapadý. Omuzlarý titriyordu. Boynu, bir kuðu boynu gibi uzun,
hoþtu. Küçücük birer saç parçasý kulaklarýnýn arkasýna doðru kývrýlýyordu.
Örgülü kara saçlarý, arkasýna dökülmüþ, kuluncunu baþtan baþa örtmüþtü.
Memeleri ellerinden, parmaklarýnýn arasýndan taþýyordu. Sarý, ayva tüylerin
yerleri soðuktan kabarcýklanmýþtý. Isýnýnca kabarcýklar kayboldu. Ten dümdüz
oldu. Pembeleþti hafiften.
Memed, gözlerini Hatçeye dikmiþti. Ýçinde, dayanýlmaz bir arzu duydu.
Hatçe!
Hatçe, bu sesten, bu biçimde söyleniþten ürperdi. Ses, her þeyi
söylüyordu. Anladý.
Memed, dedi, þimdi köyde kýyamet kopuyordur. Þimdi bizi
fellik fellik arýyorlardýr. Bulurlarsa diye korkuyorum.
Memedin içinde de ayný korku vardý. Belli etmedi:
Nasýl bulacaklar bu ormanýn içinde bizi? Sen de!...

Hatçe:
Bilmem, dedi. Bilmem ama, ben korkuyorum.
Uzun zaman sustular. Yaðmur da azýcýk yavaþladý gibi. Ateþ gittikçe
büyüdü. Yandaki kayalar bile ýsýndý. Taban topraðý da kurudu.
Hatçe kuruyan gömleðini giydikten sonra donunu çýkardý. Memed, onun taze,
dolgun bacaklarýný gördü. Çoktan beri, içindeki arzu, dayanýlmaz bir hale
gelmiþti.
Tekrar, ayný þekilde:
Hatçe! dedi.
Hatçe:
Korkuyorum Memed, dedi.
Memed, yanýna doðru yanaþtý, sýký sýkýya, acýtacak kadar bileðini
tuttu. Hatçe öteye öteye gitti. Memed, Hatçeyi bütün gücüyle sardý.
Öptü, Hatçe kendini birden býrakýverdi. Memed, onu kayanýn dibine
doðru sürükledi. Hatçenin kalýn dudaklarý aralýk kalmýþ, gözleri kapanmýþtý.

Hatçenin eli ayaðý tutmuyordu. Usuldan usuldan, Korkuyorum etme Memed,
diyordu.
Büyük ateþin yalýmlarý üzerine doðru uzanýyordu. Yalýmlar, kayalarý
yalýyordu. Neden sonradýr ki kendilerine gelebildiler. Memed, Hatçeyi
elinden tuttu. Yattýðý yerden kaldýrmak istedi. Hatçe azýcýk doðruldu.
Sonra, arkasý üstü gene yattý. Korkusu tamamen gitmiþti. Ýçinde bir
eziklik, vücudunda yorgunluk kalmýþtý. Sonra, kendi kendine kalktý.
Bacaklarý, sýrtý, kalçasý topraða belenmiþti. Hatçe, kadýn olmuþtu.
Ana, þafaktan önce kalktý. Hatçenin yataðýna baktý. Yataðýn içi
doluydu. Hiç þüphelenmedi. Sabah olup da Hatçe her zamanki vaktinde yataktan
kalkmayýnca yüreðine týp etti. Korkusu doðruydu.
Yorganý açýnca yýldýrýmla vurulmuþa döndü. Hatçe, bir yastýðý yorganýn
altýna uzunlamasýna koymuþ, onun yerine yastýk yatýyordu yorganýn altýnda.
Bu, Hatçenin geceden kaçtýðýný gösteriyordu. Bu yastýk oyununu da çabuk
haberlenmesinler diye yapmýþtý.
Yorgan kadýnýn elinde kalakalmýþtý. Ancak, kocasý kendisine seslenincedir
ki kendine geldi. Yorganý elinden býraktý. Toros köylerinde töre yerine

geçmiþtir. Kýzý kaçan, atý, öküzü, horozu çalýnan evinin kapýsýna çýkar,
bütün köye, çekemeyenlere, gözleri kaldýrmayanlara basar küfürü. Saatlerce
durur durur küfreder.
Köylü hiçbir cevap vermez ona, aldýrmaz. Küfredenin bir zaman sonra hýrsý
iner, ondan sonradýr ki, ciddi ciddi olayýn üstüne konuþulur.
Kocasýna:
Kýz gitmiþ, dedi. Þimdi niþliyelim?
Koca aþikar bir sevinç çýðlýðý attý:
Çok þükür Allahýma, dedi. Çok þükür. Hiç gönlüm yoktu,
Abdi Aðanýn kel yiðenine vermeye kýzý. Çaresizlik belimi büküyordu.
Çok þükür...
Kadýn:
Sus, dedi. Sus! Bir duyan olmasýn, Abdi Aða, kýzý biz kaçýrttýk sanýr
da derimizi yüzer.
Sonra ana, töre olduðu üzere, evin kapýsýna çýktý usul usul dövünmeye

baktý. Dövünmek hiç de gelmiyordu içinden. Kimseye küfredemiyordu.
Baðýramýyordu da. Sallanýyordu boyuna. Yalancýktan:
Vay benim baþýma gelenler!... Kýzým! Kýzým! Sürüm sürüm sürünesin
inþallah. Namusumu iki paralýk ettin kýzým! Kahrol! Kýzým! Ýki
gözün önüne aksýn kýzým!
Kocasý, çok sert:
Gel içeri, dedi. Ýyi yaptý kýz. Gönlünün istediði ile kaçtý ya.
Nolursa olsun. Hiç sesini çýkarma avrat! Baðýrma. Git, Abdi Aðaya
söyle durumu. Kýza da beddua etme! Gel içeri.
Kadýn, kocasýnýn dediðini tuttu. Baþýna, kara bir yazma baðladý.
Doðru, Abdi Aðaya gitti.
Abdi Aða, kadýný görünce:
Oooo, nerelerdesin bacým? Hiç uðramaz oldun Aðayýn evine.
Otur þöyle yanýmdan.
Kadýn, oturdu aðlamaya baþladý. Kadýný böyle aðlar, baþýnda kara
yazma görünce, Abdi Aðanýn da yüreðine týp etti.

Telaþla:
Ne var bacý? diye sordu.
Kadýn, baþýný yere eðmiþ boyuna aðlýyordu. Cevap vermedi.
Abdi Aða:
Söyle! diye baðýrdý. Allahýn belasý söyle!
Durdu düþündü:
Söyle gelinime bir þey mi oldu?
Kadýn:
Aðam... dedi.
Aða:
Söyle, dedi.

Kadýn yeniden:
Aðam! Aðam! dedi sustu. Hýçkýrýklar sözünü kesiyordu.
Aða:
Kadýn, dedi, Allah senin belaný versin. Çatlatma adamý.
Kadýn, gözlerini kuruladý:
Kaçmýþ, dedi. Yataðýna yastýk yatýrmýþ, ilk akþamdan kaçmýþ.
Abdi Aða gürledi:
Vay! dedi, vay! Bu da mý gelecekti baþýma? Abdinin gelini bir
yanaþmayla kaçacaktý, öyle mi?
Sonra, kadýna döndü þiddetli bir tekme attý.
Bu köyü tepeden týrnaða yakarým. Ateþe vurur yakarým.
Durdu, bir an düþündü. Kadýnýn kolundan tuttu kulaðýna eðildi:
Dönenin öksüzü mü kaçýrmýþ? diye sordu.

Kadýn, gözyaþlarýný yazmasýyla silerken, baþýyla evet iþareti
yaptý.
Abdi Aða yerinde duramýyordu. Adamlarýný çaðýrdý. Bütün köylüleri
çaðýrdý. Bu onun köydeki itibarý için büyük bir darbe olmuþtu.
Bunun altýndan kalkmalýydý.
Görsün, diyordu. Görsün o ekmeksiz, ipsiz. Ben, ona ne yapacaðým
görsün! Parça bölük ederim. Parça da bölük.
Meseleyi az zamanda bütün köy duydu. Bütün köy, düðün bayram yapýyordu.
Karýsý, genci, çocuðu, kýzý hep bir aðýzdan sevinç çýðlýklarý atýyorlardý.
Ama, Abdi Aðadan gizli. Abdi Aðanýn, onun adamlarýnýn yanýnda köylü,
onlardan daha üzgün görünüyordu. Fýsýltayla konuþuyorlardý.
Yaðmur durmadan yaðýyordu. Köylüler yaðmurun altýna dökülmüþler,
birbirlerine sokulmuþlar konuþuyorlardý. Öbek öbek toplanmýþlar. Yaðmur
altýnda evden eve gidip gelmeler, yaðmur altýnda büzülerek, aðýz aðýza
konuþanlar... Suya batmýþ gibi sýrýlsýklam her biri...
Derken alay-ý vala ile öteki köyün insanlarý, baþta niþanlý olmak
üzere sökün ettiler. Her birinin elinde bir av tüfeði vardý. Niþanlý

ateþ saçýyordu. Avuru zavuru köyü tutmuþtu. Yakarým da yýkarým...
Doðru Memedlerin evine gitti. Döne, bu sýrada, evinin içinde oturmuþ,
dünyadan habersizmiþ gibi duruyordu. Niþanlý ayný hýzla kapýda
attan indi, içeri girdi. Kadýný saçlarýndan yakaladý. Sürüye sürüye
Abdi Aðanýn kapýsýna kadar getirdi. Kadýný Abdi Aða da gördü. Kendini
tutamadý. Geldi çizmelerinin ökçeleriyle çiðnemeye baþladý. Dönenin
aðzýndan çýt çýkmýyordu. Her bir yaný çamura batmýþtý. Gözleri
bile çamurdan görünmüyordu. Abdi Aða, kadýný býraktýktan sora, bu
sefer de niþanlý çiðnemeye baþladý. Býrakýyor, avluda býyýklarýný geveleyerek
dolaþýyor, tekrar kadýna gelip çiðnemeye baþlýyordu. Kadýnýn aðzýndan
sýzan kanlar, çamura karýþýyor, aþaðýlara kadar, kýrmýzý bir þerit
olaraktan uzayýp gidiyordu.
Abdi Aða, tepeden týrnaða sinir kesilmiþti. Konuþmadan avluda
dolanýp duruyordu. Kimseyi de gördüðü yoktu. Yöredekiler dolanýp
duran Abdi Aðaya dikmiþler gözlerini, ne söyleyecek diye bakýnýp
duruyorlardý. Önemli bir karar vereceði zaman, sakalýnýn bir parçasýný
þahadetparmaðýna dolar çekerdi. Þimdi de çek babam çek ediyordu.
Gelip ortada durunca, ses soluk kesildi, herkes ona bakmaya
baþladý.
Parmaðýna doladýðý sakalýný býraktý, sývazlamaya baþladý:

Beni dinleyin, dedi. Þimdi onlar bu yakýnlardadýr. Ya kayalýkta, ya
ormanlýktadýr. Arayacaðýz. Yalnýz bu kadar kalabalýkta olmaz.
On kiþi kadar. Bulunca öldürmeyecek, eðer ben yoksam orada, bana
getireceksiniz. Onun hesabýný ben göreceðim. Abdi Aðanýn gelini
nasýl kaçýrýlýrmýþ, ona ben öðreteceðim.
Abdi Aða, lafýný bitirince, öteki köylü Rüstem atýldý. Kel kafalý,
çiçek bozuðu yüzlü, koca burunlu biriydi:
Ben söyleyim de, beni dinle aðam, dedi. Dün akþamdan beri
yaðmur çiseliyordu deðil mi?
Birkaçý birden:
Öyle, dedi.
Rüstem sordu:
Çamurda iz kalýr deðil mi?
Kalýr, dediler.
Kalmasa bile... Ýsterse kalmasýn. Belki de kayalýklardan gitmiþlerdir.

Ýz izlemeliyiz. Yakýndadýrlar. Mutlaka bulacaðýz. Ýz...
Abdi Aða:
Üç kiþi de kasaba yoluna gitsin. Duydum ki, kasabaya kaçmýþ...
Sonra döndü, Rüsteme sordu:
Kim izleyecek izi?
Topal Ali var.
Birkaç ses:
Topal Ali, eðer gönlü isterse, yaðmur olmasýn isterse, kuru topraðý,
kayayý, kuþu bile izler, dedi.
Rüstem:
Kuþu bile izler. Yeter ki kanadýnýn bir yaný azýcýk topraða deðsin. Uçan
kuþu bile izler.
Abdi Aða:

Hemen getirin neredeyse, Topal Ali, diye emir verdi.
Topal Ali burada, dediler.
Topal, bir ayaðýný ta arkadan sürüyerek, sektire sektire Aðanýn
karþýsýna geldi dikildi:
Aðam, dedi, korkma onun için. Hiç kalbine keder getirme.
Eðer Ýnce Memed topraða bastýysa, ben onu bulurum. Kuþ olup uçmadýysa ben
onu bulurum. Yüreðine hiç gam, keder getirme...
Topal Alinin köylüleri de boyuna Aliyi, öteki köylülere, Aðaya
övüp duruyorlar.
Bu Topal Ali bizim köyde ne kadar hýrsýzlýk olduysa buldu.
On beþ yýldýr bizim köyden iðne bile çalýnmadý.
Topal Alinin yüzünden...
Topal Aliynen geyik avýna gitmeli...

Taþlarýn, kayalarýn üstünde hiç iz görünür mü? Topal Ali kayalardan iz
süre süre geyiðin otladýðý yere kadar götürür.
Topal Ali demiþler buna Aðam!
Bu yanlarda sansar kalmadý.
Topal Alinin yüzünden.
Ýnce Memed çocuðu göðe çekilmiþse de bulur.
Hiçbir kalabalýða girmeyen, köyün içine bile binde bir çýkan
Hösük de gelmiþti Aðanýn evinin önüne. Hani Pancar Hösük var ya,
iþte o. Hösük Topal Aliyi eskiden beri tanýrdý. Topal Aliyle,
yýllardan beri bir tarlada, yan yana çift sürerlerdi. Topalýn ne yaman bir
izci olduðunu bilirdi. Zaten bu yanlarda bilmeyen yoktu. Abdi Aða da duymuþtu
ününü Topalýn. Köylülerin onu bu kadar övmeleri tanýtmak için deðil, övünmek
içindi.
Hösük baktý ki Topal, Memedin izini sürmeyi üstüne aldý.
Topal, Memed neredeyse, hangi yolda beldeyse, maðarada kovuktaysa
eliyle koymuþ gibi bulacaktý. Nasýl etse de þöyle çaktýrmadan Topalla
bir konuþabilse. Topal onu kýrmazdý. Bunca yýl birlikte tuz ekmek

yemiþlerdi. Topal hayran, köylülerin Aðaya kendisini övmelerini dinliyordu.
Onlar Topalý övdükçe, Topal da: Evelallah sayende Aðam..
diye kabarýyordu.
Yiðit adam desinler, iyi adam desinler, Topal gibi adam yok þu
köyler içinde desinler. Topal Alinin umurunda deðildir. Oralý bile
olmaz. Yalnýz, Topal gibi izci bulunmaz, dediler miydi kývancýna
sýnýr olmazdý.
Topala iþi düþenler, bir iki gün önce, Topalýn kulaðýnýn duyacaðý
yerlerde, Topal gibi izci var mý bu dünyada! Böyle izci!... Adana
topraðýný bir bir gez bulunmaz. Analar bir tek izci doðurmuþ, o da
Topal Ali, diye konuþurlar, konuþmalarýný Alinin duyduðunu anlayýnca, ona
baþvururlardý. Bundan sonra Topal Aliden istedikleri neyse alýrlardý. Böyle
bir adamýn iþini Ali, ölür gene yapardý.
Topal, kalabalýktan ayrýlýp izin baþýný bulmak üzere Hatçelerin
evine giderken Hösük arkasýndan yetiþti:
Dur hele Ali, dedi. Sana bir çift sözüm var.
Ali:

Oooo Hösük kardaþ! diye boynuna sarýldý. Hösük kardaþ seni
bir göresim geldi ki sorma gitsin. Bugünlerde ziyaretine gelecektim.
Ya Hösük kardaþ. Ne var, ne yok Hösük kardaþ? Þu iþi bitireyim de
bu gece sende kalýrým Hösük kardaþ: Buluyum þu oðlaný... Þimdicik
bulurum. Ne var insan bulmada?...
Hösük:
Þöyle arkamdan gel! Kimse görmesin konuþtuðumuzu. Aða, benden þüphe
eder.
Topal Ali merakla Hösüðün arkasýna düþtü. Demin azýcýk durmuþ olan yaðmur
iri tanelerle tekrar düþmeye baþladý.
Aðanýn evinin önünde Topal Aliye at hazýrlýyorlardý. Atla iz sürülür mü?
Topal Ali gözü kapalý bile sürer böyle izi. Hösük, bir damýn karartýsýna
vardý sindi. Yanýna gelen Aliye kýrgýn:
Bre kardaþým, gel otur yanýma þöyle. Bre Ali, nasýl edip de teslim
edicen fýkarayý Abdiye. Sen bunu nasýl yaparsýn? dedi. Kýyma Ýnce
Memede! Kýyma öksüze! Kýyma Ýbrahimin bir oðluna! Ýbrahim gibi
iyi adam var mýydý? Seni de çok severdi. Mezarýnda kemikleri sýzlar

sonra. Bilirim. Hemen þimdi elinle koymuþ gibi bulursun. Abdi ona
çok kötülük eder. Kötülüðü sen etmiþ olursun ona. Sana bir þey söyleyim
mi Ali? Sen bunlarýn yolunu þaþýrt bugün. Memed, bugünü de geçirirse
kurtulur. Çocukluðunda Memed, Kesme köyündeki Süleymanýn evine kaçmýþtý.
Herkes öldü sandýydý onu. Altý ay mý, bir yýl mý sonra ne, ben gördüm de
anasýna ben haber verdim saðlýðýný. Yaa öyle olduydu o zaman. Herkes öldü
biliyordu oðlaný. Baþýný sokar bir yere. Gel kardaþ þaþýrt bunlarý. Kim
bilir fýkaracýklar þimdi bu yaðmurda yaþta nereye sokuldular? Bu kýyamette
neredeler acep þimdi? Titreþiyorlardýr þimdi. Ha Ali! Bana bir þey söyle Ali.
Vazgeç bu iþten.
Hösük konuþtukça Topal renkten renge giriyordu. Halbuki az
önce iz sürecek, kocaman bir köyün önünde iz sürecek, kaçanlarý bulacak diye
ne kadar seviniyordu. Hösük konuþtukça, o aðzýný açmýyor, topraða bakýyordu.
O sustukça, Hösük acý acý söylüyordu:
Ya kardaþým Ali, fýkaracýklar þimdi sokulmuþlardýr birbirlerine,
titriyorlardýr bir aðacýn altýnda. Üstlerinden, yaðmur deðil bu, bir
ýrmak akýyordur þimdi. Bir ýrmak durmadan akýyor. Ali kardaþ! Korkuyorlar
þimdi fýkaracýklar. Adamýn yüreði parçalanýr hallerine! Þu yaðmurun da
ettiðine bak! Durmuyor etmiyor. Þunlarýn haline acýsa da dursa, dursa Ali
kardaþ! Bir kuþ parlasa korkuyorlar... Bir sýçan kaçsa, bir kertenkele
týrmansa aðaca... Yürekleri göðüslerine sýðmýyor þimdi. Ha geldiler, ha

gelecekler diye. Bunlar sevdalýlar Ali! Karasevdalýlara kötülük eden onmaz.
Eli kurur. Kupkuru bir aðaç gibi suyu çekiliverir. Eli kurur. Þaþýrt
yollarýný Ali. Kurtar karasevdalýlarý. Cennetten sana bir köþk hazýrdýr.
Hemencecik hazýrlarlar köþkü. De Ali! De bana söz ver!
Hösük, Alinin gözlerinin içine, gözlerini dikti baktý. Bunu yapmazsan
olmaz mý, der gibi baktý. Öteki aðzýný açýp tek mi çift mi demedi. Hösük,
Alinin elini tutup tekrar baþladý:
Bak sana deyim ki Ali! Bunlar daha çocukluktan seviþirler. Kýz,
Memedi bir gün görmese yemek yiyemez, gözlerine uyku girmez,
hüngür hüngür aðlar. Onlarý Allah niþanlamýþ, haberin var mý Ali?
Allah! Bu Memed, Kesme köyüne kaçtý da, hani ben haber verdiydim
anasýna, kýz o gelinceye kadar hasta yattý. Deliye döndü. Bu böyle
kardaþým Ali. Bu, böyle iþte! Gerisini sen düþün Alim. Sonra, tuttular
kýzý, verdiler Abdinin kel yiðenine. Onlar da kaçtýlar. Gerisini sen
düþün. Bir kuþ, bir çalýya sýðýnýr. O çalý da, o kuþu saklar. Memed
sana sýðýndý Ali. Sebep olma. Sen bu iþi yaparsan Abdi sana dost olur
ama, bir koca köy sana düþman kesilir. Abdi dost olsun da diyeceksin.
Öyle deðil Alim! Ýþ öyle deðil. Sen bilirsin Alim. Benim sana diyeceðim bu
kadar.
Omuzlarý düþmüþ, yorgun yüzü kederden deðiþmiþ olarak Ali,

Hösüðe hiçbir þey demeden ayaða kalktý. Hösük arkasýndan:
Bir köy sana düþman kesilir, dedi.
Sonra, arkasýndan yetiþip, kulaðýna:
Karasevdalýlarý ayýranýn onduðunu duydun mu hiç? Aralarýna
kara çalý olma sevdalýlarýn. Yuva bozanýn yuvasý bozulur Ali! Bir köy
bayram etti Ali, sevdalýlar kavuþtu diye. Çürük bir aðaca dönersin.
Bir köy sana düþman kesilir. Bak, oðlanýn anasýný ne hale getirdiler.
Çamurlarýn içinde yatýyor daha! Belki de... Düþün Ali!
Bu sýrada, at hazýrlanmýþtý. Aliyi çaðýrdýlar. Bir delikanlý hürmetlice
atý tutmuþ onu bekliyordu. Atýn terkisinde de uzun tüylü, kara bir yamçý
baðlýydý. Yaðmur siyim siyim yaðýyordu.
Bütün köylü, çoluk çocuk dýþarda. Bütün gözler Topalýn üstünde. Topal,
yüzlerce çift gözün aðýrlýðýný, deliciliðini üstünde duyuyordu. Topal
bacaðýna o ezeli aðrýsý gene girdi. Aðrý dayanýlýr gibi deðil.
Ne zaman bir müþkül içinde kalmýþsa o aðrý gelmiþ; her zaman topal
bacaðýna yapýþmýþtýr. Dayanýlýr gibi deðil.
Cümle köy, taþý topraðý, insaný, hayvanýyla Topala içinden beddualar

ediyordu. Hatçelerin evinin önündeki dut aðacýnýn altýnda iki iz yan
yanaydý. Ýzi sürdü. Önce Hatçelerin evini dört beþ sefer dolandý. Köyün
bütün çocuklarý arkasýndaydý. Sonra geliþigüzel köyün içine daldý. Bir
zaman köyün içinde dolandý durdu.
Hösüðün yanýnda, iki üç köylü duruyor:
Topala ne söyledin? diye soruyorlardý.
O övünerek:
Söyledim söyleyeceðimi. Topal beni kýrmaz sanýrsam.
Köyün içinde baþýboþ dolandýðýný görünce sevindi. Topal, köyün
içinde dolaþýr da iz mi arardý? Baþýndan aldý mýydý, sonuna kadar götürürdü
izi. Çorap söküðü... Topalýn böyle dolaþmasýnda hayýrlý bir iþ
vardý.
Laf aðýzdan aðýza dolaþtý:
Topalýn böyle dolaþmasýnda hayýrlý bir iþ var.
Kim söyledi?

Hösük söyledi.
Pancar.
Hösük:
Topal köyün içinde dolanýp duruyor. Allah bilir ya, yüreði acýdý
sevdalýlara. Onlarýn yollarýný þaþýrtacak. De görüyüm seni Topal!
Kel Ali:
Ben o Topalý bilirim, diyordu. Topal babasýnýn izini bile
sürer. Bulunca asacaklarýný bilse bile babasýný, gene sürer izini.
Yeter ki ona sürecek iz olsun. Dayanamaz. Topal, iyi adam, hoþ adam,
sevdalýlara da yüreði parçalanýyor ya, iz sürmemek elinden gelmez. Ýz
sürmeye gelince hiçbir þey geçemez önüne onun. Kendisini öldüreceklerini
bilse bile, ötesinde ölümünü görecek bile olsa, bir iz ver önüne, sürer
götürür.
Hösük:
Peki Kel Ali, dedi, belki on kere evi dolaþtý. Çoktan beri de

köyün içinde dolanýp duruyor, iz sürüyor, diyelim, Memed kýzý aldý
da kapý kapý dolaþmadý ya. Kýz kaçýran adam, arkasýna bile bakmaz.
Topal Aliyse iz þaþýracak adam deðil. Hele bu yaðmurda... Ben ona
dedim ki... Ali! dedim... Bir daha bakma yüzüme...
Kel Ali bu laflarý düþündü. Yüzünde bir umut, bir sevinç belli
oldu:
Allah vere de huyu deðiþmiþ ola Topalýn. Dönüp durduðuna bakýlýnca
köyün içinde, huyu deðiþmiþ... De, Topal Ali, göreyim seni!
Topal Ali gitti geldi, gitti geldi. Kapýlarýn önünde attan inip,
topraðý iyice araþtýrdý. Taþlara baktý. Bir iz bulabilmek için ne yapýlmak
gerekiyorsa, hepsini yapýyordu. Yalnýz asýl izin bulunduðu yere bir
türlü yaklaþamýyordu. Korkuyordu. Biliyordu ki izi bir daha görürse
dayanamayacak alýp götürecekti. Ýz izler gibi yaparak köyün dýþýna
çýktý. Ýçinden, dolduruvermek atý, baþýný alýp kaçmak geliyordu. Doludizgin!...
Ormanlýða gözünü dikti uzun uzun baktý. Ýzin yönü doðru ormanýn içine
gidiyordu. Seviþen iki insaný görür gibi oldu. Kafasýnda her þey altüst oldu.
Yaðmur usul usul çiseliyordu. Atýnýn baþýný tekrar Hatçelerin evine doðru
çevirdi. Geldi, Hatçelerin evinin önündeki dut aðacýnýn yanýndaki çitin
üstünde durdu.

Yerde upuzun bir çarýk izi yatýyordu. Kendi kendine: Çarýk daha yeni
dikilmiþ, dedi. Tüyleri uzun. Bu, olsa olsa kýþýn ölmüþ bir tosun derisi
olabilir. Gözünün önüne yeniden ormanda seviþenler geldi. Usul usul
çiseleyen yaðmurun altýnda. Her bir yerini bir merak ateþi sardý. Yakýyordu.
Dalmýþ gitmiþken, köylülerden biri yaklaþtý:
Ne o Ali? dedi. Burada uyuyup kalacaksýn. Abdi Aða, sabýrsýzlanýyor. Ne
dolanýp duruyor köyün içinde? diyor. Diyor ki, bu kadar övdüðünüz Topal
Alinin sürdüðü iz bu mu?
Bunlar böyle konuþurlarken, Abdi Aða doludizgin sürdüðü atýnýn baþýný tam
yanlarýnda çekti:
Ne o? dedi. Ýzci baþý ne o? Maþallah izci baþý, sen ne iz sürermiþsin!
Sabahtan beri tapusunu çýkaracakmýþsýn gibi köyün içini dolandýn durdun.
Þimdi de bu çitin dibinde uyuyacaksýn.
Topal Alinin gözleri karardý. Abdi Aðaya hýzla atýnýn baþýný çevirdi:
Aða, dedi, sor köylülere bakalým, yeni çarýk giymiþ mi? Bu
çarýk kýþýn ölen bir tosunun derisi mi?

Aða, köylülere döndü:
Doðru mu? diye sordu.
Bir köylü:
Doðru, dedi. Kýþýn Ýsmailin tosunu öldüydü. Deðirmenci Ýsmail var ya,
iþte onun, bir giyimlik de Memed aldýydý ondan.
Aða, Topal Aliye:
Doðruymuþ... De göster hünerini Ali! dedi.
Ali, boynunu içine çekti. Altýndaki atý kýrbaçladý. Abdi Aðayla
yedi sekiz atlý da onun arkasýndan köyün dýþýna çýktýlar. Kayalara gelince
Ali atýn baþýný çekti. Ötekiler de çektiler. Ýz kayalara gidiyordu. Ali,
gerçekten þaþýrdý bu iþe. Ýzlerin yönü ormandaydý oysaki... Kayadaki izleri
araþtýrdý.
Kayadan gitmiþler. Ýnin atlardan da kayadan sürelim izleri, dedi.
Atlarý birisine teslim ettiler. Alinin ardýna takýldýlar. Kayalarýn

arasýnda azýcýk bir toprak parçasý gördüler. Toprak parçasýnda üç tane
sarý çiçek açmýþtý. Toprak parçasý kapkara, ýþýl ýþýldý. Sarý çiçekler
parlýyorlardý. Sarý çiçeðin birisi yan yatmýþtý. Ali, onu arkadakilere
gösterdi:
Biliyor musunuz, bu neden yatmýþ da ötekiler dimdik duruyor?
Dün akþam, yahut gece yarýsý üstüne birisi basmýþ. Çarýðýn yan tarafý,
bakýn þuraya bir iz býrakmýþ.
Sonra Ali kayalýkta döndü dolaþtý. Abdi Aða, arkasýný hiç býrakmýyordu.
Sivri bir kayanýn dibine gelince:
Ýþte buradan dönmüþler, dedi.
Yeniden atlarýn yanýna geldiler.
Artýk, ormana doðru izler apaþikardý. Ötekiler bile izleri gözleyebiliyorlardý.
Ormanýn kýyýsýna gelince Ali durdu. Yüzü sapsarý, kül gibi oldu, sonra da
morardý. Ýzler ormanlýktaki kayalýða doðru yön deðiþtirmiþti. Bu, bir kör
yürüyüþüydü. Nereye gideceklerini bilmeyenlerin yürüyüþü... Ýz bir zaman
doðru gidiyor, gidiyor, dönüp baþka yöne vuruyor, yeniden dönüyordu. Ali,
izin böyle döne döne, böyle birkaç kere ayný yere geldiðini gördü, acýdý.
Ýçinden: Þu Abdiyi alýp, ormanýn aþaðýsýna götüreyim, kurtulsun fýkaracýklar,

geçti.
Bir aðacýn kökünün dibinde yeþil bir ot bitmiþti. Ot, terütaze,
köke doðru yaslanmýþtý. Otun yarýsý ezilmiþti. Onun arkasýnda da bir
aðaç kýymýðý topraða gömülmüþtü.
Yaðmur yeniden þiddetlenmeye baþladý. Topal Ali terkideki yamçýyý sýrtýna
aldý. Ötekiler susuyorlardý.
Abdi Aða:
Vakit geçiyor Ali, dedi. Gene izi mi yitirdin?
Yok, dedi. Yürüyün. Atý ormana sürdü.
Bu sefer izi, gerçekten yitirdi. Abdiye döndü:
Ýzin ucunu kaçýrdým, dedi.
Abdi Aða:
Senin hünerin bu muydu? Bu muydu Topal Ali? diye söylendi.
Niþanlý en arkada. Elinde çýplak bir tabanca... Kabzayý sýkýyor.

Ali, Abdi Aðanýn sözüne içerledi:
Þimdi çýkarýrým izi, dedi. Bunlar yakýnlarda olmalýdýrlar. Burada
fýrtýnaya tutulmuþlar. Çok dönmüþler buralarda. Onun için izi þaþýrdým.
Epeyce aradýktan sonra izi gene doðrulttu. Orman üst üste, sýktý.
Atlar gidemeyecek bir hal aldý. Atlarý býraktýlar, yollarýna yaya
devam ettiler.
Ali:
Ýþte buradan bir dal kýrmýþlar, dedi.
Sonra heyecanlandý:
Yaklaþtýk... Buradan da bir kucak çalý almýþlar. Kuru çalý. Ýz, kayalýða
doðru gidiyor.
Topal Aliyle Abdi Aðadan baþka hepsi sýrýlsýklam olmuþlardý.
Abdi, niþanlýya döndü:
Sen neden yamçýný almadýn? diye sordu.

Öteki cevap verecek halde deðildi. Elindeki tabancasý düþecekmiþ
gibi titriyordu.
Topal Ali kayalýða doðru koþmaya baþladý. Heyecandan týkanýyordu.
Arkasýndan ötekiler de koþtular.
Ali:
Buldum, dedi. Þu koca kayalýðýn altýndalar. Yavaþ olun.
Abdi Aða gerilerden baðýrýyordu:
Oradalar mý? Bir þey söylesene Ali!
Aliden ses seda çýkmýyordu. Soluk soluða Abdi de geldi. Alinin
durduðu yerde durup bakmaya baþladý. Geriye kalanlar da geldiler,
sýralandýlar.
Ali söze baþladý:
Burada, dedi, ateþ yakmýþlar. Þu çalýnýn üstünde, elbiselerini
serip kurutmuþlar. Ateþi kibritle deðil, kavla yakmýþlar...

Kovuðun arka tarafýna, kuru topraklý yere gitti. Topraða eðildi.
Uzun zaman araþtýrdý. Toprakta, kýzýn geniþ, sert kalçalarýnýn izini
seçebildi. Kalçalarýn biraz üstünde omuz küreklerinin yeri belli oluyordu.
Gelin, gelin! diye arkadakileri çaðýrdý. Gelin de bakýn.
Hepsi hep birden eðildiler, topraða baktýlar. Abdi Aða, ne var gibisine
Topal Alinin yüzüne baktý.
Ali:
Olacak olmuþ, dedi.
Abdi Aða, anladý ama gene sordu:
Yani ne olmuþ? dedi.
Ali:
Bak Aða, þurasý kýzýn kalçalarýnýn yeri. Þurasý da kürek kemiklerinin...
Þurasý da baþýnýn geldiði yer. Þu çizgilere bak. Buraya þaçlarý yayýlmýþtýr...
Yani Aðam, atý alan...

Abdi Aðanýn yüzü deðiþti. Bir zaman öyle sustu kaldý. Sonra
yavaþ yavaþ canlandý:
Nereye gittiler onlar þimdi sana göre?
Ali:
Çok yakýndalar. Þimdi buluruz.
Günse battý batacak.
Abdi Aða:
Karanlýða kalmayalým Ali.
Ali:
Onlar buradan ayrýlalý olsa olsa iki saat olmuþtur. Ýki saatte bu
ormanda ne kadar yol yürünür? Üstelik bunlarýn karný da aç! Isýndýklarý
yerde hiç ekmek kýrýntýsý yok. Yiyecekleri olsa yerlerdi.
Niþanlý büzülmüþ. Her bir yanýndan sular sýzýyor. Diþleri de birbirini
dövüyor.

Bir ateþ yakýp da ýsýnalým, dedi. Üþümekten öldük.
Ötekiler de:
Üþümekten öldük, dediler.
Abdi Aða kýzdý:
Biz onlarý arayacaðýz. Siz kalýn da ýsýnýn, dedi. Avrat yürekli
adamlar.
Aliyle birlikte ormana daldýlar. Abdi Aða, tabancasýný çekti.
Niþanlý, Abdi Aðanýn kýzdýðýný görünce, ateþ yakmaktan vazgeçerek arkasýna
düþtü.
Yavaþ yavaþ karanlýk basýyordu. Ali, tam izin üstündeydi. Ýz, öylesine
belliydi ki, karanlýkta bile sürebilirdi. Artýk kapandaydýlar. Neredeyse
ele geçeceklerdi. Ýzler, gittikçe tazeleþiyordu. Bir çalýnýn ardýnda, bir
çýtýrdý duydular. Kulak kabarttýlar. Karanlýk yavaþ yavaþ basýyordu.
Abdi:

Çalýyý çevirin, diye emir verdi.
Ali:
Burdalar; dedi.
Birden bir kadýn çýðlýðý duydular.
Abdi baðýrdý:
Memedi öldürmeyeceksiniz. Tutup bana getireceksiniz. Onu,
ben elimle... Ona ne yapýlacaksa, ben elimle yapacaðým. Tüyüne dokunmayacaksýnýz
Memedin.
Memed çalýnýn arkasýna sinmiþti. Eli, tabancasýnýn kabzasýndaydý. Tabanca
þalvarýn sað cebindeydi. Hiçbir þeyden, hiç kimseden korkmuyordu.
Hatçeye:
Korkma! dedi. Seni onlara vermem.
Çalýnýn içinden ayaða kalktý. Korka korka kendisine doðru ilerleyenlere:

Teslim, dedi. Teslim oldum.
Abdi:
Durun, dedi. Þu itin yanýna ben varayým.
Ötekiler geri geri çekildiler. Abdiyle niþanlý öne düþtü. Memed
yalnýz bir karartý olarak gözüküyordu.
Topal, biraz önce izi sürüp getirdiðinde bir sevinmiþti ki... Þimdi
bu durumu görünce müthiþ bir kedere gömüldü. Her zaman böyle
olurdu zaten. Oraya, bir kütüðün üstüne oturdu kaldý. Baþýný elleri
arasýna aldý. Kendi kendine söyleniyordu, Ben, bu iþi yapmayacaðým.
Bir daha yapmayacaðým. Vay Memed!
Abdi Aða:
Ulan nankör, dedi. Ulan ekmeksiz. Bunu mu yapacaktýn bana? Seni, dedi,
alýp götüreceðim köye... Gerisini sen düþün...
Tam bu an, çýt, diye bir tetiðin düþmesi duyuldu: Ama patlamadý. Abdi
arkasýný dönüp hýþýmlý:

Ulan, dedi, size demedim mi, ona hiçbir þey yapýlmayacak...
Memed hiç kýmýldamýyordu. Heyecanlanmýyor, korkmuyordu.
Taþ gibi, öylecene durmuþ bekliyordu. Bu sýrada þalvarýnýn sað cebindeki
eli biraz oynadý. Tabancayý yavaþ yavaþ tabaka çýkarýr gibi heyecansýz,
dýþarý çýkardý. Abdi Aðaya doðrulttu. Sanki hiçbir þey olmuyordu. Öyle
dingindi. Ýki el ateþ etti.
Abdi Aða:
Yandým anam, diyerek yere düþerken, tabancayý niþanlýya çevirdi. Üç el
de ona sýktý. O da yandým, diyerek yere düþtü.
Tabancasýný cebine soktu. Ayný soðukkanlýlýkla:
Hatçe burada. Kýlýna dokunursanýz, size yapacaðýmý bilirim.
Hatçeye de:
Sen þimdilik eve dön. Ben seni sonra, gelir alýrým. Baþýmýzý alýr,
bilinmeyen bir yere gideriz. Sen doðru eve git. Bunlar sana
dokunamazlar.

Memede ateþ etmeye baþladýlar. Buna, Memed de þaþýrdý. Oysaki
Memed, oradan çoktan uzaklaþmýþtý. Karanlýða sýkýyorlardý kurþunu.
Gece yarýsýna doðru ormandan çýktý.
Usul usul yaðmur çiseliyordu daha.
10
Kapý usul usul vuruluyor. Korka korka... Bir zaman duruyor, yeniden
baþlýyordu. Kadýn, kocasýný uyandýrdý:
Kalk hele, dedi. Kalk. Kapý vuruluyor.
Uykulu erkek birkaç kere kalkmaya davrandýktan sonra, baþýný
yastýða geri koydu. Kapý, bu sefer biraz daha hýzlý vuruldu.
Kadýn yineledi:
Kalk hele bre, dedi, biri kapýyý dövüyor.
Erkek, homurdanarak kalktý. Sallana sallana kapýya vardý:
Kim o? diye seslendi.

Dýþardaki:
Benim, dedi. Sesi karýncalanýyordu. Boðazýný temizledi.
Sen kimsin?
Aç hele kapýyý. Tanýrsýn beni.
Ýçerdeki, kapýyý açtý:
Gel içeri, dedi. Öyleyse...
Ýçeri, sendeleyerek girdi. Karanlýktý içerisi...
Adam, karýsýna:
Karý, þu ýþýðý yakýver, dedi. Misafir geldi.
Az sonra ýþýk yandý. Iþýðý yaktýktan sonra, kadýn yanlarýna geldi.
Misafirin üstünden sular sýzýyordu. Giyitleri bedenine yapýþmýþtý. Bu
misafire hayretle baktýlar. Su içinde misafir. Kadýn, nedense, misafirden
gözünü bir türlü alamýyordu.

Durdu, baktý. Boyuna baktý. Gözlerine, saçlarýna baktý, bulamadý:
Bu misafýri gözüm ýsýrýyor ya, dedi sonunda... Çýkaramýyorum.
Adam, gülümseyerek, her zaman gülümserdi:
Benim de, dedi. Benim de gözlerim artýk almýyor ya, gene de
gözüm ýsýrýyor misafiri. Kestiremiyorum.
Konuðun omzuna elini bastýrdý, baktý:
Bilemeyeceðim. Tanýdýðým bir surat ama, bilemeyeceðim.
Karýsýna:
Karý, dedi, öyle görüyorum ki misafir üþümüþ. Islak. Bir ateþ
yakýver.
Misafire:
De bakalým misafir sen kimsin? Gözüm ýsýrdý ya, bilemedim.
Misafir:

Emmi, dedi, ben Ýnce Memedim.
Süleyman, öteki gözden odun getirmekte olan karýsýna seslendi:
Avrat, dedi, bak hele gelen kimmiþ! Bak hele!
Kadýn:
Kimmiþ? diye heyecanla sordu.
Bizim Ýnce Memed. Maþallah tosun gibi olmuþ. Babayiðit. Ben
de bugünlerde duruyor duruyor senin lafýný ediyordum. Noldu bu
çocuða? diyordum. Demek yüreðime doðuyormuþ.
Kadýn:
Yaaa yavrum, dedi, bugünlerde hep Süleyman emmin durup
durup seni anýyordu.
Süleyman çok yaþlanmýþtý. Kaþlarý uzamýþ, püskül püskül, apak
olmuþ, gözlerinin üstüne düþmüþtü. Sakalý da çok uzundu. Bir
pamuk yýðýný gibi. Bu hal, Süleymana heybet veriyordu.

Kadýn, bir kat erkek çamaþýrý getirdi Memedin önüne attý:
Soyun da yavrum, bunlarý giy, dedi. Sonra satlýcan olursun.
Memed, evin karanlýk bir köþesine gitti, orada soyundu. Geldi,
don gömlekle ocaðýn baþýna oturdu.
Süleyman:
Eeee? dedi.
Memed:
Sizi çok göresim geliyordu ama, nidersin! Köycülük.
Süleyman, Memede takýldý:
O köye daha gidemedin mi Memed? dedi.
Memed, acý acý gülerek:
Gidemedik, derken kafasýnýn karanlýðýnda bir top sarý ýþýk þavkýdý.

Süleyman:
Sormak acep olmasýn. Bu gece bu ne hal Memed?
Memed:
Anlatýrým, dedi. Derdime bir çare bulursun diye sana geldim.
Dünyada senden baþka tanýdýðým kimse yok. Bana yardým edecek hiç
kimsem yok senden baþka.
Kadýn:
Uþümüþsün yavru, dedi: Bir çorba koyayým da iç. Üþümüþsün.
Memed, sýcak çorba tasýný eline alýnca, yýllar önce ayný ocaðýn,
ayný köþesinde gene böyle üþürken çorba içiþini anýmsadý. O zaman
yalnýzdý. O zaman korkuyordu: Her þeyden korkuyordu. Orman üstüne üstüne
geliyordu. Korkuyordu. Þimdi cesur. Karar vermiþ. Dünyasý yýrtýlmýþ, geniþ.
Hür olmanýn tadýný tadýyor. Yaptýðýndan hiç de piþman deðil:
Kadýn:

Siz oturun konuþun. Ben gidip yatacaðým.
Kadýn gittikten sonra:
De anlat bakalým Memedim, dedi, Süleyman.
Memed:
Abdiyi de öldürdüm, yiðenini de, diye baþlayýnca, Süleyman:
Ne zaman? diye hayretle sordu.
Memed:
Bugün karanlýk kavuþurken.
Süleyman:
Doðru musun Memed? diye inanmaz inanmaz sordu. Hiç adam öldürmüþ hali yok
sende.
Memed:

Oldu bir kere. Ne yapalým, kader böyle imiþ.
Olaný biteni inceden inceye Süleymana anlattý. Þafaðýn horozlarý
ötüþüyorlardý. Bitirdikten sonra Süleyman:
Ellerine saðlýk yavrum, dedi. Ýyi yapmýþsýn. Eee þimdi ne yapmak
niyetindesin bakalým yavrum?
Memed:
Gidip hükümete teslim olmayacaðým her halde. Daða çýkacaðým.
Süleyman:
Sen bugün yat hele, gerisini yarýn düþünürüz.
Memed:
Burada kýstýrmasýnlar beni?
Süleyman:
Kimsenin aklýna gelmez. Adam vurup da gidip burnunun dibindeki köyde

saklanacaðýn kimsenin aklýna gelmez.
Memed:
Öyle, dedi.
Süleyman:
Onlar seni ararlarsa eðer, uzak köylerde, daðlarda ararlar...
Duvara dizi dizi nakýþlý çuvallar dayalýydý. Süleyman, Memedi çaðýrdý:
Gel de Memed, dedi, þu çuvallarý beri alalým. Ne olur ne
olmaz, gene biz tedbirimizi alalým. Çuvallarýn arkasýna sana yatak
yapacaðým.
Bir zaman uðraþa terleye ikisi, çuvallarý duvardan bir insan sýðacak
kadar ayýrdýlar. Arkasýna Süleyman, bir yatak yaptýktan sonra:
De gir yat, dedi. Ýstersen bir ay yat. Kimse þüphe etmez buradan.
Þimdi üstüne bir de çul çektim miydi... Ha yat, de yat.
Memed, ona hiçbir þey söylemeden yataða girdi.

Süleyman kapýyý iyice sürmeledikten sonra, yataðýna geldi. Karýsý
uyumuþtu. Uyandýrdý:
Bana bak, dedi, Memedin yataðýný çuvallarýn arkasýna yaptým.
Geline, oðlana, hiç kimseye Memedin bize geldiðini söylemeyeceksin.
Kadýn:
Olur, dedi, baþý yastýða düþtü.
Memed, yatakta bir zaman Hatçeyi düþündü. Abdinin kývranýp
düþmesini getirdi gözlerinin önüne. Abdi, hiç beklemiyordu bunu.
Niþanlýnýn baðýrmasýný, elleriyle topraðý yýrtýþýný, diþlerini aðaçlara,
topraða kývranarak geçiriþini ve sonra birdenbire çözülüp yere, kanlar
içinde seriliþini... Bir adam görmüþtü o sýrada. Herkes, ona kurþun sýkarken,
bu adam baþýný elleri arasýna almýþ, bir kütüðün üstüne oturmuþ, efkarlý
efkarlý sallanýyordu. Büyük bir keder içinde kývrandýðý belli oluyordu.
Buna bir türlü akýl erdiremedi. Kimdi bu?
Sonra her þeyi unuttu. Yeniden doðmuþ gibi kafasýnýn içi tertemizdi.
Iþýklýydý. Hiçbir þey olmamýþ gibi uyudu. Çok neþeli uyandý. Olacak olmuþtu.
Dün geceyi düþünürken, o iki iðne ucu gibi ýþýk geldi gözlerine yine çakýldý.

Süleyman:
Bana bak! dedi. Ben sabahleyin kalktým köyü kolaçan ettim.
Abdinin vurulma haberi gelmiþ bile. Belki burayý da ararlar. Bu gece
seninle daða çýkýp eþkýyalarý arayacaðýz.
Memedin, buna sevindiði yüzünden belliydi.
Süleyman:
Deli Durdu bize akraba gelir. Benim çok iyiliðimi gördü. Seni
korur. Onun yanýnda üç aydan fazla eðleþme. Ýtin biri. Onu çok yaþatmazlar
daðda. Bir gün nasýl olsa vurulacak. Onun gibi bir eþkýyanýn bir yýldan
fazla daðda kaldýðý görülmemiþ amma, bunda bir þey var. Gene de benim
bildiðime göre çok yaþamaz. Yerini yap, onun yanýndan ayrýlmaya bak. Zaten,
seninki bir iki aylýk bir deneme, alýþma. Ondan sonra kendine bir çete
kurarsýn. Bak! Sana tekrar söylüyorum o itlen dolaþma uzun boylu. Eþkýya
deðil soyguncu, hýrsýz... Sen olmasan yüzüne bakmazdým o itin. Bir taraftan
da Deli Durdu iyi çocuk. Onu köylüleri bozdu. Köyüne misafir gitmiþ bir gün,
kendi köylüsü ona delice yedirip candarmalarýn tuzaðýna düþürmüþler. Zor bela
kurtulmuþ. Ýþte ondan sonra azdý. Her neyse... Bir iki ay idare et
sen.

Memed:
Deli Durdunun çetesi büyük mü? diye sordu.
Süleyman:
Ne kadar it varsa buralarda onun baþýnda. Ýpten kazýktan kurtulmuþun
hepsi onun baþýnda. Bak, daha çok gençsin. Ama, piþeceksin.
Uzun zaman daðda kalýr mýsýn, kalmaz mýsýn onun orasýný Allah bilir.
Dediklerimi iyi dinle. Ýþine yarar sanýrsam. Eþkýyalarla çok düþtüm
kalktým. Bilirim. Çoðunun akibetini gördüm. Varýr varmaz çeteye
öyle hemen herkesle can ciðer olma. Onlar, hemencecik seninle
arkadaþ olmak isterler, sana karþý hoþ, yumuþak görünürler, arkadaþ görünürler,
seninle çok ilgilenirler, derdi olan derdini açar sana, insanlar
böyledir. Sen kendini hiçbir zaman açmayacaksýn. Kapýp koyuvermeyeceksin.
Tesirin o zaman iyi olur üzerlerinde. Aðýrbaþlý davranacaksýn. Eþkiyalýkta
yanýndakilere tesir þarttýr. Ha ne diyordum, hemencecik hepsiyle tanýþýp,
ahbap olayým deme. Bir zayýf damarýný keþfederlerse ömrünün sonuna kadar
rahat edemezsin. Onlarýn yanlarýnda on paralýk onurun kalmaz. Gün geçtikçe
hepsini iyice tanýrsýn. Ýnsanlarý sözleriyle deðil, hareketleriyle ölç! Ondan
sonra da arkadaþ olabileceðin insaný seç. Ýpin ucunu bir verirsen ellerine
yandýðýn günün resmidir. Hapishaneyle daðýn birbirlerinden zerrece farký

yoktur. Ýki yerde de reisler var, geriye kalanlar reislerin kullarýdýr. Hem de ne
aþaðýlýk kullar... Reisler insan gibi yaþarlar, ötekiler köpek gibi... Sen
reis olacaksýn. Ama ötekileri köle gibi kullanma. Senin yaþamayýn sýrrý bu
olsun. Varýr varmaz þimdi, Deli Durdu sana bir mavzer verir. Öteki
silahlarý, sen gün geçtikçe temin edersin. Ben, þimdi gideyim de Deli
Durdu nerelerde geziyor, onu öðreneyim.
Köylülerden biri Deli Durdunun yataklýðýný yapardý. Süleyman
onun evine gitti. Ondan, Deli Durdunun yerini yurdunu öðrendi.
Durdu, karþýdaki Aksöðüt köyündendi. Süleyman onu çocukluðundan beri
tanýrdý. Babasý, harbe gitmiþ, bir daha da dönmemiþti. Azýcýk akraba
olduklarý için Süleyman ona, anasýna yardým etmiþti. Daha doðrusu açlýktan
ölmemelerine sebep olmuþtu. Çocukluðunda da ele avuca sýðmaz itoðlu itin
biriydi.
Beþ yýldýr da daðdaydý. Yakmadýðý ev, yýkmadýðý yuva kalmamýþtý.
Bu taraf köylüler, elinden zar aðlýyorlardý. Yollardan kimse geçemez
olmuþtu. Yakaladýðýný, nesi var; nesi yok, çýrýlçýplak soyuyor býrakýyordu.
Her þeyini, ama her þeyini; donunu bile alýyordu. Dostluk, ahbaplýk bilmezdi
Deli durdu. Kardeþini, anasýný, babasýný dinlemezdi.
Doðrusu bu ya, Süleyman Memedi ona götürmeye korkuyordu. Aklýna bir
eserse, çocuðu vuruverirdi.

Süleyman Memede:
O deli itin yerini öðrendim, dedi. Duman tepesinde imiþ. Biz,
Duman tepesine çýkýp üç el ateþ edeceðiz, Deli Durdunun adamlarý
gelip bizi alacaklar. Ben bu deliye çok çok da güvenemiyorum ya...
Neyse... Benim hatýrýmý çok sayar. Bu yanlarda baþka çete olsa...
Yok.
Gün battýktan sonra, Süleyman önde, Memed arkada yola çýktýlar. Köyü
çýkýnca Süleyman arkasýna döndü:
Bre Memed, dedi, sen þimdi eþkýya oluyorsun gayri, gelip de
bizim evi basma e mi?
Önce sizin evi soyarým. Eþkýyalýðýn þanýndandýr. Ben, Deli Durdu
çetesinden deðil miyim?
Süleyman, kahkahayla gülerek:
Hele! Hele! dedi.
Memed:

Doðru söylemiyor muyum? diye sordu.
Süleymanýn yüzü deðiþti:
Memedim, dedi, kötü bir þey yapsaydýn, baþka herhangi bir
adamý öldürseydin, seni götürür elimle hükümete teslim ederdim.
Memed:
Ben de baþka insana kýyamazdým zaten, dedi.
Süleyman, olduðu yerde zýnk diye durdu. Memedin yakasýndan
tuttu. Gözlerini gözlerine dikti:
Bana bak! Oðlum Ýnce Memed, dedi. Suçsuz adamý, az suçu
olan adamý, parasý için adam öldürürsen iki elim yakanda olsun.
Memed, dingin:
Bundan sonra insan öldürmeyeceðim.
Süleyman, yakasýný býrakmadan:

Eðer bir Abdi Aðaya daha rastlarsan, onu da öldürmezsen gene
iki elim yakanda olsun. Yüz tane Abdi Aða görürsen, yüzünü de
öldür...
Memed, gülerek:
Söz, dedi. Yüz tane bulursam, yüzünü de...
Yaðmur, sabahleyin kesilmiþti. Ova çamurdu. Ama þimdi daða
týrmanýyorlardý. Bastýklarý yer küçücük taþlýydý. Taþlar, ayaklarýnýn altýnda
kayýyordu. Hava çürük aðaç, acý çiçek, ot kokuyordu. Gökteki
yýldýzlar iri iri... Her birinin yöresini aydýnlýk bir halka
çevirmiþ... Bir kuþ vardýr oðlak gibi meler, iþte arada bir de o meliyordu.
Biraz daha yukarlara çýkýnca bir yusufçuk kuþu öttü. Yusuuufcuuuuuuuk!
Dumantepenin sivrisinin altýna gelince Süleyman:
Ýnce Memed, dedi, çýkar da tabancaný üç el ateþ et!
Soluk soluða topraða çöktü. Soluðu taþýyordu:
Oooof? dedi, ooof kocalýk... Vay gençlik vay!

Memed, bu sýrada havaya üç el boþalttý.
Ta uzaktan, kayalýklarý yankýlandýran bir el silah karþýlýk verdi.
Süleyman:
Vay vay dizlerim, diye inleyerek kalktý. Haydi yavrum oraya
doðru yürüyelim.
Memed, Süleymanýn koluna girdi.
Tam yanlarýnda, bir el daha ateþ edilince durdular.
Süleyman:
Ne o, it dölleri beni mi vuracaksýnýz? diye baðýrdý.
Genç bir ses gürledi:
Kim o?
Süleyman:

Gel ulan, gel de beni Deliye götür.
Saðlarýndaki kayanýn arkasýndan bir adam çýktý:
Siz miydiniz ateþ eden? diye sordu.
Süleyman, tok bir sesle:
Bizdik, dedi. Deli nerede? Deliyi göster bana.
Adamýn sesi þaþkýndý:
Durdu Aðaya kim gelmiþ diyelim?
Süleyman:
Kesme köyünden Süleyman emmi de.
Adam, birden:
Kusura kalma Süleyman emmi, sesinden tanýyamadým.

Süleyman:
Kocalýk yavrum, dedi. Sesi de deðiþtiriyor. Sen kimsin yavrum? Seni
de tanýyamadým.
Ben, dedi, Karacaörenden Mustuðun oðlu Cabbarým. Hani size semer
yaptýrmaya gelirdik babamla. Bize hem semer yapar, hem türkü söylerdin.
Süleyman:
Acaip, dedi. Sen de mi eþkýya olduydun? Hiç duymadýmdý.
Oldu, bir kere, dedi. Durduya baðýrdý:
Kesme köyünden Süleyman emmi imiþ...
Ses kayalara çarpa çarpa daðýldý.
Maðaraya benzer büyük bir kaya kovuðunun önünde bir ateþ yanýyordu. Yedi
sekiz kiþi ateþin yöresine sýralanmýþ, tüfeklerini temizliyorlardý.
Üstlerindeki kaya bir kavak gibi uzayýp gidiyordu. Yanan kocaman ateþ
kayanýn üstüne türlü, korkunç biçimler çiziyordu. Memed kayayý, adamlarý,
silahlarý, ateþi böyle çýrýlçýplak görünce içine bir garipseme çöktü.

Karanlýktaki ayak seslerini duyunca, ateþ baþýndaki adamlardan
biri ayaða kalktý. Uzun boyluydu. Gölgesi, upuzun biçimlerle oynaþan
kayanýn üstüne düþüp sallanmaya baþladý. Adam, onlara doðru geldi.
Süleyman:
Sanýrým ki bu gelen bizim Deli, dedi.
Cabbar:
Öyle, dedi. Durdu Aðam...
Durdu baðýrdý. Sesi zil gibi ötüyordu:
Hoþ geldin Süleyman emmi! Ne o bu gece vakti? Bize karýþmaya
mý geldin Süleyman emmi?
Süleymanýn eline sarýldý öptü.
Duydum ki ulan Deli, dedi, duydum ki bu daðlarýn padiþahý
olmuþsun. Astýðýn astýk, kestiðin kestik...
Durdu:

Olduk Süleyman emmi, dedi. Vallahi þu aþaðý yollardan insan
geçirmiyorum. Bu yakýnlardan adam geçmesini yasak edeceðim.
Ýnsan ayaðý deðmeyecek bundan sonra bu topraklara. Buradan Maraþa kadar
da ne kadar yol varsa, haracýný ben alacaðým. Tanýsýn beni Aksöðüt köyü.
Tanýsýn kimmiþ Deli Durdu.
Süleyman:
Gene deli deli söylenmeye baþladýn, dedi.
Durdu:
Eðer daha çok canýmý sýkarlarsa, o Aksöðüt köyünü yakar yýkarým, yerle
bir eylerim. Yerine de eþek inciri dikerim.
Süleyman:
Kes böyle laflarý deli! diye çýkýþtý.
Durdu:
Senin haberin yok öyleyse benden, diye söylendi. Senin haberin yok!

Süleyman:
Var, dedi. Var deli bok. Eþkýyalýðý da beþ paralýk ettiniz.
Durdu:
Birkaç yýl daha geçsin. Ben yükümü tutayým. Sen eþkýyalýk nasýl
yapýlýr görürsün.
O zamana kadar ben ölürüm. Göremem senin eþkýyalýðýný. Þimdilik
hýrsýzlýðýyýn ünü dünyayý tuttu.
Deli Durdu:
Görürsün görürsün, dedi.
Süleyman kýzdý:
Böyle giderse, bu aðýzlan gidersen seni vururlar deli! dedi.
Ancak senin ölünü görürüm. Gençliðine yazýk. Seni bilirsin ki çok
severim deli!

Durdu:
Bilmem mi beni sevdiðini, bilmem mi sanýyorsun. Sor arkadaþlara, her
gün söylerim, kemiðim Allahtansa, etim Süleyman emmimindir, derim.
Arkadaþlarýna döndü sordu:
Öyle deðil mi arkadaþlar?
Öyle, dediler.
Süleyman:
Ben senin hiç yoktan eþkýya çýkmaný istemedim. Peki, söylesene
sen niye daða çýktýn? Fiyaka için. Olmaz Durdu. Bu, delilik iþte.
Durdu:
Otur hele Süleyman emmi, dedi; otur da bir çay iç.
Süleyman, ellerini dizlerine dayayarak oturdu:

Bu gençlik geçer mi ele, dedi, it südükleri, siz daðlarda çürütün
gençliði. Sonra, Durduya baktý gülümsedi: Canýyýn kýymetini
de bilirsin deli, dedi, bu peryavþanlarý da nereden buldun?
Bütün ateþin yöresi, bir harman yeri büyüklüðünde fýrdolayý peryavþanlarla
çevrilmiþti. Kalýn döþekler gibi yumuþacýk sermiþlerdi peryavþanlarý.
Geceye, tatlý bir peryavþan kokusu yayýlýyordu. Otu gibi, kokusu da
yumuþacýk, bayýltýcýydý peryavþanýn.
Durdu kabardý:
Sayende buluruz Emmi, dedi. Bu daðlar bizim.
Süleyman, bir kahkaha attý:
Hay, deli hay! dedi. Demek peryavþan tarlasýnýn da tapusunu
çýkardýn?
Memed dikkat ediyordu. Eþkýyalarýn hepsi de kýrmýzý fes giymiþti.
Kýrmýzý fes daðlarda adetti. Kýrmýzý fes eþkýyalýðýn alametidir. Kasketli,
þapkalý eþkýya görülmüþ deðildir. Olmaz. Fesi kim icat etti bu daðlarda belli
deðil. Kim kullandý þapka devriminden sonra, o da belli deðil. Belki, þapka
devrimi olduðunda daðda eþkýyalar vardý, onlar fesi çýkarmak gerekliðini

duymadýlar. Ondan sonra da her daða çýkan fes giydi baþýna.
Süleyman oturunca, bütün eþkýyalar geldiler, hoþ geldin, dedikten sonra
teker teker elini öptüler. Memede de tuhaf tuhaf bakýyorlardý. Memed,
Süleymanýn arkacýðýna oturmuþ, baþýný omuzlarý arasýna gömmüþ, küçücük
kalmýþtý.
Bu çocuðu sorarsanýz, adý Ýnce Memed. Elinden bir katil çýkmýþ.
Size getirdim, diye Memedi takdim etti. Memed bu sýrada, baþýný
yere dikmiþ, biraz da küçülmüþ gibiydi.
Durdu, bir çocuða, bir Süleymana baktý. Hayretle sordu:
Bizimle beraber mi gezecek?
Süleyman:
Eðer kabul ederseniz... Etmezseniz de tek baþýna gezecek.
Durdu:
Süleyman emmi! dedi, baþýmýzýn üstünde yeri var. Sen getirdikten
sonra...

Arka çantasýndan bir fes çýkardý, Memede attý. Dalgýn gibi duran
Memed, fesi havada kaptý.
Al bakalým yiðidim giy þunu! Benim eski festir bu ya, baþkasý
yok þimdi. Sonra iyisini buluruz.
Süleymana döndü, býyýk altýndan güldü:
Çok da genç maþallah.
Süleyman, buna alýndý:
Çok genç ama, kýrk yýllýk Abdi Aðayý yedi. Eþek hýrsýzlýðýndan
dolayý çýkmýyor daða.
Durdu:
Abdi Aðayý mý? diye dehþetle sordu. Abdi Aðayý ha? Vay anasýný!
Süleyman:
Ne belledin ya, dedi.

Durdu, Memede inanmaz, hayret dolu gözlerle bakarak:
Tüfeðin yok herhalde kardaþ, dedi. Abdi Aðayý hakladýðýna iyi
yapmýþsýn. Eline saðlýk. Beþ köyün kanýný emiyormuþ. Aynen sülük
gibi...
Sonra Cabbara döndü:
Cabbar, dedi, þu son baskýndan aldýðýmýz tüfek vardý ya, onu
gömdüðün yerden çýkar da getir. Bir iki fiþeklik de getir. Mermi de
getir.
Bir lokma, incecik çocuðun Abdi Aðayý vurduðuna bir türlü inanamýyordu.
Bu sebepten de ona þüpheli þüpheli bakýyordu.
Bunu sezen Süleyman:
Yalnýz Abdi Aðayý deðil, yiðenini de beraber öldürdü. Anladýn
mý Durdu?
Durdunun þaþkýnlýðý bir kat daha arttý:

Demek yiðenini de beraber ha!
Memed, bu sefer iyice büzülmüþ, ocaðýn baþýnda küçücük kalmýþtý. Üþür gibi
bir hali vardý.
Sýcak çayý, ince belli bardaklara doldurup Süleymanla Memede
verdiler.
Süleyman, bir baba þefkatiyle Memedin üstüne eðildi:
Eþkýyalýk baþlýyor Ýnce Memed, sýký dur!
Ateþe boyuna odun üstüne odun atýyorlardý. Ateþ gittikçe büyüyordu. Sýcak
çoðaldýkça peryavþanlar daha hoþ, daha keskin kokuyordu. Ateþin ýþýðýndan
gökteki yýldýzlar küçücük küçücük, iðne ucu gibi görünüyorlardý.
Durdu:
Sen korkma Süleyman emmi, dedi. Ben varken onun kýlýna hile gelmez.
Süleyman, Durduyu tepeden týrnaða acýyarak süzdü:
Sen, dedi, Durdu, dosdoðru ölüme gidiyorsun.

Durdu:
Neden Emmi? diye güldü.
Süleyman:
Eþkýya olan eþkýya daðýn tepesine böyle ateþ yakmaz. Düþmanýn
karýncaysa da hor bakma. Bu, açýk açýk ölüme gitmek demektir.
Durdu, Süleymamn bu lafýna da kahkahayla güldü:
Bre Emmi, dedi, kim var bu daðýn baþýnda? Kim görür?
Bir gün görmez, iki gün görmez... Çekirge gibi...
Durdu:
Hiç görmez. Görse de Deli Durdunun üstüne candarma mý gelebilir. Vay Emmi
vay! Sen daha bilmiyorsun Deli Durduyu. Deli Durdu bu daðlarýn kartalý gayri.
Kim uðrayabilir Deli Durdunun semtine?
Süleyman:

Görüþürüz, dedi.
Durdu, lafý deðiþtirmek için Memede sordu:
Abdi Aðaya kurþun sýkarken elin titremedi mi hiç?
Memed:
Yoooo, dedi. Hiç titremedi.
Durdu:
Neresine niþan aldýn?
Memed:
Göðsüne... Tam yüreðinin olduðu yere...
Bunu söyledikten sonra, tarif edilmez bir yalnýzlýk duydu içinden.
Yöresindeki her þey silindi gitti. Bu deli Durduyu hiç sevemedi.
Ýçindeki gariplik bundan mý geliyordu ola? Karþýdaki ateþ karardý. Silah
temizleyenlerin yüzleri karanlýða karýþtý gitti. Kayadaki gölgeler devleþtiler,

sonra da ortadan yok oldular. Esen yel, yalýmlarý günbatýya doðru
yatýrýyordu. Birden Süleymana gözü takýldý. O, neþeliydi. Ak sakallý yüzü
ateþin yalýmýnda türlü türlü oluyor, deðiþip duruyordu.
Memed düþündü ki, Süleyman kendisine çok güveniyor. Garipsemesi
azýcýk azaldý. Sonra da dayanýlmaz bir uyku bastýrdý onu. Olduðu
yerde kývrýlakaldý.
Süleyman:
Çocuklar, dedi. Þuraya ben de kývrýlayým. Bizim oðlan uyudu.
Durdu:
Emmi, dedi, benim saðlam bir asker kaputum var, onu örtün
üstüne.
Süleyman:
Getir, dedi.
Kaputun bir köþesini Memedin üstüne örten Süleyman, onun yanýna kývrýldý.
Sonra, öteki eþkýyalar da yattýlar. Bir tanesi nöbetçi kalmýþ, kayanýn

sivrisinde bekliyordu.
Memed taþ gibi uyandý. Donmuþ kalmýþtý sanki. Daha gün doðmamýþtý.
Þimdilik doðacaðý da yoktu. Alacakaranlýkta, ocaðýn kýyýsýna sýralanýp
uyumuþ, hala horlayan eþkýyalarý gördü. Gözü nöbetçiyi aradý yörede, hiç
kimseyi göremedi. Ortalýkta horultudan geçilmiyordu. Ýçleri rahat uyumayanlar
horlar. Doðrudur. Memedin içine, birkaç günden beri ilk defa korku girdi.
Þimdi, ikicik, iki tek kiþi gelse, bu horul horul uyuyanlarýn hepsini bir
çýrpýda vurur, býyýðýný da bura bura giderdi. Tüfeðinin aðzýna kurþun
verdikten sonra, nöbete durdu.
Ýlkin Durdu, arkasýndan da ötekiler uyandýlar. Süleyman da
uyandý onlarla birlikte.
Durdu, gözlerini ovuþturarak:
Nöbetçi, diye seslendi:
Memed:
Buyur Aðam, diyerek kayadan indi. Hiçbir þey yok. Kimseyi
de görmedim, diye tekmil haberini verdi.

Durdu:
Sen misin Ýnce Memed? diye sordu. Nöbetçi sen misin?
Benim.
Durdu:
Daha þimdi geldin. Dur hele, daha vakit var nöbete. Dur hele...
Memed:
Uykum gelmiyordu da, gittim arkadaþtan aldým nöbeti.
Durdu:
Öyle olur, dedi. Ýlkin adamýn daðda, bir hafta uykusu gelmez.
Yüreðine bir gariplik, bir çaresizlik çöker. Dünyada yalnýz kalmýþ gibi
olur.
Süleyman uykulu uykulu:
Bak hele þu bizim deliye, bakýndý hele, neler de biliyor! diye

alay etti.
Durdu:
Bre Süleyman emmi, dedi, sen de bana hiçbir þeyi yakýþtýramýyorsun.
Nolacak bu benim halim?
Ortalýk yavaþ yavaþ aydýnlanýyordu. Daha güneþ görünmemiþti.
Ama, karþý daðýn doruðuna gün vurmuþtu. Doruk ýþýk içinde, daðýn
geriye kalan yerleriyse karanlýktý. Doruktan, gün yavaþ yavaþ aþaðýlara
indi. Biraz sonra da karþýki sýrtýn arkasýndan güneþ çýktý.
Süleyman, hiç cevap vermedi Durduya:
Saðlýcakla kalýn, dedi, Memedi alnýndan öpüp yürüdü:
Durdu:
Süleyman emmi, bir çayýmýzý iç de öyle git, diye arkasýndan
koþtu. Bir çayýmýzý... Vallahi içmeden bir yere salmam seni.
Süleyman:

Saðol yavrum. Ziyade olsun.
Ceketinin kolundan yakalamýþtý:
Bir çayýmýzý içmeden seni göndermem, diyordu. Bin yýlýn bir
baþý daðýma gelesin de... Bir çay içmeden ha!.. Salar mýyým seni?
Süleyman, kendi kendine:
Bu deliden kurtuluþ yok, dedi. Döneyim bari, dedi. Boynunu
büktü.
Durdu:
Ateþi iyice yakýn! diye emir verdi.
Süleyman:
Þimdi de dumaný görünür.
Durdu:
Ne yapayým? Ateþ yakmayayým da ne yapayým? Onu da sen göstersene bana.

Süleyman:
Ben sana hiçbir þey öðretemem oðlum, dedi. Bütün çarelerini
kendin yaratacaksýn.
Deli Durdu düþündü. Baþýný bir iki kere salladý. Fesin altýndan
kara kakülleri çýkmýþ, kývrýþarak alnýna dökülmüþtü.
Süleyman sözünü sürdürdü:
Fakir fýkaraya zulmetmeyeceksin. Haksýzlara, kötülere istediðini
yap. Cesaretine hiç güvenmeyeceksin. Kafaný iþleteceksin. Yoksa yaþayamazsýn.
Burasý daðdýr. Demir kafese benzer.
Çay çabuk piþti. Ýnce belli bardaðýn ilkini gene Süleymana verdiler.
Çay buðulanýyordu sabah soðuðunda...
Süleyman ayrýlýrken:
Memedin size yardýmý dokunabilir. Ýlk günler hoþça görün Memedimi.
Ýncitmeyin. Kendi haline býrakýn. Birkaç günde alýþýr.

Ayrýldý. Elindeki deðneðe çöke çöke inmeye baþladý. Beli bükülmüþtü ama,
gene de çabuk çabuk, bir delikanlý gibi daðdan iniyordu.
Memedin gözleri yaþardý o giderken. Ýçinden, kim bilir ne zaman görürüm bir
daha onu, dedi. Belki de hiç göremem. Gözleri dolu dolu oldu. Dünyada,
diyordu, kendi kendine, þu dünyada ne iyi insanlar var.
Güneþ iyice yekinmiþ, ortalýðý ýsýtýyordu. Durdu, bir taþin dibinde oturup
kalmýþ Ýnce Memedi çaðýrdý:
Gel bakalým Ýnce Memed, þu yeni tüfeðini bir tecrübe et! Sen,
hiç böyle bir tüfekle ateþ ettin mi?
Memed:
Birkaç kere.
Durdu:
Bak þu kayada bir leke var...
Memed:
Var.

Durdu:
Ýþte ona niþan alacaksýn...
Memed, tüfeðini omzuna çekti. Niþan aldý. Beyaz lekeye ateþ etti.
Durdu:
Ne bileyim ben, diye omuzlarýný silkti. Vuramadýn iþte.
Memed, dudaklarýný geviyordu. Bu sefer tüfeði iyice omzuna yerleþtirdi.
Biraz daha niþan aldý. Tetiðe çöktü.
Durdu:
Ýþte bu sefer tamam, dedi. Ortasýndan. Beyaz lekenin oradan hafif
bir duman çýkýyordu.
Memed, þaþkýn þaþkýn:
Peki öteki neden deðmedi ya? diye sordu.
Durdu:

Peki, dedi, Ýnce Memed, sen her attýðýný vurur, musun?
Memed:
Bilmem, dedi, gülümsedi.
Durdunun uzun yüzü gerildi. Genç olmasýna karþýn, Durdunun
yüzü kýrýþýk içindeydi. Aðzý çok büyük, dudaklarý incecikti. Sað yanaðýnýn
üstünden saçlarýnýn içine kadar, uzun bir yanýk izi vardý. Çenesi
sivriydi ama, çok güçlü görünüyordu. Daima gülerdi. Gülüþünde bir
acýlýk vardý.
Ýnce Memed, sende iþ var yavrum.
Ýnce Memedin utangaç bir çocuk gibi yüzü kýzardý. Önüne baktý.
Arka arkaya üç defa ýslýk çalýndý aþaðýdan. Kulak kabartýp dinlediler.
Cabbar:
Haberci geliyor Aðam, diye seslendi.
Az sonra da haberci soluk soluða çýktý geldi. Daha soluðunu alamadan:

Aþaðýdan, Çanaklýnýn düzünden Akyola doðru beþ kadar atlý gidiyor.
Hepsinin de üstü baþý düzgün... Paralý adamlara benziyorlar.
Durdu, hazýrlanmakta olan adamlarýna:
Haydi çabuk hazýrlanýn, herkes bolca kurþun alsýn, diye emir
verdi. Birkaç ocak daha söndürecek Deli Durdu.
Sonra Memede:
Bak, dedi, Ýnce Memed!
Beyaz yere niþan aldý. Kaya duman içinde kaldý, açýldý.
Öðündü:
Nasýl Ýnce Memed?
Tam ortasýndan.
Öteki:

Yaa ortasýndan, diye gülümsedi.
Sonra ortaya bir göz kýrptý:
Bu ilk avýndýr Ýnce Memed. Sýký dur.
Memed, buna cevap vermedi.
Durdu:
Tamam mý arkadaþlar?
Ötekiler:
Tamam.
Sýk meþeler arasýndan geçen yola indiklerinde gün öðle oluyordu.
Yolun bir yanýna elli adým elli adým arayla siperlendiler. Bir
tanesi de çok ileriye gözcü durdu.
Az sonra yolun ortasýnda, önünde zayýf, bacaklarý bacaklarýna dolanan boz
bir eþek bulunan karmakarýþýk, gök kýr sakallý, uzun býyýklarý bütün aðzýný
örtmüþ, býyýklarýnýn ucu sigara dumanýndan sapsarý kesilmiþ, sarýlýðý ta

uzaktan belli olan gözlerinin yöresi kýrýþ kýrýþ, kocaman, ayaklarý toza
belenmiþ, yamalý þalvarý yalpa vurarak birisi göründü. Usuldan, oynar gibi
yürüyerek, bir türkü söylüyordu. Kendi kendine oyunlar yapýyordu küçük
küçük. Gülümseyerek türküyü dinlediler:
Çamdan sakýz akýyor
Kýz niþanlýn bakýyor
Koynundaki memekler
Turunç olmuþ kokuyor
Aman aman kara kýz
Zülüfünü tara kýz
Baban bekçi tutmaz mý
Koynundaki nara kýz
Durdu:

Teslim, diye baðýrdý. Yakarým. Türkü kesiliverdi. Adam olduðu yerde
kalakaldý.
Teslimim baba, dedi. Teslimim. Ne var yani?
Deli Durdu, siperinden yola atladý:
Soyun!
Adam, þaþtý kaldý:
Neyi soyunayým Aðam?
Durdu:
Üstündekileri...
Adam güldü:
Þaka etme Allahaþkýna. Benim elbiseleri ne yapacaksýn? Býrak da
beni gideyim. Çok yorgunum. Tabanlarýmýn sýzýltýsýndan yýkýlacak gibiyim.
Býrak beni güzel Aðam...

Durdu:
Sen soyun soyun hele, diye kaþlarýný çattý.
Adam; þüpheli þüpheli, yüreði ikircikli, þaka mý ediyor, yoksa
ciddi mi diye Durdunun gözlerinin içine yaltaklanan bir köpek sevimliliðinde
gülümseyerek bakýyordu.
Durdu, sertçe:
Haydi haydi bekleme, diye çýkýþtý.
Adam, hala inanmayarak gülümsüyordu. Durdu kaþlarýný çatýp,
adamýn bacaðýna þiddetli bir tekme attý. Adam, acýdan baðýrdý.
Durdu:
Çýkar diyorum sana. Çýkar!
Adam, yalvarmaya baþladý:
Paþa efendi, ben senin ayaklarýný öperim. Elleripi de öperim.

Benim hiç elbisem yoktur ki... Ben çýrýlçýplak kalýrým. Anadan
doðma...
Þahadetparmaðýný aðzýna soktu sonunda, çýkardý:
Aha iþte böyle çýplak, böyle rut... Yoktur baþka Paþa efendi.
Senin ellerini öperim. Ayaklarýný da... Alma benim elbiseleri...
Sen çok büyük bir paþa efendisin. Ne yapacaksýn benim partallarýmý? Ellerini
öperim, ayaklarýný da...
Durdu:
Ulan it oðlu it, çýkar diyorum sana. Paþa efendi! Paþa efendi!
Adam, durmadan yalvarýyordu. Sonra da aðlamaya baþladý:
Ben beþ aylýk gurbetten geliyorum. Çukurovadan. Çalýþmadan
geliyorum.
Durdu sözünü kesti:
Demek paran da var?
Adam, çocuk gibi burnunu çeke çeke aðlýyor:

Beþ aylýk gurbette ölmüþüm... Çukurovanýn sinekleri öldürmüþtür beni...
Durdu tekrar etti:
Demek paran da var?
Adam:
Azýcýk var, dedi. Þu ihtiyar halimle çeltikte çalýþtým. Çamurun
içinde, öldüm Çukurovada. Þimdi evime gidiyorum. Etme bunu
efendim. Çýrýlçýplak gönderme beni çoluk çocuðumun arasýna...
Durdu, daha çok kýzdý:
Daha iyi ya. Çýkar çýkar...
Adam, kývranýyordu. Durdu, hançerini çekti. Hançer pýrýl pýrýl
etti güneþi görünce... Ucunu azýcýk adama batýrdý. Adam, havaya
hopladý, baðýrdý:
Öldürme beni, dedi. Çoluk çocuðumu göreyim. Çýkarayým elbiseleri.
Senin olsun.

Siperliktekiler gülüyorlardý. Bu iþe yalnýz Memed içerlemiþti. O
yýrtýcý kaplan ýþýðý gözlerine gelip çakýlmýþtý. Durdudan tiksindi.
Adam, telaþla, korkuyla elleri birbirine dolaþarak ceketini,
þalvarýný çýkarýrken Durdu:
Ha þöyle iþte, diyordu. Ha þöyle... Adamý ne üzersin bre
adam?
Adam elleri titreye titreye elbiselerini çýkarýp bir tarafa koydu.
Durdu:
Donu da, gömleði de çýkar, diyerek baðýrdý. Hançerin ucunu
da bir daha batýrdý.
Adam, hem titriyor, hem gömleðini çýkarýyordu:
Peki Aðam, Paþam öldürme beni. Hepiciðini çýkarayým.
Gömleði de çýkardý, elbiselerinin üstüne koydu. Mintaný yoktu
zaten.
Durduya, bu sefer yalvarýrcasýna, boynunu büktü baktý.

Durdu:
Haydi haydi, dedi. Bakma gözlerimin içine. Donu da çýkar.
Adam, donu da güç bela çýkarabildi. Titremekten elleri uçuyor
gibiydi. Elleriyle önünü kapatarak koþa koþa eþeðine doðru gitti. Eþek,
yolun kýyýsýnda durmuþ otluyordu. Sol eliyle yularýndan tuttu çekti.
Bacaklarý çöp gibi ince, kýllýydý. Bacak adaleleri kemik gibi sert
dýþarý çýkmýþtý. Ýçeri doðru çekik karný kýrýþ kýrýþ, aynen bir pösteki
gibi...
Göðsünün kýllarý aðarmýþtý. Kirliydi. Saman kiri. Kamburdu. Omuzlarý da
düþmüþtü. Bütün teni de pire, böcek yeniði ile doluydu, Kýrmýzý kýrmýzý.
Büyük lekeler kaplamýþtý her yerini. Hasýr gibi. Ýþte Memed, önünden geçen
yolcuyu böyle görüp bir kat daha acýdý.
Bu sýrada yolun öteki ucuna diktikleri nöbetçi:
Geliyorlar, diye onlara koþuyordu.
Durdu:

Atlýlar geliyor, dedi.
Siperdekiler, hala bir eliyle önünü kapatmýþ, yavaþ yavaþ gitmekte
olan pörsümüþ vücutlu ihtiyara gülüyorlardý. Adam beþ on adým gidiyor,
sonra dönüyor, hasretle, korkuyla elbiselerine bakýyordu.
Gidiyor, gidiyor, durup bakýyordu.
Durdu, ona seslendi:
Gel, dedi. Gel de al öteberini. Bizim avlar geliyor. Kurtardýn
yakayý...
O, büzülmüþ, bitmiþ gibi görünen ihtiyar, kendinden beklenilmyen bir
çeviklikle koþa koþa geldi bir paçavra yýðýný olan, kayýþ gibi
kirlenmiþ elbiselerini kucakladý. Koþa koþa geri döndü. Eþeðin önünde,
habire koþuyordu. Memedin yüzü kapkara kesilmiþti. Elleri de
titriyordu. Elindeki tüfeðin içinde ne kadar kurþun varsa, bir tanesini
araya vermeden hepsini Durdunun kafasýna boþaltmak istiyordu. Yani
boþaltmamak için kendini zor tutuyordu.
Durdu, bu sefer daha gür:
Teslim, diye baðýrdý.

Gelen beþ atlýnýn beþi de birden, atlarýnýn baþýný çektiler.
Bir adým daha atar, kýpýrdarsanýz yakarým. Alimallah yakarým.
Siperdekilere seslendi:
Ben, onlarýn yanýna gidiyorum. Davranacak olurlarsa, hepiniz
her yerden ateþ edeceksiniz.
Sallana sallana, ortada hiçbir þey yokmuþ gibi atlýlarýn yanýna
vardý.
Ýnin atlardan, dedi.
Ötekiler, hiç ses çýkarmadan atlardan indiler.
Atlarýn takýmlarý gümüþ savatlýydý. Adamlarýn hepsi de iyi giyinmiþti.
Ýki tanesininki þehirli giyimiydi. Beþ atlýdan birisi on yedi yaþlarýnda
gösteren bir çocuktu.
Durdu, siperdekilere yeniden seslendi:

Üç kiþi daha gelsin.
Tam bu sýrada on yedi yaþlarýnda gösteren çocuk, yüksek sesle aðlamaya
baþladý:
Beni öldürmeyin nolursunuz? Ne isterseniz alýn. Beni öldürmeyin.
Durdu çocuða:
Aslaným, dedi, çýrýlçýplak, anadan doðma olacak, ondan sonra
gidebileceksin.
Çocuk, birden bir sevinç çýðlýðý attý:
Öldürmeyeceksiniz ha?
Elbiselerini çabuk çabuk soyarken:
Demek öldürmeyeceksiniz? diye minnetle soruyordu. Göz açýp
kapayýncaya kadar, elbiselerini, gömleðini, iç gömleðini, donunu her
þeyini çýkardý. Durduya getirdi:
Al! dedi.

Hiçbir þey söylemeden ötekiler de soyundular. Üzerlerinde, yalnýz
donlarý kaldý.
Durdu:
Donlarý da çýkaracaksýnýz aðalar, dedi. Esas don gerek bana!
Adamlar, gene hiç aðýzlarýný açmadýlar. Donlarýný da çýkarýp önlerini
elleriyle kapattýlar, yola düþtüler.
Atlarý, elbiseleri, neleri varsa her þeylerini aldýlar. Daða doðru
yöneldiler.
Daða çýkarlarken Durdu Memede:
Talihin varmýþ Ýnce oðlan. Bugün kýsmetimiz iyi gitti. Üzerlerinden de
tam bin beþ yüz lira çýktý. Atlarý, elbiseleri de cabasý... Çocuðun
elbiseleri sana iyi gelir. Daha yepyeni. Nasýl da baðýrýyordu it
oðlu it! Caný þekerden tatlý...
Karanlýkkayasýnýn dibine geldiklerinde, Durdu attan iner inmez,
çocuðun elbisesini Memede giydirdi. Baktý baktý da:

Bre Ýnce Memed, dedi, sana ne kadar da yakýþtý, bu it oðlu itin
elbisesi... Aynen mektepli gibi oldun...
Memed, üzerindeki yabancý elbiseyle içinde bir küçülme, bir eziklik
duydu. Boðulur gibiydi. Nereye gideceðini, ne yapacaðýný bilemiyordu.
Yoldan beri içinde tuttuðu, bir türlü sormaya cesaret edemediði soruyu,
ortaya atýverdi bu anda:
Her þeylerini alýyoruz almaya ya bunlarýn. Peki, donlarýný neden
alýyoruz? Bunu anlamadým...
Bunu söyleyince içinde bir hafiflik duydu. Bir an için olsa da üstündeki
yabancý elbiseyi unuttu.
Durdu, Memedin bu sorusuna güldü:
Þan olsun memlekete diye, alýyoruz donlarýný, dedi. Deli Durdudan baþka
eþkýya don almaz. Bilsinler ki bu soyulanlarý Deli Durdu soydu...
11
Yaðmur sonu sýcaðý çökmüþtü. Islak, yapýþ yapýþ bir sýcak... Velinin
ýslak elbisesi vücuduna yapýþmýþ, kana, çamura belenmiþ ölüsünü

Abdi Aðanýn avlusunda bir çulun üstüne yatýrmýþlardý. Yeþil sinekler,
ýslak ýslak parlayarak ölünün üstünde dolanýyorlardý. Bir gariplik, bir
yalnýzlýk içindeydi ölü. Sapsarý kesilmiþ elleri mahzun mahzun iki yanýna
sarkmýþtý.
Abdi Aða, kurþunun birini sol omuzundan yemiþti. Kurþun omzu
deldikten sonra, dönüp kürekkemiðinin altýnda kalmýþtý. Ýkinci kurþun
sol bacaðýndan girmiþ, kemiðe rastlamadan çýkýp gitmiþti. Abdi
Aðanýn yaralarý, daha ormandayken köyün cerrahý tarafýndan yakýlanarak
sarýlmýþtý. Bu sebepten Abdi Aða kan da kaybetmemiþti. Ýllaki
kürekkemiðinin altýndaki kurþun... Çok rahatsýzlýk veriyordu. Ciðerine
iþliyordu.
Abdi Aðanýn biri on dört, öteki on altý yaþýnda iki oðlu vardý:
Oðullarý, akrabalarý, fedaileri, yanaþmalarý baþýna toplanmýþlar, onun
aðzýndan bir çift laf çýkmasýný bekliyorlardý. Oysa hafif hafif boyuna
inleyerek, of çekiyordu. Karýlarý, baþucuna oturmuþlar sessiz sessiz
aðlaþýyorlardý.
Birden tuhaf tuhaf gözlerini açan Abdi Aða:
Yiðenim nasýl? Velim nasýl oldu? diye sordu.

Kadýnlar, birer hýçkýrýkla cevap verdiler.
Abdi Aða:
Demek? dedi.
Köylülerden biri:
Baþýn sað olsun, diye cevap verdi. Sen sað ol Abdi Aðamýz.
Abdi Aða, gözleri parlayarak:
O melunu? diye sordu.
Boyunlarýný bükerek ince bir sesle:
Kaçýrdýk, dediler.
Abdi Aða gözlerini belerterek yeniden sordu:
Ya kýz dedikleri o orospu?
Aldýk getirdik, dediler.

Abdi Aða, gözlerini yumdu, baþýný yastýða koydu. Ýnlemeye baþladý. Bir
zaman sonra gözlerini açtý:
Kýzý dövmediniz ya? diye sordu.
Hiç incitmedik, dediler.
Ýþte bunu çok iyi etmiþsiniz. Bir fiske bile vurmadýnýz ya?
Bir fiske bile vurmadýk, dediler.
Çok iyi yaptýnýz.
Herkes bilirdi ki, köylülerden biri bir kabahat iþlediðinde Abdi
Aða onu dövmezse çok büyük bir kötülük yapacaktýr ona. O adam
ömrünün sonuna kadar, iþlediði suçun cezasýný çekecektir. Eðer döverse
unutulur giderdi suç. Abdi Aðaya karþý suç iþlediklerini sanan
köylüler gelir onun önüne otururlar, dayak yiyinceye kadar önünden
kalkmazlardý.
Gene gözlerini yumdu. Yüzü sapsarý kesilmiþ, uzamýþtý. Bir
zaman sonra tekrar gözlerini açtýðýnda, yüzünden belli belirsiz bir sevinç

dalgasý geçti.
Benimle birlikte ormana gelenlerin hepsi burada mý? diye sordu.
Topal Aliyle Rüstem yok, dediler.
Gidin onlarý da hemen bulun, diyerek kesin emir verdi.
Biraz sonra avlu kadýn çýðlýklarýyla doldu. Velinin anasý, babasý,
köylüleri gelmiþti. Ana, oðlunun üstüne atýlmýþ, kan çamur içindeki
ölüyü öpüyordu. Babaysa bir elini þakaðýna dayamýþ, kaný çekilmiþcesine
duruyordu. Anayý güç bela oðlunun ölüsü üstünden kaldýrýp götürdüler. Baba
da o kaný çekilmiþ haliyle, baþý önünde aðýr aðýr kalktý.
Uzun boylu, ince bir adamdý. Çok uzun bir yüzü, geniþ bir alný vardý.
Ýþlemeli yakasýz bir mintan giyiyordu. Þalvarý çizgili, pamuk kumaþtandý.
Ayaðýna bir ham çarýk geçirmiþti. Çarýðýn, daha tüyleri dökülmemiþti. Ayaða
kalktýktan sonra þaþkýn þaþkýn, elleri yanlarýna düþmüþ kalakaldý...
Yüzünde keder, tarifsiz bir acýlýk çöreklenmiþ kalmýþtý. Oðlunun ölüsüne bir
türlü bakamýyordu. Ýçi götürmüyordu.
Biri, o öyle dikilmiþ dururken, geldi koluna girdi. Abdi Aðanýn
yanýna götürdü. Abdi Aða onu görünce:

Kader, diye baþýný salladý.
Adam, bir boþandý:
Kader kader... Buna kader demezler Abdi Aða! dedi. Bu kader deðil. Bu
kedinin, köpeðin, uçan kuþun, neyin üstüne bu kadar varýrsan birincisinde
korkar, ikincisinde... Üçüncüsünde canýný diþine takar kaplan kesilir...
Parçalar seni. Ýnsanlarýn üstüne bu kadar varmamalý. Almýþ kaçmýþ...
Allah belalarýný versin. Ko gitsinler... dedi.
Sonra durgunlaþtý. Eski, kaný çekilmiþ halini gene aldý. Sanki odaya
girdi gireli ne konuþmuþ, ne kýmýldamýþtý. Taþ gibi durup durmuþtu
olduðu yerde.
Abdi Aða, diþlerini gýcýrdatarak:
Bilseydim bunu yapacaðýný... Bir bilseydim... Bir bak onlarýn baþýna
neler getireceðim. O melun da, o oruspu da bin kere ölümü arayacaktýr. Bin
kere... Aratacaðým... Bunu kor muyum onlarýn yanýna? Öyle mi sanýyorsun? Bir
çam aðacýna baðlayacaðým onlarý, altýndan ateþ vereceðim. Þimdi nasýl olsa
yakalanýr o.

Yanýndakilere sordu:
Takibine çýkýldý mý?
Akþamdan beri...
Karakola adam gönderildi mi?
Akþamdan gönderildi.
Candarmalar daha gelmediler mi?
Akþama doðru ancak gelirler. Hükümete haber göndermiþler,
müstantiði bekliyorlar, doktoru da bekliyorlar her halde...
Abdi Aða:
Doktor olmayýnca, olmaz, dedi. Onlar gelmeden benimle ormanda
bulunanlarýn hepsi gelsin. Burada mutlak eksiksiz bulunmalýlar...
Bir yanaþma:
Topal Aliyle Rüstem dýþardalar, dedi.

Abdi Aða:
Demek hepsi tamam oldu?
Tamam, dediler.
Abdi Aða:
Öyleyse hepsi yanýma gelsin. Odada kimse kalmasýn. Hiç kimse...
Ölen çocuðun babasý o donmuþ haliyle kalktý, aðýr aðýr dýþarý
çýktý. Bir kere olsun Abdi Aðanýn yüzüne bakmadý. Onun arkasýndan,
odada baþka kim varsa hepsi çýktý.
Onlarýn yerine ormanda bulunanlar geldiler, oturdular. Abdi
Aðanýn karþýsýnda da halka oldular. Meraktaydýlar. Ýfadenizi þöyle
verin, böyle verin diyeceðini biliyorlardý. Bir hükümet iþi oldu
muydu, onlar kendiliklerinden hiçbir þey söyleyemezlerdi. Ne söyleyeceklerse,
Abdi Aða onlarý karþýsýna alýr ezberletirdi. Ondan sonra geçerler hükümet
adamýnýn karþýsýna bülbül gibi þakýrlardý. Ezberledikleri bitip de baþka
soru karþýsýnda kalýrlarsa, gerisini bilmiyorum derlerdi.

Ne sorarlarsa sorsunlar, bilmiyorumdu karþýlýðý. Abdi Aða,
bu sefer teker teker hepsinin yüzüne baktý. Hepsinin de yüzü sapsarýydý.
Bir zaman da gözlerini onlarýn yüzünden alýp, önüne eðdi. Sessizce
öyle kaldý. Baþýný kaldýrdýðýnda teker teker delici bakýþlarýný üzerlerinde
dolaþtýrdý. Dudaklarý usuldan kýpýrdadý. Zayýf bir sesle:
Beni dinleyin kardeþler, dedi. Önce elinizi vicdanýnýzýn üstüne
þöyle bir koyun... Koydunuz mu? Haaa iþte ondan sonra bir düþünün...
Sizlere soruyorum þimdi: Yal döktüðünüz kapýnýzdaki köpek, sizi dalar,
çoluðunuzu çocuðunuzu öldürürse ne yaparsýnýz? Bunun cevabýný isterim
sizden... Eliniz vicdanýnýzýn üstünde... Ondan þaþmayýn...
Bakýþlarýný her birinin üstünde uzun zaman durdurarak gene
teker teker baktý.
Bir cevap söyleyin. Ne yaparsýnýz siz olsanýz?
Bu sefer de þiddetli þiddetli gözlerini bir yýldýrým hýzýyla üzerlerinde
gezdirdi.
Siz olsanýz ne yaparsýnýz, söyleyin.
Mýrýltý halinde:

Olacak olur, dediler.
Abdi Aða gözlerini belerterek:
Yani?
Senin dediðin Aða, dediler, Sen bilirsin.
Bunu duyunca Abdi Aða, sanki mühim þeyler söylemiþler gibi,
onlarý tasdik edercesine:
Hah, iþte kardaþlar, benim itim benim çocuðumu daladý. Çocuðumu, beni
parçaladý. Bir tanesi kaçtý gitti. Yakalanacaktýr. Kuþ olup uçsa, gene
yakalanacaktýr. Kurtuluþ yok. Burda onun suç ortaðý kaldý.
Bütün kötülükler bu kýzýn yüzünden oldu zaten. Bütün suç da
onun... Oðlaný da kýz vurdu yani... Gözümüzle gördük ki Veliyi kýz
vurdu. Ýkisinin elinde de tabanca vardý. Hepiniz gördünüz. Önce
melun beni hedef aldý ateþledi. Sonra da kýz, oðlaný hedef aldý ateþledi.
Abdi Aða, dýþarý baðýrdý:
Çocuklar, biriniz buraya gelsin.

Ýçeriye büyük oðlu girdi.
O silahý getir oðlum, dedi.
Oðlan odadaki, duvara oyulu bir dolaptan yepyeni bir tabanca
çýkardý babasýna verdi. Abdi Aða elindeki tabancayý yanýndakilere
uzattý:
Teker teker bakýn, dedi. Kýzýn elinden aldýðýnýz bu tabanca
mý? Veliyi vuran tabanca bu tabanca mý? Ýyi bakýn...
Tabanca elden ele dolandý, geri Abdi Aðaya geldi.
Gördünüz deðil mi? dedi Abdi Aða.
Gördük, dediler.
Bu tabanca kýzýn elindeki, Veliyi vuran tabancadýr. Kýz Veliye
ateþ etti. Veli yere düþünce, tabanca da kýzýn elinden topraða düþüverdi.
Yerden tabancayý Hacý aldý. Kýzý da Hacý tuttu. Hepiniz gördünüz
bunu. Öyle deðil mi Hacý?

Hacý, kýsa boylu, çakýr gözlü, kocaman burunlu, zamanýndan
önce yaþlanmýþ, yýrtýk yamalý elbiseli, yüzü gözü kir pas içinde, býçak
görmemiþ, karmakarýþýk saçlý sakallý, toza batmýþ çýkmýþ gibi bir
adamdý.
Öyle oldu canýný sevdiðim Aðam. Tam öyle oldu iþte. Tabanca
yere düþünce... Yani yere düþünce canýný sevdiðim Aðam, yerden ben
aldým. Kýz, arkasýný dönmüþ kaçýyordu. Yani oðlanýn elini tutmuþ...
Oðlan dediðim o melun Ýnce Memed var ya, iþte o. Onun elini tutmuþ
ikisi birden kaçýyorlardý. Vardým Hatçeye sarýldým. Göndermedim. Gözümün
önünde Hatçe vurdu Veliyi. Baþýný salladý. Gözlerini
yaþarmýþ gibi kuruladý. Aaah Veli Aðam. Veli Aðam gibi var mýydý?
Kötüler kýyar zaten babayiðide. Yiðidin yiðide kýydýðýný kim görmüþ
zaten. Aaah Veli Aðam, beþ paralýk bir avrat kurþunuyla giden Veli
Aðam... Gözümün, önünde vurdu kafirin kýzý... Bir de niþan alýyordu
köpoðlunun kýzý... Bir de niþan... Kim bilir nerede öðrenmiþ...
Abdi Aða:
Duydunuz ya, dedi. Hepiniz böyle gördünüz deðil mi? Zekeriya sen?
Sen de böyle mi gördün?
Aynen böyle gördüm, dedi Zekeriya.

Topal Ali sen?
Topal Ali, çoktandýr patlamaya hazýrlanmýþtý:
Ben, dedi, ben hiçbir þey görmedim Aða. Hiçbir þeycik. Bir iz
sürdüm diye köylü yüzüme bakmýyor. Ne bu köylü, ne de bizim
köylü. Ben geçerken çocuklar bile arkasýný dönüyor. Avradým bile
bana tiksinerek baktý. Konuþmadý benimle. Ben, hiç mi hiçbir þey
görmedim Aða.. Bunu böyle bilesin. Memedin seni vurduðunu bile
görmedim, dedi, ayaða kalktý kapýya doðru hýþýmla yürüdü. Bütün
vücudu isyan kesmiþti. Müþekkel bir isyan gibi yürüdü.
Abdi Aða böyle bir hareketi, böyle bir isyaný hiç kimseden beklemezdi.
Aptallaþtý. Dudaklarý sarktý. Az kendine gelince sinirlendi.
Sinirden baþý sallanmaya baþladý. Arkasýndan koþacakmýþ gibi ona
doðru uzandý:
Topal Ali! Topal Ali! O köyde durma gayrý. Köye varýr varmaz
evini yükle; nereye gidersen git! Bir gün daha kalýrsan evde, adam
gönderir, evini baþýna yýktýrýrým. Duydun mu Topal Ali? diye baðýrdý.
Sonra, kendi kendine:

Namussuzlar, nankörler, ekmeksizler...
Köpürdü:
Hepiniz böyle gördünüz öyle mi?
Hep bir aðýzdan:
Böyle gördük, dediler.
Elinizi alýn da vicdanýnýzýn üstüne koyun köylülerim, kardaþlarým...
Bir karýþ çocuk öldürmeye kalksýn beni... Beþ tane koca köyün
aðasýný... Sahibini... Bir kýz için. Ben ölseydim sizin haliniz neye
varýrdý? Bir düþünün hele! Bir düþünün benim yokluðumu... Bir kýz bana
gelin olacakken, gitsin bir baldýrýçýplakla kaçsýn. Bu hangi kitapta
yazar? Elinizi iyice vicdanýnýza koyun... Vicdanýn karýþmadýðý iþte iþ
yoktur. Hayýr gelmez. Ýlle de vicdan...
Tomruk Musa:
Aðamýz için deðil mi, koyduk da gittik, dedi.

Aða takdirle:
Varol Musa, dedi.
Teke Kadir:
Aðamýz için deðil mi? dedi. Hepimiz koyduk gittik.
Aða:
Hepiniz saðolun; dedi. Bu yýl sizlerden ancak mahsulün dörtte
birini alacaðým. Haydi, dedi, hayvanlarý da size baðýþladým. Elinizdeki
hayvanlar sizin olacaktýr. Haydi gidin ellerinizi vicdanýnýza
koyun, hükümete ne söyleyeceðinizi belleyin...
Aðanýn yanýndan neþeli, güleryüzle çýktýlar. Mahsulün dörtte üçü!
Hayvanlar da! Vay anasýný be! Avlunun bir köþesine, elli metre kadar
uzaðýna çömelmiþler, söyleyeceklerini ezberliyorlar...
Hacý efendim... Ýþte bu Hacý efendim, vardý tabancayý yerden
aldý. Kýz, oðlanýn elinden tutmuþ kaçýyorlardý. Kýz, oðlanýn elinden
boþandý... Vardýk yakaladýk...

Hacý sözünü kesti:
Burasý olmadý, dedi. Diyeceksin ki, Hacý, yani ben, vardým,
onlar el ele tutuþmuþlar kaçýyorlardý. Sarýldým Hatçeye... Ben sarýlýnca,
yani Hacý sarýlýnca diyeceksin, oðlan, yani Ýnce Memed, kýzý býraktý kaçtý.
Hacý vardý kýza sarýldý. Hacý kýza sarýlýnca, oðlan, yani Ýnce
Memed, býraktý kaçtý.
Kýz bir niþan alýyordu. Nereden de öðrenmiþ köpoðlunun kýzý?
Niþan aldý Veliye, üç kurþun sýktý. Üçü de deðdi! Vay köpoðlunun
kýzý. Üçü de!... Sonra Veli cansýz yere düþünce, kýzýn da elinden tabanca
yere düþtü. Hacý vardý, iþte bu Hacý tabancayý yerden aldý.
Hacý:
Tamam, dedi. Ýþte böyle oldu. Onlar gelinceye kadar, daha
iyice ezber ederiz.
Öðlen sonuydu ki, önde iki süngülü candarma, arkada doktorla
savcý, candarma gedikli çavuþu gelip Abdi Aðanýn evine indiler. Avludaki
ölünün üstüne çiçekli bir yorgan atýlmýþ, ölünün sapsarý kesilmiþ
kolu, yorganýn dýþýna çýkmýþtý.

Doktor, genç, mavi gözlü, kýza benzer bir adamdý. Attan inince,
ölüye tiksintiyle baktý. Yorganý üstüne geri örttü. Gömebilirsiniz, dedi.
Asýk suratlarla içeri gidip Abdi Aðanýn yanýna oturdular. Çok yorulmuþlardý.
Üçü de Abdi Aðayý kasabadan tanýyordu. Candarma gediklisi Abdi Aðanýn çok
dostuydu. Bu olaydan duyduðu kederi, her fýrsatta, durup durmaksýzýn ortaya
atýyordu.
Hiç üzülme sen Aða, dedi. Katili ben elimle koymuþ gibi bulurum.
Getiririm. Cezasýný bulur. Onun için sen hiç üzülme... Takibine dört tane
candarma gönderdim.
Çavuþ beraberinde daktilo da getirmiþti. Daktilo heybeden çýkarýlýp,
ekmek tahtasý üzerine kondu. Bir de candarma gönderdiler. Hatçeyi
getirttiler. Kýzýn ifadesini aldýlar. Kýz, ifadesinde olayý olup
bittiði gibi anlattý. Ýfade zapta geçirildi. Onun arkasýndan olayda bulunmuþ
þahitlerin ifadeleri alýndý. Önce Hacý ifade verdi. Olayý baþtan sona
kadar anlattýktan sonra:
Memed, Abdi Aðaya ateþ ederken, bir de baktým bu kýz, yani bu
Hatçe elinde bir tabanca niþan almýþ, bir de niþan almýþ ki... Veliye
ateþ ediyor. Veli, yandým anam diyerek yere düþünce Hatçe de

dondu kaldý. Tabanca da elinden düþtü. Ben vardým tabancayý çamurun
içinden aldým. Memed, kýzý, yani bu Hatçeyi kolundan tutmuþ kaçýyorlardý.
Vardým üstlerine atýldým. Ýkisini de tuttum. Memed kaçtý. Ben kýzý
býrakmadým. Yaaa býrakmadým. Býrakmadým iþte. Býrakýr mýyým!
Hatçe, Hacýnýn bu ifadesine þaþtý kaldý. Ne demek istiyordu
Hacý, anlamadý.
Savcý:
Veliyi senin vurduðunu söylüyor, dedi, ne diyorsun Hatçe?
Hatçe:
Yook, dedi. Ben nasýl vururmuþum kocaman adamý?
Hiç de olay bu Hacýnýn dediði gibi olmamýþtý. Neden böyle söylüyorlardý
acaba?
Sonra, Zekeriyanýn ifadesi alýndý. O da týpký Hacý gibi söyledi.
Ne bir sözcük az, ne de bir sözcük fazla. Þahitlerin hepsi ayný
ifadeyi verince Hatçe kendi aleyhinde bir þeyler sezinledi. Yüreðine korku
düþtü. Gözlerinden de yaþlar sýzýyordu.

Savcý þahitlere tabancayý gösterdi:
Bu tabanca mýydý Hatçenin elindeki? diye sordu.
Yaa iþte bu tabancaydý, diye cevap verdiler.
O gece Abdi Aðanýn evinde misafir kaldýlar. Altlarýna çifte döþekler
serildi. Þereflerine kuzular kýzartýldý. Toprak kýzartmasý. Savcý dað
köylüklerine her geliþinde toprak kýzartmasý yaptýrýrdý. Etin en
lezzetli piþme biçimi, mutlak toprak kýzartmasýdýr.
Gece, Hatçeyi de yandaki odaya hapsettiler. O gece hiçbir þey düþünemeyen
Hatçe, baþýný iki dizinin üstüne koyarak, sabahlara kadar sessiz sessiz
aðladý. Sabah olunca, Hatçeyi hapsedildiði odadan çýkarýp iki candarmanýn
önüne kattýlar. Hatçe mahpusaneye götürülüyordu.
Hiç kendinde deðildi. Ne olacaðýný, ne yapacaklarýný bir türlü bilemiyordu.
Yürürken ayaklarý birbirine dolanýyordu. Bu onun, köyünden uzaklara gitmek
için ikinci çýkýþýdýr. Birincisinde yanýnda dayanaðý, sevdiði vardý. O zaman
nereye gideceðini, ne yapacaðýný biliyordu. O zaman sýcacýk bir tarla, bir
ev hayalinin peþinde koþuyorlardý. Þimdi ise yüreðinde bir korku, bir
umutsuzluk var. Bu adamlarýn kendisine ne yapacaklarýný düþünüyor. Köyden

ayrýlýrken anasý bile gelmemiþti kendisini uðurlamaya... Kýz arkadaþlarý bile
gelmemiþti. Bu, gücüne gidiyordu iþte. Bu öldürüyordu onu. Kendini dayanýlmaz
bir efkara kaptýrmýþ gidiyor. Bazý bazý da hiçbir þey duymuyor, düþünmüyor,
görmüyordu. Yalnýz, arada bir; kendine gelince, iki yanýndaki candarmalara
bakýp ürperiyordu. Hatçe için ötesi karanlýk. Her adýmda biraz daha karanlýða
gömülüyordu. Gözlerinin önünde dev gibi bir hükümet... Candarmalar... Önde
giden iki hükümet adamý...
Ertesi gün kasabaya geldiklerinde Hatçe bitmiþti. Yorgundu. Sürünür
gibiydi. Kasaba, içine bir hoþluk verdi. Yüreðine de azýcýk emniyet geldi.
Korkusu azaldý. Memedi anýmsadý. Memed, durup durmaksýzýn bir sarý pýrýltý
anlatmýþtý. Portakallarý, sütbeyaz çakýl taþlarýný, akan suyu, kebap
kokusunu... Bir evin önünde leylek yuvasý gibi, bir oda varmýþ cýncýktan.
Hangi ev acaba? Bir evin camýna gün vurmuþ kýzartmýþtý. Kýrmýzý cýncýk
takmýþlar pencereye... Birden burcu bulandý. Memed olduðu gibi geldi
gözlerinin önüne dikildi.
Neredeydi þimdi ola? Memedi yakalarlarsa öldürürlerdi. Benim yüzümden
fýkara, dedi.
Candarma dairesinin altýndaki nezaretin tabaný çimentodur.
Ayak bileklerine kadar suyla doludur. Neden suyla duludur, niçin
böyle etmiþlerdir, belli deðil. Pis pis hela kokar üstelik de.

Karanlýktýr.
Mazgal deliði gibi tek penceresi vardýr. O da kapalýdýr sýký sýkýya...
Hatçeyi oraya attýlar iþte. Bir gece orada kaldý. Tabii gene gözlerine
uyku girmedi. Uyuyacak da bir yer yoktu ama, gönlü rahat olsaydý
ayakta da uyurdu. Koskocaman, derya misali bir karanlýk içinde
erimiþ gibiydi. Kapýyý açmalarýný da dört gözle bekliyordu. Kapý açýlýnca
kurtulacaðýný sanýyordu. Sabah olduðunu tahmin ediyordu. Hiçbir
yerden, kapý aralýðýndan bile ýþýk sýzmýyordu ama, gene de sabah olduðunu
tahmin ediyordu.
Birden kapý açýldý. Iþýk, kurþun gibi aðýr, ona çarpýp sersemletti..
Aradan epeyce zaman geçincedir ki, ancak yavaþ yavaþ kendine gelebildi. Bu
sýrada bir candarma onu kolundan tutmuþ dýþarý çekiyordu.
Dýþarý, bir sürü insan birikmiþti. Hatçe dýþarý çýkýnca, bütün baþlar ona
çevrildi. Ýþte niþanlýsýný öldüren kýz! lafý da kulaðýna kadar
geldi. Anladý ki bütün bu kalabalýk kendisi için birikmiþ. Kalabalýða
bir kere olsun, baþýný yerden kaldýrýp da bakmadý. Öylecene kalabalýðýn
ortasýndan geçti gitti. Ýki yanýndaki candarmalar þimdi ona korku
deðil, güç veriyorlardý.
Çok yaþlý bir yargýcýn önüne çýkardýlar. Yargýç, türlü deneylerden,

belalardan geriye kalmýþ yaþlý, gerdaný sarkmýþ, pos býyýklý birisiydi.
Kýzýn kimliðini saptadýktan sonra sordu:
Mustafa oðlu, Veliyi vurduðun iddia ediliyor, doðru mu?
Hatçe, saf saf:
Veliyi ben öldürmedim vallaha, dedi. Ben neyle adam öldürürüm? Ben,
elime tabanca almaktan korkarým.
Yargýç, köylüleri, köyün kadýnlarýný çok iyi tanýrdý. Yýllardýr, binlercesini
dinlemiþti. Hatçenin suçsuz olduðunu hemen anladý. Anladý ama, onu tutuklamak
zorunda da kaldý. Kanýtlar güçlüydü.
Kadýnlar koðuþu hapisaneye sonradan eklenmiþ bitiþik bir odadadýr.
Badanalarý dökülmüþtür... Duvarlar, kan lekesi içindedir. Þimdiye dek duvarda
yüzlerce, binlerce sivrisinek öldürülmüþtür. Bu kan lekeleri onlardandýr.
Tavan, tahtalar, pencereler, mertekler çürümüþ, çürümekte...
Ortalýk nem kokuyordu. Sidik kokuyordu. Kapýnýn arkasýnda bir
teneke vardý. Gardiyan gelmiþ ona göstererek, gece sýkýþýrsa kullanabileceðini
söylemiþti.

Hatçe, istemeye istemeye, gardiyanýn getirdiði ekmekten bir parçacýk
kýrdý aðzýna attý. Çiðnedi çiðnedi yutamadý. Tükürdü.
Ertesi gün, daha ertesi gün de bir þey yiyemedi. Ýçinde bulunduðu
dünya kötü bir iþkence dünyasýydý. Bir türlü alýþamýyordu. Ýçeri düþtüðünün
üçüncü günüydü ki anasý çýkageldi. Anasýnýn aðlamaktan gözleri kýzarmýþtý.
Hapisane penceresinin önüne oturup:
Kýzým kýzým, kýnalý kýzým! Neydi bu senin baþýna gelenler?
dedi. Niçin vurdun elin oðlunu?
Kýz, ilk olaraktan isyanla, hýnçla konuþtu:
Ben nasýl öldürürüm elin oðlunu? Ben, elime silah aldým mý hiç?
Bilmiyor musun? diye baðýrdý.
Kadýn, bu isyan karþýsýnda yumuþadý. Kýzýnýn bu iþi yapamayacaðýný hiç
düþünmemiþti.
Ben ne bileyim kýnalý kýzým! Herkes, Veliyi vuran Hatçedir,
diyor. Ben ne bileyim kýnalý kýzým? Gider arzuhalciye arzuhal yazdýrýrým.
Benim kýzým silahtan korkar derim. Yaaa... Abdi Aða bana haber
salmýþ, arzuhal ne yazdýrýp uðraþmasýn, demiþ. Onun haberi olmadan,

senin için bir arzuhal yazdýracaðým kýnalý kýzým. Beni öldüreceðini de
bilsem arzuhal yazdýracaðým. Yaa kýnalý kýzým. Senin hiç suçun yok.
O gavur yapýlý Ýnce Memed vurdu elin oðlunu. Senin üstüne atýyorlar. O gavur
yapýlý Ýnce Memed yok mu yýktý evimi... Senin için iyi bir arzuhal
yazdýracaðým kýnalý kýzým. Gidip aðlayacaðým arzuhalciye. Ben gidiyorum kýnalý

kýzým.
Köyden getirdiði yiyecek dolu çýkýný pencereden uzattý.
Ben arzuhalciye gidip her þeyi yazdýrýrým. Hükümet okursa onu,
senin suçun olmadýðýný anlar... Hükümet de insan... Onun da merhameti var.
Suçsuz yere ne diye seni yatýrsýn!
Anasýnýn gelmesi, onun biraz içini açtý. Hatçe ilk olaraktýr ki, farkýna
vardý: Yeni yapýlmýþ bir evin pýrýl pýrýl, kýrmýzý, temiz kiremitleri, onun
arkasýnda caminin kubbesi, bir kalem gibi ince, dümdüz, sütbeyaz minaresi,
beride duvarýn dibinde kalýn yapraklý bir de incir aðacý, ondan beride de
koskocaman, tozlu bir avlu, avluda oraya buraya giden insanlar görülüyordu
pencereden... Memed, her þeyi anlatmýþ, kýrmýzý kiremidin güzelliðini,
pýrýltýsýný söylememiþti.
Gardiyan geldi kapýyý açtý. Çok sinirli bir adamdý. Sertçe:
Dýþarýya çýkýp hava alabilirsin, dedi.

Öðle, akþam kapýyý birer kere açar, onu dýþarý çýkarýrdý. Þimdiye
kadar dýþarý da çýktýðýnýn farkýnda deðildi. Dünyaya yeniden kavuþmanýn
sevincini duydu.
Hapisanenin büyük kapýsýyla onun koðuþunun yan penceresi
karþý karþýyaydý. Bir iki mahpus onu açýlmýþ, dünyayla az çok ilgili görünce
ona seslendiler:
Bacý be! Aldýrma bacý be! Ýnsan olanýn baþýna her þey gelir. Haklamýþsýn
herifi. Yaþþa bacý! Yaþasýn kara sevda!
Hatçe cevap vermedi. Ýçeri girdi. Memedi düþünmeye baþladý...
Ana, arzuhalci sarhoþ deli Fahriye gitti. Deli Fahri, yýllar önce,
zabýt katipliðinden rüþvetten dolayý kovulmuþtu. Kovulduðu günden
beri de arzuhalcilik ediyordu. Arzuhalcilikten, zabýt katipliðinden kazandýðýnýn
iki üç misli kazanýyordu. Avukattan daha dirayetlidir, diye de ünü
yayýlmýþtý. Gece gündüz sarhoþtu. Dilekçeleri sarhoþ sarhoþ yazardý.
Deli Fahri, baþýný daktilonun durduðu kirli masaya koymuþ
uyukluyordu. Dört bir yanýný raký kokusu sarmýþtý. Ayak sesi duyunca
baþýný kaldýrdý. Bu biçim ayak sesleri, dilekçe yazdýracak insanlarýn

ayak sesleridir. Fahri, yýllarýn verdiði alýþkanlýkla, dilekçe
yazdýracak kimseleri ayak seslerinden tanýrdý. Masasý bir kasap dükkanýnýn
saçaðý altýnda olduðundan yanýndan Her zaman bir sürü insan geçerdi. O,
geçenlerin hiçbirisine baþýný kaldýrýp bakmazdý. Dilekçe yazdýracak
kimse, çok uzakta bile olsa, o baþýný hemen kaldýrýr gelenin gözlerinin
içine bakarak:
Anlat bakalým, derdi.
Anaya da:
Anlat bakalým, dedi.
Kadýn, kaldýrýmýn üstüne oturdu, baþýný duvara dayadý:
Kurban olduðum Fahri efendi, diye baþladý. Baþýmýza geleni
sorma.
Fahri efendi, kurþunkalemini aðzýna sokmuþ emiyordu.
Kurban olduðum Fahri efendi. Benim bir tek kýzým vardý. Bir
tek kýzcaðýzým, kurban olduðum Fahri efendi... Ya kýnalý kýzým
Hatçe... Fahri efendime deyim, aldýlar kýnalý kýzýmý soktular mapusaneye.

Benim kýnalý kýzým mapusanede yatar.
Fahri efendi usul usul aðzýndan kalemi çekti:
Þu senin kýzýn neden dolayý mapusaneye düþmüþ, sen onu anlat
bana, dedi.
Kurban olduðum Fahri efendi, sana deyim de iyi dinle... Kýzýmý
Abdi Aðanýn yiðeni Veliye niþanladýk. Kýnalý kýzýmý. Keklik gibi kýnalý
kýzýmý. O gavur yapýlý, o Ýnce Memed var ya. Dönenin öksüz oðlu,
kýz onunla seviþirmiþ, biz ne bilelim. Bir gece kaçýyorlar. Ýzci Topal
Aliyi bilirsin deðil mi? Onu bilmeyen yok, o gavur bunlarýn izini
sürüyor, bir kayanýn kovuðunda seviþirlerken eliyle koymuþ gibi buluyor.
Oðlan da çekiyor tabancasýný Abdi Aðayý da, Veliyi de vuruyor.
Kaçýyor gidiyor ondan sonra... Ondan sonracýðýma Fahri efendi kardaþýma
söyleyim, daha oðlaný yakalayamadýlar. Oðlanýn yerine de benim kýnalý
Hatçemi aldýlar getirdiler. Keþifçiler mapusaneye soktular benim gül kýzýmý.
O gözü kör olasý öksüz Memedin yüzünden. Göya Veliyi benim kýzým öldürmüþ...
Köylünün hepsi öyle ýspatçýlýk etti. Bir tek Topal Ali ýspatçýlýk edemem
demiþ, onu da Abdi Aða köyden sürdü... Ne bileyim Fahri efendi kardaþ, kýzýn
Veliyi öldürdüðüne ben de inandým. Kocaman bir köy hep bir aðýz olup da yalan
söyleyecek deðil ya, benim kýzýma ne garazlarý var, dedim. O gavur
Abdi yaptýrmýþ onlara bunu... Abdinin dediðinden köylü çýkamaz.

Vay benim akýlsýz baþým... Tuttum da onlara inanýverdim. Ya Fahri
efendi kardaþým... Sonra, geldim kýza, kýnalý kýzýma sordum ki... Ýþ
baþka... Kýnalý kýzým dedi ki, ben silah sýkmasýný ne bilirim ana!
Ben de düþündüm ki kýnalý kýzým silah sýkmasýný bilmez. Silahtan da
korkar üstelik. Bizim evimize silah girmedi hiç. Babasý silahý hiç
sevmez kýnalý kýzýmýn... Hepsi yalan yere ýspatçýlýk ediyorlar kýnalý kýzýmýn
üstüne... Garaz olmuþlar. Fahri efendi Aðam böyle iþte... Benim
kýnalý kýzým tüfekten korkar... Tüfek görse ödü kopar... Hükümete
bunu böylece yaz.
Fahri efendi kaðýdý aldý, eski, her bir yaný dökülmüþ daktilosuna
soktu. Gürültüyle yazmaya baþladý. Hiç durmadan, tam beþ sayfa
yazdý:
Bak kadýným, dedi, okuyayým da iyi dinle. Bak gör nasýl donatmýþým.
Fahri efendi, sigarasýný dudaðýnýn bir o tarafýna, bir bu tarafýna atarak bir
çýrpýda dilekçeyi okudu bitirdi:
Nasýl? diye sordu.
Ana:
Eline saðlýk, çok iyi donattýn, dedi.

Fahri:
Kadýným, dedi, baþkasýna olsa on beþ liraya yazmazdým. Sen
on lira ver. Arzuhali bir donattým ki taþa geçer billahi... Taþa
geçer.
Ana, eli titreyerek, parayý üst üste düðüm attýðý çýkýnýndan çýkarýrken:
Eline saðlýk, dedi. Ýnþallah taþa bile geçer.
Fahri efendi, kýrmýzý onluðu elinde evirir çevirirken dilekçeyi nereye
götüreceðini, ne söyleyeceðini ona iyice anlattý. Kadýn kalkýp giderken:
Kusura kalma Fahri efendi kardaþ, dedi. Gelecekte sana yumurta da
getiririm, yað da...
Aldýðý tarif üzeri gitti, dilekçeyi vereceði yeri buldu. Karþýsýnda kýzýný
alýp getiren adamlardan birini görünce, önce korktu, sonra:
Kurban olduðum Aðam, dedi, benim kýzýmý ne diye aldýn getirdin? Aldýn
getirdin de mahpuslara soktun? Benim kýzým tüfek sýkmasýný bilmez ki, adam
öldürsün. Benim kýzým tüfekten çok korkar...

Çocukluðunda bir tüfek görse aðlaya aðlaya gelir benim yakama sarýlýr,
saklanmaya çalýþýrdý. Sana bir arzuhal getirdim. Fahri efendi bir
iyice donattý. Oku da kýzý koyver kardaþ. Ayaklarýnýn altýný öpeyim.
Benim kýnalý kýzýmýn hiç suçu yok. Göðnü düþmüþ, o gavur yapýlý
Ýnce Memedlen kaçmýþ... Herkesin kýzý kaçar. Koyver kýzýmý. Tabanlarýný
öpüyüm kardaþ...
Savcý sert:
Çok ukalalýk etme! Býrak arzuhalini de git! dedi. Mahkeme
adil kararýný verecektir.
Baþýný evraklara eðdi, tekrar yazmaya koyuldu.
Ana, mahpushaneye geldiðinde akþam oluyordu. Hatçe sabahtan
beri onu dört gözle beklemiþti.
Bir arzuhal donattýrdým ki Fahri efendiye, taþa demire, geçer.
Onu bir okusun hükümet, seni hemen býrakýr. Suçsuz olduðunu
anlar býrakýr. Arzuhale, senin silahtan korktuðunu yazdýrdým. Hani
çocukken silah görsen kaçardýn da kucaðýma saklanýrdýn. Ýþte onu da
yazdýrdým. Bir donattý Fahri efendi, tam yirmi liralýk donattý. Amma

benden on lira aldý. Varsýn alsýn kýnalý kýzým için deðil mi, malým da
gitsin, caným da... Bir okusun onu hükümet...
Hatçe:
Keþke öyle olsa, dedi. Sonra anasýnýn gözlerinin içine bakarak,
baþýný önüne eðdi:
Anam, dedi, güzel anam, bana Memedden bir haber getir, bir
daha geliþinde. Ne diyorsun güzel anam? Bana bir haber getir.
Ana kýzgýn:
Zýkkýmýn kökü diyorum, dedi.
Hatçe gözlerini yerden kaldýrýp, yalvarýrcasýna baktý:
Anam anam, sürmeli anam, bak delikte çürüyorum. Memed olmazsa ben
ölürüm. Sen kýzýný öldürmek mi istiyorsun? Ondan bir haber...
Ana:
Zýkkým, dedi. Ýnþallah onu parça parça ederler. Sana ölüm haberini

getiririm inþallah... deyince kýz aðlamaya baþladý.
Ana, bunun üstüne sustu. Uzun zaman kýz aðladý, o bir þey söylemedi.
Sonra:
Gün batýyor kýnalý kýzým, dedi. Ben gideyim gayri.
Hatçe:
Ana... dedi.
Kadýn durdu. Gözlerine yaþ dolmuþtu:
Peki, dedi, sesi karýncalanarak. Senin gül hatýrýn için bir haber
öðrenmeye çalýþýrým. Memedin anasýný bir dövmüþler ki... Belki ölür
fýkara. Fýkara Dönecik. Saðlýcakla kal kýzým, dedi yürüdü. Korkma,
Fahri efendi iyi donattý arzuhalini.
Verdiði dilekçeye çok güveniyordu.
12
Öyle bir karanlýk vardý ki göz gözü görmüyordu. Orman uðulduyordu.

Orman kapkara bir duvar gibi karanlýða gerilmiþti. Ta uzakta,
daðýn doruðuna yakýn yerde, ipil ipil bir ateþ yanýyordu. Aðaçlara
çarpa çarpa el yordamýyla yürüyorlardý. Ama çok gürültülü... Gece
ýslak ýslak kokuyordu. Çam, gürgen, mantývar, peryavþan, çobançýrasý,
ter kokuyordu. Ekþi ter... Püren kokuyordu. Gökyüzünde de bir iki
yýldýz parlayýp sönüyordu.
Aylardan beri bir sürü ev basmýþlar, yol kesmiþler, candarmalarla
çarpýþmýþlardý. Candarmalar öteki eþkýyalarýn arkalarýný býrakmýþ.
Deli Durdu çetesinin üstüne düþmüþtü. Deli Durdu da candarmalarla
alay ediyordu. Oynuyordu. Memed az zamanda kendini göstermiþ,
arkadaþlarýna, Deli Durduya kendini sevdirmiþti. Çeteye yardýmý dokunuyordu.
Durdunun karanlýktan sesi geldi:
Burada kalalým. Bittik. Öldük. Ýki günden beri durmadan kaç
babam kaç, nolacak halimiz böyle! Burada! Sesi hýnçlý, inatçýydý.
Memed yanýna vardý:
Yavaþ. Usul konuþ Aðam.
Durdu:

Nolacak yani? diye hýþýmla konuþtu. Memed deðil de baþkasý
konuþsaydý bu biçimde, bu kadar içerlemezdi. Dün gelmiþ de bugün
eþkýyalýk dersi veriyor.
Düþmanýn karýncaysa da... dedi, Memed.
Durdu:
Eeee sonra?
Memed, Durdunun alayýný fark etmemiþ gibi davrandý.
Yani demem odur ki... hor bakma.
Durdu dayanamadý, içindekini dýþarýya vurdu:
Ohhooo, bre Ýnce Memed, Süleyman Kahya seni bize arkadaþ
deðil, erkanýharp göndermiþ. Karýþma böyle iþlere!
Cabbar Memedin solunda yürüyordu. Hýzlý hýzlý soluk alýyordu:
Memed doðru söylüyor Aða, dedi. Ormanda kalýrsak kuþatýrlar.

Ardýmýzdalar. Habire takip ediyorlar. Keklik gibi avlarlar
alimallah, bir çevirirlerse... Asým Çavuþ böyle bir fýrsat arýyor zaten,
yavaþ...
Memed:
Keklik gibi...
Cabbar:
Arkamýzda az boz candarma yok. Candarmalara köylüleri, bize
düþman eþkýyalarý da kat Aða... Onlarla baþa çýkamayýz.
Memed:
Baþ edemeyiz. Cephanemiz bile yok:
Durdu olduðu yerde dikildi kaldý:
Buradan bir adým ileri atmak yok.
Sesi ormanda çýn çýn öttü:

Ýki günden beri köpek gibi kaçýyoruz. Köpek!
Ýçlerinde biri vardý: Recep Çavuþ. Nerden geldiði, kaç yýldýr eþkýyalýk
yaptýðý hakkýnda doðru dürüst hiç kimse bir þey bilmiyordu.
Geçmiþini ona kimse de soramazdý. Buna, soraný öldürecek kadar kýzardý.
Sonra bir daha ne bir yerde bulunur, ne de karþýlaþtýðý zaman konuþurdu.
Kýrk yýllýk düþmanmýþ gibi. Elliyi geçkindi. Hakkýnda bilinen tek þey Koca
Ahmet çetesinden oluþuydu. Çete affa uðradýðýnda herkes gitmiþ hükümete
teslim olmuþ, o affý kabul etmemiþ, bir iki yýl daðlarda tek baþýna gezmiþ,
iki yýl sonra, daðlarda yeniden eþkýyalar türeyince onlara karýþmýþtý. Girip
çýkmadýðý çete yoktu. Bütün çeteler onu tanýr, sayar, severdi. Öyle, bir
çeteye mal olup kalmazdý.
Bugün caný istemiþ, Deli Durdu çetesine gelmiþ, yarýn caný ister Deli
Durdunun can düþmaný Yozcu çetesine gider. Kimseye, kimse hakkýnda dedikodu
etmez, bir tek laf söylemezdi. Öbür gün de Kürt Reþo çetesine... Her çetede
yeri vardý. Ona niçin geldin, niçin gidiyorsun, diyen de olmazdý. Üstelik,
kimin çetesine gelirse, o çete sevinirdi. Onu uður saymýþlardý.
Eþkýyalýkta da çok ustaydý. Bir kez çarpýþmaya tutuþmayagörsün,
eli makineli tüfek gibi iþlerdi.
Karanlýkta, tok, alýþýlmamýþ sesi duyuldu:

Durdu, çocuklar doðru söylüyorlar. Ormandan çýkýp kayalýklarý
tutalým.
Durdu:
Recep Çavuþ, Recep Çavuþ, diye baðýrdý, buradan ileriye bir
adým bile atýlmayacak.
Cabbar:
Durdu Aðam, dedi, hiçbir þey gelmezse ellerinden, bizi kuþatýrlar,
ormaný da ateþ verirler...
Durdu:
Bir adým bile...
Cabbar:
Etme Aðam!
Durdu:

Atýlmýyacak.
Cabbar:
Periþan olacaðýz.
Durdu:
Ben çete baþý mýyým?
Cabbar:
Heyye, dedi, sen çete baþýsýn.
Memed:
Heyye.
Ötekiler de öyle söylediler.
Memed:

Aðam, dedi, bir þey deyim de darýlma.
Durdu:
De bakalým erkanýharp, diye güldü.
Memed:
Hiç olmazsa, sýk aðaçlýklý, taþlý çukurlu bir yere varalým.
Durdu:
Bir tek adým atýlmayacak.
Oraya, dikildiði yere oturuverdi. Ötekiler de oturdular. Uzun
zaman hiçbirisinden ses çýkmadý. Bir ikisinin elindeki cýgaranýn ýþýðý
karanlýkta yýldýz gibi parlýyordu. Kimseden çýt çýkmýyordu.
Cabbar ayaða kalktý.. Gerindi. Yukarý doðru yollandý. Memed de
arkasýndan gitti.
Cabbar bir aðacýn dibine su dökmeye oturdu. Memed de yanýna.
Bir zaman sonra, Cabbar iþini bitirdi ve kalktý. Memed de arkasýndan.
Arkalarýný dönünce hafif bir ýþýk gördüler, þaþtýlar. Olduklarý

yerde kalakaldýlar. Durdu, çam dallarýný tutuþturmuþtu. Ateþin ýþýðýnda
ðölge gibi sallanýyordu.
Memed:
Düpedüz ölümünü arýyor bu adam.
Cabbar:
Asým Çavuþ neysem ne ya, arkamýzdaki, köylüler beterin beteri.
Hepsi donsuz býraktýklarýmýz.
Memed:
Ben geldim geleli, en az beþ yüz kiþiyi donsuz býraktýk.
Cabbar:
Soyduðumuz elbiseleri, bari köylerin fýkaralarýna daðýtsaydýk.
Belki köylülerin elinden kurtulurduk. Kurtulamadýðýmýzýn sebebi var,
iki gündür. Dýþarda hiç yardýmcýmýz yok. Hele köylüler, Aksöðütlüler,
ellerine geçþek, bizi havada yerler. Zulüm... Durdu yapmadýðýný
býrakmadý Aksöðütte. Zulüm. Akla hayale gelmez iþkenceler, hakaretler...

Memed:
Bana bak kardaþ, dedi, insanlarýn üstüne çok varmamalý. Öldürmeli,
dövmeli, ama üstlerine çok varmamalý. Donsuz, çýrýlçýplak, köyüne, evine
girmesi bir adama ölümden zor gelir. Ýþte bunu yapmamalý. Ýnsanlarla
oynamamalý. Bir yerleri var, bir ince yerleri, iþte oraya deðmemeli. Ben
Abdi Aðadan biliyorum. Yoksa... Korkmalý insanlarýn bu tarafýndan. Aþaðý
görmemeli insanlarý...
Dönerken ufacýk bir suya düþtüler. Dize kadar battýlar. Su yarpuz
yarpuz koktu. Gece yarpuz koktu. Yýldýzlar kývýlcýmlandýlar. Her bir
yer yarpuza kesti. Küçük su, yýldýzlar, uðultulu çam aðaçlarý, yarpuz
yeþili kokusu...
Keþke Deliyi kandýrsak da buraya çeksek.
Cabbar:
Öldürsen yarým adým attýramazsýn. Ýnat.
Durdunun ateþi koskocaman olmuþtu. Bir harman yeri kadar yer
tüm yalýma kesmiþti. Yalýmlar göðe çýkýyordu. Kocaman kütükler çatýrdayarak

yanýyordu.
Durdu gülerek ateþin etrafýnda gidip geliyordu:
Bakýn hele þu ateþe. Bu ateþten geçilir mi? Nerde yakýlýr böyle
ateþ?
Cabbar:
Keþke yanmasaydý.
Durdu:
Gürül gürül.
Cabbar:
Keþke...
Durdu:
Kes gayrý Cabbar, diye çýkýþtý.

Gece orada, ateþin yanýnda kaldýlar. Korkudan hiçbirisini uyku
tutmadý. Durdudan baþka. Her birisinin içinde uykuda bastýrýlýp, öldürülmek
korkusu vardý. Böyle bir korku kimin içine girmiþse onu iflah etmemiþtir.
Güya üç kiþiyi, Recep Çavuþu, Horaliyi, Memedi nöbete dikip,
ötekiler uykuya yattýlar. Bir zaman uyumaya çalýþtýlar. Yattýklarý yerde
döndüler durdular. Olmadý. Önce Cabbar kalktý. Ocaðýn baþýna baðdaþ kurup
oturdu. Onun arkasýndan ötekiler... Durdu rahat, mýþýl mýþýl uyuyordu. Ocaðýn
baþýnda, konuþmadan gözlerini ateþe dikip kaldýlar.
Tan yerleri ýþýrken bir cayýrtý baþladý. Dört bir taraftan kurþun
kum gibi kaynýyor. Akþamdan beri ha baþladý, ha baþlayacak diye bekleyip
duruyorlardý. Þaþýrmadýlar. Ateþin baþýndan kaçýp uzaða siperlendiler.
Memed, kulaðýnýn dibinden kurþunlar výnlýyarak geçerken kendisini ancak bir
aðaç köküne atabildi.
Gedikli Asým Çavuþun arka yaný açýk kalmýþ, Memed de tam oraya düþmüþtü.
Tüfeði doðrulttu. Ýçinden kusmak geldi. Sonra indirdi baþka yana sýktý.
Kendi kendine güldü:
Çavuþ, Çavuþ! diye baðýrdý. Ýyi siperlenmemiþsin. Yersin kurþunu.
Çavuþ farkýna vardý. Yanýna yönüne kurþun yaðýyor. Yeri yer
deðil. Tam bu sýrada þapkasýný kurþun alýp götürüyor.

Ulan, diyor, ulan bir düþersen elime.
Memed:
Bana Ýnce Memed derler, Çavuþ. Sen ancak ölümü geçirirsin
eline. Çoluk çocuðun var. Çekil git Çavuþ. Var git iþine.
Çavuþ:
Çok yazýk, diyor.
Kabzayý tutan elini bir kurþun sýyýrýyor. Elinden kan sýzýyor topraða.
Var git Çavuþum iþine. Deðme bize. Ölümün bizden olmasýn.
Çok düþtün üstümüze.
Her bir tarafý kurþuna açýk. Korkuyla geri çekiliyor. Düþünüyor
ki þapkasýný alýp götüren, elini sýyýran kurþunu sýkan adam kendisini
çoktan vurabilirdi. Bu Ýnce Memed de kim? Deli Durdu onu böyle
yakalamýþ olsaydý hali dumandý! Ýnce Memed! Böyle bir ad anýmsamýyor. Çok
Memed var. Ama Ýnce Memed?
Ulan, diyor, ulan, sana Ýnce Memedliði gösteririm. Tatlý.
Kurþun yaðýyor. Þafaða kýrmýzý, yaðlý kurþunlar yaðýyor. Durdu

açýklýkta dört dönüyor. Canýný diþine takmýþ habire kurþun sallýyor.
Sonra arada bir duruyor, Çavuþa küfrediyor.
Çavuþ, Çavuþ! Deli Durduyu kaçtý sanma. Seni yüzbaþýyýn yanýna donsuz
göndereceðim. Ýðne kadar yerini göster. Donsuz.
Çavuþ, candarmalar, köylüler sarmýþlar dört bir yaný. Tam kafes...
Kapana kýsýldýklarýný anlýyor Deli Durdu. Sürüne sürüne Ýnce Memedin
yanýna geliyor. Çetesi içinde en güvendiði adam Memeddir. Bulunduklarý yer
kurþuna açýk. Biraz yakýna gelebilseler, çemberi daraltsalar, hepsini teker
teker vurabilecekler.
Durdu, belki ömründe ilk defa azýcýk telaþlanýyor. Kapan zorlu
bir kapan. Ötekiler de korkuyorlar Durdudan. Daraltamýyorlar.
Burada, bu ormanýn açýklýðýnda, Durdunun onlarla çarpýþmayý kabul etmesine
þaþýyorlar. Bunda bir kurnazlýk, bir hile var mutlak, diyorlar.
Ýþte, bu yüzdendir ki bulunduklarý yerde kalýyorlar. Bir türlü akýl
erdiremiyorlar Durdunun kaçýp kaçýp da çarpýþmayý burada, açýklýkta
kabul etmesine.
Ýþler kötü, dedi Durdu. Ter içinde kalmýþtý. Soluyordu. Hiçbirimiz
kurtulamýyacaðýz.

Bu sýrada biri:
Yandým anam, diye baðýrdý.
Durdu:
Bu birincisi, dedi. Recep Çavuþ gitti.
Sonra:
Hiçbirisinden korkmam bunlarýn. Ýçlerinde Dörtyollu diyorlar,
bir candarma var. Bir de bizim köyden Kara Mustan var. Onlar
olmasýn içlerinde, yarar çýkarým. Onlar, pireyi bile sektirmezler,
vururlar.
Memed arkaya baktý:
Benim tüfeðim kýzdý, dedi. Elimi yakmaya baþladý. Ne yapmalýyým?
Durdu:
Çok kurþun yakmýþsýn Memed kardaþ. Yoksa elindeki tüfek iyi

tüfektir. Ateþi kes de biraz, tüfeði topraða bele. Kýzgýný geçer. Sonra
hiç sýkamazsýn. Þiþer kalýr.
Memed:
Tüh! diye acýndý. Tüh!
Durdu:
Kardaþ! diye söylendi usuldan. Çevrildik. Bana bakmayýn.
Benim çok tecrübem vardýr. Nereden olsa yarar kurtulurum. Ölsem
de výz gelir. Sizi düþünüyorum. Benim yüzümden... Deliliðim yüzünden...
Sizler nasýl kurtulacaksýnýz? Kaygým o. Arkadaþlarýný koymuþ da
kaçmýþ Deli Durdu derler.
Memed:
Bence hiçbir çare yok, dedi. Akþama kadar bekleyeceðiz.
Bu sýrada Durdunun tam önüne iki kurþun saplandý. Toz çýkardý.
Memed:

Çare yok, dedi. Akþama kadar dayanmalýyýz.
Durdu topraða saplanan kurþunlarýn yerini gösterip:
Bu kurþun Kara Mustanýndýr. Ýkimizi de vurur þimdi. Bir yerimizi görmüþ
olacak.
Memed:
Durdu Aðam, öldü mü ola Recap Çavuþ? Bir yanýna varsak...
Durdu:
Dur hele; dedi. Herif haklayacak bizi. Dur hele!
Bu sýrada önlerinden büyük bir toz bulutu kalktý. Yanlarýna yönlerine ne
kadar kurþun düþmüþtü onlar da farkýnda deðillerdi.
Durdu:
Demedim mi sana? Bu Kara Mustan namussuzunu bilirim.
Memed:

Vay anasýný!
Durdu:
Hemen yerimizi deðiþtirmezsek...
Yuvarlana yuvarlana, büyücek bir aðacýn arkasýna vardýlar.
Ýçlerinde bu Kara Mustan olmasa...
Memedin kafasý hep Recep Çavuþla uðraþýyordu.
Recep Çavuþtan ses seda yok. Bir yanýna varsak...
Baþlarýna kurþun yaðýyor. Kurþunlar ormanýn dallarýný kýrýyor.
Dallarý buduyor. Süründüler. Kurþun altýnda Recep Çavuþun yanýna vardýlar
ki, Recep Çavuþ sað yanýna yatmýþ, her bir tarafý kan içinde. Onlarý görünce
acýdan diþlerini sýkarak gülümsedi. Baþýný zorla kaldýrarak:
Uþaklar, dedi, baþýnýzýn çaresine bakýn. En az yüz elli kiþiler.
Beni olduðum yerde býrakýn. Kader böyle imiþ...

Yarasýna baktýlar. Çavuþ kurþunu boynundan yemiþ... Boynundan giren kurþun,
kürekkemiðinin üst baþýndan, kemiðe bir þey yapmadan çýkmýþ. Kurþun, çýktýðý
yeri liyme liyme etmiþ.
Size bir sözüm var, dedi Recep Çavuþ. Þu Cabbar var ya, onu
gözden ýrak etmeyin. Saðlam, babayiðit çocuk. Bir orduya baþ gelir.
O olmasa beni sarat gibi ederlerdi. Kendi üstüne çekti ateþi, benim
vurulduðumu görünce. Öyle bir ateþ açtý ki ondan sonra da onlara...
Þaþýrdýlar.
Gömleðini yýrtarak yarasýný sardýlar. Recep Çavuþ uyuklar gibi:
Yarýn, dedi. Yarýn çemberlerini.
Memed:
Mümkünü yok onun, Çavuþ, dedi. Yarmaya çalýþýrsak vuruluruz. Bizden,
iþte böyle korkuyorlar. Ya akþama kadar dayanacaðýz, ya da burada öleceðiz.
Recep Çavuþ düþündü. Yüz etleri gerili. Baðýrmamak için zor tutuyor kendisini.
Bak, bunu doðru düþünüyorsun, Memedim. Ýçinizden bir tanesi
bile kaçmaya kalkarsa hepiniz ölürsünüz. Toplayýn arkadaþlarýn hepsini, bir
adým atmamaya, geriye bir adým atmamaya ant için. Anladým ki onlardan kaçmak
ölmek demektir. Dayanýn. Öyle sanýyorum ki üstünüze gelemezler. Gelecek

olsalardý, çoktan gelirlerdi. Bir þeyden, bir tuzaktan korkuyorlar.
Memed:
Haydi Durdu Aðam, þu iþi yapalým.
Recep Çavuþ:
Zalanýn oðlundan korkulur. Ödleðin birisidir. Ona göz kulak
olun.. Belki o kaçar...
Durdu:
Toplayalým arkadaþlarý. Horaliyle Cabbar ateþi sürdürsünler,
oyalasýnlar.
Arkasýndan da toplanma ýslýðýný çaldý. Arkadaþlarý, bu zamanda,
kurþun kaynarken; bu toplanma ýslýðýna bir anlam veremediler.
Zalanýn oðlu:
Bu kýyamette nasýl toplantý yapýlýr? diye yanýndaki arkadaþa
dert yandý. Kurtuluþ yok zaten. Recep Çavuþ gitti.

Önce Horali geldi. Sonra Ala Yusuf... Sonra da Güdükoðlu.
Durdu:
O Zalanýn oðlu nerede? diye ikircikli sordu:
Horali:
Geliyor, dedi. Topraða yapýþmýþ, bir tek kurþun bile sýkmadý.
Habire titriyordu.
Durdu:
Acaip, dedi. Ýçimizde en cesur onu bilirdim.
Tam bu sýrada sürüne sürüne Zalanýn oðlu da geldi. Elleri kan
içinde kalmýþtý.
Durdu, Horaliyle Cabbara:
Haydiyin siz ateþi sürdürün, dedi. Oyalayýn onlarý.. Bizim konuþacaklarýmýz
var.

Bu, toplanmak için, bir anlýk ateþ kesilmesi, Asým Çavuþu iyice
kuþkulandýrmýþtý. Deli durduyla, bu ilk karþýlaþmasý deðildi. Ama
onun ne yapacaðý hiç kestirilemezdi. En delice hareket ettiði gibi,
eri akýllý da hareket edebilirdi. Bu, ormanýn açýklýðýnda çarpýþmayý kabul
eden, ya düpedüz ölmek istiyor, ya çok acemi, deli, serseri, ya da
bir tuzaðý var. Deli Durdu gibi iðnenin deliðinden geçen bir adam, hiç
tongaya basar mý? Asým Çavuþa göre, mutlak bir tuzaktýr bu! Ha
çýktý, ha çýkacak! Buna karþý ne yapmalýydý? Bunu bilemiyordu iþte.
Çekse gitse saygýnlýðý beþ paralýk olurdu. Gitmese, mutlak bir tuzak
vardý bunun içinde... Mahvolacaktý. Þapkasýný alýp götüren, elini sýyýran
kurþunlar da neydi ola? Bir uyarý mý? Memedin sözleri de iyice
ürkütmüþtü onu. Eðer isteseydi o kurþunlarý atan, onu çoktan öldürürdü.
Çekip gitmek de elinden gelmiyordu. Hazýr Deli Durduyu çembere almýþken...
Deli Durdu bir daha böyle çembere düþer miydi?
Arkadaþlar, diye seslendi, hiçbiriniz yerinizden ayrýlmayýn. Bakalým
ne yapacak bu Deli. Çevrilmiþ zaten. Avucumuzun içinde. Bu adam, kendi
isteðiyle avucumuzun içine düþtü. Yoksa, çoktan Mordaðýn kayalýklarýný
tutabilirdi...
Onbaþý yalvarýyordu:

Bu deli pezevengi ben bilirim. Delinin biridir. Caný istemiþ burada
kalývermiþtir: Hiçbir tuzak düþünmemiþtir. Kendisine çok güvenir. Çemberi
daraltalým, bak nasýl avucumuza düþecek.
Asým Çavuþ:
Yýllarca eþkýyalýk yapmýþ, Deli Durdu gibi it oðlu it bir eþkýya
kolay kolay burada çarpýþma kabul etmez. Hiç olmazsa ormanýn kuytuluðuna
çekilir. Ormanýn en aðaçsýz yeri... Bunda mutlak bir iþ var. Tetik duralým.
Onbaþý:
Etme gediklim, dedi, o çok güvenir kendine. Saralým þunu da bitirelim
iþini. Daraltalým çemberi. Bir kaþýk suda boðarýz.
Çavuþ:
Duralým durduðumuz yerde, diye Onbaþýya çýkýþtý.
Horaliyle Cabbarýn ateþi yeniden baþlayýnca, Çavuþ bunu bir
türlü anlayamadý. Ne oluyordu?
Durdu:

Arkadaþlar, dedi, birbirimizden ayrýlmak yok. Hepimiz bir
yerden ateþ edeceðiz. Üstümüze gelip, tüfeði kafamýza sýksalar bile yerimizden
kýmýldamak yok. Söz mü?
Hep bir aðýzdan:
Söz, dediler.
Durdu:
Öyleyse iyi bir yer bulun. Siperlenecek iyi bir yer...
Memed:
Ben bulayým mý?
Sen bul.
Memed bu sýrada:
Yatýn yatýn, diye baðýrdý. O hýzla yere attý kendisini. Ötekiler
de yattýlar. Kulaklarýnýn dibinden výnlýyarak kurþunlar geçiyordu.

Durdu:
Gördüler, dedi. Rahat vermezler burada.
Uzun zaman yattýklarý yerden kalkmadýlar. Kurþunlar saðlý sollu
pat pat diye yanlarýna düþüyordu. Výzýldýyordu kurþunlar.
Zalanýn oðlu daha titriyordu.
Vay! Vay! dedi. Memed vurulmuþ: Gözleri de fal taþý gibi
açýldý.
Durdu:
Gerçek mi? dedi.
Memed, kendinden söz edildiðini sezinleyerek, onlara döndü,
sonra:
Ne var?
Zalanýn oðlu, diþleri diþlerine çarparak:

Üstün baþýn kan içinde. Vurulmuþsun.
Memed:
Hiçbir acý duymadým, dedi. Elini baþýna götürdü. Eline baktý.
Eli kýzýl kan içinde kaldý. Yüreði hýzla çarpmaya baþladý. Orasýnda burasýnda
yarayý araþtýrdý bulamadý.
Durdu, sararmýþ yüzle Memedin yanýna geldi. Yarayý aramaya
baþladý. Buldu:
Baþýndan, dedi, azýcýk çizmiþ.
Memed:
Aldýrma, dedi gülümseyerek. Siftah bir...
Kalktý, ormana daldý. Kurþun altýnda hiçbir þey yokmuþ gibi yürüyordu.
Biraz sonra da:
Buraya gelin, diyen sesi duyuldu.
Candarmalar göz açtýrmýyorlardý. Gittiler.

Burasý, yýkýlmýþ aðaçlarýn üst üste yýðýldýðý bir çukurdu.
Durdu:
Tamam, dedi. Aðaçlarý çýkaralým.
Birden üstlerinde bir kaynaþma oldu. Yapraklar dökülmeye, dallar
çatýrdamaya baþladý. Aðaçlarý çýkaramadan çukura atlayýp, karþýlýk
verdiler edilen ateþe. Yaðmur gibi kurþun yaðdýrýyordu iki taraf da.
Belki böyle yarým saat hiç durmadan karþýlýklý ateþ edildi. Sonra bir
ara iki taraf da ateþi nedense kesiverdi. Durdu artýk hiç
korkmuyordu.
Gelseler, þimdiye gelirlerdi. Çemberi daraltsalar bile akþama o
kadar çok kalmamýþtý. Dayanabilirdi o zamana kadar. Þu Çavuþun önünden
kaçmak istemiyordu artýk.
Sonra Horaliyle Cabbar da geldi çukura.
Cabbar:
Hani Recep Çavuþ? deyince ortalýk karýþtý.

Memed:
Birbirinize hiç kýzmayýn. Ben gider alýr getiririm onu.
Ortalýk yatýþtý.
Emekliye sürüne çukurdan çýktý. Yorgundu. Yorgunluktan soluk
alacak halde deðildi. Vardý bir kütüðün dibine uzandý. Bu sýrada karþý
tarafýn ateþi yeniden baþladý. Kütüðün altýndan bir türlü çýkamýyordu.
Nereden geliyor, nereden atýlýyorsa, kurþunlar o kütüðü boyuna
dövüp duruyordu. Bir atlama yaptý. Bir tarafý müthiþ acýdý. Kendi
kendine, kurþun yedim, dedi. Kalktý. Saðýný solunu yokladý. Aðrýyan yeri
yokladý. Yara yoktu.
Recep Çavuþun yanýna vardýðýnda her bir yaný kana batmýþ, eli
ayaðý da parçalanmýþtý.
Recep Çavuþ onu görünce:
Ulan, dedi, bu ne hal? Kan içinde yüzüyorsun.
Memed gülümsedi. Yüzü gözü öylesine kan içindeydi ki, gülümsemesi belli

olmadý.
Haydi gidelim, Recep Çavuþ. Senin için geldim.
Recep Çavuþ:
Gidin yavrum, dedi, siz kendiniz kurtulun da ben kalayým.
Herifler dört bir yaný kuþatmýþlar. Bir deli itin yüzünden bu hallere
düþtük iþte. Hiçbiriniz kurtulamayacaksýnýz bu çemberden. Nereye
baksan oradan kurþun geliyor. Asým Çavuþ akýllanmýþ gayri. Býrakýn
beni de ben kalayým burada. Bana bak, oðlum Memed, sen iyi bir çocuksun,
eðer bu çemberden kurtulursan gezme bu deliyle. Benim þaþtýðým, vakit öðleyi
geçti, bunlar daha neden çemberi daraltmýyorlar? Nemiz var, nemiz yok
öðrendiler?
Memed:
Korkuyorlar, dedi.
Recep:
Çok tuhaf.

Memed:
Tek korktuklarý bizim onlara tuzak kurduðumuzdur. Öyle sanýyorlar.
Bilmiyorlar ki Deli Durdu zýpýrlýðýndan kaldý ormanýn açýklýðýnda. Bunu hiç
akýllarý almýyor. Bilmiyorlar ki Durdu, ateþinden vazgeçemedi. Haydi Çavuþ
kalk gidelim. Ölürsek de beraber, kalýrsak da...
Recep Çavuþ:
Memedim, dedi, bundan bir kurtulabilsem...
Memed:
Yaran hafif Çavuþ. Kurtulursun.
Çavuþ yürüyecek halde deðildi. Aðýr, kocaman Çavuþu Memed
sýrtýna aldý. Biraz götürdükten sonra, yere býrakýverdi.
Çavuþ Memedin gücünün yetmediðini anladý:
Yavrum, böyle olmayacak. Sýrtýna alma beni. Gel de sana dayanayým. Böyle
daha iyi...
Memed:

Olur, dedi.
Geçtikleri yerlerde büyük büyük kan pýhtýlarý býrakýyorlardý. Kurþuna
tutuldular bu ara da... Topraða yapýþýrcasýna yattýlar. Herhal görülmüþlerdi,
Kurþunlar hep saðlý sollu topraða saplanýyordu.
Recep Çavuþ:
Ýþi azýttýlar. Yenice akýllarý baþlarýna geldi tereslerin.
Bin bir bela içinde çukura geldiklerinde, iki kiþiyi daha vurulmuþ
gördüler. Zalanýn oðluyla Horali yaralanmýþtý. Zalanýn oðlu hala durmadan
titriyordu. Aðlýyor, baðýrýyor, çaðýrýyor, tirtir titriyordu.
Kuþatmanýn daraldýðýný fark ettiler. Karþý tarafýn atýþlarý da daha
korkutucu olmaya baþladý. Durdunun köylüsü Kara Mustan da bu sýrada boyuna
baðýrýyordu:
Deli Durdu, diyordu. Aksöðüt köyü senin yiðitliðini biraz
sonra görecek. Mustafa dayýný sen iyi bilirsin... Maðrur olma
oðlum...
Deli Durdu kýzýyordu. Kýzýyor, karþýlýk vermiyordu. Uzun zaman

ateþi böyle sürdürdü.
Kara Mustan:
Oðlum Deli Durdu, diyordu, dilin boðazýna mý aktý?
En sonunda Durdu dayanamadý, ayaða kalktý:
Kara Mustan Dayý, dedi, ben seni iyi bilirim. Sen de beni iyi
bilirsin. Eðer karýyýn donunu senin baþýna þapka yapmazsam bana da
Deli Durdu demesinler. Bu Deli Durduluk bana haram olsun!...
Tam bu sýrada Memed, ayakta dikilmiþ duran Durduyu kendine
doðru hýzla çekti. Durdu o hýzla Memedin üstüne yuvarlandý. Bir an,
saniyenin yarýsý kadar bir an daha ayakta kalsaydý. Durdu, beþ tane
kurþunu birden yemiþti. Çünkü karþý taraftan Kara Mustanla birlikte
dört kiþi ona niþan almýþtý. Tüfeðin beþi de birden patladý ama,
Durdu yerinde yoktu.
Recep Çavuþ:
Ulan Deli deyyus, dedi, soytarýlýðý bir daha yaparsan ilk kurþunu
benden yersin. Hep senin yüzünden zaten.

Deli Durdu Recep Çavuþun bu sözlerine güldü:
Kurþun sýkacak halin var da neden baþkalarýna sýkmazsýn?...
Recep Çavuþ Memedi göstererek:
Þu bir karýþ çocuða dua oku, dedi. O olmasaydý halimiz dumandý.
Memed içinde müthiþ bir acý duydu. Durduya þöyle bir baktý.
Durdu da ona dostça baktý.
Memedin ellerinde, yüzünde, saçlarýnda kurumuþ kaný görünce
kendi kendine gülümsedi. Onun geldiði günü anýmsadý. Nasýl da büzülmüþtü
Süleymanýn arkasýna... Süleymanýn arkasýna gizlenmiþ, orada küçücük kalmýþtý.
Durdunun gözleri ýþýklý bir sevgiyle doldu.
Ýnsanoðlu, dedi kendi kendine, neleri yok ki... Ýþte bir avuç
çocuk, dün eþkýya oldu, bugün elli yýllýk eþkýyadan daha tecrübeli, daha
usta...
Önlerinden bir ses:

Teslim olun, diye baðýrdý.
Durdu:
Al sana Kara Mustan, dedi. Bu da senin olsun...
Kara Mustan bir dana gibi böðürerek yere düþtü.
Durdu, Recep Çavuþa:
Bunda da mý haksýzým, Çavuþ? diye sordu.
Recep Çavuþ:
Eline saðlýk. Allahýnýzý severseniz, siz burada ölmeye karar mý
verdiniz?
Durdu:
Verdik. Yemin de ettik. Bu çukurdan çýkmayacaðýz. Sen öyle
söylemedin miydi?

Recep Çavuþ:
Makineliyle baþladýlar. Tarýyorlar. Artýk kurtuluþ umudu kalmadý. Ya
ölüm, ya teslim.
Memed hayretle, korkuyla sordu:
Ya ölüm, ya teslim mi?
Kafasýnda o pirinç parýltýsý bir yalýmlandý, yayýldý, geçti gitti.
Recep Çavuþ:
Baþka bir yol biliyorsan sen söyle Ýnce Memed.
Memed:
Sen bilmezsen Çavuþ, ben ne bilirim.
Çavuþ düþündü kaldý. Yarasý sýcaklýðýný yitirmiþ, acýmaya baþlamýþtý.
Düþünmeye bile fýrsat vermiyordu. Çavuþ baþý önde, habire yüzünü buruþturup,
dudaklarýný geviyor. Habire geviyordu.

Sonra Çavuþ baþýný kaldýrdý. Herkesin üstünde teker teker baþýný
gezdirdi. Bir teklifim var, dedi. Baþarýlýrsa kurtuluruz.
Diyeceðim yapýlýrsa, Asým Çavuþ buralarda bir dakika durmaz, doðru
yüzbaþýnýn yanýna gider.
Neymiþ o? dediler.
Recep Çavuþ:
Üç tane bomba... dedi. Ýçinizde o makineliye üç tane bomba
savuracak yiðit var mý?
Cabbar tüfeðini doldururken, arkasýna dönüp ona karþýlýk verdi:
Bunda hepimiz babayiðidiz. Nasýl olsa hepimizi temizleyecek
Asým Çavuþ. Öyle olmasýn da böyle olsun...'
Memed:
Hiç umut kalmadý mý?
Çavuþ:

Tek umut söylediðimdir.
Memed:
Ben varým.
Gözlerine o iðne ucu kadar küçük çelik pýrýltý geldi, yerleþti. Kafasýndan
da gene o pirinç parýltýsý þimþek gibi parladý geçti. Ýçi mutlulukla, acýyla
bir an karmakarýþýk oldu.
Durdu:
Bak hele babayiðide!...
Çukurdan doðruldu.
Bana iki bomba daha verin, dedi.
Cabbardan aldý. Atladý. Bütün gücüyle koþuyordu. Kulaklarýnýn
dibinde kurþunlar výn výn ötüyordu. Kendisini bir taþýn ardýna attý.
Arkadakiler buna þaþtýlar. Vuruldu sandýlar. Bu hýzla giden Deli
Durdu nasýl olur da kendisini vurulmadan yere atar? Taþýn altýndan
sarý çiðdemler çýkmýþtý. Sarý, taze. Taþ, büyücek, yuvarlak bir taþ. Taþý

bir yokladý. Yuvarlak taþ yerinden oynuyor. Taþý baþýna siper etti,
yuvarlanmaya baþladý. Beyaz taþa kurþunlar gelip deðiyor. Baðrýþmalar.
Baktý ki taþla kurtuluþ yok. Elli metre ötede bir aðacýn çukuru. Oraya
atlamak için ayaða kalktý. Kendini bir külçe gibi çukura fýrlattý. Çukurun
içi toprak, çürümüþ yaprak kokuyor. Bir çiçek vardýr mor,
adýný þimdi anýmsamýyor. Ýþte o da kokuyor. Kayalýklarda vardýr o
çiçek. Her yerde bulunmaz. Bir daðýn tepesinde bir bulut parçasý dolanýp
durur. Pýrýltýlar çökmüþ kenarlarýna. Sýrmalamýþ.
Makinelinin takýrtýsýný yaný baþýnda duyunca ayýktý. Önünde bir
tümsek var. Tümseðin arkasýnda bir tümsek daha var. O tümsek berikinden
az daha yüksekçe. Makineliyi iki tümseðin arasýna sýkýþtýrmýþ
olsalar gerek. Öteden dolanýp, aradaki tümseðe çýkmak gerek. Tümsek,
üstelik de sýk aðaçlýklý.
Ayaða kalkýverdi, yürüdü. Kollarýný sallaya sallaya, rahat, uzun bir
yolda yürüyormuþ gibi yürüdü. Görenler küçük dillerini yuttular.
Göz açýp kapayýncaya kadar bombalarý ateþledi, makineliye savurdu. Bir,
bir daha. Bir daha... Büyük gürültülerle yer sarsýldý. Ortalýk
duman içinde kaldý.
Koþarak arkadaþlarýnýn yanýna geldi. Gün batýyordu.

Konuþmadý. Kimseye de bakmadý. Gözleri bir noktaya dikilmiþti.
Sert gözler. Yüzü kavrulmuþtu. Kurþunlar seyrekleþti. Arada bir, tek
tük düþüyor.
Ayaða kalktý gerildi:
Asým Çavuþ, Asým Çavuþ, saðlýcakla kal, o dýrdýrýný tamir et de
geri gel. Burada beklerim.
O yandan ses seda çýkmadý.
Durdu Recep Çavuþa sordu:
Sen bu yanlarý iyi bilirsin Çavuþ. Köy möy yok mu bu yanlarda?
Çavuþ:
Yok.
Durdu:
Kayalýða kadar yürüyecek miyiz? Yürüyeceksek hal periþan.

Recep Çavuþ:
Durmak yok kayalýklara kadar. Ben bile bu yaram, bu ihtiyarlýðýmla
yürüyorum da... Durmak yok.
Þafaða karþý kayalýklara vardýklarýnda hiçbirisinde insanlýk hali
kalmamýþtý. Horali yol boyunca kime, neye olduðu belirsiz sövüp durmuþtu.
Daha da sövüp duruyor. Recep Çavuþ dayanamamýþ, bütün gücüyle diþlerini
sýkmasýna karþýn inlemeye baþlamýþtý.
Durdu çok durgun, yaralý bitkin kayalýklara oturdu. Aðýr aðýr bir
cigara sardý. Yaktý. Birkaç duman çektikten sonra Memede döndü:
Dünyada ne isterdim biliyor musun kardaþ?
Memed:
Yok, dedi.
Durdu:
Þu vurduðum Kara Mustafa var ya, onun kellesini kesip bir sýrýða
geçirmeyi, götürüp bizim köyün orta yerine dikmeyi isterdim. Ne

iþi var bu adamýn benim takibimde? Söylesene Memed Kardaþ, ne iþi
var?
Cabbar:
Siz ne yaparsanýz yapýn, diye seslendi uzaktan. Ben acýmdan
öldüm.
Durdu:
Bir çare bulsan bu iþe... Sana babayiðitsin derim.
Cabbar:
Susun da dinleyin, dedi. Çok uzaklardan köpek sesleri geliyor.
Buralarda köy falan yok. Bu köpek sesleri nedir dersiniz?
Recep Çavuþ inleye inleye:
Ulan Cabbar, dedi, ben çok eþek adam gördüm ya, senden
daha eþeðini görmedim.
O da nedenmiþ Çavuþ?

Çavuþ:
Görmedim iþte, dedi.
Cabbar:
Vay anasýný! Demek Çavuþ gözünden düþmüþüz.
Çavuþ:
Ulan eþek, yani bilemedin mi bu köpek seslerinin nereden geldiðini?
Cabbar:
Ne bileyim bre Çavuþ, onlarý ben doðurmadým ki...
Çavuþ:
Ulan eþek, dedi, o köpek sesleri yörük çadýrlarýndan geliyor.
Bu yakýnlarda yörükler çadýr kurmuþlar, köpekler de onlarýn. Anladýn mý
þimdi?

Cabbar:
Anladým.
Recep Çavuþ:
Ýyi ki anladýn.
Cabbar:
Öyleyse ben Ýnce Memedle çadýrlara gidip ekmek isteyeceðim.
Gelir misin Ýnce?
Durdu:
Siz bilirsiniz, dedi. Biz burada ateþ yakar ýsýnýrýz, sizi
bekleriz.
Memed:
Gidelim Cabbar, dedi. Gidelim ama, þu halimize baksana, bizi
gören çingene sanýr. Yahut da leþ parçalamýþ köpek sanýrlar...'

Cabbar:
Aldýrma bre kardeþ. Yüzümüzü bir yýkadýk mý olur biter.
Kayadan düze kadar, konuþmadan indiler. Birbirlerinin yüzüne
nedense bakamýyorlardý. O da baþýný ona doðru döndürmeye korkuyordu, o da...
Sanki bir suç iþlemiþlerdi. Kötü bir suç.
Cabbar en sonunda elini uzattý. Memedin sýrça parmaðýný tuttu.
Memed, aðýr baþýný kaldýrdý. Baktý. Cabbar da Memedin gözlerinin
içine baktý. Bir zaman olduklarý yerde durarak birbirlerinin
gözlerinin içine baktýlar.
Memed:
Cabbar, dedi, bu adam iyi bir adam deðil, biz bunun peþine
düþüyoruz ya.
Cabbar:
Anca beraber, kanca beraber dedik bir kere. Gözümüz yanýnda
açýldý.

Gün epeyi yükselmiþti ki çadýrlara yaklaþtýlar. Çadýrlardan beþ altý
tane kocaman köpek üzerlerine doðru koþtu.
Cabbar baðýrdý:
Köpekleri tutun!
Çadýrlardan birkaç tane çocuk çýkýp, geri geri içeri kaçtýlar. Analarýna:
Eþkýyalar! Eþkýyalar geliyor, dediler.
Bunun üstüne dýþarýya kadýnlar, onlarýn arkasýndan da erkekler
çýktý.
Memed, büyücek bir çadýrýn önüne birikmiþ yörüklere:
Selamünaleyküný, diye selam verdi.
Yörükler, bu küçücük eþkýyaya þaþkýnlýkla baktýlar. Ona karþýlýk
Cabbar iri, güçlü kuvvetli, gösteriþli bir adamdý.
Sakallý bir yörük:

Buyurun içeri Aðalar, dedi.
Çadýrýn içine, kapýdan baþlarýný eðerek girdiler. Ýçeri girer girmez
Memed afalladý kaldý. Çadýrýn içinin güzelliði onu vurdu. Ömründe
ilk olarak böyle bir çadýr içi görüyordu. Yörüðün merhabasýný bile
duymadý. Gözü çadýrýn içinde. Çadýrýn arka tarafýnda nakýþlý çuvallar...
Çuvallarda nakýþlar, renkler uçuþuyor. Baþ döndürücü bir hýzla
uçuþuyorlar... Renklerin cümbüþü veryansýn ediyor. Nerden bu kadar
çok ýþýk doluyor çadýrýn içine? Iþýklar, renkler birbirine karýþmýþ oynaþýyor.
Memedin gözüne bir çuval takýldý. Uzun zaman gözünü çuvaldan alamadý.
Çuvalýn üstünde muhabbet kuþlarý vardý. Küçük küçük... Belki bin tane. Gaga
gagaya vermiþ kuþlar... Yeþil, mavi, kýrmýzý, mor kuþlar. Gözleri yaþla
doldu. Kuþlar renk renk uçuþuyor. Çadýrýn orta direði oyma... Direðe uçan geyikler
oymuþlar. Tüyleri yýldýr
yýldýr eden geyikler... Som sedeften.
Cabbar:
Ne daldýn bre uyansana? diye Memedi dürttü.
Memed, gülümseyerek kendine geldi.
Þimdiye kadar hiç böyle bir çadýr içi görmediydim. Cennet gibi

bir yer. Ne kadar da güzel!
Cabbar:
Bu çadýr kimin? diye sorunca, karþýlarýnda oturan ak sakallý,
yaþlý, kýrmýzý yüzlü, gülen, tatlý gözlü adam:
Benim dedi. Bana Kerimoðlu derler.
Cabbar:
Duyardým. Demek Kerimoðlu sensin?
Kerimoðlu, kendine güvenmiþ, alýþkanlýkla:
Benim, dedi.
Cabbar:
Aða, seni çok duyardým. Ýlk olaraktan görüyorum. Saçýkaralý aþiretinin
aðasý Kerimoðlu deðil mi?
Kerimoðlu:

Öyle, dedi.
Ýçerisi taze, yeni kaynatýlmýþ sýcak, buðulu süt kokuyordu.
Aða, Cabbara baktý. Cabbar da Aðaya baktý. Aða, karýsýna döndü:
Bu delikanlýlar þimdi açlar herhalde. Çabuk olsana karý! diye
onu uyardý.
Karý:
Süt kaynýyor, dedi. Kaynasýn bitsin, hemen...
Memed gülümsedi.
Cabbara:
Burnum... dedi.
Cabbar:
Burnuna noldu? diye sordu.

Memed:
Burnum dýþardaki süt kokusunu almýþtý. Doðru çýktý.
Cabbar:
Benim de, dedi. Açken bütün burunlar bizimkisi gibidir.
Kerimoðlu, kýrmýzý yüzü biraz daha kýzararak, mahcup mahcup:
Oðullar, herhalde çarpýþmadan geliyorsunuz?
Cabbar:
Asým Çavuþ bizi kýstýrmýþtý. Kurtulduk çok þükür.
Memed:
Korkak adammýþ. Yoksa hepimizi teker teker keklik gibi avlardý.
Cabbar:
Sekitmezdi. Boþuna kurþun yaktý.

Kadýn sofrayý getirdi ortaya attý. Kerimoðlu gülümseyerek açtý.
Memed ilk kez kendisini bir yere, bir þeye yabancý sandý. Daha
doðrusu kendisine kendi içine bir yabancýlýktý bu. Gözü tüfeðine gitti.
Sonra kýlýk kýyafetini gözünün önüne getirdi. Bütün göðsü boydan
boya çaprazlama fiþeklik... Yan tarafýnda kocaman bir kama ve bombalar.
Baþýnda kirlenmiþ, pörsümüþ bir mor fes. Üstelik de Deli Durdunun eskisi...
Ýçinden: Demek eþkýya oldum ha? geçti. Bundan böyle ömrüm eþkýyalýkta
geçecek ha!...
Sofraya önce süt geldi. Buðulanýyordu. Mavi mavi. Üstü de usul
usul kýrýþarak kaymak baðlýyordu. Arkasýndan pekmez, sonra da kavurma
geldi. Ýkisinin de birden aðzý sulandý. Çocuklar gibi gülüþerek
birbirlerine bakýþtýlar. Kerimoðlu iþi çaktý. Onun da yaþlý yüzü güldü.
Sütbeyaz diþleri de ýþýldadý.
Buyurun caným, dedi. Buyurun hay yiðen. Ne teklif tekellüf
bekliyorsunuz.
Ýkisi iki yerden kaþýklarý kaptýlar. Süte saldýrdýlar önce. Ýlk hücumda
sofradaki cümle ekmekler bitti. Sofraya yeniden ekmekler geldi. Süt bitti,
yeniden süt geldi. Yemeði o hýzla yiyip bitirdikten sonra:

Ziyade olsun Aða, dediler. Aða, usul usul daha yemeðe devam
ediyordu.
Sað olun yavrular, dedi. Gençlik böyle iþte hay yiðenler, dedi.
Sonra, Aða da elinin tersiyle býyýklarýný silerek sofradan çekildi.
Eee, dedi, sizler cýgara içmez misiniz? Birer cýgara da yakalým.
Cabbar, ikimiz de içmeyiz, karþýlýðýný verdi.
Kerimoðlu, cýgarasýný aðzýna götürdü, çakmak çaktý. Ortaya hoþ,
bayýltýcý bir kav kokusu yayýldý. Somurarak cýgarayý yaktýktan sonra:
Size bir þey deyim de gücünüze gitmesin, dedi. Aklýnýza da bir
þey gelmesin.
Memed:
Söyle Aðam, dedi. Aklýmýza ne gelecek.
Kerimoðlu kýzardý, bozardý:
Demem o ki, diye kekeledi, bu daðlarda ananýz yok, eviniz
yok. Çarpýþmadan da çýkmýþsýnýz. Üstünüz baþýnýz kan içinde. Belki
yaranýz da var. Çamaþýrlarýnýzý soyunun. Hemen çocuklar yur. Siz de
bu arada benim çamaþýrlarý giyersiniz. Aklýnýza Kerimoðlu bizi soyacak

da yakalatacak gelmesin. Kerimoðlunun evinde kimseye kötülük
gelmez. Kerimoðlu ölmeden misafirine kimse dokunamaz. Bunu da
böylece bilesiniz.
Biz Kerimoðlunu biliriz, bre Aða, dedi, þu aklýna gelen þeye
bak!
Memed:
Þu aklýna gelene...
Kerimoðlu:
Öyle deme hay yiðen. Ýnsanoðlu çið süt emmiþtir. Her kötülüðü
yapar, her iyiliði de yaptýðý gibi. Öyle deme hay yiðen!
Kara gözlü, sürmeli, al yanaklý bir gelin her birinin önüne sabun
kokan bir kat çamaþýr getirdi koydu.
Kerimoðlu:
Ben dýþarý çýkayým da siz soyunun, dedi. Dýþarýya çýktý.
O çýktýktan sonra, Memed:

Bre Cabbar, dedi, ne iyi insanlar var þu yeryüzünde.
Cabbar:
Ne de zalim, ne de melun insanlar var þu yeryüzünde Memed.
Memed:
Bak þu Kerimoðluna, dedi. Bak þundaki misafirperverliðe...
Kerimoðlu dýþardan seslendi:
Soyundunuz mu uþaklar? Geleyim mi?
Memed:
Soyunduk, diye cevap verdi.
Ýçeri giren Kerimoðlu Memede:
Sana bir bakayým, bakayým yaran nasýl?

Memed:
Bakmaya hacet yok, dedi. Baþýmý kurþun sýyýrdý. Küçücük bir
sýyrýk...
Kerimoðlu Cabbara da sordu:
Sende bir þey yok mu?
Cabbar:
Çok þükür yok, dedi.
Kerimoðlu dýþarý gitti. Bir zaman sonra elinde bir çanak, bir
takým bezlerle geldi. Yakýyý eliyle yapmýþtý. Memedin yarasýný sarmaya
baþladý:
Ýki gün içinde hiçbir þeyin kalmaz. Gençliðimizde biz de yaralandýk
yavru, dedi. Hepsi gelip geçiyor.
Baþý, usta bir cerrahtan daha ustaca sardý.
Memed minnetle:

Eline saðlýk Aða, dedi.
Kerimoðlu:
Yaran hafif ya, havakmýþ. Þiþmiþ. Yaký hemen geçirir. Korkma!
Kerimoðlunun tuhaf, çocuk gibi bir hali vardý. Bir þey, bir soru
soracaðý zaman yüzü kýpkýrmýzý kesiliyor utanýyordu. Gülümsüyor,
kýzarýyor, bozarýyor en sonunda ezilip büzülerek soruyordu. Gene
öyle oldu. Memede:
Yavru, dedi. Sormak ayýp olmasýn, sahiden sen eþkýya mýsýn?
Sahiden... Yoksa...
Cabbar güldü:
Aða, dedi, bizim Ýnce Memed, eþkýyacýlýk oynuyor.
Memed de gülümsedi:
Yakýþtýramadýn bana eþkýyalýðý öyle mi Aða?

Kerimoðlu:
Kusuruma kalma yavru, seni hor görmek için söylemedim. Çok
gençsin. On altýsýnda ancak görünüyorsun. Onun için sordum. Kusura kalma...
Memed; gururla:
On sekiz, dedi.
Kerimoðlu:
Meraklandým bu iþe. Allahaþkýna alýnma. Neden eþkýya çýktýn
bu yaþta? diye sorunca, Cabbar:
Aðasýnýn eþeðini hýrsýzlayýp satmýþ, sonra aðasý döver diye korkmuþ,
geldi bize karýþtý. Ne yapalým, kabul ettik. Ýçimizde bir tane de
eþek hýrsýzý bulunsun. Ne'olur, ne olmaz...
Aða, Cabbarýn alay ettiðini anladý, mahzunlaþtý. Sorduðundan
piþman olduðu yüzünden anlaþýlýyordu. Susmuþ konuþmuyordu.
Cabbar, Kerimoðlunun bu þakadan üzüldüðünü görünce:
Aða, sen Demirmenoluklu Abdi Aða adýnda birini duyar mýsýn?

Kerimoðlu:
Ýyi bilirim onu, dedi. Geçende duydum ki vurulmuþ. Ama, ölmemiþ.
Yiðeni ölmüþ.
Cabbar:
Ýþte onu vuran bu! dedi.
Kerimoðlu uzun uzun, tepeden týrnaða kadar Memedi süzdü:
Acaip, dedi. Hiç adam vuracak çocuða benzemiyor bu Ýnce
Memed. Acaip!
Memed:
Aðam, dedi Kerimoðluna, bu yakýdan azýcýk daha yapar mýsýn
bize? Yaralý arkadaþlarýmýz var. Onlara da götüreyim...
Yapýlmýþ merhem var, dedi Kerimoðlu. Þifalý merhem. Ondan
veririm sana. Yaký da yaparým þimdi.

Memed:
Kötü gün görme.
Kerimoðlu, büyücek bir bezin içine merhem koydu. Biraz da yaký
yaptý. Getirdi Memede verdi.
Onlar yola düþerken:
Þaþtým sana Ýnce Memed, dedi Kerimoðlu. Sen hiç eþkýya olacak adama
benzemiyorsun. Ama ne yaparsýn. Zor gelmiþtir herif...
Ýnsanoðlu bu, kimin içinde ne var bilinmez.
Ýkisi birden:
Saðlýcakla kal, dediler Kerimoðluna.
Kerimoðlu gülen sütbeyaz diþleriyle:
Uðurola, dedi. Bazý bazý gene uðrayýn. Sohbet ederiz.
Ýkisinin de iki elinde kocaman ikiþer torba vardý. Torbalar aðýrdý.
Kerimoðlu bu torbalarý ekmek, peynir, tereyaðýyla doldurmuþtu.

Cabbar:
Ne iyi adam.
Memed:
Ne iyi...
Memed birden anýmsayýnca yüzü deðiþti:
Yahu Cabbar, dedi. Çamaþýrlarýný geri vermedik adamýn.
Cabbar:
Aldýrma, dedi. Çalmadýk ya, unuttu...
Memed:
Olmaz, dedi. Geriye dönüp verelim.
Cabbar gülerek:

Kerimoðlunun hakký var. Hiç eþkýyaya benzemiyorsun.
Memed:
Ne yapayým, dedi. Herkes eþkýya doðmaz ki...
Cabbar:
Öyleyse geri dönüp verelim çamaþýrlarý.
Dönelim, dedi Memed.
Koþa koþa geri döndüler. Kerimoðlu onlarý þaþkýnlýkla çadýrýn kapýsýnda
karþýladý.
Ne o? dedi. Neden geri döndünüz?
Memed:
Senin çamaþýrlarýný üstümüzde unuttuk gidiyorduk. Onlarý geriye
getirdik!
Kerimoðlu:

Ben de bir þey var diye korktum, dedi. Çamaþýrlar benim size
hediyem olsun. Çýkarmayýn üstünüzden.
Memed:
Olur mu ya?
Kerimoðlu:
Olur olur, dedi. Çýkarýrsanýz gücenirim.
Kayalýða geldiklerinde karanlýk kavuþuyordu. Uzakta, kayalýðýn
yücesinde bir top ýþýk kývýlcýmlanýyordu.
Cabbar:
Memed kardaþ, dedi. Belki þu top ýþýktadýr bizimkiler...
Memed:
Bizimkiler mi? diye sordu.

Cabbar:
Tabii bizimkiler. Kim yakar o kadar büyük ateþi. Durdu, Asým
Çavuþa inat olsun diye, mahsustan bu kadar büyük yaktýrmýþtýr
ateþi.
Memed:
Benim kýpýrdayacak halim kalmadý Cabbar, dedi. Þu haber ýslýðýný
çalsana!'
Cabbar iki parmaðýný aðzýna sokup, güçlü, uzun bir ay ýslýðý çekti.
Memed:
Bre Cabbar, dedi, senin de ýslýðýný bir günlük yoldan dinle.
Alimallah duyulur.
Biraz sonra ateþ tarafýndan bir tüfek sesi geldi. Bunu bir yaylým
ateþi izledi.
Memed:

Bir þey mi var? diye sordu.
Cabbar:
Deli Durdu Aða bayram ediyor, dedi. Keyfi yerinde olursa boyuna kurþun
yakar:
Islýklarýna karþýcý olarak kimse gelmedi. Memed de Cabbar da
buna içerlediler.
Ateþin yanýna vardýklarýnda kan ter içinde kaldýklarýný, bittiklerini
hissettiler. Onlarý bu sefer Durduyla birlikte bütün arkadaþlarý
ayaða kalkarak karþýladýlar. Durdu, onlara yaklaþýnca tabancasýný çekti:
Þerefe, dedi, birkaç el boþalttý. Sonra: Acýmýzdan ölüyorduk
hepimiz de, az daha yetiþmeseydiniz. Bakýn Recep Çavuþ daha inliyor.
Yaradan deðil. Açlýktan. Alimallah açlýktan...
Ateþ bir harman yeri kadar büyüktü. Kocaman, insan boyu yalýmlar
birbirlerine sarýlarak, eðilip bükülüyorlardý. Odunlarýn çatýrtýsý ortalýðý
tutuyordu. Odunlar, yanarlarken bir hoþ koku çýkarýrlar. Su yanarmýþ
gibi bir hoþ koku... Yaþ odunun yanmasý bir beter iþ. Yalýmlarýn ortasýnda
odun döner durur. Uzun zaman böylece dayanýr. Sonra, ortadan ikiye ayrýlarak

yalýmlarýn içinde yicer gider. Memed, ilk iþ olarak Recep Çavuþun baþýna
varýp:
Nasýl oldu Çavuþ? diye sordu.
Çavuþ inleyerek:
Yaram azdý, dedi. Havaktý. Ben bu yaradan kurtulamam gayri.
Ölürüm. Ben öldüm gayri...
Memed, ondan sonra da Horalinin yanýna vardý.
Sen nasýl oldun Horali kardaþ? diye sordu.
Horali aðzýný açar açmaz bir küfür saðnaðýdýr baþladý yaðmaya:
Anasýný avradýný... Darýdan ufaðýný... Kurþununu, eþkýyasýný...
Köyünü, aðacýný, taþýný topraðýný, kayasýný, yarasýný... Abdi Aðanýn da
avradýný... Yaranýn da avradýný... Hiþt duydun mu sen Abdi Aða ölmemiþ be.
Vay koca pezevenk vay! Üzülme be o koca pezevengin iþini görürüz. Aldýrma.
Yiðeninin de avradýný. O ölmüþ iþte...
Memed:

Kardaþ, dedi, sizler için yaký getirdim. Merhem de getirdim.
Kerimoðlu verdi. Kendi eliyle yapmýþ. Eski adam. Ýki, güne kalmaz iyi
eder yaralarý...
Horali:
Merhemin de avradýný... dedi.
Memed:
Öyle deme Horali kardaþ, dedi, belki bir faydasý olur.
Horali:
Ýnþallah.
Recep Çavuþ:
Senin Kerimoðlu da çok atmýþ. dedi, doðrularak: Bir ayda iyi
etsin yaralarýmý ben razýyým.
Memed ikisinin de yarasýný açýp ilaçladýktan sonra ocaðýn yanýna

oturdu.
Ooof, dedi, bir yorulmuþum ki...
Durdu:
Bak Memed, dedi, Cabbar ne diyor senin için? Diyor ki,
Memed Kerimoðlunun çadýrýnýn içini görünce aðzý ayrýk kaldý.
Memed:
Öyle oldu, dedi. Böyle bir çadýr içi hiç görmemiþtik. Cennet
köþkü gibi bir yer...
Cabbar:
O, Kerimoðludur o! Ona Kerimoðlu demiþler. Adýyla sanýyla
Kerimoðlu... Onun çadýrýnýn içi öyle olmayacak da, kimin çadýrýnýn
içi olacak!
Durdu:
Sen onu bilir miydin eskiden?

Cabbar:
Duyardým, dedi. Çok, çok paralý bir adammýþ. Gözümüzlen
de gördük. Milyonlarýn üstünde yatýyormuþ.
Memed:
Þu dünyada ne kadar iyi insan var, dedi. Her þeyimizi düþündü.
Yaramý sardý. Karnýmýzý doyurdu. Çamaþýrlarýmýzý yýkattý. Birer
kat da çamaþýr hediye etti.
Cabbar:
Çok büyük bir Aðadýr o.
Durdu:
Bu kadar ünlü bu kadar zengin bir Aða da biz niye duymadýk
þimdiyedek onun adýný?
Cabbar:

Bu, dedi, yörüklerin Aðasý. Bunlar konar göçerler.
Memed:
Konarlar mý, göçerler mi, ne ne yaparlarsa yapsýnlar, adamlar iyi
adamlar. Çadýrýnýn direði som sedef iþlemeliydi.
Durdu þaþkýnlýkla:
Çadýrýnýn direði som sedef iþleme miydi? Vay anasýný! Demek
zengin herifçioðlu? Vay anasýný! Demek çadýrýnýn direði som sedef iþleme?
Memed:
Ne derin! dedi. O kadar büyük bir çadýr ki, on mu, on beþ mi
direði var. Bir gelin bize yemek getirdi. Boynunda belki elli
tane beþibir yerde vardý. Hem zengin, hem de iyi adam. Hoþ adam. Yüzü de
güleç.
Cabbar:
Abdi Aðayý vuranýn sen olduðunu öðrenince nasýl da afalladý.
Gözlerini dikmiþ, sana yiyecekmiþ gibi bakýyordu. Deðil mi Memed?

Memed:
Bakýyordu ya, dedi. Amma da bakýyordu.
Durdu, gözlerini yalýmlara dikmiþti. Konuþmuyor, soru sormuyordu artýk.
Derin düþüncelere dalmýþtý. Yüzünü öylesine bir düþünce almýþtý ki...
Durdunun adetiydi. Durdu bir þeye karar vermeden önce, gözlerini nereye
olursa olsun, bir insana, bir aðaca, bir buluta, çiçeðe, kuþa, tüfeðe, ateþe
diker, saatlerce kýmýldamadan öylece dururdu.
O susunca ötekiler de sustular.
Yanýndakilere çok sert bir çýkýþ yaptý:
Siz gidin yatýn. Bu gece nöbeti Horali, ben, Recep Çavuþ bekleyeceðiz.
Bu anýnda Durduya ses çýkarýlamazdý. Çeker vururdu. Babasý olsa
vururdu. Onlar da hiç ses çýkarmadan gittiler, kayanýn dibine kývrýldýlar.
Bazý insanlar vardýr, sýrf doðuþtan hoþturlar. Recep Çavuþ da onlardandýr.
Bunlar, yalnýz insanlar kendilerini sevsinler diye doðmuþlardýr. Sevilmelerine
karþýlýk öteki insanlardan fazla bir yanlarý mý vardýr? Hayýr! Recep Çavuþ
konuþkan mýdýr? Hayýr. Çok neþeli mi? O da yok. Güler mi, oynar mý? Çok

fazla iyilik mi yapar baþkalarýna? O da yok. Bu, bir sýrdýr: Üç yýldýr Deli
Durdu çetesinde. Ondan önce, iki aydan fazla bir çetede kalmamýþtý. Millet
þaþýyordu Recep Çavuþun Deli Durdu çetesinde üç yýl kalýþýna.
Recep Çavuþ, Deli Durduya ilk rastladýðýnda:
Bana bak ulan Deli, demiþti. Sen de o akýllý pezevenklerden
olsaydýn, senin de çetende ancak iki ay kalýrdým. Karýþmazdým çetene.
O allame heriflerin iþleri güçleri tuzaða düþüp, kurþun yemek. Anladýn mý?
Durdu:
Anladým, demiþti.
Bundan sonra, o gün bu gündür Reçep Çavuþ, bu konu üstünde
konuþmamýþtý. Deli Durdu ne yapmýþsa hiç karþý koymamýþtý. Birkaç
kere, hiç sebepsiz yere yaralanmýþ, Durduya gene bir laf söylememiþti.
Yaþamý üstüne tam tamýna hiç kimse bir þey bilmiyordu. Konuþmasý Antep
yörelerinin konuþmasýný andýrýyordu. Ama pek açýk deðildi. Antepte uzun
zaman kaldýðý muhakkaktý. Antepten çok söz açardý. Yaþamý üstüne türlü
söylentiler vardý. Birisi þu: Recep Çavuþ, bir gece uykudan uyanýp, karý,
demiþ, ver benim þu tüfeðimi. Bir de azýk hazýrla. Ben, gidiyorum. Kadýn,
tüfeði getirmiþ yanýna koymuþ. Azýðý da hazýrlamýþ. Çavuþ tüfeði bir iyice

yaðlamýþ. Fiþekleri takýnmýþ. Karý, demiþ sonunda, þu benim eski kalpaðý
da ver. Ben daða çýkýyorum. Hakkýný helal et. Karý buna çok þaþmýþ,
delirdin mi sen, herif? demiþ. Gece yarýsý uyurken yataðýndan kalk da
daða çýk! Görülmüþ mü bu? Recep Çavuþ, caným öyle istiyor avrat, demiþ.
Ben gidiyorum. Baþka hiçbir þey söylememiþ, evden çýkmýþ. Bir daha da
dönmemiþ.
Bazýlarý da der ki, Recep Çavuþ damadýna kýzmýþ. Sebebi de, damadýn kýzýna
küfretmesiymiþ. Bir gün damadýn kapýsýndan geçerken, damadýn kýzýna: Senin
babayýn... dediðini duymuþ. Ona kýzmýþ, daða çýkmýþ. Damadý öldürmeye
kýyamamýþ.
Bazýlarýnýn da dediðine bakýlýrsa, Çavuþ çok zenginmiþ, ama, yol
parasý, vergi vermekten hiç hoþlanmazmýþ, köye tahsildar geldiðinde
hasta olur, yataklara düþermiþ. Yol parasý vermemek için çýkmýþ. Kimi
de kaynanasýný öldürmüþ de onun için çýkmýþ, diyor. Herkes uydurup
uydurup bir þey söylüyor. Hangisi doðru, hangisi yalan belli deðil.
Suçu var mý yok mu, o da belli deðil. Ama, eskiden ne için çýkmýþsa çýkmýþ
olsun Recep Çavuþ, þimdi yakayý ele verirse en azýndan bir otuz yýlý var.
Adý o kadar baskýna, o kadar müsademeye, o kadar yol kesmeye, adam öldürmeye
karýþmýþtýr ki...
Gün doðdu. Gün kalktý kuþluk oldu. Durdu uyanmýyordu. Oysa üstüne gün ýþýðý

düþürmek adeti deðildi. Öðle oldu, gene uyanmadý.
Cabbar sezinliyordu. Ýçinden de, bunda mutlak bir iþ var. Bu Deli
hiçbir zaman bu vakitlere kadar yatmaz. Bir baskýna gidilecek.
Bazý zor baskýnlardan önce kalkmamak adetidir. O da, yýlda, iki yýlda
bir. Þimdi nereye gidecek ola? geçiriyordu. Merakla bekliyordu.
Recep Çavuþ, bugün çok neþeliydi. Türkü söylüyordu. Yaþlý, yanýk sesiyle.
Bir ara:
Bana bakýn çocuklar, uyandýrýn þu Deliyi, dedi. Uyandýrýn da
aðzýmýza bir lokma bir þey koyalým.
Memed:
Ben, karýþmam.
Cabbar:
Ben de.
Güdükoðlu, vardý Durdunun baþýna dikildi:

Durdu Paþam, dedi, uyansana Durdu Paþam.
Güdükoðlu Durduya her zaman, Paþam diye söylerdi. Bu da
Durdunun çok hoþuna giderdi. Güdükoðlunun çetede birkaç ödevi
vardý. Birisi soytarýlýktý. Durduya soytarýlýk ederdi.
Uyansana Paþam. Vakit öðleyi geçti Paþam. Durdu, iri yumruklarýyla
gözlerini ovuþturarak aðýr aðýr kalktý.
Hemen yemek yiyelim. Sonra gideceðiz.
Cabbar:
Yaralýlarý ne yapalým? dedi. Recep Çavuþun, Horalinin hali
duman...
Durdu, yaralýlara sordu:
Nasýlsýnýz? Bizimle yürüyebilir misiniz?
Recep Çavuþ:
Ben yürürüm. Aðrý o kadar kalmadý.

Horali:
Ben de yürürüm, dedi. Bu yaranýn da anasýný avradýný...
Büyük bir halka oldular, sofrayý ortaya aldýlar.
Gölgeler kuzeyden doðuya dönerken, kayalýklardan aþaðý indiler.
Yörük çadýrlarýndan köpek havlamalarý geliyordu.
Memed:
Þimdi nereye gidiyoruz böyle? diye sorunca Durdu karþýlýk vermedi.
Yalnýz kýzgýn kýzgýn baktý.
Memed de üstelemedi.
Durdu yönünü köpeklerin havladýðý tarafa dönünce Memedle
Cabbar iþi çaktý.
Cabbar, Memedin kulaðýna:
Durdunun gözü göz deðil, diye fýsýldadý.

Memed:
Gözü göz deðil.
Cabbar:
Ya bir iþ yaparsa Kerimoðluna. Ne yaparýz?
Memed:
Ne yaparýz? diye tekrarladý.
Cabbar:
Ne yaparýz?
Durdunun gidiþinde bir kötülük vardý. Hem de kötülüðün dikalasý.
Durdunun yüzü, þimdiki gibi öyle kolay kolay kararmazdý. Þimdiyse öyle azgýn
bir yüz ki... Bir sinek konsa bin parça olur.
Durdu, adýmlarýný yavaþlatýp Cabbara sordu:
Kaç çadýr vardý, çadýrýnýn yanýnda Kerimoðlunun?

Cabbar:
Üç tane, dedi.
Çadýrlara geldiklerinde, onlarý gene kocaman çoban köpekleri
karþýladý. Köpeklerin arkasýndan çocuklar dýþarýya fýrladýlar. Onlardan
sonra da kadýnlar. Sonra da erkekler... Kerimoðlu erkeklerin
önlerinde duruyor, gelen eþkýya kalabalýðýna gülümsüyordu. Çadýrlarýn yanýný
yönünü sürülerle ak koyunlar sarmýþ, kara çadýrlar bir sütbeyazlýk
ortasýnda kalmýþtý. Koyunlar, kuzular meleþiyor. Kocaman çoban köpekleri
pehlivan gibi dolanýyorlar, develer yatmýþlar. Rahat. Aðýzlarýndan köpükler
dökülüyor.
Kerimoðlu:
Hoþ geldiniz misafirlerim. Sefalar getirdiniz, diye muhabbetle
teker teker her birinin elini sýktý.
Memed, gülerek:
Hoþ bulduk, dedi. Yüzünde gülümsemesi dondu kaldý sonra.
Ýçini bir þüphe kurdu kemirip duruyordu. Deli Durdu ne yapacaktý

acaba?
Sonra, Kerimoðluna Durduyu gösterdi:
Ýþte çetebaþýmýz bu.
Kerimoðlu gün görmüþ adamdýr. Kaþ altýndan Deli Durduya
þöyle bir baktý. Ondan bir þey anlamadýðýný Memede belli etti. Durduysa
yüzü asýk, baþý dimdik, etrafýna bakmadan yürüyordu.
Kerimoðlu:
Bunun adý ne? dedi Memede.
Deli Durdu.
Kerimoðlu hayret etti:
O, bu mu?
Memed:
Odur iþte.

Kerimoðlunun kýrmýzý yüzündeki gülüþ dondu. Gözleri buðulandý.
Donuna kadar soyarmýþ soyunca öyle mi?
Öyle.
Çadýrýn içine girince, Memed kadar deðilse de, Durdu da þaþýrdý.
Duvarda nakýþlý bir tüfek asýlýydý. Durdu, Kerimoðluna kinli bir bakýþ
attýktan sonra:
Þu tüfeði getir de bir görelim Aða, dedi. Bir de Aða tüfeði görelim.
Kerimoðlu, bu sözlerdeki kini fark etti. Yüreði sýzladý. Ýçi, kendisine
bir felaketin yaklaþtýðýný söylüyordu. Bu adamýn suratý surat, gözleri göz
deðildi.
Kerimoðlu, tüfeði getirip Durduya verirken:
Yemeðiniz hemen mi gelsin? diye sordu. Yoksa akþama mý yersiniz?
Durdunun gözleri kývýlcýmlandý:
Ben, dedi, soymaya geldiðim adamýn ne ekmeðini yer, ne de

kahvesini içerim. Ekmeðini yer, kahvesini içersem soyamam.
Hýþýmla ayaða kalktý. Onun arkasýndan ötekiler de ayaða fýrladýlar.
Kerimoðlu:
Yemeðini ye de, gene soy! Kerimoðlunun evine gelen yemek yemeden ayrýlmaz,
dedi. Ama sesi titriyordu. Yanaklarýndan da hafif bir kýzýllýk burnuna,
alnýna doðru yayýlýyordu. Biraz sonra, alnýnda boncuk boncuk ter peydahlandý.
Bana bak Durdu Aða, dedi. Bu daðlar eþkýya dolu. Þimdiye dek hiçbir
eþkýya Kerimoðlunun evini soyamadý. Sen soyacaksan soy! Ýþte ev önünde.
Memedle Cabbar bu durum karþýsýnda bitmiþ, yok olmuþlardý.
Tepelerinden kaynar sular dökülmüþ gibi olmuþlardý.
Durdu:
Ben de hiçbir eþkýyaya benzemem, dedi.
Kerimoðlu yerinden hiç kýmýldamadý. Çadýrýn direði gibi sessiz,
vurdumduymaz durup duruyordu.
Durdu:

Önce paralarý getir Aða.
Recep Çavuþla Horali ayaða kalkanlarla kalkmýþlar, sonra geri
oturmuþlar, olaný biteni seyrediyorlar. Nedense Recep Çavuþun gözlerinin
içi gülüyor.
Kerimoðlunun yerinden kýpýrdamadýðýný gören Durdu, yavaþ
yavaþ yaklaþýp, tüfeðinin dipçiðiyle omzuna var gücüyle indirdi. Kerimoðlu
yere düþtü. Durdu elinden tuttu, kaldýrdý.
Çadýrýn öteki bölmesinde kadýnlar, çocuklar gürültüyle aðlýyorlardý.
Baksana bana Aða, senin aðalýðýn Saçýkaralý obasýnadýr, bana deðil. Bu
daðlarda da Deli Durdunun aðalýðý söker.
Güdükoðluna emir verdi:
Aðayla git de ne kadar parasý varsa al getir. Anladýn mý? Kadýnlarýn
altýnlarýný da topla getir. Anladýn mý?
Güdükoðlu:
Anladým Paþam.

Güdükoðlunun çetede bir de bu iþi vardý. Baskýna gittiklerinde,
iþkence yaparak paralarý çýkarttýrýrdý. Bu iþin ustasýydý. O, hangi evi
aramýþsa, geride bir kuruþ bile býrakmamýþtýr. Kurutmuþtur.
Güdükoðluna gün doðdu. Aðanýn kolundan tuttu, çekti:
Geeel bakalým Kerimoðlu. Paralarýn yerini söyle. Yoksa, Güdüðün bir
kurþunu taþlý köyü boylatýr sana.
Durdu:
Kerimoðlu, diye baðýrdý, ya canýný vereceksin, ya da ne kadar
paran varsa onu...
Çadýrýn önüne, öteki çadýrlarýn çocuklarý, kadýnlarý birikmiþlerdi.
Durdu, bunlarý böyle kapýya çokuþmuþ görünce, dýþarý çýktý baðýrdý:
Yallah evlerinize. Yakýnda size de sýra gelecek.
Kerimoðlu, gözleriyle Cabbarý, Memedi araþtýrdý. Onlar arkasýnda
duruyorlardý. Arkasýna dönünce, Memedle göz göze geldiler.
Memed gözlerini indirdi. Kerimoðlu, sonra da Cabbara baktý. Bana
yapacaðýnýz bu muydu? der gibi kýrgýnlýk vardý gözlerinde. Göz çukurlarýnda
birer damla yaþ birikmiþti. Arkasýna döndü. Güdüðün önüne düþtü. Öteki

bölmeye geçtiðinde, koyunlar gibi birbirlerine sokulmuþ, aðlaþan kadýnlardan
birisine iþaret etti:
Aç sandýðý. Ne kadar para varsa, çýkar da þu adama ver. Üzerinizde de ne
kadar altýn, bilezik, yüzük varsa çýkarýn bana verin, dedi.
Kerimoðlu, Durdunun niyetini sezmiþti. Bir metelik bile býrakmayacaktý
kendisinde. Onun için ne var, ne yok eliyle vermeliydi.
Güdükoðlu bir tomar kaðýt para, bir torba da altýný getirdi. Durdunun eline
verdi. Kerimoðlu da kadýnlarýn gerdanlýk, yüzük, bilezik, baþlýk yaptýklarý
altýnlarý toplayýp getirdi.
Durdu, Güdükoðluna:
Tamam mý? Hiçbir þey kalmadý mý? diye sordu.
Güdükoðlu:
Kalmadý, diye kestirdi attý.
Oysa, bütün öteki baskýnlarda Durdu, Güdükoðluna, kalmadý
mý? diye sorar, öteki, daha var Paþa, derdi. Sonra gider bir
altýn, bir kaðýt lira getirirdi. Böyle böyle evi on kez, yirmi kez araþtýrýr,

kýyýda köþede ne kalmýþsa teker teker çýkarýrdý. En sonunda bir kalmadý
iþareti yapardý. Daha, bir yerlerde para kalmýþ mýdýr, kalmamýþ mýdýr,
Güdükoðlu adamýn yüzüne bakýnca bilirdi. Hiç sapýtmaz, mutlak bilirdi.
Deli Durdu:
Sen akýllý bir adamsýn Kerimoðlu, dedi. Ne var, ne yok hepsini
kendi elinle verdin. Nasýl olsa senden zorla alacaktýk. Senden
akýllýsýna rastlamadým þimdiye kadar soyduðum insanlar arasýnda.
Kerimoðlu taþ kesilmiþti. Yüzü sapsarý, dudaklarý titriyordu.
Durdu yeniden, kesip, inatçý, buyurgan gürledi:
Deli Durdunun bir adeti vardýr. Bilir misin Kerimoðlu? diye
sordu. Bunu baþka eþkýyalar yapmaz. Zaten Kerimoðlunu da baþka
eþkýyalar soyamazlar. Ha, bilir misin?
Kerimoðlu karþýlýk vermedi.
Deli Durdunun adeti þudur ki, soyduðu adamlarý donuna kadar
soyar. Çýkar giyitlerini Kerimoðlu, diye baðýrdý.
Kerimoðlu kýpýrdamadý.

Sana diyorum. Çýkar giyitlerini.
Kerimoðlunda gene bir kýpýrtý yok.
Durdu öfkelendi. Öflcesinden yerinde duramýyordu. Kerimoðlunun yöresinde
fýr dönüyordu. Birden, þiddetle kulaðýnýn dibine bir yumruk çaktý. Göðsüne
de birkaç dipçik... Kerimoðlu sallandý. Düþecekken, Durdu kolundan tuttu.
Bir, bir daha. Bir, bir daha:
Çýkar!
Kerimoðlu, acýyla konuþtu:
Etme bana bunu Durdu. Kerimoðlunun evini þimdiye kadar
kimse basmadý. Yanýna kalmaz bu!
Bu sözler Durduyu çileden çýkardý. Kerimoðlunun kolunu býrakýp
tekmelemeye baþladý. Yere düþen Kerimoðlu:
Etme, diyordu. Etme. Yanýna kalmaz.
Durdunun hiddeti daha arttý. Ayaklarýnýn altýnda çiðnemeye baþladý.

Ben de biliyorum yanýma kalmayacaðýný. Onun için seni donuna kadar
soyacaðým. Hiç olmazsa, koskoca Kerimoðlunun bacaðýndan donunu almýþ derler.
Anladýn mý?
Öteki bölmede aðlamakta olan kadýnlardan birkaçý gürültüyü duyunca, bu
yana geçtiler. Bir kadýn kendisini Kerimoðlunun üstüne attý. Kadýnýn baðýrtýsý
dört bir yaný tutuyordu. Güdükoðlu, baðýran kadýný tuttu, Kerimoðlunun
üstünden alýp bir tarafa fýrlattý.
Durdu baðýrýyordu:
Çýrýlçýplak olmazsan, kendi elinle çýrýlçýplak olmazsan öldürürüm seni.
Kadýnlar çýðýrýþýyorlardý.
Kerimoðlu:
Etme bunu bana. Etme, çoluðumun çocuðumun içinde, diye inliyordu.
Bir ara gözü, öyle durup kalmýþ, dudaklarýný yiyen, zangýr zangýr
titreyen Memede iliþti. Ona, yalvarýrcasýna baktý. Memedin içinden
bir þey cýzz etti. Yandý. Cabbara döndü. Bakýþtýlar. O iðne ucu parýltýsý
geldi Memedin gözlerine gene oturdu. Cabbar da hýrsýndan avurtlarýnýn içini

yiyordu. Çok kýzdýðý zaman, kan çýkýncaya kadar avurtlarýnýn etlerini
diþleriyle çiðnerdi.
Kerimoðlu:
Etme bunu bana Durdu Aða, diye boyuna yineliyordu.
Etme!
Durdu:
Soyun! diye baðýrdý. Yoksa...
Tüfeðin namlusunu Kerimoðlunun aðzýna dayadý.
Soyun
Tam bu sýrada Memed, kaþla göz arasý çadýrdan dýþarýya fýrladý:
Kýpýrdama Deli Durdu. Yakarým, diye baðýrdý. Kusura kalma
ya, yakarým. Bu senin yaptýðýný...
Onun arkasýndan da Cabbarýn alaylý sesi duyuldu:

Kýpýrdama Durdu Aða! Adamý koyver de git. Yakarým. Çok arkadaþlýðýmýz var.
Ölümün bizim elimizden olmasýn.
Memed:
Ölümün bizim elimizden olmasýn.
Durdu, hiç böyle bir þey beklemiyordu. Þaþkýna döndü:
Demek böyle ha?
Tüfeðine davrandý, dýþarý iki el ateþ etti.
Karanlýk kavuþuyordu.
Bak Durdu Aða, dedi Memed, öyle kurþun atýlmaz. Durdunun kulaðýnýn
dibinden cýv cýv diye iki kurþun geçti.
Býrak da adamý git. Yeter ettiðin. Zulüm derler buna düpedüz.
Býrak da git!
Durdu:

Demek böyle Ýnce Memed? Demek?
Ýnce Memed:
Ölmek istemiyorsan eðer, dedi, býrak da adamý çadýrdan çýk
git.
Durdu, yerde yatan adama bir tekme daha attý.
Haydi arkadaþlar gidelim, dedi.
Dýþarda, bir çukura yatmýþ Ýnce Memedin karartýsýný gördü:
Alacaðýn olsun Ýnce Memed. Alacaðýn olsun Cabbar, dedi.
Çadýrdan en son Recep Çavuþ çýktý:
Yaptýðýnýzý çok beðendim çocuklar, dedi. Ben de sizinle kalayým mý?
Kal Çavuþ, kal! dediler.
Durdu:

Demek Çavuþ sen de?... dedi.
Çavuþ:
Ben de Durdu Aða, diye karþýlýk verdi.
Durdu:
Senin de alacaðýn olsun Çavuþ, dedi.
Durduyla arkadaþlarý elli metre açýlmýþlardý ki, Durdu yere yatýp:
Davranýn arkadaþlar, dedi. Bugün ölüm kalým günümüzdür.
Altý el birden Memed ve Cabbarýn üstüne kurþun yaðdýrmaya
baþladý. Memedle Cabbar, Durdunun bunu böyle yapacaðýný iyi biliyorlardý. O
sebepten bulunduklarý çukurdan ayrýlmamýþlardý.
Memed:
Durdu Aða, var git yoluna, dedi. Çocukluk etme! Durdu:

Ya siz, dedi, ya ben...
Recep Çavuþ:
Git ulan yoluna. Musallat olma çocuklarýn baþýna. Sen zaten Kerimoðluna
çatmakla belaný buldun. Saçýkaralý obasý þimdiye haberlendi. Biraz sonra
daðlarý pire gibi tararlar, dedi. Var git yoluna!
Memed:
Var git yoluna, dedi.
Cabbar:
Ölümün bizim elimizden olmasýn. Var git yoluna...
Karþý yanýn silah sesleri kesildi.
Cabbar:
Gidiyorlar, dedi. Gidiyorlar Allahýn belalarý. Kerimoðlunun
parasýný paylaþmaya gidiyorlar.

Recep Çavuþ:
Gitsinler, dedi. Saçýkaralý obasý burunlarýndan fitil fitil getirir.
Az sonra dað taþ insana keser... Eðer bu adam Kerimoðluysa, Saçýkaralý
aþireti Aðasý Kerimoðluysa... Dolar Saçýkaralý obasý yazýya yabana...
Memed:
Þimdi varýp Kerimoðluna ne diyelim? Adamýn yüzüne nasýl bakarýz?
Cabbar:
Adam bize iyilik, biz ona kötülük ettik, dedi. Varýp da yanýna
ne diyelim? Beðendin mi sana yaptýðýmýzý? Erkeklik dediðin böyle
olur iþte. Biz adamý böyle soydururuz mu diyelim. Vazgeç! Görünmeden ona,
çeker gideriz þuna aþaðý.
Memed:
Ben ne deyim, dedi, Ben ne deyim Kerimoðluna.
Yattýklarý çukurdan doðruldu. Çadýrlara doðru yöneldi. Kerimoðlunun
çadýrýndan bir gürültü, çýðýrtý, bir hayhuy geliyordu. Çadýrýn

kapýsýný açtý. Bir iki kadýn, Kerimoðlunun kanlý baþýný bir leðene eðmiþler
yýkýyorlardý. Hem yýkýyor, hem beddua ediyorlardý.
Memed:
Kerimoðlu Aða, diye seslendi, bütün baþlar kapýya çevrildi. Memedin
içinden, hiçbir þey söylemeden kaçmak geçti. Ama kaçamadý. Aða, diye
kekeledi. Kusura kalma. Böyle olacaðýný bilmiyorduk.
Döndü, koþmaya baþladý.
Arkasýndan, Kerimoðlu baðýrýyordu:
Akþam yemeðini yemeden gitmeyin oðlum. Gitmeyin..
Cabbarýn yanýna geldi.
Haydi kalkýn, dedi. Kalkýn da gidelim. Burada daha fazla kalamayacaðým.
Þu adama bir yüreðim yanýyor ki... Parça parça oluyor...
Cabbar ayaða kalktý:
Ne gelir elden, dedi. Oldu bir kere...

Memed, içini çekti:
Þu Deliyi öldürmeliydik, dedi.
Cabbar:
Onu öldürmek kolay deðil Memed, dedi. Çok it adam. Yoksa
ben... Ben onu öyle býrakýr mýydým!...
Memed:
Kurþunu yedikten sonra ne yapabilirdi?
Cabbar:
Yemezdi ki kurþunu, dedi. Onun gibi bir adamý hiç görmedim.
Recep Çavuþ:
Bu adamda bir þey var, dedi. Bütün yaptýklarý yanýna kalýyor.
Onun yaptýklarýný baþka bir eþkýya yapsaydý, bir günden fazla yaþayamazdý.
Bir þey var bu adamda. Ayrýldýðýmýz iyi oldu. Amma ne yürekli adam! Her

dakika ölümü bekleyen bir hali var.
Memed:
Ýþte o hali korkuttu beni. Onun için vuramadým onu. Yoksa...
Cabbar:
Her neyse... Bir hal var bu adamda... dedi, kesti.
Ali:
Þuracýkta, iki saat uyuyalým, dedi.
Hasan:
Ne kaldý ki bre Ali, dedi. Öðleye bizim köye varýrýz. Gece sen
bizim evde kalýrsýn. Yarýn sabah da kalkar yola düþersin. Ýkindine
senin köyü buluruz.
Ali, çok uzun boylu, çiçek bozuðu, uzun yüzlü, incecik, üfürsen
yýkýlacakmýþ gibi bir adamdý.

Bu gece yarýsý, dedi, bu gece yarýsý in cin belli deðil. Gel þuracýkta
sabaha kadar uyuyalým. Sabaha bir iki saat ancak kaldý.
Hasan:
Ben bir dakika bile duramam, dedi. Dört yýldýr evimin yüzünü görmedim.
Ali:
Ben de görmedim ama.
Hasan:
Eeeee? diye sordu.
Yoruldum, dedi Ali.
Hasan:
Bak, dedi, bir su þýrýltýsý geliyof. Git yüzünü yu, geçer...
Ali:

Soðuk su yorgunluða bire birdir, dedi.
Hasan:
Bizim köyün suyu... dedi. Bizim köyün suyu gibi var mý? Buz
gibidir. Süt gibi apak kaynar yerin altýndan... Eskiden, tam
üstünde bir ulu çýnar vardý. Ben de gördüm gözümle... Bir gün bir yaðmur
yaðýyordu. Kara, kapkara bir yaðmur... Birden bir top yeþil ýþýk patladý
gökyüzünde. Yeþil ýþýk çýnarýn üstüne aðdý. Vardýk baktýk, çýnar yok
yerinde... Çýnar kül olmuþ... Alimallah gözümle gördüm. Kül olmuþ.
Yurdu yuvasý bellisiz þimdi çýnarýn...
Ali:
Tam üç yýl, üç koca yýl anam dinim aðladý. Çukurovada, dedi.
Amma sonunda kazandým kardaþ.
Ali; yol boyunca, belki yüz kere, ayný cümle, ayný sözcüklerle Çukurovayý,
Çukurovada bin bir sýkýntý çekerek kazandýðý parayý, kazandýðý parayla ne
yapacaðýný anlatmýþtý. Yolda konuþacaklarý bitiyor, bir süre konuþmadan
yürüyorlar, biraz önce anlattýklarýný yeniden anlatmaya baþlýyorlardý. Hasan
da köyünü, çocuðunu, kül olan çýnarý, Çukurovayý, Çukurovadaki aðasýný

durmadan durmadan yinelemiþti.
Ali sözünü sürdürdü:
Paranýn iki yüzünü kayýnbabaya verip kýzý eve getireceðim. Ötekine de bir
çift öküz alacaðým. Anama da içi pamuklu bir hýrka yaptýracaðým. Üþür
fýkaracýk. Evin de üstünü açýp yeniden döþeyeceðim.
Þu bizim ev yok mu, yaðmurlar bir baþlamaya görsün. Çok akar gavuroðlu
gavur...
Evi, yap kardaþ yap! Ev akmasý kötü bir þey. Dayanýlmaz.
Ali:
Öldüm Çukurovada. Yandým. Adamý kebap ediyor. Gavurun
yurdu. Bir daha mý tövbe! Sýtmasý karnýmda. Bu kýþ iþim iþ!
Hasan:
Sýtma bende de var, dedi.
Ali:

Çukurovanýn kahrýný, eve bir avratla, bir çift öküz sokayým,
anama da bir kalýn hýrka alayým diye çektim. Yoksa dayanýlýr mý?
Hasan:
Dayanýlmaz.
Sonra, lafý Alinin aðzýndan alýp:
Kardaþ, dedi, yarýn tam öðle vakti, eðer böyle yürüyecek olursak,
bizim köyün çayýrlýðýna yetiþiriz.
Ali:
Orada... dedi.
Hasan:
Orada, ötede, düzlüðün ortasýnda...
Ali:

Ulu... dedi.
Hasan:
Bir aðaç vardýr, dallarý gürler.
Ali:
Aðacý geçince, dedi.
Hasan:
Aðacý geçince sol yanda...
Ali:
Taþlarý birbirinin üstüne yatmýþ...
Hasan:
Ýçini de ot basmýþ bir mezarlýk görünür.
Ali:

Mezarlýðýn içindeki aðacý söylemedin, diye anýmsattý.
Hasan:
Ben köyden ayrýldýðým gün, kim bilir kim, mezarlýðýn ortasýna
soluk dallý, bilek kalýnlýðýnda bir aðaç dikmiþti.
Fýkara yapayalnýz bir aðaç... dedi Ali.
Hasan:
Öyle iþte, dedi.
Ali:
Kurumamýþsa eðer...
Kocaman... dedi, öteki. Ben mezarlýðýn yanýndan geçerken
beni birisi görür.
Ali düzeltti:

Birisi deðil, dedi, Körcenin oðlu Bekir görür.
Hasan:
Bekir görür, dedi. Çünkü Bekir, her daim gelir çeþmenin taþýna
oturur: Gözlerini þarýl þarýl akan suya çevirir düþünür.
Ali:
Adetidir deðil mi? diye sordu.
Adetidir, dedi Hasan.
Ali:
Bekir gider haber verir eve.
Hasan:
Anam bükülmüþ beliylen...
Ali:

Dizlerine çöke çöke...
Hasan:
Düþer yola, gelir beni karþýlamaya.
Ali:
Ya çocuk? dedi.
Hasan:
Gel azýcýk þuraya oturalým, diye önerdi.
Oturdular. Hasan, küçücük, zayýf, kuruyup, kavrulmuþ bir adamdý.
Kocaman diþleri dudaklarýnýn arasýndan gözüküyordu. Kirpikleri
bir hoþ, tozlanmýþ gibi aktý. Mavi, pamuklu bir kumaþtan þalvar giymiþti.
Þalvar daha yepyeniydi. Fabrika kokuyordu. Kasketi de yeniydi.
Baþýnda eðreti duruyordu. Kýrmýzý çiçekli mintaný ona tam yakýþmýþtý. Bir
de ökçeleri basýk Adana ayakkabýsý almýþtý ya, yolda giymeye kýyamýyordu.
Giydiði ham gönden çarýktý. Kalýn, köyden götürüp de eskitemediði çorabýn
üstüne giymiþti. Çorap nakýþlýydý.

Amma da yorulduk, dedi.
Ali:
Yorulduk amma... dedi.
Hasan:
Kalk, dedi. Bu kadar dinlenmek yeter yolcu adama... Atalar ne
demiþ...
Ali:
Yolcu yolunda gerek.
Hasan:
Köye gireriz kardaþ. Benim oðlan þimdi altýsýndadýr. Ben köyden
ayrýlýrken yaþý ikiydi. Þimdi...
Ali:
Þimdi altýsýndadýr.

Hasan:
Beni anamla birlikte çocuk da karþýlar.
Ali:
Çocuk sana baba der. Ondan sonra eve geliriz.
Hasan:
Bütün köylü bizim eve, baþýma birikir. Eeee söyle bakalým
Hasan efendi, ne kazandýn Çukurovada? Ben, hiç derim. Çukurovada
ne kazanç olacak. Gittik geldik iþte, derim...
Ali:
Ben de ikinci sabah erkenden kalkar anayýn piþirdiði çorbayý içerim.
Tarhana çorbasýný... Yola düþerim...
Hasan:
Sen yola düþtükten sonra, ben de çocuðu yanýma alýrým, öteki

köye, ay boynuzlu kocaman bir çift öküz almaya giderim. Sonra da
yalýdaki taþlý tarlanýn taþýný birem birem ayýklarým...
Ali:
Sonra da iki üç kez üst üste sürersin tarlayý. Çukurova tarlalarý
gibi. Un gibi eylersin. Sonra da ekersin.
Hasan:
Sonra bir ekin olur... Her göcek kaplan pençesi gibi topraða yapýþmýþ...
Ali:
Anamýn hýrkasý, dedi. Gider elimle Göksünde terziye yaptýrýrým.
Hasan, Alinin yüzüne doðru eðildi. Nefesini duydu.
Sen, dedi, köyden ayrýlalý ne kadar oldu?
Ali:
Üç yýl.

Hasan:
Varýr varmaz niþanlýný eve getirmek olsun, ilk iþin.
Ali:
Çok bekledi fýkaracýk beni. Bu yýlla altý yýl oluyor, niþan takalý.
Varýr varmaz babasýnýn eline saydýðým gibi parayý... Ýkinci gün...
Hasan:
Ýþte bunu iyi yaparsýn kardaþ, dedi.
Ali:
Çukurovada çektiðimi bir günde unuturum, dedi.
Yokuþ yukarý çýktýklarý için, konuþmayý kesmiþlerdi. Yokuþu çýkýp
tepeyi aþýnca önlerinde upuzun bir düzlük salýndýðýný gördüler.
Yolun kýyýsýnda bir ses duyup durdular. Bir de mekanizma sesi
geldi.

Kýpýrdamayýn.
Hasan:
Öldük, dedi.
Ali:
Öldük.
Hasan:
Kaçalým, dedi. Vurursa vurur. Vurulmak soyulmaktan daha
iyi. Vurulmazsak evimize yetiþiriz.
Ali:
Haydi, dedi.
Kaçmaya baþladýlar. Arkalarýndan kurþun, kaynadý. Baðýrarak
yere yattýlar.
Kýpýrdama diyen ses:

Olduðunuz yerden kýmýldamayýn: Geliyoruz, diye baðýrdý.
Aliyle Hasan olduklarý yerden hiç kýmýldamadýlar. Korkudan kýpýrdayacak
halleri de kalmamýþtý.
Memed, Cabbar, Recep Çavuþ, üçü birden koþarak yatmakta
olanlarýn baþuçlarýna geldiler durdular.
Memed:
Kalkýn ayaða, dedi.
Ölü gibi, usul usul ayaða kalktýlar.
Memed:
Böyle nereden? diye sordu.
Hasan:
Çukurovadan kardaþ, dedi.
Ali:

Oradan iþte, dedi.
Cabbar gülerek:
Çok para kazandýnýz öyleyse. Sizler olmasanýz, bizler acýmýzdan
ölürüz. Çýkarýn paralarý.
Hasan:
Beni öldürün, dedi. Tam dört yýl...
Cabbar:
Çýkarýn, dedi.
Hasan:
Vur beni Aðam, dedi.
Ali:
Benim niþanlým tam altý yýldýr bekler. Nolursun beni vuruver.

Hasan:
Tam altý yýl, dedi.
Cabbar, Hasanýn koltuðunun altýna elini soktu, bir çýkýn çýkardý.
Çýkýn su gibi tere batmýþtý. Çýkýný açtý. Çýkýnýn içinden balmumuyla
yapýlmýþ bir muþamba çýktý. Muþambanýn içinde kaðýt paralar vardý.
Cabbar:
Bak, hele, ne de çok para! Nasýl da saklamýþ!
Hasan:
Daya tüfeðini sýk aðzýma. Vur beni. Çoluk çocuðuma böyle eli
boþ gidemem.
Ali:
Tam altý yýldýr, dedi. Hiç mümkünü yok. Beni vuracaksýnýz.
Gidemem.

Hasan:
Tam dört yýl, Çukurovanýn zehir gibi suyunu içtim. Sýtmasý karnýmda.
Ali:
Elinizi ayaðýnýzý öpüyüm öldürün beni.
Hasan:
Öldürün.
Memedin gözleri yaþla dolmuþtu.
Bana bakýn, dedi sevgiyle. Paranýza kimse dokunamaz sizin.
Cabbar ver þunun parasýný. Al paraný.
Hasan, inanmadý. Korktu. Titreyen elini uzattý. Aldý. Ne diyeceini
bilemedi. Ancak:
Allah uzun ömür versin size, diyebildi. Sonra da aðlamaya baþladý.
Ali:

Uzun ömür, dedi.
Memed:
Bakýn size ne deyim. Çanaklýnýn düzünden geçmeyeceksiniz.
Orayý Deli Durdunun çetesi tutmuþtur þimdi. Donunuza kadar
soyar. Uðurlar ola. Sen de inþallah niþanlýna kavuþursun kardaþ,
dedi. Sesi karýncalandý. Konuþacaktý daha. Konuþamadý.
Hasan, çocuklar gibi hýçkýra hýçkýra aðlýyordu. Aðlamasý bir
türlü dinmiyordu. Giderken:
Saðolun, dedi. Saðolun kardaþlar. Berhudar olun. Allah sizi bu
daðlardan kurtarýp sevdiklerinize kavuþtursun.
Gidiyor gidiyor geriye dönüp bir dua ediyor, yeniden gidiyordu.
Ali de:
Kavuþtursun, diyordu.
Kayboldular.

Hasanýn aðlamasý daha durmamýþtý.
Ali:
Yeter bre Hasan, dedi. Ne bu aðýt?
Hasan:
Þu dünyada ne kadar da iyi insanlar var. Þu bir lokma eþkýya çocuða
baksana. O olmasaydý, paramýzý alýrdý, o dev gibi herif.
Ali:
Yok, dedi. Almazlardý.
Çanaklýnýn düzünden gitmezsek bizim köye ancak iki gün sonra,
varabiliriz.
Ali:
Ne yapalým? diye sordu.
Hasan:

Çanaklýnýn düzünü tüm bana verseler, yolumuz iki gün deðil
iki ay uzasa gene oradan geçmem.
Ali:
Gel öyleyse oturup bir iyice yornuk alalým. Bir daha da yoldan
gitmeyelim. Kýyýdan kýyýdan.
Oturdular.
Memed, gidenlerin arkasýndan:
Paralarýný aldýktan sonra onlarý öldürseydik sevinirlerdi, dedi.
Cabbar:
O uzun boylusu vurun diye nasýl yalvarýyordu!
Memed:
Kim bilir nasýl, ne umutlarla çalýþtýlar!

Cabbar:
Niþanlýsý tam altý yýldýr onu bekliyormuþ.
Memed:
Çanaklýdan gitselerdi, Deli Durdu onlarý mutlaka soyardý.
Cabbar:
Bu Delinin yaþamasý haram amma... dedi.
Gidip eski yerlerine oturdular. Bu iþe hiç karýþmayan Çavuþun sarýlý
boynu bir tarafa eðrilmiþti.
Çavuþ, gerindi gerindi:
Ben bir tuhaf oldum çocuklar, dedi. Yüreðimde bir soðukluk,
bir titreme var. Ölürsem... dedi, sonra piþman olmuþçasýna sustu.
Memed:
Bu kadar yaradan insana bir þey olmaz, dedi.

Cabbar:
Baþýný koy da azýcýk uyu, diye salýk verdi.
Çavuþ, uyumak için gözlerini yumdu.
Aradan uzun bir zaman geçtikten sonra Memed, Cabbara büyük
bir sýr verirmiþ gibi sokuldu:
Seninle biz kardaþýz gayri Cabbar, dedi. Öyle deðil mi kardaþ?
Cabbar buna sevindi: Ona ne þüphe kardaþ, dedi.
Memed:
Meraktan çatlayacaðým. Yüreðim ateþ almýþ yanýyor kardaþ.
Cabbar:
Söyle kardaþ da çaresini birlikte arayalým.
Memed:

Aylar oldu, ben bu iþi iþleyeli. Duyduk ki Abdi Aðayý yaralamýþým.
Ölmemiþ. Hatçenin hali ne oldu? Ya anamýn hali ne oldu? Çatlayacaðým. Þu
Delinin ardýndan soygundan soyguna, çarpýþmadan çarpýþmaya... Bir türlü bir
yolunu bulup da öðrenemedim...
Cabbar:
Köye gider öðreniriz kardaþ, dedi. Ne merak ediyorsun bunu.
Memed:
O gavur ölmemiþ. Hatçeye mutlak bir kötülük etmiþtir. Ýçimde
bir þey var... anlaþýlmaz... bir acý... bir yara... yüreðim, durma
Memed, git diyor.
Cabbar:
Þu Çavuþun yarasý bir hal olsun, hemen gideriz.
Memed:
Yüreðim, durma! diyor, Cabbar kardaþ, dedi. Durma!

13
Ýndirdiler Heletenin düzüne
Kellesi yokkine bakam yüzüne
Benden selam söylen Nukrak kýzýna
Neneyle neneyle Iraz neneyle
Çýk daðlar baþýna bana eleyle.
Nukraðý dersen de Ofunun daðý
Derde derman derler kartalýn yaðý
Ayaðýna düþtüm Besninin beyi
Neneyle neneyle Iraz neneyle
Çýk daðýn baþýna ordan eleyle.

Kucaðýnda dokuz aylýk yavrusuyla Iraz yirmisinde dul kaldý. Kocasýný çok
severdi.
Ölüsü baþýnda:
Hüseyinin üstüne, dedi, erkek bana haram olsun.
Dediðini de tuttu. Evlenmedi.
Kocasý öldükten birkaç gün sonra, çocuðunu bir akraba kadýna
emanet ederek, sabanýn arkasýna geçti. Kocasýnýn býraktýðý yerden tarlayý
sürmeye baþladý. Bir ay içinde tarlayý sürdü, ekti bitirdi.
Yaz gelince de hasadýný yaptý tek baþýna. Güçlü kuvvetli, gençti.
Týnmadý. Çocuðu kucaðýna alýyor, onunla oynaþa oynaþa köyü dolanýyordu:
Benim bebek büyümez mi emmileri bakmayýnca? Benim Rýzam büyümez mi? diyordu.
Amcalara nisbet olsun.
Amcanýn büyüðü Irazla evlenmek istiyordu.

Iraz:
Evlenmem, diyordu. Hüseyinimin yataðýna baþka erkek sokmam. Kýyametedek
yaþasam gene evlenmem.
Iraz, diyorlardý, bu da onun kardaþý. Yabancýsý sayýlmaz. Çocuðun
emmisi. Ona babasý gibi de bakar...
Iraz Nuh diyordu da...
Bunun üstüne Iraza kin baðlayan amca, Hüseyinden kalan tarlayý
onun elinden aldý. Oysa tarlada hiçbir hakký yoktu. Babalarý öldüðünde,
üç kardeþ kalan tarlalarý eþit olarak paylaþmýþlardý. Bu parça da
Irazýn kocasý Hüseyin'e düþmüþtü. Ne çare. Iraz genç kadýn. Hükümet yolu,
karakol kapýsý bilmez. Ne yaparlarsa yanlarýna kalýr.
Iraz tarlasýzdý ama, gene de dayandý:
Benim bebek büyümez mi emmileri gavurluk yapýnca? Benim
Rýzam büyümez mi? Büyümez mi tarlasý olmayýnca?
Yazýn ýrgatlýk, kýþýn zenginlerin evinden hizmetçilik etti. Gününü
gün etti. Çocuðu nur topu gibiydi. Dilinde, bir aðýt, bir ninni, acý
bir türkü gibi:

Benim öksüz büyümez mi?
Büyüdü.
Neden yoksulluk içindeler? Neden tarlasýzlar? Bunun sebebini
her gün anasýndan, köylülerden duya duya büyüdü. Ýçine yanýk bir
türkü yerleþti kaldý. Bir ananýn acýsýný, gücünü, yürekliliðini döktüðü
bir türkü... Benim yavrum büyümez mi? Rýza yirmi birine bastý. Fidan gibi.
Dal gibi. Sakarköyün içinde onun gibi ata binen, cirit oynayan, niþan
atan, halay çeken yok. Ama, ana da, oðul da rahat deðiller... Yüreklerinde
onulmaz dertleri var.
Kendi tarlan olsun da, sen git el kapýlarýnda yanaþmalýk et, yarýcýlýk
et.
Sakarköyün topraklarý çok verimli... Öteki köylere bakarak geniþ
de. Büyük bir düzlük. Bu düzlüðün tam orta yerinde bir nokta gibi,
Adaca denilen kocaman kaya parçasý var. Cümle düzlük ekilip yeþerince,
tarlalar yeþile kesince, Adaca kayasý bembeyaz, yeþilliðin ortasýnda parlar.
Adacanýn dibindeki tarlalardan bir tanesi, en büyüklerinden birisi
Rýzanýn babasýnýn tarlasýdýr. Yýllardýr amcasý sürer. Ýþte o tarla... Rýza
bereketli, yaðlý bir topraðý hayal eder. Hayal eder, yüreðindeki hýnç

büyür, taþar... Nereye gitse, nerede çift sürse, gözleri Adaca kayasýnýn
dibindedir. Adaca kayasýnýn dibi bir aþk gibi.
Anasý her zaman, her Allahýn günü:
Aaah oðul, der, Adacanýn tarlasý... Baban bizi bu tarlayla gül
gibi geçindirirdi. Gözleri kör olasý...
Rýza boynunu büker, dalar giderdi. Burnunda yaðlý ýþýl ýþýl bir
topraðýn kokusu... Topraðýn özlemi içini yakardý...
Anasý:
O senin gavur emmin, der, o senin gavur emmin!.. Burnundan fitil fitil
gelecek.
Son günlerde Rýzaya bir hal oldu. Hiç böyle deðildi. Sabahlarý
çok erkenden uyanýyor, düþüyor yollara... Ver elini Adaca... Adacanýn
dibindeki tarlaya varýyor. Bir taþýn üstüne oturuyor, dalýyor hayallere...
Ekinler göcek olmuþ. Toprakta böcekler. Gün doðarken toprak buðulanýr. Buðulu
topraða özlem, özlemlerin en yamanýdýr. Rýza elini yumuþacýk topraða
daldýrýyor. Toprak sýcacýktýr. Parmaklarýnýn arasýndan altýn bir toprak
akýyor yere. Rýza, Bu toprak benim, diyor.

Bütün etinde bir ürperme, bir tat... Bu toprak benim ha, diyor.
Benim amma yirmi yýldýr el ekiyor, el biçiyor...
Kalkýyor. Yorgun, karar vermiþ evine dönüyor. Anasý soruyor:
Þafaktan beri neredeydin?
Karþýlýk vermiyor. Yüzü karanlýk.
Bu böyle, tam tamýna iki ay sürdü. Ekinler dize çýktý. Sarý, yeþil,
koyu, karanlýk bir yeþile döndü.
Rýza bir gün:
Ana, dedi, bu tarla bizim.
Ana:
Bizim ya yavru, dedi. Kimin olacak?
Rýza:
Ben, dedi, hükümete baþvuracaðým.

Ana:
Ben de, dedi, ben de bu günü bekliyordum.
Rýza:
Yaþlýlara sordum. Dedemden kalan tarlayý babam saðlýðýnda amcalarýmla
paylaþmýþ. Paylaþmasa bile bizimki bizim. Dedemden bana kalacakmýþ.
Ana:
Ya yavru, dedi, bizim bizim.
Bu bir miras davasý olduðu için mahkeme o kadar uzun sürmedi.
Adacanýn dibindeki, yaðlý, yumuþacýk toprak Rýzaya geçti. Yýllarýn
mihnetinin altýnda ezilmiþ genç Rýza, bir sevgiliye, bir anaya
babaya kavuþur gibi tarlasýna kavuþtu. Tarla kendisine teslim edildiðinde
mevsim yazdý. Toprak sýcacýk, kavruluyordu. Ekinler biçilmiþ, firezler
pýrýl pýrýl yanýyordu.
Rýza, yazyeri çýkarmak için bir çift öküz buldu. Pulluðu arkasýna
taktý öküzlerin. Toprak, pulluðun aðzýnda ufalanýyordu. Bütün derdi

hemencecik tarlayý sürüp bitirmek, kendisinin olan tarlayý þöyle sürülmüþ,
tohumunu almaya, bire otuz, bire kýrk vermeye hazýr görmekti.
Yazyeri çýkarýlýrken çift iki kere koþulur. Biri þafaktan iki saat
önce, öteki ikindin, garbi yeli çýktýktan sonra. Þafaktan önce koþulan
çift gün kýzýncaya kadar sürdürülür. Gün iyice kýzdýktan sonra, artýk
çift sürülmez. Öküzler sineklenirler. Gitmezler. Bu arada ikindine
kadar, bir aðaç gölgesinde dinlenilir. Ýkindiüstü, Akdenizin üstünde
yelken bulutlarý yükselirken yeniden çif koþulur. Bu, ay ýþýðý varsa
gece yarýsýna kadar devam eder. Yoksa, ortalýk kararýncaya kadar
sürer.
Ayýþýðý vardý. Rýza, gün kýzýncaya kadar, sonra gece yarýsýndan
ikindine kadar durmadan sürüyordu. Sýcak demiyor, yorgunluk demiyordu.
Bazen kendisini alamýyor, sabaha kadar sürüyordu. Sürülmüþ yumþak toprak,
ay ýþýðýnda daha güzel görünüyordu. Gece... Sessizlik... Pulluðun topraðý
yararken çýkardýðý ses daha iyi duyuluyor.
Iraz, fidan gibi bir oðlan büyütmekten, hayýrsýz amcalardan tarlasýný
koparýp almaktan dolayý onurluydu. Köyün içinde, bu günler, bir sevinç
kasýrgasý halinde dolanýyordu.
Rýza... dediler miydi:

O, tarlasýný sürüyor, diyordu.
Ayýn on dördü. Ay, yusyuvarlak. Cümle tarlalarý, daha çok Rýzanýn
sürülmekte olan topraðýný yaldýzlýyor. Serince de bir yel esiyor.
Rýzanýn öküzleri, ayaklarý topraða gömülerek, aðýr aðýr arkalarýndaki
pulluðu çekiyorlar. Ayýþýðýna, kalaylanmýþ gibi parlayan topraða raðmen,
aðýr bir uyku dört bir yandan bastýrýyor.
Rýza yorgun. Öküzleri býrakýp, bir toprak tümseðini baþýna yastýk
yapýp uyuyor. Koca ovada sürülmüþ, ovaya kara bir el iþi kaðýdý gibi
yapýþmýþçasýna duran tarlanýn ortasýnda kývrýlmýþ bir leke gibi...
Sabahleyin, akraba çocuklarýndan on bir yaþýndaki Durmuþ
çocuk, her günkü gibi Rýzaya gene azýðýný getirir. Gün iyice kýzarmýþtýr.
Ortalýk çatýr çatýr eder. Çocuk, aðaçlarýn dibinde, her günkü gibi
Rýzayý araþtýrýr. Rýza, onun geldiðini görünce, ayaða kalkýp gülerek
ona doðru gelecektir. Azýðý elinden almadan, iki koltuðu altýndan
tutup havaya kaldýracaktýr. Çocuk þaþkýn. Aðaçlarýn dibini bir bir
tarar. Yok. Sonra, tarlanýn ortasýna kývrýlýp yatmýþ Rýzayý görür.
Öküzler de ortada yok. Kývrýlýp yatmýþ Rýzanýn yanýna geldiðinde
ürker. Elinden azýk düþer. Çocuk döner, baðýra baðýra kaçmaya baþlar.
Köye girdiðinde soluk soluðaydý, çocuk. Yýkýlacak gibi. Baðýrýyordu.

Baðýrýyordu ama, sesi bir ýslýk gibi çýkýyordu. Geldi, evlerinin
önünde kendini yere attý. Kadýnlar baþýna biriktiler. Korkmuþ diye dilini
çektiler. Soðuk su içirdiler. Baþýna su döktüler. Çocuk azýcýk kendine
gelince:
Rýza Aðam kan içinde yatýyordu. Yere birçok kan göllenmiþti
ki... dedi. Aðzýndan da kan gelmiþti. Böyle görünce onu, koþa koþa
geldim iþte.
Kadýnlar, iþi anladýlar. Baþlarýný önlerine eðip sustular. Bir anda
bütün köy haberi iþitti. Iraz da duydu. Iraz, saçlarýný yolarak, çýðrýþarak
önde, köylüler arkasýnda tarlaya geldiler. Rýzanýn baþý tümsekten
düþmüþ, yana sarkmýþtý.
Iraz:
Öksüz yavrum, gün görmemiþim, diye oðlunun üstüne atýldý.
Rýza, dizlerini göðsüne doðru çekmiþ, kývrýlmýþtý. Önündeki çukura kan
göllenmiþ. Kan donmuþ. Kanýn üstünde böcekler, sinekler...
Ortalýða keskin, tüten, kan kokusu gibi köpüklenen bir güneþ de çökmüþtü.
Güneþ buðulanýyordu. Ölünün üstünde bir sürü sinek, þimþek yeþili...
Parlayýp kayýyorlar... Kan köpürmemiþ, kerpiç gibi donmuþtu.

Ama, bu sýcakta köpürmüþ gibi duruyordu. Yahut da öyle geliyordu
insana.
Öksüz yavrum! Gün görmemiþim.
Kadýnlar, çocuklar, erkekler ölünün yöresine halka olmuþlardý.
Kadýnlarýn çoðu aðlýyordu.
Babayiðidim, sana kim kýydý?
Iraz kendinden geçmiþ. Dövünüyor, çýrpýnýyor. Yürek koymuyor
insanda.
Ýki kadýn varýp Irazý ölünün üstünden almak istediler. Yapýþmýþtý.
Ayýramadýlar.
Beni de diri diri, diyordu, beni de Rýzamla beraber gömün.
O gün, Iraz akþama kadar oðlunun ölüsü üstünde kaldý.
Olayý kasabaya haber verdiler. Candarmalar, savcý, doktor geldi.
Candarmalar, gözleri kan çanaðýna dönmüþ, aðlaya aðlaya morarmýþ
kadýný sürükleyerek ölünün üstünden kaldýrdýlar. Kadýn topraða kapandý,

ölü gibi kýpýrtýsýz kaldý... Bir daha da uzun zaman sesi sedasý
çýkmadý.
Gerekince, toprakta yatan, topraða yapýþýp kalmýþ kadýný Savcýnýn
karþýsýna getirdiler.
Savcý:
Hatun senin oðlunu kim öldürdü acaba? diye sordu. Kimden
þüphe ediyorsun?
Kadýnýn yüzü gerildi. Sonra boþ gözlerle pel pel Savcýnýn yüzüne
baktý.
Savcý yineledi:
Senin oðlunu kim öldürdü? Þüphen kime?
Iraz:
O gavurlar, dedi. O gavurlar... O gavurlardan baþka kim öldürecek?
Emmisi oðlu öldürdü. Tarlanýn yüzünden.

Savcý, tarla meselesini iyice araþtýrýp zapta geçti.
Kalabalýk tarladan ayrýldý.
Üstünde yeþil sinekleriyle ölü, öküzleri kaçmýþ, bomboþ öküz
bekleyen boyunduruðuyla pulluk, aðlamaktan gözlerinde yaþ kalmamýþ ana
orada umarsýz, ovanýn mahzunluðunda kaldýlar. Kara, yaðlý toprak, sapsarý
ovanýn ortasýna yapýþtýrýlmýþ bir el iþi gibi kara kara ýþýldýyordu.
Katil olarak, amcasýnýn oðlu Aliyi yakalayýp karakola götürdüler.
Ali verdiði ifadede, o gün köyde olmadýðýný, Öküzlü köyünde düðünde
bulunduðunu þahitleriyle ispat etti. Öküzlü köyü Sakarköye dört
saattir. Iraz ve bütün köylüler biliyordu ki Rýzayý vuran Alidir.
Tarla yüzündendir.
Köylü de þaþtý. Iraz da þaþtý. Ýki gün sonra Ali elini kolunu sallaya
sallaya köye geldi. Iraz, onu mutlak asacaklar diyordu. Öyle sanýp
teselli buluyordu. Oðlunu vuranýn köyde elini kolunu sallaya sallaya
gezdiðini duyunca, kendinden geçti, deliye döndü. Evdeki baltayý
alýp, doðru Alilerin evine koþtu. Oðlunu vuraný mutlak vuracaktý. Aliler,
Irazýn baltalý, kendilerine doðru geldiðini görünce kapýlarý kapatýp,
arkadan sürmelediler. Iraz, kapýyý kapalý bulunca, baþladý kapýyý
baltalamaya... Ali içerde deðildi. Ýçerde olsa kapýyý kapamazdý. Ana,

baba, iki kýz ve bir küçük çocuk vardý içerde. Kapý kýrýldý kýrýlacaktý.
Kapýyý kýrýp içerdekileri baltadan geçirmek için Iraz var kuvvetiyle kapýya
sallýyordu baltayý. Köylüler gürültüye gelmiþler, evin dört bir yanýna
yýðýlmýþlardý. Iraza yaklaþamýyorlardý. Daha doðrusu, yaklaþmak
içlerinden gelmiyordu. Oðlunun öcünü eliyle alsýn...
Bazý bazý bir erkek:
Etme anam, etme bacým, içerdekilerin ne suçu var? Ali yok
evde, diyordu. Vazgeç.
Ýçerden baba da:
Ali yok içerde. Vazgeç Iraz, diye baðýrýyordu.
Nasýl oldu, nasýl olmadý, Ali kalabalýðýn arasýndan fýrlayýp arkasýndan
Irazý yakaladý. Elindeki baltayý kaptý. Halsiz kadýný var gücüyle
bir tarafa fýrlattý. Kadýný çiðnemeye baþladý. Köylüler vardýlar Irazý
onun ayaðýnýn altýndan aldýlar.
Ayný günün gecesi, Iraz, Alilerin evine ateþ verdi. Köylüler evi
söndürmeye çalýþýrken Ali atýna atladýðý gibi karakolun yolunu tuttu.
O gün sabahleyin olan biteni ve gece de Irazýn evlerini yaktýðýný

þikayet etti: Evin halen yanmakta olduðunu da ekledi sözlerine.
Candarmalarla birlikte Ali, köye girdiðinde sabah oluyordu.
Bunu gören köylüler Alinin baþýna biriktiler:
Etme Ali, dediler, fýkaranýn fidan gibi oðlu gitmiþ, yüreði yangýlý.
Ne yaptýðýný bilmiyor fýkara. Bir de sen tuz biber ekme yarasýna.
Mahpuslarda çürütme fýkarayý. Evini köylü söndürdü...
Ali dinlemedi. Candarmalar, Irazý önlerine kattýlar, aldýlar karakola
götürdüler.
Iraz ifadesinde:
Kapýlarý da kýrdým. Her bir þeyi de yaptým, dedi. Eðer içeri girebilseydim,
teker teker hepsini baltadan geçirirdim. Olmadý. Oðlumu, biricik öksüzümü
öldürenlerin hepsini öldürsem, çok mu? Evi de ben yaktým. Hepsi içerde çatýr
çatýr yansýnlar diye de gece verdim ateþi. Namussuz köylü durur mu? Haber
verdiler. Evi söndürdüler.
Rýzama karþýlýk çok mu görüyorsunuz? Benim öksüzüm bir memlekete deðerdi.
Ben onu nasýl büyüttüm biliyor musunuz? Çok mu görüyorsunuz?
Savcýda da, mahkemede de ayný ifadeyi verdi. Tutuklayýp hapishaneye

götürdüler, o gene ifadesinden þaþmadý. Boyuna söyleniyordu:
Benim oðlum bir köyü, bir memleketi deðerdi. Çok mu? Benim
oðlum... Çok mu?
Hapisanenin tek odalý kadýnlar koðuþuna getirdiler soktular. Ýþte
bunu hiç beklemiyordu. Bir çýnar gibi oðluna karþýlýk, bir ev yakmýþ.
Bu haksýzlýk ona oðlunun ölümünden de aðýr geldi. Baþýný kaldýrýp da
hiçbir yere bakmýyordu. Bastýðý yeri görmüyordu. Gözleri hiçbir þeyi
seçemiyordu. Kör gibi, el yordamýyla dolanýr gibi geziyordu
ortalýkta.
Yalnýz mýydý bu odada, baþka birisi var mýydý, farkýnda deðildi. Bir
köþeye, kuyu dibine düþmüþ taþ gibi, oturmuþtu. Sessiz.
Sütbeyaz baþörtü baðlardý. Yüzü yanýk esmerdi. Ela gözleri kocamandý.
Iþýl ýþýl yanardý. Çekik kaþlarý yüzüne baþka bir güzellik verirdi.
Çenesi incecik, yüzü geniþti. Geniþ alnýna küçücük bir kara perçem düþer,
kývrýlýrdý. Þimdi periþan. Yüzü çekilip kapkara kesilmiþ.
Gözlerinin aký kandan görünmüyor. Gözleri aðlamaktan o derece kanlanmýþ.
Çenesi kurumuþ gibi. Dudaklarý kansýz. Susuzluktan, yarýlmýþ gibi. Yalnýz,
gene baþörtüsü sütbeyaz. Lekesiz.
Durup durup:

Benim dal gibi oðlum,diyor. Bir ülkeyi deðerdi. Çok mu? Bir
köyü taþýyla topraðýyla yaksam, kül etsem çok mu?
Hatçe, bu yeni gelen kadýna bir þey soramýyor. Geliþine çok sevindi. Þu
yapayalnýz koðuþta bir can yoldaþý... Ýçten içe sevindi ama,
sonra kadýna acýdý. Kim bilir ne gelmiþtir fýkaranýn baþýna? Can yoldaþý
man yoldaþý istemezdi. Burasý felaket yeridir. Kimsenin geliþine
sevinmemeli.
Bir þeyler sormak istiyor kadýna, dili varýp da bir türlü soramýyor.
Böyle durgun, böyle ölüm dirim kavgasý yapan, can çekiþen insanlara
kolay kolay bir þey sorulamaz. Ýnsan ne soracaðýný þaþýrýr. Hatçe de soramadý.
Kadýna baktý kaldý.
Akþam oldu. Hatçe dýþarda, maltýzýna bulgur çorbasý vurdu piþirdi. Soðan,
acý yað kokan çorbayý içeri aldý.
Çorba hafif hafif buðulanýyordu. Çorba soðuduktan sonra, korka
korka Iraza yanaþtý:
Teyze, dedi, açsýn herhalde. Azýcýk çorba koydum. Ýç.

Irazýn gözleri bomboþtu. Kör gibi bakýyordu. Duymuyor gibiydi de.
Teyze, diye gene korka korka yineledi. Teyze, içsene þu çorbadan
azýcýk. Çok deðil, azýcýk. Çok açsýn herhalde þimdi.
Iraz, oralý bile olmuyordu. Gözleri bomboþtu. Taþlaþmýþ. Gözlerini
kýrpmýyor bile. Körlerden daha beter bir hali var. Kör gözlerde,
gene bir görebilme telaþý, isteði, çabasý sezilir. Bunda o da yok. Saðýr
kulaklarda bir çýrpýnma, bir gerilme, duymaya doðru bir koþma vardýr.
Bunda yok.
Hatçe, usuldan dürttü:
Teyze!
Kadýnýn boþluktaki gözleri aðýr aðýr geldi, Hatçenin üstüne dikildi kaldý.
Hatçe þaþýrdý. Kývrandý. Gözlerin altýndan kaçmaya çalýþtý.
Bir þeyler söylemek istedi. Dili diline dolaþtý, beceremedi. Sahaný
orada, kadýnýn önünde býrakýp kendisini dýþarý attý. Soluðu tutulmuþtu.
Gardiyan gelip, kapýyý kapayýncaya kadar dýþarda kaldý. Ýçeri girmeye,
Irazýn haline bakmaya korkuyordu. Daha doðrusu yüreði götürmüyordu. Kapý
üstüne kapanýnça, hemencecik, titreye korka, Irazdan yana bakamayarak
yataðýný açtý girdi. Yataðýnda bir zaman büzüldü kaldý. Karanlýk kavuþtu.

Kalkýp lambayý yakmadý. Her gün karanlýk kavuþur kavuþmaz yakardý. Bugün bir
türlü yakmaya eli varmýyordu. Yakýnca o ölüm dirim kavgasýnda çýrpýnan yüzü
görecekti.
Karanlýktan da korkuyordu. Ama, karanlýk ýþýktan daha iyiydi. Karanlýk,
hiç olmazsa, aralarýna bir duvar gibi geriliyordu.
O gece Hatçenin gözlerine hiç uyku girmedi. Ýlk ýþýk pencerenin
tahta aralýklarýndan içeri sýzarken kalktý. Iraz, olduðu köþede duvara
hafif bir gölge gibi yapýþmýþtý. Kýpýrdamýyordu. Yalnýzca beyaz baþörtüsü
belli oluyor, kirli duvarda sütbeyaz bir pencere gibi kalýyordu.
Öðle oldu, Iraz gene ayný durumda. Akþam oldu gene öyle. O
gece de Hatçe, birincisi gibi korkulu, yarý uyur, yarý uyanýk bir
gece geçirdi.
Sabahleyin gene ýþýklar sýzarken gözleri þiþ þiþ uyanýrken Irazýn yanýna
vardý. Her þeye karar vermiþ bir hali vardý.
Teyze! dedi. Kurban olayým teyze! Etme!
Kadýnýn ellerine sarýldý:
Etme nolur?

Kadýn, kocaman kocaman açýlmýþ gözlerini onun üstüne çevirdi.
Gözler solmuþ, bütün ýþýðýný yitirmiþti. Gözlerin hiç aký kalmamýþ,
tüm karaya kesmiþti.
Hatçe dayandý:
Derdini bana söyle, teyze, dedi. Kurbanlarýn olurum teyze.
Dertsiz insan buraya düþer mi? Dertsiz insanýn burada ne iþi var.
Öyle mi teyze?
Ne diyorsun kýzým? diye inledi Iraz.
Hatçe, Irazýn aðzýný açýp bir laf etmesine sevindi. Üstünden
büyük bir yük kalkmýþ gibiydi.
Neden böylesin teyze? dedi. Geldin geleli aðzýný açmadýn. Bir
lokma ekmek de yemedin.
Iraz:
Benim oðlum memleketi deðerdi. Köyün yakýþýðýydý benim
oðlum. Çok mu? dedi, sustu.

Hatçe:
Seni görünce ben derdimi unuttum, dedi. Derdin ne teyze?
Söyle de açýl.
Iraz:
Oðlumu öldürenlerin evini yaksam, kapýlarýný kýrsam, çok mu?
Hepsini birem birem öldürsem çok mu? Kýyýk kýyýk kýysam...
Hatçe:
Vay teyzeciðim vay! dedi. Gözleri körolasýcalar.
Iraz:
Köyün yakýþýðýydý, diye inledi. Hepsini öldürsem çok muydu?
Hatçe:
Vay ana, vay! dedi.

Bir de beni getirdiler buraya attýlar. Oðlumu vuran elini kolunu
sallaya sallaya gezer köyde. Ben ölmeyim de kimler ölsün!
Hatçe:
Hatun teyzem, dedi, sen acýndan öldün. Geldin geleli aðzýna
bir lokma koymadýn. Ben gidip de bir çorba yapayým.
Bugün çorbaya bolca yað da koymaya karar verdi. Geldiðinden
bir ay sonra, bazý zengin mahpuslarýn çamaþýrlarýný yýkamaya baþlamýþtý.
O sebepten birikmiþ birkaç kuruþu vardý. Çarþýdan, mahpuslara
bir kýz çocuðu, yiyecek öteberi alýrdý. Kýzý çaðýrdý, eline bir elli kuruþluk
verdi. Git yað al gel, buna, dedi. Sevinçten uçuyordu. Ne olursa
olsun kadýn konuþmuþtu. Konuþan insan, öyle kolay kolay dertten
ölmez. Bir insan konuþmadý da içine gömüldü müydü, sonu felakettir.
Ýþte buna seviniyordu.
Hatçe, ne kadar hoþ türkü biliyorsa hepsi teker teker içinden geçiyordu.
Maltýza kömür doldurdu, yellemeye baþladý. Kömür çabucak kýrmýzý köze kesti.
Bir taraftan yelliyor, bir taraftan üfürüyordu. Küçücük kalaylý tenceresine
suyu doldurdu, maltýza vurdu. Çorba hemencecik piþti. Bu kadar çabuk
piþmesine çorbanýn, Hatçe de þaþtý.

Hatçe çorba lafýný edince, Iraz, içinde bir eziklik, bir açlýk duymuþtu.
Yüreði kazýnýyordu. Barsaklarý, midesi birbirine yapýþmýþ gibi... Oðlu
vurulduðu günden beri aðzýna bir lokma koymamýþtý. Dýþardan burnuna erimiþ
yað, kýzarmýþ soðan kokusu geldi. Kýzðýn yaðýn çorbaya dökülürken çýkardýðý
cýzýrtýyý iþitti.
Hatçe çorba dolu sahaný getirdi, Irazýn önüne koydu.
Teyze, dedi, nolursun?
Eline de bir tahta kaþýk tutuþturdu. Irazýn kaþýðý unutmuþ bir hali
vardý. Kaþýk eline yakýþmýyor gibiydi. Düþecekmiþ gibi duruyordu
elinde.
Hatçe, çorbayý içmeyeceðinden korkarak:
Haydi teyze, dedi. Haydi haydi nolursun!
Iraz çorbayý içip bitirdikten sonra Hatçe:
Teyze, dedi, ibrikte su var. Yüzünü yu! Kendine gelirsin.
Iraz, Hatçenin dediðini yaptý. Gitti yüzünü yýkadý.

Eksik olma güzel kýzým, dedi. Ýnþallah muradýna erersin.
Hatçe:
Keþke, dedi, ah bre hatun teyzem, keþke. Ah keþke.
Baþýndan geçenleri oturdu, Iraza bir bir anlattý:
Yaa, diyordu, hatun teyzem, iþte böyle oldu, Dünyada hiçbir
þey istemem Memedimden bir haber alsam. Tam dokuz ay oldu buraya düþeli. Ne
gelen var, ne giden... Anam olacak anam, karnýndan düþtüðüm anam bile bir
kere geldi. Yaaa hatun teyzeciðim, ilk günler bu delikte aç açýna yattým.
Sonra mahpuslarýn çamaþýrlarýný yudum da... Yaaa hatun teyzem... Bir haber
alsam... Ölü mü diri mi, bir haber alsam. Ýsterlerse assýnlar beni. Umurumda
deðil. Memedimden bir haber gelsin...
Irazýn durgunluðu, sersemliði gün geçtikçe azalýyordu. Sonralarý
mahkumlardan öðrendi ki, kapýyý ben baltayla kýrdým. Ýçerdekilerin
hepsini öldürecektim, o piç gelmeseydi. Evi de içerdekileri de
yakmak için yaktým, dememeliydi mahkemede. On tane de oðul öldürülebilir,
ispat edilmezse, yani gören, bilen olmazsa olayý, kanun katili tutamazdý.
Iraz ilk günlerde bu haksýzlýðý bir türlü anlýyamýyordu. Sonra gitgide
kavradý. Bundan sonraki mahkemelerde verdiði bütün ifadelerde her þeyi inkar

ediyordu.
Aaaah! diyordu, dýþarda olsaydým, oðlumu Alinin öldürdüðünü hükümete
gösterirdim. Aaah! diyordu.
Hatçe, onu teselli etmeye çalýþýyordu.
Çýkarsýn inþallah Iraz hatun teyzem. Çýkarsýn da oðlunu öldüreni
hükümete teslim edersin. Ya benim halim! Ya þu genç yaþým! Çürüyeceðim.
Üstüme ýspatçýlýk eden edene.
Aradan günler geçti... Irazla Hatçe, ana-kýz gibi oldular. Belki de
ana-kýzdan daha ileri. Ýçtikleri su ayrý gitmiyordu. Þimdi ikisinin
de derdi bir tek dert olmuþtu. Hatçe, Rýzanýn boyunu bosunu, kara gözlerini,
kalem gibi parmaklarýný, halay çekiþini, çocukluðunu, çocuklukta neler
yaptýðýný, Irazýn onu ne kahýrlara katlanarak büyüttüðünü, tarla meselesini,
son cinayeti en ince noktasýna kadar, yaþamýþ, görmüþ gibi biliyordu. Iraz da
öyle. O da Memede ait ne varsa... Evcik yaptýklarý günden beri hepsini
biliyordu.
Son günlerde ikisinin derdi de, sevinci de birleþti. Bir tek düþünceleri
vardý. O da Memed.

Irazla Hatçe, bütün gün, akþamlara, gece yarýlarýna dek çorap
örüyorlar. Gözlerini kör edercesine. Ördükleri çoraplar kasabada þöhret
yapmýþtý. Niþanlýsýný öldüren kýzla, oðlu vurulan kadýnýn çorabý...
Çoraplarda nakýþlarýn en acýsý uçuþuyordu. Hatçeyle Iraz, örnek filan
almýyorlar, nakýþ üstüne nakýþ yaratýyorlardý. Aðý gibi acý renkler,
acý nakýþlar. Kasaba, kasaba oldu olalý nakýþýn bu kadar etkileyenini,
acýsýný, güzelini görmemiþtir. Kasaba bunu böyle kabullenmiþ. Böyle
söylüyor.
Mahpusaneye ilk giren insan þaþýrmýþtýr. Dünyadan apayrý düþmüþ gibi olur.
Sanki baþka bir dünyadadýr. Uçsuz bucaksýz bir ormanda kaybolmuþtur. Ondan
da beter. Topraktan, evden barktan, dosttan, sevgiliden, her þeyden bütün
baðlarýný koparmýþçasýna uzaktýr.
Bir derin, ýpýssýz boþlukta döner. Sonra baþka bir hali daha vardýr
yeni mahpusun, taþý topraðý, duvarý, o azýcýk görünen gökyüzünü, kapýyý,
demir parmaklýklý pencereleri bile düþman sayar kendisine. Hele bir
de parasý yoksa bir köþede boynu bükük kalakalýr.
Hatçeyle Irazýn böyle gece gündüz gözlerini kör edercesine çorap
örmeleri boþuna deðildir. Kazandýklarý paranýn kuruþuna bile dokunmuyorlardý.
Yemiyorlardý. Birkaç aydýr bütün yiyecekleri; hapisanenin verdiði tek tayýndý.
Memed, ergeç nasýl olsa gelecekti. Belki yarýn, belki de bir ay

sonra. Mutlak tutup getireceklerdi. Ona para gerekti. Bir köþede
boynu bükük kalmasýn diyedir, bu kadar göz nuru...
Iraz:
Kýzým, diyordu, bizim gibi sýkýntý çekmeyecek Memedimiz.
Burada biz varýz.
Hatçe övünerek:
Biz varýz ya teyze, diyordu. Biz varýz.
Iraz:
Memedimizin burada parasý da var. Daha da kazanýrýz o gelinceye kadar.
Geldiði gün paranýn hepsini eline veririz. Ona buna mahcup düþmez. Eline
bakmaz elalemin.
Geceleri yorgun, gözleri acýyarak yataklarýna giriyorlar, uzun
uzun konuþuyorlar, dertleþiyorlardý. Memed için türlü ihtimaller üstünde
duruyorlardý. Akla hayale sýðmaz. Neler icat etmiyorlardý! En sonunda Hatçe
anasýna kýzýyor:

Þu anam da, diye baþlýyordu. Þu benim anam da ana mý? Ben
ondan ne istedim sanki? Anam, dedim, kulun kölen olurum anam,
Memedimden bir haber. Senden baþka hiçbir þeycik istemem, dedim.
Gitti de bir daha gelmedi.
Iraz:
Kim bilir, dedi, nolmuþtur fýkara anana? Neler gelmiþtir onun
da baþýna?
Iraz, anayý her zaman böyle savunurdu.
Her geceki gibi, gene gece yarýsý yataklarýna girdiler. Yataklarý
nemden ýslak ýslaktý. Gece böcekleri ötüyordu. Karanlýða çabucak alýþsýn
diye de usul usul gözlerini ovuþturdular.
Hatçe:
Iraz teyze, dedi.
Iraz:
Ne? diye sordu.

Her gece böyle baþlarlardý.
Hatçe:
Islak, dedi.
Iraz:
Nedelim ya kýzým? diye karþýlýk verdi.
Hatçe:
Benim anam da ana mý? dedi.
Iraz:
Kim bilir, neler gelmiþtir fýkaranýn baþýna? diye gene her zamanki
sözünü söyledi.
Hatçe, anasýnýn üstünde durmadan baþka konuya atladý.
Çukurovada, Yüreðir topraðýnda bir gözcük evimiz olacaktý,

dedi. Memed yanaþmalýk edecek, sonra da küçücük bir tarla alacaktýk.
Memed, böyle söylerdi, iþte.
Iraz:
Yaþýnýz genç. Gene olur, dedi.
Hatçe:
Beni kebapçýya götürecekti kasabada.
Iraz:
Gene götürür.
Konuþma bu minval üzere uzar, en sonunda Hatçe, dalar giderdi.
Kendisinin hapiste, Memedin de kaçak olduðunu unuturdu. Iraz da
unuturdu. Gene unuttular:
Yüreðir topraðý, diye sayýkladý. Yüreðir topraðý sýcaktýr. Güneþlidir.
Bir ekin olur, kaplan sökemez. Bizim tarlamýz otuz dönüm.
Iraz:

Yaaa kýzým otuz dönüm.
Hatçe:
Yarýsýna buðday, yarýsýna arpa ektik.
Iraz:
Buðdayýn ortasýna da iki evlek soðan...
Hatçe:
Evimizin içini yeþil toprakla sývadým.
Iraz:
Yeþil toprak... Kýrmýzýsý da var.
Hatçe:
Bir ineðimiz var. Koca gözlü, kýrmýzý bir inek... Bir de buzaðýsý...

Iraz burada susar, karþýlýk vermezdi. Gene sustu.
Hatçe sözünü sürdürdü:
Benim evim senin evin. Memed senin oðlun, ben de kýzýným.
Kýzýmsýn...
Hatçe:
Evimizin önündeki salkým söðüdün dallarý sarkar. Yere ulaþýr.
Iraz:
Dört bir yanýna çit çekeriz. Ortasýna bahçe... Çiçeklik...
Hatçe, derin bir uykudan silkinircesine kendine gelir:
Memedi ne zaman tutup getirirler ola? diye Iraza sorardý. Gene
sordu:
Hý? Ne diyorsun teyze?

Iraz:
Yarýn deðilse, bir ay sonra...
Hatçe:
Biz varýz, deðil mi teyze? dedi.
Iraz:
Biz varýz, dedi konurlu. Paramýz da var.
Böylece uykuya dalarlardý. Gene daldýlar.
Cuma günüydü. Cuma günü kasabanýn pazarý kurulur. Hatçenin
her Cuma günü gözleri yollarda kalýrdý. Anasý gelecekse Cuma günü
gelirdi. Hatçe bugün de çok erkenden, daha gün doðmadan uyanmýþ, bari
bugün gelse, demiþti. Her Cuma böyle derdi.
Kuþluða doðruydu ki, omzu heybeli, uzun boylu bir kadýn korka
sine hapisaneye doðru geliyordu:
Hatçe:

Iraz teyze, diye bir çýðlýk kopardý.
Iraz içerden:
Ne var kýzým? diye heyecanla koþtu.
Hatçe:
Anam dedi.
Iraz yola doðru baktý. Yan yana durdular. Yorgun, ayaklarý yalýn,
kara yazmasýnýn ucunu diþleri arasýna almýþ, topallayarak gelen kadýna
baktýlar. Kadýnýn baþý önündeydi. Mahpusanenin kapýsýna gelince
durdu. Ýncecik, derisi, kemiðine yapýþmýþ, sinirden tirtir titreyen
gardiyan, kadýna baðýrarak sordu:
Ne istiyorsun karý?
Kadýn:
Kýzým var içerde, onu görmeye geldim, dedi.

Hatçe:
Ana, dedi.
Kadýn usul usul baþýný kaldýrdý, gardiyana baktý.
Efendi kardaþ iþte kýzým bu, dedi.
Gardiyan:
Görüþebilirsiniz.
Heybesini duvarýn dibine indirdi. Kendi de belini duvara verdi
oturdu.
Ooof, dedi, kemiklerim sýzlýyor.
Hatçe, öylecene durmuþ, anasýna bakýyordu. Kadýnýn ayaklarý
parça parça yýrtýlmýþ, týrtýklarý arasýna toz dolmuþtu. Saçlarý tozdan
aklaþmýþ, boynundan aþaðý bir çamurlu ter yürümüþtü. Kaþlarý kirpikleri
tozdan gözükmüyordu. Yýrtýk, kirli fistaný bacaklarýna dolanmýþtý.
Bu hali görünce, Hatçenin anasýna olan kýzgýnlýðý geçti. Ýçine bir
acýma doldu. Gözleri yaþardý. Boðazý gýcýklandý. Bir türlü anasýnýn yanýna

varamýyordu.
Anasý, öylesine durup, kendine yaþ dolu gözlerle bakan kýzýný
gördü. Onun da boðazý gýcýklandý. Ne diyeceklerini düþünüp de kendisini
tutmasa boþanacaktý.
Gelsene kadersizim, gelsene anayýn yanýna, gelsene gün görmemiþ kýzým,
dedi.
Kendisini artýk tutamayýp usul usul içine akýta akýta aðlamaya
baþladý. Hatçe vardý, onun elini öptü. Yaný baþýna da oturdu. Iraz da
geldi bu sýrada yanlarýna:
Hoþ geldin bacý, dedi.
Hatçe, anasýna Irazý tanýttý:
Ýþte bu Iraz teyze, dedi. Beraber yatarýz.
Ana:
Nolmuþ bu bacýma da? diye merakla sordu.

Hatçe:
Rýzasýný vurmuþlar, dedi.
Ana:
Vay! dedi, vay! gözleri körolasýcalar. Vay bacým.
Bir sürecik üçü de sustu. Sonra, ana baþýný yerden kaldýrýp konuþtu:
Kýzým, dedi, sýrma saçlý da, kara gözlü kýzým, kusuruna kalma
anayýn. O gavur Abdisi benim baþýma neler getirmedi!... Arzuhal
vermiþim diye hükümete, neler getirmedi baþýma!... Onun elinden çektiðimi
bir ben bilirim. Benim bir daha kasabaya inmemi yasak etti.
Yaa gül kýzým... Yoksa gül kýzýmý dört duvar arasýnda, elin kasabasýnda
yalnýz baþýna kor muydum! Ýki güne bir gelirdim sýrma saçlý kýzýmýn
yanýna.
Nedense, konuþmayý birdenbire kirp dedi kesti. Geldiðinden beri
de ilk kez yüzü ýþýyordu. Kadýnlarýn baþýný kendine doðru çekip, usuldan
usuldan konuþmaya baþladý.
Dur güzel kýzým, az daha unutuyordum. Sana havadisim var.

Memed, eþkýya olmuþ! Eþkýya!
Ana, Memed lafýný edince, Hatçenin yüzü kül kesildi. Yüreði,
göðsünün içine sýðmayacakmýþ gibi, parçalanýrcasýna atmaya baþladý.
Memed, onlarý vurunca gitmiþ Deli Durdunun çetesine karýþmýþ. Elaleme
etmediklerini koymuyorlarmýþ. Yoldan da kimseyi geçirmiyorlarmýþ. Bütün
yollarý baðlamýþlar. Önlerine geleni öldürüyorlar, donlarýna kadar, anadan
doðina soyuyorlarmýþ...
Hatçe kýzgýnlýkla:
Memed, böyle iþler yapmaz. Memed, adam öldürmez, dedi.
Ana:
Ben ne bileyim kýzým, dedi, hep böyle söylüyorlar. Deli Durdudan
sonra Memedin adý söyleniyor. Ünü sardý dört bir yaný. Ýnce
Memed diyorlar da bir daha demiyorlar. Ben ne biliyim kýzým? Ben
de elin yalancýsýyým. Abdi gavuru Memedi böyle duyunca, bir ay
kadar evinin yöresine her gece dört beþ tane nöbetçi koydu. Köylüler
diyor ki, dýþarda beþ tane silahlý nöbetçi beklerken, içerde gene
korkuyor, sabahlara dek gözlerine uyku girmiyormuþ. Evin içinde dolanýp

duruyormuþ. Sonra, evine Asým Çavuþ gelmiþ, Ýnce Memedi takip ettiðini
söylemiþ. Bu daðlar, Ýnce Memed gibi bir eþkýya daha görmedi,
demiþ. O olmasaydý, ben Deli Durdu çetesini darmadaðýn ederdim,
demiþ. Bunun üstüne, Abdi Aða baþýný aldý, köyden gitti. Kimi diyor
ki kasabada oturuyor, kimi diyor ki aþaðý Çukurova köylüklerine
inmiþ. Kimi de Ankaraya, büyük hükümete kaçmýþ diyor. Yani Abdi
Aða Memedden kendisini saklýyor. Ben de Abdi Aða köyde yokken
gül kýzýma gideyim, dedim. Yaa gül kýzým iþte böyle...'
Bunlarý anlatýrken yüzü rahat, gülümser gibiydi. Bitirince, yüzü
yemyeþil, ölü yeþiline kesti. Boðulur gibi bir hal aldý.
Memedin eþkýya oluþuna Iraz da, Hatçe de sevinmiþti. Göz göze
geldiler. Gözleri konuþtu.
Anasýnýn yeþil, boðulacakmýþ gibi olan yüzünü görünce korktular.
Hatçe kekeliyerek:
Ana, ana ne var? diyebildi ancak.
Ana:
Sorma kýzým, dedi. Sana kötü bir haber vereceðim. Ýnþallah
yalan. Gelirken duydum. Dilim varmýyor demeye kýzým. Dilim varmýyor.

Sabahleyin kýzým, sabahleyin duydum ki, dün sabahleyin
kýzým. Duydum ki, bir yörük aðasý yüzünden Deli Durduyla Memed
dövüþmüþler. Deli Durdu iki arkadaþýyla birlikte Memedi de vurmuþ.
Öyle duydum, kýzým. Memed, yörük aðasýný kayýrmýþ. Deli Durdu da
onu vurmuþ. Bir atlý geçmiþ köyün içinden, atlý bir yörükmüþ. Üstü
baþý cephane doluymuþ. Ýki tane tüfeði varmýþ. Yörük aðasýna yardýma
gittiðini söylemiþ. Kan tere, köpüðe batmýþmýþ altýndaki at. Köylüler
öyle söylediler. O söylemiþ Memedin vurulduðunu...
Hatçe, ilk önce dondu kaldý. Sonra Irazýn ellerine yapýþýp kendisini
onun kucaðýna attý:
Bu da mý geliciydi baþýma teyze? diye bastý çýðlýðý. Sonra birden
sustu.
Ana:
Ben gidiyorum, dedi. Allahaýsmarladýk kýzým. Sana doðru bir
haber ulaþtýrýrým yarýn bir gün. Heybede yað var. Yumurta, ekmek
var: Gelecek cuma gene gelirim. O gavur köye gene gelmemiþse. Heybeye
sahip ol. Yitmesin. Saðlýcakla kalýn, dedi, yola düþtü.
Yolda yürürken:

Dememeliydim bunu ona. Dememeliydim, dedi kendi kendine.
Hatçe durup durup yeniden hýçkýrmaya baþlýyordu:
Ah, diyordu, gavur Deli Durdu nasýl kýydýn Memedime?
Adam arkadaþýna kýyar mý hiç? Nasýl kýydýn?...
Iraz, teselli ediyordu:
Eþkýya olan eþkýyanýn her gün ölüm haberi gelir, inanma. Buna
alýþacaksýn.
Hatçe dinlemiyordu onun söylediklerini:
Ben yaþamam, diyordu, Ben yaþamam Memedimin ardýna.
Iraz kýzdý:
Bre kýz, dedi, ne biliyorsun öldürüldüðünü oðlanýn. Diri
adama aðlanmaz. Ben çocukluðumda, yok yok, gençliðimde olacak.
Koca Ahmedin ölüm haberini belki yirmi kez duydum. Daha saðmýþ
Koca Ahmet.

Hatçe:
Aaah! Teyzem bu öyle deðil ki, diyordu. Bu yeni eþkýya daha.
Ben yaþamam gayri. Ben ölürüm.
Iraz:
Eþek kýz, dedi, eþkýyalar bazý bazý öldü haberini, kendileri
mahsustan çýkarýrlar. Bak, onun eþkýya olduðunu duyunca keçi sakallý
köyden kaçmýþ. Belki bu haberi keçi sakallý için çýkardý o. Kendisini
öldü çýkaracak. Keçi sakallý köye gelince onu öldürecek. Belki bir
düzen.
Hatçe:
O böyle þeyler yapmaz teyzem, dedi. Ben bundan sonra yaþamam.
Ölürüm teyzem, dedi.
Sonra sýtmaya tutulmuþ gibi titremeye, yanmaya baþladý. Iraz onu
kucaðýna aldý, getirdi yataðýna yatýrdý.
Dur hele, diyordu, dur hele akýlsýz kýzým, gün doðmadan neler

doðar! Dur hele! Böyle her þeye inanma...
Ýkinci gün, yataktan ölü gibi kalktý Hatçe. Alnýna kara bir yazmayý
çeke çeke baðlamýþtý. Yüzü mum rengini almýþtý. Donuk, sapsarý.
Bu haberden sonra, Hatçe iflah olmadý. Gün günü daha sarardý,
daha zayýfladý. Uyku uyuyamýyor, yataðýn içinde sabahlara kadar, baþýný
dizlerinin üstüne koyup oturuyordu.
Onunla beraber, Iraz da uyumuyordu.
Konuþmuyorlardý geceleri. Fakat Iraz, ikide birde:
Göreceksin deli kýzým, diyordu. Göreceksin. Memedin yakýnda iyi
haberi gelecek.
Hatçe oralý bile olmuyordu.
14
Ýki günden beri gündüzleri bir yere saklanýp, geceleri yol alýyolardý.
Çamlý kayalýklarýn baþýna gelmiþler, orada mola vermiþlerdi.
Deli Durdunun bir tuzaða düþüreceðinden korkuyorlardý.

Cabbar:
O bunu bir türlü kaldýramaz. Bize bir kötülük yapýncaya kadar
gözüne uyku girmez. Onun yüreðinden ne geçerse bilirim. Dört yýl
beraber gezdim. Çok yaþamaz. O bu günlerde yer kurþunu ya... Peþimizi
de býrakmaz. Yoksa ölür. Bize bir þey yapamazsa çatlar ölür.
Þimdi mutlak peþimizdedir. Keþke bunu yapmasaydýk, dedi, keþke...
Memed:
Korkuyor musun Cabbar? diye sordu.
Cabbar:
Yok amma, dedi.
Memed:
Ammasý ne?
Cabbar:

Yani... Yani peþimizi býrakmaz da...
Memed:
Geleceði varsa...
Cabbar:
Öyle insanca gelmez ki, dedi. Bir yerde, hiç umulmadýk bir
yerde pusu kurar. Pususuna düþeriz. Yoksa, erkekçesine karþý karþýya.
gelse... Allah ya ona verir, ya bize...
Recep Çavuþ dalmýþ, batan güne, güneþin bir tarafýný kýrmýzýlaþtýrdýðý
çam aðacýnýn tepesine bakýyordu. Gün batýyordu. Baþýný usul usul indirdi.
Yüzünü, boynundaki yaraya sarýlý alacalý bezi, batan gün yaldýzlýyordu.
Ya bize verir, dedi.
Yeniden çam aðacýnýn tepesine daldý.
Cabbar:
Bana gücendin mi Memed kardaþ? diye sordu.

Memed:
Yok, dedi, neden güceneyim kardaþ? Belki dediklerinde haklýsýn.
Bana da öyle geliyor ki peþimizi býrakmaz.
Cabbar:
Demek istedim ki tetik bulunalým. Nolur nolmaz...
Memed:
Haklýsýn dedi. Nolur nolmaz.
Recep Çavuþ:
Beni dinleyin çocuklar, dedi. Ben, bu daðlarýn nesini severim
biliyor musunuz?
Memed, gülümsedi:
Yok, dedi.

Recep Çavuþ:
Gün batarken aðaçlarýný. Gün batarken hani aðaçlara pare pare
ýþýk düþer. Ýþte onu.
Memed:
Anladým, dedi.
Gün battý. Karanlýk kavuþtu. Ay yarýmdý. Çok kalmýyor, hemen
batýyordu. Ay, aðaçlarýn gölgesini usuldan yere düþürdü. Gölgeler birbirlerine
karýþýyordu. Seçilmiyorlardý.
Cabbar:
Yürüyelim mi? diye sordu.
Memed:
Yürüyelim, dedi, ayaða kalktý.
Recep Çavuþ:

Durun hele çocuklar, azýcýk beni bekleyin, diyerek bir kayanýn
dibine doðru gitti. Orada biraz eðlendikten sonra döndü geldi.
Karanlýk kavuþunca, kayanýn dibinde bir hoþ, bir yeþillik gördüm.
Yeþil bir kývýlcým... Yeþil yalým. Vardým baktým ki yosunmuþ...
Cabbar güldü. Memed de iþin farkýna vardý güldü:
Bre Recep Çavuþ, karanlýkta yosunu yeþil yalým gördün öyle mi?
Recep Çavuþ gayet ciddi:
Þaþtým bu iþe. Bakýn iþte þurada.
Memed:
Tamam mý yeþil yalýma baktýðýn? diye sordu. Öyleyse yürüyelim.
Recep Çavuþ:
Daha da bakmak isterdim ama, iþimiz var.
Ýþimiz var. dedi.

Kayalýklardan inmeye baþladýlar. Ýki gündür hep kayalýklarda yürüyorlardý.
Yürüyorlar deðil, sürünüyorlardý. Sabahtan beri de azýklarý
bitmiþti. Acýkmýþlardý. Ayaklarýnda ayakkabý kalmamýþ, zýmpara taþý
gibi kayalar, onlarý yemiþti. Ayaklarýnda yalnýz ayakkabýlarýnýn yüzü
kalmýþtý. Ellerinin içi soyulmuþ, kýzýl ete kesmiþti. Kan da akýyordu.
Recep Çavuþ:
Gene baþladýk, dedi. Gene baþladýk sürünmeye. Ne korkuyorsunuz böyle o
deli namussuzdan? Ne korkuyorsunuz be? Ýnelim aþaðý. Pusu mu kuracak, ne halt
karýþtýracaksa karýþtýrsýn.
Memed:
Öfkelenme Recep Çavuþ iniyoruz.
Recep Çavuþ:
Elimin acýsý, boynumdaki kurþun yarasýndan acý geliyor. Ben bu
ellerle nasýl kurþun sýkarým? Bir de öfkelenme diyorsun: Nasýl öfkelenmem
ben.
Memed:

Geçer bre Çavuþ, dedi: Köye varýrsak yaký yaptýrýrým ellerine.
Cabbar:
Kocakarýlardan beter oldun sen.
Recep Çavuþ kýzdý:
Bir daha böyle konuþursan Cabbar, dedi. Seni oraya çivilerim
alimallah. Anladýn mý?
Memed:
Cabbar sus! diye gözdaðý verdi.
Cabbar kahkahayla gülüyordu.
Recep Çavuþ onun gülmesine de kýzdý.
Diþlerini sýkarak:
Herif adam deðil ki, dedi, orospu dölü.

Memed:
Þimdi þimdi düze ineriz aslan Recep Çavuþ, diye onu yatýþtýrmaya
çalýþtý.
Recep Çavuþ:
Þu orospu dölüne söyle de gülmesini kessin. Alimallah çivilerim.
Bunun üstüne Cabbar Recep Çavuþun yanýna yaklaþtý, elini hýzla
tuttu, öptü.
Barýþtýk iþte. Daha ne istiyorsun? diye güldü.
Recep Çavuþ yumuþamadý:
Ben orospu dölleriyle barýþmam, dedi.
Memed, lafý deðiþtirmek için:
Çavuþum, tüfeðin dolu mu? diye sordu.

Çavuþ:
Dolu! diye sertçe karþýlýk verdi.
Memed:
Çok iyi.
Recep Çavuþ:
Beþini de o Abdi gavurunun baþýna boþaltacaðým. Parça parça,
darmadaðýn olsun kafasý... Zulmeder mi fakir fukaraya?
Memed:
Beraber sýkacaðýz, dedi. Benim yüreðim soðumaz elimlen öldürmezsem
onu.
Müthiþ kin duyarak düþünüyordu. Bir adam öldürmek!... Bir adamý
tamamen ortadan kaldýrýp yok etmek... Bu, kendisinin elindeydi þimdi ha!
Ormandaki attýðý kurþunlar geliyordu gözünün önüne.
Velinin can veriþi geliyordu. Toprakta, çamurun içinde debeleniþi...
O, adam öldürmek demek deðildi. Tabancayý ateþlerken dünyadan

bir insaný ayýrýyorum dememiþti. Yakayý kurtarmak böyle daha kolay,
mümkün olmuþtu. Þimdi bir adam öldürecek. Bir cana kýyacak... Öfkesi,
aþký, sevgisi olan bir þeyi ortadan kaldýracaktý. Buna, kendinde
hak görmüyor gibi bir duyguya kapýlmýþtý. Düþünmeyi, hem de enine
boyuna, derinliðine düþünmeyi öðrenmiþti. Kasabadaki Hasan
Çavuþ... Belki de aþký öðretmiþtir düþünmeyi. Kim bilir! Abdiyi öldürmezse
ne olurdu? Bir an, belli belirsiz, hayal meyal bu düþünceden
korktu. Savmaya çalýþtý. O savmak istedikçe, Allahýn belasý düþünce
geliyor, sýrnaþýyordu. Hele köye bir varalým da...
Recep Çavuþ, var gücüyle baðýrdý:
Yetiþin, düþüyorum.
Vardýlar gördüler ki Çavuþ, bir ayaðýný bulunduðu kayadan ötekine
atmak istemiþ, ayaðý yetiþemeyince, geriye de çekememiþ... Elleriyle
bir aðacýn köküne yapýþýp, osada asýlýp kalmýþtý. Çektiler.
Recep Çavuþ bezgin bezgin:
Allahaþkýna söyle Memed, daha ne kadar var düzlüðe?
Memed:

Ha indik, ha ineceðiz.
Ay tam karþý daðýn ardýna iniyordu ki, düzlüðe vardýlar.
Recep Çavuþ:
Hah iþte þöyle! dedi. Bir kayadan düþüp parçalanmadan geldik. Pusu
mu kuracak, kursun deli deyyus. Þurada bir iyice dinlenelim. Avuçlarýmýn
içi bir sýzlýyor ki...
Ötekilerin de avuçlarýnýn içi, dizleri, ayaklarý sýzlýyordu. Her parçalarý
bir kaya baþýnda kalmýþ gibiydi.
Konuþmadýlar. Memed, gene derin bir düþünceye dalmýþtý. Diyordu ki,
kendi kendine, Abdi ölümü hak etmiþtir. Ýneklerini çekip götürüþleri
geliyordu gözünün önüne... Çakýrdikenlikte, býçak gibi ayazda, ayaklarýný,
bacaklarýný dikenler yiye yiye çift sürüþü geliyordu. Ayazda, dikenlerin
yýrttýðý yerler ateþ düþmüþ gibi cayýr cayýr yanar, adamýn yüreðine iþler.
Zehir gibi acý, kahýrlý çocukluðu toptan geliyordu aklýna... Abdi ölümü hak
etmiþtir. Hele varalým köye.
Cabbar dürttü:

Heeeyyy Memed! Gene ne daldýn?
Memed:
Hiç, dedi, utanarak.
Cabbar:
Kalkýn yola düþelim. Sabaha kalýrsak hiçbir þey yapamayýz.
Memed:
Hakkýn var, dedi.
Kalktýlar. Bir çeyrek kadar yürüyünce çakýrdikenliðe düþtüler.
Recep Çavuþ:
Vay anam vay! dedi. Kayalýðýn gözünü seveyim. Bu dikenler
adamýn bacaðýný köpek gibi dalýyor.
Memed, sesi bozularak:

Bu çakýrdikenlik, o çakýrdikenlik iþte. Benim çift sürdüðüm
yer.
Recep Çavuþ durmadan:
Vay anam vay! diyordu: Vay anam vay!
Cabbar:
Bre Memed, dedi, bu kadar çakýrdikenini saban sökemez ki...
Dikenlik deðil, ormanlýk... Vay anam vay!
Memed:
Ormanlýk.
Cabbar:
Kayalýklardan sonra da böyle bir diken ormanýna düþerse insan...
Talih dediðin de...
Vay anam vay! Ýnce Memedin de talihi böyle olur. Vay anam

vay!
Durup soluk alýyorlar, bacaklarýndan sýzan kaný elleriyle yokluyorlardý.
Memed küfrediyordu. Çocukluðunda ettiði küfürleri yinelemekten tat duyuyordu.
Bu küfürlerin çoðunu Dursundan öðrenmiþti. Dursun þimdi nerelerdeydi acaba?
Vay anam vay! Çakýrdikenleri hýþýrdýyordu. Bastýkça, aðýr, koygun bir ses
çýkarýyorlardý. Gecenin ýssýzlýðýnda ses ta uzaklardan duyuluyordu.
Vay anam vay!
Cabbar:
Diken neyse ne ya, dedi, þu topraktaki ufacýk taþlar da ayrý bir
bela.
Memed:
Ýþte çift sürdüðüm yerlere geldik. Tam buralar.
Vay anam vay!
Uzaktan, güneyden bir horoz sesi geldi. Horoz, uzun uzun, arkasýný
kesmeden ötüyordu. Sonra, bir dereye düþtüler. Ayaklarýnýn altýndan taþ
yuvarlanýyordu. Burdaki çakýrdikeni daha beterdi.

Vay anam vay!
Dereyi çýkýnca, karþýlarýna, karanlýða yapýþtýrýlmýþ daha koyu bir
karanlýk gibi ulu çýnarýn karartýsý çýktý. Çýnara doðru yürüdüler. Çýnarýn
arkasýný dönünce, top gibi bir su gürültüsü patladý.
Vay anam vay!
Memed:
Köye geldik, dedi. Suya inip elimizi yüzümüzü yýkayalým. Ben
size yarýn birer tane çarýk yaparým ki...
Suya inip, ayakkabýlarýný çýkardýlar. Ayaklarýný suya soktular.
Vay anam vay!
Cabbar:
Recep Çavuþ, dedi, yeter gayri baba! Çakýrdikenlikten çýktýk.
Recep Çavuþ:

Ben böyle dikenliðe hiçbir yerde rastlamadým. Vay anam vay!
Memed:
Buraya göz derler iþte...
Bir zamanlar Süleymanýn evine kaçtýðýnda, anasýnýn gelip, haftalarca bu
suyun gözüne baktýðýný, ölüsünün bu kayanýn dibinden çýkmasýný beklediðini
anýmsadý. Anasý aklýna düþtü. Kendi kendine belki bin birinci kez sordu:
Anamý nettiler ola? Ha? Cabbar, anamý nettiler ola?
Cabbar:
Hiçbir þey yapamazlar, dedi.
Recep Çavuþ:
Vay anam vay! diyordu. Buralar neresi böyle?
Memed:
Buraya gözün gürültüsü derler. Aþaðýda deðirmen vardýr. Kulaksýz

Ýsmailin deðirmeni...
Bak kardaþ! Köye girmeden oraya gidip, bir haber alalým. Daha
iyi olur.
Vay anam vay!
Cabbar, Recep Çavuþa:
Allah billah aþkýna yeter Çavuþ! dedi.
Memed:
Belki daha iyi olur. Ýsterseniz gidelim Kulaksýzýn deðirmenine...
Cabbar:
Böyle daha iyi. Bence, hiçbir yere, hiçbir köye elini kolunu sallaya
sallaya girmemeli.
Recep Çavuþ:
Bakýn, bu doðru iþte, diye söylendi. Bu soytarý, köpoðlu Cabbarda iþ

var. Eþkýyalýkta, daðý taþý, kurdu karýncayý kendine her zaman
düþman bileceksin. Her taþýn ardýnda bir pusu var gibi davranacaksýn.
Sen daha yenisin ya, piþkinsin oðlum Memed. Düþünmek, tecrübenin
yerini tutar. Sen, her þeyi inceden inceye düþün.
Ayaða kalktýlar. Uzakta, bir kývýlcým gibi yanýp sönen bir ýþýk göründü.
Memed:
Bir ýþýk dilimi görünüyor ya orada, iþte Kulaksýz Ýsmailin deðirmeni o.
Deðirmene yaklaþýrlarken, ötede bir sürü köpeðin havlamasý duyuldu.
Cabbar:
Köy orasý, köpeklerin ürdüðü yer olacak, dedi.
Memed:
Orasý...
Deðirmenin kapýsýna gelip durdular. Kulaksýz Ýsmail ayak seslerini
duyunca:

Kim o? diye dýþarýya seslendi.
Memed:
Ýnce Memed; dedi. Ýbrahimin oðlu Ýnce Memed.
Ýçerden uzun zaman ses gelmedi. Sonra:
Ne arýyormuþ burada Ýnce Memed? dedi. Yalan. Onu Deli
Durdu vurmuþ diye duyduk. Daha dün duyduk.
Un kokusu geceye yayýlýyordu. Öyle geliyordu ki onlara, bir un
ambarýnýn içine düþecekler biraz sonra. Deðirmenin abarasýnda akan suyun
güçlü düþüþü patlýyor, gecenin karanlýðýna yayýlýyordu.
Memed:
Ölmedik. Benim, Ýsmail emmi, dedi. Sesimden bilemedin mi?
Ýsmail:
Bildim, bildim. Geliyorum. Þimdi kapýyý açarým.

Geldi, gürültüyle kapýyý açtý. Kapý açýlýnca yüzlerine turuncu, sallanan
bir yalýmýn ýþýðý vurdu. Ýsmail, Memede baktý baktý da:
Bre Ýnce Memed, dedi, öldüremedin þu gavur dinliyi de, kurtaramadýn þu
köyleri elinden.
Ýnce Memed gülümsedi.
Ýçeri girdiler. Ocakta yalýmlar birbirlerine dolanýp, topraða kadar
yatýyorlardý. Un, içerde kara keskin koktu. Ýsmailin uzun kýrýþ kýrýþ
boynu, sivri, uzun yüzü, sakalý, kulaklarýna inen eski, yaðlý þapkasý
safi una kesmiþti.
Gelenlerin ellerini ayaklarýný görünce korkuyla sordu:
Nolmuþ size böyle?
Memed, gülümseyerek:
Deli Durduyla çatýþtýk da, iki gün kayalýklarda yürüdük.
Ýsmail, sýrtýný yandaki duvara verip:

Düneyin bir atlý geçmiþ köyün içinden, Deli Durduyla çarpýþmaya
gidiyormuþ. Deli Durdunun seni vurduðunu söylemiþ. Bütün
köy sana yandý Memedim. Bilirsin köylü seni çok sever.
Sonra Memedin arkasýný tapýkladý. Kulaklarýný okþadý.
Bre Memed, dedi, vallahi gözlerime inanamýyorum. Bu ne
kadar cephane sende? Nasýl götürüyorsun bu kadar fiþeði? Seni böyle
fiþekler içinde görmek tuhafýma gidiyor. Þimdi, hep aklýma Sarýcadüzde,
çakýrdikenliðin içinde düþe düþe çift sürüþün geliyor. Þimdiki gibi
gözümün önünde. Ýnanamýyorum.
Memed:
Oldu iþte, dedi.
Ýsmail:
Þimdi açsýnýz. Kalkayým da size gömme yapayým.
Ayaða kalktý, gözlerini ateþe dikti öyle durdu. Kendi kendine bir
iki gülümsedi.

Ateþ de iyi yanýyor, dedi.
Beli bükülmüþtü Ýsmailin. Memed, buna þaþtý. Ýsmaili þimdikinden genç
biliyordu. Kendi çocukluðundaki gibi.
Memed, korka korka:
Anamdan, dedi, Hatçeden ne haber? Abdi evde mi ola?
Ýsmail olduðu yerde durdu kaldý. Ne gitti, ne bir karþýlýk verdi.
Ne de oturdu. Bu soruyu zaten bekliyordu. Memed, ha sordu, ha
soracaktý. Ödü kopuyordu. Olan oldu. Þaþkýn þaþkýn düþünür, dört bir
yana bakýnýrken Memed soruyu yineledi:
Anamdan...?
Ýsmail, kekeleyerek:
Ýyiler iyiler, dedi çabuk çabuk. Durun geleyim de o gavur dinliyi
anlatayým size. Unutturuyordunuz az daha. Ayaklarýnýza, ellerinize tuzlu su
yapalým da...
Memedin içine kurt düþmüþtü. Bu da böyle konuþunca... Ýyiler iyiler,

diye geçiþtirmesi hayra alamet deðildi.
Elinde büyücek bir leðen suyla gelen Ýsmail:
Ellerinizi, ayaklarýnýzý içine sokun, Taþ yemiþ. Taþ yeniði de, beter
aðrýr. Ýyi gelir tuzlu su.
Memed:
Yakýnda gördün mü anamý? diye yeniden sordu.
Ýsmail:
Ýyiler dedik ya, iyiler caným... Durun size gavur dinliyi anlatayým.
Gavur dinli senin eþkýyalara karýþtýðýný duyunca... eteklerini ateþ
aldý. Her gece evini beþ altý, on nöbetçiye bekletiyordu. Sonra da
ortalýktan yitti gitti. Yüzünü görseniz korkardýnýz. Korku adamý böyle
edermiþ zaar! Þimdi senin öldüðünü duymuþ, belki köye gelmiþtir.
Diyorlar ki, onun milleti senin ölümünü duyunca bayram yapmýþ.
Yaparlar ya Memedim. Onlar seni iyi tanýrlar.
Memedin içine bir ateþ düþtü. Yerinde duramaz oldu. Bir an önce
köye varmak için, içi kalaklýyordu.

Haydi kalkýn arkadaþlar, sabah olmadan köye girelim.
Cabbarla Recep Çavuþ, Memedin ne demek istediðini anladýlar.
Hiçbir þey söylemeden, ayakkabýlarýný giyip ayaða kalktýlar.
Ýsmail:
Gömmeniz ocakta kaldý. Biraz daha bekleyemez misiniz? diye
sordu mahzun mahzun. O tuzlu su iyi gelir. Bir de gittiðiniz
yerde yaptýrýn.
Memed önde, ötekiler arkada deðirmenden çýktýlar.
Beþ on adým sonra, hemencecik, gene çakýrdikenliðe düþtüler.
Recep Çavuþ gene bir, vay anam vay! çekti.
Gökte yýldýzlar ýslak ýslak parlýyorlardý. Recep Çavuþ, doðuya dönüp
iþedikten sonra:
Kuyruk yýldýzý daha doðmamýþ, dedi. Benim yýldýz. Daha sabaha epey
var.

Ötekiler susuyorlardý. Þimdi ayaklarý, elleri daha az acýyordu. Önlerinden
bir tilki kaçtý. Köye yakýn olmasalardý, Recep Çavuþ onu oracýða deviriverirdi.
Ne çare ki... Koca kuyruðunu dikenlerin üstünden sürükleyerek gitti. Yýldýz
ýþýðýnda tüyleri donuk donuktu.
Cabbar:
Memed kardaþ? dedi.
Memed:
Köye biraz sonra gireceðiz. Köy, þu aþaðýda iþte...
Köyün ilk evine yaklaþýrlarken, birkaç kocaman köpek onlarý karþýladý.
Memed, köpeklere yaklaþýp, kuçu kuçu! diye çaðýrdý. Köpekler Memedi
tanýdýlar. Ayaklarýna yatýp, yaltaklanmaya baþladýlar.
Köyün ortasýndan geçip, doðru Memedlerin evine gittiler. Köy
ýpýssýzdý. Memed köyü, bu saatte böyle hiç görmemiþti. Alýþamadý.
Gözleri ev aralarýnda insanlarý, tavuklarý, çifte gidenleri, ne
olursa olsun canlý bir yaratýk arýyordu.
Kapýyý usuldan týkýrdattý. Kulaðýný verdi. Ses seda yok. Birkaç

kere daha týkýrdatýp bekledi. Gene ses yok. Edemedi, küçücük pencereye
vardý. Usuldan, ana, ana, ana! diye seslendi. Gene ses soluk
yok. Kulaðýný pencerenin tahtasýna dayadý. Can kulaðýyla dinledi.
Ýçerden, aðaçlarý yiyen kurtlarýn çýkardýðý çýtýrtýlardan baþka ses gelmiyordu.
Þüphesi daha da büyüdü. Ama içindeki son umut ýþýðý da sönmemiþti.
Arkasýna döndü:
Evde yok, dedi kahýrlý kahýrlý...
Düþündü. Köyde anasý en çok kimi severdi? Durmuþ Alileri severdi.
Durmuþ Ali þimdi yetmiþ beþinde vardýr. Son zamanlarda azýcýk
beli büküldü. Büküldü ama, ellisinde gibi sapasaðlamdýr.
Ýþte þurada, Durmuþ Ali emminin evi.
Durmuþ Alilerin evi önünde kocaman bir köpek karartýsý yatýyordu.
Köpek, ayak seslerini duyunca baþýný kaldýrdý. Sonra aðýr aðýr ön
ayaklarýnýn üstüne geri koydu.
Memed, yorgun yorgun omzunu kapýya dayayýp:
Durmuþ Ali emmi! Hey Durmuþ Ali emmi! dedi.

Ýçerden telaþlý sesler gelmeye baþladý.
Durmuþ Alinin çok kalýn, yaþlý sesi, sesler arasýndan seçiliyordu.
Allalem bu, Memed. Týpatýp Memedin sesi. Allalem bu Memed! diyordu.
Recep Çavuþ Memedin kulaðýna eðilip:
Sesini bildiler ha! dedi. Vay anam vay!
Bu sýrada kapý açýldý. Elinde bir çýralýk tutarak, doncak, gömlekcek
Durmuþ Ali kapýda göründü. Sütbeyaz sakalý ta göbeðine iniyordu. Öylesine
iri görünüyordu ki sanki eve sýðmayacak, dýþarý taþýverecekti.
Gülümseyerek:
Bre Memed, dedi, biz de evvelsi gün bir yörükten senin acý haberini
aldýktý. Seni gördüðüme çok sevindim. Ýçeriye seslendi. Kýzlar Memed
gelmiþ.. Kalkýn da ateþ yakýn. Döþek serin.
Yere atýlan döþeklerin çýkardýðý ses duyuldu.
Durmuþ Ali kocaman ak sakalýyla kapýnýn önünden çekildi:

Ýçeriye buyurun.
Ýçeri girdiler.
Cabbar somurtuyordu. Dokunsan aðlayacak. Durmuþ Ali, elindeki çýralýðý
ocaklýðýn pervazýna koydu, oturdu.
Eee Ýnce Memedim, nasýlsýn bakalým? Daha daha nasýlsýn?
Bütün köy yas tuttu, senin vurulduðunu duyunca. Hatçe duymuþsa
kahrýndan ölmüþtür. Hatçeden hiçbir haber alýyor musun? Fýkara
anan da... Ananý sen varmýþsýn gibi kaldýrdým. Kendi elimlen koydum
mezarýna.
Baþýný kaldýrdý Memedin yüzüne baktý. Memedin yüzü morarýyordu.
Durmuþ Ali telaþlandý:
Memedim, dedi, ne oluyor sana? Duymadýn mýydý bunlarý yoksa?
Cabbarýn gözleri dolu dolu oldu. Recep Çavuþ yerinden kýpýrdanýp,
tüfeðindeki kurþunlarý çýkardý, geri doldurdu.

Memed, kendini hiç bozmadan sordu:
Hatçeye ne oldu?
Durmuþ Ali dövünüyor:
Vay benim akýlsýz baþým! Bunu sana nasýl söyledim. Duymadýðýný ne
bilirdim bunca ay! Vay benim akýlsýz baþým!
Durmuþ Alinin karýsý, Memed geldi geleli ocaklýðýn baþýna büzülmüþ,
gözlerini de ateþe dikmiþ hiç kýpýrdamadan öylece duruyordu.
Memede hoþ geldin! bile dememiþti. Hýþýmla konuþtu:
Her zaman böyle yaparsýn zaten. Çocuk bir yemek yeseydi de
öyle söyleseydin. Kýyamet mi kopardý?
Durmuþ Ali:
Ben ne bilirdim ben! dedi. Bunca ay geçti üstünden. Duymadýðýný ne
bilirdim!
Sesi, aðlar gibi bir hal aldý:

Kusuruma kalma yavrum, kocalýk...
Durmuþ Alinin oðullarý, torunlarý, gelinleri, evde kim varsa ocak
baþýnda oturanlarýn etrafýna halka olmuþlar, baþý mor fesli, göðsü çaprazlama
fiþekli, kalçasýnýn üstü hançerli, tabancalý, bombalý, göðsü
dürbünlü Memede bakýyorlardý. Gözlerinde bir þaþkýnlýk, bir inanmazlýk,
azýcýk da alay okunuyordu. Onlara Memed eþkýyacýlýk oynuyormuþ gibi geliyordu,
þu kocaman adamlarýn yanýnda.
Memed:
Hatçeye noldu? diye üsteledi.
Durmuþ Ali karþýlýk vermedi. Boynunu bükmüþ, gözlerini ocaðýn
yalýmlarýna dikmiþti.
Memed:
Teyze, dedi, Durmuþ Alinin avurdu avurduna geçmiþ, baþörtüsünün
altýndan yarýsý kýnalý ak saçlarý görünen karýsýna. Teyze, sen söyle.
Hatçeye noldu?

Kadýn, acýyarak Memedin gözlerinin içine baktý:
Ben ne deyim ki sana Memedim, yavrum! dedi. Ben ne deyim
ki sana! Hatçeye mi?
Yüzü bir kýzarýyor, bir bozarýyor, sararýyordu.
Memed:
Nasýl olsa birisi söyleyecek. Hatçeye noldu?
Kadýn, Durmuþ Aliye doðru öldürecekmiþ gibi baþýný çevirdi, bir
bakýþ fýrlattý:
Aaah ne deyim ki sana, dedi. Aaah ne deyim ki... Kim bilir çocukcaðýz
kaç gündür yol yürüyor. Bir yemek yeseydi de öyle verseydin haberi...
Oturduðu yerden kalktý, Memedin yanýna geldi, sertçe oturdu.
Elini dizine vurdu:
Bak kardaþým, sana hepiciðini bir bir anlatayým. Abdi yaralanmýþ.
Keþki yaðlý kurþun yüreciðine gireydi de çýkmayaydý. Ayýkýnca

toplamýþ yalancý þahitleri. Bir tek Topal Ali dinsizi, sizin
izinizi süren kara dinli demiþ ki, ben ýspatçýlýk edemem yalan yere. Topal
böyle deyince keçi sakallý da onu köyden kovdu. O da çoluðunu çocuðunu
almýþ, evini barkýný yüklemiþ, baþýný almýþ gitmiþ baþka yere.
Þahitlerin kimler olduðunu, Hatçenin kasabadaki mahpusanede
tek baþýna bir odada yattýðýný uzun uzun, bir bir söyledi. Sonra, Hatçeyi
yakýnda asacaklarýný duyduðunu da ekledi.
Memedin gözlerinin içine o iðne ucu gibi parýltý geldi gene oturdu.
Cabbar bu parýltýyý fark etmiþti. Memedin gözlerine bu parýltý gelince
yüzü deðiþiyor, yüz etleri geriliyor, avýna atýlmaya hazýrlanmýþ
bir kaplana benziyordu.
Aðýr aðýr ayaða kalktý:
Gelin arkadaþlar, dedi. Þu Abdi Aðayla hesabýmýzý görelim.
Durmuþ Alinin karýsýna döndü. Elini tuttu:
Söyle, dedi, teyze, anamý da onlar öldürdü öyle mi?
Kadýnýn gözleri yaþla doldu. Konuþmadý.

Memed:
Öyle mi? diye yineledi.
Kadýn sustu.
Yürüyün arkadaþlar, dedi.
Memed önde, Cabbarla Recep Çavuþ arkada karanlýða daldýlar.
Memed, tüfeðini yokladý. Kurþunlarý tamamladý. Tüfeklerinizi yoklayýn.
Kurþunlarý tamam deðilse doldurun. Bombalarý da hazýrlayýn.
Recep Çavuþ kadýnýn anlattýklarýna çok içlenmiþti. Anlatýrken,
Memede bakýp bakýp, baþýný bir o yana bir bu yana döndürüyordu.
Koþarcasýna yürümekte olan Memedi kolundan tuttu, durdurdu:
Bana bak, dedi, çoluk çocuk, hiç kimseyi býrakmayacaðýz.
Hepsini doðrayacaðýz.
Memed:
Sen daha iyi bilirsin bu iþleri Çavuþ, dedi, kolunu elinden kurtardý,

yürüdü.
Abdi Aðanýn kapýsýna ne zaman, nasýl vardýlar, kimse farkýnda olmadý.
Memed, Çavuþa:
Sen çaðýr, dedi. Misafir geldi de. Çok gerekli bir haber getirdi
de.
Çavuþ kapýyý üç defa hýzlý hýzlý çaldý. Ýçerden bir kadýn sesi geldi:
Kim o?
Çavuþ:
Aç kapýyý bacý! Misafirim. Selamý var. Bir haber getirdim.
Hemen geri döneceðim.
Kadýn, söylene söylene geldi kapýyý açtý.
Dur kardaþ þurada da çýralýðý yakayým.
Recep Çavuþu kapýnýn iç kýsmýnda býrakýp içeri girdi. Bir kibrit

çaktý. Ýçerisi ýþýdý. Bu sýrada üçü birden ýþýða doðru yürüdüler. Kadýn
ýþýkta üç kiþi görünce afalladý. Azýcýk bakýþlarýný þaþkýn þaþkýn, Memedin
üstünde durdurdu. Sonra birden bir çýðlýk attý. Recep Çavuþ kadýný hemen
tuttu. Eliyle aðzýný kapadý.
Memed:
Abdi Aða evde mi? diye hýþýmla sordu.
Kadýn:
Yok, dedi. O gayri eve gelmiyor týrnaðýna kurban olduðum Memedim. Abdi
Aða olmaz olsun.
Bu sýrada evdekilerin hepsi de uyanmýþ titreyerek eþkýyalara bakýyorlardý.
Abdi Aðanýn iki karýsý, iki oðlu, misafir bulunan baþka köyden kadýnlar...
Memed, Çavuþa emir verdi:
Önüne düþsünler de evi ara. Abdiyi gördüðün yerde kafasýna sýk!
Çavuþ:
Beþ kurþunun beþini de kafasýna boþaltýrým. Parça parça ederim.

Kadýný tüfeðinin dipçiðiyle dürttü:
Bir ýþýk yak da düþ önüme.
Kadýn, hiç ses çýkarmadan bir çýralýk daha yaktý. Çavuþun önüne
düþtü.
Memed, ortada dimdik, bir hýþým gibi duruyordu. Küçücük gövdesi büyümüþ,
dev kesilmiþti. Korkunçlaþmýþtý. Evdeki kadýnlar aðlaþýyorlardý. Ýki çocuk
rüzgardaki dal gibi titreþiyordu.
Ne kadar geçti belli deðil. Çavuþ geldi. Umutsuz umutsuz:
Her köþe bucaðý aradým, yok, dedi.
Kadýn:
Bir ay önce Çukurovaya gitti. Senin geleceðini biliyor, gözlerine
uyku girmiyordu, dedi. Baþýný aldý da gitti.
Memed:

Çavuþ, dedi.
Çavuþ:
Buyur, dedi.
Memed, çocuklarý gösterdi.
Bunlarýn ikisini de dýþarý çýkarýn. Gerekeni yapýn.
Ýki kadýn birden Memedin ayaklarýna atýldý:
Kurbanlar olduðum Memedim, benim sabilerimin ne günahý
var? Yoluna öldüðüm Memedim. O gavur dinliyi bul da onu da
öldür. Benim yavrularýmýn ne günahý var?
Çavuþ çocuklarý tutmuþ sürüklüyordu. Çocuklar direniyorlar, çýrpýnýyorlardý.
Cabbar, birini bileðinden tutup yere fýrlatýverdi. Çocuk, var gücüyle
baðýrdý. Kadýnýn birinden hiç ses çýkmýyordu. Memedin ayaklarýnýn dibine
uzanmýþ, kurumuþ kalmýþtý.
Öteki kadýn boyuna yalvarýyordu:

Memedim, Memedim, benim çocuklarým mý etti sana? Ne suçu var onlarýn?
Çavuþ elindeki çocuðu bütün gücüyle yere atýp ayaðýnýn altýna
aldý. Tüfeði çocuðun kafasýna dayadý. Memede döndü:
Yani dýþarda olmasý þart mý? Söyle ne duruyorsun, çöküyüm mü?
Yerde kuruyup kalmýþ kadýn, bir þahin hýzýyla çocuðun birini kapýya
kadar sürüklemiþ bulunan Cabbarýn üstüne atýldý, ellerine sarýldý.
Cabbar bir eliyle belindeki hançerini çýkardý, kadýna sapladý. Kadýn,
yandým, diyerek yere düþtü.
Çocuða, Çavuþun tüfeði dayandýðýný gören kadýn:
Memedim, Memedim kýyma yavruma. Hakkýn var ama Memedim yavrumun ne suçu
var?
Memedin yüzü saniyeden saniyeye deðiþiyordu. Gözlerindeki o
iðne ucu gibi ýþýk söndü. Baktý ki, Çavuþ tetiðe basýyor. Olan olacak.
Söylemeye vakit yok. Çocuðun kafasýna dayalý namluya ayaðýyla
vurdu. Bir anda Çavuþ tetiðe çökmüþtü. Kurþun duvara saplandý.
Cabbara da:

Koyver çocuðu, dedi.
Kadýn, Memedin bir elini býrakýp birini, bir elini býrakýp öbürünü
öpüyordu.
Git Memedim. Git de o gavur dinliyi bul da öldür. Yerden göðe
kadar hakkýn var yavru. Arkasýndan bir damla gözyaþý dökersem bana
da Zeynep demesinler. Bul da öldür. Hakkýn var yavru.
Memed, hiç aðzýný açmadý. Aðýr aðýr, her bir yaný çürümüþ,
ulmuþ gibi dýþarýya çýktý.
Recep Çavuþ kýzmýþtý. Ana avrat küfrediyor. Memedi kolundan
tuttu. Öyle sýkýyordu ki, kýracaktý sanki:
Sen bu yürekle, dedi, ne eþkýya olabilirsin, ne de intikam alabilirsin.
Abdi seni adamlarýna bir derede sýkýþtýrttýrýr, öldürtür. Zaten þimdiden
Deli Durdu gibi bir düþmanýn var arkanda.
Cabbar:
Bana bak Recep Çavuþ, dedi, gevezelenme. Deli Durdu gibi

düþmanýmýz varsa, Saçýkaralý aþireti gibi de koca bir aþiret dostumuz
var þimdiden. Abdi yerine bu sabi çocuklarý mý öldürmeliydik!
Recep Çavuþ sustu.
Baðýrtýyý, çaðýrtýyý duyan komþular don gömlek Abdi Aðanýn
evine birikmiþlerdi. Kulaktan kulaða, Memed ölmemiþ, Memed ölmemiþ, sözü
dolaþýyordu.
Memed ölmemiþ.
Memed ölür mü hiç, Abdi dinsizini yemeden.
Memed öldürmedi çocuklarý.
Memedde deniz kadar merhamet var.
Kapýya birikmiþ kalabalýðý yararak avlunun dýþýna çýktýlar. Koskocaman
kalabalýk öylesine sessizdi ki gecede, soluk alýþlarý bile
duyuluyordu.
Memed, ilk kez konuþtu. Sesi kýrgýndý.

Köylü haberlendi, dedi. Rahat vermezler. Köyü dýþarý çýkalým.
Cabbar:
Çýkalým, dedi.
Recep Çavuþ:
Benim yaram azdý. Çok aðrýyor. Köyün dýþýna çýkalým da ne yapalým?
Acýmýzdan da öldük.
Memed:
Sonra geri geliriz.
Köyün dýþýna doðru yürüdüler. Arkalarýnda bir gürültü patýrdý,
hayuhuy kaldý. Köyün içini köpek havlamalarý doldurmuþtu. Her bir
taraftan telaþlý bir köpek sesi geliyor, uzun uzun havlýyordu.
Recep Çavuþ, derin bir nefes alarak:
Oturalým, dedi. Ben yoruldum. Ben öldüm. Yaram da hiç durmuyor.

Cabbar:
Sen de bre Çavuþ, dedi, sen de ne yaralanýrsýn, böyle hallerin
var da.
Çavuþ kýzdý, ayaða kalktý:
Ulan itin eniði, diye gürledi. Ulan itin eniði. Bana bir daha aðzýný
açarsan kurþunu yersin. Sana bu kadar söylüyorum.
Cabbar kahkaha ile güldü.
Memed:
Yapma Cabbar, dedi. Baþýmýza bir iþ açarsýn.
Çavuþ:
Bu orospu dölünün yüzünden, elimden bir kaza çýkacak. Alimallah çýkacak.
Memed:
Aldýrma bre Recep Çavuþ, dedi. Þaka ediyor o.

Recep Çavuþ:
Etmesin. Ben can derdine düþmüþüm.
Memed:
Cabbar gayri þaka etme, dedi.
Cabbar vardý, Recep Çavuþun ellerine sarýldý öptü.
Kusura kalma. Bir daha þaka yok.
Recep Çavuþ:
Þeytan tüyü var bu pezevenkte, diye güldü.
Cabbar:
Tövbeler olsun þaka yok.
Topraða oturdular. Köyün içindeki gürültünün bitmesini, herkesin
evlerine daðýlmasýný beklediler. Bu arada hiçbiri de konuþmadý.

Üçü de ayrý ayrý þeyler düþünüyorlardý.
Gürültü gittikçe hafifliyor, köpek havlamalarý yer yer kesiliyordu.
Cabbarýn bu sessizlikten caný sýkýlmýþtý. Kendini tutamadý:
Recep Çavuþ... diye baþladý.
Recep Çavuþ:
Ne diyorsun?
Cabbar:
Recep Çavuþ, dedi, Memed önüne geçmese o sabi çocuðu öldürecek miydin?
Çavuþ:
Öldürme deðil, canýný bile alacaktým. Ne var yani?
Cabbar:
Hiç sordum da...

Recep Çavuþ diþlerini sýkarak:
Cabbar, dedi, sizin köyün orospusu mutlak senin anandý. Pezevengi de
baban.
Memed:
Cabbar sus artýk, dedi.
Cabbar:
Sustum iþte.
Köydeki bütün sesler kesilmiþ, köy gene o eski ýssýzlýðýna, karanlýðýna
gömülmüþtü.
Memed:
Kalkýn, dedi, sabah olmadan bizim Durmuþ Ali emminin evine varalým.
Recep Çavuþ:
Gözünü seveyim Memed, dedi. Çabuk varalým.

Kalktýlar.
Köy, gene o ilk, girdikleri zamanki gibi ýpýssýzdý.
Durmuþ Ali, ayak seslerini uzaktan iþitip kapýyý açmýþtý. Kapýda
bekliyordu.
Ben de uyumadým, dedi. Sizi epeydir bekliyorum.
Recep Çavuþ:
Geldik iþte kardaþ.
Durmuþ Ali:
Size tavuk kestirip piþirttim. Açsýnýz herhalde.
Recep Çavuþ:
Sorar mýsýn bre kardaþ!
Recep Çavuþun bütün fiþeklikleri, kemerleri, tüfeðinin kayýþý

gümüþ savatlýydý. Gümüþler usta kuyumcu elinden çýkmýþtý. Recep
Çavuþun sarkýk býyýklarý kýrmýzýydý. Kýnalardý býyýklarýný.
Oturur oturmaz, utangaç bir kýz Memede gizli gizli gülerek sofrayý
getirdi. Ortaya pilav geldi. Pilav sýcak sýcak tütüyordu. Bir
sahanda da kýzartýlmýþ tavuk getirdiler.
Ýþte bu pilav yaramýn acýsýný alýr. Bana böyle tüten, yaðý burcu
burcu kokan pilavlar gerek.
Cabbar:
Bre Çavuþ, dedi, sen eþkýya deðil, kalem efendisi olmalýymýþsýn.
Çavuþ bütün hiddetiyle:
Kes! diye baðýrdý.
Memed Cabbara:
Dokunma Çavuþa, dedi.
Cabbar:

Bir þey demedim ki, diye karþýlýk verdi.
Durmuþ Ali, çoktandýr Memede bir þeyler söylemeye hazýrlanýyor,
söyleyemiyordu. Ya araya laf giriyor, ya da o vaçgeçiyordu.
Memed bunu sezdi:
Durmuþ Ali emmi, dedi, ne diyeceksen de bre! Sabahtan beri
ne yutkunup duruyorsun?
Durmuþ Ali:
Ne yutkunayým bre oðlum, dedi. Senin iyi bir adam olacaðýn
daha çocukluðundan belliydi zaten. Þu sabi çocuklarý öldürmediðine
iyi ettin.
Recep Çavuþ Durmuþ Alinin bu sözlerine delicesine öfkelendi:
Koca! Koca! dedi, senin aklýn ermez böyle iþlere. Ýnsanýn yüreðindeki
öç alma duygusu nedir sen hiç bilir misin? Baþýndan geçti mi senin hiç?
Durmuþ Ali boynunu bükerek:
Yok, dedi.

Recep Çavuþ:
Ben olsam o Memedin yerinde, onun evinde canlý yaratýk koymam. Keserim.
Evini de yerle bir ederim. Anladýn mý koca? Durmuþ Ali Memede bakarak:
Anladým, dedi.
Yemek boyunca, Memed, baþýný önüne eðmiþ düþünceli düþünceli susmuþtu.
Durmuþ Ali emmi, dedi, ziyade olsun. Yemeðini yedik.
Cabbar:
Ziyade olsun.
Recep Çavuþ:
Ziyade olsun. Caným yerine geldi.
Cabbar konuþmaya hazýrlanýyordu. Memed susturdu:
Durmuþ Ali emmi, sana bir soracaðým var.

Durmuþ Ali:
Sor yavrum.
Memed:
Topal Ali hangi köye taþýndý ola? Biliyor musun?
Durmuþ Ali:
Diyorlar ki Çaðþak köyüne gitmiþ. Çaðþak buraya iki günlük yol.
Memed:
Topalýn orada olup olmadýðýný nasýl öðreniriz?
Durmuþ Ali:
Kör Alinin bacýsý orada, kocada. Daha iki gün önce geldi oradan.
Gider ona sorarým.
Memed, Receple Cabbara döndü:

Topal Aliyi mutlaka bulmalýyýz. Eðer Çaðþak köyünde ise, oraya
kadar gideriz.
Cabbar:
Olur, dedi.
Çavuþ:
Ya benim yaram? diye sordu. Azdýkça azýyor.
Memed:
Sen gelme Çavuþum. Ýstersen burada kal. Burada sana Durmuþ
Ali emmi bakar.
Bakarým kardaþ dedi. Ýyi de saklarým.
Çavuþ, yýldýrýma uðramýþ gibi irkildi:
Ben mi? Ben sizden ayrýlamam. Anladýnýz mý? Ölürüm gene ayrýlamam.
Ayrýlamam ama, size de bir teklifim var. Adam gönderelim de o buraya
gelsin.

Durmuþ Alinin yaþlý karýsý da ötelerde oturuyordu. Söze karýþtý:
O yezid deðil mi? dedi, Memedimi izleyip de baþýna bunca iþleri açan,
o yezid deðil mi? Adam gönderirseniz kaçar. Baþýný alýr yitirir. Daðlara
düþer. O gavur gelir mi hiç?
Durmuþ Ali:
Sen Topalý mý istiyorsun oðul? diye Memedin gözlerinin içine
bakarak sordu.
Memed:
Topalý, dedi.
Durmuþ Ali:
Siz iki gün þu bizim ahýrlýkta yatar mýsýnýz?
Memed, hiç düþünmeden:
Bir hafta da yatarýz.

Durmuþ Ali:
Þimdi ben, Kör Aliyi bindiririm ata, Seni Durmuþ Ali istiyor
diye, onunla haber gönderirim. Bir iz var izleyecek der, Kör Ali.
Diyorlar ki, -Topal Ali iz sürmekten vazgeçmiþ, yemin etmiþ senin iþten
sonra. Benim için gelir Topal Ali. Ýzi sürmese de gelir. Sen ona
bir kötülük etmezsin ya, Memed?
Durmuþ Alinin karýsý gene atýldý:
Etsin. Alsýn hançerin altýna Memedim onu, kýyýk kýyýk kýysýn.
Memedimin baþýna bu iþleri hep o gavur çýkarmadý mý? Ormanýn
içinde, o olmasa kim bulabilirdi Memedimi? Memedim! dedi, Durmuþ Ali
adam göndersin getirsin onu. Sen þu kapýnýn önünde parça parça et onu. Ben
de köylüyü hep toplarým. Görsünler!
Durmuþ Ali:
Deli deli söylenme avrat, dedi. Topal Ali onu Memede kötülük olsun
diye yapmadý. Ýz sürerken o hiçbir þeyi düþünmez. Gözü dünyayý görmez.
Ýyilik mi, kötülük mü yapýyor, bilmez. Ýz dedin miydi, aklý baþýndan gider.
Ormandan geldikten sonra görmedin mi yüzünü? Tüm kaný çekilmiþti. Ölü yüzü

gibiydi yüzü. Herkes ýspatçýlýk etti de, köyden kovulmayý, yersiz yurtsuz
kalmayý göze aldý da Hatçenin üstüne ýspatçýlýk etmedi. Yurdunu yuvasýný
koydu da gitti. Memedim Topal Aliye bir þey yapma! Topal Ali kötü bir adam
deðil.
Kadýn:
Ýyi adam olsun, kötü adam olsun Topal Ali. Senin baþýna bu iþleri
getirdi ya, öldür onu Memedim. Durmuþ Ali adam gönderip getirtmezse onu,
sen git, onu yýlanýn deliðindeyse de bul çýkar. Þu yanýndaki koca hançeri
var ya, sok karnýna!
Durmuþ Ali kýzdý.
Bana bak avrat, dedi, Allahýný dinini seversen karýþma bu iþlere.
Kadýn:
Durmuþ Ali! Aklýný çelme oðlanýn. Yapacaðýný yapsýn.
Durmuþ Ali:
Yapsýn, dedi. Yapacaðýný yapsýn da, öldürsün fukarayý. O, iz

sürmek delisi. Memedin baþýna öyle iþler geleceðini düþünmedi bile.
Düþünseydi, gene iz sürerdi. Ýz sürme delisi. Öldürsün fukarayý
Memed de, yüreði soðusun.
Kadýn:
Bir yüreðim soður ki, dedi, buz gibi olur. Onun kanlý ölüsünü
bir görsem!...
Durmuþ Ali:
Bir þey yapmazsýn öyle mi Memedim? Fukaraya bir þey yapmazsýn?
Memed, aðýr, tok bir sesle:
Ben de ona iz sürdüreceðim, dedi.
Kadýn:
Ýzi sürdür. Sonra da hakla o gavuru. Seni bu hallere soktu. Hatçem de
mahpuslarda, onun yüzünden çürür.
Durmuþ Ali Memedin kulaðýna eðildi:

Onun izini mi? diye sordu.
Memed, gözleriyle evet, yaptý.
Durmuþ Ali:
Ýþte buna sevindim Memedim. Çok sevindim. Kör Aliyi gider
þimdi yataktan kaldýrýrým, yola düþürürüm. Topal Ali, dað demez,
tepe demez koþarak gelir. Þimdi, sizin yataðýnýzý bizim ahýra yapsýnlar,
iki gün orada yatacaksýnýz.
Sonra Durmuþ Ali:
Avrat! diye seslendi, öyle deli deli, dipsiz laflar edeceðine,
ahýra yatak yapýn da misafirler uyusunlar. Ben Kör Aliye gidiyorum.
Kadýn:
Git, dedi, Cehennemin zýbarasýna.
Ufak tefek, saçlarý sütbeyaz olmuþ, diþleri tüm düþmüþ, aðzý bir
torba gibi büzülmüþ, koyu esmer, çakýr gözlü bir kadýndý. Memedin

yanýna yaklaþtý. El ve kol iþaretleriyle, çok önemli gizler söyleyecek
bir tavýr takýnarak, Gel! gel! yanýma yaklaþ, dedi. Memedin kulaðýna
eðildi:
Ýnanma bu namussuzlara, güvenme bunlara. Durmuþ Ali emmine de güvenme.
Bunlar hep o gavur Abdinin adamlarý. Belki þimdi, seni ahýra sokarlar,
arkasýndan da gider candarmaya haber verirler. Ýnanma onlara. Durmuþ Ali
emmine de güvenme. Onun için ben, gider, iki gün deðirmenin orda beklerim.
Candarmalar gelirken size haber ulaþtýrýrým. Dýþarý çýkar kaçarsýnýz. Yaa
Memedim sana kötülük gelmesini bir ben istemem bu köyde. Sen Dönemin bana
teberiðisin. Senin baban ne iyi adamdý! Sen onun bana teberiðisin. Yataðýnýzý
yaptýrayým ahýra! Hemen yatar mýsýnýz?
Uykusuzluktan öldüm Hürü ana, dedi Memed, öldüm üç günden beri...
Hürü:
Vay, dedi. Benim gözüm önüme aksýn. Vay! dedi.
Kadýnlara baðýrdý:
Gavurun kýzlarý, gavurun kýzlarý! Çocuklar uykusuzluktan ölüyorlarmýþ da
bizim haberimiz yokmuþ. Ýneklerin eski ahýrýna yatak götürün. Samanlarýn

üstüne serin.
Recep Çavuþ:
Oyyy, dedi. Oy anam!
Memed:
Ne oldu Çavuþ? diye sordu.
Çavuþ:
Baksana boynuma. Nasýl da þiþti! Baksana! Omuzlarýmýn arasý
almýyor.
Memed:
Ýlaç yaparýz þimdi.
Hürü:
Sana þimdi Hürü anan bir ilaç yapar ki, hiçbir þeyciðin kalmaz.

Yataklar çabucak ahýra götürüldü. Misafirler de arkasýndan ahýra
gittiler. Ahýrýn orta direðinde küçücük bir çýralýk asýlýydý. Ýpil ipil
yanýyordu. Ahýr yarýsýna kadar samanlarla doluydu. Saman kokusu insanýn
genzini yakýyordu. Saman kokusu bir hoþ, tozlu bir kokudur.
Bir tarafta da tezek yýðýlýydý. Tezekler de acý kokar. Ahýrýn tavaný örümcek
aðlarýyla doluydu. Örümcek aðlarýna saman çöpleri yapýþmýþtý, sarkýyorlardý.
Binlerce saman çöpü... Kadýnlar kapýyý kapayýp çýktýlar.
Küçücük pencereden alacakaranlýðýn ilk ýþýklarý sýzýyordu. Þafak attý
atacak. Yataklar samanlarýn üzerine yapýlmýþtý. Cabbar yataðýn baþýnda
durmuþ, gözleri kapalý esne babam esne ediyordu.
Recep Çavuþ, kaldýrdý kendisini yataðýn üstüne attý:
Ben yanýyorum çocuklar, dedi. Hepimiz uyumayalým. Birimiz
nöbet tutsun.
Memed:
Siz uyuyun; dedi. Ben nöbeti tutarým.
Memed kederinden ölüyordu.

Cabbar, yataða girer girmez uyudu. Recep Çavuþ inliyordu.
Memed, tüfeðini almýþ samanlýðýn üst baþýna çýkmýþ, baþýný dizleri üstüne
koymuþtu.
Öðleye doðru Hürü, misafirlere yemek getirdi. Çavuþ daha inliyordu.
Bunu gören Hürü:
Tüh, dedi, unuttum.
Memed:
Neyi unuttun Hürü ana? diye sordu.
Hürü Recebi göstererek:
Bu kardaþýn yarasýnýn ilacýný...
Hemen geri gitti.
Onlar, yemeði bitirmiþlerdi ki, Hürü, elinde tüten bir kapla geldi.
Bu ilacý babam yapardý. Vurulanlarý hemencecik iyi ederdi bu
ilaç. Ben de kardaþ için yaptým.

Recep Çavuþun yarasýný çabuk çabuk çözmeye baþladý. Elleri alýþkan
ellerdi. Sargýlar yaraya yapýþmýþtý. Açmak kolay olmadý.
Hürü:
Vay benim kardaþým, dedi, yaran da azmýþ. Vay benim kardaþým!
Recep Çavuþ diþlerini sýkarak inliyordu. Hürü yarayý ilaçladý.
Tertemiz sardý.
Recep Çavuþ:
Ellerine saðlýk bacý. Güzel ellerine saðlýk, dedi. Rahatladý.
Cabbar Memede:
Sen de yat kardaþ, dedi. Ben beklerim.
Hürü:
Ben de deðirmenin oraya gidiyorum. Bir gavurluk yapmasýn
bunlar. Candarmalarý öteden görür görmez size haber ulaþtýrýrým. Bu
evde Memedime kimse kötülük edemez. Güzel Dönemin oðluna...

Varýr deðirmenin oraya giderim. Bakarým candarmalarýn yoluna.
Memed yataða girdi ama, bir türlü uyku tutmuyordu. Günlerdir
uykusuz, günlerdir yorgundu ama, gene de uyku tutmuyordu. Anasýnýn
ölümü, Hatçenin mahpusluðu çok koymuþtu ona. Memed, bunca felaketlerin
altýnda bunalmýþ gibiydi. Boðulacak gibi oluyordu bazý bazý. Yüreði ateþ
aleve kesmiþti. Kendisini bir düþünceye kaptýrýyor, bir daha kurtaramýyordu.
Neden olursa olsun, bazen kendisinden, insanlardan, arkadaþlarýndan, her
þeyden ürküyordu. Ama içinden geçen hiçbir þeyi, hiç kimseye belli etmiyordu.
Gece yarýsý olmuþtu ki, Cabbar onu uyandýrdý:
Uykum geldi, dedi. Nöbeti al.
Memed zaten uyumamýþtý. Kalktý. Tüfeðini kucaðýna aldý. Yataktan çýktý.
Samanýn tepesine gitti oturdu. Dizlerini göðsüne doðru çekip, baþýný üstüne
koydu. Düþüncelere daldý gitti.
Sabaha karþý biraz dalmýþtý: Samanlýðýn kapýsý açýlýr açýlmaz tüfeðine
davrandý.
Durmuþ Ali:
Ne o Ýnce Memed, beni mi vuracaksýn? diye gülümsedi.

Memed karþýlýk vermedi.
Durmuþ Ali:
Kör Ali, Topalý aldý getirdi. Evdeler. Uyandýr arkadaþlarýný da
eve gel. Topal Aliye iþi anlattým. Çok korkuyor. Korkusundan ölecek.
Bizim avrat da Topala etmediðini koymadý. Herifin üstüne atýlýp yüzüne
tükürdü. Seni Ýnce Memed öldürmezse, ben öldürürüm, dedi.
Topalda öd kalmadý bunun üstüne. Beni öldürtmek için mi getirdin,
diyor, titrir titriyordu. Korkusundan ölecek.
Memed, Topal Alinin geldiðini öðrenince, yüzünde inceden bir
sevinç dolaþtý. Cabbar da uyanmýþtý. Çavuþu uyandýrmayalým diye
düþündüler. Kýzacaðýný düþünerek uyandýrdýlar sonra.
Cabbar:
Kalk, dedi, Recep Çavuþ. Kalk! Ünlü izci Topal Ali gelmiþ.
Onunla konuþmamýz gerek.
Recep Çavuþ boynunu tutamayarak:

Topal Ali mi? diye hayretle sordu. Topal Ali mi?
Cabbar:
Ýzci Topal Aliiii... diye uzattý. Topal Aliiii...
Recep Çavuþ:
Vay anasýný, dedi. Vay anasýný! Demek geldi ha? Oy... oy...
oyyy. Boynum kýrýldý.
Cabbar:
Noluyor Recep Çavuþ? Etme canýný!
Memed:
Kalkýn, dedi. Varalým þunun yanýna.
Recep Çavuþ:
Bekleyin, dedi. Giyitlerini çýrpmaya baþladý. Gümüþ savatlý takýmlarýný
yerli yerince düzeltti. Býyýklarýný uzun uzun burdu. Gümüþ taraðýný çýkarýp,

saçlarýný düzgünce taradý. Gönlü götürüp de ayaklarýna bir türlü bakamýyordu.
Ayakkaplarýnýn tabaný tamamen gitmiþti. Fesinin tozunu koluyla aldý.
Cabbar dayanamayarak:
Haydi Çavuþ, dedi, ayakkaplarýmýz azýcýk kötü ya, ne yapalým?
Çavuþ:
Ne yapalým? dedi.
Evden içeri girdiklerinde ocaðýn baþýnda oturan Topal Ali ayaða
kalkmaya uðraþtý. Azýcýk da kalkabildi. Sonra geri oturdu. Yüzü kül
kesilmiþti.
Kör Ali:
Getirdim Ali kardaþý, dedi.
Memed:
Saðol, dedi.

Recep Çavuþ diþlerini sýkarak Topal Alinin gözlerinin içine baktý:
O izci deyyusu sen misin? Ulan hiç Allahtan korkmadýn mý?
Kuldan haya etmedin mi? diye baðýrdý.
Topal Ali, önüne, ocaðýn küllerine gözünü dikmiþ kýpýrdamýyordu.
Memed:
Çavuþum sus, dedi. Ben konuþayým Ali Aða ile.
Çavuþ hiddetle:
Konuþ bakalým! Sen konuþ bu deyyus, namussuz, vicdansýzla.
Memed, Topal Alinin yanýna geldi, diz dize oturdu.
Ali Aða! dedi, sana iþim düþtü. Benimle azýcýk dýþarý çýkar mýsýn?
Topal Ali olduðu yerde öylecene donmuþ kalmýþ:
Memedim, hiç böyle olacaðý aklýma gelmediydi. Kýyma bana!
Çoluk çocuðum var. Kýyma! diye yalvardý.

Memed:
Korkma! Dýþarda sana gizli bir þey söyleyeceðim.
Topal Ali:
Kýyma bana! diye inledi. Nolursun kýyma! Ben ettim, sen
etme kardaþ!
Memed:
Kalk ayaða da sana bir þey söyleyeceðim þu köþede.
Topal Alinin yüzünde bir damla kan kalmamýþtý. Titriyordu:
Nolursun, dedi, kýyma bana! Öksüz koyma çocuklarýmý. Tabanýyýn
altýný öpeyim Memed kardaþ. Ben ettim, sen etme!
Recep Çavuþ kýzdý:
Eeee, dedi, Topal deyyus, kýrdýðýn ceviz kýrký geçti. Kalkma
bakalým.

Yan tarafýnda asýlý hançeri çekti.
Memed:
Çavuþum, dedi, dokunma þu adama.
Çavuþ:
Dokunmayalým, diye baþýný salladý. Dokunmayalým kardaþ.
Bize ne? Al da baþýna çiçek diye sok Topal Aliyi.
Hançeri isteksiz isteksiz geri yerine soktu.
Memed:
Korkma Ali Aða, dedi, sana hiçbir þey yapacak deðilim. Seni
vuracak olsam, oturduðum yerde de vururdum. Kulaðýna gizli bir þey
söyleyeceðim.
Topal Ali:
Çoluk çocuðumun vebaline kalma, diye ayaða kalktý. Topal

ayaðýný arkadan sürüye sürüye damýn karanlýk köþesine gitti durdu.
Onun arkasýndan Memed de kalktý, yürüdü, yanýna vardý:
Bana bak, dedi, Topal Ali, bunca felaketi sen açtýn baþýma.
Neyse. Yiðitlik de yaptýn. Onlar geçti gitti. Biz þimdiye bakalým.
Sen bir iz süreceksin. Topal Ali:
Vallahi, dedi, senin meseleden sora ben iz sürmemeye yemin
ettim. Öldür beni. Yemin ettim süremem. Elimi bir daha kana bulaþtýramam.
Memed:
Sürmezsen, seni o zaman öldürürüm iþte.
Topal Ali, boynunu büktü:
Bunu bana etme! dedi. Allah aþkýna etme!
Memed:
Süreceksin, dedi, hiç yalvarýp yakarma.
Topal Ali:

Bu da ne izi? diye usulca sordu.
Memed:
Abdi Aðanýn izi, dedi. Onu bulacaksýn. Yýlanýn deliðinde,
kuþun kanadýnýn altýndaysa da bulacaksýn. Onu bulmazsan... O
zaman iþte:
Topal Ali:
Oooooh bre kardaþ! dedi, bu muydu benden istediðin? Ýstediðin Abdi
olsun. Cehennemde ise de bulur çýkarýrým. Ya kasabada, ya Avþar köyünde, ya
da Sarýbahçededir þimdi. Üç yerin birisinde...
Gelin benimle Çukurovaya, elimle koymuþ gibi bulayým onu. Bulayým da
teslim edeyim o gavuru. O gavur benim evimi baþýma yýktý. Yalancý þahitlik
etmedim diye. Çoluk çocuk aç kaldýk, Çaðþak köyünde. Elin içinde garip garip
kaldým kardaþ. O gavuru parça parça et. Onu bulmak için elimden ne gelirse
yaparým. Eþkýya da olurum. Eþkýya olur seninle daðlarda gezerim.
Memed:

Tamam, dedi. Hadi gidip ocaðýn baþýna oturalým. Gerisini
sonra konuþuruz. Söyleme kimseye. Durmuþ Ali de çaktý iþi. Ama
kimseye söylemez o.
Topal Ali:
Ýsterse dünya duysun. Bana výz gelir. Þu adamýn, köylüye, sana,
Hatçeye, sonra da bana ettiði var ya yüreðime dað gibi oturdu. Dünya
duysun. Çok çok olmazsa alýrým bir tüfek katýlýrým yanýna. Výz gelir
alimallah...
Memed, ocaðýn baþýna geldi oturdu. Topal Alinin yüzü gülüyordu.
Durmuþ Ali:
Yüzün gülüyor Topal, dedi. Yoksa yeni bir iz mi çýktý gene?
Topal:
Yok, dedi, Memed kardaþýn gönlünü aldým da ona seviniyorum.
Recep Çavuþ, Cabbar, Topal Ali, Memed artýk dört kiþi olarak
ahýra döndüler.

Samanlýktan çýkýp yola düþtüklerinde daha gün doðmamýþtý.
Memed:
Saðlýcaðlan kal Hürü ana! Durmuþ Ali emmi, saðlýcaðlan kalýn
cümleniz, dedi, yürüdü.
Köy yavaþ yavaþ uyanýyordu. Bir iki bacadan duman tütmeye baþlamýþtý.
Hürü hýþýmla:
Memed! Memed! dedi. O gavur Topalý kýyma gibi kýymazsan, o yezidi
kýymazsan sana hakkýmý helal etmem. Dönenin kemikleri de mezarýnda sýzlar.
Duydun mu dediklerimi?
Durmuþ Ali:
Yolun açýk olsun yavrum, dedi. Bakma bu delinin sözlerine.
Topal Aliye döndü:
Ali sen de kusura kalma. Avratlarýn yaþlýlýðý da cip beter oluyor.

Köyün dýþýna çýktýklarýnda Topal Ali:
O gavurun ölümünü gözümle göreceðim ha! dedi, dudaklarýný
yaladý. Hoþuna gidecek bir iþ olursa, hep dudaklarýný yalardý.
Beni iyi dinle Memed kardaþ, dedi. Sana çok kötülük ettim.
Sana çok iyilik etmek isterim bundan sonra da. Bu gavuru temizledikten
sonra da, sana yardým yapmak isterim. Sen merhametli, sen iyi bir
çocuksun. Senin yerinde baþkasý olsaydý, beni çoktan öldürürdü. Sen
anladýn ki bunda benim suçum yok. Bak, bile bile yalan söyleyerek
Hatçenin üstüne þahitlik etseydim, o zaman suçum büyük olurdu.
Recep Çavuþ çoktandýr söze karýþmýyordu. Topala:
Demek sen iyi iz sürersin? diye sordu.
Topal:
Sürerdim, dedi. Sonra yemin ettim. Ýnsan izi sürmemeye
yemin ettim.
Recep Çavuþ:
Hayvanlardan ne istersin öyleyse?

Topal:
Aðam, dedi, geyik meyik izi sürerim gayri. Ava gidenlerle.
Onu da yapmazsam ölürüm. Ben iz sürmesem ölürüm.
Cabbar:
Yaa! dedi.
Recep Çavuþ gene bir:
Vay anam vay! çekti.
Asýlý kayanýn düzlüðüne gelinceye kadar bir daha aðýzlarýný açmadýlar.
Yollara çið düþmüþtü. Buradaki toprak kýrmýzýydý. Bir de koku
geliyordu topraktan. Çukurova kokusu gibi bir þey.
Recep Çavuþ:
Vay vay! dedi. Vay vay vay anam! Dizlerim kýrýlýyor. Baþýmý
tutamýyorum!

Cabbar:
Etme bre Recep Çavuþ, dedi. Ne oldu sana böyle?
Recep Çavuþ:
Vay vay vay anam! diye inliyordu boyuna.
Topal Ali:
Yara çok þiþmiþ. Böyle olmaz. Gittikçe daha azar. Bir köye inelim. Bu
yakýnda Sarý Ümmetin evi var. Ýsterseniz oraya gidelim. Ýyi adamdýr.
Recep Çavuþ:
Olmaz, dedi. Bir yara için evlerde kalamam. O gavurun arkasýný
býrakamam. Sonra da kýzdý. Memed, Cabbar gelin buraya. Bu iz sürmede
çetebaþýlýðý bana vereceksiniz. Ne dersem emrimden çýkmayacaksýnýz. Kabul
mü?
Memed:
Kabul Çavuþ, dedi.

Cabbar:
Nolacaksa kabul, dedi. Ne yapacaksýn bakalým?
Recep Çavuþ:
Emrime kim karþý koyarsa vururum, dedi. Babam olsa vururum.
Cabbar:
Peki, dedi, ne yapacaksýn? Kimse emrinden çýkmayacak. Yapacaðýný söyle.
Recep Çavuþ:
Karýþma gerisine, dedi, Topal Aliye döndü:
Topal Ali, dedi, sen iyi iz sürersin. Bu Abdi gavurunun yerini
bulmaya söz verdin.
Topal Ali:
Söz verdim, dedi. Söz vermesem bile onu ben öldürmek isterim. Çið çið

yemek isterim ben onu.
Recep Çavuþ:
Þimdi gel karþýma. Söyle bakalým, sence nerededir Abdi þimdi?
Topal:
Þimdi yerini bilemem. Ya kasabada, ya Avþar köyündedir. Belki
de ta Yüreðire inmiþtir. Arýyacaðýnýzý biliyorsa, mutlak Yüreðir düzlüðüne
inmiþtir. Yüreðire eþkýya inemez. Düzlükte barýnamaz.
Recep Çavuþ:
Peki, Yüreðire inmiþse ne yapacaðýz?
Topal Ali:
Ben onu gözederim. Ne zaman Yüreðirden ayrýlýrsa, size haber
veririm. Ben onun peþini býrakmam.
Recep Çavuþ:

Þimdi? diye sordu.
Topal:
Siz þimdi Sarý Ümmetin evinde kalýrsýnýz: Ben Çukurovaya iner
yerini bulurum onun. Gelir size haber veririm. Haydi Sarý Ümmete
gidelim. Bize uzaktan akraba gelir. O gavur dinliyi de hiç
sevmez.
Ýkindine doðru Sarý Ümmetin ormanlýk bir tepedeki tek baþýna,
yapayalnýz kalakalmýþ evine geldiler.
Topal Ali Ümmete:
Ýþte bizim Ýnce Memed bu, dedi, tanýttý.
Ümmet:
Kardaþ, dedi, daða çýktýðýný duydum da çok sevindim. Seni
görmeyi çok arzuluyordum.
Topal Ali, onlarý öyle, evin avlusunda býrakýp gerisin geri döndü,
yürüdü.

Sarý Ümmet arkasýndan:
Bir kahve içip de öyle gideydin Ali kardaþ, diye seslendi.
Topal Ali, dönmeden, kendi kendine söylenircesine:
Ýþim var Ümmet kardaþ, dedi. Acele iþim var.
Topal, ayaðýný ta arkadan sürüyerek hýzlý hýzlý, koþarcasýna devrilip
kalka kalka yürüyordu.
Gece, usuldan bir rüzgar esiyordu.. Donuk bir ay vardý. Aðaçlarýn
arasýndan pare pare dökülüyordu.
Kuþun kanadýnýn altýna saklanmýþsa da bulurum onu, dedi
kendi kendine.
Gözünün önüne, evinin yýkýlýþý geldi. Yýllar yýlý çalýþýp tertemiz
yaptýðý, donattýðý evi bir saatin içinde Abdi Aðanýn adamlarýnca yýkýlmýþ,
viraneye çevrilmiþti. Bunun üstüne diþlerini sýktý. Biraz daha
hýzlý yürüdü.

Kasabaya girdiðinde yeni yeni sabah oluyordu. Pazaryerine geldi.
Süpürgeci Muhacýr Murat pazaryerini toz kaldýrarak süpürüyordu.
Muratýn üþümüþ bir hali vardý. Murata bir selam vererek kahveci Tevfiðin
kahvesine ayný hýzla yürüdü. Kahve daha yenice açýlmýþtý. Bir
çay istedi. Tüten bir çay getirdiler. Heyecandan içi içine sýðmayarak
dükkanlar açýlýncaya kadar kahvede bekledi.
Günün ilk ýþýklarý kasabanýn ak taþlý kaldýrýmlarýna dökülürken,
Mustafa emminin dükkanýna gitti. Mustafa emmi Maraþlý, hoþ, ak sakallý bir
adamdý. Dükkaný daha açmamýþtý. Ali dükkanýn kapýsýna sýrtýný verdi oturdu.
Bekledi. Önünden burnunu yere sürerek bir uyuz köpek geçti. Kör Hacýnýn nal
dövdüðü yer karþýdaydý. Az sonra Kör Hacý geldi, tezgahýn baþýna geçti,
türkü söyleyerek nal dövmeye baþladý. Karþý duvarýn dibindeki gübrelik
buðulanýyordu. Gün iyice deðince, buðu çekildi. Sonra da yukardan aþaðý
Mustafa Efendinin geldiði görüldü. Mustafa Efendi dükkanýnýn kapýsýnda Topal
Aliyi görünce sabah sabah, güldü:
Ne o Ali, dedi, ne o? Hýrsýzýn izini bizim dükkanýn içine mi
getirdin?
Topal Ali gerilerek doðruldu:
Öyle oldu, diye karþýlýk verdi.

Mustafa Efendi dükkanýný açýp içeri girdikten sonra:
Gel bakalým Ali, nerelerdeydin bre kardaþým? Hiç görünmedin.
Ali:
Sorma, dedi. Felaket üstüne felaket.
Mustafa Efendi:
Duydum.
Topal Ali:
Duyduðun gibi..
Mustafa Efendi:
Abdi bunu iyi etmemiþ, dedi. Beþ vakit namazýnda niyazýnda
ama, iyi etmemiþ. Sana yaptýðý insanlýða yakýþmaz.
Topal Ali:

Abdi Aða burada imiþ duyduðuma göre, diye Mustafa Efendiyi
yokladý. Ne geziyor ola? O buralardaysa ben gezmeyim kasabada.
Sonra baþýma iþ getirir.
Mustafa Efendi:
Korkma Ali,' dedi, o canýnýn derdine düþmüþ. O çocuk var ya
eþkýya çýkmýþ. Gözü pek bir çocukmuþ: Kasabada bile duramýyor.
Dün geldi benden sigara, kibrit aldý heybesine yerleþtirdi. Atý dört
nala kaldýrdý, Aktozlu köyüne gitti. O köyden yer yurt alacakmýþ.
Dinsizin hakkýndan imansýz gelir. Sen tevekkel ol yeter ki... O
sana etti. Bak, el kadar çocuðun önünden bucak bucak kaçýyor.
Aktozlu köyünde kimin evinde durur ola? Çaktýrmadan bir
daha yokladý.
Mustafa Efendi:
Kimin evinde olacak, dedi. Muhtar Hüseyinin evinde. O akraba
gelir ona.
Topal Ali, Aktozluda olup olmadýðýný iyice saðlamlamak için:

O, dedi. Aktozlu köyünü hiç sevmez. Çukurovaya inince dayýsýnýn
oðlunun evinde kalýr Sarýbahçe köyünde.
Mustafa Efendi:
Ne diyorsun bre Ali? diye çýkýþtý. Adamcaðýz sapsarý kesilip
kehrübara dönmüþ, tüm kaný çekilmiþ. Dayýsý oðlu gibi mazlum bir
adama canýný güvenir mi hiç? Ne hin oðlu hindir o Abdi! Duyduk ki,
birkaç gün önce, o eþkýya çocuk Abdinin evini basmýþ. Çocuklarýný
öldürecekmiþ, sonradan merhamete gelmiþ, vazgeçmiþ. Bir candarma
müfrezesi gitti eþkýya çocuðun takibine. Adý Ýnce Memed miymiþ ne?
Bunu duyan Abdi çýkar mý Aktozlu köyünden? Muhtar Hüseyin yiðit
adam. Ölmeden evinden misafir vermez. O, ne hin oðlu hin o! Hiç
gider mi Sarýbahçe köyüne? Þimdi git, Hüseyinin ocaðýnýn baþýnda
bulursun onu. Elinle koymuþ gibi.
Topal Ali:
Eden bulur, dedi. O, bana etti, Allah da ona... Daha çok
sürüm sürüm sürünür inþallah el kapýlarýnda. Daha çok ecel teri
döker.

Mustafa Efendi:
Sen tevekkel ol, diye söylendi. Sen tevekkel ol. Eden bulur.
Abdi Aðanýn yerini tam tamýna öðrenmesine karþýn gene içi götürmedi.
Ýnceyi boþ yere getiririm de, þu Çukurovanýn düzünde baþýný
belaya sokarým diye düþündü.
Mustafa Efendiden biraz helva, karþýki fýrýndan da bir ekmek
aldý, Aktozlu köyüne doðru yola düþtü.
Kasabayý çýkýnca bir saat sonra Aðcasazýn bataklýðý baþlar. Bükler,
orman misalidir. Pýrýl pýrýl Savrun çayý büklerin arasýndan kirlenerek
geçer, Aðcasazýn çamuruna karýþýr. Aktozlu köyü Aðcasazýn kýyýsýndadýr.
Sýtmaya yakalanmamýþ insaný yok gibidir.
Yalnýzdutun kamýþlýðýnda yolunu þaþýrýr gibi oldu. Orada burada
iz aradý. Bir çakal izini sürmeye baþladý. Ýz, bataklýða bataklýða gidiyordu.
Ýzi bulduðuna hem seviniyor, hem kýzýyordu. Ýçinden, çakal delirmiþ,
diyordu. Ama izi de býrakmýyordu. Çakala küfrede ede izi sýra gitti. En
sonunda iz onu kuraklýða çýkardý. Bu köpoðlu çakalda iþ var, dedi. Bütün
çakallar akýllý olur zaten...
Uzun sözün kýsasý, ikinci gün kuþluk vakti, Aktozlu köyüne girdi.

Köy, yirmi beþ otuz evlik bir köydü. Köyün evleri tüm huðdu. Huðlarýn
üstünün otu yepyeniydi. Bütün bataklýk köylerinin huðlarýnýn
üstü yeni olur. Bataklýk yanlarýndadýr. Biçiverir sazlrý,
baðlayýverirler evlerin üstüne. Bataklýða uzak köylerin huðlarýnýn üstünün
otlarý güneþ yiye yiye seyrelmiþ, gümüþlenmiþtir.
Topal Ali Aktozlu köyünün ýssýzlýðýna karýþtý. Ortalýkta siniler
sinek yoktu. Yalnýz, çitleri bel vermiþ küçücük bir huðun kapýsýndan bir
kadýn baþýný uzatýp geri çekti.
Topal Ali:
Bacý! diye seslendi arkasýndan. Hatun bacý, Hüseyin Aðanýn
evi nerede?
Kadýn, kapýya geri döndü. Köyün orta yerindeki yarýsý ot yarýsý
çinkoyla örtülü uzun bir huðu gösterdi. Ali, topal bacaðýný sürükleyerek,
nefesi tutulacak kadar heyecanla eve doðru yürümeye baþladý.
Evin büyük kapýsý açýktý. Bir an kapýnýn önünde durdu. Ýçerdeki
uzun boylu adam kapýnýn önüne gelerek:
Ne istiyorsun kardaþým? dedi.

Topal:
Ben Abdi Aðanýn köylüsü olurum. Ona bir haber getirdim dedi.
Gir içeri.
Uzun evi bir uçtan bir uca geçerek kilim döþeli, ocaklýðý gürül
gürül yanan bir odaya geldi. Ocaklýðýn baþýnda, ateþe doðru eðilmiþ,
usul usul tespih çeken, uyuklarcasýna sallanan Abdi Aðayý gördü.
Odanýn kapýsýnda bir zaman bekledi. Abdi Aða, gene öyle uykulu uykulu
sallanýp duruyordu. Arkadan yetiþen uzun boylu adam:
Aða, dedi, sizin köyden biri gelmiþ.
Aða, aðýr aðýr, oralý olmayarak baþýný kaldýrdý. Gözlerini Alinin
üstüne dikti. Ali, topal yanýna devrilecekmiþ gibi duruyordu. Ýlkin
Aða Aliyi tanýyamadý. Gözlerini kirpiþtirerek baktý. Tanýyýnca rengi
ata. Birþeyler söyleyecek oldu. Yarým kaldý. Ne dediði anlaþýlmadý.
Ali, onun yanýna doðru yürüdü. Abdi Aðanýn gözleri büyüdü. Elindeki
tespih düþtü:
Gel bakalým yanýma oðlum Ali, diyebildi. Köyden bir haber
mi getirdin?

Ali, yanýna, ocaðýn yakýnýna oturdu.
Abdi Aða:
De bakalým, bir haber mi? dedi.
Ali ayakta duran adama doðru bir iki göz attý. Abdi Aða anladý.
Adama:
Gizli konuþacaklarýmýz var, Osman. Þen azýcýk çýk hele.
Uzun boylu adam çýktý, kapýyý kapadý.
Abdi Aða, ona iyice sokularak:
Ne haber Alim? dedi, sonra yüzü deðiþti, korkunç bir hal aldý.
Yoksa, dedi, yoksa þimdi de benim izimi mi sürüyorsun?
Topal Alinin yüzünde öyle acýlý bir hal vardý ki, ha aðladý, ha aðlayacaktý.
Kocaman adam þimdi boþanýverecek.

Aðam, dedi, þu benim baþýma gelmeyen kalmadý, þu iz sürme
yüzünden. Yurdumdan oldum. Evimden barkýmdan oldum. Canýmdan olacaðým þimdi
de. Geldi beni Çaðþak köyünde yakaladý Ýnce Memed, aldý sizin Deðirmenoluða
getirdi. Diyordu ki, Abdi Aðayý da yakalayacak, ikinizi bir arada
öldüreceðim. Bir gece sizin eve girdi. Kapýyý kýrdý. Evden baðýrtý, þamata
geliyordu. Bu arada ben kaçtým. Hösüðün evine gittim. Hösük arkama baðlý
ellerimi çözdü.
Hösüðe dedim ki, git git bakalým Aðamýn evinde ne olup, bitiyor?
Hösük gitti, geri geldi. Aða evde yok. Memed içerden kapýyý kilitlemiþ,
içeri kimse giremiyor, içerde kadýnlar, çocuklar, çýðýrýþýyor,
dedi. Ýki eþkýya da düþmüþler köyün içine beni arýyorlarmýþ. Yaa
Aðam. Ben oradan kaçtým. Köy bir kýyamet yerine dönmüþtü, ben dýþýna
çýktýktan sonra. Çýðýrtýlar ta aþaðý dereden duyuluyordu. Bir çare
bul buna diye, ben de sana geldim.
Abdi Aðanýn, yüzü soldu. Türlü türlü hal aldý.
Topal Ali bu arada aðlamaya baþladý. Hýçkýrarak aðlýyordu.
Çoluk çocuðum Çaðþak köyünde kaldý, Aðam. Benim bir taksiratým var mý?
Ben nasýl giderim bir daha yukarýlara? Bana bir akýl ver
Aðam. Seni de düþünüyorum. Bu Çukurova köylüklerinde nolacak
senin halin, Aðam! Biz neysek, ne, senin halin öldürüyor beni.
Koskocaman bir Aðasýn. Beþ köyün Aðasýsýn. Her yerde, bütün dað köylüklerinde

senin parmak kadar çocuktan kaçýp Çukurovaya saklandýðýn
söyleniyor. Benim halim neyse ne Aðam. Senin haline aðlýyorum.
Abdi Aðanýn yanaklarý, boynu kýpkýrmýzý kesildi, gözleri yaþardý:
Ali yavrum, dedi, sana kötülük ettim. Evini Çaðþaktan getir
köyüne. Sana bir kaðýt vereyim, evden sana öküz, tohum versinler.
Kusura kalma yavrum Ali. Var git evini getir köyüne.
Ali:
Nasýl giderim yukarýlara da, evimi köye getiririm? Öldürür o namussuz
oðlu namussuz beni.
Abdi Aða:
Korkma ondan, dedi. Çok yaþatmam onu daðda. Deli Durduyla arasý açýlmýþ.
Deli Durduya haber gönderdim. Yakýnda Çiçeklinin çetesini de peþine takacaðým.
Korkma ondan. Onu keklik gibi avlatýrým, caným saðiken. Hiç korkma.
Elini cebine soktu. Bir tomar kaðýt para çýkardý. Ýçinden on kadar
yeþil banknot çekti:

Al oðlum Ali, dedi, bunlarý da kendine harçlýk et. Þimdi sana
diyeceðim var. Sen doðru köye gideceksin. Eve söyleyeceksin. Koyun
sürülerinden üçünü Çukurovaya çeksinler. Görünme o meluna. Ýstersen gece
git. Kimse seni görmesin. Oradan yanaþmalardan birini kendi evine gönder.
Çaðþaktaki evini alsýn getirsin köye. Sen de bana bizim çocuklardan bir
haber getir. O melun ne yapmýþ bakalým çocuklara? Merak ediyorum! Bir yemek
ye de düþ yollara.
Topal Ali gene aðlamaya baþladý:
Etme Aðam, dedi. Beni yukarý geri gönderme. Elinden bir
kurtuldum o melunun. Beni öldürür.
Abdi Aða kýzdý:
Hemen düþ yola! Dediklerimi yap! Korkma. Belki candarmalar
þimdi onu yakalamýþlardýr. O eþkýyalýðý ne bilir!
Ali:
Varayým gideyim Aðam, dedi. Doðrusun. O eþkýyalýðý ne
bilir!

Ýçerden yemek getirdiler Aliye. Ali, yemeði çabuk çabuk yedi,
yola düþtü.
Varýr giderim köye. Aðama bir haber getiririm.
Uçarcasýna yol yürüyordu. Ayaðýnýn topallýðýný bile duymuyordu.
Durup dinlenmeksizin bir buçuk günde Sarý Ümmecin evine vardý.
Vakit gece yarýsýydý. Usuldan bir ýslýk çaldý kapýda. Ümmet ýslýðý tanýdý.
Dýþarý çýktý.
Hoþ geldin kardaþ, dedi. Usul konuþ. Ýçeri candarmaylan dopdolu.
Seninkinin takibine gitmiþler. Oradan dönüyorlar. Uyuyorlar
þimdi. Asým Çavuþ deli oluyor. Seninkiler de samanlýkta keyfediyorlar.
Onlara bir kuzu kestim. Senin þu Ýnce Memed de yaman, çelik gibi bir oðlana
benziyor. Konuþmuyor. Hiçbir þeye karýþmaz bir hali var ya, içi dolu olduðu
belli. Gözlerinden belli. Yanýp yanýp sönüyor. Göreceksin, o bu daðlarýn en
namlý eþkýyasý olacak. Gel seni oraya götürüyüm.
Samanlýða yürüdüler. Sarý Ümmet yerden iki taþ aldý, üç kere çýt
çýt ettirdi. Kapi hafifçe açýldý.
Topal Ali:

Ben geldim, dedi.
Memed:
Hoþ geldin, dedi, içeri çekildi, girince kapýyý örttü. Þu senin
arkadaþýn Ümmet yok mu Ali Aða, çok yiðit bir adam. Çok iyi bir
adam. Baþkasý olsa, çoktan bizleri ele verirdi. Candarmalar'la çoktan
aramýzda bir hýr çýkardý. Ýyi ki geldin.
Topal Ali:
Kardaþ, dedi, buldum. Aktozlu köyünde Hüseyin Aðanýn ocaðýnýn baþýnda
oturup durur.
Memed sevincinden ne yapacaðýný bilemedi. Cebinden bir kibrit
çýkarýp çaktý. Bu büyük bir yanlýþtý. Çýralýk eþiðin yanýna konmuþtu,
buldu, yaktý.
Cabbarla Recep Çavuþ köþede, ikisi bir yatakta uyuyorlardý. Usuldan
vardý, Cabbarý dürttü. Cabbar hemencecik sýçrarcasýna gözlerini
korkuyla açtý, yanýndaki tüfeðini kaptý. Memed, tüfeði eliyle tutarak:
Bir þey yok Cabbar, dedi, benim.

Cabbar:
Ne var? diye sordu. Bir þey mi oldu?
Memed:
Ali geldi, diye karþýlýk verdi.
Cabbar:
Ali mi? dedi.
Memed:
Ali.
Cabbar:
Bulmuþ mu?
Memed:

Bulmuþ.
Cabbar:
Ýþimiz iþ desene.
Memed:
Ýþimiz iþ.
Cabbar:
Hemen yola. Öyle mi?
Memed:
Hemen yola.
Cabbar:
Hemen yola ya, Recep Çavuþun hali kötü. Boynunu döndüremiyor. Öleceðim
diye korkuyor.

Memed:
Ne yapalým öyleyse?
Cabbar:
Burada býraksak onu.
Memed:
Kalmaz. Baþýmýza iþ açar.
Cabbar:
Çare yok, uyandýralým.
Memed:
Uyandýralým.
Cabbar, Çavuþu dürttü. Çavuþ uykulu uykulu solundan saðýna
döndü. Cabbar:

Çavuþ kalk, dedi.
Çavuþ:
Yahu ben ölüyorum, dedi. Ölüyorum iþte.
Kalk Çavuþ, kalk caným. Yola düþmeliyiz hemen.
Elinden tutup yataktan doðrulttu.
Çavuþ mýzýrdanýyordu:
Etme bunu bana. Ben ölüyorum diyorum size, ölüyorum.
Cabbar:
Kalk gözünü sevdiðim aslan Çavuþum. Hani sen çetebaþýydýn!
Çetebaþýlýk böyle mi yapýlýr?
Elini býrakýnca Çavuþ yeniden yataða düþtü. Uyumaya baþladý.
Memed:

Fýkara, dedi, günlerdir ilk defa uyuyor. Çýrpýnýp duruyordur.
Cabbar:
Ne yapalým öyleyse? diye sordu. Burada býrakalým mý?
Memed:
Olmaz, dedi. Çavuþu bileklerinden tuttu kaldýrdý. Kulaðýna eðilip
birkaç kez baðýrdý:
Çavuþ! Çavuþ! Abdi Aða Aktozlu köyünde imiþ. Aktozluda, Aktozluda,
Aktozluda... Ali þimdi geldi. Topal Ali geldi. Topal Ali.
Recep Çavuþ gözlerini açtý.
Nee? diye sordu.
Memed:
Abdinin yerini bulduk, Aktozluda.
Recep Çavuþ:

Topal Ali mi bulmuþ? dedi.
Memed:
Topal Ali.
Recep Çavuþ:
Bulmasa onu vurmaya karar verdiydim. Yakayý kurtardý, dedi,
ayaða kalktý. Yüzünü aðý yemiþ gibi buruþturdu. Boynunun aðrýsýný
belli etmek istemiyordu.
Çocuklar, dedi, yola düþmeden þu yaramý bir daha ilaçlayýn.
Recep Çavuþ ömründeki en iyi þeyi yapacak. Abdi gavurunu öldürecek.
Þimdiye kadar ne günah iþledimse Allah indinde affedilir.
Topal Ali:
Durun, dedi; yarayý ben ilaçlayým.
Recep Çavuþun dizinin dibine oturdu.

Recep Çavuþ,:
Ulan Ali, dedi, eðer bulmasaydýn onu, iþin dumandý. Vururdum seni.
Ali:
Bulduk iþte, dedi, fakir fukaranýn düþmanýný. Verin cezasýný.
Recep Çavuþ:
Öyle bir veririm ki, dedi. Görürsün!
Bir kundura boyasý kutusundan merhem çýkaran Ali, yarayý
onunla iyice sývadý. Sonra da sardý.
Recep Çavuþ:
Haydi kalkýn, dedi. Çabuk olun. Dinsizin bir dakika yaþamasý
bile ziyandan.
O hýzla kapýya çýktýlar. Ümmete Allahaýsmarladýk demeyi bile
unuttular, yola düþtüler.

Cabbar:
Bu günü de... dedi.
Memed:
Çok þükür bu günü de, dedi.
Ne yapacaðýný bilmiyor, içi içine sýðmýyor. Tabana kuvvet önde
uçar gibi yüruyordu. Topal Ali de arkasýnda.
Topal:
Bana on lira verdi, diye olaný biteni, kývýrdýðý yalaný anlatýyor,
onlarý güldürüyordu.
Yalnýzdutun oraya geldiklerinde açlýktan bitmiþlerdi. Sevinçlerinden
hiçbir yerde durmamýþ, gündüzleri saklanýp geceleri bayýrlardan,
büklerden yürümüþlerdi.
Topal Ali:
Korkmayýn, size þimdi ekmek getiririm, dedi. Bekleyin þu

oyukta.
Yalnýzdut köyüne girdi. Bir saat ötede, Anavarza kalesinin orada,
Aktozlu köyü görünüyordu. Yarým saat sonra bir torba dolusu ekmek,
bir torba da yoðurtla geldi.
Yoðurdu çaldým, dedi: Evin direðine asmýþlar, bizim evden alýyormuþum
gibi aldým.
Yemeklerini yediler, birer de sigara sardýlar üstüne.
Recep Çavuþun yarasýnýn durulmaz bir halde olduðu yüzünden
belli oluyordu. Habire diþlerini sýkýp yüzünü buruþturuyordu. Durmadan
da söyleniyordu:
Çetebaþý benim. Eðer iþime karýþýrsanýz bunda, gerisini siz düþünün.
Bunca kötülük iþledim. Bir de iyilik edeyim. Her dediðimi yapacaksýnýz
anladýnýz mý?
Cabbara dönüyor:
Anladýn mý Cabbar?
Memede:

Anladýn mý Memed?
Cabbar:
Anladým.
Memed:
Anladým.
Recep Çavuþ:
Þimdi gece oluncaya kadar burada bekleyeceðiz. Gece olunca da
köyün kýyýsýndaki bükün içine girip saklanacaðýz. Siz hiç karýþmayýn.
Ben buralarý karýþ karýþ, taþ taþ bilirim. Anladýnýz mý? Taþ taþ. Þu görünen
yer Ceyhanýn adasý, Anavarzanýn ardýnda Hacýlar var. Hacýlardan yukarý
daðlarý tutarýz, adamý öldürünce. En az bir bölük candarma gönderirler,
vukuattan sonra. Kurtuluþ zor olur. Ama benim gibi buralarý bilen kimse
yoktur. Delik delik bilirim. Zinhar dediðimden dýþarý çýkmayasýnýz. Çolak
birader dediðimi tutmadý da koca çeteyi mahvetti. Kendi de vuruldu. Çukurova
demek, Reçep Çavuþ demektir. Bunu da aklýnýzdan çýkarmayasýnýz.

Bulunduklarý yer bir sel yataðýydý. Seller sütbeyaz çakýl taþlarýný,
çam kabuklarýný, kamýþ, aðýnaðacý köklerini sürüklemiþ buraya, hayýt
çalýlýklarýnýn dibine yýðmýþtý. Bundan sonra gelen seller boyuna hayýt
çalýsýna gelip durmuþlar, onu sökemeyip, ne getirdilerse dibine býrakarak,
üstünden atlayýp geçmiþler, sýðmayýnca da yandaki tarlanýn dibini
oymuþlardý. Ýþte bu oyuktaydýlar.
Akþam oldu. Gün indi. Bir sini gibi düz ovanýn yüzünü yaldýzladý.
Bulutlarýn kenarlarý da, ýþýklandý. Ovanýn öbür ucuna yapýþtý kaldý.
Recep Çavuþ:
Çoktandýr, dedi, güneþin Çukurovada batýþýný görmedim.
Topraðýn üstünde bir zaman durur, kýzarýr orada, kýpkýrmýzý kan kesilir.
Birden batýverir sonra da. Durun da seyredeyim. Ben öleceðim
zaten. Durun, durun seyredeyim.
Cabbar güldü.
Çavuþ:
Neye gülüyorsun bre it südüðü? diye kýzdý.

Cabbar:
Topal Aliye, dedi.
Çavuþ sustu.
Derken gün battý. Karanlýk kavuþtu. Çavuþ ellerini beline dayamýþ, güne
karþý dikilmiþ heykel gibi duruyordu.
Öleceðim ölmeye. Çukurovada günün batýþýný bir daha gördüm
ya... dedi.
Yalnýzdut düzünü geçtiler. Sonra bir bataklýða saplandýlar. Bataklýktan
kurtulunca, Aktozlu köyünün huðlarýnýn ýþýklarý gözüktü.
Ancak, o da birkaç evden ölgün ýþýklar sýzýyordu. Geri yaný tüm karanlýða
gömülmüþtü. Çok yorulmuþlardý. Sýrtlarýný bir çalýya dayayýp
oturdular. Topal Ali bir cýgara yakacak oldu. Hafif hafif inlemekte
olan Çavuþ gürledi:
Topal deyyus, dedi, þimdi yere sererim seni. Koy elindeki kibriti
cebine!
Topal hiçbir þey söylemeden kibriti cebine koydu. Recep Çavuþ:

Bir daha söylüyorum, diye keskin, sert söylendi. Benim dediðimden
dýþarý her kim çýkarsa, babam olsa da vururum. Söylen çetebaþý ben miyim?
Sensin Çavuþ, dediler.
Bunun üstüne Çavuþ baþýný önüne eðdi bir yarým saat düþündü.
Sonra baþýný kaldýrdý, Memede döndü, sordu:
Bu Topal Ali sonra da senin iþine yarayacak mý?
Memed:
Yarayacak, diye karþýlýk verdi.
Recep Çavuþ:
Bir eþkýyaya Topal Ali gibi adam her zaman gerek, dedi, gene
sustu. Uzun zaman sustu. Vakit geçiyordu. Cabbar dayanamadý:
Ne o Çavuþ, dedi, uyudun mu?
Çavuþ buna çok içerledi:

Ýtin eniði, diye diþlerini sýktý. Bu ovanýn yüzünde bir koca
köyden adam alýp götürmek kolay mý? Uyumuyor, plan kuruyorum.
Gene daldý. Neden sonradýr ki, uyanýrcasýna baþýný kaldýrdý. Gözlerini
teker teker herkesin karaltýsý üzerinde durdurdu. Yýldýz ýþýðýnda
hiçbirisinin yüzünü fark edemiyordu.
Çocuklar, diye baþladý. Sesi sýcak, bir ana þefkatindeydi.
Benim iþ bitti bundan sonra. Bu yara beni iflah etmez, götürür.
Bunu iyi biliyorum. Sizi düþünüyorum. Þu Ýnce Memedi düþünüyorum. Onun
yüreðinde iyilik var. Yýllar yýlý, beþ köyün erkeðinin içinden zalime kafa
tutan, bir tek bu çýktý. Bunda iþ var. Sað kalýrsam, onu gözüm gibi korurum.
Ama öleceðim. Topala döndü. Sen, dedi, Topal akýllý adamsýn. Üstelik
eþkýya da deðilsin. Memede çok yardým yapabilirsin.
Topal:
Memede elimden geleni yapacaðým. Evimin yýkýlýþý, köyümden
kovuluþum yüreðime deðirmen taþý gibi oturdu.
Çavuþ:
Þimdi iþe gelince, gece yarýya doðru Hüseyin Aðanýn evine varýrýz.

Kapýyý açtýrýrýz. Abdiyi içerde vurur çýkarýz. Yalnýz Topal Ali bizimle
gelmesin.
Memed:
Zaten gece yarýyý buldu, Çavuþ, dedi. Hemen gidelim. Olur
mu? Hemen.
Çavuþ ayaða kalktý. Fiþeklerini düzeltti. Tabancalarýnýn aðzýna
kurþun verdi. Bombalarýný yokladý. Ceplerini araþtýrdý.
Topal kibritini bana ver, dedi. Ver de buralarda durma. Düþ
yola, nereye gidersen git.
Topal, kibriti çýkardý, verdi:
Gazanýz mübarek olun, dedi, arkasýný döndü; yürüdü.
Memed:
Gene görüþürüz. Saðol Ali, dedi.
Ali:

Görüþürüz.
O, gözden yitip karanlýða karýþýp gittikten sonra, onlar da köyün
içine doðru yürüdüler. Serin bir poyraz esiyordu. Poyraz, köyün ot
evlerinin saçaklarýnda ýslýklar çalýyordu.
Yarýsý çinkolu evin önüne gelince durdular.
Çavuþ:
Kapýyý týkýrdat Memed, dedi. Sen de Cabbar hazýr ol. Yat sipere.
Tümseðin ardýna yat. Bu eve doðru kim gelecek olursa vur. Bakma
gözünün yaþýna. Gördüðün karaltýyý düþür:
Memed yerden bir taþ alýp kapýyý dövmeye baþladý. Evin çinkolarý
yýldýz ýþýðýnda donuk donuktu. Kapýnýn týkýrtýlarý köyün ýssýzlýðýný
bozuyordu. Çok sonra, evin içinden bir erkek sesi geldi:
Kim o? Bu gece yarýsý kim o?
Recep Çavuþ:
Benim, dedi, kardaþ Abdi Aðanýn köylüsüyüm. Aç kapýyý,

haber getirdim.
Ýçerdeki ses:
Git de sabahleyin gel.
Tam bu sýrada köyün öteki ucunda bir köpek havladý.
Recep Çavuþ:
Çok acele iþim var. Aðayý mutlaka görmeliyim þimdi. Açýver kapýyý
kardaþ!
Adamýn kapýyý açmasýyla kapamasý bir oldu. Kapadý, arkasýndan
da sürgüledi.
Recep Çavuþ:
Ah þu yaram, dedi, yoksa içeri girerdim. Ah yaram. Amma
zarar yok. Þimdi ben onlara kapýyý açtýrýrým.
Bütün gücüyle içeri baðýrdý:

Ben eþkýyalarýn baþý Recep Çavuþum, dedi. Duymadýnýzsa
duyun. O gavur Abdiyi bana teslim edin. Etmezseniz siz
bilirsiniz.
Hüseyin Aða filan tanýmam. O gavur dinliyi teslim edin.
Memed de konuþtu:
Ben de Ýnce Memedim, dedi. Anamýn, niþanlýmýn intikamýný
almak için geldim, dedi. Köylülerimin intikamýný almak için. Fakir
fukaranýn intikamýný almak için. Onu çýkarýn dýþarý. O içerden çýkmadan
biz buradan gitmeyeceðiz.
Ýçerdeki ses:
Abdi Aða yok, bu evde, dedi. Varýn iþinize gidin. Yok burada.
Çavuþ:
Bana Recep Çavuþ derler. Eþkýyalarýn piri. Almadan gitmem
Abdi dinsizini. Memed! dedi sonra da, çýkar bombayý, koy kapýnýn
eþiðine. Kapýyý atalým.

Adam içerden baðýrdý:
Çoluk çocuk var içerde. Abdi yok evde.
Recep Çavuþ:
Öyleyse aç kapýyý.
Adam:
Açamam.
Recep Çavuþ:
Memed, diye baðýrdý. Ateþle bombayý, koy kapýya.
Memed:
Hazýr Çavuþum, dedi. Koyayým mý?
Çavuþ:
Ne duruyorsun ya? diye baðýrdý.

Bu sýrada içerden bir silah sesi geldi.
Çavuþ:
Yat Memed yere, dedi. Yat! O dinsiz sýkýyor.
Ýçerden dýþarý kurþun yaðýyordu.
Çavuþ:
Memed; bombayý at, dedi.
Çoluk çocuða kýymayýn, diye bir ses geldi içerden. Çýkýyoruz
biz. Siz ne yaparsanýz yapýn. Abdi Aða, sen de sýkma. Biz çýkalým da
siz ne yaparsanýz yapýn.
Ýçerdeki kurþun durdu. Kapý açýldý. Uykulu çocuklar, don gömlek titreyen
kadýnlar dýþarý döküldüler. Çabucak evden uzaklaþtýlar.
En sonunda evden çok yaþlý bir adamla, iki delikanlý çýktý.
Yaþlý adam:

Ýþte içerde Abdi. Varýn hesabýnýzý görün.
Bunu der demez içerden gene bir yaylým ateþi baþladý. Abdi çok
çabuk kurþun sýkýyordu.
Silah sesini duyan köylüler Hüseyin Aðanýn evine doðru geliyorlardý.
Ýçlerinden biri: Eþkýyalar basmýþ, dedi. Bunu duyan köylüler
evlerine doðru koþmaya baþladýlar. Bir dakika içinde ortalýkta kimse
kalmadý.
Çavuþ:
Memed, dedi, al kapýyý. Ver et kurþunu.
Memed:
Ne faydasý var? dedi. Herif içerde. Üçümüzü de vurur.
Çavuþ:
Demek vurur! diye alay etti. Ben ona þimdi gösteririm. Sen
kurþunla kapýyý. Söze karýþma. Ne diyorsam onu yap. Eksik etme kapýdan
kurþunu.

Bütün sesini bir araya toplayarak, baðýrdý:
Demek Abdi, elime ayaðýma düþmek dururken, kurþun atarsýn
bana? Saklanýp evin içine, kurþun atarsýn. Ben sana gösteririm.
Evin poyrazdan yanýna gitti.
Memed kapýdan kurþunu eksik etmiyordu. Çavuþun ne yapacaðýný da merak
ediyordu.
Abdi Aða da içerden onlara doðru kurþun sallýyordu. Cabbarsa
yönünü köye dönmüþ, kýmýldamadan yatýyordu. Memed, kapýnýn yanýna
saklanmasaydý, çoktan kurþunu yemiþti.
Ortalýkta ne kadýn, ne çocuk hiç kimse kalmamýþtý. Köy girdikleri zamanki
gibi gene ýpýssýz.
Aradan epey zaman geçti. Memed, habire kapýya kurþun sýkýyor.
Bunun sonu neye varacak? Çavuþ gitti evin ardýna, gelmedi. Bir ara
Memed boþ yere kurþun sýkmaktan býktý, kesti. Evin arkasýndan
Çavuþ baðýrdý:

Kesme kurþunu ulan. Orospu çocuðu kesme kurþunu.
Memed gönülsüz gönülsüz yeniden baþladý.
Bu sýrada dut aðaçlarýnýn ardýndan bir ses geldi.
Sabaha kadar kurþun yakýn bakalým. Abdiyi dýþarý çýkarabilir misiniz?
Memed sordu:
Sen kimsin?
Ses:
Ben Hüseyin Aðayým. Kürt Reþitten sonra Çukurovaya hiçbir
eþkýya inmedi. Kürt Reþidi bile Çukurova yedi. Sabah olunca bu ovanýn
yüzünde sizi armut gibi düþürürler. Býrakýn gidin.
Recep Çavuþun karýncalanmýþ, bozuk sesi bütün hýncýyla evin arkasýndan
geldi:
Cabbar! Cabbar! Söyletme þu yezidi. Kapa aðzýný.

Cabbar dut aðaçlarýnýn altýný kurþun çemberine aldý.
Ýþte tam bu sýrada olan oldu. Evin üstünden, yanýndan yönünden
bir kýrmýzý yalýmdýr birden patladý. Belki bir saniye içinde bütün ev
ateþ içinde kaldý.
Recep Çavuþ:
Hüseyin Aða, Hüseyin Aða, koca deyyus, diye seslendi. Kürt
Reþidi avlarlar ama, beni avlayamazlar. Ben Recep Çavuþum. Çukurovanýn
kurduyum. Ya Abdiyi öldürürüm bu gece, ya da bu köyü yakarým.
Dutun altýndaki adam bir çýðlýk kopardý, sonra kadýnlar, çocuklar, bir
köy toptan çýðýrýþmaya baþladý.
Recep Çavuþ:
Memed, dedi, kes ateþi de, o gavur bunalsýn da kapýdan çýksýn.
Memed ateþi kesti.
Poyraz, kavak boyu kalkan yalýmlarý saða sola savuruyordu. Evin
yanýndaki bir ev de az sonra ateþ aldý. Daha sonra ateþ üstteki eve

geçti. On beþ yirmi dakika içinde on kadar ev ateþ almýþ yanýyordu.
Cabbarla Memed tam siper yatmýþlar bekliyorlardý. Recep Çavuþ
evin yöresinde fýrýl fýrýl dönüyor, baðýrýyordu:
Çýk adi çýk! Çatýr çatýr yanacaksýn. Çýk da Memedin eline ayaðýna düþ.
Belki canýný baðýþlar.
Ýçerden ses seda gelmiyordu. Arada Recep Çavuþun kulaðýnýn dibinden cýv
diye bir kurþun geçiyordu. Yalýmlar, kývýlcýmlar saçarak ta
gökyüzüne çýkýyordu. Eðilip bükülüp kývrýlýyor, parça parça karanlýk
gökte uçuyor. Gökyüzü ýþýða kesmiþti. Gündüz gibi. Ortalýk aydýnlanývermiþti.
Anavarzanýn mor kayalýklarýndan, Ceyhan ýrmaðý kenarýndaki büklüðe kadar,
beyaz bir ýþýk delmiþti karanlýðý.
Beyaz don gömlekle yataklarýndan dýþarý uðramýþ insan kalabalýðý
oradan oraya koþuyor, yanan evlerdeki eþyalarý taþýyorlardý. Bir ana
baba günü köyün içi.
Abdi çýk dýþarý. Kebap olursun sonra, çýk dýþarý, diye habire baðýrýyor
Çavuþ.
Memede dönüyor:

Evin kapýdan baþka çýkýlacak hiçbir yeri yok Memedim, diyor.
Sen hiç küþüm çekme. Þimdi dýþarý çýkar o. Kapýda gebertiver.
Memed:
Olur, diyor.
Yaþlý bir kadýn dutlarýn altýndan koþarak geldi. Yanan evin içine
girdi. Recep Çavuþ hiçbir þey söyleyemedi kadýna. Kadýn evin içinden
kucaðýnda bir döþekle çýktý. Döþeði koþa koþa dutlarýn altýna götürdü.
Sonra bir ceviz sandýk çýkardý. Tencereler, kilimler, sahanlar,
yorganlar çýkarýyordu boyuna. En sonunda dürülü bir büyük yorgan çýkardý
koltuðunun altýnda. Bundan sonra da yalýmlar kapýyý sardý.
Memedle Cabbar olduklarý yerde, Recep Çavuþ da evin yöresinde
bekle babam bekle ettiler. Ne Abdi çýktý, ne bir þey oldu. Evin üstü
yandý, çöktü. Açýk kapýdan Abdi gene çýkmadý. Beklediler. Duvarlar
yandý, içeri doðru yattý, kimse yok.
Poyraz iyice hýzlanmýþtý. Yalýmlarý huðdan huða savuruyordu.
Þimdi hemen hemen köyün bütün evleri tutuþmuþtu. Ortalýk gündüz
gibi. Sanki Çukurovanýn, o kýrmýzý köz misali güneþi çökmüþ ovaya.
Ýþte her bir yer böyle aydýnlýk Dut, söðüt aðaçlarýnýn uzun gölgeleri

düþüyor ýslak topraða. Toprakta insan gölgeleri kaynaþýyor.
Esen poyraz deðil, tüm yalým. Bir yerlerden, uzak bir yerlerden
habire yalým fýþkýrtýyorlar sanki.
Memed:
Kaçýrdýk eyvah, dedi.
Cabbar:
Kaçýrdýk.
Recep Çavuþ:
Çýkacak hiçbir delik yoktu, dedi. Boyuna da evin dört bir yanýný
dolanýyordum. Bir yeri yarýp da kaçmasýn diye. Çýkmadý. Ýçerde
yanmýþtýr. Bizim elimize geçmektense yanmayý daha iyi bulmuþtur.
Cabbar:
Belki, dedi.
Memed:

Belki ama, ölüsünü gözümle görmek isterdim, diye içini çekti.
Sonra: Yazýk, dedi. O melunun yüzünden kocaman bir köy yanýyor.
Cabbar:
Yanýyor, dedi.
Recep Çavuþ:
Yansýn, dedi. Bütün Çukurova taþýyla, topraðýyla yansýn.
Memed:
Fakir fukara nolacak ya? diye acýnarak sordu.
Recep Çavuþ:
Zaten bir þeyleri yoktu. Evleri de olmayýversin ne çýkar. Onlarýn
durumunu hiçbir þey deðiþtiremez. Her zaman olduklarý gibidirler.
Memed:

Eee Çavuþum, dedi, böyle durup bekleyecek miyiz?
Çavuþ:
Bekleyecek miyiz?
Cabbar:
Bekleyecek miyiz?
Memed:
Kasabaya çoktan haber gitmiþtir. Kýyamet kopar yarýn.
Recep Çavuþ gürültüyle güldü:
Bir köyü yaktýlar diye Ankaraya tel çekerler. Kýyamet kopar.
Þimdi Anavarzanýn kayalýklarýný tutmalýyýz. Düzde bir yakalanýrsak
iþimiz iþ.
Yanan eve durup baktýlar. Üçü üç yerden içlerini çektiler, Yanmakta
olan köye arkalarýný döndüler, yürüdüler.
Köyü çýkýnca durdular, yönlerini köye döndüler. Bütün köy bir

top ateþti, savrulan bir yalým dalgasýydý.
Memed:
Vay, dedi, bir tek ev bile kalmadý. Hep bu poyrazýn yüzünden.
Poyraz olmasaydý, bunlar olmazdý. Ölümümü isterdim de bunun
böyle olmasýný istemezdim.
Cabbar:
Bir tek ev bile kalmadý, dedi. Bütün köy ateþe kesti.
Memed:
Biz köyden çýkarken çoluk çacuk, kadýn erkek durmuþlar, öylecene, taþ
kesilmiþler gibi bize bakýyorlardý. Duydunuz mu? Hiçbirinin
aðzýndan çýt çýktýðýný, duydunuz mu? Bize ne beddna ettiler, ne üstümüze
taþ attýlar, ne sövdüler. Taþ kesilerek öylecene baktýlar kaldýlar.
bunu görmeyeydim. Kendi ölümümü göreydim de bunu görmeyeydim.
Çavuþ üsteledi:
Oldu bir kere, dedi. Oy oy boynum. Ben öleceðim artýk. Oy

oy boynum. Kesiyorlar, koparýyorlar boynumu. Oy oy boynum. Kesiyorlar,
koparýyorlar boynumu. Oy oy boynum.
Yere oturdu. Yüzünü iki eli arasýna aldý, öyle kaldý bir süre.
Memedle Cabbar ayakta, baþýnda beklediler, sonra Çavuþ birden
yere serilerek kývranmaya baþladý. Cabbar onu kucaðýna almak istedi.
Kocaman Çavuþu zaptedemedi. Çavuþ yay gibi geriliyordu.
Köyün bu yanýndan bir çýðrýltý koptu. Kalabalýk bir çýðrýltý.
Kuyruk yýldýzý doðmuþtu. Tam güneþin doðduðu yerin üstünde.
Koca yýldýz yalp yalp ediyor, döndürüyorlarmýþ gibi kývýlcýmlanýyordu:
Çýðrýltý onlara yaklaþýyordu.
Bir ses boyuna:
Bu yana gittiler. Daha þimdi gittiler, diye durmadan konuþuyordu.
Ne yana? diye soran bir ses de duydular onun arkasýndan:
Memed Cabbara eðildi:
Asým Çavuþun sesine benziyor, dedi.
Cabbar heyecanla:

Odur o, dedi. Kaçalým, Çavuþ, Çavuþ sarýldýk. Kalk.
Kývranmakta olan Çavuþu omzuna aldý. Yürüdüler.
Koþuyorlardý. Ne tarafa gittiklerini bilmiyorlardý. Köyün ateþi de
yavaþ yavaþ sönmeye yüz tutmuþtu. Karanlýða doðru kaçýyorlardý.
Asým Çavuþ:
Bükün yolunu, Anavarzanýn yolunu tutun, diye baðýrdý.
Cabbar:
Yandýk, dedi.
Memed:
Þu dinsizin öldüðünü bilsem, ölüm umurumda bile deðil. Ah bir
öldüðüne, orada çatýr çatýr yandýðýna yüreðim inansa...
Cabbar:
Çavuþun çýrpýnmasý durdu, dedi.

Memed:
Ýndir hele. Belki bir þey olmuþtur.
Cabbarýn arkasýndan Çavuþ inleyerek:
Hiçbir þey olmadý, diye konuþtu. Geçti. Ýndir beni.
Cabbar, þaþkýnlýklar içinde kalarak Çavuþu sýrtýndan indirdi.
Çavuþ:
Nereye böyle? diye sordu.
Cabbar:
Asým Çavuþ arkamýzda, dedi.
Çavuþ Cabbara:
Beni ayaða kaldýr, diye mýrýldandý.
Cabbar onu iki koltuðundan tutarak kaldýrdý. Çavuþ ayakta sallanarak

birkaç kere saða sola döndü, yanýna yöresine bakýndý.
Bana bakýn, dedi. Þimdi biz bükün yakýnýndayýz. Anavarzaya
sýðýnsak yüzde yüz kurtulurduk. Ona imkan yok. Yolda yakalarlar
bizi.
Kulak kabarttý:
Yakýnýmýzdalar. Ýþitiyor musunuz sesleri?
Memed:
Heyye, dedi.
Cabbar:
Heyye, dedi.
Çavuþ:
Bükte zor kurtuluruz. Yarýn bu yakýnlarda ne kadar köy varsa
bizi aramaya çýkarlar büke. Ama baþka çace yok.
Memed:

Çare yok.
Çavuþ:
Bükün arkasý Ceyhan ýrmaðý. Kendimizi ona atarýz. Akýntýya býrakýrýz
kendimizi. Kurtulursak kurtuluruz.
Memed:
Ne yapalým? dedi.
Çavuþ:
O iki dinliyi çatýr çatýr yaktýk ya...
Memed:
Yaktýk, dedi.
Cabbar:
Benim þüphem var, dedi. Belki kaçmýþtýr.

Bunun üstüne Çavuþ deliye döndü, baðýrmaya baþladý:
Ulan, dedi, ulan iki dinlinin biri de sensin. Kurtulursa
sevinirsin. Nasýl kurtulmuþ, de bakalým? Kapýda Memed, ben de evin her
yanýndaydým. Nasýl kurtulur? Evde tek bir tek pencere yok. De nasýl
kurtulur?
Memed:
Çatýr çatýr yandý o, dedi. Bundan sonra ölsem de gam deðil.
Çavuþ:
Ha þöyle, dedi.
Cabbar sustu.
Hýþýr hýþýr bir sürü ayak sesi gecenin içinde. Baþkaca ses seda yok.
Çalýlara; otlara, topraða sürülen ayak sesleri. Geceye, kocaman bir
deniz dalgasý gibi yükleniyor.
Cabbar:

Yakýnýmýzdalar. Hiç konuþmuyorlar.
Memed:
Öyle.
Çavuþ:
Büke, dedi. Tutun elimden.
Elinden tutup büke doðru koþmaya baþladýlar. Arkalarýndaki ayak
sesleri hýzlandý, keskinleþti, çoðaldý. Üstlerine doðru bir hýþýrtýdýr akýyor.
Gece hýþýrtýyla birlikte üstlerine yürüyor. Dað, taþ, çalý, aðaç üstlerine
yürüyor. Öyle geliyor onlara.
Bu ova... Bir belalý ova. Ne kadar da çok düzlük!... Vay anam vay!
Gün doðunca, kalaylý bir siniye vurmuþ gibi yalp yalp ediyor.
Tepeler küçücük küçücük. Yýðma. Anavarzanýn kayalýklarý... Bir ulaþýlsa,
can kurtaran. Ötesi Ceyhan ýrmaðý. Bir karanlýk, bir hýzla akan sudur.
Bazý bazý da ölüleþir. Yanlarý kara topraktýr. Dökülür. Kýyýsýna basmaya
gelmez. Kýyýlarý sazlýktýr. Uzun bacaklý toylarýn yataðý... Püreni
burcu burcu kokar. Yalnýz bir dut aðacý vardýr ovanýn ortasýnda. Yapraklarý

toz içinde.
Kaçýp saklanacak, bu bükler de olmasa, ovanýn ortasýnda dimdik,
çýrýlçýplak kalývermek iþten bile deðil...
Büklüðün içinden bir bataklýk kokusu yayýlýyor dört bir yana...
Ýçine girmeye korkulur büklerin. Çok yerlerine, bu bükler, bük oldu
olalý insan ayaðý deðmemiþtir. Girilmez.
Hýþýrtý çoðalýyor. Ovanýn yüzünü bir rüzgar gibi yalýyor. Bir
yalým gibi koþuyor.
Recep Çavuþ soluk soluða:
Þu yana çocuklar, diye inledi. Az kaldý.
Önlerinden birinden bir yaylým patladý.
Recep Çavuþ:
Yatalým, dedi, kendisini yere attý. Tutmuþlar bükü. Ses çýkarmayýn.
Karþýlýk vermeyin. Sürüne sürüne bükün içine. Tüfeklerin aðzýndaki kurþunlarý
alýn çocuklar. Hiþt hiþt, kurþunlarý alýn. Bir kurþun patlarsa öldük demektir.

Her bir peliðimiz bir yerde kalýr, þu gelen köylü bizi didik didik eder.
Karþý taraf onlarý bir kurþuna tutmuþtu ki, deme gitsin. Gece çakmak
çakmak aydýnlanýyordu. Sonra birden ateþ durdu.
Bir ses:
Yoklar, dedi usuldan. Olsalar karþýlýk verirlerdi.
Baþka bir ses:
Köylüler geliyorlar, dedi. Onlar bilirler.
Köylüler yaklaþýyorlardý.
Belki Anavarzaya.
Mutlak Anavarzaya.. Bir eþkýyanýn Çukurovada büklüðe sýðýnmasý için deli
olmasý gerek.
Kadýnlý, erkekli, çocuklu köylü kalabalýðý gelip candarmalara kavuþtu.
Bir hayuhuy... Her kafadan bir ses çýkýyor. Geceyi büyük bir
gürültü dolduruyor. Hýnçlý, kinli insan kalabalýðý yerinde duramýyor.

Kaynaþýyor. Bükün sýnýrýnda, tarlalarýn içinde dönüp duruyor. Kalabalýk
oradan oraya çalkanýyor.
Az sonra Anavarzanýn dibinden kurþun sesleri geliyor.
Anavarzaya! Anavarzaya! Haykýrýþmalar. Ovayý dolduran bir hýþýrtý,
kalabalýk Anavarzaya akýyor.
Recep Çavuþ:
Kýpýrdamayýn, diyor. Ýþimize yaradý kalabalýk. Kalabalýk þaþýrttý, deli
etti candarmalarý. Aman kýpýrdamayýn.
Recep Çavuþun soluðu ateþ gibi. Memedin kulaðýný, boynunu yakýyor.
Yanlarýnda çok çok on beþ metre ötelerinde telaþlý telaþlý candarmalar
dolaþýyor. Çalý dibine sinmiþ üç yürek birden, kütür kütür atýyor. Candarmalar
durup dinleseler, belki de atan yüreklerin gürültüsünü duyacaklar.
Anavarzanýn dibindeki kayýrtý azýcýk olsun dinmiyor, durmuyor. Bu da iþlerine
yarýyor.
Dolaþtýlar dolaþtýlar, konuþtular, gitmeye karar verdiler. Oradan
ayrýldýlar.

Recep Çavuþ derinden bir:
Ooooh! çekti. Oooh! Çok þükür. Bizi didik ederlerdi düþseydik o
köylülerin eline. Þimdi içerlere, derinlere...
Ayaða kalktýlar. Recep Çavuþ bir iki adým attý. Durdu.
Memed:
Ne var Çavuþ? diye sordu.
Oy oy, dedi, oy oy.
Memed:
Ne yapalým söyle Çavuþum?
Çavuþ:
Ýçeri, dedi. Oy oy... içeri. Kuytuluklara...
Bir koluna Memed girmiþti. Ütekine de Cabbar girdi. Çavuþun
ayaklarý sürükleniyordu. Ölmüþ insan ayaklarý gibi cansýz. Þafaða

kadar öyle yürüdüler. Þafakta, doðu tarafý, bütün büklüðün üstünü
bir turuncu ýþýk sardý. Bükün koyu yeþili turuncu ýþýðýn içinde eriyor,
mavi mavi tütüyordu. Bütün büklükten, ovadan aðýr aðýr bir duman
kalkýyordu göðe yukarý.
Bacaklarýný böðürtlen dikenleri yemiþti. Memed çakýrdikenliði
düþündü. Nedense kafasýnda birden sarý pirinç pýrýltýsý bir þimþek hýzýyla
parladý geçti.
Çavuþu sýk bir çalýnýn üstüne yatýrdýlar. Her bir tarafý þiþmiþti.
Kafasý, boynu. Boynu omuzlarýndan fark edilemiyordu... Çavuþ birkaç kere
aðzýný açýp konuþacak oldu. Sesi çýkmadý. Eliyle Anavarzayý gösterdi. Bir de
topraðý. Topraða ýsrarla bakýyordu.
Sonra Çavuþun gözlerinden damla damla yaþ sýzmaya baþladý.
Sonra da gözlerini kapadý. Birden upuzun gerildi. Azýcýk da doðruldu, düþüverdi.
Memed:
Vay Çavuþ vay! dedi.
Cabbar:

Vay!
Memed:
Öleceði hiç aklýmdan geçmiyordu.
Cabbar:
Söylüyordu, dedi. Zaten her zaman söylerdi.
Memed:
Muradýna erdi mi ola? diye sordu.
Cabbar:
Onun nece olduðu, ne yüzden eþkýya çýktýðý, nereli olduðu bilinmezdi.
Bilmem muradýna erdi mi?
Memed:
Abdinin öldürülmesini bir istiyordu ki, benden çok. Ona neydi
oysa. Düþman benim düþmaným. Sen Abdi yanmadý, kaçtý dediðinde

seni parçalayacaktý az daha.
Cabbar:
Çýkar hançerini de bir mezar kazalým garip Çavuþa.
Memed hançerini çýkardý, topraða soktu, eþmeye baþladý:
Garip Çavuþa, dedi.
Bir saat içinde, bükün yaþ topraðýný kazdýlar. Göðüs derinliðinde,
geniþ bir mezar yaptýlar. Kalýnca aðaçlardan saldýrma da kestiler.
Sonra dikensiz çalý biçtiler. Çavuþu mezara giyitleriyle uzattýlar.
Saldýrmalarý dayadýlar, çalýyý üstüne attýlar, toprakladýlar.
Memed:
Cabbar, dedi, garip Çavuþun baþucuna bir aðaç ister. Bir de
aðaç dikelim.
Cabbar:
Dikelim, dedi.

Bilek kalýnlýðýnda, araya araya, bir dut aðacý buldular büklükte.
Getirip çavuþun baþucuna diktiler.
Memed:
Belki bu ilk mezardýr büklükte.
Cabbar:
Ýlk mezar, diye karþýlýk verdi. Kim getirip de ölüsünü bükün
karanlýðýna gömecek!
Az sonra gün doðdu. Çavuþun mezarýnýn taze topraðý buðulanarak ýþýladý.
Gün ýþýr ýþýmaz, köyden bu yana, Anavarzaya, büklüðe doðru bir
çýðrýltý gelmeye baþlamýþtý.
Cabbar:
Çavuþ ne dedi? diye sordu.
Memed:

Anavarzanýn kayalýklarýný gösterdi, dedi.
Cabbar:
Ceyhan suyuna doðru gitmeliyiz. Bu bükü yarýp da Anavarzayý
bulamayýz.
Memed:
Çavuþun dediðini yerine getirmeliyiz. O buralarý çok iyi biliyordu. Bu
köyü yaktýðýndan da ne kadar memnundu, deðil mi Cabbar?
Bütün Çukurovayý yaksa, kül etse daha çok memnun olacaktý. Bir
hoþ bir adamdý þu Çavuþ. Belki de þu Çukurova ona çok kötülük etmiþti. Kim
bilir?
Cabbar:
Onu bildim bileli Çukurovaya söverdi. Yanýnda hiç kimse Çukurova lafý
edemezdi. Bazý dalar, hani þu kardaþ türküsü var ya onu söylerdi:
Çukurova yana yana ördolur
Her sineði bir alýcý kurdolur

Sen ölürsen yüreðime derdolur
Kalk kardaþ gidelim sýlaya doðru.
Söyleyip bitirdikten sonra da aðzýný açýp kimseye bir laf etmezdi
uzun bir süre. Birkaç gün böyle yalnýz dertli gezer, sonra açýlýrdý.
Kim bilir ne derdi vardý fýkaranýn. Kimse ne olduðunu bilemedi. Ýþte sonu.
Anavarzanýn büklüðünde kaldý. Son zamanlarda ne Çukurovaya kýzýyor, ne de o
türküyü söylüyordu. Öteki eþkýyalardan duydum, onlar Çukurovaya indiklerinde,
Çavuþ inmez, onlar Çukurovadan dönünceye kadar, tek baþýna onlarý beklermiþ.
Ýþte akibeti bu. Gene Çukurova topraðýna gömüldü.
Memed:
Bunu istiyordu belki, dedi.
Cabbar:
Yürüyelim Memed, dedi. Biraz sonra büklük insanla, köpekle
dolar.
Memed, Çavuþun mezarýna döndü:

Güle güle kal Çavuþum, güle güle, dedi, yürüdü. Göz çukurlarýnda büyükcek
birer damla yaþ birikmiþti.
Cabbar:
Güle güle, dedi.
Sýk, kaplan yaramaz çalýlarýn içinden güçlükle ilerleyebiliyorlardý.
Çavuþun tüfeðini, gümüþ iþlemeli takýmlarýný Cabbar almýþtý. Bütün
bu yükler, yarýlmaz duvar gibi çalýlar, bitiriyordu onu. Memede
gelince Memed her zamankinden daha dinç, daha çevik... Yaramadýðý çalýlarý
hançeriyle buduyor. Cabbar eðilerek arkadan geliyor. Memed
büyük bir cebelleþme içinde.
Öðle sýcaðý kýzdýrýyor. Ortalarda, çalýlarýn çýtýrtýsýndan baþka çýt
yok. Geriye dönüp bakýlacak olursa, Memedin çalýlarý keserek uzun
bir tünel açtýðý görülür.
Anavarzaya iki saatlik yollarý kaldý. Yalnýz gökyüzünü görüyorlar.
Bir de Anavarza kayalýðýnýn tepesini.
Bükün yarýsýna geldiklerinde, gün Anavarzanýn tepesinden aþýyordu:

Memed:
Burada duralým gece olsun da öyle çýkarýz.
Cabbar:
Ben yorgunluktan öldüm, dedi, uzandý. Sonra Memed de uzandý.
Kayalýklar yakýnlarýndaydý. Kayalýklardan inen yüzlerce, binlerce
ayak sesi geliyordu.
Memed ayaða kalkýp, baktý:
Göremedim, dedi. Köylüler bizi arýyorlar. Geçti. Arasýnlar aradýklarý
kadar. Kurtulduk demektir.
Cabbar uzandýðý yerden doðruldu:
Þimdi onlar bizi ne daðda, ne de bükte bulamayýnca, Azaplý,
Sumbas, kasaba kolunu tutacaklar, bizi pusuya düþürmek isteyeceklerdir.
Memed:

Öyleyse birkaç gün bekleriz, dedi.
Cabbar:
Kozan üstünden çýkarýz biz de daða, dedi.
Memed:
Sen o yolu bilir misin? diye sordu.
O yolu bilmem amma, o daðlarý bilirim. Anavarzaya çýkýnca her
taraf görünür.
Memed:
Haydi ortalýk iyice kararmadan çýkalým.
Cabbar:
Ayak sesleri kesildi.
Memed:

Bükün kýyýsýnda pusu kurmasýnlar?
Cabbar:
Yok caným, dedi. Nereden akýllarýna gelecek.
Memed:
Yürü öyleyse.
Karanlýk kavuþuyorduki, Anavarzanýn baþýna çýktýlar. Bazý yerlerde ipil
ipil yanan ýþýklarla gece içinde uzanýyordu. Ceyhan suyu kara
bir þerit kývrým kývrýmdý. Aktozlu köyü büyük bir duman çökmüþcesine
karanlýk karanlýk tütüyordu.
Memed gündoðdu tarafýný gösterip:
Burasý nere? diye sordu.
Cabbar:
Bozkuyu köyleri olacak, dedi.

Memed:
Oradan gitsek mi, diye sordu. Çok yakýn.
Cabbar:
Belki orayý da tutarlar. Ondan korkuyorum.
Memed:
Oradan gidelim, dedi. Gelecekleri varsa görecekleri de var.
Sonra Cabbara döndü. Cabbarýn yüzü, karanlýkta hayal meyal seçiliyordu.
Ne diyorsun Cabbar kardaþ, dedi, öldümola o melun?
Cabbar:
Sanmam, diye yanýtladý. Eðer içerde olsaydý, kaçmasaydý, tutuþunca
kendini dýþarý atardý. Hiç olmazsa baðýrýrdý.
Memed:
Belki birdenbire dumandan týkanýp ölmüþtür.

Cabbar:
Son zamanlara kadar kurþun sýkýyordu içerden. Týkanýp ölse onu
yapamazdý.
Memed:
Belki de birdenbire üstüne yanan bir duvar kepmiþtir. Tavan
çökmüþtür.
Cabbar:
Aaah keþke öyle olsaydý, dedi. Aaah keþke... Bunca çektiklerimiz boþa
gitmezdi.
Tepeden aþaðý doðru inmeye baþladýlar. Adamakýllý da acýkmýþtýlar.
15
Eski Çukurovayý eskiler anlatýrlardý. Ýnce Memedin eþkýyalýðý zamanýnda
doksanýný geçkin bir Koca Ýsmail vardý. O söylerdi. Yemyeþil, çimen yeþili
gözleri vardý Koca Ýsmailin. Çenesi bütün Türkmen çeneleri gibi ince, sakalý

seyrekti. Geniþ omuzlarý daha öyle, gençliðindeki gibi saðlam duruyordu.
Gözleri, þahin gözleri gibi keskindi.
Daha avcýlýðý bile býrakmamýþtý. Beli iki büklüm, tüfeði omzunda her
zaman ava giderdi. Yanýk Türkmen türküleri söyler, aþiret kavgalarýný
anlatýrdý. Ve her hikaye sonunda da kavgada aldýðý yarayý övünerek
gösterirdi.
Bazý köye sýðmaz olur, ev, köy ona dar gelirdi. Türkmenden
kalan ne varsa saklamak, eski Türkmeni ömrünün her saatinde yaþamak isterdi.
Bazý günler de tam coþardý. Sarhoþa dönerdi. Kendi eliyle bakýp
büyüttüðü tor, al tayýna biner, çamlý, kekik, yarpuz kokulu daðlara
doludizgin sürerdi. Eski Türkmenden gelen bir rüzgar gibiydi. Göçü,
sürgünü, Osmanlýyla büyük kavgayý söylerdi. Aynalý tüfek, derdi. Nakýþlý
dibek öter çadýrlarda. Derim evleri al yeþil donanýr. Al yeþil bir
renk cümbüþüdür iner Çukurovanýn düzüne...
Bundan elli altmýþ yýl öncesine kadar, diye baþlardý Koca Ýsmail. Baþlar
susmazdý. Bir aþk gibi, bir türkü gibi konuþurdu. Çukurova salt bataklýktý,
büklüktü. Yalnýz tepe eteklerinde el kadarcýk tarlalar...
Çukurovada in yok, cin yok: o zamanlar. Göç baþlardý gürül gürül,
Türkmen göçü... Çukurova bayramlýðýný giyerken. Yani soyunmuþ

aðaçlar, soyunmuþ toprak, soyunmuþ dünya donanýrken... Al yeþil,
göç kalkardý, gürül gürül. Alýrdýk göçü, aþardýk daðlarý, konardýk Binboðanýn
yaylasýna. Kýþ basarken de inerdik Çukurovanýn düzüne.
Büklerini, kamýþlýklarýný kaplan yaramaz. Bataklýk. Düzlüklerinde
yýlýn on iki ayýnda otlar dizde. Top top olmuþ cerenler gezerdi. Sürmeli
gözlü, ürkek cerenler... Cereni yavuz atlarla avlardýk. Atýn
yiðitliði ceren avýnda belli olur. Kamýþlarý kavak boyu uzar giderdi Çukurovanýn.
Göl kýyýlarýnda, berdilerin tozaklarý gün ýþýðý gibi ýþýk saçarak
dökülürdü sulara. Bütün Çukurova tepeden týrnaða nergis açardý.
Gece gündüz yelleri nergis kokardý Çukurovanýn. Bir belalý iþti Çukurova.
Akçadeniz dalga vururdu. Akköpüklü.
Aþiretler konardý oba oba. Dumanlar tüterdi oylum oylum. Osmaniye
Toprakkale düzünü, yani Ceyhan ýrmaðýnýn daðlara doðru düþen yukarý
yörelerini, deniz geçesini Tecirli aþireti yurt tutardý.
Onun alt yanýný, Ceyhanbekirli, Mustafabeyli, Ceyhan kazasýný Cerit
aþireti, Anavarzayla Hemite kalesi arasýný Bozdoðan aþireti, Anavarza
Kozan arasýný Lek Kürtleri, Sumbas suyu Toroslar arasýný Sumbaslý
aþireti, þimdiki Ekþiler köyüyle Kadirli arasýný da Tatarlý aþireti yurt
tutardý. Bazý bazý yerlerini deðiþtirdikleri de olurdu. Bozdoðan
Ceritin yerine, Cerit Bozdoðanýn yerine geçerdi. En zorlu aþiret Avþar

aþiretiydi. O, Çukurovada canýnýn istediði yere konabilirdi. Önüne geçen
olamazdý.
Benim þöyle böyle aklýma geliyor. Osmanlýyla bir kavga oldu.
Kozanoðlu derler bir Bey vardý. Þimdiki Kozanda otururdu. Baþta o,
bütün aþiretler Osmanlýyla dövüþtü. Osmanlý yeðin geldi. Kozanoðlunu aldý
götürdü. Avþarý da sürdü Bozoka. Darmadaðýn etti. Dadaloðlu türküsünü söyler
aþiret bozgununun. Bir de Kozanoðlu üstüne yakýlmýþ bir aðýt vardýr.
Koca Ýsmail, burada susardý. Göz çukurlarýna yaþ dolardý. Dudaklarý
titreyerek kalýn gür sesiyle Kozanoðlu aðýdýný söylerdi:
Çýktým Kozanýn daðýna
Karý dizleyi dizleyi
Yarelerim göz göz oldu
Cerrah gözleyi gözleyi
Olur mu böyle olur mu

Evlat babayý vurur mu
Padiþahýn askerleri
Bu dünya böyle kalýr mý
Kara Çadýr eðmeyinen
Ucu yere deðmeyinen
Ne kaçarsýn koç Kozanoðlum
Beþ yüz atlý gelmeyinen.
Ýþte bundan sonra aþiretleri zorlan Çukurovaya yerleþtirdi Osmanlý. Tarla
verdi, tapu çýkardý. Yaylaya çýkmayalým diye de dað yollarýna asker dikti.
Kimse yaylaya çýkamadý. Aþiret Çukurovada dökülü dökülüverdi. Kimi sýtmadan
kimi sýcaktan... Kýran girdi aþirete... Aþiretin Çukurovada yerleþip kalmaya
hiç niyeti yoktu. Osmanlýnýn verdiði bað çubuklarýnýn, aðaçlarýn köklerini
yakýp öyle dikiyorlardý. Ýþte bu yüzdendir ki, þimdi hiçbir köyde aðaç yoktur.
Sonra baktý ki Osmanlý, aþiret tüm kýrýlacak. Yazýn yaylaya çýkma izni verdi.
Sonra sonra aþiret de Çukurovaya yerleþmeye, yurt yerlerini köy yapmaya,

daha sonralarý da ekin ekmeye baþladý. Ondan sonradýr ki aþiret bozuldu.
Töreler kalktý. Devir döndü. Ýnsan miskinleþti. Osmanlýnýn dediði oldu.
Koca Ýsmail, aþiret lafý açýldý mý günlerce anlatýr, yorulmazdý.
Özgür bir dünyanýn özlemini çekerdi. Her sözünün baþý, Dadaloðlunu görmüþ
adamým ben, derdi. Bununla çok övünürdü.
Bin dokuz yüz on yedi, on sekiz, on dokuz, yirmi... Birinci
Dünya Savaþý, Osmanlýnýn yenilgisi. Bu sýralar Çukurova asker kaçaklarý,
eþkýyalarla dolu. Toroslarda eþkýyadan geçilmiyor.
Fransýz iþgal kuvvetleri Çukurovaya gelmiþtir. Eþkýya, asker kaçaðý,
yollusu yolsuzu, hýrlýsý hýrsýzý, kötü süt emmiþi, iyisi kötüsü, genci,
kocasý, cümle Çukurova halký birleþip düþmaný Çukurovadan atma
savaþýna katýlýyorlar. Düþman kovuluyor. Bütün yurttan da düþman
kovuluyor. Yeni bir yönetim geliyor, yeni bir çað açýlýyor.
On dokuzuncu yüzyýlýn sonlarýna doðru, iskandan yýllarca sonra,
þartlar yavaþ yavaþ halký topraða baðlanmaya mecbur kýlar. Toprak
yavaþ yavaþ deðer kazanýr. Ýskana bir türlü dövüþ kavga yanaþmak istemeyen
Türkmenler, yaylalarý býrakýp topraða sarýlýrlar.
Taze Çukurova topraðý bire kýrk, bire elli verir. Bu görülmemiþ

bir þeydir. Bin dokuz yüzden sonraki yýllarda Çukurovaya þöyle bir
bakacak olursak, bataklýklarýn az da olsa çekildiklerini, büklerin
yakýlýp tarla yapýldýðýný, bomboþ Çukurova topraðýnýn yarý yarýya deðilse
de, ona yakýn ekilmiþ olduðunu görürüz.
Yeni yönetim küçük derebeylerine, derebeyi artýklarýna, onlarýn
sýnýrsýz egemenliðine son vermeye çalýþýr. Zaten son yýllarda derebeylik
kendiliðinden çökmektedir. Onlarýn çoklarý topraða, mümkün olduðu kadar bol
topraða sahip olmak için savaþýrlar. Bunu baþarýrlar da. Fukara halkýn
elinden tarlalarýný almak için baþvurmadýklarý çare kalmaz. Kimisi kanun
yoluyla, kimisi rüþvetle, kimisi de zora baþvurarak. Halkla yeni zenginler
arasýnda bir boðuþmadýr baþlar. Zenginlerin topraklarý gittikçe büyür. Ýþte
bu sýralarda, topraðý için canýný diþine takýp vuruþan, hakkýný arayan halka
karþý daðlardaki eþkýyalar da bir zor silahý olarak kullanýlýr. Bunlar
daðlarda beslenir, yönetime karþý da korunurlar. Bu gerekli umara baþvurmadýk
hemen hemen hiçbir aða kalmaz. Daðlarda kendisine arka eþkýya bulamayan
aðalar da, yeni eþkýyalar çýkarýrlar daða. Bu yüzden Toroslar eþkýyayla dolup
taþar. Ovadaki, aðalarýn çýkarlarý bu sefer de daðlarda birbirleriyle
çarpýþmaya baþlar. Daðlardaki çeteler birbirlerine düþüp habire birbirlerini,
fukara halký öldürürler. Aðalarýn topraklarý büyür.
Ali Safa Bey fýkara düþmüþ bir aðanýn oðludur. Aða, yoksul düþmesine
karþýn oðlunu önce Adana Sultanisinde okutmuþ, sonra da Ýstanbul Hukuk

Mektebi Alisine göndermiþtir. Her ne sebeptense Ali Safa Bey, Hukuk Mektebi
Alisini yarýda býrakmýþ, gelip kasabada avukatlýða baþlamýþtýr. Bir sürü
iþlere girip çýktýktan sonra, aklý baþýna gelmiþ, sonra da dört elle topraða
sarýlmýþtýr.
Önce allem eder, kallem eder, yoksulluk yüzünden, babasýnýn
elinden çýkmýþ topraklarý köylülerden geri alýr. Toprak elde etmek hilesini
bulmuþtur artýk. Doymaz.
Köylüler de ilk iskandaki, yahut ondan sonralarýn köylüleri deðildir artýk.
Topraðýn altýn olduðunu anlamýþlar, topraklarýna dört elle sarýlmýþlardýr.
Köylülerle Ali Safa Bey arasýnda yýllarca süren bir savaþtýr baþlar. Ali Safa
Beyin it oðlu iz zekasý kendisini bu savaþta gösterir.
Türlü dolaplar çevirir, topraðý köylünün elinden almak için türlü çareler
bulur. Önceleri, iþe yarar usulü, iki köyü, üç köyü birbirine düþman etmek,
onlar birbirine düþmüþken, bir yaný tutup, onun yardýmýyla, öbür yanýn
tarlasýna el koymaktýr. Bu, en kolaydýr, çok da iþe yarar. Ama uzun sürmez.
Birbirlerine düþmüþ köylüler durumu anlayýp asýl düþmanlarýnýn kim olduðunu
bulurlar. Bulurlar ama iþ iþten geçmiþ, topraklarýnýn en az yarýsý ellerinden
çýkmýþtýr. Ali Safa Beyin çiftliði de iki üç köy arazisi kadar çoðalmýþtýr.
Yýllar yýlý türlü usuller, türlü çareler bulur Ali Safa Bey. Her usul,

her çare bir iki yýl içinde keþfedilir. Ama; her þeye karþýn Ali Safa
bey karlý çýkar. Her yýl sonunda çiftliði biraz daha, biraz daha büyür.
Durum o kerteye gelir ki, sonunda Ali Safa Beyin bütün iplikleri
pazara çýkar. Artýk hiçbir köylü Ali Safa Beyin tuzaðýna düþmez.
Bütün mümkünü, çareleri kesilmiþtir. Ama Ali Safa Bey gene de bir
amarýný bulur.
Bu sýralar daðlarda eþkýyalar vardýr. Asker kaçaklarý, soyguncular,
Kanlýlar, baþkaldýranlar... Ali Safa Bey bunlardan çýkar saðlamaya
bakar bu sefer de. Daðdaki bir iki çetebaþýyla anlaþýr. Bir iki adamýný
da daða çýkarýr. Eþkýyalarý köylülerin baþýna musallat eder. Artýk Ali
Safa Beyin astýðý astýk, kestiði kestiktir. Yüreði varsa kýmýldasýn bir
tek köylü bundan sonra!... Bir gecede evi yýkýlýr, karýsý kaçýrýlýr, iþkencelerle
öldürülür. Bunlarý yaptýranýn Ali Safa Bey olduðunu herkes bilir.
Ali Safa Beyin bu yüzden kýlýna bile hile gelmez. Candarmalar eþkýyalarýn
peþine takýlýp vurulurlar.
Ali Safa Beyin bu usulünü, olaðandýr ki, öteki aðalar da uygularlar.
Bundan sonradýr ki, Çukurova topraklarý kana bulanýr. Önüne gelen, önüne
geleni vurmaya baþlar. Vuran vuraný... Daðlardaki eþkýyalar da ikiye, üçe,
beþe, ona ayrýlýp birbirlerine düþerler. Bir gecede birkaç çete birden
ortadan kalkýp; birkaç çete birden türer.

Yalnýz Gizik Duran, Kürt Reþit, Cötdelek gibi kendi baþlarýna
buyruk eþkýyalar, aðalarýn kýþkýrtmalarýna aldýrmamýþlar, eþkýyalara ve
aðalara karþý fakir halký ellerinden geldiði kadar korumaya çalýþmýþlardýr.
Toroslarda ünlenmiþ nice kanlýnýn adý saný unutulduðu halde
bunlarýn türküleri, daha dilden dile dolaþýr.
Ýnce Memedin daða çýkýþý bu zamana, aðalarýn çýkarlarý uðruna
daðlarda eþkýyalarýn birbirlerini yedikleri, Çukurovada, topraðý zorla
elinden alýnmýþ köylülerin inim inim inledikleri zamana rastlar.
Ali Safa Beyin yirmi bin dönümlük topraðý ilk yýl otuz bin dönüme çýkar.
Sonraki yýllarda ise durmadan artar. Otuz beþ bin, kýrk bin,
kýrk beþ bin, elli bin... Elli bir bin... Topraksýz kalan köylüler
de, toptan, Ali Safa Beyin yarýcýsý olurlar. Irgadý olurlar; kendi
topraklarý üstünde.
Ali Safa Bey uzun boylu, boyuna parlak çizmeler giyen, kalýn kara
kaþlý, is rengine çalan bir tuhaf esmer yüzlü bir adamdýr. Elindeki gümüþlü
kýrbacýyla her zaman parlak çizmelerini döver.
Bugün günlerden salý. Kalaycý çetesinin cephanesi kalmadý diye
haber gelmiþ. Cephanenin Suriyeden gelmesine daha bir hafta var.

Ali Safa Bey þaþkýn, telaþlý. Büyük konaðýnýn içinde sinirli sinirli durmadan
dolanýyor. Düþünüyor. Ama durmadan, zincirleme düþünüyor.
Birkaç yýl daha sabretmeli. Vayvay köyünün de topraklarýný elde edinceye
kadar. Sabretmeli. Sonra Ankataya tel üstüne tel, kasaba halký
hükümete isyan etti, daðlarý eþkýyalar aldý, hükümet yok mu? diye feryatlar...
Hele bir iki yýl daha sabretmeli. Bre Kalaycý çetesi!...
Karýsý sedirde oturmuþ, kocasýnýn geliþ gidiþlerine, gümüþlü kýrbacýný
parlak çizmelerine vuruþuna hayran bakýyordu. Kýzdýðý zaman,
içinde tutamadýðý gizli sýrlarýný, planlarýný karýsýna söyler, boþalýrdý.
Her zamanki gibi, gene yineledi:
Haným, dedi, ne yapacaðým biliyor musun?
Haným:
Söyle.
Her zaman böyle baþlardý.
Ne yapacaðým, biliyor musun? Usandým vallahi... Usandým. Canýmdan
bezdim. Bunlarýn elinden. Her Allahýn günü cephane. Her Allahýn günü karakol...

Usandým. Köylüler birleþmiþler dün, Kaymakama çýkmýþlar, usandýk
eþkýyalardan, malýmýz, canýmýz, ýrzýmýz yerde bizim, demiþler. Tel çekecek
olmuþlar Ankaraya... Ben gittim önlerine geçtim. Kasabamýzý lekelemeyin dedim,
büyüklere karþý. Daha iki yýl sabretmeli, yoksa ben memnun muyum onlardan?
Vayvay köyünü de, geçireyim bir ele. Ne yapacaðým, biliyor musun avrat?
Kadýn baþýný evet makamýnda salladý.
Toplayacaðým köylüleri baþýma, tel üstüne tel Ankaraya. Ýsyan
çýktý diyeceðim. Daðlarý eþkýya aldý. Küçük bir eþkýya hükümeti kuruldu.
O zaman hükümet bir alay, yahut bir dað fýrkasý gönderecek buraya,
seninkiler tamam. Yakalayacaklar hepsini. Koca Kürt isyanýný
bastýrdý bu hükümet, iki çarýk çürük eþkýyaya hele hele... Telgrafçýya
tembih ettim, eþkýyalar hakkýnda, kasabayý lekeleyecek hiçbir
telgrafý çekmeyecek Ankaraya... Hiçbirisini... Amma. iki yýl sonra Vayvay
topraklarý geçince elime... Ben bilirim o eþkýyalara yapacaðýmý...
Sustu, daldý. Bir zaman dalgýn, baþý yukarda, evin içinde dolaþtý
durdu.
Kapý açýlýnca, Ali Safa Bey dalgýnlýðýndan ayýktý. Kapýyý açan hizmetçi,
hemen geri kapatýp koþa koþa yukarý çýktý:

Baþý gözü sarýlý bir adam, dedi. Seni görmek istiyor. Sakallarý
uzun.
Ali Safa:
Gelsin, dedi.
Baþý gözü sarýlý adam ofluyarak, kendisini getirdi sedirin üstüne
attý:
Selamünaleyküm Ali Safa Beyefendi biraderim, dedi.
Ali Safa:
Aleykümselam.
Adam:
Ali Safa Bey, dedi, senin baban, benim en iyi arkadaþýmdý.
Senin ocaðýna düþtüm, dedi. Abdi senin ocaðýna düþtü. Kurtar beni
bu beladan. Bir koca köyü yaktý, gözümün önünde. Ocaðýna düþtü
babanýn arkadaþý Abdi senin. Ocaðýna düþtüm. Ali Safa Bey dedim de
geldim. Kurtar beni bu beladan. Ayaklarýný öpeyim, kurtar beni.

Kurtar bu beladan. Babanla hukukumuz ileriydi, kardeþ gibiydik,
kardeþten de ileriydik. Tabanlarýný öpeyim, kurtar beni.
Ali Safa gülümsedi:
Bu telaþýn ne? dedi. Hele azýcýk yornuðunu al. Konuþuruz sonra.
Abdi Aða:
Daha telaþýn ne, diye soruyorsun. Ben telaþ etmeyim de kimler
telaþ etsin, Ali Safa Bey? Herif baþýmýn üstünde Azrailin kýlýncý gibi
dolanýyor. Benim yüzümden bir kocaman köyü yaktý. Koskocaman
Aktozlu köyünü. Ben telaþ... Tabanlarýný öpeyim Ali Safa Bey kurtar
beni. Kurtar bunun elinden. Kurtar Ali Safa Bey. Abdi Emmin sana
kurban olsun. Uyku dünek yok bana. Herif Azrailin kýlýncý gibi baþýmýn
ucunda. Yok bana. Uyku dünek yok.
Ali Safa Bey:
Abdi Aða, diye yarý alay, yarý ciddi sordu. Duydum ki bu
senin Ýnce Memed, el kadar bir çocukmuþ.
Abdi Aða:

Yalan yalan, diye ayaða kalktý. Yalan, kavak kadar uzamýþ
þimdi. Evi yakarken gözümlen gördüm. Ýkimiz kadar, kocaman.
Yalan yalan! Çocukluðundaydý. Þimdi ikimiz kadar var. El kadar
adam bu iþleri yapabilir mi hiç? Dev kadar, kocaman o melun.
Ali Safa Bey:
Sen merak etme Aða, diye onu yüreklendirdi. Bir çaresini buluruz.
Kahveni iç hele!
Abdi Aða hizmetçinin getirdiði kahveyi eli titreyerek aldý. Ortalýða tatlý
bir kahve kokusu yayýldý. Höpürdeterek içmeye baþladý.
Ali Safa Beyin karýsý gelip, Abdi Aðanýn yanýndaki sedire oturdu:
Geçmiþ olsun Aða, dedi. Duyduk da sana yüreðimiz yandý.
Neler de gelmiþ baþýna! Vay Abdi Aða! Ali Safa Bey o gavurun hakkýndan gelir
inþallah. Sen hiç küþüm çekme.
Köy yandý yanalý, Abdi Aða bir hoþ olmuþtu. Boyuna konuþuyor,
olayý, yangýný anlatýyordu. Ama önüne kim gelirse. Dinlesin, dinlemesin
habire anlatýyordu. Dinleyenler Abdi Aðaya acýyorlar, Ýnce Memedi

lanetliyorlardý. Kaymakamý, karakol komutaný, candarmasý, katibi, memuru,
kasabalýsý, köylüsü, herkes Abdi Aðayla hemdert...
Abdi Aða baþýndan geçeni öyle aðlayarak anlatýyordu ki, acýmamak
elde deðildi.
Kadýný karþýsýnda, kendini dinlemeye hazýr görünce, içinden ýlýk,
ýlýk, sevince benzer, neþeye benzer bir rahatlýk geçti. Abdi Aðanýn
yüzü, geceyi anlatmadan önce öyle bir hale, öyle bir periþan, öyle bir
acýklý hale geliyordu ki, konuþmasýna bile gerek kalmadan, olaný
biteni insan onun yüzünden okuyuveriyordu.
Kadýn:
Hepiciðimizin yüreði yandý. Kaymakamýn hanýmý dün bize geldiydi. Dedi ki,
Kaymakam küplere binmiþ... Ateþ saçýyormuþ. Onu, demiþ, mutlak yakalamak
gerek. Bir koca köy yakýlýr mý? Kaymakam Beyin hanýmý seni görmeyi de
arzuluyordu. Yangýndan kaçýp kurtulan adam nasýl adam acaba diyordu.
Hepiciðimizin yüreði yandý. Ali Safa Beyin þu Vayvay köyü iþi bitsin, onlara
gösterecek. Bir tek eþkýya koymayacak daðlarda. Hepiciðimizin yüreði yandý
Abdi Aðam sana.
Ali Safa Bey, evin o duvarýndan o duvarýna, gümüþlü kýrbacýný

parlak çizmelerine vura vura gidip geliyordu.
Abdi Aðanýn yüzü gerildi, dudaklarý titredi:
Aaah, diye baþladý. Aaah! Benim haným kýzým, þu benim baþýma gelenler.
Þu benim baþýma gelenler kul olanýn baþýna gelmemiþtir.
Aaah! Benim hatun kýzým. Güzel kýzým. Veli benim yiðenimdi. Fidan
gibi, dal boyluydu Velim. Hatçe onun niþanlýsýydý. Hatçeyi kaçýrmýþ
bu kafir. Varsýn kaçýrsýn. Bize ne. Ýki gönül bir olunca samanlýk seyran
olur. Benim Velime kýz mý yok? Elini sallasa ellisi. Ben beþ
köyün aðasýyým. Babam, dedem de aðasý. Yiðenimin niþanlýsýný kaçýrdý ama,
gelsin gene köyde otursun, dedim. Kalmasýn el aralýklarýnda. Benim
köylümün hepsi benim oðlum demektir. Besle kargayý da gözünü
oysun derlerdi. Ýnanmazdým. Merhametten maraz gelir, derlerdi,
inanmazdým. Nene gerek senin. Akýlsýzlýk bende. Kalsýn kaçtýðý yerde.
Sürüm sürüm sürünsün el içinde. Aldým yýlaný, can düþmanýmý getirdim köye.
Yiðenimin niþanlýsýný kaçýraný affettim de köye getirdim.
Sonra yiðenimi öldürdüler. Beni de yaraladýlar. Az daha ölüyordum.
Þu benim yaptýðým iyiliðe bakýn. Onun kötülüðüne...'
Kadýn:
Vay Abdi Aða, vay, dedi. Bu insanlara iyilik yapýlmaz. Bizim

Safa Bey hiç mi hiç kimseye iyilik yapmaz.
Abdi Aða:
Yapmamalý, iyilik yapmamalý imiþiz ama geçti. Beni vurduktan
sonra o nankör, o ekmek bilmez, o yediði sofraya býçak sokan, kaçtý
eþkýyalara karýþtý. Varsýn gitsin dedim Allah belasýný versin. Eþkýya mý
olur, kaçak mý, ne olursa olsun. Bir gün bir haber geldi ki beni
öldürmeye ahdetmiþ. Köye doðru çetesiyle geliyor. Yaa hatun kýzým, çetesiyle
geliyormuþ. Benim için diyormuþ ki, onun kanýný þerbet gibi içeceðim
diyormuþ. Bak benim ettiðim insaniyetliðe, bak onun yaptýðý
melunluða! Ne ister bilmem ki benim gibi ihtiyardan? Zaten ayaðýmýn biri
çukurda. Namazýnda, ibadetimdeyim. Ben ne karýþýrým dünya iþlerine. Baktým ki
köye gelecek o melun, beni öldürecek. O melundan her þey umulur. Kaçtým
köyden. Evimi, yurdumu yuvamý býraktým, kaçtým oradan. Aktozlu köyünden
Hüseyin Aða, bizim akraba olur, geldim onun evine sýðýndým. Keþke
sýðýnmasaymýþým. Yüzümden koca bir köy yandý kül oldu.
Kadýn:
Keþke, dedi, keþke bizim eve geleymiþsin. Bu iþler olmazdý.
Ne bilirim kýzým. Böyle yapacaðý o melunun aklýmdan bile geçmezdi.

Aklýmýn köþeciðinden. Keþkeee... Kýzýma deyim, koca köy yandý kül oldu.
Fakir fukara çýrýlçýplak açýklarda kaldý. O sersefil çocuklara adamýn yüreði
parça parça olur. Yiyecek ekmekleri yok. Giyecekleri yok. Aç kalacaklar bu
kýþ. Öküzleri, hayvanlarý da yandý çoðunun. Benim yüreðim, hiç kimseye deðil
de o sabi çocuklara yanýyor.
Yanýyor iþte. O çocuklarý, o fýkara köylüleri gördüm de kendi durumumu
unuttum. Topal Aliyi köye gönderdim. Bu fýkara yiyecek buðday getirsin,
diye. Bir yanýyor ki yüreðim, bu fýkaralara. Benim yüreðim hep fýkaralara
yanar. Yanar iþte! O gavur bizim köyü de yakar diye korkuyorum. Alýþtý bir
sefer. Yakar mý yakar. Yakar da kül bile eder. Kül bile... Kýzýma deyim,
yerimi haber almýþ benim o canavar, almýþ çetesini, baktým gece yarýsý bir
ses geldi. Beni istedi. O olduðunu hemen anladým. Zaten bir gece evvel
rüyasýný görmüþtüm. Bana ayan olmuþtu. Yüreðime týp etti. Hüseyin Aða, beni
vermedi dýþarý.
Verir mi? Bunun üstüne, o melun kapýyý ele aldý, ver etti kurþunu.
Hüseyin Aðaya, çoluk çocuðunu al dýþarý çýkar, dedi. Hüseyin Aða
alýp çocuklarýný dýþarý çýktý, gece yarýsý. Ne yapsýn fýkara! Benim teslim
olmamý söyledi. Olmadým. Ýçerden kendimi korudum. Bu sefer eve ateþ verdi.
Koca ev gür gür yanýyor. Kapýyý üç kiþi ele almýþ, kurþunluyorlar. Kapýdan
çýkamam. Baþka çýkacak delik de yok. Dumanýn, ateþin içinde dört dönüyorum.
Bir kere niyetlendim, kendimi dýþarý atayým, yok dedim sonra, onun elinden

gitmedense cayýr cayýr yanayým. Üstüme yalýmlar düþüyor. Kýrmýzý yalýmlar.
Duman sardý. Dört yanýmý... Kapýyý da göremiyorum gayri. Karanlýk bir duman
içinde kaldým. Boðuluyordum. Dört yanýmý bir cayýrtý aldý. Kendimi
oradan oraya atýyorum, oradan oraya. Kurtuluþ umudum kesildi. Baþýma yalým,
ateþ parçalarý yaðýyor da yaðýyor. Ölüm, dedim, ölüm. Çocuklarým dedim,
köylülerim dedim. Ben olmasam beþ köyün beþindeki köylüler de acýndan
ölürler. Fýkara köylülerim dedim. Sonracýðýma, kýzýma deyim, bir tarafým
tutuþtu. Baþým yandý. Can havliyle kendimi attým yere... Ben böyle can
telaþýnda dört dönerken ateþin içinde, kulaðýma, Abdi Aða, Abdi Aða! diye
bir ses geldi. Hüseyin Aðanýn büyük karýsýnýn sesi bu. Yangýnda beni arýyor.
Buradayým bacý, dedim. Gel, dedi, þu çinkolu yere. Sarayým seni þu
yorgana.
Beni yorgana iyice sardý. Yorgan kocaman bir yorgan. Ben de ne
kadarým zaten? Aldý koltuðunun altýna çýkardý dýþarý. O gavur da beni
þimdi çatýr çatýr yandý biliyor. Hëseyin Aðanýn büyük karýsý olmasaydý
çatýr çatýr yanardým. Cayýr cayýr... Görselerdi vururlardý zaten beni.
Akýl etmediler.
Kadýnýn gözleri yaþ ile dolmuþtu:
Ýyi ki akýl etmemiþler Aða, dedi, yoksa seni öldürürlermiþ o gavurlar.

Abdi Aðanýn da göz çukurlarýna yaþ dolmuþtu. Ha boþandý, ha
boþanacak.
Sonra da, dedi, Hüseyin Aðanýn evi yanýncaya kadar beklediler. Ev yandý
kül oldu. Bu sefer de köyde ne kadar ev varsa teker teker
dolaþýp ateþ verdiler. Hüseyin Aðanýn evi neyse ne. Onu benim için
yaktýnýz. Bir de Hüseyin Aða zengin. Evinin yerine birkaç gün içinde
bir ev dikiverir. Ya melunlar, ya dinsiz imansýzlar öteki
evlerden, fakir fýkaranýn evlerinden ne istersiniz? Bu kýþ önü; çýrýlçýplak,
evsiz barksýz korsunuz fýkaralarý? Yaktýnýz Hüseyin Aðanýn evini, savuþun
gidin bre Allahsýzlar: Fukara köylü size ne yaptý? Hiç kimseye deðil de þu
fakir fukaraya yanýyor yüreðim.
Kadýn:
Bu kýþ, dedi, fukaralar tiril tiril titreyecekler. Evsiz
barksýz. Yiyeceksiz de... Þu Vayvay köyü iþi bitsin, Ali Safa Bey bir tek
eþkýya koymayacak daðlarda. Tel üstüne tel çekecek Ankaraya... Ýsmet Paþaya...
Tel üstüne tel... Kara asker gelecek. Böyle candarma deðil...
Hepsini birem birem toplayýp asacaklar. Köy yakarlar mý? Bizim
halimizi hiç sorma Abdi Aða. Yýllar yýlý onlarý biz besleriz. Ali Safa
Beyin kazandýðýnýn hepsi eþkýyalarýn. Cephanelerine gider. Þu Vayvay iþi de
bitsin!

Ali Safa Bey dalgýn dalgýn daha gidip geliyordu. Karýsýnýn, þu
Vayvay iþi de bitsin, dediðini duydu. Birden ayýktý. Geldi kadýnýn
kolundan tuttu:
Ne diyordun Aðaya? Ne diyordun?
Abdi Aða:
Zarar yok Ali Safa Bey, biz yabancý deðiliz, dedi. Zarar yok.
Senin baban benim kardeþimden de ileriydi.
Kadýn:
Ya, diye suçlu suçlu söylendi, yabancý saysaydým Abdi Aðayý,
söyler miydim öyle þeyleri hiç?
Ali Safa Bey, pot kýrdýn, büyük bir hata iþledin dercesine kadýnýn
gözlerinin içine baktý:
Sen yürü odaya git, diye çýkýþtý. Bizim Aðayla gizli konuþacaklarýmýz
var.

Kadýn suçlu suçlu, piþman, kalktý baþka bir odaya gitti.
Ali Safa Bey gülümseyerek, Abdi Aðanýn yanýna oturdu. Elini dizine koydu:
Çok düþündüm Aða, dedi. Çok düþündüm. Bu Ýnce Memed,
öyle yenir yutulur gibi deðil. Korkmakta hakkýn var. Hükümetten,
köylüden korkmadan, bir koca köyü yakan adamdan korkulur. Bir
haftadýr, bütün daðlar candarmaya, adama kesti. Yok. Bulunmuyor.
Aktozlu köyünden tam elli kiþi peþinde. On beþ tane köyden seçilmiþ
iyi silah kullanan adam var peþinde. Bulamýyorlar. Bu adamdan korkulur.
Bu adamý ortadan kaldýrmak zor.
Abdi Aða renkten renge giriyor, bir kýzarýyor, bir bozarýyordu. Ali
Safa Beyin eline sarýldý:
Ne yaparsan yap da, bunun elinden beni kurtar. Yarýn gelir Çukurovada ne
kadar köy varsa yakar. Ne yaparsan yap.
Ali Safa Bey:
Zor olacak Abdi Aða, zor olacak, ama ne yapalým!
Abdi Aða:

Ne yaparsan yap!
Ali Safa Bey:
Bu adamýn çaresine bakmaya çalýþýrým. Ama senden bir isteðim
olacak...
Abdi Aða:
Ýsteðin baþým üstüne. Canýmý iste Ali Safa Bey. Canýmý iste kardeþliðimin
oðlu. Senin için vereyim, diye heyecanla ayaða kalktý.
Ali Safa Bey elinden tutup geri oturttu.
Saðol Aða, dedi. Bilirdim beni sevdiðini. Sakýn aklýna bu iþ
için senden karþýlýk istiyorum gelmesin. Sakýn ha! Gelecekse hiç söylemem.
Ben Ýnce Memedin icabýna bakacaðým. Sakýn aklýna bunun karþýlýðý olarak
gelmesin.
Abdi Aða gene ayný taþkýnlýk, ayný heyecanla:
Gelmez, gelmez, dedi. Vallahi gelmez. Benim sevgili kardeþliðimin oðlu,
Ali Safa Bey.

Ali Safa Bey bir zaman susup düþündükten sonra, baþýný kaldýrdý,
Abdi Aðanýn gözlerinin içine baktý:
Biliyorsun ki Aðam benim de baþýmda türlü türlü iþler var. Çok
þükür son yýllarda gailem azaldý. Azaldý azaldý ama, þu Vayvay köyü
arazisi davasý bana uyku uyutmuyor.
Abdi Aða ayný heyecanla:
Ben bilirim, dedi. Vayvay köyünün cümle arazisi senin babanýndý.
Baban eker biçerdi. O öldüðünde, sen mektepteydin. Vayvay
köylüleri geldiler yerleþtiler. Senin elindeki tapu, daha evvel ben
sana söylemedim mi, Vayvay köyünün arazisini tüm içine alýr. Bunu ben
de, bizim beþ köyün halký da, Aktozlu köyü de, herkes bilir. Sen onun
için hiç küþümlenme. Abdi Emmin o iþin üstesinden gelir. Tarla iþlerini
sen sana býrak. Altý ayda Vayvay tarlalarý senin olacak.
Ali Safa Bey:
Aða, dedi, sakýn ha, aklýna karþýlýk olarak istediðim, gelmesin.
Abdi Aða:

Yok, yok, diye baþýný salladý. Yok yok.
Ali Safa:
Tümünü sürgün ettim köyden, korkularýndan köye basamýyorlar. Hepsi Yüreðir
topraðýna kaçtý. Gene de vazgeçmiyorlar.
Abdi Aða:
Sen onu Abdi Aða Emmine býrak. Böyle iþler, benim iþim. Bak
nasýl gelirim üstesinden!
Ali Safa Bey:
Bir hafta sonra cephane geliyor Suriyeden.
Abdi Aða:
Gelince?
Ali Safa Bey:

Kalaycý çetesine havale edeceðim onu.
Abdi Aða:
Abdi senin gözlerine kurban oðul, dedi, kalktý.
Ali Safa Bey misafir kalmasýný istedi. Fakat Abdi Aða bu sýralar
onda misafir kalmayý matluba muvafýk görmedi: Hatta:
Bugünlerde el içinde birbirimizle konuþmayalým bile, dedi. Ne
olur, ne olmaz.
16
O gece sabaha kadar, durmadan, koþarcasýna yürüdüler. Tan yeri
ýþýrken soluk soluða Akçaçamýn kayalýklarýný tuttular. Yol boyunca
hiç konuþmamýþlardý. Bir tek sözcük bile. Akçaçamýn kayalýklarýna
çýktýklarýnda, bir taþýn üstüne oturup, doðan güne karþý bir duman
içinde kalmýþ Çukurovanýn düzüne baktýlar. Duman usul usul açýlarak,
köyler, yollar, tepeler, parlayan kývrým kývrým ýrmak, çaylar göründü.
Kuþluða doðru, ovada azýcýk bir sis, bir buðu kalmadý. Ova pýrýl
pýrýl, her aðacý, her taþýyla önlerine serildi. Tarlalar, ekilmiþ

ekilmemiþ, renk renk, kara, kýrmýzý, boz topraklar yanlarýndaymýþ gibi
açýldý.
Cabbar:
Baksana Memed, diye sessizliði ilk olarak bozdu. Dün akþam
iþte oradaydýk.
Memed, baþýný ona doðru döndürmeden:
Oradaydýk.
Cabbar, Memedin bu durgunluðuna ne diyeceðini þaþýrdý. Sustu.
Ama, nedense hep konuþmak istiyordu. Ýçinden bir þeyler dürtüyordu
onu.
Anavananýn dibine bak! Ahacýk þurasý, þu kapkara görünen yer,
bük. Þurasý, üstünde bir þeyler uçuþuyor gibi duran yer de, Aðcasazýn
bataklýðý... Aktozlu köyünün daha dumaný tütüyor. Oylum oylum tütüyor.
Ta göðe yükseliyor. Gördün mü?
Memed, boynunu büktü:

Görüyorum, diye bezgin bezgin karþýlýk verdi.
Cabbar çabuk çabuk heyecanla sordu:
Ne düþünüyorsun Memed? dedi. Çok efkarlýsýn.
Memed:
Yandý mola o gavur? O azýlý? Onu düþünüyorum. Bir de Aktozlu köyünün
fukarasýna kadirlik oldu. Ne yapayým, diye düþünüyorum.
Cabbar:
Düþünme, dedi. Olan oldu bir kere.
Memed:
Olan oldu.
Cabbar:
Sarý Ümmete kadar gidelim. Bu gece orada kalalým. Yarýn daðlara
çekiliriz.

Memed, gözleri parlayarak:
Bir de ne düþündüm biliyor musun Cabbar?
Cabbar:
Yok.
Memed:
Varacaðým Dikenli düzüne. Beþ köyün yaþlýlarýný toplayacaðým
baþýma. Diyeceðim ki, Abdi Aða yok artýk. Elinizdeki öküzler sizindir.
Ortakçýlýk, mortakçýlýk yok. Tarlalar da sizindir. Ekin ekebildiðiniz
kadar. Ben daðda oldukça, bu böyle sürüp gidecek. Vurulursam baþýnýzýn
çaresine bakarsýnýz. Sonra köylüyü baþýma toplayýp, çakýrdikenliði
yaktýracaðým. Çakýrdikenliði yakmadan kimse çift koþmayacak.
Cabbar, gözleri yaþararak:
Ýþte bu iyi, dedi. Aðasýz köy! Herkesin kazandýðý, herkesin olacak.
Memed:

Herkesin kazandýðý... diye gülümsedi.
Cabbar:
Elimizde silah, topraklarý bekleriz.
Memed:
Bir þey daha yapmalýyýz.
Cabbar:
Ne yapmalýyýz? diye meralda, heyecanla sordu. Ne yapmalýyýz?
Memed:
Bilmiyorum kardaþ ya, dedi. Mutlaka bir þey yapmalýyýz.
Cabbar:
Ne yapmalýyýz?

Memed:
Þu Aktozlu köyünün fakir fukarasýna kadirlik oldu. Mutlak bir
þeyler yapmalýyýz. Bizim yüzümüzden evleri yandý.
Cabbar:
Kadirlik oldu ama, ne yapmalýyýz?
Memed:
Ne yapmalýyýz?
Cabbar, gerinerek ayaða kalktý. Uzun bacaklarý, geniþ omuzlarý
çelik tel gibi gerildi. Memed de gerinerek kalktý. Yüzü iyice yanmýþtý.
Derisi kemiklerine yapýþmýþ denecek kadar zayýflamýþtý. Yüzünde hiç
bir yorgunluk izi gözükmüyordu. Yürüyüþünde, konuþmasýnda, her
hareketinde bir saðlamlýk, bir temkin, bir atiklik belli
oluyordu. Eþkýya olduðundan beri çok deðiþmiþti.
Ayaða kalkýnca, kafasýnda, o sarý parýltý güneþten þavkýdý, çoðaldý,
büyüdü.

Cabbar, dedi, dudaklarýný tatlý tatlý yaladý. Herkesin kazancý
kendinin olacak. Bekçisi de biz. Herkesin topraðý olacak.
Cabbar:
Bekçisi de biz. Herkesin topraðý olacak!
Kayanýn doðu yanýna inip, Memed önde, Cabbar arkada keçi yoluna
düzüldüler.
Cabbar:
Belki de candarmalar ardýmýzdadýr.
Memed:
Ardýmýzdadýrlar. Onun için ormanlýða gireceðiz.
Cabbar:
Ýyi olur.
Memed:

Þu tarla meselesi aklýma geldi geleli, hiç ölmek istemiyorum.
Cabbar:
Ölmek mi? diye sordu. Sesinde bir ürperti vardý.
Memed:
Ölmek, dedi. Recep Çavuþ gözünün önüne geldi. Þu Recep
Çavuþ, diye sözünü sürdürdü. Onun ne türlü bir adam olduðunu
bir türlü anlamadým gitti. Ölürken bile bize iyilik yapmak istedi.
Köyün yandýðýna da seviniyordu. Bu adama bir türlü aklým ermedi.
Hem herkesi seviyordu. Hem de herkese düþmandý. Köy yandý, sevindi.
Köye iyilik yapsak gene sevinirdi gibime geliyor.
Cabbarýn burnu havadaydý. Havayý kokluyordu. Çam aðaçlarýný
kokluyordu. Aðzýnda bir çam çöpü vardý. Geveleyip duruyordu.
Bana da öyle geliyor, dedi.
Memed:
Yüreðim yerinden kopacak gibi. Bir hoþum. Baþým dönüyor. Sevineyim mi,

aðlayayým mý bilemiyorum. Arada kaldým. Þu toprak meselesi... Köylü buna ne
der, kim bilir!
Cabbar:
Kim bilir! dedi.
Usuldan esen yel, pýnar kokularý, yarpuz kokularý getiriyordu.
Ümmetin evinin üst baþýna, ormandan, kayalýklardan yürüyerek
geldiklerinde gün aþýyordu.
Memed:
Gün batsýn da öyle gidelim, Sarý Ümmete.
Cabbar:
Öyle gidelim.
Oturdular. Derin derin soluk aldýlar. Tere batmýþlardý.
Gün battý, ortalýk karardý. Duman içinde kalmýþ Çukurovanýn
üstüne kara bir perde indi. Gökyüzü yýldýzlarla örtülüydü. Yýldýzlar
döþenmiþ gibi üst üsteydiler. Doðudaki bir yýldýz kümesi kývýlcýmlanýr

gibiydi. Arada bir, bir yýldýz akýyordu. Yýldýzlar akýp, karþý daðýn ardýna
gidiyorlardý çoðunluk...
Kalktýlar, Sarý Ümmetin evine geldiler.
Memed, usul bir sesle:
Ümmet kardaþ, hiþt! Ümmet kardaþ.
Ýçerden uzun süre ses gelmedi. Sonra kapý açýldý Ümmet dýþarý
çýktý. Karanlýktakilerin Memedle Cabbar olduðunu anladý, þaþýrdý,
korktu. Bir þey söyleyemedi. Aðzýnda uzun zaman bir þeyler geveleyip
durdu.
Memed:
Merhaba Ümmet kardaþ, ne var, ne yok? diye hatýr sordu.
Ümmet:
Susss! dedi.
Memed iþi anladý.

Ümmet kulaðýna eðildi.
Düþün arkama, dedi. Düþün arkama da sizi daða götüreyim.
Burasý dolu.
Cabbar:
Acýmýzdan öldük Ümmet, dedi.
Ümmet:
Az durun öyleyse, dedi. Ýçeriye girdi. Bir on dakika kaldýktan
sonra geri çýktý:
Haydi yürüyün, gidelim.
Ümmetin arkasýndan yürüdüler. Daðýn doruðuna doðru kayalýklardan sekerek,
ormanýn aðaçlarýný yordamlayarak, bir, bir buçuk saat yürüdüler.
Ümmet bir aðaçlýkta soluk soluða durdu:
Bre ocaðýnýz bata, diye baþladý. Bu olacak iþ mi hiç? Koca bir
Çukurova köyünü yakmýþsýnýz! Böyle iþ olur mu hiç? Buna Gizik

Duran bile cesaret edemezdi. Nasýl yaptýnýz?
Cabbar:
Ne var, ne yok, sen onu söyle hele Ümmet?
Ümmet bir açýklýkta soluk soluða durdu.
Hiç! Ne olsun,dedi. Dokuz on köyün silahlýsý, belki bin kiþi
var. Bir bölük de candarma, iki günden beri daðý taþý sarmýþlar, sýçanýn
deliðine bile bakýyorlar sizi bulmak için. Bir ele geçerseniz
bugünlerde bir parçanýz bile bulunmaz. Sizi un gibi ufalarlar. Bir
koskoca Çukurova köyü!... Görülmüþ iþ mi bu? Haydi diyelim köyü yaktýnýz
yakmaya...'
Ümmet burada sustu.
Memed:
Yaktýk yakmaya?... diye sesi boðularak sordu.
Ümmet gene sustu.

Memed, gene sordu:
Yaktýk yakmaya?...
Ümmet:
Hiiç, dedi. Yaktýnýz yakmaya...
Memed:
Yaktýk yakmaya?...
Ümmet iþin özünü kesin öðrenemediði için, lafý deðiþtirmeyi
daha uygun buldu:
Yaktýnýz yakmaya... dedi, durdu. Bir yalan uyduramýyordu.
Birden kafasýnda þimþek gibi çaktý: Bari o dinsizi öldürebildiniz
mi?
Cabbar:
Hüseyin Aðanýn eviyle birlikte, o cayýr cayýr yandý.

Ümmet:
Þurada maðara gibi bir kovuk var. Buraya kimse gelmez. Takipçiler
çekilinceye kadar kalacaksýnýz. Buradan kýpýrdamayýn. Topal
Aliyi sorarsanýz, o Deðirmenolukta. Yarýn size yemek getiririm.
Buradan çýkayým demeyin.
Çukurun baþýna geldi:
Ýþte burasý, dedi. Girin içeri. Eðer takipçiler sizi bulurlarsa,
aþaðý yana, yani Çukurovadan yana kaçayým demeyin. Öldüðünüz
gündür. Doruða doðru çekilin. Doruðu aþýnca, etekte Keþiþ Çayýna
yetiþirsiniz. Allahaýsmarladýk.
Ümmet gittikten sonra onlar da, kovuðun aðzýna oturup, yemeklerini
çabuk çabuk yediler.
Cabbar:
Ben kovuða girip uyuyacaðým, dedi. Eðer dayanamayacak
kadar uykun gelirse, beni uyandýr.
Memed karþýlýk vermedi.

Memedin kafasýnda sarý ýþýltý akýyor babam akýyordu. Sarý pýrýltý,
yalp yalp eden ýþýltýlý kývrým kývrým bir ýrmak gibi Memedin kafasýnda
mutlu bir çaðýltýyla dolanýyordu.
Herkesin topraðý herkesindir. Abdi Aða ölse de ölmese de herkesindir.
Çakýrdikenliði bir ateþ almýþtýr. Ateþler, çakýrdikenlikte son
hýzla koþuyorlardý. Ateþler, yüksek yerden akan suyun hýzýyla, çakýrdikenliðin
düzüne akýyor... Kasýrga, bir top ateþi önüne katmýþ, gecenin
karanlýðýnda, düzlüðü dolanýyor. Dikenli düzünde on, on beþ gün, bir
ay, bu ateþ kümesi habire dolanýr. Sonra bir gün, bakýyorsun ki, ateþ
sönmüþ, bütün Dikenli düzü kömür karasýna kesmiþtir.
Dikenli düzünden türküler geliyor. Her bucaktan bir oynak
türkü geliyor. Çiftçiler çiftleri koþmuþlar, bacaklarýný ne çakýrdikeni
dalýyor, ne bir þey... Rahat...
Mutlak Deðirmenoluk köyünde düðün olacaktýr. Büyük bir bayram. Durmuþ Ali,
o töm töm haliyle, bir bacaðýný ta baþýnýn üstüne kadar kaldýrýp tek ayaðýyla
bir acayip oyun oynayacaktýr, alem gülecektir. Recep Çavuþ duysaydý bu iþi
sevinirdi. Ne çare ki, þimdi Anavarzanýn bükünde yatýyor.
Derken Memedin içine korkuya benzer bir þeyler girdi. Binden

fazla köylü! Bu inanýlmaz bir iþtir. Binden fazla silahlý köylünün ne iþi
var bu daðlarda? Bu görülmüþ iþ deðil. Bir köy yanmýþ. Yanmýþsa onlarýn
neyine gerek? Bir bölük de candarma! Aldýrma. Olursa olsun.
Yüreðindeki korku silindi, geçti gitti. Þimdi öyle hissediyor ki,
bin beþ yüz olsun, iki bin olsun. Olsun oðlu olsun. Korku yok. Üzerinde de
üç yüzden fazla kurþun var. Hiçbirisini boþa salmayacaðýndan, yaþamakta
olduðundan emin olduðu kadar emin.
Sabaha kadar az çok bunlarý düþündü. Hatçe de hiç aklýndan çýkmýyordu.
Onu da düþündü. Mapusaneyi düþündü. Yüreði burkuldu.
Bu kadar felaketin bir arada, bir insanýn baþýna nasýl gelebileceðine
þaþtý. Çok az küfrederdi. Hýþýmla küfretti.
Cabbar uyandýðýnda gün kuþluktu. Gözleri güneþte kamaþarak:
Beni neden uyandýrmadýn Memed? diye sordu.
Uykum gelmedi.
Cabbar:
Bir lokma ekmek yiyelim. Sen de uyu.

Memed:
Olur.
Cabbar çýkýný getirdi açtý. Peynirle taze soðan vardý. Peynirle taze
soðaný yufkaya sarýp, dürüm yaptýlar. Aðýr aðýr yemeye baþladýlar. Yemeklerini
yedikten sonra, karþýki kayanýn altýndan bir su akýyordu, ona varýp, aðzý
aþaðý, yere serilircesine yatýp içtiler.
Memed:
Þuraya, güneþe yatayým, dedi.
Cabbar:
Yat.
Memed, baþýný kor komaz gitti. Bir çocuk gibi. Yüzü bir çocuk
masumiyetiyle rahattý. Gün gelip tepeye dikilince uyandý.
Terlemiþti. Gerindi. Kayanýn dibinden kaynayan suda yüzünü yýkadý. Açýldý.
Cabbar:

Bu Ümmet, bize bir iþ etmesin?
Memed:
Bir iþ etmesin?
Cabbar:
Kim bilir?
Memed:
Edemez, edemez ama, biz buradan gidelim. Deðirmenoluðu tutalým.
Cabbar:
Pusuya düþersek?...
Memed:
Eþkýya pusuya düþmez. Eþkýya pusuya düþürür.
Cabbar:

Ümmeti bekleyelim.
Memed:
Bekleyelim. Haber vermeden olmaz.
Bir saat sonraydý ki aþaðýda, çalýlýklarýn arasýndan bir çýtýrdý duydular.
Kendilerini kayalarýn ardýna attýlar. Ses gittikçe büyüyordu. Çýtýrtý
yaklaþtý. Çamýn arkasýndan Ümmet çýktý. Onlarý tam siper görünce gülümsedi.
Memed de gülümsedi.
Ümmet:
Umudu kestiler, dedi. Dönüyorlar! Ben de onlara dün Anavarzanýn
düzünde vukuat çýkaran eþkýya, bugün Akarcanýn daðýný tutamaz dedim.
Cabbar:
Ýyi söylemiþsin Ümmet kardaþ, dedi.
Ümmet Ýnce Memedin elinden tuttu:

Seni, dedi, caným kadar sevdim kardaþ. Ýyi yaptýn. Senin yoluna çoluðum
çocuðum, karým, hepsi kurban.
Cabbar:
Yaktýk. Cayýr cayýr yaktýk, diye övündü.
Ümmet buna karþýlýk, hiçbir þey söylemedi.
Memed:
Ümmet kardaþ, herkesin ektiði toprak, herkesin olursa nasýl
olur? diye sordu.
Ümmet:
Çok iyi olur, dedi.
Memed:
Herkesin çift sürdüðü öküz, kendisinin olursa nasýl olur?
Ümmet:

Ondan iyi þey dünyada bulunmaz.
Memed:
Çakýrdikenliði iyice yaktýktan sonra çift koþulursa nasýl olur
Ümmet kardaþ?
Ümmet:
çok iyi...
Ümmetin getirdiði ekmek çýkýnýný Cabbar elinden aldý, beline
baðladý.
Saðlýcakla kal Ümmet, dediler.
Ümmet:
Baþýnýz daralýrsa bana gelin. Sizi kardaþým gibi korurum. Seni
çok sevdim Memed, dedi.
Memed:

Saðol.
Önde yürüyen Memed durdu. Cabbar da onun yanýna gelince
durdu. Memed, sol eliyle Cabbarýn silahý tutan elini sýktý. Göz göze
geldi. Durup, öylecene bakýþtýlar.
Memed:
Kardaþ, dedi, bir seviniyorum, bir seviniyorum ki þu iþe...'
Cabbar:
Ben de...
17
Karadut köyü Ceyhan ýrmaðýnýn kýyýsýna düþer. Ceyhan ýrmaðý
Karadut köyünün önünde ovaya yayýlýr, geniþler, bir göl gibi büyür,
durgun görünür. Buralarda, Ceyhan ýrmaðý on yýlda, on beþ yýlda
yatak deðiþtirir, saða sola yalpa vurur. Gittiði yerlerde bolca mil
býrakýr. O yüzdendir ki buralar, Çukurovanýn öteki yerlerinden daha
verimlidir. Topraðýna paha biçilmez.

Ali Safa Beyin son ele geçitdiði çiftlik, Karadutla sýnýr sýnýradýr.
Çiftliðin topraklarýnýn yarýdan çoðu Ermenilerden kalmadýr. Gerisi
de Karadut köylülerinden zorla, hileyle alýnmadýr. Karadut köylüleriyle
Ali Safa Bey arasýndaki anlaþmazlýk yýllardýr sürer gider.
Birbirlerinin izlerine kurþun sýkarlar. Ali Safa Beyin verimli Karadut
topraklarýna musallat oluþu, hileyle epey topraðý da ele geçiriþi uzun bir
hikaye, daha doðrusu bir maceradýr. Bu iþ, Ali Safa Beyin hilekarlýðýnýn,
ihtirasýnýn ölçüsüz, engel tanýmaz olduðunu gösterir. Bir avuç
toprak için Ali Safa Beyin nelere kadir olduðunu da anlamýþ oluruz.
Sarý Bekir Karadut köyündendi. Köyün tek okuryazar adamýydý
da. Kasaba mektebinde okuduðu sýralar, zekasýyla ün salmýþtý. Yürekliydi,
ataktý, doðruydu. Aðzýndan yalan namýna yalan çýkmamýþtý.
Uzun boylu, sýrým gibiydi. Güleç yüzlü, çocuk gibi saf, temizdi.
Bekir, Ali Safa Beyin karþýsýna dikilen bir engeldi. O olmamýþ
olsaydý Ali Safa Bey Karadut köyünün tarlasýnýn tümünü çiftliðine
katabilirdi. Önüne dað gibi dikildi. Kendi tarlasýný, köylüsünün tarlasýný
savundu. Öteki köylülere hiç benzemiyordu. Köylüler onu çok seviyorlar,
dediðinden çýkmýyorlardý. Uzun yýllar, Ali Safa Bey ona hiçbir
kötülükte bulunamadý. Köylülerle arasýndaki davalar sürüp gidiyordu.
Köylü bir türlü alt olmuyordu. Vakta ki... Evet vakta ki...

Çetebaþý Kalaycý Osman, onun amcasý oðlu olurdu. Ýþe yaramazýn,
serserinin biriydi. Üstelik de Ali Safa Beyin itiydi. Köyde
ne olur, ne biterse Ali Safa Beye ulaþtýrýyordu. Köylü onu hiç sevmiyordu.
Zaten çok çok da köyde kalmýyordu Kalaycý. Kalaycýlýðý da terk eylemiþ,
Ali Safa Beyin çiftliðine yanaþmýþtý. Köylünün hayvanlarýný çalýyor,
ekinlerine ateþ veriyor, her türlü namussuzluðu yapýyordu. Köylünün burasýna
gelmiþti ama, ne yapsýnlar, bir yanda Bekir Efendinin hatýrý, bir yanda Ali
Safa Beyin korkusu... Bir yanda da ite bulaþma sakýncasý vardý.
Bekir Efendinin düðünü oluyordu. Davullar, zurnalar veryansýn
ediyordu. Köy dönüyordu. Bütün köy halay çekiyor, türkü söylüyordu.
Köydeki her ev, bir düðün eviydi. Bekir Efendisi evleniyordu köyün.
Düðünün son gecesiydi. Düðün evinin önünde üç el silah atýldý.
Ortalýk karýþtý. Bekir Efendi vurulmuþtu. Kalaycý vurmuþtu. Gelini,
eli kýnalý kaldý. Kalaycý da karanlýða karýþýp soluðu daðlarda aldý.
Kalaycýnýn Sarý Bekir Efendiyi vurmasýnýn türlü sebepleri üstünde duruldu.
Ne olursa olsun, durup dururken, Kalaycýnýn Bekir Efendiyi tam düðün gecesi
vurmasý þaþýlacak bir iþti. Bunu hiç kimse beklemiyordu. Köylüler hep bir
aðýzdan:
Körolasý, Bekir Efendi gibi adama kýyýlýr mý? diyorlardý. Körolasý...

Türlü sebepler sayýp döküyorlardý. Kimisi, Ali Safa Bey teþvik
etti, para verdi, vurdurdu Bekir Efendiyi, diyordu. Kimisi,
kýzý seviyordu. Bekir Efendiyle evlenmesini götüremedi de ondan, diyordu.
Kimisi, serserinin biridir, aklý öyle esmiþtir, çekmiþtir
silahýný vuruvermiþtir, sýrf Kalaycý, Bekir Efendiyi vurdu desinler diye,
diyordu.
Kimisi de, bunlar Kalaycý Osmaný yakýndan tanýyanlar, çocukluklarýndan
beri Kalaycý Osman, Bekir Efendiyi çekemiyordu. Kalaycýnýn
Ali Safa Beye yardým etmesi bile Bekir Efendinin köylüyü tutmasý yüzündendi...
Bekiri bir türlü çekememiþti. Evlenmesi, köylünün de Bekiri bu kadar
sevmesi, bu iþi ona yaptýrdý, diyorlardý. Her neyse, gerçekten Kalaycýnýn
Bekir Efendiyi vurmasý için hiçbir sebep yoktu. Yukardaki düþüncelerin hepsi
birden Kalaycý için doðru olabilirdi. Kalaycýnýn týynetinde sayýlanlarýn hepsi de

vardý.
Bundan sonradýr ki Kalaycý, Ali Safa Beyin elinde bir korku, yýldýrma
silahý kesildi. Daðda ne kadar ipten kazýktan kurtulmuþ varsa
baþýna topladý. Bir bela, bir afet gibi, Çukurovadaki Ali Safa Beye
karþý gelen fýkaralarýn baþýna çullandý. Ali Safa Beyin hasýmlarýnýn iflahýný
kuruttu.
Her þeye karþýn, Ali Safa, Bekir Efendi vurulduktan sonra bile
Karadut köyünden bir karýþ toprak alamadý. Kalaycý köye gelemiyordu. Eþkýya

deðil, her yaný ateþ olsa, Karadut köylüsü adam yerine koymuyordu Kalaycýyý.
Çekinmiyordu ondan.
Günlerden beri Çukurova çalkalanýyordu. Ýnce Memed adý, dilden dile
dolaþýyordu. Köy yakan, ocaklar söndüren Ýnce Memed! Ýnce Memed, Aktozlu köyü
yandýktan sonra dillere destan olmuþtu. Aktozlu köyünü görmeye gelenin hesabý
yoktu. Aktozlunun kadýnlarý, çocuklarý birbirlerine, onlarý görmeye gelen
yöre köylülerine Ýnce Memedi anlatýyorlardý. Dev gibi bir adamdý. Bir
kocaman çam kütüðünü ateþleyip eline almýþ evden eve yakarak dolaþýyordu.
Köyün içinde yel gibi dolanýyordu. Yaktýðý evlerden birisi sönecek olsa,
yetiþip ateþi basýyordu. Bir görseydiniz Ýnce Memedi! Gecenin karanlýðýnda
gözlerinden ýþýklar saçýyordu. Boyu, bir kavak gibi uzuyor, bir
kýsalýyordu. Kurþun da geçmiyordu ona. Önüne gelen kurþun sýkýyor kar

ettiremiyordu.
Baþka baþka köylerde, baþka baþka biçimlerde, baþka baþka yorumlarla Ýnce
Memed üstüne hikayeler anlatýlýyor babam anlatýltyordu.
Ali Safa Bey, Muallimin Baðýnda, her zamanki buluþtuklarý maðarada
buluþup, Kalaycýya, Ýnce Memedi ortadan kaldýrma önerisini
yapýnca, Kalaycý buna çok sevindi. Ama sevincini belli etmedi:
Bu iþ zor iþ Ali Safa Bey, dedi. Zor iþ. Böyle bir adamla baþa

çýkýlmaz.
Ali Safa Bey:
Çukurovada Ýnce Memed adý dillere destan. Vuracaksan böylesini vur da
namýn dünyayý alsýn. Fýrsat bu fýrsat! Ýnce Memedi de ortadan kaldýrýrsan
gayri Çukurova bizim demektir.
Kalaycý:
Zor, dedi.
Ali Safa:
Korkma, diye omzuna vurdu. Epey de ötekinden çýkacak.
Kalaycý:
Zor ama, bir bakalým. Belki bir yolunu buluruz.
Ali Safa Bey:
Bulmalýsýn mutlak. O ne kadar cesur olsa da daha yenidir. Daðlarýn

huyunu bilmez: Bir tuzaða düþürürsün, tamam.
Kalaycý:
Bakalým, dedi.
Ali Safa Beyden ayrýlýp arkadaþlarýna gelince:
Ýþ çýktý, dedi. Epey de yolu var. Kolay da...
Arkadaþlarý Kalaycýnýn gözlerine baktýlar.
Kalaycý:
Ýnce Memed derler biri türedi ya, hani Aktozlu köyünü yakan.
Onu ortadan kaldýracaðýz. Yolu açýk. Ne kadar istersen o kadar.
Ýnce Memedi vurmak Kalaycý çetesi için ekmek yemek, su içmek
kadar kolaydý.
Daða çýktý çýkalý Kalaycýnýn ortadan kaldýrdýðý çete üçü buluyordu. Sarý
Bekir Efendi de içinde, vurduðu adamlarýn sayýsýnýn kýrký geçtiði
söyleniyordu.

Kalaycý Osman kýsaboylu, yeþil, yýlan yeþili gibi, yahut da çakýra
çalan, bir tuhaf soðuk, ölüm gibi donuk gözlü birisiydi. Seyrek sakallarý
kirpi oku gibi dik dik, sarý yüzüne çakýlmýþtý. Geniþ omuzlarýna
bakarak, boynu inceydi. Bir de bütün boynu ateþte kýzartýlmýþ gibi
kýpkýrmýzýydý. Cepleri sýrma iþlemeli mavi þalvar giyiyordu. Saðlý sollu
bütün bedeni fiþeklerle donatýlmýþtý. Bacaklarýnda bile fiþeklik baðlýydý.
Fiþeklikler de iþlemeliydi. Ta uzaktan par par ediyordu. Saðlý
sollu bir sürü sapý sedef tabancalar, kamalar, hançerler... Göðsünde de bir
dürbünü vardý. Aynalý dürbün. Baþýndaki mor fesinin altýnda sarý kakülleri
iki kaþýn arasýna dökülüyordu.
Atýlgan deðildi, cesur da deðildi. Hilekardý. Çarpýþtýðý, takip ettiði
hiçbir insanla yüz yüze çarpýþmamýþ her zaman arkadan vurmuþtu.
Onun yaptýðý hilekarlýk, kurduðu tuzak akla hayale gelmezdi. Ali Safa
Beyin aleti gibi görünüyordu. Gerçekten aletiydi. Bir bakýma da Ali
Safa Bey ona aletlik ediyordu. Þimdiye kadar candarmayla ancak
bir iki kere karþýlaþmýþtý. Candarma, onun takibine çýktý mýydý, Ali Safa
Beyin kurduðu haberci aðý derhal Kalaycýya yetiþiyordu. Kalaycý kýþlarý
da Ali Safa Beyin evinde, kendisi için yaptýrdýðý özel odada mükellef bir
hayat sürüyordu. Yalnýz odada sýkýldýðý zamanlar, daða çýkýyor,
çetesinin baþýna geçiyordu. Çete de çok rahattý. Kar bastýrdýðý zaman
sarp bir dað köyüne yerleþiyorlar, gelsin kuzu, gitsin kuzu keyif

sürüyorlardý. Bunca serbestlik, bunca rahat hep Ali Safa Beyin
yüzündendi. Bu yüzdendir ki Ali Safa Bey, öl desin ölürlerdi.
Kalaycý sordu:
Ýçinizde Ýnce Memedi tanýyan var mý?
Horali belini bir aðaca dayayýp gözlerini yummuþtu. Doðruldu:
Ben iyi tanýrým, Aða, dedi. Deli Durdu çetesinde beraberdik.
Kalaycý:
Yanýma gel öyleyse Horali! diye çaðýrdý.
Horali kalktý geldi. Kalaycý onu iki omzundan tutup salladý:
De bakalým, nasýl adamdýr, bu Ýnce Memed?
Horali yutkundu, dudaklarýný siler gibi yaptý:
Þöyle bakarsan hiçbir þeye benzetemezsin. Kýsacýk, incecik, koca
kafalý, büyük gözlü, yirmi yaþýnda gösteren, hep düþünceli duran bir

çocuktur. Onun kurþun attýðýný görmeyen, bir çatýþmada yanýnda bulunmayan
kim olduðunu anlayamaz. Bir niþan atar ki, meteliði vurur.
Çeteye geldiði gün -Deli Durduyu bilirsin, ne kadar iyi kurþun attýðýný
da bilirsin- Ýnce Memed, ondan iyi attýydý. Þimdi artýk iðnenin
deliðinden geçiriyordur. Çok atiktir. Yörük çadýrý kavgasýnda istese
Deli Durduyu, hepimizi vururdu. Vurmadý. O böyle adam olmasaydý, Deli Durdu
onun hakaretinin altýnda kalýr mýydý? Deli Durdu korkuyordu ondan...
Kalaycý:
Amma da övdün Horali, övdün ha övdün. Seni övücü baþý mý
tuttu Ýnce Memed?
Horali:
Yok, dedi. Anlat, dedin Ýnce Memedi, ben de bildiðimi gördüðümü
anlattým. Ýþte böyle bir adam Ýnce Memed.
Kalaycý topraða oturdu. Baþýný iki eli arasýna aldý, düþünmeye
baþladý.
Bir saat mi, iki saat mi ne geçti, Horaliyi yeniden çaðýrdý.

Beni iyi dinle Horali, dedi. Ýnce Memed sana güvenir mi?
Horali:
Güvenmez.
Kalaycý:
Niye?
Deli Durduya karþý koyduðunda, ben Deli Durdudan taraf çýktým.
Bundan ne çýkar?
Güvenmez. Zaten o hiç kimseye, babasýna bile güvenmez. Yanýndaki Cabbara
bile güvenmez.
Kalaycý:
De sende, dedi, dünkü eþkýyayý baþýmýza Gizik Duran ettin.
Horali:

Bilirim onu.
Kalaycý:
Bilmez ol, diye çýkýþtý.
Sinirlendiði zaman burnunu karýþtýrýr, burnundaki kýllarý çekerdi.
Gene öyle yapýyordu.
Sen demek istiyorsun ki, Ýnce Memed ne tuzaða düþer, ne vurulur?
Horali:
Öyle demek istemedim. Tuzaða düþmez adam olmaz. Ne de olsa
Ýnce Memed, daha acemidir. Tuzaðýn biçimine bakar.
Kalaycý:
Sana güvenirim Horali, dedi. Sen her iþin üstesinden gelirsin.
Senin gibi de tecrübeli eþkýya kalmadý daðlarda. Bunu sana havale
edeceðim.

Horali:
Et ama Aða, onlar iki kiþi.
Kalaycý:
Öteki kim? diye sordu.
Uzun Cabbar.
Kalaycý:
Allah için Uzun Cabbar, temiz çocuk. Babayiðit çocuk.
Horali:
Ne gelir elden? O da onunla gidecek.
Kalaycý:
Gitsin, dedi.
Sonra birden:

Bana bak Horali kardaþ, dedi, onun bulunduðu yeri buluruz.
Sen gidersin onu bizim çeteye davet edersin. Bu olmazsa baþka bir
çaresine bakarýz.
Horali:
Belki davete gelir de bu iþi kolayca hallederiz. Belki gelir.
Tuzaðý muzaðý akýl etmez o.
Kalaycý:
Tamam mý?
Horali:
Tamam.
Kalaycý:
Yerini çabuk bulabilir miyiz ola? Belli bir yeri var mý?
Horali:

Daha yeni fýkaracýk, diye gülümsedi. Nereden yeri olsun! Ama
bulmasý kolay. Ben onu bulurum.
18
Günlerdir kaça saklana, aç yol yürümüþlerdi. Ormanlýklý, kayalýklý
daðlar aþmýþlardý. Yorgunluktan ölüyorlardý. Ýkisi de sýrtlarýndaki
cephane yükünün altýnda iki büklümdü. Elleri de titriyordu. Üþümüþ
gibi.
Karanlýk, kapkara çökmüþtü. Yýldýzlar seyrekti. Ýpileþiyordu. Yýldýzlar
sabaha karþý üþürler. Sabah yaklaþýyordu.
Gürültü birdenbire patlayýnca Cabbar irkildi:
Ne o? diye þaþkýnlýkla sordu.
Memed:
Suyun gözü, dedi. Hani ilk geldiðimizde...
Cabbar:

Bildim, diye karþýlýk verdi. Öyleyse azýcýk oturalým baþýnda.
Memed:
Olmaz.
Bütün yorulmasýna, bitmesine bakmayarak birazcýk olsun bir
yerde durmuyor, habire yol alýyordu.
Soluk soluða:
Ne var yani Cabbar kardaþ dedi, iþte geldik. Bir nefes alýyor
duruyor. Sonra baþlýyordu. Ne var yani. Köye gidince dinleniriz.
Köye þafak atmadan girmek gerek. Yaaa Cabbar kardaþ. Bu kadar yol
yürüdük de... Þimdicik varýrýz köye. Öyle deðil mi Cabbar kardaþ?
Cabbar:
Aldýrma, dedi.
Bunun üstüne Memed de bir daha konuþmadý. Köye yaklaþtýkça
daha hýzlý yürüyordu. Cabbar da arkasýndan yetiþmek için var gücünü

harcýyordu.
Þafaðýn yerinde iðne iðne ýþýklar belirirken, köye girdiler. Birkaç
köpek gürültüyle onlarý karþýladý. Memed, oralý bile olmadý. Bütün
hýzýyla dimdik yürüdü. Durmuþ Alinin evine geldi:
Durmuþ Ali Emmi! Durmuþ Ali Emmi.
Durmuþ Ali hemen karþýlýk verdi:
Sen misin Ýnce Memedim?
Benim.
Geliyorum Ýnce Memedim. Hoþ geldin yavrum. O gavuru niceyledin? Duyduk ki
Aktozlu köyünü yakmýþsýn. O gavur da içinde çatýr çatýr yanmýþ.
Kapý açýlýnca Memed heyecanla sordu:
Kim getirdi bu haberi size? Köylü hep duydu mu?
Durmuþ Ali:

Hepiciðimiz duyduk yavru. Eline saðlýk. Hepiciðimiz sevindik.
Ölüme sevinilmez ya, hak etti. Avradý bile sevindi. Ettiðini buldu,
dedi. Bir damla yaþ bile dökmedi. Gelin içeri yavrularým.
Birden, kendine geldi. Merakla sordu:
Öteki arkadaþýnýzý, hani ihtiyarý nettiniz?
Memed, içini çekerek:
Sorma!...
Durmuþ Ali:
Allah rahmet eylesin. Ben size þimdi ocaðý yakarým. Açsýnýz herhalde.
Memed, sorusunu unutmamýþtý:
Durmuþ Ali Emmi, dedi, kim getirdi size bu haberi?
Durmuþ Ali:
Duydun mu yavru? diye sordu. Duydun mu olan iþleri, Topal

Ali o gavurun adamý olmuþ. Ýþte o söyledi. Köy yanarken, o da buraya
geliyormuþ. Durmuþ köyün dýþýnda yangýný seyretmiþ. Köy yanýnca
içine girmiþ. Bir içerden Abdinin kemiklerini çýkarmýþlar. Kemiklerinin
bile çoðu yanmýþ.
Memed:
Demek Topal Ali onun adamý olmuþ?
Durmuþ Ali, ocaktaki közlerin üstündeki külü açarken:
Öyle yavrum, diye kahýrla söylendi. Ýnsanoðlu bu. Çið süt
emmiþ.
Memed güldü.
Durmuþ Ali:
Ýnanmadýn mý? diye gözlerinin içine baktý.
Memed:
Emmi, dedi, sen de ne çabuk unutuyorsun.

Durmuþ Ali:
Ýhtiyarlýk çökünce baþa... dedi.
Memed:
Aldýrma. Mesele deðil, diye omuzlarýný okþadý onun. Ocaðýn
baþýna da oturdu. Cabbar da oturdu arkasýndan.
Durmuþ Ali, üfüre üfüre ocaktaki ateþi parlattý.
Eee? dedi gülerek. Daha ne var ne yok?
Memed:
Hiç, dedi.
Az sonra sabahýn ýþýklarý pencereden sýzmaya, yavaþ yavaþ ortalýk
aðarmaya baþladý, Durmuþun yaþlý karýsý Memedin yöresinde dört dönüyor:
Çatýr çatýr mý? diye soruyordu. De bakalým Memedim, çatýr
çatýr mý? Ne iyi ettin þunu! Çatýr çatýr öyle mi?

Ocaktaki çorbayý indiriyor, yaðý kýzdýrýp cýzýrtýyla üstüne döküyor.
Evin içini bir yað kokusudur alýyor.
Çatýr çatýr ha? Kemikleri de yanmýþ diyorlar. Yansýn. Aktozlu
köyü kül olmuþ, diyorlar. Kül olsun.
Sofrayý getirdi ortaya attý, çorbayý da büyük bir sahana doldurdu,
sofranýn ortasýna koydu. Ama aðzý hiç durmuyor, habire söyleniyordu:
Çatýr çatýr ha? Çatýr çatýr?
Bir zaman, Memedin elinde kaþýk kalakaldý. Ne çorbaya daldýrabiliyor, ne
de yere koyuyordu. Öylecene tutup duruyordu. Cabbar bunu az sonra fark etti.
Cabbarla göz göze geldiler. Ortalýkta derin bir sessizlik oldu.
Durmuþ Ali de durdu, bunlarýn hallerine merakla bakmaya baþladý. Neden
sonradýr ki, Memed hýzla kaþýðýný çorbaya daldýrýp, çabuk çabuk içmeye
baþladý. Gözlerine iðne pýrýltýsý geldi oturdu. Keskin. Mest olmuþtu. Baþý
dönüyordu. Sarý pýrýltýlar içinde þavkýyor, dönüyor. Çakýrdikenlikte dað
gibi ateþ yuvarlanýyor ha yuvarlanýyor.
Yuvarlanýyordu...

Baþýný kaldýrdý, dimdik durdu. Esmer yüzü, gözleri ýþýða batmýþtý:
Sana bir þey söyleyeceðim Durmuþ Ali Emmi, dedi.
Durmuþ Ali, onun bu tavrýna bir anlam veremedi, bomboþ gözlerle bakarak
sordu:
Ne söyleyeceksin oðul? dedi. Sor!
Memed, sesi titreyerek:
O gavur öldü gayri, dedi sustu.
Sofrayý ortadan kaldýrdýlar. Ateþi ölçerdiler, yaktýlar. Durmuþ Ali
iki kere dýþarý çýktý, geri geldi. Evin çocuklarý ötede durmuþlar, kocaman
kocaman açýlmýþ gözlerle Memede bakýyorlardý.
Durmuþ Ali, daha öldü gayrinin sonunu bekliyordu. Memed,
öldü gayri, derken öyle bir hal takýnmýþtý ki, çok önemli bir þeyler
söyleyeceði apaçýk görünüyordu.
Durmuþ Ali dayanamadý:

Öldü gayri? diye sordu.
Memed aðýr aðýr:
Bir fikrim var, diye baþladý. Bilmem sen ne dersin bu iþe?
Gene sustu. Sonra çabuk çabuk konuþtu:
Bu köyün, öteki dört köyün; tarlasýný, tarlasýnýn hepsini. Kim ne
kadar... Ne kadar ekiyorsa. Hepsini.. Ektiði kadar... Gerisini
siz bilirsiniz. Ýþte böyle. Silahým elimde beklerim. Çakýrdikenliðe de
ateþ...
Durmuþ Ali:
Bre Memed, diye sözünü kesti. Gözünü sevdiðim oðlum,
yavaþ konuþ azýcýk. Bir þey anlamadým.
Memed, heyecanýný dizginledi:
Demem odur ki Emmi, bu topraklar o gavurun babasýnýn malý
deðil.

Durmuþ Ali düþündü. Alnýný kaþýdý.
Memed:
Bu topraklar herkesindir... Topraðý o gavur yaratmadý. Beþ köy
köle gibi ona çalýþýr. Çukurovada Aða da yok, bir þey de yok. Hasan
Onbaþýyý bir dinleseydin!...
Durmuþ Ali:
Bu topraklar da herkesindi eskiden. Bu gavurun babasý çýkmadan. Allem
etti kallem etti, topraklarý elimizden aldý. Ondan evvel herkes canýnýn
istediði yeri canýnýn istediði gibi ekerdi.
Memed:
Ýþte, diye parladý. Ýþte gene öyle olacak. Tam öyle olacak.
Durmuþ Ali, gene baþýný önüne eðdi, düþüncelere daldý.
Gene öyle olacak. Tam öyle. Ne düþündün Emmi?
Durmuþ Ali:

Keþke öyle olsa, diye mýrýldandý. Gözlerine yaþ dolmuþtu.
Memed:
Olacak. Senden bir isteðim var. Beþ köyün aklý yetenine haber
gönderecek, buraya çaðýracaksýn. Konuþup, tarlalarý daðýtacaðým. Kölelikten
kulluktan kurtulacaklar. Herkesin ektiði herkesin. Ellerindeki
öküzler de kendilerinin olacak...'
Durmuþ Ali:
Keþkeee!... diye baðýrdý. Keþke.
Memed:
Sen haber gönder, gelsinler...
Durmuþ Alinin karýsý, belini damýn orta direðine dayamýþ, olaný
biteni seyrederek ip eðiriyordu. Elinden kirmen düþtü. Elleri
yanlarýna sarktý. Kendisini toparlayýp Memedin üstüne atýldý.
Ýs tutmuþ duvara bir örümcek aðýný germiþti. Geziniyordu.
Kurban olduðum yavrum bu doðru mu? Bunu yapacak mýsýn?

diye ellerini öpmeye baþladý. Yarýsýný, üçte ikisini kimseye vermeyeceðiz
ha?
Memed:
Kulluk bitti, diye berkiþtirdi. Ölünceye kadar bu topraklarý
bekleyeceðim. Elimde silah. Ondan sonrasýna da...'
Kadýn:
Öküzler?
Memed:
Onlar da...
Kadýn, Memedin ellerini býrakýp, duvarýn karanlýkça yerine çekildi.
Hýçkýra hýçkýra aðlamaya baþladý. Aðladýkça aðlýyordu.
Durmuþ Ali dýþarý çýktý. Yüreði ikircikliydi. Geri girdi. Memede
baktý. Yüzü, ona kaya gibi sert geldi.
Kimleri çaðýrmalýyým oðul? diye sordu.

Memed, baþýný kaldýrmadan:
Kimin aklý yeter olduðunu sanýyorsan...
Durmuþ Ali:
Olur...
Pancar Hösüðün evine gitti. Meseleyi ona açtý. Pancar, Durmuþ
Aliye hiçbir þey söylemedi. O da ikirciklendi. Sonra köyde ne kadar
adam varsa teker teker dolaþýp, meseleyi anlattýlar. Kimi sevindi
birdenbire, sonra düþündü. Bütün köy ikircikliydi. Köylülerin bu olmaz
iþe inanasý gelmiyordu.
Evlerin önünde çocuklu, kadýnlý erkekli insanlar birikiyordu. Ýnsanlar,
birikiyorlar, konuþmuyorlardý. Yalnýz, korka korka birbirlerinin gözlerinin
içine bakýyorlardý. Telaþlý insan kalabalýðý, büyük bir sessizlik içinde, o
evden o eve umutla taþýnýyordu.
Kalabalýk bir zaman, sessiz sessiz köyün içinde çalkandý durdu.
Sonra Durmuþ Alilerin kapýsýna geldi dayandý. Kýpýrdamadan beklediler.
Süt çocuklarý bile seslerini kesmiþlerdi.

Memed, dýþardan bir sürü ayak sesi duydu. Durmuþ Alinin karýsýna sordu:
Dýþarda ne oluyor ana?
Kadýn gözyaþlarýný silerek:
Köylü hep toplanmýþ, kapýya gözlerini dikmiþler. Bilmem.
Sonra dýþarý çýktý. Bütün gözler onun üstünm dikildi. Bakýþlarýn
altýnda ezildi. Kývrandý. Sinirlendi:
Ne istiyorsunuz? diye baðýrdý. Ne toplandýnýz böyle?
Kalabalýktan ses çýkmadý.
Ne susuyorsunuz?
En ufak bir kýpýrtý bile olmadý.
Ýnce Memedi görmek istiyorsanýz, içerde.
Gene hiç kimse istifini bozmadý.

Körolasýcalar, ne duruyorsunuz böyle? Ha ne duruyorsunuz?
Her evden bir ölü çýkmýþ gibi yaslý. Körolasýcalar. Þunlara bakýn! Þunlar
da erkek! Kadýnlara döndü: Siz de bunlarý erkek diye koynunuza alýp
yatýyorsunuz ha? Vay vay sizin avratlýðýnýza. Bu sümsükleri ha?
Ne duruyorsunuz böyle taþ kesilmiþ? Oynayýn, gülün, düðün yapýn.
Kalabalýk taþ gibi donmuþtu.
Allah belanýzý versin. Duymadýnýz mý? Ýnce Memed Abdi Aðayý
çatýr çatýr...
Kalabalýk usuldan bir dalgalandý.
Çatýr çatýr... Aktozlu köyünü de baþtan ayaðý çatýr çatýr... Duymadýnýz
mý? Dün de geldi bize. Þimdi içerde. Duymadýnýz mý? Gayri
çalýþýp çalýþýp Abdi Aðaya vermek yok. Tarlalar da bizim. Cayýr
cayýr... Öküzler de bizim... Cayýr, cayýr. Aktozlu köyü de çatýr çatýr.
Kalabalýk dalgalandý. Önce mýrýltý halinde bir ses, kalabalýðý baþtan
aþaðý dolaþtý. Mýrýltý yükseldi, her aðýzdan bir ses çýkmaya baþladý.
Köyü inanýlmaz bir gürültüdür doldurdu. Köpekler havlýyor, horozlar
ötüþüyorlar, tavuklar bütün telaþlarýyla oradan oraya kaçýþýyorlardý.
Çocuklar aðlaþýyorlardý. Ahýrda eþekler anýrýyor, atlar kiþniyordu. Deðirmenoluk

köyü, Deðirmenoluk oldu olalý böyle gürultüyü hiçbir zaman duymamýþtýr.
Az sonra köy, toz dumana karýþtý. Köyün üstünü büyük bir toz
bulutu kapladý. Sonra birden köyün ortasýndan sevinç çýðlýklarý gelmeye
baþladý. Davul zurna baþladý. Türküler baþladý.
Bizim Ýnce Memedimiz.
Onun böyle bir adam olacaðý çocukluðundan belliydi zaten.
Belliydi.
Öküzler de bizim.
Herkes ektiði tarlayý, istediði gibi ekecek. Üçte ikisini vermek
yok gayri.
Aç kalmak yok gayri, kýþ ortasýnda.
Ýt gibi yalvarmak yok.

Ýnekleri satmak yok.
Zulüm yok.
Herkes istediði yere gider.
Herkes evine misafir bile alýr.
Dilediði...
Herkes kendi baþýna buyruk.
Çatýr da çatýr.
Çukurova korkusundan tirtir titriyor.
Çatýr da çatýr.

Hatçe hapisten çýkacak.
Beþ köy bir düðün kuracak.
Memedin düðününü beþ köy yapacak.
Ýki gün, iki gece davullar zurnalar durmadan çaldý. Öteki dört
köy þenlik içindeydi. Koygun koygun davul sesleri geliyordu oralardan da.
Geceleri bütün Dikenlidüzü ýþýk içinde kalýyordu. Çýlgýn bir
neþe taþa topraða, suya, aðaca iþliyordu.
Beþ köyün ileri gelenleri Durmuþ Alinin evinde, Memedin yanýndaydý.
Bazen þüpheyle, bazen korkuyla, bazen minnetle, bazen de sevgiyle Memede
bakýyorlardý.
Ýkinci günün akþamý Memed onlara bir öneride bulundu:
Aðalar, dedi, emmiler, kiminiz çift koþtu þimdi, kiminiz de
koþtu koþacak. Sizden bir dileðim var.

Hep bir aðýzdan:
Dileðin baþ üstüne Ýnce Memedimiz, dediler.
Memed, sözünü sürdürdü:
Tarlayý sürmeden önce çakýrdikenini yakmayý neden akýl etmediniz?
Birkaç kiþi:
Düþünmedik.
Yaktýktan sonra sürmek daha iyi olmaz mý?
Olur, diye karþýlýk verdiler.
Memed, aðýr aðýr ayaða kalktý. Bütün baþlar da onunla birlikte
yukarý kalktý.
Çakýrdikenliðe ateþ vereceðiz. Ondan sonradýr ki çift koþulacak.
Tüfeðini, fiþeklerini tekmil kuþanýp dýþarýya çýktý. Arkasýndan
köylüler de çýktýlar.

Kel Mýstýk:
Çakýrdikenliðe, diye baðýrdý. Davul zurna çakýrdikenliðe...
Durmuþ Ali:
Öküzlerin ayaklarýný, çiftçilerin ayaklarýný çakýrdikeni kapmayacak
gayri.
Memed, aðýr, temkinli, köyün dýþýna doðru yürüyordu. Baþý dimdik,
gözleri yarý kapalýydý. Arkasýndan Cabbar, onun arkasýndan da
köylüler geliyordu. Kadýnlar, çocuklar onu görmeye damlarýn baþýna
çýkmýþlardý. Davul zurna da susmuþtu. Ortalýkta çýt yoktu.
Köyü çýktýlar. Çakýrdikenliðin içine daldýlar. Güz yelleri efil efil
daðlardan Dikenlidüzüne iniyordu. Ýnce Memed, ortada durdu. Öylece
durdu kaldý. Köylüler onun küçük bir kýmýldanýþýný bekliyorlardý.
Memed baþýný arkaya çevirdi. Arkasýndaki köylüler bir þey bekliyorlardý.
Ondan bir kýpýrtý.
Önünde, sütbeyaz olmuþ çakýrdikenlik uzanýyordu. Dikenlidüzüne kar
yaðmýþ gibi, sütbeyaz. Çýtýrtýlar geliyordu. Dikenlerin bedenlerine
yapýþmýþ, o küçücük sümüklüböcekler, dikenlerin dallarýný, bedenlerini

topraða doðru eðiyorlardý.
Cabbar! diye çok hafif seslendi.
Cabbar çakýrdikenleri yararak yanýna geldi:
Söyle kardaþ.
Memed:
Ben çift sürerken de, çakýrdikenliðe ateþ yerip, öyle çift koþsalardý,
ne olurdu yani?
Cabbar gülümsedi.
Bu sýrada, arkadaki kalabalýk karýþtý. Birkaç kiþi çakýrdikenleri
biçip ortaya yýðmaya baþladý. Buna ötekiler de katýldýlar. Az sonra,
çakýrdikeninden büyük bir öbek meydana geldi. Küçük bir tepe kadar.
Öbek gittikçe büyüyordu. Ortaya atýlan Durmuþ Ali:
Yeterin, diye heyecanla baðýrdý. Cebinden bir parça çýra çýkardý
yaktý. Kurumuþ çakýrdikeni öbeðine soktu. Öbek yavaþtan tutuþtu.
Sonra, bütün öbek yalýmlar arasýnda kaldý. Yalýmlar esen yelle savruluyordu.

Köylüler yalýmlarý savrulan öbeðin uzaðýna çekildiler, yarým
halka oldular. Bakmaya baþladýlar. Ateþ öbekten düzlüðe atladý. Türküler,
baðrýþmalar, coþkun bir sevinç düzlüðe yayýldý: Ateþle birlikte
dolanmaya baþladý. Halaylar çekiliyor, oyunlar oynanýyordu. Cabbar
havaya ateþ ediyordu.
Memed, gün batýncaya kadar susup çakýrdikenliðin içinde bekledi.
Rüzgar büyük bir yýðýn halindeki ateþi önüne katmýþ doludizgin,
ovada ha babam döndürüyordu. Ateþ yýðýnýnýn geçtiði yerler kapkara
kömüre kesiyordu. Ateþ güneþle birlikte günbatýya doðru uçuyordu.
Yanan çakýrdikeninden çýðlýklar geliyordu. Ateþin önünde kuþ gibi
ötüyordu dikenlik.
Gene ayný aðýrlýkla Memed, köye doðru yürüdü. Yeþilli, kýrmýzýlý,
mavili, renk renk giyinmiþ kadýnlar, çocuklar, çakýrdikenliðe toplanmýþ
eðleniyorlardý. Onlar da Memedin arkasýndan köye yürüdüler.
O gece sabaha kadar, bütün gece ateþ Dikenlidüzünde Kýnalýtepeden
Yýldýztepesine, suyun gözünden Kabaaðaca, öteki köylere, ta aþaðýlara,
Çürükçýnara kadar dolandý durdu. Koca bir aydýnlýk düzlüðü
yalýyordu. Sonra Alidaðýn tepesinde bir top ateþ gözüktü. Kocaman
bir top ateþ. Kuyruk yýldýzý gibi dönen, kývýlcýmlar saçan bir top
ateþ... Alidaðýn tepesi gün vurmuþ gibi aðarýverdi. Apaydýnlýk. Köylüler
bu iþe þaþtýlar. Memed de þaþtý. Orada, Alidaðýn tepesinde ilk olarak

bir ateþ görüyorlardý.
Bu sýrada, Hatçenin üstüne tanýklýk edenlerin yedisi de gelip Memedin
karþýsýnda durdular. Konuþmadýlar.
Memed:
Söylen, dedi.
Biz ettik... dediler.
Memed anladý:
Oldu.
Zorlan Ýnce Memedimiz.
Memed:
Biliyorum.
Gözleri yaþarmýþ yedi kiþi boyunlarý bükük, önünden sessizce çekildiler.

Gene sabaha kadar sevinçten, heyecandan, kederden, Memedin
gözüne uyku girmedi. Keder Hacçenin kederiydi.
Deðirmenoluk köyünün üstüne geniþ, apaydýnlýk, taze, tertemiz,
tüy gibi yeyni, ak bir gün açýldý. Deðirmenoluk, pýrýl pýrýl bir düþün
içindeydi. Aðaçlar, bir aydýnlýk içinde dönüyorlardý. Çakýrdikeni daha
yanýyordu. Ak ova, baþtan ayaða karaya kesmiþti.
Yoldan Topal Ali geliyor, diye bir haber geldi: Memed, merakla
bekledi. Topal Ali, topal ayaðýný yorgun yorgun sürükleyerek geldi,
dikildi.
Memed gülümseyerek:
Gel Ali Aða, gel! diye yanýna yaklaþtý, elini tuttu. Sevgiyle
elinin üstünü okþadý. Terlemiþti. Kesik kesik soluyordu. Konuþmadý.
Öyle yan yana kaldýlar. Teri soðudu. Yüzü soluk, sapsarý, kýrýþ kýrýþtý.
Birkaç gün içinde belki on beþ yýllýk yaþlanmýþtý.
Memed dayanamadý:
Neden böylesin bre Ali Aða? diye sordu. Çok durgunsun.

Topal Ali bitkin:
Hiç sorma.
Memed, bu hiç sorma'nýn altýnda bir þeyler olduðunu sezdi.
Öyle bezgin, öyle dertli, öyle içten içe bir öfkeyle söyledi ki...
Memedin kocaman gözleri biraz daha kocamanlaþarak:
Bir kötü haber, bir þey mi var? diye sordu.
Ali, biraz daha solarak, elleri titreyerek:
Hiç sorma, dedi. Hiç sorma.
Beni korkutma Ali Aða!
Ali:
Olan oldu. Benim yüreðime iniyordu, diye inledi.
Memed, ona doðru uzanarak:
Söyle!

Ali:
Gavur dinli... dedi. 0...'
Memed:
Eeee?
Kurtulmuþ!
Memed:
Neeee!
Yýldýrým çarpmýþ gibi oldu. Sallandý. Gözleri karardý. Sonra kaskatý
kesilip kaldý.
Ali:
Ben onunla konuþtum. Þimdi kasabada ev tuttu. Oraya yerleþecek. Beni
de gönderdi.

Cabbar Memedin bu halini görünce korktu:
Aldýrma Memed kardaþ, diye onu teselliye çalýþtý. Elimizden
kurtuluþ yok. Kurtulamaz. Bugün deðilse yarýn...
Durmuþ Alinin karýsý bir çýðlýk attý. Damýn karanlýðýna gitti. Dövünmeye
baþladý:
Vay dertli baþým vay! Bu da mý geliciydi baþýma! Vay vay! Vay
vay vay!
Cabbar:
Ne dövünüp duruyorsun bre teyze? Nasýl olsa, o bir daha bu
köye ayak basamayacak. Tarlalar sizin, öküzler de. Biz sað oldukça...
Vay vay! Vay vay vay!
Az sonra iþi bütün köy duydu. Bunun üstüne köyün sokaklarýnda
hiçbir insan kalmadý. Evlere çekildiler. Gürültü birdenbire durdu.
Köy ýpýssýz oldu. Köpekler havlamayý, horozlar örtmeyi kestiler. Sanki
köyde bir tek canlý bile yoktu. Biraz önceki büyük gürültü, büyük sevinçle
birlikte sanki bütün köy, bütün canlýsýyla baþýný almýþ baþka bir

diyara göç etmiþti. Siniler sinek kalmamýþtý.
Bu sessizlik ayný minval üzere, ta ikindiye kadar sürdü. Durmuþ
Ali çökmüþ, baþýný ihtiyar omuzlarý arasýna gömmüþtü. Kadýnýn da
avurdu avurduna geçmiþ, bir köþeciðe büzülmüþtü. Memed baþýný tüfeðine
dayayýp oturmuþtu. Düþünüyordu. Alný kýrýþýk içinde kalmýþtý.
Ýkindine doðru köyde hafif bir canlýlýk görüldü. Önce bir horoz
gübreliðin üstüne çýktý, kanatlarýný çýrparak öttü. Horozun yeþil,
kýrmýzý, mor tüyleri yaðlý yaðlý ýþýldýyordu. Sonra köpekler havlamaya
baþladý. Arkasýndan insanlar da evlerinden çýktýlar. Oraya buraya
birikiþmeye baþladýlar. Bir homurtu boydan boya köyü dolandý:
Adam olmuþ da...
Adam olmuþ da daðýn Ýnce Memedi.
Sefil Ýbrahimin oðlu.
Adam olmuþ da Abdi Aðamýzýn tarlasýný daðýtýyor.
Boyuna bak, boyuna þunun.
Gören yedi yaþýnda çocuk sanýr.

Sümsük.
Tüfeði bile götüremiyor.
Eþkýya olmuþ da...
Eþkýya olmuþ da köy yakýyor.
Eþkýya olmuþ da babasýnýn malý gibi...
Babasýnýn malý gibi bizim Aðamýzýn tarlasýný, öküzlerini daðýtýveriyor.
Adam olmuþ da...
Aðamýzýn kapýsýnda yallanýrdý it gibi.
Daha düne kadar.
Sefil Ýbrahimin savsak oðlu...
Çalýmýndan da yanýndan geçilmez.

Savsak domuz.
Elin kýzý da onun yüzünden çürür.
Çürür mapusanelerde...
Hatçe çürür.
Bak hele bak!
Çakýrdikenliði de yaktýrdý! Çift sürenlerin ayaklarýný diken yemesin!
Ýncinmesinler!
Bak hele bak!
Gelmiþ köye, Abdiyi öldürdüm deyi kabarýr.
Aðamýzý...
Aðamýz onun gibi yüz tane iti bir kurþuna dizer.
Bizim Aðamýz.

Sonra büyük bir kalabalýk halinde köylü, Abdi Aðanýn avlusuna
doldu. Abdi Aðanýn karýlarýný, çocuklarýný kutladýlar.
Homurtu, gece yarýsýna kadar sürdü. Köyün yarýsýndan çoðu Memedi
tutuyordu. Abdi Aðanýn ölmemesine yanýyorlardý. Onlar, evlerinden dýþarý
çýkmamýþlardý. Durmuþ Ali ölü gibiydi. Durmuþ Alinin karýsý hastalanmýþ,
yataða düþmüþtü. Aðzýný býçaklar açmýyordu. Memedin de aðzýný býçaklar
açmýyordu. Yalnýz Cabbar ortaya düþmüþ, habire konuþuyordu, köylüleri
kandýrmaya çalýþýyordu.
Abdi Aða bu köye bir daha ayak basamaz. Onun için korkmayýn. Yakýnda
nasýl olsa ölecek. Mutlak ölecek. Vallahi de ölecek, billahi de ölecek.
Ölecek. Böyle olmayýn. Ölecek dedim, ölecek.
Kimse dinlemiyordu.
Daha gün doðmadan Durmuþ Alinin evinden çýktýlar. Memed
baþýný yerden kaldýramýyordu. Baþý göðsüne, cansýzcasýna sarkmýþtý.
Düþecekmiþ gibi. Cabbar da yanýnda ayný sessizlikle aðýr aðýr yürüyordu.
Köyü çýkarken bir iki köpek onlara ürdü. Memed duymadý bile.
Cabbar köpekleri taþladý.
Çakýrdikenlik yanýp bitmiþti. Yarýlmýþ toprak kapkara küllerle örtülüydü.

Memed, ovanýn ortasýnda dikildi kaldý. Cabbar da ona birþey söylemeye
cesaret edemedi. Bekledi bekledi. Memed yürümedi. O da vardý bir taþýn
üstüne, tüfeðini kucaðýna alýp oturdu. Gün doðdu.
Memed, daha dimdikti. Kýpýrdamýyordu. Gölgesi köyün üstüne
doðru uzamýþtý. Gün kuþluk oldu, Memed gene kýpýrdamadý. Cabbar
artýk dayanamadý, vardý Memedi dürttü:
Ne oldun bre Memed kardaþ, diye sordu. Memed birden ayýktý. Gözlerini
uykudan uyanýrcasýna kýrpýþtýrdý.
Cabbar:
Aldýrma Memed kardaþým, dedi. Ýnsanoðlu çið süt emmiþtir.
Onu da nasýl olsa...
Memed, diþlerini sýkarak:
Nasýl olsa... diye býçak gibi keskin söyledi.
Sonra, uçsuz bucaksýz yanmýþ ovanýn ötelerine baktý.
19

Mersinlerin koyu yeþilleri, insana koyu, sarhoþ edici, ama
delicesine sarhoþ edici bir içkiyi anýmsatýr. Sülemiþ tepesi sýrtlarý
yerde göceklenmiþ, pençe pençe topraða yapýþmýþ mersinlerle doludur. Keçi
yollarýndan geçenler keskin, aðýr bir koku duyarlar. Koku aðýrlýk,
tembellik verir.
Sülemiþ tepesinin alt yaný düzlüktür. Bir tane ufacýk taþ bile bulunmaz.
Kum gibi ince, yumuþak topraðý vardýr. Buraya bir uçtan bir
uca nar ekilmiþtir. Kimse bilmez ne zaman ekilmiþtir. Al çiçekler
açarlar. Buraya Narlý Bahçe derler. Al çiçeklerden bir örtüyle örtünür.
Çiçeklere arýlar çokuþur.
Narlý bahçenin alt yanýndan Savrun çayý akar. Savrun çayý yukarýlarda,
yani Toroslarda, oluktan akarcasýna fýþkýrýr. Ufacýktýr. Burada
durgundur. Ovaya bir göl gibi yayýlmýþtýr. Ayak bileklerine kadar
bile çýkmaz. Cipil cipil... Yayýlan su, ortasýnda birçok irili ufaklý
adacýklar býrakmýþtýr. Milli, kumlu adacýklar... Bu adacýklarýn çoðu
büklüktür...
Bükler sýktýr. Duvar gibi... Adacýklarýn bir kýsmý da yarý çýplaktýr.
Üzerlerinde ýlýk ýlýk kokan hayýt, bir de iðneyapraklý, mor gövdeli
ýlgýn bulunur. Yalnýz yalnýz salýnýr dururlar. Su kýyýlarýnda aðýn aðaçlarý

da kocaman, pembe çiçeklerini açarlar.
Yýllardan beridir, en büyük adalardan biri olan Bostancýk adasýna
kavun karpuz ekilir. Burayý Kürt Memo büyük tarlalarý olan bit aðadan
kiraya almýþtýr. Çukurovanýn en iri kavunlarý, karpuzlarý Memonun
Bostancýðýnda yetiþir.
Bostanýn bekçisi Horalidir. Yýllardýr Bostancýk adasýnýn kavunlarýný,
karpuzlarýný bekler. Çardaðýn dört bir yaný karpuz kabuklarýyla
dolar. Kabuklarýn üstü arý oðul verir gibidir. O kadar çoktur ki arýlar,
kabuklar üzerine konan arýdan gözükmez olur. Arýlar da türlü türlüdür,
bal arýlarý, kara arýlar, boncuklu arýlarý. Arýlarýn rengi,
parlayýp, güneþte yeþile döner. Çardaðýn yöresinin böyle kabuklarla dolu
olmasý, Horalinin cömert gönüllü olduðunu gösterir. Çok cömert bir
adamdý. Bostancýða kim gelse kavun, karpuz ikram ederdi. Bostancýða
uðrayan kavun karpuz yemeden geri dönemezdi.
Bu Horali nereden gelmiþti, belli deðildi. Bostancýða yakýþýyordu.
Ilgýnlar nasýl yadýrgamadan Bostancýkta duruyorsa, Horali de öyle duruyordu.
Horali Bostancýðý sever miydi sevmez miydi belli deðildi. Hiç de
belli etmezdi. Bostancýkta biten ýlgýn sever mi sevmez mi yerini,
belli deðildir. Horali de öyle.

Bostancýktan geçimini iyiden iyiye saðlardý. Geçimden gayri, hoþ
taraflarý da vardý Bostancýðýn. Yaz geceleri sýcaktan terlerken, onun
çadýrýnýn altýndan küçük çýðýltýlarla Savrun çayý akardý. Ayýþýðýnda
çakýl taþlarý parlardý.
Bir bahar günü de bostan dikmeye geldiler Bostancýða. Ne görsünler!
Bostancýk yerinde yok. Yerinden su akýyor. Seller almýþ götürmüþ Bostancýðý.
Bundan sonra Horali bir iki yýl ortadan kayboldu...
O zamanlar eþkýyalýk moda gibi bir þeydi. Önüne gelen, karýsýna
kýzan, bir tüfek bulup daða çýkýyordu. Sonra birdenbire duyuldu ki,
Horali eþkýyalara karýþmýþ! Duyanýn parmaðý aðzýnda kaldý.
Ýþte bu Horali, o Horalidir.
Horali, Ýnce Memedi tuzaða düþürmek için fellik fellik arýyordu.
Ama bir þeyden rahatsýz. Yüreðinin gizlisinde bir sýzý var. Sebebini
bilmiyor.
Önce Deðirmenoluklulardan sordu. Mekaný Alidaðý, dediler.
Horali birkaç gün Alidaðýnda dolandý durdu. Bulamadý. Deliye
döndü. Dikenliðin düzünden yukarýlara, Mazýlýðýn düzüne çýktý.
Gene bulamadý. Kime, hangi köylüye sorduysa, önce alýk alýk yüzüne
bakýyorlar, sonra:

Ýnce Memed mi? diye soruyorlardý. Ýnce Memed mi? Biz onu
ne gördük, ne de biliriz.
Ýnce Memedin adýný duymadýk, ona sevgi baðlamadýk insan kalmamýþtý dað
köylüklerinde. O sebepten yerini bilseler bile, kimse haber vermiyordu.
Vermezler de. Bu, ta eskiden beri gelenekti. Sevilen eþkýyanýn yerini hiçbir
kimse kolay kolay bulamazdý.
Ama Horali umudunu kesmedi. O dað senin, bu dað benim. Ara babam ara!
Sonralarý bir de usül bulmuþtu. Önüne gelene:
Ben Ýnce Memedin çetesindenim, diyordu. Ýnce Memedin...
Köy yandýktan sonra yitirdim onlarý...
Bu usül yavaþ yavaþ söktü. Horali Memedin asýl yerini öðrendi.
Memed Savrun köyündeydi. Orayý yurt edinmiþti.
Bazý bazý köyde kalýyor, orada geceliyordu. Bazý da Savrun gözünün
çamlýklarýnda...
Savrun gözü küçük küçük eþkýyalar, soyguncularla doluydu. Onlara hiç
karýþmýyordu. Karýþmadýðý gibi, hiçbiriyle de konuþmuyordu.
Böyle davranmasý, ona karþý eþkýyalarýn kinini, hasedini çoðaltýyordu.
Gene bu yüzdendir ki, ondan korkuyorlardý. Savrun gözünde Ýnce

Memed karanlýk bir korku gibi dolanýyordu.
Köyde yatmadýðý geceler, büyük çamlardan birinin dalýný yatak
etmiþti. Orada yatardý. Cabbar aþaðýda nöbet beklerdi. Nöbet sýrasý
ona gelince, gene yerinden inmeden tüfeðini kucaðýna alýr orada otururdu.
Cabbarsa, bir türlü aðacýn baþýna çýkmazdý. Memed, orasýný ev
gibi düzenler, içini yumuþacýk yapardý. Cabbara, gel gör, derdi.
Cabbar gitmezdi. Gitmezdi ama, yukarýsýný da merak ederdi.
Horaliyi ulu çamýn dibine, Memede yataklýk eden bir köylü getirdi.
Cabbar onu görünce sevindi. Boynuna sarýldý:
O yaradan kurtulduðuna bir sevindim ki Horali, dedi. Bir sevindim
ki... Þimdi neredesin?
Memed de çamdan, alelacele aþaðýya indi:
Hoþ geldin Horali kardaþ, dedi, seni çok merak ettik.
Bu kadar sevgi karþýsýnda Horali afallayýp kalmýþtý.
Hiç, dedi, ne dediðini bilmeyerek. Hiç! Sonradan kendini toparlayabildi.

Kalaycý çetesindeyim þimdi. Deli Durdu öldürüldükten sonra,
oraya geçtim. Gezip duruyoruz iþte. Nolacak. Öyle iþte. Böyle yazmýþ
yazan. Yazgý...
Cabbar gülerek:
Ne o bre Horali? Çok dertli görünüyorsun. Bu ne hal?
Horali içini çekerek:
Hiç sorma, dedi.
Aðaçlara bellerini verdiler, oturdular. Horali:
Recep Çavuþ nerde? diye, gözleriyle dört bir yaný araþtýrarak
sordu.
Cabbar:
Sizlere ömür. Gitti, diye karþýlýk verdi. O yara götürdü onu.
Horali:

Vaaaay Recep Çavuþ, diye acýndý. Ýþte bu dünya böyle!
Cabbar:
Yalan dünya, dedi, kýzdý. Yalan dünya. Sonun kara toprak.
Memed dalgýndý. Ayýktý:
Deli Durdu iþini duyduk ama, bir de sen anlatsana. Sen içindeydin.
Horali:
Hiç sorma Memed kardaþ. Onu hiç sorma, diye inledi. Yazýk
oldu fidan gibi delikanlýlara. Çok yazýk.
Cabbar:
De anlat þunu Horali, dedi. Sabýrsýzlandýrma adamý.
Horali:
Sizden ayrýldýktan sonra, Deli Durdu iþi azýttýkça azýttý. Bu sefer
köylerden kadýn da kaçýrmaya baþladýk. Kaçýrýp daðlarda oynatýyorduk.

Cabbar:
Bir eþkýya ne zaman bunu yapmýþsa boku yemiþtir. Kurtuluþ
yok.
Horali:
Bir bu olsa, al da çiçek diye baþýna sok. Bir bu olsa...
Cabbar:
Daha da ne?
Cabbarýn hayreti gittikçe artýyordu.
Horali:
Köyleri vergiye baðladý. Her köyden, her ev az çok ona bir vergi
verecek. Zenginliðine, fakirliðine göre...
Cabbar:

Daha da ne!
Horali:
Daha var, dedi.
Cabbar:
Ne var? diye gözleri kocaman koçaman açýlarak sordu.
Horali:
Deveboynunun geçidinin üst yanýna otururdu, oradan ne kadar
canlý geçerse hayvanlarýn sað ön bacaðýný, insanlarýn sað kollarýný
vururdu.
Cabbar:
Tam çýldýrmýþ...
Horali:
Sað kolundan vurup da çolak koyduðu insan sayýsý yüzü geçti.

Bir kýsmý da öldü.
Cabbar:
Çok kötü. Sonra?
Sonrasý... kardaþýma söyleyim. Bir gün Aksöðüt köyüne girdik.
Evlerden karýlarý çýkarttýk. Getirttik meydanlýða. Hepsini. Kocakarýlarý
bile. Kardaþýma söyleyim. Oynattýk. Fýkaracýklar, koyun gibi birbirlerine
sokulmuþlar, titreþiyorlardý. Korkularýndan bazýlarý bir iki
göbek atýp, sonra kalabalýða kaçýp yumuluyordu. Ondan sonra da
Deli Durdu köylünün anasýna avradýna sövüyordu. Boyuna sövüyordu. Erkekler
evlerine kapanmýþlar dýþarý bile çýkamýyorlardý. Bir baktýk, nasýl oldu
nasýl olmadý, þimdi bile toparlayamýyorum. Ortalýðý bir toz duman örttü. Toz
duman içinde kaldýk. Deli Durdu da yitti gitti.
Ben bir damýn üstünde buldum kendimi... Tüfeðim de yoktu yanýmda. Bir
yarým saat, ortalýk toz duman içinde kaldý, Sonra açýldý. Kalabalýk
kaynaþýyordu ortada. Yorgun, ölü gibi bir kalabalýk... Ben damdan indim.
Korkumdan tirtir titriyordum. Neden damdan indim? Ben de farkýnda deðildim.
Daha da farkýnda deðilim. Neden indim ola? Orada durdum, seyrettim
kalabalýðý. Kalabalýk yavaþ yavaþ daðýldý. Kimse beni görmedi. Belki
gördüler de aldýrmadýlar. Mecalleri kalmamýþtý. Meydana baktým, meydanda

hiç kimse yoktu. Ölü mölü yoktu. Un ufak etmiþlerdi Deli Durduyu, öteki
eþkýyalarý. Tozun içinde birkaç tüfek kundaðý gördüm. Bir de Deli Durdunun
çizmesinin tekini... Baþka hiçbir þey görmedim... Ýþte böyle... Aklým baþýma
gelince kaçtým oradan.
Cabbar:
Demek böyle ha? dedi. Demek?... Hiç böyle anlatmamýþlardý.
Memed:
Olacaðý buydu. O da bunu bekliyordu zaten. Biliyordu onu.
Öyle olacaðýný, baþýna böyle bir iþin geleceðini biliyordu. Kendisini o
yüzden kapýp koyuvermiþti.
Cabbar:
Senin Kalaycý da onun bir baþka türlüsü... O da...
Horali:
O Deli Durdu gibi deðil, dedi. Korkak, puþt, iki yüzlü bir
adam. O kolay kolay yakayý ele vermez.

Cabbar:
Sana kardaþ öðüdü benden, o da eninde sonunda gidecek. Onun
da akibeti akibet deðil... Sen ondan ýrak ol arkadaþ. Çok beladan
geri kalýrsýn. Sana yanarým.
Memed, hiç söze karýþmýyor gibiydi. Onlarý dinlemiyor gibiydi
de. Döndü:
Horali! Sana yanarým, dedi.
Sonra Horalinin elini tuttu:
Peki, neden? Ne için arayýp buldun bizi? Bir þey mi, bir haber
mi var?
Sizi Kalaycý davet etti. Görüþmek istiyor. Çok merak etmiþ Ýnce
Memedi. Görmek istiyor. Benden sordu. Tanýrým, dedim. Arkadaþýmdýr,
dedim. Seni övdüm. Kardaþýmdýr, dedim. Giderim bulurum, alýr gelirim,
dedim. Sizi çok aradým.
Memedle Cabbar, bunun altýnda bir þeyler var, der gibisine birbirlerini

süzdüler.
Yaa.? dedi, Memed. Demek böyle?
Horali:
Böyle, dedi kekeleyerek.
Cabbar:
Demek bizi çok aradýn?
Horali:
Çoook.
Cabbar:
Kalaycý bizi ne yapacakmýþ?
Horali:
Ben Memed kardaþý çok övdüm de... Git de bul getir, dedi.

Madem bu kadar övdün.
Memed:
Çok iyi ettin Horali kardaþ, dedi. Saðol.
Cabbar ona kýzgýn kýzgýn baktý.
Memed:
Gidelim, dedi. Ben de görmek istiyordum zaten onu. Hemen
gidelim. Nerede bekleyecek bizi?
Horali:
Konurdaðda...
Memed:
Olur. Onun davetini kabul etmeyeyim de kiminkini edeyim?
Cabbar iyice þaþýrdý.

Memed:
Kalaycý davet eder de...
Horali:
Çok övdüm.
Cabbar, Horaliyi getiren adamý bir yana çekip sordu:
Seni nasýl buldu, bu eþkýya?
Adam:
Önüne gelene soruyormuþ. Bana getirdiler. Ben, dedi, Ýnce Memedin
çetesindenim. Beni götür oraya. Ayrýldýk, dedi. Bir daha da buluþamadýk.
Beni götür. Ben de aldým getirdim. Çok yalvardý.
Cabbar:
Anlaþýldý, dedi. Sen git gayri.
Konurdaðý bulunduklarý yere çok uzaktý. Bir günlük yoldan bile fazla.

Adam giderken, geri dönüp dönüp bakýyordu.
Memed:
Hüseyin kardaþ, diye arkasýndan baðýrdý. Birkaç güne kadar
geri döneriz. Saðlýcakla kal. Arkadaþý getirdiðin için saðol.
Adam:
Güle güle, dedi.
Öðleye doðru Sýyrýngacý buldular. Karanlýk kavuþurken de Keþiþ
suyunu tuttular. Orada bir köyden ekmek alýp yediler. Bir iki saat
dinlendikten sonra, gene yola düþtüler. Gün ýþýrken Akkaledeydiler.
Yosunlu bir pýnardan su içtiler. Her zaman Memed önde, Horali ortada,
Cabbar arkada yürüyordu. Akkalenin üstündeki ak topraklý tepeye çýktýlar.
Orada uyuyacaklardý. Nedense tepeyi çýkarlarken Horali çok gerilerde
kalmýþtý. Cabbar bundan faydalandý:
Memed, dedi, Memed kardaþ biliyor musun?
Memed:

Biliyorum, diyerek gülümsedi.
Cabbar kabýna sýðamayarak:
Neden gidiyoruz öyleyse?
Memed:
Anlamadýn mý, kardaþ? diye sordu. Beni tuzaða düþürmek için
arkamsýra adam çýkarmýþ. Beni tanýyan birini... Beni davet ediyor.
Gitmesem olur mu? Korktu da gelemedi der. Aklýnca bana tuzak kurmuþ...
Cabbar:
Tuzaða bile bile düþüyoruz öyleyse. Onlar on kiþi kadar varlar.
Memed:
Yüz kiþi olsalar da baþka çare yok.
Cabbar:

Horaliyi öldürelim öyleyse...
Memed:
Olmaz. Kalaycýyý görmeliyim. Ne çeþit bir adammýþ görmeliyim.
Cabbar:
Görelim ama... Görelim haydi nolacaksa...
Memed:
Baksana Horalinin yüzüne. Dakkadan dakkaya deðiþiyor. Yüz
piþman bir adam yüzü... Ettiðinden piþman... Bana öyle geliyor ki
birden boþanýverip her þeyi söyleyiverecek. Baksana, bir kerecik olsun,
gözümüzün içine bakabiliyor mu? Kalaycýnýn yanýna gitmememiz
için belki de yüreðinden boyuna dualar ediyordur. Gelsin de bak gözlerine...
Bu sýrada Horali yetiþti. Onlar da sözü yarýda býraktýlar.
Memed:
Eeee Horali, diye omzunu okþadý. Demek böyle?

Horali dudaklarý titreyerek:
Yaa, böyle, diye karþýlýk verdi.
Tepenin üstünde ulu birkaç ceviz aðacý vardý. Onlarýn duldasýna
geldiler.
Cabbar:
Siz yatýn uyuyun, dedi. Nöbeti ben beklerim.
Yattýlar, uyudular.
Nöbetleþe uyudular, uyandýlar. Uyandýklarýnda vakit akþama yaklaþýyordu.
Akkaleden, Andýrýnýn doðusuna saptýlar. Kayalýktý. Sonra
çamlýk bir yere düþtüler. Çamlarý kaplan yaramazdý. Ortalýk çam,
yaban nanesi, yarpuz kokuyordu. Su çaðýltýlarý ortalýðý dolduruyordu.
Yusufcuk kuþu durup durup ötüyordu.
Cabbar:
Þahinin kayasýna geliyoruz herhalde, dedi.

Horali:
Öyle, diye konuþtu. Yarýn sabah Kalaycýnýn ordayýz. Konurdaðýnda,
Göðcepýnarýn baþýnda bekleyecekler bizi.
Memed, diþlerini sýkarak:
Yaa? dedi. Sonra kendisini tuttu.
Bir türlü, Kalaycýnýn kendisine tuzak kuruþunun sebebini bulamýyordu.
Kafasý karmakarýþýktý. Abdi Aða geliyordu aklýna. Abdi Aðayla da Kalaycýyý
bir araya getiremiyordu.
Kayranlýnýn tepesinde bir ala gün açýldý. Sisler topraktan, aðaçlardan
yavaþ yavaþ kalkýyordu ki Konurdaðýna geldiler.
Horali:
Siz dinlenin. Ben önden gideyim de haber vereyim.
Sen git, dediler, bir aðaca bellerini verip oturdular.

Memed:
Çete bize yaylým ateþi mi açacak dersin Cabbar?
Cabbar:
Yok caným, dedi. Bize kuzular yedirtmeden öldürmezler.
Memed:
Doðrusun. Cesaret edemez Kalaycý bizimle bir müsademeye.
Duyduðumuz, bildiðimiz Kalaycýysa o, tüfeðimizi alýp, bizi sofra baþýnda
öldürmek ister. Kolay. Ama bizi neden öldürmek istediðini anlamýyorum.
Cabbar:
Kolay, dedi. O Ali Safa Beyin adamýdýr:
Memed:
Eeeee?
Cabbar:

Ali Safa Bey de...
Memed:
Yok caným, dedi.
Cabbar:
Senin de aklýna þaþayým Memed, dedi. Onlar birbirlerinin itidir.
Anladýn mý?
Memed:
Anladým. Demek Abdi, ha?
Cabbar:
Baþka türlü olamaz.
Öðleden az önceydi ki vakit, Horali döndü geldi.
Kalktýlar. Göðcepýnara doðru yürüdüler. Göðcepýnarýn alt yanýna
vardýklarýnda, uzaktan Kalaycý göründü. Yaklaþtý. Kendini kolladýðý

belliydi.
Memed, kendini yere attý. Yere atar atmaz da Kalaycýya doðru
kurþunu döþendi.
Arkadan, vay anam, diye bir ses geldi. Memed, bir ara döndü,
baktý ki Cabbar Horaliyi vurmuþ, Horali tepinip durur, kanlar
içinde belenir.
Cabbar:
Eyi ettim, diye baðýrdý. Sonuna kadar bekledim. Söylesin de
tatlý canýný kurtarsýn, diye.
Memed:
Kalaycý yitti, diye hayýflandý. Acele sýktým. Vuramadým gibime
geliyor.
Sonra sesinin var gücüyle baðýrdý:
Kalaycý! Puþtluk etme! Sende zerre kadar erkeklik varsa çýk karþýma.
Korkma. Ali Safanýn iti. Kasap! Puþt kasap! Çýk karþýma.

Cabbar da baðýrýyordu:
Kaçar mý sandýn bizi? Çýksana erkeksen.
O taraftan hiç ses sada gelmiyordu.
Az sonra, dört yandan gelen bir kurþun yaylýmý içinde kaldýlar.
Memed gülerek:
Yüreklendi Kalaycý, dedi. Gösteririm ona.
Çarpýþma, gece yarýsýna kadar sürdü.
20
Abdi Aðayla Ali Safa Beyin isteði üzerine Kalaycýnýn Ýnce Memede
kancýkçasýna pusu kurduðu, Ýnce Memedin bu pusudan burnu kanamadan
kurtulduðu, üstelik de Kalaycýyý yaralayarak, iki arkadaþýný
vurduðu, Kadirliden Kozana, Ceyhandan Adanaya, Osmaniyeye
kadar bütün Çukurovada duyuldu.

Çukurovada, Toroslarda Ýnce Memedin macerasý büyütülerek
dilden dile dolaþýyordu. Herkes Ýnce Memedden yanaydý. Daðlar
halký, yayýlan macerasýndan dolayý Ýnce Memedi bütün düþmanlarýna karþý,
her tehlikeyi göze alarak koruyabilirdi. Ama ne pahasýna
olursa olsun.
Ýnce Memed mi? diyordu. Ýnce Memed dedikleri de bir sabi
çocuk. Ama tepeden týrnaða yürek... Anasýnýn kanýný Abdi Aðada
koymayacak. Ali Safa Beyde de Vayvay köyünün ahýný koymayacak.
Ýnce Memedle Kalaycý kavgasý daha çok etkisini Vayvay köyünde
gösterdi. Haberin köye geldiði gün vakit akþamdý: Herkes iþini gücünü
býrakýp meydanlýða toplandý. Köylü seviniyordu. Köylü, bir arka
bulmuþtu artýk. Ýnce Memed gibi bir arka... Köylü coþmuþtu. Herkes
Ýnce Memed üstüne bir þeyler uyduruyordu. Az zaman içinde Ýnce
Memed destanlaþýverdi. Öyle çok kahramanlýklar, öyle çok olaylar uydurdular
ki Ýnce Memed için, on insan ömrü bunlarý yapmaya yetmezdi. Ama, köylü
bunlarý düþünecek halde deðildi. Düþmanlarýnýn, Kalaycýnýn karþýsýnda Ýnce
Memed! Ýki yýldan beri Kalaycýnýn korkusundan köylerinden çýkamýyorlardý.
Ali Safa Bey tarlalarýný habire ellerinden alýyordu. Kasabaya gidip haklarýný
koruyamýyorlardý. Altý ay daha geçse bütün tarlalarý Ali Safa Beyin olacaktý.
Köle olacaklardý.

Koca Osman, alanýn ortasýndaki mermer taþýn üstüne oturmuþ:
Ýnce Memed, þahinim. Ýnce Memed, þahinim, diyor boyuna.
Baþka hiçbir laf etmiyor. Durup durup, Ýnce Memed, þahinim!
diyor.
Koca Osman incecik, kýsa boylu, köse sakallý, çenesinde ancak on
beþ kadar aðarmýþ sakalý olan, yeþil, çekik gözlü, seksen yaþýnda bir
aksakaldý. On tane yetiþkin oðlu vardý.
Oðullarý, köylüler dört bir yanýný almýþtý. Ne söyleyeceðini bekliyorlardý.
Koca Osman, son bir kez daha, Ýnce Memed, þahinim! dedikten sonra ayaða
kalktý:
Þahinim soygunculuk da yapmazmýþ, öyle mi? diye sordu.
Ýnce Memed soygunculuk yapar mý hiç? diye konuþtu köylüler.
Koca Osman:
Atýmý çekin oðullarým. Köylüler, siz de aranýzdan para toplayýn.
Ben, þahinime gideceðim. Þahinime daðlarda para gerek olur. Herkes
ne kadar verebilirse, o kadar versin.

Gün ýþýr, Çukurova topraðýndan çiðler kalkar, buðulanýrken,
Koca Osman atýný mavi dumana batmýþ Torosa doðru doldurdu.
Ýnce Memed, þahinim!
Deðirmenoluk köyüne üç günde ancak gelebildi. Köyde attan indiðinde
bayýlacak kadar yorulmuþtu. Atýnýn baþýný çekerek, topal
topal köyün içine yürüdü. Sonra, köyün orta yerinde kan tere batmýþ
atýyla durdu.
Derin derin soluk aldý. Þaþkýn bir hali vardý.
Köyün çocuklarý oyunlarýný býrakýp, orta yerde kalakalmýþ, boyuna soluyan
yaþlý adama þaþkýnlýkla baktýlar. Koca Osman baþýný kaldýrdý:
Çocuklar, dedi, gelir misiniz buraya?
Çocuklar koþuþtular.
Yaþlý adamýn boynu köpük içinde kalmýþ atý, sað ayaðýný karnýna
doðru çekmiþti. Geri indirdi.
Gül Alinin evi nerede?

Çocuklarýn en dikçesi atýldý:
O çoktan ölmüþ. Ben yokmuþum daha...
Ya Ýnce Memedin?
Dikçe çocuk:
Ohhooo bre emmi sen de!..:
Koca Osman kýzýp gürledi:
Noolmuþ, bre oðlum, bana?
çocuk:
Ýnce Memed eþkýya oldu. Duymadýn mý?
Koca Osman:
Ben, ne bileyim yavru! Ben Çukurovalýyým. Ýnce Memedin hiç
akrabasý, anasý babasý yok mu?

Çocuk bir cýk yaptý.
Koca Osman:
Kime misafir iner köye indiðinde?
Çocuk:
Durmuþ Ali emmime.
Koca Osman:
Demek eþkýya oldu Ýnce Memed?
Çocuk:
Eþkýya oldu ya. Aðamýzý öldürdüm diye, geldi köye, babasýnýn
malýný daðýtýrmýþ gibi de Aðamýzýn tarlasýný köylüye daðýttý. Yaa
emmi! Çakýrdikenliði de yaktýrdý. Aðamýz onu öldürtecek. Onu hiç
kimse sevmez bu köyde. Bir Durmuþ Ali emminin avradý sever. Aðamýz, onu da
köyden kovacak.

Durmuþ Alinin evi nerede oðul?
Çocuk baþýyla iþaret etti:
Ýþte o!
Koca Osman atýnýn baþýný çekti, Durmuþ Alinin evinin önüne gelince:
Tanrý misafiri, diye baðýrdý.
Don gömlek, yaka baðýr açýk Durmuþ Ali, beli iki büklüm, dýþarý
çýktý. Sütbeyaz sakalý dizlerine deðer gibiydi:
Tanrý misafiri hoþ geldi, dedi. Baþým üstünde yeri var.
Atýnýn baþýný tuttu, ahýra çekti.
Ýçerde büyük bir ateþ yanýyordu. Ýçerisi saman, hamur, tezek kokuyordu.
Durmuþ Ali geldi, karþýsýna oturdu.
Merhaba bakalým, diyerek kocaman, paslý tabakasýný Koca Osmanýn önüne
attý.

Koca Osman eðilerek:
Beri gel! Beri gel hele. Kulaðýný bana ver, diye Durmuþ Aliye
doðru uzandý. Ýnce Memedden haberin var mý? Nerelerde olur o?
diye yavaþça korkarak sordu.
Durmuþ Ali gürültüyle güldü:
Ne diye korkarak sorarsýn Ýnce Memedi? Yok bir þey.
Koca Osman:
Ýnce Memed, dedi, benim þahinim. Ben ne bileyim. Ben onu
aramaya geldim.
Sonra, onu niçin aradýðýný, ne istediðini uzun uzun anlattý. Bu
arada konuþmaya Durmuþ Alinin karýsý da kulak misafiri oluyordu.
Koca Osman sözünü:
Ýnce Memed, þahinim, diye bitirdi gene. Diline pelesenk etmiþti bunu.
Kadýn:

Ýnce Memed, þahinimiz, dedi. Görürsünüz, yakýnda o kel Abdiyi öldürür.
Gelir tarlasýný da daðýtýr. Bu namussuz köylü ne etti yavruma? Neler etti
Ýnce Memedime kardaþ! O günler gelsin, çýkacaðým meydan yerine, aðzýmý açýp,
yumacaðým gözümü. O namussuz köylüye, o yavrumu tedirgin eden eyilik
bilmezlere ben bilirim söyleyeceðimi. Ben bilirim o zaman. Sen de git kardaþ,
git söyle Ýnce Memedime. Benden de selam söyle. Öldürsün o Ali Safa Beyi de.
Öldürsün o gavuru da. Kalaycýnýn da kellesini kessin, göndersin Çukurovaya.
Teyzen böyle böyle söyledi de. Duydun mu kardaþ?
Durmuþ Ali:
Allasen avrat, dedi. Dur azýcýk, nolursun. Þu kardaþýn iþini görelim.
Kadýn sertçe:
Sen de!... dedi.
Durmuþ Ali:
Ne sen de?... diye sordu.
Kadýn:

Topal Ali zaten Memedin yanýna gidecek. Çiçekli deresindeymiþ
Memed. Kardaþý da yanýna katarýz.
Koca Osman:
Uzak mý ora? diye korkuyla sordu.
Kadýn:
Uzakça, dedi.
Koca Osman:
Ben öyleyse, bu gece burada kalayým da, öyle gideyim.
Kadýn:
Bu gece kal kardaþ. dedi. Ben de Topalý bulduruyum. O, Abdinin
kahyasý oldu ya... Topal gene bizim. Olsun varsýn.
Durmuþ Ali, gözlerini belerterek karýsýna baktý. Kadýn sustu.
Bir de baktýlar ki, Koca Osman sýrtýný duvara iyice dayanmýþ, baþý

da bir yana sarkmýþ uyuyup durur.
Durmuþ Ali gülümsedi. Kadýn da gülümsedi:
Fýkara ne kadar da yaþlý, dedi kadýn. Kim bilir kaç gündür at
üstünde!
Durmuþ Ali:
Kim bilir! dedi.
21
Çiçeklideresinin tepesine doðru incecik bir çiðirden çýkýyorlardý.
Sabahtan beridir ki Koca Osman boyuna Topal Aliye soruyordu:
Þahinim nasýl bir adam?
Her soruþunda da Topal Ali anlatýyordu:
Kocaman ala gözleri var. Saçlarý diken diken. Yüzü acý. Çenesi
ince, rengi yanýk, boyu orta, kurþunu iðnenin deliðinden geçirir,
atik, yiðit. Korkmaz. Öleceðini bile bile yürür.

Koca Osman:
Yaa? diyor, sonra da düþüncelere dalýyordu.
Peki, dedi, Koca Osman, þahinim bu daðýn tepesinde mi saklanýr her
zaman?
Topal Ali:
Yok, dedi. Bu yýl burada kalacak herhalde. Kasabaya yakýndýr
Çiçeklideresi...
Koca Osman:
Yaaa?
Topal Ali:
Hani Hatçe hapiste. Þahitler döndüler ya, hükümet gene býrakmadý
Hatçeyi.
Koca Osman:

Vay þahinim!
Topal Ali:
Öyle oldu iþte.
Sonra yemyeþil bir alana geldiler. Alaný kýrpýlmýþ gibi kýsacýk otlar
sarmýþtý. Gökte güz bulutlarý kaynýyordu. Aklý karalý bulutlar.
Koca Osman:
Þahinime daha ne kadar var?
Topal Ali, bir yamacý gösterdi. Yamaç kayalýk, ormanlýktý.
Ýþte, orada:
Koca Osman:
Dünya gözüyle þahinimi görüyüm de...
Topal Ali:

Gör, dedi.
Akþama doðruydu ki, ormaný yararak, bir yer damýna geldiler.
Topal Ali ay ýslýðýný çaldý. Cabbar, damýn üstünde göründü.
Topal Ali:
Cabbar! diye baðýrdý.
Cabbar içeriye seslendi:
Memed kardaþ, bak kim geliyor!
Memed de damýn üstüne çýktý.
Ohhooo!... Ali Aða! Hoþ geldin!
Kucaklaþtýlar.
Ali:
Kusuruma kalma Memedim, dedi. Seni çok aradým. Verecek
haberlerim vardý. Yetiþtiremedim. Kalaycýnýn pususundan iyi ki kurtuldunuz.

Demek o kahpe dölü Horali!.. Hiç ummazdým ondan. Onu bostan bekçiliðinden
bilirdim.
Bunlar böyle konuþurlarken Koca Osman arkada öyle dikilmiþ,
yüzünde bir gülümseme, duruyordu. Atý arkasýndaydý. Her zamanki
gibi sað ayaðýný karnýna çekmiþti. Atýn tüyleri domur domur olmuþtu.
Islanmýþtý.
Memed usuldan Topala sordu:
Bu da kim?
Topal:
Ta aþaðýdan, Vayvay köyünden olurmuþ... Sana þahinim deyip
durur.
Ýnce Memed, ona doðru aðýr aðýr yürüdü, yanýna vardý, elini
uzattý:
Hoþ geldin emmi!
Koca Osman:

Hoþ bulduk yavru. Yoksa þahinim sen misin?
Ýnce Memed.
Memed hafiften utanarak gülümsedi:
Benim.
Koca Osman hýzla, kendinden beklenilmeyecek bir çeviklikle Memedin boynuna
sarýlýp öpmeye baþladý. Ýnce Memed, þahinim! Hem öpüyor, hem aðlýyordu.
Cabbar geldi, ihtiyarý Memedden ayýrdý. Ýhtiyar oracýða bir taþýn
üstüne oturdu, yüzünü elleri arasýna aldý. Ýnce Memed, benim þahinim!
Cabbar yeniden geldi, onu oradan kaldýrdý, içeri götürdü. Ýçeriye boydan
boya ayý postlarý serilmiþti. Duvarlarda fiþeklikler, bombalar, mavzerler
asýlýydý.
Oturduktan sonra yaþlý kiþi duruyor duruyor:
Ýnanamýyorum yavrum. Gözlerime inanamýyorum. Gerçekten
þahinim sen misin?
Memed her söyleyiþinde kýzarýyor, bozarýyordu:

Gerçekten sen misin?
Memed:
Kusura bakma emmi. Daðbaþý: Kahve yok, dedi.
Koca Osman:
Þahinimin caný sað olsun.
Memed, biraz dolmuþ, yanaklarýna hafif bir kýzýllýk gelmiþti. Kara
býyýklarý uzamýþtý. Ýncecikti. Yüzü daha sertleþmiþ, her dakika dövüþe
hazýr, atýldý atýlacak bir hal almýþtý. Daha yanmýþ, kararmýþ, kavrulmuþtu.
Boyu da eskisinden daha uzun görünüyordu.
Topal Ali:
Ben görmeyeli... dedi.
Cabbar:
Allah Çiçeklideresi köyünün yokluðunu vermesin. Besleyip duruyorlar bizi.

Memed, Çiçeklideresinin hem aðasý, hem hakimi, hem hükümeti. Çiçeklidereliler
hükümete gitmiyorlar gayri. Her iþi Memed görüyor. Memed de bir adil ki...
Sen görmeyeli iþler böyle iþte.
Topal gülümsedi:
Ýyi ki Kalaycýdan kurtuldunuz. Ben her þeyi öðrendim Abdinin
Ali Safa Beye gidip ayaðýna düþtüðünü, Ali Safa Beyin seni öldürtmek
için Kalaycýyý kasabaya çaðýrýþýný, her þeyi öðrendim. Sana geldim ki,
sen ortalarda yoksun. Vay, dedim, kendi kendime, vaaay dedim,
Kalaycý yedi Memedimi. Düþtüm yollara. Akkalede duydum ki, Kalaycýyla
karþýlaþmýþsýn, sen Kalaycýyý yaralamýþsýn. Daha iki kiþilerini de
vurmuþsun. Þapkamý havaya atýp döndüm geldim köye. Bekle babam
bekle! Bir ay sonra Çiçeklideresinden aldým haberini. Göde Duran
söyledi onu da...
Koca Osman:
Þahinim, dedi, ben Vayvay köylülerinin elçisiyim. Kalaycý, Ali
Safanýn iti. Bizde adam koymadý vurmadýk. Ali Safa tarlalarýmýzý alýr.
Biz hakkýmýzý ararsak Kalaycýya vurdurur. Duyduk ki...
Memed, Topal Aliye:

Demek, bunlar hep Abdi Aðanýn baþýnýn altýndan çýkýyor? Öyle
ha? Bilmiþtim böyle olduðunu zaten.
Koca Osman sabýrsýz:
Duyduk ki þahinim, sen o gavuru yaralamýþsýn. Keþke vuraydýn,
öldüreydin kafiri. Ah keþke...
Memed, son derece durgun, telaþsýz:
Dün bir haber geldi. Aldýðý yaradan iflah olmamýþ, birkaç gün
önce cehennemi boylamýþ.
Koca Osman yerinden kalkýp, Memedin üstüne atýldý, ellerini öpmeye baþladý:
Doðru mu bu? Doðru mu, þahinim! Tarlalarýmýz bizim olacak
gayri. Tarlalar bizim... Doðru mu, þahinim?
Memed:
Doðru, dedi. Ben de nasýl oldu da Kalaycýyý öldürmedi, o kurþun
diyordum. Niþan alýp da sýkmýþtým.

Koca Osman:
Allah ne muradýn varsa versin. Amin... dedi.
Sonra gitti, heybesini açtý. Ýçinden büyücek bir çýkýn çýkardý. Memede
verdi:
Bunu köylü gönderdi, þahinim. Çok þükür yarabbi! Bana müsaade. Ben yola
düþeyim. Müjde vereyim köylüye... Düðün bayram yapsýnlar.
O hýzla çýktý, aðaçta baðlý atýný çözdü. Üstüne bindi. Kapýya
geldi.
Saðlýcakla kal, þahinim. Þu haberi bir an önce yetiþtireyim de...
Seni arar Osman emmin sonra. Eyvallah, þahinim!
Atý üzengiledi.
Memed, azýcýk þaþýrdý Koca Osmana.
Acayip, dedi.

Cabbar:
Acayip.
Topal:
Bre çocuklar, merak ettim. Nerden buldunuz bu Çiçeklideresini
Allahaþkýna?
Memed gülümsedi:
Buluruz.
Cabbar:
Buluruz.
Topal:
Bizim köy nere? Burasý nere?
Cabbar:

Burasý bura, dedi.
Topal:
Söyleyin, nasýl düþtünüz buraya?
Memed duvarý gösterdi. Gösterdiði yerde bir saz asýlýydý.
Topal:
Eeee? dedi, bundan ne çýkar?
Cabbar:
Türlü türlü ses çýkar.
Topal:
Adama öykünme Cabbar! diye çýkýþtý.
Memed:
Ali Aða, dedi. Bu sazýn sahibi Sefil Alidir. Aþýk Sefil Ali. Mazgaçta

karþýlaþtýk. Bir kayanýn üstüne oturmuþ saz çalýyordu. Tüfeðini
de bir yanýna yatýrmýþ. Bize karýþtý. Çoktan beri eþkýyaymýþ.
Topal:
Elde de neler var!
Cabbar:
Sefil Ali iyi aþýk amma! Herifte bir ses var. Deme gitsin.
Topal:
Anladýk. Sefil Ali eþkýya... Ýyi de aþýk... Burasý neden?
Memed:
Burasý da Sefil Alinin köyü. Sefil Alinin dayýlarý da bu köyün en
yiðit adamlarý. Anladýn mý?
Topal:
Anladým, dedi.

Cabbar:
Neredeyse gelir Sefil Ali. Þimdi tepenin sivrisindedir. Türkü yakýyor.
Kim bilir ne üstüne? Daðdan gelir gelmez, soluk soluða sazý
çeker kucaðýna yumulur üstüne. Ýþte böyle bizimkisi. Düðün þenlik.
Memede döndü:
Bre Memed, dedi, þu aksakalýn getirdiði çýkýný aç da, ne kadar
para göndermiþ bize Vayvaylar görelim.
Memed:
Görelim.
Aðýr aðýr çýkýný açtý. Paralar deste desteydi.
Cabbar:
Hepsi para mý?
Memed:

Hepsi...
Cabbar:
Zengin olduk, dedi.
Memed:
Öyle.
Cabbar:
Yaþa bre ihtiyar!
Topal:
Bununla kalsa iyi, dedi. Bak göreceksin. O ihtiyar sizin yakanýzý
býrakmaz. Ýki aya bir, köylüden toplar toplar getirir size. Yaman
bir adam o.
Memed:

Baðrý yanmýþ adamýn. Kim bilir ne kadar zulmetti onlara Ali
Safa, Kalaycý.
Topal:
Siz paradan yana korkmayýn. Arkanýzda dað gibi bir Vayvay
köyü var.
Cabbar:
Dað gibi, dedi.
Topal:
Sen Koca Osmanýn hoþuna gittin. Kalaycý o kadar zulüm bile
yapmasaydý, gene getirirdi parayý... Bunlar böyledir. Sana þahinim
dedi bir kere. Git evine çocuðunu al, kes, öldür gözünün önünde,
sana hiçbir þey söylemez. Bunlar böyledir.
Cabbar:
Bu gidiþle kýyamete dek eþkýyalýk yap. Burnun kanamaz.

Topal:
Öyle deme Cabbar, dedi. Ali Safa Bey boþ durur mu? Kalaycý
onun canýydý. Siz canýný elinden aldýnýz. Bunu size koymaz.
Memed:
Koymamaya çalýþýr.
Cabbar:
Elinden gelirse...
Memed:
Siktiret bre Cabbar kardaþ, dedi. Sefil Alinin dediði gibi...
Hangi günü gördük akþam olmamýþ.
Bu sýrada tüfeðini çaprazlama boynuna takmýþ, sallanarak Sefil
Ali içeri girdi. Doðru saza gitti. Duvardan aldý. Olduðu yere oturup
saza düzen vermeye baþladý. Birden bir türkü tutturdu. Kalýn gür bir
sesi vardý. Ses, Sefil Aliden çýkmýyor gibiydi. Türkü bin yýl öteden geliyor...
Uzaktan daðlardan, Çukurovadan, denizden geliyor. Denizin tuzu, çamýn sakýzý,

yarpuzun kokusu bulaþmýþ. Öyle bir türkü. Gel benim derdime, diyor, bir
derman eyle. Alemler derdine derman olansýn.
Bir an duruyor, bu sefer saz büyüyor. Saz tekrar ediyor: Derman olansýn.
Sonra gene baþlýyor Sefil Ali:
Her nere baktýysam yarimi gördüm.
Elleri duruyor. Sazýn üstüne yumulmuþtur. Uyumuþ kalmýþ gibi.
Birden baþýný kaldýrýyor. Eli sazýn üstünde uçuyor.
Daðlar taþlar uçan kuþlar.
Bir fýrtýna gibi çalýyor, söylüyor.
Adýmý dersen de Sefil Aliyim
Bir gün akýllýysam yüz gün deliyim
Üstü köpüklenmiþ bahar seliyim
Baþý pare karlý daðdan gelirim

diyor, susuyor.
Sefil Ali olduðu yerde küçülmüþ, tükenmiþtir. Olduðu yerde, öylecene bir
taþ gibi kalakalmýþtýr. Donmuþtur.
Sazýný usuldan, bir yana koydu.
Memed de donmuþ kalmýþtý. Bir ara gözüne o çelik pýrýltý gene
geldi kondu. Sonra kafasýnda bir top sarý ýþýk gene söndü, kývýlcýmlandý.
Bol ýþýklý Çukurova düzü dalgalandý. Topal Aliye usuldan sokuldu:
Ali aðam!... dedi.
Ali:
Ne? diye sordu.
Memed ona dýþarý çýk diye bir iþaret yaptý. Topal ayaða kalkýp
kapýya yürüdü. Arkasýndan Memed de kalktý. Onlar dýþarý çýktýktan
sonra, Cabbar Sefil Aliye yaklaþtý, dürttü. Sefil Ali kendine geldi:
Bak, Ali, dedi Cabbar. Bana bak...

Ali:
Noldu?
Cabbar:
Topalý dýþarý götürdü Memed. Anladýn mý?
Ali güldü:
Anladým.
Cabbar:
Bu adam delirmiþ. Aklý baþýndan gitmiþ bunun. Þimdi Topala
ne söylüyordur biliyor musun? Ondan kasabaya gitmelerini istiyordur.
Baþka ne olacak? Her önüne gelene söylüyor. Bütün Çiçeklideresi köyüne
yayýlmýþ. Köylünün aðzýnda: Memed, Hatçemi dünya gözüyle bir daha görüyüm
diyormuþ. Allah o zaman canýmý alsýn, gidip mapusanede göreceðim, kasaba
ateþ olsa gene içine gireceðim, diyormuþ. Köylünün dilinde hep bu!
Cabbar:

Bu adam kanýna susamýþ. Ben önüne geçmeye çalýþýyorum, bana
da kötü kötü, sanki düþmanýymýþým gibi bakýyor.
Sefil Ali:
Býrak sarhoþu yýkýlana kadar gitsin.
Cabbar:
Býrak sarhoþu ama, Memed yiðit adam, iyi adam. Bu daðlar
Memed gibisini görmemiþtir. Bir daha göremez de. Nur parçasý
adam. Evliya...
Poyraz savuruyordu dýþarda. Deli Poyraz... Neredeyse kar yaðacak.
Daðlarýn üstünden bir turna katarý geçti az önce. Kýþ geldi demektir. Havada
kýþ kokusu...
Çamýn dallarý poyrazda dökülüyordu. Memed, Topalý çamýn yanýnda tutup
dibine doðru çekti.
Otur þuraya.
Topal, Memedin yüzüne bakýnca hayretler içinde kaldý. Dudaklarý

titriyordu. Merakla bekledi.
Memed geldi yanýna çöktü.
Ali Aðam, diye baþladý, sen akýllý bir adamsýn. Bütün bu baþýmýza
gelenler senin yüzünden. Sen de biliyorsun bunlarý. Ama anladýmki bunda senin
suçun yok. Sen iyi adamsýn.
Topal Ali:
Aman Memedim... dedi.
Memed:
Amaný mamaný yok Ali Aða.
Topal Ali:
De bakalým öyleyse...
Memed, bir an durdu düþündü. Yüzü gerildi. Büyük bir acý içinde
kývranýr gibiydi:

Ben, dedi. Hatçeyi görmeye gideceðim yarýn.
Topal þaþkýna döndü:
Nasýl, nasýl? diye söylendi.
Memed, tok, sert bir sesle:
Ben yarýn Hatçeyi görmeye gideceðim.
Topal:
Eeee?
Memed:
Eeeesi mesi yok. Gideceðim.
Topal elini çenesine verip duraksadý. Epeyi düþündükten sonradýr ki:
Zor, dedi içini çekerek. Çok zor. Düpedüz ölüm demektir.
Ölümü alnýma aldým, dedi Memed, yüzü kýrýþarak, yüzü büyük

bir acýyla gerilerek. Ölümü alnýma aldým! Þurada tam yüreðimin ortasýnda
bir yangýn var. Oyuyorlar gibi yüreðimi. Gitmeliyim. Dayanamam gayri. Yarýn
þafaktan kalkýp yollara düþeceðim. Ben kasabaya...
Topal sözünü kesti:
Ya seni yakalarlarsa? Bütün umudum, bir köyün umudu sende.
Memed, köy lafýný duyunca kapkara kesildi.
Bir köyün bütün umudu mu? Bir köyün... Hangi köyün?
Topraða hýþýmla kocaman bir tükrük attý.
Topal Ali çok dingin:
Celallenme kardaþým. Ýçi beni, dýþý eli yakar. Sen köylüye gücenme.
Korkularýndan aðayý tutar görünüyorlar. Yoksa yürekleri seninle
bile... Bütün köyün, beþ köyün umudu sende...
Memed:
Ben gideceðim, dedi, kestirdi attý. Topalýn yanýndan kalktý.

Daða yukarý sarhoþ gibi sallanarak yürüdü. Poyraz kokuyordu, kuru
çam kokuyordu daðlar.
Topal, serseme dönmüþ yerinden kalktý ve içeriye geldi.
Cabbar merakla heyecanla Topala sordu:
Ne dedi sana Memed? Söyle Ali kardaþ!
Ali:
Yarýn þafaktan önce kasabaya gidiyor.
Cabbar:
Bu adam delirmiþ, diye baðýrdý. Baðlamalý onu. Tutacaklar öldürecekler
onu. Baðlamalý. Þimdi nereye gitti o?
Topal Ali:
Daða doðru yürüdü gitti. Sallanýyordu...
Cabbar arkasýndan daða doðru koþtu. Poyraz, ormanýn aðaçlarýnýn dallarýný

kýrýyordu. Kar yaðacak gibi bir koku vardý havada. Bulutlar kararmýþ,
kaynaþýyordu gökte. Birden ortalýk karardý. Ýri taneli;
sýcak damlalar düþmeye baþladý.
Memedi ulu dallarý yolunmuþ bir çamýn altýnda, çürümüþ bir kütüðe oturmuþ
buldu. Yanýna sokuldu. Dalgýndý. Onun yanýna geldiðinin farkýnda bile olmadý.
Usuldan yanýna oturdu:
Kardaþ, dedi, etme! Herkese de söyledin. Çiçeklideresi köyünde
duymayan kalmamýþ. Kasabada da duyulmuþtur. Yakalarlar seni.
Etme bunu!
Memed baþýný kaldýrdý, dik dik yüzüne baktý:
Doðrusun. Haklýsýn Cabbar. Ama gel bana sor. Ýçerime sor. Yüreðimi
iki el tutmuþ sýk babam sýk ediyor. Edemem. Hatçeyi görmeden edemem.
Görmezsem ölürüm. Öyle öleceðime, böyle ölüyüm...
Sen bana son bir kardaþlýk yapar mýsýn?
Cabbar:
Senin için yapmayacaðým iþ yok Memed! Birbirimize kardaþ

dedik. Can dedik.
Öyleyse bana eski püskü bir elbise... Senden istediðim bu.
Cabbar sustu, baþý önüne düþtü.
22
Koca Osman bir kuþluk vakti kasabaya doludizgin girdi. Atýnýn
kantarmasý köpük içindeydi. Çarþýnýn ortasýnda attan indi. Atýnýn
dizginini koluna doladý. Çarþýnýn bir baþýndan öteki baþýna kadar
çekti. Önüne kim gelirse gülümseyerek, merhaba! diyordu yüksek
sesle. Merhaba!
Kasaba Kalaycýnýn ölümünü duymuþtu. Koca Osmanýn böyle kubara kubara
dolaþmasýnýn sebebini anlýyorlardý.
Sonra çarþýyý bir uçtan öteki uca birkaç sefer gitti geldi. Gözleri
birini arýyordu. Bulamadý. Çarþýyý býrakýp aþaðý çaya doðru döndü.
Tevfiðin kahvesi önüne geldi. Atýnýn önünde kýzarmýþ yüzüyle, titreyen
elleriyle öylecene, bir heykel gibi dimdik durdu. Sonra
kahvenin camlarýna alnýný dayayýp içeri uzun uzun baktý. Köþede gözüne Abdi
Aða iliþti. Buna sevindi. Atý meydandaki akasya aðacýna baðladý içeri

girdi. Vardý Ahdi Aðanýn baþýnda durdu. Abdi Aða baþýný kaldýrýnca
Osmaný, kýzarmýþ yüzüyle, titreyen elleriyle gördü. Göz göze gelince
Koca Osman gülümsedi. Abdi Aðanýn rengi attý. Koca Osman yüksek
sesle bir, merhaba, dedi.
Abdi Aða merhaba demeye kalmadan, arkasýný döndü yürüdü.
Abdi Aða aðzý açýk arkasýndan bakakaldý.
Koca Osman, atýný akasyadan çözdü, üstüne atladý. Vayvay köyüne doðru
doludizgin sürdü. Vayvay köyü kasabaya iki saat çekerdi.
Koca Osman kahveden çýkýnca, Abdi Aðayý bir telaþtýr aldý. Korkuyordu.
Korkusundan hiçbir yerde duramýyordu. Beyaz saplý nagant
tabancasý, sað yanýnda kuþaðýnýn içine sokuluydu. Sað eli her zaman
üstünde dururdu. Tavla oynar, para sayar, yemek yerken her zaman
üstünde, görünmez bir düþmanla her an karþýlaþmak üzereydi. Öyle
sayýyordu.
O hýzla kalktý, doðru arzuhalci Siyasetçi Ahmede gitti. Siyasetçi
Ahmet bir tuhaf adamdý. Bir hoþ sanki aðzýna bir çuval cevizi doldurmuþlar
da çalkalýyorlar gibi konuþuyordu. Siyasetçi, Deli Fahrinin
can düþmanýydý. Ali Safa Beyin de has adamýydý. O da kasabada Kalaycýnýn
yüzü suyu hürmetine icrai sanat ediyordu. Kalaycý namýna türlü

türlü dolaplar çeviriyordu. Habere, o da çok yanmýþtý.
Abdi Aða o hýzla dükkana girdi:
Yaz, dedi, Ahmet efendi. Eðer hükümet hükümetse, hükümetliðini
göstersin. Tam böyle yaz. Daðlarý belleri eþkýya almýþ. Her çalýnýn dibi
bir hükümet. Ýþte böyle yaz. On beþ yaþýnda çocuklar bile daðda. Böyle yaz!
Yaz! Köyleri yakýyorlar. Kasabayý bile basýyorlar. Malýmýzdan canýmýzdan
emin deðiliz. Böyle yaz! Karýlar bile silahlandý. Ýsyan var. Kasaba
hükümetliðini ilan etti. Kanun kaðýtlarda kaldý. Böyle yaz. Ýþte böyle yaz!
Gelsin de kara asker, köklerini kazýsýn bunlarýn.
Siyasetçi Ahmet efendinin karanlýk yüzü bir daha karanlýklaþtý.
Baþýndaki siyah tüylü fötrünü çýkarýp masanýn üstüne koydu. Cebinden
çýkardýðý mendiliyle alnýný kurulamaya baþladý.
Bu dediklerini mi yazacaðým? diye sordu.
Abdi Aða:
Tamý tamýna, harfi harfine yaz dediklerimi. Bu candarmalar baþ
edemezler bunlarla. Baþ edemezler. Anladýn mý? Baþ edemezler. Bu
candarmalarýn bir alayý Ýnce Memedle baþa çýkamaz. Ya gerisi!... Yaz.

Yaz da kara asker göndersin hükümet. Yaz ki isyan var. Bir eþkýya,
yirmisinde bir çocuk. Benim kapýmýn yanaþmasý... Ýnce Memed adýnda...
Ýþte böyle, söylediðim gibi yaz... Ýnce Memed tarlalarýmý köylüye
daðýtýr. Beni köyden kovar, tarlalarýmý köylüye, benim yanaþmalarýma
daðýtýr. Beþ köyümü... Ben korkumdan kasabada bile gezemem. Candarma
dairesinin önünde ev tuttum. Pencerelerine kum torbalarý koydum. Kurþundan
dolayý. Bacasýný ördürdüm. Bombadan dolayý. Beni candarma dairesinin
önündeki evimin içinde vurmaya gelmiþ geçen gün. Haberlenmeseydik, nöbetçi
olmasaydý, evi dinamitle uçuruyormuþ. Kasabayý, diyormuþ Ýnce Memed, tüm
dinamitleyeceðim. Tüm. Ýþte, böyle tam yaz!
Siyasetçi:
Ben, dedi aðlar gibi, ben nasýl yazarým bunlarý? Elini keserler
adamýn. Haydi yazdýk diyelim, þerefi var kasabanýn. Gül adýný pis etmeyelim
kasabanýn. Sonra da Kalaycý gittiyse, caný sað olsun Ali Safa Beyin. Bir
çete daha kurar. Ali Safa Bey, hükümete böyle yazdýðýna razý gelmez.
Abdi Aða köpürdü:
Sen dediðimi yaz, dedi.
Siyasetçi:

Yazamam.
Sana yaz diyorum kardaþ, yaz!
Yazamam.
Hýþýmla ayaða kalktý:
Ben de Fahri Efendiye yazdýrýrým, dedi.
Siyasetçi:
Nereye istersen yazdýr ya, hakkýnda hayýrlý olmaz.
Abdi Aða doðru Deli Fahriye gitti. Deli Fahri onun ayak sesini
çok uzaktan duydu, masadan baþýný aðýr aðýr kaldýrdý.
23
Çiçeklideresinin beri yaný Þahinin kayasý... Þahinin kayasý sarp,
yüce, dümdüz, göðe aðmýþ yosunlu bir kayadýr. Þahinin kayasý efsanelere
karýþmýþtýr. Destanlarda söylenir. Kayanýn yüzünden aþaðýlara

doðru bir pýnar kaynar. Þahinkaya pýnarý... Dört bir yanýný yeþil,
küçük aðaçlar, kokulu yarpuzlar sarmýþtýr. Üç kavak boyu yukardan,
sarptan, kokular gelir. Köpüklü su iner, kayanýn duvar dibi yüzünden.
Þahin meraklýsý bir genç varmýþ eskiden. Kayanýn yüzündeki delikler,
þahin yuvasý. Þahinlerin civciv çýkarma zamaný bir þahin yavrusu almak
ister. Þahin yuvasý duvar gibi düz kayalýðýn orta yerinde. Ne
alttan çýkýlýr, ne üstten inilir. Delikanlý uzun, kalýn bir ip bulur,
tepedeki en kalýn aðaca baðlar. Þahin yuvasýna doðru sarkar. Yavruyu alýr
koynuna koyar. Bu sýrada ana þahin iþten haberdar olur. Hýþýmla
gelir, kanadýyla ipe çarpar, ipi kýlýç gibi keser. Delikanlý, koynunda
þahin yavrusu, aþaðý düþer, parça parça olur.
Kaya bu yüzden Þahinin kayasý olmuþtur.
Geceden yola çýkan Memed, Þahinin kayasýnýn dibinde durup
dinlenirken, arkasýndan bir çýtýrtý duyup baktý ki, ne baksýn, Cabbar,
kendisine bakýp durur. Göðsünün kýllarý arasýndan oluk misali ter sýzýyor.
Uzun zaman Cabbar olduðu yerde durdu. Memed de önüne, topraða baktý kaldý.
Sonra Cabbar geldi Memedin yanýna oturdu. Elini usul usul uzatýp elini
tuttu. Birkaç kere sýktý. Memed aldýrmadý. Önüne bakmayý
sürdürdü.

Cabbar, sesi karýncalanarak, titreyerek:
Kardaþ! dedi.
Öyle candan, öyle dostça söyledi ki Memed baþýný ondan yana
döndürmek zorunda kaldý.
Cabbar, ellerini elleri arasýna aldý:
Kardaþ etme!
Sen de anlamazsan derdimi Cabbar kardaþ, dedi, ben ölsem
daha iyi.
Cabbar:
Memedim, diye inledi. Ben senin derdini anlýyorum. Ama sýrasý deðil
bu iþin. Dert ikimizin.
Memed:
Öyleyse Cabbar kardaþ, durma yoluma. Ben Hatçeye gideyim.
Yakalanýrsam kadere. Yakalanmazsam...

Kýzdý. Yüzü baþkalaþtý:
Kimse beni yakalayamaz, dedi.
Cabbar:
Bu senin yaptýðýn düpedüz ellerini kelepçeye uzatmaktýr. Ya seni
biri görür de tanýrsa? Ya Abdi Aða? Kasabanýn içinde ne yaparsýn?
Memed:
Kadere, dedi. Gözlerindeki pýrýltý büyüdü. Yakalanmam.
Cabbar:
Var git git kardaþ. Yolun açýk olsun öyleyse.
Memed:
Saðol.
Cabbar:

Seni burada üç gün beklerim. Kürt Temirin evinde. Üç gün
içinde dönmezsen bilelim ki yakalandýn.
Memed:
Bilin ki yakalandým.
Kalktý yürüdü.
Cabbar arkasýndan, kendi kendine, gözden kayboluncaya kadar:
Seni de yitirdik Ýnce Memed, seni de, dedi. Bu daðlar bir Ýnce
Memed daha göremez. Vay!
Ýnce Memed Çiçeklideresi köyünden yýrtýk bir çarýk, bir de on
beþ yaþýnda bir çocuk elbisesi buldurmuþtu. Elbise el dokumasýydý.
Pamuktan, týrtýktý. Ceketi nar kabuðuna boyanmýþtý. Þalvar beyazdý,
kirliydi. Yýrtýktý da. Elbise çok dar geliyordu. Olduðundan bir
misli küçülmüþtü. Eline de kalýn bir çoban deðneði almýþtý. Baþýna siperliði
yýrtýlmýþ, yaðlý bir kasket geçirmiþti. Tabancasýný, tabancasýnýn fiþeklerini,
içerden bacaðýna baðlamýþ, ipleri beline sarmýþtý.

Yolda uçarcasýna yürüyordu. Yanýný yönünü gözleri görmüyordu.
Baþý dönüyordu. Sanki bir boþlukta yuvarlanýyordu. Dünya silinmiþti.
Gece yarýsýna doðru kasabanýn kýyýsýna vardý. Kenar mahallelerde
köpekler ürüþüyorlardý. Ne yapmalýydý? Bu vakitte kasabaya gitse, kasabada
han bulamazdý. Belki yakalarlardý da. Aþaðýdan bir deðirmenin
þýkýrtýsý geliyordu. Döndü, deðirmene doðru yürüdü. Deðirmenin gürültüsü
adamýn kulaklarýný saðýr edecek kadar çoktu. Çok ötelerden
sýcak un kokusunu aldý.
Yarýn Cumaydý. Hapishanenin ziyaret günüydü. Büyük bir bela
vardý: Hatçenin anasý... Abdi Aða kasabaya yerleþti yerleþeli, her
Cuma Hatçeyi ziyarete geliyor, güya Memedden haberler getiriyordu.
Memed hakkýnda akla hayale gelmez hikayeler uyduruyordu ona. Bu
sefer Memedin kötülüðüne deðil, iyiliðine. Tarla daðýtma, çakýrdikenliði
yakma iþini de bire beþ katarak anlatmýþtý. Memed, diyordu,
bir büyümüþ, bir uzamýþ kalýnlaþmýþ. Aynen minare gibi olmuþ,
Hatçe sevinçten uçuyordu. Hapishane hapishane deðildi artýk. Cennete
dönmüþtü. Saatte bir Irazýn boynuna sarýlýp öpüyordu. Irazda da
ayný sevinç!
Çiçeklideresine yerleþti yerleþeli de Memedden iki güne bir haber,
para geliyordu.

Tozlu un çuvallarý sýra sýraydý. Dört aðýr taþ, bir yanlarýna unlarý,
fýþkýrtarak dönüyorlardý. Serpilen suyun, serpilircesine sesi
geliyordu.
Deðirmenci kýrçýl sakallý, gözü bozlu birisiydi. Tepeden týrnaða una
batmýþtý. On beþ kadar köylü deðirmenin orta yerine bir ateþ yakmýþlar,
yöresine halka olmuþlardý. Memed vardý, bir selamünaleyküm
çaktý, ötekiler yer açtýlar. Halkaya girdi. Sonra gene konuþmalarýna
daldýlar. Bir zaman sonra Memedin farkýnda bile olmadýlar Tarladan,
üründen, yokluktan, ölümden konuþtular. Deve boynunda bir
tüccarýn soyulduðundan söz açtýlar. Birkaç tanesi bunu Ýnce Memedin
yaptýðýný söyledi. Ýnce Memed lafý geçince, arkasýndan toprak daðýtma
meselesi akla geliyordu. Burada da öyle oldu. Yaþlýca bir köylü,
topraðý daðýtmýþ daðýtmaya ya, çakirdikenliði ne diye yaktýrmýþ köylüye,
bu deli köppoðlusu? diye merakla sordu. Ötekiler çakýrdikenliðin
yakýlmasý üstüne akla hayale gelmedik laflar ettiler. Memed hýrsýndan
kudurdu. Ýçinden küfretti. Esas meseleyi, sebebi hiçbirisi de
söylemedi. Akýllarýna gelmedi. Siniri geçince içinden güldü. Çukurova
köylüsü çakýrdikenliði ne bilsin? Nemene bir beladýr, ne bilsin!
Sonra adamlar olduklarý yere kývrýlýverdiler. Memed de kývrýldý.
Uyandýðý zaman gün kuþluktu. Bir köylü baþucuna durmuþ, bre

çocuk, diyordu, gün kuþluk oldu. Yekin gayri. Atlarýn, eþeklerin
ayaklarý altýnda kaldýn. Kalk gayri.
Þaþkýn þaþkýn uyanan Memed hýzla kalktý, kasabaya doðru koþarcasýna
yola düþtü. O hýzla kasabaya girdi. Çarþýnýn ortasýndan geçti.
Çarþý eski gördüðü gibiydi. Sarý güðümlü þerbetçi ortada dolanýyordu.
Kör Hacý nal dövüyordu aþkla þevkle. Nala Kozanoðlu türküsü söyletiyordu
Memed yanýndan geçerken. Kebap dumanlarý dükkanlardan
dýþarý fýþkýrýyordu. Kara þalvarlý köylü kadýnlar dükkandan dükkana
girip çýkýyorlardý.
Memed korkarak, büzülerek, belediye bahçesinin yanýnda, yukarý
doðru giden bir köylüyü durdurdu:
Hapishaneye nereden gidilir? diye sordu.
Köylü:
Þu sokaðý doðru çýk, þu karþýdaki taþ kapýdan içeri gir, dedi, yürüdü.
Memed kapýdan girdi. Bir bölük candarma dizilmiþ, hazýrol durumunda
çavuþu bekliyordu. Bir hoþ oldu bu kadar candarmayý bir
arada görünce. Dönüp daðlara doðru kaçmak geçti içinden. Hiçbir

zaman, hiçbir yerde bu kadar sýkýlmamýþ, yüreði daralmamýþtý. Candarmalarýn
ilerisinde, saðýnda basýk, penceresiz bir dam gözüküyordu.
Damýn duvarlarý yosun baðlamýþtý. Önünde, iki üç köylü kadýn bekleþip
duruyorlardý.
Memed, belini iyice kamburlaþtýrdý. Büzüldü. Küçücük kaldý.
Damýn hapishane olduðunu, üstünde dolaþan nöbetçiden anladý. Çok
hapishane hikayesi dinlemiþti. Bu da týpýtýpýna benziyordu. Aðýr aðýr
dama doðru yürüdü.
O sinirli, Allahýn belasý gardiyan karþýsýna dikildi, sertçe sordu:
Ne istiyorsun çocuk?
Memed aðlamsý aðlamsý:
Benim bacým burada mapus da...
Gardiyan:
Kim? Hatçe mi? diye sertçe sordu.
Memed boynunu bükerek:

Heye...
Gardiyan içeri baðýrdý:
Hatçe! Hatçe, kardeþin gelmiþ.
Kardeþ lafýný duyunca Hatçe þaþýrdý. Þaþkýn þaþkýn dýþarý çýktý.
Memede doðru geldi. Memedin yüzü bembeyaz olmuþtu. Duvarýn da
dibine çökmüþtü.
Gardiyan:
Ýþte burada!
Hatçe Memedi görür görmez, olduðu yerde kalakaldý. Dondu
kaldý. Aðzýndan çýt çýkmadý. Sendeleyerek geldi, duvara sýrtýný dayayýp
oturdu. Bitmiþti. Uzun zaman böyle yan yana kaldýlar. Dilsizmiþler gibi.
Öylecene birbirlerinin gözlerine baktýlar. Iraz da geldi. Hatçenin
bitkinliðine þaþtý. Konuþmadýklarýna da bir anlam veremedi.
Memede yaklaþtý:

Hoþ geldin oðul.
Memed belli belirsiz aðzýnda bir þeyler geveledi. Iraz bundan hiçbir
þey anlamýyordu.
Öðleye doðru gardiyan geldi:
Yeter artýk. Haydin yerlerinize; diye baðýrdý.
Memed yine öyle aðýr aðýr büzülerek ayaða kalktý, cebinden para
çýkýnýný çýkardý, Hatçenin kucaðýna attý. Arkasýný döndü yürüdü.
Büyük taþ kapýyý çýkýncaya kadar Hatçe de durdu orada, arkasýndan
baktý.
Iraz:
Bu ne kýz? dedi Bu da kim?
Hatçe:
Gel içeri Iraz teyze, diye inledi. Gel de içeri...
Ýçeri girdiler, Hatçe kendini yataðýn üstüne halsiz attý.

Iraz meraklandý:
Noldu sana?
Hatçe:
Ýnce Memed, dedi.
Iraz:
Ne? diye hayretle baðýrdý.
Hatçe:
Ýþte o çocuk Ýnce Memeddi.
Iraz:
Vay gözlerim kör olsun, diye dövündü. Vay gözlerim... Ýyice
bakmadým da aslanýmýn yüzüne: Vaay gözlerim önüme aksýn.
Sustular. Sonra iki kadýn gözleri yaþararak, birden birbirlerine

sarýlýp, sallanmaya baþladýlar.
Sonra yataðýn üstüne yan yana oturdular. Birbirlerine gülümseyip
duruyorlardý.
Hatçe:
Yüreðir ovasý... dedi.
Iraz:
Evimiz.
Kýnalý toprak çalacaðým duvarlarýna. Otuz dönüm de... Iraz teyzemin
elini ýlýktan soðuða vurdurmayacaðým.
Iraz karþý koydu:
Ev, hepimizin evi. Hepimiz dört elle çalýþacaðýz.
Þimdi yeni bir umut kapýsý açýlmýþtý. Günlerden beri hapishanede

af konuþuluyordu. Bilmem hangi mebus gelmiþ de Ankaradan, af çýkacaðýný
söylemiþ. Bu aylarda çýkacakmýþ. Hapishanede türküler çýkarýlmýþtý af üstüne.
Gece gündüz hapishane af türküleri ile inliyordu.
Ýçerde bir yaþlý Mustafa Aða vardý. Herkese akýl verirdi. Akýllý, bilgili
adamdý. Hatçe her Allahýn günü ona:
Mustafa emmi hapishaneler boþalýnca, Memed de affa uðrar
mý? diye soruyordu.
Deðil Memed, daðdaki kurt kuþ bile affa uðrar.
Hatçe buna seviniyor. Sevinci bütün gün, bütün gece sürüp gidiyordu.
Yüreðir ovasýnýn topraðý sýcak, verimlidir. Hatçe içerdeki Yüreðiri
bilenlerden köy köy, bucak bucak öðrenmiþti. Biz, diyordu, Karataþa
yerleþiriz. Deðil mi Iraz teyze?
Iraz:
Yaa oraya, diyordu. Karataþa...
Dýþarý çýktý, erkekler hapishanesinin kapýsýna vardý baðýrdý:

Mustafa Emmi!
Mustafa Aða okþar gibi:
Ne diyorsun deli kýz? diye kapýya doðru yürüdü. Hatçenin ne
diyeceðini bildiði halde, gene de, sorardý.
Memed de? dedi.
Daðlarýn kurdu kuþu bile.. Af çýkarsa, öyle çýkar. Çýkacak da...
Hükümetin þerefine çýkacak.
Hatçe:
Ellerini öperim Mustafa emmi.
Mustafa Aða, her zaman:
Deli kýz, der gülümser, koðuþuna çekilirdi. Öyle yaptý.
Iraz:

Çýkacak, dedi. Bizi de çarþamba günü Kozana götürecekler.
Burasý bize ceza kesemezmiþ. Öyle karar vermiþ mahkeme. Keþke af
çýksa da Kozana hiç gitmesek. Bir caným sýkýlýyor ki.
Hatçe buna çok üzüldü:
Keþke: dedi. Memed de gelemez Kozana. Keþke konuþsaydým
Memedlen. Nutkum tutuldu da konuþamadým.
Iraz:
Ben bilseydim Memed olduðunu onun...
Hatçe:
Af yakýnda.
Iraz:
Mustafa Aða akýllý adam. O bilir. Ankarada adamý var.
Hatçe:

Bugün cuma. Çarþambaya ne eder? Parmaklarýný saymaya baþladý.
Cumartesi, pazar... Çarþambaya kadar beþ gün var. Gideceðimizi Memede
söyleseydim. Keþke... Keþke söyleseydim.
Iraz:
Ben onun Ýnce Memedimiz olduðunu bilseydim, hemen söylerdim.
Hatçe:
Af çýkacak mý teyze?
Iraz:
Mustafa Aða akýllý adam. Ankarada da adamý var. Çýkacak. O
bilmezse kimse bilmez.
Hatçe:
Evimizin önündeki salkým söðüdün dallarý topraða deðer.
Iraz:

Deðer.
Hatçe:
Buzaðýlarýmýz olur, mor mor.
Hapishaneden ayrýldýðýnda Memed uçar gibiydi. Baþý dönüyordu. Yere
düþecekmiþ gibi gözleri kararýyordu. Pazaryerine geldi. Kendisini ortadaki
beyaz taþýn üstüne zor attý. Az sonra kendine geldi.
Pazaryerinde portakallar öbek öbekti. Lahanalar ortaya yýðýlmýþtý. Küçücük
tepeler gibi. Taþtan kalktý, pazaryerinin ortasýna doðru yürüdü.
Bir sürü adam gördü Tevfiðin kahvesinin orada. Adamlarýn üstlerinde
aba, omuzlarýnda bel vardý. Kýsa boylu, boðazý ipek ipli bir adam onlara
boyuna küfrediyordu. Buna þaþtý. Ýçinden burda da Abdi Aða var geçti.
Orada bekledi. Kýsa boylu sövdü sövdü. Adamlardan hiç ses çýkmadý. Baþlarýný
yere dikmiþler, kýpýrdamýyorlardý. Sonra, küfreden adam birden yumuþadý,
kardeþler demeye baþladý. Sizler benim canýmdan azizsiniz. Buna haddinden
ziyade þaþýrdý. Bir anlam çýkaramadý. Omzu belli adamlar, baþlarý yerde, aðýr
aðýr kýmýldadýlar, çaya aþaðý yürüdüler. Birkaç kiþi, çeltik tarlalarýna
gidiyorlar, dedi.
Memed buna daha çok þaþýrdý: Oradan çarþýnýn ortasýna vurdu. Ýlk

geldiðinde kebap yediði dükkanýn kapýsýndan dumanlar fýþkýrýyordu
dýþarý. Ýçeri girdi. Kebap kokusu içini bayýlttý. Yelle!
Memed:
Çabuk kardaþ! dedi garsona.
Yelle! dedi öteki, kebapçýya.
Arkasýna dönünce gözlerine inanamadý. Korktu. Gözlerini kýrpýþtýrdý.
Gördüðü, tam arkasýnda oturan Topal Aliydi. Hayal deðil.
Topal Ali ona hain hain gülümsedi. Memed hiçbir þey söylemedi. Bir
anda kafasýndan yüzlerce kötü ihtimal geçti. Topal Ali durmuþ, konuþmuyor,
boyuna gülümsüyordu. Sonra yerinden kalktý, geldi Memedin yanýndaki boþ
sandalyeye oturdu. Kulaðýna eðildi:
Merak etme kardaþ, hiçbir þey yok. Konuþuruz.
Kebaplar geldi. Yediler, dükkandan çýktýlar. Sarý güðümlü þerbetçi
bir uçtan bir uca çarþýyý dolanýyordu.
Memed:

Þerbetçi, bir þerbet, dedi.
Þerbetçi doldururken, o güðüme elini dokundurdu.
Þerbetçi buna güldü:
Altýndan yapýlmýþtýr oðul, altýndan, dedi.
Topal Ali:
Senin kasabaya indiðini Cabbar söyledi. Bindim ata, sürdüm.
Baþýna bir iþ gelmesin diye... Seni hapishane kapýsýnda çok bekledim.
Hatçe nasýl, eyi mi? Ulan deli, adam atsýz hiç kasabaya iner mi? Baþýna
bir iþ gelecek olsa, kaçmak zorunda kalsan seni yakalayýverirler:
Onun için, at elimde peþinde dolaþýyorum. Bir tanýyan olur. Bir þey
olur. Binersin ata, sürersin daðlara...
Memedin gözleri yaþ ile doldu:
Saðol Ali Aða, dedi. Saðol!
Ali:

Sen Ýnce Memedsin. Sen sað ol kardaþ!
Memed:
Sana bir þey söyleyeyim mi Ali Aða?
Ali:
Söyle.
Hatçeyle karþý karþýya oturduk. Ýkimizin de nutku tutuldu. Bir
laf bile edemedik. Onu orada görmeyi hiç içim götürmüyor. Ben bir
daha gidemem. Gitsem de nutkum tutulur gene... Sen varýver yanýna...
Ne diyor Hatçe, sor.
Ali:
Olur, dedi. Sen beni pazaryerindeki kahvede bekle. At pazaryerinin
öte ucundaki dutun altýnda baðlý. Bir þey olursa... Atlarsýn
üstüne.
Memed:

Atlarým.
Bir tuhaf, bir anlaþýlmaz, bir ürperti vardý içinde. Sýrtýnda soðuk
soðuk bir þeyler dolaþýyordu. Rahat deðildi. Bir yerlere sýðmýyor gibi
bir hali vardý. Kaçmak, bir þeyler kýrmak parçalamak istiyordu. Kedere,
korkuya benzer bir duygu içinde. Bir çýrpýnma. Atýn yanýna kadar hýzla
yürüyerek geldi. Görenler, sersem sersem yürüyen köylü çocuðuna acayip
acayip bakýyorlardý. Atýn burnuna samanlar yapýþmýþtý. Yerden yeþil ot
kopardý, atýn burnunu sildi. At demirkýr bir attý. Lekeleri maviye çalan
büyücek lekelerdi. Saðrýya doðru kýnalanýyordu. Atýn baþýný okþadý, kahveye
geldi. Bir çay söyledi. Çayý getirdiler. Hatçe geldi gözünün önüne. Hatçe
çok deðiþmiþ, yüzü sapsarý olmuþtu. Gözlerinin altý çürümüþtü. Yüzü
þiþmanlamýþtý ama, halsizliði; bitkinliði belliydi. Yüreði parça parça oldu.
Gözlerinden masanýn üstüne damlalar düþmeye baþladý. Eðreti oturuyordu zaten.
Çekinerek. Çayýný içti, bitirdi. Merakla Aliyi beklemeye baþladý. Gözleri
Alinin geleceði yola dikildi.
Sokaðýn ucundan Ali göründü. Yüzü asýlmýþtý. Memed onu karþýladý. Atýn
olduðu yana döndüler.
Ne söyledi?
Sorma.

Kötü mü?
Ýyi de deðil.
Memed yüreði taþarak:
Söyle söyle! Biliyordum zaten. Ýçimde bir dert vardý. Durdurmuyordu beni.
Söyle!
Hatçeyi Kozan mahpusanesine götürüyorlar bu Çarþamba.
Hatçe hakkýný helal etsin, dedi. Aðýr cezalýymýþ Hatçe. Bura mahkemesi
kararý öyle vermiþ. Irazý da götürüyorlar beraber.
Bunu duyunca, ilkin yýldýrýmla vurulmuþa döndü. Az zaman
sonra kendisine geldi. Aliyi unutmuþtu. Kendi kendine gülümsedi.
Bütün Çukurova, aðacýyla, otuyla, taþýyla, topraðýyla kasabasýyla sarý
pýrýltýlara kesti. O, gülmesini sürdürüyordu. Sonra birden ata atladý.
Bir an içinde deðiþip, bambaþka bir Ýnce Memed olmuþtu.
Düþ Önüme Ali Aða. Oldu.
Ali atýn önüne düþtü. Kasabayý hýzla çýktýlar. Binboðayý geçtiler.

Dikirlinin üst baþýnda þimdi Karacalý Osmanýn portakal bahçesi bulunan
yere geldiler.
Ali atýn baþýný tutup durdu. Memedin gözlerinin içine bakarak:
Ne var? Ne oldu? Bana da söyle!
Memed attan indi. Gülümseyerek Alinin elini tuttu:
Yolu bekleyeceðim. Hatçeyi candarmalarýn elinden alacaðým.
Ali:
Sen deli misin? diye kýzdý. Çukurovanýn ortasýnda, gündüz gözüne
candarmalarýn elinden kýz almak!... Sen deli misin?
24
Kapýdan içeri bir top sevinç halinde girdi. Cabbar Memedi tanýdý
tanýyalý hiç böyle görmemiþti. Sefil Ali de görmemiþti. Memedi böyle
sevinçten kanatlanmýþ görmek bir hoþlarýna gitti. Memed oynak türküler
söylüyordu damýn içinde dolaþarak:

Armut dalda beþimiþ
Tan yerleri ýþýmýþ
Anasý yorgan vermemiþ de
Ak memeler üþümüþ.
Böyle bir türküyü Memedin aðzýndan duyacaklarýný az önce birisi
söyleseydi, imkaný yok inanmazlardý.
Sefil Ali, diye gürledi. Her zaman çok durgun, ölçülü konuþurdu.
Al sazý da oynak havalardan çal!
Sefil Ali hiçbir þey söylemeden vardý, duvardan sazý indirdi, çok
oynak bir hava çalmaya baþladý. Hem çalýyor, hem söylüyordu. Vardým
baktým demir kapý sürgülü-Siyah saçlar sýrmayýlan örgülü...
Memed de karýþýyordu Sefil Aliye.
Bir ara kapýda durakalmýþ Topal Aliyi gördü, koluna girdi. Sefil
Aliye de, bir halay havasý çal, dedi. Sefil baþladý çalmaya, ötekiler
baþladýlar ortada dönmeye. Sonra Memed soluk soluða, halayý býraktý,

arkasýný duvara verip oturdu. Duramaz bir hali vardý. Parmaklarý oynayýp
duruyordu.
Cabbar! dedi.
Cabbar:
Buyur Aða.
Gün bugündür, kardaþ.
Nen var? Bir þey mi oldu?
Gün bugündür. Yiðitlik gösterecek gün...
Þaþýrtma adamý, allasen.
Memed ayaða kalktý. Üstündeki çocuk giyitlerini çýkardý, damýn
bir köþesine attý, kendininkileri giydi.
Ayaðýndaki ayakkabýnýn yüzü kalýn Maraþ derisindendi. Kýrýþýk,
koyu kýrmýzýydý. Tabaný da otomobil lastiðindendi. Þalvarý þayaktý.
Kahverengi. Soyduklarý bir tüccardan almýþlardý. Memedle Cabbar

Kalaycý dövüþünden dönerlerken birkaç hafta Maraþ yolunu beklemiþler,
adam soymuþlardý. Paralarý, giyitleri, cephaneleri ondandý.
Soygunculuklarýndan çok memnundular. Maraþ yolunu tutmaya gene
gideceklerdi. Kemerleri, tüfeðin kayýþlarý gümüþ iþlemeliydi. Çok
güzel iþlenmiþti. Baþýndan fesi atmýþ, yerine mavi bir ipek yaðlýk sarmýþtý.
Þayak þalvarý benek benek karaydý. Tabancasýný kabýyla birlikte,
o yörük beyi göndermiþti. Son derece güzel, klaptan iþlemeydi.
Fiþeklikleri göðsüne, çaprazlama, çift sýra üstüne baðlardý. Onlar
da klaptan iþlemeydi. Yörük beyinin hediyesiydi.
Cabbar merakla sordu:
Ne var Memed? Söylesene!
Memed:
Gün bugündür.
Topal Ali kapýnýn aðzýnda, belini duvara dayamýþ gülümseyerek
duruyordu.

Cabbar:
Topal, sen söyle! dedi.
Topal:
Çarþamba günü kasabadan Kozana götürüyorlar Hatçeyi. Candarmalarýn
elinden alacak oluyor yolda. Ona seviniyor iþte.
Cabbarýn aðzýndan çýt çýkmadý. Yüzü asýldý. Sefil Ali de konuþmadý.
Zaten karýþmazdý bu iþlere.
Memed iþi çaktý. Oralý olmadý. Cabbarýn yüzü asýlýrsa asýlsýn. O
kimseden yardým beklemiyordu. Ya herro, ya merro demiþti.
Ýlk tanýþtýklarý günlerde, Sefil Ali bir Köroðlu hikayesi söylemiþti.
Köroðlunun zuhuru: Günlerdir, Memedin kafasýnda o Köroðlu dönüyordu.
Þöyle rivayet ederlerkim:
Vaktiyle Bolu þehrinde... der baþlardý.
Sokakta bir küçücük köpek görmüþ Köroðlu. Köpek küçücük, el

kadar. Dört beþ kocaman kocaman köpek, araya almýþlar küçük köpeði.
Saldýrýrlar. Küçük köpek kaçmaz, kendini savunur. Savunduðu
gibi, onlarý yener de... Her birini bir yana daðýtýr, yoluna gider.
Ýþte Köroðlu bunu görür. Bu dövüþü seyreder. Demek, der Köroðlu, bir
küçük köpek!... Yürekli olunca...
Ondan sonradýr ki Köroðlu, Köroðlu olur. Korkmaz. Babasýnýn baþýna da o
iþ gelince çýkar daða.
Köroðlu, duydu duyalý, Memedi çok çekiyordu. Köroðlunu dinledikten sonra,
bir daha yemin etmiþti Aðayý öldüreceðine.
Ne yüzünü ekþitiyorsun Cabbar kardaþ?
Cabbar:
Hiç.
Korkma, sana iþim düþmeyecek.
Cabbar:

Hiç!
Memed:
Ne hiçi?
Cabbar:
Hiç!
Memed:
Yaaa!
Cabbar:
Yanarým sana.
Memed:
Bre Cabbar, diye öfkelendi. Bana hep yanarsýn sen zaten.
Cabbar:

Babayiðitsin. Yanarým.
Memed:
Neden ola?
Cabbar:
Yanarým iþte.
Sebebini söyle!
Cabbar bu sefer iyice öfkelendi, baðýrmaya baþladý:
Çukurovanýn ortasýnda, düzlüðünde, gündüz gözüne, o kadar
köyün arasýndan candarmalarýn elinden insan alacaksýn, öyle mi? Çukurova
kapan demektir. Eþkýya kapaný. Kim düþmüþse Çukurovaya çýkamamýþtýr dýþarý.
Yanarým sana. Üstelik sen Çukurovanýn yolunu da bilmezsin. Yanýnda Recep
Çavuþ gibi biri olsa gene neysem ne! El yordamýyla Çukurovaya inilir mi?
Memed kasýldý. Dimdik, bir kaya parçasý gibi durdu:

Sen þimdi benimle gitmeyecek misin? Onu söyle.
Cabbar:
Ben gidip de kendi elimle kapana giremem.
Açýk söyle, kapaný mapaný býrak da. Gidecek misin, gitmeyecek
misin?
Cabbar:
Gidemem.
Memed:
Ýyi. Sen söyle Sefil Ali, benimle gelecek misin?
Sefil Ali:
Ben Çukurovayý bilmem ki kardaþ, ben Çukurovadan korkarým.
Benim sana bir faydam olmaz ki... Zararým olur. Ýstersen gelirim
de. Arkadaþ için deðil mi?

Cabbar Sefil Aliye öldürürcesine bir bakýþ fýrlattý.
Memed:
Demek böyle! dedi sustu.
O gece birlikte yemek yemediler. Her biri bir yana çekildi somurttu.
Ýçlerinde, en sevinçlisi Topal Aliydi.
Uyku zamaný Cabbar:
Siz uyuyun. Ben nöbetçi kalýrým, dedi.
Ötekiler, Memed uyudu.
Gece yarýsý, Cabbar Memede yaklaþtý, dürttü, Memed öfkeyle
kalktý oturdu. Uyumuyordu. Sert sert:
Ne istiyorsun benden Cabbar? Arkadaþlýðýný yaptýn iþte! Daha
ne istiyorsun benden?
Cabbar:

Kardaþ! dedi.
Memedin elini iki eli arasýna aldý:
Kardaþ!
Yaptýn arkadaþlýðýný, diye güldü öteki.
Vazgeç bu iþten. Hatçeyi nasýl olsa býrakacaklar. Þahitler hep ifadelerinden
dönmediler mi? Hep Hatçenin tarafýný tutmuyorlar mý? Hakime, Veliyi Memed
vurdu demiyorlar mý? Býrakacaklar.
Memed:
Döndüler ya, para etmiyor. Para etse Aðýr Mahkemeye gönderirler mi
Hatçeyi? Aðýra gönderiyorlar, Kozana. Anladýn mý? Benim yüzümden sürüm sürüm
sürünüyor mapuslarda. Ya ölürüm, ya kurtarýrým. Sana gel, demem. Gelmesen
daha iyi olur. Bu, yüzde doksan ölüm demektir. Aklý baþýnda bir adam kendini
ölüme atmaz.
Cabbar:

Senin için her þeyi yaparým Memed ama, bu düpedüz delilik.
Göre göre kendini ateþe atmak demek. Yazýk bize. Yazýk sana. Senin
için kardaþ... Gel sözümü tut. Kýrma beni. Nolursun Memed, kýrma
beni. Sen böyle bok yoluna gidersen yüreðime dert olur. Gel, etme
bunu kardaþ!
Memed:
Hiç söyleme Cabbar kardaþ. Nefesine yazýk deðil mi? Söyleme.
Yüzde yüz öleceðimi bilsem, gene gideceðim. Ben böyle yaþayýp da
nolacak yani! Hiç söyleyip de nefesini tüketme.
Cabbar:
Sen bilirsin, dedi. Kendi düþen aðlamaz.
Elini býraktý, köþeye çekildi.
Cumartesi, pazar, pazartesi Memedle Cabbar birbirlerinin yüzlerine
bakamadýlar. Birbirlerinden kaçýyorlardý. Memed, çok erkenden
kalkýp daða çekiliyor, karanlýk kavuþtuktan sonra dama geliyordu.
Salý sabahý, daha gün doðmadan, Memed kalktý Topal Aliyi
uyandýrdý:

Ben gidiyorum Ali Aða.
Ali yataktan sýçradý:
Bu iþ yalnýz olmaz, dedi. Üstelik sen Çukurovayý bilmezsin.
Ben de seninle geleceðim. Güldü. Kurþun sýkacak sanma beni ha!
Sen sýkarsýn, ben uzaktan seyrederim. Saklanýrým bir yere,
seyrederim.
Sana iyi bir at bulacaðým Çiçeklideresi köyünden. Ben de bineceðim
bir ata. Sana haber ulaþtýracaðým. Daða yakýn bir yerde pusu kuracaksýn
candarmalara... Sýtýrýn kamýþlýðýnda. Sen dur, ben Çiçeklideresine
gideyim. Olur mu?
Memedin sevinçten gözleri parladý. Topal Alinin boynuna sarýldý,
öptü:
Senin, dedi, bu iyilikleriyin altýndan nasýl kalkarým Ali Aða?
Ali:
Ne iyiliði bre kardaþ, diye kederli kederli baþýný salladý. Kýrdýðýmý

bitiþtirmeye çalýþýyorum ben.
Hýzla yürüdü gitti.
Bir iki saat sonra, gün deðerken, damýn kapýsýnda bir patýrdý
oldu. Bir atýn hýzla, gürültüyle soluk alýþý duyuldu. Memed dýþarý
çýktý:
Ali Aða, dedi gülerek, yaþasýn:
Ali:
Düðün atý bu at. Süsledim.
Atýn boynuna mavi boncuklar, renk renk kordelalar asýlmýþtý.
Eyeri, dizgini sýrma iþlemeliydi.
Düðün atý.
Topal Ali:
Bir de yamçý getirdim. Büyük yaðmur var. Hem yaðmur için,
daha çok da...'

Cabbar:
Eeee?
Silahýný kimse görmez. Çekersin üstüne, yalnýz baþýn görünür.
Haydi vakit geçirmeyelim.
Memed ata atladý. Topal Ali de arkasýndan...
Cabbar kapýnýn eþikliðinde durmuþ, onlara kýpýrdamadan bakýyordu. Sefil
Ali de öyle. Cabbarýn yüzü, ölü yüzü gibi sararmýþtý. Orada bir Hitit heykeli gibi
donmuþtu.
Memed atý kapýya sürdü. Cabbarýn yüzüne bakmadan:
Hakkýný helal eyle Cabbar kardaþ, dedi sesi bozularak. Sen de
hakkýný helal eyle Sefil Ali!
Cabbar hiç durumunu bozmadý. Gerçekten bir Hitit heykeli gibi,
orada öylece kýpýrdamadan kaldý.
Sefil Ali:

Helal olsun kardaþ, dedi.
Atlarý, bayýrdan aþaðý hýzla sürdüler.
Cabbar uzun zaman olduðu yerde kýpýrdamadan öyle kaldý.
25
Yaðmur çiseliyordu. Güneþli bir yaðmur. Bir zaman açýyor; sonra
gene usul usul çiseliyordu. Kamýþlar ýslanmýþlardý. Üstlerinden sular
süzülüyordu. Sular yapraklarda kabarcýklanýyor, güneþte parlýyordu.
O zamanlar Sýtýrýn alt yanýnda büyük bir kamýþlýk vardý. Yol kamýþlýðýn
üst baþýndan, mersinle örtülü daðýn eteklerinden geçerdi.
Kamýþlýða Küçük Çýnar köyü üstünden indiler. Gün batarken
yaðmur da dindi.
Topal Ali:
Yamçýyý aldýðýma iyi etmemiþ miyim? diye sordu.
Memed:

Ýyi, dedi.
Yaðmur da durdu.
Gene baþlar.
Çukurovada pusu kurmak için bu kamýþlýktan iyi yer yok.
Memed:
Bre Ali Aða, dedi, sen bu kadar çok þeyi nasýl belledin? Çukurovayý
taþ taþ biliyorsun.
Topal Ali:
Gençliðimde Çukurovadan at çalar, daðlara götürürdüm. Anladýn mý þimdi
Çukurovayý neden iyi bildiðimi?
Anladým. Bu yoldan geçecekleri muhakkak mý?
Topal:

Kozana iki yoldan gidilir. Biri Çukurköprünün yolu, biri de burasý.
Yaðmur yaðdýðý iyi oldu. Çukurköprü yolundan çamurdan çýkamazlar, gömülürler.
Bu yüzden, muhakkak buradan gelirler. Burasý çok iyi. Buradan daha iyi pusu
yeri bulunmaz. Yapacaðýný yapar, hemen atarsýn kendini daða. Cabbar böyle
olduðunu bileydi gelirdi.
Cabbar lafýný duyunca Memedin yüzü gerildi.
Topal Ali:
Vallahi de gelirdi, dedi. O korktu. Dal gündüz, ovanýn ortasýnda
sarýlacaðýmýzdan korktu.
Memed gene sustu.
Korktu, dedi. Bir korktu ki... O ne hin oðlu hin o! Ne kadar
eþkýya ovaya inmiþ, ovada gezmiþse, hepsinin öldürüldüðünü, bir tekinin
bile daða dönmediðini bilir.
Memed merakla sordu:
Bir teki bile dönmedi mi?

Topal:
Bir teki bile.
Azýk çýkýnýný açýp, yemek yemeye baþladýlar. Aðýr aðýr çiðneyerek
yemeklerini yediler.
Topal:
Ben gideyim de kasaba yoluna, onlarýn arkasýnca geleyim. Sen
daða çekil de uyu. Þafaklayýn kamýþlýða gir. Atý orta bir yere baðla.
Görünmesin. Sen de yolun aðzýna gel! Ben gidiyorum. Yarýn ikindi
üstü onlar buradalar.
Topal ata bindi, doludizgin kasabaya sürdü.
Topal gözden yiter yitmez, Memed de ata bindi, daða çekildi. Bir
taþocaðýna indi. Taþocaðýna sular toplanmýþtý ama, taþocaðý siperliydi.
Yaðmur yaðsa bile insanýn üstüne düþmezdi, maðara gibiydi. Ocaðýn
çukuru su doluydu. Çukura taþ yýðmaya baþladý. Atý tam üstteki
büyük meþe aðacýna baðladý. Yamçýya sarýlýp, yýðdýðý taþlarýn üstüne
yumuldu. Bir zaman kendinden geçiyor, sonra hop diye ayýkýyordu.
Þafaðý böyle etti.

Þafaklayýn ata atlayýp, kamýþlýða geldi, atý, ta kamýþlýðýn ortalarýna
sürdü, bir kamýþ köküne iyice baðladý.
Akþamdan beri bir hoþtu. Bedeninin her yeri sýzlýyordu. Büyük
bir kamýþ kümesine sýrtýný dayadý oturdu. Kamýþ kümesine sarýca arýlar
petek üstüne petek yapmýþlardý. Örümcekler kamýþlardan kamýþlara aðlarýný
germiþlerdi. Kamýþlar pürçüklenmiþti. Pürçükler tozakýyordu. Kamýþlarýn
pürçüklerine gün vurdu derken.
Beklemek kadar zor bir þey yok. Bekledi. Ne zaman?.. Öðle oldu.
Bir ýslak sýcaklýk çöktü ovaya. Ýkindi oldu. Karþý daðlarýn gölgeleri doðuya
doðru uzadý. Bu sýrada Memed, bir kamýþ köküne dayalý tüfeðini aldý, yol
kýyýsýna yakýn büyük bir kamýþ kökünün yanýndaki çukura gitti. Ýkide birde
yolun ortasýna çýkýp kasabadan yana bakýyordu. Görünürlerde kimsecikler
yoktu. Diþi diþini yiyordu. Döþen kurþunu yazýya yabana... Nereye olursa
olsun. Döþen! Kamýþlýða, yola... Hýrsýndan tepiniyordu. Her dakika bir yýl
oluyordu artýk.
Sonra hançerini çýkardý, çukuru kazmaya baþladý. Bütün gücüyle
kazýyor, topraðý avuçlarýyla dýþarý taþýyordu. Soluk soluða yola koþtu,
bir þey yok. Elleri yanlarýna düþtü. Öyle kalakaldý. Ne gelen var, ne
giden. Umudu kesti. Gitti çukurdan tüfeðini aldý, geldi yolun ortasýna

dikildi. Gün neredeyse batacaktý. Ta yolun ötesinden kýmýldanan bir top
karartý göründü. Karartý gittikçe yaklaþýyordu. Yüreði hop etti.
Buna karþýn kamýþlýða gene girmedi. Az daha yaklaþýnca karartý, dört
candarmanýn önünde iki kadýn olduðunu fark etti. Aðýr aðýr kamýþlýða
çekildi. Karþý daðýn üstündeki güneþin yarýsý kalmýþtý. Candarmalardan en
arkadaki uzun boylusunun bacaðýný niþan alýp tetiði çekti.
Candarma baðýrarak döndü, yere kapaklandý. Memed makineli gibi
tarýyordu, saðý solu. Candarmalar afallamýþlardý.
Memed:
Ulan karþýnýzda Ýnce Memed var. Býrakýn o kadýnlarý gidin.
Bir candarma daha düþtü çýðlýk atarak. Öteki iki candarma da
yoltýn kýyýsýdaki su dolu hendeðe attýlar kendilerini. Memede karþýlýk
vermeye çalýþtýlar. Karanlýk kavuþtu, yaðmur da yeniden ufak ufak sepelemeðe
baþladý. Kadýnlar ortada öylece kalmýþlardý. Ýkisini de korkunç bir
titremedir almýþtý. Yolun ortasýna, çamurlarýn içine oturuverdiler sonra da.
Ulan candarmalar varýn iþinize gidin. Uðraþmayýn bizimlen. Bir tabur bile
olsanýz výz gelirsiniz.
Vurulanlarýn baðýrtýsý, iniltisi göðü tutuyordu. Alýn da arkadaþlarýnýzý

gidin. Alýn da...Candarmalar bir ara ateþi kestiler. Kadýnlarýn da azýcýk
akýllarý baþlarýna geldi.
Gözü körolasý havdi, dedi, yavaþ yavaþ Memede gidelim.
Hatçe:
Bu da mý gelecekti garip baþýma? diye inledi. Gidelim.
Yol boyunca sessiz sessiz süründüler.
Hatçe:
Memed! dedi.
Memed:
Geldiniz mi?
Göz gözü görmüyordu karanlýktan. Memed çukurdan yola atladý,
karanlýkta gölge gibi sallanan kadýnlara doðru geldi. Ellerinden
tuttu, kamýþlýða, atýn yanýna çekti. Candarmalar oraya buraya daha kurþun
sýkýyorlardý. At ayak seslerini iþitince uzun uzun bir kiþnedi. Memed

atý çözdü.
Binin, dedi. Binin de arkamdan sürün.
Kamýþlýðý çýktýklarýnda, candarmalar kurþunu kesmiþlerdi. Yaralý
arkadaþlarýyla konuþuyorlardý.
Eteðe doðru, nallarý kývýlcýmlanan bir atlý, taþlarý birbirine katarak,
son hýzla önlerinden geçti gitti. Biraz sonra da geri döndü.
Topal Ali olsa gerek diye Memedin içinden geçti.
Bir ses geldi usuldan:
Ýnce Memed! Ýnce Memed!.
Buradayýz Ali, gel! diye baðýrdý Memed.
Ali geldi yanlarýnda soluk soluða durdu. Attan aþaðý indi:
Memed kardaþ, al atý, bin. Sonra Çiçeklideresine teslim et. Bu
eteklerde durma. Akçadaða çekil. Asým Çavuþ ne kadar candarma
varsa çeker üstüne yarýn. Yakayý ele verme. Ben sana ulaþýrým. Bu gece
ne yap yap Çiçeklideresini tut. Oradan da Akçadaðý... Durma. Doludizgin.

Allah selamet versin.
Arkasýný döndü karanlýða karýþtý.
Memed:
Bu iyiliðini unutmayacaðým Ali Aða.
Topal Alinin býraktýðý ata atladý.
Hatçe gel terkime, dedi.
Hatçe öteki attan indi, geldi terkisine bindi. Karanlýkta, daðlara yukarý,
doludizgin atý doldurdu.
Birkaç kere yolu þaþýrdý. Sonra buldu. Gün doðmadan Çiçeklideresine
yetiþtiler. Doðru köyün içine sürdüler. Ortadaki herhangi bir
evin önünde durdular.
Memed baðýrdý:
Dýþarý çýkýn hele!

On sekiz yaþýnda gösteren bir delikanlý açtý kapýyý. Onlarý görünce
gülümsedi, sevindi. Geldi atlarýn baþýný tuttu. Ahýra çekti. Atlar
köpük içinde kalmýþtý.
Hatçeyle Iraz iki büklümdü. Titrer gibi bir halleri vardý. Yüzleri
alacakaranlýkta kararsýz, karmakarýþýk, þaþkýn görünüyordu.
Ýçeri girdiler. Evin kadýnlarý ocaðý yakmýþlar, ocaðýn baþýna da döþekler
sermiþlerdi. Döþeklere yorgun oturdular.
Memed:
Ev sahipleri, diye konuþtu, ben iki günlük acým.
Þimdi, þimdi Ýnce Memedimiz, dediler.
26
Abdi çökmüþtü. Zayýflamýþtý. Avurdu avurduna geçmiþti. Kahvede akþamlara
dek kulaðýnýn dibinde Ýnce Memed lafý ediliyordu. Buna ifrit oluyordu ama,
ne gelirdi elden. Elin aðzý torba deðil ki çeke baðlayasýn.
Öfkesinden çarþýya sýðmýyor, Maraþlý Mustafa Efendinin dükkanýndan
Tevfiðin kahvesine, Tevfiðin kahvesinden Horoz Remzinin manav dükkanýna,

oradan arzuhalci Siyasetçi Ahmede mekik dokuyordu. Her oturduðu yerde
kimsenin aðzýný açtýrmadan saatlerce konuþuyordu.
Görün iþte! Görün iþte malýnýzý. Çocuk diyordunuz. Ben bilmez
miyim onu? O ne yezid oðlu yezid. Þurayý iyi belleyin. Abdi demedi
demeyin. O daðlarda hükümetini kuracak. Mutlak kuracak. Benim
tarlalarýmý, babamdan kalma tapulu tarlalarýmý köylüye, düðün þenlik
daðýtan adam, hükümet deðil de nedir ya?... Hükümetlik ilan edecek.
Tel çektim Ankaraya belki bin tane. Ne cevap veren var, ne hal
soran... Bir acayip iþtir kardaþlar, bu hükümet iþi. Bu kadar
vatandaþýný Torosun daðýnda bir eþkýyanýn elinde býrakmýþ. Gönder bir alay
asker, kessin kökünü þunlarýn. Haþa, sümme haþa! Hükümetimize dil
uzatmýyorum. Uzatamam efendim. Amma neden kul eder bizleri birkaç
eþkýyaya? Yazýk deðil mi? Günah deðil mi?
Ýkinci günü sabahleyin, yaralý candarmalar getirildi kasabaya...
Mesele dilden dile dolaþýyordu. Herkes Memedden yanaydý.
Abdi Aða da çarþýnýn ortasýna düþmüþ, dört dönüyordu. Etekleri
tutuþmuþ. Konuþmuyordu. Yalnýz önüne gelene:
Ben size demedim mi? diyordu:
Kimi görse, tanýdýk, tanýmadýk:

Demedim mi? diyor, geçiyordu.
Sonra vardý Tevfiðin kahvesine, baþýný bir masanýn üstüne koydu,
orada hareketsiz, öylece kaldý. Öyle yemeðini unutmuþtu. O öyle
uyuklarken bir yanaþma geldi.
Aðam seni istiyor, dedi.
Abdi Aða aðýr aðýr baþýný kaldýrdý.
Nee? diye bezgin bezgin sordu.
Aðam, bize buyursun, diyor.
Kalktý. Baþý çatlayacakmýþ gibi aðrýyordu.
Ali Safa Bey onu kapýda karþýladý, koluna girdi:
Gel Aðam, gel bakalým. Bizi unuttun gitti.
Baþýný kaldýrdý. Gözleri kan çanaðýna dönmüþtü. Uzun uzun Ali
Safa Beyin gözlerinin içine baktý, sonunda:

Demedim mi? dedi.
Ali Safa Bey gülümsedi:
Gir hele içeri gir! Konuþuruz.
Demedim miydi?
Merdivenleri dura dura, soluk ala ala çýktýlar. Abdi Aða of, of
çekerek, bitmiþçesine kendisini sedire attý.
Demedim mi?
Kahve geldi. Fincan elinden düþüp kýrýlacakmýþ gibiydi. Kahve
dudaklarýndan dökülür gibi...
Ali Safa Bey geldi yanýna oturdu. Sakalýný okþadý:
Aman Abdi Aðam sen bu kasabayý yaktýracaksýn. O arzuhaller
ne öyle? Hükümet bir ordu gönderecek. Günah deðil mi bizim kasabamýza?
Yazýk deðil mi? Ýki sütsüz daða çýkmýþ diye adý kötüye mi çýksýn?

Abdi Aða derinden derinden içini çekerek inledi, baþýný salladý:
Abdi ne yaptýðýný biliyor mu Ali Safa Bey oðlum? Ne yaptýðýný
biliyor mu? O beni öldürecek. Yaþatmaz beni o! Ne yapacaðýmý þaþýrdým.
Elim ayaðým tutmuyor. Zoruma giden ölümüm deðil. Zoruma
giden bu da deðil. Sorma derdimi Ali Safa Bey! Sorma halimi.
Zoruma giden bunlarýn hiçbirisi deðil. Gitmiþ köye, tarlalarýmý köylüye
daðýtmýþ. Öldürdüm Abdiyi, yaktým Abdi Aðayý diye. Ýþte bu kahrediyor
beni, bu öldürüyor. Bu korkutuyor. Ölümüme yanmýyorum Ali Safa Bey. Bir
ayaðým çukurda. Bugün deðilse yarýn. Dünyaya direk kakacak deðilim. Yarýn
bir tane daha çýkar, o da senin tarlaný daðýtýr.
Öbür gün bir tane daha... Daha da daha... Daha!... Ben bundan korkuyorum
iþte...
Ali Safa Bey omzuna vurdu:
Yok, Abdi Aða, yok. Müsterih ol sen. Onlar belalarýný bulacaklar.
Müsterih ol.
Abdi Aðanýn gözleri parlayýp, sakalý gerildi. Yüzüne kan geldi:
Bugün banaysa, yarýn sana. Beni bu korkutuyor iþte. Daðda eþkýya mý var,
istediði kadar olsun. Eþkýya da nedir ki... Ama bu! Bu korkutuyor beni.

Toprak meselesi... Bir aklýna düþerse köylünün, önüne geçilmez. Öldürüleceðimden
deðil, bundan korkuyorum. Siz bilirsiniz Ali Safa Bey. Bana kalýrsa, hemen,
gün geçirilmeden ölmeli bu oðlan.
Bu oðlan eþeðin aklýna karpuz kabuðu düþürdü. Gün geçirip fýrsat
verme zamana. Aman oðlum. Karpuz meselesini aklýndan çýkarma.
Vayvaylýlar bile ona sýðýnýyorlar.
Ali Safa Bey aldýrmýyor, gülüyordu:
Anlýyorum Aðam, dedi. Anlýyorum ama, korkma. Bugün deðilse yarýn,
onun kellesini getirip senin kapýnýn önüne atarlar. Korkma! Bir bölük
candarmayla Asým Çavuþ, elli gönüllüyle de Kara Ýbrahim onun takibine
gönderildi. Candarmalar neyse ne ya, Kara Ýbrahim eski eþkýyadýr. Eþkýyalýðýn
yolunu yordamýný, o daðlarý çok iyi bilir. Onlara dedim ki, kesin kellesini
Ýnce Memedin, takýn bir sýrýða, getirin Abdi Aðanýn evinin önüne dikin. Öyle
yapacaklar.
Abdi Aða:
O bir gün daha yaþamamalý. Bir gün daha. Ýnþallah öyle olur.
Dediðin çýkar.
Ali Safa Bey:

Ýnþallahý da var mý? Mutlak öyle olacak. Sen Kara Ýbrahimi bilir
misin?
Bilirim.
Ýþte o!
Abdi Aða az kendine geldi. Umut kapýlarý açýlýyordu.
Kara Ýbrahim onun hakkýndan gelir, dedi. Güveniyorum ona.
Sen Vayvay iþini...
Ali Safa Bey sözünü yarýda býraktý:
Kalaycý öldü öleli iþler kötü. Korkmuyorlar. Böyle giderse...
Abdi Aða:
Þu ortadan kalksýn bir kere hele...
Kalkacak.

27
Köylüler candarmalarýn elinden zar aðlýyordu. Memedin takibine
çýkan candarmalar kesin emir almýþlardý. Ýnce Memedi diri, ölü mutlak
getireceksiniz. Yoksa!... Yoksasý da vardý. Böyle emir alanlar
hangi dað köyüne girmiþlerse, orasýný bir anababa gününe döndürüyorlardý.
Sopadan geçirmedikleri kimse kalmýyordu. Çoluk çocuk, tüm dað köylüklerinden
ah vah geliyordu. Amansýz. Kimse Ýnce Memedin yerini bilmiyordu. Kimse onu
aramaya çýkmýyordu. Yol gösterenler de yanlýþ yol gösteriyorlardý. Memedin
suçsuz kýzý hapisten kurtarýþý dað köylüklerinde, Deðirmenolukta destan
üstüne destan olmuþtu. Herkes iþini gücünü býrakmýþ, her yerde Ýnce Memed
lafý...
Hatçenin candarmalarýn elinden alýnýþý üstüne, bir günde belki on
tane türkü çýkarýlmýþtý.
Kamýþlýk olayýndan iki gün sonraydý ki Deðirmenoluða candarmalar girdiler.
Yüzlerine konan sinek kýrk parça oluyordu. Öylesine asýktý yüzleri. Doðru
Durmuþ Alinin evine gittiler. Ýhtiyarý kapýnýn önünde yakalayýp sigaya
çektiler. Aðzýndan bir laf alamadýlar. Sordular soruþturdular, gözdaðý
verdiler, olmadý. Dipçiklerle dövmeye baþladýlar. Karýsý Hürü dövülen
ihtiyarýn baþýnda kuþ gibi çýðrýþarak dönüyor, aðzýna geleni söylüyordu. Bir
candarma dipçiði onu da susturuverdi.

Ýki ihtiyarý damýn avlusunda, ala kan içinde býraktýlar, baþka evlere
gittiler. Akþama kadar bir sürü insana sýra dayaðý attýlar. Gece
Abdi Aðanýn evinde misafir kaldýlar. Sabahleyin erkenden kalkýp gene dayaða
baþlayacaklardý. Dayak atmaktan býkmýþ usanmýþlardý. Hiçbirinde hal
kalmamýþtý. Her þeyin çaresi bulunur; köylüleri birbirine dövdürüyorlardý.
Böyle böyle, Ýnce Memed yüzünden dað köylüklerinin üstünden
bir iþkence, bir candarma silindiri geçiyor, doruklara doðru
yükseliyordu.
Ýnce Memed Alidaðýna çekilmiþti. Alidaðý korkunç sarp kayalýklýydý. Uzun
boynuzlu, mor geyiklerin yataðýydý. Kayalarý býçak gibi sivriydi. Üstünde
gezilmezdi, keserdi. Çakmaktaþýndan bir dað derler ya, iþte öyle bir daðdý.
Doruklara doðru aðaç azalýyor, doruðun çok aþaðýsýnda bitiyordu.. Doruk
çýrýlçýplak kayalýklardý. Yýlýn dört mevsimi, kar eksilmezdi. Ala karlý
Alidaðýn yücesi-Soðuk oldu yatýlmýyor gecesi.
Memed bu Alidaðýný, geyik avladýðý zamanlardan taþ taþ, kaya
kaya, maðara maðara bilirdi.
Tam dorukta bir maðara vardý. Ama maðaraya yol yoktu. Beþ yüz
metre bir kayanýn yüzüne týrmanarak, yapýþarak yürümek gerekti.
Çiçeklideresinden çýktýktan sonra sýkýþtýlar. Dört bir yandan candarma

kuþatýyordu. Kara Ýbrahimin takip ettiði haberini de getirdiler.
Çobaný, çiftçisi, aðaççýsý, herkes haber ulaþtýrýyordu Memede. Memed
günü gününe olan biteni öðreniyordu. Irazla Hatçe çok yorulmuþlardý.
Ayaklarý þiþmiþti. Bu yüzden Çiçeklideresi daðýnda kalmýþlardý.
Kara Ýbrahim ve candarmalar Çiçeklideresi daðýný tarayarak yukarýlara
doðru geliyorlardý. Sefil Alinin dayýsýnýn çobaný Memede, tam sarýldýnýz,
kaçýn, yoksa öldürülürsünüz, diye haber getirdi. Kaçamadýlar.
Bir þafak vakti çarpýþma baþladý. Dört bir yandan saldýrýyorlardý.
Memed kurþunlarýný çok ölçülü kullanýyordu. Ancak, ilerlemeye çalýþanlarý
niþan alýp sýkýyordu. Asým Çavuþ boyuna, teslim ol! diye baðýrýyordu.
Memed, olur, diyor, arkasýndan da kurþun yapýþtýrýyordu.
Daðýn yamacýna kum gibi candarma yapýþmýþtý. Yerlerinden kýpýrdayamýyorlardý.
Memedin tüfeði ateþe kesti ve aðzýnda kurþun kaldý. Tüfeði açýlsýn diye
topraða soktular. Tabancayla ateþi sürdürdü.
Hatçe korkusundan tirtir titriyordu. Memed gülüyordu buna. Kapkara
kesilmiþ, kan tere batmýþtý..Terler koltuklarýndan, kulunçlarýndan
fýþkýrmýþ köpürmüþtü. Beyaz bir tuz býrakmýþtý sýrtýnda, kuruyan yerlerde.
Iraz Memede yardým ediyordu. Az zaman içinde tüfeðini soðutup, içindeki
kurþunu çýkardý. Memed tüfeðini yeniden eline alýnca sevindi. Akþama doðru

nedense, ötekiler ateþi kestiler. Bu, Kara Ýbrahimin bir taktiðiydi. Onlar
çekildi olacaklar, çarpýþmadan vazgeçmiþ gibi yapacaklar, sarýlan da yerini
terk edip kaçmaya çalýþacak, onlar arkasýndan yükleneceklerdi. Memed bunu
çaktý.
Onlar çekiliyorlardý. Sürünerek aþaðý aktýklarý belli oluyordu.
Bozguna uðratmak gerekti onlarý. Çekilirken yüklenmek, karþý tarafýn
bozguna uðramasý için birebirdi. Memed baðýrarak olduðu yerden fýrladý
aralarýna doðru: Hatçe arkasýndan feryadý bastý. Aldýrmadý. Memedin
arkasýndan geldiðini, kurþun yaðdýrdýðýný görenler tam bozguna uðradýlar.
Aþaðý kaçýþmaya baþladýlar. Gün batýncaya kadar Memed arkalarýndan gitti.
Geri döndüðünde gece yarýyý buluyordu Memed gelir gelmez, Hatçe aðlayarak
boynuna sarýldý. Habire aðlýyor, durmuyordu.
Iraz onu tuttu hýzla çekti:
Ne derdin, körolasý? Kýyamet mi koptu? Ne var? Eþkýyalýk bu!
Eþkýya karýsý her þeye katlanacak. Kes sesini. Körolasý seni. Çocuk
kurtardý da seni baþýna bela mý aldý?
Memed soluk soluðaydý:
Size bir þey diyeceðim, dedi, dura dura.

Iraz:
De!
Memed:
Burada kalýrsak iþimiz duman. Kaçmalý, izimizi yitirmeliyiz. Canýnýzý
diþinize takýn. Alidaðýna kadar yüreyeceðiz. Dört bir yanýmýz
candarma dolu. Çare yok. Bir haftalýk yiyeceðimiz var. Ýki günde Alidaðýný
tutarýz. Bir evimiz olur. Ben bir yer biliyorum, Kimse de bilmez orayý. Geyik
avlarken bir yaralý geyik düþmüþtü de, ben de oradan biliyorum. Orada
yaþarýz. Ömrümüzün sonuna kadar yaþarýz.
Hatçe:
Ömrümüzün sonuna kadar deðil, affa kadar. Af çýkacakmýþ önümüzdeki yýl.
Hükümetimizin kurulduðu gün. Affa kadar.
Memed:
Af mý? dedi. Yüreðir topraðý... amma o iþi görmeden olmaz
ki...

Durdu. Gecede çýk yoktu:
O iþi görürüm affa kadar.
Hatçe:
Görürsün. Görmeden olmaz. Sýçanýn deliðine girse de...
Olmaz, dedi Memed. Kalkýn yola düþelim.
Yola düþtüler. Soðuktan üþüyorlardý. Gökyüzü aydýnlýktý. Gökyüzü,
yýldýzlar buz tutmuþ, cilalanmýþ gibiydi. Ormanýn dallarý ýslaktý.
Süründükçe ýslanýyorlardý. Hatçe bir kere of' dedi, sonra kendine
geldi vazgeçti. Bir eþkýyanýn karýsý diþini sýkmalýydý. Aðýr aðýr, çýtýrdý
çýkarmadan, yere sakýnarak basýyorlardý. Dallar yüzlerini yýrtýyordu.
Memed önde, onun arkasýnda Iraz, arkada da Hatçe... Çiçeklidaðýný
indiler. Gün doðuyordu. Memedin yüzü yarý aydýnlýk, yarý karanlýktý.
Hatçeyle göz göze geldiler. Iraz onlarý olduklarý yerde býraktý, hýzla
aþaðý doðru uzaklaþtý, kayalarýn arkasýnda yitti.
28

Alidaðýnýn doruðuna çýkmak zor oldu. Zýmpara taþý gibi kayalar,
ellerini ayaklarýný yedi bitirdi. Baþlarý dönüyordu. Aþaðýlar, Dikenlidüzü
bulutlar arasýnda, küçücük el kadar kalýyordu. Dikenlidüzündeki beþ köy
küçücük birer nokta gibi kalmýþtý.
Maðaraya varacaklarý uçurumun dibindelerdi. Memed on defa
bile gidip gelebilirdi. Ama bu kadýnlar, nasýl gideceklerdi? Zor.
Memed:
Siz burada dinlenin. Ben sýrtýmýzdaki öteberileri götürüp maðaraya
yerleþtireyim, sonra da gelir sizi alýrým.
Gitti. Duvar gibi düz kayanýn yüzünden yürüyüþüne hayran kaldýlar onun.
Yarým saat kadar sonra geri geldi. Gözleri gülüyordu:
Bir evden daha iyi. Daha saðlam. Yanýnda da kartallarýn yuvalarý
var. Kartallarla komþuyuz.
Hatçenin elinden tuttu kaldýrdý:
Sen gel, Iraz teyze beni burada beklesin. Seni kartallara yem
diye götürüyorum.

Hatçe:
Bu duvarý mý çýkacaðým? diye korkuyla sordu.
Memed:
Sen duvardan deðil, benden tutarsýn. Yürü!
Týrmandýlar. Hatçe, gözleri kararýp bir iki kere çýðlýk attý.
Memed tersledi. Çýktýlar.
Iraz da Memedi beklemeden kalktý, kayaya týrmandý. Korktu. Elleri
düþecekmiþ kadar yoruldu ama Memed geri döndüðünde onu kayanýn baþýnda
buldu.
Sen ezelden eþkýyaymýþsýn Iraz teyze!
Ezelden.
Maðaranýn aðzý büyük deðildi o kadar. Üç insan gövdesi girecek
büyüklükteydi. Maðara derindi. Uzundu. Tabaný un gibi yumuþak,
kömür tozu gibi kara bir topraktý. Topraðýn üstü kuþ gübreleriyle doluydu.

Duvarlar, damar damar ak çizgilerle örtülüydü.
Memed:
Buraya insan ayaðý basmamýþtýr, dedi.
Iraz:
Daha iyi.
Hatçe:
Bizim köyümüz.
Iraz:
Bizim evimiz.
Hatçenin sevinçten, gözleri ýslak ýslaktý:
Haydi evimizi temizleyelim.
Iraz:

Ya, dedi.
Memed:
Ben köye gidiyorum. Alýn þu tabancayý! Evinize ne gerek?
Hatçe:
Bir ayna, dedi.
Iraz güldü:
Hey gidi gençlik hey!
Ýki minder, iki yorgan. Bir çam bardak, bir tencere, bir sac, un,
baþka da can saðlýðý, gerisini sen düþün.
Memed:
Saðlýcakla kalýn.
Gece yarýsý Durmuþ Alinin evine geldi. Kapýyý kadýn açtý. Memed

olduðunu anlayýnca:
Susss! dedi. Susss!
Memed içeri girdi usuldan.
Ne var Hürü ana? Noldu?
Hürü:
Susss!
Memed bir daha aðzýný açmadý.
Kadýn çýralýðý yaktý, pencereleri sýký sýkýya kapadý, dýþarýya çýktý.
Damýn arkasýný dolandý. Kimsecikleri göremedi.
Yavrum, dedi, sen nasýl oldu da geldin? Köyün içi candarma
dolu. Durmuþ Ali emmini döve döve bir hal ettiler. Sakalýndan tuttular da
sürüm sürüm sürüdüler fýkarayý. Köylüyü de hep deðnekten geçirdiler. Bunu
hep o keçi sakallý ediyor. Öldürmedin gitti. Durmuþ Ali emmine senin yerini
sordular. Bilmem deyince, fýkarayý bir ettiler, bir ettiler ki, daha yatýyor.
O günden beri yataktan çýkamadý. Beni de dövdüler. Her yerlerim kara kara.

Öldürsene þu gavuru.
Memed:
Topal Aliden ne haber?
Kadýn kýzdý. Sesini yükseltti:
Sen yok musun sen! Ah! Sana ne deyim? Seni kör býçakla boðazlamalý.
Eline düþtüðünde, onu öldür demedim mi sana? Onu öldür.
Þimdi Aðanýn adamý oldu. Sizin damý da Abdi Aða ona vermiþ. Ya,
sözümü tutsaydýn da gebertseydin onu. Aaah! Seni. Þimdi candarmalarýn
önüne düþmüþ dolaþtýrýyor. Senin izini sürüyor. Abdi Aðanýn alacaklarýný o
topluyor. Köylüyü dövdür babam dövdür ediyor candarmalara. Çok suçun var
Memed, çok!
Þimdi nerede yatýyor, o Topal?
Kadýn gürledi:
Nerede yatacak? Sizin evde. Dün evini getirdi yerleþtirdi. Benim
güzel Dönemin evine pis Topalýn pasaklý karýsý yerleþti. Ben de oturdum
seyreyledim. Yüreðimden kan gitti. Öldüm. Kurudum kaldým.

Memed:
Ben oraya gidiyorum.
Kalktý.
Kadýn:
Orasý candarma dolu. Þöyle usturuplu var, öldür kafiri kaç.
Memed dýþarý çýktý. Kendi evlerine vardý. Burnuna koyu bir süt,
buzaðý kokusu geldi. Bahar otlarý kokusu geldi. Avucunun orta
yeriyle yumuþacýk yumuþacýk bir þeyler okþadý.
Ali Aða, Ali Aða!
Sesi duyunca Ali yataktan topladý. Bu adam delirmiþ, dedi,
içinden. Mutlaka delirmiþ. Telaþla dýþarý çýktý. Eliyle aðzýný kapadý.
Yüksek sesle:
Ýyi ki geldin. Saðol. Ýyi ettin kardaþ. Ýnce Memed mi? Akçadaða
mý gitmiþ? Ýyi ki geldin. Biz Akkaleye kadar yorulacaktýk. Yaþasýn.

Kulaðýna eðildi:
Sen git Durmuþ Ali emminin evine. Ben þimdi gelirim.
Ýçeri girdi, candarmalara:
Arkadaþlar, herif almýþ baþýný Akçadaða çekmiþ. Orada onu keklik gibi
avlarsýnýz. Þimdi bir adamým geldi. Ýþler kolaylaþtý. Ýzini doðrulttuk Ýnce
Memedin. O melunun. Onu Akçadaðda kýskývrak sararsýnýz. Oldu bitti. Ben
þimdi gidip de haberi Abdi Aðanýn karýsýna müjdeleyeceðim.
Çýktý. Gece karanlýktý. Memedin yürekliliðine hayran kaldý.
Topal içeri girince Hürü þaþýrdý. Memede ters ters baktý. Sende iþ
yokmuþ dercesine baktý.
Memed:
Hürü ana konuþacaklarýmýz var, dedi.
Hürü:
Konuþun, dedi. Zaten o Topal domuzun pis yüzüne hasret deðilim.

Konuþun.
Topal güldü:
Bu Hürü Hatun da nedense bana düþman. Ben ne yaptým ona?
Hürü baþýný salladý. Diþlerini sýktý:
Ben bilirim senin ne yaptýðýný. Ben bilirim senin... Topal
domuz. Þimdi de candarmalarla bir oldun. Öyle mi? Þu Memedim olmasaydý
burada... Ben seni sokar mýydým bu eve. Senin o topal kafaný
parça parça ederdim. Bir taþ alýr, parça parça...
Çekildi.
Topal:
Yahu Memed, dedi, nasýl geldin bu kýyamette. Öyle mi?
Memed:
Geldik iþte.
Takibinde eþkýya Kara Ýbrahim var. Abdi gönderdi onu da.

Abdi, Ali Safa Bey... Kara Ýbrahim gelir onun hakkýndan diyorlar.
Çok güveniyorlar Kara Ýbrahime. Çok da para vermiþler. Ama Kara
Ýbrahim, eski Kara Ýbrahim deðil! Tömtömüleþmiþ! Bunamýþ. Bir yol
tutmuþ, baþýndaki adamlarla birlikte, Ýnce Memed geçecek de, tang
diye vuracaklar. Sakýn ha, o yoldan geçme! Kara Ýbrahim vurur seni.
Sonra kardaþýma deyim, ben Abdi Aðanýn gözdesiyim. Varsa da
Topal Ali, yoksa da Topal Ali. Her þeyi benden soruyor. Ölmedi
melun. Keþke o kadýný sokmasaydýnýz içeri, ev yanarken.
Memed:
Ne bilirdik! Telaþ. Keþke... diye hayýflandý.
Senin kelleni getirip, Abdi Aðanýn kasabadaki evinin önüne dikeceklermiþ.
Ali Safa Bey ona söz vermiþ. Evi candarma kumandanlýðýyla yan yana...
Memed:
Aldýrma. Þimdi bana iki minder, iki yorgan, bir ayna, bir çam
bardak, bir külek un gerek. Bunlarý bir ata yükle, ver elime. Tuz,
biber, yað...
Ali:

Kolay, dedi. Aðamýn caný sað olsun. Evi emrimde. Ne istersen
bulunur.
29
Asým Çavuþun emrindeki bir bölük candarma, Kara Ýbrahim ve
avanesi, bir güz, bir kýþ daðlarda kaldýlar. Dað köylüleri ellerinden
zar aðladý. Her köylü bir yer haber veriyordu. Akçadað, Göðsün daðlarý,
Beritdað, Binboðalar, Aladað, Kayranlýdað, Konurdað, Meryemçil beli
ara da ara ettiler. Ne üstlerinde üst ne baþlarýnda baþ kaldý. Sýçanýn
deliðine bile baktýlar. Ýnce Memed yok oðlu yok. Kayýplara karýþmýþ.
Kýþýn yarýsýný Deðirmenolukta geçirdiler. Alidaðda, aramadýk delik býrakmadýlar.
Alidaðýna geyik avýna gittiler. Maðaranýn yaný baþýna kadar çýktýlar. Olmadý.
Topal Ali candarmalarýn önüne düþüyor, onu mutlak bulacaðýz, diye
savuruyordu. Alýp Binboðalara götürüyordu... Güya iz sürüyordu. Hani? Nerde
kaldý senin meþhur izciliðin Ali? diye soruyorlar, Ali, ihtiyarlýk, artýk
seçemiyorum, diye içini çekerek karþýlýk veriyordu. Ýhtiyarladýk artýk.
Geçti.
Topal Ali kocamamýþ, gençleþmiþti. Rüzgar gibiydi. Ýçinde bir
umut ateþi yanýyordu. Bütün güz, bütün kýþ aylarý daðlarda perperiþan Ýnce
Memedin ardýnda ora senin, bura benim dolaþtýktan sonra, yorgun, bitkin

kasabaya döndüler. Daðlarda iki tane büyük çeteyi de, bu arada, ortadan
kaldýrmýþlardý ama, Ýnce Memed yoktu. Kasaba yas içindeydi.
Kara Ýbrahim on yaþ daha ihtiyarlamýþtý. Ben böylesini görmedim, diyordu.
Bu adamda bir sýr, bir hikmet var. Kayboldu gitti. Ben böylesine rastlamadým.
Ama onu bulacaðým. Onunla karþý karþýya geleceðim. Buna çare yok. Onunla bir
hesabým var. Göreceðim. Çiçeklideresinde tutuþtuðumuzda, kafasýdýr dedim,
belki yüz kurþun sýktým. Bir þey olmadý ona. Ona kurþun geçmiyor. Yoksa onu
bir kurþunda haklardým. Neyse!
Bir an içinde, bütün kasabada, Ýnce Memede kurþun geçmiyormuþ, lafý
yayýldý. Dillere düþtü. Abdi Aðanýn kulaðýna kadar geldi.
Abdi Aða eriyordu zaten. Bir deri bir kemik kalmýþtý. Ýnce Memedin
ölüm haberini bekleye bekleye bir hal olmuþtu. Ýkide bir Ali Safa
Beye gidiyordu, hani oðlum Ali? Gözleye gözleye gözüm dört oldu,
diyordu. Dört de oldu, sekiz de. Hani, noldu? Ali Safa Beyse,
sabreyle emmi, diyordu, sabreyle. Sabýrla koruk helva olmuþ.
Sabreyle. Ben sana söz verdim. Onun kellesini getirip senin evinin avlusuna
diktireceðim. Sabreyle.
Kurþun geçmez haberini de duyunca Abdi Aða çýlgýna döndü. Bir
koþu, soluðu Siyasetçinin dükkanýnda aldý. Meseleyi söyledi. Hemen,
Ankaraya bir tel yazmasýný istedi. Siyasetçinin aptal yüzü biraz daha

aptallaþtý, biraz daha dili aðzýnda büyüdü. Konuþamaz oldu.
Abdi Aða:
Yaz, dedi. Yaz hükümete ki, bir þaki türedi daðlarda, kan
içen... Çocuklarý öldürüyor. Genç taze kýzlarý daða kaldýrýyor, ýrzlarýna
geçiyor. Daðlarda hükümet kurmuþ. Gittikçe nüfuzu büyüyor.
Toprak daðýtýyor. Toprak daðýtmayý köylünün aklýna düþürüyor. Ýþte
bunu iyi yaz. Kafalarýna iyi çak! Altýna da bir çizgi çek buranýn.
Kaçýrdýðý kýzlarýn ýrzýna geçtiði gibi parça parça ediyor, aðaçlara asýyor her
parçasýný. Maraþ-Adana yolunu çeteleri tutmuþ, kimseyi geçirmiyorlar. Yaz!
Siyasetçi Efendi, yaz kardaþým. Ne kadar kudretin varsa, hepsini dök ortaya.
Ankarada okuyanýn parmaðý aðzýnda kalsýn. Ordu göndersin. Ben pul almaya
gidiyorum, dedi çýktý.
Kasaba, birbirine girmiþti. Bir Ýnce Memed ha! Parmak kadar
çocuk ha! Bu iþleri yapsýn da... Ele geçmesin!
Abdi Aðanýn önüne gelene yanýp yakýlmalarý, Ali Safa Beyin entrikalarý da
buna eklenince iþ büyüyordu. Aðlayan çocuklarý, Ýnce Memed geliyor! diye
avutuyorlardý.
Bunun üstüne candarma bölüðü kasabaya geldiðinin haftasýnda,

takviyeli olarak, gene Asým Çavuþ kumandasýnda Ýnce Memedin takibine çýkmak
zorunda kaldý. Kara Ýbrahim de avanesiyle bunca, Ýnce Memedi yakalayacaðýna
dair, Abdi Aðaya yemin üstüne yemin ederek daða çýktý.
30
Sarý çiðdem çiçeklerinin saplarý, yok denecek kadar kýsacýktýr.
Topraða yapýþmýþtýr. Kayalarýn aralarýna, sapsarý bir halý serilmiþ gibi
olur. Güneþ rengi. Mor sümbüller diz boyudur. Menekþeler ýslak, göz
gözdür. Parýldar. Kýrmýzý çiçekler açar. Kýrmýzýlarý hiçbir kýrmýzýya
benzemez. Billur kýrmýzýsý... Tatlý, sýcak.
Yerden fýþkýrýrcasýna bir yeþil türer. Bir hoþtur. Alidaðdan aþaðýlara
bakýnca yeþilin yaðmur gibi yaðdýðý sanýlýr. Bulanýk. Kayalar, benek
benek, türlü renkle nakýþlanmýþtýr. Hava burcu burcu çiçek kokar.
Eteklere doðru Alidaðýn kayalýklarý kýrmýzýlaþýr, mora çalar. Ak
bulutlar deðip geçer, Alidaðý nennilenir.
Yamaçta, Binboðalara bakan yönden, seyrek çamlarýn içinde bir
pýnar kaynar. Yeþil. Memed sularýný oradan getirir.
Ortalýk günlük güneþlik. Dikenlidüzü ýþýða boðulmuþ. Her þey,
aðaçlar, çakýrdikenler, taþlar, kayalar ýþýða kesmiþ. Erimiþler. Bazý

çiçekler de...
Hatçe maðaranýn kapýsýnda baþýný Irazýn dizlerine koymuþ. Iraz
da baþýnýn bitlerini kýrýyor. Bitler fazla.
Bütün kýþý maðarada geçirdiler. Maðarayý ev gibi donattýlar. Evleri
zengin bir köylü aðasýnýn evinden daha da hoþtu. Tabana peryavþan
döþemiþler, üþtüne nakýþlý yörük kilimleri sermiþlerdi. Bahar gibi
tüten kilimler. Kilimleri de Saçýkaralý aþireti aðasý Kerimoðlu çeyiz
olarak vermiþti. Maðaranýn duvarlarý geyik postlarýyla kaplanmýþtý. Ýri
boynuzlu geyikler. Boynuzlar cilalanmýþ gibi. Duvarlardan sarkýyorlar.
Tüyleri altýn yaldýz gibi. Iþýltýlý.
Kýþ zor olmuþtu. Alidaðýn tepesinde boran savururken, tipi göz
açtýrmazken, maðarada sabaha kadar ateþ yakmalarýna karþýn her gece
donma tehlikesi atlatmýþlardý. Memed, bir buçuk ay kadar çalýþarak
üstten kayayý delmiþ, maðaraya bir duman deliði açmýþtý ama, para etmiyordu.
Duman içeriyi dolduruyor, karda boranda, tipide maðaranýn kapýsýný açýp
dýþarýya çýkýp soluk almak zorunda kalýyorlardý.
Üþüyorlardý. Donuyorlar, elleri ayaklarý düþecekmiþ gibi oluyor, kendilerini
dumana, maðaranýn içine yeniden atýyorlardý.

Üstlerine ne kadar geyik postu, yorgan, kilim varsa hepsini örtüyorlar,
birbirlerine sarýlýyorlardý. Sýký sýkýya, birbirlerine yapýþýyorlardý. Gün
doðunca birbirlerinden ayrýlýyorlar, Memed geyik avýna gidiyor, kadýnlar
ekmek piþiriyorlar, çorap örüyorlardý. Duvardaki postlar Memedin vurduðu
geyiklerin postuydu. Etlerini yiyor, derilerini kurutuyorlardý. Bütün kýþ,
bir gün bile etsiz kalmamýþlardý.
Unlarýný, yaðlarýný, tuzlarýný Topal Ali getirip, etekte bir maðaraya
koyuyor, Memed oradan yukarýya taþýyordu. Yerlerini Topal Ali
bile bilmiyordu. Karda iz kalmasýn diye de, maðaradan her çýktýklarýnda
arkalarýndan büyük bir top kara çalý sürüklüyorlardý. Kara çalý,
karda iz kalmasýn diye baþvurulan en iyi çaredir. Ýz ne kadar derin
olursa olsun, kara çalý, üstünden bir silindir gibi geçer, izi
yitirir.
Kendi izi de yarým saat içinde yiter. Ne kadar arandýysa Alidaðý, bu
yüzden onlarýn burnu kanamadý. Candarmalar nasýl þüphelensinler?
Her bir yan lekesiz, dümdüz, el deðmemiþ kar...
Irazýn dizindeki Hatçe:
Hani ya teyze? diye sordu. Af çýkacaktý, Mustafa Aða yalancý
çýktý.

Iraz:
Çýkacak, diye karþýlýk verdi. Sabreyle kýzým, sabreyle. Her tepeden
bir gün doðar.
Zayýflamýþlar, kapkara kesilmiþlerdi. Derileri kemiklerine yapýþmýþtý.
Gözleri büyümüþ, bir gözün iki misli olmuþtu. Gözleri saðlam, ýþýltýlýydý.
Hatçe:
Güzel teyzem, dedi, bir tepeden bir gün doðsun yeter. Bir tek
gün doðsun... Baþka istediðim yok.
Iraz:
Sabreyle.
Hatçe:
Daðbaþý, dedi. Þu bizim de baþýmýza gelenler... Düþ içinde dolanýyorum.
Düþ içinde. Bir türlü benim, ben olduðuma inanamýyorum. Memedin de Memed
olduðuna...

Boþ kaldýklarý günlerde; Memed bütün gün onlara niþan talimi
yaptýrmýþtý. Irazýn eli yatmýþ, iyice bir niþancý olmuþtu. Hatçeyse bir
türlü beceremiyordu. Tüfekten, kurþundan nefret ediyordu. Tüfeklere bakýnca
kusacaðý geliyordu.
Þundan bir kurtulsak...
Iraz:
Yeþil ekinler dizboyudur þimdi Çukurovada. Baþaklar çýktý çýkacak.
Karýncalar yuvalarýndan dýþarýlara, yollara dökülmüþlerdir þimdi.
Güneþin altýna serilmiþlerdir.
Çukurova topraðý bu mevsim boydan boya güneþ kokar. Irazýn
gözleri yaþardý.
Adacanýn topraðý... dedi. Þu af çýkmadan Memed öldürsün
oðlumu öldüreni. Onu ben kendim elimlen öldürmeliyim... Sonra
gider Çukurovanýn topraðýna yerleþiriz. Adacadaki topraðýmýzý eker
biçeriz. Rýzanýn babasý o toprakla bizi gül gibi geçindirirdi.
Hatçe:

Adacadaki toprak... dedi. Gözlerini yumdu. Adacada kayalýklarýn
arasýnda top top nergis biter, öyle mi?
Iraz:
Öyle.
Adacadaki toprak bire kýrk verir... Bir, yýlda, ev kurar insan.
Ýnersek zaten ev kuracak paramýz da var.
Iraz:
Tapusunu da Memedimizin üstüne çýkarýrýz. Adacanýn topraðý
Memedimizin olur. Af çýkacak. Çýkmazsa da, biz baþýmýzý alýp, bilinmeyen
bir yere gideriz. Þu Abdiden bir vazgeçirebilsek Memedi. Þimdi gideriz.
Adýmýzý deðiþtiririz. Bir gün gelir Memed, Aliyi öldürüp kaçar. Yok yok,
Aliyi ben elimle öldürmeliyim. Kurþun sýkmasýný onun için belledim.
Hatçe:
Bu iþler, dedi, ne de karýþýk!

Iraz:
Çok karýþýk. Bazý oluyor rahatlýyorum. Rýzanýn yerine Memed
gibi bir oðul buldum, diyorum, vazgeçiyorum her þeyden. Bazý da,
oluyor ki kýzým! Deli divane oluyorum. Rýzanýn süt emdiði, memelerim
sýzlýyor. Gönül diyor ki, kap tüfeðini, in köye, öldür Aliyi, o
zaman ne yaparlarsa yapsýnlar. Dur hele kýzým! O Aliyi kýyma gibi...
Kör olasý Ali! Fidanýma nasýl kýydýn?
Hatçe:
Her tepeden bir gün doðar, sabreyle teyze, sabreyle... Ben korkuyorum
þimdi. Doðar ama...
Iraz:
Gene mi? diye çýkýþtý. Gözlerini belertti. Gene mi? Sen oðlaný
sað sað yiyeceksin. Sað sað öldüreceksin.
Hatçe boynunu büktü.
Gideli tam bir hafta oldu. O üç günden çok hiçbir yerde kalmazdý. Tam
bir hafta... Ah þu eþkýyalýk... Ah bu daðlar... Bir korku...

korkuyorum, teyzeceðim. Korkuyorum. Korkuyorum iþte. Yüreðim
daralýyor. Üç günden fazla kaldý mý dýþarýda? Bir iþ var baþýnda Memedin.
Ben varayým da köye gideyim. Yollara düþeyim. Yollara bakayým. Baþýnda bir iþ
olmasa Memedin, çoktan gelirdi.
Hüngür hüngür aðlýyordu.
Ben gideyim teyzeciðim.
Iraz kaþlarýný çattý:
Otur oturduðun yerde orospu, diye baðýrdý. Buradan bir adým
atarsan seni vururum. Kýmýldama. Baþýna bela olma oðlanýn. Senin
yüzünden vurulacak oðlan. Ona hiçbir þey olmaz.
Hatçe kalktý, koþa koþa maðaranýn içine girdi, kendini aðzý aþaðý
yere attý. Sýrtý inip inip kalkýyordu. Uzun zaman böyle aðladý. Az duruyor,
sonra sýrtý gene inip kalkýyordu. Iraz vardý baþucuna oturdu.
Kýzým kýzým, güzel Hatçe kýzým, neden kendini böyle yiyip bitiriyorsun?
Kendini harap ediyorsun. Yazýk sana. Memede hiçbir þey olmaz. Memed, yüz
adamlan baþ eder. Sen neden böyle ediyorsun?

Hatçe göz yaþlarýný kurularken:
Ah teyze, keþke dediðin gibi olsa...
Aþaðýda Dikenlidüzün sisi kalkýyordu. Gökyüzünde bir parça
kara bulut dönüyordu ki, Memed, eli yüzü kan içinde kalmýþ, terlemiþ,
soluyarak kendisini maðaranýn içine attý. Bunu gören Hatçe Memedin boynuna
atýldý, tekrar aðlamaya baþladý. Aðlýyor, aðlýyor durmuyordu.
Memed:
Dur hele Hatçe, diyordu. Dur hele, sana neler anlatacaðým!
Dur hele azýcýk...
Saçlarýný okþuyordu.
Iraz kýzdý. Kolundan tuttu, hýzla çekti:
Hiç mi görmedik, diye baðýrdý. Senin gibisini de... Oðlanýn
baþýný yiyeceksin sen bu gidiþle...
Memed:

Durun hele, diye gülümsedi. Neler geldi baþýma. Kerimoðlundan
gelirken beni Sarýcadüzde pusuya düþürdü Kara Ýbrahim. Yaman
adam þu Kara Ýbrahim. Hem yürekli, hem bilgili. Beni daðýn tepesine
kadar kovaladýlar. Belki burayý da bulurlar. Tam üç gündür saklambaç
oynuyorduk. Kaçýyor, kaçýyor önlerinden geri dönüyordum. Kovalýyordum.
Sarýcadüze kadar, geri dönüyordum. Bu sefer de onlar benim peþime düþüyorlardý.
Bir oyun oynadýk sormayýn. Derdim, onlar Alidaðýný öðrenmesinler. Sonra
Cabbarýn yardýmýyla þaþýrttým etekte onlarý. Geldim. Bir hafta buradan
çýkmayacaðýz. Yaramý sarýn.
Ýki kadýn el ele verip Memedi soydular. Omzundan yaralanmýþtý.
Kurþunu yaradan çýkarýrlarken, Memedi bir ateþ bastý. Dizlerini karnýna
dayayarak titremeye baþladý. Hatçenin aklý baþýndan gitti. Divaneye döndü.
Ne yaptýðýný bilmiyordu.
Memed, böyle ateþ içinde bir hafta yandý. Yarasý azmýþ, þiþmiþ, bir
insan bedeni kadar büyümüþtü. Ancak bir hafta sonradýr ki, kendisine
gelebildi. Olayý bütünüyle anlatmaya baþladý.
Sarýcadüze varmadan candarmalarla karþýlaþtýk. Candarma on
kadardý. Baþlarýnda da Asým Çavuþ vardý. Çarpýþmaya tutuþtuk. Allah
bilir ya, bu Asým Çavuþun ölümü benim elimden olacak. Öyle apaçýk
üstüme üstüme geliyordu. Asým Çavuþ, dedim, bu ne? Sen canýndan

mý vazgeçtin? Tüfeði doðrulttum. Beni yaný baþýnda böyle görünce,
baðýrarak kendini yere attý. Korkma Asým Çavuþ dedim. Senin bir
suçun yok. Ben, isteseydim eðer, seni on defa vururdum. Var git
yoluna, dedim. Hemen yattýðý yerden kalktý, bana gülümsedi, candarmalarýný
aldý gitti. Bir tek laf etmedi. Sonra, Sarýcadüzde biri bana
cephane verecekti. Kararlaþtýrdýðýmýz yere vardýðýmda bir ateþle
karþýlaþtým ki! Sormayýn. Kara Ýbrahim yaðmur gibi yaðdýrýyordu. Ýlk
elde yaralandým. Daða kadar iki gün, peþimden geldiler. Cabbarýn sesine
benzer bir ses duydum bir ara... Sonra anladým ki, nereden
gelmiþse gelmiþ, beni kurtarmak için Cabbar onlara hücum ediyor. Onlarý
geri sürdük. Geri ardýmdan geldiler. Sonunda Cabbar üstüne
çekti onlarý. Ben kurtuldum. Cabbarýn ne yüzünü gördüm, ne bir
þey... Cabbar gelir onlarýn hakkýndan. Her neyse, biz buradan
gitmeliyiz. Çok üstümüze düþtüler. Þu Ali Safa Bey yok mu. Bu iþler hep
onun baþýnýn altýndan çýkýyor.
Bir hafta daha yattý. Daðýn eteklerinden, iki güne bir, bir çarpýþma
sesi geliyordu.
Memedin yarasý yavaþ yavaþ iyileþiyordu.
31

Güz geldi. Dikenlidüzünün insanlarý aþkla þevkle çalýþýyorlar. Bu
topraðýn verimi de iyi. Baþaklar dolu dolu, aðýr.
Hürü Ana bir rüzgar gibi Dikenlidüzünü dolanýyor. Bir dilim
yalým gibi. Habire konuþuyor, küfrediyor. Söylüyor. Candarmalarýn
dayaðýndan sonra sað kaburgalarý incinmiþ. Kýrýk gibi. Sakýz vurmuþ
kaburgalarýnýn üstüne. Soluk alýrken yüzü buruþuyor, acýlaþýyor.
Gözleri çýkasýcalar, ne istersiniz benim gibi bir kocakarýdan?
Bundan sonra bütün acýlýðýyla baþlýyor:
Ey köylüler, Abdi Aða köye gelmiyor. Gelemediðine göre de siz
malýn üçte ikisini ona vermeyeceksiniz. Verirseniz eþeklik etmiþ
olursunuz. Eþekliðin büyüðünü... Bu yýl ekin iyi olmadý dersiniz. Öyle
deðil mi? Olmadý. Hiç olmadý. Biz acýmýzdan ölecek deðiliz. Olmadý.
Yok. Canýmýzý mý alacaksýn? Yok iþte. Yok caným. Ekinler yandý. Kavruldu iþte.
Deðirmenoluktan öteki köye, oradan ötekine gidip geliyordu.
Yolda kendi kendine söyleniyordu. Bir döðen süren, bir ekin biçen
görmesin, alýyordu karþýsýna:
Dua edin Ýnce Memedime. Yatýn kalkýn dua edin. Anladýnýz mý?
Dua edin iþte. O olmasaydý Abdi Aða tepenizde karakuþak gibi dönerdi.
Çok þükür köyde yok. Bir tane bile vermeyeceksiniz Abdi Aðaya.

Vermeyeceksiniz. Taþ attý da kolu mu yoruldu? Yan gelip yatýyor kasabada.
Adamlar düþünüyorlar, baþlarýný sallýyorlar, kasketlerini çýkarýp
baþlarýný kaþýyorlar.
Sonu neye varacak bunun bakalým? diyorlar. Sonu neye varacak bakalým?
Hasat bitti, ürün evlere çekildi. Abdi Aðaya kimse bir tane buðday
bile vermedi. Topal Aliyle Aðanýn öteki kahyalarý köyün içinde
dört dönüyorlardý. Hangi köylüye gittilerse:
Aðamýza canýmýz kurban. Aðamýz gibi yok. Biz onu elin kasabasýnda
öyle sersefil kor muyuz? Ama velakin... Bir tek tohum bile
kaldýramadýk topraktan. Yok. Yoktan ne çýkar? Gelecek yýl, inþallah...
Allah bize verir, biz de Aðamýza... Aðamýz gibi var mý bizim! O gavur
Ýnce Memed, tedirgin etti gül Aðamýzý köyden, Aðamýz ona kor mu
bunu? Ýnþallah gelecek yýl bir ekin olur, o zaman hepsi de Aðamýzýn
olsun. Biz aç kalalým. Aðamýzýn olsun. Dikenlidüzünde beþ köy var.
Aðamýza kurban olsun beþi de...'
Dikenlidüzü, Dikenlidüzü oldu olalý böyle ekin olmadý onda.
Ne yalan söylersiniz? Düpedüz, biz hak mak tanýmayýz densene. Biz
Aðaya zýrnýk bile veremeyiz densene.

Köylüler:
Aaah! diyorlar, bizim gözümüz çýksýn. Aðamýz elin kasabalarýnda
öyle sürünsün de biz ona hakkýný vermeyelim, olur mu bu! Aðamýza can
kurban. Ýnce Memed gebersin.
Hürü sevinçten uçuyordu. Bütün yaz yeldiði, çene çaldýðý boþa
gitmemiþti. Hiçbir köylü Abdi Aðaya bir zýrnýk vermemiþti. Vermiyordu.
Hürü ak saçlarýný kýnalamýþtý. Baþýndan yazmasýný atmýþ, yerine
genç kýzlarýn düðünde bayramda baðladýðý al yeþil ipekliler baðlamýþtý.
Fistaný da ipektendi. Boðazýna üç tane altýn da takmýþtý. Genç kýzlýðýnda
taktýðý boncuklarý da çýkardý sandýðýndan. Taktý. Beline ipekli
Trabulus kuþak baðladý. Yüzü hep gülüyordu. Evden eve türküler söylüyordu.
Hürü toy oldu, dediler. Açýk saçýk türküler... Türküleri
duyan her genç kýz kýzarýyordu.
Köylülerin hakkýný vermediðini duyan Abdi küplere bindi. Siyasetçiye
gitti. Çok dokunaklý bir tel daha yazdýrdý Ankaraya. Aðlaya
aðlaya söyledi derdini. Ondan sonra düþtü kasabanýn içine... Kimi
gördüyse olaný biteni anlattý. Kaymakama gitti.. Candarma kumandanýna
gitti. Aðladý sýzladý. Kaymakam, candarma kumandaný köylülerin bu
hareketlerine çok kýzdýlar. Deðirmenoluða candarma üstüne

candarma gönderdiler. Candarmalar köylüleri sýkýþtýrdýlar. Hürü
Anayý bir dama hapsettiler. Hürü Anayla köylülerin aðzýndan bir sözcük
bile çýkmýyordu. Dayak yediler, küfür iþittiler, koyunlar gibi top
top oradan oraya sürüklendiler, aðýzlarýndan çýt çýkmadý. Beþ koca
köy çoluk çocuk dilsiz kesilmiþti.
Ýþ o kerteye geldi ki bucak müdürü Dikenlidüzüne gelmek zorunda kaldý.
Ne yaptý, ne söylediyse kimse konuþmadý. Boþ gözlerle aval
aval yüzüne baktýlar durdular.
Ýlk olarak Topal Ali konuþtu. Topal Alinin böyle konuþmasýna
cümle alem þaþtý:
Bizim Aðamýza canýmýz feda. O eþkýya, bir karýþ boylu Ýnce
Memed de kim oluyormuþ! Kim oluyormuþ da biz onun dediðini yapacaðýz.
Topraktan bir tane bile kaldýrsaydýk Aðamýza verirdik. O
Ýnce Memed iti de kim oluyormuþ. Bu yýl kýtlýk gitti. Biz hepimiz acýmýzdan
ölmesek çok iyi... Beni sorarsanýz, ben Aðanýn kahyasýyým.
Ben de aç kalacaðým. Bir tek tohum bile alsaydýk topraktan, onu da
Aðamýza verirdik.
Topal durdu, gözlerini koyun sürüsü gibi birbirlerine sokulmuþ
kalabalýðýn üstünde gezdirdi.

Söyleyin, dedi, topraktan bir tek tane bile kaldýrsaydýk, gül
Aðamýza vermez miydik?
Kalabalýk usuldan kýmýldandý, dili çözüldü:
Verirdik.
Topal:
Canýmýzý istese...
Kalabalýk:
Verirdik.
Topal:
Ýnce Memed köye gelirse...'
Gelemez.
Gelirse...

Öldürürdük...
Bucak Müdürü buna inanmadý, köyü ev ev araþtýrmaya baþladý.
Hiçbir evde bir tek buðday tanesi bile bulamadý. Köylüler o kadar
ürünü nereye saklamýþlar, ne yapmýþlardý? Þaþýlacak iþti.
Kasabada Dikenlidüzünün olaylarý günü gününe duyuluyordu.
Dikenlidüzü kapýsýný dünyaya açmýþtý artýk.
Abdi Aða divaneye dönmüþtü. Saçýný baþýný yoluyordu.
Bütün bu iþlerin Ýnce Memedin baþýnýn altýndan çýktýðý besbelliydi. O
mutlak ölmeliydi. Bir de tam bu günlerde Aktozludan Hüseyin
Aðanýn gece, yataðýnda vuruluþu, iþlerin üstüne tuz biber ekti.
Hüseyin Aðayý kim öldürmüþ olabilirdi? Ýnce Memed.
Asým Çavuþ yiðit adam, iyi adam, daðlarýn kurdu ama, bütün yürekliliði
Ýnce Memedi yakalamaya yetmiyor.
Kumandandan azar üstüne azar iþitiyordu. Asým Çavuþ o hale gelmiþti ki
baþýný kaldýrýp da çarþýnýn içinden yürüyemiyordu. Utanýyordu. Aleyhinde,
öyle çok dedikodu oluyordu ki, bunlarýn çoðunu kulaklarýyla duyuyordu.
Ýnce Memed dedikleri de, diyorlardý, el kadar çocuk. Parmaðýna takmýþ koca
Asým Çavuþu oyum oyum oynatýyor.

Asým Çavuþ hýrsýndan patlýyordu.
32
Kayasý, aðacý, otu, çiçeði, topraðýyla bütün Alidaðýný kar örtmüþtü.
Gökyüzü bile, alabildiðine sütbeyazdý. Sonsuz bir beyazlýk. Alidaðdan
Dikenlidüzüne, oradan Akçadaða, Çiçeklideresine, Çukurovaya
kadar uzanýyordu. Bu arada bir leke, bir nokta bile yoktu beyazlýðý
bozan.
Uçsuz bucaksýz beyazlýða gün vuruyordu. Bazen bir bulut gölgesi
bu sonsuz, bu bozulmamýþ beyazlýðý gölgeleyip geçiyordu. Beyazlýða
güneþ vurunca milyonlarca ipilti göðe doðru sýçrayýp insanýn gözünü
alýyordu.
Maðaranýn durumu kötüydü. Ne un, ne odun, ne yiyecek kalmýþtý.
Memedin saçý sakalýna karýþmýþtý. Iraz süzülmüþ, kararmýþtý. Hatçeyse,
karný burnunda: Gebe. Nerdeyse doðuracak. Iraz, bugün deðilse yarýn, diyor.
Hatçe sararmýþ, boynu incelmiþti. Kara, ýþýltýlý saçlarý ot gibi karýþýk, soluk...
Asým Çavuþ göz açtýrmýyor, güzden beri Deðirmenoluk köyünün
yörelerinde, Alidaðýn eteklerinde dönüp duruyor.

Iraz Memedi dýþarý çekti.
Tipi yok bugün oðul, dedi. Ne yapacaksan yapalým. Bu kýz
doðurdu doðuracak. Bir köye mi ineceðiz, yok burada tedarikini mi
yapacaðýz, ne yapacaksak yapalým.
Memed küçücük kalmýþ, sakala gömülmüþ yüzünü buruþturarak:
Bir köye götüremeyiz. Ev ev geziyorlar. Ne yapacaksak burada
yapacaðýz.
Iraz:
Hemen, dedi. Çocuk geldi gelecek. Ne yapacaksak yapalým.
Memed bazý bazý daðdan köye iniyordu. Ama arkasýndan da kocaman, bir top
kara çalý sürüklüyordu.
Ýçeri girdiler. Hatçe oturmuþ, sýrtýný maðaranýn duvarýna vermiþ,
gözlerini ilerde bir yere dikmiþ, kýrpmadan bakýyordu. Gözleri donmuþ gibi.
Memed:

Hatçe, biz Iraz Hatunla köye iniyoruz. Sen tüfeðe kurþunu ver,
bekle. Biz geceye geliriz.
Hatçe:
Ben yalnýz kalamam, dedi.
Memed:
Ne yapalým öyleyse Hatçe?
Ben de gelirim.
Memed:
Etme eyleme Hatçe!
Hatçe:
Öldüm burada.
Memed:

Iraz Hatun da kalsýn.
Hatçe:
Olmaz.
Memed:
Bu ne aksilik?
Ýþte böyle.
Iraz:
Kal kýzým.
Kalamam.
Iraz:
Sen daða çýktýn çýkalý aksileþtin.

Hatçe:
Öyle.
Memed:
Allah belaný versin.
Sustular. Memed vardý maðaranýn taþýna oturdu. Yüzünü iki
avucu içine alýp kötü kötü düþünmeye baþladý. Üstlerinde bir kartal
dönüyordu. Kanatlarýný germiþ...
Memed öfkeliydi:
Siz kalýn, dedi, maðaradan aþaðý inmeye baþladý. Deli gibi, koþarak
iniyordu.
Iraz Hatçeye çýkýþýyordu:
Körolasý, diyordu, ne istiyorsun oðlandan? Oðlan zaten baþý
kayýsý olmuþ. Bir de senin derdin. Candarmalar aman vermez. Bir de
senin derdin...'

Hatçe aðzýný açmýyordu.
Öðle sonu Iraz dýþarý çýktý. Çýktý ki, ne görsün! Memedin bir top
kara çalýsý dýþarda durup durur. Delicesine aþaðýlara, karlý ovaya, avazý
çýktýðý kadar baðýrdý. Memed çoktan gitmiþti. Baðýrdý baðýrdý, Iraz
içeri girdi, kendisini yere attý.
Bir felaket, dedi, bir felaket geliyor: Korkuyorum ki bir
felaket geliyor. Çalýyý unutmuþ. Tipi de yok ki izini örtsün. Hava dupduru.
Tipi de yok. Gidiyim desem, izini kapatayým desem, ben onun geçtiði
yerlerden geçemem ki...
Ýkinci günün gecesi Memed geri geldi. Renk menk kalmamýþtý.
Getirdiði yükün altýnda ezilmiþti.
Çok korktum, dedi. Çalýyý unutmuþum bir aþaðý indim ki...
Geri dönüp izin üstünden çalý çeksem, karanlýk kavuþtu kavuþacak...
Sizi merak ettim, hemen döndüm. Topal Alinin yakasýný candarmalar
bir türlü býrakmýyorlar, iz sürdürüyorlarmýþ, benim izimi. Bundan
korkuyorum. Bir iz görürse dayanamaz. Alýr getirir. Bana, aman kardaþ
çalý çek, dedi. Anladým ki dayanamayacak. Korkuyorum. Hele þu
zamanda... Ýþ kötü.

Iraz:
Bu gavurluðu yapmaz gayri Topal Ali. Korkma caným. Topal
senin için canýný verir.
Memed:
Biliyorum verir ama, gene de iz görürse dayanamaz. Bu Topalý
daha ilk günden vurmalýymýþým ama...
33
Asým Çavuþ canýndan usanmýþtý. Þu Ýnce Memed yezidi de baþýma bela
kesildi. Savuþsa gitse de baþka yerlere, elinden kurtulsam, diyordu.
Þunun elinden bir kurtulsam... Candarmalar da yorulmuþ bitmiþlerdi.
Kýþ kýyamet her Allahýn günü Torosun yamacýnda dolaþ dolaþ ne olacak böyle?
Nerde insan izine benzer bir iz görseler, nerde karý bozulmuþ görseler,
peþinden günlerce gidiyorlardý. Ýnce Memed yüzünden baþka birkaç çete daha
yakalamýþlardý.
Bir aydýr da Alidaðýnýn yöresinde dört dönüyorlardý. Çünkü
daðda yakalayýp dayak attýklarý bir çoban çocuk, Ýnce Memedi Alidaðýnda
gördüðünü aðzýndan kaçýrmýþtý.

Alidaðý dört bir yanýna nöbetçi konmuþ gibiydi.
Bu kýþ kýyamette Ýnce Memedin Alidaðda yaþayacaðýný Aþým Çavuþun aklý bir
türlü almýyordu ama, çobanýn aðzýndan alýnan laftan sonra da Alidaðdan
vazgeçemiyordu.
Dikenlidüzünden karý yara yara gelen atlý candarma soluk soluðaydý:
Çavuþum gördük, dedi. Ýzinin üstüne çalý çekiyordu. Daða yukarý
çekiyordu. Bizi görünce kaçtý. Hiç kurþun sýkmadý. Ama izi yitmez. Çalý
çekse de yitmez. Karýn yüzünü buz baðlamýþtýr. Çalý çekmek para etmez. Ýze
baktýk, iz eski iz.
Asým çavuþ sevindi. Memede ilk kez doðru dürüst rasgeliyorlardý.
Topal Aliyi çaðýrmak için Abdi Aðanýn evine candarma gönderdi.
Topal geldi:
Buyur Çavþum.
Çavuþ:
Ýz var.

Topal:
Karda gözüm almaz. Bana toprak gerek.
Oradaki köylüler hep bir aðýzdan:
Topalýn karda gözü almaz. Karda iz süremez, dediler. Sizi yanlýþ
yere götürür, dediler.
Asým Çavuþ gene de Topalýn yakasýný býrakmadý:
Süremese de bizimle gelmeli, dedi.
Topal bunu duyunca yaprak gibi titremeye baþladý.
Tabanlarýný öpeyim Çavuþum, beni götürme bu soðukta.
Çavuþ:
Olmaz, dedi, kesti attý.
Topal boynu bükülü, sýrtýný bir duvara dayadý, öylecene kaldý.
Çavuþ baþýndaki candarmasýný Alidaðýna doðru çekti.

Bir anda bütün köy çalkalandý: Ýnce Memedin izi bulunmuþ. Ýzi
bulunmuþ!
Bütün köy, kadýn erkek, çoluk çocuk, Alidaðýn eteðine kadar candarmalarýn
arkasýnca yürüdüler. Orada, etekte, izin baþýnda yýðýlýþtýlar. Gözlerini ize
dikip, baktýlar kaldýlar.
Topal Ali izi görünce yüreði parça parça oldu. Þaþýrdý. Konuþtu.
Konuþtu ama ne konuþtuðunu kendisi de bilmiyor. Neden çalý çekmemiþ bu
itoðlu? diyordu usuldan. Neden ola? Bulurlar. Apaþikar iz.
Asým Çavuþ Topalý kolundan tuttu, izin baþýna götürdü:
Ne aðzýn kýpýr kýpýr ediyor öyle? Ne kýpýr kýpýr? Söyle, bu iz o
mu?
Topal:
Yok, dedi. Çoban izi bu. Üstelik de bir aylýk.
Asým Çavuþ kýzdý, Topalý kolundan tutup, þiddetle karýn içine fýrlattý:
Teres, diye baðýrdý. Topal teres. Hem Aðanýn kahyalýðýný
yapar, ekmeðini yersin, hem de Ýnce Memedi iltizam edersin. Sizin,

hepiniz birer Ýnce Memedsiniz. Allah size fýrsat vermesin.
Candarmalara emir verdi:
Ýzi takip edin.
Karda donarak, elleri düþerek, iki günde izi süre süre doruða çýkardýlar.
Doruðu sardýlar. Köy yas içindeydi.
Topal boynunu büküp aðlamsý aðlamsý, buldular, diyordu.
Buldular Ýnce Memedimizi. Bütün ihtiyatý elden býrakmýþtý.
Hürü Ana kükrüyordu:
Bulsunlar, diyordu. Bulsunlar da, görsünler göreceklerini... Ýsterse
bin candarma olsun. Deler geçer Ýnce Memedim.
Akþama doðru ilk çatýþma oldu. Candarmalar maðaraya giden
yolu bulmuþlar, maðaranýn aðzýný da görmüþlerdi. Habire bomba sallýyorlardý
yukardan, maðaranýn aðzýna. Memed onlarý maðaranýn aðzýna yaklaþtýrmamak için
ilk karþýlýðý verdi. Asým Çavuþu bir ateþ çemberine aldý.
Kaçýp kurtulabilirlerdi. Kaçamadýlar. Hatçe sancýlanmýþ, doðuruyordu.
Dýþarda tüfek seslerini duyunca aðlamaya baþladý.

Iraz:
Demedim mi ben size? dedi. Çalýnýn yüzünden.
Çalýnýn yüzünden ama, gene bulamazlardý. Topal dayanamadý
bence, gene izi sürdü. Onu öldürmeliydim. Bir tipi çýksa, bunlar burada
bir dakika kalamazlar, gidince de bir haftada zor geri dönerler. Ah! Topal.
Asým Çavuþ tatlýlýkla söylüyordu:
Oðlum Memed, diyordu, teslim ol! Kapandasýn bugüne
bugün. Dört bir yan sarýlý. Çýkamazsýn. Yakýnda af çýkacak. Gel teslim ol!
Senin ölmeni istemem.
Memed hiç karþýlýk vermedi. Bir kurþun Asým Çavuþun önündeki
taþý parçaladý.
Bundan sonra çarpýþma kýzýþtý. Her iki yan da kurþun yaðdýrýyordu.
Asým Çavuþ:
Bir hafta, bir ay burada bekleyeceðim. Nasýl olsa kurþunun bitecek.

Memed, diþini sýkarak, karþýlýk verdi en sonunda:
Biliyorum Çavuþ, biliyorum, diye baðýrdý. Öyle olacak sonu.
O zamana kadar da sizden bir kiþi bile býrakmam. Hepinizi vururum.
Biliyorum Çavuþ. Ben teslim olmam. En sonunda benim ölümü çýkarýrsýnýz bu
maðaradan. Anladýn mý çavuþ?
Yazýk sana. Yazýk senin gibi bir adama. Hepimizi vursan bile yeniden
candarma yetiþir. Ne kazanýrsýn? Af çýkacak bu yýl. Gel teslim
ol, Ýnce Memed!
Memed:
Söyleme çavuþ, diye baðýrdý. Bunca seni vuracaðým. Þimdiye
kadar vurmadým. Bunca vuracaðým. Býrakmadýn peþimi.
Kurþun o kadar çoðaldý ki sesler konuþmalar duyulmaz oldu. Sustular.
Memedin yaný mermi kabuklarýyla dolmuþtu. Ýki torba mermisi
daha vardý ama, korkuyordu. Çok çabuk yakmak zorunda kalýyordu.
Iraz Hatçeyle uðraþýyordu. Hatçe durup durup çýðlýklar atýyordu.
Iraz da:

Ne kötü günde, ne kötü günde, diyordu. Hatçeyi bir an býrakýp, tüfeði
kapýyor, Memede yardýma koþuyordu. Hatçe çýðlýk atýncaya kadar sýkýyordu.
Sonra Hatçenin yanýna varýyordu.
Hatçenin alnýndan damla damla terler süzülüyordu. Hatçe kývranýyordu yerde.
Ah anam, diyordu. Ah anam, beni doðurmaz olaydýn anam.
Memedle Iraz da kapkara kesilmiþlerdi. Maðaranýn içi ekþi ter kokuyordu.
Islak ýslak.
Bir an Memed:
Yandým anam, dedi, sonra piþman oldu. Dudaklarýný kanatýncaya kadar
ýsýrdý. Bu yandým üstüne yerde kývranmakta olan Hatçe ok gibi yerinden
fýrladý Memedin yanýnda yeniden yere düþtü.
Memedim, diyordu. Vuruldun mu? Ben öldürürüm kendimi.
Iraz vardý Memedi açtý:
Omzundan yaralanmýþsýn, dedi. Sarmaða baþladý yarayý.
Memed yaralý yaralý durmadan sýkýyordu.
Asým Çavuþ bir adamda bu kadar çok kurþun olmasýna þaþýyordu.

Arkadaþlarýndan birkaç tanesi kurþunu yemiþti. Yavaþ yavaþ umudunu
kesiyordu.
Hatçe bir uzun çýðlýk daha attý. Iraz onu tuttu, yerden doðrulttu:
Sýk kendini sýk! dedi.
Hatçenin yüzü kýrýþýktan acýdandý.
Birden bir çocuk viyaklamasý duyuldu. Memed arkasýna döndü.
Kan içinde bir bebek gördü. Hatçenin yüzü kaðýt gibi olmuþtu. Baþýný
geri çevirdi.
Memedin elleri titriyordu. Elleri tutmadý. Tüfek elinden düþtü.
Iraz vardý tüfeði yerden aldý sýkmaya baþladý. Hatçe ölü gibi yatýyordu.
Memed az sonra kendisine geldi. Hafif bir sesle:
Ver teyze, dedi, elini tüfeðe uzattý. Iraz verdi.
Iraz vardý, çocuðu sildi tuzladý. Oðlan, dedi.
Memedin yüzünde zehir gibi acý bir gülümseme dolaþtý.
Ýkindiye kadar çarpýþma sürdü. Memed tek elle idare ediyordu
artýk. Iraz dolduruyor, o bir taþý destek olarak alýyor, tek eliyle

sýkýyordu.
Ýkindi üstü Iraz boynunu bükerek, bitkin:
Kalmadý, dedi.
Memed kurþunu unutmuþtu. Boðazlýyorlarmýþ gibi boðazýndan
bir hýrýltý çýktý. Tüfeðin üstüne düþüverdi. Geri kalktý sonra da. Gözleri
yuvalarýndan fýrlamýþtý. Orada öyle þaþkýn, kendinden geçmiþ,
durdu. Saða sola sallanýyordu. Sonra sallana sallana çocuða vardý. Yüzünü
açtý. Þaþkýnlýkla uzun uzun baktý. Maðaranýn kapýsýna geri döndü.
Gülümsüyordu.
Yerden tüfeði aldý. Cebinden mendilini çýkardý, bayrak gibi
ucuna astý.
Iraza döndü. Iraz, büyük, sarkan bir kayanýn altýna oturmuþ, için
için aðlýyordu. Kurumuþ kalmýþtý.
Iraz teyze, dedi.
Iraz baþýný kaldýrdý, Memede baktý:

Hatçe! dedi. Hatçe kendinde deðildi.
Beni dinleyin. Bunlar beni sað komazlar. Oðlumun adýný
Memed koyun.
Dýþarý çýktý. Tüfeði havaya kaldýrdý:
Teslim, diye baðýrdý. Teslim oldum, Asým Çavuþ!
Asým Çavuþ, iri yarý, pala býyýklý, büyük gözlü, babacan tavýrlý,
kalýn dudaklý, yakýþýklý bir adamdý.
Memedin teslim deyiþine þaþtý. Ýnanmadý.
Teslim mi Ýnce Memed? diye baðýrdý.
Öteki ölü bir sesle:
Teslim, teslim Çavuþ, dedi. Muradýna erdin.
Çavuþ candarmalara döndü:
Siperlerinizden çýkmayýn. Ben gideyim. Belki yalandýr.

Az sonra, Çavuþ maðaranýn kapýsýndaydý.
Vardý Memedin elinden tuttu. Gülerek:
Geçmiþ olsun Ýnce Memed! dedi.
Ýnce Memed:
Saðol.
Iraz köþede büzülmüþ, küçülmüþtü.
Hala inanmýyorum senin teslim oluþuna Ýnce Memed!
Memed sustu. Kelepçeye ellerini uzattý.
Iraz yerinden ok gibi fýrladý.
Çavuþ, Çavuþ, dedi. Sen de Ýnce Memedi teslim mi aldým diyorsun?
Köþeye gitti. Bebeðin üstündeki kilimi çekti. Bebek ortaya çýktý.
Gözleri yumuktu.
Ýþte bu teslim aldý Ýnce Memedi. Siz de erkeðim diye övünüyorsunuz.

Asým Çavuþ bunu beklemiyordu. Bir Hatçeye, bir Iraza, bir Memede baktý.
Gülümsemesi dudaklarýnda dondu kaldý. Elini Memede uzattý, kelepçeyi aldý.
Ýnce Memed! dedi, sustu.
Göz göze, öylece sustular kaldýlar.
Ýnce Memed!..
Sesi gürledi:
Ýnce Memed, ben de bu durumda seni teslim alacak adam deðilim.
Belinden beþ tarak fiþek çýkarýp yere attý:
Ben gidiyorum. Arkamdan ateþ et, dedi.
Kendisini, baðýrarak dýþarý attý.
Memed arkasýndan ateþ ediyordu.
Arkadaþlarýnýn yanýna gelen Asým Çavuþ:
O namussuz teslim olur mu hiç? Beni vurmak için yapmýþ o

oyunu. Kendimi yere atmasam kurþunu yiyordum. Ýyi ki ihtiyatlý yürüyordum.
Fýrtýna geliyor. Aþaðý inelim. Hepimiz donar ölürüz.
Candarmalar, yorgun bitkin, Memedin maðarasýna dönüp baka
baka aþaðýya inmeye baþladýlar.
Kara bulutlar Alidaðýnýn tepesinde kayýyordu. Tipi neredeyse baþlayacak.
Ýlk kar sepelemeye baþladý. Sonra çoðaldý. Sonra da delice
bir rüzgar savurmaya baþladý.
Akþama doðru Alidaðýnda kýyametler kopuyordu. Korkunç bir
tipi kayadan kayaya savuruyordu.
Alidaðý, Alidaðýnýn yöreleri ve gökyüzü sütbeyaz olmuþtu. Bir beyazlýk
içinde dönüyordu.
34
Haber köye, köyden kasabaya bir anda yayýldý. Ýnce Memed vurulmuþ.
Alidaðda tipi dinince ölüsü aþaðý indirilecek.
Deðirmenoluklarýn gözü Alidaðýnýn boranlý doruðuna dikilmiþti.
Alidaðý daðlarýn daðý... Alidaðý gayetle heybetli. Alidaðý yedi Ýnce Memedi.

Herkes evine kapanmýþtý. Abdi Aðayý bekliyorlardý. Haber aldýysa
nerdeyse gelecekti.
Vayvay köylüleri Ali Safa Beyden tarlalarýný parça parça geri alýyorlardý.
Koca Osman on beþ yaþýnda gibi gencelmiþti. Ali Safaya meydan okuyordu.
Ýnce Memed, þahinim.
Vurulma haberi Vayvaya da geldi. Koca Osman haberi duyunca yerinden
kalkamadý. Kurudu kaldý. Aðzýný býçaklar açmadý bir zaman.
Gözlerinden iplik iplik yaþlar süzülüyordu.
Sonra konuþtu:
Vay þahinim vay! Ne de babayiðitti þahinim. Bir gözleri vardý
kocaman. Kaþlar dersen... Kalem parmaklar... Boy dersen öyle...
Selvi gibi. Vay þahinim vay! Bana diyordu ki, Osman emmi, bir gün senin
evine geleceðim, misafir kalacaðým diyordu. Olmadý. Vay þahinim
vay! Karýsý da yanýndaydý. Ne yapar ola fýkaracýk þimdi? Bana bakýn
köylüler, þahinim bizi kurtardý bu gavurlarýn elinden, karýsýný köye
getirip tarla verelim, besleyelim. Hapise düþerse orada da
besleyelim.
Olur mu?

Köylüler:
Münasip, dediler.
Ali Safa korkusu geldi gene yüreklerine oturdu.
Abdi Aða önce Ali Safa Beye koþtu. Safa Beyi evde bulamadý. Safa
Beyin karýsý:
Gördün mü Abdi Aðam, eden bulur. Gözlerin aydýn.
Abdi Aða:
Aydýnlýk içinde kal kýzým, dedi yürüdü.
Kaymakama gitti ve etek öptü.
Allah hükümetin devletin zevalini vermesin Kaymakam Bey.
Asým Çavuþ bir kahraman adam. Yiðit adam. Can kurban öylesine.
Kaymakam:

Gözlerin aydýn Abdi Aða. Hükümetten bu kadar þikayet ediyordun. Ali Safa
Bey olmasa kasabanýn adýný rezil edecektin. Bereket Ali Safa Bey
telgraflarýný çektirmemiþ.
Abdi Aðanýn gözleri faltaþý gibi açýldý, yuvalarýndan fýrladý.
Kaymakam güldü:
Yaaa, göndermemiþ.
Hiç mi? Bir tane bile gitmemiþ mi?
Kaymakam:
Yaaa, gitmemiþ. Gitseydi o telgraflar seni de asarlardý, beni
de...
Sen delirdin mi? Ankaraya öyle telgraf çekilir mi?
Abdi Aða düþündü. Sonra kahkahayla gülmeye baþladý:
Ýyi ki gitmemiþ Kaymakam Bey. Asabiyet. Kasabamýzýn gül adý
beþ paralýk olurdu. Ýyi ki... Ýnsanýn gözü kýzýnca her þeyi unutuyor.
Zoruma gidiyordu, koca bir hükümetin kel, parmak kadar bir çocukla baþa

çýkamamasý... Ýnan, çok aðrýma gidiyordu. Ne etmiþim de öyle
telgraflar çekmiþim. Delilik. Kusura kalma Kaymakam Bey. Afedersin.
Kaymakamdan, Candarma Kumandanýna gitti. Ona da sevincini
anlattý, teþekkürlerini bildirdi. Asým Çavuþa bir hediye yapýp yapamayacaðýný
sordu. Ýnce Memedin baþýnýn buradaki evin deðil de, köydeki evin kapýsýna
dikilmesini rica etti. Kumandan da kabul eyledi.
Kasabaya haberi Topal Ali getirmiþti.
Abdi Aðaya gelmiþ:
Düþmanýnýn ömrü bu kadar, Aða, demiþti. Tamam. Daðdan
çoban indi. Ölüsünü gözüyle görmüþ. Asým Çavuþ kellesini kesiyormuþ.
Aðama haberi çabuk getireyim diye. Bekleyemedim koþtum.
Abdi Aða önce inanamamýþ, sonra sevincinden deliye dönmüþtü.
Topal Aliden sonra, üç gün içinde daðlardan kim indiyse haberi doðrulamýþtý.
Kumandandan sonra eve gelen Abdi Aða, Topal Aliyi karþýsýna aldý:
Asým Çavuþ sana biraz kötülük ettiyse de aldýrma caným. O kahraman, o
yiðit bir adamdýr. Bak, düþmanýmýzý temizledi.

Sonra coþtu:
O köylü, dedi hýnçla, o köylü. O ekmeksiz, o nankör köylü.
Ben bir yýl baþlarýndan eksik olunca bana bir tek tane bile
vermediler.
Yarýn bir gün varacaðým köye, ulan namussuz, ekmeksizler, geçen yýl
kýtlýk mý oldu? Söyleyin kýtlýk mý oldu da benim hakkýmý vermediniz?
Ýnce Memede güvendiniz öyle mi? Alýn Ýnce Memedinizi. Alýn da ne
yaparsanýz yapýn baþýný. Gördünüz ya Ýnce Memedinizi! Þimdi ben
size gösteririm kýtlýk nasýl olur! Gösteririm.
Topalý elinden tuttu:
Buyur Aðam.
Bu yýl ekin her yýlkinden daha iyi olduydu, öyle mi?
Topal Ali:
Her yýlkinin iki misli!
Buyur Aðam.

Ben bu köylüye ne ceza vereyim?
Aða canýn bilir.
Abdi en yeni giyitlerini giydi. Tespihine koku sürdü. Gitti berbere,
týraþ oldu. Ýçi içine sýðmýyordu. Maraþlý Mustafa Efendiye gitti.
Gülerek dükkana girdi.
Maraþlý Mustafa:
Düþman dahi olsa ölüme sevinilmez Abdi Aða, dedi. Ne olup
ne olmayacaðý belli olmaz.
Bütün çarþýyý dükkan dükkan dolaþýp sevincini gösterip, onlardan
birer gözün aydýn, aldýktan sonra ata binmiþ köye geliyordu ki olan
oldu. Kötü haber geldi. Ýnce Memed, yaralý yaralý Asým Çavuþun
elinden kaçmýþ kurtulmuþ.
Kim dedi?
Asým Çavuþ dedi.

Asým Çavuþ nerde?
Geliyor. Þabaplýnýn orada gördüm.
Abdi Aða atýn baþýný gerisin geriye çevirdi.
Asým Çavuþ candarmalarýyla yorgun bitkin, kasabaya girdi.
Abdi, evinin avlusunda düþercesine attan indi. Cansýz gibi yürüyerek doðru
arzuhalci Deli Fahriye gitti:
Yaz kardaþ, dedi. Doðrudan doðruya Ýsmet Paþaya yaz. Kaymakam,
telgrafçý, Ali Safa Bey, Candarma Kumandaný, Ýnce Memed eþkýyasý hep birlik
olmuþlar. Yaz, Paþam sana ne kadar tel çektimse hiçbirini ulaþtýrmadýlar, de
yaz!.
35
Koca Osman:
Þahinim, belini büktü aðalarýn. Ali Safa Bey daha daða adam çýkarmaya
çalýþýyor. Çýkarsýn çýkarabildiði kadar, þahinim hepsini yer.
Köyün orta yerindeki büyük dut aðacýnýn altýnda toplanmýþlardý.

Güz yapraklarý sararmýþ gibi. Nerdeyse dökülecek.
Tarlalarýmýzýn hepsini hak ettik. Tamam mý?
Tamam, dediler.
Bu kimin yüzünden.
Ýnce Memedin.
Koca Osman ayaða kalktý:
Ankaradan Ali Saip Bey geldi, dedi.
Köylüler kulak kesildiler.
Ýsmet Paþaylan konuþmuþ. Bu güz bayramda... Yani hükümet
bayramýnda büyük af çýkacakmýþ. Yani on beþ gün, bir ay sonra...
Ýnce Memed de affa uðrayacak. Çocuðu da olmuþ. Ona tarla verelim.
Bizim köye yerleþsin. Ne dersiniz?
Köylüler hep bir aðýzdan:

Yerleþsin, dediler. Baþýmýz üstünde yeri var. Tarlamýz da onun,
canýmýz da... Öylesi yiðide!...'
Koca Osman köyün en verimli tarlalarýndan yüz dönümünü Ýnce
Memede ayýrdý. Bu yüz dönüm dul Eþenindi. Aralarýnda para topladýlar.
Eþeden tarlayý satýn aldýlar. Köylü hep birden, çift koþup bu yüz
dönümlük tarlaya buðday ekti.
Koca Osman sürülmüþ yumuþak topraðý karýþtýrdý. Parmaklarýndan su gibi
topraklar süzüldü:
Ölürsem gözüm açýk gitmez, dedi. Ali Saip Bey yalan söylemez. Dediði
mutlaka çýkacak. Ýsmet Paþanýn has adamý.
Ýþte bu sýralar kasabada gene kýyametler kopuyordu. Ali Safa Bey,
Ýnce Memedin yakalanmamasýndan dolayý Kaymakama, Candarma
Kumandanýna yapmadýðýný býrakmýyordu. Onlarý, eþkýyalarý himayeyle itham
ediyordu. Ankaraya tel üstüne tel yaðdýrýyordu. Ankara, Kaymakama eþkýyalarý
yakalamasý için þiddetli emirler veriyordu.
Yüzbaþý bizzat candarmalarýn baþýndaydý. Toros köylüklerine gýna
gelmiþti artýk. Eþkýyadan deðil candarmadan.

Ýnce Memed hiçbir köyde barýnamýyor, günlerce aç susuz bir de
çocukla daðlarda kalýyordu. Birkaç kere Yüzbaþý Farukun pususuna
düþmüþler kurtulmuþlardý. Bugünlerde eðer Kerimoðlu olmamýþ olsaydý, Ýnce
Memedin hali dumandý. Nerede olursa olsun mermi, ekmek, para yetiþtiriyordu.
Vayvay köyünden gelen paralar da Kerimoðlu yoluyla ulaþýyordu.
Bayramý Koca Osman kadar Kerimoðlu da dört gözle bekliyordu.
Þunun þurasýnda ne kaldý.
Deðirmenoluk, cümle Dikenlidüzü köylüleri af haberinden memnun deðildiler.
Memed daðdan inince Abdi Aða köye geri gelecekti.
Ödleri kopuyordu.
Af dediðin de neymiþ yani. Eþkýya eþkýyaysa daðda gezer. Memedin
yerinde olsam inmem. Bizim gibi köylü olup da ne sürünecek.
Alem ondan korkuyor.
36
Topal Ali:
Duydun mu. Ýnce Memed, dedi.
Memed gözleri apaydýnlýk güldü.

Yoook.
Ne yok? Sen de...
Vallahi yok.
Ali:
Dur öyleyse...
Söyle.
Demedim miydi sana Çiçeklideresinde Koca Osmaný? Ali Saip
Bey Ankaradan gelmiþ, büyük bayramda af çýkacakmýþ. Bunun üstüne Koca Osman
köylüyü toplamýþ baþýna, böyle böyle demiþ. Ýnce Memed bizim þahinimiz.
Gelsin köye yerleþsin. Köylüler, baþýmýz üstünde yeri var demiþler. Sana
yüz dönümlük bir tarla satýn almýþlar.
Koca Osman kendisi seçmiþ. Bir de ev yapýyorlar. Koca Osman dedi
ki Ali Saip Bey yalan söylemez. Aman kendisini iyi korusun. Böyle
söyle dedi. Af haberini ben ulaþtýracaðým þahinime dedi. Eeee, iþler
nasýl?

Memed:
Þu yüzbaþýdan dur durak yok. Öteki eþkýyalarý býrakmýþ, kanlý
katilleri, hep benim peþimde. Belki on kezdir çarpýþýyoruz. Ne olursa
olsun bir daha karþýlaþýrsam vuracaðým.
Topal:
Af var, boþ ver, dedi.
Memed:
Çok geliyor üstüme. Vuracaðým.
Etme. Bekle az daha. Oyala.
Topal gitti.
Affý duydu duyalý Hatçenin gözüne uyku girmiyordu, sevinçten.
Alayarýn kan gibi kýrmýzý topraðý vardýr. Hani çok kýrmýzý bir karpuzu
ortadan yarar, güneþe korsun. Ýþte öyle kýrmýzý.

Üç günden beri Alayarýn kýrmýzý topraklarýna sýðýnmýþlardý. Yüzbaþý
Faruk baþlarýnda alýcý kuþ gibi dönüyordu ya, gene de mutluydular.
Hatçe, Iraz türküler söylüyorlardý. Oðullarýnýn adý Memed kalmýþtý. Memed
tombul tombul büyümüþtü. Bugünlerde de en güzel ninniyi dinledi. Hatçe
Memedini havaya atýp atýp tutuyordu.
Iraz teyze, diyordu, bak hele þu Allahýn iþine. Biz otuz dönüm
diyorduk. Allah bize yüz dönüm verdi. Bir de ev üstelik:
Öyle þakalar, öyle çocukluklar, öyle aptallýklar yapýyordu ki, on
iki yaþýnda kýz çocuðu yapmaz.
Memede ikide birde:
Aman Memed, diyordu, af çýkýyor. Evimiz, tarlamýz var.
Neden yüzün gülmüyor? Gülsene azýcýk.
Memed buna acý acý gülümsüyordu.
Gün doðmadan Alayarda Yüzbaþý Faruk tarafýndan sarýldýlar.
Yüzbaþý:
Ýnce Memed, ben Asým Çavuþ deðilim. Hizaya gel, diye baðýrýyordu.

Memed karþýlýk vermiyordu. Candarmanýn elinden nasýl kurtulunur, öðrenmiþti.
Aldýrmýyordu bu yüzden.
Oyalama kurþunlarý sýkýyordu. Gece olsun, aralarýndan süzülüp
çýkacaklardý. Iraz en namlý eþkýyadan daha atik, daha niþancý, daha
yürekliydi. Tek baþýna üç gün bu candarmalarý oyalayabilirdi. Yüzbaþý
Faruk deli divane oluyordu. Bir tek adam, bir tek kaçlýn! Üstelik
de çocuk!
Ýnce Memed, kurtulamazsýn elimden.
Ýnce Memed niyeti arýtmýþtý. Yüzbaþýyý öldürmeye sýkýyordu.
Onun için ta içlerine sokulmuþtu. Böyle bir ihtiyatsýzlýðý ilk kez yapýyordu.
Arkadan:
Yandým, diye Hatçenin sesi geldi. Memed olduðu yerde donakaldý,
ama geri dönmedi. Yüzbaþýnýn bulunduðu yeri ateþ çemberine
aldý. Bunu da içi götürmedi, oraya bomba üstüne bomba attý. Hýþýmla geriye
döndü, geldi Hatçenin yanýna. Hatçe upuzun uzanmýþ cansýzdý. Çocuk da
yanýndaydý. Hatçe güler gibi yatýyordu.
Memed deliye dönmüþtü, makinaeli gibi taratýyor, habire el bombalarýný

savuruyordu. Iraz da bir taraftan.
Yüzbaþý yara içinde kaldý. Candarmalar dayanamadýlar.
Iraz Hatçenin ölüsüne kapanmýþ aðlýyordu. Yüzü hapishaneye ilk
geldiði günkü gibi olmuþtu.
Memed tüfeðini kucaðýna çekip oturmuþ, baþýný eðmiþ aðlýyordu.
Iraz ölüden baþýný kaldýrdý. Göðe baktý. Ta yücelerden bir katar
turna geçiyordu.
Hatçenin kaný, Alayarýn kýrmýzý topraðýna karýþmýþtý.
Sonra çocuk bir aðlama tutturdu. Memed, çocuðu kucaðýna aldý.
Baðrýna bastýrdý. Avutmak için dolanarak ninni söylemeye baþladý.
Þu köye haber verelim de, dedi Iraz, gömsünler Hatçeyi.
Iraz haber vermeye gitti. Memed, kucaðýnda çocuk, yüz etleri
korkunçlaþmýþ, gerilmiþ, ölüye gözlerini dikmiþ, taþ gibi kýpýrtýsýz
kaldý.
Haberi alan köylüler, kadýn erkek, çoluk çocuk ölünün yanýna
geldiler.
Vaaay, dediler, vaaay Ýnce Memedin talihsiz Hatçesi.

Memed muhtarý çaðýrdý. Eline para verdi:
Þanlý þöhretli defnedin Hatçemi, dedi. Hatçeye uzun uzun
baktý. Hatçe gülümsüyordu. Çocuðu kucaðýna aldý.
Yürü Iraz teyze, dedi.
Iraz arkada, o önde daða yukarý çýktýlar.
Dorukta bir maðara buldular. Kapýsýnýn taþýna oturdular. Yandaki
aðaçlardan yapraklar dökülüyordu. Bir kuþ ötüyordu. Karþýki kayadan bir top
ak güvercin kalktý. Bir kertenkele bir kütüðün üstüne çýktý. Bu sýrada
Memedin kucaðýnda uyumuþ kalmýþ çocuk uyandý.
Sonra da bastý çýðlýðý...
Iraz geldi. Memedin sýrça parmaðýndan tuttu, gözlerinin içine
baktý:
Kardaþ! dedi. Kardaþ! Sana bir þey diyeceðim Ýnce Memedim.
Memed kýmýldamadan bekliyordu.

Kardaþ, þu çocuðu ver bana da baþýmý alýp Antep köylüklerine
gideyim. Ölecek bu daðlarda. Açlýktan ölecek... Rýzamýn kanýndan
vaçgeçtim. Rýzamýn yerine iþte bu! Ver de gideyim. Büyütüyüm sabiyi.
Memed kucaðýndaki çocuðu aðýr aðýr uzattý. Iraz aldý, baðrýnda
sýktý.
Rýzam! dedi. Benim Rýzam.
Bir eliyle de üstündeki fiþeklikleri soyuyordu. Soydu. Hepsini bir
yere yýðdý.
Saðlýcakla kal Ýnce Memed, dedi.
Memed vardý Irazý kolundan tuttu. Çocuk aðlamasýný kesmiþti.
Uzun uzun çocuðun yüzüne gözlerini dikti baktý:
Uðurola.
37
Saðrýsý toparlak deðil, uzun olacak. Yumurta gibi. Kulaklarý

kalem, alný akýtma sakar, bacaklarý belinin uzunluðuna bakarak kýsa,
rengi ne al, ne doru, ne kula, ne de kýr olacak, rengi pare pare
benekli demirkýr olacak.
At, Koca Osmanýn evinin önünde bekliyordu. Kiþniyor, eþiniyordu. Beli
incecikti. Gözleri kýz gözleri gibiydi. Iþýltýlý, kederli.
Kuyruðu topuklarýna kadar sarkýyordu. Süzülüyordu. Yalýsý saða yatmýþtý.
Koþtuðu zaman dürülür, kaval gibi olurdu.
Büyük bayramla birlikte af da çýkmýþtý. Daðdaki eþkýyalarýn çoðu,
birkaçý hariç, hemen hepsi inip tüfeklerini teslim etmiþlerdi.
Candarma dairesinin avlusunda türlü türlü eþkýya... Bekleþip duruyorlardý.
Koca Osman atýn yalýsýný okþayýp:
Ýnce Memedime, þahinime de layýk, dedi. Oðluma da layýk bu at.
Köylüler:
Layýk, dediler.
Koca Osman atýn sýrtýna atladý:
Ben þahinimle iki güne kalmaz gelirim. Gidin Endelin köy yerinden

davulcularý çaðýrýn. Çifte davullar dövülsün. Kasabada, Vayvay köyü Ýnce
Memedi böyle karþýlamalý. Herkesin eþkýyalarý yaya gelir, bizim Ýnce
Memedimiz Arap atlan...
Koca Osman atýn dizginlerine asýldý, doldurdu. Toroslar tüm maviye
batmýþtý. Morarýyordu. Af haberini Ýnce Memede Cabbar getirdi. Ýki eski
arkadaþ uzun uzun kucaklaþýp konuþmadan yan yana oturdular.
Cabbar ayrýlýrken:
Ben gidip teslim oluyorum, dedi.
Memed aðzýný açmadý.
Deðirmenoluða bir öðleüstü girdi. Yüzü kararmýþ, gözleri çukura
kaçmýþ, alný kýrýþ kýrýþ olmuþtu. Bir kaya parçasý gibiydi. Küçücük kalmýþ
gözleri bir inatçý pýrýltýydý. Böyle dal gündüz ilk kezdir ki köye giriyordu.
Sarhoþlar gibi yalpa vuruyordu. Kendinden geçmiþ gibiydi.
Kapýlardan kadýnlar baþlarýný uzatmýþlar þaþkýnlýkla, korkuyla bakýyorlardý.
Çocuklar, arkasýnda, uzaðýndan sessiz, korka korka onunla birlikte
yürüyorlardý.
Ýnce Memedin köye girdiðini Hürüye haber verdiler. Hürü koþa

koþa geldi onu alanda karþýladý.
Hýþýmla yakasýndan tuttu:
Memed! Memed! diye baðýrdý bütün sesiyle. Hatçeyi yedirdin
onlara da þimdi teslim olmaya mý gidiyorsun? Abdi Aða gelecek gene
köyde paþa gibi oturacak. Sen teslim olmaya mý gidiyorsun? Avrat yürekli.
Dikenlidüzü bir bu yýl aç kalmadý. Bir bu yýl, bol bolamadý
ekmek yedi: Gene Abdi Aðayý baþýmýza bela mý edeceksin? Nereye
avrat yürekli Ýnce Memed? Teslim olmaya mý gideceksin?
Bu sýrada bütün köy halký alana toplanmýþ, ölü gibi, sessiz, kýmýldamadan
öylecene duruyorlardý.
Avrat yürekli Memed! Bak þu kadar köylü, bak þu kadar insan
senin gözüyün içine bakýyor. Teslim mi olacaksýn? Abdiyi gene baþýmýza mý
getirteceksin? Güzel Dönemin kemikleri sýzlar mezarda. Güzel Hatçemin
kemikleri...
Memed sapsarý olmuþ titriyor, topraða bakýyordu.
Hürü yakasýný hýzla býraktý:

Git de teslim ol avrat yürekli herif, dedi. Af çýkmýþ.
Bu sýrada, Koca Osman doludizgin kalabalýða girdi.
Ýnce Memed, þahinim, dedi. Kalabalýðý yararak, Memedin yanýna geldi
boynuna atýldý:
Þahinim, dedi. Evin yapýldý bitti. Tarlaný da ektirdim. Bu atý
da köylü senin için aldý. Öteki eþkýyalar gibi deðil. Vayvay köyü þahinimi
davul zurnayla karþýlayacak. Çatlasýn Ali Safa, Abdi Aða... Bin ata, yürü!
Alandaki kalabalýk tepeden týrnaða homurdandý. Ortalýk homurtuya kesti:
Körolasý ihtiyar. Körolasý... Körolasý...
Memed Koca Osmanýn elinden atýn dizginini aldý. Üstüne atladý.
Kalabalýðýn öteki ucunda Topal Ali duruyordu, ona doðru sürdü.
Bütün baþlar o tarafa doðru çevrildi. Memed Topala baþýyla, düþ
önüme diye bir iþaret yaptý. Topal yürüdü. Memed atý doldurdu, bir
top toz içinde köyden çýktý. Homurtulu kalabalýk arkasýndan bakakaldý.
Donup kaldý. Tutup kesseydiniz, hiçbirisinden bir damla kan akmazdý.
Atýn baþýný Þahininkayasýnda çekti. Attan indi. Atý götürdü bir çýnara
baðladý. Çýnar yapraðýný dökmüþ, yarý beline kadar altýn sarýsý,
kýrmýzý damarlý yaprak içinde kalmýþtý.

Þahininkayasý pýnarýnýn dört bir yaný yemyeþil olmuþtu. Billur yeþili...
Bir taþýn üstüne oturdu: Baþýný da elleri arasýna aldý.
Neden sonradýr ki Topal Ali gelebildi. Soluk soluðaydý. Telaþlýydý.
Yanýna oturdu. Alnýnýn terini þahadetparmaðýyla aldý, silkti:
Ah kardaþ yorgunluktan öldüm. Soluðum çýkmýyor.
Soluðunu toplamak için bir süre sustu.
Memed baþýný aðýr aðýr kaldýrdý. Gözleri gene öyle ýþýða kesmiþti.
Kafasýndan sarý parýltý aktý, kaynadý.
Ali kardaþ! Gece yarýsý evinde olur mola? Bulabilir miyim?
Bulursun. Elinle koymuþ gibi. Korkusundan dýþarý bir adým atamaz gece.
Evi bir daha, iyice söyle hele.
Hapishane var ya, var. Sen orayý bilirsin. Haa, iþte onun saðýnda
Candarma Dayýrasý var. Candarma Dayýrasýný az geçince, sokaðýn
öteki, ucunda çivit boyalý bir tek ev var. Sen gece gideceðine göre,

boyasý gözükmez. Yalnýz, bir tek ev. Uzun, minare gibi bir bacasý var.
Oradan doðrultursun. Belli olur. Gözüne hemen çarpar. Uzun. Ýki
katlý. Oradaki evler hep bir katlý. Abdi Aða günbatýdaki odada yatar,
tek baþýna. Alttaki büyük kapý arkadan sürgülüdür. Bir yarýk vardýr.
O yarýktan hançerini sokar, yukarý kaldýrýrsýn. Açýlýr.
Memed, hiçbir þey söylemeden kalktý, ata doðru gitti çözdü, atladý.
Doludizgin... Rüzgar gibi süzülüyordu at. Yalýsý kaval gibi dürülüyordu.
Kulaðýna aþaðýdaki deðirmenin þakýrtýsý gelince kendine geldi.
Atýn baþýný çekti. Azýcýk bir süre durdu. Kulak verdi. Sonra, atý aðýr
aðýr sürdü. Tüfeðinin aðzýna kurþun verdi. Tabancasýna da... Tekereklerin
evinin orada at ürker gibi yaptý. Burada atý mahmuzladý. Çarþýnýn
ortasýndan geçti. Kahvelerin lüks lambalarý daha yanýyordu. Birkaç adam ona
tuhaf tuhaf baktý. Bugünlerde silahlý adamlara o kadar þaþmýyorlardý.
Olaðandý. Boþ verdiler. O, adamlarý görmedi bile. Caminin yanýndaki sokaktan
yukarý sürdü. Uzun bacalý ev sola düþüyordu. Evin önünde attan indi. Atý
avludaki büyük, karanlýk dut aðacýnýn yatýk bir dalýna baðladý. Hançerini
soktu, evin kapýsýný açtý.
Yukarda ýþýk yanýyordu. Merdivenleri üçer üçer çýktý. Kadýnlar, çocuklar
Memedi görünce bir kýyamettir kopardýlar. Doðru günbatýdaki
odaya gitti. Abdi Aða, uykulu uykulu kollarýný açmýþ geriniyordu.
Ne var? Noluyor? diye soruyor, geriniyordu. Vardý, kolundan

tuttu, salladý:
Aða Aða! Ben geldim Aða! dedi.
Abdi Aða gözlerini açtý. Önce inanamadý. Sonra gözleri açýk öyle
kalakaldý. Gözlerinin karasý bile apak kesildi.
Dýþarda bir kýyamettir kopuyordu.
Memed elindeki tüfeði doðrulttu. Abdi Aðanýn göðsüne üç el ateþ
etti. Kurþunlarýn rüzgarýndan odadaki lamba söndü.
Yýldýrým gibi merdivenlerden aþaðý indi, ata bindi. Bu sýrada candarmalarýn
haberi olmuþ evi boyuna kurþunluyorlardý. Atý doludizgin
Torosa sürdü. Arkasýndan kum gibi kurþun kaynýyordu. O hýzla kasabayý çýktý.
Gün doðuyordu ki köye girdi. Orta yerde atýn baþýný çekti. At
terden kapkara olmuþ, göðsü körük gibi inip inip kalkýyordu. Boynu,
saðrýsý köpüðe batmýþtý. Memed de çok terlemiþti. Ter, kulunçlarýndan
fýþkýrmýþtý. Yüzü, perçemi ýpýslaktý.
Gün bir adam boyu yekindi. Gölgeler uçsuz bucaksýz batýya
doðru uzadý. Islak at tepeden týrnaða ýþýða boðuldu. Her yaný pýrýl
pýrýl. Öyle dimdik.

Köylüler, onu öyle orta yerde, at üstünde dimdik, kaya gibi gördüler.
Yavaþ yavaþ, sessizce, çoluk çocuk, genç yaþlý dört bir yanýný aldýlar.
Kocaman bir halka oldular. Ortalýkta çýt yoktu. Soluk alýþlarý
bile duyuluyordu. Gözlerini ona dikmiþlerdi. Yüzlerce göz üstündeydi.
Susmakta inat ediyorlardý.
Orta yerdeki dimdik, kaya kesilmiþ atlý azýcýk kýmýldadý. At bir
iki adým attý sonra durdu. Atlý baþýný kaldýrdý. Gözlerini kalabalýðýn
üstünde gezdirdi. Hürü Ana sapsarý kesilmiþ, kurumuþ, kaný çekilmiþ,
gözlerini kocaman kocaman açýp üstüne dikmiþ ondan bir söz, bir devinme
bekliyordu.
Sonra at gene kýmýldadý. Memed atý Hürü Anaya doðru sürdü.
Önüne gelince atýn baþýný çekti.
Hürü Ana! Hürü Ana! dedi. Oldu. Hakkýnýzý helal edin.
Alidaðý tarafýna doðruldu. Bir kara bulut gibi köyün içinden süzüldü,
çýktý. Gözden yitti.
Çift koþma zamanýydý. Dikenlidüzünün beþ köyü bir araya geldi.
Genç kýzlar en güzel giyitlerini giydiler. Yaþlý kadýnlar sütbeyaz,

sakýz gibi beyaz baþörtü baðladýlar. Davullar çalýndý... Büyük bir toy düðün
oldu. Durmuþ Ali bile hasta haline bakmadan oyun oynadý. Sonra bir
sabah erkenden toptan çakýrdikenliðe gidip ateþ verdiler.
Ýnce Memedden bir daha haber alýnmadý. Ými timi bellisiz oldu.
O gün bu gündür, Dikenlidüzü köylüleri her yýl çift koþmazdan
önce, çakýrdikenliðe büyük bir toy düðünle ateþ verirler. Ateþ, üç gün
üç gece düzde, doludizgin yuvarlanýr. Çakýrdikenliði delicesine yalar.
Yanan dikenlikten çýðlýklar gelir. Bu ateþle birlikte de Alidaðýn doruðunda
bir top ýþýk patlar. Daðýn baþý üç gece aðarýr, gündüz gibi olur.
SON


Yaşar Kemal - İnce Memed

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Yaşar Kemal - İnce Memed

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ABC Amber LIT Converter

Duvarýn dibinde resmim aldýlar

Ak kaðýt üstünde tanýyýn beni

Toros daðlarýnýn etekleri ta Akdenizden baþlar. Kýyýlarý döven ak

köpüklerden sonra doruklara doðru yavaþ yavaþ yükselir. Akdenizin

düz killi topraklardýr. Killi toprak et gibidir. Bu kýyýlar saatlerce içe

topraklardan sonra Çukurovanýn bükleri baþlar. Örülmüþçesine sýk çalýlar,

kamýþlar, böðürtlenler, yaban asmalarý, sazlarla kaplý, koyu yeþil, ucu

Biraz daha içeri, bir taraftan Anavarzaya, bir taraftan Osmaniyeyi

ABC Amber LIT Converter

geçip Ýslahiyeye gidilecek olursa geniþ bataklýklara varýlýr.

suyun yüzü gözükmez. Kýþýnsa çarþaf gibi açýlýr. Bataklýklar geçildikten

sonra, tekrar sürülmüþ tarlalara gelinir. Toprak yaðlý, ýþýl ýþýldýr.

Bire kýrk, bire elli vermeye hazýrlanmýþtýr. Sýcacýk, yumuþaktýr.

Üstleri aðýr kokulu mersin aðaçlarýyla kaplý tepeler geçildikten

sonradýr ki, kayalar birdenbire baþlar. Ýnsan birden ürker.

Kayalarla birlikte çam aðaçlarý da baþlar. Çamlarýn birer billur

pýrýltýsýndaki sakýzlarý buralarda topraða sýzar. Ýlk çamlar geçildikten

sonra, gene düzlüklere varýlýr. Bu düzlükler boz topraktýr. Verimsiz, kýraç...

Buralardan Torosun karlý doruklarý yanýndaymýþ, elini uzatsan tutacakmýþsýn

Dikenlidüzü bu düzlüklerden biridir. Dikenlidüzüne beþ kadar köy

yerleþmiþtir. Bu beþ köyün beþinin de insanlarý topraksýzdýr. Cümle toprak

Abdi Aðanýndýr. Dikenlidüzü, dünyanýn dýþýnda, kendine göre apayrý kanunlarý,

töresi olan bir dünyadýr. Dikenlidüzünün insanlarý, köylerinden gayrý bir

yeri bilmezler hemen hemen. Düzlükten dýþarý çýktýklarý pek az olur.

Dikenlidüzünün köylerinden, insanlarýndan, insanlarýnýn ne türlü

yaþadýklarýndan da kimsenin haberi yoktur. Tahsildar bile iki üç yýlda bir

ABC Amber LIT Converter

Deðirmenoluk köyü Dikenlidüzündeki köylerin en büyüðüdür.

Abdi Aða da bu köyde oturur. Köy, düzlüðün gün doðusuna düþer.

Kayalýðýn dibindedir. Kayalar mördur. Üstlerini sütbeyaz, yeþile

çalan, gümüþi, türlü renkte lekeler örtmüþtür.

Üst baþta yaþlý, yaþlýlýktan dallarý topraða eðilmiþ, dallarý kývrýlmýþ

Yirmi beþ metre yaklaþýrsýn gene öyle... On metrede ayný sessizlik.

Aðacýn yanýna gelip de kayadan yanýna dönüncedir ki iþ deðiþir, birdenbire

bir gürültü patlar. Þaþýrýverir insan... Ýlkin kulaklarý saðýr edecek

derecede çoktur. Sonra iner, yavaþlar.

Gürültünün geldiði yer, Deðirmenoluk suyunun gözüdür. Göz deðildir ya,

deðildir. Ta uzaklardan, çamlar arasýndan yarpuz, kekik kokularýný

yüklenerek Akçadaðdan gelir. Burada da bu kayanýn altýndan girer, köpürerek,

ABC Amber LIT Converter

kaynayarak, bir delice homurtuyla öbür ucundan çýkar.

daha büyük toprak parçasý görülemez. Ulu çamlar, gürgenler kayalarýn

arasýndan göðe doðru aðmýþtýr. Bu kayalýklarda hemen hemen hiçbir hayvan

yoktur. Yalnýz, o da çok seyrek, akþam vakitleri keskin bir kayanýn

sivrisinde boynuzlarýný, büyük çangallý boynuzlarýný sýrtýna yatýrmýþ bir

geyik, bacaklarýný gerip, sonsuzluða bakarcasýna durur.

Çakýrdikeni en pis, en kýraç toprakta biter. Bir toprak ki bembeyaz,

peynir gibidir. Ot bitmez, aðaç bitmez, eþek inciri bile bitmez,

iþte orada çakýrdikeni keyifle serile serpile biter, büyür, geliþir.

En iyi toprakta bir tek çakýrdikenine rastgelinmez. Bunun sebebi,

öyle geliyor ki, çakýrdikeni iyi topraðý sevmez.

Ne iyi, ne kötü boþ býrakýlmýþ orta halli toprakta da biter çakýrdikeni.

Çakýrdikenini söker, yerini ekerler. Toros eteklerinin doruklara

yakýn düzlükleri bu minval üzeredir.

En uzun çakýrdikeninin yüksekliði bir metre kadar olur. Bir sürü

ABC Amber LIT Converter

de dallarý vardýr. Dallar dikensi çiçeklerle donanýr. Bu çiçekler beþ

perli, yýldýz gibi, uçlarý sert, sivri iðnelerin ortasýndadýr. Her

çakýrdikeninde bunlardan yüzlerce bulunur.

gibi yatar. Yaz ortalarýnda, dikende, önce mavi damarlar peydah

mavidir bu... Sonra mavi gittikçe koyulaþýr. Bu en güzel bir mavidir.

sular nasýl kýzarýr, çakýrdikeni tarlasý da öyle kýzarýr.