URARTULAR ( M.. 860 580 ) Urartular M.. 1.binin balarnd Van gl ve evresinde kurulmutur.

. Urartu dili zerine yaplan almalar bu halkn Hurri dilinin bir lehesini konutuunu ortaya koymutur. Urartunun en eski kral Lutibrinin olu Sardurdur. Sardur kendini btn lkelerin kral olarak adlandrmakta ve Assurlulara kar rakip olarak ortaya kmaktadr. M.. 810-730 yllar arasnda Urartular, Hititlerle birlikte Ortadounun en mhim merkezlerini ellerinde bulunduruyolar ve Assurlularn denize inmelerine engel oluyorlard. III.Sardur dneminde Yunanlar arkla ilk sk ilikiler kurmutur. Hititler ve Urartular, Yunanlarn karsna Ortadounun temsilcisi olarak ktlar ve ark dnyasnn ticaretine hakim oldular. Urartular ivi yazsn kullanmlardr. Bunun yannda Hitit hiyerogliflerine ok benzeyen fakat onlardan ayr olan bir resimli yazlar vard. Urartularn en nemli kitabeleri ta levhalar zerinde bina bloklarnda veya kayalar zerindedir. Bunlarda savalardan, ina edilen saraylardan, tapnaklardan, su kanallarndan ve dini konulardan bahsedilmektedir. Urartu dininde balca tanr mevcuttu: Milli tanr Haldi, Gk tanrs Teeba ve Gne tanrs ivinidir. Urartular, tanrlar iin gzel tapnaklar ina ederlerdi; ilerinde tanrlarn heykeli bulunurdu. Bir Urartu tapnann cephesini bir Assur kabartmasnda grmek mmkndr. Urartu devleti birok valiliklere ayrlm olup bir tr memur devleti idi. Vilayetlerde her eit erzak ve malzeme, kralln emrine hazr bir vaziyette bulundurulurdu. Urartunun snr blgelerinde, Hitit devletinde olduu gibi, krala bal beylikler vard. Bunlar krala hara verirler fakat kendi blgelerinde bamsz olarak hkm srerlerdi. Urartular sulama tesisleri ile topraklarnn verimini arttrrlard. Hayvanclk da byk rol oynard. Dokuma sanatnda da iyidiler. Urartu Sanat: Toprakkale, Altntepe ve Karmir Blur kazlarnda elde edilen eserlerden fikir edinilmitir. En eski Urartu eserleri I.Argisti(780-760) ve II.Sardur ( 760-730 )a ait birer kalkanla birer miferden ibarettir. Bu miferler ve kalkanlar zerinde ait olduklar kraln ad ile eitli insan ve hayvan tasvirleri mevcuttur. (Bkz. ekil 1) Toprakkalede elde edilen ve byk bir ksm bir tanr heykeline ait bir tahtn tezyinatn oluturan bronz heykelcikler ise, ense zerinde dikey ekilde yeralan sa topuzundandan anlalca zere, 7.yzyl Assur stilinde Urartu eserleridir. Urartu bronz eserlerinde bilhassa halka eklinde stilizasyon gze arpar. Aslan tasvirlerinde, boyun zerinde yele buruuunun yukar ksmnda bir halka biiminde son bularak kula meydana getirmesi veya alt dudan yine halka biiminde ene altna kvrlmas, kuyruun bir ember gibi yuvarlak ekilde tasvir edilmesi, ayak adelesinin st ksmnda bir kk yuvarlakla sslenmesi, bir nevi halka stili meydana getirmektedir. Ayn halka ekilli tezyinat

boa tasvirlerinin buklelerinde, yelelerinde ve kuyruu skan kurdalenin iki yannda grrz. Bu halka stili 7.ve 6.yzyl aslanlarnda baz uzuvlarnn ikin olduunu gryoruz. Bu yumru stil de Urartu eserlerine ait bir zellik olarak belirmektedir. (Bkz. ekil 2) Urartu bronz eserlerinde z dier bir alma biimi de insan balarnda ya da hayvan vucutlarnda i ksmlarn noktalar, halkalar veya balk kl eklinde tezyinatla doldurulmu pararel izgilerle stilize edilmesidir. (Bkz. ekil 4) Urartu eserlerinde insan gznn ilenmesi de bir zellik arzeder. Profilden bakld zaman gz kapak kenarlarnn yanlara doru abartmal bir ekilde sivri olarak uzand grlr. Bronz kazanlardaki insan tasvirlerinin ya da Adilcvazda bulunmu bir ta kabartmann stndeki tanr kadn figrnn profiline dikkat edilirse burnun alndan itibaren kuvvetli bir ekilde ne ktn ve belirgin bir erilikte olduunu grrz. Bylece halka stili, ka ve gz kapa kenarlarnn ilenii ile yz profili bakmndan Etrsk mezarlarnda bulunmu olan bronz insan tasvirlerinin Urartulara ait olduunu syleyebiliyoruz. (Bkz. ekil 3) Urartu Krallar Aramu I.Sardur Ispuini Menua I.Argisti II.Sardur I.Rusa II.Argisti II.Rusa III.Sardur Ermena III.Rusa IV.Sardur M.. 860 840 M.. 840 830 M.. 830 810 M.. 810 780 M.. 780 760 M.. 760 730 M.. 730 713 M.. 713 685 M.. 685 645 M.. 645 625 M.. 625 605 M.. 605 590 M.. 590 - 580

ekil 1

ekil 2

ekil 3

ekil 4