ekim deeri bu aktivitelerin miktar, eitlilii ve kalitesi ile ilikilidir.

Kent merkezlerinin canlandrlmas sz konusu olduunda arlkla fonksiyonel dnm yoluyla gelimeleri tevik edilmektedir. Merkezdeki "bo" durumda olan yaplara yeni ilevler kazandrlmas, kimi "depo" kullanmlarnn fonksiyon deitirmesi merkezin dnmne ciddi anlamda katk salayabilmektedir. Tarihsel olarak ehir merkezlerinin ayrlmaz paras niteliindeki perakende ticaret kent merkezini ayakta tutan sektr olarak gda, yap malzemeleri, giyim eyalar, mobilya ev ve mutfak eyalar ve dier perakende ticaret mallarnn sunumuna karlk gelmektedir. Dier yandan sektrn nemli bir paras olan yiyecek-iecek yerleri, kafe, restoran, klp ve benzerlerini iermektedir. Avrupa'nn nemli kentlerinin merkezlerinde ska grlen ancak geleneksel kent merkezlerimizde pek yer almayan oteller v.b. konaklama fonksiyonu ise, son yllarda fonksiyonel dnm yoluyla merkeze kazandrlan kullanmlardandr. Aada, Dokuz Eyll niversitesi, Mimarlk Fakltesi, ehir ve Blge Planlama Blm proje ekibi tarafndan Kemeralt Koruma Amal imar Plan almas sreci iinde geleneksel kent merkezinin yeniden canlandrlmas ve yaatlmas projesi kapsamnda saptanan sekiz alt-blgeden belki de en nemlisi olan Anafartalar Caddesi ile evrili bugnk ana alveri kesiminin (eski i liman alan) fonksiyonel analizi ele alnmtr. Sz konusu alt-blgenin, Koruma Amal mar Plan btnnde gelecekte sahip olaca rol ve dier alt-blgelerle fonksiyonel ve mekansal ilikileri, alann turizm sektrnn katklaryla yaatlmas ynndeki stratejilerine katk salayacaktr.
ekil 1: alma aiannn konumu

Kemeralt Anafartalar Yay i Fonksiyonel Analizi reli konaklama tesisleri, mzeler, sanat galerileri ve spora dayal rekreasyonel hizmetler etkili olmaktadr. Bunlarn iinde merkezlerin ekiciliine yksek dzeyde katkda bulunan iki sektrden biri perakende ticaretin 'yiyecek-iecek' alt-sektrdr, dieri ise 'konaklama' sektrdr. Merkezin
KEMERALTI KORUMA AMALI MAR PLANI REVZYONU ALIMASI ARAZ KULLANI A N A L Z (ZUMN K A T )

lar arasnda, Amsterdam'n 20. yzyldan nce ina edilmi ksmlarnn nfusu 400.000'den 275.000'e dmtr; 1965 ve 1974 yllar arasnda merkezi alveri alanndaki dkkanlarn says %4.5 orannda azalmtr; zellikle merkezi alveri caddelerinde yer alan ticari mlklerde %25'e varan boluk gzlenmitir. Ancak son yllarda kent merkezleri kendi pozisyonlarn glendirmilerdir. Perakende ticaret giriimcileri yeni frsatlar sezmektedirler; merkezde kaldrm-st kafelerin says artmaktadr, kimi sokaklarda perakende ticaretteki kar oranlar gemitekinden daha yksek olmutur (Duren, 1992). Yukardaki rneklerden de grlecei gibi, yeniden canlandrma politikalarnn temel hedefleri merkezde konut kullanmnn tevik edilmesi, konaklama tesislerinin alana entegrasyonu ve restoran, kafe, bar gibi yiyecek-iecek ile ilikili perakende ticaret fonksiyonlarnn desteklenmesi olmutur. Srekli yaayan nfusun tekrar kent merkezine ekilmesi gece yaamnn varlna nayak olurken, konaklama ve yiyecekiecek ile ilikili fonksiyonlar da gece ve gndz yaamnn srmesine katkda bulunmaktadr. Kent merkezlerinin yeniden canlandrlmasnda turizm sektrnn tevik edilmesi halinde, restoranlar, kafeler, barlar, klpler, oteller ve dier ksa s-

Gnmz Kemeralt geleneksel alveri merkezinin gemiine ksaca bir gz attmzda, aslnda bu kesimin bir i liman olduu, fakat daha sonra dolduu ve uzun sre bo bir dolgu alan olarak kald anlalmaktadr. Kemeralt Geleneksel Kent
KEMERALTI KORUMA AMALI MAR PLANI REVZYONU ALIMASI ARAZ KULLANI A N A L Z (BRNC KAT)

Ku/n

ekil 2: "Kemeralt Anafartalar Yay i" zemin ve birinci kat arazi kullanl

56

Adet PERAKENDE TCARET YAPI MALZEMES VE NALBURYE Hazr giyim eyas GYM EYASI VE EKLER Kadn ve erkek terzileri Dier giyim eyas ve ekleri Ev aralar MOBLYA, EV VE MUTFAK EYAS Porselen, cam ve metal eya Dier mobilya, ev ve mutfak eyas Lokantalar YYECEK VE ECEK YERLER Bfeler Dier yiyecek ve iecek eitleri Kuruyemi, kahve, ekerleme v.b. Et ve balk rnleri Dier gda rnleri DER PAREKENDE TCARET ila, tp eyas ve parfmeri Kitap ve krtasiye iftlik ve bahe gereleri Kuyumcular Optik eya ve saat Hediye, hatra eya ve oyuncak iekiler Dier TOPLAM 5 39 521 25 6 34 4 79 85 65 4 43 8 20 32 130 8 43 15 73 12 169 1415

% 2.76 36.82 1.77 0.42 2.40 0.28 5.58 6.01 4.59 0.28 3.04 0.57 1.41 2.26 9.19 0.57 3.04 1.06 5.16 0.85 11.94 100.00

kiciliidir. Alanda yer alan kullanmlar ncelikle be kategoride ele alnmtr: Perakende ticaret, imalat, toptan ticaret, servisler ve dier kullanmlar. Bunlardan perakende ticaret kendi iinde ok eitlilik gstermesi nedeniyle iki alt-snfa ayrlmtr (Bkz. Tablo 1). Dier kategoriler ise tekli snflama kapsamnda ele alnmtr (Bkz. Tablo 2). Genel olarak deerlendirildiinde toplam iinde perakende ticaret kategorisinde yer alan kullanmlar % 40 ile (1415 birim) en byk paya sahiptir. Kendi iindeki dalmda "hazr giyim eyas" satnn yapld birimler en yksek orandadr (% 36.82). Bunlar "kitap ve krtasiye" birimleri ile "ev aralar" ve "porselen, cam ve metal eya" dndaki "dier mobilya, ev ve mutfak eyalar" satnn ve "hediye, hatra eya ve oyuncak" satnn yapld birimler izlemektedir (srasyla %9.19, %5.58 ve %5.16). En dk paylara ise "dier giyim eyas ve ekleri" (%0.42), gda perakende ticareti snfnda "et ve balk rnleri" (%0.57), mobilya, ev ve mutfak eyas snfnda "porselen, cam ve metal eya" satan birimler (%0.28) ve son olarak dier perakende ticaret snfnda "iftlik ve bahe gereleri" satan birimler (%0.57) izlemektedir. Yiyecek-iecek yerlerinin perakende ticaret sektr toplam iindeki pay yaklak %11'dir ve lokantalar en yksek orandadr. Servisler kategorisinde yer alan kullanmlar, iletme says ynnden toplam iinde %13 pay ile perakende ticaret kullanmlarn izlemektedir. Meslek servisleri %85.74 ile en yksek orandadr (403 birim). Bu durum ofis fonksiyonlarnn perakende ticaret ile beraber doku iinde arlkl olarak srdrldnn gstergesidir. malat ve toptan ticaret kullanmlar ok snrl dzeydedir (toplam iindeki yzdeleri srasyla %1.56 ve %0.62) ki bu da, bu tr fonksiyonlarn, Kemeralt yay iinde yer seme eiliminde olmadn gstermektedir. Her ne kadar halen belirli dzeyde bir talebe cevap vermekte ise de, alann knt blgesi haline geldiinin nemli gstergelerinden biri, fiziksel ypranmann tesinde "bo" birimlerin sayca fazlaldr (600 adet). Alandaki toplam 3523 birimin %17'si botur. Alann eskisi kadar ekici olmamas bunda nemli rol oynarken, metrekare birim fiyatlarnn yine de ok yksek olmas artcdr. Dier yandan "depo" olarak kullanlan birimlerin says da azmsanmayacak dzeydedir (867 adet; toplam iinde %24.61). Yukardaki analiz ve deerlendirmeler dorultusunda aadaki sonulara varmak mmkndr: - Kemeralt geleneksel kent merkezinin oda niteliindeki yay ii alanda, perakende ticaret ve servis sektr arlktadr. - zellikle "bo" olarak duran birimler dikkate alndnda, knt alan haline gelmi olmann yansmalar kendiliinden ortaya kmaktadr. - Depolama fonksiyonu zellikle st katlarda yaygn halde yer kaplamaktadr ve perakende ticarete bal olarak merkezin bir paras olma fonksiyonunu srdrmektedir.

GIDA

Tablo 1: Kemeralt Anafartalar Cad. (Yay ii) Perakende Ticaret Fonksiyonlarnn Dalm

Merkezi iinde yer alan eski i Liman alan, bugnk Anafartalar Caddesi'nin bat ve kuzey-bat kesimi, asl alveri alan olarak bilinmektedir. Bu almada ele alnan ve fonksiyonel analizi yaplacak olan kesimin kuzey snr 861 Sokak, Kzlaraas Han, Hisar Camii ve 903 Sokak olup, adrvan Camii dou snrn oluturmakta, Kemeralt yay olarak anlan Anafartalar Caddesi boyunca gneye inilmekte, Badurak Camiini iine alacak ekilde devam etmekte, batda Kemeralt Camii ve 853 Sokak ile snrlanmaktadr (Bkz. ekil 1). Kemeralt yay iinde kalan doku genel olarak bir ve iki katl yaplardan olumaktadr. Geleneksel doku zelliklerini yanstan birimler yma ta, yma tula ve briket arlkldr. Yer yer betonarme karkas yaplara da rastlanmaktadr. Yaplarn byk ounluu cephe zellikleri asndan dorama deiiklii, cephe malzemesi ve cephe aklklarna bal olarak mdahale grm durumdadr. Bunun yannda korunmu yaplara da rastlamak mmkndr, iki ve katl birimlerin zemin katlar perakende ticaret kullanmlarna, st katlar ise ya depo kullanmlarna ayrlmtr ya da botur. Baz durumlarda yer yer zemin st bo olan, son

katta ise i hizmetleri ya da imalathanelerin yer ald yaplara da rastlanmaktadr (Bkz. ekil 2 ve 3). Lokanta kullanmlar ve bankalar zemin ve st katnda yaylma gstermektedir. Her ne kadar doku iinde fonksiyonel eitlilikten sz etmek mmknse de, rnein hrdavatlarn, kimi imalathanelerin, giyim eyas satan maazalarn, kuyumcularn, zccaciye, hediyelik ve turistik eya satan birimlerin, matbaaclarn ve kat ve kat rnlerinin satnn yapld birimlerin, ekercilerin ve baharatlarn kendi ilerinde birarada bulunma eilimi gsterdikleri izlenmektedir. Anafartalar Caddesi boyunca fonksiyonel eitlilik en st dzeydedir. Bu aks boyunca konfeksiyon, lokanta, saati, gda rnleri sat, kuyumcu, gzlk v.b. kullanmlar yanyana grebilmek mmkndr. Bu aks zerinde yer alan yaplarda da cephe deimilii yksek dzeydedir. st katlar da yer yer korunmu cephelere rastlanmaktadr. Yiyecek-iecek kullanmlar da Anafartalar Caddesi boyunca ve paralelindeki sokaklar zerinde younlamaktadr. Lokanta, bfe vb. kullanmlarn bu kesimde yer almasnn temel nedeni yukarda deinildii gibi Kemeralt'nn ana alveri aksnn e-

57

Mobilya ve mefruat Kat ve ilgili mamuller MALAT Mensucat Dier TOPLAM Makine, ara gere ve eitli malzeme Dier TOPLAM naat/Mteahhitlik servisleri Maliye, sigorta ve emlak servisleri SERVSLER Meslek servisleri Kiisel servisler Tamir servisleri Dier i servisleri TOPLAM Kurs ve dernekler Han ve lokaller DER Dini tesisler Bo yaplar Depolar Otoparklar WC TOPLAM 12 470 403 17

11

34
55

TOPTAN TCARET

22
19

20

10 600
867 11 64 1561

Tablo 2: Kemeralt Anafartalar Cad. (Yay ii) Perakende Ticaret Dndaki Fonksiyonlarn Dalm

sylemek yanl olmayacaktr. An20.00 cak ne var ki, geleneksel kent mer5.45 kezi olarak Keme61.82 raltfnn byk alveri merkezle100.00 ri ile karlatrld22.73 nda iki nemli avantaj vardr: Ka77.27 lite, fiyat ve eit ynnden tketici100.00 ye ok daha geni 4.04 bir seme yelpazesi sunuyor olmas 1.91 ve fiyat konusunda mterinin satc 85.74 ile pazarlk yapa4.26 bilme olanann bulunmasdr. Bu 1.49 iki zellik, mteri2.55 lerin ve yerli ziyaretilerin yansra, 100.00 "byk bir ak pa0.45 zar yeri" olarak yabanc ziyaretilerin 0.13 de yaamn zen0.64 ginlii ile beraber 38.44 dikkatini ekecek potansiyele sahip55.54 tir. Merkezin yeni0.70 den canlandrlma4.10 s ve turistik bir ekim merkezi ha100.00 line getirilmesi hedefine ynelik ola12.73

Kemeralt gelecekte, kentlinin yansra yerli ve yabanc ziyaretiler iin ekici bir merkez olma potansiyelini halen tamaktadr, ancak bu ynde bir ivmeye ihtiya vardr. Yay-ii sahip olduu perakende ticaret ve servis kullanmlar ile blgenin, ekonomik, fiziksel ve mekansal koullara ve kresel eilimlere direnerek ayakta durabilmi olan kesimidir. Ancak sahip olduu "bo" birimler ve fiziksel ve ekonomik eskime, mdahaleyi gerektirmektedir. Ksmi fonksiyonel dnm ile restoran, kafe, bar gibi kullanmlarn tevik edilmesi, bo yaplara yeni ilevler kazandrlmas, fiziki kalitenin ykseltilmesi merkezin yaamasna olanak salayacaktr. Merkezin ekiciliini artrmak zere konaklama fonksiyonunun tevik edilmesi mmkndr. Ancak yay iinin perakende ticaret ve servis kullanmlar arlkl olmas nedeniyle, bu alt-blgenin dnda / bitiiinde ve yay ii ile gl fiziksel ve fonksiyonel balar salanm olarak pansiyon tr kk lekli konaklama tesislerinin tevik edilmesi bu dorultuda uygun olacaktr. rnein boaltlan Ayakkabclar Sitesi'ne yklp yeniden yaplma yoluyla bu tr bir fonksiyon yklenmesi, "konaklama alt-blgesi" yaratlmas ve yer yer bu kesimde restoran, kafe, bar kullanmlarnn gelitirilmesi olanakl grlmektedir. Dolaysyla gndz youn kullanlan ticaret ve hizmetler aktivitelerinin yer ald yay ii ile dorudan iliki iinde ve merkezin gece yaamna katkda bulunacak konaklama kullanm bir btn olarak merkezin ekiciliini artracaktr. Sonu: Dokuz Eyll niversitesi Mimarlk Fakltesi ehir ve Blge Planlama Blm Proje Gurubu tarafndan yrtlmekte olan "Kemeralt'n Yaatma Projesi" almalarnda "katlm" kelimesi anahtar kelimelerden biri ve belki de en nemlisi olarak arlkla ne kmaktadr (Bkz. Krmz ve nal, 2000; 2001). Daha nce meslektalarmzn deerli almalar ile bu alan iin elde edilen imar planlarnn teknik olarak takdir edilecek dzeyde olduklarn bilmekteyiz. Ne var ki "Demokratik Kitle Katlm" ve buna bal kavramlamalarn planlama ile entegrasyonu salanmadka yaplan imar planlarnn st yapda gerekletirilen ve yararlar da yine ve sadece bu st yap tarafndan bilinen resmi sylemlere bal dayatmalardan oluaca gerei daima hatrda tutulmaldr. Konuyu "sistem" erevesinde ele aldmz zaman bir sistemin amalarnn sistem iindeki bileenler tarafndan ortaklaa ve e arlkla bilinmesi ve paylalmas gereini biliyoruz. Amac btn bileenleri tarafndan benimsenmemi bir ilikiler yumann ise sistem tanmndan ne kadar uzakta olaca bilinen bir gerektir. Kemeralt blgesi izmir kent kimlii btn iinde ve sistem btnnn tamamlayc bir paras olarak bu alann kullanclar ve resmi sylemi gerekletiren btn bileenler tarafndan bir izmir projesi olarak alglanmaldr. Bu sylemin alt almlar da yukardan aaya bir hiyerarik yapnn

- Anafartalar Caddesi merkezin ana yaya aks olmas nedeniyle ok eitli ve birbirinden ok farkl kullanmlar zerinde barndrmaktadr ve gelecekte de bu eilimin srmesi beklenmektedir. - Merkezin canllna katkda bulunacak olan yiyecek-iecek birimlerinin snrl sayda olmas ve zellikle sadece Anafartalar Caddesi zerinde younlamalar dier kesimlerin bu amaca ynelik olarak davetkarin azaltmaktadr. - Giyim eyas ve ekleri satnda bulunan birimler greli olarak daha ucuz mal ve daha zengin seme yelpazesi sunmas nedeniyle merkezi ayakta tutan nemli kullanmlardan biridir. - Meslek servisleri, i servisleri gibi kullanmlar merkezde olma eilimlerini srdrmektedirler. - Her ne kadar gemite yay iinde konaklama kullanmnn varl sz konusu idiyse de (Meserret Oteli gibi) bugn artk bu kesimde konaklama kullanm yer almamaktadr. zmir'in geleneksel kent merkezi Kemeralt bugn ok eitli nedenlerle knt blgesi haline gelmi durumdadr. Fiziksel ve ekonomik ypranma ve snrl talebe baml olarak bo birimlerin saysnn greli olarak fazlal bu durumu aka ortaya koymaktadr. Dier yandan son yllarda kentin gelime akslarnda yer seen byk alveri merkezlerinin de bunda belirli bir paynn olduunu

rak bugnk koullara gerekli mdahalelerde bulunulmas ile geleneksel merkezin, byk al-veri merkezlerinin karsnda ayakta durabilmesi, hatta daha cazip olabilmesi mmkndr. Dier yandan izmir Bykkent Btn iinde, eitli nedenlerden dolay merkez fonksiyonlar zaman iinde kuzeye, Cumhuriyet Meydan'n aarak Alsancak ynne, merkezin modern kesimi olarak anlan alana yaylmtr. Ancak zellikle yksek gelir grubunun taleplerine cevap veren bu kesim, geleneksel kent merkezinin uzants niteliindedir, geleneksel merkezle yarma halinde deildir. Dolaysyla halen sahip olduu zellikleri nedeniyle Kemeralt'nm izmir ve hatta hinterland iin byk nemi vardr. Ksa sreli konaklama yoluyla, gnbirlik olarak, ya da konferanslar yoluyla ziyaretilerin ehir merkezlerine ekilmesi, dier yandan yerel halkn ekonomik fayda salamas, fiziksel anlamda yeniden canlandrmann gereklemesi ve bu ekilde ehir imajnn artmas, btncl bir turizm stratejisinin gelitirilmesini gerektirmektedir. Burada sz konusu olan, merkezin gelecekte sahip olaca turizm fonksiyonunun dzeyini belirlemektir. Bu dorultuda Kemeralt geleneksel kent merkezinin turizm yoluyla canlandrlmas, daha nce sz edilen turizmle ilikili fonksiyonlarn alana ve yakn evresine kazandrlmas ile mmkndr.

58

setilmesi iin deerli meslektalarmzn katklarn beklemektedir. Bu yazmzn sz konusu katklarn temini iin gerekli olan almalarda mtevaz bir balang olacan umuyoruz.

REFERANSLAR Brarmvell, B. Planning for Tourism in an Indstrial City. Town and County Planning. ss.17-19. (1993) Cay-Elwes, G. A Precious Asset. Landscape Design. No.252, ss. 11-12. (1996). Couch, I. Creative Catalyst. Landscape Design. No. 252, ss.21-23. (1996) W
ERKEK

Duren, van A. Changes in the Attraction ofAmsterdam City Centre. Built Environment, Vol.18, No:2, ss. 123-137. (1992) Foley, P. The Impact of the World Student Garnes on Sheffield. Environment and Planning C, No:9, ss. 65-78, (1991).

Hisar Camine bitiik sokan grn

tanmlad almlar olarak gerekletirilir ise salksz bir son rn olarak elde edilen ve son durum belirten (end state) imar planlarnn baarl olmas da doal olarak mmkn grlmemektedir.

Bebin yllk izmir Kenti Osmanl dneminden bu yana Anadolu Yarmadasfnn belki de ilk ve gerek "Avrupal" kenti olarak ne kmaktadr, istanbul'un Osmanl imparatorluu'nun bakenti olarak Avrupa'ya belirli bir mesafeden bakmasnn yannda izmir tarihsel geliimi iinde srekli olarak Avrupal kiiliini, Avrupa'nn bir paras olma niteliini korumu ve lkemizde geliime ve batya almaya kar olan evrelerce kendisine yaktrlan "Gavur izmir" yaftas ile de bu konumunu gerekten hak ettiini belirlemitir. "Kemeraltfn Yaatma Projesi"nin izmir kent kimlii btnnden ayrlamaz nitelii onu bir izmir projesi olarak nasl tanmlyor ise Anadolu Yarmadasfnn "Avrupa Btn" iinde kimliini ifade etmi ilk kenti olan izmir de Avrupa Birlii'ne girme yolunda nemli admlar atmakta olan Trkiye iin "Avrupa Birlii" projesinin en nemli ve tamamlayc bir paras olarak grlmek durumundadr. Bu gr noktasndan hareketle "Kemeraltfn Yaatma Projesi" tasarmn gerekletirmekte olan gurubumuz Kemeralt'nda mevcut tarihsel mirasn Avrupa tarihsel mirasnn bir paras olduunu dnmekte ve bu kavramlamann eitli almlarnn gerekletirilip ilgili taraflara benim-

Krmz, M.T., nal, O. Biliim Teknolojilerinin Demokratik Katlmc Planlamaya Yansmalar Bak Asndan "Kemeralt'n Yaatma Projesi". YAP, Say: 231, ss. 74-79, stanbul, ubat 2001 Krmz, M.T., nal, O. "nsan Bunun Neresinde? (2)" lkemizde Halen sregelmekte olan mar Plan Yapm Sreleri'nin "5. Disiplin Sistem Dncesi" ve "Bilgisayar Destekli Tasarm - retim - Ynetim Sreleri" Bak Asndan Sorgulanmas YAP, Say: 222, ss. 65-70, stanbul, Mays 2000. Law, C.M. Regenerating the City Centre Throgh Leisure and Tourism. Built Environment. Vol.26, No.2, ss. 117-129, (2000). McCarthy, J. ve Pollock, S. H. Urban Regeneration: A Comperative Evaluation of Glasgow and Dundee. 9. AESOP Kongresi'nde Sunulan Bildiri, 15 sayfa. Glasgow, Austos 1995. Pa lett, G., Fletcher, J. ve Cooper, C. The Impact of Tourism on the Old Town of Edinburgh. Tourism Management, Vol. 16, No: 5, ss. 355-360, (1995) nal, . nc Bin Yl Karlarken Glasgow ehir Merkezine likin Stratejiler. 4. Kentsel Koruma - Yenileme ve Uygulamalar Kolokyumu: Kentsel Yenileme ve Yenileme, 4-5 stanbul, Nisan 1996.

* Dr., Dokuz Eyll niversitesi, Mimarlk Fakltesi, ehir ve Blge Planlama Blm retim yesi

180 Ada, 53-57.55 parseller, Kemeraltnn ara sokaklarndan bir grn

59