TURAN-SAM * YIL: 2012 * CLT: 4 * SAYI: 1 3 * KI, 2012 TURAN STRATEJK ARATIRMALAR M ERKEZ DERGS www.turansam.

org

(9) TRK ASKER MZNN SAVALARDAK YER VE NEM Dr. Timur VURAL ZET Bu almada, Trklk tarihi kadar eskilere dayanan askeri mzik kltrnn tarihsel servenine deinilmitir. Savalarda Trk gazilerinin her an yanlarnda olan askeri mzik topluluklar, onlar savamaya, lkeleri ve inandklar deerler urunda canlarn feda etmeye tevik etmilerdir. Bazen sava taktii olan bu topluluk, bazen ise canlarn veren yiitlere rahmet olarak sava alanlarnda sesini duyurmutur. Askeri mziin ne amalar ile kullanldnn sergilendii bu betimsel almada, kaynak taramas sonucu elde edilen veriler nda tarihsel srete bu topluluun nemi vurgulanmtr. Anahtar Kelimeler: Savalarda Askeri Mzik. Askeri Mzik, Mehter, Yenieri Bandosu, Mzikoloji,

ABSTRACT In this study, it is mentioned that military music cultures historical adventure which based on as old as Turkish History. Military music bands have been with Turkish veterans at every time and these bands have encouraged the soldiers to fight, supreme sacrifice for the country and values which they believe. Sometimes this team has been a tactic of war; sometimes its voice has been mercy for heroes who died in wars. In this study of descriptive research, it is indicated that military music is used for what purpose and it is emphasized the importance of historical process of this team in the light of data obtained from literature. Key Words: Military Music, Mehter, Janissary Band, Musicology, Military Music in the Battles Giri Her milletin kendine zg bir mzii ve her mziinde kendine zg bir icra tarz olmutur. Trklerdeki mziin kkeni orduya ve dinsel mzie dayaldr. Yani Trklerdeki mziin k noktas, ou zaman din ile btnleen, askeri mzik ve ordudur denilebilir. Bu kadar eskilere dayanan bu gelenek, gerek icra, gerek kullanl yerleri ve ritelleri ile tm dnya askeri mzik topluluklarndan ayr zelliklere sahip olmutur. Ayn zamanda da dier askeri mzik topluluklarnn da esin kayna olmutur. Trklerdeki askeri mziin douunu Orta Asyaya dayandrmak doru olacaktr. 25 asrdr Trkler, Asya ktasnn en byk ksmnda, Avrupa ktasnn mhim bir ksmnda ve Afrika ktasnn kuzey ve dou ksmnda uzun hkimiyetler kurmulardr (ztuna, 1976:338). Gvenin aktarmna gre, farkl isimler alan ve Anadoluya gelip yerleen dier Trk gruplar gibi Ouzlarn gemiinin, milattan nce bin yllarna dayandn Roman Ghirsman, Sir Ch. William Wilson, M. Hirmer, talyan Trkolog E.Rossi, Prof. Vecihe Hatibolu ortaya koymutur (Gven, 1986:39). Bu kaynaklar nda Trklerin ok geni bir corafyada ve tarihin en eski dnemlerinden beri hkimiyet srdkleri, ayn zamanda hkimiyet alameti olan askeri mzii, devlet gelenei olarak her daim yaatm olduklar anlalmaktadr.

Doktor Bando Yzba, Konya Blge Bando Komutanl, trvural@yahoo.com.

66

TURAN-SAM * YIL: 2012 * CLT: 4 * SAYI: 1 3 * KI, 2012 TURAN STRATEJK ARATIRMALAR M ERKEZ DERGS www.turansam.org

Trklerdeki gibi dier birok toplumda askeri mzik savalarda yer almtr; Eski devirlerde dou toplumlarnda tokmakl mzik aletlerinin kullanlmas makbul saylmaktayken, Grekler bu tr alg kullanan topluluklar barbar olarak nitelemilerdir. Bu devirlerde Grekler savalarda lavta ve borazan kullanmlardr (Farmer, 1979:604). Bu alglarn ses yksekliklerinin askerlere cesaret vermekten uzak olmas ve doulularn kullandklar tokmakl davullarn ok yksek sesleri ile sava alanlarn inletmesinin sonucu olarak korkan Grekler bu topluluklar barbar olarak nitelemi olmaldrlar. Eski toplumlarda askeri mzik srekli olarak kullanla gelmitir. Farmera gre M. I. asrda randa genleri silhaltna arrken askeri mzik aletleri kullanlmakta ve ayn dnemde Hindistan hkmdarnn resmi ziyaretlerinde de bu alglar kullanlmaktadr. Byk skendere gelindiinde ise askeri mzik topluluklar davullardan olumaktadr. skender bu tablhane (davulhane) ile ordusuna iaretlerde bulunmaktayd ve dmanlarna daha ok korku salmak iin erganun (urganun) algsn da bu toplulua eklemitir. Cahiliye devrinde (MS. II. yy) Araplar savalarda zil, def ve muganniye(Araplar slam ncesi devirde, savalarda zil kullanrd; Arap yazarlar savalarda sadece yal kadnlarn ve muganniyelerin (arkc kadnlar) deflerinden sz etmektedirler) kullanmaktaydlar. Uhud ve Bedir savalarnda Araplar defi sava algs olarak kullanmtr (Farmer, 1979:604). Askeri mzik, askerin mziidir, kkleri Orta Asyaya dayanan Trk geleneine gre toplumunun her ferdi ise askerdir. Dolays ile askeri mzik Trkn mzii ve silahdr. Ordughlarda sabahlara kadar aldklar mzikler ile yiitleri coturan, dmann ise korkulu ryalar olan askeri mzik topluluklar, sava srasnda ise ordular bir silah gibi ayn anda atelemi, ordunun sava taktiini komutanlara iletmitir. Bu almada Trk askeri mziinin Hunlardan Osmanl dnemine kadar savalarda kullanlna ynelik tespitler sergilenecektir. slamiyet ncesi Trklerde Askeri Mzik Girite Trklerin gnmzden 5000 yl ncesine kadar dayandrlan ok eski bir tarihi olduu belirtilmitir. Tarihi kaynaklar ve arkeolojik almalar nda Trk kltrne ynelik veriler Hun dneminden itibaren younlamaktadr. Gazimihale gre askeri mzii gneyden batya doru yayanlar Trkler olmulardr. Hunlarn ordularnda ve resmi trenlerinde davul, zurna, (Bu dnemde zurnann kullanldna dair bilgileri Budak ve gelin eserlerinden renmekteyiz. Lakin bu alg bugnk zurnann bir prototipi niteliinde olmaldr. Budakn eserinde M 1000 ile 100 yllar arasnda zurnann kullanlm olduuna dair bilgiler bulunuyor olsa da kaynakas belirgin olmadndan bu almada zikretmek doru bulunmamtr.) boru ve zil gibi alglarn kullanld bilinmektedir (Gazimihal, 1955:1). Sava alametleri, eski Trk devletlerinin sembolleri arasnda en nde gelen iaretlerdir. nk sava alameti ayn zamanda bir sava aleti idi. Bu alametler savalarda eitli grevler stlenmekte idiler. Ularna atkuyruu balanm olan tular savata, ordu dzeyindeki birliklerin yerlerini ve hareketlerini gsterirdi. Askeri mzik topluluu ile davullar, ordunun hareketine her zaman bir dzen verirlerdi. O dnemin bakomutan olan hakann yannda olan ve onun komutlarna gre alnan hakani ks de yksek sesi ile ordunun hareketlerini ynlendirirdi. Hun halk, bu ksleri ilahi glerin aldna ve seslerinin ise gk grlts gibi doast bir olay olarak insanlarn ilerini titrettiine inanrlard (gel, 1986: 19 20). Trk kltrne ynelik birok bilgiye in kaynaklarndan ulalmaktadr. eitli in kaynaklarnda Trkler ve davulla ilgili u bilgi verilmektedir: M.. 119da in ordusunun nl Generali Ho Ch-ping, Hunlarn sol byk generaline hcum etti, birok esirle birlikte

67

TURAN-SAM * YIL: 2012 * CLT: 4 * SAYI: 1 3 * KI, 2012 TURAN STRATEJK ARATIRMALAR M ERKEZ DERGS www.turansam.org

bayrak ile davulunu da, ele geirdi. Bunun ncesinde Sa beylerbeyinin otann nnde dikili, kll Hun bayrann altnda, Hun ve in askerleri gs gse dvmlerdir(gel, 1986: 41). Ele geirdikleri bu davul, Trklerin hkimiyet alameti ve bir namus sembol olduundan tr nem tamaktayd. Yine in kaynaklarnda Hun taktii kullanan in generali Li Ling, Hunlara kar kk ordusu ile ilerlerken, an ile hareket ve davul ile de durma emri veriyordu. (gel, 1986: 41) ifadesi yer alr. Bu olduka gelimi bir sava taktii olarak karmza kmaktadr. ann Trklerde kullanlna ynelik elimizdeki en eski kaynak budur. M. 115 ile 138 yllarnda Ferganaya ve belki de Baktriyana kadar gelen in general ve siyasetisi an-kiyene gre: bu dnemde inliler muharebede musikiyi kullanrlard, fakat Trklerin sava alglar daha eitli idi (Ksemihal, 1939: 7 8). Bu general dnnde birok Trk algsn, yannda in sarayna gtrmtr. Hunlularla ilgili dier bir in kaynanda, Trklerin in Seddini aan svarilerini, beraberlerindeki davula benzer alg aletleriyle grdkleri kaytldr (zkan, 1994: 17). Bu kadar ok anlamlar yklenen davul, ilk zamanlardan itibaren bir sava aleti olarak kullanlmtr. Vurala gre de Hunlarn savata haykrlarnn davul sesine kart ve bunun kar taraf rktt eitli kaytlarda gemitir (Vural, 2011: 58). Hunlarda sava ncesi kurulan otan nnde Hun bayra diyebileceimiz tulara kurbanlar verilmitir ve tularn altnda ise nevbet (davul) vurulmutur. Ordunun yry esnasnda ise Osmanl devletinde olduu gibi Hun bayraklarnn arkalarndan davullar ilerler ve alnrd (gel, 1986: 99). Burada bahsedilen tu takmlarnn dokuz katl (Kat kelimesi her enstrman cinsinden ka adet olduunu ifade etmektedir.) olduuna dair eitli kaytlar mevcuttur ve ayrca Trklerde de dokuz rakamnn uurlu olmas da bu hususu dorular niteliktedir (Doras, Tarih yok: 11). Bir baka in kaynanda, MS. IV-V. yzyllar arasnda imalin (burada kastedilen Trklerdir) en mhim halk edebiyat kahraman olan Mu Lah'n syledii arklardan sz edilmektedir. Bu arklardan 66 adeti tespit edilebilmitir. Bu arklar, davul, flt, kaval, gonk, boynuz, zil, tao-pi-pi-li, pi-li, hu-chia (son let flenerek alnr), p'i-p'a (telli bir let) alglar ile alnmaktaydlar. Son drt alg Trk mzik aletleridir. inliler bunlar daha ok eski zamanlarda Trklerden almlar ve benimsemilerdir. Bu arklarn ou Trk ordusunda savalarda askeri mzik olarak veyahut resmi merasimlerde kullanlrd(zerdim, 1943: 90). Bu kaynak nda askeri mziin Hunlar dneminden beri szl mzik ile bir btn olduu sylenebilecektir. Kk Trk dnemine gelindiinde ise Trk mzik kltrn temsil edebilecek ilk Trk mzikileri yetimitir. Bu dnemde 12 perdeli Trk mzii ses sistemi-kuram Kk Trkl Sucup Akari (MS.560) tarafndan inlilere tantlmtr (Budak, 2006: 25). Bunun yan sra Hunlarda olduu gibi askeri mzik takm Kk Trklerde de hkimiyet alameti olarak kullanlmtr. Tahta kan hakanlara kurt bal bir sancak (tu) ve davul verilmitir. Savalar srasnda ordunun saldrmas ve duraklamas hakanlk ksnn sesi ile belirlenirdi (zaydn, 2007: 39). Yine gelin aktarmna gre MS. 585 ylnda isyan eden Kk Trk kaan Ibaraya in imparatoru yollad araba, kyafet, davul ve boru ile onu Kk Trk han olarak tandn iletmitir (gel, 1986: 42). Tu takmlar devletin bir paras olduundan, trenlerin ve zellikle savalarn vazgeilmez bir paras idiler. nemli siyasal anlamlar ieren tu takm bu dnemde, kvrk (ks), tomruk/kbrge (davul), eng (zil), gibi sazlardan olumaktadr. Bu dnemde flemeli alglarn tu takmnda n plana km olmas ezgilerin daha belirgin bir hal alm olduunu dndrmektedir. Hkmdara ait olan bu tu takmlarnn Kk Trklere ait olan gk ayinlerinde de aldklar bilinmektedir (Vural, 2011: 135). Askeri Mzik

68

TURAN-SAM * YIL: 2012 * CLT: 4 * SAYI: 1 3 * KI, 2012 TURAN STRATEJK ARATIRMALAR M ERKEZ DERGS www.turansam.org

topluluunun dinsel trenlerde kullanlmas onu yaamn her alannda saygn ve vazgeilemez bir olgu olarak karmza kartmaktadr. Bu dneme kadar Gk Tanr inanna sahip olan Trkler, Uygurlar dneminde Mani dinini benimsemilerdir ve bu dinin, savalk zelliklerini kaybettirdii dnlmektedir. Mani dininin bu zellii phesiz ki dorudur. Savamaktan uzaklaan ve yerleik yaama dzenini benimseyen Uygurlar Trk kltr yaantsnda ok nemli ilerlemeler kaydetmilerdir. Uygurlarda tu takm tpk Kk Trklerde olduu gibi devletin resmi askeri mzik topluluu olarak devam etmitir. Finch, Uygurlardaki askeri mzik algs olan davuldan yle bahsetmitir: Onlar gn ve gn getike, davula vururlar, bu adet ile duyurular yaparlar, Ayn on yedinci gn, afak skerken, Prens Kalyanamkara en byk davulun kartlp vurulmasn ve nelerin olduunun duyurulmasn emretti, Ve altn davul her yanndaki gzel ltlar ile sanki bir gne gibi parlamtr (Finch, 1997: 321). Bu kaynak Uygurlarn trenlerinde nemli havadisleri duyurmak iin altn davulun kullanldn gstermektedir. Bu dneme ait tu takmlarnda yra, kvrk/kvrk, borguy gibi alglarn yer ald bilinmektedir (Tulac, 1986: 3). Uygurlarn VIII ve IX. yzyllarda askeri mzikte surnay (zurna) kullandklar, Uygurlara ait yaztlarda, surnayn savalarda kullanlan bir alg olduundan bahsedilmektedir (Sertkaya, 1982: 16). Surnayn askeri mzik takmlarna bu gnkne benzer bir hali ile girmi olmas melodik adan bu toplulukta bir dnm noktas niteliindedir. slamiyet Dneminde Askeri Mzik Trk tarihine damgasn vurmu bir imparatorluk olan Seluklu Devleti dneminde askeri mzik takmlar varln srdrmtr. Bu devletin tekilat da, dier Trk devletlerinde olduu gibi tamamen askeri bir devlet tekilat idi (Uzunarl, 1988: 59). Seluklu dneminde askeri mzik topluluu nevbet, nevbet takm, tablhane gibi isimler almtr. Seluklulara ait nevbet takmnn kadrosu XI. yzylda ks, davul, boru ve zilden ibaret iken, XII. yzyldan itibaren bu takma nay-i Trk ad verilen Trk borusu da eklenmitir (Tulac, 1986: 4). Nevbet anlay, slamiyet ile btnlemi ve zaman iinde sultanlarn ve meliklerin kaplarnda, makamlarna gre be veya sefer, namaz vakitlerinde alnan konserler ekline yine bu dnemde dnmtr. Sultann mevkisine gre verilen bu nevbet vurma yetkisi ktye kullanlrsa, yani fazla sayda veya yetkisi olmayan yerlerde vurdurulursa bu bir sava ilan olarak kabul edilmitir. Sultan Mahmut Gaznevi hicri 415 (MS.1024) ylnda Ceyhunu gemek ve dier taraftaki Ali Tekini yok etmek iin byk bir ordu ile yola km, nehri getikten sonra askerini yle dzenlemiti: Ordunun harp nizam kurmasn buyurdu. Meymene, meysere, kalb ve iki cenaha dizildiler. Fillere de zrh ve palan giydirdiler. Sonra, yine Sultan Mahmut, topluca buk (boru), debdebe, dhul ve tabl (Burada dhul ve tabl ikisi de davul manasndadr. Muhtemel olarak yazar ks ile davulun ayrmn yapamam olmaldr.) dvlmesini ve fillerin arkasnda ayine-i filan ve mihre-i sepid(beyaz) ve sanga ve edef ve bahur alnmasn buyurdular. Bunlarn avazndan cihan ayaa kalkt ve herkes sar oldu (Gazimihal, 1955: 8). Burada alnan askeri mzik havalarnn tespitinin yaplm olmas nemli olmak ile beraber, mziin ieriine ynelik detayl bir bilgiye ulalamamtr. Seluklu sultanlar otalarnda sefere karlarken cenk davulunun vurulmasn emrederlerdi. Irak Seluklu Sultan Mahmud Bin Muhammed Taparn askerleri Ocak 1127 tarihinde Darlhilafeye saldrnca halife otandan kp nevbet vurdurmutur (zaydn,

69

TURAN-SAM * YIL: 2012 * CLT: 4 * SAYI: 1 3 * KI, 2012 TURAN STRATEJK ARATIRMALAR M ERKEZ DERGS www.turansam.org

2007: 39 40). Seluklularda nevbet takmnn savalarda kullanlna dair dier bir rnei Erendil yle aktarmtr: Nesa (Nisa, Hazar denizinin dousunda eski Grcan Vilayetinde bir yerdir.) sava 1035 ylnda gereklemitir. Bu savata Seluklularn askeri mzii kullandklar anlalmaktadr. Seluknamede u kayda rastlyoruz: Gazne, askeri orduyu yamaya ve Salar Beg Tod da seyretmekle megul oldu. Bunlar da tam ihtiyatsz ve yamada, dman yok sanp, kimi yatp kimi oturur iken, Seluklular tabl (davul) ve nakkare alp, bir aradan hcum edip, Gazne ordusuna gz atrmayp ounu kltan geirip krdlar (Erendil, 1992: 7). alnan davullar ve nakkareler hazrlksz yakalanan Gaznelilerin savama arzularn tamam ile bitirmi olmaldr. Yine Byk Seluklu Devletinin kuruluu esnasnda, Turul Bey ile Gazneli Sultan Mesudun haziran 1039 tarihinde yapt savalara ahit olan tarihi Muhammed bin Hseyin el-Beyhaki, iki tarafn tablhanelerinin vurduu nevbetler ile etraf dolduran ks, davul ve borularn sesleri yznden, cihann yerinden oynadn ve Sultan Mesudun ordughnn saldrya gemesi srasnda, nevbet seslerine karan kl ve kalkan akrtlaryla muazzam bir grltnn her yan sardn belirtmitir(zcan, 2003: 546). Bu kaynaklardan da anlald zere Seluklu Sultanlar savalara daima askeri mzik takmlar ile gitmilerdir. Sultanlar nevbet takmnn beraberinde, balar zerinde tutulan etr denilen emsiyeleri, sancak ve bayraklar yanlarndan eksik etmemilerdir (Uzunarl, 1988: 28; Altnlek, 1999: 752). Trkiye Seluklular dneminde de nevbet gelenei devam etmitir. Bu srece ait kaynaklarda askeri mzik ierisinde zurnaya rastlanmamaktadr (Uzunarl (1988): 74. sayfasnda Anadolu Seluklularnda nevbet takmlarnda zurnann yer aldndan bahsetmektedir. Kaynaklar arasndaki bu tr farkllklar sklk ile grlmektedir. Eserlerin melliflerinin zurnann yapsna dair bilgilerinin yetersiz olmasndan tr bu tr elikiler mevcut olmaktadr). Zurna yerine ezgi seslendirmede, kvrak bir yetenei olmayan, sadece iaret ve dem sesler vererek insann iini titreten, pirinten yaplm nefir veya buk ad verilen uzun borularn savalarda kullanlm olduu dnlmektedir. Bundan tr sava mziinin melodik yapdan yoksun askerlere sadece iaret ve komutlar veren davul ve borularn ritmik grltsnden olutuu dnlmektedir (Altnlek, 1999: 752). Bu dnemlerde slam geleneine aykr olduu gerekesi ile zurnann askeri mziin ierisinden kartld dnlmektedir. II. Gyaseddin Keyhsrev dneminde Moollar ile giriilen Kseda savanda askerler atlarna bindiler ve avaz- ks ve tabl ile harekete azm ettiler. Sava srasnda Anadolu askerleri Moollarn firar ettiini zannederek sultana dman mnhezim oldu diye haber gnderdiler bearet-i zafer vuruldu bu esnada Baycu geriye dnd ve askerlerine iddet ile ok atmalarn ve hcuma gemelerini emretti. Gelen oklardan Anadolu askerinin ou ehit oldu (Bibi, 2010:176-177). Tablhanenin bu yanl kullanl, birok Trk askerinin gafil yakalanmasna neden olduu zc bir rnektir. Bu dnemde Karamanoullarnn askerlerini toplamak iin tablhanesi olduu bilinmektedir. Bunun yannda Karaman beyinin atnn eyer kaynda nakkaresi olduu ayn kaynakta belirtilmektedir (Bertrandon de la Broquiereden aktaran; Uzunarl, 1988: 135). Bu tr nakkareler Orta Asya Trkleri tarafndan kullanlmtr. Savalarda ve gleri esnasnda haberlemek, evcil kularn ynlendirmek iin kullandklar bilinmektedir (zalp, 2000: 432). Osmanl dnemine gelindiinde mehter ismini alan bu mzik topluluu, ktaya hkim olan Trk ordusunun kahramanlk trkleri alan saz olmutur. XIV. ve XV. yzyllarda Osmanllar hakknda yazlm yabanc kaynaklar yok denecek kadar azdr. Bu

70

TURAN-SAM * YIL: 2012 * CLT: 4 * SAYI: 1 3 * KI, 2012 TURAN STRATEJK ARATIRMALAR M ERKEZ DERGS www.turansam.org

tarihten sonraki ilk bilgiler Trklere komu olan Bizans kaynakldr. Trklerin bal bana bir ilgi kayna haline gelmesi stanbulun fethinden sonradr (Aksoy, 1994: 21). Fatih Sultan Mehmetin stanbulu fethettii gne ait u tasvirler mehterin savalardaki yerinin kavranmasnda faydal olacaktr. Toplarn azndan kan duman tm gkyzn sard. Sonra bir kara duman ehri istila etti. Yer yerinden oynad. Sanki o devrin atom bombas kullanlmt. Toplar atlrken Okmeydanna dolmu binlerce ulema (bilgin), hep bir azdan Tekbir getirmeye baladlar. Yzlerce davul ve zurnann seslerinden gk inliyordu. Osmanl ordusuyla beraber, mehter de sava meydannda idi. Fatih, stanbul surlarnn nne geldii zaman, 300 kiilik mehter takmnda 100 zurna, 70 davul durmadan cenk havas alyor, kalp ve ruhlar u huura getiriyordu. Okmeydanndaki ikinci bir mehter de Hali surlarna hcum eden ktalarn harp evkini arttryordu.(ahiner, 2007: 19) Fatihin hazrlad bu mehter takm bu zafer iin yapt byk hazrlklarn bir yansmas olmaldr. Bu dneme kadar bu byklkte bir askeri mzik topluluuna kaynaklarda rastlanmamtr. 1473 ylna gelindiinde Otlukbeli muharebesinde, Osmanl ordusu ile Akkoyunlu ordusunun savalar esnasnda, Akkoyunlularn tablhane ve nekkare denilen askeri mzik topluluklar bulunmaktadr. Bu muharebe esnasnda Tablhane alnarak askerlere cesaret verilmitir(Uzuarl, 1988: 288). Edebi metinlerde grlen eng aana ve eng-i harbi kelimelerindeki eng telli bir alg olan eng deildir. Parmak zili veya sava meydanlarnda alnan ziller kastedilmitir. u iki metinde grld zere: 1526 Moha meydan savanda Trk askeri yaklat ve iki yandan ksler alnp engi-i harbiler alnd ve iki asker birbirine kartlar. (Tarih-i Peevi, c.1, s:113) Bir dieri rnei ise Trk askerinin 1670te Manya yallarna doru ilerleyiine ahit olan Evliya elebi aktarmtr: Yedi yerden sancak beyleri tabl, kudm, eng-i harbileri dverek dalar ve beller inil inil inleyerek (Gazimihal, 1955: 4) Trkler XVII. yzyla gelindiinde, savalarda kullanlm olan en byk askeri mzik topluluunu Avrupann nemli bir bakentinin Viyanann surlar nnde kullanmlardr. 1683 ylnn 12 Eyll gn Viyana varolarndaki Kahlenberg eteinde ks vuran mehteran, Trklerin sava meydanlarna getirdikleri en byk mehter takmdr. 3250 mzisyenden oluan mehter yeri g inletirken davul, zurna, zil ve daha ok farkl alglarn ayn anda kard ses, Avrupa insan tarafndan ilk defa duyuluyordu. Avrupal devlet adam ve asker liderlerin sava meydanlarndan yabanc olmadklar mehteran bu defa Viyanada, hem de kalenin nnde ks vurmakta idi. Avusturya ile hanedan ball olan ve Kaiser Lepoldun imdadna ilk yetien Bavyera askerleri, dolays ile kuatmann bandan bu yana Trk ordusuna kar savatklarndan, neredeyse mehterin hangi saatte hangi makamda hangi marlar alacan ezberleyecek kadar etkisi altnda kalmlard. (elik, 2009: 256) Adeta savan iddetini ve gidiatn tayin eden bir hcum ya da yavalama emirlerinin mzik ile anlatl gibi idi. Uzayan kuatma boyunca sabah, le ve akam saatlerinde ok deiik ritimli mzikleri ile Osmanl ordusunu motive eden mehter takmnda 140 adet davul bulunuyor ve her bir davulu alt kii tayordu. Bu davullar drt ile alt deve derisi birbirine eklenerek meydana getiriliyordu. Kuatma annda kale iinde bulunan Avusturyal tarihiler daha sonra yazdklar sava raporlar ve hatralarnda kale nlerindeki mehterin davul sesinin 40 kilometrelik mesafeden bile duyulduundan bahsederler. Trklerin karsndaki Hristiyan savunmaclarn kulana korkun gelen mziin kullanld alglar o kadar yabanc idi ki, ney, zurna, zil ve davul ile ilk defa karlayorlard. Avrupalnn bu allmadk mzik trne hayranl ve korkusu ayn boyutta idi (elik, 2009: 257).

71

TURAN-SAM * YIL: 2012 * CLT: 4 * SAYI: 1 3 * KI, 2012 TURAN STRATEJK ARATIRMALAR M ERKEZ DERGS www.turansam.org

1695 ylna gelindiinde Sultan I. Mustafa kumandasndaki Trk ordusu, Alman ordusu ile Lugo Ovasnda karlamlardr. Savatan evvel Trk hakan, saba makamnda mehter havalar aldrmaya balamtr. Btn Lugo Ovas mehter nameleri ile inliyordu. Alman komutan Vctarini, mehter namelerinden dehete dm ve etrafndakilere yle demitir:-Duyuyor musunuz? Bu kadar yl savaa girdim, byle insana dehet veren bir name duymadm.(Anadol vd, 2007: 629) lk hal seferinde Avrupal askerlerin bu gibi Osmanl velveleleri karsnda fazlasyla bulanp acemilik ektikleri bilinmektedir. Kendi ordularnda da benzer takmlar kurmak ihtiyacnn ite o kaygdan doduu anlalmaktadr. Avrupada birok lkede ve zellikle Almanyada Osmanl usul mehter takmlarna bu dnemden sonra rastlanmaktadr(elik, 2006: 2167). Sava balar balamaz mehterhaneyi susturmaya almak dman sancana el atmak kadar nemli bir hedef saylrd. Sultanlarnn yan banda alan mehterhane sustuunda, Trk askerleri bir terslik olduunu bilirlerdi. Osmanl gazilerini kkreten eng-i harbilerin susturulmas ve velvelenin dinmesi, Avrupal askerinin cesaretini arttryordu. eng-i harbi ritimleri ile Allah Allah korosunun ahengi dman yldrmak iin birebirdi. XVI. Yzylda Umur Beyin yiitlerine kar denizden asker karan dmanla, zmirde kanl savalar olurken gnlerce gmbrdeyen mehterhaneden siniri bozulan kar taraf, mzik topluluunu hedef edinmek zorunda kalmtr; fakat eli silahsz askeri mzisyenlere saldrlmas Trk askerlerini daha da fkelendirir ve dmann tamam kltan geirilir (Gazimihal, 1955: 8). Mzik topluluu alglarnda harp de velveleli sesleri haricinde de faydalanlm olduuna dair baz rnekler yledir: yl sren Kandiye kuatmasnn dehetini yer alt snaklarndan takip eden Evliya elebi, dman tarafndan lam kazlp kazlmadn kontrol iin bizim taraftan kazlan derin oyuklarn en ileri noktalarna davullar yatrlp derilerinin stne bir miktar kum dkldn, te yanda kazmalar alyorsa kum tanelerinin srayarak lam tekilatnn yaklatn haber verdiklerini, o noktadan karlk tedbir alndn anlatr. Baka eski bir harp hilesi ise yledir: Germiyanolu Birinci Yakup Bey, Menderes suyu zerindeki Tripolis ehrini zapt edebilmek iin Trkler planlarna gre, ileri buday dolu olduunu syledikleri sandklara cengverler yerletirirler. Bunlar, ilerine yine asker koyduklar alglar yani koca ksler ile birlikte ehir kapsndan teslim ve ieri sevkini salarlar. Kaleye giren yiitler gece yarsn frsat bilerek bir iaret ile meydana karlar ve ksleri almaya balarlar, dardan da saldran Trklerin yardmyla kaleyi ierden fethederler (Gazimihal, 1955: 9). Osmanl ordusu yry kolunda bir menzilden dier bir menzile ilerlerken askerin dzenli yrmesi iin ve sava annda dzenin salanmas iin mehter alnrd. Ordu istenilen menzile geldiinde ikindi namazndan sonra mehter takm konser vererek askere moral verirdi. Yats namazndan sonrada ge vakitlere kadar mehter konserleri devam ederdi. Muharebe esnasnda alnan usuller bellidir. Askerin safta toplanmas, saf tutmas ve muharebenin balamas iin alnan davula eng-i harbi denilirdi. Hatta baz savalarn kaybedilmesine sebep olarak, yanl zamanlarda alnan mehterlerden dolay kurulamayan saflar gsterilmektedir. Biten bir savatan sonra divan toplantsn haber vermek iin ve muharebede galibiyet alndnda ayn usul alnmaktadr. Bu hususa ek olarak hcumun yava veya hzl olmas da mehterin temposuyla ayarlanyordu (Trkmen, 2009: 67-68). Savata hava kararnca askerin dalarak ayr dmemesi iinde mehter belli mzikler alard. Bu usullere tabl- asayi denirdi. Bu nameler duyulduktan sonra askerler savamay brakr ve kurduklar karakollarda gnn domasn beklerlerdi. Ordugh muhafaza eden karakol erlerinin ve nbet tutan askerleri uyank tutmak iin belli bir tempoda davullar alnr ve yektir Allah diye nameler sylenirdi.

72

TURAN-SAM * YIL: 2012 * CLT: 4 * SAYI: 1 3 * KI, 2012 TURAN STRATEJK ARATIRMALAR M ERKEZ DERGS www.turansam.org

SONU Trklerde askeri mziin varl Trk tarihi kadar eskilere dayanmaktadr. Hunlardan Osmanl dnemine kadar askeri mzik gelenei, iledii dini ve kahramanlk motifleri ile savalara moral verirken, muharebeye ynelik taktikleri ile her daim Trk kumandanlarnn vazgeilmez bir silah olmutur. Trkler bu topluluu deien kadrolar ile var olduklar her dnemde savalarndan eksik etmemiledir. Birok yabanc milletin korkulu ryalar olan bu askeri mzik topluluklar zaman iinde onlarn askeri mzik geleneinin temellerini oluturmutur. KAYNAKA Aksoy, Blent (1994), Avrupal Gezginlerin Gzyle Osmanlda Musiki, Pan Yaynclk, stanbul. Altnlek, Hamet (1999), Askeri Musiki Gelenei ve Mehterhanenin Bir Kurum Olarak Yerleme Sreci, OA. Cilt: 10, Balkan Ciltevi, stanbul. Anadol, Cemal, Fazile Abbasova, Nazile Abbasl (2007), Trk Kltr ve Medeniyeti, Bilge karnca yaynevi, stanbul. Bibi, bn, aktaran: Mkrimin Halil Yinan, Hazrlayanlar: Refet Yinan, mer zkan (2010), Selukname, Kitabevi Yaynlar, no: 309 stanbul. Budak, Ogn Atilla (2006), Trk Mziinin Kkeni Geliimi, Phoenix Yaynevi, Ankara. elik, Latif (2006), Alman Bando Takmlar Mehterin Kopyasdr, 6. Uluslar aras Trk Kltr Kongresi, Baslm Bildiri, Ankara. elik, Latif (2009), Turkische Spuren in Deutshland - Almanyada Trk izleri 2, Auflage, logophon Verlang GmbH- Mainz. Doras, Sabahattin (Tarih yok), Mehterhane, Trkiye Turing ve Otomotiv Kurumu. Erendil, Muzaffer (1992), Dnden Bugne Mehter, Genelkurmay Bakanl Yaynlar, Ankara. Farmer, Henry George (1992), Tablhane, A., Milli Eitim Basmevi, stanbul. Finch, Roger (1997) Musical Instruments in Uigur Literature and Art, Uluslar Aras Osmanl ncesi Trk Kongresi Bildirileri, Atatrk Kltr Merkezi Yayn, Say:119, Ankara. Gazimihal, Mahmud R. (1955), Trk Askeri Muzklar Tarihi, Maarif Basmevi, stanbul. Gven, Rahmi O. (1986), Trk Musikisinin Kkleri ve Batya Yansmas, Trk Musikisinin Dn Bugn Yarn Bildiri Kitab, Hazrlayan: Fevzi Halc, Sevin Matbaas, Konya. Ksemihal, Mahmud R. (1939), Trkiye-Avrupa Musiki Mnasebetleri, Numune Matbaas, stanbul. gel, Bahaeddin (1986), Trk Kltr Tarihine Giri, Kltr ve Turizm Bakanl Yaynlar, Cilt:8, Ankara. zalp, M.Nazmi (2000), Trk Musikisi Tarihi II, Milli Eitim Bakanl Yaynlar, stanbul. zaydn, Abdlkerim (2007), Nevbet, A., stanbul. zcan, Nuri (2003), Mehter, A., Cilt: 28, Ankara. zerdim, Muhaddere N. (1943), M. S. 4-5 inci Asrlarda in'in imalinde Hanedan Kuran Trklerin iirleri, Ankara, Dil ve Tarih - Corafya Fakltesi Dergisi, Cilt:2, Say:1, Ankara.

73

TURAN-SAM * YIL: 2012 * CLT: 4 * SAYI: 1 3 * KI, 2012 TURAN STRATEJK ARATIRMALAR M ERKEZ DERGS www.turansam.org

zkan, . Hakk (1994), Trk Musikisi Nazariyat ve Usulleri, tken Yaynlar, stanbul. ztuna, Ylmaz (1976), Trk Musikisi Ansiklopedisi, Milli Eitim Basmevi, Cilt:2 Ksm 2, stanbul. Sertkaya, Osman F. (1982), Eski Trkede Musiki Terimleri ve Musiki Alet simleri, stanbul niversitesi, Edebiyat Fakltesi, Yaynlanmam Doentlik Tezi, stanbul. ahiner, Necmeddin (2007), Mehter, Elips Kitap, stanbul. Tulac, Pars (1986), Mehterhaneden Bandoya, Cem Yaynevi, stanbul. Trkmen, Mustafa Nuri (2009), Osmanlda Askeri Mzik: Mehter, Bar Matbaas, stanbul. Uzunarl, . Hakk (1988), Osmanl Devlet Tekilatna Medhal, Trk Tarih Kurumu Basmevi, Ankara. Vural, Feyzan Gher (2011), slamiyetten nce Trklerde Kltr ve Mzik, izgi Kitabevi, Konya.

74