You are on page 1of 220

ANT-HOMOFOB KTABI

Uluslararas Homofobi Kart Buluma

17-21 Mays 2006 17-20 Mays 2007 16-19 Mays 2008 1 Mays 17 Mays 2009

Kaos GL

ANT-HOMOFOB KTABI Uluslararas Homofobi Kart Buluma Kaos GL Gazi Mustafa Kemal Bulvar, 29/12, Demirtepe / Kzlay Ankara Telefon: +90 312 230 0358 Faks: +90 312 230 6277 E-posta: kaosgl@kaosgl.org URL: http://www.kaosgl.org www.antihomofobi.org Hazrlayan: Ali Erol Kapaklar : Serkan Yolcu lk Basm: Eyll 2009, Ankara Bask ve Cilt: Ayrnt Basmevi, Ostim, Ankara 0312 394 55 90-93 Bu kitap, Kaos GL Dernei tarafndan dzenlenen Uluslararas Homofobi Kart Bulumann bildiri ve tartmalarndan olumaktadr. lki, 17-21 Mays 2006 tarihlerinde Ankarada dzenlenen Homofobi Kart Bulumann drdncs, 1 Mays ile 17 Mays 2009 tarihlerinde Ankara ile birlikte zmir, Eskiehir, Van, Diyarbakr ve stanbulda olmak zere 6 ehirde yapld. Birinci Anti-Homofobi Kitabnn yazlar bu drt Bulumadan seildi. Kaos GL yayn bu kitap parayla satlamaz. Trkiyedeki Lezbiyen, Gey, Biseksel, Transgender (LGBT) topluluunun rgtlenme ve ifade hrriyetinin gelimesi ve ayrmcla uramamalar ynnde nemli bir adm olan Uluslararas Homofobi Kart Bulumann bildiri ve tartmalarndan oluan Anti-Homofobi Kitabnn ierii, insan haklarnn yaygnlatrlmas amacyla serbeste kullanlabilir. Bu kitap Ak Toplum Vakfnn mali destei ile yaymlanmtr.

NDEKLER
Ali EROL, Homofobiye Kar Buluuyoruz 7 Melek GREGENL, Gruplararas liki deolojisi Olarak Homofobi 8 HOMOFOB KMN MESELES? 18 Neden Buluuyoruz Neden Homofobiye Kar Mcadele Etmeliyiz? Zafer SKL, TBMM nsan Haklarn nceleme Komisyonu Bakan, AKP Milletvekili Sebahat TUNCEL, Demokratik Toplum Partisi (DTP) Milletvekili Ufuk URAS, stanbul Bamsz Milletvekili Jesper VAHR, Danimarka Bykelisi Anette TRETTEBERGSTUEN, Milletvekili, i Partisi, Norve Michael CASHMAN, AP yesi, Avrupa Parlamentosu Gey-Lezbiyen ntergrup Kirsti KOLTHOFF, Avrupa Kadn Lobisi Bakan Do. Dr. Gzin YAMANER, Ankara niversitesi, Kadn almalar Prof. Dr. Seluk CANDANSAYAR, Psikiyatr, Gazi niversitesi Tp fakltesi Dr. Aykan ERDEMR, Ortadou Teknik niversitesi (ODTU), Sosyoloji Prof. Dr. Melek GREGENL, Ege niversitesi, Psikoloji Dr. Krad KAHRAMANOLU, stanbul Bilgi niversitesi Do. Dr. Hale Bolak BORATAV, stanbul Bilgi niversitesi, Psikoloji Do. Dr. Nilgn TOKER, Ege niversitesi Felsefe Blm mer TRKE, Eletirmen Glnur ACAR SAVRAN, Eski retim yesi, Feminist Yazar Oral ALILAR, Gazeteci Herv CALDO, Paris LGBT Merkezi, Ynetim Kurulu yesi, Fransa Anne Ross SOLBERG, Aratrmac, Norve HOMOFOBYE KARI 6 RENK 6 EHR 24 Serhat AYDIN, Van Yznc Yl niversitesi, Salk Topluluu Artun YAVUZ, Boazii niversitesi Emre YILMAZ, Ege niversitesi Psikolojik Danma Topluluu EREN, Bilkent niversitesi Kltr ve letiim Topluluu LAY, ODT Toplumsal Cinsiyet ve Kadn almalar Topluluu Remzi ALTUNPOLAT, Ankara niversitesi Eitim Bilimleri Fakltesi/Eitim-Sen Emek ayl RAHTE, Hacettepe niversitesi letiim Fakltesi MURAT, Piramid LGBTT Diyarbakr Oluumu Atilla zgr AKMAK, Bilkent niversitesi, Kardee Yaam ve Bar Komitesi Eda ZDEK, ODTU Sosyoloji Topluluu HOMOFOB ve TRANSFOBYE KARI YRYORUZ! 27

NSAN HAKLARI Krad KAHRAMANOLU, Ecinsellerin Kurtuluu Heterosekselleri de zgrletirecektir! 31 Devrim SEZER, Hangi Hukuk? Kimin Ahlak? 33 Aksu BORA, nsan Haklar ve Toplumsal Cinsiyet 36 Zehra F. KABASAKAL ARAT, nsan Haklar, oulculuk ve Eitlik Ecinsellerin Haklarn Savunma Olanaklar 40 Gert HEKMA, Hollandada Ecinsellerin Elde Ettikleri Yasal Eitlik ile Toplumla Btnleme Dzeyleri Arasndaki eliki 42 Karen BUSBY, Kanadada Ecinselliin Yasallamasndan Evlilie Giden Srete GLBT Haklar Hareketi: Hukuk Reformunu Getiren Faktrler 45 NEFRET SYLEM ve SULARI Prof. Dr. Melek GREGENL, Ayrmcln iddeti: Nefret Sular 49 Hakan ATAMAN, Nefret Sularnn Bugn 55 Prof. Dr. Sevil ATASOY, LGBTT'lere Ynelik iddet 57 Prof. Dr. evki SZEN, Kiilerin Cinsel Ynelimleri Sebebiyle Yaadklar iddet ve Adli Tbbi Srete Karlatklar Zorluklar 64 TRANSFOB Avukat Senem DOANOLU, Biz Deimeyeceiz, Siz Alacaksnz! 66 RUH SALII ALIMALARINDA ve UYGULAMALARINDA HOMOFOB Prof. Dr. Seluk CANDANSAYAR, Bir tekiletirme Pratii Olarak Cinselliin Tbbiletirilmesi ve Ecinsellik 69 Do. Dr. Hale BOLAK BORATAV, Psikolojide Heteroseksizm 73 Dr. Nesrin YETKN, Psikiyatrinin Homofobisi 79 Yasemin MERT, Psikoloji Pratiinde Ecinsellik 84 Yrd. Do. Murat PAKER, Psikanalizde Ecinsellik 87 Prof. Dr. ahika YKSEL, Transseksellik ve Cinsiyet Deitirmenin Standart Deerlendirme, Karar verme ve Bakm lkeleri 91 Prof. Dr. ahika YKSEL, Transsekseller ve Hormon Kullanm 95 Andr van HOUWELINGEN, Hollandada eitliliin Karsna kan Zorluklar 98 ALE Prof. Dr. ahika YKSEL, Ruh Sal ile lgili Destek steyen GLB Bireyler ve Aileleri ile almak 103 ALIMA HAYATI Avukat Oya AYDIN, alma Hayatnda Ecinsellik 108 ETM Remzi ALTUNPOLAT, Heteroseksel Toplumsallatrma Temelli Ayrmcln Yeniden retildii Bir Alan Olarak Eitim 110 SOSYAL HZMETLER Dr. Sema BUZ, Ecinsellere Ynelik Sosyal Hizmetler 113

MEDYA-LETM FORUMU Glsm DEPEL & Emek AYLI RAHTE, Bir Yanl Var Bu Temsilde: Medyaya Mdahil Olmak 116 Batur ZDN, Bamsz ve Anti-Otoriter Alternatif Medya rnekleri Olarak: A-Infos ve Indymedia 122 KLTR & SANAT A. mer TRKE, Cinsel zgrlkleri Yasaklayan Bir Kltr Homofobiktir 126 Prof. Dr. Yusuf ERADAM, Fear Factor ya da Homofobinin Ecele Faydas 136 Do. Dr. Gzin YAMANER, Sanatta Homofobik ve Cinsiyeti Dil ve Gstergelerin Kurulumu 141 Taner CEYLAN, Sanat Tarihi Boyunca Homoerotizm 144 TOPLUMSAL CNSYET ve FEMNZM Aye Gl ALTINAY, Trkiyede Feminist Hareket ve Cinsellik 147 Glnur ACAR SAVRAN, Heteroseksizm: Patriyarkann en gl dayana 151 HOMOFOB KISKACINDAK BEDEN: ERKEKLK KADINLIK Cihan ERTAN, Hegemonik Erkeklik ve Ecinsellik 156 Ali Rza TAKALE, Nedir Bu Hegemonik Erkeklik? 161 QUEER TEOR Murat CMERT, Lanetli Livatac Hastalkl Homoseksel Gururlu Gey Kararsz Kvir/Kuir/Q: Ecinsel Arzuyu Adlandrma ve Snflandrmaya Tarihsel Bir Bak 170 Erin SEYMEN, Cins(iyet)e hanet 175 Anja MEULENBELT, Normalliin Dman Olarak Grlyoruz 180 Mike UPTON, Queerin Kiisel Adan nemi 184 SERBEST SUNUMLAR Gze ORHON, Sol ve Homofobi: Trkiye Soluna zg Olan Ne? 187 Ali BAYDA, 68den 11 Eylle, zgrlklkten Irkla 193 Tark BEREKET, Trkiyede slamla Hemcinsler Aras likileri Uzlatrmak 196

BASINDA 17 MAYIS VE HOMOFOB KARITI BULUMA Rza TRMEN, 17 Mays Gn Neden nemli?, Milliyet Gazetesi yazar, AHM Eski Yargc 205 Can DNDAR, Homofobi, Milliyet Gazetesi 206 Oral ALILAR, Ecinseli Eletirme Hakk, Radikal Gazetesi 207

BASIN - HOMOFOB KARITI BULUMA HABER VE YAZILARINDAN SEMELER 209

HOMOFOBYE KARI ARI 212

Fakat toplum bizleri sevmiyor.

Ecinsellerin Kurtuluu Heterosekselleri de zgrletirecektir!

ULUSLARARASI HOMOFOB KARITI BULUMA 7

HOMOFOBYE KARI BULUUYORUZ


Ali EROL Dnya Salk rgtnn ecinsellii, hastalklar listesinden kard tarihe iaret eden 17 Mays Uluslararas Homofobi Kartl Gn cinsiyet kimlii veya cinsel ynelimlerle ilgili tm fiziksel, ahlaki veya sembolik iddetlere kar eylem ve kar durma gn olarak anlyor. Ecinsellere ynelik nyarg ve nefreti ifade etmekle birlikte homofobinin sadece kiisel korku ve kaygdan ibaret olmadn biliyoruz. Toplumsal hayatta cinsel kimliklerimizi gizlemeden yaamaya kalktmzda homofobi, ayrmclk ve iddet olarak kendini gsterebiliyor. Cinsel Ynelim ve Cinsiyet Kimlii ayrmclna kar mcadele yrten Kaos GL, her yl 17 Mays haftasnda homofobi ve transfobiye kar bir bulumay rgtlyor. Uluslararas Homofobi Kart Buluma, 1-17 Mays 2009 tarihlerinde, 4. defa gerekleti. Uluslararas Homofobi Kart Bulumann ev sahipliini yapan Kaos GL, 90l yllarn bandan beri ayrmcla kar lezbiyen, gey, biseksel, trans (LGBT) bireylerin insan haklarnn gelitirilmesi ynnde sosyal, kltrel ve akademik alanlarda etkinlikler dzenliyor. 2005 senesinde Kaos Gey-Lezbiyen Kltrel Aratrmalar ve Dayanma Dernei adyla yasal bir dernee dnerek Lezbiyen, Gey, Biseksel, Travesti ve Transseksel (LGBT) haklar iin almalarna ve mcadeleye devam ediyor. Farkl ehirlerdeki LGBT bireylerin kendi rgtlerini oluturabilmeleri iin dayanma gsteren Kaos GL, LGBT bireylerin insan haklarnn grnrln salamak iin kadn rgtlerinden insan haklar rgtlerine ulusal ve uluslararas pek ok kurum ve kurulula ortak almalar yrtyor. Tm bu ortak almalar ve ayrmcla kar mcadele rlen alarn sonucunda Uluslararas Homofobi Kart Buluma, Ankara snrlarn aarak 6 ehre yayld. Neden Anti-Homofobi Bulumas? Hayatn her alannda homofobik tutum ve davranlarla kar karya kalmamz anti-homofobi bulumasn rgtlemede hareket noktamz oldu. Uluslararas Homofobi Kart Buluma ile Trkiyede Lezbiyen, Gey, Biseksel, Travesti ve Transseksel (LGBT) bireylere ynelik ayrmcln tartlmasna ve grnrlnn salanmasna zemin yaratmay amalyoruz. Heteroseksellikten farkl cinsel ynelimlere sahip olduumuzdan ve cinsiyet kimliimizden dolay ayrmcla maruz braklyoruz. Homofobiye kar duramadmzda, kayglarmz ve fkemizi iimizde bytp kendimize ve kendimiz gibi olanlara yneltebiliyoruz. Homofobi probleminin sadece Lezbiyen, Gey, Biseksel, Travesti ve Transseksel (LGBT) bireylerin deil ayn zamanda heteroseksel kadn ve erkeklerin de meselesi olduu gereinin bilince karlmasn hedefliyoruz nk ecinsellerin ve heteroseksellerin birlikte zgrleecei bir dnya istiyoruz. Homofobinin kresel bir mesele olduunu biliyoruz. Bu gerekten hareketle Ortadou, Balkanlar, Avrupa ve Dnyann her blgesindeki LGBT bireylerin homofobiye kar mcadele deneyimlerini renmek ve paylamak istiyoruz. Homofobiye kar mcadelede kresel dayanma alar oluturmak istiyoruz. zgrlk talebi ortak, mcadele de ortak olmal! Uluslararas Homofobi Kart Buluma ile 1 Maystan 17 Maysa zgrlk mcadeleleri arasnda kprler kuruyoruz. 1 Mays, Trkiye LGBTT mcadelesi asndan nemli bir dnm noktas. 2001'de Kaos GL Ankara'daki kutlamalara katlarak ilk kez kamusal alana km, gkkua bayraklar ve sloganlaryla emek mcadelesiyle LGBT mcadelesinin ortaklna iaret etmiti. Homofobiye kar buluma da zgrlk mcadelesinin bir paras olarak geliiyor. Kuracamz bu kpr sayesinde LGBT'lerin maruz kald saldr ve ayrmclklara kar mcadelelerin birletirilmesini ve alanlarn geniletilmesini hedefliyoruz.

8 ANT HOMOFOB KTABI

Dnyadaki LGBT hareketinin ve hak mcadelesinin kurumsallamas harekete yeni almlar getirmekle birlikte younlukla Bat'da olmak zere kazanlan eitli haklara ramen dnyann her yerinde homofobi ve transfobi hl byk bir sorun tekil ediyor. Homofobiye Kar Uluslararas Gnn (IDAHO) bu nedenle yeniden harekete gemeye ve sokaa kmaya karar vermesi ile 1 Maystan 17 Maysa Uluslararas Homofobi Kart Buluma ile rtyor Sizi, homofobiye kar durmaya aryoruz! Homofobi Kart Bulumada, eitli sosyal, politik, kltrel ve akademik alanlarda ecinsellere ynelik homofobik tutum ve davranlar ile maruz kalnan ayrmclk yurtiinden ve yurtdndan uzmanlarn, yazarlarn, sanatlarn, akademisyenlerin, politikaclarn, gazetecilerin ve LGBT bireylerin katlmyla ele alnyor. Homofobi probleminin sadece ecinsellerin deil ayn zamanda heteroseksel kadn ve erkeklerin de meselesi olduu gereinin bilinciyle toplumun her kesiminden bireyler ile kurumlar ve sivil toplum kurulular Homofobi Kart Bulumaya arc oldular. arclar, Uluslararas Homofobi Kart Buluma ile Trkiye'deki Lezbiyen, Gey, Biseksel,

Travesti ve Transeksel (LGBT) topluluunun rgtlenme, ifade hrriyetinin gelimesi ve ayrmcla uramamalar ynnde nemli bir adm atlacanda ortaklayor. 6 Renk 6 ehir! Homofobi Kart Buluma, 2006 ylnda ilk kez, drt gnlk bir salon etkinlii olarak balad. 2007 ylnda ise merkez etkinliklere, bakentin byk niversitesinde yaplan Homofobiye Kar Kamps Bulumalar eklendi. 4. Buluma ise 17 Mays haftasn ve Ankara yerelini at zgrln bayram 1 Mays Yryyle balayan Buluma, 17 Mays Homofobiye Kar Yrye kadar devam ediyor. Ankara ile birlikte zmir, stanbul, Eskiehir, Diyarbakr ve Van da Homofobi Kart Bulumaya ev sahiplii yapt. Trkiye'deki Lezbiyen, Gey, Biseksel, Trans (LGBT) topluluunun rgtlenme ve ifade hrriyetinin gelimesi ve ayrmcla uramamalar ynnde nemli admlardan biri olan Uluslararas Homofobi Kart Bulumann ehirlerde ve kampslerdeki her aamas neri, katk ve katlma ak ekilde rgtleniyor. Her yl 17 Mays haftasnda Homofobiye Kar Buluuyoruz! Bekliyoruz!

ULUSLARARASI HOMOFOB KARITI BULUMA 9

GRUPLARARASI LK DEOLOJS OLARAK HOMOFOB*


Prof. Dr. Melek GREGENL Ecinsellie ve ecinsellere ynelik ayrmclk ve iddet konusu, sosyal psikoloji literatrnde, olumsuz tutumlardan davransal iddet kullanmna kadar ok geni bir erevede ele alnabilir. Bu yazda bu konu, daha ok dier btn nyarg ve ayrmclk trleriyle ortak ve farkl ynleriyle, sosyal psikolojik aratrmalar asndan ele alnmaya allacaktr. LGBTT bireylere ynelik olumsuz tutum ve davranlar anlatan pek ok szck olmasna ramen, en yaygn olarak kullanlan homofobi kavram, lezbiyenlere ve gey erkeklere kar nyarg kavramn ar ekilde psikolojikletirmektedir. Bu kavram, her ne kadar bazen bir kltrel ideolojiyi tarif etmek iin kullanlsa da genellikle sosyal-yapsal problemlerden ok bireysel dzeyde oluan bir hata zerine odaklanan psikolojik bir fenomen olarak yorumlanmaktadr (Herek, 2006). Homofobi, daha bireysel (kiilik, benlik algs, bilisel yaplar vb.) olduu dnlebilecek srelerin de etkiledii, ecinsellerin bir d grup olarak kavramsallatrlmas sonucunda oluan ve belirli sterotiplerin elik ettii bir gruplararas iliki ideolojisi olarak da anlalabilir ve homofobik ideolojinin kendiliinden kiisel bir zellik olarak deil, belirli bir sosyal-kltrel balam iinde olutuu dnlebilir. Bu sosyal-kltrel balamn ak etkilerine iyi bir rnek, son yllarda lkemizde giderek artan LGBTT yurttalarn, kendilerine ynelik nefret cinayetlerine varan ayrmclk ve iddete kar mcadele etmek amacyla rgtlenme abalar nne karlan yasal engellerdir. Homofobi kavram zerinde ayrntl olarak durmadan nce, LGBTT rgtlenmelerinin, ounlukla genel ahlaka aykrlk gerekesiyle engellenme giriimlerinin genel toplumsal sonular zerinde tartalm. Sosyal psikoloji literatr, toplumu, birbirinden bireysel ve gruplar olarak farkllklar ve benzerlikleri temelinde sistematik olarak rgtlenmi dinamik bir yap olarak tarif eder. Kiiler ve farkl gruplar biiminde rgtlenmi bu dinamik yap, tarih boyunca insanln geliimi dorultusunda farkllaan formel ve formel olmayan kurallar erevesinde bir arada yaamann deien biimleriyle hayatiyetini srdrmtr. Sosyal psikoloji, bir bilim dal olarak, farkl yaama biimleriyle rgtlenmi toplumlarda gruplararas ilikilerin, o toplumu oluturan tek tek bireylerin ve gruplarn yaam kalitelerini en yksek dzeye ykseltecek ve toplumsal bar salayacak biimde nasl rgtlenebileceinin bilgisine ulamaya alr. Genel olarak sosyal bilimler zel olarak da sosyal psikoloji literatr gstermitir ki, toplumlar, gruplararas ilikilerin, farkllklar ve benzerlikleri alglama biimlerine bal olarak, insanlar birbirinden deimez zelliklerle ayrmaya gtren, aralarndaki snrlar glendiren ve farkllklar zerinde kurgulanan bir damgalama etkinliinin hkim olduu bir tarzda rgtlenebilirler, bu mmkndr ve ne yazk ki bizim toplumumuzda da hali hazrda egemen olan yaama ekli budur. Doal olarak, bu yaama biiminin sonucunda ortaya kacak olan ey, giderek glenen bir ayrmclk ve bireysel ya da kollektif dzeyde oluabilecek iddet pratikleridir. Kukusuz, herkesin tek tek ve gruplar olarak birbirlerinin yaama ve kendini gelitirme hakkn tanyarak bar iinde bir arada yaayabilecei bir toplumsal rgtlenme ve bizim toplumuzun bunu tercih edebilme hayali de mmkndr. Ayrmclk, sadece ayrmcla urayan kii ve gruplar mutsuz klmaya yol amaz, ayn zamanda ayrmclk ideolojilerinin yaygnlamas yoluyla, toplumsal hayat farkl zelliklere bal olarak hiyerarik hale getirir. Hepimiz, ait olduumuz gruplarn yeleri olarak, tek tek her birimizin ya da gruplarmzn kimliini ina etme srecinde kendi zlerimize dair kalc inanlar kurgulayarak ayn trden ayrmclklar yeniden yeniden reterek, birbirimizden giderek uzaklarz ve toplumda kimin ayrmcla urayacan belirleyen tek lt g olmaya balar. nsanlk, insanlarn birarada yaamasnn tek lt, zerinde szbirlii salanabilecek en rasyonel lt olarak yasay icat etmitir ve yasalarn inandrclnn ve hayata geebilmelerinin ancak, toplumu oluturan kii ve gruplara eit olarak uygulanabilmeleriyle mmkn olabilecei aktr. Buna karn, sosyal psikolojiden hareketle baktmzda, yasann inenmesinden daha tehlikeli olan, toplumsal bar

10 ANT HOMOFOB KTABI

bozacak ve bir toplumu oluturan farkl insanlar yasann inenmesinden daha mutsuz klabilecek ve iddeti glendirebilecek olan, belirli gruplara kar yasann inenmesinin daha az su oluturduuna dair yaygn, paylalan inanlardr. Eer bir toplumda u ya da bu adan farkl olduklar ya da kendilerine keyfi bir farkllk atfedildii iin baz kii ya da gruplarn yasadan eit yararlanma haklar ellerinden alnrsa, onlara kar sradan insanlarn yasaya uygun davranmalar nasl beklenebilir? Heteroseksel cinsel ynelimden farkl cinsel ynelime sahip insanlara ki yurtta olmak, bireyin cinsel yneliminden bamsz bir yasal konumdur- ynelik ayrmc tutumlar ve homofobi, sadece cinsel ynelim farkllklarna dayal tekiler yaratma, damgalama sreleri olarak hayata gemiyor, ayn zamanda heteroseksellikten farkl cinsel ynelimleri olan insanlarn baz yurttalk haklarnn inkr edilmesine yol ayor. Eitim, salk, barnma vb. temel haklara dayal temel gnlk hayat dzenlemeleri iin bile uzun yllar sren mcadeleler vermek gerekiyor. Bu nedenle homofobik ayrmcla dayal maduriyetler zerine dnme ve politik hak mcadeleleri, asla sadece heteroseksellikten farkl cinsel ynelimleri olan insanlarn sorunu olarak grlemezler; herkes iin temel soru bir toplumun,nasl bir hayat srmek istediiile ilgilidir. rgtlenme hakknn bir toplumu oluturan herkes gibi cinsel ynelim temelinde de bir hak olmasnn tesinde, hem rgtlenen yurttalarn kendilerini ifade etmelerinin meru ve yasal yollarn salamak hem de, zellikle ayrmcla urayan ya da urama potansiyeli olan gruplara kar oluabilecek olumsuz tutum ve davranlarn merulatrlmasn engellemek bakmndan vazgeilmez bir gereklilik olduu bilimsel olarak tartlmaz biimde aktr. Hastalktan ideolojiye homofobi kavram Psikolojide homofobiyle ilgili ilk kavramsallatrmalarda, olgu, zihinsel bir dzensizlik olarak, ecinseller veya ecinsellie ilikin irrasyonel korkularla ilikilendirilerek anlalmaya allrd. Bu anlamda dier fobi trleri gibi son zmlemede bireysel dzeyde cereyan eden bir dnce bozukluu olarak ele alnabilirdi. Oysa bugn homofobi kiisel bir korku ve irrasyonel bir inan olmann ok tesinde kltr ve anlam

sistemleriyle, kurumlar ve sosyal geleneklerle ilikili olarak ele alnmas gereken politik bir alanda oluan, gruplararas bir srece iaret etmektedir. Bu anlamda bireysel ve kollektif davranlar dzeyinde kiiler aras ilikileri yaplandran duygular ve niyetlerin oluturduu, geni bir yelpazede ortaya kan bir sosyal psikolojik deiken olarak, ayrmclk pratikleri ve iddetle ilikilidir; bilginin iktidar da dhil btn iktidar biimlerinin politika retme sreleriyle de dorudan balar vardr. Ecinsellie ynelik tutumlarn dinsel arka planlar, cinsiyete dayal tekiler yaratma sreleri, heteroseksellikten farkl cinsel ynelimleri olan insanlarn baz yurttalk haklarnn inkr edilmesi, konuya, toplumun politik dzenleniiyle ilgili boyutlar eklemektedir; dolaysyla sylenebilecek her sz kendiliinden politiktir ve sadece ecinsellikle ilgili olamaz. Kltrel ve bireysel koullar ve srelere dayal btn kklerine ramen pek ok sosyal psikolog, homofobinin ancak rklk ve seksizmle balantlar iinde anlalabileceini dnmektedir. Homofobi, bu anlamda seksizmin nemli bir silahdr. Heteroseksellikten farkl cinsel ynelimlere sahip insanlara kar iddet, erkekliin, bir anlamda cinsiyeti kullanmyla insanln korunmas ve kontrol iin bir mekanizma haline gelmektedir. Homofobi kavramnn kendisi zerinde de baz tartmalar vardr. Bu kavramn olguyu bireysel ve patolojiyle ilikili hale getirdii, kltrel, sosyal ve sonu olarak politik boyutlarna vurguyu azaltt savunulmutur. Tpk ecinselliin, Foucault'nun (1980) Cinselliin Tarihi'ine gsterdii gibi tarihsel olarak tbbn ve patolojinin alan haline getirilmesi gibi, homofobi de adeta bir kar kavram olarak patolojinin bir alan haline getirilerek, bu alandaki her trl iddet, homofobiklerle farkl cinsel ynelimleri olanlar arasnda yaanmasdoal olan adeta bir kk gruplar mcadelesine dntrlmtr. Feminist dnrlerden bazlar ve eletirel gey ve lezbiyen aratrmalarnda heteroseksizm kavram, hl ok temel bir kavram olarak kullanlsa da son dnemlerde heteronormatiflik kavram zerinde durulmaktadr; heteroseksizmden farkl olarak psikolojik bir zihin durumuna vurgudan ok durumun kltrel, sosyal kkenleri ve politik yanlarna vurgu yapmak zere (Herdt ve van der Meer, 2003). Bu anlamda geylere kar iddet konusu da genel olarak nefret veya nyargya dayal sular kapsam iinde ele alnabilir ve homofobi, tpk

ULUSLARARASI HOMOFOB KARITI BULUMA 11

dier nyargdan beslenen ayrmcla dayal iddet davranlarnda olduu gibi hem bireysel hem kollektif dzeyde, sadece ecinsellerin sorunu olarak grlemez. Pek ok empirik almann bulgular, n yarg ve negatif stereotiplerin, ideolojilerin kutsamasyla, dlanan gruplara ynelik deien biim ve ieriklerde iddetle hayata geirildiini, ayrmlamay kutsayan ideolojilerin geleneksel deerlerle beslenen yeni bir tr muhafazakrlk olduunu ngrmemize yol amaktadr. Genel olaraksa olarak nitelendirilebilecek dnya grlerinin, ayrmcl besleyen deerlere daha yakn olduunu bilsek de, bir tr mao-bireycilikle beslenenmodernyaama ideolojilerinin de yeni bir faizm trnn,sembolik faizmin arka plann oluturduu ve bu dnya grnn sadece sa ideolojileri kapsamad dnlebilir. Bazen bir tr sekincilik ve ounlukla, insanlar ya da gruplararas hiyerarinin doal olduuna, baz gruplarn dierlerinden adeta doal olarak stn olduuna ilikin inanlar sosyal stnlk ynelimi- sembolik faizmi beslemektedir. Sembolik faizmin hayatlarmza yansmas, ayrmcln ve iddetin politik olarak mahkm edildii gelimi yaama biimleri iinde normalletirilmi yeni biimlerle yer almaktadr. Deien nicelik ve niteliklerle homofobik iddeti lkemizde, belki de empirik olarak kantlanmaya ihtiya duyulmayacak llerde, her an her yerde yayoruz, tank oluyoruz. Burada, daha ok bir ayrmclk ideolojisi olarak ortaya kan homofobinin, gizil grntleri zerinde durarak, nasl bir toplumsallama srecinde olutuunu aratrmalardan hareketle, belirli yanlaryla tartmaya alacam. Ayrmcln sosyalizasyonu Cullinan (2002), Oregon niversitesi kampsnde rastlanan ayrmclktan sz ederken, farkl renklerde, hristiyanlktan farkl dinsel inanlarda olan insanlarn, gey ve lezbiyenlerin, farkl tr engelleri olan insanlarn ve yoksullarn byk lde ayn biimlerde ahlaksz, iddet kullanan, tehlikeli, aptal ve tembel olarak etiketlendirildiklerini belirtmektedir. Ak bir iddet hatta olumsuz bir portre izilmedii zaman bile yaplan hi bir portre izilmemesidir ki hilik de bir mesajdr; sen yoksun. Quinn (2002), gey, lezbiyen, biseksel, travesti ve transseksel ergenlerin, ocuklar korumak

amacyla kurulmu sosyal hizmet kurumlarnda alanlarn homofobik tutumlar nedeniyle yeterince hizmet alamadklarn belirtmitir; yaplan aratrmalar, sosyal hizmet uzmanlarnn azmsanmayacak oranlarda, farkl cinsel ynelimlere ilikin olumsuz mitlere veya sterotiplere sahip olduklarn gstermektedir. Bu olumsuz tutum ve inanlar her yerde, evde, okulda, akran gruplarnda ve btn toplumda ortaya kmaktadr. Aile iinde homofobi daha ok, szel istismar, fiziksel tehdit veya fiziksel iddet biimlerinde yaanmaktadr: Farkl cinsel ynelimlere sahip kadnlarn % 58'i bu tip maduriyetin en az birini yaadklarn belirtmilerdir; % 34' babalar, % 24' erkek kardeleri, % 15'i ise kz kardeleri tarafndan, erkeklerin ise % 30'u anneleri, % 23' babalar, % 43' erkek kardeleri, % 15'i ise kz kardeleri tarafndan iddet grmektedirler. Cinsel ynelim anne, baba ve akrabalarn istismar edici tepkileriyle cezalandrlmakta ve gey ve lezbiyen genlerin % 26's evlerini terk etmeye zorlanmaktadr (Nocera, 2000). Ryan ve arkadalar tarafndan A.B.D. ve ngiltere'de lezbiyen, gey ve biseksel genlerle yaplan aratrma (2003), genlerin, ayrmcla yetikinlerden daha fazla maruz kaldklarn ve saldrlara ak olduklarn gstermitir. Son on yl boyunca, zellikle okul ve kamusal alanlarda, madurlarn oranndaki art, grnrln artna paralel olarak olumutur. Grnrln art, insanlarn kamusal alanda da diledikleri gibi var olmaya almalar bir yandan zgrlklerin artmas ve iddetle baa klmasnda nemli bir adm anlamna gelirken bir yandan da yerleik erkeksilik ideolojisini tehdit ettii iin her trl ayrmclk ve iddeti ykseltmektedir. Bu ocuklar cinsel ynelimleri nedeniyle ailelerinden uzakta olsalar da, ounlukla aileleri tarafndan evde izole edildikleri durumlarda da yksek fiziksel ve szel istismar riski altndadrlar; n ergenlik srecinde akranlar tarafndan da istismar edilmekte, aalanmakta veya dlanmaktadrlar. Doal olarak kendilerini izole edilmi ve reddedilmi hissetmektedirler. Baka faktrlerle birletiinde eitim srecinin de dnda kalabilmektedirler. Oysa ergenlikte gruba aidiyet en nemli ihtiyalardan biridir. Kltrel ve sosyal normlar farkl cinsel ynelimleri sapkn birer yaam stili olarak tanmlamakta ve dlamaktadr. Yerleik kltr, homofobik tutumlar retmekte ve farkl cinsel ynelimleri olan ergenleri marjinalletirmektedir. Sonu olarak bu ocuklar zihinsel salk, benlik saygs ve kimlikle

12 ANT HOMOFOB KTABI

ilgili problemler yaamakta, intihar riski artmakta, sokakta yaama oranlar ykselmektedir ve bu durumda sosyal hizmetlerin yokluu yaamsal olabilmektedir. Bu problemi ihmal etmek, onlarn bunu 'hakettii'ni dnmek veya sosyal hizmetin hedef kitlesi olarak, sadece sosyal olarak kabul edilmi yaam tarzlar iindeki insanlar grmek anlamna gelmektedir. Sosyal hizmet uzmanlar ve bu alanda alan btn profesyoneller, marjinalletirilmi ve damgalanm gruplarn sosyal refahn, koullarnn deimesini ve bu konuda adaletin gereklemesini salamak iin alma konusunda sorumlulua sahiptirler. Salkl insan ilikilerini ve etkileimlerini oluturmak ve cesaretlendirmek bu srete gereklidir. Homofobi ve onun ergenler zerinde etkileriyle uramak her dzeydeki ve meslekteki sosyal hizmet uzmanlarnn grevidir. Eitim sreci ve okulun kendisi, yerleik ayrmc ideolojilerin pekimesinin ve ounlua ait olmann, benzerliin bir erdem ve sosyal olarak onaylanmann adeta tek yolu olduu ynndeki sosyalizasyonun, evrensel olarak en nemli aralardr. Phoenix, Frosh ve Pattmann (2003), Londra'daki 12 okulda 11-14 ya aras erkek ocuklar ile yaptklar alma gstermitir ki, okul yaants erkeksilik ideolojisini glendiren ve giderek rklatran bir etkiye yol amaktadr. 45 grup tartmas ve 2 bireysel grme biiminde yrtlen almada ocuklar, bireysel grmelerde, duygularn grup tartmalarnda olduundan daha rahat aklayabilmilerdir. ocuklarn, grup tartmas srasndamuhallebi ocuu ve yumuak olarak snflandrlabileceklerinden ekindikleri konularda yalnzken daha eletirel ve en azndan daha ciddi olduklar grlmtr. Pek ok alma, okul yaantsnn, erkeksiliin, dayankllk zerine temellenmi bir hiyerariye gre ileyen iddet tehdidini veya gerek iddeti besleyen, 'zorunlu heteroseksellik' ve onun ayrlmaz paras homofobiyi saygn hale getiren yaygn ideolojiyi pekitirdiini gstermektedir. Erkek ocuklar ve gen erkekler, isteseler de istemeseler de kendilerini okul ortamlarnda byle bir durumda, "gerek" olanlar ve erkeklere ynelik idealize edilmi erkeklik kavramnn atflarn oluturan bir eitim sreci iinde bulmaktadrlar. Ayn zamanda bu ocuklar, eliik bir erkeklik durumu retmektedirler, nk kendiliklerini ve hayat-

larn, 'zulm kltr'nn bir yesi olarak oluturduklar, onlar zen ve yalnzlatran ama mutlu ve neeliymi gibi grnmeye iten, bir rutin olarak gerekletirdikleri bir performans olarak yaarlar. Sonu olarak ounlukla ortaya, dier erkek ocuklar ve erkeksiliin zelliklerini baaramama ihtimalinin oluturduu tehdide kar, kendilerini srekli olarak koruma durumunda hisseden, savunmac bir zne durumu kar (Nayak ve Kehily,1996). Theodore ve Basow (2000), heteroseksel erkeksiliin, sosyal olarak kabul edilemez olarak grlen feminenlik etiketlenmesi korkusu olarak gelitiini ve erkeklerin heteroseksel olduklarnn aka anlalmas iin, erkeksi zelliklerini olabildiince ayrdedilebilir ekilde gstermeleri gerektii ynndeki kltrel bask olarak tanmlanabileceini vurguluyorlard. Yaptklar almada, heteroseksel erkeksilikle homofobi arasndaki ilikileri aratrmlar ve genlere kendilerinden bir erkek olarak kltrel beklentilerin neler olduunu, bir erkein nasl davranmas gerektiini dndklerini sormular ve kendilerinin bu zelliklere ne kadar uygun olduklarn deerlendirmelerini istemilerdir. Ayrca homofobiyi ngrmede etkili olduunu dndkleri benlik saygs deikenini kullanmlardr. Aratrmann sonular kendileriyle ilgili eliik atflar olanlarn daha yksek dzeyde homofobi eilimi tadklar ve dk benlik saygsnn da homofobiyi ngrmede anlaml bir deiken olduunu gstermitir. Kendilikle ilgili eliik deerlendirmeler, ecinselliin tehlikeli olduunu dnmeye, korku, dmanlk ve tehdit alglamaya neden olmaktadr. van der Meer (2003), geylere kar iddet gruplarnda yer alan 30 genle yapt almada (Hollanda'da) farkl etnik kkenlerden genlerin, genel bir psikolojik arka plan ve kltrel ontolojiyi paylatklarn gstermitir. Dk dzeyde bireysellemi, bamsz olmayan, benlik saygsnn ya ok dk ya da abartl biimde yksek -veya ikisi de- olduu bir psikolojik ardalan, homofobi ve iddeti beslemektedir. Bu genlerin en byk korkusu, bir geyin arzusunun objesi olmak; bunu onursuzluk ve efemine zelliklere sahip olmakla birletirerek, kendileri iin erkeksi statnn her eyin stnde olduunu dnyorlar. Erkeklik ideolojisi, en ok dille kurulup pekiti-

ULUSLARARASI HOMOFOB KARITI BULUMA 13

riliyor. Burn (2000), 'ibne', 'yumuak' vb. szcklerin heterosekseller arasnda bir baka kiiyi aalamak amacyla kullanmnn, heteroseksizmi ve geylerin damgalanmas srecini pekitirdiini vurgulamtr. niversite rencileriyle yapt almada erkeklerin kadnlardan hem geylere ynelik nyarglar hem de davranlar asndan daha yksek skorlar aldklarn, heteroseksel erkeklerin her hangi birini aalamak iin bu szckleri sklkla kullandklarn ve ecinsellere kar nyargnn geylere ynelik olumsuz davranlar ve iddeti ngrmede etkili olduunu bulmutur. Aratrmaya katlan genlerin yaklak yars gl biimde ecinsellie kar olmasalar da, bu szckleri kullanmak, ait olduklar gruplara aidiyetlerini srdrmelerinin nemli yollarndan biridir. Bu szcklerin kullanmlaryla ilgili farkndalk yaratma kampanyalar ve akranlarnn uyarlar bu gruplarda etkili bir deiime neden olmaktadr. Fakat bu szcklerin kullanmn ecinsellie kar gl olumsuz tutumlar olanlarda azaltmak daha zordur. Pek ok aratrma dil-ideolojiyi ilikisinin, homofobi ve iddetin ngrlmesinde etkili olduunu ortaya koymutur. Speer ve Potter (2000), heteroseksizm ve nyargl sylemin insanlarn tutumlar, atflar yoluyla anlalamayacan, gerek iletiimler incelendiinde bile sylemin, nyarg etiketlenmesi korkusuyla kurgulanabileceini, bu nedenle gnlk hayattaki greceli olarak sabit sylemsel pratikler iinde, ancak bir ideolojik olgu olarak nyargya dayal sylem pratiklerinin bulunabileceini sylemilerdir. Bu ideoloji, otoriterlik, muhafazakrlk ve insanlar ya da gruplararasndaki doal hiyerari inanc gibi her trden ayrmclkla ilikili gruplararas bir dnya grne iaret etmektedir. Zorunlu heteroseksellik ve erkeksiliin yceltilmesine dayal yerleik cinsiyet kltr sadece erkekler arasnda deil, kadnlar arasnda da zellikle genlik dneminde yeniden retilmektedir. Jackson ve Cram'in (2003) 16-18 yalar arasndaki gen kzlarla tartma gruplar yntemiyle yaptklar almalarnda, katlmclarn, kendi cinselliklerine ilikin duygu ve davranlarn belirleme srecinde, erkek akranlarnn kendileriyle ilgili izlenimlerinin belirleyici olduu grlmtr. Kzlar heteroseksellikle ilgili konuurken erkek egemen heteroseksel bir sylem kullanmakta, kendi cinselliklerini, verici, sahip olunan gibi kendilerini aktr olmaktan ok tabi olarak

konumlandran bir biimde ifade etmekte, hafif kadn ya da frijit olarak deerlendirilme endiesiyle davranmaktadrlar. Kadnlarn, kendilerine ait sylemlerinin bireysel ve kendiliinden olmaktan ok, kollektif ve organize olmu sylemler olduu aktr. Homofobi konusunda kavramsal ereve oluturmada ok nemli almalar yapm olan Herek (1986), heteroseksel erkeklerin, heteroseksel kadnlarn verdiklerinden ok daha olumsuz tepkileri olduunu vurgular: Hereke gre bu sre, sosyal bir dzlemde ilemektedir; Heteroseksel erkekler, belirli davran rntlerine uymaya zorlayan sosyal standartlar ve akranlar tarafndan bask altnda tutulmaktadr. Bu sre bir de psikolojik dzeyde ilemektedir: Heteroseksel erkekler bu standartlar iselletirmektedirler ve erkeklik rollerinin deerlendirilmesinde baarsz olacaklar anksiyetesini yaamaktadrlar. Bu endienin nedeni, bir heteroseksel erkek olarak bireyin kendilik hissini veya kimliini kaybetme korkusudur, nk bir erkein cinsel kimlii bir birey - insan olmaya eittir. Heteroseksel erkekler, kendilerini sosyal standartlara uymaya ve homofobik tutumlar ifade etmeye iten anksiyeteden kanmak iin, kendi erkek kimliklerini gey erkeklere saldrarak yeniden yeniden beyan etmektedirler. Herek (1986), homofobiyle ilikilendirilebilecek bir dier nemli kavram olarak kimlik kavram zerinde durmaktadr. Kiisel kimlik, bireyin ne olduu kadar ne olmadn da iermektedir. Kz ocuklar, dorudan, genellikle istekle mevcut kadn rol modellerini gzlemek araclyla renebilirken, erkek ocuklarn erkek olmay ncelikle kadn olmamay renmek araclyla renmeleri sz konusudur; homofobi bu nedenle, bireyin olduunu (Heteroseksel) onaylama anlamyla ve bireyin olmadn (Ecinsel) ifade etmesinin psikolojik ilevine hizmet etme kapsamyla heteroseksel masklenliin nemli bir bileenidir. Bu toplumsal ve psikolojik sre, heteroseksel erkeklerin gey erkeklerle etkileimde bulunma ihtimalini de doal olarak azaltmakta ve bu gibi etkileimler araclyla meydana gelebilecek homofobik olmayan tutum deiimleri ynndeki frsatlar olanaksz hale getirmekte ya da azaltmaktadr. Kendilik benlik- ve kimlik duygusu, sosyal etkileimler aracl ile kurulmaktadr. Bireyin fikir-

14 ANT HOMOFOB KTABI

lerinin, inanlarnn, deerlerinin ve bakalarna ynelik tutumlarnn ifadesi, kiisel kimliklerin inasnda byk bir rol oynamaktadr. Tutumlarmz ve fikirlerimiz, sosyal davranlarmz ynlendirirken ayn zamanda psikolojik ilevleri de vardr. Herek, homofobinin bu trden anlaml bir ileve hizmet etmesi bakmndan en azndan adan heteroseksellikle ilikili olduunu ileri srer. lk olarak, homofobi, bireyin kendi heteroseksel masklenliiyle ilikili i atmalardan sonulanan endiesini engellemenin bir yolu olan savunucu-anlaml bir ilev grmektedir. Ayrca homofobinin sosyal olarak da anlaml bir ilevi vardr. Heteroseksel bir erkek gey erkeklere kar, kendisi iin nemli olan bakalarnn onayn kazanmak ve z-saygsn ykseltmek amacyla n yarg ifade etmektedir. nc olarak da heteroseksel bir erkek, kendi benlik ve kimlik tanmlamasn belirleyen daha geni ve kapsaml bir toplumsal ideolojinin paras olarak homofobi ifade etmekte ve buna uygun davranmaktadr. Herek, bu anlamda yaamn btn grnlerinde kadnlar ve erkekler iin sert bir davransal rehber vazeden hatta emreden muhafazakr din ideolojilerini rnek gsterir. Hereke (1986) gre, bu anlaml ilevlerin her biri, bireyin kendi homoerotik cazibesini vefeminen zelliklerini reddetmesine hizmet eder; sosyal anlaml ileviyle, grup snrlarn tanmlar; deer anlaml ileviyle, iyi ve kt, yanl ve doru ilkelerine gre dnyay tanmlamasna yol aar. Bu koullarda, Herek (1986), homofobik erkein, ilevsellii devam ettii srece nyarglarndan vazgemeyeceini ve bu nyarglarn gey erkeklerle kiisel olarak etkileim yaratacak her olas durumun olumasn engelleyeceini ileri srer. Bunlarla birlikte Herek, yine de homofobinin azalmas ve heteroseksel masklenlii kapsayan her trl ideolojiye meydan okunmas iin bir umut olduunu ifade etmektedir (Herek, 1986). Yazara gre, heteroseksel erkeklere, kendilerinin temelini oluturan heteroseksel masklen kimliklerini deitirmeden gey erkeklere ynelik tutumlarn deitirmeye odaklanmalar nerilmelidir. Herek (1986) homofobinin kknn kaznmas iin ise uzun sreli bir stratejik mcadele gerektiini vurgular. ncelikle, cinsel kimliklerini aka ifade etme srecinde ecinsel erkekler, kendi isel homofobilerine sistematik olarak deinebilmenin yollarn kefetmelidirler. Ayrca, heteroseksel masklenliin ilevsel bir analizi yaplmal ve hetero-

seksel erkek rolnn aslnda ne kadar ilevsiz olduunun kavramsallatrlmas gerekmektedir. Bu, tek bana kanlmaz bir deiim salayamaz, erkeklerin homofobik olmayan bir yaamn ak alternatif yollar olmadan deiemeyebilirler. Bu nedenle alternatiflerin formle edilmesi homofobiye kar mcadelede nemli bir yntemdir. Burn (2000) ise, dikkatimizin, sorunun zm iin, ecinsel kart tutum ve davranlara dolayl olarak gz yuman kurumsallam homofobiye yneltilmesini nerir. Ayrca, farkll vurgulama ve gelitirme abalarnn anti-ecinsel nyargy deitirmede tek bana baarsz olduunu ve aktivizm olmadan da pek bir deiim olamayacan ileri srer. Kukusuz, bu kollektif ayrmc sylemin en nemli pekitiricilerinden biri okulla yaanan sosyalizasyonsa dieri de medyadr. Medya, ok aka grnen zellikle ayrmcln yasal ya da insani, normatif bedellerinin olmad lkemizde- ayrmc ideoloji ve syleminin yansra, rtk bir sylemsel pratik kullanarak iddeti merulatrabilmektedir. Henley ve arkadalarnn (2002) gazetelerde geylere ynelik iddet olaylaryla sradan iddet olaylarnn ele alnndaki farklar dilbilimsel olarak inceledikleri almalarnda, haberlerin ileniinde, okuyucunun saldrgana, kurbana ve olayn kendisine ynelik atflarn etkileyebilecek yanllklar bulmulardr. rnein geylere ynelik iddet olaylar aktarlrkenkaza, olay, vaka gibi szckler kullanlrken baka iddet olaylar saldrvb. nitelemelerle aktarlmaktadr; haberin aktarlma biimi saldrgann ve madurun ayrdedilmesini, olayn gereklemesinde taraflarn sorumluluklarn okuyucunun-izleyicinin yorumlamasn etkilemektedir. Geylere ynelik iddet olaylar tek tarafl bir saldrdan ok karlkl bir atma hadisesi olarak sunulmakta, kurbann ve saldrgann ayrdedilmesi engellenmektedir. zc inanlar ve nyarg nsanlarn farkllklar alglamas ve temsil etmesi dolaysyla gruplararas ilikilerin olumasnda nemli bir baka sre de, insanlarn ve gruplarn farkllklarnn aklanmasnda kullanlan kategori ve inan sistemleridir. Sosyal psikolojide zc inanlar konusundaki ilk tanmlar Allport

ULUSLARARASI HOMOFOB KARITI BULUMA 15

(1954) tarafndan yaplmtr. Ona gre, bir grubun zne dair inanlar tama, nyargl kiilik, kat, dikotomik ve belirsizlie kar tolerans dk bir bilisel stilin gstergesidir. Allport, nyargl kiilii, nyargl bireyleri, insan gruplarn kat snrlarla birbirinden ayran, kendi iinde farkllatrmayan, ya ak ya kara, ya iyi ya kt biiminde ikili yaplarla tanmlayan, belirsizlie kar tolerans dk, dnmeye direnli olma nitelemeleriyle tanmlar. Bu nyarg biimi, belirli bir gruba ynelik belirli bir tutum gibi deil, daha ok o kiinin dnyann tmne ilikin dnme alkanlnn bir yansmas olarak ortaya kar. Bu durula tutarl olarak sosyal psikologlar ve klinik psikologlar nyargyla ilikili olan bilisel tonlu kiilik eilimleri zerinde durarak, otoriteryanizm, katlk ve belirsizlie kar dk tolerans gibi kiilik zellikleri zerinde almlardr. Allport, zc inanc genel olarak nyargl tutumlarla birletirir ve yle tarif eder: "Her yahudide irel olarak yahudilik vardr; oryantal ruh, zenci kan, Hitler'in arilik ideolojisi, mantkl Fransz, tutkulu Latin, Amerika'nn kendine zg dehas, bunlarn tm ze dair inanlar temsil ederler: Bir grubun gizemli manas, onun btn elerinden ve yelerinden bamsz olarak varolan ey." Bu pasajla Allport nyargl bilin durumunun bir esini iaret eder: Sosyal kategorilerin doasna ilikin inanlar. Doutan getirildii dnlen ontolojik bir inan; bir grubu oluturan kiilerin alglanan zelliklerinin altnda yatt dnlen, bir kategorinin btn yelerinin davranlarn aklama gc olan, kimlii belirleyen ze dair bir inan. Haslam ve arkadalar (2002), niversite rencileriyle yaptklar bir almada, geylere kar nyargnn psikolojik olarak seksizmden ve baka gruplara kar ayrmclktan farkl zellikler gsterdiini bulmulardr. Bu anlamda geylere kar nyarg, seksizm ve rklktan daha fazla, daha gl bir biimde zle ilikili inanlarla birletirilmektedir. nk ecinsellie ilikin kltrel inanlar, bu durumun doal bir zellik olmad dncesini beslemekte ve damgalama sonucunu getirmektedir. Bu bulgular geylere kar nyarglar olan insanlarn erkek ecinsellerin sreksiz, doal olmayan, deiebilir zelliklere sahip olduuna inanma eilimleri olduunu gstermektedir. Bu zc ve zc kart inanlarn bir karmndan oluan rnt, ecinselliin bir gnah olarak deerlen-

dirilmesi ile de ksmen btnletirilebilir. Bu bulgular Whitley'in (1990), ecinsellie kar nyarglarn, ecinselliin kontrol edilebilir nedenlere atfedilmesiyle ilikili olduunu gsterdii almasyla tutarldr. Hegarty ve Pratto (2001), geylere kar olumsuz tutumlarla cinsel ynelimin deiebilir ve kalc olduuna ilikin inanlarn ilikili olduunu bulmutur. Bu almalarn bulgular, cinsel ynelime ilikin zc veya inac aklamalarn ikisinin de farkl riskleri barndrdn gstermektedir. Ecinsellie ynelik biyolojik gr tolerans cesaretlendirebilir ama ayn zamanda ecinsellerin kategorik olarak farkl trler biiminde alglanmasna, dolaysyla uzakta tutulmalarna, kanlmalarna ve ihmal edilmelerine yol aabilir. Ayrca, gruplar birbirinden deimez zelliklerle ayrmaya gtren, snrlar glendiren ve farkllklar zerinde kurgulanan zc inanlar, yalnzca ayrmcla urayan gruba kar kullanldnda ayrmclk ideolojisini beslemezler. Bir grup yelerinin tek tek kendilerinin ya da grubun kimliini ina etme srecinde kendi zlerine dair kalc inanlar da ayn tr ayrmcl besleyebilir. Sonu olarak sylenebilir ki, homofobinin bir gruplararas iliki ideolojisi olarak ele alnmas, ayrmcl ve iddeti anlama srecinde, hepimize zgrletirici bir ereve salamaktadr. Byle bakldnda, homofobinin anlalmas ve ona kar baka bir zihniyet arkaplannn elik ettii baka bir kltr ve kar-ideoloji tanmlanabilmesi mmkn olabilir; dolaysyla baka bir birarada olma, yaama ideolojisinden beslenen dntrc bir bilgi retilebilir ve baka bir siyaset kurgulanabilir.
*Melek Gregenli, Homofobi Kart Bulumann ilkinde Al Konferans olarak yapt konumay gzden geirdi ve Anti-Homofobi Kitab iin yeniden kaleme ald. Sosyal Psikolog, Ege niversitesi IV. Uluslararas Homofobi Kart Buluma

KAYNAKA
Burn S.M. (2000) Heterosexuals' use of "fag" and "queer" to deride one another: a contributor to heterosexism and stigma. Journal of Homosexuality, Vol. 40(2) Cullinan C. C. (2002) Finding racism where you least expect it. Chronicle of Higher Education, 5/31/2002, Vol. 48, Issue 38, 13-14

16 ANT HOMOFOB KTABI Haslam ve ark.(2002) Are essentialist beliefs associated with prejudice? British journal of Social Psychology. Vol. 41, Issue 1, 87-101 Henley N.M., Miller M.D., Beazley J.A., Nguyen D.N., Kaminsky D. ve Sanders R. (2002) Frequency and specificity of referents to violence in news reports of anti-gay attacks. Discourse and Society, Vol. 13(1), No. 75-104 Herdt G. ve van der Meer T. (2003) Homophobia and anti-gay violence-Contemporary perspectives. Culture, Health and Sexuality, Vol 5, No. 2, 99-101 Herek, G.M. (1986) On heterosexual masculinty: Some psychial consequences of the social construction of gender and sexuality. American Behavioral Scientist, Vol. 29 No: 5, 563-577 Jackson S.M. ve Cram, F. (2003) Disrupting the sexual double standart: young women's talk about heterosexualty. British Journal of Social Psychology. 42, 113127 Phoenix A., Frosh S. ve Pattman R. (2003) Producing contradictory masculine subject positions: narratives of threat, homophobia and bullying in 11-14 year old boys. Journal of Social Issues, Vol. 59, No. 1, 179-195 Quinn T. L. (2002) Sexual orientation an gender identity: an administrative approach to diversity. Child Welfare, Vol. 81, Issue 6, 913-929 Ryan C. ve Rivers I. (2003) Lesbian, gay, bisexual an transgender youth: victimization and its correlates in the USA and UK. Culture, Health and Sexuality, Vol. 5, 103-119 Speer S.A. ve Potter J. (2000) The management of heterosexist talk: conversational resources and prejudiced claims. Discourse and Society, Vol. 11(4), 543-572 Theodore P.S. ve Basow S.A. (2000) Heterosexual masculinity and homophobia: a reaction to the self? Journal of Homosexuality, Vol. 40(2) van der Meer T. (2003) Gay bashing-a rite of passage? Culture, Health and Sexuality, Vol. 5, 153-165

HOMOFOB KMN MESELES?


Neden Buluuyoruz Neden Homofobiye Kar Mcadele Etmeliyiz? Zafer SKL, TBMM nsan Haklarn nceleme Komisyonu Bakan, AKP Milletvekili Sebahat TUNCEL, Demokratik Toplum Partisi (DTP) Milletvekili Ufuk URAS, stanbul Bamsz Milletvekili Jesper VAHR, Danimarka Bykelisi Anette TRETTEBERGSTUEN, Milletvekili, i Partisi, Norve Michael CASHMAN, AP yesi, Avrupa Parlamentosu Gey-Lezbiyen ntergrup Kirsti KOLTHOFF, Avrupa Kadn Lobisi Bakan Do. Dr. Gzin YAMANER, Ankara niversitesi, Kadn almalar Prof. Dr. Seluk CANDANSAYAR, Psikiyatr, Gazi niversitesi Tp fakltesi Dr. Aykan ERDEMR, Ortadou Teknik niversitesi (ODTU), Sosyoloji Prof. Dr. Melek GREGENL, Ege niversitesi, Psikoloji Dr. Krad KAHRAMANOLU, stanbul Bilgi niversitesi Do. Dr. Hale Bolak BORATAV, stanbul Bilgi niversitesi, Psikoloji Do. Dr. Nilgn TOKER, Ege niversitesi Felsefe Blm mer TRKE, Eletirmen Glnur ACAR SAVRAN, Eski retim yesi, Feminist Yazar Oral ALILAR, Gazeteci Herv CALDO, Paris LGBT Merkezi, Ynetim Kurulu yesi, Fransa Anne Ross SOLBERG, Aratrmac, Norve

HOMOFOBYE KARI 6 RENK 6 EHR


Serhat AYDIN, Van Yznc Yl niversitesi, Salk Topluluu Artun YAVUZ, Boazii niversitesi Emre YILMAZ, Ege niversitesi Psikolojik Danma Topluluu EREN, Bilkent niversitesi Kltr ve letiim Topluluu LAY, ODT Toplumsal Cinsiyet ve Kadn almalar Topluluu Remzi ALTUNPOLAT, Ankara niversitesi Eitim Bilimleri Fakltesi/Eitim-Sen Emek ayl RAHTE, Hacettepe niversitesi letiim Fakltesi MURAT, Piramid LGBTT Diyarbakr Oluumu Atilla zgr AKMAK, Bilkent niversitesi, Kardee Yaam ve Bar Komitesi Eda ZDEK, ODTU Sosyoloji Topluluu HOMOFOB ve TRANSFOBYE KARI YRYORUZ!

18 ANT HOMOFOB KTABI

HOMOFOB KMN MESELES?


Neden Buluuyoruz Neden Homofobiye Kar Mcadele Etmeliyiz? Prof. Dr. M. Zafer SKL, TBMM nsan Haklarn nceleme Komisyonu Bakan, AKP Milletvekili Homofobi Kart Bulumaya, TBMM nsan Haklarn nceleme Komisyonu Bakan, AKP Milletvekili Prof. Dr. M. Zafer skl de katld. Meclisten ilk kez Hkmet yesi bir Milletvekili, Lezbiyen, Gey, Biseksel, Travesti ve Transeksel (LGBT) bireylerin insan hak taleplerinin konuulduu ve LGBT bireylerin maruz kald homofobik ve transfobik uygulamalara kar tartmalarn yapld bir konferansa katlm oldu. skl, zgrlkleri bir btn olarak deerlendirmek gerektiini syledi ve eitlik hiyerarisi olamazdedi.nsanlarn cinsel ynelimlerinden dolay ayrmcla uramamalar gerektiinisavunan skl, kamu gc, zgrlklerin kullanmn salamakla ykmldr. Haklarnn ihlal edildiini dnen Trkiyede yaayan herkesin haklarn koruma yetkisinin nsan Haklar nceleme Komisyonu olarak kendisine verildiini belirtti. Trkiye toplumun muhafazakr olduunu ve insanlarn geleneksel nyarglarnn kolay deimediini belirten skl, polis ve idarenin kapatabildii bir dernekler kanunundan bugn yarg gerekesinin arand bir dzenlemeye gelindiini, ecinsellerin de dernekleme hakknn olmas gerektiini syledi. Sebahat TUNCEL, Demokratik Toplum Partisi (DTP) Milletvekili Erkek egemen zihniyet iktidarc ve hiyerarik yaps ile kendisini eitsizlikler zerinden devam ettirmektedir. Eitsizliin olduu yerde zgrlklerden bahsetmek ise mmkn deildir. Bu zihniyet sistemin kendisini tm toplumsal yaplar ierisinde rgtlemektedir. Ataerkil kltrn kendisi dlayc ve farkllklar kendisine tehlike gren bir zihniyet yaplanmasn da ekillendirmitir. Bu nedenle LGBTT bireyler bu sistem ierisinde teki olmay ve dlanmay sadece devlet kurumlar tarafndan deil hemen hemen tm toplumsal kesimler tarafndan yaamaktadrlar. Ataerkil kltrn normalleri arasna girmedii iin ecinsellere kar toplumsal bir savan alm durumdadr. LGBTT bireylerinin ataerkil zihniyet ve kltre kar mcadelelerinin baarl olabilmesi asndan yaplmas gereken iki temel ey bulunmaktadr. Bunlardan birincisi rgtl bir mcadelenin gelitirilmesi, dieri ise bata kadn rgtleri olmak zere erkek egemen zihniyete kar mcadele yrten eitlik ve zgrlk talepleri olan toplumsal kesimlerle ittifak gelitirerek ayrmcla kar ortak bir cephe oluturmak olmaldr. Bu iki yaklam bir yandan ecinsellerin sorunlarn grnr klnmasn dier yandan da toplumun yeni bir bilin kazanmasn salayacaktr. Bu ortak mcadele ile homofobi herkesin meselesi tabii buradaki herkes, herkesi kapsamyor- yani ayrmcla kar mcadele eden, eitlik ve zgrlk talep eden herkesin meselesi olabilir. Bu anlamda homofobiye kar yrtlen mcadeleye ve ecinsellerin hak mcadelesine de destek vermek aslnda verdiimiz bar ve zgrlk mcadelesiyle rtmektedir. Biz kadnlarn, ecinsellerin iradelerini zgrce ortaya koyabilmesini ve erkek egemen bu sistemde birlikte admlarn atlmas gerektiini dnyoruz. Dolaysyla homofobiye kar mcadele biz kadnlarn da mcadelesi oluyor. Birlikte verilen bu mcadelede bir araya gelmek ve desteklemek aslnda nemli bir konu. Kadnlarn taleplerinin karlk bulmas ya da tersi durumda LGBTT'nin taleplerinin karlk bulmas her iki harekete de kazanm getirecek gelimeler olacaktr. Bu yzden bir arada bu mcadeleyi devam ettirmek nemli. Ufuk URAS, stanbul Bamsz Milletvekili Homofobi sadece bireysel bir dnme ve alglama biimi deil kukusuz. Bir yanyla iinde nefret ve nyarg ykl bir negatif duru, bundan da vahimi, bir yanyla da btn bir topluma empoze edilmeye allan bir dnce kalbnn ad.

ULUSLARARASI HOMOFOB KARITI BULUMA 19

Wittgenstein bir gn arkadana sorar: bir trl insanlarn o kadar uzun sre nasl olup da gnein dnyann evresinde dndne inandn anlayamyorum. Arkada yantlar: ok basit, ilk bakta yle grnyordu da ondan. Egemenler yllar boyunca toplumlarilk bakta yle grndne inandrdklar dnce kalplarna hapsettiler. Bir Arap atasznn dedii gibi Malukun (hkim snfn) sz, szlerin maluku oldu. te bu maluk szlerden, tm topluma empoze edilen dnme biimlerinden biri de homofobi. Bylelikle ecinsellik, sava politikalarn reten, yoksulluu yaygnlatran, sosyal adaletsizlikleri derinletiren, daha az zgrlk ve demokrasi, daha fazla bask ve gvensizlikten baka bir ey vaat etmeyen zihniyetin elinde bir gnah keisine dntrlyor. Bu adan bakldnda aktr ki homofobi tm toplumun, ncelikle de toplumdaki aydn, ilerici, demokrat, devrimci glerin bir sorunudur. Bununla mcadele edilmeli, bu alg toplumsal yaamn tm gzeneklerinden sklp atlmaldr. Siyaset bir yanyla da toplumun kendisini tasarlama ve ina faaliyeti ise, bu mcadele, Trkiye sol siyasetinin her trl baskdan, otoriteden ve yasak zihniyetten azade baka trl bir yaam arzusunu maddi bir gereklik haline getirmesinin de ayrlmaz bir paras olmaldr. Jesper VAHR, Danimarka Bykelisi 4. Uluslararas Homofobi Kart Bulumann Al Konferansnda, 15 Mays 2009 tarihinde, Ekin Sanat Merkezinde Bykelinin yapt konuma: 4. Uluslararas Homofobi Kart Bulumaya, Al Konferansna konuma yapmak zere beni davet ettiiniz iin ok teekkr ederim. 1989 ylnda ayn cinsiyetten evlilikleri dnyada ilk defa kabul edip gerekletiren bir lkenin temsilcisi olarak bu konumay gururla yapyorum. Ayrca Danimarka bu yl iinde e cinsiyet evliliklerinde evlat edinmeyi de mmkn klmtr. Birounuzun bilecei gibi, Danimarka bu yaz, bir hafta sre ile Trkiye de dhil olmak zere tm dnyadan gelecek katlmclara LGBTler iin spor, kltr ve insan haklar konfe-

rans olan World Outgamese ev sahiplii yapacaktr. Bu konferansn temas ile ilgili olarak 4 ksa noktaya deineceim. Birincisi: Homofobi btn toplumlarda ve btn lkelerde mevcuttur. Ayrmclk yaplmamasn salamak zere ne tr yasalar yaplrsa yaplsn gndelik hayatta nyarglara kar kabilmek iin devaml aba sarf etmek gerekmektedir bu adan Trkiyede daha fazla ilerleme kaydetmeye msait alanlar vardr. kincisi: Homofobiye kar savamak iin aktif nlemler almazsak, batan kabullenmek durumunda kalabiliriz; seenek deil eylemsel olarak. Kendi zel hayatmdan bir rnek vereceim. Geen ilkbaharda, ocuklarmn okulunda bir retmene kar son derece rahatsz edici bir homofobik ve anti-semitik renci davran olduunu rendim. Bu okul ok itibarl bir Trk niversitesine gerek anlamda bir Aydnlatma - bal olduu iin okulun derhal aktif nlem alacan ve btn rencilere bu tr davrann hibir ekilde kabul edilemez olduunu izah edeceini dndm. Ama yle olmad. Tarafmdan ve bakalar tarafndan da yaplan bavurulara karn, okul bu olay yaratanlar hakknda aktif bir nlem almad. Bylece okul ynetimin eylemsizlii renci topluluuna homofobik tacizin basit bir crm olduu mesajn vermi oldu. Belirtmek istediim husus, homofobi ve nyarglar konusunda aktif olarak kar durmalyz. Sras gelmiken belirteyim ocuklarm o okuldan ayrldlar. ncs: Kafa yaplarn deitirmek zaman alr ve kendiliinden olmaz. zerine gitmek gerekir. Bunu yapmann en iyi yollarndan biri de saygn bakanlarn, siyasetilerin ve yetkililerin kamuoyuna homofobi kart konumalar yapmalar ve LGBT toplumu ile grnr bir biimde megul olmaktr. Bunun Trkiyede ok az yapldn gryoruz. rnein, son zamanlardaki anti-LGBT nefreti sularnda sert knamalar yaplabilirdi ve bu suu ileyenlerin yarg nne karlmas konusunda kesin ifadelerle arda bulunulabilirdi. Ancak, Trkiyenin AB reformu balantl abalarnda dier STKlarn yan sra LGBT toplumu-

20 ANT HOMOFOB KTABI

nun STKlarnn da bilinli olarak dhil edilmi olmasn umut verici buluyorum. Umalm ki Bamzakereci Sayn Bakan Ba daha da fazla aba gsterecektir. Drdnc: Kafa yapsnn deitirilmesi ayn zamanda uluslararas arenadaki hogr gleri ile dayanmay gerektirir. Bu konuda Trkiye Aralk 2008de ok byk bir frsat kard; BM, trnn ilk rnei olarak, BM Genel Kurulunda bir bildiri ile ecinselliin kresel lekte su kabul edilmemesini nerdi. Sadece halen mevcut insan haklar standartlarnn LGBTlere de uygulanmasnn gvence altna alnmasn ngren bu bildirge 66 lke tarafndan desteklendi; bunlar arasnda 27 AB lkesinin tamam, AB aday Hrvatistan da vard, ama AB adaylk mzakerelerini yrtmekte olmasna ve bunun Kopenhag siyasi kriterlerini de iermesine karn, Trkiye bu lkeler arasnda yoktu! Ksaca, homofobi kartlnn hepimize getirdii zorluklar var. Trkiyede devlet dzeyinde yaplabilecek ve yaplmas gereken pek ok ey var; ayrca hepimizin de gndelik hayatlarmzda. Bu faaliyet bizlerin bu zorluklara odaklanmamza katk yapacak kk fakat nemli bir olay. Bunun bir paras olmam salayan davetinize teekkr ederim. Ayrca beni dinlediiniz iin de teekkr ederim. Anette TRETTEBERGSTUEN, Milletvekili, i Partisi, Norve Kaos GLnin Anti-Homofobi bulumalar, katlmay her sene sabrszlkla beklediim gnlerdir. Etkinlikler iyi organize edilmi, tartmalar verimli ve insanlar olduka ilham vericidir. Her defasnda, Norvee, oradaki LGBTT hareketi ile paylaacam birok fikir ile dnyorum. Ve bulduum dier bir ey de, uluslararas alanda LGBTT hareketi ile ilikilenen BM, AB, Avrupa Konseyi ve son zamanlarda diyalog kurmaya baladm Trkiyeli politikaclar ile almaya devam etme azmi Trkiye, ok zel bir konumda ve bence Kaos GL bu durumu ve olaslklar ok iyi ekilde kullanyor. Benim iin, LGBT bireylerin haklar iin almak ve dnyada bu alanda alanlar ile

i-birlii yapmak ok nemli. Norvete, u an, Politik haklarmzn hemen hemen hepsini kazandk. diyebiliriz. Tabii ki, homofobi ile yzletiimiz zamanlar hl oluyor, ancak Norvein LGBTT bireyleri olarak bizler, dnyann geri kalan ile kyaslandmzda, pembe ve sosyal demokrat bir LGBT cennetinde yayoruz. Homofobi, sen kendin yzletiinde problem olan bir ey deildir veya kendi yaadn yerde ya da devletinde karlatnda Dnyann tm LGBT bireyleri, bir kresel sorun diyeceim bu problemle mcadele etmek iin bir araya gelmek zorundadr. Trkiyedeki homofobi sorunu, tabii ki benim de problemimdir. Siyasetilerin, LGBT hareketini dnya apnda desteklemeleri, ayaa kalkp konumalar, yrylere katlmalar ve LGBT haklar savunucularnn gzle grnrlerinden olmalar zorunludur. Aksi halde, tekrardan asla seilmemeliyiz. Bu bir dayanma mevzuu deil, grg ve nezaket meselesidir. 2010 Maysnda tekrar grmek zere! Michael CASHMAN, AP yesi, Avrupa Parlamentosu Gey-Lezbiyen ntergrup 17 Mays nemli bir gndr. 17 Mays 1990 tarihinde, Dnya Salk rgt, ecinsellii hastalklar listesinden karmtr. Buna iaret etmek iin, Uluslararas Homofobi Kart Gn (IDAHO) dnya apnda kutlanmaktadr. Bu gn, cinsel ynelim ya da cinsiyet kimlii alannda temel haklarndan mahrum braklm LGBTlerin dnya apnda haklarn vurgulamay amalar. Dnyada hl 7 lkede, ecinsel ya da biseksel kiiler, devlet tarafndan lm cezas ile cezalandrlmaktadr. Suudi Arabistan, ran, Birleik Arap Emirlikleri, Yemen, Moritanya, Nijerya ve Sudanda, cinsel ilikide bulunan ayn cinsiyetten yetikinler lm cezas ile kar karya kalyor. Bu lkelerde LGBT kiiler temel yaam haklarndan yoksun braklyorlar. Fakat fazla uzaa bakmaya gerek yok. Avrupa snrlar ierisinde bile homofobi vatandalarmza zarar vermektedir. Bar kutlamalar adna yaplan onur ve eitlik yryleri, Avrupa hogr

ULUSLARARASI HOMOFOB KARITI BULUMA 21

ilkeleri ve eitliliin takdiri daveti, sevgi ve mutluluk kutlamasnn bir tanm olarak tannmyor. Fakat zcdr ki birok lkede bir tehdit olarak ortaya kyor. Bu yryler, ou kez LGBT bireyler tarafndan yaplan ve LGBT bireylerin insan haklarn tanmalar iin organize edilen yrylerdir. Bu yryler, u ana kadar hkmetler ya da yerel politikaclar tarafndan sk sk engellenmektedir. Avrupa nsan Haklar Mahkemesi ve dier Avrupa kurumlar, LGBTlerin haklarn, barl bir toplanma olarak teyit etmitir. Fakat Letonya, Polonya ve Litvanya gibi hkmetler ve yerel otoriteler, dierleri arasndan, bu haklara sayg gstermekte baarsz olmulardr. Barnma, eitim, dier mal ve hizmetlere eriimde, LGBT bireyler, cinsel ynelimlerinden tr sk sk ayrmcla maruz kalyorlar. Avrupadaki homofobinin ykseliini gz nnde bulundurursak, Avrupa vatandalarn korumak iin, aka, yatay bir Ayrmclk Kart Ynergeye ihtiya vardr. Komisyon, bunu yapabilme donanmna sahip zaten. Amsterdam Anlamasnn 13. Maddesi der ki; Avrupa Komisyonu, ya, cinsiyet, din ya da inan, etnisite ve sakatlk konularna ek olarak cinsel ynelim ayrmcl alannda mcadelede nlem alabilir. Avrupa Parlamentosu, getiimiz 4 ylda, komisyona talimat verme konusunda en az alt kez talepte bulunmutur. Komisyonun bakan Jose Manuel Barrosoya talimata gre hareket etmesi iin politik cesaret arsnda bulunuyoruz. 17 Mays Uluslararas Homofobi Kart Gnde, tm dnyada, ayrmclktan dolay ac eken ecinsel, biseksel, travesti ve transeksel bireylerle dayantmz dile getirmek istiyoruz. Ve nsan Haklar Evrensel Beyannamesinde yazd gibi, yeryzndeki her insan birbirlerine kar kardelik anlayyla davranmaya davet etmek istiyoruz. Kirsti KOLTHOFF, Avrupa Kadn Lobisi Bakan Homofobi Avrupa Birlii'nde yasalara aykrdr ve yine de geyler, lezbiyenler, bisekseller ve transekseller AB'nin btn lkelerinde ayrmcla maruz kalmaktadrlar. Pek ok Avrupa lkesinde LGBT'ler, taciz ve iddet tehlikesi altnda olma-

mak iin nlemler almak zorundadrlar. Ayrca hibir Avrupa lkesinde, bulunduklar blgeyi inceleyip 'gvenli' olduunu ya da en azndan dmanca olmadn tespit etmeden, duyduklar ekimi ve ak aka gsterememektedirler. Avrupa'daki baz siyasi ve dini liderler tarafndan dile getirilen dmanlk ve nefret, eitlilie, demokrasiye ve insan haklarna saygl ak bir toplum savunusuyla badatrlamaz ve kabul edilemez. Bu demeler, okullarda, iyerlerinde ve politikada devam eden ve artan ayrmcl merulatrmaktadr. Bunlar, LGBT'lere kar nefret sularn ve iddeti beslemektedir. Homofobik siyasi ve dini liderler, cinsiyet rollerine seksist ve gelenekselci bak asn tevik etmektedirler ve kadnlarn (kendi bedenleri ve kendi cinsellikleri zerinde zgrce karar verme, yasal krtaja ve aile planlamasna eriim, farkl cinsiyet kimliklerini ve farkl cinsellikleri kabul eden cinsel eitime eriim gibi) temel haklarndan bazlarn reddeden ayn kiilerdir. Avrupa Kadn Lobisi (EWL) Avrupa'da homofobi zerine 26 Nisan 2007'de kabul edilen Avrupa Parlamentosu kararn desteklemekte ve AB kurumlarnn btn katmanlarna srekli eylem ve kararllk iin ar yapmaktadr. Homofobi ve seksizmden kurtulmak, yalnzca tepkisel ve korumac nlemler ile ilgili bir mesele deildir. Bugn, inisiyatifi ele almaya kesinlikle ihtiya vardr. Dolaysyla Avrupa Kadn Lobisi, Avrupa'daki tm siyasi liderleri: zellikle siyasi karar alma mekanizmalarnda bulunan emsalleri tarafndan dile getirildiinde, homofobiye kar planl bir kampanya balatmaya, Onur yryleri ve gsterilerin dzenlenmesini desteklemeye, Okullarda ve iyerlerinde homofobiye kar ve cinsel haklar destekleyen kampanya giriimlerini gelitirmeye, LGBT'lere evlenme ve evlat edinme haklarn veren yasalar tm ye Devletler dzeyinde desteklemeye, LGBT'lerin haklarn tm AB d politikalarnda savunmaya armaktadr.

22 ANT HOMOFOB KTABI

Do. Dr. Gzin YAMANER, Ankara niversitesi, Kadn almalar Kaos GL, "Homofobi Kart Buluma"y insani deerler sistemi gerei sayg duyulacak bir aba ve titizlikle srdren, lkenin en nemli sivil inisiyatiflerinden biridir. Bireysel hak ihlalinin nndeki en etrefilli meselelerden birini gndemde tutan Kaos GL inisiyatifi, ayn zamanda toplumsal barn nndeki en derin engeli de tartmaya amaktadr. Bu bireysel hak ihlallerini ve toplumsal barn nne dizilen engelleri yaratanlar; kukusuz ecinsellie kar kemiklemi olan toplumsal nyarglar, kanunlar ve insan haklarndan vicdan olarak uzaklam olan kendi-merkezli bireysel ve kamu alglardr. Bu nedenle de, "ecinsellerin kurtuluu, heterosekselleri de zgrletirecektir" dncesiyle, toplumsal barn en nemli temellerinden birini ina etmeye alan Kaos GL gibi sivil oluumlarn, bu tr bulumalar dzenlemeleri, misyonlar gerei zorunludur. Kendisini, cinsiyet temelinde eit paylaml bir insan haklar sistemi iinde grmek isteyen her bireyin de bu tr bulumalara destek vermesi gerekir. Benim, bu bulumann yaplmas, srdrlmesi ve benim de iinde bulunmam yolundaki gerekem ise; topra, denizleri, gkyzn ve bunlarn stndeki, iindeki her canl organizmay kendi mantna gre sahiplenen g sistemlerine kar bireysel ve toplumsal kimliimle muhalefet etme, tm cinsiyet temelli ayrmlara kar direnme ykmllmle ilikilidir. Prof. Dr. Seluk CANDANSAYAR, Psikiyatr, Gazi niversitesi Tp fakltesi Homofobi Kart Bulumaya katlyorum nk zgrlk iin mcadele hayatn her alannda, her noktasnda durmadan srdrlmesi gereken bir eylemlilik. ktidar, ezerken bask altna aldklar arasnda trev iktidar ilikileri reterek kendi iktidarn salamlatryor. Her ezilen bir bakasn kendisi ezerek, iktidar ilikisini bir kez daha yineliyor. Erkek-kadn, baba-evlat, retmen-renci, doktor-hasta vb. ok sayda iktidar ilikisi bit-

eviye kendisini yineleyerek toplumda iktidarn; doal, kanlmaz ve ebedi bir sre olduu yanlsamasn yaratyor. Bu yanlsama sanki herkesin sadece kendisini ezenle mcadele etmesinin yeterli olabilecei dncelerine neden oluyor. Oysa nerede bir ezilen varsa, orada aslnda tm ezilenler tahakkm altndadr ilkesinin yerlemesi gerekli. Dr. Aykan ERDEMR, Ortadou Teknik niversitesi (ODTU), Sosyoloji Bulumaya katlyorum nk nefret sylemleriyle hayatn her alannda mcadele etmek art. Nefretin nn kesmeden de iddeti durdurmak olanakl deil. Nefrete ve iddete kaytsz kalmaksa, sua ortak olmann bir dier hali... Prof. Dr. Melek GREGENL, Ege niversitesi, Psikoloji Homofobi Kart Buluma'ya katlyorum nk homofobinin, madurlar kim ve ierikleri ne olursa olsun her tr adaletsizlik, eitsizlik ve iddete elik eden, onlar besleyen balca ideolojilerden biri olduunu dnyorum. Homofobinin olduu bir dnyada hi birimiz mutlu olamayz ve hi bir ey iyi ve adil olamaz. Buluarak, her yl biraz daha zgrletiimizi dnyorum; adalet ve eitlik iin bir umut daha oluturduumuzu... Ve kendimi daha az yalnz hissetmek iin katlyorum. Dr. Krad KAHRAMANOLU, stanbul Bilgi niversitesi Homofobi bir toplumu vurabilecek en sinsi kanser trdr. Homofobi Kart Bulumaya katlyorum nk bir lkenin btn insan haklar sorunlarn zsek bile, "homofobi" varsa o lkede insan haklar hl yok demektir. Kanserle savamalyz. Do. Dr. Hale Bolak BORATAV, stanbul Bilgi niversitesi, Psikoloji Bulumaya katlyorum nk heteroseksist sistemin ve onun besledii homofobinin ciddi bir ayrmclk rnei olduunu dnyorum ve bir sosyal psikolog olarak, kimsenin cinsel y-

ULUSLARARASI HOMOFOB KARITI BULUMA 23

nelimi nedeni ile dlanmamas, farkl cinsel kimliklerin ise olumlanmas iin yaplan mcadeleyi desteklemem gerektiine inanyorum. Do. Dr. Nilgn TOKER, Ege niversitesi Felsefe Blm Bulumaya katlyorum nk insan haklar mcadelesinin en nemli hattn oluturan ayrmclkla mcadeleyi kuramsal zeminlerde dnrken yaamla iliki kurmam salyor ya da daha dorusu bu deneyimler bana pratiin teori olduunu bir kere daha gsteriyor. mer TRKE, Eletirmen Katlyorum; nk insan haklar mcadelesinin her paras bu mcadelenin kendisidir. Glnur ACAR SAVRAN, Eski retim yesi, Feminist Yazar Homofobi Kart Bulumaya katlyorum nk feministim: Homofobinin, erkek egemenliinin en gl payandalarndan biri olduunu ve dnyay LGBTT insanlar tesinde btn kadnlara da dar ettiini dnyorum... Oral ALILAR, Gazeteci Sosyalist harekette kadn ve ii meselesini zeceimizi dnyorduk. Fakat ecinsellerin sorunlarn zmeyi hi dnmedik. nk grmyorduk. Grseydik bu sorunu da sosyalizmle zmeyi dnrdk. Ancak sosyalist pratiklerle ynetilmi lkelerdeki ecinsellere ynelik tutucu ve baskc uygulamalar grnce meselenin ortadan kalkmas iin baka bir pratie gerek olduu gereiyle karlatk. Krtlerin, kadnlarn, Alevilerin mcadeleleri nasl kimlik mcadelesiyse ecinsellerin mcadelesi de kimlik mcadelesidir. Krdn, kadnlarn, Alevilerin haklarn savunanlar ecinsellerin haklarn savunmuyorlarsa aslnda kimsenin hakkn savunmuyor demektir. Kendine demokratm diyen biri homofobikse onun demokratlndan bahsedilemez.

Medyann dilinin dzelmesi iin tekilerin haklar iin alanlarn eletirilerini dillendirmeleri gerektiini dnyorum. Bu konuda feminist mcadele ok nemli bir rnek. Medyada bayankadn olduysa bu feminist mcadelenin eseridir. Bu konuda en duyarl insanlarla balanarak daha sonra dierlerine de ulalabilir. Herv CALDO, Paris LGBT Merkezi, Ynetim Kurulu yesi, Fransa Uluslararas Homofobi Kart Buluma iin olaanst ve ok etkileyici sfatlarn rahatlkla kullanabilirim. Hele de bunu bu kadar ksa bir zaman diliminde baarm olmanz ok nemli. rendiim kadaryla mcadeleye 90l yllarn ortasnda balamsnz. Bizler u an iinde bulunduumuz noktaya gelmek iin ok daha fazla zaman harcadk. Takdir ettiim yaynlarnz, afileriniz, ilgin video almalarnz ve altyaps salam internet anz. ok profesyonelce alp organize olmusunuz, iyi bir i karmsnz. Her eyden te misafirperverliiniz de etkileyici. Bir de gvenlik konusu var; etkinlik huzur iinde gerekleiyor. Tutucu bir kent olan Bursada olanlar Liberation gazetesinden okuduklarmla takip etmitim. Tabii oras stanbul, Ankara gibi deil. Bu bulumann, gvenlik iinde yaplmas da nemli. Anne Ross SOLBERG, Aratrmac, Norve Norvete hep eletirel yaklatm bir konu Trkiyede de karma kyor: Benzer politik zelliklere sahip ecinsellerin bir araya gelerek kendilerinden farkl olanlar dlama eilimi. Bu, Norve gibi bir lkede ok fazla sorun tekil etmeyebilir ama Trkiye gibi demokratikleme sreci devam eden bir lkede kimi farkllklar gz ard edip bir arada mcadele etmeye almak ok nemli. nk henz almas gereken bir nicel sorun var ortada. Kaosu bu anlamda yani kapsayclk ve herkesi kucaklama anlamnda da baarl buluyorum.

24 ANT HOMOFOB KTABI

HOMOFOBYE KARI 6 RENK 6 EHR

17 Mays Uluslararas Homofobi Kart Bulumann drdncs iin 6 Renk 6 ehir diyerek yola ktk. zmir, Eskiehir, Van, Diyarbakr, stanbul ve Ankarada homofobi ve transfobiye kar bulutuk. 6 ehirden ev sahiplerimiz, Homofobi Kart Bulumay deerlendiriyorlar

Serhat AYDIN, Van Yznc Yl niversitesi, Salk Topluluu Biz Salk Topluluu olarak Kaos GL ile birlikte byle bir almaya imza atm olmaktan ok memnun olduk. Dnya'nn baz lkeleri dnda srekli ezilen, basklar altnda kalan ve birka lkede hl idam cezasna arptrlan ecinsellerin bu anlaylar ykabilmeleri iin bu tr eylemselliklere gerekten ok ihtiya var. Ecinsel derneklerinin kapatlmak istenmesi Trkiye'de de bu durumun almasnn pek kolay olmayacan gstermekte. Trkiye'de ecinsel haklarn kazanmak iin tm pratikleri paylamay hazrz. Artun YAVUZ, Boazii niversitesi Bu yl Homofobi Kart Bulumann Ankara yerelini aaca haberini aldmda hayli heyecanlanmtm. LGBTT mcadelesi elbette sadece Ankara ve stanbuldan aktivistlerce yrtlmyordu; baka kentlerden baka oluumlar da bu mcadelenin takipisiydiler. Beni heyecanlandran, heteroseksizmin maruz brakt zorunlu glerle metropollere gelen biroumuzun ileride seslerini doup byd taralara da ulatrabilmesini salayacak bir a oluturulma abasyd. Bu aba ierisinde ilk ayakta panel, sylei, oyunlar gibi etkinlikler hazrladk. Bundan sonras iin dileim ise Ankara ve stanbul dnda aile grubu, danma hatt gibi faaliyetlerle hanelerin de iine girebildiimiz zeminleri oluturmak.

Emre YILMAZ, Ege niversitesi Psikolojik DanmaTopluluu Bu ylki bulumada Homofobi ve Ayrmcla farkl disiplinlerden bakma frsat bulduk. nsan Haklar ve Demokrasi temelinde birleen bu disiplinler dinleyicilere bir kez daha "Bir Arada Yaam Savunmann" ne kadar insani bir gereklik olduunu vurgulad. Sahne bir anlamda ok kltrlln, ok sesliliin bir yansmasyd. Bu faktr dinleyicilerin farkndalk kazanmalarna, sohbetten keyif almalarna zemin oluturdu. Bu ylki zmir bulumasnn ok verimli ve keyifli getiini syleyebilirim. Dier yandan sylei izninin niversiteden geen seneye oranla daha hzl ve sorunsuz kmas, salonun dolu olmas umut ve mutluluk verici gelimelerdendi. Umarm her geen sene Homofobi Kart Bulumalar daha kitleselleir. Farkl kampslere, farkl ehirlere ulaabilir... EREN, Bilkent niversitesi Kltr ve letiim Topluluu Bilkent kamps bu sene tarihinde ilk defa homofobi ve LGBT bireyler hakknda resmi aktivitelere tank oldu. Bunun nclerinden olmak bizim iin byk bir heyecan ve sevin kaynayd. Fakat evremiz homofobik insanlarla, LGBT bireylerle ilgili yapmak istediimiz syleinin gereksiz ve sama olduunu dnenlerle, hatta okulda byle bir eye izin verilmemesi gerektiini ve verilmeyeceini dnenlerle doluyken bu aktivite bizim iin bir tr meydan

ULUSLARARASI HOMOFOB KARITI BULUMA 25

okumayd. Baarl olduk, sorunsuz bir sylei gerekletirdik ve Kaos GL'den katlmclarla yaptmz sylei sayesinde hem biz hem de katlan renci arkadalarmz salondan daha bilinli ekilde, akllarmzdaki sorulara cevap bularak ayrldk. Bu sene yapabildiimiz sadece Bilkentliler iin bir syleiydi, ancak aldmz olumlu tepkiler heyecanmz daha da arttrd ve seneye kampsmzn daha byk apl Homofobi Kart aktivitelere ev sahiplii yapacan umut ediyoruz. LAY, ODT Toplumsal Cinsiyet ve Kadn almalar Topluluu Homofobi Kart Bulumann ODT aya bizim iin ok nemliydi. ki senedir kurulmas iin abaladmz Toplumsal Cinsiyet ve Kadn almalar Topluluu, gerek bavuru srecinde gerek sylemsel dzeyde birok alanda homofobi ile yz yze kald. Bir anlamda bu nyargnn krlmas amacyla gerekletirilen Homofobi Kart Gnler ODT oturumu daha balamamken kapdaki gvenlik grevlilerin tutumu yznden yaanan sinir bozucu olay da ODTdeki homofobiyi grnr hale getirdi. Yine de zc olaylara ramen ounluk verimli bir sylei olduuna hemfikirdi. Ayrca ODT enliklerinden nce yaplan Devrim Yrynde dev bayrak eliinde yrymz ve sloganlarmz, ODTdeki hegemonik ve ataerkil sol dominasyonunu biraz olsun krd. Toplumsal Cinsiyet ve Kadn almalar Topluluu olarak henz resmiyet kazanamam olsak da ODT iinde, beklenenin aksine, ok gl biimleriyle kendini gsteren homofobiye kar mcadelemizi srdreceiz. Remzi ALTUNPOLAT, Ankara niversitesi Eitim Bilimleri Fakltesi, Eitim-Sen Bu yl Homofobi Kart Buluma'nn benim amdan ayr bir nemi var. Bir sre nce Kaos GL bnyesinde oluturduumuz Eitimde Cinsiyet ve Cinsel Ynelim Ayrmcl alma Grubu olarak, mevcut eitim sisteminin cinsiyet ve cinsel ynelim dzleminde ne gibi ayrmc

pratikleri yeniden rettiini ve doallatrarak grnmez kldn ortaya koymaya alyoruz. Bu balamda Homofobi Kart Buluma kapsamnda "LGBT Eitimciler ve renciler Forumu" ile "Eitimde Cinsel Ayrmcla Kar Forum"u gerekletirebilmi olmay bir hayli nemsiyorum. Emek ayl RAHTE, Hacettepe niversitesi letiim Fakltesi 12 Maysta Hacettepe niversitesi Beytepe Kampsnde letiim Fakltesi retim elemanlar Glsm Depeli, Emek ayl Rahte, ve Emel Uzun tarafndan gerekletirilen Medya Okuma Atlyesinde, 2009 ylnn ilk 5 aylk diliminde yaynlanan tm gazete haberlerinde homofobik sylemin kodlar deifre edilerek, rnek haber metinleri zerinden yorumlama ve tartma yapld. Etkinliin bir atlye olarak tasarlanmas, izleyici ve konumaclarn etkileimine ve diyaloguna daha ok olanak tand. Medyann yanszlk miti, ideolojik temsiller, cinsiyetiliin ve ayrmcln sylemsel inas, dilsel stratejiler, grselliin bir anlat unsuru olarak kullanm biimleri, mizahlatrma, kurbanlatrma ve olaanlatrma gibi kategoriler erevesinde rgtlenen tartmada, farkl yayn gruplarnn gazetelerinin haber analizleriyle, Trkiyede basnn genel bir tablosu ortaya karlarak karlatrmalar yapld. Aktivist gruplarn ve alternatif medyann, medyada ayrmc ve cinsiyeti dile kar nasl bir direni olana sunduuna ynelik deinilerle etkinlik tamamland. MURAT, Piramid LGBTT Diyarbakr Oluumu 6 Renk 6 ehirden Diyarbakrdaki Homofobi Kart Buluma etkinliklerinin LGBTT bireyler iin ciddi bir grnrlk saladn dnmekteyim. Birok sknt yaansa da Diyarbakrda ilk olmasyla byle bir etkinlik nemliydi. Buradaki STler iin de bir balang oldu. Biraz ekimserlik de grld. Diyarbakr ve Van kentlerinde ilk defa yaplan Bulumayla, biz dou ve gneydoudaki bireylerin toplumsal cinsiyet alannda yaad ciddi sorunlarn tartlarak konuulmas bizler iin sevindiriciydi.

26 ANT HOMOFOB KTABI

Atilla zgr AKMAK, Bilkent niversitesi, Kardee Yaam ve Bar Komitesi Toplumumuzun cierine ilemi olan korkular hedef alan, bu korkularn getirdii baskn saygsz hogrsz refleksler altnda Trkiyede tekiletirilenlerin Bilkentteki sesi olmay kendisine daimi ama edinmi KYBK, ecinsellik temasn ilemek zere Kaos GL ile temasa geti. Kaos GL ile Homofobi Kart etkinlikler dhilinde Bilkent bulumamzda bir seminer dzenlendi. Daha ok biz bize sohbet kvamnda soru cevaplarla ynlenen ve ezberleri olduka zorlayan bir konumaya ahit olduk. Ali Erol konumasna gnmz deerleri zerinden kurulan ecinsellik tariflerini ykarak balad. Ecinselliin bir hastalk olarak ithamndan vazgeilmesinin nemine deinen Erol, tarihin incelenmesi durumunda farkl dnemlerde yaam toplumlar tarafndan ecinselliin nasl yaatldndan, nasl kabul edildiinden rnekler sundu. Homofobinin kamusal alanda bireyler zerindeki kskalar tartld. Bilkentliler iin olduka faydal kazanlarla geen sohbet iin Kaos GLye ve tm katlmclarmza teekkr bir bor biliriz. Eda ZDEK, ODTU Sosyoloji Topluluu Bu yl ODTU, nc kez Homofobi Kart Bu-

lumaya ev sahiplii yapt. Her sene olduu gibi bu sene hem enlik alannda hem de kampsn merkezi yerlerinde stantlar ap, buluma ncesinde insanlarla konuma frsat bulduk. Homofobi Kart Bulumann ODTU ayan, niversitemizin ihtiyalar ve konudaki eksikler dorultusunda belirlemeye alyoruz. sene de bu konuda epey yol aldmz rahatlkla syleyebilirim; hem okul ynetimine hem de etkinliin karsnda duran rencilere bu etkinliin varln kabul ettirdiimizi dnyorum. Her ne kadar bu etkinlii sahiplenerek bir paras olup bin bir emek versek de bu sene hi de ho olmayan ve oluturmaya altmz diyalog ortamna yakmayan olaylar da yaadk. A1 giri kapsnda yaadmz olaylar ve sonrasnda okul ynetiminin de karmzda yer almas elbette bizleri zd ve bir daha yaanmasna izin vermemek adna aklmzn bir kesinde kalacak. Fakat yine de bu bulumann bize getirdii gzellikleri daha ok hatrlayacaz. Organizasyonda olmayan insanlarn standmza gelip, bizlerle homofobi konusunda konumak istemesi hatta rahatlkla homofobik olduunu ve bu konuda neler yapabileceini renmek adna bizlerden fikir istemesi yaratmaya altmz diyalog ortamnn her yl biraz daha oturduunun gstergesidir. Gelecek yl da, nasl bir engelle karlarsak karlaalm, bu gzelliklerin verdii cesaretle yolumuza devam edeceiz.

ULUSLARARASI HOMOFOB KARITI BULUMA 27

HOMOFOB ve TRANSFOBYE KARI YRYORUZ!


Kaos GL tarafndan dzenlenen, drdnc ylnda 6 ehre yaylanHomofobi Kart Buluma 1 Mays Yry ile balayp 17 Mays Yry ile tamamlanyor. 17 Mays Homofobi Kart Gn nedeniyle dzenlenenHomofobi Kart Yry, Trkiyenin drt bir yanndan gelen LGBT birey ve rgtlerce yaplyor. lk Yry, Yksel Caddesinde balam, Trkiye Byk Millet Meclisi (TBMM) nnde yaplan basn aklamasyla son bulmutu. 17 Mays Homofobi Kart Yryn ikincisinde de LGBTT dernek ve oluumlarla birlikte sivil toplumun eitli kurumlarndan temsilciler gkkua bayra altnda birlikte yrdler. Homofobi Kart Yryn ikincisi Kurtulu Parkndan balayp Kzlay Yksel Caddesinde tamamland. Gkkuann altnda herkese yer var! Homofobi, transfobi ve nefrete kar gkkua bayra altnda yaplan yrye katlm gkkua kadar eitliydi. eitli ehirlerden ve kampslerden gelen LGBTT bireyler ve rgtlerle birlikte yrye sivil toplumun eitli kurumlarndan temsilciler de katldlar. Siyasi partilerden anaristlere, feministlerden rencilere gkkua bayrann altnda homofobi ve transfobiye kar yaplan yrye katlanlarn eitlilii dikkat ekiciydi. Lambdaistanbul, MorEl Eskiehir, Siyah Pembe gen zmir, Piramid Diyarbakr, Kaos GL ve Pembe Hayat dernek ve oluumlarndan LGBTT bireyler ile dostlar da homofobi ve transfobiye kar yrmek iin Ankarada bir araya geldiler. Homofobi Kart Yryn ikincisi nceden planlanan ve kamuoyuna ilan edilen gzerghta sorunsuz bir ekilde heyecan ve coku ile tamamland. Teslim Olmak Yok! Homofobi Ezilecek! Yry boyunca hep bir azdan cokulu ve kararl sloganlar atld. Cinsel ynelim ayrmcl Uluslararas Homofobi Kart Buluma kapsamnda her yl 17 Mays haftasnda homofobi ve transfobiye kar yryler devam edecek. Homofobi ve Transfobiye Son!balkl, 17 Mays Anti-Homofobi nisiyatifi imzal Basn Aklamasnn tam metni: HOMOFOB ve TRANSFOBYE SON! 1 Mays Yry ile baladmz Homofobi Kart Bulumay, 17 Mays Homofobi Kart Yry ile tamamlyoruz. Homofobi ve Transfobiye son demek iin bugn buradayz! 17 Mays Uluslararas Homofobi Kartl Gn, cinsiyet kimlii veya cinsel ynelimlerle ilgili tm fiziksel, ahlaki veya sembolik iddetlere kar eylem ve kar durma gndr. nsanlarn eitlii iin mcadele eden tm giriimlere ilham ve destek vererek, hepsiyle koordinasyon iinde olmay amalar. Bizler de Lezbiyen, Gey, Biseksel, Travesti ve Transeksel bireyler olarak dostlarmzla birlikte Homofobi ve Transfobiye kar durmak iin buradayz. ile kar karya kalan hakem iin de Halil brahim Dinda yalnz deildir! slogan dikkat ekti. Kurtulu Parkndan Yksel Caddesine kadar atlan sloganlardan bazlar unlar: Kurtulu Yok, Tek Bana! Ya Hep Beraber Ya Hibirimiz!, Gemileri Yaktk! Maskeleri Attk! Geri Dn Yok!, Ak Ak Hrriyet, Uzak Olsun Nefret!, Ne Su Ne Gnah, Yaasn Ecinsel Ak!, Homofobi ldrr!, Transfobi ldrr!, Nefret ldrr!, Genel Ahlak, Kimin Ahlak!, Batsn! Batsn! Ahlaknz Batsn!, Ahmet Yldz Burada! Katilleri Nerede!,Dilek nce Burada! Katilleri Nerede!, Katilleri Bulmayan Su Ortadr!, Patronsuz, Pezevenksiz Bir Dnya stiyoruz!, Travestiyiz, Buradayz! Aln! Aln! Gitmiyoruz!,Ecinseller Geliyor, zgrle Yryor!, Okulda, te, Mecliste! Ecinseller Her Yerde!

28 ANT HOMOFOB KTABI

HOMOFOB, TRANSFOB VE NEFRETE KARI YRYORUZ! nk Lezbiyen, Gey, Biseksel, Travesti ve Transekseller olarak hl temel insan haklarndan mahrumuz. Ecinsel ve transeksel olduumuz iin ifade ve rgtlenme hrriyetlerimiz genel ahlak ablukas ile kuatlm vaziyette. Basklanyoruz, sosyal, kltrel, ekonomik ve politik hayata katlmamz engelleniyor. Cinsel ynelim ve cinsiyet kimliklerimizden dolay ie alnmyor; altmz ilerden atlyor, ayrmc yasalarla mesleklerimizden men ediliyoruz. Ecinsel ve transeksel olduumuz iin yaam hakkmz gasp ediliyor, iddete maruz kalyor, nefret cinayetlerine kurban gidiyoruz. Polis, ecinsel ve transeksellerin katillerini bulmuyor. Mahkemeler, ecinsel ve transeksel ldrdkleri iin katillerimize ceza indirimleri sunuyorlar. Lezbiyen, Gey, Biseksel, Travesti ve Transekseller olarak gereiz ve bu toplumun bir parasyz. Varlmz inkr ederek bizleri sosyal ve politik hayattan kovanlara HAYIR! diyoruz. Nefret sylemi retmek eletiri hakk olamaz! Nefreti krklemekten vazgeilsin! Heteroseksel olmadmz iin ldrlmek istemiyoruz yaam hakk istiyoruz! Toplumsal hayatn her alanna eit katlmamz salayacak yasal gvence iin Anayasada Cinsel Ynelim ve Cinsiyet Kimliinin tannmasn istiyoruz. Bu toplumda sadece heterosekseller yaamyor; biz de varz! Cinsel Ynelim ve Cinsiyet Kimlii Ayrmclna Hayr! Nefret Cinayetlerine Son! Homofobi ve Transfobiye Son! NN YRYORUZ? Burcu ERSOY Senelerdir 1 Mays'ta Kaos GL pankart ile yr-

yorum. Alklandmz da grdm, baklarla aalandmz da, ilk yllarda kameralarn nasl paparazzilik yaptn da, sonralar artk alp ilgilenmez olduunu da "Renk" katan bir topluluk olarak anldmz da "ecinseller de yine meydandayd" haberlerinin yapldn da Kulamda bir cmle yer etmitir ilk 1 Mayslarmdan kalma: "Bizler kadnlar seven kadnlar, erkekleri seven erkekler 1 Mays'ta alanlardayz". Elimizdeki dvizlerden biri de "Ecinsel ve Travesti Cinayetleri Politiktir, Katilleri Biliyoruz!" Homofobi denen yaylmas ok kolay ve bulatka byyen daha da glenen bu hastaln, sesim kmadka beni yok sayan, grnrlm arttka yok etmeye alan iddetine kar hi susmayacam. Kadnlm, bedenimi, ecinselliimi kapitalist smrsnn malzemesi yapan bu ataerkil sisteme kar hep bir szm olacak. "Transfobi"si azm olan bu sistemin hastalkllarnn "nefret" denen illetle insanlar katletmesine, buna sessiz kalan, nlem almayan, hatta kkrtan patronlara, babalara, coplulara, papyonlulara, kravatllara kar yryeceim ve elimden ne gelirse eyleyeceim Homofobi ve transfobiye kar zgrlk mcadelesine olan inancmla, 1 Mays yryne her zaman katlacam. Hl "1 Mays'ta ecinsellerin ii ne" diyenlere inat: "Okulda, ite, mecliste, ecinseller her yerde!" diye haykrmak iin. Ayn zamanda bir kadn, bir ii olduumu unutanlara hatrlatmak iin" Umut GNER Neden bir mays, neden dergi, neden alanlar, neden buluma, btn bu sorular kendi cinsine dnk olan insanlar sora geldiler ve soracaklar. nk sistem transseksel ve biseksel kadn ve erkekleri, gey ve lezbiyenleri apolitikletirerek, yalnzlatrarak kuruluyor. Bir ecinsel olarak Kaos GLye ilk geldiimde kendim gibi bir ecinseli bulmak istemitim. Sonrasnda kendim gibi bir ecinselle seks yapmann dnda ortak baka dertlerimiz olduunu ve bu dertlere kar birlikte ama sadece ecinsellerle deil btn toplumla birlikte bir ey yapmamz gerektiine daha fazla inandm. 1996dan beri 1 Mays alanlarnda kendimi hibir yere ait hissetmediimden oraya buraya sav-

ULUSLARARASI HOMOFOB KARITI BULUMA 29

ruldum durdum. 2002 ylnda ilk kez Kaos GL ile alanlardaym, mitinge snavdan ktm geldim. Ve ecinsellerin zgrlk taleplerinin hayatn iine, insanlara dedii nadir anlardan biri olduu iin 1 Maysn katlmamdaki en nemli etkenlerden biri. Ecinsellerin sosyal yaam dna itilmesi ve karanla mahkum edilmesine karn, karanl yrttmz alanlardan biri 1 Mays Bunun yannda tabii ki ecinsellerin 1 Maysta ne ii var diyen homofobik evrelerde zaman ierisinde deiiyorlar, dnyorlar. Kendi iyerinde, okulunda, apartmannda, evinde ecinsel olmayacan dnen insanlar ayn alanda ayn sloganlar atyorlar. Bunun birbirimize demek asndan nemli olduunu dnyorum. 2001 ylnda Kaos GLnin 1 Maysa katlmas hem 1 Mays alanlar asndan hem de LGBTT hareket asndan bir dnm noktas oldu. LGBTT harekete 1 Mays alanlarndan doru rgtlenmeye, harekete yn vermeye balad diyebiliriz. Gemite bize sizin 1 Mays alanlarnda ne iiniz var diyen ecinsel arkadalarmzla bugn alanlarda buluuyoruz. Ve LGBTT hareket kendi gndemini alana tayor. Ben de varm demek iin hep birlikte alanlara Filiz ANTALYALI 1977nin kanl 1 Maysnda oradaydm, Taksimde. Hayatmn ilk 1 Maysyd. Toplam 14 otobs kmtk yola. arklarla, trklerle nee iinde geti yolculuk. Malum rencilik, paraszz, kumanyalar da almtk yanmza ve gece dnecektik Ankaraya. Her ey ok ho balamt. Tandm, inandm, gvendiim yzlerce insanla bir btn oluturmak, tarifi zor bir gzellikti. Sonra kyamet koptu. Ezilmeden oradan nasl sa ktm ben de bilmiyorum. Herkes yerlerdeydi. Ayaa kalkmay baarabilenler, panik halinde alandan uzaklamaya altka domino etkisi yaratyordu. e yaramasa da srekli devinim halinde olan, uurunu kaybetme noktasnda bir insan seli Kenarlara ulamay baarnca deliler gibi komaya baladk. Ne kadar kotuk hatrlamyorum (ayakkabmn sa teki de yoktu). Soluklanma ihtiyac hissedince etrafma baktm. Sadece iki tandk vard. Neresi olduu hakknda hibir fikrimizin olmad, buram buram yoksulluk kokan bir sokaktaydk. Derme atma bir evin, birka basamakla klan

kapsnn nne ktk, kii. Nevin srekli alyor, Mustafa kalkp stanbullara geldii iin kendine kzyordu. Ben de paralanan ayak tabanmn derdindeydim. stmz bamz kan revan iindeydi yerlerde srklenmekten. Elbiselerimiz de bir daha giyilemeyecek biimde yrtlmt. Henz ne yapmamz gerektiini bile dnmezken arkamzdaki kap ald. Bartl, alvarl bir teyze belirdi: Mevhibe Teyze. Ne olup bittiini rendikten sonra ieriye davet etti. Ackmsnzdr siz dedi. Evdeki iki kz ocuu hemen sofray hazrladlar. Mevhibe teyzenin komutlarndan mutfakta yiyecek ne varsa hepsinin sofraya getirildii anlalyordu. Napcaksnz simdi? diye sordu. Tabii ki Ankaraya dnecektik. Ama dn iin yol paras ngrmemitik, otobslerimiz vard nk. Mustafann hi paras yoktu. Nevin ile ceplerimizdekini birletirdik. Eksik ksm da Mevhibe teyze verdi. O zamanlar kredi kart yoktu, cep telefonu da. O gece orada kalmamza karar verdi Mevhibe Teyze. mze de uygun kyafetler buldu. Bana verdii iekli pantolonumsu ey byk gelince yanlardan engelli ine ile klttk. Mecburen bir de naylon terliim oldu, sa ayam iin. Biz arkada geceyi hi uyumadan geirdik. Artk szmak zereyken Mevhibe Teyzenin sesini duyduk: Sabah oldu, kahvalt hazr canlarm. Biraz sonra gidip yan komusu Osman Amca ile grt. Sebze-meyve satarm Osman amca. Onlarn kamyonet adn verdikleri, alr halde oluu mucizeden farksz aracyla bizi otogara gtrd. Mevhibe Teyzeyi bir daha grmedik ama mektup yazp, kart atmay hi ihmal etmedik. O da bir kere cevap verdi, torununa yazdrm. yl sonra vefat etti Mevhibe teyze, beyin kanamasndan. Ankaraya dnte, kimselere grnmeden yurduma girmeye alrken karma kan ilk arkadam,Oo, kyafet balosundan m geliyorsunuz hanfendi demiti. 1978 1 Maysnda yine oradaydm, Taksimde. Baz eyler alkanlk yapyor. zerinden uzun yllar geti, herkes bir yerlere dald; bambaka hayatlar kurdu, kabuuna/kesine ekilmi halde. Bense: Buradaym, sizlerle...

NSAN HAKLARI
Krad KAHRAMANOLU, Ecinsellerin Kurtuluu Heterosekselleri de zgrletirecektir! Devrim SEZER, Hangi Hukuk? Kimin Ahlak? Aksu BORA, nsan Haklar ve Toplumsal Cinsiyet Zehra F. KABASAKAL ARAT, nsan Haklar, oulculuk ve Eitlik - Ecinsellerin Haklarn Savunma Olanaklar Gert HEKMA, Hollandada Ecinsellerin Elde Ettikleri Yasal Eitlik ile Toplumla Btnleme Dzeyleri Arasndaki eliki Karen BUSBY, Kanadada Ecinselliin Yasallamasndan Evlilie Giden Srete LGBT Haklar Hareketi: Hukuk Reformunu Getiren Faktrler

ULUSLARARASI HOMOFOB KARITI BULUMA 31

ECNSELLERN KURTULUU HETEROSEKSELLER DE ZGRLETRECEKTR!


Krad KAHRAMANOLU Ecinsellik insanlar var olduklar srece vard. Ecinsellii sadece sekse indirirsek fazla syleyecek ey yok. Ortak insanlk belleimiz her zaman kendi cinsini ekici bulanlar olduunu ve bu bireylerin de yle veya byle bir yolunu bulup kar cins yerine kendi cinsiyle veya kar cinsle beraber olurken, kendi cinsinden bireylerle de sevitiklerini biliyor! 60l yllarda ABDde Stonewall Riot yani Stonewall Ayaklanmas ile balad kabul edilen baka bir eydi. Skc 40l ve 50li yllar bitmi, iki tane dnya sava geride kalm, kulaklarda rock n roll bir bakaldr mzii olarak var, iek ocuklar aktan ve zgrlkten sz ediyorlar; insanlar artk bireysel zgrlklerini bir hak olarak dillendirmeye balyorlar. New Yorkta bulunan bir bardaki polise kar ayaklanma, (dikkat edelim ad ayaklanma) daha iyi ve daha ok seks yapalm diye kmad! nanlann aksine bu ayaklanmann ban ekenlerin ou da gey veya lezbiyen deildi. Travesti ve transsekseller n saflardaydlar ve Stonewall Barn evreleyen sokaklara barikatlar kurarak saatlerce ve gnlerce polisle attlar. stenilen, hayat ekillerine polis tarafndan mdahale edilmemesi idi, tutuklanp filenmek istemiyorlard. Birounun dedikleri vergilerle maalar denen polislerin kendilerine ve elence meknlarna saldrmalarn istemiyorlard. Bu bir kurtulu hareketinin ba kabul ediliyor. nk Batda, gerek ABDde gerekse de Avrupada, Stonewallu takip eden ecinsel hareketi kendisini hep bir zgrlk hareketi olarak grd ve tarif etti ve radikal bir hareketti. 70li yllarda kurulan hemen hemen btn ecinsel organizasyonlarnn adlar front - cephe, liberation kurtulu, activist alliance aktivist ittifak gibi kelimeleri ieriyor. Sloganlar bizim KAOSunEcinsellerin Kurtuluu, Heterosekselleri de zgrletirecektir slogan gibi zgrlkten bahsediyordu. 80lerin ortalarna kadar rights hak kelimesi ecinsellerin pek rabet ettikleri bir kelime deildi. 15 ksur senede biraz palazlanan ecinsel hareketini, AIDS denen salgn vurdu. 20. yzyln ikinci yarsnn belki de en haksz ve vahi saldrs ile kar karya idiler. Bir salk sorunu olmas gereken AIDS salgn, Katolik ve dier kktendinci kiliselerin nclnde, birmoral cihada dndrlmt. Hem ecinsel bireyler hem de organizasyonlar, medeni(!) bat toplumlarnn zaten sotada bekleyen dinci ve dier tutucu kesimlerinin, bir numaral saldr hedefi haline geldiler. Bir ksm ecinseller ve organizasyonlar, kelimenin tam anlamyla lm kalm sava veriyorlard. Hareketin en radikal kesimleri yeniden organize olarak hasta haklar, alma hakk, ksacas varlklarn devam ettirebilmek iin yaama hakk diye tarif edebileceimiz bir savaa girdiler. Brakn bakalarn da zgrletirmeyi, kendilerini bile zgrletirebilme lksleri kalmamt. Cinsel zgrlkler iin heteroseksellere bile umut veren hareketin terk etmek zorunda kald alan rights people - haklar doldurdu. Bugn bile Gney Afrikadan ABDye, Japonyadan ngiltereye kadar cinsel zgrlk konusunda btn orijinal ve radikal dnen lider kadrolar HIV+ alannda ve AIDSe kar savaanlar arasndan kyor. Ecinsel hareket genellikle baka ie yaramayan alelade avukat, akademisyen ve brokrat lider kadrolarn elinde. Haklarn istiyorlar. Haklar iin savarken de, bugne kadar bulabildikleri en radikal, en orijinal ey ecinseller iin evlilik hakk!. Meer bu hak heterosekselliin son kalesini ykacakm! Glerim alanacak halimize. Tabii, bu yumuama sistemin pek houna gitti. Artk yle polisle atan, gerekirse Avam Kamarasnn kapsn atee veren, bakaldran, sistemi rahatsz eden bir hareket yok. nlerine biraz krnt atlnca oy veren bir koyun srs var... Kulpleri, barlar, saunalar ak, senede bir yry yapabiliyorlar, bir de Bat lkelerinin hepsinde evlenebilseler... Trkiyede durum farkl. Bir kere, biz AIDS yznden politik kan kaybetmedik. kincisi; bizim dincilerin son zamanlardaki saldr abalar gs-

32 ANT HOMOFOB KTABI

terdi ki, slamda homofobi iin Hristiyanlkta olduu kadar malzeme yok. Basnda son zamanlarda retmeye abaladklar btn nefret sylemleri ABD kktendinci Hristiyan patentli. nc olarak, bizler batdaki ecinsel hareketin hatalarn biliyoruz, dtkleri tuzaklar grdk. Son olarak, belki de en nemlisi; hissediyorum, Trkiyede alttan alta fokurdayan dinamik bir ecinsel hareketi su yzne kmaya hazrlanyor. 80lerde Batda AIDSe kurban giden, sadece ecinsellerin deil, kadnlarn, aznlklarn, emekilerin ve btn ezilmilerin umudu olan bir zgrleme savan belki biz Trkiyede verebiliriz.

Kimse bana kimi, nasl seveceimi, sevdiim ile nasl yaayacam syleyemez. Hele hele beni sevdiini, bunu benim iyiliim ve beni korumak iin yaptn syleyerek. Beni hakikaten seven, korumak isteyen ister ailem, ister arkada ve dostlarm, isterse devlet olsun, kendim olmam kabul eder, sayg duyar. Bunu kabul etmeyen ve kabul edemeyenlere kar da beni korur. Bu lke, bir aa gibi hr ve bir orman gibi kardeesine yaanabilecek bir lke olacaksa, hepimize olduumuz gibi grnmemiz, grndmz gibi olmamz iin izin verilmeli, bu zendirilmeli.

ULUSLARARASI HOMOFOB KARITI BULUMA 33

HANG HUKUK? KMN AHLAKI?


Devrim SEZER zgrlk ve eitlik talebini dile getiren rgtlle ve ounluktanfarklolanlarn haklarn savunan politik hareketlere kh kaytszlkla, kh tehditle, kh iddetle ve alabildiine hoyrat bir dille karlk veren bir politik kltrde tannma mcadelesi vermek, yok saylmaya ve adaletsizlie direnmek kolay deildir; cesaretin yan sra sabr ve dayanma ruhu gerektirir. Trkiyeli LGBTT bireylerin hak ve zgrlklerini savunmak ve homofobiye dayal ayrmcl amak amacyla kurulan dernekler uzunca bir sredir bu talepleri dile getirme hakkna sahip olabilmek iin son derece nemli bir mcadele yrtyor. nce Kaos GL ve daha sonra da Lambdaistanbul derneklerinin kapatlmas iin alan davalar yzmze kar unu ne sryor: Haklara sahip olduunuzu dile getirme hakknz, ayrmcla ve nefret cinayetlerine hedef olmadan yaama hakknz, baka bir deyile dier btn insanlar gibi zgr, onur ve haklar bakmndan eit doduunuzu rgtlenerek ifade etme hakknz tanmyoruz. Bu hakknz tanmyoruz, nk bu lkede hukuka ve ahlaka aykr dernekkurulamaz. Kaos GL derneinin kapatlmas iin alan davann yerinde bir kararla bozulmu olmasna karn Lambdaistanbul Derneine alm davann seyri benzer bir davann baka bir LGBTT dernei aleyhine almayacann bir garantisi olmadn gstermitir. Anayasaya Cinsel Ynelim ve Cinsiyet Kimlii Anayasann eitlik ilkesiyle ilgili 10. maddesine cinsel ynelim ve cinsiyet kimlii ibarelerinin eklenmesi iin LGBTT dernekleri tarafndan yrtlen etkinlik ve almalara kar hkmetin ve siyasal partilerin taknm olduu kaytszlkla kark olumsuz tavr da son tahlilde benzer bir gerekeden besleniyor. Ecinsellik, ahlaka aykrdr, nk toplumun aa yukar tamamna yakn bir kesimi tarafndan tasvip edilmeyen, ahlaka ve edebe aykr olarak kabul edilen bir ynelimdir. Dahas byle bir ahlakszln rgtlenerek Trk aile kurumuna atfedilen kutsiyete zarar vermesi, o da yetmiyormu gibi bunu bir hak ve zgrlk mcadelesine dntrmesi hukuki olarak kabul edilemez, nk yine Anayasann muhtelif maddelerinde belirtildii zere temel haklar ve zgrlklerin ahlaka aykr bir durum sz konusu olduunda snrlandrlmas merudur. Burada sz edilenahlak,kamu ahlakdr. Peki, kamu ahlak nedir? Kamu ahlak, neyin iyi ve normal, neyin kt ve kabul edilemez olduuna ilikin bir lkede egemen olan veya iktidardaki karar vericiler tarafndan sorgulanamaz olduu varsaylan deerler btndr. ounlukla kltrel geleneklerden ve dinlerden beslenen bu greli deerlere ncelik vermek, kamu ahlaknn dayand tabular korumak adna ayrmclk ve eitsizlikle mcadeleyi hedefleyen LGBTT derneklerinin rgtlenme ve ifade zgrl hakkn kstlamak, egemen nyarglar evrensel insan haklar ilkelerinden daha nemli saymak anlamna gelir. Greli ve insan haklaryla dorudan elien, sosyal tabular kollayan bir ahlak anlaynn demokratik bir lkede ne etik ne de hukuki meruiyeti olabilir. Byle bir tutum olsa olsa Tanl Borann medeniyet kayb diye tarif ettii durumun kamusal ve politik hayat igal ettii, karar vericilerin vicdann ve bilincini esir ald anlamna gelir. Hukukun oluturulmasnda ve yurtta haklarnn belirlenmesinde en temel ahlaki lt, uluslararas insan haklar belge ve szlemelerinin ortaya koyduu evrensel ilkelerdir. Bu uluslararas szlemeleri imzalayan btn lkeler gibi Trkiye de insan haklar ilkelerine gre tanmlanm etik perspektifi onaylam ve yasalarn oluturulmasnda bu ilkelere ncelik vereceini taahht etmitir. Toplum Henz Hazr Deil mazereti Trkiyedeki siyasal partilerin ve karar vericilerin birounun, ecinseller sz konusu olduunda, bu etik ve politik ykmllklerin farknda deilmi gibi bir tavr takndn, hatta sk sk toplumsal nyarglara yaslanarak dorudan ayrmclk ieren ifadelere bavurduunu ve homofobiyi merulatrmann da tesinde krklediini gayet iyi biliyoruz. LGBTT derneklerinin ayrmcla son verilmesi ve LGBTT haklarnn tannmasna ilikin arlarna gelen tepkileri hatrlayalm: Batdan ahlakszlk aldk, Ecinseller de eitlik istiyor, verecek miyiz? Tabii ki vermeyeceiz!, Toplum henz bu tr taleplere hazr deil,

34 ANT HOMOFOB KTABI

nmzdeki yzylda belki olabilir, Bizim partimiz bu tr tali meselelerle ilgilenmiyor,Onlara i veya ev vermeyenlere niye byle yapyorsun denemez Bu ve benzeri aklamalarda aa kan zihniyet, insan haklar szlemelerinin belirledii etik perspektifle taban tabana zttr ve dolaysyla oulcu ve zgrlk bir demokratik bilincin yerlemi olduu bir toplumda hukuki ve politik olarak meru deildir. Dahas insan haklar etiini iselletirmi vicdan sahibi bir insann dinlerken bile utan duyaca, hatta kendini bu denli saknmsz bir ekilde ifade edii karsnda akna dnecei trden bir dildir bu. Zafer skln 2008 ylndaki Homofobi Kart Bulumaya katlmasnn ve ayrmclk kart tutumunun muhafazakr kesimde yaratt infiali anmsayalm. Her frsatta Trkiyenin okkltrl yapsndan ve sahip olduu hogr kltrnden dem vurup medeniyetler aras diyaloggibi bir projenin kresel szclne soyunan Trkiyeli muhafazakrlarn, ayn giriimi destekleyen, fakat te yandan LGBTT bireylerin hak ve zgrlklerinin kendi lkesinde tannmasnda da nemli bir rol stlenen spanyann sosyalist babakan Zapateronun medeniyet, hukuk ve ahlak kavrayndan renecei bir eyler yok mu? Gkkua Koalisyonu

cei, dahas genilemesi gerektii anlamna geliyor. Dayanma ve mcadele szcklerini zellikle vurgulamak isterim. Mcadele, nk temel hak ve zgrlklerin tannmas ancak bunun iin cesaretle etkinlik gsteren insanlarla, yani politik eylemle mmkn olabilir. Dayanma, nk bir toplumda insan haklarna dayal etik perspektifin yerleebilmesi ve demokratik bilincin glenmesi bakalarnn maruz kald basklara kaytsz kalmayan insanlarn mevcut eitsizliklere birlikte itiraz edebilmesine baldr. Son yllardayenivesivilbir anayasann kamusal bir tartma sreciyle ve geni kesimlerin katlmyla oluturulmas gerektii sk sk dile getiriliyor. LGBTT derneklerinin ve yukarda bahsettiim gkkua koalisyonunun ilk hedeflerinden biri, kamu ahlak veya genel ahlak gibi insan haklaryla ilgili kafa karklna sebep olan ve karar vericiler tarafndan suistimal edilebilecek kavramlarn anayasadan tmyle karlmas iin mcadele etmek olmal. Bu sadece LGBTT bireylerin temel hak ve zgrlklerinin korunmasnn deil Trkiye toplumunun bata erkeklik ideolojisi olmak zere bir dizi nyargsyla yzleebilmesinin ve onlar aabilmesinin nkouludur. Naif bir idealizm mi?

Ahlak ve hukuk kavramlarn egemen nyarglar hakllatracak ekilde istedii gibi arptmakta hibir saknca grmeyen ayrmc ve homofobik zihniyet, hi phesiz, insan haklar kavramn hibir zaman tam olarak iselletirememi otoriter ve muhafazakr bir politik gelenekten besleniyor. Sadece LGBTT bireylerin deil Trkiye toplumunun muhtelif kesimlerinin haklarnn snrlandrlmasna veya tamamen yok saylmasna sebep olan bu akl tutulmas, ounlua benzemeyen her trl farkll tehdit olarak alglayagelmi bir zihniyetin patolojilerinden biridir. Bu arpk ahlak ve hukuk yorumunun deifre edilmesinin, kamusal alanda bu konuda kapsaml bir tartmann almasnn ve temel insan haklarnn kamu ahlakn korumak gibi mulk gerekelerle ihlal edilemeyeceinin gl ve tavizsiz bir ekilde dile getirilmesinin en yaratc ve etkili yollarndan biri neden bir gkkua koalisyonu oluturmak olmasn? Bu, LGBTT dernekleri ile feminist gruplar, insan haklar rgtleri ve tannma mcadelesi veren ve eitsizlie maruz kalan dier kesimler arasndaki dayanmann genileyebile-

LGBTT derneklerinin bu dnm srecinde kamusal tartmaya dorudan katlmas, sesini duyurmas ve en temel hedefinin ounluun hogrsn kazanmak olmadn dile getirmesi gerekiyor. En iyi niyetli, ak fikirli ve zgrlk kesimlerde bile egemen olan bu hogr felsefesinin en byk yanlgs, ecinsellii birka metropoln butik kozmopolitliine, butik okkltrllne ve kentin elence kltrne katlacak yeni,keyifliveneelibirrenkten ibaret sanmas. LGBTT hareketi, hogr meselesine indirgenemeyecek bir hak ve zgrlk talebini, imdiye kadar Trkiye toplumunda pek telaffuz edilmemi trde bir eitlik fikrini seslendirmeyi amalyor. LGBTT rgtlerinin, anayasann eitlik maddesine cinsel ynelim ve cinsiyet kimlii ibarelerinin eklenmesine ilikin talebin bir hogr meselesinden ziyade bir insan haklar sorunu olduunu Trkiye toplumuna kamusal etkinliklerle anlatmas gerekiyor. Burada kastettiim ey LGBTT hareketinin toplumu bilinlendirmesi gerektii gibi Eski Solun politik

ULUSLARARASI HOMOFOB KARITI BULUMA 35

tahayylnden dn alnm tek ynl ve arkaik bir eylem ve politika anlay deil. Bahsettiim ift ynl bir etkileim. Ancak byle bir etkileim yoluyla LGBTT hareketi de kendini dntrp yenileyebilir ve Murathan Mungann Kaos GLnin 100. saysnda yaymlanan yazsnda belirttii gibi ayla rten bir yeryz sylemi tutturabilir, bir politika gelitirebilir. Ben LGBTT hareketinin eylemlerinde ve rgtlenme anlaynda, Trkiye ve dnyayla ilikilenme biiminde bu dnmn kendini gstermeye baladn dnyorum. LGBTT hareketinin srdrd tannma politikas, bir zgrlk ve eitlik mcadelesi olduu gibi kasvetli sorunlaryla hepimizi zaman zaman boan, hatta sinizme ve ylgnla srkleyen

mevcut sosyal ve politik gerekliin de en etkili panzehiri. Bir yandan gkkua politikasnn glenerek yoluna devam edecei bir Trkiye, dier yandan yok saylan ve hakszla urayan dier kesimlere kaytsz kalmayan bir LGBTT hareketi. Bu beklentinin naif bir idealizm olmadnn en byk ispat da, Homofobi Kart Bulumann Trkiyenin farkl kentlerine yaylmas, LGBTT derneklerinin saysnn giderek artmas, nefret sularna ve homofobiye gsterilen tepkilerin artk sadece LGBTT gruplarnn katlmyla snrl kalmamas deil midir?
Yrd. Do. Dr., zmir Ekonomi niversitesi IV. Uluslararas Homofobi Kart Buluma

36 ANT HOMOFOB KTABI

NSAN HAKLARI ve TOPLUMSAL CNSYET


Aksu BORA nsan haklar, farkl felsefi grlere ve insan kavraylarna gre farkl biimlerde temellendirilebilir. Ancak her durumda, btn insanlarn, insan olduklar iin sahip olduklar haklardryani tre zg haklar. Yani, tadm zgl niteliklerin ne olduundan bamsz olarak, bu trn bir yesi olmam nedeniyle baz haklara sahibim. Bu haklarn neler olduu, snrlarnn nasl izilecei sorular, felsefi dayanaklar olsa da, asl olarak politik ierikli sorular oldu hep. Bildiiniz gibi yaam hakkyla balayan silsilenin her bir bileeni iin uzun ve zorlu mcadeleler gerekti. nsan haklarnn felsefi temellerine ilikin farkl yaklamlarn yaratt politik sonulara deinmek ve bu sonularn cinsiyet politikalar asndan anlam zerinde durmak istiyorum. nsan haklarnn ilk iki kua, yani adnazgrlk haklar da denilen klasik haklar ve adna eitlik haklar da denilen ekonomik ve sosyal haklar, farkl tarihsel sreler iinde, farkl snfsal mcadeleler sonucu kazanlmtr. lki, yani zgrlk haklar, burjuvazinin kendi varln ve mlkiyet hakkn teminat altna almasnn gvencesi iken, ikincisi, yani eitlik haklar, proletaryann alma hayatnn dzenlenmesi, salk ve eitim haklarnn salanmas gibi hak taleplerini karlad. lk iki kuak hakkn ortaya kt tarihsel dnem, yani onsekizinci yzyln son eyrei ve ondokuzuncu yzyl, aydnlanma idealinin en ltl, en cazip ve gl olduu dnemdir. Bu ne anlama gelir? nsann ayrdedici niteliinin dnmek, yani akl olduu fikrinin egemenlii demektir. O kadar ki, varlmzdan, hatta Tanrnn varlndan emin olabilmemiz iin bile akla dayanmamz gerekir. Akl sahibi olduu iin dier varlklardan farkllaan insan, modern insandr: Kendine yeterli, tamamlanm, bamsz birey. Yani kendi kendisine zde bir aynlk olarak benlik ve kimlik. Yani, a, aya eittir ve a olmayandan farkldr. Modern zdelik ve elimezlik ilkesi altnda tanmlanm byle bir benlik kavray, kendisinden ayrd a olmayan tanmlamaz, tersine, onu kendisinin olumsuzlamas olarak baka bir tr aynlk iine kapatr. Bu durumda a olmayan da kendisini ann olumsuzlanmas iinde tanmlamaya itilir, a olmamann nelii sorusunu kendini tanmlamann merkezine yerletirir. Bylelikle her iki taraf iin de benlik, nelik sorunundan hareketle kurulmu, statik ve zc bir tasarm haline gelir. Benliin sahip olunan birnelikten hareketle tanmland bu modern benlik anlayna ilikin ilk gl itiraz, Rousseaudan gelmiti. Ona gre byle bir tasarm, dierini/tekini deersizletirmeye dayaldr ve eitsizlik de ite bu ahlaki deersizletirmeden kaynaklanr. Bu nedenle insann zgrl, yeniden ahlaki btnle ulamas, daha dorusu bu btnle ulamasn salayacak rntler, balanmalar iine girmesi ile mmkn olabilecektir. Dolaysyla a) eitlik ve zgrlk ancak birlikte dnlebilir iki deerdir b) her ikisi de insann dierleriyle kuraca ilikiler iinde ortaya kacaktr- ki bylece znelii bir zneleraraslk iinde tarif etmi oluruz. Bizim iin bu iki nerme, son derece nemli bir perspektif sunuyor: Bizi feminizmin mehur eitlik/farkllk ikilemini yeniden ele almaya, bu ikilemin politik anlamn dnmeye davet ediyor. Ksaca hatrlayacak olursak, feminist yaznda eitlik/farkllk ikilemi hem tarihsel balamla hem de politik ynelimle ilikilendirilir. Tarihsel balamla ilikilendirilir, nk birinci dalga diye isimlendirilen ondokuzuncu yzyl feminizmi, asl olarak eitlik talebini ykseltmi, kadnlarn da erkeklerin sahip olduklar haklara sahip olmas iin mcadele etmitir (ancak belirtmek gerekir ki, ondokuzuncu yzyl feminizmi eitlikilikten ibaret deildir, kadnln doasna ilikin ok sayda edebi ve siyasi metin vardr);ikinci dalgadiye isimlendirilen 1970ler sonras feminizm ise daha ok kadnlarn farkl-

ULUSLARARASI HOMOFOB KARITI BULUMA 37

ln vurgulad iin farkllk olarak da nitelendirilir. Bu iki dalgann tarihsel olarak birbirini izledii, eitlikiliin bir trilkel feminizm, farkllkln ise hem kronolojik olarak ilkinden sonra geldii hem de daha derinlikli analizler ierdii dncesi, yaygnlkla benimsenmitir. Byle bir ereve iinde, eitlik ile farklln ayr, hatta zaman zaman birbiriyle elien hatlar olarak kurgulanmas, beklenebilir bir durumdur: Bu kurgu iinde, erkeklerle eit olma hedefi, kadnlarn cinsiyet farkllklarn grmezden gelerek erkek normunu idealletirmeleri anlamna gelir. Ayn ekilde, kadnlarn farkllklarnn onaylanmas, eitlik idealini feda etmeye deecek kadar nemli ve radikal bir talep olarak grlr. Elbette eklemek gerekir ki, eitliki feminizmin devletilikle, milliyetilikle ve piyasa ile ok kolay eklemlenebiliyor oluu, bu hattn radikal bir dnm talebi erevesi iinde dnlmesini gletirmitir. Ama ayn eyi farkllklk asndan dndmzde, bunun da muhafazakrlkla son derece uyumlu olabilen bir sylem kurduunu hatrlamakta yarar vardr. Bir o kadar nemlisi, farklln hl ve pek ok durumda, teki olma, yani, erkek olmama konumundan ifade edilmesidir. Dolaysyla, ataerkinin rettii kadn/erkek ayrm, bu kez tersinden yeniden retilmi olur. stelik bu benlik retme mekanizmasnn bir bileeni olan ahlaki deersizletirme de yeniden retilmeye devam eder: Erkekler kadnlar deersizletirirler, kadnlar baka kadnlar... Bugn, geldiimiz yerde, feminist politikay dnrken ncelikli meselelerden biri, eitlik/farkllk ikileminin kendisi olmaldr diye dnyorum. nk eitlik hedefi, farklln tannmas hedefinden ayrldnda, vatandalk haklar kapsamnda tanmlanan ve varolan balam iinde ulalabilir bir hedef olarak rahatlkla grlebilir. Ayn ekilde, farklln tannmas hedefi eitlikten ayr dnldnde, kimlik politikalarnn bir bileeni haline gelmesi, hele de kadnlk/erkeklik sz konusuyken, siyaseti imknsz hale getiren bir muhafazakr sylemin iine hapsolmas iten deildir. Feministlerin, bugn iinde bulunduumuz ko-

ullarda, kamusal politikalara ilikin mcadeleyi brakma lks olmad gibi, bu mcadelenin zel alann politikasndan ayrlmas, feminizmi bir kadn haklar savunusu haline getirir. Her ne kadar bugn bu ikisi birbirinin yerine i rahatl ve kolaylkla kullanlabiliyorsa da, kadn haklarn savunmakla feminizm ayn ey deildir! Yeniden Rousseauya dnp eitlik ve zgrl birbirinin ayrlmaz paras yapacak olan eyi hatrlayalm: nsan tanr suretinde, kendine yeterli, kapal ve tamamlanm bir btn, benlii kendine zde bir aynlk olarak tasarladnzda, ite o zaman, benim zgrlm, dierininkinin balad yerde biter trnden eyler sylerken bulursunuz kendinizi. Yani aslnda, zgrle en uzak yerde. nk dieriyle ilikiniz, asl olarak bir rekabet ilikisidir; benliiniz, siz olmayan deersizletirmek zerine kurulur. Oysa kadnlarn ta ondokuzuncu yzyldan beri syledikleri ey, insann yle bir varlk olmaddr. Kadnlar, kendi deneyimlerine dayanarak, insann dierleriyle ilikisinin bir szleme ilikisi deil, bunun ok tesine geen, ok daha derin ve kurucu anlamlar olan bir iliki olduunu sylemilerdi. Feminizmin zne eletirisi, hafife alnabilir ya da soyut teori denilerek kenarda unutulabilir bir ey deildir- ayn ekilde, hak ve adalet kavramlarn kamusal alana zgleyip kiisel alan doal kurallara terk eden liberal anlaya ynelttii gl itiraz da insan haklar tartmalarnda asla unutulmamaldr. Bunu zellikle vurgulamak istiyorum, nk bir ara feministlere, bugn ecinsel harekete yneltilen sarkastik yatak odas politikas nitelemesinin syleyenin niyetinden bamsz bir gereklii olduunu dnyorum. Ben bu szm ona eletiriyi her duyuumda ayn tepkiyi veriyorum: ah keke becerebilsek! Biz bunu beceremedik, nk yatak odas ve onun etrafndaki deheti grnr klmaktan, bu dehetle uramaktan, kafamz kaldramadk-dokundurtmamayla o kadar meguldk ki, dokunmann politikasn oluturamadk... Aslnda hep biliyorduk, zgrlk sadece dokunulmamakla kazanlmaz, dokunmak ve dokunulmak da bunun bir parasdr. Feminizmin zne eletirisine bal olarak Rousseaudan kardmz ikinci nerme, eitliin de

38 ANT HOMOFOB KTABI

zgrln de, insana ikin nelikler deil, insanlararas ilikiler iinde kurulabilecek deerler olduklardr. Byle bir kurulu, adalet ilkesinin taycs olabilecek bir ortaklk alan iinde mmkn olabilir. Bu ortaklk iinde kurulan ey, duraan ve kapal yapdaki nelikler deil, tersine, sre gerektiren, dinamik ve tarihsel yapya sahip kimliklerdir. Bu, z tanmmzda deil, edimlerimizde ve bu edimlerimizi kendilerinin nnde gerekletirdiimiz dierlerinin bizi tanmasnda ortaya kan bir kimliktir. Yani kimlik, bu tanma aracl ile kurulur. Bu nedenle, kabul edilme mcadelesi, bir deer talebi, hak talebi olarak, soyut insanla katlma deil, kendi somut varoluunun kabulyle hak sahibi olma bakmndan, eitlenme talebidir. Bu talep bize Edward Saidin syledii bir eyi, sava halindeki zlerden yaplmam bir dnyay kefetme imknn sunar- ki radikal bir muhalif politika bence bundan baka bir ey deildir. Zorunlu Heteroseksellik Bir nsan Hakk hlalidir Yalnzca Ecinsellere deil, Heteroseksellere de yneliktir nsan haklar, hele cinsel ynelimden sz etmekteysek, bize bir "asgari"yi iaret ediyor gibi grnr: Gvenlik ve varln srdrme haklarna. Bu dnyada ecinsel olarak yaamak, byle bir asgarinin pek hafife alnamayacan insana retir. Bedensel dokunulmazlk hakk, hl temel nemdedir. Tpk kadnlar iin olduu gibi, ecinseller iin de insan hakk ihlali yalnzca devletin birey ile ilikisinde ortaya kmaz, yani tek ihlalci, devlet (yani kamu grevlileri) deildir- aile yeleri bata olmak zere, pek ok kii hak ihlalcisi olabilir. "Hak" ve "adalet" kavramlarnn daha ok kamusal alanla ilikilendirilmesine, zel alann "doann yasalar"na gre dzenlenmesine itirazlarn ykselten feministlerin at yoldan ilerlerken, bu ihlaller arasndaki balantlar da grmek kolaylar. Kamusal alan/zel alan ayrmnn kendisini bir siyasal mesele haline getirdiimizde, bu ikisi arasndaki sreklilikler daha ak hale gelir: Cinsel taciz ve tecavzn bir disiplin yntemi olarak kullanlmas gibi sreklilikler.

Bu nedenle, insan hakk ihlallerinin yalnzca devlet (ve kamu grevlileri) tarafndan gerekletirilebilecei, bireylerin birbirlerine yaptklarnn olsa olsa "su" saylabilecei yolundaki tez, erkek iktidarnn gc, yaygnl ve iddetini grmedii, bu iktidar ile devletinkinin nasl i ie olduunu, birbirini destekleyip glendirdiini anlamad iin, eletirilir. Kadnlar ve ecinseller asndan insan haklarnn her birinin yeniden deerlendirilmesi, yeniden mzakere edilmesi ihtiyac, bundandr. Bu yzden gayet tuhaf bir ifade olan "kadnn insan haklar" kavramna ihtiya duyuyoruz. Bedensel dokunulmazlk haklar dediimizde "namus" meselesini de grebilelim, erkek dourana kadar dourmaya devam etmek zorunda kalmay bir insan hakk ihlali olarak tanmlayabilelim diye. unu da hatrlamalyz ki, insan haklar kavram salt ihlallerle ilikili deildir- yani "dokunmama", "yapmama" kadar "destekleme", "glendirme" aya da vardr. Cinsel ynelim konusunun bireysel bir hak meselesi olmann tesinde, toplumsal ve politik bir konu olarak tanmlanabilmesi de bence bununla ilgilidir. Yani, zorunlu heterosekselliin yalnzca ecinsellerin deil (ki aslnda neden onlarn sorunu olsun?!), heteroseksellerin de sorunu olduunun kabul, zorunlu heterosekselliin insann "yapabilirlikleri"ne bir saldr, bunlarn budanmas, rselenmesi anlamna geldiinin grlmesi ile ilgilidir. nsan Haklar Bildirgesi'nin birinci maddesi, bu haklarn gerekesini berraklkla ortaya koyar: "Btn insanlar zgr, onur ve haklar bakmndan eit domulardr; akl ve vicdana sahiptirler ve birbirlerine kar kardee hareket etmekle ykmldrler." Yani biz, insan tr olarak, baz kapasitelere sahibizdir, bu kapasitelerin gerekleebilmesi iin de belirli koullarda yaamaya hakkmz vardr. zgr, onur ve haklar bakmndan eit... zgr olmak, canm ne isterse onu yapmak deil ama tarihsel ve kltrel bir ortamn rn olan benim, bu ortama "hayr" diyebilmem, direnebilmem anlamna gelir. Aile meclisi kz kardeimi ldrmeme karar verdiinde bunu

ULUSLARARASI HOMOFOB KARITI BULUMA 39

reddetmem mesela. Yani, ona gre biimlenmem beklenen kalba smamam, tamam, hatta belki de kalb krmam. nsan tr, bu anlamda zgrlk imknna sahiptir. Zorunlu heteroseksellik, bizi biimlendiren, iine smamz ve orada kalmamz istenen kalplarn en nemli bileenlerinden biridir. ster erkek olalm ister kadn, ister yoksul olalm ister zengin, ateist, Trk... kar cinsten biriyle evlenip oluk ocua karmamz, "doa"nn bir emri olarak grlr, yani tartlmaz, deitirilemez... ine doduumuz, bizi biimlendiren tarihsel ve kltrel ortamn belki de ana rnts, bu "doallk"tr. Ecinsel olmayan (yahut bunu fark etmeyen- bastrabilen) bir bireyin kendini bu "doal aka" brakmas, iten deildir ve o hikyenin iine girmenin bir "hak ihlali" olduuna ilikin hibir belirti de yoktur. Ancak, her bir insan tekinin bedeniyle, bakalarnn bedeniyle, hazla, cinsellikle iliki potansiyelleri dnld-

nde, tekeli heteroseksel ilikinin nasl smsk bir kuatma, nasl bir rseleme olduu daha iyi anlalr (bunu Freud sylemiti vaktiyle: Uygarlk, snrsz hazdan vazgemek zerine kurulmutur!). Bence ecinsel hareket ile feminist hareket insan haklar kavramnn imknlarn kefederek, beden politikalar ile ban kurarak, radikal ve gl bir alm kazanabilir -hazdan vazgemeden kurulabilecek bir uygarlk nasl olurdu?

Not: Kadn bak asna sahip olmayan sevgili arkadam Nilgn Tokere ok teekkr ederimyazd ve syledii her eyle insan haklarn kavraym derinletirmeme yardmc olduu iin...
Feminist I. Uluslararas Homofobi Kart Buluma, 17 Mays 2006

40 ANT HOMOFOB KTABI

nsan Haklar, oulculuk ve Eitlik ECNSELLERN HAKLARINI SAVUNMA OLANAKLARI


Zehra F. KABASAKAL ARAT Birlemi Milletlerin (BM) 1945'de kurulmasndan bu yana, insan haklar sylemi yaygnlam, insan haklar kavramnn ierii genilemi ve konuyla ilgili szlemeler ve koruma mekanizmalar eitlenerek artmtr. Ancak dnyann her yerinde ihlaller devam etmektedir. Hatta diyebiliriz ki, bir anlamda ihlallerin devam bildirge ve szlemelerin artmasnn ve eitlenmesinin nedenidir. rnein BM bnyesinde nsan Haklar Evrensel Bildirisi'nin tand haklara hukuki balayclk kazandran 1966 ylnda imzaya alan ve 1976 ylnda yrrle giren iki uluslararas szleme - yani Uluslararas Sivil ve Siyasal Haklar Szlemesi ile Uluslararas ktisadi, Sosyal ve Kltrel Haklar Szlemesi - dnda, uzman komisyonlarnn gzetimi altna konan "temel" szlemelere dikkatli baklrsa bunlarn ounun ayrmcl en youn ekilde yaayan, toplumlarn "en madur" kii ve kesimlerinin haklarn ele alan szlemeler olduu grlr. (Bunlar, rkla kar szleme, kadanalara ynelik ayrmcla kar szleme, ocuk haklar szlemesi ve gmen iilerin ve ailelerinin korunmasna ynelik szlemedir.) Tm lke ve toplumlarda varl tannmayan veya her trl insan haklar ihlallerini youn biimde yaayan, dolaysyla "en madurlar" arasnda tanmlanmas gereken bir kesim de, ecinseller ve transsekseller gibi cinsel ynelimi ve toplumsal cinsiyet kimlii asndan aznlk durumunda bulunan kiilerden olumaktadr. Ancak bu kesimin haklar, uluslararas hukukta hl gereken ilgi ve destei bulamamtr. Oysa BM'nin oluturduu uluslararas insan haklar hukuk ve rejimi, mevcut olan ve etkilenmi olduu felsefelerden farkl olarak "evrensellik" ilkesini tam anlamyla benimsemi, Klasik Liberalizm'in doal haklara dayanan olduka snrl insan haklar anlayn aarak ok daha radikal bir yaklam sunmutur. Bu yaklamda insan haklar medeni ve siyasi haklarn yan sra, iktisadi, sosyal ve kltrel haklar da ierir; haklar sadece devlete deil tm topluma kar savunulan deerlerdir ve en nemlisi, insan haklarnn temel amac "insan onurunda eitlik" salamaktr. Dolaysyla "ayrmcla kar olmak," Evrensel Bildiri ve 1966'da kabul edilen iki szlemenin bir araya gelerek oluturduu Uluslararas nsan Haklar Yasas'nn temel ilkesidir. Haklar kiilerin sahip olduu "rk, renk, cinsiyet, dil, din, siyasi veya dier fikir, ulusal veya toplumsal kken, mlkiyet, doutan edinilen ve dier konumlar asndan bir fark gzetmeksizin" herkes iin eit derecede geerlidir. Cinsel ynelim ve toplumsal cinsiyet kimliine kar ayrmclk, bu belgelerin eitli maddelerinde geen "dier konum" kapsamna girmektedir ve bu balamda savunulmaldr. Ancak, her "farkl" konum sahibi ve aznlk grubu iin olduu gibi, ecinsellerin ve farkl toplumsal cinsiyet kimliklerine sahip olanlarn haklarnn savunulmas da, sadece var olmalarna izin verilmesi, yani tolerans gsterilmesinin tesinde, bu kimliklerin eitlik kavram erevesinde tannmasn ve kabul edilmesini gerektirir. Yani, asimilasyoncu politika ve eilimlerden vazgeerek, farkllklar kabul etmek ve farkl yaamlar ho grmek ayrmcln sonu deildir. Biyolojik, toplumsal ve kltrel eitliliin varl ve tannmas kendi balarna oulcu bir toplum oluturmaz. nsan haklarna dayanan devlet ve toplum dzenleri, bireylerin farkllklar ne olursa olsun tm haklar asndan "eit" muamele grmelerini zorunlu klar. Ecinsellerin haklarnn uluslararas dzeyde kabul grmesi asndan en nemli ilk adm Dnya Salk rgtnn ecinsellii 17 Mays 1990'da zihinsel hastalklar listesinden kartmas olmutur. Bu, olduka yaygn olan asimilasyoncu yaklam ve uygulamalardan vazgeerek farkl cinsel ynelim ve kimliklerin kabul edilmesi ynnde nemli bir ilerlemedir. kinci nemli gelime ise geen yl 6-9 Kasm tarihlerinde, Endonezyann Yagyakarta kentinde insan haklar uzmanlarnn yapt bir toplantda, cinsel ynelim ve toplumsal cinsiyet kimliine dayal ayrmclk ve insan haklar ihlallerin ele alnmas ve toplant sonunda Yagyakarta l-

ULUSLARARASI HOMOFOB KARITI BULUMA 41

keleri balkl bildiri ile uluslararas insan haklar hukukunun cinsel ynelim ve toplumsal cinsiyet kimlii asndan uygulanmasna ynelik ilkelerin ortaya konulmas olmutur. Bir anlamda yeni bir insan haklar szlemesinin n tasla niteliinde olan ve getiimiz Mart aynda Cenevre'de nsan Haklar Konseyi'ne sunulan bu bildirinin iki unsuru olduka nemlidir. Birincisi, cinsel ynelim ve toplumsal cinsiyet zgrlnn birok toplumda tannmad belirtilerek, ihlallerin iddet ve yaygnlnn alt izilmi ve bunlarn uluslararas insan haklar hukukunda temel ilke olan evrenselliin dayand, insan onurunu korumada eitlik ve her turlu ayrmcla kar olma ilkelerinin ihlali olduu belirtilmitir. kinci nemli unsur, insan haklar hukukunun duraan deil deiken olduu ve toplumsal ve kltrel dnmlerle "genileyerek" uyarland gzleminin yaplmasdr. Ancak, Yagyakarta lkelerinde atlanm olan

nemli bir nokta vardr ki, o da devletin almas istenilen yasal ve idari dzenlemelerin baarya ulaabilmesi iin kltrel deiimin gerektiidir. nk yasal ve idari dzenlemeler haklarn yarg yoluyla aranmasnn nn asa da, yargnn getirdii zm ve adalet genellikle ihlaller ilendikten sonra devreye girdiinden, ihlallerin nlenmesi yolunda etkileri kstldr. Yagyakarta lkeleri nyarglarn kltr iinde olutuunu kabul etmekte ve ecinsel ynelim ve farkl toplumsal cinsiyet kimliine sahip kiilerin aile ve kltrel evreleri tarafndan reddedilmelerinden dolay daha krlgan olduklarn vurgulamaktadr. Fakat sralanan uygulama nerileri arasnda, devlet tarafndan kltrel dnm salayan nlemler alnmasnn da gerektii ve ihlallerin ve ayrmcln sregelen kltrel deerlere dayandrlarak desteklenemeyecei belirtilmemitir. Oysa insan haklar mcadelesi hem hukuki hem de kltrel deiimi ngren, ok boyutlu bir mcadeledir.
II. Uluslararas Homofobi Kart Buluma, 17 Mays 2007

42 ANT HOMOFOB KTABI

HOLLANDADA ECNSELLERN ELDE ETTKLER YASAL ETLK LE TOPLUMLA BTNLEME DZEY ARASINDAK ELK
Gert HEKMA 1970lerden beri cinsel politika asndan Hollanda dnyadaki en liberal lkelerden biri olarak grlmektedir. Cinsel ahlak asndan gl dinsel ve tutucu yaklamlardan, son derece laik ve liberal bir baka gelinmitir. 1970 ylna doru, Hollandallar boanmann, pornografinin, fuhun, ecinselliin, doum kontrolnn, genlerin cinselliinin reddedildii bir dnemden tm bu konularda daha liberal grlerin benimsendii bir dneme gemitir. Gr alarndaki bu deiimi kanunlardaki deiikler takip etmitir. Boanma kolaylatrlm, pornografi ve fuhu su olmaktan kartlm ve doum kontrol eriilebilir bir hale getirilmitir. Homoseksel ve heteroseksel seksin yasal olduu ya snrn (21 ya ve 16 ya) 1971 ylnda, her iki grup iin de 16 ya olarak eitlemitir. Amsterdam 1950li yllardan beri parlak bir gey kltrne sahip bir ehir olmutur ve Red Light District ad verilen blgesi nemli bir turistik merkez haline gelmitir. 1973 ylnda, gey ve lezbiyenlerin askerlik yapmalarna msaade edilmitir. 2001 ylnda ayn cinsten iftlerin evlenmesine onay verilmi ve bu konuda Hollanda ilk lke olmutur. Bylesine nemli deiikliklerin neden 60l ve 70li yllarda meydana geldii ok ak olmamakla beraber ok nemli etkileri olduu yadsnamaz. Hollandallarn yasal liberal cinsel kltr ksmen kilisenin ve devletin ayr tutulmas fikrinden kaynaklanmaktadr. Cinsel ilikilerin bireyin zel hayatnn bir paras olduu ve devlet tarafndan ynlendirilmesinin yanl olaca fikri benimsenmitir. Hollandallar bu laik politik kltr Franszlardan almlardr. 1960larn cinsel devriminin Hollanda zerinde dier lkelere nazaran gl bir etkisi olmutur. Ksmen bu durum Hollandada meydana gelen artan sosyal ve dnsel hareketlilik, bireysellik, demokratikleme, laikleme, feminizm, ulusal medyann ykselmesi ve bir gen ve renci kltrnn gelimesi gibi daha geni deiikliklerle alakaldr. Daha sk cinsel ahlak taraftar olan iki dinsel grup, Katolikler ve Ortodoks Kalvinistler, cinsel inanlarn ve deerlerini gzden geirmeleri konusunda psikiyatrlar ve sosyal hizmet uzmanlar tarafndan etki altnda braklmlardr. 60l yllarda, bu dinsel Ortodoks gruplar cinsel ahlak konusundaki fikirlerinde yumuamaya baladlar. Gey ve Lezbiyen Hareketinin ykselii 1969 ylnda, psikiyatr Wijnand Sengers, homoseksalitenin patolojik bir problem olmadn ancak homoseksellerin de heterosekseller gibi psikolojik problemleri olabileceini syledi. Yapt aratrmada cinsel eilimi homosekselden heteroseksele geen tek bir inandrc rnek bulamadn belirtti. Ecinsellerin, ynelimlerine ve sosyal duruma uyumunu arttrma konusunda kendilerini gey organizasyonlara ynlendirme gibi yardm edilmesinin daha faydal olacan belirtti. Bu aratrma ecinselliin bir hastalk olmadn belirten ilk aratrma deildi ancak bu sefer mesleki evresi pozisyonunu kabul etti. O da ecinsellere yardm etmek iin almalarna balad. Ayn zamanda, rahipler ve din adamlar da halka ecinsellerin kabul grmesini telkin etmeye baladlar. Hl ecinsellerin iffetli bir hayat srp srmemesi konusunda bir tartma vard ama din adamlar arasndaki genel dnce ecinsellerin kabul ynndeydi. 1971 ylnda, parlamento ecinselleri hedef alan kalan tek ceza kanunundan kurtulmaya karar verdi. 60l yllara kadar ecinsellik bir gnah, su ve hastalk olarak kabul edilirken imdi 10 yllk bir sre ierisinde bunlardan hibiri olmad syleniyordu. Bu radikal bir deiiklikti. Bu deiiklikler gey ve lezbiyen hareketi ierisinde kendi sosyal ve politik hedeflere dair konularn konuulmasna sebep oldu. Genel olarak, hareket, sosyal entegrasyon ve kabul edilme hedeflerine ncelik verdi. Ancak ecinsellik ile ilgili renci alma gruplar konfederasyonu ve daha sonra Purple September (Mor Eyll) ve Lesbian Nation (lezbiyen ulusu) ve erkek grup Red

ULUSLARARASI HOMOFOB KARITI BULUMA 43

Faggots (Kzl bneler), entegrasyonun ana hedef olmasn eletirdiler. Bunun gibi daha radikal olan gruplar toplumun daha fazla grnrlk ve cinsel ve cinsi ayrlklarn daha fazla kabul iin deitirilmesi gerektiini sylediler. Gey ve lezbiyenlerin hedefinin asimilasyonu mu yoksa sosyal deiimi mi hedeflemesi gerektii hl bugn bile bir tartma konusudur. Heteroseksel nfus gey ve lezbiyenleri, kz ve erkek evlat, televizyonda komedyen olarak kabul etmi olabilirdi ama radikallere gre Hollanda hl ounlukla heteroseksel deil miydi? Aslnda, Hollandada bir ecinsel hareketi 1946l yllarda balamt ama 60l yllarda ivme kazand. En balarda en byk organizasyon Kltr ve Rekreasyon Merkezi (COC) idi ki bu merkez 1964te Homofili Hollanda Birlii sonra da 1971de Ecinselliin Entegrasyonu iin Hollanda Birlii adn ald. Bu birlik genel ilgiyi eken kltr ve politik bir g haline geldi. 1967 ylnda Schorer Vakf ecinseller iin psikolojik yardm amac ile kuruldu. 1980lerde AIDS krizinden evvel, hareket toplumun ve hkmetin bir paras olmay baarmt. Politik partilerde, sendikalarda, niversitelerde, orduda, poliste, salk sektrnde ve kiliselerde gey ve lezbiyen gruplar kurulmutu. AIDS krizinin balamas ve bu krizin toplumdaki etkilerinin grlmesi zerine, hkmet, salk kurulular ve gey hareketinin temsilcileri, tbbi yardm, nlem almalar ve danmanlk konusunda bir komite oluturdular. Gey ve lezbiyenler hkmetin bir paras olmaya balamlard. Yaknda, ilk ak gey politikaclar seilecek ve gey haklar gndemi hkmetin gndemi haline gelmeye balayacakt. 80li yllarn bandan itibaren her yl dzenlenen gey yry Amsterdamdan dier ehirlere de yaylmt ve bunda bu tarz bir gey ve lezbiyen grnrlnn daha kk yerlerde yaayan insanlar iin daha nemli olduu dncesi byk bir rol oynamt. Bu yry 1982de Amersfoortta dzenlendiinde ki bu ehir Hollandann dinci nfusunun bulunduu blgenin tam ortasndadr, baz genler gey ve lezbiyenlere saldrdlar ve daha evvel ei benzeri grlmemi bir vahet meydana geldi. Bu Hollanda medyasndan ve politikaclarndan byk tepki ald ve gey ve lezbiyen ayrmclk kart yasalarn yerel ve ulusal platformlarda kabul edilmesine

sebep oldu. Eit Haklar Kanunu (1993) geylere ve lezbiyenlere eit kanuni, sosyal sigorta, konut, emeklilik, miras ve snma haklar verilmesini salad. Polis gey erkekleri halka ak yerlerde sktrmak yerine onlar homofobik insanlardan korumaya balad. Birok adan AIDS bir dnm noktas oldu. Gey ve lezbiyen hareketi ile yerel ve ulusal yneticiler arasnda ibirlii geliti. Bu ibirlii, aznlk gruplarn temsilcilerini kendilerine kar yaplan ayrmcl sona erdirmek ve tolerans ve eitlik salamak amacyla hkmete almak eklindeki bir Hollanda modelinde geliti. Sistem genelde iyi iledi ancak muhalif sesleri ortadan kaldrd. Yine de ak gey ve lezbiyenler birok politik oluumda temsil edildiler. 2000 ylnda 150 Hollanda milletvekilinin 11i ak gey ve lezbiyendi. Gey ve lezbiyen zgrlnn doruk noktas ayn cinsten iftlere evlenme imknnn verilmesi oldu. lk gey ve lezbiyen evlilikleri 1 Nisan 2001 tarihinde Amsterdamda kutland. Toplumun byk bir kesimi u anda gey evliliini desteklemekte ve ilk bata kanuna kar kan Hristiyan Demokrat Parti bile bugn bunu kabul etmekte ve bu partiye mensup bir gey milletvekili bulundurmakta. Ancak yine de az sayda gey ve lezbiyen ift evlendi (tahmini toplam 100,000 ift arasndan % 10undan az). Deiik iliki imknlarn gren Hollanda halk arasnda evlilik poplerliini yitirdi. Gnmzdeki cinsel tavrlar Etnik Hollandallar cinsel devrimin kazanmlar konusunda kark duygular besliyorlar. Kendileri bu konudan en fazla kr eden lkenin bireyleri olmasna ramen insanlar ou zaman ok ileri gidildii konusunda ikyet ediyorlar ve belki de Hollandann gvenli ve keyif veren bir lke olduu 50li yllardaki ahlakna geri dnlmesi gerektiini sylyorlar. Geylerin gezdii ve bulunduu yerler tartlr oldu ve halk bu blgelerin kapatlmasn istedike baz ehir ynetimleri bu talebe uymaya baladlar. Birok Hollandal, gey zgrlnn artk gerekli olmadn dnyor zira geyler heteroseksellerin sahip olduu tm haklara artk sahipler. Ayn zamanda, kanuni deiikliklerin ya-

44 ANT HOMOFOB KTABI

plm olmasna ramen sosyal tavrn bu kanuna uygun olarak gelitii sylenemez. Aksine, Hollanda kltr tm cinsel gelimelere ramen heteronormatif kalmtr ve homofobi bitmi olmaktan uzaktadr. Erkeklere yaplabilecek en yaygn hakaret hl flikker (ibne)dir. Mslmanlarn artan nfusu tpk Ortodoks Hristiyanlarda olduu gibi genel olarak cinsel zgrle bir tehdit olarak grlmektedir. Hem ecinselliin hem fuhun halka ak bir ekilde olmasna kar kmaktalar. zellikle gen Fasl erkekler gittike daha sk bir ekilde geylere hakaret edip, dvmekle ve haklarna sayg gstermemekle sulanyorlar. Gey erkekler de Mslmanlar giderek daha fazla eletirmeye baladlar ve bu konuda sa grl politikaclar da Mslmanlar gerici, cinsiyeti ve homofobik olmakla suladlar. Sac parti lideri Pim Fortuyn bunu yapanlardan ilkiydi. Solcular ise gey ve lezbiyenler de dhil olmak zere saclar, gey gururu ve slamofobinin birlikteliinden kendini gvensiz hissetmeye balad. Mslmanlar ve Mslman taraftarlar (gey olanlar bile) gey erkeleri slamofobik olmakla ve Mslman gen erkekleri cinsel olarak istismar etmekle sulamaya baladlar. Cinsel politika, etnik aznlklar ve gey zgrl konusu gittike daha karmak bir hal almaya balad. Bu politik karmaa cinsel durgunlua yol amaktadr. Amsterdamn bir gey ve seks bakenti olmas hreti azalmaktadr. Amsterdam i lideri Red Light blgesinin kapatlmasn teklif etmitir ve bu teklifi eitli kesimlerden pozitif bir cevap almtr. Turizm Bilgi Brolar seks ile ilgili blgeler konusunda bilgi vermekte ekinceli davranmaktadr oysa Amsterdama gelen turistlerin yarsna yakn Red Light blgesi veya gey meknlar iin gelmektedir. Ahlaki politikada meydana gelen pozitif deiikliklere ramen, Hollandallar hl

cinselliin gncel konular hakknda rahatszlk hissedip kararszlk gstermektedirler. Hollanda gey zgrl konusundaki en pozitif rnei sunmu olabilir ancak bunun kazanmlar hl iselletirilememitir ve yeteri kadar gvenli hale gelmemitir. Amsterdam niversitesi, Sosyoloji, Gey ve Lezbiyen almalar, Hollanda
I. Uluslararas Homofobi Kart Buluma, 17 Mays 2006

KAYNAKA
Jan Willem Duyvendak, The Depoliticization of the Dutch Identity, ot Why Dutch Gays Arent Queer, in: Steven Seidman (ed), Queer Theory/Sociology, Cambridge MA/Oxford, 1996, pp. 421-438. -, Identity Politics in France and the Netherlands: The Case of Gay and Lesbian Liberation, in: Mark Blasius (ed), Sexual Identities Queer Politics, Princeton and Oxford, 2001, pp. 56-72. Gert Hekma, Imams and Homosexuality. A Post-gay Debate in The Netherlands, in: Sexualities 5:2 (2002), pp. 269-280 -, How Libertine is the Netherlands? Exploring Contemporary Dutch Sexual Cultures, in: Elizabeth Bernstein & Laurie Schaffner (eds), Regulating Sex: The Politics of Intimacy and Identity, New York 2005, pp. 209-224. Judith Schuyf & Andr Krouwel, The Dutch Lesbian and Gay Movement. The Politics of Accommodation, in: Barry D. Adam, Jan Willem Duyvendak & Andr Krouwel (eds), The Global Emergence of Gay and Lesbian Politics, Philadelphia 1999, pp. 158-183. Steven Seidman, Difference Troubles. Queering social theory and sexual politics, Cambridge 1997, ch. 12. A.X.van Naerssen (ed), Gay life in Dutch society, New York 1987

ULUSLARARASI HOMOFOB KARITI BULUMA 45

KANADADA ECNSELLN YASALLAMASINDAN EVLLE GDEN SRETE LGBT HAKLARI HAREKET: Hukuk Reformunu Getiren Faktrler
Karen BUSBY Kanadada geni kapsaml hukuk reformuna giden sreci ve bu baarya ulamak iin izlediimiz birka stratejiden bahsetmek istiyorum. Kanadada LGBTnin bugnk yasal durumu nedir? Ecinselliin su olmaktan kartlarak yasallatrlmas hukuksal reformda ilk aama olmaldr nk bu koruma olmadan out olmak neredeyse imknszdr. Ayn cinsler aras cinsel ilikiler 1960larn sonunda su unsuru olmaktan kmtr. Dier cinsel aktivitelerin gerekleme ya 14ken, anal yolla ilikiye girme yann 18 olmas gibi baz ayrmc hkmler yine de geerliliini korumutur. Bunun gibi, mstehcenliin fazlaca kullanlmas ve seks iiliiyle ilgili ayrmc yasalar aynen devam etmitir. Hukuk reformunda ikinci aama istihdam, barnma alanlar, mal ve hizmetlere ulamda cinsel ynelim bazl ayrmcl nlemek amacyla temel insan haklarnn korunmas ihtiyacdr. Bu yasalar Kanadada 1980lerde ve 1990larda deimitir ve yasalarla gelen bu deiim byk boyutlardadr. Aada bu yasalarn kk ama artc etkilerinden rnekler verilmitir:

Polis ve askeriye terfi ilemlerinde ayrmclk yapamaz. Kanada Polis Akademisinde alan iki erkek yenin evlilii ile ilgili bir konumada Akademi yetkilisi unlar sylemitir: Kanadadaki hukuk bizim akademimiz iin de geerlidir. Akademi, Kanada toplumunun temsilcileri olan her i gcne sayg gsterir. nsanlar Kanada simgelerine gzleri gibi bakarlar. Bir eyin deimesi gerekiyorsa o deimelidir. Aslna bakarsanz bizim iin pek bir ey deimedi nk Akademi deien koullara kar esnek ve uyumlu yapsndan her zaman gurur duymutur.

Genlerin okullarn bitirdikleri zaman (genellikle 18 yanda), prom ad verilen bir yemek ve dans gn dzenlenmesi gelenei vardr. Mahkeme verdii kararda, okul dini bir okul olsa bile gey ve lezbiyen rencilerin proma istedikleri partneri getirmelerine devlet okullarnn izin vermek zorunda olduunu belirtmitir. Eer bir cezaevi heteroseksel tutuklular ve partnerleri iin cinsel ziyaretlerde kolaylk salyorsa, bunu gey ve lezbiyen tutuklular iin de salamaldr. Kondom salamak da cezaevi ynetiminin grevidir.

Ecinsel ilikilere eit muameleyle ilgili yasalar 1990larn sonunda deimeye balad. 2000li yllarda ise birok Kanada eyaleti (bu trde yasalar federal hkmet yerine yerel ynetimler kanalyla uygulanr) geni kapsaml reformlar uygulad. Benim eyaletimde (Manitoba) yerel ynetim, ecinsel ilikilerinin hayatn balangcndan sonuna kadar evlilik ve boanma dhil eit muamele grmesini yasalarla yeniden dzenledi. Bylelikle LGBT insanlar (ift olarak ya da tek balarna) evlat edinme hakkna sahip oldular. Bir ecinsel, partnerinin lm zerine bedeninin kadavra olarak kullanlmas hakknda karar verebilir ve eer partner bir vasiyet brakmadan ldyse, mlkiyeti zerinde ilk sz syleme hakkn da elinde barndrr. Bu durumda herhangi bir yerel ynetim, heteroseksel iftlerde olduu gibi, ecinsel iftler iin de sigorta ve maa demekle ykmldr. 2003den beri Kanadada LGBT bireyler kimle isterlerse evlenme haklarna sahiptirler. Kanada dndaki insanlar da evlenmek iin Kanadaya gelebilmektedir. Kanadadaki deiiklikler byk boyutlarda olsa da transseksel ve travestileri ieren yasalarn yaplmasnda zorluklar yaanmaktadr. Ve tabii ki yasal deiiklikler insanlarn bir gecede ho-

46 ANT HOMOFOB KTABI

mofobilerini terk ettikleri anlamna gelmez ama yine de bu ynde bir toplumsal tavr harekete geireceine phe yoktur. Kanadada bu hukuk zaferi iin ne gibi stratejiler kullandk? Yasal mcadeleni akllca se! Sadece kazanma ansnn yksek olduu davalar veya yasal reform projelerini destekle! Davalar ok zaman alr ve parann, kaybetmesi muhtemel alanlara gitmesi kolay kazanlabilecek davalarn kazanlmasn zorlatrr! Kanadada bu ilkeye olan gven 1980lerin sonunda, mahkemelerin kazanmamza olaslk vermedii bir dnemde evlenme giriiminde bulunan baz insanlar zmt. Ama evlenme konusunda byk bir mcadeleye girmeden nce bizim temel insan haklar ve ecinsel ilikinin ak alanlarda tannmasna ihtiyacmz vard. Kazanlmas en kolay davalar ceza hukukunun alanna giren davalardr. Daha sonra insanlarn cinsel ynelimlerinden dolay i ve barnma konularnda karlatklar inkr gibi temel insan haklarnn korunmas zerinde younlan. iftlerin hukuken tannmas davalar sonradan gelir. Ama burada da kazanlabilecek davalar sein. Bizim kazandmz ilk byk dava lezbiyen bir kadnn nceki partnerine nafaka balanmas hakkndayd. Mttefiklerinizi iyi belirleyin ve sabrl davrann. LGBT topluluu bu savam tek bana yrtemeyecek kadar kktr. Bu yzden size yardm edecek gnllleri semelisiniz. Destekleyici giriimciler veya nemli ahslar bulabiliyor musunuz? Politikaclar, brokratlar ve hatta polis? Basn Kanadada bulunmaz deerde bir destek birimidir. Destekleyici yazlar yazmaya gnll bayazarlar bulabiliyor musunuz? (Kanadada hemen hemen btn medya LGBT haklarn destekler nitelikte yazlar yaynlamtr.) Kanadada ve ABDde PFLAG (Gey ve Lezbiyenlerin Dostlar ve Aileleri) birimleri vardr. PFLAG ocuklarnn ecinselliini anlamakta zorluk yaayan ebeveynlere destek salar. Bu rgt, rgtl ebeveynler ve etkili mektup yazarlarnn etkisi yznden politik bir g olma yoluna girmitir. Bu yazarlar, mmkn olan her aamada LGBT konularyla ilgili davalarda komu-

larn ve arkadalarn korkusuzca ne srer olmulardr. Koalisyonlar oluturun ve dier ilerlemeci olaylara destek verin. Kanadadaki birok LGBT rgt, anti-homofobi eitimi, salk hizmeti ve telefon yardm gibi temel hizmetler sunar. Kanada usuz bucaksz bir lke olmasna ramen, lke ierisinde sadece bir tane ulusal LGBT rgt vardr: Egale Canada. Bu rgt alana ve 350 bin Kanada dolar tutarnda bir bteye sahiptir. ( sene ncesine kadar Egale Canadann sadece bir alan vard.) Yine de ecinsel evlilik kampanyas Egale Canada tarafndan yrtld ve son federal seim kampanyasnda en nemli konu haline geldi. Aktr ki Egale Canada bu ii tek bana yapamazd. Peki, nasl baardk? Farkl bir kampanya balattk: Eit Evlilik Kampanyas (CEM). ki ilke zerinden yrtld bu kampanya (ama dier bir Egale projesini desteklemesi zorunluluu yoktu): Ecinsel iftlerin evlenme hakk ve dini rgtlerin evlendirecekleri kimseleri belirleme hakk. Daha sonra bu iki ilkeyi destekleyecek rgtler aradk:

i sendikalar (LGBTnin en byk mttefiki olabilirlerdi. Kampanya kapsamnda, byk lde desteki olup lobi faaliyetleri iin gnlller ve mali destek saladlar.) Dini rgtler (Kampanya, birok Hristiyan Kilise, Yahudi, Mslman, Budist kiiler ve dierleri tarafndan desteklendi. Ecinsel evliliine kar kan dini rgtleri dengeleyebilecek dzeyde geni bir desteki kitle sundular.) Irklk kart rgtler Sivil toplum (serbest ticaret kartlarndan sivil zgrlk stklerine kadar) Feminist rgtler Meslek rgtleri (Kanada Barosu gibi) renci rgtleri

LGBT sorunlarnn grnrln tevik etmek iin gvenli yollar bulun: Sendikalar, Kanadadaki LGBT sorunlaryla ilgili davalarda en byk destekidirler. nceden alma alanla-

ULUSLARARASI HOMOFOB KARITI BULUMA 47

rnda anti-homofobi eitimi dzenlediler; LGBT sorunlar iin mcadele ettiler. (sendika kontratlarnda ayrmclk konulu hkmlerle ilgili olarak). Kendi alanlar yararna insan haklar konularnda dava srecine girdiler ve para destei saladlar. Ve nceden de belirtildii gibi Kuzey Amerikada gey ve lezbiyenlerin ailelerinden oluan PFLAG gibi dier byk destekiler vardr. LGBT insanlar iin dier bir yaklam da Onur Yrylerinde (Pride) maskeler de kullanarak dorudan doruya harekete geecek frsatlar bulmak, LGBT korosunun yer almasn salamak olabilir.

Daha bir ka yl ncesine kadar Kanadadaki Trklerin ou gey ve lezbiyenlerden bihaberdi. Sendikalarn, PFLAG ve evlilik kampanyalarndan doan dier koalisyonlarn geni desteiyle, gey ve lezbiyen insanlardan haberdar olmayan Kanadallarn says hayli azald. Sorunlarmz ama ve ayrmcl sona erdirme yolunda, sendikalar ve ebeveynlerin destekleyici ittifaklar sayesinde ilerliyoruz.

Hukuku, Manitoba niversitesi, Kanada I. Uluslararas Homofobi Kart Buluma, 17 Mays 2006

NEFRET SYLEM ve SULARI

Prof. Dr. Melek GREGENL, Ayrmcln iddeti: Nefret Sular Hakan ATAMAN, Nefret Sularnn Bugn Prof. Dr. Sevil ATASOY, LGBTT'lere Ynelik iddet Prof. Dr. evki SZEN, Kiilerin Cinsel Ynelimleri Sebebiyle Yaadklar iddet ve Adli Tbbi Srete Karlatklar Zorluklar

TRANSFOB
Avukat Senem DOANOLU, Biz Deimeyeceiz, Siz Alacaksnz!

ULUSLARARASI HOMOFOB KARITI BULUMA 49

AYRIMCILIIN DDET: NEFRET SULARI


Prof. Dr. Melek GREGENL nyarg ve ayrmclk konusunun, gerek sosyal bilim literatrnde gerekse gnlk yaamlarmzda tad nem, iddetle yakn ilikisinden kaynaklanmaktadr. nyarglar her zaman iddete yol amayabilir, ayrmcln her biimi de iddet en azndan ak, gzlenebilir iddet iermeyebilir fakat gruplar aras bir sre olarak ortaya kan iddet davranlar her zaman nyarg ve ayrmclkla ilikilidir. Nefret sular ise, ayrmcln belki de en iddetli biimi olarak ortaya kar ve nyargl olumsuz duygu ve tutumlardan beslenir. nyarglar, gelitirildikleri grup ya da grup yelerine ynelik olumsuz dncelerin yan sra holanmama, hor grme, kanma ve nefret etmeye kadar uzanan olumsuz duygular ieren tutumlara yol aarlar. nyarglar, dier insanlar, bireysel varolularndan deil grup aidiyetlerinden hareketle deerlendirici bir tutumu, olumsuz dogmatik kanaatleri ifade etmektedir. Bu dnce ve kanaatler, olgunlamam, her trl kanttan nce pein kararlara dayanr. nyargnn davrana dnt durumda ise ayrmclktan sz edilmektedir. Ayrmclk, nyargyla yaklalan bir d grubun, i grupla ilikisini imknsz klacak ekilde sosyal ya da fiziksel olarak uzakta tutulmas ve bunun greceli olarak kalc olmas biiminde ortaya kan, esasta sosyal farkllamay ina etmeye ynelik bir eilimdir. nyarg, tpk kalp yarglar (stereotipler) gibi, sosyal gereklii kabaca ematize etmeye dayanan srecin bir esidir; kalp yarglar ve nyarglar, insann gereklie ilikin sosyal ve zihinsel temsillerinin bir biimidirler. Kalp yarglar, belirli bir objeye ya da gruba ilikin bilgi boluklarn dolduran, bylece karar vermeyi kolaylatran nceden oluturulmu bir takm izlenimler, atflar btn olarak zihnimizde oluturduumuz imgelerdir. ncelikle, i grup sempatizanln, taraftarln ve d grup ayrmcln belirgin biimde artrr. Ayrca i grup yelerinin birbirlerinin inanlarn benzer alglamalarna yol aar. Bilisel dzeyde herhangi bir biimde yaratlan biz ve onlar farkllamas, i grubun lehine davranmak iin yeterli koul gibi grnmektedir. Fakat btn bu srete, toplumsal grup ve katmanlarn eitli zellikleri asndan bir hiyerari iinde rgtlenmi, bu hiyerari algsnn en azndan zihinsel dzeyde gereklemi olmas gerekmektedir. Eer, eit ve adil bir toplumsal rgtlenme sz konusuysa, nyargdan sz etmek belki yine mmkn olabilir fakat ayrmclk gereklemeyebilir. nyarg ve ayrmcln en nemli belirleyicilerinden biri g algsdr. nsanlar gce itaat ederler. Bir toplumda hiyerarik rgtlenme, adaletsizlik, gcn inas, gle ilgili sylemsel yap ne kadar glyse, dezavantajl gruplara ynelik nyarg ve ayrmclk o lde ortaya kacaktr. Ayrca farklln alglanma biimleri ve her dzeyde iktidarlarn farka ve farkl olana yaklamlar, farkl, aznlk vb. ounlua ait olmayana ilikin dlayc, ayrmc ideolojik sylemsel yap, ayrmcl yaygnlatrr. Sahte szbirlii diye adlandrlan bir mekanizma, iktidarlar tarafndan, sklkla gerekte olmayan ounluklarn ina edilmesinde ve aznlklarn deerlerinin drlerek iaret edilmesinde kullanlr. Kukusuz, milliyetiliin her biimi, militarizm, tehdit ve korkunun bazen gerek bazen sanal olarak kurgulanmas ve iddet, ounlua ait olmann dln ykseltme ilevi grr ve onlar olarak tarif edilen dezavantajl gruplara ynelik nyarglarn beslenmesine ve farkl biim ve ieriklerde ayrmclk davranna yol aar. Nefret sular, bylesi bir toplumsal ortam ve yaygn ideolojiden beslenen nefret sylemlerinden beslenir. * * * Bir kii ya da gruba, ait olduu kimlii, inanc, politik gr, cinsiyeti ya da cinsel ynelimi gibi nedenlerle, farkl biimlerde zarar verme amacyla saldrlmas sonucunda oluan sular genel olarak nefret sular olarak adlandrlmaktadr. Nefret sular, suun kurbanlarnn herhangi bir eylemi nedeniyle yani gerekletirilen bir edim sonucunda deil, gerek ya da alglanan renkleri, milliyetleri, cinsel ynelimleri, grnmleri, etnik kkenleri, bir baka syleyile eylemleri deil var olular nedeniyle maruz

50 ANT HOMOFOB KTABI

kaldklar saldrganlk ieren davranlardr. Dier su tiplerinden farkl olarak nefret sular, saldrganlarn, kurbanlarnn var olularna ynelik tehditlerdir ve kurbanlar bireysel, kiisel zellikleri ya da edimleri deil, ait olduklar grubun varl, o gruba aidiyetleri nedeniyle nefret sularnn hedefidirler. Bu nedenle nefret sular konusuyla ilgili her ey doas gerei toplumsaldr; sadece saldrganlarn ya da madurlarn deil toplumun tmnn yaama biimiyle, toplumu oluturan farkl gruplarn birlikte yaamaya ilikin anlaylar ve bu anlayn, ideolojinin sonularyla dorudan ilikilidir, dolaysyla btnyle politiktir. Su, genel olarak toplumsal bir olgudur ve toplumsal olan her ey sonu olarak her tr sula ilgili olgular asndan belirleyicidir fakat nefret sular zel olarak, bir toplumda gruplar aras ilikilerin yaanma biiminden kaynaklanan, gruplar aras ilikiler sonucunda oluan iddet konusuyla dorudan ilikilidir. Nefret sularna neden olan, madurlara ynelik kiisel geici fke ya da planl zarar verme isteinden kaynaklanan, saldrganlarn kiisel motivasyonlar deildir, madurun ait olduu gruba ynelik nyarglar, ayrmclk ve yanllklardr. Dolaysyla, sadece bir insana ya da gruba ruhsal ya da fiziksel zarar verilmesi sonucunu dourmazlar ayn zamanda saldrlara maruz kalan gruplara ait insanlarn, kendilerini ifade etmeleri hatta varlklarn srdrmeleri nnde de ciddi tehdit ve engel olutururlar. Nefret sularna hedef olmaktan korunmann tek yolu bylece kendiliinden, insann oluunu, varlk biimini reddetmesi, en hafifinden varoluunu grnmez klmaya almas haline gelir ki bu da nefret sularnn nedeni olan ideolojik arka plann esasen, toplumda belirli gruplarn varlna ynelen bir tehdit oluturduunu gsterir. Nefret sularnn yaratt tehdit ve korku ortamnn olas madurlara mesaj aktr: Ya byle var olma ya da byle olduunu belli etme! Bu sylemin bir yan, nefret sularnn asl aktr olan homofobik yaklamn temelini oluturur: Byle olma, olduun gibi olduunda varlmz ve iktidarmz tehdit ediyorsun, yok olman ya da yok edilmen gerekiyor. Dier yan da yrei hi kimsenin incinmesine dayanamayan ama her eyin eskisi gibi srmesinden ve ona dokunmayan ylann bin yaamasndan yana olan iyi kalpli homofobiklerin stten bakan, akl veren kibirli ve bin yzl hak anlayna rehberlik eder: Olduun gibi olmana hi iti-

razm yok, ama gzmze grnme, mahallende, gettonda, barnda, parknda, yatak odanda kal! Nefret suu, bir kavram ve bir su tr olarak, Amerikada rk, toplumsal cinsiyet ve cinsel ynelim konularnda artan farkndalk dzeyinin bir sonucu olarak 1980li yllarn ortalarna doru ortaya kmtr. Yanllk suu olarak da anlan nefret sular, sula ilgili popler ve bilimsel sylemde giderek allageldik bir kategori haline gelmitir. Nefret Sular terimi John Conyers, Barbara Kennelly ve Mario Biaggiye aittir. 1985te Nefret Sular statistikleri Hareketi adl bir tasar hazrlayan yazarlar, bu tasar ile ABD Adalet Bakanlndan rk, din ve etnik nyarg temelli gerekletirilen sularn saysyla ilgili istatistikleri toplamasn ve yaynlamasn talep etmilerdir. 1985ten gnmze kadar, kavramn kullanm, gnlk gazetelerde de kullanlmaya balanmasyla birlikte giderek artmtr. Amerikada 1985te ulusal gazetelerde 11 nefret suu makalesi yaynlanm, bu say 1990da 511e, 3 yl sonrasnda ise 1000e ulamtr. Gey kart nefret sularnn ABDde ve belki de dnyann baka yerlerinde yeni bir olgu olmadn belirten aratrmaclar, 1624ten bu yana Amerikan kolonilerinde erkeklerin ecinsellik ve olanclk sebebiyle idam edildiklerini belirtmektedir. Son 3 yzyl boyunca, lezbiyen ve gey Amerikallarn iddetin birok farkl biimine hedef olduklarn belirten yazarlar, bu su ya da saldrlar arasndaar cezalarla hapsedilme, kastrasyon, klitoridektomi, psikiyatrik mdahalelere zorlama, ordudan atlma ve genel sosyal srgn etme ve aforoz etmeyi saymaktadrlar. Nefret sularnn hedeflerinin hangi gruplar olduu, bu sularn niteliinin de en nemli gstergelerinden biridir. Dnyann farkl corafyalarnda saldrganlarn hedefleri, o toplumda hangi gruplarn ayrmcla uradna bal olarak deimekte fakat saldrganlarn zihniyet yaplar, motivasyonlarn oluturan ve besleyen bylece suu belirsiz hatta bazen meru klan ideolojik ortam deimemektedir. rnein ABDde nefret sularyla ilgili istatistikler rksal nyarg ve ayrmclktan kaynaklanan ve nefret sular kapsamna giren saldrlarn ilk hedefinin

ULUSLARARASI HOMOFOB KARITI BULUMA 51

siyahlar olduunu gstermektedir. Bizim lkemizde benzer istatistikler olmamasna hatta henz bu tr saldrlarn nefret suu olarak tehis edilmesinde bir sz birlii bulunmamasna karn, medyada yer alan haberlerden ve insan haklar rgtlerinin verilerinden hareketle, nefret sularnn madurlarnn en byk sklkla, cinsel ynelimleri ve etnik kkenleri nedeniyle bu saldrlarn hedefi olduunu syleyebiliriz. Trkiyede de dier pek ok lkede olduu gibi, cinsel ynelim, etnik kken, dini ya da mezhebe dayal inanlar, daha kapsayc bir yaklamla sylersek, ounluu belirleyen tektipi ideolojik iktidar anlaylarnn dnda kalan var olma biimleri farkl zamanlarda ve farkl biimlerde nefret sularnn hedefi olabilmektedir*. Nefret sularnn kiisel olmaktan ok toplumsal, ideolojik bir arka plandan beslendii, saldrlar gerekletiren faillerin, ideolojik olarak belirli benzerlikleri olmasyla da desteklenmektedir. ABDde hkm giymi sulular zerinde yaplan almalar, saldrlarn maddi bir kar ya da belirli bir ama iin gerekletirilmediini, yanlln tr ne olursa olsun, nefret duyulan gruba stnlk salamak amac tadn gstermektedir. Saldrganlk dier sularla karlatrldnda daha arasaldr ve pek ok sembolik eden beslenmektedir; planl, ama ynelimli ve belirli bir uyarlmlk dzeyiyle saldrlar gereklemektedir. Sulularn genel olarak patolojik zellikler gstermedikleri ya da sua ynelmelerindeki asl faktrn ruhsal sorunlar olmad grlmtr. Saldrganlarn davranlarnda, dini inanlarnn da, madurlarn, zellikle cinsel ynelimleri nedeniyle hedef seildikleri sular asndan etkili olduu bulunmutur. Ayrca homofobik ideolojilerden ve ayrmclktan beslenen nefret sular genel olarak sanlann aksine ounlukla cinsel taciz biiminde ortaya kmamakta, dier gruplara ynelen saldrganlk davranlaryla benzer rntler gstermektedir. lkemizde yaplan pek ok akademik almada da, homofobinin genel olarak otoriterlikle, sa ve sol ideolojilerden bamsz olarak muhafazakrlkla bir arada bulunduu ve dier ayrmclklarla birlikte ortaya kt bulunmutur. 2003-2004 yllar arasnda Los Angeles gvenlik birimleri tarafndan rapor edilen 1045 nefret

suu zerinden yaplan aratrmada nefret sularnn zellikleri ortaya karlmaya alld. 2006da sunulan bir baka istatistik bilgi ise FBI verilerine dayanyor. Her iki almada da, rapor edilen veriler ortak yanlar tayor. 7.720 nefret suu olarak nitelenebilecek saldrnn tm belirli gruplara ilikin nyarg, ayrmclk ve yanllklara dayanyor. % 51.8i rksal nyarg; 18.9u dinsel yanllk, 15.5i cinsel ynelim yanllklar, 12.7si etnik-blgesel yanllklar. Bir saldr da engelli bir yurttaa ynelik olarak gereklemi. Saldrlarn yaklak te biri madurun evinin yaknnda ya da mahallesinde, drtte biri otoban, sokak ya da kamusal alanlarda, % 12.2si okullarda, % 6s park alanlarnda ya da garajlarda, % 4e yakn ise kilise, sinagog ya da dini ibadet mekanlarnda. ABDde gvenlik birimlerince yaynlanan farkl yllara ait istatistikler, belirli ehirlerde belirgin biimde younlaan eitli aznlk gruplarna ait nefret sularnn yaklak % 12-25i arasnda deien oranlarda madurlarn cinsel ynelimleri nedeniyle ilendiini ortaya koymaktadr. lmle sonulanan maduriyetlerin ise yarsndan fazlas homofobik tutumlarla ilenmi anti-gey sulardr. El ele dolamakta olan gey ve lezbiyen iftlere ynelik laf atmadan, ak szl saldrya, arabalarn ya da evlerin tahrip edilmesinden, ak iddet ieren saldr ve cinayete varan sular. ABDde pek ok eyalette nefret sularna kar yasa olmasna karn, bunlarn sadece yarsnda cinsel ynelim nedeniyle ilenen sular nefret suu kabul edilmektedir. 1990larda yaplan bir tarama almasnda gey ve lezbiyenlerin % 25inin en az bir kez fiziksel saldrya urad rapor edilmitir. Nefret sular ile ilgili gerekletirilen ou aratrmada, kurban ve faili tanmlama zerine younlalarak nefret sularnn neden ve nasl meydana geldiini anlalmaya allm olsa da, makro dzeydeki toplumsal faktrlerin de nefret sular zerinde etkilerinin olabileceini gsteren ok sayda aratrma bulgusu vardr. ABDde yaplan aratrmalarda, FBI Su Raporlar ve dier kaynaklardan elde edilen verilerinden hareketle Kaliforniyada cinsel aznlklar hedef alan iddeti ngrmemizi salayabilecek evresel faktrler belirlenmeye allmtr:Blgede yaayan beyazlarn yzdesi, LGBT topluluu yelerinin says, toplumsal cinsiyet eitsizliinin oran, yoksulluk ve genel olarak su indeksleri.

52 ANT HOMOFOB KTABI

Bu saysal veriler lkemizde olduu gibi ABDde ve dnyann her yerinde, gerein ok kk bir blmn yanstyor. Nefret sularnn dier kurbanlar gibi cinsel ynelimi nedeniyle saldrya maruz kalanlarn pek ou, daha ok ve ar bedeller demekten kanmak iin maduriyetlerini gizliyorlar. nk nefret sularn grnr klmak, ayn zamanda suun nedenini oluturan grup aidiyetini de grnr klmay zorunlu hale getiriyor. Btn bu nedenlerle zellikle cinsel ynelimleri nedeniyle nefret sularnn hedefi haline gelen insanlar iin maduriyet, rnein rklar nedeniyle bu saldrlara hedef olanlardan farkl olarak bir varlk-yokluk meselesi haline gelebiliyor. Lezbiyen, gey ve biseksel nefret suu kurbanlar ile dier su kurbanlarnn yaadklar psikolojik ac dzeylerinin karlatrld pek ok almada, nefret suu madurlarnn dier su kurbanlarna kyasla daha fazla psikolojik ac ektikleri, daha yksek oranda depresyon belirtileri ve travmatik stres belirtileri gsterdikleri, daha kaygl ve gergin olduklar gsterilmitir. Bunun yan sra nefret suu kurbanlarnn dnya grleri de etkilenmekte, gvenlik hislerinin daha fazla sarslmakta, dnya barna, iyiliine inanlarn kaybetmekte ve benlik sayglarn yitirmektedirler. Nefret sular, dier sulardan farkl olarak ok aka, hem kurbanlar hem de genel olarak toplum zerinde psikolojik hasarlar yaratma konusunda ok daha etkili sonulara yol amaktadr. Ayn zamanda en ar sonulara yol aan insan haklar ihlallerinden biri olarak nefret sular, kurbanlarn yaad ak fiziksel zararlarn dnda, fiziksel zarar grme korkusuna ilikin artan hassasiyet ve kalc stres gibi olumsuz psikolojik sonular douruyor. Psikolojik sonular asndan uzun sreli travmatik etkiler ve bu travmatik etkiler sonucu ortaya kan zihin ve ruh salndaki bozulmalar bazen intihara varan sonulara varabiliyor. Aile ya da yakn evreden salanan sosyal destek ve benlik saygsnn yksek olmas bu etkileri azaltan faktrler olarak ortaya kmaktadr. Bununla birlikte bu faktrlerin, saldrlarn ve tehditlerin olumsuz ruhsal etkilerini azaltmaya yardmc olmas ancak, saldrnn arl, iddeti lsnde gereklemektedir. Ar ve srekli saldr durumla-

rnda anksiyete, gerginlik, depresyon, stres, gvenlik endiesi, fke ve toplumdan uzaklamaktan nefrete kadar varan olumsuz duygulara ve yaantlara yol aan sonular adeta kanlmazdr. Post travmatik stres bozukluu en sk grlen tablodur. Cinsel ynelimleri nedeniyle saldrya urayan geylerle yz yze grmeler yoluyla yaplan niteliksel bir aratrmada, saldrya urayan insanlarn yaadklar sosyal ve psikolojik deneyimler 6 ana balkta sunulmutur: 1. Katlmclarn ortak olarak paylatklar balca olumsuz duygu, kontrol algs ve duygusunu kaybetmektir. Madurlar, yaadklar saldrlar sonucunda youn aresizlik duygular yaamakta ve evreleri, ortam ve genel olarak yaamlar zerindeki kontrollerini yitirdikleri duygusuna kaplmaktadrlar. Bu kontrol kayb insanlar hareketsiz klmakta, gnlk aktivitelerini bile gerekletirmede zorluklar yaratacak boyutlara varan davransal sorunlara yol amaktadr. Katlmclar, yaadklar saldrya ilikin herhangi bir hatrlatc uyaranla karlatklarnda, travmay yeniden yeniden yaamaktadrlar. Tekrarlayc biimde benzer olumsuz duygular, korkular olumaktadr. Dolaysyla saldrnn etkileri saldr anndan ok daha uzun bir srece yaylarak ortaya kmaktadr. Madurlar, youn sululuk duygular yaamaktadrlar. Bilisel olarak kendilerini davransal ya da kendi zellikleri nedeniyle sulamakta; dier insanlar tarafndan da, saldrdan kendi davranlar nedeniyle sorumlu tutularak sulanmaktadrlar. Katlmclarn sosyal destek alarndan yararlanma sreleri de saldry grnr klma biimleri ve dereceleriyle ilgili olarak gereklemektedir. Madurlarn yaadklar deneyimi kendiliinden, kontroll olarak, saaltm amacyla ya da yasal yollardan hakkn aramak iin grnr klmasna bal olarak yaad deneyim farkllamaktadr. renilmi aresizlik genellikle saldry grnr klmay engelleyen en nemli faktrlerden biridir. Madurlar genellikle duyusal, davransal

2.

3.

4.

5.

ULUSLARARASI HOMOFOB KARITI BULUMA 53

ve bilisel taktikler kullanarak nefret saldrlarnn ard etkilerinden korunmaya ve nefret sularyla baa kmaya almaktadrlar. 6. Madurlar, yaadklar nefret ideolojilerinden kaynaklanan saldrlar sonucunda, genellikle cinsel ynelim kimlikleriyle yzlemektedirler. Kimi zaman gey olmann kendisiyle yzlemekte ve cinsel ynelimlerini sorgulamaktadrlar. ounlukla, grnlerini sorgulamakta ve nefret saldrlarndan korunmak iin daha erkeksi grnmeye abalamay denemektedirler. Madurlarn bir baka tepkisi gey kimliklerine daha ok angaje olmalardr. Nefret sularna kar rgtlenmelere katlmakta, geylerin haklar iin kurulan sivil rgtlere angaje olmakta ya da bu rgtlere olan balar glenmektedir.

Nefret sularna yol aan ideolojik arka plan oluturan toplumsal balam, hukuk, medya, insan ilikileri, genel olarak gruplararas ilikiler, iktidar ve hegemonik yaplar ksaca sistem tarafndan belirleniyor. Pek ok lkede, nefret sularyla ilgili hukuksal sreler konusunda yaplan almalarda, jri yelerinin cinsel ynelimlerinin karar nasl etkilediine dair bir bulgu olmasa da, etnik kkenlerinin madurlarn ve saldrganlarn etnik kkenleriyle benzerliinin, kararlar etkilediini gsteren bulgular vardr. Gerek yasalarn yaplmas, yorumlanmas srecinde gerekse hem madur hem de saldrgan asndan savunma srelerinde psikolojik ve sosyal psikolojik sreler etkili olmaktadr. Yaplan pek ok alma, ayn zamanda madurlarn kendilerini ifade edi biimlerinin, saldrnn niteliinin ve yaratt hasarn da kararlar etkilediini gstermektedir. Nefret sularna kar alnacak nlemler bakmndan ar cezalardan yana olma ya da ar cezalarn caydrc olabileceini dnme genellikle, nefret sularnn arka plann oluturan ayrmclk ve nefret sylemine kar olmaktan kaynaklanan bir ideolojik tavr olarak ortaya kmamakta, daha ziyade bir grubun ya da genel olarak toplumun huzurunu salamaya ynelik bir nlem olarak dnlmektedir. Bu eilim sadece hkim gruplarn sylemi olarak ortaya kmamakta, ayrmcla urayan gruplar arasnda da yaygn olarak varln srdrmektedir. Ecinsel niversite rencileri arasnda yaplan bir almada, ait olunan

gruba ilikin olumlu benlik duygularnn, yani ecinsel olma kimliiyle bark olmann, nefret sularna kar duyarll ykselttii ve ar cezalardan yana olma eilimini arttrd bulunmutur. Ayrca btn toplumsal gruplar asndan genel olarak toplulua ait olma duygusunun da nefret sularna kar daha duyarl olma sonucuna yol amas sz konusudur. Literatrdeki almalar genel olarak, liberal dnya grleri arttka ar cezalandrmadan yana olma eiliminin azaldn tersine muhafazakrlk arttka ykseldiini gstermektedir. Bu olgu nefret sularyla mcadelede nemli sorunlardan birini oluturmaktadr. Ar cezalardan yana olma, bir yandan nefret ideolojilerini ortaya karan genel toplumsal balamn ve farkl gruplar arasndaki ilikilerin ayrmclkla belirlenmesini engellemenin tek yolu olarak grnen demokratiklemenin nnde bir engel olarak durmakta, te yandan nefret sular arttka ar cezalardan yana olma eilimi de ykselmekte, dolaysyla nefret sularnn zeminini oluturan muhafazakrlk eilimleri pekimektedir. Bu paradoksal durum aslnda nefret sularnn ve bu sulara neden olan nefret syleminin btnyle ortadan kalkmasnn, toplumsal iktidar ilikileri ve gruplararasndaki hiyerarik toplumsal rgtlenmenin deimesiyle mmkn olabileceini, dolaysyla nefret sylemiyle mcadelenin asla sadece bu sylemin hedefi olan gruplarn sorunu olmadn gstermektedir. Medya, dnyada ve lkemizde nefret sularna yol aan ayrmcl oluturan ve besleyen kalpyarglarn, nyarglarn ksaca nefret syleminin kurulmasnda ve yaygnlatrlmasnda en etkili araclardan biridir. Medyann nefret sular kapsamnda ele alnabilecek eylemleri haberletirme, kullanlan dil ve madurlar ya da olay sunma ekli, eylemi merulatrmaya ve suun altnda yatan ayrmcl gizlemeye yol aabilir; sklkla byle olmaktadr. rnein, Trkiyede btnyle nefret sular kapsamnda grlmesi gereken ecinsellere, travesti ve transseksellere ynelik saldrlar, genellikle madurlarn yaratt tahrik sonucunda oluan eylemler gibi sunulmaktadr. Ak bir saldr ve ounlukla cinayete varan ya da bizim lkemizde ancak lmle sonulandnda haber deeri tayabilen sular, madurlarn kardklarolaylarsonucunda gereklemi, doal sonular olarak

54 ANT HOMOFOB KTABI

ele alnmaktadr. Genellikle madurlar, faillerin hassasiyetlerine dokunur ve cezalarn bulurlar; oysa failin hassasiyetinin tek kayna ayrmclk ideolojileridir. Bu yaklam, sadece iddeti merulatrmakla kalmaz, ayn zamanda kendini ifade etme ve gerekletirme hakknn, bir toplumda kimlere ait bir ayrcalk olduunu da tarif eder; bu dorudan herkesin sadece insan olmak bakmndan eit olduu n kabulne dayanan ounu bizim de kabul ettiimiz evrensel hukuk normlarnn inenmesi anlamna gelir. Nefret sular ve bu sularn nedeni olan ayrmc ideolojilerle mcadele ok boyutlu yaps nedeniyle hukuk, medya, eitim bata olmak zere toplumsal btn yaplarn sorgulanmas ve yeniden yaplandrlmasyla dorudan ilikilidir. Dolaysyla sadece nefret syleminin ve sularnn hedefi olan gruplarn sorunu olarak grlemez; herkes iin yaanabilir bir dnya isteini dile getiren ve varlk nedenini bu istee dayandran her trden politik iradenin ncelikli hedefi ve sorumluluu olmak zorundadr. Kukusuz dnyada olduu gibi lkemizde de nefret sylemi ve sular giderek yaygnlamaktadr ama hepimizin gelecek tahayyln besleyen ve umut veren tek ey hl ve sadece giderek daha grnr hale gelen zgrlk mcadeleleridir.

Dipnot: Yaadmz corafyada ok yaygn olan cinsiyete dayal grup aidiyeti nedeniyle kadnlarn maruz kaldklar ounlukla da lmle sonulanan saldrlar, ilgili literatrde genellikle nefret sular kapsamnda ele alnmamaktadr; bu yaklamn cinsiyeti ideolojilerden beslenen kendine zg nedenleri vardr. Bu yazda bu konu, bir baka yazda ele alnmak zere, yaznn amac ve snrlar nedeniyle dta braklmtr.
Ege niversitesi, Psikoloji IV. Uluslararas Homofobi Kart Buluma

KAYNAKA
Herek, G. M. (1989). Hate Crimes Against Lesbians and Gay Men. Issues for Research and Policy. American Psychologist. 44 (6), 948-955 Herek, G. M., Gillis, J. R: & Cogan, J. C. (1999). Psychological Sequelae of Hate-Crime Victimization Among Lesbian, Gay, and Bixeual Adults. Journal of Consulting and Clinical Psychology. 67 (6), 945-951 Jacobs, J. B. & Potter, K. (1998). Hate Crimes: Criminal Law and Identity Politics. Oxford and New York: Oxford University Press,

ULUSLARARASI HOMOFOB KARITI BULUMA 55

NEFRET SULARININ BUGN*


Hakan ATAMAN Trkiyede nefret sularn tanmlayan ve cezalandran herhangi bir yasal dzenleme yok. Bununla birlikte, Ankara 11. Ar Ceza Mahkemesi 17 Ekim 2008de travesti ve transseksellere ynelik saldrlarla ilgili bir davadanefret sularna rnek tekil edecek bir karar verdi. 7-12 Nisan 2006 tarihleri arasnda, Ankarann Eryaman semtinde yaayan travesti ve transseksellere sistemli saldrlar yaplmt. Mahkeme, bu saldrlarla ilgili davada yarglanan tutuklu drt kii hakknda verdii kararn, u ekilde gerekelendirdi:Sanklar kendilerinin ve evrelerindeki insanlarn nyarglarnn tetiklediidncelerle evrelerinde yaamakta olan ve kendilerini transseksel bireyler olarak tarif eden mdahillere kar belli bir karar dorultusunda youn ve srekli saldrlarda bulunmular, onlar yaadklar hayat alanndan ayrlmaya zorlamlardr. Mahkemenin gerekesi dikkatle incelendiinde, uluslararas dzeyde kabul grm yegne tanma sahip olan Avrupa Gvenlik ve birlii Tekilatnn (AGT) nefret suu tanmyla uyum iinde olduu grlebilir. Ancak, mahkemenin karar Trkiyede konuyla ilgili herhangi bir yasal dzenlemenin olmamas nedeniyle, ayn durumlarda benzer kararlarn verileceini garanti etmiyor. uras aktr ki, nefret sular, iyi niyetli yarglarn inisiyatifine braklamayacak kadar ciddi bir sorundur. Eryaman Davasndan sonra tanklk ettiimiz nefret sular ve faillerinin cezaszlk hali bunun en somut gstergesidir. Nefret sular tarihsel adan yeni bir fenomen deil. Bununla birlikte hkmetler tarafndan suun tanm ve bu sua kar gerekletirilen yasal dzenlemeler olduka yeni. AGT nefret sularn nlemek iin hazrlad klavuzda nefret sularn ayn zamanda nyarg sular olarak tanmlyor . nk nefret sular daima iki unsuru bir arada bulunduruyor. Bu cezai bir suun, nyargl bir motivasyonla birlikte ilenmi olmasndan kaynaklanr. Nefret sularnn birinci unsuru, sradan ceza kanunlar kapsamnda su oluturan bir eylemin gereklemesidir. Ulusal yasalarda baz farkllklar bulunmasna ramen, sz konusu cezai eylemler konusunda benzerlik tayan ey, genellikle bu tr eylemlerin iddet eylemleri olmasdr. Nefret sularna ilikin ikinci unsur nyarglar. Bu onu sradan sulardan ayrr. Suu ileyen muhafaza edilen zellii kastl olarak hedef seer. Hedef bir ya da birden fazla kii veya belli zellikleri paylaan bir grupla zdelemi mlkiyet olabilir. Muhafaza edilen zellik, rk, dil, etnisite, ulus ya da benzer nitelikteki dier genel faktrler gibi, bir grup tarafndan paylalan bir zelliktir. AGTe gre nefret suunda hedef, grup yelerinin genel zellikleri, gerek ya da edinilmi rk, ulus ya da etnik orijin, dil, renk, din, cinsiyet, ya, fiziksel ya da zihinsel engellilik, cinsel kaynakl ya da dier benzer unsurlara dayandrlabilir. Nefret suunda, madur, suun hedefi olan bir grupla gerek ya da edinilmi balants, ilgisi, ilikisi, destekisi ya da yesi olduu iin seilebilir. Nefret sular ve ayrmclk Nefret sular ayrmclktan beslenir ancak ayrmclktan baka bir eyi ifade eder. Nitekim ayrmcln nlenmesiyle ilgili yasalar genellikle i, mal ve hizmetlerden yararlanlmasn veya bir baka hakkn kullanlmasn engellemeyi yasaklarken, nefret sular ceza kanunlarnda tanmlanm cinayet, yaralama, mlkiyetin tahrip edilmesi, hakaret vb. fiili eylemleri ierir. Nefret sular pek ok farkl nedenle gerekleebilir. Fail kzgnlk, kskanlk ya da akran onay arzusu gibi bir nedenle eyleme geebilir. Fail suun bireysel hedefi hakknda hibir ey hissetmeyebilir ancak hedefin yesi olduu grup hakknda dmanca fikirlere veya duygulara sahip olabilir. Fail, kendisini tanmlad grubun dndaki herkese dmanlk hissedebilir. Hedef, basit bir ekilde, failin dman olduu, gmenlik gibi bir fikri de temsil edebilir. Nefret Konumalar ya da Sylemi Nefret konumalar ya da nefret sylemi, tutarl bir ekilde savunulmas en zor temel zgrlklerden biri olan ifade zgrlyle birlikte dnldnde, olduka problemli bir alandr . Son zamanlarda Trkiyede zellikle medya yoluyla yaygnlaan nefret sylemi iin olduka nemli ve heyecan verici projeler balatld . Nefret sylemini ifade zgrlnn dnda tutan ve bu sylemi nlemeye ynelik hukuki dzenlemeler olduka geni ve farkl ieriklere sahiptir. Baz d-

56 ANT HOMOFOB KTABI

zenlemeler nefreti kkrtmay ya da belli bir grubu aalamay yasaklarken, bazlar belli bir kiinin ya da ulusun onurunu ya da namusunu aalamay yasaklamaktadr. Tarihsel olarak zel durumlar konu edinen dzenlemeler de bulunmaktadr: Nazizm ideolojisinin vlmesi, Holocaustun reddedilmesi gibi. Ancak nefret sylemlerinde nefret suunun gereklemesi iin gerekli olan birinci unsur eksik kalmaktadr. Yani iddet ieren cezai bir eylem gereklemi deildir. Bu konuda olduka farkl hukuksal ve felsefi yaklamlar sz konusu olsa da nefret syleminin bir nefret suunun gereklemesinden nce, gereklemesi srasnda ya da sonrasnda motive edici bir karine oluturabilecei unutulmamaldr. Bu nedenle nefret sylemleri nefret sularyla ilgili cezai soruturmalarn bir paras olmaldr. Nefret Suu Kanunlar Nefret sular olduka zeldir. nk fail nefret suunu gerekletirirken madur ve madurun ait olduu topluma ynelik bir mesaj yollar. Bu sonu olarak, nefret sularnn dier sulardan farkl bir ekilde dzenlenmesi gerektii ve farkl bir yasal yaklamla merulatrlmas gerektii anlamna gelir. Nefret sular nyargnn iddet manifestosudur. Bu nedenle nefret sularnn soruturulmas, kovuturulmas, yarglanmas vb. her aamas son derece byk dikkat gerektirir. Ayrca nefret sularnn sosyal adan knanmas

kanunlara yanstlmaldr. Bu, zarar gren topluluklar asndan son derece nemlidir, ceza kanunlarna gveni salar, sosyal yarlmalar onarr. Gndelik hayatmzda da grlebilecei gibi nefret sularndaki hzl art, son yln AGT raporlarna da yansd. Raporlar nefret sularnn zellikle farkl etnik, dini ve aznlk gruplarna ve gey, lezbiyen, biseksel ve transgender (travesti ve transseksel) bireylere ynelik gerekletiini gsteriyor. Irk, engellilik ve farkl siyasi grler de nefret sularndan payn alyor. Transgender kiilere ynelik nefret sular ise sradanlam durumda. Bu sradanlama nefret sular hakknda yaplacak yasal dzenlemelerin aciliyetine iaret ediyor. Sradanlaan nefret sular ounlukla cezaszl da beraberinde getiriyor. deal olan, bir nefret suu yasasnn hkmet, kanun uygulayclar ve toplumun geni bir kesimi tarafndan tartldktan sonra kabul edilmesidir. Bu suun doas ve boyutlar hakknda farkndaln artmasna ve konuya dorudan odaklanlmasna yardmc olur. Nefret tohumlarnn daha da derinlere inmeden sklmesi iin ek nlemler alnmas gerektii son derece aktr. Sonu olarak nefret sular gnmzn bir gerekliidir, ancak kanlmaz ya da nlenemez deildir.
nsan Haklar Gndemi Dernei IV. Uluslararas Homofobi Kart Buluma

* Bu yaznn ilk versiyonu daha nce 10.05.2009 tarihli Radikal kide baslmtr. Yaz Anti-Homofobi Kitab iin gzden geirilerek gncellenmi ve baz eklemeler yaplmtr.
1 Hate Crime Laws: A Practical Guide,, Published by the OSCE Office for Democratic Institutions and

Human Rights (ODIHR), OSCE/ODIHR 2009 http://www.osce.org/item/36671.html?ch=1263 web sitesinde mevcuttur.


2 Bu konuyla ilgili olarak uzmanlardan alnan grler iin nsan Haklar Gndemi Derneinin Trkiyede Nefret Sular balkl almasna baklabilir: http://www.rightsagenda.org/attachments/523_T%C3%BCrkiyedeNefretSu%C3%A7lar%C4%B1.pdf web sitesinde mevcuttur. 3 Bu konuda zellikle Uluslararas Hrant Dink Vakfnn Medya zleme: Nefret Sylemi projesine (http://www.hrantdink.org/tr/projeler web sitesinde mevcuttur) ve Sosyal Deiim Derneinin Nefret Sular Projesine baklabilir (http://www.facebook.com/pages/Sosyal-Deiim-Dernei/87943491393 web sitesinde mevcuttur).

ULUSLARARASI HOMOFOB KARITI BULUMA 57

LGBTTLERE YNELK DDET


Prof. Dr. Sevil ATASOY Parisin ilk Beyaz Gecesiydi. 2002den balayarak, ekimin ilk cumartesisini pazara balayan gece, rengrenk aydnlatlan sokaklarda dans edilecek, mzelere, tiyatrolara, konserlere gidilecek ve kimse uyumayacakt. Saat sabah 2.30a geliyordu. Beyaz Gecenin fikir babas Fas kkenli Belediye Bakan Bertrand Delanoe, belediye binasnda, sabaha kadar srecek elencelere katlan halkn arasnda, byk bir keyifle dolayordu. Aniden, karnna bir bak sapland. 39 yandaki Cezayirli Azedine Berkane hemen yakaland. Bakan, seimlerden nce bir TV programnda ecinsel olduunu ilan etmiti. Azedine, ecinsellerden nefret ettiini, onu bu nedenle ldrmek istediini syledi. Bakan lmedi. 12 Ocak 2004te, saldrgann akl hastas olduuna karar verildi ve bir psikiyatri kliniine gnderildi. Beyaz Geceler sryor. Dnyann drt bir yannda, bu arada Trkiyede, ecinsellere ynelik nefret de sryor. Yaplan aratrmalar, Cinsel iliki teklif ettii iin ldrdm ya da Bataki pazarla uymad savunmasnn, gerei her zaman yanstmadn ve cinayetlerin ardnda genellikle nefretin yattn gsteriyor. Baki Koar, Cevat Tuksavul, Emre Kuytu, Aziz abuk, Deniz Tney, Ekrem Ylmaz, zdemir Hunca, Zeki Ercan ve daha nicelerini ldrten, nicelerine saldrtan da, belki aklanan nedenler deil de, ecinsel nefretiydi. Ecinsellere ynelik iddetin nedenlerini inceleyen kriminolojik almalar, yeni saylr. Bu gecikmenin nedeni, insanlk tarihi kadar eski olmasna ve zaman zaman deiik topluluklar ierisinde yaygn biimde kabul grmesine ramen, ecinselliin bir hastalk, hatta istenirse vazgeilebilir bir cinsel sapknlk olarak deerlendirilmesi ve ldrlenlere de neredeysehak etti denmesidir. Nazi Almanyasnda ve igal edilen lkelerde on binlerce ecinselin toplanmas, yakalarna pembe gen dikilerek iaretlenmesi (lezbiyenlere siyah gen), ksrlatrlmas, Dr. Carl Vaernet gibileri tarafndan testislerine hormon enjeksiyonuyla tedavi edilmeye allmas, bir ecinsel geni bulabilmek amacyla deneyler yaplmas, konsantrasyon kamplarnda yaklmalar, tek bana Hitlerin hezeyanlarnn bir sonucu olarak grlemez. Almanyann en nl adli tp hocalarnn 70lerde yaynlanan ders kitaplarnda, ecinsellik; zoofili (hayvanlarla cinsel birliktelik) ve nekrofilinin (llerle cinsel birliktelik) yer ald, cinsel sapmalar blm ierisinde ilenir; ksrlatrma, ecinselliin tedavi yntemleri arasnda saylrd. Bu bak as yalnz Almanyaya da zg deildi. Fransz ekolnden gelen, babam Prof. Dr. emsi Gkn kitabnda da, ecinsellik seksel sapklklar arasnda yer alr (ayn blmde, tenasli tersliklerin bata geleniolarak tanmlad mastrbasyon da bulunuyor). Son 10-15 yldr deimeye balasa da, yzyllarn nyarglar kolay yklmyor. Kimler saldryor? Dnya genelinde, erikin ecinsel erkeklerin lm ile sonulanan saldrlarn, toplam adam ldrmeler iinde % 1-4lk bir pay olduu sanlyor. Bunlarn, ne kan zellikleri unlar: lm, saldrgann yaad yer ya da corafi blgede gereklemiyor; kap ve pencerelerde zorlama gzlenmiyor; ceset, yatak odasnda bulunuyor; madur, tek bana yayor, evvelce karlat tehditleri polise bildirmemekle tannyor. Katil, madurdan daha gen, evvelce iledii baka sular ve parasal skntlar var; cinayette ateli silah ya da bak kullanyor; saldrda, lm meydana getirmeye yetenin ok zerinde iddet kullanyor (20-30 bak darbesi gibi); kundaklama ve gasp teebbs gzleniyor; gerek madur gerekse fail, genellikle alkol ya da uyuturucu etkisi altnda. Cinayet masas dedektiflerinin baucu kitabnn yazar, New York polis tekilatndan emekli Vernon Geberth, bundan on yl kadar nce, erkek ecinsel cinayetlerini alt snfta toplamt. (i)

58 ANT HOMOFOB KTABI

2007de Gney Florida niversitesinden Eric Beauregard ile Montreal niversitesinden Jean Proulx ise, konuyu madur, fail ve olay yeri karakteristikleri asndan yeniden ele aldlar ve saldrganlar balca snfa ayrdlar: 1) ntikamc, 2) Cinsel motifli avc ve 3) Cinsel motifi bulunmayan avc. (ii) Ecinsel katillerin gzyle ecinsel kurbanlar

ran, etlerini yiyen, llerle ilikiye giren Jeffrey Dahmerin fotorafl farklyd. Kurbanlarn genellikle ldrdkten ve kimi zaman paraladktan sonra fotoraflad. 957 yl hapse mahkm oldu. 28 Kasm 1994te cezaevinin spor salonundaki tuvaleti temizlerken, baka bir mahkmun bana demirle vurmas sonucu ld. Neden ldryorlar?

Pek ok katil, cinayetten nce ya da sonra, kurbannn fotorafn eker. Ecinsel cinayetleriyle ilgili madur fotoraflarnn nemli bir blm de, Jeffrey Dahmer, Robert Bardella gibi kendileri de ecinsel katillerin kiisel koleksiyonlarndan alnmtr. Birini zetleyelim: Otopark bekisi gzlerine inanamad. Genten biri, karki evin ikinci katndan sokaa atlamt. Hemen polisi arad. Tamamen plak deil dedi, boynunda krmz bir kpek tasmas var. Cann kurtarmak iin sokaa atlayan adam bir seks iisiydi aslnda. Mterisi onu otomobiline alm, her yan p yl, kpek dks kokan bu eve getirmiti. Bana sert bir cisimle vurulduunu, ardndan boynuna saplanan ineyi hatrlyordu. Kendine geldiinde kollarndan, bacaklarndan yatan demirlerine balyd. Boynuna tasmann geirildiini, son birka saattir olanlarn ve izleyen drt gnde olacaklarn (rnein cinsel organlara balanan elektrik, gze sklan amar suyu, rza geme..) en ince ayrntsna kadar bir deftere kaydedileceini ve her aamann fotoraflanacan bilmiyordu. 2 Nisan 1988 sabah, 22 yandaki Chris Bryson, sokaa atlamakla sadece kendini deil, kim bilir daha ka can kurtard. Robert Bardellann evinde ele geen ve kendisinin ecinsel ak esiri olarak tanmlad 23 erkee ait 357 ikence fotorafn inceleyen polis, bunlardan altsn ldrdn saptad. Bahesinden kafataslar, kemikler, diler kt. Bardella, 18 Aralk 1988de mr boyu hapse mahkm oldu, 1992de bir enfarkts krizinden ld. Aslnda, lmnden birka gn nce cezaevi papazna bir mektup yazm ve gardiyanlarn kalp ilalarn vermemesinden ikyeti olmutu. lm hibir zaman soruturulmad. Afrikal ve Asyal 17 erkein rzna geen, ikence eden, canlyken uzuvlarn bedenden ay-

Ecinsel Sivil Toplum Giriimi (LAMBDA), Baki Koarn ldrlmesine, Ecinsel cinayetleri politiktir diyerek, katillerin tek kii olmadn, cinayetin ardnda ecinsellerden nefret eden herkesin bulunduunu anlatmaya alt. Hakllar, ancak ecinsel cinayetlerinin farkl nedenleri de var. ok sayda cinayeti inceleyenlere gre katiller, madurun davranlarn, cinsel bir teklif gibi yorumlayan ve bu yzden kendilerini savunanlar, kendilerini ecinselliin kesinlikle kabul edilmedii sosyal normlarn bekisi sananlar, canlarnn skntsn iddet ierikli heyecanlarla gidermeye alanlar ve arkadalarna erkekliklerini ve heterosekselliklerini kantlamaya alanlar eklinde snflanyor. Buna, HIV/AIDS yaylmasndan ecinselleri sorumlu tutan yanl inan da eklemek gerek. te yandan, birlikte yaad kiilerce de ldrlebileceklerini gz ard etmemek gerekir. ki erkek ya da iki kadn arasnda yaanan iliki, tpk bir kadn ile bir erkek arasndaki gibi, her trl atmay, rnein kskanl barndrr ve cinayetin nedeni sadece bu bile olabilir. Nasl ldryorlar? ldresiye dvlen, 40-50 kez baklanan ecinsellerin says az deil. oktan lm olduu halde dvlmeye, baklanmaya devam edildii biliniyor. Arkadan bal eller, elle, iple, kabloyla, bezle boma, cinsel organ kesme, karakteristik bulgular arasnda. Polis ve adli tp uzmanlar, iki erkek arasndaki iddetin arlna ve boyna, gse, karna ynelik saldrlarn tercihine dikkat ekerler. Yze, boaza doru saldrma, az blgesinin ecin-

ULUSLARARASI HOMOFOB KARITI BULUMA 59

sel ilikideki nemine balanr. nk anal ilikinin, ecinsel erkeklerin tercih ettikleri bir davran olduu sanlsa da, aslnda fellasyo, yani az-cinsel organ temasnn, daha yaygn olduu biliniyor. te bu nedenle, kadnlara ynelik saldrlarda, boaz, gs ve genital blgenin hedeflendii durumlarda, akla hemen, cinayetin cinsel motifli olduunun gelmesine benzer ekilde, erkeklerin boazna ynelik saldrlarda da benzeri bir gereke dnlmeli. Bununla birlikte, ecinsel cinayetlerinde ar iddet gzlenmesi, hi kukusuz gerek kurban, gerekse madurun erkek olmas ve biyolojik olarak daha fazla fiziksel g ile donatlm olmalarndan kaynaklanr. Nasl savunuyorlar? Ecinseller, tpk heterosekseller gibi, her sosyal snf, meslek, rk ve etnik grup iinde yer alr, her inan ve politik gre sahiptir. Kadn-erkek ilikisindeki bir tek eylem dnda, onlar heteroseksellerden ayran hibir fark yoktur. Bu nedenle, toplum ierisinde iddete yol aan her trl atmann taraf olmalarn doal karlamak gerek. Ancak, ecinsel cinayetleri, genellikle ecinsel olmayann, olan ldrmesieklinde deerlendirilir. Bunun nedeni katilin savunma biimidir. rnein, yal ecinsel erkekleri ldren genler, genellikle balangtaki pazarlkta yer almayan eylemlere zorlanma, erkeklii ile alay edilme gibi gerekeleri ne srerler. Birok rnekte doru olabilir ama onlara kar nefretin youn, ldrlmeyi hak ettikleri inannn yaygn, genler arasnda isizliin yksek olduu, kolay ve hzl para kazanmann zendirildii lkelerde, bu sylem doru olmasa da kolayca kabul grr. Farkl silahlar kullanlan, beden zerinde ikence izleri bulunan, genital organlarn, az ve boynun hedeflendii saldrlarda ise, byle bir iddiann doruluu sz konusu bile olamaz. Ender rastlanan psikiyatrik bir rahatszla dayandrlanliki teklifinde bulunduunu sandm, kendimi kaybettimsavunmas, ecinsellere kar nyarglarn, ayrmcln, nef-

retin youn olduu topluluklarda sklkla kullanlr oldu. Bana ecinsel dedii iin onu ldrdm ise, zellikle lkemizde dile getirilen, akla yatkn bulunduundan yeterince sorgulanmayan bir dier gerekedir. ablonlaan savunmalar, birisini ldren ecinseller iin de geerli. Onlar genellikle, can gvenliklerinin tehdit edildiini ve kendilerini korumak zorunda kaldklar iin cinayeti ilediklerini ileri srerler. Ecinselliin toplum tarafndan rahata kabullenildii ve insanlarn damgalanmaktan ekinmedii lkelerde, cinayet ileyenlerin, aslnda ecinsel olmadklar halde, kendilerini savunmak zere bu gerekeyi kullandklarna da rastlanyor. Nasl nlenir? ada bir toplumda rk, din, etnik kkene dayal ayrmclk yznden ya da birisinin sakat, akl hastas, sokak ocuu, ihtiyar diye ldrlmesine tahamml edilemedii gibi, cinsel ynelim ve kimlie dayal ayrmcln da yeri olamaz. Ecinsel, biseksel, transseksel ve travesti cinayetlerinin nlenmesi, bunlarn ardndaki homofobik ve transfobik motiflerinin ortaya kartlmasna, delillendirilmesine ve faillerin ar biimde cezalandrlmasna baldr. Soruturmalar asndan bakldnda, ecinsellerin bedenlerinde, anal ilikinin iz ya da belirtisinin bulunaca nyargsndan kurtulmak arttr. Okunan bir kitabn, tanan bir mendil renginin bile ok ey ifade ettii bu kltr iyi bilmeden, belki failin kim olduu bulunur ama cinayetlerin, hele kadn ecinsellere kar ilenenlerin nn alacak bilgi edinilemez. Her suun nlenmesinde olduu gibi, burada da, fail, madur ve olay yeri hakkndaki ayrntlar, veritabanlarnda tutulmaldr. Emniyet tekilatmz ierisinde, ecinsel cinayetleri artk ayr bir birim tarafndan deerlendiriliyor. Bu birim, elindeki verileri analizleyip, risk ve koruyucu faktrleri belirleyerek toplumla paylat, sivil toplum rgtleriyle ibirliine gittii gn, cinsel ynelimlerini hibir zaman bi-

60 ANT HOMOFOB KTABI

lemeyeceimiz, ancak kesinlikle sayg duymak zorunda olduumuz vatandalarmzn can ve mal gvenliini de salam olacaz. Yeri gelmiken, bat lkelerindeki gvenlik birimlerinin bu konudaki ders alnas baz uygulamalarna deinmekte fayda var. rnein Kuzey rlanda polisinin grev tanmnda yle bir blm yer alyor:urasnn ok ak biimde anlalmasn isteriz ki, bir nefret suunun bildirimi iin delil gerekmiyor. Bizim iin delil bir anlam tamyor. Sadece algnz yeterli. Her trl suun soruturulduu biimde algnz da kayda alnacak ve mutlaka soruturulacaktr. ngiltere ve Amerikadaki birok polis tekilat, LGBTTlerle dayanma iinde olduklarn, binalarnn nne gkkua bayra asarak ilan ediyorlar. Sydneyin gey polisleri, ecinsel onur gnlerindeki yrylere niformalaryla katlyorlar. talyan gey polislerinin kendi web siteleri bulunuyor. Avrupann birok lkesinde grev yapan LGBT polisler, Gay Police European Network ad altnda tekilatlanm durumda, internet zerinden nefret sularyla mcadele ediyor. Manchester polisinin 20 kadar resmi bina ierisinde at bavuru merkezlerine, LGBTTlerin yan sra, nefret iddetinin maduru olan dier kiiler, bildirimde bulunabiliyor. Gerek LGBTTlere ynelik sularn nlenmesi, gerekse ilenen cinayetlerin aydnlatlabilmesi, madur, fail ve suun gerekletii olay yerinin zelliklerini bilmeyi gerektirdiinden, bildirimlerin zendirilmesi ve toplanan bilginin analizi byk nem tayor. Bu erevede, LGBTTlerin haklarn savunan sivil toplum rgtlerine ok i dyor. Trkiyenin drt bir yanndaki LGBTTlere ynelik he trl saldry yakndan izlemeleri, nemli, nemsiz demeden her madurla grebilmeleri, balarndan geeni ayrntl biimde dokmante etmeleri, bu bilgiyi bir havuzda toplayabilmeleri ve birikimlerini gvenlik birimleriyle paylamalar art. LGBTTler ka kii? Seksolojinin babas kabul edilen, Amerikal biyolog, entemolog, zoolog Alfred Kinsey, 5300 beyaz erkek ve 5940 beyaz kadnla yapt anket almas sonularn biraraya toplad 1948 ve

1953 tarihli nl raporlarnda, Amerikal beyaz erkeklerin yaklak % 46snn hem kadn, hem de erkeklere kar cinsel adantepkiverdiini, % 37sinin yaam boyu en az bir kez ecinsel ilikide bulunduunu bildirmiti. Beyaz rka mensup kadnlar iin bulduu oran, bunun ok altndayd. (iii, iv) Gnmzde, New York ve Los Angelesteki toplam LGBT says bir milyona yakn; San Francisco nfusunun ise, % 16 kadar, LGBTT. 2008 Bakanlk seimlerinde kendisini gey, lezbiyen ya da biseksel olarak tanmlayanlarn oran, % 4. Tpk, 2004 seimlerindeki gibi. 2008de ngilterede yaplan bir ankete gre, nfusun % 13nn yaam boyu bir kez ecinsel deneyimi olmu, ancak kendisini ecinsel olarak tanmlayanlar, sadece % 6. Buna karlk, Yeni Zelandallarn % 20si, kendi cinslerine kar baz duygular beslediklerini sylemekle birlikte, % 2 kadar kendisini ecinsel olarak tanmlyor. Fransada yaam boyu en az bir kez ecinsel ilikiye giren erkeklerin oran % 4, kadnlarn % 12.6. Bu oran, stanbul niversitesinden Prof. Dr. ahika Ykselin Trkiye kadnlar iin tahmini ile rtyor. Durexin 2007 ylnda, 26 lkede (aralarnda Trkiye yok), 26 bin kiiye uygulad cinsel mutluluk anketine gre, ecinsel deneyimi olan sveli erkeklerin oran % 12. Avrupa lkeleri ve ABDdeki ecinsel saysnn, nfusun % 1-10unu oluturduu tahmin ediliyor. Geylerin oran, her lkede lezbiyenlerden biraz daha yksek. (Zietsch, 2008 (v); Grulich, 2003 (vi) ; Michael, 1995 (vii); Johnson, 1992 (viii) Dnya genelinde ise, erikin erkek nfusun % 34nn, kadnlarn da 1.5 - 2sinin yaamn ecinsel olarak srdrd bildiriliyor (Mackay, 2001 (ix). Transseksalizme ilikin istatistik veriler de, lkeden lkeye deiiyor. Son 40 yldr bu alanda alan Amsterdamdaki bir klinik, erkeklerde rastlanma skln 10 binde bir, kadnlarda 30 binde bir olarak bildiriyor. (x) Konu ile ilgili dnya genelindeki tm verileri birarada deerlendiren ve karmak formllerle istatistikleri yineleyen Olyslager ve Conway ise,

ULUSLARARASI HOMOFOB KARITI BULUMA 61

bu orann ok dk olduunda srar ediyor. 2007 ylndaki 20. Dnya Cinsel Kimlik ve Salk kongresinde sunduklar, ardndan International Journal of Transgenderismde yaynlanan makalede, her 4.500 erkekten birinin kendisini kadn, 8 binde bir kadnn da erkek olarak hissettiini ne sryorlar.(vi) Kafanz bu saylarla iirmemin bir nedeni var. Trkiyedeki LGBTTlerle ilgili elimizde saysal bir veri bulunmuyor. Ancak, uzaydan gelmediimize gre, aa, be yukar dier dnyallara benzeriz herhalde. imdi elinize bir hesap makinesi aln, bu topraklarda yaayan en az 700 bin ecinsel ve 2500 transsekselin hakknn korunmas gerektiini greceksiniz. Anketlere gre Trk kadnlar Trkiyede 10 yl arayla, ilki 1992de Kadnca, ikincisi 2002de Hlya dergisi okurlar arasnda ayn anket yapld. stanbul niversitesi Adli Tp Enstitsnden Do. Dr. mit Sayn tarafndan hazrlanan ankette, ecinsellikle ilgili bir soru da var. Aradan geen 10 yla, dergilerin okur profilindeki farkllklara ramen, bu sorunun yantlar hayret verici biimde birbirine yakn. 706 Kadnca okurunun yzde 68.6s, 530 Hlya okurunun yzde 70i, kendi hemcinsiyle cinsel birliktelii kesinlikle reddediyor. Buna karlk ankete cevap verenlerin yzde 14 kadarnn, yaam boyu en az bir ecinsel deneyimi var. Btn hatalarna ramen, bu saylar, ecinsel deneyimi olan kadn saysnn hi de az olmadn, hatta nl Kinsey Raporunda, Amerikan kadnlar iin belirlenen yzdenin de zerinde olduunu gsteriyor. Trkiyedeki saynn ykseklii, 10 ylda neden bir deiiklik gstermedii, mutlaka ayrca tartlmal. stanbul niversitesinden Prof. Dr. ahika Yksel de ecinsel orannn yzde 10-15 arasnda olduunu sylyor. Mutlak deerler ile ilgili kesin bilgilerimiz olmamakla birlikte, ldrlen kadn ecinsel saysnn, erkeklerden daha az olduu kabul ediliyor. rnein FBIn Amerika iin verdii 2004 su istatistiklerinde bu saylar, 910 ve 230. Kadnlarn, kadnlar ldrmesinde, canavarca

duygularn daha az grlebilecei dnlebilir. 90l yllarda Indianada, 12 yandaki kk Shanda Renee Sharerin, yalar 14-17 arasnda deien drt kz tarafndan boulmas, baklanmas, bana demirle vurulmas, ansne bak sokulmas ve henz canlyken zerine gaz dklerek yaklmas, lezbiyen cinayetlerinin ne kadar beklenmedik zellikler tayabileceini gstermesi bakmndan nem tar. Ayrca, sadece ecinselleri hedef alan seri katillerin de olduunu unutmamak gerek. Ecinsellerle ilgili yasalar Ayn cinsiyetten iki kii arasndaki birliktelikle ilgili yasalar, lkeden lkeye ok byk farkllklar gsteriyor. Bir yanda spanya, Belika, Hollanda, Kanada gibi evlenmelerine izin verenler, Lbnan gibi 1 yl, Malezya gibi 20 yl hapsedenler, dier yanda ran, Yemen, Suudi Arabistan, Nijerya gibi idamla cezalandranlar var. Avrupa lkelerinin hibirinde, 18 yandan byklerin ecinselliini yasaklayan bir dzenleme olmad gibi, cinsel ynelimlere dayal ayrmclk, ayr bir su olarak tanmlanr. Bunun temel nedeni Avrupa Parlamentosunun 2004 ylnda ald karar. Kimi lkelerde, birisini ecinsellikle itham etmek bile su. rnein, Finlandiya Parlamentosu yesi Tony Halme, Cumhurbakan Tarja Halonene lezbiyen deyince, ok zor gnler yaad. (Ecinsel milletvekillerine kendilerini aa kartmadklar ve cinsel ynelim ayrmclna kar mcadele etmedikleri iin sitem eden Halonen, Ocak 2006da 2. kez cumhurbakan seildi). Azerbaycanda da tpk lkemiz gibi, iki erikin erkek ya da kadnn birlikteliini cezalandran bir yasa maddesi bulunmuyor. Birlemi Milletler ise, cinsel ynelime dayal ayrmclkla ilgili karar tasarsnda bir trl anlaamyor. Hatta 2006 banda, genel sekreteri Krad Kahramanolu olan, 400n zerindeki sivil toplum rgtnn temsilcisinin bulunduu Uluslararas Gey ve Lezbiyenler Birliinin (ILGA) gzlemci statsn iptal etti. Msr, slam Kon-

62 ANT HOMOFOB KTABI

ferans rgt, ran, Sudan ve Amerika Birleik Devletleri, bu iptali destekledi. Yaplan oylamada Trkiyenin ekimser kalmas ise sevindirici. Her ey tevik edilebilir ama LGBTT olmak asla Lambdaistanbul LGBTT (Lezbiyen, Gey, Biseksel, Travesti, Transseksel) Dayanma Dernei hakknda Mays 2008de verilen kapatma kararn Yargtay bozmu, dernein u anda yasalara aykr olmadn, ecinsellii tevik ettii takdirde kapatlabileceini belirtmiti. 30 Nisan 2009 gn, Beyolu 3. Asliye Hukuk Mahkemesi bu karara uydu. Lambdaistanbulun yan sra birok STK gnlls, karar sonras bir basn aklamasyla mutluluklarn dile getirdiler. Bizler, rgtlenme zgrln tevik ediyoruz. Bizler gizlenmemeyi tevik ediyoruz. Bizler, herkesin kendi gibi olabilmesini tevik ediyoruzdediler. Bir ey daha eklemelerini beklerdim. Her ey tevik edilebilir, ama LGBTT olmak asla. Gnmzde, cinsel ynelim ve cinsiyet kimliinin kiisel bir tercih olmad, bir yandan ok sayda genetik faktrn, dier yandan doum ncesi ve sonrasnda karlalan metabolik etkenlerin (rnein hormonlarn) bir bilekesi olduu, bu nedenle basit Mendel kurallarna uymadan bir kuaktan dierine aktarld kabul ediliyor. Ksacas, 10 yl nce sanld gibi tek bir gey geni yok. (xii) 2005 ylndan balayarak, Karolinska niversitesi Tp Fakltesinden Ivanca Savic ve ekibi, kadn, erkek, ecinsel kadn ve ecinsel erkeklere, erkek terinde bolca bulunan androstadien (AND) ile kadn idrarndaki strojen benzeri estratetraenol (EST) koklatmlar, ecinsel erkek beyninde gzledikleri deiikliklerin, kadnlarn beyinlerindekine ve ecinsel kadn beyinlerindeki dei -ikliklerin ise, erkek beyninde gzlenenlere uyduunu saptamlard. (xiii, xiv, xv, xvi) 2009 yaznda da, Polonyann Lodz niversitesinden Antoszewski ve arkadalar, yalar 2028 arasnda deien 48 transsekselin (biyolojik olarak kadn olduklar halde, kendilerini erkek

olarak hissedenler) odontometrik zelliklerini yaynladlar. nsan diinin bykl ve ekli, daha ana karnndayken belirlenir. Bir baka deyile genetiktir. Bu kiilerin dilerine ait lmler, kadn ve erkek kontrol gruplarnn dilerine ait deerlerin arasnda yer alyordu. Bylelikle, transseksalizmin de genetik temeli olduu, bir kez daha gsterilmi oldu. (xvii) Btn bunlara ek olarak, Lauren Hare ve arkadalar, biyolojik olarak erkek olduklar halde, kendilerini kadn hisseden 112 transsekselin DNAsn incelemi ve testosteronu denetleyen genin normalden uzun olduunu saptamlard. Testosteronun etkisini azaltan bu deiikliin, erkek bebek beyinlerini, daha anne karnndayken farkllatrd anlald. (xviii) Bilim, tpk gz rengi gibi, cinsel ynelim ve cinsiyet kimliinin kiisel bir tercih olmadn ve DNAsnda kaytl biyolojik bir gerek olduunu kantlyor. Bu nedenle, LGBTTlerin insan haklarn savunmaya alan Lambdaistanbulun, ecinsellii tevik edebilmesi tbben mmkn deil. Evet, insanlk tarihinin her dneminde, her toplulukta gzlenen, kimi yerde eller stnde tutulan, kimi yerde korkun ikencelerle ldrlen LGBTTlerin haklarn, gnmz Trkiyesinde ciddi biimde savunmaya ihtiya var. nk ou, en temel insan hakkndan, yaam hakkndan bile yoksunlar.
stanbul niversitesi Adli Tp Enstits E. retim yesi ve Su nleme ve Denetleme Stratejileri Merkezi Bakan IV. Uluslararas Homofobi Kart Buluma

KAYNAKA
i Geberth, V.J. Practical Homicide Investigation: Tactics, Procedures, and Forensic Techniques, CRC Press, 1996 ISBN 0849381568. ii Beauregard , E., Proulx, J. A Classification of Sexual Homicide Against Men. International Journal of Offender Therapy and Comparative Criminology. 2007: 51(4), 420-432. iii Kinsey AC, Pomeroy WR, Martin CE. Sexual behavior in the human male. Indiana University Press. 1948.

ULUSLARARASI HOMOFOB KARITI BULUMA 63 iv Kinsey AC, Pomeroy WR, Martin CE, Gebhard, P. Sexual Behavior in the Human Female. Indiana University Press. 1953 v Verweij KJ, Shekar SN, Zietsch BP, Eaves LJ, Bailey JM, Boomsma DI, Martin NG. Genetic and environmental influences on individual differences in attitudes toward homosexuality: an Australian twin study. Behav Genet. 2008 May;38(3):257-65. vi Grulich, A. E., de Visser, R. O., Smith, A. M. A., Rissel, C. E., & Richters, J. Sex in Australia: Homosexual experience and recent homosexual encounters. Australian and New Zealand Journal of Public Health. 2003 (27): 155163. vii Michael, R. T., Gagnon, J. H., Laumann, E. O., & Kolata, G. Sex in America: A definitive survey. Boston: Little, Brown & Co. 1995 viii Johnson, A. M., Wadsworth, J., Wellings, K., Bradshaw, S., & Field, J. Sexual life-styles and HIV risk. Nature, 1992 (360): 410412. ix Mackay J. How does the United States compare with the rest of the world in human sexual behavior? West J Med. 2001 Jun;174(6):429-33 x van Kesteren,P. J., Asscheman, H., Megens, J.A.J,, Gooren, L.J.G. Mortality and morbidity in transsexual subjects treated with cross-sex hormones. J. Clin. Endocrinol. (Blackwell, Oxford, UK) 1997: 47 (3): 337343. xi Olyslager, F., Conway, L. On the Calculation of the Prevalence of Transsexualism. 2007 xii Mustanski BS, Dupree MG, Nievergelt CM, Bocklandt S, Schork NJ, Hamer DH. A genomewide scan of male sexual orientation. Hum Genet. 2005 Mar;116(4):272-8. xiii Savic I, Berglund H, Lindstrm P.. Brain response to putative pheromones in homosexual men. Proc Natl Acad Sci U S A. 2005 May 17;102(20):7356-61. xiv Berglund H, Lindstrm P, Savic I.. Brain response to putative pheromones in lesbian women. Proc Natl Acad Sci U S A. 2006 May 23;103(21):8269-74. xv Savic I, Lindstrm P. PET and MRI show differences in cerebral asymmetry and functional connectivity between homo- and heterosexual subjects. Proc Natl Acad Sci U S A. 2008 Jul 8;105(27):9403-8 xvi Savic I, Hedn-Blomqvist E, Berglund H. Pheromone signal transduction in humans: What can be learned from olfactory loss. Hum Brain Mapp. 2009 Feb 23. [Epub ahead of print] xvii Antoszewski B, Zadziska E, Foczpaski J. The metric features of teeth in female-to-male transsexuals. Arch Sex Behav. 2009 Jun;38(3):351-8. xviii Hare L, Bernard P, Snchez FJ, Baird PN, Vilain E, Kennedy T, Harley VR. Androgen receptor repeat length polymorphism associated with male-tofemale transsexualism. Biol Psychiatry. 2009 Jan 1;65(1):93-6.

64 ANT HOMOFOB KTABI

KLERN CNSEL YNELMLER SEBEBYLE YAADIKLARI DDET ve ADL TIBB SRETE KARILATIKLARI ZORLUKLAR
Prof. Dr. evki SZEN iddet, hayatn her alannda var olmakla birlikte, cinsel ynelimleri sebebiyle kiilerin daha youn olarak iddete urama riski tadklar bilinen bir gerektir. iddet; fiziksel, cinsel, szel, duygusal ve ekonomik olabilir. Beden gcnn ktye kullanlmas sonucu ortaya kan tokatlama, tekmeleme, yakma, hapsetme gibi etkili eylemler ile tal, sopal veya silahl saldrlar ieren her trl saldrgan davranlar fiziksel iddet olarak tanmlanr. Cinsel iddet, cinsel drtlerin tatmini srasnda cinselliin bir tehdit, sindirme veya kontrol arac olarak kullanlmas olarak kabul edilmektedir. Szel iddet ise sz ve hareketlerin dzenli bir ekilde korkutma, sindirme, cezalandrma veya kontrol etme amac ile kullanlmasdr. Kiinin kendisine veya deer verdii konularda gvenini sarsmak, yaralamak amacyla kiiye kk drc szler sylemek, sk sk olumsuz bir ekilde eletirmek, alay etmek, uygunsuz isimler takmak da hem szel hem de duygusal iddetin iinde yer alr. Sevgi, efkat, ilgi, onay, destek gibi duygusal ihtiyalarn gz ard edilmesi, kmsenmesi, inkr edilmesi veya duygularn ya da duygusal ihtiyalarn kar tarafa bask ve tehdit uygulayabilmek iin tutarl bir ekilde istismar edilmesi, bir yaptrm veya tehdit arac olarak kullanlmas da, duygusal iddet kavramn oluturur. Genellikle bu iddet ekli, kiinin zerinde g sahibi veya etkili olan kii veya kiiler tarafndan gerekletirilmektedir. Ekonomik iddet ise, ekonomik kaynaklarn ve parann kii zerinde bir yaptrm, tehdit ve kontrol arac olarak dzenli bir ekilde kullanlmas olarak tanmlanr. Yaam ierisinde rastlanlan iddet eylemlerinde ise ayn anda pek ok farkl iddet eklini bir arada grmek mmkndr. Yale niversitesinde gey, lezbiyen ve biseksel kiiler zerinde iddet ve ayrmcl ortaya karmak zere yaplan bir almada pek ok kiinin eitli korkularla cinsel ynelimlerini gizli yaadklar, buna ramen ayrmclk, psikolojik iddet ve/veya fiziksel iddetten kaamadklar ortaya konmutur. Massachusettsde 3054 renci arasnda yaplan bir dier alma ise ecinsel rencilerin dier rencilere gre 10 kat daha fazla fiziksel saldrya uradklar, 4 kat daha fazla alkol, 10 kat daha fazla madde kullanma alkanlklar olduu, % 50sinin son bir yl ierisinde intihar giriimleri bulunduu belirlenmitir. Yaplan almalar tm dnyada homofobik davranlar ile iddet etkenleri arasnda kuvvetli bir iliki bulunduunu vurgulamaktadr. Connelle gre ada hegemonik erkekliin en ayrt edici zellii heteroseksel ve evlilik kurumu ile sk skya bal olmasdr. Bu tr etkileimler bir tr ideolojik sava beraberinde getirir. Ecinsellere ynelik taciz, sokak iddeti, ekonomik ayrmclk gibi davranlar, hegemonik erkein ecinsellie ve ecinsel erkeklere ynelik kmsemesi ile dorudan alakaldr. Tarih boyunca nl, nfuzlu, bilim ve sanatta baarl olmu pek ok kimse ecinsel olduu veya ecinsel olabileceine ynelik tank ifadeleri bulunduu iin mahkm olmu, lkesinden uzaklatrlm, yaklm, idam edilmitir. Bunlarn iinde en bilinenlerinden biri, Nazi Almanyasnda ecinsel olduu belirlenen kiilerin giysilerinin pembe gen iareti ile damgalanmas ve mahkm edilmesidir. Nazi Almanyasnda yzlerce kiinin ecinsel olduu iin Yahudilerle birlikte ldrld de bilinmektedir. Ecinseller, ecinsellik kart nyargnn tek kurban deildir. Ecinsellik dmanlnn kabul grd her toplumda, ecinsellik sulamas cinsel ynelimi ne olursa olsun siyasi rakipleri, korkutma, susturma ve hatta ortadan kaldrmak iin etkili ve ie yarayan bir yntem olarak kullanlmaktadr. lkemizde de yaplan almalarda da transseksel, travesti, ecinsel ve biseksel kiilerin sklkla cinsel ynelimleri nedeniyle nefrete dayal iddete uradklar, travmann arlnn ise bu kiilerde heteroseksel bireylere kyasla ok

ULUSLARARASI HOMOFOB KARITI BULUMA 65

daha fazla olduu tespit edilmitir. Adli Tp Kurumunda yaptmz bir almada almaya katlan tm olgularn cinsel ynelimleri sebebiyle % 39,8inin evreleri tarafndan dland, bu orann travestilerde % 88,9a transseksellerde ise % 57,9a kt saptanmtr. Tm olgular iinde travesti ve transseksellerin dier gruplara gre evrelerinden daha yksek tepki alma orannn ykseklii cinsel ynelimlerini gerek grnmleri yoluyla gerek szl olarak toplumda ak olarak belli etmeleri, gerekse de meslek olarak otostopuluk, konsomatrislik veya fuhu gibi toplumun onaylamad ve iddete urama asndan risk oluturan meslekleri yapmalar nedeniyle olduu varsaylmtr. Szel iddete urama tm olgularda belirgin olarak bulunmaktadr. Transseksel ve Travestilerin neredeyse tamam szel iddete uramtr. Cinsel ynelimleri nedeniyle fiziksel iddete urama, yine en fazla travestilerde (% 88,9) ve transseksellerde (% 52,6) saptanmtr. Biseksel, gey ve lezbiyenlerin yaklak % 30u cinsel ynelimleri nedeniyle saldrya uramtr. Fiziksel iddet en fazla yabanclar tarafndan, daha az oranda aile fertleri ve arkadalar tarafndan uygulanmtr. Tm olgular iinde cinsel iddete urayan bireyler (% 28,6) arasnda en fazla travestiler (% 66,7) daha az oranda transsekseller (% 36,8) ve lezbiyenler (% 36,4) cinsel iddete maruz kalmlardr. Saldr sonras olgularn % 10,4nde cinsel organlar, % 14,6snda anste yaralanma olmas, saldrlarn bireylerin cinsel ynelimleri ile ilgili olduunu aka gstermektedir. iddet sonras madurlarn yaklak yars endie, drtte biri korku ve daha az oranlarda kendisini aalanm, gvenini yitirmi, evrelerindeki insanlara nefret ve cinsel kavramlarda karmaa duymaktadrlar. Bu duygular,

kiilerin evrelerine daha az gvenmelerine sebep olup da almalarna engel tekil edip kendilerini gizlemelerine yol amaktadr. Madurlarn ancak % 42si (% 26s polise, % 16s salk grevlisine) uradklar iddet olay nedeni ile resmi kurululara bavurmulardr. Saldrya uradktan sonra resmi kurululara bavuran bireylerin % 55i cinsel ynelimleri nedeniyle zorluk veya ayrmclk yaadklarn ifade etmilerdir. Saldrya urayan tm olgularn sadece % 16s salk raporu alm, % 4 yasal sonuca ulamtr. iddete urayan kiilerin pek ou gerek tbbi, gerekse hukuki srete karlaacaklar profesyonellerin dahi homofobi, bifobi veya transfobi ile kendilerine yaklaacaklarndan korktuklarndan tbbi destek alamamakta ve yasal bavuruda bulunamamaktadrlar. Oysaki iddete urayan her olgu en ksa sre ierisinde urad iddetin adli tbbi incelemesini yaptrarak, olayn fiziksel ve/veya ruhsal etkilerini tbben tespit ettirmeli ve yasal bavuruyu yaptrmaldr. Bu konuda ncelikle polis ve savcla bavurulabilinecei gibi tbbi bulgularn zaman geirilerek kaybolmamas ve tbbi delil olarak korunabilmesi amac ile ncelikle niversite hastanelerinin Adli Tp Anabilim dallarna bavurulmas, dolaysyla hekim kontroll olarak yasal srecin balatlmas da mmkndr. Aksi takdirde cezasz kalan her saldr, saldrgan glendirecek, risk altndaki kiilerin maduriyetlerini daha da arttracaktr.
stanbul niversitesi Tp Fakltesi Adli Tp Anabilim Dal Bakan III. Uluslararas Homofobi Kart Buluma

66 ANT HOMOFOB KTABI

BZ DEMEYECEZ, SZ ALIACAKSINIZ!
Senem DOANOLU Hukukun samimiyetsiz, solgun zemininde ilerlediimizde artk gelenekselleen, tekrarlamaya utandmz tanmyla bir kii ya da grup tarafndan bir ahsa veya o ahsa ait bir mlke kar ilenen herhangi bir suun kayna; o kimsenin gerek ya da varsaylan cinsiyet kimliinden veya cinsel yneliminden beslenen nyarg ise bu su nefret suudur. Eryaman olaylar olarak adlandrdmz sre, 2006 Nisan ayndan 2007 ubat ayna kadar devam eden sistematik bir yerinden etme ve imha stratejisinin cisimletii eski ama hayatmzn tam ortasna ken yeni bir aresizlikti. Eryaman yaklak 18-20 yl nce iskna alm ve yeniden iskn projelerinin eitli tahliye biimleriyle toplumsal yaamn yeniden oluturulduu bir blge. ounlukla alt-orta snfn yerletii genel profili rencilerin, emeklilerin ve Eryaman kynn arazi sahiplerinin oluturduu bir alan. inden Eryaman davas sanklarn da karyor, huzursuz semt sakinlerini de, Eryaman davas madurlarn da... Yllardr byk lde haklardan yoksun braklan ve her altst olu dnemlerinde yeni basklama tekniklerinin muhatab klnan translar, Eryaman blgesinin 2006 dnemi itibariyle yerinden edilmek gibi ok ar bir yoksunlua tabi tutulmutur. Belirli bir dnemde belirli haklardan yoksun brakmann belirli bir biim almas tesadf deildir. O dnemin maddi koullarnn bir rndr. KC Grupun palazland, iyice nemalanmaya balayan paramiliter bir g olan A takmnn Eryaman ziyaretlerinin younlat bir dnemdir. Bireylerin kendi isteklerini snrszca gerekletirme konusunda ald izinlerin resmiletii ve merulat bir corafyada Eryaman davas sanklarnn ortaya kmas tesadf deildir. Tanl Borann insanlktan kma dknl olarak ifade ettii linin taycs gruha fevkalade geni tahrik olma hakk verildii zaten malumunuzdur. stelik Trkiyede lin rejiminin rutininin Krtler, solcular ve ecinsel ile trans bireyler zerinden kendini var ettiini bildiimiz bir zeminde Eryaman olaylarnn zgl artlar dnda lkenin her hangi bir blgesinde her an yapsal olarak arz endam etmeye tene olduu aktr. Jan Philipp Reemtsma Vaheti Kavramak adl eserinde, terr u ekilde tanmlyor: toplumdakidoal durumiddet ieren bir kaos iken bu doal durumun bir momentini dn almak terrdr. Bu momentte; gerektii iin deil, zaten l olduu iin ldrmek ise normdur. Eryaman olaylar terrn normunu teyit etmitir. Vahetin kulvarnda terrn bireysel dzlemde nasl iledii sorusu ile devam edelim: Fail srekli su ilemek zorundadr nk madurlar kendilerine ynelen suu hak etmilerdir. Eryaman sanklarndan biri olan ammasn durumada arkasna snd, eyleminin meru zeminini tartmaya ynelik ifadesi: Ben Eryamandan kovdum, ocuklarn ahlakn bozuyorlard. Sonra husumet beslediler bana. Ve bu meruiyeti onaylayan 7 Kasm 2007 tarihli Sabah Gazetesinden alnt: Caddelerde kadn klnda gezerek mteri arayan, kendilerini uyaranlar jiletleyen, arlarda rezalet kartarak esnaf sindiren travestiler Semt eski huzur ve sknet dolu gnlerine kavutu, daire satlar yeniden balad. Asl mesele daire sat gibi grnse de bunun gentrifikasyona denk den bir hali olduu aktr. Toplumsal ahlakn artklar nce lanetlenmi sonra cezalandrlmtr. Yerinden edilmeyi hak etmektedirler. Terr sisteminin ileyiinin kusursuzluu, tedhi edilen asndan yaratlan hesaplanamazlkta ve kar strateji gelitirme olanann azaltmnda yatmaktadr. Nefret sularnn yol at eitli toplumsal mutabakat zeminleri de tam burada devreye girer ve sonucunu yeniden retir. Tedhi edilenler iin en yksek dzeyde gvensizlik yaratmak ve onlar kar strateji gelitiremeyecek kadar sersemletmek. Eryaman olaylarnn bir tannn ifadesi: Eryamanda oturuyoruz hepimiz. 1015 kii kadar varz Normalde baz olaylar olur biliyorsunuz, travestilere falan sald-

ULUSLARARASI HOMOFOB KARITI BULUMA 67

rlar olur. Onlar normaldir yani allmtr. Fakat son dnemki bu kamamza sebep olan olaylar, normal, darda, hani unlar gidelim dvelim gibisinden deil de, son derece barbarca, vahi ve katliam yaparcasna, resmen ldrmeye ynelik hareketlere dnt. Yaam; beklenen, kanlan ya da yaanan oklardan olumu bir zincire dnmtr artk... Tam da bu duygu alan yaratldnda artk Eryaman saldrganlar Ankarann merkezinde drt ayr blgede saldrlarna balamtr. stelik bu sefer elinde kameras olan failler de vardr. Doal durumdan dn alnan momentte tarihsel yarg kurulur ve doal durum bu yargy izler. Translar kentlerin dnmnde temizlenmesi gereken bir kitledir. Translara ynelik ilenen nefret sular btn erkek ilikileri tayfn dzenleyecek, kendini yeniden retecektir. Ulusal zayfln kayna olarak translarn ahlak bozucu ve yozlatrc varlklar slah veya gerekirse imha edilmeleri suretiyle ortadan kaldrlacaktr. Failler translara kar iledikleri her su ile siyaseten baskn, ideolojik olarak egemen, kltrel adan yaygn olan diskuru yeniden mesaj olarak dolama sokmaktadr. Translara ynelik iddetin tedhi ettii her youn dnem tarihsel yargdan dn alnan bir momenttir. Eryaman olaylarnn tarihsel adan kovalad ve yeniden rettii sylem tam da bu yarglarn toplumsal aktarmdr. Ancak gzlerimi kapadmda bir an iin aklma gelenler baka bir veriyi de yrrle sokuyor:

Yksel Caddesinde srtlarndaKATLEDLDKyazsyla kadnlar at yakyorlar, arkalarnda Melekler Korusun Seni Melek dvizlerini tayan sessiz kitle ile. Melekin gururu incinmi bir erkek tarafndan katledilmesinin hesab soruluyor. Babakanlk nsan Haklar Kurulu nnde Biz deimeyeceiz, siz alacaksnz!diye haykryor dostlar, faili bilinmeyen bir ekilde, bilinmeyen bir nedenle katledilen Baharn ardndan. Bir gece Esat Karakolunun nnde sessizce bekleyen l l bir kitle var, ieride arkadalar alkonuluyor ve kendileri hakknda para cezas kesilmesine karar veriyor yasa uygulayclar. Ardndan Esat Karakolu nnde toplanyorlar eve hapsedildikleri gndz saatinde ve Travestiyiz, Buradayz, Aln yazyor hepsinin gzlerinde. Her Perembe nsan Haklar Ant translara ve dostlarna ait oluyor, her biri bir mum yakyor Eryaman saldrganlarna kar. Kurtulu Parkndan Yksel Caddesine kadarKrm, Talan, Eryamanpankartlaryla sessiz bir kalabalk yryor. ay iinde btn Eryaman temizlemi tahrik olmu semt sakinlerine kar. Ve daha niceleri Btn bu sistematik iddete, inkr politikasna, imha stratejisine kar byk bir direnme mekanizmas ile zme ynelik kapsaml bir felsefe kurmak zorunludur. Ancak bildiim bir ey varsa artk translar asla yalnz yrmeyecekler
Avukat, Pembe Hayat LGBTT Dernei IV. Uluslararas Homofobi Kart Buluma

RUH SALII ALIMALARINDA ve UYGULAMALARINDA HOMOFOB

Prof. Dr. Seluk CANDANSAYAR, Bir tekiletirme Pratii Olarak Cinselliin Tbbiletirilmesi ve Ecinsellik Do. Dr. Hale BOLAK BORATAV, Psikolojide Heteroseksizm Dr. Nesrin YETKN, Psikiyatrinin Homofobisi Yasemin MERT, Psikoloji Pratiinde Ecinsellik Yrd. Do. Murat PAKER, Psikanalizde Ecinsellik Prof. Dr. ahika YKSEL, Transseksellik ve Cinsiyet Deitirmenin Standart Deerlendirme, Karar verme ve Bakm lkeleri Prof. Dr. ahika YKSEL, Transsekseller ve Hormon Kullanm Andr van HOUWELINGEN, Hollandada eitliliin Karsna kan Zorluklar

ULUSLARARASI HOMOFOB KARITI BULUMA 69

BR TEKLETRME PRAT OLARAK CNSELLN TIBBLETRLMES VE ECNSELLK


Prof. Dr. Seluk CANDANSAYAR
ben, bir bakasdr A. Rimbaud

tekinin inas ve ilevi Her ikili yap arasnda birbiriyle elikili gibi duran ama birbirini tamamlayan bir etkileim vardr. lkin ikili yapy birbirinden farkl klan ayrlk ve ikincileyin bu ayrln tanmlanabilmesi iin birlik. Bir eyi tanmlamann temel yolu onun ne olmadn tanmlamaktan da geer. Ben diyebilmek iinBen olmayan tanmlamak arttr. Ben ancak ben olmayann varlnda mmkndr. Ben ve ben olmayan arasnda, geirgenlii deikenlik gsteren hareketli bir snr vardr. Hem bireyin (benin) snrlar iin geerlidir bu zellik hem de gruplar, toplumlar ve kltrler. Varkalm tehdit eden durumlarda snrn geirgenlii azalp katlarken, gven duygusunun younlat bir eit bar dnemlerinde ise snrn geirgenlii karlkl deiimi mmkn klacak denli artar. Snr katlasa da geirgenlese de etkileim hep vardr. Ben ve ben olmayan arasndaki bu ikili ilikinin asli belirleyicisi ise kendisini ikisinin de stnde olarak kuran iktidardr. Ben ve ben olmayan karlkl etkileim iinde olduklarn sanrlarken, iktidarca biimlenip, ynlendirilen bir iliki srdrrler. ktidarn ilikinin yaps iin belirleyici lt doallk ve normalliktir. ktidar, insan, toplum ya da kltrlerin kendilerini tanmlayabilmek iin kendisi olmayandan dolaymlanmasn bir denetim aygt haline getirir. ktidar, her toplumu, kendisini doal toplum olarak grmeye ve normalliin lt olarak deerlendirmeye eimlendirir. Buradadoalkavram ok nemlidir. Doal olan, olmas gereken, baka trl olmas mmkn olmayan, balangta var olan ve sonunda da olacak olan anlamlarn ierir. Kltrler, toplumlar kendilerinde olan tarihin balangcndan bu yana var olan ve tarihin sonuna kadar da var olacak olan, olarak dnmeye eilimlidirler. Behet Kemal alarca

yazlan Onuncu Yl Marnda Tarihten nce vardk, tarihten sonra varz dizesi bu zelliin ok bilinen bir rneidir. Hayali Cemaatlerde B. Anderson bu zellii ezel- ebed ilikisi olarak yazar. Normalliin ltnn ne olduu ya da nasl ortaya kt toplumlar ya da kltrler arasnda farkllklar gsterebilir. Ancak ortak noktalar u ya da bu ekilde birnormalkavram ve ltne sahip olmalar ve bu lte uymayanlar sapkn (deviant) olarak deerlendirmeleridir. Bylece Ben ve teki arasndaki iliki, tekinin kabul edilebilir, ho grlebilir ya da katlanlabilir olandan, toplumun btncl yapsn bozucu bir tehdit olarak deerlendirildii durumlara kadar deiken bir sreklilie brnr. teki, verili durum (status quo) iin potansiyel bir tehdit olarak kurulur. Tehdit yalnzca fiziksel deildir; farkl olmasdr asl tehdit edici yapan. Olumsuzluklar, ktlkler, er dardakine, tekine atfedilerek toplumun, grubun birrneklemesi ve iktidarca denetlenebilmesi mmkn klnr. zellikle Avrupallar olmak zere birok toplum kendi dndakinikirli, pis, hayvani, tehlikeli ve hain ama aptal, saldrgan, anasoylu, cinsel itah ok gl olarak tanmlar. Tersi de dorudur, Avrupal olmayan da, Avrupaly kendisine ynelik tehdit ve ktln, yozlamann kayna olarak grr. ktidar topluma en nemli olann toplumunun btncl yapsn korumak olduunu dayattndan teki, yalnzca toplumun dnda deil, daha incelikli ve zenli bir ayklama yoluyla ierde olanlar arasnda da bulunur. Bu yzden yalnzca grubun dndakiler deil grubun iinde olanlar arasnda da sapma/ anormal olarak kabul edilen durumlar tanmlanr. Dardakilerin kolayca tanmlanamaz olduu durumlarda, tekini tespit edebilmek iin daha karmak teknolojiler gelitirilir. Amerikan dncesinde rklk kuramsal geliimini ancak klelik ortadan kaldrlnca tamamlamtr. Alman Yahudi dmanl ancak iinde gizlenen dardakileri

70 ANT HOMOFOB KTABI

bulmak iin ykselebilmitir. ngilteredeki gmenlere ynelik resmi rklk onlar ngiliz yurtta olmaya baladktan sonra ortaya kmtr. Tbbiletirme Tp, en geni anlamyla hastalk ve lmle mcadele etmek iin ortaya km kltrel bir yapdr. Bir kltrn ortaya kmasna kout olarak ifac, byc, aman ve son olarak doktor kimliiyle hastal iyiletirme ve hastalara ifa verme yaps kurulmutur. Ancak amzda neyin hastalk olduu kavramnn snrlar belirsizlemitir. Ivan Illich bu sreci hayatn tbbiletirilmesi (medicalization of life) olarak tanmlamtr Tbbiletirme doal olmayan ya da sapkn davranlar ve durumlar iin tbbi zm yollar bulunmas olarak tanmlanabilir. Tbbiletirme modern toplumun seklerletike, sapkn davran denetim altna almak iin en ok kulland temel zm yolu olmutur. ktidarn dine dayanarak, din zerinden gelitirerek kurduu ahlaki denetim yaplar, dinin toplumsal dzenin srdrlmesi zerindeki gc azaldka, denetimini tp zerinden srdrr olmutur. Tbbiletirmenin en arpc iledii alanlardan biri sapkn, normal d davranlarn tbbi kuram ve pratiklerce tanmlanmasdr. Tbbi mdahale araclyla sapkn davranlar salkl davranlarn gelitirilmesi amacyla denetlenmekte, biimlendirilmekte, dzenlenmekte ve ortadan kaldrlmaya uralmaktadr. Bu anlamda tp sapkn davrana mdahale ederek toplumsal denetimin srdrlmesine katkda bulunmaktadr. Ar kilolu olmak, sinirli, hrn ya da yaramaz bir ocuk olmak, durmadan alveri yapmak, kumar oynamak, yasalara kar gelmek, iddet kullanmak, kadnlara ya da ocuklara bedensel ya da ruhsal iddet uygulamak vb. gibi ok sayda toplumsal ya da bireysel sorun tbbi kuram, kavram ve uygulamalarla aklanp, denetim altna alnp, iyiletirilmektedir. Tbbiletirme insann doal hayat dnemleri ve ilevlerinin de tbbi aratrma, denetim ve tedavi sreci iine alnmasn da kapsar. Adet grme, adet dnemi, gebelikten korunma, gebe kalma ve gebelik, doum, menopoz dnemleri kadnlarn doal hayat dnem ve deneyimleriyken artk

tbbi izlem, bakm ve tedavinin uyguland normal d/patolojik sreler olarak deerlendirilmektedir. Yenidoan bir ocua nasl baklaca, nasl beslenecei, bytlecei ve yetitirilecei, tuvalet eitiminin hangi dnemde nasl verilmesi gerektii gibi sorunlar hekimlerin denetimi ve nerileri dorultusunda almaktadr. Bu sreci tmyle kt ya da yanl olarak deerlendirmek doru olmaz. rnein menopoz dnemi ile tbbi bilginin artmas, kadnlarn bu dnemde yaayabildikleri salk sorunlarnn zmn salamaktadr. Yenidoan dneminin salk sorunlarnn zlmesi bebek lm saysn azaltmaktadr. Mesele okuluslu ila ve tbbi teknoloji irketlerinin sal kr getiren bir meta haline getirmeleri ve ikincileyin iktidarn, sal bir normalletirme ve slahkurumu olarak kullanma niyetidir. Tbbiletirme ve tbbi mdahalenin bu istismarna en byk muhalefet yine tp disiplini iinden gelmitir. Yirminci yzyln tp tarihinin, bir anlamda salk hizmetini sunanlarla, iktidar ve sal meta olarak gren kapitalizm arasndaki mcadelenin tarihi olduu da sylenebilir. Bir hastalk olarak ecinsellik Cinsellik sz konusu olduunda bir normalletirme ve slah kurumu olarak tbbn rol aka grlebilir hale gelir. Cinselliin tbbiletirilmesi, cinsellii hem bir denetim arac hem de pazara sunulan bir meta haline dntrr. Bylece hem bir meta alverii ve kr hem de normalin ve doal olann belirlenmesiyle denetim salanm olur. On dokuzuncu yzyl sonuna kadar doktorlar ve tp disiplini insan cinselliiyle hemen hi ilgilenmemitir. Cinsellikdoalolarak bulunan bir ilev olarak grldnden tbbn ilgisini ekmemitir. Cinsellikle ilgili konular ahlak ve din kurallaryla tartlm ve bu yaplarn nesnesi olmutur. Ecinsellik ile ilgili yasaklamalarn tarihi tek Tanrl dinlerle balamaktadr. byk tek Tanrl din de ortaya klarndan balayarak ecinsellii byk gnah olarak deerlendirmilerdir. Orta a boyunca ecinsellie ynelik din kaynakl kar k dnda bir yaklam yoktur. lk din d yasaklama 1533 ylnda Kral VIII. Henry tarafndan

ULUSLARARASI HOMOFOB KARITI BULUMA 71

karlan bir yasa ile balamtr. Bu yasa sadece ecinsellie ynelik deil sodomi ad altnda kadn-erkek, erkek-erkek ve erkek- hayvan arasndaki anal cinsel ilikiyi yasaklamtr. Dolaysyla erkek ecinsellii yasaklanmtr. Bu yasa 1563 ylnda yeniden dzenlenmi ve bu kez dorudan erkekler arasndaki ecinsel iliki yasaklanmtr. 1885 ylna kadar bu yasa geerli olmu; ayn yl erkekler arasndaki her trl cinsel yaknlama su kapsamna alnmtr. ngilterede ecinsellik ancak 1967 ylnda cezas olan bir su kapsamndan karlmtr. lk kez 1869 ylnda bir hastalk olarakhomoseksel terimi kullanlmtr. Homoseksellik, mastrbasyonla birlikte insann bedensel ve ruhsal dejenerasyona (yozlama) uramasna neden olan iki hastalk olarak tanmlanmtr. O zamandan gnmze kadar daecinselliktedavi edilmeye allmtr. Ecinsellerin zorla tedavi altna alndklar yirminci yzyl balarnda, bekr gen kadnlar hamile kalrlarsa akl hastanesine kapatlmaktayd. Bu durum bile ecinselliin ilk tedavi giriimlerinin bir ahlaki yaptrm uygulamas olduunu tantlamaktadr. Ecinsellik dinsel bir gnah olarak grlrken seklerizasyonla kout olarak ruhsal bir hastalk olarak ina edilmitir. Bu deiim ecinselliin gnah deil hastalk (not bad but mad), olarak tanmlanmasdr. zellikle ellili yllarla yetmiler aras, ecinsellii tedavi etmek iin istemd, zorla tedavi uygulamalarnn en youn olduu dnemlerdir. Bu dnemde istemd olarak psikiyatri hastanelerine kapatlan ecinseller, Psikanaliz, Elektrokonvulzif Tedavi (EKT), Elektrik okuyla kanma tedavisi, Apomorfinle kusturma ve bilisel, davran terapi gibi yntemlerle tedavi edilmeye allmlardr. Ellili yllar tm dnyada II. Dnya Sava sonras zgrlk kavgalaryla, baskc devlet uygulamalarnn mcadelesi olarak gemitir. Bu dnemde ecinseller bata Amerika Birleik Devletleri ve Byk Britanya olmak zere batda , komnistlerden sonra en ok bask gren grup olmulardr. Bu dnemde ok sayda ecinsel de, ecinsellere yneliktoplumsal baskkorkusuyla kendi rzasyla tedavi olmaya almtr. Bu durum gnmzde de grlmektedir

Bu baskc uygulamalara ynelik ecinsel zgrlk hareketlerine destek onlar tedavi etmekle ykml klnan psikiyatrlar bata olmak zere yine ruh sal alanlarndan gelmitir. Giderek artan sayda psikiyatr, psikanalist ve psikolog ecinselliin tedavi edilmesi gereken bir hastalk olmad gereini dile getirmeye balamlardr. Ecinselliin 1973 ylnda Amerikan Psikiyatri Birliince bir hastalk kategorisi olmaktan karlmasnda en byk rol oynayan yine bir psikiyatr ve psikanalist olan Dr. Judd Marmordur. Marmor kendisine tedavi olmak iin gelen ecinsellerle altka bu durumun bir hastalk olarak deerlendirilmemesi gerektiini savunur olmutur. Marmora tedavi bavurusuyla gelen West Side Storynin yazar Arthur Laurentsle yapt ilk grmenin kaytlar bilimsel ahlaka ve bilim ilkelerine bal bir psikiyatrn ecinsellie yaklamn gstermesi bakmndan ders niteliindedir. Laurents, Dr. Marmor ile ilk karlamasndaki konumalarn u ekilde aktarmtr; Dr. Marmor: Neden buradasnz? A. Laurentis: Korkarm homosekselim! Dr. Marmor: Yani? A. Laurentis: Bilirsiniz ite kirli, iren Dr. Marmor: Kirli ve iren olup olmadn bilmiyorum ama tek bildiim her kim ve ne olursan ol, nemli olan hayatn onurlu ve saygn yaaman. Dr. Marmor, ecinselleri grrken Freudun hastadan gelen bilgiyle kuramn srekli deitirmekten hibir zaman kanmamasn kendisine ilke edinen bir psikiyatrdr. Sanlann aksine Freud da, ecinsellii hibir zaman aka hastalk olarak tanmlamamtr. Olaan, doal bir durum olarak grmemitir elbet ama bir hastalk kategorisi olduunu da dnmemitir. Bir yanda altml yllarn zgrlk istemlerle dolu dnyas, bu istemlere ak bir aktivizmle ar bedeller deme pahasna katlan ecinseller te yandan ecinselliin hastalk olarak grlmemesi gerektiine inanan ruh sal alanlarnn abalaryla yetmili yllarla birlikte ecinsellik resmi hastalk kategorisi olmaktan karlm ve istemd, zorla tedavi uygulamalar son bulmutur. Ancak bu durum dnyann her yan iin geerli deildir. Trkiyenin de iinde bulunduu ok sayda lkede ok sayda psikiyatr ve psikolog kendilerine ailelerince getirilen ecinselleri hl

72 ANT HOMOFOB KTABI

tedavi etmeye kalkmakta, kimi zaman onulmaz ruhsal zedelenmelere neden olmaktadrlar. Doksanl yllarla birlikte iddetlenen neo-liberal dzenin ideolojik aygt Yeni- Muhafazakrln bir rn de ecinselliin yeniden ruhsal hastalk olarak kabul edilmesi zorlamalarn balatmtr. 1992 ylnda ABDde kurulan Ulusal Ecinsellik Aratrma ve Tedavi Birlii (NARTH, National Association of Research & Therapy of Homosexuality) dnyann dier lkelerinde de rgtlenmeye almaktadr. NARTH,Her insann kendi kaderine sayglyz, Gey kimliine sahip olma hakkyla birlikte, bir geyin bu kimlii silip kendisindeki heteroseksel potansiyeli gelitirme hakkna da sayglyz sloganyla almaktadr. Bu slogandaki, kader, heteroseksel potansiyel rneklerinde kendini gsteren sylem, rtk olarak tek doal olann heteroseksellik olduu ynndeki muhafazakr/ baskc ideolojiyi tamaktadr. Sonu Ne zaman bir iktidar toplumu birrnekletirerek bask altna almak isterse nce toplumun iindeki tekileri, kt olarak tanmlamaya balar.Yalnzca kt deil ayn zamanda tehlikeli ve ykc olarak damgalanan bu tekiler nce geni kesimlerce kolayca kabul gren adi sulular, hrszlar, katiller olur. Ardndan fahieler sonra ecinseller ve son olarak da komnistler ve aznlklar tehlikeli tekiler haline getirilir. Toplum bir kere bu tekilere kendisinin sahip olduu haklarn uygulanmamasna gz yummaya ve onaylamaya balarsa o vakit, o toplumda birrnekletirici baskc iktidar yaps kendisini merulatrm olur. Ecinseller bu srecin her zaman en ilk ve en ok ezilenleri olmulardr. Toplum ecinsellerden nefret etmeye ve onlara ynelik sular grmezden gelip, giderek ho grdke kendi zgrlklerinin de sonunu hazrlamaya baladn fark etmez bile. Naziler Yahudilerden nce ecinsellere ve komnistlere sava amlardr. 12 Eyll Darbesinin Cuntas solcularla birlikte ecinsellere de saldrmtr. imdi de ykselen yeni muhafazakr dalga Trkiyede ecinsellere ynelik nefret sularnn artmasna gz yummaktadr. Seksenli yllarda yaplan bir aratrma homofobik kiilerin arlkl olarak otoriter, muhafazakr ve dindar olduklarn gstermitir.

Bu srece kar mcadelede salkl olmann zgr olmaktan getiini ve temel insan haklarndan olduunu unutmayan ruh sal alanlarna da byk grev dmektedir.
Gazi niversitesi Tp Fakltesi Psikiyatri AD IV. Uluslararas Homofobi Kart Buluma

KAYNAKA Chris J Lovitt Treating homosexuality as a sickness: Transvestites might be the new outcasts BMJ 2004;328;955 Glenn Smith, Annie Bartlett, Michael King. Treatments of homosexuality in Britain since the 1950san oral history: the experience of patients BMJ 2004 Graham Hart and Kaye Wellings Sexual behaviour and its medicalisation: in sickness and in health BMJ 2002;324;896-900 H. A.Baer, M. Snger, I. Susser Medical Anthropology and the World System. A Critical Perspective. 1997 Westport, Connecticut: Bergin & Garvey Idem. Beyond homophobia; a social psychological perspective on attitudes toward lesbians and gay mens. 1984. Journal of homosexuality 10: 1-21 J. A. Hadfield The Cure of Homosexuality Br Med J 1958;1;1323-1326 Janice Hopkins Tane. 2004;328;466 Judd Marmor BMJ

Marshall Forstein The pseudoscience of sexual orientation change therapy BMJ 2004;328;E287E288 Michael King, Glenn Smith, Annie Bartlett,. Treatments of homosexuality in Britain since the 1950san oral history: the experience of professionals. BMJ 2004 Richard C. Friedman, Jennifer I. Downey. De-diseasing homosexuality. Ethics of psychiatry iinde. 1997. Ed. Rem B. Edwards Prometheus Books Sander L. Gilman. Difference and Pathology. Stereotypes of Sexuality, Race and Madness. 1985. Cornell University Pres

ULUSLARARASI HOMOFOB KARITI BULUMA 73

PSKOLOJDE HETEROSEKSZM
Do. Dr. Hale BOLAK BORATAV Psikolojide ve psikiyatride ecinsellik ve daha genelde cinsel ynelim konusunda yaplan tartmalarn en azndan 65 yllk bir gemii var. Ben, konumamda, akademik psikolojinin bu konulara nasl bakt, bu bakn geirdii evrim ile ilgili bireyler sylemek istiyorum. Biraz da, eitimciler olarak, bu konudaki sorumluluklarmza deinmek istiyorum. Heteroseksizm ve psikoloji Konuya heteroseksizm ile balamak gerekiyor. Cins Bak Szlnde doal olann heteroseksel olduu varsaymna dayanan, herkesin heteroseksel olmas gerektii kural ve cinsel kimliklerini baka trl tanmlayan insanlara kar kalp yarglar, yanl tutumlar ve ayrmc davranlar btn olarak tanmlanan heteroseksizm psikolojinin cinsel ynelime nasl baktn etkilemitir ve bu durum ancak yakn gemite ksmen deimitir. Heteroseksizm, ayrca, bir ayrmclk tr olarak psikolojinin konularnn arasnda yer alr. Freud daha 1905 gibi erken bir tarihte heterosekselliin ina edilme olgusunu sorunsallatrd ve gndeme getirdi. Fakat bir yandan da, heterosekselliin doal ve istenir olduunu, ecinselliin olgun cinsellie giden srete bir taknt (fixation) olduunu ileri srd. Heterosekselite sylemi zerine yapt ilgin tarihsel almas ile Freuddan bu yana ne gibi gelimeler olduuna k tutan Jonathan Katz (1995) heterosekselliin evrensel bir kural olarak ykseliinin izini srer. Buna verdii bir rnek ise, temel eserlerin konu dizininde homoseksel kavramnn yer almasna karnheteroseksel kavramnn yer almyor olmasdr. lgintir, Bat dnyasnda lezbiyenlik, kadnlar 20.yyda aktif olarak kamusal alanda yer alana ve evlilik kurumuna ve kadnn erkee bamllna ciddi bir tehdit oluturana kadar birsorun olarak mercek altna alnmyor. Ne zaman ki ecinsellik, davran ve kimlik rnts olarak, bir sapmaolarak grlmeye balanyor, psikolojide de ecinselliin nedenleri ve nasl tedavi edilebileceine ilikin bir sylem olumaya balyor. Yirminci yzyln ilk yarlarnda, batda ecinsellik, kar cinsin cinsel roln benimsemek olarak anlalyor. Bu beklentinin, rnein, ecinsel erkeklerin heteroseksel erkeklere gre daha feminen olduu varsaymnn bilimsel aratrmalara da yansdn gryoruz. 1940larda ABDde masklinite/femininite skalalarnn standardizasyon almalarnn ecinsel ve heteroseksel erkeklerin karlatrld bir rneklem zerinden yaplm olmas bu varsayma dayanyor. Psikolojide ecinsellikle ilgili varsaymlarla ilgili ilk krlma noktasn 1948 ylnda ABDde yaynlanan Kinsey raporu oluturdu diyebiliriz. Kinsey, cinsel ynelimi, ya biri (ecinsel) ya da dieri (heteroseksel) olarak, iki ucu farkl bir boyutta tanmlamann yetersiz olduu saptamasn yapyor. Bireyin cinsel yneliminin, bir ucunda tamamen (exclusively) heteroseksel, dier ucunda da tamamen ecinsel olan, arada bisekselliin veeliik cinselliin de olduu 7 noktal bir srekli uzanmda (continuum) deerlendirilmesini ngryor. Bu aratrma ile poplasyonda ecinsel ilikiler yaayan kiilerin orannn varsaylann stnde olduu bulgusu ecinsellii aratrmaclarn gndemine tar. Beklenecei zere bu aratrmalarn k noktas cinsel ynelimin ruh sal ile bir ilikisini kurmak iin olduu iin ilk almalar klinik rneklemlerle (terapide grlen ecinsellerle) yaplyor vegenelpoplasyonlar zerinde yaplan almalar daha sonralar oluyor. Bu arada, ecinsellerle yaplan aratrmalarda temsili rneklem kullanlamad ve almalarn ounlukla kk lekli olduunu belirtmekte fayda var. Ama sonu olarak, eldeki veriler cinsel ynelim ile ruh sal arasnda beklenen ilikiyi kuramam (Strickland, 1995), buna karn, heteroseksel olmayan kiilerde daha sk grlebilen sorunlarn, bu kiilerin toplumda maruz kaldklar ayrmclkla ilikili olduunu saptamtr. Bu bilimsel aratrmalarn ve gey aktivistlerin abalar sonucunda, 1973 ylnda Amerikan Psikoloji Dernei (APA) ecinsellii bir hastalk olarak

74 ANT HOMOFOB KTABI

grmekten karm ve daha da ileri giderek, 1975te ald bir kararla, psikologlar, ecinsellerin yaftalanmasna son verilmesi ynnde nclk etmeye armtr (Conger, 1975, aktaran Garnets & Peplau, 2000). Bylece, aratrmalar giderek ecinsellerin nasl farklolduklarna odaklanmaktan kp, zel ilikilerine, aile ve alma yaantlarna bakmaya balyor. Ve grlyor ki, heteroseksel kadnlarla ecinsel kadnlar arasndaki benzerlikler farkllklardan daha ok: ou kadn heteroseksel ailelerde yetiiyor ve benzer sosyalleme srelerinden geiyorlar. ocuklarn psikososyal geliimini ve ruh saln destekleyici bir aile ortam sunma, ebeveynlik becerileri, ocuk yetitirme tutumlar ve pratikleri asndan olsun, her iki tr aile ortamnda yetien ocuklarn cinsiyet kimlikleri, cinsel rolleri, sosyal ilikileri ve ruh salklar asndan olsun farkllklardan ok benzerlikler grlyor. Bu aratrmalarn arasnda, ecinsel annelerin, etkin ebeveynlik becerileri konusunda daha bilinli olduklarn gsteren almalar da var (rn. Flaks ve ark., 1995). Son 15 yldr, gey ve lezbiyen ailelerin kendi ilerindeki eitlilii ve ocuklarn zerindeki potansiyel etkileri de irdelenmeye balyor. Bu almalardan kan baz sonular yle: Lezbiyen annelerle yetien ocuklarn durumu, annenin psikolojik adan salkl olduu ve ocuk bakmn beraber yaadklar bir lezbiyen partnerle paylat zaman daha iyi oluyor. Ebeveynin cinsel ynelimini ergenlikte deil de ocukluk anda renmek ocuklarn gey ve lezbiyen ebeveyne sahip olmaya ilikin konularla baa kmalarn kolaylatryor. Ebeveynin cinsel yneliminin ocuun hayatndaki dier nemli yetikinler tarafndan da kabul edildii destekleyici bir ortam ve ocuklarn ayn konumda olan akranlarn tanmalarnn da nemli olduu grlyor (Patterson,1995). Gey babalarla byyen ocuklarla yaplan aratrmalar, lezbiyen annelerle yetienlerle yaplanlara gre daha az. Gey ve lezbiyen ebeveynlerin ergen ve erikin ocuklar ile yaplan almalar daha da snrl. zellikle boylamsal aratrmalarn eksiklii gze arpmakta. Aratrma saysnn azl karlacak sonulara da temkinli yaklamay gerektiriyor.

zellikle 90l yllardan bu yana, ABDde yaplan bilimsel aratrmalar, cinsel ynelim konusundaki yanl inanlar doru bilgilerle dzeltme, ayrmc uygulamalar deitirme ynnde ok etkili olmutur (Patterson & Redding, 1996). rnein, APAin gey ve lezbiyen ebeveynlerle ilgili aratrma verilerinin incelenmesi sonucunda kartt eksper raporu, ocuk velayeti davalarnda nemli rol oynamtr. Ve bylelikle, zaman iinde,bir sorunsal olarak ecinsellikyerini baka aratrma sorularna brakmtr. Son zamanlarda, psikolojide genlerin heteroseksel gelimelerini mercek altna alan aratrmalar yaplmaya balanmtr (Bolak, 2006; Eliason, 1995; Hyde & Jaffee, 2000). rnein, Hyde & Jaffee, ergenlik dneminde, gen kzlarn geleneksel cinsel beklentileri benimsemeleri ve heteroseksel olmalar ynndeki basklar irdeliyor. Bu balamda, aileden, arkada evresinden, medyadan ve okuldan femininite, cinsellik ve cinsel ynelimle ilgili alnan ve birbirini pekitiren mesajlarn nemi zerinde duruyorlar. Aratrmaclara gre, bu mesajlar u yollarla veriliyor: Gey ve lezbiyenlere kar aka homofobik tutumlar sergileme ve genlerde, ecinselliin yanl, iren ve anormal olduu izlenimini yaratma Ecinsellii ve ecinselleri grnmez klma Geleneksel cinsel rolleri ve heteroseksellii tevik etme Psikolojide egemen bak aszctezlere karn, sosyal inaclk gibi postmodern yaklamlarn kullanm artyor. Sosyal inaclk, doruluk alglarmzn, bize sunulan kstlbilme biimleri ile snrl olduu varsaymndan hareketle, bunlarn bireysel yaratmlardan ziyade, toplumsal kurgulamalar olduunun, yani toplumsal uzlamalardan, egemen sylemden, yaygn kabul gren inan ve yorumlardan kaynaklandn ngryor ve baka konularda olduu gibi cinsel ynelim konusunda da deiik almlar neriyor (Bohan & Russell, 1999). rnein, farkl cinsel/romantik ilikilerin ve bunlardan kaynaklanan kimliklerin deiik kltrel ortamlarda nasl bir piskolojik ina srecinden getii sorusunu gndeme getiriyor. rnein, Bat toplum-

ULUSLARARASI HOMOFOB KARITI BULUMA 75

larnda bireylerin cinsel kimliklerinin deiik elerini (cins kimlii, cinsel ynelim, cinsel roller, cinsel davranlar) ayn hizada tutma eilimleri, bu toplumlarda bireyin i tutarllna verilen nemden mi kaynaklanyor, besleniyor? zellikle lezbiyenlerin ve biseksellerin grnmezliinden sz edebileceimiz Trkiyede bu kimlikler nasl artikle ediliyor? nemli bir lezbiyen feminist kuramc olan A. Richin 25 yl nce yazd ve ok yank yapan Zorunlu heteroseksellik ve lezbiyen varolma balkl makalesi beni, cinsel kimliklerin oluumuna karlatrmal olarak bakma gerektiini dndrmtr. Rich, birlezbiyen continuumsrekli uzanm dan szeder. Bu uzanm, kadnkadna cinsel ilikiler kadar, kadnlar arasndaki birincil ve youn dostluk ve destek ilikilerini de kapsar. Richin yaklamnn lezbiyen/feminist kuram ve hareketleri asndan yaratt tartma bir yana, ben kadn kadna ilikilerin youn yaand bir kltrel ortamda ecinsel ve hatta heteroseksel kimliklerin yaplanma srelerinin irdelenmesinin verimli olacan dnyorum. Cinsel ynelimin nasl ekillendiini ok ynl olarak ele almak gerektiini vurgulayan Vivienne Cass soruyu yle sormay ngryor: Cinsel ynelim, kiinin biyolojik (cinsel istek, genetik miras, fizyoloji, fiziksel snrlar, dil ve bellek kapasitesi) ve psikolojik kapasitesi ve deneyimlerinin (fanteziler, gereksinimler, drtler, yaknlk tercihleri, bilisel emalar ve renilmi davranlar) birbirleriyle ve sosyo-kltrel ortamla olan karlkl etkileimleri ekseninde nasl ina ediliyor? (Cass, 1999). Psikolojik heteroseksizm nereden kaynaklanyor, ne gibi ilevlere hizmet ediyor? Heteroseksizmin toplumsal ve kltrel alandaki yansmalar dnda bir de bireysel boyutu var. nyarglar ve ayrmc tutumlar psikolojinin nemli bir alma alann oluturuyor. Psikolojik Heteroseksizm ise heterosekselliin dnda kalan cinsel ynelimlere kar sergilenen ayrmc tutumlardan szetmek iin kullanlyor. Bu konuda alan psikologlar homofobi yerine heteroseksizm deyimini tercih ediyorlar. Bunun iki nedeni var. Bir kere, fobi kelimesi, geylere y-

nelik ayrmc tutumlarn irrasyonel korku ve bir tr psikopatoloji olduu izlenimini veriyor ki, bu, ayrmc tutumlarn yaygnln aklayamyor. Ayrca, homofobi, bu tutumlarn iinde gelitii toplumsal ortamdan ziyade homofobik bireyin kiisel gemiine odaklanyor (Herek, 1997). Peki, psikolojik heteroseksizm konusunda ne biliyoruz? ABDde Psikolojik heteroseksizm konusunda alan Gregory Herek (1997), ar ayrmc tutumlar tayan heteroseksellerle, ecinsellii olumlayan tutumlar tayan heterosekselleri karlatrdklarnda, ayrmc tutumlar sergileyen heteroseksellerin, dierlerine gre: Erkek olmalarnn Geleneksel cinsiyet rollerini desteklemelerinin Dini inanlarnn gl olmasnn ve muhafazakr dini derneklere ye olmalarnn Arkadalarnn da kendileri gibi benzer olumsuz tutumlar tamalarnn Irk n yarglara ve otoriter kiilik zelliklere sahip olmalarnn Gey ve lezbiyenlerle kiisel temaslarnn az olmasnn daha olas olduunu gsteriyor. Aratrmalar, gey ve lezbiyenlere kar en olumsuz tutumlar tayan heteroseksellerin, geleneksel ve tutucu ve hatta rk ve cinsiyeti deer sistemlerini de ok benimsediklerini gsteriyor. Heteroseksel kadnlara gre heteroseksel erkekler, daha ayrmc tutumlar sergiliyorlar, zellikle de gey erkeklere kar. Trkiyede yaplan aratrmalar da dier lkelerde ecinsellere ynelik nyargl tutumlar ile cinsiyetilik, yetkecilik, basknlk ynelimi ve ecinsel kiilerle temas eksiklii arasnda bulunan ilikileri destekliyor. Lezbiyenlerin Trkiyedeki grnmezliini destekleyecek ekilde, bu almalarda ecinsellik daha ziyade erkeklere atfediliyor ve gine, dier almalarda olduu gibi, erkeklerin, ecinsellikle ilgili daha ok kalp yarg rettikleri grlyor. Peki, neden heteroseksel erkekler heteroseksel kadnlara gre daha olumsuz tutumlar tayorlar? Hereke gre, bu fark, birok kltrde, heterosekselliin, erkek kimliinin ve rolnn

76 ANT HOMOFOB KTABI

belirleyici bir esi olmasndan kaynaklanyor. Heteroseksellik ve masklinite arasndaki bu gl ba, heteroseksel masklinitenin masklen kabul edilmeyenin, yani erkek ecinselliinin dlanmas zerinden tanmlanmasna yol ayor. Lezbiyen ve geylere kar tutumlarda grlen farklar heteroseksel erkeklerin, geylere kar, lezbiyenlere olduundan daha olumsuz tavr taknmalarndan kaynaklanyor. Kadnlarn toplumda erkeklere grece gsz konumlar, lezbiyenliin heteroseksist sistemi daha az tehdit ettiini dndryor. Heteroseksel kadnlarn ou iin ise, kadnlk tanm ecinselliin reddi zerinden yaplmyor, ecinsellik, kadnlk alglarn daha az ilgilendiriyor, daha az tehdit ediyor olabilir. Buna bal olarak, kadnlar, ayrmc tutumlar gelitirme ynndeki basklara daha az maruz kalyor ve dolays ile farkl cinsel ynelimlerden kiilerle kiisel temas kurma frsatlarn daha ok buluyor olabilirler. Aratrmalar, cinsel ayrmc tutumlarn gey, lezbiyen ve bisekselleri de etkilediini gsteriyor: Cinsel ynelimlerini kefetme veya sorgulama srecinde olanlar, cinsel aznlk kimlii oluturmakta zorlanabilirler, caydrlabiliyorlar, zellikle cinsel ynelimlerinin ilk farkndalk aamasnda ecinseller homofobiyi iselletirilebiliyor, kendilerine olumsuz tutumlar yneltebiliyorlar. Ecinselliklerini gizleyenler kendilerinisahtebir kimlikle, adeta bir yalan yayor olarak hissedebiliyorlar, Kime, ne kadarakolacaklar konusunda kayg duyabiliyorlar Ak olanlar, bakalar tarafndan reddedilme, ayrmclk ve bireyin zerindeki psikolojik sonular ok vahim olabilen iddet eylemlerine maruz kalabiliyorlar Cinsel ynelimleri ne olursa olsun, grnmleri, kyafetleri veya hobilerinde daha erkeksi seim yapan, daha asertif tavrlar sergileyen, erkeklerle iliki iinde olmayan, daha ok erkeklerle zdeletirilen mesleklerde alan gen kz ve kadnlar lezbiyen olarak damgalanma riski tayabiliyorlar. Herek (1997), psikolojik heteroseksizm konu-

sunda yaplabilecek aratrmalar iin u rnekleri veriyor: Heteroseksist tutumlar ve inanlar nasl deitirilebilir veya yok edilebilir? Gey ve lezbiyenler kltrel ve psikolojik heteroseksizmle nasl baediyorlar? Gey ve lezbiyenlere kar yneltilen iddetin altnda ne gibi unsurlar mevcut? Aka sergilenen ayrmc tutumlar (ocuunun retmeninin ecinsel olmasn istememek gibi) fiziksel iddete kadar bile gidebiliyor. Ama heteroseksizm kendini daha rtk olarak da gsterebiliyor. Sudaki baln, slak olduunun farknda olmamas gibi, heterosekseller de heteroseksel davranlar o kadarveriolarak alabiliyorlar ki, ayn davran, rnein toplum iinde elele tutumay, ayn cinsten iki kiide grdklerinde, bunu cinsellii orta yerde sergilemek olarak alglayp farkl bir tepki gsterebiliyorlar; rnein, Kendilerine sakladklar ve herkesin nnde sergilemedikleri srece, geyler de zel hayatlarn istedikleri gibi yaama hakkna sahip olabilmeliler gibi bir ifadede yadrganacak bir taraf bulmuyorlar. Ben, eitimciler olarak, aslnda heteroseksel rencilerimizin, heteroseksizmi veri olarak almak yerine sorgulamalarna ve heteroseksizmin kendi yaamlarn nasl etkilediini grmelerine yardmc olmay da nemsiyorum. rnein, heterosekselliin doal ve kural olduu varsaymn sorgulatmak isteyen ecinsel aktivistler, kendilerine yneltilen sorular ters yz edip tekrar soruyorlar. rencilerimizi bu sorularla yzletirmenin nemli olduunu dnyorum: Heteroseksel olmanza ne gibi nedenler yol at sizce? Heteroseksel olduunuza ilk ne zaman karar verdiniz? Heterosekselliinizin geici bir tutku olmas mmkn m? Eer heteroseksellik normal ise, neden ruh sal bozuk olan kiilerin ounluu heteroseksel? Eer hi ecinsel ilikiniz olmad ise, bu tr bir ilikiyi tercih etmeyeceinize nasl emin olabiliyorsunuz?

ULUSLARARASI HOMOFOB KARITI BULUMA 77

Kendisi de eitimci olan McIntoshun (1988) bu konuda, bana ok anlaml gelen bir pedagojik yaklam var. McIntosh, ister rklk, ister cinsiyetilik, ister heteroseksizm olsun, her birinin kiiye bireysel yaamnda belli ayrcalklar (hak edilmeyen avantajlar) sunduundan yola karak, rencilere bu ayrcalkl durumlar konusunda farkndalk kazandrmann yolunu gsteriyor: Kendi gndelik yaamnda varsayd, zerinde dnmedii, ama heteroseksel olmakla birlikte gelen birtakm ayrcalklarn somut rneklerini veriyor, ve rencileri de bunlarn zerinde dnmeye, heteroseksizmi kendi yaamlar ile ilikilendirmeye davet ediyor. ki rnek vereyim: ocuklarm, benim neden partnerimle (kocamla) oturduuma ilikin sorular yantlamak zorunda kalmyorlar, Hafta sonundaki sosyal faaliyetlerimden, dinleyenlerin tepkilerinden ekinmeden sz edebilirim. Gine, eitimciler olarak, mfredat nasl belirlediimizden dersi nasl anlatacamza kadar her aamada yanl olmamaya zen gstermemiz gerekiyor diye dnyorum. rnein, ben sosyal psikolojide sadece ayrmclk konusunda deil, ayn zamanda ikili ilikiler konusunda da, en azndan, sadece heteroseksel ilikileri kastetmediimi vurgulamam, daha da iyisi, geylezbiyen ilikilerle ilgili aratrmalardan da bahsedebilmem gerekir diye dnyorum. Konumam, nmze koyabileceimiz bir takm hedefleri sralayarak bitirmek istiyorum: Cinsel doyumun ve cinsel saln her bireyin hakk olduu ve onurlu bir cinsel yaamn herkes iin olanakl olabilecei bilinci ile nyargsz hareket etmek, nyarglar krmaya almak Toplumda kabul gren cinsel kimliklere, davranlara alternatif gereklikler gsterebilmek ve desteklemek
stanbul Bilgi niversitesi IV. Uluslararas Homofobi Kart Buluma

Bolak-Boratav, H. (2006). Making sense of heterosexuality: An exploratory study of young heterosexual identities in Turkey, Sex Roles: A Journal of Research, 54, 213-225 Cass, V. (1999). Bringing psychology in from the cold: Framing psychological theory and research within a social constructionist psychology approach. In J. S. Bohan & G. B. Russell (Eds.) Conversations about psychology and sexual orientation (pp. 106-128). NY. New York University Press. Cins Bak Szl (1997 letiim yayynlar, stanbul. Diamond, L. M., & Savin-Williams, R. C. (2000). Explaining diversity in the development of same-sex sexuality among young women. Journal of Social Issues, 56 (2), 297-313. Eliason, M. (1995). Accounts of sexual identity formation in heterosexual students. Sex Roles, 32, 821-834. Flaks, D. K., Ficher, I., Materpasqua, F., & Joseph, G. (1995). Lesbians choosing motherhood: A comparative study of lesbian and heterosexual parents and their children. Developmental Psychology, 31 (1), 105114. Garnets, L. D., & Peplau, L. A. (2000). Understanding womens sexualities and sexual orientations: An introduction. Journal of Social Issues, 56 (2), 181-192. Golombok, S., & Tasker, F. (1996). Do parents influence the sexual orientation of their children? Findings from a longitudinal study of lesbian families. Developmental Psychology, 32, 3-11. Herek, G. (1997). Psychological heterosexism in the United States. In A. Daugelli, & C. Patterson (Eds.) Gay and lesbian identities through the life span (pp. 321346). New York: Oxford University Press. Hyde, J. S., & Jaffee, S. R. (2000). Becoming a heterosexual adult: The experiences of young women. Journal of Social Issues, 56 (2), 283-313. Katz, J. N. (1995). The invention of heterosexuality. New York: Dutton-Penguin. Kinsey, A., Pomeroy, W. B., Martin, C. E. (1948). Sexual behaviour in the human male. Philadephia: W. B. Saunders. Kitzinger, C. (1987). The social construction of lesbianism. London. Sage.

KAYNAKA
Bohan, J. S. & Russell, G. B. (1999). Conceptual frameworks. In J. S. Bohan & G. B. Russell (Eds.) Conversations about psychology and sexual orientation (pp. 11-30). NY. New York University Press.

78 ANT HOMOFOB KTABI Kitzinger, C. & Wilkinson, S. (1995). Transitions from heterosexuality to lesbianism: The discursive production of lesbian identities. Developmental Psychology, 31, 95-104. McIntosh, P. (1988). White Privilege and Male Privilege: A Personal Account of Coming to See the Correspondence Through Work in Womens Studies. Working Paper. No. 189. Wellesley College Center for Research on Women, Wellesley, MA. Meyer-Bahlburg, H. F. L., Ehrhardt, A. A., Rosen, L. R., Gruen, R. S., Veridiano, N. P., Vann, F. H., & Neuwalder, H. F. (1995). Prenatal estrogens and the development of homosexual orientation. Developmental Psychology, 31 (1), 12-21. Patterson, C. (1995). APA Public Interest Directorate: Research summary on lesbian and gay parenting. http://www.apa.org/pi/parent.html Patterson, C., & Redding, R. E. (1996). Lesbian and gay parents and their children: Legal and public policy implications of social science research. Journal of Social Issues, 52 (3), 29-50. Sakall-Uur, N. ( ) Trk Psikoloji Yazlar Rich, A. (1980). Compulsory heterosexuality and lesbian existence. Signs, 5, 631-660. Strickland, B. R. (1995). Research on sexual orientation and human development: A commentary. Developmental Psychology, 31 (1), 137-140. Veniegas, R. C., & Conley, T. D. (2000). Biological research on womens sexual orientations: Evaluating the scientific evidence. Journal of Social Issues, 56 (2), 267282. Wilkinson, S., & Kitzinger, C. (Eds.) (1993). Heterosexuality: A feminism and psychology reader. London: Sage.

ULUSLARARASI HOMOFOB KARITI BULUMA 79

PSKYATRNN HOMOFOBS
Dr. Nesrin YETKN Psikiyatrik tan sistemlerinde ecinsellik Psikiyatride ilk genel hastalk snflandrmas 1930da (A Standard Classified Nomenclature of Disease) yapld ve Amerikan Psikiyatri Birlii (APA) bu snflandrmaya nerdii ruh hastalklar arasnda homoseksellie deinmedi. Ama Amerikan Nroloji Dernei tarafndan nerilen bamsz bir blmde; Psikopatik kiilik (Seksel perversiyon) kategorisinde homoseksalite yer ald. Bu snflamann 1935 ylndaki ikinci basmnda APA ruh hastalklar blmn geniletti ve bu sefer ecinsellik, patolojik cinsellikli psikopatik kiilik (psychopathic personality with pathological sexuality) tanm altnda zellikle dhil edildi. 1940larn sonlarna kadar bunun gibi en az 3 psikiyatrik snflandrma kayna oluunca APA olas kafa karklklarna son vermek amacyla, 1952 ylnda bir tan klavuzu, DSM (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) yaymlad. DSMnin bu basksnda homoseksellik, sosyopatik kiilik bozukluu (sociopathic personality disturbance) kategorisinin bir alt grubu olan seksel deviasyonlar blmnde transvestisizm, fetiizm, sadizm ve pedofili ile birlikte yer ald. 1968de DSM-2 basld ve burada da seksel deviasyonlar blmnde homoseksellik ayr bir kategori olarak yine ekshibisyonizm, fetiizm ve pedofili ile birlikte yerini ald. DSM ve DSM-2nin hazrlanmas, imdiki standartlara gre olduka ilkel bir sreti. rnein DSM-2 yalnzca 120 psikiyatr tarafndan oluturuldu. kisinde de ruh hastal ve normallik tanmlar net deildi, bilgiler yetersizdi, tan snflamasnda homosekselliin ieriini bilimden ok gelenekler oluturdu. Ama sonu olarak, APA tarafndan homoseksellik patoloji olarak tanmlanm oldu. 1973te APAnn blgesel bir kolu olan Kuzey ngiltere Psikiyatri Birlii homoseksellere ynelik ayrmcla ve yasal snrlamalara son verilmesine ynelik bir arda bulundu ve APAnn Mays 1973teki toplantsnda homosekselliin tan snflamasndan karlmasn nerdi. Tartma srasnda psikiyatr Robert Stoller, psikiyatrinin homoseksellie kar tavrnn, psikiyatriyi iyiletirme sanat ve bir bilimden ok toplumsal kontrol ajan rolne soktuunu ileri srd. Spitzer, ruh hastalnn iki kriterden birini salamas gerektiini, oysa homosekselliin bu iki kriteri de karlamadn ileri srd. Bu kriterler, (1) sbjektif sknt (2) sosyal etkinlikte ve ilevsellikte genel bozulma idi. Beiber ve Socarides, klinik deneyimlerinde homosekselliin psikoseksel geliim bozukluklarndan kaynaklandna ynelik psikoanalitik aklamalar getirdiler ve patolojiyi savundular. Patolojiden normallie APAnn grevlendirdii konsey, Spitzerin homosekselliin ruh hastal tanmnn iki kriterini de karlamad grn benimseyerek, tan snflamasndan kmasn nerdi. Cinsel ynelim rahatszl ad altnda ecinselliklerinden rahatsz olan ve bunun deimesini isteyen homosekselleri kapsayacak yeni bir tan kategorisinin oluturulmasna karar verildi. Aralk 1974te APA homosekselliin tan aacndan karlmas ve cinsel ynelim rahatszl (sexual orientation disturbance) eklinde yeni bir tan oluturulmas kararn ounluk oyuyla kesinletirdi. APA 1974de yaynlad bildirgede, Homoseksellik muhakeme, denge, gvenilebilirlik, sosyal veya mesleki yeterlilikte herhangi bir bozulma anlamna gelmemektedir. Bu nedenle, APA homoseksellere kar ie alm, barnma, konaklama ve belge verme gibi alanlarda uygulanan her trl kamusal veya zel ayrmcl knar. APA rk, inan, renk ve benzeri konularda bakalarnn korunmasn salayan ve homoseksellere de eit oranda garanti salayabilecek olan insan haklar yasalarnn yerel ve federal seviyelerde uygulanmasn destekler ve tevik eder. Ayrca APA, homoseksellik konusunda ayrmclk yapan her trl yasann iptalini destekler ve tevik eder. demitir. 1980 DSM-IIIteDier Psikoseksel Bozukluklar iinde Ego-distonik Homoseksalite yer ald. 1986da DSM-III revize edilirken, Psikoseksel Bozukluklar Danma Komitesi, Ego distonik homoseksalitetansnn snflamadan kalkma-

80 ANT HOMOFOB KTABI

sna karar verdi. 1987 DSM-III-R ve 1994 DSMIVteDier Cinsel BozukluklariindeCinsel ynelim hakknda srekli ve belirgin kayglar yer ald. Dnya Cinsel Salk Birlii (WAS), 1999 Cinsel Haklar Bildirgesinde Cinsel ayrmclktan uzak olmak, temel insan haklarndandr. der. Ecinselliin yok edilmesini hedefleyen bir kurulu; NARTH (National Association of Research and Therapy of Homosexuality) 1992de kuruldu. Bu kuruluun bir sitesi var, her yl kongre yapyor ve bir de blten karyor. Onarc tedavinin (Reperative Therapy) uygulanmasn savunuyor. Uzun sre bu kuruluun bakanln yrten Dr. Joseph Nicolosinin 1991de yaynlad Reperative Therapy of male homosexualityisimli kitap lkemizde de 2008de Erkek homosekseller iin onarm terapisi adyla yaynland. Ayn yazarn 1993de yaynlanm vaka ykleri ve 2002de yaynlanan aile klavuzu kitaplar da var. Reparative terapi uygulayclar, erkeklerde normal cinsel ynelimin daima heteroseksel olduunu, ocuklukta baba-oul ilikisinin uzak ve sorunlu olmas nedeniyle erkek kimliinin geliemediini, bylece erkeklerle cinsellik d salkl iliki kurulamadn, erkeklerle tm ilikilerin cinselletirildiini ve homosekselliin gelitiini ileri srerler. Kadn ecinselliinden hi sz edilmez. Bu terapi iin uygun adaylarn, ecinsel hislerinden honutsuzluk duyan vegey yaam tarzn onaylamayan genellikle gen ve deneyimsiz erkekler olduunu sylerler. Tedavi olarak, terapist ile ilikide babayla barmadan, grup iinde erkeklerle cinsellik iermeyen iletiim kurularak,erkek kimliini glendirmekten sz ederler. Sonu olarak da ecinsel hislerin silinmediini kabul eder, hedefleri kar cinsle iliki olsa da, cinsellikten uzak bir yaam kurulmasn desteklerler. Toplumda yaygn olan homofobi elbette ecinsel erkekler iin de geerlidir. Daha yaygn olan heteroseksel ynelim, tek biim olarak sunulduu ve dayatld iin, gelimekte olan genler ecinsel ilgilerini fark ettiklerinde daha zorlu bir sre geirirler. Kendi cinsel kimliini ve ynelimini fark etmekle kabul etmek arasnda yl-

lar geebilir. Bu srete baz ecinsel erkekler toplumun dlad ecinsellikten kurtulmay ve tek model olarak dayatlan kar cinsle iliki kurabilmeyi isteyebilir. Burada uygun yaklam, doru bilgiler vererek ecinsellii normalize etmek, kiinin kendi cinselliini kabulne ve doyumlu bir yaam gelitirmesine yardmc olmaktr. Onarc terapinin hedef kitlesinin ounlukla bu bocalama dnemindeki her yata genler olduu grlyor. Bir bireyin cinsel ynelimini deitirmeye ynelik klinik denemelerin geerlilii, etkililii ve etik boyutu ok tartmaldr. Ecinselliin tedavi edilebileceini iddia ederek tekrar patoloji haline getirme abalar, bilimsel almalar veya psikiyatrik aratrmalar tarafndan ynlendirilmi olmayp, ecinsellerin medeni haklarn kazanmasna kar kan politik ve dini gler tarafndan desteklenmektedir. Bu tr terapi giriimlerinin etkinliine veya verdii zarara dair bilimsel olarak gvenilir alma yoktur. Bu konudaki yaynlar, deitiini iddia eden, deitirmeye dair yaplan almalarn kendisine zarar verdiini iddia eden ve deitiini iddia edip daha sonra bu iddialarndan vazgeen bireylerin yklerinden olumaktadr. Anatomik cinsiyetimizi, cinsel kimliimizi ve cinsel ynelimimizi istemli olarak seemeyiz ve deitiremeyiz. Ama istersek cinsel davranlarmz deitirebilir ve yok edebiliriz. Cinsel ynelim gemiteki ve/veya bugnk cinsel uygulamalara bal bir durum deildir. Yaam boyu bedensel olarak hi kimseyle cinsel ilikisi olmayan bir kiinin de, cinsel isteine, fantezi ya da gerek yaamda cinsel isteini uyandran cinse gre cinsel ynelimi bellidir. Gelecek cinsel yaammzda hibir cinsel uygulamaya girimesek de, bu cinsel ynelimimizin deitii anlamna gelmez. Yalnzca, cinsel isteklerimizi bastrmaya ve cinsel yaam biimimizi deitirmeye kendimizi zorlamakta olduumuzu gsterir. Amerikan Psikiyatri Dernei (APA), 1998de, ecinselliin bir akl hastal olduu varsaymna ve ecinsel ynelimin deimesi gerektii grne dayaldzelticiveyadntrcterapi gibi tedavilere kar ktna dair bir bildirge yaymlad. Burada 1973teki ecinselliin tan konulabilir bir akl hastal olmadna dair grn yineledi. Ecinselliidzeltmeyeynelik giriimlerin, bilimsel geerlilii kukulu ge-

ULUSLARARASI HOMOFOB KARITI BULUMA 81

liim kuramlarn temel aldn ve 40 ylda,dzeltici terapi uygulayclarnn bu iddialarn kantlayan hibir bilimsel aratrma sunamadn ilan ederek, etik adan Primum non nocere / nce zarar verme temel tbbi ilkesinin gz nnde bulundurulmasn ve bireylerin cinsel ynelimini deitirmeye almaktan kanlmasn tavsiye etti. lkemizde de bu tip tedavi giriimlerinde bulunanlar olmas, homofobinin yaygn olduu lkemizde hem psikiyatr ve psikologlarn, hem de ecinsel bireylerin ve ailelerinin kafa karkln arttrma tehlikesi tamaktadr. Bu alanda alan tm STKlarnn bunlardan haberdar olmas ve kar durmas nemlidir. Homofobi ve Trkiye Trkiyede, ecinsellik yasal, hi bir zaman su olmam. Ancak yeni TCK da cinsel ynelim ayrmcln nlemek iin yasal koruma salamyor. AB, 2008deki lerleme Raporunda, Ayrmclkla ilgili mevzuatn cinsel ynelime dair ayrmcl kapsamadn, lezbiyen, gey, biseksel, transseksel ve travestilere (LGBTT) kar ayrmclk iintehircilikvegenel ahlaka aykr davranlar maddelerinin kullanldn, Valilik bavurusuyla Lambdaistanbulun kapanmasna karar verildiini, askerlikle ilgili srelerde ecinsellere aalayc psikolojik ve fiziksel muayene yapldn, Transseksellere polisin de dahil olduu fiziksel saldrlar olduunu, Homofobinin fiziksel ve cinsel iddete dnebildiini, bu iddialarn etkili soruturmas gerektiini syledi. 29 Mays 2008de Beyolu Mahkemesi, bilirkii raporuna ramen 6. durumada dernei genel ahlaka ve Trk aile yapsna aykr bulduu gerekesiyle feshine karar verdi. Lambdaistanbul karar temyize gtrd. Lambdaistanbul (LGBTT) Dayanma Derneinin ahlaka aykr olduu gerekesiyle kapatlmas kararn, Yargtay 7. Hukuk Dairesi 28 Kasm 08de oybirlii ile bozdu. Lezbiyen, gey, biseksel, travesti ve transseksel kiilerin de dernek kurma zgrlne sahip olduklarn belirterek, yeniden yarglama yaplmas iin dosyay yerel mahkemeye iade etti.

Yargtay kararnda, Birlemi Milletler nsan Haklar Evrensel Beyannamesinin 20nci, Medeni ve Siyasi Haklara likin Szlemenin 22nci maddesi hkmlerinde herkesin dernek kurma hakkna sahip olduu ve bunun Avrupa nsan Haklar Szlemesinin 11inci maddesinde de belirtildii kaydedildi. T.C. Anayasasnn 10uncu maddesi hkmnde herkesin dil, din, rk, cinsiyet, siyasi dnce ayrt etmeksizin yasa nnde eit olduu belirtilerek, kiilerin nceden izin almakszn dernek kurma ve bunlara ye olma hakkna sahip olduu belirtildi. Dernek kurma hrriyetinin ancak milli gvenlik, kamu dzeni, su ilenmesinin nlenmesi, genel salk ve genel ahlak ile bakalarnn hrriyetlerinin korunmas sebepleriyle ve kanun ile snrlandrlabilecei kaydedildi. Toplum genelinde ahlakszlk olarak nitelenen lezbiyen, gey, biseksel, travesti ve transseksel olma ve bu szcklerin kullanlmas deil, bu kiilerin yaam tarz ile dier kiilerin lezbiyen, gey, biseksel, travesti ve transseksellie zendirici ve tevik edici davranlara ynlendirmesi olduu ve Dernein tznde yer alan amalarnn hukuka ve ahlaka aykr olmad belirtildi. Kiilerin kendi istemi dnda gerekleen byle bir cinsel ynelime sahip olmas ya da bu gibi kiileri tanmlayan szcklerin kullanlmas ahlakszlk olarak nitelendirilemeyecei gibi, kanunlarmzda da yasaklanmamtr. dendi. Ancak kararn gerekesi Daval dernein ileride tzne aykr olarak lezbiyen, gey, biseksel, travesti ve transseksellii zendirme, tevik ve bu cinsel ynelimlerin yaygnlatrmas ynnde faaliyetlerde bulunmas durumunda hakknda Dernekler Kanununun yukarda aklanan 30 ve 31. maddesi hkmlerinin uygulanabilecei ve feshinin istenebilecei kukusuzdur. eklinde devam ediyordu. Homofobi ve Psikiyatri Lambdaistanbul Mart 2006da, stanbulda 393 kii ile ecinsel/biseksellerin sorunlarna ilikin yapt bir alan aratrmasn yaynlad. Bu aratrmada doktora gitmeleri gerektiinde, ecinsel/biseksel olduu anlalr korkusu ile gitmediini syleyen 35 kii olmu; bunlardan 16 kii Psikiyatri, 11 kii cinsel organ ile ilgili, 6 kii dier yaknmalar iin doktora bavurmaktan vazgemi. Ecinsel/biseksel olduu iin,

82 ANT HOMOFOB KTABI

salk kurumlarnda muayene, tetkik ve tedavi hizmetlerinden gerektii gibi yararlanamadn syleyen 16 kii var. Katlmclarn % 55i psikolog veya psikiyatra bavurmu. Bunlarn % 33 bakalar istedii iin,% 17si Ecinsel/bisekselliinden kurtulmak iin, % 47si ise cinsel ynelimi hakknda kafas kark olduu iin yardm aram. Bu 178 katlmcnn % 67si, bavurduu psikolog/psikiyatrn olumsuz bir yaklamyla karlatn bildirmi. Bavurulan psikolog/psikiyatrn ecinsellik/biseksellik hakknda olumsuz yaklamlar yleymi; % 29u Heteroseksel olmaya zorlam, % 29u anlatlan her eyi cinsel ynelime balam, % 22si ila tedavisine zorlam, % 57sinin ecinsellikle ilgili bilgisi yetersizmi, ve % 30u ecinsellii hastalk olarak gryormu. Homofobiyi ecinsellie, ecinsellere kar yanl ve eksik bilgileniten kaynaklanan, genellemelere dayanan, yeni bilgi ve anlaylarla karlaldnda deimeye ak olmayan, olumsuz veya dmanca tutum, bir n yarg olarak tanmlayabiliriz. Homofobik inanlar da tm n yarglar gibi toplumun her kesiminde, retmenlerde, medya yelerinde, politikaclarda, psikologlarda, doktorlarda, psikiyatrlarda yaygndr ve deiime direnlidir. Mesleimiz ve cinsel ynelimimiz ne olursa olsun, hepimiz az ya da ok homofobikiz. nk hepimiz ecinsellie kar olumsuz deer yarglarnn yaygn olduu bir toplumda yetitik. Hepimiz bu homofobinin izlerini dncelerimizden, duygularmzdan ve belki de en nemlisi dilimizden temizlemek zorundayz. CETAD Eitimleri ve Homofobi Biz CETAD (Cinsel Eitim, Tedavi ve Aratrma Dernei) olarak 2001den beri salk profesyonellerine, birbirini izleyen modlden oluan Cinsellik ve Cinsel Tedaviler Eitimi veriyoruz. Ocak 2001- Mays 2009 arasnda yaptmz eitimlerde, bugne kadar 414 kii 1. modl, 262 kii 2. modl ve 166 kii 3. modl toplu eitimini tamamlamtr. Byk blmnn eitimi halen srmektedir. Tm toplu eitimlerimizi ve spervizyon dnemini baaryla tamamlayanlarn iletiim bilgilerini, web sitemizdeCETAD ei-

timlerini tamamlam terapistlerolarak yaynlamaktayz. Bu listede eitli illerde resmi veya zel salk kurulularnda alan 79 mezunumuz bulunmaktadr. Bu eitimlerin 1. modlnde, 4 saatlik Yanl Cinsel nanlar dersinin ncesinde ve sonrasnda, katlmclardan tamam yanl cmlelerden oluan 30 itemlik bir cinsel inanlar listesini 1. Hi katlmyorumdan 5.Tamamen katlyoruma kadar deien beli bir derecelendirmeyle doldurmalar isteniyor. Bu 30 itemin ilk 24 genel cinsellikle ilgili, son 6s ise ecinsellikle ilgili yanl inanlardan oluuyor. 2001-2008 yllar arasnda; 17 kez 1. modl yaptk ve 414 kii 1. modl eitimlerini bitirdi. 290 n test ve 226 son test sonularn deerlendirdik. Her iki cinsiyetten katlmclar arasnda fark bulunmad. Eitim her alanda etkin bulundu. 01-05 214 kii n test: 130 Son test: 91 test: 135 Genel 1,76 1,18 24 mit 1,62 1,17 6 mit 1,91 1,23 06-08 169 kii n test: 160 Son

Genel 1,67 1,11 24 mit 1,61 1.10 6 mit 1,88 1,13

Cinsel terapist olmak iin cretli bir eitim almay seen zel grubumuzun toplumda yaygn olan cinsellikle ilgili yanl inanlar pek paylamad, ama ecinsellikle ilgili yanl inanlarnn grece daha fazla olduu grld. ki grup Psikoloji rencisi ile homofobi kart bir eitim yapld. n test: 34 Son test: 34 Genel 2,08 1,72 24 mit 2,06 1,78 6 mit 2,13 1,47 Balangta yalnzca homofobik deil genel cinsellikle ilgili yanl inanlarn da yksek olduu grld. Eitim homofobik mitlerle snrl ol-

ULUSLARARASI HOMOFOB KARITI BULUMA 83

duu iin son testlerde son 6 mit, ilk 24 mite gre daha fazla deiti. Psikoloji rencilerinden oluan 74 kiiye Homofobi konulu bir konferansn sadece ncesinde test verildi. Genel cinsellik ve homofobik yanl inanlar farksz yksek bulundu. Genel 2,34 24 mit 2,33 6 mit 2,39 Psikoloji rencilerinin tamamna bakldnda, yanl inanlarn genelde yksek, ama homofobinin daha da yksek olduu grld. Birinci basamakta alan 16 hekimden oluan kk bir gruba verilen eitimde ise genel ortalama nce 3,14, eitimden sonra ise 2,14 olarak ok yksek bulundu. Cinsellikle ilgili paral bir eitim almay seen, byk ounluu psikiyatri asistan ve uzmanlarndan oluan CETAD eitim grubu, genel cinsellik konusunda en az yanl inana sahipti ve homofobik mitleri de genel cinsel mitlerinden fazla olsa da, psikoloji rencisi ve hekim gruplarndan ok daha dkt. Psikoloji rencilerinin genel cinsellikle ilgili ve homofobik mitleri farksz olarak yksekti. Kk bir grup olmakla beraber cinsellik zerine cretsiz bir eitime katlan, pratisyen hekimlerden oluan grupta cin-

sellikle ilgili tm yanl inanlar ok yaygn ve en yksekti. Homofobi kart eitim etkilidir ve her aamada uygulanmas gelecein salk profesyonellerinin daha az homofobik olmas asndan byk nem tar. Psikiyatri uzmanlk sonras eitimlerde, Psikiyatri, roloji ve Jinekoloji uzmanlk eitimlerinde, Tp Fakltelerinde, Psikoloji lisans eitimlerinde ve belki bir gn ana okulundan itibaren tm eitim kurumlarnda yaygnlamaldr. Psikiyatr, CETAD (Cinsel Eitim, Tedavi ve Aratrma Dernei) Bakan IV. Uluslararas Homofobi Kart Buluma KAYNAKA
Textbook of Homosexuality and Mental Health Ed;Cabaj,R.P. and Stein,T.S. 1996 American Psychiatric Press, Inc. Washington, DC ,London, England. Ne yanl ne de yalnzz! Bir alan aratrmas: Ecinsel ve Biseksellerin Sorunlar Lambdaistanbul Ecinsel Sivil Toplum Giriimi, stanbul, Mart 2006. Cinsel eitlilik Ynelimler, Politikalar, Haklar ve hlaller- Vanessa Baird. Metis Yaynlar,2004. Yksel . 2009 CNSEL KMLK FARKLILIKLARI Psikiyatri Ders Notlar. Yayna Hazrlayanlar; Baral I, ok A, Tkel R Yazc O, Istanbul. (baskda)

84 ANT HOMOFOB KTABI

PSKOLOJ PRATNDE ECNSELLK


Psikolog Yasemin MERT Psikoloji ve Psikiyatri yazn ierisinde ecinsellik gnmzde ve gemi yllarda terapi pratiinde ve kuramsal erevede tartlmaktadr. Bugn tm dnyada yaygn olarak kullanlan Amerikan Psikiyatri Birliinin 1952 ylnda ilk defa hazrlad DSM - Ruhsal Bozukluklarn Tansal ve Saymsal El Kitabnn 4. Gzden geirilmi saysnda ecinsellik bir davran bozukluu olarak kabul edilmemitir. Ecinselliin DSMden karlmas DSMIInin 1973 ylndaki 7. Basmnda sosyal bilimler alannda ilk defa almalar yapan Alfred Kinsey ve Evelyn Hookern aratrmalar sonucunda gerekleebilmitir. 1973 ylndan sonra DSM-IInin sonraki basmlarnda ve DSM-IIIn 1987deki basmna kadar olan basmlarnda farkl isimlerle ecinsellik yer almtr. 1987den gnmze kadarki davransal bozukluklar kategorilerinde ecinsellik birhastalkolarak yer almamtr. Gnmzde hl ecinsellii bir ruhsal ve davransal bozukluk olarak tanmlayan psikolog ve psikiyatri uzmanlar bulunmaktadr. Terapi pratii ierisinde yer alan birok yaklam ve kuramsal yap bulunmaktadr. Ecinsellii birhastalkolarak nitelendiren uzmanlarn grleri psikanalitik ve psikodinamik pratiin kuramsal yapsna dayanmaktadr. Unutulmamas gereken nokta bu kuramsal yapnn psikoloji ve psikiyatri patiinin yanlzca kk bir blm olduudur. stelik bu, psikanalitik ve psikodinamik yaklam temel alan tm uzmanlarn bu grte olduunu da gstermemektedir. Bu grte olan uzmanlar bu ekoln savunucular arasnda da kk bir grubu oluturmaktadrlar. rnein, psikanalitik ekoln kurucusu olan Freud yaam boyunca homofobiye kar ak bir kar tutum sergilemi, yapt bir konumadapsikanalitik aratrma ecinselleri zel karakter sahipli bir grupmu gibi insanln geri kalanndan ayr tutmaya ynelik kalkmalara en kararl bir ekilde kardr demitir. Ayn ekilde birok psikanalist ecinselliin bir ruhsal bozukluk olarak tanmlanmasna kar aratrmalaryla destek vermilerdir. 1990 ylnda Amerikan Psikiyatri Dernei de, deitirme terapisinin ie yararll konusunda bilimsel bulgunun olmad, aksine bu terapi ynteminin yarardan ok zarar gsterebileceini belirten bir aklama yapmtr. Ecinsellii birhastalkolarak tanmlayan psikanalistlerin k noktalar ve dier bilimsel literatre kar bu tutumlar kukusuz ki dinsel ve ideolojik temalara dayanmaktadr. rnein son zamanlarda kuramsal ve uygulamada ecinselleri tedavietmeye ynelik teknikleri ieren kitabyla gndeme gelen Dr. Joseph Nicolosi bir papaz psikologdur. Ecinsellerin terapi pratii ierisinde karlatklar dntrme teknikleri davran terapiler ve hormon tedavilerinden olumaktadr. Davran teknikler asndan baktmzda sistematik duyarszlatrma, ok uygulamalar, orgazmik yeniden koullama kullanlan uygulamalardr. Holistik cinsel terapi olarak lkemizde de kullanlan terapi tekniinde bilisel uygulamalarn yan sra bu davran teknikler de uygulanmaktadr. Sistematik duyarszlatrma ve ok uygulamalar ecinsellerin hemcinslerine ynelik isteklerini ortadan kaldrmay amalamaktadr. (Burada eklememiz gereken nokta, ok uygulamalarnn kiinin rzas dnda gerekletirilemeyeceidir.) Orgazmik yeniden koullama ise bu teknikler uygulandktan sonra bireyin kar cins bir bireye orgazmik olarak tekrar koullanmasn iermektedir. Bu uygulamalarn etik d kullanmlarn ele almasak bile geerlilikleri ve etkililikleri tartlmaldr. zellikle onarm terapisini ele aldmzda bu terapinin savunucularnn birou ecinsellii direk bir hastalk olarak niteleme cretine sahip olamasalar bile terapinin isminde geen onarm kavram, bu savunucular tarafndan ecinselliin onarlmas gereken bir durum olarak grldn gstermekte hi de gecikmemektedir. Bu terapinin ieriini incelediimizde amacn ecinsellerin hemcinslerine duyduu arzunun ortadan kaldrlmas ve bu arzunun kar cinse ynlendirilmesi olmadn grrz. Ama, hemcinse ynelik cinsel aktivitenin ortadan kaldrlmasdr. Ama ve kullanlan kavram gstermektedir ki bu terapi pratii ecinseller aleyhine ak bir iktidar ilikisi kurmaktadr. Bu, eletirel psikologlarn reddettii bir terapi pratiidir. Bu iktidar ilikisi ecinsellerin ruhsal salndan ok toplumun refahnn gz nnde bulundurulduunu gs-

ULUSLARARASI HOMOFOB KARITI BULUMA 85

termektedir ki buradaki toplumrefahimajinasyonu ayrmclk zerine kurgulanm bir yap olarak zaten salkl bir toplum kurgusunu iermemektedir. Onarm Terapisinde bir baka iktidar kurgusu kadn- erkek zerinedir. Onarm terapisine konu olan cinsiyet erkektir. Bu biraz nceki toplum formlasyonunun yapsyla da ilikilidir. Bu durum, kadn ecinsellerinonarlmayaihtiya duyan bireyler olmadklar grnden hareket etmez, kadn ecinselliinin zararsz bir oyun gibi grlmesinden kaynaklanr. Erkek egemen bir toplumda erkek ecinsellii erkein erkinin tehdidi olarak alglanmaktadr ve bu davrann ortadan kaldrlmas papaz psikologlarca kukusuz ki olduka gereklidir. Dr. Joseph Nicolosinin kitab seksist cmleleriyle bu anlamda dikkat ekicidir. Kadn, ak bir biimde erkekle kyaslandnda yetersizdir. ocuk, anne-baba ilikisinden bahsederken Nicolosi u cmleleri kullanmaktadr: Babay ve anne ile baba arasndaki farkllklar kefetme imkn bulan ocuk, babay anneden ayran en nemli zellii kefeder: Baba bir eyler yapar! Babada, erkek ocuun heyecan verici bulduu fiziksel bir cesaret, erkeksi bir enerji vardr. Yukardaki rnekte de gzkt gibi ecinsellere ynelik terapilerin kuramsal alt yapsnn bilimsel olmadn sylemek mmkndr. Bununla birlikte terapilerin geerliliini ve tedavilerin etkililiini gsteren yeterince veri bulunmamaktadr. Ecinsel terapilerinin savunucular birok aratrma sonucuna iaret etseler de, bu aratrmalarn gvenirlii yoktur ve bu aratrma sonularnn aksi ynde birok aratrma da bulunmaktadr. Ayrca bu terapi ynteminin terapiye gelen dananlar zerinde zararl sonular olabilecei konusunda birok veri de bulunmaktadr. Ecinselliitedavietmeye ynelik bu aratrma verilerinin ve ecinsel bireylere ynelik kuramsal alt yapnn dayana terapiye giden ecinseller zerinden oluturulmaktadr. Bu durum rneklemi zaten tedaviye gereksinim duyan ecinsellerle snrlandrmaktadr ve veriler tm ecinsel bireylere genellenemez. Ecinsel bireylere uygulanan terapiler diye bir ayrm yaptmzda bu, ecinsellerin ruh sal konusunda destek alamayacaklar anlamna gel-

memektedir. Ecinsel bireyler de dier tm bireyler gibi psikolojik ve psikiyatrik destek alma ihtiyac duyabilirler. Hatta bu ihtiya gnlk yaamlarnda karlatklar zorluklar nedeniyle daha fazla da olabilir. Burada sz konusu olan tartma, bu destein ecinsel ynelime dair birtedavi iddias olup olmamasdr. zellikle ergenlik ve erken yetikinlik dnemlerinde ecinsel bireylerin byk bir ksm kendi ecinselliklerini tanmlayamamalar nedeniyle psikolog ve psikiyatrlara bavurmaktadr. Bu noktada ecinsel ynelimin onarlmas gereken bir rahatszlk olduunu savunan uzmanlar, danana bavuran ecinsellerin benlik alglarn zedeleyebilmektedirler. Tedavinin ana unsurlarndan biri olan normalizasyon sreci bu noktada tersine ileyebilmektedir ve kiinin kiisel rahatszlk hissini arttrabilmektedir. Oysa zellikle ukurova niversitesi Tp Fakltesi Psikiyatri Kliniine bavuran ecinsel bireylerin vaka analizlerini ieren, Uzm.Dr.M. Levent Soylu, Prof.Dr. Bekir Aydn Levent ve Uzm.Dr. kr Uuzun yaynladklar aratrma sonular da normalizasyon srecinin ne kadar nemli olduunu gstermektedir. Klinie kar cinse ilgi duyma isteiyle bavuran 10 ecinselden sadece bir tanesi ilk grme sonucunda bu isteini srdrmtr. Ecinsel bireylere ounlukla konulan tan, kiilik bozukluklar grubudur. Bu da bir dieri kadar belirsizdir. Kiilik Bozukluklar DSMde en ok tartlan tan grubudur. Gvenirlik katsaylar ok dktr ve bu tan grubunda yer alan farkl bozukluklarn birbirleriyle olan korelasyonlar ok yksektir. Psikoloji pratiinden hareket ederken unutmamak gerekir ki sosyal bilimler masum deildir. Bu psikoloji pratiini tmden reddetmek anlamna gelmemelidir. Yalnz unutmamak gerekir ki, eletirel psikologlarn da savunduu gibi psikoloji ideolojiden bamsz deildir; politiktir ve politik olmas, bir kazanm olarak da deerlendirilebilir. Onarm terapisi savunucular ecinselliin DSMden karlmasnn politik nedenlere bal olduunu iddia etmilerdir. Ecinsellere ynelik aratrmalarn farkl rneklem gruplaryla yapldklarnda ortaya kan sonular bu deiiklikte byk bir etkiye sahip olsa da bu deiikliin hibir politik nedene bal olmadn savunmak doru deildir.

86 ANT HOMOFOB KTABI

Kukusuz ki ecinselliin tan grubundan karlmas politik nedenlere bal olduu gibi transsekselliin hl bir cinsel kimlik bozukluu olarak snflandrlmas da politiktir. u anda kullanlan DSM-IVte cinsel kimlik bozukluklar arasnda transseksellik bulunmaktadr. Tedavi olarak n grlen iki teknik bulunmaktadr. Birincisi cinsel kimliin deitirilmesi, ikincisi ameliyattr. Bu demektir ki, ameliyat olmak istemeyen transseksellerin cinsel kimliklerini deitirmeleri gerekmektedir! Fakat bu noktada DSM, cinsel kimlik deitirmeye ynelik terapilerin artk ok fazla kullanlmadn sylemektedir. Temel olarak bir davran bozukluunun patoloji olarak snflandrlabilmesi iin kiide bu duruma ynelik bir rahatszlk hissi bulunmas gerekmektedir. Transeksel bireylerin kar cins gibi hissetmek-

ten rahatszlk duyup duymadklar kendilerine sorulmu mudur? Bir baka nokta Cinsel Kimlik Bozukluklar snflamasnda ocuklukta Cinsel Kimlik Bozukluuismiyle bir tan grubu daha bulunmaktadr. Bu tan grubunda ocuk, kendi cinsiyetinden inat bir rahatszlk duymakta ve kar cinsten olmaya zlem duymaktadr. Bu tan grubuna dhil olan ocuklarn yetikinlikte byk olaslkla ecinsel olacaklar, fakat transeksel bireyler olmayacaklar ngrlmektedir. Bu Aa yaken eilir ataszn akla getirmektedir. Grnen odur ki, ecinsellik DSMden tam anlamyla kmamtr ve varl, yokluundan ok daha politiktir! ELEPS / Eletirel Psikologlar ve Psikoloji rencileri IV. Uluslararas Homofobi Kart Buluma

ULUSLARARASI HOMOFOB KARITI BULUMA 87

PSKANALZDE ECNSELLK1
Yrd. Do Murat PAKER Ecinselliin geleneksel olarak bir hastalk olarak kodland ve ecinsellere ynelik ayrmcln merkezinde bu hastalk kodlamas yer ald iin, ruh sal disiplinlerinin ecinsellii nasl ele aldklarn gzden geirmek zellikle ilgin bir konudur. nk bu hastalk kodlamasn pekitiren, ona en fazla malzemeyi tayan ruh sal disiplinleri olmutur. Psikiyatri ile birlikte psikanaliz, bu konuda mmtaz bir yere sahiptir. Bu sunumda ksaca psikanalizin ecinsellikle hem teorik hem de kurumsal olarak nasl bir maceras olduunu, olabildiince teknik bir dilden kanmaya alarak, ele almak istiyorum. Psikanaliz, bildiiniz gibi 18. yzyl sonunda kurucusu Freudla balayarak ve zaman iinde birok alt-akma blnerek gelien insann ruhsal/zihinsel yapsna ve bu yapnn oluum ve ileyi mekanizmalarna dair olduka kapsaml bir teoridir. ncelikle klinik bir teoridir, ama kliniin tesinde toplumsal/kltrel almalara dek uzanan yansmalar mevcuttur. Psikanaliz, modern dnyay en ok etkilemi/ekillendirmi teorilerden biridir ve her zaman zellikle klinik alanda kapsaml bir uygulama (psikoterapi) ekseniyle birlikte var olmutur. Amerikan Psikanaliz Birliinin ecinsellere ynelik ayrmcla son vermesi 1991 ylnda gereklemitir. Amerikan Psikiyatri Birliinin ayn yndeki kararndan tam 18 yl sonra. Psikanalizin ecinsellik konusunda psikiyatriye gre daha muhafazakr ve direnli olduu sylenebilir. Aslnda psikanalizin bir kurum olarak tarihine bakarsak ecinsellerin psikanalist olamayacaklarna dair bir yazl kural hi bir zaman olmamtr. Ama psikanaliz, tarihsel geliimi iinde ecinsellii bir psikopatolojik sapknlk olarak tanmlayarak ve bu tavrn onyllarca srdrerek, ecinsellere ynelik ok-katmanl bir ayrmcln hem teorisyenliini hem de pratisyenliini yapmtr. Ecinsellik, bir psikopatolojik sapknlk, yani bir hastalk, olarak teorize edilince, eitli ruhsal zdraplarna derman bulmak ya da en genel anlamda kendilerini daha iyi tanmak/gelitirmek iin bir klinik faaliyet olarak psikanalize ya da psikanalitik terapiye gelen dananlar ecinselliklerinden kurtararak onlar dzeltmek/tamir etmek meru ve hatta gerekli bir klinik ama olabilmitir. Ve tabii ek olarak, eer ecinsellik psikopatolojik bir sapknlksa, o zaman ecinsellerin psikanalist olmasnn fiilen engellenmesi gerekli grlmtr. Ecinsel biri, baka bakmlardan her ne kadar uygun olursa olsun, sadece ecinsel olmas, ciddi bir psikopatoloji nianesi sayldndan 1991 ylna kadar aka ecinsel olanlarn psikanaliz camiasna girmelerine izin verilmemitir. 1991deki bu deiiklie muhalefet edenler, ecinsellii bir psikopatolojik sapknlk olarak grmekten vazgemenin yeni bilimsel kantlara dayanmadn, politik basklardan kaynaklandn iddia etmilerdir (Bayer, 1987; Socarides, 1992, 1995). Bu iddiann politik bask ksm dorudur; 1968 isyannn ocuklarndan olan ecinsel haklar hareketinin politik eylemliliinin psikiyatri ve psikanaliz kurumlarnn tavr deitirmelerindeki tayin edici etkisi inkr edilemez. Ancak u iki noktay da eklemek gerekir: 1) Psikanaliz iinde ecinsellere ynelik ayrmclk zaten hi bir zaman geerli bilimsel kantlara dayanmyordu (Lewes, 1988) ve 2) stelik tersi ynde baz kantlar uzun bir sredir mevcuttu (Hooker, 1957, 1965; Green, 1972). Psikanalizdeki ecinsellere ynelik muhafazakr ayrmcln en bandan beri ayn biimde var olduunu syleyemeyiz. Psikanalizin kurucusu Freudun, genel olarak cinsellik konusunda birbiriyle elien ikili bir konum ald belirtilmelidir. Freud bir yandan, cinsellii, cinsel drt ve arzular, cinsel zevki, bebeklikten balatarak ve teorisinin merkezine yerletirerek, cinsel zgrlk konusunda radikal bir dnme katkda bulunarak, dneminin geleneksel cinsellik anlayn yerle bir etmitir. Ama te yandan, remeyi cinselliin doru amac olarak gren Darvin biyolojizmine dayanmtr. Doru ama remeyse, heteroseksellik biyolojik tabandr, aslolandr; ecinsellik ise doa kartdr (Dean ve Lane, 2001). Cinsellik, bireysel zevk iin midir, trn devam iin mi? Freud, bu iki konumu uz-

88 ANT HOMOFOB KTABI

latran bir aba iinde olmamtr (Reisner, 2001). Cinsel zgrlk savunucusu Freud, okbiimli (polymorphous) cinsel fantezi ve arzularn her zaman ve herkeste mevcut olduunu vurgulayp, hepimizin en azndan potansiyel olarak biseksel ve bir miktar sapkn olduumuzu ve normal ile patolojik arasnda keskin bir snr izmenin zorluunu belirtmitir (Freud, 1905). Evrimci biyolog Freud ise, btn cinselliin nihai amacn, heteroseksel cinsel iliki yoluyla reme olarak tanmlamtr (Freud, 1917). Freudun ecinsellik zerine ikircikli tavr konu zerine lmnden bir ka yl nce yazd son dncelerinde de devam etmektedir: Ecinselliin bir avantaj olmad kesindir, ama utanlacak, aalanmay gerektirecek bir ey de deildir, bir hastalk olarak snflandrlamaz; ecinsellii, cinsel geliimde belli bir tutulmann rettii cinsel ilevlerin bir eidi olarak dnyoruz (Freud, 1935). Oysa Darvinci biyolojizmi, dolaysyla rememerkezli cinsellii bir kenara braktmzda ve psikopatolojik sapknl, btnsel nesnelerle (psikanaliz dilinde nesne = teki) duygusal yaknlk, kalc ba ieren ilikiler kurma zorluu olarak tanmladmzda, ecinsellii psikopatolojik bir sapknlk olarak gremeyiz (Roughton, 2002). Freud sonras psikanaliz, Freuddan ok Freududur ve ok daha muhafazakrdr. rnein Rado (1949), Freudun evrensel biseksellik yaklamn reddederek, ecinsellii kar-cinsten aciz brakc bir korku duyulmas temelinde aklamtr. Bieber (1962), btn psikanalitik teorilerin yetikin ecinselliini psikopatolojik olarak grdn yazmtr. Socaridese (1968) gre ise, ecinseller, erken ocukluk ann simbiyotik ve ayrlma-bireyselleme geliim dnemlerini baaryla geememi ve dolaysyla ciddi benlik eksiklikleri olan kiilerdir. Kolb ve Johnson (1955), hasta ztahripkar ecinsel davranlarndan vazgeene ve bununla birlikte gelebilecek kayg ve fkeyle yzleene kadar tedaviye devam edilmemesi gerektiini savunmutur. Kardiner (1978), su oranlar, rklk ve ecinsellikteki artn, toplumsal ykm gsteren kantlar olduunu ve ecinsel hareketin ykc bir g olduunu iddia etmitir. Hendin (1978) ve

Socarides (1995) ecinselliin toplumsal deerlere ve toplumun kendisine ynelik bir tehdit olduunu savunmulardr. Ortodoks psikanalizin ecinsellie bakn temsil eden bu grlere gre, insann ruhsal olgunlamas ancak heteroseksel stnle ulalmasyla mmkn olabilecektir. 1990l yllara kadar psikanalizin kurumsal, teorik ve pratik dzeylerde ecinsellie ve ecinsellere kar ayrmc bir hat izlemesini salayan bu seslerin temel besin kayna olduu sylenebilir: 1) genel toplumda bol miktarda mevcut olan nyarglar, 2) bu nyarglarn prizmasndan okunan Freudun Darvinci damarnn tek damar olarak kutsanmas, 3) tekil vaka ykleri. Butekil vaka ykleriksmnda biraz daha uzun duralm: Klasik psikanalize yneltilen en nemli eletirilerden biri, teorilerini klinik psikanalize gelen tekil vakalar zerinden kurmas ve bu teorileri klinik olmayan, yani psikanalize gelmeyen ve temsil nitelii olan genel nfus zerinde snamamasdr. Ecinsellik konusundaki psikanalitik teorilerde bu durum misliyle geerlidir. Psikanalist teorisyenler, kendilerine psikanalizden gemek zere gelen ve ciddi psikolojik sorunlar olan bir ka ecinsel hasta zerinden btn ecinseller iin geerli olduunu iddia ettikleri speklatif yaklamlar gelitirmilerdir. Ecinsel ynelim ile cinselletirme (sexualization) tamamen birbirine kartrlmtr (Roughton, 2002). Cinselletirme (hayatn btnn ya da ok nemli bir ksmn sadece cinsel edimler zerinden grme, tanmlama ve yaama), cinsel ynelimden bamsz olarak, hem heteroseksellerin hem de ecinsellerin yaayabilecei bir eydir ve youn formlarnda psikopatolojik bir tezahr olarak grlebilir. Bir kiinin cinsel ynelimi tek bana bize o kiinin ruh salna, yakn ilikiler kurabilme, sevme/sevilme kapasitesine dair hi bir ey sylemez. Psikanalizin, ecinsellere ynelik bu kat ve ayrmc tutumu, 1970lerin ikinci yarsndan itibaren, ounlukla heterodoks psikanalistlerin konu zerine aykr almlar getirmeleriyle sarslmaya balar (Roughton, 1992). rnein, klasik psikanalize ciddi bir meydan okuma eklinde son 20-30 ylda ortaya kan likisel Psikanalizin nc ismi Stephan Mitchell (1978, 1981), ecin-

ULUSLARARASI HOMOFOB KARITI BULUMA 89

sellie ynelik klasik psikanalitik yaklam radikal bir ekilde eletirerek onu psikopatolojiden bamszlatrr, analizde/terapide ecinsel dananlarla alrken ynlendirici olmayan bir tutumun nemine dikkat eker, analistleri kendi homofobileriyle yzlemeye davet eder. Mitchelle gre, cinsellik bedenlerin ve ihtiyalarn i ie girmesidir. Bu yzden de cinselliin sonsuz eitlemeleri, arzularmz, atklarmz, dier insanlarla nasl ilikilendiimizi temsil eden ideal aralardr. Cinsellik, yaantnn gl bir rgtleyicisidir (Mitchell, 1988). 1980ler ve 1990larda bu konuda yaynlanan kitap ve makalelerde ciddi bir art olur ve psikanaliz iindeki entelektel/teorik hegemonya yava yava ecinsellii psikopatolojik bir sapknlk olarak grmeyenlere geer. Psikanalizin kurumsal konum itibaryla deimesi ise 199197 yllarnda olur. 1997de Amerikan Psikanaliz Birliinin kabul ettii Ecinsel Hastalarn Tedavisi zerine Konum Bildirgesinde: 1) Ecinsel cinsel ynelimin kiilik geliimde bir eksiklik ya da bir psikopatoloji ifadesi olduu varsaylamaz. 2) Herhangi bir sosyal nyarg gibi, ecinsel kart nyarglar da, ecinsellerde bu nyarglarn iselletirilmesi yoluyla kalc bir etiketlenmilik hissine ve yaygn bir benlik knamasna katkda bulunarak, ruh saln olumsuz olarak etkilemektedir. 3) Btn psikanalitik tedavilerde olduu gibi, ecinsel hastalarn analizinde ama anlamaktr. Psikanalitik teknik, bir insann cinsel ynelimini deitirmek veya tamir etmek gibi abalar iermez. Bylesi abalar, psikanalitik tedavinin temel ilkelerine aykrdr ve sklkla, tahrip edici iselletirilmi homofobik tavrlar pekitirerek, ciddi psikolojik acya neden olurlar. (Minutes, 1999). Resmi konum deimitir ama bu tabii hemen btn psikanalistlerin ya da psikanalitik terapistlerin kendi kiisel/mesleki konumlarn yeni resmi konuma uyarladklar anlamna gelmez. Resmi psikanalitik teorilerle, birey analistin kendi bilind zel teorileri arasnda bir fark vardr (Sandler ve Sandler, 1994). 2004 ylnda talyadaki deiik psikanaliz enstitleriyle ilikide olan 206 analistin ecinsellik konusunda dndkleri zerine yaplan ampirik bir al-

mada ortaya kan bulgular, kimi iyi niyetlere ramen psikanaliz camiasnn bu konuda yava bir gei dneminde olduunu; klasik psikanalize yakn duran analistlerin ortalamada en homofobik grup olduunu; ve analistlerin nemlice bir ksmnn Freudun ikircikli konumunu srdrdkleri sylenebilir (Lingiardi ve Capozzi, 2004). Gnmzde her tr psikanalitik terapinin uygulamakla ykml olduu ilkeleri sralayarak bitirelim: bireysel zerklie sayg, ibirlii iinde merak ve amlama, neyin dzeltileceinin nceden bilinemeyecei ve buna tek bana analistin/terapistin karar veremeyecei, bireyin hayat amalar konusunda bilinli tercihler yapabilmesi iin daha geni bir zgrlk alanna sahip olmas yolunda isel ve ilikisel atmalarn azaltlmasnn amalanmas. Bu erevede, ecinselliin dzeltilmesi gereken psikopatolojik bir sapknlk olmadn, cinsel ynelimlerin kategorik olmak yerine zengin geikenlikler arz ettiini, cinsel ynelimlerinden u ya da bu ekilde memnun olmayan ve bu konuda zorluk yaayan insanlarn nyargsz bir terapi ilikisi yaamaya hakk olduunu, cinsel ynelim konusunda tamirat/dzeltme yerine amlama/kefetme ekseninde gidilmesi gerektii vurgulanmaldr.
stanbul Bilgi niversitesi, Klinik Psikoloji Yksek Lisans Program Direktr, Klinik Psikolog, Psikoterapist IV. Uluslararas Homofobi Kart Buluma Bu makale, IV. Homofobi Kart Buluma kapsamnda, 10 Mays 2009 tarihinde, stanbulda yaplan Ecinsellere ynelik hal seferleri balkl panelde yaptm sunuma dayanmaktadr.
1

KAYNAKA
Bayer, R. (1987). Homosexuality and American Psychiatry: The Politics of Diagnosis. New York: Basic Books, 1981. Reprint, Princeton: Princeton University Press, 1987. Bieber, I., Bieber, T., Dain, H., Di nce, P., Drellich, M., Grand, H., Gundlach, R., Kremer, M., Rifkin, A., & Wilbur, C. (1988). Homosexuality: A Psychoanalytic Study. New York: Basic Books, 1962. Reprint, New York: Aronson.

90 ANT HOMOFOB KTABI Dean, T., & Lane, C., der. (2001). Homosexuality and psychoanalysis: An introduction. In Homosexuality and Psychoanalysis. Chicago: University of Chicago Press, s. 3-42. Freud, S. (1905). Three essays on the theory of sexuality. Standard Edition 7:125-245. Freud, S. (1917). Introductory lectures on psychoanalysis: XX. The sexual life of human beings. Standard Edition 16:303-319. Freud, S. (1935). Letter. Am. J. Psychiatry 107:786. Green, R. (1972). Homosexuality as a mental illness. International Journal of Psychiatry 10:77-98. Hendin, H. (1978). Homosexuality: The psychosocial dimension. J. Am. Acad. Psychoanal. Dyn. Psychiatr. 6:479-496. Hooker, E. (1957). The adjustment of the male overt homosexual. Journal of Projective Techniques 21:18-31. Hooker, E. (1965). Male homosexuals and their worlds. In Sexual Inversion: The Multiple Roots of Homosexuality, ed. J. Marmor. New York: Basic Books, pp. 83-107. Kolb, L., & Johnson, A. (1955). Etiology and therapy of overt homosexuality. Psychoanal. Q. 24:506-515. Lewes, K. (1988). The Psychoanalytic Theory of Male Homosexuality. New York: Simon & Schuster. Lingiardi, V. and Capozzi, P. (2004). Psychoanalytic attitudes towards homosexuality. Int. J. Psycho-Anal., 85:137-158. Mitchell, S. (1978). Psychodynamics, homosexuality, and the question of pathology. Psychiatry 41:254-263. Mitchell, S. (1981). The psychoanalytic treatment of homosexuality: Some technical considerations. Int. Rev. Psycho-Anal. 8:63-80.

Mitchell S (1988). Relational concepts in psychoanalysis: An integration. Cambridge, MA: Harvard Univ. Press. Minutes (1999). Meeting of the Executive Council, American Psychoanalytic Association, December 16, 1999. Rado, S. (1949). An adaptational view of sexual behavior. In Psychosexual Development in Health and Disease, ed. P. Hoch & J. Zubin. New York: Grune & Stratton, pp. 159-189. Reisner, S. (2001). Freud and developmental theory: A 21st century look at the origin myth of psychoanalysis. Stud. Gend. Sex. 2:97-128. Roughton, R.E. (2002). Rethinking Homosexuality. J. Amer. Psychoanal. Assn., 50:733-763. Sandler A-M, Sandler, J (1994). Comments on the conceptualization of clinical facts in psychoanalysis. Int. J. Psycho-Anal. 75: 995-1010. Socarides, C. (1968). The Overt Homosexual. New York: Grune & Stratton. Socarides, C. (1992). Sexual politics and scientific logic. Journal of Psycho-history 19:307-329. Socarides, C. (1995). Homosexuality: A Freedom Too Far. Phoenix, AZ: Margrave Books.

ULUSLARARASI HOMOFOB KARITI BULUMA 91

TRANSSEKSELLK ve CNSYET DETRMENN STANDART DEERLENDRME, KARAR VERME ve BAKIM LKELER


Prof. Dr. ahika YKSEL Cinsel Salk Cinsellik ok boyutludur. Dnya Salk rgtnn Cinsel Salk tanm;Cinsellik fiziksel, duygusal, entelektel ve sosyal ynlerinin kiilii, iletiimi ve ak zenginletirici etkilerinin bileiminden oluur. Herkesin cinsel bilgilere ulama ve cinsel ilikiyi zevk iin ya da reme amacyla yaama hakk vardr. Cinsel bir varlk olarak insann sadece bedensel deil; duygusal, dnsel ve toplumsal btnln salayan, kiilik geliimi, iletiim ve sevginin paylamn olumlu ynde zenginletiren ve arttran salkllk halidir. Cinsel salk bir kiinin cinsel yaamn bir zorlama olmadan, mutlu ve zarar grmeden srdrebilmesidir. Ksaca, kii cinsellii istedii kii ile ve istedii biimde yaamaldr. ster ikisi de ayn cinsiyetten, ister farkl cinsiyetten olsun kiilerin cinsellii farkl boyutlar ile paylamalar en doal insan hakkdr. steyen kii kar cinsten, isteyen kii kendi cinsinden bir partnerle ve sadece istedii zaman, zor bask altnda kalmadan sevimeyi ya da sevimemeyi seebilir. Cinsel Kimlik (sexual identity) nsan yaamnn doumdan itibaren cinsiyet (gender) ve cinsellik (seks) erevesinde rgtlendii sylenebilir. Kadn veya erkek cinsel organlar ile douyoruz. ok seyrek rastlanan interseks vakalar hari, bedenin doumdan sahip olduu cinsiyet doutan belirleniyor. Kimlik, birbirinden kavramsal olarak ayrlabilen bireysel ve sosyal i ie iki paras olan tek bir btndr. Sosyal kimlik kiinin toplumdaki yeri ve onun iin tanmlanm rollerden oluur. Kiisel olan ise, kendi i ruhsal srelerini barndrr. Kimliin temel paralarndan olan cinsel kimlik, kiinin ait olduu cinsi bilme hissidir ben kadnm/ ben erkeim. Cinsel kimlik ocuun 3-4 yandan nce edindii erkek / kadn olma algsdr, kiinin kendini hangi cinsiyetle zdeletirdiine ilikin znel bir durumdur. Cinsel kimlik anatomik cinsiyete uygun deilse karmza cinsiyetinden rahatszlk (disforisi) transseksalite kar. Transseksalite nedir? nsanlar genellikle kendilerini anotomik cinsiyetlerine ayn cinsiyette hissederler. Bu durumun tek istisnas 6/100.000de, 2 kadn ve 4 erkek, olarak bildirilen transseksalite. Kiinin kendi beden cinsiyetinden rahatsz olup kar cinse ait beden yapsna sahip olma isteine cinsiyetinden rahatszla ve bu istein yaamn her alannn da srekli olarak bulunan en u biimi ise transsekalite denir. Transseksellik bugn cinsel kimlik bozukluu bal ile ruhsal hastalk snflandrmalarnda yer almaktadr. Cinsel Kimlik Bozukluu, 1980de DSM-III ile ruhsal hastalklar snflamasna girmi en yeni tan gruplarndan birisidir. DSM-IV-TRde transseksalizm terimi yer almaz ve onun yerine cinsel kimlik bozukluu ifadesi kullanlmtr. Transgender terimi klinik ve tbbi bir yorumun snrllklarn amak ve gei / ara durumlarn da dikkate alnmas gereken durumlar olduunu daha anlalr klmak iin gelitirilmitir ve giderek daha ok kullanlmaktadr. Transseksel kiiler sklkla ocukluktan itibaren cinsiyet belirleyen zelliklerinden rahatsz olur. Bu zorluklar ergenlikte biyolojik cinsiyetlerine uygun olarak gelien zellikler nedeni ile artar. Genler bedenlerini saklamaya alrlar. Toplumsal cinsiyet rollerine gre istedikleri deilikler salanmadnda okul reddi, depresyon gibi sorunlar geliebilir. Bu devrede genlerin ve ailelerinin tbb ve psikolojik destee ihtiyac vardr. deal olarak, bu ocuklarn uzun sreli izlendii almalarn yaplmas ve olayn doal gidiinin incelenmesi yaplmaldr. Gencin zorlanmamas, sert yaptrmlarla beden cinsiyetine uygun giyinme ve yaamaa zorlanmas cinsiyet disforisini arttracaktr. Gerek baz transekseller gerek bu alanda alan baz uzmanlar transekselliin bir hastalk olmad ve hastalk snflandrmalarndan karlmas gerektiini savunmaktadr. Ruhsal hastalklar arasnda kalmasn savunanlarn temel sav; transseksel tanm znel bir durumdur. Bu kiilerin salklardan tbb ve cerrahi giriimler yaplmas iin talepleri vardr. Doktorlarn cinsiyet dntrme karar verirken iki temel sorumluluu vardr. nce, kiiyi tanmak, durumunu ve gereksinimlerini saptamak ve

92 ANT HOMOFOB KTABI

transseksel olduuna karar verilmise (tan konmusa) tbb ve psikolojik gerekenleri (tedaviyi) iin ynlendirmek. Anlalaca gibi, yazboz tahtas gibi cinsiyetler aras deiim tekrar tekrar yaplamaz. Kiinin doutan sahip olduu cinsiyetle bark bir hayat yaamas mmkn olamayan ve teki cinsiyete temelli tanma arzusu ile seimsiz bir zorunlulukla yaayan ve hayat bu erevede odaklanm kiileri tanmak iin ruh sal uzmannn onu yeterince tanmas gerekir. Eer kiinin cinsiyetin deitirilmesi gerekiyorsa, yani cinsiyetini kalc olarak teki olma srecine tamas gerektiine kanaat getirilmise psikolojik ve tbb salk hizmetinin salanmas iin ynlendirmek. Tan koyma kararnn ksa zamanda verilmesi hatal deerlendirme iin risk tayabilir ve cinsiyet deiimi karar vermenin net ltleri olmak zorundadr. Geri dn olmayan bu deiim srecinin sadece tbb deil ayn zamanda sosyal ve hukuki boyutlar vardr. Dnyada Cinsiyet Deitirme Standart Deerlendirme, Karar verme ve Bakm lkeleri Tanm gerei, bir transseksel doumdan sahip olduu beden yapsndan rahatsz olup deitirmek isteyecektir. Cinsel kimlik bozukluu olan kiiler hormonal ve cerrahi tedavi istei ile farkl hekimlerine bavurabilir. zellikle ecinsellie kar n yarglarn, ayrmcln ar olduu toplumlarda ecinseller, toplumsal basklar azaltmak amac ile ameliyat talebinde bulunabilir. Seksen darbesinden sonra Trkiyede ok sayda ecinselin kimliini deitirmek ve basklardan kurtulabilmek veya basklar azaltmak amacyla, duvar ad verilen, ameliyat olduunu biliyoruz. Gnmzde, ecinsellerin ldrld randa ok sayda kiinin cinsiyet deitirme ameliyat olduu bilinmektedir. Oysa geici istek gsterenlerde ve ecinsellerde cinsiyet deitirme ameliyatna yer yoktur. Tersine bu kiilerde ameliyat onlarn ruh salna ve cinsellii yaama kapasitelerine olumsuz etki yapacaktr. Bu denli nemli bir karar verirken dnyada standart ve iyi tbbi uygulama hizmeti verilen merkezlerdeHenry Benjamin International Gender Dysphoria Association (HBIGDA) standartlar temel alnmaktadr. Henry Benjamine Cinsiyet Deitirme Ameliyatlarnda Standart Deerlendirme, Karar verme ve Bakm lkeleri ilk kez atml yllarda yaynlam ve srekli olarak gncelletirilmektedir.

HBIGDA ilkeleri gruba ayrlr: I. Genel ilkeler: 18 yan stnde olmak, geri zekl veya ar bir ruhsal hastalnn olmamas, bir psikiyatri kliniinde ruhsal durumu ve ameliyatla ilgili beklentileri asndan incelenmi, endokrin, rolojik veya jinekolojik ynde deerlendirilmesi yaplm olmak. Bir yldan uzun bir sredir gerek yaamnda gemek istedii cinsiyetin rol ve davranlar ile yaamak. Cinsiyet deitirme, geri dn olmayan bir sre olduu iin psikoterapi eitimi grm ve cinsel kimlik bozukluklar konusunda deneyimli klinisyenler tarafndan, yazl olarak, nerilmelidir. II. Hormonal cinsiyet deitirme: Transseksel kiilerde hormon kullanlmasnn amac kiinin gonadal cinsiyetine ait seks zelliklerinin ortadan kaldrlmas ve kiinin kendisini ait hissettii dier cinsiyete ait seks zelliklerinin ona kazandrlmasdr. Erkeklere verilen feminizan hormon tedavisi ile sakal, byk gibi erkee zg yz kllanmay geriletmesi ve meme gelimesini salamas da beklenir. Kadnlara androjen hormon tedavisi verilmesi ile erkee ait grnt salanabilmektedir. Hormon tedavisine balamadan, hastaya bu tedavinin etkileri ve yan etkiler hakknda bilgi verilmelidir. Bir transseksele ne zaman hormon tedavisine balanacan ruh sal uzman nermelidir. Hormon tedavisi endokrinoloji uzman tarafndan balamal ve kontrol edilmelidir. Trkiyede zellikle hapishanede bulunduklar srada transseksel kiilerde hormon kullanlma konusunda sorun yaamaktadr. III. Ameliyat karar: Hormon kullanm ile deien ikincil cinsel zelliklere ve bedeninde oluan deiikliklere kiilerin tepkisi ve sosyal uyumu gzlemlenmekte, yeni cinsel kimliini tmyle benimsemi olan ve bundan sonraki yaamn bu kimlikle uyum iinde geirebilecei yargsna varlan yelere cinsiyet deitirici ameliyata hazr olduu ynnde rapor dzenlenebilir. Bu rapor biri srekli izleyen olmak zere ruh sal uzman tarafndan hazrlanmaldr. Cinsiyet deitirme ameliyat iin, adayn en az 12 ay sreyle kart cins sosyal kimliinde yayor olmas gerekmektedir. HBIGDA ilkeleri arasnda psikoterapi zorunluluu olmamakla birlikte, asgari alt aylk bir psikoterapi ile ameliyat sonras deiiklikler iin hazrlanan, kiilerin ameliyat sonras uyumunun daha iyi olduu belirtilmektedir.

ULUSLARARASI HOMOFOB KARITI BULUMA 93

Trkiyede Yasal Sre Trk Medeni Kanununu 40 maddesi ile 2000 ylnda yaplan dzenleme ile cinsiyet deitirme ameliyatlarna yasal olarak izin verilmitir. lgili maddede Cinsiyetini deitirmek isteyen kii nce mahkemeye bavuruda bulunarak mahkemece cinsiyet deiikliine izin verilmesini ister. znin verilebilmesi iin, istem sahibinin 18 yan doldurmu ve evli olmamas; ayrca transseksel yapda olup, cinsiyet deiikliinin ruh sal asndan zorunluluunu ve reme yeteneinden srekli biimde yoksun bulunduunu bir eitim ve aratrma hastanesinden alnacak resmi salk kurulu raporuyla belgelemesi arttr denilmektedir. Srekli olarak reme yeteneinden yoksun olmann transeksel yapda olma ile ilikisi olmad halde kanunda yer alm olmas bilimsel bir hata olup, pratikte de rapor dzenlenirken sorun karmaktadr. Uygulamada, bu konuda raporu veren uzmanlarn gerektiinde mahkemeye tekrar tekrar bilimsel aklama yazmas gerekebilmektedir. Bu konuda, Trk Tabipler Birlii ve Trkiye Psikiyatri Dernei Salk Bakanlna bir rapor iletmitir ancak yllardr yant alnamamtr. Verilen izne bal olarak ama ve tbbi yntemlere uygun bir cinsiyet deitirme ameliyat gerekletirildiinin resmi salk kurulu raporuyla dorulanmas halinde, mahkemece nfus sicilinde gerekli dzeltmenin yaplmasna karar verilir. Trkiyeden bir alma modeli olarak stanbul, Tp Fakltesi, Psikiyatri, Psikonevroz ve Psikoterapi Biriminde transseksel bireyleri takip protokolu: Transseksel bireyler stanbul niversitesi, stanbul Tp Fakltesi, Psikiyatri Anabilim Dalnda 1987 ylndan itibaren HBIGDA ilkelerine bal olarak deerlendirmektedir. Tan koyma ve takip protokolu: 1. Bavuran kiinin transseksel olup olmadn belirlemek, 2. Ameliyat ve hormon kullanm hakknda bilgilendirmek, 3. Ameliyat sonras sosyal, mesleki ve zel yaam alanlarnda beklentilerinin gerekilii 4. Deiim iin uygun olan adaylarn dier disiplinlerdeki ilikilerini salamak ve ameliyata hazrlamak, 5. Uygun olan ve isteyenlerin ailelerle bireysel grme ve trans aileleri ile grup toplantlar,

7. Transsekselite tans pheli olan veya ek psikiyatrik bozuklua sahip problemli vakalarn yaadklar ruhsal zorluklar ve sosyal sorunlarla baa kmalarna yardmc olmak, 8. zellikle grup psikoterapilerinde kendi transfobilerini tanma ve yenme becerilerini gelitirmek iin danmanlk hizmeti sunmak. Niye ve nasl bir psikoterapi? HBIGDA temel ilkelerinde psikoterapi zorunluluu yer almamakla birilikte, en az alt aylk, psikoterapinin ameliyat sonras uyum iin yararl olduu vurgulanmaktadr. Bu konuda deneyimli uzmanlar tarafndan da psikoterapinin nemi gr paylalmaktadr. Transseksellerde psikoterapi, onlar deimeye, kendi anatomik cinsiyetlerine dnmelerine ikna etmek olarak grmemeli. Transsek- sellik anlalmas ve benimsenmesi transseksel kiinin kendisi ve zellikle sosyal evresi iin empati kurulmas zorlu bir sretir. Aslnda erken ocukluk devresinde kendilerinin farkl olduunun ipularn yakalayan transgender ocuklar farkl devrelerden geer. Bu geliim devreleri; haberdarlk, aratrma/bilgilenme, nemli yaknlarna aklama, kefetme, olas beden deiiklikleri ve nihayet btnleme olarak sralanabilir. Bu zor sreci tamamlamak ve ameliyat sonras uyum sorunlarn en aza indirmek amacyla biz kliniimizde daha nce 24 ay halen en az 18 ay sre ile izledikten sonra uygun olanlara rapor veriyoruz. Bu srete bireysel terapilerin yan sra cinsel kimlik sorunlar olan kiilerden oluan grup psikoterapilerine katlmalarn neriyoruz. Grup psikoterapilerinde ilenen konular arasnda aile sorunlar ve aile tarafndan kabul, dini kayglar ve uygulama, i bulma ve ite kendini takdim sorunlar, genel beden ve salk saylabilir. Grup srecinde ayrca gvenleri de geliir ve kendilerini kabulleri gelitike dierlerine kar srekli kendilerinin olumsuz ve uygunsuz olmadn aklamak iin savunmac, atmal davran ve tutumdan da uzaklaabiliyorlar. Bu gruplar bir yandan kiinin cinsel kimlii ve dier zellikleri deerlendirilmesini salarken, dier yandan benzer durumlar ve sorunlar olan kiilerle tanma olana vererek z-yardm grubu zellii de tayabilmektedir. yi hazrlanm ve ameliyata uygun olan transseksellerde ameliyattan sonra yaam kalitesinin artt ve intihar riskinin daha dk olduu grlmektedir.

94 ANT HOMOFOB KTABI

Transfobi nedir? Transseksel ve transgender kiilere duyulan nyarglar, onlara ynelik olumsuz tutum ve davranlar olarak tanmlanabilir. Standart cinsiyet rol modeline uymayan kimlikleri nedeniyle transseksel kiilere duyulan korku, nefret, fke, irenme olarak tanmlanr. Transfobik davran ve tutumlar basit dlama, yok saymaktan ar iddet uygulamaya geni bir yelpaze iinde deiebilir. Dahas, transseksel kiilerde de iselletirilmi transfobi farkl derecelerde var. selletirilmi transfobileri nedeniyle dnyada ve zellikle Trkiyede transseksel kiiler istedikleri cinsiyet kimliine kavutuktan sonra, gemilerini grnmez klarak, tandklar cinsiyette domu gibi yaarlar. Oysa gemi yok edilemez. Gemiini yok sayma tutumu, sayca ok az olan, trans kadn ve erkekler kimliini tayan kiiler sanki mevcut deilmi gibi ve bir alt grup iine girmeden tek olarak yaamasna neden olur. Yani transfobinin etkisi altnda olan trans kiiler doumdan sahip olduklar biyolojik kimliklerini yok ederek yeni cinsiyetleri ile domu gibi yaarlar. Trkiyede ameliyat olduktan sonra mecbur kaldklar bir durum olmadka ben trans erkeim veya trans kadnmdiyerek kendisini aklayan transseksel bireyler yok denecek kadar az. Her ortamda transsekseller var olabilir. Ama ben transseksel doktorum, transseksel retmenim, transseksel sigortacym ve benzer ekilde kendi kimliini tam olarak ifade edenler ok snrl. Tebdili kimlik olarak yaayan ameliyat olmu veya olmam kiiler ise, doumdan sahip olduklar biyolojik cinsiyetlerinin yakalanmas riski ve bazen az veya bazen ok iddetli olan endiesi ile yaamlarn srdrr. Transseksel ailesi Transseksel kiilerin kendi cinsel kimliini tanmas ve kabul karmak ve farkl aamalardan geer. Bu aamalar geliimseldir. Toplumun en kk birimi olan ailenin, transseksel yesine verdii tepkiler de toplumsal tutumun bir yansmas olacaktr. Aileye kendini tantmay baaran bir transseksel daha geni toplumsal ilikiler iin daha donanml ve gvenli olabilecektir. En yakn ve anlayl anne-baba bile ocuunun transseksel olduunu rendiinde narsisistik bir zedelenme yaar. Sankisulubir yakn vardr. Ailenin kabulnn salanmas iin nce transseksel kiinin kendisini hazr hissetmesi gerekir. Grup psi-

koterapilerine katlan kiiler bu konuda birbirlerine ve dier ailelere rol modeli oluturabiliyor. Ailelerin, transseksel bireylerin n ergenlikten itibaren getii geliim evrelerinden gemesi iin zamana ihtiyac olduunu aklda tutmak gerekir. Sonu olarak; Trkiye gibi aile balarnn sk ve cinsellik konusunda ciddi sansrlerin olduu bir toplumda bir kiinin bir cinsiyetten dierine tanmas ok sorunlu olabilmektir. Bu kiiler sklkla, kendisi gibi olan modellerden yoksunluk iinde sorunlu nergenlik ve ergenlik devresi geirmektedir. Erikin devrede, cinsiyet deitirmek iin talep ettikleri hormon tedavilerini ve ameliyat uygundur raporlarn sradan sadece yasal/ekil ynnden bir formalite olarak deerlendirilmemelidir. Bu devrede HBIGDA ilkelerini temel alarak kefedici ve destekleyici bir psikoterapi srecinin transseksel bireyler ve onlarn ailelere ok yararl olduu dncesindeyim.
stanbul niversitesi, Psikiyatri AD, Psikonevroz Psikoterapi Birimi IV. Uluslararas Homofobi Kart Buluma

KAYNAKLAR
American Psychiatric Association (1994) Diagnostic and Statistic Manual-IV (DSM-IV) Atamer YM 2005 The Legal Status of Transsexuals in Turkey International Journal ofTransgenderism 8. 65-71 Cohen-Kettenis P.T., Delemarre H A, van de Waal, Gooren G The treatment of adolescent Trranssexuals:Changing insight 2008 J .Sex Med Harry Benjamin International Gender Dysphoria Associations . (2001)The Standards of Care for Gender Identity Disorders. Sixth Version. Symposium Duseldorf Lev A.L. (2004) Transgender Emergence The Howarth Clinical Practice Press New York Pfefflin F 2002 Understanding Transgendered Phenomenon Levine et al eds. On Sexual Health. Brunner and Mazel pp Polat A, Yksel , Gen-Diigil A Meteris H,. 2005 Family Attidudes toward Transgendered pople in Turkey: Experience from a secular Islamic country. International Journal of Psychiatry in Medicine V 35 (4) 383-363 Yksel , Baral Kulakszolu I, Trksoy N, ahin D. 2000 Archievs of Sexual Behavior. 279-290

ULUSLARARASI HOMOFOB KARITI BULUMA 95

TRANSEKSELLER ve HORMON KULLANIMI


Hazrlayanlar: ahika YKSEL, Sevda BIKMAZ, Banu Aslanta ERTEKN Bir transseksel doumdan sahip olduu beden yapsndan rahatsz olup deitirmek ister. Transseksel kiiler hormonal ve cerrahi tedavi istei ile farkl hekimlerine bavurabilir ancak ilk aamada deerlendirme psikiyatri kliniinde yaplr. Tercihen bir yldan uzun bir sredir gerek yaamnda gemek istedii cinsiyetin rol ve davranlar ile yaam olan ruhsal durumu ve ameliyatla ilgili beklentileri asndan incelenmi, transeksel olduuna karar verilmi olan kiilerde endokrin, rolojik veya jinekolojik ve genetik ynde deerlendirilmeleri yaplr. Cinsiyet deitirme, geri dn olmayan bir sre olduu iin psikoterapi eitimi grm ve cinsel kimlik bozukluklar konusunda deneyimli klinisyenler tarafndan, yazl olarak, nerilmelidir. Bu alanda dnyada standart ve iyi tbbi uygulama verilen merkezlerde kullanlmakta olan Heny Benjamin International Gender Dysphoria Association standartlar temel alnmaktadr. Hormonal cinsiyet deitirme Transseksel kiilerde hormon kullanlmasnn amac kiinin gonadal cinsiyetine ait seks zelliklerinin ortadan kaldrlmas ve kiinin kendisini ait hissettii dier cinsiyete ait seks zelliklerinin ona kazandrlmasdr. Sizi deerlendiren ve bir transseksel olduunuz tansn koyan, tedavinizi izleyen ruh sal uzmannz artk hormon kullanmaya hazr olduunuzu karar verdii zaman, sizi bir endokrinologa takdim eden bir mektup yazar. Bu mektubu ancak sizin kiisel tbbi gemiinizi bilen bir doktor yazabilir. Bu mektupla doktorunuzun nerdii veya kendinizin seecei bir uzmana gitmeden nce sizi nelerin beklediini bilmeniz gerekir. Bu belge, erkeklikten kadnla ve kadnlktan erkeklie gei yapan kiiler iin, hormon uyguCinsiyet deitiren kiiler tanmak istedikleri cinsiyetteki akrabalarna bakarak olas sonularn bir karlatrmasn yapabilirler. Baka bir deyile, kadn cinsiyetine gemi ve gs geliiminden honut olmayan biri, ncelikle serum strojen seviyelerini kontrol ettirmelidir. Serumda strojen yksek dzeyde ise, kendi gs byklnn, ailesindeki, kadnlarn genel gs bykl lleri ile uyumlu olup olmadn bakabilir. Srekli hormon kullanan bireylerde sklkla ilk yl iinde testislerde klme olur, iki yl iinde belirgin bir gs geliimi bekleyebilirler. Riskler: Erkeklikten kadnla cinsiyet deitiren kiilerde ok kere hormon uygulamas gvenlidir. Ancak baz kiiler, hayat tehdit edebilecek veya geici veya kalc sakatlk veya lme neden olabilecek baz hastalklar iin yksek risk lamas konusunda doru ve gncel bilgiler vermek zere hazrlanmtr. Bir endokrinoloa gitmeden nce cinsiyet deitiren kiilerde hormon uygulanmasnn yararlar ve olabilecek olumsuz etkiler hakknda bilginiz olmal. Erkeklikten kadnla dnen transseksel kiilerde Hormon Uygulamas Hormon uygulamas genellikle azdan, kas ii ine ile veya cilt yoluyla yaplmaktadr. Hormonlarn tedavideki faydalar, kadnslama, gs geliimi, daha yumuak bir cilt, ya dokusunun yeniden dalm, erkeklik hormonlarnn basklanmas ve kadnla ait dier ikincil cinsiyet zelliklerinin gelimesidir. Hormon uygulamas, nceden mevcut olan kellii, yzdeki kl geliimini etkilemeyecek veya ses perdesini ykseltmeyecektir, bazen fazla olmasa da, kilo alnmasna neden olabilir. Hormon uygulamas, penis sertlemesini azaltabilir ve reme ilevini zayflatabilir. Fiziksel zelliklerimizin ou, genetik veya biyolojik zelliklerimizle belirlenir

96 ANT HOMOFOB KTABI

altndadrlar. Sigara iiyorsanz, kan basncnz yksekse, diyabetikseniz veya kolesterolnz yksekse veya gemiinizde kan phtlama hastal, kalp krizi, inme, gs kanseri veya reme organlar kanseri, sarlk karacier tmr varsa, hormon uygulamasna dair riskler ciddi oranda artar. Buna ek olarak, Siproteron asetat, kullanclarnda, gzn karanla uyumunda zorluklar olabilir. Vcut birka hafta veya birka ay iinde kimyasal deiikliklere uyum salayncaya dek, tm hormonlar geici olarak ruhsal durumu etkileyebilir. Skntl, karamsarlk ve hatta tersine duruma uygun olmayan ar neeli olma hali yaratabilir veya zaten varsa bu durumlar iddetlendirebilir. strojen Ajanlar: Premarin (konjuge strojen), Estradiol), Delestrogen Estradiol valerat), Etinil estradiol), klorotrianisen, estropipat, Estron) ve dierleri. Progesteron Ajanlar: (medroksiprogesteron), jenerik hidroksi progesteron kaproat, norgestrel ve etinil estradiol) ve dierleri. Antiandrojen Ajanlar: siproteron asetat, (spironolakton), (flutamid) ve dierleri. Testisleri alnmam 40 yan zerindeki hastalarda, Premarin yerine transdermal estradiol rn olan Estradermi (cilde haftada iki kez uygulanan 50100 mg) kullanmaya doru artan bir eilim sz konusudur. Plaster kullanmnn amac, ileri yataki hastalarda flebit tehlikesini en aza indirmek ve Premarin kullanamayan kiilere strojen verebilmektir. Transdermal estadiol rn, damar tkankl, fel risklerini azaltabildii halde, Premarin iin sralanan dier kontrendikasyonlar aynen kalr. Kadnlktan erkeklie cinsiyet deitiren transseksel kiilerde Hormon Uygulamas Hormon, iki haftada bir veya ayda bir kas iine veya geceleri, dzenli bir ekilde dnml olarak kol, uyluk, srt veya karn blgesine yaptrlan plasterler yoluyla uygulanmaktadr. Hormon kullanmnn yararlar arasnda, erkeksiletirme, yzde ve vcutta tylenme, sesin kalnlamas, kas ktlesinde art ve dier ikincil erkek cinsiyet zelliklerinin geliimi yer alr. Yan

etkiler, yzde akne-sivilce geliimi, erkeksi tarzda kelleme, azalm veya kesilmi reme ilevi ve aylk kanamalarn azalmas / kesilmesidir. Kadnlktan erkeklie cinsiyet deitiren kiilerin byk ounluu iin hormon uygulamas gvenlidir. Ancak baz kiiler, hayat tehdit edebilecek veya geici veya kalc sakatlk veya lme neden olabilecek baz ciddi hastalklar konusunda yksek risk altndadrlar. Sigara iiyorsanz, tansiyonunuz yksekse, diyabetikseniz veya kolesterolnz yksekse veya gemiinizde kan phtlama hastal, kalp krizi, inme, gs kanseri veya reme organlar kanseri, sarlk ya da iyi huylu ya da kt huylu karacier tmr varsa, hormon uygulamasna dair riskler ciddi oranda artar. Testeosteron Ajanlar: Testosteron enantat, DEPO-Testosteron (metiltestosteron), Testosteron sipionat, Transdermal testosteron plasteri). Hormon Kullanmnda Takip ve Bakm Hormon uygulamasna balayan cinsiyetini deitirecek kiilerin, bu nemli adm partnerleri, eleri aile yeleri veya kendileri iin nem tayan kii ile mutlaka paylamalar nerilir. zellikle, yaknlk, paylam ve gvenin temel faktrler olduu bir iliki srdrmeyi dnen iftlerde bu nemlidir. Hormon uygulamas, herhangi bir tbbi tedavi durumunda da olduu gibi, zel sonular aklda tutularak planlanmaldr. Doktor ve bavuranlarn iletiim halinde olmalar zorunludur; bylelikle, hormon uygulamas, kiinin gerek ihtiyalarna uygun olarak uyarlanabilir. Genelde erkek veya kadn roln srekli yaamay arzu edenler, daha fazla kadnlatrc veya erkekletirici etkileri yaratan diyetleri takip edeceklerdir. Tanmak istedikleri cinsel kimlikle yaayanlar, hzla etki yaratan reeteler talep edecek veya onlar reetesiz denetimsiz kendileri kullanabilecektir. Cinsiyet hormonlarna verilen cevapta fiziksel gelimeye dair gereki beklentiler nemlidir Daha fazla hormonun daha iyi sonular anlamna gelmeyeceinin anlalmas nemlidir. o-

ULUSLARARASI HOMOFOB KARITI BULUMA 97

unlukla tam tersi dorudur. Kadn cinsiyetine geen kiilerde ar strojen, kadnlamay arttrmakszn kann phtlama riskini olduka arttrr; depresyon yapabilir veya arlatrr. Daha seyrek olarak takn, kontrolsz davranlar neden kolaylatrabilir. Erkek cinsiyetine tanan kiilerde, ar testosteron nce strojene evrilir; bu da gs kanserini iddetlendirebilir ve kiinin sosyal evresi ile ilikilerini bozan ona zarar veren, ani, dnlmeden yaplan davranlara ve iddetli fke nbetleri olabilir. Daha dk hormon seviyeleri bu risklerden korunmaya yardm ettii gibi, hormon uygulamasna verilen cevabn doktor ve bavuran tarafndan deerlendirilmesine de katkda bulunur. Bavuranlarn ou, kar cins ikincil seks karakterlerinin fiziksel geliimini hemen gr-

meye ok heveslidir. Kadn cinsiyetine geen baz kiilerin kadnlk lsnn temel iareti sklkla gs boyutudur. Baz durumlarda strojen tedavi dzeyi stnde (400 mg/ml veya daha fazla) olacaktr. Fiziksel olarak beklenen geliim iin zaman gerekebilir. Gvenilir bir hormon uygulamas, dzenli tbbi kontrolleri gerektirir Bu kontroller, kan basnc, hormon seviyeleri ve karacier fonksiyonlar testini iermektedir. Hormon uygulamasnn bir yan etki veya istenmeyen bir durum yaratyorsa, doktorunuza acilen haber verilmelidir.
stanbul niversitesi, Tp Fakltesi, Psikiyatri Anabilim Dal IV. Uluslararas Homofobi Kart Buluma

98 ANT HOMOFOB KTABI

HOLLANDADA ETLLN KARISINA IKAN ZORLUKLAR


Andr van HOUWELINGEN Bugn burada sizlerle beraber olmak beni ok mutlu ediyor ve bu kongreye katkda bulunmaktan gurur duyuyorum. Hollandalym ve Trke anadilim olmad iin metnimi basit bir dille yazdm. Sunumumu kendi yazdm Trke metinden okuyacam. Bugn burada bir psikolog gznden Hollandada ecinselliin farkl alar zerine konuacam. lkemde ecinselliin tarihi ile ilgili bir giri ve ardndan, Hollandann getiimiz 30 yllk sre ierisinde nasl farkl insan ve kltrlerinin bir potada bulutuu bir lke haline gelmesinden sz edeceim. Sanrm bu bilgi aktarm, gnmzde gey ve lezbiyenlerin yaadklar problemlerin daha anlalr klnmasna yardmc olacaktr. Ancak konumama balamadan nce size kendimi tantmak istiyorum. 1962 ylnda Rotterdamda dodum ve bydm. Nijmegende psikoloji zerine grdm eitimin ardndan, doksanl yllarn bandan itibaren psikolog olarak almaya baladm. u anda, genelde sosyal problemlere dayal olmak zere her tr psikolojik sorunu olan hastalar tedavi ettiim genel bir psikiyatri kliniinde almaktaym. Kendimi bildiimden bu yana gey/ecinselim. 1985 ylnda bunu aka ortaya koymamn ardndan 1986 ylndan itibaren erkek arkadam ile birlikte yaamaya baladm. Hollandada ayn cins ile evliliin yasal hale geldii 2001 ylnda da evlendim. Tarihi arkaplan Hollandada ecinselliin tarihi hakknda ok detayl bir bilgi vermek pek mmkn gzkmese de, yaklak 275 yl nce ecinsellerin Hristiyan yasalar erevesinde yarglanarak idam edildiklerini biliyoruz. 18. yzyln sonunda Franszlarn ksa bir dnem Hollanday ynettikleri sre ierisinde ise ecinsellik artk bir su deildi. Ecinsellie kar olan yasalar 1811de kaldrld. Pek ok insann yargland, dinden kuvvetle etkilenmi ecinsellikle ilgili yasalara kar yeni Fransz yasalar, kilisenin etkisinden uzak, laik toplum temeline dayal idi. Sonralar, Hollandann artk Franszlar tarafndan ynetilmedii zamanlarda da ecinsellik su saylan bir eylem olmasa da, Hristiyan kilisesinin etkisi ile de halkn gznde kabul grmedi. 1911 ylnda ise ecinsellie kar yeni bir yasa yrrle kondu ve gen erkekleri ecinsellerden korumak ve ecinselliin yaygnlamasn nlemek adna 5000 ecinsel bu yasa kapsamnda yargland. Bileceiniz zere o dnemde heterosekseller iin ise koruyucu bir yasal uygulama yoktu. 16 yanda gen kzlar yaa kendilerinden byk adamlarla evlendiriliyorlard. Bu dnemden sonra ecinsellik artk dini bir su saylmamakla birlikte zihinsel bir hastalk olarak nitelendirildi. nsanlar ecinsellerin bir hastalk yayd ve durdurulmas gerektiini dnyorlard. Ayn zamanda kanuni su olarak Kabul edildi. 1960larda psikolog ve psikiyatrlar homoseksellii heteroseksellie dntrecek terapi yntemleri aradlar. Elektrook ve hadm etme yntemleri ise dzenli olarak uyguland. Ecinsellie kar ayrmc olan yasa 1971de kaldrld. Bunda ecinsellerin toplum nndeki eylemleri etkili oldu ve ecinseller iin eit haklar talep eden gey hareketi gl hale geldi. Ecinsellie bak as da deiime urayarak artk bir zihinsel hastalk ve kanuni su olarak alglanma durumu ortadan kalkt. Ayrmcla dayal son yasann da yrrlkten kaldrlmasn takiben ecinsellere getirilmi tm resmi kstlamalar da ortadan kaldrld. Ecinsellik artk bir zihin bozukluu ya da kanuni su olarak alglanmaktan kt. 1974 ylnda Savunma Bakan bir aklamasnda ecinsellerin heteroseksellerden hibir farklar olmadn ve bu nedenle orduya alnmamalar iin de hibir neden olmadn ifade etti.

ULUSLARARASI HOMOFOB KARITI BULUMA 99

Amerikan Psikiyatri Derneinin homoseksellii zihinsel bozukluklar listesinden karmas 1974 yln buldu. Bu, istemli bir hareketten ziyade pek ok tartma ve basknn etkisi sonunda gerekleti. Nisan 2001den bu yana gey ve lezbiyenler evlenebiliyorlar. Heteroseksel evliliklerde geerli olan tm mevzuat hkmleri, hibir kstlama ya da istisna olmakszn ecinsel evlilikler iin de geerli. Bylelikle yasal bazda Hollandada ecinsellii herhangi bir engelle karlamadan mutlu ve ak olarak yaamann mmkn olduunu sylesek de biliyoruz ki hikyenin hepsi bu deil. Hollandadaki yabanc alanlarn tarihesi 1960larn banda, II. Dnya savann ykmlar sonrasnda kendini toparlayarak gelimeye balayan Hollanda ekonomisinde vasfsz igc ihtiyac vard. Byk saylarda erkek igc fabrikalarmzda alma hayatna katlmak zere lkemize davet edildi. Pek ok lkeden yaplan bu istihdamda Trkiye ve Fas gibi Mslman lkelerin ii gruplar da vard. 1980lerin bandan beri bu gruplar artk aileleri ile birlikte Hollandada yerleik dzen ierisinde yayorlar. ounlukla Amsterdam ve Rotterdam gibi byk ehirlerde, kendi dkknlarn am olarak yaamaktalar. Bugn Hollandann bykl kkl pek ok ehrinde, ina edilmi modern cami ve slam okullar grrsnz. Bizim yenigelenler diye adlandrdmz bu grup, getirdikleri kendi yaam biimleri, dinleri ve kltrleri ile Hollanda ekonomisi ve toplumuna katkda bulundular. Yasal sisteminde, herkesin kendi din ve dnce yapsna gre yaayabilmesini mmkn klm olan Hollanda, farkl kltrlerden gelip bir arada yaayan zengin bir nfusa sahiptir. 9/11 ve Theo van Gogh 11 Eyll saldrlar ve 2004 Kasmnda Theo van Gogh cinayeti sonrasnda Hollandada pek ok ey deiti. Ayn yerde yaayan insanlar olarak ayr dnce yaplarna sahip olabileceimiz daha anlalr hale geldi. Farkl deer ve d-

nce yaplarna sahibiz. Her zaman birbirimizden holanmayabiliriz ve farkl evrelerden gelen kiiler arasnda gerginlikler olabiliyor. Geylere ynelik saldrlar Hollandal ecinseller, yenigelenlerin geylere kar aka sergiledikleri olumsuz davranlar karsnda kendilerini tehdit altnda hissetmekteler. Geylere kar giriilen saldrlara ilikin raporlarda karmza hep gen yabanclar kyor. Getiimiz sene Washington Bladein yayncs, bir zamanlar dnyada geylerin bakenti saylan Amsterdamda saldrya urad. Pek ok olumlu hareketin yan sra farkl gruplar arasnda bu trden tatsz olaylarn yaand bir gerek. Diyalogu harekete geirme projeleri Hollanda hkmeti, ecinsellik ile ilgili zgr klnmln, yeni bir dnemece girdiinin farknda. Yasal ya da sosyal bir engel olmasa da gnmzde Hollandada slami kkene sahip insanlarn ecinsellii kabul etmeleri bizden ok uzakta gzkyor. Bugn ecinseller ile Mslmanlar arasndaki diyalogu tevik etmeye ynelik pek ok projeye tank olunmaktadr. Ecinsellik pek ok kii tarafndan normal bir tercih gibi gzkse de, Hollandada yaayan Trklerin ve Mslmanlarn ou iin kanmca halen bir tabu. altm klinikte tedavisini yrttm hastalarmn bazlar ecinsel Mslman kiilerdi. Normalde ecinsellikleri ile ilgili sorunlar olan ou gey Mslman, problemlerini grmek zere sosyal uzmana gider ya da sorunlarn kendi gey topluluu kanal ile zmlemeye alr. Bu hastalar, kendi ecinselliklerini kabullenmede ciddi psikiyatrik zorluklarla karlamlardr. Mslman geyler imdi size slami kkenli gey ve lezbiyen vakalarmdan sz etmek istiyorum. 33 yanda olan Ali, intihar giriiminde bulunmasnn ardndan Psikiyatri Hastanesinin kapal blmnde bir sre kaldktan sonra bana tedavi iin ynlendirildi.

100 ANT HOMOFOB KTABI

Ali, politik nedenlerden lkesini terk etmek durumunda kalarak Hollandaya davet edildi. Ali baka erkeklere ilgi duyma hissinden nefret ediyordu. lkesinde dindar bir adam olarak slami kurallar erevesinde yaamn srdryordu. Dualar ve Kuran okumak yoluyla cinsel isteklerini bastrmay denediyse de erkeklerle iliki iine girdi. Kontaklarn internet aracl ile buldu. Her iliki sonrasnda kendini sululuk iinde hissederek bunun son olacana dair kendine szler verdi. Ancak bir sre sonra kendini internette seks iin yeni birini ararken buluyordu. Bu dng giderek daha problematik bir hal ald. Cinsel ynelimini bastrmaya alsa da engel olamyordu. Yaam biimi, dini grleri ile uyumuyordu. Kendinden yle nefret etti ki sonunda yaamn sonlandrmaya kalkt. Ali, psikiyatrik tedaviye, geylii yznden deil, intihar giriiminde bulunmasndan tr ynlendirildi. Bana geldiinde derin bir depresyon geirmekteydi. la tedavisi almaktayd ve ayn zamanda problemleri hakknda konuuyorduk. Bir tarafta ecinselliini yaamak istiyordu ancak ailesinin bunu kesinlikle kabullenmeyeceini biliyordu. Kafasndaki zm lezbiyen bir kadnla evlenerek dardan her eyin etrafa kar dzgn olduunu gstermekti. Kendine onca emekte bulunmu ailesine kar sadakatsiz olmak istemiyordu. Tedavi sresinde kendisine hislerini anlayarak ecinsel olduunu kabul etmesini ve hibir rahatszl olmadn anlamasn saladm. Ecinsellikle ilgili ne dndn ve kendisiyle bunu nasl yorumlamas gerektii zerinde tarttk. Yaklammda Cognitive Behavioural Therapy ve Affirmative Approach tekniklerini kullandm. Tedavi Alinin cinselliini kabul etmesi asndan baaryla sonu verdi. Sonunda bir erkek arkada bulup mutlu oldu. Ali, gey bir hayat srdrdn Badatta yaayan ailesine sylememeye karar verdi. Ailesini dzenli ziyaret edip, evlenmesi ynnde basklar almaya devam etse de Ali yaam biiminden mutlu olduunu sylyor. Erkek arkadandan haberdar olmayan ai-

lesi Alinin yalnz yaadn dnyor. Alinin setii zm partial coming outyani sadece istedii kiilere gey olduunu sylemek olarak adlandryoruz. Yakn arkadalar Onun gey olduunu bilmekle birlikte, ailesi bu durumu bilmiyor. Hollandada pek ok gey ve lezbiyen Mslman kendilerine bu yolu seiyor. Fatima, ikinci vaka Fatima baka bir lkeden geliyor. Kalabalk bir aileden gelen akll bir gen kz ve Polis departmannda alyor. Kadnlara kar ilgi duyduunu fark etti. Bu durumun alt yerde bir problem tekil etmeyeceini ancak ailesinin bu lezbiyen hislerini kesinlikle kabul etmeyeceini biliyor. Fatima, hissettikleri ile ailesine olan sadakati arasnda kendini paralyor. Ailesi Onu evlendirmek istediinden bir baka ehre kat. Aile hekimi kendisini bana depresyon tehisi ile gnderdi. Fatima ile problemlerini birlikte zmlemeye gittik. slamn ecinsellii yasaklam olduu dncesi ile kendi hissettiklerini kabullenmek istemiyor. Fatima halen problemi zlm durumda deil nk abilerinin kendisini bir baka kadnla yaadn rendikleri zaman ldreceklerini biliyor. Fatima kendini olduu gibi kabullenmekte zorlanmakta ve depresyonu devam etmekte. Bu aamada birka sonuca dikkat ekmek istiyorum. Birincisi; ecinselliin bir zihin bozukluu olmad, sadece insan cinselliinin bir eidi olduudur. Ecinsellik bir bozukluk olmasa da, ecinseller sosyal, hukuki ve dini her trden problemle uramak durumundadrlar. Ecinseller, heterosekselliin geerli olduu bir evrede yetimektedirler. Gey ya da lezbiyenliin nasl bir duygu olduunu kendileri yaamak durumundadrlar. Kendilerini olduu gibi kabullenmeyi renmeli ve kendilerine gurur duyduklar rnek bir model semelidirler. irkin

ULUSLARARASI HOMOFOB KARITI BULUMA 101

davranlarn sergilendii bir ortamda nasl mcadele vereceklerini renmeleri gerekmektedir. Lezbiyen ve geylere kar her tr ayrmc davran mevcuttur. Bu durum kiinin gey olmasyla gurur duymasn zorlatrr. Ecinseller ayn zamanda Katolik Kilisesi rneinde olduu gibi dini rgtlenmelerin olumsuz tutumlar ile de uramak durumundadrlar. Ecinsellik her tr slamc grup tarafndan da kabul grmemektedir. Bu tutum gey ve lezbiyenlerin kendilerini kabullenmelerini daha zor hale getirmektedir. Tm bunlar ecinselleri psikolojik bozukluklara kar daha hassas hale getirir. kiye blnm hayatlar ou gey Mslman, tercihini aka ortaya koymayarak Hollandal ou ecinselden deiik seimlerde bulunmakta. Benim gzlemlerimden kardm genelde iki farkl hayat srdrdkleridir. Bir yanda, kendi arkada evreleri iinde rahata gey ya da lezbiyen olarak hayatlarn srdrrken dier yanda ailelerini

hayal krklna uratmamak adna bu seimlerini gizleyen bir hayat yaamaktalar. Genelde sululuk hissi, ailelerinin beklentilerine cevap verememi olmann eziklii ya da kendilerini olduu gibi kabul etmenin gl ierisinde bulunmaktadrlar. Mslman geylerin zgrlemesi: Mslman ecinsellerin, Hollandal ecinsellerin yapt gibi kendilerini zgr klmann yolunu yine kendilerinin bulmas gerektiini dnyorum. Mslman geylere destek: Hollanda hkmeti ve kurulular gey ve lezbiyen Mslmanlara talep ettikleri ekilde destek vermeli. Yeniden mcadele: Hollanda toplumu farkl lkelerden ve dinlerden olan kiilerin bir arada yaadklar bir yapya sahip. Ecinseller yeni gelenlerden ekinmeyerek ecinselliin yanl bir ey olmadn onlara gstermeliler. Bu otuz yldan fazla bir zamandr ecinsellii zgrce yaayan Hollanda toplumu iin yeni bir mcadele.
Klinik Psikolog, Hollanda I. Uluslararas Homofobi Kart Buluma

ALE
Prof. Dr. ahika YKSEL, Ruh Sal ile lgili Destek steyen GLB Bireyler ve Aileleri ile almak

ALIMA HAYATI
Avukat Oya AYDIN, alma Hayatnda Ecinsellik

ETM
Remzi ALTUNPOLAT, Heteroseksel Toplumsallatrma Temelli Ayrmcln Yeniden retildii Bir Alan Olarak Eitim

SOSYAL HZMETLER
Dr. Sema BUZ, Ecinsellere Ynelik Sosyal Hizmetler

ULUSLARARASI HOMOFOB KARITI BULUMA 103

RUH SALII ile LGL DESTEK STEYEN GLB BREYLER ve ALELER ile ALIMAK
Prof. Dr. ahika YKSEL Sinsi travma-kltrel travma Trkiye homofobinin ar yaand, gey-lezbiyen-biseksel (GLB) bireylerin kimliklerini grnmez tutarak yaamak zorunda kald bir lke. Bu eilim ini kl olup zaman iinde grece azalmaktadr. 2006 ylnda yaplan iki alma da bu eilimin halen ne denli yksek olduuna iaret etmektedir. Bu almalardan biri Lambdaistanbul tarafndan yaplan bir toplumsal tarama dieri CETAD (Cinsel Eitim, Tedavi ve Aratrma Dernei) eitimine katlan ve seks terapisti olmak iin eitim alan uzmanlar arasnda yaplmtr. Homofobinin varl, hele ar derecede olmas, daima alma srecini zorlatrr, geciktirir ve kiiyi travmatize eder. Deprem, kaza, tecavz gibi belirli etkenlerin kiiyi travmatize ettii ve ardndan gelien farkl sorunlar ve ruhsal hastalklar iyi tanmlanm ve ok aratrlmtr. Kltrel travma kavram daha az bilinmektedir. ocukluk andan balayarak etkileyen, etkisi zaman iine yaylan, ounluun kr kald aka tanmlanmam snrlar belli bir travmatik olayn olmad kltrel travmalara rnek olarak rklk, bir toplumda aznlk olarak yaamak, heteroseksel olmamak saylabilir. Kltrel travmalar da dier akut travmalarda olduu gibi kiinin kendini gvensiz hissetmesine sebep olur. Daha fenas, ba ve sonu olmad ve tm grup tarafndan paylald ve kuaklar aras tand iin zaman olarak belirsizlik tar. Kii tehlikeli olan ve olmayan birbirinden ayrt edemez. Ona bal irili ufakl ayrmc davran ve tutumlar bulunduu kltrde yaygn olup ve tm bireyleri etkiler. Bu nedenle kltrel travmalara ayn zamanda sinsi travma ad da verilir. Daha ak bir rnekle ifade edersek, insanlarn ounluu heteroseksel olup heteroseksel olmayan kiilere kar homofobik tutum kamuoyunda egemen olduundan doktorlar, psikologlar, gazeteciler, retmenler, hkimler, polisler ve benzer meslek gruplar da ayn anlay benimser. GLB kiiler ayn heteroseksel kiiler gibi farkl ruhsal hastalklar ve problemlerle yardm ister. Ayrca, heteroseksellerden farkl olarak GLBler kendilerini kabul etme ve aa kma srecinde kendi istekleri veya ailelerinin basklar ile destek ararlar. Bu yazda, stanbul niversitesi, stanbul Tp Fakltesi, Psikiyatri Kliniine bavuran bir grup ecinsel kiinin zellikleri ve onlarla alma modeli aktarlacaktr. Cinsel kimliinin ecinsel olduunu ifade eden 1999-2005 yllar arasnda kliniimizde grlen 76 kii deerlendirmeye alnd. 16 kii lezbiyen, dierleri erkek idi. Grlen kiiler en sk yirmili yalarnda olmak zere, yalar 16-40 ya aralnda deiiyordu. ounluu anal babal bymt, ortalama iki kardeleri vard. Yine ounluk bekr olup, ikisi boanm olan alt kii evlenmiti. nemli bir blm hl ana babalar, orijinal aileleri ile ve duygusal ve ekonomik adan onlara bal ve baml olarak yaamakta idi. Kendi cinsinden bir ei ile yaayanlar sadece iki kii vard. Bize ulaan her drt kiiden lise ve yksek okul mezunu, grubun nemli bir blm (%40) halen renci idi. Farkl i alanlarnda alan yeler ilerini dzenli olarak srdryordu. Cinsel yk Grtmz GL kiilerin kendi cinsel ynelimlerini erken yalarda, sklkla ergenlik ncesi veya ergenlik devresinde kefettii anlald. Cinsel ynelimler hakknda doru bilgi sahibi olmadan, kendi kimliklerini tek balarna yaltlm ve zor yaadklarn rendik. Bu gizlilik zellikle doal destek gruplar olan en yaknlar olmas beklenen ailelerine kar oluyor. Ailelerine kendilerini sahte bir kimlikle tantmann ykn yllarca tayorlard. Cinsel kimlik ve aile Ailelerin konu ile ilgili bilgi sahibi olmas uzun bir zaman sonra olduu anlald. Grdmz kiiden birinin ailesi ocuklarnn cinsel kimliini bilmiyordu. Aile rendiinde onlarn da cinsel kimlik konusunda doru bilgi sahibi olmadklarn gryoruz. Dahas, doru olmayan olumsuz

104 ANT HOMOFOB KTABI

bilgileri veya beklentileri vard. lk rendiklerinde ocuklarn yakndan tanmaya hazr olan aile yesi ok azd. Aile onlarndzelmeleri,normal olmas iin bize psikiyatr, psikologlara kouyor. Alt kii, aileye, bize bavuru ve destek aldktan sonra cinsel kimliklerini aklad. Ailelerde sklkla ilk renen kii, anne veya kz karde gibi, bir kadn ye olmutu. Babalar genel olarak bir baka aile yesi eliinde geliyordu. Lezbiyen babalarndan kzlarna elik eden olmad. Bazen, aileden daha anlayl olan bir amca, day, teyze gibi bir kii daha elik edenler grubuna geliyordu. Bu kiiler aileye konuyu benimsemekte yardmc olan ve sz geen bir kii oluyordu. Aileler gencin cinsel kimliinin deimesi iin onlar doktora, zellikle psikiyatriye gtrd ve onlardan gereki olmayan beklentileri olduu grld. Tedavi kurallarn ve mahremiyeti bozucu davranlarda bulunuyorlar. Bir grup aile ki bu grup ocuklar ile yakn ilikide olan, onlar disipline sokmak iin, genel olarak iddet kullanamayan aileler ocuklarna kar kendilerini zntlerini-depresyonlarn bir silah gibi kullanabiliyorlard. Bazlar intihar bile edebiliyordu. Genelde bir terbiye yntemi olarak iddet kullanabilen bir dier grup aile dvyor, okula yollamamakla tehdit ediyor, gz atrmyorlard. Durumun deimeyeceini bilen daha snrl bir grup aile ise ben imdi ne yapacam. evreye nasl anlatrm, ocuu nasl korurum, ksaca bir ana baba olarak ne yapabilirim sorusunu soruyordu. Baz aileler oullarnn dzelmesi veerkek olmas iin onu bir aile dostu eliinde onu cretli bir cinsel ilikiye zorluyordu. Bu zorunlu cinsel deneyim ailenin bekledii amaca hizmet etmiyor tersine ok ar bir deneyim olarak yaanyordu. Niye destek aradlar? Takdim edilenler yardm arayan bir grup. Trkiyede yaayan GLByi temsil edici zellii yok. Benim deneyimlerim bir klinie ulaan kiileri kapsamaktadr. Yardm iin bavurmayan veya farkl nedenlere ruhsal sorunlarla gelip kendilerini heteroseksel kimlikle sunan GLB kiiler bu deerlendirmenin dnda kalmaktadr. Bu grup bir byk kentte bir niversite kliniine bavuranlar iin bir rnek olarak kabul edilebilir.

GLB kiilerin ruh sal kliniklerine bavuru zaman ve sebebi farkl olabilir. En sk bavuru nedeni kendilerini anlamak, tanmak, kabul etmek, alma srecinde yaadklar zorluklarla bavuruyorlar. Bir dier geli nedeni aile zoruyla veya aileyi ikna edebilmek iin. Tabii ki ayn heteroseksel kiiler cinsel ynelimlerinden bamsz olarak gibi farkl ruhsal hastalklar ve sorunlarla da gelebilirler. Uzmanlar kim? Aileler gibi uzmanlar da genel homofobik anlayn egemen olduu bir toplumda bym ve yaamaktadr. Uzmanlarn ikilemi; sklkla eitimi srasnda cinsel kimlikler hakknda eitim almam, konuyla ilgili snrl ve yetersiz bilgiye sahip olmalar. Kendi sosyal evrelerinde heteroseksel olmadn bildikleri tandklar olmayan ve nasl davranp konuacaklarn bilemeyen kiilerdir. yi niyetli olanlar bile utanga, aresiz, yetersiz olarak yaayabilirler. Lambdaistanbulun 2006 ylnda yapt anket almasna katlanlarn 178i salk uzman veya psikologa bavurmutur. Bu kiilerin % 67si grmeleri srasnda profesyonellerin olumsuz bir yaklamyla karlatn bildirmitir. Homofobik toplumlarda GL bireylerin kendilerini sahte bir kimlikle takdimi beklenir. Herkes heteroseksel olarak kabul edilir. Ecinsel kimlik geliimi heteroseksel kimlik geliiminden farkl olarak kendi kimliklerini kabul etmek iin farkl bir sreten geer. GL kimlik geliimini aklayan farkl yazarlar var. almalarmzda V. Cassn (1979) kimlik basamaklar formasyonu kullanmaktayz. Bu basamaklar kimlik aknl, kimlik karlatrmas, kimlik, kimlik tolerans, kimlik kabul, kimlik gururu ve sonunda kimlik btnlemesi. Nasl bir danmanlk ve tedavi anlay? Ecinsel kiililer tek tr zel bir grup deildir. Cinsel kimliklerinin ortak olmas dnda kiilikleri, beklentileri, ilikileri geni bir yelpaze iinde deiir. Toplumun tm katmanlarndan olabilirler. Tedavide o kiinin zelliklerine gre uygun olan tedavi yntemi seilir. Bu yazda, cinsel ynelimleri nedeniyle yaanan zorluklarla alma ilkeleri aktarlacaktr. Temelde kiinin kendini kabule dayanan (gay affirmative) tedavi anlay benimse-

ULUSLARARASI HOMOFOB KARITI BULUMA 105

nerek kiinin kendini kefetmesinin ve iselletirdii homofobi ile baa kma yollar aratrlr. Psikolojik bilgilendirme Kltrel travmalar homofobik durumlarda da ok kymetli bir destek arac. Toplumda farkl yerlerde bu bilgiler doru olarak iletilebilir. Bilgi daima ayn ama biim ve dzeyinde fark var. Uygun durumlarda ecinsel gruplar, yayn organlarn kaynaklar farkl organizasyonlar tantlyor. Dier yandan, doru olmayan hatal bilgilerini getirenlerde bu bilgilerin geerlilii tartlabiliyor. Genel bilgilendirmeye yaam devresine ve kiinin takdim ettii soruna gre farkllklar getirilebiliyor. Sk rastlanan hatal dnceler

bir sre snflamalarda hastalk olarak devam etti. Bugn bu anlay ruhsal hastalklar snflamalarnda yer almyor. Ama cinsellikleri ile ilgili zorluk yaayan baz ecinseller kendilerini bu biimde takdim edebilmektedir. Snflamalarda yer almayan benlie yabanc ecinsellik konusunda iselletirilmi bir anlay veya gereki olmayan beklentinin bavurularda ve ailelerinde deitirilmesi gerekmektedir. Dahas bu anlay benimseyen uzmanlar da bulunmaktadr. Ecinsellik bir kerede kabul edilen bir durum deil. Gelgit iinde yaanr ve kabul edilmeden nce sklkla bir benlie yabanc devreden geerler. Bu konuda diren gsterenlere bu bilginin farkl biimlerde tekrar tekrar verilmesi sklkla gerekmektedir. Zaman iinde gelimeler

Kimse beni sevmez, benim duygusal srekli ilikim olamaz, yalnz kalmaya mahkmum, gnah cehenneme gideceim, ailemi rezil ediyorum, benim hi ilikim olmad. O halde deiebilirim, kuvvetli isem deiebilirim, evlenirsem geer, kkken tecavze uradm o nedenle oldu, utanlacak bir durumdaym. Bu tr olumsuz dncelerin elik ettii ar kayg bozukluklar veya depresyonlar ve intihar giriimi olabilir. Danmanlk ve tedavi aamaldr. lk adm; aklkla, kiinin deerleri, deneyimleri ve ynelimi ne olursa olsun benim kendisini kabul ve deerlerimde bir fark olmayacaktr. kinci adm; kendine neyin yakn olduunu tanmas iin farkl deneyimler yaamalar bir zorunluluk olabilir. Yaamlar boyunca birden fazla baarl ilikiler olabilir ve bu farkl devrelerde farkl cinsiyetlerle olabilir. Son adm; ne olduunu anlamak iin zamana ihtiyacnn olduu. Kendini kefetmesi iin danmanlk verilecek. Kendisinin farkl kompartmanlarn tanmak iin zaman olmal. Hangi cinsel ynelime yakn, erotik ve duygu olarak aklkla bakabilmeli. Benlie yabanc ecinsellik (egodistonik homoseksellik) Ruhsal Hastalklar Snflamalarndan ecinsellik karlrken nce bir gei devri oldu. Ecinselleristemedii halde ecinsel olanlar ve isteyerek ecinsel kimlii benimseyenler olarak iki gruba ayrld. Benliine yabanc olarak ecinsel olanlar

80lerde gelenlerde kendilerini reddetmek veya dzeltme ile ilgili talepler ok netti. Bazen bizim cinsel kimlik konusunda bilgilendirmemizi ama siz ok ilericisiniz, kimse bunu kabul edemez diye geldikleri uzmanlar sulayanlar oldu. Bizler, uzmanlar da kiilere nce deimeyeceklerini ispat etmek iin kendimizi mecbur hissediyorduk. Kk arl uyaranlar, paket lastii, keyif alnca imaj deitir gibi kanmay cinsel istei uyaran uyaranlardan uzaklatrmaya ynelik nerilerimiz oluyordu. Dorudan cinsel kimlik sorunu ile gelenlerin says snrl idi. Cinsel Kimlikleri GLB olup onu benimsemi-onunla bark yaayan ama bir ruhsal sorunlarla gelen ecinsel says ok azd. Arada tek tk adli vaka olarak yollananlar olurdu. Daima lezbiyen says dkt. Bavuru says arttka, kendilerini benimsemelerini kolaylatrmak amacyla, 90larda bavuranlarn saysnda grece bir art oldu. Bir blm durumun deimeyeceinin farknda idi. Bu devrede sosyalleme konusunda zorluklar n planda idi. Kendilerini az ok kabul edenler de sevgili dnda GLB tand, e dostu yoktu. Bu devrede 1990-1995 yllarnda ak kap gruplar yaptk. 15 gnde bir yaplan bu gruplar sadece erkeklerden oluuyordu. Lezbiyen bavuru hl ok azd. Grup nerisi endie ile karlansa da kendilerine benzer zellikleri olan kiilerle tanmak ve sorun paylamak ok iyi geliyordu. Aralarnda dayanma destek sistemi gelitirdiler. Gruplarda biz onlarn yklerini, sorunlarn ve durumlarn rendik. Onlar birbiri ile tanma,

106 ANT HOMOFOB KTABI

paylama ve kendilerini kabul sreci ivme kazand. 2000lerde biz artk suni bir grup oluturmak zorunda deiliz. Kaos GL ve Lambdann kurulmas bizi ok rahatlatt. Gruplara gerek kalmad onlara dergiyi ve web adreslerini verebiliyoruz. Sonu olarak Trkiyede bir ruh sal merkezine gelen GLB kiilerin, kendileri fark etme yalar ile bir kimseye alma-paylama yalar arasndaki uzun bir zaman geiyordu. zellikle nergenlik ve ergenlik devresini ok yalnz ve korku ve depresyon iinde geirenler ve intihar giriimleri renildi. Ailelerin zorlayc, bazlarnda fiziksel iddete varan basklar ve deitirmek iin abalar ve verilen bilgiyi reddetmeleri erkeklerin zorla cretli ilikiye bir aile yakn tarafndan zorlamalarnn ykleri renildi. Bir blm ecinsel erkek de kimliklerini yok etmek iin kadnlarla iliki deniyordu. Bu zorunlu deneyimler sklkla sertleme gl gibi bir cinsel ilev bozukluuna, kadnlardan irenme ve kanma davranlarna ve genelde cinsel isteksizlie neden oluyordu. Evlenmi olan kiiler dhil kar cinsle keyifli cinsellik yaadn bildirenler nerede ise yoktu. Bir rnek olarak unu aktarmak isterim. Yirmili yalarnda olan ecinsel fantezileri olan bir erkek ilk cinsel deneyimini duygusal olarak anlat bir gen kadnla yaamt. Bir kez beraberlikten sonra kadn arkadandan tiksinme ve kanma balamt. Bir dier erkek kendini heteroseksel yapmak iin zorlad pmeyi tkrk alverii olarak aktaryordu. Dorudan biz tedavi ve danmanlk verenleri ilgilendiren bir husus; Ailelerin ocuklar gelmeden bizlerle zel grme yapma ve onlarla nasl konuacamza ilikin ynlendirme manplasyon giriimleri, psikososyal destek verenlerin bu konuda ok dikkatli almas gereini ne karyordu. Trkiyede GL kiilerin evlenerek cinsel kimliklerini sakladklar ileri srlmektedir. Bizim bavurularmzn ailelerinin de evlendirme basks vard. Bize gelenler arasnda az sayda evli kii bulunuyordu. Evlilerin az sayda olmasnn nedenini toplumsal bir tarama yapmadan aklamak bir

speklasyon olacaktr. Bavuranlarn yalarnn gen olmas veya evlenmi olanlarn bize bavurmad dnlebilir. Snrl sayda, 6 evli veya dul kii ile grtk. Bunlardan sadece ikisi bir devre kar cins ilikisinden keyif aldn belirtti bu nedenle grlenlerin sadece ikisini biseksel olduunu syleyebiliriz. Kendilerini kar cinsel olmaya zendirme abalar arasnda kar cinsle snrl veya tam cinsel iliki deneyimlerinin sk olduu grld. ki cinsle de keyifli cinsel yaam olduunu belirten iki kiinin biseksel olduu dnld. Halen evli olanlar dhil dierlerinin kar cins deneyimi doyum verici olmad anlald. Bu grupla alrken ok kymetli deneyimlerimiz oldu. Bize ben normal olmak, kar cinsel olmak istiyorum, GL kimlii kabul edemem diye bavuran kiilerin yarglamayan, bilgi veren bir anlayla alldnda deitiini grdk. Bu deime bir iki grmede, ok ksa zamanda, bile olabiliyor. 1995 ncesi, kendilerini yarglayan, yaltlm yaayan erkek bavurularn yaltlmln azaltmak, kendilerini kabuln kolaylatrmak amacyla grup tedavisi uyguladk. Bu gruplar ayn zamanda self-help grup zelliini tayordu. GLB yaynlarn, Trke internet sitelerin yaygnlamas ile grup yaplmas brakld ve kendileri bu kurululara ynlendirildi. Bu denli nemli bir alanda ksa srede deime beklenemez. Bize bavuru aamasnn, aslnda kendi cinsel ynelimini tanyan ama onubir uzmana dorulatarak rahatlamaya daha hazr ve yakn olanlarn, seilmi bir grubun, bize ulat dnlebilir. Bir dier nemli kazanm kendini bilen kabul eden ama aileye uzman aracl ile kabul ettirme ihtiyac olanlarn kendilerini onaylatmas. Bu grupta aile rahatlkla kabul etmese bile bize gelerek aileye olan sorumluluklarn yerine getirmi ve deimezliini ispat etmi oluyorlard. Sululuk duygular ve depresyonlar azalyordu. neriler: Toplumsal dzeyde, ecinsellerin varln grmezden gelen toplumlarda homofobik anlayla mcadele etmek ruh salklarnn sorumluluklar arasnda. Bireysel dzeyde aileler ve ecinsel bireylerle kendilerini kefetmelerine ve kabul etmelerine frsat veren bir yaklam sunulmaldr.

ULUSLARARASI HOMOFOB KARITI BULUMA 107

Bu yaltlmayla ayn zamanda, ergen ve gen erikin GLB kiilerde kayg bozukluu, depresyon, madde alkol bamllk riski, intihar giriimlerinin kar cinsel akranlarndan daha sk olduu bildirilmektedir (1999 New Zeland study). Saylan ruhsal hastalklarla yaltlmlk, kiinin kendisini olumsuz deerlendirmesine, kabul edememesinin ksaca kendi iselletirdikleri homofobinin ilikisini dikkate almak ve gerekli nlemler almak koruyucu ruh sal asndan gzden karlmamal. stanbul niversitesi, Psikiyatri AD, Psikonevroz Psikoterapi Birimi I. Uluslararas Homofobi Kart Buluma

KAYNAKA
Cass V. 1979 Homosexual Identity Formation: A Theoretical Model, Journal of Homosexuality. V 4(3) Fergusson DM, Horwood J, Beautrais AL 1999 Is Sexual Orientation Related to Mental Health Problems and Suicidality in Young People. Archive General Psychiatry 56, 876-880 Lambdaistanbul, 2006, Bir Alan Aratrmas: Ecinsel ve Biseksellerin Sorunlar, Lambdaistanbul Ecinsel Sivil Toplum Giriimi Yetkin N. 2006 Terapistler, Homofobi ve homofobiye kar eitim 17-20 Mays 2006, Uluslararas Homofobi Kart Buluma (bu kitapta yer alyor)

108 ANT HOMOFOB KTABI

ALIMA HAYATINDA ECNSELLK


Avukat Oya AYDIN Ecinselliin grnmezlii alma yaamnda baat bir olgu olma zelliini srdrr; zira grnrlk ounlukla alma hayatn sona erdirir. alma yaamn dzenleyen temel yasalarda durum grmezden gelinmektedir. Sosyal Sigortalar Yasas, yeni Sosyal Gvenlik Yasas, Sendikalar Yasas ve 4857 sayl Yasas bu konuda olumlu ya da olumsuz herhangi bir kurala yer vermemitir. Yasas 2003 ylnda yrrle giren yeni bir dzenleme olmasna karn bu konudaki suskunluunu korudu. Kadnlara ynelik cinsel taciz zel olarak dzenlendi; ancak, cinsel ynelim ayrmcl, Ceza Yasasna konulmad gibi, Yasasna da konulmad. stelik Avrupa Birlii alma yaam konusunda ayrmcl, zellikle cinsel ynelim ayrmcln nleme ynndeki politikalarnn gereinin yaplmasn Trkiyeden beklerken. Bu renk vermeyen grnmezliin gerisinde, egemen erkekliin rlplak, ftursuz sergilenii vardr. i imgesi, sert yumruu skl bir erkektir hl. yerlerinin en popler fkralar, ecinselleri, onlarn deyiiyleibnelerikonu edinen fkralardr. Ecinsellerin de geinmek ve dolaysyla almak zorunluluu, iyerlerinde yaygn ecinsel varl anlamna gelmektedir. Peki, bu tarz egemen erkeklik karsnda, ecinseller alma yaamnda nelerle karlamaktadrlar? Suskunluk bu alanda da devam etmektedir. Elbette en nemli deneyim, elden geldiince cinsel yneliminin aa kmasn engelleme. Aa ktnda ou zaman kendiliinden, hibir tazminat ve benzeri hak talep etmeden i yerini terk veya iten karlma durumunda, bunu sessizce kabullenme ve hak arama yoluna gitmeme. Bu deneyimden tr, ecinsellik nedeniyle yaplan ayrmclk kolay kolay hukuksal srece ulaamaz. Bu nedenle mahkemelerin konuya ilikin genel bir tutumundan sz edecek veriye henz sahip deiliz. Birka ay nce basna yansyan bir olayda, ecinsel bir iinin i akdinin feshi karar tartmasnda, iverenin, iiyi ecinsel olduu iin deil, ayn iyerinde alan sevgilisiyle ilikisini i dzenini bozacak biimde yanstmasndan dolay iine son verdii savunmasnn mahkemece kabul, ayn zamanda ecinsel olmann iten hakl karma sebebi saylmad biiminde yorumland. Bu olumlu rnein, cinsel ynelimi nedeniyle i akdine son verilen iilere, hak arama yoluna bavurma konusunda cesaret verecei dnlebilir. Kamu grevlileri ile ilgili durum da ecinselliin gizlenmesi ve hak aramama tutumu ynnden zel sektrden pek farkl saylmaz. Ancak, kamu grevlileri ile ilgili hukuksal dzenlemelerde ecinsellik pek ok kurumun disiplin ynetmeliinde ahlaka aykrlk olgusu erevesinde deerlendirilir. Baz disiplin ynetmeliklerinde, ecinsellik normal d, ahlaki olmayan olarak grlmekte ve yaptrm meslekten karma biiminde gereklemektedir. Milli Eitim Bakanl lk ve Orta Tedrisat Muallimlerinin Terfi ve Tecziyeleri Hakknda Kanunun 27. maddesinde, yaptrm meslekten karma olarak dzenlenen gerek talebeye kar gerekse harite muallimlik sfat ile telif edilmeyen iffetsizlii sabit olandzenlemenin, harite muallimlik sfat ile telif edilmeyen iffetsizlik ibaresi, ecinsel olduu sylenen ya da bir biimde byle olduundan phe edilen tm retmenlere istisnasz uygulanmaktadr. Meslekten karlan bu retmenlerden at davay kazanan yoktur. Oysa bu dzenleme Avrupa nsan Haklar Szlemesinin 8. maddesinde dzenlenen zel yaam hakkna dorudan mdahale saylr. Avrupa nsan Haklar Mahkemesi benzer durumlarda verdii kararlarda, cinsel hayata, ancak kamu dzeni ve korunan dier menfaatlerle uyumazlk halinde mdahale edilebileceini kabul etmektedir. Bu durumlar da, kiilerin istismar ve zellikle ocuklara ynelik istismar durumu ile silahl kuv-

ULUSLARARASI HOMOFOB KARITI BULUMA 109

vetlerde dzenin salanmas asndan getirilen snrlamalardr. Ancak, kiinin cinsel eilim nedeniyle idari grevlerden alnmas, mahkeme tarafndan ilgilinin zel hayatna dokunur nitelikte bulunmutur. (rnein, 27.9.1999 tarihli Lusting - Pream et Beckett, Smith et Grady/ Birleik Krallk) Avrupa nsan Haklar Szlemesi, Anayasann 90. maddesi gerei, i hukukta, yasalara ncelikle uygulanacandan, cinsel ynelimi nedeniyle ayrmcla urayanlar bu szlemenin 8. maddesine dayanarak hak arayabilirler. Her ne kadar Anayasada aka cinsel ynelim ayrmclna kar bir madde bulunmasa da, Anayasann 10. maddesinde dzenlenen eitlik ilkesi

de, ayrmclk durumunda ileri srlebilecek bir kuraldr. Avrupa Birliinin 1997 Amsterdam Anlamas erevesinde kard ayrmcla kar direktiflerden birisi, cinsel ynelim ayrmcl konusundadr. ye lkeler ve aday lkelerin istihdamda her trl ayrmcla kar tedbir almalar gerekmektedir. Bu direktiflerin, Trkiye hukukuna somut olarak yansmas, ecinsellii yaptrma balayan dzenlemeleri etkisiz klaca gibi, ayrmcla urayan ecinsellerin, sessizliklerini bozarak hak arama mcadelesine de destek verecektir. III. Uluslararas Homofobi Kart Buluma

110 ANT HOMOFOB KTABI

HETEROSEKSEL TOPLUMSALLATIRMA TEMELL AYRIMCILIN YENDEN RETLD BR ALAN OLARAK ETM


Remzi ALTUNPOLAT Eitim, bata retim ve mlkiyet olmak zere eitsiz g ilikilerinin belirledii resmi/egemen ideoloji tarafndan ekillendirilen toplumsal yapdan ayr dnlemez. Snfsal eitsizlikler ve dier tekiletirme/darda brakma pratikleri eitim sistemi araclyla ve eitim sistem ierisinde her dzeyde yeniden retilir. Trkiyedeki eitim sistemi de zeri Atatrklk cilas ile rtlm Trk-slam-piyasa sentezine dayanan otoriter bir karaktere sahiptir. Bir yandan etnik, dinsel, dilsel ve cinsel farkllklar ayrmcla tabi tutularak bastrlmakta, dier yandan eitimin piyasa srelerine daha fazla dhil olmas neticesinde snfsal eitsizlikler artmaktadr. Patriarka/ataerki veheteroseksizmkapitalizmden nce var olmakla birlikte kapitalizmin geliimiyle onunla eklemlenerek, yeni bir ekle brnmtr. Dolaysyla bugn, kapitalizmden bamsz olarak patriarkay ve heteroseksizmi ele almak mmkn deildir. Bu balamda sz konusu yapnn idamesinde sacayaklarndan birini oluturan eitim, ayn zamanda ideolojik bir ilev grmektedir. Trkiye zelinde, toplumun geleneksel-muhafazakr eilimleri ile devletin otoriter nitelii birletiinde cinsiyetilik ve heteroseksizm ok daha katmanl bir biimde karmza kmaktadr. Feminizmin ve kadn mcadelesinin kazand greli baarya paralel olarak eitimde cinsiyet ayrmcl daha yksek perdeden dillendirilse de cinsel ynelim ve transsekselite balamnda cinsiyet kimlii ayrmcl iin ayn eyi sylemek mmkn deildir. yle ki cinsel ynelime ve cinsiyet kimliine dayal ayrmclk, eitimde eitlik adna mcadele veren muhalif mahfillerde bile pek az gndeme ge(tiri)lmektedir. Bu anlamda eitimde cinsel ynelim ve cinsiyet kimlii ayrmcl byk lde grnmez klnm bir ayrmclk trn imlemektedir. Mfredat, ders kitaplar, derslerde kullanlan grsel materyaller, klk-kyafet ile ilgili dzenlemeler, ina edilmi pratikler olarak kadnlk ve erkeklie dair kodlarn ve toplumsal cinsiyet rollerinin rencilere aktarlmasn, heteroseksizmden neet eden bir normativite-daha dorusu heteronormativite- alan izerek toplumsal cinsiyet imgeleminin tahkimini ve devamlln salamaktadr. Erkek-kadn, heteroseksel-ecinsel dikotomilerine dayanan ve bunlar mutlak ve sabit kimlikler olarak ele alan egemen ideoloji, eitim yoluyla rencilerin kafasna zerk edilmektedir. Farkl cinsel ynelimlere sahip bireyler psiko-patolojik dolaysyla tedavi edilmesi gereken vakalar olarak adlandrlmakta, normal olarak kodlanan davrann dnda hareket edenler bir biimde eitim sisteminin dna atlmaktadr. Kadn ecinseller, kadn ve ecinsel olmalar dolaysyla ifte bir ayrmcla- snfsal, dinsel, etnik gibi baka ayrmclklar bir yana- maruz kalmakta, erkek ecinsellerin ise erkeklie halel getirmeleri(!) hasebiyle grnr olduklar lde eitim sisteminde yer almalarna msamaha gsterilmemektedir. Transeksel bir bireyin eitim sisteminde renci ya da eitim alan olarak var olabilmesi ise olduka gtr. Ecinsellik, biseksellik, transsekselite ya da farkl bir cinsel kimlik, ders kitaplarnda ya hi yer bulamamakta ya da olumsuz ifadelerle deerlendirme konusu yaplmaktadr. rnein, Milli Eitim Bakanlnn ilkretim 8. snflar iin hazrladHalk Kltr ders mfredatnda yer alan halk bilim uzman M. cal Ouzunada Kentin Hukuku ve Tre Cinayetleri adl makalesinde, Trkiyede kamu vicdan ve treler bunu onaylamad iin ecinsel evlilikler ile ilgili yasal dzenlemelerin mmkn olmad belirtilmitir. Bir baka rnek ise, dinci basnn amiral gemisi Zaman gazetesinde 16 Mart 2007 tarihinde Aile sal diye liseliye ecinsellii anlatyorlarbalyla kan haber zerine, stanbulun baz ilelerindeki okullarda Trkiye Aile Sal ve Planlamas Vakf tarafndan cinsel salk eitimi dersi kapsamnda gerekletirilen seminerler hakknda Milli Eitim Bakanl tarafndan soruturma balatlmtr. Egemen olandan farkl cinsel kimlikler, sadece ilk ve orta retim dzeyinde deil, yksek retim

ULUSLARARASI HOMOFOB KARITI BULUMA 111

alannda tabudur. Yine bir rnek vermek gerekirse; 2007 yl iinde stanbul Bilgi niversitesinde kurulmak istenen Gkkua Lezbiyen, Gey, Biseksel, Travesti, Transeksel (LGBTT) Kulb medyada geni yank bulmu, zellikle muhafazakr basnn tepkisini ekmitir. Byle bir kulbn kurulmasnn Trk halknca tasvip edilemeyecei, Trk aile yapsna ve milli eitimin amalarna aykr olduu gerekesiyle Trk Eitim-Sen Hatay Drtyol ubesi, Yksek retim Kurulu (YK) Bakan ve stanbul Bilgi niversitesi yneticileri hakknda su duyurusunda bulunmutur. Bata Ortadou Teknik niversitesi (ODT) ve Gazi niversitesi yneticileri olmak zere birok niversite yneticisi ise, kendi niversitelerinde ecinsel rencilerin rgtlenmesine izin vermeyeceklerini, byle bir eyin kendi niversitelerinde olmayacan ya da niversitelerine yakmayacan aklamlardr. Peki, eitimi heteroseksist elerden arndrmak, eitim sistemi ierisinde farkl cinsel kimliklere yer aabilmek asndan gelitirilebilecek stratejiler neler olabilir? ncelikle gerekten eitliki ve zgrlk bir eitimin kapitalist bir toplumsal formasyon ierisinde gerekleemeyeceinin altnn izilmesi gerekir. nk kapitalizm, var olan dier eitsizlik/ayrmclk biimlerini ve iktidar ilikilerini besleyen bir olgudur. Dolaysyla kapitalizm mevcudiyetini srdrd mddetle, onun normal(!) olarak kodladnn yahut snrlarn belirlediinin dna taan cinsel kimlikler zerinden eitsizlik ve ayrmclk biim deitirerek ileyecektir. Bu nedenle ekonomik, siyasal, toplumsal ve kltrel devrim gereklemeden eitimin de dnmesi mmkn gzkmemektedir. Ancak kapitalizmin yklmas ile birlikte heteroseksizmin nihayete ereceini dnmek de baka bir yanlgya dmek olacaktr. Buradan hareketle mevcut ve messes nizama kar yrtlecek mcadelenin btnsel bir perspektiften ve global bir biimde gerekletirilmesi zorunluluu vardr. Dier taraftan, eitimin mevcut eitsizlikleri/ayrmclklar reten ve perdeleyen karakteri yannda eitliki ve zgrlk bir topluma giden yolda dntrc bir ilev grebileceini gz nnde bulundurmak gerekir. Eitim, cinsel kimliin inasnda egemen toplumsal cinsiyet kodlarnn aktarmn ve tahkim edilmesini salayan bir ara olmann yan sra sz konusu cinsiyeti

kodlarn ve sylemin sorguland bir alan olarak da ele alnabilir. Bu anlamda sz konusu mcadelenin taraflar, verili kapitalist toplumsal formasyon ierisinde eitimdeki eitsizlikleri/ayrmclklar ortadan kaldrmasa bile azaltabilecek olan reform niteliindeki deiimleri gndemlerine almaldrlar. Trkiyede eitimde egemen olandan farkl cinsel kimliklere ynelik ayrmcln ortadan kaldrlmasna ynelik ilk adm, ncelikle LGBT bireylere ynelik ayrmcl yasaklayan bir genel bir hukuki erevenin oluturulmasdr. Bu dorultuda cinsel ynelim ifadesinin anayasada yer almas, cinsel ynelim ayrmcln ortadan kaldrmaya dnk uluslararas standartlarn Trkiyede yaamaya geirilmesi iin yasal dzenlemeler yaplmas gereklidir. Daha sonra, eitim sistemindeki heteroseksist unsurlar ayklamaya ynelik almalar yrtlmelidir. Mfredat, ders programlar ve materyalleri gzden geirilmeli; ders kitaplar bu temelde yeniden kaleme alnmal; Trke, Hayat Bilgisi, nsan Haklar ve Vatandalk Bilgisi, Felsefe, Sosyoloji, Psikoloji gibi dersler bata olmak zere ders ierikleri yeniden dzenlenmelidir. Farkl cinsel varolular kapsayacak eitim programlar ve eitim-retim yntemleri gelitirilerek uygulamaya konulabilmelidir. Eitimciler ve dier eitim alanlar LGBT bireylere dair bir farkndalk eitimine tabi tutulmaldr. Bilhassa rehberlik ve psikolojik danmanlk alannda istihdam edilecek retmenlerin/eitimcilerin farkl cinsel varolular/kimlikler konusunda duyarl kiilerden seilmesi salanmaldr. Cinsel Salk Eitimi dersleri zorunlu hale getirilerek, cinsel farkllklar dikkate alacak biimde bir revizyona tabi tutulmal, bu dersi belli bir yeterlilie sahip eitimciler vermelidir. Eitim sisteminde yaplacak bir reformun yksek retime de uzanmas ve niversitelerde de zihniyet dnmnn gerekletirilmesi gerekir. Toplumdaki aykrlklara/farkllklara bnyesinde yer vermesi, ayrmc uygulamalar reddetmesi ve zgrlkleri savunmas gereken niversitenin bizatihi bu ayrmclklarn/eitsizliklerin retildii kurumlar olmas niversite ideasna aykrdr. Ancak btn bu nerilerin hayata geirilmesi, cinsiyete/cinsellie dair toplumda yerleik yarg-

112 ANT HOMOFOB KTABI

lar, kodlar ve kalplarn dnm uzun erimli bir mcadeleyi gerekli klmaktadr. Bu salt toplum zerinde deil kurumlar zerinde yrtlecek bir strateji gelitirmekten gemektedir. Trkiyede gelenekselmuhafazakr kesimin temsilcisi zihniyet ile milliyeti-laik zihniyet arasnda yrtlen hegemonya savanda zaten zgrlk ve eitliki bir neriye rastlamak mmkn deildir. Bugn devlete ve toplumsal yaamn btnne egemen olmaya alan sz konusu bloklar karsnda, zgrlk ve eitliki, ayrmclk kart rgtlenmeler g kazanabildikleri lde farkl cinsel varolulara/kimliklere ynelik ayrmcln ortadan kaldrlmas yolunda admlar atlabilecektir. Eitim emekilerinin z-rgtlenmeleri bu alanda ba ekecek olan znelerden birisidir. ETM-SEN gibi muhalif rgtlenmeler. Toplumsal cinsiyet temelli ayrmcln hayatn her alannda olduu gibi eitim alannda da sona erdirilmesi gerektiini--sorunlu bir biimde olsa da- dillendirilmekle birlikte cinsel ynelim ayrmcln henz sz gndemine alm deildir. Eitim alannda faaliyet gsteren muhalif rgtlenmeler ayrmc olmayan/eitliki bir eitimin hayata nasl geirebileceine dair daha derinlikli projeler retmeli, cinsel ayrmclk kart talepler daha radikal bir biimde gndeme tanmaldr. Kaos GL ise, temel znelerden biri olarak bu mcadelenin tam ortasndadr. 1990larn banda kendileri de niversite rencisi olan bir grup ecinsel tarafndan karlmaya balanan KAOS GL, o dnemden beri Trkiyedeki eitim sisteminin cinsiyeti ve heteroseksist yapsn, bu sistem iersindeki ayrmc/tekiletirici/dlayc/yok sayan pratikleri bir lde gzler nne sermeye almtr. Daha ikinci ylnda 13. saysn Ecinsel rencilere zgrlk!-Heteroseksel Toplumsallatrmaya Lanet kapayla kartm; bu saydan itibaren zaman zaman sayfalarnda eitimde ayrmclk ile ilgili yazlara yer vermeyi ihmal etmemitir. 1998 ylnda ETM-SENin dzenlemi olduu Demokratik Eitim Kurultaynda Ne 5 Ne 8 Ecinsel renciler in Hepsi Zulmdr! balkl bir bildiri datarak konuya duyarl olabileceklerini dndkleri muhalif retmenlerin/eitimcilerin dikkatini ekmeye almlardr.

Bu aba, imdiye kadar muhatap alnan cephede gereken karl grememi, beklenilen/istenilen dzeye ulaamamtr. Ancak bu durum, eitim srelerinde heteroseksist toplumsallatrma meselesini dert edinen Kaos GLyi sz konusu abasndan vazgeirmemitir. Bu damar 2008 yl sonunda Kaos GL Eitimde Cinsiyet ve Cinsel Ynelim Ayrmcl alma Grubu olarak tezahr etmitir. Bu alma grubu, cinsiyet kimliinin/toplumsal cinsiyet rollerinin inasnda ve yeniden retiminde kritik bir rol oynayan eitim sreleri zerinde durarak; bu sreler iinde temel aktr konumunda bulunan renciler ve retmenlerin/eitimcilerin grleri, deneyimleri ve tanklklar zerinden Trkiyedeki eitim sistemini her retim dzeyinde/kademesinde bir deerlendirmeye tbi tutmaya almaktadr. Bu balamda Trkiyede cinsel ynelim/cinsiyet kimlii temelinde eitimde ortaya kan ayrmcln grnglerini, ayrmcla urayan ve ayrmcl gzlemleyebilmi kiilerin bak alar alarndan yola karak aydnlatmay hedeflemektedir. Dier yandan eitim mevzuat, mfredat, ders programlar ve materyalleri (bata ders kitaplar olmak zere) ayrmclk dolaymyla incelenerek Trkiyedeki eitimi sisteminin bir manzaras ortaya koyulmaya allacaktr. Trkiyedeki eitim sisteminin cinsiyeti yaps daha nce eitli almalar erevesinde ele alnp, eitimde toplumsal cinsiyet eitliinin salanmas bakmndan zm nerileri ortaya konulmu olmakla birlikte, eitimde cinsel ynelim/cinsiyet kimlii temelli ayrmclk biimleri zerinde kapsaml bir biimde durulmu deildir. te Kaos GL Eitimde Cinsiyet ve Cinsel Ynelim Ayrmcl alma Grubu bu alandaki boluu doldurmak, eitim konusunda faaliyet gsteren dier rgtlerin/yaplarn dikkatini bu yne evirmek ve daha sonra yaplacak almalarn nn amaya alacak bir sreci rgtleme abasndadr. KESK Eitim-Sen Ankara 5 Nolu ube, Ynetim Kurulu yesi IV. Uluslararas Homofobi Kart Buluma

ULUSLARARASI HOMOFOB KARITI BULUMA 113

ECNSELLERE YNELK SOSYAL HZMET


Dr. Sema BUZ Ecinseller, her birey veya iftin yaayabilecei genel sorunlarn yan sra, ecinsel olmalarndan kaynakl ek glklerle de karlaabilmektedirler. Ecinsellerin mali sorunlar, i-ev dengesini kurmadaki skntlar, eler arasndaki iletiim problemleri gibi genel sorunlarnn yan sra alma (coming out) ile ilgili sorunlar, ecinsel aileler iin yasal danmanlk ihtiyac, ocuk vesayeti gibi konularda da zel gereksinimleri bulunmaktadr. Ecinseller reddedilme, yanl anlalma, bask ve knama ile karlaabilirler. Bu durum barnma, istihdam, salk bakm, sosyal hizmetlere ulamlarn engelleyen bir ayrmclk yaratmaktadr. Toplumlardaki heteroseksist anlayn genel kabul grmesi ve homofobik tutumlarn gl olmas, ecinsellerin giderek toplumdan izolasyonunu beraberinde getirmektedir. Bu anlamda ecinsellere ynelik sosyal hizmet uygulamalar birey dzeyinden politika dzeyine kadar pek ok alanda paralel yrtlmesi gereken bir nitelik tamaktadr. Burada ecinsel bireyin yaad sorunun zlmesi ynnde bireye ynelik danmanlk yapmadan balayarak, ecinsellere ya da yaadklar sorunlara ilikin destek gruplar oluturma ve ecinsellerle ilgili politikalar etkileme ve deitirme ynnde savunuculuk yapmaya kadar oklu mdahaleyi bir arada uygulama gereksinimi ortaya kmaktadr. Ecinsellere ynelik yrtlen sosyal hizmet almalarnda vurgu yaplan iki temel nokta bulunmaktadr: 1. Uygulamacnn (sosyal hizmet uzmannn) ecinsellere ynelik tutum ve becerilerinin farknda olmas ve kendi homofobisiyle yzlemesi, 2. Kurumlarn ecinsellere salad hizmetler ile ilgili dzenlemeler. Bu iki konu ok nemlidir. lk maddeyle ilgili olarak sosyal hizmet uzmanlarnn cinsiyet rolleri, nyarglar, kabulleri, ecinsellikle ilgili kendi duygu, dnce, tutum ve sosyal hizmet deerleriyle yzlemesi gerekmektedir. Homofobik tutumlarn farkna varmadan ve bunu dzeltmeden salkl bir yardm ilikisinin kurulmas mmkn deildir. Bunu yapma ynnde ecinsellerle alacak sosyal hizmet uzmanlarnn ncelikle ecinsel yaam hakknda bilgi edinme ve anlay gelitirme ihtiyalar vardr. kinci maddeyle ilgili olarak ecinsellere ynelik sosyal hizmet kurumlarnn verecekleri hizmetler konusu ok nemlidir. Baz hizmetlerin var olan sosyal hizmet kurumlar erevesinde verilmesi mmkn iken, bazlar iin ayr hizmet dzenlemeleri yaplmas dnlmektedir. Aslnda buradaki temel tartma, var olan sosyal hizmet kurumlar ileyiine ecinsellere ynelik hizmetleri de yerletirme noktasndadr, ve ecinseller vurgusu yerine ecinseller bizzat ana hizmet ak iinde olmaldrlar. Sosyal hizmet eitimi asndan bakldnda yurt dnda da Trkiyede de ecinsellikle ilgili eitim ieriinde ok az bilgi verildii grlmektedir. Aslnda bu tm sosyal alanla ilgili okul ve meslekler iin geerlidir. Bundan korkmamak gerekir. Ecinseller konusunda profesyoneller arasnda bile byk bir inkrn olduu grlmektedir. Bununla ba etmenin en iyi yolu ecinsellerin alg, ilgi ve deneyimlerini renmeye almaktr. Bu alanda sosyal hizmet eiticileri; danmanlar, rencileri ve uygulamaclar homofobik olmayan bir perspektifle eitmelidir. Sosyal hizmet uzmanlarnn ecinseller konusunda bilgi eksiini tamamlamasnn ardndan ecinsellere ynelik toplumda var olan kaynaklarn yan sra olas kaynaklar ve gerektiinde havale edebilecekleri sistemleri renmeleri gerekir. Sosyal hizmet uzmanlar, ecinsellerin karlat zel sorunlar hakknda dier gruplar eitebilirler. Sosyal hizmet uzmanlar ecinsel haklar iin savunuculuk yaparlar. Sosyal hizmet kurumlarnn ayrmc olmamas iin yzletirme, eitim, ihtiya duyulan hizmeti salama ynnde bask uygulayabilirler.

114 ANT HOMOFOB KTABI

Trkiyede ecinsellerin toplumda kabul grmesi, onlara ynelik sosyal hizmetlerin planlanmas, kurulular ve politikalar bu adan glendirmek, yeni bir aile tr oluturduu kabul edilen ecinsel iftlerin yasal haklar, evlat edinme ve dier sosyal haklarn hayata geirme konusunda farkndaln artmasna ve tm bunlara ynelik kapsaml dzenlemelere ihtiya bulunmaktadr. Bunlar yaparken homofobik olmadan, bireyi glendirme amac tayarak ve haklar perspektifine dayal bir bak as oluturabilmek byk nem tamaktadr. Hacettepe niversitesi BF Sosyal Hizmet Blm

KAYNAKA
SHERNOFF, Michael J.Family Therapy for Lesbian and Gay Clients Social Work, V.29, No.4, July/August 1984 SHEAFER, W. Bradford ve HORESHI, R. Charles. Techniques and Guidelines for Social Work Practice Sixth Edition, Allyn Bacon Publishing, 2002 ZASTROVV, Charles ve Karen KIRST-ASHMAN. Understanding Behavior and the Social Envlronment. Nelson-Hall Publishers, Chicago 1990

MEDYA-LETM FORUMU
Glsm DEPEL & Emek AYLI RAHTE, Bir Yanl Var Bu Temsilde: Medyaya Mdahil Olmak Batur ZDN, Bamsz ve Anti-Otoriter Alternatif Medya rnekleri Olarak: A-Infos ve Indymedia

KLTR & SANAT


A. mer TRKE, Cinsel zgrlkleri Yasaklayan Bir Kltr Homofobiktir Prof. Dr. Yusuf ERADAM, Fear Factor ya da Homofobinin Ecele Faydas Do. Dr. Gzin YAMANER, Sanatta Homofobik ve Cinsiyeti Dil ve Gstergelerin Kurulumu Taner CEYLAN, Sanat Tarihi Boyunca Homoerotizm

116 ANT HOMOFOB KTABI

BR YANLI VAR BU TEMSLDE: MEDYAYA MDAHL OLMAK


Ar. Gr. Glsm DEPEL r. Gr. Emek ayl RAHTE Televizyonda sklkla duyduumuz Gerekleri izlediniz sznde ifade bulan ayna metaforu, gerekliin basite yanstlan, aktarlan bir olgular dizgesi olduunu ne srer. Onun yorumsalln, maniple edilmiliini, ina edilmiliini gz ard eder. Oysa medyaya eletirel bak olan her okuyucu, medyann gereklii basite yeniden retmekle kalmayp onu tanmladnn da farkndadr. Gerek olana ilikin tanmlar seici biimde temsil edilmekte, kurulan gereklik bu temsilin iindeki dilsel pratikler araclyla tanmakta ve yeniden retilmektedir.
BirGn Gazetesi

Dolaysyla, baz sorular yeniden sormak pahasna devam edelim; partizanca yanl bir dil sergilemedii her durumda, haber medyas ideolojik olarak tarafszdr, denebilir mi? Ya da, medyada belli bir siyasi grn dorudan propagandasnn yaplmamas, medya metninin arka plannda hkim bir ideolojinin olmad anlamna gelir mi? Eer Foucaultcu bir kabul ile alglamalar etkileme kapasitesi olarak iktidardan sz ediyorsak, buna ek olarak, Althusserci perspektifle medyann devletin ideolojik aygtlarndan biri olduunu teslim ediyorsak, u cmleyi de peinen kurmu oluyoruz demektir: Medya, gizil, rtk ve her an kendini farkl biimlerde var eden iktidarn ideolojisinin ve mesajlarnn dolam alandr. Gnmzde medya, egemen olandan yana, statkocu bir sylem etrafnda biimlenen hkim siyasal konumlanlar, saduyu ve kamuoyu kavramlar altnda pekitiren ideolojik erevelemenin en belirgin tayc aktrdr. Egemen ideolojinin sylemlerini normalletirmekte ve evrenselletirmektedir. Bu sylemleri yaygn kabullere dntrmekte ve olaanlatrmakta, tehdit olarak yorumlad kimlik topluluklarn ve hak mcadelesini ise dlayc, eitsizlii olaanlatrc ve sradanlatrc bir dil yoluyla basklamakta ve glgelemektedir. deolojik aygt olarak medya, kurumsal rgtlenmesi, mlkiyet yaps, sosyo-kltrel ve ideolojik balaml ekonomi-politik angajmanlar ile karmak bir yapya sahiptir. Bireyleri ve topluluklar temsil nesnesine dntrme pratikleriyle ve potansiyeliyle, hep uyank ve tetik bir alg ile karlamamz gereken bir anlam ina endstrisidir. Medyay betimleyen bu genel resim, medyann cinsiyeti ve ayrmc dilini de belirlemektedir. Egemen gcn heteroseksist toplumsal cinsiyet kurgusunda, dezavantajl konumda olan cinsel kimlikler (kadnlar, geyler, lezbiyenler, bisekseller, transsekseller, travestiler) medyann rtl veya ak her trl ideolojik sylemsel erevelemesinde problemli form ve ieriklerde karmza kmaktadr. Heteroseksist yapnn dlad bireyler ve sosyal gruplar, medya ieriklerinde, kiisel trajedilerin, sansasyonlarn,tuhaflklarn znesi olmakta ve toplumun kurucu

Medyada bir dier popler mit ise tarafsz habercilik sylemindedir. Aslnda,yanszlk paradigmas ekseninde yaplan youn tartmalarla birlikte artk bu mit alm, gizemini yitirmi gibidir. Gene de, teorik dzlemde alan bariyerleri gndelik pratiklerde de atmz iddia etmek fazla iyimser olacaktr.

ULUSLARARASI HOMOFOB KARITI BULUMA 117

kaidelerini tedirgin eden istisnalar (tekiler) olarak sunulmaktadrlar. Bu dorultuda egemen sylemi sesleyen medya, sz konusu gruplara kar ya dorudan saldry benimsemekte ve onlar sulu ilan etmekte, ya da kusuru kendinden menkul kurbanlar olarak iaretlemektedir; bylelikle sz konusu birey ve gruplar sosyal balamdan dlanmaktadr. LGBTT bireyleri ve gruplar konu alan medya metinleri, izleyicinin alg ve duyum dnyasna nasl nfus etmeyi arzulamaktadr? Bu tr haberlerin btnn belirleyen etkiyi gzlemeye altmzda unu grrz: Metinle, izleyicinin zlp geecei, glp geecei, arp geecei, kzp geecei en nihayetinde sakin bir ibret ve krle gndeminden drp rahatlayaca, balamsz ierikler olarak kurgulanmaktadr. rnein kadnlara, ecinsellere, travesti ve transseksellere ynelik lm, cinayet ve lin haberlerini dnrsek, bu duy ve unut metinlerinde bireyleryle kolay lmektedirler ki lm hi olmad kadar hafifsenen bir temsil olarak nlamaktadr huzurlu ev akamlarnda. imdi medyann dilsel kurgularndaki yntemlere biraz daha yakndan bakalm: Bunlardan birincisi olan kiiselletirme, magazinletirme ile birlikte seyretmektedir. Bu yolla, kar karya olunan olayn veya olgunun izleyici tarafndan depolitize yorumlan rgtlenmektedir. Magazinel aktarmlar, konuyu ele alrken, toplumsal olandan bireysel olana doru bir odak kaydrmas yapmakta, bylece olaydan ziyade olayn znesi ne karlmaktadr. Birey sansasyonun, trajedinin veya mizahn nedeni, sulusu veya kurban, basite anti-kahraman olarak sunulmaktadr; bir tr tehir nesnesine dntrlmekte, sra d seyirlik haline getirilmektedir. Medya metinlerinde belirgin olan dier bir dilsel kurgu ise balamszlatrmadr. Burada, haberin arka plan bilgisinin ya hi verilmemesi, ya da eksik hatta arptlarak aktarlmas sz konusudur. Bu yntemin izleyici zerinde birka etkisi vardr: rnein, bu yolla, sz konusu haberin ima ettii daha geni toplumsal ve siyasal balantlar glgelenir, sorulmas gereken birok sorunun n alnr. Bu tr bir glgeleme mekanizmas, arptma ile birlikte dnlebi-

lecek bir haber kurgusunu da beraberinde getirmektedir. Sorgulayc bir izleyici asndan elzem olan bilgiler adeta karartlr. Dolaysyla bu yntemle, sadece dnmememiz deil, ayn zamanda yanl dnmemiz de rgtlenebilir. Olay toplumsal rntlerin ba kurmad, kendinden menkul bir sunuma dnr, bu tarz bir haber metni kimseyi sorgulayc ve eletirel dnmeye davet etmez;bizim toplum dnyamzla alakasz grdmz, kaytszlkla izlediimiz bir etki hedeflenir. Oysa o kaytsz grnm devamnda tm toplumsal yaam derinden etkileyen izler getirmektedir. Bal bana bir teknik olarak dramatizasyon ise aslnda bu yukarda saylanlardan ayr dnlmemesi gereken, kurbanlatrma ve madur olarak ereveleme gibi unsurlarla birlikte yazl ve grsel medyada ska karlalan bir dier depolitizasyon biimidir. Bu tespitleri dorudan rnekleyebileceimiz o kadar ok sayda haber mevcuttur ki yaygn medyada, aada setiimiz rnekler bunlardan ancak birkadr. 2009 ylnn ilk 5 ay iinde, yazl medyadacinsel aznlklarla ilgili haberler biim ve ierik asndan tarandnda, belirlenen rnekler nda aadaki analiz sonularna ulalmtr: LGBTT bireyleri konu edinen ulusal haberler ana akm medyada (Hrriyet, Milliyet, Vatan, Posta vd.) arlkla nefret sular ile ilgili iddet haberlerini kapsamaktadr. iddet haberlerinde iddet eyleminin kendisi sorgulanmakszn, kurban konumunda olan kiinin cinsel kimliine vurgu yaplarak, katili merulatran tehlikeli bir nedensellik ilikisi ortaya konmaktadr.

slami muhafazakr basn (Yeni afak, Zaman vb.) cinsel aznlklarla ilgili haberlere mmkn olduunca mesafeli durmakta, bu tr konularda ok snrl sayda haber yapmaktadr. Var olanlarda ise tedirgin temkinli ntr bir dil kullanma a-

118 ANT HOMOFOB KTABI

bas izlenmektedir. Bu cephede temkinsiz saldrnn ba aktr bilindii zere Vakit gazetesidir. Vakit, ayrmc, ftursuzca saldrgan, nefreti kkrtc ve hedef gsterici yaklamn okuyucu kitlesine aka dayatmaktadr. Nitekim cinsel kimlikler konusundaki haberlerini de, nefret gruplarn takip ederek oluturmakta, sakncal tezatlar reterek saldr ve dlamay keskinletirmektedir. Haber ieriini, dini ve ahlaki referanslarla meru klmaya ynelen Vakit, ar youn homofobik anlat sergilemesi nedeniyle defalarca kez ifa ve protesto edilmitir.
Vakit Gazetesi

iaretledii sosyal gruplarn, mdahil olarak izlenmesi, eylem haberlerine zellikle geni yer verilmi olmas dier gazetelerle aralarndaki temel fark ortaya koymaktadr. Bu gazetelerin diline bakldnda, yer yer tarafszlk kaygsnn da terk edilmi olduu grlebilir; baz gazetelerin manetlerindeki homofobiye, erkeklik inalarna kar olan, egemen temsilin alaa etmeye alt cinsel kimliklere hak mcadelesi balamnda tarafgir, biraradala ve dayanmaya arc dil kymetli ve nemlidir.
BirGn Gazetesi

Tabloid gazetelere (Bulvar, Takvim, ok vb.) ve kimi yerel yayn yapan gazetelere baktmzda ise mizahlatrma, metalatrma, pornografi gibi unsurlara ska rastlyoruz. Bu tr haber metinlerinde grsel materyal ne kmakta, hatta altndaki metnin grntyle neredeyse hibir balantsnn olmamas, haber tanmnn bizzat kendisini dahi alaa etmektedir.
ok Gazetesi

Liberal, sosyalist ve Kemalist sol basn rnekleyen gazeteler (Radikal, BirGn, Cumhuriyet vb.) kendi iinde farkllamakla birlikte, ecinselliin politik bir kimlik olmas ve cinsel aznlklarn hak mcadelesi balamnda deerlendirilmesi konusunda ksmen duyarlk kazanm grnmektedir. Bu gazetelerde dier gazetelerin madur olarak

Medyaya ynelik konumlar ve tutumlar zerine tartmalara gemeden nce seilen bir rnek olaya, zellikle d basn ve yerli basn ilikisi balamnda biraz daha yakndan bakalm. Yaygn medya, cinsel kimliklerle ilgili d kaynakl haberleri kimi zaman magazinel de olsa genellikle yansz bir dille aktarmaktadr. Peki, dardan gelen haber ieri zerineyse tutum ne ynde biimlenir? D kaynakl haberlerin ulusal haberlerin niteliini deitirmedeki aktif rol aadaki rnekte aka izlenebilmektedir. Ahmet Yldzn ecinsel kimlii nedeniyle ailesi tarafndan ldrlmesi, olayn gereklemesinden hemen sonra medyada sansasyonel bir vurguyla ve mafyz alt iddialarla haber olmutur. Haber manetlerinde silahl infaz vardr, kanl pusu vardr; bu ieriklerde lm nedenine ynelik bir sorgulamadan ziyade, lm biimini betimleme konusunda enformasyondan yoksun bir itah sz konusudur. Olayn uluslararas gndeme konu olmasyla birlikte, The Independent Gazetesi Yldzn ailesi tarafndan ldrld bilgisini aktarm ve olay namus cinayeti olarak nitelemitir. Bu sreten itibaren konu ile ilgili haberlerin ehresi ksmen farkllamtr. Trkiyedeki ana akm medya, ancak The Independentdeki haberden

ULUSLARARASI HOMOFOB KARITI BULUMA 119

sonra, Ahmet Yldzn lm nedenini haberletirmeye ynelmitir. Bu arada daha nce bir vesikalkla iaretlediikurbann, yeni fotoraflarn basmak yoluyla masum kurban iaretlemesinden karmay da ihmal etmemitir. Metnin kusurlar bir yana, Trkiyede bu sorgu gecikmi olarak, ancak yurtdndan dolaymlanarak, Biz The Independentin yalancsyz imalaryla, rkeke gndeme girebilmitir. Medyaya kar m, medyayla birlikte mi... Medyann kurumsal yapsnn, ekonomik, politik ve sosyo-kltrel ilintilerinin ortaya kard csseyi gz nnde bulundurduumuzda, yukardaki nesneletirici, kurban veya sulu olarak iaretleyici temsillerin nedenini rahatlkla anlyoruz. Bu dorultuda, makro leklerin cssesine kar cmleler kuran talepleri bkmadan ve srarla dillendirmek deerlidir. u halde sorulmu bir soruyu daha yeniden soralm: Medya ile nasl ilikilenmeli? Medyaya kar m, medyayla birlikte mi? Bu konuda imdiye kadarki deneyimler karma stratejik rotalar ortaya koymaktadr.

Yaklak son 10 yldr, Kaos GL, Lambda, Pembe Hayat, Feminist Topluluklar gibi sosyal kurumlar ve gruplar, medyann cinsel kimlikler etrafndaki anlam retme mekanizmasna kar aktif mcadele etmekteler. Bunu birka yolla yapmaktalar. Medya izleme atlyeleri yoluyla, medyay her homofobik ve cinsiyeti iaretlemesinde (ki bu haber metinleri, dizilerdeki, filmlerdeki, ov programlarndaki karakterler zerine olabilir), dilini deitirmesi ynnde taleplerle eletirmekte, uyarmakta ve hatta ifa, protesto ve dava etmektedirler. Eletirinin yntemleri dorudan medyaya metin gnderme, rportaj vermek gibi yollarla olduu gibi, sokak eylemleri yoluyla da olabilmektedir. Dier bir mdahale hatt, medya muhabirleri ile stratejik diyalojik bir iletiim tarznda kendini gstermektedir. Medyadan gelen meraklara, taleplere, negatif temsile ynelik rtk veya ak niyetlere kar tetikte olmak, bu gruplar tarafndan gelitirilmi ilevli bir stratejidir. Ama,

120 ANT HOMOFOB KTABI

medya metinlerinin ieriine nesne olarak eklenmekten kanmak, medya temsillerini belirlemede aktif zne olarak kendine yer amaktr. Medyaya ynelik eletirel tetikte olma, hak mcadelesinde yeni medya olanaklarn zorlamay beraberinde getirmitir; medya muhabirleri yetitirme ynndeki oluumlar ve abalar bunlardan biridir. Bu aba ayn zamanda dolayl olarak, medya istihdamndaki heteroseksist eleyici eitsizlie iaret etmektedir. Mevcut saldr ve bask koullarnda gnmzde medya kurumlarnda ka ecinsel bireyin almakta olduunu tespit ve tahmin etmek olas deildir. Kimliini aklayanlar ise ak saldrya uramakta, mesleklerini srdrememektedir. LGBTT ve kadn mcadele topluluklarnn kendi medya olanaklarn ve kendi muhabirlerini yetitirmeleri ok yerinde bir faaliyettir. Dier taraftan makro lekteki heteroseksist basky yaygn medyann mesleki profesyonel kskacnda hlihazrda en sert koullarda deneyimleyen ecinsel bireyler hakknda somut bir betimsel tespit, eletirel bir etkinlik veya alma yaplabilir mi sorusu nemlidir. Dier bir yntem ise medya arivlemesine ynelik almalarda kendini gstermektedir. Bu dkmler gerektiinde tarihsel takip yoluyla medyann konuya ilikin ierik rotasndaki deiimleri izleme konusundaki aratrmalara kaynaklk etmektedir. Yaznsal ve grsel ktp, haneler oluturulmakta, bu ktphaneler dorudan bilgi kayna olarak bir literatr ve repertuar birikimi salamaktadr. Sz konusu literatrn hzla olumasnda ve gelimesinde ulusal ve uluslararas alma atlyelerinin, sempozyumlarn ve benzeri etkinliklerin organize edilmesi ve yayna dntrlmesi sadece ktphaneyi gelitirmemekte, hem teorik hem de

pratik anlamda zenginletirici bulumalara kap amaktadr. rnein niversitelerdeki bulumalarda medya, gnmzdeki etki ve hamle gc nedeniyle srekli konu edilmektedir. rencilerin konuya ilikin farkndalklar pekitirilmekte, toplumsal cinsiyet kurgularna dair sorgulama yelpazelerini geniletmeleri hedeflenmektedir. Hak mcadelesi veren topluluklarn mdahilliinin, medyann kurumsal ideolojik sert ekirdeine ynelmesi veya medya profesyonellerine ulamas konusundaki sknt beklendii zere devam etmektedir. Bak odamzn temsil makinesiyle temsil edilenler arasndaki derin uuruma sabitlenmesi halinde, bu mcadele asimetrik grnmektedir. Fakat sabitlenmemeli; zira derinlik kendine eker. Btn bu rnekler bir arada dnldnde, srekli savunma halinde haber olmaktan, mdahil olmaya geiin en yerinde ve deerli rnekleri ile kar karya olduumuzu zenle tespit etmeli ve vurgulamalyz.

ULUSLARARASI HOMOFOB KARITI BULUMA 121

Bu tartmada, bizim de nemini daha iyi vurgulamak zere, bilerek sona braktmz bir nemli taraf daha vardr; ilk bakta ne metni yazanlardr onlar, ne de metnin dorudan muhatabdr. Medya okuyucularndan sz ediyoruz. Dolaysyla, dnya medya tarihinde onyllar boyunca grnmez klnm olan medya okuyucular bu tartmada en nemli aktrlerden biridir. Nitekim artk eletirel medya okur yazarlnn yaygn medyann dahi gndemine yerletiini takip ediyoruz. Yaam dnyasnn, dier bir ifadeyle, tanmlar ve tespitler deil de, sre ve deiim, diyalog ve sirayet, rutin ve ritm dnyasnn aktrleri olarak medya okuyucularna yneldiimizde u cmleyi kurarak ufuk yenilememiz yerinde olacaktr: Medyaya ynelik her eletiri ve mdahillik, sadece medya kurumlarna mdahale deildir. Ayn zamanda toplumsal yaam dnyamzn arzuladmz biimde yeniden rgtlenmesine ynelik bir ufuktur. Dolaysyla, ilk bakta medya ile asimetrik g olanaklar dhilinde mcadele edildii sylenebilir. Fakat dier yandan, sosyo-kltrel yaam alanna, gndelik hayatn demokratiklemesi ufkuna yneldiimizde bunu, bir baka dnya iin, uzun erimli bir mcadele olarak da niteleyebiliriz. Son szler: Toplumsal barmz iin srarl talepler Sonu olarak, medya ile LGBTT topluluklarn ilevli iletiimi ve diyalou asndan u talepleri yinelemek nemlidir: - Medya LGBTT bireyler ve gruplar hakkndaki haberlerde kaynaklarn ve konu balklarn habercilik etii gerei zenle semeli, olabildiince geniletmelidir. Gnmz koullarnda, her tr sosyo-ekonomik eitsizliin somut bnyesine dnen LGBTT bireyleri medyada kurban olarak iaretlemekten vazgeilmelidir. Homofobik, cinsiyeti ayrmc dil terk edilmelidir.

- Yaygn medya temsillerinde, sadece trajik olaylarn aktr olarak grlen bu kiilerin sosyo-ekonomik, snfsal, kltrel, psikolojik sorunlaryla ilgili toplumsal balaml haberler, bu zneleri nesneletirmeme konusunda medyann samimiyetini snayacaktr. - Medya LGBTT bireyler hakkndaki haberleri, polis muhabirlerinden asayi ve lin olaylar toplayarak kotarmamal, bu konuda faaliyet gsteren dernek ve benzeri yaplarn konu ve gndem nerilerine ak olmaldr. - Her medya kurumu, yaymlanm haberlere ynelik gelen dzeltme ve eletirileri yaymlama konusunda dorudan sorumluluk ve ykmllk tamal, bu konuyu haber etiinin vazgeilmez bileeni olarak deerlendirmelidir. - Egemen sylemin darda brakt sosyal topluluklar hakkndaki haberlerin ierii oluturulacakken hzl habercilik anlaynn yol at etik hatalar konusunda zenli davranlmal, bu hatalardan kanmak adna hzllk yerine doru habercilik anlay ne kmaldr. Bu tr konular ile ilgili olarak, rnein LGBTT kurumlarn medyann kurumsal yaps iinde dorudan temsil edilmelerini salayc mekanizmalar retmeleri, bu kurumlarn gr, bilgi ve danmanln yaklam olarak benimsemeleri, toplumsal barmz asndan olumlu bir adm olacaktr. Sonu olarak heteroseksist erkek merkezli anlayn darda brakt znelere ynelik haberlerin ehresi yaam kazanmak, renklenmek durumundadr. Bu hepimizin olduu gibi, zellikle de medyann sosyal sorumluluudur.
Hacettepe niversitesi letiim Fakltesi IV. Uluslararas Homofobi Kart Buluma

122 ANT HOMOFOB KTABI

Bamsz ve Anti-Otoriter Alternatif Medya rnekleri Olarak: AINFOS ve INDYMEDIA


Batur ZDN Bu sunuta, alternatif medyann internet ayandan iki farkl rnee deinmeye alacam. Bunlardan ilki, balangcndan bu yana Trke editrln yapyor olmam nedeniyle, hakknda ok daha fazla bilgi ve deneyim sahibi olduum Ainfos anarist haber servisi (http://www.ainfos.ca/tr); dieri ise Indymedia olarak bilinen, Trkede Bamsz Basn Merkezi adyla tannan haber sitesi (http://istanbul.indymedia.org). Indymedia, aslnda, medya alannda internet dnda da alternatifler sunmaya alyor. Ancak, radyo, televizyon, basl yayn gibi bu aralar, henz Indymedia internet sitesi kadar etkili ve srekli olamad. nternet, 1990l yllarn ortalarndan itibaren Trkiyeye de girmeye balamt. niversitedeki ilk yllarmda internetle tanan ansl aznlktan birisi olduumu anmsyorum. On yl gibi ksa bir sre iinde internet tm dnyada inanlmaz bir hzla yaygnlat. Bu anlamda, btn olumsuzlar bir yana, hzl ve kolay eriilebilir bir haberleme arac/alan olarak geliimini srdrd. Kiisel grm u ki, internet bir yanyla farkllklarn da kklemesinin temel aralarndan birisi oldu. Tam da, tek sylemin olmad/olamayaca iddia edilen post-modern dnemin etkili bir znesi oluverdi. Geri, aslnda, bence evrensel sylemler halen geerliliini korumakta. Ancak internet u ya da bu ekilde, benzeri dnce, duygu, eilim ve araytaki insanlarn birbirini bulmasn kolaylatrd. Bu da, ister istemez farkllklarn vurgulanmasn, dnsel ayrmalarn/ztlamalarn kklemesini beraberinde getirdi. te btn bu internet kemekei ierisinde, anaristler de birbirlerini bulmakta gecikmediler. Esasen, bana kalrsa, internet tam da anaristlerin, (bu terimi, hiyerari ve otorite kartlar iin kullanyorum) arayp da bulamad yatay bir zgrlk alan da sunuyordu. Kukusuz, batan beri varln koruyan, ancak internetin yaygnlamas sayesinde ister istemez etkisi azalan, denetim ve gvenlik mekanizmalarn gz ard etmemek gerekir; ama yine de, interneti yatay bir zgrlk alan olarak grebiliriz. Bugn, in devleti, ran devleti veya Trkiye Cumhuriyeti devleti holanmad websitelerine eriimi ortadan kaldrsa bile, bunu amann ok basit yollar bulunuyor. Yatay bir zgrlk alanndan kastettiim ey, internet eriiminin kstlanmasnn zorluunun tesinde, internet zerindeki tm web sayfalarnn birbiriyle e-dzeyde olmas ve u ya da bu ekilde eriim asndan bir farkllnn bulunmamasdr. Elbette, internette para karlnda eriilebilen siteler de bulunuyor; ancak bilgilerin byk bir blmne halen cretsiz erimek mmkn. Oturduunuz kentte, kasabada, kyde, istediiniz gazeteyi, dergiyi, kitab, bror bulmanz ok zordur. Hibir ktphanede internette olduu kadar kitap, dergi, makale vb. bilgiye rastlayamazsnz. te internet, bu anlamda byk bir zgrlk alan sunuyor. Bu uzun girii, internetin nemini bir kere daha anmsatmak iin yaptm. Sunuun geri kalan blmnde, internete ilikin bu kadar laf kalabal yapmayacam. Ancak, bu konuda unu da sylemeden gemek istemem; internet btn bu zgrlk alannn yan sra, yz yze ilikileri yok ettiinden, tm bilgiyi -kitaplardan, gazetelerden, dergilerden bamsz olarak- tekeline aldndan ve orada yanstlanla snrl kldndan, farkl bir dnya algsna da yol ayor. Bu dnya algs, az nce szn ettiim post-modern dnyann farkllklarnn tesinde, gizliden gizliye bir tketimi, bir tr tek-tiplemeyi de beraberinde getiriyor. nternetin, ABD kkenli, hatta daha da kts ABD donanmas, yani ordu kkenli bir haberleme biimi olarak ortaya ktn bilenleriniz vardr. Bu ynyle, bu kof post-modernizm ve farkllklar syleminin, sanal-gerekliinin altnda, bir tr modernizmin yattn da syleyebiliriz. nternet, temelde ngilizce olmak zere, tek bir dnya diline ve tek bir kodlamaya doru giditir. Yzyldan fazla zaman nce Esperanto dili yaratlarak ulalmak istenilen topya, internet sayesinde ngilizce zerinden salanm gibi grnyor. Bunu sylerken tek bir dili savunduumun anlalmasn istemem. Zaten, imdi anlatacam Ainfosun yks de, buna kar bir tr meydan okuma olarak grlebilir.

ULUSLARARASI HOMOFOB KARITI BULUMA 123

Ainfos Ainfos dncesi, 1990 ylnda Alman anaristlerinin dier kent ve lkelerdeki anaristlerle bilgi alveriinde bulunma abalar zerinden ortaya kt. zellikle, Avrupa ve Kuzey Amerikadaki anaristler arasndaki karlkl bilgi alverii ile bu bilgilerin bltenler halinde, her lkenin/kentin kendi dilinde baslarak dolama sunulmas eklinde balayan bu sre, Eyll 1995te internete tand ve anaristlerce hazrlanan, anaristlere ynelik, anaristlerle ilgili okdilli haber servisi olarak tanmlanan Ainfos internet sitesi ve email listeleri ortaya kt. Az nce bahsettiim meydan okumaya dnecek olursak, bunun temelinde, Ainfosu ok-dillilik olgusu yatmaktadr. Herhangi bir anarist/antiotoriter grubun yapt eylem, etkinlik haberi veya herhangi bir yaz, makale, dier dillere evrilerek, anarist hareketlerin birbirinden haberdar olmas salanm oluyor. yle ki, Trkiyeden baknca, -mesela, Kanadadaki bir kitapevinde sendikal mcadele konusunda bir sunu yaplacak olmas gibi- gereksiz grlebilen bir haberin bile, oradaki harekete dair bir fikir vermesi asndan bizim dilimize evrilmesi kendi iinde bir anlam ve nem tayor. Tam tersi de sz konusu olabiliyor; rnein, Eskiehirde 1 Maysta yryen anaristlerin pankartlarnn alana alnmamas, nemsiz bir haber olarak grlp dier dillere evrilmemezlik yaplmyor. Her dilin editrnn, zamanna ve tercihlerine bal olarak haberlerin bazlar dier dillere evrilmeye allyor. Bu anlamda, Ainfosun, hem Trke konuan anaristlerin oluturduu hareketin dier dillerde, dier topraklarda bilinmesi asndan, hem de dier topraklardaki, dier dillerdeki anarist hareketlerin Trke konuan anaristler tarafndan tannmas asndan nemli bir ileve sahip olduu sylenebilir. Ainfos Trke servisi, 2000 ylndan bu yana, 2500n zerinde haber yaymlad ve bunlarn nemli bir ksm da, bu topraklarn dndan aktarlan -ou evirilerden oluan- haberlerdi. Ainfostan alnan/alntlanan pek ok haber, makale, duyuru ve benzeri ey, eitli web sitelerinde, dergilerde, kitaplarda yaymland. te yandan, Ainfos Trkeden (zellikle) ngilizceye evrilen ok sayda haber de, dier dillerdeki eitli yaynlarda yer buldu ve bu topraklardaki anarist/anti-otoriter/zgrlk hareketlerin dnya apnda bilinmesi asndan nemli katklar sundu.

Yayn ilkelerine bakldnda, Ainfosun klasik veya kimilerinceortodoksolarak nitelendirilen anarist bir bak asna, gre sahip olduu grlyor. Bu gr, 2000li yollarn banda netleen bir tartma sreci sonrasnda ortaya kt ve daha ok snf mcadelesini temel alan anaristlerin oluturduu bir kolektif zerinde duruyor. Bu bamsz uluslararas kolektif, Ainfosu, internet zerinden, eitli kurallar olan bir tr dorudan demokrasiyle, bir e-mail listesi araclyla ynlendiriyor. Tm haberler, ilgili dilin editr tarafndan, listeye gnderilen materyaller arasndan onaylanyor veya baka kaynaklardan derlenerek gnderiliyor. Ancak bunu yaparken, belirli ilkeler bulunuyor ve editrler olarak ister istemez bu ilkelere gre seici davranyoruz. lkelere aykr bir haber gnderildiinde sz konusu editr sorumlu tutuluyor ve bu durumu kolektife gerekeleriyle aklamas bekleniyor. Bu anlamda, Ainfosun yayn kapsam ok snrl deil, ancak ok geni de deil. Ainfosun gr adl belgeden alntlamak gerekirse: zgr bir toplum mcadelesi yararna, geni bir yelpazeye yaylan konularda, farkl dillerde, haber ve makaleler yaynlyoruz. Bunlar arasnda iyerlerindeki mcadele, evreci ve anti-emperyalist mcadeleyle birlikte rkla, cinsiyetilie ve homofobiye kar savam da bulunmaktadr..... Ainfos, yerli insanlarn yerleimcilere, igallere, marjinallemeye kar verdii koloniyalizm kart savamlara dair haberleri datt gibi, milliyetilik kart ve blgesel ayrmclk kart mcadelelere ilikin haberlere de yer verir. Bunun yan sra, (rnein) Trkiye zelinde, anti-militarizm ve vicdani ret konularnda haberlere de yer veriyoruz, nk bu hareketin ierisinde anti-otoriter dnce ve pratiklerin belirleyici etkisi sezilebiliyor. Benzer ekilde, herhangi bir nc partinin/grubun tekelinde olmayan, kapitalizm kart, anti-otoriter/zgrlk hareketlere de yer veriyoruz; Kaos GL de bunlardan birisidir. Ainfos konusunu, birka ek bilgi sunarak bitirmek istiyorum. Ainfos uzun sre Kanada merkezli Tao sunucusu zerinden yayn yaptktan sonra, son 3-4 yldr Hollandadan yaynlarn srdryor. Ancak herhangi bir merkezi bulunmuyor; Hollandann yan sra, talya, srail, Portekiz, spanya, Fransa, Trkiye gibi lkelerde farkl dillerden editrler bulunuyor. rnein, ngilizce

124 ANT HOMOFOB KTABI

editr srailde yaayan bir srailli, talyanca editr ise talyada yaayan bir rlandal Editr olarak katk sunanlarn asgari dzeyde ngilizce bilgisine sahip olmas gerekiyor. statistiksel bir bilgi ileterek kapatalm: Ainfos Trke e-mail listesinin halen 400e yakn yesi var. Bu rakamla ngilizce, spanyolca, Franszcann ardndan geliyoruz; Almanca, talyanca, Portekizce ve Felemenkenin ise nnde yer alyoruz. Indymedia Hemen herkes medyann belirli tekellerin elinde olduunun farkndadr; bu durum aslnda internet iin de geerlidir. nsanlar arlkl olarak daha fazla reklm yaplan eylerden haberdar olmaktalar. Dolaysyla, internet zerinde de boyal basn veya anaakm olarak adlandrdmz medyann hkimiyeti sryor. Ancak nceden deindiim nedenlere bal olarak, internetin salad zgrlk alan sayesinde, ekonomik gce dayanan medyann bu egemenliini krmak deilse bile, sarsmak mmkn olabilir. Kendi medyan yarat sloganyla ifade edilen yaklam, internet sayesinde gereklik bulabiliyor. Independent bamsz szc ile medya szcklerinin birleiminden oluan Indymedia, ite bu dnceyle dodu. Independent, bamsz olma durumu, sermayeden bamsz bir yaynclk anlayn ieriyor. Kesinlikle reklm alnmyor ve sponsor bulunmuyor. Indymedia, ngilizcede anti-commercial olarak geen, Trkesiyle ticari-kayg tamayan yaynclk anlayna sahip bulunuyor. Bu yaklam, Indymediann anti-kapitalist ynn de pekitiriyor. nemli bir baka noktann da, Indymediann herhangi bir siyasal grubun, partinin veya rgtn tekelinde bulunmamas olduunu sylemeliyiz. Indymediada herhangi bir hiyerarik yaplanma da yok. te yandan, elbette, katlmclarn kendi siyasal grleri var; dnya apndaki Indymedia gnllleri arasnda, arlkl olarak solcular, anaristler, komnistler yer alyor. Ancak Indymediay dierlerinden farkl klan ak yaynclk ilkesine bal olarak, tek bir grubun tekeli zaten pek mmkn klnmyor. Buna gre, isteyen herkes kendi grubunun duyurusunu, eylem-etkinlik haberini yaymlayabiliyor. Gnderilen haberlere, resim, video veya sesli dokmanlar eklemesine

de olanak tannyor. Bunun yan sra, Indymedia toplumsal diyalogucanlandrmak adna, eklenen haberlerin altna yorum eklenebilmesine de frsat veriyor. Indymedia bu adan kendi iinde farkl bir zgrlk alan sunuyor. Kukusuz, Indymediann sunduu zgrlk alannn bir bedeli de var. yle ki; Indymediaya gnderilen haber ve yorumlar balangta herhangi bir denetimden gemiyor ve gnderildikten ksa sre sonra, sa-kolon olarak adlandrlan, ana sayfann sandaki yerini alyor. Bununla birlikte, rk, din, dil, cinsiyet ayrmcl, homofobi ieren, ticari amalar tayan, iftira niteliindeki, sitenin yaynn engellemeye alan vb. haber ve yorumlar siliniyor. Bedel derken, stanbul Indymedia zerinde karlatmz ok ciddi bir sorundan sz etmek istiyorum. Eletiri snrlarn aan hakaretler, kfrler ieren haber ve yorumlarla o kadar sk karlamaktayz ki, zamanmzn byk ounluu bunlar silmekle geiyor. Gnll says az olmasa da, bazen silinmesi gereken yorumlar o kadar birikiyor ki, yeterli vakit bulamyoruz. Burada, Indymediaya bu kadar ok kfrl haber ve yorum gnderilmesinin nedenini tartacak deilim. Ancak, dier lkelerdeki Indymedialarda bu anlamda byk bir sorunla karlamadn belirtmek gerekiyor. Buna ilikin olarak tek yaplabilecek ey, haber ve yorum gnderen kiilerden daha dikkatli davranmalarn, eletiriyle hakaret ve kfr snrna dikkat etmelerini rica etmek olabilir. Silinen haber ve yorumlarn bir ksm, muhtemelen, faistlerle polis ve istihbarat servisi elemanlar tarafndan gnderiliyor. Fakat grdmz kadaryla, bunlarn ounluunu, ne yazk ki, eitli solcular ve muhalifler tarafndan yollanan eyler oluturuyor. 20 civarnda gnllnn desteiyle yrtmeye altmz stanbul Indymedia, 2003 yl banda kurulmutu. Aslnda Trkiyeye daha nceden de girebilirdi, ancak bir ekilde gelien olumsuzluklar sonucu sre bir miktar uzad. 2001 ylnda stanbul merkezli siyasi bir grup Indymediaya talip olmutu. Tek bir politik gr, hatta tek bir grubun grn yanstacaklar iin, buna pek scak baklmaynca, linkleriyle birlikte Indymediann neredeyse tpks olan kendi sitelerini kurdular: otonomedya.

ULUSLARARASI HOMOFOB KARITI BULUMA 125

Neyse ki, bu site ok gemeden kapand ve o tek sesli, tek biimli yaklam galip gel(e)medi. Indymedia ilkeleri asndan salkl stanbul Indymedia sitesinin oluturulmas, bu nedenle birka yl gecikmeli gerekleti. Indymediann stanbul sitesinde deindikten sonra, biraz da, dnya apndaki Indymediadan bahsedelim. Sol bak asna sahip gazetecilerden oluan bu bamsz siteler zinciri, 1999 Kasm aynda, Seattleda gerekletirilen DT toplantsna kar protestolar srasnda kurulmutu. Bu adan Indymedia, neo-liberalizm olarak da tanmlanan, kapitalizmin kresellemesine kar muhalefet hareketinin bir uzants olarak deerlendirilebilir. u anda, 6 ktada, 150den fazla Indymedia sitesi bulunuyor. Bunlarn ou kentlerinin ismiyle, bazlar da lke (rnein, Deutschland/Almanya) veya blgelerinin (rnein, Chiapas) isimleriyle anlyorlar. Kresel kapitalizm kart hareketin bir paras olarak Indymedia, dnya genelinde eitli yasal sorunlarla boumak zorunda kald. zellikle ABD, ngiltere ve talyadaki sunuculara farkl nedenlerle birka kez el konuldu. Cenova, Evian gibi yerlerdeki kreselleme kart gsteriler srasnda Indymedia gazetecileri saldrlara uradlar. Ekvador ve Meksikada ise iki Indymedia

yesi katledildi. Ekvator Indymediann kurucularndan Lenin Cali Najera 2004 ylnda suikasta kurban giderken, New York Indymedia gnlls Btrad Will, getiimiz yl Meksikann Oaxaca kentindeki gsterileri izlerken polis tarafndan vurularak ldrlmt. Sunuu bitirirken, homofobi ve cinsiyetilik kartlnn, (Ainfosun olduu gibi) Indymediann da temel ilkeleri arasnda olduunu belirtmem gerekir. Ana sayfaya haber girme konusunda olduka tembel olduumuzu itiraf ederken, Indymedia ana sayfasna, aralarnda Kaos GLnin bir nceki Homofobi Kart Bulumas ve travestilere transeksellere ynelik basklar da olmak zere, eitli LGBTT haberleri yaptmz anmsyorum. Son olarak, belki de Trkiye toplumunun genel zelliini yanstan bir olgu eklinde, Trke konuan muhalifler arasnda da youn bir homofobi ve ecinsellik kartl bulunduundan bahsetme gerei duyuyorum. Bu durumu, sa kolona youn biimde eklenen cinsiyeti ve homofobik haberlerle yorumlardan grebiliyoruz; kukusuz, bu tr eklemeler fark edildii anda siliniyor.
A-Infos Trke Haber Servisi Editr II. Uluslararas Homofobi Kart Buluma

126 ANT HOMOFOB KTABI

CNSEL ZGRLKLKLER YASAKLAYAN BR KLTR HOMOFOBKTR


A. mer TRKE Romanlardan yola karak homofobiyi, daha da geniletirsek cinsel zgrlkleri kstlayan, kuatan, bastran ve dlayan bir kltr tartmak iin sze balarken, gnah karmak anlamna gelmesin- nce bir zeletiri yapmann hakkaniyetli olduunu dnyorum. Bu meseleler zerine yazmak ya da konumak, bakalarnn homofobik metinlerinin izini srmek, homofobiden nasibini almamln ya da kltrn en derinlerine kadar sinmi bu faizan zihniyetten kurtulmuluun garantisi anlamna gelmemeli. Homofobik olduumu dnmyorum ama Homofobi Kart Bulumaya konumac olarak katlacam renildiinde kadnl erkekli geni bir entelektel evreden yneltilen masum ve sevimli esprilere, onlara benim verdiim -yine masum ve sevimli- esprili yantlara baktmda homofobik olmasak bile homofobiyi reten kltre, bu kltr tayan dille katkda bulunduumuzu itiraf etmeliyim. Hepimiz bir dile, o dilde kodlanm zihniyet dnyasna doarz. Henz onu deitirmek gibi radikal fikirler filizlenmeden nce dil bizi biimlendirir. En ok da edebiyatla, sanatla yapar bunu. Burada edebiyat dille yaplan sanatlar kapsayacak genilikte kullanyorum. Yani destanlardan, folklordan, arklardan, trklerden, iirlerden, hikyelerden, romanlardan hatta tarih anlatlarndan ve ille de az nce szn ettiim esprilerden yani mizahtan sz ediyorum. te bu yzden, doduumuz dilin ve kltrn deer yarglar toplumsal cinsiyet rollerindeki deiikliklere direnmek, cinsel rolleri korumak ve onarmak konusunda yzlerce yllk bir deneyime sahiptir. Ve bu yzden ite, iine doduumuz iin doallatrdmz, sorgulamakszn iselletirdiimiz dnce kalplarna sk skya sarlm buluruz kendimizi. Gzmz farkllklara kapaldr. Yaadmz ann ahlak, etik ve moral deerlerini insanolunun tarih sahnesine kt andan balayarak btn zamanlara yaymakta, tarihi olgular bugne gre anlamlandrmakta, tarihi ahsiyetlere geerlilii bugne mahsus kimlikler datmakta hibir tuhaflk grmeyiz. Oysa ilgi alanmza giren tarih, tarihin sansrden geebilen kk bir blmdr. Atalarmzn mahrem tarihleri, cinsel hayatlar ve eilimleri, ksacas cinselliin tarihi sessizlikle kuatlmtr. Kendisini ve eilimlerini ezeli ve ebedi klmak, tm zamanlara yaymak isteyen her kltr, tarihin kendi vaaz ettikleriyle elien yanlarn budar. Trkiye Cumhuriyetinin kuruluundan bu yana her kesimi birletiren erkek egemen iddet kltr gemi alarn cinselliini sapkn bulduu iin budamtr. Budamaya da devam ediyor. Sz konusu ilemde edebiyatn nemli bir rol var. Mesela tarihi romanlarn: Tarihi romanlarn farkl cinsel eilimleri dorudan dlayc hikyeler anlatp anlatmadklarn, homofobik bak asn yanstan insan tiplerine yer verip vermediklerini tartmyorum. Onlarn btnletirici ilevleri cinsiyet rollerini sabitletirmek, dnemin ak ve cinsellik algsn btn bir insanlk tarihine yaymak ve bylece normal ve normal dl damgalamak. stelik ok basite, tarihi anakronikletirerek yapyor bunu. Gemii gemie sadk kalarak, olgulara dayanarak anlatlyormu iddiasyla yola kld halde, aslnda anlatlan hep bugndr. Tarihin kullanm dekoratiftir. Gemie dair doruluu pheli popler ve gndelik bilgiler kullanlarak okuyucunun anlatlanlar kolayca kabullenmesi salanrken tarihin olgular ayklanarak yeni bir bellek yaratlr. zellikle gndelik hayata ilikin bilgilerin zaten eksikli oluu, gndelik hayata dair yeni bir anlatnn yazlmasn kolaylatrr. Ulusun ortak gemiini ina etmektir amalanan. Bu ortak gemi ise bugnle ilikilendirecek, bugnn ahlak ve deer yarglar sanki bu ulusun z deerleri gibi sunulacaktr. ster Karaolanlara ister Tarkanlara ya da eskinin eviri tarihi romanlarna bakalm. Hatta gnmzde yazlan tarihi romanlar da farksz. nsanlk tarihinin balangcndan bu yana akn, sevme biimlerinin ve cinselliin byk farkllklar gsterdiini biliyoruz. Oysa tarihi romanlardaki kadn ve erkek ilikileri her zaman gnmze bakarak kurgulanmtr. Sadece bu bak asyla bile, tarihi romanlarn biimsel ola-

ULUSLARARASI HOMOFOB KARITI BULUMA 127

rak gemi, zsel olarak modern zaman hedef aldn, modern toplumsal izgileri gemie evirerek tarihi modernletirdiini syleyebiliriz. Cinsellik sz konusu olduunda, bellein saklad ey ecinsel eilimlerdir. Pek ok toplumsal/tarihsel mesele gibi, Trk edebiyatnda ecinsel eilimler yokluuyla, adnn anlmamasyla vardr. Ve yine dier toplumsal/tarihsel meselelerde olduu gibi, bu yokluk, milliyetilikle, Trk milli kimliinin inasyla balantldr. Sadece yaadmz corafyadan sz etmiyorum. 20. yzyln ortalarna kadar Batda da ok farkl deildi durum; tensel zevklerin yadsnmad Antik aa ait eserlerde kadna ya da olana duyulan akn ayn doallkla ifade edilmesi Batda uzun yllar boyunca aknlkla ve suskunlukla karlanm, hatta kimi Antik a tarihisi, hayranlk duyduu Eski Yunan uygarlna aalk bulduu bu cinsel hayat yaktrmakta glk ekmiti. Tam burada bir benzerlie dikkat ekeceim. slamc ya da milliyeti muhafazakr Trk yazarlarnn Osmanlya baknda ayn aknlk ya da suskunluk grlr... Bir rnekle aklayaym. Bakn skender Pala, Nedim vgsn nasl ifade ediyor; Kadnn batan karc cismani gzellii her ne kadar daha evvelden baz mecazlar ve tasavvufi alegorilere (nefs) kattrlm olsa bile, Nedimin iirlerinde artk stanbul gzellerinin, yosmalarnn, keklerinin ve mahbblarnn zellikleri aka msraa dklr. Nedimin syledii ak, Sadabadda, Kksuda, mesirelerde, ehrin sokak aralarnda, helva sohbetlerinde, hamam elencelerinde, dnlerde ve bayramlarda karlalan yamakl, feraceli, ernsiyeli, mendilli gzellere yneliktir. arklarnda bunun geni tasvirlerini bulmak mmkndr. Bir farkla ki, daha ziyade civanlar, afet; mahbblar yosma; civelekler ise taze klnda cinsiyet deitirmi olarak arz- endam ederler. arpk eilimleri, aykr dnceleri ve sfli ehvet ifadeleri bir yana braklrsa, onun aknda bir masumiyet bile bulunabilir. Hi olmazsa o, hissettii gibi sylemi, hislerini gizlemeye yeltenmemitir. air olup da k olmayan bulunabilir mi? Eskilerin hepsi ak tatm ve hemen hepsi bunu anlatm. Kh yle, kh byle. Ama Nedim, ncekiler gibi hasret, bekleyi ve hatrlaylar, bir nimet olarak

deil bir sknt olarak grmekle dierlerinden ayrlr Anlalaca gibi Palann Nedimi sevmesi iin arpk eilimleri, aykr dnceleri ve sfli ehvet ifadelerini bir yana brakmas gerekiyor. Oysa skender Pala tarafndan bir yana braklanlar Nedimin yaad yllarda hi de arpklk ifadesi deildi. Atalarnn bilinli tercihlerini temize ekmeyi, aslnda toplumu biimlendirmeyi dev bilen torunlar bahsine az sonra yeniden dneceiz. imdilik Batnn hikyesi ile devam edelim yolumuza. Antik an cinsel tercihlerinin sansrlenmesi, modern Batnn kendisini bu uygarln mirass saymasndan. Ne var ki, Bat dnyasnn Ge Roma mparatorluunda kurulup Hristiyanlkla birlikte ilemeye balayan btn bask ve dlama mekanizmalar cinsellik etrafnda kurgulanmt; btn bir Orta a boyunca insan bedeni bir ahlakszlk yuvas, bir gnah kayna olarak lanetlenmi, bedenin tm saygnl yok edilmi, ecinsellik ve giderek her trden ehvet en byk gnahla zdeletirilmiti. Marx Webere gre Batnn ykseliinin hikyesiydi bu Eski Yunanla ilikisi ancak metaforik olabilirdi. Cinsel tabularn Burjuva devrimleri srasnda eski sistemle birlikte yklaca umut edilebilirdi. Ne var ki, Fransz Devriminin Aydnlanma a libertenlerinin btn abalarna ramen Feodalizme ve Kiliseye kar zafer anlarnn ald ilk aylarda yaratt zgrlk ortam kalc olmad. Bunun en trajik rnei yaad yllarda ve lmnden sonraki uzun yllar boyunca yaptlarnn kabul edilemezlii zerinde tm iktidarlarn erdemli bir biimde anlatklar Marki De Saded. Sonuta, etkileri gnmzde dek gelecek biimde, Batnn erotizmi bir bilgi alan olarak grme gelenei Aydnlanma anda zirvesine trmanm, Burjuvazinin reme tarafndan denetlenmeyen her trl cinsellie kar verdii mcadeleye toplumu aydnlataca varsaylan bilim de destek km, arlklar yasalar kadar bilimsel adan da yasaklanmt. Aydnlanma dncesi, ortaaa ilikin bir ok dnce tarzn yerle bir ediyor, ancak cinsellik, tp ve ahlak arasndaki er ittifakna eski rejim

128 ANT HOMOFOB KTABI

kadar sahip kyordu. Bu dnce, burjuva bireyin modern destan olan romanlara da yansd. 19. yzyln baskn edebi formu nitelii kazanan roman sanatnda en azndan kanonlam byk edebiyatta- kadn erkek ak kutsanm, cinselliin snrlar kaln duvarlarla evrilmi, brakn gey ve lezbiyen ilikilerini, kadn erkek arasndaki cinselliin sze dklmesinde bile arlklardan kanlmt. Oscar Wilde gibi kanmayanlarn dedii bedel ise ar olacakt. kiyzll sabit Viktoryen ahlak edebiyata da yansmt. O dnemin karakteristiini ok ak biimde sergileyen bir alnt yapmak istiyorum. Alnt komnizmin ustalarndan Engelsten; Bir gn gelecek demiti Friedrich Engels 1883te kaleme ald Georg Weerth makalesinde; Alman Sosyalistleri Alman filisten nyarglarndan ve ikiyzl ahlaki ekingenliklerin son izlerinden bsbtn kurtulacaktr, zaten bu ahlak tavrlar gizli mstehcenlikleri rtmeye yaryor. rnein, Freiligrathn Mektuplarn okuyun -insanlarn cinsel organlar olmadna inanasnz gelir. Ama iirinde bu kadar ar temiz olan Freiligrath kadar kimse holanmaz mstehcen szlerden. Engelsin yant cinselliin doallna yapt vurguyla noktalanyordu; Hi deilse Alman iilerinin her gn ya da her gece yaptklar eyden rahat ve serbest bir tavrla konumaya almalarnn zaman artk gelmitir. Bunlar doal, kanlmaz, ok da gzel eylerdir. Cinselliin edebiyatta dillendirilmesi toplumsal devinimlerle, egemen kltrn sorgulanmasyla gerekleir. Fransada, ngilterede, Rusyada en parlak an yakalayan roman sanatnn byk ustalar dibe vurmu insanlar romana sokarken toplumsal bir eletiriyi amalyor, yazar ahlaki tercihlerle, iyiye duyduu inanla, aydn olmann sorumluluuyla hareket ediyordu. Dili ve slubuyla kusursuz bir form tutturmutu 19.yzyl roman. 20. yzyla damgasn vuran iki byk savan yaratt ykm ve aclarla Batnn dnce ve deerler sistemine, akla ve ilerlemeye duyulan inanlarn yitiren Celine, Malet, Genet, Vian gibi Fransz yazarlar, sluplar farkl da olsa Salinger gibi Beat kua yeleri ya da Bukowski gibi Amerikan ryasndan srayarak uyananlar artk zmlemeyecek, siyasi yan tutmayacak,

insanlktan, ahlaktan, ilerleme ideallerinden dem vurmayacak, ama reddiyelerini bizzat dlanmlarn bak asn, onlarn dilini kullanarak ykselteceklerdi. Kiisel fkelerini yanstan edebi isyanlarnn l btn kurumlaryla sistemden ve toplumun kendisinden almak istedikleri intikamn lyd ve Sade gibi, Wilde gibi lanetlenmi ncleri vard: Genet, yaam olduum serveni onlarla yeniden kurmaya altm; bu servenin simgesi pilik, ihanet, toplumun reddi ve yazyd demiti roman anlayn zetlerken. Celine, allageldik edebiyat dilinin dna kp edebiyatn kendisini, sanat, dini ve siyaseti, ksacas kltrn tamamn ve toplumun tm kurumlarn karsna alm, kutsal kabul edilen her eyi ineyip gemiti. Vian, Mezarlarnza Tkreceim romanndaki karaadamyla tecavz etmiti beyazlarn dnyasna Toplumsal devrimlerle buluamadklar takdirde edebi tedhiilerin bireysel isyanlarnn yerleik kltrlerde gedikler amas elbette kolay deildi. Yardma 68 isyan geldi ve Bat toplumlarnda cinsel zgrlkler konusunda nemli admlar atld. Osmanlda ak bakadr Osmanl toplumu 19. yzylda az nce bahsi geen romanlar araclyla tant Batnn deer ve dnce dnyasyla. Ahmet Cevdet Paa, bu yllardaki toplumsal ilikileri Maruzatnda (1856) u cmlelerle zetliyor; zendostlar (kadn sevenler) oald, mahbublar (erkek sevenler) azald. Kavm-i Lut sanki yere batt. stanbulda teden beri delikanllara maruf ve mtad olan ak-u alaka, hali tabisi zerine kzlara mntakii oldu () Kubera (kibarlar) iinde gulamparelikle (olanclkla) mehur olan Kamil ve Ali Paalar ile onlara mensup olanlar kalmad. Ali Paa da ecanibin (yabanclarn) itirazatndan ihtiraz (ekinme) ile gulampareliini ihfaya (gizlemeye) alr idi. Anlalaca gibi, zendostlarn yani kadn sevenlerin sayca artnn tarihi nem arz ettii o yllarda, Avrupa romannda ilenen ak ve cinsellik biimleri Osmanl toplumunda yeni yeni filizlenmeye balyordu. Avrupadaki rnekleri taklit eden Tanzimat romancs kar cinse

ULUSLARARASI HOMOFOB KARITI BULUMA 129

dnk bu yeni tarz ak ve ekirdek aile modelini modernliin biricik ifadesi sayacak ancak roman kahramanlarna gnlnce bir cinsellik yaama izni vermeyecektir. Neredeyse her roman arlklar cezalandran lmlerle sonlanr; duygu ve dnce dnyasn kstlayan geleneksel balar henz kopmamtr. Sonu olarak, 1872 tarihinde Basiret gazetesinde tefrika edilen ve ilk Osmanl-Trk roman saylan emseddin Saminin Taauk- Talat ve Fitnat, romantik bir akn Osmanl toplumuna uyarlanm haliydi. Taauk- Talat Ve Fitnat, emr-i izdiva ve ahlaka dair ibretlik bir hikye olarak ilan edilirken, ayn zamanda eitici/retici nitelikli bir roman geleneini de balatacakt. Ahlaka dair ibretlik hikyelerin ahlakl olmayan yanlar ise ahlak bekiliine soyunan kltr ve ukur bekileri tarafndan dzeltilecekti ki milliyeti, muhafazakr ve slamc kesimin sentezledii tarih ve edebiyat fakltelerinde bu trden akademisyenler ounluu tekil ediyordu. Konuyu biraz daha aaym: Osmanl romannn ilk femme fatali, Namk Kemalin ntibahndaki Mahpeykerdir. Hikyede yerden yere vurduu bu kadn, bir ka sayfa ilerde Seviyorum szc azndan her ktka dudaklar namus kadar gzel, cinsellik kadar tatl bir renk balard szleriyle dayanlmaz bir ekicilie brndrr Namk Kemal. Ali Beyle yozlamann simgesi Mehpeykerin ilk sevitikleri geceyi de iirsel cmlelerle, adm adm, sindire sindire anlatmaktan kendisini alamaz. Ne var ki milliyeti slamc kesimin yetitirdii en nemli eletirmenlerinden Prof. Dr. Mehmet Kaplan, bu anlatm Ali Beyle Mehpeykerin ilk sevimesinin Namk Kemalin kiisel bir tecrbesinden esinlendiini syleyerek aklayacak; kitabn bu blmndeki cokunun bu kiisel tecrbenin ansndan kaynaklandn ve yazarna bir sre iin retici ve yarglatc tonu unutturduunu syleyecektir. Kaplan muhafazakrln namusunu kurtarmtr. Osmanl toplumunda zgrlk dncesini iselletiren II. Merutiyettir. Aada sraladm roman isimleri bile II. Merutiyetin getirdii zgrlk ortamnn Osmanl toplumunda en ok cinsel zgrlk biiminde kavrandn kantlamaya yeter. Mehmet Raufun Bir Zamban Hikayesi (1910) ve Kaymak Taba, Ebl

Burhann Bir apknn Hikayesi (1910), T.P.Z.nin Muhabbet Odas (1912), M.S.nin Zifaf Gecesi Harem Aasnn Muaakas (1913), A. Hasann Bir Bakirenin Gebelii (1914), Ahmet Nacinin Bir Aftenin Jurnali (1914), G.R.nin Beyolu Alemi (1914), Adil Naminin Balodan Sonra (1914), M. Aliann Kadnlarn Arad (1914) gibi romanlarda yazarlar toplumun eskiyle olan balarn sarsmak iin -bilinli olarak- her trden cinsel ilikiyi en cretkar ifadelerle dile getirerek toplumun yerleik deerlerine saldrmlar ve edebiyatmzn ilk underground hareketini yaratmlard. Fransz Devriminin Sade varsa II. Merutiyetin de Mehmet Raufu vard. Sade ve Oscar Wilde metinlerinden adapte ederek yazd romanlarnda kendi ifadesiyle- cinsel ihtiyacn beeri bir alk olarak meruiyetini ve muhakkakln, hibir dzmece ahlak kural ile snrlanamayacan savundu o. Mehmet Rauf ve arkadalar batan Kavm-i Luta yeniden hayat vermilerdi. Ancak Fransada olduu gibi stanbulda da uzun srmeyecekti zgrlk gnleri. Osmanly kurtarmak iin ahlaka ve dine sarlmay vaaz eden -ilerinde Mehmet Akifin de yer ald- bir kesim Mehmet Rauf ve arkadalarnn yazdklarn edebiyat d, edebiyat satan romanlar olarak tehir ve neredeyse ihbar ettiler. Sade ve Wilde gibi Mehmet Rauf da mahkeme nne karlacak, hapis cezasna arptrlmamakla birlikte ordudan atlarak cezalandrlacakt. Onlarn karlatklar saldrlar kendi dnemleriyle snrl kalmad. Dlayc ifadeler Edebiyat fakltelerinde II. Merutiyetin erotik edebiyatna ilikin deerlendirmelerde de kendisini gstermitir. Szn ettiim yazarlar ve eserleri o dnemi aratran akademisyenler tarafndan u tarz ifadelerle dlanrlar:Cinsel ilikileri kaba bir ekilde tasvir eden bu tr eserlerin okuyucular da bellidir. Sapk ilikileri ve namus, ahlak konusundaki ar fikirleri konu alan bu eserler cinsi duygularn tamamyla beeri bir ihtiya olduu, bu ihtiyacn hi bir ahlak yasayla snrlandrlamayaca tezi zerine kurulmutur. () Ahmed Naci ve Mehmet Rauf, Bir Aftenin Jurnali ile bir Zamban Hikyesi adl eserlerinde serbest evlilii savunan kahramanlarnn sapk ilikilerini konu alrlar. () Ahlakszln, fuhun

130 ANT HOMOFOB KTABI

boyutlar kimi romanlarda en u snra kadar ular. Ayn erkekle iliki iinde olan ana-kzdan (Ahir Zaman, Hediye Boandktan Sonra) sevicilie (Ahir Zaman, Hrsz Feneri ve zeyilleri, Leman, Odaln Defteri, Belki Ben Aldanyorum); gulamperestlie (Gzellere, Ku Dilinde), mazoizme (lmeyen) kyla anlap kocasn zehirleyenlere (Yakc Kadn, Pakize, Hrsz Feneri ve zeyilleri), birbirinden haberli e deitirmeye, vey oullarna ilgi duyanlara (Menfi, Kadnlar Komitesi), kocalarnn bilgileri dhilinde kadnlarn geceleri evlerine yabanc erkek almalarna kadar (psevdi), her trl ahlaksz ve sapk ilikiler dikkatlere sunulur. Romanlar hakknda bilgilendirmede bulunurken araya girerek kendi kanaatlerini bildiren ve onlar sapklkla sulayan d ses elbette tarafszla zen gstermesi gereken bir akademisyenin deil bir kltr bekisinin sesidir. Sonuta ad geen bu romanlar yeni harflerle yaymlanmaz. Muhafazakr edebiyatn roman kanonu edepli rnlerle snrldr. Ama burada bir elikiyle karlamyor muyuz? Kendisini gelenei korumak ve kollamakla ykml sayan muhafazakr dncenin gelenein bir paras olan tarihsel ve toplumsal ahlak anlaylarn ve cinsel tutumlar belleklerden silmek anlamna gelmiyor mu? Ya da muhafazakr ekoln tarihileri tutkuyla bal olduklarn iddia ettikleri mesleklerine ihanet etmiyorlar m? Nedimin ya da II. Merutiyet dneminin erotik edebiyatn yaratan yazarlarn eserleri cinsel ve toplumsal gelenekleri yanstarak trellik iermiyor mu? Btn sorulara Evet yant verdiimizde Trk muhafazakr dncesinin srrna vakf olacaz. Bizim muhafazakrlmz modern muhafazakrlktr. Ya da muhafazakrca moderndir ve bu nedenle Cumhuriyet modernlemesiyle muhafazakrln cinsellie bak rtecektir. Grev olarak cinsellik Seme, ayrma ve dlama mekanizmalar her kurucu srete kullanlmtr. Eskiyle arasna snr ekerken yozlamaya vurgu yapan Cumhuriyet, yozlamann simgesi olarak stanbulu iaret edip bir hayat tarzn darda brakrken Anadoluda Bat Medeni Hukukuna dayal yeni bir ahlakn, yeni bir hayat tarznn temellerini atyordu. Ayn dnemde tarih de yeniden tanzim

edilmi, icat edilen yeni kimlik tm zamanlara yaylm, Trklerin kkenine yaplan Orta Asya yolculuklarnda tam da Cumhuriyetin vaaz ettii ahlakn, kadn tiplerinin ve aile modelinin izleri kefedilmitir. Bu ideolojinin topluma yaylmas ve benimsetilmesi grevi, kitle iletiim aralarnn ok clz kald o yllarda elbette yine roman sanatna decekti. lk dnem romanlarnda ecinsel aklara tabii ki ak deil, sapk ilikilere- yer veren roman says pek azdr. Yer verilenler sadece yozlam ecinsel kadnlardr. Selahattin EnisinZaniyeler, Esendaln Miras, Yakup Kadrinin Hkm Gecesiromanlarnda karlatmz bu trden kadnlar Osmanlnn son dnemlerindeki yozlamann simgeleridir. Peki, kadn zerinden tarif edilen meru cinsellik nasl tasavvur edilmi, nasl bir kadn tipi rneklenmiti? Dnemin popler ak romanlarnda canlananCumhuriyet kadn, fikri mcadelelere, edebiyat hareketlerine, spora ve ayn zamanda ev kadnlna, annelie ve zevcelie merbut, mkemmel kadnd; yani tam bir grev kadnyd o! Meru cinselliin dndaki her tr cinsel etkinlik, cinsel heyecan, hatta cinselliin her trden dillendirilii ise bir kez daha yasak blgeye itilmiti. Dorusu alacak bir ey yok; Platondan beri her trden toplum mhendisliinin amac normlar ve normaller yaratmak, zevk ve cokuyu yadsmak, yalnzca remeye ynelik cinsellie izin vererek her trl tutkuyu ortadan kaldrmak olmutur. yleyse, politik adan cinsel zgrlk hibir zaman masum kabul edilmeyecektir. nk hayatn bir tek karesini renklendiren bir zgrlk an bile baka alanlardaki zgrlk dnceleri tetikleme, snflar ve cinsler arasndaki ayrmcla dayanan toplum tasarmlarnn meruiyetini sorgulatma tehdididir. Tpk Foucaultun tanmlad gibi; ktidar eyleri tanmlayan, arzunun ne olduunu reten, bilgiyi biimlendiren ve sylemi retendir. Ksaca, zevki, bedeni, hayat, anlam tanmlayandr. ktidar devletin egemenlii ve yasalarn gc erevesinde, yani basknn rgtlenmesi olarak tanmlamaktan kurtulmazsak devletin altnda ve tesinde, beden, cinsellik, aile, akrabalk, bilgi ve teknoloji olarak ileyen

ULUSLARARASI HOMOFOB KARITI BULUMA 131

iktidar zmleyemeyiz () ktidarn mekanizmasndan bahsetmek, bireylere uzanan ve onlarn eylemlerini, davranlarn, sylemlerini, renme biimlerini ve gndelik yaamlarn belirleyen klcal damarlardan bahsetmek demektir () ktidar, bedenlere yatrm yapar; salk, spor, kas gelitirme, plaklk, beden gzelliinin tanmlanp yceltilmesi, vb. ktidarn bedenler zerinde kurulmas, 18. yzyldan bu yana okullarda, hastanelerde, klalarda, fabrikalarda, kentlerde, ailede... gelitirilen disiplin teknikleri ile mmkn hale gelmitir. Cumhuriyetin talipkr kadrolar olan ve ekmeini devlet kapsndan kazanan ilk Cumhuriyet yazarlar elbette ideolojik bir atmaya girmeyeceklerdi. Tersine az nce szn ettiim gibi yeni iktidarn ideolojisini zellikle kadn-erkek ilikisine, zevke, bedene bakn romanlarla toplumun klcal damarlarna kadar yaydlar. Devletin hayatn btn alanlarna nfuz edebildii ve cinsellii kamusal alandan dlad yllarda yazlan romanlar byk meselelere alan kaplard ve bu meseleler arasnda cinsellik yer alamazd. Bylece ucuz edebiyatn alanna itildi cinsellik. Bu tarz romanlarda erkeklerin sokak kadnlaryla, yosmalarla, ahlaksz kadnlarla yaadklar ibret verici erotik maceralarn yan sra biseksel ya da ecinsel kadnlar da szde ahlak bir tavrla, yarglayc, aalayc ifadelerle, ama iin aslnda erkek fantezilerini kkrtmay amalayan ok canl sahnelerle ilenmitir. Ancak erkek ecinsellii sz konusu bile edilmez. te bu nedenle sadece tek tek romanlardan yansyan homofobik zihniyet biimlerini deil, cinsel zgrlkleri denetleyen ok daha geni bir mekanizmay konumak zorundayz. Cumhuriyet dneminde yaymlanan 7000 civarndaki romanda ecinsel ilikiye yer verenlerin saysnn iki yz bile bulmuyor oluu, bu mekanizmann, iselletirilmi sansrn, yukarda da belirttiim gibi ecinselliin Trk edebiyatnda yokluuyla var olduunun gstergesidir. Aslnda Trk romannda pek ok konu yazlmaml, bylelikle dlanmlyla hep oradadr. yleyse farkl cinsel eilimlere ynelik kstlama ve basklara kar karak sadece tekinin cinselliini zgrce ifade etme hakkn savunmuyor, ayn zamanda kendi cinsel zgrlmz

iin de mcadele ediyoruz demektir. Cumhuriyet toplumu dardan bakldndage dnem Viktoryen toplumudur. Dnyaya, cinsellie gem vuran, temiz ve saf olmayan her dnce ve davrantan kanan, alkan ve dinine bal kadn ve erkeklerden oluan bir toplumun vizyonunu sunmutu. Bu, o dnemin insanlarnn da her eyden fazla nemsedii ve devamll iin aba harcad bir tabloydu. Cilas biraz kaznd zaman, inanlmaz bir kokumulua tank oluyoruz. Ama bozulmaya yz tutmu olanlar kimlerdi? Bunun yant, sandmzdan ok daha fazla sayda insanm gibi grnmekteydi. Topluma ahlak vaazlar veren siyasetiler, bakanlar, milletvekilleri, zenginler, saygn aile reisleri, dini btn esnaf ve lmpen proletarya Herkes gizliden gizliye de olsa, toplumun onlar kanmalar gerektii konusunda eittii eylerin peindeydiler. Biraz daha kazyalm bu cilay. Osmanldan gnmze bu corafyann her yeri ocuk yata ya da yetikin fahielerle kaynyordu. Toplumun her tabakas ecinsellerle doluydu ve her kesimde ecinsel iliki bir sr olarak srdrlyor olsa bile, fiilen yaygn olarak vard. Romanlar bunu edebiyata yanstmad. Tersine, gl erkek ve iffetli kadn imgesini cinsellikten uzak bir akn iinde canlandrarak toplumsal gerein uzanda yeni bir dnya kurdular. zellikle erkek imgesinin yansmas dikkat ekicidir. Toplumsal bir kurgu olan erkekliin -bu kurgunun bulanklat, bunalma girdii, imknszlnn anlald anlarda- kurgusal metinlere, yani romanlara yansmas karmak bir sretir. Gereklikte geleneksel roln artk oynayamamann yaratt rahatszlk, mevcutgereklikten daha fazla gerek olan bir erkek fantazyas yaratmakla sonulanacaktr. Bu trden kurgusal metinler younlamann, yer deitirmenin, pek ok figrn tek bir figrde birletii bileik temsilcilerin olduu; ters evirme, kartna dntrme, ekonomi ve sansr mantnn iledii metinler olarak okunmaldr. Ve bu trden metinler iin duygulu, krlgan, pasif, ama hepsinden nemlisi yetim kalm akn erkeklerin trajik hikyeleri ile alan Osmanl-Trk roman arpc bir rnektir.

132 ANT HOMOFOB KTABI

Cumhuriyetin ilanndan sonra birka farkl erkek portresi izilir. Yksek edebiyatta Cumhuriyetin yeni erkek tipini tarif eden romanlar yaygnlar. Yakup Kadri, Aka Gndz, M.. Esendal gibi Kemalizme bal aydnlarn romanlarndan fkran Cumhuriyet yurtta ortak bir idealin hizmetinde, bireysel mcadeleden daha yce bir mcadele ierisinde tanmlanm, ailesine, lkesine, iine kar sorumluluklarnn bilincinde, hem geleneklerine bal hem modern bir erkektir. Osmanl modernlemesinin zararl, erkei kastrasyona uratan etkileri bu yeni erkein yklendii akn grevlerle giderilir. Cumhuriyet modernlemesinin ne gsl ne kalal, gri tayyrl, ftr apkal ve makyajsz yzleriyle cinsiyetlerinden arndrlm kadnlar, erkeklerin onlara bitii annelikle yurttal sentezleyen rolleri gerei rktclklerini kaybetmilerdir. Zaman ilerleyip sol muhalefet sesini romanlardan ykselttike Cumhuriyetin sorumlu yurttann yerini Kemalizmin eksik kalan projesini tamamlamaya soyunan tam teekkll Cumhuriyet aydn alr. Yalnzlk paydasnda birleen bu erkek aydnlar yoldan karmak iin kurulan tuzaklarda kadnlarn kullanlmas her ne kadar bu yeni erkek tipi kadnlara kanmayacak kadar irade sahibi olsa bile- geleneksel korkularn bilinaltnda canlln hl koruduunun kantdr. Edebiyatmzdaki kurma, kurtarma ve aydnlatma misyonlar ile donatlm son erkek tipi, toplumsal hayata Kemalist aydnn yakn akrabas olarak adm atan devrimci kahramanlardr. Devrimci genlerin somut varolular ile 70li yllarda edebiyata yansylar arasnda ciddi farkllkla olsa bile, -kadn ya da erkek- bu genlerin erkeklii apaktr. Buraya kadarki genellemelerimizi romanmzn kanonlam, bir baka deyile yksek rnekleri zerinden yaptk. Oysa ayn sre ierisinde popler trlerde zellikle tarihi romanlarda ve polisiyelerde- karlatmz erkek tiplerinin ve onlarn kadnlara ilikin tavrlarnn -byk okuyucu kitlesi gz nne alndnda- ok daha arzulanr olduu unutulmamaldr. Bu tavrlar gnmzn mao tavrlaryla birebir uyumludur. yleyse, erkeklerin kamusal alanda tarif edilen, zerinde uzlalan kimlikleri ile gerekte olmak istedikleri ya da olduklar kimlik arasnda bir yarlma tespitinde bulunabiliriz.

Cinsel yasaklar delinirken Yllar ilerledike aydnlarla siyasal iktidarlar arasndaki ilikiler bozulmu, zellikle sol muhalefetin sesi romanlarda ykselmi, kadn ve erkek arasndaki cinsellik pek ok yazar tarafndan hayatn bir paras olarak yerli yerinde canlandrlm, hatta kimi romanda cinsellik toplumsal deerlerin sorgulanma arac da klnmtr. Ne var ki, bu ksa yazda genel karakteristiine vurgu yapmak zorundayz; cinselliin yasakl alanlar Trk romannda da yasakl kalm, siyasi eletirisini iktidar merkezli kuran muhalif kimlikli yazarlar bile mahrem hayat sistemle ilikisi iinde yeterince sorgulamamlardr. Egemen ideolojiden radikal bir kopu yoktur. Marx ve Engelsin siyasi ve teorik metinlerini tartmasz kabullenen sosyalist hareket bile ne yazk ki onlarn cinsel zgrlkler hakknda sylediklerini grmezden gelmitir. Oysa dier btn dlanm kesimler gibi cinsel ynelimleri nedeniyle dlanmlar da sadece toplumsal muhalefet asndan bakldnda bile byk ve ykc bir potansiyele sahiptir. Ecinsel akn Eski Yunan metinleri ya da II. Merutiyet romanlarndakine benzer bir doallkla ifade edilmesi 80lerden sonra Attila lhann Fena Halde Leman (80) ile balar. 2000lere gelinceye kadar az ama istikrarl biimde ilenen bu trden aklarda arlk yine kadnlar aras ilikilerdedir. 2000lerden sonra sreklilik kazanan ecinsellik temal anlatlarn giderek daha sk ilendiini sylemek mmkn. Ancak burada bir noktay iaret etmeden gemek istemem. Byk kentlerde belli bir maddi gce ve sosyal evreye sahip olan gey ve lezbiyenlerle yoksul kesimlerden gelenlerin, vcutlarn satmaktan baka ans olmayanlarn maruz kaldklar tepki ve davranlarn birbirinden farkl olduu unutulmamal. Ya da trelerin, gelenek ve greneklerin kanun ve nizam yerine getii, namusun kutsand, cinselliin mahremiyetle rtld, maolukla erkekliin bir ve ayn ey kabul edildii, stelik sayg ve hayranlk uyandrd tarada ecinselleri bekleyen dlanmlk da ok farkl olmal. Ne yazk ki romanlarda btn bu durumlarn ele alndn sylemek zor. Daha ok st orta snflara dair hikyeler okuyoruz. Ele aldklar insan tiplerine cinsel zgrlklerini veren romanlarda art kay-

ULUSLARARASI HOMOFOB KARITI BULUMA 133

dedilen bu sre ierisinde cinselliin her eidinin toplumsal hayatta, edebiyatta ve sinemada nemli bir yer kapladn, cinselliin bir baka trl kuatlmlk iinde ehliletirildiini bildiimiz iin roman alannda kaydedilen gelimelerin radikalliinden sz edemeyiz. Ecinsellie bak ahlaki izofreni olarak beliren bir kltrde cinsel kimliklerini gizlemek zorunda kalp aile basksyla evlenen, kimliini karsnn su ortakl sayesinde gizleyebilenleri, erkek hatta mao rol stlenip evlenen, oluk ocuk sahibi olan, ibne diyerek aaladklaryla aktif ilikileri erkekliklerinin kant sayan normalleri, btn bunlarn farknda olsalar bile susmay seen ya da bu zel ve gizli dzene rza gsteren dierleri de katlmal hikyelere. Clz da olsa, baz skntlar barndrsa da bu trden konulara el atan ve bizde de yer alt adyla anlmaya balayan romanlar nemsiyorum. Eer bir yeralt varsa tam da oray mesken tutmu olanlarn, tinerci ocuklarn, evsizlerin, travestilerin, transseksellerin ya da bedenlerini satarak geinen kadnlarn hayatlar veya kutsalln mahremiyetinden alan evlilik kurumunun ancak 3. sayfa haberi olduunda kamusallaan kirli amarlar, yani ulus devletle birlikte tesis edilip tm zamanlara yaylmaya allan ikiyzl heteroseksel ahlakmz, sadece yeraltnn deil isyan barndran her trden edebiyatn merkezine oturmaldr. yle anlar ve toplumlar vardr ki erotikann edebiyat, ayn zamanda bakaldrnn ve isyann da edebiyatdr. Milliyeti/Ulusalc bak Milliyeti, ulusalc, muhafazakr cephede ise bir deiiklik yok. Onlar Yahudilere, Ermenilere, Krtlere, Araplara ve ecinsellere dmanlklarndan hibir ey kaybetmediler. Bu uzun ve ciddi yazya biraz nee katacak bir rnek vereceim. Serkan Dulkadirin politik bilimkurgu roman olarak tantlanVarolu Projesikomplocu zihniyetin bir rn. Ceviz Kabuu tarzndaki TV tartma programlarndan hatrlayacanz hikyesini zetlerken szn ettiim zihniyeti biraz detaylandrabilmek iin alntlar uzun tutacam. Karakterlerin tantld, genlikteki yozlamay iaret eden giri blmn kahramanmz Altuun ksa hayat hikyesi izliyor ve kitabn ana fikrine geliyoruz; Siyonizmin hazr-

lad hain plana te bu durumu tespit eden ruhbilimi ve fizik uzman Dr. Kvan Albayrak devletin denetiminde ve yce Trk ulusunun gelecei iin on be yldan beri etrafna toplad eitli uzmanlarlaVarolu Projesizerinde almaktadr. Elbette uzmanlarn projesini hayata geirecek birimlere de ihtiya var. Ancak kendisini bir eitim seferberlii olarak sunan projenin ve birimlerin eitimle uzaktan yakndan ilgisi yok. Onlar sadece dvmek iin eitilmi, ar psikolojik deneylerden geirilmi tetikiler. Kahramanmz Altu da tam bir kahraman. Konumuz asndan can alc satrlara geldik. Altu, Kvan Albayrak tarafndan bu proje iin seilmitir. Albayrak durumu ylece zetler: Varolu Projesi adna yok edilmi durumdasnz. Kamuoyuna duyurduumuz kadaryla, mahkmiyetinizin birinci ylnda serbest brakldnz. Dar kmanzdan bir ay sonra, ecinsel eilimlerinizden dolay ameliyat olarak bayan olmaya karar verdiniz. Ardndan, sizi bu halinizle ie alabilecek bir yer aradnz. Tabii ki bunlar, bizim basna devaml olarak verdiimiz haberler sayesinde herkes tarafndan duyuldu. bulamaynca da bir fahie olarak almaya karar verdiniz. Ve dn gece, stanbuldaki bir otoyolda araba arpmas sonucunda hayata gzlerinizi yumdunuz. Altu beynine yedii imekli cmlelerin etkisiyle gz bir noktada kilitlenmi, bu dehet verici olay anlamaya alyordu: Sizi namussuz herifler, ben bulunduum noktaya nasl geldim biliyor musunuz; trnaklarmla kazyarak, hayatm riske atarak, ailemi ve tm manevi varlklarm ardma atarak. Her eyimi lkeme feda etmek iin alyordum ben. Ama siz beni bir ibne olarak adi bir lme layk grdnz. Uzun uzadya tahlillere, sylem analizlerine girimeye hi ihtiya duyurmam. Grld gibi kahramanmzn vatan sevgisinin kant ecinsellik damgasn sineye ekmesiyle llmektedir. Heteroseksel Muhafazakr Snni Trk ktidar 2009 yl ierisinde stanbul Cumhuriyet Basavclnn Sel Yaynclkn CinSel Kitaplar dizisi

134 ANT HOMOFOB KTABI

kapsamnda yaymlad Ben Milann Perinin Sarkac, Guillaume Apollinairein Gen Bir Don Juann Maceralar, Fransz yazar P.V.nin yayma hazrlad Grgl ve Bilgili Bir Burjuva Kadnnn Mektuplar hakknda at davalar cinsellie ynelik basklarn bilinli bir biimde srdn kantlad. Bilindii gibi mahkeme kitaplarn edebi deerine dair bilirkii deerlendirmesi istemi, bilirkii olarak da stanbul Ticaret niversitesi retim yelerine bavurulmutu. Sonuta, toplumumuzda geerli olan genel ahlak kurallar ve gelenek, grenek ve alkanlklar balamnda ele alndklarnda, bir ailenin birlikte okuyup, inceleyemeyecei nitelikte olduklar anlalmaktadrtarznda ifadelerin yer ald bilirkii raporlar sonucu kitap hakknda dava almasna karar verildi. Her bask dneminde daha bir itahla fkran hangi eserin, hangi filmin, hangi giysinin ahlaka uygun olduunu belirleyen- yasak zihniyetle kar karyayz. Nasl bir yant vereceiz? imdi, insan mesele edinen roman sanatnda her trden cinsel konunun ilenebileceinden, cinselliin ete indirgenmesini, kaba bir pornografiye dnmesini nleyecek yegne mekanizmann edebiyat olmasndan, ailecek okunabilir kitap diye bir kategorinin konulamayacandan, mstehcenliin tanmnn kiiden kiiye, corafyadan corafyaya deieceinden ve tam da bu nedenle tanmnn yaplamayacandan da yola kabilir, aklc bir savunu yapabilirdik. Bu tarz metinlere irkin, kaba, irkiltici tarznda deerlendirmeler yapma hakknn meru olduu ancak bunun edebiyat eletirisi dzeyinden teye gitmeyecei eklentisini de yapabilirdik elbette. Tuhaf grnebilir; ama yasak zihniyetlere kar kendimizi edebiyat iinde kalarak savunamayz. Tpk ii, memur, renci haklarna getirilen kstlamalar gibi, cinsel ierikli edebiyata getirilen kstlama da siyasidir. Kstlanmak istenen zgrlklerimizdir. AKP ve yandalarnn getiimiz hafta azlarndan kan szler, zaten meselenin edebiyatla snrl kalmadn kantlyor. slami kesimin heteroseksel muhafazakr Snni Trkkimlii dnda kalan hibir kimlie tahamml etmediini, herkesi kucaklamaktan anladnn kn-

deye getirip kemiklerini krmak olduunu kavramak iin Ali Bula ve Erturul Gnayn aklamalarna bakmak yeterli. Gnay, 12 Eylln Zeki Mren ve Blent Ersoya eref bahettiinden dem vurmu, Bula ise Afganistan ve Irak katliamlarn ecinsellerin yaptn ileri srmt. Ali Bulan batan aa homofobik dncelerini dzeltme imknmz yok. Ama Afganistan ve Irak katliamlarnda ABD politikalarn ve savalarn erkek egemen iktidar d- zeneinin rnleri olduunu grmezden gelmesi yenilir yutulur gibi deil. AKP ve Fetullah Glen cemaatinin ABD ile olan scak ilikilerini, ABDnin igalci ve katliamc politikalarna olan desteini gizleme gayretindendir herhalde. Erturul Gnayn hafza kaybn da dzeltmek zorundayz. Hatrlatalm; 12 Eyll darbesinden sonra ilk getirilen yasaklar ecinsel arkclar da kapsam, erotik neriyat yasaklanm, travestiler ve transsekseller aalayc sfatlar ve alaltc muamelelerle metropol dna srlmlerdi. Okuyucu/izleyici ilgisi ekmek niyetiyle yaplan ecinseller, travestiler ve transsekseller konulu tehir edici rportajlar ya da magazinel haberciliini de unutmayalm. Bir baka unutulmayacak rnek 12 Eyll sonrasnda operasyon muhabirliiile nlenen Ertrk Yndemin haber programlardr. Mikrofonunu uzatt devrimci genlere Piman msnz?, ecinsellere ise evet yantn alana kadar mutsuzsunuz deil mi?sorusunu hi bkmadan tekrarlard. Kendisini norm ve normal tayin etmi heteroseksel iktidarn faizan ehresini gizlemeye tenezzl etmedii askeri darbe dnemlerinde daha da azgnlaan, karsndakini anlama ya da dinleme niyeti tamayan geleneksel bak asyd bu. Anlalyor ki bu bak as AKP, yanda cemaatler ve Ali Bula gibi slami entelektellerce de paylalyor. Btn bunlardan daha da vahim olan Trkan Saylan iin kaynatlan cad kazanyd. Ergenekon iddianamesi gerei soruturma kapsamna alnp evi arandnda ykselen kamuoyu tepkisini gidermek iin AKP yanls medyann Saylana ynelik karalama kampanyasnda belden aa da vurulmaya allmt. Misyonerliinin, PKKye yandalnn yan sra Lezbiyen olduu da syleniyordu. Bir kesimin Demokrasi mcadelesi iddiasyla alkladklar Ergenekon davasnn

ULUSLARARASI HOMOFOB KARITI BULUMA 135

snrlarn izen bu yaynlar farkl inanlara, kimlik ve eilimlere ynelik dlayc/dman zihniyeti sergilemitir. lk ortaya knda hasmn komnizm olarak belirleyen siyasi slam bugn iktidar kavgasn sadece ii ve emekilere kar deil kadn bedenine ve cinsel zgrlklere kar da veriyor. Heteroseksel muhafazakr Snni Trk kimliinin cinsellikle ilikisi ayn Viktoryen ahlaktan tremedir. kiyzldr. yle ki, ecinselleri sapkn bulanlar cinsel tacizi ho grebiliyor, cinsel eilimleri su delili olarak sunabiliyor ve cinsel tacizcileri hkm giymekten kurtaracak yasalar sunabiliyorlar. Bakt/okuduu/duyduu her eyden, bir kz ocuunun sann bir pereminden tahrik olanlarn mstehcenlikten en ok

ikyeti olmalar, zihniyetlerinin mstehcenliindendir. Ne edebiyat kitaplarnda mstehcenlik arayanlar, ne Ali Bula ve Erturul Gnayn homofobisini, ne Hseyin zmez ve destekilerinin Viktoryen ahlakn, ne taciz edilen kz ocuunda travma belirtisi bulmayan Adli Tp Kurumu yetkililerini ne de Krt ocuklarnn ar cezalara arptrlmasna seyirci kalp ocuk tacizcilerini kurtarmak iin yasa teklifi hazrlayan AKP milletvekillerine aryoruz. Refleksleri hi gizlemedikleri heteroseksel muhafazakr Snni Trk kimliinin yansmas.
Eletirmen IV. Uluslararas Homofobi Kart Buluma

136 ANT HOMOFOB KTABI

FEAR FACTOR ya da HOMOFOBNN ECELE FAYDASI


Prof. Dr. Yusuf ERADAM Yok. Tek szckle yok. Homofobinin ecele faydas yok. Ecinseller bunu bilir de, homofobikler bunu hak grrler. Fakat onlarn da bilmedii bir eyler vardr: 1. nsan banaz ya da fobik domaz. Bunu sonradan renir. (DerslerimdeOne is not born a bigot zl deyiini sk sk yineleyiim, sadece cinsel kimlikler ya da homofobi konusuna ilintili olarak deil de, tm tekiletirme kstahlklarna ilikindir.) 2. Homofobi, basit bir korku deildir ve sistemin ahlak dizgesi kisvesi altnda, smr dzenine hizmet iin var olan ve salt bu ama iin, iktidarn da bildii gibi, korunmas gereken bir kurumdur. 4 Mays 2009da, Homofobi Kart Bulumann Ege niversitesindeki etkiliinde sorulan sorulardan biri Antik Yunanda ecinsellik hor grlmezken, sonra neden dnya tersine doru evrildi? idi. Bu soruya verdiim yantta, endstrileme ile birlikte kapitalizmi sulu gstermitim, zellikle de kapitalizmin en byk temel direklerinden biri olan inan gereksinmesinin din kurumlar ats altnda organize olmalarna ve sistemin ayrmcla ve hiyerariye dayal bir tekiletirme sreci ile ayakta durduuna deinebilmitim. Kutsal kitaplarn hepsinde tekiletirme illetine rnekler verildiini ve ncilin Alaskada bir ktphanedeiinde 300den fazla iddet, tekiletirme ve ensest yk bulunduu gerekesi ile ocuklarn okumamas gereken kitaplar arasna kaldrldn da hatrlataym. Kutsal olan (Tanr gibi) tanmlanamaz, betimlenemez, yz olamaz, ona bir yz yaktrlamaz. Yz yaktrlsa, 99 ismine, insana zg bir sfat daha eklense bir marjine oturtulabilir, bir kart oluturulabilir, haliyle de kar klabilir, o tanrnn stnde oturduu tm binann yklmas iin almalar yaplabilir. eytan var ya diyecek olursanz da, eytan herkesin inand zere eskiden melekmi de Ademi kutsal saymad iin mi ne cennetten kovulmumu. Kt oluu da bu yzdenmi. imdi bu durumda da eytan (Hollywoodun deccal gelecek sizi ham yapacak ana fikirli, kyamet tellall yapan srsne bereket filminin tersine) tanrnn dman deil, tamamlaycsdr. Yin ile Yang gibi. eytan korkusu ile Tanrnn varl onanr. Bir baka deyile, her kimlik zelliiniz iin bir teki, marjine itekleyip ona karnonun errine karn var olduunuza inandnz, ama doallkla var olan, doallkla var olduu sadece ve sadece grlmesi (ngilizcesi ileacknowledge) ve bu hakka sahip olduu kabul edilmesi gereken baka bir kimlik olur, ya da sisteme gre olmaldr. Sistem, bu teki kimlii asimile edebilir, uygunlatrabilir, olmad yok sayabilir, ho grebilir ya da katledebilir. Bunlar yapmakla da kendi varoluunu onar, onaylatr. Marka tescili gibi. Fight Club gibi kitleler halinde beendiimiz filmde ise, ne senle, ne sensiz yaayabilen ikiliden Edward Norton, Brad Pitti ldrr ama i benlik blnmesine ya da izofreniye balannca ortaya kan kssadan hisse udur: Sistemin altna dinamit koymayn, nk siz de iindesiniz, iinde bulunduunuz bina, tm sevdiklerinizle birlikte kebilir. tekiletirme illetine kar rn verirken ya da savarken baka tuzaklara dmemek iin: 1. Simgeleri, imgeleri, ikonlar iyi bilmeli, tanmal, bu klliyatn yere, zamana gre deiip dnebileceine dikkat edip, ie yaradklar gibi kullanmay bilmeli. (Reklamclar rnek alnz.) Bu simgelerin mutlak gereklikler olmadn grmeli, kklerimizle ilgisi olmadn, srekli olarak deiebilir olduklarna dikkat ekmeli, deitirilip dntrlp kullanlmal. Orhan Pamuk yllar nce gl klie imgesi iin ayn eyi sylemiti. 2. Bata yaradl mitoslar olmak zere, simgelerle gelen arketipleri (ilkrneksel kii, nesne ya da ykleri) zenle okumal, bu rnlerin yaratl, ortaya k sebeplerini, kullanl alanlarn bilmeli. 3. Dilimizi iyi bilmeli, iyi ve doru kullanmalyz. Bundan kastm Trkemizi yabanc szcklerden kurtarmalyz, deil. tekiletirmeye

ULUSLARARASI HOMOFOB KARITI BULUMA 137

dayanan sistemi besleyen fallomorfik yapy ykmal. Eril dil zelliklerine baka yan anlamlar kazandrmal. Kadn/gey/Krt/Ermeni/Trk/retmen/ iivb. olmasna karn diye balayabilen bir tmceyi sarf edenle uramal. z Trke kullanmad iin genlere dil zaptiyelii yapanlarla da uramal. Bu tr balalar aslnda iki taraf balamazlar. Tam tersine ayrr, aykr olduklarn ve haliyle de marjinallemesi gerektiini, o marjin iinde bir istisna olduunu vurgular. 4. Kltrel simgeleri iyi tanmal. Kltrel simgelerin her yere tanabilirliine dikkat edilmeli, ille de bir kke bal kalp bir yere mhlanmaz zorunda olmadna dikkat edilmeli. rnein, yuvanz her yer olabilir. Model, kutsal ya da ekirdek ailenin toplumun mutluluu iin gerektii mitosu bu yzden de bir tuzaktr. 5. Biz byle iyiyiz, mutluyuz, akmzdan eminiz, Allaha kr gl gibi olmasa da geiniyoruz, bamz sokacak bir dammz da var (yani, kendimi buldum, sevgilimi ya da iftimi, partnerimi buldum, tamamlandm, haliyle merkezimi de buldum, demektir bu) brakalm toplumun gerisi ne yaparsa yapsn demek de tabii ki byk hatadr nk marjinletirme, tanm gerei merkezi kutsar, merkezin onaylamas ile vardr. Merkeze ya da genel geer ltler iinde mutluluu bulmak, mainstream denilen srye katlmaktr. Oradan kendiniz gibileri gremezsiniz. Yoksulun, snf deitirmesi ile iiye, memura ya da tm madunlara yz evirmesi gibi. Kendi etrafmza ember evirmek, birok emberden oluan sistemin iine gelir. Ama srekli marjinal mi olacaz peki?diye soracak olursanz da, elbette hayr diyeceim, nk marjinal olmaktan holanan, bunu meziyet bilen de homofobi ya da her trl tekiletirmeye hizmet eder nk kendisini ya da kendine benzer kimlik ya da yaam trlerini merkeze oturtan, dierlerini, bakalarna marjine oturtmak zorundadr. Bu da, homofobik homolarn traji-komik durumunu aklar.

6. Durduumuz yerdir nemli olan nk oradan, o adan marjinal ltlerimizi de gelitiririz. Baka olann yerine kendimizi koymamak yanl da bu yzdendir. Bu onlarn sorunudur, beni ilgilendirmez, deriz. Marjin snrlar kesin hatlarla belirtili hale getirilmemitir, formle edilemez, kolaylkla izilemezler. Yere, duruma, ideolojiye, zamana vb. gre deiebilir. Kzlderili kkenli Amerikal yazar Louise Erdrich bu noktay hep iler. 7. karn beni buradan, ben iyiletim demek yerineBuradan kmam lazm, buras hastalkl diyebilir insan. inde mutlu olduunuz emberin kokusu size gelmez. 8. Popler simge ve imgelere kar da uyank durmalyz. nternet ya da teknolojik gelimeler/deiiklikler ya da bu yolla bakalaan yeni popler yaam, iletiim yntemleri de bize bir btne aidiz yanlsamasn verebilir. Yapayalnz evimizde, kimseye dokunmadan, kendimizi biriyle chat yaparken yalnz saymaymz bundandr, sonra bir pencerenin arpmas, ezan ya da karga sesi, almayan telefon, yukar kattakinin sadece tkrts, bulut, kar apartman duyulup grldnde, fark edildiinde yalnzlk hcresinde mutlu olduumuzu sanmaya baladmz grmek gerekir. Yoksa tek bamza, ya da ift, ya da grup kimliimizle mutlu oluumuz bir sre sonra fetiizme dnebilir. Yalnzlm seviyorum mazereti de fetiizm tuzana dtmz gsterir (ya da mazeret teselliye dnm demektir). Bir merkezin snrlarnda sanrken, internet yznden merkezin, iktidarn en sevdii yabanclam, tehlikesiz srye katlabiliriz. Alveri yaparken, her tketici gibi kendimizi bir btne ait hissedip mutluluk yanlsamas yaamak da buna rnektir. Popler gey imgelerini, spor salonlarnda adale yapanlardan, marka dknl ile har vurup harman savurmak eilimi, mekn ve nesne tketmek dknl de retilmitir. Marjinde olduunu sanan bu yollarla de-marjinalize edildiinin farkna varamaz. Metroseksel birisi, grnte marjinaldir. Siyasi bir duruu olmayan travesti grnte ya da kendi kozasnda marjinaldir. Niantanda kafe ileten travestiyi bu yz-

138 ANT HOMOFOB KTABI

den alklamtm iimden. Usulca iinin anna ot tkamlar, dkknn kapatm diye duydum sonra. Doru ya da salkl giriimlerin n de kimi zaman zorla, kimi zaman ustalkla kapanyorsa, o zaman azmzdan kan her szn, yaptmz her iin siyasi olduunu da bilmek gerekir. 11 Eyll 2001de ikiz kuleleri kendisi ykarak Amerika, saldrgan vahi kapitalizmin en byk temsilcisi unvanndan syrlp mazlumlar hattna ya da marjine geme denemesi yapmtr ve Obama ile de bu sevimli yzn imdilik pekitirmeyi srdrmektedir. 9. Sosyallemek lazmdr. Toplumun her alannda, her katmannda hizmet vermek, rn vermek gerekir. Hatta vazgeilmez olmak gerekir. (Aaa Krtleri hi sevmezdim ama bu da Krt kt, ya da herif meer Ermeniymi, oysa ne gzel yapt iini, diyerek nyargsn ele veren bir ifade de olsa arsn. Ben bazen, iltifatlarn bile tehlikeli olduunu dnrm: nsanl Rumdan, ustal Ermeniden rencen abidiyen taksi ofrne bu meziyetlerin belli bir rka ya da kimlie ait olmadn anlatamazsnz. Belki o srada bu denli derinlere ekmek de yanl olabilir sohbeti. 10.Bebeklerimize AIRMAMAYI da retmeli. Btn oluturan mmkn olduunca ok baka kimlie maruz brakmal onlar. ocuklarn yannda tekiletirme syleminin zellikle szel rneklerini kullanmamal. TV izlerken, aa u da nonomu, ya da bu Yahudiler de ok oldu ama, gibi. Evet, Yahudiler kendilerine yneltilen soykrm kresel bellee thmet olarak oturtmay baarmlardr. Nazi olmayan, Yahudi kart olmayan birok kii de kendisini neredeyse sulu hisseder hale gelmitir ama ayn Yahudi kitlesel kymlar yapan srail olunca kar gelmeyi, kardelik trkleri sylemeyi bilenlerdir ve genler bu konuda bizlerden daha iyi dnp daha hzl hareket edebilmektedirler. ktidar ne yazk ki tanm gerei daha gldr. Anarizme yaknnaifdncem de bu yzdendir. 11.Her tartma nnde sonunda Aman, lm gelmi cihana, hastalk bahane mazeretine

ekiliyorsa, hayat ksa diye ya da lmn tek mutlak gereklik olduu gereini sebep gsterip malllemek yanlna da dmemek gerekir. lm korkusunu yenmek zerine de almalar yaplmaldr. Haliyle, Edward Albeenin de vurgulad gibi, lmle mall deil de, lmden maml olmalyz. lmn saltk gereklik olmas yeterli bir sebeptir tekiletirmenin yanl olduunu grmek iin. Madem leceiz, o zaman baka, dier, teki dediimiz ile var olmak en gzelidir. (Benden nce Rumi demi, atm da kaldm. Ondan nce Yunan da m demi? Aristodan Marksa kadar her aklselim bu gerei grm.) Tasavvufa yaklamsanz, nefsinizden kn o zaman. Ama ecinselliinize mazereti orada bulduysanz, kolay harcanrsnz, kendinize ihanet etmeyiniz rica ederim. 12.Unutmaynz ki marjin ak gibidir, deniz gibidir. Kpr kprdr, grnr. rktr, korkutur ama hep oradadr ya ekicidir de. Ecinsellerin, zellikle de halinden, tavrndan, giyim kuamndan anlalanlarn ekici olduklarn da unutmamak gerekir. nsan, tekini grr. teki gibi olamayacan anladnda da, onu HAK etmek ister. rencinin, boynuz kula gemesi lazm derken, hocasn hak etmeye almas gibi. ki anlamda: 1. Onun emeklerine layk olmaya almak; 2. Onun canna okumak. Kendimizi marjinlerde yeniden kefetmemiz gerekir. O marjini mutlak bir merkez gibi sahiplenmek de krlp dklp dalmay getirebilir. Her keifte, yeniden icat etmeliyiz kendimizi. Malumunuzdur belki, marjinin direkleri yksek olur. Saraylarn duvarlarnn yksek olmas gibi. Bu direkleri ap ierde yaamak deil de, o direkleri ykmak gerektir. Markette, kara arafl bir kadnn ba ak bir kadna omuz attna tank olmutum. Bu olay, marjindekinin iktidar ele geirince, kendisini marjinalletireni, marjinalletirdiinin kantdr. Popler bir TV oturumunda, bir yavak konumacnn, ya bir gn gey biri babakan olursa napcaz? diye sormas da bu tr rneklerin oaldn gsterir. Zenginleen modern slami sr, kendi popler kltrn, marjinini, tekini, terimlerini, jar-

ULUSLARARASI HOMOFOB KARITI BULUMA 139

gonunu, sylemini yaratm ve yaygnlatrmtr. Ya aynsn geyler de yaparsa korkusu, geylerin hl marjinde olduklarn gsterir. Ama bir gey babakan olsa, uygulamada neler deiecektir, bunu umarm bir gn grrz. 13.Sanatsal ilerle mutlaka ilgilenmek gerekir. retmek art deil ama bata grsel, dijital imgeler diyar internet olmak zere, sinema, tiyatro ve spor alanlarnda tekiletirme illetine kar gelitirilmi gzel rnekleri oaltmal. Hep saldr, hep cinayet, hep bak sistem bize gene napt dedirten rnekleri deil de, onlar kadar tekiletirilen kimliin ne gzel iler yaptna rnekleri de haber yapmal, ocuklara, genlere rnek gstermeli. Seyhan Arman ve Tiyatro Maans, nemli iler yapyorlar. Hata yapmyorlar m? Elbette, en ok nl, ad byk oyuncular kadar onlar da hata yapyorlar. Ama ne bu hatalar tiyatro yapmadklar, ne de yapamayacaklar anlamna gelmez. Drag Queen olarak ayr bir yerde alabilen biri, tiyatroda oyunculuk da yapabilir, k, dekor da, ynetmen, prodktr de olur. Homofobinin dier bir yansmas da travesti ya da transeksel kimliklerdeki insanlarn sanattan anlamadklar, sanatla uraamayacaklar, onlarn aklnn fikrinin bacak aralarnda olduu, haliyle de sadece fuhu sektrne hizmet verebilecekleri n yargsdr ki bata polis kuvvetleri olmak zere sistemin ahlakn benimseyenler de ayn fikirden yola karak tekiletirme srecine hizmet ettiklerinin farkna varmadan yarglar, ahkm keser, hatta gidip tekinin boazn keser. Bu nyargy biraz da aksiyon filmine dntrp anlatan Flawless/Kusursuz adl filmi (Joel Schumacher, 1999) derslerimde gsteririm ve nyarglarn, duygu smrl bir sahnede izleyicinin katarsisten geerek empati kurabilmesine, katli vacip diye dndne hi deilse iktidar kadar hogr gstermesine izin veririm. O sahne Rustynin (P. Seymour Hoffmann) annesinin lmnden sonra dndnde merdivenlerde Jack ile (Robert de Niro) konutuu sahnedir, yapayalnz olduundan, iinde gzel bir kadn, darda ise irkin olduundan sz ettii sahnedir. Uyuturucu mafyasnn parasn da estetik ve cin-

siyet deitirme ameliyat iin kullanacaktr. Bu sahnede Jack onu anladn sanr ve der ki: irkin bir kadn olmak iin mi ameliyat olacaksn?. Ama ynetmenin ya da senaristin incelikli dncesi sayesinde Rusty bu soruyu duymaz nk yorgunluktan uyuya kalmtr. Haliyle gzel bir masala uyuyan Rusty filmin sonunda Jackin ameliyat iin, filmin banda homofobik olan eski kahraman gvenlik grevlisinin hayatn kurtarmak iin kendi masalndan, kendi hayallerinden vaz geer. Bylelikle de Rusty, izleyenin gznde bir aziz(e) olur nk imdilik kendisini kzkardei gibi grd Jacke yardm etmekle, bir avu dolusu paray ambulans grevlisine uzatrken mutludur ama uzun vadede ise, bu fedakrlkla, cinsel kimliini zgrce yaayabilmekle gelen mutluluktan da vazgeiyor olabilir. Tiyatro Maans yeleri de ilk izlediim yaptlarnda cinsel kimlikler zerinden sunumlarnda, izleyene kendinizi bizim yerimize koyun iletisini vermilerdi. En dorusu budur, sizi tekiletireni tekiletirmemek, onlara kendilerini sizin yerinize koyma yollarn gstermek, retmektir. Maans ekibi daha sonra izlediim oyunlarnda ise cinsel sorunlarn dnda da tiyatro yaptklarn da kantladlar. Brechtten uyarlama Kuruluk Bir ey byle bir almayd. stelik oyun tarzlar kendi iinde absrde ok yakn. Dans ve gsteri sanatlarnn birok elerini bnyelerinde barndrabiliyorlar. Her trl tekiletirme tezahr ile uramaya devam etmeliler. Cinsel kimlik tekiletirmesinden yaknanlar, tekiletirme illetinin her trne kar birlemeliler. rgtlenmeli, bu yolda kurulan rgt ya da kampanyalara imza vermelidirler. 1 Mays yryne katlmak gibi. Gnei Grdm de bu anlamda iyi bir i baarmtr. Geni kitlelere ulaabilmi ve final sahnesindeki yere d sahnesi dnda tekiletirilen travesti kimliinin var olmak hakkna dikkat ekebilmitir. Homofobi illetinden kurtulmak iin, tekiletirme ya da marjinleme konusunu felsefi alardan, zellikle de anarizm ile balantlarnda incelemeli. Kar kltr iinde bir zbilin yaratmaya almal. Belki bunun bir merkezi olmaz. Eer, benim merkezim seni tekiletiriyor olabilir kaygs tayorsam. Kaspersky anti virs

140 ANT HOMOFOB KTABI

program kaak yklendiinde, sre bitiminde sreyi uzatacakreseterprogramnerolarak gryor. Kendisinin varln uzatacak program virs gibi yazm kafaya, imha etcem, izin ver diye soruyor bana.Skip(hadi oradan) diyorum, pek glyorum. Biz retmenler, renciye deriz ki, Ltfen yazarken kdn sol, sa, st ve alt taraflarnda marjin braknz. rencinin kdnn marjinleri, aslnda biz retmenlerin marjinidir. Yanllarna o marjinlerde dikkat ekeriz, dorularna aferin o marjinde ekeriz. Yorumlarmz o marjinlere yazarz. nerilerimizi o marjine yazarz. tekinin marjini bizim alanmzdr. Biz, snfta iktidar ya dafear faktrnelinde tutanlar. Hayretle grdm ki, bu korku ile snfma gelenlerden o korkuyu aldmda snf ikiye ayrlyor: 1. Oh be, herif kasmyo ite, ne gzel,

deyip rahatlayp anlattklarnz nemsiz sayanlar; 2. ktidarsz, snavsz bir retimi nimet gibi grp tm zihni ve kalbi ile derse katlanlar. Emily Dickinsonn bilin emberi (circumference of consciousness) diye nitelendirdii yerde oturanlar ikinci gruptakilerdir, kendi ilerinde bir krallk istemeyenlerdir. Onlara yatrm yapmaldr nk doru forml onlar gelecek kuaklara tayacaklardr: tekini gr, tekini tan, tekine sayg duy, tekinin yle olmak hakkn gr/kabul et. topyadr belki, ama topyalardr beni/bizi ayakta tutan.

Baheehir niversitesi retim yesi IV. Uluslararas Homofobi Kart Buluma

ULUSLARARASI HOMOFOB KARITI BULUMA 141

SANATTA HOMOFOBK VE CNSYET DL VE GSTERGELERN KURULUMU


Do. Dr. Gzin YAMANER nl yazar Jean Cocteau,onsuz yapamadmz bir eydir sanat, ama neden onsuz yapamadmz bir bilsem!der. Bu, modern adamn(!) tipik, kendinden honut grnmeyen ama aslnda kendisini son derece entelektel bulan tavrnn ifadesidir. 20. yzyldaydk yazarmz bu laf ettiinde. imdi bir yzyl daha devirdik. Kukusuz, o zaman da, imdi de sanat var hayatmzda. Hem de sanatnn hayatnn tamam sanat. Sanat, sanatseverler iin de ok nemli bir ara. Ama sanatla skntmz var. Tm 20. yzyl boyunca da hep skntmz oldu sanatla. Hangi sanat, ne iin sanat? Dkkn kapatp nereye gitsek? Dedik durduk. Ama bu arada Cocteau gibi de dnyaca nl birer sanat olmay ihmal etmiyordu modern sanatn kurucular. Hani skntlar vard deil mi? Yani sanat epeydir huzursuz. Belli ki bir vebal alm. Sanatn ruhu o yzden huzursuz. Bunu da yalnzca biz biliyoruz. Onlar durumdan bihaber! Yani huzursuzluun vebalinden! Devam ediyorlar sanatla ilgili dertlerine deva aramaya. lerinden biri daha bir eyler dnyor. rnein, Ernst Fischer, kendini amak, tm insan olmak istediimize kanaat getirmitir. te sanat, her eyden daha gl olarak, insan tm yapabilen bir yeti olarak karlyor karmza. Neyse, imdi brakalm nl adamlar. Bakalm byk szlere. Sanat gerei yanstr, varlk nedeni daima deiebilir ama bu sanata asla zarar vermez Sanatla, insan dnyay tanr ve dnyay deitirebilme gc bulur te efendim, sanat byledir de, yledir de Birok babamz, aabeyimiz, erkek kardeimiz, sevgilimiz sanatn kamusal alannda isim yapm, aforizmalarn neretmilerdir. Byle genel bir sanat anlay vardr. Bir de genel insan anlay! Bu sanat ve insan, cinsiyetsizlerdir belli ki. Hibir ahkmda cinsiyet bir kategori deildir henz. Sanat, glendirir sanatsn. Doaya stn klar. Belki de en nemlisi sanat toplumsal bir eydir. En znel sanat bile, toplum iindir aslnda. Mademki sanat bu kadar nemlidir toplumsal hayatn iinde. nsan iin. yleyse sanatn empoze ettii her ey de ok nemlidir. Bu bir! Bu birinci nokta bizim iin neden nemli? nk sanatn bir dili var, grsel ya da yazl... Ve o dil, cinsiyeti ise tm sanat olgusu cinsiyeti. O dil homofobikse tm sanat olgusu da homofobik. Sanat gerekten de ok nemli bir kurum ve rettii dili, dnp byyen, sarmalanan bir cinsiyet stnl retir daima. O da, heteroseksel erkei ba tac eden bir dildir. Gerisinin haklar gasp edilir. Kadnlarn, heteroseksel olmayan erkeklerin, heteroseksel olmayan kadnlarn daha ok gasp sz konusudur. nl adamlar(!) brakalm diyordum ama birini daha analm izin verin. Cezann, sanat duyusal alglar kaydetme aracdr... kuramlar kiiyi soysuzlatrr... biz titreyen bir kaosuz der. Bunlar retebilen bir zihniyet, nasl olur da, insan sadece heteroseksel bir erkein patronluuna verir ve sanata da onu zne/beki diye koyar? Ayn Cezann, insan ortada olmamal der. Bizler, bu lkede eitilmi sanatlar olanlar, yllarla eitiliyoruz, admzn bandaki eitimli sanat laflar iin. Ama hep ortada eitiliyoruz. Ve bu iimize siniyor. nk soyut bir sanat lafdr gidiyor. Sanat udur, sanat budur Sanat ve insan Kim bu insan? Cinsiyeti ne? Sanat ite! Bu kadar yeter deniyor tanm iin. Sanatnn tanm burada balayp burada bitiyor: nsan! Kendi yaptklarm da, ok gvendiim sanat dostlarmn rnleri de, altnda bakasnn imzas olsa, kesinlikle tm cinsiyeti ve homofobik tasarmlardan kurtulmu rnler deil. Eer baka birinin gzyle baksam, bulacam sonu bu. Ortada durup, tarafn bulabilmeye almak hi de kolay deil. Bylece, yeniden retip duruyoruz. Buras karanlk bir nokta. Kutsal Kitaptaki Eyub blmnde; insan ki kadndan domutur, gnleri ksadr ve skntya doardenilir. Yani insann yeterince kederi vardr. mrnn snrl olmas ve birok sorunla bo-

142 ANT HOMOFOB KTABI

umak zorunda oluu gibi, bunlarn banda bir kadndan domu olmak onu mazur grmemiz iin sk bir gerekedir. Buras da iki! te, sanat bu kadar nemli. Ve kadndan domu olmak bir zr. Ve insan, kadn-erkek diye ayrlmyor. nk erkek var zaten ortada. yleyse, bu erkek denilen cinsin dnda kalanlarn kendi kodlar nerden douyor? Heteroseksel erkek olmayan sanatlar diyorum yani. Onlar neye gre sanat retiyorlar? Dillerini kendileri mi kurdular? Var olan dil onlar dlyor nk. Tmyle cinsiyetilikten ve homofobiden arnm bir dil olabilir mi? Ve de var olan dil, daima birinci snf bir cinsiyeti yceltiyor. Dierlerini, ikinci, nc derken aalyor. te nce onlarn, aa grmelerin rnekleri. Yani cinsiyetilii reten dilin sanatsal rnekleri. nller nls Shakespearein Hamleti; ey ruh dknl senin adn kadn olmal! der. Biliriz hani Hamletin trajik yaam yksn; kaynbiraderiyle bir olup kocasn ldren ve krall da ak da kazanmay isteyen annesinin tavr karsndaki szleridir bunlar. Bir de Hamletin akna bak vardr. Hamlet ona deliler gibi k Opheliayla ilikisinde nasl bir duru sergiler? Opheliann ak nedeniyle bedenini Hamlete amas, ama o Hamletin bunu, dk ahlakla deerlendirmesi ok bildiimiz bir ey. Ve bu ar ithamla balayan srecin sonunda Opheliann lm, aslnda bir tre ve namus cinayetidir ve ar biimde iddet temellidir. Benzer biimde Othellonun Desdemonasnn lm de yle! Desdemona, efendimiz neden bylesiniz bana kar?der. Othello da,sus alak kadn, elimden gelse imdi yok ederim seni diye haykrr ve yapar da. Bu da bir tre ve namus cinayetidir. Karmza kan ey, iddet temli bir eylemdir. Edebiyat ve sanat dnyasnn epey balarndan bir rnek setim. Ve bu iki rnek, kadnn namusuna, sadece erkeine o da evlilik akdi iinde bal kalmasna ilikin rneklerdi. imdi uzun bir srama yapalm. 1980lerin gzde ismi Boris Viana gelelim. Mezarlarnza Tkreceim! Soukkanl biimde ilenen kadn cinayetlerinin, kara derili insanlarn kaderinin anlatld metinlere ulaalm. 20. yzyl sonunda ok gen bir yazarn kaleminden kan Amerikan Sapna gelelim. Yzyln en nemli

yz kitabndan biri seilen Amerikan Sapna bakalm. Kadn ecinselliini, iki kadnn kendi iradeleriyle birbirleriyle yapt cinsellii tam bir aalama zemini olarak gren ve dnya edebiyatnn gelmi gemi en byk iddetini reten satrlar ieren Amerikan Sap. Kadnlarn, aptal, marka ve para dkn, para iin kadn kadna seks yapan budalalar olarak gsterildii bir roman. Ve bunun karlnda kadnlar, lmn dehetini belli bir sre alglayamayacak kadar ahmaklar. Ta ki, i ciddiye bininceye kadar. O zaman da, onlarn aresizliiyle, hayvans aalanmalaryla alay ederek arnrz yazarn kaleminin buyruuna gre. Amerikan Sap, tam bir anti-katharsisdir. Bu tr bir kavram, eletiri tarihinin kullandn sanmyorum. Anti-kahraman ya da distopyay biliyoruz. Kahraman ve topyann karl olarak bu kavramlar var. Ama tam bir ruhsal arnma demek olan ve bir sanat yaptnn temel hedefi olan katharsis daima olumludan yanadr. Olumsuz olandan yola kp, erdemin kazancn gsterir kantlar bize. Ki, evlerimize yine oyumuzu erdemden yana kullanarak gidelim istenir. Ama Amerikan Sap, bizi anti-katarsise mahkm klan iki gen kadnn kuru para, marka viski yudumlar ve ikolata paralar iin birbirlerinin cinsel organlarna talep edilen en kaba biimde dokunmalaryla bize bu dnyann en iren aalamas gibi gsterilir. Vay be, bunu bile yapyorlar, yle mi? deyip midemizin bulanmas beklenir. Roman salt ecinsel dokunuun aalanmas deil, benzer biimde fahieliin/fahielerin her trl iddete tabi tutulacann da kantn retir, hem de onlarca kez yeniden tekrarlar bunu. Son derece entelektel Shakespeare dnemi dramatik metin kurgularna da baktk. Uzun bir adm atp, 20. yzylda retilen ve aktif erkek cinselliinin/cinsel organnn yapabildiklerini de grdk. Bu organn ilem gsterdii alanlar ise, kadnlar ve dier erkeklerin bedenleridir. Bir biimde szl edebiyatn, deyim yerindeyse halk edebiyatnn bir paras olan asker arklarn da biliyoruz. Bunu da 70ler feminizminin sk takipileri, Firestonelar, Milletler dnya kamuo-

ULUSLARARASI HOMOFOB KARITI BULUMA 143

yuna etkili kitaplarnda sundular, belgelediler. Asker baladlarnda, askere gidebilen asker, yine bizim romanlarda grdmz gibi, kadnlara ve dier erkeklere gl cinsel organyla yapmadn brakmayan bir yiittir. Dman, dmannn tarlalarn, fahieleri, kadn ya da erkek zavalllar nne katp onlara o gl cinsel organyla dnyann ka bucak olduunu gsteren bir sava galibidir bizim asker. Bu asker, 70ler feminizminde, vajinasn kullandran kadna, ansn kullandran erkee ve kadnnn vajinasn kullandrtan erkee ynelik bir galip; yani, fahielerin, homolarn ve pezevenklerin galibi olarak ifa edildi. imdi, feminizmin ve ecinsel kurtulu hareketinin karsnda yine ayn asker var. Bu kez, Irakta ya da Balkanlarda. Deien ne var? Ve imdilerde feminist politika, 70lerdeki kadar cesur ve atak m ifa edebilmede? Hem asker trkleri, hem entelektel edebiyatn aldatma/bedenini ylesine averme pheleriyle dolu kadnlarna ithaf edilen replikleri dillerde, sahnelerde. Baka sulular dolu ortalk. Shakespeare yanlarnda ok masum kalr. Ki biz Shakespearei her eye ramen ok severiz. Kim mi o dier sulular peki? ok! Henry Millerlar, Norman Mailerlar... Bunlar da, iddeti kol gezdiren nl kalemler! Ya, Shakespeare gibi yine de hi vazgeemeyeceimiz Genet? Genetde ecinsellik bir zykm arac m? Tpk kendini ykmak iin daha da yemek yiyen bir obez gibi, Genetde de ecinsellik, dibine dibine dlen bir kuyu mu? Erkeine, demek ki ayn yatayz. Desene hi zevki kmayacak diyen dier erkek, ya, basknlk-ekiniklik, gzellik-irkinlik gibi birok ikiliin dk olann seerek mi baa kyor bu zor hayatla!

Hani u, sanatnn kaos hayatyla. Sanat iin kaos her yerde. Hayatta kaos hep bizimle. Peki k nerede? Dzen yani! Ya da dzen iyi mi? Bunlarn cevabn bilmiyorum. Bilmeye de almyorum. Ama paylamak istediim ey u: Sanat, gerekten de, her ne kadar gerekst olsun, modern olsun, postmodern olsun, topluma ayna tutan ok nemli bir zemin. Bir yol gsterici. Bir rehber. Kitlesel bir eylem arac. Bu kadar nemli bir belirleyici, cinsiyetilii, ecinsellik ykmn retip durduka, toplumsal alg da bunu retip duruyor. Kukusuz bu retimde tek sulu sanat deil. Ama sanat onlardan biri. Ben de bu camiann iindeyim. Bu birlikteliklerde sanatn stne den su payn dile getirmek benim grevim. Avignonlu Kzlar bilirsiniz! nl Picassonun nl kzlar! O kzlar, sradan bir fahiedir. Modern Sanatn yks kzlar byle tanmlar. O kzlar, sradan fahieler, tm 20. yzyl boyunca, mteriye kendilerini sunan en tehirci beden ve yz ifadeleriyle szlp duruyorlar. Sanat, cinselliin ite byle net bir pazar! Kukusuz, cinselliksiz bir hayat/sanat tasarm deil hayalim. Ak, cinsellik, tutku ve haz iyidir. Ama baskn erkeksi normun yapabildii eylerin nesnesi olmak benim/bizim itiraz ettiim/iz. Ve de, kendimizi de cinsiyeti ve homofobik kurgulardan arndrabilmek iin, zeletiri mekanizmalarmz oluturma yolunda duyarl olmamz. Daha iyi bir dnya iin!
Anakara niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits, Kadn almalar Anabilim Dal I. Uluslararas Homofobi Kart Buluma

144 ANT HOMOFOB KTABI

SANAT TARH BOYUNCA HOMOEROTZM


Taner CEYLAN Sanat Tarihi zerinden, insanlk tarihine ait birok okuma yaplabilir. Szden daha youn olan grsel veri, sanatta sktrlm olarak sunulur. Onu doru amak ve geniletmek gerekir. Ecinselliin tarihi de sanat tarihi iinde yazlm hatta gizlenmitir. Ancak bu tarihte lezbiyenlie yer yoktur. Kadnlarn yakn gemie kadar vatanda statsne sahip olmadklarn hatrlamak gerekir. Balarda erkein idealletirilmesi yine znde erkeklere yarayan bir olgudur. lk olmasa da en kesin veriler Helenistik dnemin eserlerindedir. . 400. yy.da 70 bin nfuslu Atinada, felsefe, bilim ve sanatn temelleri atlr. Platon tarafndan ise erkekler arasndaki ideal ak tanmlanr: Gen erkek, tanrnn gzelliini paylar, yal ise bilgeliini; gencin gzellii yaldan yansr ve ideal yakalanr. Sokrates Platonu, Platon Aristoyu, Aristo da Byk skenderi eitir. Sonunda skender ile Efestion arasnda tarihin en byk ecinsel Ak yaanr. Byle bir bellekle Praksiteles, Myron, Polikleitos gibi heykeltralar tarihin en yetkin erkek figr heykellerini yaratrlar. Bu heykeller tanrlar, krallar ve atletler diye kabaca kategoride toplanabilir. Ayrca sanatn ve zanaatn tm dallarnda bu yaklam kendini gsterir ama hepsinin znde erkek bedenine duyulan akn ve erkin yceltilmesi sz konusudur. Ne var ki bu ksa dnem, nndeki iki bin yla referans oluturur. skenderin imparatorluunun snrlarn Hindistana kadar geniletmesi, peinden gelen dnemleri de etkiler. Platonik akn kurallar, tanm konmayan ecinselliin makulletirilmesi grevini grr. Etrsk, Hint, Japonya da zellikle Samuraylar, Roma, Bizans ve Osmanl bu gelenei srdrrler. Ancak sanatta Helenistik dnemdeki olaanst yetkinlik bir daha yakalanamaz, ancak bahsi geen uygarlklarda minyatrler bu dnyaya ait ipular barndrrlar. Bizansn knden sonra Ortaa Avrupasnda Byk Karl hkm srer. Capitula Angilramni kilisenin ve devletin kanunlar bu dnem yazlr. 840ta Karln lmnden sonra Benediktus Levita, Capitula Angilramniyi kendine mal etmekle kalmaz kaybolan kanunlar diye yeni maddeler ekler. Bu maddelerde ilk kez ecinselliin gnah olduu yasallar. 1277de Sodomi (reme ile sonulanmayan herhangi bir cinsel ilikiyi kapsayacak biimde anlr. Bu tr ilikiler genelde , oral seks, anal seks ve zoofiliyi kapsar), Mslmanlarn Hristiyanlara zorla uygulad bahanesiyle hal seferlerine neden gsterilir. Sodomi yaslar, erkekler arasnda 1532 de su olarak resmiletirilir ve cezas yaklarak lm olur. 18. yy.n sonunda Benedictus Levitann belgelerinin sahtelii anlalr ama ne var ki 2000e yakn erkek sodomi iddiasyla yaklmtr. zellikle Zrih, Amsterdam, Londra ve Prusya bu katliamn merkezleri olmutur. nsan bedeni yanarken kard nemli sya verilen Almanca tanm scwl, bugn yine Almancada da ecinselin karl olan schwul olur. Bu karanlk dnem yine Avrupa minyatrlerinde kendisini gsterir, hizmetkryla birlikte yaklan valye resimleri arpcdr. Dnyann yuvarlak olduunun ve Gnein etrafnda dndnn anlalmas kiliseyi de merkezden uzaklatrr. Rnesansn balamasyla insan tekrar merkeze oturmaya balar. Neo Platonik okul 16. yy.da Marcilio Ficino tarafndan tekrar retilmeye balanr. Rafaello, Perugino gibi sanatlar Ficinonun etrafnda toplanp yetimeye balarlar. Eski Helen uygarlnn estetik normlar tekrar hatrlanr. Donatello, Rnesansn kaplarn aan en nemli yaptlardan birisi olan Aziz George heykelini gerekletirir. Yine de sanat, dine hizmet eder ama tm dini kahramanlar aziz Sebastian, Yahya ve dierleri ecinsel akn sembolleri olarak betimlenirler. Michelangelo, Leonardo, Drer, gibi ustalar takiben gelen Barok dnemin ressamlar bu ak aleni olmasa da daha da belirgin hale getirirler. Bronzino ve Carravagio bunlara en iyi rnektir. Yine bu dnem ecinsel iftler miras hukukundan faydalanmak iin, birbirlerini evlat edinme yoluna giderler. 17. yy.da din, sanat ve toplum zerindeki etkisini yitirir. Erkekler zellikle aristokrat kesimde

ULUSLARARASI HOMOFOB KARITI BULUMA 145

ilikilerini aka yaarlar, sanatlar da sanatlarnda ifreleri ortadan kaldrrlar, gerek kalmamtr. Fransz ihtilali ile birlikte ideal erkek gzellii David gibi ressamlar tarafndan ideolojik kahramanlara brnr. Neo klasik dnemin balamasyla, zellikle Victoria ngilteresinde ecinselliin su olmas sebebiyle Girodet, Guerin, Jean Borc gibi sanatlar tutkularn kurtarlm blge olan Mitolojiden almay yelerler. Modern zamanlarda sanayi devrimiyle birlikte, Homoseksel kavramnn konmasyla teki de tanmlanr ve asl sanatta tekinin yeri olmaz. Sanat tarihi koleksiyonerler tarafndan belirlenmeye balanr. Sanat kara parann aklama arac olur. Belirgin sanat akmlar Empresyonizm, Sembolizm, Ekspresyonizm, Kbizm, Ftrizm, homoerotizmden yoksundurlar. Yine de Cailebotte, Ferdinant Hodler ne kmay baarrlar. Fotorafn kefiyle Gloden ve Plschow fotoraflaryla ilk ecinsel pazar olutururlar. Srrealizmin balamasyla Jean Cocteau bamsz bir sanat olarak homoerotik almalarn yaratr ama ancak yllar sonra kamuyla buluurlar. 1950lerde artk ecinsel pazarda pornografik rnler bulunmaktayd ama sanatta Andy Warhol gelene kadar fotoraf dnda hareket olmaz. Pop sanatn rahatlyla Warholun almalarnda bedenler patavatszca tm cinselliklerini sergilerler. Akabinde beklenen gerekleir ve homoerotizm, sanata en kaln damardan David Hockney ile girer. Gilbert ve George da bu dnemde byk boy basklarla ortaya karlar. Amerikan davurumcululuunun kilometre talar Rauchenberg ve Jasper Jones aklar ile tarih olurlar ve bu yaptlarna yansr. Yank Yatak bu akn sembol olur. Yine Bacon sevien figrleriyle tarih yazar. Tabii tm bu modern ikonalar gncel sanat eitiminde ve sunumunda heteroseksist bir yaklamla znden koparlarak gre sahneleri olarak gsterilir. 60lardan itibaren Tom of Finlandn almalar kitleler zerinde geni etki uyandrsa da sanatta

nemli bir etkisi olmaz. Ama AIDSin olur! 80ler de Reagan ynetiminin duyarszl AIDSin sanatta yansmasn glendirir. Gran Furry tasarmc grubu Venedik bienaline kadar ykselir, David Woynarowick, Mark Morrisroe gibi isimler kar. Dier taraftan Avrupada ise Salome, performanslar ve tuvalleriyle legal bir dzeye kavuur. Gnmze yaklatka iki isim en belirgin olanlardr. Bunlardan ilki olan Maplethorpe; 80lerde fotoraflar yasaklanr ve dnya apnda ne kavuur. 90lardan itibaren de Pierre ve Gilles, Camp akmnn en gz alc Homoerotik rneklerini verirler. Trkiye de grsel sanatlarda byle bir bellein olmay, bir ressam olarak daha eitimim srasnda kaln duvarlarla kar karya kalmama neden oldu. Profesrlerin tepkilerinden sonra sanat ortamnda da durum farkl deildi. Engeller, reddedilmeler sergilerimi alternatif meknlarda amam gerektirdi. Usulca oluan izleyici kitlem, bugnk makulleme srecimi de kolaylatrd. 2003te retim grevlisi olduum Yeditepe niversitesinden Aileye Mahsus isimli sergide yer alan Taner Taner isimli resmim nedeniyle istifa etmeye zorlandm. Bu durum sanat dnyasnn byk tepkisini ekmesiyle, resimlerimin ciddiyetini tasdik etmi oldu. Akabinde stanbul Bienaline kabul ediliim ve yurtdndan gelen tekliflerle gerekletirdiim sergiler, otoriteler tarafndan artk yaptmn gz ard edilemeyeceini kesinlik kazand. Yine de tarih ierisinde grlyor ki erotizm cinsiyetler arasnda homojen bir dalma sahip olmamtr. Helenistik dnemin dnda Sanatn en belirleyici isimlerinin ecinsel olmasna ramen Heteroseksist yaklamlar sebebiyle Homoerotizm daima minr sanat olarak kalmtr.
Ressam I. Uluslararas Homofobi Kart Buluma

TOPLUMSAL CNSYET ve FEMNZM


Aye Gl ALTINAY, Trkiyede Feminist Hareket ve Cinsellik

Glnur Acar SAVRAN, Heteroseksizm: Patriyarkann en gl dayana

HOMOFOB KISKACINDAK BEDEN: ERKEKLK KADINLIK


Cihan ERTAN, Hegemonik Erkeklik ve Ecinsellik

Ali Rza TAKALE, Nedir Bu Hegemonik Erkeklik?

ULUSLARARASI HOMOFOB KARITI BULUMA 147

TRKYEDE FEMNST HAREKET ve CNSELLK1


Aye Gl ALTINAY Feminizm bir iktidar analizi ve eletirisi, bir toplumsal hareket ve bir akademik aratrma alan olarak Trkiyenin son 20 yln ekillendiren en nemli dinamiklerden biri oldu. Son 20 ylda hzla yaygnlaan, kendi iinde eitlenen feminist hareket erevesinde cinsellik hangi balamlarda ele alnd, tartld, sorunsallatrld? Cinsellik feminist politikann neresinde durdu? Feminizm Trkiyedeki cinsellik tartmalarna neler katt? 1980 sonras feminist harekette cinselliin ele alnmasyla ilgili birbirine zt gibi duran iki yargda bulunmak mmkn. Bir yandan, hareketin rgtlenme alanlarna baktmzda yakn dneme kadar cinsellie dorudan yaplan bir vurgu grmyoruz. Ksa sreli istisnalar dnda cinsellik konusu ilk 20 ylnda feminist rgtlenmenin merkezinde durmuyor. te yandan, feminist kadn gruplarnn, rgtlerinin, platformlarnn 1980lerden bu yana yrttkleri kampanyalarn nemli bir ksmnda farkl ynleriyle cinsel iddet sorunsallatrlyor. Baka bir deyile, 1980lerden bu yana feminist hareketin en arlkl gndemini oluturan iddet tartmalarnn arka plannda hep cinsellik var. Trkiyedeki feminist hareket iinde cinselliin seyrini be balk altnda tartmak istiyorum: 1. Glnur Savrann (2005) kampanyalar dnemi olarak tanmlad 1987-1990 arasnda gerekleen cinsel taciz ve iffetli-iffetsiz kadn merkezli eylemler, 2. 1990larda bekret kontrol ve gzaltnda tecavz zerinden yrtlen cinsel iddet tartmalar, 3. 2000lerdeki Trk Ceza Kanunu venamus cinayetleri kampanyalar, 4. farkndalk almalar (dier adyla bilin ykseltme) ve 2000lerde yaygnlaan kk grup cinsellik almalar, ve 5. heteroseksizmin sorunsallatrlmas ve kadnlararas cinselliin politikas. Heteroseksizmin sorunsallatrlmas ve kadnlararas cinselliin politikas Kadn ve cinsellik tartmalarnda yaanan en yeni almlardan biri, kadnlararas cinselliin politikasnn grnr klnmas oldu. Kadnlararas cinsellik her ne kadar ilk gnlerden beri bilin ykseltme gruplarnn ve feminist rgtlenmelerin nemli bir konusu olmu olsa da bu durum feminist eylemlere ve yaynlara pek yansmamt. Bu konuda kan nadir yazlardan birinde, lezbiyenlik bugne kadar kk gruplar dnda ok da fazla tartmadmz bir konu olduu iin, bu yazda sesli dnmenin tesinde bir ey yapabileceimi sanmyorum (Savran 2004 [1990], 310-311) diyen Glnur Savran, feminist siyasetin yalnzca lezbiyenler iin deil, heteroseksel kadnlar iin de kadn cinsellii ve kadnlararas cinsellik zerine kafa yormas gerektiini savunuyordu: ster lezbiyen olalm ister heteroseksel, istersek de hem kadnlarla hem erkeklerle sevielim, cinsel ihtiyalarmz belirleyip tanmlayabilmemiz iin, ilkin bize dayatlan heteroseksel kalplar sorgulamamz gerekiyor(s.311). Ne yazk ki 1990lardaki feminist eylem ve yaynlarda bu sorgulamann ok snrl kaldn gryoruz. 1995 ylndan sonra yaynlanmaya balayan Pazartesi dergisi, katlanlarn anonim kald Orta Sayfa tartmalaryla ve bir eit kadn erotikas grevi gren Ayp Ke ile cinselliin kadn hallerinin ifade edilmesi ve tartlmas iin ok nemli bir alan am olmasna ramen, kadnlararas cinsellie son yllara kadar ok az deindi. Bu konuda eletiri ald da oldu. rnein, Mart 1996da Ayp Ke ile ilgili deerlendirmesi yaynlanan Eskiehirden Semaya gre Ayp Keheteroseksel bir keidi:Bu kede yaynlanan yazlar ne yazk ki heteroseksel. Oysa zellikle genellemeler yapldnda dikkatli olmak gerekir. Irklk konusunda doal politik bir duyarllk var. Krtler konusunda da yle ama cinsellikte yle deil. Neden byle olduu konusunda tartmaya ne dersiniz? Pazartesinin ancak 2006 ylnda yaymlamaya balad zel dosyalarda heteroseksizme ve kadnlararas cin-

148 ANT HOMOFOB KTABI

sellie daha fazla yer vermeye baladn gryoruz. Feministlerin yakn zamana kadar kadnlararas cinsellik konusunda sz ve eylem retememi olmalarn nasl aklayabiliriz? Feministlerin bir grupmarjinalolarak algland ve anaakm siyasetten de muhalif siyasetten de dlandklar bir srete,feministler lezbiyendirnyargsna katkda bulunma ekincesi; feministleri zorlayacak ve besleyecek bir lezbiyen-gey-bisekseltransseksel-travesti (LGBTT) hareketinin olmamas ve heteroseksizmin henz yeterince sorgulanmam olmas (hatta iselletirilmi homofobi) sebepler arasnda saylabilir. rnein, Ankaral Feministlerden Ebru Hanbayn 2007 ylnda yazdklar pek ok feministin gemite veya bugn yaad farkndalk srecini yanstyor olabilir: Ankaral Feministler benim iin lezbiyen kadnlarla birbirimize dediimiz ilk alan olmas bakmndan nemli. Feminist olduumu etrafma dillendirdiim ilk yllarda feministlii erkek dmanlna indirgeyen baz evreler feministsen lezbiyensin dncesinde olduundan, bu evrelere tm feministlerin lezbiyen olmadn anlatma telana dtm hatrlyorum Artk feministlerin lezbiyen olduunu dnenlere kar, yle olmadn anlatma telan son yllarda duymadm, daha dorusu byle dnenlerin beni hi rahatsz etmediini gryorum. (Hanbay 2007, s. 29) Uluslararas feminist ve LGBTT hareketlerinde de grld gibi, ne feminist rgtlenmelerin her zaman heteroseksizmden/homofobiden arnm olduklarn sylemek mmkn ne de LGBTT aktivistlerin ill feminist olduklarn (bkz. Ersoy 2007). Feminizm ve LGBTT hareketleri arasnda balarn kurulmas dnyann pek ok yerinde 1980lerden sonra gelien bir durum oluyor. Trkiyede de 1990larla birlikte, nce LGBTT hareketinin grnrlk kazanmas ve kurumsallamasna tank oluyoruz; daha sonra da feminist rgtlerin heteroseksizmi ana mcadele eksenleri arasna yerletirmelerine. Aradaki balanty kuranlar ise ou zaman her iki harekette de yer alan lezbiyen-biseksel feminist kadnlar oluyor.

Feminist hareket iinde, 2001 ylnda kurulan Amargi Kadn Kooperatifi heteroseksizmle ve homofobiyle mcadelenin feminist gndeme oturmasnda nemli bir rol oynad diyebiliriz (bkz. zakn 2007). Amargide 2005 ylnda yrtlen heteroseksizm atlyesinde biraraya gelen heteroseksel, lezbiyen ve biseksel kadnlardan bir ksm daha sonra buradaki almalarn Lambdaistanbula tadlar ve hem Lambdaistanbulunfeministlemesine, hem de lezbiyen-biseksel hareketin iinde ou zaman grnmez kalan lezbiyen ve biseksellerin grnr klnmasna katkda bulundular. Benzer bir srecin Ankarada yaandn ayn anda Kaos GL, Ankaral Feministler ve Kadn Dayanma Vakfnda politika yapan Yasemin z aktaryor: Ankarada 2005 ylna dek lezbiyenler ayr, heteroseksel feministler ayr rgtleniyordu. 2005ten itibaren bir grup lezbiyen feministin Ankaral Feministler grubuna katlmas, Kadn Dayanma Vakfnda gnlllk yrtmesi ile bu iliki biimi yan yana gelmekten iie gemeye dnt (z 2007, 24). Feminist ve LGBTT hareketleri arasndaki ilikinin yan yana gelmekten iie gemeye dnmesi son yllarda eylemlere de yansmaya balad. 8 Mart ve 1 Mays gibi gnlerde dzenlenen yrylerde lezbiyen-gey-bisekseltravesti-transseksel gruplarnn ayr kortej oluturmalarnn yan sra, kendisini bu gruplar iinde grmeyenlerin deAye Fatmay sevebilmeli,Lezbiyenler vardr,Ecinseller her yerde, yan banda gibi sloganlar attklarn gryoruz. Kaos GLnin 2007den beri Uluslararas Homofobi Kart Bulumalar erevesinde dzenledii Feminist Forumlar ve Kaos GL dergisinde bu konuda yryen tartmalar da (bkz. Kaos GL, Feminizm&Ecinsellik zel Says, MartNisan 2007) bu mcadelelerin iie gemesi asndan ok nemli alanlar olmaya devam ediyor. Benzer bir iie geme hali vicdani ret hareketi iinde yaand. Son yllarda kendini vicdani reti olarak tanmlayan kadnlar, yaptklar eylemlerde ve ret aklamalarnda heteroseksizm ve cinsiyetilik arasndaki gl ilikiye dikkat ekmeye, cinsel ynelim temelli ayrmcln arkasndaki dinamiklerden birinin (kadna ynelik ayrmclkta olduu gibi) militarizm olduunun altn izmeye baladlar. rnein, nci Alagl

ULUSLARARASI HOMOFOB KARITI BULUMA 149

red aklamasnda yle diyor: Kadnlara ynelik taciz, tecavz, namus cinayetlerini, cinsel kimliinden ya da yneliminden dolay bireyin aalanmasn, rk saylp telenmesini dier toplumsal nedenleri de yok saymadan, varolan militarist anlayn da bir sonucu olarak gryorum (bkz. Altnay 2008). Feminist lezbiyen-biseksel kadnlar ecinsellik zerine bilgi retiminin de yeniden ekillenmesine nemli katklarda bulundular. Bu abann en arpc rnei Amarginin Heteroseksizm Atlye almas srasnda gelien bir alan aratrmas fikrinin Lambdaistanbulda uygulanmas oldu. 393 gey, lezbiyen ve bisekselle yaplan anketin amac ecinsellerin kendileri hakknda, kendi terimleriyle, kendi merak ettikleri konular zerinden bilgi retmelerini salamakt. Yllarca aratrmaclarn ve merakl rencilerin kendilerini tekiletiren sorularna muhatap kalan gey, lezbiyen ve bisekseller ortak bir almayla kendileri iin anlaml olan sorulardan oluan bir alan aratrmas yrttler ve 2005te bu aratrmann sonularn yaynladlar (Baaran 2006a). Ne Yanl Ne De Yalnzsnz! balyla sunulan bu almann bir amac ecinsellerin yaadklar sorunlar grnr klmak ise, bir dier amac da ecinsel kadn ve erkekleri glendirmek olarak tanmlanm; hem sorular, hem de aratrma sreci bu ama dorultusunda biimlenmitir. Ksacas, 2000li yllar LGBTT hareketinin glendii, bu hareket iinde lezbiyen ve biseksel kadnlarn glendii, feminist rgtlerin ak lezbiyenleri ilerinde barndrmaya baladklar, ayn zamanda da LGBTT ve feminist hareketler arasndaki ilikinin yan yana durmaktan i ie gemeye doru evrildii yllar oldu. Bu nemli dnmn ne tr ortak politikalara ve eylemliliklere, nasl bir ortak dile dneceini zaman gsterecek. Aksu Bora Kaos GLdeki yazsnda bu yolu yle iziyor: yapmamz gereken, cinsel kimlikler arasnda ibirlii imknlar aramaktan daha derin bir ey: dnyay deitirmek istememize neden olan deneyimlerimiz arasndaki ortaklklar, geileri, atma ve rekabetleri somut durumlar olarak analiz etmek, bu deneyimlerden yola kan politik hatlar, stratejiler kurmak (Bora 2007, 19).

Nasl bir cinsellik politikas? Cinsel taciz, iffet-namus-bekret, gzaltnda cinsel iddet, eviinde cinsel iddet, zorunlu heteroseksellik, kadnlararas cinsellik Feminist hareketin cinsellik politikalarna tarihsel olarak baktmda benim iin iki soru n plana kyor: 1. Neden cinselliin politikasn yapmak hl bu kadar zor? (bkz. Baaran 2007) 2. Birbirinden olduka farkl mecralarda akm ve akmakta olan, farkl kadnlar heyecanlandran ve harekete geiren bu alanlar nasl bir cinsel politika biraraya getirebilir? Teklemeden, heyecanlarmz yitirmeden bedenlerimizdeki iktidar hatlarn birlikte kefetmenin yolu ne- re(ler)den geiyor? Feminist aratrmac Cynthia Cockburn, ilerinde Trkiyenin de olduu 15 ayr lkede militarizm ve savaa kar almalar yrten kadn rgtleri zerine yapt etkileyici almann sonunda okurlarn savata esir alnm bir kadn klenin ayakkablarnda bir sre yrmeye davet ediyor. Cockburn, kendisi bu ayakkablar iinde yrrken ok artc bir ey fark ettiini sylyor: Kadn klenin durduu yerden artk mcadele esas olarak savaa kar veya en azndan yalnz savaa kar, bir mcadele olarak grnmyor. Evet, sava tekiletirmenin en iddetli yaand ve sonularnn lmcl olabilecei bir durum Fakat esas sorun tekiletirmenin kendisi Kadn klenin mcadele projesi (ve belki de bizim mcadele projemiz) sava ve militarizm kartlnda bitmiyor; hatta pozitif bir bar araynn da tesine geiyor. Bu bir zgrleme projesi. Neden zgrleme? Korkudan. nk kle sahibinden korkar. Ama belki daha da nemlisi sahipleri de korkuyordur. (Cockburn 2007, 258) Korku, cinsellik deneyimlerimizin de, cinsellik politikas yapmakta ok zorlanmaya devam etmemizin de, bunu birden ok alanda yapamamamzn da arkasndaki en gl aklayc olabilir. Catherine MacKinnone gre her an tecavze urayabilecek olma hali, hayatn normal aknda toplumsal cinsiyet olarak kadn olma

150 ANT HOMOFOB KTABI

hali demek (1987, 7, alntlayan Price 2005, 30). Kadnlk hallerini eitlendirmek mmkn: her an tecavze uramaktan korkma hali, namusunu kirletmekten korkma hali, namusunu kirletmi alglanmaktan korkma hali, lezbiyen olarak alglanmaktan korkma hali, kendinden korkma hali. Cinselliin politikasn en derin korkularmzdan zgrlemenin politikas olarak tanmlamak mmkn. Feminist hareketin nndeki en zorlu mcadelelerden biri cinselliin korku hallerini zgrleme hallerine dntrebilmektir diyebiliriz.
Sabanc niversitesi, Antropoloji, Kltrel almalar ve Toplumsal Cinsiyet almalar III. Uluslararas Homofobi Kart Buluma

Baaran, Yeim. 2007. ittifaklara ne kadar hazrz, KAOS GL, Feminizm&Ecinsellik zel Says, MartNisan, s.26-27. Bora, Aksu. 2007.Cinsel ve politik kimlikler ortak payday salayabiliyor mu? KAOS GL, Feminizm&Ecinsellik zel Says, Mart-Nisan, s.19. Cockburn, Cynthia. 2007. From Where We Stand: War, Womens Activism, and Feminist Analysis, Londra ve New York: Zed Books. Erkeke, heteroseksel, iten, muhteem. 2006 [1996]. Pazartesi, Haziran-Temmuz (109):254-256. Ersoy, Burcu. 2007. Hem kadn hem ecinsel hem de feministim, KAOS GL, Feminizm&Ecinsellik zel Says, Mart-Nisan, s.38. Hanbay, Ebru. 2007.Feministler ecinsellerle ne kadar dost? KAOS GL, Feminizm&Ecinsellik zel Says, Mart-Nisan, s.29. z, Yasemin. 2007. Homofobiye kar feminist hareket deneyimleri, KAOS GL, Feminizm&Ecinsellik zel Says, Mart-Nisan, s.25. zakn, lk. 2007. Amargide ecinsel kadn olmak, KAOS GL, Feminizm&Ecinsellik zel Says, MartNisan, s.27. Price, Lisa S. 2005. Feminist Frameworks: Building Theory on Violence Against Women. Halifax: Fernwood Publishing. Savran, Glnur. 2004. Beden Emek Tarih: Diyalektik Bir Feminizm in. stanbul: Kanat. Savran, Glnur. 2005. 80li Yllarn Kampanyalar ve zel Alann Politikas, zgrl Ararken: Kadn Hareketinde Mcadele Deneyimleri iinde, der. Berivan Kum, Fatma Gliek, Pnar Selek ve Yeim Baaran, s.81-99. stanbul: Amargi.

Bu yaz, ite byle gzelim... (Sel Yaynclk, 2008) kitabna paralel olarak Hlya Adak ve Esin Dzelle birlikte yrttmz tartmalarla ekillendi. Kurucu katklar ve cesaretlendirici yorumlar iin Hlya ve Esine ok teekkr ediyorum; ikisinden de ok ey rendim. Halide Veliolu da eletirel yorumlaryla yazya ve bu konudaki dncelerimin ekillenmesine nemli katklarda bulundu; ona da iten teekkrler... Uluslararas Homofobi Kart Bulumay hayal eden ve hayata geiren herkese, en bata da Oya Burcu Ersoy ve Ali Erola, sonsuz teekkrler!

KAYNAKA
Altnay, Aye Gl. 2008. Knye Bellemeyen Kezbanlar: Kadn Retiler Neyi Reddediyorlar? arklardaki Kum: Vicdani Red Dnsel Kaynaklar ve Deneyimler, derleyen zgr Heval nar ve Cokun sterci, s.113133. stanbul: letiim. Baaran, Yeim. 2006. ne yanl ne de yalnzsnz! KAOS GL, Gz, say 29, s.38.

ULUSLARARASI HOMOFOB KARITI BULUMA 151

HETEROSEKSZM: PATRYARKANIN EN GL DAYANAI


Glnur ACAR SAVRAN Kaos GL dergisinin Mays-Haziran says hazrlanrken, Homofobi Kart Bulumann katlmclarna, bu toplantya neden katldklar sorusu yneltilmiti. Ben de Feminist olduum iin, yantn vermitim. Bu toplantya katl nedenim feminist olmam ve bence bu kendi bana yeterli bir neden. nk heteroseksizmin, erkek egemenlii ve patriyarkann en gl dayanaklarndan biri olduunu dnyorum: Heteroseksizm bir pratik ve ideoloji olarak, patriyarkann ayakta kalmasna son derece nemli bir katkda bulunur. te yandan patriyarkann somut yap ve kurumlar da, heteroseksizmin yeniden ve yeniden retilmesinin tarihsel balamn oluturur. Bu yzden de, benim amdan bu bulumaya katlmann, insan haklar dayanmasnn ok tesinde bir anlam var. Dolaysyla ben bu toplantdaki sunuumu bir feminist olarak yapacam. Heteroseksizme kadnlarn ezilmeleri ve bask altnda tutulmalar asndan bakmaya alacam. Patriyarka ve heteroseksizm Halen iinde yaamakta olduumuz patriyarkal toplumu, modern ya da kapitalist patriyarka olarak nitelendirmek mmkn. Bu patriyarka biiminde, hukuksal, sylemsel ve ideolojik dzlemlerde eitliki bir paradigma hakimdir. Bu paradigma eit yurttalar ve eit haklar paradigmasdr. Ama bu eitlik syleminin altnda, kadnlarla erkekler arasndaki, zellikle de aile ve evlilik iindeki, eitsizlik ve egemenlik ilikisi yatar. Bu egemenlik ilikisinde, erkekler tarafndan kadnlarn emeklerine ve bedenlerine el konur. Kadn yurttalar, her zaman ayn zamanda da anne ve e yurttalardr. Onlarn yurttalk stats erkeklerin yurttalk statsnden yapsal olarak farkldr; hep bir fazlas vardr onlarn yurttalklarnn. Carole Patemann ifadesiyle, eitler arasnda gerekletirilen toplumsal szlemenin berisinde, eit olmayanlar arasnda aile balamnda gerekleen bircinsel szleme yatar. Kadnlarn bu farkl yurttalk statlerini kuran temel etkenlerden birisi, belki de en nemlisi; onlarn aile ve evlilik iinde, kocalarnn, ocuklarnn, erkek yaknlarnn yeniden retimlerinin sorumlular olarak harcadklar grnmeyen ve karlksz emektir. Anne ve e yurtta olmann maddi ierii budur. Yaknlk ilikileri iinde kadnlarn erkekler iin harcadklar karlksz emek bir el koyma, bir bask olduu lde, bal bana haksz/adaletsiz bir durumdur bu. Ama bunun da tesinde, kadnlar, kamusal alana, topluma, cretli ilere hep anne ve e yurttakimliiyle katlrlar. Kadnlarn bu statleri nedeniyle, rnein igc piyasasnda yatay ve dikey bir hiyerari oluur: Kadnlar daha deersiz grlen kadn ilerine mahkm edilir; erkeklerle birlikte altklar ikollarnda ise, daha dk cretlere, ksmi zamanl, gvencesiz ilere layk grlrler. Bu iler ve aldklar cretler, kadnlarn aileden bamszlamalarn gletirir, ou kez olanakszlatrr ve onlar aile iinde karlksz emek harcamaya bir kez daha mahkm eder. Kadnlarn bedenlerine el konmas, emeklerine el konmasyla ok yakndan balantldr. rnein evlilik iinde, kocayla cinsel ilikide bulunmak bir karlk grevi, bir hizmet olarak grlr. Bir hizmet olduu lde de dpedz emek harcamaktr. Kadnlarn bedensel ve ruhsal btnlklerine ynelik bir iddet olan zorunlu cinsellik, onlarn emeklerine el konmasyla bedenlerine el konmasnn i ie getiini ak bir biimde sergiler. Yine fuhu, kadnlarn bedenlerine ve emeklerine el konmasnn i ie girdii koskoca bir alana iaret eder. ncs, artk kresel kapitalizmin bir ileyi biimi haline gelmi olan kuralszlamayla birlikte, formel olsun enformel olsun cretli emek alannda, zaten var olan cinsel taciz ve kadn bedeninin eitli yollarla denetlenmesi giderek yaygnlamaktadr. Antalya Serbest Sanayi Blgesindeki Novamed fabrikasnda getiimiz yl yaanan direni bunun arpc rneklerini aa karmt: Bu iyerinde, kadn iilerin hamilelikleri sraya konuyor, tuvalete gidileri kstlanyor, patronlar tarafndan kadnlarn kocalaryla ne zaman seviecekleri dolayl olarak denetleniyordu.

152 ANT HOMOFOB KTABI

Patriyarka ve kapitalizmin, birbiriyle eklemlenmi iki sistem olarak oluturduu btn patriyarkal kapitalizm olarak nitelendirebiliriz. te bu dzen iinde, kadnlarn bedenlerine ve emeklerine el konmas, toplumun btnn ekillendiriyor. Bu el koyma ilikisi, toplumun temel yaplarnda ve dinamiklerinde kk salm, toplumun zerinde ykseldii maddi yapnn ayrlmaz paras olmu. Pekiyi bu modern patriyarkal dzende toplumsal cinsiyet pratikleri ve ideolojisi nasl oluuyor? Heteroseksizm nasl iliyor? Modern patriyarka iinde, ya da patriyarkal kapitalizmde, reme (biyolojik) cinsiyet toplumsal cinsiyet cinsellik arasnda sk bir nedensellik zinciri kurulur. nsan anatomisindeki, reme ileviyle balantl olan baz farkllklar, kadn ve erkek bireylerin temel nitelikleri haline getirilir. Baka bir deyile, bireyler, kadn cinsiyeti ile erkek cinsiyeti arasndaki reme odakl farkllklar etrafnda snflandrlr, kategorize edilir. Bu kategoriler, yani kadn ve erkek cinsiyetleri, kadnlarla erkekler arasndaki benzerlikler bastrlarak ve reme ilevinin ok tesine taan zellikler dhil edilerek kurulur. Ve doal kategoriler olarak kurulur bunlar. nsan davranlar da bu kategorilere gre snflandrlr: Erkek cinsiyetinin zellikleri, sperm samak, dourtmak, aktif ve agresif olmaktr; kadn cinsiyetininkiler ise, spermi beklemek ve kabul etmek, pasif olmak, iermek, dourmak, bytmek imdi, reme ilevine bal olan anatomik farkllk lsnde, iki cinsiyetten sz etmek kukusuz mmkn ve gereklidir. Ancak toplumsal cinsiyet pratikleri ve sylemiyle, bu iki cinsiyet kendi iinde btnlkl ve mutlak kategoriler olarak kurulur. remeye bal biyolojik bir ilev farkllamasnn yerine bylece, zellikleri sabitletirilmi iki insan snf/cinsi geer. Bu snflar, yani cinsiyetler, geirgen olmayan ve birbirini dlayan iki kategoriye tekabl eder; bir ikili kartlk oluturur. Aslnda bunlar bu halleriyle toplumsal cinsiyetlerdir; ama patriyarkal toplumda bu toplumsal cinsiyetler biyolojik cinsiyetler olarak kurulur ve alglanr. Ayrca, toplumsal cinsiyet dzeni, doallatrlm bu ikiliin zerine cinsellii yerletirir. Bir

yandan reme anatomisinin tamamlaycl efsanesi, te yandan cinsiyeti iblm erevesinde, cinsellii remeye odaklandrr ve kar cinsellikle snrlandrr. Cinselliin bu ekilde reme ilevinde temellendirilmesi kadn cinselliinin hazdan koparlp remeyle bititirilmesine yol aar. Toplumsal cinsiyet dolaymyla, reme cinsiyet cinsellik tek bir btn haline getirilir. Doal bedensel gereksinimleri ve davranlar olduu iddia edilen kadn cinsiyeti ile erkek cinsiyeti, ancak ve sadece birbirleriyle seviecektir.Anatomik uyumve cinsiyetlere atfedilen uygun cinsel ynelimler bu nedensellik zincirinin en nemli halkalardr. Patriyarkal toplumda heteroseksellik bylelikle doallatrlr; heteroseksizm bu toplumsal cinsiyet dzeninin ayrlmaz parasdr. Kadnlarn bedenlerine ve emeklerine el konmasna geri dnecek olursak: Heteroseksizmi besleyen somut, tarihsel yaplar, tam da patriyarkann toplumsal temelleridir. Kadnlarn karlksz emek harcad, bedenlerinin hem rza hem iddet yoluyla denetlendii heteroseksel evlilik, bu yaplarn balcasdr ama biricik olan deildir. Daha nce de anlatmaya altm gibi, kadn emei, aile iinde harcanan karlksz emek nedeniyle erkek emeinden yapsal olarak farkldr. Dolaysyla da, patriyarkal kapitalist toplumda cretli emek de cinsiyete gre blnmtr. gc piyasas bu blnme zerinde ykselir ve onu yeniden retir. Karlksz/cretsiz emek ile cretli emek arasndaki ikilik bu toplumun btnn ekillendirir. Ksacas heteroseksizm patriyarkann en gl dayanaklarndan birini olutururken, patriyarka da kadnlarn emeini ve bedenlerini denetleyecek ekilde heteroseksizmi hep yeniden retir. Ecinsel kimliin konumu ve kuruluu Grdmz gibi, toplumsal cinsiyetin cinsellie, cinsel ynelime mdahalesi, tpk cinsiyet gibi onu da doallatrmaktr. Uygun erkek davran/ynelimi erkeksi olmak ve kadnlarla sevimek, uygun kadn davran/ynelimikadns olmak ve erkeklerle sevimektir. Bu erevede, gerek kadn gerekse erkek ecinsellere toplumsal cinsiyet davranlar atfedilir. Ecinsel olunduunda toplumsal cinsiyet de deimelidir: Geyler kadn toplumsal cinsiyetine brnmeli-

ULUSLARARASI HOMOFOB KARITI BULUMA 153

dir, lezbiyenlerse erkek toplumsal cinsiyetine. Toplumsal cinsiyet dzeni cinsel ynelime mdahale etmek zorundadr, nk toplumsal cinsiyet kimliklerinin ve asl nemlisi de erkekliin korunmas gerekmektedir. Erkek; tohum veren, dourtan, aktif olan taraf olmaktan feragat etmemelidir. ayet pasifse, o zaman da kadnslatrlmaldr ki erkeklik sarslmasn. Her tr pasiflik, yapmaktan geen bir iktidardan dlanmaldr. Aslnda heteroseksist patriyarkal dzenin ezilenlerinin de ezilenleri lezbiyenlerdir: Hem kadn olarak patriyarkal bask altndadrlar, hem de kadnlar seven kadnlar olarak heteroseksizmin basksna maruz kalrlar. Dolaysyla, potansiyel olarak belki de bu dzenin en radikal muarzlardrlar. Ancak erkeklerin homofobisi sadece deil ama- esas olarak erkek ecinsellere, kadn travestilere ve trans kadnlara*, ynelik olarak ortaya kar; nk bunlar erkeklii sarsan pratiklerdir. Ve erkekler asndan hayati olan da budur! Byle olduu iin de lezbiyenler ve biseksel kadnlar bu erkek egemen bakta grnmezletirilir. Tarih boyunca erkek ecinsellere ve trans kadnlara gre daha az kovuturulmulardr; gnmzde de daha az aratrlrlar. Erkeklii sarsmad iin, bu bak asndan lezbiyenlik daha az tehdit edici grnr. Kukusuz erkekleri reddetmek de ok nemli bir tehdittir: Haz almak ve duygusal paylam iin erkeklere gerek duymamak heteroseksist patriyarka asndan yeterince sarscdr. Ancak bu, erkekler asndan, erkekliin reddedilmesinden yine de daha az rktcdr. Homoseksel/heteroseksel terimleri ilk kez ondokuzuncu yzylda Batda kullanlr. Onyedinci yzyldan itibaren alt kltr topluluklarnda yaanmaya balanmasnn ardndan, modern/batl anlamyla ecinselliin tp/psikiyatri tarafndan bir kimlik olarak ayrtrlp tanmlanmas bu tarihe denk der. Bu tanmla birlikte, ecinseller, erkeklerle sevien erkekler olarak kadnsbir aznla dhil edilirler. Artk, tohum vermemenin, kadnlar dourtmamann ima ettiipasiflik, nfusun tam olarak erkek saylmayan bir aznlna zgdr. Artktam anlamyla erkek olanlarn hayatlarnn hibir evresinde, hibir anlamda pasif olmalarna izin yoktur. Oysa daha nceleri, Antik Yunan ve Rnesans dnemlerinde, belli biimler altnda olmak ko-

uluyla, ecinsel pratikler btn erkek nfus iin geerlidir. Yetikin erkeklerin gen erkeklerle, st snftan erkeklerin alt snftan erkeklerle, ustalarn raklarla giritikleri sodomi (livata) pratikleri bu dnemlerde yaygndr. Bu pratikler erevesinde, btn erkekleraktifecinsel ilikiye, btn erkekler yaamlarnn bir dneminde pasifecinsel ilikiye girebilmektedirler.Aktif vepasiferkekler arasnda, snf/rk/ya hiyerarisi gzetilerek kurulan ilikiler merudur. Modern patriyarka ve eitlik ideolojisiyle birlikte ise ecinsellik, sabitlenmi bir aznlk grubuna zglenir.** Neden? Eitlik ideolojisi ve modern patriyarkann yaygnlamasyla birlikte, erkek egemenlii varln, kadn-erkek eitlii sylemi ve eit haklara dayal bir hukuksal dzenleme erevesinde srdrmeye balar. Toplumsal hiyerarilerin kabul grmedii bir balamda erkek egemenliinin gvence altna alnmasnn tek yolu, erkek ve kadn cinsiyetlerinin bir doal farkllk etrafnda kurulmasdr. Yukarda da grdmz gibi, bu, her iki cinsiyetin kat/geirgen olmayan/doal kategoriler olarak oluturulmas anlamna gelir. Eitlik ideolojisi/sylemi erevesinde, erkek egemenlii ve toplumsal cinsiyet hiyerarisi ancak doal farkllk teziyle merulatrlabilir. Snf/rk/ya hiyerarilerinin ideolojik olarak meruluunu yitirmesiyle birlikte, ecinseller iin de eitlik ideolojisi erevesi iinde, eitler arasnda geerli olacak bir dlama yntemi bulmak zorundadr patriyarka. Ecinselliin, yalnzca erkeklerle sevime yneliminde olan, says sabit ve snrlar belirlenip ad konmu bir aznlk grubu ve trde bir kimlik olarak tanmlanmas bu ihtiyaca yant verir. Tam anlamyla erkek saylmayan,gerekerkeklerden farkl bir grup oluturulur bylece. Baka bir deyile, gemiten farkl olarak, cinsellik pratikleri artk toplumsal cinsiyet uyarnca snrlandrlmakta ve adlandrlmaktadr. Baz cinsel edimler/pratikler, bir kimlik olarak sabitlenip, erkeklikten dlanr bylece. 70ler ve 80/90larn gey-lezbiyen hareketleri ve LGBTT 70lerin gey-lezbiyen kurtulu hareketinin bir afiinde yle soruluyordu: Heteroseksellik

154 ANT HOMOFOB KTABI

tam olarak nedir? Ve hangi nedenlerden kaynaklanr? Gey ve lezbiyenler, bu soruyu sorarak, bir aznlk grubu olarak sabitlenmi, tbbiletirilmi, psikiyatrik olarak tanmlanm ecinsel kimliinin kaynaklarnn aratrlmasna gndermede bulunuyor ve soruyu tersine eviriyorlard. Heteroseksel pratiin doallatrlp mutlaklatrlmasn bir tepkiydi bu: Heterosekselliin norm olarak gsterilmesi sorgulanyor, ecinsellerin bir aznlk grubu olarak kurulmas eletiriliyordu. 80lerin ikinci yarsndan balayarak gey-lezbiyen kurtulu hareketinin radikalliinden geri ekilmesiyle birlikte, heteroseksist patriyarkal dzenin sorgulanmas yerine, mevcut dzen iinde var olabilmek ve ayakta kalabilmek iin bakalarna tannan haklardan yararlanma talepleri ne kmaya balad. Ecinseller iin evlilik, orduya kabul edilme vb haklar talep edilmeye balamt. Bu dzen-ii taleplerin yan sra, ecinselliin doal/biyolojik/genlerle ilgili bir ynelim olduu tezi de giderek arlk kazanyordu. Byle alglandnda ecinsellik heteroseksist patriyarkal dzeni sarsan bir tehdit olmaktan kacakt: Doal olduu lde, nfusun, says sabit, snrl bir kesimine zg bir ynelim olarak kalacak, yaylma tehlikesi barndrmayacakt Ecinselliin bir aznlk grup kimlii olarak kurulmasn gey-lezbiyen hareketi de ksmen benimsiyordu artk. Byle olunca da gey-lezbiyen politikas, heteroseksizmin kendisini sorgulama potansiyelini bir lde yitiriyordu. Gnmzn LGBTT hareketi iinde de bu trden bir kimlik politikas perspektifi, bana kalrsa, yer yer bir eilim olarak varln srdryor. Gey, lezbiyen, biseksel, travesti, transseksel olmak; heterosekselliin yan sra, ayn trden bir dizi kimlikten birisi olduunda, artk heterosekselliin bir norm olarak kurulmas sorgulanmyor demektir. Oysa heteroseksellii bu kimliklerle ayn dzleme yerletirmek, bunlarn tmn birbirinden farkl ama ayn biimde masum kimlikler olarak sabitlemek anlamna gelmez mi? Bu bizi bir tr okkltrllk erevesine hapsetmez mi? ayet bu sylediim doruysa, o zaman, byle bir yaklam heteroseksizmi eletirmekte yetersiz kalacak demektir. Toplumsal cinsiyet dzeninin, heteroseksellii

normatif kimlik haline getirip, dierlerini aznlk kimlikleri olarak kurma mekanizmasna ynelik eletiri zayflar. Patriyarka ile heteroseksizm, toplumsal cinsiyet ile cinsellik arasndaki balar grnmezleir. Kukusuz, bask karsnda kabul grmek, tannmak, zgven kazanmak iin sabitlenmi bir kimlie sahip kmak, ezilenlerin, bu arada kadnlarn da sk sk bavurduklar bir yol. Ancak g kazanmak iin, kimlik politikasna saplanmadan da dzen-ii kimi haklar talep etmek mmkn: rnein cinsel ynelim ve cinsiyet kimliinin Anayasann eitlii dzenleyen maddesine dhil edilmesi, bence bu trden bir talep. Ne var ki, kanmca LGBTT hareketinin, feminist hareketle paylat ortak hedefi, yani heteroseksist patriyarkay andrma perspektifini de hep gz nnde tutmasnda her iki hareket asndan da byk yarar var. Erkeklik ve patriyarka andrlmadka, homofobiye ve erkekliin yitirilmesi korkusuna dayal nefret cinayetlerinin sonu gelmeyecek; gey, lezbiyen ve bisekseller toplumsal cinsiyeti tehdit ettikleri iin dlanmaya, grnr olduklarnda isiz kalmaya devam edecek; trans insanlarn fuha mahkum edilmeleri srp gidecek. te yandan feminist hareket, kadnlarn emeklerine ve bedenlerine el konmasnn toplumsal erevesini oluturan heteroseksist evlilik, aile, biyolojik annelik yceltmesi ve kadnlara dayatlan duhul merkezli (erkek) cinsellii(ni) eletiriye tabi tutmadka, kadnlar iddet grmeye, onlara doyum vermeyen cinsel pratiklere raz olmaya mahkm olacak. Feministler, cinsellik zerindeki toplumsal cinsiyet denetimini, bugne kadar olduundan daha gl bir biimde sorgulamadka, insanlarn cinsel potansiyellerini kstlayan heteroseksellii veri olarak kabul etmeyi srdrdke, hibir kadn kurtulamayacak. Heteroseksizmin yapskm: Judith Butler Butler, heteroseksist cinsiyet anlaynn, yani trde ve geirgen olmayan bir ikili kartlk olarak kadn/erkek kategorilerinin belki de en radikal eletirisini yapmtr. Ancak, bu eletiri srecinde Butler, reme biyolojisinin, kadn bedeninin kendisini yapskmne tabi tutar. Ona gre, cinsiyetli bedenlerin kendileri sylemsel

ULUSLARARASI HOMOFOB KARITI BULUMA 155

kurululardr. Bu bedenler, heteroseksist toplumsal cinsiyet hiyerarisinin dayatt performanslarn, davran ve sylemlerin zorunlu tekraryla kurulur. Bedenlemenin, cinsiyetli bedenlere brnmenin kendisi, heteroseksist iktidar srecinin parasdr. Toplumsal cinsiyete n gelen, ondan arnm, ya da ondan soyutlanabilecek kadn/erkek bedenleri yoktur. Butler, reme biyolojisine dayandrlan ayrntlandrlm ve btnlkl cinsiyet kategorilerinin eletirisinden, kadn bedeni kurgusunun yapskmne srar. Bu sramayla birlikte de toplumsal cinsiyeti, kadn ve erkek bedenliler arasndaki ilikiden tmyle koparr. Bedenlerin ancak onlara ilikin anlamlar ve deerlerle birlikte cinsiyetlendiini, bedenlere atfedilen anlam ve pratikler (yani toplumsal cinsiyet) dnda cinsiyetli bedenlerden sz edilemeyeceini sylemektedir aslnda. reme biyolojisinin kadn bedeninin nemli bir ayrc zellii olduunu kabul etmez; bedenlerin cinsiyetlendirilmesinde onun bir ncelii olduundan hi de emin olmadn aka ifade eder. Bedensel olana ilikin algmzn dil, sylem ve anlamla dolaymland kukusuz dorudur. Ancak bedenin ve maddenin her zaman, dile, syleme, anlama gre bir fazlas vardr: Sylemin tesine taan inkr edilemeyecek bir kendiliktir beden. rnein, kz ocuk doduunda, onu kz ocuk olarak adlandrmak ve anlamlandrmak onun bir kz ocuk gibi hissetmesine ve davranmasna yol ayordur kukusuz. Ama kz bebek, bizim onu adlandrmamzdan nce, ya da bu adlandrmadan baka bir eydir ayn zamanda da Bunun tesinde, Butler kendi almasnda esas

olarak, toplumsal cinsiyet hiyerarisinin ve heteroseksizmin dayatt davranlar, performanslar araclyla oluan znelerle, bu zorlayc zneleme sreciyle ilgilenmektedir. Cinsiyetli znelerin (modern) heteroseksist bask ve dlamalarla nasl olutuunu aratrr. Ancak bu zneleme srecini somut bir tarihsel/toplumsal balama yerletirmez. Bu srecin, nasl bir aile yaps ve iblm, ne tr emek harcama biimleri erevesinde gerekletiinden hi sz etmez. Toplumsal balamn yerini, kendinden menkul bir norm olarak i gren heteroseksizm almtr. Bu normun kayna, temeli belli deildir. Patriyarka ve onun somut yaplar heteroseksizm iinde adeta erir. Oysa daha nce de gstermeye altm gibi, heteroseksizmin gnmzde brnd biimin eletirisi, modern/kapitalist patriyarkann tahlilinden kopuk olarak yapldnda salt bir sylem eletirisi olarak kalmaya mahkmdur.
Eski retim yesi, Feminist Yazar IV. Uluslararas Homofobi Kart Buluma
* Burada geylerin erkek olmann avantajlarndan yararlanmadklarn kast etmiyorum. Bu adan bakldnda lezbiyenler karsnda erkek egemenliinin ayrcalklarndan yararlanan bir gruptur gayler. Vurgulamak istediim, erkek cinselliini reddediyor olmann dier erkekler iin rktcl. te yandan trans erkekler ise , (erkeklii reddetmenin dourduu fkeden olmasa da) toplumsal cinsiyet dzenini bozmu olmalarnn karl olarak ayrmcla maruz kalp aalanmaktalar. ** Kukusuz erkekler arasnda bunun dnda kalan farkl ecinsel pratikler Osmanlda yaand gibi, gnmzde de farkl kltrlerde, hatta bizim toplumumuzda da yaanmakta. Ancak ben burada, modern patriyarkayla birlikte yaygnlaan bu zgl biim zerinde duracam.

156 ANT HOMOFOB KTABI

HEGEMONK ERKEKLK ve ECNSELLK*


Ara. Gr. Cihan ERTAN Giri Cinsiyet ve cinsiyet zellikleri hakknda sosyal bilimler ierisinde birok dnce ortaya atlmtr. Yaplan tartmalar ve ortaya atlan dnceler, cinsiyete sadece biyolojik indirgemeci bir yaklamla deil (Connell, 1998: 100 114) sosyal, psikolojik, kltrel ve tarihsel faktrlerin de dhil edildii bir perspektiften baklmas gerektiini aka ortaya koymutur. Bu balamda karmza kan toplumsal cinsiyet, hem kadna hem de erkee atfedilmi rollerin kltr evresi tarafndan belirlenmesine iaret eder ki bu da toplumun normatif yapsnn yadsnamaz bir parasn oluturur. Sz konusu normatif yap erkek, erkek rol ve erkeklik gndeme geldiinde, toplumsal cinsiyet balamnda ele alnan kadnlktan biraz daha farkl ileyen bir mekanizma olarak karmza kar. Erkee ve erkeklie atfedilen g ve iktidar, bir baskn ve egemen olma durumunu da beraberinde getirir. Bu bildiride, erkeklik balamnda, sz konusu baskn ve egemen olmasrecinin nasl iledii, erkekliin hegemoni balamnda kendini nasl ina ettii ve tabi klnm erkekliin nemli bir biimi olan ecinsellik ele alnacaktr. Hegemoni Hegemonik erkekliin ne olduuna ve neye iaret ettiine deinmeden nce, hegemoni kavramnn k noktasna ve kavramn tarihsel gemiine ksa bir yolculuk yapmak faydal olacaktr. Hegemoni kavram ilk olarak Gramscinin Hapishane Defterinde, snf ilikilerini aklamaya ynelik olarak kullanlan bir kavram olarak karmza kmaktadr. Burada hegemoni kavram, ynetici snfn, ynetilen snf zerindeki stnln nasl saladyla, bu gc nasl kazand ve nasl devam ettirdiiyle yakndan ilgilidir. Bu balamda hegemonik olma durumu ve srecinin en temel talar, bir eyi empoze etme, olaylar ve konular hakknda kavramlar oluturma ve ahlak tanmlama iktidarnn elde tutulmasdr. Bu koullarn yerine getirilmesi, toplumsal deiim balamnda nemli bir rol oynayan medya gibi kurumlar araclyla desteklenerek gerekleir. Ne var ki hegemoni, zellikle de medya ve sosyal kurumlarn organizasyonlarnda doal, olaan, normal grnmesi yoluyla, nfusun byk bir blmn ikna etmeyi gerektirir.1 Gramscinin ne srd hegemoni fikri daha sonra, ikili sistem teorileri balamnda, toplumsal cinsiyetle ilgili problemi zmlemek adna kolayca ilgili alana transfer edildi. Ne var ki bunun baz sakncalar vard. nk Gramscinin ne srd anlamyla hegemoni, tarihsel deiim noktas zerine odaklanmad konusunda eletirilere maruz kad. Tarihsel deiim konusu zerine ok net bir odak olmadan, hegemoni dncesi, basit bir kltrel kontrol modeline indirgenmi olabilirdi ki bu da hegemonik erkeklik kavramyla ilgili sonraki bir zorluk olarak karmza kmaktadr.2 Hegemonik erkeklik Hegemonik erkeklik kavram aslnda, farkl erkekliklerin varln da n plana karmaktadr. Baka bir ifadeyle, hegemonik erkeklik kavramyla birlikte, bir oklu erkeklikler modeli de ortaya kmaktadr. Toplumsal cinsiyet konusunda yaplan aratrmalarda, erkek cinsiyet rol balamnda farkl erkekliklerin ve g ilikilerinin olduu ortaya atlmtr. Bunu kantlamak iin Yeni Soldaki baz erkekler, feminizm desteiyle organize olmay deneyerek, erkekliin ifadesindeki snf farkllklarna dikkat ekti. 1970lerde yaplan aratrmalar ve belgelenen sonularla birlikte, erkek cinsiyeti rol teorisinin zayflnn farkna varld. Ne var ki bu zayflklarn en nemlileri, erkek rol kavramnn homojenletirilmesini ve g muhasebesindeki zorluklar ieriyordu. Yaplan ampirik almalar, erkekliklerin okluunu ve erkeklik inasnn karmakln onaylad ve Gramsciyen hegemoniye ikin olarak bulunan basknlk mcadelesini ortaya koydu.3

ULUSLARARASI HOMOFOB KARITI BULUMA 157

oklu erkekliklerin yaam alannda gelien bir g mcadelesi sz konusudur ve bu mcadelede galip gelen bir erkeklik rnts vardr ki bu da hegemonik olandr. Verilen bu mcadelede stn kan, baskn deerlerin belirleyicisi konumundadr. Burada sz edilen hegemoni, silah zoruyla kurulan bir stnlk deildir. Connella grehegemonya mutlak kltrel egemenlik, seeneklerin ortadan kaldrlmas anlamna gelmez. Bir gler dengesi iinde, dier bir deile bir oyun esnasnda, kazanlan stnlk anlamna gelir. br rntler ve gruplar, ortadan kaldrlmak yerine ikincil konuma itilir.4 Yukarda da ifade edildii gibi, hegemonik erkeklik, farkl erkeklikleri de gndeme getirir ve kendini bu erkekliklerden, zellikle de tabi klnm erkekliklerden (subordinated masculinities) ayrt eder. Hegemonik erkeklik, saysal olarak bir ounluk tarafndan paylalan bir rnt olmak zorunda deildir ve yalnzca ufak bir aznl da temsil edebilir ki ounlukla yledir de. Ancak kesinlikle normatiftir ve erkek olmann en onurlu yolu ondan geer ve erkeklerden kendilerini onunla ilikili olarak konumlandrmasn ister. Btn bunlarla birlikte kadnlarn da evrensel olarak tabi klnmasn (subordination) ideolojik olarak merulatrr.5 Connellin tanmyla hegemonik erkekliin neyi iaret ettiini zetlemek gerekirse: Hegemonik erkeklik kavramnda hegemonya acmasz iktidar elikilerinin tesine geerek zel yaamn ve kltrel srelerin rgtlenmesine szan bir toplumsal gler oyununda kazanlan toplumsal stnlktr Hegemonik erkeklik, genel bir erkek cinsiyet rol grnden ok farkldr Aslnda, hegemonyann kazanlmas genellikle, Humphrey Bogart, John Wayne ve Sylvester Stalloneun canlandrd film karakterleri gibi tamamen kendine zg hayal rn kiilikler olan erkeklik modellerinin yaratlmasn ierir.6 Toplumsal cinsiyet rntleri balamnda hem kadnl hem de erkeklii deimez birer z olarak ele almak yanltr. Erkeklik ve kadnlk

birer yaama biimidir ve bu yaaylarn biimleri deiebilir. Trkiye sz konusu olduunda, hegemonik erkeklik balamnda yaratlan rntler belki John Wayne ya da Sylvester Stallonedan farkldr ancak rten baz ynler de sz konusudur ki bunlar da onurlu erkeklii belirlemeye ynelik ara konumundaki zneye atfedilen zelliklerdir. Her ne kadar, ok az sayda erkek, gerek erkek olmak iin yerine getirilmesi gereken koullar gerekletirse ve bu imajlarla rtse de, byk ounluu bu imajlarn ayakta tutulmas iin i birlii iindedir. nk nemli olan, erkek olarak, srdrlen hegemonyadan fayda salamaya devam etmektir. Trkiyede toplumsal cinsiyet normu olarak erkeklik / ecinsellik Toplumsal cinsiyetin (gender), biyolojik cinsiyetten (sex) farkl olarak, toplumun erkek ve kadn bireylerinden, yerine getirmesini bekledii roller btn olduu dikkate alndnda; Trkiye iin bu toplumsal cinsiyet rollerinin, toplumsal yapnn ok nemli bir parasn oluturduu grlecektir. Ne var ki kadn ve erkek iin farkl ekillerde belirlenmi bu sz konusu toplumsal cinsiyet rolleri iinde erkek rol ve erkeklik deerleri, son derece nemlidir ve bu balamda normatif ve hegemoniktir. Trkiyede farkl erkeklikler sz konusudur. Baka bir ifadeyle, kltrel olarak ne srlen erkeklik ideali, btn erkeklerin karakterleriyle rtmemektedir. Ancak btn erkeklerin kendilerine fayda salad ve devamlln srdrmeye alt erkeklik deerleri vardr. Bu deerler, hegemonik erkekliin yap tadr ve srekli olarak yeniden retilir. Bu yeniden retme ilemi toplumsal kurumlarn i birliiyle son derece hzl bir ekilde gerekletirilir. Buradaki en nemli grev medya tarafndan yerine getirilmektedir. hegemonyann kazanlmas genellikle, film karakterleri gibi tamamen kendine zg hayal rn kiilikler olan erkeklik modellerinin yaratlmasn ierir.7 Trkiyede erkek olmak, belirli toplumsal cinsiyet kalplarndan meydana gelmi karakteristik zellikleri tamaktan geer. Bunlar arasnda her

158 ANT HOMOFOB KTABI

alanda baarl olmak, sert olmak, duygularn ok fazla belli etmemek, cinsel, ekonomik ve ruhsal anlamda gl olmak, iki ve alkol tketmek, hkmetmek ve kadn gibi olmamak saylabilir.8 Hegemonik erkeklik, ecinsellik ve homofobi konular arasndaki yakn ilikiyi gz ard etmemek ve gerek Trkiye leinde gerek evrensel lekte ecinsellik ve homofobi konularna, hegemonik erkeklik perspektifinden de yaklamak yerinde bir katk olacaktr. nk hegemonik erkekliin inas, tabi klnm erkeklikleri iermektedir. Baka bir ifadeyle hegemonik erkeklik tabi klnm erkeklikleri, kendinden olmayan, teki, erkeklikle ilgisi olmayan olumsuz birer referans olarak karsnda ve kendinden aaya konumlandrr ve var olan hegemonyasn, bu sreci devaml olarak yeniden reterek srdrr. ada hegemonik erkekliin en ayrt edici zelliiyse, heteroseksel oluu, yani evlilik kurumuyla sk skya bal oluudur; dolaysyla, tabi klnm erkekliin en nemli biimi de ecinsellik olur.9 Sz konusu tabi klma eylemi, hem ideolojik hem de karlkl bir etkileimi ve sava gerektirir. Bu balamda ecinsellere ynelik iddet, ayrmclk, aalama, yasal taciz vb. eylemler, hegemonik erkekliin kendini retmek ve yeniden retmek iin kulland homofobiyle ne kadar yakndan ilikili olduunu gzler nne serer. Hegemonik erkeklik rntleri kendini youn bir ekilde homososyal birlikteliklerde yeniden retir. Sz konusu kavram, ayn cinsiyetin beraber olmay tercih etmesine ve bu tercih edilen alanda benzer davranlarn sergilenmesine gndermede bulunmaktadr. Bu alanlar arasnda, ok youn bir ekilde erkekler tarafndan paylalan kahvehaneler, bilardo salonlar, ordu vb. saylabilir. Erkekliin bitmek bilmez sosyalizasyon srecindeki nemli bir yeri kaplayan bu alanlarda yaplan ey, ok basit bir formlasyonla, kadnlarn, kadnlk atfedilen davranlarn ve rntlerin dlanmas ve her ne kadar baz durumlarda krize girse de hegemonik erkeklik rntlerinin yeniden retilmesidir.1 Yukarda da ifade edildii gibi sz konusu yeniden retim srecinde kullanlan en gl silahlardan

biri ecinselliin, hegemonik erkeklik balamnda kadnslkla balantl bir ekilde ina edilmesi ve buna ynelik gelitirilen homofobidir. Durum Trkiye iin ele alndnda da salam bir gereklik tabannda yerini bulmaktadr. Trkiyede ecinsellik, erkeklikten uzak, normal olmayan, heteroseksel erkeklerin sonuna kadar faydaland hegemonik erkeklik rntleri iinde yeri olmayan ve ortadan kaldrlmas gereken bir olgu halini alr. Trkiyede ecinsellik, heteroseksel erkekliklerde olduu gibi, oklu roller erevesinde yaanmaktadr. Ecinseller tarafndan sergilenen bu ecinsel roller, heteroseksel toplum tarafndan ou durumda kabul grmemekte ve reddedilmektedir. Bu reddedi, homofobi temellidir ve dolaysyla bu homofobinin kayna, erkeklik deerleri iinde yatmaktadr. Hegemonik erkeklik ideallerini paylasn ya da paylamasn, ondan yararlanan heteroseksel erkekler, erkekliklerini ina etmek ve bunu srdrmek amacyla homofobiyi bir ara olarak kullanr. Prof. Dr. Serpil Sancar tarafndan yrtlen, Hane ve Piyasa Ekseninde Erkeklik adl aratrma ekseninde yaplan grmelerde konumuz balamnda ortaya kan sonular, son derece zetleyici ve aydnlatcdr. Grtmz orta gelir kesiminden, 22 yandaki bir niversite rencisi unlar syleyebilmektedir: Abi imdi siz entelsiniz ya bu ibnelere gey falan diyorsunuz di mi? Abi ibne bunlar, ibne!, ikeceksin bunlar, toptan imha edeceksin bu ibneleri.1 Yukarda verilen rnee sinmi iddeti, dmanl, nefreti, tekiletirmeyi, kendinden ayr tutmay ve yok etme isteini, Balibarn1 tabiriyle rk olmayan rkl ksacas konumuz balamnda homofobiyi grmek hi de zor deil. Ecinsellik, kadn gibi olduu ve kadnn zayfln tadnn varsaylmas yoluyla, erkeklikle ilgisi olmayan bir ey olarak ina edilmektedir. Dolaysyla ecinsellik, namlusu toplumsal cinsiyet temelinde btn bir kltr tarafndan el birliiyle retilen ve sosyalizasyon sreleriyle yeniden retilen hegemonik erkeklik deerle-

ULUSLARARASI HOMOFOB KARITI BULUMA 159

rine ynelmi bir tehdit olarak alglanmaktadr. Ecinsellie ynelik homofobik tutumlarn saylan nedenlerine, ecinselliin, heteroseksist toplumun ngrd remeyle ayn zeminde bulunmamasn da eklemek gerekmektedir. reme, heteroseksel ve ataerkil toplumlarn, nesiller boyu saltanatn devam ettirmesi iin olmazsa olmaz bir kouldur. Ecinsellik de bu koulu yap bozuma uratan bir olgudur. Gey erkeklere ynelik kin gibi dmanlk, heteroseksel erkekliin kendisinin inasnn doasndadr. Hegemonik erkekliin taleplerine olan uygunluk, heteroseksel erkekleri homofobiye zorlamaktadr ve onlar bunun iin dllendirir Dier bir deile, erkek heteroseksel kimlii ayakta tutulmakta ve gey erkeklere ynelik nefret ve korkuyla onaylanmaktadr.1 Sonu Anlatlanlar nda grlyor ki toplumsal cinsiyet balamnda ele alnan erkeklik, tek ve stabil bir yap deildir. Erkekliin inas sz konusu olduunda, oklu modeller karmza kmaktadr. Erkekliin bu oklu modelleri, psikolojik ve kltrel faktrleri iinde barndran, farkl sosyalizasyon srelerinin rnleridir. Baka bir deile erkeklik, toplumsal bir rndr. Kltr tarafndan belirlenmi, deer atfedilmi, gc elinde tutan, kendinden olmayan dier btn erkekleri ve kadnlar tabi klan hegemonik erkeklik, sz konusu oklu erkeklik modellerinin stnde, ok gl bir fantezi olarak varln srdrmektedir. Medya, ordu ve homososyal birliktelik meknlar, hegemonik erkekliin retildii ve yeniden retildii toplumsal ajanlar olarak karmza kmaktadr. Heteroseksel bir zellie sahip olan hegemonik erkeklik, tabi klnm erkeklik biimi olan ecinsellii ortadan kaldrmak iin giritii mcadeleyle varlna anlam kazandrma abasndadr. Yok etme niyetini de ak bir ekilde ifade etmez. Yapt ey, tekiletirdii, erkeklikle hibir ekilde badatrmad, tabi kld ecinsellii, olumsuz bir referans alarak ona kar bir mcadele gelitirmektir. Ancak bu mcadele, ecinsellere ynelik iddeti ve her trl ayrmcl bnyesinde barndrr. Hegemonik

erkeklik o kadar doallatrlmtr ki bu mcadele, toplumun byk bir blm, devlet ve onun kurumlarndan da destek bulur. Baka bir ifadeyle homofobi, merulatrlr. Son olarak byk bir soru karmza kmaktadr: Hegemonik erkeklik kskacnda ve homofobiyle burun buruna devamlln srdren ecinsellik, bu kskatan nasl kurtulabilir? Toplumsal cinsiyetin oluum srecinin kltrle olan ilikisi gz nnde bulundurulduunda, bunun ksa vadede gerekleemeyecei aktr. nk bu, hegemonik erkeklik rntlerinin yap bozuma uramasn gerektirir ki bu da ancak kltrel bir dnmle mmkndr. Bu balamda, hegemonik erkekliin kalesi konumunda bulunan toplumsal kurumlarn, erkeklik rntleri arasndaki iktidar mcadelesini krklemek yerine, eitliki yaam alanlar salamas gerekir. Toplumsal cinsiyetin deimezliini sorgulamak, erkeklik ve kadnlklarn birer, tarihi, psikolojik ve sosyolojik faktrleri bnyesinde barndran yaay ekilleri olduu dncesini yaatmak bu balamda ok nemlidir. Hegemonik erkeklie drt elle sarlsn ya da sarlmasn, ondan fayda salayan pek ok erkein de onun iktidar altnda ou zaman ezildii ve onurlu erkekliklerini tehlikeye atmamak adna bu ezilmilikle yaamaya devam ettikleri gereiyle szlerimi, bu balamda nemli ve yerinde bulduum, Kaos GLnin mottosuyla sonlandrmak istiyorum:
Ecinsellerin kurtuluu, heterosekselleri de zgrletirecektir. Akdeniz niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi Sosyoloji Blm II. Uluslararas Homofobi Kart Buluma
* 17 20 Mays 2007 tarihinde dzenlenmi olan Medya ve Homofobi balkl II. Uluslararas Homofobi Kart Buluma sempozyumunda sunulmutur.

Connell, R. W., Gender and Power: Society, the Person and Sexual Politics (Sydney: Allen and Unwin, 1987), 107; Carrigan, Connel, and Lee, 95den aktaran Donaldson, Mike, What is Hegemonic Masculinity?, Theory and Society, Vol. 22, No. 5, Special Issue: Masculinities. (Oct., 1993), pp. 645.
2

Connell, R. W., Messerschmidt, James W., Gender &

160 ANT HOMOFOB KTABI Society, Vol. 19, No. 6, December 2005, S. 831
3 12

Etienne Balibar, Marxist bir Fransz felsefecidir.

Connell, R. W., Messerschmidt, James W., Gender & Society, Vol. 19, No. 6, December 2005, S. 832. Connell, R. W., Toplumsal Cinsiyet ve ktidar, Ayrnt Yaynlar, 1998, stanbul, S. 247

13

Connell, R. W., Messerschmidt, James W., Gender & Society, Vol. 19, No. 6, December 2005, S. 832. Connell, R. W., Toplumsal Cinsiyet ve ktidar, Ayrnt Yaynlar, 1998, stanbul, S. 246 - 247. Connell, R. W., Toplumsal Cinsiyet ve ktidar, Ayrnt Yaynlar, 1998, stanbul, S. 247

G. Herek,On Heterosexual Masculinity: Some Physical Consequences of the Social Construction of Gender and Sexuality, in M. Kimmel, editor, Changing Men, New Directions On Men and Masculinity (Newbury Park: Sage, 1987), 71 72; Connell, Whole New World, 469dan aktaran, Donaldson, Mike, What is Hegemonic Masculinity?, Theory and Society, Vol. 22, No. 5, Special Issue: Masculinities. (Oct., 1993), pp. 646

KAYNAKA
Connell, R. W., Messerschmidt, James W., Gender & Society, Vol. 19, No. 6, December 2005. Connell, R. W., Toplumsal Cinsiyet ve ktidar, Ayrnt Yaynlar, 1998, stanbul. Demez, Gnl, Kabadaydan Sanal Delikanlya Deien Erkek mgesi, Babil Yaynlar, 2005, stanbul. Donaldson, Mike, What is Hegemonic Masculinity?, Theory and Society, Vol. 22, No. 5, Special Issue: Masculinities, 1993, pp. 646 Kurtulu, Cengiz Tol Ula, Ura Kkural, nder, Hegemonik Erkekliin Peinden, Toplum ve Bilim, Birikim Yaynlar, 2004, stanbul, Say. 101. Onur, Hilal Koyuncu, Berrin,HegemonikErkekliin Grnmeyen Yz: Sosyalizasyon Srecinde Erkeklik Oluumlar ve Krizleri zerine Dnceler, Toplum ve Bilim, Birikim Yaynlar, 2004, stanbul, Say. 101.

Yksel, N. Aysun, Tarkan Yldz Olgusu, iviyazlar, stanbul, 2000, S. 44den aktaran, Demez, Gnl, Kabadaydan Sanal Delikanlya Deien Erkek mgesi, Babil Yaynlar, 2005, stanbul, S. 135
9

Connell, R. W., Toplumsal Cinsiyet ve ktidar, Ayrnt Yaynlar, 1998, stanbul, S. 249

Toplum ve Bilim, Birikim Yaynlar, 2004, stanbul, Say. 101 i., Onur, Hilal Koyuncu, Berrin,Hegemonik Erkekliin Grnmeyen Yz: Sosyalizasyon Srecinde Erkeklik Oluumlar ve Krizleri zerine Dnceler, S. 39
11

10

Toplum ve Bilim, Birikim Yaynlar, 2004, stanbul, Say. 101 i., Kurtulu, Cengiz Tol Ula, Ura Kkural, nder, Hegemonik Erkekliin Peinden, S. 50

ULUSLARARASI HOMOFOB KARITI BULUMA 161

NEDR BU HEGEMONK ERKEKLK?


Ali Rza TAKALE
Bugn gece yaptklarmz gndz syler,/ekeriz boyuna bu gevezeliin acsn./Nerede olursan ol dilini tut, syleme/Kadnla olan ilerini, onun stne bildiini. Gsterir kimi parmakla yolda kadn,/Benimle kaldn dn gece sen, derse Gven olur mu byle birine, doru mu bu,/Yanna gelen bir kadnn dile dmesi,/Utanp sklmas, kt duruma gelmesi?/Dahas var: bir takm yalanlar uydurur,/Yatm gibi gsterir kendini kadnlarla,/Ktye karr adn, dile drr/Klna bile dokunamad kadn/Vz gelir kadna byle dedikodular/(Ovidius 1965: 56)

nasl iledii ele alnyordu. Hlbuki ataerkillik, erkeklerin kurallarn koyduu ve iktidarn belirledikleri bir olguydu. Bu yzden, ataerkilliin, kadnlarla olan ilikisi zerinden aklanmaya allmas ataerkil a ad verilen bu yapnn nasl ilediini ve yeniden retildiini aklamakta yetersiz ve eksik kalmaktayd. ncelikle unu kaln harflerle belirtmek isterim: Ataerkillik, sadece sistem kavramyla aklanabilecek bir gerek deildir. Sistem kavram, ileyen bir sreci ve dzeni imler. Ataerkillik sistem-st bir olgudur, daha ok bir yap veya yaplanmadr. Kandiyotinin (1997) sosyal bilimler literatrne kazandrdataerkil pazarlklar kavram ile ataerkillik olgusu daha fazla aklk kazanmaktadr. Kandiyoti, bu terimle iki cinsiyet arasnda geen, her ikisinin de rza gsterdii ama bunun yannda zaman ierisinde deiebilen, kar koyulabilen ve yeniden tanmlanabilen bir iliki ana dikkat eker. Bu pazarlklarn nitelii toplumdan topluma farkllk gstermekle birlikte, kadnlarn aktif veya pasif direnilerinin hem niteliini hem de biimini etkiler. Ataerkil pazarlklar toplumsal cinsiyet ilikilerinin yeniden kurulmas srasnda birtakm mcadele ve tarihsel dnmlere aktrlar (Kandiyoti 1997: 114). Bu yzden, bu kavramdan yola karak ataerkilliin bu pazarlklar da kapsayan ve ataerkil sistemi ieren ok daha genel bir a olduu dncesinden hareket etmek gerekmektedir. Zira ataerkil a tm ataerkil alglaylar, pazarlklar, szlemeleri, hiyerarik ilikileri vb. olgular kapsayan soyut bir yap olarak dnlebilir. Ataerkillikle ilgili tm gerekler ve kurgular bunun ierisinde var olur. Ataerkil sistem ise bu krenin ierisinde yer alan soyut hiyerarik biimlenmeler olarak grlebilir. Ataerkil an ierisindeki tm unsurlar ve bunlarn nitelikleri bu sistemi etkiler; sistem de zaten bu unsurlarn en balcas ve hayati olandr (Dermen: 2001).1 Ataerkil an devam ataerkil hiyerarik sistem olmadan dnlemez. Ayn ekilde, ataerkil sistem de an kapsamndaki tm eler olmadan ileyemez. Bu iki boyut arasnda karlkl bir iliki vardr. Bu noktada ataerkil a Levi-Straussun mitolojik yap kavramna benzetebiliriz

Nedir erkeklik? Vasflar nelerdir? Esaretinin ve cesaretinin sebebi nedir? Kurtulamadmz ve kurtulunmadnda en ok erkein kendisini ezen bu ataerkil form, neden bizi kendisine baml hale getirip hayatn merkezine kaznan bir gereklik olarak srekli yine yeni yeniden retiyor? Bu yaz zelde bu sorulara, genelde ise uzun yllardr gerek sosyal bilimlerde gerekse toplumsal cinsiyet almalarnda bilerek veya bilmeyerek gz ard edilen ok nemli bir konuya dikkat ekmek amacyla kaleme alnmtr. Bugn bilebildiimiz her toplumun cinsiyet analizi, temelinde erkeklik ile sorunlar var. Erkeklerin daha hzl araba kullanp, daha ok kaza yapmalar da bu anlamda dnlebilir, kadnlar dvmeleri de, kadnlar ynetici yapmamalar, az para vermeleri de, geylere eziyet etmeleri de. Dnyann nasl dndyle ayn lekteki bu erkeklik kuramlarndan, tarihlerinden, analizlerinden kafamz kaldrp tm bu eitsizliin ve hem kendine hem herkese zararl bu cinsiyet kltrnn nasl yeniden retildiine yakndan baktmzda hep ayn iaretlerle rastlayoruz. zellikle 1960l yllarda ykselen feminist hareket ile birlikte kadn ve kadnln doas zerine yaplan birok alma yaymlanmaya baland. Bu almalar, kadn-erkek eitsizlii, kadnlarn nasl ezildii ve onlar ezen ataerkil sistemin nasl bir olgu olduu zerine aklamalar getirmeye alyordu. Fakat anlatlanlar doal olarak hep kadnlard; ataerkilliin kadnlar zerinde kurduu tahakkm ve bu tahakkmn

162 ANT HOMOFOB KTABI

(akt. Kuper 1995: 21). Levi-Straussa gre, tm mitolojiler dnen birer yapdr. Bir mit, anlatclarnn her aktarmnda dnr; ierisindeki dizilerden baz eler atlrken, bazlar da yer deitirir. Yap dnrken, deiiklikler diziye ait olarak kalmaktadr. Ataerkil a da srekli dnen bir yapdr. Dolaysyla, ataerkil sistemler de bu yapnn ierisinde yer alan ve onu oluturan dizilerdir. Bu noktadaerkeklikbiimlerini de bu dizilerin ierisinde yer alan, yer deitiren, atlan ve dnen eler olarak tanmlayabiliriz. Bu eler ne kadar dnseler veya atlsalar da yerine bakalar konur; bylece tm deiiklikler ayn diziye yani ataerkil sisteme ait olarak kalrlar. elerdeki bunca deiime ramen ataerkil sistem ayn z korur ve bylece devamn salar. Zaten elerdeki bu deiimler onun deien zamana ve koullara ayak uydurabilmesini salar. Ataerkil a, eleri besleyen ana yap olduu iin o da dnr. Ataerkil sistem erkekler ve de erkeklik etrafnda kurulmutur ve ounluu erkek olmakla birlikte her iki cinsiyetin de yer alabilecei bir alandr. Fakat kurallar erkekler belirler. Kadnlar bu sistem ierisinde yer alabilmek iin ataerkilliin belirledii kurallar benimsemek ve bunlar dorultusunda davranmak zorundadrlar. Erkeklerin kendi aralarnda kurduklar tm mekanizmalar, retim ve yeniden retim srelerini ellerinde bulundurmak, bunlarn devamlln salamak ve kontrol altnda tutmak zerine oluturulmutur. Aslnda her retim sreci bir yeniden retim srecidir (Hearn: 1987). Bu noktada var olan durum bir eit erkeklikler sava olarak tanmlanabilir, nk tek ama kimin daha ok erkek olduunun tescil edilmesinden baka bir ey deildir. Hearnn belirttii bu yeniden retim sreci, ataerkilliin belkemiini oluturur. Bu sre en bata belli bir ekonomiyi ve nesillerin devamn ierir. Ekonomik tm alanlar erkeklerin kontrolnde ve egemenliindedir; her ne kadar neslin devamn dourarak salayan kadnlar olsa da, erkekler soylarn garanti altna alabilmek iin kadnlarn tm cinsel yaamlarn egemenlikleri altna alrlar ve bask kurarlar. Zaten konumlar erkekler tarafndan belirlendii ileri srlen kadnlarn kendileriyle dorudan ilikili konularda bile belirlenen olduu dncesi,eksikli bir canl olduklar biimindeki kavrayn rndr(Aristoteles 1996: 340).2

Ataerkil a, erkeklerin deerlerini belirledii bir alan olsa da, kadnlarn da bu alan ierisindeki yaamda byk rolleri vardr. Kadnlar anne olarak kltrleme srecinin ba aktrleridir ve onlara biilen en nemli rol, milletin annesi olmaktr. Kimi kilit noktalarda en gl ve geerli ataerkil niteliklerle donanarak erkekler zerinde bask kurabilirler, verilen kararlar etkileme gcne sahip olabilirler. Fakat bu, ataerkilliin esas sahiplerinin hegemonik erkekler olduu gereini deitirmez. Ataerkil a, ierisinde eitli atmalarn, pazarlklarn olduu bir alandr. Kadn ve erkekler arasnda kimi zaman uzlalan, kimi zaman da kar koyulan, zamanla yeniden gzden geirilip deitirilebilen bir pazarlk sreci sz konusudur (Kandiyoti 1997: 114). Ataerkillik, erkeklik olgusuyla ortaya kmtr ve bu olguyu yok ettiiniz an ataerkil a ve sistem de ker. Burada sz edilen etmen, biyolojik anlamdaki erkeklik deildir. Tam aksine, insanlara empoze edilen, uyumlarnn saland, iselletirilen ataerkil nosyonlu hegemonik erkekliklerdir. Ataerkilliin bu hegemonik erkekliklere her anlamda ihtiyac vardr, nk ataerkillik kendi devamn ancak byle salayabilir. Aslnda her ataerkil toplum kendi kltrne gre hegemonik erkeklikler yaratr, bunlar kurumsallatrr ve kutsallatrr. Kurumsallaan bu erkeklik figrleri, erkekler tarafndan iselletirilir. Erkekler sosyalleme srecinde bu erkeklik biimlerini renirler ve ataerkil sistem ierisindeki yerlerini alrlar. Hegemonik erkeklii kabul etmeyen veya benimseyemeyen bir erkein bu sistem ierisinde yeri yoktur. ou erkek bu hegemonik biimlenmelere uyum salamaya alr ve ataerkil sistemin iinde yer alr. Fakat bu hegemonik nitelikleri elde edebilme sreci erkekler iin skntl, yorucu ve kendilerini kantlamalar gereken bir sre olabilir. Erkeklik ve iktidar Erkeklerin ve erkekliklerin ataerkil iktidarla olan ilikilerini anlayabilmemiz iin, bir erkein doduu andan itibaren ataerkillikle nasl bir iliki ierisine girdiini ortaya koymamz gerekir. Nesne ilikileri teorisyenlerinden Chodorow (1974: 4650), ocuun doar domaz grd, duyduu, ilikiye getii kiinin annesi ol-

ULUSLARARASI HOMOFOB KARITI BULUMA 163

duunu belirtir. ocuk annesine baml olarak doar ve kendisini onunla tanmlar; onunla bir ortak yaam ierisine girer, kendini ondan ayrmaz. Bu olgu btn toplumlarda annenin ocuklara bakma eilimindeki en balca kii olmasndan ileri gelir. nk ocuun ilk deneyimleri anne vastasyla kadnlar dnyasndan geer. zellikle bu, erkek ocuklar iin elikili ve zel bir durum yaratacaktr. Kz ocuklar anneleriyle olan bu ilk balarn zayflatrken kendi kiiliklerini annelerinin bir tekrar gibi olutururlar; onu bir anlamda taklit ederler. Oysa erkek ocuk sz konusu olduunda, annenin bizzat kendisi erkek ocuu kendinden kopmas ve onun yana uygun olmayan bir erkek rol edinerek farkllamas iin zorlar (Dermen 2001: 34). Erkek ocuk edinecei erkek kimlik modelini en bata babasndan ve dier yetikin erkeklerden renecektir. Fakat ocuun babas annesine gre daima daha uzakta olduu iin, bu durum erkek ocuk asndan zorluklar yaratacaktr. Bu kimlik kiisel bir kimlik olmaktan ok durumsal bir kimlik olacaktr. Yani sadecebaba imgesinin yaratt konumsal bir kimliktir bu. Burada gerek ve zel bir baba-oul ilikisi sz konusu deildir (Chodorow 1974: 4650). Gilmore da (1997: 194195) Chodorowun grnden yola karak, anneye olan bu ilk bamlln ataerkillik iin her zaman byk bir soruna yol atn, hatta ataerkilliin ileyiinin temelinin burada aranmas gerektiini syler. Annesiyle olan kuvvetli ban reddederek koparmaya alan olan ocuu, kamusal olarak kabul edilmi olan kendi erkek kimliini edinmeye alr. Fakat bu kimlii edinecek somut bir kimsenin olmay ona bunu edinme srecinde olduka byk skntlar yaratacaktr.Babasnn koullar gerei olundan uzak kal, onun oluyla yakn bir ba kurmasn engeller. Bu da, olanda annesine olan gizli dnme isteini artrr. Bu istek, anneyle olan ilksel ve derin birliktelikten ortaya kan narsistik, her eyi yapabilme gcne sahip olma idealini ortaya karr (Dermen 2001: 34). Bu, aslnda erkekliin edinilmesi srasnda ortaya kan en gizli tehlikedir, ancak ataerkil sistem bu tehlikenin bast-

rlmas ve ortaya karlmamas iin her ekliyle rgtlenmitir. Bu noktada Chodorowun dncelerine unlar eklenebilir: Ataerkil a tm toplumu kapsam bir soyutlamadr. Bu an ierisinde toplumca kurgulanan erkeklik kimliine ait birok kalp, alglay biimi ve ideoloji vardr. Bunlara erkekliin paracklar da denebilir. Gerek ve somut bir rol modeline sahip olamayan erkek ocuk, bu paracklara gre kendini ekillendirmeye alr. Fakat Bu kimlik paracklarnn hepsi idealize olduu iin erkek ocuun bunlar tutarl bir ekilde kaynatrmas ok zordur. Erkek kimliindeki atlan bir nedeni de budur. Somut bir kimlik modelinin bulunmay, erkek ocuun bu paracklar iselletirmesini ve kendine gre biimlendirmesini zorlatracaktr. rnek almaya alt erkekler (baba, amca, dede, komutan, patron v.b.) genellikle onun iin idealize edilmi belli konumlar ve bu konumlarn gerektirdii temsilleri yerine getiren kiiler olmulardr. Yani onlar sadece birer kategoridirler (Dermen 2001: 26).

Kadnlar, ataerkil a ierisinde genelde belirli alanlar ierisinde tanmlanmlardr. Bu alanlarn en yaygn olan ev ii alandr. Kadnlarn tanmland roller de genelde bu ev ii yaamn barndrd rolleri ihtiva eder. Bunlarn balcalar annelik ve karlktr. Bu roller bir kadnn neredeyse tm yaam boyunca devam eder. alan bir kadn bile, toplumda daha ok yapt ile deil, yukarda saylan rollere gre konumlandrlr. Olduka daraltlm ve belirlenmi bu alan aslnda kadna kimliini olutururken bir anlamda avantaj salar. En bata annesi olmak zere, rnek olarak ald kadnlar genelde bu alan ierisinde ve bu alann gerektirdii kurallar ierisinde yaarlar ve bu srete bir btnlk/devamllk sz konusudur. Askerlik ve erkekliin yeniden retimi Askeri darbe ve skynetimler hangi gerekeyle yaplrsa yaplsnlar, sivil toplum zerinde olumsuz etkilere yol amlardr. Bu dnemlerdeki uy-

164 ANT HOMOFOB KTABI

gulamalar, erkek egemen yapnn yeniden retimine farkl boyutlar kazandrmtr. Genel olarak dnyada ve zel olarak Trkiyede politik alanda krlamayan erkek egemenlii (ve kadn politikaclarn erkeksi davranlar) askeri mdahalelerin aa kt zamanlarda zle btnlk salayarak grntye de yansmtr. Olaan dnemlerde siyasal alann vitrinine yerletirilen birka kadn milletvekili, bakan, -hatta Babakan- askeri dnemlerde grlmedii iin erkek egemen biim z tamamlar. Askeri mdahalelerin toplum tarafndan kabulleniliindeki yaygnlk, ayn zamanda siyasal gcn iktidarn erkekler tarafndan etkin bir ekilde kullanln rtk olarak merulatrr (en 1997: 59). Tm toplumlarda idealize edilmi, egemen, tm toplumca paylalan kimlik paracklar mevcuttur. Bu kimlik paracklar (kuvvetli, yurtsever, koruyucu, hkim, ekmeini tatan karan v.b.) genelde sorgulanmaz; tm erkeklerce az ya da ok biimde paylalr. Bunlarn herkese paylalmasnn nedeni, toplumca erkekler iin en sayg gren ve yer yer kutsallatrlm kimlik paracklar olmalardr. Sayg grmelerinin nedeni de, bu paracklarn ataerkil hiyerari ilikilerini ok rahat yeniden retebilmesidir. Hatta bu paracklarn ou, sistem tarafndan empoze edilip kazandrlr veya daha nce edinilmi olanlar da sistemli hale getirilebilir. Kuvvetlilik, sertlik, mcadelecilik, yurtseverlik, duygularna hkim olmak v.b. belli paracklar her erkein yerine getirebilecei vasflar olmayabilir (Demren 2001: 26). Tm lkelerde askerlik, belli ideolojik rgtlenmeler ve bizzat devletin ve ailenin kendisi, erkekleri bu paracklar iselletirmeye ve bunlarn gerektirdii ekilde davranmaya zorlar. Askeri darbe ve skynetim dnemlerindeki uygulamalar, erkek egemen yapnn yeniden retimine farkl boyutlar kazandrmtr. Bu dnemlerde, babann, baka bir deyile, komutann rol byk nem tar. Ayrca, aileye benzetilen ordularda babann rolnn tanmlanabilmesi iin bir de anneye gereksinim vardr. O da komutann eidir (en 1997: 61). Grld zere ordu bir aileye benzetilmekte ve bu aile, ataerkil bir aile olmaktadr.

Hiyerarik ilikiler mcadeleyi, soukkanll, sertlii gerektirmektedir. zellikle askerlik kurumu, erkekleri bu hiyerarik ilikilere sk bir ekilde hazrlar. Hiyerari bir iktidar kurma meselesidir. ktidarn kendisi de her zaman bir altst ilikisine dayanr ve edeerde olduu dnlenlerin bu eitlii bozma abalar eklinde geer. Ordunun benzetildii kurum olan aile iinde de kadnn erkee kar sadakat grevinin bulunduu ve bunun ordu yelerince benimsenmesi gerektii sonucuna rahatlkla ulaabiliriz (Takale 2005: 161). nk erkee kar sadakat grevi bulunduunun belirtilmesi ile kadnn konumu belirlenmekte, fakat bununla yetinilmeyip eitsizlii pekitirmek istercesine kadnn bu grevi yerine getirmesinin bile erkein eseri olduu ileri srlmektedir. Baka bir ifadeyle kadn edilgendir ve bamsz bir zne olamaz(en 1997b: 62). Bylece erkeklerin yeni toplumsal ilikilere kadnlara gre daha nce ve donanml bir ekilde dhil olmasna yol aan askerlik sreci, kadn-erkek eitsizliini glendiren faaliyetleri artrmakta ve erkek egemen yapy da yeniden retmektedir. Kandiyoti (1997: 194)nin kulland kavramlardan biri olan erken ya gszl, var olan bir mcadelenin hem nedenini oluturur hem de devamn salar. Erkek ocuk kadnlarn dnyasndan kopup erkeklerin dnyasna adm att anda kendisini adeta acemi er veya aylak gibi hisseder, nk bu yenidnyann kurallarn bilmemektedir. Tm yaam bu yetersizliinin hissedilmesiyle/hissettirilmesiyle geer. Erkek de bu yetersizliini bakalarna dayatarak hafifletmeye alr. Bu dayatma srasnda da ok rahat sertlie ve iddete bavurabilir. Askerlik gibi kurumlar bu durumu kendilerine temel alp sistematikletirerek kalclatrrlar. Askerlik, iktidarn ve keyfi otoritenin en youn ekilde hissedildii ve empoze edildii kurumdur; erkekler kendilerini srekli bir aresizlik ierisinde hissederler ve her an dier erkeklerin (stlerinin) sert davranlarna maruz kalabilirler. Demren (2001: 27)e gre, erken ya gszl ocua en bata babalar olmak zere dier yetikin erkekler tarafndan srekli vurgulanr. Babalara kar olan olumsuz dncelerin ve soukluun nedeni de bylece anlalabilir. Hiyerarik ataerkil sis-

ULUSLARARASI HOMOFOB KARITI BULUMA 165

temde bu gayri resmi alanda grlen gszlk duygusu resmi alana tanr, erkekler i yaamlarnda veya katldklar rgtlenmelerde bu gszl her an hissederler ve bertaraf etmeye alrlar. Erkekler, ataerkil a ierisinde kadnlar gibi kstlanm deillerdir. Ancak kadnlar, her an erkeklerin kontrol altndadrlar; her kadn genelde en azndan bir erkein korumas ve kontrol altndadr. Tm hareketleri o erkek ve onun stnde olarak da tm ataerkil sistem tarafndan denetlenmekte ve snrlanmaktadr. Bylece,kadnn paras olduu, retimine katkda bulunduu bir sre olumakta, katldn zannetmesine ramen, yenilgi duygusunu aamad bir erkeklikin rettii hegemonik siyaset ve onun kurduu iktidar artk kadna kendisini gerekletirme imkn vermemektedir (Takale 2005: 162). Erkekler, her ne kadar ataerkil sistem ierisinde eziliyor olsalar ve ona boyun emek zorunda kalsalar da, belirli bir ideolojik ve politik iktidar paylarlar. Bu iktidarn paylald hiyerarinin iinde olmak, erkeklere greli bir zgrl ve serbestlii tanr. Bu yzden, zellikle kadnlara, ocuklara ve dier alt statdeki erkeklere kar sosyal anlamda kontrol edilemeyen bir hareket olana bulurlar. Gilmore (1990: 221222) bu noktada nemli olann, erkeklerin kendi aralarnda oluturduklar zel ahlaki sistem olan gerek erkeklike uyulmas olduunu belirtir. Ona gre, bunun iin erkeklerden gnll bir kabul ve gereken davranlarn gsterilmesi beklenir. zellikle, erkekliin rekabet ierisinde gsterildii alanlarda (sava, ekonomik olgular, politik dayanma) bu iselletirilmi olan ahlki yap kendisini daha ok ortaya koyar. Bu ahlki yapnn (gerek erkekliin) bireylere zg haline eref denir. Ordular, asli olmayan faaliyetleri bilinli bir ekilde yrttn ifade etmekten geri durmamlardr. rnein, Trkiyede 1970 tarihli Harp Akademileri Komutanl yaynlarndan olan Trkiyede Ordu adl kitap bunun en arpc rneklerinden birini oluturur. Anadolu kylerinden birinde yaayan bir ocuk iin askerlik hizmetine arlma d dnya ile ilk iliki frsat salayacak ve gr ve ufkunu aacak bir imkn oluyor (en 1997: 66) szleri, ordunun yaklamn ve bilin unsurunu ortaya koyar. Henz ge-

leneksel ilikileri yaamakta olan insanlara rejim olaan yollarla ulaamazken Silahl Kuvvetler zora dayal bir yntemle de olsa bunu baarmtr. rgt, yukardan mdahalelerle nfusun kmsenemeyecek bir blmnn yeni rejimle tanmasn salarken, erkeklerle kadnlar arasndaki toplumsal eitsizliin yeni boyutlar kazanmasna yol amtr. Bylece erkekler, modern toplumun deerleri ve ilikileriyle zamansal olarak daha nce tanm ve baz avantajlar da yakalam olurlar. Olaan yollarla zlmesi zamana yaylan geleneksel ilikileri uzun sre yaamak zorunda kalan kadnlar, yeni bir boyut kazanan tarihsel eitsizliin sonularyla daha sonra karlaacak, fakat onun yaratlmasnda ordunun katksnn bulunduunu gremeyeceklerdir. e kapal ilikilerin zlmesi, okuma-yazma orannn artmas, geleneksel bilgi-inan sisteminin paralanmas modernlemenin ve yeni rejimin kazanmlarnn en nemli gstergeleridir. en (1997: 66)e gre, bu srecin yaanmasnda etkin bir rol stlenen Silahl Kuvvetler, cinslerin toplumsal konumlarnn belirlenmesinde erkeklere avantaj salamtr. Zorunluluk sonucunda da olsa erkekler askerlik gerekesiyle dnyann yreleriyle snrl olmadn renmi; rgtlenmesiyle, donanmyla, eitimiyle modern bir yap olan ordu, milyonlarca gencin deien dnyayla iliki kurmasna gereke oluturmutur. Aylarca sren askerlik dneminde o kurumun kalplaryla ve dnme biimiyle tanan erlerin etkilenmemesi, farkllamamas olanakszdr. Zaten ordu, kendiliinden etkilenmenin tesine geip yeni insan yaratmaya ynelik faaliyetler yrtmtr. Askerlik bitiminde gencin modern toplumun bir paras olarak kyne dnd sylenilemezse de, artk hibir ey eskisi gibi olmayacaktr. Askerliini bitirdiinde, gencin sivil yaama kltrel bakmdan deimi biri olarak dnmesi ordunun nemli hedeflerinden biridir. Bu konudaki baar, modernlemenin temsilcisi olan rejimin glenmesi anlamna gelmekteydi, fakat eitimin erkeklerle snrl kalyor olmas yeni sistem iinde kadnlar aleyhine bir durum yaratyordu.D dnyayla zor yoluyla da olsa erkein ncelikle iliki kuruyor olmas cinsler aras toplumsal eitsizliin glenmesine hizmet etti

166 ANT HOMOFOB KTABI

(en 1997: 67). Ksaca ordular, erkeklerin yeni toplumsal ilikilere kadnlara gre daha nce ve donanml dhil olmasna yol aarak, farknda olarak/olmayarak toplumsal sistemlerin ve modernleme srecinin erkeksi ieriini glendirmilerdir. Bitirirken Ataerkil a kresel bir yapya benzetilebilir. Bu kresel yapnn ierisine giren erkek ocuu bolukta uuan birok kimlik paracklaryla karlar. Erkek ocuun iine doduu toplumsal koullar en kolay hangi kimlik paralarna ulamasn salayacaksa onlar edinmesine yardmc olur. O toplumda en kolay ulalabilecek olan kimlik paracklar da hegemonik erkeklii oluturanlardr. nk bunlar dier paracklara gre ok daha baskndrlar ve toplum tarafndan onay grrler. Hegemonik erkeklii oluturan paracklar an ierisine yle bir nfuz etmitir ki en uzakta ve ayr durduunu sandmz parack bile ondan az da olsa etkilenmitir (Demren 2001: 39). Erkek kavga ettii, iddet uygulad, iddete dayand, sertletii kadar erkektir, teki de yumuad kadar kadn. Yeteri kadar kavga etmeyen, dvle dvle dvmeyi renmeyen erkek de nasl olsa askerde devletin hain baklar ve onay altnda sertleir. Kadnlar aalamak, objeletirmek, cinselletirmek bu erkeklik syleminin en nemli vurgusudur. Girme-kmaedebiyat alayn da, hakaretin de, meydan okumann da, cinsiyetler aras ilikilerin de temel dzlemidir. Evet, bu abartl erkeklik kltrnn gc yaylabilmesinde, nfuz edebilme kabiliyetinde, derme atma, zayf, krlgan, beyaz ve orta-snf Trk deerlerini ve ideallerini alaa edebilmesinde yatyor aslnda. Delikanlln kitabn yazanlarn kardeleri, televizyonda bol bol silahla oynadlar, kuzenleri de niversite kampslerinde kpeli asistan avndalar. Peki, onlarn ocuklar ne yapacak? Daha da nemlisi, bu erkeklik biimi byk lde standartlama srecini tamamlad, artk normlamak iin mcadele veriyor. Kendisi gibi olmayan kendine uymaya davet ediyor, gerekirse baka yollardan da. Belki de are din-iman veya demode bir Cumhuriyet

kahramanl pompalamak deildir, keza bunlarn pek de bir eksiklii gzkmyor yakndan bakan gzlere! Ama evrensel deerlere, fikirlere, kurallara, haklara, kltre, onun da tesinde kendi bedenine, salna, geleceine, olas partnerine, etrafndakilere ve mutlaka (!) olacak ocuklarna dair bir fikri, kaygs, saygs olmayan bir erkeklik kltr ve onun hallerinden gayet memnun zneleri ile kar karyayz. Hepimiz. Bunlar aslnda daha ilk tanmalarmz. Gelecek gnler, bu azda kt tat brakan farkndalmz besleyecek. Allah muhabbetimizi arttrsn deyip, beraber bir gelecek tahayylne soyunmadan nce bu abartlm erkeklik biimi ile drste yzlememiz gerekiyor. Hem de gecikmeden. Ancak ders almayan, spor yapmayan, kadnlar porno film dolaymyla tanyan, kurallara uymamay kvrak zek addeden, politikaya, meru mcadele biimlerine, adalete inanmayan bu yeni erkeklerimizle ne yapabileceimizi iyi kavrarsak, bu lkede yazmann, izmenin, direniin, gelecein bir anlam olabilir (Bkz. zbay: 2006). Bir erkek o toplumda iktidarn kurabilecei bir evre ve aile istiyorsa ataerkilliin ona empoze ettii ataerkil erkeklik imajn her an srdrmek zorundadr. Bu erkeklik imajn toplumun ve kendisinin kafasnda her an yeniden retmek durumundadr. Fakat srekli yeniden retmek zorunda olduu bu imaj, evinde geirdii zel yaamnda kesintilere urayabilir, hatta sarslabilir. Mahrem alan erkeklerin i dnyalarn ve zayflklarn en ok ve rahata gsterebildikleri alandr ve karlaryla aralarnda sk ataerkil pazarlklar sz konusudur. Kadnlarn erkeklere kar kiisel yaamlarnda ellerinde bulundurduklar en byk kiisel g budur. Bu yzden erkekler kesinlikle bu ynlerini amaktan ve konumaktan holanmazlar ve gizlerler. Bu mahrem alan aslnda onlarn namus dedikleri olgunun tam da kendisidir. Bu alanlar tartlmaldr, nk bir toplumun zihniyetini biimlendiren cinsiyet normlar bu alanlar zerinden nfus ediyor hepimize. Ayrmcla maruz kalan yalnzca heteroseksist egemenlik altndaki geyler, lezbiyenler, bisekseller, travestiler, transsekseller deil.

ULUSLARARASI HOMOFOB KARITI BULUMA 167

Erkekliklerin dayatld erkekler, kadnlklarn dayatld kadnlar ecinsel olsun, heteroseksel olsun bask altndalar; toplumsal zihniyetleri bu basky grmyor o ayr. Ancak en ak, en tehlikeli faizm en grnmez olandr. Bu yzden tarihteki en grnmeyen ayrmclk biimleri olarak ataerkillik, yani erkek egemenlik, yani seksizm, yani heteroseksizm, yani cinsel faizm zihinlerimize nak gibi ileniyor ve byle olduklar oranda da birer gereklik olarak kalmaya devam edecekler. Ayrmclklarn her biri birbiriyle kol kola yryor, birbirinden besleniyor, birbirini bytyor; belki de bu nedenle gereklikleri lsnde grnmez oluyorlar. Evet, cinselliin bask altnda olduu heteroseksist bir toplumda Huysuz Virjine glnebilir (Bkz. Dinel: 2006), bu doaldr da; glen ile glnen arasnda sk bir ortaklk vardr nitekim. Seksizm ve bu ortaklk, znelerince grnmedii srece birok erkek erkekliklerinin; birok kadn kadnlklarnn; birok gey, lezbiyen ve travesti heteroseksizmin madurlar olmaya devam edecek. Yani bir toplumun toplamnn cinsiyet prangalarna zincirlenmiliidir sz konusu olan ve zincirin her bir halkasnn birbiriyle eklemlenmilii grlmedii srece de btnlkl bir toplumsal dnmden bahsetmek gerekten zordur. Milliyetilik, ulusuluk, militarizm, kapitalizm ve erkek egemenlik, cinsel faizmi omurgas haline getirmi bir toplumun dinamiklerine daha kolay nfuz ediyor nk. Bu nedenle de kadnlarn zgrlnn erkeklerin zgrlnden bamsz olmamas gibi ecinsellerin de zgrlkleri heteroseksellerin zgrlklerinden bamsz deildir. Heteroseksist ve ataerkil bir toplumsal sistemde cinsellik politik bir konudur; ancak sol politik hareketlerin bile toplumsal kurtulu hedefleri dorultusunda iinde bulunduklar toplumun en geri deerlerini benimseyebilmesi cinsel zgrlk hareketini niceliksel olarak snrlandrp yaltmtr. Tannma durumu, homofobiyi ortadan kaldrmadndan tr, Trkiyedeki politik evreler ve hatta feministlerin kendisi ecinsellii ve ecinsel hareketi ho karlamamaktadr. Yani homofobi, zgrlemeci olduklarn ileri sren sivil toplum kurulularnn ve siyasal yap-

larn kendisinde zaten mevcuttur. Homofobinin ve heteroseksizmin ortadan kaldrlmas iin zgrleme yolunda mcadele veren bir ecinsel hareketin varl gerek koul; ancak yeter koul deildir. Yani, birlikte zgrleme, heteroseksel bireylerin de ecinsellerle birlikte ataerkillik ve heteroseksizm kart bir mcadelede yer almalarn gerektirir. Sonu olarak, erkeklik kar konulamayacak bir iktidar ve zgrlk alan yaratr. Ya da tersi; bir yerlerde zgrlk varsa, onu bomak zere rettiimiz iktidarlar da vardr. Bu zgrl yakalayp deiimi salamak iin yaplabilecek iler de var... Kavramlarmzla, kelimelerimizle, ilikilerimizle, kavgalarmzla, yaam biimlerimizle gndelik iktidar savalarna teslim ettiimiz erkekliimizin dnda kalan zgr tarafmz kefetmek gibi. mknszlklar bu siyasetin iinde. mknlar ise bu siyasetin dnda, yani kendimizde. Bir trl kafa yor(a)madmz kendimizde. Biz, bizi ele geiren erkeklik ve onun iktidarnn oyun alan iinde, yenilmemeye, kendimiz olmaya, zgr olmaya alyoruz, ancak hep yeniliyoruz. te yenildiimizi fark etmek, ok byk bir deiimin habercisi olarak nmzde duruyor. nk ancak yenildiimizi anladmz anda erkek olmann bize verdii sahte iktidarn farkna varabilir ve farkna vardmz zaman da deiimin ve zgrln mmkn olabileceini dnmeye balayabiliriz. Unutmayalm ki, erkeklik ve onun iktidar iimizde ama deiim de. nanyorsak eer...
Hacettepe niversitesi letiim Fakltesi Aratrma Grevlisi II. Uluslararas Homofobi Kart Buluma

1 Erkeklik, ataerkillik ve muadili konularla ilgili niversitelerde yaplm nitelikli bir alma iin bkz: ada Demren, Ataerkillik ve Erkeklik Biimlerinin Karlkl likileri ve Etkileimleri, Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, Hacettepe niversitesi Edebiyat Fakltesi Antropoloji Blm, Ocak 2001, Ankara

Aristoteles hemcinsinden asrlar nce eksikli bir canl olduunu dnd kadn iin sakat edilmi erkek ifadesini kullanr.

168 ANT HOMOFOB KTABI

KAYNAKA
Aristoteles, (1996) Metafizik, (ev: Ahmet Aslan), stanbul: Sosyal Yaynlar. Chodorow, N. (1974) Family Structure And Feminine Personality, M.Z. Rosaldo, L. Lamphere (Ed.), Women, Culture And Society Stanford, Ca: Stanford University Press, 4365 ...(1978) The Reproduction Of Mothering Psychoanalysis And The Sociology Of Gender, Los Angeles: University Of California. Demren, . (2001) Ataerkillik ve Erkeklik Biimlerinin Karlkl likileri ve Etkileimleri, Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, Ankara: Hacettepe niversitesi Antropoloji Blm. Dinel, Birol, Huysuz Virjin, Kapitalizm ve Heteroseksizm, http://www.bianet.org/2006/04/13/76357.htm, eriim: 7 Nisan 2007. Gilmore, D. D. (1990) Manhood in The Making: Cultural Concepts Of Masculinity, London: Yale University Press. ...(1997)The Manhood Puzzlein C.B. Brettell and C.F. Sargent (Eds.), Gender in Cross - Cultural Perspective, New Jersey: Prentice Hall: 185197. Gutmann, M.C. (1996) The Meanings of Macho: Being a Man in Mexico City, London: University Of California Press.

Hearn, J. (1987) The Gender of Oppression: Men, Masculinity and the Critique Of Marxism, New York: St. Martins Press. Kandiyoti, D. (1997) Cariyeler, Baclar, Yurttalar: Kimlikler ve Toplumsal Dnmler, (ev: Aksu Bora ve Dierleri), stanbul: Metis Yaynlar. Kuper, A. (1995) lkel Toplumun cad: Bir llzyonun Dnmleri, (ev: smail Trkmen), stanbul: nsan Yaynlar. Meeker, M. (1976) Meaning and Society in the Near East: Examples From The Black Sea Turks And the Levantine Arabs(I), International Journal Of Middle East Studies, 7: 243270. Nagel, J. (1998) Erkeklik ve Milliyetilik: Ulusun nasnda Toplumsal Cinsiyet ve Cinsellik, (ev: Aksu Bora) A.G. Altnay (Ed.), Vatan, Millet, Kadnlar iinde, stanbul: letiim Yaynlar: 5894. Ovidius (1965) Sevime Yolu, (ev: smet Zeki Eybolu), stanbul: Elip Yaynlar. zbay, Cenk, Erkeklik, Okul ve iddet, http://www.bianet.org/2006/04/28/78311.htm, eriim: 7 Nisan 2007. en, S (1997) Kadnn Toplumsal Konumu ve Silahl Kuvvetler, Birikim, Say: 97: 5669. Takale, Ali Rza (2005)Erkeklik, Ataerkillik ve ktidar, Dnen Siyaset, 20: 157167.

QUEER TEOR
Murat CMERT,

Lanetli Livatac Hastalkl Homoseksel Gururlu Gey Kararsz Kvir/Kuir/Q: Ecinsel Arzuyu Adlandrma ve Snflandrmaya Tarihsel Bir Bak

Erin SEYMEN, Cins(iyet)e hanet

Anja MEULENBELT, Normalliin Dman Olarak Grlyoruz

Mike UPTON, Queerin Kiisel Adan nemi

170 ANT HOMOFOB KTABI

Lanetli Livatac Hastalkl Homoseksel Gururlu Gey Kararsz Kvir/Kuir/Q: ECNSEL ARZUYU ADLANDIRMA ve SINIFLANDIRMAYA TARHSEL BR BAKI* Murat CMERT Bu sunumun ana amac Queer kavramnn kuramsal ya da pratik adan ieriini tartmaktan ok, ecinsellie tarihsel sre iinde verilen adlarn geirdii evrimin incelenmesidir. Bu yanyla, sunumum dilbilimle tarihin kesitii bir alan hedeflemektedir. Temel ierii, yani ecinsellii ele almas asndan da doal olarak GeyLezbiyen almalar ve Queer Theory alan larn dorudan ilgilendirmektedir. Eski dnmelerde dili anlamaya ynelik bir takm almalarda, rnein Eski Msr ve Yunan uygarlklarnda szcklerin, zellikle de adlarn ve zel adlarn yapsyla ve kkenleriyle ilgilenilmitir. Nesnelere ve kiilere verilen adlarn niteledikleri varlklarla mistik bir biimde ilintili olduu, yani elma szcnn ierisinde elma olma durumu ile ilgili bir z barndrd dnlmtr. Bu dncenin altnda yatan, dilin kutsal bir el tarafndan yaratlp insana verildii inandr. eitli kltrlerde bu trden bir zc yaklama, nesnelerle adlarnn arasnda var olduu dnlen yaknla, ska rastlanmaktadr. Eski Trk geleneklerinde zellikle erkek ocuklarn bir tryiitlikgsterisinden sonra, o yiitlii antran bir adla anlmasn hatrlamak iin Dede Korkutun adn anmak ve soy soylad, boy boylad... kouk ifadesini akla getirmek yeterlidir sanrm. Buradaki soy aslnda bugnk biimiyleszdr,soylamakda sylemek ile karlanmaktadr. Burada adlandrmak ile konumak arasnda bir btnln varolduu dnlmtr. Eski Yunan filozofu Eflatunun idealar kuramnda ise baka trl bir zc yaklam vardr. Aslnda insan dilinin gerei anlamada ve aktarmakta yetersiz olduunu syler. Ama Kratilos (Cratylos) adl diyalogunda, nesnelerin ve insanlarn doru verilmi, doalarndan kaynaklanan adlarnn olduuna, ama bunlara bakalarnca daha az bilge olanlarca, rnein kadnlar tarafndan doru olmayan adlarn da verildiini syler (Hektorun olunun iki adndan biri olan Astianaks, iindeki anaks, yani kral szc yznden doru olandr, o halde ona Troyann erkeklerince verilmitir. Demek ki, ikinci ad olan Skamandrios kadnlarn ona verdii yanl addr). Geen yzyl iinde gelitirilen biimiyle dilbilim bu konuya tam kart bir noktadan bakmaktadr. Saussure ve onun izinden giden dilbi limciler bize byle bir doal adlandrma srecinin bulunmadnn, tam tersine, dildeki szcklerin biimsel yaplaryla ifade ettikleri nesneler arasndaki ban tamamyla keyfi, ihtiyari (arbitrary) bir iliki olduunun altn izerler. Bunu da, rnein Trkedeki elma szcnn ngilizceye apple, Almancaya apfel, Franszcaya pomme, Yunancaya milo ve dier pek ok dile ok daha farkl biimlerde evrilebildii gereiyle kantlamaktadrlar. Hayvanlarn kard doal seslerin bile farkl dillerde yknlme biimleri ok farkl olabiliyorsa, adlarn keyfi bir biimde verildiini kabul etmek ok zor olmasa gerek (Kularn cik-cik sesi, ngilizcede chirp, Japoncada pii-pii, Tagalog dilinde ise tiririt olarak yanslanmaktadr). Ancak insan zihninin bir ska yaad bir yanlsama sonucunda, nesneler, kiiler ve insan topluluklar, onlar tanmlamakta kullanlan adlarn ve snflandrmalarn ierdii dar alana hapsediliyorlar, yle ki, farkl zellikleri ve kiilik yaplar olan kadnlardan, Trklerden, aznlk yelerinden, ya da ecinsel bireylerden bahsederken bile akla gelen tek tip bir kadn, Trk, ekalliyet ya da ecinsel oluyor. Trk Kadnn Glendirme Vakf gibi oul anlaml tekil ifadeler (1 kadn = tm kadnlar) , ya da Denktan ska ve kfrmesine tekrarlad oulu simgeleyen tekil Rum(= tm Rumlar) szc de bunu dorulamaktadr. Kabaca Bat olarak adlandrdmz gelenein tarihinde de bu tr tipletirme, zc bir yaklamla, geni ve kendi iinde eitlilik gsteren topluluklarideal(deimez, her zellii bilinebilir) bir tekil kiide canlandrma olduka allageldik bir uygulamadr. Ecinsellik zelinde, bu yaklam balkta anlan sfat tamlamalaryla incelemenin yararl olacan dndm. Tarihsel sre iinde ecinsel edimlere ve bu edimleri gerekletiren-

ULUSLARARASI HOMOFOB KARITI BULUMA 171

lere toplumdaki (erkek) egemen dzenin nasl yaklatn bu ekilde ifa etmek olasdr. Lanetli Livatac Bu terimin Bat dillerindeki biimiDamned/Cursed Sodomist (ng.), Sodomiste Damne (Fr.) gibidir; burada aslolan Sodomist szcnn ierdii anlam ve geldii kkendir. ncil ve Tevratda bahsi geen Sodom ve Gomorra kentlerinin gnahkrlklarna ve kenttekileri uyaran Lut peygamberin szn dinlemeyen, hatta ona gnderilen erkek melekleri srarla tanmak isteyen halkn urad lanete yaplan bir gndermedir, burada sz konusu olan. Trkeye Arapa yoluyla geen geleneksel biim aslnda kiiler iin luti olmutur, livata ise kabaca ecinsel edim olarak alglanabilir. Ancak bu terimlerin kafa kartran bir yan, edim yani fiiliyat stndeki vurgudan kaynaklanr; iin aslnda ecinsellik etmek diye bir fiil, yani tanmlanmak istenen edimin biimsel karl dilde yoktur, kavramsal olarak da mulktr. Tevrat ve dier dinsel metinlerde de bu belirsizlik, neyle uraldnn tam bilinmiyor gibi grnmesi durumu geerlidir: st kapal olarak, kadnla birlikte olurmu gibi hemcinsiyle birlikte olan erkekler trnden tanmlamalar kullanlmtr bu kitaplarda, yani bir gnah, yasak bir edimi gerekletiren biraktr (agent) vardr ortada. Ama edimin tam ne olduu da aka ifade edilmemesi, erkekler arasnda doabilecek duygusal younluu bol her ilikiye kukuyla baklmasn dourmutur, ncelikle de bu yaknl yaayanlarda. Bu arada, havada kalan tanmlarn doldurduu boluk, erkek ecinselliinin en temel yaanma biiminin anal iliki olduunu varsayan egemen dnce tarafndan doldurulmu, sodomi szcnn bir anlamn penis-ans ilikisi oluturmutur. Trkede de hukuk dilinde Fiili Livata bunu ifade eder. Bu noktada dier bir sorun ortaya kyor: anal iliki bir kadnla erkek arasnda yaandnda da sodomiden bahsedilmektedir. Avrupa ve ABDdeki bir takm sodomi yasalar da, bu yzden faillerin cinsiyeti zerinde durmayp, edimi temel almlardr. Fakat dier bir gariplik de, sodomi kanunlarnn ve tarihsel olarak terimin kullanld baz bel-

gelerin, aslnda ok daha geni bir alan kapsayan cinsel edimleri topyekn bir yaklamla, emsiye terim olarak sodomi kapsamnda toplamalardr. Yani buna gre oral seksten sadomazoist sekse uzanan geni bir yelpazede ele alnabilecek tmortodoks olmayancinsellik biimleri ve misyoner harici tm cinsel pozisyonlar byle adlandrlmaktadr. Trkedeki ters ilikinin ierdii anlam eitlilii ve belirsizliini anmsatan bir terimdir sodomi. Ters olan dz olmayan her ey olabilir, yani kesin bir tanm olmas gariptir. Ortaa Yahudi-Hristiyan geleneinin ideolojisine gre aslnda kutsal evlilik dzeni iinde olmayan, olsa bile Tanrya hizmet edecek kullar retmek amacnn dna klarak, zevk amacyla giriilmi her trl cinsel edim, sodomi olarak adlandrlabilmitir. Zevke yaplan bu vurgu, Adem ve Havvann yasak meyveyle, yani zevkle olan deneyimleri yznden insann aclarla dolu yeryznde geirmek zorunda olmasna, lk Gnaha bir gndermedir. Bu yanyla, Ortaa dncesi bir adan olduka eitliki bir tezi savunur; zevk herkesi cezbeder, ama cinsel zevk almay istemek her biimiyle gnahtr, dolaysyla herkeste bir sodomist tohumu vardr. Bu tohum, kul nefsine hkim olduka derinlerde sessizce oturur, ama iki, oburluk, kumar, yalanclk, kfr gibi dier gnahlara kulak verdii anda yeeriverir. Yeerip dal verse de tvbe ve imanla kk kurutulabilir, der dini Ortaa dncesi; imana gelen kii artk sodomist saylmaz. (Yine de pek ok erkek o kadar kolay kurtulamamtr kaza oturtulma ya da yaklma cezasndan). Dier bir deile, pozitivizm ve mantklk ncesi Bat dncesinde gnahkr genel bir tiplemedir, Sodomist ok da zellemi bir tip deildir. mitim, sarhotum ya da stme kt bir cin kt, beni buna o zorlad trnden itiraflarn o dnemde olduka olabilir gzkmesi, ancak zc olmayan bir mantkla aklanabilir. Karsyla sodomi suu ileyen erkeklerin de dierleri gibi yakld durumlardan bahsedilmektedir. Kadn ecinsellii tm bunlardan anlalaca gibi, ayn dzlemde ya da ciddiyette bir sorun olarak alglanmam ama yine de bastrlmtr. Cadlkla sulanp yaklan kadnlarn bir ksm aleyhinde toplanan deliller cinselliklerine ait-

172 ANT HOMOFOB KTABI

tir. Yine de giren kan yoksa sorun da yoktur zihniyetiyle, lezbiyenlik ou yerde sodomi kapsamnda ele alnmamtr. rnein Britanya kraliesi Viktorya erkekler arasnda ecinsel ilikileri su haline getiren yasa kartlrken, yasa kapsamna lezbiyenliin alnmasn reddetmitir, nk byle bir eyin varolduuna dahi inanmak istemez! Hastalkl Homoseksel Bu terimin ortaya k, endstri devrimini yaam ve kartezyen mant en ileriye tam bir toplumun olumasndan sonra, 19. yzyln sonlarnda psikolojinin kendini bir bilim dal olarak ortaya koymasyla gereklemitir. Her olgunun altnda kefedilebilecek ve mantksal olarak kavranabilecek bir gerein var olduuna tm kalbiyle inanan bilim adam tayfas, insan cinselliinin ok kesin hatlar olan bir kuramn elde edebileceklerine yemin edebilir durumdayd. Cinsellikle ilgili pek ok farkllklar da ite bu dnemde hastalk (araz) kapsamnda ele alnmaya balad. Fiziksel antropolojinin temellerini oluturan baz rk aratrmalarnn kulland trden bir ecinsel fizyonomisini tanmlamaya kalkanlar oldu. Bu tanmlardan bazlar geleneksel anlamda efemine olmaktan ok dk zekl bireylerin fizyonomisini tanmlar gibi grnmektedir. Bugn toplumumuzda da efemine olarak alglanp psikiyatrlara gtrlen baz kimselerin aslnda zek gerilii yayor olmas belki bununla aklanabilir. Bu tabloda, ne yaptn tam bilmeyen, cezai ehliyeti olmayan, dolaysyla tam ve salkl olmayan bir tipleme ile karlalmaktadr. Buradaki mesele, ecinselliin gnahtan karlmas, kiinin elindeki gnah ileyebilme lisansnn ondan koparlp alnmasdr. Bu illet, herkesin ba stnde sallanan bir Damoklesin klc deildir artk, ama kimin iinde besledii ilk bakta belli olunmayan, ama anlalp kovuturulmas, toplumdan uzaklatrlmas gereken bir akl hastaldr. Kii tedavi edilmiyor olabilir, ama sorun bir biimde ortadan kaldrlr: ar ilalar ve ok verme yoluyla, irendirme yntemleriyle cinsellikten soutulur. Batda, 60larn sonlarna kadar ecinsellii anlalan bireylere ailelerinin de izniyle psikiyatrik tedaviler uygulanmtr, bunlara dnyann deiik

yerlerinde devam edildii de yaknlarda tekrar gndeme geldi (Suudi Arabistanda ele geirilen bir grup ecinsele uygulanan erkeklik hormonu tedavisi gibi). Gururlu Gey Irklk kartl, feminist savam, sava kartl, hippilik gibi sivil itaatsizlik hareketleriyle birlikte, daha nce gizli olarak rgtlenen ecinseller ve dier cinsel aznlklar, 60l ve 70li yllara damgasn vurdu. O gne kadar ancak dardan incelenen, aratrlan birer nesne olarak grlen ve davranlan kadnlar, siyahlar ve ecinseller ilk defa yaygn bir biimde bu duruma isyan ettiler ve tam bir eitlik ve zgrlk dn ilk defa ak olarak ifade ettiler. Asl gay olan szcn en belirgin olarak bilinen anlam ilgintir, heteroseksist toplumda yaratt tepki de! En yakn zamanlarda yaygn olarak kullanld biimiyleneeli,tasaszanlamna gelir.Neeliolmak, depresiflii, akl hastaln dlayc bir unsur gibi grlebilir. Ecinseller artk bu szck sayesinde kendilerine dayatlan gnahkr ya da hasta olma sulamasn bir kenara itebilmilerdir. Heterosekselliin normalliini savunan kiiler iinse szcn bu biimde rehin alnmas byk bir sknt yaratmtr: temelinde mutsuzluk ierdiini dndkleri bir cinselliin ellerinden alnan en en akrak szckle tanmlanmas tahamml edilemez bir kstahlk olarak grlmtr. Burada gzden karlan, gay szcnn daha gizli, argoda kullanlan bir anlam olduudur. 19. yzyln sonlarnda beliren yan anlam, ahlaki kstlamalara aldrmayan kiilerin durumunu betimlemekte kullanlm, 19. yzylda ise gey yaamfahielik ve dier evlilik d ilikileri tanmlayan bir yumuatlm deyim (hsntabir, euphemism) halini almtr. Burada ortaya kan ilgin grnt, 20. yzyla kadar tamamen marjinalletirilmi ecinsel erkeklerin kendilerini yalnzca kadns davranlar ve fuhu ortam iinde ifade edebilmi olmalardr. Gnlk yaam iinde bu grntye uymayan, ama bu evrelere gizli olarak girip kan erkekler arasnda da herkes tarafndan anlalamayan gizli ve zel bir dille iletiim kurulmutur.Gayde bu dilin o zamanki temel szcklerindendir: bir konumann

ULUSLARARASI HOMOFOB KARITI BULUMA 173

herhangi bir yerinde dn geceki parti ne kadar neeli (gay) idi diyen adam kardakine bir tr kod gnderiyor, eer bu kod anlalmsa kardaki de ama benim gittiim parti skcyd (drag); herkes kraliyet ailesindenmi (loyalty= queen=kralie yani ecinsel) gibi davrand gibi ayn zel dile ait szcklerle yant veriyordu. Denebilir ki, zgrleme hareketleriyle birlikte bu kodlama da bir bakma kenara braklm, kendi iine kapal bir dilin terimleri dardakilere ifa edilmi, bylece ortada utanlacak ya da ayplanacak bir eyin olmad vurgulanmak istenmitir. Son zamanlarda Trkiyede baz televizyon programlarnda ecinsel argosuna ait szcklerin (koli= cinsel iliki, ilikiye girilen kii, madi= kt) rahata kullanlmas ecinsellerin da alma isteini yanstyor olabilir. Gey teriminin kullanlmasnda en etkili iki noktadan biri, medikalletirmeye yani ecinselliin hastalk gibi gsterilmesine kar durutur; nerilmi ve kullanlm ou terim psikolojik bir soyutlamaya dayanr (rnein, uranist). kinci olarak da, dier pek ok terimin aksine, gey herhangi bir cinsel edime dorudan gndermede bulunmaz. Sodomistteki sodomi edimini temel alma, ya da homoseksel derken seks stne yaplan vurgu bu szckte yoktur. Ama her terimin bir snrll vardr, bir tr dlaycl da iinde barndrr. Gey iin de byle olduu, kadnlar batan darda brakt, belli bir snftan ve rktan, burjuva erkekleri tanmlad yolunda ikyetler giderek artmaktadr; stelik bu tr bir tabakalamann henz yeni balad yerlerde, rnein Trkiyede de. Kararsz Kvir/ Kuir zellikle 90larda Kuzey Amerikada yaylan bu szck, ngilizce yazlyla queer, tam ya da doru olmayan bir eylerin varlna dikkat eker. Szlklerde eri, yamuk, yana kaym gibi anlamlar verilmektedir. Bir terslik, bir acayiplik var bundaderken kullanlan bir sfat olan szck, gey teriminde olduu gibi, zamanla ad halini de almtr. Geyden farkl olarak, bu szck yakn zamanlara kadar bir aalama olarak ecinsellere yneltilmitir. Sokakta yryen birine queer diye barmak etkili bir hakaret biimi olarak grlmtr. Ancak, siyahlarn kendilerine yneltilen nigger (negrodan

bozma aalayc terim) szcn alp, ierdii olumsuzluu boaltarak, hatta tersine evirerek kullanmalarndaki gibi bir slah etme (reclaiming) durumu queer iin de geerli olmutur. Burada slah etmeden kast, size yneltilen bir silah ele geirmek, o silah size saldrmak isteyenlerin stne dorultmaktr. Bu noktada gey szcnden ayrlr, nk gey terimini yaygnlatrmaktaki ama ecinselliin toplumla uyumunu salamakken queer ile toplumsal olana kar bir diklenme grlr. Siyahlarn black is good (siyah gzeldir) ve geylerin gay is good(gey gzeldir) sloganlarndaki toplum tarafndan benimsenme isteine queerde rastlanmaz. Bunun da tarihsel nedenleri vardr. Queerin bakaldrsnda en nemli etken AIDS salgnyla gey hareketinin ald derin yaradr. 80lerin sonunda en ar darbesini vuran hastalk, bat toplumlarnda ecinsellere ynelik nyarglarn hzla yklmakta olduu bir dnemin hemen peinde, yani gey hareketin en baarl olduu zaman diliminde geldii iin bir anda ok etkisi yaratt. Geyin gzelliini simgeleyen alml, erkeksi, baarl ve entelektel gen adamlar neredeyse toplu bir biimde ldler; gzellikleri, ileri ve paralar bir anda ellerinden alnan geyler iin ncekilerden de karanlk bir dnem balad. ABDde anti-komnizm ve tutuculuk zerinden politika yapan Ronald Reagann bakanlna ve Britanyadaki muadili Margaret Tatchern babakanlna denk gelen bu dnem, hastalkla savamakta kastl olarak yava davranld, hastala kar bilinen etkili ama pahal ilalarn parasz ve ucuz ila datm uygulamalarna sokulmad bir zaman olarak tarihe gemitir. lerinden ve evlerinden atlan, uaklara hatta hastanelere bile alnmayan AIDS hastalarnn durumu Ortaa veba salgnnda kentlerden kovulan veballarnkinden daha iyi deildi. Bu uygulamalarn dolayl bir soykrm olduu bilincini yaratmak ve bir an nce salkla ilgili yeni politikalarn kabul edilmesini salamak iin oluturulan aktivist gruplar (Act Up, Queer Nation) kendilerine zg, sert mesajlar ve grntler ieren sokak eylemleri dzenlediler. Daha nce grlmeye allm k ve sekin geylerin yerini, zellikle maddi ve toplumsal konumu en altta olan, varolarda yaayan, her renkten ve rktan, kimi mlteci ya da gmen pek ok insan ald.

174 ANT HOMOFOB KTABI

AIDSin aslnda sanld gibi bir ecinsel hastal olmad, her trl cinsellii yaayan insanlara bulaabildii dncesi de konunun bir baka boyutudur. Kiinin kendini gey ya da dzcinsel olarak grp grmediinin bir nemi kalmamtr; arada birgey taklanbir adam da, onunla birlikte olmu dzcinsel kadn da, onun kan verdii bir ocuk da bu hastala yakalanm, hasta ve insan haklar inenmitir. Bu durumda AIDSle mcadele etme ortak paydasnda bir araya gelen bireylerden balayarak, daha geni evrelerde cinsel kimliklerin yetersizlii stne dncelerin yayld sylenebilir. Kadn ecinselliini erkeklerinkinden giderek koparld, bisekselliin, transekselliin ve dier cinselliklerin iinde kendine fazla yer bulamad bir gey/dzcinsel ayrmnn yaratt paralanmaya kar queer bir tr birletirici st kimlik olarak nerildi. Bu biimde tabandan gelen radikal bir politik hareketin tek derdi cinsel roller ve kimliklerle deildi elbette. Cinselliin kiinin zeli olduu, yatak odasnda ya da zel seks klplerinde yaanmas gerektii, kamusal alana ve politikaya bulamamas gerektiini savunan neo-liberal yaklamlarla da savamtr. Aslnda bu adan ecinsel hareketinin tarihindeki dier radikal rneklerden ok da farkl deildir. Daha nce de ama kk bir gettoya skp kalmak olmamt ama gelimeler geyleri (ve dier herkesi) hr birer vatanda yapmak yerine, istediini satn alma zgrlne sahip tketiciler haline getirmiti. Hak ihlallerini sorgulayp hesap sormak yerine haklarn satn almak zorunda kalan ikinci snf vatandalar olarak kalmaya kar queer kuram da bir takm yntemler gelitirme abasna girmitir. Queerin kararszl ya da belirsizlii, kiilerin bu konuda eliki yaamalarndan, bir karara varamamalarndan deil, byle bir karara varmak istememelerinden kaynaklanr. Kimlik politikalarna dayal gey hareketinin en ok eletirilen yanlarndan biri olan kendini tanma/bilme, iinde yatan esas kimlii kefetme gibi zc dncelere dayanmasdr. Kimliklerin herhangi bir

zden kaynaklanmayp, kurgulanm kavramlar olduunu savunan queer kuram bu adan olduka byk bir tartma yaratmtr. Hibir zaman tam olarak kesinlemek, duraanlamak istemeyen bir oluumdur queer. Ancak terimin beklenmedik bir biimde ok geni bir kltrel alanda kabul grmesi, adeta moda haline gelmesinin ierdii btn bu eletirel duru stnde ypratc bir etkisi de olmutur. Terimin LGBTT gibi ksaltmalarn yerine kullanlmas uygun bir szck olarak alglanmaya balanmas, aslnda bu ksaltmalara gerek duyulmasna kar gelitirilmi bir dnce olmasyla elikili grnmektedir. Yine de, nceden kestirilemeyen bir alan kapsyor olmas asndan, kullanl bir kavram olarak alglanabilir. Sunumun programda basl olan balnda yer alan Gnahkr Livatac ve Marazi Homoseksel tanmlamalarnn yerine koyulan ifadelerle birlikte ilgin bir grnt ortaya kmtr. Tamlamalar oluturan szcklerin ilk harflerine bakldnda LL, HH, GG, KK grlmektedir ki bunun da E-cinsellikteki aynl yanstt varsaylabilir
ODT Yabanc Diller Eitimi Blm I. Uluslararas Homofobi Kart Buluma

KAYNAKA
Aries, P. ve A. Bejin. 1985. Western Sexuality: Practice and Precept in Past and Present Times. Blackwell. White, E. The political vocabulary of homosexuality. L. Burke, T. Crowley ve A. Girvin, The Routledge Language and Cultural Readerde. 189-196. http://classics.mit.edu/Plato/cratylus.html. Eriim tarihi: 22. 06. 2006. Eflatun (Plato). Cratylus. ng. ev: Benjamin Jowett. http://faculty.washington.edu/smcohen/320/cave.ht m Eriim tarihi 22. 06. 2006 Cohen, S. Marc. 2006. The Allegory of the Cave

ULUSLARARASI HOMOFOB KARITI BULUMA 175

CNS(YET)E HANET
Erin SEYMEN ktidar kategorilere ihtiya duyar. Bireylerin ve kitlelerin amalanan toplum dzenine uyarlanabilmeleri ve bu dzen iinde arzulanan biimde ilerlik kazanabilmeleri iin snflandrlmalar, kategorilere blnmeleri, arivlenmeleri gerekir. ktidar sahipleri ve dzen kurucular (devlet, dinsel rgtlenmeler ve tm dier st kurumlar) toplumun ynetimi iin nfus saymnn yeterli olmadn gayet iyi bilirler; elbette ki zne cinsiyeti, ya, meslei vs. nin toplamndan biraz daha fazlasdr. Yine de bireyler, dzenin korunmas adna her biriyle teker teker uralmasn gerektirmeyecek ekilde geni kategoriler iinde gruplanmaldr: iktidarn perspektifinden bakldnda toplum, yan yana gelmeyi semi insanlardan ok, bir tipler tiyatrosu olarak grnr. Ancak tipleri toplumun kendisi icat eder. Burada tpk hedef kitlesini belirleyen bir reklamc gibi dnmeliyiz: tipler (rnein maden iileri, anneler, ecinseller...) bireylerin dierlerine gre daha ok nem atfedilen niteliklerine (rnein meslek, ailevi rol, cinsel pratik) indirgenmesiyle oluturulur.(1) ktidara dense bu tipleri kendi lehine (ama aslnda onlarn refah iin) gereselletirmek, denetlemek, onlar adna toplumsal misyonlar semek ve hatta iine gelmedii zaman onlara kar tedbir almaktr. Toplum normlar, ideolojiler, ahlaki dogmalar tretir, iktidar odaklar da bunlar alp mutlaklatrr, stratejik ynetim aygtlarna dntrr ve propaganda yoluyla istismar eder.(2) Bu noktada toplumun icat ettii ve kodlad tipler iktidarn zayf hedefleri haline gelir. ou birey, toplumun onu onun adna tarif etmesine ve bylece iktidar tarafndan konumlandrlmaya elverili bir form almasna kar direnmek yle dursun, kendi kendini bu tip modellerine uygun ekilde yontar. Bu kendini benzer klma ilemi, bireyi zgn bir kimlik ina etme yknden ve hi bitmeyecek isel keiflerden, iktidar ve toplumu da yaad srece az ya da ok deien zneyi tanma zahmetinden kurtarr. Kopyalamalar bazen o kadar baarl olur ki, icat edilmi insan tiplerini dorularcasna stereotipik bireyler ortaya kar. Toplumda ecinsellik bir cinsel kategori olmann tesinde bir yaam tarzn artrr. Ecinsel tarihar bir insan tipidir; ete kemie brnm stereotip olarak mumyalanr, o hep ne olduysa yine o olarak kalacaktr, herkes ecinsellerin ne olduunu bilir. phesiz ki cinsel kimlik herkesin yaamndaki birincil belirleyicilerden biridir, ancak ecinsel bireyin yaamndaki tek belirleyici enin cinsel kimlii olduu farz edilir ve biyografisi cinsel kimliinden ibaret bir varlk olarak yazlr. Yaam ne denli baar ykleriyle sslenmi olursa olsun o, tipler tiyatrosundaki trajik figrdr. Ecinseller deimeyen imgelerine o kadar mahkmdur ki, yaayan insanlardan ok birer grng gibi alglanrlar, aramzda gezinip durmalarna allm hayaletler, maddelemi fantazmalar anmsatrlar. Bir rnesans tablosundaki ecinsel ne ise sokakta karlalan ecinsel de sanki odur; ikisi de uzakta ve gerekddr. Nasl olup da ortaya ktklarna akl sr erdirilemeyen, halklarn urasna burasna belli saylarda serpitirilmi mitolojik yaratklara benzerler. Her ne kadar mevcudiyetlerinden yaknp dursa da, ecinseller ktcl ikonlar olarak iktidar iin gayet faydaldrlar. Toplumun eitilmesi uruna birkann insan iine karp boy gstermesine destek bile verilir; zira ecinselin yaam reticidir. Bu nedenle yaam yklerinin halk arasnda -tpk fabllar gibi- kulaktan kulaa anlatlmas kamusal ahlakn salamlatrlmasna katkda bulunacaktr. ktidar bir anlamda, ne kadar nlem alrsa alsn toplumun fire verebileceini kabul eder ve ibretler araclyla ounluu etkisi altnda tutmaya abalar. nsanlarn cinsel ynelimleri genelde iki kategoriye ayrlarak ele alnr: Heteroseksalite ve homoseksalite. Ancak bu ayrm ne davranbilimsel ne de kltrel anlamda bireylerin cinsel kimlikleri ve cinsel pratikleri hakknda pek bir ey sylemez; rnein heteroseksel birey iflah olmaz bir sodomist olarak yaamn srdrebilir. Keza bu dualist ayrm kendi normallik ve anormallik retilerini oluturmakta da yetersiz kalr. Temelde hemcinse ynelimin bir patoloji, kar cinse ynelimin ise salk belirtisi olduu varsaylsa bile, heteroseksel birey hazza ulamak iin penetrasyona bavurmaks-

176 ANT HOMOFOB KTABI

zn (rnein sado-mazohist pratikler dhilinde) saysz yol seebilir. Haz ilkesini reddeden ve cinselliin yalnzca remeye ynelik bir biyolojik faaliyet olmas gerektiini savunan ortodoks bilim adam ise her hangi doyuma ulam yntemine sapknlk tansn koyar. yleyse cinsel cinsel adan tam olarak salkl birey reyen bireydir.(3) ktidar ite tam da bu haz ilkesini dlayan tezi benimseyerek toplumu ynlendirir: Kadnlar ve erkekler zaman geldiinde aile kurmal ve ocuk sahibi olmaldr, yaamn amac ve bireyin hazz aramas gereken dzlem budur, zaten tanr ve doa da bizden bunu talep eder. ktidar (gelin artk unun adn koyalm: devlet) insan cinselliinin haritalanmas ve farkl cinsel pratiklerin zmlenmesiyle falan ilgilenmez. Onu ilgilendiren kiilerin sistem iindeki rollerini nasl oynad ve cinselliklerinin bu rolleri nasl etkilediidir. Aile yapsnda erimesi bireyin ynetilmesini kolaylatrr. Kabile, airet ya da devlet, her hangi hiyerarik sistemde sk balarla btnletirilmi bireyler, ynlar halindeyken teker teker olduklarndan daha kolay kontrol altnda tutulurlar. iftlerin ocuk sahibi olmalar nemlidir; ne anne ne de baba ocuu kolay kolay terk etmeyeceine gre aile yapsnn zlmesi nispeten zordur. Bu nedenle aile kurumu devlet tarafndan tekrar tekrar yceltilir. Baka toplumsallama alternatifleri (rnein komnler) kendi inisiyatiflerini ve kolektif yaam metodolojilerini yaratarak bamszlama tehdidi tadklar iin aile nihai ortaklk modeli olarak gsterilir: her ey ailede balar ve ailede biter, her ey aile iindir.(4) Ecinsel birey bilindik anlamda bir aile kurmaya ve ocuk sahibi olmaya aka uygun grlmedii iin dman ilan edilir. O sadece bencil zevklerinin peinden koan bir bireyci deil, ayn zamanda srdrd tuhaf yaam pratiiyle bir toplum kartdr. Biseksalite ise ecinselliin tersine doal bir eilim deil de, eilimlerden birinin dierine baskn gelemedii bir cinsel kimlik kargaas olarak deerlendirildii iin pek tartma konusu edilmez. Biseksel birey kronik kararszdr, ne teki ne beriki tarafta yer almay becerebilmitir. Olsa olsa bir gei srecindedir, evrimini tamamlayarak heteroseksellie ya da homoseksellie ulaacaktr.(5) Erkek egemen dnyada tarih boyunca ecinsel erkekler inceleme ve seyir nesnesi olarak ecinsel kadnlara kyasla daha ok ilgi grd. Ecin-

sellik halk arasnda ve tpta erkek ecinsellii zerinden aklanmaya alld. Kald ki kadn ecinsellii, ortada bir phallus olmakszn cinselliin yaanamayacana dair yaygn inan nedeniyle tam bir muammadr, hatta kimilerince ciddiye bile alnmaz: phallus yoksa haz da yoktur, o halde kadnlararas cinsellik konu ddr. Kadn ona mal edilen niteliklerle, ikincillii, gszl, edilgenlii, muhtal itibariyle zaten garip ve acnas bir yaratktr. Bir erkeinse gerek bir erkek gibi kadnlar arzulamamas onu bir karikatre dntrr ve kadnnseviyesine indirir. Jargondaki sradan bir szck iken kresel lekte neredeyse btn dillerde kabul grengayterimi, ecinsel erkee dair stereotipik imgeyi pek gzel sembolize eder. Toplumda erkek g ve iktidar sahibidir, dolaysyla bir despot gibi ciddi grnerek korku uyandrmaldr. Nee diil bir duygulanm olarak kabul edilir, neenin lsz bir ekilde ortaya konmas ancak kadnlar iin caizdir. Bu durumda ecinsel erkek yalnzca kadnlardan deil iktidardan da vazgemitir: neeli erkek belli ki artk mtehakkim deildir, eril g erkein kadnlar ve dier erkekler zerinde kurduu tahakkmle llr. Erkek insanlar dize getirmeye alt srece gln olmaktan kurtulabilir, her daim gcn gzle grlr biimde sergilemekle ilgilenmelidir- dozu kam bir nee erkein itibarn drr. Genel kanya gre ecinsel erkek olsa olsa ereksiyon yeteneini kaybettii iin kadnlara ynelmeyi brakmtr, bu nedenle erkek ecinsellii yalnzca g ilikileri dhilinde deil cinsel anlamda da edilgenlikle zdeletirilirecinsel erkek zararszdr. Ecinsellik her ne kadar cinsel sapknlk deerlendirmesiyle tekiletirilse de, hemcinsler arasndaki ilikilerin de yaygn kadn-erkek ilikisi modelinin dinamiklerine sahip olduu varsaymyla partnerlerden birinin dierini her anlamda domine ettii sonucu karlr. Bu nyarg phesiz ki, iftlerin ortak yaamlarn ancak elerden birinin stnlk salayarak dierini egemenlii altna almasyla srdrebilecei dogmasndan kaynaklanr. Her toplumsal yapda olduu gibi burada da bir yneten (erkek) ve bir ynetilen (kadn) olmaldr. Ayn anlay evresinde elerden birinin daha kadns tekinin de daha erkeksi olmas beklenir. Ecinsellik sk sk bireyin kar cinse dnme idealiyle

ULUSLARARASI HOMOFOB KARITI BULUMA 177

aklanmaya allr.(6) Burada bir eliki sz konusu deil: elerden ikisi de kar cinse zenir, ancak g dengesinin korunmas adna bir taraf dierine oranla kar cinse daha ok benzemeye balar. Erkeksi kadnlar ve kadns erkekler tedavi olmak zere klinii boylarlar, zira kadnn ve erkein doas szde pozitivist bir yaklamla teorize edildi ve yasalatrld. Szde pozitivist diyorum nk kadn ve erkek psikanaliz ve Darwinden nce de aa yukar bugnk gibi tanmlanyordu. Doadaki dier hayvanlara dair gzlemlerden hareketle kadnn ve erkein profilini karmak hatal deilse bile eksiktir; insan en bandan beri, yani toplumsallat andan itibaren kurallar, tabular, kanunlar yazd ve kendini bunlara tabi kld. Uygarlk yapaydr, yani insan yapmdr ve sonsuz farkl ekil alabilir. Burada byk bir ikiyzllkle karlayoruz: insanlk ne kadnn ve erkeinaslnda olduu eyedair tezlere, ne de herkesin eit hak ve zgrlklere sahip olduu demokratik toplumsal dzene uygun olarak yaamaktadr. Bugn uygarlk, snflarn, uluslarn (ya da konu erevesinde erkeklerin) iktidar sahibi olmalarn kolaylatran bir gerece dnmtr, bizi yasaszln tehlikelerinden koruyup mutlu klma vaadi boa km, yalnzca ayrcalklar adaletsizce datan bir smr sistemi yaratmtr. Uygar kadn ve uygar erkek de dpedz ilkel kadn ve ilkel erkek gibi eitsizlikleri zerinden formle edilir. Bu formllere paralel biimde statler belirlenir; herkesin eit gibi gzkt ama aslnda nceliklerin ve iktidarn daha batan tartmasz erkeklere hediye edildii bir dzenek iinde toplumsal roller biilir. Diilik ve erillik- tpk heteroseksellik ve homoseksellik gibi- olabildiince tezat tarif edildii iin kadn ve erkek birbirlerine yabanclaarak yaar. Oysa kadnlar ve erkekler doann deil, iinde yaadklar toplumun rndrler, ksmen igdleri, byk oranda ise toplum tarafndan ynlendirilirler. Dolaysyla kadnln ve erkekliin kriterleri doal deil kltreldir. Kadn kadnln, erkek erkekliini yalnzca toplumun belirledii koordinatlar dhilinde kantlayabilir. Sz konusu olan, doada verilen yaamkalm sava deil uygarlk sahnesinde sergilenen performanstr. Diil ve eril davran normlar kltrel olduu halde, birey kar cinse zg jestlerde bulun-

duunda hasta olarak yaftalanr. Hastalk bireyin istemedii bir duruma iaret eder, oysaki davransal balamda kar cinsle benzeim bir kltrel atma sorunudur; bireyin istekleri toplumun beklentileriyle rtmemektedir.(7) Toplum kararl ve matematiksel kesinliklerle planlanm yapsn kar/kocalar, anne/babalar, norm-al kadn ve erkeklerle korur, normal bir toplumsal sistem ancak normal bireyler tarafndan iletilebilir. O yzdendir ki atipik bireyler salkl bir organizmadaki kanserli hcreler gibi gzkrler. Birey doumundan lmne kadar kendi davran ve grnm gramerini oluturmadan, normal kadn ve erkek rollerinin aktr olarak pekl rahatlkla yaayabilir. Credo quia absurdum, ve dier normal vatandalar nasl yapyorsa siz de yle davranr ve grnrsnz. Bu sayede ne kendi banza ne de toplumun bana dert am olursunuz. Ancak tabloyu bozan bir eyler hep vardr, nk bireyler ne kadar normalletirilse de istisnalar ortaya kar ve kendilerini var etmenin bir yolunu bulurlar. Queer tpk lezbiyen ve gey gibi ecinsel jargonuna ait bir terimdi. Ancak lezbiyen ve gey aratrmalarnn oalmas ve eitlenmesiyle szcn anlam geniledi, ecinsellerle beraber birok baka minr grubu kapsayabilme potansiyeline ulat. Queern ngilizcede tuhaf, acayip gibi anlamlarda kullanldn gz nnde bulundurursak szcn bu potansiyele ulam olmas artc deil. Queer her ne kadar ecinsel terminolojisine eklenmise de dorudan bir cinsel pratie gnderme yapmaz, normallememi her birey queerdr ve queer almalarnn ilgi alanna girebilir. Ecinseller aslnda sabitlenmi imgelerinde, dzcinsellerin anti-tezi gibi normalletirilirler. Anormalliklerinin evrensel bir profili izilir ve her ecinsel birey bu profilde karakterize edilmeye allr, birey bu profile uyduu lde ona rezerve edilmi sahada normalleir. Dolaysyla queern net bir tanm yoktur- bilakis bireyar tanmlamalara direnmenin ifadesidir. Bireyin bata cinsellii olmak zere, grnm, davranlar, biemi ve yaam pratikleriyle normlar reddini imler. Queer onu evreleyen sosyal rgyle uyumazlk gsteren ya da gsterebilen bireydir, ne o ne de budur- znenin biricikliinin ve kendiliinin savunusudur. Kii kendiletii (yani stereotiplemedii) lde tuhaflar. Her birey ancak tek

178 ANT HOMOFOB KTABI

tek ett edilerek tannabiliyorsa, bireyin cinselliinin referanslar da yine onun kendisinde aranmaldr. Kategorileri kesinletirmek ve damtmaktan holanan rasyonalitenin kararszla, belirsizlie tahamml yoktur. Eer kategoriyle uyumuyorsa birey deimelidir. Bu tr bir rasyonalite bireye inanmaz; ona gre adeta temsiller bireylerin deil, bireyler temsillerin uzantlardr. Queer ise temsillerin deimezliini ve doruluunu bozar, kendi ikin nitelikleri dnda temsil edilmesi mmkn olmayandr. ktidar iin, toplumun kendisinin bile acayipliklerine terk ettii bu bireyler sosyolojik fenomenler olmak dnda yokturlar, zira sistem temsil edilebilenler iin vardr. Queer toplumsal gerekliin kysndaki gri alanlarn sakinidir, istatistiksel balamda % 99luk dilime kar % 1likve dierleripaynda yer alr. Queer majr kimlik (identity) baz alnarak oluturulmu birer kart kimlik (contra-identity) deildir. Majrle (x) zdeleimin negatifi alnarak (-x) oluturulmaz, ancak bir kimliksizlik (non-identity) ve ntrlk durumu da deildir. Queer zne ayrks ve otantik bir yapdr, kendi kendini teorize eder ve yalnzca kendini temsil eder. Bireyler ortak kimlik bileenlerine sahip olsalar da, bir btn olarak birbirlerine eitlenemezler. Bu anlamda queer bir kategori deil, kategori d bireylerin, benzemezlerin tekil ettii bektir. Queer varolu merkeze gre pozisyon almamann mcadelesidir, o yzden de iktidar odaklarnn birey zerindeki denetimini zayflatr. Tanm tamamlanmad lde gcn koruyan bu kavram bireye dair hep daha fazla veri edinme ilkesinden beslenir. Toplumsal ibirlii ancak bireylerin birbirilerini yz yze ve dolaysz olarak tanmas yoluyla adil ve verimli klnabilir, o halde etik adan doru olan bireylere ait verileri genelletirmemektir. Queer varsaymlara alerjiktir: eer her bireyin kendi yaam pratikleri iinde incelenmeyi hak eden. Esiz bir varlk olduuna inanyorsak, bireylerin cinselliklerinin de biricik ve ngrlemez olduu sonucuna varrz. ocuklarn, henz cinsiyet kodlarnn kesinlemedii, cinsel ynelimlerinin halen kendi keif menzillerinde olduu protoseksel dnemin, queer kavramna en yakn durumlardan biri olduunu iddia ediyorum. Bu dnemde ocuk henz eitimden gememi haliyle normlar

ihlal etmeye son derece yatkndr. Yrtclyla, kendisine dayatlan tm alkanlklar pskrtmeye ve kendi isteklerine sadk kalmaya abalar. Zamanla kadnlk ve erkekliin neleri gerektirdiini rendikten, cinsel eilimlerini kavradktan sonra, isyan etmeyi bir yana brakr ve yalnzca hayatn kolaylatrmann yollarn aramaya, adapte olmaya balar. Yetikinlik birok bakmdan zgrlk savann gerilemesi anlamna gelir. Queer kavram mulklklar, melezlikler, karmak gstergeler ve her eit kendiliindenlikle barktr. Bu yzden bireyin mutlak ve otoriter sistemlere kar mcadelesinde son derece etkili bir silah olabilir. Bana kalrsa -ne kadar liberter olursa olsun- kadnlarn ve erkeklerinne olduuna dair yazlm her reti kanlmaz olarak cinsiyetidir. Ayn ekilde farkl cinsel eilimleri katksz snflandrmalara maruz brakarak, soyaac karmaya alan retiler de ayrmcdr, nk her bireyin cinsel pratii zaten biricik ve farkldr. Eer zgrlemek istiyorsak toplumu kategorilere ve snflara deil, geriye yalnzca bireyler kalana dek blerek paralamalyz. Ancak bu sayede temsiliyetlerden kurtulup kendimizi gerekletirebiliriz. Hedef herkesin kendi rotasnda tuhaflaarak birbirini sevmesi olmal. Sanat I. Uluslararas Homofobi Kart Buluma DPNOTLAR
1. rnein iktidar asndan ecinsel bir maden iisinin bu iki belirgin zelliinden biri greve gittiinde, dieri sokakta sevgilisiyle elele dolatnda nem kazanacaktr. 2. Anti-semitizmi Hitler icat etmedi. O, alman halknda zaten varolan Yahudi dmanlnkefetti; zekice manevralar ve ajitasyon yeteneiyle rkl krkledi ve bir ideoloji olarak ulusallatrd. Zaten Yahudi soykrm alman halknn ibirlii ve istei olmakszn gerekletirilemezdi. 3. Ayn ortodoks bilim adam rahatlkla u sonuca varabilir: tarih boyunca reme yetenei olduu halde ocuk sahibi olmam ya da en azndan ocuk sahibi olmay istememi her birey patolojikti.

ULUSLARARASI HOMOFOB KARITI BULUMA 179 Muhafazakrlarn nl totolojik savunusunu hatrlayalm: herkes ecinsel olsayd insan soyu nasl devam edecekti? 4. Biraz daha ileri giderek, tekini yadsmann ilk nce ailede renildiini ileri sreceim. Kan ban ele alalm. kan ba menfaat sralamasn kkten deitirir: ncelik ailededir, onu bireyin akrabalar, dostlar, hemerileri, soydalar ve son olarak ait olduu ulus izler. Menfaat gzetiminin en u snr ulustur. Bireyin, yaamnn banda ailede edindii kan ba bilincinin ulusal yaylm rkln kkeni konusunda bir fikir veriyor. Bireyin ayn ulus iinde yaasa dahi, farkl rklara kar dmanlk gelitirebilmesi bunun kantdr. Kan ba bilinci dindalk bilincini de geride brakabilir, zira tarih ayn dini benimsemi uluslar arasndaki savalarn rnekleriyle doludur. Ulusal mitlerin hemen hepsi ayn soydan gelenlerin kahramanlk hikyeleriyle balar. Aile kavramnn soyutlanarak ulusu ideolojiyi nasl besledii, vatan evlatlarbir komut zerine baka vatan evlatlarn gzlerini krpmadan ldrdnde grlebilir. 5. Biseksellerin kimi ecinseller tarafndan hainler gibi grlmesi pek de artc deil bana kalrsa, nitekim heteroseksel-homoseksel kutuplamas fanatizm retmekte. Tpk heteroseksel birey gibi homoseksel birey de cinsel ynelimini vn kayna (gay pride) haline getirerek misilleme yapma ihtiyac duyar. Her iki taraf da saflamann peindedir, biseksel ise phe uyandrc bir melezdir. 6. Belki de bu nedenle transseksellik ecinselliin kristalize olmu hali ve madden gereklemesi biiminde alglanr. 7. Unabomber yle bir saptama yapar: toplumumuz sisteme uymayan her hangi dnce ya da davran eklinihastalkolarak addetmeye meyillidir ve bu makul bir tutumdur, nk birey sisteme uyum salamazsa bu onun ac ekmesine sebep olduu gibi sistem iin de sorunlar karr. Nitekim bireyin maniple edilerek sisteme uydurulmas hastala deva gibi grlr. Unabomber, Manifesto, 155. paragraf.

180 ANT HOMOFOB KTABI

NORMALLN DMANI OLARAK GRLYORUZ!


Anja MEULENBELT Bir zamanlar bir ryam vard Yanz ilerledike daha ok apka, daha ok kimlik elde ediyorsunuz. Sadece yazar deilim, u an kitap yazmyorum, bir internet sitem var gnde yaklak 6 bin kii bu siteyi ziyaret ediyor. Eitim ilerinin yan sra senatr olarak da grev yapyorum Hollandada. Gmenler ve mlteciler zerinde alyorum. Bu benim hayatmda ok nemli bir konu. 10 yldr Gazzede alyorum. Ylda 5-6 kere gidiyorum oraya. Ayrca engelli insanlara yardm eden bir rgtte yer alyorum. ok tartmal bir ey yaptm; bir adamla evlendim. Bunu yaparak baz insanlarn gznde poplaritemi yitirdim. Ama 40 yl boyunca evlenmeden durabildim. Eim Filistinli, bu yzden de durum yeterince queer sanrm. Yani bu benim ksaca. Bir zamanlar bir ryam vard, bir bakasnn balatt bir rya. Yahudi dmanl kart bir hareketin yesiydim, sol ve kapitalizm kart bir hareketin de. Hayatmda ilk kez dier insanlara uygulanan zulm deil de, bize uygulanan zulm hakknda tarttm bir dnem oldu. te o zaman Utan Bittiyi yazdm. Tm dnyada seyahate ktm ve bilmediim eyleri rendim, yaptm. Bu kitab okuyan herkes bilir ki bir kadnla ok nemli bir ilikim oldu. Bunun lezbiyen olduum anlamna geldiini grdm. 70 ve 80li yllarda rkln ne olduunu ve insanlar asndan ne kadar zararl olduunu, snf farkllklarn ve ne kadar nemli olduklarn rendik. Cinsiyetilik (seksizm) ve rklk hakknda konuuyoruz ama farkl snflara ait insanlar arasndaki ayrmcla deinmiyoruz. Snflk da denebilir ama bunun tam bir terimi yok. Zulmn ne olduunu, nasl uygulandn dndm, zulme urayan herkes arasnda dayanma olduunu grdm. Hollandada yeni bir rklk akm balyor ki bu ok rahatsz edici ve tm sosyal hareketleri, ecinsel ve kadn hareketlerini de kt etkiliyor. Kar karya geldiim sorunlardan biri de u: imiz bitmedi; mcadeleye tekrar batan balamamz gerektiini hissediyorum. Bir ey bildiiniz zaman bunu asla unutmazsnz ama otomatik ilerleme yoktur sosyal yaamda, tekrar tekrar ayn eyleri renmek zorunda kalyoruz ve insanlara bu bildiklerimizi tekrar tekrar retmemiz gerek. Tm zulm eitlerini tekrar tekrar anlatmalyz. Hayatmz son bulana kadar hibir zaman iimiz bitmeyecek. Ryamla ilgili dncem uydu: Tm bu aznlk gruplar bir araya gelerek byk bir harekete balasalar hep birlikte, zulm sona ererdi. nk bize zulmedecek kimse kalmazd. Sadece zengin veya heteroseksel erkeklerden oluan bir grup kalsayd ve onlar aznlk olsayd, iimizi iyi yaparak farkllklarmz ve aznlklar iyi savunarak aznlk olmaktan kar ve egemen, gl insanlar olurduk. Ama bu i byle yrmyor. Eer yle olsayd, iimiz biterdi, eve giderdik, parti verirdik ve burada oturup ciddi eyler konuuyor olmazdk. Hollandada milliyetilik Hollandada milliyetilik akmnn, neredeyse smrgecilik dncesi gibi dncelerin tekrar uyandn gryorum. Toplumlar arasnda bir blnme, gmenlere, Mslmanlara ve ten rengine gre ayrmlar olduunu gryorum yeniden. Bundan en ok etkilenen gruplar da, Trkiyeli ve Fasl gmenler. ou ikinci nesil insanlar, Trkiyeden gelenler. Onlar zaten Hollandal olduklarn dnyorlar. Hollandada domu ikinci nesil Trkler dili iyi konuuyorlar, orada okula gidiyorlar ama hl yabanc olarak grlyorlar. Eskiden byle deildi. Bugn Hollandal nfusun drtte Mslmanlardan korktuklarn, Mslmanlarn kltrlerini ele geireceklerini dndklerini sylyor. eriat rejimi Hollandaya gelir diye korkuyorlar. Sama ama korkuluyor ite. Sa kanattaki, gmenlerden korkan kiilerin gmenlere kar kulland argman u: Gmenler kadnlara ve ecinsellere kar zulm uyguluyorlar, nk Mslmanlar. Burada ilgin olan u; sa kanattan insanlar, hibir zaman biz

ULUSLARARASI HOMOFOB KARITI BULUMA 181

kadn ve ecinsel haklarn savunduumuzda yanmzda deillerdi ama imdi bizim elde ettiimiz baary kullanp, bakalarn cezalandrmaya ve etiket yaptrmaya alyorlar. Ecinsellerin nlerinde zor bir sre var; her iki tarafla da uramak zorundalar. nk hem kendi toplumunuzdan insanlarla haklarnz iin mcadele etmelisiniz, hem de ok geleneksel gre sahip olmas muhtemel ailelerinizle de mcadele etmek zorunda kalabilirsiniz ki aileniz de zaten Hollandada ayrmclktan muzdarip kiiler olabilir. Sizin aptal ve geri kafal olduunuzu syleyenler olabilir ama ayn zamanda da kadn ve ecinsel haklar iin mcadele etmek gerekir. Bunlar yapmak kolay deil ve Hollandada u an byle bir sorunumuz var. Bir yandan ayrlklk maduru olan gmenlere yardm etmelisiniz, dier yandan da kadn ve ecinsel haklar iin uramalsnz. Hepimizin istedii ey, farkl gruplarn koalisyonu Hepimizin istedii ey, farkl gruplarn koalisyonu. Bunu yapmaya alan herkes bilir ki bu kolay deil. Pek ok farkl kiinin yer ald bu konferanslar bir ara. Fakat birbirimizle uramak her zaman bu kadar kolay olmuyor. rnein kadn hareketi. Kadnlar bir grup deil, nfusun yarsn oluturuyorlar ve kendi aralarnda zaten pek ok farkllklar var. rnein kadn hareketinde snf ayrlklar, kadn zgrlkleri ve toplumsal konumlar da ok etkili. Kadnlarn ekonomik bamszl da bir tartmaya balang konusu, bamsz olabilmek iin nemli bir konu bu. Bekr kadnlar, feminist kadnlar, kadnlarn yalar bile farkllk yaratabiliyor. rnein kadn hareketinde seks iilerinin feminist olabilirliiyle ilgili bir tartma yapmtk. Ben evet dedim ama bazlar zorla yaptrlan bir ii yapan kiiye feminist denemeyeceini savundu. Bence, herkesi ieren bir kadn hareketi olmal ve bu hareket iinde kadnlar snflandrp bu feministtir, bu olmas gereken ey ve bunu istemelisiniz gibi tanmlar yapmamalyz. Feministseniz lezbiyen olmalydnz Kadn hareketinde lezbiyen ve heteroseksel kadnlar arasnda bir tartma olmutur hep. Tm feministlerin lezbiyen olduuyla ilgili bir ar-

gman vardr. Drst olmak gerekirse, lezbiyenler her zaman ok da hogrl olmamtr heteroseksel kadnlara kar. Bir yandan da lezbiyenler kadn hareketinin her zaman en n saflarnda yer almlardr. Bir tr uzla da vardr mesela. Eer heterosekselseniz zaten zavall bir durum olarak grlyor bu hareket iinde. Yani, bir erkeiniz varsa, erkeinizi tutabilirsiniz tabii ki ama ok da feminist grlmyorsunuz yle olduunuzda. Hareketimiz iinde lezbiyenliin siyasi bir seim olduunu iddia eden gruplar da vard. Lezbiyen olduunuz zaman ok devrimci grlyordunuz. Partnerimin bir kadn olduu dnemde byle bir hissiyat vard ve bunu duyduumda ok kt hissetmitim. Yani sanki sevgilim srf siyasi nedenlerle beni semiti, ev devi yapar gibi. Ben bu dnya zerindeki en zeki, en gzel, en ekici kadn olduum iin deil de, sadece siyasi bir amac olduu iin beni semiti gibi hissettim. Kadnlarla el ele yrrken lezbiyen olmalsnz diye baryorduk. Denemeniz gerek, yeteneiniz varsa yaparsnz gibi bir durum da vard neredeyse. Ama yle olmuyor tabii. Bunlar hep akaya vuruyorum ama bazen aka olmuyor aslnda. Hayatmn ak olan kadnla birlikte olduum dnemi kitabmda da anlattm. Kitap bittikten sonra be yl daha srd ilikimiz ama sonra nihayete erdi. Sonrasnda, bir erkekle ilikiye girdim. Bu benim iin inann ok daha gt. Hem kadn hareketinin hem de lezbiyen hareketin iinde olup bir de bir erkekle beraber olduumu itiraf etmek, ilkini itiraftan ok daha g olmutu benim iin. Hi kolay olmamt nk o tarihte biseksel terimini de henz icat etmemitik. Utan Bitti kitab bu yzden, kitaplarda lezbiyenler rafndan karlp kadn yazarlar rafna kondu; cezalandrldm yani. Hlbuki kitap ayn kitapt. Bir gerilim vard ve iki ynlyd. nk heteroseksel kadnlar toplumda egemen durumdayd, imtiyazlar vard. Ama herhangi bir hareket iinde de, bu g yaps tam tersine dnyordu. En fazla bask altnda olanlar, en fazla zulm grenler burada en tepede yer alyorlard. Kendileri nceden ne kadar zarar grmse, dierlerine de ayn zarar vermeye alyorlard. Oluyor byle eyler.

182 ANT HOMOFOB KTABI

LGBT, acayip kark, sofistike bir sandvii artryor imdi farkllklar konuuyoruz, gey ve lezbiyen hareketinden bahsediyoruz. LGBT. Alamadm da bu ksaltmalara. LGBT acayip kark, sofistike bir sandvii artryor. Gemite salatalk, domates ve peynirden oluan bir sandvi varken, imdi daha acayip sandviler yaplyor ya, ona benziyor. Nihayetinde, lezbiyen kadnlar olarak ortak noktalarmz var, dierleriyle ortak noktalarmz var ve normalliin dman olarak grlyoruz hepimiz. Srf bu bile hep beraber mcadele vermemiz iin ok nemli bir neden. Ama baka ortaklklarmz da kabilir. Bir kere hepimiz arkada olabiliyoruz. Hangi nedenlerden dolay biz bir araya gelip rgtlenmek istiyoruz, birlikte hareket etmek istiyoruz ve hangi nedenlerden dolay ayr ayr kalmak istiyoruz, bunlar tespit etmek lazm. Cinselliim zerinden yeni bir kimlik yaratmak istemedim Size biseksellikle ilgili bir rnek vereyim. Biseksel teriminin o ilk ortaya kt dnemlerde bir kadnla tanmtm. O tarihte, bu dnya zerinde baz insanlar var hem erkeklerle hem de kadnlarla beraber oluyorlar, ite onlara da biseksel diyeceiz denmiti. Dendi ki bisekseller iin bir kulp olmal. COCyi biliyoruz, geyler iin bir kulp, lezbiyenleri de ksmen temsil ediyor; bisekseller iin de bunu yapalm. Dedim ki ne gerek var. Onlar da ama olur mu bu yeni bir kimlik, dedi. Ben de dedim ki, hayr ben durumdan gayet memnunum ve cinselliim zerinden yeni bir kimlik yaratmak istemiyorum. Birinin cinsel organlarndan dolay bir kimlik yaratlsn istemedim. Ama hep sevdiiniz insanlarn cinsel organlarndan yola karak bir kimlik ina etmek durumunda kalyoruz. Baka bir ekilde kendimizi rgtleyemiyor muyuz? Bunu grmeliyiz. Eer dnyay deitirmek, grnr klmak istiyorsak, baka ekilde de rgtlenebiliriz ve bunlar yapabiliriz. Mmkn olduunca heteroseksel grnmek Lezbiyen hareketinde de byle krlmalar oldu. Yani birbirimize farkl bir ekilde bakmaya ba-

ladk ve birinin srf d grnnden bu gerek lezbiyen, bu deil diye ayrmaya baladk. Bu tr ayrmlar byle domutur, eminim. Geylerle ilgili bir ey sylemeyeceim, ecinsel hareketinin bir paras deilim, ecinsel bir erkek deilim. O konuda bir ey sylemem bu noktada mmkn deil ama ok byk farkllklar olduunu gryorum en azndan. Yani, mmkn olduunca heteroseksel grnmek isteyenler var, srf akrabalaryla ortalkta geziniyormu gibi grnmek isteyenler. Ama baka bir grup ecinsel erkek var ki; onlar da heteroseksellii mmkn olduunca oke edelim ve farkl grnmeye alalm diyor. Byle olunca tabii ki, bu farkl iki grubun ayn hareket iinde birlikte hareket etmesi pek de mmkn olmuyor. Feministler translara kar acmaszd Bunun dnda da trans bireyler, transgenderlar var. ok byk bir hareketti bu Hollandada bir dnem, ama artk yle deil. Bir ey hatrlyorum; nceden erkekken sonradan kadn olan bir trans birey vard. O, feminist olduunu syledi ve lezbiyen kadnlarn arasna girmek istedi. Hayr olmaz, dediler. Batan beri kadn olduklarn, onlarn deneyimlerine sahip olmadn syleyerek reddettiler. Gerekten de trans bireylere kar ok acmaszca davranldn hatrlyorum feminist hareketin iinde. O tarihte yaplanlar u ankilere gre ok daha acmaszd. imdi ok daha iyi durumdayz elbette. Aidiyet sorunu: etnik kimlik mi, cinsel kimlik mi? Bunun dnda baka gerilimler vard etnik gruplar ve ecinseller arasnda. Pek ok insan biliyorum, bunlar gerekten de bu farkl kimlik alanlar arasnda hissediyorlard kendilerini ve bu hareketlerin kurgusu onlar hi rahat hissettirmiyordu. Mesela kadn bir sevgilisi olan bir kadn vard ama kendini lezbiyen olarak adlandrmak istemiyordu. Faslyd. Fasl etnik grup iinde mi yer alacakt ki onlar lezbiyen olmasn kabul edemezlerdi ya da lezbiyen harekette yer alsa onlar da Fasllar ho grmyorlard. Byle ift kimlik olduu zaman birtakm skntlar yaanabiliyordu. Biz de ok ey rendik bu ko-

ULUSLARARASI HOMOFOB KARITI BULUMA 183

nularda, btn bu gerilimlerin stesinden gelmek iin de ok fazla deneyim kazandk. te btn bu saydklarm, btn bu farkllklar elbette bir arada olmay, tek bir harekette yer almay ve beraber gideceimiz yn belirlemeyi kolaylatrmyor. Bir gemide te yandan ecinsel hareketi Hollandada ok baarl oldu. Benim iin bu hl devam eden, devinen bir deneyim. Mesela ylda bir Gay Pride yrymz var, herkes dar kyor ve rengrenk giyinerek yollara dklyorlar. Ama daha nemlisi o gemiye ecinsel polisleri de, Mslman ecinselleri de, btn farkl gruplar da ekleyebilmek. yle dnn; bu kadar ok polis varsa bir ksm ecinseldir, onlarn da bize katlmas ve ecinsel olarak grnrlklerini salamas gerekiyor. Ecinsel hareketinden kopamam Zulm, basky sona erdirme ryam ne yazk ki birazck sarslyor u anda. Ecinsel hareketinde unu grdm: baz yeler var ki, ortaya kan yeni gmen gruplarn ecinsel kart olmasndan hi haz etmiyorlar ve o yzden de dorudan gmen kart oluyorlar, bu da onlarn siyasette sa kanatta yer almalarna neden oluyor. te yandan birtakm gen gmenler gryorsunuz, herkesin onlar hrpalamasndan hi

memnun olmuyorlar, bir yandan da ecinselleri gryorlar. u anda da mesela ecinsellere kar ok daha fazla olumsuz yaklamda bulunuluyor. Her iki taraf da kendi haklarn korumak iin somut gereklere sahip olsa bile, birbirlerine kar silah yneltmi oluyor. Bunu anlamak ve bunu grmek ok kt tabii ki. Btn bu gerilimlerden kurtulmann yegne yolu da aslnda her iki tarafn da haklarn korumak. Ben asla ecinsel hareketinden kopamam ama ayn zamanda gmenlerin haklarn da sonuna kadar savunurum. Btn bu insanlar aslnda bu almalar arasnda kpr olmal. Ahmed Marcouch mesela, gnde be vakit namaz klan bir Mslman. Bu kii ayn zamanda ak bir ekilde Hollandada insanlarn ecinsel olduunu ifade edebileceini belirtir. Fasl bir Mslmann ben geyim diyebilmesi ok zel bir durum. Tek bir hareket olmamz engelleyen, yani bu L, G, B, T, Q, I eklinde birok ksa ksa harflerle ifade edilen hareketin tek bir byk emsiye olmas iin ne eksik, ne gibi almalar var buna bakmak lazm. Bunun dnda, baarlarmz nelerdir ona bakalm. Koalisyon siyaseti, farkllk siyaseti, farkll kabul siyaseti ve ortaklmzn bu olduu siyaseti nasl gdlr bunu tartmak istiyorum. (Trkesi: Cemre&Selen&Zeynep)
Yazar, Feminist, Hollanda III. Uluslararas Homofobi Kart Buluma

184 ANT HOMOFOB KTABI

QUEERN KSEL AIDAN NEM


Mike UPTON ngilterede, ecinsellie kar derinden bir tutucu yaklamn hkim olduu krsal kesiminde bydm. Okullardageyszc en genel kfrd ve zorbalk yaygn bir davrant. Ailemin ve arkadalarmn beni reddedecei korkusuyla, duygularm hakknda konuma cesaretini bulamyordum. Bu yzden pek ok queer gibi ben de, daha fazla zgrlk arayyla bulabildiim ilk frsatta ehre tandm. Ama orada da, bireyi baka trl bir itaate zorlayan, gettolatrlm bir gey ortamyla kar karya kaldm. Byk Britanya olduka geni bir eitlilik ieren bir lke, ancak gey olmak demek beyaz, gen, erkek ve gzel olmak, trl kozmetik rnlerine, pahal barlarda ve kulplerde harcayacak bol paraya sahip olmak anlamna geliyordu. Bana kendicemaatimolduu sylenen bu ortama yabanclam hissettim. Otuz yldr, ngiliz yasalar ecinselliin belli baz ynlerine, zel alanda yaand ve kamusal alandan uzak tutulduu mddete, hogr gsterdi. Kamusal yaam ilgilendiren, rnein eitim ve i yaamyla ilgili yasalar ise ayrmclk iermeye devam ettiler. Kamusal yaamdan bu biimde uzaklatrlm olan ecinsellik, bu yasalar sayesinde fiilen zelletirildi. Gey kltr kamusal olarak ifade edilemiyorsa da, gey erkeklerin gidip iinde dans ettii ve dzt ama nadiren konuup organize olduu barlar ve kulpler biiminde zelletirilmi bir pazar ortam haline getirilebilirdi. Bu depolitize edilmi ve ticariletirilmi ortam, Russel T Daviesin televizyon program Queer as Folkun konusunu oluturmaktadr; Mark Ravenhillin yazd Shopping and Fucking (Alveri Yapmak ve Dzmek) adl oyunda ise eletirisi yaplmtr. Neyse ki, yabanclam hisseden yalnzca ben deildim: Queer Mutiny Bristol (Queer syan Bristol) 2004 ylnda, ticari olmayan alternatif meknlar sunmak ve kiilerin politik, sanatsal, mziksel almalarn kolaylatrmak amacyla kuruldu. Farkl deneyimlere ve politik nceliklere sahip insanlardan oluan ve ok sk olmayan bir a halindeyiz, ama queer kavram genel olarak hepimizin ilgin ve yararl bulduu bir dnce. Peki queer ne demek? Bence, queer, ailenin, devletin, kat cinsiyet rollerinin ve geylikle dzcinsellik arasnda kesin bir ayrm yapan ikili bir cinsellik modelinin dayatt boyun eme basklarndan kurtulup kontrol kendi eline almann bir yolunu oluturmakta. Homofobinin bu daha geni etkili kurumlardan ve dncelerden ayr dnlemeyecei, tam tersine bu kurumlar sayesinde retilip desteklendii gereinin grlmesidir. Queer, homofobi ve teki olma deneyimini ele alp, tm tekiletirme pratiklerine ve hiyerarilerine kar bir meydan okuma gelitirir, bu pratiklerin ve hiyerarilerin altnda yatan eitsiz g ilikilerinin maskesini drr. Bunlarn nda, Queer Mutiny Bristol gey cemaatin snrlarnn tesindeki kiiler ve rgtlenmelerle ibirlii ve yaknlklar kurmay amalamaktadr. rnein, Bristolde Indymedia ile yerel anarist, feminist ve anti-kapitalist topluluklarla (Kebele gibi) ve bamsz bir sinema mekn olan The Cube ile birlikte alyoruz. Britanyadaki dier Queer Mutiny alar ve yurtdndan rgtlenmelerle de balantlar kuruyoruz. Bristol Queer Mutiny kapsamnda dzenli olarak tartma kafe saatleri, film geceleri, mzik ve politik etkinlikler dzenlenmekte. eitli eylemler dzenledik ve yaknlarda yelerimiz Bristolde otonom bir sosyal merkez oluturmak iin squatting (bo evlerin igal edilmesi) eylemine katldlar. Ayrca bir zine yaynmz var. nternet sitemizin adresi: www.queermutinybristol.org.uk Queer: Dier bir Avro-Amerikan kolonyalist sylem mi? Mstakil bir politik strateji ve manifesto olarak

ULUSLARARASI HOMOFOB KARITI BULUMA 185

queer, en ak biimiyle 1980lerin sonu ile 1990larn banda Avrupada ve Kuzey Amerikada gelitirildi. Ancak, bana kalrsa insanlarn dnyann her yerinde, zamann balangcndan beri queer politikayla urat aikrdr. Queerin Berkeleydeki bir grup kuramc tarafndan ortaya atlm, dar bir evreye hitap eden bir dnce olduu savnn kendisi kolonyalisttir. Queer politika byle olmak durumunda deildir. rnein, Gay Liberation Front (Ecinsel Kurtulu Cephesi) oluumunun Britanyada 1970lerde yrtt politika, ad o zaman yle anlmam olmasna ramen kesinlikle queer olarak grnmektedir. Benzer bir biimde, Trkiyedeki

anti-militarist hareket, baz isim yapm queer kuramclarnn cesaret edebileceinin ok tesinde bir queer varlk sergilemekte. Bence queerin yararl ve etkili olma olasl byk lde yerel koullara baldr; queer fazlaca sk bir biimde, olur olmaz her yerde, balama baklmakszn bavurulabilecek, gezici bir gsteren olarak grlmektedir. Ama bu kavramn en azndan Bristoldeki haliyle, kullanl bir politik strateji olduunu dnyorum. (Trkesi: Murat Cmert)
Queer Mutiny Bristol, Britanya I. Uluslararas Homofobi Kart Buluma

SERBEST SUNUMLAR
Gze ORHON, Sol ve Homofobi: Trkiye Soluna zg Olan Ne? Ali BAYDA, 68den 11 Eylle, zgrlklkten Irkla Tark BEREKET, Trkiyede slamla Hemcinsler Aras likileri Uzlatrmak

BASINDA 17 MAYIS VE HOMOFOB KARITI BULUMA


Rza TRMEN, 17 Mays Gn Neden nemli?, Milliyet Gazetesi yazar, AHM Eski Yargc Can DNDAR, Homofobi, Milliyet Gazetesi Oral ALILAR, Ecinseli Eletirme Hakk, Radikal Gazetesi

BASIN - HOMOFOB KARITI BULUMA HABER VE YAZI LSTES

HOMOFOBYE KARI ARI

ULUSLARARASI HOMOFOB KARITI BULUMA 187

SOL ve HOMOFOB: TRKYE SOLUNA ZG OLAN NE? Devrim Ecinselleri Aramazsa, Ecinseller de Kendi Devrimlerini Yaparlar! Gze ORHON Devrim Beni Aramad filmini (Kaos GL & Karahaber Video-Eylem Atlyesi, Oktay nce, Trkiye, 2006, 50) Homofobi Kart Bulumann ilkinde izledim ve bu gsterim, benim iin bulumann en arpc etkinliklerinden biriydi. Geen sene filmden sonra verilen arada bir arkada kamerasyla dolanp filme ilikin dndklerimizi sormutu. Sorularn cevaplayanlardan biri bendim ve verdiim cevap filmde grdm her eyi son derece ngrlebilir bulduumdu. Ancak daha sonra dndmde, aslnda hi de yle dnmediimi, filmde izlediim tepkilerin beni fena halde hayal krklna urattn fark ettim. nk ben Sol ile ecinsel hareket arasndaki siyasal ilikiyi son derece nemsiyorum. Sonrasnda ortaya bu hayal krklnn izini tayan bir metin kt ve o metnin ierdiklerini ben imdi sizinle paylaacam. Balamadan nce sylemek istediim bir ey daha var. Ben mmkn olduunca, fazla ecinsel hareket iinden ya da fazla Solun iinden konuan bir metni aktarmaktan uzak durmaya altm. Burada kuramsal saptamalardan ok, deneyimlerimizin, beklentilerimizin, hayal krklklarmzn nem tadn dnyorum. Sol ile ecinseller arasndaki gerilim noktalarn anlamaya giritiimiz vakit, biraz geriye gitmekte ve gerilimi tarihsel bir zmlemeyle kavramaya almakta fayda var. Bildiimiz gibi, sosyalizmin bir toplumsal proje ya da bir politik neri olarak ortaya kmas 19. yzylda gereklemitir ve 19. yzyl sosyalistlerinin zellikle bilimle ve dinle ilikilerine baktmzda, byk lde Aydnlanma aklndan yararlandklarn, Aydnlanma dncesine yaslandklarn gryoruz. Sosyalizmin ve Aydnlanmann toplumsal projeleri arasndaki koutluklardan biri, her ikisinin de toplumu rasyonel olarak dzenleme arzularndan yatar. Aydnlanma akl modern burjuva toplumunu ngrmekteydi; sosyalizm ise tarihsel bir aama olarak burjuva toplumunun miadn doldurmasndan sonra devrimin gerekleeceini ngryordu. Kapitalist toplum irrasyoneldi, nk toplumsal servet eit olarak datlmyordu ve bu eitsizlii amann yolu sosyalist devrimin gereklemesi ve toplumsal servetin kamusallamasyd. Sosyalizm bunu nerirken, dikotomik1 bir burjuva toplum tasavvurundan yola kyordu, yani toplumu karlar uzlaamayacak olan ii snfndan ve burjuvaziden ibaret gryordu. Bunun bir baka anlam, bu trden bir kavrayn ikiliklerle, yani kadnlk ve erkeklikle szgelimi, bir sorununun olmaydr. Sosyalizmin topluma ilikin tahayyln burada askya alalm ve yzmz ecinsel hareketin beslendii kuramsal kaynaklara dnelim. Ecinsel hareket ya da ecinsel mcadele dediimiz zaman, aa yukar dnyann pek ok yeri iin geerli olmak zere, aklmza gelen ilk kavram kimlik mcadelesi oluyor. Gerekten de ecinsel hareketin kendini siyasal olarak temsil etmeye balamasnda, kendini bir cinsel kimlik olarak tanmlamas bir milat olmutur. Kimlik politikas ise Marksistlerin oka eletirdii politik almlardan biridir, nk oklu bir toplum tasavvuruna dayanr ve ortodoks Marksizmin dikotomik toplum tasavvurunu andrr. Bir dier nokta, Queere gelene kadar ecinselliin, post-yapsalclkla ve postmodernizmle kurduu ilikidir. Bu noktada da her ikisinin de Marksist eletirinin gzde hedefleri olduunu hatrlatmak gerekiyor. Bilindii gibi postmodernizm, sadece bu olmamakla birlikte ve zaman zaman btnlksz de olsa bir modernite eletirisidir. Bir ynyle akla saldrdr, eletirisi modern ikilikleri hedef alr. Bu meseleyi kapatmak adna, son olarak u sylenebilir; sosyalizm projesi toplumun rasyonel olarak yeniden dzenlenmesiyle ne kadar ilgiliyse, ecinsel hareketin dayand kuramsal kaynaklar bu trden bir rasyonalizmin eletirisiyle o kadar ilgilenir. Yani ecinsel hareket ile zellikle Trkiye Solunun beslendii kuramsal kaynaklar arasnda bir atmann olduunu sylemek mmkn. Yalnz bu kuramsal atma konusunu kapatmadan nce sylemek istediim

188 ANT HOMOFOB KTABI

bir ey daha var. Bu atma halinin niyetlenilmi ve ayn zamanda tketilmi, almaya allm bir kar karya geli olduunu dnmyorum. Yani ne Trkiye Solunun ne de ecinsel hareketin bu kuramsal gerilimleri amak adna harekete gemesi sz konusu deil. Her iki hareketin de ya da Trkiyede neredeyse tm siyasal hareketlerin diyelim, birbirleri hakknda birtakm verilerden hareket ettiklerini dnyorum. Bir dier gerilim unsuru, Solun ataerkillikle ilikisi. Ecinsel hareketin de kadn hareketin de temel motivasyonlarndan biri ataerkillie kar mcadele pratii. zellikle Trkiyeye baktmzda her iki hareketin de anti-kapitalist bir karakter ya da bir ton tadn sylememiz mmkn ve her ne kadar ataerkillii retim biimleri st bir yere yerletiriyor olsalar da, antikapitalist mcadelelerinin nemli bileenlerinden biri ataerkillie kar mcadele. yle basite gzden geirdiimizde bile, kadn mcadelesinin, ataerkilliin, cinsiyetiliin Solun gndemine en iyi ihtimalle 1990larda girdiini grrz. Buradaki belirleyen de, 1980lerin sonunda kadn hareketinin ykselmesi ve sivil toplum etkinliinin Trkiyede bu dnemde grmezden gelinemez bir aamaya gelmi olmasdr. Ama Sol genel olarak ataerkilliinin zlmesi zorunlu bir dm olarak alglamyor. Daha dorusu ve yine en iyi ihtimalle, ataerkilliin kapitalizmden ayrtrlabilir olduunu dnmyor. Bu gre katlmamak elde deil elbette ancak ataerkillie kar mcadeleyle anti-kapitalist mcadelenin nihayete erdikleri nokta ayn deil. Yani anti-kapitalist mcadele, byk lde kendine yeni bir toplumun, sosyalizmin inasn hedefler ama ataerkillik mlkiyetin el deitirmesiyle sona ermiyor. Szgelimi, kitlesel tepkisellii krklememek adna Sol dine dokunmazken2, aile kurumu da solcular arasnda kolaylkla benimsenir ve yeniden retilir. Dolaysyla, radikal sol olarak tanmlanagelen gruplarn, radikalizmlerini zaman zaman dar bir siyasal ereve iine hapsettiklerini sylemek olas. Kapitalizmi halen byk lde ekonomik bir sistem olarak grmek, cinsiyet rejimleri ve ataerkillik olgularna kr kalmak sonucunda, cinsel eilimler dzeyinde toplumsal olarak dlananlar bir kez daha dlamak Solun

radikalleme noktasndaki maluliyetlerinden biridir ve belki de en nemlisidir. Aile kurumunun yeniden retildii, cinsiyet rejimlerinin sorgulanmad, ataerkilliin temel siyasal-ekonomik yaplardan biri olarak grlmedii ve bireylerin cinsel ynelimlerinden dolay dland bir kapitalizm Sol asndan, iilerin smrld bir kapitalizm kadar yakc bir soruna iaret etmiyor. Dolaysyla da, ecinseller en kt ihtimalle Kbaya gnderilir veya iddete urarken, en iyi ihtimalle 1 Mays eylemleri bata olmak zere her trl eylem ve mzakere platformunda grmezden gelinirler. Ama ezilen dier gruplar asndan, durum elbette daha farkl. Trkiyede Solun ezilen/dlanan bir etnik grup olarak Krtleri veya bir dinsel grup olarak Alevileri dlamas sz konusu bile olamaz. Snfsal belirlenimlerin ou zaman bu gruplarla ilikilenmede belirleyici olduu savunulsa da, bu gruplarn muhalefet eilimleri konusunda zc saptamalarn yaplmasna da sklkla rastlanr. Sonu olarak, snfsal belirlenimlerin ezme-ezilme ilikisinin ezilen kanadnda bulunan cinsel kimlikleri grmezden gelinmesini salayacak dzeyde indirgemeci kavran, Solun siyasal bir radikalizmle avunmasn salyor. Bir dier mesele, ecinsel hareketinin 1990larda kanlmaz olarak bir sivil toplum grubu, hareketi vs. olarak ortaya km olmasndan kaynaklanyor bana kalrsa. imdi sivil toplum mcadelesinin Trkiye iin yle bir anlam var. Sivil toplum 1960larda tartlyor ve Marksizme daha yerlici bir anlayla yaklaanlar tarafndan tarihsel bir zmleme yaplyor. Sonra 1980lere gelinene kadar sivil topluma ilikin herhangi bir tartmaya rastlamyoruz. 1980lerde Solun hegemonyasnn kanl bir biimde krldn ve Trk-slamc bir siyasal eilimin egemen olduunu da biliyoruz. 1980lerden sonra sivil toplum meselesine ilikin sz sylemeye ilk balayanlar Sol iinden gelenler oluyor. Daha sonra ise ayn tartmaya Yeni Sa iinden angaje olanlar oluyor. Sivil toplum adeta sihirli bir reeteymi gibi kavranyor bu dnemde. Hatta sivil toplum, geride braklan darbeye kar bir tepkiyle, askerinin kart olan sivil toplum olarak kavranyor. 1990larda ise sivil toplum alannda ok hzl bir kurumsallamaya ahit oluyoruz. Yalnz geleneksel Sol sivil topluma

ULUSLARARASI HOMOFOB KARITI BULUMA 189

ilikin gelimeleri genellikle tedirginlikle izliyor. Kayglardan biri, sivil toplum rgtlerinin insanlara siyaset el ektirdiine ilikin. Yani insanlarn ou zaman tikel sorunlar konusunda rgtlendikleri ve total bir siyasal giriimden uzaklatklar vurgulanyor. Bir dier eletiri, sivil toplum rgtlerinin AB ile ilikisi konusunda. STKlarn AB ile zellikle ekonomik ilikisi aikr. Bu eletiri de akl banda bir anti-emperyalist sylemden, biraz paranoyaka bizi iten blmek istiyorlar lna kadar farkl tonlarn bulunduu bir skalaya sahip. Ayrca yine devreye, yukarda kimi kuramsal gerilimlerden bahsederken andmz, kimlik mcadelesi-total siyasal mcadele tartmas da giriyor ve bylece sivil toplum ile geleneksel Sol arasndaki gerilim katmerleniyor. Tm bu gerilimlere iaret ettikten sonra bir de Trkiye Solunun sosyalist gelenekle eklemlenmesi ve zgrlk siyasal almlar zerine konumak istiyorum. Trkiye Solunun elbette cumhuriyet tarihinden biraz daha geriye gtrebileceimiz bir tarihi var. Yani Trkiyedeki sol hareket denildiinde genellikle akla 1960lara ya da 1970lerde canllk kazanan bir siyasal hareket gelir ama aslnda 1920lerin de ncesine gtrlebilecek bir gelenek var. Trkiye Solunun dnyadaki Sol hareketlerle ne ekilde etkiletiine bakld zaman, Trkiyeli devrimciler iin en etkili olmu iki siyasal referansn Maoizm ve Sovyet deneyimi olduunu grrz. Trkiyeli Solu iinde Leninizm ok yaygn biimde kabul grmtr, bu dnyann btnne bakldnda ok da artc deil. Ancak Trkiyede Leninizm gibi tutarl bir siyasal izgi olduu tartmal olsa da, Stalinizm de nemsenir. Hatta ak biimde Stalinist bir izgiyi savunan hareketler de var. Maoizm de zellikle Trkiyenin ne lde gelimi bir kapitalizm olduu, feodal kalntlar tayp tamad tartmalarn ve Trkiyede kyllk balna karlk geliyor. Aslnda Trkiyede sosyalist hareketin en nemli referansnn Sovyet Marksizmi olmasn, Solun ecinsellikle ilikisi noktasnda nemsemek gerekiyor. nk Sovyet deneyimi, bunu sylemek Sol iinde genellikle kfr muamelesi gryor olsa da, birok adan totaliter bir siyasal gelenee iaret ediyor. Dier yanda ise, bir lde kendini gelimi bir liberalizmin antitezi olarak gren, hatta libe-

ralizmle bir dirsek temas bulunan, Yeni Sol veya zgrlk Sol olarak adlandrlabilecek bir Avrupa Sol gelenei var. zellikle kinci Dnya Sava dneminde, Avrupada faizm deneyimleri yaanrken Komnist Enternasyonalde StalinTroki geriliminin de zerinde etkili olduu bir gerilim yaanyor ve Avrupa Solu iinde Trokizm hayli gl bir eilim olarak kendini gsteriyor. Bu gerilim genellikle Trokinin dnya devrimi tezleriyle ya da Leninden sonra Sovyetleri kimin ynetecei tartmasyla ilikilendirilir ama aslnda daha fazlasdr. nk totaliter bir devlet ynetimi ve muktedir olma durumu ile daha zgrlk, merkeziyetten daha uzak bir sosyalizm savunusu arasndaki gerilime de tekabl eder. Trkiye Solunun kendine Sovyet deneyimini referans alm olmas, zgrlk ve Sovyet deneyimini sorgulayan bir akmla ok da yaknlamam olmas anlamna gelir elbette. Dolaysyla siyasal olarak yeni toplumsal hareketlerle ilikilenmekte glk de eker. ok ksaca Trkiye Soluna referans olmu deneyimlerde, in ve Sovyetler deneyimlerinde iktidarlarn ecinsellikle ilikisine gz atalm istiyorum. Sovyetlerde 1917den nceki yarm asr boyunca, ecinseller konusunda bir ynyle gizlilik esasna dayanan bir uyum sz konusu. 1922de yaplan Sovyet Ceza Kanununun anlam ecinsellie ilikin dorudan bir dzenleme getirmiyordu. Kklerle seks yapmay, erkek ve kadn fahieliini ve muhabbet tellalln yasaklyor. Ancak 1920lerde Sovyetlerde ecinselliin cezalandrld biliniyor. Duygusal birlie dayal ecinsellik Sovyetlerde 1920lerde ismen yasal olsa da hkmette ya da sanat dallarnda kariyer yapmak isteyen birok gey, bir kadnla evlenerek kendini gizleme taktiine bavurmak durumunda kalyor. Bu durumun rneklerinden biri ynetmen Sergei Eisensteind. Hatta Eisenstein o dnemde, Marx, Lenin ve Freud olmasayd, kendisinin de bir dier Oscar Wilde olacanbile sylyor. Stalin dneminde ise, 1934 ylnda yrrle giren kanun uyarnca, erkekler arasndaki cinsel ilikiye yasak getiriliyor ve bu davrann 5 yllk ar almayla cezalandrlmas uygun grlyor. Sz konusu olan 121. madde, ecinsellii sadece bir ahlak suu olmaktan karyor ve devlete kar ilenen bir su haline getiriyor.3 Bu

190 ANT HOMOFOB KTABI

durum 1990lardaki Glasnost dneminde de pek deimiyor. 1996 ylnda da Komnist Partinin kimi liderlerinin dncesi yle: Rus toplumu, ecinsellii yaygn olarak emperyalizmin kltrel saldrsyla rendi. Belki seyrek olarak eskiden de vard. Ama kenarda kedeydi, toplum bilmezdi. Ancak ryen emperyalist kltr, bizim toplumsal deerlerimizi bozguna uratnca, ecinsellik artk sradanlat, aydnlar arasnda bir itibar kayna haline geldi. Ecinsellik ile toplumsal k ve rme arasndaki ilikiyi, biz kendi tecrbemizle rendik, ren meye de devam ediyoruz.4 inde durum daha vahim. Devrimin gerekletii 1949dan sonra geyler toplanp vurulmular. Kadnlara zg rahibe topluluklarnda yaayan lezbiyenler lkeden kamak zorunda kalmlar. Resmi olarak, ecinselliin var olmad ilan edilmi. Dolaysyla yasal bir dzenleme de yaplmam ama ecinseller serserilik yasalar erevesinde yarglanmlar. Hl da yasal olarak bir belirsizlik sz konusu ve serserilik suu kapsamnda ecinseller cezalandrlabiliyor.5 Kbada ise, devrimin ilk yllarnda Sovyetlerle balantl Sosyalist Kba Devrimi Birleik Partisi nyarglar aktif biimde tevik etmi. Castro, buraya kadar alld zere, ecinsellii yozlam Batista dneminin bir kalnts olarak knam ve devrimci pritenliin bunu yok etmesi beklentisinde olmu. Birinci Ulusal Eitim ve Kltr Kongresinde ecinsel sapknlklarn sosyal politik karakteriele alnm veecinsel sapknlklarn tm davurumlarnn kesin bir biimde reddedilmesi ve yaylmalarnn nlenmesine karar verilmi. Geyler, 1960lar boyunca rehabilitasyon kamplarnda tutulmular ve 1983te toplumda istenmeyen unsurlarn Kbadan ABDye gnderildii Mariel srgnyle lkeden uzaklatrlmlar. imdi ise ceza yasasnda iddetli ayrmclk var ama teknik olarak yasad grlmyor. 6 Trkiye Solu zerine sylemek istediim son bir ey daha var: ecinsel harekete, kadn hareketine, ekolojistlere vs. alnan bu mesafenin ayn zamanda Solun, ertelemecilik ya da kestirmecilik anlamna gelmek zere, her sorunun sosya-

lizmle zlebilecei grnden de kay- naklandn dnyorum. Filmde de en arpc (ve ayn zamanda en zc) tepkilerden biri, alan standn sorumlusu olduunu dndmz kadnn ecinselleri Kbaya gndermek istemesiydi. nk ona gre, devam etseydi muhtemelen bunlar da syleyecekti, ecinsellik kapitalizmin yayd bir hastalk ve kapitalizme ilikin her sorun gibi, bu da sosyalizmle zlecektir. Bu tavr aslnda, bu dnyada ne yaarsak yaayalm, asl hesaplamann ahrette gerekleeceini syleyen Mslmanlarn grlerinden pek farkl deil. nk ayn kurtulu teolojisi onlarn dnyaya baknda da var, hatta tm semavi dinlerde var. Bunun bir baka uzants da, solculardakidaha nemli ilermiti. Bu trden bir ertelemecilik, toplumsal herhangi bir sorun iin mdahalede bulunma olanan da ortadan kaldryor. Odaa ii snfnn gndemi alnd iin ki aslnda byle de olamyor, snflar dikey kesebilecek dier toplumsal gruplarn (szgelimi kadnlarn ya da ecinsellerin) sorunlar, Sol iin en iyi ihtimalle gndem dnda kalabiliyor veya hibir ey ifade etmeyebiliyor. Buraya kadar aslnda bir lde ecinsellerin tarafndan bakldnda Solun nasl grldne ilikin dnmeye altm. Buradan sonra, Oktayn filminde srarla konumayan solcularn ecinsellere nasl bakt zerine konualm istiyorum. Ancak Oktayn filmini pekala ampirik veri olarak kabul edebiliriz ve Solun ecinseller, ecinsellik, ecinsel hareket zerine konumay reddettiini ya da en iyi ihtimalle utangaa glmsediini syleyebiliriz. Bir-iki istisna dnda, dayanabileceimiz, zerine konuabileceimiz pek fazla metin yok. Sol iinde ecinsellie ilikin, ancak ipularn yakalayabildiimiz ya da ngrmek zorunda brakldmz yarglar genellikle muhafazakr bir bak asndan kaynaklanyor aslnda. Szgelimi Sol iindeki yaygn eilimlerden biri ecinsellii dorudan orta snfla ve zaman zaman da st snfla ilikilendirmek. Bu aslnda inceliksiz bir bak asna iaret ediyor. nk ecinsellie ilikin yaplan btn zc deerlendirmeler aslnda nyarglarn rndr. Bu haliyle, ecinsellerin Bursadan ktn sylemekle,

ULUSLARARASI HOMOFOB KARITI BULUMA 191

ecinselleri orta snf iinden ktn sylemek arasnda bak as anlamnda byk farklar yok. Ecinsellik tm snflar dikey kesebilir bir kategoridir ancak ecinsel olduu bilinen bireylerin ya da ak (out anlamnda) ecinsellerin orta snf iinden kmas son derece olaan. nk ecinsel olduunu aklamak, kimi zaman birey olarak seni duygusal ve ekonomik olarak destekleyen eyden feragat etmek anlamna gelebilir. Yani, elbette bir genelleme yapmak olanakl deil ama bir bireyin ecinsel olduunu aklamas ailesini kaybetmesi anlamna gelebilir. Dolaysyla bir ecinselin alma etkinliinin orta snf iinde daha yaygn olmas son derece olaandr. Aslnda bu yarg bir noktada, baka bir yanl yargya dayanyor ki o da ecinselliin kapitalizmin birey zerindeki duygusal ya da cinsel deformasyonlarndan biri olduu dncesi. Bu hayli rabet grm de bir gr. Bunu Solun sivil toplum hareketleri ile ilgili dncesiyle de bir arada da dnebiliriz. Bu deerlendirme yaplrken, ecinsel hareketin 1980 sonrasnda Trkiyede ortaya km olmasyla ve ecinsellerin 1980den sonra grnrlk kazanmasyla, ecinselliin 1980den sonra kt yarglarnn birbirine kartna ahit oluruz. Tpk bir nceki yargda, out olan ecinsellerin oto-finansmanlarn salam olmalar anlamnda orta snf olmalaryla, ecinsellerin orta snfa ait olduklar yarglarnn birbirine kartrlmas gibi. Sol iinde deerlendirmek imknszlam olsa da, i Partisi lideri Dou Perinek, 1999da ecinsellikle ilgili olarak Cumhuriyet gazetesine yazd yazda, bu yargnn tipik bir rneini gsteriyor: Trkiye, insan, homoseksel, travesti, heteroseksel, lezbiyen, gay, gibi kavramlarla hep 12 Eyll dneminde tant. Eskiden Trkiye toplumunda olaand grlen ve iyi gzle baklmayan, en azndan bir davran bozukluu saylan ecinsellik, 12 Eyllden sonra byk ideolojik atan yapmtr. stanbul, zmir ve Ankarann belli evrelerinde, ecinsel olmayan entellerin entelden saylmad ve utand bir hava yaratlmtr.7 Aslnda bu ayn zamanda bir tr siyasal oportnizm ve poplizm de. nk iaret ettiiniz si-

yasal hedefi, toplumca en kutsal veya tabu saylan kategoriler zerinden yaptnzda mutlaka karln bulacaktr. Dine ilikin muhafazakr hassasiyetleri olan bir kitleyi Din elden gidiyorsaikiyle harekete geirmekle, anti-kapitalist eilimleri gl bir insan grubunu Bu ibneler kapitalizm art ya da ecinseller kapitalist Batdan lkemize ithal demek arasnda ok byk bir fark da yok. Benim burada konuuyor olma nedenim, zgrlk Sol ile ecinsel hareket arasndaki etkileim olanaklarn nemsiyor olmamdan kaynaklanyor aslnda. Ve burada sylediklerimin de bir mzakere olanann yaratlmas abas olarak anlalmasn tercih ederim. Madem Kaosun dzenledii bu etkinlikteyiz ve Kaosun Trkiyedeki en erken ve en etkin ecinsel rgtlenmesi olduunu da dnerek, Kaosun politik bir ecinsel hareket olarak hem ecinsellerin hem solcularn hem de ecinsel solcularn ans olduunu dndm belirteyim. Kaos 1994te yola ktnda Ecinsellerin mcadelesi, heterosekselleri de zgrletirecektirdemiti ve bu slogan hl sahipleniyor. Bu slogan nemli, nk Kaosun meseleye bakna ilikin bir btnle iaret ediyor ve Kaosun cinsiyet politikasna ilikin ciddi ipular veriyor. Yurtdndaki rnekleri ayrntl olarak bilmiyor olmakla birlikte, Kaosun sol siyasal eylemlilikle kopuk olmadn dnyorum ama bu durum genellikle ya grmezden geliniyor ya da olumsuzlanyor. Burada arpc bir rnek vermek istiyorum: Lambdaistanbul 13 Ekim 2004 gn stanbul niversitesi al enliinde masa ayor. enlik dzenleme komitesinden masaya gelen birka renci; enlikte masa amak iin komitedeki tm gruplarn mutabakatnn gerektiini ve Kaldra Dergisi, Devrimci Mcadele ve dier bir ka grubun Lambdann burada bulunmasn ahlaki ve politik adan yanl bulduklar iin aralarnda ortaklaamadklarn ve enliin sorun kmadan devam edebilmesi iin masann kapatlmasn istiyorlar. Lambda masasnda bulunanlar masay kaldrmayacaklarn sylediklerinde,uyary yapanlardan gelen karlk u oluyor:Arkadalar kapitalizmin ahlaki kntsnn bir sonucu olan

192 ANT HOMOFOB KTABI

ecinsellerin burada bulunmasn ve masalarn kapatmamalarn protesto edip ayrlyoruz diyorlar ve oray terk ediyorlar. Dolaysyla Solun politik eylemde ecinselleri grmezden geldii kadar, varlklarna tahamml edemedii de oluyor. Kimi istisnai rnekler dnda da sol ile ecinsel hareketin dirsek temasndan dahi kanlyor. Oysa eitliki ve zgrlk siyaset ile toplumdaki ezilen ve dlanan tm gruplarn kapsanmas adna, ecinsellerin de iinde bulunabilecei bir adm atlmas nerisi kesinlikle nemlidir ve hepimizin lehine olacaktr. Solun (varsa) homofobik tutumunun nasln anlama abasyd bu. Bu tutumunnedenini anlamak ancak Sol, ecinsellik zerine ekincesiz konutuunda mmkn olacaktr.

Hacettepe niversitesi, letiim Fakltesi II. Uluslararas Homofobi Kart Buluma

DPNOTLAR
Trkeye ikileim olarak evrilmi olsa da, bu kelime Trkede hl ok ereti duruyor.
2 1

Sol, din zerine kkrtc bir politika retmese de, Trkiyede ortaya kndan bu yana dinsel kktenciliin sol kartln anti-ateizm dolaymyla sylemsel olarak ina ettii bilindik bir gerektir. (Karlinski, 1995) (aktaran Perinek, 2000: 50). (Baird, 2004: 66 ve 132) agy, 66 ve 136. (Perinek, 2000: 43)

ULUSLARARASI HOMOFOB KARITI BULUMA 193

68DEN 11 EYLLE, ZGRLKLKTEN IRKILIA


Ali BAYDA Tm zgrlk hareketler gibi ecinsel zgrlk hareketi de balangta siyasetin solunda yer almt. Byle olmas, muhafazakrln ecinsellik kartlna kar, solun zgrlkl nedeniyle eyann tabiat gereiydi. 68in zgrlk ortamnda Gay Liberation Front adl ecinsel rgt, dnemiyle btnlemiti. Vietnam sava kart hareketle, siyahlarn hareketiyle ve kadn hareketiyle birlikteydi. Ezilen ve smrlenlerin, dnya genelinde sisteme kar ykselen byk bir dalga halindeki hareketinin bir parasyd. Sistemi deitirerek yeni bir dnya yaratmak konusunda byk bir iyimserliin ve umudun hkim olduu bir dnemdi bu. O zamanki sloganlarn sylediine bakarsak, (devrim) sadece bir pck uzaklnda, Sodom bugn, Gomorrah dnyaidi. GLFnin ou dallarnn paylat inan, toplumun bir devrimle deitirilmesi gerektiiydi. Bu, 35 yl ncesindeydi. Ecinsel hareketi ezilenlerin byk hareketlerinden sonuncusu olarak ortaya kt ama ilk ken hareket de o oldu. 68 Hareketinin dnyada yaratt zgrlk rzgrlar zamanla hzn keserken, ecinsel hareketin militan ruhu oktan snmt. Hareketin vizyonu, dnyay deitirmekten ve herke sin iindeki ecinseli ortaya karmak tan, bir aznlk grubu olarak korumaya alnmaya ve sisteme eklemlenmeye kayd. Ana akm ecinsel hareketlerinin aile, ordu gibi kurumlara sahip kmalar ve life stile (yaam tarz) sylemiyle snf atlamaya ynelmeleri sonucu, sadece kendileri iin kimi haklar talep eden bir anlay hkim oldu. 68in sava kart ecinsellerinin yerini imdi, askere alnmadklar iin ayrmcla uradndan ikyet eden ve niforma giyip, silah kuanarak okyanus tesinde insan ldrmeye hevesli ecinseller ald. Kimi Batl lkelerde salanan ksmi zgrlkler de ecinselleri barikatlardan diskolarayneltti. Bundan yirmi yl ncesinde, gurur yry yapanlarn taland baz lkelerde, yakn zamanlarda ecinsel evliliklerinin de kabul edilmesinden sonra, artk ecinsel hareketine ihtiya kalmad diyenler bile oldu. Kendilerine ayrlan gettolarnda zgrce elenen, aka ayrmcla uramalar yasaklanan ecinseller pembe sermaye sahibi bir grup olduklarn ileri srerek ve sistemle sorunu olmayan uslu ocuklar olarak, kendilerini kapitalizme sevimli ve vazgeilmez gsterme yoluna gittiler. Buna liberal devletlerin karl da, ecinseller de insan, onlar sevelim, koruyalm tr bir, asla eit olmadan ho grme biiminde oldu. Byle bir yaklamla, ecinselliin insann tm dier niteliklerinin tepesinde yer alan bir yafta haline gelmesi kanlmazd. Bu durum gerekte, kibarlatrlan ve snrlandrlan ayrmcln merulatrlmasndan baka bir anlama gelmiyor. Hareketin kimlik odakl olmas, zamanla, ecinsellerin snflar st bir grup olarak alglanmas gibi bir yanlsamaya da yol at. Giderek, pembe sermaye, ecinsel turizmi, ecinsellerin ekonomik bir bask grubu olmas gibi sylemler ortaya kt. Oysa ecinsellerin sadece bir ksm, The New Republicde, Jonathan Rauschun syledii gibi ylda 50 bin $ kazanyor. Sadece onlar iin gay life stile (ecinsel yaam tarz) mmkn. Dierleri iinse bu, snf atlamay hedeflemekten ibaret. Zaman zaman sylendii gibi bir queer nation (ecinsel ulusu) yok ortada. Belli sayda ve varlkl ecinsel, San Francisco gibi metropol merkezlerinde rahat yaarken, banliyde oturan bazlarysa, zengin ecinsellere bedenlerini satmak zorunda. Anlalaca zere, 2000lere gelindiinde ecinsel hareketi genel olarak zaten saa kaymt. 11 Eyll 2001 sonras oluan islamofobi nedeniyle Bat lkelerindeki yabanc gmen kartl, iyice Mslmanlara yneldi. Bu dnemde, gmen Mslmanlar arasndaki homofobi, daha ok gze batmaya balad nk onlar sulamaya yarayacak bir argmand. Hollanda ve Danimarka gibi lkelerde, dne kadar azl ecinsellik dman olan sa partiler birdenbire ecinsel haklarn savunmaya baladlar. Hollandada 2002de siyasete atlan, Mslman gmen dman, ecinsel politikac Pim Fortuijnn etkisiyle, ecinseller arasndaki islamofobi, ya-

194 ANT HOMOFOB KTABI

banc dmanl gibi eilimler gzle grlr hale geldi. zgrln gerek dmanlar kimler? Lbnanl ecinsel haklar aktivisti ve sosyalist Ghassan Makaremin ubat 2006da Socialistreviewde yaymlanan makalesinden: Gay and Lesbian Humanist Association (Gey ve Lezbiyen Hmanist Birlii) Dergisinin bir banazlk patlamasyla, slam hakknda aptalca bir reti demesi, ecinsel zgrl hareketindeki pek oklarnn medeniyetler atmas adl aptal retiyi benimsediklerinin en ak rneidir. Tm dnyada ecinsellerin her gn baskyla karlat, Mslman lkelerde yaayanlar gibi, ABD ve Avrupada yaa- yanlar iin de geerli bir gerek. Yine de, bazlar mcadeleyi slam kart rk bir rotaya kaydrmay setiler. Batl aktivistlerin islamofaizm gibi szleri telaffuz etmeleriyle ayn nefeste, 2006 Dnya Onur Yrynn Kudsn igal altndaki blmnde yaplmasnda saknca grmemeleri, bu konuda ak bir gsterge olmal. srailin ina ettii apartheid duvar tek bana, Priden Snrsz Ak (Love without borders) slogann sama bir hale getirdi. Aile deerleri sylemi ilk olarak, Amerikal ve Avrupal misyonerler tarafndan Levant (Akdenizin dou kysndaki blge) ve Msrda kullanld; hl da etkili. Fakat bu hep byle deildi. Byle olmadn, hepsi de slami ynetimler altnda yaam olan 8. yydan Abu Nuwwasn iirleri, 12. yy.dan Omar Khayyam ve 15. yy.dan Muhammad al-Nawaji bin Hasan (Shams al-Din) rneklerinin gsterdii gibi, tarihsel olarak bu blgeden km olan homoerotik sanat, edebiyat ve halk hikyelerinin nemli bir ksm gsterir. Birok Mslman lkede ecinsellii su sayan modern yasalar, ne ironiktir ki, emperyalist mdahalelerin dorudan bir sonucudur ve Napolyon Kanununa dayanmaktadr. Bu zulm, ulus devlet ve genel ahlk korumak gibi ok modern kavramlarla el ele yrmtr. (Code Napoleon 1804 ylnda yrrle giren Fransz Medeni Kanunu)

Ecinsellere ynelik basknn yakn gemiten gze arpan bir rnei, 2001de Kahirede 52 erkein tutuklanarak ikence grmeleridir. nsan Haklar zleme rgt, Msrda, cinsel sularla ilgili yasalarn sadece kk bir blmnn eriat veya greneklere dayandn belirtiyor. Duruma, itiraz hakknn olmad bir gvenlik mahkemesinde grld. Msr, 2003de bu tr mahkemeleri oluturan olaanst hal yasalarn yenilerken, kendini hakl gstermek iin ABDnin Vatanseverlik Yasasndan (Patriot Act) alnt yapt. Msrl aktivist Hossam Bahgata gre, ama kesinlikle halkn ilgisini ekonomik kriz ve hkmetin likidite sorunundan uzaklatrmakt. Pek ok Mslmann homofobik olduklar doru ama pek ok Katolik, Protestan, Hindu, Yahudi ve ateist de homofobikler. Buna ramen, Papa ecinsel rahiplere kar bir cad avna balad zaman, kimsenin Hristiyanofaizmden bahsettiini duymayz, hem de faizm bir hareket olarak en gl zamanlarna Hristiyan lkelerde ulam olduu halde. Ya bu yl Kudsteki onur yryne saldran ultra Ortodoks Yahudiler? Bu da Judeofaizm mi? ster Mslman olarak tanmlanan lkelerde olsun, isterse slami geleneklere sahip laik lkelerde, geyler ve lezbiyenler Batnn insani yardmlarndan bamsz olarak zgrlkleri iin mcadele ediyorlar. En yakn rneklerden biri, Lbnanda Helemin kurulmasdr. Ecinsel ilikileri su sayan yasalar, daha da sertletirecek bir yasa deiiklii teklifiyle karlaan bir grup aktivist, unu anladlar: onlarn zgrlkleri, Batdaki hareketin tketici tavrna ve getto zihniyetine benzeyerek gereklemeyecekti. Ayrca, toplumun tamamn zgrletirecek uluslararas bir mcadelenin paras olduklarnn da farkndaydlar. Iraktaki sava durdurmak iin 15 Eyll 2003de yaplan mitinginde bir grup ecinsel aktivist de katld. Bu, byk oranda slami kltr ve deerlerin yaad Beyrutda gkkua bayrann bir gsteride ilk dalgalanyd. Orada, bar ve zgrlk mcadelesinin, sava ve her tr baskya kar kresel mcadelenin bir paras olduu ok netti.

ULUSLARARASI HOMOFOB KARITI BULUMA 195

galle gelen zgrlk 11 Eyll 2001 sonras oluan yeni konjonktrde, medeniyetler atmas denen safsata dnya emperyalizminin stratejik ve hammadde gereksinimleri iin Irak, Afganistan gibi yerlere saldrmasna gereke gsterildi. Bunun iin de, emperyalizme boyun emeyen lkeler dman olarak tanmland. zellikle de slam ile gericilik ve terrizm birlikte anlr oldu. Yz binlerce insann ldrld igaller, oralara zgrlk getirmek olarak tanmland. Bu aalk saptrmada kullanlan argmanlardan biri de, slami ynetimlerin kadn ve ecinsellere kar baskc yaklamyd. Oysa emperyalistlerle iyi geinen slami lkelerdeki insan hakk ihlalleri bu, szde uygarlk ihracats emperyalistlerin hi umurunda deil. Bu oyuna gelmemeliyiz. Mslman lkelerde verilecek demokrasi mcadelesi ayrdr, emperyalizmin saldrganln onaylamak ayr. Lbnan srail saldrs altndayken, slamc Hizbullahn direniinin Hristiyanlar, komnistler ve ecinseller de dhil olmak zere, hemen her Lbnanlnn desteini alm olmas buna rnektir. ran ve Afganistan gibi lkelerde aznlk gruplarnn (rn: Afganistanda feminist Rawa) zgrlk talepleri, dman ibirlikilii sulamas tehdidiyle bastrlyor. 11 Eyll bahane ederek George W. Bush Afganistana saldrdnda byk medya bunun Afganistana demokrasi getireceini, kadnlar zgrletireceini iddia ediyordu. 7 yllk NATO igali bunlarn hibirine neden olmad, stelik lkeyi byk bir ala, yoksullua ve iddete srkledi. Bir barts biimi olan Burka da sava hakl gstermek iin kullanlan bahanelerden biriydi. Kadnlar burka giyiyor, zgr deiller, yleyse lkeye bombalar yadrp kadnlar zgrletirelim. Elbette igal kadnlar zgrletirmedi, onlar ldrd. Alk, yoksulluk ve iddetin art tecavz yaygn hale getirdi. Kadnlar bunun zerine burkay tecavzden korunmann bir yntemi olarak daha ok benimsediler Kadnlar zerlerine bomba yaarken, alk ve sefalet altnda yaam mcadelesi verirken zgrleemezler. Kadnlarn zgrlemelerinin garantisi onlarn insanca yaama kavumalardr, balarn amalar deil.

slamn ecinsellik dmanlndan gzlerini alamayanlar, dnp Vatikana ve neoconlara baktklarnda, sorunun slam, Hristiyanlk ya da baka bir ey deil, demokrasi olduunu grebilirler. Almanyada Nazilerin 50 bin ecinseli mahkm etmesini salayan Paragraf 175 daha krk yl ncesine kadar geerli kald. Ecinsellerin en zgr olduu lkelerden Hollandada da bundan 30 40 sene ncesinde ecinsellik bir tabuydu. Daha 20 sene nce yaplan bir gay priden katlmclar, yrenin genleri tarafndan talanmlard. Halen, koalisyon hkmetinin ortaklar arasnda ecinsel eitimcilerin iten karlmalaryla ilgili bir tartma srmekte. ABD gibi baz Bat lkelerinde ecinsellere ynelik nefret cinayetleri hl grlyor. Ecinsel ve kadn haklar gibi toplumsal cinsiyet konular, slami kltrn demokratikleme yolundaki en zayf noktalarndan biri. Hristiyan kltrnn yzlerce yldr kendi iinde geirdii reformlara ramen, Vatikann bugn hl bu konulardaki gelimelere ayak direterek, kendisini marjinalize eder hale geldiini grmeliyiz. slami kltr iinde de, hi phe yok ki, ciddi bir demokratiklemeye ihtiya var ve bunun iin mcadele edilmelidir ama bu mcadele, slami kltre ait insanlar veya bizzat o kltrn kendisini hedef alarak, dmanlatrarak olmamaldr. Hele de, o gruba karlar diye, darbeci ve rk bir kesimi mttefikimiz gibi alglamak, yaplabilecek en byk hatadr. Unutulmamaldr ki, onlar da en az dierleri kadar homofobiktir. stelik demokratik koullarda iyi kt bir zgrlk mcadelesi verebilecekken, demokrasinin olmad koullarda bu imknszdr. Bu arada, 1999da Seattleda doan kresel muhalif hareket tm zgrlk gruplar iin dirili umudu oluturdu. Baka bir dnya mmkn sloganyla yeniden, dnyay deitirmek, kapitalizmi devirmek amac etrafnda buluuldu. Kapitalizmin hedef saptrmasyla yitirilen dnemin artk sonuna geldik. Zaman yeniden, btn ezilenlerin birlikte, kresel kapitalizme kar mcadele etme zaman. Devrim yine bir pck uzaklnda
Aktivist IV. Uluslararas Homofobi Kart Buluma

196 ANT HOMOFOB KTABI

TRKYEDE SLMLA HEMCNSLER ARASI LKLER UZLATIRMAK1


Tark BEREKET Bu etnografik alma, erkeklerle cinsel ilikiye giren Trkiyeli yirmi erkein deneyimlerini ve Trkiyede baskn din olan slma ballklarn nasl grdklerini ortaya koyuyor. Makale, Trkiyedeki ecinsellikler zerine daha geni bir almann paras olarak, slm ve hemcinsler aras ilikinin bir arada var olup olamayacana dair karlk ve anlaylar ortaya karmak iin slmla ilikili olarak ifadesi de kullanlarak sorulan, Cinsel yneliminize ilikin ne gibi sevinler ve glkler yaadnz? sorusuna verilen yantlar zmlyor. slm hukukunu ve ecinsel davran konusunda getirdii snrlamalar ayrntl olarak tartmak, bu almann kapsam dhilinde deil. Bu daha ok, Trkiye toplumunun erkek yelerinin, dinlerini eitli biimlerde alglamalar ve yorumlamalaryla nasl hemcinsler aras edimlerde bulunabildikleri zerine bir dnme. Bundan baka, makale, slmn toplumsal bir kurum olarak erkeklerin hemcinsler aras ilikilerini toplumsal olarak rgtlemenin belli bir yolunu tretmeye nasl yardm ediyor olabileceinden de sz ediyor. Giri Hepimiz gndelik yaamlarn, zellikle de bakalarnn yaamlarnn yzeyinin altnda yatan gerekleri biraz da olsa merak etmez miyiz? Hele de bizi bir a gibi saran gerekler konusunda daha da merakl deil miyizdir? Bu tr meraklar, cinsel aznlklar hakkndaki toplumbilimsel aratrmalarda esastr. Darda, ieride olan bitenden masumca habersiz olan bir gzlemci vardr; ieride ise, ilikileri ve bunlarn anlamlar hakknda belki yalnzca bir dereceye kadar bilinli katlmclar. Bat uluslarndaki pek ok cinsel aznlk, kimlik politikasna dayal toplumsal hareketler gelitirirken, Trkiyeli cinsel aznlklar neredeyse grnemiyor durumda kalmlardr. Trkiyedeki cinsel aznlklar zerine aratrmalar da neredeyse ayn oranda gelimemi durumdadr. Bu durum ksmen, zellikle slm kltr pratikleri ve geleneksel cinsiyet rolleri gibi Trkiyede salam temellere oturmu belli kltrel pratiklerin sonucudur. Trkiye ulusu, 1923te cumhuriyet olarak kuruluundan bu yana laikliini evkle savunmusa da, ounluu Mslman olan ve slmn, deerler ve normlar zerinde gl bir etkisi olduu bir lkedir. 2003te, slm kkleri olan bir parti (Adalet ve Kalknma Partisi) seimleri kazandktan sonra da, slm zerinde daha fazla duruluyorken erkeklerin nasl hemcinsleriyle ilikiye girebildikleriyle ilgili endieler var. Bu makalenin balca amac, aratrmaya katlanlarn, Trkiyede baskn din olan slma olan ballklarn cinsel edimleriyle badatrrken yaadklar deneyimler hakknda bir izlenim vermektir. Makale, slm ve hemcinsler aras ilikinin bir arada var olup olamayacana ilikin anlaylar ortaya karacak karlklar incelemek iin slmla ilikili olarak ifadesi de kullanlarak sorulan, Cinsel yneliminize ilikin ne gibi sevinler ve glkler yaadnz? sorusuna verilen yantlar zmlyor. slm hukukunu ve ecinsel davranla ilikisini ayrntl olarak tartmak, bu sunumun kapsam dhilinde deil. Bu daha ok, Trkiye toplumunun erkek yelerinin, dinlerini eitli biimlerde alglamalar ve yorumlamalaryla nasl hemcinsler aras edimlerde bulunabildikleri zerine bir dnme. Bundan baka, makale, slmn toplumsal bir kurum olarak erkeklerin hemcinsler aras ilikilerini toplumsal olarak rgtlemenin belli bir yolunu tretmeye nasl yardm ediyor olabileceinden de sz ediyor. Metodoloji Bu alma, daha nce Trkiyeli erkek cinsel aznlklarn toplumsal yaplan hakkndaki daha geni bir alma srasnda2 grlm yirmi erkein seslerine dayanarak deneysel ve sylemsel dzeye odaklanyor. Gizli doasndan tr, Trkiyeli ecinsel erkeklerin temsili rneklemi neredeyse mmkn deil. Ancak en eriilebilir kaynak olan Ankaradaki Kaos GLden

ULUSLARARASI HOMOFOB KARITI BULUMA 197

ayn cinse ynelik dnceleri, duygular ve davranlar olan heterojen bir grup erkek bulmak iin (bu grubun, daha geni ecinsel nfusa gre en azndan ecinsel zdelemesi ve pratii asndan muhtemelen yanl olacan bilerek) aba harcand. Aratrma iin Stephen Murrayin (2000) ecinselliklerin toplumsal yaplan hakknda katmanl tipolojisinde nerdii ya hiyerarili, toplumsal cinsiyet hiyerarili ve eitliki ecinsellikler kategorilerinden herhangi biriyle ilikili olan en nemli karakteristikleri dhil etmek byk nem tayordu. Bylece, grlenler cinsel rol3 tercihine (aktif/pasif/gey veya aktif-pasif ), yaa ve eitim dzeyine (lise dzeyi ve alt, niversite dzeyi ve st) gre seildiler. Cinsel rol tercihi, katlmclarn toplumsal cinsiyet hiyerarili ya da eitliki ecinsellie uyup uymadna ilikin ipular veren bir unsurdu. Ya boyutu, kuak farklarnn, kendini aktif4, pasif, gey veya aktifpasif olarak grmekle ilikisini ortaya koydu. Son olarak, daha st dzey eitime sahip insanlar ecinselliin ya da ecinsel davranlarn Batl medyadaki temsillerine daha fazla maruz kalmaya ve Bat lkelerine daha fazla yolculuk etmeye meyilli olduklar ve bu da muhtemelen gey kimlikler oluturma olasln artrd iin eitim dzeyi de nemliydi. Kanadada yaamama ramen, anadili Trke olan biri olarak, aratrmay Trkiyede srdrmek ve bu etnografik almay incelenen erkeklerin dilinde yrtmek asndan esiz bir konumdaym. Katlmclara kendi cinsel davranlar hakknda sorular soruldu ve yantlar, kendilerini nasl ve neden belli kategorilerin iine veya dna koyduklarna ve bu zdelemenin, baka erkeklerle olan etkileimleri asndan ne anlama geldiine ilikin bir fikir verdi. Birok ynden, eer ben bu alanda ieriden biri olmasaydm, bu etnografya mmkn olamazd. Ecinsel camiann yeleri, bu ortam tarafndan gelitirilmi snflandrma kurallarna gre gvenilmeyecek olan dardan birine anlaml herhangi bir bilgiyi biraz zor salard. Bu da katlmclarla benim aramdaki gven ilikisinin gelimesi iin normalde geecek sreyi azaltt. Bant kaytlarndan yaplan alntlar kendi cinsiyle ilikiye giren erkeklerin sradanln ve eitliliini gstermek iin kullanld. K harfi ve ardndan gelen vaka numaras, almadaki belli bir

katlmcdan yaplan alnty belirtir ve o katlmcnn takma adna balanr. Her alntnn sonundaki etiket blm, katlmcnn cinsel rol tercihini, yan ve eitim dzeyini belirtir. Bu ifadeler tm Trkiye toplumuna genellenmeye allmamtr. Ecinsellik ve slm alglamak zerindeki etkileri slm Hukuku, Allahn sz olarak kabul edilen Kurana dayanr. [Kuran], Mslmanlarn nasl davranmalar gerektii konusunda yetkili saylr ve hrmet grr. (Jamal, 2001:3). Dahas, slm gelenekler, retiler ve Muhammed Peygamberin yklerinin bir derlemesi olan hadis ve snnetler de slm doktrin ve hukukun Kurandan sonra ikincil kayna olarak kabul edilir (bkz. Schild, 1992; Dunne, 1990). Schildin belirttii gibi (1992:179-180), slm, cinsellii her insann kesinlikle normal ve doal bir drts olarak gryor. Sekse, ruhsal ve bedensel benliin tamamlayc etkisinden dolay cennette ok nemli bir yer verilmesi, bu olumlu tutumun simgesidir. Ancak seksten zevk alnmasna ynelik pek ok kstlama vardr, nk bu ancak nikh dhilinde gerekleebilir. ddiaya gre bekrlkta cinselliin bastrlmas ve evlilik d ecinsel edimlerin yan sra heteroseksel edimler de toplumsal dzen ve yaamn Allah vergisi ahengini tehdit eder. (Schild, 1992:180; ayrca bkz. Dunne, 1990:66). Bylece, ecinsel edimlerde bulunmak (livata), toplumsal dokuyu bozan ve kargaa yaratan zinaya benzetilmitir. Tapn (1992:45), Schild (1992), Dunne (1990) ve Ylmaz (1998:129-130) gibi birok aratrmac, hemcinsler aras ilikilerin slm tarafndan gnahlarn en kts olarak grldn nk bu gibi eylemlerde bulunanlarn, Allahn isteine hakaret etmi olduunu; bylece, slmn, sulularn lmle cezalandrlmasn tavsiye ettiini iddia ediyor5 (bkz. AbuKhalil, 1997). ncildeki Lt yksne Kuranda bulunulan atf ve yknn bir hadisteki yorumu vastasyla ecinsellie kar sert yasaklar bildiriliyor. Kurann egemen okumasnn aksine Jamal (2001), ecinsellie6 dair kolayca kanksanan varsaymlar sorguluyor ve Kuranda hemcinsler aras pratiklerin, srasyla evlilik snrlar dnda kadnlar/erkekleri arzulamak ve fkesini kont-

198 ANT HOMOFOB KTABI

rol edememek gibi birtakm kar cinse ynelik ve cinsellik d etkinliklerden farkl grlmediini ne sryor. Kuranda geen anahtar terimler zerine yapt zmleme araclyla, Kurann hemcins cinselliinin ahlakliini nasl algladn anlamak iin Kurandaki Lt hikyesine7 bakyor. Jamal (2001:64), hemcinsler arasnda yaanan cinsel irenliklerin, Allahtan uzaklamann yalnzca bir baka ekli olduu ve ecinselliin, Lt kavminin urad cezann esas nedeni ya da sularn en kts olmad sonucuna varyor. Jamal (2001:66), Kuranda hemcinsler aras etkinliklere hafif bir vurgu yapan baz szckler olduunu ve bu szcklerin de, yasaklanm eylerin ayn zamanda kutsal olduuna dair bir gerilime iaret ettiini ekliyor. Dahas, Kuran ecinsellii zel olarak ak ve net bir terimle knamyorsa da, hadislerin zmlemesi, belli bir terim araclyla (Arapadaki, Kuranda sz gemeyen, ltyat) ecinsellie duyulan nefrete, savunulandan daha fazla ahlak vurgu yapldn gsteriyor (Jamal, 2001:67-8). artc olmayan bir biimde Jamalin, Kurann hemcins cinselliinin ahlakliini nasl alglad konusundaki tartmas, bu algnn olumsuz olduu ynnde bir pekitirmeyle, dolaysyla ecinselliin, gnahlarn en by olmasa da bir gnah olduu fikriyle sonulanyor. Jamal (2001:68) yle diyor:
Kurann hadisleri etkilemesindense, hadis edebiyat, Ltu sadece hemcins cinselliine balamay baarm, bylece Kurann eitli yorumlarn etkilemitir. Bu belki de hemcins cinselliine kar slmn daha sonraki tutumlarnn da nedenini aklar. [b]u belki de geleneksel Mslmanlarn hemcins cinselliine ynelik, Kurann kendisindeki metnin okumasndan biraz farkl olan yorumlarn nereden edindiklerine dair daha fazla kant salar.

den geldiini belirtti. Ayrca katlmc, dinin hibir zaman kayg unsuru olmadn, nk zaten dinin fazla vurgulanmad bir ortamda bydn ifade etti. Din ve slm retilerden ne anladklar zerine baz grler:
K08: slm veya dine gelince, hibir dine inanmyorum. Ama ite mesela ocukluumdan beri bana retilen ite dini eyler vardr ya, hani byle dndm, yani nedir ite, Kuran- Kerimin tercmesini okuyorsun, bakyorsun orda bir ayette diyor ki, ecinseller cehennemliktir diyor. Ben de dnyorum, beni lanetleyen bir tanrya ben de inanmam. [Deniz: pasif, 25, lise mezunu]. K09: Dine inanrm da dorusunu sylemek gerekirse fazla zerine dmyorum [Ziya: aktif, 20, bir miktar lise eitimi alm] K12: Dini bir evrede yayorumailem olduka dindardr.. ben de yirmi yana kadar dinle balants olan, be vakit namaz hari, btn dini vecizelerini yerine getiren biriydim. Ecinsel kimliimi ok kk yata kabul ettim [ecinsellik ve dini] normal beraber yrttm yani kendi dinimle alakal herhangi bir bask yaamadm hem dini eyimi yerine getirdim hem de erkeklerle beraber oldum. u anda dinle alakal herhangi bir inancm yok. Allaha da inanmyorum artk inancm yitirdim. [Ahmet: pasif, 30, lise mezunu]. K18: Zaten ok dine bal bir insan deilim, eskiden kkken geceleri yatmadan dua ederdim ama artk hi yle eyler yapmyorum Allaha inanyorum ve bu bana yetiyor, ama slm dini adna zellikle bir eyler yapmyorum ve ihtiya da duymuyorum. Zaten dinime gre ben gnah iliyorum eee bunu bile bile hl yapyorsam demek ki ok da inanmyorum demek ki [Emre: gey, 25, niversite mezunu]. K17: slm dini ierisinde yetitirildiim iin kendimi Mslman olarak tanmlyorum ama Mslmanln gerektirdii artlarn nerdeyse hibirini yerine getirmiyorum, uygulamyorum, yani dindar deilim. [Ycel: aktif, 33, niversite mezunu]. K07: yle lise yllarnda, ailemin dini inanlar ok olduundan dolay, kendimi ok kt hissettim. Yaplmamas gereken bir ey yapyorum gibi hissettim. Trk toplumunu dndm. Gnahkrlk.. Mslmanlk ynyle alakal.... u anda yle bir inancm yok. Yani ..sonunda zmlenmi bir problem oluyor benim iin. [Harun: gey, 27, niversite mezunu].

Kurann ilettiklerine bakarsak, grld kadaryla hemcinsler aras etkinlikler hakknda ahlak bir karar veren ve Mslman bir lkede (ya da slm retilerinin Mslman ebeveynler tarafndan tevik edildii bir ortamda) bym erkeklerin seenekleri snrldr. Grmeler srasnda, aratrma rneklemine dhil olan tm erkeklerin iinden, slm geleneklere uyan (ya da gemite uymu olan)lardan on bir (11) tanesi ya zamanla dine inancn yitirdiini, ya da hayatn karmaklatraca iin dini grmez-

ULUSLARARASI HOMOFOB KARITI BULUMA 199

Grld gibi bu erkekler ya Kurann otoritesini sorguluyor ya da slm kltr reddediyor. Kuran Allahn sz kabul edildii iin, bu erkeklerin bazlar egemen dine olan inanlarn kaybetmekle kalmyor, Allaha inanmay da brakm oluyorlar. te yandan, baz erkekler slmn detlerini (rnein be vakit namaz klmak gibi) yerine getirmediklerini belirtseler ve kendilerini dindar saymasalar da, yine de egemen inanlarn yeniden uyarlanmasyla- Allaha inanyorlar. Bir baka deyile, bu erkekler, Allah zerindeki grlerinikiiselletirmioluyorlar ve onlar kendileriyle bark tutan da bu iten inan. Dini kendine gre yorumlayan bir katlmc:
K15: Din inancm var ama bu tamamyla kendi iimdeki inanlarla alakal, belli bir din ya da akmdan yola karak deil. Kendi mantmla ve beynimle oluturduum baz eyler var... aile iinde de din her zaman ok arka planda kald. [Enver: gey, 24, niversite mezunu].

Baka bir vakada, dindar bir katlmc, aciz bir kul olduunu ve heteroseksellie gemeye alt halde yapamamasn, Allahn ona byle bir g ve dayankllk vermemesine dayandrd. Birol (pasif, 41, ortaokul eitimi) Kuran okuduunu, Ramazanda asla alkol almadn ve oru tuttuunu ve eskiden dzenli olarak Cuma namazna gittiini syledi. Ancak unu da ekledi:
K19: dinimizde ecinselliin gnah olduunu biliyorum ama Kuranda btn Mslman olan insanlarn sonuta cennete gidebileceine dair bir ayetin olduunu da biliyorum, ben idam olmayacam biliyorum dinen, ama ceza yatacam, [kimseye] zarar vermediim srece ben ok da gnahkr olduuma inanmyorum.... Kendimi de Allahn yaratt aciz bir kul olarak gryorum ve bunu [ecinselliimi] kendi gcmle de yenemediim iin de, Allah bana bu gc verseydi diyorum... ama kendimle barm da yani...

Ellili yalardaki bir baka katlmc diyor ki:


K16: Trkiyede tabularn ve dinin baskn bir yer olduu ortada, ayn zamanda ben son derece dindar bir insanmdr, ama tabii byle eyler [ecinsel iliki] yaamak bana ters gelmez, ama benim gibi bilinen bir X-iseyseniz, her eyinize ok dikkat etmeniz gerekiyor... [Erol: cinsel rol tercihi belirtilmemi, 50+, niversite mezunu].

Son olarak, bir katlmc, gnahnn farknda olduunu ve gey camiasnn bir paras olmann kendisi iin ne kadar zor ve zc olduunu ifade etti. slmn buyruklar ve ana hatlarnn evinde srekli konuulduunu syleyen Tarkan (aktif, 31, lise mezunu), eer biri slm inanca derinden balysa, hemcinsleriyle ilikiye girmenin onda (mecazi anlamda) ciddi yaralara yol aacan iddia ediyor. yle diyor:
K13: ...dinle kesinlikle aykr bir hayat olduunu da biliyoruminancm da bugnahkr oldum, gnah olan bir eyin gnah olmadn iddia edersen kfir olursun, gnah olmadn iddia etmiyorum. [B]ence dini taraflarmda oalma bile oldu eskisine oranla, sahip olduun deerlere daha ok sahip kyorsun nk ayann altndan akp gidiyor bir zamandan sonra din ile cinsel eilimimi birlikte badatramyorum slmiyette ecinsellik diye bir ey yoktur.

Bu katlmc, ecinsel ilikilerin gizlenmesinin, din tarafndan dayatlan yasaklardan kurtulma ilevi grdn gsteriyor. Bunu sylemiken, hemcinsler aras cinsel edimler gizli bir ekilde gerekletii takdirde, bunu yapanlarn kendileri tarafndan yanl bir ey olarak deerlendirilmiyor; bylece, bu tarz erkekler, slmla ecinsel davranlarn badatrabiliyorlar. Kii toplumdaki saygnln koruyabildikten sonra, zel tercihleri ve kiisel zellikleri, din inanlaryla karmyor. Erol (K16) ecinsellik hakknda daha serbest liberal bir slm gr sergiliyor, nk ona gre slm ve ecinsellik birbirine kar deil ve her ey el altndan yapld srece bu ikisi birletirilebilir. Sonuta itibar kaybetmemek ve kamusal alanda dayatlan toplumsal cinsiyet rollerini srdrmek, dinin arln hafifletiyor.

Bylece Tarkan slm hemcinsleriyle olan etkinlikleriyle badatramyor ve bu da onun kendini sulu hissetmesine yol ayor. slm retiler ve Kuran tarafndan belirtilen cezay alacan varsayyor. yle grnyor ki Tarkana gre kendisi belli deimez seeneklerle snrlanm durumda: ya bu tr etkinliklerden uzak duracak, ya da en derin tutkularna teslim olacak ve bununla gelen gnah kabul edecek. O, ikincisini seiyor. Tarkann dinle ilgili deneyimleri, slmn bireyleri etkileme kabiliyetini ve te-

200 ANT HOMOFOB KTABI

melde olumsuz bir psikolojik g olarak var olduunu aka gsteriyor. slm ve Trkiyede ecinselliklerin toplumsal rgtlenii slm, dier toplumsal kurumlarla birlikte Trkiye toplumundaki ataerkiye katkda bulunan temel unsurlardan biridir. slm dnyay ikiye bler: erkeklere ait olan kamusal alan ve kadnlarn ev ve aile hayatnn yeri olan zel alan. Kandiyoti (1987), slmn, kadnlarn erkekler tarafndan tahakkme urama deneyimlerini etkileyen baz tektipletirici kavramlar saladn ne sryor. Bu da kiinin kendisini cinsiyetlendirilmi bir kul/zne (gendered subject) olarak kurgulamasyla yakndan ilgili olan kltrel denetimleri aa karyor. Kuran, ilh yargnn doruluunu sorgulamak gnah olacandan, kadnn ikincil ve aa konumunu merulatryor. Din kurallara yaplan ar vurgu, cinsiyetler arasndaki ya da ayn cinsiyet iindeki toplumsal davran ve iliki kalplarna her zaman yeterli aklama getiremese de, slmn genelde toplumsal cinsiyet ilikileri zerindeki etkileri, erkek dnyasndaki mevcut iktidar ilikilerine ve hatta bunlarn zelde erkek ecinsellii zerindeki etkileimine geniletilebilir. zel alanla kamusal alann cinsiyete gre birbirinden ayr tutulmas, Trkiye toplumunda ataerkil ilikilerin yeniden retildii ve harekete geirildii yaygn toplumsal cinsiyet ideolojisini olduu kadar, cinsiyet-egemen ideolojiyi de yeniden retmeye yarar (bkz. Connell, 1987:11941). Toplumsal kurumlar, bu balamda slm, kltrel olarak deer verilen eril kimliklerin retiminden, nemli ekilde sorumludur. Bu iddia daha da ileri gtrlp, bu kurumun, cinsel ilikilerde aktif ve pasif rollerin arasndaki ak ayrmn ska dile getirildii ecinselliin geleneksel yaplann yeniden retmeye yardm ettii ileri srlebilir. Unutulmamaldr ki slm, erkek ya da kadn olmann ne demek olduunu tanmlayan geni bir yelpazedeki bir dizi kurumsal dzenlemenin iindeki bir unsurdan ibarettir, nk toplumsal cinsiyet tanmlar yeni kurumsal ortamlarda yeniden retilmektedir. Trkiyedeki hemcins ilikileri, ancak Trkiyedeki cinsel ideolojinin daha genel yaplar ve bunlarn erillik ve diillik tanmlar iinde tam olarak

anlalabilir. Bu kltrde cinsel davrana ilitirilmi belirli anlamlar araclyla toplum ve cinsellik arasndaki balantlar ortaya karlabilir. Bu, bireylerin yaplanm bir model olarak sunulan kltrntayclarolduu anlamna gelmez. Her eye ramen, baskn cinsel ideolojinin egemen sylemi, farkl farkl iliki trlerine zorluk karabilir ama ille de engellemez. Bununla birlikte, edimlerin rastgele olmadn aklmzdan karmamalyz. Barry Adamn ifade ettii gibi (1985; 1993), kltrleraras kantlar gsteriyor ki ecinsellik, grld toplumun yapsal kodlarnn ayrlmaz bir parasdr. Bylece, ecinselliin toplumsal corafyasnn, cinsel arzunun neden belli yapsal noktalarda ortaya kt ve nasl dzenlenip anlamlandrld sorunsalna dair ipular ortaya karmas gerekir (Adam, 1985:19). Ben Trkiyeli erkekler tarafndan ecinsel deneyimlerini yorumlamakta ve dzenlemekte kullanlan cinsiyet rolnn, Akdeniz blgesi ve Latin Amerikann byk bir ksmnda yaygn olan cinsiyet ykl syleme (bkz. Adam 1993) dayandn savunuyorum. Bylece, veren, kadn ya da gerek ecinseldir, koyan da gerek erkektir. Bu elbette erkein giriteki aktif rolne karlk, kendini vajinal ya da anal ilikide girilmek zere sunan kimselere karlk gelir. Eer birinin znellii erilse ve eril pratik (girilmek deil de) girmekse, anal ilikide aktif olmak, bu znellii glendirir. Ama ayn kii ayn zamanda pasifse, erillii olas bir tehdit altndadr (Kippax ve Smith, 2001:420). Eril aktiflikle diil pasiflik arasndaki ayrmn, cinsel gerekliin dzenleniinde merkez olduu da sylenebilir. Bu ayrm, Trkiyenin geleneksel cinsiyet kltrnde tipik olan bir tr simgesel egemenlik anlamna gelir. Erkek-kadn etkileimlerinin simgesel yaps, yle anlalyor ki, Trkiyedeki ecinselliklerin rgtlenmesinde bir model ilevi gryor. Bu modelin bir paras olarak, hemcinsler aras etkileimlerin rgtlenmesi ve yaplandrlmasnda asl nemli olan belki de paylalan biyolojik cinsiyetten ziyade katlmclarn oynadklar toplumsal roller, bir dier deyile, cinsel partnerler ve toplumsal kiiler olarak aktif ve pasif olmalar (Parker, 1999:30). O halde, bu model erevesinde hemcinsler aras arzu ve pratiklerin olduka belirgin bir kltrel kurulumu var.

ULUSLARARASI HOMOFOB KARITI BULUMA 201

Yaygn cinsiyet ideolojisine dayanarak, Tapna gre (1992:45) ecinsellere kalan, yalnzca ikili cinsiyet tanmlardr, nk genel geer sistem, insanlar iin alternatif kimlik modellerinin ortaya kn engeller. Dahas, Tapn yle devam eder:Trkiyedeki ecinsellerin ounun ecinselliklerini fark ettiklerinde, kadnlarla ve kadnlk imgeleriyle zdeleerek kadnsl benimsemelerinin nedenlerinden biri de budur. Bu yzden, kltrel olarak tanmlanm erkekliinizi terk ettiinizde, snlacak tek gvenli liman, kadnlk alan gibi grnr (Tapn, 1992:45). Bir erkee girmek de damgalanmaya msait bir durum olsa da, aktif ecinsel yine de aktifliini vurgulayacak ekilde erkek gibi becerdiini ilan ettii srece erkeklerin dnyasndaki yerini koruyabilir. Yukarda ele alnanlardan baka, Trkiye toplumunda yeni bir olgunun ortaya kna dikkat ekmek fevkalade nemli; o da aktif girenle pasif girilen arasndaki geleneksel ayrmn giderek azalmakta olduu olgusu. Bylece, cinsiyetlendirilmi cinsel aktiflik ve pasiflik eklindeki tahakkmc kurulumlara ramen, bu yapy yine tanyan ama buna direnen birok baka erkek var. Bu erkekler, kendilerini aktif ya da pasif olarak kavraylarn ya da yeniden kavraylarn nasl kurguladklarn dinamik bir biimde sorguluyor ya da yeniden dnyorlar. Bylece toplumsal cinsiyet ykldilin kendileri hakkndaki fikirlerinde nasl dolama girdiini ve ayrca nasl bir arzu dili saladn sorgulam oluyorlar. Hemcinsler aras arzunun rgtlendii bu yeni model zellikle ehirli, gen, eitimli ve orta snf ecinsellerde yaygn biimde grlyor. Onlar toplumdaki ecinsel nfusun yeni, cinsel adan bilinli bir katmann simgeliyorlar ve kendilerini tanmlamak iin gey szcn kullanma soktular(Tapn, 1992:46). Bu, tm dnyada hemcinsler aras yaknlamann alternatif kurulumlarnn ortaya kn tevik etmeye balayan kreselleme sreleriyle i ie gemi bulunan Batl gey kimlii dncelerine balanabilir (Tapn, 1992:46; Adam 2001). Trkiyedeki ecinsel erkekler arasndaki ilikilerin Avrupada ve Kuzey Amerikada yaygn olangey modeline doru evrilmeye mi balad yoksa yeni dorultularda m gelitii tartma konusu.

Wafera gre (1997:90), Muhammed Peygamberinzellikle ok ekici olduklar iin genlere bakmamalar ynnde mritlerini uyardpek ok hadis var. Hemcinsler aras etkinlie ynelik slm politikalar bu tr metinler vastasyla gelitirildii iingenlere yaplan vurgunun, ecinselliin toplumsal olarak belli bir biimde rgt lendiine iaret ettii sonucu karlabilir. Benzer ekilde, Trkiye toplumunda dinle ilgili olarak Tapn (1992:45),kz gzeli erkeklerin kadnlarla ayn kategoriye kon duunu syleyerek yalnzca yan deil, bunun gerektirdii toplumsal cinsiyetin de hemcinsler aras yaknlamann geleneksel olarak rgtlenmesine katkda bulunan bir zellik olarak nemine dikkat ekiyor. Bunu syledikten sonra Tapn ekliyor:
Kadnlarla zdeleme meselesiyle balantl olarak ecinsellerin, zellikle kadns vepasifolanlarnn snrsz gte bir cinsellie sahip olduu varsaylyor ve bylece eril dnyaya kar cinsel tehdidin unsurlar olarak grlyorlar.

Sonu olarak, yaa byk olan erkein aktif olarak ve daha gen olan, kadns zellie sahip erkein dealcpartner olarak tasarlandn anlyoruz. Bir dier deyile geleneksel ya hiyerarili sistem geerli. Ancak benim aratrmam ya boyutunu destekleyecek herhangi bir kant iermiyor. rnein, dindar bir insan olarak Birol ([pasif, 41, ortaokul eitimi]) sadece pasif olduunu belirtti, ama yirmili yalardaki erkeklerden yana bir tercihi olduunu da ekledi. Birol kendinibir erkein bedeninde hapsolmu bir kadn olarak grd takdirde, yala tanmlanm ecinsellik kurgusuna sadk kalrsak, yaa kendinden byk erkeklerle ilgilenmesi beklenirdi. te yandan Tarkan [aktif, 31, lise mezunu] hemcinsler aras etkinliklerde asla alc taraf olmayacan, nk erkekliinin ciddi biimde tehlikeye gireceini belirtti. stelik Tapnn (1992) iddiasna uyan biimde, Tarkan yalnzca gen ve krtkan erkeklerle ilgilendiini iddia etti. Yine de, bu almadaki rneklem genilii kesin sonular kartacak kadar byk deilse de, bu erkeklerin cinsel rol tercihlerine bakarak ve kendilerini yalnzca pasif ya da yalnzca aktif olarak tanmladklarn fark ederek, salam din inanlarn da hesaba katarsak, ataerkiden de oluan temel bir etmen olarak slmn, kiinin

202 ANT HOMOFOB KTABI

kendisini cinsiyetlendirilmi bir kul/zne olarak kurgulamasna katkda bulunduu ve bylece cinsiyet hiyerarili ecinsellii tevik etii sonucuna varmak olduka ekici geliyor. Bir dier deyile, dinin, erkek ecinsel ilikilerin geleneksel kurgulanyla balantl olduu sylenebilir. Bu aklama geici olmaktan te deildir. Bu yzden, sonu saknarak sunulmaktadr. Ayrca bu alma, ya hiyerarisini, hemcinsleriyle ilikiye giren erkeklerin belirleyici bir zellii olarak savunmaz. Geri kalan katlmclar hemcinsler aras ilikilere girmekle ilgili olarak dine nem vermediklerinden, onlarn cinsel rol tercihlerini daha fazla incelemek anlaml deil. Sonu Tm grmelerde ortak yn olarak ortaya kan ey, katlmclarn, dini ve/ya Allaha dair harfiyen yaplm tanmlar ret de etseler, tm slm ideallere inansalar da, cinsel rolleri ne olursa olsun ecinsel pratiklerde bulunuyor olmalardr. Bu erkeklerin ou iin, cinsellikleriyle din buyruklar arasndaki eliki iinden klmaz bir elikiydi. Bu yzden, gey camiasna katlrken din inanlarn yitirme eilimine girdiler. almann baz katlmclar, ak bir biimde slma (ya da herhangi baka bir dine) inanmadklarn belirtirken, dierleri ismen Mslman olduklarn, ancak bunu daha ok kltrel bir ba olarak algladklarn itiraf ettiler. te yandan, katlmclardan ikisi, slm dnya grne inanan Birol ve Tarkan, cezalandrlmay bekliyor. slm ecinselliin konumu hakknda net gibi grnse de, Devrim Ylmaz (2002) Trkiyedeki din adamyla yaad ecinsel deneyimleri kkrtc bir biimde belgeliyor. Ylmaz (2002:347), okuduu din okuldaki hocas tarafndan nasl tecavze uradn anlatyor. Ayrca nde gelen bir hafzla olan ilikisinden bahsediyor ve ayn zamanda evli olan bu adamn kendisine, kendi ecinsel davrannn saknca yaratmadn, nk hafzln sadece bir meslek olduunu ve kiminle sevieceine ilikin bir snrlama getirmediini anlattndan sz ediyor (Ylmaz, 2002:67-8). Son olarak, Ylmaz (2002:80-83), kalacak yer karlnda bir tarikat lideriyle seks yapmak zorunda kaldn iddia ediyor. Ben bu deneyimleri ok ilgin buluyo-

rum, nk bylesine dindar adamlar bir yandan hemcinsleriyle ilikilerde bulunup, bir yandan da cemaate kutsal hizmet sunabiliyorlar. Bir baka aratrmann konusu olarak, byle dindar adamlarn kendilerini nasl tasavvur ettiklerini anlamak ve cinsellikleriyle balantl olarak i dnyalar hakknda daha fazla fikir edinmek ilgin olurdu. Bu erkeklerin her birinin cinsel rol tercihlerine daha yakndan ve dikkatli bir bak olduka aydnlatcdr ve slmn, hemcinse ynelik dnce/davranlar ve erkeklerin kendi kaderleri hakkndaki alglar zerindeki etkisi(zlii) asndan nemli almlar getirir. Kendilerini yalnzca aktif ya da pasif olarak tanmlayan erkeklerin (ki bu, hemcins yaknlamalarnn geleneksel oluumuna nasl da uyduklarn gsterir) evrelerindeki slm retilerden etkilenmeye meyilli olduklar ve homoerotik olana kar koymaktaki yetersizliklerine ilikin daha fazla sknt yaayabildikleri ve ahrette cezalandrlmay bekledikleri grlyor. Dier taraftan, uras ak ki, yalnzca cinsellikleri konusunda deil, dinselliklerine genel baklarnda da daha serbest grlere sahip olduu grlenler, yeni bir olgu olan, kendilerini gey olarak tanmlayan erkeklerdir. Gey kimliini benimsemek, yalnzca Trkiye toplumunda ok yaygn olan ayp lamalardan kurtulmaya ve kiisel zgrlklere dnk bir tutku deil; daha ok, dier erkeklere dair deien bir erotik znellie iaret ediyor. Gey olmak, kiiyi genel cinsel kltrden azat klyor ve bylece erotik snrlar, daha nce mmkn olabileceini dnmedikleri biimde geniletiyor. Cinsel ynelimini tanmlamakla birlikte, gey olmak, erkekleri, hem erkeklerin hem de kadnlarn uymak zere toplumsallatrldklar genel kabul gren buyruklarla snrlamayan alternatif bir yaam tarz sunuyor. Bir dier deyile, gey kimliklerinin uyarlanmas ve benimsenmesiyle baz Trkiyeli erkekler, nceden kendilerine ak olmayan bir yaam gzlerinde canlandrp yaayabiliyorlar. Sohbetler gsteriyor ki bu erkekler, geleneksel sylemlerin, bu sylemleri sorgulayan ve sonuta nemsiz sayan ekillerde yeniden biimlendiriliini ifa eden znellikleri dile getiriyorlar. Bylece, kanksananlarn doruluunu sorgulama yetenekleri sayesinde bu (gey) erkekler, farkl

ULUSLARARASI HOMOFOB KARITI BULUMA 203

dnebiliyor ve yaamlarn baka ekillerde dzenleyebileceklerinin farkna varyorlar; bu suretle homoerotik olana teslim olmak, dnld kadar rahatsz edici olmuyor, nk slm sylemler az ok nemsiz hale geliyor ya da etkin biimde direnilen ve/ya yeniden uyarlanan bask kaynaklarna dnyor. Bu erkekler yakn evrelerinde onlara dayatlan denetleme biimlerini deerlendirmelerine ve mzakere etmelerine olanak veren yeni faydac stratejiler ve deien inan sistemleri gelitiriyorlar. DPNOTLAR
1 ngilizce orijinali Negotiating Islam and Same-Sex Liaisons in Turkey, Canadian Lesbian Gay Society Association, Manitoba niversitesi, Winnipeg, Kanada iin 1 Haziran 2004te sunulmutur. Trkeye ner Ceylan tarafndan evrilmitir.

KAYNAKA
AbuKhalil, Asad. 1997. Arap Dnyasndaki Toplumsal Cinsiyet Snrlar ve Cinsel Kategoriler [Gender Boundaries and Sexual Categories in the Arab World] Feminist Meseleler Dergisi [Feminist Issues] 15(1-2): 91104. Adam, Barry.1985. Ya, Yap ve Cinsellik [Age, Structure, and Sexuality] Ecinsellik Dergisi [Journal of Homosexuality], 11, 3/4: 19-33. Adam, Barry. 1993. Nikaraguada: bir Gey Dnyas olmadan Ecinsellik [In Nicaragua: Homosexuality without a Gay World] Ecinsellik Dergisi [Journal of Homosexuality], 24(3/4): 171-181. Adam, Barry. 2001. Kreselleme ve Gey ve Lezbiyen Cemaatlerinin Seferberlii [Globalization and the Mobilization of Gay and Lesbian Communities], Kreselleme ve Toplumsal Hareketler [Globalization and Social Movements], editrler: P. Hamel, H. Lustiger-Thaler, J. Nederveen Pieterse, and S. Roseneil. New York: St Martins/Palgrave Yaynlar, sayfalar: 166-179. Connell, R. W. 1998. Toplumsal Cinsiyet ve ktidar. Ayrnt Yaynlar [(1987)Power and Gender. Stanford: Stanford niversitesi Yaynlar]. Dunne, Bruce W. 1990.Ortadouda Ecinsellik: Tarih Aratrmalar iin Bir Gndem [Homosexuality in the Middle East: An Agenda for Historical Research] aylk Arap almalar Dergisi [Arab Studies Quarterly]. 12(3 &4): 55-82. Hekma, Gert. 2002. mamlar ve Ecinsellik: Hollandada Gey-sonras bir Tartma[Imams and Homosexuality: A Post-gay Debate in The Netherlands Cinsellikler Dergisi [Sexualities], 5(2): 237-248. Jamal, Amreen. 2001. Ltun Hikyesi ve Kurann Hemcins Cinselliinin Ahlkliini Alglay[The Story of Lot and the Qur ns Perceptions of the Morality of Same-Sex Sexuality] Ecinsellik Dergisi [Journal of Homosexuality], 41(1): 188.

Hedef, etnografik bir almayla, toplumsal cinsiyet ykl dilin bu erkeklerin kendileri hakkndaki fikirlerinde nasl dolama girdiini ve ayrca nasl bir arzu dili saladn aratrmakt. Katlmclarla ortalama 90 dakika boyunca Trke olarak Trkiyede grld.
3

Burada, cinsel rol, toplumsal cinsiyete deil, cinsel edimlerde taknlan role iaret eder.

4 Aktif ve pasif szckleri, anal cinsel ilikide giren ve girilen anlamnda kullanlmtr.

Hekma (2002) Hollanda toplumunda son zamanlarda Trkiye ve Fas kkenli gen erkek ve kadnlar, slm ve Kuran yeniden kefetmeye ve din ykmllklerini yerine getirmeye ynlendiren ve ecinsellere saldrmaya meyilli hale getiren, giderek artan bir grup bilincinden sz ediyor. Ayrca ecinsellik aleyhinde aklamalarda bulunan ve bir kitabnda Avrupallarn kpek ya da domuzlardan da aa olduu, nk hi deilse bu hayvanlarn hemcins evliliklerini bilmediini belirten imam El Mumniden bahsediyor. (Hekma, 2002:241). Jamal (2001:9), Mslman toplumlarda, Batda anlald ekliyle ecinsel kavramnn olmadna iaret ediyor. Terim, hemcinsler aras etkinlii tam olarak temsil etmiyor; bu yzden, bunun yerine hemcins cinsellii ifadesini kullanyor. Bu makalenin amalar iin, ecinsellik ve hemcins cinsellii birbirinin yerine kullanlmtr. Trkiyede ecinsellik ya da homoseksellik teriminin Trkeye gemi olmas da dikkate deer. Tipik bir cezalandrma yks olan Lt hikyesinin Kurandaki yorumu iin bkz. Jamal (2001).
7 6

204 ANT HOMOFOB KTABI Kandiyoti, Deniz. 1987. Serbest Braklm ama zgrlememi? Trkiye rnei zerine dnceler [Emancipated but Unliberated? Reflections on the Turkish Case] Feminist almalar [Feminist Studies], 13(2): 317-338. Kippax, Susan & Smith, Gary. 2001. Anal liki ve Erkekler Aras Sekste ktidar [Anal Intercourse and Power in Sex Between Men] Cinsellikler [Sexualities], 4(4): 413-434. Murray, Stephen. 2000. Ecinsellikler [Homosexualities]. Chicago: University of Chicago Press. Murray, Stephen & Roscoe, Will (editrler). 1997. slm Ecinsellikler [Islamic Homosexualities]. NY: New York University Press. Parker, Richard. 1999. Ekvatorun Altnda: Arzu Kltrleri, Erkek Ecinsellii, ve Brezilyada Ortaya kan Ecinsel Cemaatleri [Beneath the Equator: Cultures of Desire, Male Homosexuality, and Emerging Gay Communities in Brazil]. New York: Routledge. Schild, Maarten. 1992.slm, Mslman Toplumlarda Erkekler Arasndaki Cinsellik ve Erotizm [Sexuality and Eroticism among Males in Moslem Societies], editrler: Arno Schmitt ve Jehoeda Sofer. NY: Harrington Park Press, sayfalar: 179-187. Tapn, Hseyin. 1992. Erkeksilik, Kadnslk ve Trkiyede Erkek Ecinsellii [Masculinity, Femininity and Turkish Male Homosexuality] Modern Ecinsellikler [Modern Homosexualities], editr: Ken Plummer. London: Routledge, sayfalar: 39-49. Wafer, Jim. 1997. Muhammed ve Erkek Ecinsellii [Muhammad and Male Homosexuality] in Islamic Homosexualities, editrler: Stephen Murray ve Will Roscoe, NY: New York University Press, sayfalar: 87-96. Ylmaz, Ali Kemal. 1998. Erkek ve Kadnda Ecinsellik. stanbul: zgr Yaynlar. Ylmaz, Devrim. 2002. Bir Ecinselin Sradan Hikyesi. stanbul: An Yaynclk.

ULUSLARARASI HOMOFOB KARITI BULUMA 205

17 MAYIS GN NEDEN NEML?


Rza TRMEN Milliyet Gazetesi yazar, AHM Eski Yargc Btn insan haklar szlemelerinde yer alan, rk, renk, cinsellik, dil, din ayrm yaplmakszn herkesin insan haklarndan eit bir biimde yararlanmas, insanlk tarihinde etin mcadeleler sonucunda kazanlan bir hak. Uzun yllar deiik rk, renk, din, dil ya da cinsel tercihlere sahip insanlar, hak sahibi saylmam ya da ounlua greli olarak daha az insan saylm. Her grup eit haklara sahip olmak iin ayr mcadeleler vermi. Zenciler, kadnlar, aznlklar, ecinseller. Oysa insan haklar, her insann insan olduu iin sahip olduu haklar. Bu haklarn, ounlua aykr gelen dnceler ya da yaama biimleri nedeni ile yitirilmemesi gerekir. Toplumun bak yle anlalyor ki, Trkiyede cinsel ayrmclk btn iddeti ile sryor. On drt yldr hakemlik yapan bir futbol hakemi ecinsel olduu anlalnca, iini kaybediyor. te yandan tannm bir yazar, byk bir ciddilikle, Irak ve Afganistanda sivil halk kitleler halinde ldrenlerin ok nemli bir ksmnn ecinseller olduunu sylyor. Toplumun ecinsellie bak as yle: Ecinsellik doaya aykr. Ecinseller, bizim gibi normal insanlar deil. O nedenle daha az hak sahibi. Onlar iten atlabilir, dvlebilir, hakaret edilebilir. Ecinsellerin haklar ile ilgili konular birka balk altnda toplamak olana var. a. Ecinsellerin iddete kar korunmas ya da genel olarak yasalar karsnda eitlik. b. bulmak, konut sahibi olmak, eitim gibi alanlarda ayrmcln nlenmesi. c. stedii kii ile birlikte olabilme hakknn yasada tannmas. Bir ok Bat lkesinde evlilie izin verilmekte. AHMnin kararlar AHMnin ecinseller konusunda ok sayda karar var. ki ecinselin ngiliz Deniz Kuvvetlerinden ihracna ilikin Smith ve Grady/ngiltere davasnda, AHM, cinsel konularn bireyinzel yaamnn en mahrem yanolduunu belirtiyor. Bu alana yaplan mdahalelerin nsan Haklar Szlemesinin zel yaamn korunmasna ilikin maddesini ihlal ettii sonucuna varyor. Ayrca bir heteroseksel ounluun homoseksel bir aznla kar nyargl davranlarnnszlemenin ikence ve kt muameleyi yasaklayan maddesi kapsamna girebileceini sylyor. Dudgeon/ngiltere, Norris/rlanda, Modinos/ Kbrs davalar, ecinsel ilikileri yasaklayan ulusal yasalarla ilgili. AHM btn bu davalarda ulusal yasalarn szlemenin zel yaam ihlal ettii sonucuna vard. lgili lkeler bu kararlar sonucunda tazminat deyip yasalarn deitirme yoluna gittiler. AHM zel yaam, bir kimlie sahip olma, kiilii gelitirme ve kiisel ilikiler kurma haklar olarak tanmlyor. Baczkowski ve dierleri/Polonya (2007) davasnda, ecinseller iin eitlik isteyen bir sivil toplum kuruluunun Varovada yapmak istedii gsteri yryne izin verilmiyor. AHM bu davada, hem toplant zgrlnn hem de ayrmcln yasaklanmasna ilikin szleme maddesinin ihlal edildiine karar verdi. Ama ve neriler 17 Mays, Uluslararas Homofobi (ecinsel dmanl) Kartl Gn. 17 Mays 1992de Dnya Salk rgt ecinsellii hastalklar listesinden karmaya karar verdi. 17 Mays gnnn amac ecinsellere sayg gsterilmesini, ayrmcla son verilmesini ngren etkinliklerde bulunmak. Avrupa Konseyi nsan Haklar Komiseri Hammerberg, Avrupada hl insanlarn cinsel tercihleri nedeniyle ayrmcla uradklarna iaret ediyor. Ancak homofobik tutumlarn kendiliinden ortadan kalkmayacan, hkmetlerin bu konuda yasal ve dier nlemleri almalar gerektiini belirtiyor. Bunlar arasnda, ecinsellere kar dmanlk tayan sylemlerin su saylmas nerisi de var. Avrupa Konseyi yesi olan Trkiyenin de bu konuda gerekli duyarlla sahip olduunu gstererek, ecinsellere kar dmanl nleyecek, ayrmcla son verecek nlemleri alaca beklenmeli. (18 Mays 2009, Milliyet)

206 ANT HOMOFOB KTABI

HOMOFOB
Can DNDAR Milliyet Gazetesi Kuzey Kbrs Trk Cumhuriyetinde ecinselliin su olduunu biliyor muydunuz? ngiliz smrge dneminden kalan 80 yllk ceza yasas, ecinsellii su kapsamna alyor. Fasl 154 Ceza Kanununun 171 (a) maddesi suu u balkla tanmlyor: Tabiat Kurallarna Aykr Cinsi Mnasebette Bulunmak... Cezas ne kadar? 3yl... Yasada bu eylemin iki tarafn rzasyla ve zel meknlarda yaplm olsa da su kapsamnda olduu belirtiliyor. Konuyu Not Yet! (Henz Deil!) balkl bir belgeselle gndeme tayan Esra Ummak, Kbrstaki ecinsellerin hukuki, psikolojik, toplumsal durumlarn belgelerken sokaktaki adama da fikrini sormu. Bir ikiyzlle dikkat ekiyor: ou insan ecinsellik kelimesine bile tahamml edemiyor ama burada herkesin bildii ecinsel barlar dolup tayor. Gney Kbrsta da bir sre ncesine kadar ayn Ceza Yasas yrrlkteymi. Ama bir ecinselin at davann Avrupa nsan Haklar Mahkemesi tarafndan hakl bulunmas ve Avrupa Konseyinin ltimatomu ile ecinsellii su sayan ceza yasas maddeleri kaldrlm. imdi Kuzeyde de benzer bir mcadeleyi Homofobiye Kar nisiyatif Dernei yrtyor. *** Yarn, Homofobiye Kar nisiyatif Gn... nsanlk birok nyargsn, korkusunu, nefretini at; ama bu en eski ve en kkl nyargsnda hl direniyor. Ceza yasalar, okul kitaplar ayrmclk kokuyor. Farkl cinsel tercih, snflarda, karakollarda, klalarda, mahkemelerde, ekranlarda aalanp hrpalanyor. Gazetelerin salk sayfalarnda ecinsellie hl tedavi isteyen bir hastalk muamelesi yapyor. Ali Bula gibi bir entelektel Irak ve Afganistanda sivil halk katledenlerin nemli ksmnn ecinsel olduu tezini ortaya atabiliyor. Merkez Hakem Kurulu, ecinsel raporuyla askerlikten muaf tutulan hakemi Grev yapamaz raporuyla kzaa ekebiliyor; haberi szdrp tehir edebiliyor Askerlik ubeleri, ecinsellerden, durumlarn iliki halinde ekilmi fotoraflarla kantlamalarn istiyor; lkenin en pornografik arivi askeri brokrasinin kasalarnda birikiyor; ama bu tuhaf uygulamadan vazgeilmiyor. *** te yandan da Esra Ummakn da belirttii gibi bir ikiyzllk alttan alta yryor. Toplum, ecinselliiyle nl arkclar ba tac ediyor; ecinsel sanatlarn sahne ald barlar doldurmaktan, arklarn dinlemekten, romanlarn okumaktan, kostmlerini giymekten, filmlerini izlemekten keyif alyor. nternette ecinsel siteler byk ilgi gryor; gece kaldrmlarnda da tercih deimiyor. Bu gizli drt, stadyumlarda hakemlere en yksek perdeden kfrederek bastrlyor; ya da ecinseller her vesileyle aalanarak... hatta katliamclkla sulanarak... *** Ama iler de ar ar deiiyor. Mesela basn, uzun yllar homofobinin bayra olarak ilev grmken, Milliyetin son birka gnde gsterdii ilkeli ve cesur tavr, bu son ve en kkl ayrmcln da insanlk tarihinin p sepetini boylamak zere olduunu kantlyor. Henz deil mi sanyorsunuz? Yanlyorsunuz. (16 Mays 2009, Milliyet)

ULUSLARARASI HOMOFOB KARITI BULUMA 207

ECNSEL ELETRME HAKKI


Oral ALILAR Radikal Gazetesi Ali Bula, bir sredir ecinsellik konusundaki tutucu klaryla dikkat ekiyor. nce Afganistanda toplu katliam yapan ABD askerlerinin ounun ecinsel olduu tezini ortaya att. Hangi bilgiye dayanyordu, renemedik. nceki gn de CNN Trkte Reha Muhtarn programnda ilgin bir dnce zgrl iddiasyla, ecinsellik konusunda geleneksel tutucu yarglarn srdrd. Bula, Onlarn ecinsel olma haklar varsa, benim de onlarn tercihlerini eletirme hakkm vardr dedi. ok masum ve bir hak savunmas gibi gzken bu szleri duyunca, ecinsel olduu ortaya kan hakemin bana gelenleri hatrladm. Ecinsellerin kendi kimlikleriyle toplum iinde yaayabilmeleri, temel insan haklar mcadelesinden birisi. Totaliter, otoriter lkelerde ecinsellere yaama hakk yok gibidir. Hapse atlrlar, ikence grrler, idam edilirler, her trl eziyetle yz yze gelirler. Ecinsel dmanl, dnyada ok yaygndr. Bu dmanlk ecinsellere hayat zehir eder. Son yllarda gelimi Bat lkelerinde en temel insan haklar mcadelesinden birisi ecinsellere ynelik toplumsal ve kamusal basky ortadan kaldrmak mcadelesidir. Bu alanda belli bir ilerleme saland da inkr edilemez. *** Trkiyede soldaki ve sadaki tutucu kesimlerin davranlarna baktmzda ecinsellere dmanlk konusunda tam bir mutabakat iinde olduklarn syleyebiliriz.. Homofobi, yani ecinsellie dmanlk Trkiyedeki gericiliin temel zelliklerinden birisidir diyebiliriz. Bu gericilik, muhafazakr kesimde de yaygn, sol kesimlerde de. Ecinselleri hasta, toplum dna itilmesi gereken yaratklar olarak gren bu ilkel dence, ayn zamanda ilgin bir paradoksu da iinde barndrr. Futbol sahalarnda ib.. hakem diye baran fanatik mao seyirci, o matan kp bir ecinsel sanatnn konserine gidip orada da coabilir, kendinden geebilir. Ecinsellik bir yandan aalanr ve dlanrken, bir yandan da ecinsel sanatlarmz toplumun ba tac edilir. Ecinsellik, lkemizde yasak gibidir, asl olarak da tabudur. Ecinseller kendilerini cinsel tercihleri konusunda gizlemek gereini duyarlar. nk bu tercihleri ortaya ktnda dlanmaktan, mesleki olarak itilip kaklmaktan ekinirler. Bu nedenle ikiyzl bir dnyada yaamak zorunda kalrlar. Tabii bu ikiyzllk yalnz onlarn sorunu deildir, ecinsel olmayanlarn da sorunudur. Byle bir lkede Ali Bulan kalkp Benim de onlar eletirme hakkm var szleri ok da masum bir zgrlk ifadesi olarak kabul edilemez. Ecinselleri eletirme hakk bu toplumda ne anlama gelir ve nasl bir sonu verebilir, az ok tahmin edebiliriz. Bu anlayla zaten bask altnda tutulan, kimliklerini gizlemek zorunda kalan insanlar bir kez daha bask altna alacak bir yeni akm yaratm olursunuz. Modac Cemil peki, iddialarnn yol aaca sonular konusunda Bula uyard. peki zetle, Ecinseller zerinde olaanst basklar varken, ben de onlar eletiririm demek ok masum deildir, bu basky artrr, ecinsellere ynelik zaten youn olan saldrganl kkrtc bir etki yapar dedi. Ali Bulan eletiririm szlerini baka alanlara uyguladmzda ne kadar akld olduunu grebiliriz: Birisi ben Krtm diyebilir, birisi ben Hristiyanm diyebilir, bunlar onun hakkysa ben de onlar Krt ve Hristiyan olduklar iin eletirebilirim diyebilirsiniz. Ecinsellik bir kimliktir. Sizin kimliiniz ondan farkl olabilir. Nitekim dnyada heterosekseller, homoseksellerden fazladr. Ancak ecin-

208 ANT HOMOFOB KTABI

seller bask altndadr ve bu nedenle insanlarn ne kadarnn ecinsel olduunu bilmek mmkn deildir. Bugn Homofobiye Kar nisiyatif Gn. Trkiyede bir haftadr srdrlen Homofobi Kart Buluma etkinliklerinin bir blmne katlmak amacyla Ankaradaym. Bugn Homofobi Kart bir de yry var Ankarada. Gstericiler saat 13.00te Shhiyede buluuyor. lkemizin en tekisi olarak yaamak zorunda kalan ecinsellere ynelik basklara kar kmann bir insan haklar grevi olduu inancndaym. Ecinsellere dmanlkla demokrasi kartl arasnda ciddi bir paralellik gryorum.

Bir lke ne kadar demokratikse ecinseller de o lkede grece daha rahat yaayabiliyorlar. Trkiyede de son yllarda bu konuda bir ilerleme olduunu syleyebiliriz. Tabii henz iin banda olunduunu unutmamal. Yasal alanda yaplacak ok ey olduu gibi, toplumsal alanda daha ok eyler yaplabilecei de bir ayr gerek... Ali Bulan temsil ettii ortalama tutuculuk anlay, ecinseller asndan bir tehdit olarak anlam kazanyor. (17 Mays 2009, Radikal)

ULUSLARARASI HOMOFOB KARITI BULUMA 209

BASIN - HOMOFOB KARITI BULUMA HABER VE YAZILARINDAN SEMELER


Rza Trmen 17 Mays Gn neden nemli? http://www.milliyet.com.tr/Yazar.aspx?aType=YazarDetayArsiv&ArticleID=1095956&Kategori=siyaset &b=17%20Mayis%20gunu%20neden%20onemli&AuthorID=198&a=Rza_Trmen&ver=69 Sevil Atasoy - Her ey tevik edilebilir ama LGBTT olmak asla http://www.hurriyet.com.tr/yazarlar/11565291.asp Can Dndar Homofobi http://www.milliyet.com.tr/Yazar.aspx?aType=YazarDetayArsiv&ArticleID=1095387&Kategori=guncel &b=homofobi&AuthorID=75&a=Can_Dndar&ver=68 Oral allar - Ecinseli eletirme hakk http://www.radikal.com.tr/Default.aspx?aType=RadikalYazarYazisi&Date=17.05.2009&Arti cleID=936249 Vandan stanbula Homofobi http://en.habervesaire.com/haber/1441/ http://kultur.sabah.com.tr/dosya/dosya-6691.html http://www.yasayananayasa.ankara.edu.tr/?entry=entry090511-191017 http://www.diyarbakirsanat.org/etkinlik.asp?type=3&id=934&r=27.05.2009+23%3A01%3A36 http://arama.hurriyet.com.tr/arsivnews.aspx?id=11666824&indx=hur http://www.acikradyo.com.tr/default.aspx?_mv=a&aid=24534 http://beytepepostasi.blogspot.com/2009/05/homofobi-karstlar-beytepede-bulustu.html http://tr.wordpress.com/tag/homofobi-karsiti-yuruyus/ 2009-05-11 BirGn http://www.birgun.net / http://www.tumgazeteler.com/?a=5063819 2008-04-28 BirGn http://www.birgun.net / http://www.tumgazeteler.com/?a=2789826 2009-04-11 BirGn http://www.birgun.net / http://www.tumgazeteler.com/?a=4936508 2009-05-17 BirGn http://www.birgun.net / http://www.tumgazeteler.com/?a=5087604 2009-05-18 BirGn http://www.birgun.net / http://www.tumgazeteler.com/?a=5091689 http://www.kizilbayrak.net/siyasal-guendem/haber/arsiv/2009/05/22/artikel/170/escinselkongre.html http://www.tutkuhaber.com/haber-7077_Toplumlarin-en-buyuk-hastaligi-olan-homologu-korumakkollamak-size-mi-kaldi-.html

210 ANT HOMOFOB KTABI

http://www.ihd.org.tr/index.php?option=com_content&view=article&id=1358:kaos-gl-4quluslararasi-homofobi-karsiti-bulusmaqyi-duzenliyor&catid=55:duyurular&Itemid=194 2009-05-20 SanatAlemi.net http://sanatalemi.net / http://www.tumgazeteler.com/?a=5099016 2009-05-20 Taraf http://www.taraf.com.tr / http://www.tumgazeteler.com/?a=5097469 2009-04-17 Bianet http://www.bianet.org / http://www.tumgazeteler.com/?a=4963435 2009-04-17 Bianet http://www.bianet.org / http://www.tumgazeteler.com/?a=4963434 2006-05-15 Akam http://www.aksam.com.tr/yazar.asp?a=39900,10,134 / http://www.tumgazeteler.com/?a=1498791 http://www.icimdekiayi.com/homofobiye-karsi-bulusuyoruz-1-17-mayis.html http://bianet.org/bianet/toplumsal-cinsiyet/114575-ankarada-300-kisi-homofobi-ve-transfobiyekarsi-yurudu http://bianet.org/bianet/toplumsal-cinsiyet/114576-ankaranin-ortasinda-escinseller-susmayacakdiye-bagirdim-cok-mutluyum http://bianet.org/bianet/bianet/114395-nefret-suclarini-engellemek-icin-yasa-yetmez http://bianet.org/bianet/bianet/114559-ahlakiniz-buysa-biz-ahlaksiziz http://bianet.org/bianet/bianet/114560-homofobi-demokratim-diyen-herkesin-meselesi-olmali http://bianet.org/bianet/toplumsal-cinsiyet/114578-homofobi-karsiti-bulusma-katilimcisini-odtuyealmadilar http://bianet.org/bianet/toplumsal-cinsiyet/113913-homofobi-ve-transfobi-karsitlari-alti-ildebulusacak http://bianet.org/bianet/diger/114561-irkcilikla-mucadele-homofobiyle-mucadeleden-bagimsizyapilamaz http://bianet.org/bianet/kadin/114577-hayir-hayir-demektir-otesi-tacizdir http://www.sendika.org/yazi.php?yazi_no=24183 http://moreleskisehir.blogspot.com/2009/05/4-uluslararasi-homofobi-karsiti-bulusma.html http://nefretcinayetleriniduyuruyoruz.wordpress.com/tag/homofobi-karsiti-bulusma/ http://www.dokuzhukuku.org/Konferans-Kongre-Sempozyum/4-uluslararasi-homofobi-karsitibulusma.html http://www.ayrintilihaber.com/news_detail.php?id=36224 http://www.durde.org/makale/durde/homofobiye-kar%C5%9F%C4%B1-bulu%C5%9Fuyoruz

ULUSLARARASI HOMOFOB KARITI BULUMA 211

http://www.ambankara.um.dk/tr/menu/Haberler/15Mays2009TarihindeAnkaradaYaplan4UluslarAras HomofobiKartlToplantsnnAlKonferansndaBykeliJesperVahrBi.htm http://www.birgenclikhikayesi.com/main/index.php?page_id=138&section_id=160&post_id=3022 http://www.birgenclikhikayesi.com/main/index.php?page_id=138&section_id=160&post_id=3022 http://www.hadigayri.com/index.php http://www.piramidgl.blogspot.com/ http://www.antihomofobi.org/antihomofobi_2009/maskesiz_parti http://www.antihomofobi.org/antihomofobi_2009/may_day_parti http://www.antihomofobi.org/antihomofobi_2009/kiyafet_balosu http://www.dokuzhukuku.org/Konferans-Kongre-Sempozyum/4-uluslararasi-homofobi-karsitibulusma.html http://www.gruene-andersrum.at/ http://www.balgaymak.com/ http://www.kadinininsanhaklari.org/index.php http://www.wwhr.org/ www.transx.at www.villa.at http://forum.ciwciw.com/forum_posts.asp?TID=1457 http://www.durde.org/makale/durde/4-homofobi-kar%C5%9F%C4%B1t%C4%B1-bulu%C5%9Fmaprogram%C4%B1 http://www.itusozluk.com/goster.php/homofobiye+kar%FE%FD+bulu%FEma http://w w w.turnusol.biz/public/haber.aspx?id=4618&pid=38&haber=E%C5%9Fcin seller%2017%20May%C4%B1sta%20%C3%B6zg%C3%BCrl%C3%BCk%20i%C3%A7in%20y%C3%BC r%C3%BCd%C3%BC... http://www.gundelik.net/2009/05/17/homofobi-karsiti-bulusma-ahlakiniz-buysa-biz-ahlaksiziz/ http://forum.bagimsizturkiye.net/showthread.php?p=305 http://www.odtuhaber.com/ReadNews.aspx?ID=399 http://www.soldem.net/Kadin/5556-HOMOFOBI-KURESEL-MUCADELEDE-KURESEL-OLMALI.html

212 ANT HOMOFOB KTABI

HOMOFOBYE KARI ARI

Aada imzas bulunan bizler, sizi homofobiye kar durmaya ve Homofobi Kart Bulumalara katlmaya aryoruz. Homofobiye Kar Buluuyoruz!

Kaos Gey-Lezbiyen Kltrel Aratrmalar ve Dayanma Dernei, her yl 17 Mays haftasnda, Uluslararas Homofobi Kart Bulumay organize ediyor. Dnya Salk rgtnn, ecinsellii, hastalklar listesinden kard gne iaret eden 17 Mays Uluslararas Homofobi Kartl Gn, cinsiyet kimlii veya cinsel ynelimlerle ilgili tm fiziksel, ahlaki veya sembolik iddetlere kar eylem ve kar durma gndr. nsanlarn eitlii iin mcadele eden tm giriimlere ilham ve destek vererek, hepsiyle koordinasyon iinde olmay amalyor. Kaos GL Dernei on be yldr ayrmcla kar ecinsel bireylerin insan haklarnn gelitirilmesi ynnde sosyal, kltrel ve akademik alanlarda etkinlikler dzenliyor. 2006 senesiyle birlikte de Homofobiye Kar Buluma etkinliklerini dzenliyor. Homofobiye Kar Bulumada, eitli sosyal, politik, kltrel ve akademik alanlarda ecinsellere ynelik homofobik tutum ve davranlar ile maruz kalnan ayrmclk yurtiinden ve yurtdndan uzmanlarn, yazarlarn, sanatlarn, akademisyenlerin, politikac ve gazetecilerin katlmyla ele alnyor. Ecinsel kadn ve erkeklerin, hayatn her alannda homofobik tutum ve davranlarla kar karya kaldklarn, srf cinsel ynelimlerinden dolay ayrmcla maruz brakldklarn biliyoruz. Homofobi probleminin sadece ecinsellerin deil ayn zamanda heteroseksel kadn ve erkeklerin de meselesi olduu gereinin bilincindeyiz. Katlmaya ardmz Uluslararas Homofobi Kart Buluma, Trkiyedeki Lezbiyen, Gey, Biseksel, Transgender (LGBT) topluluunun rgtlenme ve ifade hrriyetinin gelimesi ve ayrmcla uramamalar ynnde nemli bir adm olmaktadr. Ecinsellerin ve heteroseksellerin birlikte zgrleecei bir dnyaya dair dncelerin paylalaca ve tartlaca Bulumaya sizleri de katlmaya davet ediyoruz.

ULUSLARARASI HOMOFOB KARITI BULUMA 213

ARICI SVL TOPLUM KURULULARI ve KURUMLAR

Amargi Kadn Kooperatifi,

Ankaral Feministler, Ankara niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesi nsan Haklar Merkezi, AIDS Savam Dernei HIV/AIDS STK Platformu, Ankara niversitesi Kadn Sorunlar Aratrma ve Uygulama Merkezi (KASAUM), Bir Genlik Hikyesi Kampanyas, Ankara niversitesi Mlkiye nsan Haklar Topluluu (MHT),

Cinsel Eitim Tedavi ve Aratrma Dernei (CETAD),

Ankara niversitesi Cinsel Ynelim Ayrmclna Kar renci Giriimi (CAKOG),

Cinsel Yolla Bulaan Hastalklar nleme Dernei (Kadn Kaps),

Ankara niversitesi Anti-Kapitalist renci Topluluu,

Eletirel Psikoloji Topluluu - Ankara

Bilkent niversitesi Kardee Yaam ve Bar Komitesi (KYBK) renci Kulb

Filmmor

Hangar Kltr Sanat Dernei, Bilkent niversitesi Kltr ve letiim Topluluu Helsinki Yurtalar Dernei, Ege niversitesi Psikolojik Danma Topluluu, nsan Haklar Dernei (HD) Genel Merkezi, Hacettepe niversitesi Siyaset Bilimi ve Kamu Ynetimi Topluluu,

nsan Kaynan Gelitirme Vakf,

ODT Kitap Topluluu,

stanbul Alternatif Tiyatrolar Platformu-Giriimi (ATP-G)

ODT Sosyoloji Topluluu, Kadn Adaylar Destekleme Dernei (KA-DER) Genel Merkezi,

ODT Psikoloji Topluluu

ODT Toplumsal Cinsiyet ve Kadn almalar Topluluu,

Kadn Adaylar Destekleme Dernei (KA-DER) Ankara ubesi,

Yznc Yl niversitesi Salk Topluluu

Kadnn nsan Haklar Yeni zmler,

214 ANT HOMOFOB KTABI

Karahaber Video Eylem Atlyesi,

ARICILAR Adem Arkada, Adnan Yldz, Aija Salo, Akn Atauz, Akif Kurtulu, Aksu Bora, Aleksandar Andreev, Ali Bayda, Ali Erol, Ali zba, Ali Rza Takale, Alper Akyz, Andr van Houwelingen, Anette Trettebergstuen, Anja Meulenbelt, Anna-Maria Srberg, Anne Ross Solberg, Artun Berkay Yavuz, Asbjorn Jorgensen, Asl Doan, Atl Ula Cce, Atilla At, Aya rer, Ayin Civan, Ayin an, Aydan Akas, Aygen Tmer, Aykan Erdemir, Aykan Safolu, Aysun Sayn, Aye Dzkan, Aye Erbil, Aye Gl Altnay, Aye Karabat, Ayegl Arkan, Ayten Alkan, Barbaros ansal, Bar Sulu, Baskn Oran, Batur zdin, Bawer akr, Beate Katharina Seiferth, Begm Topbal, Belgin elik, Berfin Emre, Bettina Frese, Birol Dinel, Brje Vestlund, Buket Korkmaz, Burak Karacan, Burcu Ersoy, Buse Klkaya, Blent Atamer, Blent Danolu, Canan Da, Carina Martenson, Celal Deniz, Cem Altparmak, Ceren at, Ceren ahin, Cihan Ertan, Cuma zdemir, idem imek, Damla imen, Dan Ghattas, Deniz Deniz, Devrim Sezer, Dicle akmak, Diego Mellado, Duygu Poyraz, Ekin zaksoy, Ekmel izmeciolu, Emel Ataktrk, Emel Uzun, Emek ayl Rahte, Emine Bozkurt, Emine zkaya, Emir Birant, Emre slamolu, Erdal Matur, Erdal Partog, Erden Kosova, Erin Seymen, Esen Ezgi Taolu, Esra Ko, Esmeray, Esra nar, Fatih zgven, Fatma Hacolu, Fatma Nevin Vargn, Feray Salman, F. Mutlu Binark, Frat Syle, Gamze Gker, Gert Hekma, Gkda Gktepe, Gnl Arslan, Gze Orhon, Glbanu Altunok, Glhan Saraaydn, Glkan Ahska, Glnur Acar Savran, Glsm Depeli, Gn Zileli, Gner Kuban, Gzin Yamaner, Hakan Ataman, Hale Bolak Boratav, Hande t, Hande arman, Hatice Caner, Hayriye Elbi, Herv Caldo, Hrant Kasparyan, Hlya Badoan, Hlya Glbahar, Hlya Uur Tanrver, Inge-Lise Paulsen, Il zgentrk, Il nal, brahim Bingl, lker Dalgar, lknur stn, nci Birinciolu, pek pekiolu, smail Alacaolu, smail Kavc, Jakov Causevic, Jenny Sundn, Jeremy Pine, John Fisher, Jon Martin Larsen, Julia Ehrt, Juliano Cano Nieto, Karen Busby, Kemal rdek, Kerem Altparmak, Kutlu Ataman, Krad Kzltu, Krad Kahramanolu,

Nor Zartonk Platformu,

Pozitif Yaam Dernei,

Sivil Toplumu Gelitirme Merkezi Dernei (STGM),

Sosyal Kalknma ve Cinsiyet Eitlii Politikalar Merkezi (SOGEP)

Uluslararas Af rgt Trkiye ubesi

Van Kadn Dernei (VAKAD)

Yzleme Dernei

LGBTT Haklar Platformu

zmir Siyah Pembe gen Dernei

Lambdaistanbul LGBTT Dernei,

MorEl Eskiehir LGBTT Oluumu,

Pembe Hayat LGBTT Dernei,

Piramid LGBTT Diyarbakr Oluumu,

Kaos GL Dernei

Kaos GL Dergisi

Kaos Gen

Homofobiye Kar nisiyatif Kbrs

ULUSLARARASI HOMOFOB KARITI BULUMA 215

Lale Mansur, Levent Korkut, L. Doan Tl, Mahmut efik Nil, Martin Christensen, Marit stberg, Melek zman, Mehmet Atak, Mehmet Bilal Dede, Mehve Bingll, Melek Gregenli, Mete K. Kaynar, Michael Cashman, Michael Upton, Mine Gencel Bek, Mithat Sancar, Muhtar okar, Murad Yksel, Murat Cmert, Murat elikkan, Murat nar, Murat zpamuk, Murathan Mungan, Murat Paker, Mustafa Uluk, Mge pliki, Mzeyyen Nergiz, Naim Dilmener, Nadide Kurul, Nalan zdemir, Nazik Ik, Neriman Polat, Nesrin Algan, Nesrin Yetkin, Nevzat Kaya, Nil Mutluer, Nil Perinler, Nilgn Toker, Nilgn Yurdalan, Nurhayat Kemerli, Nket Paksoy Erbaydar, Oktay nce, Onur Kapkran, Onur Poyraz, Oral allar, Osman Elbek, Oya Aydn, Ozan Fertelli, mer Sezer, mer Trke, ren Altmyediolu, zlem Altparmak, zge Sava, zlem Atik, zlem olak, zlem Oru, Pnar lkkaracan, Pnar Selek, Ragp Zk, Remzi Altunpolat, Salih

Canova, Sebahat Tuncel, Seda Saluk, Selay Tun, Seluk Candansayar, Selen Doan, Selen imek, Selim Badur, Selin Berghan, Sema Kler, Semih Varol, Senem Doanolu, Serap Akura, Serhat Aydn, Sera Can, Serhat ler, Serpil Sancar, Serra Ciliv, Sevgi Binbir, Sevil Atasoy, Sevil Yksel, Sevim Erol, Simten Coar, Sinan Sinem Gknur, Sinem Kuzucan, Sude Dnmez, Sreyyya Evren, ahika Yksel, anar Yurdatapan, ehmus Ay, enol Cemal, evki Szen, Tark Kaynar, Tayfun Atay, Tuba akr, Tue Canbolat, Turul Erbaydar, Turul Erylmaz, Turgut Tarhanl, Tlay Aktemir, Ufuk Uras, Uur Alper, Uur etin, Uur Yksel, Umut Gner, Umut Karasu, Utku Kal, lk Songl, Vladimir Veljkovic, Yakn Ertrk, Yasemin Mert, Yasemin Temizarabac, Yasemin z, Yldrm Trker, Yldz Tokman, Yusuf Eradam, Zehra F. Kabasakal Arat, Zeynep Diner, Zeynep Saraslan

Ecinsellerin Kurtuluu Heterosekselleri de zgrletirecektir!

You might also like