Cumhuriyet Kürtler için de bayram olacaksa… Yalçın Yusufoğlu sayfa >> 10

EKMEK & ÖZGÜRLÜK

A Y L I K S İ Y A S İ D E R G İ u S A Y I 2 u E K İ M 2 0 0 9 u 2 T L

Yıkmazsanız, Ülker >> 12

kapitalizm yıkılmaz
Dalfidan >> 14
AKP hükümeti IMF ile bir yeni anlaşma imzalamasa da bu onu
sermayenin kolektif menajeri olmaktan alakoymayacak
Ertuğrul Kürkçü
Kalyon >> 16
IMF direktörü için İstanbul’da
en iyi yerin, yerin yedi kat altı
olduğu bundan daha iyi anlatı­
lamazdı Dominique Strauss­ Yurtsever >> 18
Kahn’a: Kendisi, İstanbul’da bir
an için gün yüzünü görebilirdi
ama o zaman da kocaman göv­
desini ayakkabı teki hedef ala­
bilirdi. Mahir Çayan’ın on yıllar
önce ileri sürdüğü “çağımızda
emperyalizm bir içsel olgudur”
argümanı ancak Kahn’ın Kon­
feransı sırasında olduğu kadar
hakikate yakın bir anlatıma ka­
vuşabilirdi. Kendisine öykünü­
len Irak’lı gazeteci Muntadar
al­Zeidi işgalci ABD Başkanı
Bush’un kafasına Bağdat’ta Yeşilöz >> 26
Türkiye’den ithal edilmiş bir
“no name” ayakkabı atmıştı.
IMF Başkanı’nın kafasına İs­
tanbul’a atılansa, büyük olası­
lıkla Vietnam ya da Çin’de üre­ Tonak >> 36
tilmiş bir Alman markası ­“Ni­
ke”­ idi. Kapitalizmin bütün
dünyayı saran küresel
bunalımı, yalnızca bü­
>>
2
rün ülkelerin bir ve ay­ Tören >> 34

Liman direnişini örgütleyen TÜM-TİS eği-

Adana Demirspor­Livorno karşılaş­ tim uzmanı Savaş Gürkan, direnişe katıl-
ması sadece futbol değildi, kardeşlik­ mış işçilerden Battal ve Petrol-İş şube baş-
ten de fazlasıydı ama polis copları kanı TÜRK-İŞ il temsilcisi Adil Alaybeyoğ-
çalışmaya başlayınca güzel rüyamız lu ile Ekmek & Özgürlük Mersin temsilci-
korkunç bir kabusa dönüştü. leri konuştu.
Şener >> 42 Sönmez >> 44 Kılıç >> 25
 2 EKMEK & ÖZGÜRLÜK
>> nıkıvranmalarına
kriz dinamiğinin pençesinde
yol açmakla
kalmıyor, baskı biçimlerini ol­
duğu kadar o baskıları protes­
to biçimlerini de benzeştiriyor.
Gene de gözle görülür bir fark
var. Bu, kapitalist devletler ve
ekonomilerin bu kuşatıcı süre­
ci bir hiyerarşi içinde yaşama­
larından doğan bir fark.
Bunun bir sonucu, İstanbul’da
Kahn’a isabet etmeyen ayak­
kabının sahibinin, birkaç saat
sonra bir yaygın TV kanalında
kendi eylemini yorumlayabil­
mesiyse, öbürü, Al­zeidi’nin
ağır işkencelerden sonra ceza­
evinde uzun bir süre geçirmek
zorunda kalmasıydı.
Farklar çok… Ancak kriz bütün
bu farkları tek bir dünya eko­
nomisinin işleyişi içinde gitgi­
de daha çok eritiyor. Daha ge­
riden gelen ülkeleri ilerlemele­
ri nispetinde gitgide daha çok
merkez ülkelere yaklaştırıyor.
Türkiye toplumsal mücadele­
ler açısından son yirmi yılda
giderek daha yaygın bir biçim­
de, kendi Batısı’ndaki toplum­
ları bir dış bükey aynadan yan­
sıtır oldu. Daha küçük ölçüde
ve daha çarpık, ama benzer. Bu
benzerlikler arasında, emekçi
sınıflar arasında krizden he­
men sonra değilse de belirli bir
sürede baş göstermesi bekle­
nen kitlesel karşı koyuşların
ortaya çıkmaması. İşçilerin iş
kayıplarını dolaysız kitlesel
tepkiler vermeksizin karşıla­
maları, yoksulluk ve yoksunlu­
ğu geleneksel telafi mekaniz­
malarıyla –akrabanın, eşin
dostun yardımı, aşırı tasarruf
vb­ gidermeyi seçmeleri. Daha
sağa, popüler demagoglara ku­
lak kabartmaya daha yatkın
hale gelmeleri, kendi öz eylem­
lerinden kuşku duymaları.
Şüphesiz, bunların tam zıddı
davranışları daha küçük ölçek­
lerde de olsa görmüyor değiliz;
ancak hâkim yön bu değil he­
nüz. Krizde kazanılan başarı­
lar, direnişler, karşı koymak
için oluşturulan yeni örgütlere
karşın, büyük kitlelerin dikkati
egemen sınıf seçenekleri ara­
sında bir sarkaç gibi gidip geli­
yor.
Küresel kriz, Antonio Grams­
ci’nin on yıllar önce hegemon­
ya üzerine söylediklerini bir
kez daha doğruluyor. Kriz, ka­
pitalist düzeni bütün hücrele­
rine kadar sarabilir, onun da­
yattığı değerleri yerle bir ede­
bilir, onun üretim tarzını zıva­
nasından çıkarabilir, onun de­
mokrasisi, ya da diktatörlüğü­
nün beş para etmez olduğunu
sergileyebilir. Ama eğer büyük
kitleler, kapitalizmin emekleri
üzerinde yükseldiği işçi yığın­
ları, onun yıkılmakta olduğu­
nun farkında, onun yerine talip
değilseler, o hiçbir zaman ken­
diliğinden yıkılmaz.
Kapitalizm, bir şey, bir toplum­
sal durum değil, bir ilişkidir:
İnsanla insan arasındaki bağın
piyasa üzerinden kurulduğu,
meta ve para türünden değere
büründüğü bir ilişki. Bu ilişki
büyük kitlelerin gözünde in­
sanlığın ezeli ve ebedi hali ola­
rak meşruiyetini sürdürdükçe,
IMF’nin gelmesi de gelmemesi
de, Türkiye’nin IMF ile anlaş­
ma yapması da yapmaması da
kapitalistler karşısında emek­
çilerin mağduriyetleri bakı­
mından esaslı bir fark yarat­
mayacaktır. O nedenle sosya­
listlerin halka çıkıp çıplak ha­
kikati anlatmaya devam etme­
leri gerekiyor. Ya o, kendinin
olana hükmetmek, kendinin
efendisi olmak için ayağa kal­
kacak ve kolektif sözcüsünü,
sosyalist hareketi, öne doğru
itecek, ya da kapitalizm ken­
diyle birlikte bu dünyayı sonu­
na doğru sürükleyecek. Ama
kitleler onun meşruiyetini sor­
gulamadıkça ve yıkmak için
harekete geçmedikçe IMF’li ya
da değil kendi kendine yıkıl­
mayacaktır. Onun yıkılması
için devrimci hareketin emek­
çileri ikamesi de çıkar yol de­
ğildir, çünkü bir ilişki onun iki
tarafı arasındaki gerilim katla­
nılmaz hale gelmedikçe kop­
maz. Kapitalizm emekçi ile ser­
maye sahibi arasındaki bu rıza
sürdükçe “payidar” kalır. Onun
yıkılması için sizin ondan vaz­
geçmeniz, onu yıkmayı isteme­
niz, ona son vermeniz gerekir.
Bunun için harekete geçme­
yenlerin neden kapitalizmin
bu büyük krizden geçerken de
yerli yerinde durmakta oldu­
ğuna şaşmamaları gerekir.
Okur Mektubu
Mersin Serbest
Bölge’de işçi öfkesi
bileniyor
Yirmi yıldır bölgede
çalışıyorum. Hayatı­
mın en güzel yıllarını
bölge elimden aldı
götürdü. Ben de öyle­
ce seyirci kalmışım.
Bunun da farkına çok
geç vardım.
Serbest bölge işçiler için bir
cezaevi. Son dönemlerde kri­
zin de etkisiyle bölgede işten
atmaların hortlaması, işçiler­
de büyük bir korku ve kaosa
sebep olurken, patronlar cep­
hesinde güce dönüştü. Bun­
dan dolayı, işçiler ayağından
prangaları ve sırtından kamçı­
sı eksilmeyen bir kölelik süre­
cine sokuldu. Burada tuvalet
ihtiyacını karşılarken bile, pat­
ronların istekleri doğrultu­
sunda hareket etmenin dışın­
da hiçbir seçenek yok. İşçiysen
hastalanamaz, özel bir işin
olamaz, ailen olamaz, arkada­
şın olamaz, sosyal yaşantın hiç
olamaz, bedenen ve ruhen yo­
rulmuş olamazsın… Hiçbir şe­
kilde bu tür “lükslerin” olamaz
kısacası.
Bütün ipler patron ve onun
maşa olarak kullanıldığı uşak­
larının elindedir. Burada her
şeyden önemli ve öncelikli
olan patronun işidir. İşçilerin
ihtiyaç ve istekleri, son sırada­
dır ve buna rağmen sıranın si­
ze gelmesini sabırla beklese­
niz de boşuna... Sıra hiçbir za­
man bizlere gelmez!
Deyim yerindeyse, bütün işçi­
ler programlanmış birer ro­
bottur. Sahip ne emrederse
onu yaparlar. Ancak, “robot ol­
maya razıyım, yeter ki ihtiyaç­
larım karşılansın” diyerek ro­
botların sahiplerinden gör­
dükleri özenli bakımı görmeyi
beklerseniz, yine yanılırsınız.
Ben yirmi yıldır bölgede çalı­
şıyorum. Hayatımın en güzel
yıllarını bölge elimden aldı gö­
türdü. Ben de öylece seyirci
kalmışım. Bunun da farkına
çok geç vardım.
Bütün bu yaşananlara ve işçi­
lerin bütün olanaksızlık ve ça­
resizliklerine karşın; bütün iş­
çilerin pimi çekilmiş birer
bomba konumunda oldukları­
nı hissediyor ve görebiliyo­
rum.
Bu ağır koşullar sırtlarında bir
kambur ve artık bu kamburla
yürüyemiyorlar. Fakat bu
kamburdan, prangalardan ve
kamçılardan kurtulup dik du­
rabilmek için gereken bilinç,
özgüven ve inançtan da yok­
sunlar. Ama beyinlerinde ve
yüreklerinde büyüttükleri öy­
le bir öfke var ki kan ile gelen
bebeğin doğumuna benzer.
Mesele, onu avuçlarımızın ara­
sına almayı becerip ne yapaca­
ğımızı bilebilmekte. Belki bu­
nun için de bir ışık, bir ses, bir
el ya da kendilerini güvende
hissedebilecekleri bir dayanak
görmeyi bekliyorlardır.
Dünya biz işçilerin sırtından
dönüyor, patronlar bizim eme­
ğimizle zenginleşiyor ve eme­
ğimizin patronu oluyorlar. Bu
yük gemisi bizim gücümüz ve
emeğimizle ve onurlu bir ya­
şam sürdürebilmek için sattı­
ğımız emek gücümüzle yol alı­
yor.
Sahip olduğumuz gücümüzün
büyüklüğünü bilelim, görelim,
anlayalım; bilmeyenlere, gör­
meyenlere, anlamayanlara an­
latalım, gösterelim, duyuralım.
Emeğimize sahip çıkıp emeği­
mize göz koyanlardan hesap
soralım. Hep beraber el ele “Ya
Hepimiz, Ya Hiçbirimiz” sloga­
nıyla başarabiliriz. Yeter ki
inanalım…
Hatice Kaya

Türkiye
DTP'li milletvekillerinin
dokunulmazlığına saldırı
Selahattin Demirtaş
Ankara 11. Ağır Ceza Mahke­
mesi, DTP'li Emine Ayna, Sela­
hattin Demirtaş ve Sebahat
Tuncel'den sonra Aysel Tuğ­
luk'un da mahkemeye zorla ge­
tirilmesine karar verdi. Karara
tepki gösteren Aysel Tuğluk,
''zorla götürülsem de ifade ver­
meyeceğim'' derken, Emine
Ayna kararın Meclis çatısı al­
tındaki eşitsizliği ve çifte stan­
dartı ortaya çıkardığını söyledi.
Ayna, “Meclis’te milletvekili se­
çilmeden önce haklarında on­
Yeşil sahada ırkçı sloganlar
Bursaspor ile Diyarbakır­
spor'un Bursa'da oynadıkları
maçta, Bursaspor taraftarla­
rınca atılan ırkçı sloganlar bü­
yük tepki topladı. Diyarba­
kırspor Kulüp Başkanı Çetin
Sümer, Bursaspor'a ceza veril­
memesi durumunda ligden
çekileceklerini söyledi. Maç
boyunca devam eden siyasi
sloganların ardından Bursas­
por taraftarlarının Diyarba­
kırspor seyircisine saldırdığı­
nı kaydeden Sümer, şöyle ko­
nuştu:
''Siyasi ve ırkçı içerikli slogan­
lar küçük bir grup tarafından
Emine Ayna
larca yolsuzluk davası açılan
Başbakan’ın ve milletvekilleri­
nin davaları dokunulmazlık ne­
deniyle durduruldu. Sadece
DTP’lilerin davalarının devam
etmesi ayrımcılıktır” dedi.
DTP'liler bu krizin aşılması için
Anayasa'nın değişmesi gerek­
tiğine dikkat çektiler. DTP
Grup Başkan Vekili Selahattin
Demirtaş şunları söyledi:
“Mahkemenin yapabileceği bir
şey yoktu. Krizi mahkeme de­
ğil, Meclis’in çözmesi gerekir.
ve kısa süreli yapılmış olsaydı
bunu anlardık. Ancak maçtan
önce başlayan ve aralıksız de­
vam eden sloganlar maç so­
nuna kadar devam etti. Buna
hakemin ve Bursaspor yöneti­
cilerinin müdahalede bulun­
mayışı bizi derinden üzdü.
Ben bu saldırıların ardından
maç sırasında şeref tribününü
terk ederek, taraftarlarımızın
yanına gittim. Bursasporlu
yöneticiler müdahalede bu­
lunmadı bile. Hakeme maç
içinde sloganlar için uyarı
anonsu yaptırması için yöne­
ticilerimizle haber ulaştırdık.
Ancak anons yapmadılar."
Sebahat Tuncel
Mahkeme Meclis’e fırsat vere­
rek çözüm bulmasını istedi.
Ancak, Meclis olayı ertelemek
dışında bir şey yapmadı. Karar,
hukuka ve yasalara aykırıdır.
Bu krizin aşılması için ya Ana­
yasa'nın değiştirilmesi, ya da
kürsü dokunulmazlığı hariç
herkesin dokunulmazlığının
kaldırılması gerekir.”
Ankara 11. Ağır Ceza Mahke­
mesi, duruşmayı 30 Aralık
2009'a erteledi.
Diyarbakırspor Basın Sözcüsü
Suat Önen ise, bu olayların ilk
olmadığını belirterek Bursa­
spor maçında "PKK dışarı"
sloganlarıyla başlayan ve
şidddetle süren olayları "ırkçı
tavır" diye niteledi. Önen,
"şartlar değişmezse, her giti­
ğimiz yerde bu ülkenin takımı
olarak değil de, farklı bir şe­
kilde karşılanırsak, ligden çe­
kiliriz. Çünkü insan kanı akı­
yor. Taraftarlar birbirine giri­
yor. Hangi takımdan olursa ol­
sun bunlar Türkiye futbolse­
verleri. Buna sebep olacaksak,
bu ligde olmayacağız", dedi.
EKMEK & ÖZGÜRLÜK 3
Meclis açıldı,
gündemde
kritik konular
var
Türkiye Büyük Millet Mecli­
si'nin 23. dönem 4. yasama yılı
1 Ekim’de Cumhurbaşkanı
Abdullah Gül’ün konuşmasıyla
başladı. Ekim’de kritik konu­
lar tartışılacak
Kürt açılımı
Hükümetin Meclis Genel Ku­
rulu'nda gündeme getirmeyi
planladığı konuların başında,
"Kürt açılımı" var. Hükümetin
"demokrasi açılımı" adını ver­
diği Kürt sorununu çözme gi­
rişimleriyle ilgili oturumu bu
ay yapması bekleniyor. Hükü­
metin, görüşmelerin "kapalı"
olmasını istiyordu. Ancak Mil­
liyetçi Hareket Partisi'nin
(MHP) itirazları üzerine, gö­
rüşmenin açık yapılması bek­
leniyor.
Ermenistan'la anlaşma
İki ülke arasındaki sınırın açıl­
masını da içeren protokoller,
10 Ekim'de Türkiye ve Erme­
nistan Dışişleri Bakanlarının
buluşmasında imzalanacak.
Daha sonra onaylanması için
Genel Kurul'un gündemine
gelecek. Sınır ötesi operas­
yon: Kuzey Irak'taki PKK mi­
litanlarına operasyon düzen­
lemeye izin veren sınır ötesi
operasyonlara 17 Ekim'den
itibaren bir yıl daha yetki ve­
ren tezkerenin 6 Ekim'de oy­
lanması planlanıyor. Genel­
kurmay, Cumhuriyet Halk
Partisi ve MHP tezkereye des­
tek veriyor.
DTP'li milletvekillerinin
yargılanması
Demokratik Toplum Partisi
(DTP) milletvekillerinin doku­
nulmazlıklarına karşı yargı­
lanmalarının sürdüğü davala­
ra zorla getirilmeleri ihtimali,
hükümeti rahatsız ediyor. Do­
kunulmazlığın DTP milletve­
killerini de koruyacak şekilde
genişletilmesini sağlayacak
Anayasa değişikliğinin de
Meclis'in ilk gündemlerinden
biri olması bekleniyor.
4 EKMEK & ÖZGÜRLÜK
Türkiye
İddianame yeni de,
hikâye bildik
3. iddianamesi de hazırlanan Ergenekon davasındaki taraflardan birisi
değil davamızın tarafı olmalıyız!
Mustafa Çeçen
Ergenekon ismiyle anılan dava ve soruş­
turma süreci; bir yanıyla “paramiliter çe­
te” ve “darbe” soruşturması ve yargıla­
ması biçiminde iki ayrı dava süreci ola­
rak ilerlerken, diğer yanıyla dava kapsa­
mını aşan bir tür “olağanüstü hal” uygu­
lamalarının Adalet ve Kalkınma Partisi
(AKP) muhaliflerinin tümünü kapsaya­
cak şekilde yayılması olarak yaşanıyor.
Ve tüm bunlar, iç içe geçerek, toplumsal
ve siyasal yaşamın yeniden düzenlendiği
bir sürecin önemli bir parçası halini alıyor.
İki "Ergenekon" davası
Evet, Ergenekon ismiyle anılan bir değil,
iki dava var aslında. Sadece açıklanan
üçüncü iddianamede “1” numaraya yer­
leştirilen sanığın Yalçın Küçük olmasının
yanında, mahkemece 2. ve 3. iddianame­
nin birleştirilmeleri bile birbiriyle huku­
ken ilişkilendirilmesi güç iki ayrı dava
olduğu tespitini doğruluyor.
Davalardan ilki (Ergenekon “Terör Örgü­
tü” Davası), “paramiliter çete” davasıdır.
Kimisi Susurluk artığı olan ve bir para­
militer çeteye dönüştükleri açıkça görü­
len sanıkların bulunduğu dava kapsa­
mında, soruşturmaya konu her terör ve
tedhiş eyleminin cezalandırılması, top­
lumsal olarak ezilenlerin ve emekçilerin
de çıkarına bir gelişme olacaktır elbet.
Keza, davayı Fırat'ın öte yanına taşıyarak
daha da ileri götürebilecek olan da bu
“paramiliter çete” davasıdır. Bu çeteye
üyelikle suçlanan sanıkların bir kısmının
bazı kamu görevleri ifa etmiş militer şa­
hıslar olması ve dalgaların bazısında ele
geçen mühimmat, bu birinci davanın de­
rinleştirilebileceğine dair iyimser yo­
rumlara vesile olmuştur.
İkinci dava (Ergenekon “Darbe” Davası)
ise, 2003­2004 yıllarında bazı kuvvet ko­
mutanlarının AKP hükümetine karşı
darbe organize etmeye çalışmalarıyla il­
gilidir. Buna kısaca “darbe teşebbüsü”
davası denilebilir. Teşebbüs içinde olma
ihtimali olan kuvvet komutanı şüpheli­
lerle ilgili olarak, dosyanın tefrik edile­
rek Genelkurmay Başkanlığı Askeri Sav­
cılığı’na gönderildiği hatırda tutulduğun­
da, bu darbe davasının, mahiyetinden
uzaklaşarak “yasal” Cumhuriyet Miting­
lerine katılan bireylere kadar uzatılma
istidadı taşıyan bir siyasi ve ideolojik
kampanya hüviyeti kazandığı, artık daha
geniş çevrelerce de kabul görüyor. Bu
tespiti doğrulayan üçüncü iddianame,
yargılamayı yürüten mahkemece işte bu
ikinci davanın iddianamesi (2. iddiana­
me) ile birleştirilmiştir.
Fırat'ın ötesine geçilemedi
Savcılıkça birinci dava ile ikinci dava
arasındaki ilişkinin kurulmasında ciddi
güçlükler yaşandı. Bu güçlükler kamuo­
yu savcıları diyebileceğimiz soruşturma
yanlısı basın aracılığıyla, “işte bakın gör­
dünüz mü” ötesine geçemeyen iddia ve
suçlamalarla dosya kapsamı durmaksı­
zın genişletilerek aşılmaya çalışıldı. Oysa
Fırat'ın ötesinde geçildiği anda bu bağlar
görünür olabilecekken, soruşturma Fı­
rat'ın ötesine taşınamadı. Bunlar bir sır
değil. Süre giden başka bir JİTEM davası
kapsamında yöre halkının ısrarlı takibi
sonucunda bazı kuyular açılmış, Mehmet
Ağar Davası ile böyle bir olanak doğmuş
olmasına rağmen ne “bin operasyon” ne
de “faili meçhuller” bu Ergenekon “Terör
Örgütü” Davası'na konu edilebilmiştir.
Ergenekon “Terör Örgütü” Davası bu
yönde bir ölçüde olanak içerse bile, ken­
di başına kontrgerillanın tasfiyesine yö­
nelik bir dava haline dönüşemeyecek. Bu
bilinen bir hakikat. Bunun için kararlı bir

Türkiye
siyasi irade; ama asıl önemlisi
bunu talep eden toplumsal güç­
lerin tümünün davanın kontrge­
rillanın tasfiyesine yönelmesini
isteyen geniş bir kamuoyu deste­
ğini açığa çıkarması gerekir. Bu
konuda siyasi iradenin öncelikle
hükümetten gelmek zorunda ol­
duğunu varsayanlar, hükümetten
gelen siyasi desteğin sınırlarının,
İlker Başbuğ'un son dönem ko­
nuşmaları ile belirlenmesine ta­
nıklık ettiler. Askeri vesayeti ge­
rileteceği varsayılan AKP Hükû­
meti, bu yolda adım atmak yeri­
ne, kendi siyasi hegemonyasını
güçlendirecek şekilde, davanın
“darbe teşebbüsü” kısmının bir
büyük Goebbels şovuna dönüş­
mesine, ama sadece buna siyasi
destek veriyor.
Ergenekon "Darbe" davasın­
da tarikat yönlendirmesi
Böylece, Ergenekon “Darbe” Da­
vası, içerdiği aksi yöndeki ola­
naklara rağmen, çoktan darbeci
zihniyetin değil her türden AKP
ve resmi ideoloji karşıtlığının,
Türk İslamını en iyi temsil eden
­yargılanır gibi yapılan ve yapıl­
mayan darbecileriyle birlikte bü­
tün eski egemenlerin yaratılması
için devletin tüm olanaklarını se­
ferber ettikleri­ tarikat ağı tara­
fından yönlendirilerek yargılan­
dığı siyasi ve ideolojik bir kam­
panyaya dönüşmüştür.
Fakat bu iki olgu da ne Ergene­
kon sanıklarını cumhuriyetin ka­
zanımlarına dönük saldırılara
karşı çıkmaktan gayrı suçları ol­
mayan ve yapamadıkları darbe­
den ötürü mazlum sayan bir yak­
laşımla darbecilere asker yazıl­
mayı; ne de askeri vesayeti geri­
letiyor düşüncesiyle AKP tek
parti iktidarının Goebbels şovu­
na yıldız olmayı gerektirir. Bu iki
yola sapmadığınızda AKP ve yük­
selen gericilik karşısında müca­
delenin nasıl verileceği ve veril­
mesi gerektiği görülür hale gelir;
ezilenlerin ve emekçilerin üçün­
cü kutbunu kurmak, gericiliğin
gerçek kaynağı olan rejimin hem
nalına hem mıhına vurup geç­
mek... Gerisi, rejimin şu ya da bu
gerici kanadı ile halka karşı suç
işlemekte ittifak etmekten öteye
geçemedi ve geçemez.
Zere ve
18 kişi daha
Hükümet cezaevi koşullarındatedavisi yapılamayan
mahkumlarıölüme terk ediyor
Erhan Üstündağ
Kanser olmasına ve tedavisinin tutuklu­
luk koşulları altında gereğince yapılama­
yacağı belli olmasına rmağmen tahliye
edilmeyen Güler Zere için başlatılan
kampanya, cezaevlerinde sağlık sorunla­
rına bağlı hak ihlallerini de gündeme ta­
şıdı. Zere tek değil, şu an hastalığı ölüm­
cül hale geldiği halde serbest bırakılma­
yan en az 18 mahkum ve tutuklu var. İHD
sadece bu yıl altı kişinin hastalıkları ne­
deniyle cezaevinde öldüğünü açıkladı:
Mustafa El Elçi, Gurbet Mete, Hasan Kert,
Beşir Özer, Recep Çelik ve İsmet Ablak.
Güler Zere
DHKP­C üyeliğinden mahkum olan 14
yıldır Elbistan Cezaevi'nde tutulan 37
yaşındaki Zere, Çukurova Üniversite­
si’nin “tedavisinin cezaevi koşullarında
yapılamayacağı” yolunda verdiği rapor­
lara rağmen tahliye edilmedi. Zere’nin
durumu, geç teşhis ve tedavisinin geç
başlatılması nedeniyle ağırlaşmıştı. Ya­
saya göre, hasta mahkumların tedavisi
için cezasının ertelenmesi ya da infazın
geri bırakılması mümkün fakat hastanın
durumunu Adli Tıp Kurumu’nun tespit
etmesi gerekiyor. Zere’nin tedavisinin tu­
tuklu halde devam edebileceğini söyle­
yen Adli Tıp Kurulu’nun başında daha
önce işkenceyi gizlemek nedeniyle suç­
lanan Nur Birgen vardı.
Diğerleri
ÇHD’nin verilerine göre şu an cezaevle­
rinde ölüm riski bulunan Zere dahil 18
kişi var:
Samet Çelik: Buca Kırıklar 2 Nolu F Tipi.
Kan kanseri. Aynur Epli: Bağırsak kan­
seri. Diyarbakır'da. Bekir Şimşek: Edir­
EKMEK & ÖZGÜRLÜK 5
ne F Tipi. Wernicke Korsakoff hastası.
Adli Tıp hastanede infazının devam ede­
bileceğini söyledi. Erol Zavar: Sincan 1
Nolu F Tipi. Mesane kanseri. 30'a yakın
tıbbi müdahale ve ameliyat geçirdi. Gazi
Dağ: Antalya E Tipi. Belden aşağısı felçli,
iyileşme şansı bulunmuyor. Gülezar
Akın: Adıyaman E Tipi. Hipofiz bezi tü­
mörü var. Üç yıldır tedavi oluyor. Halil
Güneş: Diyarbakır D Tipi. Kemik kanse­
ri. Halil Yıldız: Antalya L Tipi. 82 yaşın­
da. İnayet Mete: Siirt E Tipi.
İsmet Ayaz: Adıyaman E Tipi. 10 yıldır
Çölyak hastası. Menduh Kılıç: Buca Kı­
rıklar F Tipi. Ağır siroz hastası. Nizamet­
tin Akar: Muş E Tipi. Gırtlak kanseri.
“Hapishanede kalarak tedavi olmasına
imkân yok” şeklindeki rapora rağmen,
cezaevinde. Yusuf Kaplan: Elazığ E Tipi.
85 yaşında. Yüzde 79 felçli. İzzet Turan:
Diyarbakır D Tipi. Mide ülseri, kemik eri­
mesi, böbrek yetmezliği, bel fıtığı var.
Mustafa Gök: Sincan 1 Nolu F Tipi. Wer­
nicke Korsakoff hastası. Nesimi Kalkan:
Mardin M tipi. Çölyak hastası. Rasim
Aşan: Adana Kürkçüler F Tipi. Mide ül­
seri var, hepatit B ve sinir hastası. Remzi
Aydın: Kocaeli 1 No'lu F Tipi. Tekerlekli
sandalyede. Yasin Güngör: Siirt E tipi.
Teşhis edilemeyen bir hastalık sonucun­
da bir gözünü kaybetti, ikinci gözü de
körleşme tehlikesiyle karşı karşıya. Te­
davisi yapılmamakta.
İnsan Hakları Derneği’nin 2008 raporu­
na göre, bu isimlerin yanı sıra Behçet Yıl­
maz, Aslan Karslı, Hasan Alkış, Hediye
Açık ve Mehmet Ali Çelebi de tahliye
edilmesi gerekirken cezaevinde tutulu­
yor. Milletvekili Canan Arıtman’ın cum­
hurbaşkanından af yetkisini kullanması­
nı istediği mahkum ve tutuklular arasın­
da yukarıdaki isimlere ek olarak Mehmet
Yeşiltepe bulunuyor.
6 EKMEK & ÖZGÜRLÜK
Dünya
Almanya’da iktidar sağda
Sosyal demokratların
en büyük yenilgiye
uğradığı genel seçim­
lerde, Sol Parti ve
Yeşiller güçlendi
Engin Erkiner
27 Ekim’de Almanya’da genel seçimin
yanı sıra iki küçük eyalete de parlamento
seçimleri yapıldı. Genel seçim sonucuna
göre Hristiyan Demokrat (CDU) ­ Sosyal
Demokrat (SPD) koalisyon hükümeti ye­
rini Hristiyan Demokrat­Liberal (CDU­
FDP) hükümetine bırakıyor.
Bu seçimlerde değerlendirilmesi gere­
ken dört önemli yan bulunuyor:
Birincisi: SPD’nin Almanya tarihindeki
en kötü seçim sonucunu alması. Nasıl bir
rota izleyeceklerine bir türlü karar vere­
meyen SPD kurmayları, bir sağ bir sol ya­
parlarken seçmenlerinin güvenini kay­
bettiler ve ancak yüzde 23 oranında oy
alabildiler. Çok sayıda SPD seçmeni par­
tisini protesto ederek sandığa gitmedi.
SPD’nin tek tesellisi Brandenburg eyalet
seçimlerinde yüzde 33 oy alarak birinci
parti olması oldu. (Bu eyalette Sol Parti
yüzde 27,2 ile ikinci parti oldu.)
İkincisi: Liberaller’in yükselmesi.. FDP
yüzde 14,6 oy alarak üçüncü büyük parti
oldu. Neo liberal kapitalizmin krizi döne­
minde FDP’nin güçlenmesi, kültür en­
düstrisinin gücünü ve liberal söylemin
toplumda ne kadar yerleşmiş olduğunu
gösteriyor.
Üçüncüsü: Sol Parti oylarını artırarak
yüzde 11,9’a çıktı. Kapitalist kriz döne­
minde daha fazla oy alması gerekirdi
ama krizle birlikte solun Avrupa çapında
gerilediği düşünülürse bu kadarına da
iyi demek gerekir.
İlginç olan, partinin eski Demokratik Al­
manya Cumhuriyeti topraklarını oluştu­
ran Doğu eyaletlerinde ulaştığı oy ora­
nıydı: Altı eyaletin tümünde yüzde
20’nin üzerinde oy alan parti, Sachsen­
Anhalt’ta yüzde 32 oy alarak birinci parti
oldu.
Berlin Duvarı’nın yıkılmasından sonra
geçmişin değerlendirilmesi, eleştirisi ve
özeleştiri konusunda önemli adımlar
atan parti, Batı eyaletlerinde büyümesi­
nin yanı sıra Doğu eyaletlerindeki taba­
nını da korudu, hatta genişletti.
Ne garip! Duvar onun yanında olanların
üzerine yıkılmamış, uzaktakilerin üzeri­
ne yıkılmış...
Geçmişe takılmayan ve kendisini
yenilemeyi bilen ileriye gidebiliyor
Dördüncüsü: Yeşiller seçimde bekledik­
lerini bulamamalarına karşın oy oranla­
rını artırdılar. Bu partinin önümüzdeki
yıllarda zorlanacağı söylenebilir. Alman­
ya krizi aşmak için ekolojik kapitalizme
yöneliyor. Yenilenebilir enerji kaynakla­
rıyla ilgili teknoloji konusunda Almanya
yıllardan beri çalışıyor ve bu konudaki
önderliği elinde tutuyor. Güneş enerjisi­
nin daha yaygın kullanımının yanı sıra
elektrikli otomobil üretimine de büyük
yatırım planlanıyor. Yıllardır Yeşiller’e
ait olan sloganları artık CDU da kullanı­
yor. Kullanmakla kalmıyor, hükümetin
büyük ortağı olarak uygulamaya da yö­
neliyor.
Bu gelişme yıllardan beri bilinen ama
pek dikkate alınmayan bir gerçeği yeni­
den gösteriyor: Kapitalizme karşı müca­
dele sürekli yeni talepleri gerektirir. Aksi
durumda bir dönemin devrimci talepleri
bir süre sonra bu özelliklerini kaybeder­
ler ve hâlâ orada duranlar da hiçbir özel­
liği olmayan bir parti durumuna geldik­
lerini görürler.
Burada örnek Yeşiller ile ilgilidir ama bi­
zim için de geçerlidir.
Zelaya
Honduras'ta
28 Haziran'daki askeri darbeden
sonra sınırdışı edilen ve Honduras'a
dönmesi engellenen Manuel Zelaya
nihayet ülkesine gizlice dönmeyi ba­
şardı. Ancak 65 yandaşıyla beraber
sığındığı Brezilya büyükelçiliğinden
dışarı çıkamıyor. Zelaya hakkında tu­
tuklama kararı çıkaran geçici hükü­
met, Brezilya'ya devrik başkanın tes­
limi için 10 günlük süre tanıdı; elçili­
ği kapatmakla tehdit etti. Hükümetin
Brezilya'ya yaptığı baskılar Birleşmiş
Milletler Genel Sekreteri Ban­Ki Mo­
on tarafından da kınandı.
Öte yandan ABD, muhalefeti bastır­
mak için yürürlüğe konan bazı ön­
lemlerin geri alınmasını talep ediyor.
Geçici hükümet, Zelaya'yı destekle­
yen iki televizyon istasyonunu ka­
patmış; bazı temel hak ve özgürlük­
leri askıya alan bir kararname ya­
yımlamıştı. Kararname güvenlik güç­
lerine "izinsiz" gösterileri dağıtma
ve tutuklama kararı olmaksızın göz­
altına alma yetkisi veriyor.
Honduras'ta durum tersine çevril­
mezse, Venezuela, Bolivya gibi ülke­
lerde de ­askeri ya da sivil­ halk düş­
manı darbelerin yolu açılmış olacak.

Dünya
“ABD artık tek güç değil!”
Zirve sürerken bütün G20 başkentlerinde kapitalizm karşıtlarının protestoları vardı
G 20 zirvesinde ABD
krizin sorumlusu olmakla
suçlandı
G­20 zirvesi, krizin ABD, Japonya, Al­
manya gibi kapitalizmin anayurtların­
da yeni siyasal gerilim ve saflaşmala­
ra büründüğü bir dönemde yapıldı.
Daha öncekiler gibi, yeni bir eylem
programı üretmekten çok bir yön ara­
yışı ve bunu ifade eden bir niyet be­
yanı sınırında kaldı.
Yine de bu toplantı, öncekilerden da­
ha açık biçimde, ABD’nin dünya eko­
nomisini yönlendirme gücünün zayıf­
ladığını, yeni bir güçler dengesi oluş­
makta olduğunu gösterdi. Bu toplan­
tıyla birlikte G­20 kapitalist dünyanın
ekonomik düzlemi olma yönünde bir
adım daha atmış oldu. G­20 içinde de,
ABD, Japonya, Çin, Hindistan ve AB’
nin öne çıktığı bir G­5 odağı biçimle­
niyor. G­20 toplantısı, ABD ve AB’nin
Gine'de ayaklanma
Gine'de muhalif gösterileri bastırma­
ya çalışan güvenlik güçleri başkent
Konakri'de yüzlerce kişiyi öldürdü ya
da yaraladı. Olaylar, cunta lideri Ca­
mara'nın, 31 Ocak 2010'da yapılacak
seçimlerde devlet başkanlığı için
aday olacağı söylentisi üzerine çıktı.
Polisin bir stadyumda toplanmaya ça­
lışan göstericilere ateş açtığı bildirili­
yor. Camara, 28 Aralık 2008'deki bir
darbeyle iktidarı ele geçirmişti.
Cuntanın toplantı yasağına rağmen
dünya sistemi içindeki ağırlık ve ini­
siyatifinin azalmakta, Çin, Hindistan,
Rusya ve Brezilya’nın ise öne çıkmak­
ta olduğu bir geçiş sürecine işaret edi­
yor. Son toplantıda bu geçişin kolay
ve çabuk olmayacağı, IMF ile ilgili ye­
ni düzenleme önerisinin kabul edil­
memesiyle ortaya çıktı. IMF yönetim
kurulu üyeliklerinin 24’ten 20’ye in­
dirilmesi, AB ülkelerinin paylarının
bir bölümünün Çin, Hindistan, Brezil­
ya gibi “yükselen” ülkelere ayrılması
önerisinin karara bağlanması İngilte­
re ve Fransa’nın itirazıyla gelecek top­
lantıya bırakıldı.
Derinleşen kriz koşullarında, kapita­
listler arasında yeni güç ilişkileri do­
ğuyor. ABD’nin zayıflayan hegemon­
yasının artık zorunlu kıldığı yeni dü­
zenlemeler ise kriz koşullarının ve
yükselen güçlerin istediğinden geç ve
güç gerçekleşiyor. Kapitalizmin krizi
yeni biçimler alarak ve derinleşerek
sürüyor.
onbinlerce kişinin sokakları doldur­
duğu, askerlerin mahallelere girip ev­
leri ve mağazaları yağmaladığı, ka­
dınlara tecavüz ettiği bildiriliyor. Sivil
toplum örgütlerinin sözcüleri, özel­
likle askeri kamplarda ve karakollar­
da tutulan kadınların durumunun
çok endişe verici olduğunu söylüyorlar.
Gine, halkın yüzde 85'inin Müslüman
olduğu, 10 milyon nüfuslu bir Batı Af­
rika ülkesi. Ekonomisi büyük ölçüde
tarım ve madenciliğe dayanıyor.
EKMEK & ÖZGÜRLÜK 7
Japonya’da kriz
liberalleri götürdü
Japonya yeni hükümetle
yüzünü yeniden Asya’ya dönüyor
30 Ağustos seçimlerinde ülkeyi 54 yıldır yö­
neten Liberal Demokrat Parti (LDP) ağır bir
yenilgi aldı. Japonya Demokrat Partisi (JDP)
480 üyeli alt mecliste 315 milletvekili kazana­
rak iktidara gelirken, LDP 100 sandalyeyle ye­
tindi.
2004’de 'sosyalist devrim' ile 'İmparatorluk
sisteminin ortadan kaldırılması' tezlerinden
vazgeçtiğini ilan eden 415 bin üyeli Japon Ko­
münist Partisi (JKP) seçimlerde yüzde 7 oy
alarak 9 milletvekilliği kazandı.
JDP lideri Yukio Hatoyama seçimler öncesinde
ve sonrasında siyaset ve hedeflerini şöyle
özetledi:
• Serbest piyasa ile denetim arasında denge­
nin sağlanacağı insan odaklı bir toplum.
• Sosyal güvenlik harcamalarını artırarak, ka­
muda israfa ve bürokrasiye çözüm.
• ABD ile Japonya'nın daha aktif olduğu, Tok­
yo’nun görüşlerinin daha açık ifade edildiği
ilişkiler. ABD’nin Japonya’daki 47 bin askerlik
varlığının gözden geçirilmesi.
• Başta Çin olmak üzere Asya’daki komşularla
daha yakın ilişkiler içinde "Asya Birliği" için
çalışmak.
Japonya seçimlerinde, bir “devrim” olmadı.
Ama seçim sonuçları ve yeni hükümet sıradan
iktidar değişikliğinin ötesinde bir mesaj veri­
yor. Bu iktidar değişikliği, bir burjuva partisi
JDP’yi aşan bir gelişmenin, kapitalizmin bu
önemli toprağındaki kriz dönemi sarsıntısının
derinliğinin, kapitalist sınıfın eskisi gibi yönet­
mekte zorlandığının, ABD hegemonyasının
gerileme sürecinin açık işaretlerini veriyor.
8 EKMEK & ÖZGÜRLÜK
Ekonomi
IMF­DB’nin derdi
sermayenin alacakları
6 ­ 7 Ekim'de İstanbul'daki IMF­Dünya Bankası zirvesinin
odağında sermayenin değersizleşmesi var
Selim Yılmaz (*)
Uluslararası Para Fonu (IMF)
ile Dünya Bankası'nın kurul­
ması, İkinci Paylaşım Savaşı sı­
rasında ve ABD’nin fiilen sa­
vaşta olmadığı 1941 yılında
oluşturulan Dış İlişkiler Ko­
misyonu'nda kararlaştırıldı.
Dış İlişkiler Komisyonu,
ABD’nin hemen her sektörde­
ki en büyük sermaye grupları,
devlet bürokrasisi ve hükümet
temsilcilerinden oluşturulan
ve 1990’lara kadar gizli olarak
faaliyet gösteren bir komis­
yondu. Komisyonun amacı,
devletin ve ABD sermayesinin,
dünya ölçeğindeki ekonomik
ve siyasi çıkarlarının korun­
ması ve geliştirilmesi için ge­
rekli ekonomik, siyasi ve aske­
ri tedbirleri almak ve uygulat­
mak olarak belirlenmişti.
IMF ve Dünya Bankası'nın res­
mi kuruluşu 1944'te, ABD’nin
Bretton Woods kentinde, sa­
vaş sonrasında dünyaya yön
ve şekil vermek üzere bir ara­
ya gelen hükümetler arası
konferansta önerildi ve katı­
lımcı ülke temsilcileri tarafın­
dan da kabul edilmesi sağlan­
dı.
IMF'nin görevi
IMF ve Dünya Bankası genel­
likle birlikte anılmalarına, yıl­
lık toplantılarını aynı tarihler­
de, aynı mekanlarda yapmala­
rına ve iç içe görüntülerine
rağmen işlevleri farklı iki fi­
nans kuruluşudur. Teorik ola­
rak IMF’nin görevi, üye ülke­
lerden herhangi birinin öde­
meler dengesinin açık vermesi
durumunda gerekli fonu sağ­
lamaktır. Döviz girişleri genel­
likle çıkışının altında kalan,
sermaye birikimleri yetersiz,
dış kredi ihtiyaçları süreklilik
arz eden "geç kapitalistleşmiş
ülkeler", son otuz yılda IMF'­
nin "gedikli müşterileri" hali­
ne geldiler. Başlangıçta üye ül­
kelerin, kotası kadar ya da ko­
tasının üç katı kadar fon kul­
lanmasına izin veriliyordu. An­
cak 1994 Meksika, 1997 Asya,
1998 Rusya, 1994 ve 2001
Türkiye ile 2001 Arjantin kriz­
lerinden sonra bu limitler aşıl­
dı. Örneğin Türkiye, 2001 kri­
zini takiben IMF ile yapılan
stand­by anlaşmasına dayalı
olarak, kotasının 7­8 katı bü­
yüklüğünde bir fonu kullana­
bilmiştir.
IMF ile herhangi bir üye ara­
sında yapılan stand­by anlaş­
ması, yalnızca IMF’den kredi
almanın değil, diğer kredi ku­
rumlarının IMF’nin sıkı kont­
rolüne giren ülkeye kredi ver­
mesinin de yolunu açmaktadır.
IMF ile yapılan stand­by anlaş­
malarının koşullarını ise, ülke­
nin krediye olan ihtiyacının
şiddeti, dünyadaki kredi bol­
luğu ya da darlığı, kredi faizle­
rinin oranı ile kredinin süresi
belirlemektedir. IMF’in bura­
daki temel işlevi, kredi finans­
manını sağlayan kapitalistle­
rin ya da başka bir anlatımla
kreditörlerin alacaklarını en
üst seviyede güvence altına al­
maktır. IMF’nin üye ülkelerle
yaptığı stand­by anlaşmaları­
nın, başta emekçiler olmak
üzere yoksul halk kesimleri
için hak kaybına uğramak ve
daha da yoksullaşmak anlamı­
na geldiğini yaşanan ülke de­
neyimleri ortaya koymuştur.
Dünya Bankası'nın işlevi
Dünya Bankası ise genellikle
geç kapitalistleşmiş ya da ka­
pitalistleşme sürecindeki ülke­
lerin özel sektör kuruluşları­
nın uzun vadeli kredi ihtiyaç­
larını karşılamak amacıyla ku­
ruldu. Bu amacı doğrultusun­
da, elliye yakın ülkede sınai
kalkınma ya da sınai yatırım
bankaları kurdu ve yerli ser­
maye gruplarına uzun vadeli,
düşük faizli krediler temin etti.
Dünya Bankası bu krediler
üzerinden uzun yıllar ülkele­
rin yatırım alanlarını ve konu­
larını büyük ölçüde belirleme­
yi başarabildi. Kuruluşundan
bu yana kapitalist sistemin
tüm dünyada yayılması, kök­
leşmesi ve sürdürülebilmesi­
nin en önemli adımlarını atan
ajanlarından biri oldu.
Dünya Bankası'nın 1980’ler­
den sonraki işlevinde bir deği­
şim, daha doğrusu bir genişle­
me yaşandı. Özel sektöre te­
min edilen düşük ve uzun va­
deli kredilerin yanısıra ülkele­
rin neo­liberal politikalara uy­
gun bir devlet yapılanması
oluşturmaları için de kredi aç­
maya başladı. Bu kurumlara
kredi vererek neo­liberal dö­
nüşümü hızlandırıcı bir rol
üstlendi.
Kriz ve sonrası
Özetle 1945 sonrası kurulan
ve yaklaşık 64 yıldır faaliyet
gösteren bu iki finans kurulu­
şunun kapitalist sistemin gü­
nümüzde yaşanan ve gerçekte
her geçen gün derinleşen krizi
sırasında ve sonrasındaki rol­
lerinin ne olacağı bugün için
net değil. Ancak IMF’nin ser­
mayesini ve ülke kotalarını
arttırma çabasından; Dünya
Bankası'nın, halen tüm ülke­
 EKMEK & ÖZGÜRLÜK 9

lerde büyük oranda kamunun
elinde bulunan eğitim, sağlık,
enerji, su gibi alanların özel
sektöre devrini sağlama çalış­
malarına hız verilmesi için
kaynaklarını seferber etme­
sinden de yeni dönemde
önemli roller üstlenecekleri
anlaşılıyor.
Her iki kurumun günümüzde­
ki çabaları ve yönelimleri ise,
yaşanan krizin net olarak aşırı
sermaye birikim krizi olduğu­
nu ve bunun da büyük oranda
para sermayeden kaynaklan­
dığını ortaya koymakta. Zira
IMF sermayesini ve üye ülke­
lerin kotalarını arttırma telaşı­
nı yaşarken; Dünya Bankası da
kamunun elinde sermaye biri­
kimi sağlanabilecek tek bir
alan kalmayıncaya dek her şe­
yin sermayenin eline geçmesi
için çabalıyor; bu konuda hiç­
bir geri adım atmadığı gibi bi­
lakis daha da agresif davrana­
cağı izlenimi veriyor. IMF ve
Dünya Bankası'nın bu eğilim­
leri, temsil ettikleri sınıfın elin­
deki muazzam para sermaye­
nin el yakmaya başladığını ve
bunun kaçınılmaz olarak de­
ğersizleşmeye yol açacağının
çok ciddi bir korku halini aldı­
ğını gösteriyor.
Bu yüzden İstanbul’da 6­7
Ekim 2009 tarihlerinde yapı­
lacak toplantılara ait gündem
henüz net olarak açıklanma­
masına rağmen görüşmelerin
temel eksenini sermayenin de­
ğersizleşmesine yönelik ted­
birlerin oluşturması kaçınıl­
maz. Kapitalist sistem küresel
ölçekteki en büyük krizini ya­
şarken yalnızca birkaç ülkenin
ihtiyaç durumunda kullanmak
üzere IMF ile opsiyonlu kredi
anlaşması yapması; bir ya da
iki küçük ülke ile Türkiye dı­
şında, faiz ödemesi yapan üye­
si ya da müşterisi bulunmayan
IMF’nin sermayesini ve üyele­
rinin kotalarını arttırma çaba­
sı, sermaye sınıfı açısından son
derece anlamlı. Anlaşılan o ki
İstanbul’daki toplantılarda ül­
kelerin, sermayenin değersiz­
leşmesinin önlenmesi çabala­
rına yapacakları katkılar de­
ğerlendirilecek ya da bu süreç­
te onlardan beklenenler dikte
ettirilecek.
Her ne kadar Başbakan
“IMF’ye yerin yedi kat altını
göstereceğiz” gibi söylemlerde
bulunsa da toplantı sonuçla­
rından kimin yedi kat yerin al­
tını göreceği de açığa çıkacak.
Solun utangaç muhalefeti
Bu süreçte Türkiye’de nasıl bir
muhalefetin örgütleneceği ko­
nusu, her zamankinden daha
önemli. Buna karşın mevcut
çabalara bakıldığında, ya mu­
halefeti yalnızca IMF ile sınır­
lamak ya da basit kapalı salon
toplantıları ile geçiştirmek gibi
eğilimlerin öne çıkmakta oldu­
ğunu görüyoruz.
Tek başına IMF’ye veya yanısı­
ra Dünya Bankası'na karşı ge­
liştirilen bu utangaç tavır alış­
ların, kapitalizmin kurumla­
rıyla ilgili olarak işçi sınıfının
kafasını karıştırma riskini ba­
rındırmanın da ötesinde, Tür­
kiye’deki sol muhalefetin dün­
yadaki benzerleriyle olan far­
kına da ışık tutacağı gözardı
edilmemeli.
(*) SMMM – Anti­MAI Çalışma
Grubu

Sermaye değersizleşirken tedbirlerin IMF marifetiyle Türkiye'ye ta­

şınmasından yana olan TÜSİAD bu yolla
kayıplarını en aza indirmeyi hedeflerken;

aslan payını kim alacak Erdoğan hükümeti, kendisine yakın ser­

maye çevrelerine doğrudan ya da dolaylı
yoldan aktardığı fonları azaltmaya, zor du­
Yeşim Dinçer yı" göze almışlar anlaşılan. Mesele, kaybın rumlar için açık tuttuğu destek yollarını tı­
daha da büyüyüp büyümeyeceği ve ­eşit kamaya yanaşmıyor. Aralarındaki tatlı (!)
olarak dağılmayacağına göre­ nasıl üleşti­ rekabetin, tam da bu dönemde düşman
İşler yolunda gittiği sürece rekabet, kapi­
rileceği. Burada hükümetlere olduğu ka­ kardeşler arasında bir savaşa dönüşmesi
talist sınıf arasında bir kardeşlik havası es­ dar IMF ve Dünya Bankası gibi uluslararası
tirir ve böylece her biri, ortak yağmadan basit bir tesadüf olmasa gerek. (Bkz. Do­
kuruluşlara da önemli roller düşüyor kuş­
kendi yatırımı oranında pay alır. Ama so­ ğan medya­hükümet kapışması) Türki­
kusuz.
run, kârın değil zararın paylaşılması halini ye'de ve tüm dünyada sermayenin fraksi­
alır almaz, herkes kendi payına düşen za­ Erdoğan hükümetiyle TÜSİAD arasında yonları, kaçınılmaz tasfiyeyi izleyen süreç­
rarı en aza indirme ve bunu bir başkasının yaşanan, "IMF'siz de yolumuza devam ten "en kârlı" değilse bile "en güçlü" çık­
sırtına yükleme çabasına düşer. Kriz za­ ederiz/edemeyiz" gerilimini bu yönüyle manın yollarını arıyor, hesaplarını yapıyor
manlarında kapitalist sınıf için değişen de okumak gerekiyor. Alınacak küresel ve stratejisini kuruyorlar.
oranlarda kayba uğramak kaçınılmazdır
fakat her birinin zararın ne kadarını yük­
leneceği, gücüne ve kurnazlığına bağlıdır.
Bu süreçte kimi şirketler bütünüyle çöker
ve tasfiye olur, alacaklar tahsil edilemez,
üretim araçları üretim aracı olmaktan çı­
kar; sermayenin bir kısmı çekilir, hatta yok
olur. Marx, eskiden var olan sermayenin
sermaye olmaktan çıkmasını, deyim yerin­
deyse "telef olması"nı, Kapital'in üçüncü
cildinde "sermayenin değersizleşmesi"
olarak adlandırır.
Geçtiğimiz günlerde bir "küresel strate­
Karikatür: Leman Dergisi

jist"in, "dünyada ekonomik toparlanma L

ya da W şeklinde değil, tuvalet şeklinde
olacak", diyerek ifade ettiği tahmini yüzde
14'lük kayıp, hem gelirdeki azalmadan
hem de sermayenin değersizleşmesinden
duyulan kaygıyı açığa vuruyor. Ya da şöyle
söyleyelim: Böyle rahat telaffuz edebildik­
lerine göre, bir kısmını "tuvalete boşaltma­
10 EKMEK & ÖZGÜRLÜK

Politika

Cumhuriyet Kürtler için de b

Türkiye Kürtlerle gönüllü bir birliğe açılmadıkça Cumhuriyeti yaşatamaz;

Yalçın Yusufoğlu
Cumhuriyetin ilanının 86. yılına vardık.
Yüzüncü yıla doğru ne yazık ki, ciddi bu­
nalımlarla yol alıyoruz. Bunlardan en
önemlisi elbette, Türklerle Kürtler arasın­
daki 90 yıllık ihtilafın artık yakıcı boyut­
lara varmış olması. Oysa, o devletin temel­
leri 1920’de birlikte atılmıştı. İstila ordusu
müşterek bir savaş sonucunda ülkeden
kovulmuştu. Türk tarafı ve onun askeri si­
yasi hiyerarşisi Kürtlere "muhtariyet"
(özerklik) ve hak eşitliği sözü vermişti.
Verilen sözden kısa zamanda dönüldü; ya
da daha doğrusu bile bile yalan söylen­
mişti. Kurulan yapı sadece öz be öz Türk
ve Türkçü olmakla kalmadı, Kürdü ezmek,
yok etmek, milli benliğini sindirmek ve
Kürdistan’ı haritadan silmek için elinden
geleni yaptı.
Silemedi, yok edemedi. Kaldı ki, sorun
Türkiye’yle de sınırlı değildi; bölge düze­
yindeydi ve bu nedenle uluslararası nite­
likte bir sorundu. Türk şovenizminin 90
yıla yakındır yaptıkları şimdi ayağına do­
laşıyor. Kürdistan’dan sağladığı getiriden
daha fazlasını 25 yıldır uluslararası silah
tekellerine ve tüccarlarına savuruyor. Ve
bu gidişin daha ne kadar zaman devam
edeceğini kimse bilmiyor.

Kürdistan nasıl bölündü? topraklarıdır.

Konuşurken şeyleri adıyla çağırmak lazım.
Kürt ülkesi anlamına gelen Kürdistan Os­
manlı İmparatorluğuna bağlı bir ülkeydi. Adı
da Kart­Kurtustan değil. Kürdistan’dı. Kür­
distan’ın Safevi topraklarında kalan doğu ke­
simi hariç neredeyse tamamına yakını Os­
manlı’daydı.
Doğudaki parça İran devletinin dilinde “Ot­
san­e Kordestan”dır (Kürdistan Eyaleti) ve
bugün ahalisinin yüzde 13 kadarı Azeri, ge­
risi Kürt olan 4 milyon nüfuslu bölgeye Kürt
ulusal toplulukları Rojahilatê Kurdistan (Do­
ğu Kürdistan) adını veriyorlar. Doğu Kürdis­
tan’ın siyasi tanımlayıcı ismi “İran Kürdista­
nı” dır. Kürtçe’de “Kurdistanî İran”, Farsça’da
“Kordestan­e İran” deniliyor.
Yani bugünkü Türkiye Cumhuriyeti’nden
farklı olarak, eski İran Monarşisi de, bugünkü
İran İslam Cumhuriyeti de sınırları içinde ya­
şayan Kürtlerin anayurtlarını tanımışlar, Kürt
olduklarını kabul etmişler. “Onlar dağ Acem­
leridir, kışın karda yürürken çarıkları kard­
kord ses çıkardığı için onlara Kord demişiz”
dememişler. Şahlık diktatörlüğünün de, İsla­
mi diktatörlüğün de, Osmanlı İmparatorlu­
ğu’nun da tanıdığı “Kürdistan” ismini Cum­
huriyetten bir süre sonra Türkiye’nin reddet­
mesi, hâlâ da reddediyor olması “demokra­
siyiz”, uygarız, çağdaşız diyenlerin ayıbıdır.
Kürt toplulukları için Anadolu’nun güneydo­
ğusunun önemli bir bölümü Bakurê Kurdis­
tanê (Kuzey Kürdistan) ya da Kurdistana Tır­
kiyê (Türkiye Kürdistanı) dır.
Başûre Kurdistan (Güney Kürdistan) veya
Kurdistana Irak (Irak Kürdistanı) bugün res­
mi adıyla Kürdistan Bölgesel Yönetimi’nin
Beşûre Rojavaya Kurdistanê ise Güneybatı
Kürdistan’dır. Bölgenin en bilinen kenti öz­
gün adıyla Qamıslo, Türkçesi Kamışlı’dır.
1962’den başlayarak Baas rejiminin Kürtlere
karşı izlediği şiddetli bir Araplaştırma ve Gü­
ney Suriye’ye mecburi iskâna tâbi tutarak
anayurttan koparma politikasına, yoksulluk
ve işsizlik nedeniyle Kürtlerin Şam, Halep gi­
bi büyük şehirlere göçmeleri de eklenince,
Qamıslo yöresi hariç Suriye Kürtlerinin top­
rak birliği kalmamıştır. Fakat manevi ve ge­
leneksel olarak Suriye’de bahsettiğimiz bölge
gene de Güneybatı Kürdistan’dır.
Ulusal sorun ve toprak temeli
Ulusal sorunun ulusal sorun olabilmesinin
asıl koşulu toprak temelidir. Mesela Alman­
ya’daki Türkiyeli Türklerin ve Kürtlerin ida­
reyle ve Alman milliyetçiliğiyle sorunları
‘ulusal ya da etnik sorun’ değilse, (talepler Al­

ayram olacaksa…
birlikte yaşamanın temel şartı serbest rızadır
Gönüllü birlik ya da…
Gazi Paşa Birinci Meclis’teki bir konuşma­
sında şunları söyleyecekti: “Meclis­i âlimi­
zi teşkil eden zevat yalnız Türk değildir,
yalnız Çerkes değildir, yalnız Kürt değildir,
yalnız Laz değildir. Fakat hepsinden mü­
rekkep anasır­ı İslamiyedir, (Müslüman
unsurlardır), samimi bir mecmuadır (top­
luluktur). Bu mecmuayı teşkil eden bir un­
sur­ü İslam, bizim kardeşimiz ve ortak çı­
karlarımız olan vatandaşlarımızdır... Yek­
diğerine karşı hürmet­ i mukabelede (bir­
birlerine karşı saygıda) riayetkârdırlar ve
diğerinin her türlü hukukuna (haklarına),
etnik, içtimai, coğrafi hukukuna daima
hürmetkâr olduğunu tekrar ettik ve teyit
ettik.”
İlerleyen yıllarda Kürtlerin her türlü talebi
kanla, şiddetle bastırıldı. Katliamlar, kasa­
ba ve köylerin topçu ateşiyle, hava bom­
bardımanıyla vurulması, Mecburi İskân
adı altında tehcirler, tecritler, özel kanun­
lar, İstiklal Mahkemeleri, idam sehpaları,
asimilasyon politikaları birbirini izledi,
köy ve mezralara, hatta kayalıklara varın­
caya kadar isimler Türkçeleştirildi. Kürtçe
yasaklandı.
Bu derginin okuyucuları için onları teker
teker sıralamaya gerek yok. Sadece şu ka­
darını hatırlatalım ki, sistem sadece mili­
man uyruğuna geçmeden de anadil eğitimi,
seçme seçilme hakkı, siyasi partilerde, mer­
kezi ve yerel yönetimlerde kota hakkı gibi
kültürel ve siyasal haklar mertebesinde kalı­
yorsa, yani bir kendi kaderini tayin hakkı söz
konusu olamıyorsa) nedeni onların o ülkede­
ki varlıklarının toprak birliğine dayanmama­
sıdır.
Sovyetler Birliği zamanında Ermenistan Sov­
yet Cumhuriyeti içinde bir Kürt özerk yöne­
timi vardı. Bir halkın başka bir ülke sınırları
içinde çevrilmiş halde yaşayan kesimine
uluslararası diplomaside “anklav” diyorlar.
Köken olarak jeolojik bir terim olan anklavın
yaygın kullanışı yanardağ püskürmesi sıra­
sında dipten yükselen lavların yüzeye çıkar­
ken dağ çeperinden kopardığı iri parçalardır.
Böylece anklavlar farklı nitelikte olan kayaç­
ların içindedir, farklı bir etnisiteyle çevrilmiş­
lerdir. Ermenistan’daki Kürt anklavı da böy­
ledir.
tarizmiyle değil, Kürt feodalitesine ve şe­
hirlerdeki mütegalibe işbirliğine dayana­
rak hükmünü icra etmiştir. Mücadelenin
bugünkü gelişimi merkezi otorite
kadar,mahalli gericiliği de geriletmiş ol­
masındadır.
Türk millet, Türk devlet statükosu kökün­
den sarsılmış, Tek’lik manisi ve ikiz karde­
şi çoğulcu yapı fobisi burjuvazi dahil top­
lumun bütün katmanlarını çıkmaza sü­
rüklemiştir.
Yol ayrımına gelinmiştir. Ya insan hak ve
özgürlüklerine, yani ulusların hak eşitliği­
ne dayalı ortak ve demokratik bir devlet
yapısına (barışa) ulaşılacaktır ya da bugü­
ne değin yaşanılmış olandan çok daha bü­
yük acılar çekilecek ve çözüm kendi kade­
rini tayin hakkının kullanılmasıyla gele­
cektir.
Birlikte yaşamanın temel şartı serbest rı­
zadır. Gönüllü olmayan hiçbir birlik birlik
değildir. Dayatmadır, zorlamadır. Dediğim
dedik, çaldığım düdükle olmadığını, ola­
mayacağını görmeniz için daha nelerin ya­
şanması gerekiyor bilemiyorum. Kimi si­
yasi partilerin ve temsil ettikleri savaşın
devamından yana güçlerin sosyal olaylara
kısa zaman kesitlerinde değil, mutlaka
uzun erimlerde, örneğin 30 yıllık, 50 yıllık
perspektiflerde bakmaları gerekiyor.
Dünyanın kaç halkı dört parçaya bölünmüş­
tür, bilmiyorum. Osmanlı­İran sınırı Bağ­
dat’ın Safevilerden geri alınmasından sonra
1639’da imzalanan Kasr­ı Şirin Antlaşmasıy­
la kesinleştirildiğinde İran Kürdistanı nihai
olarak Kürdistan’ın ana gövdesinden kop­
muştur. O sınır Basra’ya doğru aynı zamanda
bugünkü İran­Irak sınırıdır da.
Fakat daha büyük bölünme I. Genel Savaş
sonrasında geldi. Güney ve Güneybatı Kür­
distan Britanya ve Fransa’nın eline düştü.
Türkiye’nin Misak­ı Milli sınırları Lozan’da
kesinleştirilince, onlar da Kuzey sınır olarak
o hattı kabul ettiler ve Kürdistan üç parçaya
daha parçalandı.
“Doğu­Batı Almanya birleşsin. Kuzey Güney
Yemen de birleşsin. Sıra Kuzey Güney
Kore’ye gelsin”, diyenler niçin Kuzey­
Güney Kürdistan’ın birleşmesinden olasılık
olarak yahut da temenni kabilinden bile söz
etmezler? (YY)
EKMEK & ÖZGÜRLÜK 11
Ermenilere karşı
Osmanlı’yla birlikte
Türkiye’deki ulusal sorunun tarihsel sü­
reçte şekillenmesindeki diğer boyutu
hatırlamak için bölünmenin birkaç yıl
öncesine gitmemiz gerekiyor. Çünkü
1915’e kadar Kuzey Kürdistan’da Kürt­
lerle Ermeniler nüfusun büyük çoğunlu­
ğunu oluşturuyorlardı. Ermeni toplumu
kapitalizmde (uluslaşma sürecinde)
hayli öndeydi, milli nitelikli bir burjuva
zümresi de oluşmuştu ve devlet kurmak
için çete savaşları veriyordu. Ama yuka­
rıda sözünü ettiğimiz toprak birliği Er­
menilerde de yoktu. Gerek Kürt gerekse
Türk bölgelerinde dağınık şekildeydiler.
Ne kentlerde ne kırlarda Ermeni nüfusu
yoğundu. Yoğun oldukları bölgelerde is­
yan ediyorlar, ama yeniliyorlardı. İstib­
dat’ta Ermenilere karşı Osmanlı’nın yar­
dımcısı ve savaşçısı Kürtlerden devşiri­
len Hamidiye alayları oldu.
Sonra 1915­1918 Ermeni Soykırımı gel­
di. Emir Merkezdendi, İttihat ve Terakki
hükümetindendi. Uygulayıcı elebaşları
Bahaddin Şakir’den başlayarak Milli
Emniyet Hizmetleri (MAH) görevlileriy­
di, infazcılar ise askerdi, jandarmaydı ve
Hamidiye artığı Kürtlerdi. Yani, Sultan
Hamit’e yardım etmiş olan Kürt feodal­
leri, eşrafı, sair zenginleri Türkçü İttihat­
çılara da yardım ettiler.Ermenilerin Do­
ğu’dan ve Güneydoğu’dan etnik temiz­
lenmeleri sırasındaki Türk­­Kürt birlik­
teliği 1919 Erzurum’undan başlayarak
Mustafa Kemal Paşa’nın ve ekibinin Yu­
nan istilasına karşı ortak gelecek vaadiy­
le devam etti. Pek az Kürt, “Ermenilere
yaptıklarını bize de yapabilirler” diye
düşündü. Ama yanılacaklar ve korkma­
dıkları başlarına gelecekti.
Kemal Paşa Samsun’a geldikten kısa bir
süre sonra (11 Haziran 1919) Diyarbe­
kirli Cemil Paşazâde aracılığıyla Kürt aşi­
retlerine gönderdiği haberde aynen şöy­
le demişti: “İngiltere Müstakil Kürdistan
haritasını Ermenilerin menfaatine kur­
ban etmektedir. Kürtler ve Türkler bir­
birlerinin hakiki kardeşleridir ve birbir­
lerinden ayrılmaları mümkün değildir.
Mevcudiyetimizin Kürtlerin, Türklerin
ve bütün Müslümanların muavenetine
(yardımına) ihtiyacı vardır. Hepimiz is­
tiklalimizi korumalıyız ve memleketimi­
zin taksimine müsaade etmemeliyiz.
Ben Kürtlere Osmanlı Devletinin parça­
lanmaması şartı ile onların tekâmül ve
terakki etmesine vesile olacak bilumum
Hukuk ve İmtiyazın verilmesi tarafta­
rıyım.” (YY)
12 EKMEK & ÖZGÜRLÜK
Politika
‘Açılım’ın stratejik derinliği
‘Kürt Açılımı’ Dışişleri Bakanı Ahmet Davutoğlu’nun parçalanmış “Kürt jeopoliti­
ği”nin uzun dönemdeTürkiye çevresinde bütünleşeceği varsayımına dayanıyor
Davutoğlu, Irak Dışişleri Bakanı Zebari, Suriye Dışişleri Bakanı Muallem ve Arap Birliği lideri Amr Musa ile
Erol Ülker
Dışişleri Bakanı Ahmet Davutoğlu'nun
2001 yılında yayımlanan Stratejik Derin-
lik kitabının 32. Baskısı 2009 Tem­
muz’unda yayınlandı. Dişişleri Bakanının
bu kitapta Kürt meselesi hakkında ortaya
koyduğu jeopolitik perspektif, AKP’nin
“Demokratik Açılımı”nın gerisinde yatan
stratejik derinliğe ilişkin önemli ipuçları
veriyor.
Davutoğlu, devletleri sistem içindeki ko­
numlarına, stratejik ve taktik manevra ka­
biliyetlerine göre dört farklı kategoriye
ayırıyor. (s.74) Bunlar, süper devletler, bü­
yük devletler, bölgesel güçler ve küçük
devletlerdir. Kitabının yayınlandığı 2001
yılında, Davutoğlu’nun Türkiye'yi Hindis­
tan, Brezilya, Mısır, Arjantin, Irak gibi böl­
gesel devletler kategorisi içinde değerlen­
dirdiği anlaşılıyor (s.75). Bu kitapta Davu­
toğlu Türkiye'nin nasıl bölgesel bir güç
olmaktan çıkıp büyük bir devlet haline
gelebileceği sorusuna cevap arıyor.
“Yepyeni Osmanlıcılık”
Davutoğlu’nun bu soruya verdiği cevap
“Yeni­Osmanlıcılık” tır. Bir yandan yöne­
tici elitin, Osmanlı mirasında aranılması
gereken siyasal potansiyellere sırt dön­
müş olmasından yakınırken diğer yandan
sözkonusu potansiyellerin Türk Dış Poli­
tikası için nasıl büyük fırsatlara dönüştü­
rebileceğine ilişkin çarpıcı tezler ortaya
atıyor. Bu tezleri çarpıcı kılan tam da Da­
vutoğlu’nun Osmanlı mirasını, revizyonist
bir dış politika projesinin temel unsuru
olarak yeniden yorumlamasından kay­
naklanıyor. "...Özelde ABD'nin, genelde de
NATO'nun bu güvenlik şemsiyesi [Soğuk
Savaş Dönemi Batı Bloğu] ile ilgili vecibe­
lerini göz ardı ettiği veya Türkiye'nin baş­
ka alanlardaki pazarlık gücünün zayıfladı­
ğı dönemlerde Türkiye'nin en önemli kozu
olarak müzakere masasına konan jeopoli­
tik konum, dünyaya açılım stratejisinin bir
parçası olmaktan çok statükoyu müdafaa
stratejisinin bir aracı olarak görülmüştür.
" bir jeoekonomik önemi haizdir. Ancak Da­
Dolayısıyla, "...Türkiye jeopolitiğinin dış
politika stratejisi içindeki yerini yeniden
yorumlamak ve uluslararasi çevre içinde
yeni bir anlam kazandırmak zorundayız"
(s.117).
Yepyeni jeopolitika
Davutoğlu’na göre, sözkonusu yeniden yo­
rumlama “üç önemli jeopolitik etki alanı”
için yapılmalıdır: 1. Yakın kara havzası:
Balkanlar­Ortadoğu­ Kafkaslar. 2.Yakın
deniz havzası: Karadeniz­Adriyatik ­Doğu
Akdeniz­Kızıldeniz­ Körfez­Hazar Denizi.
3. Yakın kıta havzası: Avrupa­Kuzey Afri­
ka­Güney Asya­Orta Doğu ve Doğu Asya
(s.118)
Türkiye jeopolitiğinin özel olarak Orta Do­
ğu için kazanacağı yeni anlam, mevcut du­
rumdaki uluslararası sınırlar ve jeopolitik
gerçeklikler arasındaki gerilim esas alına­
rak geliştirilmelidir.
"İran­Irak savaşı esnasında oluşan ve Kör­
fez Savaşı ile kronik bir hal kazanan Kuzey
Irak'taki jeopolitik boşluk alanı Türkiye
için Soğuk Savaş döneminden Soğuk Sa­
vaş sonrası döneme aktarılan en önemli
dış politika meselelerinden biri olmuştur
ve olmaya devam edecektir. Bu jeopolitik
boşluk alanının PKK tarafından kullanıl­
ması ve bölgeye yönelik bölge­dışı strate­
jik hesapların bu jeopolitik boşluk alanın­
da yoğunlaşması bölgeyi Türkiye'nin yu­
muşak karnı haline getirmiştir” (s.141).
Kürt jeopolitiği
Davutoğlu, daha spesifik olarak, Orta Do­
ğu’daki “…uluslararasi sınırlar ile reel un­
surlar arasındaki pergelin…” Filistin’in ya­
nısıra en çok Irak’ta açıldığını ifade ediyor.
(s.437) Bu noktada PKK ile “Kürt Mesele­
si” arasında bir ayrım yapıyor. Tam da
Irak’taki uluslararası sınırlar ile jeopolitik
hatlar arasındaki mevcut gerilim nedeniy­
le, "Kürt Meselesi" gittikçe uluslararası ni­
telik arzeden bir sorun haline gelmektedir
ve “...bu açıdan soğukkanlı bir şekilde de­
ğerlendirilmek zorundadır.” (s.437)
Davutoğlu, gerçekten soğukkanlı değer­
lendirmeler yapıyor. İlk olarak, Kürtler
Ortadoğu’nun ve Avrasya jeopolitiğinin en
kritik geçiş bölgelerinden birinde yaşa­
maktadır. Daha da önemlisi bu bölge pet­
rol ve enerji kaynakları açısından büyük
vutoğlu için Kürt jeopolitiğinin en önemli
özelliği bunlardan herhangi biri değildir.
“Geçiş bölgesi açısından bu derece önemli
bir konuma sahip olan bu coğrafyanın bir
iç jeopolitik bütünlük oluşturamamasının
en önemli sebebi doğrudan bir deniz bağ­
lantısının olmayışıdır. Bu da bu coğrafya­
nın deniz bağlantısı olan bir bölge ülkesi
ile bütünleşmesini kaçınılmaz kılmakta­
dır.” (s.438)
Davutoğlu’na göre, “Bugün parçalanmış
görünen ve bu parçalanmışlık içinde bölge
üzerinde hesap kuran büyük güçlerce is­
tismara açık bir yumuşak karın oluşturan
'Kürt jeopolitiği', uzun dönemde aidiyet
hissini en yoğun bir şekilde yaşadığı böl­
gesel bir güç ile bütünleşme sürecine gi­
recektir.” (s.448­49)
Türkiye’nin rolü ve PKK
Jeopolitik bütünlükten yoksun Kürt coğ­
rafyasının bütünleşeceği ülke hangisidir?

Davutoğlu’nun gözünde bu ülke elbette
Türkiye olmalıdır. Çünkü, “...Türkiye böl­
geye müdahil olmak isteyen büyük güçle­
re ve Kürt nüfusu barındıran diğer bölge
ülkelerine göre önemli avantajlara sahip­
tir. Herşeyden önce yaklaşık bin yıl birlik­
te yaşamış olmakla birlikte etnik nitelikli
hiçbir çatışmaya taraf olmayan Türk ve
Kürt nüfusu Batı karşısında son direniş
noktası olan Osmanlı Devleti’ni birlikte
savunmuşlar ve bu savunmanın yetersiz
kaldığı bir dönemeçte de İstiklal Harbini
birlikte yürütmüşlerdir” (s.449).
Dolayısıyla bütünleşmeyi mümkün kıla­
cak olan, Türkiye’nin Kürt meselesini hal­
letmesidir. Ancak “...Yunanlılar ve Erme­
nilerle birlikte bir cephe oluşturmuş...”
(s.448) olan ve bölge halkının problemle­
rini istismar eden PKK’nin sorunun çözü­
münde rol alması beklenemez. Tersine,
“...Türkiye’de PKK ve terör eksenli bir si­
yasi güvenlik problemi ya da ekonomik
gerilik eksenli olarak ‘Dogu Meselesi’ şek­
linde...” (s.447) görülmüş olan Kürt mese­
Sermayenin “Kürt açılımları”
Tahir Aras
AKP hükümeti İşsizlik Fonu’nda biri­
ken kaynağın nemalarının önemli bir
bölümünü 2009­2012 arasındaki 4 yıl
boyunca GAP’a aktarmaya karar verdi.
“Kürt açılımı”nın hey heyli günlerine
rastlayan bu kararla AKP bir taşla bir­
kaç kuş birden vurmayı denedi. Kayna­
ğın, GAP’a aktarılması itiraz ve tepkile­
ri yumuşatacak bir cinlikti. Görünüşte
bu kaynaklar yoksul Kürtlere iş ve aş
getirecekti. Son yasayla 2009 yılı için
fonun nema gelirlerinin dörtte üçü­
nün, yani 4,5 milyar liranın GAP ve “di­
ğer yatırımlar için” bütçeye aktarılma­
sının yolu açılmış oldu. İşin esası ise kı­
saca şu: 2008 ve 2009 yılları için İşsiz­
lik Sigortası Fonu’ndan GAP’a ve işve­
renlere (işverenlerin sigorta primleri­
nin fondan karşılanması yoluyla) top­
lam 14.5 milyar lira aktarılmış olacak.
Bu örnekte “Kürt açılımı” sermaye sı­
nıfının emekçi birikimlerini “iç” etme­
sinin masum gerekçesi olarak sunulu­
yor.
Tekelci sermayenin “Kürt açılım”ı çok­
tandır, birçok cephede birden yürütü­
lüyor.
Bundan birkaç ay önce, Doğu Güney­
doğu Sanayici ve İş Adamları Dernek­
leri Federasyonu (DOGÜNSİFED) Baş­
lesinin çözümü için, Türkiye, “...aidiyet
hissini sarsma riski taşıyan bir söylem ye­
rine, terörist grup ile Kürt halkını ayrıştı­
racak ve masum bölge halkını yeni bir ai­
diyet hissi ile kucaklayacak kültürel, siya­
sal ve ekonomik politikalar geliştirmek
zorundadır” (s.449).
Kimin açılımı?
Şu an Türkiye’nin Dışişleri Bakanı olarak
görev yapmakta olan Davutoğlu’nun Kürt
meselesine ilişkin olarak ortaya koyduğu
yukarıda özetlenen görüşler, “Demokratik
Açılımın” gerisinde yatan jeopolitik zihni­
yete ilişkin önemli ayrıntılar içeriyor. İlk
olarak, bu görüşler açılım politikasının
ABD emperyalizminin işi olduğunu öne
süren ve AKP’yi sözkonusu projeyi yürü­
ten bir piyona indirgeyen ezberin yeniden
gözden geçirilmesini zaruri kılıyor. 2001
yılında kaleme alınan bu önemli kitap,
AKP kadrolarının açılım politikasını uzun
süredir tasarladığını ve bu politikanın
Washington’dan zembille inmediğini açık
bir şekilde ortaya koyuyor.
kanı Tarkan Kadooğlu, Zaho’da serbest
ticaret bölgesi kurulmasının, bölge eko­
nomisinde sıçrama yaratacağını belirt­
mişti. (Aknews, 13 Nisan 2009)
Kadooğlu, “Avrupa, işadamları için yatı­
rım yapılacak bölge olmaktan çıktı. Şu
anda iyi pazar olarak Ortadoğu görülü­
yor. Komşularımız olan İran, Irak ve Su­
riye ile halihazırda yapılan ticaret yüzde
35’e ulaşmış durumda. Oysa bu oran üç­
dört yıl önce yüzde 5’ler civarındaydı.
Kurulacak ticaret bölgesiyle bu oranların
çok üstüne çıkmak mümkün… İşadamla­
rı ticaret bölgesine fabrikasını kurdu­
ğunda hammadde nerede ucuzsa oradan
alır. Örneğin ucuz hammadde Türkiye’de
ise Türkiye’den, Irak’ta ise Irak’tan alı­
nır. Bölge ekonomisine de bu ciddi katkı
sunar. Serbest ticaret bölgesi kurulması­
nın planlanması bizleri sevindiriyor. Bu
sayede insanlara güven gelir” diye ko­
nuşmuştu.
Yalnız “ucuz hammadde” mi? Serbest
bölge aynı zamanda ucuz işgücü demek­
tir. Sermaye sınıfı için “Kürt açılımı” bu­
radan bakıldığında işsiz ve yoksul Kürt
emekçisinin en ağır biçimde, en düşük
ücretle sömürülmesi açılımıdır.
AKP hükümetinin Sanayi Bakanı da An­
kara Ticaret Odası Başkanıyken “Doğu
ve Güneydoğu” da Türkiye genelinden
farklı ve düşük asgari ücret uygulanma­
sını önermemiş miydi? Bunlar açıldıkça
EKMEK & ÖZGÜRLÜK 13
Türkiye uzun bir süredir Kuzey Irak’ta
önemli bir bölgesel güç ve 1 Mart 2003’­
ten sonra gerilen ABD­Türkiye ilişkileri
Türkiye’nin bölgedeki etkinliğinin azaldı­
ğına değil tam tersi arttığına delalet edi­
yor. Buna eklenmesi gereken diğer önem­
li veri ise ABD’de kısa bir süre önce önem­
li bir iktidar değişikliği yaşandığı ve yeni
iktidarın Irak’tan çekilme arzusunu açık
bir şekilde ortaya koymuş olduğu gerçe­
ğidir. ABD’yi derinden sarsan ekonomik
kriz ve bu krizin Irak’taki işgali giderek
daha zor finanse edilebilir hale getirdiği
de unutulmamalı. Uzun lafın kısası, açılım
senaryosunun yazarları yalnızca Was­
hington’da değil, Ankara ve İstanbul’da da
aranmalı (bir tanesini bulduk bile). Aynı
senaryonun oyuncuları ise İran’daki Mol­
la Hükümetinden Irak’taki Şii Müslüman
Örgütlere, ABD’den Avrupa Birliğine pek
çok aktörü barındırıyor.
Nereye açılım?
İkinci olarak ismi “Demokratik” olan bu
senaryo, en azından entellektüel olarak, >>
şapkalarından ne tavşanlar çıkaracak­
lar, göreceğiz.
Bu doymaz ve arsız sermaye sınıfı için
Kürt açılımı, Kürt emekçisinin köle ko­
şullarında, esir ücretiyle sömürülmesi
demektir.
13 Eylül 2009 tarihli Hürriyet’ten bir
haber: “Türkiye Kürt açılımını tartıştığı
günlerde, İstanbul’a gelerek Kuzey
Irak’ın yatırım potansiyelini anlatacak
olan Dr. Khaled Salih, bölgedeki yatı­
rımcılar arasında 500 Türk şirketi bu­
lunduğunu söyledi. Bu yıl 16 milyar
dolarlık 145 projenin onaylandığını
belirten Salih…” Habere göre Türkiye­
Irak ticaret hacmi yıl sonuna kadar 8
milyar dolara çıkacakmış.
Sermayenin Kürt açılımının kimi so­
mut bilgileri bunlar.
Her zaman kurt gibi aç sermayenin
“açılım”ları, öte yandan Kürt ve Türk
emekçilerinin sınıf kardeşliğinin, birlik
ve dayanışmasının en somut ve canlı
biçimde yaşama geçirileceği mücadele
başlıklarını oluşturuyor. Bu mücadele
görevlerinin hakkıyla yerine getirilme­
si yalnız emekçilerin birliğine hizmet
etmekle kalmayacak, gerçek ve kalıcı
bir barışın toplumsal zeminini de güç­
lendirecektir.
 14 EKMEK & ÖZGÜRLÜK

Politika
>> oldukça revizyonist­yayılmacı bir içe­
riğe sahip. Şüphesiz, Davutoğlu henüz
Dışişleri Bakanı değilken cari sınırlar
ile jeopolitik realite arasındaki açının
bir bütünleşme sürecinin neticesi ola­
Yeniden kuruluş
rak kapatılması gerektiğini öngörüyor.
Ancak Stratejik Derinlik bize bu süre­
cin bir kez başladıktan sonra nasıl
ilerleyebileceğine dair hiç bir şey söy­
ve sosyalist
lemiyor. Şu ya da bu şekilde Türkiye
(coğrafyasına olmasa da) eksenine gi­
recek bir Kürt jeopolitiği Şii ya da Sün­
ni Araplar ve İran tarafından nasıl kar­
koordinasyon
şılanacak? İnsan ister istemez ürpere­
rek seçime giderken John McCain’in Siyasal ortaklaşma sürecimiz ile sosyalist
ABD Irak’tan çekilirse daha ciddi bir
savaş yüzünden geri dönmek zorunda koordinasyon girişimi, birbirini çelmez, yeniden
kalabilir uyarısını hatırlıyor.
(http://news.bbc.co.uk/2/hi/midd­
kuruluşun farklı dinamikleri olarak işletilmeli
le_east/7336731.stm).
DTP ve açılım
Üçüncü olarak bu senaryoda PKK ve
Abdullah Öcalan’a rol yok. DTP’nin ro­
lü ise yardımcı oyunculuğun ötesinde
değil. DTP ancak hükümetin PKK’nin
Kürtler arasında varolan meşruiyetini
ve temsil kapasitesini budamaya iliş­
kin politikalarına destek verdigi oran­
da yardımcı oyunculuğun ötesine ge­
çebilir. Davutoğlu’nun PKK’yi yalıtma
üzerine yazdıkları DTP’ye karşı son
günlerde gerçekleştirilen operasyon­
ların ve yıpratma kampanyalarının
gerisinde ne yattığını açıkça gösteri­
yor. DTP kendisini PKK’den açıkça
ayırmadığı için siyasal süreçten dışla­
nıyor. DTP kendini PKK’den ayırsa, bu
kez de AKP’nin revizyonist senaryo­
suna meşruluk kazandıran bir piyon
durumuna düşecek.
Geri dönüş yok!
Son olarak, vurgulanması gereken
nokta tam da Ahmet Türk’ün ifade et­
tigi gibi cinin şişeden çıkmış olması.
Davutoğlu’nun tezlerinde entellektüel
öncüllerini bulan “Açılım Stratejisi”nin
kıvrak bir siyasal strateji olduğunu ka­ 2009 1 Mayıs’ta Taksim’i işçi sınıfına açanlar, bir “sosyalist koordinasyon”un imkanlarını gösterdiler
bul etmek durumundayız. Ancak bu ve sınırlı sayıdaki bireyin bir araya gel­
stratejinin parçası olduğu revizyonist­
Muhsin Dalfidan
mesinin yeniden kuruluş için yeterli ol­
yayılmacı zihniyet yapısı açtığı kutu­ madığını biliyoruz. Önceki sayımızda bu­
nun içinden neler çıkabileceğine dair SCK, SDK ve SEH olarak “ sosyalizmi ka­ nu “Açıktır ki, siyasal ortaklaşma süreci­
en küçük bir sağduyuya sahip değil. mizin tamamlanmasıyla oluşturacağımız
pitalist düzenin karşıt devrimci kutbu
Kesin olan bir şey varsa o da “Demo­ olarak yeniden var etmenin biricik yolu örgütlülüğümüzle yeniden kuruluşu ta­
kratik Açılım” ın öncesine dönmenin olan siyasallaşmış bir proletarya hareke­ mamlamış olmayacağız. Ancak çağrı
imkansızlığı. Sonrasında ne olacağına metninde işaret edilen ortaklaşma zemi­
ti oluşturma yolunda anlamlı bir adım
ise siyasal süreçler karar verecek. Sos­ ninin genel kurgusu üzerinden oluşturu­
atmak üzere” bir araya gelerek yeniden
yalist solun acilen ve kollektif olarak lacak siyasal programla donatılmış ör­
kuruluş için kararlı olduğumuzu göster­ gütlülüğümüz yeniden kuruluş yolunda
hangi program ve hedefler doğrultu­
dik. Bu adımı, önceden belirlenmiş tek kazanılmış kıymetli bir araç olacaktır. Bu
sunda bu siyasal süreçlere müdahil
olacağına, Kürtler ve Kürt hareketiyle yöntem ve araçla kendimizi sınırlandır­ araç ile daha gelişkin adımlar atmamız
nasıl ilişki kuracağına dair ortak bir mayarak, somut koşulların gerektirdiği mümkün olacaktır. Bir yandan yeniden
tartışmaya girmesi gerekiyor. Bunun farklı yöntem ve araçları yaşama geçir­ kuruluşun gelişip boy vereceği işçi sını­
tersi siyasetsizliği seçmektir ki bu da me becerisini göstererek geliştirmek ka­ fının kendi için siyasete güçlü bir müda­
bir seçimdir. rarlılığındayız. Dolayısıyla, salt üç grup halesinin aracı olarak örgütlülüğümüzü

ve bağımsız faaliyetimizi sürdürürken,
diğer yandan yeniden kuruluş yolunda
yeni güçlerle buluşa buluşa yürüyeceğiz”
ifadeleriyle dile getirmiştim. Bu doğrul­
tudaki yürüyüşümüz güçlenerek devam
ediyor.
Siyasal ortaklaşma
ve koordinasyon
Sosyalist yeniden kuruluş; ideolojik, po­
litik, teorik, pratik ve örgütsel düzlemle­
riyle bir bütün olarak sosyalizmi tekrar
ayakları üzerine dikmektir. Böylesi bir
yenilenmeyi başardığımız ölçüde, siya­
sallaşmış bir proletarya hareketinin önü
açılacak, proletarya hareketi ile bağları­
mızı güçlendirdiğimiz ölçüde yeniden
kuruluşun görevlerini tamamlayabilece­
ğiz. Bu diyalektik ilişkiyi koruyarak iler­
lemek durumundayız. İşçi sınıfının ikti­
dar mücadelesinin işçi sınıfı partisi ol­
madan başarıya ulaşamayacağı tartış­
masız bir gerçekliktir. Bu nedenle sosya­
list yeniden kuruluşu yukarıdaki düz­
lemlerin bütünlüğü olarak görmek ge­
rektiğinin altını çiziyoruz. Atacağımız
adımların bu bütünlüğü gözeten adımlar
olması başarının ilk koşuludur.
Siyasal ortaklaşma sürecimiz sosyalist
koordinasyon ile gelişerek hedefe ilerle­
yebilmelidir.
Devrimci İşçi Partisi Girişimi, İşçi Kar­
deşliği Partisi, Sosyalist Cumhuriyet Ko­
lektifi, Sosyalist Dayanışma Platformu,
Sosyalist Emek Hareketi Parti Girişimi,
Sosyalist Parti ve Ürün Sosyalist Dergi
oluşturdukları Sosyalist Koordinasyon
ile ilgili, 7 Mayıs 2009'da yayınladıkları
Sosyalist Kamuoyuna başlıklı bilgilen­
dirme metnindeki şu giriş cümleleriyle
Sosyalist Koordinasyon'un, sosyalist ye­
niden kuruluşun öznelerinden biri ola­
cağının işaretini vermişlerdi:
“Biz aşağıda imzası olanlar, Türkiye sos­
yalist hareketinde yer alan aşağıdaki
güçlerin faaliyetlerini sosyalistlerin bir
koordinasyonu çerçevesinde ortaklaştır­
ma olanağı aramak amacıyla 2009 Şubat
ayından beri toplanmaktayız.”
"Yapıcı tartışmalar sonucunda ortaklaş­
tığımız pek çok nokta olduğunu gördük.”
"Bir yandan işçi sınıfının siyaset sahne­
sinin önüne yeniden getirilebilmesi için
ortak pratik faaliyetler yürütmeye de­
vam ederken, diğer yandan aramızda
aşağıdaki konuların tartışılmasının ya­
rarlı olacağı ifade edildi”
Sosyalist Koordinasyon'u, SCK, SDK ve
SEH olarak; bağımsız siyasal örgütlen­
memizi oluşturmak için yürüttüğümüz
siyasal ortaklaşma sürecimizin görevle­
rini sekteye uğratacağı endişesine kapıl­
madan, yeniden kuruluş çalışmalarımı­
zın bir aracı olarak görmemiz gerekiyor.
Sosyalist Koordinasyon eksiklikleriyle de
olsa yayınladığı deklarasyonda "bir yan­
dan işçi sınıfının siyaset sahnesinin önü­
ne yeniden getirilebilmesi için ortak pra­
tik faaliyetler yürütmeye devam ederken,
diğer yandan” ideolojik, teorik, politik ve
pratik yenilenme için tartışmaları sür­
dürmeyi ve bu tartışmaların ve eylemli­
liğin iktidar mücadelesinin aracı örgüt­
le/partiyle taçlandırılması için “ emekçi­
lerin iktidar mücadelesinin taşıyıcısı ola­
cak birleşik bir politik merkez oluşturma
imkânının değerlendirilmesi”ni önüne
koymuş idi.
Ancak, bugüne kadar “işçi forumu” dü­
zenlemek ve “işten atmalar yasaklansın”
kampanyasının önericisi olmak dışında
önüne koyduğu hedefler doğrultusunda
adım atamadı. Eğer sosyalist yeniden ku­
ruluşu başat görev olarak görüyor ve bu­
nun için farklı araç ve yöntemleri en ve­
rimli olarak yaşama geçirmenin gereğini
inanıyorsak, ki inancımız konusunda
kuşkum yok, bunun gereğini Sosyalist
Koordinasyon faaliyetinde de yerine ge­
tirmeliyiz.
Yapılması gerekenler
a­Sosyalist Koordinasyon önüne koyduğu
görevleri yaşama geçirememektedir.
Çünkü yeniden kuruluş ve görevleri ko­
nusunda sahici bir ortaklığı olan bileşen­
leri yoktur. Öncelikle iş ve araç uyumunu
sağlayacak bir dönüşüm gereklidir.
b­Sosyalist Koordinasyon'un görevlerini
yeniden bilince çıkartmalıyız. Aslında bu
görevler biraz silik de olsa deklarasyon­
da vardır. Bu görev bütünlüklü “sosyalist
yeniden kuruluş” görevidir. Bunun aracı
olarak işçi sınıfı partisinin inşası görevi­
dir. Sosyalist Koordinasyon kendini göz­
den geçirmeli ve böylesi bir “sosyalist ye­
niden kuruluşu” ihtiyaç ve görev kabul
edenler bu doğrultuda bir araya gelmeli­
dirler. Mevcut Sosyalist Koordinasyon
daha geniş eylem birliği zemini olarak,
eylem birliği işlevine uygun ad ve yapılan­
maya dönüşüp yoluna devam etmelidir.
c­Sosyalist Koordinasyon'un sosyalist ye­
niden kuruluş doğrultusunda etkin bir
araca dönüştürülmesinin bizim siyasal
ortaklaşma ve bağımsız siyasal faaliyeti­
mizi geliştirip sürdürmemizin engeli ola­
cağı endişesi yersizdir. Bizzat bu iki süreç
(somuta göre başka araç ve yöntemler)
birbirini besleyen ve geliştiren süreçler
olarak yaşama geçirildiği ölçüde yeniden
kuruluş ve yapılanma hedefi başarılabi­
lecektir.
d­Yeniden kuruluşun tek yöntemi olma­
yacağı açıktır. Biz yöntem olarak “Önü­
müze koyduğumuzu süreci bir gruplar
EKMEK & ÖZGÜRLÜK 15
arası müzakere biçiminde değil, herkesin
bireysel olarak katıldığı bir ortaklaşma
süreci olarak yürütü”yoruz. Aynı yöntemi
Sosyalist Koordinasyon faaliyetinde kul­
lanmak mümkündür. Bu yöntem grupla­
rın varlığını kabul etmeyen bir yöntem
değil, sadece tartışmalara birey olarak
katılımı öngören bir yöntemdir. Temel
gerekçesi de, karılmayı, yeniden harman­
lanmayı kolaylaştıran bir yöntem olma­
sıdır. Elbette, yeniden kuruluşun bütün­
lüklü kavranışında ortaklaşılması duru­
munda tartışmalara ve yeniden kuruluş
sürecine grup olarak katılmak istenilme­
si bir engel olarak görülmemelidir. Asıl
olan yeniden kuruluş sürecinde kimin
nasıl yer alıp almayacağı değil; yeniden
kuruluşun mevcut örgütlerin sönümle­
neceği bir uğrak olarak görülmesidir. Ni­
tekim çağrı metnimizde bu esneklik “Or­
tak etkinliğin herhangi bir aşamasında
çalışmaya katılmak isteyen kişi ve çevre­
lerin sürecin eşit haklı asli öğesi, aktif öz­
nesi olabilmelerini sağlayacak esneklikte
bir çalışma/örgütlenme biçimi, işleyişi
kuruyoruz.” ifadeleriyle belirtiliyor.
e­Yeniden kuruluşu merkezine koyan
Sosyalist Koordinasyon sürecinde de işçi
sınıfı merkezli bütünlüklü bir eylemlilik
ve örgütlenme zemini tarif edilmeli ve
yaşama geçirilmelidir. Birlikte ortak teo­
rik yayın, eylemlilik zemininin ortaklaş­
ma düzeyine paralel önce politik bülten­
ler ve giderek ortak politik yayın çıkarıl­
malıdır. Baştan itibaren sürecin ortağı ör­
gütlerdeki bireyler birbirinin yayın or­
ganlarına yazmalı, tartışmanın ve yakın
temasın çok yönlü sürdürülmesi teşvik
edilmelidir. Yine çağrı metninde “bir de,
hiçbir ön belirleme ve saptama ile çerçe­
vesini çizmediğimiz, ancak Marksist ze­
minlerde yaratıcı bir yenilenme ve günü­
müzün koşullarına yanıt veren bir prog­
ram üretebilmek için ele alınıp çalışılma­
sı, tartışılması gereken konular var. Bun­
ları, sürece katılacaklarla birlikte ‘tartış­
ma konuları’ başlıklı ek bir metinde say­
mayı öngörüyoruz.” diye ifade ettiğimiz
perspektifimize uygun olan budur.
Siyasal ortaklaşma zeminimiz için gös­
terdiğimiz çabaların “73. örgüt” olmak
için değil, sosyalist yeniden kuruluş doğ­
rultusundaki katkılarımızın azamiye çı­
karılması için olduğu bilinciyle davran­
manın gereğinin bunlar olduğunu düşü­
nüyoruz. Bu nedenle, bağımsız siyasal
faaliyetimizi her düzeyde oluşturup ge­
liştirirken, dışa açık tartışma ve payla­
şıma önem vereceğiz. Siyasal ortaklaş­
mamızın tamamlanmasının sadece
anlamlı bir adım olduğunun ve sürecin
biriktirerek ilerlemeyi gerektirdiğinin
bilincindeyiz.
16 EKMEK & ÖZGÜRLÜK
Politika
‘Tarihsel buluşma’ mı dedi
ÖSH çağırıcıları “sosyal­demokrasi” boşluğunu doldurmaya talip; kapitalizmin çelişki
bir evrede karşılığı olmayan bu göreve talip olanlara “ütopik sosyal demokratlar”dem
Kenan Kalyon
Türkiye’de solun makûs tali­
hini yenmenin olanaklı oldu­
ğunu söylemekle kalmayıp,
bunun çağrısını çıkaranlara
kulak kabartmamak olmaz.
Herkesin yaptığı işi güzelle­
mek, kendi gözünde daha an­
lamlı ve değerli kılmak için en
uygun ve çarpıcı adlandırmayı
seçme hakkı, tabii ki var. Ama
bir çağrı sözkonusuysa, onu
didiklemek ve irdelemek de
bizim hakkımız.
Ve sorular
ÖDP’den kopan Özgürlükçü
Sol Hareket’in (ÖSH) “tarihsel
buluşma” çağrısından söz et­
tiğimiz, herhalde anlaşılmıştır.
Elinize iddiası büyük böylesi
metinler geçtiğinde, aklınıza
okumayı hangi gözle sürdüre­
ceğinizi belirleyen en az beş
soru gelmiyorsa olmaz:
n Buluşması arzu edilen
muhtemel muhataplar ve çağ­
rının mantığı gereği dışta bı­
rakılanlar kimlerdir?
n Bu buluşmaya tarihsel bir
önem ve anlam kazandıran
nedir?
n Sahiden de tarihsel önem­
de bir olayla yüz yüze isek, o
zaman bu çağrı şimdiye kadar
neden çıkarılmamıştır? Akıl
edilmediğinden mi yoksa vak­
ti gelmediğinden mi?
n Tarihsel buluşma hangi
zeminde gerçekleşecek ve
aracı ne olacak?
n Teklif edilen buluşma ze­
mini konusunda mutabık kal­
masanız bile, çağrı olabilirliği
yüksek bir işin peşinde midir;
yani gerçekçi midir?
Muhataplar az çok belli
ama
Henüz ÖDP’den kopmadan çı­
karılan “Bir Tarihsel Buluş­
maya Çağrı” başlıklı metni ve
ÖSH sözcülerinin çeşitli be­
yanlarını birinci soruyla ko­
şullanarak okuduğumuzda,
anlıyoruz ki, muhataplar az
çok belli: Kürtler, Aleviler, öte­
ki ezilen kimlikler, toplumsal
hareketler, yüzünü sola dön­
müş sosyal demokratlar, mağ­
durlar ya da küreselleşme
mağdurları, solcular ve emek­
çiler...
Dışlananlar da öyle: Kendi
geçmişlerinin esiri olarak ge­
lenek takipçiliği yapan, kendi
“fanus”larında veya “kuyu”la­
rında yaşayan ve de toplum­
sal karşılığı olmayan sosyalist
gruplar.
Gelelim amalara....
Çağrı sahipleri, muhataplarını
bir ve aynı anda hem sınıfsal ,
hem sosyolojik, hem de siya­
sal/ideolojik terimlerle belir­
lemenin yol açtığı karışıklıkta
hiçbir sorun veya güçlük gör­
müyorlar. Daha doğrusu, bir
maymuncukla, “hem sınıf
hem kimlik” maymuncuğuyla
bunların üstesinden bir çırpı­
da geliverdiklerini sanıyorlar.
Kolay rakip olarak seçtikleri
kaba ve aşırı indirgemeci bir
“sınıfçılık”la gölge boksu ya­
parak farklı düzeyleri birbiri­
ne karıştırıyorlar: Sosyalizmi
kurabilecek bilinç ve yetilerle
donanmış hegemonik bir sınıf
düzeyine yükselebilmek için,
işçi sınıfının bütün ezilenlerin
taleplerine sahip çıkması, si­
yasi demokrasi mücadelesi
okulunda pişmesi, özgürlük
kavgasının bütün bahislerine
artan bir duyarlılık gösterme­
si bir düzey.
İşçi sınıfının günümüzde yeni
bir bileşime kavuşarak artan
bir çoktürdenlik sergilemesi
ve buna yanıt vermenin bir
zaruret haline gelmesi başka
bir düzey. ları ve “sosyalist hareket” ta­
Sınıf kimliğinin soyut bir ev­ birini kullanmamak konusun­
rensellik olarak vazedileme­ da adeta bir oto­sansür uygu­
yeceği, işçi sınıfının mensup­ lamaları. Varsa yoksa sol...
larının daima birden çok un­ Üçüncü ama, henüz makbul
suru bulunan “kimlikler”i ha­ bir ÖDP değerlendirmesi ve
iz olması gerçeği daha başka gerekiyorsa “özeleştirisi” yap­
bir düzey; düpedüz “kimlik madıkları halde, çağrıcıların,
hareketleri” ile sınıf hareketi­ her ne hikmetse, mefhumu
nin ortak bir program ve ör­ muhalifinden giderek kendi­
güt zemininde buluşturulma­ lerini sosyalist sola atfettikleri
sı ise bambaşka bir düzey. bütün zaaflardan bağışık ve
Bu düzeylerin “ayıkla pirincin Allah vergisi bir “toplumsal
taşını” denecek şekilde birbi­ karşılığı” haiz saymasıdır. İn­
rine karıştırılmasının nedeni, san “sizin toplumsal karşılığı­
“hem sınıf hem kimlik” for­
mülüne gerekçe bulma zorla­
ması. Örneğin, ÖSH sözcüle­
rinden Atilla Aytemur, bu
maymuncuğu eline alarak işi
şunu demeye kadar vardırı­
yor: “Kimlik sorunu, bugün
emek sorunuyla kol kola yü­
rüyen bir sorun haline gelme­
miş midir?” Kol kola yürüyen
bir sorun haline getirilmelidir
dese, bir nebze anlaşılır; ama
bunun olgusal bir durum ol­
duğu söylenince, insanın “biz
bu memlekette yaşamıyor
muyuz acaba?” diyesi geliyor.
Amalar bitmedi. ÖDP deneyi­
minden gelmiş birilerinin, ye­
ni bir girişim başlatırken,
ÖDP’nin “birleşik” bir parti­
den “bileşik” bir partiye geçe­
memenin sancıları altında da­
ğıldığı dersini el altında bu­
lundurarak, yol ve yöntem ko­
nusunda bazı koşullar öne
sürmesi anlaşılır.
Örneğin, “bireysel katılım
esastır”, demek gibi. Mesele
bu değil, mesele çağrı sahiple­
rinin “sosyalist hareket” diye,
solun geri kalanından ayırt
edilmesi gereken bir bölme­
nin varlığını, bu bölmenin öz­
gül sorunlarını ve öncelikleri­
ni artık gündemden çıkarmış
olmaları. Bu bölmeyi iflah ol­
maz bir gayya kuyusu sayma­

iniz?
lerinin keskinleştiği
ek haksızlık sayılmaz
nızın bulunduğu nereden belli,
hani bunun ampirik kanıtla­
rı?” diyecek oluyor. Cevap,
“Ufuk Uras’ın aldığı oylar” ise,
hazır karşı cevap, “siz, daha o
oyları bile doğru dürüst tahlil
edememişsiniz” olabilir an­
cak...
Yüzde hesapları
Çağrıya ve çağrıcıların erişe­
bildiğimiz bütün beyan ve ya­
zılarına baktığımızda şunu gö­
rüyoruz: İlk ÖDP’den tanıdığı­
mız bir eğilim, şimdi parti içi
dengelerin kısıtlarından kur­
tulmuş olarak, daha pervasız
ve serbest vezin konuşmakta­
dır. Bu eğilim, vakti zamanın­
da kendisini bazen şapkadan
aniden “gökkuşağı”nı çıkara­
rak, bazen de başka zorlama­
larda bulunarak belli etmişti.
Sözü edilen eğilimin alamet­i
farikası, sık sık açıkça veya
zımnen memlekette doldurul­
ması gereken bir “siyasi boş­
luk” bulunduğu tespiti yapma­
sıydı. Ah şu sosyalistler eski
kafalarını bir değiştirse, görün
bakın neler olurdu... Bu boşluk
tespiti, bazen yüzde hesapları­
na dayalı yukarıdan bir “top­
lum mühendisliği” ile takviye
edilirdi.
Bühtanda bulunduğumuz sa­
nılmasın diye kanıt sunalım.
Ufuk Uras, aldığı oyların tahli­
lini yapıyor: “İstanbul Birinci
Bölge’den 82 bin oy aldım. O
oyların 3’te biri Kürtlerden,
3’te biri soldan, 3’te biri de A­
levilerden geldi. Yani tam Tür­
kiye İşçi Partisi’nin 1960’lar­
daki hali gibi...”
Ufuk Uras’a haksızlık etme­
mek için, sözlerinin ima ettiği
bir doğruyu peşinen teslim
edelim: 1960’lar ve 70’ler bo­
yunca sosyalist hareketin bes­
lendiği bazı zeminler kurudu.
Düpedüz kurudukları için de­
ğil, çağrıcıların “kimlik” başlığı
altında ifade ettiği başkala­
şımlara sahne oldukları için.
Aslında, bu kuruyan zeminler­
den biri de aydın hareketidir.
1960’larda, aydın hareketinin
genel olarak sola meylettiği
bir ortamda, burjuvazi adeta
“organik aydın” sıkıntısından ­
bugün ferah ferah giderdiği
bir sıkıntıdan­ muzdaripti.
Ama aldığı oyları bu şekilde
tasnif etmesi, Ufuk Uras’ın ne­
yin hayalini kurduğu konu­
sunda fikir veriyor. Anlaşılan o
ki, Ufuk Uras, dağılan parçaları
bir araya getirerek daha bü­
yük bir “birinci TİP” kurmak
istiyor. Bu da “tarihsel buluş­
ma” demek oluyor. Dağılan
parçalar “bir yap­boz oyunun­
daki gibi kolayca yeniden eş­
leştirilebilir mi” diye sorabile­
cek olanlara, Ufuk Uras, bu
tasnif tarzıyla sihirli formülü
veriyor: “Hem sınıf hem kim­
lik”…
Gelgelelim, zamanında Herak­
leitos’un dediği gibi, “aynı ır­
makta ikinci kez yıkanılmaz...”
Durumun böyle olduğu, Kürt­
lerin ve Kürt hareketinin nasıl
içerileceği konusundaki soru­
lara, Ufuk Uras’ın verdiği kaça­
mak cevaplardan da belli za­
ten.
Atilla Aytemur, boşluk tespit­
lerinden feyz alan yüzde he­
saplarını daha da ifrata vardı­
rıyor: “Örneğin, Alevilerin,
Kürtlerin ve diğer muhalif top­
lumsal dinamiklerin bir araya
getirilmesini öngören bir pro­
jeye itiraz ediliyor. Alevilerin
Türkiye nüfusu içerisindeki
payı son yapılan araştırmalar­
da yüzde 15'lerdedir. Kürtle­
rin toplam nüfus içerisindeki
payının da o civarlarda olduğu
söyleniyor.”
Alın size, taş atıp da kolunuzu
yormadan, elde var yüzde 30.
Bu çok baş döndürücü bir
oran diye düşünüyorsanız, bi­
razcık da “emek perspektifin­
den” yaklaşıp bir miktar tenzi­
lat yapabilirsiniz. Atilla Ayte­
mur devam ediyor: “Peki bu
toplum kesimlerinin bize de­
ğecek sınıfsal kategorileri,
mağdurları, Türkiye'nin emek
eksenli mücadelesinde bulu­
şacak kuvvetleri yok mu?”
Vardır tabii, gerekli indirimleri
yaptıktan sonra ve yüzde 25’te
mutabık kalırız, olur biter...
Soru ne idi: Tarihsel buluşma
zemini konusunda mutabık
kalmasak bile, çağrı gerçekçi
midir?
Cevap: Türkiye’de düzenin sa­
hipleri sola hiçbir zaman altın
tepsi içinde “siyasi boşluk”
sunmadı, tam tersine solun
dalma ihtimali olan boşluk ve
çatlakları hep sıvadı; hatta
memlekete komünist partisi
ve işçi sendikası lazımsa onla­
rı bizzat kurdu. Sol ve sosyalist
hareket boşluğu daima kendi
çabasıyla, dişiyle tırnağıyla tu­
tunarak ve bedel ödeyerek ya­
rattı. Yani oracıkta bekleyen
hazır boşluğu değil, kendi ya­
rattığı boşluğu doldurdu. Geri­
si hayal aleminde yüzmekten
ve fanteziden ibarettir.
EKMEK & ÖZGÜRLÜK 17
“Sosyal cumhuriyet” mi
dediniz?
Yazının buraya kadar olan kıs­
mı, ÖSH’nin yayınladığı, “Top­
lumsal Adalet ve Demokratik­
leşme İçin Demokrat, Eşitlikçi
ve Özgürlükçü Bir Siyasal Ha­
reket…” başlıklı yeni metin he­
nüz ortada yokken yazıldı. Ya­
zının akışını değiştirip bu met­
ne bir göz atmakta fayda var.
Bu yeni metin, yukarıda söyle­
nenleri bir kez daha teyit et­
mekle kalmıyor, hareketin ni­
teliği konusunda daha kesin
bir yargıya ulaşmak için de ka­
rineler sunuyor. İşte yargıları­
mız ve onlara dayanak teşkil
eden karineler:
n Çağrıcılar, emeğin kurtu­
luşu ile değil, onun maruz kal­
dığı sömürü ve ezginin hafifle­
tilmesi ile, bunun asgari prog­
ramı ile ilgililer. Şu sözlerden
başka bir anlam çıkarılamaz:
“Toplumsal korunma meka­
nizmalarını geliştirip güçlen­
dirmek, refahı adil biçimde
paylaştıracak yöntemleri ha­
yata geçirmek, neoliberal po­
litikalar karşısında ücretli ça­
lışanların korunmasını esas
alan politikalar üretmek bu­
gün özgürlükçü ve demokrat
bir siyasetin asli görevidir.”
Üstelik, sözü edilen metnin ta­
mamına bakıldığında, görüle­
cektir ki, bunu bile açık bir ta­
raflılıkla ve belirgin bir sınıfsal
bağlanımla değil, bir tür sınıf­
lar üstü hakemlik konumuna
yerleşerek yapmayı öngörü­
yorlar. Toplumsal­siyasal ala­
nın terimlerini ıskartaya çıka­
rıp, kendilerini ahlakın ve eti­
ğin diliyle “vicdan hareketi”
olarak tanımlamalarının, “ya­
pıcı ve yön gösterici muhale­
fet”te karar kılmalarının nede­
ni de, bu hakemlik konumuna
aşırı teşne olmaları.
n Çağrı sahipleri, devletçi ve
liberal olanın dışında söz uy­
gunsa “insani” bir kapitalizmi
mümkün görmekle yetinme­
yip, onu bir ufuk çizgisi olarak
benimsiyor ve bu uğurda mü­
cadele etmeyi teklif ediyorlar.
Haklarını yemeyelim; bunu
utangaçça, lafı dolandırarak >>
 18 EKMEK & ÖZGÜRLÜK

Politika
>> veya örtmecelerle değil, açıkça
söylüyorlar: “Kapitalizmin libe­
ral ve devletçi seçenekleri in­
sanlığın kaderi olarak kabul edi­
lemez. Bu çaresizlik ikilemin­
Toptancı değil
den, katılıma, ortaklığa ve gö­
nüllülüğe dayalı yeni bir seçe­
nekle çıkılabilir.”Bunun nasıl
olacağını merak edenlere, çağrı­
toplumsal siyaset
cıların bir cevapları var: “Siyasal
ve iktisadi yaşamdaki etkin ka­
tılımla, siyasal ve iktisadi alan­
lardaki güç yoğunlaşmasının sı­
nırlanması sağlanarak, büyük
sermaye gruplarının ekonomi
ve siyasete istedikleri gibi yön
vermeleri önlenebilir.” Meğerse
bu kadar basitmiş…
3) Öyle anlaşılıyor ki, çağrıcıla­
rın doldurmaya talip oldukları
boşluk “sosyal­demokrasi” boş­
luğudur. Ama bugün sosyal de­

Karikatür: Sait Munzur

mokrasinin olanaksızlığını, “pi­
yasa ve ekonomiyi insani ve top­
lumsal hedeflere tabi kılma” ara­
yışının, kapitalizmin bütün çe­
lişkilerinin giderek keskinleştiği
bir evrede karşılıksız olduğunu
görmedikleri için, onları “ütopik
sosyal­demokratlar” olarak ni­
telemek haksızlık sayılmaz.
ÖDP mirası
Çağrıcıların hedef olarak be­
nimsedikleri “sosyal ve demo­
kratik cumhuriyet” bahsine ge­
lince; kendilerine hatırlatmak
görevimiz: “Sosyal cumhuriyet”,
Marksist literatüre 1848 dev­
rimlerinden, özellikle de Fran­
sa’da yaşananlardan sonra girdi.
Marx, proletaryanın sanayi bur­
juvazisinin hakimiyetini tesis
eden burjuva demokratik cum­
huriyete karşı başkaldırısının
temelinde “sosyal cumhuriyet”
talebinin yattığını söyledi. Yani
kastedilen bir emekçi cumhuri­
yeti idi, reformdan geçirilmiş
bir burjuva cumhuriyet değil.
Şu ÖDP mirası konusuna da de­
ğinmeden geçmeyelim. ÖSH,
ÖDP mirasının ve müktesebatı­
nın sürdürücüsü olduğunu id­
dia ediyor. Dileyen, bir ÖDP’nin
ilk programına bir de ÖSH’nin
girdiği yörüngeye bakabilir.
Ortada sürdürücülükten ziyade
bir kopuş olduğu apaçık. “Ha­
yırlı olsun” demeyeceğiz. Konu­
yu, Ekmek ve Özgürlük’ün izle­
yen sayılarında başka yönler­
den işlemeye devam edeceğiz.
“Burada başka, daha in­
sanca, mücadele ederken
de insanı özgürleştiren bir
yaşam var” dedirtecek di­
namik bir toplumsallık ya­
ratabilmek gerek
Haluk Yurtsever
Antik Çağ’dan bu yana “yurttaş”, toplum ve
devlet etkinliklerine, kısacası siyasete katı­
lan birey olarak tanımlanıyor. Yurttaş, siya­
sal insandır.
Eski Yunan ve Roma’da küçük bir azınlık in­
san ve yurttaş sayılıyordu. Büyük çoğunluk,
“konuşan alet”ti; köleydi.
Kapitalizm, üretim araçlarından kopararak
“özgürleştirdiği” ücretli emekçiden sonra,
yasalar önünde eşit, genel oy, seçme, seçil­
me, parti kurma vb. haklarına sahip “özgür
yurttaş”ı yarattı. Kapitalizmin en büyük ba­
şarılarından biri yoksullaştırmayı ve yok­
sunlaştırmayı özgürlük olarak sunabilme­
sidir. Üretim araçlarından yoksun, ücretli
köleliğe mahkûm “özgür emekçi”! Siyasete
katılmanın tüm temel koşullarından, araç­
larından, kanallarından yoksun, kağıt üs­
tünde “özgür yurttaş”!
Siyasetin kitlesizleştirilmesi
Tüm tarihi içinde kısa bir parantez olan
başlangıç dönemini saymazsak, kapitalizm
başta emekçiler olmak üzere, belli ortak
amaçlar için bir araya gelen, hareket eden
aktif topluluk tanımıyla “kitle”yi siyasetin
dışına iten, siyaset alanını kitle katılımının
ve denetiminin olmadığı bir alanda serma­
yenin tekeline alan bir sistemdir. Bugün du­
rum açıktır: Siyaset kitlesiz, emekçi kitleler
siyasetsizdir! Yalnızca yaşamak, daha iyi ya­
şamak isteyen milyonlarca emekçi için siya­
set, kendi yaşamını değiştireceği, kendi yaz­
gısına el koyacağı bir ortam ve araç olmak­
tan çoktan çıkmıştır. Emekçinin üretim, ya­
şam, geçim sorunları ile ülke, devlet ve top­
lum gündemleri arasındaki bağ, hem pra­
tikte hem de bilinçte kopmuştur.
Emekçinin siyasete bu denli uzak ve yabancı
durması bizim için de çok temel bir sorun­
dur. 1848’den başlatırsak 160 yılı aşkın ta­
rihimizde, dünyada ve Türkiye’de emekçi
kitlelerin barikat savaşlarında, ayaklanma,
grev ve direnişlerde en doğrudan ve aktif bi­
çimde dünyanın gidişine, siyasete ağırlık
koyduğu, yön verdiği dönemler yaşandığını
biliyoruz. Bu bilgi, geçmişte olanlar üzerin­
den bize gelecekte neler yapabileceğimizin
ipuçlarını veriyor. Bu doğru. Ancak, salt geç­
mişte yaşananlar üzerinden bir “şimdiki za­
man” yaratmak, kapanan dönemleri geri ge­

tirmek, “güzel” mücadele günlerini, uğruna
ölmeye değer özlemleri anımsayıp anım­
satarak bugün kitleyi canlandırmak müm­
kün değil. Eskiye özlem, ya da gelenek
izleyiciliği çıkış yolu olamıyor.
“Yol” da sorunluydu
Sovyetler Birliği’nin çözülüşü; üstelik böy­
le, mücadelesiz/dirençsiz çözülüşü çok
önemli bir sorun kaynağıdır. Bu deneyi­
min sosyalistlere yüklediği teorik/ideolo­
jik görevler bir yana, çözülüş, sömürülen
yığınlar ve ezilen halklar arasında Ekim
Devrimi’nin yarattığı coşkuya denk bir
umutsuzluğa yol açtı. Yalnız sonuç değil,
Ekim Devrimi’nden çözülüşe giden süreç,
izlenen ideolojik/siyasal çizgi, yaşanan
pratiğin kendisi de güven sarsıcı oldu. Çö­
zülüşle birlikte, tüm çizgileri, renkleri ve
her türden örgütleriyle sosyalist ve işçi ha­
reketi eşzamanlı olarak düşüşe geçti. Uzat­
madan söylemek gerekirse, geçmişin ve
geleneğin güçlerini seferber ederek bu­
günkü tıkanıklığı aşmak bir de bu nedenle
olanaklı değil. Ayrıca dönemlerle birlikte
başkaldıran insan da, onu harekete geçi­
ren güdüler de değişiyor. Bir Arap atas­
özünde denildiği gibi, “insan, anasından
babasından çok döneminin çocuğudur.”
Süreçler ve nedenler üzerine daha geniş,
daha kapsamlı çözümlemeleri başka yazı­
lara bırakıp, bugün yüz yüze olduğumuz
temel soruna gelelim.
Bugün, kitlesel bir siyasal seferberlik için­
de olan Kürt emekçilerini saymazsak, mil­
yonlarca emekçi, genel olarak siyasetten,
özel olarak da sosyalist siyasetten uzaktır.
Dört yılda bir içine sinmeyen partilerden
birine oy veren, çeşit çeşit burjuva görüş
ve komplo teorileri arasında kafası karı­
şan, meşrebine göre kahveye, maça, cami­
ye, tarikat evine, dergâha ya da yöre der­
neğine giden, çoğu durumda bunları da
yapmayıp özel yaşam alanına çekilen, gün­
lük yaşamı sürdürmek için gerçekçilikle
fırsatçılık arasındaki ince çizgide yol ara­
yan işçi/emekçi dönemin egemen tipolo­
jisidir. Sayılarına ve sayılarıyla ölçüleme­
yecek siyasal ağırlıklarına rağmen, sınıf
gövdesi içindeki sol ve sosyalist eğilimli
emekçiler ise, esas olarak kişisel yetersiz­
likleri nedeniyle değil, sosyalist hareketin
durumu nedeniyle bezgin ve etkisizler.
Toptancı siyaset, mikro dünyalar
Sosyalist hareket tek sözcükle özetlemek
gerekirse tıkanıklık içindedir.
Tıkanıklık, en yalın tanımıyla, yeni durum­
da ne yapacağını bilememektir. Ne yapa­
cağını bilemeyen, ya daha önce yaptığını,
bildiğini tekrarlar, ya da yolunu, yönünü
“kıble”sini değiştirir. İkinciler konumuz dışı.
Türkiye sosyalist hareketi, egemen eğilim
olarak, herkesi, kendimizi de içine katarak
söylüyorum, toplumsallık dışı sığ sularda,
yeni şeyler yapmak gerektiğini söyleyip
kendini tekrarlayan bir kısırlık içindedir.
Bir dönem için belli ölçülerde geçerli bir
siyaset tarzı, bugün hiçbir karşılığı olma­
yan bir ezbere dönüşmüştür.
Bu tarz kendisini çeşitli biçim ve alanlarda
yeniden üretiyor.
En başta, “toptancı siyaset” olarak. “Top­
tancı siyaset”le, birincisi, sorunların çözü­
münü bugünkü gerçek hareketten kopuk
bir toptancılıkla devrime ve sosyalizme
havale etme kolaycılığını kastediyorum.
Devrim çözer, sosyalizm halleder! Sosya­
lizmi, kaf dağının ardındaki bir uzak hedef
olarak değil, gerçekleştirilmesi olanaklı,
zorunlu bir toplum tasarımı ve mücadele
ekseni olarak söylemde ve eylemde öne çı­
karmak sonuna dek doğru, hele de bugün
yaşamsal önemde bir yaklaşımdır. Ne var
ki, sosyalizmle emekçinin somut, güncel
sorun ve gereksinmeleri arasında canlı
bağ kurulamadığı zaman doğru yaklaşım
yabancılaşma üreten bir yanlışa dönüşü­
yor. Sosyalizm gökten inmiyor!
İkincisi, toptancı siyaset, Lenin sonrası
Sovyet/Komintern geleneğinden, ama ay­
nı zamanda Osmanlı­Türk toplumunun,
”yukarıdan” burjuva dönüşümün adı olan
Kemalizmin siyaset kültüründen beslenen
katı bir merkeziyetçilik ve kendi içinde
farklılıkları kabul etmeyen bir üniterlik
olarak karşımıza çıkıyor. Her türlü karar
ve inisiyatifin yalnızca merkezden, “yuka­
rıdan” geldiği, farklılık ve çeşitliliklerin
bütünün içine yerleştirilemediği bir siya­
set tarzı…
Bu tarzla varılan sonuç ortadadır. Sosyalist
hareket, bugün kitleden, toplumsallıktan
kopmuş, kendine özgü dili, simgeleri, slo­
ganları, marşları vb. olan steril bir mikro
dünyaya kapanmıştır. Bu, emekçilerin ger­
çek dünyasından uzak, onlar için hiçbir çe­
kiciliği olmayan bir dünyadır. Mikro dün­
yaların bu halleriyle bir araya getirilmesi
de esasta hiçbir şeyi değiştirmeyecektir.
Toptancı siyaset anlayışı, sosyalizmi mil­
yonlarca insanın bugünkü gerçek hareketi
olarak değil, geleceğin bir hamlede sorun­
ları çözecek düşü olarak algıladığı için pra­
tik olarak apolitizm üretiyor. Mikro dün­
yacılık, kendisini değiştirme cesaretinden
yoksun, durumdan ve kendisinden hoşnut
“kadro”ları ve bu mikro dünyayı dışa vu­
ran varoluş biçimiyle komformizm salgılı­
yor.Durumu değiştirmenin tek yolu, müm­
künse elbette birleşik/ortak bir atılımla bu
mikro dünyanın dışına çıkmak, topluma
açılmak, sosyalizmi toplumsallaştırmaktır.
EKMEK & ÖZGÜRLÜK 19
Toplumsal siyaset
“Toplumsal siyaset”i, siyasetin toplumsal
formasyonun bütünü ve toplumsal öznesi
üzerinden kurulduğu, emekçi kitlelerin
gerçek yaşam ve mücadele gereksinmele­
riyle buluşacak sözün, sesin ve eylemin
üretildiği etkinlik olarak tanımlayabiliriz.
Bugün her zamankinden daha fazla top­
lumsal siyaset gerekiyor. Çünkü, egemen
düzen, toplumu kapitalist bir işletmeye
dönüştürmüş, emekgücünü satmaktan
başka geçim aracı, özyaşam koşullarını de­
ğiştirmekten başka insani geleceği bulun­
mayan, sayısı ve çeşitliliği sürekli olarak
artan proletaryanın gereksinmelerini
“toplumsal sorun”, “uygarlık sorunu” bo­
yutlarına taşımıştır.
Şimdi, fiziksel olarak yaşanabilir bir dün­
ya, beslenme, sağlık, eğitim gibi insan ya­
şamını doğrudan ilgilendiren sorun ve aç­
mazların kapitalist kaynağı toplumsal bi­
linçte daha belirgindir. Cinsel, ulusal, etnik,
ırksal baskı ve ayrımcılığın kapitalist ka­
rakteri, her türlü başkaldırı ve hak arama
hareketine tarihsel ve nesnel bir eğilim
olarak antikapitalist bir yön kazandırmak­
tadır. Bugün toplumsal siyaset, sosyalizm
bayrağıyla toplumun tüm sınıflarına giden,
toplumsal dokunun tüm hücrelerine nüfuz
eden, oralardan gelen bir etkinlik olarak
yaşam bulabilir.
Komünistlerin görevi ise, bu ölçüde top­
lumsallaşmış dünyanın isteğine öncelikle
siyaseten yanıt vermektir. Çünkü, en başta
büyük proletarya olmak üzere, sınıfsal,
ekonomik, kesimsel, cinsel ve başka kimlik
taleplerini yükseltenlerin ortak, birleşik
hareketini, güç ve eylem birliğini yarata­
cak, aralarındaki bağı kuracak olan temel
araç hâlâ siyasettir.
Toplumsal proletaryanın ve toplumsal ha­
reketin içinden yeşeren, amansız bir kapi­
talizm eleştirisi üzerinde yükselen, kapita­
lizme itiraz dinamikleri arasında bağ ku­
ran, aynı zamanda hem devrimci hem ku­
rucu olabilen bir siyaset. İdealize etmiyo­
rum. Bunları başka yazılarda açmaya çalı­
şacağım.
Sosyalist pratik eleştirinin etkili, amaca
bağlı, aynı zamanda toplumsal olabilmesi,
belki tüm bu sayılanlardan çok, kapitaliz­
me karşı mücadele edenlerin, bizlerin, da­
ha bugünden, eylemde, örgütte ve yaşam­
da ortaklaşmacı, doğrudan katılımcı, daya­
nışmacı ilişkiler geliştirmemize, “burada
başka, daha insanca, mücadele ederken de
insanı özgürleştiren bir yaşam var” dedir­
tecek dinamik bir toplumsallık yaratabil­
memize bağlıdır.
Konuya bir giriş sayılacak bu yazıda satır­
başlarıyla geçtiğim kavram, görüş ve tez­
leri başka yazılarda açma, geliştirme uğra­
şını sürdüreceğim.
20 EKMEK & ÖZGÜRLÜK
Kriz
Mızrak çuvala
sığmaz!
Amerikalı işçiler “şirketlerin açgözlülüğü”ne karşı adil istihdam talebiyle gösteri yapıyor
Kriz mızrağı, ABD'de çuva­
la girmiyor; gerçeklerin çe­
likten sivri ucu, Amerikan
bezinden çuvalları da par­
çalıyor.
Didi Imedi
ABD’de sanayi kapasite kullanım oranları
1967’den bu yana sürekli düşüyor.
Sanayi kapasite kullanım oranı, mızrağın
ucunun en bariz sırıttığı yırtığı oluşturu­
yor. Kurulu üretim kapasitesinin ne kada­
rını kullanabildiğini gösteren bu oran yük­
sek ise, tüketim, üretim ve kârlar yüksek;
sermaye birikimi nispeten sorunsuz; ka­
pitalistlerin işleri tıkırında demektir. Tersi
çok önemli bir soruna, sermayenin yeni­
den üretiminde önemli bir tıkanmaya işa­
ret eder. Aşağıdaki grafik, Ocak 1967’den
bu yana, ABD’nde kapasite kullanım oran­
larındaki değişimi gösteriyor ve çok şey
anlatıyor:
n Kapitalizmin “altın yükselişi”nin son dö­
neminde (altmışların sonu) yüzde 90’lara
ulaşan kapasite kullanım oranı, Haziran
2009’da yüzde 68,1’e düşerek, 1967’den
bu yana son elli yılın en düşük değeri ger­
çekleşti.
n Temmuz’da yüzde 68,5’e yükselince,
kapitalistler bu “yükselişi” “kriz bitti” yay­
garalarına ilave bir kanıt olarak göster­
mekte hiç tereddüt etmediler.
n Oysa abartılan binde 4’lük artışın çoğu,
krizin başından bu yana eksilen stokların
yerine gerçekleştirilen bir tür “rölanti”
üretimin sonucuydu. Ayrıca, çoğu yerde
birçok farklı nedenden ötürü, kapitalistler
zararına da olsa üretime devam etmek zo­
runda kalıyorlardı. Kimi sektörlerde üre­
timi durdurmak, sermaye için intihar et­
mekle aynı kapıya çıkıyordu.
n Sermayenin deviniminde aracı olan ka­
pitalistler, aralarındaki rekabet öyle ge­
rektirdiği için kural olarak miyopturlar.
Sermaye de kapitalistler aracılığıyla ete
kemiğe büründüğü için, uzağı göremez;
hiçbir resme derinliğine bakamaz. Bu du­
rum işlerin yolunda gittiği dönemlerde
pek fazla sorun oluşturmaz. Ama kendi za­
rarını bir başkasının sırtına yıkma arayı­
şının egemen olduğu kriz koşullarında işin
rengi değişir; kapitalistlerin günlük kaygı­
ları bütün her şeyin önüne geçer. Burjuva­
zinin zaten kıt olan görüş mesafesi, kriz
dönemlerinde hepten kapanır.
n Kapasite kullanım oranlarını gösteren
resimde de böyle oluyor; burjuvazi ve ave­
nesi, binde 4’lük yükselişleri zafer naraları
atarak karşılarken, aynı oranın Ocak
1967’de yüzde 89,4’ten, Temmuz 2009’da
yüzde 68,5’e gerileyerek yüzde 23 düş­
müş olması onları hiç ilgilendirmiyor. Bu
yüzden “geliyorum” diyen felakete kayıtsız
kalabiliyorlar.
n Düşen kâr oranları, sonuçlarını kapasite
kullanım oranlarında da göstermiş; “altın
yükseliş”in ardından, yetmişlerden başla­
yarak her yukarı hamle bir öncekinden
güdük kalmış; her aşağı hamle bir önceki
dibi daha aşağıya taşımış; nihayet kapasite
kullanım oranları, son elli yılın en düşük
değerine gerilemiştir.
n Gerileyen kapasite kullanım oranlarına
kapitalizmin tarihindeki en büyük mali­
leşme hamlesi eşlik etmiş; maddi üretim
alanından çekilen sermaye, “finansal piya­
salar” adını verdiği kumar ve sahtekârlık
sistemini akıllara zarar boyutlara genişlet­
miş; kapitalistler azalan kâr sancılarını
dindirmek için, kendilerini bu sanal dün­
yanın kollarına bırakmışlardır.
Düşen kapasite kullanım oranları, krizin
işaretlerini çok önceden vermiş; felaket
“geliyorum” demişti. Şimdi de aynı tablo,
maddi üretim alanında sermayeyi yeniden
yatırıma sevk edecek bir cazibe oluşma­
dan kapitalistlerin krizden yakalarını sı­
yırmalarının mümkün olmadığını söylü­
yor. Canlı emeği sürekli maddi üretim ala­
nının dışına süren, kurduğu dev kapasite­
lerle yeni yatırım ihtiyacını azaltan burju­
vazi, ektiğini biçiyor; büyüyen işsizler or­
dusu, alım gücü sürekli düşen tüketici kit­
lesi ve gelişmiş kapitalist ülkelerin doy­
muş pazarları aşılmaz dağlar gibi karşısı­
na dikiliyor.
Çaresizlik komediye dönüşüyor
Mızrağın ucunu memlekete çevirip, bizim

Kriz
burjuvazinin heybesine şöyle bir dokun­
durduğumuzda, açılan yırtıktan onun
zavallı çaresiz halleri hemen sırıtıyor.
Resmi veriler ortada: (Türkiye İstatistik
Kurumu) TÜİK’in açıkladığı son verilere
göre, sanayi kapasite kullanım oranı
Ağustos’ta yüzde 69,72 ye geriledi. Aynı
veriler, memleket ekonomisinin 2009’­
un ikinci çeyreğinde bir önceki yıla göre
yüzde 7 küçüldüğünü ortaya koydu.
Burjuvazinin kendi mensuplarına bile
inandırıcı gelmeyen bu verilerle dahi,
Türkiye, dünyanın krizden etkilenmiş
ilk sekiz ekonomisinin içinde yer aldı.
Çaresizlikleri bir yana, vadeleri dolduğu
için de umutsuz ve oldukça da ufuksuz­
lar. Krizden çıkmak için çırpınıyor, çare
diye olmadık işler yapıyorlar. Daha ya­
kında, işbirlikçileriyle birlikte “kriz var­
sa çare de var” diyerek, çarşı­pazar kam­
panyası düzenlemişlerdi. Yetmemiş ola­
cak, şimdi de kendi sözcülerini kılıktan
kılığa soktukları reklam kampanyaları
düzenliyor; her beş kişiden birinin işsiz
dolaştığı ülkede, komik ücret zamları
önerdikleri, ekmekleri gün geçtikçe ufa­
lan emekçilere “alın verin, ekonomiye
can verin” diye yalvarıyorlar. Çaresizlik
ile burjuvazinin parçalı aklı birleşince
bu kadar oluyor; çıka çıka ortaya üçüncü
sınıf bir komedi çıkıyor.
Burjuvaziye kalacak olsa, sınıflı toplum­
lar tarihinin görmüş olduğu bu en yüz­
süz ve sefil sınıf, toplumsal sefaletin art­
masından başka anlama gelmeyen ken­
di varlığının devamı için her çareye, her
hileye başvuracak; her kılığa girerek za­
manlarımızdan çalmaya devam edecek­
tir.
Yeni bir uygarlık şart!
Bu trajik komediye son verecek biricik
güç işçi sınıfıdır.
Herkese ihtiyacı kadar ekmeği, hep be­
raber, doğayla barışık bir üretimle ve
krizsiz sağlamanın tek yolu var ve bu ar­
tık sır değil, biliniyor. Ama bunun için,
geçmiş deneyimlerin ışığında, burjuva­
zinin egemenliğine ve sömürüye son ve­
recek bir özgürlük toplumunun, yeni bir
uygarlığın kurulması gerekiyor.
Bırakalım burjuvazi dermansız hastalı­
ğının ateşiyle o kampanya senin, bu
kampanya benim, kılıktan kılığa girsin;
çıkmaz sokaklarda avenesi ile pembe
hayallerinin çuvalını dokuya dursun! Biz
işimize bakalım! Hep beraber, onların
pembe düşlerinden dokudukları çuvalı
paramparça yapacak mızrağın ucunu bi­
raz daha sivriltelim!
Hep beraber!
Demiri oya gibi işleyip hep beraber!
Son bakışta kriz ve dayanışma
Yoksulların ve ezilenlerin
kendiliğinden dayanışma­
ları içinde bıkmadan kapi­
talizme karşı devrimci se­
çeneği inşaya hasredilmiş
bir kurucu etkinliği dü­
şünmeliyiz
Mustafa Çeçen
Sadece kapitalizmde değil, öncesindeki üre­
tim tarzlarında da ezilenler “yok”lukla ter­
biye edildiklerinde kendiliğinden dayanışır­
lardı. Kapitalizmin içinde bulunduğu krize
karşı emekçilerin ve ezilenlerin ilk tepkisi de
dayanışma oluyor ve olacak... Bu kendiliğin­
den tepkilerin yarattığı toplumsal hareketler
içinde devrimcilerin dayanışma ağları ile yer
alması ilk bakışta makul ve gerekli görüle­
bilir. Ya son bakışta?
Bu kapitalizmin krizini tarihsel olarak nasıl
anlamlandırdığınızla ilgili bir sorun: Diyebi­
lirsiniz ki, bu kriz döngüsel bir krizdir, gelip
geçer, çünkü özgürlüklerimiz için piyasa
vazgeçilmez ve kapitalizm de tarihsel olarak
kararlı bir üretim tarzıdır. Buna Murat Belge
gibi, sosyal demokrasi piyasa ile meselesini
çoktan çözdü, zaten piyasa da geneli sosya­
list olan bir ekonomi içinde onunla çelişmez
diyerek devam etmek de mümkün. Böyle
dediğinizde sorun, pratik olarak dünya eko­
nomisini yönlendiren kurumların ve devlet­
lerin neo­liberal tercihlerine yönelik bir
eleştirinin konusu edilmeye kadar daraltıl­
mış olur. Bu darlık içinde, elinizde bir reçete
ile şu ya da bu kapitalist devletin kapısını
aşındırmaktan tutun, patronların kriz fırsat­
çılığını teşhir etmeye kadar uzayacak son
derece yaratıcı direnişler ve eylemler yapı­
labilir. Ama sorun bir kez daraltılmış, hedefe
neo­liberalizmin bir biçimi konulmuş oldu­
ğundan kriz karşısındaki tutumunuz, “kriz­
dir, gelir geçer”den öteye geç(e)memiş olur.
Peki, öyle midir, krizdir gelir geçer mi?
Krizin kaçınılmazlığı
Vaktiyle, Bernstein karşısında Kautsky ve
Rosa Luxemburg; daha sonra da Kautsky
karşısında Luxemburg ve Lenin, ayrıntısına
bu yazıda gir(e)meyeceğim şu ortak eleşti­
riyi geliştirmişlerdi: Kapitalist üretim tarzın­
da krizler kaçınılmazdır ve bu kaçınılmazlık
bir üretim tarzı olarak kapitalizmin kendi ta­
rihsel ve yapısal niteliklerinden doğuyor! Bu
eleştirinin politik bir sonucu vardı elbet­
EKMEK & ÖZGÜRLÜK 21
te; bir yanda şanlı Ekim Devrimi, öte yanda
ise sosyal demokrat hükûmetin Savaş Baka­
nı Gustav Noske önderliğinde ezilen Alman
Devrimi. Kriz karşısındaki tutum basitçe ik­
tisadi bir tartışma değil, bizzat siyasal ve
toplumsal devrime ilişkin bir tercihti. Mark­
sist emperyalizm teorisi de işte bu tartışma­
nın içinde doğdu ve gelişti.
Kapitalizmin krizinin kaçınılmazlığı ile dev­
rim olasılığı arasında bir tür metafizik deter­
minizm olmadığını, bu tezi mantıki sonuçla­
rına götüren Rosa, unutulmaz sloganı ile
özetlemişti: “Ya sosyalizm ya barbarlık!”
Açık ki, krizin bir öncesi ve bir sonrası vardı.
Sonrasında ne olacağı krizin içinde doğduğu
koşullar kadar devrimci eylemin tarihsel i­
çeriği tarafından da kurulacaktı. Mahir Ça­
yan'ın kesintisiz devrim teorisinin de, bu
“olay diyalektiği” üzerine bina edildiği bir sır
değildir.
Kriz ve devrim
Ahmet Haşim Köse ve Serdal Bahçe, biri
Praksis'in 19. sayısında yayınlanan ­birden
çok­ makalelerinde, yoksulluk sorununu
toplumsal sınıflarla birlikte düşünmediği­
mizde, AKP hükûmetlerinin sadaka toplu­
munu nasıl kolaylıkla ve devlet olanakları ile
inşa edebildiğini ve toplumsal muhalefetin
bir direniş ekseni kuramadığını anlatıyor:
Biz henüz dayanışma ağları kurmaya niyet­
lenirken, daha önce dolaylı sosyal yardımlar
şeklinde kamusal harcama kalemlerinde yer
alan bütçe kalemleri sosyal yardımlaşma ve
dayanışma fonlarına aktarılıyor ve AKP hü­
kûmetleri kendi dayanışma ağlarını örüyor.
Burada devrimcilerin gözünü dikmesi gere­
ken “olay diyalektiği” ya da “sıçrayış eşiği”
daha da görünür hale geliyor: Kriz karşısın­
da tekrar ve tekrar devrimci seçeneği dü­
şünmek. Evet, yoksulların ve ezilenlerin
kendiliğinden gelişen her tür dayanışma ha­
reketi içinde kurucu bir devrimci faaliyetin
öznesi olarak yer almak ama bıkmadan ve
usanmadan bu kurucu faaliyeti kapitalizme
karşı devrimci seçeneği inşaya hasretmek...
Bu sanıldığı kadar zor değildir; Ekim Devri­
mi'nin sloganı “ekmek, toprak ve barış”tı;
Murat Belge türü ideologların kafasını karış­
tırmadığı her devrimci için kapitalizmin
dünya­tarihsel krizi içinde debelenen ve
Kürt Sorununu çözemeyen Türkiye Devri­
mi'nin sloganı da o kadar berraktır: “ekmek,
barış ve özgürlük!” Bu slogan her türden da­
yanışma hareketi içinde yayıldığında, Rosa
bize bir kez daha gülümseyecek, “Devrim
yarın yeniden gürleyerek zirveye çıkacak ve
düşmanlarını ürküten trombon sesiyle 'ben
vardım, varım ve var olacağım!' diyecek”tir.
22 EKMEK & ÖZGÜRLÜK
Kriz & Emek
‘Herkes iş arayınca
böyle oluyor’muş!
Resmi sayılara göre 15­
24 yaş dilimindeki çalışa­
bilir her dört gençten biri
işsiz, kentlerde bu oran
yüzde 28’e kadar çıkıyor.
Ali İleri
Şimdinin Maliye Bakanı Mehmet Şimşek;
2008 sonlarında, o zaman ekonomiden
sorumlu Devlet Bakanı iken, krizin patla­
masıyla zaten yüksek olan işsizlik rakam­
ları daha da yükselip, Cumhuriyet tarihi­
nin rekorlarını kırmaya başladığında, so­
runu kısa yoldan böyle açıklıyordu.Burju­
Orta vadeli program: Eşek aynı eşek!
Babacan, 16 Eylül’de açıkladığı hüküme­
tin orta vadeli ekonomik programında
emekçilere işsizliğin ve sefaletin devam
edeceğini müjdeledi.
Program her başlıkta mevcut görünümü
olduğu gibi –hatta resmi işsizlik verileri
örnek alındığında, olduğundan kötü­ yan­
sıtan “gerçekçi” bir saptama ile başlıyor­
du. Belli ki köylü kurnazlığıyla olduğu gibi
sunulduğunda olumsuzluğu sırıtacak ge­
lecek hedefleri bir iyileşme görüntüsü
içinde sunuluyordu.
Böylelikle burjuvazi bir taşla iki kuş vur­
mak istiyor; bir yandan krizin sersemliği­
vazi gerçekleri işine geldiği gibi çarpıt­
makta oldum olası beceriklidir.
Oysa gerçek durumuya nsıtmadığı iyi bi­
linen kendi istatistikleri bile, burjuvazinin
iddialarını yalanlar. İşsizlik konu oldu­
ğunda da .en son resmi işsizlik verilerine
şöyle bir göz atmak yetecekti. Türkiye
İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) 15 Eylül
2009 tarihli 163 No.’lu bültenine göre:
n Nüfus yüzde 1,17; çalışabilir nüfus yüz­
de 1,72 ile daha çok; işgücüne yeni katılım
yüzde 1,75 ile hepsinden fazla artmıştır.
Buna karşılık burjuvazi yeni istihdam ya­
ratmak bir yana, istihdamı işten attığı
emekçilerle son bir yılda yüzde 0,74 azalt­
mıştır.
n İşgücündeki bir yıllık artış, yukarıdaki
tabloya göre 809 bin kişidir. TÜİK raporu­
ni üzerinden atarak iman tazelerken, aynı
zamanda geniş yığınlar üzerinde yarat­
mayı umdukları yanılsamayla, AKP’yi kü­
resel krizin üstesinden gelen “yerel kah­
raman “gibi gösterecek bir seçim yatırı­
mının işaretini veriyordu.
Göz boyama, emekçileri en fazla ilgilendi­
ren konuda zirve yapmıştı. yüzde 14,8 gi­
bi henüz istatistiklere bile yansımamış
olumsuz bir veri, 2009 işsizlik verileri
için esas alınmış; buradan hareketle 2012
için açıklanan yüzde 13,3’lük işsizlik he­
defi ile işsizlik oranlarında bir düşüş, iyi­
leşme görüntüsü yaratılmak istenmişti.
na göre, aynı dönemde tarım sektöründe
yaratılan istihdam 253 bin kişi olurken,
tarım dışı istihdam 417 bin kişi azalmıştır.
Aynı verilere göre, işsizler ordusuna son
bir yıl içinde 972 bin yeni işsiz katılmış;
2008 Haziran ayında yüzde 9,4 olan işsiz­
lik oranı, Haziran 2009’da yüzde 13,0’e
çıkmıştır.
n Kaba bir hesapla, yeni artan çalışabilir
nüfustan (51,644­50,769]X1000=
875.000 kişi) gelen işgücü sayısı (yüzde
48,2 katılımla) 421 bin kişidir. İşsiz sayı­
sı 972 bin kişi arttığına göre, yapılabile­
cek en iyi yorumla dahi, resmi verilere
göre son bir yılda (972.000­421.750)
550 bin 250 kişi işten atılmıştır.
Sefalet ücretleriyle çalışma ayrıcalığını
kazanan emekçiler ise, burjuvazinin ken­
di yasalarını hiçe sayan baskı ve saldırı­
ları altında, her gün “kapının önüne kon­
ma” korkusuyla yaşamaktadırlar. Köle ol­
ma özgürlüğünü kazanan bu emekçilerin
yüzde 45,7’si sosyal güvencesiz çalış­
makta; bu oran tarım sektöründe yüzde
86,7’ye yükselmektedir.
n15­24 yaş dilimindeki çalışabilir her
dört gençten biri işsizdir. Kırlarda yaşayan
genç nüfustaki işsizlik oranı, ortalama
yüzde 14,6 iken, aynı oran kentlerde yüz­
de 28,1’e yükselmiştir. Gençler işsizler or­
dusunun giderek daha büyük bir dilimini
oluşturmaktadır.
nHalen çalışabilir nüfusun yüzde 30’u; iş­
gücünün yüzde 34’ü ve istihdamın yüzde
36’sı kırsal alana ait görünüyor. Kapitaliz­
min gelişimi ile bu oranlar hızla yüzde 5­
10 arasına gerileyecektir. Bu yüzden kent­
lere göçün hızlanmasıyla, işsizlik, yakın
gelecekte yukarıda özetlenen kangren ol­
muş halini bile aratacak bir boyut kazana­
caktır.
Yapılan oldukça kötü bir illüzyondu. Bir
yanda gerçekçi bir program açıklama adı­
na, önümüzdeki üç yıl boyunca ortalama
yüzde 4’lük bir büyüme (Türkiye gibi
genç nüfusun hızla arttığı bir ülkede ol­
dukça düşük bir büyüme hızı) öngörülü­
yor, öte yandan bu düşük büyüme oran­
ları ile mümkün olmayacak 1 milyon 250
bin yeni istihdam yaratma hedefinden
söz ediliyordu.
Bezirganın yaptığı gibi, eşek boyanıp ye­
niden pazara çıkarılmıştı. 2012 işsizlik
oranı ile Haziran 2009 verilerinde açık­
lanmış oran arasında hiç fark yoktu! Eşek
aynı eşekti!
 EKMEK & ÖZGÜRLÜK 23

Kriz & Emek

İşten atmak yasaklansın

imza kampanyası başlıyor
“İşten Atmak Yasaklansın Ko­
mitesi” Türkiye çapında “İşten
Atmak Yasaklansın! Herkese
İş!” çağrısıyla bir imza kam­
panyası başlattı.
Aynı taleplerle hareket edecek
her işçi örgütünün katılımına
açık olan komitenin hedefi
2009 sonuna kadar bu talep
doğrultusunda bir yasanın çı­
kartılması için mücadele et­
mek ve böyle bir yasayı talep
edenlerin imzalarını mümkün
olduğunca kitlesel bir katılımla
Ankara’ya ulaştırmak. Komite­
ye katılan sendikalar aşağıdaki
metni bütün üyelerine imzalat­
mayı taahhüt ettiler.
Komite işçi sendikalarının yanı
sıra her il, ilçe, belde, mahalle
ve köyde “İşten Atmak Yasak­
lansın Komiteleri”ni oluştur­
mayı ve bu komitelerin ülke
çapında biraraya getirilmesi
sağlamayı hedefliyor.
Sendikalı­sendikasız bütün iş­
çileri, bütün kamu çalışanları­
nı, bütün banka ve sigorta şir­
keti çalışanlarını, bütün kadın­
ları, emeklileri, işsizleri, genç­
leri ve yoksul köylülerle çiftçi­
leri bu kampanyaya destek
vermeye ve bölgelerinde kam­
panyanın komitelerini oluştur­
maya davet ediyor.

İŞTEN ATMAK YASAKLANSIN, İŞSİZE İŞ

Kriz bahanesiyle milyonlarca kişinin işten atıldığı, her beş ki­
şiden birinin işsiz olduğu, halen çalışanların da atılma tehdidi
altında bulunduğu bir ülkede yaşıyoruz. Artık susmayacağız.
Biz aşağıda imzası bulunanlar işten atmaların yasaklanması
için TBMM’nin en kısa zamanda bir yasa çıkarmasını ve işsiz­
lere yeni iş olanaklarının yaratılmasını istiyor, bu konuda her
türlü mücadeleyi destekleyeceğimizi beyan ediyoruz.

Çalışan ve işsiz işçilerin ortak örgütü: Çalış­Der

Zafer Gökcan (*)
Ankara’da çeşitli politik köken­
lerden bir grup işçi, işsiz kalan
ve emekliden kurulu bir kolek­
tif, Çalışma ve Sosyal Güvenlik
Hakları Derneği (Çalış­Der)'i
kurma kararı aldı.
Çalış­Der çalışanların hak ve
özgürlükleri için mücadele
edecek, çalışanlarla dayanışma
içinde olacak ve onlara danış­
manlık hizmeti verecek.
Kuruluş gerekçeleri
Çok uluslu sermaye ve onun
yerli uzantıları, taşeron ve pa­
ravan şirketleri üzerinden,
mevcut iş ve sosyal güvenlik
yasalarının açıklarından da ya­
rarlanarak çalışma koşullarını
vahşi kapitalist sürece eklem­
lemeye çalışıyorlar. Hükümetin
gündeme getirdiği “Kamu Re­
formu Yasası”, “İstihdam Yasa­
sı” gibi yasal düzenlemeler sa­
yesinde; iş güvencesi, sigorta
ve sendika hakkı, yaşanılabilir
ücret gibi kazanımlar bir bir yi­
tirilmekte.
Kayıt dışılığın en çok görüldü­
ğü küçük ve orta ölçekli işlet­
melerde, sigorta, kıdem tazmi­
natı ve sendikal hakların gaspı
olağan görülüyor. Hele de on
kişi ve altında çalışılan küçük
işletmelerde, işçilerin en basit
"vatandaşlık” hakları dahi yok
sayılmakta. Kamusal ve sendi­
kal denetlemelerin uygulama­
da hiçbir yaptırımı ve karşılığı
bulunmuyor. Çalışanların hak­
larını korumakla mükellef bir
kamu kuruluşu olan Sosyal Gü­
venlik Kurumu (SGK), görevini
yerine getirmekten tamamiyle
aciz. Mevcut yasalar, her yeni
düzenlemede çalışanların, ça­
lışma ve sosyal güvenlik hakla­
rına yeni bir saldırıya dönüş­
mekte; hukuk yollarını ortadan
kaldırarak çalışanları örgütsüz
bir şekilde işçi simsarlarının
eline teslim etmekte.
Özelleştirme ve kamu
hizmetlerinde erozyon
Başlangıçta sermayenin el de­
ğiştirmesi gibi görünen özel­
leştirme furyası zamanla gös­
terdi ki süreç asıl etkisini çalı­
şan hakları üzerinde göstere­
cek. Kamunun temel görevi sa­
yılan belediye hizmetleri, eği­
tim, sağlık alanında taşeronlaş­
tırılmayan iş kalmadı. Doktor­
luk hizmetleri hariç devlet has­
tanelerinde bile durum böyle.
Bu bile yetmemiş olmalı ki
Cumhurbaşkanı’nın sadece uy­
gulamasına itiraz ettiği ve önü­
müzdeki günlerde yasallaşma­
sı beklenen “İstihdam Yasası”
ile birlikte çalışanlar "alınıp­sa­
tılan birer ücretli köle"ye dö­
nüştürülecek.
* Çalış­Der Kurucu Başkanı
24 EKMEK & ÖZGÜRLÜK
Kriz & Emek
Üretimin bilgisi işçilere
Bölünmeyi ve rekabeti ancak gücünün farkına varan, özgüven kazanmış
bir işçi sınıfı sona erdirebilir.
Ekmek &Özgürlük’ün önceki sayısındaki
yazımızda sendikal mücadelede yaşadı-
ğımız süreci, kapitalizmin ve onun ege-
men devletinin sınıf üzerinde oluşturdu-
ğu çeşitli manipülasyonları kendi örne-
ğimiz üzerinden aktardık. Peki, bizleri
bu sürece iten sebepler ne idi? Bu yazı-
mızda sendikal mücadele, direniş ve ça-
tışma noktasına nereden, nasıl geldiği-
mizi aktarmaya çalışacağız.
Emperyalizmin ve buna paralel olarak
kapitalistlerin uyguladığı en büyük oyun
“böl ­ parçala – yönet”tir. Bu taktikleri iş­
yerlerine kadar taşımışlardır. Sermaye­
nin gözünde biz işçiler insan değil, sıra­
dan bir meta ve artı değer aracından iba­
retiz. Düzenin üzerimizde yılgınlık ve
korku yaratmayı amaçlayan baskısı al­
tında sinen işçi sınıfı, sömürüden kendi­
ni kurtarmak bir yana, ne düzenin deva­
mını sağlayan asli unsur olduğunun far­
kına varabilmiş, ne de bunu topluma
gösterebilmiştir.
İşbölümünden kurtulmak
Belki bizler de farklı bir işyerinde, farklı
bir sistemle çalışmamış olsaydık, bunu
göremeyecek, yaşantımıza alınyazımız­
dır deyip devam edecektik. Metal iş ko­
lunda yer alan ve ağırlıkla yarı­mamul
otomotiv parçaları üreterek Avrupa ül­
kelerine ihracat yapan işyerindeki uygu­
lama, ilk bakışta kapitalistlerin oldukça
işine gelen bir çalışma düzeniydi. Üretim
ve verimlilik artışı sağlıyor, çalışanı işye­
rine bağlıyordu. Ama zaman içinde, aynı
sistem başka sonuçlar da doğuruyordu.
Artan kendine güvenleriyle işin bilgisine
hakim olan ve gelişen dayanışma duygu­
su ile sorunlarına sahip çıkmaya başla­
yan işçilerin sınırları zorlamaya, haksız­
lıkları sorgulamaya başlamaları, işletme
yönetimini tedirgin etmekte gecikmedi.
Çalışma düzeni her yerde alışık olduğu­
muz o emir komuta düzenine dönüştü­
rülmek istendi. Çatışma bu yöndeki mü­
dahalelerin ve haksızlıkların süreklilik
kazanmasının ardından baş gösterdi.
Çünkü artık kendimize güveniyor, kendi­
mizi işyerinde bir fazlalık olarak değil,
üretimin asli unsuru olarak görüyorduk.
Bundan vazgeçmeye hiç niyetimiz yoktu.
Üretim organizasyonu ekiplerle yürütü­
lüyordu. Ekipleri işçiler oluşturuyor, us­
tabaşına, amire gereksinim duyulmuyor­
du. Her bölümün bir ekibi vardı. Ekip
üyeleri her ay dönüşümlü olarak ekip so­
rumluluğunu üstleniyordu. Ekip sorum­
lusu, bölümünde ay boyunca tüm orga­
nizasyonu üstleniyor, işin gerekleri bü­
tün ekiple ortaklaşa yerine getiriliyordu.
Aynı zamanda yardımcı hizmet statüsün­
de aksaklıkları gidermek ve işleyişi sağ­
lamlaştırmak için servis, yemekhane di­
ğer sosyal alanlarda birinci derecede so­
rumlular bulunmaktaydı. Bu alanlardaki
aksaklık ve eksikliklerin üstesinden gel­
mek de bu işçilerin sorumluluğundaydı.
İşyeri konseyi
Üretimin organizasyonunun yanında,
tüm işçilerin serbestçe aday olduğu, iş­
yerinde çalışan yüz işçiden büyük çoğun­
luğun katılımıyla ve gizli oyla bir işyeri
konseyi oluşturduk. İşçiler konseye seçi­
lenlere geniş yetkiler verdiği gibi, çalış­
malarından memnuniyetsizlik duyduk­
ları üyenin görevine son verebiliyorlardı.
İşyeri konseyi, aylık toplantılarını işlet­
me yönetiminden bağımsız gerçekleşti­
riyor, işyerinin tüm faaliyetlerini gözden
geçirerek, gerekli kararlar alıp, uygulan­
ması için çalışıyordu. Tabi ki toplantılar­
dan önce, işçiler yazılı veya sözlü olarak
iş yeri ile ilgili genel veya bireysel prob­
lemlerini, çözüm önerilerini işyeri kon­
seyine iletiyorlardı.
Bu süreç, üretim verimliliğini ve işletme
karını artırırken, ileride patronun saldı­
rısına, bizlerin de korumak için direnişi­
ne yol açtığı şu sonuçları doğurmuştu:
n Ekip çalışması sonucu görüyorduk ki
yönetilmek kader, yönetmek de abartıl­
dığı kadar zor bir iş değildi.
n Patron, daha verimli hatasız bir üretim
için işçilerin işe yabancılaşmasını kırdığı
ölçüde, istemediği bir başka sonuca da
neden oluyor; işçilerdeki özgüven soru­
nunu ortadan kaldırıyordu. Özgüven bir
kez oluştuğunda ise sınırların sorgulan­
ması başlıyor, sorgulamanın nerede du­
racağı belli olmuyordu.
n Bütün işçiler, tüm üretimin ve işlet­
menin bilgisine erişebiliyor; işletmenin
mali durumunu izleyebiliyor; yarattığı­
mız üretimin, harcadığımız emeğin kar­
şılığında ne kadar kar elde edilebileceği­
ni öngörebiliyorduk.
n Özgüven sorununu aşan işçiler, arala­
rındaki bölünmüşlüğe de son vermişler­
di. Şunu anlamıştık: üretimin dili, dini, ır­
kı yoktu. İşçilerin bölünmesinin işçi sını­
fının aleyhine bir durum olduğunu kav­
ramış; sorunların çözümünde rekabet,
yerini dayanışmaya bırakmıştı.
Çatışma çıktığında, bu sürecin içinde
çoktan örgütlenmiş ve mücadeleye ha­
zırlanmıştık. Birleşik Metal­İş’te örgüt­
lenmemiz de bu yüzden fazla uzun sür­
medi.
Aslında bu topraklarda insanca bir dü­
zen kurmak için verilen uğraş asırlar ön­
cesinden başlamıştı. Demek ki bu maya
bu topraklarda mevcuttu. Bizlerin yapa­
cağı şey, gücümüzün farkında olmak ve
birleşmekti. Bizler önce üretim başında,
ardından mücadele sürecinde şunu çok
iyi gördük ve anladık: Şeyh Bedrettin’in
dediği gibi, yarin yanağından gayri pay­
laşamayacağımız hiç bir şey olamazdı!

Kriz & Emek
Krizde direnip
kazanmak mümkün
Mersinde; geçtiğimiz kış ve bahar ayların-
da uluslararası liman işletmesiyle Toros
Tarım ve Toros Devlet Hastanesinde dire-
nişler, grevler ve dayanışma eylemleri ya-
şandı. Kriz ortamında gerçekleşen bu ey-
lemlerin hepsi kazanımlarla sonuçlandı.
Liman direnişini örgütleyen TÜM-TİS
(Türkiye Motorlu Taşıt İşçileri Sendikası)
eğitim uzmanı Savaş Gürkan, direnişe ka-
tılmış işçilerden Battal ve Petrol-İş şube
başkanı TÜRK-İŞ il temsilcisi Adil Alaybe-
yoğlu ile Ekmek & Özgürlük Mersin tem-
silcileri konuştu.
Bize limandaki direnişin öncesi ve
sonrasını değerlendirebilir misiniz?
Savaş Gürkan: Uluslararası Mersin Li­
manı 11 Mayıs 2007'de özelleştirildi. Li­
manın işletme hakkı 36 yıllığına PSA
Port of Singapore Authority) adlı uluslar­
arası şirketle, yerli AK­FEN ortak girişi­
minin oluşturduğu MIP'e (Mersin Inter­
national Port) satıldı. MIP limanın yük­
leme, boşaltma ve nakliye işlerini taşe­
ron AKAN­SEL nakliyat firmasıyla yap­
maya başladı. Limanda çalışanların bir
kısmı emekliye sevk edildi, bir kısmı de­
miryollarında, bir kısmı da Anadolu ve
Trakya cam fabrikalarında istihdam edil­
di. Limanda kalanlarsa AKAN­SEL’de ça­
lışmaya başladı. Çalışma koşulları gide­
rek ağırlaştı. Günlük çalışma süreleri 12­
16 saat arasında değişiyordu. Bu işçile­
rin birçoğunun yasalara göre 7 saatten
fazla çalışması yasaktı. Ağır iş yapıyor­
lardı.
Battal: Ben 10 yıldır Mersin Limanında
çalışıyorum. Hep taşeron işçisiydim.
Ama özelleştirmeden sonra çok zor ko­
şullarda çalışıyorduk. İş saatlerimiz art­
mış, mesailerimiz kaldırılmış, dayana­
maz hale gelmiştik. Ama eve ekmek de
götürmek zorundaydık. Arkadaşlarla ko­
nuşuyor, tartışıyor bir sonuca varamı­
yorduk. Derler ya arz talep meselesidir,
biz de birkaç arkadaşla arayışa girdik ve
TÜM­TİS’i bulduk. İlişkiye girdik.
Direniş ve dayanışma
Savaş: Arkadaşların talebinden önce de
biz yaşananları bir şekilde biliyorduk.
Çünkü o dönemde Mersin Limanı’nı alan
PSA şirketinin farklı ülkelerde işlettiği
28 limandan 25’inde sendikamızın bağlı
bulunduğu ITF (Uluslararası Taşımacılık
Federasyonu) örgütlüyken sadece 3 li­
manda örgütsüzdü. Bu limanlardan biri
Hindistan’da, diğeri Singapur’daydı.
Üçüncüsü Mersin Limanı’ydı. Örgütsüz
işçilerin nasıl çalıştırıldıklarını, ağır ça­
lışma ve yaşam koşullarını biliyorduk.
Sendika olarak özelleştirilen limanlarda
EKMEK & ÖZGÜRLÜK 25
nasıl örgütleneceğimizin planlarını yapı­
yorduk. Arkadaşların başvurusu ve ken­
di planlamamız doğrultusunda Ağustos
2008’de limanda örgütlenme çalışmala­
rına başladık. Bu gizli bir süreçti. İşçile­
rin evlerine, köylerine defalarca ziyaret­
lere gittik. Üye kaydettik. Yetki için ye­
terli sayıya ulaştığımızı gördüğümüz 30
Aralık 2008’de Çalışma Bakanlığı’na yet­
ki başvurusunda bulunduk. Bu süreç de
zorluydu. Üye yaptığımız işçilerin evle­
rine, köylerine defalarca gitmek zorunda
kalıyorduk. Çünkü işçilerin büyük ço­
ğunluğu işten atılmaktan korkarak sü­
rekli sorun çıkarıyordu. 4 aylık örgütlen­
me sonucunda 30 Aralık’ta Çalışma Ba­
kanlığı’na yetki başvurusunda bulunma­
mızın nedeni aynı zamandan patron du­
rumdan haberdar olmadan yetkiyi al­
mak ve işten atılmalara karşı sendikamı­
zın taraf olmasını sağlamaktı.
Yetki başvurumuzun patrona ulaştığı 5
Ocak 2009’da 61 arkadaşımız işten atıl­
dı. 6 Şubat’ta liman A kapısı önünde di­
renişi başlattık. Coşkuluyduk. Akşam ol­
du. Gördük ki bazı arkadaşlar bizden
uzak duruyorlar. Araştırdık. Meğer bazı
arkadaşlara evden, sokaktan, işyerinden
‘’ikna yöntemleri’’ uygulanıyormuş. Ko­
nuştuk. Bizde arkadaşlarımıza haklılığı­
mızı anlattık. Patronlar onları “ikna”
edemeyince sayımız da arttı. Yani işten
atılanların sayısı 191’e ulaştı. Direnişi
başlatmamızdan 11 Mayıs 2009’a kadar
süren 124 günlük süreyi iyi değerlendir­
memiz gerekiyor.
n Direniş süresince sendikamız, başka
limanlarda örgütlü üyelerimizin katkıla­
rıyla ayda ortalama 300’er TL ödeme
yaptı.
n Mersin Yenişehir Belediyesi 2,5 ay bo­
yunca direnişteki her işçimize öğle ye­
meği olarak kumanya gönderdi.
n­ Alevi Kültür Dernekleri 2,5 ay boyun­
ca kumanya desteği sağladı.
n Mersin’de örgütlü YOL­İŞ sendikası di­
renişe büyük destek verdi.
n­ Başta Petrol­İş olmak üzere KESK,
DİSK Genel İş, Mersin’deki yerel dernek­
ler ve kitle kuruluşları direnişimiz bo­
yunca bize maddi ve manevi destek ol­
dular, dayanışma gösterdiler.
n Mersin yerel basını ve TV kuruluşları
sürekli bizi gündemlerine taşıyarak des­
tek oldular. Son yıllarda medyadan böyle
bir desteği hiçbir yerde görmemiştik.
n Üyesi olduğumuz uluslararası ITF sen­
dikasının direnişimizin son dönemlerin­
de örgütlü olduğu 25 limanda Mersin Li­
manı’ndan kalkan gemilerin yüklerini
boşaltmama kararı ve 148 ülkede 4.5 >>
 26 EKMEK & ÖZGÜRLÜK

>> milyon üyesi bulunan ITF Taşımacılığı
bölümü başkanı Mac Urata’nın direni­
şimizi ziyaret etmesi ve uluslararası iş­
çi dayanışmasının sağlanması önemli­
dir.
n Bölgesel ve ulusal olarak İzmir şu­
bemizden dayanışma ziyareti, Adana
Demokrasi Platformu’nun destek ziya­
reti, Mersin Emek ve Demokrasi Plat­
formu’nun direniş boyunca destek zi­
yaretleri ve dayanışma gecesi düzenle­
meleri önemlidir.
n Direnişimizin yerel seçimlere denk
düştü. Siyasi parti ve belediye başkan
adayları direnişimizi görmezden gele­
medi.
n Bütün bu saydığımız dayanışma ve
desteklerin direnişimizin en azından
şu anda başarıya ulaşmasından önemli
olduğunu düşünüyoruz.
Direniş sürecinde gözlemlediği­
miz bir şey işçilerdeki mücadeleci
ruh haliydi. Bu motivasyonu nasıl
sağlayabildiniz?
Battal: Bu direniş süresince 15 yıl eği­
tim görmüş gibi olduk. Daha önce aynı
işyerinde çalıştığımız halde birbirimiz­
le konuşmuyor, selamlaşmıyor, hatta
birbirimizden korkuyor, çekiniyorduk.
Kaynaşmamız da kolay olmadı. Ama
biz bu direnişi eşlerimizi, çocuklarımı­
zı, yakınlarımızı yanımıza alarak ve ar­
kadaşlarımızın da eşlerini, çocuklarını,
yakınlarını tanıyarak bir bütünleşme,
önyargılardan sıyrılma ve dostluklar
geliştirme sayesinde ‘’kazandık’’ gibi
geliyor. Benim şu anda birçok Arap,
Kürt, Türk, Alevi, Sünni arkadaşım var.
Bu direniş süresince birbirimizi insan
ve emekçi olarak görmeye başladık.
Bence en büyük kazanımımız budur.
Mersin’in tüm mahallelerinde ve bir­
çok köyünde dostlarımız, arkadaşları­
Türk­iş’ten Alaybeyoğlu: “Direndik kazandık!”
Emek
mız var. Ben bunu sadece kendim için
değil direnişteki 191 arkadaş için de
söyleyebilirim. 124 gün boyunca gün­
Eğitime dışarıd
düzleri direniş alanında, geceleri köy­
lerde, mahallelerde bu arkadaşlarla
birlikteydik. Birlikte ağladık, birlikte
güldük.
Savaş: Sendika olarak hem örgütlen­
me, hem direniş süresince sürekli eği­
tim yaptık. Sendikal faaliyetin olmazsa
olmazı eğitimdir. Battal’ın dediği gibi
biz bu direniş sürecini hep birlikte san­
ki yıllarca akademik eğitim yapıyor­
muşuz gibi yaşadık. Asıl başarının te­
melinde işten atılanlarla çalışanlar ara­
sında böyle bir dayanışmanın kurul­
muş olması yatıyor. Gündüz eylemlilik­
lerimiz, içerde çalışanların paydos saa­
ti ile (12: 30) dışarıda direnenlerin ay­
nı saatte biri içerde diğeri dışarıda ol­
mak üzere eylem yapmaları ve sesleri­
ni yükseltmeleridir.
Direniş başarıya ulaştı. Şu anda ne
yapıyorsunuz? Direnişin ardından Bilal Yeşilöz
nasıl bir gelişme kat ettiniz?
Savaş: Şu anda limanda 600 işçinin
temsilcisiyiz. Hedefimiz limanda farklı “Küreselleşme” başlığı altında uygulanan
şirketlere bağlı olarak çalışan işçilerin neo­liberal politikalardan ve bunların yol
sendikalı olması. Bu konuda da olumlu açtığı dönüşümlerden toplumsal yaşamın
gelişmeler oldu. Direnişin ardından bütün alanları payını aldı. İşgücünün ve
ana firmada (PSA­Akfen’de) Liman­İş kuşakların yeniden üretimi alanı olarak
sendikası örgütlendi. Şimdi görev, or­ eğitim de bunun dışında değil. Mesele sa­
tak hareket edebilmek, patronları üye­ dece herkesin iyi bildiği ticarileşmeyle,
lerimiz adına toplu sözleşme masasına eğitim hizmetlerinin artan oranda meta­
oturtmak ve direnişin kazanımlarını iyi laştırılmasıyla kalmıyor. Konu zamanın
bir toplu sözleşmeyle taçlandırmaktır. değişen ruhuna ve sermayenin değişen ta­
Bu direnişinizin Türkiye ve dünya işçi leplerine uygun olarak kuşakların yeniden
sınıfına örnek olması dileklerimizle üretimi, zihinlerin ve bedenlerin yeniden
sizleri kutluyoruz. Mersin Emek ve De­ şekillendirilmesi olunca, dönüşüm eninde
mokrasi Platformu bileşenlerinden bi­ sonunda eğitimin “müfredat” denilen içe­
ri olarak bundan sonraki mücadelele­ riğine kadar uzanıyor. Türkiye’de üniver­
rinizde birlikte olmayı, birlikte müca­
dele etmeyi umuyoruz. Bu söyleşiden
dolayı teşekkür ediyoruz.
Okullar öğretmensiz,
İdil Diren

Kriz ortamında sendikasızlaştırma­ Greve gitmek zorunda kaldık. Mersin

nın, örgütsüzleştirmenin, işten çıkar­
maların kısacası krizin yükünü
emekçilere yüklemenin bir yolu ola­
rak hem TÜM­TİS’e hem bize hem de
emeklilik yaşının 60­65’lere çıkarıl­
dığı bu dönemde 40 yaşını doldur­
dukları için işten atılan Toros Devlet
Hastanesi taşeron şirket çalışanları­
na uygulanan aynı politikadır. Bize 2
yıllığına 0 zam önerdiler.
Örgütsüzleştirmek için yasalardaki
"kapsam" maddesini toplu sözleşme­
de değiştirmek için baskı yaptılar.
demokratik kamuoyunun desteği ve
baskısıyla ve sendikamızın kararlı
tutumuyla sonuca gittik. Toros Tarım
işçilerinin maaşlarına ilk yıl için 100
TL seyyanen, 2. Yıl için açıklanan en­
flasyon oranında zamla ve eski kap­
sam maddesinin aynı kalması koşu­
luyla ve bazı yeni sosyal haklar kap­
samıyla toplu sözleşmeyi imzaladık.
Toros Devlet Hastanesi’nden atılan
46 işçinin geriye dönüşlkararıyla ve
Mersin demokrasi güçlerinin daya­
nışmasıyla sağlanmıştır.
Okulsuz köyler, yolsuz okullar, sırasız sınıflar,
kitapsız, kalemsiz ve öğretmensiz öğrencilerin
ardından hamleler devam ediyor ve son ham­
lede yaratılmaya çalışılıyor.
Bu yıl yapılan öğretmen atamalarıyla karşımı­
za çıkan rakamlar bize öğrencisiz öğretmenler
ordusunun büyütüleceğini gösteriyor. Devlet
Personel Genel Müdürlüğü öğretmen açığının
140 bin olduğunu açıklıyor. Gerçekte 240 bin
öğretmen adayı atama bekliyor. Üniversitele­
rin eğitim fakültelerine bu yıl 300 bin civarın­

an bakamamak
sitelerde 10­15 yıldır, ilk ve orta dereceli
okullarda ise 2005’ten beri uygulanan
yeni müfredat programı ile atılan adımlar
aslında bu anlama geliyor.
Kimilerinin “yapılandırıcı eğitim”, kimile­
rinin “post­modern eğitim”, kimilerinin de
“liberal eğitim” dediği bu müfredat akade­
mi tarafından çok çabuk kabul gördü ve
yeni model “ezberciliğin sonu” olarak se­
lamlandı. Eğitimciler ve aileler de bu ko­
nuda neredeyse ikna olmuş durumda. So­
lun bu konudaki şaşırtıcı tepkisizliği ve
edilgenliği ise dikkat çekici ve düşündürü­
cü. Daha çok eğitimin ekonomi­politiğiyle
ilgilenen (işin bu cephesi kesinlikle önem­
siz değil) sol, bu dönüşümü eleştiriye tabi
tutma, olayı eğitimin izeriği, yöntemi,
araarı, ortamı ve işlevleri konusunda al­
ternatif ve hatta karşıt fikir ve tezlere sa­
öğretmenler işsiz
da öğrenci alınıyor. Bu sene atanan toplam öğ­
retmen sayısı ise yalnızca 15 bin.Devletin üni­
versitelerinde okumuş binlerce genç öğret­
men adayı çizilen bu çerçevenin içinde sıkıştı­
rılmış durumda.
Bunların üstüne şimdi bir de KPSS (Kamu Per­
soneli Seçme Sınavı) uygulaması geldi. Devlet,
kendi üniversitelerinde, akademik unvanlarını
kendi verdiği eğitimciler tarafından yetiştiri­
len öğretmenleri, alanlarıyla uzaktan yakın­
dan ilgisi olmayan sorularla bir kez daha sına­
manın uygunluğuna karar veriyor ve buna
karşı hiç kimsenin elinden ne yazık ki hiçbir
şey gelmiyor.
Yüzde 100 başarı bile bu muhteşem sistem
hip olduğunu gösterme fırsatı olarak de­
ğerlendirmek yerine müfredatın uygula­
ma koşulları üzerinde durdu.
Tutunma mitleri
“Alternatif Eğitim” başlığı altında bir grup
entelektüelin yaptığı çalışmalar dışında
sol (sendikalar, demokratik kitle örgütleri,
siyasi partiler vs.), bu konuda sessiz kal­
mayı tercih etti. Akademi ve bazı araştır­
macılar ise eski ve yeni müfredatı karşılaş­
tırarak, bunların birbirlerine karşı göreceli
üstünlükleriyle ilgilendi. On dokuzuncu
yüzyıl başında kitlesel ve zorunlu eğitimi
(milli eğitimi) yerleştirenler, amaçlarının
“vatandaşları ve işçileri sanayi devleti için
yetiştirmek” olduğunu söylemişlerdi. Bu
bakımdan değişen hiçbir şey yok. Değişen,
sermaye düzeninin o günden bu yana, de­
ğişen birikim modellerine paralel olarak
zihinleri ve bedenleri şekillendirmenin,
yeni kuşakların bilincine ve bilinçaltına
nüfuz etmenin, onları düzenin idamesini
garantiye alacak şekilde sosyalleştirmenin
(yani biyo­politikanın) yöntem ve teknik­
lerini zenginleştirmiş olmalarıdır.
Kitleler açısından eğitimi bir uyum, itaat
ve gelişiminin her evresinde sermayeye
dayalı üretiminin baz almaya başladığı as­
gari vasıfları edinme süreci olarak kabul
edersek, bu süreç insanların sisteme tu­
tunmasını sağlayan mitleri değiştirmiştir
sadece. Dinsel ve milliyetçi mitler terk
edilmeden, Ezilenlerin Pedagojisi'nin ya­
zarı Paolo Freire'nin uzun bir liste halinde
verdiği mitler icat edilmiştir: Ezme­ezilme
düzeninin bir “özgür toplum” olduğu miti;
herkesin istediği yerde çalışması miti; özel
mülkiyetin insani gelişme için temel oldu­
ğu miti; sömürü düzenin insanlara alter­
natifler sunduğu miti; ezilenlerin doğal za­
yıflığı, ezenlerin doğal üstünlüğü miti
içinde başarı sayılmıyor. Bu sınavın birin­
cisi bile atanmaya hak kazanamıyor. Acı
olan şu ki, bu çaresizlik karşısında karar
vericilerin tek yaptığı, bir sonraki yıl için
hazırlanmış, süslenmiş kendini tekrarla­
yan vaatler ve inandırıcılığı arttırmak için
yapılan “boş kadro yok” ya da “bütçe sıkın­
tısı var” şeklindeki içi boş açıklamalar.
Okullarımızda boş kadro yok, o yüzden
binlerce öğretmenimiz boş derslere girme­
leri karşılığında komik rakamlarla çalıştı­
rılıyor. Okullarda boş kadro yok ve bakan­
lık, aldığı kadrolu öğretmen sayısının çok
daha fazlası kadar her branşta sözleşmeli
öğretmen çalıştırıyor. Okullarda boş kadro
yok ve hâlâ açıköğretim fakültelerinde öğ­
retmen yetiştirilmeye çalışılıyor ve yine ay­
nı nedenle işletme, iktisat, fen edebiyat fa­
kültesi mezunları ders saati ücreti karşılı­
ğında öğretmenlik yapabiliyor. Binlerce in­
EKMEK & ÖZGÜRLÜK 27
Solun kayıtsızlığı
Birçok sol eleştirmen eğitim sisteminin ve
okulların tahakküm ve sömürü ilişkileri­
nin sürdürülmesinde önemli bir rolü oldu­
ğu düşüncesinde birleşirken, solun geniş
bir kısmı bu konuda hâlâ ya ikna olmamış
durumda ya da kayıtsızlık içinde. Galiba
bu kayıtsızlığın temelinde eğitimin, özel­
likle de üniversite diplomasının geçmişte
sağladığı avantaj ve fırsatların (iyi bir sta­
tü, sınıf atlama, proletaryanın saflarına ka­
tılmaktan kurtulma veya hiç yoksa emek
piyasasında nitelikli işgücü olarak ayrıca­
lıklı bir yer edinme, vb.) daha rekabetçi bi­
çimde olsa bile hâlâ var sayılması, bunla­
rın büyük ölçüde berhava olduğunun ka­
bullenilmemesi yatıyor.
Eğitimin ve bu eğitimin turnikesinden ge­
çen gençliğin aydınlanmanın, “cehaleti ve
gericiliği” yenmenin ve cumhuriyetin
ayakları üstüne oturmasının mızrak başı
olduğu şeklindeki bildik efsanenin ve bu
efsanenin azalsa bile var kalmaya devam
eden tortularının da solu eğitimin içeriği­
ne kayıtsız hale getirmiş olması muhtemel.
Bu yüzden olsa gerek, Louis Althusser’in
“sistemin ikna aygıtları” arasında zikretti­
ği okullar ve eğitim sistemi bir de bu gözle
mercek altına alınmıyor ve müfredatın ken­
disinin de bir mücadele olduğu gerçeği gün­
demimizde hak ettiği yeri hâlâ alamıyor.
“Eleştirel bilinçli yurttaş”
Henry Giroux, “Eleştirel eğitim kavramı;
serbest piyasa köktenciliğine karşı peda­
gojinin, eleştirel düşünceyi ve radikal ha­
yal gücünü şekillendirici rol aldığı kültürel
politikalar ve tam demokrasi yönünde
eleştirel bir dil ve olasılıklar yaratarak;
eğitimciler, öğrenciler ve kültürel çalışma
yandaşları için hayati öneme sahip olabi­
lir.” derken milli eğitime müfredat eleşti­ >>
san devlet okullarında sigortasız, haksız,
hukuksuz, vasıfsız çalıştırılıyor. Devlet, büt­
çe sıkıntısını gerekçe göstererek kaçak in­
san çalıştırıyor. Yeni nesilleri yetiştirmek
üzere eğitilmiş ve oynanan oyunun farkın­
da olan işsiz, okulsuz, öğrencisiz öğret­
menlere kalansa ya bu çirkinliğe bir halka
olarak eklenmek ya da bu haksızlığın bir
parçası olmamak, sömürülmemek adına,
yıllardır uğruna emek verdikleri, inandık­
ları mesleklerinin yerle bir edilişine seyirci
kalmak.
''Ya evlerinize hapsolursunuz, ya sistemin
içinde köle”! Dayatılan bu tablo karşısında
yapılacak tek şey kalıyor: Mücadele. Atana­
mayan öğretmenler ordusuna bu mücade­
lede destek vermek zamanı şimdi. Öncelik­
le eğitim sendikaları ve bu duruma duyar­
sız kalmam diyen herkes bu mücadelenin
bir parçası olmalı.
 28 EKMEK & ÖZGÜRLÜK

Kentsel mücadele
>> risinden ve bu anlamda dışarıdan baka­
mayan sola bir yol haritası sunuyor ve
“eleştirel bilinç sahibi yurttaş” kimliği ya­
ratmanın en önemli unsur olduğunu dile
Megakondunun ‘fe
dönüşümü
getiriyor.
Türkiye’de beş yıldır uygulanan müfreda­
tın ders kitaplarında piyasa, açık bir şekil­
de kutsanırken, yeni programların öğren­
cileri düşünmeye, eleştirmeye özendirdiği
edebiyatı yapılıyor. Demokrasinin örneği
olarak öğrencilerin sınıf başkanını seçme­ Eylül'de çoğu emekçi 40'tan fazla insanı öldüren
si verilirken; demokrasinin en önemli un­
suru olarak katılımcılık ve çoğulculuk de­ değil, Türkiye kapitalizminin sosyal olarak inşa
ğil de, katılımcılığa dayanmadığı için bü­
yük ölçüde mizansene kaçan içeriksiz bir
seçme ve seçilme hakkı öne çıkarılıyor.
Böylece, aslında gerçek bir demokrasi ile
halk egemenliği arasındaki ayrılmaz bağ
yeni kuşakların güzünden kaçırılıyor. Sö­
mürüye, eşitsizliğe ve adaletsizliğe karşı
çıkma yerine, bütçesine uygun davranma
ve bilinçli tüketici olma gibi konular işle­
niyor. İhtiyaç ve istek ayrımı yapılarak, ih­
tiyaçların karşılanmasının öncelikli oldu­
ğu iddia edilerek insanların bütçelerine
uygun davranması, az ile yetinmesi telkin
ediliyor. Yetinmeci bir mantıkla öğrencile­
re örnek aile bütçesi hazırlatılıyor. Eğitim
sistemimizin vazgeçilmez figürlerinden
olan Atatürk ise savaş ve kahramanlık
bahislerinde anılmanın yanı sıra çocukla­
ra oyuncak, çikolata vb. alıyor.
Eleştirel bakış için de mücadele şart
Zihinsel evrenlerini, eskisi veya yenisi fark
etmez, bu türden eğitim programları bi­
çimlendirdiği müddetçe, insanların Stir­
ner’in “kafadaki tekerlekler” dediği türden
bir bilince sahip olacakları, verili gerçek­
liğe eleştirel bakamayacakları, yaşamları­
nın öznesi olmaya yönelemeyecekleri ve
dünyayı değiştirme arzusuyla geleceğe ta­
lip olmaktan uzak duracakları aşikardır.
Yani eğitim, yalnızca nesnel olarak kamu­
sal (bir toplumun kuşaklar anlamında ye­
niden üretimi özünde ve son tahlilde o
toplumun “genel çıkar”ının konusu oldu­ Ali Doğan ye devam etti. Bu dönüşüme eşlik eden
ğu için kamusal olan) bir alanın piyasalaş­ “dünya kenti” olma hedefi ise ­İstanbul'un
tırılmasının yol açtığı giderek ağırlaşan so­ metropolleşmeye benzeyen ama doğru ta­
runlar nedeniyle değil, bu yönüyle de ciddi
biri “azman kentleşme” olan gelişme dina­
bir mücadele alanıdır. Beş yıl önce kentsel dönüşüm projeleri ve­
miğini kamçılayarak­ onu bir “megakondu”
peşinden ilk yıkımlar gündeme geldiğinde
KAYNAKÇA; haline getirdi.
Siyasi Gazete'de “İstanbul'u Durdurmalı”
Gönüllü Kulluk Üzerine Söylev; Etienne La başlıklı bir yazı kaleme almış ve İstanbul’un, Emekçilerin payına düşen
Boetie, İmge Kitabevi yay. “Vahim bir manzara çıkarıyor tüm bunlar
ABD’nin Genişletilmiş Ortadoğu Projesi
Okulsuz Toplum; İvan İllich, Oda yay. karşımıza. Yaşamını yitiren insanların sos-
kapsamında jeopolitik açıdan bölgesel öne­
Eğitim ve İktidar; Michael W. Apple, Kalke- yal olarak inşa edilmiş bir felaketin kurba-
don yay. minin arttığından, dünya ekonomisinin kri­
ze girdiği koşullarda emlak sektörü ve mali nı old"uğunu ortaya koyan bir manzara…”
Eleştirel Pedagoji ve Neoliberalizm; Henry Sevilay Kaygalak
Giroux, Kalkedon yay. sektörde faaliyet gösteren uluslararası öl­
Özgür Eğitim; Joel Spring, Ayrıntı yay. çekli şirketlerin üst düzeyde rant sağlama İstanbul’daki dönüşümden yoksul kent
Ezilenlerin Pedagojisi; Paulo Freire, Ayrıntı beklentisinde olduğu kentlerden biri duru­ emekçilerinin payına ise yalnızca konut/ba­
yay. muna geldiğinden bahsetmiştim. Söz konu­ rınma haklarının ihlali, yıllardır yaşadıkları
Alternatif Eğitim, Matt Hern, Kalkedon yay. su tarihlerden bu yana, yazıdaki çağrı kar­ sosyal çevrelerinden zoraki sürülmeleri, fe­
İdeoloji ve Devletin İdeolojik Araçları; Louis şılık bulmadı ve kent insanca yaşanabilecek laketler ve toplu ölümler düştü. Eylül'de
Althusser, İthaki yay. mekânsal ölçeklerin ötesine doğru büyüme­ Marmara’daki selde, çoğu işçi sınıfına men­
 EKMEK & ÖZGÜRLÜK 29

laket’e varan Kent hakkı

Kentsel tüketim ve rant alan­
larına sermayenin artan ilgi­
sinin sonucu olarak devlet
(TOKİ), sermaye (bir kısmı
uluslararası büyük inşaat şir­
ketleri) ve belediyeler tara­
Marmara'daki sel bir doğal felaket fından tehdit, rüşvet ve saldı­
rılarla yürütülen dönüşüm
ettiği bir “sınıf kırımı” projeleri karşısında, her bir
yerellikte nelerin talep edile­
bileceği ayrı bir tartışma ko­
nusu ama biz bunları birleş­
tiren “kent hakkı”ndan bah­
sedelim.
Fransız Marksist düşünür
Henri Lefebvre’nin 1968 ha­
reketi sırasında dillendirdiği
kent hakkı (droit la ville) ne
demektir? David Harvey’in
belirttiği gibi, “Kent hakkı
zenginlerin sofrasındaki kı­
rıntılara sahip olma hakkı de­
ğildir. Kent hakkı, kentte hali­
hazırda varolandan hak değil,
kenti kökten değişik bir şey
yapma hakkıdır. Kent hakkı
mücadelesi içinde sermayeye
karşı mücadele de yer alacak­
tır.” Yani, kent hakkını talep
edenler ve bu taleple paralel
belediyecilik yapmak isteyen
siyasetler, sosyal belediyecili­
ği ve katılımcılığı savunur­
ken, insanların kentte yürü­
tülen faaliyetler, kullanımlar
ve yaratılan zenginlikler üze­
rinde eşit söz ve pay sahibi
olacağı bir durumu hedefle­
melidir. Bu, varolan belediye­
leri doğrudan demokrasiye
izin verecek şekilde 50­75
bin arası nüfus ölçeğinde ye­
niden kuran ve semtlerden
yükselerek şekillenen bir ka­
tılımcı bütçe sürecini de sa­
vunmayı gerektirir.
Bunun yanında, bugün geli­
nen noktada sosyo­mekansal
adaletin sağlanması ve katı­
lımcı demokrasi açısından
başka şeyleri de düşünmek
gerekiyor. İlk akla gelenleri
yine David Harvey’in “Umut
Mekanları”ndan kalkarak sı­
ralayabiliriz: Kentin kırları
yutacak biçimde genişlediği
ve iki yerleşme formunun
adeta melezleştiği günümüz­
de kentle kırı uyumlu hale ge­
tirmek; otomobil ve karayolu
merkezli mevcut kentsel ve
bölgesel gelişme biçimi yeri­
ne toplu taşımacılığa, mo­
dern doğayla dost yakıt tüke­
ten demiryolu, deniz yolu alt
yapısına, yayalara, bisikletle­
re öncelik vermek; il yerine
yerellikleri, ekonomik işbölü­
münde tuttukları yer, kültü­
rel özellikler vs. çerçevesin­
de, bölgesel ölçekte bir bütü­
nün parçası biçiminde bir
araya getirmek; yerelliklerin
birbiriyle ve diğer bölgelerle
ilişkisini, mümkün olan en
geniş ulusal pazarı kurmaya
çalışan modern kapitalist ak­
lileştirmeden özgürleşmiş bir
bakışla kurmak.

sup kırka yakın insanın ölümünü nasıl de­
ğerlendirmeli? Bir doğal felaket olarak mı,
yoksa Türkiye kapitalizmine yön veren güç
ve dinamiklerin İstanbul’da sosyal olarak
inşa ettiği bir “sınıf kırımı” mı? 17 Ağustos
depremi gibi, Kasım 2006’da Diyarbakır ve
Batman’ı vuran sel gibi, son yıllarda yaşa­
nan ­ve “doğal” nedenlerle tetiği çekilen­
her felaketin suratlara çarpan sosyal sonuç­
larını yüksek sesle haykırmak gerekiyor:
Sermayenin bugünkü vurgun ve yağma dü­
zeninde, felaketlerden en büyük payı emek­
çilerin almasından daha doğal ne olabilir ki?
İşçi gibi yaşayıp işçi gibi ölmek
İkitelli’deki tekstil fabrikasına yük taşıma
dolmuşuyla taşınırken sel sularına kapıla­
rak can veren yedi işçinin cenazesinde bir
mahalleli kadın şunu söylemişti: "İşçi gibi
yaşadılar, işçi gibi öldüler”. Fabrikanın ta­
nınmış ihracatçı patronu ise medya baskı­
sıyla savcı karşısına çıkartıldığında, “bu
olaydan sel sularını görünce ayakları ıslan­
masın diye araçtan inmeyen işçi kadınlar
sorumlu” deme pişkinliğini gösterdi. Bu
patronlar, geçinmek için günde 11­12 saat
en pis işleri yapmaya; işyerlerine ancak dı­
şarıdan açılan kapalı bir aracın içinde ayak­
ta gidip gelmeye mahkum olan kadınları
kendi sınıfından kadınlarla karıştırma cüre­
tini, İstanbul’un göbeğinde kurdukları vahşi
birikim düzeninden alıyorlar. Bunu teşhir
etmek, onun değişmesi için uğraşmak bu­
gün daha fazla boynun borcu olmuştur.
Sermaye İstanbul’u nasıl
dönüştürüyor?
Dubai Şeyhi El Makdum’dan, Sami Ofer’e,
ABD’li Donald Trump’a ellerindeki birikmiş
mali sermayeyi birer kağıt parçası olmaktan
kurtarmak isteyen kapitalistler, “tower”ları,
“rezidans"ları ve çok yıldızlı otelleriyle İs­
tanbul’u istila etmeye başladılar. “Kentsel
dönüşüm” üst başlığında toplanabilecek
olan süreç, bu istilanın hem zeminiydi hem
de ondan beslendi. Dönüşüm kapsamında,
bir yandan Zaha Hadid gibi dünya çapında
tanınmış mimarları İstanbul'a çekerek
“prestij projeleri” tasarlanırken, bir yandan
da Toplu Konut İdaresi (TOKİ)’nin büyük
meblağları bulan konut yatırımları ve pek
çok mahallede belediyelerle işbirliği halin­
de gerçekleştirdiği yıkımlar gündeme geldi.
Kent halkını Galata, Haydarpaşa Garı gibi
kent yaşamında sosyal­simgesel değeri olan
yerlerden/yapılardan mahrum bırakacak
kararlar alındı. >>
 30 EKMEK & ÖZGÜRLÜK
>> İstanbul’u daha da azmanlaştıran ve bu­
günkü felaketi getiren bu “dönüşüm” sü­
recinden en kârlı çıkan ise her gün gazete
ve televizyonlara yeni bir “mega” projenin
ilanını veren ve bir kısmı şimdiden yaban­
cı ortaklı hale gelmiş bulunan büyük inşa­
at şirketleri ve gayri menkul ortaklıkları
oldu. Bunlar, arsa­arazi kapatarak, usul­
süz imar düzenlemeleri ve tadilatları yap­
tırarak, büyük konut projeleriyle, iş ve
alışveriş merkezi yatırımlarına girişerek,
uluslararası sermayeyle TOKİ tarafından
kentsel rant alanlarına akıtılan milyar do­
larların etkisiyle kabardıkça kabaran pas­
tadan büyük paylar koparmaya çalışıyor­
lar.
İstanbul bugün, sahip olduğu nitelikli iş­
gücü, yüksek standartlardaki kültür en­
düstrisi, finans, bilişim ve iletişim altyapı­
sıyla uluslararası sermayenin ihtiyaçları­
na hizmet eden bölgesel bir merkez haline
gelmiştir. Dolayısıyla, kentin yaşadığı bu
devasa dönüşümün seyrini; özellikle ge­
cekondu alanlarına yönelmiş kentsel rant
ve yıkım baskısıyla küreselleşen sermaye­
Büyük kentsel rant oyunu
İstanbul özelinde düşündüğümüzde
kentsel dönüşüm, Türkiye’nin diğer
parçalarından topladığı zenginliklerin
yarattığı rantın yeni(den üretilecek)
mekan parçalarında büyütülmesi ve
büyük ölçüde ­kentsel siyasette ve be­
lediye meclislerinde etkili olan­ ser­
maye fraksiyonlarına aktarılmasına
hizmet eden bir konudur. İstanbul’un
bu dönüşümünde siyasi bir sorumlu­
nun bulunduğu, bunun da AKP hükü­
meti ve Büyükşehir belediyesi olduğu
rahatlıkla söylenebilir.
Kentte sosyal yaşamı nasıl “yeşillen­
dirdikleri” konuşulan neoliberal İs­
lamcılar, son süreçte hükmettikleri ­
Türkiye’nin en büyük tekellerinin ser­
mayelerinden bile daha büyük parala­
ra (17 Milyar 765 Milyon TL’ye) ula­
şan­ mali kaynakları nasıl kullandıkla­
rıyla gündeme gelir oldular.
Nitekim, bu süreçte İstanbul Büyükşe­
hir belediyesinin kent mekanına plan­
sız biçimde gömdüğü bu kaynakların
açtığı kanal sayesinde, İslamcıların­
belediye meclislerinde orantısız bir
güce erişmiş bulunan­ müteahhitlere,
inşaat ve ticaret sektörü temsilcilerine
doğrudan ve dolaylı yollardan aktar­
dıkları rantların dudak uçuklatıcı bo­
Ekoloji
nin talepleri belirliyor.
Kapitalizmin mezar taşları
Yazımı, kentlerin kapitalizmin tarihinde
hiç olmadığı kadar kâr güdülerince şekil­
lenmesinin sermayenin vardığı en cüret­
kar menzil olduğunu söyleyen değerli ar­
kadaşım, merhum Sevilay Kaygalak’ın Du­
bai Towers üzerine yazdığı yazıdan alıntı­
larla bitireyim. “Cüretkar çünkü hali ha­
zırdaki burjuva teamüller bile gözetilmi­
yor; hukuk hiçe sayılıyor ( belediyenin ka­
mu adına alacağı pay ve işin verilme tek­
niği açısından), kentsel demokrasi hiçe sa­
yılıyor, daha önemlisi kentsel/çevresel et­
kiler, özellikle İstanbul’un altyapısının bu
projeleri kaldırıp kaldıramayacağı hiçe sa­
yılıyor. Açıktan bir satış gerçekleşiyor ya­
ni. Dubai Towers İstanbul projesi hızla yol
alan bu satışın dikkate değer bir adımı.
(...) Kim bilir, gücünün simgesi olarak ken­
tin orta yerine dikmek istediği bu anıt, ta­
rihin çöplüğüne düşmeden önce bıraktığı
mezar taşları olacak belki de…”
yutlar kazandığı görüldü. Bunu (2003­
2007 arasındaki toplam harcaması 17
Milyar TL’yi bulan) TOKİ harcamala­
rıyla birlikte aldığımızda, Türkiye’de
sermaye fraksiyonları arasındaki den­
geleri bile değiştirebilecek bir rant ve
kaynak aktarımının söz konusu oldu­
ğu da söylenebilir.
İstanbul megakondusunda, en sosyal
gözüken yatırımların bile üzerine kap­
kara çıkarcılığın gölgesi düşüyor. Bü­
tün yerel hizmet ve yatırımlar birileri
için sağlanan haksız faydaların damga­
sıyla tedavüle girmiş bulunuyor. Örne­
ğin kentin bir yerine çocuk parkı yapıl­
dığında ya da kaldırım döşendiğinde,
ön plana çıkan şey oradaki insanların
yaşamına ne gibi bir olumluluk ve fay­
da katacağından ziyade, onu yapan
müteahhidin o işten ne kadar fazla ka­
zanç sağladığı, oradaki emlak değerle­
rini ne kadar arttırdığı oluyor. Yani or­
taya çıkan devasa değişim değerinin
yanında, sağladığı sosyal faydayla be­
lirlenen kullanım değeri cüce kalıyor.
Park örneğinden giderek biraz daha
açacak olursak, ona bakan evlerin de­
ğeri artıyor mu gibi sorular, “sıradan”
(burjuva­küçük burjuva) İstanbulluyu
da bu büyük kentsel rant oyununa da­
hil ediyor.
İklim paz
Kyoto fiyaskoyla sonuç­
landıktan sonra sera gazı
salımında hiçbir somut
indirim hedefi henüz
telaffuz edilmiyor.
Mehmet Horuş
Birleşmiş Milletler’in 64.Genel Kuru­
lu için New York’ta bulunan dünya li­
derleri şu ana kadar yapılan en bü­
yük İklim Zirvesi’nde bir araya geldi­
ler. 2012 yılında yürürlük tarihi sona
erecek olan Kyoto Protokolü’nün ye­
rini alacak Kopenhag İklim Zirvesi
öncesinde, iklim değişikliği ile ortak
mücadele planı ve indirim hedefleri­
ne ilişkin ön görüşme yaptılar.
Dünyanın zamanı yok
Kyoto Protokolü, iklim değişikliği ile
mücadelede tam bir başarısızlık ör­
neği oldu. Protokolün öngördüğü
yüzde beşlik indirim hedeflerine dahi
ulaşılamaması bir yana, bilimsel ve­
riler iklim değişikliğinin önüne geç­
mek için derhal yüzde doksanlara va­
ran oranda indirim hedeflerine ihti­
yaç duyulduğunu ortaya koyuyor. Bu­
nun için fosil yakıtlara bağımlı sana­
yileşme ve ekonomik büyüme eğilim­
lerinin tersine çevrilmesi zorunlu ha­
le geliyor. İklim değişikliğiyle gerçek
bir mücadele için ihtiyaç duyulan in­
dirim hedefleri ile kıyaslandığında,
New York toplantısında dile getirilen
Kyoto’ya göre kısmen arttırılmış indi­
rim hedeflerinin göz boyamaktan
başka anlamının olmadığı açık. Özel­
likle dünyadaki toplam sera gazı salı­
mının yüzde kırkından sorumlu olan
ABD ve Çin’in hiçbir somut indirim
hedefi telaffuz etmeden yaptıkları ni­
yet açıklamalarına, hak etmedikleri
iyimser anlamlar yüklenmemeli.
Kopenhag sürecinde de iklim deği­
şikliğini kapitalist sistem içerisinde
çözmeye çalışan, havayı metalaştıran,
emisyon ticaretine yasal zemin sunan
esneklik mekanizmalarının terk edil­
diğine dair en ufak bir emare yok. Ko­
penhag sürecinin de kabak tadı veren
müzakerelerle yıllarca somut ve ciddi
bir mücadele planı ortaya koymadan

arlığı ısınıyor
sürüncemede kalması muhte­
mel görünüyor. Bundan dolayı
BM’nin iklim değişikliği ile mü­
cadelede inandırıcılığını yitir­
diğinin farkında olan BM Genel
Sekreteri Ban Ki Moon, “Kyoto
Protokolü'nün yerini alacak
anlaşma için devam eden mü­
zakerelerin hızının artırılması
gerek"tiğini belirtme ihtiyacı
duyuyor.
Başbakan samimi değil
Türkiye, Kyoto Protokolü’nün
öngördüğü indirim hedefleri
için baz alınan 1990 yılından
bu yana yüzde seksen dörtlük
artışla dünyada sera gazı emis­
yonları en hızlı artan ülke ve
artış trendi halen devam edi­
yor. Başbakan, Zirve'deki ko­
nuşmasında; “Türkiye, BM İk­
lim Değişikliği Çerçeve Sözleş­
mesi'ne 2004 yılında taraf ol­
muştur. Hükümetimin bu ko­
nudaki kararlılığı ve parlamen­
tomuzun da desteği sonucun­
da ülkem, Kyoto Protokolü'ne
katılım belgesini 28 Mayıs
2009'da sunmuş ve 26 Ağus­
tos'tan itibaren resmen taraf
olmuştur", değerlendirmesini
yapıyor.
Türkiye’de konuya yabancı
yurttaşların bu sözlerden son­
ra hükümetin iklim değişikliği
ile mücadelede büyük bir gay­
ret içerisinde olduğu izlenimi­
ne kapılması olağan karşılana­
bilir. Ama konuşmanın yapıldı­
ğı salondakiler, Başbakan’ın
sarf ettiği sözlerin ne derece
mesnetsiz olduğunu anlamış­
tır. Türkiye’nin İklim Değişikli­
ği Çerçeve Sözleşmesi’ne taraf
olduğu 2004 yılından bu yana
Cumhuriyet tarihi boyunca ku­
rulan kapasitenin 4­5 katı kap­
asitede çimento fabrikası ku­
ruldu. Çimento fabrikaları gibi
sera gazı salımlarının diğer bir
baş müsebbibi olan kömürlü
termik santrallerin sayısında
daha vahim bir artış var. Tür­
kiye Kyoto Protokolü’nü de
BM’ye üye ülkeler arasında en
son sıralarda imzalayan ülke.
Zirve’den sadece bir ay önce
Kyoto Protokolü’ne resmen ta­
raf olan Türkiye’ye bu saatten
sonra Protokol’e taraf olması
hiçbir yükümlülük getirmiyor.
Başbakan, dünyanın artık hiç­
bir işe yaramadığını kabul etti­
ği Kyoto Protokolü’nü imzala­
dıktan sonra kendisini “çevre­
cilerin daniskası” ilan etti ama
BM’deki diğer ülkelerin Başba­
kan’a bu payeyi bu kadar kolay
vermeyeceğini tahmin etmek
zor olmamalı.
Türkiye’nin bölgesinde edin­
meye çalıştığı yeni roller, eko­
nomik ve siyasal alandaki he­
defleri ile önümüzdeki yıllarda
benimseyeceği iklim değişikli­
ği siyaseti dolaysız olarak bir­
biriyle ilgili konular. Türkiye,
dünyadaki toplam sera gazı sa­
lımları içerisinde yüzde 3 paya
sahip. Gelişmişlik düzeyi ve nü­
fusu itibariyle fazlasıyla iklim
değişikliğinden sorumlu tutul­
ması gereken bir ülke olmasına
rağmen Kyoto sürecinde pa­
zarlık masasına otururken kir­
letme hakkı konusunda diğer
taraf ülkelere göre kendisine
pozitif ayrımcılık uygulanma­
sını sağlayan özel bir statü içe­
risinde yer aldı. Bu sayede
AKP, Türkiye’yi Dünya Bankası
kredileri ve teşvik yasaları ile
çimento ve termik santral cen­
netine çevirdi. Şimdi Hükümet
aynı taktiği Kopenhag sürecin­
de de izliyor.
Türkiye'nin, 2012 yılı sonra­
sındaki yeni iklim değişikliği
rejiminde, "ortak fakat farklı­
laştırılmış sorumluluklar ilkesi
ışığında ulusal koşulları, eko­
nomik ve sosyal kalkınma he­
defleri, görece kapasitesi dik­
kate alınmış adil bir hukuki
statüyle yer almayı" istediğini
belirten Erdoğan, konuşması­
nın devamında; "Böylelikle
Türkiye, küresel salımlarla
uluslararası mücadele ve işbir­
liği çalışmalarında sürdürüle­
bilir kalkınma hamlelerine za­
rar vermeyecek nitelikte 'ulu­
sal olarak uygun eylemleri' ye­
rine getirme konusunda üzeri­
ne düşeni yapabilecektir" diye­
EKMEK & ÖZGÜRLÜK 31
rek hükümetin iklim değişikliği
siyasetini net olarak ortaya
koymuş oluyor.
Faturayı vatandaş
ödeyecek
Türkiye, sermayenin hizmetin­
deki iktidarlar tarafından pet­
rol ve doğalgaz boru hatlarının
geçiş ülkesi olarak bölgesinde
nüfuz sahibi olmaya çalışan,
HES’ler, termik santraller ve çi­
mento fabrikalarının sermaye­
nin tüm kesimlerinin iştahını
kabarttığı en kârlı yatırım alan­
larına dönüştüğü, tarımın çö­
kertildiği, su kaynaklarının
özelleştirildiği, çevre mevzua­
tında “sürdürülebilir kalkın­
ma” sloganıyla sermayeye her
türlü hareket alanı sağlandığı
bir ülke durumuna getirildi.
Başbakan’ın yukarıdaki konuş­
masının devamında bahsettiği
“yeşil ekonomiler”in oluşturul­
ması için harcanacak meblağ­
lar ise atık su bedelleri gibi va­
tandaşın elektrik faturalarına
yansıtılacak bir çeşit emisyon
vergisi uygulamasına geçişin
habercisi.
Türkiye, iklim değişikliğinden
en fazla zarar gören ülkeler
arasında yer alıyor. Giresun,
İstanbul ve Artvin'deki sel fela­
keti benzeri olayları gittikçe
daha sık yaşamaya başlayaca­
ğız. Dünyada olduğu gibi Tür­
kiye’de de iklim değişikliğin­
den en fazla yoksullar mağdur
oluyor. Gerçek bir toplumsal
muhalefet karşısına dikilmedi­
ği müddetçe sermayenin ve
onun hükümetlerinin iklim de­
ğişikliğinden daha fazla kâr el­
de etmek dışında politika geliş­
tirmelerini beklememek gere­
kiyor. Özellikle Türkiye’de po­
litik bir çevre hareketinin ha­
len ortaya çıkartılamamış ol­
ması son yıllarda hayata geçi­
rilen çimento fabrikaları ve
termik santrallerin kurulduğu
yörelerdeki yerel halkın tepki­
sinin ortak bir politik program
etrafında örgütlenmesini en­
gelliyor. Başbakan’ın ABD uça­
ğı hazırlanırken Samsun Ka­
vak’ta köylerine kurulacak çi­
mento fabrikasını protesto
eden köylüler, New York’taki
iklim teknokratlarından daha
fazla ilgiyi hak ediyor.
32 EKMEK & ÖZGÜRLÜK
Uluslararası
Arjantin'de işçilerin
'patronsuz fabrika' zaferi
Patagonya'da bir fabrika, işveren tarafından sokağa atılmak istenen
çalışanları tarafından yıllardır başarıyla yönetiliyor. İsmail Gündoğdu, 'işgalci ve
yönetici' işçilerden Raul Godoy ile yapılan söyleşiyi çevirdi.
Latin Amerika’da işçilerin üretime soktuğu bütün fabrika çalışanları 25­27 Haziran’da Caracas’da biraraya geldi
Çalışanlarının 2002`den beri fabri­
kayı kendi kendilerine işletmele­
rinden dolayı Arjantin keramik
fabrikasi Zanon, Güney Ameri­
ka'nın dışında da tanınan bir fabri­
ka. Bu duruma nasıl gelindi?
Zanon kıtadaki en büyük ve de en mo­
dern keramik fabrikasıdır. Yirmi beşin
üzerinde ülkeye ihracat yapıyor. Yaklaşık
1.500 kişi çalışabilir burada. Şu an 470
işçi olarak fabrikayı ayakta tutuyoruz.
Fabrika 1980'de, yani askeri diktatörlük
döneminde kuruldu. Başından itibaren
çalışma disiplini üzerinde demirden bir
kontrol mekanizması vardı. Diktatörlü­
ğün devrilmesinden sonra sendikal ör­
gütlenmeye gidildi ama rüşvet yiyen sen­
dika başkanları işverenle anlaşma halin­
deydiler. Fabrika sahibi Luigi Zanon beş
işçi çıkartmak istiyorsa, yirmi işçinin çı­
kışını bildiriyordu. Sendika da böylelikle
on beş işçiyi 'kurtarmış' oluyordu. Biz
fabrikayi işgal ettikten sonra, grev kırıcı­
ları ve patronun adamları tarafından bir­
çok kez fabrikayı boşaltma girişimi oldu.
Bunların arasında bu 'sendikacılar'ı da
görüyorduk.
Çalışanların mücadele kararlılığı­
nın artmasına hangi olaylar neden
oldu?
İşçi arkadaşımız Daniel'in, işyerinde ya­
sal olarak bulundurulması gereken tıbbi
aracın yokluğundan dolayı 16 Temmuz
2000`de ölmesi, 'vahşi grev'i tetikledi. Bu
grevi yeni seçilen sendika önderliği ola­
rak devreye soktuk. 'Dokuz günlük
grev'de, grev nöbetleri tutarak ve çadır­
lar kurarak fabrikayı bloke ettik. Aynı za­
manda bir kadınlar komisyonu oluştu­
ruldu ve ilk sokak işgalleri gerçekleştiril­
di. Çalışanların neredeyse tamamı arka­
mızdaydı ve patron tarafindan sadece sa­
yılardan ibaret olarak görüldüklerinde
hemfikirdiler
Daniel güvencesiz çalışan kiralık bir iş­
çiydi öldüğünde. Bizler, ister güvenceli
ister güvencesiz, bütün işçilerin hakları
için mücadele ediyorduk ve Daniel, he­
men her türden eylemde aramızda yer
alıyordu. Bundan dolayı o, bugüne kadar
devam eden mücadelemizde bir sembol
haline geldi.
2001`deki işgal grevine nasıl gelin­
di sonunda?
Arjantin ekonomisi çökmüştü. Binlerce
fabrika kapanmış; milyonlarca insan
işinden, küçük yatırımcılar birikimlerin­
den olmuşlardı. Bu durum kısa süreliği­
ne de olsa devrimci günlerin yaşanması­
na ve hükümetin düşmesine yol açtı. İş­
sizlerin başını çektiği 'piquetero hareke­
ti' ortaya cıktı; büyük şehirlerde halk
toplantıları yapılmaya başlandı; işçiler
fabrikalarını işgal ettiler vb. Bunların
içinde Ekim 2001'den itibaren bizler de
vardık. Çünkü aşırı borçlanmış Luigi Za­
non fabrikayı kapatmaya ve hemen he­
men tüm çalışanları sokağa atmaya ni­
yetliydi.
İşçi denetiminde üretime geçiş na­
sıl oldu?
Çok ağır bir süreçti. Beş ay boyunca fab­
rika dışında ve içinde çadırlarda kaldık.
Ücretlerimizi sağlayabilmek için depoda
bulunan malları satışa çıkardık. Stoktaki
mallar bittikten sonra çalışanlar kurulu,
2 Mart 2002'de yaptığı toplantıda üreti­
min kendi denetimimizde tekrar başla­
tılmasına karar verdi.
O zamandan bu yana patronsuz fab­
rika nasıl yürüyor?
Bütün çalışanlar bir nevi işçi konseyi di­
yebileceğimiz bir örgütlülük içerisinde­
ler. Her bölümde kendi meslektaşları ta­
rafından seçilen ve yine onlar tarafından
her an görevinden geri alınabilen bir ko­
ordinatör bulunmakta. Bütün önemli ka­
rarları almak üzere her ay tüm çalışan­
ların katıldığı bir toplantı yapılıyor. Eko­
nomik ve sosyal sorunları, üretim süre­
cinin sorunlarını, politik sorunları vb.
kapsayan bir toplantı oluyor bu. Ama ay­
nı zamanda, öğle molamızın uzunluğu gi­
bi sıradan şeyleri de karara bağlıyoruz.
 EKMEK & ÖZGÜRLÜK 33

Uluslararası
Geçen hafta il parlamentosu
fabrikanın kamulaştırılması­
na karar verdi. Böylelikle
amacınıza ulaşmış oldunuz
Berlin Duvarı’ndan
20 yıl sonra
mu?
13 Ağustos 2009 gecesi, oylama­
dan önce üç binin üzerinde insan
parlamentoya yürüdü. Bunların
içinde bütün ülkeden militan işçi­
lerin temsilcileri vardı, örneğin
Buenos Aires metrosunun çalışan­
ları gibi. Patagonya'nın sert rüzgâ­
rına rağmen parlamento önünde
bekleyişe geçtik, ta ki sabahın er­
ken saatlerinde oylama sonuçları
belli olana dek. Sonuçta parlamen­
to, fabrikanın kamulaştırılmasına
karar verdi ve fabrikayı bizim koo­
peratifimiz FaSinPat'a (Patronsuz
Fabrika) devretti.
Yasaya göre il yönetiminin, fabri­
kanın eski borçlarından bir bölü­
münü ödemesi gerekiyor. Bize gö­
re bu borçlar Zanon ailesine ait ol­
duğundan devlet tarafından üstle­
nilmemeli. En azından şimdilik
fabrikayı boşaltma girişimlerin­
Yıkılışından 20 yıl sonra Doğu ve Batı Berlin’i ayıran duvardan geriye kalan iz kimseyi birbirinden ayırmıyor
den ve diğer problemlerden kur­
tulduk. Son sekiz yıl içerisinde şid­ masının mekanizmalarının incelenmesi ge­
det kullanılarak tam beş kez fabri­ Toplumsal zenginliğin ka­ reklidir.
kadan çıkartılmaya çalışıldık. Biz musal mülkiyet altında yağ­
Zanon'un halkın hizmetinde olma­ Bizi engelleyen nedir?
malanmasına paralel bir ge­ Esas engel yöntemle ilgilidir. 1989’u açıkla­
sını istiyoruz.
mak için incelemeye Marx­Engels’ten başla­
Yaşanmakta olan kapitalist
çiş döneminin ardından yı­ dığınızda tarihin içinde kendinizi kaybeder,
kriz koşullarında Zanon işçi­ kılan “Reel Sosyalizm” hâlâ bir türlü 1989’a gelemezsiniz. Tarihin ince­
lenmesine sondan, yaşanmış sosyalizmden
lerinin deneyiminin nasıl bir çözümlenmeyi bekliyor sonra ortaya çıkan kapitalizmden başlamak
önemi var? gerekir. Reel sosyalizmin özelliklerini en iyi
Bizim parolamız her zaman şuy­ Engin Erkiner anlatacak olan, o toplumdan ortaya çıkmış
du: Bir fabrikayı yönetebiliyorsak olan kapitalizmdir. Ancak bu yolla sosyalist
bir ülkeyi de yönetebiliriz. Ben on ülkelerde burjuvazinin ortaya çıkması ve ge­
beş yıldır bu fabrikada çalışıyo­ lişmesinin mekanizması anlaşılabilir. Hangi
rum ve iş arkadaşlarımın politik Berlin Duvarı’nın yıkılması 20 yıl önce Orta
ve Doğu Avrupa’da yaşanan büyük değişi­ etkenlerin bu sonuca yol açtığı ve 1989’a gö­
gelişimini gözlemleyebildim. Uzun türen tarihsel süreç incelenmesi gereken
süreli mücadele benim bütün mi­ min simgesi oldu. Polonya, Macaristan, De­
mokratik Almanya Cumhuriyeti (DAC), Çe­ ikinci aşamadır.
litan inançlarımı onayladı. Başlan­
gıçta genel bir tepkisizlik hüküm koslovakya’nın ardından Bulgaristan ve Ro­ 1989’un ana noktaları
sürüyordu. Gemisini kurtaran manya’da da komünist ya da aynı anlama Birkaç soruyla şu belirlemeler yapılabilir:
kaptan misali, aşırı derecede bir gelen ad taşıyan partiler iktidarı kaybettiler. Sosyalizm sonrası kapitalizmde burjuvazi
bireycilik ve en önemlisi de koca­ 20 yıl sonra bu sonuca götüren süreci yeni­ kimlerden oluşmaktadır?
man bir kuşku hali. Bu ruh haline den anlatmak yerine, bizi, yaşanmış sosya­ Sosyalist düzende politik, ekonomik ve kül­
sebep olan şirketin saldırıları ve lizmin analizinde neyin engellediği üzerinde türel alanda ilk ve ikinci kademede olan in­
sendika bürokrasisinin ihanetiydi. durulması daha doğru olur. Yaşanmış olan sanlar ile yıllardan beri düzene muhalefet
Ama nasıl ki fabrikadaki ilişkiler bu büyük değişimin hiç olmamış gibi atlan­ edenlerin bir bölümü bu burjuvaziyi oluştu­
değişmeye basladı, mizah da, ya­ ması ya da unutulması mümkün olmadığı rur. En önemlisi, bu ülkelerdeki küçük mal
şama azmi de, moral de değişmeye ve hizmet üretiminden gelişerek büyümüş
gibi, bazı “açıklamalar” da günü kurtarma­
basladı. Daha öncesinde koyun sü­ bir burjuvazi söz konusu değildir.
nın ötesinde anlam taşımaz.
rüsü gibi hareket eden aynı işçiler
Örneğin “yaşanmış olan sosyalizm değildi” Bu büyük değişimin -Romanya dışında- şid-
mücadeleye atıldılar ve tarihsel
gibi… Yaşanmış olan her durumda kapitaliz­ dete başvurulmadan gerçekleşmesi nasıl
önemde bir başarıya ulaştılar. Bu
me seçenek bir düzenin oluşturulması çaba­ açıklanabilir?
tabii ki kendiliğinden olmuyor.
Bunun için günbegün çabalamak sıydı ve yaşayamadı. Kapitalizme seçenek ol­ Yeni düzen burjuvazisinin önemli bölümü­
gerekiyor. mak iddiasındaki bir sistemin tarihe karış­ nü eskinin üst ve orta kademesi oluşturun­ >>
 34 EKMEK & ÖZGÜRLÜK

Uluslararası
>> ca, polis ve orduya hakim olmak zor olmadı. Sosya­
lizm sonrasındaki kapitalizmde ­deşifre olmuş bir­
kaç kişinin dışında­ devri sabık yaratılmaması da bu
“yumuşak geçiş”le ilgilidir.
Güney Afrika "özgü
1989’da büyük kitle eylemleri görüldü mü?
Evet! Polonya’da düzen 1980 yılında Dayanışma Sen­
dikası’nın kurulmasından beri işçi hareketi tarafın­
siyah işçiler henüz
dan ciddi biçimde sarsıldığı için dikkat çekici büyük
bir kitle hareketi görülmedi. Bu ülkede, bunun yerine
sürekli hareketlilikten –grevler ve gösteriler­ söz edi­
lebilir. Güney Afrika'nın ulusal demokratik devrimi,
Macaristan, Çekoslovakya ve DAC’de ise komünist
partisine karşı büyük kitle hareketleri görüldü. Özel­ emekçileri sınıf ayrımcılığından kurtaramadı
likle DAC’de çok sayıda parti üyesinin de katıldığı ve
haftalarca süren Pazartesi Gösterileri, Berlin Duva­
rı’nın ve FAC ile sınırın bütün noktalarda açılmasına
neden oldu.
Sosyalist yönetimlere karşı kitle gösterilerinde ortak
bir talep var mıydı?
Evet! Komünist partisinin önderliğini güvenceye
alan anayasa maddesinin iptali, çok partili sistem ve
serbest seçimler…
Önemli toplumsal değişimlerin öne çıkardığı kavram-
lar vardır. 1989 için hangi açıklayıcı kavram söz ko-
nusudur?
Politik kapitalizm… Önemli konumlardaki kişilerin
saf değiştirdiği, devleti soyarak hızla zenginleştiği,
üretim araçlarında ise kamusal mülkiyetin sürdüğü
bir geçiş dönemini simgeler. Rusça’da nomenklatura
denilen bu kesimdeki dönüşümle halkın muhalefeti
üst üste gelince düzenin hızla çökmesi kaçınılmazdı.
Sosyalizm, üretici güçlerde kapitalizmi yakalamak ve
geçmek iddiasını kaybedince, düzenin meşruiyeti de
sona erdi. Sosyalizmdeki çeşitli aksaklıklar ve yan­
lışlara karşı yıllardan beri var olan ama bastırılan kit­
le muhalefeti de patladı. Mevcut düzeni savunan
kimse kalmamıştı, onu düzeltmek isteyenlerin de
güçleri yetmedi.
Yaşanmış sosyalizmin tarihinin incelenmesinde hangi
kaynaklara dayanılması gerekir?
Kaynak sınırlaması yapmak doğru olmaz; ama o top­
lumda yaşamış, sorumluluk üstlenmiş ve Duvar’ın
yıkılmasından sonra da solda kalmış insanların yaz­
Tolga Tören yer açıktan yer yer üstü örtü bir
dıkları çok sayıda yapıtı atlayarak değerlendirme
şekilde desteklediği “apartheid”
yapmaya çalışmak da bizi bir yere götürmez. Reel
sosyalizm tarihi hakkındaki bilgimiz 1920’li yılların (ırk ayrımı) önemli rol oynadığına
sonlarına kadar geliyor ve buradan Gorbaçov’un göre sürecin tanımlanmasında
Güney Afrika’da son yıllarda yaşa­ “ulusal” ifadesinin kullanılmasında
SBKP Genel Sekreteri olduğu 1985’e atlıyor. Bu arada nan süreç, iktidar partisi Afrika
neler oldu, bilinmiyor, bilinmesi de önemsenmiyor. bir sakınca yok. Ülkenin, apartheid
Ulusal Kongresi'nin (ANC) sol ka­ karşıtı hareketin mücadeleleri ile
Gerçekte ise, önce Orta ve Doğu Avrupa ülkelerinde nadı, Güney Afrika Sendikalar Kon­
ardından da SSCB’de sosyalizmin yıkılmasına yöne­ kazanılan; dünyanınen demokra­
federasyonu (COSATU) ve Güney tik anayasası olarak kabul edilen;
lik soruların yanıtları bu dönemdedir. Öncesi de var­ Afrika Komünist Partisi (SACP) ta­
dır kuşkusuz, ama bu toplumların yaşamlarında bü­ ülkedeki bütün ulusların dillerini
rafından “ulusal demokratik dev­
yük yer tutan yaklaşık 50 yıllık dönemi atlayarak resmi dil olarak tanıyan; 1955’te
rim” diye adlandırılıyor.
gerçekçi bir değerlendirme yapılamayacağı da açık­ geçen ve “halk yönetecek”, “ülke­
tır. Irk ayrımcılığıyla mücadele nin serveti paylaşılacak” gibi ifade­
Alışkanlık galiba… Yaşadığımız ülkenin tarihini bile, Ülkenin kapitalist gelişme sürecin­ lere yer veren Özgürlük Bildirge­
bu konuda bize öğretilmiş uydurmaları kendimiz de de, 1948’de iktidara gelen Ulusal si’ne dayanan bir Anayasa’ya sahip
uzun süre yeniden ürettikten sonra daha yeni öğren­ Parti tarafından yönetilen, kuralla­ olduğu düşünülürse, demokratik
meye başlıyoruz. Benzer bir durum sosyalizm tarihi rı beyaz kapitalist sınıf tarafından ifadesi de gayet uygun düşüyor.
konusunda da var. Umarım bu konuda bilgi temeline ve insanlık dışı bir şekilde konan, Tabii, demokrasiyi mülkiyet ve
dayanan gerçekçi bir bakış açısına yönelmek kendi kalifiye işlerde istihdam edilen be­ üretim ilişkileri ile ilişkilendirme­
tarihimiz örneğindeki kadar uzun sürmez. yaz “emek aristokrasisi”nin de yer yip, kağıt üzerinde yazan görece

r" ama
değil!
temelini oluşturan siyah
ileri haklara indirgiyorsak. Bu son noktayı
da akılda tutarak ve ülkenin içinde bulun­
duğu sosyo ekonomik koşullardan hare­
ket ederek “devrim” kavramının ise soru
işareti yarattığını belirtmek gerekiyor.
Devrim?
Bu noktada sorulacak haklı bir “neden”
sorusunun cevabı ise “apartheid” öncesi
sınıf mücadeleleri/ulusal mücadele dina­
mikleri ile bugünkü realitenin anlaşılma­
sında yatıyor. Apartheid karşıtı mücade­
lenin tarihini bu yazıya sığdırmanın imkâ­
nı elbette yok, ama en azından şu kadarını
vurgulamakta yarar var: 1994’de başarıya
ulaşan “apartheid” karşıtı mücadelenin en
önemli özelliklerinden birisi, emek hare­
keti, ulusal hareket ve sosyalist/komünist
hareket birlikteliğinde yürütülmüş olma­
sıydı.
Mandela’nın hemen her koşulda altını çiz­
diği, mücadelenin Güney Afrika’da yaşa­
yan beyazlar dahil, herkesin özgürlüğü
için veriliyor olduğu, ulusal özgürlük ha­
reketinin tabanının, şehir dışında inşa edi­
len kulübelerde insanlık dışı koşullarda
yaşamaya mahkum edilen, kalifiye işler­
den ve örgütlenme hakkından men edilen
siyah işçi sınıfına dayanması gibi faktörleri
de yabana atmamalı. Bu durum aynı za­
manda, mücadeleyi neden ilerici olanlar
da dahil beyazlarla kol kola yürütmekten
kaçınan, anti komünist ve milliyetçi bir po­
litika izleyen siyah milliyetçiler tarafından
değil de, ilerici güçler tarafından kazanıl­
dığını da açıklar niteliktedir: Sınıf bilinci,
enternasyonalizm, ezilen ulusa özgürlük,
antiemperyalizm ve antikapitalizm.
1994 öncesi mücadele, ulusal özgürlük ha­
reketleri, komünist/sosyalist hareket ve
emek hareketinin bir araya geldiğinde ne­
ler yapabileceğini ne kadar net ortaya ko­
yuyorsa, 1994 sonrası da, böylesi bir bir­
liktelikte, sınıf, emek, antikapitalizm gibi
vurguların olmaması durumunda sonucun
nasıl bir hüsran olabileceğini ortaya koyu­
yor. Bunu daha iyi anlamak için 1994 son­
rasına kısaca bakmakta fayda var.
Sosyal demokrasiden
neo­liberalizme
1994’ten 1996’ya kadar geçen sürede
programına dayalı olarak, COSATU ve
SACP desteği ile, sosyal demokrat politika­
lar uygulayan ANC, 1996’da Büyüme, İs­
tihdam ve Gelir Dağılımı (GEAR) başlığı ile
sunulan ve içeriği ülke içi burjuvazinin ta­
lepleri ile Dünya Bankası’nın yapısal prog­
ramlarına dayanan neo­liberal politikalar
bütününü uygulamaya soktu. Söz konusu
program, ülkenin beyaz sermaye sınıfı ve
apartheid karşıtı mücadele esnasında ge­
liştirdiği uluslararası bağlar sayesinde ser­
maye biriktirme imkânı elde eden siyah
yeni burjuvazinin taleplerinin karşılanma­
sı ve apartheid karşıtı mücadeleye işçi sı­
nıflarının bastırması ile de olsa destek ve­
ren uluslararası çevrelere verilen diyettir:
Güney Afrika cumhuriyeti “liberal bir de­
mokrasi” olmalıdır.
2007’ye kadar devam eden bu sürecin fa­
turası, başta telekomünikasyon olmak
üzere büyük kamu işletmelerinin özelleş­
tirilmesi, yüz binlerce işçinin işini kaybet­
mesi ya da daha güvensiz koşullarda yaşa­
maya başlamasıdır. Ülkenin önemli sorun­
larından birisi olan HIV/AIDS oranların­
daki patlama ve sağlık hizmetleri krizi de
cabası. Üçlü ittifakın kimi bileşenleri, “ulu­
sal demokratik devrim”i terketmemek
adına, kimileri de, yeni türeyen burjuvazi­
nin arasına çoktan katılmış olduklarından
ittifaktan ayrılmadılar. İttifak içindeki tar­
EKMEK & ÖZGÜRLÜK 35
tışmalar, 2007 yılında yapılan Polokwane
Konferansı’na kadar sürdü. Söz konusu
Konferans’ta sol kanat yeniden ANC içinde
iktidarı ele geçirdi ve “ulusal demokratik
devrim”i canlandırma taahhüdünde bu­
lundu.
Yeni hükümet ve sonrası…
Geçtiğimiz Nisan'da, liberallerin ANC’den
ayrılıp siyah orta sınıfa dayanan liberal bir
parti kurmalarına, medyada bolca boy
göstermelerine rağmen, sol kanat yöneti­
mindeki ANC, COSATU ve SACP’nin desteği
ile yüzde 67 oy alarak iktidar tazeledi. Yeni
hükümet sonrasında olup bitmeye devam
edenler neler?
• Hükümette yirmiyi aşkın büyük sermaye
temsilcisi, geçmiş dönemde uygulanan li­
beral politikaları uygulayıcısı olan birçok
isim ve sayıları bir elin parmaklarını bul­
mayan sendikacı/komünist,
• Madenlerden neredeyse her gün gelme­
ye devam eden ölümlü iş kazası haberleri,
• Su, elektrik ve tuvalet dahi bulunmayan
enformel yaşam alanlarında yaşayan top­
lulukların sürekli eylemleri ve “solcu” dev­
let başkanı Zuma’nın “vakit bulamadığı
için” onları ziyaret edememesi,
• Maden işçilerinden belediye işçilerine,
hekimlerden resmi devlet televizyonunda
çalışanlara kadar hergün yenileri eklenen
ve bazen copla, bazen polisin açtığı ateşle,
bazen de tutuklamalarla bastırılmaya ça­
lışılan grevler,
• Dünya Kupası’na ev sahipliği yapacak ol­
maktan kaynaklı, göz boyamaya dayanan
“kentsel dönüşüm projeleri”,
• “Manzarayı bozan” enformel yerleşim
yerlerinde yaşayan toplulukların zorla
yerlerinden atılmaları,
• Temel haklardan yoksun, güvencesiz ça­
lışan, apartheid’in hiç de azımsanamaya­
cak katkısıyla HIV/AIDS pençesinde bo­
ğuşmaya devam eden bir halk,
• Tabanda işçi sınıfına dayansa da ideolo­
jik olarak çoktan öteki “sınıf”ın saflarına
geçmiş bir ulusal özgürlük hareketi,
• Bir yandan hükümetin ortağı olup bir
yandan da hergün polisten dayak yiyen iş­
çilerine “ulusal demokratik devrim” hikâ­
yeleri anlatan bir sendika konfederasyo­
nu,
• Tüm bunlara rağmen, “devrim”i ilerlet­
me hayali kuran ama işbirliği yaptığı ulu­
sal hareketin sınıfsal karakterini göz ardı
eden bir komünist partisi.
Peki tüm bunlar neyi gösteriyor? Sınıf
perspektifi olmaksızın kazanılan bir “ulu­
sal özgürlük”ün, ulusun bütün sınıflarının
o özgürlüklerden istifade edebilmesini ga­
rantilemediğini.
36 EKMEK & ÖZGÜRLÜK
Uluslararası
Obama’nın sağlık
reformu ve ‘piyasanın
görünmez eli’
Özel sigorta şirketlerine rekabet aşısı yapmayı
hedefleyen Demokratların reform tasarısı
sağlık hizmetinin bir insanlık hakkı olduğunu
gözden kaçırıyor
E. Ahmet Tonak
ABD Başkanı sıfatıyla 9 Eylül’de, Temsil­
ciler Meclisi’nde onca televizyon kame­
rası kendisine yöneldiği sırada, Oba­
ma’nın kalkıp da “bu kriz bizi yaktı, nasıl
içinden çıkabileceğimizi bilemiyorum”
demesini beklemiyorduk. Konumu ve
rolü icabı ne demesi gerekiyorsa onu de­
di. İlkin, moda tabirle, ‘empati’ sahibi bi­
risi olduğunun sık sık tekrarlanması ge­
rektiği için hemen o ihtiyaç giderildi:
Obama, trilyonlar harcanmasına rağmen,
hâlâ ABD’nde milyonlarca işsizin, boğa­
zına kadar borçlu yoksulun kol gezdiğini
teslim etti. Hemen ardından, ekonomi­
nin gerçekten eski haline gelecek şekilde
kendini toparlayabilmesi için aylara (yıl­
lara demeye dili varmadı!) ihtiyaç oldu­
ğunu ekledi. Sonra da, geçen Ocak’dan
beri uygulanan politikalarla ekonomiyi
felaketin eşiğinden döndürdüklerine
inancının tam olduğunu belirtti.
Konu ne olursa olsun, ABD Başkanı’nın
tüm önemli konuşmalarına bu tür bir gi­
rişle başlaması adeta standartlaştırıldı.
Obama’nın etrafını kuşatan halkla ilişki­
ler ‘uzmanı’ lider paketleyicilerinin, dü­
zene güvenini tamamen yitirmiş, tam bir
moral çöküntüsü yaşayan Amerikalıların
bu tür bir inanç tazeleme ritüeline sık
sık ihtiyacı olduğunu düşündüklerine
eminim. Oysa, konuşmanın konusu sağ­
lık sistemi reformu olduğu için, Obama
ağzıyla kuş tutsa, konuşmasının neresin­
de kendisine ne söyletilirse söyletilsin
milyonlarca muhafazakâr Amerikalıyı ik­
na edemezdi. Nitekim edemedi de. Bin­
Obama’nın sağlık reformu, hizmetleri önemli ölçüde pi
lerce 'bireysel özgürlük' düşkünü sokağa yapmasına rağmen ne daha sağlıklı bir
döküldü, Amerika’nın 'sosyalizm girda­ toplum yaratabilmiş, ne de herkese sağ­
bına' sürüklenmesine izin vermeyecek­ lık hizmeti sağlayabiliyor.
lerini haykırdı!
ABD’nde şu anda var olan sisteme göre
nüfusun çoğunluğu ya işyerleri yoluyla
ABD sağlık sistemi ya da kendi imkanlarıyla özel sigorta şir­
ketlerince sigortalı. Devletin de hem fe­
Nüfusu ve yüzölçümü itibariyle olmasa
deral hükümet aracılığıyla (Medicare ve
da, ABD hâlâ, bir yandan, dünyanın üre­
Medicaid) hem de eyaletler aracılığıyla
tim ve tüketim bakımından en büyük ül­
(CHIP) sunduğu sağlık sigortaları ve hiz­
kesi, öte yandan da kapitalist emsalleri
metleri var. Medicare 65 yaş üstünü, Me­
arasında en çok sağlık sigortasından
dicaid özel sigorta satın alamayacak du­
mahrum bırakılmış, hastalandığında so­
rumda olan çocukları, hamileleri ve en­
kakta ölüme terkedilmiş en geniş nüfusa
gellileri, CHIP ise düşük gelirli aileleri
sahip. Sigortasız sayısının yaklaşık 8
kapsıyor. Ayrıca, federal devlet aracılı­
milyonu çocuk olmak üzere 45 – 50 mil­
ğıyla savaş görmüş eski ordu mensupla­
yon, sigortası yetersizlerin ise 25 milyon
rına ve Amerika’nın yerli nüfusuna sunu­
civarında olduğu tahmin ediliyor. Sigor­
lan, karşılıksız, sosyalleştirilmiş sağlık
tasızlar ordusuna eklenenlerin sayısı da
hizmeti diyebileceğimiz uygulamalar da
son dönemde günde 14,000'e varmış du­
mevcut.
rumda. Şu ya da bu şekilde kendini da­
yatan sağlık sorununun ilk boyutu bu:
Sağlık sisteminin bu kurumsal yapısı du­
kapitalizmin yarattığı harikalar diyarın­
rumun nasıl olduğunu bir ölçüde sezdir­
da nüfusun neredeyse beşte birinin sağ­
tiyor. Çünkü, var olan duruma esas dam­
lık hizmetlerinden yararlanamadığı bir
gasını vuran, hem bunca insanı sigorta­
vahşetin sürdürülemezliği. Diğeri ise,
sız bırakarak sağlık harcamalarının
sağlık hizmetlerinin fiyatı ve herkese
kontrolsüzce hızla artmasına yol açan
yüklediği muazzam yük. Özel sağlık si­
sağlık sektörünün kapitalist şirketleri.
gortalarına ödenen yılda 1.5 trilyon do­
Hepsinin ortak motivasyonu kârlarını
lara dayanan sigorta primi, federal hükü­
maksimize etmek olan ve en başta özel
metin üstlendiği yaklaşık 1 trilyon, yerel
sigorta ve ilaç şirketlerinin geldiği bilu­
yönetimlerin, eyaletlerin üstlendiği 0.25
mum özel hastaneler ve klinikler. Suçlu­
trilyon dolara yakın harcama. Sağlık sek­
lar listesine şirketlerin yanı sıra, bir de
törünün parasal büyüklüğü aşağı yukarı
var olan yapıdan pek rahatsız olmayan,
ABD ekonomisinin altıda birine tekabül
hatta kendi çıkarları açısından sürme­
ediyor. Hem miktar büyük hem de hızla
sinden medet uman Amerikan Tabipler
artmaya devam ediyor. 1980’lerden bu
Birliği’ni de (AMA) eklemek gerekiyor.
yana, sağlık harcamaları 25 yılda 5 misli
artmış! ABD emsallerinden, kişi başına
aşağı yukarı 1.5 misli, OECD ortalama­ Ne isteniyor, ne olmalı?
sından 2 misli fazla sağlık harcaması Obama, tam bir orta yolcu olarak, 9 Eylül

iyasaya devrettiği için soldan eleştirilirken, sağ devlet katkısını “sosyalizm” diye niteliyor
konuşmasında ne sol ne de sağ kesimle­
rin reform önerilerini benimsemediğini
belirtmeyi de ihmal etmedi. Sağın ne is­
tediğini tahmin etmek zor değil. Düzen
yanlıları, eldeki kırık dökük, pahalı ve ça­
lışmayan sistemin bile kapitalistlere ve
devlete fazla sorumluluk yüklediğini, pa­
halı olduğunu savunuyor. Devlet sağlık
hizmeti alanından çekilmeli, işverenler
çalışanlara sağlık sigortası sağlamak zo­
runda kalmamalıymış; isteyen, istediği
kapsamda sağlık sigortasını satın alabil­
meliymiş. Hedeflenen, kimsenin kimse­
ye karışmadığı, kendinden başkasını tak­
madığı tam bir ‘bireysel özgürlük’ cenne­
ti! Sadece parası olanın sağlık hizmetin­
denden yararlanabildiği bir kapitalist
ütopya.
Obama, sol kesime atıfla, Kanada ve
Avustralya’da örnekleri olan “tek ödeyi­
ci” (single payer; yani, merkezi devlet so­
rumluluğunda olan bir sistem) türünden
bir reform talep edildiğini söyledi. Bir
ölçüde doğru. ABD’de sol kesimde geçen
tartışmalarda genellikle özel sigorta şir­
ketlerinin tamamen devreden çıkartıl­
ması ve şu anda devletin yönettiği, sağ­
ladığı sigorta ve sağlık hizmetlerinin bir­
leştirilerek, herkesi kapsayacak biçimde
yaygınlaştırılması savunuluyor. Bu for­
mülasyon da Obama dahil neredeyse bü­
tün siyasilerin gündeminden düşmüş,
“tek ödeyici” adı verilebilecek pakete bir
hayli yakın.
Obama’nın savunduğu pakete gelince; en
can alıcı, dolayısıyla öfkeleri en çok çe­
ken yanı sigortasızların önemli bir kesi­
minin devlet tarafından sigortalanarak
sağlık hizmetinden yararlanabilir hale
getirilmesi. Geri kalan sigortasızları ise
gruplandırarak piyasa aracılığıyla özel
sigorta şirketleri ile pazarlık edebilir ha­
le getirmek. Bu yoldan sigorta şirketleri
arasında rekabetin gelişmesini sağlaya­
rak sağlık harcamalarında azalma sağla­
mak amaçlanıyor. Bir taşla iki kuş. Pa­
ketin bu yanının dayandığı zihniyetin
merkezinde piyasanın görünmez elinin
her derde deva olduğu, kapitalizmin be­
lalarının eksik rekabetten kaynaklandığı
safsatası var.
Sosyalistlerin sağlık hizmetinin üreti­
minde, dağıtımında, kullanımında farklı
önerileri değerlendirirken gözden kaçır­
maması gereken en önemli ilke sağlıklı
yaşamın bir insanlık hakkı olduğudur.
Sağlıklı yaşam modern toplumda en ge­
niş biçimde tanımlanmış sağlık hizmeti
imkanından yararlanabilmeyi gerektirir.
Bu hizmet kümesinin başında önleyici,
koruyucu sağlık hizmetleri gelir. Herke­
sin her türlü tıbbi müdahale, hastane, te­
davi, bakım hizmetinden ihtiyacı oldu­
ğunca yararlanabilmesi, gerekli ilaç ve
gereçlere erişebilmesi sağlanmalıdır. Ve
bütün bu hizmetlerin hastanın ödeme
kapasitesinden tamamen bağımsız her
yerde aynı kalitede sunuluyor olması
şarttır. Kapitalist düzen içinde, piyasa­
nın mantığına, dinamiklerine terkedil­
miş, aşırı özelleşmiş sağlık sektörü re­
formlarla bizim özlediğimiz bu ideal şek­
le dönüştürülemez. Hedef, fiyatı olma­
yan, karşılıksız sunulan sağlık hizmetidir.
Dolayısıyla, bir yandan bu ideali ve sağ­
lıklı yaşamın bir hak olduğunu vurgular­
ken, diğer yandan da emekçilerin sağlık
hizmetinden yararlanma imkanını geniş­
leten her girişimi desteklemenin sosya­
list mücadelenin icabı olduğunu unut­
mamak gerekir.
EKMEK & ÖZGÜRLÜK 37
Obama
Guantanamo’yu
kapatma sözünü
tutamıyor
Guantanamo’da hala 225
tutsak var. Ancak Temsilci­
ler Meclisi, yargılanmak
için de olsa ülkeye girme­
lerine izin vermiyor
Obama, Başkan seçilmesinin hemen ar­
dından Guantanamo cezaevinin Ocak
2010 itibariyle kapatılacağını söylemişti.
Ancak ABD Temsilciler Meclisi’nin üste
alıkonulan tutsakların ABD’ye transferini
engelleyen kararı kabul etmesiyle bu vaa­
di tutması zora giriyor.
Guantanamo cezaevi, ABD'nin önceki baş­
kanı George W. Bush döneminde, başta Af­
ganistan olmak üzere çeşitli ülkelerde ya­
kalanan terör şüphelilerinin tutulması için
açılmış, tutsaklara yapılan insanlık dışı
uygulamalar dünya genelinde tepkilere
neden olmuştu. Halen 225 kişi burada tu­
tuklu bulunuyor. Bunlardan bazılarının
kendilerini kabul edecek ülkelere gönde­
rilmesi, diğerlerinin de ABD’de yargılan­
ması planlanıyordu. Ancak Temsilciler
Meclisi’nin 163’e karşı 258 oyla kabul edi­
len kararından sonra tutsakların nasıl ve
nereye gönderileceği bilinmiyor.
Konuyla ilgili son hazırlanan raporlar, Gu­
antanamo’daki tutsakların transferinde
yasal, siyasi ve diplomatik bazı engeller ol­
duğunu ortaya koymuştu. Böylece Oba­
ma’nın seçimden önce veya hemen seçim
ertesinde verdiği sözlerden birini daha
tutması zora girdi.
38 EKMEK & ÖZGÜRLÜK
Kültür & Zihniyet
Kavramların dili Kirli savaş ve
haksız savaş
“Savaş” kavramı da “Kirli Savaş” tanımlaması da
Kürt coğrafyasında yaşananları anlayıp anlatabilmek
ve hala sürdürülen haksız savaş karşısında
tutum alabilmek için yeterli değil
Alp Hakan Güvenir
Hükümet cephesindeki tüm acemilik ve samimi­
yetsizliğe, atılacağı havası yaratılan adımların ka­
dük kalacaklarının baştan belli olmasına karşın,
hemen herkesin ortaklaştığı nokta, “Barış İkli­
mi”nin yaşandığı bir süreçten geçtiğimiz.
Barış beklentisi ve havası süren savaşın bitmesi­
ne dair özlemlerin ifadesi aynı zamanda. Bu öz­
lemler ki son Kürt isyanının başlamasından bu
yana neredeyse tüm tarafların ilk kez ortak dil
kullanırcasına aynı kavramlarla ifade ettiği öz­
lemler. Oysa isyanın başlarında gerek özlemler,
gerek süre giden durum taraflarca farklı ve kul­
lananın tarafını da dolaysız biçimde yansıtan
kavramlarla ifade ediliyordu. Bugün, görünürde­
ki ortak dil, Kürt ulusal hareketi yahut Türkiye
sol hareketinin tezlerinin egemenler tarafından
artık kabul edilmiş olmasından kaynaklanmıyor.
Değişim, esas olarak Türkiye sol hareketinin, ya­
şanan gerçekliği ve bu gerçeklik üzerinde şekil­
lendirdiği taleplerini ifade etmek için kullandığı
kavramlardaki farklılaşmaya bağlı yaşanıyor.
Savaş
Günümüzde, “barış” çağrısı yükseltilirken, Kürt
coğrafyasında yaşananların adı da tek kelimeyle
“savaş” oldu. Herkes açısından bildik bir kavram
ancak bu bildik kavrama taraflarca yüklenen an­
lamlar farklı.
Neredeyse insanlık tarihi kadar eski olan savaş
olgusu ve kavramının özellikle sol içerisinde sa­
hip olduğu güncel anlamına kavuşması, Karl
Klausewitz’in bilindik tanımlamasından sonra­
dır: “Savaş, politikanın başka araçlarla sürdürül­
mesidir”. Lenin’in bu kavramlaştırmaya “yani şid­
det yoluyla” düzeltmesini yapmasıyla birlikte,
araçların farklılaştığı koşullarda da savaş zama­
nında sürenin, en yalın haliyle politika olduğu sa­
bitlenmiştir. Bu nedenden dolayı, genel bir savaş
karşıtlığı ile yetinmemeli ve “savaş” olgusunu her
gündem edinişimizde, şiddet yoluyla sürdürüle­
nin hangi politika olduğunu vurgulamalıyız. Bu
işe girişildiği anda görülecektir ki hangi savaş
gündem edinilirse edinilsin, birden fazla taraftan
ve politikadan söz edilmeye başlanacak. Birden
fazla taraf ve politikanın bütün açıklıkları ile or­
taya çıkartıldığı durumda ise genel bir “barış” ta­
raftarlığının yerini hani politikanın arkasında,
hangisinin karşısında olunduğu meselesinin al­
ması kaçınılmazdır. “Savaş” denildiğinde, bizler
için önemli olanın, şiddet yoluyla sürdürülen po­
litikaların hangisiyle ne türden ilişkilenilmesi; bu
politikaların karşısında hangi somut ve bağımsız
tutumlar alınarak hangi politikanın yürütülmesi
gerektiği olduğunun üzerinden atlamamalıyız.
Kirli savaş
Türkiye sol hareketi, yaşanan gerçekliği tanımla­
mak için, 1990’ların başından itibaren “kirli sa­
vaş” kavramını kullanıyordu ağırlıklı olarak. Bu
kavramın kullanıldığı her yerde, herkes neden
söz edildiğini gayet iyi anlıyordu. Bu anlaşılabi­
lirliğe ve uzun bir dönem, sol hareketin, bu kav­
ramı kullanmış olmasına bakarak, kavramın sola
ait olduğu sanılmamalı. Zira bu kavram gerek ta­
rihsel gerek siyasal bakımdan burjuva siyasete
aittir. Kirli savaş kavramı, politikanın şiddet yo­
luyla sürdürülmesine, dolayısıyla savaşa karşı
değil savaşların “insani olmayan” araçlarla ve bi­
çimlerde sürdürülmesine karşıdır. Bu yaklaşımla
karşı olunan, “Topyekün Savaş” anlayışıdır.
“Topyekün Savaş”, yüzyıllardır yaşanan bir ger­
çekliktir ancak bir savaş türü olarak tanınması
ve dilde kullanılması, 19. YY’a denk gelir. “Top­
yekün Savaş”ın en belirgin ve ayırt edici özeliği,
savaşı kazanmak için tüm toplumsal kaynakların
seferber edilmesi ve “sivil” ayrımı yapmaksızın,
herkesi asker olarak kabul etmesidir. "…savaşın
sınırı yoktur. Ahlâkın bir önemi yoktur, ... Topye­

Türkiye’de kirli savaşa karşı ilk yurttaş girişimi, 27 Mayıs 1995 İstanbul, Galatasaray Lisesi önündeki oturma eylemiyle başladı
kün savaş sadece silahlı birliklere değil,
bütün nüfusa ihtiyaç duyar. Topyekün sa­
vaşın en önemli noktası sivilleri geniş
alanda, ayrım gözetmeden ve temkinli
bir şekilde askeri hedefler olarak savaşa
dahil etmektir." Roger Chickering, Total
War: The German and American Experi­
ences, 1871­1914. (Bkz, http://tr.wikipe-
dia.org/wiki/Topyek%C3%BCn_sava%C5
%9F)
Bu yaklaşımın izdüşümü, düşman saflar­
daki her bireyin asker olarak kabul edil­
mesi ve savaşı kazanma yolunda düşma­
nın tüm kaynaklarının ve üretim kapasi­
tesinin yok edilmesi hedefidir; üretici bi­
reylerle birlikte. İşte “Kirli Savaş” kavra­
mı, böylesi bir anlayış ve savaş gerçeği
karşısında, gerek savaşan tarafların üre­
tim ve sermaye kaynaklarının mümkün
olduğunca korunması, gerek savaşların
insani olmadığı düşünülen boyut ve bi­
çimlerde sürdürülmesinin önüne geçil­
mesi ihtiyacına yanıt veren bir kavram­
laştırma ve anlayış olarak ortaya çıkıyor
burjuva siyaset ve diplomasi cephesinde.
İlki 1864 yılında imzalanan ve savaştaki
yaralılara insanca davranılması, Kızıl
Haç görevli ve araçlarının savaş dışı sa­
yılması gibi hükümleri içeren Cenevre
Sözleşmesi’yle başlayan bir yolculuktur,
süre giden savaşların “insani”leştirilmesi
uğraşı. Bu yolculuk, 1899, 1907, 1929,
1949, 1976 yıllarında yeni sözleşme ve
protokollerle genişletilmiş; hangi silah­
ların kullanılabileceği, savaş esirlerine
nasıl davranılacağı, savaşan tarafların
üniforma, bayrak gibi işaretlerinin nasıl
kullanılması gerektiği gibi pek çok alan­
da getirdiği kurallarla, savaşın “kirli” ve
“temiz” yönü arasındaki sınır çizgilerini
çekmiştir. Ancak bu kuralların her savaşı
ve savaşan bütün tarafları kapsadığını
sanmayın. Her şeyden önce, savaşan ta­
raf statüsü kazanabilmek belli kural ve
koşula bağlıdır. Yine bugün ülkemizde
gündem edilen “Kirli Savaş” kavramının
beslenerek üzerinde yükseldiği Cenevre
Sözleşmesi çerçevesinde, Kuzey Kürdis­
tan’da savaşan iki tarafın var olduğu ka­
bul edilmiş değildir. Bunun yanında, Ce­
nevre Sözleşmesi’nin devletler arası hu­
kuk zemininde herhangi bir bağlayıcılı­
ğının ya da yaptırımının olmaması da ca­
bası. Savaşı “insanileştirme” çabasına
bağlı ortaya çıkarılan savaş kurallarının,
yaşanan her savaşta ve savaşan her taraf
için uygulanmamaları bir yana; bu yak­
laşımın savaşın sebeplerini, haklı ve hak­
sız taraflarını, savaşa yön veren politika­
ları gözlerden saklaması, işçi sınıfı ve
sosyalistler açısından üzerinden atlan­
maması gereken bir nokta.
EKMEK & ÖZGÜRLÜK 39
Haklı ve haksız savaş
Sosyalistler, işçi sınıfı ve ezilen uluslar
açısından, savaş meselesine yaklaşımın
temel ekseni, haklı­haksız savaş ayrımı
olmalı. Savaşın haksız tarafındaki ezen­
ler, hangi kurallara uyarlarsa uysunlar,
hangi yöntemleri kullanırsa kullansınlar,
haksız olmaktan çıkmayacaklar; haklı ta­
rafı olan ezilenler ise hangi yöntem ve
araçlarla savaşırsa savaşsınlar, haksız
duruma düşmeyecek; Cenevre sözleşme­
si ile “yasaklanan” araç ve yöntemler kul­
landıklarında da “kirlenmiş” olmayacak­
lar.
Savaşları “haklı­haksız” olarak değil de
“kirli­temiz” olarak ayıranlar, farkında
olmasalar da burjuva siyasetin zeminin­
de boy vermiş oluyorlar. Siyasetin şiddet
yoluyla sürdürülmesinin ifadesi olan sa­
vaşa dönük siyasal tutumlarını ve eleşti­
rilerini, burjuvazinin savaş kurallarının
kavramı olan “kirli savaş” kavramı ile ifa­
de edenlerin, bir adım sonrasında siya­
setin diğer alanlarında da burjuvazinin
belirlediği kurallarla var olma çabası içe­
risine düşmeleri sürpriz olmamalı.
Siyaset alanında olduğu gibi, savaş konu­
sunda da, burjuvazinin ve devletler hu­
kukunun ölçü ve kurallarını değil, sınıf
mücadelesinin ölçü ve ihtiyaçlarını esas
alarak politik bir varoluşu gerçekleştir­
me sorumluluğu önümüzde duruyor.
40 EKMEK & ÖZGÜRLÜK
Kültür & Zihniyet
İstanbul’a bienal geldi
Bienalde Yüksel Arslan’ın Kapital çizimleri de sergileniyor
Tamamiyle burjuvazinin
denetimine giren kültür,
çocuklarını mideye indiren
Satürn'ün açgözlülüğüyle
sanatı yutuyor
Yeşim Dinçer
Koç Holding'in sponsor olduğu İstanbul
Bienali bir kez daha Komünist Manifes­
to'yu hatırlamaya vesile oldu. Özellikle
de, kapitalistlerin sanatçının başındaki
hâleyi çekip aldığını saptayan satırlarını:
"Bugüne dek üstün değer verilen ve so­
fuca bir ürküntüyle bakılan ne kadar ey­
lem varsa burjuvazi bunların hepsinin
üstündeki kutsallık örtüsünü çekip at­
mıştır. Doktoru da, hukukçuyu da, rahibi
de, şairi de, iktisatçıyı da, kendi ücretli
emekçisi haline getirmiştir."
"Sanatçı"yı proleterleştiren burjuvazi,
bir müddet "sanat"ı önemsiyor gibi gö­
rünmeyi ­oradan kendisine kazanç ve iti­
bar sağladığı sürece­ sürdürdü. Fakat öy­
le görünüyor ki tekelci kapitalizm çağın­
da artık buna da lüzum yok. Burjuvazi,
"kültür"ü tamamiyle temellük etmekle
(kendine mal etmekle) kalmayıp "sanat"ı
da "kültürel alan"a hapsederek etkisiz­
leştirmiş durumda.
"Hedefimiz karşıtlıkları politize et­
mek ama.."
Küratörler express dergisiyle yaptıkları
söyleşide, "sistem, üretmeye çalıştığımız
ve inatla sürdürdüğümüz eleştiriyi zim­
metine geçirmek istiyor", diye yakınmış­
lar. Tam da bu farkındalığın olumlu bir
şey olduğunu düşünürken arkasından şu
soru geliyor: "Elbette paranın nereden
geldiğinin farkındayız, ama kararımızı
belirleyen şu: Bu parayla ne yapabiliriz,
sınırlar ne?"
Zagrebli dört kadın küratörden oluşan
kolektif, daha önce de Hırvatistan'da
sağcı hükümetin parasıyla Komünist Ma­
nifesto'yu konu alan bir sergi açmış.
"Gündelik hayatımızda o kadar çok sınır­
lama var ki neredeyse nefes alamıyoruz.
Oysa sanatta dilediğimizi yapmamıza
izin veriyorlar", diye sevinmekteler.
Acaba neden izin veriyorlar dilediklerini
yapmalarına? Sanatçılar antreponun du­
varlarına "dünyanın en zengin üç kişisi­
nin sahip olduğu servetin, en fakir altı
yüz milyon kişinin mal varlığına eşit" ol­
duğunu yazadursun; burjuvazi, bu tür­
den bir etkinliği bile "kültürel eğlence­
lik"e dönüştürmeyi başardığı için olabi­
lir mi?
Bir eğlendik, bir eğlendik
Bienalin açılışını izleyen günlerde gaze­
teler, "bienal izdihamı", "bienal şıklığı"
gibi başlıklarla duyurdular haberlerini.
Karaköy Liman Lokantası'nda düzenle­
nen "tanışma partisi"ne gelen üç bin kişi
izdiham yaratmış. Başka bir özel davete
ise sosyete ve iş dünyasının tanınmış
isimleri katılmışlar: "Dilruba mini şor­
tuyla, Eda stilini yansıtan kıyafetiyle, Naz
da fırfırlı elbisesiyle" bienal gecesinin
dikkat çeken isimleri olmuşlar. Bienal
başladığından beri Beyoğlu'nda bir "par­
tileme hali" söz konusuymuş.
Serginin ya da eserlerin esamesi bile
okunmuyor bu yazılarda. Sanat, bu et­
kinliğin ihmal edilebilir bir ayrıntısı san­
ki. Küratörlerin seçtiği sanatçıların ta­
mamı siyasi bir perspektife, muhalif bir
tutuma sahip olsalar da, bu böyle. Ser­
mayenin kültürü, bir kârlılık alanı olarak
yeniden örgütlediğini ifşa etmek gereki­
yor. Bu farkındalığı taşımayan sanat, al­
gıları açamıyor.
Erörist Enternasyonal ile Lukashen­
ko'nun Başkanlık Platformu
Bienalde, alışılmışın tersine, Batılı sanat­
çıların eserleri azınlıkta. Savaşlardan
muzdarip bir coğrafyanın sorunlarını
dillendiren, Orta Doğu'dan ve Balkan­
lar'dan çıkma çok sayıda eser yer alıyor.
Bir diğer olumluluk, feminist sanatçıla­
rın, kadının toplumsal konumunu ve ka­
dınlık durumunu sorgulayan işlerinin
de ciddi bir yer tutması. Serginin en
önemli eksikliği ise, yaratıcılık noksanlı­
ğıyla atbaşı giden iddiasızlık bence. Siya­
sal bir tavır alış mevcut bu eserlerde
ama hiçbiri meydan okumuyor. Brecht
gibi sanatçıların, gerçeği yepyeni bir
formla dile getirerek egemen algıyı sars­
malarından söz ediyorum.
Şahsen benim en çok aklımda kalan iş­
lerden ikisi; Arjantinli bir kolektifin sun­
duğu, Bertolt Brecht, Yılmaz Güney, De­
niz Gezmiş, Che Guevara, Ulrike Meinhof
gibi karakterlerin kartondan imgelerini
bir araya getiren Erörist Kabare ile
Minsk doğumlu bir sanatçının iki metre
yüksekliğinde, altı­yedi metre uzunlu­
ğundaki, kırmızı renkli, dev Başkanlık
Platformu oldu. Fakat eğer siz, ülkelere
sığmayan bu devrimcilerin bir bar tabu­
resine mıhlanmalarının imkânsız oldu­
ğunu, bildirinin tam da az önce şikayet
ettiğim yılgınlığa denk düştüğünü söyle­
yecek olursanız karşı çıkmam buna. Hem
ne yalan söylemeli? Belarus hükümeti­
nin başkanı Lukashenko da, üzerine çı­
karak konuşma yaptığı bu acayip kırmızı
platformdan daha absürt, daha otoriter
görünümlü bir kişilik. Keşke platform
yerine onu getirselermiş bienale.
 EKMEK & ÖZGÜRLÜK 41

Kültür & Zihniyet

Servet Düşmanı Allah razı olsun

şu kredi kartından!
Yaratıcı eylemlerin yolu toplumsal duyarlığı gözetmekten geçiyor
Caner Burç Çankaya
Geçen gün yolda yürürken bizim mahalleden
iki kadın aralarında konuşuyorlardı. Biri hükü­
metten dert yandı:
­ Kriz yok diyor, başbakan. Gelsin de yaşasın iki
gün kirada.
­ Tabii, onlar için kriz yok!
­ Allah razı olsun şu kredi kartından! O da ol­
masa eve bir su bile alamıycaz.
­ Haklısın kardeş. Duydun mu dün Halimelerin
eve haciz geldi. Zavallım nasıl da...
Komşularım başbakana kızgındı ancak hükü­
metle şerefsiz tefecilerin aynı yalaktan su içti­
ğini göremiyorlardı. Ben yoluma ve düşünme­
ye devam ettim, onlar da dertleşmeye.
Duyduklarım teyzemin 1 Mayıs akşamı söyle­
diklerini aklıma getirmişti. "Boylarından pos­
larından utanmıyorlar.." dediydi teyzem. O gün
bazı arkadaşlar onlara yakın Yapı Kredi şube­
sinin camlarını indirmiş, para çekme makine­
sini tahrip etmişlerdi. Halbuki teyzem de bir iş­
çi emeklisiydi. Bankaların sırtımızdan geçindi­
ğini, kaç kişinin ocağını söndürdüğünü, evine
"ateş" düşürdüğünü; hatta kimisini intihara sü­
rüklediğini gayet iyi bilirdi. Daha geçen sene
binlerce kişiyi kovmuşlardı. Şimdi neredeyse,
"zavallı sabancı, yazık şu koça" diyerek acıya­
caktı onlara. Peki teyzem niye bu sözleri sarf
etmişti?
Toplumun kulağı ve zihni, her dönem bütün
eylem biçimlerine açık olmuyor. Olumlu bir ör­
nekle anlatmaya çalışayım: İşsizlik ve hacizler
bugün en acil sorunlarımızdan."İcra
taşıtları"nın semtlere sokulmadığını düşünün
bir. İşçi sınıfına düzen karşıtı, anlamlı bir me­
saj verdiği gibi yakıcı bir derdimize de mer­
hem olacak. İnsanımızın yapılanı anlayacağına,
destekleyeceğine ve buna yakınlık besleyece­
ğine eminim. Otobüs yakmak gibi "halktan ko­
puk" bir eylem de olmayacak üstelik.
Elbette bu bir yanıyla güç meselesi ama aynı
zamanda bir bakış açısı ve yaklaşım sorunu.
Bir arkadaş demişti; "mücadele etmeksizin
hiçbir dava kazanılamaz", diye. Çok da haklı.
Mücadelenin ne şekilde verileceği konusun­
daysa dönem ve içinde bulunulan koşullar
önemli bir belirleyen.
Ben buradan üç ders çıkardım:
­ Bozuk düzenin eleştirisi ve teşhirini "kafa
ütülemek"ten çok hayatın içinden yapmalı.
­ Mücadeleyi sürdürürken düzenin sınırlarını
tanımamalı fakat toplumun dönemsel algısı ve
gerçekliğini de ıskalamamalı..
­ Son olarak; eşit, özgür, sömürüsüz bir dünya
için uğraş verirken bugünün görevlerinden de
kaçmamalı.

Antikapitalist “Robin Hood”

33 yaşındaki Katalan antikapitalist ak­
tivist Enric Duran, eylül 2008’de anti­
kapitalist bir dergi çıkartabilmek için
İspanya’daki 39 ayrı bankadan sahte
belgelerle yaklaşık 500 bin Euro çekti.
Duran bu parayla, yüzlerce gönüllü ta­
rafından hazırlanan ve dağıtılan “La
Crise” (Kriz) dergisinin basım ve beda­
va dağıtım masraflarını karşıladı. “Ban­
kaların Robin Hood”u olarak da anılan
Enric tek sayısı basılan dergideki maka­
lesinde bankaları nasıl dolandırdığını,
yaptığı işin bir “mali sivil itaatsizlik” ol­
duğunu yazdı ve ekledi: “Alternatif bir
toplum inşa etmek için paramızı çalan­
lardan 492 bin Euro çaldım.” Duran asıl
soyguncunun bankalar olduğunu,
ABD’de bankaları kurtarmak için har­
canan paraların halktan çalındığını yaz­
dı. Enric Duran derginin dağıtımından
sonra Güney Amerika’ya gitti. Ardın­
dan, “Podem” adında, “yapabiliriz” an­
lamına gelen başka bir antikapitalist
dergi çıkardı ve yüzlerce gönüllü bu
dergiyi de İspanya çapında 350 bin adet
dağıttılar. Antikapitalist Robin Hood 17
Mart 2009’da gözaltına alındığında ana
iletisi “Kapitalizmsiz yaşayabiliriz” olan
derginin dağıtımı tamamlanmıştı. En­
ric, gözaltına alındıktan sonra, “Yargı­
lanmaktan kaçmak ya da yargıyla yüz­
leşmek için geri dönmedim. Bu önemli
değil. Ülkede giderek büyüyen toplum­
sal harekete katılmak üzere geri dön­
düm” dedi.
42 EKMEK & ÖZGÜRLÜK
Kültür & Zihniyet
Belki bir rüya görmek,
belki de inanmak
istiyorduk…
Adana Demirspor­Livorno karşılaşması sadece futbol değildi,
kardeşlikten de fazlasıydı
Mustafa Şener
Ortalama bir solcu olarak fut­
bolla ilgimiz sıfırın ancak bir­
kaç milim üstündeydi. Son yıl­
larda Tanıl Bora, Bağış Erten,
Cem Dizdar gibi futbola soldan
bakan yazarları göz ucuyla ta­
kip ediyorduk etmesine de,
takdir mi etsek tekdir mi bir
türlü karar veremiyorduk.
Evet, St. Pauli var diyorlardı,
Livorno var; adını daha önce­
den pek duymadığımız birkaç
takım daha sayıyorlardı (Li­
verpool dediklerinde ise biraz
müstehzi gülümsüyor, kaç mil­
yon yuroya kime satıldı en son
diye soruyorduk), taraftar
grupları hepten devrimci, hep­
ten komünist diyorlardı, işte
bizdeki her şeye hatta kendine
bile muhalif çarşı grubu diyor­
lardı… Biz de, evet koskoca bir
kapitalist cangılda dik durma­
ya çalışan birkaç ağaç olabilir
ama… diyorduk.
Diyorduk demesine de bir
yandan da, ya bu futbol her şe­
ye rağmen güzel bir oyun as­
lında, çocukken nasıl zevk alır­
dık oynamaktan, seyretmesi
bile keyifli diye düşünürken
yakalıyorduk kendimizi. Hem
futbol aslında işçi sınıfının
sporu değil miydi? Dünya ku­
palarında kalbimiz hep Afrika
takımlarından yana çarpmıyor
muydu? Hepimiz o küstah İtal­
yanın göğsüne kafayı geçiren
Zidane’la gurur duymamış
mıydık içten içe? Sağcı Real
Madrid yerine biraz daha sol­
cu Barcelona’nın şampiyon ol­
ması fena mı olmuştu?
Giderek kabullenmeye başla­
mıştık işte; evet, futbol sadece
futbol değildi. Üstelik basbaya­
ğı tuhaf bir durum vardı orta­
da. Biz futbola küsmüştük de
dağın bundan haberi mi ol­
muştu? İşte futbola dair ruh
iklimimiz böyle çelişkili de­
vam ederken geldi haber; şeh­
rimize Livorno geliyordu. Hani
şu, faşist eğilimli Lazio takı­
mıyla yaptıkları maçta, gol
atan kaptanlarının (ki babası
da İtalyan Komünist Partisi
üyesi bir liman işçisiymiş) for­
masının altından Che posterli
tişörtünü gösterdiği takım. Ha­
ni, her maçta tribünlerinin che
posterleri ve orak­çekiçli bay­
raklarla kızıla boyandığı ta­
kım. Hani, seyircilerinin Irak’ta
ölen İtalyan askerleri için say­
gı duruşunda bulunmayı red­
dettikleri için İtalyan milli ta­
kımından men edilen takım.
Üstelik de bizim gibi futbolla
pek az ilgilenen solcuların bile
yüksek sempatisini kazanmış
olan bu takım memleketimize
bir resmi futbol maçı için de
gelmiyor, aksine “endüstriyel
futbola hayır” düsturuyla ha­
reket eden “mavi şimşekler”in
(1940 yılında demiryolu işçi­
leri tarafından kurulan Adana
Demirspor’un taraftar grubu)
davetiyle (ve ntv’nin deyişiyle)
kardesche bir maç için geliyor.
Bu durumda, hayatımızda
şimdiye kadar hiç adım atma­
mış olsak da bir stada, gidil­
mez mi bu maça!
Eylemde değil maçtayız
Gittik ve kendimizi bir rüyanın
tam orta yerinde bulduk. Sta­
dın dışındayken başladı daha
rüya. O neydi öyle; Türki­
ye’deydik, Adana’daydık, bir

maç için kuyruktaydık ve kuyruklarda kı­
zıl bayraklar, che posterleri dalgalanıyor,
yaşasın devrim ve sosyalizm, yaşasın halk­
ların kardeşliği sloganları yankılanıyordu.
Stadın içinden yapılan ve dışına taşan ya­
yında ise fon müziği olarak “Çav Bella” şar­
kısı çalıyordu! İşportacı kardeşlerimiz de
su ve ay çekirdeklerinin yanına che baskılı
tişörtler eklemişlerdi. Böyle bir durumla
olsa olsa yılda üç­beş kez mitinglerde kar­
şılaşıyorduk ve mitinglerin “olağan” hava­
sı içinde pek de heyecan verici olmuyordu
bu slogan ve bayraklar.
Ama şimdi Adana’nın ortasında hiç tanı­
madığımız insanlarla ortak bir devrimci
hâletiruhiyeye bürünüvermiştik. Şenlik
başlıyordu; evet, devrim ve dans bir arada,
mümkündü! Şenliğin bütün ritüellerini ye­
rine getirmek için tişörtlerden ve Demirs­
por store’da satılan maça özgü kaşkollar­
dan aldık birer tane. Kaşkollar biraz paha­
lıydı ama helal olsundu işçi takımı kimliği­
ne sahip çıkan, sınıf kavramının akademi­
den bile uzaklaştırıldığı günümüzde Livor­
no’yu işçi takımı olduğu için çağıran mavi
şimşeklere.
Kuyrukta epey uzun süre bekledik ama ne
gam. Çav Bella ezgileri eşliğinde, yoldaşlık
ruhuyla sıra beklemek bile güzeldi. Niha­
yet içeri girebildiğimizde ise bir rüyada ol­
duğumuza iyice inandık. Tamam, sıra bek­
lerken duyduğumuz sloganlar, gördüğü­
müz bayraklar belki orada burada toplaş­
mış “bizim çocuklara” aitti de, stada asıl­
mış o koskoca Che posterleri, “hasta siem­
pre” pankartları nasıl oluyordu? İtalyanca
hazırlanmış bir iki pankartta da Hoşgeldi­
niz İtalyan komünistleri/yoldaşlar falan
yazıyordu. Adana Demirspor’un en ateşli
ve tabii ki en muhalif taraftar grubu olan
“mavi şimşekler” grubunun tribününde
ise koskocaman bir bayrak sallanıyordu
büyük bir çoşkuyla.
Dört parçaya ayrılmış olan bayrakta, sıkı
durun, şunlar vardı: Küba Bayrağı, Filistin
bayrağı, orak­çekiçli kızıl bayrak ve Che
posteri. Sosyalist parti kongreleri ve 1 Ma­
yıs mitingleri dışında ilk kez böyle bir ola­
ya şahit oluyorduk. Yaklaşık 10 bin kişi
hep bir ağızdan devrimci marşlar mırılda­
nıyor, bütün stadyumda enternasyonalist
bir kardeşlik rüzgarı esiyordu. İnsan he­
men gidip mavi şimşeklere üye yazılmak
istiyordu. Ne güzel şeydi bu, hem eğleni­
yorduk, hem meydan okuyorduk endüs­
triyel futbola, piyasaya, şovenizme.. Dev­
rimden sonra da ancak böyle olurdu her­
halde bir futbol maçı.
Varlıkları gölge düşüremedi
Maç başlamadan önce bir konuşma yapan
kulüp başkanının MHP’den belediye mec­
lisi üyesi olduğunu öğrendiğimizde ve yine
onur konuğu olarak en eski Anap’lı, az eski
Akp’li, en yeni Mhp’li Adana Büyükşehir
Belediye başkanı Aytaç Durak anons edil­
diğinde bir burukluk yaşamadık değil ama
burada normal olan ne vardı ki zaten.
Hem, konuşmalarında Demirsporun işçi
ve emekçi kimliğine sahip çıkan, Livor­
no’yu da işçi takımı olduğu için çağırdıkla­
rını açıklayan da aynı kulüp başkanı değil
miydi?
Takımlar sahaya çıktığında gözlerimiz he­
men Lucarelli’yi aradı, şu efsane kaptanı.
Acaba gene bir güzellik yapar mıydı? Evet,
kaptan sol yumruğuyla selamlayarak se­
yircileri, kendisinden bekleneni saygıyla
yerine getirdi. Gönlümüzden bir de pan­
kart geçti aslında, futbolcular sahaya şöyle
günün anlam ve önemine denk gelen bir
pankartla çıksalardı. Aklımızda, bir önceki
Adana Demirspor başkanının Hrant Dink
cinayetinden sonraki günlere denk gelen
bir maça “Hepimiz Hrant’ız Hepimiz Er­
meniyiz” yazılı bir pankartla çıkmak için
Futbol Federasyonu’ndan izin istemesi (ve
tabii ki alamaması) var. Yine o maçta mavi
şimşeklerin attıkları “Hrant Dink’i unut­
madık” ve “Ogünler sizin yarınlar bizim
olacak” sloganları… Olmadı ama olsun, bu
maçın kendisi değil miydi zaten en güzel
mesaj?
Tezahüratın böylesi
Maç tam bir kardeşlik havasında başladı
ve öyle de devam etti. Zaten asıl olay tri­
bünlerdeydi, biz de maçtan çok tribünleri
seyrettik. Maraton adı verilen tribünler­
den izliyorduk maçı ama keşke Şimşek­
ler’in içinde olsaydık diye de düşünüyor­
duk. Ne kadar coşkululardı, ne kadar ha­
reketli. Zaten rüya gibiydi her şey, ama
maçın en sürrealist olayı da şimşeklerin
ateşlemesiyle gerçekleşti.
Dünya futbol tarihinde rastlanmış mıdır
böyle bir şeye, ya da Adana’da daha önce
yaşanmış mıdır bilmiyorum ama mavi
şimşekler grubunun başlattığı “ıslat bizi it­
faiye” tezahüratı kısa sürede bütün tribün­
lere yayılınca ve bununla da kalmayıp te­
zahürat “ıslatmayan Mersinli” biçimini
alınca (Adana ve Mersin futbol camiasında
Fenerbahçe–Galatasaray çekişmesini arat­
mayan bir rekabet var) tribünlerin önün­
de beklemekte olan itfaiye aracını kulla­
nan işçiler “provokasyona” geldiler ve hiç
yüksünmeden bütün tribünleri, ıslanma­
yan tek bir seyirci kalmayana dek bir güzel
suladılar. Doğal olarak en çok da şimşekler
grubunu, zira en ateşli olanlar onlardı.
Şimdiye kadar sadece mitinglerde panzer­
ler tarafından ve dostça olmayan bir şekil­
de ıslatılmış olan bizler için yaklaşık 10 bin
EKMEK & ÖZGÜRLÜK 43
kişiyle birlikte itfaiye tarafından böylesine
güzel ıslatılmak, bu maçı bir rüyadan da
öte artık Marquez romanlarından fırlamış
bir masal’a dönüştürmüştü ki, çok geçme­
den, hem de çok hoyrat bir biçimde uyan­
dırıldık.
Ve rüyanın sonu…
Kale arkasına yakın bir tribünde maçın 70.
dakikasında patladı bizi uyandıran ve kal­
bimizin ta derinlerinden vuran bomba. Aç­
tıkları birkaç kızıl bayrak ve “Güler Zere’ye
özgürlük” pankartıyla o zamana kadar sa­
kin bir biçimde maçı seyretmekte olan bir
gruba önce özel güvenlikçiler (herhalde al­
dıkları bir emir sonucunda) müdahale etti,
grubun pankartı vermek istememesi üze­
rine de bir itiş kakış yaşandı. Olay yerine
az sonra polisler de geldi ve birkaç kişi
gözaltına alındı. Tribünlerin o kısmında
seyirci sayısı azdı ve diğer tribünlerden o
bölüme insanların geçmesi de imkânsızdı.
Bu yüzden güvenlikçilerin müdahalesine
ve gözaltılara karşı fiilen direnmek müm­
kün olamadı. Ama bizim açımızdan bir rü­
yanın sonunu getiren şey, sıkça yaşadığı­
mız için artık kanıksadığımız polis/özel
güvenlikçi müdahalesi ve gözaltılar değil,
o sırada stadın diğer bölümlerinde yaşa­
nalardı.
Birdenbire, o ana kadar kol kola slogan at­
tığımız, beraberce marşlar söylediğimiz,
aynı yoldaşlık havasını soluduğumuz (ya
da öyle zannettiğimiz) insanların bir kıs­
mının hiç de yoldaşımız ve hatta kardeşi­
miz ve hatta arkadaşımız olmadığını gör­
dük. Bir kere o görkemli mavi şimşekler­
den bu saldırıyı kınama yönünde hiçbir
tepki gelmedi. Evet, onların tribününe
hayli uzak bir bölümde gerçekleşti saldırı
ama gene de ayrıntıları olmasa da olayın
genel mahiyetini kavramak o kadar zor
değildi. İkincisi, bizim de olduğumuz ma­
raton tribününden saldırıyı ve gözaltıları
protesto eden sesler ve sloganlar yükseldi,
kale arkasına koşuldu, hatta bazıları plas­
tik koltukları kırıp polise fırlattı ama en az
bu sesler kadar da özel güvenlikçiler lehin­
de ve “vur, vur” şeklinde tezahüratlar duy­
du kulaklarımız.
Az önce rakip takım lehinde kardeşçe slo­
gan attığımız insanların hiç de azımsan­
mayacak bir kısmının, sadece kanser has­
tası bir mahkûma özgürlük talep eden bir
pankart açtıkları için bir grup insanın ade­
ta linç edilmesini ister tarzda isterik çığlık­
lar atması, bu güzel rüyayı birdenbire kor­
kunç bir kâbusa dönüştürdü.
Evet, burası Türkiye’ydi, biz nihayetinde
bir futbol maçındaydık, futbol sadece fut­
bol değildi ve devrime daha çok vardı… Ve
elbette” ekmek, gül ve hürriyet günleri”
için daha çok çalışmalıydık.
44 EKMEK & ÖZGÜRLÜK
Kültür & Zihniyet
Ekmek, özgürlük, sanat
Filistin halkının İsrail karşısındaki direnişine destek vermeyi ve işgali sona erdirmeyi amaçlayan sanatsal boykot Ken Loach’ın çağrısıyla başladı
Filistinli sivil toplum ör­
gütleri, uluslararası ka­
muoyu içinde bir daya­
nışma ağı örmeğe çalışı­
yor. Güney Afrika’daki
apartheid rejimine karşı
etkili olmuş bir yöntemi,
İsrail’e karşı uluslararası
bir boykotu hayata geçir­
meye çalışıyor.
Necati Sönmez
Küba’dan gelen son habere göre, Pánfi­
lo’yu hapisten çıkarıp bir psikiyatri kli­
niğine yatırmışlar. Sahi, Pánfilo da kim?
Juan Carlos González Marcos’un takma
ismi. Kendi çevresi dışında düne kadar
adını kimsenin bilmediği Havanalı bir
yoksul, Pánfilo. Sarhoş kafayla bir kaç ta­
lihsiz cümle sarfedip bir anda youtube
kahramanları arasındaki yerini alan ve
‘hayatı değişen’ bir gariban.
Sözün ve internetin gücüyle
yaratılan dayanışma ağı
Olay bir kaç ay önce Havana sokakların­
da cereyan ediyor. Bir müzik belgeseli
için röportaj çekimi yapılırken, bizim
Pánfilo ‘kafa bir milyon’ vaziyette kame­
ranın önüne fırlayıp “Jama! Jama!” diye
bağırıyor. “Jama”, Küba argosunda “ek­
mek, yemek” anlamına geliyor. Bu kısa
müdahalenin ardından çekime devam
ediliyor, derken Pánfilo yeniden kame­
ranın önüne gelip kadrajı kaplıyor: “Siz
bana sorun! Burada açız, asıl ekmeğe ih­
tiyacımız var! Ekmek!” mealinde sürdü­
rüyor müdahalesini, kollarını aşağı yu­
karı sallayarak. Hepsi bu… Gelin görün
ki, ‘orada olan’ orada kalmıyor. Bu kısa
görüntü tez elden youtube’a düşüyor ve
bir anda yüzbinlerce kişi tarafından tık­
lanıyor. Böylece ­muhtemelen o ana ka­
dar internetle tanışık bile olmayan­ Pán­
filo sanal şöhretler kervanına katılıveri­
yor. İş bununla bitse iyi… Video büyük
yankı uyandırınca savcılar harekete ge­
çiyor ve J. C. González Marcos derdest
edilip hızlı bir yargılamayla iki yıl hapse
mahkum ediliyor. İsnat edilen suç: “Ka­
mu güvenliğini tehdit” gibi bir şey. Başta
Küba’dakiler olmak üzere duyarlı siviller
bu karara isyan ediyor. Internet orta­
mında Pánfilo’ya destek mesajları yağı­
yor. Özellikle “Ekmek ve Özgürlük” (Ja­
ma y Libertad) başlıklı bir kampanya
açılarak binlerce imza toplanıyor; Latin
Amerikalı ve Kübalı kimi sanatçılar da
desteklerini esirgemiyor. Ve mutlu son:
Resmi makamlar geri adım atıyor, Eylül
ortalarında Pánfilo’yu tahliye edip alko­
lizm tedavisi için kliniğe yatırıyorlar.
Bir kaç haftalık tedaviden sonra serbest
kaldığında, kahramanımız artık eski ya­
şamına mı döner, yoksa bu tatsız şöhre­
tin üzerine yeni bir hayat mı inşa eder,
şimdiden kestirmek zor. Ama internetin
ve kameranın, kendi halinde bir adamın
hayatını ­en azından kısa bir süreliğine­
nasıl kökten sarsabileceğini gösterdi bi­
ze. Bir yanda, rejim için tehdit oluştura­
cak en son kişiye, herhangi bir muhalif
kimliğe bile sahip olmayan karnı aç bir
sarhoşa (asıl tehdit bu açlık hali olmasın
sakın!) üstelik “ekmek” diye bağırdığı
için devletin sopasını gösteren bir sosya­
lizm anlayışının ironisi; öte yanda ABD
sokaklarındaki açlar ve evsizler ordusu­
na gözünü kapayıp bu olayın üzerine at­

layan Miami’deki kurtların, “İşte görü­
yorsunuz, Küba’da millet aç!” diye fer­
yat etmesindeki ikiyüzlülük… (Ki rejim
yıkılsa da adayı parsellesek diye tetikte
bekleyen bu müzmin kapitalistlerin
Pánfilo’nun aç karnını umursaması, an­
cak kedinin fareye yemek ikram etmesi
kadar gerçekçi olabilir.)
Fakat bunları geçelim şimdilik. Soğuk
savaş yıllarından kalma gibi görünen bu
hikayenin pek çok veçhesi içinde asıl ilgi
çekici olan, işin sivil dayanışma boyutu.
Düşünün ki ne ünlü bir yazar/sanatçı,
ne de Mandela veya Sui Kyi gibi bir mu­
halefet lideri var karşımızda. Basbayağı
sıradan bir vatandaş, hatta en mülksü­
zünden bir yoksul, sokağa falan da dö­
külmeden sırf sözün gücüyle yaratılan
bir dayanışma ağı sayesinde hapisten
kurtulabiliyor. Üstelik geleneksel med­
yanın ilgisine ve desteğine gerek duy­
madan. (“Burma VJ” adlı belgeseli izle­
yenler, Burma’daki rahip ayaklanmaları
sırasında küçük kameraların cuntaya
karşı nasıl da etkili birer direniş aygıtı­
na dönüşebildiğini görecektir.)
İsrail devletine karşı ekonomik,
akademik ve kültürel boykot
İşin boyutu ve bağlamı çok farklı, ama
araçlar aşağı yukarı aynı: Filistinli sivil
toplum örgütleri, birkaç yıldır uluslar­
arası kamuoyu içinde bir dayanışma ağı
örmeğe çalışıyor ilmek ilmek. Güney Af­
rika’daki apartheid rejimine karşı bir
zamanlar denenip etkili olmuş bir yön­
temi, İsrail’e karşı uluslararası bir boy­
kotu hayata geçmeye çalışıyor. Bunca
BM kararına, uluslararası çağrı ve ra­
porlara kulağını tıkayıp bildiğini oku­
maya devam eden İsrail’i uluslararası
hukuk kurallarına uymaya zorlamanın
tek yolunun böylesi bir boykotu yaygın­
laştırmaktan geçtiğine inanıyorlar. Öyle
görünüyor ki, en azından Gazze adlı dev
hapishaneye tıkılan sivillerin nefes ala­
bilmesi, tüm Filistinlilerin düpedüz ırk­
ayrımcı bir devletin kuşatması altında
yaşamaktan kurtulabilmesi, bu boyk­
otun başarısına bağlı.
İşte bu uzun erimli çaba, kayda değer
meyvelerini şimdilerde vermeye başla­
dı. Kısaca BDS (Boykot, Dışlama,Yaptı­
rım) olarak anılan kampanya kapsamın­
da, İsrail devletine karşı “ekonomik,
akademik ve kültürel” boykot çağrısına
gelen çekingen yanıtlar içinde ilk ses ge­
tireni Ken Loach’unki oldu. Mayıs ayın­
da düzenlenen Edinburgh Film Festivali,
Loach’un çağrısı üzerine İsrail konso­
losluğundan aldığı minik desteği iade
etti. Arkasından Melbourne Film Festi­
EKMEK & ÖZGÜRLÜK 45
vali, aynı çağrıya olumsuz yanıt verince
Loach filmini festivalden geri çekti. Son­
Kadınların
rası çorap söküğü gibi geldi. Bazı yönet­
menler filmlerini benzer gerekçelerle
12 Eylül mektupları
festivallerden çekiverdi. İsrail yanlısı lo­ İstanbul’da
biler de karşı atağa geçip bol bol ‘anti­
semitizm’ yaftası dağıttı. (Boykotun si­
nema cephesindeki yansımalarının hi­
kayesi için bkz. http:// tinyurl. com/naf
7zm)
Bir anlamda Ken Loach sayesinde hız
kazanan, ama Naomi Klein başta olmak
üzere pek çok Yahudi aydın tarafından
desteklenen boykot eyleminin en kitle­
sel olanı ise kısa bir süre önce Toronto
Film Festivali’ne karşı yapıldı. Festival
yöneticilerinin bu seneki programda Tel
Aviv’e dair filmlere özel bölüm ayırması
sert tepkilerle karşılandı. Kanadalı bir
yönetmenin filmini festivalden çekme­
siyle başlayan tepkisel sesler, bu sefer
çok daha gür çıktı. “İşgali Kutlamaya Ha­
yır” başlıklı deklarasyon, aralarında
Hollywood ünlülerin de yer aldığı yüz­
lerce sinemacı, sanatçı ve aydın tarafın­
dan imzalandı.
Kültürel boykot cephesinde bunlar olur­
ken, boykotun en kritik ayağı olan eko­
nomik alanda daha çarpıcı sonuçlar el­
de edildi: Brezilya Parlamentosu’nun İs­
rail’le serbest ticaret anlaşmasını askıya
almayı gündemine almasının üzerinden Gerçek veya kurgusal anlatılar üzerinden
bir hafta geçmeden, 6.5 milyon işçiyi bir döneme ayna tutmayı, farklı hikaye­
temsil eden Britanya İsçi Sendikaları leri bir araya getirerek 12 Eylül’ü hatır­
Konsgresi’nden (TUC) İsrail’e karşı lamayı ve hatırlatmayı amaçlayan “Ka­
boykotu destekleme kararı çıktığı habe­ dınlar Saçlarını Çözüyor/12 Eylül’e Mek­
ri geldi. tupları” sergisi, 1­10 Ekim tarihleri ara­
sında Uluslararası İstanbul Bienali kap­
Bu örnekler çoğalarak artacak gibi gö­ samında garajistanbul’da açılacak.
rünüyor. Bakalım Türkiye’nin başbaka­
Türkiye’nin pek çok ilinden kadınların
nı, ‘din kardeşleri’ için mangaldaki kül­
farklı araçları kullanarak ve farklı form­
leri bu sefer nasıl üfleyecek?
larda hazırladıkları mektupların yer al­
dığı bu sergi, ziyaretçilerin ‘o anda ve
orada’ yazacakları mektupların da dahil
edileceği interaktif bir sergi olacak. Ser­
gide tamamı kadınlar tarafından yazıl­
mış 12 Eylül’e ilişkin mektupların yanı
sıra fotoğraflar, karikatürler, resimler ve
objeler de yer alıyor.
Kadınlar saçlarını kesecek
Sergi süresince kadınların 12 Eylül’de
yaşadığı bedensel travmayı simgeleyen
bir de performans gerçekleştirilecek. Ka­
dınlar saçlarından bir parçayı kesip, ser­
gi alanındaki bir cam fanusun içine ko­
yacaklar. Binlerce kadının 12 Eylül son­
rasında yaşadığı cinsel saldırıların, hâlâ
taşınan bedensel travmanın simgesi olan
bu saçlar, “Darbeciler Yargılansın, İşken­
ceciler ve Tecavüzcülerden Hesap Sorul­
Pánfilo için açılan Ekmek ve Özgürlük sun” kampanyasının bir parçası haline
kampanyasının afişi gelecek.
46 EKMEK & ÖZGÜRLÜK
Kültür & Zihniyet
Yeni nesil
gerçekten
kayıp mı?
Gelecek nesillere onurlu, eşit,
özgür ve insanca yaşayabilecek­
leri bir dünya bırakmaksa amacı­
mız, "kaybedilmiş nesil"i kazan­
mak zorundayız.
U. Ulaş Topaç
"Kaybedilmiş nesil!" Günümüzde genç ku­
şak için en çok kullanılan sözlerden. Gençli­
ği kaybetmenin kabullenilmesinin de bir
başka ifadesi. Bu sözün gençlik için kulla­
nılmasının nedenleri olarak; gençliğin top­
lumsal sorunlara duyarsızlığı, ben merkez­
ciliği, sorumsuzluğu, boş vermişliği gibi da­
ha bir çok etmen gösteriliyor.
Peki, bu etmenler günümüz gençliğinin
"kaybedilmiş nesil" olduğunu gösteriyor
mu? Kesinlikle hayır! Çünkü gençlik tepki­
siz ve durağan değil, isyanı var. Evde aile,
okulda öğretmen, işte patron, mahallede
çevre baskısından bunalan genç isyanını
fazla alkol, uyuşturucu, sigara, "toplum ah­
lakına" uymayan makyaj, her şeye isyan et­
mekle beraber sadist dürtüleri körükleyen
müzik anlayışı, içe kapanıklık, şiddetin tür­
lü biçimleri vb. ifade ediyor. Yani içindeki is­
yanı, sisteme, yaşadığı ortama tepkisini bir
şekilde, kapitalist dünya ve toplum anlayı­
şına göre “normal” sayılmayan şekillerde
dışarı vuruyor.
Sosyalizme inanmak
Şimdiki soru gençlik sistemden bu kadar
rahatsızken isyanını, neredeyse isyan ettiği
her şeyin tarihsel alternatifi anlamına da
gelen sosyalizm ile buluşturamıyor? Sosya­
lizmin ne olduğunu bilmemelerin bunda
rolü var mı acaba?
1960 ve 1970'lerde gençlik hareketlerinin
kitleselliğini hepimiz biliyoruz. "Reel" sos­
yalizmin varlığı bir yandan, Çin, Küba, Viet­
nam öte yandan, insanlara umut veriyor ve
kapitalizmden kurtulmanın mümkün oldu­
ğunun altını çiziyordu. Çeşitli eksikliklerini
sosyalizmin dünya ölçeğinde yükselen dal­
gasının varlığıyla kapatıyorlardı. Kitleselleş­
me teknik anlamda sadece bilginin olma­
sıyla değil, bilginin inanca dönüşmesiyle
mümkündür. Bu inanç doğrultusunda genç
ve kitlesel bir nesil... Fakat önce 12 Eylül
1980 faşist darbesi, sonrasında da 1991 de
SSCB’nin çözülüşüyle gençlik boşluğa düştü.
Bir zamanların ateşli devrimci anne ve ba­
balarının çocuklarına zarar gelmesinden
korktukları veya inançlarını yitirdiklerin­
den, "bu işler"den uzak durmalarını tembih
ettikleri hesaba katılırsa, bu neslin neden
"kaybedilmiş" olduğu sorusunun yanıtının
ne karmaşık olduğu anlaşılabilir.
Kaybedilmiş nesil, yitirilmiş politik ve ör­
gütsel mevzilerimizin, kaybedilmiş bir
umudun ve inancın üzerine doğdu. Kapita­
lizmin kendisini tek ve alternatifsiz bir sis­
tem olarak pazarladığı ve acımasız yüzünü
bütün çıplaklığıyla gösterdiği bir zamanda...
Ailenin ekonomik sıkıntısı, üniversite ka­
zanmanın zorluğu ve maddi yükü, sonrasın­
da iş bulmanın "imkânsızlığı" ile boğuşma
gibi nedenlerle isyanın kıyısına sürüklenen,
ancak başka bir sistemin mümkün olacağı­
na ihtimal vermeyen bir neslin tepkisi de
sistem içinde ya da sistemin belirlediği bir
çerçeve de ortaya çıkar. Sistemin reddini
içeren bir isyan manasızdır; çünkü yerine
bir şey koyamayacağına inan(dırıl)mıştır.
Başkasına (yani kapitalist sisteme göre ra­
kibine çünkü kapitalizmde insanlar birbiri­
ne destek olacak kişiler değil rakiptirler)
veya kendine uyguladığı şiddet ve farklılaş­
ma çabası tam bu yüzdendir. Bir çeşit isyan­
dır fakat kurtulamayacağını sorgulamaksı­
zın "kabullendiği" bir sisteme karşı, nevroz­
lu, çaresiz bir isyan…
Peki "kaybedilmiş nesil"i
nasıl kazanabiliriz?
Aslında bu sorunun yanıtını, bir biçimiyle
kapitalizmin kendisi de veriyor. ABD’nin
başına yeni geçen her başkanın ilk söylem
olarak Küba'daki rejimi değiştireceğini vaat
etmesi, Avrupa’da çıkan her ekonomik kriz­
de Marksizmi karalama kampanyalarına
başlanması gibi örnekler "komünizmin ha­
yaletinin” dünya üzerinde hala dolaştığını
ve emperyal güçlere korku saldığını göste­
riyor. Özellikle bu dönemde bu korku do­
ruklara ulaşmış ve Marks’ı herhangi bir fi­
lozof gibi kitaplara hapsedemeyeceklerini
anlamışlardır.
Biraz düşünelim, Küba ekonomik ve askeri
yapısı bakımından, emperyalist sistemi teh­
dit edebilecek bir unsur mu?
Bağımlılıkların insan hayatı üzerindeki etkilerini konu adinen Requiem for a Dream filminden bir sahne
Elbette değil! Fakat bugün dünyanın dört
bir yanında mevcut durumdan hoşnutsuz,
alternatif arayışları içinde olan halk kitleleri
için "başka bir düzenin" mümkün olabile­
ceğinin de bir kanıtı. Emperyalistlerin, elli
yıldır bu "küçük" ülkeye boyun eğdirme ça­
baları da bundandır!
Dünya üzerindeki emperyalist işgaller açlık
ve adaletsizlikten bunalan halklara madal­
yonun öbür yüzünü göstermek istemeyen
emperyalistlerin, korkularını şiddetle dışa
vurmalarıdır aynı zamanda. Kapitalizmden
başka bir sistem mümkün değilse bu şid­
detle bastırma çabası niye?
Eklemek gerekiyor; şiddet korkunun dışa
vurumudur da bu şiddete en çok maruz ka­
lan kesimlerden birisi gençliktir! Okuyan,
düşünen, çalışan gençlik... Çünkü kapitalist­
lerinde iyi bildiği gibi, gençlik, bir sistemin
geleceğini belirler.
Şiddetten kastım sadece fiziksel anlamda
değil... Okulda; gereksiz bilgi yükleyerek
gencin kafasını doldurup başka şeylerle il­
gilenmeyen sürü mensupları yaratma çaba­
sı; evde, ailenin çocuğa yüklediği “hiç bir
şeyle uğraşmaması sadece kendini düşün­
mesi diğer insanları düşman görmesi ve ha­
yattaki rakipleri olduğu” öğretisi; çalışma
hayatında, kendine ayıracak zamanların,
çalışmaktan pestile dönmüş bir vücudu bir
sonraki çalışma gününe kadar dinlendir­
mekten başka bir işe yaramaması v.b.
"Kaybedilmiş nesil"i kazanmak için elimiz­
de belki de bugüne kadar hiç olmayan bir
imkân var. Kapitalizmin çatırdamaya baş­
ladığı ve arkasındaki "kızıl güneş"in ışıltıla­
rının görülmeye başlandığı şu zamanda o
çatlağı göstermemiz yeter!
Bunun tek yolu ise gençliğe geleceğin kuru­
cuları arasında olduğunu hatırlatmaktan
geçiyor! Gençliğe umudu ve inancı aşılaya­
bilmek için kapitalizmin maskesini düşür­
memiz yetecek. Bu da pratik eylemlilikleri­
mizden aldığımız sonuçlar ve söylemleri­
mizdeki kararlılıkla sağlanabilir. Zafere
inanmak için kazanılabileceğini bilmek la­
zım.
Çok bilinen bir sloganla bitirmek gerekirse;
"gençlik gelecek, gelecek sosyalizm"!

Kayıplarımız
Tülay Arın’ı
hep özleyeceğiz
İktisatçı Prof. Tülay
Arın, Kilyos’ta üniversi­
tedeki meslektaşları,
feminist dostları ve
yakınlarının katıldığı
törenle toprağa verildi
Tülay Arın'ın kaybı sosyalist ve feminist
çevrelerde üzüntü yaratttı.
Geçirdiği bir kalp krizi sonucu 30 Ağus­
tos’ta Fethiye'de yaşamını yitiren İstan­
bul Üniversitesi emekli öğretim üyesi
Tülay Arın, 2 Eylül'de İstanbul'da topra­
ğa verildi. Prof. Dr. Arın'ın iktisadi krizler,
kadın emeği, gelir dağılımı, sosyal poli­
tika alanlarında çalışmaları bulunuyor­
du.
Tülay Arın muhalif kimliğini hayatı bo­
yunca korudu; akademik özgürlükler
için olduğu kadar cinsiyet ayrımcılığına
karşı da mücadele etti. Öğretim Eleman­
ları Sendikası (ÖES)'in kurucu üyeleri
arasındaydı; 1980'li yıllarda yükselen fe­
minist harekete omuz verdi. Adını,
Marx'ın "filozoflar dünyayı çeşitli biçim­
lerde yorumlamakla yetindiler; oysa asıl
önemli olan dünyayı değiştirmektir", te­
zinden alan 11. Tez kitap dizisinin yayın
kurulundaydı.
Tezini Marksist olduğu için kabul etme­
yeceğini bildiren, ama böyle yazarsa si­
ciline işleneceğini, o yüzden yetersiz ol­
duğunu yazacağını söyleyen bölüm baş­
kanına, "Siz gerekçeye komünist olduğu­
mu yazın; sicilimi kirleten öbürüdür",
yanıtını vermişti. Aklı, iradesi ve cesareti
hep bizimle olacak.
Ali Dehri: Teori ve
pratiğin birliğine dayalı
bir devrimci yaşam
Levent Dölek
Aziz Vatan (Ali Dehri) mücadeleyle dolu bir
yaşamın ardından talihsiz bir hastalığa ye­
nik düşerek 10 Ağustos pazartesi sabahı
aramızdan ayrıldı. İster Aziz Vatan, isterse
de Ali Dehri olarak tanımış olsun, herkes
onun sadece politik mücadelesiyle değil bu
mücadeleye kopmaz biçimde bağlı, insani
ve ahlaki değerleri ile de örnek bir insan ol­
duğu konusunda birleşiyor. Aziz Vatan’ın
örnek kişiliği ve mücadelesi bugün müca­
dele eden devrimciler için önemli dersler
de içeriyor. Aziz Vatan’ın yaşamı Türkiye
devrimci hareketinin inişli çıkışlı, politik
açıdan savrulmaları, kopuşları, yeniden kü­
melenmeleri, yeniden dağılmaları, ilerle­
meler ve gerilemeleri barındıran 30 yıllık
serüveniyle örtüşmektedir. Benzer çalkan­
tıların aynı kuşağın insani ve ahlaki değer­
lerinde de yaşandığını; geriye dönüp bak­
tığımızda Aziz Vatan’ın tüm bu süreçlerden
her yönüyle alnının akıyla çıkmış olduğunu
görüyoruz.
Bugün mücadeleye atılan genç kuşağı, Aziz
Vatan’ın kuşağının yaşadığı zorluklardan
daha azı beklemiyor. O halde bu süreçten
alnımızın akıyla çıkabilmek için Aziz Vatan
(Ali Dehri) örneğine sahip çıkmamız gere­
kiyor.
70’lere gelirken Türkiye solunun ve dev­
rimci hareketinin içine girdiği tartış­
ma/ayrışma sürecinin Milli Demokratik
Devrim­Sosyalist Devrim tartışmasına in­
dirgendiğine çok sık tanık oluruz. Oysa her
ne kadar devrim stratejisi üzerine odakla­
nan tartışma saflaşmaya rengini verse de
özünde devrimcilik­reformculuk temelin­
de bir ayrışma yaşanmıştır. Bu ayrışmada
devrimci safta tutum alan yapılar anti­em­
peryalist ve yurtsever temelde yükselen
gençlik mücadelesinin içerisinden çıkarak
burjuva düzenine ve devletine meydan
okuyan, onu politik olarak karşısına alan
bir mücadeleye giriştiler.
Aziz Vatan (Ali Dehri) o dönemde Milli De­
mokratik Devrim tezini benimsemekle bir­
likte devrimcilik­reformculuk ayrışmasın­
da düzenden kopamayan Doğu Perinçek ve
TİİKP’den ayrılan İbrahim Kaypakkaya ile
birlikte TKP(M­L)’nin saflarında yer almış;
bu kopuşun ideolojik bakımdan doğru yön­
de olmakla birlikte yetersiz olduğunu za­
manla görmüştür. Aziz Vatan, 12 Mart son­
rasında TKP(M­L) hareketinin tekrar ör­
gütlenişinde sorumluluk alırken, Türki­
EKMEK & ÖZGÜRLÜK 47
ye’nin yarı­feodal ve yarı­sömürge olarak
nitelenmesine Marksist eleştiriler getirmiş,
işçi sınıfı yönelişini ve kitle çizgisini savun­
muş, Üç Dünya Teorisi tartışmalarında ön­
derliğinde yer aldığı TKP (M­L) Hareketi bu
oportünist tezi reddetmiş ve ÇKP’den ideo­
lojik olarak kopmuştur. Aziz Vatan’ın bur­
juvaziden ideolojik olarak kopma yöneli­
şindeki çalışmaları ve bunun politik sonuç­
ları 1979’da geçmişte kurduğu örgütle yol­
larının ayrılmasına neden olmuştur.
Aziz Vatan, politik yaşamının devamında
Stalinizmi devrimci bir eleştiri temelinde
reddederek devrimci Marksist bir senteze
ulaşmış ve bu doğrultuda örgütlü bir mü­
cadele yürütmüştür. Bu yıllardaki politik
mücadelesinde Ali Dehri adıyla tanınan
Aziz Vatan’ın devrimci Marksizmi’nin te­
meli 1968’li yıllardaki Aziz Vatan’ın başlan­
gıç noktasıyla aynıdır.
Aziz Vatan’ın yaşamı ve mücadelesi her­
hangi bir ideolojiyi bir sekt mantığıyla sa­
vunmanın, bir teorik anlayışı devrim hede­
finden kopartarak salt bir kimliğin parçası
olarak benimsemenin devrimcilikle bir il­
gisinin olmadığını öğretmiştir.
Aziz Vatan’ın kendi kuşağından maddi ve
manevi olarak kapitalizmin derinliklerine
savrulanların sayısı ne yazık ki çok fazla.
Ne var ki tersi örnekler de mevcut ve Aziz
Vatan bunlardan biri. Burjuvaziden ideolo­
jik ve politik olarak kopmak ne kadar
önemliyse, bu düzenin pisliklerinden ahlâ­
ki olarak da kopmanın aynı ölçüde önemli
olduğunu, Aziz Vatan yaşamıyla göstermiş,
devrimciliğin bir yaşam tarzı ve bir ahlâki
duruş olduğunu yoldaşlarına anlatmıştır.
Bu konuda esas değerleri sözleriyle değil
bizzat yaşamıyla aktarmıştır.
Aziz Vatan’ın sağlığında söylediği gibi ve
onun yaşamından hareketle bugün bayrağı
devralacak biz genç devrimcilere, şu söyle­
nebilir: “Devrime ulaşmak isteyen burjuva­
ziden 3 kopuşu (politik, ideolojik, ahlâki)
gerçekleştirmek zorundadır.”
 Yerel süreli yayın u Ortaklaşa Yayıncılık u Sahibi ve Sorumlu Md. Erdal Çınar, 847 Sk. No.:14/201 Kemeraltı / İzmir u Yazı Kurulu: Tektaş Ağaoğlu,

EKMEK&ÖZGÜRLÜK Yeşim Dinçer, Hakan Günver, Ertuğrul Kürkçü, Osman Soyer, Haluk Yurtsever u Yayın Kurulu: Can Atalay, Erdal Çınar, Muhsin Dalfidan, Kaya Eker,
Hakan Günver, Ali İleri, Kenan Kalyon, Vakkas Kılıç, Şaziye Köse, Ertuğrul Kürkçü, Haluk Yurtsever u Basıldığı Yer: Ezgi Matbaacılık
Tel: 0212 452 23 02, Çobançeşme Mah., Sanayi Cad., Altay Sk., No.:10-A Blok, Yenibosna - Bahçelievler / İstanbul u Yönetim Yeri: Katip Mustafa
Çelebi Mahallesi, Tel Sok. No. 28, Kat 3, Beyoğlu-İstanbul u İnternet sitesi: www.ekmekveozgurluk.net u Tel: 0212 293 6220

Bir devrim isteyenler, bir de istemeyenler var. Bu iki kampı görmeyen yazar, içinde
yaşadığı devrin en büyük gerçekliğini anlamıyor demektir. Böyle bir yazarın tonla kâğıt
tüketen bir kalem efendisinden veya efendisinin dikte ettiği hesap pusulasını dolduran
câhil kâhya ve uşaktan farkı yoktur. Böyle kimseler, hiç olmazsa yazarlığın adını
pislemesin, gitsin daha namusluca başka işlerde çalışsınlar. Bu gün ve yazarın yazar
olmanın ilk şartı, devrimle gericiliğin güncelliğini görecek yetenekte olmaktır.
Dr. Hikmet Kıvılcımlı
İnkılapçı Münevver Nedir? Hanri Barbüs, 1 Ekim 1935, Marksizm Bibliyoteği, No.: VIII