ÜREME ve ÇEŞİTLERİ

Her canlının neslini devam ettirmek üzere kendine benzer

yeni bireyler meydana getirmesi olayına üreme denir
A. EŞEYSİZ ÜREME
Eşey hücrelerinin oluşumu ve döllenme olmadan, bir atadan yeni
bir canlının meydana gelmesine denir.

Eşeysiz üreme sonucu meydana gelen canlılar arasında görülen

farklılıklar mutasyonlar ve modifikasyonlar sonucudur

1. Bölünerek Üreme
Bakteriler, mavi-yeşil alg’ler ve protista grubu canlıların (Amip,
Öglena vb.) çoğunda görülür. Genellikle vücudun (hücrenin) ikiye
bölünmesi şeklinde olur.
2. Tomurcuklanmayla Üreme
Bir hücreli canlılardan bira mayası, çok hücreli canlılardan hidra,
bitkilerden de ciğer otlarında görülür
Ana canlının vücudunun bir
kısmından meydana gelen
tomurcuk (çıkıntı)
gelişerek ayrılır ve yeni bir ferdi oluşturur veya beraber bir arada
kalarak kolonileri meydana getirirler
3. Sporla Üreme (Sporogoni)
Sporla üremede rol oynayan sporlar, haploit canlılarda mitoz
bölünmeyle, diploit canlılarda mayoz bölünmeyle meydana
gelir. Sporlar n kromozomludur. Bu üreme şekli; bazı bir
hücrelilerde, mantarlarda, eğrelti otlarında, su yosunlarında ve
kara yosunlarında görülür
4. Vejetatif Yollarla Üreme
Ana canlıdan düzensiz olarak kopan parçalar eksik kısımlarını
tamamlayarak yeni bireyleri oluştururlar.Vegetatif üremenin farklı
formları vardır
a)REJENERASYON;genelde bir üreme şekli değildir.Çünkü
yüksek organizasyonl getirmesi u canlılarda mitoz ile olan bu olay
bir gelişme şeklidir.kopan parçanın yeni bir
canlıyı(d.yıldızı,planarya,solucan)meydana getirmesi bir üreme
olabilir

B)ÇELİKLE ÜREME
C)YUMRU ve SOĞANLA ÜREME
D)SÜRÜNÜCÜ GÖVDE İLE ÜREME
 B. EŞEYLİ ÜREME
Eşey bakımından farklı iki bireyden veya aynı bireyin farklı
organlarından oluşan farklı kalıtsal yapıdaki gametlerin
birleşerek zigotu meydana getirmesine eşeyli üreme denir.
Hayvanların çoğunda ve bazı bitkilerde (incir, dut vs.) dişi ve erkek
gametler eşey bakımından farklı bireylerde meydana gelir. Böyle
canlılara ayrı eşeyli denir. Bazı canlılarda ise üreme hücrelerini
meydana getiren dişi ve erkek eşey bezleri aynı bireyde bulunur.
Böyle canlılara hermafrodit (erselik) denir.Eşeyli üreme
GAMET oluşumu ve DÖLLENME esasına dayanır
YUMURTA

SPERM ZİGOT
1. Eşeyli Üremenin Esasları
Eşeyli üremede birleşen gametlerden biri dişi, diğeri erkek
özelliğindedir. Gametler (üreme hücreleri) her zaman
haploid (n) kromozomlu olup, çoğunlukla mayoz bölünmeyle
oluşturulurlar(MİTOZLA OLUŞAN DA VARDIR). Döllenme ile iki
gamet birleştirilerek zigot (2n) oluşturulur. Böylece türün
kromozom sayısı korunmuş olur
2. Eşeyli Üreme Çeşitleri
zigot
a. İzogami : Şekil ve büyüklük İzogametler

öl.
bakımından aynı, kalıtsal yapısı

zb
farklı iki gametin(izogamet) Ana Canlı

yo
Ma
birleşip zigotu meydana getirmesi
olayına denir. Bazı tek hücreli
alg’ler ve ipliksi yeşil su Sporlar(n)
yosunlarında görülür.
b. Anizogami (Heterogami): Şekil ve büyüklük bakımından
farklı iki gametin birleşip(heterogamet) zigotu meydana getirmesi
olayına denir. İpliksi yeşil alglerden bazılarında çok küçük bir
erkek gamet ile çok iri yumurta hücresi birleşerek zigotu oluşturur

c. Oogami : Yüksek yapılı bitkilerde, hayvanlarda ve insanda

görülür. Dişi gamet (yumurta) büyük, bol sitoplazmalı ve
hareketsizdir. Erkek gamet (sperm) küçük, az sitoplazmalı ve
kamçılıdır.Bu tür üreme gelişmişliğin göstergesidir
Ovum(yumurta)

sperm
Zigot(2n)
d)Metagenez (Döl Değişimi): Bazı tek hücrelilerde
(plazmodyum), bazı omurgasız hayvanlarda (deniz anası),
mantarlarda bütün çiçeksiz bitkilerde görülür. Canlının
hayat devrinde eşeyli ve eşeysiz üreme birbirini takip
eder
e zigot
N nm 2N
kromozomlu ölle
D
gametler 2N
kromozomlu
Mitoz Gelişme
sporofit evre
böl. (mitoz ile)
N
kromozomlu
breyler
Gelişme
Diploid
(mitoz ile) brey(2N)
N kromozomlu
gametofit evre
Mayoz
N böl.
kromozomlu
sporlar
e. Partenogenez : Yumurta hücresinden döllenme olmadan
yeni bir canlının meydana gelmesine denir. Partenogenez olayı
çoğunlukla arılar, karıncalar, yaprak bitleri, su pireleri ile bazı
çekirge ve kelebek türleri gibi omurgasız hayvanlarda görülür.

yumurtalık

Yumurta
hücreleri
Sperm
kesesi

Döllenme yok
döllenme

2N ‘li dişiler N kromozomlu

erkek breyler
f. Konjugasyon (Kavuşma) : Kalıtsal yapısı farklı iki
hücrenin, aralarında oluşturdukları bir sitoplazmik köprü
sayesinde kalıtsal madde alış-verişi yapmalarıdır. Bakterilerde,
Paramecium gibi bazı protistlerde ve bazı basit yapılı su
yosunlarında görülür

Bakterilerin antibiotiklere karşı dirençli olmaları bu sayededir.

Ayrıca paramesyumun konjugasyonunda çekirdek bölünmesi
de vardır.
g. Hermafroditlik : Bazı türlerde, hem erkek hemde dişi
organı bulunduran bireyler, kendi kendilerini
dölleyerek tek başlarına üremeyi sağlayabilirler. Ancak,
hermafrodit türlerin çoğunda yabancı döllenme tercih
edilir.Çünkü yabancı döllenme genetik açılımı sağlar
Tenyalar, bezelye gibi bazı bitkiler hermafroditlikle üremenin en iyi
örnekleridir.
testisler

Yumurta kanalı yumurtalık

 BİTKİLERDE ÜREME ve GELİŞME
Tohumsuz Bitkilerde Üreme; Çiçeksiz bitkilerde döl almaşı
(metagenez) görülür.gelişme çimlenmeyle ve mitozla olur

Tohumsuz Bitkilerde Üreme

Açık tohumlular:Üremeleri kozalak içinde açıkta bulunan
tohumlarla gerçekleşir. Tozlaşma rüzgarla olur.
Kapalı tohumlular:Tohum taslakları ovaryum içerisinde
saklanır. Üreme yapıları çiçekte bulunur.
Çiçekli Bitkilerde Eşeyli Üreme
1.Polen oluşumu:Erkek organ
başcığındaki polen keseleri içinde
2n kromozomlu polen ana
hücrelerinden mayoz ile n
kromozomlu 4 tane
mikrospor çekirdeği oluşur.
Bunların mitoz geçirmesi ile n
kromozomlu iki çekirdek taşıyan
(generatif ve vejetatif çekirdek)
yapı oluşur. Bu yapıya
polen(çiçek tozu) denir. Polen
çimlenirken vejetatif çekirdekten
polen tüpü oluşur. Generatif
çekirdekten sperm
çekirdekleri oluşur. Her türün
poleni kendine özgü bir şekle
sahiptir.
 POLEN OLUŞUMU ŞEMATİK
Generatif
Vegetatif
N çekirdek(n)
Microspor ana çekirdek(n)
kromozonlu
hücresi(2N) GON lar
mayoz sitokinezsiz
mitoz mitoz
bölünme POLEN

2.Yumurta hücresi oluşumu:Dişi organ yumurtalığındaki

tohum taslağı içinde 2n kromozomlu tohum taslağının ana hücresi
mayoz geçirerek n kromozomlu 4 tana makrospor oluşturur.
Makrosporların 3 tanesi erir, kalan 1 tanesinin çekirdeği arka
arkaya 3 mitoz geçirerek 8 çekirdekli bir yapı olan EMBRİYO
KESESİ ni meydana getirir. Bir kutuptaki 3 çekirdekten ortadaki
yumurta çekirdeği gelişerek yumurta çekirdeği halini alır ve
döllenmeye hazır durumdadır. Ortadaki 2 çekirdekte
endospermi oluşturacak olan polar (kutup) çekirdeklerdir.
Diğer çekirdeklerden 3 ü antipot, 2 si sinerjit adını alır ve kaybolur.
 DİŞİ GAMET OLUŞUMU antipodlar

Macrospor ana Kutup

hücresi ölür hücreleri
sitokinezsiz
mayoz
Ardarda 3 mitoz
sitokinezsiz
GON

sinerjitler
yumurta

Tozlaşma:Erkek organların başçığındaki polenlerin su,

rüzgar, böcek gibi faktörlerle dişi organın tepeciğine
taşınmasıdır.
 Sperm çekir.(n)+Yumurta(n)döllenme
→ Zigot (2n)→ Embriyo

Sperm çekir.(n)+Polar çekirdekler(2n)→Triploit çekirdek(3n)→Endosperm

•Tohum döllenmeden sonra oluşur. Tohum taslağının örtüleri

kalınlaşarak tohum kabuğunu yaparlar. Tohum
embriyo+endosperm+tohum kabuğundan oluşur.
•Tohum taslağı sayısı kadar tohum oluşur.
•Dişi organ ve çiçek tablası, besin depolayarak tohumun
çevresinde meyvayı oluştururlar
 Tohumun yapısında şunlar bulunur:
-Embriyo(embriyonik kök=radikula ve embriyonik
gövde=plumula)= 2n kromozomlu
-Çenek (kotiledon)= 2n kromozomlu
-Endosperm (besi doku)= 3n kromozomlu
-Kabuk (testa)= 2n kromozomlu
Embrionik
gövde

kotiledonlar
Embrionik kök

endosperm
 MEYVA

GERÇEK MEYVA YALANCI MEYVA

Sadece yumurtalığın yumurtalık,taç ve çanak

üstü örtülüdür.örn yaprakların üstü
şeftali erik üzüm örtülüdür.örn çilek
armut elma
Çimlenme:Embriyonun topraktan su
alarak ilk kök ve fotosentez yapabilecek ilk
yaprakları oluşturmasına kadar geçen
büyüme evresidir. Tohumun
olgunlaşmasından çimlenmesine kadar geçen
süreye UYKU HALİ denir. Uykudaki tohumlar
canlıdır fakat metabolizmaları minimum
seviyededir.
Çimlenme için yeterli H2O,sıcaklık, O2 ve
enzimler gereklidir
 Bitkilerde Gelişme
Çimlenmeden sonra ışık, CO2, H2O ve mineral
maddelerin yardımıyla bitkisel dokuların oluşmasıdır.
Yüksek yapılı bitkilerde gelişme tohum içinde başlar.
•Gelişme eşeyli üreyen organizmalarda 3 temel olayla
gerçekleşir:
1.Hücre bölünmesi
2.Büyüme
3.Farklılaşma
•Yüksek yapılı bitkilerin embriyosundaki çenekler, tohum
içindeyken endospermden besin depo ederler