T.C.

KLTR BAKANLII YAYINLARI/ 2063

Yaymlar

Dairesi

Bakanl

Sanat- Edebiyat Eserleri Dizisi I 162-31

ALEV- BEKTA RLER

ANTOLOJS
CLT: il

(16.

Yzyl)

iSMAIL ZMEN

- 2 Temmuz 1993 gn Sivas Madmak otelinde yobaz dncelilerin yakt dnce ehidlerinin ateten semaha duran ruhlarnn kutsal ansna saygyla sunulur. ad,

T.C. KLTR BAKANLII YAYINLARI/ 2063

Yaymlar

Dairesi

Bakanl

Sanat- Edebiyat Eserleri Dizisi I 162-31

ALEV- BEKTA RLER

ANTOLOJS
CLT: il

(16.

Yzyl)

iSMAIL ZMEN

 T.C. KLTR BAKANLII, 1998-ANKARA

ISBN 975-17-1940-2 (Takm) ISBN 975-17-1942-9 Kapak Dzeni/ Canan BAYRAM

Alevi-Bektai iirleri

antolojisi I [haz.] smail, zmen. - Ankara : Kltr Bakanl, 1998.

5 c. ; 24 cm. - (Kltr Bakanl yaynlar ; 2063. Yaymlar Dairesi Bakanl sanat-edebiyat eserleri dizisi ; 162-31) ISBN 975-17-1940-2(tk.) I. zmen,
811

smail.

II. Seriler: .

Birinci

Bask,

5.000 Adet

TRK TARH KURUMU BASIMEV -ANKARA, 1998

Szl anlatm geleneine daha ok bal kalrt11 Anadolu edebiyat zn yaad topraklar zerindeki uygarltktan alr. Anadolu uygarlmn yap talarmdan birini oluturan kltr kollarndan biri de iirdir. "Alevi ve Bektai iirleri Anto/ojisi"ni hazrlayan smail zmen, bir kltr rn olan iirin Seluklu ve Osmanl dnemlerindeki sanatlar arasmda en karmak, en deiik yapda olduunu belirtmektedir. zmen, divan airlerinin de kendi kendini bilme ve anlama bilincinden yoksun olduunu savunmaktadtr. zmen, bu iir geleneinin karsma Alevi ve Bektai iirini koyarak, deiik bir antoloji a/Jmas gerekletirmitir. Antolojiler, kitap okur/afi iin birer yol gsterici kaynaklardw. Okurlar istedikleri yazara, esere ve konuya antolojiler sayesinde ularlar. smail zmen'in bu titiz a/Jmas da Alevi ve Bektai iirlerinin dinamik yapsn ve tarihsel srecini okura aktarmas asndan nemli bireserJir.
ulamak

Bu oylumlu ve zahmetli altmas nedeniyle smail zmen'e, kitab okurla boluturan Yaymlar Dairesi Bakanl'na ve emei geen herkese teekkrlerimi sunanm.

M. istemihan TALAY Kltr B~kam

NDEKLER
SUNU ....................................................................................................................... .
ALEV BEKTA DERKEN ....................................................................................

16. YZYILDA ALEV - BEKTA YAZINI ................. ~......................................

BALIM SULTAN...................................................................................................... KALLENDER ELEB .................................................... ;.......................................
YEMN.....................................................................................................................

11
15 23 33 83 87

SERSEM AL BABA ................................................................................................

MUHYEDDN ABDAL.............................................................................................

KUL YUSUF ...... ...... .. .. ...... ............. ... .. ..... .... ... .... ........ ...... ......... ... .. .. .. ....... .... .. ..... .. .
HAKR .....................................................................................................................
HATAY ....................................................................................................................

11l
113 117 191 195 285 289 323 325 345 347 351 357 421 429 469 487 489 493 501 505 511

AH .......................................................................................................................... PR SULTAN ABDAL.............................................................................................. SEREZL PR SULTAN ABDAL............................................................................

KUL HMMET ........................................................................................................... KUL BRAHM .......................................................................................................... KUL HSEYN ................................................................................................... :....
PR GAP ABDAL....................................................................................................

HSEYN ( HSEYN ABDAL ) ............................................................................

USUL........................................................................................................................ FUZlJL .... ......... ... .. .... .. ............ ... ...... .. .... .. ... .. .. .. . ..... ......... .... ........ .. ... ... .. ............. .....

RUH-BAGDATLL.................................................................................................

viRANi .....................................................................................................................
SEYYD NZAMOLU............................................................................................
AZM.........................................................................................................................

HAYDER .... ......... ... .... .... .. .... .. ..... ... ..... .... .... ... .. ...... ............ ... .... .. ... ... .. ..... ... ... .... .... .

SEHER ABDAL ........................................................................................................

KANBER..................................................................................................................

HAy AL BEG. ..... ......... ............ .. .. ...................... ..... . ........ ... . ........... ...... ........... ..... ... . MECZUB ABDAL....................................................................................................

Vlll

ALEVi VE BEKTA iiRLERI ANTOWJiSi

KELAM....................................................................................................................
ASKER.....................................................................................................................
YETM

513 517 519 521 525 535 537 541 549

.............. ;...................................................................................................... SAF ..........................................................................................................................

HAYRET..................................................................................................................

FAzILi .................-.....................................................................................................
FAZL ........................................................................................................................ BOSNALI VAHDET BABA ...................................................................................

SAN.......................................................................................................................... YETM AL ELEB ...... .............. .... ........ ........................................ .. ................ ......
CAFER.....................................................................................................................

553
557 561 567 569 571 575 579

KOYUN ABDAL...................................................................................................... TUFEYL" .................................... .............................. .................... ............................ AR .......................................................................................................................... NEMAY ................................................................................................................... HSREV ............ -........................................................................................................
EMS........................................................................................................................ FEYZ

HASAN BABA............................................................................................. KUL ADL ....... ............ .......... .......................... ........... ........................................ ...... KUL BAYRAMLI..................................................................................................... MSAL .......................................................... :........................................................... KUL MAZLUM ..... ,.................................................................................................. HSNYE BACI .............................. _......................................................................... KARAFERYEL HASAN......................................................................................... KAZIMI.....................................................................................................................
NEBAT....................................................................................................................

583 585
587

589
593 595

597
599 599 601 603

HELAK ....................................................................................................................

.................................................................................................................... SLAMDA GZEMCLK TANIMI ve KAYNAKLAR .......................................... TASAVVUF SMLER VE KAVRAMLAR SZL........................................ SZLK.................................................................................................................... KAYNAKA ................. .......... ............................................... ..................................

SURUR

605
613

661 733

SUNU
nsanlk tarihine kout bir gemie sahip olan "szl yazm" dier yaznlara gre tm

gcne, yeniliine karn ok daha yal gzkmektedir. Gerekten de yledir. nsanolunun ilk konumaya balad yarm yamalak szckler, tmceler, sylemeye balad her yerde szl yazn da ba vermeye - retilmeye balad. Szl yazn yalnz ilkel topluluklara ait bir tr saylmamaldr.' En ilkel toplumdan en ileri dzeyde uygarlam, teknik olanaklara kavumu toplumlara dein szl yazn yerini, ile vini, arln korumutur, halen de korumaktadr. Varlndan, ilevinden, neminden hi bir ey yitirmemitir. yleyse, szHi yazn kiiiimsenemez. lk yaratc kaynak odur; dnce, duygu rl - plakken ilk kez onun sunduu giysilere, rtlere sarnarak dar kar. Yazl yazn sonra onu cenderesine alr. Yazlara ekillere hapseder. Szl yazn deikendir, diridir, donuk, kat ve skc deildir. Dnce ve duyguyu bulunduu durnmdan baka durum ve biimlere sokabilir ve bunu yaparken yeterki yeni halini eklini ona sevdirebilelim, beendirebilelim. Szl yazn deikendir derken bu, durumdan duruma gre
uei~ir, tutarszdr,

genliine, diriliine,

gvenihm::z,

kargaay

sever

anlama

gelmez. Szl

yazn

sylenmeyi, tekrar ok sever. Saklanmas yle kolaylar. Dman onun yerini bulamaz, saklaycs gstermeden. Aslnda tm halklarn yks, bilmediimiz ynleri, nitelikleri hep szl yaznda gizlidir. Oraya girince btn bunlar bulur, grrsnz. Szl yazn! mzn tarihi yazlmamtr. Elbette hereyin bir tarihi, bir yks, balad ve bittii iki belirsiz nokta arasnda bir yaants ve bunun da bir anlatl ekli vardr. Sylenceler, masallar, destanlar, dualar, byler daha arlkl olarakta yaam dzenleyen, deneyim ve birikime dayal szler, deyiler, anlatlar, iirler szl yazn oluturur. Szl yaznn yaratc, bekisi, taycs halktr. Szl yaz hakknda bu ksa aklamadan sonra, Trk toplumunun da szl yazn yeyksek ve nitelikli dzeyde olduunu syleyebiliriz. Bunu onun gezgin - gebe bir toplum oluuna balayabiliriz. Trk toplumu iinde Alevi - Bektailerin basklarn, horlama ve itmelerin etkisiyle szl yazna daha ok yer ve nem verdikleri belli. Bu onlarn belleini daha ok gelitirmi. Sze - saza saygl davranmalarn, sz - saz kutsallatrmalarn salamtr. Alevi - Bektailer, szl yaznn her trn kolayca kullanm en nitelikli, olgun yaptlarn szl yaznla vermiler. Szl yaznn ah smail Hatayi ile gerilediini, kalemin, divitin onunla bu yazna girdiini syleyenler varsa da, yaznn icad ile szl yazn toplumlarda yer yer yazl biime dnmeye balamtr. Zaten bunun byle olduunu sylemede de hibir saknca yok. Ben almalarm, dikkatimi daha ok szl yazna ynelttim. Szl yazn sz, fkra, iir, dua, yk, epope, masal - mata! eklinde oluuyor. Dzyaz (nesir) dediimiz tr, iirin kart durum olarak gryoruz ve biz bunu "uzun sz - szl metin" eklinde vurguluyoruz.
teneinin

A_LEV

VE BEKTAi iiRLER ANTOf:OJJSL _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __

belleinde

Bunun da hepsinin en gzel rneklerini - hem de bulabiliriz.

ynla

- Alevi - Bektai

topluluu

Alevi - Bektai yazn zerine almalarn hite kolay olmadn, konunun gemi zaman iinde geni, ok geni bir alana yaylarak daldn, ou nokta ve yerlerinin karanlklara gml, dalm, prsm, "yok" durumda olduunu, zerinde resmi ideoloji basksnn srp gittiini, resmi yerlerden, zel kiilerden dkman, belge almaya al mann aslan azndan nimet almak kadar zor olduunu, bu konuda son yllarda yayn patlamas olmasna karn ne yazk ki yaptlarn ounun, birbirinin tekrar durumunda bulunduunu zlerek grdm, ardm, aresiz kaldm. dndm; Besim Atalay'n 1327'de eski yaz ile yaynlad Alevi Saadeddin Nzhet Ergun'un 1932'den balayp 1957'1ere kadar yayna sunduu drt ciltlik isimleri bile deiik Alevi - Bektai Nefesleri kitaplarna dndm. Bu kitaplar konunun temeli, nvesi, ilki durumundayd. Abdulbaki Glp narl'nn 1963'de yaynlad Alevi - Bektai Nefesleri kitabndan, Ali Rza c'nin (Kadiri Baba'nn) Alevi - Bektai Nefes ve iirleri adl yaptna daldm, bireyler aldm, onlarca, yzlerce kitap, binlerce sayfa gezdim. Doymadm, durmadm. Fuad Kpr'nn deerli yaptlarndan, yazlarndan klar kaptm. Kyllere, derneklere, ocaklara, yol oullarna, bel oullarna gittim. Eli kalem tutanlardan, saz alp coanlardan, bantlardan, kasetlerden yardm dilendim. Divanlarda, cnklerde gezdim, yattm, kalktm. Nerede bir iek grdysem fotokopisini aldm, yazdm topladm. Fuzuli, Seyyid Nesmi, Hayreti, Hayali, Naili, Nebi, Badatl, Seyrani, Virani, Ruhi. Cahit ztelli'nin, Atilla zkrml' nn, Rza Zelyut'un, Turgut Koca'larn daha nice nice ustalarn izlerinde yrdm, sayfa sayfa taradm durdum, topladm durdum. Topladkarm ak katlar zerine dktm, geceyi gndze kattm, yolun sonuna yaklatm, 'ta 13. yzyldan kalkp 19. yzyln kapla rna dein geldim. zaman denizinde 600 yllk yol yrdm. Sona varamadm daha inal lah Tanr yardm eder, nasip ederse sona varma niyetindeyim, buuda azimli ve kararlym. Yeniden
Bektai edebiyat kitabndan, Baz masallarmza yle baa

bir tekerlemeyle girilir:

"Az gittik uz gittik, dere tepe dz gittik, alt ay bir gz gittik, bir de gerimize dnp ki ne grelim ancak bir arpa boyu yol gitmemimiyiz" yani yerimizde saymz. Ben de bu kitapta yle mi yaptm. in sonuna doru yaklatka bu sorunun yantnn "hayr" olmas beni sevindiriyor. Balangta, kitap yayn bolluu iin kolay olduunu sandrsa da, Alevi - Bektai yazn zerine almann ne dein zor olduunu biliyordum: Konularnn soru ve sorunlarnn gemi zaman iinde (13. yzyldan bu yana) ok geni ve ok uzun bir gemi alana kum taneleri gibi serpildiini, danklktan, ilgisizlikten byk ounun yitip gittiini, kalanlarnda korkup karanlklarda gizlendiini, onlar ta yan belleklerin artk yorularak ipin ucunu braktn grdke amamak, hayretlere dmemek olanaksz, onu da biliyorum.
baktk Aslnda Alevi - Bektailer zerine son yllarda yazlanlarda grlen yayn patlamas pek de yle nemli bir yenilik, dzeyli bulular getirmediini, birbirlerinin yinelenmeleri biiminde srp gittiini zlerek grdm. ardm, zldm, umarsz yeniden nn

SUNU

baa dndm. Ama yaplanlarn, bu konudaki yerinde bir i olduunu sezinledim, anladm.

yaynlarn, gecikmi

de olsalar gerekli ve

Diinyamn neresinde hangi zaman blm ve sreci iinde, hangi toplum ve toplulukta olursa olsun gzel sanatlar tanm kapsamna giren iir, muski, yontu, resim ve dier gzel sanat trleri bu.lunduklar ortam ve koullara baklmakszn kendine zg kimi ilevler yklenerek insanlarn baz gereksinimlerini karlamak zere ortaya kp varlk larn srdrm, seslerini duyurmaya almlardr. Aslnda bu tr sanatlar sessiz sedasz, ama bamsz bir gzellik iinde alrlar, etraflarm saran gzellik havasn delip amazlar. Bu gzellik onlarn almaz, delinmez rtleridir.
iir de bu gzellik sisi, sessizlii iinde aldar, barr, n, ateini, anlamn samaya, yaymaya urar. iirin bin bir yn, bin bir ilevi, sonsuz konusu, sonsuz grevleri vardr, biz bunlarn ounu gremeyiz, duyamayz,. bilemeyiz bile.

Tasavvuf sonradan insanln temel dnce biimlerinden biri durumu aamasna gelmeden nce de iletiimcileri yaync derviler araclyla, onlarn abalar sonunda i irin yreine oturarak insanlara, topluluklarn en knden en byne, en rgtsznden en rgtl ve adana dein u ya da bu biim ve grnm altnda girip tutun maya alarak yaylmtr. Her ulusun iirinde az yada ok dinsel rnekler bulmak, aama ve dnemler yaad n sezinlemek her zaman mmkndr. Trk iirinde tasavvuf felsefe ve inancn anlatan ve savunan bu iirler, Ahmet Yesevi'nin "Hikmet"leriyle ilk rnlerini vermi, Mool aknlaryla Doudan, Batya g eden mutasavvflarla Trkistan'dan, zellikle de Horasan'dan ayrlarak st ste, gelen savalarn, glerin Anadolu'da dourduu bunalmlara, karanlklara kar bir sevgi, hogr ve avunma ortam yaratma grevini stlenmitir. Anadolu'da tasavvuf iiri, zengin Trke ile birleerek XIII. yzylda Yunus Emre gibi byk bir usta kard. Tasavvuf iiri alannda Sait Emre, smail Emre, eyholu Sat, Ak Paa, Erefolu, Abdurrahim Trsi, Muhyiddin Abdal, Seyyid Nizamolu, mmi Sinan, Himmet, eyh Vefa, Hamid - i Veli, Usuli, Hdai, ftade, Niyazi Msri vb .. niceleri Yunus Emre'nin etkisinde kalarak yzlerce, hatta binlerce iir rn verdi, topluma syledi, zamana yayd. Gerekte tasavvuf iiri halk iirinin bir koludur, onun ekil ve ilkelerine dayanr. Tasavvufi - zhdl iir, Alevi - Bektai iirinden ayrlr, bu iirde "alay, laubalilik" yoktur. Ak ve heyecan irfanla birlikte yrr, athiyelerde bile ilim ve irfan egemendir (Abdulbaki Glpnarh Trk Tasavvuf fi Antolojisi, 1972, s: XXII). "Melamilik her trl gsteriten, dnya zevki ve kaygsndan uzak kalarak, herkesce kmsenip knanmay gze alarak kendini akla Tann'ya vermeyi, eriyip onunla birlikte olmay ve bunun cokusuna (vecdine) sevincine (nevesine) ulamay amalar, Melami Hamzavi iirde varlkta birlik (Vahdet - i vcud) inanc temeldir, hatmi eilimler azdr, Ehi - i Beyt sevgisi ve ia'ya ballk gldr, ounlukla inan gizlenir, tasavvufun btn esaslar bu edebiyatta grlr" (Asm Bezirci Trk Halk iiri c. I., s: 25).
Bektailik,
mu,

gerekte

Aleviliin

bir koludur, ama Anadolu

Aleviliine arlm

onu her

~nyle beslemi, kimliini vermitir. Balangta, Babalk

ve

Ahiliin

koyet-

ALEVi VE BEKTAi ilRLERi ANTOLOJiSi

kisinde kalan Bektailik, zamanla iilerden bir ok ii esaslar almtr. Ayrca Batnilik, Caferilik, Hurufilik, Melametilik, Kalenderilik gibi bir ok heterodoks mezhep ve tarikatlarn etkisinde kalm. slamdan nceki amanlk gibi din ve motiflerle, Anadolu ilk andaki dnce inan akmlaryla, hatta baz noktalarda Hristiyanlk ve Yahudilikten gizli gizli beslenmi, onlardan inan motifleri alm, beenmeyip deitirmi, yeniden yourup, yapmtr. Yzyllarca bu zelliini koruyan Bektailik bu sayede varln donmadan, fosillemeden srdrr. Kaps, bacas, penceresi yeni dncelere, yeni grlere hep ak kalmtr, yobazla yozlua, gerilie, karanla, sevgisizlie, rt rtm, onlar eleyip atmtr. Orta - douda dw-madan gezmitir. Osmanl mparatorluunun geni lkesinde alkalanm, komu, gezmi yorulmam, 1363'te kurulan Yenierilie girmi, saraylara uram, kentlerde kylerde mekan tutmu, varln her yerde inan, iir, fkra, yaama biimi olarak duyurmutur. Hac Bekta Veli Yenierilerin Piri saylmtr. Zamanla bir ok dallara ayrlm (epniler, Tahtaclar, Abdallar gibi). Trenlerinde (Cemlerinde) iki, oyun, muski ve iir yan yana yiirmtr. Alevi - Bektai halk iiri de Yunus Emre'den kaynaklanr. Ancak bu iirde tasavvufi terimlere pek rastlanmaz. Onlarn yerine; Allah - Ali, at - i aba, ak, ana, aina, ayin - i cem, baba, bac, Balm Sultan, can, cem, civan, dad, dar, dem, didar, dervi, dua, divan, dost, Ehl - i Beyt, er, eren, fani, Fatma, gnl, gl, glbenk, Hac Bekta, Hak, Hasan, Hseyin, ikrar, iman, irfan, irad, kemal, Kerbela, Krklar, ma'uk, mereb, meydan, muhabbet, Muhammed, Mrteza, Mrebbi, mrid, mrvet, nar. Oniki imam, pir. Rab, rehber, sdk, sr, ad, ah - Merdan, evk, talip, trab, yar, yezdan, zahrn, Zlfikar, zlceial, zulmet vb. gibi sz ve terimler yer
alr.

Alevi - Bektai iirinde ilenen konular ounlukla unlardr: ikence,

Allah, Muhammet'le ilgili dinsel tasavvufi konular (lahi, nefes). Ali'ye, Ehi - i Beyte, Oniki mama ballk (Dvaz imam). Kerbela atlar, Hazreti Hseyin ve eziyet ve zulmler (Mersiye).
yaknlarnn ehid

edilmeleri ve grdkleri din ve tarikat ulu-

-Bata yi,

Hnkar Hac Bekta olmak zere btn pir ve

mridlere,

larna vg, sayg, yerine gre onlardan manevi yardm, mrvet dileme (lahi, deme, de-

Nefes ... ).
yollarm retme,

- Tarikata ballk tama, dinsel konular.

gsterme, tarikata

arma, zorluklar

sap-

- Tek varlk ve ruh gcyle ilgili devriyeler.

Menkbeler, efsaneler, slam tarihiyle ilgili ykler.

Softalara, zahidlere talamalar, kfrler,

eletiriler.

- Zamandan yaknmalar. - nsanlardan, ynetimden, ileri gelenlerden gizli bazen ak ikayetler.

SUNU

Sevda kark konulu nefesler, iki, bade konulu olanlar.

Ahretle,

cennet - cehennemle, meleklerle, konular. ierikli sorunlar,

glmanlarla

ilgi1i ilahiler.

Din d

baz

Sosyal ve

kiisel

talamalar.

Zaman iinde, geni ve boyutlu bir mekanda, Alevi - Bektai anlay erevesinde bir ok halk airi yetiti, iirler verdi, yazd, syledi. Kylerc!le, kasabalarda, kentlerde oturdu, yaad ger - gmen oldu, gezdi, tozdu. iir dnyamza renk katt, ~oluk verdi, dilimizi, gnlmz, usumuzu zenginletirdi. Sazn, szm brakmad, kalemi eJine pek almad, ama alnca da dunnad. Bizce ne halk iiri, ne de onun bir kolu olan Alevi - Bektai iiri an tamamlamamtr. Yaamlar, soluklar srmektedir, srecektir de. stlenilen grev henz bitmemi tir. nk onlar douran, besleyen kaynaklar koullar ortadadr, lmemi, snmemi ve ortadan kalkmamtr. Duruma, ortama, zamana ve koullara uyarak baz deiiklerle yeni grnmler altnda diri ierikler kazanarak srp gitmektedir halk iiri ve onun baz kollan.
te ben bu ar ii stlendim. Yllarm verdim. Topladm, yazdm, izdim. Hatala-

eksiklerim, yanllanm, kusurlarm elbette var. Hogryle karlayn demiyorum, gn na serin, herkes grsn, nerede olursa olsun, kim yaparsa yapsn yanl mutlaka dzeltilsin, hata rtlmesin, karanlk k dolsun. Her yan aydnlansn.
yazn eletirin,

rm,

Tm yardm edenlere selamlar, sayglar, hepinize teekkrler, esenlikler.

1 Ocak 1995, Ankara

ALEV~BEKTADERKEN
Alevi ve Bektailer gerek toplumsal tarihlerini, inan yklerini iirlerle yazm, oluturmu bir topluluk. adalar komu topluluklara, toplumun dier kesimlerine gre her ynyle salkl, soluklu, ho grl, yaamlarnda ve inanlarnda katla, biimcilie yer vermeyen, ilerlemeye, okumaya, iyilie, gzellie, bara tutkulu, sevgiye, dostlua bal, ktl, iki yzll sevmeyen, hakszla; iki yzlle kar duran, gereklere saygl, ok renkli ok ynl bir topluluk. Yaam gcn inanlarnn derinliinde sakl evrensel deerlerden almakta. Tanr'y yadsmaz, sever, onunla ili - dldr, konuur, yeri gelince eletirir, ona aklna gelen tm sorular yneltir, yant ister. Bylece yanllar, us d durumlar dile getirir. iirlerinde ilenen konularn ou evrensel kavramlara dayanr. Somut, gncel sorunlar da iler, yeri ve gn gelince, onlarn iirlerinde pireden Tanr'ya dein her konu, her sorun ve durum ilenmi, gndeme getirilmitir. Bu balamda donukluu, monotonluu, ablonculuu, bir kenara itmitir, diyebiliriz. Onlar evrene, Tanr'ya ve her eye tpk Mehmet Ali Hilmi Baba gibi bakarlar, yle grrler.

Dost cemilin grmeye Her bir azam gz oldu Payine yz srmeye im d1m yz oldu

Her eya bir harf olmu Hem mazruf hem zarf olmu Acep lm - i sarf olmu Bir nokta bin sz olmu
Bu dizeler sanki tm Alevi - Bektai topluluunca sylenmi gibi. Basklar, yadsma lar, horlamalar, srgnler, ikenceler onlar yldrmam, bilei gibi keskinletirmi, bu grler ok ynl olarak daha da derinletirilmitir. Bu onlarn us baklar, gnl akla rdr. Onlar deiik inan ortamlarndan geerken yeni kltrlerden, gr ve bilgilerden yararlanm, onlara srtn dnp yabanc kalmamtr. znde yeniyi, gzeli, doruyu,
gerei toplamasn bilmilerdir.
Karanln iinde mama tabakas gibi durmadan akan inanlar, grleri ve tarihleri kendileriyle bir btn oluturur. Bunlar birbirlerini asla brakmazlar, ayrlamazlar.

***

Seluklu ve Osmanl yazn, onlara nesnel, yansz ve sevecen bir gzle bakmam, hep dman grm, en ar dille yermi, ezmi ineyip kenara atmtr. Alevi - Bektai leri ou kez yerme, kmseme, aalama, alay konusu etme, yadsma bir gelenek ha-

ALEVi \'E BEKTA} iJRLERi ANTOLOJiS

!ine gelmiti. Ama yinede gn, yeri gelince onlardan yararlanmasn, onlar sonuna dein kullanmasn da unutmamlardr. Hatta tm ulusu kastederek: Trk deil mi Merzifon'un eei Eek deil kpekten de aa diyerek onlar tmden kmsemi, hor grmlerdir.
Bektailer

Bu irkin bak, hem Seluklularda hem Osmanllarda bu tr baklara sadece glp gemilerdir.

deimemitir.

Ama Alevi -

nanlarnda her eit inanc eritmiler, yeniden tretmilerdir. Geleni gne gibi, okyanuslar gibi yutmu, sindirmilerdir. Bektailerin bu hazmedileri bir asimile deildir, kendi isteiyle birleme, bir olma, yeni bir kiilikte olumadr. slam dininin deimez yasas saylan eriat bile zaman iinde iin iin dei

mekte,

deimez sanlan

kimi

kurallarndan

tr dnler vermekte, hileyi

eriye

yolla-

rna sapmaktadr. rnein eyhlislam Ebussuud Efendi eriat ilkelerine dayanarak bo-

kahve imeyi yasaklamt. Bu gn en koyu eriat yanllar bile bu yasaklara uymuyor, onlar geerli saymyor, hatta Kur'an - Kerim'e yeni yorumlar getirerek a d, usa aykr kimi eriat kurallarn yumuatmak, geersiz klmak iin Diyanet leri Bakanl bile bu konuda Komisyon kuracak kadar zorlamalarla karlatn, aa uyum salanmas gerektiini aklamak gereksinimi duyuyor. eriat ilkelerine Alevi Bektailer uymadklar iin "Heterodoks yol" sayldlar, dinin dna atlmaya, itiJmeye alldlar, bakalm onlar din d sayanlar kimler din d sayacak. Elbette her ada, her uzamda insanolu, kendi topranda, kendi tarihinin sreci, izgisi zerinde bir ok inan aamasndan gemitir; bu inan aamalar onun yaama tarzn, anlayn biimlendiren olu basamaklardr. eriat bu basamaklar krmak suretiyle zaman - uzam - toplumlar - dahas giderek tm inananlar korkun bir cendereye sokmaya, dondurmaya, ablonlamaya uramakta, baarl olamaynca da saldrmakta, korkutmakta, tehdit etmekte, yakp ykmaktadr. Alevi - Bektailer us d, yaam ilkelerine uymaz grdkleri eriat kurallarndan byk ounluunu ilk ba diyebileceimiz dnemlerde itmi, uymam, ayn yolu, ayr yolaktan semitir. Ama bu semenin acla rn, sanclarn tatmtr, skntlarm yaam hala da yayor, buna karn yolundan, inancndan dnmemi, dn vermemitir. Susmu, gerekeler uydurmu, kendini kurtarmak iin ibahe (yasaklar karsnda kendini zgr grme) takkiye (saknma, ekinme) yollar yaratmtr. Snni mezheplerle Alevi - Bektai mezhep ve tarikatlarn ayrldklar temel sorun ite bu, eriat ilkelerine uyup uymama noktasnda toplanmaktadr, yoksa dier noktalar pek ayrc, blc nitelikte deildir. Yoksa bir toplumun, bir ulusun, hatta giderek uluslarn, toplumlarn sonuta insanln kanl boumalara varan blnmelerine, ayrlklarna neden olan bu us d, gerek d, a d kurallara saplanarak, onlarn kulu - klesi olmak suretiyle kendi zne bu dein yabanclamalar dnlebilir miydi?
1 Ak mer

zay, ray,

ALEV VE BEKTA iiRLERi AlfI'OLOJSI

Kendilerinin yoldan

itildiini

gren Alevi -

Bektailer

kendi yol ve

yolaklarn

kura-

rak:
illere ol safa gnllere Baba Taptuk manisin Saduk elhamdlillah
Varduumuz

dizelerinde Yunus'un
rn

zelletirerek syledii

gibi kendi

mritlerinin,

erenlerinin, Tap-

duk'larnm grlerini, ilkeierini yaydlar gelitirdiler, onlarla yaadlar. nanla yaantla

i ie, yan yana getirdiler.

Genelde gzlemlenen udur ki, Anadolu insan kend.i iine kapaldr, saldrgan dereticidir, imeceyi, yardm sever. Dmanl, kini, ksl, blnmeyi, c sevmez. Zaten, insan fgrln, insan birliini kurmaya ynelen, insanlar arasnda ve btn varlk aleminde mutlak ve gerek adaleti tesise calan slam dininin en sekin zellii "Gklerde ve yeryznde ululuun, ancak Allah'a ait olduuna" inanmaktr. (XL V; Casiye, 37); is lam, ululuk taslayanlar en alak kiiler diye niteler, onlara ycelik kaplarnn almasna imkan bulunmadn bildirir (VII, A'raf, 40; XVI; Nahl, 29; XXXIX; Zumer 60., 72)
ildir, bardr,

Genelde Alevi - Bektfi ozanlarnn iirleri eriatla srtmenin, savamn ykleriyle doludur. Hz. Ali ve soyu ile Oniki imama kar duyulan sevginin, yzyllardr ezilen, gizlenen Alevilik - Bektailik inanlarnn yansmas olarak grlen iirlerinin sergiledii kimliin bir sorun yaratmas, dnce dnyamzn gndeminde derinlemesine, bilimsel inceleme bekleyen bir konu olarak durmas; Bilim, irfan ve insanlk sevgisi zerine olu turulan Alevilik - Bektaili< yolana inanan insanlarn tmnn:
-- Hak (Allah) - Mu!- ammed - Ali lemesine inanp iman (Tasavvufa) balanm olr.alarnm; drt kitab hak bilmelerinin;
getirmi, islar.un

zne

- Hakk' ve halk sevmeyi, kimseye zarar vermemeyi, olabildiince "insan kamil" olmaya aba sarfetmeyi, bu dorultudaki retiye inanmay ilke edinmelerinin,
balanm, onlar

Hz. Muhammed'in biricik varl olan "Ehi - i Beyte" byk bir sevgi ve saygyla sevenlere "Tevella", kar durumlara, sevmeyip hiyanet edenlere "TeHakk'

berra"

okumalarnn;

-"secde" rn

kendi zlerinde

bulmu,

zlerini temizleyip

anlatrarak

ona srekli

klmamalarnn;

M'minin gnln ka'be - yi Beytullah (Allah'm evi)

saymalarnn;
bakala-

- Temizlik insann kendi zniin artlmasdr; Kendisi temiz olmayan asla temizleyemez inancna sadakatlerinin;

-- Drt

kap, krk

makama

inanmalarnn;

Eline Beline - Diline

sadk,

Eine

Ana - ine sahip olmay insan olmann temel kural saymalarnn;

-- snneti, yedi farz tam klmalarnn;

10

ALEV VE BEKTAi iiRLER ANTqJ,OJS

- Yetmi iki milleti karde bilmelerinin, Tanr eseri saymalarnn, bunun iin sevmelerinin, saymalarnn, eitlikten kardelikten, drstlkten, doruluktan yana olmalar nn sonucudur. - Onlar ki; "Bin defa mazlum olsan bile, bir defa zalim olma" ilkesini herkese nerirler, yaama geirmeye, yaygnlatrmaya urarlar. - Onlar ki; "Kimseye kin, kibir, haset beslemez, buuz etmez, insan gnln incitmez, haram yemez, dkt varsa doldurur, alatt varsa gldrr, Allah katna kul hakk" ile gitmeyi yelemez bu kurallara, ta yrekten inanrlar.
Yalnz bir ka rnek verilen tamam genel aktre (ahlak) kurallaryla, slamn temel ilkeleriyle ve zyle uyum iinde olan Alevilik - Bektailik kurallarn Hz. Ali'nin olgun, doruk kiiliinde simgelenmi, secde edilecek dein ycelmi bulan Alevi - Bektailer bu ilkelerin iir dizelerinde yanstldna iten inanrlar:
Aynay

tuttum yzme Ali grnd gzme Nazar eyledim zme Ali grnd gzme2

Alevi - Bektailer yozlua, yobazla, kurulua, ikilie herzaman gerein:::: hakikat'n yannda yer alm, ondan hi mi hi ayrlmamlardr. Din d saylmalarna da bu gr ve dnceleriyle itenlik dolu inanlar, bu dnce dorultusundaki eylem ve davranlarna kar duyulan iftira dolu yanl davranlar, yetersiz tepkiler, haksz karalama ve propagandalar neden olmutur. Onlarn tm tpk Yunus Emre, gibi; Btn
kar durmu,
eriat bir gemidir, hakikat deryasdr Ol geminin tahtas her nice muhkem olup Deniz mevci kat'olsa gemi usanasdr

bunlarn yan sra,

derler yani: gemidir, gerek ise onun denizidir, geminin denizin dalgalar iddetlenince o gemi paralanacaktr). Yine Yunus Emre:
eriat

(eriat

tahtalar

ne kadar

salam

olsa,

Yosa

edebinden korkann sylemeye eydeyidm dahi ayruks haber

2 Mehmet Ali Hilmi Baba

16. YZYILDA ALEV - BEKTA YAZINI

(R)
Nasl 13 - 14. yzyllar Alevi - Bektai yaznnn, zellikle de iirinin bir balang Llnemi ise, 16. yzyl blm de bu yaznn genel olarak doruk noktay bulduu, olgun !at bir dnemi oluturur. Her nekadar balang evresini biraz daha eskilere gtrmek mmknse de bu inancn tohumlarnn daha sk ekildiFve rnlerini vermeye balad 13. yzyl balang kabul etmek daha doru ve gereki olur. Bizi ilgilendiren, bu yaz nn tarihsel sre izgisi ierisinde Alevi - Bektai topluluunun bir tr yazgsn belirleyen tarihinin toplumsal akna kout bir seyir izleyip izlemedii hususudur. Hatta iz dml bir izgi izleyip izlemediidir. yleyse; biz bunu bir soru biimine dntrerek, yle syleyebiliriz; bu topluluun iiri toplumsal ve inansal yaamn yanstmakta m dr, diye bilecekmiyiz? Bunun iin incelememizi salkl, gereki, derinlemesine bir yol izleyerek srdrmeliyiz, abartmaya, yanlmaya ok az pay ayrmaya dikkat etmemiz, aba gstermemiz gerek.

15. yzyl dnemi bu yazn iin bir susma, kabuuna ekilme deyim yerinde ise, sak lanma - gizlenme dnemidir. Bunun nedeni bir deil bir katr. Bunlar zerinde durulmasnn yarar var m yok mu bu kitabn konusu olmad iin bunlar zerinde pek durmuyoruz. Ancak, 15. yzyl Alevi - Bektai iirinin nceki ve sonraki dnemlere gre daha dk, verimsiz ve orak olduu bir dnemdir. 15. yzyl Anadolu'suna baktmzda toplumsal yapnn kntye uradn, bozulduunu, siyasal alkantlarn arttn, eitli dengelerin yer deitirdiini, egemen glerin paralandn, toplumsal glerin boun tulu ekilde hzlandn, Mool istilalarnn Osmanllar da, kendilerinden nce Anadolu'ya egemen olan Seluklu'lar gibi perian ettiini grrz. Btn bunlarn ve daha baka nedenlerin, koullarn etkileriyle dnsel retimin tamamen dtn, gelimek iin yeterli uygun ortamn bulunmadn syleyebiliriz. Alevi - Bektai iiri 15. yzyl gibi ksr bir dnemden 16. yzyl gibi altn bir a diye bileceimiz verimli bir dneme s ramtr. Resmi ideolojinin bask yntemleri, karanlk oyunlar olaanda bu iirin ve grn gelimesini istememektedir. Resmi ideoloji, knt dnemlerinde knty yaratan nedenlerin arasnda Alevi - Bektai inancnn olumsuz etkilerinin de bulunduunu her zaman ne srm genel gvenlik iin onun susturulmas gerektiini ak - kapal her zaman savunmutur. Oysa Alevi - Bektai topluluunun egemen glere kar cephe almas kendisinin bu gler tarafndan yadsnmasndan, horlanmasndan kaynaklanmaktadr. Babailer olayn Alevi - Bektai topluluuna mal ederek Seluklu'larn bu olaydan sonra byk g yitirdiini, Mool'lar kasnda dayanaksz kaldn ve bunu bu topluluun ihaneti olarak yorumlamann doru olmadn syleyebiliriz. "Kendisinde hi bir kusur aramayan, kendisini hatasz kabul eden egemen gler bu toplulua ne vermiler ki kar -

_!_~-

ALE_V VE BEKTAi iiRLER ANTOLOJiS

ln istiyor" diyenler kmyor. in esas bu soruda yatmaktadr. Biz 13. - 14. yz-

Alevi - Bektai ozanlarnn yaamlar ve yaptlar hakknda bilgi sahibi bunu izleyen yzyllardan amza dein uzanan izgide yaam Alevi - Bektai ozanlarnn da yaamlar ve yaptlar hakknda yeterli bilgiye ve yeterli belgeye sahip bulunmuyoruz. Egemen glerin, inan ve ideolojileri yannda olmayan ozanlarn iirlerini, yaamlarn izlemeleri, onlar iten bir devlet yaps ierisindeki organlardan byle bir grevi yerine getirmesi istenemez, dnlemez, ama kendi rnlerini belgelendiren olumsuz damgas tayan bu kesimin airlerini, yazarlarn sulu grp izlemek, onlara bask yapmak, rettik1erini yakmak, yok etmek de bu grevler arasnda m bulunuyor diye dnrsek herhalde hakszlk etmeyiz.
deiliz,

yllarda yaayan

Bu hususlar konumuz d ama olsun

yle

bir deindik.

16. yzyl Alevi - Bektai edebiyatna baktmzda btn basklara, yasaklamalara ve engellemelere karn bu yaznn hzla gelitiini, kendi iinde birikimini, potansiyel gcn oluturduunu, retimini kaliteli biimde yaptm ve hzla yaylma evre ve ivmesine girdiini sonrada doruklara trmandn grrz. Bu dnem krsal kesimde yayl maya balayan Alevi - Bektai iirinin daha ok propaganda, tantm iin ara yapld bir dnemdir. Byk yerleim alanlarnn basksndan ve skclndan kaan Alevi Bektai topluluu daha ok krsal kesimi tercih etmi, dalk ve ssz yerlere, basknn ve korkunun ulaamayaca dalara, sapalara ekilmitir. Kapal bir toplum haline dnen bu topluluk kendi iinde hzla iirini retmeye, dilini ilemeye, yaamn gzelletirmeye balamtr. 16. yzylda Alevi - Bektai iiri sazyla, szyle bir lk gibi patlam gl bir atlm yapmtr. Resmi ideolojinin egemen olduu snni kesime baktmzda ise, orada yetien ozanlarn kendi zdillerini ilemek yerine Arapa ve Farsa'ya eilim gsterdikleri, rnlerini bu dille verdikleri grlr. Kald ki resmi ideolojinin yanda olan bu ozanlarn saylar bir elin on parman gemez, oysa Alevi - Bektai yaznnda bir ok dev ozan yetimitir. Bunlar arasnda en nemlileri Balm Sultan, Hatay, Pir Sultan, Fuzuli, Yemini, Virani, Kul Himmet, Badatl Ruhi, Muhyittin Abdal, Hayreti, Hayali, Usuli, Sururi, ahi, Sani, Seher Abdal, Husrev ve Bosnal Vahdedi gibi bir ounun divanlar olan, orta apn zerinde nitelikli ozanlar olduunu grrz. Bunlarn ne zorluklarla karlaarak yetitiini dnrsek gnmze dein Alevi - Bektai topluluunda yeri olan, iirleri okunan, sylenen liimsz ozanlar olduklarn daha iyi anlar, grr.. Alevi - Bektai topluluunda "Yedi Ulular" olarak nitelendirilen ve bu topluluk tarabyk sayg gren Fuzuli, Hatayi, Pir Sultan, Yemini, Virani, Nesimi ve Kul Himmet gibi ozanlarn ounluunun kentlerde, bir kann da krsal kesimde yetimi olduklar bir gerektir.
fndan

Bunlardan Fuzuli, Yemini ve Virani'nin Farsa ve Arapa dilleriyle veya Osmanlca gibi karma bir dil ile rnlerini verdikleri grlr bunlarca kullanlan adal dile karlk, krsal kesim ozanlar iledikleri konularda duru Trkeyi yelemilerdir. Halkn benimsemi olduklar bu iki gurubun yaptlarn anlamadan bile zevkle, huuyla dinledikleri yadsnamaz bir gerektir.

ALEV} VE BEKTA/ iRLER~ ANTOWJiSl

13

Aslnda bunlardan Fuzuli bir divan edebiyat airidir. Fuzuli'de egemen olan sevginin inanca dnt, Ali'ye balananlar konunun odana yerletirdii, aslnda dsel bir sevginin soyutlaarak iirleri doldurduu, Fuzuli'nin iirlerinde Azeri azn kulland grlr. Fuzuli Ali soyunu konu edinen "Kerbela atmda" bu olay kendi gnlnce biimlendirip, acnn en geni, en derin boyutlarn verir. zellikle "Hadikat - - s Seda" da (Mutluluklar Bahesi) adl eserinde insan olunun ac ekmeye yargl olduu sorununu dile getirir, iler. "Ak imi

her ne var alemde

lm bir kyl kal imi ancak"

dizelerinde "ak" n bilimden stn olduunu vurgular.: Fuzuli bir gnl eridir, evreni sevgiyle zlemden kurulu bir alandr, rnlerinde duygusalln youn arl vardr. Geri kulland kavramlar dier islam lkelerindeki iirierin de ortak szckleridir, ama Fuzuli'nin onlardan deien yn, ayr.lan taraf konuyu ileyi biimidir. Fuzuli'nin ok duygulu, ili, ince bululu, yaratc bir ozan olduu, iirine sevginin btn ayrntlarnn sindii herkesin benimsedii bir gerek. Onun btn iirleri zgndr. Bu nedenlerle iirlerindeki hitap biimi, eriatn katlna kar acmaszl onu Alevi Bektai topluluuna sevdirmitir. Nitekim "Namaz ehline uyma, onlarla durma, oturma, camiye gitme, inanma, vaize uyma, abdest suyunu yzne vurup uykunu karma, dinciler yalancdr, hrszdr" sulamalarm ieren iirinde olduu gibi dile getirdii ar yergiler, iledii konular, iirindeki gizemli g onu yedi ulular arasna katmtr. Yedi ululardan biri olan madeddin - Nesimi divan yaznn en olgun rnlerini vermitir. Onun derinliini, sz - ses uyumunu baka ozanlarda bulmak kolay deildir. Trke iirleri gibi Farsa iirleri de derin anlaml, srkleyici, varlk birlii anlayn en akc bir syleyile dile getiricidir. Nesimi bir uyum ozandr. Ona gre yaratl olay, grnmeyen Tanr'sal zden grnr duruma gelen bir fkrmadr. "Emanatio" yaratmak, yoktan var etmek deildir, grnmezken grnr olmaktr. Nesimi'nin iirlerinde ezgiye ynelik bir ses uyumunun egemen olmas, duygusal taknl iledii konular, duygusal
balamalar, kart kavramlarn ilenii, sarsc bulular, inili kl duyarllklar okuyan srkledii

yedi ulular

iin Nesimi'de Alevi - Bektai topluluunca benimsenmi saygnlk kazanm Seyyid Nesimi ve iirleri bir nceki dnem ozanlar arasnda sunulmutur (Bkz. l. cild).
arasna yk.sellilmitir.

Virani, Yemini, Pir Sultan ve Kul Himmet Hz. Ali'ye, ocuklarna, Oniki imam'a yrekten baldr, bu ballk yzeysel bir eilim deildir, ierikli, derin, iten, zl bir inancn sonucudur. Kendi grleri, zgn bulular dili cokulu, zl ileyileri onlar yedi ulular arasna ykseltmitir. leride sras geldiinde bu ozanlarn yaam ve iirleri zerinde daha geni biimde durulacaktr. devletinin hzla yaylmasnn, ykselmesinin srd bir Ekonomi tehlike sinyalleri vermeye balam olsa bile, kaynaklar akn, verimini srdrmektedir. Bir ok ayaklanma ateleri yaklm olsa da, devlet egemenliini,
yzyldr. Onaltnc yzyl Osmanl

14

ALEV VE BEKTA/ iiRLER ANTOLO . .::._Jl:;:cs'-i- - - - - - - -

varln srdrmekte, bir ok beceriksizliklere karn, sonular yine de olumludur. Ama toplumsal olaylar, ayaklanmalar karsnda salkl zmler getirilmemekte, zora dayal, susturucu, salksz, us d yoliar tercih edilmektedir. Sorunlarn nedenleri aratrlma d, kktenci, doru, ussal zm yollan bulunmad iin devletin yapsn kemirmeye balayan olaylarn ard - arkas kesilmemektedir. Bunlar devletin yorulmasna, pes etmesine dein srecektir de. Alevi - Bektailer de bu olaylarn taraf durumundadr, bak kemie dayannca lk atarak frlamakta, yasal olmayan yollara bavurmakta, yakp ykmaktadrlar. Devlet byle olaylarla uramakta, g harcamakta, toz duman iinde koup durmaktadr.

Alevi - Bektai ozanlar, toplumsal olaylarn aclarn, yaratt ykm ve skntlar Allah - Muhammed - Ali ve oniki imam sevgisiyle sararak, rtlyerek, yaknma biiminde, bir lk eklinde iirlerinde yanstmakta, kendi bireysel aclarn evrensel nitelie ulaan "Ehli Beyt" acsyla birletirmekte, yourup szle, sazla topluluklarna sunmak suretiyle onlarn bilinlerini diri tutmaya almaktadrlar. bir silahtr, propaganda aracdr, oturma kaynadr, barmadr, savunma bayradr. Attr, yaknmadr. Ayn ulusun ocuklarnn dlerinin, kymlarnn, acmaszlklarnn, yanllarnn yksdr, trksdr, iirleri onlarn ackl tarihidir, ibret alnacak niteliklerle dolu bir tarih .... Ama yine de ozann sesine kulak verelim: Bu
saldr klcdr, yzylda iir

Ben bilmez idim gizli iyan hep sen imisin Tenlerde ve canlarda nihan hep sen imisin Senden bu cihan ire nian ister idim ben Ahir bunu bildim ki cihan hep sen imisin
16. yzylda Alevi Bektai edebiyatnda dzyaz olarak, baz evliyalarn yaants zerine yazlan menkibeler, athiyeler, savunu nitelikteki baz kitap, risale ve yazlara rastlanyorsa da bunlar konumuz dnda kald iin sadece deinmekle yetiniyoruz.

BALIM SULTAN
(1473 - 1516)
YAAM YKS
Bektailie bir kurum, tarikat nitelii kazandran Balm Sultan, Hac Bekta Veli'nin torunu olan Mrsel Bali'nin byk oludur. Asl ad Hzr Ball olan Balm Sultan, gerek kitaplarda, gerek nefeslerde Hac Bekta Veli'den sonra en ok sz edilen kiidir. Balm Sultan hakknda saysz denecek kadar aslsz sylentiler karlmtr. Hi bir dayana olmayan sylentiler Osmanl - Safevi ekimesinin doruk aamada olduu yllarda pofik amalarla desteklenmi ve krklenmitir. Balm Sultan ocukluunda hep st yerine bal verildii iin mahlasn bu olgudan almtr.

Sultan, Hac Bekta Veli'nin ilkelerine gre Bektai yolunun temel kurallarn ve bu yolakta baz reformlar gerekletirmitir. Hac Bekta Veli Dergah'nda hizmet eden dervilerin evlenmemesi kuralm Balm Sultan'm koyduu sylenmekte ise de ilk mcerred dervi Sersem Ali Baba'nn Balm Sultan'n lmnden 36 yl sonra, l 552 ylnda Hacbekta'a gelmesi, bu sylentinin doruluu hususunda kuku yaratmaktadr. Yalnz u yadsnamaz; Balm Sultan hem Bektailiin hemde Anadolu Aleviliinin ekil lenmesini, yani ibadet kurallarn iskelet olarak belirleyip Hac Bektai Veli felsefesinin temeli zerine salam bir kurgu ile oturtmutur.
dzenlemi

Balm

Bilgin ve olgun bir kiilie sahip olan Balm Sultan 1516 da lm ve HaCbekta'da, Hazret avlusunda bulunan zel trbesinde topraa verilmitir (C. Ulusoy, Pir Dergahmdan Nefesler, sh: 9). Erkannamesi; yolu, erkan, usulu belirleyip, disipline eder. tarihinde nem srasna gre Hac Bekta Veli'den sonra, Balm Sultan yer ikinci kurucusu olarak bilinir. Bu nedele Pir - i Sani adyla anlr. Bu gnk bektailii dzenleyen odur. Yol ve ynteme ilikin, Erkanname veya Kanun - Evliya adl tzk ieriinde bir ilmihal kitab vardr. Bu tzk, Bektailiin eskimesini nlemi ve yeni kuaklara aktarlmasn salamtr. Bektailikte bir dervie icazet veril dii zaman, eline de bir Erkanname verilirdi. Bylece kutsal trenlerdeki farkl- iamann nne geilmi, yanl uygulama nlenmi olurdu.
alr. Bektailiin
Bektailik

Bir baka gre gre, Balm Sultan; Bektai azizelerinden, Kadnck Ana'nm torunMrsel Gazi veya Mrsel Baba'nn oludur. Annesi Makedonya dukalarndan Dimo adl Tekfur'un kz Prenses Mariya'dr. Bu kutsal kadn, Bektai olduktan sonra, "Kz Ana" adyla tannmtr. Ona sarn olduu iin "Sar Kz" da derler. Balm Sultan'n asl ad "Hzr" dr. 1428 ylnda Dimetoka'da domutur. Doumdan hemen sonra annesi
larndan,

16

ALEVi VE BEKTA/ iRLERI ANTOf.!JJiSi

--------------

lmtr.

Ve kendisine st yerine bal

verilmitir.

Balla

byd

iindir ki,

"Balm

Sul-

tan"

adyla anlr. Balm

Sultan, Dimetoka'daki Seyyid Ali veya Kzl Deli Sultan dergahnda bulundu. veya Yabali Baba adndaki azizden inabe ald. Ayn dergahn postniini Yaren Baba'nn lmnden sonra, Postniin oldu. II. Bayezd'm ars zerine (905 H. - 1499 M.) yinda stanbul'a geldi. inili kk'te kinci Bayezd'a nasib verdi. Ondan sonra Dimetoka'ya dnmedi. kinci Bayezd'n buyruu zere Hac Bekta Veli dergah'na gitti, Pir Evi'ni ikinci defa enlendirdi. Krklar meydan'nn dndaki yaplarn ou, Balm Sultan dneminde yaptrld. (927 H. - 1520 M.) ylnda Pir Evi'nde gt. Gmnden iki yl nce, Hac Bekta Veli tekkesinde, ehsuvarolu Ali Bey tarafndan yaptrlan zel trbesine gmlmtr. Balm Sultan'n babas Mrsel Gazi, Harmanck'taki Mrsel Baba dergah'nda, annesi Kz Ana, Bulgaristan'n Eski Cuma kentinde Kz Ana tekkesinde yatar.
Yabal
"Baz dr".

Sultan'a ait

dergilerde Balm Sultan mahlasl iirler grlmektedir. Bu nefeslerin Balm olmad kesindir. Bulgaristan'da yatan Ball Baba'ya aid olma. ihtimali var(Turgut Koca, a. g. e. sh: 125).

Aratrmac A. Haydar Avc'ya gre, Balm Sultan 1499 ylna kadar Dimotka'da K Deli dergahnda postniin olarak bulunmu, 1500'1 yllarda 2. Beyazt'n ars zerine Hac Bekta dergahna gelip posta oturmutur. 1428-1516 yllar arasnda yaamtr. Mrsel Bali'nin oludur. Yusuf Bali ve Balm Sultan ya kardetir, ya da Balm Sultan, YusufBali'nin oludur. (Kalender elebi Ayaklanmas, AAA yaymlar, 1998 s. 42-44) zl

bir kurum nitelii kazandran, onu dzenli bir ocaa dntren bir kii olarak bilinen Balm Sultan (kimi yerde Balum Bal Sultan) iirle uram mi, yoksa bakas yazp onun adna yazya geirmi mi, bu kesinlikle bilinemiyor. Kimi eski iir dergilerinde bir ka iiri grlyor. iirlerinin, yarat ynnden, baarl olup olmad deil de, Bektai anlaynn yaylmasnda katks bakmndan zerinde durulmaldr. Balm Sultan adn tayan bu iirlerde egemen konu Ali ile soyuna duyulan sevgi, onlara gsterilen saygdr.

Bektailik'tarikatna

oklar ile sohbet edbdr Bu yola erkine emek verbdr Gidin grn pirim nenle durubdur Pir olduu yerden haber ver imdi.
Bu iirin dili, sylenii eski, salt bir Alevi - Bektai duygusu ierdii ak. Ayrca "bu yola erkana emek verbdr" dizesiyle, Balm Sultan'n Bektailik'e verdii emek, onu kurumlatrmaya almas da gndeme getiriliyor. Bu drtln bulunduu koukta:
ah - i merdin gibi ere tapanm Kim idi bekisi o drt kapunun

Balm

Ev iinden bize haber vir imdi.

------"B-'-A__ LIM SULTAN

17

dizeleri

ozann

Ali'ye

balln aklyor. Balm Sultan'n baka

bir iirinde geen:

Benim sevdiceim Ali'dir Ali Ali'yi sevenler olmaz m veli Pirimin elinden imiim dolu Ali'yi seversen deme yarama dizeleri Bektailer arasnda sk sk okunur, yinelenir. (. Z. Eybolu, a. g. e. sh: 122)

GR VE DNCE YAPISI

Babn Sultan, Hac Bekta Veli'nin dncelerini grlerini bir inan yola haline
getirmitir.

Bunun iin

Bektailik

zerine bilgi vermek, okuru bu konuda aydnlatmak is-

tiyoruz. Veli'nin dnceleri evresinde oluan dinsel akm ve Balm (. 1516) kurduu tarikat. 13. yzyln ilk yarsnda Anadolu'ya geldii sanlan Hac Bekta, Babai Ayaklanmas'ndan sonra geriye kalan Babailerle, Kalenderi, Haydari, Cami, Ethemi gibi bir ok ii - Batni kesimi bir araya getirerek Bektailiin temellerini att sabittir.
Sultan'n
Bektailik, Hac Bekta

Anadolu'nun Mool istilasna urad, merkezi otoritenin zayflad, kendi rgtlerini kurmaya giritii bir ortamda Ahi rgtyle dayanma iinde gelimeye balad. nceleri bir tarikat yaps tamayan Bektailik, Osmanl Devleti'nin kuruluuyla birlikte hem rgtl bir biim almaya, hem de sivil bir kurum olmaktan k maya balad. Nedenleri tam bilinmeyen bir sre ierisinde yenierilerle zdeleti ve onlarla birlikte giden derviler araclyla Rumeli'de de yayld. Yenieri Oca'na "Hac Bekta Oca" denmeye baland. 15. yzyl sonlarnda Balm Sultan, BektaiJii belirli bir dzeni, kurallar ve tlenme biimi olan bir tarikat durumuna getirdi. Kurulu dneminde I. Osman, Orhan ve I. Murad'n desteini gren Bektailik, Osmanl Devleti'nin ideolojik ynden Snni bir izgiye iyice oturmas zerine devlet desteini nemli lde yitirdi. Ama yenieriler arasnda tutulduundan etkisini srdrd. Osmanl Devleti'nin gerileme ve k dneminde Yenierilerin giritikleri ayaklanmalar ve zorbalklar Bektailiin gcn ve saygnln sarst. II. Mahmud, l826'da Yenieri Oca'n ortadan kaldnrken Bektai tarikatn da yasaklad. Bektailer zerinde youn bir bask uyguland Binlerce Yenieri ve Bektai ldrld. Bir ok Nakibendi, Bektai tarikatna girerek, kendi tarikatlarna uydurmaya altlar, ama baanh olamadlar. Abdlmecid dneminde yeniden kendi tekkelerini oluturan Bektailer, kendisi de Bektai olan Abdlaziz dneminde giderek glendiler ve il. Abdlhamid dneminde eski glerini kazandlar. Cumhuriyet'in kurulmasndan sonra 30 Kasm 1925'te karlan tekke, zaviye ve trbelerin kapatlmasna ve tarikatlarn datlmasna ilikin yasayla, Bektailik de resmen son buldu.
halkn

Bektailik

Dnsel olarak Budaclk, Manicilik, Mazdecilik, Eski Yunan ve Roma dncele rinin etkilerini ve izlerini tayan Bektailik'te amanclk ve Anadolu'nun yerleik inan-

18

ALEV VE BEKTA/ iiRLERi ANTOWJSI

!arnn izleri de ak biimde grlr. Bektailik Ahmed Yesevi, Bayezid Bistami ve Muhyiddin Arabi gibi slam mutasavvflarna da ynelmi ve eitli sistemlerden ald eleri kendi dnce yaps iinde eritmi, kendi kimliini oluturmutur.

etmi,

Sultan'dan sonra Batnilik, hulfil ve tenash inanc Bektailik iinde iyice yer bir takm ayin ve trenler ortaya kmtr. Bu nedenle Bektailii "mezhep bak mndan Caferi, irfan ve felsefe bakmndan Hurufi" olarak tanmlayanlar olmutur. Bektailie sonradan katlan inan ve adetlerden en gze arpanlar erbet yerine arap imek, evlenmemek (mcerredlik), bir ok yasaklar gnah saymamak (ibahilik), hurufilik ve lemeleridir.
Hac Bekta kap eriat,

Balm

Veli'nin yolu drt kap krk makam temeli zerine kurulmutur. Bu drt tarikat, marifet ve hakikat kaplardr. Bektailer eriat kapsna "bel olu", tarikat kapsna "yol olu", marifet kapsna "il olu", hakikat kapsna da "Atam gk, anam yer" derler.
eriat kaps, islamn
tai,

dinin yasaklarna bel oludurlar.

ve ehi - i beyt yolunun gereklerine uymaktr. Bu nedenle Bekuymak ve sayg gstermekle ykmldr. eriat kapsna girenler

Tarikat kaps, eyhe balanmaktr. Mrit, tarikata giren yol oluna tarikatn temellerini, trelerini retir. Tarikat kapsna girenler elinden, belinden, dilinden dolay bir hataya dmemelidir.

Marifet kapsna giren Bektai evrenin srlarn renecektir. Bu kapya giren il hakikat alemine dalacak, mutlak gzellii grecek, evrenin yaratcs Tanr'y tan yacaktr. Bu aamadaki Bektai bireysellikten kurtulacak, btn insanlar sevecek ve elini
olu, insanla uzatacaktr.

Hakikat kapsna ulaan kii olgunlam ilim evrenine ayak basmtr. Bu kapda, aamadan geerek ayne'I - yakin (kesin gereklik), ilme'] - yakin {kesin bilgi) ve hakke'l - yakin (Tanr'da yok olma) srlarn renecektir. Bylece evreni tanyacak ve nefsini
arndrarak Tanr'ya kavuacaktr.

Bektailikte drt kap inancna bal olarak drt inan gelitirilmitir. badet, niyaz, adak ve vuslat. badet Tanr birliine inanmay dile getirir. Niyaz yalvarmaktr ve namazn yerini almtr. Bektailer bata Hz. Ali olmak zere pirlere srekli yalvarrlar. Adak, dergaha gnderilen koyun ve para gibi armaanlardr. Vuslat ise mutlak gzellik olan Tanr'ya inanla ulamaktr.
Bektailiin en nemli temellerinden birisi de"tevella" ve "teberra"dr. Tevella Hz. Muhammed'in soyunu sevmek ve Oniki imam' veli, nder kabul etmektir. Teberra ise bata Yezid ve yandalar olmak zere btn ehl - i beyt dman lan na dman olmak, on !ardan uzak durmaktr. Tevella nceleri Tanr'y sevmek, O'nda yok olmak, Teberra, Tanr'dan baka varlklardan, masivadan yz evirmek anlamn ifade etmekteydi.

BAUMSULTAN ----------Bektailerin

19

kendilerine zg, ayrc kimi gelenekleri de vardr. Bunlardan birisi, b stne doru uzatmalardr. Buna "mhr" derler. Birbirleriyle karlatklar zaman sa ellerini kalpleri zerine koyar ve baparmaklarn kaldrarak boyun keserler. Tokalatklar zaman baparmaklarn birbirine dedirirler, ayn anda eile rek birbirlerinin ellerini perler. Birisi "vakitler ak olsun" derken, br "akn cemal olsun glm" karln verir.
yklarn dudaklarnn Bektai babalar balarna

on iki dilimli ta

giyerler, gslerine

de "teslim

ta"

adn verdikleri 12 keli kk bir ta takarlard. stlerine hrka giyer, bellerine kemer
kuanrlard. Teber ve kekl tayan Bektailerin kendilerine zg sancaklar da vard. En nemli Bektai geleneklerinden birisi de musahiblik, ;yani e tutmadr. Hayatlarnn sonuna dein birbirlerine yardmc olan bu eler "yol kardei" olarak da adlandrlrd. Bektailie ginnek isteyen kii nce bir sre denenir. Deneme sresini baar ile dolduran kii, "ikrar ayini" denen trenle tarikata girer, baka bir deyile inabe ahr. krar verecek kii iin trenden nce bir rehber, bir de musahib seilir. Rehber, adaya tarikat abdesti aldrr. Bu, simgesel olarak adayn nceki gnahlarndan arnmasn ifade eder. ki rekat namaz kldrdktan sonra l gibi kefene sarlan adaya telkin verilir; daha sonra boynuna "ti - i bend" denilen bir mendil balanarak meydana getirilir. Burada On iki imam' simgeleyen 12 post vardr ve her birisinin zerine bir b~ba oturmutur. eriye giren aday, rehberinin nclnde drt kapya (eriat, tarikat, marifet, hakikat) selam vererek ilerler; bylece drt kapdan gemi olan aday mridin nne getirilir. Mrid sa elini ikrar verecek adayn iki omuzu arasna koyarak "kukusuz bana ba eerek ellerini verenler Allah'a ba eip el vermi saylrlar" (48 / 10) ayetini okuyarak bu elin "pene - i al - i aba" olduunu syler. Boynundaki mendil zlr, kulana "girme girme, dnme dnme, eline, beline, diline sa ol, mridin Muhammed, rehberin Ali" denir. Kefeni karlr, bylece sembolik olarak yeni yaamna doduu anlatlm olur.

Bu tren srasnda ieride yalnz bir tek kandil yanar. Tren biter bitmez btn kandiller yaklarak ortalk aydnlatlr. Aday mritten balayarak postlar zerinde oturan btn babalarn nne gelir, sayg ile nce postu, arkasndan babann elini per. Giri treni Bektailiin zellikle Alevilikle i ie girdii Anadolu'da deiik biimler kazanmtr.
Bektailikte be derece vardr. Birinci dereceyi tarikata girmek isteyen talihler olu turur; bunlara "ak" denir. kinci derecede tarikata yeni giren ve kendilerine "muhib" denilen kiiler yer alr. Muhibler arasndan dervilik ikrar vererek dervi olanlar da nc dereceyi olutururlar. Drdn derecede babalar yer alr. Belirli bir hizmetten sonra gerekli yeterlie ulaan dervie halife tarafndan babalk verilir. Beince ve en yksek derecede ise halifeler bulunur. Halifeler talar zerine siyah sark sararlar. Babalar, eer Hz. Muhammed'in soyundan iseler yeil, deillerse beyaz sark sararlar. Derviler ise sark sarmazlar.

Bektailik duu

belli bal iki kola ayrlmtr. Hac Bekta Veli'nin evli ya da bekar olkonusunda ortaya kan bu iki koldan birincisi Hac Bekta'n bekar (mcerred) ya-

20

Al.EVi VE BEKTA iiRLERI ANTOLOJiS

adm ne sren Babagan kolu; ikincisi ise Pir'in evli olduunu kabul eden elebiyan kolududur. ki kol bu basit ayrm yznden adeta birbirine dman olmutur. "Belden gelenler" denen elebiyan kolu Alevilikle kararak daha ok Anadolu'da "yoldan gelenler" denen Babaan kolu ise zellikle Rumeli'de yaygnlk kazanmtr.

"Erkannamesinin" ierii olduuna dair elde herhangi bir bilgi yoktur.

Balm Sultann

aa yukar

biliniyor, ancak

aslnn

nerde

RLERNDEN RNEKLER

-1-

El ele tutuup gidelim karde Muhammed Ali'nin yoludur bu yol Cmlemiz bir vcud olalun karde Muhammed Ali'nin yoludur bu yol Dertliler derdinin pazardr bu Merdane mertlerin asardr bu Gerek erenlerin esrardr bu Muhammed Ali'nin yoludur bu yol

Mrid

- i kamilden gueyle pendi, Hfzeyle gnlnde her ne kim dedi, Cem olup Erenler meydana geldi, Muhammed Ali'nin yoludur bu yol

Yakup gibi ala, Kenan olasn, Sabret Yusuf gibi, zindan olasn, Kul edip nefsini Sultan olasn, Muhammed Ali'nin yoludur bu yol

Erenler yoluna gitmek byledir, Balum'da mihrab kuldur, kledir, Derdiini cemet, erenlere ver, Muhammed Ali'nin yoludur bu yol,

(Hasan Pend: Sz Guetmek:

Glah,

a. g. e. sh: 116)

Dinlemek - Hlfz: Sakla, tut-Asar: Eserler.

-2Benim sevdiceim Ali'dir Ali Ali'yi sevenler olmaz m veli Pirimin elinden imiim dolu Ali'yi seversen deme yarama
Hakk' bilmez isen eyleme pazar Bir mnafk ehl - i iman bozar Mridler olmasa yaralar azar Pirimi seversen deme yarama

M'min mslim bir araya gelince Pirlerin elinden dolu alnca Gnah sevab hep anda sorulunca ah' sever isen deme yarama Benim yaralarm baldr bal Ak - sadkm cieri dal Balm Sultan Mrsel Bah'nn olu Ali'yi seversen deme yarama

21 - - - - - - BALIM - SULTAN ----

-3Evvel batan Muhammed'e salavat Arif isen bu manay ver imdi eriattr tarikattr, marifet Hakikatten bize haber ver imdi yaramazdan ka Ma'rifetin varsa gel gevherin sa Al bu drt kilidi drt kapuyu a Ev iinden bize haber ver imdi
Yahilerle konu

Dikensiz develik nereden bitti Bu drt kilid ann dibinde yitti O ne nesne idi cihan yuttu Cihan yutandan haber ver imdi - Merdan gibi ere tapann Kim idi bekisi o drt yapunun Muhammed bekisi o drt kapunun Ev iinden bize haber ver imdi
ah

Babn oklar ile sohbet edbdr : Bu yola erkana emek verbdr Gidin grn pirim nerde durubdur Pir olduu yerden haber ver imdi
Yahi: yi- Yaman: Kt- Yol, Erkan: Eirim, dzen -- Gevher: z fet: Ustak, yetenek - mdi: imdi.

Mari-

-4Menim t>evdcem Ali'dir Ali Ali'yi sevenler olupdur veli Pirimin destnden nfiettim dolu AH'yi seversen urma zahmma Hakk'1 tnmaz ile itme pazar Ol minafuk ehl - i iman bozar Niyaz hlmaysar yaralar azar Ali'yi seversen urma zahmma
.

Mmin mslim yakin geldkleyin Pirlern destnden dolu aldklayn Vebal sevab hep onda sorduklayn Ali'yi seversen vurma zahmma
Mecmus. yaramn baldur bal

Gerek erenlerin cieri dal Balm Mrsel Bal'nn ol Ali'yi seversen urma zahmma

Not: Bu iirin daha deiik bir varyant yukarya alnmtr. Kimi kitaplarda nakarat dizesi: "Ali'yi seversen deme yarama"

eklindedir.

Zahm: Yara - Dest: El - Nfi etmek: mek. -

Urma: Vunna

-7Biz urum abdallaryz Maksudumuz yardr bizim Getik ziynet kabasndan Gencinemiz erdir bizim

,j,

Daim klarz biz zan Harceyleriz elde var Dost yoluna verdik seri Mnkirimiz hiirdr bizim

22

ALEVi VE BEKTAi iRLERi ANTOLOJiSi

blblyz teriz Rah - Hakka yz tutarz Mana gevherin satarz Mterimiz vardr bizim

Ak

stivay gzler gzm,

Seb'el mesanidir yzm, Enet - Hakk' syler szm, Miracmz dardr bizim

Haber aldk Muhammet'ten Gemeyiz zat u sfattan Balm nihan syler Zattan radimz srdr bizim

Dar: Grgde talibin ald durum - Maksud: Erek, stek - Kaba: Giysi - Gencine: Hazine - Zar: nilti, At - Har: Diken- Zat: Tanr'nn z - Sfat: Tanr nitelii. Tanr grnm. - stiva: Hak ile Halkn ara kesiti - Nihan: Gizli Seb-el mesani: Yedi ayet. Fatiha suresi. Kuran - Kerim'in ilk suresi. Kuran - Kerim yorunu:ularnn byk ounluu bu sureyi Kuran'n zeti bilir. Besmeleyle ba lar.:
Bismillahirrahmanirrahim
''Elhand lillahi rabbil alemine. Errahmanirrahim. Mfiliki yevmiddin. yyake na'bd ve iyyake nesta'in. hdinassratal mstekym. Sratellezine en, amte aleyhim gayril madubi aleyhim veleddalliyn" {Amin).
Anlam: (l - 4) Hamd, alemlerin Rabbi, merhametli olan, merhamet eden ve din gnnn sahibi olan Allah'a mahsustur. (5 - 7) (Allah'm) Ancak sana kulluk eder ve yalnz senden yardm dileriz. Bizi doru yola, nimete erdiin kimselerin, gazaba uramayan larn, sapmayanlann yoluna eritir. (Amin).

mna

- Neciyynllah. Nuh Peygamber'in gelir.

lakabdr

ve

"Tanr tarafndan kurtarlm"

anla-

- Nevruz. "Yeni gn" demektir. Gnein koyun burcuna girdii ve ilkbaharn ba bu gn, Zerdt dinince en byk bayramdr. Alevi-bektailer Nevruz'u, Hz. Ali'nin doum gn sayarlar.
lad

KALENDER ELEB
(CVAN)

(1476 -1528)
Veli soyundan, Mrsel Bali'nin olu ve Balm Sultan'm kk kardei dir. Kalender elebi genlik yllarn okumak ve iir yazm~kla geirmitir. Sakin yaratl ve air tabiat ile evresine kendini sevdiren bir kiilii vardr. Balm Sultan'n ld tarihte 40 yanda olan Kalender elebi, on bir yl Hac Bekta Veli Dergah'nda postniin olarak grev yapmtr. Osmanl kaynaklar Balm Sultan evlatlarndan gsterir. Buna gre Kalender elebi Balm Sultann torunudur (Bknz. Baki z a.g.e. s:l84). O yllarda Sleyman I (Kanuni) para darl nedeniyle yeni ve ok ar bir toprak vergisi karm, vergiye kar kanlar ar biimde cezalandrmtr. Bu yzden Bozok, Sivas, Mara, Adana, Tarsus Trkmen'leri ayaklanm, bunlara bir o kadar da sipahi ve kyl katlmtr. Bu ayaklanmann banda Kalender elebi vardr. lk etapta stnlk salayan kymclar tmar'l sipahi'lerin Sadrazam brahim Paa ile anlamalar sonucu bozguna uramlar ve bu yenilginin sonunda Kalender elebi Nurhak dalarnda sadk bendesi Dulkadir beylerinden Veli Dndar ile birlikte idam edilmitir. (22 Haziran 1527) A. Haydar Avc'ya gre, Balm Sultan ile Kalender elebi karde gre Mrsel elebi 89-90 yandayken Balm Sultan'n doduu mantkl bir saptama saylamaz. Kalender elebi, Yusuf Bali'nin oludur. Byk olaslkla, Balm Sultan Kalender elebi'nin amcasdr. Yani Yusuf Bali ile Balm Sultan karde ocuu olurlar. Her ikisi de Seyyid Ali Sultan'm torunudur. (Bknz. Kalender elebi Ayaklanmas, AAA yaymlar, 1998, s.34-42) olamazlar. Alevi
kaynaklarna

Hac Bekta

Deerli aratrmac

Mezar Balm
iirlerinde,

Sultan Trbesi'nin

bat

ynndeki zel blmdedir.

adlarn kullanmtr. iirlerinde

ah Kalender, Civan, Civan Kalender, Gen Kalender Alevi - Bektai anlaynn btn sorunlarna deinir. zellikle oniki imam zerinde durur, gelenei srdrr. "dn gece seyrimde batin yznde/ Hnkar Hac Bekta Veliyi grdm" dizeleriyle balayan iiri uzun yllar tekkelerde, krsal kesimdeki kahvelerde alg eliinde ezgi olarak sylenmitir.

Kalender Abdal,

Bilmeyen insan deil billah bu canm kadrini Gitmeden bilmek gerek ruh - i revamn kadrini

dizeleriyle balayan gazelinde yaamn anlam, insann yer yzndeki grevi, insann deeri; z, sz bilinmeyen kimselere iini amamann, sr vermemenin yarar, kiinin tinsel varlnn nemi zerinde durulur. Kalender elebi iirlerinde Hz. Ali ve soyuna

24

ALEVi VE BEKTA/ iiRLERi ANTOLOJiSi

kiiye ar dtn iir geleneini

balln,

tarikatta,

bir gnl yk

belirtir. Eski

srdrmtr.

Kalender elebi olay hakknda daha geni aklamalar Turgut Koca'nn Bektai Alevi air ve Nefesleri kitabnda bulunmaktadr. Turgut Koca'ya gre onaltnc yzyl Bektai airlerinden olan Kalender elebi'nin yaam hakknda bilgi yoktur. Bununla beraber, Bektai azizelerinden Kadnck Ana'nn torunlarndan olan ve isyan thmetiyle 1527'de idam edilen Kalender elebi olmas ihtimali vardr. 1522 Moha zaferinden hemen sonra, Anadolu'da "Celali isyanlar" diye tanmlanan bir ok bakaldrlar olumaya balad. zellikle Adana evresinde birden bire karklklar kt. Sln (skln) Koca ve Baba Zunnun airetleri isyan ettiler. Hseyin Paann kuvvetlerini yendiler. Bu arpmada Baba Zunnun ld, Hseyin Paa yaraland ve ald yaralarn etkisiyle Sivas'ta ld. Bunun zerine Dirindi'de Domuz Olan, Tarsus'ta Yenice Bey de isyanclara katld. syanclar, Kendilerine bakan olarak, Hac Bekta soyundan olan, Kalender elebi'yi setiler. Bu nedenle, isyan daha da byk boyutlara ulat. iekli, Karacalu, Aka Koyunlu, Masadl, Bozoklu airetleri de isyana itirak etti. Sonuta Sadrazam brahim Paa' nm kuvvetlerine yenildiler. Basz adyla anlan yerde Kalender elebi'nin ba vurularak ldrld. Kalender elebi ayaklanmasnn olumasnda kkeninin ve bulunduu postniinlik makamnn byk pay vardr. Ayaklanmann kitle taban kyl - ifti kesimiydi, yoksul halkt, geni Trkmen ymlanyd. Elinden dirlii alnm, yoksullua itilmi kk dirlik sahipleriydi. Devlete dlanm, baskyla dzen iinde tutulmaya allan kesimlerdi. Bunlarn geneli Alevi ve Trkmenlerdi. Ancak silnni kesimden toprak yoksulu eler de bu ayaklanmaya katldlar. Tarihi brahim Pecevi, "Kalender ah okadar g ve itibar kazand, o kadar kalababir topluluun ba oldu ki, bylesi imdiye dek hibir bkaldrcya nasip olmu deildi. Ik ve Abdal diye anlan ne kadar inanc ve eylemi bozuk kimseler var idiyse yanna toplayip yirmi, otuz bin kadar ekiyadan oluan byk bir ete meydana geldi" der (Peevi Tarihi s: 93).
lk

Yine Peevi Tarihi: Kalender elebinin balaklarn yle anlatr: "Trkmenler bir ok ksknler vard. nk Trkmen ile Osmanl padiahnca ahnd zaman ok kimselerin tmarlar ellerinden alnm ve bunlar padiah haslarna eklenmiti. ou nun sapk inanl Kalender'in ekiyalarma katlmalar bu yzden olmutur" diye olayn nedenlerini saptar.
arasnda

Tarihi lerle anlatr. Tarihi

Mneccimba

Ahmet Dede

olayn

toplumsal ve

snfsal

zn benzer gr

Sadkzade

Mehmet Hemdani elebi de

ayn yarglara varr.

Kalender eiebi ayaklanmas o gne dein Osmanlya kar yrtlen en byk eylemdi. Hareket ekonomik arlkl nedenlere dayarr. Ayaklanma genilii ve zellii itibaryla tamamen bir kyl ayaklanmasyd. Hareket banda bir Alevi hareketi olarak

--------dodu, geliti.

---------. ~------KA_l_E_N_D_E_R~.E!!_L_ ____ _]_~

Tarihi kaynaklarn "Iklar" , "Torlaklar", "Kalenderiler", "Abdallar" ve "Mlhidler" dedikleri bu Alevi gruplaryd. Dulkadir Trkmenleri, Tmarl Sipahiler, Snni iftiler, dahas kent ve kasaballarda harekete katldlar. Ayaklanma Krehir - An kara yresinde patlad. Kanuni isyan nedeniyle Macaristan seferinden erken dnd. Sadrazam brahim Paay grevlendirdi. brahim Paa bin Yenieri, ikibin Sipahiyle Anadolu'ya geti, Anadolu ve Karaman Beylerbeyi askerleriyle brahim Paa'ya katldlar. Anadolu Beyler Beyi Behram Paa, Kozova da Tokat yaknlarndaki Cincifte yenildi (27, 5, 1527), Osmanl ordusunun ileri gelenleri ld, Osmanllar iin byk bir yenilgiydi: ordunun tm arl Kalender elebi'nin eline geti "Btn Torlaklar, arlkl silah, hayme ve adrlar edindiler, plak ve perian iken giyindiler, kuandlar, vnlecek giysilerle donandlar" (Solakzade Tarihi H / 155, Ahmet:Refik a. g. e. s: 11) Bu olaydan sonra Dulkadir'li boylarnn ou Kalender elebi'ye katld. Gc 30 40 bine kt_ Bu g Osmanl'y akll dnmeye ve nlemler almaya gtrd. brahim Paa, Kalender elebi'nin glerinin yalnz Alevilerden olumadn saptaynca, yeni bir politika belirledi. Dulkadir oymaklarndan bata Karaal ve Doukz boy beylerine gizlice dirliklerinin verilecei bildirildi. Aynca yolsuzluklarn dzeltilecei di.yuruldu. Halka zulmeden Vali Ferhat Paa ile birok sancak beyi idam edildi. steklerine ulaan dirlik sahibi Trkmen beyleri yoksul kyllere ve Alevilere ihanet ederek ayrldlar. Devlete doyurulan Dulkadirli beyler bakalarn da Kalender elebi'den koparmay stlendiler. zellikle geceleri bir ok insan isyanclardan ayrld_ Kalender elebi'nin yannda 3 - 4 bin Kalenderi kald. ran yolu Hsrev Paa tarafndan kesildi. Kalender elebi Badat'a gitmek iin Sarz - Elbistan yolunu tuttu. Basaz - Basan (Nurhak danda)denilen yerde Kalender elebi'yi politik ynden ypratan brahim Paa'mn adamlar Kalender elebi'yi ve yanndakileri ldrdler. (V. Harnrner Tarihi, s: 315. I The Ottoman Emp. Halil inanck s: 182) (Mezhepler Tarihi. Enver Behmen apolyo, s: 335) (Akt. Turgut Koca a. g. e. s: 108) Bylece Osmanl bir ke:: daha amar..:a ulat. Kalender elebinin mr~dlerinden olduu anlalan ada Koyun Abdal olaya nasl bakyor birde onu dinleyelim:

Seni ah'a gider derler, Gel gitme gzel Kalender Atan anan yzn suyun, Terk etme gzel Kalender

*
degil mi atan, Hnkar Veli degil mi ten Kerbela'da mekan tutan, Gel gitme gzel Kalender
Hac Bekta

*
Sen Hac Bekta gliisn, u aleme dopdolusun Sende bir erin olusun, Gel gitme gzel Kalender

*
Yedilmez oldu yedekler, kurulmaz oldu otaklar Harb oldu kald raklar, Gel gitme gzel Kalender

26

ALEV] VE BE;_,IS_'[~ /RLERi t\NTOLD_JS -

Blk blk oldu beler, Dikildi sayvanlar tular Koyun Abdal durmu alar, Gel gitme gzel Kalender (Bknz. sh: 571)
Onaltnc yzylda dzenlenmi bir ok dergilerde, iirlerine rastlanmaktadr. Hece ve aruz veznini ustalkla kullanmaktadr. Baarl bir airdir. iirlerinde Hurufi inanlar grlr. Olduka kltrl, etkili bir kiilii vardr. Zamannn byk bir blmn okumakla, deyi sylemekle geirmitir. Deyilerinde ilim, irfan ile uramann hakk bulmak, benlikten kurtulmak, ksaca insan olmak iin gerekli olduunu belirtir, vurgular.

-1-

Dn gece seyrimde batn yznde Hnkar Hac Bekta Veli'yi grdm Elif ta banda nikap yznde Asl imam nesli Ali'yi grdm
tim ol doludan aklm yitirdim

J..

Geti seccadeye oturdu kendi oturdu Cemali nurundan ra uyand aret eyledi sakiler sundu Bize Hak'tan gelen doluyu grdm destim Bu idi muradm iriti kastm Bilmem sarho muyum neyim, ben mestim Erenler verdii doluyu grdm
Mrid eteinden tutmuum

kisvetim ikrar getirdim Menzil gsterdiler getim oturdum Kemend ile bal belimi grdm

kardm

Kalender Abdal'm koymuum seri

kr kurban kestim grdm didar Erenler serveri, gerekler eri Sultan Hac Bekta Veli'yi grdm

Seyr, d, seyran, batm: , lahi sr -Nikah: yz rts - Dest: El Yz -- Server: Babu. Dilim: Dolu. - Kisvet: Giysi - riti: Erdi.

Didar:

-2Ey gnl ad ol Muhammed Mustafa devrandr Mereb - i ah - velayet Murteza devrandr Her taraftan hikmetullah sr - r ah oldu zuhur ah Hasen ah Hseyn'im Kerbela devrandr Talib ol Zeynelaba'ya Bakr'e ihlas ile Ca'fer Kazm Ali Musa Rza devrandr
ah Taki sultan - alem ah Naki ah Askeri Mehdi hem din serveri Al - i aba devrandr

Sohbet - i irfana ermez her hasis - i bi haber Bunda smaz nailer bu aina devrandr Zahidin ref oldu zhd kalmad ayruk demi Lacerem sdk u safa mihr vefa devrandr

_______ fSA_~ENDER ELEB

27

Geti hkm - tohm - i Mervan geldi iman askeri Ey Kalender secde kl Al - i aba devrandr

Al - i aha: Hz_ Peygamherin soyu, yani Hz. Muhammed, Hz, Ali, Hz_ Fatma, Hz_ Hasan ve Hz. Hseyn. - Devran: Dnem, Zaman - lahi: Temiz, pak - Ref': Kaldrma- Mihr: Gne- Zahid: Ar sofu -- Zhd": Tamamen kendini ibadete vermek -- Lacerem: Kukusuz, elbette - Tohm- Mervam Yezid soylu.

-3Bilmeyen insan deil billah bu cann kadrini Gitmeden bilmek gerek ruh - i rev~n - n kadrini Lfitf - u ihsan eyleyen dar - fena ire mdam La cerem odur bilen dar - ili beka'mn kadrini Serteser cismini viran etmeyen ta ak ile Bilmemitir gevher - i gene - i nihiln'n kadrini ekmeyen derd - ti bela v mihnet - hicran gamin Ol ne bilsn derdmend - i natva'nn kadrini isteme her um - i narnerd ile nadandan kerem Hem yine merdan bilr merd - i Huda'nn kadrini Bunca devran geldi geti bilmedi mnkir henz Dervi - i biare -i ehi - i duii'nn kadrini Ey Kalender razm kefetme her na mahreme Deme can bilmez bilirsin bu beyan'n kadrini ren - Derdmen: Tasal, dertli - Rill-i revan: Akan, coan, dolaan ruh - Gene - i nihan: Sakl hazine - Nadan: Yoz, kt. - Dar - fena: Geici alem, dnya. - U cerem: phesiz, kukusuz - Dar - l - Bekaa: lmszlk yurdu, ahret. - Natvan: Zavall - um: Uursuz - Merd i Huda: Tanr dostu - Raz: Sr- Beyan: Aklama - Kadrini: Deerini - Na - mahrem: Nikah dmeyen, yabanc - Habbe: Damla El'ham: Merhametli - Mdam: Daim -

Viran:

Ykk,

Serteser:

Batan baa -um: Uursuz.

-4Hor bakma fukara'ya sakn ey ehi - i hner Surete etme nazar siret'e bakp ekser Kadir olmazsa da bir habbeye dnyada eer Der erham - fena lfitf - i Huda'ya mazhar Etme dervi - i aba - pu'a hakaretle nazar O da halince fena mlketinin ah - geer

28

Al.EV/_!:". BEKTAi iiRLERi AJVTQf=9.J!.!f_L_ __________ ,....-----..------------

Adem - i ftrat - evvelde Huda'y mutaaal Kimisin ah - cihan etti kimisin abdal Kimine sadr nasib etti kimine saff - niiil Bu nashatleri gu et sakn ey nik hisiil Etme dervi - i aba - pu'a hakaretle nazar O da halince fena mlketinin ah - geer Hnerine nazar et aybn pinhan eyle Kibri ko yanma al alemi seyran eyle Defi gam kl gle bak handan eyle Hatrn ele a1 lfitf edip ihsan eyle Etme dervi - i aba - pfi'a hakaretle nazar O da halince fena mlketinin iil - geer Saf dil ol yere ko yzn n ab - revan Kaynayub tekye - i ak ire varup nice zaman Bir bilr ah - u geda kadrini ehi - i irfan Yedi iklime olursan da ah - cihan Etme dervi - i ab. - pu'a hakaretle nazar O da halince fena mlketinin ah - geer Mnkir olma fukaraya yr zfihid zinhar Rfk ile bak yzne !Otf ile eyle gftiir Fukaradan kopar erbab - velayet her bar Gel Kalender szne eyleme red ile inkir Etme dervi - i aba - pfi'a hakaretle nazar O da halince fena mlketinin ah - geer Ekser: ok, daha, fazla - Zinhar: Sakn - Zahid: Ar sofu - Zar: Alama Aba pu: Aba giyen - Geda: Kul - Gftar: Sz -- Bar: Yk - Rfk: Yumu aklk - Erbab: Uz - Zinhar: Aman ha - Mlket: lke - Pinhan: Gizli.

-6Allah bir Muhammed Ali Nazar eyle Mri bana zz - celalin akna ektirme ol zari bana Pirlere niyaz ederiz Yalan dnyay nideriz lrz hasret gideriz Gster ol didar bana
er,

J.

Muhammed Ali'dir server Kapusuna varp yalvar Dileyene muradn ver rak eyle niiri bana Kalender alar yerinir Ak hayaliyle srnr Cennet - i ridvan grnr ol gzelin kaddi bana

Rldvan: Cennet trlerinden birinin ad - Kadd: Boy- Nar: Od, ate-- Izz: Deycelik, giillk -- Celal: Byklk, ululuk - Hm: Kzgnlk.

-----------------------.. _____. ___ .______f0.LEl'f_DER ELEB/____ 29

Dilberin vechine Bismillah oku Gr bu hsn-i hulku sun'ullah oku ehre - i ruhsaresin Seb'ulmesan Aileme! - esma Kelamullah oku Ver salevat grse aynn aynm Kalarn hem kudret - i Allah oku

-7J, Ol beyan - beyyinat - zat - Hak

S'.lret

-i

insandr

eyvallah oku

Ger dilers~n ehi - i naci olmaa Ge bu kesretten kitabullah oku Harf - nutka Cavidan'dan al sebak Asl u fer'i nak - Arullah oku

Fa dad tamdan iste Rabbini Ey Kalender ilm - i ehlullah o~u

AIKLAMA
zld, insann kalarnn

insan yznde grld, Tanrnn bti.in baarlarnn insan yznde yabile Tann'nn yaratc gcn bildiren birer anlat tadklarn gsterdii, insann znde Tanr znn bulunduu, insan ile Tanr anlam bakmndanda, gvde bakmdanda bir olduu aktr, ikiside yanyanadr oku. Tanr insann dnda, ondan ayn deildir. Tanr insan yznde gzellik olarak kendini gsterir. Tanr insanda devinme iinde ortaya kan yaratc bir gtr Y eterki oku, okumasn bil.

Tanr'nn

Ijulk: Yksek ahlak - Sunullah: Tanr'nn san'at - ehreyi ruhsaresi: Yz, Cemali - Beyan - beyyinat: Belgelerin aklad - Ehl - i Naci: Sapklktan kurtulmu topluluk - Kesret: Vesvese, Kuruntu - Cavidan: lmszlk -- Harf i nutku Cavidan: Faz! - Huruji.'nin Cavidan adndaki kitabn szleri ve harfleri Sebak: Ders - Asi u ferri: Temel ve ayrntlar - Fa v dad lam: Fadl (eski yaz) Tanr erdemlii -- lm - i ehlullah: Tanr 'nn sekin kullarna illqn ettii gizli ilim - Asl fer'i: Asl yedei.

-8Her cana kalan serseriye er demesinler Ser vermeyenin ismine server demesinler Bir kimesnede olmasa ol ak - AJi'den Pes nice ana kafir - i Hayber demesinler Her can ki eh'i bilmese bu kiver iinde ah kulu deil aker - i Kanber demesinler Gzel grnr i bu gnl her kimi sevse Tahkik budur zge haberler demesinler Efsane szn syleme ey zahid - i hodbin Sakn ki sana cahil - i ebter demesinler

l.Q___ ALEVi VE BEKTA iiRLERi ANT_QWJiSi _ _ __

----------

Katlanmaz isen sabr edben cevrine yarin Ol bi hnere ak eri rehber demesinler Ser vermez isem yoluna ah - Kadimin Alemde dahi bana Kalender Demesinler

Efsane: Sylence- Server: nder - ake: Kul, Kle bin: Kibirli, gururlu - Ebter: Yaramaz kimse, ocuksuz.

Kiver: lke -- Hod-

-9Maden - ikan - kerem ah - Necef Her kime klsa nazar buldu eref
Murtaza'dr kaif - i kenz - l ulfim Hadi - i ilm .. i ilahi men - arcf

J..

Kim ki hemdem olmad irfan ile Geti ann sohbeti mr telef

Kazanan ahiret azuun daima Verdi nakdin sfleye her dem selef Kavi - i Ca'ferle Kalender yol veren Oldurur ah olu ferzend - i halef

Mazhar - Hak kendedr ol ayn - zat Bakasn z hikmetidr her taraf

Kan: Maden oca, kaynak, z - Kenz: Hazjne - Ulum: Bilimler - Ferzend: Oul, ocuk - Halef: Yerini tutan ah Necef: Hz. Ali - Azuk: Yiyecek Telef: Yok olma - Sft: knt, tortu, dknt - Selef: Bir yerde, bir ite baka sndan nce bulunmu - Mazhar: Erime, nail olma, ereflenme.

-10Muharremde klalm zar ah Hseyn-i Kerbela'mn akna Mminin ah ile figandr kar ah Huseyn-i Kerbela'nn akna Muhammed Mustafa yz mah deyu Gruh-u Naci'ye Ali ah deyu Dnelim talar ile ah deyu ah Hseyin'i Kerbela'nn akna
Mah

j,

Hasan-Hseyin dey yalar dkerim Zeynel Abidin'le dalar ykarm Muhammet Bakr'la cefa ekerim ah Hseyn-i Kerbela'nn akna Cafer'e can feda Kazn'a kurban Rza-i Taki'den derdime derman Olmuum Naki'nin hkmne ferman ah Hseyni Kerbela'mn akna

Kalender ol sarda Askeri taht

mamlar kuluyum efendim Mehdi

Yzseler postumu bozmam bu ahdi ah Hseyni Kerbela'nn akna

-----------------------------K_A_L_ENDER E/,EB

_.ll

-11Evvel bahar erdi karlar eridi Tat sular dalgaland ou var Yeryzn trl iek brd Daha Balm dalarnn k var uluaylar buland sular Kimi ah ediyor kimisi gler Kimi vatanndan gurbete salar Bu felein trl trl ii var
Tat

j,

Blbl

alar klar figan zar

Ayrlmaz

glnden neylesin han Bana cevretmezdi hublar serveri Aramzda yz kara naki var Ali ile ald
Yakt aklm hublarn han

ntizarda koydu bu garib can

kl eyledi ak odu beni Syndriir gzlerimin ya var

Kalender der daim metheder dilim Muhammed Ali'nin yoludur yolum Bektaiyim benim maksudum Balm Her kiinin bir kolaya tav var
Tav: Gidi

Gerek kam'larn, gerek Bektai babalarnn giyimlerini tamamlayan, dini ve olan bir eydir. Hun Trklerinde ve dier Trklerde, zeri altn ve gm ilemeli, madeni tokal deri kemerler kullanlrd. Bektailiin Hristiyanlkla ilgili bulunmadn gstermee alrken, eski Trkler arasnda kuan ne derece yaygn ve kutlu olduunu gsterdik. Telet ve baz Tatar boylarnda, kamlarn kua da deriden olup, saysz psklleri vardr ve zerinde kemik figrleri grlr. Byle kemerleri, St-Bozyk evresi Karakeili Yrklerin kadnlarnda ve Urfa (Siverek)dekl Trkeyi unutmu olan Karakeili kadnlarnda da grdk. Kamlarn kulland, iine teheri konan deri kemerlerin benzerine de Aydn'n (Bozdoan) da kylerinden olan Birese'de, Dutaac Kynden olan ihtiyar bir zeybekte rasladk. Seksen ksur yanda at zerinde heykel gibi duran bu zeybein, deri kemeri, siliihlk vazifesini grd gibi, ttn, akmak, ayna vs.de oraya konuyordu. Bektai babalarnn kua da bundan pek sihri
manas farkl deildir.

Kuak:

kemeri veya kua "12-14 cm. eninde, 275-300 cm. boyunda, ynden rme Hakim renk koyu krmz veya vine r olup kemer boyunca renk eridler halinde, sar, yeil, ve dier renklerden izgiler uzanr. Ba tarafnda deriye dikilmi kemer tokalar olup, bunlarla balanarak bele dolanr. U ksm gen eklinde ve ustalkla rlm veya ilenmitir. Sivri ucu ynden kaln bir kaytan eklinde 30-40 cm. kadar uzar. Bu da bele dolanan ksm arasna sokularak kemer bele tesbit edilmi olur. Kemerler, eskiden spanyol yiin ile rlrm. ok zarif ve sanatl dokunmulan vardr. Kemer kuanmak (eski deyimle ed balamak, kemer-best olmak) manevi bakmdan olgunluk 'kemal' iareti olarak pek nemli saylr. Eski ftvvet erbab Ahllerde de ed balamak vard. Hz. Ali'nin bizzat kemer kuatt vefakar dostlarndan onyedi zat vardr ki, bunlar Bektai ve Alevi glbanklerinde 'onyedi kemer-best' diye sk sk geer. bir
kuaktr.

Bektai

B_______ALEVl VE BEKTAi i!RLER ANTOLOJiS

------ - - -

Kemer zel bir trenle oniki imama verilmi, elden ele Hac Bekta Veli Hazretlerine kadar gelmitir. Dervi ve uyarclara da zel bir trenle tekbirlenerek balanr." Eskiden kemer yedi defa balanrm. Bunun ifade ettii mana udur: l- Muhabbet, 2- Hidayet, 3Hilm, 4- Alak gnlllk, 5- Doruluk, 6- Azamet, 7- Taat. da vard. Ayrca, "renkli kuma zerine ham ibriim, veya gm srma ile ilenmi ta tokal kemerler" kullanr oldular. Hak Tealann emri ile Cenab- Cibril bunlar, cennetden alp, Mi'ra gecesinde fahr-i alem efendimize sunmu ve kendi eliyle giydirmiti. Kua, ResUl-i Ekrem'in sa yanndan bellerine kuattlar. Bir ad da "ridii'a-i mbareke" olan bu kuan fahr-i alemden sonra, dier 'emanetlerle birlikte imam Ali'ye getiini anlatan bir Sa' dl 'Fiitvvet-name 'sinde deniyor ki: "Hazret-i Resul-i Zian Rida'a-i mbarekin omuzundan eline ald ve seccadesi zerine elif ekilde brakt ve eyitdi (buyurdular); YQ Ali, bu kuak, ol kuaktr ki Mi'r. gecesi, hazret-i Cebrail karndam, belime balad. Ve beni Hakk hazretine iletti. Ben dahi senin belne kuattm. Bu kuak, drt ke meydana getirecek ekilde balanr ki, h drt ke, drt kitaba, dnyann drt esasna, drt byk melee iaretir" 1 Bu kaytandan Kemerin, kuan tamamlayc paras, "Cildbend" veya "Cilbend"dir. "Kemer zerine tokal bir kayla balanan, meinden yaplma; kapa n yzne sarkan dikdrtgen eklinde ufak bir kutu gibidir. Alt dz deil, hafif ukurcadr. Kapann d yznde sal sollu Ali ad yazlmtr. (Hz. Ali'nin klc Zlfikar'n resmi ilenmitir.)" st kesine Hasan ve Hseyin'in adlan ve sair Trk ssleme motifleri ilenmitir. Bektai elbiselerinde cep olmadndan, cep vazifesini bu anta grr. ine, nefes, ttn tabakas, mhr, mendil v .s. konur.
kuaklarn, rlm olanlar

Cemalettin Server Revnak.olu, Trk slam Aleminde Tarikatlar Tarihi, Say: 2 (Tarihsiz) s: 9-12 aktaran: Mehmet Erz a.g.e. s: 26.
1

YEMN
Ad Fazl olu Mehmet Yemini olarak bilinirse de, gerek kiilii, doum - lm tarihleri, eserleri, asl ad hakknda yeterli bilgi ve belgeler yok. Ancak Alevi - Bektai geleneinde "Yedi Ulular" olarak bilinen Fuzuli - Hatayi - Virani - Pir Sultan - Nesirni - Kul Himmet gibi saygn airler arasnda yer alan Yemini, Onaltnc yzylda yaam, ancak yaam konusunda gvenilir nitelikte hi bir bilgi bulunmamaktadr. Bektai ozan. mr, Tuna rma yrelerinde gemi. Betova'da byk bir dergah olan, Bektai azizelerinden Akyazl Sultann ardalarndandr. Teskireler, bu airden hi sz etmez. Ancak Demir Baba velayetnamesinde ad: "Hafz Kelam Yemini" olarak geer ki, bundan Kur'an - Kerim'i ezbere okuduu anlalmaktadr. iirlerinde koyu Alevi - Bektai inancm iler. On iki imama gnlden balln dile getirir.

zellikle Alevi - Bektai toplumu iinde ok yaygn olan Yemini'nin kesin olarak doum ve lm tarihleri bilinmemekle beraber, eserlerinden ve dolayl bilgilerden 15. yzyl sonlar ile 16. yzyln ilk yarsnda yaad sanlmaktadr. Yaants hakknda o alarda yazlm teskirelerde yeterli bilgi verilmemektedir. Asl adnn Ali olduu, Akyazl brahim Dede zaviyesinde hizmet ettii ve "Yemini" mahlasn burada iken yazd iirlerinde kulland sylenir. Yemini'nin iirleri genellikle hece ls ile yazlm olmakla beraber, baz iirlerinde aruz lsn de hatasz ve ustaca kulland grlr. iir lerinin toplu olarak bulunduu bir divan imdiye dein ele gememitir. 1519'da yazd "Faziletname" (Erdem kitab) adndaki 7300 beyitten oluan manzum bir eseri bulunmaktadr. Bu Hz. Muhammed ile Hz. Ali'nin erdemlerinden kerametlerinden, cenklerinden methiye olarak bahseden, Alevilerce kutsal saylan bir kitaptr. Mesnevi tarznda yazlmtr. Yeni yazyla Emek Basmevi tarafndan baslmtr. Fakat bu baskda bir ok imla hatalar bulunmaktadr. Bu iirlerin bir blmnde hurufi temalar ilenmitir. Yemini, Alevi ve Hurufi inancna bal bir ozandr. nsan - Tanr birliinin harflerle aklanabileceine inanr. iirleri Bektailik ile ilgili yazma dergilerde dank halde bulunmakta olup, baz iirleri gazel tarznda yazlmtr.
Gerdi - i carh - felek seyran - a~k Cmle eya tabi - i Ferman - ak Ayn - in kaf - Hak vechindedir Hiisnnii gren olur kurban - ak

iirleri

dizeleriyle akn niteliklerini, ile Tanr'ya ulaacana iten kat) harfleriyle yazlr.

etkinliini, zelliini inanr. iirde

na, dncelerine katlr. Arnmann, lmszln

dile getirirken Yunus Emre'nin anlay ve olgunlamann yolu sayd ak sz edildii gibi eski yazda ak (ayn - in -

34

ALEVi VE B.KTAi RLERi A!!._!'OWJiJ_I_- - - - - - - - - -

Divan geleneine baldr. Hurufilie yatkn bir eilimi vardr. iirlerinde Fazlullah Hurufi'nin izini srd, onun gr ve dncelerinden esinlendii anlalmaktadr:

Limaaliah'm makam vech - i Fazlullah imi Limenil mlk'n lisam nutk i Fazlullah imi
RLERNDEN RNEKLER
-1-

Her kim ek gtrse Emin - i veHiyete Zulmette kala ermeye em' - i hidayete Hubb - i habib olanlara ah ola destgir Rah - necata irgre ayn - inayete Nar - cahim iinde katur kim inanmasa Faz! - Ali hakknda olan bu rivayete Ahmed katnda ermedi bir ey bu menzile Hayder gibi bu izzete hem bu keramete
Buz ile ism - i Hayder - i inkar eden hare La'net revadr eyla ol ehi - i eaate

Eyler Yemini an seher Ia'net ol seke Kiniyle Al - i Hayder - i sald siyasete

- Zulmet: Karanlk- em': Mum, era - Hubb - i habib: Peygamberi sevmek - Destgir: Elinden tutan, destek olan - Rah - necat: Kurtulu yolu - Nar - Cahim: Cehennem atei -- Faz - Ali: /-iz. Ali'nin erdemlikleri - Buz: Kin, Dmanlk --- Sek: Kpek - Siyasete Salmak: ldrmek - eraat: Ktlk - Reva: Uygun, layk
ek: phe, kuku

-2Ey sa kfr - i siyah vey ruh - i imanmz Dest - i kudretten yazlm vechine Kur'an'mz Men nice terk eyleyem hsn cemalin bilmezem nki sensin can iinde can hem cananmz Zahid abid bana der kim seversin hublar Kim ki sevmez hublar oldur bzim eytanmz Ahsen - i sfirette gsterdi cemalin Ahmed'e Leyle - tl - esrada Fazl - halik - ul - insanmz

YEMNi

35

Dnyevi m'minlere zindan demitir Mustafa Hak bilr cennet olur vasim ile zindanmz Enbiya v evliyadr gsteren esrar - din Zlf ka u kirpiinden mu'ciz burhfmmz

Ey Yemini
Akn

aka ilrn amel arz eyleme sem'ine smaz defter ti divanmz

Kfr i siyah: Kesret, okluk - Ruh: Yanak - Ruh -i iman: Birlik, Vahdet. Dest: FJ. - Leyle tl - esra: Mira gecesi. Bu beytte u hadise iaret vardr: "Reyet Rabbi fi leyletl - mi'rac al - i suretihi abun kafat. Anlam: Mi'rac gecesinde ben, Tanr'y soyutlanm, yce surette grdm." Bu hadisi, nc devre Melami'liin kurucusu Muhammed Nur da kullanmtr. Sem: itme

-3Suretin naknda grdm Faz! - ism - i a'zam Zlf ka u kirpiindedir Sleyman hatemi
Limeallahn

hayaalidir yzn vech - i ilah Gsterir mir'at - m'min on sekiz bin alemi Kim ki sacid olmad hsnn nnde ey sanem Sen an merdOd - i eytan bil deildir ademi

Arif - i nefsolmaymca nefsini bilmez fakih Ger olursa Hayderi v jende - pu - i Edhemi Ey Yemini layyib tahir ulunmaz ~yle bil Her kim imez Saki - i Kevserden ab - zemzemi

AIKLAMA
Tanrnn en yce niteliini yznn oyasnda grdm, san, kan, kipriin Sleyman peygamberin mhrdr, onda btn Tanrlk nitelikleri yazldr. Senin yzn Tanr' dan bir rnektir, inananlarn aynasdr, onsekizbin evreni gsterir. Sana tapmayan senin nnde eilmeyen, kovulmu bir eytandr, sen onu adam sayma artk. (Tasavvufta buna insan zlibtedl kainattr, Evrenin rneidir denilir.)

Suretin nak: Yzndeki ekiller, az, burun, gz, kulak, sa, ka ve kirpikler Rimeallah: erefli hadis. Asl: "Lime Allah' vakt yesian nebiyyi mrsel ve ta me/eki mukarrib = Benim, Tanr ile yle anm olur ki; aramza ne peygmberler ne de melekler giremez." anlamndadr. - Sanem: Gzel yz - Merdud i eytan: Koulmu eytan - Jende p: Yrtk prtk giysiler giymi - Tayyib: yi - Tahir: Temiz - Saki i Kevser: l{z. Ali', yetkin insan, mrid.

_36 __ A_LEV VE Bl}.KTA_JRLER~t/TQLO!_=/S"-1_ __

-4Nebiler serveri nkim Muhammed Mustafa geldi Velayet rehberi sultan Ali - yel - Murteza geldi Emineyn Saideyn ehideyn eh - i evlad Hasen hulk - Rzfi ile Hseyn - i Kerbela geldi Zeynelabidin oldu atas al evladn Muhammed bakr u Ca'fer kamuya rehnma geldi
mam - heftmin oldu yakn bil Mfisi - i Kazm mam - hetmin ba'de Ali Musa Rza geldi

Taki takva - yi dinin bil esfls hem binasdr Naki devran - alemde kanu derde deva geldi
mam - Askeri oklu peder Mehdi - i devrana
Huda'nn fazl eriti kr

sahib liva geldi

Yemini ehi - i din oldur Ali'yi etmeye inkil.r

Veliiyet ehline imam piva

geldi

Server: Babu -

Rehber: Klavuz - Emineyn, saideyn, ehideyn: ki emin, iki said, iki ehid (yani Hz. Hasan ve f/z. Hseyin) - Al evlad: Soy ve sop - Heftmin: Yedinci - Hetmin: Sekizinci - Takva: KtJtlkten saknmak - Sahip liva: Sancak sahibi - Piva: nder - Devran: Dn , Dnya, zaman.
-=-5Her gnl kim nur - i Hak'dan zer gibi saf olmad Bu sratullah iinde ehi - i a'raf olmad Arif - i nefs - olmak istersen zi.inden vakf ol Arif - i nefs - olann da'vas gzaf olmad Hayme - i miad - Mfisa'dan haberdar olmayan Ol simurg - Lamekan'n menzili kaf olmad Nh felek burcunda her kim ehi - i ebrar olmaya Kaf n1n emri iinde nOn ile kaf olmad Men rellni Faz! - Hak'dan zahir oldu aleme zn bilen bilr Hak'k szm laf olmad
ol

Levh - i mahfz - lahidir cemf - i blbeer znden bihaber ehl - i insaf olmad

Ey Yemini n Kelamullah - natktr szn Grmeyen ayn - el - yakin bu yolda sarraf olmad

YEMN

37

Zer: Altn - Sratullah: Tanr yolu - Ehi - i a'raf: Tann'nn srlarn sezgi yoluyla bilenler - Vakf olmak: Hakkyle bilmek - Gzaf: Aslsz temelsiz, kuru grlt. - Hayme: adr. - Simurg- lamekan: Mekanszlk kuu - Nh: Dokuz. - Men reani: erefli hadisin ba taraf. "Kim ki beni grd, gerekte Tanr'y grd" anlamndadr. -- Levh - i Mahffiz: Sakl kitap, Kuran - Blbeer: Asl eb - l - beer, insanlarn atas Adem peygamber. - Kelamllah - natk: Syleyen, konuan Kur'an. yetkin insan. Ayn - el - yakin: Gzle grme, gerei bilme Bihaber: Habersiz - Nur-u Hak: Tanr .

-6Lam eliften ara pervaz eyledim Kaf u nun'dan bama ta eyledim Nh felek burcunda kurdum hameyi La mekan yurdunu tara eyledim
.

Kuvvet u savt kelam nutku ruh Cmlesini hsne muhta eyledim Suret - abin katat grmek iin Perde pui ne mira eyledim

Beyt - i mamur ire mesken tutal Ey Yemin'i gnde bir hac eyledim

Tara: Semah,

Yama,
dn

apul -- Katat: Ksa, kvrck, bukle -ab: Topluluk - Hame: Hayma - La mekan: Yersiz, yurtsuz.

Pervaz:

--7Dediler ki keramet kan Hayder Dayanmaz derdimin derman Hayder

Hakk'n kudreti sende ayandr Velayet mlkinin sultan Hayder

Kamu mmin'lerin kalbinde mihrin Olubdur dini hem iman Hayder

mam'R Mttekinsin bell bayk Erenler merdinin merdan' Hayder
Behit

Cemad'a dil verirsin emr - i Yezdan Verir nutkun lye can Hayder Delalette komagl
an

Hakk'n

ehline saki'i ezelsin sende erer ihsan Hayder

Yemini dermendde kl inayet

Hayder

Kan: Maden - Behit: Cennet - Dermend: Dertli - Bayk: Baylm. Emin: Gvenilir - Emineyn: Hz. Muhammed'in lakab - Said: Yksek, yukar - Saideyn: Hz. Ali'nin laab - ehadet: ahit olma - ahideyn: Hz. Hseyin 'in lakab - eh: ah, padiah - ehi evlad: ah evlad - Rehnma: Yol gsterici.

-8Ho

keramet madeni ah- Velayettir Ali Nur-u Ahmet'tir, bakn ern'i hidayettir Ali

Muciz-i Musa'y bir pare aata gsterir yle bir srrn bahri keramettir Ali Bunca iler kn klubdur kudret-i Haktan ayan Muciz-i nur-u Nebiden ruen ayettir Ali
Hatcm-i Tai bir pula demez sdas olsa yad Nesl-i brahimdir, kani sehavettir Ali

"Hel-eta-ale-i insan" mnzeldir anna Hem emin-i Ahmed, sahib-i emanettir Ali Ey Yemini Haydar'n rnethini tekrar eyle kim Hem dem, hem scr-i sultan- efaattir Ali
ah: Padiah Velayet: Velilik, ermilik- Sem: Mum - Muciz: Beceri, hner sahibi - Bahr: Deniz - Umman: Okyanus - Keramet: Tansk. - Nur: Ik Nebi: Yalva, haberci, resul - Hatem: Mhr, yzk - Ruen: Aydn parlak Pul: Para - Seha: Alan, saha - Yad: Anma - Tai: Kendi isteiyle i yapan Nesl-i: Soyu - ehavet: Cmertlik, eliar;klk - Mnzel: ndirilmi, gkten gelmi - Seri: Hzl, abuk, ard arda gelme - Kani: Kanatkfr. Hakkna raz -- efaat: Cmertlik, eliaklk - Dest-i kudret yaknl: Yemini bir gazelindeki "Dest-i kudretten yazlm vehine Kur'an 'mz ".

dizesiyle insann yaratlmadan nce varlnda ve znde Kur'ann insanda olduunu ne srer, savunur.
lm

Kur'an bulundurduunu,

gerek
yakn

Bu dnce Tanr ile insan arasnda bir balama vurgular, dile getirir. Yine Allah, Kur'anda:

olduunu, Tanr'nn

insana

"Ben size ahdamarnzdan daha yaknm" diyerek bu yaknl anlatr. "Kelamullah- tmcesi iinde anlatlmak istenen de budur. Bunun dosdoru anlam" Tanr insanda dile gelir" demektir.
natk"

16. yy.

Batni ozan

Hayderi:

Gevher~ zat Hdayz der mhan aikar Bizim iin arh urur bu gunbed niyli hisar Bizdedir mevcut biek yerde gkte her ne var

yani "Tanrnn znn incisiyiz, gizli ak bu. Bu dnen gk, bu mavi kmbed bizim iin bir hisar yapmaktadr. Yerde gkte ne varsa bizdedir, bunda kukumuz yok" diyor. Oda Yemini gibi Tanr ile insann bir olduunu, insann btn evrenin z durumun da bir varlk kimlii tadn vurguluyor. Yemini zn znn Ali de olduunu Faziletnarnesinde savunuyor.

YEMlN ------------ - - - - 39 -

-9Gerdi - i erh - i felek seyran - ak Cmk e~ya tabi - i ferman - ak

Zahid abid hacerdendir meer Bu sebebden olmaz ol mihman - KnHi kenz'in hanesinden geldi Zahir oldu aleme sultan - ak
u

ak

Ayn in kaf - Hakk vechindedir Hsnn gren olur kurban ak Zlf ka u kirpiinden dembedem Grnr aklara ihsan - ak
Padiah - dehr olursa nagehan Bende eyler zne Rahman - ak

Suret - i ahin katat faz! - i liih Dnye v ukba'da ol canan - ak Ey Yemini ak - vech ol bu gn Geldi n aklara devran - ak

Gerdi: Dn, dnp dolama - Dembedem: Ayn zaman - Hacer: Ta Knt kenz: Varolu hazinesi - U: Ku yuvas - abin: Gen- Katat: Benzer - Ukba: br dnya - Nagehan: Anszn - Dehr: Dnya - Abit: Kul.

-10Bil ki sultan - velayettir Emr - i Mminin yle bil em'i hidayettir mam - l - mttekin Cmle mahlukat iinde Zat - Hakk'dandr Mahzen - i cmlu ulumun evvelin ahirin Ahmed Mahmud ol Muhammed Mustafa Ana kardam dedi ol Rahmeten - lil'alemin Cmle ashab ortasnda Fazl'n izhar etti Hakk Alemin fahrine ol oldu vasiyy hem yakin
nian

La fota illa Ali lii seyfe illa zlfkar

bu medhin can ile zikretti Cibril - i emin

Ahmedin kaim makam efdalinden Ali'nin Bab - ilimimdir deyu buyurdu Hatm - 1 - Mrselin Ey Yemini Hayder'in medhini bir eya tan Yazamaz yerden ge evrak ola ruy- i zemin Velayet: Velilik kurumu - Mttekin: Korunmu imam, Zeynel Abidin - Mahl kat: Varlklar - Mahzen: Depo - Rahmeten-lilalemin: Alemlerin bereketi, rahmeti Hz. Muhammed - zhar: Aklama - Ashab: Dostlar - Meth: vme Alemin fahri: Alemin vnc - Lafeta illa Ali la seyfe illa zulfikar: Ali gibi yiit, zlfikar gibi kl gelmedi, hadisini iaret ediyor - Efdal: stn - Hatm-m Mrsel: Peygamber- Bab ilmim: lmimin kaps - Ruy- zemin: Yeryz.

40

ALEV VE' BEKTAi liJ!:LERI ANTOLOJS

----------

-11LimaaJiah'n makam vech - i Fazlullah imi Limenilmlkn lisan nutk - i Fazlullah imi

Kaf nun'un natk hem kainat'm Halik'i Knt kenz'in ak u mauk'u Fazlullah imi Kuvvet - i savt u kelann mebdei v menei La mekan'n gencinin sahibi Fazlullah imi Alem - i zat sfattan ayni v mahiyyeti Hem mnezzeh cmlesinden Zat - Fazlullah imi Gsteren esma - i hsna reten esma - i kl Syleyen Taha v Yasin ya'ni Fazlullah imi Sahib - i tenzil te'vil kitab - asman Ol ketamullah - natk ya'ni Fazlullah imi Enbiya v evliya'nn ma'budu hem maksudu Adem Havva'ya mazhar hsn - i Fazlullah imi Leylet - 1- esra'da Ahmed
Suret - i
ahin grd

vech - i

katat ya'ni ki Fazlullah imi

Nh felek erh ile seyr eyleyen ems kamer Beyt - i ma'murun esa.<>i sakf Fazlullah imi
sm olan bitkuvve v .bilfii'l fa v dad la Ey Yemin her irenin nam Fazlullah imi

Efdal: Daha stn, daha faziletli - Kaim: Ayakta duran -- Mene: Kk, esas Savt: Ses, seda, lk - Mebde: Balang - Sakfi: Tavan, at - Fazlullah: Hurufi/iin kurucusu - Kelan: Heybetli, iri - Fa: Harf - Dad: Doruluk - La: olumsuzluk edat -- Billkuvve: Kuvvet ve g ile - Bilfiil: Eylem ile, eyleme geerek - Esma - i kl: Btn isimler - Kelamullah- natk: Konuan Tanr Limaallah: Tanr makamnn paras --- Limenil mlk: Ulu, kutsal mlk .......- ab: Gen, yigit - Katat: Yontma -Tenzil: indirme, azaltma - Kitab- asma: Gk kitab - Mnezzeh: Uzak, temiz, ar - Bilkuvve: Dnce halinde - Bilfiil: Eylem halinde, gerekten - Fa v dad la: Arapa harfler - ems kamer: Ay ve gne - Fazlullah: Hurufi/iin kurucu olan iranl dnr.

---~--------------------

. - ....- ....._.

YEMNi

41

FAZLETNAME' DEN

AHVAL - CEBRAL EMN VE KUTB U ZAMAN

Gel ey sz ehli syle yine sazn Gnlden nutka cem eyle niyazn Dilinde var iken frsat rivayet Bu (drdnc) fazilette beyan et Bilirsin fazl aha yoktur nihayet Na hakkn ettiini eyle rivayet Olursun cmle ilm iinde mahir Tamamn diyemezsin onun ahir
Eer kat olsa yerler felekler Yazarsa cmle adem alem - i melekler

. Mnezzeh kl zn levhi laabdan

Ki haktan

ayr dme

ol sebepten

zn kurtar bu zlmani kafesten Henz ayrlmadan cismin nefesten zahid vurursun kuru laf in riyadr hak sz olmaz sana kafi zn sofi dervi oldu bakarsn Halaykten hrmet azmet umarsn Nakli nakl edersin laflar vurursun yalandr Daha acep acep cmle efalin filandr Onu bilmezsen mr zeyde el verirsin Eline girse tenha yalvarrsn Hemen arzuyu nefs ile gezersin Libas zhd ile tafra satarsn Gere suretin Adem ama zn dev Halk ezdiri.rsin eylersin dev
Adn

Tevarihden ne kadar dinledinse Rivayatn sahibin anladnsa Bize ondan beyan eyle karde K mminler iitsin onu karde Var iken elde frsat sylesin dil Geer durmaz bu devran fanidir bil Zay' etme demi nutka az ile Sakn bu frsat fevt etme syle
Cihan dar - fenadan geti hil Fenaya gnl verme are kl

Ki mhib olsa bu mahluk seraser Sana olmaya hrette beraber

in sonunu fehm eyle ey miskin
Diman

eyleme kibr ile perkin

Beka darna n azn edeceksin Bu menzilden bilirsin gideceksin Fenada kl beka darna dirlik kilik perdesinden ge eyle birlik Cihan ziynetini iptiyar - fahr et Sana sen lutf eyle kendini yar et Cihan yar vefaszdr vefasz Sen onu sevme vefaszdr vefasz Havayi nefsi brak rahmana uy Sana kim dedi var eytana uy Rizayet ile ehvet marazndan Ki dirlik hasl olur bu garazndan

Sana eer izzet bu helayik Bu resm ile anlalmaz hakayk Sana put
Yaknlk

olmasn

bu cihan namus oduna yak em'i fanus

Riya fiilini sen terk kl Bend'i hakikati dinle gnlnde berk kl Fesada vermi nefsi emare diman Hazana ermi kurumu bostan ban sofi iin dopdolu ektir Bu resm ile kii hilkatinde eektir
Safatn

Dn

Adem efalin eytani Ne umarsn bu erkten ey mrai

_42 _ _A_l_.EV1 VE BKTA!i!_/}RLERI ANTOLO_J_S_i _ __

-----------~----------

blis afatndan gel beri ol

Bab

J..

erenler hakderi ol

Kanaat ile hrsn boynunu vur Ki klmasn seni Allah'dan dur Edip halka tevazu hem sehavet nsan isen eer kl bu nushu adet

Zmre - i eyatine riya olma Kalma bu esfelde hakka na olma

Erimeden

sen iinde azabn Niin sen seni nehan edersin

Efal - i riyay terk eyle kamu Hilkat - insana Jevam tamu

nki sensin su! arza halife Ne layktr olasn ehi - i ciyfe zn bil ey evlad - adem Ne hilkatsin yakin ey nur - u alem Yakin bil ki bu sz ey nur - u dide Senin iin halk olundu at'eride zn sultan velakin kulluu kaabil Reva mdr olasn ek! - i email Kim ki bilir esma ile zat Tecelli eyler seyr eder her
Eer safat

Derdine amur svansn pnhan edersin Niin sen seni nehan edersin zn de etme insan iken adn Ne idi bunca kudretlerin bunca muradn n evvel bu imi maksuda ermek Yakininden yakin ol hakk grnek Hadis iinde bu szdr elhak Kendi zn bilen olur hak Men arefe nefse fakat arefe Rabbe zn bilenden olur talib - i agah Bilir her yerde hazrdr ol Allah Muhit olan
yakn Eeri nutkadr

(Yemini) nin sz ru - u beyandr

fehmin var ise
gne ayandr

olur cihana her trl ana

***
Mhit - i alem evvel hayyi oldu mutlak Yakin anladnsa tahsin saddak Sz ok etme ey ehl - i shandan Faziletname - i sultan - merdan Velayetname - i ir - i Hdadan Beyan olsa vasf - Mustafadan Ki ol sz ile can ruen ola Cehime erse ba glen ola
Layk-i

Gzn grp iittiini bil Ol dem asan olur cmle mkil Onun lutfunu bil ehi - i yemin ol Cmle vesvas eytandan emin ol
Hakkn Ate

nutkunu haktan gayr bilme - i cehl ile kuyu kaz bilme

Sana kim dedi bi marifet ol Eri muini Rahman sfat ol Seyf - i riyazetle eytan kati et Azab hilm ile zail et Tevazu ile kes kibrin ban Zayi eder kibr erin iini Hased ban kes sdk ile dervi Haseddir adam eyler bed endi

cennet olan ehl-i sufiyeyi

erh

ykar- m
skacak

Ki naat - Mustafa

ola kamu

Cmle evsaf Hayderden rivayet it ne resm ile klm hikayet Ki (Cabir ibn Abdullah Ensar) Bil andan sudur bu ihbar

YEMNi

43

Ki bir gn hatem- i peygamber Muhammed! Nedir bu mkl hal eyle ahir Medine ire oturmu idi Ahmed Dedi Cebrail ey nur - u nbvvet
era - enbiya sultan alem Muhammed Mustafa her renk adem
Olam

bende onca ilme kudret Sana mkl olam ki hal edem men

Cmle eshablar evre dururdu Resuln nurani barak vururdu Zahi gz kim gre Resuln yzn Zahi kulak iide tatl szn Ulu meclis idi cem olup ashab Ki (ns) idi eiinde bu ab
Meer

Ne buyurdun yo.luna can ile tan Dedi peygamber ey piyk - i ilahi Bana sen geldike kahi kahi Bana "ahiy - i ilahiyi getirdin Ashaba atka verip oturdun Benim ile onda ederdin kelam Bir grrdn haktan hak selam Bu gn kim emmim olu geldi grdn Ona izzet edip istikbaline verdin Dahi dndrmedin arka Aliye Emin sadk gerek veliye Eeri vasiiyimdir damadmdr Gaza - i ekberde destgirimdir Hakknda (lfthmm !ahn) dedim Ve hem (demin demi) dedim Dedim hem (nefsin nefsi) hakknda
Kat hrmetlidir asheb yannda Ne kadar kim erenler serveridir

(Cebrail) ol dem hazr oldu

Ki haktan Ahmede vahiy ile geldi

Eritirdi

Resule hak selamn Ne emr olduysa arz etti tamamn

Emin vahiy arkasn verirdi her dem Bu sze kulak ver ey ibn Adem Pes ondan sonra szn arz ederdi Yine destur alp andan giderdi Hemen ol dem iinde ir - i Yezdan Huzur u hatime erdi ey can
Grnce Hayderi Cebrail durdu

Ali'ye doru vard yrd Emin - i vahi aha izzet eyledi Taazim - i tekrim edip har eyledi Selam verdi Resule nki Hayder Selamn aldlar ashab yekser Ali ol af - i ruz - u cezann Cn Cebrailden Resul - evvel grd Aliye izzet etti tazim ile vard Dahi dndrmedi arka Aliye ok byk hrmet etti ol veliye Bunu byle grnce nur - u izzet O dedi Cebraile ey peyk - i hazret Bu gn senden acep israr oldu zahir

Cmle eshabmn hemen beridir Neden ettin ona sen bunca izzet Eyle var ise ezel kurbiyet Un Cebrail iitti bu keHlrn Dedi ey mrseller imam Alidir bil bana stad evvel
Tamamn

syler isem sz olur mutavvel

Oturdu

karsna Mustafann

Oldur ki ede stadna izzet stad olur ademe sebeb - i hrmet Ki stada yakin - i izzet gerektir
Kiiye atasndan yerektir

44 -----~lj_V !fE BEKTAi_lRLERi ANTOLOJiSi._. _ _ _ _ _ _ _ ,_,____-----------------

Ki Ki

mride
akirde

stad kuvvet - i ezeldir stad mriddir

akird

.J, Bana emreyledi hak ile pervaz

Nice kefoldu ol anda raz Emr - i hak ile pervaz eyledim Otuz bin yl tamam utum bayldm Uarken dmeli oldum havadan Niyaz ettim kudret kuvvet - i hdadan Yine evvelki kuvvetimce kuvvet ta eyledi bana ol demde kudret Otuz bin yl dahi utum seraser Ki hibir eyaya olmadm beraber Havada idi hemen yok idi yerler Ve hem dalar aalar bahr - berler Konacak yer yoktu bulamadm hi Ne kadar menzil oldu bilemedim hi Medet diye niyaz ettim Allaha Kuluna merhameti ok padiaha
hsan oldu bana evvelki kuvvet

Mridi

bilen

- i hakikat

stadn grnce eyler hrmet

Kaan kim beni halk eyledi hak Alidir ol stadm muhakkak Onun iin eyledim ben ona izzet Bana ol mrid - i haktr hakikat Dedi peygamber ol demde birader Neden stad olmutur sana Hayder Beyan eyle onu biz dinleyelim Neden akirdsin anlayalm Dedi Cebrail ey sultan - kevnin Myesserdir cemaline kab - kavsin Beni yarattnda hayyi kaadir Vcuda gelmemi hibir mzahir
Yaratmamt

Ne ar

hak arz semay - krsi ne gn ne ay

Onundur lutf hikmet - i kudret Otuz bin yl dahi utum tamamet Havadan baka yoktu nihayet Gcm kalmad karar elret:: yer yok Niyaz ettim o dem Halik'a ok
Kanadm oynatp hayrette kaldm Havada bir mullak bir kubbe grdm

Hemen bir ka feritehleri ol hak Ki benden ileri halk etti mutlak Sual etmiti onlara Hak Taala Ki (Ben kimim) diye (onlara) mevla
Demiler Dememiler

(ben benim) sen dahi (sensin) ki Rabblalemin (sin)

Byle cevap alnca onlardan hak Cmlesini kahr etmi rabbi mutlak Onlardan sonra halk etti halik Beni kim Cebrailim vahiye layik Bana dahi buyurdu kimim ben Diyemedim ki Hallak - cihansn sen Cevaba aciz oldum ya Muhammed Ne dedim dinle ey din - i mebbed Hemen hayran oldum sergerdan Cevabdan klliyen aciz kaldm
kaldm

Grnd gzme bir kubbe zahir Kaps yok dz etmi yle kaadir
Ald

Niyaz ettim hakka kubbe kapsn grdm iinde yaps

Konup kubbe eiinde durdum Durur iinde bir kandil grdm

Aslm

kubbe

ortasna

kandil

i dopdolu nur idi yakin bil

Birisi yeil idi yars ak it szm ey sultan - afak

--..---------------Grdm nurun birisi yeil biri akdr Szm dorudur ahidim haktr Dedim bir kandil ikidir nur Bu hayret beni benden eyledi dur Bu mkle hakka eylerken niyaz O kandil iinden geldi avaz Ey Cebrail niin hayran olursun Bu ruiyetten sergerdan olursun Bu kandil iinde yeil hak nurudur Ki ol ahir - i zaman peygamberidir Benim bu ak nur kim Aliyim Resuln ibn fim - hat~r ve hem veliyim Yr var menziline hayrette kalma Seni halk edeni bil gafil olma Kaan bundan makamna varasn Nida gele yine hakdan gresin Diye Cebrail ben kimim ya sen Cevabn ruen ver ola ahsen Ki sensin rezzak Hallak - kaadir Muhit - i alem eyaya hazr
Zayf

-----~-----

YEMNi

45

J, Ben ol izzete cebbar - alem

Emin - i vahiy etti ey nur - u adem Cmle mrsellere eli ben oldum n rad - Hayderden ben aldm Benim mridim ezelden nur - u Alidir Benim stadm ite bu velidir iin ben hrmeti stadma kldm Onun nurunu ezel - i mrid bildim Ki stadn hakk Tanr hakkdr Onlardan sonra izzet bakidir Sebep bu idi ey hatem - i nffbvvet Aliye can ile kldm izzet Bunu byle dedi eyledi pervaz Resule kef oldu nki ol raz Gidince CebraiJ dedi peygamber Ki Cebraile stad oldu Hayder Cmle ashaba takdir kld Bunu Cabir o dem tahrir kld
itip cmle eshab - gzide

Resule dediler ey nurudide Ali gibi ola m bu yerde er Ona benzer ola ma hi server Dedi peygamber ey ashab dinleyin Ne dersen fehm - i akl ile anlayn Bilirsiniz ki benim hatern - i nbvvet Benimdir er'i din iinde kuvvet Nbvvet devri bende ola ahir Ve!ayet devri baade ola zahir Alidir menba - nur - u velayet Onun evladmndr hem imamet On iki erdir bunlarn tamam Ki islah etmek iin has u anu
Onlarn

kulum sen kerim - i padiahsn Eksikli kul benim sen sultansn Bana retti bu sz Hayder o dem Hemen dem utum ey nur - u mukaddem Hemen hakdan nida eriti byle Ki ben kimim ya sen kim doru syle

Dedim sen Halik'sin mahlukum ben Ben eksikli kulum sultansn sen Ne var evvelin iptidas Bulunmaz ahirin hem intibas
Cevab

byle dedim ben Allaha O kadir rahmeti gani padiaha Dedi ya Cebrail tahsin - i saddak hal\. - mride muhakkak

Erimisin

Alinin

srr

devri nkim ola ahir kimde olsa zahir

j____ ~f:f.\!L\!.. BEKTAj__!RLERi ANI_'_OLO_J_S_i_ _

Ki ol nur - u velayet Alidir Nur Aliye erien velidir Velayet hangi yerde olsa zahir Aliden gayr bilmeyiniz onu zahir
ki gren onu mrik iidir kilik dev - i eytan cnbdr

. Bunlar kaim - i makamdr beyne! met

Erince aleme ruz - u kyamet Bu alt zmreye alt meratip Muayyen byle olunmu bu tertip Bunlar ( yz elli alt) erdir Velayet kandr sahib - i hnerdir
Ki ol mertebede ( yz) velidir Ki bunlar kainatn efdaldr
kinci zmre bil (krk) evliyadr Cmlesi cihanda bi riyadr

Bunu byle buyurdu din ve usul Veli olur bulan nura vusul Cmle ashab iittiler bu sz Vurdular cmlesi topraa yz Dediler kr ki bakidir velayet Ki islah - alemdir ta ruz - u kyamet Emin oldu veli Ahmed yerine Yzn toprak olsun hak derine Tamam oldu bu kssa bunda ahir Budur devr - i sanisi gel dinle zahir
ki (kurun) oldu n devr - i cihann

nc tabaka (yedi) de miskin Olur drdncde (be) i muin

Beinci tabaka (ler) makam (Biri) altnc menzilde tamam

Ki ol bir evliyadr kutb - u alem Onun hkmndedir ol adem Bu mfreddir iki olmaz yakin bil Cihanda hkm onundur kal - kl Muin bil cmle ehi - i veyalet Onun kutbiyyetine eyler ehadet Alemin varl onun nurudur Ki bunca evliyann serveridir Zamirini bilir eyann seraser Ona hkmnde gayr olmaz beraber Kalan eya safatm mazhardr Bu alem kutb - u zatin mazhardr Olur dahi vcudu cmle eyde Tamatet hkm onun emvat -
hyde

Beyan edem sana srrn

nihann

Ki ademden biri devr - i nbvvet Velayet nuru ile tuttu kuvvet

kisi bir idi devri sani
Eriince

bir idi bil

ayan

Nebi devr - i ezelde adem oldu kincide Muhammed hatem oldu Muhammed yerine kaymakam Velayet koydu hak neyin nam
kinci (kurun) kim devr - i velayet Velayet ehlinindir nki imamet

Oluptur evliyalar (alt) zmre Muti olan kadim onlardr emre Alinin nurudur bunlara keramet Edince gsterir bunlar velayet Bu alt zmreye eden tasarruf Velayet Alidir bi tavakkuf

Kaan kim batna vara ol server Onun yerine bulunmaya bir er Cihan utan uca vara harabe Beraber olsun eya traba Velakin lerin ulusu ol dem Onun yerine kutub olur mukaddem

YEMN

47

Onun olur tamamen hkm - ah Ki hizmetkar edinir mhr - mah

Bein Klar

Cihann kutbu ve olur evliyas Onun taliblerinin yok riyas

ulusu lere mlazm hak n budur taktire lazm

Enelhak dedi alemde seraser Onunla kimse olmad beraber Hazaran (Bayezid) (ibli) ve (Mansur) Onun ilminin yannda bunlar dur Nice (Marufiyle Znnu Msri) Nice (Kerhi) hazaran (eyh Basri)
Kalr bir mana - i remzinde hayran Zahi ser - i_ velayet kamil itsan

Katarlar yedinin kutbunu bee Yakin kaadirdir hak cmle ie Ulusun krklarn yediye yolda Ederler bil kim onu karde Katarlar yzn kutbunu krka Kimisi cama bo kimisi hrka Olur yze bu mahlukun yerini Katarlar bir rendi serverini Bu resme devreder nur - u velayet Ederler hkm ta ruz - u kyamet Budur bil (karin - i sani) nin Ki erh ederim ruen beyan
beyan

Zemin ve asuman bir nazarda Klp sabit safalm beerde eyledi kendinde ispat Safatiyle dedii ev menim zat Ayan etti hakikat ilmi ledn Cihan alimleri oldu zebunu Ona kar etmedi sultan (Cabir) Kulu olduu dil - i can ahir Velayet cezbesiyle ehi - i inkar Zaruretinden cmle verdi ikrar Buyurdu hak - sfat bir ademin men Meni bilin ki kutb - u alemin men (Sekiz yz yetmi) e varnca hicret Cihana gn gibi dodu kudret Ayan etti velayet nurun ol mah Hemen kendisi idi hazreti ah Zuhur eyledi cmle mmine hadi Ve hem verdi eyay murad Velayet askerini yanna verdi Mesalip sofrasn kaldrd durdu (Sekiz yz seksen olunca hucret) Dem - i faniden o ah etti rahlet (Hsam ah) idi ismiyle o sultan (Gani baba) der idi baz insan
Klam

Yakin gelse kaan ruz - u kyamet Ki ahir ola bu devr i velayet Veli olmayan bulunmaya kaabil Ki velayet nuru olmaya mukabil Ol yzn yerine komaa er Yakin bir er bulunmaya ey server Onlar ahir olup krklar ola tam Yediler batn olup kala bir nam Ola n be ile ler tamamet Velayet ref olup kopa kyamet Nizam - alemde tertip bu resmedir Ezelde bu tertip bu erkan iledir (Yemini) sen erenler serverine Yzn srp eri hak - i derine

***
Bu devrin ola kutb - u devran Gnllerden kesip ekk - i gman

L_~LEVi VE BEKTA/ i!i_LERl ANT_QW_J_S_l_- - - - - -

Nian ve kisvetidir (Sb - mesani) Onun yerine kutub oldu (brahim - i sani)

J.

Dahi ali bilesin ilm - i lednn Bu esrarn olasn alem - i zi fnunu

Kemah hakka bilesin eyay muhakkak Bilirsin ilm - i esmay mutlak

Resuln hicretinden anla ahir (Dokuz yz bir) iinde oldu zahir Ki

imdi Ad

aleme ol candr kutub (Ak yazl) sultandr kutub

Ki ilim gtrr seni esma - i zata Ehl -i fnun -u alem olursun ilim ve
Bilirsin ol dem esma - i hakikat
smallah ile olursun ehi - i tarikat
Dediim anladnsa

sfata

Tamamet hkmii caridir cihanda Eere aikare ve nihanda Elimde bir avu tozdur bu eya Bir himmetinde eder emvat ihya Her zamann muayyen kutbu vardr Bu devrin hakimi vakti bu erdir Nice ho nazardr kim yzn Grp kutbun iide hem szn Erenlerdir cihann payi dar Erenlersiz cihan tutmaz karar Ki arktan garba anda bir nazardr Tamamet seyreder ehi - i hazardr Fenada fani ermitir zn Kainatta satr eder kendi zn Kimisi (doludur) kimi (delidir) Kimi ehi - i izzet byk (uludur)
Tecellay

Gam ve

ad

adem oldun tamam bir dem oldun

(Yemini) sz ok etme abestir Sz anlayan bu kadar pestir

era - nur - u hikmet Mustafa Salavat versin ol kan shaya

MEDH NEB VE VEL VE EF'AL

LAHUT

hakka hayran olmutur Bu halk o halde sergerdan olmutur Bu resmadir zamann hali ahir Velayet nurudur ev - i kutub zahir

Erin erliine erenler oldu Erenler talibine rehber oldu Menim aklm bu kadara erdi Gzm sultan ancak grd Grp gzm yetiince aklm Bunur ancak dedim sana naklim
Kardeimdir canm talip ol ki bilesin Bu ilmi zne yolda edesin

Zahi ves - i eriat sultan mir - i maher Damat ve hem kardetir Hayder Sultan - enbiyadr hem ef - i kyamet Onun eminidir sak - ab - kevser ems yznde bir zerre ruen olmu Yer ile gke salm nur - u en ver Nutk - u cesim zahir oldu kaf Kur'an (Yasin) nida-y nutku (taha) ruhu musavver Ruen yz nurundan etti beyan an kim Oldur muhit - i alem eyaya cmle yekser Erkan (Hac secde savn - i salat) Adem Kssam cennete nar - erh etti eyledi defter Her kim bildi ilmini bir eme Mustafa'nn Zi devlet - i hakikat zi baht - talih ahter Sultan - enbiyadr sall ala Muhammed Bil ah evliyadr haydr vasi - i Ahmed Mhr - Ali kime kim can ile klsa lfet Nice saadet ana kim iki cihanda da devlet Bulan dersen ey can rahmet - i baka onda Kl dmanna ahn yad olduunca lanet Ol ah kim Murtaza ismi onun Alidir

----------------w----

,
O

________________
YEMiNi
49

Kutb - u velayet odur cmle evliyaya rahmet J.. Velakin efaat etmez ona kim eyledi azar Alinin evladna kim izzet etmez ise - keramatn gu eyle can - dilden Ol haktan gayrdr hak ondan bilzar Evlad - Murtazaya tabi ol bulasn saadet Ol mminin ki kalbinde rnhr - Ali perdedir Kim Mustafadan ayrr ise Murtazay Zi talih mbarek zi rahmeti inayet Beka evinde onun gz grmeye didar Meydanda bin mbariz ba olmya onunla Sultan - enbiyadr Ola mrdeye kim ah ede himmet - i himayet Sall - ala Muhammed Ol kimsenin ki buz - Hayder ola Bil ah - evliyadr Haydar vasi - i Ahmed Sultan - enbiyadr Sall - fila Muhammed Cmle enbiya server n Mustafadr Bil ah - evliyadr Nutk - u kelam - haktr peygamber-i hdadr Haydar vasi - i Ahmed Ayr bilen nebiyi ol ah evliyadan Bil din - i enbiyadan mit yeri cdadr Zahi izzetle halk eylemi habibini hak (skender) (Sleyman) (Sarn- sar) (emid) (Rahman) sfat zere nakeylerni muhakkak Ol nurun eiinde cmlesi bir gedadr Sahib - i kemal adem oldur mid - i alem Rahat - dl - Ahmed eriti ark ve garba Ondan beyan olundu esma - i hyyi mutlak Ver salavat eya pr suret pr sadadr Evlad - Mustafaya hor bakan bekada Can cehennem iinde ola azaba mlhak Eriti hakkn fazl kl kuand mehdi Grr g:t onun kim bu nur ile beyandr Onun iin oldu icad levh-i kalem devr-i alem sa etti gkten deccale meer eriti Ar ile krsi - i keyvan knbed - i muallak Kaldrd ulular ba cumaya saladr Bir nutku Ahmed ile hak etti kn- figan Ne izzetli halk eylemi (Yemini) ol hak Yerler dendi kat kat oldu felek - i rnutbak Maher gni.inde afi - i sultan enbiyadr. Lutuf ve sahavetine rahmetet Mustafann Cmle enbiyalar insaf ederler elhak (Kefile ha veya ayn sad ve kaf ve hm) * * * Vahiy - i habibe nazil oldu kellim - mulak Yine seyyad - dil geldi beyana Sultan - enbiyadr Ne medih syler bu ziyba glistana Sall - ala Muhammed Bu glzarn nesiminden dil ve can Bil ah - evliyadr Nice izzet alr gr kiimil insan Haydar vasi - i Ahmed
Faz

Sultan - evliyay her kim ederse inkar Kafirden ed oldur eylemez nebiye ikrar Her kim Aliyi sevmez yoktur nasibi dinden Canna lanet onun yad olduunca her bar Zi mlhid ehi - i illet yle hasis nadan Haini din-i Ahmed merdud aki - i murdar Her kim ki Mustafann aleyhine oldu hain Naz - naime ermez oldu helal ona nar afi - i Ahmeddir hem her mrcime efi

Ki ol lezzet Muhammed Mustafamn Onun sevgisidir hem Murtazann

kisini sevmek imi din - i iman

Hakikat birdir onlar ey Mselman Muhammed dmanna eyla lanet Olasn ta ki saddak ile nunet Dahi alma ashabna mutlak Gerektir ihlas ile saddak muhakkak

50 ---~!:V VE BfiKTt!j_/RLE_R_l_A_N_T_O_LO_J_is_J_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __

Namaz hac erkan ibadet Gcn yettike eyle kendine adet Emr - i erifi eda eyle daim Salavat savm - fiilin eyla kaim
itip grdn kaybetme
Doru

,J, Geer nesneyi baki kalacak sanma

Rzgara aldanma suya dayanma
Bekasn ihtiyar et k kenara Hava - i sim - i zer ile yanma nara

ine deni yakar bu klhn

yolu koyup

eriye

gitme

Beka ondadr abade glan Ebed cennete koy sen veudn Hakikat klasn anla sen scudn Kal - i kli brak yr var ehi - i hal ol Bir mride eri ehi - i kemal ol HaJas ol ruy - u irketten baid ol Y ahud senden kar nacn - i said ol Hemen cehd eyle gel sen sana yar ol Fazilet hasl eyle perhizkar ol Cehalet iesini taa al Ehl - i yakine yakn ol elin al
ki grme iki anlama birdir

zne hem dem edinme hasudu Ki olmaz o pazarn sana sd n bildin ol hasudu Iaysudu Ki la eydir hasudun bil vcudu Vcud ann kim mevcud etti alem Eri alemdir bil adem Bu remzi bilmee cehdeyle candan Bilirsin faide yok cehl - i gmandan Oku o ilmi ki ilm - i dindir Beyan - ser - i Kur'an mbindir olursa kula ihsan Bilir ilmine amil olur insan Okur stadadan dinler kitabn Soruldukta verir ruen hesabn
efi

Hakkn fazl

Bu vahdet erhi ki dillerde birdir (Yemini) muhtasar eyle kelam Yemin ehline eritir selam Bize fazl - Aliden kl revayet Faziletnameden yine bir ayet Oku ki can hiyver dil en olsun Bahar - mesnevide glsen olsun.

olur ona nur - u Muhammed Kalr glzar cennette mebbed Zahi Cehd
Eer
hotur ryasz

Cevabn

kamil insan vere mevlasna asan

kl ki baid olasn fiil - i riyadan hil'at girsin bu riyadan

Riyal taatin olmaz sevab Sual oldukta mkildir cevab

AHVAL -I KAYSER RUM VE KSRA - RAN VE MLK - NECA - YEMEN sordun dinle bir byk fezail (Bu beinci) kerametten ey sail Ki ol demde Muhammed hatem - i mrsel Onun dini cmle dinlerden efdal devlet cmle has u am' Onun dinine girdiler tamam
Kld

ki dilli iki yzl olma

Mrebbiysiz azarsn yola gitme

Anasr

muktezasnca

kanaat
enaat

Yeter artk durup yaan

Cihann

zbtn bildik fenadr Hemen iit abes rene - i anadr

Var idi ol zaman ulu sultan Bu yer yzne hkmederdi yeksan Biri evlad - kesri
ad Ateperestlikten etmemiti

..J, Velakin Kayser - i Rum ve Necai

Bunlar hep Pervize korlard ba Pervize verirlerdi cmle ba' (Medayn) ehrine gtrp bac Ulu idi bunlardan anla (Hsev) Verilmiti ona ok devlet - i nev Vclakin dink~ sen gel rivayet (Nasiriden) naklolunur ibu hikiiyeat

(Perviz) perhiz ol

Nuirvan'n olunun oludur

Ona hak

vermiti

devlet-i bol

V elakin kr hakk klmaz idi man din eriat bilmez idi

Hta

Acem mlkne hkmetti seraser mlkne arka beraber

Ki bir gn M~stafa oturmu idi Ashab cmle hazr durmu idi

Dedi peygambere ol demde (Abbas) efaat senden umar cin ve nas ulu padiah var bu zamanda Onlarn hkm cari her mekanda Biri (Elyan Kayser) hem (Necai) Bunlar koyar Hsrev Perviz'e ba Bunlara name gnder eyle davet Olalar sana ihlas ile mmet Kaan onlar gele iman ile dine Senin dinine klmaz kimse kine
itip bu sz peygamber - i Hak Dedi ho syledin ya emmi saddak

Dahi (Trk) ile (Tatar) tamatet Ederdi hkm onun idi alamet Beli ateperest idi o ebter Acem kavmi tamamet bile yekser Dokuz ataya kadar ced beced Onlar ateperest idi mebbed
(kinci) padiah kim Kayser idi Tamamet mlk - Rum'a server idi
Ad

(Elyan) idi ol putperestin

it vasfn ol irkette mestin

Batad - asgara Eflak Budan Firenki Rus ile gh Alman

Dmka

Dahi

marip

Trablus ve Tunus'a firenki Endlse

Buyurdu yaznz trl mektup Cebir oladr meknun mergup Birini (Cafer Tayyara) verdi Alp Cafer ayak zere durdu Dedi yr var Yemen ahna Bu mektup olsun Necai namna Hakka ikrar verip imana gelsinler Benim hatem - i nbvvetim yle bilsinler Cehennemde halas etsin vcudn Benim ayinime girsin budur din Buyura Cabire oldem peygamber kinci mektubu sen al ey server

Bunlara hkm hep Elyan ederdi Dinince adi ile ihsan ederdi (nc) padiah dinle ey can (Necai) idi Arap mlkne sultan Yemende tutmu idi ol karar Arap ona verirdi cmle var Saide Zengibara Msra berre Onun hkm yrrd Hind'e bahre Bu sultan ulu idi ey can Bu yer yznd~ ne var ki var ise sultan

Gtr bizden yr Perviz'e name Acem mlkne hkmeder tamame O da tapna braksn dine gelsin Benim peygamber - i Hak ahir bilsin
Olan derse sultanlkta daim Benim er'im iinde olsun kaim

.l.

Necai geldi n slam - dine l'lu peke verdi Tayyar eline

Resule gnderip izzetler etti Kat arlad hrmetler etti Resule geldi eriti n Cafer Haber verdi ne hal olduysa ol yar
Necai geldi slam - dine Onunla etmedi kibre ve kine

nc mektubu (Harise) Ahmed Verip buyurdu ol er'i muhalled Verip mektubu Kaysere syle Resaletimi ona malum eyle Benim dinime girsin eylesin itaat Putu terk ile klsn ibadet Ki ben ahir zaman peygamberiyim Hava - i nefisten cmle beriyim Bunu byle buyurdu mir - i maher Yola girdi eliler ey server Veli dinle nice oldu hikayet Dilin eyliye Ahmede bin salavat Dn gn gittiler menzil fi revan eli menziline erdi ey can
Necaiye eriti

Dahi pekeleri nne kodu Ayak zere durup Tayyar dedi Selam eyler size sultan Necai Muhabbette revandr gz ya Tuta mazurdur ki ben kldm kimine Varp yz sremedim nur eiine
efaat eylesin ruz - u kyamet Ki bir mcrim kulum ehi - i nedamet

idip bu Ahmed bu sz ad oldu

Necai

hem kfrden azad oldu

Dua kld Necaiye peygamber Cmle ashablar emin dedi yekser Velakin deilse Cabirden rivayet Erince Perviz'e noldu hikayet Grenler Cabiri arz eylediler Kim eli geldi diye sylediler
itip eli geldiini Perviz

n Cafer Tayyar Haber verdiler eli geldi ey yar

Yemen sultanna erdi n Cafer Muhammed elisi bilince ol er

Yanna ald gayet hrmet etti Mektubunu okudu izzet etti

Dedi

gelii

kandandir grn siz

Hemen mektubu at grd

man nuru yznde berk vurdu

Dediler Kabe ehrinde bir adem Peyda oldu imdi ey ah - alem Yeni din zahir etmi yeni millet Onun elisi gelmi ide davet Aba ecdadnn dinini iptal eyler Krarm cmlesini diye dava eyler Muhammed'dir onun adn bil sen Elinden kurtulamaz kimse ahsen

Salavat verip

kalkt

Kaldrd parman

oturdu iman getirdi

itmi idi vasf - Mustafay Dahi darb - Ali - l Murtazay

Yemen ehl - i tamamet ehl - i iman Cmlesi oldular ol dem Mslman

 - - - -..--...--------------'{EM/jj______53

Gazap kld iitip Perviz an u resme kakt ki kalmad kan Dedi ki varn eliyi getirin Haberin alp iin bitirin

.J.. Eer devlet sana yar ise Perviz

Ateperestlikten

eylesin perhiz

01 atee ki tapard ceddin akdem Soyundu ben cihana geldiim dem Size yetmez mi muciz ibu devlet Benim dinim zuhuru ol alamet
Ykld tak - kesri yere di:it Onun ceddin grp bar tututu Atp tahtn yere Nu - i Revan Cmle grd bilenler ol zaman

Ulu divan kurup Perviz oturdu Ser - i bevvap eliyi getirdi

Selamn aldlar
Oturmu

Selam verip divana girdi Cabir Cabirin ahir idi taht stnde Perviz

man - nur eseri yok idi giz

Serke mahluk idi hem gaddar Gurur ile Rasul' kld inkar

Bana ikrar verirsen taht - kesri Karar edersin olmaya kesri

Eer

Kat ta gibi hodbin idi Hsrev z hem nevcivan devlet nev

inkar edersen sana cennet Haram olur hem olursun mihnet

denam

Gururundan eyledi fkr - i batl Helake erdi fiilinden o cahil Hemen ban kaldrp Cabiri grd nndeki mektuba hm ile bakt Dedi Hsrev mir - i zamana man getir bu gn fahr - cihana

itip Perviz ol dem bu kelam

Dnp Cabire etti

Gazap kld ol baht kara Name - i resul eyledi pare pare Dedi kimdir ol beni davet ede Bir alay cehri beni mmete de

Sdam eyler sana Tanr Resul' Onun dini cmle dinin usul
Ki ol ahir zaman peygamberidir Cmle mrsellerin ol serveridir
Cevab azndan

Ben

olan

Saln

yedi iklim padiah stne bir blk sipahi

Tutup getireler onu greyim ben Neler idem ona gresin sen Hemen emreyledi bin kii ol dem Atland cebi cuen giydi muhkem Dedi grn Muhammed ne kiidir Beni dine davet etmek ne iidir Elini ayan vurunuz bende Eli bal getiriniz onu bunda Bile kotu bunlara Cabiri hem Dedi var syleyin ona ey adem Ki tez gelsin onu grern ne erdir Bileyim onu nedir nice beerdir

deyince Cabir Dedi Hsrev okuyun mektubu ahir

Okundu mektub mhr olup ty Yaztlmtr evvela (Allahdr) (hy) Yaradan yeri g krs ar Bu zemine dse yek fevk feri Ol Allah ki yaratt bu cihan Tarnamet aikar vi nihan Meni gnderdi peygamber zemine Halk davet edeyim Hak dine

54

ALEVi VE B~_I~jRLER ~I_OL<}_:l_S__ _ _ __

O bin kii ile Cabir yola girdi Nice gnler gitti menzile erdi
Yannca

.J, Kaan kim grdler Ahmed yzn

Cmlesi kaybetti anda zn Yz nuruna bakp oldular hayran Onlarn gnlne yol buldu iman Dediler ey yz gnden mnevver Olur nur senin vechinden mnevver Yakin bildik sensin Tanr has Seni sevmeyenler Allah belas V e!akin bizi Perviz zamane Sana gnderdi ey nur - u yegane Gtrelim seni Perviz aha Sakn incinmeye biz pr gnaha Dedi peygamber onlara ki yaran Bu gn mhlet verin bana yeksan
Yarn

Medine

ehrine

bile ol bir atl adem erdikleri dem

Hemen sordular hani Muhammed Der imi kim benim er'i muhalled
Meer

mescidde olurdu peygamber Salata zahri klmt o server

O bin kii revan mescide erdi Selam verdi hemen Cabirle girdi Resule nakleylediler vasf hali Beyan ettiler her ne ise makali Dedi mektubunu o Tanr has Okuyunca yrtt att ol asi Dahi bin atl gnderdi o ebter Ki greler sen ey em'i enver
ittikte bu sz hazreti ah

olsun sizinle gideyim ben Ne ki siz dersiniz yle idem ben

Dedi Cabir ne herze yer o gmrah Ne ittir ki kesem onun ban Ve hem itlere yedireyim leini Medayn mlkn ykan seraser Mamurelerini edeyim hakle beraber Alinin heybetini grd Muhammed Dedi bir dem mrvet ile Hayder Ki men kaym onlar ile blem Haber alp haber verip biliem Greyim neye geldiin bilelim Onlara gre biz de i edelim
kt

Bunlar mhlet verip eylediler aram it ne olur ahir serencam

Essahtr

bu nakil ibu rivayet Ne resme oldu ol demde hikayet

Var idi Hsrevin bir olu Ad (iruye) idi ahriyar

Dimanda

Tepeleyip

almaa

idi kim Perviz ah taht- gah

Bulup n kastine ol gece rah Boazlad iruye Perviz ah

Atasn katledip eyledi pnhan Medayn iklimine oldu sultan

Bunu byle deyip nur - u hidayet mescidden ol bahr - efaat

Haber verdi gelip Cebrail ol dem Ki Kesri old ey nur - u muazzam Onu olu helak etti bu gece Yakin bil vadesi yetti bu gece Bunu haber verip Cebrail gitti ik din usul anla etti

Kaana Ahmed onlara kar kt Nazar kld bunlardan yana bakt O bin kii resul nk grd Cmle atndan indi kar vard

-------------------Namaz sabah klp okudu evrad ol derd ile abad Binip ol bin atl seraser Geldiler mescid nne beraber Dediler ya Muhammed gel gidelim Ne buyurdu ise Perviz edelim Dedi Ahmed ki hani imdi Perviz Eser kalmad onda gitti her giz Haber verdi bu gece bana Cebrail Olu Hsrevi ldrd bil gil Yitirdiler o miskinin iini z olu kesti Hsrevin ban Bu gece atasna kld hamle Medayin mlkne hkmetti cmle Dediler ya Muhammed deme her giz Nahgah iitir bu szleri Perviz Helak eyler seni bil gel hemen dem Acep kast eyleye kendisine bir adem Bu sz ya Muhammed syleme sen Bunun gibi kelam eyleme sen
Ki haa iruye bu ie ide llerin gitmedii yola gide

YEMNi

55

J..

Cihan kld

Eer ki karsa bu szn Biliriz ki nebi - i haktr szn

Gnlden edelim biz sana iman Bu kavlimiz sahih olsun sen inan Bu ahid bu kavlirnizden dnmeyelim Biz artk batla uymayalm Bu kavle tekdi eylediler hemen dem Medayin ehrine gnderdiler adem Dediler durma yr ey karde Bize belli haber getir yolda Sana biz
Giriftarz

muntazrz

cmle bu yerde biz bu ahde bu yerde

Haber almaa saldlar bunlar svari Medinede tuttular hem karar Gece gndz ol er durmad gitti Medayin ehrine n geldi yetti
O dem sordu Perviz ah Dediler olu katletti gmrah

Gece yatarken kestiler ban Tketti atasnn mr yan

iruye eylemiti i

Kendi tahta geip tuttu diyar bu kar

Dedi peygamber bunlar ol dem inanmazsanz gnderin bari bir adem Hemen
varsn
Dediim

Haber alp ol adem dnd yine Hemen dem azmeyledi der Medine Gece gndz demedi Medine ehrine geldi
durutu
eriti

gibi

eer

getirsin bir ihtiyar oldu ise ey yar

man edip ikrar verir misiniz

Brakp batl

hakka gider misiniz

Gelip yoldalarna verdi selam Ne ise arz eyledi doru kelam Dedi siz sa olun Perviz gitmi Tacn hem tahtn terk etmi Yatarken bir gece
ah
Bulatrm olu boazn

Eer yalan isem size olan ram Cmle hizmetinizde edeyim aram

Ben ihtiyar edeyim (Azer zerdte) Bu dini brakan beste olan Pervize Dedi ol bin sipahi ya Muhammed Seninle ahdimiz olsun mebbed

- zamane kana

Kesip ban alm cmle varn O (Nuirevan Hrmz) yadigann

56

ALEV VE BEKTA RLERi ANTOLO.f.S_- - - - - - - -

Bu ii ileyen iruye merdud Medayne od vurmu eylemi derd Mevcud olan vzeray ldrm
Cmlenin
maln alm

.J, Salavat ver eer oldunsa mmet

Salavattr

iki alemde izzet

Gr ne mucizeler ayan etti Muhammed Mustafa

hane harap eylemi

Ona kast etti Perviz kendine erdi cefa

Kld serkelik

idince ol bin kii bu sz Resul eiine hep srdler yz

Varp ol dem Resul'n hizmetine Dediler cmle hali hazretine

Resul'n namesini filc eyledi

Kendi

olundan eriti

yine kendine ceza

Dediler sen hakkn peygamberisin Cmle mrsellerin sen serverisin Sana inanmayann yoktur iman nanmad Perviz n oldu fani Sana inanmad Hsrev ah mansz gitti dnyadan o gmrah zn bilmedi buldu cezasn Bulur her kii ahir sezasn Sana kast etti kendi dt bende Ne klm olu gr ol derdi mende Hemen ol gece Pervizin ban Kesip z olu bitirmi iini

Bilmedi ki kendine kimden eriti saltanat Oldu hem kfran - nimet akbet erdi cefa Hanedan Mustafaya kast eden mel'un hr
Kendine kimden umar maher gnnde ol
ifa

Kim ki evlad - resul hor grp cevr ettiyse

Sadd hazeran lanet olsun ol merdude daima Bende - i evlad onlardr aziz ruz - u har
Havz - u kevser sahibidir n Ali - ili Murtaza
Men bende- i
()
evladm

(Hseyniyim) kaim-i maka

ulu

kardeidir

ol (Hasan Hulk-ul

Rza)

(Abid Bakr mam Cafer Sadk) yakin

(Musa Kazm Ali Musa-u! Rza) nur-u eyya Hem (Takidir) hem (nakidir) askeri a - i resul Ey (Yemini) Mehdi'nindir devr (ahirde) liva

* * *
Gel ey merg - i slhandan zamana
ru

Tasarruf zabt eylemi taht ile Alp mlkn cmle maln

tacn

eyle bu ziyba dasitane

Senin szn cmleye gerek oldu Ol adem ki gitmi idi imdi geldi Ol ahid ki seninle kldk ey mah man getirelim tanktr Allah Vefa
klmak lazm ahadet

Shan tiyri niin koydun kemane Kemer kl gr ki ide niane Ali mehdin peykan et o tiyre
Mnafk barna zahn

vurup ere

ahdine adem getirdik sana ey resul - alem

Sznn darbdr zehri hla hil Aduy Haydere ey merd - i kamil Hezaran lanet ey mmin - i Mslman Cefa eden onlara ey can Zahi nadan zahi ebter zahi hr Ki kalbinde yer etmi buz - Hayder
Klar n mehd Haydere pare pare Mnkirin yreinede pare pare

mana geldiler ol bin sipahi Yakin bildiler bu doru rah

Mucizat Ahmed n oldu zahir mana gelenler oldular tahir Tkendi n Perviz'in zaman Bu resm ile iittinse beyan

YEMNi

57

Diyelim yine vasf - Mustafay Dahi faz! Ali - l Murtazay Pervizin ii oldu tamamet Gel imdi dinle Kayserden rivayet Kaan kim ol dem Haris eli oldu Gece gndz demeyip azmeyledi Yryp geti Sahra beyaban Gelip serhadi Ruma erdi ey can
Meer

..L itti Kayser Harisin kelamn

Ayak zere durup
ald selamn

Buyurdu kurdular bir krsi - i zer Hemen dem syledi Harise Kayser Gel otur krsnn_ stne karde ok yorgunsun amsn da ile ta Oturdu Haris ol dem hizmet etti Kayser - i Rum Resule izzet etti
itmi idi vasf - Mustafay Dahi Fazl Ali - l Murtazay

Elyan Kayser taht muhkem Ulu Konstantin idi ey adem

Eriti

Bakp

Haris divana ol dem grd ki bir ehr - i muazzam

Hemen dem el sunup mektubu Okuyup anlayp her hali bildi

Yazlm

ald

Dr duvar

hep cmle mezhep i dop dolu ademdir mrtep Erip Elyan Kayser kapsna zn bildirdi kimdir tapusuna Dediler Kayseri ey ah alem Bir eli geldi yalnz bir adem
Varn onu getirin dedi Elyan Haberin alalm olsun cmle ayan
Varp

grd mektup iinde ey can Yaradan haktr kul cmle insan Kadim kaadir kahar oldur Rahim rahman gaffar oldur Veren sana oldur nam ve taht gah Niin yad eylemez Elyan o ah Bilirsin cmle haktandr bu ihsan Seraser Ruma kld seni sultan Sana bunca keremler eyledi hak Cmlesini hak verir bil muhakkak Hakikat bil sakn fikre inanma Bunlar batldr ona sen dayanma Reva mdr ki sen evlad (her kl) Olasn ileyesin fiil batl Deden em'una mmet olmutu Ol hak peygamber onu bilmiti Atan Konstantin azd kafir oldu Onun iin devleti tiz - i ahir oldu Ne lazmdr ki sen puta taparsn Onun gibi dini yabana atasn
Atan hem seni azdrd iblis Puta yaptrd etti sizi telhis

Harise dediler

karde

eri girip koyup Kaysere ba

n destur oldu Haris girdi ol dem Grp taht stnde bir sultan - azam Ulu divan kurup Kayser oturmu Cmle kullarn yanna dermi Selam verdi yzn vurdu yere nnde mektubu koydu yere Dedi ey Kayser - i Rum pr ayin Selam eyler sana ol rehber - i din Onun ad Muhammed Mustafadr Yakin bil efi - i ruz - u cezadr Arap ikliminin peygamberidir Cmle mrsellprin ol rehberidir

58

ALEV

VE B_EKTA__jjiRLER ANTOLOJS~_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __

Bana iman getirip hak perest ol Demedim ben sana put perest ol Benim ahir zaman peygamber - i hak Benim dinime ikrar ile muhakkak
Eer
Eer

..1. Yr var sen yine peygamberine

slam iklimine eri yerine

Bizim hem vardr akillerimiz Cem edelim bir yere kamillerimiz Onlar ile meveret edelim Ki ittifak ile yola gidelim Bunu byle deyip bahi verdi Hemen dem Harisi gnderdi gitti Gelip Haris yine erdi yerine Sana etmez hi kimse kine Hemen dem girdi
Resullahn

tastik edersen sen bu dini tastik etmezsen mutlak

hakkn kahrna layk

Olursun bil

Sana gnderirim bir alay leker Harap eder tamamet Ruma yekser Ki ol lekere salar ol hayder Kopard eliyle bab - Hayber Kaan kim sala ti - i Zlfikar
ki ak ola kla cmle var

iline

Resule gtrd Kayser selamn Ne ise syledi bir bir kelamn Ne ki dedi ise Elyan - Kayser Cmlesini Haris dedi yekser Dedi Ahmed acip ademdir Elyan Ki eylemi Harise bin trl ihsan Grelim hak ne ederse oldur mana gelirse Kayser doru kuldur n Haris syledi cmle szn Resul nnde yere vurdu yzn
Alp

Cihan halk onunla ba olamaz Aliye alemde kimse duramaz Budur szm sana dedim msellem Anla fehrn eyle ki Allah - alem n Elyan okudu mektubu grd Biraz sylemedi fikre vard
Felm

Bakp

ile hali bildi Harisin yzne gld

Dedi ey kasttr yegane Selamm gtr ol fahr cihana Yakin bildik onu peygamber imi Zaman - ahire ol rehber imi Dahi evvelce biz bilmi idik Vasfn iitip adem gndermi idik
Varp gelen kii onu grd Mucizat haberin bize bildirdi

destur gelip evine girdi Yiyip bahiini Elyann oturdu

Velfil<in dinle sen Kayser ne kld n ahir halin ne olacan bildi Cmle papazlar yanna drd Meclise gtrp izzet eyledi
Vzerasn vkelasn

hep kld davet Ne kadar var ise akil - i millet

Alinin cmle ilmin ve hem kemalin Cemalin hem dahi kahrn celalin Cmle bilmi idik onu seraser Aliyle kimse olmaz imi beraber

Dedi onlara vasf hali O mektuba yazlan cmle makali Dedi imden sonra doru biliniz Muhammedin szlerine are klnz

YEMN

59

Eer olmazsanz

Ahmede mmet stnze gelir bir gn o millet

J, Budur bil onlarn define are

Bu merhem ile oulur bu yara
itip bu sz marur oldu Elyan Gururdur halk haktan ayran

Hemen geldi bu gn bilin ve yarn ittiniz Alinin Zlfikarn Bizim putlarmza dedi batl Olabiliyormusunuz onlara mukabil
Ya iman getirin bulun ilac Yahut veriniz onlara ba -
in asln grmek gerekir
akay

Hemen dem kast. gnderdi her diyara Alt bin alt yz ehir ve hisara Firenk - i Rum sve i - i asgar Cmlesini. yanna cem etti Kayser Dahi Eflak Budandan Topland geldi her bir yete ey can eri defter oldu grld ahir On iki kere yz bin ciy, - i kafir Timur donlu idi cmle erisi Seilmi idi hem gayet irisi Hemen g eyleyip Kayser yrd Sanrsn yer yzn ahen brd n Kayser kast eyledi ehi - i dine Diman brd kibir ve kine Grnce ol karnca lekeri oldu gmrah Dedi var mdr benden ulu ah Hemen <.km Muhammedin iin .bitrem Medine tahtna geip oturan Greyim acemin ehriyarn Elinden alaym ehrini diyarn Ben olan Madyann yanku asl Ne liiyik, ah Perviz ola nesli Bu fikri edip azn etti gitti Halip serhadine eriti yetti Konup ol irade eyledi aran itti ki nicedir serencam Hemen dem Kayser otana girdi Olan beyleri yanna derdi
Dant Nasl
'

kisinden birini bulmak gerekir

Hele ben ona kar varamam Ali geldikte kar duramam Bu sz deyince Elyan - Kayser Hemen nutka geldi sultan - asgar Dedi billah ya ah ne sezadr Ya bunun gibi szler ne revadr Muhammed dediin acep ne kiidir Bunun gibi sz onun ne iidir

Ki bir blk insandr yaln ve a

Deve sdn iici a ve muhta Bu dem gayret yoknudur millet - i sada mmet olmayz onlara ne vardr onlarda Kim imi onlara vere ba - i Byle szleri deme bize geliyor ac Var ise gayretin bu din iinde Muhammed szn etme bu millet iinde Bu gibi szlerle neden aarsn Akln bana al yoldan saparsn Adan sal gitsin Firenkistana Cem - i leker ile gelsinler cenge Dahi Budan Eflak ceyi asgar Cem olsun bir yere cmle leker
Varalm cmle onlar kralm Bu memlku onlardan kurtaralm

bunlara ne fikir edersiniz edelim syleyin ne dersiniz

Dediler ki eha eldir edelim Sizinle bir daha tedbir edelim

J, Aliyi tutup ban keseyim

Gtrp Kuds
kapsna asaym

Ki bundan ilerisi birdir begayet Susuzluktan tkenir kalmaz takat

Susuz hem atmz yorgun varrz Onlar din olur biz ele gireriz Ona gnderelim bir eli varsn Hem onlarn halini grsn anlasn
Yazalm

Seni ve alini hep ldreyim Cihan halkn sana gldreyim Beni dinine davet eylemisin Peygamberanm haterni benim demisin Gel imdi gster bize mucizat Muin var ise haktan beratn
Sakn

bir mektup beyan edelim hal Ki onlar bize vermiyeler a

Kuru davay brak meydana gel kama bize merdane gel

Gelince elimiz biz din olalm Bu vehile onlardan kin alalm Bu fikri cmlesi ho grd ol dem Hemen gnderdiler mektupla bir adem Ata binde kast ol dem yola girdi Medineye giderek vard erdi Bir ashaba dedi hani peygamber Beni gnderdi kast - Kayser ashab ol eliyi gtrd Huzur - u Resullaha yetrd
Girip eli hemen verdi selam Koydu mektubu syledi kelam
aret eyledi nur - u mukaddem Oku mektubu dedi ol dem
Alp

Yahut verirsiniz bana ba - f harac Olursunuz bana candan duac

Komaym

z haline ki

oturasn

Nbvvet

davasn kaldrasn

kisinden birini ihtiyar et Ne yol sana kolay ise ona git

Bunu byle mektubta demi Elyan itti cmle ashab sz ayan Resul - ti hak cevaba geldi ol dem Dnp ol eliye dedi ey adem Yr Elyana eritir pcyam Varnca ona byle syle kelam
Grd

devlete olmaya marur Devletten der nagah olur dur

n Osman mektubu ald okudu itince mektubu kapad

Demi mektubta Kayser olun agah Bana benzer bulunmaz dnyada ah

Hemen vaktine hazr olsun agah Veririm ona emrederse Allah Grelim dini doru hangi millet Bulunursa ona olsunlar mmet Destur ald eli dnd gitti Haberini gtrp Keysere yetti Drld Kayserin ayan bildi ittiler ki giden eli geldi Dedi Kayser ki grdnm Resul Nicedir yry usul

Benim Kayser - i Rum ibn Kayser eri cem eyledim ki yeri sarsar
u kaste gelmitim ki cmle diyarn Cmleyi kahreyleyeyim kamu varn

Sana tabi olan kavm - i Araptan Biri kurtulmaz.i bu harpten

---

-----~--------------

YEMN 61 ..- - - -..---"---. ----~------~-~------

Dedi eli iha grdm tamamet Muhammed yz nurdandr alamet

Gne sandm bakamadm yzne Syledike kulak tuttum szne

J.

Grrsn bir kiinin raz cahil zn bilmez sanr kendini kamil

Adn

Kuru dava klar syler mhmel ibaret halife koymutur ehi - i garat

ekli

nicedir fark olunmaz nundan Ki gnller alr aln terinden

Mrayidir sen ona el sunma Cehl ile cehennem oduna yanma

Riyakarlk

Budur grdm ey sultan - Kayser Kelamn hud haber verdim seraser Dahi dedi Muhammed sana ey ah Varrm hak izniyle olsun agah

Ryay .znden

cehalet cemidir bil sznden dur kl

Sz doru z doru er ol Gnller kapc ho dil ol Gel imdi bu taraftan dinle ihbar Resul - hak nice buyurdu ey yar Mnacat eyledi Allah ol dem Hemen eriti Cibril - i mkerrem Getirdi canib - i haktan selam Ki Cebrail dedi byle peyam Gaza emreyledi Hakk tafa Ki varsn Kaysere dedi mevla n vakf oldu peygamber bu hale Hemen emreyledi ol dem Bi!at'e Nida edip Medinede ard Gazadr diye Ashablar ard Drld otuz bin gazi ashab Sana erh edeyim dinle nedir bab Beni Haim tamamet alt bin er Kurey'den dahi nice atl servcr Tamamet otuz bin adem oldu it ki onda nicesi dem oldu (Gerb) hem (Malik Ejderi) ser- i Medineden Resul azmetti gitti Budur kav - i sahih bilip ol agah Ki onda deil idi (Hazreti ah) Gaza etmiti (Hind) iklimine Getire onlar slam dinine
leker

Ki Kayser olmasn nefsine marur Gurur ehli olur sonra makhur

n Elyan dinledi bu sz gayet Biraz dem fikre vard begayet
Sakalm

tuttu bam sallad Kim imi Resul gerek bilgi

Diman

Velakin cehlini edemedi terk kibir ve kin tutmutu berk

Cehaletten kiiyi eyleyen kem Mezellet damna gtrr muhkem Cehalet bir marazdr bil ac Kemal - i marifet onun ilac Kemal ehli olan zn bilendir Cahil echel kuru dava edendir
Eer deilsen
Eri

Ebu Cehl'in refiki bul talib ilstad hakiki

bulasn

Kaan kim

Doar bana

bir er mrid nurani hurid

Ki senden bir refeder zulmet perdesini Pir olan halas eder perverdesini Kurtar kendini cehaletten seraser Evvela ge karr sonra hake beraber Olunca kiinin mridi kamil Edir onu hak ilmiyle amil

etti

62

ALEVi VE BEKTA RLER ANTOLOJiS

-----------------

Yalnz

(Kanber) ile bile

gitmiti

-!.

ldim - i Hind - i Mslman etmiti

Dedi Kayser Muhammedin erisi Ne denl dr ufandan irisi Dediler otuz bin server imi Velakin hem bahadr hem leker Dedi Kayser bunlar ne az kiidir Ya bu kadar erinin ne iidir Gelip bana kar duralar Ya bu dem beni yerimden
ayralar imi

Dedi ashablar peygamber - i hak Ali bizimle deildir muhakkak Ali bile olsa kayg etmezdik Dmann binine bir demezdik Dedi peygamber Allah bu dem hazr Bizim efalimize cmle o nazr Ne diyelim ki her cmb onundur Benim deil yahut sanma senindir
Emr -

Hemen emreyledi o demde Kayser Teymur dona donand cmle leker Ol iki kere yz bin kffar - bi din Silah taknp ata bindi perkin Alaylar baland dzld leker Meydana topland cmle seraser
Sanrsn

Hakka tevekkl tutalm gidelim i hda ne ise onu grelim

Peygamber - i hak bu nutku byle buyurdu Hemen dem kalkt leker yola girdi Alemler ald yklendi mhmel Gece gndz gittiler menzil be menzil (Halep) ehrine yakn Grenler Kaysere dediler ki sakn bu dem Muhammed bile leker Teymur donlu Arap abdal yekser Kimi Haimi bazs Kureyi Bu resmedir pehlivanlarn cmle ceyi
(Bei) be .bin kiiyi datrlar Mrik bana

Kara sancaklarn ekti yrd alemi ahn brd

Eritiler

Bu resme dzd Kayser lekerini

Cmleye bildirde yerli yerini Hemen kar yrd Mustafaya . Resul - hak n erdi ol araya
il grd Keyser - i Rurnu ve leker Gelip kar karya erdiler beraber

Eriti

bela yadrrlar

Buyurdu cmle ashaba peygamber Teymur donlara gark oldu seraser

alnd

(Biri) bin kiiye adam demez Gzn ayrmaz ban evirmez

(kier) yay (birer) sngs vardr
Onlar
At

Rikap

sliln::

ksler ald alemler gddi hep kudmler

sanma ki korkusu

vardr

Otuz bin sng zen karde Havaya tos idi cmle toprak ve ta Zeminin bir kat tozlu havaya Sada - i ks erdi taht - l seraya
Kzl yeil alemler dnd bahara Snglerin veli dnd lalezara
Kllar kabzasna dest vuruldu Bu meclis vakti zeherden sonra kuruldu

din z kavi asker Niin gafil otursun ey Kayser Kaan ki iitti bu sz Kayser z titredi sarard yz Fikri at akl ayrld Kamu beyleri yanna drld

---

_______ ______ ______ -------,

..

-------'----~

YEMN

63

Tamamet ceyi Kayser hamle kld Beni Haim hemen meydana girdi Hemen dem nara vurdu anda (Abbas) Menim emmi Resul ey ehi - i vesyas lm arzu eden meydana girsin Dahi emmi Aliyim belli bilsin
itip narasn Abbasm ol dem Hemen alkand ol ceyi muazzam

J, Ki bunlar ibn Haimidir seraser

Olamaz kimse bunlarla beraber Birer birer vuram ldrrler Bir meydan le ile doldururlar
in kolay budur ki cmle leker
Klalm bunlar elimle yekser

Bunlarn

Alup ortaya cmlesin kralm defterin ahm drelim

leker

Hemen bir kafir - i bi din eriti Beraber oldu Abbasa durutu

Klp

itip bu sz Elyan Kayser

Hemen emreyledi yrd

Ya

ba

Abbasa bir sng havale vere ya ba ala

Kaan ki kast edip Kayser yii"rd Resuln askerin cmle brd Beni Haim tamamet cenge girdi Blk blk edip kffan krd Olan ashab hep cenge kart O din dmanlar ile vurutu
alnd ks nay - harp ol dem Ne oldu dinle ol ceng - i muazzam

Bahadr

kafir idi gayet ol er Ki rumda yok idi ona beraber

Kuandan kapt

Havaya att

onu Abbas ol dem grd hep na-.

nerken klcyla vurdu yere Yere dp oldu iki pare

Onu grnce Kayser ah kld Ne olhacan ahir nki bildi

Hemen emreyledi bir pehlivana Mukabil oldu Abbas zamana

Buhar

Yerin bir kat toz oldu havaya kan edip yerden semaya

Kura bulut gibi kann buhar Karanlk oldu kalknca yukar Yzerdi kan iinde er ile at Ylmt mrdeler kat be kat Ne kadar krgn oldu insan iinde Dahi olmu deil bir cins iinde Ne hod - u sam svarn kahraman Ne hod skenderin ahir nenam Bunun gibi sava grmediler Bunun gibi zamana ermediler Dahi (adem) safullahtan beri akdem Ne kadar ki cenk oldu mukaddem Bunun gibi dahi cenk olmamtr Muhammed gibi sultan gelmemitir

Onun

ban

Abbas dahi kesti

Kiriini krd yayn ast

bir bir on yedi kafir bam Kesip meydan yzne att leini Grrd Kayserin ceyi seraser Ki kimse olmad ona beraber Dedi Kayser (Alimidir) bu duran Yanna varann boynunu vuran Ki bunca pehlivanlar hasarat Edip bizlere eyledi hakaret Dediler bu Alinin hem resuln Ulu emmileridir belli bilin

64

ALEVi VE BEKT~i ilRLERi ANTOLOJ_S_i_ _ _ _ _ , _ _ _ _ _ - - -

Cmle gazilerin sultan - ah Muhammed ile Alidir bil Penah Nice devletli askerdir o asker Habib - i hak ola ol askere ser Her ashab olmutu ir - i ner Anlmazd onda kymet zer
u Krmz

J..

Ki bir ylda erimez ona atl Ne kadar yrme ol kuvvetli Nice eriecek ol merd - i alem Haber nice eritirsin ona adem Dedi Cebrail sen ar gelir ol Ki hak ona vermitir velayet kudreti bol
Meer
kp

kadar ehi - i kfrn akt kan giydi sanrsn bu cihan

bir kum tepe var idi anda stne ard Ahmed o demde

Zeminin yz lale renk oldu Nicesi kendisini ol dem unuttu

Ba
Vardka artt

Dedi (Ya Ali gel emretti Allah) Nida - i hatftan iitildi lebbeyk kudretullah Belinde Zlfikar altnda Dldl O gnce bile kanber ol aha kul Hemen ah ol tepe zre bulundu Aliyi grnce serverdir bil imdi Selam verdi Rasul hazretine Eriti n Muhammed hizmetine Aleykmselam ey kamil insan Safalar getirdin ya ah merdan Dedi ah ya habibullah nedir hal . Bana syle nicedir bu ahval
Dedi ki
Hakkn
olmadk kfr ehline galip emri ile sana olduk talib

idi ve hem le idi cmle sahra hem o kavga

Cihan batan baa oldu karanlk Mihnetlere bu kavgaya ne layik On iki kere yz bin cey - i kafir Kamu ashab evre ald ahir Onu grd Rasul aferide Mnacat eyledi ol nur dide Dedi (Ya Rab sen eritir inayet Bunald cmle ashabm begayet Medet yetitir bize ey kaadir Allah Helak etmeye ashabm o gmrah) Dua edip elin yzne srd Hakka secde edip kalkt durdu Hemen dem geldi ebrail eriti Gazan mbarek deyip grt Dedi ya Cebrail kafir
kat

kr ol halike eritirdi geldin Kalan ahvali bu dem grdn ve bildin

Resuln szn dinledi Hayder Meydana na7..ar sald grd leker

Karm cenk edip vuruurlar Aru gne mukabil duruurlar

kesir

Emmimin olunun himmeti ise her vecihten vefir

Dedi Cebrail hak etti selam Bu resme size gnderdi peyam Aliyi davet eylesin getirsin Ali bu kafirin cevabn versin Dedi ya Cebrail hani Hayder Ki Hindistan ilindedir o server

Le

ile ha ba ile dolmu meydan Akar sel gibi sahrada revan kan

Geit vermez er kan svara Kayserin erii benzer hisara On iki kere yz bin ehi -i znnar Kuatm evre ashab ey yar

-------. ----. -------....-----------.. - - - - - - - - - - - - -..-Kaan grd bu hali ah - Merdan Hemen dem bir nara vurdu ir - i Yezdan
Sanrsn

YEMN}

65

Ate

Alemler sernigun oldu dt - i seyf ile sahra tututu

Ki akl -

hu kalmad

ra'ad ard felekten melekten

Kalan ashablar ser - i cmle ey can Olup her biri bir ir - i garan
Dald Gne

Sankine felek yer zere dt itip kafirin bar tututu

Oundu dt

Kayserin alay sindi ol demde ki magribe indi

Eridi

yrei

attan Kayser - i Rum sankim yanar mum

Srp ardn ashab kodu gitti Gr kin:. Ali kfr ehline ne'tti
O dem Ka)'ser oyununda tld

Kalan kafirlerin tutmad eli Yerinde kalmad akl u beli Kamusu oldusergerdan hayran Ne edeceklerini bilemeyip oldular bi can Dediler yerime geti felekler Yahut feryadama geldi melekler Yine bindirdiler Kayseri ata Yer isterdi ki Kayser de yata Dedi Kayser nedir bu nara eyvah Doldu ol sadadan tak - dergah Haber alp dediler Ali geldi Muhammed mmetinin yari geldi
itip Kayser ol dem gussalund Vezirlerine itap edip eylendi

Dokuz bin

yolda

diri tutuldu

Eli bal getirdiler seraser Resul nnde durdurup beraber

Uzatp Yetiti

dest - i Kudret ah merdan Kayserin ardndan ey can

Eriti

Bayld

Kaysere kapt atndan Kayser hazreti ah heybetinden

Kaan kim sakin oldu ibu kavga Klp ashab emval - i kffar yama Ganimet eyledi ol kan - mekanda Ki hi olmu deildir bir zamanda
u

denlu mal vard ol eride Ki cem olmamt ademden beri de

Hemen dem ah erenler ba ihtiyar Yapt ekti ol dem Zlfikar

Varp ol lekerin stne erdi Ucundan girip dem be dem krd

Onun gibi gaza olmu deildir Ali gibi bir er gelmi deildir Getirdi Kayseri ah velayet Resuln ntine koydu selamet Resuln yzn n Kayser grd Ban aa salp durdu Hacil oldu ol azgn ilerinde Piman oldu ol yavuz ilerinde znn dedii olmad bildi Resuln nnde secde eyledi Dedi ey mrveti ok kamil insan Kerem kanisin ben kulunum eyle ihsan

Be

Kaan kim Zlfikfu ah Hayder salard on bin kafiri iki blerdi

Bir iim su iinde bir adem Yedi kere yz bin kafiri iki blerdi Bu hali grd ehi - i Kayser seraser Kalan kat durmayp beraber Kaan kim ceyi asgar hep krld Kalan leker bu dem yerinden ayrld

66

AL.y_LvE BEKTA/ RLERi ANTOLOJS _ _ _ _ __

Bu tuyandan ne kfr olduysa sudur Benim deildir biliniz Tanr hazr

O dem ki bana mektubun
eriti

J.

Vereyim size yedi yllk harac Medineye ileteyim ylda ba Bir lm kiiyim beni azad edin Suumu balayn gnlm ad edin Sizin mevludunuz Beytulharamdr Ezelden eylediiniz keremdir Bilirim ben Muhammed Mustafay Dahi hem sen Ali - l Murtazay Hilaf yoktur bu szden siz bilirsiniz Ger azad eyleyin ger ldrrsnz
itip hoca - i alem bu sz Hemen dem Haydara dndrd yz

Ne bilmee saadet elvermiti Getirdim ben sana evvelce iman Bana mani oldular eylediler tuyan
karacaklar

Gulu edip ayrdlar yerimden beni ahir serimden

Aman ver gel bana ey nur - u rahmet Senindir yevm - i ahirde efkat n Kayser diledi zrn tamam itince o mrscllcr imam Mbarek gzleri ya ile doldu Rahim gnll idi rahm kld Resulallah dedi ya Ali sen Ne dersin Kayserin hakknda sen Hemen dem nutka geldi onda Hayder Dedi budur kelamm sana Kayser
man getir Resule dahi var ol Yine var iklimine ehriyar ol

Dedi ya Hayder bunu azad eyle Yklm gnln abad eyle Getirsin ol yedi yllk harac Doyunsun arabn cmle ac
Varsn

yine Ruma Kayser olsun Kavmi kafir olunca bu er olsun

Nuru iman biraz gnlnde vardr Sair merdude bakarsan bu erdir

ba

Sana yektir bu gn kurtardn Yiit isen dahi yaa nice ya

Resul dinledi n hazreti ah Dedi Elyan Kayser ol bu dem agah

Sakn ki yine azgn olmayasn Ki iman ehline kin tutmayasn

Dedi Kayser eya ah velayet Senin hkmndedir varm tamamet Size evvel getirmitim ben iman Velakin mani oldu ehi - i kfran
Eer Varp

nki grdn klcn ehi - i imann Sakn miskin artmasn gnan Hilaf eylersen i olur tanamet Elimdedir benim cmle velayet Unutma bizim ile ettiin ahd peyman Mrvvet ehli bil Muhammed Mustafan
Sakn ol yine kstahlk eyleme Mslman stne bir dahi gelme

ben zahir iman getirsem Rum iinde tahta otursam

Beni ol dem yerimden kaldrrlar Guluvi an edip ldrrler Hemen bnyadmz bizim ykarlar Yerime bir dahi Kayser dikerler
Eer

ltfedip verirsen aman Ki gnlden getir..eyim sana iman

Dahi yldan yla gnder harac Bulaym dersen bu derdine ilac

--------------------------~~~~

YEMN

61

Ulu and iti Kayser dedi ya ah Yeri g yaradan kaadir Allah Onun Hakk iin hem adem hakk iin Muhammed Mustafa hatem hakk iin Dahi sa ve Meryem hakk iin lleri dirilten adem hakk iin Dahi gkten inen yz drt kitabn Nebilere inen hak hitabn Bu ahd ile bu peymann hakk iin Dahi slam imann hakk iin
Eer bu ahidden dnersem olan hi Beni Zlfikar ile iki bi

J..

Aliden nice kurtuldu ban sa Ali vurdu bizim barmza da

Onlarn

Kani sultan - esfer ah frenk mrn ahir kld ol cenk

Helak oldu bir er serverlerimiz Ad belli yedi yz beylerimiz Kani Eflak beyi ya mir - i Budan Ki ah Rus serdar alaman Yedi yz bfo eri erdii saat Ali krd bunlar hep tamamet O gelmese krardk onlar biz Ku bu horluk bize olmazd her gez rktt kard Yzmz suyunu yere geirdi Hemen bir nara ile hep ard Aklmz ald attan drd Ne kudretli pehlivandr aferin bad Sizin ile bir nice adem klnm azad Yahut camuzudur dev aslmdr Melekmidir ya adem neslimidir
Dedi Kayser ki yaran dinleyin hali Benim halimde n eylediniz suali
Kalanmz

Bu ahdi n tekid etti Kayser O saat verdi destur ona Hayder Dokuz bin er esir olmutu Ku cengin sonunda tutulmutu Cmlesinin eli bal dururdu Kaan Elyan Aliye yalvarrd Kamusun Kayser eyle klp azad Resul hak bunlar eyledi ad Resuln hem Alinin elini Elyan pp destur ald asan Dahi (am) ve (Halip) Elyann idi (Trablus) a varnca onun idi
Tanamet

Size deyim Aliye ben tamamet Ki ol kiide vardr ok alamet Ne cazudur ne dev asldr ol er Keramet ehlidir bilin ol server Ki brahim Halilin neslidir ol Yine bilin Muhammed asldr ol Alinin geri ulu erlii var Dahi ondan ileri dirlii var Hep ona gredir kalan kemali Dahi bin mrvvete anca cemali Onun ltf u sanihas erh olunmaz Muhammed dininin bilin tarh olunmaz

Dahi (Antakya) den ilerisi Trablustan berisin

Cmlesini verdi Kayser Mustafaya Ki mmet ola ol dl - i hdaya Halepten nki Keyser Ruma geti Geip tahta beyleri drd Dediler kr ki eritin eya ah Seni verdi bize yine Allah Ne yol ile halas oldun Araptan Nice geldin buyur ahm Halepten

68

ALEVi VE BEKTAi liRL_li_~l_l).!fTOLOJ._L_ __ ,________ ,_______________

Ben onlar ile kldm bir medara Hem ondan gayr bulunmaz ona are Veririm yedi ytlhk harac Dahi krk kantar altn ylda ba Dahi am Halep hem Trablusu Dahi Antakya serhad Tarsusu Verip bunlar kurtardm bam Bu kadar baarabildim iimi
Eer vermezseniz Ali hemen dem Gelirse Ruma hi komaz bir adem

J..

iman arz etmiti has - ama Halep am Trablus tamama Cmlesi

etmi

idi hakka ahadet

mana gelmi bulmutu saadet

Grp mucizelerini Mustafann Kulu oldular ol kan - vefann Kaan ki Kayserin elisi erdi Resuln ardndan ama yetti
Varp arzeylediler hazretine n eli erdi Ahmed hizmetine

Harap eyler tamarnet Rurnu batan derim siz gafil olmayn bu iten Ne dersiniz siz dahi syleyiniz grelim O gelmeden biz ona gnderelim Ali kendi gelirse i yamandr Cihan halk ona arpa samandr Dedi Rum beyleri Kaysere ey ah Onu gstermesin hi bize Allah Hemen lazm serhadde gnderelim nki byle sulh olunmutur verelim

Hamide katolup yz yere vurdu Harac arzedip karya durdu Buyurdu ah mrsel ey birader Giderip altnn mhrn seraser Dkp ortaya ydlar tamam Hemen dem kld davet has -
am

Cmle ksmet eyledi yoksula baye Verdi cmlesini dervie hem gedaya Yedi yk Kil.beye gnderdi ol dem Kalan bahi etti nuru azam
letirdiler ol mal seraser Muhammed ile Aliden gayr server

Ki bunda basmaya Ali aya O sa iken onlara olmayalm

ba

Kaan ki" Ali le biz de varalm Tamarnet alini evladn kralm

Varp Kabelerini ykalm Arap iklimini btn od'a yakalm
Komayalm

Cmleye verip almad onlar mal Ho fehm eyle nedendir bu hal Ku bu

dnyay

kabul etmedi onlar

onlardan birini

sa

O dem

le barmzdaki da

Ki dnya ciyfedir talibi ittir Ona dil vermeyen akil yeittir

Eer akln Sakn aldatmasn dnyay

Bu fikri edip atlar hazain ki yz kantar altn sikke ve ayin Hemen elenmeyip gnderdi gitti Gece gndz gidip ama yetti
Meer

var ise senin ey yar gaddar

Ne kadar mail isen devirmesine Elini o kerede gr vermesine Sen lnce malik olur sana mar Bu demde ye sonraya saklama zinhar

peygamber ol dem gm idi Halepten serhad ama gemi idi

------. --------...
Hrs

~-~~-------

YEMiN

69

Brakp

- mend oldur ki onu cem edince gitmeye bu yerden gidince

J.. Yapld mescid ykld kilise

Bozuldu serteser ayin - i "isa Gtler amdan Ali ve cmle ashab Gittiler menzil be menzil cmle ahbab Makam izzete yakm gelince Resuln geldiini cmle bilince
Tamamer kar kt

Tasadduk et ki vermiyesin hesabn lete bilesin ukbaya sevabn

ittin mi szm ey birader Beraber ola sana senin ile sim u zer

Zahir sonunu dnme fenadr Sana fenann ver rene - i anadr Fani nesneyi terk et er ol midini Hakk'a tut bakiy bul
Dnyann

er ve avret Ziyarit eylediler nur - u nbvvet

Erip yaranlara verdi selam Muhebbet gsterip onlara eyledi

kelam

Hesab

mhr bi vefasna el sunmayasn hak sorunca utanmayasn

Medineye o dem erdi Muhammed Varp mescide girdi Muhammed Niyaz ettiler Rabblibade Gaza eylediler hem erdiler murada Pes ondan vardlar ulu evine Ganimet maln yetitirdiler yerine Karar ettiler ol ali mekanda Gaza - i ekber olundu ol zamanda
Fazl

Yine biz diyelim evvelki hali nki taksim eder peygamber o

mal

Bu hali Kayserin elisi grd

Hemen tahsin edip iman getirdi Dedi Muhammed dini sadk imi Ona iman getiren sadk imi Fani
varla Bakn

gnl vermez peygamber hatem - t nebiyn dir bu server

Ak

Aliyi bil fazll ol ile kemale gel kamil ol

Ol elinin yolda bin kiiyle ey can man getirip oldular Mslman nki Kayser - i Rum iitti bu hali Dedi kfr ehlinin geldi zevali Cihan imden geru ona tuttu yz Hemen ona varalm birlikte ola z Oturan beyleri Kaysere tamamet Dediler ahm bize gtr bu alamet Dedi Kayser bu derde bir are edelim Krk kantar altn ylda tamamen verelim
Altnlarn

Nicedir bil onun fazl kadimi Hemen bir dem be Halebe erdi adm
arktan garba giden ancak nazardr Onu inkar edenler phesiz hardr

Resulli hak dedi etmeyiniz inkar Aliye hem bana getiriniz ikrar Beni inkar eden kiiyi bil ey yar Hakk mnkirdir ol ehi - i znnar
ek inkar eden ol ah Hemen dem inkar eder Allah

gitmesine biraz alat kffar

Resul hak aikar sylyor Merkezi velayette Ali kaim duruyor (Yemini) sen mhib - i handan ol Hayat - ebedi iinde cavidan ol

Kaan ol mal taksim etti Ahmed Revan oldu M.;.dineye Muhammed

70

ALEV/VE BE,!!._~_f!flLER ANTOWJIS/ - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Yzn hak eyle illi evladn ayana zn yetitir stadn bana Bir mrid ola ki seni gtre aha Ki ah seni yetrr ol Allaha
sm - i hakk daima zikreyle
Kyamet esiini

.J.. mam - l muttakin fazlndan ey yar

Eer

talib isen dinle bir esrar

Acep srdr bu sr ki akl erimez Bu srr bilmeye ebter drmez Bu ilmin mahseni ah velayet Velayetten beyan olur keramet
Keramet ehli olan dersen ey yar Velayet eiine bende ol var

sen fikreyle

Ki ta sana efaat ide Ahmed efi ola sana nur - u Muhammed Muhammeddir emin ser - i esma Beyan eden oldur ilm - i mssema Onun mektubu ismidir bu hil'at Onun nutkudur insana cism - i hilkat
Dediimi anladnsa

Ki ol eikte sultanlar gedadr Velayet ademe fazl hdadr Gedadan padiah - mir olurlar Ki pirin hizmetinde pir olurlar Ki pirin hizmeti hakknda izzet Hrmetle bulunur az - u izzet Erenlerdir sahibi kn - fikann Onlardr hafz cmle mekann Yakin - i hakkn emindir velayet Eriince tamam ruz - u kyamet Erin erliini bilen hak erdir Ere ikrar eden ehi - i nazardr (Yemini) sen erenler bendesine zn hak eyle erincesine Sz ok eyleme ki geti devran Ecel erdikte kalmaz dilde ferman

adam oldun

sa ilmini okudunsa dem oldun

Muhammed Mustafa'ya bin salavat Verin bu demde siz ey ehi - i taat

MUCZAT AL

Gel ey can guuna al fazl etem Beyan edem sail isen hetem Gel imdi dinle altnc fezail Ne vehile beyan olur mesail Shan merg yine kld ser agaz Klp glzar nutk ire pervaz Hseyniden tuttu rah - i Hicaz Dnp ziyr gleden gsterdi raz Vurup dest - i zeban at tarene Pes ondan balad bir destane
itenler yakn ol destan

* * *
Bize faz! - Aliden bir rivayet Beyan eyle bu dem gster bir ayet Muhibbi haneden iinde gfi. Muhammed avk gnlnde ide cu Cmle ervah - mmin rahat ola Havarice Hdadan lanet ola mnkire lanet mebbed Havarice efi olmaz Muhammed
Sezadr

Gzne grne cennet bostan Ola m bunun gibi glistan Havarice nasip olmaz o bostan Mhib - i hanedanndr bu hisse Buna benzer ola m hi bir kssa

YEMN

11

nki sordun dinle haktan niday Muhammed blblnden iit seday

Aya gubardr emin cilas

.!.

Canm bam tamam yoluna koyuldum Budur halim bu dem ben sana dedim

Ki faz! - Alinin yoktur

kyas

Dedi ey ibn mel'un yalansn Yalan slemeye kasten gelensin Herze yeme yr. haline var Vah olur dnya bana dar
Dedi telr..rar al fesat eyya ah Severim ben seni tanktr Allah

Veli (Abbas) ve (Selman) den rivayet ittim byle kldlar hikayet

Ki bir gn hazreti mir - i mnevver Ki ehr - i Basraya varmt Hayder

ol dem ol ehre varmt Tamam cuma namazn klmt Cuma namazn klp dar kt Ki Hayder gr nice puthane ykt
Onlarn milletinden biri nice er Durdurdu bir arada ey birader

ah

Seni ve ehi - i beyti can - u dilden Severim cmlesini bil ki gnlden Bunu byle dediinde O yerde bir frn yanard grd Ki ekmeki frin idi mukaddem Hemen pek kzgn idi ol dem Dedi
Eer ah ona ki ey kibr - u nadan gerek isen gir frna yan

aknlar

Aliyi grdler ki dar kt birbirine bakt

Onlardan biri dedi ki yaran Aliye syliyim ben imdi yalan Ki yalan szle aldatim onu yle ki muhibbi sana beni Dnp inkilr idem onu ol dem Melalet ola onun gnl muhkem Dahi halk iinde olsun hakaret Bu sz syledi ol din - i garat
Kalan dediler ey le grelim Tek ona bir melahet ir grelim

Eer girip bunun iine yanasn Acep deil sen bana inanasn

Bilirim ki sen beni seversin Gerek cansn hem ehi - i imansn

itip ol fesat kimse aha ol dem.

Glp dedi revamdr bir adem Ki ol sana muhibbim dedii iin Seni can ve gnlden sevdii iin Ki onu sen atee yakarsn Ol yanarken temaaya bakarsn Senin muhiblerinden varmdr hi Senin akna yanar ba eylemez pi Dedi ki ah ona ki dinle ey ebter Ben sevdi~ime gnlm balarm ber Yoluma hak olurlar can ve dilden Bizi seven onlardr bil can ve gnlden Bu nutku byle dedii anda Hayder Orada hazr idi bir muhib er

Ol mel'anet - i din yrd Ali nnde yz yere srd Ve al akn aha kar geldi Selam verip yeri pt eildi Dedi ki ya Ali ben sana ikrar Ederim yoktur gnlmde inkar Senin gerek muhibbinim gnlden Severim ben seni can ile dilden

]_2______ !lEVI VEJ}EKTA RLERt~fllTOL,_O_J_S_J_ _,

Ad (Cabir) idi ol civann Muhibi idi gnlden hanedann

..1- Dedi Cabir ne sylersin ey avret

Eer

sylersem der gnlne firkat

ah

Eer

Buyurdu ol yiide ah merdan gnlden beni seversen ey can

Bana emreyledi

velayet

ki olum malm bam tamamet

Ne kadar var ise maln ve ayalin Getir gster muhiblikte kemalin Ayalinle girip bu od'a yann Muhammedin mucizatn grn
Bam

Feda edeyim rahna Murtazanm Muhibiyim ben ol ir - i hdann

itince dedi avret zinhar Yolundan dnme gel ey sevgili yar

Varp

yere deyip Cabir yrd hanesinin iine girdi

Ali yoluna canmz bamz fedadr Yakn bil ki Ali dl - i hdadr

Ho fkreyledin canm

Dedi avretine kalk ey helalim Ne kadar var ise bilcmle malm

Eer altn gm

Senin
Tarad

ihlasna

Ali - l hak tahsin ve saddak

cmlesin getir gel Bir byk bezirgan geldi Basraya bil

Grn ol dem u hatunun halini iki olunun ban

Epken ok ucuz nefayistir kuma Cevahirdir cmle kymetli ta

Alalm

ekti srme ikisinin gzne Vurdu yzlerini kendi yzne Dedi varn feda olun Aliye Bu gn ol sadk gerek veliye Dahi maln melalm cmle verdi Ondan olan her eyay verdi Sevimli Cabir ald cmle maln Ol iki gzleri nurlu ayalin Yola girip oldular revana Feda olmaa ol ah cihana Ol araya ki ah anda dururdu Fesatlar bu ahvali grdrd
ki olu ile Cabir nki

duymadan pazarc hayli Ki vardr bize ol hocann meyli

kiinin kuman eer alrz

01

ki cihanda rahatlk buluruz

ki olu dahi var idi mahbub Yoktu Basrada onlar gibi hub

Dedi onlara ey iki gzm itin size ne dersem szm Benimle siz dahi bile varasnz Ol aldm kumatan gtresiniz Kaan avret iitti ibu sz Hemen dem Cabire dndrd yz Dedi hey er ne szdr bu ki dersin Ki olanlarm alp gidersin Nice kumatr aldn beyan et Bu srr Tann akna ayan et Olanca maln iki olun gtrmek Nedir maksud bu ii byle bitirmek

Olan

maln

hemen taksim kld

letirdi kamu yoksula baya Feda eyledi rah Murtazaya

Yapt

iki olunun eline Feda eylemek iin ahn yoluna

kzgn frna

Yanard

girdiler ol dem ol dem frn kat muhkem

YEMN - - - - - -. - - - - - - 73 -

Grd Basra halk tamamet O dem ki anda oldu alamet Niyaz edip gnlnde hazreti ah Dedi ey mrveti ok gani Allah Muhammed mucizatnn hakki iin Onun zat ve sfatnn hakk iin Cmle mkl senin kannda asan Sen onlara od'u eyle glistan Ki nemrud ateini brahime glen Sen eyledin biliriz onu ruen Habibin mucizatn eyle izhar Ki bize glmeye ol ehi - i inkar Tamam etti niyazn nki Hayder Buyurdu Kanber'e ol ah kver
Frnn azna

J, Sana sual etmez mi bunlar hak

Gz gre eyledin zulm -.u mutlak
itip ibu sz ah - Merdan Dedi ki syleme ey kibr nadan

Yr var al frnn kapan Grnce ol civann yznn

an

Hakka ikrar edip getir ahadet Dahi ek eyleme ol ehi - i taat

man getir Resul'e eyle ikrar

Grp bu mucizat etme inkar Bu cmle hal mucizesidir Mustafann Dini kamildir ol kan - vefann
itip Hayderin nutkun ol fesat kii
Frnn kapsna vard Kapan kaldrp
Sanrd

durdu
bakt

vurdu

kapan yasan

iine

Tutup Kanber ahn ol dem

ki ol od

onlar yakt

Cmle mahluk n kald hayran Bu i ilediine ah - merdan Fesat kiiler kaan bu hali grd ki olu ile Cabir od'a girdi Pes ol dem aha dedi onlardan hiri Bu ettiin iin asl ne idi O yiit severim dedi seni seninin Garaz eyledin sen ona onun iin Severim seni diye etti dava Sen onu ni,:i ettin rsva
Malndan dahi ban almak Mrvetmidir bu ii byle klmak

Sanasn

Al ahmak grd frnn ii ol dem cennet firdevs - i azam

Frnn ii <lop dolu glistan Akar sular seraser ba - bostan Meneke nerkis sevsen feravan Gl ve nesrin ile servi hraman

Gz ermeden ol ba ile bostan Gren gz grr ba ile ruen Namaza balam Cabir elini Rkua indi zam edip belini
ki olan diz km ey can
Okurlard

sada - i savt - Kur'an

ki olu ile yaktn onu nara Severim dedii iin ol biare

Kat ibu Yaktn

Mnevver yzleri ems kamerden Giyerler hulleler hamraten gevherden O,

akn
Kalp

gariplerin gnah od'a anmadm Allah

n bu hali byle byle grd sermest hayran yle durdu

Bunlar

Senin Zulmn Allah grmez mazur od'a yaktn eyledin mahkur

Kendi arkadalarn cmle ard Gelip orlar dahi bu hali grd

Dediler ki keramet zi velayet Bu dine girelim cmle tamamet Muhammed ki ulu peygambermi

.J, Zlfikar korkusundan ehi - i zlinnar

Muhammed dinine
etmitir

ikrar

Nice zamimlerin ban kesti Nice dmanlann yayn yesti

Ykncak ksrann ivann tahtm

Ki ol drt yz insan ki tamamet Aliden byle grnce keramet Salavat verdiler cmle yeksan Getirdiler o saat hemen iman
aret eyledi ol dem ah merdan
Varp

Cmle (Salmana) verdi mal

rahtn

Medayn tahtna hkmetti (Selman) Aliden dahi buldu seyf - i iman Nice kan - keramet mrvvet madenidir Onu inkar eden dun denidir Muhib olan gnlden hanedana Ne mal mlk kor ba ile cana Cam terk etmi canana ermez zn kul etmeyen sultana ermez Seven oldur hakikat Mustafay Cda etmeye ondan Murtazay Bil ki onlar efdaldr kainatn Onlar muraddr cmle sfatn Muhabbet ah ile aynin kalanm Haram olur ona nar - cehennem
(Yemini) (ak) (evlad) iin ala Frak (Al) iin barm dala

Kanber dedi Cabire ey can gel dur emretti Hayder oldu bil ey server

Frndan dar
Muradn hasl

ki olu ile Cabir dar geldi

Od'a yanmadklarm cmlesi bildi nn dahi yiiz ems - i enver Verirdi ule ayni mah - mnevver Kamu mahluk n grdler ki olu ile girdi Cabir nare
aikare

Yine kt asdan sa - selamet Grnd fazl Hayderden alamet

Cmle eya kaldlar mest - i hayran Dediler zi keramet kamil insan

Muhammed mucizatn kld zahir Vasi - i Mustafa Hayderder ahir Bunu byle deyip mahluk dald ki olu ile Cabir eve geldi Nedametsiz selamet oldular ad Cehennem ateinden oldular azad Bunun gibi kerametler Aliden Nice yz bin grdiiler ol veliden Nice putperest ehi - i znnar Din - i Ahmed'e eylediler ikrar Nice ger zat kii ateperesti Ykp tahtn yzn yere bast

Vcudum dmesin dersen cehime Tasarru kl niyaz eyle rahime Bu altnc fezail oldu tamam Yedinci faz! ah ile atam

VAHDETNAME Gel ey tuti erin gftar - agaz Ser agaz eyle ki murg - dil slhan - saz
Kelamn cmle bir sz - safadr Ki mehd - i Murtaza ve Mustafadr

Sznden blbl can - fezasn Ki meddah- Muhammed Mustafasn

-------Onun iin byle irindir kelamn Dil - i uaka yetrrsn hak selamn
Kla sz ehli sznn ter Faziletname erh eder bu defter

YEMN

75

Ederse kuddun eflake beraber Yine hake klar ahir beraber

Ne lubet bazdr bu arh - gaddar Geday - ah eder sultanlar zar
Muradnca kimin oldu bu devran Demez ibu (skender) ya Sleyman

Ne mecliste ki bu erh ola zahir Kalan sz ehline sz demez ahir Denir ki naat sultan - efaat Gayri kssa beyan olsa enaat Mefer gnln muradn ide yad Ya takrir hadis oluna bnyad Kalan sz beyan etmek reva m Ki onda erh ola Hayder kelam Ku bu faz! vasii Mustafadr Sz gu eylemek stk safadr Ne muciz ki ayandr Mustafadan Gel imdi dinle fazl Murtazadan
Ho irin szdr bu hikayet Olur mu hi buna benzer rivayet

Kim anar (Himmeti) ya ki (Kubbad) Cihana geldii dem kald ad Bu mlke kim benim dediyse ahir gitti Frak - hasret derdiyle gitti Hemen ona benim dedii kaldi Ykld cisme bir can kald Cihan mlkne gnl vermeyen can Yakn bil derler ana kamil insan Gnlden terk eden dnya safasm Onlardr grmeyen dehrin cefasn
(Deildir

Bu halk

onlar

onlar) (aba) ve (taca) muhta bilmez tok veya a

Ki utan uca ibret destan Velayet - i ah erh - i can - glistan Ki var dinin kokusu can fezadr Muhibbin canna candan sezadr Huren
barna Ziyandr

Miftah - l kenz eylemi onlar Allah Onlardan gayri acizdir ol agah

Onlardr cihana vermeyen dil Onlardan gayrisinin halin mkl

tira ve hrfet mrne canna afet

Edenler hakkn emrine itaat Erenlerdir erenler ehi - i itaat

Eer topraa

Gzne ate tut cehennem Dinle t - tir canna sem

Yreine snnan zehir katl Bunu gu eylemeyen ehi - i batl

el sunsa olur (zer) Kaan ki sahib - i kudret olur el

Grr berdir iidir bir durur bir Deil ki hemen birdir hemen bir Ki kesretten vahdete ermee are Yine senden olur nefsine are Havay - i nefs - i fiilini etme arkada Selahiyet makamna ilet ba Kul ol ki bile sultan kimdir Saray - dildeki mihman kimdir

(Yedinci fazldr) bu Murtazann Aliden gele muciz Mustafann Ser - i agar edip ey sz ehli syle Ki deil ruzgarn hali byle Ki durmaz bir kararda arh - gerdun Klar serkelerin .barn pr hun

J.!!_~Vl_Y.Ef!..lj_l{[AIliRLER!ANTOLOJ/SJ

-------M~~------

Kimin emriyle geldin bu mekana Kimi ermitir mekan bu cismi cana Ne emanet koymutur sende Allah Emin oldun bil onu olma gmrah Yer ile semaya arz etmi onu hak Dahi cmle yaradla mutlak Kabul etmeyip cmle bizar Onu insana arz edince Cebbar Kabul edip onunla buldu dirlik Bu kesretten muayyen oldu birlik
Ol de merdi emanet bu sfata Delil oldu bu suret ayn zata
Sfat

J, Cmlesi terk edip hanumamn

Feda etmilerdi
ba cann

Muhibbi idi Alinin can - u gnlden Gidemezler idi mhrn dilden Ali mhrn eden gnlden bnyad Esas din olur kalbinde abad Diyeyim ben ol muhiblerin adn Ki bulmu idi onlar din - i tadn Biri (Nasr - Tusi) biri (Salman) Biri (Amar) birisi (bn Sem'an) (Muhibbi Rumidir) yedinci server Biri (Cabir - i Ensari) ey can
Mlazm

olunca durmad zat Ki olunmad abesten varlk ispat

idi bunlar aha yeksan ikisi ok azd ahir Aliye tanr dedi oldu {KFR)
Bunlarn

Dedi ki anla ey insan - kamil Ki olmaz damnn z cahil Yenilik perdesinden gemeyen dil Eer Allaha kulum derse mkl Ki haktan gayr hak bir dahi yok Hakkn emriyle gelir gider pek ok
Kula lazm budur kla ibadet Nebinin kavline ede itaat

Biri Nasr biri bn Sem'an ikisi Aliye dedi rahman

Bunlardr ki dedi aha hdadr Hdadan kim dedi aha cdadr

Onlarn

Dediim

vurup boynunu hazreti ah ben kulum rabbim Allah

Niin vurdu bunlar boynunu ah Onun iin ki onlar olmutu (gmrah) Sebep ne idi bunlar azd yolundan man ehli idi bunlar hud gnlden Beyan etsem sana eer iitir isen Muhibbi hanedan Hayder isen Edeyim aklm erdiince takdir Ne kadar ki kalem eylerse tahrir O dem ki fahr alem rahlet etti Yerine (drt) halife koydu gitti Emanet astla verildi nesilden Cihar rkn ile geldi asl nesilden Bu dem zuhur eyledi ah merdan Sadd hezar kfr ehli krd ey can

Ki mahrem olmaya yevmi kyamet Muhammed Mustafa ide efaat Bu kadar aabildik vahdetten raz Yine maksudumuz klalm aga.

ES' LE ERBAYE
Gel ey sz anlayan iit peyam Yine fazl - Aliden bu ketam Var idi Hazreti
ahn

Eiinde mlazm

mukarrer nice server

Aliden olmaz idi onlar rak Cemalinde dil - i candan mtak

---------

.-------

YEMNi

77

Fi revnak kalmad din - i sada Ne Hud erkan ayin ve Musada Acem miilkn fethetti tarnamet Aliden erdi her mlke keramet Taht - rahtile
Meydan kld kesray seraser hake beraber

.J,. Dedi dinleyin benim szm yaran Bu kavmin defi bize gayet asan
Kl darbiyle bitmez bilin bu i Alidendir bize cmle tevi

Benim fikrim ne erdi iitin Eer makul ise bu ii edin

Ne (Trkistan) kald ne (Bedehan) mana davet etti ah merdan getiren buldu necat nanmayan gsterdi memat Nice Nice
leker ayrd ahadet

Muhammed imdi dnyada deildir Onun yerine elbette biri vekildir

mer olmu imdi o kavme kethda Ona hizmet eder mir - i geda
Varalm o mere cmle yeksan Dileyelim ondan bir ulu brhan

yesti kesiti

sultanlarn ban

Muhammed dini ile tuttu kuvvet Kfr ehlinde hi kalmad kudret Kaan bu iler aldu ol zamanda Bilinip olunca mehur cihanda Var idi ol zamanda drt trl millet Ki (drt) peygambere olmutu mmet Biri (brahim) biri (Musa) ya Biri (Davud) biri (sa) ya n bunlar grd ki din - i Muhammed Cihan tuttu eriat- i Ahmet Drlp bir yere rahipler ol dem Dediler din - i Ahmet oldu muhkem Bu kavmin define kim ola are Ki bunlar barmza vurdu yare Bu hal zere eer kalrsa bunlar Doar stmze kara gnler
yi i olmad ibu alamet Bizim ayinimiz oldu melarnet

(Sevalef) enbiya mucizelerinden Varalm isteyelim her birinden

Eer mklmz
onlarn

Girelim
Varp

olursa asan dinine yeksan

Bunlarn

dinine hak din diyelim biz onlara uyalm

gstermiye bize keramet Ederiz bunlarn dinine melamet Gelip kavmimizt: fotva verelim. Bu drt milletin eresini drelim
Bunlar ara yerden kaldralm Rahat olup ahir oturalm

Eer

Bu reyi bo grd krk kii Bu akl ile yola girdi cmlesi (Onu) brahimi (Onu) Musai (Onu) Davudi (Onu) sai Medine ehrine n erdi bunlar Kethda - i Arap nezdine vard bunlar
Oturmutu mer mihrap iinde

Sunu byle deyip kldlar efgan Yakalar ak edip zar - giryan

Aktp

Kal - bekul ile Arap iinde Selam verdi kamusu kld hizmet mer n bakt grd nice millet

rikkat ile kanl yan Ara yerden biri kaldrd ban

78

ALEV VE BEKTAi ~LER ANTOLOJiS

Selamn ald bizleri seraser Ayak zere durup bunlar beraber

,!, Bize bu ilerin hikmetini gster

Ve hem ol mucizelere ola beraber mer nk iitti bu sz Ba kaldrp ol kavme kar yz Dedi geri elimdedir hilafet Velakin yok bu ilere bende taket Vasi - i Mustafa bilin Alidir Velayet nurudur gerek velidir Emindir mucizine Mustafann Gidiniz hizmetine Murtazamn
Varalm sizinle beraber Aliye Beyan edelim bu hali cenah - veliye

Bunlardan birine dedi ey adem Ne yerden geldiniz syleyin mukaddem Dedi bifisi boylarn dinlen ya mer Senin hkmn sffiye kubhe geer Ki biz drt milletin alimleriyiz Sen bizi sanma ki cahilleriz Bu gn senden isteriz ulu brhan Eer mklmz olursa asan Biliyoruz ki dininiz hak din imi Bu yolu erkan hak - ayin imi Biz de ederiz bu dine ahadet Klarz bu erkan ile ibadet mer dedi nedir maksud beyan edin Sualiniz var ise ayan edin
Fenay

Olur maksudunuz cmlesi tamamet Kerameti veliyi grp ediniz ahadet Bilen Allah bir Muhammed - i hak Ali gsterir bu srr mutlak mer byle deyip Aliye yrd Ol kavn ile beraber olup yola girdi Olan ashablar bile hep gitti mer ile ol kavn aha yetti
Meer bu dem emir ahl mirden Bir Ensariye i ilerdi ey can

Dediler n Muhammed rhlet etti terk edip bekaya gitti

vardr mutlak

Halifesi

Mucizat

yerinde bakidir ruen yerinde

Sen bu makamn hak eri isen Muhammedin gerek refiki isen Bize geldiler bu demde bir nice muciz Keramet ehli bir eyde olmaz aciz Ki var idi Musann bir (Asa) s Onunla vururdu her esas Yerinde ol asa ejderha olurdu Yine eline aldkta bi can olurdu Dahi brahimi yakmazd (nar) Olurdu nar Nemrut ona glzar Elinde Davudun mum idi (ahen) Ne isterse dzerdi ahir (ahsen) Dahi sa l diriltir idi rm cisme can verir idi

Ban kazard Eerdi

elinde teymur bel bahe topran vurup el

Selam verdi mer vard dem Selamn alnca emir - i mukaddem Dedi ya mer size zahmet nedir bu hal Bunlar ne kavmidir nedir bu ahval mer dedi erenler padiah Ki sensin hak ile mmetin penah Bu kavmin bir garip szleri var Senin himmetinle hal olur bu esrar Ki makdur - u beerden hari bu alamet Yine senden ayan olur her keramet

------------------

- - - - - - - -YEMN - - - - - 19 -

Dedi ol kavme ah - Merdan Syleyin mklnz olsun asan Dediler ya Ali dinle szmz Bize gster ayan grsn gzmz Her kim ki bu yerde hak peygamber ola Ki bir kavme gelip ol rehber ola Cihanda zahir olur mucizat Verilir canib - i haktan berat Ki o mrsile biz etmiiz ikrar Yakin yok gnlmzde ekk - inkar Ne mucizler ki onlardan ayandr Biliriz gn gibi ruen - i beyandr
Onarn imdi

.J, Eer istediimizi bulmaz isek biz

ahadet Varp

vermeyiz bu dine biz

kavmimize fetva verelim Size musallat olup leker drelim Havale ola size cmle millet Biliriz iiniz cmle alet

Edelim etraftan cmlemiz hamle Aradan.kaldralm sizi cmle Cmle rahatlarnz selb edelim inizi ahir edip bitirelim Bu sz dinledi ol demde Hayder Dedi ne ise syleyin sznz yekser Ne gamdr buna ki kudret i Hdanm Taleb ettiiniz muciz - i Mustafann Sualiniz edin dmen gmana Bu kfr terk edip girin imana Ne dediler dinleyin Murtazaya Salavat verin Muhammet Mustafaya Dedi ol Musa yeyler aya ah Musaya bir asa vermiti Allah
Braksa Srard ate azndan

mucizine gre muciz sizden isteriz onlar biz

Sizin peygamberiniz rahlet etmi Size smarlam yerini gitmi Onun yerine kim nasholdu ise Hilafet hak tahtn kim ald ise Biz ondan isteriz bu mucizat Ayan ide bize bu mklat mere gelip dedik bu hali Mklmz dedik eyledik suali Dedi Ahmedin kaymakam Ernini vasisi ve hem imam
Varn

ejder olurdu elinden dilinden

Asann

remzini isteriz delalet

itip bu sz ah velayet

Alidir dedi bize belli bilin halinizi ona arz edin

Elindeki belin sapn kard Cmle mahluk ayak zere bakard Yere koyup sap ah merdan Baemri hak oldu bi ulu (Saaban)
Ap azn odlar saard Neye dokunsa kzartp yakard

Eer

Bu dem ald geldi bizi bunda kaymakam isen bu dinde

Bu istediimizi senden bulalm Dininiz hak ise bizler bilelim

Varp kavmimizi irad edelim Cmlesi bu tarik zre er grelim

Yrdkte hz ile da ta Olurdu karnnn altnda haha Grenlerin korkudan akl buland Medine ehrini kere doland

Ayan olursa senden bu velayet Ederiz bu dine cmle ahadet

~--- ALEVi VE BEKTA RLER ANTOLOJS

Serri ejder henz nndeydi ahn Bu cmlede kuvvet kudret Allahn Vcudu var olup kervan saraydan Ne hikmetler ayan itler yaradan Grrlerdi ol mahluk onu cmle Kaan ki azn ap etti hamle Musailer ol demde eyledi feryad Dediler ya ah kl bizi azad Bununn tut ki bu dar - cmle cihan Biz getirdik can gnlden iman
nandk biz Muhammed Mustafaya

..J, Muciz Musai bir pare aata gsterir

yle

(bel)

srrn bahr

keramettir Ali

Bunca iler ki klptr kudreti haktan ayan Muciz nuru nebiden ruen ayettir Ali
Hatem tyy bir puya demez sahasn ol yad Nesli brahim kan - sahavettir Ali
Hakk

Nice din dmanlarnn kann dkt yere inkar edene sahib - i siyasettir Ali (Hl - leti Ali - l insan) menzildir anna Hem emin Ahmed sahibi emanettir Ali
Ey (Yemini) Hayderin methini tekrar eyle ki Hem dem hem ser sultan efaattir Ali

Velayet hem Ali - l Murtazaya Bunu heybetine bizde yok takat Musamn ejderhasndan bu afet Hemen dem sundu destin mare Hayder Baya bel sap oldu ey server
Ho

Musailer n ikrar eylediler Gelip brahimiler sylediler Dediler ya Ali ol demde nemrud Halilin kastna yakmt od
Ki ol od glistan oldu Halile Bize gster bedel ibu delile

keramet madeni

ah

velayettir Ali

Nuru (Ahmeddir) yakin em'i hidayettir Ali

O nehlistan ki ah artm idi Kurusun bir yere cem etmi idi

(A. Celalettin Ulusoy, Yedi Ulular, s: 85 -115) Fevtetme: Karma - Beka dar: Varlk kaps - Iptiyo:- - fakr: vgy kabu(lenme - Maraz: Hastalk - Mnezzeh: Uzak, temiz, ar - Laab: Yalvarma - Eral: Eylemler - Tafra: Atp tutma - Fehmet: Anla -Agah: Uyank, bilgili - Hilm: Yumaklk - Endi: Dnen, ll - Sehavet: Cmertlik - Nush: t ul: Ik - Ciyfe: Leler Aferide: Yaratk - email: Huylar Tahsin: Aferin - Hayy: Allah, diri, canl - Sadak: Doruluk - Rhlet: G Shan: Siiz, - Sudur: kma, doma - Vahis: Ayak altna alma - Taazim: Sayg - Tekrim: Ululama - Garat: Yamalar -- Destgir: Yardmc - Mutavvel: Uzama - akird: rak - zzet: Deer, kymet - Kevn: Var olma - Kavs: Yay - Mzahir: Yardm - bn am - hatem: Yzn yutan -Ahsen: Gzel yz, insan - Rezzak: Rzk veren, Allah - Raz: Rereleme, bere, yara - Pervaz: Dnme - Has ve am: zel ve genel - Meratip: Kademe - Efdal: Efendi Muin: Yardmc - Mesalp: Eksikler - Emvat ihya: lleri diriltme - Zahi: Srngen - Musavver: Resimli - Zi: Harf, 900 - Mbariz: De kalkan Keyvan: Satrn gezegeni - Ed: iddetli, etin - Mlhid: Dnek, dinsiz -

YEMNi

81

Merdud: Kovulmu - Naime: Nazl kadm - Mvcime: Suca - Zyba: Ssl Hasud: ekemeyen, kskan, haset - Mebbed: Srekli - Baid: Uzak, rak -Rene: Eziyet, sknt - Muhtasar: Ksa - Meknun: Deerli inci - Mergu: Beenilmi, sevilen Muhalled: Srekli kalan - Makali: Szl - Evrad: Okunan dualar - Muntazxr: Gzleyen, bekleyen _:__ Makhur: Yenilmi Mhmel: hmal edilmi, bo alrnc - Levh: Levha - Seraser: Batanbaa Kibr: Kibir, gurur - Bed: Kt -- Dide: Gz - Tevazi: Enginlik - Peyk: Eli, haberci - Ekber: Byk - Mrsel: Nebi - Muyaesser: Etkili - Ruen: Aydnlk - ptida: ilk - Niibvvet: Peygamberlik - Vusul: Vama, eme - Kal kl: Dedikodu - Rz: Yz - Ref: Kaldma - ek: Kuku - Sha: Sz lfet: Alma - Mlhak: Katlm - Mulak: K'ark, belirsiz - Nadan: Kaba cahil - efi: Gnah aff iin arac - Ebter: Zrriyetsiz, faydasz - Bevvap: Kapc - Girifter: Dkn, tutkun.
- Ham, Hafullah: brahim Peygamber'in adlarndandr. Manzum ve mensur eserlerde ad en ok putlar krmas, atee atlmas, atein gllk glistanlk olmas ve Kabe'yi kurmas ile ilgili olarak geer.

- Hasbetenlillah: simgeler. - Hayr'l-ver8:

kullanlr.

"Tanr rzas

iin"

anlamndadr. Karlk

beklemeyen

davran

"Halkn hayrls" anlamna

gelen bu deyim, Hz. Muhammed iin

ta,

ekil:

Kabahat ileyenlerin boynuna taklan

Ban

Kabahat ta.
aklamama.

Ser Verip Sr Vermeme:

verip gizemini

Sbteyin-i Mkerremeyin: mam Hasan ve mam Hseyin Hazretleri.

Sdk

Btn: Tam ballk.

Gizleme, ortadan
kaldrma.

Srlama:

SERSEM AL BABA
sylentiler bulunan Sersem Ali Baba'nm 1551 dolaylarnda Hac Bekta tekkesinde posta oturduu; Balm Sultan'dan 36 yl sonra Hac Bekta'a geldii biliniyor. Onaltnc yzylda yaam bir Bektai ozan. Hac Bekta .. Veli dergahna Balm Sultan'dan sonra postniin olur. Bylece onunla Hac Bekta postuna oturan bu kiiler, artk "Dede - Baba" ad ile anlmaya balanr. lk Dede - Baba, Sersem Ali Baba'dr. nceleri paalk ve vezirlik de yapmtr. Turgut Koca'ya gre ilk kez 927 (M. 1520) ylnda posta oturmutur. (a. g. e. s: 199) . Zeki Eybolu bunun 1551 yl olduunu bildirir (a. g. e. s: 156). Kanuni Sultan Sleyman, ilk ei Mahdevran Sultan, Hrrem Sultan'n entrikalaeski saraya srer. Sersem Ali Baba, Mahdevran'n aabeyi olmas dolaysyle. Hac Bekta - i Veli dergahndan uzaklatrlr. Bunun zerine Sersem Ali Baba, Kalkandelen'e gider. Harabati dergahnda oturur. Bu sralarda Anadolu'da Celali isyanlar ve zellikle Kalender elebi isyan patlak vermitir. Kanuni, Anadolu'da bozulan dzeni dorultmak z::re, brahim paay grevlendirir. Ayn zamanda ileri yattrmak iin, Sersem Ali Daba'nn, Hac Bekta'a dnmesini ferman eder. Sersem Ali Baba, nce hacca gider. Medine ve Kerbela yoluyla Pir evine gelir. Posta oturur. (958 Hicri - 155 l M.) l 9 yl meihat eder. (977 Hicri - 1569 M.) da ger. Kabri, Hac Bekta'daki Krklar Meydan giriinde sol taraftadr. Kabir tanda u kitabe (yazt) vardr:
ryla,

Gerek kimlii

hakknda eitli

Ehi - i diller zmresinde olmaz illa ehi - i dil Hicreti Sersem Ali Baba akuptur rd Nil

(Sersem Ali Baba'nn yaam sresinin Nil anlamayan, asla ehli dil ve ak deildir.)

rmann

bereketli

sular

gibi

olduunu

Sersem Ali Baba'mn makam niyetinde bir kabri de Kalkandelen'de Harabati Baba tekkesindedir. Tabii bu bir sayg nianesi olan makamdr (Turgut Koca a. g. f:. sh. 198) Kalender elebinin 1527 ylnda ldrlmesinden sonra Alevi - Bektailere kar bask zulm politikas yrtt anlalan Kanuni Sultan Siileyman erkan dergaha Sersem Ali Baba'y atayarak yola ikiye blmtr. "Bl ynet" taktiini uygulamtr. O blnme halen srp gidiyor. Sersem Ali Baba'ya gre kiinin gnl Tanr evidir (Beytullah). nemli olan oraya girmek, orada Tanr'y grebilecek olgunluk aamasna ulamaktr. Bir iirinde insann gnlnn Tanr evi olduunu, Tanr'nn birliini, Muhammed, Ali yaknln yle vurgular:

"Syleyene bakma syleten Hak'br"

~-

ALEYJ..X.fi_BEKTAi iiRLERI ANTOLOJiSL _ _ _ _ ,________.__________---

dizesi atasz olmutur. Kiide syleme eylemini gerekletirenin Tanr olduunu, syleyen kii ile syleten Tanr yaknlnn gzden rak tutulmamas gerektiini dile getirir.

Kimse bilmez kimdir bizim ulumuz Anlayamaz Yezid ksm dilimiz

dizeleri de "Bizi anlamak iin iimize girmek, bizden olmak gerekir, n yarglarla bizi anlayamazlar, Yezid gibi dnenler bize kar hep pein hkmldr" der.

-1-

Yedi iklim drt keyi dolandm Hnkar Hac Bekta pirim Hu deyu ndim eiine niyaz eyledim Hnkar Hac Bekta pirim Hu deyu
Eiine

J, Meydanda oturan merdlerin merdi

Her sabah okunur erenler virdi Hak Muhammed Ali pirimin ceddi Hnkar Hac Bekta pirim Hu deyu Hak'dan geldi yeil ferman grnd Rfim'un erlerine cmle okundu Karac - Ahmed Sultan hendesi oldu Hnkar Hac Bekta pirim Hu deyu pire dayand budaktan uyand Mrid olan her bir renge boyand Hnkar Hac Bekta pirim Hu deyu

kapusuna sanduka nurdan yzm srdm hakinden Destur aldm ben gl yzl pirimdem Hnkar Hac Bekta pirim Hu deyu
Balm Feritehler

Vardm

Sultan sayvan kurmu oturur her hizmetin yetirr Yedi iklim drt keden getrr Hnkar Hac Bekta pirim Hu deyu

Sersem Ali

vard

eramz krk

-2Sabah seherinde virdim budur bu Allah bir Muhammed Ali'dir Ali Zikrim olan Lflaheillallah Allah bir Muhammed Ali'dir Ali Levtake levHikc buyurdu Allah Daim zikr ederim rzaenlillah M'minin kalbinde olur Beytullah Allah bir Muhammed Ali'dir Ali ulusudur ol ah - Merdan idrak eden bir kamil insan Gazaba gelirse hem ir - i Yezdan Allah bir Muhanuned Ali'dir Ali
An

J, mam Hasan, Hseyn nur - i arullah

Zeynel - aba mrvvet kan billah Muhammed Bakr'a daim eyvallah Allah bir Muhammed Ali'dir Ali
Ca'fer - i Sadk'tan alnd elim Musa - yi Kazm'a urad yolum Ali Musa Rza zikreden dilim Allah bir Muhammed Ali'dir Ali

Krklar

Muhammed Mehdi'dii sahih Seyfullah Sersem Ali der daim eyenlillah Yezid'e sad hezar hem la'netullah Allah bir Muhammed Ali'dir Ali

SERSEM AL BABA

85

-3Arzulayp

geldim devr - i alemden

aldm

Ey giiruh - i naci size ak olsun

Nasihati byle dedemden

Ey gruh - i naci size ak olsun

Sizlerdedir gzel ahn yollan Medh - i Hayder okur dfm dilleri Seherde alur gonca glleri Ey gruh - i naci size ak olsun

Kimse bilmez kimdir bizim ulumuz Anlayamaz Yezid ksm dilimiz Muhammed Ali'ye kar yolumuz Ey gruh - i naci size ak olsun Talib olup ikrar veren kiimiz Hayra tebdil olur her bir iimiz Melek niandr her gidiimiz Ey gruh - i naci size ak olsun

Yaram haber soram garib blble Kokusunu syler her dem bu gle Sersem'in niyaz hemen bu yola Ey gruh - i naci size ak olsun

Gruh i Naci: Kurtulmu topluluk. Alevi - Bektai topluluu, tarikattan olanlar. Bunlar cennete gireceklerdir. -- Tebdil: Deime. - Dem: An, zaman.

-4Uyan ne yatarsn afak skld Hep niyazlar kabOl olur sabahtan Hak'kn divanna cmle ekildi Mi.i'minler maksadn buldu sabahtan Gnl pervane ve yand
tututu Akn kazannda kaynad cotu

J, Kaddimiz dal olub iki bkld

Gzmn gevheri yere dkld Dilberin hayali geldi dikildi Derdimin derman gelir sabahtan Geri kim bilirim noksanm oktur Huda'nn indinde zerrece yoktur Syleyene bakma syleten Hak'dr Kamiller gnahn bilir sabahtan

Seherde uyanan Hak'ka ulat Gafiller gaflette kalr sabahtan

Sabahn

hrmeti gelmez hisaba etsem smaz kitaba Sersem Ali serin koymu traba Elhak diyb secde klur sabahtan
Vasfn erh

Geme can ile serden Pirim Hac Bekta Veli Beni agah eyle seyrden Pirim Hac Bekta Veli

-5J,

yzler srem beytl harem Senden medet senden kerem Pirim Hac Bekta Veli
Dergahndr

Eiine

86

ALEVi VE BE]!;!AS RLER ANTOLO,-":J=S"-i_ _ _ _ _ _ _.

amalin ey yar eylemem inkar Yrtendir cansz duvar Pirim Hac Bekta Veli
Ayandr

Ruendir

Haber budur divannda Sultan yannda Uan gvercin donunda Pirim Hac Bekta Veli
ah Hacm

Sersem uykulardan uyan Gel akn rengine boyan Mrsel olu Balm Sultan Pirim Hac Bekta Veli Hisab: Hesap - erh: Aklama - Trab: Toprak - Agah: Bilgili, haberli Beyt - l harem: Kabe - Kadd: Boy- Kerem: Cmertlik, soyluluk - Ruen: Aydn, parlak - Amal: ler, eylemler, istekler - Ayan: Ak - Pervane: Gece atein, klarn etrafnda dnen bir tr kelebek. Aklar simgeler - Ve: Gibi Amal: Emeller - Gevher: Fer, z - Gafil: Dalgn, ileriyi gremeyen - Gaflet: Bobulunma Dal: Dal harfi gibi bklme - Geri kim: Gerekten - Hisab: Hesap - Kamil: Olgun - Ser: Ba - Agah: Bilgili, haberli - Beyt-l harem: Kabe - Kerem: Ltuf, ba, cmertlik. Hacm

Sultan:

Asl ad Hac

olan

Hacm

Sultan,

Hac Bekta

halifelerinden olup

mezar Uakta'dr.

Halife: "Birinin yerine" geen anlamndadr: l) Peygamber'den sonra onun yerine olan kimseler (Hulefa-i raidin), Muhammed Peygamber'den sonra gelen ilk drt halife (Ebubekir, mer, Osman, Ali), 2) Bir tarikat eyhinin vekili.
mslmanlarn ba

MUHYEDDN ABDAL
Gerek kimlii, eserleri hakknda bilgi ok az. Ancak Alevi - Bektai yaznnn nl pirlerinden biri. Hac Bekta Veli, Otman Baba ve Balm Sultan gibi nl kiilerden sz ettiine gre onlardan sonra yaad anlalmaktadr. Yaam hakknda yeterli bilgi yok. Doum yeri ve yl da belli deil. On altnc yzylda yaam bir Bektai airidir. Dobi:uca ve Makedonya dolaylarnda dolamtr. Balm Sultan'dan inabe aldktan sonra, bir sre, Akyazl brahim Baba'ya da hizmet etmitir. Nefesleri genellikle hece ls biimindedir. Elyazma divan, Millet ktphanesinde 391 - 1 numarada kaytldr. Dili ok sadedir. Eserlerinde Hurufilik felsefesi ilenir. Cokulu, itenlikli ve reti ieriinde olan nefeslerinin bir ou bestelenmitir. Muhittin, Muhyettin isimlerine iirlerinde rastlanr. Yazma bir divan vardr. Bize ser - leker olmaa ah - Kerem Ali gerek
Mritten

rehber almaa

Adem akyazh gerek

Alem ademe kmaa Ulu ateler sunmaa Er verip leker ekmee Gene Sultan Bal gerek

derse de Bektailerle arasnn ak olduunu, Kk Abdal'n Otman Baba Velayetnamesinden anlyoruz. Ama Bektailer ondan vazgememilerdir.
iirlerinde Hurufi inanlarn dile getiren Muhyiddin Abdal, Bektai edebiyatnn temel konularnda ilemitir. Yunus Emre ve Nesimi'nin etkisindedir. nanan . inandkla rn yaymak isteyen bir ozandr. Bu nedenle iirleri daha ok retici nitelik tar, dili 1550 yllarndan biraz nce yaadn sezdiriyor. iirlerinde hece lsn kullanmas, dilinin halk azna yaknl krsal kesim kl olduunu gsteriyor. Uzun sre yaad, gezmeyi ok sevdii syleniyor.

Dili Yunus Emre ve Kad Burhanettin'in dilini anmsatyor. Trkme!!l yrk aznn zelliklerini tayor. Muhyiddin Abdal'n szleri ak, olgunlua ulamak iin olgun bir yol gstericisi, alak gnlllk, zlem, ak, gnl eri olmak gibi vurgulamalar tayor. "Gnlden gnle yol deyimi" onun iirinin odan oluturur. Kiinin "alak kapulardan" gemesi de alak gnll anlatr. iirlerinde syleyi kolayl vardr. iirleri hurufilik izleri tar. "otuz iki hat yazm yzne" dizesinde hurufiliin insan varlnda 32 hat bulunduu inancn aklyor. Yirmisekiz says yzde gzde Hurufilik'in yazlara dayal grn vurguluyor. Hurufilie gre insan denen cemi varlk bir takm yazlardan (harflerden) kurulur. Ka, gz, kirpik, byk, sakal, az, burun gibi organlar birer yazyla imgelenir. Virani gibi Muhyittin Abdal'da iirlerinde yer yer salt Hurufilik dilini kullanmtr. Dncelerini drtlklerle aklar. Bu drtlklerin dili, biimi Hatai'yi andrr.

88

ALEVi VE BEKTA~ iJRLERl_1_!!fO_~QJJSi

tuyularndan

Trke szckleri bolca kulland, Nesimi'nin biliniyor.

iirlerinde

rnek alan maniler yazd

Kaygusuz Ahdal'n btn syleyi zelliklerini, anlam derinliini, alayc dilini baz grebiliriz. "kr elhamdlillah I kara sakal aard" dizelerini ve dier iirleri, eskinin geip gidiini, yeninin geliini, ypranmann gndemden ekiliini, yaamn de .. imesini, Tanr'sal gizeme ulaarak lm korkusundan kurtulmay, lmszlkle kavu may btn varlk trlerinin tanrya ynelmesini, Tanrnn evrende nesnel duruma gelip grnmesini, bir kul olan kiinin Sultan diye niteledii Tanrya kavumasn ve benzer tasavvuf sorunlarn tasavvuf asndan yorumlayarak gndeme getirdii dUtnce ve yazn rnleridir. Muhyiddin Abdal, insann ancak zne dnmekle kendini bilmekle anlalacan, evreni bilmenin yolunun insandan getiini iirlerinde vurguluyor. Ona gre her ne varsa insandadr. Mani tarznda iirleri de vardr. RLERNDEN RNEKLER
-1nsan insan derler idi nsan nedir imdi bildim

..

Can deyip sylerler idi Bu can nedir imdi bildim Kendznde buldu bulan kalan M'minin kalbinde olan man nedir imdi bildim
Bulmad tarada

Bir kh krk yardklar Birin kpr kurduklar Erenlerin gsterdii Erklln nedir imdi bildim
Sfat ile z!it olmuam Kadr ile berlit olmuam Hak ile vuslat olmuam Mihman nedir imdi bildim

Tevka ehlinin satt M'minlerin ok att Mnkirlerin ek ettii Gilman nedir imdi bildim

Muhyiddin aydur Hak klidir Grnr her yerde hazr yan nedir pinhan nedir Nian nedir imdi bildim

Tekva: badet, Tapnma - yan: Ak - Pinhan: Gizli - Vuslat: Erme, kavuma - Mihman: Konuk - Berat: Rtbe, nian - ek: Ortak koma - Gman: Zan, sanma, sezme, phe - Kendzn: Kendi zn.

-2Ala gzl Sultan Baba Ululardan ulusun sen Yedi iklim drt keye Ara krse dolusun sen
..

szn yol klc aldn iki blc Dmler elin alc Hakkn kudret elisin sen

Doru

----------

MUHYDDN ABDAL
~-~-~~-----~~

89

Yzn gren yoksul bay'lur Kafirler imana gelir Seni sevmeyenler n'olur ah - kerem Ali'sin sen eksikli kulun enler aylmaz dolun nceden incedir yolun Tamam gerek velisin sen
ahsn

kevser akar kula hak bakar Kokun cmle alem kokar Muhammed'in glsn sen
Nazar

Dehanndan

yanar Cml'alem ulene unar Susayanlar senden kanar Ab - hayat glsn sen

Parlayp atein

Muhyiddin Abdal neylersin .. Dipsiz denizler boylarsn Ne bilirsin ne sylersin Akln m var delisin sen Dehan:

-- Nazar: Bak - ule: Ik - Cmle alem: Herkes, evren.unar: Yanar - unmak: rnek gstermek - Bay'lur: Baylr.

Az

-3Bize serleker olmaga ah - kerem Ali gerek Mritten rehber almaa Adem Akyazl gerek

Alem ademe kmaa Ulu ateler cunmaa Er verip leker ekrnee Gene Sultan Bal gerek

Muhyiddin dervi olmaa lmezden nde lmee Bir kii nasip almaa Edep erkan yolu gerek
Serleker: Bakomutan

Cunma: Yakma - Sultan Bala:

Balm

Sultan.

-4meydana gelip yolunca gidene Aferin Hakk Hak bilip Hal giyip gnl gdene
Doru Akolsun

Besleme gazab atm ekersin zulumatn Tepele nefsin itini Zarar gelmesin bedene Gnln yksekten indir Ar etme alaa kondur A doyur susuz kandr bade borcun dene

Arif isen zn yokla Tevekkl kapsn bekle Ge buldun ise pek sakla Duyunnak olmaz nadana

90

ALEV

VE BEKTA iRLER ANTOL.Q_!S.__ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ ,

Nazar

Doru

bak gidene zeval yok Rahmet eder yarlgar Hak Hak iin kulluk edene
Srrn

rmayp doru

Gresin yarin yzn pesin iki gzn Hak yarglar Hak szn Hub dinleyip iidene

Muhyiddin Abdal akolsun

Yemiin

eller duymasn nadan yemesin ayet yeyiben dadana

bade: Yol - Tevekkl: Kadere inanma - Yarhgar: Yarglar - Leyh nehar: Gece gndz - Bad seher: Seher yeli - Hup: Gzel - Nadan: Kt.

-5Erenlerin eiinde
Yaslanban yattm

ben

Erenlere beli dedim Sdk ile ikrar ettim ben

da rehbedm oldu Heman kblem nurum oldu Gani Otman pirim oldu Ann etein tuttum ben
Enime giydim abay Terkettim kamu kabay Severim Sultan Baba'y Can ile gnl kattm ben ahm

Hocamdan ben sebak aldm Okudum sebakm bildim stad'erdim stad oldum Gr ne stada erdim ben Maksfidum didar eyledim Gnlden nazar eyledim Nakd ile pazar eyledim Alana gevher sattm ben Kadimi leyi neharrn Hayat u bad - seherim Hem sedefim hem gherim zge madende buldum ben Ben Muhammed'in glym Ehl - i kemalin kuluyum Dost bann blblym Cennet banda ttm ben Kim bilir ak halinden Syleeyim hal dilinden Muhyiddin' em ak elinden U yine deli oldum ben

Gller alr anda Blbller ter banda Musa ile Tur danda Koyunu bile gttm ben

Beli: Evet - Sebak: Ders - U: te Derhal - Maksud: Erek - Bad: Yel.

Yaslamban: Yaslanarak -

Heman:

------

MUHYiDDNABDAL

91

-6Beni dilberim yznde Yedi ayet buldum ev irin dehan sznde Ab - hayat buldum ev.

J.

"Z" zahirede iaret "Ayn" ayni hakikat "G in " ayr bilmedim Vahdeti zat - buldum ev "Kaf' Kurandr bu szle Sylenir cmle dille Geldim bende syledim Kef keyfi yat buldum ev "Lam" la'alnek arab "Mim" Muhammed Mustafa "Nuo" nbvvet gsterir "Vav" da vahdet buldum ev

"Elif' Allah, "b" baha hi taala, "S" seva "Cim" cemal ise, celal "H" de hayat buldum ev
"H" (cH) hayalinde gnl "Dal" dalalet de gezer "Zel" zelletten biridir Rah ve rehet buldum ev
"im" eriat emrine "Sad" sadakatle sarl "Dad" dalaletten uzak Nuru necat buldum ev

Huderim ben "H" ile "La" dimezim Lam elif "Ya" yudum yzm gzm Ben saadet buldum ev (Muhittin 'im) Hak bana Szden a\:ld bu bab Nice nket buldum ev

Delalet: Doru yoldan sapma - Dehan: Az - Bab: Kap - Ev: kr, yardm - Necat: Kurtulu - Nket: Nokta - Vahdet: Birlik-- Keyfiyat: Nitelikler.

-7Gel bana bir syle ki Minber ve mihrap nedir? Biliyorsan asln Ab nedir, turab nedir?
Asl

Yedi hattr yedi hal Neyler onda kl kal eklin insan eklidir ektiin azap nedir? Okudum bildim derken Ki hakk buldum derken Uyanmazsan uykudan Gznde hivab nedir?
Eer

Bad ve nar ne nesnedir? nedendir ann? On sekiz bin alem ne Bu sorgu hesap nedir? .. .. . .... ... ... .. ........ ... . Yirmisekiz harf tamam Yazdn kitap nedir

sahibi nazarsan Sen zn anlarsn Muhittin ne delil var Arada hicab nedir?

Ab: Su - Trab: Toprak - Od: Ate - Kii kal: Denildi - dedi, (sylenti) Hivap: Umut yitimi - Hicap: Ar - Bad: Yel - Mihrap: Gemideki oyuk yer.

92

ALEV/ VE BEKTA liRLERi ANTOLOJS

-8Ey hakka yol isteyen Bu yolda niyaz nedir Biliyorsan mridin Yolda klavuz nedir Mira gecesinde hak Buyurdu Muhammed'e Be vakitle koy snnet Ol snnete farz nedir Cuma gn Ahmede alab bir ayna sundu Aynada ne grnd Gren ar gz nedir
..

Yediyi sekiz ettim Sekizi dokuz ettim Unuttum hep yz ettim Yz iinde yz nedir

Hak yaratt her eyi Ne var ki kt iyi Kabul kld kamuyu Arada gammaz nedir
Muhittin sz dinle Szn bilde syle Kim syler kim iitir Bu szde iki arz nedir

Gammaz: Karalama, arkadan vurma, ktleme - Sebak: Ders

-9Katrede
Eritim,

deryay umman

buldum menzili payam buldum

..

Vcudum turuna ktm bi gman Ben anda Musa'y mran buldum

Tevrat', Zebur'u, hem de ncil'i Muhammed katnda furkan buldum

Zehi menzil, zehi bu dem iinde Ne kutlu saat ol devran buldum

Akn pazarn seyre dururken Nigaha d olup canan buldum

Dilberim meer ki yz nushafm Yazlm hattnda Kur'ar' buldum (bist ve het ve S ve D) buldu nian Ayeti, delili, burhan buldum

Can erdi vuslata ref oldu nikab Yakub'um Yusufu Kenan' buldum

Muhittinim bugn divan - i Ali'de Okudum, defter ve divan buldum Nigaha: Baka - Vuslata: Kavumaya - R.ef oldu: Yok oldu - Nikah: Pee, Yz rts - Gman: Kuku, zan, phe - Furkan: Kuran - Mushaf: Kur'an cz - Zehi: Ne - Burhan: Kant - Bist: Yirmi - Het: Sekiz.

-10Erenler grnz ne thfe canm Defterim elimde, dilde divanm Okurum yazarm bir gizli gencim Cahiller gznden hayli nihamm
..

Ummandan gelirim geri katreyim Denizim deryaym, bahr ummann Gelende, gidende, devri zamanda arh ile dnerim devri zamanm

----M-----

MUHYDDN ABDAL,.___ ~

Onsekiz bin alem mevziimdir benim Kah - yahi olur, kah yamanm Ay ile gnete seyran ederim Kah - emsim, kah - maha tapanm.
Hakkn fazlyla

J.

isa'ym, Musa'ym, hem Mustafa'ym Ahmet'im, Mahmut'um, ehli imanm

Saflim, Sailim,_ gazibim, yetim Erenler yolunda kulum, kurbanm

Muhittin Abdalm bir kemter kulum

ehli irfanm

Thfe: Olaan st yaradl, yeni - Nihanm.: Saklym - Katreyim: Damlaym - Geri: Olsam - Mevziimdir: Dalgalanmdu; - Kah - emsim: Bir gne olurum - Kah - maha: Bir yze taparm - Safilim: Sradanm - Sailim: Yardm soranm (arayanm) Kemter: Alak gnll - Fazbyia: Erdemiyle, veliliiyle -- Gene: Hazine - Seyran: Gzleme - Kah yahi: Kimi gzel.
-11Acep dosttan bize nazar olam Dost ile usulca pazar olam Gnl diyarna hkmn yrten Gnlden gnle gezer ulam Ne ki klsa yine malumdur ana Grp aybmz yazar olam

j.

Sylesen hak szn yzn dner Yoksa cahil haktan bizar olam Erenler szn piirir syler Erin nutku candan szar ola m Muhi1ltin fari ol sz retme Syledike bu sz uzar ola m
Gam

Bizar:

Bezmi, usanm

Ac, keder~ Kainat:

- Fari ol: Bir ii bitir, bota kal, uzak ol Evren, Dnya - Nazar: Bak.

gussa:

-12Hazerim arab benim Ab hayat bendedir Kevser dileyenler gelsin Kadr bearat bendedir
Ev - i hayatla can benim Delil ve burhan benim Levh ile Kuran benim Savn u salat bendedir

j.

On dur mafsalu parmak Can ile hakk bulmak Yedi deniz drt rmak att u frat bendedir Musa ile Tur benim Cennetiyle hur benim ki benim, bir benim Bin kainat bendedir

Geldi iman hissesi Gitti gam u gussas Ali Hamza kssas Ol hikayet bendedir

Ey can szm iit

Benim mah ile hurit Hem talibim hem mrit ok hidayet bendedir

94

ALEVi VE BE[(TAI iiRLERi A.l!_!OLOJiSi

Ol yedi mushaf benim "taha" benim "kaf' benim "Nun" benim "kef' benim Hefti ayet bendedir

Okuyup yazan dahi Terazi dzen dahi Ol yedi ezan dahi On bir kamet bendedir Muhittin' im elence Du oldu gizli gece Hem yenmi trl rence zge necat bendedir

"kaf' "nun" u Tandm cismi can Hem bilmiim ben beni Zat u sfat bendedir

Anladm

Lavh: Yaz tahtas -- Savn: Oru - Salat: Namaz - Gaza: Egemenlik - KL'iSa: Hikaye - Hikayet: Sylence/er - Mafsal: Eklem - Sat: Ky - Huri: Gne Mah, hurit: Ay ve gne - Mushaf: Kur'an - Helfi: Yedi ayet- Kamet: Boy Rence: Sknt, wrluk - Necat: Kurtulu - Zat u sfat: Tanrnn kimlii.

-13Okusunlar yazsnlar Hoa name dzsnler Sylenecek bir sz nci gibi dizsinler Girip gnl arna Konu can pazarna Sarf eyleye birine Cevher youn zsnler

eriat yzleyip Marifeti izleyip Hakikati sersinler 01 hikayet bendedir

Dervi olan yolunda Mana gerek dilinde Erenlerin gnlnde Balk olup yi.izsnler

Muhittin' e uyanlar Gelsin derdim duyanlar Ben seyyahm diyenler Can mlkn gezsinler

Name: Mektup - Kevser: Cennet ikisi - Berat: Rtbe, nian veriliini bildirir ferman (yetki) -Kadr: G, erke -- Burhan: Kant -Cevher: Tz.
-14Doruya nazar eyleriz Biz eri nazar bilmeyiz Nakd ile pazar eyleriz Veresi pazar bilmeyiz

J,

bizim bizim Boyun ediimiz bizim Haktan, zge yar bilmeyiz

Haktr vdmz

Haktr sevdiimiz

Biz ol mekanda lrz Emr ile bunda geliriz Nakdi kamilen alrz Gaybe intizar bilmeyiz

Biz mlke gelip dururuz lmeden lp dururuz Yar'la yar olup dururuz Arada ayar bilmeyiz

-----------Sazmz

----------------------------~-~--

MUHYDDN ABDAL

95

ele

aldk

ala geldik Namusumuz yere saldk Biz akz ar bilmeyiz ile meydana geldik Nazarla divana geldik Pervaneyiz yana geldik Zincir f: dar bihneyiz
Ak

Komamz

Evvel ahir yar kuluyuz Haydan kerrar kufoyuz Ezelden ikrar kuluyuz Mminiz inkar bilmeyiz

Muhittin Abdal

counca

Mevci deryay anca Ak nmze dnce Hi sabr u karn bilmeyiz

-15Dilberim bu cisme bir can dediler Gnller tahtna sultan dediler Bu dertli canlarn eksiz tabibi Seni diriltmeye derman dediler
annda gelmitir (ahsenil ksas) Budur gkten inen furkan dediler

J,

Hsnn cennet imi, haddin melekler Yanan ravza - y rdvan dediler

(Kab kar n) dir kirpik cana Dudan eme - i hayvan dediler

phesiz

Vusalm ka'bine eren aklar Yusuf u Kenan dediler

Sfatn zatnn evrak gibi Yzondrt sure - i Kuran dediler

Akmla

devr eder bu arh felek Kainat hkmnle ferman dediler

Yzn hak fatiha, serdedir boyun Cemaline ar rahman dediler

eka: Ayrlk- Sfat: Tanm,

Ne fettan yay imi kamla gamzen

Muhittin okuna kurban dediler

Gvenilir - Tabib: Doktor - Ahsenl ksas: En gzel sylence - Furkan: Nitelik - Zatmm evrak: Kiiliinin belgesi gibi - Ar rahman: Balaycnn taht - Hod: Yararm - Ravza y Rdvan: Cennet Bahesi, Honutluk yuvas (beii) - Vusal: Ulama, erime - Vusahn ka'bine: Topuuna, yaknna - arh: Dnya, tekerlek - Had: Snr, derece, ceza, deer, son.- Cemal: Yz, gzel.

-16Gelsin bizden can isteyen stedii can bulundu Hakkn ltfu kereminden Bil-cmle ihsan bulundu

*
Bincan beter bir deminden Vcudum cem-l ceminden Yusufu Kenan bulundu

Kim grmedi ben daladm Sz yerinde baladm Yetmi iki dil aladm Mhr Sleyman bulundu

*
Uyan ey gafil yatm dur olup nefh olundu sur Alyor bak gzn a, gr Ol genc-i pinhan bulundu
Har

*
Hak ayan oldu halka ta Drt anasrla heft e Zerre .likLden.li gne Katrede umman bulundu

*
Ten varup asln buldu Can yine yerine geldi Sz burada tamam oldu Delil ve burhan bulundu

*
Merhemi vardr yarann Tabib eylerdi arenin Muhittin'i bi arenin Derdine derman bulundu

-17Ey cismi ademe can Ey nutk-u durr-i mercan Ey nurunu tanyan Ey akl kamil insan Ey hakikat gencine Erien merd-i meydan

*
Hak taala hakknda Sana "keremna" dedi Ey mana-y "hel eta" Ey suretinde rahman

MUHYDDIN ABDAL

97 -------

Ey nokta-i kitabtan Bulan hat v halinden Ey halinden haberdar Ey hayat- cavdan

*
Ey Fatiha suresin Okuyan ihlas ile Ey anlayan ebcedi Ey olan sahib Kuran .

Derr: Parlak - "Keremna" (ayet): Size Keremde bulunduk - "Hel eta" (ayet): Geldi mi - ihlas: (Sure) Temizlik, doruluk - Nefh olundu: frld.

-18Dinle imdi ne diyeyim Delil-i burhandr Ali Gel eine yz sreyim Kble i imandr Ali Pervane olup yanarsn arab - ak sunarsn Her mkln tadarsn Mridi gmandr Ali
Ann srr ayan olmaz O cevhere ziyan olmaz Vasf dilde beyan olmaz Defter - i divandr Ali

J,

Hakikattir marifettir
Tarikattr eriattr

Nbvvettir velayettir Kllide yeksandr Ali Gel geelim kl kal Gzetelim doru yolu Muhammed Mustafa Ali Hem bahri ummandr Ali Hsn - halk gnlm ald Hseyn cisme can oldu Bize haktan nida geldi Halikl rahmandr Ali ben diyeyin size n bu haber dedi bize Kimdir grnen bu gze Ki ser-i pinhandr Ali
unu

Vcudum

ehrinde bulan

Birliin varln bilem Tamam onsekizbin alem inde sultandr Ali

Muhittin 'in cism can Muhammed Ali'dir kan Doru seyreder cihan
Ol gene- i nihandr Ali

Umman: Deniz - Rahman: Balayc - Nida: Ses, ar - Serpinhan: Gizli. Yardmc olan Nihan: Sakl, gizli, sr - Gene: Hazine - Hsn: Gzellik Nbvvet: Peygamberlik - Klli: Tm, hepsi - Yeksan: Yerle bir - Umman: Deniz - Kd u kal: Dedikodu, bo laf - Bahr: Deniz.

2-_ _ _ALEVi}!. BEK[1!f iiRLERi ~.JJ.I..OWJSi___ __________

-19Klarz namaz klmayz deil

Biz hakkn emrini bilmeyiz deil Kur'an kitabmz slam dinimiz Hadisten ayetten almayz deil Bildik rumuzunu
savn salatn

"'

Talibiz ruz - - eb ilmu ledne Akyla bahrine dalmayz deil ile mihraba tuttuk yziimz Ynmz kbleye salmayz deil
Muhittin alarz bir dost iin biz Bir zaman gleriz glmeyiz deil
Sdk

steyip ssn bulmayz deil

lm - i Ledn: Tanr ile konuma, grme bilimi -- Ruzu eb: Gndz gece. -Bahr: Deniz - Savn u salat: Oru ve namaz - Iss: Sahip - Mihrap: Sevgili, dost. Burhan: Kant- Pinhan: Gizli, sr - Ceml: Toplam, hepsi - Rumuz: Simge - Het't e: Alt, yedi - Katre: Darrl.a. - Sebak: Ders.

-20On sekiz bin alemde Mevcut haktr yle bil Haktan gayri arada Kimse yoktur yle bil Hak syleyip syleten Haktr gren gsteren Hak aran iiten Bir mutlaktr hakk bil

"'

man vechinde yedi

Hatt tahrir eyledi Kudret kalemi ile Yazd takdir yle bil

Hakla yeksan olup hep Cmle eye doru bak Nazar doru olan Yz aktr yle bil

Muhittinim bir gldir Haktan ayr deildir Anasrda ne ki var Drt sebaktr unu bil

-21Elif Allah, lam Ali Mim Muharnmed'dir hocam Bunu byle bilenler Gerek mmettir hocam

J,.

Hocalk sana oldu Ama halk bizde kald Her kii asln bilmek Farz ve snnettir hocam

MUHYIDDN ABDAL

99

Yoktan var olduumuz

nsanca geldiimiz
Allah' bildiimiz

Binbir minnettir hocam kim gre Tarikata kim gire Marifete kim ere Bir yanar odum hocam
Hakikat

aha bende olmayan lmeden n lmeyen Men aref bilmeyen Bu yolda mattr hocam

Muhittin bilmez yalan Gelsin bir ut alan Gnlnde bilki olan Matluptan yadtr hocam
Yabanc

Matlup: Uygun - Men aref: Kendini bilme - Mati Yenik - Yad: -22Gel beri gel ey hekim Dinle szn hasn Kulak ver bu kelama Bilesin enfesini
.

Kimin kalbi saf deil Her sz mushaf deil Bilmeyen arif deil lim ve memasini Ger faki ise faki Hakk yakin bil hakk Havbin vechinde oku Taha ile yasini

Drt kitabn manasn Bir elifte bulmayan Drt kitab okusa Bilmeye esmasn Erin erin diyenler Sfatn bezeyenler Ne erlii var ise Gidersin vesvasn

Muhittin mana ectar

Alana cevher satar Kuranda delil tutar Bu szn imlasn

Mushaf: Kuran blm -- Enfes: Seilmi, stn - Vesvas: eytan -- Esma: isimler - Faki: Hoca, din hukuku bilgini - Hav: Ty - Ectar: Derin Memasimi: Ktln - Taha ile Yasin: Kur'andaki iki sure ad. -23Otuz iki hurufu "Lam" ve "ba" da bulmuum zn bilen arifi Ben sznden bilmiim Bugn gn kn fekanla Kartm ol cihanla Ben ak ile ve canla Drt unsurdan gelmiim

.J,

Yetrri inbisatn

Sfat iinde zatn Onyedi muhkematn Ho bahrine dalmm

Birisi ruh ve rahmet Birisi yzdeki hat Onbir mteabihat Ana agah olmuum

Tarikat

berk edip derk edip Mlk mal terkedip Byle amel klmm Marifet hakka yardr Hakikat anda srdr M'minler hepsi birdir Byle amel klmm

eriati

Gel ey hak muteberi Gitsin gnl hubari Ben bu tahkik haberi Evliyadan almm alab bir ayna sundu Gz grd can uyand Gnl gamdan ayand Ben paslar silmiim Muhittinim ben gaip Sohbet gaip, er gaip Ben beni elden koyup zm hakka salmm

nbisat: Millet - Bahr: Deniz - Mteabihat: Yoruma ak ayet - Derk: yice anlama -- Hubar: Kuku, uyku - Berk: Sert, kat -- Huruf: Harfler - Kn fekan: Olan oldu. Allahn ilk buyruu.

-24-Okusunlar yazsnlar, hoa name dzsnler, Sylenecek bir sz, inci gibi dizsinler .. Girip gnl arna; konup can pazarna Sarfeyleyip yerine, gevher ykn zsnler.
eriati yzleyip, tarikati gzleyip, Marifeti izleyip, hakikati sezsinler, Dervi

olan yolunda, mana gerek dilinde Erenlerin gnlnde balk gibi yzsnler

Muhiddine uyanlar, gelsin derdim duyanlar Ben seyyahm diyenler can mlkn gezsinler.

-25Ey Hak'kn talibi gezme avare Gel boyun sun kulluk eyle bir ere Ere yeten Hak'ka yeter yakin bil Erden olur yine derdine are Derdli isen iste bul tabibini Zira tabib bimar eder bimara Sana gerek olan iste ara Kii Mekke'yi bulur sora sora

Hakim benim drl kuma bendedir Dkkan aub girdim bir ulu ara
arn ol U

sarraflara kim gelsn bu gn meta' kardm pazara

Sarraf bilr gevherin kymetini Baha bisn ol kymetli gevhere Arifin esrarn ta idem ben Ne mnasib deyem ehi - i inkara

MUHYDDN ABDAL

101

Okudum bildim der ise demesn Her kimdeki var ise ol emmfue

Muhyeddin' in pazar Hak iledir Ki gzl gerek gele Hak'k gre

-26--Ariflerin sohbeti candan olur Kfr gider IOtf u imandan olur Tarikatte taatin temiz klan Kendi mmet tariki dinden olur Talebeyle nefsini bilmeyene Zira bilmezsen kusur senden olur

Bunca ni'metler yenilp iilr Bilir misin asln kandan olur Gelsn gevher olan ma'deni buldum Ma'dcr benim ol gevher benden olur Genci ~uldun ise key fa eyleme Gavga der aleme dardan olur

Arifler sohbeti Muhyeddin Abdal Bilene nur bilmeze zindan olur

-27Varmagl bir yere gel olmaynca Sana bir mrid kamil olmaynca

Men kulum demekle kii kul olmaz z miskin nefsi kul olmaynca z vahdet cismi sohbet bula m Kiinin mkili hall olmaynca Boyun ekb gz kpmak kar eylemez Dilbere syleyb dil olmaynca Muhyeddin demekle ol bulunmad b kmldar m hi yel olmaynca Bimar: Hasta -Emmare:

Senin yolun varub menzile ermez Gnlden gnle yol olmaynca

Kii Eilb

alak kapulardan geemez ham kaddi dal olmaynca

Ol aka zehi ak demezler Akuben gz ya sel olmaynca

Zehi: yi - Fa: Sylemek, anma- Meta: Mal Nefis, ehvet - Kadd dal: Uzun boy.

--28Hzr'n suyu benem, Ab - hayat bendedir(*) Kevserden ien gelsin, kadr berat bendedir

ten ile can benem, Delil burhan benem Bu cmle Kur'an benem, Savn u saHit bendedir Geldi imam hissesi, Gitti kfr gussas Ali Hamza kssas, Ol hidayet bendedir On drt mafsal on parmak, Can ile Hak'k grmek Yedi deniz drt rmak, att u Furat bendedir

<*> 12 numaral iir ayn iirin deitirilmi bir trdr.

102 ___ALEV VE BEKTA ilRLERl ANTOLO[_S__ _

Musa ile Tur benem, Cennet ile hur benem ki benem bir benem, Bin kainat bendedir Ey can szm iit, Benem mah ile hurid Hem ta!ibem hem mrid, Hem hidayet bendedir

-29Nefsini bilmeyen kes can olamaz z hayvandrilr insan olamaz Ol heman serseri gezer yabanda Vcudu ehrine sultan olamaz Nutku yoktur ann hem can cindir Hayat eme - i hayvan olamaz Dizbediz oturur yz yllk yolda Iraktr yakn mihman olamaz

...

Msr'a

Hsn gibi hulku azz olmayan Yusuf - i Ken'an olamaz

Yznde hak Fatiha'y bilmeyen Akl - i kamil ehi - i irfan olamaz edebin saklamayan Tarikatte piip bryan olamaz
eriatte

Ma'rifet ahndan iip kanmayan Hakika babnda umman olamaz

Muhyeddin ku dilinden anlamayan Gklere uup Sleyman olamaz

-3~

Drt mukarreb ferite, Her birisi bir ite Mekkeldir ademe, Adem nedir gr ite Hak der Kur'an iinde, Kerametim ademde Bil ki yle olcak, Hak'ka kar bir ite Terk - i dnya ibadet, Dedi Peygamber Ahmed Bu szn manas ne, Gel dinle haber ite Dinle Ahmed szn, Anla szn zn Bilmez isen remzini, Muhyeddin' e sor ite Mukarreb:
Yakn

- Mekkel: Vekil-Remz: Simge -

Ferite:

Melek

-31ah

- merdan huruc etti, Dldl'e oldu svari Ver salevat Muhammed'e, Ali sald Zlfikar'

Bir Hac Bekta var idi, Ali misilli er idi Mnkirler grmez kr idi, Yrtt cansz duvar Muhyeddin kaynad tat, Bu idi sznn kastl Gel beri gel Tanr dostu, Hak'dan ayr bilme yar
ah-

Merdan: Yiitlerin ah, Hz. Ali - Dldl: Hz. Ali'nin Zlfikar: Hz. Ali'nin klcnn ad - Huru: Bakaldrma.

atnn ad

. -------------. . _ . _. _ _ _ _MUHYIDDN ABDAL .

103

-32Bizim tacmz sfireta, Seb'ulmesani gsterir Zira bu Seb'ulmesani, ek1 - i insan gsterir
Giydiimiz hrka dahi, ektiimiz sikke dahi Mescid ile Mekke dahi, Hep bu nian gsterir

Mekke'nin tavaf yedi, Mekke deyu. kim okudu Kim dnyadan elin yudu, Ol cavidan gsterir Grnen
Hak'dr

gznde, Syleyen Hak'dr sznde

nsann hatt yznde, Hatm - Kur'an - gsterir nsandr Hak'kn mazhar, Hak'dr insann azheri La'! - i lehinin kevseri, Hayat - cam gsterir

Hak'ka ak olan kii, Hak'la olur her bir ii

Aklarn gz ya, Ab - hayvan gsterir

Her kimin ki pakdir z, Uyank drr can gz Muhyeddin' in sz yz, erh beyan gsterir

Cavidan: lnsz - Seblmesani: Fatiha suresi. Yedi ayet - Mazhar: Aama - Came: Grnt - Lal- leb: Krmz dudak - Sikke: Klah - Tavaf: Hac, ziyaret - Hatm- Kuran: Kuran batan baa bir kezde okuma -zhar: Tanr'nn insanda ortaya koyduu - Ab- hayvan: Bengisu - La'alle Lebbenk kevseri: Belkide bu kalabalk nesli yaratmas - erh il beyan: Aklama, belirti.

-33n eritim ben canann izine Yzm srdm ayann tozuna Can tutuldu zlfnn tuzana Dil bend oldu ka ile gzne Gnl gz sihrinden fehme vard Sabr gitti korku dt zne
Ak

Hak Taaa ismini yad eyledi Otuz iki hatt yazm yzne Yznde hem sznde yirmi sekiz Ol sebebden zahir oldu zne Rence deva derdine ifil bulur Kim ki bu nshay alub yazna Zi saadet zihi devlet mrvvet Vakf ola o kim gire razma

bin can ile kurban olur Aferin bu ive ile nazna

Muhyeddin benliim kayd benden Hayalim deli eksiz yzne

_!Q4 ___t\LEVI VE BEKTAi RLERi ANT . . ; . V''"LO"-":J;.o.;IS; . c'f_ _ _ _ _ __

-34-Keramet-iadem benim Emir-emanet bendedir Ruh u can ve kan benim Kef-i keramet bendedir "kat" ile "nun"un m'nisi
stivada deil midir? Yedi yer gk yedi mushaf

J..

Yz yiirmi drtbin alem yz altm bee kadem Kuh kafa ekildi alem Had ve nihayet bendedir
Ak isen ey din eri Gezme yabanda serseri Anari gitme gel beri Nur-u hidayet bendedir

Ol yedi ayet bendedir

ar anasrla drt kitap Ate, hava, su ve turap Har ner ve ihtisap Lavh ve devat bendedir

Benim Kul Muhittin Abdal Bendedir hayat- zilal Gel dinler isen vasf hal Ar-hikayet bendedir

Mnisi: Anlam - Istva: Simetrik, eitlik -- Mushaf: Kuran - ar anasr: Drt ge - Turab: Toprak - htisap: Hesap, sorgu - Kuh-kaf: Kafda - Alem: Bayrak - Lavl u devat: Yaz tahtas ve kalemi - Hayat- zilal: Hayatn horluu, hakir/ii - Arz- hikayet: Gerekliin anlam - Kadem: Ayak.
-35Medine'den gider oldun Kufe'ye Dn gitme mam dedi snniler Uratrlar seni cevr cefaya Dn gitme mam dedi snniler Kolumuzdan utu Ali Mrteza Neyleyeyim Mevla'dan geldi bir kaza Ayrlmaktan lmek yedir hem bize Dn gitme mam dedi snniler

J..

mm - Glsm grd iede kan Yere vurup Ara kt figan Dn gitme yezitler ldrr seni Dn gitme mam dedi snniler Muhyiddin yasm var aklar gelsin Buna inanmayan Tamu'da yansn mm - il Glsm nice frkata kansn Dn gitme mam dedi snniler

-36MANLER

-aMuhyeddin bil drt nedir Dilden gelen vird nedir Drt kevkebin iinde Altm ile drt nedir Muhyeddin' im haslhas Her bir szm bir nefes Canm hma kuudur Tenim hmaya kafes

***

***

MUHYDDIN ABDAL

I05

Muhyeddin' im u kitab Hak'tan erdi bu hitab Emret vechinde ayan Yedi tamu sekiz bab

Muhittin'im sz halim Sz kelamdr sz kelim Sz geldi Haktan kitap Sz oldu lme alim

***
Muhyeddin' im Huvallah smim elhamdlillah Be parmak on drt parmak Ma'ni - i lafzatullah

* **
Yolcu geldi uzaktan Sd szld szekten Dil gamdan iizad oldu Cart kurtuldu tuzaktan

***
Muhittin sz erim Sz evim sz ekerim Szden buldum sze yol Sz oldu hem rehberim

***
Muhyeddin' im ayn - Hak Gzn a anlayu bak Yer gk yazlm kitab Alana klli sebak

***
Muhyeddin' im Hak itin ol kemerin akkin man getr Ali'ye Mustafa'nn hakkin

***
Muhittin huva Allah Bildin elhamdulillah Be parmak iareti Kim remzu lafza Allah

***
Muhyeddin gabgab nedir Bu soru hisab nedir ar anasr iinde Yetmi iki bab nedir

***
Muhyeddin' im haham Ehi - i. vahdetim houm Tarikat fahrm oldu Ann iin tran

***
Muhyeddin' im rOeni Bendedir Hak nian Hrkam ihar unsurdur
Tlicm Seb'ulmeslni

***
Muhyeddin' im Zuhal'im Ebcedim hatt u halim Harf - noktay buldum Vech - i Hu cim dalim

***
Muhyeddin' im derviim Hak yoluna girmiim On sekiz bin alemi Bir zerrede grmm

***
Muhittin'im bil szm Szdr gurur, szdr gam Szdr Musa ve (Usa) Szdr sa ve Meryem

***

***

Muhittin'in

sz samt Szdr ahadun Levhu Ahmet Szdr hakkn burhan Szdr ahd ve emanet

Samt:

arlatan

Susma - Srur: Sevin-- Gam: Tasa - Usa: Asa - Kelim: Szck - Rehber: Yolgsteren --- Ahadun lehu ahmet: Tapnlan tek varlk -Burhan: Kant, delil - Ahd: Bagt -- lme alim: lmi bilen -- Fahr: vn Vahdet: Birlik- Bap: Kap - Veh-i hf Tanr'nn yz -- Ruen: Aydn.
-bnedir, Usullerde usul nedir eriat muradn su yur, Tarikat.te gusul nedir Tarikat guslu od ile, Marifet fusl bad ile Hakykat fusl trabdr, Bilen er oldu ad ile Arif ol kiiye derler, Zerrede gre gnei Zerrede gne grmeyen, Kaan temiz ola
ii
Asllarda asl

Arif ol kiiye derler, Zerrede gre umman Katrede umman grmeyen, Kaan fehmede

sultan

Derya - y muhit benem, eriksiz vahid benem On sekiz bin aleme, U geldim ahid benem

Muhyiddin' em bir szm, Bir savtm bir avazm aran hem iiden, Cmlede gren gzm

Muhyiddin' em ey ahi, ki alemin ah

Ol kim nitsn neylesiin, Denize
den mah

Muhyiddin' em Zuhal'i, Terk ettim ky kali zme bes ::dindim, Bir lokma ile al Muhyiddin' em mteri, Cifeden oldum
Mal ar

miilk neylerim,

hret

afet ne eri
kldm

Muhyiddin' em Mirrih'i, Temiz

Kainatn aynndan,

kerihi

Okudum teravihi

Muhyiddin' em ki emsem, Hak'tan

gayr yok kimsem n gelen Hak'tan gelir, Hacetim deil em sem

Muhyiddin' em Zhre'yi, Seyrederim sahray

Ma'nide vahid grdm, Katre ile
bahray

MUHYlDDIN ABDAL - - - -107 -

Muhyiddin em Utarit, Ey can kalbini art Uluya hidmet eyle, Sen de bir hidmet yar et Muhyiddin em Kamer'i, Buldum zge tmar Yarin lebinden itim, Menem mest hmari Gr bu yedi yldz, Donanm hava yz Hakk' grr hak syler, Haktr akn sz

Muhyiddin' in hak sz, Hakk'a dorudur z nanmayan bu sze, Yumulsun iki gz Muhyiddin' em bir gami, Deme ergrdm demi Ered vechinde pinhan, Sekiz bab yedi tamu Muhyiddin' em yek - bam, Drt kirpik iki Zlfn remzini bildim, Yedi hat ile bam
kam

Muhyiddin' em derviem, Hak yoluna girmiem On sekiz bin alemi, Bir zerrede grmem Muhyiddin' em atei, Hak ettim can ba
Yar iin kabul ettim,
Ayar att ta

Muhyiddin' em gl bende, Hakk'a doru yol bende Adem olu ademim, Yetmi iki dil bende

Muhyiddin' em bil beni, Bir gevherem al beni Niici zmresindenem, Ol divanda bul beni

--37Hakikat bahrnin deri Yedi deryadan szld Dirildi mft mderris Nice fetvalar dzld Yazanlar iki drt drdn inde bir elif grdm Elifi noktaya verdim Yetmi iki harf yazld Kim bu szden alr t Ona mrekkeple divit Dil kalemdir gnl kat Kelam stne dizildi

j,

Yznde hasrolmu kaffuha

E, 1, ra ile ta, ha
Sanki bulut indi maha Zlf yzne zld Zahidin zannn boyladm Bi nokta erhin syledim Bin bir suali eyledim Mat oldu akl bozuldu Niye anlamaz cim daldan Bihaberdir hat ve haldan Aciz kald bu sualdan Zerre zerre hep ezildi

..!08 ___ALEV/ VE BEKTAi iiRLERi ~NTOLOJiSi

----------------------------

Zahidin dili tutuldu lmi bir yola satld Sanrsn kaftan atld Ol lain kendi zld

Grenler fetholdu kandan Du alem kaffiyle bundan ol Azazil kt dinden Haktan eksildi zld

Muhittin aba v alda ki bayram nedir ylda Nesiminin i bu yolda Yek-ser derisi yzld Deri: z, asl - Harolmu kaffha: Tamam dolmu, toplanm - Mah: Ay-Zlf: Percem - Zahid: Sofu- Kon(kn): Ol, - D alem kaff: ki evren btn - Azazil: En byk meleklerden biri iken yoldan kan ba blis, eytan - Yekser: Boydan boya - Kaf: Efsanevi bir da ad - Mat: Yenilme.
-38lm-i gaybn miftah

Eyledi Allah bizi Muhammed Ali seri Kld Hak serimizi Tecelli eyledi Hak Fazlndan kalbimizi Bildirdi cmle ilmi Gsterdi gizlimizi
Kalmad

Evvel-ahir her vcud Mahvolup kld scud Zahir oldu zat- hak
Gndzne gndz

halik bu szn Var idi ben yo iken Oldur ol cmlemizi

Burhandr

Klli

eyini

gitti

mkil

Bad v ate abu kl Raci oldu asla ol Hak oldu dilde sz

Fani dinle bu sz Haktr ademin z Vechimizdeki yaz Gsterir Rabbimizi

Ilm- gaybm miftah: Bilinmeyen bilginin anahtar - Tecelli eyledi: Hak meydana - Mkil: Zor, bilinmeyen - Bad: Yel - Ab: Su - Kul: Kul - Raci: Aslna dnd - Evvelahr: n-son - Zahir oldu: Grnd - Klli eyin halk: Herey yok olur - Burhan: Kant - Vehimiz: Yzmz - Zer: Altun.
kt

-39da rehberim oldu Heman kblem nurum oldu Gani Otman pirim oldu Ann etein tuttun ben
ahm

Bize ser-leker olmaa ah- Kerem Ali gerek Mrittir rehber olmaa Adem Akyazl gerek

_________ ____ _______ _,___ -----------------, ,,

..

MUHYDDN ABDAL

109

Alem Ademe kmaa Ulu ateler cunmaa Er verp leker ekrnee Gene Sultan Bali gerek

Bir Hac Bekta var idi Ali misll er idi Mnkirler grmez kr idi
Yi.iiitt cansz duvar

l - Otman Baba (Husam-ah - Keskin kl - Gani Baba 883(1478) de, hakka yrd. Yedi terkli ta giyerdi. Atas Seyyid Ali sultandr. Velayetnamesi vardr. lmnden bebuuk yl sonra vilayetnanesini Kcek Abdal adl bir yol evlad yazd. Bu Velayetname Bedri Noyan tarafndan yeni yaz ile yaynlanmtr. Otman Baba keramet sahibi bir zattr. Fatih'in stanbul'u alacam yllar nce bilmi, ayn, gnn ve yln bir gn seferden dnmekte olan Sultan il. Mehmed'e yolun kertarnda durarak orduyu durdurup mjdelemi, Fatihte uzun sre O'nu sarayna alarak barndrm, daha sonra eriatlarn etkisiyle Otman Baba ve dervilerini saraydan uzaklatrmak zorunda kalmtr. Otman Baba bir gn dervilerine yle seslenir:
"Bre yrk olu! Kendi z dilin brakp, gayri dil kullanmak ayb neden? diye azarki Horasan erleri cmle alemin ba tac be. Ouz dilide cmle dillerin atas dr. Bizim desteimiz Ouz dili konuanadr. Yad illerde yitmemek iin, tek dayancmz Ouz dilidir" (Cemal Kutay, Tarih Konuuyor ayhk dergi, c: ll say 12. Sayfa. 991.)
lard. "Nasl

2 -Akyazl 901 H. (1495) de kutup olarak zuhur etti (brahim Sani)

Klah - Brk - Ta:

Trkiye Kzlba'lannda da, ba giyiminin manas ve yeri byktr. Buna "Klef', brk, ta adm verirler. Mridin banda bu kzl ta yok ise, erkan yaplmaz, ayin olmaz. "eri Kurban'nda, "Grg" de mutlaka dedenin banda ta olmaldr. (Bektailikte de tac'm yeri byktr. Ta "kubbesi oniki terkli (dilimli), baa geen alt kenar ksm (lengeri) ise drt paral beyaz keeden yaplm bir balktr. Kubbedeki dilimlere terk denir. Oniki imam sembolize eder. Alt kenardaki paralara kap denir. Drt kapy (eriat-Tarikat-Ma'rifet- Hakikat) remzeder. Buna Hseyni ta denir. Tepede dilimlerin birletii noktaya mhr veya gl denilen ufak yuvarlak bir para konur. Alt paralar gibi, kubbesi de drt keeden yaplm (drt terkli) olan tac'a Horasani veya Edhemi tac denir. Yedi terkli olanna emsi tac denir. Eskiden lengeri drt, kubbesi iki paradan dikilmi olan taclar da kullanlmtr. Bunlara, kardan baklnca diki izgisi eski elif harfi gibi yukardan aaya grndnden Elifi ta derler. Bunun kubbesi de, lengeri de iki paradan olanlar vardr. Dervilerin tac'mda sark olmaz. astan olan beyaz patiska, kenardan da doru, kaplar rtecek ekilde kvrlr, byle giyilir. Baba yani mrid tac'nda bunun zerine yeil sark sarlr. Bu yeil ii veya oniki defa evreye dolandrlr. Dedebaba tarafndan halife seilmi olan halife babalarn sarnn ucu sa taraftan omuza doru sarktlrd. Buna Taylasan denir. Oniki terkli tac ilk defa Balm Sultan'm giydii sylenir. Tac giyen derviin oniki vasf olmas gerekir. 1- Bilgi sahibi olmak, 2- syankar olmamak, 3-Nefsine uymamak, 4-Gaflette olmayp can gz ak olmak, 5-Tama etmemek, 6-Dnyaya balanmamak, 7-steklerden gemek, 8-ehvetkzl

110

ALEVi VE BEKTA RLEl_?_i_A_N_TO_l._.0_'.l_S_i _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __

perest olmamak, 9- Kibirsiz olmak, 10- Kimseye ac ve zarar vermemek, 11-Pinti ve aceleci olmamak, 12- Kazaya rza ile teslim olup vesvese etmemek. Tac'a byk kutsiyet aftedilir ve Tac'm ii sn-r, d nur'dur, denilirdi ... " Bu konudaki bir nefeste "Hac Bekta Veli'nin klahn bana giyen, Hz. Ali'nin srrna erer" denmektedir. Muhib ve muhibbeler ise "ter alc, terlik" manasna gelen "Takye" giyerler. Tac, hulle ve kuak cennette "Nurdan bir sandk iinde" bulunuyordu. Hz. Peygamber Tac' giydi, hulle'yi enine (omuzuna) koydu ve kua beline balad. Bu yzden bunlarm hepsi, mukaddes eyalardr. mam Cafer buyurur ki: "Hz. Muhammed'e Cebrail'in getirdii nurdan ta oniki tereklidir. Oniki terek, insanda bulunan oniki mezmum huyu terketmektir. Tacn kubbesinde oniki terekin birletii yere 'Noktai hakikat' derler; zat- ahadiyetin vahdaniyetine iarettir ... " Ta, u manalara gelir: 1- Hakikat menzilidir. 2Tekbirdir, 3- Pirdir, 4- Muhabbettir, 5- Hizmettir, 6- Yaramaz adamdan rak durmakdr, 7- Mkl halletmektir, 8- Pak tutup erlik giymektir, 9- Halk eline vermek, IO- Aem-i sfliden alem-i ulviye tahvil (stvas), 11- Bata grnmek (can), 12- Terki dnya (asl), 13- Avamdan, ayrlmak.
Bektai menkbesine gre, Hac Bekta Veli, Rm'a (Anadolu'ya) geldiinde, Rum erenleri (Anadolu evliyas) onu yakalamak istediler. Hac Bekta, ge srayp, Tanr katna yaklat. Melekler kendisini, nr'dan yaplm, "Kubbe-i Elif' ile karladlar ki, Bektai ve Alevi kzlba Trkmenlerinin mrid ve rehberlerinin giydii baln manas budur.

(Mehmet Erz,

a.g.e.,

s. 27-28)

KUL YUSUF
15. Yzyl sonlaryla 16. yzyl iinde yaad sanlan bir Alevi ulu kiisi ve ozan. Pir Sultan Abdal bir iirinde:

Horasan'dan kalktm skn ejledim Kul Yusuru grmee geldim Eildim dizine niyaz eyledim Erenler srma ermee geldim
am'da

der. Herhalde bu Kul Yusuf, bir ok Alevi Bektai airinin sz ettikleri ziyaret ettikleri bir Alevi azizi olsa gerek.
Aada verdiimiz iirler

am'a

gittike kendisinden

ona m, yoksa baka bir Kul Yusufa yoruz. Ancak, am'daki Kul Yusufun Pir Sultan Abdal'n ada am'daki Kul Yusuf hakknda da elimizde bilgi ve belge yoktur.

ait kesin biiemi olduu kesin. Ama

-1-

Yz srb de geldim pir divanna Bir aman bir mrvet Allah ey Allah Bir nefes ldrd bin kan eyledim Bir aman bir milrvet Allah ey Allah Yoku olup bakmaz bu gn yarna Gerek olan hile katmaz karna Gnahl gelmiem Mansur darna Bir aman bir mrvet Allah ey Allah

M'minler eiin kblegah eder Senin yzn gren nice terk eder Senin akn beni de abdal eder Bir aman bir miirvet Allah ey Allah Gerek aklarn ah hakkn Snd btnler ou hakkn Hayder i Kerrar'n sm hakkn Bir aman bir mrvet Allah ey Allah

Kul Yusuf kulundur el gibi bakma Gzden karub kalbinden brakma Yanm yreimi bir dahi yakma Bir aman bir mrvet Allah ey Allah

_1_12_ _ Afo.YJ VE BEKTAi iiRLERi_}.]!TOWJISI

----------

--2Gnl hanesinde bir gzel sevdim Ak defterine yazar m bilmem htiya olursak bir gn eline Bizi nazarndan kovar m bilmem Muhabbet rman ba gel imi Rakib - i nadann ii a imi Akn ma'uka zehri bal imi mam Hasan gibi ier mi bilmem
mam Hasan zehri beytinden iti Hseyn' - i Kerbela ehrinde gt Grdm Muhammed'i nikabn at Ali Dilldl'ne biner mi bilmem

Ehi - i Beyt'in hali zaif olunca ryan olub develere binince Muhammed'e Hakk'dan Cibril gelince Hazret - i Fatma yanar m bilmem
Ebu Mslim seyfin ald destine yz stne La feta okudu Yezid kasdna Yezid'in neslini keser mi bilmem
Nikabn sald

Ebu Mslim Kfe ehrine vard Muhammed Ca'fer'in kokusun ald Pene vurdu zindan iki akk - oldu Muhammed Bakr' ald mt bilmem

Kul Yusuf un akl bu kadar yetti Yenemedi kendin engine att Hu deyen aklar bu deme yetti Bir sahib Zlfikar gelmez mi bilmem

___ 3_1
benim divane gnlm Yine hubdan huba dt Mah cemalin ulesinden Dalgaland gle dt Kiminin meskeni klhan, Kimi dervi kimi sultan, Kimi yari ile mihman, Bu ayrlk bana dt
u

Kimi aka vermi deer, Kimisi boynunu eer, Kimi atlas libas giyer, kr bize aba dt Kul Yusuf 'undur bu demler, Didemden akttm nemler, Benim ektiim sitemler Dosttan bize caba dt

1 Abdlbaki Glpnarh'da zel bestesi olan bu nefesin, baka tarikatlarn "mukabele"lerinde de okunduu ve her drtlkten sonra u dizelerin sylendii bilinmektedir: Ah ben nidem
Yaralyam niden

nidem

kime gidem

Ya halim kime ar.:edem

(Alevi Bektai Nefe.~leri, s: 195)

HAKR
15. yzyl sonlaryla 16. yiizyhn balarnda yaad sanlan bir Bektai ozan. Gerek ad, yaad zaman blm, memleketi bilinmedii gibi yaam hakknda da elimizde ayrntl hi bir bilgi yok. Btn kanlar iirinde saptanan zelliklerden kariyoruz. Deerli ozan, yazar smet Zeki Eyubolu eyh Bedrettin - Varidat isimi yaptnda:
ad
aratrc

"!fakiri szcnn bir takma ad (mahlas) olduu besbelli, ancak hangi yllarda yakonusunda kesin bilgi yok. iirin dili, dizelerin dzeni, syleni biimi, zellikle szcklerin kullanl 15. yy. Trkesinin btn niteliklerini gsteriyor. Dilin yer yer Yunus Emre'ye yaklat, lnn aruz olmasna karlk (mef.iln mef".linnfeuln) halk syleyiini andrd ok aktr. Hangi ynden baklrsa baklsn bu dil 16. yy. l bu yana gemez pek. Nitekim bu iirin diliyle, Hafz llalil'in yaptnn dilini karlatrnca btn syleyi zelliklerinin birbirini tuttuu anlalr. Bu dil zellii bize eyh Bedreddin'in etkisinin, btn yasalara, sulamalara karn srdn, yayldn, adan aa getiini gsteriyor" (s: 251) demektedir.
Hafz Halil'in Menfikb - eyh Bedreddin bn Kaadi srail adl yaptn dil ynnden

inceleyen rahmetli Abdlbaki Glpnarl da: Menfikb - n dili, tamamyla 15. - 16. yzTrkesidir. Gerek imUi zellikleri, gerek gramer kaideleri, bunu pek gzel. bir tarzda gsteriyor. Bu zellikler 14. yzyldan beri srp gelmede. diyerek, bu konudaki dn celeri rnekler gstererek zetlemitir (Bk. a.g.e. s: 103 - 105).
yl

Bylece, Hakiri'nin 15. yzyl ile 16. yzylda yaam olduunu, zaten "Bedreddinli" ter olarak bilinen toplulua bu dnemlerde rastlandn tarihi kaytlara gre bilmekteyiz. Elimizdeki iirini sunuyoruz.

Hezeran kr - minnet ol Hda'ya Salavatlar virelm Mustafa'ya ridrdi bizi kutb (- i) evliyaya Bizm mridimz eyh Bedr - i din'dr Ebubekr - u mer, Osman - u Hayder O deryadan kban ibu cevher Veliler ire budur bize haber Bizm mridimz eyh Bedr - i din'dr

Budur Al - i Muhammed silsilesi Bunu inkar edenler old asi Kabuldr Hak katnda her duasi Bizm mridimz eyh Bedr - i din'dr Velidr bigman Allah nuri'dr Muhammed Mustafa'nn enveridr Velayet lekeri sir - defteridr Bizm mridimz eyh Bedr - i din'dr
Hda'nn sevdgidr enbiyalar Olarun cevheridr evliyalar Budur Hakk'dan bize viren atalar Bizm mridimz eyh Bedr - i din'dr

Olub Mansur bu yolda virdi ban Huda kna hi atmad kan Mnafklar atarlar ta'na tan Bizm mridimz eyh Bedr - i din'dr Ali gibi ehid old fenada Melekler ah ider cmle semada Bugn bunda yarn yevm'I - cezada Bizm mridimz eyh Bedr - i din'dr
Yapduk

biz bugn onun eline

db tvbe dahi girdk alna

An delil idindk Hak yoluna Bizm mridimz eyh Bedr - i din'dr

Bize gnderdi hem kavi - i eriat Dah irad ider fi'l - i tarikat Ve ma'rifetle bildrdi hakikat Bizm rnridimz eyh Bedr - i din'dr Bumn yoluna terk itdk cihan Fida klduk ana biz ba - u can Budur nice veliler kamrani Bizm mridimz eyh Bedr - i din'dr Buna uyan kii rahmet buhsar Muhammed Mustafa efkat klsar Buna inkar iden lanet alsar Bizm mridimz eyh Bedr - i din'dr

HAKR
-~~~~~~~

115

Bunun silsilesine iregr sen Yolma varlugn viregr sen Bu yolda sdk - u kla turagr sen Bizm mridimz eyh Bedr - i din'dr
ki cihan terk it sal nnden
Ban vir kla dnme yolundan Bunun ilmine uy ge sen bilnden Bizm mi.iridimz eyh Bedr - i din'dr

Hakiri miskinn szn kabul it

Huda yolnda varlgun sebil it Getr Sultanuma kendin kul it Bizm mridimz eyh Bedr - i din'dr

Kavi - i eriat: eriat sz - Fil tarikat: Yol, ii tarikat eylemi - Ik: Ak -Kamram: Src, mutlu - Vr: Ver - Sebil: Datma - regr: Er - Bulsar: Bulur - Khsar: Klar- Fida: Feda - Silsile: Soy, sop.

Bedreddnl'ler

topluluu: Hakiri bu iirinde Tanrya binlerce kr ettikten, Muhammed Mustafa (S. A. V.) ya salavat getirdikten sonra, kendisinin evliyalarn kutbu olarak grd mridi Bedreddin'e kavutuu iin sevinmektedir. iirde geen eyh Bedreddin'in kitabmzn I. cildinde bahsettiimiz Simavna Kads eyh Bedreddin olduunu sylemeye bilmem gerek var m?

Bu durum iirin genel ak iinde seziliyor. Aslnda eyh Bedreddinin herhangi bir tarikat kurmad, onun grn benimseyenlerin sonradan Bedreddnl'ler topluluunu oluturduu bir gerektir. Ancak, tarihsel sre iinde bu topluluun durumunun, ortaya k nedenlerinin, nder ve ileri gelenlerinin kimler olduu sonraki gr ve dnce platformlarnn, Bedreddin dndaki kaynaklarn bilinmedii, karanlkta kald, 500 600 yllk Osmanl mparatorluu dneminde baz ayaklanmalara katldklar ve zamanla Alevi - Bektailere karp kaybolduklar anlalmaktadr. Bedrettin olaylara, evrene ve nesnelere bir bilim adam gzyle bakyordu. slamsa! dncenin, yani eriatn dna karak, hereye dnyasal hir gzle bakyordu. Olduka gerekciydi. Cin. peri. eytan, deccal, kyamet, fal onun dncesinde evrenin dna itilmiti, bunlara inanmyordu. Cennet ve cehennemi dnyasallatrmt. Bunlar ekonomi ve smfsallkla zdeletirmiti. Tanrsal iradeyi aka yadsyordu. "alar deitikce eriatnda deieceini" savunuyordu. Tanr ile evreni bir gryordu. Varidat adl yapt kamutanrchk (panteizm) zerine ternelletirilmiti. Bu konuda hereyi sorguluyordu. Toplumda fakir-zengin, Hrstiyan Mslman ikiliklerine karyd, dink:r ve peygamberler arasnda fark grmyordu. idamna zel mlkiyeti kaldrmak dncesi neden oldu. "Tanrnn nimetleri insanlar iindir. Topran tek sahibi Tanr'dr" diyordu (Yener s: 16, Necdet Kurdakul, Btn Ynleriyle eyh Bedrettin s: 229; Bozkurt s: 36; Dukas s: 67 v.d. B. z s: 157). eyh Bedrettin'in izleyicileri de bu grlerin etkisinde Osmanl toplumunda bir ok

l 16

ALEVi VE BEKTA iiRLER 1}_!:!_!_0'-L-'-0-'-J_S_i_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __

Bedrettin Alevi deildi, afi mezhebine mensuptu. Ama Baideolojisinin netlemesine katklarda bulunduu yadsnamaz. (N. Birdoan s: 120) Bedrettin hep kansz devrim dnd ama baaramad. Eylemci. devrimci Batni gr ve akmlarda karar kld. (M. Akda I/340). Kendisi kesinlikle Alevi - Batni deildi. (Bozkurt s. 38, Timurolu sh.107).
bai-Bektai-Alevi Kitabmzn
verilmitir

alkantlara katldlar. eyh

I. cildinde hem (Bknz. s: 705).

Dou

eyh

Bedreddin, hem de
Grnt.

yaptlar hakknda

yeterli bilgi

Tecelli:

meydana

geli.

Bektailikte geree ulaabilmek iin terk gereklidir. Terk-i Dnya terketme), Terk-i Ukba (Ahireti terk etme), Terk-i Terk (Allah'tar gayri her eyi terk etme).

- Terk:

(Dnyay

- Teslim: "Allah ve Melekler Peygamberleri tesbih ederler, ey m'minler sizde onun tesbih edin ve teslim olun" ayeti emrine gre Mrid'e biat etmeye denilir. (Ahzab suresi 56. ayet.) -- Teslim Halkas: Mcerret canlarn nalnn simgesi. -kulaklarna taktklar

kpe. Hz. Ali'nin

atnn

Teslim

Ta:

Boyuna

aslan

oniki ulu

yldz ta. Batn klc. oun

T- Batn:

Nereden

geldii

bilinmeyen felaket.

- T- Bend: Biat merasiminde talibin boynuna taklan ynden rlm ip. lukla ikrar gn kesilen koyunun ynnden ri.ilr.

HATA Y (ah smail) (1487 san'n

1524)

ran'da Safevi soyundan gelen bir Trk. Erdebil'de dodu. Ana tarafmdan Uzun Ha-

torunu Bilki Aka'mn oludur. Babas Haydar'n lmnden (1488) sonra days tarafndan iki kardeiyle birlikte dmanlarndan karlarak iraz'a gnderildi. iraz valisinin, kardei bir sre hapsettii sylenir. Akkoyunlu hkmdar Sultan Yakup'un lm zerine olu Rstem saltanat mcadelesinde onlardan yararlanmak amacyla ii kardei hapisten kurtarr, ah smail'in aabeyi Sultan AH, katld iki savada kazanarak Tebriz'e dndnde parlak bir trenle karlanr. Ama kardein halk zerinde manevi etkisi, Sultan Ali'nin kazand zaferler Rstem Bey'i korkutur, onlar ortadan kaldrmann yollarn ararken durumu sezen Sultan Ali kardeleriyle birlikte Erdebil'e kaar. Sultan Ali yolda kendilerini izleyen Rstem Bey'in askerleri tarafndan ldrlr. Ama iki kardeini yedi mridiyle Erdebil'e gndermeyi baarr. ah smail ve kardei brahim burada mritlerince korunur. Srekli izlendikleri iin bir sre sonra Baru dana, oradan da Gilan, Gaskar, Ret ve Lahican'a karlrlar. Lahican'da Kar Kaya'nn evinde saklanan ah smail ilk renimini zel bir retmenden grd. Babasnn mritleri drt bir yandan onu grmeye geliyorlard. Yakalanamadn gren Rstem Bey, Lacihan zerine yrmeye hazrlanrken ldrlnce (1497), ah smail harekete geer. Mritlerini toplayp Hazer kylarndaki Aravan'a (1500), oradan Erdebil'e gelir. Kendisine katlan Trk oymaklaryla birlikte yeterince kuvvet topladn grnce ilk olarak babasnn ve iilere yaplan eziyetlerin cn alma yolunu tutar. Tebriz'e gelip ta giydiinde ( 1502), babasnn cn alm, Baku'yu zaptetmi, Nehcivan'da Elvend Bey'i yenmitir. ah smail'in bundan sonraki yaam iilii yaymak, Safevi devletinin snrlarn geniletmek iin yapt savalarda geer. Devletin snrlar genileyip iilik Anadolu'ya doru hzla yaylnca Osmanl'larla atr. Sonunda aldran'da Yavuz'a yenilir (1514) ve kaar. Bu yenilgiden sonra Tebriz'e dndyse de eski gcn yitirdii gibi urad ruhsal kntyle de kendisini araba verir. Olu Tahmasb' yerine atabey olarak brakr, her yln ayn bir kentte geirerek yaamn tamamlar. Azerbaycan'da iken lr. Cenazesi Erdebil'e gtrlr.
ah smail, Hatayi mahlasyla iirler yazd. Sanat kiilii ok zor koullar altnda

geen ocukluu srasnda olutu. Aruz ve heceyle yazd iirler Azerbaycan edebiyat nn Nesimi ve Fuzuli arasndaki dneminin en gl temsilcisi olduunu kantlar. zellikle heceyle yazd ~iirler Aadolu'da gelien tekke edebiyatn byk lde etkiler. Alevi - Bektai edebiyatnn en gzel rneklerini sunar. Sadettin Nzhet, iirlerini drde ayryor: a) Tasavvufi dncelerini ierenler, b) Alevilii dile getirenler, c) Hurufiliin ilkelerini yanstanlar, d) Akane olanlar. Aruzla yazd iirlerinin ise daha ok tasavvufi olduu grlr. Bu iirlerinde kulland dil klasik iirin dilidir.

118

ALEVi VE BEKTA/ RLERi ~NTOWJ_i_j___ ____ - - - - - - - - - - - - - - - - -..----------

r.

Hece lsyle koma ve semai biiminde yazd nefesler ise Yunus'un izlerini taAma Hatayi'nin kendine zg iiryolu oluturduu da belirtilmelidir.

Hece ve aruzla yazd iirlerini kapsayan Divan' basld (Sadettin Nzhet Ergun, Hatayi divam, 1956; btn nshalara karlatrlarak yaplan basm iin bkz. Aziz Aka Mehmedof, ah smail Hatayi Eserleri I, Baku 1966). Aynca Dehname adl Ali'yi ven bir mesnevisi (Baku 1946) ile yine mesnevi biiminde yazlm bir Nasihatnamesi
vardr. Deerli aratrmac Nejat Birdoan Alevilerin Hkmdar ah smail Hatayi adl

bu byk ozann yaam yksn, Osmanl ve Safavi yanlarndan toplad daha geni ve gereki biimde vermitir. Kitabmza ayni yapttan bu blm zetleyerek almay uygun bulduk.
iirlerini

yaptnda

SOYU

devlete (ansn yaatmak iin) adn verdii ulu dedelerinden Erdebilli Safiyddin shak 1252'de domutu. Halvetilik ile Kalenderilii birletirerek Safeviye ya da Erdebiliye denen yola kuran shak'n soyu, ondokuzuncu gbekte yedinci imam Musa'! Kazm'a ulamaktadr. Bu Safiyddin shak'n "Bizde seyyidlik var. Ancak Alevi ya da erif olduumuzu (yani imam Hseyin ya da Hasan soyundan olduumuzu) sormadm". dedii de belli. Soyundan gelenlerin siyasal egemenlii ellerinde tutmalar dnemin inanlarn "Alevi" olarak akladklarna baklrsa belki de Safiyddin, inancn bilinmeyen nedenlerle gizlemek zorunda kalmt. l 334'te lm, kurduu dergahn avlusuna gmlm. Sonradan zerine grkemli bir trbe yaplmtr. Yerine geen olu Sadredddin Musa, Hacc'a gittiinde Medine Sultan ahabeddin Ahmet Hseyn'e, altnc atas Zerrin Klah Firuz ah'n soy zincirinin imam Musa'! Kazm'a ulatn soruturup onaylatm ve Safevilerin seyyidlii hylecc iyice helirginlemiti. Sadreddin'in (Hace Ali ah ve ah b rahim yoluyla gelen) torununun olu eyh Cneyd, Uzun Hasan'n damaddr. 2. Murad dneminde (J 420 - 1451) Anadolu'ya gelip padiaha armaanlar yollam, Kurtbeli denilen yerde yurt edinmesi iin izin istemiti. 2. Murad, ince bir biimde istei olmazlam. Bunun zerine Cneyd, Konya'ya gitmi. Ancak iilii ortaya knca oradan ayrlm, bu kez Canik'e gemi. Sonradan Uzun Hasan'a snan Cneyd 1460'ta irvanahlarla yap lan savala lmtr.
ANADOLU TEMSI,CLER

Kurduu

Anadolu Erdebillilerin Anadolu temsilcileri, Aksarayl Ebu Hamid Hamideddin (lm. 1412) ve Hac Bayram Veli'dir (lm. 1430). Ekincilikte imeceyi getiren, rn eit bliitliren, Ahilerce ifti piri saylan ve on iki dilimli kzl tac giyen Hac Bayram miiridlerinin oalmas, Osmanl sarayn rktmt. Ellerine ayaklarna zincir vurulup Edirne'ye gtrlm, ancak hakkndaki dedikodular aslsz knca, 2. Murat kendisine zgrln vermiti. Hac Bayram'n bu olaylardan sonra tacndaki on iki dilimi alt dilime indirdiini, kzl rengi de ak uhaya evirdiini biliyoruz. Osmanllarn Fatih ve 2.

-------~~-----

HATAY/

119

Bayezid dnemlerinde Erdebil kn.

olaynn

kimi etkilenmelerini Anadolu'da grmek mm-

Cneyd'den sonra Erdebil'de eyhlik postuna oullarndan Haydar oturtuldu. Bu seim Cneyd'in vasiyetiyle yapld. Cneyd'in yetimi baka olu varken Haydar'n ye lenmesi, Haydar'n anasnn Uzun Hasan'n kzkardei olmasnda:n kaynaklanyor. Haydar, Erdebil postuna oturduktan sonra days Uzun Hasan'n kz Alenah Halime Begim ile evlendi. Kendini iyice salam arkalara dayad. te bu evliliktei doan olundan biri sonradan ah smail Safevi diye nlenecekti. ah smail'in doumu l 7 Temmuz 1487 dir.

OCUKLUGU
eyh Haydar'n ilk yllar Anadolu'yu kendine balamak iin almakla geti. Yetenekli rencilerine (mrid) sk bir eitimden sonra ardalk (halife) vererek belirli yerlere yolluyor, oralarda kendine yanda ve btesi iin mal toplamakla onlar grevlendiriyordu. Yandalarna zel giysiler giymelerini ve on iki dilimli kzl brk takmalarn buyuruyordu.

2. Bayezid'in Anadolu'nun ii halknn yan sra Snni halkn da unutmas sonucu buralarda iyice artt. Bylece Haydar'n yandalar da oalmaya balad. Bu yandalar Haydar'a peygamber st bir gzle bakyorlard. Tm yoksul idi. Haydar, 1488 Austos'unda days olu Yakup Bey'in komutanlarndan Bien olu Sleyman'la yapt savata ld. Yandalar bu kez byk olu Yar Ali'nin {Sultan Ali) evresinde toplandlar. Uzun Hasan'n olu Yakup Bey, olayn bykln anlaynca yeenini, Ali, smail ve brahim'i ran'daki star kalesinde tutuklad Bu tutukluluk, drt buuk yl srd. Yakup Bey, bu srenin sonunda lnce oullan taht boumasna baladlar. Bunlardan Rstem Bey, yandalarndan yararlanmak iin Sultan Yar Ali'ye zgrln verdi. Sonrada kardelerini sald. Yar Ali, I493'te ldrld. Mridler smail'i ve brahimi karp gizlediler. smail, bu sralarda alt yanda idi. Onu Erdebil'in Anadolu (Rum) mahallesinde Ebe adndaki bir kadn gizledi. Ancak bulunmas olasl belirince smail, Gilan'a karld. Orada alt yl kald. Hep ziyaret edildi. Bu sralarda Akkoyunlu, ynetinlinde bagsteren saltanat boumas smail'in iine yarad. 1499'un Austos'unda 12 yanda iken, Gilan'dan ayrld. Hazar Denizi'nin batsndaki Tarum'a geldi. Yannda mridleri de vard. Yolculuu Halhal zerinden Erdebil'e dayand. Ancak Erdebil valisi kendisini ieri almad. smail, Hazar kysna Ercuvan'a gitti. 1500 ylnn amansz kn orada geirdi. Amac Anadolu'ya gitmekti. Anadolu'daki yandalarna Erzincan'a gelmeleri iin ulaklar yollad, kendisi de bir gece yola kp Sa'd ukuru (Erivan - Idr), Kazman, Erzurum, Tercan zerinden Sarkaya yaylasna geldi. Bu yolculuk srasrnda hi bir zorlua uramad gibi on yandaki bu kiilik, Anadolu'yu sevinten ve umuttan ayaa kaldryordu. Anadolu, Erzincan'a akyordu. Svas, Amasya ve Tokat'tan Ustacalu, amlu, Rumlu Trkmenleri, Antalya'dan Tekeli Trkmenleri, Mara'tan Zlkadr Trkmenleri, Karamanllar, Tarsus'tan Varsak Trkmenleri blk blk geliyorlard. te Safevi Devleti'ni, bu Orta ve Gney Anadolu Trkleri kurdular. Bu srada 2. Bayezid, batda Kodon ve
Osmanl basks

120

ALEVi VE BEKTA iiRLERj ANTO!:!}.:!J_L.__.____ .

Korun'un alnmas ile urayordu ve Anadolu'yu babo brakmt. smail, yandalarn Erzincan'dan 1501 Austos'unda ayrld. Bu kez hedef irvan'd. Trkmenler kalabalk irvan ordusunu darmadan ettiler. (Bkz. Faruk Smer, Safevi Devletinin Kurulu unda Anadolu Trkmenlerinin Rol).
alp

HKMDAR OLUU
Kzl brkl bu yandalar smail iin ylesine dvtler ki irvan ah Ferruh Yesar kaamad. Sava alannda ldrld. smail, buradan emahi'ye girdi. Artk dzenli bir

ordu

kendisine vezirler ve komutanlar edindi. Bu komutanlar arasnda Lala Hseyin Bey, Dulkadirli Dede Abdal Bey, Ustacah Muhammed Bey, Bayburtlu Karaca lyas, Tekel Sar Ali Bey, sivrilen sekin kiilerdi. O hzla Akkoyuntu Elvend Mirza'y da yendiler. 1501 ylnda Safevi Devletini de kurdular. Para kestirip on iki imam adna hutbe okuttular. ah smail, on be yanda idi. Dnemin Osmanl tarihisi Hoca Sadeddin, bu olay,
amh

oluturuyordu,

Bama

tac ald kt ol pelid,

tti bi - idrak Etrak mrid

(O odun gibi adam bana tac koyunca anlaysz Trkleri kendine mrid etti.) dizeleri ile anlatmtr. smail "on drt, on be yanda, gzellik ve iyilik tac banda, gzel yzl, bir cmert gen, hevesli idi" Artk kendilerine aradklar gibi bir ba bulan Trkmenlerin o baa sk sk sarlmalar doal idi. smail'e sorgusuz ve karlksz ba lydlar. Bylece Anadolu'lu Kzlba Trkler kendi devletlerini kurmu oluyorlard. imdi smail'in yaantsna dnp ve onun yaamn byke etkileyen Osmanl ilikile rini aklamaya alalm. zcdr ki bu ilikiler hi de iyi koullar ve ortam yaratmamt. Bayezid, smail' den tam krk ya bykt Snni inanlara balanmasna karn banaz ve tutucu deildi. smail, Bayezid'e "baba" diye sesleniyordu. Bayezid de bir aralk tasavvuf bilginlerini koruyacakt. Durum byle iken niin savald? Niye derelerden oluk oluk karde kan akt? Bunlarn somut yantlar yok. Ancak kimi olaylar var ki bu gnk dille bu olaylara "provokasyon" deme olasl var. Sras geldike bu olaylara deineceiz.
Osmanl saraynn balarda bu tarikat pek ktlemedii, tersine sayg gsterdii grlr. Aslnda Bursa'dan her yl Erdebil'e "era Akesi" ad altnda deerli armaanlar gnderilmektedir. Karlk olarak eyh Safi'den sonraki eyh Alaaddin Ali (1392 - 1429) Timur'un gtrd Osmanl tutsaklarn zgrl iin Timur'dan ricac olmu ve baarmt da. Bu kiiler de ister istemez Safavilere balanmt. Timur, bu tutsaklardan vergi alnmamasn ve sayg gsterilmesini istemiti.

Yllar gemi, ah smail, konuyu yeniden ve geniliine ele alnca yukarda sylediimiz

gibi Anadolu, Erdebil'e doru dnm yrmtr. Gidemeyenler de her yl "nezr" ad altnda bir tr vergi yollamlardr. in boyutlarn anlayan Osmanllar, ran'a

HATAY 121 ---------------

gitmeyi ve oradan gelmeyi yasaklamlardr. Bu yasaklama ah smail'in zararna idi. Bu Antalya teke blgesinin "Kt ruhlar, o yerin ekya yata olaca bilindiinden ayaklanmasnlar" diye gl bir el, ehzade Korkut'u Antalya'ya vali atad. Antalya'ya geici bir sessizlik geldi. Ancak, bu kez Amasya valisi ehzade Ahmet ve Karaman valisi ehzade ehinah, kzlba oldular. Giderek ehinah, ah Kulu ile birleerek almak istedi. ehzadenin Lalas Haydar Paa, durumu gizlice Bayezid'e bildirdi. ah Kulu zerine yryen Sadrazam Ali Paa da durumu dorulayan bir mektubu padiaha yolluyor ve nasl davranlmas gerektiini soruyordu. 1510 ylnda Divrii naibi Mamay Bey, ah s mail ile Ustacalolu'nun birer mektubunu tayan ulaklarla, ehinah'n bir mektubunu da ulayla birlikte yakalamt. zetle Kzlbalk Anadolu'yu sard gibi daha nceleri de 1502 ylnda stanbul'da be bin kzlba bulunuyordu.
srada

Safevi glenmesine

kar

tedirginlik duyan devletlerden biri olan

Memhklar

da bu

sralarda Osmanllara yaklamak istiyoilard.

Bu olaylar dneminde yalnz bir kii, babas ve kardeleritiden ayr dnyordu. Bu, Trabzon valisi olan Selim'di. Tam bir kzlba dman idi. Atakt, korkusuzdu. Kimi Safevi kalelerini basm ve almt. Bu yzden 1505'te bir Safevi elisi stanbul'a geldi. Olay knad. Bu elinin bildirdiine gre ah smail, bar sever birisi idi. "Benim padiah - alem penah hazretlerinin memalik - i mahsurelerine kal'en dahi ti taarruzum yoktur" diyordu. Bayezid inanm grnd. Ancak, nlemli davranyordu. Bir sre sessiz kald. 1508'de Dulkadrllar zerine yryen ah smail bu eylemi iin Osmanl topraklarna girdi. Ancak hi bir ykm yapmadan Svas'a kadar geldi. smail, bu gne kadar halknn ounluu Snni olan ran'n tmn kl zoruyla ii yapmt. Ne var ki Farslardan mrid toplayamyordu. Onun ordusunun tmn Dulkadr ve Osmanl lkesinden giden Trkmenler oluturuyordu nce Dulkadrhlar, uyruklar olanlarn ah smaile gitmesini yasakladlar. Bunu Osmanllarn yasaklamas izledi. smail, Bayezid'e mektup yazp bu gelie engel olunmamasn diledi. O, Osmanllarla aralarnda bir sorun kmamas iin dikkatli davranyor, padiaha "baba" diyordu. Ancak, Dulkadrllara bir ders vermek iin 1508'de Aladdevle Bey'in zerine yrd. Neden olarak da Aladdevle'nin kendi elisini tutuklamasn gsterdi. Kimi tarihilere gre de neden Dulkadrl Aladdevle'nin kzn ah smail'e vermek istemeyiiydi. Bu sudan nedenler iin ah smail, mridlerini lme gtrmezdi. Sanm: ki gerek neden yaylma isteidir. Bir de Dulkadrl topraklarndaki mridlerinin gvence altna alnmasdr. Sefere Erzurum, Erzincan yolunu seerek ba lad. Buralarda yandalar oktu. Onlar toplamak istiyordu. Sivas'tan Bayezid'e bir mektup yazarak topraklarndan gei izni istedi. Bayezid, "evet" leyince ah smail, Elbistan'a yrd. Aladdevle'nin direnmesi sonu vermedi. Dulkadr lkesi yaklp ykld. smail, ka doru geri dnd. Dnte Harput ve Diyarbakr' kendine balad. 1510 - 151 l ylnda ah smail zbekleri yendi. zbek Han aybek, yeil sark
sardndan Yeilba unvan almt.

Safevi lkesi, Frat'tan Ceyhun'a dein uzanyordu. Gz, Osmanl topraklarna dikilmiti. Ancak bu ii "kaleyi ierden vurmak" yntemiyle yrtmek istedi. Doal ola-

Artk

rak bu alanda en nemli grevleri ardalarna verdi. Bunlardan en Antalya yresindeki ah Kulu idi.
AH

deerli ardas

(halife) da

KULU OLAYI

Bu ayaklanmann lideri kukuludur. Kimileri ah Kulu'yu ah smail adna eylem gsterirler. Kimilerinin almas da ah Kulu'nun kendi adna ayakland sonucunu verir. Antalya - Teke Eli blgesindeki Kzlkaya (Yalnl) kynden Hasan Halife olu ah Kulu, iftiliinin yan sra, bir maarada tapnmaktadr. Baba Hasan Halife, iki kez eyh Haydar'n hizmetine girmi, sonradan Teke E1i'ne gnderilip bura halkn Haydar'a balamakla grevlendirilir. Baba oul, Osmanl Sarayndan para yardm da grrler. Buna karn l 51 1 banda Deme alt Trkmenlerini balarna toplayp ayaklandlar. ehzade Korkut, Deme Derbendi'ni bast. Baarl olamad. ah Kulu Antalya'y kuatt. Mehdi'lik savnda bulundu. Osmanl ordusunu epeyce uratrd. Bir trl ah Kulu olaynn bastrlamay zerine Sadrazam Ali Paa blgeye geldi. ah Kulu ran'a doru ekilirken Erzincan yresinde 1511 ylnda ald yaralar sonucu ld. Yandalar yollarna kan her eyi yakp yktlar. ran'a sndlar. Ancak ah smail, kendilerini sorguya ekti. Dedi ki "Babam Sultan Bayezid Han Hazretlerinin koruyucu blgesinde bunca zamandan beri oluk ocuunuzla ferahlk iinde yaarken neden gerekti ki boynunuzdan ballk lalesini karp ayaklanma doruuna trmandnz?" Verilen yantlar, yalvarmalar benimsemeyen ah smail, kendilerine acmad. "Mslman kann dkmek gaza deildir" deyip ti.im beyleri ldrtt. Geri kalanlar balad. Bu olaydan bir sre sonra Koyulhisar blgesinde balayp byyen bir ayaklanmay da ah smail'e malettiler. Ayaklananlar Sivas' bile kuatrlar. Ancak 20 Temmuz 1512'de Nur Ali Halife ldrlnce ayaklanma dalr. Ne var ki bu sralarda Osmanl taht .da el deitirmi, Bayezid, yaayan en kk olu Selim'e taht brakmk zorunda kalr. (Baki z, Anadolu'da Alevi Ayaklanmalan s. 158)
yapm

ah Kulu olaym karan kiilerin ah smail eliyle en iddetli biimde, kaynar ka-

zanlarda balatlarak cezalandrlmas, bu olayda ah smail'in onaynn olmadn gstermektedir. Kald ki, konuyu, anlatlan ekilde, yazan Osmanl saraynn tarihisi, Yavuz Selim'in doktoru Hasan Can'n olu Hoca Sadeddin'dir. Koyu bir snni olan Sadeddin, ah smail iin en ar szler kullanr. Ancak olay da byle anlatr. Genellikle o dnem kaynaklarnda Bayezid'le ah smail'in birbirlerine saygl davrandklar yazldr. ah s mail gibi sava alanlarnda ve ile tekkelerinde yorulan deneyimli bir kiinin Osmanllar kendisine dman etmesi beklenemez. Her iki yandaki karclarn aray kartrdklar ak. ah smail bunlara bakmaz. Osmanly dman etmenin gereksizlii ah smail tarafndan aldran yenilgisinden sonra aklanr. Bayezid ise tam bir bar adam idi. O, ah smail kendisine "baba" diye seslenmesini beenmi ve benimsemiti. Kald ki tarikat kurallarn bilen bir kimse idi. karclarn sava isteklerine yant vermeyince onlar da kendilerine en uygun olan kiiyi aradlar ve Selim'e yanatlar. Yrtc, atak ve acmasz olan Selim'in Trabzon'daki yaants kendisini corafya olarak ah smail'den haberli kl yordu. ah smail, kukusuz ki Anadolu'yu ele geirmek isteyecektir. Kiinin iindeki hrs

123 - - - -..HATAY --. - - -

bunu doal klar. Ama onun Bayezid'e saygl olduunu en az Selim'le de kapmak istemediini de bir ok kez belirtir. Aslnda bu kapmay Selim balatmtr. O, Trabzon valisi iken ileride olmas kesinleen bu kapmann planlarn yapmt. Dncelerinin provalarn da kimi kzlba kale ve kylerini (bu arada spir ve Bayburt'u) basarak uygulamt. Niyeti kesindi. yle ki kardei Korkut ldrlmekten korkup da balanmasn isteyince yazd yantnda (ki tahta knn ilk gnlerine rastlar) yle diyecektir; "Senin dahi malumundur ki benim garazm saltanattan intifa - i nar - fitne olup sabka Celali eytan Kulu nam melunun tuyannda ve Erdebil olu denilen smail Pelidin ark istilasnda ve Kayseriyye hududuna gelip ettii din ve evzadan devlete ne denli kusur iri~iti" Babasnn etkisiyle Selim'in aabeyleri iin Kzlbalk o denli kt bir ey deildi. rnein, Ahmet, Amasya'da Kzlba ileri gelenleri ile iir ve mzik geceleri dzenliyordu. Selim, bu durumu babasna iletmiti. Bu sralarda Osmanl topraklarnda ah smail'in deyileri okunurken Selim'in adanlan da "yr Sultan Selim devran senindir" diyerek halk arasnda dolayorlard. Btn bu olaylarn sonucunda Selim tahtn ve mlkn tek egemeni olunca ilk kez ah smail Safevi zerine yrd. Bu olaylar Hoca Sadeddin Efendi'nin Tac't Tevarih lir: Yavuz Selim'in doacan ve dnya egemeni olacan, bana tac - Hayderi (Hz. Ali'nin bal) giyen bir dervi mutulad. (c. 4, s: 142) Yavuz ise bana bu tac giyen bir baka sultan yenip onun ordusunu kltan geirdi Sk sk Osmanl bykleriyle konua rak Kzlbaln ortadan kalkmas iin yollar sorar ve onlar da bu ie zendirirdi. (c. 4, s: 168) Sonunda "Bu znda dal klla saldrp gereksiz varln yok etmek ve fesad kap larn kapamak iinin vacip, idne inanm, yaygn ktlklerin kaynaklar olan yanda laryla adamlarnn kanlarnn mubah olduuna" ilikin bir fetva ald. (c. 4, s: 169) Bulduklar su "Peygamber'in yce snnetinin yapsna kazma vurmak, Kisral~r devletini paralamak" tr. (c. 4, s: 170) Ancak ah'n yiitleri "ahlar urunda can verirler ve cenk ateine semender gibi girerler. nan balar ok gl ve saldrlar bir felakettir." (c. 4, s: 170) "Anadolu illerinde yaayan kavraylar kat kt Trkler, ol karalanmlarla balan tlar kurarlar. Gc olanlar lsz adak ve armaanlarla an ziyarete giderler. Dergahnn glgesini hacet kaps ve dilek kabesi bilirler. Adn iitseler secde ederler." (c. 4, s: 171) "Nasl ki, ilk arda (halife) Ebubekir (m. 632 - 634) ilk i Rum tayfas ile savamsa bunlarla da byle savamak gerekir." (c. 4, s: 173) Grlyor ki kraldan ok kral olan Sadeddin Hoca, dneminin grlerini yanst makta, Osmanl divannda var olan grlerin zetlerini vermektedir. zellikle "Anadolu Trkln kavrama gcnden yoksun," bulmak o Trkln kendilerinden yz evirmelerinin bir somut nedeni dt!il midir? (N. Birdoan, a. g e. s: 29). ALDIRAN SAVAI 19 Mart 1514'te Edirne'den kalkan Osmanl ordusu be ay sonra aldran ovasna geldi. Birbiriyle lmcl boumaya giden iki Trk ordusunun askerleri iinde brne
adl yaptnda

zetle

yle

veri-

124

ALEV VE BEKTA jiRLERi ANTOLOJiSi

ilgi duyan askerler de vard. Yavuz'un askerleri iinde ah smail'in deyilerini okuyan Yeni eriler yolda sk sk geri kalp bir tr direni gsteriyorlard. Giderek padiahn ad rna ok aunaya kalktlar. Selim ylmad. Onun nderliinin bykl bu iin stesinden gelmesini salad. Osmanllar 21 Austos'ta aldran ovasna kondu. ah smail, sava mamak iin ne kadar direndiyse de baarl olamad. Kukusuz ki onun yannda Selim de bar olmalyd. ki karde ordu Austos aynn 23'nde (2 Recep) bir aramba gn karlatlar. Sava Selim kazand. ah smail, lmden zor kurtulup kat. Koluna Osmanl gllesi demiti, yaralyd. Tebriz'i tuttu. Ei Tal Hanm, sava meydannda kald. ah smail, kamaktan yorulup bir ara nefeslenince kendisini Osmanlya kar karan beylerine karglar etti. Sava gecesi Selim, tm tutsaklar kltan geirtti. Sonra Tebriz'e girdi. Orada klamay uygun bulmayp dokuz gn sonra bin kadar Safevi sanat ve beyini ev ve eyalaryla alp stanbul'a dnd.
aldran'dan yenik ve bitkin kaan ah smail, Yavuz'un dnnden sonra ilerini toparlamaya giriti. nce bask yntemi uygulamak istedi ise de vezirlerinin ve beylerinin uyars ile bu yolu brakt. ah smail, kendi halk iin genel bir af kard. (c. 4, s: 252) Dou Anadolu'ya gene ordu yollad. Ancak, Erci yresinde Bitlis Krt beyi eref Han komutasndaki Krt beyleri ordusuna yenilip dnd. Bu yre Osmanllara katld.

aldran'dan sonra ah smail skntlarn unutmak iin kendini gece gndz ikiye

verdi,

akln

kullanamayacak lde

sarho olduu

sylenir.

ah smail'in yaamn salt bir savalar yks olarak ele almak doru olmaz. Ksa

mrnde (37 yl) yapt ileri ele almak bu byk adamn gerek dehasn hi bir kukuya yer kalmadan ortaya karr. Ouz - Trk kltrnn ve birliinin yaamas iin rpnan ah smail, bu alann Hac Bekta'tan sonraki ikinci odadr. Soruna yalnz Snni ve Osmanl gzyle bakan tarihiler onu "mlhid, mfsid, lain" diye de nitelerler. Gerekte byle midir? Savata yenende yenilende z be z Trk't. kiside ozand. kisi de dahi dzeyinde idi. kisi de zalimdi. Zamanlar zulm a idi. kisi de yanl yapt. Anlasalar iyi olurdu. Hrslar brakmad.
KLG

saylacak

can korkusu ile balad. Daha alt yanda iken dedesinin mridlerince kaldrlecekti. Gilyan'da alt yl gizlilik iinde yaad. On iki yanda Ercuvan'da Tali Mehmed Bey'in elinden zor kurtuldu. Bu yanda yandalarna kalelerin nasl alnacan retiyordu. Ele gemeden yanda toplayabilmek iin binlerce kilometre yol yapyor, ayr ayr iklimlere, huyunu suyunu bilmedii topluluklar arasna giriyor, karla t herkesi inandrp yanna alyordu. Anadolu'dan binlerce, on binlerce kii yalnayak bu gen adam iin yollara dyordu. Bu yollara dmede eski Trk inancnn etkisi ve inanc olduu kadar ocuk ah'n kiilii de etkin rol oynuyordu. Osmanl'da aradm bulamayan Anadolu halk, zellikle Erzincan, Sivas, Karaman Trkmenleri ah'a doru yola ktlar. Bu gidi yllarca srnce Yavuz'a verilen bir dilekede "te bir zaman geldi ki Rum lkesinin halknn ou Erdebil olup kafir oldu." denilecektir.
rlmasayd

Yaamna

--------~---~--------

HATAY!

125

Hoca Sadeddin, bu g "Ol taifenin kalan dahi terk - i diyar etmek istediler. ls, dirisine yklenip cmlesi kup gitmek istediler." diye anlatr. Kukusuz bu gidii, Anadolu'da kimsesiz kalan Trk'n orada nem ve gven kazanma isteine balayanlar da vardr. "mrnde ve diyarnda kendye adem dinmeyen bikarlar tuman (tmen) beyleri olup hadden ziyade itibar buldular. iten kt gitti. Yerinden aynlup yurdunu terk idp iftin ubuun datt." Osmanl ve Dulkadrl nlemleri bu yry durduramyordu. Hac yerine Erdebil ziyaretini yeleyenler, "Biz diriye varrz, lye deil." diyorlard. Bu bilgiyi Ak Paazade, bir sylenti olarak aktaryor. bu oluk oluk akn sonunda karlalan kii yle sradan biri deildir. Bir kez, kesinlikle ok iyi bir eitim ve renim grmtr;. Bu eitim kavramnda daha on iki yanda iken deme babayiitlerin katlanamayaca bir gvde dayankll bulunmaktadr. Bu yata en kanl boumalarn iine girip km:tr. :iyi bir dv ve avcdr. 1500 ylnda Tercan - Sarkayasnda bir maarada yaayan ve insanlara saldran bir ayy okla vurup ldrecek kadar bilekli ve yreklidir. O k Erdebil yresinde kularn donup dt havalarda adamlarna kardan kale yaptrp kuatyor ve onlar oyalyordu. (N. Birdoan, a . g. e. s: 19).
EYHLG
ah smail'in mlki ahlk yetkisinin yam sra eyhlik yn de tamd.
Kukusuz

Eski Trk - Ouz inanlarn ve geleneklerini, slam dininin kimi kurailar ile birle tiren Alevilii, Hac Bekta Veli'den sonra derleyip toparlayan ah smail Hatai'dir. Ana-dolu Alevilii iinde her ne denli ikinci sra Balm Sultan'a verilse de, Balm Sultan'n emei daha ok Aleviliin yaylmas deil, bu gnk anlamyla Bektailiin kurumlama sdr. ah smail, gebe Anadolu Trklnn nasl bir slamlk istediini ok iyi sezinlemiti. Gebe Trk'n baskya alkn olmayan ruhuna Snni kurallar ar geliyordu. Onun dedesinden, babasndan grd alkanlklar kolay kolay atamayaca kesindi. Ayrca Anadolu'nun krsal kesimi ile yerleik kesimi arasndaki ekimeler, krsal kesimin Snni kurallarna srt evirmesine de neden oluyordu. Adal Osmanl dili de buna tuz biber ekiyordu. Durum byle olunca ah smail, bu Trklerin istediklerini kolayca sezinledi. Bu isteklerin sonunda onun seslendii halk, -

Kendi halk ozanlar gibi hece ile Trke deyi syleyen,

Eski gelenekler gibi trenler dzenleyen,

Bu trenlerde eski (belki de Dertlerini dinleyen,

aman) babalarnn

(baba) kokusunu duyuran,

- Onlarn blk prk inan krntlarn birletirip btnleyen, yan bir nder buldular. aha doru akn ite byle balad.

sorunlarn yantla-

126 ___ALEV VE Bljj<TAi RLERi ANTOLOJS

______ _______ _______

.
...

--~

smail, Erdebil'deki dergahn ne tr politika ve dnce retmesi gerektiini planladktan sonra halk iyice inceledi. ah smail olmasa da bu dergah bo kalmayacakt. An-

cak yerine gelen kimse bu ileri byle derleyebilir miydi? Bu soru tartma gtrr. Dergah kurallar, eskiden yeniye aktarma duraanl Hatai'ye gre bir i deildi. O, kurallara retken bir nitelik vermek istiyordu. Bu eylem iin uygun kiiliinin yan sra slam tasavvufunu ve bilgilerini de iyi biliyordu. Bunu ara edindi. Alevi tasavvufunda Tanr'nn insanda grndne ilikin bir inan vard. Hurufilik araclyla ah smail'e etki etmiti. Anadolu'nun ynla ismail'e g olay salam biimiyle yayordu. smail, sonunda Ali olduunu onunla dolduunu ne srd.

Ali smail'em geldim Alemi seyran eylerem Zlfkar durmaz kmmda Gnde yz bin kan eylerem Grriim den dzeni Krarm yoldan aam Yeni batan bu dzeni Bir kavim erkan eylerem
Mehdi deilde dorudan doruya Ali olduunu iddia ediyordu. Dncelerini tarafbyle aklyor, bu yol iin deyilerini kullanyordu. Sylentifore gre Alevilerin kutsal kitab "Buyruk" un bile ah smail'ce yazld belirtilmektedir.
tarlarna

Nasihatname adl mesnevisinde tarikata girecek kiinin tamas gereken zellikler ve ile kendisinin on iki imam adna yapt yakarlar bulunur. Bu yakar larn hece ile yazd deyilerinde de bulabi.liriz. Bu yakarla ile Aleviliin mal olan ah smail'in kimi dnceleri, bu deyilerle yaylmtr. yle ki,
uyaca koullar
nt

Her gz olan grr diyemeyiz. olarak baklabilir.

Asl

hner sezen gz

tamaktr.

Ancak o can'a ka-

Gz olan gelsin beri

O cana burhan eylerem
mann kimde olduu belli deildir. Alevilik br yollara benzemeyen ynler tar. br yollarda yadsmak, bu yolda iman saylabilir. Bu yolda senlik benlik olmad iin maddesel dnya da nemli deil. nemli olan nefes kiiliktir. dnyadu, ruhtur. Bu nedenle,

Budur evvel, budur ahir Bundadr muhabbet mihir Kfr, her mezhebde kfr Kfr bunda iman olur.

Bunda kibir ile kin olmaz Hem sen olup hem ben olmaz Adem ldrsen kan olmaz Nefes ldrsen kan olur Bu yoldaki kimi kurallar, rnein, arap, sema, alg gibi konularda ah smail'in deyilerinde savunulur. Nefeslerde ikrar verme, krklar meydan, sofra, grdn rtp grmediini sylemek, lmeden nce l, cemde dargnlarn barmas, yz altm alt durak ve bu duraklardan ancak sekizinin dinle ilgili olmas, pire hizmet, ah - Merdan, Selman gibi kavram ve gelenekit:r birer birer ilenmitir. Kendine gvenmekte, tm ileri yalnz kendisinin dzelteceine inanmaktadr, Allah Allah de'n gaziler Gaziler deyin ah meem Karu durun secde kaim Gaziler deyin ah menem derken ne dein Ancak kendini bildii gnlerde babasnn ldrlmesiyle kar- beri zerindeki lm tehlikelerinden syrlp kan, stelik de saysz yandann kendisine taparcasna balandn gren bir kimsede hn bydke belki bu tr duygular da byyor. smail iin de byle olmutur. Genlik alarna ulatnda karmza kan tip yledir: Dnyada salt kendi inancnn stnlne inanan, bunun d ndaki her dnceyi engel sayan, zeki, kltrl, ancak acmasz biri.. .. te ah smail..
iaan, bebekliinden hakldr.

Safevi lkesinin kimi yerlerinde kendi gibi

mzda unlarla karlayoruz:

dnmeyenlere yapt

eylemlere

bakt-

Kazarun'u

aldnda

Snni bilginlerin tmn

kl!tan

geiriyor.

-- 1504'te sfahan'da Bayezid'in elileri nnde Snni bir bilgini ldryor.

1505'te Kazvin'de Halit Bin Velid soyundan gelen Halidi'leri toptan ldryor.
eyban Han'n kafatasyla

--

iki iiyor.
katt

Tebriz'i

aldktan

sonra ezana

"Aliyyen veliyullah" szcklerini kullanma-

yanlar ldrtyor. te bir baka ynyle ah smail....

Elbette ki bu tr eylemlerin sahibi kii kukusuz acmaszdr. Balangta yalnz babas ve dedesi ile mridlerine yaplan lm sonulu saldrmalarn cn almaya yeltenen ah smail, sonradan kendi hrsnn engellerine ynelmitir. Tebriz meydannda beyleri ile ok atma etimleri yaparken ozanlar "Kantural" da olduu gibi onu ven deyiler sylyorlard. Ona holanmasa bile "Allah" diye bakanlar vard. Bu kii, kukusuz biraz ac
masz olacakt.

Bizim, ah smail i:in sylenenlere katlmadmz en nemli nokta onun getirdii

ii kurallarla ilgilidir. Kukusuz Osmanl tarihilerinin ah smail'i sevmelerini bekleye-

meyiz. Onlar,_ bir politikann savunucusudurlar. smail'i yermek grevleridir. An~ak,

128

ALEV VE BEKTA iiRf,ER! ANTOLOJiSi

zellikle "yansz" olduklarn syleyen "Cumhuriyet Dnemi" tarihilerine ne demeli? Hele hele byk savlarla ortaya kanlar nasl karlamal. "Alevilik, ia'nn menfur bir koludur. ranllardan gemitir." tmcelerini ne etmeli? ah smail'i iyice okumadan, onun d~ncesini anlamadan "ran iiliini alp Mslmanla zarar verdi" yargsn yaymak bilgisizlik deil de nedir? (N. Birdoan, a. g. e. s: 24).

STEDG
Aslnda Safevi devleti ah smail devletidir. ah smail'in abalaryla Trk devletidir. nemli ibalarma Trklerin gelmeleri br Trk devletlerinin ounda hi bu kadar ok olmamtr. ran'da Tebriz yresindeki Trk kesimi stelik Anadolu'dan da desteklenince devletin odanda Trkler toplanmaktadr. Anadolu Seluklu Devleti'nin tersine Trke, saray dilidir. Bu sarayda Alevi deyileri, varsalar, Krolu komalar sylenir. ah smail, deyilerini Trke syler.

Onun dncelerinin en nemli belgesi "Nasihatname" mesnevisidir. 166 ikiliden bu tler kitabnda Hatai, Tanrnn verdiklerine minneti ve isteklerine boyun e meyi bildirir. "Tanr birdir ve orta yoktur. Her iin nedeni ve yapan O'dur. O'na varmak tarikatla (yolak) olur. Grnen, gtren, gren ve getiren O'dur. Bu yolak pirleri eker szldrler. O pirlerde gerek ve grnt birdir. Bu dnya, Tanrnn denizi yannda bir damladr. Ancak bu damla denizden ayr deildir. O geree akla varlr. Ak bulmak iin de "salavat" verilmelidir. Muhammed'in Mirac, orada Ali'yi grmesi gerektir. Ancak bu bir srdr. Her yerde sylenmez. Yol .isteklisi bunlar ve on iki imam bilmelidir. Dnyada Mehdi'nin kmas yaknlamtr. Onun iin geree ermeliyiz. Bu da piri bulmakla olur. Piri bulan Hakk bulur. yle ise her ey, yedi tamu, sekiz cennet hep insandadr. Bu insana kin tutulmaz." (Nasihatname)
oluan

ki ardna dmeyip de sava tekniklerine de eilseydi, rnein Yavuz Selim'in

aldran'daki ateli silahlarna

iki gnde teslim miydi? Bu yargy okuyuculara brakyoruz.

olmasayd Trkln yazgs deiir

smail, 1517'den sonra gnlerini iki imekle geirdi Hemen her yl ayr bir kentte
yaad. Mays 1524'te (Biin yl) Azerbaycan'da Sarab kentinde ld. Cenazesi Erdebil'e getirilip dedesi eyh Safi'nin yanna gmld. Buras eyh Safi'den beri Dar - l rad diye anlmaktadr. Yerine oullarndan Tahmasb geti.

smail'in kukusuz ki btn Trk hkmdarlarnn en gls veya en hilgilisi ya da en adaletlisi olduu sylenemez. Her eyden nce bu sav, br hkmdarlar yadsmak olur ki bunun hi bir bilimde yeri yoktur. Ancak, kesinlikle ileri sreceimiz udur. "Hi bir hkmdar, ah smail kadar yandalarnca sevilmemi ve saylmamtr." (N. Birdoan, ah smail Hatayi s : 28)

H.4.TAY

129

SANATI
irvanl Melik' era

Habibi'nin nclk ettii Trke

edebiyatn

bir ok

uraan

lar devlete korunma altna alnmtr. ah smail'in kendisinin hece ve anz ozan olmas

nn artrm, bilime saygs da duyulunca kimi bilginler Erdebil'e gelmi. kimisini de kendisi getirtmitir. O dnem kaynaklarnda ah smail'i sradan bir hkmdar olmaktan ok, eski Hurremi'liin, Babeki'liin srcs ve Turan dncesinin yeni temsilcisi olarak dnmek mmkn. Bunun iin Yavuz Selim, ah smail'e ;'Afrasiyab - Ahd" diyecektir. smail'e olan sevgi ve snma yrylerine bylece sanat adamlar da katld. Sultan Hseyin Baykara'nn (m. 1447 - 1505) oullarna hile ile ar yenilgiler vuran zbek han eybani'yi 15 lO'da ortadan kaldran smail'e bu tarihte ilk snmalar oluyor. smail, bu sanatlar sayg ile karlayp sekin grevlere atyor: Bu sanatlarn banda Kemaleddin Behzad (1455 - 1535) vardr. Bu dnemin tarihilerinden Hvodemir'in anlattna gre "stad Behzad, dnemin en olgun nakkalarnn ustasdr. Bir sre, doruluk rnei Emirin (Hseyin Baykara'nn) yannda esiz ilerle urarken imdi yce mertebeli Sahib Krann (ah ismail'in) yanndadr." Hvodemir, bu kitabn H. 904'te (m. 1498) Ali ir Nevai adna yazmaya balam, H. 905'te (m. 1499) bitirmitir. Bylelikle Kemaleddin Behzad'n ah smail'e sn daha nceki yllara geiyor. Bu kitaba gre Nakka Aa Mirek, Hseyin Baykara yannda iken Kemaleddin Behzad, ah smail'in yanndadr. Belki de Hseyin Baykara, dneminin geleneine uyarak ah smail'e bir ok sanatyla birlikte Behzad' armaan etmitir. Behzad, zel bir fermmla 1521 'de nakkahaneye mdr ve sahih - i ihtiyar (yetkili) atand. O gne dein dank olan Safevi nakna artk bir biim vermiti. Aa Mirek, Muhammed Tebrizli, Hace Abdl Aziz, Muzaffer Ali Muhammed vb. bu okulun br retmenleri idi. Bu dnemde arta kalan kimi saray sslemelerinin yan sra son yllarda bulunan "Cihan Ara - y ah .smail Safevi" kitabndaki yirmi kadar minyatr de dnemine k tutmas bakmndan olduka deerlidir.
RDE FUZUL LE BENZERLKLER
ah smail, olu Tahmasb' da ressam Muhammed'c rak vermi. Konu, ylesine
bym

ki Tebriz, hat ve nak sanatnn merkezi olmu. Edebiyatla bu sanat at mi, nl Fuzuli, Beng Bade kitabn ah smail adna yazm. Bu yaptn
Baed in medh - i ah smail

ba

git-

blmnde smail'in sanat tutkunu olduu yazlmaktadr. Fuzuli ve ah smait'in kimi gazelleri birbirine ok benzemektedir. Sz gelimi Hatai'nin,
Ak

Ya ilahi sen meni bi ak - canan eyleme ilen adem gnl derdime derman eyleme

ikilisiyle

balayan

gazeli ile Fuzuli'nin,

Ak
Klma

derdiyle hoem el ek ilacndan tabib derman kim helakim zehri dermanndadr

ikilisiyle

balayan

gazeli ve gene Fuzuli'nin,

Ya Rab bela - y ak ile kil aina meni Bir dem bela - y aktan etme cda meni ikilisiyle
maktadr. balayan

yakn yalarda olmalar,

gazeli birbirlerine bcnzek saylmaldr. Her iki ozann birbirlerine ok hangisinin hangisine benzekler yazd sorusunu yantsz brak
adl yaptndan alnan u kuku

Fuzuli'nin Leyli v Mecnin drtlsnn benzek olduuna hi

dizelerinde Hatai'nin

aada

yok. Fuzuli'nin,

Vade - i vasi ile aldm sabrmz aramamz. Olmad bir gn visalinden myesser karnmz Geti hecr ilen Fuzuli' den beter eyyammz Hani ey zalim bizmlen ahd peyman ettign drtls Hatai'nin, Vade - i vasleledin bir klca kald canmz Giere irse iribtr mile v efgammz Yola bahmaktan kuptur dide i giryammz Hani ey zalim seninle ahdmz peymammz drtls ile benzerdir. Hatai'nin Osmanl hkmdar Fatih'in Avni lere de benzekleri bulunmaktadr. Fatih'in,
mahlasyla yazd iir

Yar iin ayar ile merdane ceng etsem gerek t gibi murdar rakib lmezse yar elden gider ikilisine Hatai'nin, Ey gnl yar vaslm koyma ki yar elden gider Sen bu ite klma teksir yoksa deyar elden gider ikilisi benzektir. Fuzuli'nin, Bad- sabaya sorsunlar canan illeri kandedir dizesine .Hatai'nin, Bir peri hayramyan bilmem mekam kandadr dizesi bu benzektir. Bir baka rnei de Hatai ile kendisinden iki yz yl sonra yaayan Nedirn'den vermek istiyoruz. Etkilenme olup olmadn okuyucunun takdirine sunuyoruz. Bugn gam tekyegahmda feda bir camnz vardr. (Hatai) Beli sz bilmeziz amma biraz
irfammz vardr.

(Nedim)

HATAY

131

Grlyor ki, ah smail bir yandan gemiin bilim adamlarm ve ozanlarn okurken te yandan yaayan ozanlarn koruyor, kolluyor. Ozanlar saraynda ba kede yer buluyorlard. Trk halk iirini szl trden yazl tre ynlendiren byk ozan tasavvufun in celiklerine inerek insan ruhunun derinliklerinden inciler karmasn bilmi, yaln insann znde servenli yolculuklar yaparak onu yceltmitir. nsan olduunu, deerini ona sesle, mzikle, eylemle duyurmutur. Bu dnem iin en geerli olan kaynak, Tuhfe - i Sami yazar Sam Mirza'dr (1517 1576). ah smail Hatai iin 1550'de yazd bu kitapta babasnn yazn ve sanatn belgeler. Saraydaki ozanlardan sz ap epeyce ad sayar. O dnemle bizi tantran ikinci kitap, (1553 - 1616) Mecme - l Hevaa adl kitabdr. Bu kitap ah smail'in balangcndan 1. ah Abbas dnemine ait bilgileri ierir. M. 1607'de yazln"ttr. Her iki kitaptan rendik lerimize gre Meylun Rkneddin, Mir Fahri (ki ehname adl kitab ile ah smail sava larn anlatmaktadr). Suseni Bey (ah ismail'in korucu basdr), Hace Rkneddin Teb .. rizi, Mahmud Han Deylemi, Molla Hseyin Erdebili, Mir Kani Ordubadi sekin ozanlar olarak sarayda nlenmilerdir. (N. Birdoan, a. g. es.: 20) Hatai, hece ll deyileriyle halk arasnda yaylm ve tutulmutu. Varsa tr, bu dnemde Tebriz saraynn en geerli trdr. Sadik Bey Afar, bu alandan sz ederken emsi mahlasyla iirler yazan Mehemmed Bey'den u drtl verir:
arh - felek uruhban d.nerse Beli demiem dnmezem yarmdan Men etmee sa gden enerse Beli demiem dnmezem yanndan

"Gl Yzl larak,

ah'ma

ynelen Anadolu'lu Pir Sultan Abdal da" bu

deyiin

etkisinde ka-

Dnen dnsn ben dnmezem yolumdan

demi

olabilir.

Saray dndaki ozaniar da ah smail'den iirli mektuplarla yardm isterler. Bunlardan biri,
Mrid - i kamilim eyh olu ahm Bir arzum var kulluuna ah, menim

diye ona bavuran nl ozan Kurbani'dir.

ENN DURUMU

yenilen ah, kaarken ei Tal Hanm' yitirmi. Bu konu, Kimi sylentilere gre Tal Hanm da kaarak Hoy Melikine snm. Melik, onu ah smail'e gndermi. Bir baka sylentiye gre, Selim'in Tal Hanm' Cafer elebi'ye nikahladdr. Hoca Sadeddin'in, babas Hasan Can'dan dinlediine gre
tartmaldr.

aldran savanda ar

132

Al.Jj.YI VE BEKT~jj_ RLER ~-N_TO_L_O_J_S_I_ _ _ _,

onun alamalarna dayanamailgili bir halk hikayesi de zenle tasnif edilmitir. Hikayeye gre Tal Hanm, Abdi Bey'in kzdr. Babas savata lnce Tal da ald yaralar saran koruyucusu Durmu Han'la kap ah'n yanna gelmitir. Bu hikaye bizlere yarm yamalak gelebilmitir. (N. Birdoan, ah smail Hatayi s: 29)
yp salvermi.

Tal Hanm, Mesihpaaolu'nun adrna snm. Paa,

Bu Tal

Hanm'la

ESERLER
ah smail hereyden nce bir iir adamdr, bir gnl adamdr. Dnemindeki iir

trlerinin tmn denemitir.

Ey Hatai zikr - i fikrin eyledin e'are sarf Tuttu irfan defterini ehi - i divan imdiden
dediine

gre irfannn ululuu dnyay ok erken tutmu. Mesnevi de olsun divan iirle rindt; olsun dnemin din ve edebiyat bilgilerine iyice egemen olduu bir gerek. Yaptla rna Farsa ve Arapa eklediine gre bu dilleri de biliyor. Cavidan - Name'den sz ettiine gre Fazlullah' ve Hurufi'Jii biliyor. Kur'an ayetlerine kafiyeli dizeler yazyor. Ayetleri aklyor. Ebced'i biliyor. zetle iir bilgilerinde olduka gl. Dehname mesnevisini l 9 yanda yazmtr. Halk iiri trlerini biliyor ve ustalkl kullanyordu.
dran vurumasndan

Hatai'nin aruzla yazd iirlerini raklk ve ustalk dnemlerine ayrmak olas. al sonra bu byk adamn duygularnda geni lde deimeler olmu. O, gururlu ve kendini yenilmez sanan egemenin yerini daha durgun, yenilmi ve gururu krlm bir adam ald. iirleri de bu duygulara paralel olarak deiti. Bylelikle duygu yn ar basan iirlerinde bir glenme grld.

Diyar - aka sultanam dila men de zamanlda Vezirimdir gam u gussa oturmu iki yanmda Men ol ahbaz - a khsarem baemem glle i Kare Nice anka kimi yavru uurdum aiyammda

gazelinde en ili divan ozannn gc grlr. Hatai, elbette bir Fuzuli deil. iir anlay Hatai'nin iirlerinde dncelerini iir diliyle yaymak isteyen bir ah'n abalamas var. ah iin iir bir aratr. Hatai'nin iki kat yaayan ulu ozan Fuzuli'de iirin ama olduu aktr. Hatai bir yandan bouurken bir yandan yeni bir devlet kuruyordu. Buna karn kimi iirlerinde kendisini gl grr:
deiik.

n tecella nurm grmek temenna eylerem, imdi Mansur'am meni bir dara gndermek gerek
beyti herhalde benzerlerinin nnde yer alacak gte.
iirdeki

gc

asl

dan olsun

olmasn

hece ile syledii deyilerdedir. Bunlar, yzyllardr onun inancn Trk halknn dil - ezberi olmutur. Kimi trenlerde samahlann, cii

HATAY/ 133 --------------------havalarnn, dvaz a. g. e. s : 32} imamlarn

hep bu

deyilerden seildiini

herkes bilir. (N.

Birdoan,

Trkiye'de hak.knda ilk kez Rahmetli Sadeddin Nzhet Ergun ciddi bir kitap yazar. Kitapta hece ile iirlerinin yam sra, Nasihatname mesnevisinin .tm, ikinci bir mesnevi ve "Dehname" den kimi ksa blmler alnr. Rahmetli Sadeddin Nzhet kuku yok ki alannn en yetkilisi. Kitabn sunu yazsndaki incelemesi son derece deerli. Konuyu ve bu alandaki almalar iyi incelemi. Azerbaycan yaynlarnn temelini Leningrad ve Takent nshalar oluturuyor. Dzenleyenler, Paris ve Londra nshalarn da gzden geirmiler.

Hatayimdir ah Hatai Amma adm mer durur.

Demek ki "ah Hatai" veya yalnz "Hatai" adm kullanan baka baka ozarlar var. lgin tir ki bunlardan birinin ad da mer. Kimi deyiler deiik yerlerde eksik drtlklerle yaynlanyor. Azerbaycan ve Erdebil nshalar taprmay "Hatai", Napoli nshas ile Sadeddin Nzhet yayn ise "Hatayi" olarak alyor.

Geldi Cebrail ard ya Muhammed Mustafa

dizesiyle balayan iir Alevi cemlerinde ok sylenen "Mihralama" dr. Trkiye'de ise ilk kez Sefer Aytekin'in 1958'de yaynlad Buyruk kitabnda yer alm. Buyruk'un eyh Safi'ye ait olmadnn kesin kant da kendisinden ok sonra yaayan torununun bu iiri nin o yaptta yer almas. Dehnarne'nin yalnz Leningrad mzesinde asl vardr. Bu iir ah smail'in 19 yanda yazd bir ak yks. 1532 ikiliden olumu. Blm balklar Farsa verilmi. Altlarnda Azeri azyla evirileri var. Bu eviriler ah smail'in deil. Son blmde,

Hicrinde zad nun geti Sin'di.n dahi bir fzun geti

dediine

gre ebcede bu aklama h. 91 l 'i (m. 1506) gsteriyor. (N.

Birdoan,

a. g. e. sh:

9-30)
SONU

Byk bir dahi olan ah smail aslnda politik adan Trkl birletirmek iin gayret gstermi. Osmanllara kar isteksiz savam. ki byk insann en byk yanl Trk Trke krdrmak olmutur. Trk tarihi bu yanl rneklerle doludur. Hatai, iirlerini belli bir eree ulamak, inanlarn yaymak, aklamak iin yazmtr. iir bu erekler iin bir aratr, ama deildir. Biri Trke, dieri Farsa iki divan vardr. iirlerinde duygu, itenlik ar basar. Trke iirlerinde dili akc, syleyii kolay ses - sz uyumuna dayal bir anlatm var. Hatai, yalnz bir yolam ncsii deil, ayn zamanda Trke kouk sylemenin de klavuzu olmutur. Anadolu Alevilii zerinde Hac Bekta Veli'den sonra en

134

ALEV VE BEKTA iRL~Ri ANTQlpJ_S_i_ _ _ _ - - - - - - - -.. .----

etkin kii Hatai'dir. Zaten kendisinin ad "Yedi ulular" arasnda zikredilir. iirleri belli bir inanca dayaldr dersek daha doru ve isabetli anlatmda bulunmu oluruz.
rlmasyla olumutur. Kurallarm eyh

Safevilik inan olarak, Kalenderilikle Halvetilik yolaklanna ait grlerin kaynat Safi belirlemitir (Bkz. eyh Safi Buyruu, Ayyaldz yay. 1994) grleri Hatai'nin ardllar yaymtr. Yaygn alan ran ve Azerbaycan'dan daha ok Anadolu Trkldr. eyh Safi buyruu ondan sonra derlenmitir.

Hatai'nin etkinlii duygu arlkldr. nanca dayaldr. Hatai daha ok Yunus Emre'nin etkisindedir. Hac Bekta Veli'ye byk bir sayg duyar:

Gece gndz hayaline dnerim Bir gece ryama gir Hac Bekta Gnahkarm gnahmdan bezerim zm dara ektim gr Hac Bekta
Hatai, bir yandan iiri ile bir yandan Alevi - Bektai inanlarna ballyla Anadolu kesiminde yaayan halk ve ozanlar derinlemesine etkilemitir. Bunda duygulu dilinin byk rol vardr. Duygulu, etkileyici, akc iten kouklarn ierdii anlam kavramak iin derin derin dnmeye gerek yok.
krsal

Hatai, eylemcidir; "dervilik bo szlerle sadece syleyile olmaz" der. "Alevi - Bektai anlayn benimseyip o toplulua katlmak gerekir. Mridin bu toplulua katlmas, gnlden kavrama ve sezme gcne sahip olmas gerekir" der.

RLERNDEN RNEKLER
-l-

Muhammed Ali'nin aldm elini Hak deyip tuttuum elden ayrlmam On iki imamn tuttum yolunu Hak deyip tuttuum yoldan ayrlmam nefesi Hak nefesidir Mrid szn tutmayanlar asidir Mridin rzas Hak rzasdr Hak deyip tuttuum yoldan ayrlmam
Mridin

J, Mridin gittii veli yoludur

Gitme dediine gitmemelidir Zahir batn Muhammed ve Ali'dir Hak deyip tuttuum yoldan ayrlmam Hak erenler bir araya derilse Cmle aklara nasip verilse Aikare Hak gzyle grlse Hak deyip tuttuum yoldan ayrlmam

ah Hatayi' m Hak bil tuttuum eli Zahirde batnda Hak grd seni Gerek erenlerden aldm haberi Hak deyip tuttuum yoldan ayrlmam

HATAY

135

-2Mmin mslim gelin seyran edelim Muhammed Ali'nin g geliyor Keselim cieri biryan edelim Muhammed Ali'nin g geliyor Ben de belli diyem ann ucunu Nur ile doldurmular ann iini Cennete doru ekerler giinii Muhammed Ali'nin g geliyor

Nura gark olmu Fatma Ana'nn sa Al yeil bezenmi cennetin ii Sevdiini alm, .ekiyor g Muhammed Ali'nin g geliyor
Yan sra yz bin- evliya bile Mmin mslim ona devaha ine Kubbesi stne gvercin kona Muhammed Ali'nin g geliyor

Ali Muhammed'dir Muhammed Ali Devah eder ana cmlenin var Alemler serveri Sultan Hatayi Muhammed Ali'nin g geliyor

-3Hfi diyelim gereklerin demine Gereklerin demi nurdan saylr On iki imam katarna uyanlar Muhammed Ali'ye yardan saylr

hlas ile gelen bu yoldan dnmez Dost olan dostuna ikilik sanmaz Eri Hak grmeyen Hakk' gremez Gz bakar amma krden saylr
Gerek ak menzilinde durursa era gibi yanp ya erirse Eksiklii kendznde bulunursa O da erdir yine erden saylr

gn imi u dnyann safas

olur cefas Gerek erenlerin nutku nefesi Biri krktr krk birden saylr
ah

Safasndan artk

Hatayi' m eydr Badad'dr vatan

kilikten geip birlie yeten

Erenler yannda ky! kal tutan Yolu dikenlidir hardan saylr

-4Sufi mezhebimin nesin sorarsn Biz Muhammed Ali diyenlerdeniz Gzlye gizli yok ya sen ne dersin Biz Muhammed Ali diyenlerdeniz
Enimize krmzlar giyeriz Halimizce her manadan duyarz Katarda imam Cafer'e uyanz Biz Muhammed Ali diyenlerdeniz

Biz tccar-deiliz alp satmayz Erkan gzetiriz yoldan sapmayz Gnlmz ganidir kibir tutmayz Biz Muhammed Ali diyenlerdeniz Her kimin ki eran hak yakar Mmin olanlar katara eker Aslmz On iki imama kar Biz Muhammed Ali diyenlerdeniz

136

ALEV VE BEKTAi liRLERi ANTOLOJ/Sl

Muhammed Ali'dir krklarn ba Urahm Yezid'e laneti ta Hnkar Hac Bekta Veli'dir ei Biz Muhammed Ali diyenlerdeniz

J.. Baharda alr gonca glmz

Ol dergaha doru gider yolumuz On iki imam ismin okur dilimiz Biz Muhammed Ali diyenlerdeniz

ah Hatayi' m eydr Muhammed Ali Onlardan rendik erkan yolu Ali Muhammed'dir Muhammed Ali Biz Muhammed Ali diyenlerdeniz

-5Gece gndz hayaline yanarm Bir gece ryama gir Hac Bekta
Gnahkarm gnahmdan bizarm

J, Sadklarn sdk an renci

Pirlerin hem piri hemide genci Hem derya hem sadef hem drr hem inci
Hem umman hem nna hem gl
Hac Bekta

zm dara ektim sor Hac Bekta

Yand bu garip kul nedir aresi Yine tazelendi yrek yaresi Onulmaz dertlerden derman olas Bu senin bendindir sar Hac Bekta

Gahi bulut olup ga aarsn Gahi yamur olup yere yaarsn Ay msn gn msn kandan doarsn Ilgt lgt eser yel Hac Bekta bala benzersin gurbet illerde gnlm elersin Bend edip de ikrarna balarsn Sailin satt kul Hac Bekta
u
Arnn yapt

Derdimin derman yaramn ucu Drt gruh mevcuttur gruh - i naci Belinde kemeri banda tac Yznde balkyor nur Hac Bekta

Derdimend Hatayi eyler niyaz Ulu pir katardan ayrmaz bizi Bu maher gndr isteriz sizi Muhammed nnde car Hac Bekta

Bizar:

Umarsz

Balkmak:

dertli - Car:

Yeti

Maher: Kyametin

Parlamak - Sail: Dilenci ilk gn.

Derdimend:

Yal

-6Gevherin gemeyen yerde Satma karda kerem eyle Lal tan ay tana Katma karda kerem eyle Grdn bir yerden aina Her ne dersen z bana Yol tan yol kuuna Atma karda kerem eyle

J.. Grdnse bir yerde rakip

Neylersin yzne bakp Mnkiri katara ekip Yedme karda kerem eyle Firdevs gllerinden misin
mam kullarndan msn
ah Ali olundan msn Gitme karda kerem eyle

Hatayi arr ere Dnya byle gelmi zira Arif okun abes yere Atma karda kerem eyle
Aina: Tandk-

Yedme: Gtrme - Kerem: yilik-Abes: Sama- Firdevs: renkte bir cevher - Yedme: Gtme, gtrme Gevher: Mcevher, tz -- Rakib: Hasm.
Cennet Lalta: Deerli krmz

-7Muhammed Ali'yi candan sevenler Yondup yollarda kalmaz inallah mam Hasan'n yzn grenler Hseyin'den mahrum olmaz inallah
mam Zeynel' den bir dolu itim
mam Bakr'da kaynayp cotum
mam Cafer'e vardm ulatm

J, mam Musa'dan gelen erenler

Can
ba

feda edip cemler grenler

mam Rza'ya zehir verenler

Divanda efaat bulmaz inallah Bir gn olur okuturlar defteri ah olunun belindedir teberi Uyanrsa Taki Naki Askeri Alan glmz solmaz ina.ilah

Bundan zge yola sapmaz inallah

Hatayi der bu i bizi bitire zn kata gr ulu katara Mehdi evki bu cihan tutar a ah oluna sitem olmaz inallah

Teber: Tahta

kl

-8Serseri girme meydana Ak, senden yol isterler Kalla ile oturmadn man ehli kul isterler Bu yola giren oturmaz Hak sze hile katlmaz Bunda hi hile satlmaz Cevherinden pul isterler
htiyar: Seme Mkil: Sorun, zor -

J.

Bir kl bin pare eder Bu yolu ihtiyar eder ah'm bir yol kurmu gider Yol iinde yol isterler
ah Hatayi der neylersin Her mkili hal eylersin Arsn iek derersin Yarn senden gl isterler

Hal eyleme: zme -

Kalla: Dnek,

hilebaz - Yol: Tarikat

138

ALEV

VE BE'KTA/ J{l!fERI ANTOLOJSi

-9Mrebbinin musahibin akna Gnlme, gzme den Ali'dir Yreim yaral, yaralar bal Ezelden seven, sevien Ali'dir Ali'dir dnyaya eday veren Ali'dir sofiye sevday veren Ali'dir Yezid'e kavgay veren Hakk'a vasl olan merdan Ali'dir Mihr- i Yar- devlerin savanda Kendine bend etti on be yanda yz yldan sonra yedi yanda frit'in bendini zen Ali'dir Yedinci felekte arslan grnen Hatemir aznda mhr sr eden Gelip krklar ile cemde bulunan Cmlesine serdar olan Ali'dir

.!

Ali'dir cesedin kendisi yuyan Yuyup kefeniyle tabuta koyan Ali'dir devesin kendisi yeden Hak ile Hak olan Arslan Ali'dir Ya Allah dedi de Dldl'e bindi aret edince gn geri dnd Yetmi bin kafir hep rnslman oldu lenin vaktinde eren Ali'dir
Yldrm

gibidir Zlfikar yz

mam Hseyin'dir Ali'nin szii

Zlfikar ekince Necef denizi Hikmetle kaynayp coan Ali'dir

ah

Hatayi' m eydr dert ile ah

Diline vird etti ol gani ah' Umekan ilinin hem padiah Mminlere Yezdan olan Ali'dir

-10Serime bir sevda geldi Muhammed Ali'den beri Yand vcudum kl oldu Ta ka!Ubeli'den beri Ali'nin Fatma Kanber'i Hrka tutunur nleri Severim On ik' imam'lar Atas pirimden beri Hasan'la Hseyin'i sevdim
krarn onlara verdim

... Muhammed dnyaya geldi u alem nur ile doldu Hikem imam Cafer oldu Okuram Kur'an'dan beri

Musahibim Musa Kilzm Rza'ya baldr zm Kolumda ahinim bazm Beslerim zamandan beri
Taki'den etek tutmuam Naki srrna yetmiem Askeri'den mey imiem Sarhoum zamandan beri
krarn bendi boand
ndi traba dendi Mehdi'den kl kuand Dilirern zamandan beri
ah

Kafirleri btn k:-dm Halil - tir - Rahnan'dan beri Zeynelabidin yollar Alr gonca glleri Bakr imamlar serveri Severim soyundan beri
Sevdiim

Hatayi' m Hakk'a yalvar

Ali'dir server Sorarlarsa bizi erler Gelirem divandan beri

Hikem: Hocam - Bendin rahman: brahim peygamber

Boalmas:

Suyu tutan setin

almas

Halil r

-11Batmnda dedi bana bir aziz Muhabbetten geen Hakk'tan da geer Vermem nasibini kesin gdasn Muhabbetten geen Hakk'tan da geer

Muhabbetten hasl oldu Muhammed Ali'ye verildi cmle velayet On'ki imam'n erkan efaat Muhabbetten geen Hakk'tan da geer

Muhabbet ademi Hakk'a yaradr Muhabbet etmeyen can mudaradr Dnya ve ahrette yz karadr Muhabbetten geen Hakk'tan da geer Gerek olan bir nefese inana veririz kurban canana Lanet olsun ikrarndan dnene Muhabbetten geen Hakk'tan da geer
Canmz

Drt kap krk makam yetmi iki kat Muhabbet;dedikleri tecelliyi zat Mmine, mslime hayr nasihat Muhabbetten geen Hakk'tan da geer Muhabbet dediin haslar hasdr Muhabbet olmayan Hakk'm nesidir Dost Hatayi' nin bu Hak nefesidir Muhabbetten geen Hakk'tan da geer

Batm: - Mudara: ifte standart - Has: z -- Nesi: Neyi

-12-

Dil ile dervilik olmaz Hali gerek yol ehlinin

Anlayn

Bal

her iekten gerek yol ehlinin

Ben gezerim dertli dertli ter firkatli firkatli B iilbl gibi ~tnii tatl Dili gerek yol ehlinin

Gemek gerek drt kapdan Kurtulasn mrebbiden Mrebbiden musahipten Eli gerek yol ehlinin

Ben gezerim ayk ayk Deryalarda olur kayk Blblleri ah'a layk Gl gerek yol ehlinin

Hatayi' m der kuak kuan Toz olur traba den Budur dervilie nian Yolu gerek yol ehlinin
-13Gnl ne gezersin seyran yerinde Alemde her eyin var olmaynca Olura olmaza dost deyip gezme Bir ahdine btn yar olmaynca Yr sufi yr, yolundan azma Elin gybetine kuyular kazma Varp her dkkannda metan zme Yannda mridin var olmaynca

140

ALEVi VE BEK._TA RLER ANTOLOJiS

gnlmn kuu etmek ktnn ii stadn tanmaz bunda her kii Ann kim mridi er olmaynca Kavga,
gybet ah

Kalkt havaland

J, Varp bir ktye sen olma nker

arhna deer

de dolunu dker Ne Huda'dan korkar ne hicap eker Bir ktde namus ar olmaynca

Hatayi' m edem bu srr beyan Kamil midir cahil szne uyan Bir batan alamak mredir ziyan ki batan muhip yar olmaynca
Gybet: Arkadan sylenen gerek d, kt sz - Nker: Ortak - Hicap: Ar, utanma -- Muhib: Talib - Dolu: Nasip.

arh: Dnya

-14Kahrna kfrne cmle dayandm Evvel ikrar verip dnen gelmesin Hem rengine boyasna boyandm Bu renklere boyanmayan gelmesin

J, Gerek imi serseriye gelmeyen

Er odur ki ikrarndan dnmeyen Kalbinde gnlnde riya saymayan kilik gmlein giyen gelmesin Gnahkara tarik sitem kodular Meydana gelene krklar dediler Dostu dosttan seiverin dediler Efsane szlere uyan gelmesin . ah Hatayi eydr bu doru yoldur Doru yoldur bu hem ak makamdr Eksie kalmayan pirim Ali'dir Kalbinde phesi olan gelmesin

Rengine boyandm ben camdan itim Nice canlar ile kondum konutum Muhabbet eyledim candan sevitim Muhabbeti kfr sayan gelmesin Muhabbet eyledim sevdim yarimi Harceyledim elde olan varm Bir asilzadeyle et pazarn Ettii pazardan dnen gelmesin
eriat

- Bahr - i ak: Ak denizi - Bahri: Balk -- Piiri Mani: Mana, anlam - Dil: Gnl -- lmeden lmek: Tasavvufta fenafillah sznn karldr. Her eyin ba ve sonu Vcud - mutlak yani Tanr'dr. Sofi, ona erebilmek iin dnyayla ilgisini keser, srekli bir gnl cokunluu iinde yaar. te bu durum <<fenafillah tr, lmeden tmedir Can: Tarikat yolcusu - Harceyledim: Sarfeyledim.

manisi:

eriatn anlam

piiri: Piire piire -

-15Ali'nin srrna ereyim dersen Bir mrid - i kamil bul da anda gel Kiifrn imana sataym dersen Var kendi kfrn bil de anda gel manisi insana szdr Tarikat szleri gece gndzdr Gnl bahr - aktr derya denizdir Bahri ol ummana dal da anda gel
eriat

--------------..

HATAY

141

Piiri piiri Mridine

syle szn

J, Cellat oluban canna kyagr

Arif olup her maniden duyagr Cesedini kendi elinle yuyagr Kendi namazn kl da anda gel

ki babtan ayrma gel gzn

teslim eyle zn Musahip kapsn bul da anda gel

ah

Hatayi ' m, mani sylerim dilden

Ayrrlar seni kibr ile kinden lmeyene olmaz nasip bu yoldan Var lmezden evvel l de andan gel

Anda: yle -- Mrid - i Kamil: Olgun kii, eyliya Kap - Cellat: Ba kesen --- Musahip: Karde.

Bahri: YJ.ic -

Bab:

-16Gel t vereyim t alrsan Hizmet eyle gene gl bulunca Kervan gider sakn geri kalrsn Heman elden koma yolu bulunca
ldrse de kmaz yoldan yol eri Gereklerin elindedir yular Grnd seyreyle akan sular Karr ummana seli bulunca
Ar

J.

Dinleyip de bu manay yazmal Her kii halince kuyu kazmal Yedi padiahlk yeri gezmeli Haline mnasip eri bulunca
Sil spr kalbini stten beyaz et ldr nefsini eytandan art Doksan dokuz ere kt Bayezit Haline mnasip eri bulunca
ah

oldun her iekten alrsn kande bulursun Yetmi bin ayete delil olursun Anlayp da bu manay bilince
Baln damzln

Hatayi ' m eydr bakma bu hale Gnlmzde vardr bir ulu kale Elif gele ayn gele mim gele Dertli kuUar dermann bulunca

-17Krklar meydanna vardm

j, Gir semaa bile oyna

ayna kazanda dur kayna Dahi i bu ten dediler
Krk yl

Gel beri ey can dediler zzet ile selam verdiler Gel ite meydan dediler
Krklar bir yerde durdular Otur dey yer verdiler nme sofra serdiler El lokmaya sun dediler

Silinsin

alsn

Grdn

gzn ile Syleme sen szn ile Andan sonra bizim ile Olasn mihman dediler dnya rnihnetine Talip ol Hak hazretine Ab - Zemzem erbetine Parmam ban dediler
Dme

kalbi durudur Gelenin kalbi ardr Geliin kandan beridir Syle sen kimsin dediler

Krklarn

142

ALEV

VE BEKTA/ liRLERi A'fi_TOLqJfL ______________ _

ah Hatayi ' m nedir halin Hakk'a kret kaldr elin Gybetten kesegr dilin Her kula yeksan dediler

-18u dnyann
Vardm

tesine diyen yalan syler

J..

Batan baa safasm

Srdm diyen yalan syler Ark kazarlar argn argn Felek evirmekte arkn Bu dnyada mal ve mlkm Vardr diyen yalan syler

Kuru aata olur gazel Kendi okur kendi yazar Ahdi btn hsn gzel Vardr diyen yalan syler Hatayi ' m der varlmaz Varlrsa da gelinmez Rehbersiz hi yol bulunmaz Buldum diyen yalan syler
ah

-19Gel bir aha kul olagr Emek zayi olmaz ola Bir eie yz sregr Kimse elden almaz ola

J..

Gayet abuk olmak gerek Deryalara dalmak gerek Bir gevher karmak gerek Deme sarraf bilmez ola
Gerek ak olmak gerek Maukunu bulmak gerek lmezden n lmek gerek Varp anda lmez ola

Bir ii bitirmek gerek Eksiin yetnnek gerek Yar ile ot~rmak gerek Hi siteme gymez ola
Bir soyu soylamak gerek Bir boyu boylamak gerek Bir sudan sulanmak gerek Melaikler bilmez ola
Ku oluban umak gerek Ovalara gmek gerek Bir doludan imek gerek enler aylmaz ola

Bahelere ginnek gerek Gllerinden dermek gerek Bir gl koklamak gerek Hergiz ol gl solmaz ola
ah Hatayi ' m der ge otur Hizmetini hora yettir Gereklerden bir er getr Cana baa kalmaz ola

Gymez: fakmaz-Hergiz: Asla-Melaik: Melekler.

-20btidadan yol sorarsan Yol Muhammed Ali'nindir Yetmi iki din sorarsan Din Muhammed Ali'nindir

J.

Varma Yezid'in yanna Kokusu siner tenine Lanet Yezid'in canna Can Muhammed Ali'nindir

Gece olur gndz olur Cmle alem dmdz olur Gkte ka bin yldz olur Ay Muhammed Ali'nindir
htida: ilkin, nce.

Hatayi hasta iniler Diline geleni syler Top olmu ortada dner Nur Muhammed Ali'nindir

-21Men dahi nesne bilmezem Allah bir Muhammed Ali zm zulmete salmazam Allah bir Muhammed Ali

.l.

ki yavru var yuvada Muallak dner havada Dada deryada ovada Allah bir Muhammed Ali

Onlar birdir bir oluptur Yerden ge nur oluptur Drt kede srr oluptur Allah bir Muhammed Ali Mmin mslim etek tutar Bir gnlde mekan tutar Hfi deyicek gelir yeter Allah bir Muhammed Ali

Bindikleri burakdrr
Yaktklar rakdrr

Yerden ge direkdrr Allah bir Muhammed Ali Onlar bir klavuz iler Her dem doru yola balar ler beler ile iler Allah bir Muhammed Ali

Hatayi bu yolda serdir Serin verenler de erdir Ayda srdr gnde nurdur Allah bir Muhammed Ali

-22Ben Ali'yi grdm arda durunca Yerin gn binasn kurunca Ali'nin srrna kimse ermedi Cebrail'e bir kez sual sorunca Nice yldan sonra dnyaya geldi Gruh - naciden ona bent oldu Yerle g aras nur ile doldu rfan kurulup da sohbet olunca

J.

Dirildiler ler beler yediler Hak lokmas geldi orda yediler Nefes bilmeyene lanet dediler Hutbe okunup da sohbet srnce Hak alap da bunu byle buyurdu blis olan bu dergahtan srld Gnller bir olup snk sarld Cebrail de gkten yere inince

144

ALp.Vi VE BEKTA ilRLERi ANTOLO!,l_s_i- -

rahmet deresi sel gibi akt Gaziler Hate'nin yzne bakt Muhammed'in teri gl gibi koktu Feritahlar inip yzler srnce

. Cennetin iini bir ho gezdiler Katarlandlar dergaha gittiler Hak iin semaha bile tuttular Mesti bihu oldu didar grnce
Muhabbet ettiler hakka yettiler Hakkn buyruunu anlar tuttular Selman'n getirdii zm'ezdiler ol meseni pare pare blnce bilmem karadan yoktan var eden Kaldrn ekki gman aradan Cebrail'e irehberim deyince Bu yolu
koymutur Okumuum a

Ortaya aldlar mam Cafer'i El ele tuttular ekti katan kr eyledi iki cihan serveri Hutbe okunup da ikrar verince Muhammed Mira'ta Buraa bindi O nasl Burak'tr n bilindi Ay ile gne de secdeye indi Ali'yle Muhammed dara durunca Hakikat kapsn ol server at Ali'yle Muhammed erkana dt Bu hikmeti gren serinden geti Yer gk titredi tarik gelince Cebrail erkan eline ald Destur ey ah dedi beline ald Selman da ol demde pr serden oldu Doldurup kadehi ele alnca Doldurup kadehi eline ald Destur Fatma'na dedi de kand Hatice kibriya Zehra da geldi Muhabbet mestoldu onlar gelince

Ali Kanber'ine gel dedi geldi Cebrail nameyi Ali'ye sundu kredin talipler bu size kald Cebrail de gkten yere inince

Ali talibini yaban istemez Mminler haricin de sohbet eylemez Kim ki bu nefesi sdk ile tutmaz Cehennemin azabna dolunca Kafirler elini batrd kana Ali'yi sevenler gelsinler ceme Bu nefes sylendi on yedi hane Ali'yle Muhammed dara durunca

Hatayi ' m bu yolun vasfn syler Bahriler derya v umman boylar Kim ki bu nefesi sdk ile dinler Srat mizan yoktur onlar lnce

Gman: Kuku - ek: phe, ortak koma - Mesti bihu: Didar: Yz - Snk: Krk, yara, kk.

Ho,

esrk,

sarho

-23Sabah oldu kutlu gnler douyor Hata ettim gnahm bala hsan ettiine nurlar yayor Hata ettim gnahm bala
. Yaan yamur in esen yel in Dergahna varan doru yol itin Urum'daki Hac Bekta Vel - itin Hata ettim gnahm bala

 - - - - - - - - - -. --------

HATAY ---

145

Seksen bin Urum erenleri in Doksan bin Horasan pirleri ilin Hasan Hseyn'in nurlar itin Hata ettim gnahm bala Hseyin Gazi'n gerek er in Nazar edp yarattn yer itin Mkilleri halleden rehber itin Hata ettim gnahm bala Talip olamaz irehbersiz babasz Harman m savrulur yelsiz yabasz Kul hatasz olmaz hata tevbesiz Hata ettim gnahm bala

J..

Eyyub Peygamber'in gz yayn nb inb deldicei ta itin Yusuf Peygamber'in aziz bayn Hata ettim gnahm bala Musa'ya verdiin Tur'un hakkin isa'ya verdiin surun hakkin Ol ems kamerin nurun hakkin Hata ettim gnahm bala Cmle bit~Jl ieklerin hakkin On iki Ma'sum'i pak'in hakkin Sen ganisi.n senden gayr kimsem yok Hata ettim gnahm bala.

arr aman Enelhak Mnkir kullarndan uzaksn uzak Sen ganisin senden gayr kimsem yok Hata ettim gnahm bala

Hatayi

-24Aman mrvet ah - Merdan gel Bozuldu bu alem dzlmez ebed Kim - ileri ekti kimisi gem Aradan adavet kesilmez ebed Gayet evliyann delili batt Sofiler de yol erkan unuttu Talibin rehberden korkusu gitti Talib de rehbere sorulmaz ebed
yeti

J, leru gelenler geriye rkt

krar veren bir srada duruktu

Biraz yol haini kalla birikti Yol da byk kk bilinmez ebed Bir yere bir ocak olu gelince Darlur gnahn suun sorunca Evliyann buyruunu deyince Kat bir oklar grnmez ebed

ah Hatayi ' m yanar barmr ba Durmayub akyor gzmn ya Ezel bu irfandan nasibsiz kii Elbet bu demlerde bulunmaz ebed

Ebed: Sonsuza dein, srekli - Adavet:

Dmanlk.

-25nb yerden ge bina kuranlar Ali ile Muhammed'in akna Melekler misali secde duranlar Ali ile Muhamped'in akna

J, eytan srdler d eylediler

Yezid'in barn ta eylediler Krklar velayeti fa eylediler Ali ile Muhammed'in akna

146

ALEV VE BEKTA RLEf!.!_!'N!!}/;:_Q!_IS_/_ _

Muhammed Ali'dir kuran bu yolu M'mine sald tarikat gl Bir ulu dergahtr srn bu demi Ali ile Muhammed'in akna
ah

J..

Muhammed Ali'nin cem'ine vard Krklar da silkinb ayaa durdu Doksan bir erenler semaha girdi Ali ile Muhammed'in akna

Hatayi ' m hatm eyledim kelam

Evvela Cibril'e verdi selam Mahrum olmaz seven ah, imam Ali ile Muhammed'in akna

-26Gele gnl ho grelim bu demi Bu da byle kalmaya bir gn ola Kii ekmek gerek gussay gam Hak'tan gelr her ne gelse bir kula Er odur i'tikad ede pirine Nazar ede evvel ahrna Elbet yol kadimdir ilter yerine Sana kim neylerse salagr yola Biz de biliriz ki dostu kardei Bulamadm bir kara gn yolda Dost geinb yze glen kalla Sahasdr satmak gerek bir pula

J, Her kii bir hayal ile elenr

Daim ann gnlnde ol elenr Byle ulur sevdiim gal alaur Kimi grdk kyamete dek gle Karun'u gr
bunad

ya bulduka

nand felek yzne gldke

Sen iyilik et durma elden geldike Dediler Halk bilmezse Halik bile Gerek olan dosttan ayrlmaz hakikat bulunmaz Sen seni satsan yedirsen bilinmez Bu zamanda kimse yaramaz ile
Deme kiide kii

Hatayi

dnyann tesi fani Bizden evvel bunda gelenler kani Sanma daim ad yrye dmeni Bir gn olub nevbet ana da gele

lter: iletir -

Gussa gam: Ac, yas - Karun: Zenginlik simgesi. -27-

Dn gn

intizarn

sana Kerbela

J, Rehber talibini arkla getr

Tamam eyle eksk yerlerin yettir Rza lokmasn meydana getr Yiyelim mam Hscyn akna Kapuyu kakt krklarn birisi Birinden mest olubdur varst Sar kaya padiahn korusu Konalm mam Hseyn akna

Varalm mam Hseyn akna

Serden gayr sermayem yok elimde Verelim mam Hseyr akna Ne hub ter u seherin blbl Mani syler ehi i iman kullar Taze alm Askeri'nin glleri Derelim mam Hseyn akna

HATAY

147

Hatayi ' m bu yola beli deyu arurlar Muhammed Ali deyu Cmlemiz bir ikrarn kulu deyu Varalm mam Hseyn akna

ah

-28Evvel ol Allah'n ad sylenr Cmle ibadetin badr tevhid Pirim eyh Safi'den bize kalmtr Sofi kardelerin kandr tevhid Her kim eyh Safi'nin emrini tutmaz Yorulur bu yolda menzile gitmez Gayr millet ana i'tibar etmez Cmle ibadetin badr tevhid

!.

Tevhid ile bitmez iler bitmitir Tevhid ile dnye karar tutmutur Tevhid ile talib Hakk'a yetmitir Dermansz derdh~rin derman tevhid Mrebbisiz musahibsiz demensiz krarndan dnen yanar imansz Yakn ihlas ile ar gmansz ~eyh Safi'nin armaandr tevhid

Can Hatayi ' m tevhid derya denizdir Tevhid etmeyenler bizim nemizdir Pirim eyh Safi'den sermayemizdir On iki imamn erkan tevhid

-29Muhammed Ali'nin aldm elini Hak deyip tuttuum elden ayrlmam Onki mamn tuttum yolunu Hak deyip tuttuum yoldan ayrlmam nefesi Hak nefesidir szn tutmayanlar asidir Mridin rzas Hak rzasdr Hak deyb tuttuum yoldan ayrlmam
Mrid
Mridin

!.

Mridin gittii veli yoludur Gitme dediine gitmemelidir Zahir, batn da Muhammed Ali'dir Hak deyb tuttuum yoldan ayrlmam

Hak erenler bir araya derilse Cmle aklara nasib verilse Aikare Hak gziyle grlse Hak deyiib tuttuum yoldan ayrlmam

ah Hatayi ' m Hak bil tuttuun eli Zahirde batnda Hak grd seni Gerek erenlerden aldm haberi Hak deyiib tuttuum yoldan ayrlmam Aikare: Aka

- Derilse: Toplansa -

Asi: Kafa tutan.

-30Miiridlikten

size budur erenler Her ne ister menzil nere bulana Gne gibi tulu' ede burcundan Ay ile gn doub anda doluna

. Mrid oldur talibini piire Elin alub azmaklktan devire Gnde bin kez teber vursa bana La demeye ver nasibin alana

148

ALEVi VE BEKTA iiRLERi ANTOLOJiS

La der ise nasibini verme gel Nefsi yamandr yannda durma gel lr ise namazn klma gel Sad hezaran la'net ann canna Talib deme pir yannda utana Talib denmez pir yannda tene Gman ile yatur olsa isteme Fuma anda murdar gnder sinine

J, Pir odur ki pir yurdunda otura

Talibin noksann yetre Teselli verben yola getre Eritire drt kapunun hepine Hatayi ' yem ar keyi gezerim Ak kitabn okuyuben yazarm Mridine kec bakandan bizarm Ne aram ne hod varan yanna

usanm

Ke: Kt, souk - Tevhid: Birlik - ar: Drt - Hod: Kendi - Bizar: Hasta, - Menzil: Sondurak, varlacak yer.
-31-

bir yldz dodu avk on sekiz bin aleme vurdu Y ezidler m'mini stne ald Hacem hayrlsn yazsun kaleme Yine kudretinden bir gne dodu Gkteki melekler secdeye indi Mehdi'nin sadas barm deldi Zlfikar Kanber'den kar ademe
avak: Parlaklk Hm: Kzgnlk,

Kble tarafndan

J, ahm gelir saa sola baknur

ah hmndan gkte melek sakmr Allah deyu ism - i a'zam okunur ki rek'at namaz vardr klna

Hatayi yine varaym derse da hac olaym derse Bu srrn aslna ereyim derse Mrid eiini bekler biline
Varaym

ah

fke - BeytuUah: Kabe

-32Kudret kandilinde parlayub duran Muhammed Ali'nin nurudur vallah Zuhura gelb de kffar kran Elinde Ziilfikar Ali'dir billah Elinde Zlfikar altnda Dldl nnce Kanber'i dilleri blbl Hazret - i Fatma cennette bir gl An Ali'ye verdi ol Habibullah Zuhura geldiler Hasan Hseyin Anlarn nurundan ziyaland din Krklarla bulutu Zeyenelabidin Tutarz yasn hasbetenlillah
Ziyaland: Aydnland

Muhammed Bakr'dan Ca'fer - i Sadk ahm Musa Kazm Rza'y dedik Tarikat eliyle cismimiz yuduk Hak dedi m'rninin kalbi Beytullah Taki, Naki on iki imamlar can Hasen - i Askeri Cem'in sultan Elinde hucceti sahib zaman Sdk ile dileriz gnderir Allah Hatayi ' m teslim et zn staza Elinde Zlfikar hem ehl - i gaza Hin bir dondan ba gsterdi Murteza Bir mrid belinden geldik eyvallah

- Hasbetenlillah: Srekli - Beytullah: Kabe.

HATAY

149

-33budur Huda'mdan nem var benim de Daima ayrma beni izinden Mridimden gayr nem var benim de
Mridimden gayr Mride

Dn gn

isteim

J..

Yedi yerde mam Ca'fer makam Verdiler elime n erzakm Nakd elinde eyh Safi'nin makam Mridimden gayr nem var benim de Muhammed Ali'nin doru erkan Mridine var ki gresin an Mrid gemi ise talih yelkeni Mridimden gayr nem var benim de

hil' olmaz doru gelinr yokdur delinr Her ne ister isen anda bulunur Mridimden gayr nem var benim de
Yalann bnyad

Bu sz syleyen Sultan Hatayi Hatayi'den gayr kim var gedayi Salarm stne bin bir kazay Mridimden gayr nem var benim de

-34Lamekan ilinden misafir geldim u fena mlkne bastm kademe Nerenin selamn getrdn dersen u fena mlkne gelb bu deme fena mlkne gelb giderken Sarvan olub bin bir katar yederken Yourub amurum balk ederken ecerimle su tadm Adem'e Adem'den n adem ok geldi gitti Mlk sahibi bu cihan terk etti O yourdu yapt hem o yaratt Yedi kez emeim geti bu deme Ben bu dam iinde rma akttm Celalimden adem olun kakttm Muhkem tuttum kalb evimi berk.ittim An ilin blis girmez kubbeme fena mlkne gelb yetmeden Ekilben can tohumu bitmeden Kaldrub binasn tamam etmeden Ar altnda ynm dndm kbleme
u u

. Ben kblemi kblem beni bilbdr

Evliya enbiya andan dolubdur Ben bilrem anam benden geliibdr Ol vakitte nikah kydm babama Ben hocam kucamda byttm Kudret meyin emzik verb avuttum Ders verben ben hocam okuttum Drt kitabdan ders verirdim hocama Ben obam iinde mekanda iken Muhammed'le bile mi'racda iken Musa'yla doksan bin kelamda iken Doksan bin illimi koydum abama Ben obamn iinde baki can idim Ali idim din idim iman idim Kendisi Hak idi ben zindan idim imdi gelmi sultan olmu obama olsun Hatayi srdr szlerim Ak atein derunumda gizlerim Gnden ayan asla grmez gzlerim Ahr kardan bu yazl adma
kr

150

ALEV VE BEKTAi iRLER ANTOWJj___ _ _ __

-35Dn gn hata etmektir iim Tvbe gnahma estafirullah Muhammed Ali'ye baldr bam Tvbe gnahma estafirullah Hasan Hseyn'im balkr nur ise mam Zeynel sr iinde sr ise Eer gzmzde benlik var ise Tvbe gnahma estafrullah Muhammed Bakr'n izinden kmak Yzn Hzr'dan tutagr ahmak
layk deildir hatrlar ykmak

J, Kazm, Musa, Rza katnca maya

Taki, Naki eme vermesin zaya Dn gn ettiimiz bed - huya Tvbe gnahma estafirullah Hasan Askeri'nin glleri bite Mehdi gnlmzn gamn ata Leyi nchar ettiimiz gybete Tvbe gnahma estafirullah

Tvbe gnahma

estafrullah

Hatayi ' m eyder Badat Basra Byle zamana kaldk byle asra Sen keremkansn kalma kusura Tvhe gnahma estafirullah
-36-

ah

Serseri meydan deil bu meydan Gafil yrmeyb hazer olmal Giru d yatlu fikr yaman huydan z znden zge zikir bulmal Efsaneden beri eyle halini Rza ile bend eyle sen dilini Temaa eyle hilkatin yolunu Tenin kesb kann odur bulmal

1.

Gaziler nadan istemez nider Her ot kk zre uzayup gider Bu ekirdek aslna te'lif eder Arayub bir zge biar bulmal

Hatayi ' m ikrardan dnen Mervan'dr Gaziler dergaha giden kervandr Musahib dindir mrebbi erkandr Bir er bu dergaha yeder bulmal

-37vmde yaratm kendi nurundan

J, Kirpikler altnda benler dzld

.krarndan dnen Hak'tan zld

ilin stne Cemalini grdm salavat verdim Calar sokunmu serin stne Vallahi Kur'an'dr senin szlerin Yasin'i eriftir iki gzlerin nna fetehna'lk gzel yzlerin Vessaha inmitir halin stne
ah

Padiah eylemi

Ak gsnde hvel - himmet yazld Ve - ems inmitir daln stne

Alnmzda yazl byle bir yaz Mmin mslirn Hakk'a eyler niyaz Besmeleyle okunur Elham suresi Okudum da geldim yolun stne

Hatayi ' m eyder em'i ras Errahman'dr iki kan aras Besmeleyle okunur Elham suresi Okudum da geldim ln stne

HATAY 151 - - - - - - - - - - - - - - - - - -.. ----...--------

-38Blbl oldum gl dalnda akram Allah medet ya Muhammed ya Ali ah Merdan kitabn okuram Allah medet ya Muhammed ya Ali Muhammed Ali'dir dersimi veren Hasan Hseyn'dir okunan Kur'an Zeynel Abidin'dir kalbime giden Allah medet ya Muhammed ya Ali
ah

J.

mam Bakr nur gln aktt mam Cafer bizi serden okuttu Musa Kazm gevher ykn tuttu Allah medet ya Muhammed ya Ali
mam Irza'nn pelidir donu Taki'nin Naki'nin akyor kan Hasan Askeri'ye ulatr beni Allah medet ya Muhammed ya Ali

halin gezdirir Ak muhabbet deryasnda yzdrr Muhammed Mehdi'ye byle yazdrr Allah medet ya Muhammed ya Ali 0)
(1) Bu nakarat "Medet Allah ya Muhammet ya Ali" eklinde de sylenmektedir.

Hatayi ' m

ayn

---39Trl gnahlarun yere dkld Hak iin abdestim aldm zaman Sa yanma iki melek dikildi Sabah namazm kldm zaman Gkten indirdiler Bura

J, Kalbi pak olan Hak snn sezer

Kiramen katibeyn hayrn yazar Firdevs-i alada salnp gezer Akam namazn kldm zaman Mmin olan canlar be vaktin klar Onun ii d nur ile dolar Muhammed Mustafa efaat klar Yats namazn kldm zaman Hatayi'yim Hakk' dilinden komaz Daima ederiz biz Hakk'a niyaz Yedi Yasin ile kere hlas Hak nasip eyleye ldm zaman

Hu deyince yakn eder ra

Dnyada ahrette yanar
ra

len namazn kldm zaman

Yerden ge saf saf olmu melekler El kaldrn kabul olsun dilekler Bize nazar eyler arh- felekler kindi namazn kldm zaman

-40Hak Muhammed Ali de nurdur Birini alna sen de birdir Onlarn koyduu bir doru yoldur Dant Muhammed byle der Ali Musahib musahibe bulsa bahane Onlar atalar bir ssz hana Nice yz bin sene odlara yana Dant Muhammed byle der Ali

J..

Musahib musahibten meylin ayra Gnl evlerinde temel devire Yedi tamu odu bir bir grne Dant Muhammed byle der Ali Musahib musahibten nice souya Ann asl Maviye'dir Maviye Onlar kail olmaz byle davaya Dant Muhammed byle der Ali

152

ALEV/ VE BEKfAi /iRLERi ANTOLOJiSf_--~-~~------~-----..-----

Musahib musahibten saklasa sz Hakk'n divannda ayrolur z Cehenneme gider karadr yz Dant Muhammed byle der Ali
Maripten markn

J, Erenler nefesi tatan katdr

Onun tesi var ondan te dur Ksp gezen cehennemin itidir Dant Muhammed byle der Ali bir kuluna eylerse nazar Neylesin kalemi kendisi yazar Hatayi' m oturmu cevherin dzer Dant Muhammed byle der Ali
Hakk'n

yolu enl'olur hlas sofu ikrarndan bell'olur Hnzr sofi an'k.i imam kanl'olur Dant Muhammed byle der Ali

-41Naci derler bir grha uradm Hepsi birbirinin tutmu elini Mekannz nerde deyu syledim Mekan tutmu muhabbetin gln Muhabbet glnden sd alnm Krklar ile damzl alnm Orucu tutulmu namaz klnm Hak komam o kullarn zulmii Ykn lal gevherden tutmular letmiler bir nizamda tartmlar ahn bahesine sohbet ekmiler rene gr babannn dilini

J, z kemandar isen attn gzet

Arif hoca isen dkkann bezet Kinden bent urduun gnln dzelt Anlayasn muhabbetin selini
ndim dost yoluna ayni hak oldum Hseyiniler gibi z tek oldum Bir pire uradm yundum pak oldum Ann - n ihtiyar klmam lm
ksir erbetinden ien alildir

saildir kaildir Mevlam esirgesin mmin kulunu

ah

Krklar

ile

syleenler
trabna

Hatayi

Kail:

Raz

- AliJ: Hasta - Sail: Dilenci -42-

Damzlk:

Maya.

krar verdim dnmem Elest bezminden Mridim ikrar imandan aldm Baka seyran grdm kendi zmden Bu muhabbeti ben Merdan'dan aldm

J, Can gz gafletten ala dt

kilik perdesi seile dt

Kudret hazinesi sala dt Cevahiri kan - mercandan aldm Bu bir gizli srdr her can duyamaz Ehi - i akn katarna uyamaz Deme cevher frubaha koyamaz Bu drr yektadr ummandan aldm Bu ak ki grnmez bilmem nerdedir Esrar - mahabbet gizli yerdedir Geree ayandr bize perdedir Hakikat ah' Merdan'dan aldm

Nar bad ab - u hakden halk oldum Kendi kendim ana rahminde buldum Mddet tamam oldu dnyaya geldim Bu ibret nmay cihandan aldm unuttum eylerem feryad Derdim budur dil yok isteyem mdad Tekrar yine ta'lim etti bir iistad Dersimi mekteb - i irfandan aldm
Bildiim

-------------Gel dnme akla smaz bu ilim Kudret hazinesi miftah dilim Bir ulu dergaha ulat yolum Bilmeyen sanur ki dkkandan aldm Ah edb utandm kendi szmden Mest olub traba dtm zmden Kanl ya akttm iki gzmden Maceray em - i giryandan aldm

HATAY

153

-l.

Musa - ya tecelli grnd Tfir'dan Mest olub akln ard srdan Enelhak srrm aktm Mansur'dan Muhabbet kemeri.o erkandan aldm Geri Hatayi ' yem gnahm oktur Kalbimde benlikten bir eser yoktur ncil, Tevrat, Zebur drt kitap haktr Lezzeti ayet - Frkan'dan aldm

Giryan: Alayan - Elest Bezmi: Ruhlarn Tanr ile toplants - Dr: nci Yekta: Tek - Miftah: Anahtar, ifre cetveli - Fr bh: Pahal satan Ladin: Dinsiz - Enelhak: Tanr benim, Tanr bende. -43Bu yolun yolcusu olaym dersen Elde iki karpuz tutmal deil Dervi olub alvar giyeyim dersen Gahi giyb gahi atmal deil Ladin bahesinde gonca gl olmaz Kamil ile yolda olan yorulmaz ki mahluk vardr Hakk'a kul olmaz Marurluk kibirlik etmeli deil
ah
Hakk'n yaramdr
Hakk'n Mteri

J., Marurlar orada olurlar yalan

yorulub yollarda kalan Eer yolcu isen kpry dolan Gre gre amura batmal deil Koyun kuzusuna nasl meledi kzn kulan kimler enedi Garib blbl gl dalnda tredi Her al banda tmeli deil Kibr
imi

Hatayi mam Cafer muhbiri

Veysel Karani haznesinden gelen gheri olmayana satmal deil

-44Bir gzelin vcudunun ehrine Bak nazar eyle de hemen arif ol

Dkkannda dediin metana

J..

Bak nazar eyle de heman arif ol Seyr et zge erenlerin gresin Tabib sarar yreimin yarasn erb eyleme muhabbetin rasm Yak nazar eyle de heman arif ol

Hercai gzele koma bam Hercailik edb atar tan Mteri bulursan z kuman Sat nazar eyle de heman arif ol
Be vakit farzdr snneti de ka zn tan da mkilini se Hakikat tarlasna ma'rifetler sa Ek nazar eyle de heman arif ol

Hatayi ' m der rahm etmezem yalana

zn teslim eder kendi gelene Ay Ali'dir gn Muhammed bilene Bak nazar eyle de heman arif ol erb: Semiz, yal, uygun - zge: Baka - Hercai: Deiken.

---------------45Dn beri dn beri yzn greyim Ben seni Ali'nin yoluna saldm krar boynuna zencir olas Ben seni Ali'nin yoluna saldm Yarden
ayrlmam

J, Fatma Ana oturur muhkem yurduna

Yzn gren yanmaz tamu od'una mamda okunan hutbe adna Ben seni Ali'nin yoluna saldm
ah Hatayi ' m eydr derdlerim komam Yezidler evirmi vermiyor aman Yardmcmz olsun on iki imam Ben seni Ali'nin yoluna saldm

bu gndr yasm

itsn avazm dinlesn sesim

Yollar karim olsun ikrarn hasm Ben seni Ali'nin yoluna saldm

-46Kur'an yazlrken ar - rahmanda Kudret kitabnn elinde idim Kandil aslyken kevn mekanda Blbl oldum gonca glnde idim yznde tuttular cemi Muhabbet hak oldu srelim demi Topraktan yaratt n Hakk Adem'i O zamanda onun belinde idim
Krklar ar

J..

Evvel Cebrayille dost selaminda Krklar neter vurdu ak aleminde Muhammed Ali'yle sr kelamnda O zaman men onun dilinde idim Yunus deryalara dald zaman Karnda vahdette kald zaman Ali Zlfikar ald zaman Bazubend olmutum kolunda idim

Hatayi ak olan bulsun arsn Ben nadana vermem onun yarsn Bir kua seksen bin ehrin dansn Tayn verilirken nde idim

-47tarikatten haber sorarsan Murteza Ali'dir pirimiz bizim Gre geldiimiz sre gideriz Krklardan ayrlm srmz bizim Biz kamiliz kamile kem
bakmayz Rza kapsndan tara kmayz Eer

... kr olsun gereklere ba koyduk iy yerimiz yoktur krede pitik Yol kadim farzdr snnetten getik O can gediidir yerimiz bizim
Eksikliimiz

Cennet cehennem korkusun ekmeyiz Bunda sorulmutur sorumuz bizim

meydana getrrz varsa bitirirz Ana mereb evinde otururuz Bine saylmtr birimiz bizim

Kazancmz

Dervi Hatayi der gerek erenler Anda piman olur bunda yerenler Bin kana bir mrvet dedik erenler Gerekler eridir danmz bizim

HATAY

155

-48Bir kandilden bir kandile atldm Trab olup yer yzne saldm Bir zaman Hak idim Hak ile kaldm Gnlme od dd yandm da geldim Ezelden evveli bir Hakk' bildik Hak'dan nida geldi Hakk'a Hak dedik Krklar meydannda yunduk pak olduk stemem taharet yundum da geldim

J, unda bir kardala kayda dmem

Pirler makamnda yunup pimiem Krklar meydannda hem grmem stemem yanma yandm da geldim
ah Hatayi eydr senindir ferman Olursun her kulun derdine derman Gzel ahm sana bir canm kurban stemez kurban kestim de geldim

Taharet: Temizleme.
-49Gel Ali yoluna beli desene En sonunda gark olursun sele sen Yeti bir kerrecik eteinden tut Deli mi oldun neye uydun ile sen Arif isen bir gn seni seslerler Blbl dey glistanda beslerler Bir gn seni rehberinden isterler Kimin izni ile girdin yola sen

J.

Kiminle oturub yahud durursun Kimden nu'cizat aldn gtrrsn Konma gl dalna har bitirirsn Baban olmaynca konma gle sen zn eri ise yola zararsn Derdini yitirmi derman ararsn Maslahatn nedir a sorarsn Sarraf olmaynca girme ara sen gzetme

Kapdan knca ke

in karartp da dn dzeltme
ah

Hatayi tesini uzatma

M'min isen bir ikrarda dura sen

Har: Diken - Baban: Bahvan - Maslahat: - Gark: Dalma.

-50Erenler serveri ah - velayet Ald rn'minlerin elin eline Hanedan dostuna eyler hidayet M'rnin olanlar eker yoluna bende isen ah - Merdan'a Ali gibi sende kalma noksana Bir talibi piir getr meydana Ezel ebed la gelmeye diline
Nasihattr Sadk
Eer

J.

Erenler gittii yollar gzle Gzet bir kamilin izini izle M'min kardelerin aybn gizle Girmek ister isen rahmet glne rehbere eyle itaat Zahirde batnda gzle sadakat Muhammed Ali'den kald emanet Bac donannca gller alna Muhammed Ali krklara katld Anda varlklar cmle atld Bir Yahudiye kul oldu satld stek Hak olduu bundan biline
Mride

benden sana emanet emanete etmez hyanet Yemek ile imek itin bir adet Kurdu Hak Arslan m'min kuluna

156

ALEVi VE BEKTA/ liRLER ANTOWJiSi

ah Hatayi cennet kapusun atm Cmerd olanlarn dolusun itim Bahl olanlar ayrdm setim Bahlden gayrs cemde buluna

-51Muhammed Ali'nin gittii yola Biz dahi gidelim yorulmayalm mamlar defterine kayd olalm Bir gayr defterde bulunmayalm Allah bir Muhammed Hak Tanr birdir Erenler stnde balkr bir nurdur Cennet - i a'lada bir dergah vardr Biz de ol dergahtan ayrlmayalm

J, Sevdiimiz bizim anlar da bilsn

nsaf ehli olan insafa gelsn Bir olsun birlik olsun dirlik olsun Biz gittiimizden ayrlmayalm

Kaba saba olsun heman yk olsun gnl evi pak olsun ah Hatayi' m nefesimiz hak olsun Biz nefesimizden ayrlmayalm
Ardalm

-52-Aman hey erenler mrvvet sizden kszem garibem amana geldim Bu benim halime merhamet eylen Alayu alayu meydana geldim
ahn
Efkarm

J, kilik perdesi yoktur zmde

Birliktir muradm zm szmde Gece gndz daim hak niyaznda Kblegiihm ah - Merdan'a geldim Gnl havaya zaya Yzm sregeldim men hak - i paya Server Muhammed'e Selman'a geldim
Akl sefnesin vermiim
ahinimi saldm

bahesinde men garip blbl artmakta halim pek mkl Koparmadm asla kokladm bir gl Kafir oldum ise imana geldim

Muhammed Ali'nin kullarndanam Ali Aba nesli Hayderi denem mam - Cafer'in mezhebindenem Derdimend Hatayi dermana geldim

Sefine: Hazine - Hak i pay: Ayak toz- Mrvvet: yilikseverlik.

-53Gndz hayalimde gece dmde Ah senin dertlerin mam Hseyin On iki aylarn hem sabahnda Dilimde ivirdim mam Hseyin Hatice, Fatma divanda bile ehriban geliyor sa yola yola Aladka emirn yan sile Mah yzne dkm mam Hseyin

Yarn iller maher derilinceiz Sorgu sual orda soruluncaz Kanl mektubumuz verilinceiz Hesabn gryor mam Hseyin

elinde sancak urunda Giihi mizan giihi Srat yolunda Muhammed'in sancann nnde Mazlum mazlum gezer mam Hseyin

Asas

Hatayi' m ne ho grdn yerini Kimse bilmez evliyann srrn Maviye soyunu Mlcem olunu Srn u dergahtan mam Hseyin

ah

-54Ben de bildim benlik yoktur zmde Benliim mrvete saldm ezelden Tuttuumuz iman ikrar kapusu Bir pirin etein tuttum ezelden
eriat rendim bin bir ad in Hakikat rendim ayn - zat in Ma'rifet rendim bu sfat itin Tarikate hizmet ettim ezelden eriatn ince yollar vardr Hakikatin derin glleri vardr Ma'rifetin gonca glleri vardr BUlblm glende ttm 4":Zelden

.J, Rahman klcdr seyf - i Ahmedi

ald Fatma

arpareden ti - Hayderi hem Zlfikar - Kanberi O dem krklara yettim ezelden

Nuh ile ben bir gemiye binmiem Yusufu tufanda sele vemiem Sanma bu cihana henz gelmiem Bunca geldim bunca gittim ezelden Hseyni'yem bu gn meydan iinde Okudum dinledim irfan iinde Yetmi bin yl evvel Furkan iinde Cebrail'e kelam ettim ezelden

Hatayi midim kesmezem Hak'tan

Bizi var eyledi o demde yoktan Balmz yuurmutur topraktan Trabiyem yerde bittim ezelden

arpare: Drt para -

Seyf:

Kl-Tl: Kl

-Trabi: Toprak.

-55Usul erkan bilmez nadan elinden Usul alar erkan alar yol alar Blbln liga gonca glnden Blbl alar diken alar gl alar Kamil olanlarn bellidir yeri Ak yoluna koydum can ile seri Hakk'n didarn grelden beri Derya alar rmak alar gl alar
ah

J, Haan cfia gelse akar bu seller

Alm
ahan
alkanr abanlar

laleler krmz gller dklr teller alar pene alar tel alar

yi ile konu olasn iyi Felek iyi bilir paay beyi Bu arhn elinden el aman deyi Hnkar alar vezir alar kul alar

Hatayii' m neler gelir dilimden Hakikat kuan zme belinden Nice zn bilmez dervi elinden Hrka alar tlbent alar al alar

158

AU'Vi VE BEKTA iJRT..ER} ANTOLOJiSJ

-56Akn bana gelmez hal olmaz Bizi kurtarmal mam Hseyin Bizim gnah oktur kimseler bilmez Bizi kurtarmal mam Hseyin

J, letip bala atma sen bizi

Kimseler inemez yerdeki yz gn umarm sizi Bizi kurtarmal mam Hseyin
Yarn maher

Ak olan bu sevdadan ayrlmaz Yarem olmaynca merhem alnmaz Kul bunalmaynca pire armaz Bizi kurtarmal mam Hseyin ah

Bir nutk ile ortala atldk krar verdik erenlere katldk Bir zalimin tuzana tutulduk Bizi kurtarmal mam Hseyin

Hatayi' m daim umaktr ii Mahrum kalmaz sana aran kii On'ki imamlara ser eme ba Bizi kurtarmal mam Hseyin

-57-Trbesinin stn nak eylemiler Gel dinim imanm mam Hseyn Seni drt keye ba eylemiler Gel dinim imanm mam Hseyn sular gibi akasm gelmez girince kasm gelmez Yezid'in yzne bakasm gelmez Gel dinim imanm mam Hseyn
ehrine alar

J, Senin dervilerin sema'lar dner

Kadir geceleri em'alar yanar
Katarmz mam Ca'fer'e uyar

Gel dinim imanm mam Hseyn

mam Hseyn'in kollar balu Muhib aklarn cieri dalu Hazret - i Ali'nin en kk olu Gel dinim imanm mam Hseyn

Senin aklarn yanar yaklur On iki imam katarna katlur Bunda Yezid'lere la'net okunur Gel dinim imanm mam Hseyn

Hatayi' m eder erenler nerde alsz kayasz bir sahra yerde Kerbela lnde kandilde nurda Gel dinim imanm mam Hseyn

ah

-58Vcudum ehrin seyr edb gezerim Didar ile muhabbete ak olsun Heman bir nesnede kald nazarm Didar ile muhabbete ak olsun
Akn cu eyledi geti serimden Artup gelr muhabbetin nurundan Niyazmz budur Gani kerimden Didar ile muhabbete ak olsun

-t

Kudret kandilinden att daneyi

ndi levhi zre tuttu binay
Cnbe

getren erh - i fenay Didar ile muhabbete ak olsun

Fil ykn ykletme karnca ekmez Drl reyhan okdur gl gibi kokmaz Dnya maln versen bize gerekmez Didar ile muhabbete ak olsun

Ycelerde olur ol hma kuu Dostun muhabbettir aka ii Pirim Hatayi' dir cmlenin ba Didar ile muhabbete ak olsun

-59Gel gnl pirlerin nasihatini Biz tutalm tutmayanda nemiz var Dost mahabbetin mahabbetimize Biz katalm katmayanda nemiz var Bize bunu deyen byle demitir Bir lokmay bin can ile yemitir Erenler bir doru yoldur kurmutur Biz gidelim gitmeyende nemiz var

J, Yine Hak sendedir sen sana baka

Sen sana bakub da sen senden korka hlas ile niyazmz Hakk'a Biz edelim etmeyende nemiz var Gel Hatayi ikrarmz gdelim Biz bizi grelim gayr nidelim Ykk gnUlleri ma'mur edelim Biz edelim etmeyende nemiz var

-60-Vcudum
ehrini

Bir kenin

yetmi

seyran eyledim yedi yolu var

J, Destur olmaynca ben aamadm

kprs var ben geemedim Alayp gln men seemedim Daha andan gayr ok mkl var
Baykuun

Kldan

Evvel altm altsna uradm On birinin trl trl hali var Yedi kap ar - ullahn katnda Drd zahirinde batnda Grdm bir kiinin iradetinde yz altm alt yeksan kolu var Kimisi gelmi sarrafn gder Kimisi bor eder kimisi der Kimisi anda pazarlk eder Kudretinden sermayeli mal var Bir bedestan var krk da dkkan Bini elverir sarraftr sanat Drt direi on ikidir nian Her trlden gevheri var lali var Bilmez kimse o gevherin kymetin On drt kal'as var yaps metin Kal'ann kapsn amas etin Kilidinin otuz iki dili var

grdm deveyi sadn grdm Bir anadan be kz doduun grdm Bir babann doksan dokuz olu var

Karncann ge adn

Doksan dokuz olan ne yedi iti Be kzn lebinden gnleri geti Olann biri deryaya dt Oynar gler hala daha gl var Biri drt erim var daha kzm der Biri alt anam var men kszm der Biri on dn kuzum var daha yzm der O koyunun memesi yok sd var O gln birine elim uzattm Alma gl dey arrd boz atl Blbllerin marifetin gzetti Glan yok amma krk da dili var
srra

ereyim dersin greyim dersin Sualsiz cennete gireyim dersin Cem evine diri varma l var
ardaki sultan

Hatayi' m bu

160

ALEV VE BEKTA RLER ANTOJ::.QJS!__. _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __

-61eylemek Ali'den kald durmaz heyan eyler ba'zlar Aklar nihayetsiz bir deryadr Dalga gelir yreciim szlar
Srr

Srr srr

J..

Yezid olu Yezid kelam denedi Ziya, siyah ile etti inad Sar kz Cebrail mi enedi Aya szlar ilipil gaziler Grdnz m harman ola yazsm Gstermeden nam vermitir azsn Kartrman yat koyunun kuzusun Koyun gelr kuzum deye arzular

Meniden halk etti ol rahm Gani Nerde yarlad bu ten can Fehm ettin mi neye benzer ir'am Ki kitabda grdm kara yazlar

ah Hatayi' m katar nerden zld Yklenmeden gn n zld Kudretinden kimin kabri kazld Menzil budur ilerisin arzular

Enemek: di etmek - ilipil: plak -

Kabr: Mezar- Ziya: Ik.

-62Gnl muhannete yalvarmay gr Bir kararda duran Allah'a yalvar Kara ta:;;n i;indeki okunda Yeil yaprak gda verene yalvar Yedi tamusu var sekiz de cennet Muhammed Ali'ye bala itikat Ayrc kayrc hem zati sfat Cemalin grm yok grene yalvar

.J, Yedi rmak derler yedi deryay

Kan irin yiyenler kaplar dnyay Kara herk iinde bir karncay Karanlk gecede grene yalvar

Hatayi' m gn arr biare celle celale Divan - dergahta efaat kla Ay gelip koynuna girene yalvar
Balam sdkn

ah

Herk: Nadas -

Tamu: Cehennem - Celle celal: Onun an artsn.

-63Murteza Ali'yi candan seversen A can gzn gafletten uyandr Musahibsiz ile durub oturma Bir iim su verse klli ziyandr Rehberin nnde pire uyuldu Yalan gerek u meydanda duyuldu Varlndan geen stad sayld Hak bilr tesin aha ayandr

.l.

Gittii yolun edebin saknan

Yalan gerek u meydanda dokunan Her cemiyette teberra okunan Ali srr cmle niisa beyandr Can gz rtktr Hakk' gremez stadn yoluna doru varamaz Cemiyette sualimi veremez Hali yoktur drt kaputla yabandr

ah Hatayi yeri g yaradan Men akdan okudum bilmem karadan Srn ksn hal bilmezi aradan M'min mslim al rengine boyanr

HATAY

161

-64Yoldurmu eyyamn

grdn m eriyb gider Akan sulardan sen ibret aldn m Yzn yerlere sryb gider

Karki karlca da

J.

Sra sra gelen ol ulu kular

Srl olur yakmaz an gneler Evvel ezel meyva veren aalar Anlar da kalmayub ryb gider

Kadirsin hey ulu ahm kadirsin Her nereye baksam anda hazrsn stmzde drt keli adrsn Cmlemizi birden bryb gider
ah

Derindir deryamz bizim boylanmaz Bin bir kel.an desem biri anlanmaz Kii ikrarsz yulara balanmaz Yular koynunda yryb gider

Hatayi' m syler sz znden gznden Olur olmaz mnkirlerin sznden Esriyib gnlmz faryb gider
Dervilerin saknuptur

Farmak: Kalkmak -

Eyyam: Zaman - Evvel ezel: n-son.

-65Ne yitirdin ararsn sen burada Gel ey talib zn kul eyleyi gr Yoklamada bile olub srada Gel ey talib zn kul eyleyi gr kend - elinle tartarsn Gzn ile grdcein rtersin Bu divandan ol divana irtersin Gel ey talib zn kul eyleyi gr
Mizann

J, Sen zn rehberine berk eyle Ma'rifete ii yz altm ark eyle

Krk makam drt kapda fark eyle Gel ey talib zn kul eyleyi gr

Hatayi der trldr velilik elin almak Ali'lik Traba yz srmekle olur ululuk Gel ey talib zn kul eyleyi gr
Dmlerin

-66Erenler erkanna yolum drdm Ta ezelden talib oldum erenler Can ile gnlden durdum dndm Bu gn mridini buldum erenler Can ile gnlden gezdim aradm Hakk'n didarn grmek muradm Didar ile muhabbettir talebim Ya bu gn ya yarn ldm erenler

J..

Gemiem serimden korkmam lmden

Mnkir bilmez evliyann halinden Yezid olu bir Hari<.:i elinder ok demdir didardan kaldm erenler Sen Hakk' yabanda arama sakn Uyduysan kalbine Hak sana yakn Ademe hor bakma kendini sakn Cmlesin ademde buldum erenler

ah Hatayi' m arz edeyim halimi Hare edeyim elde olan varm Sre sre ah'a gidem yzm Mrvet kabul eyle geldim erenler

162

ALEV/ VE BEKTA.V iiRLER ANTQf:OJij_ _ _ _ _ ,______ ,_,___. ______ ,_______ ,__

-67Baharn geldiin nerden bileyim Gl dikende biter blbl daldadr Eyyub'un teninde iki kurt kald Biri ipek sarar biri baldadr

J, eriat yolunu Muhammed at

Tarikat gln ah Ali seti u dnyadan nie yz bin er geti Anlar ittifakta Mehdi yoldadr Ademin hatemin zat - Fazllullah Eyay gark etmi bu bir srrullah ehinah - kutb - i alem zllullah Kudret - i nazar m'min kuldadr

Gnlne getirme ek ile gman Seyyid Nesirni'ye de ol oldu an Tanr ile bin bir kelam syleen Ali Medine'de Musa Tfir'dadr
ah Klagr namazn

Hatayi ' m eydr srrn deme

kazaya koma yalan dnyada hi sam deme Tenin teneirde sinin saldadr
u

-68-Men derviem deye gsn gerersin Hakk' zikr etmee dilin var mdr Kendini grsene ilde ararsn Halin hal etmee halin var mdr gibi aa sararlar rehberden haber sorarlar Tts yakub ke ke ararlar Men arym dersin baln var mdr Bir gn
Mridden balk

J, Derdli olmayanlar derde yanar m

Sadk dervi ikrarmdan dner mi Her bir uan gl dalma konar m Men blblm dersin gln var mdr ah Hatayi senin derdin deilmez Derdi olmayanlar derde du olmaz Mridsiz rehbersiz yollar almaz Mrid eteinde elin var mdr

-69Taklp

Bir sofi bu yolda kstah olunca geriye kalmak grnr zelenip tekbirlie gelince Ahirette murdar olmak grnr Ahireti koyup dnya iin aarsa eytana uyup da yoldan aarsa ki karda birbirine derse Ann nasibini bulmak grni.ir Birinciden den o bir hal olur Beinciden den ii zor olur Altncdan den yeri nar olur ok vakit derdine yelmek grnr

J, Yedinciden den yaz k olur

Sekizinciden den gz ya olur Dokuzuncudan den yolu e olur Ann maln yama klmak grnr Onuncudan den yola gelemez Onbirinciden den alar glemez Onikinciden den derman bulamaz Arayp mridi bulmak grnr
Arayp bir kamil mridin bulur Mrvet deyp gnahlanr ele alur Erenler yerden gkten kuvvetli olur Yz srben ceme gelmek grnr

--------------J!!lTAY
Yz srp de cem evine gelince Erenler derilip deme gelince Cemi kutlu ulur lokma gelince Erenler efaati olmak grnr o demde buyruk aarlar Halledip mkl anda seerler Gnahna gre kaftan bierler Selmam pak tarik almak grnr (*)Yeniden baa dnmek grnr.
Mridler

163

Her meayih sitem tarik alamaz Kanc uruftan geecein bilinmez Sitemli hakkm birisi alamaz An drt kapya blmek grnr
ah Hatayii' m gnahlardan geilir Hak ganidir bol rahmet salr Anda zulumet evinden glr Yeniden ihtidaya inmek grnr(*)

-70Ben mminim deyu dava klanlar Gerektir mminin nian karda Fahri alem Muhammed'in nurudur M'minler sylemez yalan karda
krar verip bir gerekten el tutup
..!.. Kendi bilgin ile ehli nazarsn
in artmayp dn dzersin Elde ayp grsen kfr yazarsn Sen dahi cmleden betersin karda

Arif ol burhana vahdete yetp Lahmike !ahn olup birlie yetp Bir olur kfr ile imann karda
Ho

Yalan dnya iin yeler rrparsn Bilmezem ki ne sfatta koparsn Konup gidecein han yaparsn Varacan evi ykarsn karda
Bu nefsi emrrare yedi sfattr Kovdur gybettir hrstr hasettir Tama ehvet cmlesinden eeddir Kimseye eyleme bhtan karda

okursun okuduun

tutmazsn

Bir ahmaksn sen seni fark etmezsin

Sakn

Kendi bilgin ile Hakk'a yetmezsin ara yerde kalrsn karda

Hatayi akn nian gerek vnmeye delil burhan gerek Derviin zat sfat gerek Yetemez menzile mecazi karda

-71Bu gn ele almaz oldum ben sazm Ara direk direk kar avazm D1 ey vardr bir karndaa lazm Bir ilim bir kelam bir nefes bir saz Gzel Ali'm ksa ksa salna Bedir aylar gibi dosa dolunsa Drt ey vardr bir karndaa lazm Bir hayr bir er bir ibadet bir niyaz

Yaz olunca ayr emen stne Armaan sunarlar dostu dostuna Drt ey vardr av alm destine Bir ahin bir doan bir espir bir haz Cahil olan syler szn bilmez Meydana gelince zn bulmaz Drt ey vardr cennet yzn grmez Bir mnkir mnafk bir yezid gammaz

164

ALEV VE BEKTA llRLF;..f!.L~NTOf,OJiSi

Hatayi' m eydr sen kulun nider Gzel dnyasn terk eder gider Drt ey vardr yldan yla devr eder Bir aydr bir gndr bir ktr bir yaz

ah

-72Biz de hanedana gidek der idik Mihman canlar bize safa geldiniz Her sabah her sabah yzm stne Mihman canlar bize safa geldiniz Beli dedik bir gerein destine Canm kurban olsun Hakk'n dostuna Her sabah her sabah yzm stne Mihman canlar bize safa geldiniz
Bayku
kr

Tuttuumuz bir gerein elidir

yoludur Veli'dir Mihman canlar bize safa geldiniz

Serememiz Hac Bekta

Gittiimiz imamlarn

Gitti

yoldalarm kaldm yalnz

gonca glmz muhabbetiz tatl dilimiz Mihman canlar bize safa geldiniz
eker

Baede alur

gibi ne beklersin viran olsun seni bize vereni Sultan Hatayi' nin ii yereni Mihman canlar bize safa geldiniz

-73-Ta kalubeladan sevdik sevitik Ezel bizim ile yardr muhabbet Muhabbet eyleyb birlie yettik Cesedin iinde birdir mahabbet Can cana mahabbet verse erkandr Zira mahabbetin arzusu candr Krklar makamna varsa cvandr Rzann yurdunda birdir mahabbet Mahabbettir yerin gn direi Mahabbet edenin yanar era Akn Beytullah ma'uk dura Hak nazar ettii yerdir mahabbet Bizim yerde bahar olur k olmaz ter blblleri dilleri durmaz Kokusu kesilmez rengi de solmaz Necef ba gl'izardr mahabbet

:.J, Gel beri gel beri aman edersin

Gelme hakkn deil iman edersin Srrn tercernana beyan edersin Zira halk iinde srdr mahabbet Mahabbettir Lailahe illallah Muhabbettir Muhammed Resulullah Mahabbettir Aliy - yi veliyyullah de ma'nada birdir mahabbet Hakikat kitabn okur Cebrail Ma'rifet lokmasn sunan Mikail Can Hakk'a teslim eder Azrail srafil dilinde surdur mahabbet Hatayi bu makam zge makamdr mihri on iki imamdr eyh Saft'nin buyruunda tamamdr Zira can arzusu didar muhabbet
Makamn

 - - -..---------------------------------1!.1.T~XL-11
-74Dnyadan elin ek divane gnlm bir stada er ile gr Mrid nazarn yad ederse dil kilikten geb bir ile gr
Ula

J, Sen nefsini ldr olagr yeksan

eylegil ryan Yedi iklim drt kede Lamekan Erenlerin srr nur ile gr
Ak Varlk gmleini

Er eteine yz srmek dilersen Aslna zatna ermek dilersen Hakk'n cemalini grmek dilersen Nur ile nur olup srr ile gr

ola gelmitir bir gn gle gelmitir El ele el Hakk'a bula gelmitir Tanr ketdi_zn pir ile gr Alayanlar

sadklar

Hat.ayi biare kuldur ahna Hnkar Hac Bekta nazargahna Deli gnl hak ol d dergahna Er olaym dersen er ile gr

-75Yine mihman grdm gnlm ad oldu Mihmanlar siz bize safa geldiniz Kar k yaar iken bahar yaz oldu Mihmanlar siz bize safa geldiniz Misafir ak kapusunun dilidir Hzr' sev kim sahibinin gldr Tanr misafiri pirim Ali'dir Mihmanlar siz bize safa geldiniz

J..

alnsa rplsa ektii

Bir eve kahrola misafir gelmez bitmez arsa barna bir ere yetmez Mihmanlar siz bize safa geldiniz Himmet eyle sen ki daima gele Yavan yak bizim yzmz gle Byk kk an hep Hzr bile Mihmanlar siz bize safa geldiniz

Misafir gelir ki ksmeti bile Misafir Hzr'dr zrn dile Hat.ayi ' m uruyu tut ver gel de Mihmanlar siz bize safa geldiiz

-76ktm krklar yaylasna ardm

J,. Gelin u faktan geelim

seelim Ab - kevserden ielim Muhammed Ali akna Bu dnya kurulu faktr Gereklere szm yoktur Allah bir Muhammed haktr On iki imam akna
Ak karay

ler akna zm ummana saldm Muhammed Ali akna

Gelsin Muhammed'im gelsin Dmlerin elin alsn Canm Hakk'a kurban olsun Muhammed Ali akna

~-- ALEV; VE BEKTA iiRLERi ANTOLOJiSi

Hatayi' m der varalm Anda didarlar grelim Geree canlar verelim Muhammed Ali akna

ah

-77u aleme bir nur dodu Muhammed doduu gece Yeil kandilden nur indi Muhammed doduu gece

.!

Huri kzlar geldiler Muhammed dinin sordular Nurdan kundaa sardlar Muhammed doduu gece Muhammed kalkt oturdu Ali hizmetin yetrd Yer gk salavat getrd Muhammed doduu gece Melekler hazr hepisi Doldu Muhammed tapusu Ald cennet kapusu Muhammed doduu gece ' m der derviler olsun cmle kardeler Secdeye indi aalar Muhammed doduu gece
Sa

Muhammed anadan dt Kafirlerin akl at Bin kilise yere geti Muhammed doduu gece Anda gbei kesildi Gzne srme ekildi smi Muhammed okundu Muhanm:d doduu gel:e
Alayan uak avnd

ah Hatayi

ana sevindi Kafirler imana geldi Muhammed doduu gece

Douran

-78Akl gel beru gel beru Gir gnle nazar eyle Grr gz iidir kulak Syler dile nazar eyle

Sofi isen alub satma Helaline haram katma Yolun erisine gitme Doru yola nazar eyle
ki elin kzl kanda

gvdeyi gtren Ayak menzile yetren Drl maslahat bitren ki ele nazar eyle

Batr

ok gnahlar vardr bende Ya lahi kerem kande (sende) Dkn kula nazar eyle Hatayi eydr ya Gani Veren Mevla alur can Evvel kendi kendin tan Sonra ile nazar eyle

-80Gel Ali'm yola gidelim Ali'm kendi yolu ile Alar doyar susuz kanar Leblerinin bal ile Ali'm bana neler etti Ald elim dara ekti stme yry etti Elindeki dolu ile

J, ilmez dolu iilmez

Sevgili dosttan geilmez kisi birdir seilmez Has bahenin gl ile urur devran dner bir dem konar Doldurmu dol:.:sun sunar Ali'm kendi eli ile
Ku budaa A

Erenler lokmas nurdur Lokmaya elini sundur ah Hatayi' m doru yoldur Ali'm kendi yolu ile

-80nme bir r geldi Bir ucu var ar iinde Attarlar dkkan am Her ne dersen var iinde Gir dkkana pazar eyle Hm yenip hazer eyle Aya gne nazar eyle Ay Muhammed nur iinde

J, Ay Ali'dir gn Muhammed
Okunur doksan bin ayet Balk da suya hasiret arh dner gl iinde Kudretinden verdi bal Bahanesi oldu ar Men klarm ah zan Ar inler bal iinde Can Hatayi' m adn hezar Aynmzda ak yazlar Talibler pirin arzular Blbl oynar gl iinde

-81Gel ey Muhammed mmeti Bu devlete saadete Bu din Muhammed dinidir Parmak getr ahadete Adem'de Hakk' buldular Ademe secde kldlar Azazil secde klmad Dolat tavk - la'nete

J, Gene - i nihan bulmuam

nsan halka sylerem

Biz dememiz gnah ola z kala kyamete Men hod zmden sylemem Ol od syledir zm Dopdolu Hakk'n srrdr Muhtac yok keramete

168

ALEV VE BEKTA iiRLER~ tNTOWJiS/

Yarnki

gn

soracaktr

J, Muhammed Ali dedi kim

Bin yl toprakta yatmayan Resul hadiste buyurur nann bu rivayete Miskin Hatayi burhan Byle buyurdu irfan Peygamberin kavli budur (kani) Gelin peyk - i bearete

Konu hakkn konudan

Gelmezse canlar ksun z kala kyamete

-82Ne ho yerde makamn var Senin hey Murtaza Ali Kanden gelr acap senin Kokun hey Murtaza Ali Seni seven serden geti Hem namus u ardan geti Div iitti akl at nn hey Murtaza Ali

J.

Yattn yer Kerbela'dr evresi burc - i kaledir Yolun cmleden a'ladr Senin hey Murtaza Ali

Sfir alnsn halk ekilsin Yezid meydana ylsn Senin akna dklsn Kanm hey Murtaza Ali Hatayi' m mrvete kalmam Hak Muhammed Ali Selman Seni sevenlere kurban Canm hey Murtaza Ali

-83Vcudum ehrini seyran eyledim, Baktm drt kede drt han oturur. Drdn, birbirine srrn syler, inde hkmeder sultan oturur.
Kenin

J, Kenin birinde Hind ile Yemen,

Kenin Kenin
Kenin Kenin

birinde o sahib - zaman, birinde on iki imam, birinde Krklar oturur. birinde kervanlar iler, birinde ar gmler, birinde Muhammed klar, birinde Ali oturur.

Kenin Kenin Kenin

birinde yola giderler. birinde niyaz ederler, birinde samah gderler, birinde mihman oturur.
ah
Anlmayanlar

Kenin
Kenin

Kenin

Hatai' m bunu sr ile syler, da temaa eyler, Kenin birinde arifler, beyler, Kenin birinde stad oturur.

-84Hakikat bir gizli srdr Aabilirsen gel beri Kfr iinde iman vardr Seebilirsen gel beri
Ald cennet kapusu La'I gevherdir yapusu Kldan incedir kprs Geebilirsen gel beri

J..

Pirimden t alrnam stadmdan ders almam Men kanadm balamam Uabilirsen gel beri Men baelerin glyem Ayn - cem'in blblyem Krk kapunun kilidiyem Aabilirsen ~el beri
ah

melek candr Tenimiz Selman tenidir tiim arslan kandr ebilirsen gel beri

Canmz

Hatayi.' m eydr heman

brd duman

Dalar

te ncil ite Kur'an

Seebilirsen gel beri

-85Men derviem deyen kii Evvel neden gemek gerek Bilisini terk eyleyb Rza ile umak gerek
Ak tavasnda kavrulup Yanub kl olup savrulup Benlik dvarn devirp Hakk'tan yana gemek gerek

J, Ko kalsun arada kalan

Menzile varamaz yalan Taliblere rehber olan Mkulleri semek gerek Deli gnl rnurad ilen Yanar yreim od ilen ah Hatayi' m bu vird ilen Gaml gnl amak gerek

-86Allah Allah de'n gaziler Gaziler deyin ah menem Karu gelin secde kln Gaziler deyin ah menem Umakta tuti kuuyam Ar leker er bayam Men sufiler yoldayam Gaziler deyin ah menem

J, Mansur ile darda idim

Halil ile narda idim Musa ile Tfir'da idim Gaziler deyin ah menem boz atl nisbetli Yusuf Peygamber sfatl Gaziler deyin ah menem
Ar lekere
Krmz tal

Hatayi' yem al

atlyam

Sz ekerden tathyam Murtaza Ali zatlyam Gaziler deyin ah menem

--87Mminlik bahsin edenin u nefsi dolu gerek Hak sfatn isteyenin Kldan ince yolu gerek
Hrs Kldan ince yol surettir Suret dahi ibadettir Dnya bir tatl lezzettir Bundan geen deli gerek

.. Kudretin z eli sende Can ka oynaya tende Hakk'a layk azat bende Hakk'n azat kulu gerek

fenadan geen Ab - hayattan su ien Zulmetin kapsn aan Hzr sfat veli gerek Emir halife derilen Talibe erkan srlen Bin bir sfatta grlen ah Hatayi Ali gerek

Azattr

Dil gerektir uyanmaa Hak srrna boyanmaa Kl kprde dayannaa Kula kudret eli gerek

-88Badan baa

te te Blbl gel bizim baa gel Bizden sana gelmez hata Blbl gel bizim baa gel

J.. Gl Muhammcd'in yasdr

Cmle iein hasdr Onu sevmeyen asidir Blbl gel bizim baa gel Birbirinin serindedir Muhammed'in terindedir
Alnndaki nurundadr

Her gl bitirir toprak Gvdeden yetirir yaprak Temaa eyle renge bak Blbl gel bizim baa gel

Blbl gel bizim

Alar can Hatayi' m alar Gnl ehrin kara balar Yaz bahar olduu alar Blbl gel bizim baa gel

baa

gel

-89Esti deii poyraz esti Kafir Mervan bizi bast Hseyn'in ban kesti Ah Hseyn vah Hseyin Kerbelanm
ehit dt
yazlar

J..

Kerbela'nn n dzdr Geceler bana gndzdr ah Kerbela'da yalnzdr Ah Hseyn vah Hseyin

gazileri

Fatmana kuzular

Ah Hseyin vah Hseyin

Kerbela da delik talar Kuran okur kesik balar Fatma anaya olan iler Ah Hseyin vah Hseyin

HATAY

171

Gkte

yldz paraland

..J, Bir su verin ma'sum cana

ana karaland mam Hseyn yaraland Ah Hseyn vah Hseyin

mam Hseyn attan dt

ehriban

Yezid iti kana kana Fatma ana yana yana Ah Hliseyn vah Hseyin Kerbela'da biter yonca Boyu uzun beli ince ah Hatayi' m kasarmca Ah Hseyn vah Hseyin

Kafirler bana t At Medine'ye kat Ah Hseyn vah Hseyin

-90Gel gnl incinme bizden Kalsun gnl yol kalmasun Evvel ahr yol kadimdir Kalsun gnl yol kalmasun Erenler bize pusudur Yalan syleyen asidir Bu gerekler nefesidir Kalsun gnl yol kalmasun gldr Ma'nay syleyen dildir Pes ezelden yol kadimdir Kalsun gnl yol kalmasun
Baede alan

..J, Bandadr altun tac

Budur erenler mi'rac Keskindir yolun klc Kalsun gnl yol kalmasun Hey Allah'm hey Allah'm Ey olmaz benim ahm
Saltanatl padiahm

Kalsun gnl yol kalmasun Ey divane ey divane Ak olan kyar cane Hatayi der tacl hane Kalsun gm. yol kalmasun

-91Benim adm am aac Gzel grnp dururam

Aalarn seyyahyam

J.

Emir sarnp dururam olur kklerim Kendim fenadan saklarm Tesbuh eker budaklarn krm klp dururam de koar kan ekilirler nl sonlu Ben gibi yk eken var m Urgan sarnp dururam
Rerberler
Aa

im ile ip bkerler Okumla dman ykarlar Kovan ile su ekerler Yunup arnp dururam

Beni bir dada ezerler Etimden derim yzerler Tahtama kalem yazarlar Surete girip dururam indim ovalara Bergzar oldum beylere Kprler oldum aylara Gernip serinip dururam
Dadan

172

ALEVi VE BEKTA iRLER ANTOLOJiSi

Hatayi' yem oldum budak Camilere verdim direk Frnlara sng krek Yanp tutuup dururam

-92Ben felee zar ederim Daim Hakk'a fizahm var Gnahm oktur, gamm yok Muhammed gibi ahm var
Artkdr

J., mam Zeynel lal - i gevher

mam Bakr krar kffar Mihr iinde mam Cafer ems, Kamer, Bedir mahm var
Musa'y Kazm'a dtk mam Rza'ya ulatk

Ali'nin demi

mam Hasan gevher kan ah mam Hseyin kimi

Yz srecek dergahn var

Muhammed Taki'den itik Dolu dolu kadehim var Can Hatayi' m layk candr Askeri dindir imandr Mehdi - i sahip zamandr Mrvetli padiahm var

Kimi: Gibi - Fizah: Yaknma - Mrvetli: yiliksever.

-93Hey erenler hey gaziler Gelen Murteza Ali'dir Yezid'e batn klcn alan Murteza Ali'dir
Alaa indirmi

J, Turnaya vermi sesini

mamlar eker yasn Yine kendi devesini Yeden Murteza Ali'dir Getr ahret azn Ak eker yazm Muhammed'in yzn Yutan Murteza Aii'dir Cennetin yemii elma Sarar benzim sarar solma ah Hatayi' m inkar olma Gelen Murteza Ali'dir

zn

Eder Hakk'a niyazn Krklar ile bir zm Yiyen Murteza Ali'dir

-94Gel gnl yola gidelim Hak yoldan te mi dersin Gel hizmet eyle bir pire Emein yete mi dersin

J, Niandr sarho olan

olan Yalancya yolda olan Menzile yete mi dersin Bellidir kble
pu

--------------~----

----------------------.. _____ _!!ATAY! __!ll

Meyil verme sen kallaa Susuzdur bir kble pua ng derse bir taa Yanpta toza m dersin
ahun Ak

. Meyil verme sen hoyrata Seni gtrr bir yad'a Damzlk atsan i sde Pimeden tuta m dersin

Hatayi' m der comayan kresinde pimeyen Evvel Hakk'a ulamayan Sonradan yete mi dersin

-95Dn gn secdegahm Ah Hseyin ah Hseyin Hem dinimscn hem imanm Ah Hseyin ah Hseyin Ezan verirsen seladan Gr ne getirir beladan ehit dt Kerbela'dan Ah Hseyin ah Hseyin gitti buldu kalbine doldu Su tuluun kuzgun deldi Ah Hseyin ah Hseyin
Arad
ehitliin

J, Su vermediler ol cana
e idi kana kana
Alaurlar yana yana Ah Hseyin ah Hseyin

te geldi bahar yazlar Gz gzler yaz yazlar Fatma'na yolunu gzler Ah Hseyin ah Hseyin

Byle

susuz l takdir yolu ehitliin yolu Ah Hseyin ah Hseyin

imi

Kerbela'nn

ali

Hseyin'e nurum dersin Sr iinde srrm dersin Hatayi' ye pirim dersin Ah Hseyin ah Hseyin

-96-Bizim itiimiz dolu Erenlerin dolusudur Ummanlara dalub giden Erenlerin gemisidir Hi ummana dalmadn m Dalub gevher almadn m Talib yola gelmedin mi Yine kendi bilisidir
j, Ulu arlar bedestanlar Al iekli glistanlar Ala gzl mestanler Pirim Ali korusudur

Kimdir bunu byle deyen Erenlerden d alan Yeil alem ekb gelen Pirim Ali kendisidir

Hatayi didara bak Mansur ipin boynuna tak Nesimi oldu Hakla Hak Ol yzlen derisidir

ah

-97Gnlleri ad eyleyen Hak bir Muhammed Ali'dir Bu yolda rad eyleyen Hak bir Muhammed Ali'dir Gnle gevher ekenler Ehi - i Hak zn dkenler Mizan terazun ekenler Hak bir Muhammed Ali'dir Biildi hulle - i kisbi Cmle alemin eyisi Gazilerin sermayesi Hak bir Muhammed Ali'dir

J, Terazusun heng eyleyen

Drt kapuyu deng eyleyen Kffar ile ceng eyleyen Hak bir Muhammed Ali'dir
Balk kursanda yatan Oynayub hrkat ten Gemi gark olduktan tutan Hak bir Muhammed Ali'dir

Ak deveye binb giden yedb giden Krklar ile sohbet eden Hak bir Muhammed Ali'dir
Glzarndan

Hatayi' m der efendimiz Hem pirimiz stadmz Heman bizim muradmz Hak bir Muhammed Ali'dir Heng: G, kuvvet - Hrkat: Herkes, doa giysisi - Kffar: Kafirler - Ceng: Sava. Hulle-i kisbi:
Kazanlm

cennet

-98Himmet eyle yol dzelim Gider delil ah - Merdan nmze k eder Yeder delil ah - Merdan Deliler uruen olursun Inza meydana gelsin
Muratl muradn alsn

j.. Marb mark gezer Akn kitabn yazar Mmini katara dzer Gider delil ah - Merdan
Hak Muhammed Ali aba Ali ile gir bu baba Mehdiyi sahip zamana Budur delil ah - Merdan Sultan Hatayi der derdim Gece gndz dil ivirdim Cmlemize ede yardm H'.l'dur delil ah - Merdan

Didar delil

ah

- Merdan

-99Bir nefescik syleyeyim Dinlemezsen neyleyeyim

Ak deryasn boylayaym

Ummana dalmaa geldim

Ak harmannda savruldum Hem elendim hem yuruldum Kazana girdim kavruldum Meydana yenmee geldim ah

.. Ben Hak'la oldum aina Kalmad gnlmde nesne Pervaneyem ateine em'ine yanmaa geldim
Ben Hak:k'n kemter kuluyam Kem damarlardan beriyem Ayn - cenin blblyem Meydana tmee geldim

Hatayi' dir zmde Hi hilaf yoktur szmde Eksiklik kendi zmde Darna durmaa geldim

Hilaf: Yalan - Nefescik: Szck

-'--Aina: Tandk.

-100Ali smail'im geldim Alemi seyran eylerim Zlfikar durmaz knnda Gnde yz bin kan eylerim
Grrm dzen dzeni Krann yoldan azan Yeni batan bu dzeni Bir kavim erkan eylerim
ah

Srerim ol dldl at Kimse bilmez bu sfat Velayeti kerameti Tarikatta kan eylerim Yrr vilayet lekeri Zuhur oldu meydan eri Gzl olan gelsin beri O cana brhan eylerim

Hatayi emrim kan

lekerime san

Yoktur
Srr

Kayrmaz

sefiller can cana can eylerim

-101Gaibden delil grnd Dedem ho geldin ho geldin Bizi sevp sevindirdi Dedem ho geldin ho geldin
ki can idik birletik Mahabbet kapusun atk kr didara eritik Dedem ho geldin ho geldin

. stmze yol urattn Gevher aldn gevher sattn Erliini isbat ettin Dedem ho geldin ho geldin

Bir aata gller biter

blbller ter bergzar gider Dedem ho geldin ho geldin
ahma

Dalnda

JJ.___j.LEVI VE BEKTA iiRLC'Ri ANTOWJiSi ..

-------------

Byle ah Hatayi' m byle Pirim destur versin syle aha benden niyaz eyle Dedem ho~ geldin ho geldin

-102Seksen bin kelamn ba Kanldr nefes ldren Budur evliya buyruu Kanldr nefes ldren Ktnn sz audur Urur sinemi dadur Kalbimiz Hakk'n evidir Kanldr nefes ldren
-L. yinin sz dilidir Daima gz yaldr Adem ldren suludur Kanldr nefes ldren

Ka'be yaptm Halil ile Ayet ile delil ile Fakir ile zelil ile Kanldr neks ldren Hatayi kendi halinde Muhammed Ali yolunda Bir kelam geldi dilinde Kanldr nefes ldren

-103btidadan yol sorarsan Yol Muhammed Ali'nindir Yetmi iki dil sorarsan Dil Muhammed Ali'nindir

J.. Ali Yezid'den seilr

Aleme rahmet salur Evvel baharda alur Gl Muhammed Ali'nindir Gkten rahmetler sald M'rnin olanlar seildi Ab - kevserler iildi Dem Muhammed Ali'nindir Varma Yezid meclisine Kulak verme hi sesine Satr Yezid ensesine Seyf Muhammed Ali'nindir Hatayi oturmu alar Diline geleni syler Top olmu ortada dner Nur Muhammed Ali'nindir

Gece olur gndz olur Cmle alem dmdz olur Gkte ka bin yldz olur Ay Muhammed Ali'nindir Varma Yezid'in yanna irki dokunur tenine La'net Yezid'in canna Can Muhammed Ali'nindir

irk: Kir,

murdarlk -

Seyf:

Kl

- Kem: Kt.

-104Ne dinlersin dervileri Dervilerde dem bulunur Bekle Hakk'n eiini Derdine derman bulunur
Eer oldun ise haste Var derdine derman iste hlasl gidersin dosta lrsen de can bulunur ah

J.

Alaa indir zn
n turaba sr yzn
Piir Arasnda i

de syle szn bulunur

Bahri isen ummana dal Sarraf isen gir gevher al Merdan isen meydana gel Meydanda merdan bulunur

Hatayi' m zn

takn

Srrn ladinden sakn Kudretinden deen okun Y aresine em bulunur

Ladin: Dinsiz - Bahri: Denizci - hlas: Temiz - Turab: Toprak. -105Bu yolun tesi hakdr Mrvet erenler mrvvet Bu yoldan zge yol yoktur Mrvet erenler mrvvet Dilde nefes ldrmezler Yezid kavmin gldrmezler Mrvet deyeni zmezler Mrvet erenler mrvvet
ah

J.

Ak oldum yana geldim Pervaneyem dne geldim Men kan ettim yine geldim Mrvet erenler mi.irvvet

Ehi - i
Srr

irfandr

dilimiz

- hakikat glmz

mam Ca'fer mezhebimiz Mrvet erenler mrvvet

Hatayi' m hale geldim

Hal iinde yola geldim Eksikliyim dara geldim Mrvet erenler mrvvet

-106mam Ca'fer kullaryz Sohbetimiz nihan olur lmezden evvel lyz Cana vasi olan can olur

J.

Bunda kibr ile kin olmaz Hem sen olub hem ben olmaz Adem ldrsen kan olmaz Nefes ldrsen kan olur Budur evvel budur ahr Budur mahabbete mihir Kfr her mezhebde kfr Bunda kfr iman olur

mam kullar derilr

Yol erkan sohbet srlr Maher sorusu sorulur Bunda ulu divan olur

178

ALEV

VE BEKTAi iiRLERi lll''[JOLOJjj__ _____________

iilr Mkil hal olur seilr Kan ekerinden geilr Erenler mrvet kan olur

Ak erabndan

-1

Sohbet ederler Enelhak Tek derdine dermane bak yz altm alt durak Sekizi asi - din olur

Hatayi der ben hurdaym Hak divannda gndeyim Sen bendesin ben sendeyin Ne sen olur ne ben olur

-107Hak'dan bir nidadr geldi Yan ey deniz tutu deyu Kpnden dalar durdu Ttnnden ar krs deyu direk oldu zarm Pire hizmete varalm Kandilden ayrld nurum Muhammed'e yolda deyu Can kandilinden gevher ister Gr ki rakibe ne ister Ya Ali keramet gster Kanber sofray a deyu Sofr'a ald ni'met oldu Sundu destinine ald Doland kapuya geldi Sefilim kapuy - a deyu Kapudanieri vardu M'minlere selam verdi Birine bir neter urdu Krkndan kan aksn deyu
Ara

J, Krkndan da kan dkld

Drl bedenler skld Selman bir zm getrd Ez de Muhammed i deyu Muhammed iti esridi Abdallar samaha girdi emslerin krk pare bld Kalksn bandan ta deyu Tac - devlet seri idi Gl Muhammed teri idi Veyis emektar idi Yalan sylemen hi deyu Yalanlar anda mat oldu Ali'nin srr zat oldu Muhammed Mi'ruc - atld Dur hey mubarek ta deyu anda muallak durdu devaha indi Arafat'dan bir ko geldi smail'e kurban deyu Arafat kou meledi Ar cenneti eledi ah Hatayi' m bile idi Her kardee yolda deyu
Haclar Ta

-108Szn bir syleyenin Szn eder sa bir sz Pir nefesin dinleyenin Yzn eder s: bir sz

-1

Bir sz vardr halk iinde Dahi sz var hulk iinde Olmaya ki delk iinde Deyesn arkada bir sz

HATAY

179

Sz vardr kestirir ba Sz vardr keser sava Sz vardr aulu a Bal ilen eder ya bir sz
Yahi

.J, sterem greyim yar

Bu remzi anlagil var Hezeran ehi - i ikrar Eder kara topra bir sz
ah Hatayi ayatndan

Szn yahi pirgil us ile drgil olur da bir sz

Yarmasn iirgil Canna

Szn syle z zatndan Olmaya kim pir katndan Seni ede ra bir sz

-109Diz kben zikr edelim Can dilden illallah Hu Yedi ceddin yarlam Annca illallah H'.i Bunda yanarimi odlar Anda olurmu heybetler Cehennem kapusun kitler Annca illallah Hu

J, Okumuam :drt kitab

Ayet ayet harf be harf Cmlesinden grbz erdir Annca illlallah Hu
Ba yasda diince

Gezer imamn kasdna eytan ana zafer klmaz Annca illallah Hfi Can Hatayi' m hepisine Andan olsun ahn olsun Sekiz umak kapsna Yazmlardr illallah H1

-110Mrvet deyen (i) ldrmezler Mrvet hey erenler mrvet Eksikliim aldm ele Mrvet hey erenler mrvet Bundan nefes ldrmezler Yezidleri gldrmezler Mrvet deyeni zmezler Mrvet hey erenler mrvet gevherin kan Kan ile yumazlar kan Katardan ayrman meni Mrvet hey erenler mrvct
ahadr

.J, ah oluyam durdum dara

Gani Settar'a geldim ceme Mrvet hey erenler rnrvet
ah dehman
Sndm

yaralar Tabibler merhem saralar Kaynayub coan bereler Mrvet hey erenler mrvet
krar verildi bir cana
Akn erbetinden kana Men kl oldum yana yana Mrvet hey erenler rnrvet Hatayi' m der am'a geldim amenize yana geldim Bin kan ettim ceme geldim Mrvet hey erenler mrvet

Yreimdeki

~ALEVi_ VE BEKTA/ iiRLER ANT_O_l_O_Jl_S!_- - - - -

-lllElim alub bu dergaha Getrenin demine hu ki gnl birliine Yetrenin demine hfi eyle gnl ehrin Hak olup payine srn Grb bir kardete srrn Sr edenin demine hfi
At

J, Krmz giymi donunu

Hakk'a dndrm ynn Gnlden kibr ti kinini Giderenin demine hU Gzeldir Ali'nin sesi Siler gnllerden pas Ehi - i tarikat nefesi Bitirenin demine h

Hatayi' nin dimeiai Zayi etme emeini Dkp maln yemeini Yedirenin demine hu
-112ah

- Merdan

kullaryz

J, Evvel biziz ahr biziz

Heman leyi nehar biziz Gl alm bahar biziz Yaz oldu biz k deil z Binlerden krklara indik Tarikat evinde durduk Yedilerden haber verdik lerdeniz hi deilz

Kolayna i deilz

Kanaat ile yrrz

lla tokuz a deilz

Evliya gnlmz ald Kalbimiz nur ile doldu Gzlerimiz didar grd Cennete muhtac deilz
ah

Hatayi' m gr gn terk etmek itin Szdk eridik Hak itin Altun olduk tun deilz
Dnyay

-113Hata ettim Huda iin bala Muhammed Mustafa iin bala Safi nesli Cneyd Hayder olu Aliyy'l Murtaza iin bala Ali'nin Dldl hem Kaberi Zlfkar gaza iin bala Hatice Fatma Kibriya Zehra Silsile - i imam iin bala -1- ah Hasan akna girdik meydana Hseyn - i Kerbela iin bala
mam Zeynel Abidin Bakr il Cafer
Kazm

Musa Rza iin

bala

Muhammed Taki ah Ali Naki Hasan Asker - lika iin bala Muhammed Mehdi ol sahip zaman Eiinde geda iin bala

HATAY}

181

Bilrem gnahm hadden aptr Evlad - Ali aba iin bala

On'ki imam nur olmutur Hatayi ahn nuru huda iin bala

-114Asiyim yzm karasn sil Muhammed Mustafa Dertliyim derdim aresin kl Muhammed Mustafa Yerde grmez gkte grmez kr mr~afklar seni Yerde sensin gkte sensin ya Muhammed Mustafa
Ba arub

ryan sine giryan kamu efgan alar feryad ederler ya Muhammed Mustafa

Dar - vehin ektiler iki gzm nuruna Neyleyim grmedi gzm ya Muhammed Mustafa Men ne gnah iledim kimseler bilmez halim Yazlu defterin ire sil Muhammed Mustafa
Ruz -
maherde

gelben

efaat

Vardn

Mira

hakkyn

senden bize ya Muhammed Mustafa

Hatayi' m isyan iinde yz tutup hazretine Aybmz gelme yze ya Muhammed Mustafa
Dar - vehin: nnde dara ektiler Ruz - maher: Kyamet gn.

-115Gel benim fahr - i cihanm ite canm Mustafa Alemler sultansn sen padiahm Mustafa Men lende katiplere vasiyyetim budur ki Yazalar sin'im tana ah zarm Mustafa Halil'in kuyine vardm haclar bayramdr Arafat'a kurban kesmi bin penahm Mustafa Bak u kelp rakiplere ki yarime neler demi Okunan Kur'an hakkyn iftiradr Mustafa
ah Hatayi mecnunuyam derde tabip bulmadm Derdimin derman sensin derde derman Mustafam

182

ALEVi VE Bl}KTAI iRLER ANTOLOJiS

________ ___ ___

,,,

,_.

-116Daima fikrimde zikrim ya Muhammed ya Ali Gnlmn evinde krm ya Muhammed ya Ali Kendi zn tanyamaz seni yakin bilmeyen Alemin ayinesisin ya Muhammed ya Ali
Kalmam zulmet iinde sen inayet kl bana Men gnehkarem gnehkar ya Muhammed ya Ali

Seyyidi Battal Gazi Hac Bekta - Veli Cmlesinin srr sensin ya Muhammed ya Ali
Ba ak yaln ayak yrr abdallar Kerbela'da arurlar ya Muhammed ya Ali

Bu Hatayi vasl olmu sdk ile aha mdam D cihanda matlabm bu ya Muhammed ya Ali

-117Gevher - i zat - kadim - i Kibriyasn ya Ali Enbiya v'evliyaya pivasn ya Ali Kimse bilmez ma'ni zat u sfatndr senin Lamekan bahrinde drr - i mntehasn ya Ali Kabiliyyet sende grmtr Resul - i Haimi kr lillah hemdem - i Hayrnnisa'sm ya Ali Hem havaric srrm bildin ki idrak eylemez Zahir batnda sen rnu'ciz nmasn ya Ali Mustafa grd seni arslan sfatl bir melek Sahib - i mi'rac hem tac livasn ya Ali Zlfikar ile kamu kldn msehnar alemi Bilmiem tahkik ile kim lafetasn ya Ali
Bu Hatayi ye din ii iman sendedir drst Nur - i em, i hanedan - Mustafa'sn ya Ali

Liva: Bayrak, Maherde Muhammed mmetinin altmda toplanaca bayrak Mnteha: Son, u, bir eyin varabildii son yer - Piiva: nder - Nma: Gsteren, bildiren anlamna szcklere eklenir - Havari: Hariciler.

H4.TAY --

183

-118Menem ki bu zamane imdi geldim Revan oldum revane imdi geldim

Aam mest hayran ahe n men Muhibbem haedane imdi geldim

J, Ezelden gelmiem ahe ezelden

Snmagil

cihane

imdi

geldim

Muhibbem on iki ahe ezelden Velakin bu dkkane imdi geldim Sleyman hatemi Musa asas Cihanda Nuh - i tufane imdi geldim Muhammed mu'ciz ah Zlfikar Elimdedir niane imdi geldim

aha mtak kr

idim gayitti billah kim asitani imdi geldim

Yezid mrikin kkn keserem eraam yane yane imdi geldim

Havaric ehline koyman cihaoe Hatayi' yem cihane imdi geldim

-119Gamndan gzlerim umman deil mi Visalin can iinde can deil mi Yazlm hal hattn bi mrekkeb Acayib suret - i Rahman deil mi
Eer dervi eer

Cihana ak ile ryan gelenler Gidende hem yine ryan deil mi

Eer Tevrat eer ncil Zebur

Be hakk - enbiya Frkan deil mi Gnn ho getir miskin Hatayi Gelen devran aceb devran deil mi

Bu be

mir salatin gn dnyede mihman deil mi

-120Yakin bil ebced burhan Ali'dir Beyan - tevhid Kur'an Ali'dir Muhammed Mi'raca vard gece Kapuda grd arslan Ali'dir
kard yzn

.J.. leru yryb kapuyu kakd Ana kimsin deyu soran Ali'dir
Dedi kim hadimem Hayr - n - nisa'yem Hem ol dem kapuyu aan Ali'dir grd il er var srr - kudret inde server - i merdan Ali'dir
eri girben kld mahabbet

verdi niane Hakikat grd kim Sbhan Ali'dir Hak ile kld doksan bin kelam Otuz bin srr ile srdan Ali'dir
karub

Biri

krk krk

bir eden Ali'dir

yeryznden ge ol dem Aparub getren Rahman Ali'dir

Acayib remz iinde kald Ahmed Bu remzi gsteren asan Ali'dir Birine ald krkndan kan akd Hem ol dem neteri alan Ali'dir
kard bir zm sail donunda Eline hadimin sunan Ali'dir

Grp yer Uzre bir gnbed yasmm Acayib gnbed - i hadran Ali'dir
inde srlilr srr - hakikat
Kurulmu maher

mizan Ali'dir

184

ALEVi VE BEKTA/ lif!.LERi ANTOLOJiSi

Ezildi erbet oldu iti anlar Cnun ak u hayran Ali'dir

alnd
Bunlar

J..

Yo iken yer gk ar ile krsi Hakikat mizann kuran Ali'dir

keff dest kopdu sima' mest eden mestan Ali'dir gsteren

nian

Bu ma'niden Ali srdr yakin bil Havaric gzne sinan Ali'dir Bu biare Hatayi' nin penah Devasz derdlere derman Ali'dir

ildi erbet yrtld tlbend

Yzn

Ali'dir

-121Derya - yi Necef gevherine kan Ali'dir Billah leb - i lal - i Bedahan Ali'dir
Eyada
Hurid

iki nur ki mehud olubdur Muhammed rneh - i taban Ali'dir

Ma'bud ebedi alem ann hkmne ferman Can ire ayan oldu v punhan Ali'dir Mi'raca Muhammed ki uruc eyledin dem Bir dergeh - i Hak grd ki Arslan Ali'dir
slam anas Fatma - i hayr - i nisadr Zira ki o ayet din iman Ali'dir

Men akeriyem ah Hasen padieh - i vakt Hakdr ki gnl tahtna sultan Ali'dir Ver ba Hseyn akna ey sofi ehid ol Gel bheden arn eh - i merdan Ali'dir Gir Zeynelaba guesine syle Enelhak Tahkik - i peresti ile Yezdan Ali'dir M'min bana mir oldu Muhammed ile zahir Biikr bana cism oldu veli can Ali'dir Ca'fer yznn harfna yz ders okudum ben Her sure ile sure - i Rahman Ali'dir Her pa yed ile Musi - i Kazm be - hakikat Derya - yi muhit oldu umman Ali'dir Sekiz kapusu cennet - i adnin be - velayet Musi - i Rza ah - Horasan Ali'dir - vcudumda imam te Naki'dir Her gerdi ile gnbed - i devran Ali'dir
Badad

HATAY/

185

Ba dest - i tevekkl tutagr demen - i Asker Yekreng olann derdine derman Ali'dir

Sultan - seraperde zuhur oldu Mehdi Alemlere fa oldu ehenah Ali'dir

Terk eyler idi kfrn biekk Hatayi Ger div - i lain mlke Sleyman Ali'dir

-122ki alemde sultandr kalender

J, Misafirler ki mest - i hakd candan

Visal - i
Cihann a}a mihmandr

Kadim kfr

imandr

kalender

kalender

Kalenderdir hakikat srr - gevheri Emir - i hayyi fermandr kalender

derdini buldu geda bu Acayip ehl - i imandr kalender Ke indi hre - i alem grnd Hesaba cmle ihsandr kalender Vilayet Kabesini Gulam - ah - Hatayi merdandr kalender
at

Kalender Mustafa v Murtaza'dr Zehi cism ile hem candr kalender

Cihan iinde ser tapa burhana ahn akna kurbandr kalender

-123Hasretinden yand varm hi grr mym seni Umarm hak divannda yad etmiyesin beni Sana cmert gani derler mrvet hey keremkam Alemin nuru Muhammed mrvet ya Ali mrvet Bir sana benzer bulamadm u cihan - vahdette Gster mah - cemalini kalmayaym hasrette smini zikr eden kullar mahrum kalmaz ahrette Alemin nuru Muhammed mrvet ya Ali mrvet Y arhga men gnahkar yz srdm dergahna Ruhum kfr iinde kald kalma bu gnahma Snuban gelmiem men risalet penalhma Alemin nuru Muhammed mrvet ya Ali mrvet
mam Hasan ah Hseyin ah Ali Zeynel - Aba mam Bil.kr katarndan ayrma bizi Huda mam Cafer yoluna olsun canmz feda

Alemin nuru Muhammed mrvet ya Ali mrvct

Musa Rza emimde canm menim Taki Naki Askeri Mehdidir dinim imanm Hatayi der ki ya Ali dolu gnahla tenim Alemin nuru Muhammed mrvet ya Ali mrvet
ah Kazm

_!l!~----~~Ej:'.{_YE BEKTA liRLERi ANTQLOJ_S_i _ _ _ _ __

-124-Gel ey gnl okuyalm ism - i azam duasn La feta illa Ali la seyfa illa Zlfikar Oku dilden hem gnlden ta ki silinsin pasn La feta illa Ali la seyfa illa Zlfikar indi Ali destine girdi kafir kastna Ta ezelden yazlmtr Zlfikarn stne La feta illa Ali la seyfa illa Zlfikar
Zlfikar kuanban

Zlfkardr

hak

katnda

ikrar Aikkardr ikrar ste d cihanda nam var Aliyi ali demitir hazreti Perverdigar La feta illa Ali la seyfa illa Zlfikar

ah

Hatayi can ti dilden byle

etmitir

-125Bu yolu doruca sreyim dersen, Evvela bir pir, hem piran gerek. Hakkn didarn greyim dersen, Muhammed Ali'den bir burhan gerek. Rehber olur doru gsteren raht, Almayalar yola hibir kemrah Cebrail, saylr peyk - i lahi Ayetli, sureli bir Kuran gerek ... Bu yola yaramaz, cahil hem kaba, Bu yola gerektir halis bir baba. Soyu temiz olsun hem fil - i aba, Gnlii alak huyu sofiyan gerek. Yola yarar gerek bir de kapucu, Hakszl koyup hakka tapucu. Ct:aata kuman niirai pi,;i, Huyu haysiyyeti hem rdvan gerek Bu yola yaramaz bigane kalla, sterler meydan yere bir "farra" i temiz ola, hem gzleri ya Gnl vasi, gz ruena gerek. Bu "delici" ister, ola yz ak Oturan canlara uyara "rak" Gz ak ola, kulaklar sak, Madara, mundardr. Merdane gerek.

J..

Burada her kimse "gzc" olamaz, Ham kimdir, has kimdir, herkes bilemez. Hatr iin riya kabul eylemez, O cemde, hazreti Hzran gerek. Bu yola yarayan bir "bac" ola, Fatma'dan urunmu bir tac ola. efaat gruh - u naci ola, mmglsm, Rukiye, ehriban gerek. eyce gel eyle fikir, donata gerek bir "zakir", Hizmetin bekleyip ederler zikir, Sirette Cafer - i Sadkan gerek. Bu
Meydan

manay

"briki" ederler yle bir ar, Fark eyleye edebile esrar, Bu hizmetin bilmez her binin biri, Terk ede benlii bir Selman gerek.
"Erkan" almaa gerek bir kii, Nurla ziyalana hem ii d. Sakn incitmeye sofu karda, Kamil il mkerrem olan can gerek.

Bu erkana yarar gerek bir "saki", Sakilik gerektir Selman'n hakk. Hizmetinde kaim ola ol baki, Hadim'l fkara, fahiran gerek.

---------

- - - - - - - - -HATAY

187

Bu yolun "nakib" i gerek pir ola, Yolda doru ola, binde bir ola. Herkesin hakkn veren nur ola, Lokma pikin olan ehi - i nan gerek.

Bu yollar cihangir bir gazi ister, Yemeden yediren ahbaz ister, lmeden lecek serbaz' ister, Mansur gibi darda aslan gerek.

Bu rumuza namahremler eremez, Suret olu olan bura giremez Bu yol bir "elif'tir, eri yaramaz ah llatai gibi bir civan gerek ....

-126Muhammed, Ali'den kurulu yoldur Evvel rehberinden kaana lanet Evvel ikrar verip sonra dnene Yapt elden kaana lanet Erenler bu yolda hazrdr hazr Musahip levnini defterden kazr Gerekse eylesin bin kerre zr Onlar ile yiyip iene lanet koyup nefsine uyup Teberra gmlein enine giyip Azrail yurduna gene lanet
Kalkp havalanp Sultann Aklm beenip, ikrarn

blis gibi eller aybna bakp mann terk edip dininden ~kp Eliyle boynuna ilmiin takp Gybet edip srr aana lfnet

erenlerin szn Benlik yurduna kondurmu zn Hak kapdan dndrmtr yzn Azrail donunu geyene lanet Arifler byle dediler uluya Azrail neylesin kalbi doluya Teberra okundu yanl biliye Kendi bilisine uana lanet

Beenmeyip

Hatayi' m der, bir veliyim yoluyla sohbeti her dem kuluyla Gnlde kibr olup souk diliyle zn muhabbetten geene Janet.

Levn: Renk, boya. Burada ad,

kayt

yerine kullanlm.

-127Ali'yi seversem candan ier Yolunu srerem yoldan ier Bana bende demen, bende deilem Dahi bendeler var, benden ier Dinin terk edenn iidr kf Ol ne kfrdr imandan ier
yazlmtr.

J.

eriat, tarikat, marifet hakdr Hakikat od'u var andan ier

Hak rehberi vardr Hakk'a yetrr Dahi rehber var rehberden ier
ah

Kapda

Hatayi zn Hakk'a yetrr kuldur sultandan ier <O

(l) Yunus Ernre'ye benzek (nazire) olan bu gazel biimindeki nefes hece lsyle

188

ALEVi VE BEKTA RLEJ!._ANT_().!/J.lfSi _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __

-128Akl ermez yaratann srrna Muhammed Ali'ye indi bu kurban Kurban olan, kudretinin nuruna Hasan, Hseyine indi bu kurban

Ol mam Zeynel'in destinde idim Muhammed Bakr'm dostunda idim Cafer - i Sadk'n postunda idim Musa Kazm Rza'ya indi bu kurban Muhammed Taki'nin nurunda idim Aliyyn - Naki'nin srrnda idim Hasan - l Asker'in derinde idim Muhammed Mehdi'ye indi bu kurban - i Merdan, gruh - i Naci Hakikate bal bu yolun ucu Senede bir kurban, talibin borcu Muhammed Mehdi'ye indi bu kurban Tarikatten hakikate erenler Cennet - i alaya hlle serenler Muhammed Ali'nin yzn grenler Erenler akna indi bu kurban
ah
Asl ah

Hatayi' m der bilir mi her can?

Kurbann stne yrdu erkan

Trna

tesbihdir, kanda mercan On iki imama indi bu kurban

-129Beli dedik beliye Ta ezel ezeliye Bir gvercin cara geldi Ol Hazreti Ali'ye Hem Ali'sin hem veli Hem cmertsin hem gani ahin bizi alyor Kurtar bizi ya Ali Ali'm szn haklad Drt yann yoklad ald ol gvercini Dizi altna saklad

J.. Beli dedim bestine

Ak oldum stne Gkten bir ahin indi Ali'nin dizi stne

Hey buraya buraya Melhem sarn yaraya Sre bre getirdim Avm geldi buraya Ali'm der ki: namerde Szm yoktur cmerde n av senin idi Nin alman yabanda

HATAY

189 --------

Yabanda

alamadm

Kanadm salamadrn
Hastalktan kalkmm

. Ali haykrd cotu Ty rperdi donun geti

ekli Zlfkann
Kendi etine
balad

Ulap alamadm

Var git ku, iin ile Hakk'a yarar i ile Sana bir koyun verem Gvercini bala
Tavmdandr tavndan

Dur Ali'm, mert imisin Mertlerden mert imisin Sana cmert derlerdi Gayet cmert imisin
Kalkn kular ualm

Yad

midir avmdan Dnyann maln versen Yine gemem avmdan Oyunun yetmez oyuna Al sok beni koynuna Yuvada yavrum kald Emaneti boynuma>)

ye

Hakk'tan yana gelim Ali minneti dt Gvercinden geelim

Kalkt kular utular Hakk'tan yana gtler Mikfl'le Cebrail Ele ayaa dtler

Can Hatayi' m nur oldu Hep bu szler sr oldu ahin ile gvercin Her biri bir er oldu

MANLER
Hatayi'm hal anda Hak gnl alanda Bin Kabe'den yerektir Bir gnl al anda
. Hatayi'ye tanmyan Nefesine kanmayan Hac Bekta Ali'dir Yezittir inanmayan

***
Hatayi' m hal anda Hak gnl alanda Ya Ali sen erigil Derdimin bol anda

***
Yanmam

Hatayi' m hal elinden kal elinden Grdn sahip deildir Verdiin al elinden

***
Hatayi' m hal anda Hak gnl alanda Ben sulu yar gazapl
Kalmam kolanda

***
Sanem yine mi geldin Kadem basa m geldin Doldurdun ac szlen imdi yasa m geldin

***

***

.!.2-9._ _ _3];EVi Y!J..!lKTAi iiRLERi 1Nrow_1_s__ _

A sanem ak sanem Zlf dolak sanem Sen benden vazgeldinse Ben senden vazgelemem

.J, Hatayi can arhna

Ehl - i irfan arhna Marifetten su gelir Dklr can arhna

***
ardm

***
Hatayi Mehdi oldu mamlar cehdi oldu Getir gitti gam gussa adilik vakti oldu

sanem sanem Ses verdi menem menem Dedim lebin kim emsin Dedi sen em gel sen em

***
Hatayi' m can akna Ehi - i irfan akna Marifetten su gelir Dklr can akna

***
Hatai' yem bir halem Elif stnde <lalem Sufiyem tarikatte Hakikatte abdalem

***
Hatayi iin der Gelip gidiin der
Dileme lokmay

***
Hatai iin der Gelip gidiin der
Dileme i lokmay

Yerine diin

der

Yenine diin

der

***
Gnl verme nadana Hakk inkar edene Mridim Hak demiem Muhabbet hanedana

***
Hatayi Han duran bir Cesedde can soran bir Pirimdir mridimdir Kanm kandran bir

- Bilal-i Habe'i: slam dininin ilk mezzini (l. 641 ). Mekke'de bir ailenin klesi iken, Halife Ebubekir tarafndan satn alnarak zgrlne kavuturuldu. lk mslmanlardan olan Habel. Hz. Muhammed ile Mekke'den Medine'ye g edenler arasnda yer ald (622). Kabe'nin damnda ilk ezan okuyan odur.

iin

kullanlan sayg

Celle celalhu: Onun szleri.

an, ykseklii, bykl artsn. anlamna

gelen,

Tanr

AHi
Gerek kimlii, doum - lm tarihleri, asl terli ve ayrntl hi bir bilgi bulunmamaktadr. Ancak edebiyat tarihimizde
ahi mahlasl

ad

ve eserleriyle bilinmektedir.

yaam hakknda

ye-

air

Birincisi : ah smail'in sohbet arkadalarndand~. Yavuz Selim'in salnda, bir

aralk, stanbul'a da gelmitir. Diyarbakr'hdr. Gl bir iir yeteneine sahiptir. ahi

mahlasn ah smaile duyduu saygdan dolay almtr. aldran savandan (1514)

sonra stanbula gtrlm sanatn orda srdrmtr. iirleri yaynlanmamtr. Tik - yek rengi k.i ~alib - i devlet onra bcrscrest n heme glha - yi surh - u ba - Al - i Hayderest "Devlet sahibi olanlarn talar, hep ayn renktedir "Fakat onun tac, Ali banda yetien krmz gl gibidir" beytiyle n yapmtr. Latifi, teskiresinde ondan vgyle sz eder. Ancak Hasan elebi, Utifi'nin vgiilerini pek abartmal bulur.
kincisi : ah - i arki adyla onaltnc yzylda yaam ve Balkan'larda dolam bir gezginci airdir. Adnn yannda arki szcnn bulunmas, Anadolu'nun dou yre sinde domu olmasn vurgular.

ncs:
Bir gn otururdum yaran - safa Gnlden dinleyen duyar demiler Hicv eyledim emellerin evvela Kaldrdlar bu szde naar demiler
DrtlUyle tannm,

yzylda kurulmu

sekizinci

yzyl

bir Bektai airidir. Ancak, bu destann ierisinde onsekizinci olan Hamzavi ve Celveti tarikatlarndan da sz etmesi, kendisinin oniinde yaadm kantlar.

Burada sunacamz nefesin airinin, ah - yi arki olduu sabittir. Bu gnk yaa yan Bektailie tpa tp uyduu iin, gncellii kaybolmam; hala Bektailer zevkle ve ezgiyle sylemektedirler. Bir ok Alevi - Bektai ozan gibi ahi de divan iiri geleneini kullanarak eriata veren bir basky delmeye - ortadan kaldmnaya alm. Divan geleneinin iinde bu gelenein inanlarna kart bir dnceyi gelitirme abas gstermi. Onlarn anlayaca bir dil ile onlara kar sava vermi.
arlk

192

ALEVi \'E BEKTAi iRLERi ANTO_W_J_/S_i_ _ __

ahi, aaya aldmz iirinde

aamalarn, geliim
almaktadr.

Alevi - Bektai birliine katln getii ykseli evrelerini, her Alevi - Bektai cannn getii duraklar anlatmaya

-1-

Kurbanlar tlanup glbank ekildi Gaflet uykusundan uyana geldim Drt kapu sanca anda dikildi ryan bryan olub meydana geldim Evvel eiine koydum bam eri aldlar dktm yam Erenler yolunda gr savam Can ba koyarak kurbana geldim 01 demde uyand batn era adm ileri attm aya Rehberim boynuma bend etti ba Ko kurban dediler imana geldim
Mridim

J, Drt kapu selamn verip aldlar

Pirin huzuruna ekip geldiler El - ele el - Hak'ka olsun dediler Henz ma'sum olub cihana geldim Pirim kulama eyledi telkin fil - Velayet'e olmuuz yakin Mezhebim mam Cafer Sadk'eyn Allah dost eyvallah peymana geldim zm darda yzm yerde durmuum Muhammed Ali'ye ikrar vermiim Sekahm hamrini anda grmm ip kana kana mestane geldim

Yolumuz On - iki mam'a kar Muhammed Ahmed - i Muhtar Rehberim Ali'dir sahib Zlfikar Kulundur ahiya divana geldim El - ele el- Hak'ka: Fetih suresi JO'uncu ayete iarettir. - Sekahm hamri: Dehr suresindeki 2/'inci ayete iarettir. Anlam : Tanr, oradakilere tertemiz ikiler iirecektir.

-2Bir gn oturdum yaran - safa Gnlden dinleyen duyar demiler Hicveyledim emellerin evvela Kaldlar bu szde naar demiler
Srr

Gelince Abdlkadir Geylani Nura garkeyledi btn cihan Bin bir yerde vardr halvet mekan Bin bir ilehanesi var demiler

- tarikati zemmeden merdut Kafir olduuna Huda'dr mehut Anlar hep mnkir yaratt Vedut Hakk eylediler inkar demiler Evvel Nakibendi eyledi zuhur Dnya ulesinden oldular pr - nur Niin nakilerden ettiniz ftur Anlarda var trl esrar demiler

Hasan - Basri'dir Said'ler piri Halvetiler vermi rahnda seri Celvetilerde hem vardr eseri Anlar da arr Kerrar demiler Ahmed - i Bedevi pir - i natktr Bedeve dervii cmle tanktr Herbirisi rah - Hakk'a yanktr Ak delisi gahi donar demiler

________AH

193

Rifiiilerde de vardr bir nian Darb sinesine vurur her zaman Pirin himmctilc hep atczcban Kzgn demirleri yalar demiler Bir tarik var ana derler Celali Kerametten olmaz hi birin hali Anlarda aynadr Hakk'n cemiili Dilde vird - i ismi Hayder demiler Bir byk pir dahi brahim Ethem Cmlesi Sryan durdurur epsem Anlar dnya iin oldular bigam Zikri ya Hak eder her bar demiler Kalenderi dahi bir sT - hikmel Pirlerinden gayet olundu himmet Giydikleri hrka tac - saadet Gnlden virdleri Cebbar demiler Dahi geldi dile zbein pendi Her biri yolunda pirler menendi ok esrar zuhura getirir Hindi Sryanice zikri Settar demiler Bir dahi var Hamzeviler tariki Virdi Kulhvallah okur hakiki Anlardrr erenlerin refiki Ruz u eb okurlar hezar demiler Tarik - i Nusayri acaip hner Destine ne alsa olur misk amber Mangallar dolusu ate olsa yer Toprak tutar barut yapar demiler Tarik - i Yasevi bir acaip sr Eer akln varsa ol tarika gir Bir garaip himmet eylemi ol pir Aslan gibi insan yutar demiler Bir enver - nmadr Mevlevi inan Dndrr alemi bu erh - i devran Cezbelik halinde dnd zaman Gahi dner gahi uar demiler

J, Hatem - i pir Hac Bekta - Veli

Ann nesi - i paki Muhammed Ali Cmle erenlerin bir ziba gl smi Hac Bekta .Hnkar demiler

Zuhur eyleyince pir - i Horasan Doksan bin er ile oldu imtihan Dar e stne post koyduu an Bin bir rekat namaz klar demiler Doksan bin.erenler dedi eyvallah Senin rzandayz cmlemiz billah Yaznda yazlm Semme vechullah Mutlaka Ali"ye Haydar demiler Doksan bin er ile gelince biri Btn kar varp Rumun erleri Karaca Ahmet cmlesinin serveri Elde mar aslana svar demiler Ruma gelince ol Kutb'l - evliya Gulguleye vard arz ile sema Binip bir seng zre ol envemma Yrtt bir cansz duvar demiler Bir kad var dedi ben olurum ba Ne asil kimsedir ol Hac Bekta Pir keramet ile an etti ta Derviler stne basar demiler
Dalar ahitlie

olunca srda

inden ayrlp gelen be ta

Mnafklar ile eyleyim sava Cmlesi bir dilden sahhar demiler Softalarn melameti ok oldu Yezitlerin nedameti ok oldu Dervilerin kerameti ok oldu Esti bir muhalif rzgar demiler

vardr gayet mzevir ver hemen dininden evir Yalan yere ahit olur ol kafir Para iin dinin satar demiler

Baz

softa

Be kuru

194

ALEV VE Bc'KTAi_iiRLER ANTOLOf_S__ _

----. - - - - -

_______ ___
.

Baz kad mft bu ie mail Duyunca ism - i zer aklolur zail Tevzir hitabndan arar bir tevil Yz bin politika aar demiler

ah - vilayetin kuluyum ahi Sahip - ecaatn kuluyum ahi Gnller ahnn kuluyum ahi Ana kim Ali Zfikar demiler

Yaran safa: Dostlar arasnda - Naar: aresiz - Merdud: Kovulmu Zemmeden: Ktleyen - Mehud: Grlm, grlen - Vedut: Tanr --ule: Ik - Pr nur: Ik dolu - Ftur: Zay~flk, usanma, geveklik - Rah: Yol Zeban: Dil - Ate zeban: Uz dili - Vird: Tekrarlama (srekli okunan dua) Epsem: Kt - Bigam: Gamsz - Bar: Yk - Refik: Karde - Pend: Sz Menendili yok: Deerlisi, stn yok, gibisi yok - Ruz eb: Gndz gece Hezar: Blbl - Enver nma: Daha parlaklk gsteren, k saan - Garaib: Tuhaf, alacak ey - Cezbe: Kendine ekme, cazibe - Cerh i devran: Dnen dnya - Ziba: Ssl, yakkl, gzel - Semme vechullah: Yz Tanr'ya benzer - Mar: Ylan - Sahhar: Dorudur- Gulgule: Grlt, amata - Seng: Ta Nedamet: Pimanlk - Mzevir: Ara bozucu, yalan ssleyen, laf tayan - Mail: Eimli - Zail: Sona erme - Tevil: evirme, sze ayr mana vermeye kalkma.

-3Gonca-y

Gonca

algan

gl blbln kastna peykan eylemi gl yzne kalkan eylemi tiz etmek iin eh-i gl shan eylemi

Goncann peykann

Cismini

badan ayaa ekl-i

Gl erusun sbhdem blbl nigah etmi meer Kim, yzn ya! duvag altnda pmhan eylemi Dehr ara her bir pozug dvar grsen yle bil Bir Sleyman mlkidir, cerg an viran eylemi Mehrine aldanma, ahi, bu felegin kim, gn Ge yetirmi, yene hak ile yeksan eylemi
padiah

Kast: ldrme - Peykan: Ok atma - Peykan: Ok - Tiz: U -- ah- gl: Gl - ekl-i shan: Trp ekli - Ers: Kuma - Subhdem: Sabaha dek Nigah: Seyretme -- Duvag: Duvak, rt -- Pnhan: Gizli - Dehr: Dnya - Arf Yznde - Pozug: Ykk - Cerg: Felek -- Viran: ren ykk - Mehr: Sevgi Yitirmi: karm - hak ile yeksan: Toprakla bir.

PR SULTAN ABDAL
Gerekten Pir Sultan, Trk iirinin devlerinden biridir. Evrensele engel atm be on ozanmz arasnda onur yldz olarak parlar. Bu lmsz gzellikleri sergileyen insann kiilii ne yazk ki hala karanlklarda gmldr. Rahmetli brahim Aslanolu alt Pir Sultan belirlediini syler. Dorudur, ama Pir Sultan get:neirde hepsi ayn sonsuz denizde birleir, karrlar. Titiz ve uzun aratrmalarndan dolay I. Aslanolunu taktir ediyoruz (Bkz. Pir Sultan Abdallar 1984). nnn yaygnlna etkisinin geniliine karn yaam zerine elde kesin bilgiler ve belgeler yok. Mevcut bilgiler de ak seik deil.iirlerinden renildiine gre, Si vas'n Yldzeli'ne bal Banaz kyndendir ve asl ad Haydar'dr. Yine iirlerinden rendiimize gre, bir kez yanma gidip geldii sylenen Safavi Devleti hkmdar olan ah Haydar'n torunu ve ah smail'in olu ah Tahmasb zamannda (1502-1576) yaa mtr. Bir Alevi ayaklanmasna nclk etmi, yetmi kiiyle balatt isyan, Hzr Paa tarafndan bastrlm, Pir Sultan yakalanarak zindana atlm, inancndan dnmemesi zerine de aslmtr. Yaam btnyle sylenceye dayanr. Pir Sultan'n ans, halk arasnda bugn de iirlerinin yansra yaamaktadr. Alevilerce yedi ulular olarak anlan Fuzuli - Hatayi - Nesimi - Virani - Yemini - Kul Himmet arasnda yer alr. Byk bir
ozandr.

Alevi - Bektai edebiyatnn en byk ozan Pir Sultan 'dr. Halk dili ve halk edebiyabeslenen kusursuz syleyi~i, belli bir inancn insani yanm vurgulayan dnya gr ve cokulu lirizmiyle gnmzde de varln, diriliini srdren bir halk ozandr. Divan edebiyatnn hemen hi etkisinde kalmam, szl edebiyatn birikimlerinden yararlanm, duru bir dil kullanarak kendine zg bir iir yaratmtr. iiri, yaanan hayat kucaklar, insan sevgisiyle doludur ve insan duyarlnn, insann i dnyasnn ortak yanlarn dup duru olarak yanstr. Onda bir tarikata bal airin reticiliini, bir saz airinin uanlll n ve doa sevgisini, dervilik neesini, ksacas kusursuz iirsel bir bileimi bulabiliriz.
tyla

Pir Sultan'n yaam, Alevi - Bektai topluluunun yaratt sylencelere dayanr. i irleri konusunda yaplan aratrmalar, Karmza gerekle masaln iie getii sylenceye dayal bir kiilik karmaktadr. Onun ad evresinde oluan szl yklerin, iirlerinin yaratt saygn etkinin, sonsuz dinamizmin, manevi bir gcn yzyllar aarak gnmzde de canlln koruduu grlr. Onun gc halkn duyu ve dnn, zlemlerini, insani olan her eyi iirletirebilmesinden kaynaklanmaktadr. Gerek yaad dnemde gerekse sonraki yzyllarda izleyicilerinin kmas, ayn ad kullanan ozanlarn onun brakt iir kaltmn, birikimini zenginletirerek srdrmesi ve bir Pir Sultan geleneinin olumas bunun, bu halkla btnlemenin sonucudur. Bu nedenle gerek Pir

_!2L_~f_Yi VE BEKTA RLER/ ANTOLOJ.!J_

kim olduunu aratrmak, hangi iirin hangi Pir Sultan'a ait olduunu bulmaya oka nem tamaz. Pir Sultan' astran Hzr Paa'nn hangi Hzr Paa olduunu da bizce nemli deildir. Bunlarn hi birisi nemli deil, nemli olan bu iiilerin hangi toplumsal koullarn, hangi inan ve dncenin, hangi duygularn ve zlemlerin rn olduu, hayat, yaanan, insan hangi gereklikle yansttdr. Bu sorularn yant arandnda karmza halkn kendisi kacaktr. Pir Sultanlar yaratan, yaatan halktr nk, onun iin burada Pir Sultanlar konusunda bir ayrma gitmeden bugn de yaarhl n srdren Pir Sultan geleneinin rnlerinden renilmesi gerektiini dneceiz (Atilla zkrmh Alevi ve Bektailik Edebiyat S:lll)
almak
domutur. Asl ad Haydar'dr.

Sultan'n

ocana baldr. Yukarda deindiimiz gibi Banaz'da Bununla birlikte iirlerinde Hac Bekta-i Veli'yi pir, Hac Bekta halifelerinden Kzl Deli'yi ve Abdal Musa'y da ser eme olarak tanr. Hi bir nefesinde sz etmedii halde, sylentilere gre "Agu ien adyla anlan Kara Donlu Can Baba oca" ile de ilikilidir.

"Pir Sultan Abdal, Erdebil

Alevi - Bektai topluluunda yaygn olan bir sylenceye gre, "Hzr Paa, Sofular kynden imi. Pir Sultan'dan himmet istemi. O da: (Sana himmet veririm amma, sonra gelir beni asarsn, demi.) yle de olmu. Hzr Paa, nce Pir Sultan'n talanmasn emretmi. Herkes Pir Sultan'a ta atm. Fakat Pir Sultan'n ahret kardei olan Ali Baba, gl atm. Gl, Pir Sultan'a deince, Pir Sultan (Ah ... ) diye inlemi. Ve:
"u

ellerin ta hi bana demez

Halkn

"lla dostun gl yaralar beni."

demi.

(Bu olay Hallac Mansur ile eyh ibli arasnda da geer.) her dnemde ayn, hep gzel ve gerek olanin yannda yer alyor.

yaratma gc

"Sonra talarla yaralanan Pir Sultan'a ah Tahmasb ile, siyasal iliki kurduu thmetiyle Kara Kad tarafndan verilen idam fetvasna dayanarak, Hzr Paa Sivas'ta onu astrm .. Pir Sultan'n aslmasn salayan bir de fetva (buyruk - ferman) dan sz edilir. Bu fetva Babakanlk Arivi Mhimme Defteri 80. srada kaytldr. Bu belgede Pir Sultan'n "Bedreddin taifesinden" olduu sylenmektedir, zaten eyh Bedreddin'de ayaklanma kard gerekesiyle Serez arsnda ryan olarak aslmt. eyh Bedreddin'i izleyen ve "Bedreddinli" olarak bilinen topluluk Alevi - Bektai topluluu iinde zamanla eriyip kaybolmutur. Sonuta, Pir Sultan'n giysileri dar aacnda asl kalm, kendisi sr olmutur. Bir sylenceye gre de Erdebil Dergahna getirilip, orada topraa verilmi." Sylence byle syler, ama elde hi bir ey yok. Bir Pir Sultan daha var. Banaz'l dein nl olmasa bile oda Pir Sultan, Serezli pir Sultan. Serezli Pir Sultan'n ad da Haydar, yine Serezli Pir Sultan'n ahret kardeininde ismi Gazi Ali Baba'dr. Selanike bal Sargl yresindeki Bahe tekkesindeki trbe iinde yatar. Bu sylenceleri yrelerden gelen gmenler karm, onlar da zmir, Manisa ve Samsun'a yerlemilerdir. Bu gmenlerde yukarda yazlan sylencelerin benzerini anlatrlar ve olaylarn, Sargl'de gemi olduunu sylerler. Von Hasluck, (Bektailiin

~~---_

PIR SULTAN . .,_ABDAL .

197 ___ ______ _

ayrntl

Corafi Dahm) adndaki

olarak bahseder.
bnn

Doruluunu

eserinde, hem bu tekkelerden, hemde bu azizlerden kimse bilemez.

M. Cevdet kitaplar arasnda 57 No'da kaytl olan (Tarih i Alem - i Ahhas) kitaMehmet Nebih'in evirisindeki bilgilere gre ise:
"ah derviinin,

Trkmen
trmtr."

Tahmasb, kendisini bir kurtarc ve mehdi olarak kabul eder, krk kadar batni nce kafalarna tokmak vurdurup ldrtm, sonra da atee atp yak (Aktaran, Turgut Koca, a. g. e. s: 149)
getire

Bu durumda, batmi1ii dile olamaz., dnlemez de.

Banazl Bektaidir, Hac Bekta

Pir

Sultan'n

Tahmasb ile

iliki kurmas olana

Pir Sultan, Erdebil tekkesine bal grnse de o da Serezli Pir Sultan gibi bir Veli'yi Pir ve onun halifelerini kutsal saymas, kendisinin Bektai tarikat halkasndan olduunun kabul edilebilir bir olgu olduunu gsterir. Btn
Bektailer,

her iki Pir Sultan', aziz olarak tanrlar. Bazen de

zdetirirler.

Aslnda Banazl Pir Sultan'n Osmanl paas ile ters dmesi siyasal ve dinsel ynden deil, ekonomik yndendir. O devirde kyl, halk smren vergi memurlarnn adaletsiz eylemlerine kar kmaktadr ve bu uurda bir ok insan bam bile vermitir.

Pir Sultan mahlasl bir ok nefesler incelenirse; Hatayi, Kul Himmet, Kul Adil, Kul Hseyin, Serb~n - Veli, Elmal Baba, Kul Kemter, Kenzi gibi ayn dinsel gr, dile getiren airlerin nefeslerinin genellikle birbirine kart grlr. Her iki
airin

nefeslerinin bir ou bestelenmitir.

Serezli Pir Sultan'n yaam hakknda; Evliya elebi'nin Seyahatnamesinde, Yon Hasluck'un (Bektailiin Corafi Dalm) adl eserinde, Romanya'h Prof. Micael Kiel'in makalesinde yazl bilgiler olduu halde, Banazl Pir Sultan'n yaantsn belgeleyen hi bir kant bulunamamaktadr. Hatta Hzr Paann da kim olduu bilinemiyor. (Tercme - i Halil cil - i Osmani c. 2, s: 279) da ad geen Hzr Paann Pir Sultan' ast ran Paa olmas olasl asla inandrc deildir. nk bu Hzr Paa (Naima Tarihi c. 2, s: 23) deki bilgilere gre Kalenderolu olaylarna ad karan Osmanl Paasnn baarsz ynetiminden dolay, skdar'a srdrlmtr. Bu sz edilen Kalenderolu ise ozan ve isyan ettii iin ldrlen Kalender elebi deildir.
Prof. Dr. M. Fuat Kprl, Hayat Dergisi s: 64'de Pir Sultan' konu eden hi bir yazl belge olmadndan sz etmektedir. Bununla birlikte Kilis'li Rfat Bey "Ali Emiri" kitaplar arasnda 656 Nolu dergide "Pir Sultan'n Hzr Paa tarafndan aslm olduuna dair bir kayt vardr'' demektedir. Gerek S. Nzhet Ergun'un ve gerekse Abdlbaki Glpnarl ile Pertev Naili Boratav'm birlikte hazrladklar, "Pir Sultan Abdal" adl eserlerindeki airin yaam yks, yresel sylencelerin varsaymlarna dayanmaktadr. Elbette bu ykler, asla tarihi gerekleri yanstmaz. Ama znde de baz gerekleri saklad unutulmamaldr.

Pir Sultan hakknda bir ok aratrma inceleme yaplmtr. brahim Aslanolu, Selahattin Eyubolu, Cahit ztelli, Abdlbaki Glpnarl, Pertev Naili Boratav, Ali Balm, Asm Bezirci gibi aratrmaclarn zgn, yetkin ve mstakil incelemelerinin yan sra, Atilla zkrml, Turgut Koca, Sadettin Nzhet Ergun, smet Zeki Eyubolu'nun sekin yaptlarnda da iirleri yer almtr. Dncelerinden dolay Hzr Paa buyruuyla ldrlmesi konusunda bilimsel aratrma yaplmamtr. Ksaca Pir Sultan'la ilgili alma lardan ak - seik, kesin ve tartmasz sonular elde edilememitir imdilik elde edilecei de yok gibi. iirlerindeki tartmalar da yle. iirlerinin bazlarnda geen kavramlar 16. yzyl Trkesinde yok, yle olunca da, ya hu iirler hir Pir Sultan'n deil, bir ka Pir Sultan'ndr diyoruz; ya da sonradan halk tarafndan eklenmi, yazlm iirlerdir diye dnyoruz. Kald ki, o dnemdeki baz kavramlar o dein soyut ierik kazanmamtr. Eldeki iirlerin yaklak yzellisi dnda kalan bir oklarnn sonradan yazldm, ozann elinden km gibi gsterildiini ne srenler de var (. Zeki Eyubolu, Alevi - Bektai Edebiyata s: 162) Halk, Yunus'a Karacaolan'a, Krolu'na v.b. ozanlara yaptn Pir Sultan iin de yapm, onu kendi azndan kendi gnlnce konuturmutur. Bu iirleri daha fazla didiklemenin anlam da yok. Halk onlarn yle yazlmasn, yle konuulma sn istemi. nemli olan bir dncenin, bir inancn belli bir odaktan ktktan sonra genileyerek yaylmas, benimsenmesi, kendisinin retici duruma gelmesidir. Pir Sultan zerinde Yunus Emre'nin, Hatayi'nin v.b ozanlarn etkileri aka grlr. Ozann kk dncesi; birlik, btnlk, bar ile Ali soyuna kar duyulan derin sevgi, insann zsel arnmla varma gerei, doruluk drstlk ve yardm gibi kavramlara dayanr. O, bunlara insann ancak yetkinlikle, olgunlukla, tevazu ile pir eteinden tutarak varlabilinece ine inanr ve iirlerinde hep bunu vurgular. Bunun iin bu kavramlarn "Seebilirsen Erebilirsen - Varabilirsen - Grebilirsen - Verebilirsen - Durabilirsen" gibi drtlklerin sonuna getirilen szcklerde odaklatrlarak eyleme dntrlmesi ngrlmekte, nerilmektedir. Zorlama yok, nerme vardr, anlan szcklerle vurgulanan hasamaklarn almas gerekir, olgunlua, yetkinlie varlabilmesi iin Pir Sultan'a gre, kiinin Alevi Bektai inancnda yeri, makam ok nemlidir. Belli bir olgunluk aamasna varmadan tasavvufta: Kamil insan olmak imkanszdr. Olgun kii (Kamil insan) olgunluk - yetkinlik aamalarnda "En stte" duran kiidir. Kiinin toplulukta toplumsal bir grevi, yerine getirecei ykmllkleri vardr, evresine k saacak, bilgi datacak, canlar aydn latacak, onlara her bakmdan yardmc olacaktr.
Arsn iek yaylarsm Yarm senden bal isterler

te insan insan yapan, bu szcklerde ykl ieriin kapsad anlamdr.

Bu dervilik bir dilektir Bilene byk devlettir Yensiz yakasz gmlektir Giyemezsin demedim mi

____..........._________,_

.......

~~-----~-

- - - - -.

~---

PR SULTAN ABDAL 199 . - - - - - -..- - -

Pir Sultan, grlerini, dncelerini szcklere yklerken yaln dilin arpc gcnden yararlanmasn biliyor. Anlamsal ierik dolu yalnlk iirin etkisini_ daha da arttryor. Pir Sultan'n Osmanl dzenine bakaldrp - kaldrmad da tartmaldr. Cahit ztelli ve Vecihi Timurolu Pir Sultan'n bir halk hareketine karmadn, byle bir olay ynetmediini, dahas byle bir "ihtilal" ya da "ayaklanma" olmadn savunurken; Prof. M. Fuat Kprl, kran Kurdakul, Dr. smail Beiki, Naci Kasm, Atilla zkrml, Asm Bezirci, brahim Aslanolu, Prof. lhan Bagz, Mehmet Bayrak, Rza Zelyut, Nejat Birdoan, R. Yiirkolu, etin Yetkin, Baki z, Prof. F Bozkrt Anadolu'daki halk hareketleriyle btnletiini, daha halka yarar yeni bir dzen iin Osmanl dzeniyle sava tn - yle ya da byle - kabul ederler. Gerek iirleriolun, gerek halkn muhayyile gcnn bugne dein aktard sylenceler olsun Pir Sultan'n Osmanl baskc dzenine kar ktn, eylem koyduunu, halk eylemleriyle btnletiini, hatta nderlik etmi olduunu ve bu uurda ban verdiini sylerler.
Aslnda Pir Sultan Abdal yalnzca gzel, ili iirler syleyen bir halk ozan deildir. yle olsayd yalnzca yazn tarihinin sayfalarnda kalr, eitim - retim gren dar bir kesimce tannrd. Oysa Pir Sultan, dneminin toplumsal sorunlarna eilmi, bunlar kendisine konu edinmi, k yollar aram; yer yer iirini, sanatn da bu uurda arac yapm bir ozandr. O nedenle halkla, halkn sorunlaryla zdelemi, btnlemitir. Beyz yldr her toplumsal klarda, bakaldnlarda rnek grlm, simge olmutur. iirleri siyaset ykldr, eletiri ykldr. Anadolu toplumuna baskc dzen karsnda kurtulu yollar arar, yol gsterir savar, eletirir. Dzenin iyisini, uygununu arar. Toplumu ona yneltir. Hak ozanl, halkn ozanl buradan gelmektedir. Anadolu halknn sorunlarnn dilidir o. Halktan biridir. Halkla birlikte hakszlk ve yolsuzluklara iiriyle, sanatyla ve siyasal nderliiyle bakaldrmtr. Bu tutumu onu halkla btnlemeye gtrmtr. Halk ozan Pir Sultan Abdal beyz yldr toplumsal sorunlarn eletirisinde eni, toplumsal sorunlara bakaldrmada simge olmutur. Bugn de devrim trkleri onun deyilerinden olumaktadr. Ksaca Pir Sultan Abdal, bir lider - ozandr. iirini bir kavga sanat olarak kullanmtr. Direnen bir iirin ustas ve bir dava adamdr.

Pir Sultan halkn saz, sz, gz, kula, dili olmu ve halka mal olmu bir ozandr; yine ona kendisini seven, sevgisini ve umudunu yzyllarca onunla yaatan halka sylencelere boulmu, destansa] ve efsanevi bir kiilik kazandrlmtr. Bu nedenle Pir Sultan'n tarihsel kiiliini bu sylencelerden olumu kabuun iinden ekip karmak, onu bir zaman dilimine oturtmak olduka zor (Baki z, Osmanh'da Alevi Ayaklanmalar sh: 190).
Deerli tarihi Baki z'n "Osmanlda Alevi Ayaklanmalar" adl zl incelemesinde belirttii gibi Pir Sultann yaad dnem padiahlar iL Beyazd, Yavuz Sultan Selim ve Kanuni Sultan Sleyman dnemlerinde olan Trkmen kymlarn yaam; ah kulu, Atmaca, Baba Znnun, Kalender elebi trnden ayaklanmalardan etkilenmi, bunlara katlm, etkilenmi, Kanuni'nin ran seferi srasnda uygulad Kyl-Alevi k-

200

ALEVi VE BEKTA/ RLER/ ANTOL_O_Jl_s__ _ __

rm

sonucunda idam

edilmitir

(Perter Naili Boratav, Abdlbaki

Glpmarl

da bu

gre

katlanlar arasndadr.

Fuat Kprl, Sadeddin Nzhet Ergun ve Cahit ztelli'nin oluturduu grup ise, Pir Aziz Mahmut Hudai'nin I. Ahmet'e yazd mektupta ad geen Hzr Paa'ca asldn ne srerler. I. Ahmet'in saltanat (1603-16 l 7) yllar arasndadr. Ad geen Hzr Paa ise 1608 de lmtr.
Sultan'n,

lhan Bagz dikkati 1577 de olan ikinci dzmece ah smail olay zerine ekerek Pir Sultan'n bu ayaklanmaya kartn savunur. zetle; bu olay istenilen akla kavumamtr. Ancak, Anadolu'da ran yanls olduu ne srlen Alevilerin srekli izlendikleri, her ey bahane edilerek srlp krma uratldklar, "ah" szn Ali, Ehlibeyt dostu karl kulland kesin olan Pir Sultan'n bu neden gsterilerek 1590'da Sivasta
asld dorulanmaktadr.

RLERNDEN RNEKLER

-1-

Gzleyi gzleyi gzm drt oldu Ali'm ne yatarsn gnlerin geldi Korular kalmad kara yurt oldu Ali'm ne yatarsn gnlerin geldi Irmak gibi bendinden boan Hama'dan Mardin'den Sivas'a den Dldl eerlendi Zlfikar kuan Ali'm ne yatarsn gnlerin geldi
Kzl

J, Mmin olan bir nihana ekilsin

Mnafk bana talar rsn

Kazovaya dikilsin Ali'm ne yatarsn gnlerin geldi

ahn gelecein bir gn duydular Yezid'Jer lanet gmlein giydiler

Sancamz

mam Aliyrrza'ya kydlar

Ali'm ne yatarsn gnlerin geldi

Pir Sultan Abdal'm bu szm haktr Vallahi szmn hatas yoktur imdiki sofunun yezidi oktur Ali'm ne yatarsn gnlerin geldi

-2Pir Sultan'm u dnyaya Dolu geldim dolu benim Bilmeyenler bilsin beni Ben Ali'yim Ali benim
arlarda dolamrm

.,!, Coma deli gnlm coma

Coup

da kazandan tama yz altm tane eme Seremenin gl benim uzar Mnkirin kkn kazar ar pazarlar da gezer Dedikleri deli benim
Klcn krk arn

Ben Hakk'm Hak'tan gelirim On'ki mam hak bilirim Dedikleri deli benim

-------------------------Pir Sultan kapnda kuldur Bunu bilmek mkl haldir Ali'nin ihsan boldur ah - Merdan kulu benim

PR SULTAN ABDAL

-----~---

201

-3Arzulayp sana geldim Pirim Hac Bekta Veli Eiine yz srdm Pirim Hac Bekta Veli

J, Balm Sultan er koa

Keser klrc ba Oldur eren~er iei Pirim Hac Bekta Veli Pir elinden dolu itim Erenler demine dtm Ak cenneti grdm cotum Pirim Hac Bekta Veli yanar sema dner Dolusundan ien kanar Pirim Hac Bekta Veli
Abdallar Krkbudak'ta em'a

Gvercin donunda oturur Talar ehadet getirir Cmle ileri piirir Pirim Hac Bekta Veli Bahede grdm gln Erenler srd demini mam Rza'nn torunu Pirim Hac Bekta Veli

Pir Sultan'm gerek veli Gemem ben unlardan beli Doksan bin Horasan eri Ba Hac Bekta Veli

-4Gndz hayalimde, gece dmde Gel dinim imanm mam Hseyin Yl oniki ay her sabah seherinde Her dertlere derman mam Hseyin Dividim var kalem tutmam elimde Hakk'm kelamn koymam dilimde Muhammed'in sancann altnda Salnr da mazlum imam Hseyin

J, Ak kitabn Hud bana gnderdi

Gkten Cebrail de yere indirdi Yezid'leri cehenneme gnderdi Alnsn hayfnz mam Hseyin Hatice rehberi divanda bir yar Fatma ana alar hem san yolar Hakk'a terazi olmu mizann tutar ehit donu giyen mam Hseyin

Pir Sultan ne gzel bulmu yerini Ben pirime kurban verdim serimi Muaviye olu ile Mlcem soyunu Srsnler dergiihtan der mam Hseyin

-5Mride

varmaya talip olursan

J.

ptida insandan rehber isterler

Verdiin

ikrara doru gelirsen Ahd ile peymandar rehber isterler

ah - Merdan bir yol kurdu kuluna Bu yola giden rehberden biline Girmek ister isen mam yoluna On ki mamdan rehber isterler

Rehberin var ise olursun insan Rehberin yok ise kalrsn hayvan Arasat gnnde alr meydan Alan meydanda rehber isterler seer Kamil olan talip srat geer Can kuu kafesten akbet uar Tenden uan candan rehber isterler
Mridin nazar mkl

Tarikat babna girmek dilersen Hakikat gllerin dermek dilersen Erenler srrna ermek dilersen Sr ile pinhandan rehber isterler
m syler bu hikayeti Yirmi sekiz harfle yedi ayeti Nefsini bilmektir szn gay'<ti Bilmee irfandan rehber isterler

Pir Sultan'

-6Gam elinden benim zlf siyahm Peykan dedi sinem yaraland gel Suna ban iin alatma beni Bugn sevda candan araland gel Gamdan hisar oldu mekanm yurdum iitmez avazm dinlemez virdim Bir deil be deil on deil derdim Dmler ba verdi sraland gel

J.

Hasretine vasl olan m byle Mecnun'a da biiki kalr m Leyla lml dnyadr gel helil.I eyle Yklendi barhanam kiraland gel Ne ekerse dertli sinem da olmaz Grler gelir geer mr a olmaz Teevvtr yaralarm sa olmaz Cierdi evresi karaland gel
m

haftada ayda Gnler gelir geer bulunmaz fayda Gnl Hak arzular canm hayhayda Topram stme krelendi gel
Teevv: Karklk, kark

Pir Sultan Abdal'

Hay hay: Can alp vermek.

-7Yr bire yalan dnya Yalan dnya deil misin Hasan ile Hseyini Alan dnya deil misin Ali bindi Dldl ata Can dayanmaz bu firkata Boz kurt ile kyamete Kalan dnya deil misin

----------"-""""

---------

PR SULTAN ABDAL --..

-~

...----

203

Tanr'nn Aslan'n

alan Dldl' dalara salan Y cdi kere ssz kalan Kalan dnya dai! misin

.!.

Cier

Bak u ka bak u gze kebab dnd kze Muhammed'i bir top beze Saran dnya deil misin

Pir Sultan'

ne yatarsn Kurmu arhn dnersin Ne konarsn ne gersin Kalan dnya deil misin

-8Yry

eyledi Urum stne

.!.

Ali nesli gzel mam geliyor

nip temenna ettim gzel destine Ali nesli gzel mam geliyor
Dolular adm adm dadr

Tarlalar adm adm izili Rakibin elinden cier szl Al yeil geyirmi gerek gazili Ali nesli gzel mam geliyor
Magripten kar grn grn Kimse bilmez evliyann srrn Koca Haydar ah - cihan torunu Ali nesli gzel mam geliyor

Tavlasnda

kheylanlar baldr Asln sorarsan ahn oludur Ali nesli gzel mam geliyor

m grsem unlar Yzm srsem boyun eip yalvar Evvel batan On'kiler serveri Ali nesli gzel mam geliyor

Pir Sultan Abdal'

-9kardlar

kisvesini bandan Soyuyorlar ah Merdan Ali'yi ndirdiler teneirin stne Koyuyorlar ah' Merdan Ali'yi

.!.

Mrekkebi Zemzem ile ezdiler st bana Mim duasn yazdlar Kuburun da Ak Deve'ye kazdlar Gnderdiler ah Merdan Ali'yi Kasdettiler mamlarn soyuna Zehirler kattlar Hasan payna Kefenini Ab- Zemzem suyuna Batrdlar ah Merdan Ali'yi
ho

Fatma Ana alar ol yan yan undan grdm Dldl'n kineyiin Ol ah Merdan'n kbleye ban evirdiler ah Merdan Ali'yi

hava ile Ara direk dikti bir dua ile Kanber'in yedtii Ak Deve ile Gtrdler ah Merdan Ali'yi

Pir Sultan Abdal'm

204

ALEVi VE BEI(fAi lJRL,!R ANTOLOJ_S'-1_ _ _ __

-10Onlar

matem orucu tutana sevap yazlr Kerbeta'da yatan Hasan - Hseyin Onlar grenin benzi bozulur

Aure aynda

.J, Drdn tutana veli dediler

tutana ulu dediler tutana dolu dediler Engr olmu Hak ceminde ezilir
Altsn Beini

Birini tutanlar hakkna yeter kisini tutan gnahn atar n tutanlar cennette yatar Engr olur Hak ceminde ezilir

Yedisini tutan havada uar Sekizini tutan hulleler aar Dokuzunu tutan cennetin aar Engr olmu Hak ceminde ezilir

Pir Sultan Abdal' m onunda zahmet Onbirin tutana indi ok rahmet Oniki tutana nasiptir cennet Engr olmu Hak ceminde ezilir

-11eke eke ben bu dertten lrm Seversen Ali'yi deme yarama Ali'nin yoluna serim veririm Seversen Ali'yi deme yarama Ali'nin yaras yar yarasdr Buna merhem olmaz dil yarasdr Ali'yi sevmeyen Hakk'n nesidir Seversen Ali'yi deme yarama

Bu yurt senin deil konar gersin Ali'nin dolusun bir gn iersin Krpe kuzulardan nasl geersin Seversen Ali'yi deme yarama
Ilgt lgt

oldu akyor kanm Kem geldi didara talihim benim Benim derdim bana yeter be canm Seversen Ali'yi deme yarama

Pir Sultan Abdal'm deftere yazar Hilebaz yar ile olur mu pazar Pir merhem almazsa yaralar azar Seversen Ali'yi deme yarama Kem: Kt - radet: Gnl istei - Ilgt dgt: Esintili, yava yava

-12u u

yalan dnya ya geldim geleli gnlmn gam gitmez daha ne Sevgili Canan'dan ayr deli u emimin ya dinmez daha ne

.!.

Gel dediim yerde gelir isterim Dur dediim yerde durur isterim Bir halinden bilir dilber isterim Gnl sahibisin bulmaz daha ne Pir Sultan Abdal der girdik bir yola Dost odur ki dostun yolunda ola Tedbirin stne takdir havale Kulun kendi dedii olmaz daha ne

Neylersin sen ann ran yakub Olurun olmazn kahrn ekb Drt yanmz ald engeli rakib Va'desi yetesi olmaz daha ne

--13Hak Muhammed Ali geldi dilime Mrvet gnahma kalma ya Ali Klli gnahm aldm elime Mrvet gnahma kalma ya Ali Hadice Fatma mihr-i mahabbet Yine senden olur kuluna rahmet mam Hasan mam Hseyn mrvvet Mrvet gnahma kalma ya Ali imam Zeynelabidln'e erelim
mamlarn divanna duralm

J..

mfun Ca'fer'dir didemin nuru

mam Bakr imamlarn sruru

Dilerim ektirmez ah ile zar Mrv et gnahma kalma ya Ali Mfis-i Kazm'dan mam Rza Umarm inayet edesin bize Gnahm ok benim deyeyim size Mrvet g_!.inahrna kalma ya Ali
mam Taki mam Naki'dir virdim

Doksan bin erlere niyaz olalm Mrvet gnahma kalma yA Ali

Anlara sndm dayandm durdum Hasan - l - Asker'e yzm'srdm Mrvet gnahma kalma ya Ali

Pir Sultan'm tamam oldu szmz Muhammed Mehdi'ye var niyazmz On iki imama bal zmz Mrvet gnahma kalma ya Ali
-14Hazret - i ah'n avaz Turna derler bir kutadr. Asas Nil deryasnda Hrkas bir dervidedir umman oldu gl benzim soldu Bak aslanda kald D dahi kotadr
Nil
Sararp
deryas

Ali'm bilmezdi benlii Dilde tutmazd kinlii

Zlfikar'n keskinlii

Zerrecesi kltadr. Uzan gerek alim uzan Var kendine bir yer kazan Hayrm errini yazan
Sa yannda feritedir

Nerde Pir Sultan'm erde zmzn asl darda Yemen'den te bir yerde Hala Dldl savatadlf.

Avaz: Ses - Zerre: Para -

Ferite:

Melek- Umman: Okyanus

-15Hak nasib eylese dergaha varsam Bir dem divanna dursam ya Ali Eilsem eiine niyaz eylesem Yzm tabanna srsem ya Ali Yzm tabanna srdm zaman Zerrece gelmezdi gnlme gman Ali'm Dldl'ne bindii zaman nnce Kanber'in olsam ya Ali

206

ALEV VE BEKTA iiRLERi ANTOLOJiS

Kanber gibi hizmetine yeldirsen Bir dem alatrsan bir dem gldrsen ekip Zlfikar'n beni ldrsen Elim eteinden ekmem ya Ali eker miyim eteinden elimi Hak katnda kabul ettim lm Doru srsek erenlerin yolunu Mmince kullarn sevsem ya Ali

J, Mmin olan neresinden bellidir

Hakk' syler nefesinden bellidir Erenlerin demi gonca glldr Tomurcuk gllerin dersem ya Ali

Mmin olan mslimini yetirse Yetirse de ayn- ceme getirse Dizini dizime verip otursa Doyunca yzne baksam ya Ali

Pir Sultan'm niyaz eyle pirine Umarm ki dergah gire kalbine nandn m Hak Muhammed Ali'ne Bir g~ frsat elden gider ya Ali

-16Sabahtan cemalin seyran eyledim Gnller perian elinden sunam Nice bekleyeyim gurbet illerde Hi bilir yok mudur halinden sunam
Ti

J, Kemhalar giyinip znnar balanmaz

Eser seher yeli teli rganmaz Sen gideli deli gnl elenmez Bir bergzar versen telinden sunam Sen seher yelisin gider gelmezsin Gelirsen de bana baki kalmazsn Seni uuranlar murad almzasn Seni kim uurdu glnden sunam

- i gamzelerin mg bU kokmaz Yar ela gzlerin hm ile bakmaz Cemalin grene cennet gerekmez Gne midir dodu yznden sunam

Pir Sultan Abdal der cemalin gzel Aradm bulmadm bir haber yazar imdi senin ismin cenneti gezer Kalma bizim iin yolundan sunam
T

- gamze: kirpik -

Mg

bll: Misk kokusu - lrganmaz: Oynamaz

-17ecaatin varsa kalbinde sakla Nasihatim dinle sakn gururdan Bir iin nnden sonunu yokla Nasihatim dinle sakn gururdan

J, Hatrn ykarlar hatr yknca

Gz ya yenilmez taup aknca El elden stndr ara erince Nasihatim dinle sakn gururdan Oku aslann yay yaslur Gaziler klc ara aslur Gurur ile kahramanlar baslur Nasihatim dinle sakn gururdan

Hnerin var ise yerini devir Bir sz syliyecek kalbinde piir Ululanmak bir Mevla'ya yarar Nasihatim dinle sakn gururdan

---------

PR SULTAN ABDAL 207 --------------

Pir Sultan'm ulular izini izle Kemlii terk edb eylii gizle Hasmn karncaysa merdane gzle Nasihatim dinle sakn gururdan

-18Bir nefesik syleyeyim Dinlemezsen neyleyim

Ak deryasn boylayaym

J.

Ummana dalmaa geldim Ben hakkn kemter kuluyum Kem damarlardan beriyim Ayn - cem'in blblym Meydana tmee geldim

Ben hakla oldum aina Kalmad gnlmde nesne Pervaneyim ateine Oduna ya;maa geldim
Ak harmannda savruldum Hem elendim hem yoruldum Kazana girdim kavruldum Meydana yenmee geldim

Pir Sultan kendi sznde Eksiklik varn znde Mevtadr her dem gznde Darna durmaa geldim

-19Ey benim divane gnlm

Dalara dtm yalnz

J.

Bu cefay kendi zm Pek mfl grdm yalnz

Dalar var dalardan yce Can m dayamr bu gce Derdimi gn gece Sylesem bitmez yalnz

ah'n ayana varsam Hayrl glbengin alsam Kzlrmaa gark olsam

alasam akam yalnz
ahmn rma aktr

Lezzeti ekerden oktur Bir Allahtan byk yoktur Hak dedim durdum yalnz.

Pir Sultan'm der grenler Pirleri niyaz edenler ler krklar yediler Mrvete geldim yalnz

-20Seyran ettim erenlerin demini Kudret kandilini yanarken grdm Burak olub itim ab - hayattan Hazret - i Peygamber'i kanarken grdm Gnde bin kez Hakk'a kr ederken Veysel erenler katarn yederken Musa Hakk'n didarna giderken Hzr mkilini anarken grdm

208 ____-!~EV VE BEKTA iiRLER ~NTOWJS

Halil Ka'be yapt insan gelmee phesiz gnahlar kabfil olmaa smail uruna kurban klmaa Bir melek bir koyun yederken grdm Nerden dman gelir ise duyard Dost uruna can ba koyard Her gn Hamza aikare gezerdi Ali'yi Dldle binerken grdm

J, Vefas yok imi unda fenann

Hisab yok imi mlke konann Yavrusun aldrm garib anann Parlay parlay yanarken grdm Pir Sultan'm

eder unda gelmiler

Dizilmiler duasn almlar

Bir birinin

eteini tutmular

Mkilin mride

tmarken grdiim

-21Hak iin kendini kurban eyleyen ah - Merdan olu mam Hseyin Cmle erenlere ferman eyleyen Erenler serdar mam Hseyin Muhammed Ali'nin emi ra Erenler yolunun gleni ba Cierler pares i gnl dura Gzlerimin nuru mam Hseyin
Pir Sultan'm

Ceddi Muhammed'dir atas Ali Anas Fatma cihan evveli Cmle evliyalar ederleri beli Evliyalar piri mam Hseyin
Batnn sultan m'minler ah Gaib aleminin ems ile mah ah Hseyin'im dey ederler ah Matem ile zan mam Hseyin

eydr tutar damanm Dostunun dostuyuz biz hanedann D emi deil mi ah - Merdann Erenler hnkar nam Hseyin

-22Sabah seherinde niyaza geldim Dalar ya Muhammed Ali arr Blbln figan barm deldi Gller ya Muhammed Ali arr Vird verildi gkte uan kulara Bakmaz msn gzden akan yalara Sular yzn srer tatan talara alar ya Muhammed Ali arr Grdm arh - felek sema'sn dner Talib olan mrit meyinden kanar Yreime bir od dm de yanar Yanar ya Muhammed Ali arr

J, Nice ak bu meydana derildi

Erenler erkan yolu srld Muhammed Ali'nin kadri bilindi Diller ya Muhammed Ali arr Dertli olan gelir derdin steler Ana kail olmaz kamil ustalar Hastalar da gelmi derman isterler Sa~ar ya Muhammed Ali arr Muhammed Ali'nin oktur a Ak olanlarn yanar Hasan ile Hseyin'in beii Sallar ya Muhammed Ali arr

PR SULTAN ABDAL -----------------------------

209

Pir Sultan, efendim erenler nesli Erenler neslidir Ali'nin asl ar alem ile turna sesli (avazl) Gmler ya Muhammed Ali arr

-23bir dada uyuduk Sultan Hzr yeti Bir iyi kimse uyard Yeti Sultan Hzr yeti
Yeti Yattk

J, Terkinde heybesi dolu

Nere gitse doru yolu Cmle erden, pirden ulu Yeti Sultan Hzr yeti Elinde kams yeil Saatte dnyay() dolar Car diyenlere ular Yeti Sultan Hzr yeti Pir Sultamm durdum dara ere pire Car dediim yerde gele Yeti Sultan Hzr yeti
arrm

depip doldurmadn Birden kapp kaldrmadn Kim olduun bildirmedin Yeti Sultan Hzr yeti var veyik donlu Yemek yemez kendi canl Ezelden hretli anl Yeti Sultan Hzr yeti (Kaynak, Annem Hatice zmen)
At

Altn

-24-Gidi Yezid bize Kzlba demi Meer ah sevdi dese yoludur Yetmi iki millet sevmese ah Biz severiz ah - Merdan Ali'dir Muhammed dinidir bizim dinimiz Tarikat altnda geer yolumuz Cibrll - i Emin'dir hem rehberimiz Biz m'miniz mridimiz Ali'dir

J, Gidi Yezid biz hi haram yemedik

Batnda grdmz

asla demedik

krar birdir dedik geri dnmedik

Yedileriz birincimiz Ali'dir

Pir Sultan'tm der ki Hakk'a yolumuz

Evvel kurban verdik aha serimiz On iki imam meydannda darmz Biz ehidiz serdarmz Ali'dir

-25Seyredeyim Horasan'n ilini Grdm iki turna ne gzel turna Tavaf ettim imamlarn yerini Grdiim iki turna ne gzel turna Muhammed bizimdir Ali bizimdir Erkan bizimdir, yolu bizimdir Demesin yad avc teli bizimdir Grdm iki turna ne gzel turna

-!.

Muhammed Ali'den rahmet damlar Ellerinde doar ol ems kamer Yayla Y ldz'dr gzlei Kemer Grdm iki turna ne gzel turna
u gelen avcdan hazerim dey Ezelki ikrar bozarm dey rr Tebriz'de terim dey Grdm iki turna ne gzel turna

210

ALEV

VE BEKTAi IJRLER ANTOL_O_J_/S_i_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __

Pir Sultan Abdal' m kendi halinde Kalmaldr evliyalar yolunda Utu gitti turnam Ali glnde Grdm iki turna ne gzel turna

-26- Hatayi 'ye nazire Yol iinde yol ararsan, Yol Muhammed Ali'nindir Yetmi iki dil iinde, Dil Muhammed Ali'nindir Kani bizden evvel gelen, Be vakti daima klan On parma pnar olan, El Muhammed Ali'nindir Varma cahilin yanna, Urarsn erhin setine Lll'net Yezid'in canna, Din Muhammed Ali'nindir Cennet kapusu Ba u baede
ald, ald,

Misk anberler sald Gl Muhammed Ali'nindir

Syler Pir Sultan'm syler, Hak' kn birliini birler Domu alemlere parlar, Nur Muhammed Ali'nindir

-27Yemen ellerinden beri gelirken Turnalar Ali' mi grmediniz mi Hava zyrinde sema ederken Turnalar Ali' mi grmediniz mi
ah'm Hayber kalesini ykarken Nice Yezit halka olmu bakarken Muhammed Mustafa Mi'ra' karken Turnalar Ali'mi grmediniz mi

J, Havann yznde sema tutarken

Ab- Kevser arabndan ierken Muhammed gl il reyhann seerken Turnalar Ali'mi grmediniz mi
eriat yolunu Muhammed at Tarikat menzilini Ali seti Bu meydandan nice erenler geti Turnalar Ali'mi grmediniz mi

Kim grd deryada balk izini pt Kamber'in gzn Nerde dinler Ali'm hub avazn Turnalar Ali'mi grmediniz mi
Eildi

Pir Sultan'm eydr vuran gidiyi Dilim zikrederken daim Hda'y On iki imamlar'n nesli sultan Turnalar Ali'mi grmediniz mi

-----------------------------~~.:::.=..:=.:..

PR SULTAN ABDAL

21 l ----

-28Sordum san ideme (iee) Sen nerede klarsn Ne sorarsn hey dervi Yer altnda klarm. Sordum sar ideme Yer altnda ne yersin Ne sorarsn hey dervi Kudret lokmas yerim Sordum sar ideme Benzin neden sarann Ne sorarsn hey dervi Hak korkusun ekerim

.J, Sordum sar ideme

Anan baban var mdr Ne sorarsn hey d~rvi Anam yer babam yamur Sordum sar ideme Sende kardelik var m Ne sorarsn hey dervi Ben erlerle kardeim Pir Sult.an'im erler ile Yz dolu nurlar ile Ak sakalh pirler ile idemde kardelik var

-29Hey gaziler mrvet kald m unda Gzel ah'a giden yollar bu mudur Gnlm arzu edb ekinr anda Hanedan'a giden yollar bu mudur Yolum aub Hama'dandan Mardin'den Yand cier kebiib oldu derdinden Erzurum'un Ksedan ardndan Gzel ah'a giden yollar bu mudur

.J, Hanedan'dr yine iih'n illeri

Taze alm tomurcuk glleri Sabah sabah eser seher yelleri Gzel ah'a giden yollar bu mudur yok dmdz ovalar emim ya biribirini kovalar Size derim hey gerekler aalar Hanedan'a giden yollar bu mudur Kubbesi
ta

Pir Sultan Abdal der coub gideriz Couben haddinden taub gideriz Ay ile yldz aub gideriz Gzel ah'a giden yollar bu mudur

-30Gzn ak ise gel gir katara Bu yol grenindir krn deildir Ne yitirdin ne ararsn bu yerde Bu gl blblndr harn deildir Muhammed Ali'dir Hak didardr Girebilir isen gnl evidir Giremezsen sakn yerin deildir
Mridin didar

J, Kapuya varmadan dibe geilmez

arya

seilmez varmadan dkkan almaz Bedestan ararsn ann deildir

Mrid olmaynca mkil

Benim

mridim

Bak u erenlerden gelen da'vaya akal kar eylemez ahn avna Pir Sultan'm eder ar pirine Erb yetimezse pirin deildir

1:1}______ ALEV VE BEKTAi iJRLER ANTJWJS

-31"Ben derviim" dersin gsn aarsn Hali hal etmeye halin var mdr Sen kendini gr, elde neyi ararsn Hakk zikr etmeye dilin var mdr Bir gn balk gibi aa sararlar Rehberinden mridinden sorarlar Tts yakp ke ke ararlar Mrit eteinde elin var mdr

J..

Dertli olmayanlar derde yanar m Tahkik dervi ikrarndan dner mi Her gln dalna blbl konar m Ben blblm dersin gln var mdr

Pir Sultan'm der derdlerin deilmez

Dertli olmayanlar derde d olmaz Rehbersiz, mritsiz yollar almaz Ben "arym" dersin baln var mdr

-32Bir gl ile glistan seyrettim Seher yelleriyle esen Ali'dir Muhammed klavuz Maher yerinde slamn sancan eken Ali'dir.
Dayan

J..

Mnkirin gdas Hakk'tan kesildi Nesimi yzld Mansur asld Dnya yedi kere doldu, ssld Dolduran Muhammed eken Ali'dir emri ile Cebrail indi ndi de Ali'nin koluna kondu Zlfikar kuanp DldUl'e bindi Yezid'in neslini kran Ali'dir Kim dokudu bin iekli haly Kim diriltti bin yl yatan ly Krklar meclisine gelen doluyu Dolduran Muhammed ien Ali'dir
Hakk'n

gr karde gnl gcne Azn yok mudur ahret gne On ki mam gibi cennet iine Ab - Kevser ile akan Ali'dir

Bindiler deveye arka gittiler Horasan ehrinde gre tuttular Mminlerin feryadna yettiler Bastlar Mervan' basan Ali'dir

Pir Sultan Abdal' m alad, gld Kabe - i eriften bir nida geldi Hakk'n emri ile drt kitap indi Okuyan Muhammed yazan Ali'dir

-33kr bizi bu meydana Getirenin demine hfi Ceset iinde bu can Bitirenin demine hu

J, zleyelim Al - izini
Uyaralm
Krklar

can gzn ile bir zm irenin demine hfi Pir Sultan'm bu ne demek Hi cahile ekme emek Hazr pimi nan yemek Yedirenin demine hfi

Gzeldir Ali'min sesi Silelim gnlden pas Ayn - cemde bu nefesi Okuyann demine hfi

Nan: Ekmek- Hu: Allah - Dem: 7.aman.

PIR SULTAN ABDAL

213

-34Bu dnyann evvelini sorarsan Allah bir Muhammed Ali'dir Ali Sen bu yolun sahibini ararsan Hnkar Hac Bekta Veli'dir Veli,
Tahtn terk etti brahim Ethem

J, Erenler gldrr yoldan aan

Dostluk ile kaldrrlar deni Tarikatta her kiinin nian Erenler katnda bellidir belli Erenler elinden dolu iildi Ol saatte kl u kaldan geildi Firdevsi a'la.da gller ald Cenneti alann gld r gl

Sleyman nebiye verildi hatem Her kulun alnna yazlan sitem Kiinin ektii yoludur yolu

Abdal Pir Sultan'm ummana~dald

Yetmedi kendini engine sald Haki payini.e yz sre geldi Erenlerin kemter kuludur kulu

-35Gelmi iken u dalar gezeyim lm ile ayrln elinden Dertsiz bulamadm derdim yanaym H1m ile ayrln elinden

lm geldi yolun bize uratt Firkat geldi yana yana alatt Kesti cier pare pare doratt lm ile ayn.ln elinden tarlar Hasretlik yzn yzne srter Her kime sylesem yakasn yrtar lm ile ayrln elinden
Gnahsz kardalar gnahm

Yaz gelince bulanaym coaym Elim ile mezarm eeyim {kazaym) Bari gel sevdiim helallaym lm ile ayrln elinden

Pir Sultan Abdal'm dertlerim firak

Alm yanyor u dertli yrek Bir dahi gelemem menzilim rak lm ile ayrln elinden

-36Mevlam n yaratt Muhammed nurun nsan olan gelir nura evrilir Byle arh kurulmu daim dnmede Mansur olan gelir dara evrilir
Yal sular da eteine akar Pervaneler kendin odlara yakar Sere kande ise aslna eker Blbl olan gelir gle evrilir.

J, Gmanl gnlde nur mu elenir

Cennet haricinde hfir mu elenir Balsz ielerde bal m elenir An olan gelir bala evrilir

Pir Sultan Abdal'm yatar hastadr Elinde glleri deste destedir Adem olu bir acaip nesnedir Muhabbetle tatl dile evrilir

214

ALEV

VE BEKTA J3.LERi ANTOLOJiSi

-37Bir ocuk da anasndan dounca Bedenini piirmee tuz ister Uryan buryan ortalkta kalnca Setresini rtnmee mez ister Al kan ile sudur onun gdas Nasibini veren Bari Hdas Beiklere beler onu anas Akam sabah emzirmee st ister Bir yanda rm rm rnr k' yanda srm srm srnr yanda adm adm adnur Drt yanda sylemee sz ister
Be yanda

J, Dokuzunda olmu bir tosun maya

Onunda benziyor kalar yaya Onbirinde ba girer sevdaya On beinde ala gzl kz ister Yirmisinde akl batan savrlr Otuzunda vursa da devrilir Krk yanda akl baa evrilir Ellisinde avn alm baz ister iner bir merdivenden Yetmiinde binse der dvardan Sekseninde su getirmez pnardan Doksannda deini dz ister Pir Sultan Abdal'm bu sz hepimize Tomuz girinceye belki de yaza Yz yanda lmn gzete Zemheriyi karmaya yaz ister
Altmnda

dilli civan

irinir

Altsnda uanan dr

Yedisinde dilerini deiir Sekizinde her grdn dz ister

-38olup gvercin donunu giren Uyan dalar uyan Ali geliyor Mucizatn cml'ateme bildiren Uyan dalar uyan Ali geliyor Kuru aatan ehadetin getiren Gece gndz ak postuna oturan Alu aacnda elma bitiren Uyan dalar uyan Ali geliyor Tekkesine geyik postu deten
Aznn atei kt meeden

Ku

J, Karata konuklua konduran

Rahmetile u atemi dndren On iki kurban bir kazana dolduran Uyan dalar uyan Ali geliyor Horasan'dan kalkp Urum'a inen Cmle erenlerin nurundan kanan Dan e stnde namazn klan Uyan dalar uyan Ali geliyor Pir Sultan Abdal pir - i ecaatsin Gnlmn evinde kurulu hansn Urum iindeki ulu Sultansn Uyan dalar uyan Ali geliyor

Al - Osmanolu'na kl kuatan Uyan dalar uyan Ali geliyor

-39ok keramet grdm sar krknde Dedelik nian vardr brknde Altn mdr. gm mdr terkinde Bire dede, yamadan m gelirsin Tarikattan marifete geldiniz Hakikat emrinde vardr yurdunuz Be deyi kasm kasm yediniz Bire dede, yamadan m gelirsin

- - - - - - - - - - - - - -.. - - - - - - - - - - - - - - - - - - -.. PIR SULTAN ABDAL

215

Pir Sultan' n bu szne kstnz Hasm olsun hrkanzla postunuz Talipleri damzlktan kestiniz Bire dede, yamadan m gelirsin
yandaki dii

Brk: Tyl balk - Terki: zel heybe - De: Boaya gelmemi, 2 - 3 dana, dve - Damzlktan kesmek: Soyunu kurutmak - Bu iirde Dedelerin kylerden para ve mal toplamalar eletirilmektedir.

-40-

Nefes
Giden kimdir kimden haber alaym Er hak nedir, Huda nedir, kul nedir? Elen hocam elen haber saraym Tarik nedir, erkan nedir, yol nedir?
Ak

.J, Drt kardeiz bir gmlekte yatarz

Gmlek birdir bir vcuda atarz Pervaneyiz bir atee yanarz Ate nedir, dumar nedir, kl nedir? Evveli Muhammed, ahiri Ali Erenler kurdular erkan yolu yz altm alt servinin dal Baesinde blbl nedir, gl nedir? Din Muhammed dini
Krk Eii

bir yere gele Akn kitabn ellere ala Sual olunursa cevabn vere Az nedir, dudak nedir, dil nedir'!

ile

mauk

Gnlmde bir miini yazp dururum Akn gemisini dzp dururum Arab Acemi gezip dururum Derya nedir, umman nedir, s el nedir?

taptm tap

Yklr m Hakk'n kurduu yap

sekiz bahede oniki kap bekleyen iki kul nedir'!

Pir Sultan'm ak elde aramam Pirimden haber var gayri duramam Menzil uzak illerine varamam Cmle eye vcut olan yel nedir?

-41Koyun beni Hak akna yanaym Dnen dnsn ben dnmezem pirimden Pirimden dnpde mahrum mu olaym Dnen dnsn ben dnmezem pirimden Benim pirim gayet ulu kiidir Yediler ulu'su Krklar eidir On ki mam'larn server badr Dnen dnsn ben dnmezem pirimden

J.

Kad'lar mftler fetva yazarsa

te kement ite boynum asarsa

te haner ite kellem keserse

Dnen dnsn ben dnmezem pirimden Ulu maher olur divan kurulur Sulu susuz gelir anda derilir Piri olmayanlar anda bilinir Dnen dnsn ben dnmezem pirimden

216

ALEV VE BEKTA iiRLER ANTOLOJS

---------------

Pir Sultan'm ara kar nmz O da bizim ulumuzdur pirimiz Hakk'a teslim olsun garip canmz Dnen dnsn ben dnmezem pirimden

-42Kul olaym kalem tutan ellere Katip ahvalimi ah'a byle yaz ekerler ezeyim irin dillere Katip ahvalimi ah'a byle yaz
Allah'

J-

Sivas ellerinde sazm alnr amlbeller blk blk blnr Dosttan ayrlmm barm delinir Katip ahvalimi ah'a byle yaz her dedii oluyor Gl benzimiz sararuben soluyor Gidi Mervan ad oluban glyor Katip ahvalimi ah'a byle yaz
Mnafkm

seversen katip byle yaz Dn gn ol ah'a eylerim niyaz Umarm yklsn u kanl Sivas Katip ahvalimi ah'a byle yaz

Pir Sultan Abdal'm hey Hzr Paa Gr ki neler gelir sa olan baa Hasret koydun bizi kavim kardaa Kfttip ahvalimi ah'a byle yaz

-43Muhammet Ali'nin kld dava Yok meydan deil var meydandr Bunda zarar verir nefs ile hava Krklarn durduu dar meydandr
Krklar zn bir araya koydular Anlar cenazesin susuz yudular Dedeyi grdn m grme dediler rte gel etein sr meydandr

J, Gittiin yerlerde ara bulasn

Vardn yerlerde makbul olasn Sakla hak smn sadk kalasn ek evir kendini er meydandr

Hi demezler u dnyada filan Yok ederler bu meydanda yalan yzaltmalt rtbe bulan Bunda can isterler sr meydandr

Pir Sultan'm der ki gerek erisen

Ali'yi seversen muhip yarisen Hakkn maksuduna ereyim dersen Rehberini al gel dar meydandr

---------------------------P_IR_SULTAN ABDAL

217

-44Ben gayr nesne bilmezem Allah bir Muhammed Ali zm gayra salmazam Allah bir Muhammed Ali Bir mum yanar bir iede Blbl elenmez meede Yedi iklim drt kede Allah bir Muhammed Ali

J.. ki kii grdm yuvada

Dner muallak havada deryada ovada Allah bir Muhamined Ali
Dada

bir radr bir Buraktr Yerden ge bir direktir Allah bir Muhammed Ali
Bindiceim

Yaktcam

Pir Sultan'

bu bir srdr Srrm saklayan erdir Ayda srdr gnde srdr Allah bir Muharruned Ali

-45Ben de
Kalsn
u dnyaya geldim geleli benim davam divana kalsn Yaradan Allah'tr benim vekilim Kalsn benim davam divana kalsn

J.. Mmin mslim devirir de cem olur

Anda snk yaralara em olur Kara ta erir de safi dem olur Kalsn benim davam divana kalsn

Yorulan yorulsun ben yorulmazam Dervi makamndan ben ayrlmazam Dnya kadsndan ben sorulmazam Kalsn benim davam divana kalsn

Pir Sultan Abdal' rn dnya kovandr Gitti adil beyler kalan avamdr Muhammet divan ulu divandr Kalsn benim davam divana kalsn

-46Ykseklerden alaklara indirdi Felek ol kanadm kraldan beri Aklm alm divaneye dndrd Kudret oku, elin vuraldan beri
u dnyaya gelen bir bir gitmede Hi eksilmez derdim her gn artrnada Tur da tutumu yanp ttmede Hakk'n didarn grelden beri

,J, Musa syler idi binbir kelam

Kudret eliyle ald kalemi kze ykletti cmle alemi Dnya temelini kuraldan beri Pir Sultan' m ah etti de glmedi Arad derdine derman bulmad Hak uruna serin verdi dnmedi Ferhat u dalar delenden beri

218

ALEV VE BEKTA RLE_!J.f.AI:!JQ!:O.lj_/_ ____.______ .____------------------

-47Karda grnen ne gzel yayla Bir dem siirmedim giderim byle Ala gzl pirim sen himmet eyle Bende bu yayladan ah'a giderim Eer gerben

J..

Dost elinden dolu imi deliyim st kan kpklii mee seliyim Ben bir yol oluyum yol sefiliyim Ben de bu yayladan ah'a giderim
Alnm

bostan olursam diline destan olursam Kara toprak senden stn olursam Ben de bu yayladan ah'a giderim
u halkn

abdestim aldrrlarsa

Klnm namazm kldnrlarsa

Sizde ah diyeni ldrrlerse Ben de bu yayladan ah'a giderim Pir Sultan Abdal' m dnya durulmaz Gitti giden mr geri dnlmez Gzlerim de ah yolundan ayrlmaz Ben de bu yayladan ah'a giderim

Bir blk turnaya skn dediler Yrekteki derdi dkn dediler Yayladan tesi yakn dediler Ben de bu yayladan ah'a giderim

-48Kaynat muhabbetin kazann kaynat Bir nasihat eyle dostlara dinlet Cevahir deryasnda cevherin al sat Azizim sultanm sen sefa geldin Sohbette hezaran muhabbet aar Mmin kullarna Hak rahmet saar Yari olan nasl yarinden kaar Azizim sultanm sen sefa geldin j, Yari olan arar yarini bulur Eser bM - saba gnlm de farr Ykn katarlam Nevruz'dan gelir Azizim sultanm sen sefa geldin Abdal olan giyer hrkay al Yar iin ekeriz ah ile zar Er irfan ceminde sreriz demi Azizim sultanm sen sefa geldin

Pir Sultan Abdal' n aladm gldm Yardan ayrlal dar halde kaldm ok krler olsun cemalin grdm Azizim sultanm sen sefa geldin

-49Talip - hsnn olur derde denler Derdinin derman gelir Hu dey Bir kamil mride bel balyanlar Kollarn boynuna dolar H dey
Mrid Akdr

,!, Aklmza ulu iman yar olur

Ak olanlarn Gnah

benzi sar'olur affolur gnl az olur Allah'n yolunda yrr Hu dey Pir Sultan' m bu yollar bilenler Rehberine mridine uyanlar
Canna bana kyabilenler

olan grr ann iini gznden kanl yan Secdeden kaldrmaz anlar ban Yzn yerlere srer HO dey

Gzel Muhammed'i arar Hfi dey

PR SULTAN ABDAL -----

219

-50Muhammed Ali'nin kurduu yoldur Ak stnde kara seebilirsen 'tikad dilden syleyen dildir Ali'nin srrna erebilirsen Erenlerin seri ceme katarlar Kt amellerin tara atarlar Bir gn yularndan ekb tutarlar ektikleri yere varabilirsen

J, Erenler seni ol ceme getrr

Hakk'a yetrr Grdn m Hak.anda mihman oturur Mihman gz ile grebilirsen
Asl
Kalm ilerini

Mervan olari katara gelmez Kfr iman eden aklar lmez M'minin suali ahrete kalmaz Dnyada sualin verebilirsen

Pir Sultan Abdal' m eller men'olur Drt kapudan bir gn birden_ yol olur Dnyada ahret doru yol olur Verdiin ikrarda durabilirsen

-51Hey erenler bir mkilim var benim Server Muhammed'in nuru kandedir Aka dtm gece gndz yanarm Muhammed Ali'nin nuru kandedir Serim verdim erenlerin yoluna Gnl arzu eker cennet bana Ol Muhammed Mustafa'nn yoluna Urayan mrurun yolu kandedir

J..

Yedisi srdadr ayanda bei Allah'a ma'lumdur her kulun ii yz altm alt nerdban ba Akan rmaklarn gl kandcdir getren Zemheride gonca gln bitren Gercin donuna girmi oturan Hnkar Hac Bekta Veli kandedir
Yalanc dnyann varn

Pir Sultan' m eder ler yediler Yolun klcn yola kodular Dil verp de syle kl dediler On iki imamn yolu kandedir

Mrur: geen - Nerdban: Merdiven - Zemheri:

-52Bu yl bu dalarn kar erimez Eser bad - saba yel bozuk bozuk Trkmen kalkp yaylac;na yrmez Yklm airet il bozuk bozuk gibi aladm aktm El vurdum gsmn bendini yktm Gl yzl ceranm bana ktm Girdim bahesine gl bozuk bozuk
Kzlrmak

Kn

bir blm

J..

Elim tutmaz gllerini dermee Dilim tutmaz hasta halin sormaa Drt cevabn manasn vermee Sazm diizen tutmaz tel bozuk bozuk Pir Sultan' m yaratldm kul diye Zalim paa elinden mi l diye Dostum beni smarlam gel diye Gideceim amma yol bozuk bozuk

220

ALEV

VE BEKT~l JlRLER ANTOL~O-''.fl-'--SI__ _

-53yaylada g katar katar Bir gzel sevdas serimde tter Bu ayrlk bana lmden beter Geti dost kervan eyleme beni
u karki yayla ne gzel yayla Bir dem sremedim giderim byle Ela gzl pirim sen himmet eyle Geti dost kervan eyleme beni u benim sevdiim bata oturur Bir gzelin derdi beni bitirir Bu ayrlk bize zulm getirir Geti dost kervan eyleme beni u kar

J, Ben gidersem sunam bana alama

oduna dalama Benden bakasna meyil balama Geti dost kervan eyleme beni Gider isem bu il sana yurt olsun kurt olsun Ben lrsem yreine dert olsun Geti dost kervan eyleme beni
Mnafklar aramzda
Cierimi ak

Pir Sultan Abdal' m dalar aalm da dost eline delim ok nimetin yedim helallaalm Geti dost kervan eyleme beni
Aalm

-54Arzulayp Hak demine gelinci Gnlde kin kibir eylemeyesin Hakikatin kubbesine girince Zinhar kt kelam sylemeyesin

J, Beylicelik edip postundan kalkma

gerine bakma musahibi odlara yakma Ykn gnahla toplamayasn
Anan

Delil

arlrken

Ar ol sakin ol postunda otur Evliya cemidir saylmaz hatr Eer isterlerse bir kelam yetir Her yerde ataklk eylemeyesin

Sen seni gr elin aybn grme Tarikat atetir tamuya girme Sen de bu anln kimseye deme Bu szlerim garaz anlamayasn

Pir Sultan Abdal' m mana bilemez Kibrine yedirip haber alamaz Klavuzsuz giden yolu bulamaz Bulunmaz yolda yol aramayasn

-55Sefasna cefasna dayandm

J..

Bu cefaya dayanmayan gelmesin Rengine hem boyasna boyandm Bu boyaya boyanmayan gelmesin Rengine boyandm meyinden itim Nice canlar ile didar grtm Muhabbet eyleyip candan sevitim Muhabbeti kfr sayan gelmesin

Muhabbet eyleyip yokla pirini Yusun senin namus ile arn Var bir gerek ile kl pazarn Kldn pazardan ziyan gelmesin bu meydanda gezer dediler Evliyay yola dizer dediler Destini destinden zer dediler Nefsaniyetine uyan gelmesin
Krklar

-----~-

-----

--------~~---

PIR SULTAN ABDAL

221

Pir Sultan' m eydr dnya fanidir Krklarn sohbeti ak mekandr Kusura kalmayan kerem - kandr Gnlde karas olan gelmesin

-56tme blbl tme en deil bam Dost senin derdinden ben yana yana Tkendi fitilim eridi yam Dost senin derdinden ben yana yana Deryaya ynelmi sellere dndm Vakitsiz alan gllere dndm Atei kararm kllere dndm Dost senin derdinden ben yana yana

J, Haberim duyarsn peyikler ile

Yaram sararsn ehitler

ile gezdim geyikler ile Dost senin derdinden ben yana yana
Krk yl dada

doldum eksildim Yemeden imeden sudan kesildim Hakk' pek sevdiim iin asldm Dost senin derdinden ben yana yana

Pir Sultan Abdal'

-57ktm

ycesine seyran eyledim Gnl elencesi kst bulunmaz Dostlar bizden muhabbeti kaldrd Hibir ikrarnda ahdi bulunmaz

-1- Yine krcland dalarn ba Durmadan akyor gzmn ya Vefasza yolda olsa bir kii tesi yok imi asl bulunmaz

Zlflerin top top olmu cal Rakiplerin Hak'tan olsun zevali Bir gnahkar kulum dodum doal Gnahkar kulunun dostu bulunmaz Hani benim ile lokma yiyenler Ba can dost yoluna koyanlar Sen lmeden ben lrm diyenler Dostlar da geriye kat bulunmaz

Bizde gezer idik irfanda sazda Biz de bulunurduk cemde niyazda Bize de gel oldu kanl Sivas'ta Hzr Paa bizi ast bulunmaz

Pir Sultan Abdal'

destim damende

smim Koca Haydar neslim Yemen'de

Garip baa bir hal gelse zamanda Orda her kiinin dostu bulunmaz

-58-Derdim oktur hangisine yanaym Yine tazelendi yrek yaras Ben bu derde kande derman bulaym Meer ah elinden ola aresi Trl donlar giyer glden naziktir Blbl cevr eyleme gle yazktr ok gurbetlik ektim barm eziktir Gle gle gelir canlar paresi

J, Benim uzun boylu serv - i reftarm

Yreime
Kblem

bir od dt yanarm sensin yzm sana dnerim

Mihrabmdr kalarnn aras

Didar ile muhabbete doyulmaz Muhabbetten kaan insan saylmaz Mnkirler bin kere yuf dese snmez Tutuunca yanar akn ras

222

ALEV Vt: BEKTAi RLER ANTOWJiS/

yksek uarsn Selamsz sabahsz gelip geersin Dilber muhabbetten niin kaarsn Byle midir yolunuzun tresi
Pir Sultan'

rn kat

Cevr: ncitme, hakszlk - Servi: Selvi, sevgilinin boyu posu - Reftar: Salnarak edal yrme, gzel - Kov: ekitirme - Gybet: Yoklukta arkadan konuma

-59Dnya benim diye gsn germe Dnya kadar maln olsa ne fayda Syleyen dillerin sylemez olur Blbl gibi dilin olsa ne fayda
Kurtulamazsn Azrail'in elinden Bir gn olur karrlar evinden Allah'n ismini koyma dilinden Dnya kadar pulun olsa ne fayda

Sen de dersin sz iinde szm var alarsn rparsn olum kzm var Senin unda be arn bezin va Btn dnya maln olsa ne fayda Yalan syler kov
Helalm haramn

gemezsin semezsin Kesilir nasibin su da imezsin Akan aylar senin olsa ne fayda

gybetten

Pir Sultan Abdal' m kse otursa Kl! - i gnahlarm alsa gtrse Dnya benim diye ekse getirse Dnya sana baki kalmaz ne fayda

-60Erenlerin erkanna yoluna Ta ezelden ak oldum erenler Can ile gnlden durdum dndm Bugn mridimi buldum erenler Can ile gnlden gezdim, aradm Hakkn didarn grmek muradm Didar ile muhabbettir talebim Bugn yarn diye ldm erenler

Gemiim smmdan korlanam lmden Mnkir bilmez evliyann srrndan Yezid olu bir harici elinden ok zaman didardan kaldm erenler

Sen hakk yabanda arama sakn Kalbini pak eyle hak sana yakn Ademe hor bakna gzn sakn Cmlesin ademde buldum erenler

Pir Sultan' m ar.ledeyim halimi Sarf edeyim elde olan malm Srnp yerlere srem yzm Mrvvet kapna geldim erenler

PR SULTAN ABDAL 223 --------.....- -

-61Medet mrvet ah Vilayet gel yeti Bozuldu u alem dzelmez oldu Kim' ileri eker kimisi geri Aradan adavet zlmez oldu Gzel
evliyann yollar batt

J..

Ocak olu ocandan gelince Gnahlnn gnahn sorunca Evliya buyruun doru srnce Kalkt bir ka ki.i grnmez oldu Zamaneye t vermek ne etin Ne hakikat bilir ne t.arikatin
Eyerlemi binmi eytan'n atn

sofular yolun unuttu Talibin rehberden korkusu kalkt Talibi rehbere grnmez oldu

imdiki

Elinden

cdas alnmaz

oklu

Pir Sultan Abdal' m emirin ya

Blm blm oldu cierim ba Evvel Hak ceminden kalkmayan imdi cem evine gelinmez oldu
kii

--62-Blbl olsam gl dalnda akrm z bamda biten gl neme yetmez Si.ileyman'rn ku dilinden okurum Bana talim olan dil neme yetmez
Ak kitabn ele aldm yazarm Daim Hakk'a doru meylim nazarm Neme gerek da ta gezerim Karda grnen yol neme yetmez

J..

Dervi oldum pir etein tutarm Hakk'a doru ekilmitir katarm Bayku gibi garip garip terim Issz viraneler l neme yetmez

tesi neden malumdur Bu ilmin srrna eren alimdir Az yaa (;ok yaa sonu lmdr Bana hrka ile ul neme yetmez
m srrn
maln

Dnyann

Tevekkl

kimseler bilmez erteye koymaz Kii ksmetinden artn yemez Bana ksmet olan mal neme yetmez

Pir Sultan'

--63-grdn m Rzgarn bulmu eriyip gider Akan sulardan sen ibret aldn m Yznii yerlere sryp gider Srnn nnde giden avclar gnde yakar gneler Evvel zaman yemi veren aalar Anlar da kalmam kuruyup gider
Scak scak

u karki karl da

J, Kadirsin Allah'm sen de kadirsin

stmze drt direkli adrsn her yerde hazr nazrsn Cmlemiz iistiine yriiyp gider
ardmz

Bizim deryamz ok derin boylanmaz Bin nasihat etsen biri dinlenmez Gidi merkep hi bir yere balanmaz Banda yularn sryp gider

224

ALEV

VE BEKTA iJR~Ri ANTQLOJS _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __

syler sz znden Ak saknr iki gznden Olur olma7 mnkirlerin sznden Eksilmez glmz kuruyup gider

Pir Sultan'

-64Be sevdiim seni benden ayran Din iman bulmaya dilerim Allah u sinemi ak oduna dalayan Bekas olmaya diyelim Allah Bir mnafk sebep oldu bu ie Umarm bana hem talar de Kr ylanlar ura cesedi ie Eriye dkiile diyelim Allah

J, O da benim gibi yana kuruya

tkene ba rye Seyit Vakkas bir ok ura devire Cennete girmeye diyelim Allah Allah an bin bir belaya ata Ksmeti tkene vadesi yete Yetmi seksen sene dekte yata Yata da kalkmaya diyelim Allah
Ksmeti

Pir Sultan Abdal' m almadm hzaz O kelp rakip bize eyledi garaz Baka dertten gayri bin kantar maraz Gire de kmaya diyelim Allah

Garaz: Kin, iftira - Maraz: Hastalk, dert - Hzaz: Ders - Kelp: -65Eliftir doksan bin kelamn ba Var hakka kreyle (b) yi neylersin Vcudun ehrini pak eyleyince Yzn yumaa suyu neylersin verme araya Hatr krp g eyleme saraya Var bir amel kazan hakka yaraya Hakka yaramayan huyu neylersin Vcudun
ehrini

it.

J, blis benlik edip dergahtan azd

Ak maukn arayp

gezdi ki cihan fahr bir zm ezdi Humar ok olan meyi neylersin

Sordular kim Badat ehri nerdedir Dediler ki la'l gi.iher andadr Grdler kim ayn - el - yakin cemdedir Hakikat olmayan ky neylersin

Pir Sultan' m dey okur yazarm Trllb olup ayaklarda tozarm Dest - i pirden itim sermest gezerim Erden iilmeyen meyi neylersin

-66Ey benim sevdiim irin szlerin Byd sineme, ne dalar oldu Karnca ykn fil ekmez oldu Azd zaman azd, ne alar oldu Talib gelmez oldu pir nefesine Elin alp gitmez oldu yasna Dalar sindi tepeler duldasna Byd tepeler, ne dalar oldu

- - - - - - - - - - - - --------Talib mi benlii elden salmayan Bahri gibi ummanlara dalmayan Evveli enine allar bulmayan imdi atlas geydi, ne beyler oldu

PIR SULTAN ABDAL

225

J.. Nesimi yzld, Mansur asld

Ali'm Dldl'e bindi kffar basld Nice ulu sular ferden kesildi Akt gr pnarlar, ne alar oldu

Gnl turnam utu gitti glnden Blbl vazgelir,mi gonca glnden. Abdal Pir Sultan' m arhn elinden Dideler y~ dkt, kan alar oldu

Fer: G - Dide: Gz- arh: Dnya.

-67Eer ikrar ile yoldan gidersen Mminin gznde duman gerekmez Hak iin sil spr gnln evini Ykn gevher eyle saman gerekmez

. Ali dedikleri bir ulu kii Elinde var idi hneri ii

Eer kaldrmazsan tuttuun ta

Sana ondan gelen iman gerekmez

Pir Sultan Abdal'

Farkszdr

m uradm derde sofudan, kalkmyor perde Gr dinle, bir lokma geldi bir yerde Sor izle, i ise yemen gerekmez

-68Eba Mslim u cihana gelmeden Adem Ata geldi, piri grdn m Abdest alp namazn klarken stmzde doan nuru grdn m
Ak edelim Ali ile Veli'ye Hi sual olur mu yatan lye Tanr'nn aslan Hazret - i Ali'ye ki melek divan durur, grdn m

. Birdir derler erenlerin kua

Tadr yasd,

trab dei Yedi gkten, yedi yerden aa Krklarn durduu dar grdn m Hak'tan nida geldi elif iire Hak inayet etse kalbim ala Altnc kapdan girdim iere Yedinci kapda piri grdn m

Pir Sultan' m okur hem de yazarm Turab olup ayaklarda tozarm Yok mu benim unda bir can pazarm Dellah aran ar grdn m

-69Arapa Kur'an okursun Gel bunun manasn verimdi sofu Ehi - i dil olmazsn irfan iinde Gel bunun manasn verindi sofu
Oturmu

Bu bir ar yktr, ykn gtr Arifsen bu srrn manasn yettir Anas kz, olu koynunda yatur Gel bunun manasn verirndi sofu

226

ALE,V VE BEKTt:i iRLER ANT_D_LOJ/Si

Muhammed Ali'dir varndan yce Mminler yuruldu dkld saca Anas kz olu olan pir koca Gel bunun manasn verimdi sofu

.J, Erenlerin kldan ince yolu var

Drt kapnn iki atal dili var Bir ku grdm ayanda nal var Gel bunun manasn verimdi sofu

Pir Sultan Abdal' m hey ems - kamer Yezid'in boynuna ti ile teber Bir ksrak grdm ki tayn emer Gel bunun manasn verimdi sofu -70Gel hey gnl u benlikten geelim zmz Hakk'a teslim eddim Dest - i bus eyleyen yalan dnyay Meydan hakka getirir Hf dey Muhammed Hakk'n nurundan olunca Yezit anlalmaz ilme gelince Bir kardan noksan yerin bulunca Verirler stada unu yu dey

J, Mansur berdar olmu Hak iin dara

Gnl intizarda ah ile zara On iki mamlar kalm avara Hasan ile Hseyn arr Hu dey Gel varalm ala gzl dedeme Yz srelim yz nurlu hdama Varnca sorarlarsa bir ademe Gel pirine ver cevab u dey

bu dnyada alama, gledur Pirler katarnda kendin bulagr Pir Sultan' m Haydar insan olagr nsan olmayan srerler bu dey

-71ktr ktr hezen indirir de atelere yandrr Her evin evliin kz dndrr reberler hoa grn kz
ndirir
Dadan

J, kzn damn alack yapn

Ya

kuruluk sepin Koumdan kouma gzlerin pn reberler hoa grn kz

koman

altna

Pir Sultan' m der ki kaynar counca Tekne hamur kalmaz ekmek piince Adem Ata kzn ifte kounca reberler hoa grn kz <"'>

(*) "reberler hoa tutun kz"

_,_...

,,,,,,,

____________
-72-

PR SU/,TAN ABDAL

227

Gl bittii yeri bilirim dersin Bilir misin benlik kimden kalmtr Cevahir madeni bulurum dersin Cevahir bulanlar ummana dt Ben Ali'yi grdm mahbup anda Selman'n eninde yolun sanda Cennetten ieri firdevs banda Blbl figan eder, glene dt

J, Selman'n enine bir oglan dt

Desturu ah deyip eline ald Muhammed terini gl ile sildi Ol vakt kokusu insana dt
Krklar bir zm getr itiler Tohumunu yer yzne satlar Her destesin bir gzele verdiler Gl Muhan;med'e, nerkis Selman'a dt

Pir Sultan Abdal'

m dilek diledi Destur ald u cihan eledi Arafat danda bir ko meledi smail nnde kurbana dt

eni:

Kucak - Berdar:

Aslmak-

Dar: Meydan

-73Oturmu

erenler yasn eker

J, Hak onarsn ol keiin iini

Kei grm idi onun dn Yedi bin altn verd'ald ban mam Hseyn'in badr dey

mam - Hseyn'in yasdr dey

ehitlerin kan durmayp

akar mam Hseyn'in kandr dey

Lanet olsun ol Yezid'in canna Kyd Yezit, mamlarn kanna Kesdi ban, gtrd Mervan'na mam Hseyn'in badr dey

Ol gzel pirinden olmad ferman Ali'nin duas dertlere derman Yedi olunu da etmiti kurban mam Hsiyn'in badr dey

Pir Sultan Abdal' m ettiler cefa Umarm Yezitler srmesin sefa Tra olmad Muhammed Mustafa mam Hseyn'in badr dey

Verd'ald: Verdi ald Kerbela

arasnda atrn

Kyd: Girdi -

ntizar: Bekleme
at Tahtaclar

bir sylenceye dayand anlalmaktadr. Bu Muharrem yasnn sonunda yaplan trenlerde okunur.

EL__ALEVi VE BEKTA _ii_RL_E_R_i_A_NT_O_L_O_J_S_i _ _ _ _ _ _ _ _ __

-74Kalkt g eyledi divane gnlm Yola varmak ister, yolda kalmam Garip ilde kaldm ben de yalnz Aradm, gnlme srda bulunmaz

J..

Sofu kendi kendin bilmek gerektir Dnp devran srmek gerektir Frsat elde iken grmek gerektir Oul ele geer, karde bulunmaz Gurbet ilde bana neler oluptur Cier ak oduna delik deliktir Msahipsiz sofu dm gariptir Msahip ele geer, srda bulunmaz

Yalnz

Sofu gevherini yabana atmaz sofunun ektii bitmez Kendinin kalbinde karas, gitmez Yapsn yapma bir ta bulunmaz

Abdal Pir Sultan' m dorusu vardr Harami ok, gnl urusu vardr Her ban da bir ars vardr Ardan kurtulmu bir ba bulunmaz

-75u yalan dnyaya geldim geleli Kahbe felek bizi arha alyor Ecel gmleini takdm enime Aldatp da yzmze glyor

J..

lrzkmz ok dey mala gvenme Dnyala tapup odlara yanma Ayar ile bile kalrm sanma Yiit lp nazl yari kalyor
Bu gn sekiz gndr, dokuz gecedir Mmin kullarn kei ycedir Felek, bir okumu derin hocadr Seip seip eyisini alyor Pir Sultan Abdal' m, yandm da tttm Ahretin azn dnyada tuttum Nbetim geldi de koydum ttm Bizden hakkn ald, size varyor

Gidi dman, urun urun glersin Size salk, bize lm dilersin Bir gn olur, san ban yolarsn Nicesinin mal, mlk kalyor Kahbe felek ne i iler bizlere Saryorlarm on arn bezlere u dnyaya bakan ela gzlere Bir gn olup kara toprak doluyor

arha almak: arktan geirmek, eziyet etmek - Enim: Omuzum, srtm Aldamak: Aldatmak - Urun urun: Gizli gizli - Saryorlarm on arn bezlere: Kefene saryorlar - Irzk: Rzk, yiyecek - Ayar: Dman, yabanc - Bile: Birlikte - Kek: Oturulacak yer, sedir, ke, minder-Ahret az: br dnyada rahat edebilmek iin dnyada din kurallarm yerine getirme ii (mecaz) Devir: Topla - Mahbub: Gzellik, genlik.

------------------------76Karga gl dalma konsa Gln kadrini ne bilir Kendi kadrini bilmeyen Elin kadrini ne bilir Koyun kuzuya meleyen Kelptir ssn dalayan eker dey ap yalayan Baln kadrini ne bilir
Varmazdm Yapacak

SULTAN ABDAL 229 - - -PR -------

Sofra kysn bkmeyen(*) Meydana ekmek dkmeyen Hakk'n korkusun ekmeyen Kulun kadrini ne bilir
Yiit atadan olmaynca

dnyaya gelmeyince El kapsn grmeyince Maln kadrini ne bilir gl olmasa dal olmasa Pir Sultan Abdal olmasa aln kadrini ne bilir

Ad

(*) Tarlaya ekin ekmeyen.

Kelp: Kpek - Dalmak: Isrmak - Sofra kysm bkmeyen: Sofrada pekir kys bkmek gelenektir - Meydana ekmek dkmeyen: Konuklara ve fakirlere yedirmeyen, iirmeyen - Yiit atadan olmaymca: Gen aileden grmeyince topluma kar grevini yapamaz - Ad dnyaya gelmeyince: ocuu olmaynca El kapsm grmeyince: El kapsnda uaklk etmeyince, bakasnn yannda almaynca - Kelptir ssn dalayan: Kpektir sahibini sran.

-77yalan dnyaya geldim geleli zge elden zge yar bulamadm Yaralandm al kanlara bulandm Elimin kann yur bulamadm Gzel olan neyler altn akay Arif olan dzer trl bohay Vcudumda seyreyledim baheyi Dosta el demedik nar bulamadm Dostun zlfleri destedir deste Erenler Hak iin oturmu posta Bir zaman sa gezdim bir zaman hasta Hasta halin nedir der bulamadm
u

J, Felek benim krd kolum kanadm

Bayku gibi viranlarda tnedim Bu gn gzelin nabzn snadm Can feda yoluna der bulamadm

Felek benim kurulu yaym basdn Her ke banda yolumu kesdin Keskin kadeh ile dolumdan itin Yand yreciim kar bulamadm Pir Sultan Abdal' m dalar ben olsam Dalarda biten ae ben olsam Alem iek olsa, ar ben olsam Dost elinden tatl bal bulamadm

230

ALEV

VE BEKTA} RLER AN_11_0_L_O_'l_S_i _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __

-78Bir blblck konmu dalar bana Sal Allah'm sal slama varaym ahin yuva yapar kendi bana Sal Allah'm sal slama varaym Bizim evlerimiz dadan tedir Hsm kavim bize ana atadr Yad ellerde kalmak kula hatadr Sal Allah'm sal slama varaym

,J, Ekili yaylalar nasl basaym

zerine hir ka kurban keseyim Bu i Hak'tan geldi kime kseyim Sal Allah'm sal slama varaym
Atlarmz

yemin yedi silindi

ki karde kar kar salnd

Cierciim

delik delik delindi Sal Allah'm sal slama varaym

Pir Sultan Abdal' m baki deildir Tuz ekmek her ak hakk deildir Bu dnya kimseye baki deildir Sal Allah'm sal slama varaym

-79Sar'kz benden sual sorarlar Ben bilemem, bilenlere soraym u dnyay utan uca ararlar Ben bilemem, bilenlere soraym
Dnyay stne kurdu Hu dey kzn bann alt su dey u dnyann damzl ne dey Ben bilemem, bilenlere soraym

,J, Kuyruunu grdm Yemen Hinde

Nurdan ta banda, kemer belinde Muhammed kalbinde, Ali dilinde Ben bilemem, bilenlere soraym
Maripten marka dnyann Sarraf

ucu da bilir altn tuncu Yalan imi u dnyann sonucu Ben bilemem, bilenlere soraym

Hindistan'a indi kzn dili Kabe'yi srtnda getrr beli Evveli Muhammed, ahiri Ali Ben bilemem, bilenlere soraym

Gn dounca boynuza nur der Bir yandan doar da bir yandan aar iftisi kim imi, ifte kim koar Ben bilemem, bilenlere soraym

Pir Sultan Abdal' m yazm gndermi Yedi yerden suyun vermi kandrm Ynn de Hak'tan yana dndermi Ben bilemem, bilenlere soraym (I)

( 1) Dnyann Sar kzn boynuzlarnda durduu inann trl ynleri ile anlatan bu deyii . Aslanolu bir cnkten derlemitir. Beli: Evet- Damzlk: Dl

_ _ _.....;;..;PIR SULTAN ABDAL

231

-80Akdenizi seyreyledik yaldan Byle aldk nasihati uludan Tannda kurbu Kzl Deli'den Grnr mam evleri grnr Senin aklarn geti rahndan Korkmaz msn aklarn ahndan
Akyazl Sultan'n dergahndan

J.. Hnkar Hac Bekta Veli'nin taht

Komazd Y ezit'ten alrd ahd Her gece seyrimde seherin vakt Grnr imam evleri grnr

Grnr mam evleri grnr Senin dervilerin geer kabil.dan Geydikleri hrkalar abadan Her nereye baksam Otrnan Baba'dan Grnr mam evleri grnr

Hnkar lfac Bekta Veli akna Bahende alan gJler akna Kerbeta'da yatan mam akna Grnr mam evleri grnr

Pir Sultan'm kendi kurdu bu yolu

Yz be - yz grdm Ali'dir Ali Horasan'da Ali Rza'y veli Grnr mam evleri grnr

-81Bir ulu kervandk kalktk Musul'dan Gitti kervanmz Ali'ye doru Yenice kurtulduk gamla gussadan Gitti kervanmz Ali'ye doru

J..

Helallk vermedik kavim kardalar

Yand cierciim yreim hlar

gn gecedir yaan yalar Gitti kervanmz Ali'ye doru Sabahtan uradm ben bir araba Yzm sreyim hak - traba Kzlehir derler o da harabe Gitti kervanmz Ali'ye doru

Benden selam syle gzel Ali'ye Gzeli sevenler der belaya Yolumuz urad Toprakkale'ye Gitti kervanmz Ali'ye doru

Pir Sultan Abdal' m kubbem grnd Emir ile yeil talar urundu Bize bu ayrlk Hak'tan verildi Gitti kervanmz Ali'ye doru

-82Bize mihman geldi, ad oldu gnl Mihman canlar bize safa geldiniz Kasavet kalmad, bahar yaz oldu Mihman canlar bize safa geldiniz Dua edin bize misafir gele Yavan yahi yiyip yzmze gle Byk kk an hep Hzr bile Mihman canlar bize safa geldiniz

232

ALEVi VE_BEKTAi iRLEfli AN''[OL=O-'-JJ=S"--1------

Misafir kapnn i kilididir Ev sahibi de anlarn kelbidir Misafir mihmandr, mihman Ali'dir Mihman canlar bize safa geldiniz

J.

Kahrettii yere misafir gelmez alr abalar ektii bitmez Seirtse de gitse menzile yetmez Mihman canlar bize safa geldiniz

Pir Sultan Abdal' m kayda verile Misafir ksmetin getirir bile Misafir mihmandr, sen zn dile Mihman canlar bize safa geldiniz

-83-Gece gndz yalvarrm pirime Seher vakt On ki mam sen yeti Kanm kaynar mamlarn yoluna Seher vakt On ki mam sen yeti
lettiler bizi Mansur darna

J.

Blbl figan eder ba glanda Mansur'un kimsesi yoktur meydanda Bunca sefillerin boynu urganda Seher vakt On ki mam sen yeti Kimi allar geyer akas yoktur Kimi allar sarar bohas yoktur Vcudum evinin bahesi yoktur Seher vakt On ki marn sen yeti

Hep teberra okudular pirine Lanet olsun ikrarndan dnene Seher vakt On ki mam sen yeti

Pir Sultan Abdal' m "Kulhuvallahu ahed" Can cesedden ayrlmyor bir saat Dn - ti gn zikrimdir Ali Muhammed Seher vakt On ki mam sen yeti

-84Evvel ba'tan Muhammed'e salavat Gnl, kalk gidelim Hseyn'e doru Ecel gelip peymaneler dolmadan Gnl, kalk gidelim Hseyn'e doru Hasan Hseyin'dir Ali'nin olu ehitler yoluna giderler doru mam Zeynel'aba Hseyn'in olu Gnl, kalk gidelim Hseyn'e doru

J, mam - Bakr'dan uralm demi

Cafer - i Sadk'tan alalm kam mam Musa kaldr gnlden gam Gnl, kalk gidelim Hseyn'e doru
mam - Rza'dan olsun hidayet Taki ile Naki klsn inayet 01 Hasan Askeri ah - Vilayet Gnl, kalk gidelim Hseyn'e doru

Pir Sultan Abdal' m syledi hemen Yezid'in kalbinden gitmedi gman Ahr nefesinde On ki mam Gnl, -kalk gidelim Hseyn'e doru

PlR SULTAN ABDAL 233 - - - - - - --. ------------

-85Erenlerin gl, canlarn can Ben seni defter - i Rahman'a yazdm Ho safa geldiniz ah'm mihman Ben seni defter - i Rahnan'a yazdm
Mihmandar Ali'nin kokusu gelir Mihman gelse gnl adman olur Kk byk cmle kadrini bilir Ben seni defter - i Rahman'a yazdm

,J, Mihman sevmezin yanna varma

Hasta dahi olsa hatrn sorma Muhabbete gelse, bile oturma Ben seni defter - i' Rahman'a yazdm Erenler mihmana olaym kurban Mihman grnce olurum handan Pir Sultan' m ho tut daima mihman Ben seni defter - i Rahman'a yazdm

-86Uyurken stme geldi erenler Ne yatarsn gafil, uyan dediler Mahitab olmutur yzn grenler inda duranlara merdan, dediler
Uyandm gafletten, atm gzm Erenler payine srdm yzm Sylettiler, hak syledim szm Hak bin bir kelam inan, dediler

J, Dalarn deminden, ekilir erler

rdei arzu eder cevlana gller Deryalar geilmez, bulank seller Kalbi pak olana umman, dediler

Kalbin pak olursa var Hakk'a d ol Erenler nnde dil olma, sus ol Dnyann varndan vazge, dervi ol Bu yolda dervie sultan, dediler Dediler, belay eken Eyyub'dur Erenlerin srr ho acayuptur Her bir yerde srrn amak ayptr Gizli pinhanlara boyan, dediler er sevdasna el sevdasna Bir nazar klmm kalbim pasna Eer ak isen uryan, dediler

Gkten indi derler idi sa'ya Zebur'u Davud'a, Tevrat Musa'ya ncde ncil indi sa'ya Drdnc Resul'e Furkan, dediler Kanber n sra bindi Dldl'e Pirim Hac Bekta Krklar'la bile Ab - Zemzem ile cmlesin sile Bir dolu sundular, i kan, dediler

Pir Sultan,

dmm

Aklar dmesin

-87Geldim, gider oldum illerinize Dostlar, bizi safa ile gnderin Doyamadm tatl dillerinize Dostlar, bizi safa ile gnderin
yle bir gt.elden ahd alamadm Bir ahdine btn yar bulamadm Bir daha ya geldim ya gelemedim Dostlar, bizi safa ile gnderin

Himmet eylen u dalar aalm Pir akna kaynaalm, coalm Gelin birer birer helallaahm Dostlar, bizi saf ile gnderin

1-

kalm yaylaya, inelim dze Himmet eylen yaran ahbablar bize Bir selam gndersem gelir mi size Dostlar, bizi safa ile gnderin
m

Pk Sultan Abdal'

Hakk'a yakndr

Edebi, erkan hemen takn dur lm uzak derler, hemen yakndr Dostlar, bizi safa ile gnderin

-88-
krar verdim, bu ikrar gderim

J, stmzde bir nur dodu, dolunmaz

Her kula bir sevda vermi, bilinmez Ya Ali, dnyada sensiz olunmaz ok emek sarfottim liilin ucundan Yaz gnnn suyu bulank akar Kii sevdiine byle mi bakar Yaz, bahar eyyam blbl yas eker Hanna da!attm, gln ucundan
m,

Dnmezem ikrardan, yolun ucundan Eksikliim ettim, yoldan m kaldm Tarikim ararm dinin ucundan Gelin seyredelim bad - sabaha Yerle gk bend - olmu ems inen miiha blk turnam km seyrangaha Ayrlmam katardan, telin ucundan

Muhammed Ali ol Hzr Nebi Grmeyeli seni del'oldum, deli Halini sormazam ilin ucundan
Yardmcmz clsun

Pir Sultan Abdal'

Yolun ucundan: Tarikat ya da mezhep yznden - Ucundan: Sebebiyle, dolaysyla, yznden - Bad sabah: Sabah yeli, sabahn serin yeli - Bend olmak: Balanmak, tutsak olmak -- emsinen maha: Gnele aya - Seyrangah: Gezinti yeri - Tel: Ty, sa - Dohmmaz: Batmaz - Lal: Krmz renkli deerli ta, mcevher - Eyyam: Gn, gnler - Har: diken Hzr Nebi: Hzr peygamber - l: Halk - Ayvaz: Armaan, gnl almak iin verilen - Srat urusu: Yol kesen, yolcu soyan hrsz - Abd: Sz venne.

-89Ne denli darlsan almam stme Dillerin ne irin geliyor, dostum Benden gayrsna gnl verirsen Kar yasn, yollarn balansn, dostum Meyil verme rzasz akna zn yetirip kamil, mride Ali ile Muhammed'in akna Sen dola kollarn boynuma, dostum

___ P_~_!:!_LTAN ABDAL .

235

olan cmle aybn bildirir yar olan Hak mizann kandrr Baa nadan girmi gln soldurur Salver tellerin sallansn, dostum
Sa

Ayar

j, Umarm, onmasn yardan ayran Bana nadan girmi sevdiim, uyan Kula dulda ise Allah'a ayan Senden ayrlal alarm, dostum

Abdal Pir Sultan' m, gln solmasn Sen nasl yarsn ki, cana kymazsin Umarm ahrette maln olmasn Sensiz dnya maln neylerim, dostum
Sa yar: Salam, gerek sevgili Bana: Baina Dulda: glgeli - Denli: kadar - Seyr: D, gzlem - rndar: Yz Kapal, karanlk,

-90Bana gl diyorlar, neme gleyim Alamak anma dt, neyleyim Ellerin iei all yeilli u benim ieim soldu, neyleyim Bir haber gelmedi Ken'an ilinden Utu mola gvel turnam glnden Havfm ayrlktr, korkum lmden kisi de birden geldi, neyleyim

J, Kara yazlmtr yazlarmz

Ar

- alaya kt
bagrm

szlarmz

rili ufakl kuzularmz

Firkati

deldi, neyleyim

Ulu sular gibi, gzm alayan Mahmm kalmaz zn Hakk'a balayan Yar yitirmi yana yana alayan Akbet ba; .H geldi, neyleyim

Pir Sultan Abdal' m, Krklar, Yediler Yediler de bir ke ie kodular Allah verdiini almaz dediler u bana verdiin ald, neyleyirn

Gvel turna: Gk mavisi,

alnyazs -

meneveli
nasl.

turna -

Sz: nilti, szlanma -

Keik: Sra, nbet -

Havf: Korku - Yaz: Talih, an: n - Akbet: Son,

sonu, sonun da -

Neme: Neyime,

-91Gafil kaldr u gnlnden gman Bu mlkn sahibi Ali deil mi Yaratmtr on sekiz bin alemi Rzklarn veren Ali deil mi Gelin vazgeelim byle gmandan Vallahi karz dinden imandan efaat umarm on iki mam'dan Anlarn atas Ali deil mi

~t,.LEV 'E BEKTA iRLER ANTOLOJ._S_i_ __

Yaratld

Mlcem ol oldu dman Kasd etti Ali'ye oldu ok piman Kang kitapta var ol mer, Osman Kur'an'da okunan Ali deil mi

J.. Bin bir ad vardr, bir ad Hzr

Her nerede arsan orada hazr Ali padiahtr, Muhammed vezir Bu fermam yazan Ali deil mi

Pir Sultan Abdal' m ben bir fukara Acep bulunur mu derdime are Yz kara nasl varan huzura Divanda oturan Ali deil mi

-92iken bir habercik soraym niin gitmez dumann Gerek erenlere yzler sreyim Niin gitmez Yldz da dumann
Yldz da
Gelmi

J.. El ettiler turnalara kulara

Dalar yeillendi

dnd yazlara idemler taknsn sylen kzlara Niin gitmez Yldz da dumann
ahn bahesinde gonca gl biter Anda garip garip blbller ter Bunda ayrlk var lmden beter Niin gitmez Yldz da dumann

var var Bende bilmem ne talihsiz ban var Niin gitmez Yldz da dumann
Ykseinde turnalarn kuun

Alanda

al

krmz tan

Benim ahm al krmz brnr Dost yzn grmeyen dman bilinir Ycesinden ahn ili grnr Niin gitmez Yldz da dumann

Bende bildim u dalarn ahsn Gerek erenlerin nazargiihsn

Abdal Pir Sultan'

n seyrangahsn da dumann

Niin gitmez Yldz

-93Gafil olman hey erenler Gelen Murtaza Ali'dir Yezid'e batn klc alan Murtaza Ali'dir
Alaa tutmu

j,. Ali'dir Allah'n dostu Hu dedi Zlfikar kesti Selman'a snbll desti Veren Murtaza Ali'dir
Gln balar deste deste Balar da gnderir dosta Mihmandar bir dolu iste Sunan Murtaza Ali'dir Derildi kt havaya ndi dendi ovaya Gvercin donda kayaya Konan Murtaza Ali'dir

yzn Hakk'a balam zn Krklar ile bir zm Yiyen Murtaza Ali'dir

Turnaya vermi sesini Aklar tutsun yasn Hem nnce devesini Yeden Murtaza Ali'dir

- - -PIR SULTAN ABDAL

balar baka baka da gnderir Hakk'a Ejderhay iki akka Blen Murtaza Ali'dir

237

Gln,
Balar

Dost banda kzl alma Gl rengi gllerden solma Pir Sult.an' m gafil olma Gelen Murtaza Ali'dir(l)

(1) Kul Trabi'nin buna benzer bir iiri kitabda mevcuttur,

-94Agah olun hey erenler Gelen Murtaza Ali'dir Ahdine sadk duranlar Gelen Murtaza Ali'dir Turnaya vermi sesini Muluklar tutar yasn Krklar ile yer zm Yiyen Murtaza Ali'dir
Topraa vermi

,!, Ali eker klmcn

Dldl eker kn Muhammed'in miracn Gren Murtaza Ali'dir Ali
Fatma'nn

yari

eker ahu zar Y ezitlere Zlfi kar eken Murtaza Ali'dir Cennetteki kzl alma Gl benzim sararp solma Pir Sultan' m gafil olma Gelen Murtaza Ali'dir

Ak

yzn Kan ile yumu zn Hep binince devesini eken Murtaza Ali'dir

--95Trap ol da gez bir zaman ncinme gnl, incinme leri gerili sze ncinme gnl, incinme
Traplk

J..

Mminler cennete doldu Mnafk meydanda kald Bhtan Fatmana'ya oldu ncinme gnl, incinme

cmlenin ba Daim inenmektir ii stne atarlar lei ncinme gnl, incinme

Ali'mdir dnyada hoa Kur'an'da okunan hece B:rda alak, orda yce ncinme gnl, incinme

Pir Sultan 'm, doan aylar Geinir yoksullar, baylar Her keli sfatn syler ncinme gnl, incinme

Cmlenin: Her eyin -Orda: (orada) te dnyada, ahirette - Farmak: yorulmak, gsz dmek, soumak.

Her keli: Herkes

238

ALEV \1E BEKTA RLER_A_N_1_'0_L_O_J_S __

i __________

-96Allah'm Allah'm cmert Allah'm Allah, muhannete muhta eyleme Ya ver ksmetimi, ya al canm Allah, muhannete muhta eyleme

J, Muhannetin sz cidal oktur

Hak Taaa Allah'n ihsan oktur Sa gzn sol gze faydas yoktur Allah, muhannete muhta eyleme Muhannet dnyann mal ise de Belinde kemeri dolu ise de Harun, Karun gibi gani ise de Allah, muhannete muhta eyleme

Muhannetin suyu dolay akar Urad yeri od olur yakar Dnde bayramda bana kakar Allah, muhannete muhta eyleme

Pir Sultan Abdal' m eyler medhini Erin ere vardr nice celtini Kurda, kua nasip etme etimi Allah, muhannete muhta eyleme (*)
dolanarak akmak - Muhannet: Alak, namussuz (kimse) - Kemeri dolu: Paras ok. Eskiden altnlar kemere dizilerek saklanrd - Harun ve Karun: Tarihte geen ok zengin kimseler - Celtin: Yardm, ba- (*) Bu nakarat "Beni muhanete muhta eyleme" eklinde de sylenir.
Dolay

akmak:

Eri,

Cidal:

Karg, mzrak

-97Allah Allah desem, kalksam yrsem Acep u dalar aamam mola Boz atl Hzr' yolda eylesem Varp efendime demem mola gllerin gonca Usuldur boylarn, bellerin ince Ad gzel mamlarn nnce Kerbeta'da ehit demem mola
Sevdiim, banda

J.. Sakn hey sevdiim, naiden sakn

Erenler ger'almaz attn okun Irak yerlerini sen eyle yakn ki atlayp bir demem mola Ben, gzel pirime vermiim ikrar Doludan, krdan, borandan saklar hlas ak olan ikrarn bekler krarn bendini eemem mola

Pir Sultan Abdal' m, dost iresine Arzumamm kald ah cilvesine Altm ile yetmi arasna zm irfana koamam mola Ger'almaz: Geri almaz - Kr: Taneli yaan kar - hlas ak: Gerek ak, ar yrekli ak- emek: zmek -ire: ra - Nai: Kt.

PR SULTAN ABDAL 239 -----------------------------------------------

-98Dndn m benden de yz dnesi Verdiin ikrara saldm be seni ikrar boynuna kemend olas Verdiin ikrara saldm ben seni Zemheride yaan karlar erimez Ak atma binen gnl farmaz krar birdir, iki yere verilmez Verdiin ikrara saldm ben seni
krar verdim, ikrarm gderim Senin gibi ikrarsz niderim Varr, ikrarlya hizmet ederim Verdiin ikrara saldm ben seni

J, krar verip ikrarndan dnc

Arayp

da kendi gibi bulucu ikrara

saldm

Batnndan desin Hakk'n klc Verdiin

ben seni

Uzun yaylana da kmaym derdim Souk sulann imeyim derdim Serden geip senden gemeyim derdim VerdiiT ilsrara saldm ben seni

Pir Sultan Abdal' m, imandr iman Yezidin kaibinden gitmesin giiman efaat etmesin On ki mam Verdiin ikrara saldm ben seni

-99-Hakk'n didarnda

gizli sr idim Kudret kandilinden indirdin beni Emreyledin szdm, eridim, aktm Atann beline gnderdin beni Anadan domadan Kabe'ye vardm Ana rahminde ben gr, neler grdm yz altm alt gn ayan durdum Tepenin stnden drderdin beni Emreyledin geldim, anadan dodum Getirdiler bana bezler, dolandm Bir zaman da beik verdin, belendim Anann stne kandrdn beni
Be yamda elim ermez iime On yamda gezdim bal bama Kemfilin bulunca on be yama Seraser sevdana yeldirdin beni

-1- On beinden yiirmiye yol oldum Otuzumda kan bulank sel oldum Krk yamda bir deirmi gl oldum Hayrmla errimi bildirdin, beni
Ellide de
yar ya

geirdim

Altmmda bildiimi ardm

Yetmi imde yol yokua drdm Yolumu yokua drdn beni

Seksenimde belin bana ktm cmle aleme baktm Yz yada usandm, dnyadan bktm Ayak ayak krdn, indirdin beni
Doksanmda

Abdal Pir Sultan' derde drdn

Ecel erbetini ezdin, iirdin Azrail gnderip canm uurdun Dnyaya gelmedie dndrdn beni

Ayan

durmak: Ayakta durmak - Seraser: Bsbtn, batan baa yirmi says - Hoyrat: Kaba, krc, hrpalayc - Dedi: Dokundu

Yiirmi:

.MQ_~f,EV VE BEKTAj_jiRLER ANTOLOJSi

------~---

-100Ali Ali, derde ne dnersin dolap Ne inlersin dolap, derdin nerende Yardan m ayrldn, yoksa ilinden Ne inlersin dolap, derdin nerende Dolap, Hak, dedi de indi rmaa Cehd etti mamlara su vermee Muhammed'in hub cemalin grmee Ne inlersin dolap, derdin nerende Sana bir ustann eli mi dedi Yoksa bir hoyradn dili mi dedi Yaz bahar aynn seli mi dedi Ne inlersin dolap, derdin nerende

-1. Seni kim kesti, getirdi yerinden

Dalar, talar inileir zarndan

Seni kim ayrd nazl yarndan Ne inlersin dolap, derdin nerende Sana, durma dn, m dedi stadn senin feryadn Dnerken ta m deldi hoyradn Ne inlersin dolap, derdin nerende
Da, ta ykar

Byle mi olur akn hali, ahvali Vard gamzelerin, rgalar dal imdi sema dner Urum abdal Ne inlersin dolap, derdin nerende

Pir Sultan Abdal' m, aka m uydun Yoksa nazl yardan haber mi duydun Yardan m ayrldn, ne idi derdin Ne inlersin dolap, derdin nenmde -101Kalkp riya ile ceme gelinmez Arif isen bu manadan fark eyle Eri hacat ile kuma dokunmaz stad isen endazeni doru eyle

.J, Yekelerden aklara ta gelir

Akn bana olmaz i gelir Bu gn byle kalmaz, bir gn k gelir Yap yap, stne bir sorkun eyle

Fanidir u dnya, hi durulmuyor Klng olmaynca bina kurulmuyor Krekle tarlaya su verilmiyor Tarikattan bendi kaldr ark eyle

zn ulatr bir ehi - i farza k seyir et arta ten horoza Kunduru buday ekme anza ifti isen emek ek de herk eyle

m, dnya gen olsa Mecnun da ah eder, Leyla sa olsa Grdn, bir kardan meyli tok ise Ahirinde fayda etmez, terk eyle

Pir Sultan Abdal'

Urum abdal: Anadolu dervileri, tarikat erleri -

Hacat: Ara, alet - Endaze: Eskiden bir uzunluk ls - Klng: ta ekici, klnk, byk kazma - Ark: Kk su yolu - Yeke: Kt, kusurlu kii - Sorkun: Bir eit st aac Horoz: Akll, yiit, Cebrail'in simgesi - Kunduru: Bir eit buday cinsi - Herk

PR SULTAN ABDAL

241

eylemek: Tarlann nadas edilmesi - Gen: Grdm: Grdm ki, grdm zaman.

geni.

rahat, bor,

srlmemi

-102Evvel bu dergahtan ksmet Alr da var almaz da var Tarikate kadem basp Gelir de var gelmez de var destine Hizmet ederdi dostuna Ahd ile ikrar stne Durur da var durmaz da var
Bazn alm

.J,. Olaym der isen Hzr

rfan defterine yazl Hak her yerde hazr nazr Grr de var grmez de var
in bizim dolumuzdan
kman s~n

yolumuzdan

Pir Sultan' m halimizden

Bilir de var bilmez de var

-103-Men aref srrn karda Bildim sanma, bilemedin lmeden l u dnyada ldm sanma, lemedin Gmeden dar - fenadan Saman ayr daneden Ku gibi iki kez anadan Geldim sanma, gelemedin Baz bazman, kaz kaznan V az vaznan, vz vznan Be vakt bir niyaznan Kldm sanma, !alamadn

.!

Gerek gcen, gerek kak Gerek Drr - Meknun oku Sen bu amel ile Hakk' Buldum sanma, bulamadn bir ince elektir Ondan elenmek gerektir Benlik bir dipsiz glektir Doldum sanma, dolamadn
Mrit

Pir Sultan Abdal'

pirdir

krarna duran erdir Cmle srra akln erdir Erdim sanma, eremedin

Men aref: Kendini bil, anlamnda Hz. Muhammed'in bir sz -lmeden lmek: Fenajillah'n Trke deyimi olup kendi varlndan syrlp Tanr varlnda erime, yok olma - Dar fena: Yokluk ve lml olan dnya - Dane: Buday tanesi Vaz: vez de denilen sivrisinek - Vz: ar (bu iki dizede gelenler birbiri ile dost olurlar) - Be vakt: Bir gndeki be vakit namaz - Kakmak: Kvrak - Drr i Meknun: Mahfazal, gizli inci. Bununla belki Kur'an', belki de peygamber'i sylemek istiyor - Amel: , alma - Glek: Tahta kova - Pir: htiyar Mestane: aygn, mahmur, sarhoa

242

ALEyi VE BEKTA_i_RLERi ANTOLOJS .

-104Kalarnda mim duas yazl Sana medet, yola mrvet ya Ali Bilirim gnahm hadden amtr Sana medet, yola mrvet ya Ali

J.

Kalmad baharm, yetiti yazm Yalvar yakar kalmad yzm Yetiti kervanm, srland izim Sana medet, yola mrvet ya Ali

Elest deminden hak bildik yolu Korkarm solduram ol gonca gl Nice bir alattn bu edna kulu Sana medet, yola mvet ya Ali

ile hubca grtm yznde meleklere kartm kr ol dem didarna eritim Sana medet, yola mrvet ya Ali
Ar

Feritehler

Pir Sultan Abdal'

Krklar

m bahar yaz iin eyledi sema' saz iin Hasan'la Hseyin ah - u suziyin Sana medet, yola mrvet ya Ali

-105Muhammed Ali'dir gruh - Naci Bana geymiler elifi tac Yrek yaraldr, sen ver ilac Yeti Allah, ya Muhammed, ya Ali Gvercin donunda girmi oturur Zemheride gonca gller bitirr Gzel ah'm hayrhsn getirir Yeti Allah, ya Muhammed, ya Ali

J.

Gvercin donunda dalna konsam Arayup eksiim zmde bulsam evrilip yolunda kurbann olsam Yeti Allah, ya Muhammed, ya Ali
Yol
oluyuz

yolu

doru

severiz

Hakl mdr haksz mdr sorarz

Dnp eiine yzler sreriz Yeti Allah, ya Muhammed, ya Ali

Pir Sultan' m Haydar, kendi zmz O gzel ah'ma ver niyazmz Bir gn siyah toprak rter yzmz Yeti Allah, ya Muhammed, ya Ali

-- 106Medet senden medet Muhammed Ali Akar boz bulank sellerde kaldm Ne yaman zalimdir u elin dili Syleirler bizi dillerde kaldm Kama benden kama hey ka kara Derdine deli oldum avara Bir dostum yoktur ki halimi sora Gariplik gurbetlik illerde kaldm

._ _ _ _ _ __;;.P=R SULTAN ABDAL

243

Yanarm yanarm

karm bakarm

ttnm ttmez blblm tmez almdm rpldm ellerim yetmez Dibi bir karasz gllerde kaldm

J..

Fan derim far, gnl farmaz Kurudu emenin ya silinmez Harbi stmaynca karlar erimez
enli, boranl dalarda kaldm

m glemez oldu Kurudu emim ya, silemez oldu Geecek yollarm bilinmez oldu Kesilmi kervann, yollarda kaldm

Pir Sultan Abdal'

-107-

MANLER

-aBizim itiimiz dolu Dolularn dolusudur Ela gzl mestaneler ah Ali'nin kuzusudur

J..

-dAlack yemiin dal

bir hah Ver muradm benim Ya Muhammed ya Ali

Altnda yeil

-bgelen ol gaziler Gnl de mrit arzular Bu gn de bayram bize Her gn bayramdr bize
ah'tan

- e.
Y czitlcr araland ya

Mminler sraland ya On ki mamla, ah Ali Bu yolda paraland ya

- f. giyen gelsin Y ezid'leri kran gelsin On sekiz bin alemin Nasibini veren gelsin
Krmz

-cHak bize nasip eyledi Lokmann hasn verdi Yezid'e cevr - ti cefasn Mmine sefasn verdi

-g-

Pir Sultan m ey gaziler

Yazld

nurdan yazlar Dizildi anal kuzular Mrit te pirini arzular

244

ALEV/ VE BEKTAi iiRLERi ANTOWJSI

-108On ki mamlara uyanlardanz Hakk'a doru gider bu yollarmz Biz a - evlad sevenlerdeniz Her seher tesbih eder dillerimiz
Biatmz aldk biz de uludan Mrvet kimden kald, Hazret Ali'den Bizim ikrarmz kalu - betiden Eldedir etekte bu ellerimiz

J, Biz mminiz kalbimizde kara yok

Bizde yoa var demezler, vara yok geri ayrlmaya are yok Har elinde alr gllerimiz
imden

On ki mamn bizdedir nuru ah - velayet'in bizdedir sm Aktr aynamz, gnlmz duru Sedefli mercanl gnllerimiz Dzl Pir Sultan' m katara dzl Biz de ikrar verdik kadim - il ezel
Bir sevdaya dtk sevdas gzel Vardr trl trl hayallerimiz

Mmin idim mnafktan endim Miyan beste tarikate dendim Kemer bestlerden kuaklar kuandm Pir elinden baldr bellerimiz

-109ok alatma beni, derdim byktr Derdimin derman comadan gel gel Benim cierciim delik deiktir Aklar muzundan amadan gel gel Gel bizim baeyi edelim seyran Biilbller mest olmu, gllere hayran Seni benden ayrr bir gn bu devran Araya ayrlk dmeden gel gel

J, unda bir be gn vaktn ettik

Emanet sahibi gel dedi, gittik Aldk, pazar ettik, ykmz tuttuk Araya ayrlk dmeden gel gel Felek bileziin takt koluma Halim arzedeyim ben de pirime Kevser arabn sundu elime Saki bunda iken, imeden gel gel

Abdal Pir Sultan' m, gele ahbaz Kalkt havaland gnlmden baz Nice bir ekeyim cefay, naz Bilece konalm, gmeden gel gel

Baka: Bak,
Baz:
Alc

baknz,

bir ku -

baksana - Malamat etmek: Berbat etmek Bilece: Bylece - Bae: Bahe.

Muzu: Kt -

-110ile yadm, yel ile estim kar bulamadm ndim baheleri seyran eyledim Hi bir el derremi nar bulamadm
Yanm yreime

Yamur

bahede nar m bulunur her yiitte ar m bulunur krarna sahip er mi bulunur Kendzne sahip er bulamadm
imdi

imdiki

_ _ _ _ _ _ _P_l_R _f.!~_TA_N_A_f!.f?A.~____ 24_5

Sakn meyil verme yze glene Bahedeki gln gider talana Hu dnya fanidir kendin hilene Gnl konduracak dal bulamadm

J, Er eri snad, mnafk mnkirin

Yreimden kmaz atein narn

Klli heyan ettiler Ali'nin srrn Gizli sr iinde sr bulamadm

Abdal Pir Sultan' m, olmuum nazr Eyvallah, serimiz meydanda hazr Bin bir ismle cihana geldi Hzr Ey dost, senden ala er bulamadm Talan:
Yama

Aklamak,

- Snamak: Denemek - Klli: Hep, btn - Beyan etmek: sylemek, bildirmek - Nazr: Beki - Fana: Geici - Nar: Ate
-111-

Kahbe felek, sana nettim, neyledim gurbet ile tam, felek btida glmeyen sonra gler mi Akttn gzmden yam, felek
Attn

Baka, u felein iine baka

Gtrn gmlei, istemem yaka Ynn dndrm gidiyor Hakk'a Sen malamat ettin iimi, felek Pir Sultan Abdal' m, olmuum hazer Yarinden ayrlan dnyadan bezer Ellere baktm ki, salnp gezer Hemen bana ettin zulum, felek

Ben

Bam

grdm elde variken alam gidem, dedim eriken Kol, kanat baladm, uam deriken Krdn kanadm, kolumu, felek

felei

-112Hak iin kendini kurban eyleyen ah - Merdan olu mam Hseyin Cmle erenlere ferman eyleyen Erenler serveri mam Hseyin Muhammed Ali'nin emi ra F.renler bann bir gl, ba Cierler paresi gnl dura Gzlerimin nuru mam Hseyin
-1- Batnn sultan, mminler ah Gayib aleminin ems ile mah ah Hseyin'im dey ederler ah Matem ile zar mam Hseyin

Ceddi Muhamrned'dir, atas Ali Anas Fatma, cihana veli Cmle evliyalar ederler beli Evliyalar srr mam Hseyin

Pir Sultan Abdal tut <lamenin ann Dmanna dman ol hanedann D emi deil mi ah - Merdan'm Erenler hnkar mam Hseyin

246

ALEV VE BEKTA f!.Uf!!.~JVTOWJSi. _ _ _ ,,. _ _ __

-ll3-

Her sabah her sabah yzm stne Doar nazl nazl mam Hseyin On iki aylarn her sabahnda Doar nazl nazl mam Hseyin Fatma Ana gelir divana bile Fatma Ana salarn yola yola Alayan gzlerin yan sile Doar nazl nazl mam Hseyin

.L

Kadm anama da gnderin

Ar yznde Cebrail'e indirin Kafirleri cehenneme gnderin Doar nazl nazl mam Hseyin

Bir kalem var yaz tutmaz elimden Okumuam drt kitabn dilinden Muhammed'in sancann dibinden Doar nazl nazl mam Hseyin

Pir Sultan Abdal' m grdk nurunuz Elimizle harcettik klli varmz Muaviye neslini, Mlcem Olunu Sreuuir dergahtan mam Hseyin

-114Gndz hayalimde, gece dmde Gel dinim imanm mam Hseyin Yln oniki ay gn seherinde Ifor dertlere derman mam Hseyin
Ak kitabn Hda bana gnderdi

Gkten Cebrail de yere indirdi Yezitleri cehenneme gnderdi Alnsn hayfnz mam Hseyin

Dividim var kalem tutmam elimde Hatice rehberi divanda bir yar Hakk'n kelamn komam dilimde Fatma Ana alar hem san yolar Muhammed'in sancann dibinde Hakk'a terazi olmu mizan kurar Salnr da mazlum mam Hseyin ehit donu giyen mam Hseyin Pir Sultan ne gzel bulmu yerini Ben pirime kurban verdim serimi Muaviye olu Mlcem soyunu Srlsn dergahtan der mam Hseyin -115Ykseklerden alaklara indirdi Felek ol kanadm kraldan beri Aklm ald divaneye dndrd Kudret oku ile vuraldan beri dnyaya gelen bir bir gitmede Hi eksilmez derdim her gn artrnada Tur Da tutumu yanp ttmede Hakk'n didarn grelden beri
u

.L

Musa syler idi bin bir kelfim Kudret eli ile ald kalemi kze ykletti cmle alemi Dnyann temelin kuraldan beri ansa da alasa kii Aktsa gznden kan ile ya Havaya ekildi Muallak ta Muhammed miraca varaldan beri
Allah'

PR SULTAN ABDAL

....

247

~-~-~-~---

Pir Sultan ah eyledi de glmedi Arad derdine derman bulmad Hak uruna serin verdi dnmedi Ferhat u dalar delelden beri

-116Be yarenler, be kardalar Gr neyledi zaman bizi Gzm yan aktt Sel eyledi zaman bizi Can nice ayrlr tenden Ten nice ayrlr candan Ayak ayak nerdbandan n eyledi zaman bizi

J.. Gelin gidelim zecril'e

Can kurban olsun asile Bir halden bilmez cahile Kul eyledi zaman bizi Kimi baydr, kimi fakir Yaradan MevHi'ya kr Ne akl kodu ne fikir Del - eyledi zaman bizi Pir Sultan' m dne dne Dolu itim kana kana u yerde kim yana yana Avrat eyledi zaman bizi

Nerdbban: Merdiven -- Zecr: nleme, yasak etme, zorlama

-117Sultan suyu gibi
alayp

akma

ah - Merdan nmzde klavuz

Durulur, gam yeme divane gnl Er banda duman, da banda k Erilir, gam yeme divane gnl Bizden selam sylen dosta gidene Yuf yalancya da, lanet nadana Bunca dman ardmzdan yedene Yorulur, gam yeme divane gnl

Hakk'm yapt havuz gnlk dnyada her yahi, yavuz Dirilir, gam yeme divane gnl Pir Sultan Abdal' m srdan srada Bu i byle oldu, kalsn burada Cmlemizin yeltendii murada Varlr, gam yeme divane gnl

Yklr m

-118ah - Merdan kullaryz Mevla'dan gayr deiliz Kanaat ile yrrz lla tokuz, a de~iliz

Evliya gnlmz ald Kalbimiz nur ile doldu Gzlerimiz cemal grd Cennete muhta deiliz

.?~

___Al.EY VE BEKIAfl_-~l_R_L_ER__A_N_T_O_LO_J_IS_l_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __
J.. Yzlerden krklara erdik
Tarikat ehlini bulduk Yedilerden haber sorduk lerdeniz, hi deiliz Pir Sultan' rn gm gm Szdk eridik Hak itin Dnyay terk etmek in Altun olduk, tun deiliz

Evvel biziz, ahr biziz Heman leyi - nehfu biziz Gl alm bahar biziz Biz yaz olduk, k deiliz

-119ok nan - nemek yedik, helal edin Gayr size ermez oldu elimiz Bizi bilen eler ile dostlara Selam dua gndermektir karmz Hocam dersi verdi okurum satr Kadir Mevla'm eksiimiz sen yetir Ksmet nerde ise eker iletir Allah bilir nerde kalr lmz

J.. nanman erenler dnya adr

Gelip geen gzellerin adr Baz deirmenler gevher dr Muhabbet arkndan gelir suyumuz
Kynan hey erenler bana yazktr ok tekke bekledim, barm eziktir El vurulmu balarmz bozuktur imdi yapran dkt glmz

Pir Sultan Abdal'

m burda gezeriz Muhabbete cevr - cefa ederiz Akam geldik ise sabah gideriz Kimselerde yoktur ad - u sanmz

-120Ben bu gn elime almadm sazm Ara direk direk oldu avazm Drt ey vardr karndaa ok lazm Bir ilm, bir kelam, bir nefes, bir saz Gzel Ali'm ksa ksa salnsa Yorgun aylar gibi dosa dol unsa ey vardr bir kardete bulunsa Biri sabr, bir ibadet, bir niyaz

J.. Cahil olan syler szn bilmez

Meydana gelince zn bilmez ey vardr cennet yzn grmez Biri mnkir, bir mnafk, bir gammaz Yaz gelince ayr imen stne Armaan tutarlar dostlar dostuna ey vardr avn alm destine Biri ahin, biri doan, biri baz

Pir Sultan' m Haydar, gelenler gider Ak olan dnyasn terk eder ey vardr yldan yla devreder Biri aydr, biri ktr, biri yaz

--------..-------------------------f.iR SULTAN ABD1_~___112 Gelin zmze sitem edelim Hile ile hud'a ile olunmaz Hakk'n divanna biz de gidelim Hak katnda yalan sze yer olmaz Yine gereklerden atk kapy Bir pirin nnde kldk tapy El birlii ile yaptk yapy Birlik ile bilmeyende bal olmaz

121. Erenler gafletten kalkt uyandi Gereklerin hnerine boyand Bu yolun iine girenler kand Gaziler bu yola hi vebal olmaz

Ali kulu isen Hak'tan utana Var pazarlk eyle cevher satana Bu yolun iinde riya tutana Srn gitsi_!l drt kapda yol olmaz

Pir Sultan' m eydr kalbimiz nurdur Mminler gzldr miinafk:krdr Erenlerin yolu kadimdir zdr Her tepenin banda bir yol olmaz

-122Gezip ol alemi seyran edelim Deme bir kiide ikrar bulunmaz Gele fa eyleme srr - reyhan Yine senden zge saklar bulunmaz

J, Yaran var szlar, tabibin arar Aradm, bulunmaz yaram sarar Alemde dertli ok hep yze gler Neylerim gediin bekler bulunmaz Bu yol korkuludur, sanma gzaf Ararm bulunmaz bir kalbi saf Niceler klarlar dava - yi laf Vefa meydannda oklar bulunmaz

Ulu dalar ba tozlu yol oldu Akar ser emimin ya sel oldu btida kalmad ehi - i dil oldu Ettii sohbeti haklar bulunmaz

Muhanneti yan meydana getirme Arsn ekersin, durup oturma Var Abdal Pir Sultan zn yitirme Kimin ne eksiktir, yoklar bulunmaz

-123Yaraduptur on sekiz bin alemi Rzkn vermeye ganidir gani Yedi iklim, drt keyi seyrettim Ben Ali'den gayr ala grmedim Bir ismin Ali'dir bir ismin Allah kr birliine, elhamdlillah Dinimiz kavidir, vallah ve billah Ben Ali'den gayr ala grmedim

-~Q_ __ ~f!~

VE BEKTA~_{i,l}Y!J!J~T<~~!J.!!.'i__. _______________________........__.....---........... __.______ _

Ali gibi er gelmedi cihana Ona da tuttular yz bin bahana Yedi kez uradm ulu divana Ben Ali'den gayr ala grmedim Hak buyurmu levh stnde kalemi Nur ile doldurmu cmle alemi Ali'yi aran mahrum kalr m Ben Ali'de gayr ala grmedim

.J.. ndim yer bahrine lgar eyledim

Sar'kz tyn saydm, fark eyledim gk yzne seyran eyledim Ben Ali'den gayr alil grmedim
ktm

Cenneti alann kap, dvari La'aldir etraf, gherdir ta Ali'dir bilin Krklarn ba Ben Ali'den gayr ala grmedim

n, zdr Ali Dilim byle syler, ben kulun Ali Allah, Muhammed kendzn Ali Ben Ali'den gayr ala grmedim

Pir Sultan Abdal'

Ala: Yksek, erefli, anl, en stn; a'ld, diye de sylenir. Bu ve baka Arapa szckleri bilerek kullanmasndan Pir Sultan'm kltrl bir kii olduu anlalyor - Sar'kz: Sar kz, ki eski inana gre bir byk deniz stnde durur, dnya da onun boynuzlar arasndadr -- Ilgar: Dizginleri braklm atm drtnala komas
La'al:
Krmz deerli ta.

Bakmaz msm yer yznde bostana zn trap etmi, kendi mestane Burda alak olan orda stne Gel gnl yerlerden alak olalm bir eyi eydir Erden, evliyadan kalma bir huydur Topra sorarsan atas nurdur Gel gnl yerlerden alak olalm
Alaklk dediin

124--

Topraa eyi dedi, Hak onu d

Erenler, evliyalar topraktan geldi Kulunun nasibin topraktan verdi Gel gnl topraktan alak olalm Uzayan aalar ge demedi blis benlik ile menzil almad Topraktan gayrsna nazar olmad Gel gnl yerlerden alak olalm
topraktadr nazarm

Pir Sultan' m

Elime alp ak kitabn yazann Ne ararm, dada tata gezerim Gel gnl topraktan alak olalm
Yrk: evik, hzl yryen (at hakkuda)- Yaylk: Ok atacak yay yapmaya yarayan biimde dal - Alak: Alak gnll, yoksul, aa - Orda stne: Ahrette stn olacak, demek.

-125-Erler, pirler erkan ald izinden Yz drt kitap skut eder sznden Ay, gn ule verirann yznden Seversen de byle gzel sevmeli Ziya verir gz ile kalar man yatadr gerdan dleri Gzelin yznden kan balan Seversen de byle gzel sevmeli Gzel gzel, dey aklm dorand Gzel gzelden ok nazlar rendi irkin bed huyundan Allah yerindi Seversen de byle gzel sevmeli

J.

Gzel gzel dey yandm, aldm Knaman dostlar, ak elinden atm Blkte gine gzele dtm Seversen de byle gzel sevmeli Gzel gzel grdm, gzel verim Nerde gzel grsem boynum eerim yle hub c::mfini gzel severim Seversen de byle gzel sevmeli

Pir Sulta Abdal' m eylemez fendi Yad ele zdrmez ak gsn bendi Ezelden sevdiim Muhammed, Ali Seversen de byle gzel sevmeli

Gzeller yznden kan balan: Gzel yznden katiller balanr Yerinmek: Gcenmek - Almak: Yanmak, tutumak - Blkte: Blme srasnda, pay edilirken - Bend: Dme (burada) - Dorand: Delilendi - Bed: Kt-- Yerindi: Yaknd -Hnb: Gzel - Gerdan: Boyun.

-126Hak, Muhammed, Ali bir nurdur Syleyen Muhammed, dinleyen Ali Birisini Hak bil de birdir Syleyen Muhammed, dinleyen Ali Msahip mride demese beli Ona efaat etmez Muhammed Ali Dnyada, ahrette eridir yolu Syleyen Muhammed, dinleyen Ali Msahip msahiple nice bozula Sakn, defterinde lanet yazla Bal snm ar gibi szla Syleyen Muhammed, dinleyen Ali Msahip msahiple maln ayra ah - Merdan durana duyura Yedi tamu nar ona buyura Syleyen Muhammed, dinleyen Ali

J.

Onlar

Msahip msahibe bulsa mana srerler karanlk hana Yz kara, gitmez ulu divana Syleyen Muhammed, dinleyen Ali

Musahibe sylese kem szn Cehennem kalbinden karadr yz Dnyada, ahrette eridir z Syleyen Muhammed, dinleyen Ali Miisahiple bozulan Hakk'a kanldr Atasiyle bozulan Peygambere kinlidir Mihmanla bozulan yedi dinlidir Syleyen Muhammed, dinleyen Ali Talipler, almayn aka fayizi Mnkirin dnyada karadr yz Mslim baclar geymeyin krmz Syleyen Muhammed, dinleyen Ali

----
Hak da bir kuluna eylerse nazar Kalem neyler, divit neyler, hep yazar Abdal Pir Sultan' m gherler dzer Syleyen Muhammed, dinleyen Ali

_____ _____
.,

Avradn koyuvermek: Kansn boamak Hmzr:

Domuz -

Mihman: Konuk -

Fayz:

Dad: Yanp yaklma (burada) Faiz - Musahip: Yol kardei.

-- 127 -Urum sra

giden boz atl Hzr Ayrlk derdinin derman nedir u iki aleme olmusun nazr Ayrlk derdinin derman nedir
Sanmtr aca

. Aksaya giyinmi, incedir beli Ben pirimi grdm, tatldr dili Tann'nn arslan Hazreti Ali Ayrlk derdinin derman nedir
Gclar

kolun, bilekler Hak katnda kabul olsun dilekler Ar yznde secde klan melekler Ayrlk derdinin derman nedir Kseyim de ben yarime kseyim Siyah zlfn miih yzne asaym Kerbela'da yatan mam Hseyin Ayrlk derdinin derman nedir
Han u dnyann topra, ta

da dalar ba gclar kmaz oldu ierimden aclar Arafat dandan gelen haclar Ayrlk derdinin derman nedir
Dnyay

sorarsan bir dipsiz anbar Ali'nin yolda Zlfikar, Kanber Kabe'yi yaptran Halil peygamber Ayrlk derdinin derman nedir

Akttm gzmden kan ile ya Urum illerinde Hac Bekta Ayrlk derdinin derman nedir

yznde dnen gemi Yiyelim, ielim, srelim demi Geminin sahibi ol Hzr Nebi Ayrlk derdinin derman nedir

Deryann

Pir Sultan Abdal' m, itim cur'adan Okudun an, bilmem karadan Yeri, g, cmle alemi yaradan Ayrlk derdinin derman nedir

Nazr:

arpmas

Beki. gzc - Aksaya: Beyaz gmlek - Gctlamak: Rzgarn aalara ile kan ses, inilti - Hzr Nebi: Hzr peygamber - Kara: Yaz Mah: Ay -- Zlf: Perem, sa - Urum: Anadolu.

PR SULTAN ABDAL ---------- ....

253

-~---------

-128Senden ayr lokma yemezim, derdim Nasibi dden ek gez;direu vardr Ben serim, srrm vereyim, derdim Dostu sevdiine sezdiren vardr Bu ilm - i hikmeti bilenler vardr Bilmeyen beyhude bundan ne alr Benim gibi akn adam ne olur nciyi, mercan dzdren vardr
. nci, mercan, ll, gher taknr Kymetin bilenler alr, avkmr Hakikatta bin bir kelam okunur Bu ilm - i hikmeti yazdran vardr

Arifler her cana demez her eyi Denk eylemi yk, duramaz tay Kimi bu dnyada yaar havayi Kimine de!yay yzdren vardr

m yoluna bal iki millet hep Hakk'n kulu Krklarn ceminden itim bir dolu Bu akn badesin szdran vardr

Abdal Pir Sultan'

Yetmi

avkmr:

Parlar, gzelleir - Tay: Hayvan yklerinin iki Havayi: Serseri, serbest, bouna --- an: Patika yol, lga

yannn

her biri -

-129Uruma bir n dt{

Bir ucu

maher

iinde

Ald arda dkkan

Ne. ararsan var iinde

Var dkkana pazar eyle Hmndan kork hazer eyle Aya gne nazar eyle Ay Ali gn nur iinde Ay Ali'dir gn Muhammed<2l yz altm alt snnet Balklarda suya hasret arh dnerler gl iinde

j, Ay Ali'dir gn Muhammed Klasn farz ile snnet Yedi tamu sekiz cennet Bi.ilbiil oynar giil iinde
Gl iinde arh dner Susuzluktan bar yanar Mminler secdeye iner Seyir var seyir iinde Kudretten derildi an Arlar eker dizar Dinle imdi sen o zan Ar oynar bal iinde Pir Sultan' m hey gaziler Yazld kara yazlar Talib mridin arzular Gnl oynar dil iinde

{I)

Elime bir lga geti Srdm gittim ar iine Sarda attar dkkan am Her ne desen var iinde Aya gne hazar ettim Ol dkkanda pazar ettim

(2) Ay Alidir gn Muhammet

Okunur doksan bin ayet Balk da suya hasiret arh dner gl iinde

-130Gel gzel yola gidelim Ad gzel Ali ile Alar doyar, susuz kanar Leblerinin bal ile
ilmez dolu iilmez Sevgili yardan geilmez kisi birden seilmez Has bahenin gl ile

. Ali'm bana neler etti Ald elim dara ekti stme yry etti Elindeki dolu ile

kurur, devran dner yuvaya bir dem konar Doldurmu dolusun sunar Ali'm kendi eli ile
Ku

Aa

Erenler lokmas nurdur Lokmaya elini sundur Pir Sultan' m doru yoldur Ali'n kendi yolu ile

-131Dnyadan el ek divane gnlm Ula bir stada, er ile gr Mrid nazarndan yad eder isen kilikten geip bir ile gr
Mride

. Sen nefsini ldr, olagr yeksan Erler meydannda olagr kurban Yedi iklim drt kede lamekan Erenlerin srr nur ile gr
Ak

Emrine

yzn srmek dilersen ermek dilersen Hakk'n cemalini grmek dilersen Nur ile nur olup sr ile gr
zatna

sadklar legelmitir

bir gn glegelmitir El ele, el Hakk'a yola gelmitir Tan kendi zn pir ile gr

Alayanlar

Pir Sultan' m kemter kuldur ah'na Hnkar Hac Bekta nazargahna Deli gnl hak ol d dergahna Er olaym dersen er ile gr

-132Hu diyelim gereklerin demine Erenlerin demi nurdan saylr On k'mam katarna katlan Muhammed Ali'ye yardan saylr
. hlfis ile gelen bu yoldan dnmez kilikten gemeyen birlie ermez Eri hak grmeyen Hakk' da grmez Gz bakar amma krden saylr

_ . ------------------------------------------------_!'lR SUL;["AN AB_!)AL ___???

Gerek talip ikrarnda durursa era gibi yanp ya erirse Eksiini bilip kendi gelirse O da erdir, gerek erden saylr

J., gn imi bu dnyann safas

Safasndan artk imi cefas

erenlerin nutku, nefesi Biri krktr, krk_ birden saylr

Haktr

Pir Sultan Abdal' m Badat'tr vatan kilikten geip birlie yeten Erenler yoluna ky! - kal katan
Yklenmi

ykn hardan

saylr

Bu nefesin stnde Saba makamnda bestlendi'i yazldr. Drt kaynakta Pir Sultan adndadr (V. Dede defte) Cera: Mum.

Gzel ak cevrimizi ekemezsin demedim mi Bu bir rza lokmasdr Yiyemezsin demedim mi Yemeyenler kalr naar Gzlerinden kanlar saar Bu bir demdir gelir geer Duyamazsn demedim mi Girelim Ali srrna kalm meydan yerine Can - u ba Hak yoluna Koyamazsn demedim mi

133--

,!, Derviler harabat olur

Hak katnda hrmet bulur Muhabbet baldan tatldr Doyamazsn demedim mi
Dervilik ulu dernektir Grene byk rnektir Yensiz yakasz gmlektir Giyemezsin demedim mi

Bak u akn haline Ne gelse syler diline Kfr imann yerine Sayamazsn demedim mi

Pir Sultan, Ali

ah'mz

Hakk'a ular rfilnmz

Uyamazsn

On ki mam katarmz demedim mi

-134Muhammed neslinden unda kim kald Var m Hac Bekta Veli'den gayr Onulmaz yaraya merhem kim sard Var m Hac Bekta Veli'den gayr Muhammed Mirac'da davet gnnde Arslan hamle kld rah nnde Kim idi grnen arslan donunda Var m Hac Bekta Veli'den gayr

256

ALEV VE BEKT_!Yi!_ Rf-:[:;R ANTOLOJS - - -

demdir cemdir Ziihre yldzn douran kimdir Var m Hac Bekta Veli'den gayr
Krklarn srd sema'dr

Muhammed Mirac'tan

indii

J..

Size niyaz eder Gruh - Naci

Arkasnda hrka banda tac

Onulmaz yarann merhem ilac Var m Hac Bekta Veli'den gayr On'ki kurban ette keramet kazan Kim idi ak divin bendini zen zenirsen byle bir mride zen Var m Hac Bekta Veli'den gayr

Sar smail hu der muhibin yolu Kimdir yeil benli gsteren eli Zahirde batnda ah Merdan Ali Var m Hac Bekta Veli'den gayr

Pir Sultan' m hu der, ya sen ne dersin

Bilinmez szleri syler gidersin Dersin ahmak, sen ok dalgn gezersin Var m Hac Bekta Veli'den gayr

-135Hocam bana ilimleri sorarsa Hak Muhammed Ali dey okuu Kur'an'n kilidi ihlas - erif Hasan - u Hseyn'i sevdim okurum Pirim Hac Bekta, Zeynel'abfi'ya Gndzn gnei gecedir aya Bunda bir gn doar yoksula, baya Ann divanna durdum okurum Ali'dir virt olan cmle erlere Muhammed Bakr'dan mam Cafer'e Hazret - i Hzr gibi gerek bir ere Ann divanna durdum okurum

j, Gnl bir deryadr dolar eksilmez Deme bir gnle gher konulmaz Bu bir gizli srdr kimseler bilmez Musa - i Kazm' sevdim okurum
mam - Riza'dan mklm kand Muhammed Taki'den Naki'ye vard Hocam bana ilim dedi uyard Sabah seherinde virdim okurum

Hasan - l .. Askeri, Mehdi knca sa peygamberi vezir dikince Doksan hin er Horasan'dan kopunca On ki mam'a yardm okurum

Pir Sultan' m Hak Muhammed Ali'den Ta ikrarn vardr Kalu Beli'den efaat umarz gzel veli'den (*) Muhammed Ali'yi sevdim okurum

(*)Hnkar Hac

Bekta

Veli

-136Naci derler bir gruha uradm Gzel ah'm yarlasn anlar Mahabbet ettik iradet getirdik Anlar bizi sevdi bizde onlar
Durduklar
Silinmi
Varnn

.J, Bir nefesten bir imama uyuldu

Birinin nefesi bine sayld Kaynayuben birbirine koyuldu Hseyin akna akar kanlar
stemem cenneti, gster didar Hulku Muhammed'den alm kemali Okur secdeye inmeden duay Aklar did!lra tutmu ynleri

irfan bayla bostan kalbleri gmandan pastan gman haman bir dosttan
anlarlar canlar

Ar

gibi

Cmle bir geree demiler beli Tesbihleri Allah Muhammed Ali Merebi Hseyni ismi mevfi Hseyin akna kan kanlar

anda getiler Benlik kalesini bunda yktlar Al geydiler yaslarndan ktlar Geceleri, bayram kadir gnleri

Srat' Mizan'

Pir Sultan Abdal' m, gerei meydan zn samtr sfat - eytan Esrimi Krklar'n itii meyden Gzel ah'tan koku duymu canlar

-137Hazret - i Ali'nin devri yrye Ali kim olduu bilinmelidir Alay alay gelen gaziler ile
mamlarn kan alnmaldr . arrlar filan olu filana
Klc artadr doru gelene Ne itibar Yezit kavli yalana Ya ser verip ya ser alnmaldr

Kendini teslim et bu seremeye Er odur ki birisinden amaya Bin gaziye bir mnafk dmeye Din akna kl alnmaldr

Yer yzn kzl talar hriiye Mnafk olann bar eriye Sahib - i zamann emri yrye Mehdi kim olduu bilinmelidir

Pir Sultan' m eydr, ey Dede Dehmen Kendini evir de andan gel heman stanbul ehrinde ol sahib - zaman Tac - u devletile salnmaldr

258

-138u karki yayla ne gzel yayla Sremedim demi kalyor yle Ala gzl Pirim sen himmet eyle Bu yl bu yayladan ah'a gideriz
Alnm

Bir kii gayetle severse pirini talep eder maln Sremedim erkanszn yolunu Bu yl bu yayladan ah' gideriz
Osmanllar

abdestim

aldrrlarsa

Klnm namazm kldrrlarsa

Sizde ah diyeni ldiiri.irlerse Bu yl bu yayladan ah'a gideriz Bir blk turnay skn dediler Yrekteki derdi dkn dediler Yayladan tesi yakn dediler Bu yl bu yayladan ah'a gideriz

eklben bostan olursam diline destan olursam Kara toprak senden stn olursam Bu yl bu yayladan ah'a gideriz
u halkn

Eer

Pir Sultan Abdal' m dnya durulmaz Gitti giden mr geri dnlmez

Nazar ettim ah gnlmden ayrlmaz Bu yl bu yayladan ah'a gideriz

-- 139Bu dnyann evvelini sorarsan Allah bir Muhammed Ali'dir Ali Sen bu yolun sahibini ararsan Allah bir Muhammed Ali'dir Ali
Tahtn terketti brahim Edhem

Erenler ldrr yoldan aan llfs ile kaldrtrlar deni Tarikatta her kiinin nian Erenler katnda bellidir belli Erenler elinden dolu iildi Ol saatte kyl - ii kalde gecildi Firdevs - i atada gller ald Cennet - i alann giildr gl

Sleyman Nebi'ye verildi halem Her kulun alnna yazld sitem Kiinin ektii yoludur yolu

Pir Sultan Abdal'

m ummana Yenemedi kendin engine sald Hakipaymza yz sre geldi Erenlerin kemter kuludur kulu

dald

-140Geemezsin deli gnl geilmez Bir tuzaa tutulursan ebsem dur Bu erenler dolusudur iilmez enlerin barn keser, ebsem dur Gerek ere bir musahip yar gerek Er odur ki ikrarnda dur gerek Cesedinden el yuyanlar nur gerek inenmee kayl olmazsn ebsem dur

. ----............._. _ _ _. .__. ____. . _ _

PR ULTAN ABQAL

259

Evvel ikrar eder sonra dnersen Sahil yoku grp dnp kaarsan Ouldaym tlerke yara aarsan Merhem vurup saramazsan ebsem dur

krar alp ikrarndan dnersen

tutmazsan kalbini temiz etnezse Hi i yerde tohm bitmez, ebsem dur (*)
Andp

Varp mrit eteinden

Pir Sultan' m syler szn dorusun Yezit bundan ne anlasn, ne duysun Art kalbin, tahta sultan olursun Tacn, tahtn terk edersen ebsem dur

(*) Bu drtlk:

nasihatm tutma:nm musahibe katmayan Artp kalp evin temiz etmeyen i yerlerde tohum bitmez ebsem dur (S. Nzhet s: 86)
Gnkiin

M~itlinin

Kayl: Raz

- Ebsem durmak: Dilini tutmak, Susmak, Sr vermemek, uzak dunnak Mell: zlme, znt - Iradet: Gnl istei - Ant: Temizle.

-141Tasalanp

gnl sen mell olma yerden bir nesne alma Bana geleni kimseden bilme Bizi alatan pir yine gldrr
Komadn

J, Hakikat kapsna eyle nazar Dividi, kalemi okuyup yazar Yolunu bilmeyen serseri gezer Bizi alatan pir yine gldrr
Hakikat kapsn am ulular Hakk' sevenleri arar bulurlar Hakk' severler de Hakk'a gelirler Bizi alatan pir yine gldrr
Hakk' sevenlerin gerekmez ya Hayvandan ktdr ak yok kii Merhamet etmektir derviin ii Bizi alatan pir yine gldrr

Bu haneye geldik bilmek iin de Bu dnyaya geldik glmek iin de Yryelim hrka gmlek iinde Bizi alatan pir yine gldrr Hakikatta iin tamam olursa Hak'tan bil bana ne hal gelirse Acep verdiini yine alrsa Bizi alatan pir yine gldrr

-142Sevda ekmek anlardr Gizlice erkanlardr Hak yoluna canlardr

Kurban Bektailerin

J, Srlarna g erilir
Remizleri ge bilinir stad olan pir seilir
Hnkar Bektailerin

Onlar Horasan' gezer Denke olur bade szer Seyyah olup daim gezer
Sultan Bektailerin

Arifler arifi gelir Arife tarif vz gelir Uzak yakn hep bir gelir
Hassna Bektailerin

Pir Sultan' m bu ne demek Yerde insan gkte melek Hi cahile ekme emek Devridir Bektailerin

-143Gelin ey erenler seyran edelim Ald kaps Seyyit Ali'nin Eksiimiz bilip dara duralm Himmeti ganidir Kzl Deli'nin ekti sancan dalar dolanr Mmin olan canlar aka bulanr Kurbanlar tlanr, rak uyanr ekilir glbenkler Seyyit Ali'nin

J, Ne gzel

bahar yetmitir imdi

Lalesi snbl amtr imdi Abdallar semah tutmutur imdi Himmeti ganidir Seyyit Ali'nin Baba brahim ehitler ayrr Krklarn ceminden o da beridir Pirim cansz dvarlar yrdr Himmeti ganidir Kzl Deli'nin

Pir Sultan' m kendi zmz Gzelce ah'na var niyazmz Bir gn kara toprak rter yzmz Himmeti ganidir Seyyit Ali'nin

-144imdi bizim aramza Yola boyun veren gelsin Kii halden anlaynca Hakikati dinleyince stne yol uraynca Ayrlmayp duran gelsin

eriat tarikat

Hakikati bilen gelsin

- - - - - -..----~----~-------------. --------P_!f!__lf!~"[AN A!!Q~l._~

Talib olunca bir talib ini MevHl.'ya salp zzet ile selam alp Gnllere giren gelsin

J.

Koyup dnya davasn Hakk'a verip sevdasn Dorulayp z nefsini eytan ldren gelsin

elebiye var veliye Muhiddin'e hal diliyle(*) Yolun srrn soran gelsin
Eyvallahm

Pir Sultan'

(*) O zaman ki tarikat ulularndan biri olsa gerek -

Bei:

Uzak,

dar.

-145Ezelden divane etti ak beni Hseyni'yim, Alevi'yim ne dersin Niin .dahl edersin, tarik dman Hseyni'yim, Alevi'yim ne dersin
mam - Ali'dir, ayn - bekadr

.J, mam - Riza'nn ben envaryun

ah - Kerbela'da doan Ali'yim Mnkirle Yezid'in Azrail'iyim Hseyni'yim, Alevi'yim ne dersin

Pir elinden zehir isem ifadr Yardmcmz Muhammed Mustafa' dr Hseyni'yim, Alevi'yim ne dersin
mam - Cafcr'den aldk icazet

Muhammed Taki'dir, Ali Naki'dir Hasan'l Asker'den itim sakidir Dervi mrit ulu Ali hafdir Hseyni'yim, Alevi'yim ne dersin Hint'te Yeme~'de Dolatrsam seni Sahib - zamanda radet getirdim ikrar imanda Hseyni'yim, Alevi'yim ne dersin

Pir Sulton

arr

Musa - i Kazm'clan farz ile snnet Mminlere rahmet, Y ezid'e lanet Hseyni'yim, Aleviyim ne dersin

-146ok likr olsun Hda demine Hac Bekta Veli, Sultan Balm var Mehdi evsaf eyledim temine Hac Bekta Veli, Sultan Balm var Hasan efendi postunda oturur Urum abdallar hizmet yetrr Zemheri'de deste gl getirir Hac Bekta Veli, Sultan Balm var

J.

Bir gne dodu da dnya yzne nur grnd gzne Cmle canlar niyaz etti zne Hac Bekta Veli, Sultan Balm var
Aklarn

Hoca Ahmet Yesevi ann piridir Velayetle da ta yrdr Hazret - i Hakk'n bu gizli srrdr Hac Bekta Veli, Sultan Balm var

262 _ _ ALEV VE BEKTA RI.F.Ri ANTQWJiSi

-------------

Pir Sultan' m biat ettik ol erden Muhabbet kokusu geliyor serden Katarn ayrma ah - Merdandan Hac Bekta Veli, Sultan Balm var

Evsaf: Niteleme - Zemheri: Kn orta blm -grlen yer - Biat: Yola ginne.
-147Hayr edem derken iim er oldu Elimden bir kaza kt erenler Evliya ceminde yerim dar oldu Elimden bir kaza kt erenler

er:

Kt -

Dar: Cemde ceza

J..

ndim ilim deryasn boyladm Gnahm ok amma bir bir syledim Sanki yannzda hata eyledim Elimden bir kaza kt erenler

Benim

ahdm

oldur,

hatr ykmayn

Evliyann buyruundan kmayn

Yzm evirip erre bakmaym Elimden bir kaza kt erenler

Benim bir szm var efsane szde Ne gnah der isen bulunur bizde Erenler nian var ise sizde Elimden bir kaza kt erenler

Pir Sultan Abdal' m, belal bam Ferhattan ayrldm, gamdr yoldam Al olan malm, sa eyle bam Elimden bir kaza kt erenler

-148Bu yolun ilerisi Hak'tr Mrvvet kerem erenler Bu yoldan zge yol yoktur Mrvvet kerem erenler

.!.

Kur'an oldu delilimiz ST- hakikat yolumuz mam Ca'fer'dir ulumuz Mrvvet kerem erenler

Yol da nefis ldrmezler Mrit dse kaldrmazlar Mrvet dese drmezler Mrvvet kerem erenler

Pir Sultan' m hale geldik Hal iinde yola geldik Mansur gibi dara geldik Mrvvet kerem erenler

-149Serseri girme meydana Ak senden hal isterler Kallahkla urma demi Tasdik ehli kal isterler Uyan ey gaflet babndan sbat isterler batndan Her akn sohbetinden Erkan ile yol isterler

------------------~------------ -----------------P_fJ__(!LTAN A.QQ~L--11

Erenler oynar tlmez Bu yola hile katlmaz Bunda hiir mihre satlmaz Ya gevher ya Ia'I isterler

Bir kl krk pay ederler Birin yol tutup giderler. Dile ne itibar ederler Hiil iinde hal is.terler

Pir Sultan Abdal neylesin

Mkil
Arsn
Yarn

halledip sylesin iek yaylarsn senden bal isterler

-150Sensin bizim zahir batn ulumuz Aman medet mrvet Pir Hac Bekta Her taraftan sana kar yolumuz Ali'sin bir adn var Hac Bekta Seni sevdik, senden yana ykldk Mnkirlerin kesretinden skldk Her birimiz knc - i gamda tkldk Yeti bu imdada er Hac Bekta

Pirlerin pirisin, yok sana teki Mminin cansn, mnkirin eki Zahirde batnda deilsin iki Yetmi milletsin bir Hac Bekta
ahlarn ahsn, zat - Ali'sin Her ilmin kansn, ah - velisin Abdal Musa kendi Kzl Deli'sin Abdallarn ba der Hac Bekta

Pir Sultan Abdal' m sana dayandm Uyur idim himmetinle uyandm Hep isteyenlere verdin inandm Benim de muradm ver Hac Bekta

-151Sofilikten nian budur gaziler Sofi bir ikrara durmal imi Hi bir adem blis iin yrmez Adm adm Ilakk'a varmal imi
Uymaygr kl blis'in szne Sonra mil ekerler iki gzne Elin ile bir sitem sr zne zne bir sitem srmeli imi

Mansur Hak dedi de buldu darn Talib burda eker ahret zarn Cmle kazan ile klli carm Btn Hak yolunu vermeli imi
Ali kendisi hem kiinin piri Erenler hi kabul etmez mnkiri Kii eli ile ykt yeri Ana z indirip yapmal imi

Pir Sultan Abdal' m byle olunca Sene tamam olup ile dolunca Herkesin sahibi vardr, gelince Mminin de piri gelmeli imi

264

ALEvf VE f!EKT~l.J!.fiLER ANTOU!_[___ __

zne bir sitem srmeli imi: Hkmete yaplan ikenceler anlatlyor -Ahret zar: Cehennem basks - Klli car: Btn abas -Mnkir: Yok sayan, inkarc.

blis: eytan. Burada Osmanl demek istiyor. -

-152Yalan dnya sana bel mi balarm Han benim nm sra gelenler lm var derlerdi ben inanmazdm Duya duydum essah imi diyenler
Yaratmtr

J.

yle bir gnahkar kul tremiem Bilmem ben felee ne eylemiem Felein burcunu ok aramam Bel mi balar u dnyay grenler
m gezerek gelir Elinde defteri yazarak gelir Sra, dolanarak bize de gelir lmez imi bizim iin lenler

insan ile

hayvan

Pir Sultan Abdal'

nsanda emanet koydu bu can

yz altm alt peygamber han

Bizi kor mu ya
onlar

alanlar

-- 153Erenler kalr - etti sald ikile Gnlm ifaland, gmana geldim Ali olusun, ( 1) are eyle mkle Size mrvet ile amana geldim Can evinden muhabbetim zld Gnl akn deryasnda yzerdi Yaralarm saalmken tezeldi Gaziler, derdime dermana geldim

J, Hak'tan kula her ne gelirse hakttr

Erkansz ilere irazm yoktur Gaziler keremi, ihsan oktur Yz srp dergaha amana geldim

Himmet eylen erler, bir dahi yetem Gnlden ek ile phe mi edem Zat - sfat olan bir dilden tem Bir desti tutmaya damana geldim

Pir Sultan Abdal' m, gr bize n'oldu Muhammed yurduna vesvese doldu Ali glbenk ile bize zulm - oldu Sen bir padiahsn, amana geldim
(1) Ali olu: Safavi ah. Ak Aliolu da olabilir. Son drtlkte sen bir padiahsm diyor. Bu nefesten Pir Sultan'n ran'a ah grmeye gittii anlalyor - kil: kuku - Essah: Gerek - Kalr: Kzma --- ek: Kuku. - Vesvese: Kuku, tereddt -- Saalmak: yi olmak - Tezeldi: Yenilendi, tazelendi-- riza: Razlk, raz olma - Zulm: Bask, ktlk -- Aman: Dize gelmek, af dilemek - Tezel: Yenilendi, tazelendi.

____________ _____
.

_____ P_R_SljLTAN ApDAL ___265

-154Biz bunda blbllk eylemeyiz Glistan kuuyuz, gle gideriz Bizim kymatmz bunda bilinmez Kymatmz bilen ile gideriz Ne davam var benim u eller ile Benim davam Hak ehli kullar ile KerbeHi'ya giden abdallar ile mam Hseyin'e bile gideriz

Sr ile hakikat sylenmez oldu Ulular nefesi dinlenmez oldu ahinim kolumda elenmez oldu Turnas ok olan gle gideriz

Cennetin kokusu gelir umaktan Aklar usanmaz yiyip imekten yle Srat kpsrden gemekten Akar boz bulank sele gideriz

Pir Sulhm' m eydr, niyazm Hak'dan Sensin cmlemizi var eden yoktan Aklar usanmaz bayrdan sarptan Erenler yol kurmu, yola gideriz

-155Dn gece diin gece seyrim iinde mamlar babn seyir eyledim Al yeil giyinmi huri kzlar Yanan aln seyir eyledim

Cennetin altnda merve talar

Saf yakuttandr ke balar

Zlfn azaltm, srma kalar Zlfnn telini seyir eyledim

Cennetin iinde bir aa vardr Gnde yedi kere yaarr kurur Anda her bir dal meyveler verir Meyvesin yemedim seyir eyledim

Pir Sultan' m Haydar, Kur'an'da budur

Oku Muhammed'i salavat getir Firdevs - i alay grdm ok kr Yolun erkamn seyir eyledim

Firdevs-i fila: Cennetin bir blm.

-156Muhammed Ali'yi candan sevenler Yorulup yollarda kalmaz inallah mam Hasan'la Hseyn'i grenler Mezebinden mahrum kalmaz inallah Muhammed Bakr'Ja sevdik sevitik mam Zeynel ile kaynadk pitik zninizle mam Cafar'e ulatk Bundan zge yola salmaz inallah

Musa - i Kazm'dan gelen erenler Ba verirler bu zamiri grenler ah mam Riza'ya au verenler Divanda efaat bulmaz inallah Bir g olur oku derler defteri Bileniyor ah olunun teberi Uyannca Taki, Naki, Askeri Alan glleri solmaz inallah

Pir Sultan bizi bu ile yetire Mehdi gelir avk alemi tutara zn katalar ulu katara ah kulundan sitem almaz inallah

l57 --

Bir gzelin
Ann

akym alarm

iin taa tutar el beni Gece hayalimde gndz dmde Kumdan kuma savuruyor yel beni
Reyhann devir ar dest ile Ben deliyim tler ver mest ile Dmanym el yannda dost ile Bir gececik mihman eyle sar beni

Ak gl olsam al yanaa sokulsam Gl fenk olsam gl yzne sulsam Klen olsam esir pazar satlsam Klem deyii al sinene sar beni

Pir Sultan Abdal'

m gamzeli oktur Hezaren sinemde yaralar oktur Benim senden zge sevdiim yoktur nanmazsan git Allah'a sor beni

-158-
gzl pnarn gzn ararsn Onu bilen bu cihan fark eder Deryadaki kuun izin ararsn Onu bilen bu cihan fark eder
..!.. Bir ku grdm ayanda nal var

Kendisi bir, iki tane dili var Padiahtr, lkesi var, ili var Onu bilen bu cihan fark eder

Bir ku grdm ayaklar izmeli

Seyyah olup u alemi gezmeli Drt kitabn her ismini yazmal Onu bilen bu cihan fark eder

Bir hasta grdm,

Ha

soramadm

halin

kabak

olmu, aya yaln cihan

ki olan dourmu bir erlik gelin

Onu bilen bu
m,

fark eder

Pir Sultan Abdal'

ey

ah

- Merdan

nayet erie ganiden pirden

Sultan Sleyman'n mhr srdan Onu bilen bu cihan fark eder

-159Gel seninle ahd - peyman edelim Ne sen beni unut, ne de ben seni ikimiz de bir ikrar gdelim Ne sen beni unut, ne de ben seni
Aman ka keman elinden aman Srdk sefasn, etmedik tamam Ehi i irfan ire olduum zaman Ne sen beni unut, ne de ben seni

 - - - - - _. ___. . _______ PJ_R_S_U_L_71:N.4BDAL.. _

267

Hem saza nailem hem de sohbete Hem sana mailem hem de devlete Akn ile dtm diyar gurbete Ne sen beni unut, ne de ben seni

J, Yarimin cemali gnete MI.h

Sana ak olan ekmez mi ah Getir and ielim Kelamullah Ne sen beni unut, ne de ben seni

Abdal Pir Su.itan' ektiler darn

Dmm akna yanarm

nara Bakn hey erenler u giden yara Ne sen beni unut, ne de ben seni

-160Hak peyik yollam selam eylemi Her sabah her sabah yalvarr kullar Onlar da zn Hakk'a evirmi Her sabah her sabah yalvarr kullar
Uymayasn kr eytann szne Dn gidelim Muhemmed'in izine Kul olann uyku girmez gzne Her sabah her sabah yalvarr kullar

Uyumaki Muhammed'i gresin Yaradan Allah'tan ksmet alasn

Gnahlysan gnahszdan olasn

Her sabah her sabah

yalvarr

kullar

Nuh nebi ile kaldk gemide Tabib gernk bu yarama em ede Kimi kilisede kimi camide Her sabah her sabah yalvarr kullar

Pir Sultan Abdal' m haye: J gelir Her gn bahar olmaz bir gn k gelir
Yaradan'a yalvarmas ho gelir Her sabah her sabah yalvarr kullar

-161gnlmn kuu gnl yardan ayrlmaz Suyum stsalar, tenim yusalar Yunmaynca gnl yardan ayrlmaz Utu
Umaynca havaland

J..

Nazl yar gnlne gelmesin hata Daha yol gider mi buradan te Eersiz yularsz aatan ata Binmeyirce gniil yardan ayrlmaz

Usta kesler gelmi tabutum ler Nazl yar gnlmden kah gelir geer Ulu terziler gelmi kefenim bier Bimeyince gnl yanlan ayrlmaz

Pir Sultan Abdal'

cezada Bir yiin atm yok yolum gzede Ecel erbetinden verin bize de meyince gnl yardan ayrlmaz

m canm

268

ALEVL'!LIJ.~KTAI iiRLER ANTOLOJ_[j_ __________ ------------------..

-162Dostun bahesine bir hoyrat girmi Koru dur hey benli dilber koru dur Gln dererken daln krm Kurudur hey benli dilber kurudur Hangi dinden isen ona tapaym Yarn maher gn bile kopaym Eil bir yol ak gerdandan peyim Beri dur hey benli dilber beri dur
Dervie

-!

Bu meydanda serilidir postumuz ok kr MevHi'ya, grdk dostumuz Bir gn kara toprak brr stmz rdr hey benli dilber rdiir Kendisi okur da kendisi yazar Hak hilal kana eylemi nazar Senin akranlarn cennette gezer Huridir hey benli dilber huridir

ne olsa kendi

tacndan

Pir Sultan Abdal' un

Eyisiri

bandan balar

rakibe lm, yare gecinden

Benzimin sars senin ucundan Sardr hey benli dilber sardr

yer de kemini talar Bin iekten bir kovana bal iler Ardr hey benli dilber andr

Kem: Ham, kt -- rakib: Rakip.

-163ektiim cevr - cefay ekerim senden tr krar iman bir olunca Sen de ek benden tr

J.

Bana kyak ne bakarsn Sinemi oda yakarsn Bana ne sitem edersin krarsz elden tr Ferhat irin'inc tapar Klngn havaya atar Ban altna tutar Can verir candan tr Mmin olan Hakk'a tapar Mnafklar yoldan sapar Arka vermi da eker Ferhat irin'den tr

krar iman gderim

Sensiz alemi niderim te geldim, u giderim Bir tatl dilden tr Severim gonca glleri Koklarm gonca glleri Sararm ince belleri Gittiim yoldan tr

Pir Sultan' m deme yalan Etme imanna talan Bu dnyada gerek olan Ser verir srdan tr

-164Gitme
Fatm'Ana'y mutulayan

gitme haber soraym kim idi Krk ylda bir kere doan yldz Ali'nin alnnda gren kim idi lmedi glmedi Atasnn kim olduun bilmedi Anasna nikah olan kim idi
vardr vardr dodu dodu

dervi

J., Ka pir grdn ser - emenin gznde

Melekler arr arn yznde Zlfikar belinde Nil Denizinde Be vaktn farzn klan kim idi
Gece gndz yalvarrm Hda'ma Yedi gn emeim geti bu deme Yetmi iki gmlek geldi Adem'e Gmlein. tersini geyen kim idi

Bir kul Bir kul

herkes

Abdal JPir Sultan'

m gzeller has Silinsin kalmasn gnlmn pas Blnnce ol krklarn lokmas Mevladan izinsiz yiyen kim idi

-165Alakta yksekte yatan erenler imdada, ald dert beni Bam alp hangi yere gideyim Gittiim yerlerde buldu dert beni
Yetiin

J, stmzden gelen boran k gibi

Yavru, ahin penesinde ku gibi Seherin sabahndaki d gibi arta arta ald dert beni Abdal Pir Sultan' m gnlm hastadr Kimseye diyemem gnlm yastadr Bilmem deli oldu bilmem ustadr yle bir sevdaya sald dert beni
Karl k.

Oturup benimle ibadet kld Yalanlar syledi yzme gld Yaln kl olup stme geldi ald blk blk bld dert beni

Yalm kl: iplak kl - Boran:

--166Mcerredim dey dava klanlar Murtaza Krklarn ba deil mi

mamlarn anas, Krklarn aynas
Fatma

J..

Ali'nin

ei deil

mi

Anamz Havva'dr, atamz Adem Anlardan ayrlmaz yzmz bir dem Anamz Havva'ya hor bakan adem zzetin hmndan a deil mi

Bilmem kstah mdr adama tapan Adamn banda gllerin kokan Dii ku deil mi yuvay yapan Erkek aslan ise ei deil mi

Adama hor bakp kendini ykma Lanet halkasn boynuna takma MuharnmedAli'nin yedii lokma An sunanlarn ii deil mi

270

ALEV VE BEKTA/ ijRLERi A.NTOWJSi

Abdal Pir Sultan' m ey gani Hzr Murtaza deil mi anlara kadir Kanber'le Zlfikar ah mam Hseyn Pen - ala okunan bei deil mi

-167Erenlere e olaym Bu yola yolda olaym

eyim sarho olaym

J, Dere tepe dm dz olur

Gece geip gndz olur Gkte ka bin yldz olur Saymak elinden gelir mi Pir Sultan' m der Hatayi Dilimiz syler hatay
Pirnedik i yumurtay

Aymak elinden gelir mi Alna yazlm yazy Besili krpe kuzuyu

Hakk'n yazd yazy

Bozmak elinden gelir mi

Soymak elinden gelir mi

-168Deli gnl inil inil inleme Kadir Mevla'm hasretime sal beni Viranlkta grsen bayku sanrsn Bir hma kuuyum sen de bil beni Ulu bezirganm, kuma satarm Gk yznde uan kuu tutarm Yetmi iki dilden bilir terim Ann iin fark edemez el beni

J, Ak pnarn boz bulank seliyim

Ol sebepten aklm yoktur deliyim Naci derler drt gruhun biriyim Ararsan Hak divannda bul beni

Gider idim ben de kendi

Au katt

iime

Akn dolular yad bama

benim tatl ama Ummanlara gark eyledi sel beni

Pir Sultan' m rak yoldan gelirsin Gevherin kymetin nerden bilirsin Eksikliim oktur sen de bilirsin Eksiklikle kabul eyle gel beni

-169Hakikat bir gizli srdr Aabilirsen gel beri Kfr iinde iman vardr Seebilirsen gel beri
phe getirme gnlne Hak perde eker nne Oddan bir gmlek enine Biebilirsen gel beri

PIR SULTAN ABDAL

271

Ata ana kavm karda Olduk Hak ehline yolda Can ile batan ey karda Geebilirsen gel beri

Pir Sultan' m ere yettik Vardk pir <lamenin tuttuk Biz auyu bala katlk ebilirsen gel ~ri

-170cennet kaps Liil - gherdir yaps Kldan incedir kprs Geebilirsen gel beri
Canmz melek candr Tenimiz Selman tenidir tiimiz aslan stdr ebilirsen gel beri

Ald

J.

Ben hocama kul olmuum stattan t almm Ben kanadm balamm zebilirsen gel beri Ben has bahenin glym Ayn cemin blblym Krk kapnn kilidiyim Aabilirsen gel beri

Pir Sult.an' m Haydar heman Dalar brd duman te ncil ite Kur'an Seebilirsen gel beri

--171Hak bizi yoktan var etti kr yoktan vara geldim Yedi kat ara asl Kandildeki nura geldim Eyyub ile ten erittim Lal - mercan gevher tuttum Vuslat ile ta arttm Ben bu yolu sre geldim Yunus'la ummana daldm Krk gn balk iinde kaldm Davut'la demirci oldum rse eki ura geldim

J.

Sahabelere uradm Gurbet elinde atldm Ana rahmine yatldm brahim'le oda atldm Glistanda nara geldim Kudret lokmasn doradm Er bir dedim, Hak bir dedim Bini saydm bire geldim Bir muazzam byk ara N'istersen bulunur ara Kaps OII iki pare stediim ara geldim

?:_1?:_1._f.EVi VE BEKTAi RLER} ANTOLOJiSi

i altn d gm

Suyu ekerle bal imi Byle bedesten dzlm stediim yere geldim

Deniz aldm asa ile (*) Ge adm sa ile Tur Danda Musa ile Mnacatta dura geldim

Pir Sultan Abdal cokuna Gel otur gnl kkne On ki mam akna Ben bu seri vere geldim (*)Musa peygamberin asa ile Nil nehrini (Kzl Denizi) ikiye blmesi - Pare: Para - Umman: Deniz - Dura: Dunrak. Ura: Vura

-172Horasan'dan kalktm skn eyledim am'da Kul Yusuf'u grmee geldim Eildim dizine niyaz eyledim Erenler srrna ermee geldim
Nurdan kuak kuattlar belime Hak Muhammed Ali geldi dilime ndim gittim mamlarn yoluna Erenlerden himmet almaa geldim

J., Yaps var usul ile yapl

(*)

var kapsnda tapl Bir ar grdm yetmi iki kapl Kimin ap kimin rtmee geldim
Han benim hrka ile postlarn Ben tutimi bir kafeste beslerim Ykm lal - gevher, mteri isterim Kimin alp kimin satmaa geldim

Hocas

Pir Sultan Abdal' m dnyadan gt dris peygamber de hulleler biti Ulu suya kpr kurup kim geti Yusuftan bir haber almaa geldim (*)Bir ok Alevi airin, am'a gittike kendisinden sz ettikleri Kul Yusuf nl bir kiidir, air Kul Yusuf da olabilir - Skn: ktk - Hulle: Dini giysi.

-173Gel benim san tanburam Sen ne iin inlersin im oyuk, derdim byk Ben anniin inlerim Koluma taktlar teli Sylettiler bin bir dili Oldum ayn - cem blbl Ben annin inilerim

.!.

Koluma taktlar perde Urattlar bin bir derde Ayn - cem gecesi nerde Ben annin inilerim tahta derler Durmayp beni okarlar Vurduka barm deerler Ben annin inilerim
Gsme

PR

SULTAN ABDAL

273

Gel benim sar tanburam Dizler stnde yatran Yine krld hatram Ben anmin inilerim

Sar tanburadr adm Gklere aar feryadm

Pir Sultan' mdr stadm

Ben annin inilerim
(*)

(*) Nakarat "Onun iin inilerim"

eklinde

de sylenir.

Gerek aklara sala denildi Ak olan gelsin, derman buldum Ahilen vahilen cevlan ederken Canmn iinde canan buldum
Alm dkkanlar, kurulmu pazar Canlar mezat olmu tellatda gezer Oturmu mmetin beratn yazar Cevahir bah olan dkkan buldum

174---

-l-

Aklar, sadklar doru varrlar

Anda cem olmular verip alrlar Cmle enbiyalar divan sorarlar Hakk'a kar olan divan buldum
Akard gzmden ya yerine kan Zerrece grnmez gzmde cihan Deryalar nu edip tek kanmaz iken

Aklar kandran ununan

buldum

m Hu der, ho pazar imi seyran edip gezer imi Cmlenin maksudu bir didar imi Hakk'a makbul olan didar buldum

Pir Sultan'
Aklar

-175oktan beri yollarn gzlerim Gnlmn ziyas dost safa geldin u garip gnlmn ba bostan Ayva ile turun, nar safa geldin Yoksa karmzda oturan msn Serimi sevdaya yetiren misin Ar yklerimi gtren misin Katar maya ile dost safa geldin
Hindidir yarimin kalar Hindi

Bilmem melek miydi, artan m indi Bir su ver ieyim, yreim yand Temmuz aylarnda kar, safa geldin Yoksa sevdiimin ilinden misin Yoksa has bahenin glnden misin Gzel, Muhammed'in terinden misin Cennet - i alada gl, safa geldin
geyinmi

Pir Sultan
Yarin

al ile yeil sere alr Sevdiim geyinmi al ile yeil arlar bezenmi al, safa geldin
sevdalar

274 -~-LEV VE BEKTA.'il5J.JRLER ANI_OLOJS - - - - - - - - - -

-176Emanet ademde adem bir gldr Geldi dost kokusu ol gle dt Adem'e aklar cmle beli der Ferya<l ile figan blble dt
blis anlamad Adern'de srr
Ald vechinde Hakk'm menuru Geldi zuhur etti Muhammed nuru Yayld aleme gulgule dt

J.

Hak deyip alemde tutmuuz eli Stk ik e.!t:riz Adem'e beli Pirimizdir bizim Muhammed Ali El ele el Hakk'a silsile dt Azazil eder mi Adem'e ikrar Secde et diye Hak etti tekrar Boyun emez gider Adem'e her bar Kendi bildikleri bir yola dt

Pir Sultan'

m iblis kendini grd Hak lanet eyledi dergahtan srd Adem nesli yzn topraa srd Allemel' esmas her dile dt

-177Bir akn deryasn boyla Kys te mi dersin Bir geree hizmet eyle Emein yite mi dersin kondurma baa Drr seni tuzaa ekerler yedirsen zaa Tut (i) olup te mi dersin
Nadan

.!.

Arifler yola giderler rfanda sohbet ederler Niansz yari niderler Can gnl kata m dersin Bellidir kalbi bo olan Nian verendir ho olan Hercaiye yolda olan Menzile yete mi dersin

Pir Sultan Abdal

Ak

comyan

kresinde pimiyen lkin Hakk'a ulamyan Sonradan yete mi dersin

-178Alnmaz

verme havaya eski gn, aldramazsn Hak'tan olmaynca alayan yze Ona gl dernekle gi.ildiiremezsin
azm

Kazanp kazanp

J.

Gelin zikredelim gani Hda'sn Mminler klar be vakt edasn

nkar etmitir blis sadasn

Diri imi kurdunu ldremezsin Abdal Pir Sultan' m gel gir bu harfe Cevahir kymetin hare etme sarfa Her olur olmaza ama bir sofra Emein zay olur doyuramazsn

Merhem eyle

onun

yaras

Dnmektir ol dnce

aresi

nkar iitmitir benlik sadas

Onu Hakk'a doru dndremezsin

 - - - - - - - - - - -.......

,,-~

. .

PIR SULTAN ABDAL - -- - - - - -

275

-179sa peygamber'i Hakk'a buyurdu

J, Tabii, ol nutku Kur'an'da bula

Mrit

teslim ol, yolda kalrsn Cebrail, Ahmet nnce yrd Mride teslim ol, yolda kalrsn

Mride

gelip bizim kalbimiz yuya teslim ol, yolda

kalrsn

t dinlemezsen_ kalrsn tana

Mride

lm - i zahirin menzili cennettir

Dolak bir yoldur, gayet zahmettir Pir Sultan' m senin yolun vuslattr Mride teslim ol, yolda kaltsn

Ahmet: Muhammed peygamberin adlarndan - Tana kalmak:

-180erkan isteyen Artsm kalbini girsin otursun Erenler nnde lokma sunanlar Hicap perdesini dksn otursun Bir lokma sunanlar ann nar var Talibden talibe yolun fark var Yol iinde trl trl grg var Her karda grgsn grsn otursun
Krklar meydannda

alrp

kalmak.

. Evvel gerek olmu, mrebbi minnet Mrebbi farz olmu, msahib snnet Farz farz eylemi, snneti snnet Her karda akrann bulsun otursun
krar verdik geldik girdik araya
Hatr ykp Alr

g eyleme saraya stat verir seni greye eliin darbna duran otursun

Pir Sultan' m eydr, kandilde nurda Er gerektir erenler yolunu sre Mmin mslim derildiler bir yere Muhabbet glne dalan otursun

-181Gelin yiyelim ielim Bu gzellik geer bir gn Alem yaran yaran olmu Ali 'm srrn aar bir gn Yeyip yediren bir adem Eksik etmez Bari Hda'm Gk ekine misal adem An eken bier bir gn
. Yeyip yedirmesi hotur

Dayan, kahbe yrek tatr Can dedikleri bir kutur Ku kafesten uar bir gn
Aalarda yeil yaprak Y asdrnz kara toprak Yer altnda kefen yrtmak Boyumuzdan aar bir gn

276

ALEV VE BEKTA ilRLER_~!!!..QLOJJ.!._ _______

-----------------

Pir Sultan'

m dmzde

Uzak deil karmzda Bayku mezar tamzda Dertli dertli ter bir gn

-182verip bizi salan llere Ya eceldir, ya didardr, ya nasip Felek bizi sald zge hallere Ya eceldir, ya didardr, ya nasip verip evre evre yelirdi hikmetlere daldrd ekip ayrln okun doldurdu Ya eceldir, ya didardr, ya nasip
Bilmediim
Ksmet

Ksmet

,!, Felek arka vermi arhn devine

Art

kalbin evin iman sevine

didardr,

Trl dalga geldi gnlm evine

Ya eceldir, ya ya nasip

Muhannettir yalan dnya kayran ol gani Settar'dr alar doyuran Beni de sevgili yardan ayran Ya eceldir, ya didardr, ya nasip

m der ki vardm yzler srdm Bilmediim hikmetleri bildiim Ya eceldir, ya didardr, ya nasip

Pir Sultan Abdal'

dergahdr

Ulu

-183-Kendin bilmez isen bilene dan

Dank dalardan aar m aar

,!, Budur kainatn yekta gheri

Kalbi gevher olan olmaz serseri Bir kii ierse ab - kevseri
rfan meydannda coar m coar

Danmadan arr

yola varsa bir kii bellerden, aar m aar

Altn da bir pula olur mu kabil Ehli ile konu olasn ehil Cahille konuma olursun cahil Kii ayarndan der mi der

Pir Sultan Abdal'

Herkes
ettiini

m bu byle olur elbette bulur Alc kularn mr az olur Akbaba zararsz yaar m yaar

-184Ben de u dnyaya geldim geleli Ar ifte dner harmann m var Neyleyim dnyann dolu maln Hesabn grmeye fermanm m var -\.. Bu mlkn hesabn bizden sorarlar Ann iin elin ekmi veliler Harami var dey korku verirler Benim ipek ykl kervann m var

--~~-

.---------

PIR SULTAN ABDA/, 277 - - - - - - - - - - - - - - - --------------

Yitir gnlndeki hileyi yitir Ceht eyle elini anana yetir Bana derler gam ykn sen gtr Benim gtrecek dermanm m var

J, Talib ol ki pir nne gidesin

Felein

kahriyle

gamn yudasn

minnet edersin Benim felek ile demlerim mi var

Durmu ar ar

m derdim erler oldu emdiceim ekerler Gzel sevdim dey adm ekerler Benim pirden gayr sevdiim mi var

Pir Sultan Abdal'

Au

Ceht: Gayret, aba - Emdicek: Emilen.

-185Bizim itiimiz dolu Dolularn dolusudur Ummanlara dalp kan Erenlerin gemisidir
Hi ummana dalmadn m Dalp gevher bulmadn m Talib yola gelmedin mi Yine gnl dolusudur

.l.

Ularlar be<.kstenler Al iekli glistanlar Ala gzl nevrestenler Erenlerin kokusudur

Kindir bunu byle deyen Erenlerden t alan Yeil alem ekip gelen Pirim Ali kendisidir

Pir Sultan' m didara bak Mansur ipin boynuna tak Nesimi oldu Hak'la Hak Yzen kendi derisidir

-186Seher vakt kalkan kervan

niler de zarlanr

Bir gzele den gnl ieklenir korulanr Bahenizde gller biter Dalnda blbller ter Engel gelir bir kal katar Olan iler gerilenir

. Blbl geldi kondu dala Blblden hata yok gle Engel bir ta atar gle Yzen rdek yaralanr

Pir Sultan Abdal gelim Pir elinden bade ielim nkar olandan kaalm nkar bir gn paralanr

--187Ben derviim dersin gsn aarsn Hali hal etmee halin var mdr Kendini gr elde sen ne ararsn Hakk' zikr etmee dilin var mdr Dertli olmayanlar derde yanar m Sadk dervi ikrarndan dner mi Her uan ku gl dalma konar m Ben blblm dersin, gln var mdr

J.

Her bir balk gibi aa sararlar Rehberinden mridinden sorarlar em'a yakp ke ke ararlar Ben arym dersin, baln var mdr
Mrit huzurunda dara durmaa Dara durup Hakk'a boyun vermee Muhabbetten geip hrka geymee Car perdeden dervi aln var mdr

Pir Sultan' m senin derdin deilmez Derdi olmayanlar derde du olmaz Rehbersiz mritsiz yollar almaz Mrit eteinde elin var mdr

-188-Be ben bir <losua ayrldm ule verip doan ayla gn nedir Akllar m erer Hakk'm srrna Akan mmklarn gr seli nedir
aklar

J.

Mucizat ok Hazret - i Ali'nin

Kerameti vardr gerek velinin yz altm alt seivi dalnn Budanda aan iki gl nedir Pir Sultan'm Haydar diye anld Hep aradan manalar verildi Cennet misalinde Ali'm grnd Kandildeki yanan nuru bil nedir

Al eline kudret kalemi oku Kim grmtr kendi gzile Hakk' On iki bahede krk sekiz kap Eii bekleyen iki kul nedir

Pirimden bir haber geldi duramam Menzilim raktr belki varamam Pir Sultan' m ak elden koyamam Cmlesin vcutta buldum bil nedir

-- 189Gece gndz durmaz atlayp akar u akan sularn ba kandedir Hak didarn grm durmayp alar u akan sularn ba kandedir Gel imdi oku ol mml kitab Gz ile grm var mdr Hakk' On iki elinde krksekiz kap Daim hizmetinde duran kul nedir

----------Balaym Duas

. -------..---..- . . . ___. _ . . .______fj_R Slf__l:T_AN ABDA!,

279

yoluna ben de Ali'nin makbul ol gerek velinin yz altm alt servi dalnn Budanda aan iki giil nedir

J..

Sana mana verdim, sen de al imdi Eer arif isen sen de bil imdi Ezelden cennette sen de bul imdi Bir kandil iinde iki nur nedir

Pir Sultan Abdal' m ar ya Gani Veren Allah yine alr o can Gnl bir gemidir, akl yelkeni Akl dmen ya syleyen dil nedir

-190Arif kardalar bir sualim var Gnl gmannn derman nedir Bir tohum attlar yere dmedi Onun suyu, danesi, saman nedir Arif bilir farkn eder bacnda O kim idi kamil oldu ucunda Sekiz direktir zebann iinde Bir arif arr, <lamam nedir

J, Yapan kudrettir yeil bir fidan

Sararp sohnusun alp rpmadan

Sd

artan, damzl

alnan yourdun mayas

topraktan nedir

Ate olmaynca

Buu kmaynca

lokma pier mi kaynar coar m Snk atelerde lokma pier mi Kaynar buu kmaz, aman nedir

Abdal Pir Sultan'

Kamil
mrit

m niyaz klanlar olur bunu bilenler Yahiye katmaz yaman olanlar Yahinin iinde yaman nedir

-191Uyur idik uyardlar Diriye saydlar bizi Koyun olduk ses anladk Srye saydlar bizi Srlp kasaba gittik Kanaray mesken ettik Can Hakk'a teslim ettik lye saydlar bizi

J.

Pir defterine yazldk Hak divanna dizildik Bal olduk, erbet ezildik Doluya saydlar bizi. Halimizi hal eyledik Yolumuzu yol eyledik Her iekten bal eyledik Arya saydlar bizi

Pir Sultan' m eder unda ok kerametler var insanda O cihanda bu cihanda Ali'ye saydlar bizi(*) (*) Bu nefes bestelenmitir, ayn - cemyerde sylenir -

Kanara: Mezbaha

280

ALEV VE EKTA iRLER ANTOLOJS .

--------~------

-192Gzel ak sana bir sualim var Muhammed Ali'nin gl nerd' olur Zahirde batnda bir gerek ersin Tanr'nn aslan Ali nerd'olur Serim koydum erenlerin yoluna Gnl de arz eder cennet bana Muhabbetin rmana seline Urayan melein yolu nerd'olur

J.

Yalanc dnyann varn getren Gvercin donuna girip ot.uran Zemheride gonca gl bitiren Pirim Hac Bekta Veli nerd'olur

Yedisi srdadr, ayanda bei Cmlesini bozar takdirin ii yz altm alt deryanm ba Akan rman seli nerd'olur

Pir Sultan' m eydr, ler yediler

Erenler klcn yola kodular Cevap verin mderrisler kadlar Kudret baharnn gl nerd'olur

-193Gitme giden gitme sual soraym Ya ne bu dnyann stnde durur Vallahi billahi ben onu grdm Dnya Sar kz'n stnde durur Gitme giden gitme bir dahi soran Ya bu kz neyin stnde durur Vallahi billahi ben onu grdm kz dfi bir saln stnde durur Gitme giden gitme bir dah soran Ya bu sal da neyin stnde durur Vallahi billahi ben onu grdm Sal da bir baln stnde durur

J, Gitme giden gitme bir dahi soran

Ya bu balk neyin stnde durur Vallahi billahi ben onu grdm Balk da deryann stnde durur Gitme giden gitme bir dahi soran Ya bu derya neyin stnde durur Vallahi billahi ben onu grdm Derya da ikrarn stnde durur Gitme giden gitme bir dahi soran Ya bu ikrar neyin stnde durur Pir Sultan' m der ki ben onu grdm krar da imann stnde durur

--194Sabah seherinde kutlu sabahlar yldz karmzda dizilip durur Gnahm var dey kaygu ekmisin Gnahn defterde yazlp durur On iki yldzn teraz lkere kart gitti bir az Yarnki maherde tartarlar bizi Hak nizam terazi kurulup durur

PR SULTAN ABDAL.

281

bizden evvel gelenler sz syleyenler Yardmcm kim dey sual soranlar Hak Muammed Ali grnp durur
Gereine doru

Han han

Nurdan imi Muhammed'in yaps

Bismillahsz almyor kaps

Korkusun ektiim Srat kprs Kale kaplar dizi~ip durur

m

benim fakirim okurum Blbl oldum, cem evinde akrm Nasibimiz Hak'tan verilip durur
Atm Hakk'n kitabn

Pir Sultan Abdal'

-195ekilip krklara vardk Niye geldin can dediler Ba kesip niyaz eyledik Ge otur, meydan dediler
Krklar meydan ganidir Grenin kalbin eridir Klli eklerden beridir Nerelisin can dediler

. Krklar ile yed~k itik Kaynayp sohbette cotuk Yetmi yl krrede pitik Dahi isin yan dediler

Rehberine ver zn Erenler gre gnln Msahibin hak bileni Edelim ihsan dediler

Pir Sultan' m kanm katlim Gnln gnlme kattm Doksan yl da l yattm Gine sasn can dediler
-196eke gtre ah stanbul'a otura Firenk'ten yesir getire Horasan'a sala bir gn
sanca

Gl ah'n dodu dey Bol rahmet yad dey Kutlu gnler dodu dey u alem ad ola bir gn

beyi paay Zapteyleye drt keyi Husrev ede temaay Ali divan kura bir gn

Dervie

Mehdi Dede'n gelse gerek Ali divan kursa gerek Hakszlar krsa gerek ntikamn ala bir gn

Pir Sultan' m ii

ahtr

ntizarn gzel ah'tr

Mlk iyesi padiahtr M1ke sahip ola bir gn

282____~!:.~V _Y_E BJ5_!~_j_l_~_R_L_E_R_A_N_T_O_L_O_J_S_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __

-197Trl tefarikten tutmu ykn R gn hir bezirgan Ali'den gelir Hocam, Hzr' kervan ba eylemi Bu gn bir bezirgan Ali'den gelir Doludur kadehler, sunuyor saki Yz bin harami olsa yoktur baki nci, sedef, lal - ii gherdir yk Bu gn bu bezirgan Ali'den gelir

Selman gibi; ah devesin yerlerim Gevherim harc'olan ehre giderim Alan kardalara satlk ederim Bu gn bu bezirgan Ali'den gelir
Ademolu ne ekersin ah - u zar Tabib isen gel yarama melhem sar Ykm trl kuma, ah damgas var Bu gn bu bezirgan Ali'den gelir

Pir Sultan Abdal' m, tendedir canm Keskindir ataun, yeindir narm

ah am dkkann, bezetmi ehrin

Bu gn bu bezirgan Ali'den gelir Tefarik: Trl cins mal, eya - Bak: Korku - ah damgas: Eskiden kumalara sahte olmadn bildiren hkmet damgas vurulurdu. Burada mecaz olarak kullanlm. - Harc'olan: Harcanan, satlan - Neme: Neyime.

-198Blbl olsam glistanda akrm z bamda biten gl neme yetmez Sleyman'n ku dilinden okurum Bana talim olan dil neme yetmez
Akn kitabn aldm yazarm

..J, Dervi oldum pir etein tutarm Hakk'a doru ekilmitir katarm Bayku gibi garip garip terim Issz viranlarda l neme yetmez
u dnyann ne olaca malumdur Bir ilmin srrna eren alimdir Az yaa ok yaa sonu lmdr Bana hrka ile ul neme yetmez

Daim Hakk'a doru meylim nazarm Neme gerek da ta gezerim ol pirin gittigi yol neme yetmez

Pir Sultan' m Haydar Nesimi'yiz Ta ezelden ah'a kurban serimiz On ki mamlar dar meydanmz Biz ehidiz, Ali'dir serdarmz

-199Ak

senin kya kya bakn mevaliye benzer gzlerin Aklar ak oduna yakn Karde mevaliye benzer gzlerin
Karde

Bildim Ali

ahm

bildim sahip - nazarsn

stekli ak dilde yazarsn

ahm Karde

dey dey gezersin mevaliye benzer gzlerin

- - - - - . . ----------------P_R_!!_fI.AN ~DAL ____ 2~

staddan m aldn sen bu kemali Bakna deer dnyann mali Ya imam soyusun, ya nesi - i Ali Karde mevfiye benzer gzlerin
Dervi

.J.. Dervi oldum ben okudum heceden

Diz kp dersimi aldm hocadan Ya Haimi ya gruh - naciden Karde mevaliye benzer gzlerin Erenlerin yolu incedir ince Karnca alr halli halince Pir Sultan' rn gezer Hakk' bulunca Karde mevilliye benzer gzlerin

olan hrka alr destine Seher vakti urar yolun stne Kymayn kardeler Ali dostuna Karde mevaliye benzer gzlerin

--200Koyun kurda der ki ne yer gezersin Akl katarna urar gelirsin Yezit'sin yol, erkan inkar edersin Erenlerin kahr stne olsun

J, Hani senin Hakk' tamam ettiin

Hakk' koyup batl yola gittiin Mlcem olu Azazil'e taptn Erenlerin kahr stne olsun

Pir Sultan' m Haydar Hak deyip geldin Can gzyle Hakk'r cemalin grdn Evvel yola gelip sonradan dndn Erenlerin kahr stne olsun
Batl:

Geersiz -

Kahr: Kzgnl, basks

SEREZL

PR SULTAN ABDAL
(Pir Sultan) mahlasl iki air tamyoruz. Birisi Serezli Pir Sultan, dieri Banazl Pir Sultan. Her ikisinin de asl ad Haydar'dr. Banazl Pir Sultan, Sivas yrelerinde yaam, gerek kimlii karanlkta. Hakknda bilinenlerde sylenceye gml. Serezli Pir Sultan'da yle. Banazl Pir Sultan onaltnc yzyl airlerinden. Serez'li Pir Sultan ise, Balkanlarda yaam ve onbeinci yzyl airlerinden. Evliya elebi Seyahatnamesinde Serezli Pir Sultan hakknda bilgiler verilmektedir. Von Hasluck'un "Bektailerin Corafi Dalm" adl yaptnda da bilgiler bulunmaktadr. Serezli Pir Sultan, Makedonya'daki Bahe ve Cuma tekkelerinin ilk ruhani nderidir. Kesriyeli Kasm Baba ve Koniah Hseyin Babalar ile Yanya fethinde bulunmutur. Yanya fatihi Arslan Paay savalarda korumu. Serezli Pir Sultan, Fthat erlerindendir. Cuma tekkesinde yatar. Byk Bektai azizlerindendir.
-lBektai edebiyatnda

Ey erenler n bu srr dinledim Huzuru mride vardm bu gece Hakikat srrn andan dinledim Evliya erkann grdm bu gece Muhammed bildim yolumu Rehberim Ali'dir verdim elimi Tbend ile baladlar belimi Erenler meydann grdm bu gece
Mridim

.!.

Erenler rahna eyledim iman Kalmad gnlmde zerrece gman Ne bilsin bu srr Yezid'le Mervan Kll vanm Hakka verdim bu ge;ce Andelib misali avaz ederek Kati sema' edip pervaz ederek Yedi aza ile niyaz ederek Gerekler erkann grdm bu gece

Pir Sultan' m Hakka niyaz ederim Erenler rahna doru giderim Kll varm Hakka teslim ederim Hakk'n cemfini grdm bu gece n: nk - Srr: Tarikat bilgileri - Erkan: Yol - Zerre: En kk -T bend: Tarikate yola girerken boyuna ve bele balanan simgesel balar. Sadakat, ayrlmamay, dnmemeyi, Ehli Beyte bal kalmay anmsatr. - Gman: Kuku, phe - Andelip: Blbl - Pervaz: Dnmek - Semah: Dinsel oyun olup ibadet amac ile yaplr.

286

At;..Vi VE BEKTA iiRJ:ffR ANTOL_9--':J_S_'_ __

-2Ne yatarsn haydi kalk figan eyle akyp tmenin gnleri geldi Yeil yaprak arasnda gl kald Glleri kokmann zaman geldi Benim ahm gelir trl naz ile Kalbimiz dolmutur nkte sz ile Glguni badeyle cur'a saz ile Doldurup imenin zaman geldi
. Benim ahm geliinden bellidir Ak elleri deste deste glldr Kzl Deli Sultan Urum elidir Niyaza varmann zaman geldi

Pir Sultan' m hey der bu dnya fani

Boz bulank akar Tuna'nn seli nazenin gl arp tmenin zaman geldi
Yanna almtr

Glgni bade: Gl renkli arap - Figan: At - Kokma: Koklama - Nazenin: nce, gzel - Cura: Kk saz - arp: Gzel sesle deyi syleme - Fani: Geici - Bade: ki kab. - Niikte: Espiri.

-3Akdeniz'i seyredelim yaldan (*) Byle aldk nasihati uludan Tanrda kurb - Kzl Deli'den Grnr imam'n evi grnr Senin aklarn geti rahmdan Korkmaz msn aklarn ahndan
Akyaz'l Sultan'n dergahndan

.!.

Hiinkfir Hac Bekta Veli'nin taht Komazd Yezid'den alrd aht Her gece seyrimde seherin vakt Grnr imam'n evi grnr Hnkar Hac Bekta Veli akna Bahede alan gller akna Kerbela'da yatan mam aykna Grnr imam'n evi grnr
m kendi kurdu bu yolu Yz be yz grdm Ali'dir Ali Horasan'da ah Rza - i Veli Griinr imam'n evi grnr

Grnr

imam'n

evi grnr

Senin dervilerin geer kabadan Giydikleri hrkalar abadan Her nereye baksam Otman Baba'dan Grnr imam'n evi grnr

Pir Sultan'

(*) Banazl Pir Sultan'nda ayn tr bir deyii var. -

Kurb: Yakn, c. intikam -

bitiii

Rah: Yol -- Ah: Beddua Kaba: Tarikatte giysi giyme aamalarndan biri --Aht: Akyazl Sultan: Bektai dergah, piri.

-4Tarikata ikrar verdim, Lanet Yezid'den el yudum Muhammed Ali'yi grdm, Firdevs - i aHi iinde Allah bir Muhammed Hakd, Rehber kemendini takd ekti Pire teslim etti, Firdevs - i ala iinde

------

SEREZL PR SULTAN ABDAL

287 w--------------

Pirden nasibimi

aldm,

Mridi karma aldm,

Ben belimi bal grdm Firdevs - i ala iinde

Mride vardr niyazm, On - ki mama bal zm

kr

didar grd gzm, Firdevs - i ala iinde

Didar defterine getim, Mnkir mnafk setim Mezhepte Ca'fere dtm, Firdevs - i ala iinde Ben kutlu postuma getim, Sekahm erbetin itim Btn kil kalden getim, Firdevs 7 i ala iinde

Pir Sultan' m dnya fani, Bizdedir Hakkn nian Hakka Teslim ettik can, Firdevs - i alil. iinde

Firdevsi ala: Cennet bahelerinden en gzeli -- Seka!m erbeti: Cennette mminlere verilecek temiz iki - Kl u kal: irkin dedikodu - El yumak: El ekmek, uzaklamak - Kemend: Cemde boyna taklan simgesel ba - Hakk'm niam: Hakk'n belirtisi, Tarikat inancna ve tasavvufi dnceye gre Tanr'nn yz, insann kendi yzdr. Tevrat'ta Tanr'nn insan kendine benzeterek yaratt, yznn O'na benzedii konularnda blmler vardr. insann kendi yznden baka ve ayr bir Tanr yz yoktur. nk, insanda tecelli eden Tanr'dr. Bu nedenle Hakk'n yzne ulama, insann kendi yzn bulmas, tanmas anlamna gelir. Kii kendi znde, Tanry bulduu anda onunla birlik iinde olduunu, arada bir ayrln bulunmadn kavrar, Hakk'la Hak olur, ikilikten kurtulur bir'e birlie inanr. Evrenin tm srlarn, yaamn gerek anlamn, nem ve de~'ferini anlar. Tarikat makamlar bunlar salamak iin vardr. Gereklerin gerei yce varlkla kar karya gelme olanan insan ancak bu yolla yakalayabilir. Mansur ekol mensuplarnn "Ene! hak - Tanr benim" demelerinin gerek anlam budur.
Serezli Pir Sultan bu iirinde simgesel kavramlar somutlatrman, aklayc dayanarak, tarikattaki aamalar vurgulayarak Tanr'ya ulama durumunu sergilemektedir.
mazumlara

288

ALEVi VE BEKTA_ iiRLER/ ANTOWJIS_I- - - - - - - - - - - - - - - - -

LGL KAVRAMLAR

l - Kanberiyye: "Necef veya Hac Bekta tandan yaplm, bir ucu daha sivri yumurta eklinde ve byklnde bir tatr. Ortas uzunlamasna delik olup, alt ve stnden ilemeli gm veya altn birer rozet delik olup, zel ekillerde rtlm yuvarlak bir kordon eklindeki kuan halka biimindeki ucu bu madeni halkaya geirilir. Kuan dier ucundaki halkasndan da ta geirilerek bele sarl tutulur. Ta belde tam ortada nde durur" Hz. Ali'nin atnn gs ksteklerini sembolize ettii sylenir". (Yeni Gazete 7-8 Temmuz 1966).

Asa-Alaca Deynek: Gerek kamlarn, gerek dedelerin, ayin esnasnda kutlu eyadan biri de "asa", "tarik", "alaca deynek''tir. Yakut kam'lar ayin esnasnda davulla birlikte, kayn aacndan yaplm bir sopa (asa) kullanrlar. Gen kam (oyun), davul yerine Ylge ad verilen kk bir yay veya kayn aacndan asa kullanr. Glerini hretli atalarndan aldklar sylenen Mslman Kazak Baksa'lar, kobuz ile beraber, bir sopa (asa) kullanrlar. Samoyed amanlarnn asa vastasyla, gaipten haber verdikleri bilinmektedir. Aleviler de "Erkan", "Tarik", "Evliya" adn alan ve genellikle imir aacndan yaplan asann cennetten geldiine, tuba aacnn dal olduuna inanlr. Asa hep dedede kalr. Grg srasnda grlenlerin, dualananlarn srtna kez vurulur. Musa'nm asasn simgeler.
2 kullandklar

KUL HMMET (XVI yzyl)

Alevi - Bektai yaznnda en nl, en yaygn ve ok saygn bir yere sahip birka ozandan biri olan Kul Himmet'in yaam zerine elimizde yeterli bilgi ve belge yoktur. iirlerinden ah Tahmasb (lm. 1576) ve ah Abbas (lrn. 1628) dnemlerinde yaad reniliyor. Tokat'n Almus ilesine bal Varsl (bugnk ad Grml) kyndendir, lnce de oraya gmlmtr. iirlerine "Menakb'I - Esrar Behet'I - Abrar" adl 1608 tarihinde yazlm ve "Buyruk" adyla da tannan yaptta rastlanmas yaad a aydnlatan baka bir ipucudur. Pir Sultan Abdal'n mridi ya da ok yakn olduu sanl yor. Alevi - Bektai edebiyatnn Pir Sultan'la birlikte en iyi rneklerini verdii grlen Kul Himmet, gelenei izleyerek heceyle iirler yazm, kendine zg bir syleyile gnmze dek gelebilmi soluklu ve diri bir ozandr. 16. yzyl sonlaryla 17. yzyl bala rnda yaad kesin. Pir Sultan 1590 ylnda(?) aslnca Kul Himmet ve arkadalar kap
saklanmtr.

Kul Himmet'in ~iirleriyle beraber unu usta belk:dii iin ayn mahlas kullanan Kul Himmet stadm'n (1779 - 1844) iirleri birbirine kartmlm, ikisinin ayr kiiler olduu brahim Arslanolu'nun aratrmalar sonucu kesinlik kazanmtr. (Kul Himmet stadm, Sivas, 1976) Sivas'n Divrii ilesine bah Karageban kynde doup orada len Kul Himmet stadm'n iirleri de gelenei izleyerek usta belledii Kul Himmet'le birlikte verilmitir (A. zkmmh, Alevilik Bektailik, s: 148).
yi bir tekke ve tarikat eitimi gren Kul Himmet'in Pir Sultan Abdal'a bal olduu onun evresinde yetitii, mridi olup onu izledii anlalmaktadr. (Abdlbaki Glp narh, Alevi - Bektai nefesleri, s: 15) Bektai inan ve felsefesini gder. Kul Hseyin ile Kul brahim ve Kul Mazlum mridleri ve yakn arkadalardr. Yedi Ulu ozandan biridir. Ad Pir Sultan ve ah Hatayi ile birlikte anlr.

Alevi - Bektai yaznyla ilgili yazma btn dergilerde, cnk defterlerinde, sekilerde, aratrmalarda iirlerine rastlanlan Kul Himmet gl bir syleyile, etkileyici bir anlatma sahiptir. iirlerinde iniler, klar birbirini izler. Kimi yerlerde alabildiince derinleir, kimi yerlerde ise s denebilecek ekilde yzeyselleir. Btn iirlerinde Ali'ye ve soyuna duyduu sevgiyi dile getirir. Kul Himmet, bir ok Alevi - Bektai ozann etkilemitir. zellikle duygusal konularda srkleyici ve etkileyicidir. iirleri ounlukla reticidir. Ama yine de iirlerinde dinsel aydnlk, duyarlk, younluk eleri ar basar.
yaknlk gstermitir.

Alevi - Bektai olmayanlar bile onun etkisi altnda kalmtr, ona Kendisi de Hatayi'den etkilenmitir. iirlerindeki deiiklikler, ozana duyulan ilgi sonucu kouklarmn azdan aza aktarlrken urad deiikliklerHalk

ozanlarndan

290

ALEV VE BEKTA IJRLEI},J.f!.1f.IQ!:_Q!._{Si - - - - - - - - - - - - - - -

den ileri gelmi olabilir. Tarikatclk eilim ve eleriyle rl iirlerinde Allah Muhammed - Ali ls birlii odaklamtr. Birok iirleri, halk arasnda, tekkelerde, kahvelerde, toplantlarda, radyo ve televizyonlarda alg eliinde ezgiler, trkler, deyiler olarak sylenmektedir. Kul Himmet gncelliini koruyan, topluluun inan ve kltr gndeminden inmeyen bir ka ozandan biridir. iirlerinden ou rahmetli Cahit ztelli'nin Pir Sultan Dostlar ( 1984) adl kitabnda toplanmtr. Tarikat nda beliren insan sevgisini Hac Bekta Veli zerinde younlatrarak nesnel duruma getirmitir. O, tanr kavramn bile insanda grr. Ona gre tanrsal zn grntsnn en olgun rnei Ali'de somutlar. Ali en olgun, en yetkin, insan - st bir insandr, zaten tanrsal gcn onda grlmesi de onun bu zellikleri nedeniyledir. Din d konular da iirlerinde ilemitir. Duru, akc bir dili vardr. sevgi, zellikle "mahabbet" insanlar birbirlerine yaklatran kardelik, bar, yardmlama, dostluk vb. toplumsal yaam ilgilendiren konularla balatltdr, soyul ierikle lkildir. tleyici bir dncenin yan sra ahlaka zg uyarlar da ieren baz iirlerini baarl syleyiiyle yavanlktan, skclktan ve kuruluktan kurtardn grdmz Kul Himmet duyarl, iten ve cokuludur. Pir Sultan iin yakt atmda bunu belirgin ekilde grrz: Kul Himmet'in
iirleri,

Daima Kul Himmet eder niyaz Pir Sultan yolundan ayrma bizi Ol maher gnnde isteriz sizi Muhammed nnde car Hac Bekta

RLERNDEN RNEKLER

-1-

Bugn bize Pir geldi, Glleri tazeledi n sra Kanber'le, Ali Mrteza geldi (La ilahe illallah) (llallah ah illallah) Ali Mrteza ahm, Yzdr kblegahm Mirataki Muhammed, Alemde padiahm (La ilahe illallah) (llallah ah illallah)

KUL HiMMET

- - -291 -

Padiahm

Ben pirden

yaradan, Okur aktan karadan ayr dtm, Yz yl geti aradan (La ilahe illallah) (llallah ah iHallah)

Yarama tuz attlar Bir kul geldi Fazlya, Bedestanda sattlar (La ilahe illallah) (llallah ah i11allah)
Sattlar bedestanda, ses verir glistanda Muhammedin Ha.temi, Bergzar bir aslanda

Aram uzattlar,

(La ilahe illallah) (llallah ah illallah) Aslanda bergzarm, Pir hayalin gzlerim Hep hasretler kavutu, Ben hala intizarn (La ilahe illallah)
(llallah ah illallah)

ntizarn ekerim, Lebleri bal ekerim

Akn

ile daima, Gz yalan dkerim (La ilahe mallah) (llallah ah illallah)

Dkerim gz yan, Gr Mevlann iini Kei kurban eyledi, Yedi olun ban (La ilahe illallah) (llallah ah illallah) Figan eyler melekler, Kabul olur dilekler Yezid bir derd eyledi, O derd beni helekler (La ilahe illallah) (llallah ah illallah) Yezid bir derd eyledi, Melekler virdeyledi Pirim bir ehir yapt, Kapusun drt eyledi (La ilahe illallah) (llallah ah illallah)

Drt eylemi kapusun, Lal gevher yapusun Yezidler ehid etti, mamlarn hepisin (La ilahe illallah) (llallah ah illallah) Hasan'a agu verdiler, Hseyin'e kydlar Zeynel ile Bakr', Bir zindana koydular

(La ilahe illallah)

(llallah ah illallah)

Zindan da bir ezadr, Cafer kulun gzedir Cafer'in de bir olu, Musa Kazm Rtza'dr

(La ilahe illallah)

(llallah ah illallah)

Taki Naki alarm, Gz yam alarm On ikidir katarm, Drl meta tutarm

(La ilahe illallah)

(llallah ah illallah)

Ykm lal gevherdir, Mteriye satarm Satarm mteriye, Kervan kalsn geriye (La ilahe illallah) (llallah ah illallah) Kervan kalsn geriye, Yol erkan yrye Cebraili e ettim, Cennetteki huriye (La ilahe illallah) (llallah ah illallah) Huriye e eyledi, Hatrn hoeyledi Kanat verdi kuluna, Havada ku eyledi (La ilahe illallah) (llallah ah illallah) havada, Gezer dada ovada Elkaldrm Hakkna, Saf saf durmu duada (La ilahe illallah) (llallah ah illallah)
Kueyledi

-------------

KUL HiMMET

293

El kaldrm Hakkna, smi azam okuna smi azam duas, Tatl cana dokuna (La ilahe illallah) (llallah ah iUallah) Dokunur tatl cana, yana yana mamlarn duas, Kald ulu divana (La ilahe illallah) (llallah ah illallah) Ulu divan kuruldu, Cmle mahluk dirildi Yezid yry etti, Anda Muhtar vuruldu (La ilahe illallah) (llallah ah illallah) Pir dediler Ali'ye,
Hac Bekta Alarm

Hac Bekta tacn,

Veli'ye Verdi Kzl Deli'ye (La ilahe illallah) (llallah ah illallah)

Kzl

Deli tacmz, ah Ahmet miracmz Karaca Ahmet gzcmz, Yalncak duacmz (La ilahe illallah) (llallah ah illallah) Kul Himmet stadmz, Bunda yoktur yadmz ahmerdan akna, Hak vere muradmz (La ilahe illallah) (llallah ah illallah)
(*)

(*) Alevi ve Bektai cem'lerinde Miralama ve Dvazde imam olarak okunur. Dman

Cmle: Tm - Mahluk: Varlklar - Ulu Divan: Tanr mahkemesi - Meta: Mal - Helek: Yokeder - Vird: Syleme

Yad:

-2Yedi iklim drt keyi dolandm Ben Ali'den gayn bir er grmedim Ksmet verip alemleri yaradan Ben Ali'den gayr bir er grmedim Bir ismi Ali'dir bir ismi Allah nkarm yok hem vallah hemi billah Muhammed Ali yoludur Allah eyvallah Ben Ali'den gayr bir er grmedim

294

ALE'Vl VE BEKTA RLERi ANTOLO.liS.!__ _ ~----- - - - - - - - - - -

Ol kudret bendini krdm gark ettim Sar kz tyn saydm fark ettim Ar - muallay gezdim seyr ettim Ben Ali'den gayn bir er grmedim

J, Cennet bahesinin nedendir ta

ncidir topra hikmettir ii Yz yirmi bin peygamber ba Ben Ali'den gayr bir er grmedim

Kul Himmet'im eydiir krklara beli

Dilim medhin syler aslmz deli Evveli Muhanuned ahiri Ali Ben Ali'den gayr bir er grmedim

Gark etmek: Suya

bomak - Sar kz: Dnyay srtnda tayan kz. Bu kz denizde bir baln stnde durur. - Ar mualla: Yksek gkler.

-3Pervaneyi ak oduna yandran Aman ah Merdan sen imdat eyle Dalga dalga vurup deryalar coturan Aman ah Merdan sen imdat eyle Mansur'u ldrp darda astran ekip Zlfikar' ta kestiren Mira'ta Muhammed'e nian gsteren Aman ah Merdan sen imdat eyle Fani imi u dnyann tesi Sylerim szm var m hatas Hasan ile Hseyin'in atas Aman ah Merdan sen imdat eyle

J, Zindanda Zeynel'in payn veren

Muhammed Bakr'n kalbine giren Mahrum kalmaz dergahna yz sren Aman ah Merdan sen imdat eyle
mam Cafer Kazm Musa Irza Mmine irahmet Yezid'e ceza Sahih - i Zlfikar hulk - Irza Aman ah Merdan sen imdat eyle

Taki Naki hem dertlerin devas Hasan - l Askeri Mehdi !ikas Muhammed Mustafa srr - Hdas Aman ah Merdan sen imdat eyle

Kul Himmet' im ziyan etmez karnda Her kulun bir sevdas var serinde Dnyada ahrette maher yerinde Aman ah Merdan sen imdat eyle Lika: Yz - Zer:
Altn

- Kal: Koparma, skme -

Hulk: Huy.

-4Erenler ahna kimse eremez iihn kanberine kul olmaynca Her kamberim deyen kanber olamaz Edep ile erkan yol olmaynca Arama raktan vardr yakini Gerek olan talip bulur hakkn Ykletmezler sana yolun ykn Bklp kametin dal olmaynca

----

-------------~~---

KUL HMMET

295

Cevahir yanmasa akn oduna Sikke yazarlar m ahn adna Seni hi korlar m talip evine Zer gibi sararp kal olmaynca

1-

Mecnun olan gezer daim detinde Akn dolusunu tutar destinde Seni tarlar m ban stnde Mrid nazar edp gel olmaynca

Dermend olmaynca gnl hakolmaz Ak olmayan da sine ak olmaz Kul Himmet' im eder vcud pil.kolmaz Mrid - i kamilden el olmaynca
Det:

l Yrtk

ak:

Kal: Sz, skme - Kamber: Hz. Ali'nin klesi. Zer: Altun - Nazar: Bakm.

Hak: Toprak -

-5Ali ismi drt kitapta okunur Lailahe - illallahdr yazl Zikredeni Azazilden saknur Lailahe - illallahdr yazl
Hac Bekta Veli ismi dildedirr Muhammedin hup cemali gldedir Fatma anann gz yoldadr Lailahe - illallahdr yazl

Zeynel yaraland akyor kan

Bakrn

kazanda ykand donu

mam Cafer elindedir erkan

Lailahe - illallahdr yazl

Musay Kazm Rzann destine Yzsrelim Muhammedin postuna Cebrailin kanadnn stne Lailahe - illallahdr yazl

Hasan bahesinin gl ald ah Hseyin tazelendi sald ehid olanlara hulle biildi Lailiihe - illallahdr yazl

On iki mamda sa leyli var Bunca aklarn sende meyli var Mehdinin boynunda bir hamayli var Lailahe - illallahdr yazl

Kul Himmet stadm derd itacna Yz srelim Muhammedin tacna Fatma Anann sabann ucuna Lailahe - illallahdr yazl
-6Gece gndz hayaline dndm Bir gece ryama gir Hac Bekta Gnahkarm gnahlardan bezerim zm dara ektim sor Hac Bekta bu kulunun nedir aresi Yine tazelendi yrek yaresi Onulmaz dertlere derman olas Bu snk bendimi sar Hac Bekta
Yand

296 __ ALEV VE BEKTA liRLERI ANTOLOJSi

bala benzersin u garip illerde gnlm elersin Bend edben ikrarna balarsn Sailin satt kul Hac Bekta Gahi bulut olup ge aarsn Gahi yamur olup yere yaarsn Ay msn gn msn gkten doarsn Ilgt lgt esen yel Hac Bekta
Smk: Krk
Yeti,

Arnn yapt

J, Derdimin derman, yaramn ucu

Drt anasr mevcut Gruh - i Nac Belinde kemeri banda tac Yznde balkyor nur Hac Bekta Daima Kul Himmet eder niyaz Pir Sultan yolundan ayrma bizi Ol maher gnnde isteriz sizi Muhammed nnde car Hac Bekta

- Bend edben: Balayarak - Sail: Dilenen, sadaka isteyen - Car: imdat (Burada) yardmc, koruyucu - Balkmak: Parlamak- Drt anasr: Toprak, su, hava, ate - Gruhu naci: Cennete girecekleri bilinen, kurtulmu topluluk - Damen: Etek.

-7Muhammed Ali gel ha gel gel Urum'da Bektai Veli arram gel ha gel gel
anram

Sevdiim

J, Zeynel Bakr Cafer canda

ok gnahlar vardr bende zm darda gzm yerde arrarn gel ha gel gel
Kazm Musa Rza aman Taki'ye Naki'yedir daman Eri Mehdi sahip - zaman arrarn gel ha gel gel

Cebrail arn yznde Melekler dner izinde Hzr Nebi hazr demde anram gel ha gel gel Ferhat isen da dola ehit isen kana bula Fatma Ana cara ula anram gel ha gel gel

Kul Himmet sylemez yalan Sen de bu ikrara dolan Kesikba carna gelen arram gel ha gel gel

-8Gel gnl idrak et hem de fehmeyle Kimdir u cihann kaim makam Muhammede etti Levlakelevlak Ali evliyann hatm tamam Ol gece Muhammed Miraca erdi Erdi de tabibin yarasn sard Hakkn kudretinden konukluk grd zzet etti dosta dkt taam
Muhammed taam etti bismillah Bilesince el sundu Hazreti ah Dedi bu el kimin ya Resulallah Buyurdu Ali'nin eli ola m

Ol gecede kabul oldu dilekler Zelzele etti hep arh - felekler Hak katnda saf saf durur melekler Ziyaret ettiler gzel hocam

KUL HMMET

291

Ol demde sohbetin hali bilindi Btn gnllerin pas silindi Allah bir Muhammed Ali bulundu Anda seyrettiler Levh Kalemi Ali
iiladr

. Doksan bin kelam erhetti buldu

Kimin nihan kimin aikar oldu Otuz bini belli eriat doldu Seddetti balad nefs - i avlim Otuz bin tarikat iptida hali Evvel rehberinden sundular eli Gsterdi erkan srdler yolu Ho bekle dediler post ile kyam

Hakk divannda

Hak taala kim buyurdu annda

Yedinci semada aslan donunda Himmetle grdler ah keremi Selman ara kt eyvallah etti Ahmed'den bir zm eyd'ellah dedi (3) Krklar ezdi iti eyvallah etti Ali'nin verdii engur ola m Hak Muhammed Ali o demde Cmlesi de beli dedi o demde Hocam da bulundu ol yeil demde Anda andlar doksan bin kelam

Otuz bin marifet zat sfat olmaz Asl trabidi:r kumlar gelmez Doksan bin hakikat demeye ermez Tan rehberinle bozma nizam Sen bu tecellay sende grmezsin Bu arada eremezsen ermezsin Akn mhrn canda grmezsin Dolar gezersin Beytlharam

Kul Himmet' im tecellasn kldm El kavurup divannda durduum Gnahm ok gzlerini sevdiim Mrvet edip bala sen crmm
(3)
ey'ed'

Lillah:

Tanr adna

bir ey verin -

Seddet: Tmsek, perde eyledi.

-9Her sabah her sabah tr kular Allah bir Muhammed Ali diyerek Blbl de gl iin figana balar Allah bir Muhammed Ali diyerek
Kblemizden ksmetimiz verile Veyselkaran gitti Yemen iline Aryz uarz kudret balna Allah bir Muhammed Ali diyerek

,. Talip olan ine' elekten elendi

Mmin olan Hak yoluna doland Hseyin al kanlara boyand Allah bir Muhammed Ali diyerek
ah

Gnl kuun kalp evinde yuvas Virdimize dt ah'n havas Kilzm Musa Ali Rza duas Allah bir Muhammed Ali diyerek
ah Taki'yle Naki nur oldu gitti Hasan - l Askeri er oldu gitti Mehdi maarada sr oldu gitti Allah bir Muhammed Ali diyerek

Biz ekelim imamlarn yasn it gerek erenlerin sesini mam Hasan iti au tasn Allah bir Muhammed Ali diyerek

29_, ___~LEV VILB.EKTAI RLERi ANT_Qj,OJi.~L_ ___________ ,,,._,______________

Kanber Selman Fatma durdu duaya soyundu bindi deveye sa kahreyledi kt havaya Allah bir Muhammed Ali diyerek
ehriban

J,. mam Zeynel paraland blnd

Ol mam Bakr'a yzler srld Cafer - i Sadk'a erkan verildi Allah bir Muhammed Ali diyerek

Drt kitap yazld drt dine dt Kur'an Muhammed'in virdi ne dt Kul Himmet pirinin derdine dt Allah bir Muhamned Ali diyerek

-10--Aklm

fikrim yar eyledim ben bana

J,. Var bir pire eri serseri gezme

Gzet gzn nn yolundan azma Deme bir dkkana ykn zme Bunda ok bezirgan ii kalmad Genlik yaza benzer kocalk gze dertlerim taze Boynun e de hizmet eyle staze eytan benlik ile menzil almad

t verdim, deli gnl almad

Bir kilecii var alm eline Dnyay iine koydum dolmad

Almas farz imi snnettir selam Hak nurdan yaratt yaz dedi kalem Bir iek yaratt ol Rabbl'alem An koklayanlar mahrum kalmad

Yreim baldr

Kul Himmet' in deste gl elinde Daim zikreder Hakk' dilinde Bir gzel sevniim Hakk'm yolunda Hayali gnlmde zail olmad

Kile: Tahl lei - Rabbl'alemin: Tanr - Bah: Yaral - staz: stad, usta - Menzil almak: Yol almak, ileri gitmek - Deme: nemsiz. deersiz - Zail: Harcanma, yok olma - Kocalk: htiyarlk - Farz: Yaplmas zorunlu dinsel buyruk.
-IlEzel meclisinde Krklar ceninde Muhammed nuruna bezendi Ali Krklar ile bile ayin - i cemde Bu akn smna zendi Ali
lmin ba dedi kendin bilesin Muhammede dedi cem'e gelesin Meydana getirdi akn dolusun Krklara arab sunand Ali

Tuba aacndan ald drt yaprak Penei Abaya taksim klarak Bir hrka ayrd iinde erhak Giyindi enine donand Ali

Mansur kabul etti Hakk didarn Erenlere verdi klli varn Muhammede verdi Hak didarn Ol nura buland boyand Ali

KUL HiMMET

299

Hu deyp birlii kuruldu erkan Hakikat srld dem ile devran Semaha kalktlar cmle akan Krk kerre meydan doland Ali

Kul Himmet' im eder Hak muhabbete Dahi yol gider mi birlikten te Mahabbetten kaan eri sfata Lanetullah dedi inledi Ali

-12Dn gece seyrim iinde Ben dedem Ali'yi grdm Eildim niyaz deminde Ben dedem Ali'yi grdm

,!, Kzl gller deste deste

Bergzar yolladm dosta dolu rnihmandan iste Ben dede~ Ali'yi grdm Cennet kapsnda duran Kilidin mhrn kuran Y czid'c klcn vuran Ben dedem Ali'yi grdm Yce dalar cokun cokun Kul Himmet' im aka dkn Cmle meleklerden stn Ben dedem Ali'yi grdm

era yanar iede

Aslanlar gizli meede Yedi iklim dft kede Ben dedem Ali'yi grdm

Bergzar: Armaan - Seyr: D. rya - Niyaz: ibadet, dilemek - Mihman: Konuk- era: Mum- Yezid: La.netli Muaviye'nin teberra okunan olu.

-13Yine mihman grdm gnlm az oldu Mihman karda safa geldin merhaba' Kalkt gam kasavet bahar yaz oldu Mihman karda safa geldin merhaba Dileyin Mevladan misafir gele Yavan yak demen yznz gle Byk kk onu hep Hzr bile Mihman karda safa geldin merhaba Hak zulm ettii yere mihman gndermez arr abalar ektii bitmez Bu yola gidenler menzile yetmez Mihman karda safa geldin merhaba

Mihman dedikleri gayet uludur Mihman ev sahibin gonca gldr Mihmanmz Hak Muhammed Ali'dir Mihman karda safa geldin merhaba Kul Himmet stadm tuttuun gele Mihman nasibini getirir bile Misafir Ali'dir z nefsin dile Mihman karda safa geldin merhaba

Mihman: Konuk, misafir. Alevi - Bektailerde ve eski Trk geleneinde deer ve nem verilirdi - az oldu: Mutlu oldu, otu.

konua

ok

-14Evveli ahiri Allah-ekber Cemalin nurundan dodu bu gevher Muhammed Mustafa mam- Haydar Oldu bu gevherden Keyvan hu deyu Tecelli eyleyip i basa geldi Gevher arar derya hep cua geldi arh- Felek anda cnbe geldi Dem bu demdir dner devran hu deyu Muhammed en son peygamber oldu Ali evliyaya ah-surur oldu Selman Muhammede Irehber oldu Ol gnde yrd erkan hu deyu Erenler gizliydi ol ser-mekanda Muhammed'le Ali bir idi anda Okuyup zn ulu divanda Yedi kez ard sultan hu deyu Bir zm tanesi olah elinde Krklara verildi ksmet gnnde knca Mustafa mira yoluna ahadet eyledi Salman hu deyu
(*)Varyant

J, Bir zm tanesi getirde Selman

Krklarda ol demde grdler ryari, Muhammed erbeti ezmiti heman tiler erbetten her can hu deyu

dahi iti cmle mest oldu Merdan cmlesinden st oldu Hezar post balayp kemerbest oldu Semaha girdiler heman hu deyu
ah-

Krklar

birine neter uruldu cmle isbat olundu Hak anda mevcuttu mevcut bilindi Hu Allah ard Sultan hu deyu
Akt kan

Krklarn

Hu demenin asl byledir byle Zahid nedir szn gel beri syle mann tazele ehadet eyle Gel sende yzn boya hu deyu Kul Himmet meydanda sermest olal Gel sende boyan yzn hu deyu Ali'nin akna yola deli Hayali gnlmde mihman hu deyu

333 sayfada

--------

---------

KULHMME:T 301 ------------

-- 15Ta kalubeladan sevdik sevitik Bizimle ezeli yardr mahabbet stad mezarnda ikrar konutuk M'mine kadim ikrardr mahabbet Mahabbettir Lailahe illallah Mahabbettir Muhammed Resulu!lah Mahebbettir Ali ah veliyullah isim, manada birdir mahabbet Allah, Muhammed Ali ortasnda Beytullah iinde Hak haznesinde Kudret kandilinde ak sahrasnda Cibrilin grd nurdur mahabbet syler Cebrail sunar Mikail Can cana ulatrr Azrail srafil aznda Surdur mahabbet
Rza lokmasn

..L. Cana can mahabbet etse erkandr

Erkandr

mahabbet arzusu candr Huri meclisine t'.rse civandr Rzann yurdunda birdir mahabbet Gel beri gel beri iman edersen Gelme Hakkn deil gman edersen Srrn tercemandr beyan edersen Bu halkn~iinde srdr mahabbet Bu her dem bahardr bunda k olmaz ter blblleri, dilleri durmaz Kokusu tkenmez hem rengi solmaz Acem ba var glzardr mahabbet Mahabbet edenler nasibin alr Mahabbet ederse derd ehlin bulur Sereme Muhammed Ali'den gelir Dalgas Wkenmez gldr mahabbet hem irin ti Ferhad Leylii. da Mecnuna grnd stad Muhammed Ali'den kuruldu bnyad Ta ezelden beri vardr mahabbet Kul Himmet' im makam zge makamdr Mahabbetin mihri on iki imamdr Gzel ahn huzurunda tamamdr Hakikat vasl - yardr mahabbet
Ak glende

Kudret

kelamn

Mahabbettir yerin gn direi Mahabbet edenin yanar ra Aka beytullah mauk dura Hak nazar ettii yerdir mahabbet Mahabbet kadimdir insan iinde Zira can severiz canlar iinde Kr!dar meydannda irfan iinde Muhibban cem'inde gldr mahabbet

-16Seyyah oldum u alemi gezerim Bir dost bulamadm gn akam oldu Kendi efkarmca okur yazarm Bir dost bulamadm gn akam oldu
ki elim gitmez oldu dizimden

J..

Bozuk u dnyann dzeni bozuk Tkendi daneler kalmad azk Yazktr u geen mre yazk Bir dost bulamadm gn akam oldu Kul Himmet stadm ummana daldm Gidenden gelenden haberin aldm Abdal oldum al giyindim dolandm Bir dost bulamadm gn akam oldu

Ah ettike kan - ya gelir gzmden Kusurumu grdm kendi zmden Bir dost bulamadm gn akam oldu

302

ALEVi VE BEKTAi iiRLERi ANTOLOJS ___________

-17Horasan'dan kalktm skn eyledim am'da Kul Yusufu grmeye geldim ndim eiine niyaz eyledim Dergahna yzler srmeye geldim Nurdan kuak kuattlar belime Hak Muhammed Ali geldi dilime ndim gittim on iki imam yoluna mamlar didarn grmeye geldim

-l-

Dervi olan bunda hrkasn ister Var al rehberini mride gster Ykm lf gher bir satan ister Kimin alp kimin satmaya geldim

Hep muhibler mridine taph Duvarlar lal gher yapl Bir ehrim var yetmi iki kapl Kimin ap kimin rtmeye geldim

Kul Himmet' im ge kim kimler utu Ol dris peygamber hulleler biti Suyu suya kpr kurup kim geti Erenler didarn grmeye geldim (*)
(*) Pir Sultan Abdal'nda ayn ierikli bir iiri var

-18Her bir sze sakn dilin uzatma Doru syleyene dilde nemiz var Aybn grp elin gybetin etme Kendimiz grelim ilde nemiz var
Nadana sz atp dile getirme Cahile uyupda kendin yitirme Her aa \]ibine varp oturma Meyvesi olmayan dalda nemiz var
htilaf oald okur kitaptan

-l-

Herkese ka atp fena syleme Helalden gayrya himmet eyleme Her gle gl diye minnet eyleme Dikende alan glde nemiz var
Olur olmaz yerde ok sr verilmez Cmle bir sfattr kamil bilinmez Her akan sulardan abdest alnmaz Yuvarlanp akan selde nemiz var

Her baa girilmez oldu gazelden Ayrma gnln sen de sohbetten Halk iinde ky! - kalde nemiz var

bir kimsenin metan satma Blbl gibi bezm - i glende tme Her grdn bala parman batma Lezzeti kmayan balda nemiz var

Sakn

Kul Himmet' im der ki bu sr Ali'nin Pirim Hnkar Hac Bekta Veli'nin Kurbanym erkannn yolunun 4J Krmzlar giydik alda nemiz var <
< 4 Ali'ye gkten knnz bir balk gnderilmi olduu ve ayrca peygamber'in lmnden sonra Ali tac, yani balk giydii iin Alevilerle Bektailer krmzy severler. Bu dizede buna deinilmektedir.

krmz

-----------------~----

... --....

---~-- ----------~-------------~--

..

KULHMMET

303

-19-Divane gnlmz gemez gzelden Mihrin yereyledi tenden ya Ali Benim arzumanm sensin ezelden Gitmez mahabbeti candan ya Ali Can dilden sevenlerin camsn Aklara medhetmenin ansm Hi noksana kalmaz mrvet kansn Geersin gnahtan kandan ya Ali

J, Mkln haliedersin dostuna

ardka eriirsin dkne efaat umarz

Kerbela'da yatan imam akna senden ya Ali

Nice yz bin yllar Kandilde durdun Atann belinden madere geldin Ann iin halk gmana saldn Bin bir dondan ba gsterdin ya Ali

Tarikat iinde ems kamerin Hakikat iinde zat kemalin stemem Cenneti gster cemalin Kul Himmet gmezden bundan ya Ali

-20--Biz Muhammed Ali diyenkr<lt':niz Dergaha doru gider yollarmz ol gzel Ali'yi sevenlerdeniz Dvezdeh imam okur dillerimiz Biz mminiz mnafktan endik Trab olduk topraklara dendik Kemerbestlerden de kuak kuandk Pir Ali'ye bal bellerimiz Biz mminiz kalbimizde kara yok Bunda yoka yok demezler vara yok Nasip olmu ayrla are yok Meer harla ald gllerimiz

.!.

Biz de t aldk bizden uludan

hsan Muhammed'den mrvet Ali'den
Bata deil

Katara balyz Kalbeliden etekte ellerimiz

Rabba musahip iyilerimiz var Ainada gnl ilerimiz var Dudulu kumrulu balarmz var ah ah der de ter blbllerimiz Kul Himmet' im sen de katara dzel Mahabbet mlknde ahr ezel Severim ahm Hasan'm ne gzel Aynmdan gitmiyor hayallerimiz

-21Zahid HO demeyi inkar eylemez Ya neye arr insan Hu deyu Hu demenin asl nedendir byle Gel edelim sana b.eyan Hu deyu

,!. Evvel ahr u hvallahu ekber

Cemalin nurundan dodu bir gevher Muhammed Mustafa mam Hayder Oldu o gevherden ayan Hfi deyu

304

ALEVi ~~BEKTA liR~ERi ANTOLOJiSi

Tecelli iriti n baa gelip O cevher mevcile hurua gelip erhi felek anda hem cua gelip stedi Ademi devran Hu deyu Muhammed hatem - i peygamber oldu Ali evliyaya, ah, server oldu Selman Muhammed'e hem rehber oldu Ol gnden yrd erkan Hu deyu Erenler gizliydi ulu mekanda Muhammed'le Ali bir idi anda La feta okuyup kar duranda Yedi kez ard Cihan Hu deyu Bir zm danesi ol ah elinde Krklar dahi iti cmle mest oldu knca Mustafa mira yolunda ehadet eyledi Selman Hu deyu Ol zm danesin getirdi Selman Krklar demi ol dem etti galeyan Muhammed onlarla birlikte ey can Hu Allah syledi irfan Hu deyu

Krklar dahi iti cmle mest oldu - Merdan cmlesinden st oldu Hazar post balayp kcmcrbcst oldu Semaha girdiler hemen Hu deyu
ah

Akt

birine neter vuruldu kan cmleden isbat olundu Hak anda mevcuttu mevcut bilindi Huvallah ard Sultan Hu deyu

Krklarn

Anlar ak idi yar, yara kar Niyaz eylediler Settara kar Krklarn cmlesi didara kar Baktlar kaldlar hayran Hu deyu Hu demenin asl byledir byle Zahid nedir szn gelberi syle mann tazele ehadet eyle Gel sen de yzne boyan Hu deyu Kul Himmet meydanda sarho olal Habibin akna medhu olal Muhammed Ali'ye ben du olal . Hayali gzmde mihman Hu deyu

Medhu: rkm, korkmu- Du

olmak: Rastlamak rastlamak.

Zahit: Sofu -

Mhman:

Konuk- Du:

Balanma, d.mek.

-22Allah medet ya Muhammed ya Ali Yusuf kuyusunda zindana dtm Glbengi ekilen Bekta - i Veli Gayretiniz yok mu ummana dtm
Fatma Anann etein

Zeynel'i sevdim de anaya yettim Bakr' sevdim de musahib tuttum Caferi Sadk'la gz gnl kattm Naci deryasnda ummana dtm
Kazm Musa Rza'ya kavutum Kerbela lnde cenge giritim Kanl asker ile hayli savatm Yaraland sinem al kana dtm

tuttum Server Muhammed'e gz gnl kattm mam Hasan ile ok meta sattm ah Hseyn ile dkkana dtm

-----~----

----- KUL !fMMET

305

Taki Naki Askeri'dir nurumuz Mehdi maarada gizli srrmz Cebrail nmUzce rehberimiz Krklarn ceminde erkana dtm

. On iki imam dergahnda emim var

Gece gndz sohbetim var demim var ok gnahm varsa neden gamm var Ali gibi ahmerdana dtm

Kul Himmet stadm bu nas.l yaz Lezzet verir irin mahabbet tuzu Ali'nin alnnda Zhre yldz Meyi mahabbeti Selman'a dtm

-23tekkesine gireli gl grnd gzme Zahir batn himmetine ireli Dervileri gl grnd gzme
Dervileri

Hac Bekta

. Dervileri menguesin taknr Korkarm ki rakibinden saknr Anda Bismillah ayeti okunur Dervileri gl grnd gzme

Hac Bekta

vatan tutmu Urumdan gitmez serimden Hayr glbank aldm gzel pirimden Dervileri gl grnd gzme Bu
nasl sevdadr

badesini dolduran elin alp kaldran Dar e stnde namaz kldran Dervileri gl grnd gzme
Dmlerin

Aklarn

Kul Himmet stadm hem Kulhvallah Hsnne akm Amentbillah Yzm basa geldim pirim Feyzullah Dervileri gl grnd gzme

-24seher vaktinde Ali'yi grdm Ali'yi Eildim niyaz eyledim Ali'yi grdm Ali'yi kirpik deste deste sunarlar dosta Muhammed ile mirata Ali'yi grdm Ali'yi
Armaan Sabahn

. Aslan' grdm meede 5> Krk mum yanar bir iede < Yedi iklim drt kede Ali'yi grdm Ali'yi

Ka

grdm anda cennet banda Musa ile Tur danda Ali'yi grdm Ali'yi
Alm

Aslan'

(S)
anlatyor.

Bu dize de Hac Bekta Tekkesinde "Krkbudak" denilen ve zerinde krk mum yanan amdan Bu amdan iki tanedir. Biri Krklar meydannda, teki Balm Sultan Trbesinde durur.

Cennet kapsnda duran Hayber'in kilidin kran Kafire Zlfikfu" alan Ali'yi grdm Ali'yi

iskin dalar ba iskin Kul Himmet' im oldu kskiin Cmle yerden erden stn Ali'yi grdm Ali'yi

iskin: Kra, i skerek kalkan gibi komutan idi.

kulland.

Hayber: Yahudi'lere ait bir kale. Hz. bu kalenin G bir sava sonunda kale alnd. Ali

kaps birli~

-25Kahpe felek sana nettim neyledim gurbet ele parelerimi En sonunda beni sladan ettin Yktn mmknm, arelerimi
Attn

.J, Bakmaz msn tenden akan kanma

Yarelerim ceza verir canma Gelenim yok gidenim yok yanma Yine ben saraym yarelerini Bir kemlik grmedim hsn aladan etin kurtulurum ben bu yaradan Gzlerim ki merhem gele sladan Dalar perde tutmu aralarn

Gnden gne al kanlarm akyor Yaram yrektedir beni yakyor Biri saalmadan biri kyor Sar cerrah incitme yarelerimi

Kul Himmet' im tesini bilirim eke eke ben bu dertten lrm Vadem yeter gurbet elde kalrm Dost olan giyinsin karelerini

-26"Elif' Allah ismi okur yazarm "B" bir nokta ile "T" yi ne gzel Bu alemi seyyah oldum gezerim Mahabbet glnn buy'u ne gzel
Oturmu

.J, Zeynel Bakr Cafer yarlar yarenler

Zahir batn hikmetine erenler Akda'n bana denmi erler Abhayat glnn suyu ne gzel Musa Rza'nn dilinde bir nian vardr kulunda Ken'an ile gezdim Msr elinde Yusufun yatt kuyu ne gzel
Hakkn

katibler hsnn yazar nazar Arafat danda salnp gezer smail'in usul boyu ne gzel
Kaldrma nikabn demesin

Kazm

Marib ile merikini bezeden Zahir batn hikmetini gzeden Hasan Hseyn ile gelir gazadan Muhammed Ali'nin soyu ne gzel

Taki Naki Askerile akarm Mehdi gelir deyu yola bakarm On iki imamlarn yasn ekerim Matem donu aur ay ne gzel

- - - - - - - - - - - - - .-------......- -....

KUL HiMMET ----- - - - - -307 -

Musa Rza drr karr dkkanda Kaynayup couyor gevheri kanda Kul Himmet stadm sevgisi canda Kalarn "Um - elif' "B"yi ne gzel

Nikap: rt - Bezeden: Ssleyen - Drr: nci - Kanda: Nerde.

-27Yetmi

iki buuk millet dilei

dolanr Hakkn melei

Yaradana yalvarrm sabahtan

Ol zaman

Yaradana yalvarrm sabahtan

Seher vakti oldu nasldr haller Ol zaman a~lr krmz gller Sabahtan kapular aktr derler Yaradana yalvarrm sabahtan

Herkes metan alr satr Hak Muhammed Ali cara yetiir Cmle kular yuvasnda tr Yaradana yalvarrm sabahtan

Kul Himmet stadm yolu kurdular Kafeste tyor kumru dudular Hak'ka yarar dilek kabul dediler Yaradana yalvarrm sabahtan

-28-

Seyran edip bu alemi gezerken Uradm grdm bir blk canlar Cmlesinin erkan bir yolu bir Mevlam nurdan yaratmtr onlar irfan bayla bostan kalpleri gmandan pastan Cmlenin murad bir fidan dosttan Ar gibi sadalar nleri
Silinmi Duraklar

,J, Cennet istemezler azn - i didara

Ne korku ekerler tamu vil nara evirmezler yzlerini duvara Didara kar dnmtr ynleri Bir nefeste bir imama uymular Birinin niyazn bine saymlar Kaynayuban kaptan kaba konmular ah Hseyn akna akm kanlar Kul Himmet' im gereklerin bu meydan
zn kurtarmlar zarar assdan

bunda gemiler benlik kalesini ykmlar Al giymiler yas donundan kmlar Geceleri kadir bayram gnleri
Varlk

Srat mizan

tastan Haber duymu dost ilinden canlan

-29-

Esrimiler krklar itii

Yolcu oldum yola dtm Yollarm Ali arr Blbl oldum gle dtm Gllerim Ali arr

.J.. Bir zaman trapta yattm

Trl ieklerde bittim Ar ile ok bal yaptm Ballarn Ali arr

308

ALEVi v~ BEfl.A /iRLER A!'(I'OLOJi_s_- - - -..- - - - - - - - - - - - - - - - -

Bulut oldum ge adm Yamur olup yere yadm Co~kun cokun ben kaynadm Sellerim Ali arr

Haneye mihman gelmiim Kah alayp kah glmm Bahr - i ummana dalmm Gllerim Ali arr

Kul Himmet' im aka dt

boydan at Virdimiz Ali'ye dt Dillerim Ali arr
Ak deryas

Hane: (Burada) Dnya - Mihman: Konuk, misafir deniz - Trap: Toprak, yer - Vird: Sylem -30Benim gnahm ok senin katnda Allah bir Muhammed Ali el'aman Sen kerem kansn zahir batnda Allah bir Muhammed Ali el'aman
Fatma

Bahr i umman: Byk

J..

Taki Naki ah Askeri dostumuz Yine artt cmbmz cuumuz Mehdi dedem Hak Resuldr bamz Allah bir Muhammed Ali el'aman Derdimin
Balanp derman Sultan Yalncak ta bir ikrara kalncak efaat umarm senden lncek Allah bir Muhammed Ali el'aman

Hatice Zehra da bile Bir dilek dilersen Hasan'dan dile ah Hseyin ile girdik bu yola Allah bir Muhammed Ali el'aman
Bakr Cafer bir katar Musa Rza gzmde tter Deryaya garkolan ummana batar Allah bir Muhammed Ali el'aman
Kazm

Zeynel

kebap gibi evrilr Dne dne ak oduna kavrulur Gnlmn evinde harman savrulur Allah bir Muhammed Ali el'aman

Cierciim

Kul Himmet stadm on iki katar On iki dkkanda metan satar Tutiler kumrular kafeste ter Allah bir Muhammed Ali el'aman

-31Gl bittii yeri bilirim dersin Bilir misin benlik eytana dt Cevahir madenin bulurum dersin Cevahir bulanlar ummana dt Ben Ali'yi grdm mahbup anda Selman'n ininde yolun sanda Cennetten ieri firdevs banda Blbl figan eyler glana dt

KUL HMMET

309

bir olan geldi Destur ahm dedi elini ald Muhammed terini gl ile sildi Ol zaman kokusu insana dt Muhammed'i gren canlar alad Sel sel oldu emim ya alad Cebrail Habib'in belin balad Krklarn ceminde erkana dt

Selman'n ininde

J.

Krklar geldi her iekten derdiler

Koklayuben yzlerine srdler Her destesin bir gzele verdiler Gl Muhammed nerkis Selman'a dt Cennetin kapusun Krklar atlar Tohumunu yeryzune satlar Bir zm engil.r edp itiler Size mescit bize meyhane dt

Kul Himmet stadm dilek diledi Seyyah olub u alemi eledi Arafat danda bir ko meledi smail nnce kurbana dt

-32Evvel Allah deyip yola gelenler Dilinden mabudun koyma divane Ayan kayarsa bakana yap Sakn bir kardatan bilme divane el iine karma eytann atma binip yarma El sana ilisin sen ele ilime Ko desinler sana deli divane Sen de Sen de varp elin kuyusun kazma Kuyuya dersin yolundan azma Bar hasmn ile ksl gezme Yz kara gtrrler divana
varp

J.

Sen de varp elin ykn getirme Serseriye varp akln yitirme Demircinin dkkanna oturma stne bular kar.a divane Mmin yola gelir yoldam gibi Halimden bilirse kardam gibi Mminin gnl ibriim gibi Dolatm1a zemezsin divane Kul Himmet' im hak nefesin haklarm Hak nefesin kalb evinde saklarm Hatayi yklemi. ben de yklerim Kalk gidelim senin ile divana

-33Yalvarrm Muhammed'e Ali dey, Ali dey Alar gezerim dnyada Ali dey, Ali dey Bektai Veli'de hal var Fatmana'da bir hayal var Sabah sabah Hakk'a yalvar Ali dey, Ali dey

..L Hasan, Hseyin rr

Melekler carcar arr Sinem blbl rr Ali dey, Ali dey
mam Zeynel samah tutar
Bakr,

Cafer ona yeter Kumru dost dost dey ter Ali dey, Ali dey

310

ALEVi VE BEKTA} iiRLER~!);f'IT_'O_L_'O_JI_s_i _ __

Musa - yi

Kazm'dan

itim

J..

mam Rza'ya ulatm

Pirin sevdasna dtm Ali dey, Ali dey

Taki, Naki bu dediler Askeri'ye Hu dediler Mehdi'dir Krklar, Yediler Ali dey, Ali dey

Kul Himmet stadm , katar Gevher alr, gevher satar Arullah'ta bir ku ter Ali dey, Ali dey
rmek: Barmak, haykrmlak Arullah: Tanr'nn ar, gkleri -

rmak: Barmak -- HU: Tanr, O Sinem: Gs - Gevher: nci.

-34Mminler bu yola trab olursa Mahrum kalmaz Ali deyi aran Durda, bun'da, zulmatta ok kalrsa Mahrum kalmaz Ali deyi aran tende ise de hayalleri canda ise de k elleri kzl kanda ise de Mahrum kalmaz Ali deyi aran
Hakk'n
Aklbali ya

J, Krk yanda pikin syler szn

Ellisinde trap etse zn Altmnda Hakk'a dikse gzn Mahrum kalmaz Ali deyi aran talip meylin ah'a verirse durursa Sekseninde Hak akna varrsa Mahrum kalmaz Ali deyi aran
Yetmiinde balasna

hlas

Talib on

musahip tuta zn geree kata Otuzunda vara mride yete Mahrum 'kalmaz Ali deyi aran
Yiirmide

yanda

Kul Himmet, stadm yine hann Doksannda deitirse donunu Yz yanda Hakk'a verse tenini Mahrum kalmaz Ali deyi aran

Han: Yemek sofras, yemek - Don: Elbise, renk - Mahrum: Yoksun - Bala: Yksek, yukar, yce -35GEL YET (6l
Gece gndz intizarn pirime On - ki mam, seher vakti gel yeti Kanm kaynar ehi - i beytin yoluna On - ki mam, seher vakti gel yeti

Ten: Vcut, (Burada) ceset

Akl bali: Reit.

Kimin umudu var, kimin akas Kimi alvar geyer, yoktur boha< Bu garip gnlmn ba, bahesi On - ki mam, seher vakti gel yeti

6> Bu nefeste, tutuklandklar, byk bir bunalm iinde olduklar anlalyor. <

KUL HiMMET

311

Bizi ilettiler Mansur darna man ikrar getir derler pirine Lanet olsun mnafklar canna On - ki mam, seher vakti gel yeti

J..

Tavus kuu cevlan kurar bu demde ekmiler Mansur'u dara meydanda Nice sefillerin boynu urganda On - ki mam, seher vakti gel yeti

Kul Himmet der, kulhvallah ahad Cesedimde can kalmad bu saat Dn gnii virdim Al - i Muhammed(?) On - ki mam, seher vakti gel yeti -36Muhabbetten geen Hakk'tan da geer Muhabbet de muhabbetten hasldr Arifler boyuna bir kaftan bier Neslin yitirmeyen yine asldr Amel olmaynca Hakk'a varlmaz Mrvet demeyince dara durulmaz imdiki insana iit verilmez Arif isen eer hemen usul dur

J, Cehdeyle,-kendine eyidir, dedir

znn karasn mride yudur< 8> Hemen sofuluktan menfaat budur Garazdan, buuzdan, kinden kesil dur olup meyden ieyim dersen geeyim, dersen Ahrete imanla geyim, dersen Gnah bendedir, de, darda asl dur
Srat', mizan

Dervi

Kul Himmet' im sakl nefes tutulmaz 9> Burda kalbe giren orda atlmaz < Trab olmaynca Hakk'a yeti.lmez Trah gibi ayaklarda basl dur
--37Esti sinem yeli, derdim artrd Ateim yanmadan korland yine Glistan elinden selam getirdi Sinem blblleri sylendi yine Hayallerin kalb evime seirtti Benlii perian etti, datt Senin akn bana Hu dost artt Cun, zlfn teline baland yine
c 7 Ali-i Muhammed :
(S)

-1- Gerek bu meydanda gafil oturmaz Asla vcuduna hile getirmez Gnl anasn buldu, yitirmez Dost zlfn teline baland yine
dala, deme, gnl sayyad Dostun bahesine kondurma yad Muhammed Ali'den tuttum bnyad Gnl bir ikrara baland yine
Deme

Muhammed soyu

Kendi suunu, gnah n mride ykat, anttr.

(9) Dnyada iyilik yapan ahrette rahat eder.

Kul Himmet' im cotu, aylmaz muhabbete doyulmaz Tabib olm~nca yara sarlmaz Yar geldi, yaralar saland yine
Anna Seirtti: Kotu

Cotu

Korland: Atei artt

- Seyyad:

Avc

Deme:

Dokunma -

Bnyad: Bina,

yap

-Yad:

Yabanc

--38Kim ne etse var Hak, Muhammed Ali Onlardan gayr kimim var benim Sultan Hac Bekta Veli nur dahi Onlardan gayr kimim var benim
yolum elime, kestiler dilim Hasan, Hseyin'e malumdur halim Onlardan gayr kimim var benim
Bastlar

J..

mam Cafer halimizden bilesin Biz dmz, elimizi alasn Kazm Musa carmza gelesin Onlardan gayr kimim var benim
mam Rza'dan ola bize imdat Muhammed Taki'den ola inayet Ol mam Naki'den ola efaat Onlardan gayr kimim var benim

Kesildi

kervann, ilemez

Bizler iin kabul ettin lm mam Zeynel, sen alasn elimi mam Bakr'a arz edem halimi Onlardan gayr kimim var benim

On drt Masumu Pak, hem Sahip Zaman On ki mam'dan tutmuum daman Askeri, Muhammed Mehdi el'aman Onlardan gayr kimim var benim

Kul Himmet' im okur asl, gelirim

ah'

Merdan Haydar, bize bir deyim

yeri mam Abbas, cenab - 1 aJimOO)

Onlardan gayr kimim var benim

-39Dn gece seyrimde bir ara vardm Niyaz ile kaplar alr Laleli, snbll ban grdm Blbl ter, gonca gller seilir
gl alrlar, satarlar cana katarlar Gerekleri bir kl ile yederler Mminlere hulle donu biilir
Koklauban can Pazarnda

J..

Dallarnda yaz bahar yazl Yapraklar bir sraya dizili Meleirler, kurbanlar kuzulu Canlar balanr, kandan geilir

Gl kokusu Muhammed'in teridir Gnl saf olanlar Hakk'n yaridir

Aka maukun bergzardr

Sevdalar, nasipler, nurlar salr

(IO) mam Abbas: ran Safavi devletinin hkmdarlarndan Birinci ah Abbas (1587-1629). Bylece bu nefes sayesinde, Kul Himmet'in yaad zaman da renmi oluyoruz. Cenab- alim: erefli bilgin, Hicabetti:
Atland, utand.

- - - - - - - -. --. --. --. ---. ------. --------Bu

ar

KULHiMMET
.

313 ------

Kul Himmet' im erenler an

Bu arda satarlar, erenler var

Bu arn ad var: gnl pazar Engiler ezilir, meyler iilir
Yazla: Ssl, boyal -- Bergzar: Armaan Egr: (zm

-40UHUDCENG
Gerek imi gerek, ba meydannda Anmn isterler bir doru yari Dman grnce durmaz knnda Ali'm eli ile tutar Zlfikar'
Ferhad'n sevdas irin'in dey Mansur'un eceli darrdan dey Muhammed'in aln terinden dey c 1) Gle, hicabetti konmad ar

J, slam askerine dt bir ate

Muhammed arr, Ali gel yeti Duydu dut banda, oldu tm tutu (14> ard Kanber'i, Dldl' al beri Ali'm o zamandaki ciia geldi Urad tyleri, donunu deldi Abdest ald, gaza namazn kld Eyerleyecek Kanber Dldl' Kanber ekti Dldl' dutun dibine Ali'nin efkarna, zarna Ali'm kendin verdi Dldtil uruna Dedi Kanber: Devir Ali sen seni
Bakt

Gzleri ard, gazadan kald 0 2> Dldl Hak emriyle muntazr oldu Bilmem gazilerin hali nice oldu Deyben kayrd orada Ali
Zayf oldu slam a-;kerinin ii Arada da kald gaziler ba (13} ehit dt Muhammed'in n dii Anda ok alad Eyyub Ensari

Allahu Ekber getirdi diline Kudret k:hcm ald eline Feritehler kanat sald beline Cebrail orada yetti tez var Ali'ye dosttan bir haber erdi yerin damarn drd Ol demde Muhammed'in halini sordu kreyledi iki cihan serveri
Feritehler

Kafir yenileyip zahm bol etti Hamza pehlivan anda hem ehit gitti Gaziler tekbir okuyup n etti Aman Mevlam Ali'yi de sal beri

(l l) Gl, kokusunu Muhanmed'in aln terinden almtr. 1121 Uhut savanda Ali'nin gzleri arm, cenge girememiti.

(l3{ Gaziler ba: Ha1..ret-i Hmamned. 0 4 .Bu savata: Ali dut aacnm altmdayd

}l._4__ AL_,j_'!(_IJ_KTA_JJ!3_LER_!_f!tyTQ{:Q!__ij_ _.. ,_. _ _--------..--------- ....... _____ ,_. __

Muhammed, Ali'den bir yardm, dedi Yeti imdadma, buyurdum, dedi Safa geldin benim a kurdum, dedi Okad Muhammed, haykrd Ali Dldl'e kulan verdi, dinledi Kafir beylerinin mr skld Zlfikar alnd, kanlar dkld Dldl' kanlara yzdrd Ali Hani ya, Hamza'nm ban kim kesti te, orda Ali mrveti bast Kafirler bunald, ayaa dt Mslman oldular cmlesi. van

Cebrail der: Zlfikar' knna at Gzn at, bakt bir safi avrat Tekbir okuyup eyledi lanet Mslman olmasn kafir leleri
Han ya, Hamza'nn kalkan, at Der Muhammed: Ali bastn mrveti )) Yallah iitmedim Hak hazreti Ali'm ayana dt yal var

Mbarek kolunu boynuna sald pt gzlerini, teselli kld Hak yannda dilekler kabul oldu ti byle gerek sevmek yar yar

Kul Himmet' im bu manadan almayan

dost yoluna vermeyen kend znde hazr bilmeyen Ha dolansn u cihan serseri Seri,
Hakk Mutazr:
ba

Yalvarma --- Zahm: Yara znt, dnce - Le: l

Cu: Coma

Ferite:

Melek- Efkar:

-41HA YBER KALES CENG

Ali'm de 'Fazl'ya hem kefil oldu Ali'm Hayber kalesine varnca Hasan, Hseyin'i irehin verdi Ali'm Hayber kalesine vtrnca Ali'm mancna bindi zalad . Kemend att, belini de balad Yere ge bir zelzele eyledi Ali'm Hayber kalesine varnca Ali'm kendi kendin havaya att Havada saat aklsz yatt Yere ge bir zelzele yaratt Ali'm Hayber kalesine varnca

,J, Ali'm dize kadar amura batt

Hint de Muhammed'in canna yetti Yz seksen binlik grz havaya att Ali'm Hayber kale:sire varnca
Onlarn

bir pehlivan var idi Kalenin kapsn bekler dururdu Kesti kellesini apka vurundu Ali'm Hayber kalesine vannca

Aii'm ol dem hemen ieri geti Kafir barna vesvese dt ncil yrmedi, uruhban at Ali'm Hayber kalesine varnca

............ _,,

_______ __ _________
,,,,

,,

,_,,

____

,_,,,,,

__ .... - - - ,

KUL HMMET

315

ncili ol dem yere koydular Ne var, ne yok dey sual sordular Muhammed'i seven kalksn, dediler Ali'm Hayber kalesine varnca

J, Yz seksen bin kafiri snnet etti

Doksan bin akay sayd pay etti Din Hak dini, dt:y din lelkin etti Ali'm Hayber kalesine varnca Kafirler oturmu kalesin ver Gn bir yandan doar bir yandan dner Nisan yamurlar stne yaar Ali'm Hayber kalesine varnca Kul Himmet de ol zamanlar var idi Kalenin kaps nlar, gk idi Ali'nin alnnda Zhre grnd Ali'm Hayber kalesine varnca

Ali'm ol demde ayaa durdu Kafirler Ali'den krk sual sordu Ali'm krknn da manasn verdi Ali'm Hayber kalesine varnca Ali'rn kafirlerden bir sual sordu Kafir bilmedi, dayand durdu Ol zaman kafirler mslman oldu Ali'm Hayber kalesine varnca
Zalamak: Frlatma

- Hayber: Yahudi'lere ait bir kale ad.

-42Bu gn dost ilinin yurduna

vardm

J.

Elen derler elen, ben de geleyim

Nazl sevdiimi

gzelleri gelmemi Nazl sevdiimin yurduna vardm Bu yaylann gzelleri gelmemi Bu Arap atlarna Dursun Beyleri < 15 Bize geldi garip blbl nleri ifte ifte konan sehil evleri Bu yaylann gzelleri gelmemi Sordum, Mecnun mudur, der ki, Leyla'ym Gitme dilber, dedim, sana syleyim Sevdiim bul Leyl5., seni nideyim Bu yaylann gzelleri gelmemi

yaylann

kanda bulaym Sehil evlerinden haber alaym Bu yaylann gzel.len gelmemi

l ulus yaylasna kt mola

Yaylann iei koktu mu ola arh - felek gcn yetti mi ola Bu yaylann gzelleri gelmemi

Akm artt, derdim oldu yiitler Dertli yiit olan kullar iniler

Issz kalm, kulaklar nlar

Bu yaylann gzelleri

gelmemi

Kul Himmet, stadm gzetir yolu gelmezse, nice olur hali Evveli Muhammed, ahiri Ali Bu yaylann gzelleri gelmemi
Sevdiim

(l 5) Dursun: Sivas ya da Tokat yresinde bir yayla olacak.

316

ALEV VE BEKTAi RLERi ANT_Q.f::_Q!}J__ __

-43Vcudum ehrini, gir seyran eyle k yjjz(im iistiine cihana dilber Senden gayr sermayem yok elimde Serimden ziyade daha, ne dilber Bunca aklarn akln almsn Nicesini bu sevdaya salmsn Hindistan ilinden kuma gelmisin Syle, metama baha ne, dilber Bunca aklarm sendedir meyli Gezdirdin cihan, dolandm hayli Bir irin gelmitir, bir dahi Leyli Bir de sen gelmisin cihane, dilber

J.

Y akuttur yanan, hilaldir kan ekerdir dudan, incidir diin Gezdim u cihan, yok imi ein Bulamadm hsnne bahane, dilber
Kalarn lfunelif gzlerin ayn Huri kzlarnda yok imi tay'n Sndr bakn, ceylandr soyun Gzlerin benziyor ahaa, dilber

Ben bezirgan olsam, sen de bir esir Yeter mi pahana am ile Msr Yz bin altn versem, daha ne kusur ste kymetine, daha ne dilber

Ak derler, cemalini grene Evi ad - Resul derler yeil sarana Sefil Kul Himmet' in, nendir, diyene Klemdir, diyesin sorana, dilber

Tay: Denk, benzer, eit --- Evlad - Resul: Peygamber Muhammed'in soyundan gelenler balarna yeil sark sararlar -:- Sm: Bir ku

-44-Gel benim derdime bir derman eyle Alemler derdine derman olan ah Hkmnn stne bir ferman eyle Alemler hkmne ferman olan ah Bir ismi Seyit'tir, bir ismi Ali Hak sana Murtaza dedi ya veli u dnyann evvelisin, ahiri u kcvn - mekanda sultan olan ah

J.

Seyrangiihm oldu arn ycesi Dldl'iin sss, Kanber hocas Server enbiyann Mira gecesi Yedinci kat gkte arslan olan ah
Musa'nn asasn

ejderha eden

sa'ya ly hem de diriiten

Muhammed akna Ziilfkar alan Kfr yerlerini iman eden ah

Kul Himmet' im eydr, meydanda srdm

Her nereye baksam Ali'yi grdm Seherin vaktnda dilimde virdim Mminler dilinde ezber olan ah

KUU!MMET 317 --------.... ----------

Vird: Sk sk tekrar edilen dua - Mmin: man eden, tarikata bal olanlar -ah: Bu daima Ali'dir - Kevn Mekan: Kainat, Evren, her iki dnya (dnya ve ahret) Seyrangah: Gezinti yeri - Iss: Sahip - Hoca: Sahip (eskiden bu anlam da vard) -- Server enbiya: Peygamberler ba (Muhammed) - Arslan olan ah: Hazreti Ali

-45DEV DESTANI
Yerde insan gkte melek yok iken Kudretten bir mr indi szld Cmle mahluk kandildeki nur iken Ayn Ali mim Muhammed yazld

Yedi gnden sonra buldu zn Eli bal kan doldurmu yzn Sultan Sleyman'a vurdu yzn Sleyman'sn u bendimi zirndi Sleyman der kim balad elini Kaddin hilal olmu bkm belini Kim eyledi sana bunca zulm Hakk emiri byle imi gezindi

Ol dem yaratld dev ile piri

Kaften kafa hkm ederdi her biri Vard hem onlarn bir sultanlar Gayet pehlivand pek zorbaz idi yzelli batman grz ekerdi Vurunca gaz kaf kufu ykard Cmle devler ann havfin ekerdi Yedi iklim drt kede raz idi yz altm arn idi kameti Hi bir kula benzemedi heybeti Yetmi yedi ar idi sfat Baknca magripten merik clLiz idi

Dev'de der ki beni balayan uak Akl, bali deil oniki ancak Bir darbe ile beni eyledi helak Yz ahin gibi utu szld
Sleyman der biz bu srn biliriz O ii tutan bizde sezeriz Sanma senin ellerini zeriz Elin bal bin yl dahi gezindi Dev de der ki ahirinde n' olacak Bu dert bize kyamete kalacak Sieyman der Muhammed var gelecek Ahir zaman yakn derler sezildi Nice bin yl geti, nice bin saa Yer duruldu kar geldi yedi kat Zahir oldu Ali ile Muhammed Karsnda dev derildi dizildi

Kaf danda bir ba vard hurmadan Ol vakit yoktu dnyada insan Grd ba iinde bir taze civan ad ve hurrem olup gayet sevindi
deyip sundu elini geti, syd halini zge bilmedi hi ahvalini Tezden hemen yz stne ykld
Benliinden

Nigar

msn

Mekke Medine'nin halk devirdi Devi grenlerin tebdili at Kabe'nin stne glgesi dt Kamu grenlerin bet benzi soldu Yedi iklim padiah geldiler Geldiler de taraf taraf kondular Tezden Muhammed'e haber verdiler Gelince bir haber al, gel tez dedi Muhammed der Deve, nerde balandn nedir, bunca nerde elendin Sleyman Nebi'ye, Nuh'a varmadn Elin bal bin yl dahi gezindi
Adn

-!.

Dev de der ki beni ald bir merak Gelemem bir dahi, menzilim rak
Aradm olan burdadr

mutlak

Yana yana

vcudum kz oldu

Muhammed der Dev'e dava eyledin Bunca halk bir araya dirledin Olan burda sen olan grmedin Elin bal bin yl daha gez indi Dev de der ki sanmam ben bir deliyim Kaftan rak yollarmdan gelirim Grncenez ben olan bilirim Kalarnda mim duas yazld Hak emriyle gkten Cebrail indi ndi de namna sultam sundu Allah Muhammed'e selam gnderdi Muhammet'sin dey bendin zi.ind Muhammed Sleyman'a gel dedi geldi Aleme bir nur balkd dodu Sleyman donunda Ali'yi grd Dev Muhammed hrkasna sarld Dev de Muhammed'e syler pusidan te ellerimi balayan olan Yerde insan gkte melek yok iken Duyar idim ok dev ban keserdi Ali Devin kusuruna kalmad Kimi inand da kimi inanmad ok nceden ikrar veren dnmedi Mnkirin gnlne lanet yazld Byk kk bu haberi iitti Ali 'nin srrna kimi t:rdi yitti Dev mslman oldu slaya gitti Cemaat dald alay bozuldu

Dev de der ki adm ................... .. Kaftan kafa kadar hkm ederdim Sleyman Nebi'ye, Nuh'a uradm Ne yaram gnd, ne ba zld Yz yirmi drde verilmez adet Bunca peygamberden bulmadm meded El - aman mrvet dile ya Muhammed Kuca canm kafesinden szld Sleyman'dan haberini aln m? Kaftan rak yollardan giden gelin mi? Grnce grsen olan bilin mi? Elenme, de u orduya gez indi Byk kk bu haberi duyanlar Dellal koyup ar ar sordular Cmlesi de derildiler geldiler Hepsi Devin karsnda dizildi Nice gnler geti aylar savutu Dert ehli de dermanna kavutu Bunca insan tekce tekce bulutu Gmanm kalmad umum zld

________ ,_._,_

"'--~----------

..---... ,, __,_.,,_,____ ,...,.,_.......----"-'"-------------.... ...

~

~-------

KUL ..-><HMMET .... _,_, ___,________ _ 319

Kul Himmet stadm dediim, neden Gitmiyor sevdas bir dem serim.den krarlk gderek elest deminden Hakk'n ismi kalbimize yazld

Zof'baz: Gl-- Havfin: Korku -- Raz: Sakl -- Kamet: Boy - Kaddin: Uzun boyun - Tckce Tekce: Teker teker -- Gman: Kuku -- Dirnedin: Topladn-- ndi: imdi - Deminden: ncesizlikten -- znd: Kendiliinden zld.
--46-

.
DEDEI,ER DESTANI Blk blk olup giden dedeler Dedeler siz yamadan m geldiniz Blk blk olup gelen dedeler Dedeler siz yamadan m geidiniz Dedelik edersin gezdiin yerde Muzuluk edersin azdn yerde Yarmay bulguru sezdiin yerde Dedeler siz yamadan m geldiniz tarikata erdiniz Hakikatn evin nerde grdnz Bir deyi yard yedi drdnz Dedeler siz yamadan m geldini:: (*)Bu
iirin eriattan

(*)

J,. Haramilik dedelikten iyi mi

toyu mu Y ardmz anbar mdr kuyu mu Dedeler siz yamadan m geldiniz Halifelik nian var brknde ok keramet vardr san krknde Arpa mdr. buday mdr terkinde Dedeler siz yamadan m geldiniz Kul Himmet' in bu szne kstnz Hasm olsun hrka ile postunuz Talipleri damzlktan kestiniz Dedeler siz yamadan m geldin.iz
olmas olasl

Biz varamadan

tuttuunuz

Kul Himrnet'e ait

ok

zayf.

-47-gevherinden arn nurundan Andan hasl oldu gruh - Naci Hak sana bir evlat ederse ihsan Verince tatldr alnca ac (*)Kul Himmet' in bu
yant iiri
Hakk'n

(*)

arif bu szm bile mi Mnkirler ne bilir srr - alemi Yourmazdan evvel Cibril Ademi Ruhlar idi Hak'la buluan hac
17.
yzyln balarnda yaayan

Deme

Kul Hseyin'in

Hakk'm gevherinden Hakk'm nurundan

Andan
hasl

oldu gruh - Naci

sayfasnda

dizeleriyle balayan ve kitabmzn bu cildinin 362. Hseyin'in iirine karlk olarak sylenmitir.

yer alan Kul

320

ALEVJ VE BEKTA iiRLER ANTOLO_:l_S__ _ _ __

Arif arif ile gnl katmadan Krklar ayan olup sema' tutmadan Selman dahi ol krklara yetmeden Ali idi krklardaki duac ekilip giderken mira yolunda Rastgelip de sekiz umak ilinde Cennet evlerinde elma dalnda Fatma Ana idi dar eken bac

Ben gnahkar kulum sylerim Allah Nur rtl kara donlu Beytullah Kr glbangdr ekic' eyvallah Andan hasl oldu Ali klc Gerek erenlerin incedir yolu Sen seni sanmagl divane deli Yz yiirmi drt bin nebi evveli Fahr - i alem giydi ol nurlu tac

Kul Himmet' im aydur yeter bu szm

Syletme Hseyn'im aktr gzm Bir sama baktm bir de soluma Kamile yakndr dunyann ucu

Umak: Cennet -

Srr

- alem:

Tanr'nm

gizli evreni, evrenin gizi.

--48-Seher vakti
Ann katarndan ayrma

gidiyor bizi Kanber'i nnce katar gidiyor Ann katarndan ayrma bizi Muhammed Ali'dir cihan evveli Bir arap geliyor eli develi Urum'u irad eden Bekta - i Veli Ann katarndan ayrma bizi

ah kervan

J, Cebrail hem kanadn anca

Rahmet suyun yer yzne sanca Hasan Hseyin cr'asndan iince Ann katarndan ayrma bizi
mam Zeynel bekler zindan iini

mcrim suunu Bakr Ca'fer yiikledince gn Ann katarndan ayrma bizi

Musa Rza Hakk'n nurudur Taki Naki Asker Mehdi srrdr Selman'n yeninde deste gldr Ann katarndan ayrma bizi
Kazm

Umarm balar

Gl kokusu

teridir Ah ettike karl dalar eritir Hatice, Fatma Hakk'n yeridir Ann katarndan ayrma bizi

Muhanmcd'in

Kul Himmet' im aydur Mehdi nic'oldu On iki imamlarn tahd nic'oldu Pir'in eiine giden hac'oldu Ann katarndan ayrma bizi

KUL HiMMET

321

-49Hey erenler kimse aha gidemez aha Kanber gibi kul olmaynca Her Kamberim diyen er Kanber olmaz Adab ile erkan yol olmaynca Irakta arama, vardr yakn Gerek olan talip alr hakkn Sana ykletmezler yolun ykn Bklp kametin dal olmaynca

J.. Her Mekke'ye giden hac olur mu?

Her apdal olanlar Naci olur mu? Her aput ballar bac olur mu? Erenler haliyle hal olmaynca Memnun oldu gnl gezer dostunda, Akn dolusunu sunar destinde Seni tarlar m balar stnde Mrit naz~ edip gl olmaynca

Derd - i menddir gnl, bir dem hfik olmaz Ak olmaynca sine fik ol:az Kul Himmet' im eder: Vcut p!ik olmaz Mrit nazar edip pak olmaynca

Derdimend: Derdi ok - Hak: Toprak -- ak:

-50Bizi bu sevdaya salan Kendi Cenab Allah'tr Bu sevdaya gnl veren i gc eyvallahtr
Eyvallah

Yaral

- Pak: Temiz.

J, Er odur ki Hakk'tan e
Desti damanna dee Benzemez aaya beye Ali ah bir ulu ahtr Dest ti dameni Salmanam Cevhersiz gle dalmanam Krklar saili Selman'am im gcm eydullahtr

bilen kii Her dem artar ak cuu Resul'n bindii ta Hatl durur muallaktr Bir szm vardr tutana Er odur Hak'tan utana Kul olmuuz Pir Sultan'a Eii de kblegfihtr

u cihan

Kul Himmet' im okur yazar eler gezer

Hak'tan bize oldu nazar

Bu bir srrr - srrullahtr

Cenap: Civar, ev eii - Cenab Allah: Allah'n taps - Muallak: Aslm, boluk - Selmana kmak: Dilenmek - eydnllah: Allah iin bir ey veren anlamna gelir - Srr srrullah: Tanr'nn srrnn srr - Gman: Zan, phe - n: Ses, avaz - Cu: Cokunluk - Seyran etmek: Gezmek, dolamak Erkan: Temeller - Nazar: Bak - Dest: El - Daman, damen: Etek Kblegah: Kble yeri - Selman Farisi: Asabe l/z. Muhammed "bu zat, bizden, evimizin halkndandr" demi olduu iin Alevi - Bektailer onu asabenir en stn

}_l~____.1!:_~Vi VE BEKTA !fRLER ANTOLQ![Sj__ ___ --------------------

sayarlar. Selman zincirle omuzuna

asl,

kp halktan unu bunu toplar /iz. Ali'ye getirirdi -

ii oyuk hindistan cevizi ile yani kekl ile Sail: steyen, dileyen.

--51Gnl evine bir karalt gelse ol nefs bulutunun delaletidir Kii yol bulmasa yabanda kalsa Yaramaz huylarnn iddetidir
Ettii gnah eline alsa Erenler cem'ine mrvete gelse Kii eksikliin znde bulsa Dervilik, mminlik alametidir

j, Srp gereklerin izin izlemek Maukun mihrini canda gizlemek stad nazarnda edep gzlemek Gerek erenlerin ho haletidir
Cennet ev zatdr cehennem sfat Hrsn nefsin ldr bulasn necat Edep ustaddurur ilim hakiykat renegr Hakk'n yol, sanatdr

Mahabbet erbetini letiren Beni zlf teline dolatran Kul Himmet' i sevdaya ulatran Yine gzel ahn inayetidir

Miirvet, mrvvet: Erlik, adnmlk, ltuf dileyi -- Nazar: Rak, haleti ruh durumu - Mihr: Sevgi - Zat: z, i, kendi - Sfat: Tanr zat her sfattan mnezzehtir mutlak bir varlktr. lk sfat zatnn bir gerei olarak kiinin kendisini bilmesidir, S fat zattan ayr deildir. Klimil insann sfatlar cehennem, zat ise cennettir. air. bunu sylyor - Necat: Kurtulmak -:- Ustaddumr: reticidir, ustadr -- Ziilf: Sa - nayet: Yardm -- ah: Ali - Mahabbet: Sevgi - Vasl etmek: Ulatrmak -- ol: u - Dalalet: Sapklk, yol yitirme, azgmlk - Yaban: El, ova, yaz letiren: Bltren - Kanber: Hz. Ali'nin klesi. Klelikten azad edildikten sonra da J{z. Ali'nin yanndan ve hizmetinden ayrlmad, ona sadk ve bal kald. Sadakatn simgesi olarak anlr. -- Vesvese: Kuku, kuruntu -- Buy: Koku, rayha - ems kamer: Gne ve ay - HU: Bir seslenme nlemidir. Huda szcnn ksaltlm eklidir. Dervi selam olarak alglanr. Ayrca dervilerin birbirlerine hitap eklidir. Tanr'nn dedii gibi, Tanr adna anlamlarna da gelir. --Alamet: Belirti, iz, emare - Halet: Durum, hal -- Edep: Terbiye, huy.

KULBRAHM
Gerek kimlii hakknda hemen hemen hi bir bilgi yok. Doum ve lm tarihleriyle nereli olduu kesin olarak bilinmiyor. Ancak 16. yzylda yaam bir Bektai ozan olduu sanlyor. Daha dorusu Kul Himmet ve Kul Hseyin ile siyasal olaylara karm bir Alevi ozan olduu biliniyor. Nefeslerinden anladmza gre Kul Himmet'in dervii ve yardmcs durumunda. O da byk umutlarla, byk ?unalnmlara dm, Pir Sultan'n aslma olaynn etkisinde kalm, tutuklanmtr. Akc, etkileyici, aydnlk bir dili var. Olduka usta bir ak olan Kul brahim'in nefeslerinden pek azn ele geirebildik. Pir Sultan olaynda, Bedreddiinl topluluu ile birlikte arandklar resmi kaytlarda belirtilmektedir (Miihimma Defterleri v: 80).

--1Gine bir karanlk dt serime Yeti imdadma mam Hseyin Ben arrm ere, Hakk'a, pirime Yeti imdadma mam Hseyin Deden Muhammed'dir, atansa Ali Hakk'a doru gider anlarn yolu Nice bir incittin bu edna kulu Yeti imdadma mam Hseyin

J, Bahen bozulduysa Biiri'ye bala

Mmine kuvvettir, Yezid'i tala Kusurum ok, gnahm bala Yeti imdadma mam Hseyin Mrvvet kapsn ezel ezelden Hi vefa yok imi olandan kzdan Kusur bizde ise mrvvet sizden Yeti imdadma mam Hseyin .

Bozulmasn brahim' in dirlii Dirlik ile olur dnya varl Bu gnde belli olur erin erlii Yeti imdadma mam Hseyin

Bari'ye

balamak: Tanr'ya

Skntl, bunaltc, acl

gn.

(Arandklar

yalvarmak- Ezel ezelden: ok eskiden - Bun giin: ya da yakalandklar gnler olsa gerek).

-2Ey ruh, benden dostlarma selam et Felek ile pek cengi var, diyesin Felek verdiini geriye ister Hasret vakfn gryor, diyesin Elim ermez dostlarma, naarm Havf ekerim, olmaz iten kaarm Sunarlarsa ecel zehrin ierim Felek bizi gz aldrm, diyesin

Gel, deyince sze uymaz, delidir Aslm Muhammed'e kar, velidir Bu insan da yer yznn gldr Kimi aln, kimi verdi, diyesin

Kul brahim der ki, grdm dn Hak onarsn cmlemizin iini Bakn kayrm m sefil ban Dosta, gnl intizarda, diyesin

Havf: Korku - ntizar: Bekleme, gzleme -- Gz aldrm: Gze aldrm. Vezin iin byle yazlm. Anlam Felek bizi yok edecek, gzne kestirmi . - Felek ile pek cengi var: Alnyazsna kar direniyor, savayor - Naar: aresiz, umarsz. - Siyasal takip-ayaklanma:
Bu iirden anladmza gre Kul brahim, siyasal bir takipten dolay tutuklanm, ya da gzaltna alnm, kendisi ulaamad, gidemedii iin ruhu ile yaknlarna, dost !arna haber gndermekte, yardm istemekte, durumunu aklamaktadr. O dnemde Anadolu'da eitli ayaklanmalar, toplumsal olaylar olduu bir gerek. Dzmece ah smail olayna katldklar da dnlebilir (Baki z, Osmanhda Alevi Ayaklanmalar

sh: 197).

-- Mrvvet:

Adamlk, insanlk, yiitlik; byklk, ululuk, balama anlamlarna gelen arapa bir szck. Tarikatla su~ ilemi birinin meydanda dara durup kendisi iin mrvvet meydan almasn istemesine (mrv - vet dilemek) denir. Yine tarikatta sulunun, dknn geri topluma dnebilmesi iin; kk suiarda krk gn sonru, byk sularda verilenin bitimini izleyen gnlerde yaplan trene (mrvvet meydan) denir. Meydan tama, mrvvet ta da denilir.

Talib (Muhib): steklilik sresini baar ile bitiren adayn, ikrar erkan iinde

biatnn alnp tarikata kabul edilmesine muhiblik denilir. krar verip nasip alan kim-

seye de Talip denir.

Bektailikte Talip'liinde bir sresi vardr. Muhib kendisine verilen ibadeti (Evrad, zikir, erbain. ille ile oru, zekat namaz gibi tarikat ve eriilta ait ibadeti) hakk ile yerine getirir, tarikat kurallarna gre belli bir olgunlua ularsa dervilie ykseltilir. Bu bir aamadr, makamdr. Taliplik tarikat iinde eriat kapsdr.

KUL HSEYN
Yaam yks, kiilii, yaptlar ayrntlaryla bilinmiyorsa da 16. yzylda yaayan Kul Himmet'ten el ald, Pir Sultan Abdal'r dervii Kul Himmet'e sorular soran bir i irinden dolay nlendii ve XVI. yzylda yaad samlmaktadr. Doum - lm tarihleri, doduu yer ve nereli olduu da bilinmiyor. Ama yetmi:yan akn bir yaam srd bir iirinden anlalyor:

XVH.

yzyln

ilk

yarsna yetitii sanlan

bir Alevi -

Bektai ozandr

diyenlerde

var.

Ayn yzylda yazlmaya balayan

dergilerde

iirlerine rastlanmaktadr.

Bir iirinde:

Kaddim hilal oldu pirlik eriti Kametim bkld tebdilim at Ya o da vard yetmi ile grt Dayanp durmaya halim kalmad
gre, yetmi yan gekin bir ihtiyarken lmtr. Kul Himmet'in bir iirine ya_olan bu airin 16. yzylda yaayan Kul Himmet'ten el ald sylenir. (S. Nzhet Ergn, c: 2, s: 7) Kul Hseyn'in, on iki imam ile Hz. Ali'ye kar derin sayg ve sevgi ieren iirleri vardr. Alevi - Bektailer arasnda bu iirleri ile tutunup sevilmitir. Baz iirlerinde doann gzellikleri doludur. Lirik ve romantik esintilerle gerek iirin zn yakalad grlen Kul Hseyin, usta ve dili iyi kullanan bir ozandr.
nt yazm dediine

Allah - Muhammed - Ali ls birliine inanr. Balm Sultan'da Ali'nin sezgisel bir grnt oluturduu inancndadr (. Z. Eyubolu, a. g. e. s: 193) Abdlbaki Glpnarl bu grn kartm ileri srer (Alevi - Bektai Nefesleri, 1963) iirlerinde gl bir ozan syleyii vardr. Sadettin Nzhet Ergn Kul Hiiseyin'in 16. yzylda (Bektai air le-i ve Nefesleri c:l, s: 115), Abdlbaki Glpnarl 17. yzylda yaadn Kul Himmet'in ise Pir Sultan dervii olduunu kendisi sylemektedir (Kaygusuz Abdal - Hatayi Kul Himmet 1953, s: 22) Kul Hseyin iirlerinde, Hseyin, Ak Hseyin, Hseynim, Sefil Hseyin gibi mahlaslar kullanmtr. Halk iiri tarznda yazd, birbirinden gzel, cokulu lirik iirlerine de yer verilerek onun ozanlnn derinlii, ok ynll yannda stn yetenei gsterilmektedir: Vucuduna ho bak mhman sendedir

Kul Himmet'le

karlamasnda:

Kul Hseyin'im aydur evveli yandm Hakka ikrar verdim kandm inandn Kul Himmet kendini arif mi sandm De bana nerdedir dnyamn ucu
der. Kul Himmetin yant da
yle:

Kul Himmet'im aydur yeter bu szm Syletme Hseyn'im aktr gzm Bir sama baktm bir sol omuzum Kamile yakmdr dnyann ucu
Gerek Kul Hseyin, gerekse Hseyni sylendii bilinmektedir.
mahlasl iirlerin. ayn

ozan

tarafndan

Kul Hseyin'in On iki imama derin saygs ball vardr. O da bir ok Alevi Bektai ozan gibi Allah - Muhammed - Ali lsnn birliine yrekten inanr:
Krklar eiine yzm srdm Allah bir Muhammed Ali akna

Balm

Sultan'da Ali'nin sezgisel bir grnt

oluturduu inancndadr:

Balm Sultan.gerek srr - Ali sin .Mminlerin kanadsm kohsun Pirim Hac Bekta ah - Veli'sin Cansz duvarlara yrten meded"

Latifi Tezkeresinde "Kendisinin abdallar merebi ile dedeler mezhebinden ne srlmektedir. Kul Himmeti mridi sayar, ona yrekten baldr:

olduu

"

isen mkilini halleyle Neden hasl oldu gruh - Naci Gel imdi gamda koma beni byle Evvel tatl neydi sonras ac
Kul Hseyin'in iirlerinde gl, lirik vi cokulu bir ozan syleyii egemendir. Sadettin Nzhet Ergn, Abdlbaki Ulpnarh, Cahit ztelli, . Zeki Eybolu, Asm Bezirci gibi bir ok aratrmac Kul Hseyin'in iirlerini incelemitir. Kul Hseyin'in 16. yzyl sonlar ile 17. yzyl balarnda yaad, Alevi - Bektai iirinin ileri gelen ozanlarndan birisi olduu, deyilerinin ounun ezgi trk eklinde sylendii, bu tarikat ve topluluu drtyz yldr etkiledii, kltr ve inan asndan besledii yadsnamaz. Elde SO'ye yakn

Mrid

KUL HSEYN

327

iiri bulunan Kul Hseyin, iirlerini ehlibeyt, tarikat, lar ileyen iirleri de vardr. Baknz bir iirinde:

konularyla rmtr.

Din

konu-

Hey erenle akl fikir eyleyin duman ne gzel uymu Yaradan Allah'a kr eyleyin Tabiata insan ne gzel uymu
u dalara

derken

insan, doay, Tanr'y

ne gzel birletiriyor.

iirlerinde yaamn ac evrelerini, yallk dneminin ykc etkilerini buruk bir tatla anlatan, yreinde duyduklarn yaln bir biimde yanst;an, zlen, zlem, sevgi, umut gibi deerleri dop - dolu varlnn i uurumlarndan da atan, yeri gelince inantan bile syrlarak yaama sarlan, doann dilsiz acmaszln sezen, gereki bir tutumu benimseyen bir grnm sergiler. Dili duru ve akcdr. Yaln bir sylei vardr.

Sana derim sana divane ak Sen Kble ararsm Kble sendedir

Kul Hseyin'in iirleri Cahit ztelli tarafndan Pir Sultan'n Dostlar (1984) adl kitapda toplanmtr.
RLERNDEN RNEKLER

-1Abdal Musa Sultan gazaba geldi Fetheden Urum'u yaratan meded Cihan harah oldu insan az kald Yine ferman senin eleman meded Biz de severiz Ali'nin soyun Bizler de anarz Hasan Hseyin Zindanda vermisin Zeynel'in payn Bakr' zin<lan<la var eden meded
Yeti mam Ca'fer al elden bizi Her dem arzumendiz isteriz sizi Zlfkar att yuttu denizi Necef deryasn kurutan meded
Mridimiz Kazm Rza'ya varalm

.J.. Hseyin Gazi Sultan bellisin cansn Niyazm kabul et nkilim kansn
Hseynovas'nn

Ayrma

gzcs seillsin koyunu srden meded

mdat sizden ancak Urum erleri Gaib erenleri Horasan piri Muallakta tutan bab - Hayber'i Cengde Muhammcd'c car eden meded
Balm Sultan gerek sm - Ali'sin M'minlerin kanadsn kolusun Pirim Hnkar Hac Bekta Veli'sin Cansz duvarlar yrten meded

Derdimize derman anda grelim Taki Naki Askeri'ye erelim Mehdi'yi maarada sreden meded

Kul Hseyn' im aydur gnl'e demeyin Giderip ykn alp ymayn Srlarnz gnlnzden kovmayn M'minin kalbinde yer eden meded

328 _

AL!i'V VE BEKTAj_}_RLERi ANTOI:_OJS -----------------

--2Devredip gezerken dar -

Badat diyarna vardn m fenay

turnam

Medine

ehrinde

Makam andadr

Fatma Ana'y grdn m turnam

Hazret - i Eyyub'un nikabn kaldr Tende iki kurt var neye maildir Biri ipek sarar biri balm der Bunlarn srrna erdin mi turnam Behll evcik yapar idi zindanda grd umak evinde Tlsm da erenlerin ceminde Krklar didarna durdun mu turnam
Makamn

Biz de beli dedik nice uluya man aldk ikrar verdik Veliye Necef deryasnda mam Ali'ye Bu deryaya yzler srdn m turnam Medayin Salman'a varp kabrini grp Ba eip hem eiine yz srp krara be<l olup durdun mu turnam
ehit ehrinde

Badat'ta Kazm'n

Veyselkaran gezer idi Yemen'de Serin verdi On ki mam yolunda mam Mehdi hangi vakt u zamanda Nasl zuhur eder sordun mu turnam

de Kerbela'da rmez izin yoktur kalkp yrmez mam Hseyin'in kan kurumaz ehitler serdarn grdn m turnam
Hakk'tar

Her

Kul Hseyin der ki Hakk'a varalm

Varp dergahna yzler srelim Can ba feda edip ah' grelim Sen de o sultan grdn m turnam

-3Gnl verdim seni sevdim Aman nrvct dergahrna Bu gn Hakk' sende buldum Aman mrvet dergahna giden yollar Seni tesbih eden diller Hak sevdii gonca gller Aman mrvet dergahna
Dergahna

Dergahndan kesmem elim Kblemden evinnem ynm arrm Muhammed Ali'm Aman mtirvet dergahna

Kul Hseyin' im zatm ilen Buldum muhabbetim ilen Geldim gnah ykm ilen Aman mlirvet dergahna

-4Mekke Medine'dir senin duran Gel dinim imanm Hasan Hseyin Yezit'ler elinde telef oldu cann Gel dinim imanm Hasan Hseyin Mansur "enelhak" der Badat ehrinde O ehit dlit Kerbela lnde Sngs elinde tirke belinde Gel dinim imanm Hasan Hseyin

KUL HSEYN

329

aldlar

sngs elinden dt Yezit'ler yrd bana t Ya Muhammed dedi gzn at Gel dinim imanm Hasan Hseyin Battal cenk eyledi vard su ald Bir frka hasn olup krbasm deldi De de hem ehit oldu Gel dinim imanm Hasan Hseyin
iede iryak kana dndrd Dnyadan ahrete susuz gnderdi Evlatlarn develere bindirdi Gel dinim imanm Hasan Hseyin

,1, Senin mritlerin dere bekledi

Yetmi
Krk

iki mrsel szn haklad gn meyyitini aslan bekledi Gel dinim imanm Hasan Hseyin

Abdallarn sema dner Hak ilen Mminlerin yol sryor fark ilen Dervilerin seyyah eder terk ilen Gel dinim imanm Hasan Hseyin

Kul Hseyin bunu and pirinden Gn grnmez ttnnden zarndan Sevincin ok Acem ile Urum'dan Gel dinim imanm Hasan Hseyin Meyit: l -

Hasn: Dman
Tirke:

-- Tiryak: Panzehir- Mrsel: Peygamber Okluk - Sema: Gk - Ttn: Duman - Zar: At. -5--

Gzme grnd dostun balar Himmeti eriti Abdal Musa'nm zlsn r kalsn salar Himmeti eriti Abdal Musa'nn Hindistan ilinden duyuldu sesi Mmin kullarna dt hevesi Yedi babtan ieridir trbesi Nur dodu stne Abdal Musa'nn
kr

,1, Bandadr nurdan elifi tac

Eiin Maripten merike

bekleyen neylesin hac' oynar klc Zahire batma Abdal Musa'mn

Dedem beni muhabbetin coturur Coturur da yce dalar atm Atm da Kaygusuz'a drr Himmeti eriti Abdal Musa'nn

Kul Hseyin' im murada erdi Kaygusuz Sultan'm evine geldi Krklar eiine yzn srd Mest etti kokusu Abdal Musa'mn

-6Sana derim sana divane ak Sen kble ararsn kble sendedir Mevlam cemalini yaratm nurdan Din iman ararsn iman sendedir Vcudunu drt nesneden halk etti Ervahmdan ervahna nur katt Melekler Adem'e hem secde etti Sen secde ararsn mihrap sendedir

Beri gel deyince niin gelmezsin Okuduun ilmin asln bilmezsin Muhabbet gmlein bir ho giymezsin mam Cafer ilmi erkan sendedir

.J, A gzn de bak Musa'y Kazm

dndrme zn sre gel yzn Taki Naki hem Askeri sendedir
Mrit eiine

mam - Rza'dan

Diline ders verdi beline kemer Muhammed Ali'dir ol emslkamer ah Hasan Hseyin ol mam Zeynel Biikr'a kan olan irfan sendedir

Muhibleri haber ald Mehdi'den blis'tir batl ilmine hkmeden Ne gezersin am erif Mekke'den Sen Kabe ararsn Kabe sendedir
ra

Kul Hseyin' im gezmez oldu

Sreimiz eyh

Safi'nin srei Muhammed Ali'dir ilmin direi Vcuduna ho bak mihman sendedir

-7Zamane insannda fitne tredi Sylemez gerei yalan dzen var Edep kalkt haya kalkt ne kald Evladndan uandan bezen var

-L. Bir gn olur rast gelin ecele Komu iyi demezse halin nice ola Oku bir kez defterini hecele nkar etme defterini yazan var
Hakk'a da kul olabilen fakirler Komu gammazma lanet okurlar Srerler tamuya oda yanarlar Eer insan isen amel kazan var

Cmle mahluk hrsa nefse

Yabanc

tapmlar

tarlaya tohum serpmiler Cehennemi kimin iin yapmlar Tarikin bilmeyip yoldan azan var

Hseyin' im der ki kamil olasn Terk edip bed - huyun kemal bulasn Kabir azabndan emin olasn Sorgu var hesap var hair mizan var

-8Medet Ailah ya Muhammed ya Ali Ba boz dumanl dalarda kaldm etin olur u alemin dilleri imdi syleniyor dillerde kaldm benden kama hey ka kalem okudm sinemi delen Bir dostum yok ki halimden bilen Garibim gurbet ellerde kaldm
Ayrlk Kana

J, Her sabah her sabah blblm tmez

almdm rpndm

yanar da ttnm ttmez ellerim yetmez Gemisi gark olmu gllerde kaldm

Ateim

Deli gnl muhabbetten fam m Gnl abdal olmu gezer yrr m Kardaki dan kar erir mi Akar boz bulank sellerde kaldm

--Garbi demeyince karlar erimez Sohbet olmaynca gnl kanmaz Silerim didemin ya kurumaz iseli boranl bellerde kaldm

KULHSEYN

331

Hseyin Abdal' m glemez oldum Gzmn yam silemez oldum Nere gideceim bilemez oldum Kervan kesilmi llerde kaldm

-9oktan beri gzlyorum yollarn Arifler arifi pir safa geldin Syledik.;e t:kerleir szlerin Arifler arifi pir safa geldin
eker dudaklarn inci dilerin Mahitap yzlerin aydr kalarn Ak del' eder bu baklarn Arifler arifi pir safa geldin

-!.

Ruz - i maherde de efaatkaranm Yoluna fedadr cism ile canm Merhaba, ho geldin aziz mihmanm Arifler arifi pir safa geldin Horasan ilisin Unm kutbusun Pirim Hnkar Hac Bekta Veli'sin Muhammed torunu Ali olusun Arifler arifi pir safa geldin

Hseyin' im kapnda gnahkar kulun Firdevs - i iiliida ter blb1n Muhibler stne dourur gn'n Arifler arifi pir safa geldin

-10-Fena dnya iin gam ekme gnl Her dem alayp da glmeli deil Sevda dedikleri sel misalidir Fikredip ummana dalmal deil Cehdetmeyince
karl da almaz

-!.

Geersiz deryay geip boylama yere bhtan eyleme Bir kimsenin gybetini syleme Bhtan edip kana girmeli deil
Grmediin

Hseyin' im szn olmua syle

Varp etrafndan sor sual eyle Zamane halknn ahvali byle Muhabbetsiz yere varmal deil

pul olmaz Yiidin bana gelmez hal olmaz Bana gelene glmeli deil

Sarrafn yannda altn

Nazl

11-

yar bir derde giriftar olmu Hayali gnlme gelip gidiyor Dedim ka karam yar sana n'oldu Gn be gn gl benzin solup gidiyor

J, Kalbimin aynas ol ka kara

Bulamadm

senin derdine are Dedim dilber sarlalm bir kere Hasretlik kymete kalp gidiyor

Yar senin derdine ortak olaym Demir ark giyip derman bulaym Eer l der isen dnden leyim Nice ko yiitler lp gidiyor

dosta Sen sa ol sevdiim ben olarn hasta Giymisin karay kalmsn yasta Eller yiyip iip glp gidiyor

Hseyin' im eydr

uradm

-12Ey benim efendim adil hnkarm Derman eyle bu dert bizi almadan Gece gndz ah - u figandr karm Ak atei u sinemi delmeden Bu dert bizim ile bile gelmitir Ben bilirim bana benden olmutur Kmr gzlm bilmem sana n'olmutur Alayp gezersin dahi glmeden Gam
deildir

-l-

Bayram gelir karl kinli barr Herkes yar yarini bulur grr Hasretlik eken de yanar alr lm ye deil mi byle lmeden
ntizarn ala gzl dostuma Acap irakibin bize kasd ne Kabir kuyusunda ula stme stm toprak olup karalanmadan

efendimi bulursam

Bulamayp yollarnda kalrsam

Mevtim yetip bu dnyadan olursam Kaldrman Hseyn' i yari gelmeden

-13Mrit

isen mklm halleyle Neden hasl oldu gruh u Naci Gel imdi gamda koma beni byle Evvel tatl neydi sonras ac1 Hak verir ksmetim benim gdam Kesmezem dilimden bari hdam Y ourmazdan evvel Cibril Adem'i Hem Adem yok iken kim idi hac Arif tarif eyle gnl katmadan Hak teala bu dnyay yapmadan Selman dahi ol Krklara yetmeden Ya kim idi Krklardaki duac

J., nsan fchm eyleyip kendin bilmeden

Havva ana gelip hamil olmadan Eritipte kalp evini silmeden Kim idi gkleri dar eden bac
Ta ezelden bu srrullah sarayd Mminlerin kalbi dolu nur idi Ne krei ne ekici var idi Neden hasl oldu Ali klc

zn tasdik edip tevekkle gel Neden hasl oldu Ali klc Yzyirmi drt bin nebiden evvel Kim giydi bana ol nurdan tac

Kul Hseyin' im der ki evvela yandm Hakka ikrar verip kandm inandm Kul Himmet kendini arif mi sandn De bana nerdedir dnyann ucu (*)

(*) Kul Himmet'in bu iire yant 349. sayfadaki 47 nolu iirdir.

KUL HSEYN

333

-14Ne haldeyim elii gzn szenler Nolur suna boylum gr beni beni Einden ayrlp yasl gezenler Her sabah her akam der beni beni sohbet olan dil olam bana yana yana kl olan Sevdiim bahende aan gl olan Uzat a ellerin der beni beni
Konuursan

. Gzm grmez oldu kanl yalardan Hayal meyal yatamyom dlerden Sevdiim stne uan kulardan Her seher vaktinde sor beni beni
Deimi donunu olmu veyik Aslana benzersin ey gz byk Sen bir avc ol da ben de bir geyik Doldur tfengini vur beni beni

Demen

nsan ksm ksm yer damar damar

Der Hi.iseyn' im stadm

Demen

bulaym

lamelif yz ems kamer Giizelim heline olaym kemer Yakr sevdiim sar beni beni

Kalar

bana yana yana leyim Sevdiim kapnda klen olaym Mteri bulursan ver beni beni

-15Zamanede bir hal gelmise baa Ahdi btn bir sadk dost kalmam Kalle yar olana dost demem haa N'olacak muhanet meydan grmemi Ben bir yar isterim derun - i dilden Sarfede varn geldike elden Beni setreyleye adudan elden Her yze glen yar olmu olmam

J, Gnl u dnyadan sen umma vefa

Veliler hak
Meer Yalanc ahdna

cefa etmedi vefa ta ezelden bizden olmam

iir elanitir

Hseyin beyhude ah etme naar Bir kap rterse birini aar Buna dnya derler hepisi geer Hangi gn grdn akam olmam Adu:

Dman

Deruni dil: Gnl - Setr eyleye: Saklaya, rte, gizleye - Ahd: Sz - El: Yabanc -- Beyhude: Bouna - Naar: aresiz.

-16Sallanuben dost iline giderken Ne acayip yolu vardr yaylann Selvi boylum gonca gln dererken Alr blbl gl yaylann Yayla senin gibi yayla nerd'olur Seni arayanlar nerede bulur Pare pare olmu karlarn erir Akar boz bulank seli yaylann

J, Nerkisin benefen kark biter

dal vermi ireyhan tter aleme yeter Gl burcu burcu kokar yaylann
Mehur kokularn

Dalnda

Her sabah her sabah hava nemlenir Yaz gelince aklarn canlanr Sen yaylann can gelir dinlenir Eser lgt lgt yeli yaylann

lH:__t.!~X! VE BEKTAi RLER AIY__TOLOJiSi

Hseyni' yem pervaz urup uunca Gzlerinden hasret kan ya dknce Koyunlar meleir evler gnce Issz kalr n'olur hali yaylann

-17unda bir dilberin sallannda Selviye benzettim dallar iinde Derya kenarnda rmak yznde Turnaya benzettim gller iinde

.J.. Benim yarim geliinden bellidir Ak elleri deste deste glldr Yarinden ayrlan nerden bellidir Mell mahzun gezer iller iinde
Alma deli gnl alma eline oduna deline Yarim al yeiller giyip salna Ko beni yataym allar iinde
Cierciin ak

Hakk'a doru giden yolu basmazlar Syletirler irin dili kesmezler Gzel sevdi dey ekip asmazlar Bir zaman sylenir diller iinde

Hseyni' yem aydur iim zar m'ola Ak kemendi boynumuzda dar m'ola Benim yarim gibi gzel var m'ola Hakk'n yaratt kullar iinde

-18Gel ey hace bize ilmini satma Hak mihman olduu yeri bildin mi El aybn grp gnaha batma Felek dolabnda zar bildin mi Evvel kapu eriattr girerler Tarikatte gonca gller dererler Canlar menziline anda ererler Acep menziline erebildin mi Yezel: Sonsuz
varlk

-1, eriat dildedir tarikat canda Gnl dost evinde mihmandr anda Bunca velilerin mekan kande Hakikat elinde seyri bildin mi Kul Hseyin' im kemter nedir aresi Ne kadardr Arin Krsn aresi Uyumuken yreimin yaresi Ey hace szlattn sarabildin mi
Alayan, szlatan

Zari:

Kabir azab: Ahiret cezas

-19Gnah ettim ahm darna durdum Allah bir Muhammed Ali akna Krklar eiine yzm srdm Allah bir Muhammed Ali akna Hasan
Rza'ya

ben ricaya vardm

mam Hseyin efiim buldum

ahm Zeynel'aba eyledi yardm Allah bir Muhammed Ali akna

KULH0SEYN 335 -------------------

Muhammed Bakr'm yz nuruna mam Ca'ferin vardm darna Kalm gnahmn kll varna Allah bir Muhammed Ali akna
Musay Kazm'dan grnen nurlar Aliyyrnzaya naklolan srlar Kalman gnahma erenler pirler Allah bir Muhammed Ali akna

J.. Muhammed Taki'nin yolu akna

Aliyynnakinin hali akna Bala crmm veli akna Allah bir Muhammed Ali akna Hasanl'askeri nuru hakkin Muhammed Mehdinin sm hakkin Erenler sema' devri hakkin Allah bir Muhammed Ali akna

Mridi

bilelim yara varalm Kul Hseyin ile dara varahin erleri defeden hayra varalm Allah bir Muhammed Ali akna

efi: efaat

eden,

efaat

iin araclk eden - Def: Kovma.

-20YA

DESTANI

Adem olu bu dnyaya gelince Taze alm bir fidana benzer Bir yana da kadem basnca Blbl gibi akr, glene benzer
ki yanda da kalkar oturur yanda ok manalar getrr Drt yanda hamaylisin gtrr Be yanda ba - u bostana benzer
Altsnda fehmeder hep dn Yedisinde drr n diini Sekizinde fehmeder her iini Dokuzunda mah - tabana benzer

J.. On drdnde mahbupluu adr

On beinde gren akln dadr On altda sanki cennet badr On yedide kalar kemana benzer On sekizinde fehmeder arn On dokuzda gzetir ikarn Yirmisinde kimse bilmez srrm Talimini alm ahana benzer Yirmi beinde bir hoa grnr Otuzunda akan sudur, durulur Otuz bete meclislerde anlr Balna karm irfana benzer
Krk yanda

On yanda taze gldr, kokulur On birinde gonca gldr alr On ikide boy gsterir seilir On nde serv - i revana benzer

gazel gibi

balarda

da Ellisinde Subhan'a bel balar da Yklenmi ykn, kervana benzer

Krk beinde gnahna alar

336

AL..."! VE BEKT~!i!Jf.!f!LERl ANTOLOJiSi - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Elli

ettikleri d olur pirlik gelir, k olur Altm beinde gzleri ya olur Da bana km gnana benzer
Altmnda

bede

.,!. Yetmiinde ar iner dizine

Yetmi bede duman ker gzne Sekseninde kimse balanaz yzne Baykular oturmu virana benzer

beli bklnce defteri driilnce Doksan beinde mr serilince Kul Hseyin yz yana varnca Denesi savrulmu harmana benzer
Doksannda

Seksenbeinde

Fehmeder: Anlar - Mah - taban: Parlak ay - Serv i revan: Salnarak yryen - Mahbupluk: Sevilme, gzellik - Keman: Yay -Ar: Utanma - ikar: Av Kadem: Ayak - Hamayli: Boyna aslan kk dua kesesi -- Tevekkl: Aln yazsna inanma - Gnan: Gne dnen, ay iei.

-21Arap atl ko yiitler Uygun meydana evrilir Silahor marifetliler Dest - i uryana evrilir Benim yarim kederlendi Leb - i irin ekerlendi Ka, kirpii siperlendi Dilim dendane evrilir

J..

Benim efendim gelince Boyu usul, beli ince At yanakta gl gonca Gl harvana evrilir Uyma nainin szne Riya getirme zne Halka halka mah yzne Zlf gerdana evrilir

Hseyin' im duyarlarsa
Enim, alm soyarlarsa Bir yar iin kyarlarsa Canm kurbana evrilir

Dest i oryan: plak el. Burada yaln kl olacak - Dendan: Di Harvana: Dikenlik - Nai: Hain, kt kii - Riya: ki yzllk. yalandan gsteri - evrilmek: evresinde dolamak, taklmak, sevgi gsterisinde bulunmak Mal: Ay--Kande: Nerde-Avazh: Sesli

-------------...

~-- ----~-

. ------"-----

KULHOSEYN

337

-22Ey ahin baklm, blbl avazlm Bir eli kadchlim, bir eli sazlm te ben gidiyom, kal ahu gzlm -'Je sen beni unut, ne de ben seni Yolda harami ok, engel arada Unutma sevdiim demde, srada Kalp gider amma, gnl burada Ne sen beni unut, ne de ben seni

J, Ta ezeli ezel, seven sevende

u iki cihanda, kevn mekanda Nizam balarnd, ulu divanda Ne sen beni unut, ne de ben seni

ekilsin glbenkler, srlsn devran Grlsn kaytlar, alsn meydan Y otumuzu asn ulu Yaradan Ne sen beni unut, ne de ben seni

Hseyin' im eydr, gl benzim soluk Serimize yazlmtr ayrlk Vallahi sevdiim gnller birlik Ne sen beni unut, ne de ben seni Demde, srada: ki meclisinde, sra ile iki datilmasna deiniliyor - Kalp: Vcut, beden, ozann kendisi - Ezeli ezel: ok eskiden -- Nizam ba: Her trl tarikat dzeni, toplants - Grlsn kaytlar: Hazrlklar yaplsn. Bu nefes Pir Sultan 'a benzektir - Se: Ba - Kevn mekan: Evren. -23--Muharnmed'in bahesinde Serv - narm Ali'dir Ta ezelden vcudumda Canda damarm Ali'dir
ndim de imal ilinden mam Hasan'n dilinden
.J.. Ah Yezit, kalmaya sizde
Kazm'a ettiniz ceza Horasan' da Musa Rza Srda nihanm Ali'dir

Hseyn'in yolundan Belde kemerim Ali'dir Zeynel'i zindana tkan ah Bakr'a kiri takan Gl olup da irfan kokan mam Cafer'im Ali'dir

ah

Taki'dir gzmz aan Naki'dir mkller seen Askeri'dir meyin ien Saki pnarm Ali'dir Bu iler byle olacak Alem nur ile dolacak Mehdi Dedem var, gelecek Kan - u mekann Ali'dir Kul Hseyin'im Hakk'a yalvar Sevdiceim Ali server Nur olmu alemde parlar ems - kamerim Ali'dir

338

ALEV! VE BEKTAi ilRLER ANTOLOJjSi

-24Eer

Kelp irakiplerden bir sz iittim gerek ise bkt belimi Dediler, yarin zgeye yar olmu Duydunuz mu bize olan zulm

J..

rakibe balamsn zn Otlamsn, sremedim izini Yeliine yalatmsn yzn Yad ellere kokulatt glm
Cokun sular gibi alaym, derdim Divane gnlm eleyim, derdim Dostu bir ikrara balaym, derdim Aldrdm elimden zlf telimi

Ta ezelden ahd - ikrar gderken Sermest olup akn meyin tadarken Arzulayp ben dostuma giderken Harami var imi, kesti yolumu

Hseyin' im eydr, dost bana netti ok i bilir imi, oynad tt Kymatm yok imi bir pula satt Anp anp syletmiyom dilimi Yelik:
mark,

hoppa -

Yeliine: Hoppacasna

-25Ben de u dnyada gzel sevdim Birisi kalbimde durana benzer Birisi Ali'dir, biri Muhammed Drt kitab iinde Kur'an'a benzer Yaz gelince sular kpkler saar Laleli snbll reyhanlar aar Avc elinden kurtulmu ceylanlar kaar Pirim u illerde ceylana benzer

J..

Mminin gnlnden gitmiyor sz Cennette huriye benziyor z ki dinli hercayinin bed sz Mart aynda esen borana benzer Mminler kblesi, kble Naci'dir varan daim hacdr Bek basma sapana, boynun actr Durdurup zelveyi krana benzer
Eiine

Hey, der Hseyin' im, geldik haneye Atamn belinden geldim ane'ye Mevia'm destur verdi, geldim dnyaya Dnya bir yklm virana benzer Ane: Kafiyeye ve lye uysun diye anne, ana yerine byle syleniyor. - lled: Kt - Hercai: Durmadan deien - Viran: ren, ykk - Zelve: Boyunduruk ubuu - Ceylan: Gzel gzl antilop.

-------------....----..........

,_,,

____....

_____
-26-

KULHSEYN

339

Sofu tan eyleme zmre - i fakr Her demde okuruz mehd - i Haydar' Eer ister isen doru haberi Biz, Mehdi - i sahip - zaman askeri
Aslmz neslimiz Muhammed, Ali Pirimizdir Hac Bekta - Veli ah - Merdan kuluyuz biz Alevi Biz, Mehdi - i sahip - zaman askeri

J..

Mezhebimiz Cafer, gruh - Naci Caferi olmayan kald Harici Harici'yi keser Mehdi klc Biz, Mehdi - i sahip - zaman askeri Muhammed, dedi, ol Mehdi ahiri Bu gn ne zamandr, Mehdi zuhuru Hi kalmasn Yezit'lerin eseri Biz, Mehdi_- i sahip - zaman askeri

Ak Hseyin' im el' al teberi Komayalm hi Y ezid'i, kafiri Mmin muhibbann olsun haberi Biz, Mehdi - i sahip - zaman askeri

Zmre - i fakr: Fakirler topluluu, tarikat erleri. Mulammed, Fakirlik, yoksulluk ile vnrm demitir. Arapas el - fakru fahri dir. Bu nefeste: On kinci imam Mehdi'nin geleceini, kendilerinin onun askeri
olduklarn,

Yezit'leri, yani

Osmanllar kltan

geireceklerini
Kl

umutlandrc

bir

dille anlatyor - Tan eyleme: Alayl Caferi: Alevi, ii mezhebi.

eletiri

-Teber:

Zuhur:

kma

-27Var git yezit, var git, bulama bize Ahrette haliniz bilmem nicolur Bizden her gn teberra oluyor size Ahrette haliniz bilmem nicolur Hak, Muhammed, Ali gelip durunca Hasan, Hseyin'den sual sorunca mam Zeynel urubalar bulunca O zaman haliniz bilmem nicolur
mam Bakr, mam Cafer bitince Musa - yi Kazm da a tutunca mam Rza arkanzdan yetince O zaman haliniz bilmem nicolur

J..

Muhammed Taki ile ah Ali Naki Firdevs bahesidir gsnn ba Yakndr zaman Asker' in a O zaman haliniz bilmem nicolur Hak emir eyleyip trap bitin.:e Olanca varn yere atnca Mehdi gelip yakanzdan tutunca O zaman haliniz bilmem nicolur

Hseyin' im bu i byle olunca On ki mamlar sual sorunca Eyisini ulu Mevla bilince O zaman haliniz bilmem nicolur
Nic'olur: nice olur. ne olur.

Bitince: (Burada) Gelince -

1_4;9_ ALE!'f_ VE BEKTAi iiRLER ANTOWJiSi

----------------

-28Ala gzl gzel ah'm Gelir mihman olur bir gn Hakly haksz seer Herkes suun bilir bir gn Kim eker mam sancan Gerek bilir n'olacan Mat eder Urum sancan ah Urum'u alr bir gn Mehdi knca minbere sa gkten iner yere Mmin olan durur dara Hakk'a secde klar bir gn Grr mnkirin iini Seyret gznn yan Yer tutar ann ban Yz stne kalr bir gn Mehdi'nin bir olu olur
smine Kasm arlr srafil Sur'u frr Hep vademiz yeter bir gn

J, Aleme bir yldz doar

ulesi cmleye avar Gece gndz yamur yaar Alem su kesilir bir gn

srafil sur'u frr Canlara derman verilir nsan hep kalkar derilir Hak divanna gelir bir gn

Kara yel eser cihana tutulur Tufan'a Maripten ulu divana Markta dzlr bir gn
Da ta

Hak kar krs stne Gel der arr dostuna Yedi tamunun stne Srat, mizan kurulur bir gn Kaynar katran kazan Atarlar yoldan azan Mikail tutar mizan Gnahlar tartlr bir gn
Kazdrr cehennem damn Yakarlar mnkirin cann Akrebe sokturur tenin Azaplar verilir bir gn

Yolcu adm atamaz Azndan lokma yudamaz Herkes dediin edemez Hep snlr kalr bir gn

Yecc Mecc asker eker

Mabeti.ilarz yerden kar A stnden kara kalkar Halk imansz kalr bir gn Gr ne yazlmtr serde Nazar klm iki nurda enlik bulunmaz her yerde Krk yl ssz kalr bir gn

da kzdrr Mnkire namaz kldrr Oddan kamy aldnr Gnahlar sorulur bir gn

Kzgn sa

Kul Hseyin' im, gzel ah'm Dadan tatan ok gnahm ah'durur elim ayam Hak cevabm verir bir gn

KUL HSEYiN
--~---------

341

Durur: Bugnk dr taksnn yerine kullanlmtr - ah: ah Tahmasp ya da onun yerine geen olu Abbas'dr. - Urum sanca: Osmanl sanca

--29Ancak, gzelleri seyrettim ancak Salnsa karmda dursa ikisi Biri sada, biri solda otursa Muhabbet meylini salsa ikisi Glistan zeyn olmu, baharn a Eridi kalmad yreim ya Dostum bahesinde kurmu ota Muhabbet tuzan tutsa ikisi
Yeil giyer, al grnr donlar Hak nasip eylese grsem onlar efaat umarz maher gnleri Sinede snbl derse ikisi

,J, Hub avaz iittim , nflim sese

Vadem yetp mrm olursa ksa Birisi su koysa, birisi yusa Dikse kefenimi, sarsa ikisi
Hakknda

ayet var, okunur hece gce sa gkten inse, Mehdi bilece Aleme bir nizam verse ikisi
Dervi olanlar koarlar

Kul Hseyin' im bu divandan gersin Utanacak ii nice tutarsn Gnde yz bin can azat edersin Umak kapsnda dursa ikisi

-30Kalkt Malatya'dan huru eyledi Bin Hseyin - i Gazi ol Seyyit Battal Ben atam kann alrm, dedi Bin Hseyn - i Gazi ol Seyyit Battal

. Otuz alt arm kadd - kameti Gren kafirler de alr heybeti Tevabii lalas, Akar'dr at Bin Hseyn - i Gazi ol Seyyit Battal

seyrde grd idi dn Dua kld, Hak onarsn iini ndi, kesti Mihribal'n ban Bin Hseyn - i Gazi ol Seyyit Battal meydana girdi Narasnn sesi asumana erdi Babik'in gzn oydu, kard Bin Hseyn - i Gazi ol Seyyit Battal Battal da
haykrd,

emmas

Hak nazar klmtr Seyyit Gazi'ye Kaf danda koparr tak bazuya Gr ki, ne iledi Akabe cazuya Bin Hseyn - i Gazi ol Seyyit Battal Hseyin' im eydr, dileim budur m de yaratm ol gani kadir Urum'u slam'a getiren oudur Bin Hseyn - i Gazi ol Seyyit Battal

Bu nefeste, Seyyit Battal Gazi'nin servenleri anlatlyor. Battal'n babas Hseyin Gazi'dir. Kadd kamet: Boy bos, uzun boy - Heybet almak: Korkmak - Cazu: Cad kadn - Zeyn: ss, bezek.

342

ALEV VE BEKTA j}_fY:::_f!) ANY'_QL---'-0_'.lf_S_i______. __

-31Hani benim ile lokma yiyenler Halimden anlayan eim kalmad u dertli sineme merhem olacak Derman olur bir yoldam kalmad

J.

Dkkan atm metam var, annda, ler bazerganlar am'da Urum'da Bir gzelin sevdas var serimde, Gayr hublar ile iim kalmad. Evvel sonra glemem menzil alamam Her lokmann lezzetini bulamam Damam dkld diim kalmad
Ekinim ktald
alamm

Kaddim hilal oldu pirlik eriti Fehimim kalmad tebdilim ati Ya da vard yetmi ile bulutu Dayanp durmaya halim kalmad
Nice yerde ihvanlarn var idi, Esti seher yeli dedi eridi, Yceme kar yad akm fard Tkendi cmbm cum kalmad

Hseyni' yem aydur kendi zme ettin gzme Evvel ikar olan derdim bazma imdi ikar olan kuum kalmad.
Iraklar yakn

-32Gaziler Hasan Dedem'in Meydan deli m - ola Meleir gelir kuzusu Koyunu koal m - ola
Aa ovada ba Elinde sanca tuu Sykesinde Denek Da Mor meneveli m - ola

J, Kevserinden suyun ier

Odasna konan ger Kurban kesip ekmek saar Gyni ar keli mi ola

Abdalmn derviinin

Gitmez cou cmbnn Konusunun komusunun Beyleri paal m ola Tal ip olan eik bekler Eikte Hak vardr haklar Hseyn' im der emekler Varr Hakka ular m'ola

M'ola: mi ola, acep ylemi - Gyni: Gnl - Ciinb: Sazl szl oyun Drt - Konusu komusu: Yaknlarndaki - Syke: Etei, yakn.

ar:

-33Benim yaralarm tevir tevirdir

imdi bir derdimiz be oldu gitti Benim iim irehberli pirlidir Hemen dertten derde d oldu gitti

dertten dermanm ald Arayp dert! (i) olan dermann buldu Derdim bak bir iken drt, be, on oldu Bin yllk dertliye i oldu gitti

Umduumuz

KUL HSEYN

343

Hayn kalle safi emrin tutmad Hazret - i Pir buyruunu gtmedi Talipliktt!n dt kavil etmedi Balmumuyum diyen ta oldu gitti

Kul Hseyin eydur pirim bir koca Derdimi sylesem gn gece Yolumuz urad boranl gce Gzlediim yazlar k oldu gitti

Tevir tevir: Trl trl - Hayn: hanet eden, kt - Kalle: Dnek - Kavil: Sz --- Derman: Em, ila -- D olmak: Dmek - Hazret - i Pir: Hac Bekta Veli

-34-Muhammed Ali'nin neslinden kim var Hnkar Hac Bekta Veliden gayr Keenli yaraya em alan kim var Hnkar Hac Bekta Veliden gayr Hnkar Hac Bekta evlad- veli Veli evladna demiim Ali Kim idi gsteren ol yeil eli Hnkar Hac Bekta Veliden gayr

J.

Oniki kz:atda keramet kazan zenirsen var bir mride .zen Kim idi a devin bendini zen Hnkar Hac Bekta Veliden gayr

San smail'im Sultan Balmdan Tuttum demann salman elimden Bizi kimler kurtaracak zalimden Hnkar Hac Bekta Veliden gayi

Heydir Hseyinim sende ne dersin Delisin ahmaksn dalga gdersin Tutan olmaynca sen de nedersin Hnkar Hac Bekta Veliden gayri

--35-Gel ey Hace bize ilmini satma Hak mihman olduu yeri bildin mi? El aybm grp gnaha batma Felek dolabndan zar bildin mi? Evvel kap eriattr girerler Tarikatta gonca gller dererler Canlar meclisine anda ererler Acep menziline erebildin mi?
eriat dildedlir tarikat canda Gnl dost evine minrnandr anda Bunca velilerin makam kande Hakikat elin.de seyfi bildin mi?

Kul Hseynim kemter nedir aresi Ne kadardr arn krsn aras Uyumuken yreimin yaresi Ey hace szlattn sarabildin mi

-36Keskin illerinde Denek danda grdm Hasan Dede'min Tekkesi kubbesi hazr yannda Kandilleri yanar Hasan Dede'min
Makamn

.J, Keskin illerini eylemi m<!kan

Yolu doru srer bulunmaz diken plak Ali'yle Haydari Sultan Gl bendini eker Hasan Dede'min

344

ALEV!'.' BEKTA iiRLER ANTOLQJS

Kalkar senin dervilerin boan Tekkeni, trbeni gren enir Pir Olman Babadan kuak kuanr Tac ordan gelir Hasan Dede'min

nii yokuu yoktur yolunun Sorgusu sorulmaz senin elinin Drt yn sereme Bekta Veli'nin Himmeti stmzde Hasan Dede'min

Hiiseyn' im uzaktan grd zar etti Yetiip krklarn semahn tuttu Doksan bin kelam bildi hatmetti Drt kitaptan ilmi Hasan Dede'nin

Takiyye: Bu szcn ia retisinin bir paras olduu sylenir. Gizleme, saklama anlamlarna gelir. Bektailikte ok nemlidir. "Grndn gibi olma, olduun gibi grnme" kural, bask ve takipler sonucu domutur. zellikle snnilerin hmndan, yobazlarn saldmlarndan korunmay salar. pheden kurtulmak iin baka bir din, mezhep veya tarikattan gibi gzkmenin doruluuna inanmak zorunda kalan Alevi-Bektailer bu ilkeyi Kuran'n 2. suresi olan Bakara'nn 195. ayetine balyorlar. Bu ayette "Kendinizi kendi elinizle tehlikeye atmaynz" denilmektedir. Bu ayet, takiye iin yeterli onay olarak gsterilir. Takiye ilkesi aznlkta kalanlar iin g~erli bir ilkedir. Bu ilke gerek inan ve adetlerin aratrlmasn zorlatrr. Bektai olmayanlarla kiisel sohbetler hemen hemen takiye rengi tar. Miratl Mekasit'in bile takiye sonucu yazld bir gerek. Takiyenin arlkl olduu yerlerde resmi ideoloji yanda olan yneticilerin ve cahil yobazlarn terr estirdikleri, blclk, korku yarattklar bask ve sindirmeye giritikleri mutlaka dnlmelidir. Byle bir ortam olmadan kimse takiyeye dahas kendini inancn inkara deitirmeye ba vurmaz.

PR GAP ABDAL
Yaam ve gerek kimlii hakknda hi bir bilgi yok Ancak, .Kanuni Sultan Sleyman ile birlikte, Macaristan'n bakenti Budin kuatmasnda bulunup ehit olan Glbaba'dan manevi yardm isteyen nefesinden, Pir Sultan Abdal'n oullarndan olduunu sanyoruz. 16. yzylda yaamtr. Mezar Dersim'dedir.

GL BABA SULTAN Gelin bu gn dost iline varalm Ara direk direk zarm, Gl Baba Yarimden ayrldm, feryat ederim Kalmad namusu arm, Gl Baba

Kan revandr gzmzde yamz Bir araya gelmez oldu beimiz imden geri hQ demektir iimiz Gel dinim, imanm, nurum Gl Baba
Bir geleydin drt
keyi

brrsn

stekliye rmradn verirsin

Din sruru, Muhanuned'in nurusun Gel dinim, imamn, yarim Gl Baba Pir Gaip Abd.al'
n,

ekerler ymm

Turnada kalmtr senin gz yan

Geleyidin drt keyi gezersin Gel dinim, imanm, nurum Gl Baba G.I Baba: Isparta'mn Ulubey ilesinin legp kyndendir. Asl ad Cafer'dir. Gl Baba, Fatih, kinci Bayezit, Yavuz Selim, Kanuni Sultan Sleyman zamaniannda yaa mtr. Budin'in fethinde ehit dmtr. lm 154 l 'dir. Gl Baba hakknda en ok bilgiyi Evliya elebi Seyahatnamesinde verir. imdi Pete'de bir tepe zerinde trbesi vardr. Burasn Macarlar mze haline getirmilerdir. Cenaze namaznda Sultan Sleyman da bulunmutur. Hurufi airlerindendir. Misali mahlasyla bir ok iirler yazmtr. Mftah'I Gayb adl risalesinde iirlerinin yan sra dz yazlan da yer alr.

lmnden sonra 1543 - 1548 tarihleri arasnda Budin Beylerbeyi Yahya Paazade Mehrned Paa'nn yaptrd Gl Baba trbesi, Osmanl egemenliindeki Macaristan'da mslmanlarn ziyaret yerlerinden biriydi. Halen varln srdrmektedir. Bir de stanbul'da Cibali'de Gl Camisi iinde yatan Gl Baba vardr. Bunun zerine hi bir bilgi yoktur.

HU: Arapa o demektir. Bektailerde glbank/ar geree hu szyle biter. Revan: Akan, yryen, -- Zar: Alayan, inleyen - Feryad: Barma, arma -Siimr: Sevin, nee, key{ - Geleydin: Gelseydin.
Rehber: Tarikata girenlere (adaylara) nderlik, yol gstericilik grevini yapan kimselere denilir. Tarikat kurallarna gre yeterli olgunlua ulaan Dervi, "Rehberlik erkan" ile Rehber yaplr. Dervilik erkanna ok benzeyen bu uygulamada farkl olarak; Rehber olmaya uygun grlen dervi szl olarak imtihan edilir. Yol gstericilik, denetleyicilik grevlerini yapp yapamayaca renilir. Ahlaknn yannda ilmi olarak da yeterlilik gsteren dervi rehber yaplr. Rehberlik, Bektailik sorumluluunun balad kademedir. Talip ve Dervi yalnz kendi nefislerinden sorumlu iken, rehber; kendisine smarlanan talip ve dervilerden sorumludur. Tarikat kurallarna gre nasl davranmalar gerektiini retir. Karlat sorunlarda, zm iin yardmc olur. Taliplik ve
dervilik erkanlarnda

yol gstericilik grevini yerine getirir.

Rehberlik tarikat iinde marifet kapsdr. badeti eylemseldir. Aynel yakin mertebesidir. Tanr'y grerek ibadet eder.

HSEYN

(HSEYN ABDAL)
Onaltnc yzylda yaam kazand

bir

Bektai ozandr.

iin,

Helvac

Hseyin

adyla tannr.

Edirne'lidir. Geimini helvaclkla Hakknda eitli sylentiler vardr. onun

iir

Onaltmc yzyl ozanlarndan

olan,

Aki,

sylemekte usta

olduunu, u

beyitle dile getirir:

Badehu sorsan eer imdi Hseyti Abdal' Ki z doru yiittir, sudaka'dan saylar (Sadklar)
Hasan elebi ise:

"Hseyni,
demektedir. Emiri de:

iirde

becerisi

olmad

iin

adalarnm iirlerini alard."

eramn emiri Helvayi Ki her ahuya destan syler Ahsen i'ri ekzebh dleyben

Her ne kim sylese yalan syler diyerek

iirlerine hakkndaki dedikodular yalanlamaktadr.

Hece ve aruz vezniyle

yazlm

dergilerde

raslanr.

RLERNDEN RNEKLER

-1-

Tavaf - haccn ey dilber se;:vab geri a'ladr Veli gnl tavaf etmek bilesin andan a'ladr Gel ey Hak isteyen talib murada ermek istersen Gnlde iken kim gnl makam - srr - Mevla'dr

348

ALEV VE BEKTA RLERi ANTOL!:JJS _____ ,_ _ . ._ . _ _ _ _ . . . . ____. ____ ,_. __

Olar kim ak - didar olubdur cenneti netsn Ki hr u kevser olarak bilesin kim tfeyladr
Kii her e kimi severse ol olur fikri v zikri Nitekim dilde Mecnun'un dn gn zikri Leyladr

El ermez vaslna nkim hayalin gitmesn gzden Hseyni' nin eha gnl ann ile tesellfidr

Makam - srr Mevla: Tanr srrnn yeridir. Kutsal hadis: (Vesian arz veld semai ve Lakin vesian kalbi abd - l - m'minin = Tanr, yere ge smad fakat bir m'minin kalbine sd . ) Anlamndadr. -- TeseHa: Avutucu --- Didar: yz Tiifeyla: Asalak.
--2Bu gn bi can idim ben cana erdim Ki canm verb<~n canana erdim
Muhammed nki ilmin ehri olmu Kapu olmu eh - i Merdan'e erdim

J.

Cemi' - l - cem'de cern' olmu z Hakikat Kamil - i insana erdim Yz Seb - ul - nesanidir muayyen Acayib sure - i Kur'an'a erdim Don edb giymi adem suretini Bu imi suret - i Rahman'a erdim
Yzn gren bulur Hak'dan nedamet Nazar - rahmet U gufrana erdim

Ki bin yl olmadan durmu yerinde Muhammed Mustafa sultana erdim

Gtrd zulm adli kld zahir Muhammed Mehdi - i devrana erdim

Bana benden deil ibu vazife Erenler se.rveri srdane erdim

Nefesiyle l canlar diriltir Grn kim si - i devrana erdim

Hseyni vasl - Hak'dr hakikat Ki katre idim ummana erdim

Bican: Cansz --- Canan: Sevgili -- Cemi'l cem: Yedi btmn altnc mertebesi, zetle Hakk ve halk isbat etme veya bir gzyle Hakka bir gzyle halka bakma, manevi hilafet. -- Scb - ul - mesani: Fatiha suresi -- Suret - i Rahman: Lekad halaktel - insane ala suretihi ve suret - l rahman . Kutsal hadis, anlam ; Tanr. insan kendi suretinde yaratt o suret, Tanr niteliindedir. --- Rahmet: Acma -Gufrf: Balama -- Nedamet: Pimanlk -- si devan: sa'nzn dnemi anlamna gelir. Sylerceye gre sa lleri diri/tirdi . ..:.__ Ermek: Bilini olarak bilmek anlamna geldii gibi. Tansk yoluyla olaanst yntemlerle evrendeki ve

---------varlklarn

HOSEYN ABDAL 349 - - - - - -----------------------------

tesindeki gizleri grmek, bilmek, yaamak anlamna da gelir. Tasavvuf insan - kamil olmak, drt kap, krk makam yaayarak, uygulayarak bilmek durumlarnda, tm aamalar birer birer gemek suretiyle isel gzellikleri ulamak eylemidir. Kltrel bir olaydr, psikolojik bir ilevdir, ruhsal bir olgudur.
konularnda

-3--Ya ilahe bize bildir nicedir hallerimiz Gzmz grml~Z nicedir kande gider yollarmz
Akn deryasn boylarz

her eyin asln soylanz Bir acep yerden syleriz kimse bilmez hallerimiz

Adem - i Safi'ye erdik Mustafa'nm sunn bildik Ali ile !emdem olduk sr szdr kallerimiz
Ak

Ab -

hayvandr

ol serden geersin gelme meydana kaarsn iersin akup gider sellerimiz

Mahabbet cr'asn itik akl u dil i.i candan getik Tevhid glistann atk seyret bizim dillerimiz Benden
benliim

ekildi
yazld

gayrdan

Divan - Hak'dan

gnl zld bak gresin kallerimiz

Bu menzile cinni gelmez zir - ehlu!lah dilin bilmez

Varlndan

fena olmaz baka ildir illerimiz

Gizli yoldur kimse bilmez bu menzilde kimse lmez Hemie yoncadr solmaz verd - i ahmer gllerimiz Hseyin.i canm nider yola yokluu ile gider Uaklan efgan eder gulgul eder blblmz

Ab - a hayvan: lmszliik suyu, Ab - hayat - Crnr'a: Yudum -Tevhid: Birlik -Ehlullah: Tann dostlar -- Verd - i ahmer: Krmz gl- Gdgul: Fnyad -- Kfil: Sz, hareket -- Gulgul: ter - Efgan: Figan, at -- Uak: Aklar - Glistan: Gl bahesi-- Hemdem: ayn zaman -- Zir: Al, aa - Hcmie: Daima, her vakit, her zaman -- Kande: Nerde -- Cin: Tanr'nn ateten yarattna inanlan,

}~__Al.EV \:'.'E BEKTA fiLER ANT_OLO.T-_5i_ _

Kuran'dc geen, gzle grlmeyen, dier evrene ait olduu sylenen bir varlk Hal: durum - Adem - i Safi: Adem peygamber, Dinsel inanlara gre ilk insan, ilk yalva - eyh Safi: Safaviye tarikatnn kurucusudur. Ayrca ah smail Hatayi'nin dedesi. Erdebil Tekkesinin inan ve grleri eyh Safi'nin dncelerine dayanr. eyh Safi'nin yazd iddia olunan "Buyruk" adl yaptnda yola, erkana ait grleri, tleri, buyruklar yer alr. Bu eserin ah smail'e ait olduunu syleyenler de
vardr.

Nakib'lik (Hizmetlilik): Bu makam, ilk kez Hazreti Muhammet tarafndan Miladi 622 ylnda Hac zamannda, Medineli krksekiz m'nin Peygambere biat etmek iin gece yars Mekke ile Medine arasnda bulunan Akabe mevkiine gelirler. Peygamber bunlarn biatn aldktan sonra, hizmetinde bulundurmak zere oniki rn'mini Nakib olarak seer. Tanr, Peygambere biat eden kadn ve erkek bu krksekiz m'min hakknda Fetih suresi 10. ayetini indirir.
oluturulmutur.

Hazreti Muhammet tarafndan yaplan bu uygulama, Alevi ve Bektailer tarafndan bu uygulama, Alevi ve Bektailer tarafndan aynen srdrlmektedir. Seilen oniki hizmetli yalnz ayin cem zamannda hizmet verirler. Bunun dnda tarikatla ilgili konular olduu zaman grevlerini srdrebilirler. Grevleri tarikat ve erkanla
yaplan
snrldr.

sa: Tanr ruhundan gebe kalan Meryem'in oludur. sa Peygamber'in lleri krlerin gzn at, hastalar iyiletirdii sylenir. Yahudiler tarafndan armha gerilmi. hristiyan inancna gre nc gn dirilip ge amtr. slam inancna gre ise, sa ldrlmemi, ona ihanet eden kii sa sanlarak armha gerilmi ve Tanr buyruuyla yere inen melekler onu kaldrp drdnc kat ge
dirilttii, iletmitir.

USUL
Usuli'nin
landn

yaamn

btn

ayrntlaryla aydnlatabilecek

bilgi yoktur,

kaynaklarn

ou onun adn anp Yenice Vardar'l olduunu, Msr'a gidip brahim Gleni'ye ba

bildirirler. "Vah kim gitti Usuli dermend" szleri onun yln gsterir (945 ! 1534). Ancak bu konu da kesin deildir. Usuli'nin dr!celerini baslmam divanndaki iirlerinden renmekteyiz. Onunla ilgili en gvenilir bilgiyi, yine, Abdlbaki Glpmarl'nm "Nesimi - Usuli - Ruhi, 1953, Varlk yaymlan" isimli almasndan ediniyoruz. Bu alma kapsaml, yeterli olmamakla birlikte, aydnlaLcdr.

Usuli, tezkirelerin

yazdna

gre, medrese

rcimi grmtr,

gerekten bir divan

airidir. Uzun sre Msr'da kalmtr. Necef, Kerbelii ve Badat'a uram, ran ve lrak'a

gidip gelmitir. eyhinin lmnden sonra Yenice Vardar'a dnm, bir sre dostu Avranos Beyolu Abdi Bey'Je sancaklarda yaam, Balkan lkelerini dolam, yolculuklara <;;km, 1534'de Yenice Vardar'da lmtr. Tasavvufi konular baaryla iirletirmi, Seyit Nesiminin etkisinde kalmtr. Usuli'nin iirleri incelendiinde varlk birlii grn benimsedii, Seyyid Nesimi' nin izini srd, Tanr'nm insanda grn alanna kt, ben Tanr'ym (ene'I - Hak) demenin doru olduu kansn tad anlalr.

Vcud - i mutlak'm bahri'ne mevci kim eder peyda Ene'l Hak srrm syler eer mahfi eer peyda
dizelerinde "salt varlk denizi dalgalannca gizli - ak bir tutumla ben Tanr'ym gizini dile getirir" anlam vurgulanyor. Bunlar syleyen ozann dnce evreninde ::nsan Tanr birliini, dahas zdeliini tartmak gereksizdir.

Nazar kl nev i insana kimi zehr - kimi ekker Aceb hikmet bir aadan olur drl semen peyda
"u

insan trne bir

bakver,

kimi

au

gibi

ac,

kimi

eker

gibi

tatl, alacak

olay bir

aata deiik yemi oluyor". nsan anlatmann, onun belli anlam burgacnda grmenin

yntemi deiiktir. Ozan bu deiiklii vurgularken varlk birlii griiiiniin "oklukla birlik" anlayna yaklayor. okluk grnte birlik zdedir. Grn yanltcdr, dei iklik de duygusal bir yanlmadr. Bu dnce trnn kkeni lka Anadolu felsefesidir, sonradan tasavvuf rnn gelimesine besin salamtr. Usuli hi bir zaman, ann byklerine yaltaklanmamtr.

352

ALEVi VE Bfj_KTAJ ii,RLf::Ri ANTOLO.IS/ __________. . . . .----..------.. .- - - -

Rumeli'de Yenice Vardar kasabasnda dodu, gerek kimlii, doum tarihi kesin olarak bilinmiyor. 16. yzylda yaad biliniyor. air tezkirelerinin yazdna gre medrese tahsili grm. Msr'a giderek Diyarbakr'l brahim Gleni (1426- 1533) ile tanp konumu. Onun mridi zamanla dervii olmu. Gleni Bektailiin ve Melamiliin baz kurallarn alarak tarikat kurmu. Usuli uzun sre Msr'da kalm. Necef, Kerbe!a ve Badat'a uram. eyhinin lm zerine Yenice Vardar'a dnm. Bir sre dostu Avranos bay olu Abdi Bey'le sancaklarda yaam. Balkanlarda dolam. 1534'de Yenice Vardar'da lm. Bir divan airi. Arada bir heceyle iirler yazm. Latifi tezkeresinde onun iirlerinin ounun tasavvufla ilgili olduu yazl. Kuru din kurallarn umursamam, Softalar knam. Melamet kurallarn ne alm, onura, sevgiye nem vermi. Gl bir divan airidir. Heceyle yazd iirlerde temiz bir dil kullanm, etkileyici bir itenlie ulamtr. Yunus Emre'nin etkisinde kald seziliyor. Yazma bir divan vardr (Asm Bezirci, Trk Halk iiri, c: I, s: 126). Usuli,
mi:,tir.

divannda

grlen "yuf' bitimli

iirine baklrsa, Badat'l

Ruhi'yi de etkile-

Be bu hazar - i cihanm kuru dkkanna yuf enber - i erhine v knbed i gerdanma yuf
gibi yeryzne, dnen gklere, dizelere Badat'h Ruhi'nin
yazgya, yaamn tutarszlna,

ynetime "yuf' eken

Yuf harma dehrin gl - glzarma hem yuf

dizesiyle
balayan

nl

iiri arasnda

ieriksel

balant

seziliyor

Usuli'nin hece lsyle dzenlenmi kouklar da vardr, bunlarda halk dilinin akc btn aklyla grlyor. "Trke'nin tadn yakalad., etkileyici bir itenlie ulat" sezilir. Bununla Yunus Enre'nin etkisinde kald anmsanabilir. Divan baslmamtr. Ozan, eski bir yazn geleneine uyarak, iki ayr alanda iir sylemeyi ye
l, etkinlii !emi.

RLERNDEN R'.'JEKLER

-1Gzi.im ya tat yine Himmet eylen himmet eylen Dtm bela denizine Himmet eylen himmet eylen
kmtr barmda balar

Sel oldu gzmde yalar Engine daldm yoldalar Himmet eylen himmet eylen

 - - - - - - - - - - - - ......

______

.,..,,,

usuu _____ ______ __ ______

.....

. .

353

deli gnl cotu Deryalara dnd tat Gam denizi batan at Himmet eylen himmet eylen Bir vefasz gnlm ald Dnben yerlere ald Gnl mihnet ile kald Himmet eylen himmet eylen

Cotu

. Doru yoluna varanlar

Hak didarn grenler Hey meded gerek erenler Himmet eylen himmet eylen
Ayrldm yardan Usuli Meded deli oldum deli Hey gerek Muhammed Ali Himmet eylen linmel eykr

Bu tr iirleri eski gelenei srdren gazelleriyle :karlatrlnca Usuli"nin halk dilinde daha baarl olduu anlalyor.

-2krar - u akmz n ezelidir

Kazm bize bir nimettir Hdft'dan

Mminin ikrar Kalu Beli'den Benim pirim n Muhammed Ali'dir Dnen dnsn, ben dnmezem Ali'den Benim gnlm divanedir, delidir Can - u dilden edenlerin kuludur Bu yol Muhammed'le Ali yoludur Dnen dnsn, ben dnmezem Ali'den Erenler serveri Al - i Abirdr Hasan'la Hseyn'e canm fedadr Gzm nuru benim Zeyel'aba'dr Dnen dnsn, ben dnmezem Ali'den

Hak razdr Ali, Musa, Rza'dan Muhammed Taki'dir kalubeladan Dnen dnsn, ben dnmezem Ali'den Ali, Naki bize hem piivlldr Askeri dmana tir - i gazadr Muhammed Mehdi de srr - Mev!a'dr Dnen dnsn, ben drmezem Ali'den Usuli' yem, kapsna vuruldum Erenlere can - u dilden kul olduni Pirler eiinde ben Hakk' buldum Dnen dnsn, ben dnmezen Ali'den

Pivf nder, bakan -- Tir i gaza: Gaza, sava oku.

-3Yarenler ecel gelmeden Gzmz toprak dolmadan Felek bizden almadan Hele bir demdir srelim hasret ta ile dolu ba ile Ah ile kanl ya ile Hele bir demdir srelim
Barmz
Dnp

-!- Kara toprak denmeden

Ten kafesi usanmadan Nefis kuu boanmadan Hele bir demdir srelim Dnya kimseye mi kalr Baa hod yazlan gelir tesini Allah bilir Hele bir demdir srelim

354

ALl}V VE BEKTA RLER ANTO_f.:f!_ll_s_i_ _ ........--..--.. .-.. . -

-------~-----

Bir acayip devran ancak Cmle alem hayran ancak Hu da bir ho seyran ancak Hele bir demdir srelim

Usuli terk etti varn Komad ah ile zarn Kim bile nic'ola haln Hele bir demdir srelim

-4Bana kya kya bakan Kor muyum seni kor muyum Bak cierim yakan Kor muyum seni kormuyum Behey gzellerin can Akn dini iman Yoluna vermeden cam Kor muyum seni kor muyum Sular gibi akmaynca Ahm odu kmaynca Mahalleni yakmaynca Kor muyum seni. kormuyum

J, Terkeden can cihan

Y ktm viran ettin teni Byle garip kodun beni Kor muyum seni kormuyum

Nice
Ak

yl yel gibi yelem yoluna toprak olan Gl gibi alp solam Kor muyum seni kormuyum

Usli ayrlmaz

senden

Hi can ayrlr m tenden

Yani kamak ile benden Kor muyum seni kor muyum

Kormuyum:

Brakr mym

Yelem: Gidem.

-5Gnl ge olmaz hevadan Gel gurbete gidek gnl Uur ku.u bu yuvadan Gel gurbete gidek gn!

Yreime dokundu ok

Derdim k mihnetim ok Bizi burda esirger yok Gel gurbete gidek gnl Doyunca grdm firkati Halim yaman derdim kat ekemezim bu mihneti Gel gurbete gidek gnl Gel bulalm doru yolu Bir pire diyelim beli Burda n'eylesin Usuli Gel gurbete gidek gnl
Au:

ile cana Yamz boyanp kana Dert oduna yana yana Gel gurbete gidek gnl Ahd ile peyman gdersin Tastan auyu yudarsn Bir vefasz n'idersin Gel gurbete gidek gnl

Kyalm ba

Heva: Heves - Gidek: gidelim - Firkat: Ayrlk yemin - Od: Ate - k: ok - Kata: Sert.

Zehir - Peyman: And,

Be bu bazar - cihann kuru dkkanna yuf enber - i ehrine v kunbed - i gerdanna yuf
Olsar

seyl - i fenadan harab ahir - i kar Kuubed - i kasrna v enber - i eyvanna yuh

Drlr n kamu defterleri tmar gibi Dehr sultanlarnn defter divanna yuh
Olmaz nk ebihn - ecelden mani Hay ile huyuna v leker - sultanna yuh

nki mihmamna bir lokmada bin zehr verir Felein kase - i inisine v hanna yuh

Bu cihan belerinin ehi - i kemllle daim Kuru tahsinine v ettii ihsanna yuh
Derdi here ile helak oldu Usuli miskin sonra tabibin dahi derrnanna yuh

imdiden

Bu iir, Trk yaznnda, Divan iirinde "Yuf yuh" redifli ilk iirdir diyebiliriz. Aynca Bektai iirinde sosyal eletiri havas tayan rnekler arasnda yer alr. Mizah edebiyatmzn da ekirdek trlerinden biri saylr. Onurlu ve yiite hiciv klcn ekerek dnyann, dnya egemenlerinin hepsine, glerine kar meydan okumaktr. Bu iirde de olsa, bir bakaldrdr, ipleri koparmadr. Tarikat basklarna dmenin, saklanmalarn yaratt glnlklerin cn almadr bu iirde sunulan.

Here: Karklk, grlt - Knbed: Kubbe, knbed, st yuvarlak bina - Dehr: Dnya - ebih: Benzeyen, benzeyici - ebihn: Gece baskn - I..eker: Asker - Tahsin: Aferin, beenip alklama - Helak: Yok olma - Kase: Tas - Ehli kemal: Olgun insan - Ecel: lm - hsan: Ba - Bazar - cihan: Dnya pazar enber i ehrine: Dnen enberine -- Seyl i fena: Yokluk seli Tmar: Drlm, tomar - Mani: Engel - Hay - huy: Grlt - imdiden: Bundan sonra

356

ALEV

VE BEKTA ~'IRLER_{f.NTO._L_O_J_S_i_ _ _ _ _ _ _ __

Seyyid Nesimi'ye Nazire

Ademe gel secde kl anda kelamullah var Vech-i pakinde muayyen srr- Bismillah var Dme inkara sakn her yerde zahir ah var nk bildin mminin gnlnde beytullah var Niin izzet etmedin ol beyte kim Allah var Ruberu grmek dilersen ger o nur-i mutlak Bilmek istersen eer alemde sm- mutlak Secde gel vech-i ademden kelamullah ok Her ne var ademde var ademden iste sen Hak' Olma blis-i aky ademde srrullah var z vcudun diler isen ey gnl mirat- Hak Can ile kendi vucudundan oku ayat- Hak Klmak istersen eer ayn-el-yak1yn irad- Hak Gel en-el-Halk defterinden ol sebak ey zat- Hak Dembe dem batl tasavvur etme Hak Allah var
Baktnca her nazarda grdn vech-i ilah Her neye kim ibtida etsem kamusu ism-i ah Sylediin hak durur hak sylerim haktr bu rah Zahidin dilinde ger var ise zikr-i lil-ilah Ak- sadklarn kalbinde illallah var

AIKLAMA Bu iirinde Usu!i, akca insanda Tann'nn grndn, insan yznn Tanr tecellisinin bir rnei olduunu, dahas l).san dnda bir Tanrnn olmad.n, yap bakmndan insanla Tanr arasnda bir yaknln, birliin bulunduunu, insanda tanr sznn dile geldiini vurgular. Usuli'nin inancna gre, Tanr ile insan e-varlk ortamnda bulunur. Bu inan dzeni iinde "tarn btn evrenle birdir, biitnlk iinde, evrene yaylmtr, evrenin gerek zdr, Tanr dnda bir evren yoktur, evren Tann'dadr diincesi yer almaz. Usuli, daha ok Tanr'nn evrende bulunduu inancndadr. nsanda tanrlk zde olan bir gtr. Bu gr ile vahdet-i vcud gr (varlk birlii) ayn ayr ieriktedir, farkldr. nsann Tanr'da oluu, insan varlnn gerekliini ve deerini yok eder. Tann'nn insanda oluu gr, insan varlamm, varlk dzeni iindeki deerini, evrendeki gerek yerini belirlemeye alr (I. Zeki Eyubolu,

Tiirk iirin de Tam'ya kafatutanlar s: 69-70)

zzet: nem - Kelamullah: Tanrsz -- Ru-be-m: yz yze - Nur- mutlak: Salt kutsal k - SirM mulak: Karklm gizi-- blis-i aky: syanc eytan Mi.r'at: Ayna-- Ayn-el yakyn: Grerek bilme, renme ...._ rad: Aydnlatma Dembe dem: Zaman zaman --- Sel:rnk: Ders - l$ahi: Sapk - Tasavvur: Tasarlama - btid.a: lk- Rah: Yol --Zahid: Yobaz, eriat.

FUZUL
Dnya klasikleri arasnda yer alan Fuzuli dnce, duygu; iman, dil, kltr, sanat alarndan divan iirimizin devlerinden birisidir. Asl doum yeri Kerbela ya da hildedir. Fuzu!i'nin
asl ad

Mehmet'tir. Sleyman isminde bir zatn

olu olduu

ve tm

yaan

tsn KerbeHi ve evresinde geirdii bilinmektedir. Anck, nerede doduu konusunda

inanlr bir belge halen ele gemi deildir. Fuzuli, Fars~i divannn n sznde "Benim doduum ve yaadm yer rak - Arab'dr" diyorsa da bu sz konuya aklk getirmi-

yor. Fuzuli edebiyatmzda ou kez "Fuzuli - i Badadi" diye anlm ise de, Badat'a sonradan gelmi ve orada geici bir sre durmutur. Fuzuli'nin 1504 ylnda Kerkk'te doduu Bayat airetinin "Karyad" soyundan gelen Molla Sleyman'n olu olduu, babasnm lmne kadar Badat ve Hille'de kaldklar sylenmektedir. Baz karinelere gre ise Fuzuli, 1480'de Musul'da domutur. Bir baka gre gre de, Fuzuli Badat'i dr (1495 - 1556), orada dodu, orada renim grd, orada byk bir ne kavutu. Yaam konusunda kesin, ayrntl bilgi yok, sylenenlerin ou birbirini tutmaz, kimi de yaktrmadr. Onun dncelerini, inanlarn yalnzca elimizde bulunan yaptlarndan reniyoruz. Bu yaptlardan onun itenlikli bir ii, ak szl bir Alevi olduu kolayca anlalr. Ali'ye, ocuklarna, Oniki mam'a olan ballm zellikle atlarnda, Kerbela olayn ileyen iirlerinde sergiler. Fuzuli'nin bu
tlmaktadr:

mahlas

neden ve

nasl setii

Farsa

divannn

n sznde

yle

anla-

bir ka gn sonra baka bir air kullabir sre sonra yeni mahlasm da ayn akbete uruyordu. Anladm ki daha nceki airler iirlerinden ok mahlaslar kapmlar. Bu durumda dndm ki bakalaryla ortak mahlas kullandmda baarl olursam, iirlerim ortaklarmn sanlr bana yazk olurdu, baarl olamazsam mahlas ortaklarma ktlk etmi olurdum. Bu nedenle ben Fuzuli adm aldm. Kt ad beni bakalarna karmaktan ulak tuttu. kr olsun ki sonu iyi kt. Dikenim gl, tamsa gevher oldu. Bylece aiemde tek kaldm. Ayrca, btn ilim ve fenni zmde toplamaya gayret ediyorum. Fuzuli, ilimler, fenler anlamna geldii iin amacm mah!asmda ifadesini buldu. Kald ki fuzulilik halk katnda edebe terbiyeye aykr davran anlamna gelir. Bense, yce alemlerle pek az bulundum. Merhametli hkmdarlar tarafndan yetitirilmedim. Gezip tozmay sevmediim halde, akli konularda filozoflarn szne itiraz ederim. Bilim konuma larnda alimlerin sohbetine karr, sz syleme sanatnda stazlarlu tartrm. Bu davran bir taraftan Fuzuli'nin ilmine ve fazlna alamet saylr belki, fakat bana gre dpedz terbiyesizlik, fodulluktur." yazmaya
nyordu. Mahlasm deitiriyordum. Ksa

"iir

baladmda setiim mahlas,

}__ _____ !1LE):1_"!.J!.f.f[!_A RLER Al':!_TOL{JliSi_ _____________..........._. ____________ . . . . - . ------

Fuzuli'de egemen olan sevginin inanca dnt, zellikle Ali'yi balanan konunun grlr. O, hangi konuyu ilerse ilesin ie sevgiyle giriir, iirini sevgiye oturtur. Oysa onun iirini, yaamn aratranlar onun dsel bir sevgisinin bulunduu kansndadrlar. Azeriler onu kendilerinden sayarlar, kant olarak da dilinin anlatm sal zelliiri gsterirler. Fuzuli'nin dili Azeri azdr, bu dorudur, ancak Trk yaznn "Azeri" diye nitelenmesi yanl. Onun dili ann Trkesidir, iledii konular, iinde bulunduu slam topluluunun ortak rnlerini oluturur, ancak yeniden yaratamamtr. Onun iirinde ilenen konular, genellikle, sevgiye dayanr. Bu sevgi derin bir zlemde odaklar, ozan sevginin - zlemin bitmesini, doyuma ulamay istemez. O sevgili yalnzca gnlde yaayan duygusal bir varlktr.
odana yerletirdii

Hayal ile tesellidir gnl meyi - i visal etmez Gnlden tara bir ya olduun ak hayal etmez
dizelerinde hu duygu akla kavuuyor. Fuzuli sevgiliye kavumaktan, onunla yaamn tadn karmaktan yana deildir. Nitekim Ali soyunu konu edinen "KerbeHl At"nda da olay kendi gnlnce biimlendirir, acnn en geni, en derin boyutlarm vurgular. "Hadikat - -s Seda" (Mutlularn Bahesi) adl yaptnda insann ac ekmeye yargl olduu sorununu dile getirir, iler. Fuzuli Trke "Divan"nn nsznde btn sanat anlayn, iirle ilgili grlerini sergiler, nerdeyse iiri bir varlk koulu niteliinde grr.
i'r bir maukadr hsn - i ibaret ziveri Can - dilden nazenin mahbublar aklara

dizelerinde iiri bir sevgili, gzel sz syleme becerisi ve ss taksdr, onun sevgilileri de ona itenlikle gnl verenlerdir, onu gnlden sevenlerdir, deniyor. Fuzuli, baka bir drtlnde iirin bilgi zerine kurulmasn, ozann bilgin kii olmasn ileri srer, bilime dayanmayan iirin "temelsiz duvar" olduunu vurgular, byle bir duvara da kimsenin nem vermediini aklar. Baka bir iirinde de :
Ak imi

her ne var alemde

lm bir kyl - kal imi ancak

diyerek "ak" n nemini, bilimden stnln dile getirir. Aslnda bu bir elikidir, ancak ozann esinlenme evreninde elikinin nemi, yeri yok. Ali ile soyunu, zellikle Kerbela olayn konu edinen uzun bir atnda, Hasan ile Hilseyn'in bana gelenleri ne srerek yazgnn, alnyazsnn byk bir yanlgya dtn, Ali soyunu ldrmekle (katl i Al - i Aba) yanl bir i yapldn (hata kldun) vurgular. Btn bunlar, bu sylenenler, bir ozann esinlenme sonucu koul - kural tanmadan yana olmadn gsterir. Fuzuli bir gnl eridir, duygusal arl vardr, evreni sevgiyle zlemden kurulu bir alan diye grr. Onun kulland kavramlar da islam lkelerinde iirin ortak szckleridir, deien yalnzca Fuzuli'nin konuyu ileyi biimidir.

FUZUL

359

Fuzuli'nin ok duygulu, ili, ince bululu, yaratc bir ozan olduu; iirine sevgisinin btn ayrntlaryla sindii tartma gtrmez. Onda balca iir z duygusallkla takn srekli bir ses uyumu iinde uzlatrmasdr. Onun iirinde ezginin arl srekliliokuyucuyu da derin bir i ekile kar karya getirmektedir. Fuzuli yaratc gcnn btn olanaklarn duygusallkla beslemi, gelitirmitir. Onun sevgisi,
inden domakta, l

zlemi kiisel rtler altnda evrensele aktr, bu nedenle Fuzuli kiisellikten yola karak evrensele ulamay baarmtr. Fuzuli bir zlem ozandr, iledii insan sevgisi de bu derin zlemden kaynaklanr. Fuzuli'nin btn iirleri zgndr, salt kendi buluudur denemez. Nitekim A. Glpnnarh'mn "Fuzuli Divan" na yazd inceleme nszde, bata Nevai olmak zere, bir ok ozandan esinlendii (Sadi, Hafz, Necati, Nizami vb.), onlarn iirlerinden - bulula rndan aktarmalar yapt rnekler gsterilerek belirtilmitir. Onun Ali ile ocuklarna, soyuna duyduu derin sevgi, zl sayg - ballk Alevi - Bektai yaznnda etkinliini srdrm, bu nedenle Aleviler arasnda "byk" !erden yedi ululardan saylmtr. Fuzuli inanlarna saygldr, iten baldr, eriatn katlna kardr, ona kar acmaszdr. Nitekim "Namaz ehline uyma, onlarla durma, oturma, camiye gitme, imama, vaize uyma, abdest suyunu yzne vurup uykunu karma, dinciler yalancdr, hrszdr vb." sulama- !arn ieren iirinde dilegelen ar yergi ak bir kanttr bu konuda. Fuzuli, btn eski Trk ozanlar (divan ozanlar) gibi verimli bir r aamam, onun grlerini, dncelerini belli bir dizge btnl iinde srdren, yaatan kma mtr. Bu durum, divan iirinin kara yazgsdr. Fuzuli ann vurgunculuundan yakn m, onlarn tutumlarn ok ar bir dille eletirmitir. (Bkz. ikayet - name). dilde iir syleyen Fuzuli'nin (Trke - Arapa - Farsa) en baarl rnleri yine Trke yazdklardr.

Yevm' - s - sual hazrete arz eyleyim e~ter Eltaf - merhametle kulundan cevab ala Dnya evinde konduk oturduk bir iki gn Layk mdr kerime konukdan hisab ala
gn kulundan tatl szlerle iyiliklerle karlk almak isteyen : biz bu yeryzne konduk bir iki gn oturduk, eliak bir kimseye konuktan aka almak yakr m?). eriat, bu yeryz geicidir, insanlar burada birer konuktur, lmden sonra tanrsal evrene gecekler, orada yaptklarnn karln grecekler (yilere iyilik, ktlere ktlk). Fuzuli, islam inanlarnn vurgulad bu konuyu ileyerek, alayl bir dille "biz yeryznde konuklarz, Tanr bu evin iyesidir, sahibidir, yleyse iyi yrekli bir kimse evinde konuklad kiiden aka alr, onunla alverite bulunur mu? Baka bir iirinde de Ramazan'da iki yerlerinin kapatlmasn, yasan arlatrl
masn knayarak:
(Kalkm (kyamet)

Tanrya unu diyeceim

--~

- - - - - - - . - - -

Ramazan ay gerek aila cennet kapusu Ne reva kim ola meyhane kapusu balu Fcth - i meyhane in okuyalm fatihalar Ola kim yzmze ala bir balu kapu Arifitab - i kadeh etmez Ramazan ay tulu Ne beladr bize ya Rab ne kara gndr bu ntizar - i mey - i gl - reng ile bayram ayma Baka baka inecekdir gzmze kara su Ramazan oldu budur vehmi Fuzuli' nin kim Nice giin irneye mey zhd ile na - geh duta hu
(Ramazan aynda cennet kapsnn almas gerek Meyhane kapsnn bal kalmas. doru mu, Meyhanenin almas iin Kur'an'n "Fatiha" suresini okuyalm, ola ki bu kapal kap, yzmze alverir. Ramazan aynda kadeh gnei domuyor, ey Tanrm Bizim iin bu ne beladr, bu ne kara gndr Gl renkli arab bayram ayna dein bekleye bekleye Neredeyse gzmze kara su inecek Ramazan geldi, Fuzuli'nin kaygs udur Nice gn arap imeyip hu eksin kaba, anlaysz softalar gibi). Fuzuli iirlerinde, mahlas konusunda vermektedir. Farsa divannn bir yerinde:
olduu

gibi,

yaants hakknda baz

ip

ular

"Zer nist si nist, ger nist, la'I nist Hak. est i'r i bende veli hak - i Kerbelast"
(Benim
iirlerim altn deil, gm deil,

topradr)

diyor.

Ayn divann baka

elmas deil, la'! deil, topraktr fakat Kerbela bir blmnde kendi iirlerini yle tanmlyor:
Badat'n

"Necef ve Kerbelil topranda doup, Burc - u evliya olan iinde yetien bu dnya grmemi yavrular."

suyu ve

havas

Bu durumda, aksi kesin belgelerle kantlanncaya dein Fuzuli'nin Kerbela ya da o evrede doduunu sylemek geree en yakn bir tanm olsa gerek. Fuzuli yaam sresince Kerbela ve Badat evresinden ayrlmad. ah smail'in zyenmesi zerine "Beng - ti Bade" adn verdii mesnevisini yazd. Sleyna 1 (Kanuni)'nin Badat'a giriinde ona be kaside yazd. O arada Hayali ve Talcal Yahya ile tant. Osmanl idaresinin kendisine balad 9 ake gndelii bir trl alamad iin stanbul'a Nianc Celal - zade'ye gnderdii "Selam verdim rvet deildir diye almadlar" diye balayan nl "ikayetname"sini yazd. Yaamnn byk blmn imam Hseyin trbesinin hizmetinde bulunarak geirdi. Fuzuli'nin vazbek
hkmdar eybek Han'

-------..---..---- --.. . . ._ . . . . . . . . . . . _ . . . . . .-.. .------- . -----. --------fUZUL

361

geilmez tutkusu Kerbela'da lmekti. mam Hseyin trbesi yaknna gmlmesi ve mezarna ta konulmamasn bir iiri ile vasiyet etmiti.

Ucaldun kabrm ey bi - derdler seng - i rnelanietten Ki ma'lum ola derd ehline kabrm ol alametten Mezarum zre koyman mil eer kuyunda can versem Koyun bir saye dsn kabrme ol serv - kametten

.
Gren saatde ol kamet kyamn kymad.im cana Kyamet hem gele kurtulmayam men bu nedametten
Kyamette hsab

Ki fark eyler firakun

olmayanlardandur ol gafil anm subh - u kyametden

Tarik - i Sabr - tedbir - i selamet lezzetin bilmem Mana k - u melamet yeg gelr sabr - se!ametden

Tabiat inhirafn gr heva - yi kdan tende lac et dmeden saki mizacum istikametden
Fuzuli ge selamet kuesinden sabr kuyundan Feragat olmayan yerde sefer yegdr ikametden

Fuzuli, lrak'ta kan bir veba salgnndan kurtulamad ve 1556 ylnda KerbeHl.'da vefat etti. Vasiyeti uyarnca mam Hseyin trbesi ile Haymaglih arasnda topraa verildi. Fuzuli, Trke, Arapa ve
Farsa'y

ana dili lsnde biliyordu. Bir eserinde:

"Arapa iirler syledim. Gzel konuan araplara haz verdim. Bu kolayd. nki arapa benim bilimsel sohbet dilimdi. Bazen Trk dilinin meydanlarnda at koturdum. Sz gzellikleriyle Trkenin inceliklerini bilenlere zevk verdim. Bu da benim iin zor olmad. nki Trke benim yaratltan gzel yazma yeteneime uygundu. Zaman zaman farsann ipliine inciler dizdim. Daldan dala gezip gnl meyvesi topladm" diyordu.
iir san'atnn air, iir anlayn u

doruk noktasna erimi ve biimde anlatyordu: bulunan

iire

kutsal bir duygu olarak

inann~ l.yk

"iir kayna Tanr katnda

san'attr. air, Tanrsal

bir

yardm

almadan ku-

sursuz bir

iir

syleyemez.

]~_ _ A!:_,E\' Y__f}_l}J(__I)}__L/RLERl J!f;!JOLQ!l_S_'i-------------------------------

air, yaratlndaki yeteneklerinden izin alarak iir cennetlerine girer. Cennet gzellerini andran gzellikler karsnda nce gnl yakc iirler syler. Hatta bu syleyile riyle nlenir. Ancak, heves alarnn iirini, ilim cevherleriyle sslemesi ve btnlemesi lazmdr. Zira ilimsiz iir temelsiz duvar gibi olur. Temelsiz duvarsa rk ve itibarszdr. air san'atnda ilerledike ilimsiz iirden kokmu bir ceset gibi tiksinir".

Fuzuli'ye gre, iiri dzenli ve kurallarna uygun olarak sylemek, okuyanlarn ve dinleyelerin zevkine sayg gstermektir. Dzgn sylenmeyen bir iir gzelliini kaybetmi sevgili gibidir. Tanr, bu gzel sevgiliyi imHI hatas yapanlardan, iiri ahenksiz okuyanlardan, hele kendilerini air sanp iir anlay kt olanlardan korumaldr. Fuzuli, engin romantizmini, itenlikli ve cokulu duygusunu zel bir uslubla aa vurarak, ada olan dier airlerden byk bir san'at dzeyi ile ayrlyordu. O mzikli diliyle ak, strap, vefa ve sevgi terennm ediyordu. O, bir ak insan olarak yaratlmt. Divan iirinde de ak ok ilenmi bir konudur. Fakat, hi bir air Tanrsal ak duygusuna Fuzuli lsnde sahip kamamtr. Fuzuli, aka bir sevgilinin scak rpertisi olarak deil, inanc iin arad bir kurtulu heyecan olarak sarlm ve ak, Tanrya ulalan bir yol olarak benimsemitir. Byk airin byk bir ilim ve sonsuz deneyimlerinden sonra vard anlalan sonu udur;

lm kesbiyle paye - i rif'at Arzuyu muhal imi ancak

Ak imi

her ne var alemde lm bir kyl kal imi ancak.

Fuzuli, bir arap lkesinde yaamtr: evresinde arapa kutsal bir dil, farsa ise edebiyat ve gzel iir yazma dili olarak bilinmektedir. Trke ise yaygn bir edebiyat dili olmak yle dursun, konuulan bir dil bile deildir. Byle bir ortamda Fuzuli, "Kerbela olay iin Arapada ve Farsada gze! eserler yazm, araplar ve acemler bundan faydalanmlardr, dnyann en biiyk halk topluluunu oluturan Trkler ise byle bir eseri Trke okumaktan mahrumdurlar" diyerek, benzerleri iinde eiz olan "Hadikat s suada"y Trke olarak yazmtr. Bu tutumu ile Fuzuli, ana dilini bilinli olarak ve itenlikle sevdiini kantlamtr. Trkeyi dier dillerden stn grmek ve stn hale getirmek iin yaan11 boyunca aba gstermitir.

FUZUL' NN ESERLER

Trke Divan : Trke gazel, terkib ve terci - i bend, mseddes, muhammes, murabba eklindeki iirler, kt'a ve rubai'lerden oluur. Divanda en nemli blmler Hz. Muhanmed'e kar sevgi ve ball ifade eden "Su Kasidesi" ve Ehi - i beyt'e kar duyduu derin sevgiyi foryad biiminde aa vuran "Kerbela Mersiyesi" baka bir deyimle "Mersiye - i A - i Aba" dr.

FUZULi

363

Farsa Divan : n sz iir anlayn izah etmesi ve yaants hakknda bilgi vermesi ynnden ok nemlidir. Divan, Farsa yazlm gazeller, kasideler, kt'alar ve rubai'Ierden oluur. Arapa Divan: Arapa divann mevcudiyeti bilinmekle beraber elde mevcudu yoktur. Leningrat Asya mzesinde yedisinde Hz. Muhammed ve nde mam Ali'nin vgs bulunan 456 beyitlik lI adet arapa kaside vardr.

Hadikat - s - Suada : (Saadete erenlerin bahesi). ranl air Hseyin Vaiz'in Ravzat - - heda adl eseri rnek alnarak yazlm fakat rneinden daha stn olmutur.
Eserde yer yer manzum paralar vardr. Kitabn asl konusu Kerbelii olaydr. lk blmde peygamberler ele alnmtr. Bir ka fasl Muhammed, Ali, Fatma ve Hseyin'e ayrlm tr. Daha sonra mam Hseyin'in Karlat felaketler' ve "Muhadderat - ehi - i beyt" (Peygamber soyunun kadnlar) in am'a gtrl anlatlmaktadr. En sonda Terkib - i Bend tarznda bir mersiye ve on iki mam hakknda ksa bir blm yer almaktadr. Hadi kat - iis - Suada'nn uslubu canl, dz yazs sade ve akcdr.
rab'n savanda

arap). 540 beyitlik bu Trke mesnevide afyon ve a- Afyon'un yenilgiye urad anlatlr. Bade'nin atak ve cevval olan ah smail'i, Afyon'un ise mtevekkil ve hareketsiz olan Osmanl Hkmdar Beyazt II 'yi temsil ettii sylenir.

Beng - Bade: (Afyon ve

rab deil"

Heft cam: (Yedi kadeh) "Bana eriata nizam veren arab ver, eriata haram olan diye balayan 318 beyitlik tasavvufi nitelikte bir mesnevidir.

Rind Zahid : Kalender bir kii ile kaba sofu'nun yobaz bir adamn ieren bu eser farsa yazlm yer yer beyitler ve rubailerle sslenmitir.

tartmalarn

Hiisn
bilgisi

Ak:

hakknda

Bu eser "Shhat Maraz" ad ile de anmtr. Fuzuli'nin tp fikir veren farsa yazlm kk bir risule'dir.
alamamas

alanndaki

ikayetname : Kendisine balanan 9 ake gndelii lal - Zade Mustafa elebi'ye yazd Trke mektuptur.

zerine

Nianc

Ce-

Selam verdm rvet deldr dey almadlar Hkm g<>stcrdim faideszdr dey mltefit olmadlar Eeri zahirde suret i itaat gsterdiler Amma zebab - hal ile cemi - i sualimt~ cevap verdiler
diye
balayan

bu nkteli mektup byk bir edebi deer

tar.

Terceme - i Hadis i Erbain : Fuzuli, nl ranl air Cani'nin ayn ad tayan ve Hz. Peygamberin 40 hadisini kapsayan kitabn ayn ad altnda Trkeye evimitir. Matlau - 1 tikad : Bu kitap Leningrat Mzesinde bulunan Fuzuli klliyat ierisinde
bulunmaktadr. Kelam'a ait bu risalede, Fuzuli'nin on iki mam soyuna ball dile geti-

rilmektedir.

~'}.______f!!_,_!Jyj_v.___ljtf:I.~l(fj!Q.,ERi A!!._!_Ql!}lisi ----------------- --------- _------ --- .

Ens 1 Kalb : Zarif bir duygu ve dnce ifade eden, farsa yazlm bu 134 beyitlik kaside, Edirne ktphanesinde bulunmu, Trke evirisi ile birlikte l 944'te yayn lanmtr.

Leyli v Mecnun : nl bir ak ve strap mersiyesidir. Byk airin en gzel eserlerinden biridir. Ayn yk daha nce Trke o.larak Ali ir Nevai, Celili ve Sedai tarafndan da yazlmt. Fakat Fuzuli bunlardan habersizdi. Bu habersizliktir ki Fuzuli'yi Leylil. ve Mecnun'u yazmaya itmi bylece edebiyatmz Arapa ve Farsada yazlan tm benzerlerinden stn bir ba yapt kazanmtr. Fuzuli'nin amac Arapa ve Farsada yaz lan zellikle Hatifi'nin yazd Leyla ve Mecnun'a kar Trke bir nazire meydana getirmekti. Fuzul bu eserinde insan ak ile Tanrsal ak ustaca birletirmi ahenkli klmtr. Trkeye ok hakim olan byk air esere Trk hayat ve gereklerini aksettirmi, yer yer halk dilini belirgin hale getirmitir:
Niyiin
Yahi Leylii'nn

zine ziyan edersen

adum yaman edersen

uyars

diyen

annesinin
Kzsen

ve:

ucuz olma kadrini bii

sk

eklindeki t
lanlmas

bu gn bile toplumumuzda
yeteneinin

rastlanan

canl

ve renkli bir Trke sy-

leyitir. zellikle "Kzsen" szcn iki anlamda "Kz isen" ve "Kz sen" biiminde kul-

yce bir san'at

belirtisidir.

Fuzuli'nin saydmz bu eserlerinden baka Sadki tezkeresinde bahsedilen ancak halen ele gememi bulunan "ah Gedfi" ve "Suhbct - 1 Esmur" (Meyvelerin sohbeti) adl eserleri., Trke - Farsa manzum lugat, Tre mektuplar ve Farsa kasideleri vardr. (C. Ulusoy, Yedi Ulular sh: 53).

RUrnNDEN RNEKLER
-1-

Dost bi - perva Felek bi - rahm devran bi - skun Derd ok hem - derd yok dman kavi tfili zebun Saye - i mmid zail aftab - evk germ Rtbe - i idbar fili paye;:: - i tedbir dun Akl dun himmet sada - yi ta'ne yer yerden blend Baht kem - efkat bela - yi ak gn gnden fzun Ben garib mlk - i rah - vasi pr - tevi mekr Ben harif - i sade - levh ti dehr pr - nak - i fsun Her sehi - kad cilvesi bir seyl - i tufan - bela Her hilal - ebru ka bir ser - hat mek - i cnun Yelde berg - i lale tek temkin - i dani bi - sebat Suda aks - i serv tek te'sir - i devlet vaj - gn Ser - had - i matlub pr - mihnet tarik - i imtihan Menzil - i maksud pr - asib rah - azmun
ahid - i Maksad neva - yi eng tek perde - niin Sagar - iret habab - i saf - sehba tek rign

Tefrika hasl tarik - i mlk - i cem'iyyet mahuf Ah bilmem neyleyim yok bir muvafk reh - nmun ehre - i zerdin Fuzuli' nin tutubdur ek - i al Gr ana ne rengler ekmi sipihr - i nilgn

Biperva: ekingesiz - Bi rahm: Verimsiz, merhametsiz -- Devran: Dnya, felek, zaman -- Bi sukun: Sessiz olmayan - Kavi: Gl - Tali: Talih - Zebun: Zayf - Saye-i mid: Omit glgesi --Zail: Sona enne - Aftab- sevk: evk girmesi -Germ: Scak - Serdi: Souk - bdar: Dknlk - Dun: Bast, ksa -- Blend: Ykselme -- Kem: Kt - Fzun: ok, fazla -- Tevi: Kartrma ---- Mekr: Hile, dzen - Fsun: Sihir, by - Harif: Yemi toplayan, dost, meslekda Sehi: Dz, doru, fidan gibi - Seyl-i: iddetle gelen, sel - Seyl-i bela: Bela sel Mek-i cunun: Delilik ekme Bevg-i lale: Lale yapra - Tekmin: Pusuya,

366

ALEV VE BEKTA iiRLERi ANTOLOJS

sipere yatrma - Dani: Bilgi, bili, bilim - Vaj: Ters, tersine felaket- Azmun: Snama, deneme - Sagar: Kadeh .

Asib: Bela,

-2Bende Mecnun'dan fzun aklk isti'dad var Ak - sadk benem Mecnun'un ancak ad var
Kl tefhur kim senin hem var ben gibi tek akn Leyli'nin Mecnun'u irin'in eger Ferhad' var Ehi - i temkinem beni benzetme ey gl blble Derde yoh sabr ann her lahza bin feryad var

yle bed - halem ki ahvalim grende ad olur Her kimin kim devr cevrinden dil - i na - ad var Gezme ey gnlm kuu gaafil feza - y akda Kim bu sahrann gzer - gahnda ok seyyad var
Ey Fuzuli ak men'in klma nashtan kabul Akl tedbiridir ol sanma ki bir bnyad var

Nabab: Su kabarc - Nign: Ret-st - Mahuf: Korkun, tehlike - Reh nmun: Klavuz - Zerdin: Sar - Sipihr: Talih - Nilgn: Mavi lacivert - Tan: Ayplama - Dehr: Dnya.

-3Yarab bela - y ak ile kl ana beni Bir dem bela - y akdan etme cda beni Az eyleme inayetini ehi - i derdden Y a'ni ki ok belalara kl mbtela beni Olduka ben gtrme balaban iradetim Ben isterim belay n ister bela beni Temkinimi bela - y muhabbette klma sst Ta dost ta'n edb demeye bi - vefa beni Gittike hsnn eyle ziyade niganmn Geldike derdine beter et mbtela beni

yle zaif kl tenimi firkatinde kim Vaslma mmkin ola yetrmek saba beni Nahvet klp nasib Fuzuli gibi bana Ya Rab mukayyet eyleme mutlaka bana beni

Tefahr: vnme Nash: t veren.

Bed: Kt,fena irkin - Seyyad: Avc - Bnyad: Temel -

-4Can - - ten oldukca menden derd - - da eksk degl ksa can hak olsa ten ni can gerek ni ten mana Vasi kadrin bilmedm frkat belasn ekmeden Zulmet - i hecr etdi ok tarik ii asan mana Dud - u - ahkerdr mana serv ile gl ey ba - ban Neylerem men gleni glen sana klhn mana Gamze tiin ekdi ol mah olma gafil ey gnl Kim mukaTerdr bu gn lmek san iven mana Ey Fuzuli ksa can kmadan tarik - i kdan Reh - gzar ehi - i k ire klun medfen bana
Ana: Tandk Gevek, bal

Cda: Uzak -- nayet: yilik - Mptela: Dkn - S.st: tenbel, degersiz - Nahvet: Kibir, gurur, bbr - Mukayyet: Balanm, - Firkat: Ayrlk

-5Ritedr cismi.im ki devr i arl vermi tab ana Merdm - i emm dzer her dem dr - i sir -

ab ana

Saye - i zlfn ebistanundadur em - i ruhun Nice yetsn kadr ile horid - i alem - tab ana Drd - derdidr afa - bah - harifi bezm - i Sakiya ok etme teklif i arab - nab ana
emni ehi - i nazar kasdna tayin eyleyen Tir - i gazenden mheyya eylemi esbab ana

1_68 __ 1V::Ev_~y. BEKIA~i }_{RLER ANTOLO{S

Terlemi

-------------------------

Gr ne

glendr

ruhsar ile hublar aarlar gnlm ki ateden verrler ab ana

Silk - ehi - i hale ekmi zchidi ek - i reya Sen kimi kim sim kadrin bildrr sim - ab ana Ey Fuzuli kalmam gavga - yi Mecnundan eser Galiba efsane - i Leyli getrm hab ana
Da: Yara Hak: Toprak -- F'urkat: Ayrlk- Hecr: Ayrlk-- Asan: Kolay Ahker: Ate koru - Dud: Duman -- Klbn: Hamam oca - Ti: Ok Mukarrer: Salam, kararl, kukusuz -- iven: Yas, inleme - Rehgzar: Gnl yolu geidi - Medfen: Mezar.

-6Canumun cevheri ol Iii'I - i gher - bara fida mrmn hal ol ive - i reftara fda Derd ekmi baum ol hal - i siyeh kurban Tab grm tenlim ol turra - i tarrara fda Gzlermden tklen katr - i ekilm gheri Leblernden salan l'l' - i eh - vara fida ak - sinemde olan kanlu ciger pareleri Mest - i ennde olan gamze - i hun hara fida Pare pare dil - i mecruh - u perianumdan Ser - i kuyunda gezen her ite bir pare fida Can - dil kaydn ekmeden zm kurtardum cananeye etdrn dili dil - dara fida

Can

Ey Fuzuli n'ola ger saklar isem can aziz Vakt ola kim ola bir uh - u sitem - gara fida

tire - Merdm: Gzbebei - Tab: Parlayan - Sir: Tok, doymaz Yatak odas -- Horid: Gne - afa: Tan - Harifi: Gzle ilgili Nah: Sa_f, katksz - Bah: Bag - :Fida: Feda - Mheyya: Hazr -- Silk: Yol, dizi - Hale: Aya - Ek: Gz - Hah: Uyku - Ruhsar: Yz - Hub: Gzel Sitemga-: Sitemli -- Reya: Grme, grr.
ebistan:

Rite: plik,

Ey olub mirac brhan - ulvv - i

Yere
inmi

an sana gkden istikbal edb Furkan sana

Hin - i dava - yi nbvvet mddei ilzarnna Cahil iken il kemal - i ilm bes brhan sana
Kilk - i hkmn ekdi harf - i sa'ir - i edyana hat Hkm - i isbat etdi neyf - i sa'ir - i edyan sana

Baki - i muciz ne hacet din - i Hak isbatna Alem ire muciz baki yeter Kur'an sana, Vasf - Cibril - i Emin etmi kabul - i hdmetn - Hak kefine anunla yetb ferman sana

Srr

Sensen ol hatim ki refetmi cemi - i hakimi Hatem - i hkm - il risalet tapurub devran sana Ol kadar zevk - i efaat cevher - i zatundur var Kim gelr arz - hata manide bir ihsan sana
Mal

- nevdr yoksa sen kldukda seyr - i asuman Kaldurub barmah getrmi asuman iman sana

Ya Nebi Iutfun Fuzuli' den kem etme ol zaman Kim olur teslim miftah - der - i gufran sana Uluv: Ykseklik, byklk - Hin: An, zaman, vakit - Nbvvet: Peygamberlik -Be: Yeter - Burhan: Kant, delil - Kilk: Kam, kalem Edyan: Tanrya inanma - Hdmet: , hizmet gren -- Kem: Az eksik, fena bozuk - Miftah: Anahtar - Der: ... de, iinde, kap - Gfran: Affetme - Sair: Alevli ate - Tamu: Seyreden Refetmek: Kaldrmak - Tegafl: Anlamamazlktan gelme - Bar: Tanr, yk - Fida: Feda - Reftar: Gidi, yry - Hal: Kts, yemei - Turra: Tura - Tarraf: Yankesici - Ll: nci - Hunhat: Zalim, kaniici - Meruh: Yaral - Sitemkar: Sitem eden,
lzam: Susturma -

-8Ey melek - sima ki senden zge hayrandur sana

Hak bilr insan demez her kim ki insandur sana

_37_0 __ A_L_E~__ VE BE_KTAi iiRLER ANTOLOJS

Virmeyen cann sana bulmaz hayat - cavidan Zinde - i cavid ana derler ki kurbandur sana Alemi pervane - i em - i cemaln kld k Can - alemsn fida her lahza bin candur sana canvermek igen mkil degl n Mesih - i vaktsun can vermik asandur sana
kma

Aka evkunle

yarum giceler ayar ta'nndan sakn Sen meh - i eve - i melahatsun bu noksandur sana

Padiahum zulm edb ak seni zalim demi Hub rulardan yaman gelmez bu bhtandur sana

Ey Fuzuli hub rulardan tegafldr yaman Ger cefa hem gelse anlardan ki ihsandur sana

Sema: Yz - Cavidan: lmsz -- Zinde-i cavit: lmsz - Tegafl: Yz evirme - Ru: Yz - Hub: Gzel -Asan: Kolay - Bhtan: Yalan, !fiira.

-9Dostum alem senn n ger olur dmen mana Gam degl zira yetersen dost ancak sen mana
Ika saldum men meni pend almayub bir dosttan Hi dmen eylemez an ki etdm men mana

Can ten olduka menden derd ti da eksk deil ksa can hak olsa ten ni can gerek ni ten mana Vasi kadrn bilmedrn frkat belasn ekmedm Zulmet - i hecr etti ok tarik isi asan mana
Dud - u ahkerdr mana serv ile gl ey ba - ban Neylerem men gleni glen sana klhan mana

Gamze tn ekti ol mah olma gafil ey gnl Kim mkarrerdr bu gn lmek sana iven mana

FUZUL ------..------------

371

Ey Fuzuli ksa can kmam tarik - i kdan Reh - gzar ehi - i k ire kl un medfen mana
stigna: ekinme, tok gzl - Pend: Sz - Hecr: Ayrlk -- Fuip: Aldatc, aldatan - l:<'rkat: Ayrlk - Da: Yara -Ahkar: Ate, Tamu - Dud: Duman Klhn: Hamam Oca - Asan: Kolay -- Mukarrer: Kararl, salam, kukusuz -- iven: Yas - Rehgzar: Gnl yolu - Medfon: Mezar - Tg: Ok.
-10-

Geri ey dil yar itin yz verdi yz mihnet sana Zerrece kat - nahabbet etmedn rahmetsana
Ik ehlinin ate - i hicrana eylersen kebab Dne dne imtihan etdn budur adet sana

Saklama nakd - i gam - kn ey can zahir et Kim verem habis - i bedenden kmaa ruhsat sana are - i bih - budumu sordum mu alicde dedi Derd derd - i k ise mmkin degil! shhat sana
Dutarm yarn kyametde habibm damenn Mestsen gaflet arabndan bu gn mhlet sana

ncidr nalem seni veh nola ger bir ti ile

em

- i celladun ede ihsan mana rninne;t :sana

Sende dn grdm Fuzuli meyi - i mihrab - namaz Terk - i k etmek mi istersen nedr niyyet sana Bih: iyi, ye, kk- Alic: Tabib - Habir: Kt - Nale: inilti - Veh: Vah, yazk - Tutiya: Kim, Sme - Rahne: Gedik - Hak- pay: Ayan tozu - Aram:
Ey(enme ikip: Sabr,

tahamml.
-ll-

Kuh - Ken irin e z nakn ekb vermi firib Gr ne cahildr yonar dadan z itin bir rakib
Kalarun yay bir oh lutf eylemi her aka Men hem anda eylerem bir oh temenna ya nasib

Tutiya - yi hak - i payun feyzine yol bulmasam Nur - u emm ayb klma kr olur derler garib Muztaribdr are - i derdmde veh kim bilmeyb Bir devasuz derde uratm zn miskin tabib Berk - ahumdan evm her gue bulmu rahneler Gel gr ey gl kim giriftar - kafesdr andelib Ey mana sabr et deyen hal - i dilmden bi - haber Ik olan yerde ne eder aram ya ne eyler ikib Ey Fuzuli incinme senden tegafl klsa yar Resmdr kim gstere ahbaba istigna habib

-12Subh salub mihr - i ruhundan nikab ki temaaya ka afitab

Rite - i carum yeter et pr - girih Salma ser - i zlf - semen - saya tab

Mest kub salma nazar her yana Grme reva kim ola alem harab Kesme nazar canib - i uakdan Nale - i dil - suzdan et ictinab Geeler enetim sayaram subha dek Ey eb - i hecrn mana ruz - u hisab Duzaha girmez sitemnden yanan Kabil - i cennet degl ehi - i azab
Sald ayakdan gam - i alem meni Veer mana gam define saki arab

Rahrn kl ftadelern haline Hi gerekmez mi sana bir sevab

Ya sual etse ki haln nedr Hasta Fuzuli ne verrsen cevab

Nie:

Kaval - Afitap: Gne - Subh: Sahah - Mihr: Gne - Nikap: rt Rite: plik, ba, ilgi -- Pr-grih: Dm, ba -- Semen say: Yasemin deyen

- Tab: Parlayan, huy - tinap: ekinme -- Encm: Yldzlar -- eb: Gece Ruz: Gndz - Duzah: Cehennem - ftade: Dkn, ak.
-13Galiba bir ehl - i dil topragdur drd - ti arab Kim klub hrmet binalar dutmu stnde habab Berk - u baran sanma kim grdke ah - ii - ekrii Bilmezem nemdr menm alar mana yanar sehab Ey soran halm bu istigna sualinden ne sud Halm eylersen sual amma iitmezsin cevab
Det - i gamda hak - i kabrm zre serv - i gird - bad ekse ba ol servden u kesme ye seyl - i serab

Yetmeyb vaslna sen Leyli - ven bir rnrdr Men kimi Mecnun olub sahraya dm aftab Ol bt ebrusu koyub mihraba dndrmen yzm Koy meni zahid mana oh verme Tanr iiin azab Nakd - i mrn bir sanem urunda sarf etdn temam Ey :Fuzuli ah eger senden sorulsa bu hisab

Drd: Tortu, knt -

Berk:

imek

Baran:

Yamur

Ek: Gzya

Sehab: Bulut - Sud: Fayda, kar - Dest: Cdl- Gird-bad: Hortum, Seyl: Sel -- Ve: Gibi - Bt: Sahip, oda, pul.

kasrga-

-14Klsa vaslun amumi subha beraber yok aceb Resmdr fasl - bahar olmak beraber ruz - u - eb

Gn ki sayen dti.i yerden durar bir vechi var Gelsi ali - kadrler fakr ehli durmakdur edeb

374

ALE'

VE BE'KTA {f3LER ANTO_l:OliSL _______________ _

Olmadan meyhane - i kunda mest - i cam - zevk Dzmezdi bezm - i felekde zhre kanun - u tarab
Nur Klsa
i. ruhsarundur ol maksad ki iman ehline Hak ruzi cehennem atei oldur sebeb

Galiba maksad visalndr ki dn gn durmayub arh ser - gerdan gezer bilmez nedr rene - - ta'ab Beste - i zencir - i evkndr nesim - i ter - mizac Tesne - i Cam - visalndr muhit - i hug - leb
Klma feyz - i nimet - i vaslun Fuzuli' den diri Yoldur zge maksad senden seni eyler taleb

Nab: Saf. halis, ar - Ebru: Ka - Sanem: Put - Sirik: Gzya - amumi: Akam, ben Saye: Glge -- Tarab: enlik - Ruzi: Gndze az, rzk - Leh: Dudak - Rene: Ar, sz - Ta'ab: Parlayan - Tesne: Kabartma -- Hug: Kuru - Dirig: Esirgeme, ah - Peykan: Kupruk, okun. ucu.
--15Ol ki her saat glerdi em - i giryanum grb Alar oldu hlme bi - rahrn canamm grb Eyleyen ta'yin - i ecza - yi rndava derdme Terk edb cem etmedi hal - i periamm grb Lfe - ruhlar gsmn akine klmazlar nazar Hi bir rahm eylemezler da - hicranum grb Dut gzn ey dud u dil arhun ki devrin terk edb Kalmasun hayretde em - i gevher - efanum grb Pertev - i horid sanman yerde kim devr - i felek Yere urmu afitabn mah - taban um grb Suda aks - i serv sanman kim koparub ba - ban Suya salm servini serv - i hramanum grb Ey Fuzuli bil ki gl - arz grm degl Kim ki ayb eylet menm ak - i giribanum grb

FUZUL

375

Hiilm: eftali - Mdava: la verme -- Efsan: Masal Horit: Gne -- Hraman: Salna, salna - Serv: Selvi. -16Ruzigarum buldu devran - felekden inkilab Kan ier oldum ayan ekdi bezmmden arab
ule - i ah ile yandurdum dil - i ser - geteni Bir od oldum izginen evremde olmaz m kebab

Pertev: Parlak -

Ui'ln ile bade bahs etmi zihi gm - rahlk Oldu vacib eylemek l bi - edebden ictinab Vermez oldu el visal - i pi i zlfn ah kim - i tedbirden devran - kec - rev ad tab ol maha ruen yanduum hicran gn Y anduun eb ta seher em'un ne bil sn afitab

Rite

Olmad

Gz ki peykanun hayali ile saar her yan sirik Bir sedefdr katre - i baran eyler drr - nab
Oldu ebr - i dud - u ahum perde - i mhsar - mah

Ah kim almaz cemalinden henz ol meh nikab Kesmedi menden ser - i kuyunda azarn rakib
Ey Fuzuli nie cennet ire yok derler azab
Tene: Susam

giden- em'un:

Gezme, Seyretme - Vial: Kavuma - Ke-rev: Mumun - .Ser- kuy: Kyba - Peykan: Kibrik, ok.

Geten:

Eri

--17Gayra eyler bi - sebeb min iltifat ol nu - leb ltifat etmez mana mutlak nedr bilmen sebeb

Cevr olur adet gazab vaki ne adetdr bu kim Cevrin az eyler mana ol mah n eyler gazab Nola gamzen fikri dd ise dil - i suzanuma Zalimn ger olsa ate menzili olmaz aceb

Dem - be dem ger drr - ekiim dse gzden vechi var Ya ualardur yetim anlarda yoh resn - i edeb Cevri gnli.imdr eken gzdr gren ruhsarun Allah Allah kam alan kimdr eken kirndr ta'ab Yar bi - dad eylemez uaka feryad etmeden Her nice ruzi mukadder olsa vacibdr taleb Mutrib alatma surudunla Fuzuli hasteni Seyl - i ekinden sakn kopmaya bi.inyad - tarab

Dad: 800 (ebced). Adil. an, eref-- Mim Den, den beri-Ruzi: Gndze ait, rzk - Mukadder: Beenilmi -- Matdb: algc - Srud: ark, trk - Seyl: Sel -- Ele Gzya -Tarab: enlik, tepinmek -- Vacip: Gerekli.

-18Yr yeter mana ey sim - i ek bi - dad et Ger aken ile alnm kul isem azad et
ttirme itleri avaznun gnl zevkin

Yeter kara geceler herze herze foryad et Harab olan gnl ey bfseni1n makanundur Tegafl eyleme bir ka ta ile abad et
itmedn mi gnl k mkil oldun

Sana bu
Hliif -

mkil ii

kim dedi ki bnyad et

adete ok olma ey peri ma'il Yeter fsun ile teshir - i ademi - zad et Saba esirleri kasdin eylemi ol gl Bizi hem anda eger dse fursatun yad et Fuzuli ister isen izdiyad - rtbe - i fazI Diyar - Rum gzet terk - i hak - i Badad et

Herze:
istekli,

Basz, dkn

sama - Tegaffil: Anlamamazlktan gelme - Mail: Eik, eri, - Fsun: Sihir, by - Teshir: Ele geirme, zaptetme - Izdyad:

oaltma,

artma.

Mrde cismn iltifatundan bulur hem hayat lrem ger klmasan her dem mana bir iltifat Yaza bilmez leblern vasfn temam - mrde Ab - i Hayvan verse kilk - i Hizra zulmetden devat Men fakircm sen gani vergi] zekat - hsn kim er iinde hem manadur hem sana vacib zekat Grmeyince ikun gelmez akun Yz peygamber cem olub gsterseler min mucizat Mazhar - llar - kudretdr vcud - u kaniln Feyz - i ftratdan garaz sensen tufeyln kainat Cevher - i zatundadur mecmu - u evsaf - kemiil Bu sfat ile ki senden kandadur bir pak zat
Ikta ta ddn Fuzuli ekmedn dnya gamn Bil ki kayd - k imi dam - ta'allukdan necat

Mrde: l Aslma,

Ab-1 hayvan: lmszlk suyu -- Dam: Tuzak, ag -- Ta'alluk: ilgisi olma, ilikiler - Meruh: Aklanm - Feyz- Fatnt: Doutan.

-20Gnlm alur zlf - perianum grgec Nutkum dutulur gonca - i handanun grgec Bakduka sana kan salur didelermden Barum delinr navek - i mjganun grgec
Ra'nalk

Olmaz

ile kamet - i imil.d klan yad hacil serv - i hramanun grgec

ok ka heves edeni grdm ki hevasrn Terk etdi senn ak - naJamn grgec Kafir ki degl muterif - i nar - cehennem mana gelr ate - i hicranun grgec

}?_ll_ ___~UY!YJLf!KT!)_j_!!!!.1:-fJ!__!)!fI.Q!=-Q!t~_;-------------------------------------------- ______________ ., __

Nazglk ile gonca - i handan eden zikr Etmez mi heye la'I - i dr - efanun grgec Sen hal - i diln sylemesen nola Fuzuli il fehm klur ak - i garibanum grgec
Ha11daI11: Sevinli, glen,

- Naveh: Ok - Mjgan: Kiprikler - Rana: Gzel - Kamet: El balama - imad: imir aac - Hadi: Utanm Muterif: Anlatan, kusurunu syleyen - Nar: Ate - Efan: Saan, datan l<~ehm: Anlay - ak: Yrtk, yark -- Lal: Krmz ta - Dr: nci.

gl

--21Ger degl bir mah mlhri ile memn tekzar subh aub nie her gn yakasn yrtar subh

Ban

Gn degl her gn bir ay mihri ile ggsn ak edb Taze taze dalardur kim klur izhar subh
Ti

- i horid ile ref olsa yeridr kim mdfn Yandurub pervanemi em'e verr azar subh
Subhu an - am subh olmu menern alemde kim
am em'

- i bezm olub ayruld menden yar subh

Gr ne akdur ki bir horid vasim bulmaa Sarf eder her lahza min min I'l - i ehvar subh
Ikda sadklk izhar etdi dan gsterb Galiba derlerdi kazib kld andan ar subh

Hecr ammda gam etmidi Fuzuli kasd - i can Olmasa idi merhametden dem urub gam har subh

Mah: Ay- Mihri: Gne - Memun: Salam, korkusuz - Tek.zar: Yalanlar -Meftuh: Ak, alm - Subh: Sabah - 'fi: Ok --- Horid: Gne - Ref: Kaldr --- Mdam: Sren, devam eden - am: Akam - em: Mum - ehvar: ri cins, inci, aha ait - Kazib: Yalan -Ar: Utanma - Hecr: Ayrlk.

-22Eger murad ise vermek safa - yi cevher - i ruh Felek - misal yrt saar - arab - sabuh

Buyurma tevbe mana ol arabdan nasih Ki grse an dutar cezm - i terk - i tevbe Nasuh Hcum - u gamda mana an etdi zevrak - mey Kim etmedi an tufan olanda ket - i Nuh Mdam emme kan doldurur hadeng - i gamuh Yuva baumda dutan kular edb mecriih Dil oldu tih - i frakunla erha erha veli Ne sud n sana olmad hil.l - i dil mer~h Tenmde sanclu naveklernle adem kim Derd - i bela bu kilid iledr mana neftuh

Fuzuli oldu bellin fikri ile muy - misal Henz bulmad ol srra ihtimal - i vuzuh Mecruh: Hasta - Nash: Kopyasn karan - Muy: Kl - Sabun: Sabah ikisi Sagar: Kadeh - Zevrak: Kayk - Ket: Gemi - Hadeng: Kayn aac - erha erha: Para, para - Navek: Ok - Tih firak: Ayrlk l.

-23mahun bilmezern mihri ile olmu zar subh Her gn eyler halka bir da - nihan izhar subh
Batd enetim kt gn ya bir esir - i kdur Tkd drr - ek ekdi ah - ate - bar subh

Hans

Nula ger emvata ihya verse subhun demleri Zikr - i Ia'lndr kim eyler dem - be - dem tekrar subh Mjde bir horidden vermi meger bad - seher Kim niar eyler ana yz min dur - il ehvar subh
Ak - sadkdur izhar - gam eyler her seher Ah ile halk yukusundan klur bidar subh

Bir musavvirdn ki rengin kilk ile her gn eker Safha - i gerduna nak - arz - dil - dar subh

Ey Fuzuli an - gam encamna yokdur mid Bir tesellidr sana ol sz ki derler var subh

Muhtan: Hain --- Mahur; Meyhane - Hans: eytan - Encm: Yldzlar - Bar: Yk - Emvat: ller -- Nihar: Diken batm - Bidar: Uykusuz. uyank Musavvir: Ressam - Kilk: Kam kalem - Gerdune: Araba - Subh: Sabah Yuku: Uyku - Encam: Serven - am- gam: Tasa mumu.

--24Hoem
Ziyan

kim dem - be - dem giryan gzm ol hak - i pa'dandur olmaz ol gz yanun kim tuti yadundandur

Dem - a - dem merdrr - emm ier kan zlf - - halnden Beli ekser maa ehi - i deryamr karadandur Deme Ferhad kann tkm ancak k emiri Menm gr kanlu yam kim bu hem ol maceradandur Mu'anber snblnden almadan bu olmadum rusva Bu rusvalk mana senden degl bad - sabadandur Habab -
Baumda ek

iinde muy - u jlidelerle ho - halem bu hmayun saye ol al binadandur

Vefa resmin unutmusan deyu incinmezern zira Bu kim menden cefa kem eylemezem hem vefadandur KemaJ - i hsn - mereb ilri olmakdur taarruzdan Riya ehline hem ok itiraz etmek riyadandur

Fuzuli tkme ok ya ihtiyat et gitmesn nageh Gznden srme kim gerd - i reh - i ehi - i safadandur
- Semir; Meyve veren - Habab: Su kabarc --- Ek: -- Muy: Koku - Julide: Dank sa - Kem: Kt -- Mesreb: Huy Rya: kiyzllk - Nageh: Znmansz, anszn - Geni: Toz. toprak - Reh: Ya/ Teksir: Krlma - Muttasl: Srekli, ardarda - Vehim: Kuruntu.

Ekser:

ounlukla

Gzya

___
-25 --

.,_,_~

___ ____
.

FUZUL

381

Cani kim canan ilin sevse canann sever Can iin kim ki canann sever cann sever Her kimn alemde mkdarmcadur tab'nda meyl Men leb - i cananum Hzr Ab - Hayvann sever
Baa

<lem

<l<lkce

Ol sebebden
Mg

muttasl emm

teksir eylemez eyler meded ciger kann sever

- i in avare olmudur vatandan men kimi

Hans suhun bilmeze:mzlf - periann sever

Akbet

Kim ki bir ser - mest saki

rusva olub mey tek de il azna a - i handann sever

Ne olacakdur terk - i k etme Fuzuli vehm edb Gayeti derler ola bir bende sultann sever

-26-Kabrm
danda

kim gam odundan zebanedr

nianedr

Tan ohun atma kim hatan ok

Eyler km.leh zamane gamn def galiba Devr - i kadhe muhalif - i devr - i zemanedr
Kaldurd ek

dn meni ol asitandan

Kim maksudum menm dahi ol asitanedr Vaiz szne dutma kulak gafil olma kim Gaflet yukusunun sebebi ol fesanedr Nazr etmiem firakuna kim yoh nihayeti Nakd - i sirikmi ki tkenmez hzanedr Can vermeym mi gurbete kim bim - i taneden Yad - vatan feganuma sensz bahanedr
Ey dil hazer kl ate - i ahunla yanmasun Cismm ki derd kularna aiyanedr

-"-38=-=2'---'Ac:..:l=.E~~i VE BEKTAi RLf_Ri ANTQLOJSi

Mendan Fuzuli isteme aar - medh - ti - zem Men akam hemie szm akanedr

Hatar: Tehlike- Kadh: ekitirme - Fesane: Masal, efsane - Siri: Gzya Hzane: Stanatik dersi - Bim: Korku, tehlike Hazer: Uzak - Asiyane: Yuva - Hemie: Daima - Zeban: Dil.

-27-

Mjem ser - emeler menzil dutan aufte Mecnundur Anunn beste - i zencir - i seyl - i ek - i gl - gndr Sevad - nokta - i girdaba benzer merdm - emrn Ki da'im garka - i girdab - ek - i em - i pr - hundur Hamide kamctm kim da - dilden kana gark olmu inde noktas gya ki kan altndaki nundur
it derd - i dilm efsane - i Mecnuna meyi etme Kim ol efsaneden hem anlanan mutlak bu mazmundur

Ferah - bat - dil - i mauk olur erh - i gam - ak Srud - u bezm - i irin nale - i Ferhad - mahzundur Kemend - i in - i zlfn vehmi gitmez zar gnlmden Mana ol riteyi ejder klan bilmem ne efsundur }'uzuli vermedi tan ohlar gz yana teskin nn bend etmek olmaz har - u - haak ile Ceyhundur

plik, fire -

Nun: Harf--- Hun: ldrme - Hamide: Kambur -- Kamet: Bayku Haak: p - Meyi: Eilim - Sevad: Karart, yaz. karalk

Rite:

-28-Gubar - secde - i rahun hat - levh - cebinmdr Scud - u der - gehn sermaye - i dnya - v - dinmdr Eger azn - i reh etsem evk - vaslun hadi - i rahum Ve ger aram hem dutsam hayaln hem - niinmdr

Hava - yi ravza - i kuyun bahar glen - i canum Nihal - i kametn servm izarun yaseminmdr Yakinmdr ki maksudum olur hasl sana yetsem Bihandillah mana senden yana reh - ber yakintimdr Taleb - gar - vialem mjde - i vaslun diri etme Kim ol mjde ferah - bah - dil - i endh - ginmdr Gtlird zevk - i vaslun hatrumdan ravza pervasm Szn kevser mnevver medisn huld ; i berinmdr Mana yz gstertir her lahza yz min ahid - i devlet il mi'rat - ruhun manzur - u em - i pak birmdr Serir - saltanat zevkinden efzundur mana ol sz Ki lutf ilen demiem bir gulam - kem - terirmdr Beri oldum :Fuzuli gayrdan ol dir - rba ancak Enism mnism yamn nigarum nazeninmdr

Ralmn: Yolcu -- Hadi: Doruyolu gsteren - Ravza: Bahe - Nihal: Dzgn. fidan, srgn - Enis: Nazik - Dirig: Uzak - Enduh: Tasa, gam -- Mnis: Yumuak huylu.

-29-Demi

her goncaya aklum

razn

saba derler

11 azn dutmak olmaz korharem ey gl sana derler

Esir - i derd - i k - u mest - i cam - hsn 'tOk umma Bizi.iz mehur olan Leyli sana Mecnun mana derler Senn mihr - - vefa gsterdn ayara ok grdm Galatdur kim seni bi - mihr ohurlar bi - vefa derler Sana derler bt - in z1fne znnar sylerler Zihi iman yoklar kfr sylerler hata derler Mana derlerdi evvel bir melekdr sevdn hata Grenler sen fakire gkden inmi bir bela derler

384._ ALEVf VE BEKTA iRI..E!if_'!_lf[Ol:_OJ{Si - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Mariz - i k udk - u zlfn eyler arzu zira Mualicler bu mhlik derde mkildr deva derler

Fuzuli aka anlar ki derler terk - i

Demezler mi hata tagyir
kl

k eyle hkm - kaza derler

Galat: Yanlma, yanl - Znnar: Papaz kua - Zihi: u, bu, aferin, ne ho Ud: d aac, ut - Muae: Doktor, ila veren - Muhnik: Boucu - Tagyir: Bozma, deitirme.

--30-Sabadan gl yznde snbl - pr - pi - - tab oynar Sanasan per aub glende bir migin gurab oynar Hayali arzun cevlan eder bu em - i pr - nemde Nin kim mevce gelmi suda aks - i afitab oynar Ruhun grge olur suz - u derun - u - dud - u dil hasl Bahar eyyam srar berk - rahsede sehab oynar Irag olsun yama gzden ne ho saatdr ol saat Ki uak ile mauk eyleyb naz - ti - itab oynar
Riyay

Ho

zahid - i hugn semamdan ne olur hasl ol kim rind - i mey - hare ib cam - arab oynar

Bu gamlar kim benm vardur bairn bana konsa

kar

kafir cehennemden gler ehl - i azab oynar

Klur gz perdesin hun - ab - hasret ak her dem kim Ruhunda lezzet - i dudar zevkinden nikah oynar

Fuzuli rekden titrer dil - i pr - hun uakun Benaguunda yarun her zaman kim Hil - i nab oynar

Per: Kanat - Gurab: Karga - Cevlan: Oynar - Mevce: Dalga - Afitab: Gne, gzel - Derun: - Rahe: Parlayan - ebab: Ey padiah - Hah: Uyku, du - Hu: Akl, fikir, zehir, lm - Hane: Yiyecek - Dair: Erkek deve -Rek: Koskanna - Bena: Kadn - Nah: Yal deve.

Ah eyledgm serv - i hiramanun indr Kan aladuum gonca - i handanun indr Ser - geteligm kfikl - miginn ucundan Aufteligm zlf - perianun indr Bimar tenlim nergis - i mestn eleminden Hunin cigerm lal - i dr - efanun iUndr

Y akdum tenmi vasi gn em tek amma Bil kim bu tedartk eb - i hicranun indr
Kurtarmaa yama - yi gamundan dil - - can Saym nazar - nergis - i fettanun indr

Can ver gnl ol gamzeye kim munca zamanlar Can ile seni besledgm anun indr Vaiz bize dn duzah vasf etdi Fuzuli Ol vasf senn klbe - i ahzanun indr

--32Serv - i azad kadnle mana yeksan grnr Neye ser - gete olan bahsa hraman grnr Can grnmez deseler tende inanman nie kim Lutfdan her nice bahsam tenne can grnr Derem ahvalmi canana klan arz veli Gre bilmem zm anda ki canan grnr Ey deyen sabr kl ah eyleme yar gricek Mana dvardur ol ger sana asan grnr Sordum ahvalmi knda mneccimlerden Bahdlar tali evine dediler kan grnr Ne keman - darsan ey meh ki atub gamze ohun Y kduun saydda ne zahm - ne peykan grnr

Bir sanem zlfne gya ki verbdr gnln Ki Fuzuli' n iyen hali perian grnr.

-33Ham alduka zlfnden bela - v mihnetm artar Bihamdilillah ki mrm uzanur cemiyyetm artar Demen eksk meni tedric ile yakut olan dadan Boyandukca cier kan ile kadr - - kymetlim artar Duta gi gz yolun ey ek kim temkini.im ekskdr Bu suret - hanenn grdkce nakn hayretm artar Mariz - i derd - i kem terk - i alemdr muradurn kim Bu na - ho mlkde eglendmce zahmetm artar Bkld kametm hasret yknden veh ki alemde midm eksilb her lahza yz mir lasretm artar Ne erbetdr gamun kim idmce eksiltir sabnm Ne sihr eyler ruhun kim bakduunca rabetm artar oh oldukca gam - il - derdm reh - i k ire ho - halem Fuzuli ad olup i.ikr etmeym nimetm artar

Huld: Bitmeyi, devamllk -- Berinum: En yce -- Manzur: Baknan, grnen Bini.im: Grnmez - Efzun: Fazla, ok yukar -- Enis: .Yar, dost. sevgili -Mllnis: Allan -- Nigar: Resim - Nazen: Nazl.

-34Sabrum alub felek mana yz min bela verr Az olsa bir meta ana il oh aha verr
Ddlim

bela - yi

ka hred

- mend - i

ar

iken

l imdi menden oldug pendi mana verr

Sanman aceb rutab yerine verse lal - i ter Bir nah! kim yaum ana nev - - nema verr

Hak - i derndr ol ki dn - gn sevab ilin Hem aya sarme hem gnee tutiya verr
Klmaz kabul suret - i ikbali munca kim Ayine - i vcuduma cevrn cila verr

Ney kimi cismm oldu onunda delk delak Dem urduumca yerili yerinde sada verr Her derdsizden umma Fuzuli deva - yi derd Sabr eyle kim ki derd verbdr deva ver.r

-35Ezel katibleri uak bahtn kara yazmlar Bunu mazmun ile hat ol safha - i ruhsara yazmlar Havas - hak - i payun serhini tahkik edb merdm Gubar ilen beyaz - dide - i bidara yazmlar Glistan - ser - i kuyun sfatn bab bab ey gl Hat - reyha ile cadvel ekb glzara yazmlar
ki satr eyleyb ol iki mey - gun Hl.ller vasfn Grenler her birin bir em - i gevher - bara yazmlar

Girb bt - haneye klsan tekellm can bulur eksiz Musavvirler ne suret kim der - divara yazmlar Muharrirler yazanda her kime alemde bir ruzi Mana her gn dil - i ad - pareden bir pare yazmlar Etibba nusha - i derman yazanda ehi - i emraza Peri - veler lehin em dib men - i bimara yazmlar Yazanda Vamk - u Ferhad - - Mecnun vasfn ehi - i derd Fuzuli adn grdm ser - i tumara yazmlar

-36Gnlde min gamurn vardur ki pinhan eylemek olmaz Bu hem bir gam ki il tanndan efgan eylemek olmaz

388

ALEV VE BEJiTA/ i!RLER 1!jJ.Q.f:_Jij_ ________ . _______

Ne mkil derd olursa bulunur alemde derman Ne mkil derd imi kun ki derman eylemek olmaz Fena mlkne ok azm etme ey dil ekme zahmet kim Bu tedbir ile def - i derd - i hicran eylemek olmaz gnlm ykarsan pendden dem urma ey nasih Heva - yi nefs ile bir mlk viran eylemek olmaz Dehanun zre Jaln istemi dil defi mkildr Grnmez hi crm yoh yere kan eylemek olmaz Dualar eylerem mendan yana bir dem gzar etmez Ne are sihr ile servi hraman eylemek olmaz Fuzuli alem - i kayd iersen dem urma kundan Kemiil - i cehl ile dava - yi irfan eylemek olmaz
Hrendmend: Aklllk Rutab: Olgun hurma - Ter: Yas -- . ter: ok ok, daha -- Nahl: Hurma, ar, balans -- Nev- nema: Byme - Sarma: Keskin -Serhan: Kurt, canavar - Merdum: Gzbebei - Dide: Gz - .Bdar: Uyank Bab: Kap - Bar: Tanr, yk - Gevher-i bar: Saan dken gevher -- Etibba: Hekimler--- Emraz: Hastalklar- .... ve: gibi-- Bimar: Hasta -Tomar: Tomar - Naih: Kopyasn karan - Gzar: Gei, geme.

Sakn

-37Fegan kim bagrumun ol lale - ruh kan oldugn bilmez Giger pergalesinde da - pinhan oldugn bilmez Habibm gnlm cem eylemez ruhsan devrinde Meger zlf kimi halm perian oldugm bilmez taksir edb bir lutf her dem gnlm - almakdan Vefa resmin sanur dvar asan oldugn bilmez Gzeller devlet - i vasim bulub marur olan ak - i vasldan enduh - u hicran oldugn bilmez
Klur

Neat

Dil - i ad - pareden bi - dad kesmez gamze - i bestn Ne gafil padiehdr mlk viran oldugn bilmez

-----------.. - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

FU~l!_lj___J~

Sanur zahi zn hali hayalnden galatdur bu Bu hayran olduundandur ki hayran oldugm bilmez Fuzuli hastaya dman sz ile dost cevr eyler Zihi sade muarz kavli bthan oldugm bilmez

Pergale: Para, kuma - Dvar: G, zor - Asan: Kalay - Neat: Sevin, nee - Vasl: Kavuma - Enduh: Tasa, gam, keder- Dad: .Adaleti, hakk - Bestun:
Dm

-- Bfhan: Putlar, gzeller -

Zi hi:

u,

bu.

-38Nice
yllardur

Leker

ser - i kuy - i melamet bekleriiz - i sultan - rfanuz vilayet beklerz

Sakin - i hak - i der - i rneyhaneyz an - ti - seher

rtifa - kadr itin bab .. saadet beklerz

Eife - i dnya degiil kerkes gibi matlubumuz Bir blk ankalaruz Kaf - kanaat beklerz Hab grmez emmz endie - i agyardan Pas - bamz gene - i esrar - mahabbet beklerz Suret - i <livar cdbdr hayret - i kun bizi Gayr seyr - i ba eder biz knc - mihnet beklerz Karvan - rah - tecridii:iz hatar havfn ekb Gah Mecnun gah men devr ile nevbet beklerz Sanmanuz kim geceler bihudedr efganurnuz Mlk - ti k ile hisar - istikamet beklerz Ferhad - ti - Mecnun mest - i cam - Ey Fuzuli biz olar yatdukca sohbet beklerz
Yatdlar k

olub

Eife: le ---- Leker: Asker -- ntifa: Ykselti, ykselme - Kerkes: Akbaba Matlup: Alacak, talep edilen - Pas: Gecenin 118 i, gam, keder -- Knc: Ke, bucak -- Karvan: Kervan - Hatar: Tehlike- Havf: Korku.

- - - - - -. ------.

~----

-39Bu gn tiin ekb hmdur ol na - mihriban sarho Sakn ey rahm eden canna kim bilmez aman sarho Ana h - yar iken derd - i dil isterdm diyem saki Pey - a - pey sunma cam - - klma ol servi revan sarho Degl takviden etsem bade terkin vehmm andadur Ki izhar eyleym halk ire kn na - gehiin sarho Meger kan imek ile esirmlerin nergis yohsa Besi mey nu edenler grdm olmaz byle kan

sarho

Mey - i kunla ser . mest olduum ilden nihan kalmaz Muhal - i akldur kim sahlaya razn nihan sarho

Gnl ta oldu bi - hod ald gamzen canum tenden Verr yamaya nakdin genelin olgac pas - ban sarho Fuzuli gayr ile halvet meger bezm etmi ol gl - ruh Rakib - i kec - revi grdm bugn bari yaman sarho uslu - Pey a pey: Ardarda, iz -- Na-gehan: 'Zamansz - Ke: - Revi: Helecan - Olga: Gidi - Pas-ban: Gece bekisi - Ercl: Ayaklar - Nihan: Gizli - Sermest: Sarho.

Hsyar:

Akll,

Eri, arpk

-40Dil ki ser - menzili ol zlf - perian olmu Nola crm ki almasna ferman olmu mlk - melahatde sana kullar ok Biri oldur ki varub Msrda sultan olmu Rahm edb akun har gn yahmayanlar Ki bu dnyada esir - i gam - hicran olmu Dediler gam gidedr bade oh idm sensiz Gam - i hicrana mfid olmad ol kan olmu
Ba - ban - emen - i dehre hayal - i dehenn Sebeb - i terbiyet - i gonca - i handan olmu ahsan

Adem evvel ser - i kuyun verb alm cennet idb tan - melek sonra peiman olmu Ey Fuzuli menm ahvalme bir vakf yoh Beyle kim alem anun hsnne hayran olmu

Melahat: Gzellik, yz -- Mfid: Anlatan, ifade eden - Dehen: Az - Terbiyet: Bytme, eitme - Hsn: Gzellik -Ahval: Durum - Vakf: Bilen, anlayan Pe.iman: Piman - Yoh: Yok. -41-Cismmi yandurma nhm et yauma ey bar da ihtiyat et yanmasun na - geh kuru yannda ya
Ho

geer nezzare - i hiisnnle mrm var mid Kim ede makbul der gaha meni hsn - maa

Tavf - kuyunda ayakdan baa ermi bir meded Nola ger kaddm bkb her dem ayagum olsa ba Fitne yayn kurmaa ate mi olmu ihtiyac Kim urarsan aleme ate atub peyveste ka Ey habiib - ek na - yab et ten - i uryanum Kim bu rsva perdemi ak etdi srrum kld fa Pare pare gnlme suz - u derunum tab yoh Gz yolundan katre katre kan olub ksa idi ka Ey Fuzuli gark - hun - ab etdi gz merdmlerin Greym kullab - mjgana urulsun kanlu ya

Na-geh: Asla - Nezzme: Seyirci - Maa: Yaay, dirlik - Tavf: Ziyaret Peyvest: Daima, ulama, kavuma, birleik - Na-yab: Bulunmaz, ender - Uryan: plak -- Rkn: Temel - Hun: Kan - Zeban: Dil - Merdm: Gzbebei, insan - Suz- derun: sz - Habab: Su zerindeki.kabarck
~42-

Ey firak - leb - i canan cigerrn hun etdn ihre - i zerdme hun - ab ile gl - gn etdn

392

ALEv}__y_E BEK!_1.RLERI ANTQf_OJ_}S_i_ _

...

------------

Cigerm kann gz yana tkdn ey dil Vara vara an Kulzm munu Ceyhun etdn Nice hsn ile seni Liyliye nisbet klayum Bilmeyb kadrmi terk - i men - i Mecnun etdn Seyredn kim dutaram ad gnllerde makam ad iken bu sz ile gnlm mahzun etdn Ahd kldun ki cefa kesrneyesen akdan Ak vade - i ihsan ile memnun etdn Ey I'uzuli ahdub seyl - i sirik alayal lk ehline fegan etmegi kanun etdn

Kullab: engel, ucu Gzya seli.

eri

nesne -

ihre: Yz - Kulzm: Deniz - Seyl-i sirik:

--43Elye ra'nadur glm serv - ihramanun senn Kim gren bir gez olur elbette hayranun senn Kakln tek bauna izginmek ister hatrum Ey men - - yz men kimi ser - geste kurbamn senn
Arzan devrinde cemiyyetden olsun na - mid Olmayan afte - i zlf - i perianun senn

n acebdr Jale guyalk ne mucizdr bu kim Eyler izhar - suhan Hil - i dr efanun senn arh yayndan atld kadme tir - i ecel Likandan tizrek deprendi mjganun seniin
Da - hicranun odun benzetmek olmaz dzaha Olmasun kafir esir - i da - hicranun senn

Ey Fuzuli eyle kim bimar - derd - i ksan Yohdrr lmekden zge hi dermanun senn

..........

- ... - - - - - - -. -..-.....___........

-----------~-~-

FUZUL 393 ...... -----

Afte:

Zerd: Sar - Elye: Yamaklar - Rana: yi gzel - Get: Yakksz, irkin Dilber- Kast: Eksik- Lika: Grme, yz--Tizrek: Hzl kmldama Dzah: Tamu, ulema.
-44Ey meh menmle dostlarum diimen eyledn Dmen hem eylemez bu ii kim sen eyledn Peykanlarunla doldu tenm aferin sana Bidild ekmege tenmi ahen eyledn Tahsin sana ki gnlm evin tire koymadun Her zahm - navekn ana bir revzen eyledin Olsun ziyad erefatn ey ah - atein Mihnet - seramuz bu gece ruen eyledn Ekslmesn taravetn ey ek - i lale - gn Gl gl damub makamumz glen ey ledn Can hsa menzil etmege ev dut hababdan Ey gz ya ki kad - i bina - yi ten eyledn Mmkin degl cihanda Fuzuli ikamettin Bihdc sen bu merhaleye mesken eyledn

Meh: Ay, yz - Peykan: Okun, ucu - Bidad: Zalimler - Ahen: Demir, zincir, - Zahm: Yara, yaralama - Navek: Ok - Revzeni: Pencere - Erefatn: - Zufad: okluk - Kasd: Karar.
kl

-45Ne hodur arzun devrinde zlf - anber - efanun Bu devranda ne ho cemiyyet var ol perianun Ruhun devrinde bir divanedr sevdalu zlfn kim Perianlkdan olmu men kimi mehuru devranun Hevadan kaklndr deprenen ya rite - i candur Ki her dem izginb bauna ister ola kurbanun

Mselsel zlf - rniginnden arturrnu ruhun revnak Zihi snbl ki olmu ziveri gl - berg - i handanun Kararubdur ttn tek rzigarurn ol zamandan kim Tenm haakine odlar urubdur berk - i hicranun
mdr saye tek yerden yere yz urmak ol gnden

Ki

baumdan

gidbdr saye - i serv - i hramanun

Fuzuli' ni ayakdan sald bar - mihnet - i kun Niiin dutmazsan ey kafir elini bir mselmanun Efsan: Saan - Slfn: Sarab - Rite: me, iplik -- Mselsel: gen, u - Mi: Koyun -- Revnak: Ss, parlaklk - Zihl: u bu, ne ho - Ziver: Ss, bezek.

-46-Deheni.in
evkini

Yohsa bir dem

an

can - suzgman etmez idi.im men munis - i can etmez idm

Vasi - hal - i lebni bilse idm na - rnakdur Arzusunda kara barum kan etmez idm Hublar aka meyi etmedgin bilse idi.im zm k ile rusva - yi cihan etmez idm
Dmese An

idi gzmn yana feyz - i nazarun her servn ayana ravan etmez idm

Salmasa idm dil - i virana imaret tarlun Anda gene - i gher - i k nihan etmez idi.im
Sitem - i tane - i ayara degldm vakf Y ohsa yarun ser - i kuyunda mekan etmez idm Etmese idi sitem - i yar Fuzuli meni zar Munca feryad ekb ah - ti - fegan etmez idm

Dehen:

Az

Katransz

- Szgman: Szen - Munis: Ahsan, sevimli --- Na-makdur: - Tarh: Atma, koma, brakma - Nihan: Gizli - Agyar: Dman.

-----~-

FUZUL

395

-47Bir kul olunu gnl ehrine sultan etdm Msr idi padiehin Yusuf - u Kenan etdm

Dil ki bir dilbere ser - menzil idi ahum ile Yele verdm adn taht - Sleyman etdm
Ik terki dil - candan grnrd mkil Terk - i k eyle dedn terk - i dil - - can etdm

Can gamun ekmi idi var idi boynumda hak Bu anun ecri idi kim sana kurban etdm
Reh - i kun dutub ctdn gam - - derdrn defin Gr ne cemi bu tarik ile perian etdm

Sana tapurduum ohlarn yahdun ey dil Zayi etdn ne kadar kim sene ihsan etdm Sebze tek kld Fuzuli harub ek ayan Ten gubarmda ohun her nice pinhan etdtim

Sebze:

Yeillik,

Tapurmak:

imen Yneltmek.

Mkil:

Zor -

Ecr: Sevap, dl -

Reh-i k:

Ak

yolu -

-4801 mah visali ile ho et bir gece halm Ey ahter - i tali koma boynunda vebalm Feryad ki ber vermedi bi - daddan zge Gz yaum ilen besledgm turfe nihalm mtije tek halk gznden ahdur ya Nezzare - i zaf - beden - i muy - rnisalm Ol em hayali ile hoem ola ki da'im Bu suret ile izgine fanus - u hayalm Suzandur odumdan tenme sanclan ohlar Pervanenem ey em tutumu per - ti balm
Snm

Saki gam - devran ile gayetten melulem Bir cam - ferah bah ile def eyle melalm Lutf eyle Fuzuli m:nrr ahvalmi arz et Ol serve ki sylemege koymad mecali.im

Ahter: Yldz - Ber: zere, her, alan, getiren -- Turfe: Turfanda - Nihal: Fidan - Mje: Kiprik -- Nezzare: Seyirci, bakma -- Zaf: Zayflk, gnl alan -- Suzan: Yanan - Per bal: Karad, kol - Muy: Kl - Mecal: G.
--49Eign dam kan ile yudu em - i term Bes ki pakem da a eyledi feyz - i nazarum

Cigerm dana merhem bularnadum senden Nice ah eylemeym ah yanubdur cigerm Dedi ol yar seher vakti gelem lik ne sud Vakt malum degl an ile birdr seherm Ey ho ol an ki bi - hod gidem ol kuya ve subh Ne eyledtim anda deyu gayrdan alam haberm
Dmezem gnlne yani olubem eyle zaif Derd - i kunla ki gzgne grnmez eserm

Nice nin aka ancak bir oh atdun demedn Ki der birbirine bir nice ftadelerrn Ey Fuzuli dura menden ala talim - i vefa Na - geh er anun merkad - i Mecnuna derse gzerm

Lik: Ama, ancak - Sud: Sevdalar - am: Gece - Bi-hod: ftade: Ak - Gzer: Geme, gei - Merkad: Mezar.

lgn, baylm

-50Zlf kimi ayan koymaz pt:n nigarum Yohdur anun yannda bir klca itibarum
nsaf hodur ey k ancak meni zebun et

Ha beyle mihnet ile gesn m rzigarum

Bildi temam - alem kim derd - mend - i kam Ya Rab henz halm bilmez mi ola yarum Vaslundan ayru nola kanum tklse gl gl Men gl - bn - belayem bu fasldur baharum Tasvir eden vcudum yazm elrnde sagar Ref olmaga bu uret yoh elde ihtiyarum

Topra

Dur istemen zemani mey ne'esin baumdan olanda ya Rab drd - rriey et gibamm

Rusvalarndan

ol meh saymaz meni Fuzuli Divane olmayum m dnyada yoh mu arum

Nigar: Gzel, sevgili - Zebun: Aciz, gsz - R:zigar: mr -- Sagar: Kadeh - Drd: Tortu - Ref: Kaldrma - Gubar: Toz.

-51Baa girdm ser - i kuyun anub efan etdm Gl grb yadun ilen ak - i giriban etdm

Bahuban nergise bimar gzn kldum yad Nergisi nale - v - efganuma hayran etdm
Gonca - lale deme da karasn koparub Al vatayu arub sebzede pinhan etdm Gl - ter zre den ebneme dd nazarum Gzm evk - i cemalnle dr - efan etdm Berg - i gl sanma ki hun - abe tken demde gzm Nice yapraa cier kan salub kan etdm Gricek snbl ardum iken - i kaklnii Snbl girye - v - ah ile perian etdm

Ey Fuzuli revi - i akl melul etti meni

Sehv
kldum

ki cnun derdine derman etdm

39L_~~~.Y.LY.'.f BEKTA iiRLER ANTOL_,O_J_S_i _ _ _ _ _ _ _ __

Efan: ler - ak- giriban: Sabahn aydnl - Giriban: Yaka, yrtma- ak: Yark, yrtk - Valf Yksek, yce - ebnem: i- iken: Kran, krc - Ter: Ya, slak - Beng: Yaprak, bent - Girye: Alay, alam - Revi: Usul, gidi, yol - Sehv: Yanl- Cnun: ldrma, delirme.

-52Haan kim kametnden ayr seyr - i bsta etdm Koparub ek seylab ile min servi revan etdm

Gtrdm gird - biid - ah ile horide tapurdum Gubar - reh - gzrun cevherin gzden nihan etdm
Nian - suret- i hubun verb btler scudunda Fesad - itikad- kafirn hatr - nian etdm

Olub ser - mest kldum ne'e - i zevk - i lebn zikrin Meye ragb olanlar kfrn halka ayan etdn Grb dvarlarda Kuh - Ken nakn demek ak Menem ak ki dutdum det - - terk - i hanuman etdm Reh - i knla ol gl - ruh ciger kan etdgrn bilmi eker herdem mana ti - i siyaset san ki kan etdm Fuzuli ah - baz - eve - i istigna iken bilmen Ne sehv etdm ki bu virane deyri ayan etdm

Gird-bad: Hortum, kasrga - Gzar: Vakit, zaman geiren - Leh: Dudak Ragb: stekli, isteyen - Harmar: Ev, bark, ocak - Bste: Fndk - Seylah: Sel afet - Kuh-ken: Da kazan, Ferhat- Eve: Yce, yksek - stigna: ekinme. nazlanma - Dest: l.

-53Sipihrn farigem vaslunda mah - u - afitabndan Garaz id - i visalndr bu ay - - gn hsabndan

Temaa

- yi ruhun ezmine hd afitab amma Gelrken srat ile dd yz yere itabndan

---

------..----. - -

FUZUL

399

Felek mahcubdur em - i ruhundan yandurub arh harmak isten an ule - i ahum hicabndan Felek kunda ol gayetde ey meh muzdarib olmu Ki her ne eylese bilmez ne eyler zdrabndan. levhi degl gkde ua' stnde zerrin hat Melek alm eline bir varak hsnn kitabndan Degirmen dane ilin izginr bihude devr etmez Mcerredsen gnl vehmetme arhun ~nklabndan Kimi hyar grsen ana ver cam - mey ey saki Bihamdifih Fuzuli mestdr vahdet arabndan
Gne

Sipihrun: Talih - Farig: Vazgeme, rahat- d: Bayram - Ezmine: Zaman, vakit - itap: Acele - Afitap: Gne yzl - Muzdarip: Ac eken -- izginur; - Bihude: Bouna -- Mcerred: Soyut- nklap: Devrim - Hyar: Akll, uslu.

-54Ey geyb gl - gn demadem azn - cevlan eyleyen Her taraf cevlan edb dndke yz kan eyleyen
Ey meni mahrum edb bezm - i visalinden mdam
Gayr

han -

iltifat

zre mihman eyleyen

Ey demadem rek tii ile menm kanum tkb Mey ib agyar ile seyr - i glestan eyleyen Munca kim dganun ey mah iitdn geceler Demediin bir gece kimdr munca efgan eyleyen Nola ger cemiyyet - i hatrdan olsam na- mid Cem olur mu hublar zlf perian eyleyen Yar dn ekmidi katlm kadine tin - i cefa Yetmesn maksuduna ya Rab peiman eyleyen
Ik

Dmenmdr

derdi ile olur ak mizac mstakim dostlar bu derde derman eyleyen

400_ ___ALE~i VE BEKTA i{l}LER ~NT!JLOI.!fl_L._ .._ _ _._____-----------------

Zahidn tan ile dnerdm yzn mihrabdan Nice bulmaz ecr min kafir mselman eyleyen Dertl - i hicran na - tvan etmi Fuzuli hasteni Yoh mdur ya Rab deva - yi derd - i hicran eyleyen

Cevlan: Kou savar - Rek: Kskanma - Ti: Kl - Ka tine: Mstakim: Doru - Ecr: Sevap, cret -- Ha-tuvan: Clz, kuvvetsiz.
-55-

Bar - rnihnetden nihai - i kametn ham olmasun

Baumuzdan

saye - i serv - i kadn kem olmasun

Grmesem ruhsar - - kadd - - em - li'iln dem - be - dem mr bir an bir zaman bir lahza bir dem olmasun

Gerd - i rahun azn - i gerdn etdi kim bu kadr ile hret - i alem hemin lsi - i Meryem olmasun
ltimas etdm sabadan tutiya ekdrmegi
Alama

ey gz gubar - dergehi nem olmasun

bilmidi

Sen tek afet geldgin

kim Hakdan melek

ltimas eylerdi kim alemde Adem olmasun

Der imi zahid ki olmak aybdur rusva - yi k Bu sz fa etmesn rusva - yi alem olmasun Ey Fuzuli zevk - i derd - i ka noksan hayfdur htiyat et penbe - i daunda merhem olmasun Nihal: Fidan - Kod: Hrs, mahzun olma - Gard- nahun: Yolun Kvlcmlar - Rsva: Rezil - iz: ey, nesne - ltimas: Kaymu.
ener:

--56Gr siriklim eb - i hicran deme kim kandur bu Zerre zerre erer - i ate - i pinhandur bu Sanmanuz kanlu dgn sine delb ba ekmi - i ate - i ah - -dil - i suzanundur bu

ule

- - -..

--~-- --v-~-----"---"~-----------------

'"''~-----"'""'-

FUZUL

401

Kesme mmid gniil bana ezginmekden Ola na - geh de fursat ele devrandur bu Dem - be - dem canum ey derd - - bela incitmen Ltf edn bir iki dem kim size mihmandur bu Ne yaharsan odun ey ate - i dil vasi gn Bi;e hicren gecesi em - i ebistandur bu Gnl ister ala bir bu ser - i zlfnden lik Vermeden can diler almak sanur asandur bu Dn demisen ki Fuzuli mana kurban olsun Sana kurban olayum yine ne ihsandur bu

Sebistan: Yatak

odas

Asan:

Kolaylk,

ama, ancak.

-57Arzun grse felek mihr burakmaz aya Zerre zerre klur an burakur sahraya

Suretn aksin alub baa girer her dem u Rekden kan irr berg - i gl - i ranaya Yeridr aksne ayine demr bend ursa Ne itin karu durur sen kimi bi - hemtaya
Bulduu

yerde hasedden gn urur sayene ti Ki refik olmaya sen mah - melek - simaya

Oha paykan tikilr gamzen itin payveste Dokunur tane ohu kaun ucundan yaya Lal - i nabun sfat ehid - i musaffadur lik Ac etmi an safra - yi hased ahbaya Yar salmazsa Fuzuli sana meylin ne aceb Nice meyi etmek olur sen kimi bir rusvaya

- Bi-henita: Benzersiz - Refik: Arkada, yolda - Paykan: Baak, okun ucu Pay-vete: Bitiik - Nabun: Kolay olmayan - Musaffa: Szlm - ahba: aha yeter.

Rek: Kskanma

_'!!!1.__ALEVf VE BEKTAi iiRLERANTOLOJSi

------~--------------

-58Ey ol gnler ki ruhsarun mana manzur idi em - i mmidin era - vasldan pr - nur idi Kurb evki afuyet - bah - ten - i bimar olub Vasl zevki rahat - efza - yi dil - i mechur idi
zzetm emi mnevver tailm azmi kavi Devletm hkm revan aym evi mamur idi
ho

em

Damen - i ikbalme gerd - i taarraz yetmeyb - i hasid ehre - i cemiyyetmden dur idi

Adem idrn kurb - u der - gilhunda buludum kabul Menzilm cennet meylim kevser enism hur idi Baht matlubum myesser kilmaa mahkum olub Dehr esbabum mheyya klnaga me'mur idi Her duaa klsam tevakkufsuz olurdu mstecab Her temenna eylesem ihmalsiz makdur idi Hecr vehminden yetrmezdm kudret gnlme Geri devranun muhalif gezmegi mehur idi Nola ger salsa Fuzulini gam - hicrana arh Vasi eyyamnda ol gafil iyen marur idi Matlup: Alacak, isteyen - Vahid: Tek - Dehn: Dnya - Esbab: Nedenler Tevakkuf: Bal olma, durma - Mstecap: Dilei kabul olunmu -- Temenna: Eli baa gtrmek - Temenna: Verilen selam - Mheyya: Hazr emrinde Makdur: G, kuvvet, kudret - yen: ri, gzel gzller - Manzur: Beenilen gzde olan - Kurb: Yaknlk, yer - Afuyeb: Merhamet- Efza: Artran, korku ile banna -Tail: Fayda, yarar -Taarruz: lime, satama, taklma - Dur: Uzak - Muhayye: Hazr - Tozu damen: Etek - Gerd: Toz, toprak - Enis: Yar, dost, sevgili - Hur: Gne, huri - Myesser: Kolay gelen.

-59Teressuh kabrmn dandan etmi emmn ya Hayal eyler gren kim liildendr kabrmn da

FUZUL

403

Ne zibasen ki suret belemez tasvir - i ruhsarun Tahayyr suret eyler suretn ekdke nakka Nola girdab - gam dersem men - i ser - gete dnyaya Sanur kim izginr alem kimn kim izginr ba Sipihr - i pr - kevakibden degl derdine deva inmkin Hayal etmen vere tiryak - i zehr - i gam bu haha
Bekas mmkin olmaz olsa ger divar - mrnde Meh - - hridden ht - i badeye hum ~ hane huffa

Fuzulini reh - i kunda ek - - ah eder nsva Beladur her kimn bir yolda gammaz olsa yolda

terleme - Zbas: Ss, gzel - Tahayyr: Hayran olma Girdab: evrinti, anafor - Ser-gete: Sersem, ba dnen - Sipihr: Talih, ans, sema - Kevakb: Yldzlar - Tiryak: Panzehir - Dvar: Duvar -- Ht: Kerpi, tula - Hum-hane: arap kpii yaplan yer Huffa: Yarasa, gecekuu Rusvi: Rezil. onursuz - Gammaz: (ftira eden, su atan.

Teresuh: Szma,

-60Haslum

yoh ser - i kuyunda beladan gayr Garazum yoh reh - i kunda fenadan gayr

Ney - i bezm - i gamem ey ah ne bulsan yele ver Oda yanm kuru cismmde hevadan gayr Perde ek dideme hicran gn ey kanlu yaum Ki gzm grmeye ol mah - likadan gayr Yetdi bi - keslgm ol gayete kim evremde Kimse yoh izgine girdab - beladan gayr Ne yanar kimse mana ate - idilden zge Ne aar kimse kapum b.d - sabadan gayr Bozma ey mevc gzmya hababn ki bu seyl Koymad hi imaret bu binadan gayr

404

ALEVi VE BEKTAi iiRLERi ~_IJJ.QyJJiSI -------..

Bezm - i k ire Fuzuli nice ah eylemeym Ne temett bulunur neyde sadadan gayr
Hasl: kan, reyen Garaz: Maksat, istek, kin - Mal-lika: Ay yzl - Bi ken: Kimsesizlik - Girdab: evrinti, anafor - Bad: Yel - Mevc: Dalga Habab: Kabarck -- Seyl: Sel - Temett: Kazanma, kllr.

-61Lebn aksi gzm yan mey tek Jale gun etdi Zenahdan muradan dost kamn ser - nigun etdi Sana aksn mukabul durduu itin hsn laf ile An cam ire gayret garka - i gird - ab - hun etdi zn nisbet klurdu zlfne zencir her saat Bu sevdalar an ser halka - i ehi - i cnun etdi Anun tek kim perianlk ziyasn artturur emn Mana cevrun ziyad olmak sana meyilim fzun etdi Mjen hanerlerin gnlm basar barna vahn etmez Ana cadu gzn guya ki talim - i fsun etdi Baka -yi suret - i irin in tevfik mimar Bina - yi k - i Ferhadun esasn bi - stun etdi

Fuzuli' den sebat- - sabr - cevr - - kahr az iste

Ki ol biareni derd - gamun bi - had zebun etdi

Gun: Renk, gidi, tarz - Zenah: ene - Nigun: Tersine dnm - Zarka-i grd hun: Kanl su evrintisine batm - Cunun: ldrma, ak mahkumu - Cevr: Eziyetir, barkn - Ziyad: okluk fazlalk- Fuzun: ok fazla - Mye: Kirpik Vahma: Gebe kadn -Fsun: Sihir, by-Tevfik: Uydurma, uygunlatrma Zebun: Gsz, aciz- Vahim: Kuruntu.
ab-

-62-Ey tegafl birle her saat klan

Vakf eyda meni ol kim ldrr bir gn bu istigna meni

Zafum ilden yauran ahvalmi sahlar veli Nale - i bi - ihtiyarumdur klan rusva meni Ger meni hun - abe - i ekm nihan eyler ne sud Handa olsam nale - i zarum klur payda meni Valih - i zevk - i leb - i bey - gun - u em - i mestnem Sakiya sanma harab etmi mey - - sahba meni
Gue

Koymad

- i mihrab dutmuudum reh - i zhd - - salah z halme ol nergis - i ehla meni

Ey J<'uzuli bir sanem zlfne gnlm baladum ekdi zencir - i cnuna akbet sevma meni

Tegafl: Anlamazlktan gelme - Istgala: Tek g.zllk -- eyda: Deli, lgn -Sd: Fayda, kar, sevdalar Bey-gun: Baygn - Valih: arm -ehla: Ela gz, a - Sevm: Paha bime - Sanem: Put - Cnun: Delirme, akn galip gelmesi -- Leb- bey-gun: Baygn dudak.

-63Brakd hake hsnn afitab - alem - araya Gtrd yer yznden muciz - i Ialn Mesihaya

ki gzden revan etmi sirkm kametn evki Asa - yi mucizi gr kim iki blm bu deryay
Bklm

kaddmi kurtara gr kilab - zlfnden Hatadur ekmesn oh bar km bir snuk yay

Ruhun zre ham - ebruni grmek isterem amma

yen dvar olur gn var iken grmek yeni ay
arab - naba lutf et muhtesib kahr il oh bahma Mkedder klma aks - i tirden cam - musaffay

Y etli gndr ol ay grmezem ahum irar ile Nota klsam enat - n - na ile yeksan Sreyyay Fuzuli ek seyli ile perian olma sabr eyle Ana hem var ola ahr dutub durur mu dnyay

-64Meni candan usandurd cefadan yar usanmaz m Felekler yand ahumdan muradum emi yanmaz m Kamu bimarma canan deva - y derd eder ihsan Nin klmaz mana derman meni bimar sanmaz m Gamum pinhan dutardum men dediler yare kl ruen Desem ol bi - vefa bilmem inanur mu inanmaz m - i hicran yanar canum tker kan ern - i giryanum Uyadur halk efganum kara bahtum uyanmaz mu Gl - i ruhsaruna karu gzmden kanii ahar su Habibm fasl - gldr bu ahar sular bulanmaz m Degldm men sana ma'il sen etdn aklum za'il Mana tan eyleyen gafil seni grgec utanmaz m Fuzuli rind - - eydadur hemie halka rusvadur Sorun kim bu ne sevdadur bu sevdadan usanmaz m
Hemie: Hemle - em: Mum - Rusva: Rezil, kepaze -- Bimar: Seyri -- Pinhan: Gizli - eb: Gece -- Hicran: Ayrlk - Giryan: Alayan - Habib: evgn Tan: Knama, ayplama - Efgan: nleme, alama -- Mail: Diikiin - Gafil: Bilmez - Rind: - Serda: Deli. eb

-65Gnl yetdi ecel zevk - i ruh - i dil - dar yetmez mi Aard rnuy - u ser sevda - yi zlf - yar yetmez mi Yettirdi baun gerdun ayaa bar - mihnetden Hayal - i halka - i giysu - yi anber - bar yetmez mi Sana yetdi ecel peynanesin nu etmege nevbet Reva - yi em - i mest - - gamze - i hun - har yetmez mi Yeter oldu kulaa bang - nhlet dehr bandan Ne durmusan temaa - yi gl - i ruhsar yetmez mi

Hidayet menziline yetdiler say ile akranun Dalalet ire sen kaldun sana ol ar yetmez mi :Fuzuli deme yetmek menzil - i maksuda mkildr Dutan daman - er - i Ahmed - i Muhtar yetmez mi

Gerdun: Dnen, dnya - Anber-bar: Anber saar - I-Iun-har: Kan ien -Bang- rnhlet: G, lmn sesi - Dalfilet: Sapknlk. -66Derdmi sabit klan
uaka ahumdur menn Ah bu davide bir adil gvahumdur menm
kat

Geri gam maksud

- i bi - gnahumdur menm

Gam degl n knc - meyhane penahumdur menm

Der - geh - i pir - i mugan mmid - gahumdur menrn Ayran senden meni baht - siyahumdur meni.im

Ey ki her crm olsa lutfun zr hahumdur menm

Ayran

senden meni baht - siyahumdur menm

Fark
ive

k ire Fuzuli izz - - cahumdur menm - i mihr - ti mahebbet resm - rahumdur menm

Davi: Hak arama - Gvah: Tank, delil - Penah: Sgmma, sgmlacak yer Mugan: Atee tapan - Hak: steyen, ister - zz: Ycelik, ululuk - Cak: Makam, mevki - ak: Yrtk - ah: Kuyu.

-67TAHMS
(Beleme)

-a-

Ta cunn geyb dutdum fena mlkn vatan Ehl - i tecridem kabul etmem kaba - v - pirehen Her kaba - v - pirehen geysem misal - i gonca men Ger seninn klmasam dik ey bt - i nazg - beden Uorum olsun bu kaba engmde pirehen kefen

Geri sevda - yi ser - i zlfndenem zar - - zelil Gemen ol sevdadan oldukca mana mr - ii tavil Sanma terkedem bu sevdan ger olsam men katil
hmaya

sevda - y zlfn badan ey meh ger yz sti.ihan - kellem ire dutsa akrebler vatan

Galib oldu subh - dem evk - i gl - i ruyun ana Seyr - i ba etdm ki buy - i gl vere teskin ana Gl grb yadunla drr - i ek sadum her yana
Dd ebnem baa gir ta gl niar etsn sana Sebzenm her bergine bir dr ki tapurmu enem

Der idm ey dil getrme hi derd ehline ek Ta seni hem salmasun bir derde devran - felek Almadun pend imdi aksan in ah eylemek

Ey gnl k ehline her eb glerdn em tek Men demez mi idm ki danla alayasdur glen

Hah sincab eylesn fer~in Fuzuli hah kl Hecr ara mutlak yuhu grmez gz eglenmez gnl Yarsz k ehlin n dinlenmegi mmkin degl Nice dinlensiin Habibi sensiz ey endam gl Kim batar cismine tende her tg olmu bir tiken

** *

-bCandadur subh - i ezelden mihr - i ruhsarun senn Nola ta am - ebed olsam taleb - garun senn imdi cana bolmam mm ak - zarun senn Ey ezelden ta ebed gnlm giriftarun senn

are kl kim boldu canum esr ifgarun senn

Tapd

Dutdular tehis - i derd in mualic:ler regiim bu shhat ki frkatden yakindr lmegi.im Cn yakin oldu devasz derdden can vermegm

Can verr ada baumga Tanr itin gel begm Bari grm balgamn bir lahz dudarun senn

imtihan etmekde oh ekdm cefa Nale - i zar ile bildm derd - i dil bulma ifa Men snadum imdi sen pendm iit kl iktifa nki hublar mezhebinde yog imi resm - i vefa Ey gnl ni yerge gitgey nale - i zarun senn

Hublarn

i!i!.__ __-~~Vi VE BFJS.?__'A _]_!l!LEK_!\_!-[[_Q_f:_QJ/J__ _ _ ------- _____ -- --------------

Gnlm ald ol iki ayyar em - i pur - humar imdi can kasdn adurmular ne reng ilen ki var Urf iinde olsa ger ayyar kavli st var
er ile ger dutsalar esrk szne itibar Kanuma birgey tanuklk iki ayyarun senn

Sanma cevr etsen Fuzuli incinb terkn kla Ger cefa kl ger ;vefa canum fda sen katile Men hod ldm imdi sen ti - i cefa alub ele Ltfi'ni ldrsen ey dilber cefa tigi bile Anda hem bolgay mcnm ruhum meded - garun senn

-68--

MUHAMMES

{Her ktas

be

dizeden oluan iir)

--aTen bozuldu ek - i em - i hun - feanumdan menm Kyd can gnliimdeki suz - u nihanundan menm Ta eser var cism - - can - na - tvanumdan menm Gam kem etmez gz - - gnlm cism - - canumdan mentim Bu
baumdan

savulub ol gitse yanumdan menm

Meyi - i vasi egmi kadiimni eng - i bezm - i yar tek Reglerm szlarel ursam cng zre tar tek eng ni mmkinkim ede zarlg men zar tek Bes ki memluyem heva - yi ka musikar tek Min fegan her dem
har

her iisthanumdan

FUZUL

411

duymazsan haber rahneler yollara klmazsan nazar Kan yaumdan sar kim dutmu yolun kl br gzer Meyi kl bir dem mana servm bu istigna yeter
Sald yaum

Alem dutdu

sirikm kan

Kanlu isem dahi gel ge

imdi

kanumdan menm

Gz evi dek oldu ekmden oh evler gark - ab z evi tek kld oh ev merdm - i el}lm harab Alemi seyl - aba verdm ey cemfili afitab Grnr merdm gzne seyl ilen kopmu habab Suya her ev kim gider ek - i revanumdan menrn

Ey hayaln halveti nakd - i revanum mahzeni Gz ya olur revan her dem hayal etsem seni Ltf umub senden ser - i kuyunda dutdum meskeni Gel gzm nuru Fuzuli tek oh alatma meni
ncimez mi hatrun munca feganumdan menm

***

-b-

Ey harir ire tenn mutlak bilr ire gl - ab Gsn ab - ruen - -ab zre dmendr habab Beylesen mahcub yoh nezzarene alemde tab Vay eger terek hub serpb leek asan nikab Hi
ey

yoh kim seni grgec olur alem harab

-~_l1_2LEVI VE BEKTAi iiRLER{_~f!..TOLOJISi

----------

Dil ekb zerrin utaganverdi llilnden srag Dutdu ol gftar itin la 'l - i bena - guun kulag Zlfnne hem - dem tarag afte men andan ra Di salub her pi - - tab aduka zlfnden tarag
Rite

- i canumga rekinden

der

yz pi - - tab

Ey yz gl gnlei gl - gun - u - donu krmz Atein kisvet geyb odlara yandurdun bizi Ay - - gndr hsn bahsinde cemaln acizi Adem olunda senn tek dogmaz ey kafir kz Guyiya atan meh - i tabandur anan afitab

Al sa bagnda migin sa perian haliyem

Sim sak zre kzl halhaUcr pa - maliyem Sanma halhaln kimi mihrnden ey neh haliyem Arzun devrinde zerrin silsile timsaliyem

Gamzen ohundan hazin cariumda yz min

ztrab

Srmeden gzler kara eller hnadan lale - reng Hi ahid yoh bu reng ilen ki sensen uh - u - eng Vesmelu kaun yeil tozlu keman gamzen hadeng Gamze - v - kaunga meyl eyler Fuzuli bi - <lreng
Ku

acebdr klmagay tir - - kemandan ictinab

***

-cVay yz min vay kim dil - darndan ayrlmam Fitne - em - i sahir - i hun hardan ayrlmam Blbl - urideem glzardan ayrlmam Kimse bilmez kim ne nisbet yardan ayrlmam Bir kadi
imad

- - gl - ruhsardan

ayrlmam

Kaddi Tuba lali firdevsn arab - kevseri Hulk - u - huyu n melek suretde emsali peri Brc - il eflakn saadetl ereflu ahteri Hsn ara mecm hublarun seraser serveri Bir kadi
imad

- - gl - ruhsardan

ayrlmam

Dostlar men nale - v - feryad klsam ayb imi arh - bed - muhrn elinden dad klsam ayb imi Gam diyarn dil ara abad klsam ayb imi Bu bina birlen cihanda ad klsam ayb imi Bir kadi
imad

- - gl - ruhsardan

ayrlmam

tiyak - evkden can - - dillim aludedr

- gam ferzane - i bahtum menm uyhudadur Alamakdan em - i cism - i derd - nakrr sudadur Sanma ey hem - dem ki feryadum menm bihudedr Bir kadi
imad

am

- il - gl - ruhsardan

aynlmam

~!i_ __ ALEV VE BEKTA R_LEf?. Afi..TOLQ!_iSi ______~-------------------

gam - hane - i hicrana zar - - dert - nak Nahun - i hasret bilen edb giribanurnn ak Gnde yz gez becr tigi ilen olurdum men helak Gerdi - i devvar cevrinden men - i del - haste hak Bir kadi
imad

Dmem

- ti - gl - ruhsardan

aynlmam

Vasl umub cevr - - cefasn ekerken can henz Mihr umub evkinde yanarken dil - i suzan henz Cism - i gam - nakmde var iken gam - hicren henz Yetmeden payane ah - - nale - v - efgan henz Bir kadi
imad

- - gl - ruhsardan

ayrlmam

Mlk - vasl dilberi.in gnlmde mamur olmadan Ik camndan dil - can mest - - mahmur olmadan Derd - i bi - derman - hecrinden tenm dur olmadan Hem Fuzuli k - ti - akl mehur olmadan Bir kadi
imad

- ti - gl - ruhsardan

ayrlmam

-69-
MSEDDES (Her ktas alt dizeden oluan iir) --aMenem ki kafile salar - karvan - gamem Msafir - i reh - i ahra - yi mihnet - - elemem Hakir bahma mana kimseden sagnma kemem Fakir - i padieh - asa geda - yi muhteem
Sirik taht - revan durmana ve ah alem Cefa - v cevr mlazm bela - vii - derd haem

Ne mlk - ti mal mana verse arh memnunem Ne mlk - maiden avare klsa mahzunem Egeri mflis - - pest - - muhakkar - - dunem Demadem eylehayal eylerem ki Karunem Gnlde nakd - i vefa genci lik pinhani Gzm hzane - i lil.I - - gher veli fani

-c.-Hayat arf edbean dercl klmam hasl Sirik - i al - - ruh - i zerd klmam hasl Zamir gzgsne gerd klmam hasl Tabiat - seg - i eb - gerd klmam hasl
Im kara gece ta subh nale - vti - feryad Ne deseler ana akir ne klsalar ana ad

-dSirik

ikeste

- riz gl - endamlar hevas ile - hal siyeh zlfler belas ile

Hemie

Zemane ire gam - k maceras ile maslahatum zgeler rzas ile

Ne devr i gerdi - i gerdn menm muradum ile Ne gayet - e emelm hsn - itikadum ile

--eHasud suret - i ahvalm nazar klmaz Cefa klur men i biareye hazer klmaz

416

ALEVi VE BEKTA/ iiRLER ANTOLOJiS/

An

Sanur ki nale - i zarum ana eser klmaz marar ile alemde der - be - der klmaz

Zamane ire mcerrebdr intikam - zeman Hemie yahiye yahi verr yamana yaman

-fHoem ki hame takdir - i zid - i mteal Vcud levhine tasvir edende suret - i hal

Rakam klan eger idbardur ve ger ikbal Olur tegayyr ana gayrdan bir emr - i muhal Saadet - i ezeli kabil - i zeval olmaz Gne yer stne hem dse pay - mal olmaz

-gAziz - i Hak hased - i dmen ile olmaz har Hasd hilesi ikbali eylemez ibdar Egeri glbne gabi hazanda afet var Tedark eyler ana afiyet nesim - i bahar Garaz ki her kim ezelden olursa devlet - mend Muhaldr yete aar - devletine gezend

-h-

Egeri bir nice gn iktiza - yi alem - i dun Cihanda eyledi ikbal rayetini nigun Zamane suret - i ahvalm etdi diger - gun Vefa batna kalem ekdi arh - bukalemun Knun zemane ol ahvalden peimandur Egeri kafir idi haliya mselmandur

------------------

FUZUL

417

-iFuzuli eyledgn ahdne vefa klg! Yeter ikayet edb erh - i maera klgl Vcudunu hedef - i navek - i bela klgl Kamu cefalara sabr eyleyb dua klg!

Rza

Kim olsa dost nzas hemin sana hasl - yi dostdur asi - temett ey gafil

-70MURABBA (Her ktas drt dizeden oluan iir)

-a-

Nice bir vesvese - i ald ile gam - nak olalum Geln aayi - i gamdan halum pak olalum Ne'e - i mey tapalum kabil - i idrak olalum Mest - i medhu - u - harabati - i bi - bak olalum

Rindler bezminde ser - mest sebu tek girben Zevk bana girb cam gln derben Meye derlerse baha ald metan verliben Mest - i medhu - u - harabati - i bi - bak olalum

Pay - best - i mey - i af olalum drd - misal Verelm sakye can eyleyelm kcsb - i halal Ne'eden bilmeyelm alame keyfyyet - i hal Mest - i medhu - u - harabati - i bi - bak olalum

418

ALEV VE_BEKI_~_!.J.f!.1:-ER ANTOWJS - - - - - - - - - - - - - - - - - -.. . . . . .- . . . . . _ . . _. __. .___ _

Mey habab kim meyhaneden bir ev dutuben Ikd - i engur gibi bir araya ba atuben Alsalar din ile dnyan araba satuben Mest - i medhu - u - harabati - i bi - bak olalum

Badcndcn gayr ki gam define bir cam yeter Nakdini her neye her kim verecek olsa iter Ey Fuzuli revi - i ehi - i riyadan ne biter Mest - i medhu - u - harabati - i bi - bak olalum

* * *

-bPerian - hallin oldum sormadum hal - i perianum Gamundan derde ddm klmadun tedbir - i dermanurn Ne dersin rzigarum byle mi gesn gzel hanm Gzm canum efendim sevdgm devletlu sultanm

Esir - i dam - kun olal senden vefa grmem Seni her kanda grsem ehi - i derde aina grmem Vefa - v - ainalk resmini senden reva grmem Gzm canum efendim sevdgm devletlu sultanm Deger her dem vefasz arl yayndan mana min oh Kime erh eyleym kim mihnet - - enduh - u - derdm oh Sana kld mrvvet senden zge hi kimsem yoh Gzm canum efendim sevdgm devletlu sultanm
Gzmden dembcdcm barum czb yaum kimi gitme Seni terk etmezem n men meni sen dahi terk etme yen hem zalim olma men kimi mazlumu incitme Gzm canum efendim sevdgm devletlu sultanm

FUZUL

419

Kat gnln neden bu zulm ile bi - diida ragbdur Gzeller snneti olmaz cefa senden ne vacibdr Senn tek nazenine nazenin iler mnasibdr Gzm canum efendim sevdgm devletlu sultanm

Nazar klmazsan ehl - i derd gzden ahdan seyle Yamanlkdur in uak ile yahi midr beyle Gel Allal' seversen bendee cevr etme ltfeyle Gzm canum efendim sevdgm devletlu sultanm

Fuzuli ive - i ihsanun ister bir gedayuidur Dirildke seg - i kuyun lende hak - i payundur Gerek ldr gerek ol hkm hkmn ray rayundur Gzm canum efendim sevdgm devletlu sultanm Hazer: Sakn, kan - Tecrid: Soyutlama - Pirehen: Giysi - Kaba: Keyik, aba -- ak: Yark, yrtk -- Bt: Gzel, put - Tavil: Uzun --- Zelil: Hor, aalanan - stiihan: Kesit -- Ni: ne, diken. zehir - Tapurma: Ad koyma - Sek: Kuku - Muali: Hekim, ila veren - Pend: Sz -- Mara: plak ksm eb: Gece - Muhakkar: Hakarete uram - em: itme, dinleme - Be-den: Dar - Dam: Tuzak - Reva: Uygun - Hasud: Kskan - Enduh: Gam, tasa Didar: Yz, ehre - yen: Belli, ak - ktifa: Kafi, yeterli --- Ragb: stekli Denge: Denk - Bidad: Haksz -- Vacib: Zorunlu - Nazenin: nce, nazik -Gede: Kul - Mcerreb: Denenmi -- Seg: Kpek - Hin:_ Vakit, sra - Hak pay: Ayak tozun - Ray: Oy-rey - Naveh: Ok -- Nak: Is/anma, toz Bi-bak: Korkusuz - Harabat: Meyhane - Medhu: arm - Pay-best: Aya bal - afi: efaat, iyilik eden - Kesb: alp kazanma - Halal: Dostluk !kd: nci dizisi - Engr: zm, arap - ktiza: Gerekli - Dun: Alt, aa Rayet: Bayrak - Mteal: Yksek, yce - Izid: Allah, Zerdtlerin iyilik tanrs bar: Talihsizlik - Tegayyp: Deime - Hemjse: Her zaman -- Riz: Diken, saan - ikeste: Yaral, donma -- Gerdi: Dolama -Ara: Blge, avlu - Aa: Akam yemei - Killab: Kpekler - Ebruni: Bulut - Naba: Saf, katksz, ar Muhtesip: Hesap - Mukedder: Kararl - Musaffa: Szlm - yen: ri gzel gzler - Duvar: G, zar.
Yahi: yi -

RUH
Divan yaznnn en gl, en etkili Mevlevi
olduunu

BAGDATLI
ozanlarndan saylan

Ruhi

Badat'lmn

(l. 1605)

kimi kaynaklarda stanbul'a geldii, Anadolu'nun deiik illerini gezdii bildirilir, onun
syleyenler bile vardr. Ruhi'nin iirlerinin topland byk "divan" incelendiinde onun daha ok Alevi - Bektai geleneine baland, Hurufilik'in kuru cusu saylan Fazlullah Hurufi'den etkilendii aka anialr. Ruhi, ann toplumsal olaylarn, ynetim bozukluklarn, Osmanl toplumunun ke ynelik gidiini iirle rinde ilemi, kimi yerde ac bir gl, kimi yerde ar bir yergi, kimi yerde de rpertici bir alay yelemitir. Onun "Yuf harna dehrin gl - ti glizarna hem yuf' diye balayan iiri yzyllar boyunca nice ozan etkilemi, nice ozana esin kayna olmu;;lur. Ruhi'nin yaam ve gerek kimlii konusunda pek az bilgi vardr, dncelerini iirlerinden baka bir kaynaktan renme olana yoktur. Yaad a Ruhi'yi anlamtr.
Badatl

"Yuh" redifli iir yazan nemli Alevi - Bektai ozam vardr. lki, Usuli'dir, ikincisi Ruhi, deeri ise Trabi'dir, iiride kitabmza koyduk. Ruhi hurufidir. Tenkitci bir ruhu olah Ruhi, askerdir, szn saknmaz. Ruhi bir yergi
ozandr,

onun nerde

sevdii,

nerde

yerdii

belli olmaz

Gr zahidi kim sahib i rad olayn der Dn mektebe vard bu gn stad olaym der
dizelerinde kaba sofuyu diline dolar, onun halk szde doru yola gtrmek iin can att n, daha dn okula varan bir ocukken bu gn topluma yol gsterici olmaya kalktm sergiler. Ruhi, eriat yanlsnn bu kabalm ok iyi bilir, onun neresinden tutulup yere yklaca konusunda engin deneyimi vardr. Ruhi'ye gre insan yaratlmadan, bu nesnel alana gelmeden nce, tanrsal evrende vard, tanrsal ze yabanc deildi. nsan sevinen, kvanan, elenen, glen oynayan, alayan bir varlktr, o bu zelliklerini tanrsal toplantda (bezm - i elest'te) kazanm, ortaya koymutur. Bu dnceler Alevi - Bektai anlay nn, tasavvufun rnleridir, insan eline geen olanaklardan yararlanmay bilmeli, yaa mn tadn karmaldr. Asl ad Osmandr. Rumelilidir.

Elverse sefa fursah fevteyleme bir dem Dnya ana demez ki cefasm eke adem
dizelerinde, gereki bir yaam grnd gibi yaln deildir:
anlayn

dile getirir. Ruhi'ye gre insan zl bir

varlktr,

Surette n'ola zerre isek ma'nide yiihuz Ruhu'l - Kudsn Meryem'e netbettii ruhuz

~~!:_f!V VE BEKTA i!RLER ANTOLOJS

-------------------adan varln

(Biz, insan olarak grnte birer krnt isek de anlam bakmndan, ruhsal dirici zz, tiniz), bizi
yanl anlamasnlar.

gneiyiz, tanrsal gcn sa'nn anas Meryem'i gebe brakmak iin ona fledii dllen-

Sufi bizi sen cism gzyle gremezsin A can gzr eyle nazar gr ki ne ruhuz
Bu dizelerde insann, bir anlam varl olarak, nesnelin tesinde tad anlam gndeme getiriliyor. nsan yalnz grnen deil, grnmeyen gizli yanyla da dnlyor. Tasavvufta gvde gzyle deil car. gzyle bakmak nemlidir. Grme aygt olan gz yalnzca nesnel varlklar grr, oysa "can gz" nesneli aan stn varl, dahas tanrsal gerei grr. Aranlan "gerek" o gerektir. Halkn dilini ustalkla kullanr. Ruhi'nin dncesine gre insan tanrsal z tayan, yksek bir olgunluk, yetkinlik bulunan varlktr. nsan anlamak, zl anlamm kavramak iin biimsel uygulamalardan, nesnel ilemlerden uzak kalmak, zn derinliine inerek, grnende grnmeyeni kavrayabilen bir anlay gc oluturmak gerekir. Oysa eriata, biimsel uygulamalara dayal anlay bu gerei kavrayamaz.
aamasnda

Sor lebin s1rrm rindan - kadeh peymandan Am ya vaiz ya eyh ya molla ne bilr
(Gzelin, sevgilinin dudann tadn, gizemini lek lek iki ien yetkin kiilerden sor, onu vaiz, eyh ya da molla ne bilir) diyen Ruhi'nin dilinde btn katlklar, biimsef uygulamalara bal inanlar silinir gider. nsan, yaamnda, hep znt - ac verici konular dnmemeli, arada bir de gzel sevmeli, ancak sevecei gzeli de semeyi bilmeli: Gnl bir gonca - fem sevdi ki gftarmda alem var Almd bir boyu serve ki reftarmda alem var Vefada fark olunmaz blhevesden ak - sadk Ko azar eylesn dildarm azarnda alem var Cefa semtinden eyler mstehakk ltf i ihsani O can - alemin hakka ki etvarnda alem var Safa canm eker ayar ile duymaz sanur kimse p ol gzleri mahmurun inkarnda alem var Bu dizelerde dile getirilen yaama, sevme sevinci; ozann dnce ortamndan da ka rak, okuyucuyu ilkam "yaama sevinci" diye nitelenen felsefe grne gtrr. Burada Ruhi, ilka felsefesini zgn kaynaklardan rendi denemez. Ancak yaanan olaylarla dnlen olaylar arasnda birtakm benzerlikler, zdeliklei vardr. Bu benzerlikler, zdelikler gzlerini yalnzca baka bir evrene, gerek - tesi bir alana evirenlerde bulunmaz. Bu yaama sevinci, yaama ilkesi Alevi - Bektai dncesinin incelenmemi,

 - - - - -......
aratrlmam anlamn

___________

RUH - BAGDA11J

423

bir yandr. Alevi - Bektai iiri, dncesi yalnzca katla bakaldrmak iermez, yeni bir yaama biimini de gndeme getirir. Bu yeni yaama biimini en iyi vurgulayan divan ozan da, Ruhi'dir:
Alasam ben yaraur kim bana blbl dediler Sen gl ey gonca - yi rana sana da gl dediler Felein halini bildirmek in insane Salddar blbli feryade gle gl dediler Hublar mrg - i dil - i ak sayd itmek in Bir tuza eylediler namma kakl dediler

Ruhi bu dizeleri, bu anlam ieriiyle srdryor, ancak ereinden amyor, belli bir ya an anlaynn izgisi zerinde yryerek sevmeye alm insann zellikle duygusal eilimlerinin younlat yann aklyor. Onun dnce ortamnda insan seven - sevilen, zen - zlen, alayan glen, dnen - duyan bir varlktr. Byle bir anlay Fuzuli'de de vardr. Fuzuli'nin yergisi kiiseldir, bir istein yerine getirilmemesi nedeniyledir Ruhi'nin iirinde byle kiisel bir eilim sezilmez. Ruhi, kimi iirlericte yalnlar, yzeysellie varr, derinlemeden kaar. Bu tutumu insan yanltr, Alevi - Bektai iirinin zelliini bilmeyen bir aratrc kolayca yanlabilir.

Derd i aka dmeyen derman bilmez kandedir Canm ter itmeyen canam bilmez kandedir Vech i ademde cemal - i yari seyran itmeyen Bi - hasardr halik'I - insam bilmez kandedir
dizelerinin bitiminde yer alan "Ruhi nefsin bilmeyen sbhani bilmez kandedir" dizesini anlamadan iirin btnn kavramak olanakszlar, gleir. Ruhi, bu iirde bir insan eilimini ; divan yaznnn kurallarna uyarak, sergiliyor, sonra dnyor, dntryor, "Tanr'y bilen kendini bilir, kendini bilen bakalarn bilir" diye yorumlanan grn (men arefe nefsehu fekad arefe rabbehu men arefe nefsehu fekad arefe gayrehu) ieriini sze eviriyor. Eskimeyen bir hiciv ustasdr.

Hali deifz hecr - i visalinde safadan Geh hUn - i ciger nu ideriz geh mey - i gliam

(Senden ayr dtmz srede bile elencemizden geri kalmyoruz, gn olur cier kanna benzeyen ayrlk arabn ieriz, gn olur gl renkli arap ieriz, ikisi de kzldr). Ruhi'nin bu dizelerinde bir imgeleme, divan yaznnn kavramlarna snma vard.r, ancak tabandaki insan eilimi sevinci yakalamaktr. Bu sevin ister ayrln yaratt adan zntden dolay cier kanna, ister gle benzeyen arapla salansn nemi yok. Ruhi'nin etkisi srmtr, bunun en kalc rnei Ziya Paa'dr (1825 - 1880).

424

ALEVi VE BEKTA RLER} ANTOLOJSi

------------------

RLERNDEN RNEKLER TERKB BEND'DEN

- Birinci Bend -

l --

Sanman bizi kim ire - i engr ile mestz Biz ehi - i harabattanuz mest - i Elest'z Ter - damen olanlar bizsi alude sanur lik Biz mail - i bs - i leb - i cam u kef - i destz gzedp neyleyelim bezm - i cihann Pa - y hum - i meydir yirimi.iz bade - peresti.lz Mail degilz kimsenin azarna amma Hatr - iken - i zehid - i peymane - ikestz
Erbab Sadrn

2 ---

3-

4-

5-

Dmez

garez bizden ra olduu yedr yere zira okumuz sahib - i estz

6 --

Bu alem - i fanide ne mir ne gedayz A'Ialara a'lalanunz pestile pestiiz Hem - kase - i erbab - dilz arbedimiz yok Me - hanedeyz geri veli k ile mestz Biz mest - i mey - i mey - kede - i alem - i canuz Ser - halka - i ccm'iyyet - i peymane - keanuz

7-

8-

- Drdnc Bend lGr zahidi kim sahib - i irad olaym dir Dn mektebe vard bugn ustad olayn dir Meyhanede ister yklup olmaya viran Bi - are harabatda abad olayn dir

2-

RUHl-BADATLI 425 . -.....------

3-

Elde komasn giil gibi cam - meyi bir dem Her kim ki bu gam - hanede dil - ad olayn dir Bir serv - kadin bende - i efgandesi olsun Alemde o kim gussadan azad olayn dir mrn geirb kuh - belada dil -- i eyda Berhem - zen - i hengame - i Ferhad olayn <lir Vasi istemeyb hecr ile ho getii bu kim Miskin gam - cananeye mu'tad olayn dur Gezdi yrd bulmad bir elenecek yir Min ba'd yine azim - i Badat olayn dir
Badad

4-

5-

6-

7 -

8-

Yannda ann

sadeftir gheri drr - i Necefdir diirr gher seng ~.azefdir

1 --

Onbeinci

Bend -

Yuf harna dehrin gl ti gl - zarna hem yuf Ayarna yuf yar - cefa - karna hem yuf
Bir ay ki mevkuuf ola keyfiyyet - i hamre Ayyana yuf hamrine hammanna hem yuf

2 --

3-

n ehl - i vcudun yeri sahra - yi ademdir Yuf kaafle ve kaafile - salarna hem yuf Zi , kymet olunca nidelim cah ti celali Yuf an satan duna handanna hem yuf Alemde ki bengiler ola vakf - esrar Seyranna yuf onlarn esrarna hem yuf Arif kim ola mdbir ti nadan ola mukbil kbaline yuf alemin idbarna hem yuf erh - i felein sa'dine v nahsine Hi'net Kevkeblerinin sabit seyyarma hem yuf

4-

5-

6-

7-

8-

n oldu haram ehl - i Hak'a dnya v ukba Cehdeyle ne ukba ola hatrda ne dnya

AIKLAMALARI
Birinci Bend -

1 --

Sanmayn

ki biz zm ras ile sarhouz. Biz meyhane ehlindeniz Elest meclisinin

mestiyiz. 2 --Etei ya
dudam

olanlar, bizi kendileri gibi gnaha bulam sanr ama biz kadehin ve sakinin elinin ayasn pmeye eilimli ve arzuluyuz.
arap kpnn

3-

Dnya meclisinin ba kesine gz dikip de neyleyelim. Yerimiz dibidir biz ilahi aka (araba) tapanlarz. Kimsenin azarlamasndan, incitilmesinden yana sofunun gnln krarz.
deiliz

4 -

ama kadeh

kran

ham

5 -

Garaz ehlinin bizden rak olmalar kendileri iin daha iyidir. nk bizim okumuz yere dmez hedefini mutlaka bulur. (Kuran - Kerim El - en fal suresi l 7. ayetine telmih)
ululanr,

6 -- Bu fani dnyada ne beyiz ne dilenciyiz. Ululuk taslayanlara sahiplerine ok daha aadan alrz. 7Gnl erleriyle ayn kaseden birlikte imedeyiz, grltmiiz meyhanedeyiz ama ilahi ak ile sarhouz (arapla deil).

tevazu

patrtmz

yok. Geri

8 -- Biz can alemi meyhanesinin ikisiyle mestiz. Halka olup kadeh ekenler topluluunun (halka - i dervien) bayz.

Drdnc Bend balad,

1 --

retmen olaym

ham sofuya bak yol gsterici der.

yklp

(mrid) olaym

der, dn okula

bugn

2-

Meyhanede olaym eler.

viran

olmayan

isten,

zavall

harabatta

(ykk

yerde)

bayndr

----------3-

----~----------

RUH-BADATU

427

Her kim bu gam evinde (dnyada) ad olaym derse, kaygdan, isterse, gl gibi iki kadehini bir an bile elinden brakmasn. Dnyada, kim gamdan, kederden dkn, kulu klesi olsun. Deli gnl mrn bela unutturaym der.
bandan kurtulaym

acdan

kurtulmak

4 -

derse, bir servi boylu gzelin

5-

geirip,

Ferhad'n

grltl

patrtl

servenini

6-

Gnln vuslat istemeyip ayrlkla sevgilinin gamna alaym der. Gezdi,

dolat, elenecek

hoa

vakit

geinnesii

nedehi

udur; zavall

78 -

bir yer bulamad, artk yine Badat'a gideyim der.

yannda) ta,

Badat sedeftir, onun yannda (Necef incise Hz. Ali'nin anak, mlek krdr.

toprak,

1 --

Onbeinci

Bend -

Yuuh, bu dnyann dikenine yuuh, glne, gl bahesine de yuuh. Rakiplerine yuuh, zalim sevgilisine de yuuh. Bir yeme ime, elenme ki satana da alp iene de yuuh.
arabn neesine bal

2-

olsun o

araba

da, o

arab

3-

Madem ki varlk ehlinin yeri yokluk ldr, ekene yuuh. Para

karlnda

Yuh

onun kafilesine, o kafileyi

4-

alaa; satn

olunca itibar mevkiini ve bykl ne alana da yuuh.

yapalm,

yuuh onu satan

Dnyada

srlara vakf

dolamalarna, dtkleri

olanlar esrarkeler olursa onlarn gizlilik aleminde dalgaya da yuuh, ektikleri esrara da yuuh.

6 -

Arifler dkn olup, kendini bilmeyenler cahillerde ycelerde ikbal sahibi bulunduktan sonra, yuuh mevki yceliine, dknlne de yuuh. Felek
arknn kutluluuna uruna, kutsuzluuna, uursuzluuna

7-

da lanet olsun.

Duraan yldzlara,

gezegen

yldzlara

da yuuh.

8 --

Madem ki, Hak ehline (Dnya ehline ahret, ahret ehline dnya haramdr, Allah ehli olanlara her ikisi de haramdr) anlamna gelen bir sz hadis olarak rivayet edilmitir. yolundaki kayt deerlendirmede gznnde tutulmaldr. O halde, dnyay da, ahireti de hatrndan karmaya al.

GAZEL
1. tenden ol ruh-i revanm gelmedi Gitdi firfnm meded aram- canm gelmedi
kd canm

2. Gnlmi emsir-i enduh- firak itdi figar Dilfigan olduum nii-mihribanm gelmedi 3. Tir-i firkat canma kar itdi bilmem neyleyem Ah o kurban olduum ebru kemanm gelmedi 4. Mihnet-i hecri beni civan iken pir eyledi Ah kim geldi ecel ol bi-amanm gelmedi

5. Ruhiya bilmem n'olur hlim

beHi-y

hecr ile

vebazrn, ive-karm, nev-civanm gelmedi

AIKLAMA
1. Gvdeden canm kt da u yryen ruhum gelmedi Esenliim gitti yardm edin canmn esenlii gelmedi 2.
Ayrlk acsnn klc gnlm yaralad Gnlm yaralayan o acmasz sevgilim gelmedi Ayrlk oku canma iledi ne yapacam bilemem Ah o kurban olduum yay kalm gelmedi

3.

4.

znts beni gerekten kocaltt Ecel geldi de o yardma komayanm gelmedi

Ayrlnn

5. Ey Ruhi bu ayrlk acsyla durumum ne olacak bilmem

O
tatl davranlm

gzel salmlm genceciim gelmedi

VRAN
Doum

sc:fesini

benimsemi

ve lm tarihleri belli deil. Onaltnc yzylda yaam, Hurufi inan ve felbir Bektai ozandr. Eriboz adasnda domutur. llektailiin ikinci
eitli

piri Balm Sultan'dan el ald. Bir sre Necef - i Erefte flz. Ali'nin trbedarln yapt. Anadolu'nun
nnde babalk
"Kii,

yerlerini ve zellikle Deliorman ve

kurmu

Dobruca'y dolat.

Neceften d-

Razgrat'ta dergah

olan Demir

Baba'y

ziyaret

etmi

ve Demir Baba'dan

icazeti istemitir. Demir Baba. omm iirlerini beenmeii. tte bulunarak : byle sevdalarda olmamak gerek. Kur'an okurum dersin ama, Kur'an seni okusun.
Veliyullah

Sen, Kur'an'a uy.

mas

inkar etme" diye paylar. Fakat

Balm Sult.an'n dervii

ol-

nedeniyle ona icazet verir. Virani, sabahleyin yola

kar, Karlova'da Hafz kaps

Zeden

Tekkesi'ne gelir ve mr orada biter terk-i dnya eder. Avlu

deer.

nne gmlr.

Virani'nin iirleri, sanatsal yanndan ok, dile getirdii inanlar asndan dikkate Ali'nin tanr olduunu aka syleyen airin Divan' ve Hurufiliklc ilgili bir risalesi vardr, her ikiside baslmtr, lk basks "Nazm Nesr i Virai Baha, Msr 1873." dr. Alevi -Bektai topluluunun "Yedi Ulular" diye adlandrd Fuzuli, Nesimi, Yemini, Hatai, Pir Sultan, Kul Himmet arasnda o da saylr. Saygn bir kiilii vardir. Cokuludur, derinlerde gezmeyi, ulara uzanmay sever.
iirlerine

gre Bektai ve Bektai airleri arasnda sayld kadar hmfi inanl olduu da kabul edilir, huruf airleri arasnda da yer alr. Virani, iirlerinde Viran. Baba, Viran Abdal mahlaslarn da kullanr.
Virani hakknda imdiye dein her hangi bir kaynakta esash, gerekten aydnlatc, doyurucu bilgiye rastlanmamtr. Bu zc durum dolaysyladr ki, olduka nemli ve zgn grnen bu ozann yaam, yaptlar zerinde hi durulmamtr. iirlerinin ierii n plana karlamamtr. Virani Baba, iirlerinde Hurufilik dilini, simgelerini, harf ve rakamlarn kullanr. Ama o aslnda hurufi olmaktan ok Alevi - Bektai'dir, bu yam daha ok ar basar. Demir Baba Velayetnamesi, Virani'nin Arapa ve Farsa bir de yaynlanm kitab vardr. Cokulu bir airdir. lkemizde Virani'ye ilk kez anan, grlerine dokunan "Bektai Srr" adl drt ciltlik yaptn yazar A. Rtk'dr. Ama bu eserde yine de Virani'nin maddi ve manevi kimlii hakkyla incelenememitir. bildiinden

sz eder. Di-

van, stanbul Maarif Ktphanesi tarafndan yaynlanmtr. Virani Baba Risalesi adnda

430

ALEV/ VE B~KTAi iiRLERi ANTOI.p __ Jl_s_i_ _

A. Rfk'dan sonra Virani ile megul olan Besim Atalaydr. (Bektailik ve Edebbiyat, stanbul, 1340, s: 30 - 49, 82, 83). Ancak Besim Atalay'da eserinde Virani ile uzaktan ilgilenmi, baka bektai airlerinin nefeslerinden setii rneklere onun yalnz iki manzumesini katabilmitir. Daha sonra merhum Sadettin Nzhet Ergun, 1930 ylnda stanbul'da baslan "Bektai airleri" adl kitabnda (s: 404 - 408) drt iirini alarak 1955 ylnda yine stanbul'da baslan "Bektai airleri ve Nefesleri" adl kitabnn son basksnda da (s: 214 - 227) on alt iirini alarak Virani'yi be, on satrn yumuak ve lk kucanda yaatmak istemitir. En son Abdlbaki Glpnarlt ile Pertev Naili Boratav, "Pir Sultan Abdal" adl eserinde (Ankara, 1943, s: l 7 - 20) kzlbalarn tandklar byk yedi airden birinin Virani olduunu kaydederek onu anmakla yetinmilerdir.
Yukarda saylan eserler bir yana braklacak olursa, bu gn elimizde bulunan Virani'ye ait en emin kaynak, airin divandr. "Uzun uzadya ve dikkatle incelemek imkan ve frsatn bulduum Virani Divan'n bana vermek lutfunda bulunan ok aziz dostum Raif Yelkenci'dir. inde yz kadar manzume grlen bu divan 1854 (H. 1270) tarihinde yazlmtr. Nerede ve kim tarafndan yazld belli deilse de Divan'a ilk sahip olan, Dervi Behram adnda bir bektaidir.

halarnn bulunmas

Virani Divan'nn Anadolu ve stanbul'daki genel ve zel ktphanelerde baka nsihtimali yok deildir" (M. Halit Bayr Virani Hayat ve Eserleri, s:
Deerli aratrmac

6).
hakknda

celemesi bize Virani

rahmetli M. Halit Bayr'nn "Virani Hayati ve Eserleri" en salam kaynak olmutur.

kitab

adl

in-

Bunlarn dnda

rahmetli A. C:elalettin Ulusoy'un "Yedi Ulular"

ile Turgut

Koca'nn "Bektai - Alevi airleri ve Nefesleri", Cahit zteUi'nin "Bektai Glleri", Atilla zkrml'nn "Alevi - Bektailik'' gibi yaptlar bize bu konuda k tutmutur.

Rahmetli M. Halit Bayr

ad

geen

yaptnda

"Virani'nin nerede ve hangi tarihte doduunu, nerede ve hangi tarihte vefat ettiini, ana ve babasnn kimler olduunu, mezarnn nerede bulunduunu bilemiyoruz. u kadar ki aruz vezni ile yz kadar iir sylediini ve koca bir divan meydana getirdiini gz nnde tutarak, airin az ok tahsil grm olduunu dnmek bsbtn lzumsuz ve yersiz olmaz, sanrz" demektedir. Sadettin Nzhet ise, "Bektai airler" de Virani hakknda unlar kaydetmitir: "Vitarihi bilgimiz yoktur, geri bektai an'anesinde o'nun Necef Bektai Dergah post - niini olduu ve ah Abbas'la grt ayi ise de bunu tesvik etmek mmkn deildir. ... " demektedir. ran
hakknda

Yine Sadettin Nzhet Ergun, "Bektai airleri ve Nefesleri" nde Virani'yi tantmak ve anlatmak iin u aklamay yapmtr: "Onaltnc yzylda yetien ve sonraki zaman-

ViRAN ABDAL - - - - ----------------

431

kazanan Hurufi - Bektai airlerindendir. Nusayrilerden olan bu Ali - Allahilik telakkisinin pek ak terennm edi!dii grlr. Balm Sultan'a intisab ettii anlalan ve Kzl Deli hakknda bir medhiye vcuda getiren bu maruf ahsiyete dair "Hurufi airleri" adl eserimizde mmkn mertebe tafsilat verilmi tir." der. (M. Halit Bayr, a. g. e. s: 7) larda bir
ozann Divan'nda
dr. Ayn

geni

hret

Virani iirlerinde aruz veznini kullanmtr. Hece vezni ile.yazlm bir ka iiri varzamanda Virani'nin, ancak divan yazm airlerinin orta dereceden aa airleri ile karlatrlacak dzeyde bir air olduunu syleyenler vardr.

Virani'nin airlik hevesi ile san'at yapmak, san'at adam olmak sav ile ortaya atlma gerek. Bunun tamamyle aksine mutasavvf airlerinin hemen hepsi gibi, O da, inandklarn yaymak, bakalarn yannda toplamak, yahut yannda toplanm olanlarn saysn oaltmak amac ile hareket etmi, bu amacn gereklemesi iin iiri kuvvetli bir ara olarak tanm ve kullanmtr. Virani'nin iirlerinde aranacak deer, yksek san'at deeri deil, kendisinin izledii amaca, eree bir an nce varmaktan, ula~tmnaktan doan onur paydr. iirlerini baka divan airlerinin iirleri ile yan yana getirmeye, tekilere oranla boyunu, enini, derinliini, lp bimeye gereksinim yok. Ancak, Virani iin "orta dereceden aa Divan airleri ile kyaslama orta derecede airdir, diyenlere katlmaya da olanak yok. Evet Virani ; Seyyid Nesimi gibi, Fuzuli gibi byk bir ozan deildir, ama iirde hi olrnazsa orta dereceli bir divan airi dein baar gstermi, hatta baz baz orta halli divan airlerini ok geride brakmtr da diyebiliriz.
d

Eski kaynaklar gzden geirilecek olursa, ancak iki

kiiyi

Trk

airleri arasnda

aka Hurufi olarak tanmak olanakl. Seyyid manddin Nesimi ile Nesirni'nin yetitir,

mesi olan Refii'dir. Bunlarn dnda Hurufi yolan kabul etmi baz Trk airlerinin daha bulunmas doal. Ancak bunlar, her hangi bir tehlike ile karlamamak iin Hurufiliklerini gizlemilerdir. Virani de insan dnen bir varlktr. Dahas insan somut bir tanrdr (lahtr).
Bayr yaptnda baknz

Rahmetli Halit
"Hurufiliin

bu

bu konuda

ne diyor:

ruhu olan merkezi fikri "Kitabullah" terkibinde insan ile Kur'an - Kerim'i bir ve beraber grmektedir. Bu noktadan balayan Hurufi inanlar, uzun bir kar latrma ve benzetme ile alp genilemektedir. Mesela nce Fatiha suresi ile insann ba arasnda mnasebet kurulur. "Seb'al - mesani" denilen fatiha suresi, yedi ayettir. Bunun gibi insann banda da yedi kitabe vardr ; Salar, iki ka, drt kirpik. Bunlarn hepsine birden Hurufiler yedi hat, yahut yedi ayet derler. nsan Havva'dan bu ayetlerle domutur. Bundan dolay fatiha suresine verilen "mm'l - kitab" ad, Havva'ya da verilmek lazm dr. te byle batl bir tarzda Fazlullah, Kur'an - Kerim'i tefsire kalkmtr. Biliriz ki, fatiha suresinin ilk ayeti (elhamdlillahi Rabbi! - alemin) dir. Bu ayet onsekiz harftir. Fazlullah'a gre bu ayetin harflerinde on sekiz bin aleme iaret vardr. Eer bu on sekizden (Allah) szndeki drt harf karlacak olursa on drt harf kalr ki, bu da (Allah ve masivaullah) n karldr. Bunun gibi (Allah a ilahe illa hu) daki on drt

432

ALEV VE BlfKTA!_jjRLER ANT_OJ::.QliSi - - - - - - - - -.. - - - - - - - - . --

harftir. Bir taraftan da Arap harflerinin says yirmi sekizdir. Bundan (Allah ve masivflah) n on drt harfi karlacak olursa, geriye yine on drt harf kalr ki, (La ilahe illa hu) nun harflerine tekabl eder. Memleketimizde Hurufilikten bahseden eserlerin azl dolays ile bu basit ve ksa yaparken u ciheti de aklamakta fayda umuyoruz: "Kaif'I - esrar", "Nur'B heda limen - ihteda", "Mir'at'I - mekaasd", "Trk Edebiyatnda lk Mutasavvf lar", "Bektailik ve Edebiyat", "Bektai airleri" gibi eserlerde Hurufilik konusu zerinde az ok durulmu olup, isteyen her okuyucuyu, bu eserlerden herhangi birine daima ba vurulabilir.
izah

tefsirleri mucibince Kur'an - Kerim'deki ayetlerin anlamlar karma dnmemiler, iirlerinde yalnz Allah'n insanda tecelli ettiini terennm etmilerdir. Gerek Seyyid mamddin Nesimi, gerekse onun yetitirmesi olan Refii, inanlarna dayanak olmak zere (Men arefe nefsehu fekad arefe Sabheh) Hadis'ini irad etmiler, bu Hadis'te kastedilen ancak ruh iken, bunu bedene temil ile snnilerin la'net ve nefretine uramlardr. Hurufi Trk harf
saylarndan baka baka

airleri, Fazlullah'n

Hurufilikle ilgili bu kk noktalardan sonra Virani'nin de, tpk teki Hurufi airleri gibi, Fazlu'llah'n tefsirlerini kitab ile Kur'an - Kerim ayetlerinin harf saylarndan anlamlar karmak istemediini, iirlerinde yalnz Hakk'n insanda tecelli eylediini iaret ettiini tesbit etmeden geemeyeceiz. Zaten Hurufiliin srlarn meydana koymann doru ve lehinde olmayacan herkesten daha iyi bilen Viranidir " der. (a. g. e. s: 13)
Hurufilie eilim

Tanr'nn yan

duyan Virani'de derin bir Ali sevgisi olduu aktr. Ona gre Ali, znden bir k olarak vardr, bu zellii nedeniyle de Ali ulu ve lm-

szdr.

"Kudret kandilinde parlayp duran Muhamm\..>d Ali'nin nurudur vallah

yziin Ali'ye dndrdn, ona secde ettiini tapndn sylemekten ekinmez. nsan sevgisinin oda ona gre Ali sevgisidir, Ali'dir, onun soyudur. Gerek mslmann bunu onaylamas, Ali'nin stnln benimsemesi gerekir. O, Ali ve Ali ocuklarndan bakasna bakmaz, nem vermez. Onun iin ululuk onlarn kiiliinde somutlam, nesnellernitir. O, Ali'nin kiiliinde islami inanlarn zn oluturan e leri odaklatrr, toplar. Bu gr Ali'nin Tanr'ln savunan "Ali - Allah" inancna dein uzamr.
Murtaza'dr grnen kevni mekan iinde Mnkir am bilmedi kald gman iinde Murtaza'dr ey dede her nevi var ortada A gzn kalmagl cehl - i zaman iinde iirlerinde

VRAN ABDAL

433

Ona gre, evrende, uzamda, btn nesnel varlklarda grnen Murtaza'dr (Ali'dir). Buna inanmayan gerekleri yadsr, bunu bilmeyen cahildir, kuku iindedir, geici yeryzne balanmak, onun uzana dmek doru deildir. Ey gnl benl olma dnya bendine Dil verip aldanma onun fendine Bu dnce, tasavvufun konulan arasndadr. Dnya kalc deildir, Tann'sal zn bir grn alandr. Olgun yetkin kii bunu bildiinden ona kanmaz. Dnya kandrcdr, en uygun yerde insan kendine evirip dndrmek ister. Yeryzne nem vermeme Ali buyruudur. Virani bunu bir iirinde yle belirtir :
it bo sakm bize b y~a Felek sunmaya ta bir kase a Cihann ziynetine verme gnln Nider insan olanlar t.umtura

ozanlarnn

Ancak Virani'nin hurufilii ar nitelikli deildir. O dnemdeki tm Alevi - bektai hepsinde de bu zellik mevcuttur, ana gre akc, duru bir dili vardr.
e birde deerli ozan, gl aratrc, uzman . Zeki Eyubolunun gzyle bakabi-

liriz:
Alevi-Bektai ozanlarda byk tasavvufcular gibi eriata kar olan tarikat dnce sini benimsiyorlard. Hatta onaltnc yzyl ozanlarndan Virani, eriatn btn inanlarn bir rpda arkaya atarak, tanrnn karsna yar insan-yan tanr olarak deil, dpedz tanr olarak Hz. Ali'yi ne karmaktadr. Ona gre insann kendisi Ali'nin kiiliinde tanrdr: Bir iirinde bunu yle anlatr:

Li:i ilfil illa Ali'dir nfir-i zfi.t- Zlceliil Li:i ilah illa Ali'dir Hayy-i Mki layezal La ilah illa Ali'dir gn gibi ruen olan Li:i ilah illa Ali'dir grnen irin cema La ilah illa Ali'dir vakf- ilm-i ledn La ilah illa Ali'dir sahib-i nutk-i kemal U ilah illa Ali'dir ems-i ah-i Vedduha La ilah illa Ali'dir gkteki bedr- hilal Ui ilah illa Ali'dir eme-i hayvanmz La ilah illa Ali'dir nur-i mutlak bi-zeva La ilah illa Ali'dir pfidiilh-i atemin La ilah illa Ali'dir kevser-i ab- zlal Ui ilah illa Ali'dir Mustafa v Murtaza

i~_i __~LE_!:1_l(E BEKTAi iiRLER ANTQ~OliS ---~-----------------------La ilah illa Ali'dir gzme ayn-i visal La iiah illa Ali'dir gnlmn ah benim La ilah illa Ali'dir te oldur bi-melal Ut ilah illa Ali'dir bu Virani derviin Gz nuru bata tac ol Ali Celle Celili zetle, Viran! bu iirinde dorudan doruya: "Yce tanrnn z, Ali'dir, Ali'den baka tanr yoktur. lksiz sonsuz olan, lmsz olan Ali'dir, ondan baka tanr yoktur. Gn gibi ak olan Ali'dir, ondan baka tanr yoktur. Grnen tatl yz Ali'nin yzdr, ondan baka tanr yoktur (ilah yoktur). Gizli bi !imlerin bilicisi Ali'dir, yetkin, olgun sz syleyen de Ali'dir, ondan baka ilah yoktur. Kur'an'daki kuluk [Vedduha] sresinin padiah gnei Ali'dir, Ali'den baka tanr yok tur. Erenlerin padiah, yaamann z, yaratcln gc, yaratan, varlklara dirilik veren, onlar yok eden, vareden Ali'dir, Ali'den baka tanr [ilah] yoktur." demektedir.
varlk

Burada, Virani'nin tanrya ait btn nitelikleri Ali'ye verdii grlr. "Celle Celal", "Hayyi Baki", "Zlcelal", "Bizeval", "Padiah-i aemin-Rabb-l-il.lemin'', "nur-i mutlak'', "layezal" gibi nitelikler Kur'ana gre ancak tanrnn nitelikleridir. Tanr, ancak bu niteliklerle dnlebilir. Bunlar, tanrdan baka birine veren kimse siam inanlarna gre ldrlr. Byle bir dnce ileri srmek tanrya "irk komak-ortak olmak" saylr. Buna ayrca "kfr-i ekber" (en byk su) denilir. Viran!, bu iirinde btn kukularnn tesinde, yeni bir inan ileri sryor. Ona gre tanr insan biimindedir. Ali'nin kiiliinde ortaya km, duyular evreninde kendini gstermitir. Tanr ile insan arasnda dinlerin ortaya koyduu anlamda, bir ayrlk yoktur. Bu iki varlk tr arasnda yaknlk deil, zdelik vardr. nsan varl dnda bir tanr da yoktur, tanr kavram olarak da budur.
nsan kafalarnn ok ucuza gittii bir ada Virani'nin byle yiite ortaya atlmas Anadolu iirinde grlmemi bir durum ... Ondan ok nce gelen Nesini, Mansur ve ondan sonra gelen teki ozanlar iinde bylesine ak bir dnce ortaya atlmamtr. Ozan, burada, tarikat anlaynn dndadr. (sh: 75)

sterseniz biz, Virani'nin bir baka iirinden konuya devam edelim.

Ali'dir nokta-i evvel hidayet Ali'dir ahr- nilr-i zat- mutlak Ali'dir her dil alem zat-ti mutlak Ali'dir kudret-i hikmet keramet Ali'dir sfiret-i Rahman Ali'dir Ali'dir afi-i rilz-i kyamet Ali'dir fail-i muhtar Ali'dir Ali'yi sevmeyen ol cana lanet

VRAN ABDAL

435

Ali'dir ey Viran tende cann Kim Ali sevmedi la'net begayet

"nsan varlnn ilk noktas, varlklarn ba Ali'dir. Ermilik nn sonu Ali'dir. Gerek dnyann, gerek ahiretin kesin z Ali'dir. Btn yaratcln gcn gsteren zbilgelik Ali'dedir. Tanr'ya verilen "Rahman" niteliinin z de Ali'dir. Kalkm gn insanlara yardm edecek olan, onlarn elinden tutacak olan Ali'dir. Kendi bana davranan, kimseden buyruk almayan Ali'dir. (Burada, dpedz, Ali'nin tanr olduu syleniyor, faili muhtar ancak tanrya denir) Ali'yi sevmeyen insan deildir, onu anmak da gerekmez, ona lanet olsun." derken Tanr konusunda ozan, btn ~ncelerini ak, seik biimde sergiliyor. Yoruma, kukuya yer vermiyor. Kendini oldu'u gibi ortaya koyuyor. Bu tutum tanr karsnda insann direnilerinden birincisidir. kincisi ise tanrnn gerek-d nitelikleri karsnda onunla elenmeye kalkmaktadr. (a.g:e. sh: 76).

Vlrani'yi byle bir

dnceye

iten etkiye gelince:

Viran

gereklere

inanm

bir

ozandr. nsann yaratc bir g tadna yrekten inanc vardr. Onun bu inancn eski-

denberi ileri srlen yzden bir "mezhep" ayrlna balanmak doru olamaz. Bu dn ceyi btn Alevi-Kzlba ozanlarda bulamyoruz. Oysa btn AleviKzlba ozanlar "mezhep" bakmndan Ali'ye baldr. te Virani'nin fark buradadadr. Eskilerin Ali-Allahilik dedii bu dncenin znde, Ali'den ok insann tanr oluu duygusu, anlay yatmaktadr. nsan-Tanr balantsnn kk ok eskilere gider. Eski Hind, ran, Msr, Anadolu, Mezopotamya dinlerinde insann tanr olduu dncesi, iyikt glerin onda topland, insan gvdesinin iyi ile ktnn, bir sava alan olduu inanc bilinen bir durumdur. yle olmasna karn, Viranl'den nce gelen ozanlarda grdmz tanr anlaynn da kknde gene ok duyular, dnceler vard. ancak bu lde ak, kesin deildi. Viran!, btn ara-uzakltklan, uurumlar ayor, kaldryor. Bun lan da ncekiler gibi tanr yararna deil, insan karna yapyor. Virai'nin kendinden nce gelmi ozanlardan etkilenmedii sylenemez. Byle bir dnceyi ortaya atmak, dnenin geliimine bsbtn aykrdr. Virani'de nclerinden etkilendi. Seyyid Nesini, daha geni bir alana yaylan gr iinde "Enel hak-ben Tanrym" derken, soyut bir insan rnei atmt. Ortaya Viran!, bunu daha somutlatrarak ad ile, kimlii ile, yeri yurdu ile yaam ile belli, belirli bir kimseyi Ali'yi ortaya getirip koyuyor. Demekki, Nesimi'nin genilii, Viran"l, Tanrya Ali adn veriyor. Ancak onun air olarak Nesimi ile yanyana gelmesi bile dnlemez. Nesimi'de Allah'n btn evrene yaylna karlk Vlranl'de tek kii kimliinde ortaya kmas yannda bu nl ozanla yer yer Allahn yaratc gcnn olduu, insann d na tat da grlr. Vlrani'de, onun adalarnda, ondan sonra gelenlerde, Allahn btn evreni kaplayan geni, derin, ak, yaratc gcn dilegetiren ll, dzenli, derli toplu bir gr bulunmaz. (a.g.e. sh: 77)

RLERNDEN RNEKLER

A - HECE LSYLE YAZDIGI RLER

-1-

Kudret kandilinde parlayp duran Muhammed Ali'nin nurudur vallah Zuhur edip kafir iekerin kH"an Elinde Zlfikaar Ali'dir billah Elinde Zlfikaar altnda Dldl Urunca Kanber'in dilleri blbl Hazret - i Fatima cennette bir gl Ona bizim dedi Hak Habibu'llah Zuhur etti mam Hasan Hseyin Anlarn nurundan ziyaland din Krk pare blnd Zeyne'J - abidin ekelim yasn Hasbetenlillah

j, Muhammed Bakr'dan Ca'fer - i Sadk ah Musa Kazm'la hem Rza dedik Tarikat abyla cismimiz yuduk Hak buyurdu m'min kalbi Beytu'llah
Taki Naki mamlarn civan Ha<>an l Askeri cismimin cam Elinde hccetli Sahip - zaman Vakti tamam olup gndere Allah Ta ezel ezelden byle kuruldu Hariciler bu dergahtan srld (Kn) deyince yedi kat gk duruldu Bir harf ile bina tuttu aru'llfill

Virani' yim niyazn var staza Elinde Zlfikaar hem ehi - i gaza Bin bir dondan ba gsterdi Murtaza Biz dahi bir blk tuttuk eyvalU\h

-2Bir ulu ehirde dellallm var Ben dellalm bazarbam Ali'dir Eksik alsam artuk satsam yine kar Ben dellalm bazarbam Ali'dir Mezarda vermiim klli varm Dellala kardm irin canm La'l il mercan ile gevher kanm Ben dellalm bazarbam Ali'dir

---------------------------------

VRAN/ ABDAL

437

Bir Rza maldr alp sattm ler Beler Krklar bazar ettiim mam - Ca'fer'dir dkkan tuttuum Ben dellalm bazarbam Ali'dir Hind Yemen metan alp satamam Bu Rza maldr lp biemem Dkkanm her nadana aamam Ben dellahm bazarbam Ali'dir

.J, Ledn ilmi derler ehrin adna

lezzetine tadna koydum akn badma Ben dellalrn ba~arbam Ali'dir
Metann

Doyamadm

Virani' yim her dem Hakk'a yazarm

Dellal oldum u alemde gezerim Kudretten dkkanm kendim bazar:m Ben dellalm bazarbam Ali'dir

-3-Ry yalanc telek yze glc

benim ah babam neyledin Verdiini dnp yine alc Kam benim ah babam neyledin Niceler mtaktr yzn grmee tozuna yzler srmee Varp kademinde bir an durmaa Kan benim ah babam neyledin
Ayan

Kan

. Rum'un kutbu idi ol ah - Veli Byle grdk hem de dillerden beli Hlkatta Muhammed mrvette Ali Felek benim ah babam reyledin

Evvel ahir nolacan bilirdi Erenler ahidi hkm klrd Kafirler grse imana gelirdi Felek benim ah babam neyledin Bir yalanc dnyasn sen bilene Meani bahrna gavvas olana La'net olsun sana mail olana Felek benim ah babam neyledin

Bu cihanda geri anlar kalmad

Bir dirlik dzenlik hergiz olmad Geldi gitti an her can bilmedi Felek benim ah babam neyledin

Virani' yim murg - dili salarm Secde - i lcrm ana klarm Ruhuna demine glbeng dilerim Felek benim ah babama neyledin
Mtak:

Can atan, zleyen, isteyen - Meam: Manalar - Bahr: Deniz Yzc - Mcavir: Yakn, civar yer.
DVANINDAN SEMELER

Gavvas:

B-

-4Biz Urum abdalyz sultanmzdr Murteza Terk tecridiz bu gn Sbhanmzdr Murteza

438

ALEV

VE BEKTA/ iiRLE!!}_ ANTOLOJS __

Biz ann vechinde grdk ma'ni - i mmlkitab Suret - i Hak mazhar - Rahmanmzdr Murteza Biz bu gn Al - i Ali'den gayre mail olmayz Cismimizde canmz cananmzdr Murteza Tekyegah - ak iinde biz mcavir olmuuz Hamdlillah kim bu gn mihmanmzdr Murteza Katreyiz geri muhitiz zerreyiz lakin gne Aftab - alemiz ummanmzdr Murteza
Hazrz hare

hayat -

cavidan

bizdedir

miiz bir eme - i hayvanmzdr Murteza

yle

ikrar eyledik biz ayn lam yaya kim bhemiz yok dinimiz imanmzdr Murteza Biz Ali'nin aline candan ehadet eyledik Ta ezel kalu bela erkanmzdr Murteza Fazl Hakk'n srrn Yezdanmzda Faz

Fa v dada

fehm - edb - Hak Yezdanmzdr Murteza

Sinemiz ak eyleyb tuttuk Yezid'in tan Her belann tirine kalkanmzdr Murteza Drt kitabn ma'nisi ncil Tevrat Zebur Ba - i Bismillah ile Frkan'mzdr Murteza Ey Virani cmle ma'na noktadr zat - kadim ldrr an seher seyranmzdr Murteza Terk tecrit: Tanr'dan gayri her eyden soyutlanm; bir bakma da hi evlenmemi, kutsal bekar. - Subhan: arlan - Vech: Y:, cemal Mani - i mmlkitab: Fatihann hakikati - Mcavir: Komu - Har: Maherde toplanma., tekrar dirilme - Cavidan: lmsz, Hurufiliin kurucusu - eme - i hayvan: Ab - hayat emesi - Ha - i llismillah: Burada Hz. Ali'nin "drt kitabn anlam, Kr'an'da, Kur'an'n hakikati, Yasin'de, Yasin'in hakikati, Fatiha'da, Fatihann hakikati, BismiUahirrahmanirriihim'de, Besmele'nir anlam, Be harfinde gizlidir. Ben de B harfinin altndaki noktaym." yce szne iaret ediliyor - Tir: Ok --am: Gece -Vahid: Tek, bir- Livf Bayrak.

VRAN/ ABDAL

439

-5stemem alemde gayr meyvay

Tadna

J, Muhammed Bakr'dr tendeki canm

Ca'fers - Sadk'tr dinim imanm Musi - i Kazm'dr derde dermanm Varlm kalmad malmdr Ali
Aliyyr - Rza'dr ah - Horasan Taki ile Naki gsterdi burhan Hasanl - Askeri mat - drahan Y okladim talihim fahmdr Ali Muhammed Mehdi'dir sahibz - zaman Oniki marn'a kul oldum heman Ma'sum - pakandr envar - cihan Esrar - Huda'ya alemdir Ali

doyulmaz balmdr Ali stemem eyay verseler dahi Kokmazam snbl glmdr Ali Ali'mdir kadehim Ali'mdir ie Ali'm sahralarda morlu meneke Ali'm dolu yedi iklim drt ke Ali'm saki Kevser dolumdur Ali

Ali vahid ah - Resul kibriya

mam Hasan Hseyn ah - Kerbela mam Zeynel - Aba ol sahib - liva

Bkld kametim

dalmdr

Ali

Virani' yem dtm imdi derdine

Vcudum gark oldu ile bendine Gnl sormaz oldu kendi kendine Syler dehanmda dilimdir Ali

-6--Kblegahmdr
Secdegahmdr

Muhammed Mustafa Aliyy'I - Murteza

J, Kim bular nur - Hda'dandr eha

Hak bilip sen olma bulardan cda
Kblegahmdr mam - hetmi
Secdegahmdr

Can u ba ben Ali'ye vermiim Yoluna kurban olaym dersea

Kblegahmdr

Taki hayy'l - bekaa

Secdegahmdr

Hasan ahm Hseyin Hseyn - i Kerbela

Sen bekaa bulmak dilersen ti:iliba ste evlad - Ali'den iltica

Kblegahmdr Secdegahm

Ben Hiiseyniyem Yezid'e la'netim Vurdurur her dembedem la'net seza

Kblegahmdr Secdegahm

Ali ah - Naki Askeri Rabbl - ila

Ali v Abidin Bakr - Hak'tr nma

te ol Rabb'I - iJadurur hemin

Mehd - i ah sy!erem dilde nida

Kblegahm

Reh - nma - y ehi - i beyti bilmeyen Bil ana nar - cehennemdir gda
Kblegahmdr mam Ca'feri
Secdegahmdr Kazm

Mehdi - i devran zemin

Secdegahmdr Aliyy liya

- nur - Huda

Ya Ali sensin Virani derviin Dil cihanda maksudun eyle ata

440

ALEVi VE BEKTAi iifi_J='ER ANTJLOJiSi____________________________ _

Hakkn

On iki nur - imamn hrmeti daim mrvvet et bana

Reh-nma: Klavuz, yol gsteren - ltica: Snma - lya: inci/de Hz. Ali'ye verilen ad - Seza: Uygun -- Nma: Bahi, ihsan. nimet - Cuda: B Ayr Burhan: Delil, kant - Drahan: Parlak, parlayan -- Pakan: Temiz. evliya.

-7Ya Muhammed Mustafa v ya Aliyy'l - Murteza Sacidim u secdegahm ta Ezel al - i aba Sylerim daim Yezid'in canna la'net seza Nur Taki'den bulmuum ben derdime ayn'i ifa
ah Hasan Hulk - rza ahm Hseyn i Kerbela Hem Ali Zeyne'l - abaya canm verdim heba Kim saadet haki cismim ola evlada feda Nur Taki'den bulmuum ben derdime ayn - i ifa

Bakr u Ca'fer deil mi nur - zat - kibriya Zahida inkara dm bunu zikret daima Tesbihinde virdin olsun Muse - i Kazm Rza Nur Taki'den bulmuum ben derdime ayn'i ifa

Taki'dir Askeri hem Mehdi - i Sahib - liva Sylerim ben dilde mdam ya Ali, ya liya Murtaza'dan veriliptir ksmetim ite bana Nur Taki'den bulmuum ben derdime ayn'i ifa Bu Virani hakpay - i enbiya v evliya sterim al - i Nebiden erie nur u ata Ya Muhammed Mustafa ya Aliyl - Mu1eza Nur Taki'den bulmuum ben derdime ayn'i ifa

ah

-8Ya Ali ya lya ah - sultanm Ali Ya Ali ya lya ya Faz! - Yezdan'm Ali Ya Ali ya lya ya gzlerim nuru benim Ya Ali ya lya ya can u cananm Ali

------------~~--------

ViRAN/ ABDAL 441 .- - - -

Ya Ali ya lya ya Hayy Kayyum u Kadim Ya Ali ya lya ya mal - i tabanm Ali
Ya Ali ya lya ya kef - i srr - Men aref

Ya Ali ya lya ya vech -i Kur'an'm Ali Ya AH ya lya ya Bism - i Rahman - er Rahim . Ya Ali ya lya ya srr - 1 Sbhan'm Ali
Ya Ali ya lya ya enbiya v evliya Ya Ali ya lya ya dinim imanm Ali

Ya Ali ya lya ya bu Viran Abdal' a sen Ya Ali ya l ya ya kl meded canm Ali

Hayy: Diri , Allah -- Kayyum: Koruyucu - Kadim: ncesi olmayan. - Mah - i taban: Parlak ay-- Men aef: (Men arefe nef.vefekad arefe rabbe =Kendini bilen, Tanr'y bilir) anlamna gelen erefli bir hadis- Ilya: Tevrat'a gre Ali.

-9-

Kesreti ref eyle gel gir vahdetin meydanna Ehl - i dnyadan baid ol varma ann yanna
Tabi - i nefs olma zinhar uymagl vesvasna Gel eer mtaak isen sen evliya erkan.na

Koy bu tak u tumturak hanedana tut yzn Mnkir ehl - i hasudun la'net eyle canna
Her belann tirihe eyle siper sinen dila Ermek istersen muhakkak Kerbela meydanna

Koyma gel elden tarik - i ak sen merdana dur Merd isen menzil gzet ir merdlerin divanma Bu fena banda sunma sen elin bir gayrya Sun elin ah - velliyet Murtaza eyvanna

Ey Virani al - i Haydar'dan midin kesmegil

Na - ta'mamm ermeye bu dnyenin noksanna

Zinhar: Sakn ha - Mtaak: stemek, arzulamak ----- Eyvan: Avlu -- Sacid: Secde eden - Kesret: okluk -Ref: Kaldr - Raid: Uzak -- Zinhar: Sakn -- Tirih: Kov - Dila: Daim. Kesret: okluk Tmnbrak: Gsteri

-10-Ey peri vech ruhmda gizli sultan olmasa Secde - gah olmazd hsnn sende sbhiin olmasa Kimse rnaksud etmeyeydi
grmee didarn

ki zlfn arasnda rah - canan olmasa

Yanmayayd ak odna ak

Suretin lehinde cana hur u

Venreyeydi ak

glman

- biareler olmasa

yolunda kimse can u ban Gl yznde elimle eya mest i.i hayran olmasa
Canm

kurban edeydi ins cinn has u Hak cemalin safhasnda bil ki pinhan olmasa

am

Bulmayayd bir kimesne derdinin timarn Lehlerin ihsan edip derdine derman olmasa

Alleme'l - esma rumuzun kimdir an fehm eden Deftere rz - hidayet nutk - irfan olmasa Halk - alemde bu ilm i men lednn bilmee Mmkn olmazd Vkani Fazl - Yezdan olmasa Etmeyeydi bu Vkani cehlinin stadn R~hber - i iistad - alem ah - Merdan olmasa .Pinhan: Gizli - Am: Genel - Allemel esma: Tanrnn isimleri - Rumuz: Simge -- lm - i Ledf: Gizli srlar bilimi - Fazl Yezdan: Hurufilii kuran Tmar: Em, ila, onarm --- Nemed: Kee, kebe.

-11-Faz!
Kald
Hakk'n srrna

her kim ki agah

olmad

zulmette vcudu

ehrine ah olmad

ABDAL - - - - - - - - -....--.. - -.......VRAN .

443

Her kim etti sdk ile candan ehadet ademe Ehl - i ikrar oldu ol eytan - gmrah olmad Hau - zatnda alel - ar - isteva'nm srrn Anlayub fehm eyleyen alembe biral olmad Grmeyen kendi cemalinde beyan - Fazl - Hak Domad maribden ol yz gsterb mah olmad Ey Verani Fakr il fahr'i her kim ettiyse kabul Enine giydi nemed nesneden ikrah oln~ad

zatmda: Gerekten - Fehm: Anlayan - Zulmet: Karanlk veya kfr Gmrah: akn, gelimi - Biral: Yolsuz - Fak:r Fahri: (El fakr fahri bi iftehur sairlenbiyayi ""' Benim dier peygamberlerden iistiinliim fakirliimdir. Fakirliimle kvan duyarm, vii.nrm.) anlamnda erifli bir hadis - Eni: Boynuna - steva: Yz ikiye ayran grnmez izgi -Alet: .... den, ... rek, ... luk.
ehadet: man --

Hatt-

-12Ali'dir canmn canan zahid Ali'dirmlkmn sultan zahid Ali'dendir bana ef'<at efaat Ali'dir gnlmn mihman zahid Ali'dir cmle varm sen ne dersin Ali'dir dinimin iman zahid Ali'dir drt kitab - cavidanm Ali'dir virdimin Kur'an' zahid

.,!, Ali'dir ma'ni Seb'alrnesani

Ali'dir dilimin
divan

zahid

Ali'dir tcviim fikrim hayalim Ali'dir zii<Jimin destan zahid

Ali'dir alim - i ilm - i ehadet Ali'dir nutkumun brhan zahid Ali'dir bu vcudum pasbam Ali'dir derdimin derman zahid

Ali'dir ey Virani sende bnyad Ali'dir cismimin viran zahid

Zahid: Sofu - Tevi: Coku -- Burhan: Kant - Pasban: Silecek - Bnyad: Yapld, kuruldu anlamna - ehadet: Tanklk - Seb'al mesan: Yedi ayet, Fatiha suresi - Mansab: Sahiplenme, mevki -- evkat: Byklk.

444

ALEVi VE BKTA_i iiRLE!!)_l)N!_Qf::_<?._JSl --------------------~-

--13Gelberu ey
Gll

masivay

u gta

fari olmu

terk eden sultan dede ha.k ile yeksan dede

Bil zn fehm et sfatn zatn eyle kadim Ger dilersen iesin sen eme - i hayvan dede Gey meiamet hrkasn bir pir elinden ta ebed Cmle nasr tama kl sineni kalkan dede Arif - i nefs ol yr kar etmesin hergiz sana Mlk mansab cah terk et avreti olan dede
Hasl - vasl vasyyet zne kar eyleme Ol sana ma'bud olur tut szm ey can dede

Kim nice pervane suzan oldu inaya hicab Bil bu nutkun srrn v remzini ey can dede Terk tecrid ol yr pak mcerred sa tek Kim olasn Ruh - Kudsi mrdeye bin can dede Secde klgl on iki nur .. imama ak ile Taki abdal ola ismin zahir pinhan dede
Ey Virani maksadn merdan ise merde: ol yr Ta diye cmle Erenler ak ola arslan dede

Masiva: stenmeyen varlklar- Hak: Toprak Karklk,

Remz: Simge, rumuz - Gulug: ktlk - Fari: Uzak - Yeksan: Yok olmak-- Hergiz: Asla -- em i. hayvan: liimszlk emesi --Mi.inle: l -- hnaye: Tarikata girme, el alma -- Mansab: Sahip -- Cah: Orun, mevki - Gdl g: Pis i.

--14-Men gulam - Hayder'im lya'ya yolda olmuam Zat - bilkuvve iken ol pa'ya yolda olmuam Ol zaman ki drr - i ma'na nokta - i yek harf idi Ba - i Bismillah ile noktaya yolda idi

-------~~------------- ~------

..

-~~-----------------------

VIRANA.BDAL

445

Yer ti gk nh felek hem ar krsi yo iken Hak ile bir zat idik Mevlll'ya yolda olmuam KUn deyb Azze ve cel ol dem meni var eyledi Adem - i haki olub Havva'ya yolda olmuam

Nur - i

mutlaka aba v ecdadm benim Ann ilin esfel a'laya yolda olmuam
Hak'dr

Knt kenz'in kenziyem ismim dahi. Virani' dir Ol sebebden fahr ile ednaya yolda oirrruam
Nh: Dokuz -- Gulam: Kle -- iya: lyas peygamber -- Zat bilkuvve iken: ve riseme brnmemi varlmz - Esfel: Sfli, kt - A'la: Yce, ulvi Knf kenz: Gizli hazine, kutsal bir hadisin ba araft - Edna: Nadan, kt Cel: Tanr -Azze: Kutlu olsun.
--- 15 --
Bil Ali'yi ba - i (bismi'ltih) ile Bil Ali'yi (alleme'I - esma) ile Bil Ali'yi cmle -i eya ile Bil Ali'yi kuvve - i illa ile

ekil

.i

Bil Ali'yi Fatiha mm'l - kitab Bil Ali'yi ma'ni - i u drt kitab Bil Ali'yi nokta dile her cevab Bil Ali'dir od ile hem hak ab Bil Ali'yi valy - i Huda Cebrail Bil Ali'dir kaabz - ruh - Azrail Bil Ali suru sada - y srafil Her daneyi bitiren hem Mikail Bil Ali'dir m'mine iman ti din Bil Ali'dir cmle tutma bu'z u kin Bil Ali'dir grnen (ayne'l - yakin) Ta gresin sen seni (Hakka'! - yakin)

Bil Ali'yi zat olasn hem sfat

Bil Ali'yi kef ola her mkilat Bil Ali'yi olma aslaa bi'sebat Bil Ali'yi ta bilene mmkinat Bil Ali'yi can ile canan budur Bil Ali'yi eme - i hayvan budur Bil Ali'yi suret - i Subhfin budur Bil Ali'yi suret - i Rahman budur

-16Huda v Mustafa'nn bendesiyim Gulam Murteza'mn bendesiyim Hasen'dir hsn iinde ferd yekta Cemal - i Kibriya'nn bendesiyim

446 _ __A.b_E:_l(_!_yJif..K.T!1I ii!J.f:,ERI ANTOLOJiSI --------------------

Ezelden abdiyim ah - Hseyn'in ehid - i Kerbela'nn berdesiyim Gulam - a il evladn gmansz Ali Zeynel - iiba'nn bendesiyim Muhammed
Bakr'n

Fedadr Hanedann
Tark

yolunda canm bendesiyim

- Ca'feri batl bilenler Gel ey mnkir ben ann bendesiyim

mam - Kiizm'n can ile dilden Muhibbiyim o hann bendesiyim

Yedi yer yedi gk yedi Mushaf hakkyn Ali Musa Rza'nn bendesiyim Taki'dir d cihann aftab Men ol nur - i bakann bendesiyim Hakirim salim! bab - Naki'de Bil ol sahib atann bendesiyim
man - Askeri'di- srr - Hayder Bu Hayy - i cavidanm bendesiyim

Dem - i evvel dem - i ahrda Mehdi Zuhur eden Huda'nn bendesiyim Virani' yim dilimde evvel ahr Huda birdir ki Ba'nn bendesiyim

Hsn: Gzellik -- Bab: Kap - Abd: Kul - Hanedan: Peygamberin soyu -Afitab: Gne - Sail: Dilenci - Bende: Kul - Ferd yekta: Biricik ve esiz -Ba: Bismillahirrahmanirrahim'in bandaki haf - Hayy.. cavidan: Allah.

-17-Beri gel ak - sadk mekann a - mekan eyle Huzur - Hazrate ban yolunda terceman eyle

--- . --------. -....------.

~~---

. . .

-- -

---~---- -----~

..--.

-----------~--~----

VRAN ABDAL

..-----------

447

Cihann bend banda sakn bend olrragi zinhar zn kutar bu gafletten seni sen bi - gman eyle

Bu mlk - i bi - karar ire yr bir nesne bellenme Niana kalmagl hergiz niann bi - nian eyleKi drt ism - i Muhammed'le Hasan Asker Hseyn ehar ismi Ali Musa yolunda terk - i can eyle zn ver al evlada bekaa camndan istersen Dahi bir gayre dil verme seni sen cavidn eyle
Eer ilm - i hakikatten dilersen muttali olmak Mberra ol halfktan yzn seb'al - mesan eyle

Oku mm'l - Kitnb zre yedi ayet ki vechinde Sirat esrarn i'rin ubfir et dermeyan eyle

Kemftl - i Faz! Sfat

Yezdan'n

hutfu vech - i ademdir

beyan eyle

alemai'l - gaybm
a

lisannda

Virana

Muradn

- i Haydar'dan dahi maksuda dil verme dar - dnyada hemen ah - cihan eyle

Sonrasz,

Muttali: renme - Mberra: Beri ol - Zinhar: Aman ha - Cavidan: ebedi, bengi --- Bemi: Balam, kle ---- Hergiz: Asla. hi bir zaman Bekaa: lmszlk - ehar: Drt --- Ubur: Geme, suyun kar taraf.na geme, atlma -- Hutut: izgiler--- Bigman: Sanmaz, sezmez.

-18Syleyelim zikr - i ah La - iiahe illallah Kudret - i Hak Padiah La ilahe illallah Cmlesini var eden Drt muhalif yar eden Hi kmaya arede.n Ui. -- ilahe illallah

J.

Kl bu sze i'tibar
Olmayasn

ehi - i nar

Oldurur ol ne ki var La - ilahe illallah

Mrid

edin bir piri Gezme sakn serseri ster isen dilberi

La - ilfihe illallah

Gel beri gel doru ye Meyil verme eriye Verme gnl gayrye La - ilahe illallah
bu fena bir hayal Eylemesin sana f Hi gayri yok bi - zeval La - ilahe illallah

J.

A gzn sen a can Ta bulasn bir mekan Bfild O'dur cavidan La - ilahe illallah Var olana yok deme Az olana ok deme Herkese sen hak deme La - ilahe illallah isen vahid ol grp sacid ol Birliine ahid ol La - ilahe illallah
Hakk' Ak

Cmle nedir fani hey Fanidurur cmle ey Cmle fena bak hey u - ilahe illallah Derdli isen iste em Dnya iin yime gam Zikrin olsun dembedem La - ilahe illallah
Yaradlan

Evvel ahrda hu Zahir batnda hl Tayyib tabirde hU La - ilahe illallah - i Varan benem Emrine ferman benem Zikr eden her an benem Ui - ilahe illallah
Dervi

her sfat Kandirurur ana zat

Anlamas mkilat

La - ilahe illallah

Allah Allah'dr mctam Bir efendi hep gulam Gzde budur ve's - selam u - ilahe illallah

Dem - be - dem: Her an- Mkilat: Zorluk - Mdam: Daima - Tayyib: iyi, gzel, ho - Ne's selami: Ksaca, zetle - Cavidan: lmsz - Tahir: Temiz Halaik: Yaratklar - Sirat: Gidi, hal - Evvel: nce - Ahr: Son.

-19Zahida rOz - i ezel Sbhan'm Bektailer Grdler ayn - el - yakin Rahman'n Bektailer Ba - i Bismillah ile fahr ettiler kamil olub Bildiler gnden ayan merdanm Bektailer

VRAN/ ABDAL 449 -------. - - - - - - - - - - -----------------

Dktler ah eyleyb vah eyleyb zar eyleyb ah Hseyn'in akna u kann Bektailer Hariciler zmresine ettiler la'net hemin Tuttular Al - i Ali damann Bektailer Ui'netullah ile her dem zikr edb yad ettiler Bil flan ibn - i flann ann Bektailer Ca'feri mezheb olub secde - i tahkik ettiler Srdler ah - Veli erkanm Bektaile~ Grdler Hak suretin fi ma'ni - i mmi.ilkitab Okudular hatmedbKur'an'm Bektailer
Hzr

elinden ak ile ab - 1 hayat nu edb diler u eme - i hayvamm Bektailer

Ey Virani can ba terk idb hak ettiler ah - Merdan yoluna kurbann Bektailer

Zahida: Sofu - Ruz: Gndz - R.uz-i ezel: ncesizden beri - Ayn el yakin: Gzle grme, yaknn, blginin ikinci aamas - Secde yi tahkik: Gerek secde -Ma'ni mml kitap: Fatiha suresi - Fi: iinde, .... de anlamna gelir Sacid: Secde. eden -Ummi kitap: Fatiha sresi -- Hatm: Kuran tmden okumak.

-20Nazar eyle eya talib Ali'dir cmle zatullfil Ali annda saddakd Ali nuruna eyvallah Ali nur - hakikattir Ali nur - nbvettir Ali tac - saadettir Ali'dir ba - bismi!Hih Ali ah - eriattir Ali rah - tarikattir Ali bil ma'rifettir Ali nutkunda Ruhullah

J, Ali'dir rahmet - i Rahman

Ali'dir bu devr devran Ali'dir din ile iman Ali ayn - i keiamullah Ali'dir cismim.in cam Ali'dir nutkumun kam Ali'dir canmn can Ali'dir Hm - i babuHah Ali ah - velayettir Ali nur - hidayettir Ali sahih - keramettir Ali'dir emr - i emrullah

_'!Q__ ALEViYE BEK0}f_iiRLERi AN1.'0LOJS(_ ________ . __ . . . . . . .____ .__ . .______________. __ ------

Ali'dir (lahmke lahmi) Ali'dir (demmke demmi) Ali'dir {cismke cismi) Ali'dir bil resulullah Ali'dir evvel ahr Ali'dir batn u zahir Ali'dir tayyib ii tahir Ali'dir fahri fakrullah Ali cennet Ali rdvan Ali huri Ali glman Ali candr Ali canan Ali levh zre atullah Ali'dir cmleden bihter Ali'dir yar - Peygamber Ali'dir saki - i Kevser Ali levh zre sebilullah Ali ate Ali'dir ab Ali bad u Ali'dir hak Ali fikr Ali idrak Ali ak - hayatullah Ali'dir cmlenin var Ali'dir Mansur'un dar Ali'dir akn kar Ali cism cemalullfill Ali'dir bu

j, Ali eldir Ali ayak

Ali gzdr Ali kulak Ali'nin srrm mutlak Ali zat u sfatullah Ali'dir mazhar - zatm Ali'dir hatt - ayatm Ali'dir n kemaiftm Ali'dir feyz - i fazlullllh

Ali ncil Ali Tevrat

Ali Zebur Ali Kur'an Ali fazl u Ali irfan Ali'dir smme vechullfh Ali'dir sacid mescud Ali'dir cmleye maksud Aii'dir kble- i Ma'bud Ali'dir ite Beytullah Ali'dir sahib - i Dldl Ali gldr Ali blbl Ali esrar Ali snbl Ali lezzet nebfullah Ali'dir gn gibi enver Ali mihrab Ali minber Ali'dir kaatil - i Anter Ali destinde seyfullah
Virani'

nin

Nazargah midgah

Ali'den gayr var mdr Ali'dir ol resulullilh

-21-
Zahida bu dnyede bir khne alm var benim Fahr evinde ba ak Sultan Balm var benim Bllb . . tak Fariim
tomtrak

fahnm

feram

neyleyim alemde ben byle halim var benim

VRAN/ ABDAL

45 l

Mlk emvali niderem dnyede bir an itin kr Hak'ka A - i Ahmed gibi alim var benim Mlk mansb cay - i kesret rfth - Hak'dan dur eder Getik andan Al - i Hayder gibi Ali'm var benim

Men Virani

did-are mtak o!muan Dnyede ancak bu denl kil kalim var benim

derviern

Khne: Eski - Fariim fahrm feram: "Her eyden el ekmi, ancak fakirlikle vu kullukla onur duyarm". - Didara mtak: 1pnr cemaline ak - Bihter: Daha, en - Mescud: Taplm, kendisine secde edilmi (Lahmke lahmi, denmiike demmi, cismiike cismi? Eti etim, kan kanm, can canmdr) eklindeki hadis - i erif Hz. /ili hakknda Hz. Muhammed (S. A. V.) Gadr - hum'da syledii ~utukta geen tmcedir-- Bahullah: Tanr kapw - Dana: Bilgin- Cf Yer, mevki-- Mescud: Tanr -- Necat: Kurtulu Karsud: Karlar - Tevrad: Yahudilerin kitab Cay- kesret: okluk yolu -- Rah- Hak: Hak yolu.

-22Ayn ile a'la Mim ile mevla ism ile esma Sensin eya ah Dal ile dana Gz gre bina Hazr her - ca Sensin eya ah Gnlme maksud Akma rna'bud Secdeme mescud Sensin eya ah canan Derdime dennan smime Kur'an Sensin eya ah Kafi kitabm Nutk - u hisabm
te cevabm
Canma

J, Ab - Hayat'm
Zat u sfatm

Nuh

necatm ah

Sensin eya

Karma karsud Talii mes'ud ahid - i tevrad Sensin eya ah Bendeye burhan Rahma erkan Dinime iman Sensin eya ah

Ab u erabm Mest i.i harabm Asi - trabm Sensin eya ah

Kadr i.i Beratn Hace u zekatm Savn ii salatn Sensin eya ah

Sensin eya ah

Sen bana didar Sr ile esrar Gn gibi envar Bensin eya ah Halik u Hallak Razk u Razzak
Fail - i Mutlak

1 w Mansb u dl.hm

Doruca rahm Pet - penahm Sensin eya ah

Sensin eya ah u ma'uk ile sadk Canlara liiyk Sensin eyft ah

Sdk

Devr - e Elest'e Glleri deste Verdiler ite Sensin eya ah Gel beril ite Veremem nesne Tuttuum deste
Sensin eya ah

Ak

ah - eriat Rah - tarikat Nur - hakikat Sensin eya ah

Gel beri ahm ems ile mahm Bi - ek lahm Sensin eya ah Eylegil ihsan Ya ah - i Merdan Oldum i.i Viran Sensin eyli ah

- hedayet - velayet Bana emanet Sensin eya ah

ah

Srr

-23yd-i ekberdir bu gn meydana geldi ti ta

Kati - i nefsin sabiti olduk kamumuz ar tra Biz eb ruz eyledik saykal urup mir'atmz Kendi ban kendi riin kendi arib kendi ka Hariciler bar yansn grdnce zatmz Bin teberraya muvafk oldu bil gel bu maa Tekye - i akn iinde ba ak abdal olub Serfr ettik bu dem meydana verdik can ba ar anasr sikkemizdir adem - i haki biziz Murteza'dan destur olsa eylesem bu sm fa

VlRANl ABDAL

453

nlesem eksem melfimet tablm Seyyid var

Gua

gelse

ateimden

kaynasa da ile

ta

Evliyann

kuluyuz biz

llaim:' n kurbanyz

sm ile Virani' yiz bir khne al oldu kuma

yd i ekber: Byk bayram, kurban bayram. - Kat.l i efs: insann nefsini terbiye etmesi - ar tra: Drt tra; yani, sam, sakaln, kam, byn tra etmek. (Bir bakma lwdnm diiliini, erkein kiiliini aradan kararak. kadn ve erkein eliliini anlatmaktadr. Hac Bekta - i Veli'den, Balm Sultan'a kadar tarikata giren, her can drt tra ederlerdi. Baim :ultan'n devrimci tasarrufu ile, ayni tren yaplm, ancak sanki kestim an/amma usturann tersi srlmtr. Bu gnk yaayan Bektailikte bu tren devam etmektedir). -- Serliru: Ba emek- Sikke: Balk, tac - Meiamet: Knama (Maide suresi 54. ayet)-- Hidayei:: Hak yoluna, doru yola klavu<.lama -- Mansb: Makam, derece - Cah: Mevki, makan -Saykal: Cilal, parlak --Maa: Yaay, dirlik - Gua: itse- Nak: Resim
u

--

Kmue: Ypranm,

eski.

-24Blblem, glen benimdir hara minnet kalmad Grdm anda ehrimi hazara minnet kalmad
Girmiem hazar - aka olmuam mir'at - ak Yar ile yar olmuam ayara minnet kalmad

Ben beli bendin belime balayaldan sanem Ladan aldm bendimi znnara minnet kalmad

Burc - maribden gne dodu kaan dil mlkne Cmle yldz mahv olip seyyara minnet kalmad
Ta grelden nak iinde nak eden nakkaa ben Seyr iin ol nak olan divara minnet kalmad
em - i ibret can dilden feth olaldan ziihida Ten gzyle seyr eden bidara minnet kalmad

Hanedana can ile ol dem ki ikrar eyledim Hey hayasz bi - hner inkara minnet kalmad

Bu cihann kesretinden el ekelden ey fakih Tekye - i ruy - i zeri dinara minnet kalmad Bu Virani hkr olaldan Al - i Haydar akna Fari oldu cmleden bir kara minnet kalmad

Diken - Fari ol: Uzak dur--- Bidar: Uykusuz - Zmnr: Papaz kua -Tekye - i ry - zeri dinar: Tekkede altn, dinar, yzne - Mir'at: Ayna Sanem: Put - La: Olumsuzluk eki - Marib: Bat - Seyyare: Gezegen Nakka: Ressam - Kesret: okluk -- Farig: Vazgeme.

Har:

-25Zahida fakr olmayanlar safi insan olmad Okumaz vechi hurufun ehl - i Kur'an olmad Sureta abdal olursa sahib erkan olmad Terk tecrid olmayan alemde sultan olmad Bihisab oldu o kim vermez hututundan hisab Griserdir ahirette zehmet - i nar u azab Byle emretti inip vahy havadis drt kitab Terk tecrid olmayan alemde sultan olmad Bir paliis fahr edip olmak diler isen bekaa Ferd -i yekta ol grem dersen cemal - i kibriya Bu sz byle buyumu enbiya v evliya Terk tecrid olmayan alemde sultan olmad

Ey Virani ge geenden aha dnder gel yz Suret - i imred cemal - i Hak'tr ana a gz Cmle irfan erleri geldi dediler bu sz Terk tecrid olmayan alemde sultan olmad

Bihisab: Hesapsz - Terk tecrid: Mcerret, evlenmeme Yazlar - Yekta: Tek -mret: Kadn- Kibriya: Byk.

Vecl:

Yz -

Hutut:

-26Veli emimizde u'le i envarmz Kzl Veli Blbl - i eyda biziz glzarmz Kzl Veli Dinimiz imanmz ikranmz Kzl Veli Biz Urum
abdahyz serdarmz Kzl

VRAN ABDAL

455

Nur - Ahmed Hayder - i Kerrar'mz Ktzl Veli Kanda baksak dem .. be - dem didanmz Kzl Veli ekti lln eceri akk etti seng - i mermeri Syleten oldur Frat stnde ibni Miimer'i Var tavaf eyle Sinab'da ol dikiptir minberi Bu sze ikrar edenler oldular gamdan beri Nur - Ahmed Hayder - i Kerrar'mz Kzl Veli Kanda baksak dem be - dem didarmz Kzl. Veli Ol velayit ma'deni serdar - ah - gaar~yan Rahmet-i deryasna gark oldu cmle m'minan Na'ra ursa tabe derdi zemin asman Ti darbndan yere geti lain bed gman Nur - Ahmed Hayder - i Kerrar'mz Kzl Veli Kanda baksak dem - be - dem didarmz Kzl Veli
Tanr da

mesken oldu bil ana ey merd - i ah Zbde - i Al - i abann her biri bir padiah Bir mahabber eylersen bin bin ede bi - itibah Ben fakire anlarn oldu cemali secdegah Nur - Ahmed Hayder - i Kerrar'mz Kzl Veli Kanda baksak dem - be - dem didarmz Kzl Veli

Ziihida ek bhe yoktur evliyann ril.hna Cennet - i a'laya erer yz sren dergahma Bu kelam vird eden am u seherde ahna Gel beri ermek dilersen ol erenler ahna Nur - Ahmed Hayder - i Kerrar'mz Kzl Veli Kanda baksak dem - be - dem didlirmz Kzl Veli
ah Hasan ah - ehid hem mam - Abidin

Bakr Ca'fer mam - Kazm Rza'dr ah - din Hem Taki v ba - Naki Askerdurur ah - zemin Mehdi - i sahib - zaman ol evvelin ahrn Nur - Ahmed Hayder - i Kerrar'mz Kzl Veli Kanda baksak dem - be - dem didarmz Kzl Veli

Ey Virani. dilmenin elden koma ahn mdam

Ta olasn gn - be - gn ahn yolunda mstedam Kim bu rnedhi yad ede an seherde ya mam Ceddin evladn hakn sen an eyle tamam

_12_____~LFyi VE BElffg}_Jl!f}_!_.,ER_l)!!.!_QW.lj_j_________________________________________ _

Nur - Ahmed Hay der - i Kerrar'mz Kzl Veli Kanda baksak dem - be - dem didarmz Kzl Veli

Gaarayan: Koruma - Zbde: z, zet - Mababber: Sorma -- Oamea: Etek -Mi.idam: Daim, herzaman - Sam: Gece - Kanda: Nerden - e: Alt -- Cihar: Drt - Mstedam: Devaml srekli -- Asman: Gk.

---27 -Derdimin derman sensin l1i fota illa Ali mrmn bimar sensin la feta illa Ali
Dmm Zahmmn

elden

ayaa

paydar olmaz vcud

timan sensin la fota illa Ali

Geceler tasubh olunca zar u efgaan eylerim Akn didar sensin a fota illa Ali
e cihat u ar anasrdr mrekkebdir kalem Cmlenin ayar sensin a feta illa Ali

La - erikk la - nazir zerrece hi misli yok

Dinin
dinar

sensin

feta illa Ali

Daima kldm nazar ol naka kim nak eylemi Akn didan :sensin la feta illd Ali n beerden geliben dodu Vh-ani anadan Dndren devvan sensin la fota illa Ali
Miirekkep: Birleik La-erik: Ortaksz -- La-nazir:

Benzersiz -

Mi<>li: rnei

Devvar: Dnya, dnen -

La fota Ali: En yiit olan Ali.

-28Mazhar - nur - Huda'sn ya Muhammed ya AH Hemdem - i ah evliyasm ya Muhammed ya Ali Hem Hadece Fatma Hulku'r - rza'nm hakkn Gzlerime ruenasn ya Muhammed ya Ali

VIRAN ABDAL

457

Ben Hseyn'in bendesinin bendesiyim bendesi Bilmiim Zeyne'l - abii'sn ya Muhammed ya Ali
Bakr

u Ca'fer yolunda canm

klmak

feda

sterim virgil suhasm ya Muhammed ya Ali

u Musa Rza v hem Taki v ba Naki Ebced - i Al - i abasn ya Muhammed ya Ali Askeri hem Mehdi - i sahib - zaman'n hrmetil Crmm afvet atasn ya Muhammed ya~Ali Bu Viran Abdal garibin derdine derman-diyen Gayri yoktur sen devasn ya Muhammed ya Ali

Kazm

Ebced i Ali
Ruena: Ik

Ehi - i Betin soyu - Suha: Ses - Bende: Kul, kle - Suha: Byk ay yldz kmesinde en kk yldz.

abas:

-29meyen vahdet meyin peymaneden almaz sabak Pr harabat olmayan meyhaneden almaz sabak

Vermeyen canan yolunda can u ba bhesiz Ol ne bilir can nedir cana nedir almaz sabak Hanedan - Murtaza'ya bende - i bend olmayan Cahil mriktir ol merdaneden almaz sabak
Her kimin kim mihr - i Haydar'la doluptur hanesi Gayriye ba emedi insaneden almaz sabak

Bahr - i ma'nada kimin kim cismi sadef olmad Drrn has etmedi durdaneden almaz sabak Mesd<li zahid kamu bir cam ile tarh etmedi Sanma ariftir an her hanedan almaz sabak Ey Virani bu fenada hrete mail olan Rahmete layk deil viraneden almaz sabak

Sanak: Ders, ndl - Has: Ar - Vahdet: Birlik -- Peymane: Kadeh -- Pr Harabat: Tm sarho - Du:rdane: ri inci - Tarh: Atma, brakma - Drr: nci - Himar: Eek - Mar: Ylan - Len-terani: Beni gremiyeceksin.

-30-Bil ey vaiz cihann vardr ak Hak'a ak olann kardr ak

Niin almazsn aktan bu ak Senin gibi himar mardr ak

Bu ak eyler kiiyi Hakk'a

Halil'in Kamu

vasl

atein glzardr ak

ak

Musa'nn

ehlinin aktr nemas (len terani) nardr ak

Muhammed akna var etti Kaactir Seraser dil sera izhar eder ak
ittim ak imi stad - alem

Amel

kldm

bunun

mi'mardr ak

Aklar glistandr ak hevadr

Havaric'ler gznn

handr ak

-31E's - selfim ey srr - Kur'an e's - selam E's - selam ey merd - i meydan e's - selam E's - selilm ey din iman e's - selam E's - selam ey ah - Merdan e's - selam E's - selam ey faz! - Yezdan e's seliim E's - selam ey nur - Rahman e's - selam E's - selam ey can u canan e's - selam E's - selam ey ah - Merdan e's - selam E's - selam ey mah - taban e's - selam E's - selam ey mir - i devran e's - selam E's - selam ey dilde destan e's - selam E's - selam ey ah - Merdan e's - selam

E's - selam ey gnden ayan e's - selam E's - selam ey gene - i pinhan e's - selam E's - selilm ey bahr - umman e's - se]am E's - seliim ey ah - Merdan e's - selilm E's - seam ey sak - i peyman e's - selam E's - selam ey mest hayran e's - selam E's - seHim ey la'! - i mercan e's - selam E's - seHim ey ah - Merdan e's - selfirn E's - seHim ey ab - hayvan e's - selam: E's - selam ey drri va kan e's - selam E's - seam ey cana kurban e's - selam . E's - selam ey ah - Merdan e's - selam E's - selam ey ey cmleye can e's - seliim E's - selam ey ah - irfan e's - selam E's - selam ey ah - Viran e's - selam E's - selam ey ah - Merdan e's - selam

-32-

Ey gnl imek dilersen Cam - cem

Dem bu demdir yarn iin ekme gam Virdim olsun bu kelamn dem - be - dem Dem bu demdir dem bu demdir dem bu dem
Ay u nu et ekme ferda gussasn Bu demi gr klma mazi gussasn Her kii bu demden alr hissesin Dem bu demdir dem bu demdir dem bu dem

Gelberu bab - Ali'de sil.il ol Hanedan - Mustafa'ya kaail ol Bu gn yarma koyma akl ol Dem bu demdir dem bu demdir dem bu dem Cehd kl ki kala senden bir eser Ta olasn d cihanda mu'teber Kan giden kam gelen ver haber Dem bu demdir dem bu demdir dem bu dem

460

ALEV/ VE BEKTAi ilRLERi AN'[OL)'""':J_S'""'__ ____ - - - - - - - U bu demden bize oldu feth varak Sen bu demden arif isen al sabak Gaafil olma merd isen ey merd - i Hak Dem bu demdir dem bu demdir dem bu dem

Bu dem Ahmed bana tac eyledi Hem bu demdir yedi kerre hacc eyledi Hem bu demdir seyr - i Mi'rac eyledi Dem bu demdir dem bu demdir dem bu dem Bu demi syler hakikat drt kitab A kulan dinle her eydir cevab arp su zredir dinle habab Dem bu demdir dem bu demdir dem bu dem Saz sz ay u iret her seda Evvel ahr ibtida v intiha Syleyen dem i bu demdir ey fena Dem bu demdir dem bu demdir dem bu dem
fevt eyleme venne yele Gitti elden bir dahi girmez ele Ey Virani dem bu dem geldi dile Dem bu demdir dem bu demdir dem bu dem
Frsat

Dem: Vakit, zaman - Fena: Son - Fevt: l Yiyip ime - Sabak: Ders - Gussa: Tasa - Ayu nu: Yiyip ime Ferd,a: Yarn - Sail: Soran - Cehd: aba -- Sabak: Ders - Habab: Kabarck - Dem bu dem: Zaman bu zaman.
Ay iret:

htida: ilk -- ntiha: Sun -

-33Ali ah - velayettir ki medhin dinle gel ey can Ali medhine kim dinler bulsar rahmet - i Rahman
Ali a'Jadr a'Hldan ki geldi ahna ayet Ali'dir cmleden a'la bulmak m'mine iman

Ali adna her kim ediserdir can ile ikrar Ali'dir sak - i Kevser ver haber eme - i hayvan

VRANiABDAL 461 ---------'---

Ali'dir kim Resulul!ah o kim sevmezdir evladn Ana la'net iner Hak'tan olur esfel sfat Sfyan Ali'dir kim ki ayrsa Resul oldurur bi - din Ali'dir Hak Habibullah dedim gel nutkuna inan Ali benden dedi Ahmed ki ilmin ehridir ol ah Ali ba - bdurur ilmin Ali'den feth olur Kur'an Ali'dir ba - i bismillah gr ol Mushafm satr Ali'dir evvel ahr grnen gz gre a'yan Ali'dendir ehadet bil o urmutur ezel hnyiid Ali feth eyledi kfrii ehadet eyledi insan Ali'dir cmle eyann gren cismindeki can Ali'dir gene - i srrulliih oluptur buncada pinhan Ali emriyle olmutur cihann varl klli Ali'den gayr mi sandn bugn ol Halk - Sbhan Ali'yi bilmeyen adem bulunmaz himmeti Hak'tan Ali bab - hidayettir O'dur mkillere asan Ali dindir Ali iman Ali Rahmet Ali Rahman Ali Zebur Ali Tevrat Ali ncil Ali Kur'an Ali Ahmed Hasan, ah - ehid - i Kerbela'dr bil Ali'dir Abidin Bakr Ali'dir Ca'fer - i irfan Ali Kazm Ali Musa Ali Rza v hetmdr Ali Taki Ali Naki Ali'dir hem delil brMn Ali Asker Ali Mehdi Ali evvelde ahrda Ali'dir eyleyen iclid seriiser sahib - i devran Ali'dir n benim ahm Ali'dir n benim mahm Ali'dir n benim rahm Ali'dir derdime derman Viran Abdal server ah bugn bin can ile tahkik Ali'dir cismimin can hakikat can ile canan

462

ALEVi VE BEKTA/ iRLER AJ'[f'OLOJS/

-34Eriti fazl - Yezdan'n bize feyz ti kemalinden Seraser nura gark oldu cemi alem cemalinden

Gtrd zulmetin gzden grnd zahir il batn Hicabn ref edebilmez grn cahil chalinden Mrekkeb eyledi haki sfat ltfu ahndan Ki mfred bad ile narn gelir kalr - celalinden Taharet eyleyen ak cihann bulandan Elin ekti bu dnyann hemen ceng cidalinden Okursun ebcedin srrn hutut - vech - i ademde Beri gel eyle isbatn nedir bu cim dalinden Erenler zatna zatn mbeddel eyleyen ak . Keser ol nefs ile ehvet geer mlk ile ma!inden Virani al evladn hakikat hendesi oldur Koyup atlas u dibaya geyindi khne alinden

Chal: 'Zehir - Ref: Kaldrma - Cidal: Kavga, sava -Atlas: st tyl deerli bir kuma - Diba: Canfer kuma - Esfel: Pek aa, en sefil - Asan: Kolay Pinhan: Gizli - Hest: Sekiz - Feyz: Bolluk- Mfred: Tek - Tcharet: Temizlik - Hutut: Hat, yaz - Mbeddel: Deimi - Khne: Eski, ykk.

-35Fena banda her demde Alisendenmeded,senden Lisanmdaki medhimde Ali senden rneded senden Yz Seb'al - mesan'mda Kitab - cavidanmda Dilimde tercemanmda Ali senden meded senden

J.

Bu ilm ile olup mahir zahir Eer evvel eer ahr Ali senden meded senden
Eer batn eer

Bu hulka'tta sfat ire Hututu nak - zat ire Cemii mmkinat ire Ali senden meded senden

___________ ___________
.

-------------

VIRAN ABDAL 463 ----------

Kelfim' vahy - mutlaksn Kemal - i ilm - i mulaksm Hakikat cmleye Hak'sn Ali senden meded,senden

J.. Virani hasta - hal olmu

Yolunda payma! olmu midi vasi - 1 al olmu Ali senden meded senden

Vinmi bir kalenderdir Gulam - Al - i Hayder'dir Muradn senden isterdir Ali senden meded senden Ayak alt olmd - Vasi: Kavuma - Hutut: izgiler - Hulkat: Yaratl, doa - Cemi'i mnknat: Tm olanaklar Gulam: Kle - Musaffa: Grebilme yetisi. Mulak: kark Paymal:

-36-Meded ey suret - i safi v mir'at - musaffasn Gne hsnnde mat oldu aceb nur - tecellasm Nazar kldka hsnnden tecellidir olur zahir Zehi nur - alemden nice yz bin mcellasn Tefellah ne surettir bu suret ki an halk ettin Selam - sad - hezar olsun acayib hsn i zibasm Ezelden bir imilerdir demiler zat - bi - hemti Nazirin yokturur ey mah sipehsiilar - a'Iasm Bu hsn bu letafetle bu vech bu saadetle Bulunmaz bir dahi eklin hemen sen ferd - i yektasn Selam olsun selam olsun selam - sad hezar olsun Mcerredsin mnezzehsin mberrasn muallasn Virani, sen viranisin viranda gene - i mahfisin Yzn Seb'a'I - mesani'dir tlsm - kenz - i (Ta - ha)

sn

Mir'at: Ayna - Mufassaf: ok saf - Sipeksalar: Bakomutan - Mnezzeh: Temiz, ar, uzak -- Ziba: Ssl - Letafet: ncelik, gzellik - Mberra: Aklanm - Mualla: Yce, yksek - Bi hemta: Benzersiz - Nazir: E, benzer - Mcella: Cilal - Zehi: te - Mnezzeh: Ar, temiz - Sad-hezar: Yzbin.

-37Gah ki gnlm bir ulu yol gah olur kervan geer Gah olur ki han varun urayp insan geer Gah olur ki it Nebi Davud ile naci gelir Gah olur ki arh ile blis gelir eytan geer Gah olur Fir'avn ile da'va edip Musa gelir Gah olur bin sihrini batl eder S'ban geer Gah olur sa gelir mrdeleri zinde klar Gah olur zindeleri mrde klp bi - can geer Gah olur ki hem Halil - i Ka'be'nin tedbirine Gah olur ki smail Hak yoluna kurban geer Gah olur Nemrud gelir brahim'e ate yakar Gah olur brahim ate yakmayp ihsan geer
Gah olur derya ile balk gelir Yunus bile

Gah olur ihlas ile halas olup asan geer Gah olur Eyyb gelir pr - rene bi - derman olup Gah olur her derdlere derman gelir Lokman geer Gah olur Ahmed gelir da'va - y Hak islam eder Gah olur cehl kibr Ebu Cehil nadan geer Gah olur cebi ile alud olur birka kii Abdal ana la'net eder ibni filan filan geer Gah olur arif gelir kim zn tahsin eder Gah olur ki bir nazarda bende - i merdan geer Gah olur ki sofi gelir hem mal mlk iken gider Gah olur Abdal gelir vann verir hayran geer Gah danimendlar kaadi v asker mfritler Gah mfessirler olup tefsir ider Kur'an geer Gah olur ki padiehler kimi adil kimi zulm Gah serir - i saltanat menzil bulup sultan geer

VRAN/ ABDAL

465

Gah olur zerre gelir gne olup verir zuya Gfill olur katre gelir hem bir nazar umman geer Gah olur ak gelir ma'uk gelir vasl olur Gah olur bin kahr ile zulm - i bi - payan geer Gah olur bad gelir nar gelir eyler celal Gah olur haki gelir ab gelir revan geer Gah olur asl gelir fer'i gelir idrak eder Gah olur emri gelir nehyi gelir ferman geer Gah olur ki grrem bir kiidir gelip geen Gah olur ki grrem yz bin nice kervan geer Gah olur ki ahlarna kervan deve hemen At ve katr ve eek deve nebat can geer Gah olur ki bu Viran. abada Viran gelir Bu aceb Viran olur evvel ebed Viran geer

-38Mustafa hakk Benim gel ge gnahmdan Aliyyl Murtaza hakk Benim gel ge gnahmdan Hadice Fatma hakk Hasan Hulkumza hakk Hseyn - i Kerbela hakk Benim gel ge gnahmdan Ali Zeynal - aba hakk Muhammed Bakr'n hakk mam' Ca'fer'in hakk Benim gel ge gnahmdan
Hday-

J, Musa'y Kazm'n hakk

Ali Musa Rza hakk Taki v be - Naki hakk Benim gel ge gnahmdan
mam - Askeri hakk

Muhammed Mehdi'nin hakk ahardeh ma'sumun hakk Benim gel ge gnahmdan

.lahi evliya hakk lahi enbiya hakk Bu bir nur - bekaa hakk Benim gel ge gnahmdan lahi esfiya hakk lahi etkya hakk

Virani' nin geda hakk Benim gel ge gnahmdan

466

ALEVi VE BEKTA.i iiRLERl ANTOLOJSi

-39Nedir ey gaziler benim yandm Halden bilmez yar elinden dertliyim Bu akn atei yakt sinemi Pervaneyim nar elinden dertliyim Gafletten uyandm gzm atm Akn kresinde kaynayp pitim Yavru ahan gibi tuzaa dtm Kurtulamam tor elinden dertliyim

Virani' yem ekem yarin kahrn Doldur ver ieyim akn zehrini Muhabbete saldm gnl kahrn Geti mrm zahm'elinden dertliyim

-40Yedi derya hikmetinden Behre olan anlamaz lm- ledn manasn Ahmak olan anlamaz Knt kenzden ders okurum Cahil andan anlamaz Gz kr, kula sar Bibasiret anlamaz D
cihann rehnmas

J, lm- ledn okuyan

Ali'ye yolda olur Btn ayet-i Kuran Tek Fatiha'dan baolur Cihanda nefsin bilen Ali'yle srda olur Ali'yi inkar eden Srdan bir ey anlamaz Men aref srrna eren Ol ak szen olur Nefs-i imri katleden Meydanda Merdan olur uyan Nefsine kurban olur Yedi tamu iddetinde Gmrah olan anlamaz
Herey shhatine

Kerrar olan kp Mira kapsnda Haykrp aslan olan Ta Sidre'tl Mnteha'da Mustafa'ya yar olan Naz eder niyaz makamda Binde bir can anlamaz

Haydar-

_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ v1RAN ABDAL

467

Manann srrn

eremez 01 ahmak faki gremez Niyaz et pir dergahna

Yaknda bulasn Hakk'

Ey Virani drt kitapta Vardr methi Ali'nin Okur Ehlibeyti her dem imir, Mervan anlamaz

Behre: Pay, nasip - lm-i Ledun: Tanr'nm srlarnn bilimi - Gayb ilmi -bi basiret: Anlaysz, basretsiz, evreyi grmeyen - Rah-nma: Yol gsteren, klavuz - La Sitretl Munteha: Varlan son aamada katlanrfan - Tamu: Cehennem - Gumrah: Gr, bol. Msamere: Tarikatta gece sohbeti anlamna gelen bu arapa szck, daha ok bir tiyatro deyimidir, oyun, piyes, szl tiyatro oyunu anlamlarna da gelir. Tarikatta, tasavvufta Tanr ile insan ruhu arasnda yapldna inanlan gizli grme, Tanr'nm gayb aleminde ariflere hitab olarak deerlendirilen bir deyimdir. - Edhem: brahim bin Edhem, Metamllik'ten treyen Edhemiyye tarikatinin kurucusudur. (VIII. yy.) Bu tarikat, lkemizde XVII. yy.'da bektailer tarafndan benimsenmi ve zmsenmitir. - Kzd Deli: Bektailerce Balm Sultan'm mridi saylan ve XV. yzylda yaayan Seyyid Ali Sultan'n lakabdr. Ayn tarikat mensuplar, araba da "Kzl deli" derler.

SEYYD NZAMOGLU
Yaam ve kiilii hakknda doyurucu bilgi bulunmayan ancak, ann tannm ve byk sayg grm ozanlarndan biri olan Seyyid Seyfullah Kasm Efendi (Nizam Olu) XVI. yiizyhn banda stanbu1'da dodu.

Babas, mam Zeyn - el - Abidin soyundan ve byk eyhlerden Seyyid Nizamtiddin hazretleridir ki stanbul'da Silivrikaps dnda bulunan ve kendi adyla anlan camiin iinde gmldr. iirlerinde Seyyid Seyfullah, Seyyid Seyfi, Seyyid Nizamolu, Seyfi
adlarn taprmtr.

Seyyid Seyfullah, Osmanl hkmdarlarndan III. Murad Han devrinde (1574 - 1595) nn duyurmaya balad. Bu dnem iinde Osmanl Devleti'nin her ynden dzeni bozulmaya balar. Devaml savalar yznden ekonomik durumun bozulduu, rvet kar l memuriyetlerin satlmaya baland, reaya'nn fazla vergiler yznden kylerini b rakt, bunun kt sonular dourduu, bilgisizlik ve taassub'un artt, Nizam Olu'nun u beyitlerinden de anlalmaktadr:

Zulm ile doldu dnya yokdur huzura imkan Ma'mur olan yerleri zalimler etti vil'an Alem harab'a vard ykld Mlk# i Osman Kan alasun reaya ak edben giriban
Nizam Olu iyi bir eitim ve renim grm, ann gerei olan eriat ve tarikat ilimlerini renmi, aydn bir zmre iinde yaam ve yazd didaktik iirlerinde btn mutasavvflar gibi o da; nefsini bilmeyenlere, dnya malna tapanlara, riyakarlara, sofulara atan ifadeleriyle, bir ok tekke airlerini gemitir. lahi'leri bestelenerek tekkelerde, ayin - i cem'lerde sonraki yzyllarda okunmutur.

Bu ak bir bahr - i umma'dr buna hadd kenar olmaz Delilim srr - Kur'an'dll' bunu bilende ar olmaz
diye balayan nl ilahisi de baz airler tarafndan erh edilmitir. nsan yapsna, zne sezgi ipleri uzatarak inciler toplamaya alr.
Onaltnc ylizyl tekke iiri'nin en byk temsilcilerinden biri olan airin divan' ekil olarak divan ve saz iirleri slubunda yazlm lirik - didaktik ilahilerle bezenmitir. Divan iiri trndeki manzumelerinde zellikle Nesimi edas grlr:

San

Ve'Heyli yzn Ve'dduha'dr Cemalin pertev i nur i Huda'dr

470

ALEV VE BEKTA} RLER ANTOLOJS ------------

-----------

Yznde ayet i Kur'an yazlm Am kim okumaz Hak'dan cda'dr Senin Seyyid Nizam Olu yolunda Nesimi gibi can verse revadr
genellikle dile canl, iten ve akc olan airin en nemli ve deerli iirleri arasnda yer alr. nemli iirleri, saz iiri tarznda yazdklardr. Aruz vezninde baarl grlmese de, hece'de yeni bir dil ve duygu getirdii aktr:
Nazm'

Hey yol erkan kardalar sizin olsun bu yol erkan Ben bir aceb derde ddm bulunmaya gibi derman
Hicab oldu benlik bana gidemedim dostdan yana Ben benliimden gemee eyh elin tutmaya geldim Hece ile yazd
iirlerinde

genellikle Yunus Emre eda's

aka

grlr:

nki ben yar ile yar'im Mansur oldum dikin dar'm Nesimi'yem yzn derim ass ziyan olmaz bana

Grn Seyyid Seyfullah' kendinde bulmu Allah' Ben dost'u buldum billahi ekk gman olmaz bana
anda tartma konularndan

biri olan

sema'n helalliine

de

deiniyor:

Ya Rabbi akn ver bana h diyeyim dne dne Ak olaym ben sana hu diyeyim dne dne
iirlerinde, rnein aadaki

beyitte olduu gibi:

Bende - i Al - i Aba'ym Ehi - i Beyt'in kemteri Sevmezem Al - i Yezid'i Ca'feri'yem Ca'feri

diyerek,,mam Ca'fer - i Sadk (a. s.) mezhebinden olduunu syler.
iirlerinde Nizam Olu mahlasn kullanan air, Halveti Tarikat'nn Sinaniyye u besini kuran nl mutasavvf brahim mmi Sinan hazretlerinin ba halifesi'dir. Alim bir zat olan mmi Sinan (l. 1551), grdi.i bir rya zerine mmi lakahn almtr. Aslen Bursa'l olduu rivayet edilir. stanbul'da Eyyb Sultan (r. a.) Camii yresinde Oluklu Bayr denilen yerde, halifelerinden Nasuh Efendi tarafndan yaptrlan Dergah'nda gmldr.

mmi Sinan'dan sonra yaam olan, yine Halvetiyye'den - Niyazi - i Msri'nin mridi - Elmal'l eyh Muhammed Sinan da (l. 1664), Sinan mmi lakabyla bilinir

(Mehmet Yaman, Seyyid

Nizamolu Hayat

- Eserleri - Divan s: 13)

Nizam Olu'nun edebi kiiliinin olumasnda, hemen her airimizde olduu gibi, tasavvuf dnce ve inanlarnn byk etkisi vardr. nsan ruhunun derinlerinde gzellikler arayan Nizamolu'nun iir kaynaklarndan en nemlisi, Trk tasavvuf airlerinin en ulu'su

____ , ,________SJI.IT!D NZAMOW

471

ve kendisinden sonra gelenlerin kayna, temeli Yunus Emre' dir. Yunus'un akn, gcn ve cokusunu ald yegane kaynak da kukusuz Evliyalar Ulu'su Pir Hac Bekta Veli'dir, buday yerine nasip veren Yeil El'in sahibidir. (a. g. Sh. 13)

e.

Hararet nar'dadr sac'da deildir Keramet bada'dr tac'da deildir Her ne arar isen kendinde ara Kuds'de Mekke'de Hac'da deildir
Sakn ol kimsenin gnln ykma Gerek Erenler'in izinden kma Eer insan isen lmezsin kork~a A kurt yemez uc'da deildir

dizeleri ile, insan sevgisi'nin zn anlatan Hnkar Hac" Bekta Veli; Yunus Emre'yi ve ayn yolu izleyen byk airlerimizi yetitiren ortam hazrlamtr. Dilimizi yabanc dillerin ve kltrlerin boyunduruundan kurtarmay retmitir.
Erefolu

Ali soyuna
anlatm

Rumi gibi Nizamolu da Yunus Emre'nin etkisiyle rnlerini vermitir. olan Nizamolu, tasavvuf ehlidir. Cokulu, lirik, retici, akc, duru bir vardr. Okuyucuyu tasavvuf inancnn derinliklerinde gezdirmeyi ok iyi bilen
bal

Nizamolu'nun Divan yaynlanmtr.

RLERNDEN RNEKLER

-1Cmle dnya sizin olsun Bir dost bir post yeter bana Atlas diM sizin olsun Bir dost bir post yeter bana Beyler tahtndan inerler Ayaksz ata binerler Topraa gmp dnerler Bir dost bir post yeter bana

J, Sanr msn kalsan gerek

Bilir misin n'olsan gerek Bin yl yaar lsen gerek Bir dost bir post yeter bana Karun maln verirlerse Beni sultan klurlarsa Alem kulum olurlarsa Bir dost bir post yeter bana Sonu yok devletden olur Ecel gelir seni bulur Seyyid Seyfi iin bilir Bir dost bir post yeter bana

472

ALEVi VE BEKTA/ iiRLER/ ANTOLOJiSi

-2Nazar etdim sana bana Sen ben heman bir sz imi Bu dnyann n sonu Bir karcktan az imi devlet dey yelme Atlaslar giyip kurulma A gzn gafil olma Cehennemden bir kz imi
Mansb

J..

Dnyay yp n'idersin n - son brakp gidersin Seninle bile gidecek Be - alt arn bez imi

glmez Nefis muradnca olmaz Bunda gam eken aklar Ahirette hep - ad imi Seyyid Seyfi yetmi ancak Mrid elin tutmu ancak Trl trl hayelleri Gnl evinden kazm

M;ninler dnyada

-3Biz bu dnyada bir kuuz Her yana uup gideriz Hakkn nimetlerin yiyp Sularn iip gideriz Yolumuz stnde bizim Ecel derler bir tuzak var Hi ondan korkumuz yoktur Kanadlar ap gideriz

J..

n - son yollarmz urar

Ol tuzaa bir gn bizim Kurtulmaa derman yokdur Yok yere kap gezeriz stmzde avc durmu Boazlamak ister bizi Yz bin trl fikirleri Biz kesip biip gezeriz Seyyid Nizam Olu eken Bunda anda bier derler Gzmden kanl yalar Annn sap gezeriz

-4Aknla yak kl et beni Tek bulaymMev!Am seni inet yzm yol et beni Tek bulaym Mevlam seni

J.

ibrahimim nar et yerim Musa gibi Tur et yerim sa gibi dar et yerim Tek bulaym Mevlam seni Yusuf gibi ah'a dr Ya'kub gibi alat tar
Akn bamdan ar

Nuh gibi dndr ellere Emreyle sndr dillere Drp uzak yollara Tek bulaym Mevlam seni

Tek bulaym Mevlam seni

----------. - - - - - - - - - -

SEYYD NZAMOLU

473

Bitir beni Ceris gibi Yutsun balk Yunus gibi Ahmla yak Koknus gibi Tek bulaym Mevlam seni

,J.. ki cihann gnei

Balard barna ta

gzmden ya Tek bulaym Mevlam seni Seyyid Nizam Olu meded Ltfuna yoktur hi aded Dile ifa ver dile derd Tek bulaym Mevlam seni

Akdup

---5Dost akna ko'n yanaym Yanacak hallerim oktur Allah deyu ben dneyim Dnecek hallerim oktur
Durmasn yansn dil can Gzm ya olsun revan Gnahm andka figan Edecek hallerim okdur

.J, Bakp esirgeyim bana

Derdim grp kalmam tana Gel diyecek Hak'dan yana Varacak hallerim okdur Ne naz'm var ne niyaz'm Muhammed'dir iki gzm Aya tozuna yzm Srecek haHerim okdur
Seyyid Seyfi an lm Allah onara halimi Kabr iinde sualimi Verecek hallerim okdur

-6Hey yol erkan kardalar Sizin olsun bu yol erkan Ben bir aceb derde ddm Bulunmaya gibi derman Dostun tecellisi yetdi Hep gnl mlkn tutdu Benden benliim mahvetdi Ne ekat kald ne elvan

J..

Btn dnya tenim oldu Sekiz cennet canm oldu Ben srrn sr da benim oldu Gizli srlar oldu yan Dost bana sundu bir dolu tim an oldum deli Kimsenin deilim kulu imdi sultan oldum sultan Beni bulmak isteyenler Srr duymak isteyenler Kendi ehrinizde yoklan gnllerdir bana mekan

Her bir klm bir gz oldu

im dm hep bozuldu

Alem cmle dpdz oldu

Ne yadh kald ne yaman

Seyyid Nizam Olu dedem Grd ite band adem Yz bir trl hrkas var Glih bundan bakar gah andan

-7Behey biare miskin bu cihana Yiyip imee mi geldim sanrsn Bir iki cifeye oldunsa kuzgun Sen seni kimse mi bildim sanrsn Donuzlan bcei gibi dundun tersini ydn aldn Tutalm cmle dnyaya eridin Fenadr akbet n'oldurn sanrsn
Cihann

J.

Senin nefsin seni yoldan arm Bela mevcini bandan arm

Cenllbndan Hakk'

mahrum drm
sanrsn

Temaa

bu ki sen erdim

Efendi bey dediklerine halkn nandn hey zavall gitdi akln artdn sen sana namn Hakk'n Hakk' Fir'avunk:en buldum sanrsn
al

Gnl mlkn tutmu hubb i dnya Ne yerin kald Hak ede tecella Gzn gafletden uyanmad kat'il Hakikat alemin grdm sanrsn

Seyyid Nizam Olu seni sen Ara yerden kar kalmaya sen ben kilik gitmeden dahi aradan Hakkn birliini hildim sanrsn

-8Dn gndr iin kandr N'ene marur olursun se Klmadn emri sultan ne N'ene marur olursun sen

J..

Cihana smayp doymaz ken bu mlk .. i dnyaya Yerin bir kuru virandr N'ene marur olursun sen oldun Bu alem ark Garbna Sonu hasretle cfgandr N'ene marur olursun sen
Tutalm padiah

Vcudun ma - i mhmelden Sonu Hak ile yeksandr Y aratd haalk - alem N'ene marur olursun sen
Meer

Sanrsn

Seyyid Nizam Olu sen seni sensin

Cihann var gufrandr

N'ene marur olursun sen

-9-Hayder - i ah - Velayet Mrteasn Ya Ali Lahmike lahmi Muhammed Mustafasn Ya Ali

- - - - - - - - ................

_______ _

-----

SEYYD NZAMOLU

475

Zehri skker yerine nfi eylersin aklarn Bir nrnayide Hasen Hulk - i Rzasn Ya Ali Her dem ire kana garkolsun vcud - kainat n Hseyn - i ah ehid - i Kerbelfisn Ya Ali
Halk rad eyledin ey ah Zeyn - el - Abidin Ehi - i imana heman sen muktedasm Ya Ali

Kalbi vasi' olduiyn ad Bakr serverin Sen Muhammed hakk:yn Al - i Abasn Ya Ali Mezhebin Hak'dr bu gn Ca'fer de-sen Hayder de sen Aleme ayine - 1 kiti - nmasn Ya Ali 01
Kl
imamm

rehberim Musi - i Kazm pr - hner keremlerin gedaya ho gnasn Ya Ali

Kim bilirsin ah ey mir - i Arab ah - Acem Bu ne hikrnetdir Ali Musa Rzasm Ya Ali Ehi - i imann sz gerek Muhammed - i Taki ak dilinde sin nur - i Hudasn Ya Ali
Mereb

Ehi - i

- i pak - i Ali ahm Nakidir bhesiz Saf diller ahsn ehi - i safasn Ya Ali Ahmed - i Muhammed oldu kamu alem efdali Kevser erab sakisidir ah - Mrteza Ali Hak - i rehi bu gzlerimin M'min 'levali kullarnn
ttiyasdr
pivasdr

Zikreyle mbarek ismin dertler devasdr Ya'ni Hasen - l - Askeri dinin livasdr Ahmed - i Muhammed oldu kamu alem efdali Kevser erab sakisidir ah - Mrteza Ali Gster Nizami Olu' na Ya Rab onu lmeden Kabzetme ruhunu ol devre dahi ermedin

Yzn aya bast topraa hi snnedin Ya'ni kim mam Muhammed Mehdi'yi grmedin Ahmed - i Muhammed oldu kamu alem efdali Kevser erab sakisidir ah - Mrteza Ali

-10-Muhammed'den efaatdir ricamz Suna Kevser erab Mtezamz Kulu kurbanyz can gnlden Kabul etsin Hasen Hulk - Rzamz Yezide sad - hezaran lanet olsun ehid etdi Hseyn - i Kerbelamz Beni - Mervanilerden bir mnafk Grd hazret - i Zeyn - el - Abamz

..L Muhammed Bakr'a canm fedadr

mamm Ca'fere'dir iktidarmz

Musi - i Kazmmn ben bendesiyim Nazar etsin Ali Musa Rizamz

Taki Sultan - Din ah - Velayet Nakidir Hak Tarika rehnmamz Hasen - l - Askeri'nin askariyiz Muhammed Mehdi'dir sahib - livamz

Murad Seyfi' nin bunlarla kopmak Budur ta harolunca muktedanz

---- 1
Muhammed Mustafann nesliyim ben Bana mnkir olan inkara lanet Aliyy - ei - Mrtezann srrym ben Beni hak bilmeyen murdara lanet
Eriibdr

--Cehennem kelbi ehi - i nare lanet Cemalim hep cemalim deyii geldim Gne gibi beni sanmam dolandm Veliydim gfb olmudum bulundum Beni gayri bilen ayare lanet

J.. Bei hak bilmeyen Hak'dan cdadr

bana Ceddinden irad Gelip biad edenler oldular ad

Beni hak bilmeyenler kaldlar yad kilikde kalan mekkar'a lanet

Benim ammim Hasen Hulk - r Rzadr Atam ah - ehid - i Kerbeladr

Benim Seyyid Nizam Olu' dur Bu ad ile beni sanman ki yadm

adm

Yiyenler ni'metimden bildi dadm Bu ni'metden kalan erara Ja'net

----. ---.

~~- ----------"~ ~--------~~---

SEYYD NtZAMOGLU

477

-12Didarn

Ya Rab bana derdin ver asla derman gerekmez grenlere zge seyran gerekmez

Zahir sultanlarndan mansb olmazsn diyen Benim sultanm birdir iki sultan gerekmez. Nefsimle ok ilitim ahir yandm tutudum Baaki cana yetidim bu fani can gerekmez
stediimi buldum cmle cihana doldum

Kevn mekan ben oldum iki cihan .gerekmez

Ne eyi ne yahiyim ne dostum ne nliiyim Bir yok olmu kiiyim ssz ziyan gerekmez
Beni kardm aradan kald beni yaradan Ol'dur eyleyip eden ekk gmiln gerekmez Seyyid Seyfullah ister yarn cemalin gster Bir zerre akn yeter din iman gerekmez
Yahi: yi- Na: ileri gelen, tr, dolay ek: Kuku, phe-

Mansp: Makam, devlet hizmeti Mukteda: Uyulan - Mekkar: Yk hayvan -Cda: Uzak Kelb: Kpek - Erar: erir, edepsizler.

-13Eyvah geldin getin mrm senin kadrini bilmedim Bir ku gibi udun mrm senin kadrin bilmedim
Satlmazsn

alam seni bulunmazsn bulan seni Eyvah bana eyvah bana mrm kadrini bilmedim

Uydum nefsimin mekrioe gafil oldum Hak zikrine Aldandm dnya fikrine mrm kadrini bilmedim yar idin mrm bana n'idem hasret kaldm sana Eyvah bana eyvah bana mrm kadrini bilmedim Seyyid Nizam Olu alar hasretle cierin dalar Ele girmez geen alar mrm kadrini bilmedim
Ho

-14Hacem senin mtaknm bildir bana Mevlam seni stediim sensin benim bildir bana Mevlam seni
Eeri

sevgin candadr bilmem mekann kandedir Bu derde derman sendedir bildir bana Mevlam seni

Nurunla bir gz ver bana ol gz ile bakmam sana. Seyretmedike her yana bildir bana Mevlam seni

Gzm yznden rmayam hi senden ayr grmeyem Bir lahza sensiz durmayan bildir bana Mevlam seni

Seyyid Ni7.am Olu yanar seni bulam dey dner Koma arada derbeder bildir bana Mevlam seni

Mekr: Hile - Mtak: Dkn -- Derbeder: Serseri, dank -- Hn: Kan erha: Bilim -- ktida: Uyma- Mkteda: Uyulan.
-15Zahid bize ta'neyleme devnraniyiz devraniyiz Biz ehi - i akz syleme devraniyiz devraniyiz
Mfti fetva verir bana canm kurban olsun ana Bu ak komaz beni bana devraniyiz devraniyiz

Zikrullah eder dilimiz gzeldir bizim yolumuz Her kii bilmez halimiz devraniyiz devrariyiz
Yandrsalar

Takn

kller gibi inetseler yollar gibi akar seller gibi devraniyiz devraniyiz

Seyyid Nizam Olu yine Mecnun olmu dne dne Girdik n ak meydanna devraniyiz devraniyiz

-16Gece gndz dne dne istediim Hak'dr benim Allah deyip yana yana istediim Hak'dr benim

Yoluna terkedp cam akdp gzmden kan Ah eyleyip dn gn istediim Hak'dr benim Mnkirler ak halin bilmez mnafklar yola gelmez Alar bu gzlerim glmez istediim Hak'dr benim Ko'n
yanaym

kl

olaym takn

akan sel

olaym

ineteyim

yol

olaym istediim Hak'dr

benim

Seyyid Nizam Olu yr bulagr kendinde yari nleyip ben zar zan istediim Hak':ir benim

-17-Benim bu din imanm Muhainmed Mustafa'dandr Tenim iindeki camn Aliyy - ei - Mrteza'dandr
irdi bn Sfyan ile Mervan zehri ol ah'a
Cier

bin pare

olduu

Hasen Hulk - i

Rzadandr

Yezidler

kydlar

Annn cii

Al - i Resuln hunun idilcr eden kamn Hseyn - i Kerbetadandr

Vcudun eylediler yetmi iki pare oi ahn erhalar ekdiim bu sineme 7..eyn - el - Abadandr Muhammed Bakr ilmin bahridir evi ad - Peygamber Ana mihr - i muhabbet eylemek ayn - 1 imandandr Hele ben Ca'fer - i Sadk yolunda hak - i pay oldum Kemale erdiim tukvfim o ah'a iktidadandr Eridip
azna kurun aktdlar

Havaricler

mam - Musa'nn akna yananlar evliyadandr

Katp

Sararp solduu

engre zehri verdiler kan ile o ah'a benzim Ali Musa Rza'dandr

Gruh - eh! - i slamn Takidir muktedas bil Ziyas din - i dnyann Naki nur - i Hudadandr

480

ALEV;\'.~ BEKTA ilRLER ANTOLOJiS

--------------------

Hasen - ili Askeri mlk - i velayet padiahdr Zuhuru Mehdinin aklara derde devadandr Yr Seyyid Nizam Olu Havaric Bize bu derd mihnetler Cenab - i
kahrna

sabret

Kibriyadandr

-18mrn yok yere saldn bilmedin pazarn Elde sermayen tkendi almadn didarn Alem - i kalbinde dost etmez tecelli bilmi ol Hane - i dilden gidermeyince hep ayarn
Batnnda nice bin trl hicabn var senin zahirine bir ho dzeltmisin n'idem gftann

Bozmaynca putlarn

gemez kabule taatin

Terk - i dnya

olmaynca bulamazsn yarn

Onsekiz bin alemin mir'atdr kalbin senin Hab - gafletden gzn a gresin didarn Sen Sleyman - zeman idin yitirdin hatemin Nefsinin div'ine teslim eyledin mihmanm
Olmaynca cevheri cevherlerin sarfeyleme Seyfiya fa etme her namahreme esrarn

Gftar: Sz - Hah: Uyku - Mir'at: Ayna vurma - Dirig: Esirgeme, ah, eyvah.

Hatem: Mhr -

Fa: Aa

-19Dostlar bilin imdengeru nam il nian olmaz bana Ben dost ile dost olmuum belli mekan olmaz bana
Hakkn tecellisi yetdi cismim topran tozuldu Hep benden benliim gitdi yadl yaman olmaz bana

Ne canm kalr ne tenim ne evim dergah ne benim Ben beni bilmezem kimim ad ile san olmaz bana

"----~------

SEYYD N7AMOGLU

- - 481 -

Nazar eyle bana n'oldum lm yok dirlik buldum Suver - 1hesab ben oldum srat mizan olmaz bana Acaib devrana erdim Ui's yok illa'dr virdim Ben Mevlam didarn grdm zge seyran olmaz bana nki ben yar ile yarim Mansur oldum dikin dann Nesimi'yirn yzm derim ass ziyan olmaz bana Grn Seyyid Seyfullah' kendinde bulmu Allah' Ben dostu buldum valHihi ekk gnan olmaz bana

-20Bu cann kuu udu sen yatursun mr kervan gd sen yatursun Unutdum ahiret ahvallerin Gnahlar batan ad sen yatursun
San sakaln aard diriga Ecel geldi eridi sen yatursun

l Bizi Hak hizmete gnderdi bunda

Kan

hizmet ki dd sen yatursun

Hevalar askerin cem'etdi eytan Gnl tahtna geti sen yatursun

Nice gndz nice geceler oldu Ne kaynad ne pidi sen yatursun

Senin Seyyid Nizam Olu bu nefsin Yolundan yine ad sen yatursun

-21Ak ateine yanma pervaneden ren Sermest oluben coma divaneden ren

Mecnun gibi ol evk ile vfih hayran Namusunu terketmei humhane'den ren Yoklukda etmi gene - i ezel varl ey dost Yokluk nice olur var yr viraneden ren Hun eyle gzn yan ayaklara d gez Seyretmei elden ele peymaneden ren
Nu

Oride

eyle Nizam Olu yr bade - i ak v eydah mestane'den ren

Sermest: Sarho - Valili: akn - Humhane: Meyhane -- eyda: Deli, lgn -- Gilman: Sanma..

uride:

Tutkun,

ak

-22Ben bilmedim ki ben kimim hayretdeyim hayretdeyim Ben bana hi ben diyemem hayretdeyim hayretdeyim
Gzmdeki kimdir gren gnlmdeki kimdir duran Kimdir nefes alp veren hayretdeyim hayretdeyim

Dilimde kimdir syleyen kulakda kimdir dinleyen Kimdir bu idrak eyleyen hayretdeyim hayretdeyim Bu admn kimdir atan azmdaki lezzet neden Bu ineyen kimdir yutan hayretdeyim hayretdeyim Elimdeki kimdir tutan tuttuunu geri atan Kimdir alan kimdir satan hayretdeyim hayretdeyim Tenimdeki canm neden gzmdeki kanm neden Bu dinim imanm neden hayretdeyim hayretdeyim

Seyyid Nizam Olu heman her i Hakk'n tutma gman Ya pes nedir yahi yama hayretdeyim hayretdeyim

-23Kerem eyle Seyyid Seyfi gel Allah'a dn Allah'a Kendine eyleme hayf gel AUah'a dn Allah'a Ceddin n Muhammed Ali nic'olur bunlarn yolu Nefse uyup olma deli gel Allah'a dn Allah'a Blbller gibi tersin halka mridlik satarsn Sen hod onlardan betersen gel Allah'a dn Allah'a Seyyid'im der nrsn bu haline sevinirsin bir gn dnrsn gel Allah'a dn Allah'a

Sakn

Ceddin eer derse sana ne getirdin benden yana Armaann var m ana gel Allah'a dn Allah'a

SEYYD NlZAMOLU

483

Ana varacak yz gerek cevab verecek sz gerek Didar grecek gz gerek gel Allah'a dn Allah'a Seyyid Nizam Olu hele amelsiz seyyide n'ola imdengeru yola gele gel Allah'a dn Allah'a Seyyid Seyfi budur szm seyyidlere toprak yzm Kerem eyle iki gzm gel Allah'a dn Allah'a

-24Ben dertliyim derdim vardr yz bin derman'a vermezem Gece gndz ah zarm kevn ti mekana vermezem Eyyb - i derd - i ak oldum mekanm knc - i mihnettir Mlk - i bela saltanat iki cihana vermezem Dne dne dost akna yandm eer kfr ise Behey zahid ben bu kfr din iroan'a vermezem Mnkesir olmu gnller mekan'dr bana demi Hak Ben bu yklm gnlm kasr eyvan'a vennezem Seyyid Nizam Olu dostun bir kez tecelli etdiin Yetmi cennet yzbin huri onbin glman'a vermezem

Fira: Dek

Knc: Kse - Mnkesir: Krklar- Yezali: Bitimsiz - Humun: - Kev mekan: Varlklar.
-25Bu ak bir bahr - i ummandr buna hadd kenar olmaz Delilim srr - Kur'an'dr bunu bilende ar olmaz Si.iregeldik ezeliden pirim Muhammed Ali'den erab - la - yezaliden ienlerde humar olmaz
Eer ak

Sarholuk

isen yare

sakn

aldanma ayare

D brahim gibi nare bu glende yanar olmaz

Kyamazam ba i.i cana uzak dur girme meydana Bu meydanda nice balar kesilir hi sorar olmaz

---------Hakk ile hak olanlara kendi zn bilenlere Dost yolunda lenlere kan bahas dinar olmaz Bak u Mansur'un iine halk rm bana Ene'l - Hakk'n fir3na denlere timar olmaz Seyfullah sznde mestdir eyhinden ald destdir Divane - ra kalem nist'dir ne sylese kanar olmaz Divane-ra kalem Nist: Divaneye
snr yok Bihemta: Benzersiz - Dinar: Deer, para Onarm - Det: El - Ra: R harfi.

Bipayan: Tkenmez, sonsuz -

Fira: Dek,

yatak -

Timar:

-26Tecelli evki didarn beni mest eyledi hayran, "Enel Hakk" smn candan annn klmazam pinhan. Benem her dertli derman, benem her madenin kan, Benem ol drri bihemta, benem ol bahr - i bipayan. Bu ay gn, bu yldzlar, bu giceler, bu gndzler, Bu yazlar, klar gzler. benim emrimdedir yeksan.
rm

Yaln

tenlere bir kez eer dersem "bi - izn - i kum" ayak ba ak duralar kamusu uryan.

Cihan tlsmnn bendi, benim elimdedir imdi, Benem bu gn bu meydanda, benimdir top ile evgan. Benem ah bu meydann, benem devri bu meydann, Benem can bu canlarn, benimle diridir her can. Benem Mansur' dar iden, benem ayar yar iden, Benem her var var iden, benem her giden duran. od'dan su'dan, veya topraktan yilden, Ben ir'den var idm ir'den henz yo idi bu ezman.
Zernansz bizemanm
Deilim

ben, niansz bi niann ben, D alemde hemanm ben, benem grnen gren.

- - - - - - - - - - - - -. ---------------.

SEYYD NZAMOGLU

485

Grrsn sureta adem, benim emrimdedir alem, Feleklerle melekler hem, bana mahkumdur ins can.
Samrsun Eerefoluyam, ne Rumi'yim, ne zniki Benem ol daim baki grndm sureta insan.

-27Mevlam verdi bana ak Hayrann olaym senin Blbl gibi Cemaline Nalann olaym senin beni yandr beni Ak meyine kandr beni arho edip dndr beni Mestanm olaym senin Mansurum akn darna Mazhar olup didarna em'i Cemalin narna Suzann olaym senin
Yandr

J..

Al, bende benlik kalmasn Kimse, halimden almasn

Namm, ni~anm olmasn
Pinhann olaym Eritir

senin

bunu yarna Koma bugn yarna Yak beni akn narna Pryamn olaym senin

Seyyid

hocam kendinden ycem Eer gndz, eer gecem Mihrnann olaym senin
Ayrma

Nizamolu

-28Bir detliyem derdim vardr Ya ben nice dnmiyeyirn Hcrdcm iim ahu zardr Ya ben nice dnmiyeyim odu yrekte yanar Beni gren mecnun sanar Gkyznde ay gn dner Ya ben nice dnmiyeyim Gel ekki gnlden gider Mminlerde inkar nider Meleklerde ar devr eder Ya ben nice dnmiyeyim
Ak

J..

Biziz mmet-i nacHer Din yolunda duaclar Kabc'dc dner haclar Ya ben nice dnmiyeyim Bu srra mnkirler ermez Dost yolunu krler grmez arh- felek dner dum1az Ya ben nice dnmiyeyim Yeller eser deniz coar Irmaklar dalardan aar Dne dne sular taar Ya ben nice dnmiyeyim

Seyyid Nizamolu tek dur

Mnafkn ii ektir

Evvel ahr dnmek haktr Ya beo nice dnmiyeyim

-29Beni bu nefsim Eyledi hayran Gam mdr etsem Nale v efgan

Banm yar gr Anda ne var gr Derd gamnla Dopdoludur can

Hey ne durursun Nasl yrrsn Yollar sszdr Kalmad kervan Durma al git Menziline yat Baki deildir Sana bu devran lmeden lsem Yzn grsem Canm versem Vaslna kurban

Pervaneler var em'a yanarlar

Ate-i aka

Sen de yr yan Seyyid Seyfi gel Mrid elin al Eyliye ta kim Derdine derman

-30Estafirullah'il-azim miirayinin ilerine Grd scud eylemedi dilberimin kalarna

Gnl karanla gidip ne ho mnevver olmad Nazar edip dilberimin inci gibi dilerine
Batan ayaa

yarimin nur

idin

bilmediler

Zahidin eksik

olmasn belalar balarna

Sufi bu ak senin deil dertlere uratr seni Yar yreim bir nazar et bu barmn talarna Seyyid Nizamolu cihan doldu Cemal-i yar ile Grmediler krler an girmedi hi dlerime

AZM
Yaam

ve gerek

dr.

Kitaba alnan

konusunda neredeyse adndan baca bilgi bulunmamaktaiiriyle mehur olmutur. Doum - lm_ tarihleri ve yerleri bilinmiyor.

kimlii

bir Bektai airidir. Yaam hakknda bir bilgi edinilememitir. Bektailer tarafndan dzenlenen dergilerde Fezmi, Kazmi, Kuzma, ve Azmi mahlasl iirlerin tm Azmi'nindir, grleri yaygndr. tasavvufun btn konularna deinilmi, temel sorunlar ele alnmtr. "Yaratl" olayn kaba bir varlk sorunu olarak deerlendiren an eriat yanllarna kar gsterilen direnii alayl bir k ierir. "Dnya sar kzn boynuzlar zerinde duruyor" diyen gre kar kar, alay eder. Hatta us ilkeleriyle badamayan bir din anlay mn da ne denli tutarsz olduunu gzler nne serer. Azmi, tasavvufun rts altnda Bu
saklanarak
varlk

Onaltnct yzylda yaam

iirinde

sorununu giindeme getirmektedir.

eriatin hma verdii yantla

alay et-

mektedir. Doksan dokuz ad yaktrlan Tanr'y us ilkeleriyle kavrama dayanann bust rtl vurgulam, inanc samala dntren, Tanrsal varl znden uzaklatran, umacya eviren anlaya sorularla, sorarak yant vermi, dahas yant
lunmadn
aramtr.

lmden sonra diriliin tanrsal bir yasa olduunu savunan, lm bir al - veri olarak gren, giden canlarn bilinmeyen uzak bir gelecekte yeniden geri dnerek rmeyen her kimlie gireceini, yeniden bir diriliin balyacam ileri sren di.irceye sorularn dnda yantlar aramak hem us ilkeleriyle badamaz, hem de bilimsel nitelik arzetmez. Bu alay yzeysel deildir. Basit bir satama olarak da dnlm tabannda bir varlk ve al sorunu vardr. Var oluu anlamsz bir konu olarak ele aian, us ilkeleri nda yrmeyi, sorunlara ciddi, bilimsel ve derinlemesine eilmeyi yasaklayan, bunlar yararsz gren bir anlay glmecenin karsna ekerek yarglayan Azmi, yarglarken de nce olay arlatyor, sonra sorusunu amar gibi patlatyor. Trk yaznnda rnei az bulunan bir iir bu. Dede Korkut'tan, Yunus Emre'den gelen bir siireen izginin srdrl diyebiliriz. ele Azmi bu iirinde Tann'y insan yaratmtr grn eitli alardan ak biimde irdeliyor. Ondan nce insann Tanr olduunu, kutsalln syleyen ozanlar olmutur. Ancak, Azmi gibi kesin ve ak konuan hemen hemen yok gibidir. Azmi'nin dilinde tanr ile akalama eilimi, onunla inceden inceye elenme dncesi ince bir ironi dolar durur.
alp

_'!_~~----ALEVi VE BEKTA f!B_LEf!}f!NTOL_O_J_S_i_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __

Naz ne'esi egemen bu nefesini sunuyoruz:

Yeri g ins il cinni yarattn Sen ey mimar ba eyvanc msn Ay gn arh burcu var ettin Ey rnekan sahibi rahanc msn Denizleri yarattn sen kapaksz Sulan yrttn elsiz ayaks1z Yerleri temelsiz g direksiz Durdurursun aceb iskanc msn
Kullanrsn kanadszca rzgar

Bu kulara bedel bu yaz yaptn Evvel bahara kar gz yaptn Mizan iki gz terazi yaptn Bakkal msn yoksa dkkanc msn Kazanlarda katranlarm kaynarm Yer altnda balklarn oynarm On bu dnya kadar ejderhan varm erbet mi satarsn ylanc msn Esirci misin koydun cehenneme arab Hoca msn okur yazarsn kitab Asln kiitib midir grrsn hisab htisabn m var yok hanc msn Yz bin tamun olsa korkmam birinden Rahman ismi nazil deil mi senden Gaffar - z - znubum demedin mi sen Afv et gnahm yalanc msn Beni afv eylersen den mi andan bile geer byle syandan Ne dklr ne eksilir haznenden Bala kusurum haznedar msn
ahlar

Krekle mi yaptn sen bu dalar Ne yapp da ldrrsn salar Can verp alrsn sen canc msn Sekiz cennet yaptn sen adem itin Adn byk bala ann suun Ademi cennetten kardn nin Buday nene Hizrn harmanc msn Bir iken bin ettin kendi adn Grmedim sen gibi i stadn Yaadlfsn kurudursun odunu Sen bahevan msn ormanc msn Cibril'e perde altnda sylerdin nb Beytullah'da kendin dinlerdin Bu atei cehennemi neylerdin
Hamamn m vardr klhanc msn

ahna der mi noksan grrsn Her gnlde oturursun yrrsn Bunca can alup gene verirsin Gtrp getiren kervanc msn

Hataya ekilb seyrana durdun Akl ermezlerin akln urdun Kldan ince kpr yaptn da kurdun Akar suyun mu var bostanc msn

Bilirsin ben kulum sen sultanmsn Kalbde zikrim dilde tercemanmsm Sen benim canmda can mihmanmsn

Gnlmn

yarsn yabanc msn

Beli delil eyler kendin sylersin

erden Azmi' yi pazar eylersin

Ycelerden yce seyran eylersin in seyran kendin seyranc msn

Eyvan: Kk - Rahan: Parlak- Cibril: Cebrail - Beytullah: Tanr'nn evi- Hafa: Ke, gizli yer---- htisab: Vergi denetleyicisi -- Gaffar - :: znb: Gnahlar affedici- Carl, burc: Yldz kmesi.

HAYDER
iirlerinde Divan tarz havas egemen olan Hayderi'ni gerek kimlii yaam bilin-rnemektedir. Doum - lm tarihleri ve yerleri belli deil. iirlerinde Batini grler egemen olan Hayderi yine iirlerinden anladmza gre, Onaltnc yzylda yaam bir Bektai airidir. stanbul'ludur. Hasan elebi, Ak elebi ve Ahdi Teskirelerinde hakknda baz bilgiler bulunmaktadr. Ak elebi:

"Haydari hakknda elimizde bakaca bilgi yoktur. rinde cnk defterlerinde rastlanmaktadr" der.

iirlerine arnn

yazma dergile-

Gevheri zat- Hudayz der nilmn~ aikar Bizim iin arh urur bu grbed-i niyli hisar Bizdedir mevcud biek yenle ,gkte her ne var
Bu dizelerinde,
adal

bir dille de olsa Hayder! unlar syler:

"Tanr'nn znn incisiyiz, gizli ak bu. Bu dnen gk, bu mavi knbed bizim iin bir hisar yapmaktadr. Yerde, gkte ne varsa bizdedir, bunda kukumuz yok." diyen Hayderi, tanr ile insann bir olduunu, btn evrenin zi.in insann oluturduunu, insann byle bir varlk kimlii tadn vurgularken insanla tanr arasna dinlerin koyduu uurumlarn kaldrlmasn, bunun iki tarafnda yararna olduunu, konunun akla kavumasn, konan rtlerin kaldrlmasn, her eye usun nda zm bulunmasn neriyor.

-1Nesimi'nin gazelini tahmis --

ek bendedir dnya bize bel balayuptur cmle - i eya bize Oldu esrar - nihani serbeser peyda bize n ayan oldu rmuz - i Allemel - esma bize Ruen oldu nkte - i srr - eb - i yelda bize

Gr ne sultanz ki bi
Kullua

Geri biz stad - aklz aka mzdr olmuuz geldik amma cmleden dfir olmuuz Kevkeb - i sa'dz gne tek halka mehur olmuuz Zerre - i mihriz eeri matla' - nur olmuuz Katre - i bahriz eeri mevcdir derya bize
Aka yakn

Biz o canz ki menahiden mutahhar dmz Asgarz likin heme alemde ekber dmz mmehatn zbdesiyez Hak'ka mazhar dmz Yer ti gk ketidrr biz ana lenger dmz Gr ne zatz kim bulunmaz bir dahi hemta bize Gevher - i zat - Huda'yz der nihan akar Bizim itin erh urur bu gnbed - i niyli hisar Bizdedir mevcud biek yerde gkte her ne var ar - anasrdr bizi surette kldran karar Yoksa ma'nada makam - kurb - i Hak'dr ca bize

Ey yz cennet boyun tuba dudan kevseri erbet - i lil.'linden ien cavidan olur diri
Kesme ol derya - y rahmetten mid ey Hayderi Ey Nesimi gafil olma ol hmayun ehpcri Dembedem klur tecelli kaafadan aka bize

Bende: Kul - Esrar nihani: Gizli srlar - eb i yelda: En uzun gece -- Dur: Uzaklamak - Kevkeb i sa'd: Kutlu yldz- Zerre i mihr: Gnein bir paras, nlar - Muti': Dou- Katre: Damla Mevc: Dalga - Keti: Gemi Menahiden mutahhar dmek: Pisliklerden arnmak- Ziibde: z -- mmehat: Drt ana = eriat, tarikat, marifet, hakikat - Lenger: Kpete - Hemta: E, benzer -- ar anasr: Toprak, su, yel, ate - Tuba: Cennette bir aa - Kevser: Cennette bir havuz - Biek: phesiz -erbet - i La'I: Krmz renkli iki, mecazen dudak- ehper: Kukanadnm en uzun ty - Gnbed - i niyli hisar: Geceyi kuatan gk - Ca: Yer, mevki, makam - Cavidan: lmsz ---Nadan: Gizli -- Kurb: Yaknlk - Gevher-i zat: Tanrnn z - Nihan aikar: Gizli, ak - Asgar: Kk - Ekber: Byk - Kefi: Gemi - Kurb: Akraba -- Ce: Makam.

-2Hamdlillah hahkn mahlukunun ma'kuliyiz Yoluna can ile kurban olmuuz maktuliyiz Eiinde gerein ikbal ile rnakbuliyiz Valih il sermest hayran evliyann kuluyuz altun gibi ak ile szub kal olmuuz Kil kali terk idb can ile pr hal olmuuz Terk tecrid kalender gerek abdal olmuuz Valih sermest hayran evliyann kuluyuz
Saf

Astan - evliyadan yzmz hak eyledik Ardub zerk u riyildan kalbimiz pak eyledik Yzmz hak iimiz pak sinemiz ak eyledik Viilih sermest hayran evliyann kuluyuz V uslatullahtr iimiz ha bitb hii bitmeziz yola hergiz gitmeziz Ta lnce astann bekleriz terk etmeziz Valih sermest hayran evliyann kuluyuz
Gerein emretmedii

Hak - i payi gerein ruy - i siyahmzdrr Vech - i paki kblegah secdegahrrizdrr Can dilden bendesiyz padiahmzdrr Valih sermest hayran evliyann kuluyuz Derdine tiryak olur kim nu ederse zehrimiz Yapumuz pek ekmez mnkir mnafk kahrmz Kani'z Nahn - kasemnaya fakirlik fahrmz Valih sermest ti hayran evliyann kuluyuz Tac hrka yok deyen hrka kanaattir bize Tac - Rabbani rmek bunda adettir bize Evliyann himmeti ayn - inayettir bize Viilih sermest hayran evliyann kuluyuz Mest - i sanma ey zahid bizi ayklar zerk u riyadan ak - sadtJarz Kesreti dilden giderdik vahdete aklarz Valih sermest hayran evliyann kuluyuz
Gemiiz
akz

za

- i dnyann zebunu olmadk merdaneyiz

bugn laya'kil mestaneyiz Ainamz evliyadr halk ile biganeyiz: Valih sermest hayran evliyann kuluyuz Pirimiz kutb - i Huda'dr Ahmed - i Muhtar - Hak tasvir edindik seyrimiz didar - Hak Mest - i Iaya'killeriz nueyleriz esrar - Hak Valih sermest ti hayran evliyann kuluyuz
Nakn Frsatdr

Ak camndan

hayr - errini yakagr Haydari Nie yelersin bu dar - l - gafilinde serseri Hamdllilah bize rehber oldu ol din serveri Valih sermest ti hayran evliyann kuluyuz

.~Y?..........~bljy.!__~_!}_fj,KTAj_}_iRlB_{!!tr!Q!:.Q-!W________________________ ,_____ .__________ ,_--------------

nefheden sylede bu szmz ile maskur eden mesturumuz Evliyadr dilde nutkumuz u gzde nurumuz Valih sermest hayran evliyann kuluyuz
Evliyadr ak

Evliyadr

Katledilmi, ldrlm---- VaHh ti sE~rmest hayran; Kendinden gemi bir durumda -- Kal olm.ak: Erimek -- Kil ii imi: Dedikodu - Terk tecrdd: Her eyden soyutlanmak -- Astan: Byk tekke Hak: Toprak --Zerk u ri.ya: Yalan ve iki yzllk -- Vusfatn!lah: Tanr'ya kavuma --.-- Hergii:: Asla --- Ruy ~ i siyah: Kara yz, gnah --- Tiryak: Panzehir-- Nahn - kesemna: R<:klarm letirildii zaman -Kesret: okluk -- Vahdet: Birlik -- Aina: Tandk- Bigane: ilgisiz -- Dar m gafilim Yalanc, bilmez, Galet yurdu -Mg~.sktm Zikredilen, anlar Mestur: Yazlm veya saklanm -- Nueylemek:: mek -- Sermest: Scrho, esriik -..... Nefh: Yayan -- Maskm: Cilal -- Valih: arm --- ak: Yrtk, yark -- aked: Kul -- Riya: ki yzl--- Zebun: aciz, gsz-- Yeler: Ataklk yapar--- Zeban: Dil - Ate zeban: Uzun dutlu -Mahluk: Yaratlan va.rhk --- Zal: htiyar, zalim --- Zebun: Gs.z - La'ya'kil: Dalgn, sarho, szma - Kesret: okluk.

Hahk: Yaradan --- Maktul:

-- Tarikatte Riyazet: Bektailerin anlatmyla, "riyazz1" karl olan "hesaplama" kelimesinden gelmektedir. "Vicdan terazide olmak" anlamm vurgulamaktadr. Dier tarikatler, az yemek, az uyumak, vb. gibi uygulamalarda bulunurlarsa da Bektailerin byle dnmedii belirtilir. "Bektailer, Riyazet'i, 'kendi vermi olduu abdestine sadakat' olarak alglar" denilmektedir. Riyazet, ifrattan kurtulmak, arlktan kurtulmaktr, demektedirler.

-- Makalat:
bugne

Hac Bekta'n

ulamamsa

yzylda Hatibolu

arapa olarak kaleme ald yaptnn addr. Asl, da, XHL - XIV. yzylda Said Emre tarafndan dzyaz. XV. tarafndan nazm olarak trkeye evrilmitir.

SEHER ABDAL
Gerek kiilii, kimlii, doum ve lm tarihleri ile Battal Gazi'yi pir tanyan Urum Abdallarrnctandr.
Deiik y:ylda yaam
kulianmtr.

~erek ad

ve eserleri bilinmiyor.

yazma dergilerde iirleri bulunan Seher Abda!., ona!tmc; veya onyedinci bir Bektai ozandr. Bununla birlikte eskirelerde yaamna ilikin hi bir bilgi bulunmuyor. ok baarl manzumeleri var. ounlukla iirlerinde aruz lsn
nklap mzesinde 479 numarada kaytl kit;pta, bir nefesi bulunmaktadll'.
iirlerinde

besledii

Noktavi'lik inanc egemendir. Ancak Ali soyuna hemen grlen bir gerektir.
"Eriti Faz

kar

da derin bir

sayg

yezdani bize ev!ad ., Haydk'den

aldn

diyerek, tinsel

esin,

erdemi Ali soyundan

gsterir.

"Her ie Allah adm edelim yad Klalm Mustafa Medhini bnya.d'''

dizeleriyle balayan uzun
iirinde

de on iki

imam

ver, yceltir.

Hasan'dr

gnlmn tahtmda sultan"

akc, ak,

diyerek, inancna damgasn vurur. Dili ardr. Ama ki.mi yerde ok yerde bsbtn kam1ak bir syleyie brnr.
Alp nu

kimi

eyledik vahdet meyin saki i

dile getirir.

kevserden

dizesinde de

varlk birlii inancn

Gene seyyah olube destime aldm teberi Gene ben azm - diyar etmee kldm seferi Dn gn ah ekerek yarimi buldum sehexi

Tevbeler bir daha ben kimseye etmem keder Yri ey zlfi siyah noktadan aldm haber

494

Af.EV

VE BEKTA_i iiII.LER! ANTOLOJS

iRLERNDEN RNEKLER

-1-

Virdi zebanm zikr - i Huda'dr Sanma bu canm mrg - i ho elhan Na't - i Nebi'dir mehd - i Ali'dir ah - Veli'dir can ile canan
ah - cihanm ruh - i revanm Cism ile canm din imanm ah - mualla aliyyl - a'Ia Mevti - i Mev!lidir Hadi - i Rahman

J,. Hayder - i safder ebbir bber

Ca'fer Kamil alim ilm ile kaim Musi - i Kazm ah - Horasan
ah Zeynelaba'dr Bakr

cihandr

ayn -

ayandr

lm - i lednne gevher -i kandr

Oldu Taki'din ah Naki'den ah Askeri'den Mehdi - i devran Al - i Ali'yi eyle tevdii Sevmeyene sen syle teberri Nak u ahmak batl - nahak Kafir - i mutlak imr ile Mervan gmana varma yabana Eyle tevella ah - cihana Cism ile canda sakla bu tende Zerrece sende kalmaya isyan Seyyid - i Gazi merd - i Hicazi Hazret - i Hak'ka geti niyaz Katil - i kffar Hayder - i Kerrar Oldu bu halka rahmet - i Rahman
Dme

- muzaffer Hazret - i kanber gnnde saki - i kevser ah - velayet nur - i hidayet Kef kerhamet huccet brhan
Har Can nebinin serveri dinin Rehberi oldu ehi - i yakinin Ol veliyullah mazhar - Allah Oldu hakikat cmleye irfan

ah

ah - eriat mir - i tarikat Oldu mam - ehi - i hakikat ahid mehud abid ma'bud Cmleye maksud server - i merdan

Ey Seher Abdal cmle bu ahval Ede hidayet kef ola ahval ekme meliimet ere selamet Kld inayet Hazret - i Sultan

Vird i zebamm zikr - i Huda'dr: Tanr'nn ad dilimden dmez - Mrg - i ho elhan: akyan ku - Na't: Peygambere vg olarak yazlan iirler - Medh: vg - Ruh i revan: Sevgili, akan ruh - Mualla: Yksek - Aliyyl - ala: Ycelerin ycesi - Mevla: Efendi - Hadi i Rahman: Merhametiyle doru yola iletici, Tanr - Har gnii: Kyamet gnnde insanlarn tekrar dirilip, Arasat meydannda toplanmas ahid mehud: Tank ve tanklanan Abid ma'bud: Tapan ve taplan -- Safder: Savata saflar yaran - lm - i ledn: Gizli ilimler, Hzr peygamberin ilmi - Gman: phe - Melamet: Knama, znt -- Selamet: Esenlik- Hidayet: Yardm, iyilik.

- - - - - - - - - - - ..---------------------- .___11Efi3J!PAL__~2
--2Allah adn idelim yad Klalm Mustafa medhini biinyad Muhibb - i Murteza'yz abd - i evlad Bil ey m'min olasn gamden azad Hseyn ibo - i Ali srr - Huda'dr Habib - i nur - i em - i Mustafa'dr Her
Haser'dir ide

J, Aii Musa Rza'dr Hetm - i pak

Amn akna seyran eyler eflak Kl ey m'min bu yolda cann hak Bilin kimdir bular ey ehi - i idrak Hseyn ibn - i Ali srr - Huda'dr Habib - i nur - i em - i Mustafa'dr seha sahib - i Cud - u Kerem mam - .i pivadr her d alem Habib - i i:s cin sertac - adem Ana biat klanlar ekmeye gam Hseyn ibn - i Ali srr - Huda'dr Habib - i nur - i em - i Mustafa'dr Naki'dir sahib - i srr - velayet Hem oldur kaif i tefsir - i ayet Velayet menba'dr bi nihayet Bu sz m'minlere gayre inayet Hseyn ibn - i Ali srr - Huda'dr Habib - i nur - i em - i Mustafa'dr Hasen - i Askeri'dir pivamz mam - muktedadr relmmamz era - alemi bedr - i diiamz mam - din ehid - i Kerbelii'mz Hseyn ibn - i Ali sm - Huda'dr Habib - i nur - i em - i Mustaf'dr Muhammed Mehdi'dir hak hucetullah Yakindir kim zuhur ede ki ol ~ah Bu alem halk ola cmle agah Scud ide yzne mihr ile mfil Hseyn ibn - i Ali sm - Huda'dr Habib i nur - i em - i Mustafa'dff Gel ey m'min tevella aha eyle Teberra dmen - i evlada eyle Huda Kur'an iinde dedi bile Var imdi can ile bu mcdhi syle Hseyn ibn - i Ali sm - Huda'dr Habib - i nur - i em - i Mustafa'dr
Matla'

gnlmn

tahtna

Sultan

mam - mukteda - yi kamil insan Hakikat aleminde can canan

Bilin kimdir diyem ey kamil insan Hseyn ibn - i Ali srr - Huda'dr Habib - i nur - i em - i Mustafa'dr Pederdir ah Zeynel'abidin'e Erenler serveri ehl - i yakine Gerektir can ti dilden ehi - i dine Kul olmak kanberi'nin kanberine Hseyn ibn - i Ali srr - Huda'dr Habib - i nur - i em - i Mustafa'dr Muhammed Bakr'e abd olduk ey yar Getrdk can ile ol aha ikrar Cihanda yok bulanlan gayri deyyar Bu medhi sylerim dilimde tekrar Hseyn ibn - i Ali srr - Huda'dr Habib -- i nur - i em - i Mustafa'dr
mam - Ca'feri kan - hakikat

ilm - i eriat Ki nutkundan zuhur etti tarikat Hem oldur menba' - i Hakikat Hseyn ibn - i Ali <;rr Huda'dr Habib - i nur - i em - i Mustafa'dr
Ann fermandr

mam - Kazm'dr bn - i Ca'fer

Odur m'minlere hadi - i rehber Okur ins ile cin mcdhin seraser Resul evladdr hem medh - i Hayder Hseyn ibn - i Ali sm - Huda'dr Habib - i nur - i em .. i Mustafa'dr

Yezid'e sad hezf~an Ia'net - i Hak Hani Mervan imr - i nas - i mutlak ehid eylediler evlad nahak ehidler serveri sultan - ber hak Hseyn ibn - i Ali srr - Huda'dr Habib - i nur - i em i Mustafa'dr

Keremli hacedir ah .. velayet Niyaz ile temenna kl be - gayet Erie ey Sehcr vakt i hikayct Kaan yad olsa ismi er saievat Hseyn ibn - i Ali srr - Huda'dr Habib - i nur - i em - i Mustafa'dr

Yad: Anma-Nahak: fiakszyere-Abd: Kul-bn: Oul-Habib: Sevgili-Nu- i cm: Gz nuru Mukteda: Uyulmas gereken - Ehi i yakin: Gerekleri gerei gibi bilen-- Kan: Cevher; maden - Menba': Kaynak-- Eflak: Yldzlar - Hak: Toprak -- Pniiva: nder -- Relmma: Yol gsteren HccetuUah: Tanr'nn belgesi-- Scmi: Secde -- Mihr: Gn.e- Mah: Ay -Tevella: Hz. Peygamberi ve soyunu sevmek - Teberrf Hz. Peygamber ve soyuna dmanlk edenleri lanet ile anma.

Eriti

Alb nu

Faz! - Yezdani bize evlad - Hayder'den eyledik vahdet meyin Saki - i Kevser'den

Resul'e her kim mmettir sever evladn ahn kisi nur - i vahiddir olur bir pak gevherden Ben ol ehrim dedi Seyyid Ali'dir Babuha ya'ni Anmn bil zuhur etti Muhammed Ali ol drden Ali'ye
efaat

sdk

ile candan eer tasdik kldnsa ola maherde sana ebbir ebber'den

mam Zeynetabii'dan Bakir oldu mrid - i kamil

Eer

hak mezheb istersen yzn dndrme Ca'fer'den

Kazm'dan

Bilin Musi - i

erer maksuda her talib

mam - hatm ol ah - Horasan nesl - i Hayder'den

Taki'ye sdk ile her kim gnl verdiyse ey akl Naki'den feth ola ma'na hidayet ire Asker'den Muhammed Mehdi'dir hatm - i mam olcaz zahir Cihanda kalmaya bir ey Yezid gebr kaferden Bu zulmatn sfatndan eer kurtulmak istersen Fena dnyay terk eyle elin ek sim ile zerden Koyub bu ehr - i afak beka mlkne azmeyle - i Baki sana saki - i Kevser'den

Erie erbet

-----~--------

...- .

--~~--~--- -------------------~

..

SEHER ABDAL ........

________497 _

Feda kl cann ah - m yolunda ey Sebet' ta kim Mevali mereb ol ismin yuyulmasm bu defterden

Teberra eyle mrikten hezaran can ile daim Tevella eyle ey mii'min gelb Mevla - y ~amber'den

Fazl li Yezdfr: Tann'sal erdemlik- Nu ~etmek: mek-- Saki - i Kevser: Hz, Ali - kisi. ur . . i vshiddir: "Liihmike lehmi, Demmike demmi, Nurike nuri" veya "Ene min nuri vahid" hadisine iarettir -- Be ol ehrim dedi: "1'..ne Medine - tl ilm ve Ali babuha :;: Ben, ilim ehriyim, Ali, oriun.kapsdr." Peygamberin erefli hadisine iarettir. -- Der: Kap -- mam Hetm: Sekizinci iman - Zulmat: Karanlk -- Fena dnya: Fani dnya -Hezaran: Binlerce - Af.ak beka: lmszlk ufuklar.- Sim ile zer: Gm ile altn -- ehr - i afak: iirnen alem - Uaka: lmszlk alemi- Mrik: Tanr'ya ortak koan -- Kamber: Hz. Ali'nin klesi - Hezaran: Bin kez - erh: Afdama - Gerd: Toz, toprak Meva.Ki: Kle -- Mereb: Huy, tabiat.

-- 4--
Ol server - i Sultan - cihan ah - muzaffer Ya'ni ki Ali vali - i Hak Saki i Kevser Kevser'den eer nu edeyim der isen ey can Dergah - muallasn koy can ile bin ser

Ser saklama sr sakla eya m'min - i sadk Rahnda Ali'nin olagr sdk ile aker
aker ola iskender Cemid FeridLm ol kimseye kim ah'a ola bende - i kemter Efserdir eer ister isen menzil - i ati Gel levh - i dilin stnde ur sikke - i Hayder Hayder'dir, eya bil ki imameyn - i ehideyn Ya'ni ki Hasen biri Hseyn ebbir ebber
ebber eh - i adilden hem Zeyr i aba'dan Ferzend - i hakikat biliniz Bakr u Ca'fer

Ca'fer bize sultan - cihan oldu bu yolda Hem server - i din Musi - i Kazm eh - i azher Azher olasn gn gibi alemde - i mU'min Ger ola sana ah - Horasan reh rehber

49~Vl VE' BEKTA JlRLE'Ri A_NTOLOJ]Si

-------------------.. - - - - - - -

Rehber dahi Hak miri Taki ah Naki'dir Oldu d cihan ire Hasen Askeri server Asker olasn sdk ile Mehdi - i zamane Tut kavlini ah'n kim odur afi' - i maher
Maherde eer ister isen frka - naci Gel ey Seheri mehd - i Ali syle seraser

emir

Senden ne itin havf idesin zahir batn szn Harici'nin barna haner

Dergah. mualla: Yce dergah-- Rah: Yol -aker: Hizmet eden - Kemter: Zavall - Efser: Tac zerine koyulan inci - Levh idil: Gnl levhas - Sikke i Hayder: Bektai tac - Fezent: Oullar - Havi': Korku - imir: Kl- Server: Babu - Azber: Ate -- Seraser: Batan baa - J\.tir: Emir, amir -Azher: Apack-- afi-i maher: Kyamet gn, efaat eden, yalvaran --- Serase:
Batan baa.

-5Yine seyyah oluben destime aldm teberi Yine ben azm - diyar etmeye kldm seferi Dn gn ah ederek yarimi buldum seheri Mnkirin tana ben geri ki kurdum siperi Tvbeler bir dah ben kimseye etmem kederi Yr ey z:lf - i siyeh noktadan aldm haberi Oluban ehl - i hicab kimseye halim deyemem ekerim her ne olur khne salim giyemem Vaizin pendini ben anhyamam belliyemem Yari idrak edemem fark - ad eyliyemem Tvbeler bir dah ben kimseye etmem kederi Yr ey zlf - i siyeh noktadan aldm haberi
Varalm Ka'be - yi uaka tavaf eyliyelim Dem alp menzil edip devr -- i araf ey!iyelim Silelim gnlmz su gibi saf eyliyelim Oturup meclise yaran ile laf eyliyelim

Tvbeler bir dah ben kimseye etmem kederi Yr ey zlf - i siyel noktadan aldm haberi

ABDAL 499 - - - SEHER --------

Ederiz kr - i Hda fahr ile bulduk bu demi Giderek arttrr ol Bari Huda mertebemi Tarf - Hak'ta olagr bak nice eyler keremi Varalm krklar ile eyliyelim ayni cemi Tvbeler bir dah ben kimseye etmem kederi Yr ey zlf - i siyeh noktadan aldm haberi Her ne buldumsa gnl cmlesi ademde imi e cihet anlyamam ye's ile matemde imi Seher Abdal' da Hda hem demdir demde imi Dert ile mihnet ile yar ile bir Cemde:'imi Tvbeler bir dah ben kimseye etmep kederi Yr ey zlf - i siyeh noktadan aldm haberi

Tavaf: Ziyaret etme - Mertebe: Mevki, orun - e: Alt - Ye's: znt -- Dest: El - Teber: Kl - Salim: Sa, salam - Pend: Sz-- Devr-i araf: rfler a - Tart: Bak- Matem: Yas - Matla-l ehvar: Nurlarn k yeri - Devri araf: rfler a - Tarl': Bak- Matem: Yas.
- Nokta: Seher Abdal'n noktai tarikatna yneldiini tantma yazmzda sz ettik. yleyse tarikat olarak Noktaclk nedir? sorusunu yantlamaya alalm. Tasavvuf ehli sofulara gre nokta. harflerin balangc ve sonudur. izgi noktalarn yinelenmesinden meydana gelir. Btn harflerde noktann dalmasndan ve yaytlmasn dan dolay oluur. Bu duruma gre harflerin hepsi de noktadr. yleyse btn harfler bir noktadan ibarettir. Nitekim btn evren, varlk suretleri, her an Tanr'nn:::: mutlak varlk 'n bilgisinden yansr (taayyn eder). Ru helirme, oluma varlklarn ortaya <pkmasna (zuhuruna) neden olur. Bu yzden, gerekte evren "Taayyn - Zati" nin yokluk aleminde zuhurundan (grnmesinden) ibarettir. Bir baka syleyile, Tanr'nn zatna {kiiliine) ait sfat (nitelii) olan bilgisinden belirir, bu varlk (alemin varl) greli (izafi) varlktr. Aslnda gerek varlk, ancak Tanr'nndr. te nokta o Zat taayyiJndr >>, evrcnse harflerdir. Seher Abdal yukarda sunduumuz mseddesinin yinelenen ikilisinde:

Tvbeler bir dah ben kimseye etmem kederi Yr ey zlf - i siyeh noktadan aldn haberi
der. nl Esrar Dede de Tanr bilgisini noktaya benzeterek:

Sa'y ile eyleyben nokta - i ilmi teksir Eyledim bir nice dem ders - i fenay tekrir
derken "Bilgi noktasn, alp oaltarak bir nice zaman srecinde bir nice soluk ile yokluk dersini yineledim, durdum" dncesini iirletir.

Nokta Arapa kkenli bir sziik. Bu sz yer, durak, zen gsterilecek yer, dikkat edilmesi gereken yer, bir yolun sonu, iki izginin kesitii, birletii yer anlamnda kullanlr. Bir yazda ayn ekildeki harflerin stne, altna kalem dokum.lurn!arak konan, harfin okunuunu deitiren karalt anlamna da gelir. Felsefe olarak hereyin balangcm vurgulamay amalar.

ha'da, Fatiha'nm hakikati Bismillahirrahmanirrahim'de, besmelenin

gizlidir.
Ber

tiz. Ali "Drt kitabn anlam Kur'anda, Kuran'n gerei Yasin'de, Yasin'in z Fatianlam <<B harfinde

de B harfinin altndaki noktaym" der. Noktavilik, kaynam bu szden noktadan balayp olutuunu savunur. Balang noktadr, sonda nokta olacaktr. Herey Ali ile balar. Ali ile de bitecektir. Nokta vilik Batmin ebcediliie yakn durur. Noktavilik bir reti olarak ortaya km, zamanla yakn durduu Alevilik., Bektailik iinde eriyip kaybolmutur. nf nder ve temsilcileri yoktur.
alr. Hereyin

Tadkatte Semah: Her tarikatte bir semah olduunu belirterek, Bektailikte, dier pek ok tarikatteki gibi mzi.k c:liimle yaplan hareketlerden oluan bir semah olmadn, Kutsal Tren'in bitiminde (meydanda) "Mukabele ayini" denilen bir semah ekli olduunu belirtmektedirler. "Bununla beraber, bazan bir kyde nfusun ounluunun Bektai olmas sonucu, eer bu kye Bektai ky dersek, o yrede yaplan yerel halk danslar da bir eit semah gibi alglanmtr. Bunlar daha ok Trkmen kyleridir. Balm Sultan erkannamesi Semah'a ait bir madde vermedii iin bu tr hibir semahda da, birlik yoktur. Her ky kendine gre bir semah dzeni kurmutur" eklinde bilgi verilmektedir.

KANBEW
Gerek kimlii, asl ad, doum - lm tarihleri ve yerleri, eserleri hakknda elimizde yeterli bilgi ve belge olmayan Kanberi, Onaltnc yzylda yaam bir Bektai ozandr. Bir ok yaptlarnda "Vahdt:!t - i vlicud", yani varln birlii felsefesini dile getirmitir. Bununla birlikte kimi deyilerinde, Hurufi ve Alevi inanci ilkeleri aka grlr. Aruz lsn ustalkla kullanmtr. a Bektai dergilerinde ve cnk defterlerinde bir ok deyii vardr. Yaam hakknda btn bilinen bundan ibarettir.
-- l ---

Ey eh - imlk - i velayet vey Hak'm kudret eli Asitanm Ka'besine yz srp dedik beli Ravza mdr eiin ya ba - Rdvamn gilli Medhin okur car li dilden her seher can biilbli Esselil.m ey hadi - i rah - Huda nesi - i Ali Esselfn ey kutb - i alem Hac Bekta - Veli
ktida etsin sana alemde rehber isteyen
Eiinde hizmet itsin ab - kevser isteyen Himmetin bahrine dalsn drr il gevher isteyen Bir tavaf etsin kapunu hacc - ekber isteyen Esselam ey hadi - i rah - Huda nesi - i Ali Esselam ey kutb - i alem Hac Bekta - Veli

Nur - i Hak'dr mutlaka aba v ecdadn senin Ol sebebten rah - Hak'dr daim iradn senin On sekiz bin alemin zikridrr yadn senin Hem nida geldi Hda'dan yad edb adn senin Essetam ey hadi - i rah - Huda nesi - i Ali Esselam ey kutb - i alem Hac Bekta - Veli Paye - i na'leylnine bala - yi ar oldu makar Emrin ile esb - i tazi tek revan oldu hacer Kuvvetinle n itada meyve yetirdi secer Tabi' - i hkmn olubdur cmle alem serbeser Esselam ey Mdi - i rah - Huda nesi - i Ali Esse!am ey kutb - i alem Hac Bekta- Veli

502

ALEV VE BEKTA RLER ANTOLOJS

----

--------

Astan - izzetinden evliyadr mu'tekif Anlarn nutkudrr fehva - yi srr - Levkeif Mu'cizenle dine geldi nice cins - i muhtelif Ferd yektasn velayet ire hem tacn elif Esselam ey hadi - i rah - Huda nesl - i Ali Esselfun ey kutb - i alem Hac Bekta - Veli
Mustafa'nn srrsn

hem

ah

- Merdan olusun

ebber bber bdhad - nur - Yezdan olusun

Bakr u Ca'fer ki Hak'kn has Sultan olusun Hazret - i Kazm dahi ah - Horasan olusun Esseam ey hadi - i rah - Huda nesl - i Ali Esselam ey kutb - i alem Hac Bekta - Veli eh Taki va ba Naki nur - i Huda'nn hakkin Askeri v Medhi - i sahib zamann hakkin Sure - i Taha v Yasin Hel eta'nn hakkin Rahmet eyle Kanberi' ye haneda_nn hakkin Esseam ey hadi - i rah - Huda nesi - i Ali Esseam ey kutb - i alem Hac Bekta - Veli

Esb-i taz: At kourucu - Had- rah: Doru yol gsterenin yolu - Asilin: Byk Tekke, Buradaki anlam: Hac Bekta - i Veli dergah, Pir evi - Ravza: Bahe Ba - Rdvan: Cennet ba - Kutb - i alem: Evliyaln en yksek derecesi ktida: Uymak - Rehber: Klavuz -- Tavaf: Dolanma, etraf dolanma - Esb - i tazi: Yar at -Aba v ecdad: Atalar -- Paye: Aama - Na'leyn: ki naln, takunyalar - Revan: Yryen (Burada Hac Bekta Veli'nin, duvar yrtmesi ve talar tanklk iin armas anlatlyor). - ita: K, (Burada: Hac Bekta Velfnin, zemheride elma devirmesi anlatlyor). - Levkeif: llz. Ali'nin bir yce sz "Levkeef el anke gtake fe basirekel - yevme - hadid = Eer aradan perde kalkarsa, benim Tanr hakkndaki bilgim asla deimez." - Tac - Elif: Hac Bekta Veli'nin giydii tac, Lengeri drt kubbesi iki paral beyaz keeden yaplm bir balk. - ebber bber: Ih Hasan ve Hz. Hseyn- Muteldf: tikata giren. ileye soyunan - Makar: Karargah, merkez, ocak.

-2Asumann haveridir ol Muhammed Mustafa Mehcebin oldu birisi ya'ni ah - Murteza Birine dedi Habib'im biri arslanm Huda kisi bir nur - i Hak'dr yle bil ey pr safa Ol Ali'dir piva - yi evliya v enbiya Ann itin dedi sa ncil'inde lya

Padiah - alem oldu cismini can eyledi Bu cihan sultanlarn kendye ferman eyledi Suret - i ademde kendin grd pinhan eyledi Yer yzne geldi ismin ah - Merdan eyledi Ol Ali'dir piva - yi evliya v enbiya Ann in dedi sa ncil'inde lya

Hak teala varlm verdi n ab gile Allemel - esma'y klli yazd hem levh - i dile Her gelen Peygamber ile rehnma oldur bize Kudretinin binde birin sylesem gelfnez dile Ol Ali'dir piva - yi evliya v enbiya Ann in dedi sa ncil'inde lya
kt Mi'rac'a Muhammed grd arslan Ali Cebrail'e sordu ol dem dedi kimdir bu veli Cebrail ver hatemini bulmak istersen yoli Vard Ahmed grd anda syleyen ahn dili Ol Ali'dir piva - yi evliya v enbiya Ann itin dedi sa ncil'inde lya

Kurretl'ayn ol Hasen'dir hem Hseyn - i Kerbelfi Alemin em era ah Ali Zeyn - el - aba Bakr u Sadk benam ol srr - ah - evliya Kim ann annda Hak'tan nazil oldu hel - eta Ol Ali'dir piva - yi evliya v enbiya Ann itin dedi sa ncil'inde lya Musi - i Kazm hakikat ilminin deryasdr Muser - Rza zat - Hak'kn allemel'esmii'sdr eh Taki kim Mustafa'nm srr - maevasdr On s:kiz bin alemin hak bilmi a'lasdr Ol Ali'dir piva - yi evliya v enbiya Ann itin dedi sa ncil'inde lyii Naki v Askeri'nin olmuumdur ben kulu Muhammed Mehdi'ye hem demiimdir ben beli Hac Bekta - Veli'ye Kanberi sundu eli Zahir batnda kendin syleden dilden dili Ol Ali'dir piva - yi evliya vil enbiya Ann itin dedi sa ncil'inde lya
eh eh

_~ _ ___1.!:_._1 VE BEKTA.!JJJJ_f-:_.R .4.NTOgJJiS!__ .. _____________________________ _

Benam: nl, mehur - Haver: Dou - Mehcebin: Ay yzl-- Piva: nderPinl:an: Gizli -Ab gii: Su ve toprak- Ailemel esma: Tanr adlar sfatlar Levh - i dil: Gnl Levhas - Rehuma: Yol gsteren --- Hatem: Yzk --Ku.dretl'ayn: Gz nuru em: gz Hel Eta: Gaiye suresi J'inci ayet, Hz. Ali'nin ad - Beli: Tanr'mn elest bezminde, ruhlar meclisinde tm ruhlara "ben sizin Rabhiniz deil miyim" diye sormas Uzerine ruhlarn hep birlikte "evet, (Beli) Rabbimizsin" demelerini zgrsel olaylarda da balantlyor. Mehdi'nin kyametten nce gelip dnyada adil bir dzen kuracaua inamld anlatlmak isteniyor. Zahir - batm: ve d, dye ve ahret, gizli ve aikar gibi zt ikilemi, ikilii vurgulamak iin kullanyor - Gil: Balk --- Nazil: nme -- Asumaum haveri: Gndousunda, gkyz, semann dousu -- Srr M maeva: Tanr'nm srr.

LGL KAVRAMLAR

l - NAZARIM: Bektai hitap terimlerindendir. Nazar 'grme' kelimesinden gelmektedir. Bir Bektai karsnda konutuu kiiye (grd takdirde) ou kez "Nazarm" diyerek hitap eder. Grmedii durumlarda (indirekt) kullanlmaz_ 2 - CAN: oul kullanmda "Canlar" olarak geer. hvan'dan birinden sz ederken, bir deyile bir Bektai dier bir Bektai'den sz ederken genellikle isminin arkasna 'Can' taksn ekleyerek bahseder. rnein, falanca Can, Ahmet Can gibi. Mride hitapta bu terim kullanlmaz.
dier

3 -- ERENLER: Bektai hitap terimiefindendir. 'Can' gibi ihvandaki kiilerin isimlerinin arkasna tak olarak kullanlr. Mrid iin de kullanlabilmektedir. Babaerenler, Dedebabaerenler, Halifebabaerenler, gibi. "Er kii" (eitilmi kii) anlamn iermektedir. 4 - HAK: Allah'm isimlerinden biridir. 'Gerek' de 'Gerek erenler' anlamnda kullanlr.
anlamndadr.

'Hak erenler' terimi

5 - DESTUR: zin ve ruhsat anlamlarnda kullanlr.

HAYALBEG
Vardar'a bal Yenice'de dodu. Erken yalarda Alevi - Bektai topluluuna katld. 1557 ylnda Edirne'de ld. Sadrazam brahim paadan yaknlk grd. tam olarak bilinmiyor. Asl ad Mehmettir. Doum yeri ve tarihleri belli deil. Onaltnc yzylda yaam, hem divan, hem de Bektai airlerindendir. Gen yalarnda Baba Ali Mest'den el almtr. Bilindigi gibi Baba Ali Mest veya Mest Ali Baba adyla n yapm olan bu Bektai azizi, Msr'daki Kaygusuz Abdal dergahnn altnc postniinidir. Hayali'nin kendine zg bulular, yaratc gc, ak syleyii, akc bir dili vardr. Divan Kltr Bakanlnca yaynlanmtr. Bir sre saray -evresine alnd. Kanuni Sleymanm ilgisini ekti. Sancakbeyi oldu. Gerek Sehi ve Latifi tezkirelerinde de Bektai olduu bildiriliyor. Stlce'deki Cafer Abad devam etmitir. Ama bu dergahtan bu gn hi bir iz kalmamtr. Buradaki yatrlarn kabir talar bile alnmtr. Dili yer yer akc, yer yer adaldr. nce bulular, sevecen bir syleyii vardr.
dergahna kimlii

Gl bir divan airi olan Hayali kendine zg bir dnya yaratmtr. okluk yeni imgeler, dsel grntler, ssl deyiler oluturmaya yatkn olan Hayali'nin iirinin odanda sevgi (ak) bulunur. Btn bulular, yaratmalar sevgi odann evresinde toplanr. Divan iiri geleneini siirdilrlir. Tasavvuf arlkl iirleri de vardr. Hayali'nin:

''Cihan ara cihan iredir, aray bilmezler O mahiler ki derya iredir, deryay bilmezler

Harabat ehline dem - i ferda.dan dem urma, gel ey zahid

Ki onlar ibn i vakt olmu, gam - ferday bilmezler Hayali fakr haline ekenler cism ryani Amnla fahr ideder atlas a dibay bilmezler
eklindeki m

dizeleri, tasavvufularn dilinden dmeyen deerli ve zdeyi haline dn szleridir. Hayali, tasavvufta Kaienderilik yolunu semitir. Tasavvufla ilgili tm

konular ilemitir.

Hayali, skender elebi araclyla Kanuni Suitan Sleyman'n iltifatna erimitir. Trk edebeyatnn en gl airlerindendir. Divan vardr. Yaynlanmtr.

506__ ~LE_l'{y_ B~~I~llJ.iiRLERI ANTOLQJi~L.

ehid

"Gam - dnya bizi bulmaz veli mah muharremde - i Kerbela in bir al vahmz vardr"

dizelerinde Kerbela olayna ilgi duyduunu, zldn belirterek Ali soyuna olan balln aklar. Divan iirinin en zgn ve en etkili ozanlarndan biri olan Hayali:
Sufya

ta'n eyleme saki arab - safa gel D ayana harabat ehlinin insafa gel Sinemin danda idrak eyle gnliim sarrm Olmaa anka - yi aliane hemdem kafa gel Gnlme gh grmek istersen muhabbet glenini Cennet. i adni temaa klmaya a'rafa gel
der ve kendi bann; zgr zleminin nemini gzelliklerinden yararlanrken yle vurgular:
deerini

dilin btn

olanaklarndan

ve

Ey ak yare bende - i ferman olan bam Bi taht tac aleme sultan olan bam Veya

''Ahrette hisab olur nkim Badeyi bizde bi - hisab ielm"

der.

RLERNDEN RNEKLER
-1-

Yolunda ser verb u ki serverlik eyledi Meydan - ak iinde ditaverlik eyledi Kim ki bu erh - i pirezene mail olmad Merdaneler iinde bugn erlik eyledi
Znnar - zlfn eyledi bi din rakibe arz Grdn m ol sanem nice kafirlik eyledi

Peygan - yar sineme geldi yreklenb Dil dildi canm ald cierderlik eyledi

---"--..

~---

. - - - - -

HAYAL

507

Dilden Hayali suret - i idrak kazyub Divane mereb oldu kalenderlik eyledi

- erh i pirezen: Kahpe dnya - Znnar: Papazlarn beline rme ip -- Znnar - zlf: Zlfnn belik/eri :--- Sanem: Put gibi gzel sevgili - Peygan: Mzrak ucundaki sivri demir - drak: Anlama, kavrama Kalender: Hi bir eyi umursamayan -- Mereb: Huy, karakter - Pinzen: Acuze, kocakar - Dil dil: Para para - Cierder: Cier yrtan, cier paralayan.

Dilaver:

Yiit

balad

-2. Zevk - bade neydin mest - i harai>iler bilr Lacerem derya zebann mrg - i ahiler bilr
Vuslatn cennatnn rahatleri alemlerin Dzah - i hinnanda nar olmu gurabiler bilr

Neydn

Saye perverler gz bu perteve klmaz nazar nur - i tecelli aftabiler bilr

Yoluna hak olmann adabn uaka sur Saltanat ayinini Efrasyabiler bilr Hak - i rahma Hayali havf eder ayardan Hariciler kibr kinin Btr'abiler bilr

Lacerem: phesiz - Zeban: Lisan, dil - Murg .. ahi: Su kular, martlar Dzah: Cehennem - Hirman: Harman - Nar: Ate - Gurabi: Karga Efrasiyab: Turan kahraman Alper Tunga Han - Adab: Usuller, treler -Saye: Glge - Uak: Aklar - Havf: Korku - Ayar: Dost olmayanlar --- Mesti harabi: Meyhane ehli - Aftab: Gnee ait.

-3Ne zillet vermee rab ne devlet hahmz vardr Ko gayr gayri yar olsun bizim Allah'mz vardr
Tarknden

ererse menzil - i maksuda her ak Hakikat rahn gzler bizim bir ahmz var

Mey alude sifalin tac - Cemid'e deimezler Bizim kuy - i harabat ire bir derghamz var

508

ALEV VE BEKTAi JIRLEIJ ANTOWJtSI

Gam - dnya bizi bulmaz veli mal - muharremde ehid - i Kerbela ilin bir ah vahmz var

Hayali suret - i dnyaya akiller gibi kalmaz Hakikat vechine bakm dil - i agahmz vardr Zillet: Rezillik kendini akll
Ragp: Rabet eden, isteyen, ye/iyen - Alili: Aklc olmayp, sananlar - Mah: Ay - Vech: YZ - Agah: Bilen - Hah: isteyen.

-4Ehi - i tevhidim hakikat rahnm agahym Hankah - ak iinde sofi - i Allahi'yim Geh hadide geh evce seyrime yok intiha Mevc - i deryaym gehi derya iinde mahiyim Taki aldm farkma terk - i alaykten klah Ehl - i fakrn mlk - i istinaya malik ahiyin
Bie - i akn gehi ir - i ikar endazym Geh fena vadilerinin natvan rubfilnym

Hirmen - i ak ire gendm dane addetmem veli Cism - i zerdimle hevaya mnkabil bir kahiyim Geh mnacat ehlinin saff - nialidir yerim Geh harabat erlerin aker - i dergahiyim Ey Hayali emrine Hak'n itaattr iim Her ne kim nefsim nurad edinse an nahiyim

Ehi - i tevhid: Birlik ehli, Yani eylemlerin niteliklerini ve zn birliini anlama -Hakikat rah: Gerek yolu - Agah: Hakkyla bilmek - Hadid: nce noktalar Ehli fakr: Varlk kuruntusundan kurtulmu, tm varln Tanrya ait olduunu anlam -Eve: Doruk, tepe noktas -- Mevc: Dalga Mahi: Balk -- Bie: Dallk, orman --- ir i ikar endazym: Arslan avlayanlardanm - Natvan: Zayf, zavall - Mnacat: Tanrya yakarma - Rubah: Tilki - Hirmen: Harman - Nabi: Beri, pak, kurtulmu - Saff nial: Pabuluk, meclisin al taraf aker: Hizmeti - Hankah: Tekke -Zerd: Sar, solgun - stina: Ayr tutulan - ntiha: Son - Endaz: Atc - Kahi: Simid.
M

i'r

saz u dilber mey kim cihann candr

Ca'ferabad'n

bihamdillah bu gn

devrandr

Kiver - i ay tarabda belii var Ca'fer' in Nice bin zevk u safa ikliminin sultandr

Varn

Ol civanmcrde nota ehl - i ftvvet der isem bezletmede Rum'un Ahi Evran'dr

Gue
Ay: Sarho

Fakr vadisinin sergerdan olan ftfideler - i bi - tierin her gici mihmamdr

enlik -

Civanmert: Temiz, asil, cmert - Kiver: Yurt - Bezetmek: Kendiliinden vermek, harcamak, adamak - ftade: Dkn, kle, kul - Gue: Ke - Bi tie: Rahat - Ahi Evren: Ahilii kuran, ftvvet yolunu
-

Tarab:

bir kiidir. Trbesi ve mezar, Krehir ilinin orta yerindedir. Hac devrinin er/erindendir. "Mes'ud Glehri" tarafndan velayetnamesi yazlmtr. Velayetnamesinde:
Bekta

kurallatran

Ahi Evren bir ulu evrand Kim kamu Ahilere sultand Doksan yl mr olmutu tamam Ne helal geti nnden ne haram
Hac Bekta

Velayetnamesinde de:

Ahi Evran ile, Oturup sohbet ederlerdi bile.... diye sz edilir. Bezletme: Bol bol verme - ftade: Dkn - Sergedan: Ba dnen Balta, nacak - Ftvvet: Soy temizlii, genlik, yiitlik.
Tien:

Krehir'de

Ftvvet: Ortaa slam devletlerinde tasavvuf ve zellikle melamilik ilkelerine dayanan bir rgtlenme biimi. Anadolu'da Ahilik adyla mesleki bir kimlik kazanmtr. Ftvvetin kkenleri, belirli bir yaam biimini ama edinen erkekler topluluu olan ft yana kadar uzanr. Fityana'mn slam ncesi Arabistan'da ideal (cmert, kendisini airet iin feda eden, cesaret gsteren) kii saylr. Fetayla (yiit) ilikisi bilinmemekle birlikte, ftyan yeleri de "feta" olarak adlandrlr. Belirli alkanlklar ve zel giysileriyle toplumda ayrtlrlard. Dinsel ve siyasal ekimelerin dnda kalan bir yaam biimini benimserler. Ahinin szlk anlam "kardeim" demektir.

510

ALEV!Y__EI__l}.K'f_A1 RLE;_J!}_~!!TOLO.TS

- - - - - - - - - - -..

-~-----

----

Ftvvetin slam toplumuna girii tasavvuf yoluyla oldu, fyan ilkelerini tasavvuf temelinde biimlendirerek dinsel ilkelere dntrd. Her meslek dalnn, ou nebi ve sahabi soyundan gelen bir piri vard. Mahfilde dzenlenen trende eyh, adaya "ed" ad verilen bir kemer kuandrr ve "libas - ftvve" adl bir tr alvar giydirirdi. Bu aama lardan geen kiiye feta denirdi. Her fota bir baka fetay karde edinirdi. Bu da yine mahfilde dzenlenen, tuzlu su iirme treni ile olurdu. Ftvvette, balangtan beri var olan ii eilim zamanla ar basmaya balad. Buna gre Hz. Muhammed, Hz. Ali'ye kemer kuandrm, alvar giydirmi ve "Ali'den fota, Zlfikardan baka kl yoktur" (La feta illa Ali la seyfo illa zlfikar) demitir. lk ftvvet eri olan Hz. Ali'de kemer kuan drd l 7 sahabeye ftvvet nian vermitir. Hz. Ali'den
aktarldna

gre, ftvvetin drt temel ilkesi kendisine yelemek.

vardr.

1) Glyken ba-

lamak, 2) fkeliyken yumuaklk gstermek, 3) Dmana kar iyi davranmak, 4) Ge-

reksinim iindeyken bile

bakasn

mam Caferi Sadk, fetay "Tanr'ya inanan ve ktlkten ekinen kii" ftvveti de
yrda

"yedirilmek iin kazanlan yemek, elde edileni yoksullara harcamak, bulunmak ve kimseyi incitmemek" biiminde tanmlamtr.

doru

yolda - ha-

Sulemi'ye gre ise ftvvet, btn i ve szlerde iin ve dn bir olmas, yaplan i lerde vnmenin braklmas, dinin gereklerinin gzetilmesi, snnete uymak, Tanr buyruklarn yerine getirmek ve yasaklarndan kanmaktr. Ona gre ftvvetin gerekleri unlardr: Gvenirlilik, bakalarn gzetmek, utanma, gzel huy, kt ilerden kanmak, sznde durmak, Tanr iin sevmek, Tanr iin dmanlk etmek, mal ve mevkiyi dostlarndan esirgememek, iyilikleri baa kakmamak, iyileri sevmek ve onlarla sohbet etmektir. Bir ie giri zel kurallara ve trenlere tabi tutulurdu. Ftvvetin temeli cmertlik, eli aklk, doruluk ve drstlkt.

MECZUB ABDAL
Kimlii, kiilii, yaptlar hakknda
zamanlardr

lm tarihleri hangi

elde hi bir bilgi yok. bilinmiyor.

Asl ad

nedir,

doum

ve

Onaltnc yzylda yaad sanlan bir Bektai airidir. Otman Baba dergah postunda oturan Zati Baba'dan el alm, Deliorman ve Dobruca taraflarnda elde saz, bata kee klah dolam gezginci bir dervi olarak biliniyor. Bektailerce dzenlenmi yar,na dergilerde, baz iirlerine rastlanlmaktadr.

Otrnan Baba dergahn soranlar(*) cennettir Otrnan Baba'nn E~iinde yaslanubcn yatanlar Dergah cennettir Otman Baba'nn
Dergah Meydan hotur grbzdr yaps Mti'min ziyarete gelir hepisi yerden alr trbe kaps Dergah cennettir Otman Baba'nn

Ziyaret klarlar beyler paalar Trbesine gidip serden geerler Ab - Kevser erbetinden ierler Dergah cennettir Otman Baba'nn Kudret klc vardr tutar eli Bendleri alm erkan yolu mam Rza oludur ahm beli Dergah cennettir Otman Baba'nm Meczub Abdal eder bende olal Horasan'dan Rumeli'ye geleli On iki imamdan himmet alal Dergah cennettir Otman Baba'nn

512

ALEV VE BEKTA iiRJ,ER ANTOLOJiSi - - - - - - - - - - - - - - _ __

* Otman Baba: Edirne kmndaki dergahnda yatar. Dergah Tanr dandadr. lm 1478. Byk pirlerdendir. Menakbi vardr. Hurufi ve Kalenderi olan Otman Baba, lmnden sonra, kendisi Bektaileri sevmedii halde, dervileri Bektailer tarafndan kendi ilerinde eritilmi ve tekkesi Bektai tekkesi olmutur. Bundan sonra da Bektai evliyas olarak tannmtr.
Hsam ah'tr (1378 - 1478) Gani Sultan'da denilir. Kalenderi eyhidir. Yaam hakkndaki bilgiler, halifelerinden Kk Abdal'n (Kek Abdal) yazd Vilayetname - yi ahi olarak da bilinen Vilayetname - i Otman Baba adl yaptna dayanr. Bu yapta gre Timur'la birlikte Anadolu'ya geen Otman Baba uzun sre Germiyan ve Saruhan evrelerinde dolar. Il. Mehmed'in (Fatih) sancak beylii srasnda Manisa'da bulundu. Rumeli'deki fetihlere katld. Fatih'e stanbul'u alacan ilk o mjdeledi. Otman Baba vilayetname'de diledii hastay iyiletiren, nerede olursa olsun mridlerinin yardmna yetien, doa glerini dilediince kullanan byk bir veli olarak gsterilir. Bektailerce de byk bir veli ve nemli Bektai eyhlerinden Akyazl Sultan'm eyhi kabul edilir. Velayetnamesi Bedri Noyan tarafndan yaynlanmtr. Bizce Otman Baba'nm en byk zellii tm Trkmen'lerin Trke konumalarn vererek, dilin yitmesi durumunda kimliin sz konusu edilemeyeceini savunmas
Asl ad

salk
dr.

MRD NEES
Mrid, muhiblerine ynelik olarak, gerek sevincini, gerek beklentisini Bektailerin kendine has edebi uslublar iinde dile getirir. Bunun en gzel rneklerinden biri Dedebaba tarafndan yeni Baba olan bir muhibine yazm olduu nefeste grmekteyiz.

"Nerede yanl varsa dzeltmelidir, Sana ne denirse ko densin mrid ... Senin stndeki el Hak elidir, Byle hizmetleri yklensin Mrid" ___ eklinde balayan nefesin ierii "tler" netileindedir.

KELAM
Yaam, kimlii hakknda yzylda yaad sanlan hakknda u

bir

Bektai airi.

yeterli bilgi yok. Gerek ad bile bilinmiyor. Onaltnc Kerbela'da dodu. Ahdi teskiresinde, Kelami

bilgiler bulunmaktadr:

"Kelami belann ok olduu yer olan Kerbeia'ldr. H~. Muhammed'in gznn nuru, sevgilileri ve ehidlerin babuu Hz. mam Hseyn'in dergahnn bitiiinde "Abdal Rum Dergah" adyla anlan Bektai tekkesinin postniini Hseyin Dede'nin hizmetinde bulunmu, Hseyin Dede'nin eitimiyle bir ok marifete erimi ve tarikatn eitim dze ninde baar kazanmtr. ran' ve Trkistan' dolam, Bursa'da yerlemitir. Cihan Dede adyla n yapmtr." Hurifilik inanlarna gre insan yz bir takm gizli yazlarla rlmtr. Bunlarn okunmas ile insan varl bir btnlk iinde anlalr. Kelami, aruz lsn Eserleri bilinmiyor.
baaryla kullanm,

Hurufi

grlerine bal

bir

ozandr.

-1-

Nesimi'nin gazelini tahmis -

Cennetlme - va yzndr lehlerin ma - i tahur Musi - i candr szn nazik vcudun kuh - i Tur Fazl - Yezdan'n, cemali senden olmutur zuhur Ey san zll - i ilahi vey ruhin Allah nur Ravzann servi boyundur indeha cennat - hur
Ey cemillin cmle eyann cemalinde cemil Anber - efan snbln kim iki bld n Halil Birisidir kaf - mbhem biridirnura delil stivasdr san nna hedeynah - s - sebil Cennet anndr ki kld ol srat zre ubur

Mushaf - hsnn kim olmudur cihana vazha erhine kasrdrr nutk - zeban - ariha Oldu nur - i mii - i ruyin burc - i dilde layha Ey sfatn kul hvallah vey cemalin Fatiha te Frkan te Tevrat te ncil Zebur

Dest - i Kudret eyleyelden ta muhammer tiynetin Alt kerre bist het si v d'dr hilkatin Cmle afakn hemen mahiyyetidir suretin On sekiz bin alemin ayinesidir siretin Kim ki ol mir'at buldu oldu min ehi - i srur Arif - i nefs olmayan bilmez Hak' dedi Ali Sureta eyay gr mir'at - dilde mnceli Das ayak vahdet yoluna ek bu kesretten eli Kalr ti ltfn illeti ma'nide vahiddir veli Bilmedi eytan bu tevhidi Ahad'den dd dur Bist het si v d'dr cmli - i ekvanda gr Ratb yabis nik ti bed ser defter - i divanda gr Lik ayn - ma'ni ile suret - i insanda gr Ayn ti un kafa bak yarin cemalin anda gr Kl Tebfirek ya Musavvir leyse fha min ftur Ey Yeminiden yeminullah kitabn yanlan Sail - i ma'na yannda her cevabn yanlan Hab - gaflette varub mebde' maadn yanlan Koptu hsnnden kyamet ey hisabn yanlan Uykudan dur kim eriti va'de - i men fil - kubur Kim ki ma'yukun gamn can ile klmasa gda Hayy - i fid - dareyn o!ub bulmad mr - i sermedi Ol madddin - i srr - Murteza byle dedi Kim ki Eyyub'un belasn sevdiinden ekmedi Giymedi mahbub elinden hil'at - i abden ekur Ey Kelami Faz! - Yezdan dergehine secd kl Olmayasn n nesimi Hak katnda mnfeil Ruh - bahi n ana misakdan oldu sicil Ruh - i Kuds oldu Nesimi' nin sz ey zinde dil Ger Mesiha tek diriysen yatma kim alnd sur

da

Kh: Da -- Kuh - i Tur: Tur - Zuhm: Meydana gelen, aa kan - Zili - i ilahi: Tanrsal glge~ okluk alemi, kesret-- Ruh: Yanak - Allah nur: Nur suresi 35. ayet -- Mahiyet: erii, bir eyin i yz - Cennat - hur: Cennet hurileri --- Cemil: Gzel stiva: Ara kesid- Srat: fol -erh: Aklama -- Ma - i ruy: Yz suyu-- Bist het: Yirmi sekiz - Si v d: Otuz iki -- Afak: D alem Ehi - i srur: Nee

Ma - i tabur: Cennette iilecek bir su, temiz su -

---- - - - - - - - -

KELAM

515

ehli, cennetlikler - Ratb - yabis: Nemlilik ve kuruluk - Nik bed: yi ve kt -- Ayn in kat': Eski harflerle ak kelimesi - Abden ekur: kredici kullar - Sail: Dilenci -- Sur: israjil'in fledii boru, dirilme emri -- Hab - a gaflet: Gaflet uykusu, aknlk -- Mebde' maad: n ve son--: Va'de i men fil kubur: llerin toprakta yatma sresi - Ma'uk: Sevgili - Gdi: Gda - Hayy - i fid dareyn: Dnya ve ahrette diri olmak - mr - i sermed: lmszlk hayat madddin: Dinin direi. Hz. Ali'nin lakaplarndan. (Burada: Nesimi'nin asl adnn madddin olduu gz nne alnrsa, imadddin srr - , Mrteza ibaresi, Nesimi'nin Alinin srrdr anlamna gelir) - Hil'at: Kaftan- Zinde dil: Gnl diri olan -- Mbhem: Belirsiz -Anber efan: Anber_saan. - Rul - i kuds: Kutsal ruh -Tek: Gibi - Seraser: Batan baa-- Mah: 'Ay - Dehen: Az.

-2Nigara Ailem - el - esma - i Fazlullah'dr vechin Kelamullah u beytullah u arullahdr vechin

Yazlm ardeh hatt - siyahn ardeh levha Huruf .. i asl - Kur'an - kadimullahdr vechin

Beyandr

Rumuz - i kllii ey'in halik illa vechehu vechin senin zira ki vechullahdr vechin

Serilirler hakayikler dekayikler mekandr Bu yzden sylerim hakka ki srrullahdr vechin

Dehann burc- Kelamn

mihr-i

manidir ki nutk andan tulhu'eyler i'ilem-tab-ruen mahdr vechin

Mbarek msr- camidir vcudun nk sertaser Velidir bu msr-i camide azizim ahdir vechin
Yazlm

satr - Taha ile

Bisnillah'dr

Kelami serbeser bil kim

Kelamullah'dr

vechin vechin
adlarn

topland

"Ey sevgili, senin yiiziin Tanr erdemlerine verilen yerdir. (Burada Fazlullah- Hurufiye deiniliyor.)
tanr

bir btnlk iinde

Senin yzn

szdr,

tanr

emridir Tanr'nn en yce

katdr.

~--ALEVi VE BEKTA iRLER ANT_OLOJiSj___ ___ _

Kara sanla ondrt yaz, ondrt levha yazlmtr. (Hurufilere gre insan yznde yirmi sekiz harf vardr, insan yz btn varlklarn zeti, z, rneidir). Senin yzn ey sevgili Kr'an'n ilk yazld Tanr harflerinin topland yerdir. Kurann kaynadr. Btn yaratlmlar senin yznde belirir. Senin yzn tanr yzdr ey sevgili. Tanrnn gizlilikleri senin yznde dile gelir. Azndan kan szler gerekleri birbir dile getirir. Senin yzn evrene parlaklk saan aydr. Senin yzn Kuran'da Taha suresinde, bismillah'tr. Btn eylemlerde, davranlarda ilkin amlmas gereken kutsal bir balangtr senin yzn. Senin yzn batanbaa Tanr szdr ey Kelam bunu iyi bil."

kelam

Nigar: Sevgili -- Fazlullah: Tanrsal erdemlik, yetkin insan - Kelamullah: Tann - Beytullah: Tanr'nn evi, Ka'be - Arullah: Madde evreninin bittii ve mana evreninin bulunduu yer -- ardeh: Ondrt - Rumuz - i klf ey'in halik illa vechehu: "Tanr'dan baka her ey yok olacaktr" anlamndadr. Kasas suresi 88. ayet - Serair: Srlar - Hakaik: Gerekler - Dekaik: Hassas eyler Hakka ki: Gerekte - Mihr - i alemtab: Cihan aydnlatan gne - Muhammer: Yorulmu- Mnceli: Parlayan -Ekvan: Varlklar.

Ak - ak: Ak ateten gmlektir, demirden leblebidir. Ak kzl bir gmlektir, ya yeninden grnr ya yakasndan. Ak olmaynca mek olmaz. Aa Badat sorulmaz. Mecazi ak, gerek akn kprsdr_ Ak herkesi kr, drt yann duvar sanr. Aa bir iaret yeter. Aa nian, dervie burhan gerektir. Akta ar olmaz. Btn bu szler ve binzerleri akn insan yaamndaki yerini, nemini ve deerini gsterir.

Bayrami Melamilerden Ahmed Sarban: .

Bilmek istersen eer mereb - i devrisam

Sevenin bendesiyiz, sevmeyenin sultan

der, yani
padiah"

"Dervilerin huylarn

bilmek istersen duy: Sevenin kuluyuz, sevmeyenin

Fuzuli:
Ak

Aka ma'nktan

n kdan mstani eyler bir visal her dem bu istina nedir

Yine bu ozammz:
Ak imi

her ne var alemde lm bir kli - kal imi ancak

demek suretiyle akn, sevginin insan yaamndaki yerini, nemini belirtmektedir.

ASKER
Yaam, Asl ad

gerek bilinmiyor.

kimlii

ve eserleri bilinmiyor. tahmin edilen bir

Doum

ve lm tarihleri belli

deil.

Onaltnc yzylda yaad hakknda

Bektai ozandr.

Edirne'lidir. Onun

Latifi tezkiresinde:

"Badatta bulunan, mam - Hasen - l Askeri tekkesinde, uzun yllar hizmet ettiini, srdn

bu nedenle, Askeri, mahlasn aldn, Kerbelft'da Hz. Hseyn'in asitaresine yz ve Anadolu'ya gelerek, Seyyid Gazi'ye, ah - Horasan selamn getiren bir
olduu" yazldr.

abdal

O dnemde civcidir.

yazlm

dergilerde bir ok iiri grlen Askeri

ayn

zamanda usta bir hi-

Padiah

- dehre

ba emez

Mlk - i

istinada ho

gedalar var imi ehi - i gnalar var imi

Sakmur esrar - akullah her biganeden Hamdlillah srra mahrem ainalar var imi Atlas - aha deimez khne aln ar eder Tekye - i dehr ire abdal - fenalar var imi Zeyn eder ehbazlarla bu dil - i sadakini Zmre - i uak iinde bi nevalar var imi
Ak derdinden zebundur gue - i meyhanede Askeri gibi hezaran mbtelalar var imi

stina: htiyac olmayan - Ehi - i gma: Tok gzl - Bigane: Yabanc- Aina: Dost, halden anlar - Zeyn: Bezemek - ehbaz: Doan kuu - Sad ak: YZ. para - Bineva: niltisiz - Hezaran: Binlerce - Debr: Dnya - Neva: Ses, seda, makam - Zebun: Aciz, zayn, gsz- Dehr: Dnya -Miibtela: Dkn -Gue: Ke.

JJ__8___~f.EV. VE BE:."%_'[~ RLER ANTOf:QliSi --------------------. - - -

Htrka: Arapa bez paras anlamna gelir. Dervilerin giydikleri st libasdr. Eskiden derviler malnn helal olduuna inandklar kiilerden bez paralar toplarlar, bunlar birbirlerine dikip hrka yaparlard. Buna yamal anlamna gelen "Murakka" derlerdi. Dervi ler byle hrka altnda sultan, grnte yoksul, gerekte gnl ynnden dop - dolu zengin, padiah saylrlard. Hrka altndan alemi seyrederler, hrkaya brnerek Tanr'ya ularlard. Bunun iin ermi dervileri anlatmak iin halkmz: "Hrka altnda er yeter" szn retmitir.
Yunus Emre ayn
dorultuda:

"Hrkam tacm

Yola
demitir.

braktm, utandm,

gzlerim, fasid iler ilerim, hep iim yanl benim

Bir baka iirinde ise:

Dervilik dedikleri hrka ile ta deil Gnln dervi eyleyen hrkaya muhta deil

der. Yine bir ikilisinde:

Yer gk aydur hrka hakk, himmetleri olsun baki Ol padiah oldu saki, esrttler dervileri
derken, derviin hrkas altnda "benliin" deil, Tann'mn olmas gerektiini savunur. Tasavvufta hrka bir simgedir. Hrkann altnda Tanr atei, derviteki benlii, dnyalklarn hepsini, nefsi, ktlkleri yakar, yok eder, ikilii kaldrr, vahdeti birlii gerekletirir.

YETM
Yaanu, um

gerek kimlii hakknda yeterli bilgi yok. Gerek ve lm tarihleri belli deil.

ad

dahi bilinmiyor. Do-

Onaltnc yzylda yaam bir Bektai ozandr. Hasan elebi ve Ak elebi; Yetimi'nin, "baak, yalmayak, korkusuz dolaan, Seyyid Gai.i dervilerinden olduunu" belirtirler. Ayn yzylda yazlm dergilerde ve tezkirelerde iirleri bulunmaktadr. iirlerini daha ok aruz lsyle yazmtr.

-1-Giceler ta subh olunca zar var Bektai'nin Knc - i vahdetde mdam erkan var Bektai'nin Ahdine sabit kadem ikrar var Bektai'nin Hayder - i ir - i Huda Kerrar - var Bektai'nin Hac Bekta - i Veli Hnkar var Bektai'nin Sahih - i esrar dinle ak rsva eyleme Zahida gel ehi - i ilmim deyu da'va eyleme Kamilin hakknda bir biyhude gavga eyleme Kanda grsen bir harabat ehlini ta'n eyleme Hac Bekta - Veli Hnkar var Bektai'nin Hem eriatten haberdar hem tarikat ehlidir Ma'rifet babnda tekmil hem hakikat ehlidir Baz cahil dahi eder bilmez ne iret ehlidir Birler ler yediler bezminde vahdet ehlidir Hac Bekta - i Veli Hnkar var Bektai'nin Bu harabat ehli pendin merd isen gel eyle gu Ari kl mir'at - kalbin olasn bin bire du Khnesine hor bakp demeyin anlar hrkapu Bir gn ola ettire esrar - ak - i bahri c(! Hac Bekta - Veli hnkar var Bektai'nin

Bu ikilik perdesinden ge olasn ta ki pir nd - bari'de Yetimi bir olur bay fakir Ya lahi dam - nefs ire bizi koyla esir Bizdedir velhasl zahir ti batn cmle sr Hac Bekta - i Veli hnkar var Bektai'nin

Zar: nilti - Knc: Ke - Mdam: Devaml, srekli - Erkan: Kutsal tren Ahd, ikrar: Szleme - Sabit kadem: Sznden dnmeyen - Rsva: Rezil Hiyhude: Bo yere, beyhude - Ta'n: Kmama - Pend: t- Hrkap: Hrka giymi - nd - i Bari: Tanr kat - G: Dinleme - Khne: Eski - Cu: Coturma - Bay fakir: Zengin - yoksul - Ofun: Tuzak -- Zahir: Ak - Batm: Gizli.

--2Ak

- ipr hale puide deil ahvalimiz Nktedan - i ilm - i aka nitekim akvalimiz

Alem - i lahfta yummazdk kanad ya hu deyu Terk - i nasat ile almsa perr balimiz Biz sebk baran ile pada olmazdk bu gn stmzden rmasak tahfif idb igalimiz Came - i zerbeft - i ahiye tevecch etmeyiz Ol geda kim enine ald palasu alimiz Tekyegah - aka derviane gel ahm ki ta Ak u mek ide seninle bu dil - i abdalmz Pertev - i nur - i cemali rehnma - yi ak iken Ey Yetini zhd yolunda var mdr a'malimiz

Pr: ok - Puide: rt - Nktedan: Nkte syliyen - Ahval: Kavlimiz Nasut: Madde evreni - Perr bal: Kanat ve kol - Sebk bar: Yk hafif, bahas ar - Tahfif: Hafifl,emi - gal: Ura -- Came - i zerbeft: Ssl elbise Geda: Fakir - Palas: Eskimi, palaz, ul - Rehnma: Yol gsteren - Zht: Yzeysel ibadet -A'mal: Eylemler-Akval: Szler.

SAF
Onaltnc yzylda yaamtr.

"Hseyin" redifli mersiyesi ile ne

kavumutur.

As-

lnda O, bir divan airidir. Divan vardr. meclisli olarak dzenlenmi mersiyesinin

matem ayrm Aure treninde, btn tarikatlar tarafndan okunduu bilinmektedir. Bu konuda iki mersiye vardr. Birincisi Fuzuli'nin, ikincisi Safi'nindir. Safi'nin Bektai olduu kesin deildir. Edirne'li Safi olmas, olasl gH.idi.ir.Gerek kimlii, yaants hakknda fazla bilgi yok.
Aleviliin kollarndan

linmiyor.
algl

Doum

birine mensup olduu ve lm tarihleri helli deil.

iirlerinden anlalmaktadr. Asl ad

bi-

16. yzylda Alevi - Bektai topluluklarnda bu nl, ili ve duygusal atn iirli aile toplantlarnda, dergahlarda, cemlerde belli bir ezgiyle okunduu bilinmekte-

dir.

-1Ey can dil seririne sultan ya Hseyn Vey Kerbela'da ah - ehidhan ya Hseyn
eme era - aleme nur - i cemal - i Hak Can - cihana rahmet - i Rahman ya Hseyn

Ruen

yznde sure i Veemsi VedduM annda nazil ayet - i Kur'an ya Hseyn Hsnn glnde olmaya bir berg - i sebzece - behit ravza - i Rdvan ya Hseyn

Ba

Hal - i ruhin katnda ehft seng - i rizedir Drr - i adenle la'l - i Bedahan ya Hseyn Ceddin Resul - i pak atan ah - Murteza Ammin imam - i din eb - i merdan ya Hseyn Ey nur - i ern - i Fatma mahbub - i ins can nletti bizi mihnet - i devran ya Hseyn

Mah - muhanem erdi dem - i matem oldu ah Oldu bu ayda gn gibi pinhan ya Hiiseyn Kan alad felekte afak efkatinde ah Ol dem ki ettiler seni kurban ya Hseyn Devr - i zamane dnd v alem ykld san Tuttu cihan nale v efgan ya Hseyn Matem donunu geydi bulutlar blk blk Baran gamnla koptu v tufan ya Hseyn
yrtt

Alad

yzn nah un - i hasretle mihr - mal yer gk sana yeksan ya Hseyn

erhin bkld beli v snd sitaresi Encm sald yere baran ya Hseyn Deryalar acd sana akar sular dahi alub dnd firfivan ya Hseyn

Talar

Kanlar dkb figan ile her kii der ki ah Kani ne oldu sevgili canan ya Hseyn Gl gibi ehre kana l:ioyand firak ile m gonca giriban ya Hseyn

ak etse tan

Snbl san zd v gl gitti kendiden Ssen elinde hancer - i brran ya Hseyn

der zeban - hal ile kim kang yerdedir
irnr

- i lain nekbet - i Mervan ya Hseyn

Al - i Resul'e kang yz kare byl - eder Olsun Y ezid'e lha'net - i Yezdan ya Hseyn Her kim seni v filini can gibi sevmese
tten beterdir ol nice insan ya Hseyn

Bezm - i gamnda ate - i hasretle yanmayan Olsun hemie ney gibi nalan ya Hseyn

SAF 523 -----------------------. ------------. - . -

Derda ki tas - erh - i felek hanedanna Gabi iirdi zehr gibi kan ya Hseyn Sen det - i KerbeHl.'da susuz bunda ah il vah Yere mi geti eme - i hayvan ya Hseyn
Derviim
ah

astanma yz sre gelmiim - keremsin eylegil ihsan ya Hseyn

Maher gnnde el benim etek seni ehfi

Komagl

anda

tene

v ryan ya Hseyn

Kandr erab - kevsere Safi kulunu sen Geydir libas - hulle - i Rdvan ya Hseyn

Rahmet seni sevb yoluna can verenlerin Olsun hemie hil'ati elvan ya Hseyn Olsun sana v aline Ruhl - emin mdam Kerrubiyanlar hamd senahhan ya Hseyn

Nuzil: nme - Derda: Yazk - Det: al - eha: Ey ah - Serir: Taht Ruen: Nurlu Hemie: Her zaman Berg - i sebz: Yeil yaprak -- Ba - behit Ravzay Rdvan: Cennet baheleri - Hal - i ruh: Yanaktaki ben Dr: nci - La'I: Krmz ta, yakut - Baran: Srekli yamur- GMban: Yakan Kerrubiyan: Drt melek = Cebrail, Mikail, sra/il, Azrail- Uryan: plak eme - i Hayvan: Hzr emesi, lmszlk emesi - Hulle: Cennet giysisi Hilata elvan: Renkli kaftan - Susen: Susam iei - Tene: Susam - Brran: Keskin - Mdam: Daim, daima - Firak: Ayrlk -- Nalan: nleyen - Senahhan: ven, metheden - Zeban: Dil - Nekbet: Musibet- Sitare: Yldz - Enetim: Yldzlar - ak: Yrtk, yark - Nale: nilti - Firavan: Ar, ok bol - Efgan: Barma Veemsi Vedduha: Bir ayet, Sabahn aydnl Seng-i rize: Krnt, ufak ta.
--2dilber seni grdm greli, Bende bir dakika rahat m kald? Cemal - i pakine nazar edeli, Hayalinden baka halet mi kald ?
Nazl

Gvenilmez gzellerin andna, Doymak olmaz leb i kker kandine, Gnl baland zlfn bendine, Hi timarhaneye hacet mi kald '! Kimsenin sevdaya dmesin seri, Senin akn beni etti serseri, O cellad gzlerin greldenberi, Ahuyu, afete rabet mi kald ? Kadir Mevlam ya Habib, hey erenler, derdim pek galib .. Akna deli bu Safi garip Seni anmadm saat mi kald ?
Kynan arrm

Cemali pak: Temiz yz - Nazar: Bakra -- Halet: Nitelik, suret, dikkate deer hal, durum - Ser: Ba -Ahu: Gzel - Afet: Gzel kadn -- Rabet: stek, arzu, istekle karlama - Garip: kimsesiz, zavall - Galip: stn gelen - Habib:
Sevgili, Peygamber Hz. Muhammed'i elisi ve sevgili kulu anlamndadr iaret Komagl:

eder. Tm alemlerin Rabbi olan Allah'm Koma, brakma.

--3SAKINAME
Gel ey sakii vahdet sun payale Sekahun: rabbuhum maan tahuran Hayat ersin lebinden ehli hala Sekahum rabbuhum rnaan tahuran
Dudan erbetinden

J, Deminden ehl-i diller mest medhu

Olup derya- heft asa eder o Ezelden eyledik ol badeyi nu Olup derya- heft asa eder co Gtrsn ehli dillerin hicabn Ayan etsin gnller rnahtabn Getir meydana ol kevser arabn Ayan etsin gnller rnahtabn Kulun Safi olup aknla mecnun Sebil eyler gznden ek i purhun Yine devr eylesin ol cam- glgn Sekahrn rabbuhum rneen tahuran

kana kana

ip aklarn vashna kana

Yrekler nice bir frsatla yana

ip aklarn vaslna kana enler bir kadeh cam- Aliden Vururlar dem ezel Kalu Beliden Bize erkandr ibu mey Veli'den Vururlar dem ezel kalu beliden

HAYRET
Yenice doumlu olan Hayreti, Onallmc yzyln tannm bir Hektai ikinci piri olan Balm Sultan'a ir_tisab etmi. Yaamnn bir bl-mn stanbul'da geirmi, Rumeli'de l534'de lmtr. Divan yeni yaz ile baslmtr. (Dr. Mehmet avuolu M. Ali Tanyeli, Hayreti Divani 11981). Vardar'a
airidir. Bektailiin
Balm
bal

Sultan;dan

babalk

icazeti aldktan bir sre sonra, Vardar Yenicesi'nde bir der-

gah uyandrmtr. iirlerini bir divanda toplam kendi uyandrd dergah bahesine gmlmtr. ii inanlarna yaknlk duyduu iirlerinden anla.lmaktadr.

Hayreti ah devrden gti.i

dizesi ile lm tarihi
sylenmitir.

941 (M. 1534)

nl Osmanl teskire yazar Latifi onun hakknda "Kabrinin kendi kurduu dergahta bulunduunu, mezarnn bir ziyaret yeri olduunu, halis inanl ve temiz kalpli insanlarn, onun divanndan feyz aldklarm, onun gayet baarl v~ itenlikli iirleri bulunduunu" yazmaktadr. iirinde halk deyimleri, ataszleri, ztrkc szckler nemli ye.r tutar. Hayreti son demlerinde gzlerini kaybetmitir. Ei yazma mevcuttur. anda bir ok ozan etkilemitir.
Divan,

ktphanelerde

Hayreti, Caferi mezhebine bal bir kii olarak tannr. "Hseyin" redifli uzun at, Alevi - Bektai topluluunda sevgi ve saygyla karlanm, tutulmu bir iiridir. iirle rinde varlk birlii inancn iler, yer yer duygusal bir derinlie, taknla, genilie varan Hayreti lmszle varmann zlemini, koullarn anlatr: Duygusal eilimlerden ku kulardan,
dnsel
lmszle ulaabilmesi

eksikliklerden arnmann gereini dile getirir. Kiinin olgunlua, iin arnm bir bilin varl olmasm, "lmeden nce lmeeilimlerden kurtul.masm

sini", btn duygusal

savunur.

Arnmann, mutlulua erimenin

duygusal eksikliklerden

syrlm

ancak erenlere snmakla olgunlua ulam, btn bir kiiye balanmakla salanacam vurgular. Bu kii,

ona gre Balm Sultan, "Erenler ah" olarak nitelendirilen Ali'dir.

526

ALEVi VE BlfJ!TAi iiRLER ANTOWJS(_

-1-

Cana kalmaz bir fedayi canlarz Terk ti Tecridiz fenayi canlarz

- i eytan siritin akyz Ehi - i Tevhidiniz Hudayi canlanz
Kblemizdir veh - i pak - i Ahmed'in Biz Muhammed Mustafayi canlanz

.!

Hasl

Can ile Zeynl - ibad'n abdiyiz Al - i abayi canlanz Hak - i rahyz Muhammed Bakr'n Ca'feri mezheb safyi canlarz
ah Taki v Naki sultanmz Hem Rza - yi muktedayi canlarz

Sf

Ka'bemizdir astan Hayder'in Biz Aliyy - el - Murtezayi canlanz Biz Hasen akna itik zehr - i gam Biz Hseyn - i Kerbelayi canlarz

Askeri'nin askariyiz askeri Mehdi - i sahib livayi canlarz Kelbiyiz dergah - Al - i Hayder'in Biz de bu derde gedayi canlarz

Kama bizden Hayreti bigane var Biz de bir ka ainayi canlarz

btn ilikilerden soyutlanm. - Fcnayi can: her eyin yok olduunu anlam insan veya varlk kuruntusundan kurtulmu insan - Ehli Tevhid: Tevhidin derecesini kavram, yani; eylemlerin, niteliklerin ve zn birliini zevk edinmi - Mukteda: Uyulacak makam - Aina: Halden anlar- Geda: Kul - Fena: Yokluk - Bigane: Yabanc - Kelb: Kpek, it - Liva: Bayrak - bad: badet eden.
Terk tecrid:
Tanr'dan gayr
Tanr'dan gayr

-2Bezm - i gamda sanma zahid sanma ki ben niiiyim Mihnet - i derd belann ben de bir yoldaym
Can ba oynatmaa aya bu gn Leyi - i hram Gam beyabannda Mecnun'un bu dem padaym

Zahida ltfet benim eydiilm ma'zur tut Mest - i akm sanma ki meyhaneler kallaym
ah hakk iin bugn ey Hayreti hayran zar Hanigah - i ak iinde ba ak Bektai'yim

Bezm i gam: Gam meclisi - Beyaban: l Maz'ur: zrl - Kalla: dnek.

Pada: Ayakda, yolda

-~--~---------~-- ----~--------~---------~~----~---- ---~-~

..

HAYRET/
..

527

--3-Erenlerden eer olursa himmet Olur dai kamu a'da ne minnet Ne gam yagi olursa cmle alem Balm Sultan' dan olursa inayet
. Erenler eiinde hak olann

Melekler ide topran ziyaret Murada ermek istersen mrid ol Getr bir merd eiinde iradet

Meded senden mededsz Hayreti' ye Erenler ah sultan - mi.irvvet

Dai:

Duac - A'da: Dman - Hak: Toprak-;. Merd - eii: Evliya kaps -radet: rade, gnldeki istek -- Himmet: Yardm - Yag: Dman - Hak:

Toprak -- Mrvvet; hsan, yardm, iyilik.

-4- mam Ali Hakknda medhiye Ey rehnma - yi hayl - i muhibban ya Ali

Vey
piva

yi zmre - i merdan ya Ali

Ey alim - i dekayk u nutk - .Muhammedi Vey alim - i hakayk u sultan ya Ali

Ey vakf - i hakikat - esrar - kainat Vey arif - i meani - i Kur'an ya Ali Ey bab - ehr - i ilm - i Huda hadi i hda Vey mahzen - i maarif - i irfan ya Ali Ey an - cud u ltfu kerem menba - i seha Vey ma'din - i mrvvet ti ihsan ya Ali Hem ma'dilet drerlerine bahr - bikeran Hem ma'rifet gherlerine kan ya Ali Bir padiah - her d serhasn ki kuyinin En kem gedas husrev hakan ya Ali Gelmeye Kanber'ine senin cmle b kadar Arz isterlerdi mlket - i Osman ya Ali

Didi Resul Ruhke ruhi ne tan sana Dilerse cmleten bu cihan can ya Ali Bir cr'an ile esridi mecmu' - i kainat Saki - i bezm - i vahdet - i Yezdan ya Ali Hi alem - i velayet iinde nazirini Grmedi dahi dide - i devran ya Ali DellaI - ehr - i din il emin - i meta' - sr Hallf - i mkil - i kamu insan ya Ali Hallf - i mi.ikilat - cihansm aceb midir Olsa yannda mkilim asan ya Ali
Ann hakiyle varis - i ilmindiirr sern Ya'ni Hasen hazine - i ihsan ya Ali Ann hak ki mefar - i Al - i Nebidrr Ya'ni Hscyn - i ah - ehidan ya Ali

Zeyn - el.- abad hakk ki abdi olan ann Alemde oldu bana sultan ya Ali Dahi mam Bakr aktd hakna zer Yannda oldu hak ile yeksan ya Ali Dahi mam Sadk u Kazm Rza Hak Canlar revan olara hezaran ya Ali Dahi Taki Naki hak alemde bunlarn Vasfna kimse bulmad bir an ya Ali Hem Askeri baknda olan askeri ann Nar - cahime yanmad bir an ya Ali
Ann hak

Kim

muntazrlarz

ki Mehdi - i sahib zamandr ol ana enin ya Ali

Pamf idb

sd beni gam cndi klc Himmet demidir ey eh - i merdan ya Ali

----~

..----. -----. -------------- . ~--~----

...

~-~----

HAYRET

529

Halim harab u dide pr ab u cier kebab Dil cevr - i rzgar ile viran ya Ali
Ddm ayaklara demidir destgirim ol Zulmetde kaldm ol bana burhan ya Ali

Bir derde uradm ki meded yok devaya hi Ger hazretinden olmaya derman ya Ali ek han - ftfunu kapma geldi Hayreti Muhtac ac u vaiih hayran ya Ali:

Alim i dekayk: nce noktalar bilen -- Arif - i mani i Kur'an: Kur'an 'm gerek anlamn sezen Re!mma: Yol gsteren - Nar cahhn: Ceheruu:m atei -Piva: nder -- Cud, Hitf, kerem, seha: Cmertfik - Dr: nci -- Gher: Cevher -- Hallal i mkil: Mkl zc - Serf Yer yz -- Nazir: Benzer -Dide: Gz-- Hezaran: Binlerce -- Muntazr: Bekleyen --Al'an: Hala -- Dide pr ab: Gz ya - Mrvvet: Yardm, ihsan -Destgir: Elinden tutan -- Zulmet: Karanlk Burhan: Belge - Dide: Gz - Valih: aakalm - Mefhar:
vnme nedeni.

-5- mam Hseyn Hakkmda medhiye Ey padieh - i zmre - i merdan ya Hseyn Ver server - igruh - i ehidan ya Hseyn Ey cun - pak - i Ahmed Mahmud Mustafa Vey nur - i dide - i eh - i Merdan ya Hseyn Ey ma'din - i ftvvet vey kan - ltfu cfid Vey mahzen - i mrvvet ihsan ya Hseyn Ey cevher - i maarife bir bahr - ibikeran Vey gevher - i hakayka umman ya Hseyn Ko gibi yine can kuzusun eyledin revan
yd - i cihad - ekbere kurban ya Hseyin

530

ALEVi VE BEKTA RLER~ANTO!:_Q!}J_____ _

Ol ser ki kan - cevher - i srr - ilah idi Meydanda eyledin an gaitan ya Hseyin Gerden ki busegah - Resul - i Hda idi ana haner - i brran ya Hseyin

aldlar

Mah - muharrem erdi yakub da - gam gnl Kan akdr bu dide - i giryan ya Hseyin Bir gndrr bu gn ki tutar matemin senin Pir cevan bende V sultan ya Hseyin Yer il gk ehli cmle kara yasldr bu gn Olub san misali perian ya Hseyin Urdu yzne derd ile kef acd sana n grd bu musibeti umman ya Hseyin
alayuben

akan su deil gz yadr Oldu zamane derd ile giryan ya Hseyin

Vadiler etti yakalarn dest - i gamla ak Yz yere urdu cmle beyaban ya Hseyin
Talarla dnb

gece gndz akan sular Srer yzn yerlere her an ya Hseyin Berk oldu yine bir akm ate bu gussadar sehllb ra'd eder efgan ya Hseyin

Alar

Da eyledi vcudun klar gibi ncum Dkt afak bu matem itin kan ya Hseyin

girdi kara ullara matem tutar seher ak etti dest - i gamla giriban ya Hseyin Dkb gz yan durub alar yan yan Ta subh olunca em - i ebistan ya Hseyin Yakub vcud - i nazikine taze taze da Kana boyand lale - i nu'man ya Hseyin

eb

HAYRE11

531

Ba

Naz ile ive ile kesildi salnmadan - cihanda serv - i hraman ya Hseyin

Abdal - fani gibi nemedpf olubdrr Har - belada blbl - i nalan ya Hseyin ki hanedanna kasd etti Ahmed'in Demek olur mu anlara insan ya Hseyin Hak'dan sana v ceddine olduka selam Olsun Yezid'e Hl' net - i Yezdan ya Hseyin Dahi ol iki zalime la'net ki dediler Birine imr birine Mervan ya Hseyin tac gzme kuhl - i cila yeter Hak - i reh - i gruh - i muhibban ya Hseyin
Bama

unlar

yd - i murada ol kii erer cihanda kim Yolunda kld cann kurban ya Hseyin

Bir kelb - i bil. vefadr eiinde Hayreti Srme kapndan eyleme nalan ya Hseyin
Layk deildir ki redd oluna ruz - i rsthiz Can diliyle bende - i ferman ya Hseyin

Olmazsa ger efaat - i ceddin Huda bil.tir Tuttu vcudu illet - i isyan ya Hseyin Bu erbet- i mahabbet - i evlad ola meer Olursa derdine yine derman ya Hseyin Budur midimiz kamu ahbab u hanedan gnnde kalmaya atan ya Hseyin

Maher

Padieh - i zmre - i merdan: Yiitler toplumunun hkmdar - Server i gruh - i ehidan: ehidler kafilesinin babuu - Madin: Cevher - Ftuvvet: Yiitlik - yd - i cihad ekber: Byk savan bayram - Busegah Resul: Peygamberin pt yer - Haner - i brhan: Hain kl -- Pir: Yal - Cevan: Gen- Bende: Kul - Kef: Avu - Umman: Byk deniz - Giryan: Alayan - Dest: El - Sehab: Bulut -

Ra'd: Gk grlts --- eb: Gece -- Serv i hrman: Servi gibi salman -- Nemedps: Kemer kuanan - Subh: Sabah - em': Mwn - ebistan: Gece -Atam Susuz

-5Sen dil dilein sanma ki yabanda bulursun Can ile dilersen an sen sende bulursun Gnli.im benim ol yar iledr nitekim her dem Anun da hayalin arasan bende bulursun Bir ben delem zlfi kemendinde giriftar Bir bendini zsen nice bir bende bulursun
Uaka

cefa itme efendim bu cihandr

tdklerini bendelere sende bulursun

Grmezsem eer bir nazar ol serv - i revan Her su gzmn yam cuyende bulursun Ey akl ile ak arayan ehr - i bedende Birini revende birin ayende bulursun Gark oldu ya bahrine ey gevher -i nayab imde: gem ser Hayreti' yi kande bulursun

--6Kymasn

Urmasr

bana yara yalvarayn cana yara yalvarayn

. Girmesn yar ile araya rakib Kucayn ara ara yalvaraym

em

itmesn raz - ak aleme f - i gevher - nisara yaivarayn

Ben
Ba

gubar inen ayaklamasun aup rzgara yalvarayn

Kucmasun ol nigar karumda Came - i zer - nigara yalvarayn

Can - miskinme eman vrsun Gam dinen nakebara yalvaraym

Gzin asun uyansun uyhudan

pmesn ayan yzm sreyim Gezd rengzara yalvarayn

Baht - nasazkara

yaivarayn

Komasun Hayreti' yi ayakda

ah

- dldl - suvara yalvaraym

HAYRE.T 533 --------------------------

--7Buldlar

ol

bi-niandan

nian

abdallar

Uirnekan ilinde tuttular mekan abdallar

Satdlar
Yazamadlar

bir yare cmle iki alem rahtn d kan -icre dkan abdallar

tiler fazl- ilahi emesinden ab- Hzr

ldiler kesb-i hayat- cavidan abdallar

ldiler lmezden ndin oldlar hayy; ebed Virdiler can buld!ar bir zge can abdallar
Oldlar n kim Sratl-Mstakim'n saliki Olsalar Hzr ile tan m hem-inan abdallar

Cmle nefsani muradfit il dilden srdiler Oldlar ma'nide ah- kanran abdallar
Saknup dizd-i havadan gerek erler himmetin Eylediler ehr-i dilde pasban abdallar
Eylemidr

her biri ifritini nefsn zebun Sreta seyr itdn al na-tvan abdallar
Bastlar

Ba

n ktgir-i nefsi tan m oldlar auk meydan iinde pehlevan abdallar

rdiler tahkika taklidn ykup bnyadm

Buldlar

viranede genc-i nihan abdallar

Dmanndan Oldlar

Ehl-i Beyt-i Ahrnedn olup beri candan muhibb-i hanedan abdallar

Hem tutup herdem Hseyn bn-i Ali'nn matemin Alaup gzden dkenler bunda kan abdallar
tdiler ah- Horasanun aya tozn

Can u dil

emine

khl-i Isfahan abdallar

Padiahsn

Asitan-

Hayreti Hnkara gerek kul isen devletinde bende-i makbl isen

Sende bir divanesi ol bunlarn ma'kul isen Keskin erler ti-i uryanlar durur abdallar

534

ALEV VEJ}_F;Ji!A R[.BJ_l!,NTOLOJS

Tolu -Dolu
Orta Asya Trkleri, kurbana "tolu" veya "dolu'' derlerdi. Kurbann, nezirin ipine "Slt" denirdi. Altayl'larda, Bay lgn iin (Gk Tanrs) iin kesilen kurbandan hazrlanan nezir ipine aslan dokuz kat elbiseye de "tolu" denirdi. Bir menkbeye gre, dolu, imek ve yamur ilah olan "Totoy: Payan", kimsesiz kalan bir kz ocuuna, dolu ve buday yedirdi. Bundan iki erkek ocuk meydana geldi. Mundus ve Tls'lerin buradan rediine inanlr. Bu uruklar, ona kurban keser ve ayin yaparlar. Gney Hunlarnda bir kadn, dolu tanesinden gebe kalmtr. Gktrklerin boy'larndan birinin ad da "dolu"dur 1.

ki, "tolu-dolu" gerek amanlk (karnhk)ta, gerek Alevilik ve Bektailikte ok ey ifade ediyor, dolu Tanrsnn verdii dolu ile kadnlar gebe kalyor, buradan nesiller tryor. Bylece kelime, kutlu bir mana kazanm olup, kurban'n da yerini alyor. Bundan baka, Bay lgn'e sunulan ve nezir ipine aslan elbiselerin de ad oluyor. Klsacas "tolu-dolu "nun etrafna bir mukaddes!ik rgs rlmtr. Alevilik ve Bektailikte, iilen iki, alnan dem manasna gelmektedir. Demek ki bu tarikatta, iki, kurban hkmnde saylmaktadr. Bu, kansz bir kurbandr, bir sadi. Nitekim karn'lar, Tanrlar, koruyucu ruhlar iin, "arak" (rak)dan sa saarlar. stelik, arnanizrndeki kurban da, kansz kurbandr. Alevi ve Bektai Tarikatnda, iilen ikiye, "iki", "rak", "arap" denilmeyip, amaz bir kaide olarak, "tolu-dolu" denilmesi, yukardaki aklamalarmzn nda, ok ey ortaya koymaktadr.
(A. nan, amanizm, s. 500)

Anlalyor

FAZIL
Doum ve lm tarihleri belli deil.Onaltnc yzy1lda yaam bir Bektai ozan, teskirelerde yaam hakknda hi bir bilgi yok. Ancak Kafzade Faizi, Fazli'nin gezginci dervilerden olduunu bildiriyor. Ayrca bir ok dergi ve cnk defterlerinde demelerine rastlanyor. Gerek kimlii, asl ad bilinmiyor. iirlerinde

Hurufi ve Alevi

inancnn

egemen

olduu

grlmektedir. Aruz lsn

iirlerinde baaryla kullanmtr.

-1Matla' - hilsnnde tali', Oldu ta ems - i duba Tuttu eyann vcudu, Serbeser nur - i ziya
eli irin hadisin, erbetin ben haste dil
Bulmuam

elhamdlillah, Cehl derdinden

ifa

Ederim daim tavaf - , Vechin ey can nitekim Ka'be - i tehkik imi, Yzn ala ehl - isafa Sensin ol Hak'dan gelen, Llraybe fih olan kitab Kim cemalin mushaf, Bilmttakin oldu Hda Zlfn esrar eder, inna - fotahnli - lek beyan Arzn eridir Errahman, Alet - aristeva Ta muhatab olmuarn, Hak'dan be - emr - i scdu Kalarn muhrabma, Olur scudm daima
Fazli endie klmaz,

Ta yakin ile

klbdur, Faz

Ta'ne - i chhfilden - Hak'k mlteca

Dou yeri -- Hsn: Gzellik -ems i Duha: ems suresinin J.ayeti -eli irin hadisin: Snnetine uyaldan beri - Ceh.i derdi: Bilgisizlik hastal, kafirlik-- Tavaf: Dolanma - Ka'be - i tahkik: Gerek Ka'be -- Lareybe fih olan kitab: iinde yalan dolan bulunmayan kitap. (Kur'an - Kerim). - Zlfn esrar: Salarnn srr, Kesret aleminin saklad -- ma fetehnf Fetih suresinin 1. ayeti -- Arz: Yanak -- erh: Aklama -- Errahman alel - ar istiva: Furkan suresi 59. ayete iaret ediliyor - Emr i scdo: Secde emri, Bakara suresi 34. ayet Endie: Kuku Ta'ne i chhal: Kara cahillerin talamas - Mlteca: Snlacak yer.

Matla:

-2Sann zll - hmas, Tac - devlettir bana Game ile bakt, Ayn - inayettir bana Kirpii ka sa, Az duda dileri

Mushaf -

Hak'dr

ki her harf bin ayettir bana

Hatt u halinde sebilullaha yol ayrduum Kimseden minnet deil, Hak'dan hidayettir bana Dilberin cevrin grb, Ta'n etmeye nadan rakib Kim ann cevr cefas, ok inayettir bana Ger selamet gmlein, Aknda giysem gam deil Bu mahabbet kisveti, Hak'dan hidayettir bana
Fazli ma'uk srrn,

Gayre dime nitekim

Faz! - Rabb - ili - Alemin, Vermi nedlimettir bana

Zll: Glge - Hma: Devlet kuu - Hatt u hal: nsann bandaki tyler ve yzndeki benler - Sebilullah: Tanr'nm yolu - Ta'n etmek: Talamak, ayplamak - Selamet: Esenlik - Kisvet: Giysi

FAZL
ve lm tarihleri ile gerek kimlii, eserleri ve yaants bilinmiyor. biridir. Ayn yzylda yaz lan dergilerde nefeslerine ra<tlanmaktadtr. Nereli olduu da belli deil. Fuzulinin Fazl adnda muhtezatlar yazan bir olu olduu biliniyor. (Azerbeycan Trk Edebiyata c: 2 Sh: 208). Ayni ozan olabilir kesin deil.
Asl ad, doum

Fazli

onaltnc yzylda yaad sanlan Bektai airlerinden

iirlerinde

Hurufilik felsefesinin egemen

olduu

yazmtr. Akc bir dili varlr.

grlr.

Yaptlarn

aruz ls ile

-1-

Sanma zahid sen bizi inkara gelmilerdeniz ah - Merdan diyben ikrara gelmilerdeniz Sanma bizi laf gzaf ile geldik aleme Biz Ali'yi Hak bilb akare gelmilerdleniz
Ba ak yaln
Hac Bekta

ayak abdal olub alemde biz - i Veli Hnkara gelmilerdeniz

Girmiiz meydan - aka can meta' almaa Can il baa kalmayub hazara gelmilerdeniz

Fazliya n Hak benem Hak bendedir Hak sylerem Yine Mansur - ve olub berdara gelmilerdeniz
ah - Merdan: Hz. Ali -- Berdar: Aslma. idam olma - Gzaf: Sz Ham sofu, softa- Ve: Gibi - Mansur-ve: Mansur gibi.

Zahid:

-2Surette Mecnun'em veli ma'nide Leyla hem benem Kendimi abd - etmiem amma ki Mevla hem benem

Bahr - i vahdette beni emvac - kesret etti dur Katre - i naizem amma ayn - derya hem benem Eyleyb fani vcudum ak ile bildim vcud Geri pinhanm veli amma ki peyda hem benem Geh libas - zahide gahi kaba - yi fside Akl ii ferzane v sermest eyda hem benem Masivadan nefyidb isbat kldm vacib'i Kendimi la eyledim ey Fazli

Masivadan nefyedp isbat kldm vacib 'i: Tanr'dan bakalarn aradan karp, zorunlu varlk olan Tanr'y kantladm. Yani Tanr'dan baka varlk olmadn anladm - Suret: Grn - Ma'nide: Gerekte - Abd: Kul - Mevla: Sahih Bahr: Deniz - Vahdet: Birlik - Emvac: Dalgalar - Fani vcud: Varlk kuruntusu -Kesret: okluk - Peyda: Apak grnen, olu durumuna gelen -Pinhan: Gizli - Libas. i Zahid: Sofu giysisi -- Kaba - y iasid: Fesat gmlei -Sermest: Sarho - eyda: Deli -- Katre: Damla - La: Yok, olumsuzluk eki Ferzane: Dervi, bilgili.

-3Beyan - mushaf - hsnn ki her harf bin ayettir Bana Faz! - ilahi'den bihamdillah hidayettir Tevella klmam Hak'ka teberra masivallahtan Delil mrid hadi veli ah - Velayet'tir Kelamullah u arullah u vechullah u beytullah Mbarek taI'atin insan - kamilden kinayettir
Eer

sahib vukuf olsa hisab - nefsine Hak'dan Sana hem lutf u hem ihsan il hem faz] il inayettir

Mutavvel ziilfnn erhine divin akl erimez Bu dikkatlu maaniler aceb mkil hikayettir
Dehann srrn

Bu

srrullh

sordum dedi bir nktedan arif Hak bilr ki bi hadd nihayettir

---------~-----

.~ ~------------

FAZL

539

Kemal na'rifet hasl klubsun Fazhya kr - et Cevahir kansn hare - et kim ol denlu kifyettir .

kitabnn aklamas

- Kan: Maden -- Beyan - mushaf hsnn: Gzellik - Tevelli: Sevmek - Teberra: Ayplamak, uzaklatrmak Mutavvel: Geniletilmi, yceltilmi - Div: Dev, eytan - Tal'at: Cemal, yz Dehan: Az - Kifayet: Yeterlilik - Masvallal: Al/ahn yarattklar - Tal'at: Gzellik, irinlik - Kinayet: st rtl dokunakl szler - Dehan: Az.

Hidayet:

Kurtulu

-4minnet Huda'ya geri gnl meydan bizimdir Feryadmz ksn ar - alaya Blbller tmesin figan bizimdir
imden
Bahtmz ald

Hep gzeller bir araya dizildi Yar evinde ulu divan kuruldu Rakip grdm dergahndan srld Cennetteki huri gulman bizimdir Gel derdi koyalm, gamdan geelim Ak ile muhabbet babn aalm Saki doldur peymaneyi ielim Devlet hnkarndr devran bizim ok kr muradm aldm Hdadan Hacetim kalmad pay ve gdadan Gel fari ol (Fazli) kuru duadan Alem padiahn seyran bizimdir

Peymane: ki kadehi - Hnkar: Padiah - Bab: Kap -- Hacet: stek, ihtiya - Geda: Yoksul - Bay: Zengin - Fari ol: Uzak dur, uzakla, vazge - lim: Bilmek anlamndadr. nsanolu dnmeye balad, hereyin cn - ccn aratrmaya, sormaya balad, gzlemlemenin en ilkelinden balad andan itibaren bilimin temelini atm saylr. Zamanla bilmekle anlamak, kavramak, alglamak, ezberlemekle renmek arasnda farklar bulunduunu saptayan insan akl, ii derinletirirken bir snflandrmaya, gruplandrmaya da balar. Bir eyi olduu gibi bilirken, bu kez nedenini, niinini, kim olduunu, neden meydana geldiini sormaya, aramaya, incelemeye yneldi. Bilmekle birlikte anlamak, kavramak, /qvramlarn da bir draya getirdi. Yntemlerini, yollarn belirledi.

~Q_ __ ~LEVi VE BEKTAi RLER ANTOWJiSL_ ________ _

Yunus Emre:
lim

mm bilmektir, mm kendini bilmekti:r

Sen kendini bilmezsin ya nice okumaktr.

irfann farkl eyler olduunu vurgular ..Bu nedenle, "ilim cehli giderir, ata sz bugn bile geerliliini ve nemini koruyan doru bir szdr. lmin yam sra eylem ve davranta tutarlk, doruluk her bilim adamnda aranmas gereken zorunlu bir niteliktir. Atalarnns bunun iin "amelsiz alim, elinde fenerle gezen kre benzer" demilerdir. Hnkar Hac Bekta Veli "ilimle gidilmeyen yolun sonu karanlktr" derken bilimin bir k olduunu, her yan aydnlattn, insanlk iin en gvenilir dayanak saylmas gerektiini vurgulamak istemitir. Usla sezginin, zekann, sistematik ve disiplinli almann kiiyi bilime tadn mjdelemek istemitir.Byk nder Atatrk'te ayn dorultuda "hayatta en hakiki mrit ilimdir" diyerek bilimin yol gstericiliini, nemini, kurtarc olduunu, evreni bilmenin tek yolunun bilim ve teknikten getiini sergilemek istemitir.

derken, ilim ile

eeklii deil"

CAN
Hint inanlarnda da lm anlayn, "karman" dan kurtulup "atman"da erimek ek linde griiyoruz. "Atman Upaniadlar felsefesine gre evrensel 'ben', kiisel ve kozmik hayat ilkesi demektir. Ayn zamanda 'brahman' deyimi de kullanlr. Hint metafiziinde her insann 'ben'i hayat soluu ve ruhudur, lmden sonra yaamaya devam eder ... nsan, eylemleri (karman) yznden vcut kafesine kapatlmtr, buradan kurtulduktan sonra evrensel 'ben' (atman)'de eriyecektir."
"Bedenlenmi

y urws'un

olma halinden kurtulup evrensel zde erimeyi" Trk Tasavvufunda dizelerinde de bulabiliriz:

"Ten fanidir, can lmez; gidenler geri gelmez lr ise ten lr, canlar lesi deil."

BOSNALI VAHDET BABA

Onaltnc yzyl sonlarnda yaam bir Bektai ozan olan. Vahdeti, Fazlullah Huru finin grlerini benimsemi, Sersem Ali Baba'dan el almtr. Hurufi ve melamet ne'e sindedir. 1598 ylnda ld sanlmaktadr. Eserleri retici ieriklidnr. nancn iirle rinde byk bir beceriyle ilemitir.

Vahdeti'nin iirlerinde odak sorun insandr. Ona gre insan bir takm gizemli yazlar dan, harflerden oluan bir btndr. znde Tanr'y yanstr. Tanr'y ve insan anlayabilmek iin bu gizemli yazlar iyi okumak, zmlemek gerekir. Vahdeti'de derin bir Ali sevgisi bulunduu aktr. Yaratl yoktan var olma deil, bir dzenleme bir biimlemedir. Ona gre, Tanr stn gc ile topra, yeli, odu, suyu yourdu - kard, hamurundan trlerini oluturdu. iirlerinde bir inan ve felsefe sergilemitir. Ona gre, Hac Bekta Veli, Ali gizlerinin topland yerdir. Muhammed nn da grn alandr. Vahdeti iirlerinde, insanla Tanry birletirmeye, insanla tanr arasnda bir yap benzerlii olduunu, yanyanal kantlamaya alr. Ona gre tanr Ali'dir. Tanr Ali'de grn orvarlk
tamna kar: Kaif-i srr-

shlln bab-

ulfm-

Ahmed

Vllsil-i zat- ezel

Vasf- zatnda

Kulluvallah

ahad

nzl eyledi Allah samed

Nutk-

Haktr sfat

lemyelid- lemyfiled

Lemyekn dersem olur ama lehkfvenehad

Srr-

Hak nur- Muhammed Esedullah- Veli

Ve Aliyyn ve Aliyyn ve Aliyyn ve Ali "Allah tekdir, hi bir nesneyi gereksemez, onlardan beridir, ei benzeri yoktur. Do Btn bunlar Ali'dir. Ali, tanrya ulam, tanrnn zdr, szdr. Muhammed'in znde grlen tanrsal nurda Ali'dir, tanrnn arslan da Ali'dir Alidir Alidir Ali".
mamtr, dourmamtr.

Demek ki, Vahdeti'ye gre, btn yaratc g, ortaya koyucu erk, Ali'nin znde, kiiliindedir. yleyse tanr insann dnda deil, iindedir, Vahdeti'nin vd, yakar

zndedir. Dinlerin szn ettii boluklarn derinliinde tanr yoktur. Ona gre byle tanmlanan nitelendirilen tanr Ali'nin kiiliinde, kimliinde znde grn ortamna, duyulan grlen evrene kmaktadr. yleyse Tanr grlen, larda

bulunduu tanr insann

542

ALEV} VE BEKTA_.iiRLERI ANTOWJ_SI__ _ __

duyulan dokunulan bir varlktr. Hakk'a varan yol sevgiden geer. Bu sevginin nitelii iten gelen, zl, gl ve derin bir insan sevgisi oluunda sakldr. Tanrya tapmak insana tapmaktr. nsann yznde grlen tanrdr. Kar yorum yersizdir. Btn yollar sevgiden geer. Bir baka ozan bunu yle ifade etmektedir. Vech"i ademde tecelli eyleyen Allah'tr. Vahdeti'nin dili yumuak, yer yer adal, akc ve itendir. dir, oralarda etkili olamamtr. Kentlerde n bilinir.
Krsal

kesim

ozan deil

-1-

Ba

Terci " i bend -

ekp burc -i felekten yeine ruz - i ezeli Dodu hurid - i kemal - i ezel - i Lemyezeli Menzil idindi meer hane - i burc - i hameli em'i bahtn uyarub eyledi ruen Zuhal'i Gn gibi u'le salub aleme ilm ti ameli Alemi altna ald kamu nur u zleli Bin gne dosa bulunmaz ann asla bedeli Bir nazarda edb asude nie kur u eli Deyb han - i velayetle kerfunat eli Hak ran urayub eyledi izhar veli Mazhar - nur - i Nebi mahzen - i esrar - Ali Pir - i erkan - tarikat Hac Bekta - Veli

Nokta - i nun - i nebi nsha - i Kur'an oldur Ba - i Bismillah ile sure - i Rahman oldur Ehi - i inkar olann kfrne iman oldur eb - i zulmette gne tek meh - i taban oldur Ruz - i maherde dila mihr - i dirahan oldur Haste dil canna can derdine derman oldur Fukara askerine server - i sultan oldur Huccet - i kat' ile ayet - i burhan oldur Fail - i kavi - i makalat - azizan oldur Ser - i piran - Acem ah - Horasan oldur Mazhar - nur - i Nebi mahzen - i esrar - Ali Pir - i erkan - tarikat Hac Bekta - Veli

.....

BOSNALI VAHDET -----------..----

ar - darb ile anndr elif ti u tra Ser riiyle brut oldu dilli hem dahi ka Kutlu batr ki eke sikkesini ak ile fa Ana kurban olann yoluna bin can ile ba Gn yzn nice grr a'aalardan huffa . Nur - i Hakk' grebilmez netekim akl - maa Mnkirin kalbine yazlmad mhr - i Bekta Sikke - i ahiye layk m olur her. kara ta Mnkir olma gzn a eyleme gafl~t karda Fa guyem ki burov gafil gomrah meba Mazhar - nur - i Nebi mahzen - i esrar Ali Pir - i erkan - tarikat Hac Bekta - Veli

birisi bir gn olub ire svar edb eyledi azm - i didar Lazm oldu ki ana kar ka pes Hnkar Bindi bir ta kayaya ol eh - i ali mikdar Emr - edb yr dedi yrd ol dem <livar Dedi canly yrtmek iken azdr ey yar Hner oldur yrye cansz iken bu khsar Kafir - i mutlak olur her kim ederse inkar Bunun emsali velayet nie kld zhhar Binde birin dernee zerrece yoktur mikdar Mazhar - nur i Nebi mahzen - i esrar - Ali Pir - i erkan - tarikat Hac Bekta - Veli
Ylan kam

Evliyann

Zbde - i nesi i Muhammed gher - i ir - i Huda Hasan ile Hseyin srrn kld peyda Abid il Bakr u Sadk'dan olub rahnma Ceddi n Kazm idi bn - i Ali Musi Rza eh Taki ile Naki Askeri'dir ruz - i vega Mehdi - i nutk - beyan Fazl - Huda nur - i huda Ehi - i Beyt'in ra uyarub etti ihya em' - i Hak'dr ki verir hare dein nur u ziya Nur - i em - i bdela pertev - i mihr - i a'la Kayser - i Rum ann oldu eiinde geda Mazhar - nur - i Nebi mahzen - i esrar - Ali Pir - i erkan - tarikat Hac Bekta - Veli

544

ALEVi_VE BEKTA !if.iRLER ANTOWJiSi

- - - - - - - - ---. ---

Yz bin ihlas on iki imamn kuluyuz Vech - i hatemde olan nutku kelamn kuluyuz Adem'e secde eden rkn kyamn kuluyuz Ehi - i Beyt ile olan srr selamn kuluyuz Tac - Bekta ekb sanma avamn kuluyuz Fukara ire denen kavi beyann kuluyuz Rum sadklar abdal makamn kuluyuz ey'elillah mevali - i izamn kuluyuz Kemterin kemteriyiz ya'ni gu!amn kuluyuz Hasretiz dergehine ah - enamn kuluyuz Mazhar - nur - i Nebi mahzen - i esrar - Ali Pir - i erkan - tarikat Hac Bekta - Veli nefesin Vahdeti meydana ilet gzle eh - i Merdan'a ilet Yzn yere srb canib - i divana ilet Bade - i ak ile laya'kil mestane ilet Ya'ni Sultan Balm' n nakdi olan cana ilet Fukara hayline ser'asker sultana ilet smi Sersem Ali' dir mrid - i erkana ilet Dergeh - i ah - felek kadr - i melek ana ilet Ku dilin fehm edici zat - Sleyman'a ilet Nice rnrid nazr ekme! - i insana ilet Mazhar - nur - i Nebi mahzen - i esrar - Ali Pir - i erkan - tarikat Hac Bekta - Veli
Ak meydann Akane

Ruz - i ezel: Ezel gn - Hurid: Gne - Burc - hamel: Ko burcu Mazhar: Belirlendii yer - Mahzen: Hazine - eb - i zulmet: Karanlk gece -Me - i taban: Parlak ay - Akl - maa: Yalnz yeme ve imeyi dnen akl -Mihr - i dirahan: Ik saan gne - Huffa: Yarasa - ir: Arslan Khsar: Kaya, tepe - Zbde: z, zeti - Nur - i em: Gz nuru - ire suvar: Aslana binen - Vech-i hatem: Cmertin yz - zam: Yollama, gnderme Sem: Mum, k - Har: Kyamet - Pertev: Parlaklk - Geda: Kul - Mazhar- nur-u Nebi mahzen-i esrar Ali: Peygamber nurunun belirlendii yer, Ali'nin gizlerinin sakland yerdir.

-1-

-MurabbaHazret - i Faz - Ahad'den yine ruz - i ezeli Suret - i muhkem ile iriben kuvvet eli Kudret ile yourur ate b.ad ab gibi Mesken edindi o dem kendi itin can dili Kimdir ol kim bileyim dersen eer kavl - i Veli Srr - Hak nur - i Muhammed Esedullah - Veli Ve Aliyyn ve Aliyyn ve Aliyyn ve Ali Nokta - ba - i nbvvet rekam - i levh kalem sur - velayet mekar - cud kerem Mazhar - ekme! evla kelimat - a'zam Hadi - i cinn beer mrid nur - i ekrem Ezeli v ebedidir feteemmel fethem Srr - Hak nur - i Muhammed Esedullah - Veli Ve Aliyyn ve Aliyyn ve Aliyyn ve Ali
Menba'

i srr - suhan bab - ulum - i Ahmed - zat - ezel Kul hvallahil Ahad Va<>f - zatnda nuzl eyledi Allah samed Nutk - Hak'tr sfat lem yelid lem yuled Lem yekn dersem olur ana leh kfven Ahad Srr- Hak nur - i Muhammed Esedullah- Veli Ve Aliyyiin ve Aliyyiin ve Aliyyn ve Ali
Vasl

Kaif -

Ne ki var esfel a'lada serhaser ta but Gkteki ems kamer yerdeki lfi'I yakut Dest - i kabzndadrr alem - i mlk melekut Feyz - i ltfundan ann buldu kamer nur ile kut Padiah - dil can scrver - iah - Iahllt Srr - Hak nur - i Muhammed Esedullah- Veli Ve Aliyyn ve Aliyyn ve Aliyyn ve Ali Hasen ile Hseyin ah - kerem kan - ata Kuds - i zahrndan ann geldi vcude hakka Biri ah - heda birisi ah - ulema Birisi kevs - i kamer birisi de ems - i duha Szmn mahasal budrr ey ehi - i safa Srr - Hak nur - i Muhammed Esedullah- Veli Ve Aliyyn ve Aliyyn ve Aliyyn ve Ali

Hazret - i Abid Bakr eh - i hayl - i fukara zzet - i Ca'fer - i Sadk siper - i tir - i kaza Musi - i Kazm ile ol eh - i teslim rza eh Taky ile Nakiy tac - rus - i fusaha Cmlesi nur - i ezel vakf - sm - Taha Srr - Hak nur - i Muhammed Esedullah - Veli Ve Aliyyn ve Aliyyn ve Aliyyn ve Ali

Vahdeti seyf - i Huda katil - i a">hab - cahim Askeri'dir ki anndr yine cennat - naim Mehdi - i devr - i zaman vakf - esrar - kadim Hazret - i Faz - Huda kaif - i Kur'an - azim Nokta - i evvel ahr suhan - i Rabb - i kerim Srr - Hak nur i Muhammed Esedullah - Veli Ve Aliyyn ve Aliyyn ve Aliyyn ve Ali

Muhkem: Belgelere balanm - Levh kalem: Levha, iradeyi, kalem kuvveti simReler. Hz. Ali'nin "Ene kalem ene levh ene ar= Kalem benim, kat benim, gk benim'' anlamna gelen bir yce sz vardr. - Menba': Pnar, kaynak - Cud: Cmertlik - Dest - i kabz: Tasarrufundandr, iradesindendir - Melekut: Ruhlar alemi, melekler alemi - Eshab cahim: Cehennemlikler - Cennat .. rahim: Cennet nimetleri - Ekmel: Yetkin - Seyf: Kl - Aliyn: Yce, ulu -- Esfel: En aa, en adi - Nzul: inen -Ala: Yce - Hut: Byk balk, balk burcu - Kut: Yiyecek Feta: Gen - Fsaha: Gzel, dzgn ak konuanlar - Naim: Bollukta yaayan -- Tir: Ok - Kabz: El ile tutma, peklik - Ahz u kabz: Alma -Mehar: Diz,gin - Cud: Cmertlik .

TANRI'NIN ADLARI (ESMA-YI HSNA)

Esma - y Hsna, Esma - yi erife: Tanr'nm en gzel en erefli, en nitelikli isimleridir. Tanr'nn her dinde, her dilde deiik adlar, eitli sfatlar ve zellikleri vardr. Bu toplumsal bir gerek. nemli olan Tanr olarak adlandrlan gizil gce, insanlarn yak trd sfatlar ve zelliklerdir. Bir baka deyile Tanr'nn yaplandrlmas biimi ve bu yapnn ieriidir. ok Tann'I dinler ile tek Tanr'l dinlerde bunlar tamamen deiik ve farkldr. Hatta tek Tanr'l dinler dediimiz Yahudilik, Hristiyanlk ve slamiyet bile ayn Tanr'ya inandklarn sylerken, O'na farkl zellikler ve nitelikler tanmaktaddrlar.

BOSNAll VAHDET BABA

Allah'n

547

Kuran - Kerim'de geen (99) ismi

unlardr:

Adl, Afvv, Ahir, Aliyy, Alim, Azim, Aziz, Bfs, Baki, Bari, Basir, Bast, Batn, Bedi, Berr, Cami, Cebbar, Celil, Darr, Ehad, Evvel, Fettah, Gaffar, Gafur, Ganiyy, Habir, Hadi, Hafid, Hafiz, Hakem, Hakim, Hakk, Halik, Halim, Hamid, Hasib, Hayy, Kabz, Kadir, Kahhar, Kaviyy, Kayyum, Kebir, Kerim, Kudds, Latif, Macid, Malik'l - Mlk, Mani, Mecid, Melik, Metin, Muahhir, Mucib, Mugniy, Muhsi, Muhyi, Muid, Muizz, Mukaddim, Mukyt, Muksit, Muktedir, Musavvr, Mbdl, Mheymin, M'min, Mmit, Mteali, Mntekim, Mtekebbir, Muzill, Nafi, Nfir, Rafi', Rahim, Rahman, Rakib, Ra'lf, Reid, Rezzak, Sabflr, Samed, Selam, Semi', ehid, ekr, Tevvab, Vacid, Vehhab, Vahid, Vali, Varis, Vasi, Vedud, Vekil, Veliyy, Zahir, Zul - Celali ve t:kram.

ERAG: 'Aydnlanmann' sembol olarak kullanlmaktadr. Bahaeddin gel, era

olarak eski Trklerin nceleri 'yula' kelimesini 'lamba' belirtmektedir. Kelimenin kkeni eski trkedeki 'parlamak' anlamndaki yoldramak, yodrmak olduunu belirtirken 'yulduz (yldz)' kelimesinin bu kk manadan gelebileceine dikkat ekmektedir. Yula kelimesi ile ilgili olarak Kutadgu Bilig'de Peygamber'in bir mealeye benzetilerek u rnein verildiini belirtmektedir:
anlamnda kullandklarn

kelimesinin kkenine

ilikin

"Yula erdi hakka, karangku tri, Yarukluk yadht, yarutt seni'' (0 karanlk gecede halka bir me'ale oldu, Onun etrafa yayld ve sine aydnlatt)

Bugn

Bektalerin

'era' adn

verdikleri mum da

ayn

ilevi

stlenerek

aydnlanmann

sembol olarak kullanlmaktadr.

get, Xl. yy.da, Seluk ann balarnda Orta Asya Trkleri Yula kelimesini kullanrlarken Bat Trklerinin (Ouzlar ve Trkmenler) "ra, rak" kelimelerini kullanmaya baladklarn belirtiyor.
Ayrca,

Uygur

yazs

ile

yazlm Ouz Destann

da

'era'

olduunu, 'ra' szcnn grldn

ise ilk kez

Harzemahlar

sznn grlmekte ve Trk kltr evresinde

belirtmektedir.

SAN
stanbul'lu olduu sylenen Sani Onaltmc yzylda yaam bir Bektai ozandr. Yenieridir. Sonralan Sipahi ocana geerek oradan emekliye ayrlmtr. 1586 ylnda ldi:i. Azizi (Gitti Sani) szciiyle tarih diiiirdii, Tarihi Ali'nin "Knhn - ahbar" kitabnda ve Hasan elebi tezkiresinde onun hakknda geni bilgiler bulunmaktadr. Sani, divan ve ak tarzyla yazd iirlerinde ok baar kazand: iirlerini ieren bir divan var dr, ama o dnemde yazlm dergilerde de iirleri bulunmaktadr. anda "Can Metni" adyla da n yapmtr

elebi ve Hasan elebi Sani'nin dneminin nl, gl ve baarl bir ozan olbelirtirler. iiilerinde divan iiri geleneinin btn zellikleri bulunur. Tarihi Ali, onu dinsizlikle sular. "Yaratl bakmndan inansz, z bozuk, ortal kartrc bir kimse olarak" niteler. Sani iirlerinde ann toplumsal olaylarna deinir, alayc, yerici bir dil kullanr.
duunu

Ak

Kanuni'nin arab

yasaklamas

zerine:

Kldun

"Humlar sikete cam tehi yok vcud i ney esir i kahve bizi hey zamane hey

dizelerini

sylemitir.

arabn

bulucusu cem iin:

Cem bu nkteyi cam . srur encamna Doymadk pir - i mugann bade - i gl mmma
diyerek,
arap datclarn

"Yazd

gl renkli

araplarna doyamadn

vurguluyor.

-1Alma ah - dil - i uak eha eyle hazer Ser - i kuyinde grb etme it1lb ile gzer Deme katmda nedir bunca geda - yi ahkar Ehi - i tecrid biziz mereb - i safi diller Etme dervi - i abapua hakaretle nazar O da halince fena mlketinin ah geer

Bu Ik' dr bu Kalender deme bu Hayderi' dir Kimisi Mevlevi halkn kimisi Ca'feri' dir Gleni Hanikahnn kimi hak - i deridir Her biri kisve eker fakr fena serveridir Etme dervi - i abapua hakaretle nazar O da halince fena mlketinin ah geer Sanma matemzede dervileri kim hurremdir ehi - i dil arifler ile hemdemdir Harem - i vahdete bigane deil mahremdir Kimisi Hazret - i Molla kimisi Edham' dir Etme dervi - i abiipua hakaretle nazar O da halince fena mlketinin ah geer
Hakinab

Ta'n zarn eyleme dervi - i nemed pulara Halet -i cezbe - i ak ile o medhulara Mnkirin koymadlar szlerini gulara Kim ulat nefese urad hamulara Etme dervi - i abiipua hakaretle nazar O da halince fena mlketinin ah geer erbab - harabfdan istinkaf geri meyiilude v kalbi safi Vardr ol taifenin hali deil eraf Kimi Bhlul - i zamane kimi Bir - i Hafi Etme dervi - i abilpua hakaretle nazar O da halince fena mlketinin ah geer
Hrkas

Klma

dp ihsan ile ermende geda tayifesin Su - i zannitme grp ehl - i fena tayifesin Klma ta'yib brehne bdela tayifesin Hemdem munisin eyle fukara tayifesin Etme dervi - i abapua hakaretle nazar O da halince fena mlketinin ah geer

Sarsa Sani yeridir bana khne al Tekye - i aknn oldu soyunub abdal Klma ltf etmeden ey ah - kerem ihmali ksa deryuzeye gnderme kapuda hali Etme dervi - i abapua hakaretle nazar O da halince fena mlketinin ah geer

- - - - - - - - -...

---~~----~"--------

___________ SAJV_L___?J.l

itab: Acele, abukluk - Gzer: Dolama - Geda - yi ahkar: Hakir kullar Hf-rem: en -- Ser - i kuy: Ba ke ---Nemed pu: Hrka giyen - ermende: Utanga -- Su - i zan: Kt zan, san - Ta'yib~ Ayplama - Dervi - i abapu: Aba giyen dervi - Brehne: Ak, plak, yaln - Mereb i safi: Temiz huylu ---Bigane: Yabanc - stinkaf: ekinme - Harikah: Tekke - Fena mlket: Dnya - Uak eha: Ey aklar ah - Hezar: Blbl - Khne: Eski, ypranm - Eraf: leri gelen halk -Dil: Gnl - Kisve: Giysi, elbise, rt Hakinab: Suda yzenin hakk - Harem - i vahdet: Birlik yar - Ehi i Tecrid: Evlenmemi-- Medhu: armf, korkmu, rkm -Hamu: Sessiz, susmu- Gu: Kulak -Hazer: ekin - Ehl-i tecrid: Hi evlenmemi.

-2Ger yasa oldyse ey dil enge de kanune de Tevbeler olsun arakla bade - i glgne de Seyl - i
Vardm

egim

gibi hergiz bahr - i cari grmedim ey Yusuf cemalin Niy'le de Ceyhun'e de

yle mest oldum mey - i bezm - i lahi ile kim Nefret etmidir tabiat benge de afyune de
i'r

- i dilsuz ile teshir etdim ahr ol mehi

'tikadm kalmamdr sihre de efsune de

Yazdna

Saniya

klm muvafk er'e

katib - i kudret berat - akm de manune de

eng, kanin: Mzik enstrmanlarndan - Arak: Rak -- Cari: .Akan - Badeyi glgun: Gl renkli iki, arap - i'r - i dilsuz: Gnl yakc iir - eyi - i ek: Gz ya seli - Sihir ve efsun: Gz balayclk, sihir ve by - Beng: Afyon keyf verici nesneler - e're de manme: Ktye de iyiye de- Hergiz: Asla, hi bir vakit-- Bezm: Meclis - Teshir: Ele geirme, byleme - Deryze: DilencilikBahri cari: Akan deniz -- Car: Komu - Berat - ak: Ak ferman - Mehi: Ay.
Post: Tarikatta kutsal makam. Tarikatn nde gelenlerinin oturduklar manevi yer. Tarikat yolunda bir aamay, makam simgeler. Seccade olarak alglanr. Pirin, mridin, makam sahiplerinin, dedenin ya da babann oturduu tabaklanm ti.iylii deri. Post ehli dediimiz, post hizmeti grenler: a) Pirler, b) Dedeler, c) Babalardr. Postun simgeledii aamaya, makama ulaan, bu aama ve makamlarn tiim gereklerini harfiyen yerine getiren, buna hak kazanan kimseler post sahibi olur, posta otur-

.552 .. ALEV VE BEKTAi iRLER ANTO._LO_J_/S_I__ __

maya hak
tanmtr,

kazanrlar. Bunlar

kimlerin

belirleyecei

tarikat rf ve adetleri iinde sap-

beUidir.

Alevi - Bektai sreinde on iki imama ballk sonsuz bir grnm sergilemektedir. Bunun iin tarikattaki postlarda buna gre belirlenmitir. Her imam simgeleyen bir post dnlm, bylece, Oniki post varedilmitir. Post kutsaldr, simgedir. En byk sevgi ve sayg kaynadr. Bir adan post sonsuzluu sreklilii simgeler. Alevi - Bektai inancna gre postun ba "teslim", aya "hizmet", sa "el tutma", solu "nefsi krma", d "sebat", ii "temkin", ortas "muhabbet", mihrab "cemal", dousu "sevin", bats "bilim", koulu "erenler nnde ba emek", can "tekbir", eriati "yok olma", tarikat "acma", marifeti "rza" ve hakikat "kavuma ve bekleme" dura olarak alglanr. Post ..
niin

farsa bir tekkede posta oturan en stn yetkiliye verilen

addr.

bilinen adlar yledir: 1 - Baba Postu: Horasan Postu. Hac Veli. 2 - A Postu: Seyit Ali Sultan. 3 - Ekmekci Postu: Balm Sultan. 4 Nakip Postu: Kaygusuz Sultan. 5 - Atac (At) Postu: Kamber Ali. 6 - Meydanc Postu: Sar smail. 7 - Trbedar Postu: Karadonlu Can baba. 8 - Kilerci Postu: ah kulu Hacm Sultan. 9 - Kahveci Postu: ah azeli Sultan. 10 - Kurbanc Postu: Hz. brahim Halilullah. 11 - Ayak Postu: Abdal Musa Sultan. 12 - Mihmandar Postu: Hzr Aleyhisselam (Mirat-l Mekasit).
Bekta

Bektailerde postlarn

YETM AL ELEB
stanbul'lu olduu sylenen Yetim Ali elebi, Yenieridir.Gerek kimlii hakknda

elde fazla bilgi yok.

Doum

tarihi ve eserleri bilinmiyor. bir Bektai

ozandr. Babas

Onaltc yzylda yaam

da Yenieri

Oca'nn turnac

has, yani personel daire bakan idi. stanbul'da dod~. Yenieri 66. ortann mridi,

Halife Cemal Baba'dan el ald. Daha sonra, bir kk tekke uyandrd. Seyyid Ali Reis ile Hint seferinde bulundu. 1552'de ld. Divan yoktur. Ancak, baz yazma dergilerde dank halde iirleri bulunmaktadr. Gemicilik terimlerini ieren bir manzumesi ilgi ekicidir. Kul Yetim mahlas ve hece ls ile yazd deyileri vardr.
-1-

Levh - i dilde nice bir nak - vekar eyleyim Ser saman koyub ak ile kar eyleyeyim Zerb olub alem - i tecride gzar eyleyeyim Gel kalender olalm terk - i diyar eyleyelim Her ne kim hatra olsa yuyalm ab gibi Kainat grelim vaka - i hab gibi ark u garb gezelim mihr - i cihantab gibi Gel kalender olalm terk - i diyar eyleyelim Came - i ariyeden bu ten - i hakiyi soyup Ardan ari olub neng ile namusu koyub Ba ak yaln ayak kafile - i aka uyub Gel kalender olalm terk - i diyar eyleyelim Yine alayi - i dehri yuyalm pak olalm Girelim bir nemede ak - bibak olalm Ehi - i dilller yoluna srnelim hak olalm Gel kalender olalm terk - i diyar eyleyelim Terk - i adetle yine kendimize bend edelim Resm ayin - i cihan nice pabend edelim Azn - i iraz Buhara v Semerkand edelim Gel kalender olalm terk - i diyar eyleyelim

Emr - i Hak erdi sefer eyledi n Pir Cemal Rum'da sana karii:r oldu Yetim emr - i muhal Arab'a ya Acem'e eyleyelim isti'cf Gel kalender olalm terk - i diyar eyleyelim

Levh - i dil: Gnl levhas -- Nak - i vekar: Ar bal ekiller veya tecelliler Ser saman koyup: Yola ban ve malm adamak - Zerd olmak: Kvama gelmek -- Zerd: Sar -- Alem - i tecrid: Varlktan soyunma, Tanr'dan baka btn ilikilerden soyutlanma -- Vaka: Olgu - Hab: Uyku Muhr: Gne Cihantab: Cihan aydnlatan - Came - i ariye: reti giysi, yani varlk kuruntusu - Ten i Haki: nsann bedeni - Ehi - i dil: Gnlden anlayan - Alayi: Gsteri - Terk - i adet: Taklidi ibadeti brakma - Nemed: Kemer veya hrka Bibak: Korkusuz --- Resm ayin: Kutsal tren - stical: Acele ermek - Muhal: Olm.az, mmkn olmayan - Dehr: Dnya.

-2Allah bir Muhammed, Ali, Nazar eyle bari bana .zz celalin akna, ektirme ol zar bana Pirlerden inb Hu deriz, Yalan dnyay nideriz lrz hasret gideriz, Gster ol didii:r bana Muhammed Ali'dir server, Akna varben yalvar Her kiinin muradn ver, Efendim sevdiim bana Kul Yetim alar yerinir, Ak hayaliyle srnr Cennet - i Rdvan grnr, ol gzelin kaddi bana Nazar eyle: Bak -- zz celal: Ycelik ve ululuk - Zar: lnleme -- Habret: zlemle -- Didar: Cemal, gzel yz - Server: Babu - Kadd: Boy, pos.

-3-Bihamdillah yine bir ho demim var Feragat aleminde alemim var D alem iret ayma virmem Derun - i dilde cana bir gamm var
Cihann az u oundan geelden Gnlde sanma kim bi kemim var

Salndrmaz muhiti kirpiine Benim cism - i terimde bir nemim var

_ _ _Y_'E1_1M AL_( ELEBi

555

Duban - aha sertapi boyandm Yetim ah itmeyim mi matemim var

Dem: An - Feragat: zveri - D alem: Dnya ve ahrat - ret ii ay: ki imek - Derun - idil: Gnl ii - Cana: Sevgili--" Matem: Yas - Sertap: Batan baa - Bii kem: Kt isteim - Duban - ah: Ahmn duman - Gam: znt - Bihamdillah: Tanr'ya krler olsun - Geelden: Geerli Pene - a Al - i aba: Bir elin be parma ile simgelenen, Hz. Muhammed - Hz. Ali - Hz. Fatma -tl Zehra - Hz. Hasan - rncteba - Hz. Hseyni desti Kerbela'dan oluan ehi - i beyt. Bu adlarn sa elin ba parmandan balayarak srasyla yazld levha. -

Peneci: Bektailiin elebiyan kolunda grg nek) ile deilde elle svazlayanlara verilen ad. -

srasnda,

talibin

srtna

erkan (alaca de

Perde: Tasavvuf felsefesinde, Tanr ile nesnel varlk dnyasm birbirinden ayran gerekte bulunmayan simgesel engel. Bir baka syleyile, Hak ile kul arasnda kimi zulumat'tan (karanlklardan), kimi ise nurdan (ktan) engeller (perdeler) vardr. Bunlar Hakk'n gnlde tecelli etmesini nler.
Tarikatta, yolun
aarak tanrsal

yksek aamalarna varlkla yz yze gelebilirler.

olgunluun

ulaan canllar,

bu engelleri (perdeleri)

Dnyasal istekler, mal, mlk, nefs, ehvet vb. gibi Hak ile kul arasndaki zulmeti, engeli oluturur. Nefsini yenemeyen, bu isteklerinden syrlamayan kimseler Tanrsal varlkla kar karya, yz yze gelme ansm tmyle yitirirler, artk onlar dolaan fden baka bir ey deillerdir. Tanrya ancak bu manevi perdeleri kaldrarak aama aama varlabilir. Zulmet perdeleri kalknca Hakla insan birleir. Zulmet perdeleri inanla, sevgiyle, ibadetle yokedilebilir sevgi zulmeti eritir, yokeder. Kre: Bir ok Alevi - Bektai iirinde geen bu deyim de simgesel bir kavramdr. Fiziksel olarak btn noktalar merkezlerinden ayni uzaklkta bulunan kapal bir yzeyle snr landrlm cisim anlamna gelir. Dnyay, yeryzn anlatmak iin de kullanlr. Ancak tarikatta Hazreti Fatma ocan simgeler. Kre makam ise i yiyeceklerin piirilip yenebilecekleri duruma getirildikleri (Fatma oca) olarak dnlm, olgunlama, kemale erme aamas, makam olarak kabul edilmitir. Kfire talibin, derviin, canlarn pitii yetkinletii kabul edilen manevi bir simgedir. Tekkelerde ocak, bir niyaz yeridir. Belli. aamalardan sonra talip, buraya getirilir ve kendisine krenin, Hazreti Fatma ocann ne anlama geldii anlatlr. Eski Trklerde de ocak kutsaldr, lmszln, srekliliin simgesi olarak kabul edilir.

CAFER
Gerek kimlii, doum - lm tarihleri, nereli olduu ve yaptlar bilinmiyor. Ancak, Tezkirelerde yaamna ilikin hi bir bilgi yok. Bununla birlikte ayn yzyl iinde yazlan dergilerde baz nefesleri grlmektedir. Gnl, ar Ali sevgisiyle dolu bir ozandr.
onaltmc yzylda yaad sanlyor. Bektai ozandr.

- i --

Ali'dir ol ki alemde bu gn ah - mualla'dr mam - i a'zam u ekrem sipehsalar - a'li.idr Ali emriyle gelmitir vcude alem adem Ali hkmiy!e olmutur ne kim pinhan peyda.dr Ali'dir srr - Sbhani Ali'dir alemin can Ali'dir gevherin kan Ali he:m ka'r - deryadr Ali Ali
ol Lamekandr ol biniandr

kim mnezzehdir kamu eyden kim her eyada hveydadr

Ali'dir kymet - i gevher Ali'dir bibaha cevher Ali'dir aleme server Ali nur - i mcellfidr Ali'dir cami' - i Kur'an Ali'dir rahmet - i Rahman Ali'dir menba' - i ihsan ki bi manend ti yektadr Ali ol ah - merdandr Ali ol .~ir - i Yezdan'dr Ali ol bahr - i ihsandr ki bir l'lu - yi !aladr Ali'dendir eya m'min vcudu cmle mevcudun Hem oldur nokta - i ba hem kitab - Hak Taalii'dr Ali ol zat - nulaktr ki her cy'e muhit oldu cmle eyadan mnezzehtir mberriidr

Eeri

Ali srr - liihi'dir cihann padiahdr Bu m'minler sipahidir kemi'r - i ruz - i

heycandr

558

ALEVi VE BEKTA ilRLERi ANTOLOJS

Sfat

Meer

u zatna ahn kimesne olmad vakf anlar ki alemde Ali anlara mevtadr
ebber

Be - hakk - Be - hakk -

Bakr

bber be'hakk - Abid server u Ca'fer ki Hayder ah - ulyadr

Be - hakk - Kazm u rehber be - hakk - ah Rza mihter Be - hakk - nur - i peygamber eb - i sultan - turadr Taki
hakkyn

ey akil Naki'den

olmal

gafil

mam Askeri kamil cihan darna Dara'dr

Ela ey Mehdi - i mihter karni akerlerin serveri Kulundur Ca'feri kemter kamu ednadan edna.dr

Sipehsalar: Kervan ba, bakomutan - Pinhan: Gizli - Peyda: Ortaya kan Srr Sbhan: Tanr 'nm srr - Ka'r - derya: Deryann dili -- Lamekan: Mekanszlk - Mnezzeh: Arnm Biniam Niansz Hveyda: Grnen Bibaha: Pahas pek byk - Sipah: Asker, ordu -Mcella: Parlak - Cami - i Kur'an: Kur'an toplayan - Muhit: Kapsayan - Bi manend yekta: Ei, benzeri bulunmayan - ir i Yezdan: Tanr 'nn Arslan ' Ali - Llu yi lala: Kymetli inci - Mevla: Sahih - Edna: Deersiz - Mberra: Aklanm - Heyca: Kavga, dv Mihter: Daha byk - Abid: Kullar - Noktay ha: Hz. Ali'nin "be harfinin altndaki noktaym" yce sz - Server: nder.

-2ah - cihan Aliy - yi velidir gman deil Her kim deil der ise bil ehl - i iman deil
Hakknda

Ann

lafeta dey buyurdu ol ilah misali dnyede hi bir civan deil

Her kiiye verilmedi Dldl Zlfikar Her bir hasis server - i sahih kran deil Her harici ne bilsin Ali'nin hakikatin Div - i laine sm - lahi ayan deil Sultan - kainat hemen ol imamdr Her bir zelil - i gm ude ah - cihan deil

O.FERI 559 ----------

eh hizmetine belini merdane bala kim mrn bakas yok bu cihan cavidan deil

Yoktun ann ticaretinin sudu zerre.;e Her kim bu yolda can seri tercman deil Sultan - din Hasen Hseyn ah - Kerbelii Yolunda can diri klan pehlivan deil Zeyn - l - ibad Bakr u Sadk'la Kazm'n Nuru hemie dide - i dilden nihan d~il Server Rza Taki v Naki ah Askeri Mihrinden zge mihre bu gnlm mekan deil

Ey Ca'feri kaan buliser izzet eref ol kimseler ki bende - i sahib zaman deil

Gmam phe - Divi lain: Lanetli eytan - Hasis: Cimri, istemez -Cavidan: lmsz - Zelil: Hor, hakir, alak - Gm de: Babo gidi - Bende: Kul Sud: Kar.fayda - Diri: Esirgeme, nleme - bad; ok bereketli - Hemie: Her vakit, daima - Dide i dilde nihan: Gnl gznde gizli.
--3Ann kim derde derman Muhammed Mustafadandr Delil - i rah iman Aliy - yel - Murteza'dandr

Ne m'rnin kim Hasen mihrin gnlde eyledi muhkem efaat ana maherde Hseyn - i Kerbela'dandr
mam - Abidin Bakr cihanda gn gibi zahir

Ne bilsn

bunlar

kafir ki bunlar

rehnmadandr

Gel imdi Ca'fer - i Sadk'tan al burhan delil.il kim Delil - i ehi - i irfann kamu ol pivadandr Cihanda Kazm her kim mam - heftmin bildi ana himmetler Ali Musa Rza'dandr

Hemie

Taki v ba Naki Asker bularndr cihan yekser Muhammed Mehdi ol mehter beli nur - i hdadandr

Ne gam yer Ca'feri ibu cihann hadisatndan n ann her d alemde demi Al - i aba 'dandr

Delil: Klavuz - Mihr: Mhr, sevgi -- Delilil, delil: Belge, belgeler -- Piva: nder - Dem: 'Z.a.man, devir --- Mehter: Rtbe, nian mjdecisi -Relmma: Yol gsteren - Burhan: Kant -- Yeksar: Yalnz bana - Hadisat: Olaylar, gnlk vakalar, hadiseler -Al - i ab3: Ehlibeyt --- Heftmin: Yedinci - Heft merdan: Yedi byiikler (ulular) anlamna gelir. Tasavvufta bunlar: Kutub, Gavs, Ahyar, Evtad, Ebdal, Nukabii ve Nceba'dr. Eshab - kelfde de yediler vardr. Kuran'da kendilerinden sz edilir. Bunlar: Yemliha, Mekselin., Mislin., Mern, Debernil, S.zen, Kefetatayyu ve Ktmir (kpekleri)' dir. Sylenceye gre maarada 200 yl uyudukan sonra uyanmlar, insanlarla grm ve sonra da ayn maarada sr
olmular.

KIBLE: Kble kelimesinin kullanld yerde bir yn bildirimi sz konusu olmakta ve bu ynde bir cemiil bulunmaktadu. Kble kelimesine ilikin Halifebaba Turgut Koca'nn bir aklamasn olduu gibi aktaryoruz:
"slam'da kble birdir. Kabe-i Muazzama denir. Bundan baka bir de, Hacet Kblesi
vardr.

Hacet

Kblesi

ise 7 tanedir 12 imam bu 7 yerde yatar, bunlar:

1. kble: Medine-i Mnevvere - Medine'de

2. 3. 4. 5. 6.
7.

kble: kble: kble: kble:

kble:
kble:

Cennet-il Bak - Medine'de Necef-ti! Eref - Irak, Necefte Kerbela'da Kazmiye - Badat'ta Samire-de Serdap da denilir. Mehdi'nin sr olduu yer olarak bilinir. Horasan'da Mehet (ehitlik) Kum eyaletindedir.

Kabe'yi birinci kabul edersek bu 8 olur. 8 nci yerde de 8 nci imam yatar onun iin Kble-i Hetim denir. Yzde 7 hat taya kar."
bulunduu

bu nedenle, yedisi

tamamlannca

insan cemalinde

yatt

or-

KOYUN ABDAL
bir Bektai ozan. Mezar Kayseri'nin Bnyan ilesine bal Koyun Abdal kyndedir. Alevi-Trkmen Hasanlu airetindendir. Yrktr. (C. Trkay-Babakanlk Ariv Belgelerine Gre Osma.nh mparatorluunda Airet, oymak ve cemaatler s. 409). Gerek ad, kimlii hakknda elde yeterli bilgi yok. 1645 ylnda len Koyunolu ile ilikisi kesinletirilemedi. :Ancak yine de Yenieri katibi Koyunolu olmas mmkn. Viyana ktphanesi Trke yazma eserler arasnda 2006 numaral bir dergide bir demesi kaytldr (Sadettin Nzhet, Erg a. g. e. c. H, s: 72). Akc, duru, iten ve cokulu bir dili var. Hnkar Hac Bekta Veli evlatlarndan ah Kalender elebi mridlerindendir. Kalender elebi Ayaklanmasna bizzat katlmtr (1527). Osmanl tarihisi Ferdiye gre Kalender elebi'nin yenilgisi Alevi--Trkmenler iin byk bir kym olmutur. nl deyii 1565-75 yllar arasnda yazlm bir mecmuada vardr. (Fahri Bilge, Kalender Vakas ve Koyun Abdal, Erciyes Dergisi, Kayseri Halkevi yaym s. 17 Kayseri, 1941 s. 503-506, aktaran: A. Haydar Avc,
Onaltnc yzylda yaam

Kalender elebi

Ayaklanmas.

AAA

yaymlar

1998 s. 84-107).

airin

l 645

ylnda

k ~air Koyunolu

ile

ilikisi

kesin

belirlenememitir.

Baz Bektai cnklerinde nefesleri grlr. Nefeslerini hece lsyle yazmtr. Koyun Abdal'm henz yaynlanmam bir velayetnamesi de vardr (A. Haydar Avc).

-iSeni aha gider derler, Gel gitme gz.el Kalender Atan anan yzn suyun, Terk etme gzel Kalender
Hac Bekta deil

m - atan, Hnkar Veli deil m - ten Kerbela'da mekan tutan, Gel gitme gzel Kalender

Sen Hac Bekta glsn, u aleme dopdolusun Sen de bir erin olusun, Gel gitme gzel Kalender

Y edilmez oldu yedekler, Kurulmaz oldu otaklar Harb oldu kald raklar, Gel gitme gzel Kalender
Blk blk oldu beler, Dikildi sayvanlar tular Koyun Abdal durmu alar, Gel gitme gzel Kalender

-------------Kalender elebi 0476-1528) yllarnda yaad. Kitabmzn bu cildinin 35. sayfasna baknz.

562 _ __ALEVi VE BEKT~ ~1/RLERi ~NTQLOJiS[ _ _ _ - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

-2akan sular gider ah'a doru Mlk sahibi nice beyler Kalkt gider ah'a doru
Akl

Karl dadan

.i

Benim dilediim zr nmde Bozatl Hzr Geldi onbin atl hazr Kalkt gider ah'a doru Benim dilediim dilek arkn dnderir felek nmzden giden ulak Kalkt gider ah'a doru
Topland erenler pirler Hak iin verilir serler Ykn taylad erler Kalkt gider ah'a doru

yolunda kald Rum Abdal geldi Onlar ikrara bend oldu Bakt gider ah'a doru Gzm
Krkbin

ah

Y eryziinde biten otlar Meydan diler ko yiitler Ala gzl arap atlar Kalkt gider ah'a doru

Koyun Abdal akt cotu Bendine smad tat Kervanmz yola dt Kalkt gider ah'a doru
krara bend olmak: Geree, doruya balanmak - Ser: Ba - Taylamak: Denklemek, hazrlamak - Ulak: Haberci. Haber gtrp getjren kimse.

-3Hakka giden bezirganlar Ulatlar hana bugn Muhipler pirini sevmi Can kattlar cana bugn
ah

. ab'n katar ekilir Meydana sancak dikilir

Drt yanda delil yaklr Yolcular uyana bugn

Aklar beladan dnmez Dost meyinden ier kanmaz Yrekte od yanar snmez Dertli dertli yana bugn
Cokun rmaklara daldm

dolusundan ielim meydana geelim ah'n yurduna gelim Kervanmz kona bugn
Kalkp

ahn dolusundan kann Pervaz vurup samah dnn Erenler niyaza inin Canlar dolu suna bugn

Ol

niyaz aldm Eiine turab oldum Uradm sultana bugn

ah'mdan

KOYUN ABDAL ---------------

563

Koyun Abdal oldu tamam

te geldi Sahip Zaman
Yardmcmz

Onik'imam Getiler meydana bugn

Delil: /) Yol gsterici, klavuz. 2) Tekkelerde, cem trenlerinde, trenin yapld meydandaki eralar uyandrmak iin kullanlan balmumlufitil. Bir tr kk era - Muhip: Seven, sevgi besleyen, dost - Pervaz: 1) Kanat. 2) Uma, uu Sahip Zaman: 7.amann sahibi, bekisi. ah Kalender elebi.

-4idin beyler aalar Pirim Kalender geliyor Yce dalar sarp kayalar Pirim Kalender geliyor

J, Gazaya sancak ald

Yiide donlar biildi Erler meydanda seildi Pirim Kalender geliyor

Havada dolanan kular Gerek mi grdm dler Saf saf oldu yryler Pirim Kalender geliyor Mehdi-i zamandr ad Bitsin mazlumun feryad
Hac Bekta'n evlad

Benim pirim adil vezir ardm yerde hazr

Yardmcmz lyas Hzr

Pirim Kalender geliyor Er isen erliin bildir Dkn meydandan kaldr Srd bir ulu yoldur Pirim Kalender geliyor Koyun Abdal eydr erler olsun Pirler Sarp geitler ulu arlar Pirim Kalender geliyor
Yardmcmz

Pirim Kalender geliyor

Mehdi-i Zaman: Kurtarc. Beklenmedik bir zamanda ortaya ktlkten ve zulmden kurtaracana inanlan kii. ah Kalender.

kp insanlar

-5Yalar

doldu ala gze Yeti ah- Merdan yeti Bun deminde imdi bize Yeti ah- Merdan yeti

Benim ahm canlar can Nedir derdimin derman Kara gnde koyma beni Yeti ah- Merdan yeti

564 ___ ALEVi VE B_~TAi iiRLE.'Rt~NfOL_O_J_iS_i_ _

Grdm yakn ra Dost ilindt! dusl dura Pirimin yanar ra Yeti ah- Merdan yeti Yezit stmze geldi Bendelerin bunda kald Benzim sararuban soldu Yeti ah- Merdan yeti

j, Kana boyand her gazi

Edelim hakka niyaz Bun deminde koyma bizi Yeti ah- Merdan yeti Yezit vermiyor amam Gitmez gnlmn gman Yetimenin tam zaman Yeti ah Merdan yeti Koyun Abdal byle n'olur

Bu zulm byle mi

kalr

Bize imdat kimden olur Yeti ah- Merdan yeti

bal bulunan kimse -- .Bun demi: Darlk ve sknt an, - era: Alevilerin cemlerinde yaktklar, kahlar ierisinde bulunan mumlu fitiller. era, Alevi toplumunda kutsaldr - Gman: Sknt, kuku, tedirginlik - ah~I Merdan; Yiitler ah, mertlerin nderi, ncs. Bu nvan, Alevilerde genellikle Hazreti Ali iin kullanlr.

Bende: Bir yere bend olan,

bunalm an

-6-Ben bu yolu bilmez idim gnlme dd gider Ak elinden dertli gnlm Kaynayuban tad gider
Ak

Ak oduna den kii Dn gn yanmaktr ii Snmez barnn atei Bryan oldu pidi gider
Ak

Ak maukunu arar Varup dost iline sorar Bu gnl maksuda erer Bir pire dand gider

oduna yanmaz olan

lecein sanmaz olan

Gz

ap uyanmaz olan Bir gaflete dd gider

Hani bizden d alan Kalr m dnyaya gelen Bu dnyay umak klan Bir ak ile gedi gider

Bu ak bana bir d idi Haktan gelen bir i idi Koyun Abdal bir ku idi Halk iinden udu gider

Maksud: stek, arzu - Mauk: Ak ile, tutku ile balanlan kimse. Sevgili Myesser: Kolay bulunup yaplan, kolaylkla olan. nnde engel bulunmayan Od: Ate-- Umak: Cennet.

KOYUN ABDAL

565

-7Gel gidelim aha doru Bizi burda bilen olmaz Arz eylesem halimizi Yanmza gelen olmaz Hak yoluna nazar Dkn vardr yoldan azar Niceleri yzde gezer Derin gle dalan olmaz
kldm

.J, A bakalm kemalini

Seyredelim cemalini
Her yerde satmar maln Paha verip alan olmaz Mihman oldum yatan dedim Gam ykn atam dedim Dkkan atm satan dedim Kumamdan alan olmaz

Bir su itim derin glden Yz evirmem doru yoldan Arif olan bilir halden Cahillerden bilen olmaz

Koyun Abdal eydur uar Arif olan bir bir seer Mihman olan konar ger
Elenip

de kalan olmaz

Cemal: Yz-- krar: 1) Onaylamak, kabul etmek 2) Hakk sylemek, doru olan sylemek 3) Gerek - Mihman: Konuk. ah Kalender elebi. -8Ak elinden itiimiz Denizlerin srsdr Lekerimiz eker mrid Gereklerin birisidir

j, Ulu arlar bedestanlar Ulular gzl mestanlar Al iekli glistanlar Evliyalar korosudur
Gevher bul.up almadn m Kymetini bilmedin mi Mnkir yola gelmedin mi Kendi gni kurusudur
Koyunolu

Yeryzne nazar salan Dmlerin elin alan Yeil sancak ekmi gelen On iki imam erisidir

Kur'an'a bak

pi Mansur boynuna tak

Nesimi oldu Hak'la Hak Yzdkleri derisidir

Asker - eri: Asker - ar: Kent, ehir - Mestan: Sarho - Bedestan: ve talarn satld ar, kapal ar - Glistan: Glbahesi Gevher: Elmas, inci gibi deerli ta, mcevher - Mnkir: nkar eden Kalender: Dervi. Kalenderilik gnl zenginliini her eyin stnde tutan, tanrsal bir varlk olan insann dnyaya balanmadan her trl kuraln dnda gren, gsterie nem vermeyen, insanlarn sade. temiz, r.iyasz ve itenlikli yaamalarn
Deerli eya

Leker:

566

ALEVi VE BEKTA/ ilRLER ANTOLOJiS

ngren bir tarikat olarak 13. yzylda ortaya kmtr. Kurucusu Hac Bektai Veli'nin ada olan Kalender Yusuf Endlsi'dir. Bu tarikatn be temel koulu vardr. 1) Kalp temizlii, 2) Nefsin temizlii, 3) Dnya pisliklerinden arnma, 4) Zekatlarla yaayarak srekli dolama, 5) Tanr beenisine ulaabilmek iin kesin bir sadelik uygulama. Kalenderler sa, sakal, byk ve kalarn tra ederlerdi. Yn ya da kldan dokunmu giysiler giyerlerdi. Boyun, kulak, bel ve bileklerinde halkalar bulunurdu. Toplumun dinsel deerlerini geleneklerini nemsemez/erdi. Muhammed Ali, Hasan, Hseyin, Fatma sevgisiyle yaarlard.

TUFEYL
kimlii ve yaants gibi, doum - lm tarihleri ile yaptlar da karanlklara Elde yeterli bilgiler ve belgeler yok. Ancak, onaltnc yzylda yaam bir Bektai ozan, Ahdi tezkiresinde sz edilen Tufeyli'nin, Diyarbakr'l olduu bilinmektedir. Tufeyli, aruz lsn baarl bir biimde kullanmtr. O dnemde yazlm bir Bektai dergisinde u nefesi grlmektedir.

Gerek

karmtr.

eha

devr ile devranun cihanda cavidan olsun

ta ebed yansun delillin hanedan olsun

erau

Hda v Mustafa olsun seniin daim nigehdarun Kapunda devlet baht saadet pasban olsun Emir - l - m'minin Hayder sana yar olsun iy server nnce Hadi - i rehber emir - i m'rninan olsun Hasen birle Hseyn olsun senn yar nigehdarun Ali Zeyn - el - aba ilmi sana ayn - ayan olsun Muhammed Bakr u Ca'fer olar olsun sana rehber Remine anlarun k senn eminde can olsun
mam Kazm Ali Musa Rza'nun himmeti dayim Sennle ma'nide hemrah hemdem hem inan olsun

Taki birle Naki mihri sana Hak'dan hidayettir Deminde ah Hasen nutk sana ti - zebiin olsun Senn bu kutlu devranunda olsun Mehdi'niin devri Senn vakt - zamanunda dem - i sahih zaman olsun Yznden perdeyi ref it grnsn nur - i Hak zahir Lebnden bir haber eyle nihan srr ayan olsun Hakikat ilminn kimse beyann bilmedi aha Senun anuna gelmidr yine senden beyan olsun

568

ALEVi VE BEKTAi _ij_RJ;::ERi ANTOLOJS

Getr kesreti alemden gel iy serhalka - i tevhid Alsun vahdettin virdi cihana cmle can olsun Kemal ehli olan canlar cihanda almad kamn Senn devrnde anlar kamyab kanran olsun Tufeyli' nn bu nazmuna nazar kl iltifat eyle Cihanda sylesn vasfn peyk - i rayegan olsun
Ey ah - Cavidan: Devaml, sonu olmayan - Hanedan: Hzt. Peygamberin soyu (Ehi - i beyt) - Nigehdar: Gzc, beki - Kamyap: stediini bulmu -Pasban: Beki - em: Gz - Mihr: Sevgi - Kam: Murad, istenen ey -T: Kl - 7..eban: Az - Rer: Kaldrmak -- Leh: Dudak -- Nihan: Gizli Peyk: Haber getiren, gtren, ulak - Ayan: Ak, ortada - Hemrah: Yol arkada, yolda - Rayegan: Karlksz elde edilen ey - Kamran: Kutlu, mutlu - Ebed: Sonsuz - Emiriilmminin: Halife - Hem dem: Sk fk, cancier arkada - Server: nder -Vasf: Nitelik - Ayn - ayan: Ap - ak - Ik: Sevgisi, ak - Hemine: Bu bile, tpk - Kesret: okluk, bolluk - Serhalka - i tevhid: Birlik halkasnn ba - Vahdettin virdi: Tanr birliinin srekli sylenmesi - ltifat: Gnl alma, vme - Kamyab: Mutlu, talihli.
eha:

LGL KAVRAMLAR

1-

KEVSER: Sembolik anlam,

'Sr'dr.

2 - SAK: Dem datan kiiye denir. "Sakiye muhabbet deildir baki" cmlesi sohbetlerde sk sk gemektedir. Arapa'da '10. cu gn' anlamna gelen 'Aura' kelimesinden gelir. eklen mam Hseyin'in ehadetini anmak amacyla aure piirilir. Bektailerde nemli olann Aure'nin simgeledii anlam olduu sylenmektedir ki bunda hakim olan duygu 'zulme kar olu, zalimlerin zulmne son verilmesi dileidir. 3 AURE:

AR
Yaants, kimlii, nereli olduu, ne zaman nerde doup lt;l ve asl ad bilinmemektedir. Ancak, onaltmc yzylda yaad sanlan bir Bektai ozan. Hurufi felsefesi dorultusunda bir ok iirler sylemitir. iirde ve anlamda ok baarldr.

Klah - Hac Bekta - Veli'yi Giyen idrak eder srr - A!i'yi Olur ayine - i kalbi musaffa Derununda hlurnur - i celiyi Giyp kisvet scud ettikte anlar Ezelden sylenen Kalubeliyi Grr m kisvet - i Hnkar'a layk - i tarikat her deliyi

Hin:dm:nd

Olur tabi tarik - evliyaya Sevenler Ariya AI - i Ali'yi

Klah: Ta, balk - Kisvet: Kutsal giysiler - Nur i ceH: Parlak nur- Al - i Ali: Ali ocuklar. - Musaffa: Tertemiz -Derununda: iinde - Ayine: Ayna Hiredmend: renci Bir baka
iirinde Ari:

Kelam-zat idim kn emri irad olmadan evvel Bu hak- bad- ab- ate icad olmadan evvel Gezerdim yz altm menzili gn gibi eb ta ruz Bu eflak- zmrrd-:fam bnyad olmadan evvel Bana bildirmi idi srr- esmanm beyann hep Melaik zmresine Adem stad olmadan evvel
"Allah evrenin yaratlmas iin ol (kn) buyruunu vermeden nce ben onun znde dile gelen sz idim. Allah benimle dile gelir konuurdu ancak. Ben bu toprak, bu su, yel, ate gibi varln zn drt ilke ortaya konmadan nce, AHah'n znde idim. Bu yz altm derecelik gkler daha yaratlmadan gece gndz dolar dururdum. Evet, bu zmrt

570

ALEV(l(JJ_..!I.AI i~LERi ANTO!::_Q!J.Si -----------------------

yaratlmadan nce de vardm. Allah, Adem peygambere varlklarn ismini bildirmeden nce bana bildirmiti. yleki Adem peygamber meleklerin nderi olmadan, melekler ona tapmadan, nnde eilmeden nce, onun bileceklerini ben bilirdim.

Allah onlar nce bana bildirmiti, derken gl bir dnceyi sergiler. Kutsal bir hadise gre, Allah, 'Hz. Muhammed'e "Levlake levlak vena halekl eflak" yani "sen olmasan, sen olmasan bizde yaratma.dk" demi. Bu sz, slam dininin zyle skt skya ilgili bir dnceyi iermektedir. Evrenden, Adem peygamberden nce, Tann'nm znde var olduunu syleyen Ari, tanrsal bir gerek olduunu ne sryor. Toprak-od-su-ate gibi drt ana geden nce varolduunu, tinsel varln nceliini vurguluyor. Tann'nn insan sonradan yaratt grne kar kyor. Oluun insan iin yeni bir ey oimadm, insann yoklukla bir ilgisinin bulunmadm dile getiriyor. Bylece, Kuran'm insan yoktan var edilmitir grnden ayr bir gr ortaya koyuyor. Allah, Adem peygamberi dolay syla insan topraktan var ettiini hem Tevrat ve ncilde, hem de Kuranda sylyor (Elu Hicr mresi 26, 27; Dehr suresi 2) Ari bu gre kar kyor. nziva: Arapa kkenli bir szck olup tek bana yaama anlamna gelir. Tasavvufta daha iten ve derinden yaayabilmek iin gnh ileme ortamndan uzaklaarak ayn yaama, yaam bu ekilde tm ibadetle geirme anlamnda kullanlr. Bir baka syleyile, gnah ortam olarak alglanan toplum yaammdan koparak tek bana yaamak, inzivaya ekilmektir.

Tanr dncesini

Tarikat yolcusunu bu dnya nimetleri engeller, Tanr'ya gitmesine, ona doru ilerlemesine mani olur. Salik dnya sevgisinden, dnyaya duyulan ilgiden kendini kurtaramad srece vahdete eremez. Geici varlklar aleminden kurtulamaz.
nziva, tarikat yolcusuna ykselme ve arnma salayan bir yntem trdr. Genelde

iki ekilde

uygulanr.

l) Halk iinde Hakk'la olmak. Belli olgunlua eremi tarikat mensubuna uygu

!anabilir.
hep

tarikat adam toplumun iinde yaarken bile yalnzdr, O birliktedir. Bu anlamda dnyada bir banadr ve gariptir, her ey elinde olsa bile hi bir eyi yoktur.
Tanr'yla

Aslnda

2) Dnya nimetlerinden uzakta tek bana yaama, Bu aamada, tarikata yeni girenler, yeterli olgunluk aamasna varamayanlar iin bir ykselme ve arnma yntemi olarak uygulanr. Bu tr uygulama daha ok, tekkelerde belli sreler iin ilehanede geirilen yaama tarzlarnda grlr.

NEMAY
hemen hemen hi bir bilgi yok. Onaltnc yzylda yaam bir Bektai ozandr. Tezkirelerde de yaamna ilikin hi bilgi bulunmuyor. Bununla birlikte Kafzade Faizi'nin tezkiresinde, Nemayi'nin 1596 ylnda ldii bildiriliyor. ve
"Bakb Yaam kimlii hakknda

ayine - i dehre Nemay! gt"

yazlm baz

sz ile lmne tarih drld kaydediliyor. O dnemde Nemayi'nin iirleri grlmektedir.

kt

dergilerde,

Bu usta air, Hurufi felsefe ve yz Ali'nin yzdr.

inancna baldr.

Ona gre,

Tanr'nn grn alanna

yleyse Tanr, Ali'nin yznde grnr durumdadr.

sayg

Nemayi iirlerinde dncelerini saklamayan, Ali'yi stn gren, ona iten duyan bir ozandr.

balanan,

-1-

Ben ol anka - yi liihutum ki kaf - lamekanmdan Grndm gizli gen iken ezelden knfekanmdan Ne esma srrdr hattn msemma vech - i zatndan Ayan gr Fazl - Rahmani benim ruh - i revanmdan Cemalin mshafn gkten melek vahy etti indirdi Nebiler bildi te'vilin can - cavidanmdan Dem - i sa' drr nutkum diriltir cansz ebah Nefaht fhi min ruhi ayan oldu lisanmdan Ezelden ta ebed hayym iki alemde hzr oldum Maani drrdr buldum ledn ilmini anmdan Tecelli kld Musa ve vcudun kuh - i Tur'undan Nemayi zatnn nuru tulu' ideli canmdan

572___ ALEyi VE BEKTA iRLER! ANTOLOJiSi ---------

Anka - ya Lahut: Tanrsal alemin ankas -- Hayy: Diri - Gen: Hazine - Tulu.: Domak -- Maani drr: Mana incisi --Knfekan: "Ol dedi oluverdi", evrenin tm - Kaf - Lamekan: Mekanszlk da - Te'vil: Yorum, evirip evirme Nefaht fihi min rnhi: Hicr ~iUresi 29. ayet "Ruhumdan bir ruh flediimde", anlamndadr -- Ehab: Kiiler, gvdeler, ceset - Kuh: Da.

-2Fazl - Hak'km nutk - zat var sensin ya Ali D cihanda gayri yok deyyar sensin ya Ali
Yo iken ol dem zemin asman - kn fekfu Gn gibi ruen olan envar sensin ya Ali

Grnen mi'rac iinde enbiyalar ahna Suret - i Rahman olan didar sensin ya Ali Alim - l - gaybi yzndr sure - i Seb' - ul mesan Levh - i dilde alem - l - esrar sensin ya Ali Hayber'in babn koparup Ziilhimiri ldren ir - i Yezdan katil i kffar sensin ya Ali Nil kenarnda bulan ol Cebrail'dan bal per Mehd iinde Hayder - i kerrar sensin ya Ali M'min olan cennet ire ab - kevser nu eder Destinizden saki - i ebrar sensin ya Ali Mlk - i ruhu nutk ile ma'mur edb Mansur eden Hem enelhak em'ine envar sensin ya Ali Uihmke lahmi hakyn ya Emirelm'minin Kul Kefa'nn mahremi Muhtar sensin ya Ali Afv klg! ruz - i maher aybn sen bendenin Ehl - i crnre mazhar - Settfir sensin ya Ali Evvel ahr zahir ti batn imam il mrid Ehi - i dine rehber ikrar sensin ya Ali
smini vird idinb syler Nemayi subh u am Diline tesbih olan ezkar sensin ya Ali

-------------

NEMAYI

573

D cihan: ki cihan, dnya ve ahret - Subh u am: Sabah ve akam - Envar: Nurlar - Alem - i gayb: Bilinmeyen alem, dnyann br tarafi, ahret - Ruen: Parlayan, k saan - Deyyal': tannm kii -em': Mum - Didar: Gzel yz, cemal - Levh - i dil: Gnl levhas - Alem - 1 esrar: Srlar alemi - ir - i Yezdan: Tanr'nn Arslan' - Katil i kffar: Kafirleri ldren - Bal il per: Kanat - Hayder i kerrar: Tekrar tekrar saldran arslan, Hz. Ali - Saki i Ebrar: Hayrl saki - Enelbak: Hallac Mansur'un retisinde; "Ben hakkm" anlamna gelen bir sz - Ruz - i maher: Maher gn Crm: Su - Settar: rtc, ayplar balayc - Ezkir: Zikirler - Nu: me - Mamur: Onarlm - Kn: Ol. - Zemin: yer - Asman: Gk - Envar: Parlaklk - Enbiya: Peygamberler, yalva-

Sure - i seb'ul - mesan: Kuran'da birinci ayet olan Fatiha suresi, yedi ayetten oluur.
.Bu ayetlerin her birinin insan banda bulunan yedi noktadan her birine benzedii ima edilmektedir. Burada ozan Tanr'nn insana ne kadar nem verdiini, insann Tanr katnda yerinin ok yce ve stn olduunu vurguluyor. Bu iirde inancn etkisi ilk bakta glmektedir.
mam: Hz. Muhammed'den sonra onun vekilliini stlenen halifelere verilen bir Hz. Ali ile Hz. Muhammed'in kz Fatma soyundan gelen on bir kiiden herbirine verilen sar.
oluturur.

sandr.

Alevilik - Bektailiin temelini imam inanc Mehdi'yle biten imamlarn says on ikidir.

Hz. Ati'den

balayp,

imam

mamn varlnda dile gelen, biimlenen inanlar, tarikatn zn oluturur. mam stn nitelikler tayan, Tanr'ya yakn bir kimsedir. nsan st yetenekleri, yetkeleri
Tanr arasnda balant kurmaktr.

toplumu yneltmek deil, ayn zamanda insanlarla Bu nedenle o hep masumdur, eylem ve davran lardan sorumlu deildir. lmszdr, ycedir, uludur. mamn buyruklarn yerine getirmek, onun izinden ayrlmamak bir inan gereidir. Onun grevi

vardr.

yalnzca

Simgeler Yola: Alevi - Bektailik yola bir simgeler yoladr. Alevi - Bektai tanemli e ve kavramlar ou kez simgelerle ifade edilir. Simgeler ge ve kavramlara hem anlam genilii salar; hem de kavrama kutsallk nitelii temin ederek gizini ve nemini artrp; yeni arm ve alglama olanaklar salyarak kavrama derinlik kazandrr, ieriini zenginletirir. Alevi-Bektailikle eriat kapsnn simgesi havadr. Zaten mam Cafer Buyruuna gre, insan kkende, her biri bir kap insannn kkeni durumunda olan ve anasr- erbaa saylan hava, su, toprak ve ate birleiminden oluur. Bu drt nesne drt tabana oturur. nanta hava azarlar.
rikatnda

iZi_ AJ.:.Y VE BEKTA /RLER ANTOf:OliSi

--------------------

Tarikat kapsnn simgesi atetir. nanta ate insan ktle srkler. Her simgenin eitli zellikleri vardr. Makalat'ta Hac Bektai Veli "zahitlerin asl atetir (od)dur, ate gibi hergn yanarak bu dnyada zlerini olgunlatrrlar, ahirette azaptan kurtulurlar" der. Marifet kapsnn simgesi su'dur. Buyrua gre marifet kaps dalgtr, szn, anlamn bilmektir, dindir, kandr, kendini eitmektir, svedir, yadr. Makalata gre arifler marifet kavmidir, asllar sudur. Su ar-duru artcdr, ariflerde su gibi an-duru ve artcdr, gnl verme kabul etme suyun uzants durumundadr. Suyunda tarikatta bir ok zellikleri vardr. Hakikat kapsnn simgesi topraktr. nanta toprak ah- Merdan Ali'dir. Velilik ve kerameti o ortaya karmtr. Toprak insana sunulmu en kutsal varlktr. Toprak olmak, kiinin zn bilmesidir. Kii huzuru topran bedendeki uzantsdr. Toprak, en yce bilimin ayrntl kitabdr. Tanr cenneti onun zerine kurmutur. Topranda kutsal nitelikli eitli zellikleri vardr. Buyruk'a gre hakikat kaps incidir. Szn anlamna, kendi zne ermektir, gerei grmektir, kalbe atlan, gnle doan sezgi, bilgi anlamdr; aldanma, yanlg pay yoktur. Aklla eliki bir grntdr, bu kap nn yklendii misyon ok yksektir.
Alevi-Bektai inancnda saydamlna

daha yzlerce simge brnerek grnr.

vardr, herey

adeta simge rtsnn

HSREV
Onaltnc yzylda yaam bir Bektai ozan, stanbul'ludur. anda bir ok kiiyi hicv ettii iin, "Deli Hsrev" adyla tannr. Sancak beylerinden Karagz Beyin oludur. Yenieridir. 1595 ylnda Kilidbahir kalesi komutam iken lmtr. Hakknda Kafzade Faizi tezkiresinde bilgi vardr. "Hsrev cinani cii idi ... sz lmne tarih drlmtr. Buna gre lm (1004 H. - 1595 M.) tarihidir. ncel!tri Sarho Bali'ye intisab etmi, sonra Bektai tarik.atma girmitir. Tarihi AH ve Hasan elebi, Hsrev'in, Bektai tac ile dolatn, Ak elebi ise:
"Yaradlnda ak

gisi olan Hsrev' in

iirleri,

cezbesi vardr. Nefsi fani, kendi abdal, tarikat erlerine derin sevher trl kukudan arnmtr." demektedir.
kazanm

tr. Divan bulunamamtr.

Hsrev, dneminin deerli ozanlarndan biridir. Trk Divan iirinde baar O adaki yazma dergilerde iirleri grlmektedir. Deli Hsrev,
iirlerinde, varlk birlii grn benimsemi,

nn grn alanna kt

larda

grnn, insann

insan varlnda Tanr' inan ve giin yanstmtr. Tanr'mn btn nesnel varlk vcudunda Tanrsal niteliklerin gzlemlenebileceini vurgu-

lamtr.

-1-

Kimya buldum grnce hakipa - yi dilberi im altun eyledim sevdim cevan - zergeri
Putc - i ak - hakikat ire kalbim kal edb Halis muhlis o ah - hsnn oldum akeri

Ruy - i zerdimle dr - i ekim grb meyi etti yar Kadr - i zer zerger inased kadr - i gevher gevheri Grnr sana sakn ol ldrr dirler seni Ben helak oldum grnmez ol melek sima peri

Husreva grdm lugatde ekimin evsafn

Ahteri kevkeb
demi

cevher Shah - Cevheri

576

ALEVi YE BK1'Ai liRLERJ ANTOLOJiSi - - - - - - - - - - -

Hak: Toprak - Pay, pa: Ayak - Cevan - zerger: Gen kuyumcu - Pute: Pota - Kal: Eritmek - Ruy - i Zerd: Sar benizli - Dr - i ek: Gz ya incisi "Kadr - i zer zerger inased kadr - i gevher gevheri": Altnn kymetini sarraf. cevherin kymetini cevherci bilir, anlamna gelen Farsa mehur bir sz - Ahteri kevkeb: Sabit yldz. gne - aker: Hizmeti -- Helak Olmak: Yok olmak Ek: Ak, sevgi.

-2Ey muvahhid gel beru her eyde Zatullah' gr Arif - i zat ol vcudunda sfatullah gr Bilmek istersen eer tahkik Rahman suretin Dilberin vechin temaa eyle vechullah gr
Srr

- Hak'dr ademi fehm etmez imansz fakih Kr gznn nuru kalmamdrr billahi gr

Mushaf - hsnnde yarin hafz - Kur'an isen Ayet - i Seb'ul mesaniyle kelamullah gr Div cindir Husreva kim secde etmez ademe Ka'be'den yz dndrr ol kafir - i gmrah gr

Muhavvid: Tevhid ehli, Varln birliine inanan - Zatullah: Tanr'nn z Sfatullah: Tanr'nn nitelikleri- Vechullah: Tanr'nm yz -Div: Dev - Hsn: Gzellik - Seb'ul mesani: Yedi ayet, Fatiha suresi - Fehm: Anlama - Temaa: Seyir - Rahman: Tanr - Temaa: Seyretme - Vech: Yiiz - Gmrah: Gelimi, byk.

-3Bizimle intizac etse nola ol padiaha mereb Gedalar padiaha mereb gerek ehler geda mereb Yr var hrka v tac bize arzeyleme sofi Nice hfzeylesn an geda - yi bineva mereb Bana cam - mahabbetten sunulmu sana kevserden Hakikat hep bir olmaz muhtelifdir zahida mereb

HOSREV 577 ----------'-'-'--'----'-----

Yine Mansur ve bednam - am olmak diler gnlm Yine Mecnun gibi eydah eyler iktiza mereb .
Sakn esrar - ak Husrev.il kef etme zhhada Nice fehmeylesn an olan ehi - i riya mereb (*)

mtizac etse: Uyusa -

Padiaha:

Bedmam - am: Genelde ad ktye km - Geda: Kul Sultan - Geda. yi bineva: Szlanmayan fakir- Zhhad: Kaba

sofular - Fehmeylesin: Anlasn. - Riya: Gsteri, iki yzllk - eyda: lgn, deli - Bineva: Nasipsiz - Merep: Huy - Cam - mahabbet: Sevgi iksiri, ak ikisi - ktiza: Zorunlu

(*)Bu iir Seluklu, Osmanl ve Cumhuriyet dnemlerinde Ti.irk toplumunda, yaa yan insanlar arasmda var olan ve durmadan srp giden bir elikiye dokunmaktadr. Bir baka syleyile, yobaz (softa) ile eriat kurallarna sk sk kendini bal saymayan, daha zgr yaayan, hayatn ak dorultusunda gereklerle uyum iinde olan yurttalarn atmalarn, onlar arasndaki srtmeyi, uurumu dile getirerek, uyuma, anlama yollar nerilmektedir. Daha dorusu burada toplumdaki bu iki grup arasnda var olan uyumsuzluk anlatlmaktadr. Elbette her toplumda sorunlar, toplum kesimleri arasnda srp giden uyumazlklar olmutur ve olacaktr da. An cak, slamiyeti din olarak kabul eden toplumlarda bariz biimde gze arpan temel ikilik: yobaz - saduyulu srtmedir. Ar eriatclar, dinciler sert kurallara dayal bir ok tarikat mensuplar hep kendi dndakileri gzlemiler, izlemiler onlarn e riat kurallarna uymayan her hareketlerini knamlar, onlar bask altna alarak yl drmaya, toplumda sindirmeye, korkutmaya almlardr.
slami toplumlarda dncenin durmasna, saduyunun tkanmasna hep bunlar ne-

bylelerinin elinde yeri gelmi iki yan kesen kl olmu, hereyi kesmi, gnn ve ortamn bulunca da zrh ve kalkan olmu yobaz korumutur. Yobaz her zaman bir korku, kskanlk iindedir. Psikolojik adan softa ve yobazn ruhu temel eksikliklerle, arpklklarla doludur, gdk bir ruhsal yaps vardr, hep korku, tela iindedir. Darya alan penceresi yok denecek dein dardr, eriat onun kiiliini, ruhunu idi etmitir, dondurmutur. nk eriat hep dei memezlii nermektedir, ayn kalmay kendi kalplarmm dna klmamasn savunmaktadr. Oysa hayat durmuyor, yaps gerei sreklilik iinde akyor, deiiyor, yeni eyler yaratyor, yeni olgular karsnda insanlarn yeni davranlar sergilemesini bekliyor. Oysa yobaz rman akna kardr, gereki, saduyulu deildir Saldrgandr, ykmay, yakmay iyi becerir_ Kaba sofuda, sevgi de yoktur. Kalb dnda duramaz. Saldrma aracdr, anari ve terr yaratmay sever. Bakalarn huzursuz ve rahatsz etme onun dnyasnn odak noktasn oluturur. Bakalarnn yemesine, imesine, giyimine karr. Hereye gnah asndan bakar, elindeki teraziyle hereyi den

olmulardr. eriat

_578 ___Af:V VE BEKTA liRLE_l!_ A!!_!OLOJS

tartarak gnah olup olmadn saptar. Herkesi susturur, hereyi durdurur. Bu dein tehlikelidir. Toplumun ilerleme ve gelimesinin ayak badr. Toplumlar, uygarlk lar ve kltrleri ya ldrr, ya da fosilletirir, dondurur.
eriat Makamlar: Alevi-Bektai inancnda erlerine varlamaz. eriat kapsnn

temel

saylan

drt

kapdan

ilki

eriat

kapsdr. eriat kabuktur, ze varmay salar. lk kapdr, bu kapdan geilmeden di-

on

makam vardr.

Buyrnk'a gre eriat makamlar: l) nanp iman getirme, 2) lim renme, 3) ba det etme, 4) Kazan yemi, 5) Haramdan saknma, 6) Hayz ve nifaz durumunda karsna yakn olmama, 7) eriat evine girme, 8) efkatli olma, 9) Pak yiyip pak gi yinme, 10) yilik buyurma.

Makalat'a gre eriat kapsmm makamlar: 1) nanp iman getirme, 2) lim renme, 3) Namaz, zekat, oru tutma, ha<.:ca varma, gaza eyleme, cenabetten arnma, 4) Helal ksbetme, riyab haram eyleme, 5) Nikah klma, 6) Hayzn ve nifaz'n nikahn haram eyleme, 7) Snnet-i cemaat olma, 8) efkatli olma, 9) Ar giyme, ar yeme 10) Emri maruf olma ve yaramaz ilerden saknmadr.

EMS
Gerek kimlii, lm ve doum tarihleri, gerek ad bilinmiyor. Ancak, gezgin bir olan emsi, onaltnc yzylda yaam bir Bektai airi olarak biliniyor. Latifi'ye gre, Seferhisar'ldr. Ak elebi'ye gre ise ran'ldr. Bundan ok lke dolat anlalmaktadr. Bu gezgincilik srasnda, bir ok byklerin meclislerinde hikayeler, fkralar anlatmtr. Fkra anlatmakta baarl olduundan, aranla;n ve beenilen bir insan olarak sayg ve kabul grmtr. Yavuz Selim dneminde, "De murg" adl Mesnevisi ile, Yavuz Selim'in dikkatini ekmi ve Yavuz' dan ihsan almtr. Latifi onun:
kii

ben ah hakk ya Useyn - gamda zikrim aHseyn va Hseyn Etti tl itiyakn erha erha cismimi Yazd Suhf - i sineme haner ucuyla ya Hseyn
Tekkegfil
drtlyle balayan atn

"Ba ak abdahnm

bize

aktarmaktadr.

Bu nl ozan Kanuni Sleyman

dneminde vefat etmitir.

-1'.Zahida vakama syleye ta'bir nedir Hizmetinde bileyin ben dahi taksir nedir Pirim ol perde - i pindarm kaldr greyim Kalmayalm ikilikte bileyin bir nedir Olacak hod ezel olmutur ana are mi var Ya bu insan zaif ettii tebdir nedir Her ii ileten oldur eden ol ettiren ol Bignahn ya bu boynundaki sencir nedir Nice mest eyledi emsi' yi grn bade - i ak Bilmedi zevk- cevani elem - i pir nedir
Olgu - Ta'bir: Yorum - Taksir: Su - Perde - i pindar: Pee -- Zevk- cevani: Genlik ne'esi - Elem - i pir: htiyarlk znts.
Vaka:

580

ALEV VE BEKTA iRLERi ANTOWJS

-2Tir - i ah akn erh - i mualladan geer Katre - i eg - inigara ka'r - deryadan geer Gel cehennem var deme korkutma ey zahid beni Talib - i didhar olan firdevs - i a'ladan geer Seyr - ederken dn temaa eyledim gizarda Kamet - i ra'nas yarin serv - i baladan geer Yzn grmek deil zahid iitse namn Zikrini tesbih eder halvette esmadan geer
Cr'a - i akn er!lbdr an mest eyleyen Sanma her dem emsi'yi cam - musaffiidan geer

Tir i ah: Ah oku - erh i mualla: Feleklerden - Katre i eg: Gz ya Ka' - derya: Denizin dibi - Talib: stekli - Didar: Gzel yz, cemal Firdevs: Cennet - Kamet: Boy, pos - Ra'nf Ho, beenilen - Halvet: lssz bir yere ekilerek Tanr'y dnmek, ibadet etmek- Esma: Tanr'mn adlar - Cur'a: Yudum - Herdem: Her zaman - Cam: Kadeh - Musaffa: Saf, tertemiz.

Hey ne mkil derd imi ey dost hicren yollar Geri kim asan idi Ya'kub'a ken'an yollar
Bir nazar klmad gzm gnlm almaz gl gibi Serv kametlerle zeyn olsa glistan yollar

Ruha

denlu cevahir dkt gz merdmleri lemezse gam deil imdi Bedahan yollan

ol

Ka'be - i kuyin Tavaf etmek olurdu ta seher am - gamda tutmasa har - mugaylan yollan
emsi - i dil hasteye can vermeden gnder haber Ey tabibim sendedir bu derde derman yollar

- - - - - - - - _j!:MS

581

Hicran: Ayrlk - Asan: Kolay, tasasz - Serv: Boy, servi boylu gzel - Zeyn: Bezenme, ss - Gz merdmleri: Gz bebei ya - Har: Diken - am gam: Kederli akamlar - Cevahir: Deerli ta, inci altn, mcevher - Serv kamet: Seviye, benzeyen u zun boy - Glistan: Gl bahesi - Mugayla: Deve dikeni Merdm: nsan, adam, gz bebei -- nabe: Piman olma, dnme, grnr gnahlardan te, i kusurlardan arnp Tanrya ynelme, halktan I-lakk'a kama. Bir mridin mridi olma. Bir mride balanma. Manevi bir hizmette bulunmak iin bir mridin iznini isteme. Tarikata girmek iin mridin onayn elde ederek dervi olmak.

HURUFLK

Hurufilik, Fazlullah hurufnin kurduu temelini harf zerine oluturduu bir inan sistemidir. Tanr'y, insan ve genel olarak varl harfler ve saylarla aklayan batmi bir tarikat. Harf ve rakamlarn yorumlarna ilikin btn eski birikimlerin, tasavvufi, batmi ve ii inanlarnn bir sentezidir. Aslnda o bal bana bir din zellii tar. Rakamlarla ve harflerle uramak btn eski kltrlerde grlen bir olgudur. ncelikle harflerin nemini ve onlarn saylarla ilikisi zerinde durur. nanlarm ve ykmllklerini Arap abce'sinin 28 harfi ve Fars abece'sinin 32 harfi ile yorumlar. Hurufilere gre, Tanrsal srlar harf ve saylarda gizlidir. Harf ve saylarn gerek anlamlar aa karlabilirse, Tanrsal srlar zme kavturulmu olur. Hurufilik anlaynda Tanr, harflerle seslerden oluur, bu kapsamda varln zn kuran harflerle seslerdir. Harflerin ierdii seslerin grn almna kmasyla varlk trleri oluur. Ses insan da sz olarak gerekleir. Harfer dile aktarlnca sz nitelii kazanr. Bu, ses araclyla harflerin mana aleminden madde alemine gemesi olarak alglanr. Olu bu ekilde gerekleir.
nsan evrenin zetidir. Bu nedenle yz hakikatin aynas saylr. nsann yznde

gelen yedi izgi (hutut - u ebiye) yedi g; yine insann yznde sonradan yedi izgi {hutut - u mmiye) yeri temsil eder. Bu ondrt izgiyle bu izgilerin insan yznde bulunduklar ondrt yerin toplam yirmi sekizdir. Yirmi sekiz harf Tanr'y gsterir. O insanda grlen ve konuan Tanr'dr. Kuran'm srr 29 surenin banda bulunan harflerde gizlidir. Bu harfler, yinelemelerin saylmamas durumunda 14 tanedir (Elif, Lam, Re, Kaf, H, Ye, Ayn, Sad, Te, Sin, He, Mim, Kef, Nun) dur. Evrenin devri de temel zerinedir. Bunlar: Nbvvet (Peygamberlik), mamet (mamlk) ve Uluhiyet (Tanrlk) tr.
oluan

doutan

btn varlklar insana, btn insanlar ise peygamber ve imam' a bal peygamberlik Hz. Muhammed'le en yce ve en son noktaya ulamsa, tpk bunun gibi imamhkta Hz. Ali'yle en yce olgunlua ulamtr. Ali'nin soyundan gelenler bu olgunluu srdrrler.
drlar. Nasl

Huruflikt.e

582

ALEW VE IJ..J}_K1'l!l./jf?LER ANTOLOJS

-------------~-

mam Hasan Askeri, zahir imamlarn sonuncusudur. Ondan sonra gayb dnemine girilir. Gizli imam dnemi Mehdi ile balar. Mehdi de Fazlullah Hurufi'dir. Fazlullah'n ortaya kyla uluhiyet dnemi balamtr. Btn peygamberler mehdi olan Fazllullah'n tan ve mjdecisidir. Ondan sonra gelecek olan insan - kamil (yetkin insan) Tanr'nn sor grnm olan Fazlullah'a uymak zorundadr. O, Musevilerin bekledikleri Mesih, Hristiyanlarla, Mslmanlarn gkten ineceine inandk lar Hz. sa'dr. Fazlullah gkten inmi, kyamet kopmu, dnya-ahret olmutur. Bu nedenle lmden sonra ikinci bir hayat, ahret hayat yoktur. Hac, Fazlullah'n ldrld yeri ziyarettir. Hurufiler byle dndler.

XIV. yzyln sonlarnda ortaya kan Hurufilik, ran, Azerbaycan, Irak, Anadolu ve Rumeli'de taban buldu, yayld. ran'da siyasal glklerle karlat. Anadolu'ya s nd. Fazlullah'n ba halifesi (Ali A) Bektai tekkesine snarak tarikat buradan ynlendirmeye alt. Halifelerinden Nesimi ile ozan Refii, Feriteholu Abdlmecit, Virani Baba, Usuli, Temennayi, ah smail, Tfli ve Habibi gibi airlerin etkisiyle huruflik canlln korudu. Ancak Hurufilik zamanla Alevi - Bektailiin iinde eridi kayboldu. Nefir: Hz. sa'mn retisini temsil eder. Halifebaba Turgut Koca
donanmyla

bir

Baba'nn

sembolize

ettii retinin

kapsa-

mna ilikin u aklamay yapmaktadr:

"Bu nedenle, sa'nn, Musa'nm, Davud'un ve brahim'in emanetleri bir Muhammedi olan Bektai Babas tarafndan iktisa edilir. Nitekim Evliya elebi Edirne'nin Hafsa kasabasna karlat Snneti Baba'y tanmlarken bu yukarda saydm emanetlerden bahseder. Evrensel din, btn dinleri kaldrp atmaz, aksine hepsini bnyesinde toplar. Semavi dinlerin hepsi brahim dinine dayanr. Mslmanlk da brahim dinine dayand iin, Semavi dinlerle al veri yapmtr. Hepsini tanr, fakat sonradan bozulmu olduunu iddia eder. Musevilik: Tenzihi bir dindir. Hristiyarlk: Te;bihi bir dindir. Amma Musa Tanry tenzih edeyim derken sfatlarn da tenzih etti. sa Tanry tebih edeyim derken zatn da tebih etti. Hz. Muhammed Tanrnn zatn tenzih, sfatlarn tebih etti. Nitekim Kur'ann ura suresinin l l. ayetinde 'O hi bir eye benzemez lakin iitir ve grr' buyurulur. O bir eye benzemez yani zatyla btn alakalardan mnezzehtir; itir ve grr demekle sfatlaryle tebih olunur manasna dr. te mslmanlk, tenzih ve tebihle cami tevhidi bir din olmutur."

FEYZ HASAN BABA

Doum

Baba'ya

bal

kirman'ldr.

ve lm tarihleriyle yerleri ve eserleri hakknda elimizde bilgi yok. Otman olan Feyzi Hasan Baba, onaltmc yzylda yaam bir Bektai ozan. AkOtman Baba dergah postniini Zati Baba'dan el almtr. Eski hir dergide

yalnz aadaki iiri kaytldr.

Otman Baba hakknda medhiye -

Nam

Nur - i Ahmed seyr - i Hayder Hazret - i Otman Baba Hsam ah Gani'dir bir ad Sultan Baba Pir - i piran - Horasan merd - i merdan - i Huda Kutb - i alem gavs - i ekrem ism - i a'zam Can Baba

Nakd - i alem hem Ali'dir srr - nur - i evliya Nutk - paki hem hadis ayet- i Kur'an Baba
Cilvegah

Hazret - i nur - i Muhammcd'dir yakin On sekiz bin alemi seyr - eyleyen seyran Baba

Mrid - i kamil erenler serveri sahib makam Bunca abdal - Huda'ya rehber burhan Baba
Astun hunkahn

Gz

ak

bekleyen abdallarn gnlii safi sineak ryan Baba

Bir yan Nebi Dede'dir bir yan oban Baba

Rumeli'nin erleri erenleri irfan Baba

Nice
ak

Ak erabn

geldi geti bu makama ak ile iti kand mest olub hayran Baba

ler krklar yediler banka.hnda ayan Pirden erden her zaman hali deil mihman Baba

Yedi yz abdaah yetmi bin sfatla remz eden Her birine bir tecelli gsteren cevlan Baba Cmlesi ikrar idben erlie ol erin Can ii dilden bend oluben canlara kurban Baba Astan - evliyaya yz srenler Feyziya Her murada erdi anlar buldular ihsan Baba Kutb, gavs: Tanr adma tasarruf eden evliyalar. Her ada bir tane olur - Pir i Horasan: Horasan erleri - Rehber brhan: Klavuz ve belge -Merdan Huda: Tanr erleri - Nakd: Ake, para - Mihman: Konuk - Asitan: Byk tekke -- Seyr: Gz -- Nutk pak: Temiz, doru szl - Pir i piran: Pirlerin piri - Ekrem: Daha kerim, pek cmert, ok eli ak - Ekrem ii1 ekremin: Cenab Hak Azam: Byk - Nakd - alem: Evrenin deeri - Cilvegah: Cilve yeri, cilve edilecek yer - Uryan: plak -Astam hankah: Tekke - Remzeden: aretle anlatma, gizli ve kapal biimde syleme, simgesel anlat - Sine ak: Bar yank, gs ak -Cevlan: Dolanma, gezinme
oluturulmutur. Bektailie giri tabdest verilmektedir. Bu tren srasnda kendisine "nasl bir insan" olmas gerektii konusunda telkinler yaplr ve ngrlen ahlaki deerlere uygun davranacana dair kendisine sz (ikrar) verdirilir. Bir tr szle ykanma ve szleme yapna durumudur. Senbolize ettii anlamn ieriinde, sz ile ykanrken varsa kirlerinden (istenmeyen, beenilmeyen olgular, davranlar, deerler vb. gibi) arnmak ve yeni, tertemiz hale gelerek, bu halde kalmaya sz vermek de bulunmaktadr

ABDEST: 'Ab=su' ve 'dest=el' kelimelerinden

reninde
kiiye

KUL ADL
Onaltmc yzylda yaad sanlan
iirlerine rastlanmaktadr. Yaam, doum

leri hakknda ve gerek kimlii Olduka baarl nefesleri vardr.

bir airdir. Bektailerce dzenlenmi dergilerde ve lm tarihleriyle yerleri, ayrca varsa eserkonusunda ok az ey biliniyor. Dili yalndr, akcdr.

Gece gndz ak olup isteyen stediin sende grebilrsen Hakkn hikmetine bir nazar eyle Ger teselli bulup durabilrsen
Ba can Akla

Gzeller de gzel haslardr gayet Bulunmak gerektir hep bi - nihayet Doksan bin gizls otuz bin ayet stadn ey can bilebilrsen Ali Muhammed'dir Muhammed Ali Kahrna ltfuna dimiz beli Anlayasn bu erkan bu yolu Krklar meclisine varabilrsen Mansur gibi gelb Enelhak diyp Abdrrazzak gibi gk donlar giyp Nesimi gibi derini yzdrp Gerek ak olup durabiirsen Tecellidir dost yzne bakmas Gz grmek iledir gnl akmas Kul Adil ider bu kudret lokmas Kudret handr yiyebilrsen

alup meydana gelmek bahri olup ummana dalmak Sermayen ne ise kantara koymak ahnn yoluna virebilrsen

Okumaktan murad hemen tutmaktr Fanilie kandrup teselli itmektir Dervilik sofilik od'dan gmlektir Hakikat donudur giyebilrsen Her insanda yetmi ikidir melek Felein misali hemen bir elek Drt kapusu vardr on iki era Delil brhandr uyabilrsen

Delil mi burhan: Tarikatn uyulmas zorunlu kurallar - Beli: Evet, Allah huzurunda yaplan ilk toplantsnda, Tanr "Ben sizin Rabbiniz deil miyim" diye sorunca "Evet (Beli) Rabbimizsin" dediler, buna yollama yaplr. Ger:
Ruhlarn

Eer-

Abdrrezzak Kaani: (. 1329) ranl Mutasavvf, yaam ile ilgili ok az bilgi

vardr. lhanllar dneminde, zellikle Ebu SAid Bahadr Han zamannda (1316 -

1335) Kaan'da yaad sanlyor. Muhyiddin Arabi'nin yolunda yryen bir sofidir. Ancak kendine zg dncelerde gelitirmitir. Arabi gibi fkhta zahiri dnceleri savunmasna karlk, kelamda batni grleri benimsemitir.

586

ALEV{XE BEKr~i_JJR!.ERI ANTOLQJSi__________________.__________

Abdrrezzak'm yaptlar arasnda yer alan Lataif'l 'lam Istlahat's - sufiye ve Risale fi'l - kaza ve'l kader tasavvuf zerine yazlm nemli kitaplarndandr. Tarikat Makamlara: Alevi-Bektai inancnda gerei Tanrya kavumay salaya cak temel aamalardan ikincisi Tarikat kapsdr. Tarikat kapsnn on makam vardr. Buyruk'a gre tarikat makamlar: l) Mritten el alp trbe klmak, 2) Talib olma, 3) Sama ve giysilerine nem vermeyip dnya nimetlerine balanmama, 4) Sabir olma. 5) Hrmetli olma, 6) Korku duymama, 7) Tanr'dan umut kesmeme, 8) Hidayete erme, 9) Toplum iinde uyumlu olma, t dinleme, sevecen olma, lO) Ak, sevk ve sefa. Makalat'a gre tarikat makamlara: 1) El alp tvbe klma, 2) Mrit olma, 3) San giderme, libasn giyme, 4} Mcahade, gynme, 5) Hizmet etme, 6) Korku duyma, 7) Umut tutma, 8_ Hrka, zenbil, makas, seccade; ibret, hidayet, 9) Makam sahibi olma, nasihat sahibi olma, cemiyet sahibi olma, muhabbet sahibi olma, 10) Ak, evk ve fakirlik.
LGL KAVRAMLAR

1syle

NYAZ: Sayg belirtme eklidir. Yalvarma, dua etme anlam da vard~r. nsann

simgeler. Tanr halifesi olduu iin insana niyaz edilir dolay niyaz Allah'adr (insan yolu ile Allah'a). Niyaz etmek, yere kadar secde etmek yerine ayakta belirli ekilde durarak saygsn belirtmek eklindedir. Bu durua 'Peymane' denir. 2 - PEYMANE: Niyaz duruudur. Sa ayak baparma, sol ayak baparma zerine konur. Kollar gste, sa stte, parmaklar dz ve ak olarak aprazlanr. Her elin orta parma ucu dier taraf omuzba istikametine gelecek ekilde tutulur. Ba gse biraz ne eilmi olarak durulur. Ayak baparmaklarn st ste koymaa "Ayak mhrlemek" denir. Bu niyaz duruunu almaya da: "Peymane'ye gemek" denilmektedir. 3SECDE:
Sayg

eref ve stnln

ile eilmek anlamnn sembolik ifadesidir.

KUL BAYRAMLI
bir Bektai airi. Balm Sultan'dan el ald sylenir. Do- lm tarihleri, gerek kimlii ve yaam hakknda yeterli bilgi ve belge yok. Bununla birlikte bir ok dergide nefesleri kaytldr. Ali sevgisiyle dop - dolu olduu anlaum lmaktadr. Onaltmc yzylda yaam

-1Bilmedin mi yek nazarda uyarmp ekp seni irad eden Ali'dir Ak elinden sermest olan aklar Mutlaka cismindeki can Ali'dir Ali'dir ol dostumun kudret eli Ali'dir ol cennet bann gl Ali akina cu eder blbl Baharn vaktinde esen Ali'dir

,!.. Ali'ye arslanm dedi Yaradan

Ali'dir dostuna areler eden Ati'dir mnkirin barn eriden M'minler katarn gden Ali'dir Ali'dir bir gelmitir gayri yoktur Her ne iler ise takdir - i Hak'dr Keramet ehiidir keremi oktur Kendin kul eyleyb satan Ali'dir Ali'dir Hak'kn kudretine mazhar Ali'dir cmleye sahib - i eser Nice gelmitir ol Aliy - yi Hayder Ahr Mehdi sahib zaman AH'dir Gep semlivatta tahta oturan Nice bin kafiri dine getren Hrka tac sancam gtren Ruz - i maher ah - Merdan Ali'dir M'min isen gel boyun e bu yola Aldanma her grdn kil kale Tabutun gtrb ak deve ile Yedp menziline giden Ali'dir Ali'yi dolu bil bu dehr iinde An bilmeyen kald kfr iinde Benim Kul Bayram ki ol bahr iinde bhesiz gnlde pinhan Ali'dir

Gafil esme fehm - et gezme serseri

Ana rahminden vermitir haberi Hak'km habibidir dinin serveri M'minin kalbinde iman Ali'dir Ali'dir Muhammed'e bhesiz ya:r Ali'ye dayanamad Hayber Ali'dir cmleye saki - i Kevser Arife iaret irfan Ali'dir
hlas ile erenler etein tut

terk eyleyb birlie yet Mrvvet ma'deni ol nur - i Ahad Velayet gencine ma'dan Ali'dir Ali'dir gerleyen ol kudret okun Bu sze inkar ehli olma sakn Gzet kenzin gevherini bil yakin Eer ister isen gel kan Ali'dir

Benlii

588

ALEy_i VE BEKTA /iRLERi ANTOLOJS

-2ok kr olsun Allah'a, Bizim Sultan Bal'mz var Yalan deildir billahi, Din Muhammed ulumuz var
i olur mu pienimiz, Gene kalkar denimiz Miskinliktir nianmz, Gsmzde elimiz var

Mnkirler bize ta atar, Ta dner kendne batar Gzedir erenler tutar, Kanadmz kolumuz var
Eer hrsz eer uru,

Anda belli olur doru Kul Bayram eder bu doru, Hak'ka gider yolumuz var

Aydnlanma --

Yek: Tek --- Nazar: Bak -- Velayet. gende: Velilik lmzinesine -- rad: Sermest: Sarho, esrk -- Co: Coma - Fehm - et: Anla, gr -Habib: Sevgili - Server: Ba, nder --- Kenz: Hazine - Sure i kenz: Fatiha Kil kal: Dedikodu - Kan: Maden - Mazhar: Eren - Ruz maher: Kalkm gn - Yedp: Gtrp - Kenz - i mahfi: Gizli hazine - Dchr: Dnya Semavat: Gkler - Pinhan: Gizli - (): Nasl, nice, nk, madem ki.

.LGL KAVRAMLAR

l - TUZ: Denge'yi simgeler. Uucu ve kat iki zem (zehir) nasl bir lde birleip bir ifa unsuru olmusa, bir denge oluturmusa bu ekilde dengede olmay tanmlar. nsanlara dengeli olmay hatrlatr. 2 _:_SU: alkanlk semboldr. Eylem kaynadr. nsanlara alkan olmalarn iin kullanlr. Eylemi, ilevsel olmay, faal olmay, hayatiyet kazanmay ve bunlarn gerekliliini hatrlatmay amalar.

hatrlatmak

3-

EKMEK: Nimet semboldr. Emek karl elde edilen 'nimet' olarak tanm iin her nimet alma ve emek sonucu elde edilir. Bu elde ettiklerine ise kreder. Bylece ekmek, kredici olmay hatrlatr. nsan elinde olann kymetini bilmelidir mesajn ierir.
lanmaktadr. Bektai

MSAL
Elde gerek yaam, kimlii, doum - lm tarihleri ve yerleriyle eserleri hakknda hi bir bilgi ve b~lge yok. Ancak, Hurufi inan ve felsefesine bal olduu anlalan Misali, onaltmc yzylda yaam bir Bektai airidir. Aruz lsn ustalkla ve rahat ola rak kullanmtr. Anlatm biimi ustaln kantlar.
Tanrnn
aynas

insan olduunu, insan klnda evrende at1dm, insan yznn bir tanr durumunda bulunduunu syleyen Misali: Kisvetin stnde olan ey elif ey nur-i Zat dal olmurr ey Hak sfat Mahzen-i kan- velayet menba- her mucizat Cmle eya misl-i candir-ya'ni kim sensin hayat em-i cem-i evliya ey Hac Bekta-i Veli
Halik-ul-eyaya

Ladir vasf etmede vasfn halk-i knfekan fillbaz- Lamekansm sana ardr aiyan Gn gibi oldun velayet ile mehOr-i cihan Tapuna mnkad olubdur ar- ins- can em'-i cem'-i evliya ey Hac Bekta-i Veli
"Ey giydii giysi zerinde tanry gsteren ''elif' harfi bulunan, tanrnn olan, nesneleri yaratann nitelikleri sendedir, tanrnn z sensin. Btn tansklar gsteren, ermilik ocann z sendedir. Btn nesneler bir ten gibidir, akas dirilik sensin. Ermiler topluluunun mumusun ey Hac Bekta Veli. Tanrnn "ol" buyruu ile yaratlanlar senin niteliklerini anlatma konusunda dilsizdir. Tanrnn bulunduu, onun her trl mekandan syrlm olduunun belirtisi saylan lamekan lkesinin doan sensin. Senin yuvan artadr. Ermiliinde gn gibi btn evrene n saldn. Ar, fer, insan, cin gibi btn varlklar sana baldr. Sana boyun eerler. Sen ermiler topluluun mumusun, ey Hac Bekta Veli" derken bunu dorular.

Ey yzn narndan erdi nura hurid - i celi Vey velayet gleninin verd - i guya blbli Sana kef oldu Sleyman gibi her mrgin dili Ey ki her caya ennitir velayatm eli em' - i cern' - i evliya ey Hac Bekta - Veli

590

ALEV VE BEKTA iiRLERi ANTOLOJS _ _ _ _ __

Ravza - i firdevsdir ali makam - meherin Ey yzr levhinde izhar etti srr - ehedin Arif - i zat oldu kim ders etti harf - ebcedin Srr - Yasin ah Ali'nin mu'cizat Ahmed'in em' - i cem' - i evliya ey Hac Bekta - Veli Kisvetin stnde olan ey elif ey nur - i zat Halik - ul - eyaya dill olmudrr ey Hak sfat Mahzen - i kan - velayet menba' - i her mu'cizat Cmle eya misi - i tendir ya'ni kim sensin hayat em' - i cem' - i evliya ey Hac Bekta - Veli Laldir vasf - etmede vasfn halk - knfekan ahbaz - Umekan'sn Sana ardr aiyan Gn gibi oldun velayat ile mehur - i cihan Topuna mnkad olupdr ar il fer ins can em' - i cem' - i evliya ey Hac Bekta - Veli Tavf - eder saf saf melekler mehiden glzarm zat - Bari'nin sende grelim didarn Gzleri ald kim grd yzn envarn Hak sana erzani kld mahzen - i esrarn em' - i cem' - i evliyi'i ey Hac Bekta - Veli Beyt - i ma'mur - i semi'iyi sahn - ravzandr senin Serbeser envar - Zat - Kibriya can il tenin Revnak sensin cihann ab - ruyi glenin Mehbit - i Ruh - ili - emin olsa aceb mi meskenin em' - i cem' - i evliya ey Hac Bekta - Veli Tavf - edenler ravzan bir kerre ey nur - i lah Bin Hac - 1 ekber sevabn buliserdir ez lah Ey yzn hattndan izhar etti srr - La lah Sen velayet ahsn kim bendelerdir mihr mal em' - i cem' - i evliya ey Hac Bekta - Veli Mustafa v Murtaza v Hazret - i ah - Hasen Hem Hseyn - i Kerbelii envar - zat - Zlminen Hem Ali v hem Muhammed Ca'fer imam - zemen Musi - i Kazm Ali Musa Rza'sn der snen em' - i cem' - i evliya ey Hac Bekta - Veli

------~--------------------------------------.--

MiSAL

591

Hem Muhammed hem Ali v hem Hasen sultan - din Mehdi - i sahib zamansn srr Rabb - l - alemin Al evlad - Ali kutb - i semavat ii zemin Ey Misali rahmetullahi aleyhim ecmain em' - i cem' - i evliya ey Hac Bekta - Veli

- Veni: Gl veya zikir - Gya: Syleyen - Murg: Ku - em': Mwn - Ravza y firdevs: Cennet bahesi - Lal: .Dilil tutulmu -Mehed: Trbe - Mahzen i kin velayet: Evliyalk madeninin hazinesi -- Halk - knfekan: Bu cihann halk - Mehbit: necek yer, konacak yer -ahbaz: Doan kuu ---Aiyan: Yuva - Beyt i ma'nur: Melekler{.n kabesi -Revnak: Ss -Ab n: Yz suyu - Mihr mah: Gne ve ay - Semavat: Gk- Zemin: Yer.

Hurid: Gne

LGL KAVRAMLAR

Fahire olarak da gemektedir. Yol, "Tarikat" karl olarak kulyolu, ya da Bektai tarikat dedikleri zaman Bektai retisi gereince hareket etmek, bu kurallara uyum salamak, bu amala gereini yerine getirmek anlamlarn iermektedir. 1YOL:
lanlmakla

Erkan-

beraber

Bektailer, Bektai

2 - CAZETNAME: zin, ruhsatname karldr. rnein, Babalk icazetnamesi, Babalk ruhsatdr. Bu grevi Hiykiyle yerine getirebileceine ilikin yetki belgesidir. 3 - EVRAT: Bektailer okunacak dualara genel olarak 'evrat' demektedirler. Bunlar esas olarak Trke olup, iki ekilde olmaktadr: Bir Y.sm, Baba tarafndan okunanlardr ki bunlara Glbang denilir. "Glbank ekmek". Bir ksm da hep birlikte okunur.

KUL MAZLUM
Onaltnc yzylda yaam Bektai ozan. Baz

tedir.
knda

Yaam,

gerek kimlii, hi bir bilgi bulunamamtr.

cnk defterlerinde iirleri grlmekdoum - lm tarihleri ile yerleri, asl ad ve yaptlar hak-

Hak nefesin inkar eyliyen talib' blistir bu cemden srlsn gitsn Hak'km divannda yz karadr Esfeldir ol yerden srlsn gitsn Yok ise kalbinde mahabbet sevgi Ykktr gnlnde Allah'n evi znden haberi olmyan divi Salver yabana yoruisun gitsn
Yalnz

kafeste sakla bir kuu Kiminle syler olmasa ei Gnahn meydana virmeyen kii Yzn esin de aynlsun gitsn
Cann

cellMa teslim itmeyen Rehberin gittii yola gitmiyen Mride ikrann kamil itmiyen rktr yular krulsun gitsn

Kudret eline de eriti elim

Ayan oldu Hak'ka sercmle halim Biz olalm Kul Mazlum olanlar zalim Ali divannda sorulsun gitsn Esfel: Sefil, kt - blis: eytan - Div: eytan - Virmeyen: vermeyen - Cellat: idam hkmn yerine getiren - Rehber: Tarikata yeni girene yol gsteren, bilgi veren - krar: Sz venne, bel balama - Kamil: Yetkin, olgun kii - Krulsun: Krlsn - Sercmle: Cmlenin ba, batan syleyile Ali Divan: Alevi Bektai inanclUl gre, yarglanmak iin klacak ulu mahkeme. slam inancna gre ise, Tanr mslmanlar kalkm gn sonunda yarglayarak gnah ve sevaplerna gre cezalandracak, ya da mkafat/andracaktr. Alevi - Bektailer bu yarglama iin Tanr'nn Hz. Ali'yi grevlendireceine inanmaktadrlar.

_59_4_ _ A=-L_EV VE l}KI'AI iiRLERi ANT_LOJS

-------~---------

Melamilik: slam dnce tarihinde nemli yerlere sahip olan melamiler zerine bir ok eser ve yazlar kaleme alnmtr. Bunlarn banda rahmetli A. Gipmarl'nn Melamilik ve Melamiler (1932) adl yaptn anmak gerektiine inanyorum. ve tasavvufu ile melami inanc Snni tasavvuftan farkl bir tasavvuf yoladr. Bu kar duru hibir zel bilgi, zel klk, zel tren, zel toplant yeri gereksememekle gerekletirilmitir. lk kez Snni kkenli Trklerce gelitiril dii ve IX. yzylda Horasan'da kurulduu iin Horasaniler ya da Horasan erenleri adyla da anlrlar. Arapa melamet szc aalanma, hor grlme anlamlarna gelen levm kknden tretilmitir. Bu szck, tarikatn balca ilkesini aa koyar. Maddi-nesnel kiilii hor grmek, aalamak. Bundan kendi kendilerini knadklar, hor grdkleri gibi bakalarnn da kendilerini knamasn ve hor grmesini isterler. Kendini stn grmek, bbrlenmek, ikiyzllk gibi tm kt eilimlerin bylelikle yok edileceine inanrlar. Tanr, Kuran'n V. sresinde "iinizden dinine uyma yanlar karsa onlara kar yle bir kavim getireceim ki insanlara kar alakgnU ve kafirlere kar yce olacaktr. Benim yolumda savaacak olan bu kavim knayann knamasndan korkmayacak" demektedir. te Melamiler bu kavimdir ki, bu yzden bu ayete dayanarak bu yolu tutmulardr. renilecek bir ok zel bilgileri vardr. Ancak tarikat biimlerini, retilerin her trlsnden ayrlmlardr. Dereceleri ve klklar yoktur. Melami olmak isteyen nerede olursa olsun - nk tekke, mahfil, zaviye vb. gibi belli bir toplant yerleri de yoktur - mrit (aydnlatan, yol gsteren)'in nne oturur ve "Ne istiyorsun?" sorusuna "Hakk' istiyorum" karln verir. O zaman ona "Hakk' isteyen Hak'tan baka her eyi gnlnden karr, sen de hep byle yap" derler. Giri treni bu kadarcktr. Tarikata girmek isteyen melami olmu tur, bakaca hibir bilgi gerekmemektedir. Bundan sonra gniil bekleme balayacak, bu mr boyunca srecektir. Gnl bekleme (Tahliye derun; gnln Hak, edeyile: Tanr'dan baka her eyden boaltlmas); yrrken, otururken, konuurken ve alrken, her zaman ve her yerde, btn eylemlerin Tanr'dan geldiini ve kendisi- nin de btn varlklar gibi o tm varln bir paras olduunu dnerek lmszlk sevincine varrlar, ite buna melamet neesi denir. Melami, daha ilk admda bu zevkle yaayacaktr. Baka tarikatlarn sonunda elde etmeye altklarm o daha iin banda elde etmitir. Artk, yapmas gereken tek ey, kendi gibilerle oturup sohbet etmektir (muhabbette fena, sohbete devamda vefa, marifette bekaa). Bakaca yapla cak hibir ey yoktur (Rsum ve kuyudu ref, tarik-i tevhidin esasdr). Baka tarikatlarn sonunda kaldrmak iin daha iin banda baka biimlerde koyduklar bir ok tren ve merasimleri bir melami ilk admda ortadan kaldrr. Dindeki t.m eklin dna kmlardr. Melamilik ekilci deildir, zcdr; dnce ve inanta snr, engel tanmaz. Onlarda yasaklar, haramlar, kfr imana dnr, irkinlikler gzellik olur. Daha sonralar Melamilik youn biimde etkiledii Alevilik-Bektailik iinde erimi bir Batni yoldur.
Alevi-Bektai inanc

HSNYE BACI
Abdal Musa dergah yatr evrelerindekilerin sylentilerine gre; Hsniye Bac, Abdal Musa'nn kz kardeidir. Ancak, Abdal Musa Velayetnamesinde bu Bac'dan hi sz edilmiyor. Yalnz Abdal Musa yatnnn sol tarafnda duvara yakn bir mezar olduu, zerinde hi bir tarih ve yaz bulunmayan bu mezarn Abdal Musa'nn kz kardei, Zeyneb Hsniye'ye ait bulunduu sylenmektedir. Hsniye Bac'nn iirindeki dili de, o devrin diline uygunluk gstermez. Yalmz Abdal Musa dergahna bal bir kiilige sahip olduu gerek. Dili itibariyle onaltmc yzyl kadn Bektai ozanlarndan birisidir. Nefesleri iten ve cokuludur.

kr olsun yaradann demine Seyyah talih dt bahar evine On iki mam Ali ahn yoluna Hu deyen canlara pirim ak olsun

Trbe bahesinde zeyn olmu gller Sabah seherinde ter blbller Gnl gnle katcak canlar Mahabbette kanan cana ak olsun Trbe bahesinin etraf balar Revan olmu sular akar alar stmze gelen ol yedi dalar Dalar yrten cana ak olsun
Sra dalar bir hocana dizildi Grmez mnkirlerin z zld Pirim deirmeni sola dndrd Dndren canlara pirim ak olsun

Horasan ehrinden duyuldu sesi Ak muhiblere dt hevesi Yedi bab ieri pirin trbesi Eiin bekliyen cana ak olsun

596

ALEVi VE BEKTA/ iiRLERi ANTOWJiSi_

oynar klc bekliyen olmutur hac Pirimin banda elif - i tac Eiin bekliyen cana ak olsun
Eiin

Maribten manka

Ol Sultan yrtt yedi dalan

Bozuldu rkler kald salar Trbe bahesinde Cennet balar Eiin bekliyen cana ak olsun Abdal Musa derler pirimin ismi Atee girince yanmad cismi Niyaz eder dermenti Hsni Eiin bekliyen cana ak olsun (*)

Seyyah:

H.: Allah, O - Revan: Yryen, giden - Mnkir: Kafir Deirmeni sola dndrme: Abdal Musa Sultan'a atfedilen bir keramet Dennenti: Syleyen, biare - Muhib: Seven, talip- Vafir: ok bol - Magrip:
Bat, bat tarafndaki, Msr'dan te, Cezayir, Tunus, ispanya, Portekiz gibi lkeler.
Kap

Ge:ginci -

-- Mank: Dou - Zeyn: Ss, bezek - Bab:

(*) Bu drtlk baz yerlerde:

Abdal Musa derler pirimin ismi Atee girince yanmad Cismi Vafir niyaz eder dermenti Hsni Ayn cemin erlerine ak olsun
eklindedir.

KARAFERYELHASAN
Onaltmc yzylda yaam tailii semi.

bir Bektai

ozandr.

Medrese reniminden sonra, Bekdervitir. Tanr

Sehi, onun

hakknda:

"Gerek

yoklua ermi, ba ak,

aamasna erdii

iin, fakirliiyle

nmtr."

yalm ayak bir diyor

nnde fakir olma

Latifi ise: yalm ayak dolaarak, abdallar haline vutuunu bildiriyor."der.

"Ba ak, bnindn

ve gerek

yoklua

ka-

Karaferyeli Hasan, kinci Beyazd devrinde, evinde ehid edilmitir. Eldeki dergilerde iirleri varsa da, zellikle Bektailii dile getiren nefeslerine rastlanlmamtr.

MEREB
Onaltmc yzylda yaam bir Bektai ozandr. stanbul'da domutur. Ak elebi tezkiresinde 1554 ylnda Manisa'da ld kaytldr. Babas baklk yapard. Sehi, onun, Baba Ali Mest keklerinden olduunu bildiriyor. Baba Ali Mest, Msr'daki Kaygusuz Sultan dergahnn altnc postniinidir. 855 hicri ylnda lmtr.

Latifi,
nnn

Ak

elebi ve Hasan elebi tezkirelerinde:

"Kulanda gm

kpe ve boynunda ak zinciri ile dolatn, Peygamber hanedasevgisiyle kendisinden gemitir." demektedirler. olmaktan ok, bir bestekardr.
HARCLK

Merebi air

Hz. Ali ile Muaviye arasndaki anlamazln giderilmesinde, hakemlik yntemine Ali'den ayrlan ve her iki tarafa da muhalefet eden ayrlklarn "Hkm yalnz Allah'ndr'' ayeti kapsamnda "mamn yanlmazl" grn savunan ii inancn yadsyarak kurduklar bir mezheptir.
kar karak
Sffn savanda (657 - 658) gelimelerin aleyhine dndn gren Muaviye, her iki taraftan da birer hakem seilerek, sorunun zmn istedi. Hz. Ali'ye kar avantajl duruma gemek isteyen Muaviye, ordu komutanlarndan tiJki ve eytan zekal Amr bin As'n buluuyla Kur'an sayfalarn mzraklarn ucuna taktrarak "Kur'an aramzda hakem olsun" sloganyla Ali glerinin zerine ycnmesini askerlerine emretti..

598

ALEVi VE BEKTA IJRLERI ANTOWJj!__ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _,

Hz. Ali bunun bir aldatmaca olduunu, yandalarna anlatmakta zorluk ekti. Sonunda Muaviye'nin nerisini kabul etmek zorunda kald. Amr bin As Alinin komutanlarndan saf ve temizlii ile tannan Malik Ejder'i oyuna getirdi. Onu kandrd. Bylece hakemlerin karar Ali aleyhine sonuland. Gelimeler zerine bu yntemi slamiyete aykr bulan ou Temim Kabilesinden kimi Ali taraftarlar, Kfe yaknlarndaki Harura kasabasna ekildi ve Abdullah bin Vehb er Raseb'i kendilerine bakan setiler. Bylece, k lla stnl salayan Ali, hileye yenik dt, evresi dald. Gc zayflad.
Halifeliin altnc ylndan sonra doru yoldan sapt gerekesiyle Osman' da sulu gren Hariciler, bu kapsamda Osman'n katillerinin cezalandrlmas istemiyle Ali zerine yryen Muaviye'ye de kar oldular. Kendilerine katlmayanlar kafir olarak gren ve ldrlmeleri gerektiine inanan Hariciler, bu yolda pek ok mslman ldrdiiler. Sava tan baka are kalmadn anlayan Hz. Ali 658 ylnda Haricileri ar yenilgiye uratt. Ama Harici ayaklanmalar durmad. 661 ylnda, Hz. Ali, Ebu Mlcem adndaki bir Harici tarafmdan camide namaz klarken bandan zehirli klla ar yaraland ve gn sonra ld. Sonun balangc byle balad, Ali soyu iin karanlk bir dnem olutu.

Daha ok Bedevi Araplardan yanda bulan Haricilik, dnsel adan etkin kaynaklara ynelerek uzun sre varln srdrdii. zellikle, zgrlklerine dkn toplum katlarnda yer edindiler. Onlara gre amel, imann ayrlmaz bir parasyd. Bu kapsamda byk gnah ileyenler, yani harici olmayanlar kafirdi, ldrlmeleri gerekliydi, bunlarn kadnlarnn, ocuklarnn kanlar, rzlar ve mallan kendilerine helaldi. Hariciler "mamn yanlmazl" ilkesine kar kyorlard. (Oral allar, Ali Muaviye atamas s.115~
130)

KAZIMI
olan Kazmi, Latifi tezkiresinde: "Kazabad yaknla Gen yanda Molla Ltf'den ders alm, sonra medreseyi brakarak, tarikata girmitir. Tevhid ilmini gerei gibi tamamlayamad iin. sapkla dm. e riat dzenini eletirdi. Bununla birlikte, baz szlerini ulema nnde tevile mecbur oldu" eklinde anlmaktadr. Kimlii, yaants hakknda hi bir bilgi yoktur.
rnda domutur. Onaltmc yzyl ozanlarndan

Batn

yorumlarla dolu olan divan,

yaklmtr.

NEBAT
Onaltmc yzylda yaam bir ozan. aldran Seferi'nde esir edilerek, on be yl En grus (Srbistan) ta tutsaklk hayat geirmitir. Esaretten sonra Nibolu'ya gitmi. skele katiplii yapmtr. Ak

elebi, onun

hakknda:

"Nebati'nin divann ve dz yaz eserlerini inceledim. zellikle (Ehed bela alel enbiya= Byk belalar, Peygamberlere ayrlmtr) srryla bir ok iirler yazp tutsakl n dile getirmitir." diyor. Yaam., kimlii hakknda btn bilgiler bundan ibarettir. Bu airin
Bektailii

aniatan, hi bir iirine rastlanlmamtr. GRG CEM

cem, yolun temel gelerinin banda gelir. Cemaatn rahata otubir evde ya da cem evinde grg cemi yaplr. Bu cem, grgden geerek , grg cemine katlp ikrar tazeleyerek ruhsal adan temizlenmeyi gerekletirmek amacyla yaplr. Bu ceme genellikle musahipliler, daha nce grlm olanlar ile grlmeye istekli bulunanlar katlabilir. Grg cemine katlacak olanlar, sabahn erken saatlerinde Pir'in (mridin) desturu ile Hakk'a arlr, akam hava karardktan sonra arl olanlar eleriyle birlikte "Hak Meydan" olarak bilinen cem evine gelirler. Getirdikleri yiyecekleri hizmet sahibine teslim ettikten sonra dar'a dururlar. Dede dua eder, duay alan eler, meydan'a niyaz ederler.. Ardndan erkekler, ortada byk bir boluk brakarak halka biiminde otururlar. Kadnlar ise, erkek1erin oluturduu halkann gerisinde topluca otururlar.
rabilecei

Alevi-Bektailerde

Daha sonra, dedenin dndaki hizmet sahipleri, dar'a dururlar. Dede bunlara dua verir. Hizmet sahipleri meydana niyaz ederek hizmetlerinin bana geerler.

600

ALEV} VE BEKTAJ!. iRLERi ANTD_LOJS

Grgden geecek olan kar - koca, musahip eleriyle birlikte yaln .ayak ve bellerinde kemerbest kuayla dar'a dururlar. Rehber grg darnda bulunan drt kiinin sana geip meydan niyaz ettikten sonra ilgili ayeti okur. Dede, cemde bulunanlara "Ayin - i cem erenleri siz bu canlardan raz msnz?" der, itiraz yoksa cemde bulunanlar, raz olduklarn bildirmek iin yere niyaz ederler. Dede ilgili ayeti okur ve cemaat salavat vermeye arr. Grlenler yz st kapanr secdeye dururlar. Dede "geldiin yol Ali yolu, durduun dar Mansur dan, grldn Hak didar ... Erenler meydannda ne grdn ne iittin" diye sorar. Dar'dakiler "Hak grdk, Hak iittik" diye yant verir. Ardndan dede telkinini yapar, yine sorar: "Erenler meydannda, Pir huzurunda mridine teslim - i rza oldun mu? Allah - Muhammed - Ali - On iki mam ve Ehli Beyt soyuna iman u ikrar ettin mi? ... "dar'dakiler" Allah - eyvallah" diye yant verirler. Dedenin "Allah - Muhammed - Ali, Hnkar Hac Bekta Veli ikrannzda sabit kadem eyleye, gerek erenler demine hu" demesiyle grlenler, dedenin nnde diz zeri otururlar. Dede en sada oturan talibin sa elinden tutar, baparman kendi baparma na ilitirir, talip ise sol eliyle dedenin eteinden tutar. Dede ilgili ayeti okuduktan sonra, yksek sesle "Ya Allah - Ya Muhammed - Ya Ali" diyerek grlen taliplerin srtna ayr ayr sa elin parmaklar alm durumda er kez. vurur. Daha sonra grgs yaplmakta olan canlar, meydana niyaz edip, geri geri ekilerek yerlerine giderler. Dier hizmetlerle ceme devam edilir. On iki hizmetin tamamlanmasyla grg cemi sona erer.

LGL KAVRAMLAR

DEM: Sofrada dem alnmas ilahi feyzi ve kutsal ak simgeler. drak ve alg olabilenin en st seviyesine ulatrabilmek anlamn ierir. Bu nedenle "Dem kulaktan iilir" denir. Farsa'da 'soluk' ve 'zaman' Arapa'da 'kan' anlamlarna gelmektedir.
lanmann almn,

2 - PEYMANE: Sembolize ettii anlam, 'iine dem likle kk kadehler bu amala kullanlmaktadr.

konulan'dr.

Sofralarda genel-

HELAK
sylenen Helaki'nin servenli, inili kl bir yaam srd anlaiki meslisinde 1573-74 dolaylarnda baklanarak ldrlmtr. Gerek kimlii, yaam hakknda eldeki bilgiler snrl. Gerek ad Mahmuttur. Bir sre imamlk etmitir. Divan M. avuolu tarafndan yeni yaz ile baslmtr.
lmaktadr. Tartmal Konya'l olduu

Onaltnc yzylda yaam bir Bektai ozandr. Dobruca yrelerinde dolamtr.

Latifi, onun
liinin ak

hakknda:

"On iki imam vgleriyle dolu, gazelleri ok baarl idi" diyor. iirlerinde bu zel- seik grld belirtilmektedir. iirlerinde ba konu sevgidir. Dili akcdr, syleyii kolaydr. iirlerinde deyim ve ataszleri yer ahr. Latifi tezkiresinde
kaytl,

bir drtl de

vardr. yledir:

"Hazin - i huld - i berin ah selam1m aleyk Saki - i ma - i main ah selamun aleyk Medhin iin Mustafa anma dedi Lafeta Kaif - i imi innema ah selamun aleyk
Medhin: vgn. - Saki - i mil - i main: Cennet alyanlarnn suyunu datan Kul innema: Ahzab suresi 33. ayet - Hazin i huid i berin: Cennetin bekisi Burada grlyor ki, belli bir dnsel eree ynelme yok, sadece nesnesiz - duygusal bir eilim yanstlmakta, sergilemektedir.
yaln

bir sevgi,

Vefaya meyli koyalm cefay ho grelim lmden alamayalm belay ho grelim

Atlsa kaus - i kaderden hezar sehm - ikaza Siper gibi gs aup rzay ho grelim

Dil ile olsa silam - drua kalmayalm Gnlde sdk ile olan sefay ho grelim Kol auben kuca kuca grmek olmaz ise El uc ile olan mehabay ho grelim

602

ALEVi VE BEKT~ RLERi ANTOLOJSi

Kaba - y atlasa brakma yalm kalender - var Mcerredane Helaki abay ho grelim (Dr. Mehmet avuolu, Divan, 1982)
iirlerindeki sevgi, kimi yerde Ali ile soyuna, on iki imama, kimi yerde gzellere yneliktir. zel adlara yer verilmez, btn duygular geleneksel sevgi nitelii ile grmselletirilir, iirde verilir.

Cefa adyla canum talamagl Beni hem ldrp hem alamagl Dilersen ala her balu iler Gnl bala ayaum balamagl Marifet
Kapsmm Makamlar

tanrya kavumak

iin

varlmas

: Alevi-Bektai inancnda Marifet gereken nc aamadr.

kaps geree

Buyruk'a gre marifet makamlar unlardr: l) Edep, 2) Heybet, 3) Sabr, 4) Kanaat, 5) Utanmak, 6) Cmertlik, 7) lim, 8) Teslim ve Rzada olmak, 9) Marifet, 10) Kendi zn bilmektir. Makalat'a gre marifet makamlan ise l) Edep, 2) Korku, 3) Perhizkarlk, 4) Sabr u kanaat, 5) Utanmak, 6) Cmertlik, 7) lim, 8) Miskinlik, 9) Marifet, 10) Tanr zlemini bilmektir. Hakikat Kapsmn Makamlar: Buyruk'a gre; 1) Trab olma, 2) Iradet, 3) Eline, diline, beline sahip olma, 4) Seyir, 5) Tevekkl, 6) Sohbet, 7) Sr, 8) Riza, 9) Dnce, 10) Tanr zlemini yrekten karmama. Makalata gre hakikat kaps Makamlar: 1) Toprak olma, 2) Yetmiiki milleti ayplamama, 3) Elinden geleni men klmama, 4) Dnya iin yaratlm mecmu nesne, ondan emin olma, 5) Mlk ssna yzn srp, yzn suyun bulma, 6) Sohbette hakikat esrarn syleme, 7) Seyir, 8) Sr, 9) Mnacaat, 10) Mahede.

SURUR
Onaltnc yzylda yaad sanlyor. iirde nnda ld olduunu,

divan

geleneini

srdren bu ozann ya-

amyla ilgili ayrntl bilgi yoktur. Yavuz Selim dneminde yaad, ah smail'in ya-

sylenir. Kimi tezkireler (Esrar Dede, Latifi, Hasan elebi) baarl bir ozan ancak mutsuz bir yaam srdn, ok dolatn bildiriyor. Sunri'nin iirle rinde Hurufilik'in etkileri de grlr, Tanr'nm insan y~nde grnd kansn tar. kinci Sururi de air olup XVIII. yzylda yaamtr. Sururi hurufi-Bektai eilimli olup
insan-Tanr birliine inanr.

n alanna kt

Sururi'ye gre Ali Tanr'nn szdr, bir varlktr:

Kur'an'dr;

bu nedenle de insan

Tanr'nn

gr-

"Ey mushaf - Kerim - Kelam - Huda Ali dizesinde Ali'nin Kur'an, Tanr sz olduu dile getirilir. Baka bir iirinde de bilinmeyen lkeyi (Gayb alemini) grdn, bu nedenle insana can gzyle baktn syleyerek gerein zne vardn belirtir: "Ey Sruri alem ~ 1 - gaybm cemalin grmem Can gzyle bakmam ta suret i insana ben
Bu dizelerle aa vurulan dnce de yeni deildir, daha nceki yzyllarn szgecinden szlp gelen bir rndr. Ancak. bu tr rnlerin birbirine eklenmesiyle uygarlk denen btn oluturan eler balaml olabiliyor, bylece iirde kesintiye uramadan akp gidiyor.

-1-

Her ne kadar fena olsa bir adam Sevdiini nadana ele verir mi Cem olup gelseler bu halk alem Ser verip kan saar, ele verir mi Ehli dil lokmay her dem gam yemek Bezli vcut edip ekmeli emek Yol deil srrn ellere demek Hi ak yarini dile verir mi

604

ALEV/ VE BEKTA/ i/Rl/iR ANTOLOJ/Si - - - -

cahil sevilen seveyim derken edip aleme tutulur erken Muhabbet bann gln dererken Byle zevki adam ele verir mi
Ak

Baz

Sururi sevdiim bir melek - sima Hasl aklm eyledi yama Rakipler almaya kasd eder ama Fakire sorsalar hele verir mi

--2Gnlm zlfnle ek zencir eydalanmasun, Sinemi ak et ki senden .ge me'valanmasun .. Anber - efan, buy - u zlfn, arzular eyda gnl, And iin ahdetti senden, zge me'valanmasun. Cennet - l frdevs ile hur - u kusuru isteyen, Ba - hsnn seyredip gayrin tcmaalanmasun .. Ben cemal - i yari grdm Tura hacet kalmad bu gnl Turuna Musalanmasun hunabe - i dil birle emim revzenin Kim yznden, zgeni bergiz temaalanmasun ..

kmayanlar Tutmuum

Lehlerin devrinde mkin turan dat ki ta Gonce handan olmasun, smbl mutarralanmasun .. Oamzeni bidar kl, naz uykusundan kim dahi Nerkis - i rana, emen sahnmda ehlfanmasun .. Bihaberdir n fakihi huk, ders - i aktan, Ey Sururi syle ana dahi mollalanmasun!. ..

Nadan: Kt, acmasz -- Mevalanma (mcvali) Mevlana'nn oul olup ululanma ve kendini sarkl alim payesinde grme anlamna gelir. - Hur: Gne -- ak: Yrtk, yark Mkin turra: Kakl, aln sa, misk kokan sa llesi Mutanalanma: Tazelenme - Bidar: Uykuzrnz - Rana: Gzel, ho - Handan: Sevinli - Fakihi huk: Kuru bilgin. -Hunabe: Kanl, inleyen - Rezve: f;irik..'}v

SLAMDA GZEMCLK

(TASAVVUF)

TANIMI VE KAYNAKLARI
gizemcilik, tasavvuf, sofizm gibi szcklerle anlatlmaya allr. Kendine zg bir yaps, ekici bir ierii, kuru mantk kurallarndan tamamen ayrlan yollar, deiik yntemleri vardr. 2500 - 3000 yllk gemii incelendiinde bir ok evre ve aamalar geirdii anlalan Mistisim (gizemcilik) aslnda bir dnce biimidir. Ne zaman, nerede, nasl doduu ve olutuu kesin olarak bilinmemektedir. nsanlkla yattr diyebiliriz. lk klanlarn hepsinde bu dnce sisteminin izlerine ve eitli trlerine rastlanr. Gizemciliin, olgunluk dnemindeki biimine yakn ve trleri, Douda, zellikle de Hind (Veda, Brahma, Buda), Orta Asya (amanizm) topluluklarnda, giderek Brahmanizmin, Hinduizmin, Budizrnin ve amanizmin yayld dier alanlarda, toplumlarda bir dnme inanta gerei arama yolu olarak grlr.
rnein, Brahmanlara gre, ruhun hareket ederek irade kullanabilmesi iin bir insan bedeninde bulunmas gerekir. Bu ise, tm aclarn kaynadr, Ruh, bu yk, vcud denen kafesi tayarak "Karman" denilen bir yaam deneyimi geirir, sonunda temizlenerek kafesinden, vcuttan kurtulur ve Mutlak Brahma, mevcud - u azama ular yani "Byk Varlk" ile birleir.
imdi aklamaya alacamz

konu, ad olarak

Mistizn batnclk,

Hinduizm, Veda dinindeki Tanrlar atarak, yalnzca "Mutlak Brahma" y yaratan olarak kabul eder, onlara gre dnya gelip geicidir, kalc olan yalnz Brahmadr. Hinduizm btn din sistemleri arasnda mistik yorumlara en yatkn plandadr. Bunun en yksek lks olan moksha (dnyevi varolutan kurtulma) herkesin ilgisini ekmitir. Bunun bir yntemi olan yoga, bu ynyle Hinduizmin iinde zel bir mistik tekniin douunu simgeler. Yoga teknii bireyin ruhunun btn iinde erimesini salamay amalar. Hatta, "Nurlanm rfan Sahibi" anlamna gelen Budizm eski Hind dncesine ters Brahrnanizme kar duyulan aykrlktan, muhalefetten domutur, ok tannha ve smf ayrmna kardr. Buda yaamn sknt ve zntden olutuuna inanr. Hrs ve isteklerden kurtularak temizlie ve mutlulua ulamak iin kurallar koyar, yol gsterir. Bu kurallar sk bir disiplinle uygulanarak ruh olgunlua, em1ilie ve Nirvana'ya (en stne) ulatrlr. Nirvanaya ulamann salanmasnda meditasyon ve derin dnmeye byk nem verilir.
der. nn

Grlyorki, Sufizmdeki panteist dncenin, temizlenerek Allah'la birleme anlay ilk kayna Uzak Dou ve Orta Asya'rm dinsel dnce sistemleridir.

606

ALEV VE BEKTA iflLERi ANT_g_~OJS - - - - - - - - - - - - - - -

Eski Yunan'da Lucretius, siyaseti yetersizlikle sular, tek zmsel yolun zihinsel doyuma varan aamada olduunu savunur. Mistiklerin grleri de ayn dorul tudadr. Gerein ancak Tanr araclyla elde edileceini ne sren Ptagoras mistisizmin glenmesine yardmc oldu. Mistisizmin nde gelen temsilcileri Apollonius ve s kenderiyeli Filos'tur. Eflatun retisindeki benzer ynleri alarak gelitiren ve "mistik felsefe ve Tanr ak yoluyla" gerei bulma grlerini savunan bunlar, Plotinos'un "Yeni Eflatunculuk" sisteminin temelini oluturdular.
yaamla

Kuzey Suriye'de ve Kapadokya'da gelien slam d kaynaklar, Hristiyanln sapmistik kollar, daha az olarak da Ortodoks Kilisesi eski Yunan felsefesi, eski dinler, Yahudiliin baz kollar, Kapadokyadaki ileride Mnzer'i ve Protestanl yaratacak akmlar baskc ve klelik sistemini uygulayan igalci Roma mparatorluuna kar mistisizmi gelitirerek ve ona snarak direndiler. Bylece mistisizm Orta Dou lkelerinde stnlk kazanmaya balad. Yahudilikte ayn ilevi 13. yzyln sonlarna doru doruk noktaya varan Kabala tarikat stlenir.
knlk saylan

Ksa zetini verdiimiz bu kaynaklar, slamda mistisizmin gelimesinde nemli ro!

oynad,

etki

yapt.

slam mistisizminin temel kayna iiliktir, Aleviliktir. Bunun yan sra bn Sina ile
bn Rt'n

felsefeleri Muhyittin Arabi'nin grleri de etkili olmutur.

SLAM MSTSZMNN DURUMU

slam mistisizmi "dnce biimleri" asndan son derece zgr davranmtr. Aslnda slam, felsefeyi yzyllar boyu kabul etmemi, reddetmitir. Daha sonra da youn

biimde incelemi ve iine geldii biimde kullanmtr. slam, iliki kurduu tm kltrlerden ak ya da gizli yararlanmasn bilmitir. "ihvanu's Safa" risaleleri felsefi bir yapt. olup slam dnce tarihinin en byk rnlerinden biridir. Bu yaptndan tm slam dnce ekolleri ve dnrleri yararlanmtr. bn - Arabi bata olmak zere tasavvufu budayarak Snnilikle badatrmaya alan mam Gazali bile bu yapttan yararlanmtr. Mistisizm, szlk anlamyla "grnrde olmayan, gizli, teki dnyaya ait bilgiler" demektir. Kiinin dnya ile ilgisini kesip Tanr sevgisine balanmas, dalmasdr. Bu nedenle, slamda mistisizmin toplumla ilikileri ilgin bir durum sergiler. Gizemcilik, insan toplumdan koparmay amalar, ama zamansal sre iinde uygulamann bir ka rnek d nda byle olmadn biliyoruz. Grlen odur ki, mistisizm, Snniliin yasaklad felsefe ve teolojiden bilgi edinme, eitli felsefik sorunlara yant arama ve zorba ynetime kar yoksul halk savunma yolu olmu, toplumla youn iliki iinde bulunmutur. Mistikler, camileri reddetmilerdir. slam mistisizminde genel olarak "evlenmeme" kural geerli deildir. Tarikat yelerinin byk ounluu iinde, gcnde, halkn iinde yaar Dnya ilerinden el ekme kural ok kk bir evre tarafndan uygulanmtr, gerekte slamda geerlilii olmayan bir kuraldr bu.
slam iilkelerindeki tm ayaklanmalarn nderliini mistikler yapmlardr.

---------- ------------

SLAMDA GiZEMCLK

607

Mistisizm (tasavvuf, sufizm, gizemcilik) genelde Kur'an'n ak anlamlarna nem vermez. Gizli anlamlarn asl ve gerek anlam sayar. Hele Batnil.ik, bir baka adan dou sosyalizmi saylabilir. nk onun amac insanlar arasndaki eitlii ve kardee yaamay salamak "yarin dudandan zge hereyde" ortakl kurmaktr. Mistisizmin z eitlikci - toplumcu bir retiden kaynaklanmaktadr. Batni kolu, hi bir zaman dnya ilerinden el ekmemitir, Dnyann daha gzel, daha yaanlr bir dnya olmas iin youn ve srekli bir savam iinde bulunmutur.
un

Mistisizmin btn bunlar gerekietirmek iin eitli tarihsel nedenlerle ii'likle yo bir ilikiye girdii, yaknlat ve ou yerde zdeletikleri grlr.

TARH GELM
slam gizemciliinin geliim izgisine yle bir gz attmz zaman nemli
aama geirdiini

grrz: ortaya k
aamas.

a) Asetizm

(ileciliin, Zahitliin, Mnzeviliin)

b) Klasik mistisizm evresi, c) Mistik tekkelerin douu.

Bunlar

zetle yle

aklayabiliriz.

a) ilecilik dnemi : "Tasavvufta kaba zahitlikle balam, dnyadan, dnya ilerin den el ekmeyi ilke edinmi, mescidin karsnda 'Zaviye~, Rbat, Dergah, Tekke, Astane'. gibi adlarla anlan, evlenmeyip kendini inand esaslara adayan kiilerin oturduklar, ibadette bulunduklar yerler kurmu, meru ibadetlerden baka zikir ve riyazat benimsemi bir toplum meydana getirmiti" (Abdlbaki Glpma.-E, Tarih Boyunca slam Mezhepleri ve iilik sh. 360). Bu aamada nistisizmin Emevilerle (661 - 749) ne geen dnya zevklerine balla ve yozlua kar bir tepki olarak ykseldiini grrz. Emevilerin grkemli yaam biimine kar Sahabe'nin sadelii savunulur.
Bu dnemde, Sufznle slam arasndaki ilikiyi Hasan el - Basri kuruyordu. Hasan el - Basri, 728'de ldnde mistisizim giilii bir hareket haline gelmiti. Hasan Basri'nin ocukken Hz. Ali'nin dizinde oturduu sylenir. Sufi tarikatlar soy ktklerini Hasan Basri yoluyla Hz. Ali'ye gtrrler. slam mistisizmi ilk dnemlerde kendini halktan so- yutlad "insan iin kalp neyse, slam iin mistisizimde odur" O hem vcudu (slam) besleyecek, hemde vcuddan (slamdan) beslenecektir. b) Klasik mistiklik aamas : Bu evrede, ilecilik son bulur, ilahi ak esinin mistisizm gerek rayna oturur. Rabiye el - Adeviye (lm 801) kadn evliya olarak "Allah ak" grn mistisizme sokar. Sufiliin temel lks Tanr'ya kavumak tr, bu da ancak, ak ile gerekleebilir. slam mistisizminin iilikle yaknl, kaynakta birletikleri bylece ortaya kar. Snnilikte bir kadnn byle rol oynamas olanak ;zdr.
katklaryla

608

ALEVi VE BEKTA/ ilRLE'RI ANTOLOJS

Mistisizm bu dneminde, iiliin gl, egemen olduu lkelerde (ran, Irak, Msr)
geliim gstermitir.

mam Caferi Sadk tarafndan kez lanetlenen ve Halife Abdlmelik tarafndan as larak ldrlen Ebu Mansur da Batni grleri savunuyordu. Abdullah Ravendi de bu grleri savunduu iin Kufe'de 762'de asld. mam Kazm tarafndan Hinetlenen, halife tarafndan aslan Muhammed bin Beir'de bu fikirleri savunuyordu.

slam Sufizmi, bu dneminde eski Hind - ran ve Yunan felsefeleriyle yoruldu. Za-

gzel deer yarglarnn yitirilmelerinc kar direndi. Bunun iin X. yzylda Basra'da "Arilik kardeleri ve Vefa dostlar" adnda gizli bir rgt kuruldu. Bu rgtn yeleri olan Muhammed Bsti, Zincani Mihricani ortak olarak "Rissail Ihvan's Safa" adl elliiki risaleden ibaret kitab yazdlar. Bu k:tapta, yaratl, akl ve duyguyla bilinen eyler, mantk, hikmet, mzik, aritmetik, yldzlar, yer yz ve iklimler" gibi pozitif bilim konular ilendi. slam inanlar felsefeye girdi. Bylece "Hukkema Felsefesi" denilen Batnilik, slamiye tarikatnn anlay olmaktan kurtularak tm sufilerce benimsenen bir kimlik kazand. Allah'a mutlak gven, Allah'a yoldala hazrlar mak, ruhun temizlenmesi, nefse mutlak olarak sz geirmek gibi konular Irakl El - Muhasibi (lm 857), Badat'l Cneyd (lm 910), onun eyhi Sari es akati tarafndan eitli ynleriyle ele alnp incelendi. Msrl sufi Nubian Du An - Nun (lm 859) dar dan renilen bilgiye karlk olarak isel bilgi (marifet) kavramn mistisizme getirdi. Bu sufi, ayrca mzik eliinde sylenen dualarda Allah'n vlmesine doay da sokmutur (semah). Hasan Basri, Rabiye, Cneyd inanlarm herkesin nnde aklamazlard. Bestami bu tutuma kar kt. nsann doas hakknda mistik anlaya dayal, bireyle Allah ya da melekler arasnda dorudan balant kuran dinsel fikirler (Teosofik) Tustari (liim 896) tarafndan mistisizme eklendi. Tustari Hallac - Mansur'un hocasdr.
kamlanmak,

mann bozukluklarna, yozlamalara,

Mansur (857 - 922) grlerinden dolay yedi ay sorguland. Badat'ta vcudu paralanmak, daraacnda aslmak, kafas kesilmek, yaklmak suretiyle ldrld. Mansur, vahdet - i vcut (varlk birlii) felsefesini benimsemiti. Mansur'un mistik aklamalar u konu zerinde toplanr: Hallac lahi varln beeri varla girmesi,
olduu

Hakikat- i Muhammediye ile Nur - u Muhammedin ezeli lna ara olduu, Dinlerin
birlii

ve alemin

yarat-

ve hepsinin hir tek ilahi kaynaktan

geldii.

Mansur, felsefesini "Ene! hak" (Ben Hakk'm) deyiiyle zetlerdi. Mistisizmde Hakk yaratan, halk ise yaratlandr. Hak, halk kendi yansmas olarak var etmitir. Halk da, ilahi ak sayesinde hak olur. Mansur bir iirinde; "Ben sevdiimin ta kendisiyim, sevdiim de bendir. Biz ikimiz bir bedene hulul etmi iki ruhuz. Sen beni grrsen onu grm

olursun, onu grrsen ikimizi grrsn" der. Yine bir iirinde; "Kalbimin gznde Allah' grdm, sen kimsin? dedim, sen, diye yantlad".
lk yzyllarda, kk evreler iinde kalan tasavvuf, sonraki yzyllarda btn islam lkelerine yayld. Sufzmin, en byk dman Snnilikte, sufizmi sapklk olarak niteliyordu. Sufzm tarihsel kkeninde iiliin mistik anlatmdr. Snniliin basklar sufileri yok etmesi, sufileri geri ekilmeye zorlayarak, snnilikle anlaarak onunla birletirici, uyumlu, "zr dileyici" akmlar retmesine neden oldu. Snniler iinde de snnilii sufizmle birletirmeye uraan kesimler dodu. ranl, Hucvuru"nun yazd yaptlar sufz min snni niteliklerini kantlama abalaryla doludur.

Sufiler snni saldrlarna kar kahramanca direndi1er, bu sufizmi olaanst glendirdi. Mansur iin Enelhak derken "kimsenin byle konumaya hakk yoktur" yargs yerini "konuan insan deildi" grne brakt. Bu Marisuru islamm ulular arasna ykseltti. "Bylece suflik,
adl yaptyla slam

mezheplerini

yatayna

kesen bir akm durumuna geldi".

Ebu Hamid el - Gazali (lm 1111) ihya Ulum ed - Din (Dinsel Bilimlerin Canlam) giderek glenen teosofik akmlara kar snni mistisizmini kurdu, geli

tirdi.
Gazali, "akll bir insann, dinin reddii gerek.liren ;ok sayda kantn varln grmezlikten gelmesi doru olmaz. Byle bir kii, mistisizmin boyutunu da anlayamamsa, dini reddetme tehlikesiyle kar karya kalr" der. Gazali yaklak iki ay di .. rin geerlii konusunda kukuya dm, onu sufzm kurtarmtr (Yanb.tan Kurtarc Risalesi). Snni teoloji ile sufizm arasndaki sentezi gerekletirmi, snnilii sufizmle bartrm ve badatrm, teolojinin "kalbin biliminde" kendine bir temel yaratmadka gereklik kazanamayacan kansz kabuklar gibi kalacan vurgulam, ancak insann, Allah'a ermesine ilikin sufist gr ise reddetmitir.
Horasanl

Gazali, snni teolojinin Azhari okulunun grleriyle, Yunan dncesini ve sufzmi birletirmitir. Gazaliden hemen sonra Muhiddin Arabi (lm 1240) varlk birlii reti sini sufizme egemen klmtr. Muhittin Arabi, suf yazarlarn en verimlisidir. Yaptlar 150 cilt kadardr. Yine slam gizemciliinde byk bir nemi ve yeri olan mam Musa Kazm, tm s lam topluluu tarafndan bir veli olarak sayg gsterilen mbarek bir zattr. Maruf el Harki, Davut et Tai, Sakati bu dnemin nl sufiierirdendir. c) Tarikatlar aamas : XIJI. yzyl sufizmin altn adr. bni Arabi'nin etkisiyle sufizmin byk ounluu yeniden ana gvdeye dnm, iiliin dsel grleri altnda birlemilerdir. Bu aamada Hindistan'da sufiler Hindu mistisizmine yaknlamlar. Monisizme varan biimde ilahi birlii vurgulamlardr. Ancak bu grler ortodoks snniliin kabul edemeyecei grlerdir. bn Teymiye (lm 1328) Hanbeli ekol mensubu bir

610

ALEVi VE BEK1Mi liRLERi ANTOLOJSi

reddetmitir.

dnr olarak, Gazali'den sonraki tasavvuf alannda oluan tam gelimeleri Teymiye'nin grleri 400 yl sonra Vakkasiler tarafndan benimsenmitir. "Varln birlii" akmn

monistik eilimlerine kar XIV. yzylda kurulan mistik (Vahdet-es suhut) grn getirmitir. Bu gre gre birlik nesnel olarak var olmayan dindarn dncesinde ortaya kan subjektif bir oluumdur. Bu grn nde gelen temsilcisi Ahmet Sirhindi'dir (lm 1624). Kutsallk savasdr, artc biimde ci.iretkardr. Kendisini tm evrenin Allah tarafndan atanm efendisi olarak kabul etmitir. "Yaratan ve kul" olarak karakterize ettii Allah'la insan arasnda herhangi bir birleme olabileceini reddeder.
Nakibendilik tarikat "grn birlii"

XVIII. ve XIX. yzylda islam dnyas "arnmaya" ve tutuculua yneldi. Arabistan'da ortaya kan Vakkasiler, yaayan ve lm evliyalar ziyareti tapnma ve dinsizlik sayyorlard. Onlara gre tm Osmanl dinsel kurumu islam d birer icatt. Mistikler
mesajlarm ynlara edebiyatn gelimesine

kendi dilleri ile sunduklar iin blgesel ve ulusal de byk katklmda bulunuyorlard.

Aslnda mistikler olabildiince deyim ve kavramlarn Kuran'dan almaya, kaynaklaKuran'a dayandrmaya alyorlard. Kat bir zihinsel kavga yoluyla benliklerini temizlemeye, en kk bir egoistlik tamamaya, "niyetin ve eylemin mutlak temizlii" ne ulamaya alyorlard. Temel amalar buydu. Gerekte mistisizme salt aktre de denebilir. "Allah'm korku ve znt bilmeyen yaknlan olan veli (dost, yakn arkada), evliya (velinin oulu) lar mistisizmin gelimesinde bi.iyk roller oynadlar. slamda evliyaya tapnma yoktur. Sayg, sevgi vardr. rn

Teosofik sufizm, bir hadise gre Allah kendi yalnzl iinde, "ben gizli bir hazineydim ve bilinmeyi istiyordum" diye zlem eker evreni ve dnyay yaratr. (Teofani : Allah'n fiziksel gstergelerde kendini da vurmas). Bu anlaya gre, dnya ve Allah buz ve su gibidir, ya da ahenkli bir birlik iinde, birbiri iinde birbirini seyreden, birbirine dnen iki ayna gibidir. Allah gerektir, evren ve varlklar onun yansmasdr, grntsdr, deierek sreklilik kazanmtr. Her eye Tanr egemendir.
slam aleminde Kadirilik, Suhreverdilik, itilik, Kubrevilik, Satilia, Ahmedilik, Daukilik,

Mevlevilik,

Bektailik, Ticanilk,

Sattarilik vb. ok

sayda

tarikat mistik nitelikli-

dir.

Ellerin Kabesi var Benim Kabem insandr Kuranda kurtaranda

nsanolu insandr

bunun belli aamalar, derecesel yansmalar vardr. Bu aamalar Tanr'dan balayarak, nesnelerin trlerine gre aa iner. Tm nesneler, trlerine, niteliklerine gre sralandklar evrende

Tanr yaratcl,

"yoktan var

edi" deil, Tanr

znden

da tamadr,

SLAMDA GiZEMCLK

611

bir btn oluturur. te bu btn Tanr'dr. Tanr ile evren i iedir, zdetir. Ancak Tanr deimez, yansmas, tamas olan varlklar deiir. Varlk yaratlandr.
Tanr istediini yapar, ancak bir nesnenin yapsnda olmayan Tanr'nn istemeye yetkisi yoktur. Tanr, yapda olan diler. nsan, Tanr'ya en yakn varlktr. Tanr, insann zndedir, ona "ahdamarndan" daha yakndr. Snnilik bunu benimsemez, reddeder. n san Tanrdr, Tanr insandr grnn vard yer, doayla Allah arasnda hi bir ayrmn olmad dncesidir ki, bu panteizmin ateizmle buluan en gelimi biiminin anlatm eklidir. Bir gre gre; tm aamalar, varlklar (cisimler) aleminde olur, toplanma oradadr. "Cisimler ortadan kalkarsa ne ruhlardan, ne de baka soyut varlklardan iz kalr" (eyh Bedrettin). Dou bir balang, lm ise sona ;eritir. Cennet ve cehennem, bu dnyadaki iyi ve kt davranlarn ruhlardaki ac ya da tatl izleridir. Tm dinler, Tanr birliine inanm olduklarna gre din ve mezhep ayrlklar sama ve gereksizdir. Dnya Tanr'nndr. Tanr'y da insan yaratmtr, ona tapnmay da insan yapar.

ya da kutsal varlkla btnleme zlemiyle gizli bir geree ya da bilgelie amalayan tinsel bir aray biimi olan gizemcilik, tarihi sreci iinde canll n, yanksn hi yitirmedi. Uygulamalar vecde dayanr, kaynana sevgi ile ulalan sonsuz bir deniz kabul edilir. Din d deneyimde bile boyut ve yntemleri bulunur.
ulamay
Tanrsal ya da kutsal varlklarla birlemeye giden yolun balca aamalar genellikle bedensel tutku ve isteklerden kurtulma, bilincin aydnlanmas, kiinin varlk ve istencinin tam anlamyla Tanr ile btnlemesinin salanmas olarak sralanabilir. Gizemciliin btn trlerinde, insan varlnda fiziksel olmayan bir rnein var olduu kabul grr. Bu enin kefi, grnte kaos iinde bulunan bir dnyada insann denge araynda byk nem tar. nsann zyle zde olan bu eden yola klarak evrenin, doann znde z olan Tanr'ya ulaabilir. Ama gizemciliin insan benliini yadsyan tutumu, aslnda kiinin varln yadsmayan ruhsal bir srecin paras olarak karmza kar: Bu haliyle gizemcilik usun, vecdin, doruluun, cokunun, kutsal gereklerin gereklerini bir arada yerine getirebilecek bir nitelik ve yap sergiler.

Tanrsal

nceden kestirilemeyen, us ve mantk d bir boyutu vardr. Ancak bu ynyle us d, us kart olduu, dnceyi dlad sylenemez. Gizemcilik insan ruhuna durmadan ileyen kapanmas tmden olanaksz bir delik amtr, bin yldr ileyen bir yara da diyebiliriz ona. Grlyor ki "Haddi zatnda" mistik dnce, deiik ve geni gereklik dzeylerinin kesiip bulutuu ok ynl bir varlk olan insann birden ok boyut kazanmasna yol amtr. Bir baka syleyile, makro evreni, mikro evrende (insan ruhunda, beyninde) mikro evreni, makro evrende birletirmeyi, kaynatr may denemitir. Baar oran bilinmiyor, ama sonu olarak verdii nitelikli rn oran ok yksek. Geni ve derin perspektifleri insan beynine yerletirebilmitir. Byk bir kesimi mutlu klmtr.
yalnz

Gizemciliin

Gizemcilikle iana dayal dinlerde karlkl sayg ve kuku bir aradadr.Ayrca Mistisizmin dinle balantl olmasna da gerek yoktur. Tm dinlerin kurucular birer mistiktir.

612

ALEV VE BEKTA fj_RLER ANTOLOJ/Si

lamayz.

dinsel dogmalara uyumlu klma olanan her zaman buHibir sitemletirme abas, mistik arnma - aydnlanma - btnleme deneyimini dile getirmeyi, aklamay baaramaz. Ancak
slamn mistik boyutu, her insann yaln biimde aynann tozunu, camn buusunu

gizemciliin kurallarn

siler gibi kendi varlndaki kiri - pas sevgiyle bilinli olarak silip arnmasn, kendi iinde, z varlnda, kltrnde derinlemesini, yeni bak ve yntemler kazanmasn ve bylece saf, temiz mminin gnl adam olarak mutlak geree (Tanr'ya) ulamasn amalayan tasavvufta yeni bir anlatm biimi kazanmasn salad. Kendini bilmek konusu tasavvufun en nemli konularndan biridir. Her eye giden yol kendini bilmekle balar. Tasavvuf yazn son derece zengin olduu iin yine dizelerden rnekle konuyu aklamak istiyoruz. Yunus yle der:
lim, ilim bilmektir
lim kendin bilmektir

Sen kendini bilmezsin Ya nice okumaktr Tasavvufta ll olmak da son derece nemli yer tutar. rnein "tuz" Bektailerde "denge"nin simgesidir. Her sofrann tuzla alp, tuzla kapanmas da, tm eylemlerinde, davranlarnda dengeli olmaya verilen szn ve evrendeki dengeye sahip kmak gerekir.

TASAVVUF SMLER VE KAVRAMLAR SZLG

-AAl - i Nebi Al - i Rasul - Soy sop, Muhammed Peygamber'in, kz Fatma'yla karde lii, amcasnn olu ve damad Ali'den gelen soyu ile yine soyu Muhammed Peygamber'in dedesi, Abdl - Muttalib'e kan herkes. Ab - hayat - enin lmediine inanlan bir su. Yunan mitolojisinde bulunan dirilik suyu, Kur'an'da da geer. XVIII. surenin (al - kahf) 60. ayetinden itibaren, Musa'nn, arkadayla, iki denizin kavutuu yere vard ve oradaki bir kaynaktan abdest alan arkadann elinden, kzarm bala su damlaynca baln canlanp denize atlad anlatlmak tadr. Halk sylencelerinde Hzr, lya.~ ve skender, ab - hayat aramaya kmlar, karanlklar lkesine dalmlar, Hzr'la lyas, bu suyun kaynam bulup imiler, fakat s kender'e haber vermemiler. Hzr ve lyas sadr. Hzr, karada, lyas da denizde, yardma muhtac olanlara eriir. Ylda bir kere, Hdrellez (Hzr - lyas, yaz mevsiminin ilk gn) gecesi, bir gl aacnn dibinde buluurlar. Trkesi Bengisu dur. Bir baka, az deiik sylenceye gre ise, Bu sudan ien lmszle kavuurmu, (Keht) suresinin 60 - 65. ayetkrim.le Musa peygarnber'in, gen arkadayla, iik:i denizin kavutuu yere vard, orada Musa'nm arkadann, bir kaynaktaki sudan abdest alrken, torbada bulunan ve baz sylencelere gre kzarm ve yars yenmi olan baln, su sramasyla dirilip denize atlayarak gittii, biraz sonra Musa'mn bunu duyup olayn getii yere dnd, orada, kendisine; Tanr tarafndan bilgi verilmi birisini bulduu anlatlr. Ayn surenin 82 - 86. ayetlerinde Musa ile bu kiinin arasnda geenler anlatlr. Ayetlerde gen diye an lan Yua peygamber'dir. Musa'nn bulutuu kii de Hzr'dr. Bat kaynaklar, bu sylenceyi, Glgam destanna, skender yksyle lyas'la Haham Yeua ben Levi arasnda getiini syleyen Yahudi efsanesine dayamak isterler. Halk sylencelerinde skender, as Andreas'la karanlklar diyarnda bu suyun kaynam bulmaya gider. Andreas, yanndaki tuzlu bal bir kaynakta ykarken balk dirilip suya atlar. Andreas da onu tutmak iin suya atlr; tutamaz, fakat lmszle erer. Runu skender'e anlatr. Kayna bulmak iin gezerler; fakat bulamazlar. Halk sylencelerinde Ab - Hayat Hzr ve lyas peygamberler bulup imiler; lmszle erimilerdir. imdi Hzr, karada, lyas denizde zor durumda olanlara yardm etmekle grevlidir. Tasavvufta Ab - Hayat, manevi feyze, neeye, zevke iarettir.

Abbas (bn i Ali) - Ali'nin oullarndan ve mam Hasan'la Hseyn'in baba bir, ana ayr, kardelerinden biri. Abu - l - Fadl knyesiyle tannr. Pek yiit olan Abbas, Kerbela'da mam Hseyn ile beraber bulunmu ve ehid edilmitir. Frat kysnda ayr bir trbesi
vardr.

Abdal, Abdalan Rum, Rum Abdallar - XIII. - XVII. yzyllarda Anadolu ve Rumeli'de bulunan ii - Batni bir dervi topluluu. Bunlar, salarn, sakallarn, bykla rn ve kalarn usturayla tra ettirirler, toplu halde gezerlerdi. Aynca abdal , dervi anlamna da kullanlmtr. Bundan baka, sfilerin inannda yedi, yahut krk erene de abdal, budala denir. Abdlvehhab - Seyyid Battal'la beraber savat sylenen ve onun sava arkada olduu rivayet edilen bir er. Siva<>'ta ve Elez'a bal Bakl ilesinin Kale kynde bu zata ait birer mezar bulunmaktadr. Abdrrezzak (eyh - i San'an)- Sufilerden bir eyhmi: Bir gece ryasnda Rum lkesine gittiini, orada puta taptn grr. Elli kere Hacca gitmi olan bu eyh, bu rya zerine drtyz mridiyle Rum lkesine gider. Orada bir kafir kzn grr, ak olur. Kz ister; kz, puta tapmasn, dininden dnmesini, znnar kuanmasn, domuz gtmesini nerir. eyh hepsine raz olur; mritleri eyhten mit keserek dalrlar, lkelerine giderler. Hacca gitmi ve onlara yolda olmam bir mrit bunu duyunca Tanr'ya yalvarr; bir gece dnde Hz. Muhammed'i grr, eyhin tekrar imana geldiini haber alr. Dier dervilerle Rum lkesine gider; eyhi bulur; birlikte Rum lkesini terkedip yola derler. Bu srada kz da, grd bir d zerine onlarn peinden yola kar; onlara yetiip Mslman olur ve lr. Attar, Mantk'ut - Tayr da bu yky pek gzel anlatr. Nefahat da, hicri 525 Ramazannda vefat eden eyh Hammad - Dabbs'n hal tercemesinde, halife tarafndan elilikle Rum lkesine gnderilen bni Sakkaa adl birisinin, padiahn k zna ak olup Hristiyanl kabul ettii yazldr; eyh - i San'an yksnn bu bn - i Sakaa'nn bana gelen olaydan esinlenerek yazld dnlebilir (Lamii tere. sh. 588 589). Tiflis'e kilometrelik bir tepede eyh - i San'ana ve oradaki sylenceye gre sevgilisi Nina adl grc kzna ait bir mezar bulunduunu, Mslman, Hristiyan, bir ok kiinin cuma ve pazar geceleri; yaya olarak bu mezar ziyarete gidip mum yaktklarn, iekler serptiklerini, mezarda bir papazn mcavir olduunu Ali Cevahir - Kelam'n bir makalesinden reniyoruz. {Armaan mecmuas; 55 yl, 39. devre; No: 11 - 12. Behmen ve sfend - mah. 1349, sh: 761- 763).
Ab Hzr

(Ab - Hzr)- Ab - Hayat - Bengisu - Ab- hayvan.

Adem - Tevrat'a ve Kur'an'a gre, yeryznde yaratlan ilk insan ve ilk peygamber. Tanr, Adem'i, balktan yaratm, ona, ruhundan ruh flemitir. Sonra, ona bir de Havva adl e halk etmitir. Her ikiside cennette yaamaktayken Tanr, meleklere, Adem'e secde etmelerini buyurmu, btn melekler secde etmiler, yalnz cin cinsinden olan eytan (Azazil) secde etmemitir. Allah, eytan' cennetten srm, Adem'le Havva'ya da, bir aacn yemiinden baka her eyi yemelerini emretmi, eytan nce Havva'y aldatm,

------------.. - - - - - - - - - -

SMLER

v_c: KA VJ0.J!!.!::AR SZLG

615

yememeleri emredilen meyvadan yemiler. Bunun zerine Tanr, ikisini de cennetten kovmu, dnyaya srmtr. Adem ile Havva Uzun sre ayr yaamlar. Sonra sular balanm, bulumular. Soy sop sahibi olmular. Adem'in oullarndan Kabil, yine kadn yznden kardei Habil'i ldrm, bylece yeryznde ilk kan dklm. Tevrat'ta, Adem'le Havva'nn yaadklar cennet, Aden'dedir, meyvasn yememeleri emredilen aa, hayr, erri bili aacdr, eytan yerine de ylan vardr. Kur'an'da, bu aa, ebedilik aacdr (XX, 120.). Sylencelerde ise budaydr. Adem - Buday - eytan - Adem, Kur'an'da bildirildii gibi ilk yaratlan insan ve ilk peygamberdir. II. surenin 30 - 38. ayetlerinde Allah'm, melt:kiere, yeryznde bir halife yaratacan syledii, onlarn da, yeryznde kan dkecek birini mi yaratacaksn; biz krederken seni noksan sfatlardan tenzih etmedeyiz de:dikleri, Tanr'nm, ben, sizin bilmediinizi bilirim deyip Adem'i yaratt, ona adlar bellettii, meleklere, gerekseniz bunlarn adlarm syleyin deyince zr getirip bilmediklerini bildirdikleri, Adem'in, her eyin adm sylemesi zerine de meleklere Adem'e secde etmelerini emrettii XVIII. surenin 50. ayetinde cin taifesinden olduu aklanan blis'ten baka tm meleklerin secde ettii anlatlmakta ve Adem'e, sol kaburgasndan yaratlan Havva'y e edip cennete soktuu, neyi dilerse yiyip imelerini, ancak bir aaca yaklamamalarn buyurduu bildirilmektedir. 36 - 39. ayetlerde blis'in, onlar kandrp yememeleri emredilen aacn meyvasm yedirdii, bunun zerine cennetten srldkleri bildirilir. Ahd - i Atyk'te cennet, szlk anlamndadr ve Aden'de bir bahedir (Tekvin; Bap. il) Meyvasndan yememeleri emredilen aa, hayat ve hayr - erri bilmek aacdr (a.g.e. II, 9). Kur'an'da ebedilik; ebedi hayat aac diye geer (XX. 120); men edilen meyva, buday, zm unnap olarak rivayet edilmitir. En mehur sylence budaydr ve hayattan kinayedir. Adem, topran kokmu balndan yaratlmtr ve Tanr, bu bal gl kudret elleriyle yourmu, sonra da ruhundan frm, can vermitir. Ahd - Atyk'te eytan, ylandr (Tekvin; III, I - 15) Kuran'<la eytan ve blis diye geer. blisin, iddetli skntya dmek, kederlemnek anlamma gelen blas>> tan gelen arapa bir szck olduunu , diyenler olduu gibi baka dilden geldiini syleyenler de vardr. (El - Mfredat; s. 59; Mu'cem'ul - Beyan, C. I. s. 81), Asl ad branice Azazil'dir. eytan rahmetten uzaklatrlm, yanp kavrulmu, anlamna gelir. eytan atein yalmndan var edilmitir. Tanr insana secde edin deyince, bin yldr ibadet eden Azazil kibirlenerek Tanr'ya "ben atein yalmndan o ise pis amurdan yaratld, ona secde edemem" demitir.Kur'an'n bir ok ayetlerinde blis'in ateten yaratld (rnein VII. 12) bildirilmekte, VI. surenin 15. ayetinde de btn cinlerin, atein dumasz alevinden yaratld aklanmaktadr. Adem'e secde etmedii iin Tanr tarafn dan lanete uratld, onun da, "beni kyamete dek yaat da, z doru kullarndan baka btn kullarn azdraym" diye istekte bulunduu, Tanr'nn onu sur frlnceye dek sa brakt yine Kur'an'da bildirilir (XV. 36 - 43).(A. Baki Glpnarh a. g. e. sh: 316)
Ayar - Badad - Ayar, hileci, dzenbaz, yankesici anlamna gelir. Ayn zamanda. ok dolaan, evik ve atik anlamnda da kullanlr. Abbasoullar son zamanlarda, iktidar korumak iin, yaygn olan ftvvet erbabnn bakanln elde etmilerdi. Ftvvet ehlinin bir blne Ayyar denirdi Bu bakmdan bu sz Badat'la birlikte anlyor. Son-

616

ALEVi VE BEKTA/ _iiRLERi ANTOLOJiSi

radan Safaviler de, tasavvufa kar olduklar halde Ftvvet ehlini korumutur. O devirde Ayyarlar, ahn fedaileriydi.

Ahd - Sabk Elest- Eski ahid anlamndadr; Elest bezmi, meclisi, ezel meclisi diye de anlr. Elest, arapada, deil miyim demektir. VII. surenin (A'raf) 172 - 173. ayetlerinde, Hani rabbin Ademoullarmn srtlarndan zrriyetlerini izhar etmiti de kendilerini, kendilerine tank tutarak ben sizin rabbiniz deil miyim demiti; onlar da evet, tan z, rabbimizsin demilerdi. Bu da kyamet gn bizim bundan haberimiz yoktu denmesini nlemek, ya da atalarmz nce irk komutu, biz onlardan sonra gelmi bir soyuz; bizi de o bo ve assz ilerde bulunanlarn eylemleri yznden yok mu edeceksin, dememeleri iindi buyurmaktadr. Bu izhar etme durumu, Adem peygamberin srtndan, k yamete dek gelecek zrriyetini izhar edip onlardan tanklk alm, bu tankla melekleri tank etni, sonra gene o zerreleri Adem'in sulbne eklemitir eklinde anlayanlar olduu gibi, ayette dem'in denmediine Ademoullarnm dendiine gre ayeti u biimde anlayanlar da olmutur: Ana rahmine den ve dnyaya gelen herkes, Tanr'nn delillerini grmekte, adeta Tanr tarafndan, rabbiniz deilmiyim diyen Tanr'nn sylemi gereklemektedir. Sufilere gre bu sylem ve yant rnek aleminde olmutur. Ayetler, bunlardan baka eitli tevillerle de anlatlmtr (A. Baki Glpmarh, Kur'an Kerim ve meali; C. H, Aklama; s. LXU - LXIV). Ahmed i Muhtar kaplarndandr.

Muhtar, seilmi anlamna gelir ve MuhammedPeygamber'in laAhmed, Muhammed Peygamber'in addr ve bu ad, Kur'an'da geer (LXI,

6).
Hereyin, birbirinin sonucu olmas ve her neticenin, baka bireye neden olmas, birbirine ulamp giden para - buuk eyleri meydana ge tirir. Bunlara Cz'iyyat - Mselsel denir. Birbirini meydana getirenler de Ciiz'iyyat - MUselsil diye anlr.

Akl - Kll - Cz'iyyat - Mselsel -

Akl - maa - Eskilere gre akl, zat itibariyle maddeden soyutlanm, eylemsel adan ise bedene ait bir tzdr (cevherdir). Sufilere gre, akl, ahiret ilerini tedbir ve tasarruf ederse (( akl - 1 mafid , dnya geimineait olursa akl - maa derler.
Akyazl 1478'de len Otrnan Baba abdallar tarafndan kutub tannan ve 1495'te h ret bulan brahim - i sani (Yemini : Fazilet name, Ahmed Hzr ve Ali Hayder tab', ist. 1325 - 1327, s: 83). Bektailer, Akyazl'y kendilerinden sayarlar ve rak imeyi, bu zatn, Bektailie soktuunu sylerler.

Al i Aba - Peygamber'in abasnn altna alp dua ettii kiiler. Muhammed dahil, Ali, Ali'nin zevcesi ve Muhammed'in kz Fatma, torunlar Hasan ve Hseyin'den oluur. Al i Yasn - Yasin Kur'an'n XXXVI. suresinin addr ve Muhammed demektir. Al - i Yasin, Muhammed soyu anlamna gelir. Ey insan anlamna da gelir. lmek zere olan insanlarn banda okunur.

Alemlerin Rabbi - Bu terimle u kutsal hadise iaret olunmaktadr. Yce Allah kalkm gn der ki: Ey Ademolu, hastalandm, neden beni dolamadn? (Kul) yarabbi der, ben seni nasl dolaabilirim ki sen, alemlerin rabbisin; (Allah) bilmedin mi ki der, filan kulum hastaland; niye onu dolamadn? Onu dolasaydm beni, onun yannda bulurdun; Ey Ademolu der; senden yemek istedim; neden doyurmadn beni? (Kul) Yarabbi der, ben seni nasl doyururum ki sen alemlerin rabbisin. (Allah), fil~n kulum senden yiyecek istedi, neden onu doyurmadn; bilmedin mi ki onu doyursaydn bunun ecrini katmda bulurdun der. (Allah) Ey Ademolu der, senden su istedim, neden bana su vermedin? (Kul), Yarabbi der, ben sana nasl su verebilirim ki sen alemlerin mbbisin. (Allah) der ki: Filan kulum senden su istedi, neden su vermedin ona ? Ona su ~erseydin, bunun ecrini katmda bulurdun. >> (Cami'us Sagyr, Msr - Matbaa - i Hayriyye; 1321, C. l. s. 65).

Ali -

Tann'nn aslan.

Peygamber'in amcas Ebu - Tiilib'in olu, kardelii ve damad. Drdnc hatife. Veliler ah. Haydar- Kerrar. Emir-el Mminin. ah- Velayet.
kyamet

Amel defterleri - Boyun boynuna asld,

XVII. surenin 12. - 13. ayetlerinde, herkesin yapt gnndeyse meydana karlaca bildirilmektedir.

eylerin

Amel defterleri -Tamklar - Herkesin, dnyada yapt iler, ameller, niteliklerini bilmediimiz defterlere yazlacak, XVII. surenin 7 l ., LXXXIV, surenin 7. ayetlerinde bildigibi iman sahibi ve iyilik etmi kiilere, maherde bu defterler, sa yanlarndan, kafirlere ve ktlk etmi olanlara sol yarlarndan ve ardlarndan verilecektir. Tanklar, organlarmzdr. XLI. suresinin 20. - 22. ayetlerinde kulaklarn, gzlerin, derilerin dnyada yaptklarna tanklk edeceklerini, neden sylediniz diye sorulunca da hereyi syleten Allah bizi de syletti diyecekleri bildirilmektedir.
Anasr rildii

gelmitir:

Yunan felsfesinden gelen kanya gre Toprak, su, yel, ate. Cennet ehlinin arapa

maddt~

alemi, drt basit eden meydana hadis rivayet edilmitir (Lami';

Arap Dili c: l. s. 9). Araz -

konuacana ilikin

Raslant. aret Felsefede tzn iareti, belirtisi saylr.

Ar - Sedir, taht ve nlem, hkm ve tasanuf anlamlarna gelir. Kur'an'n bir ok yerlerinde, Tanr arndan szedilir. Sufilere gre ar, her eyin maddi varldr, bedeni vecesedidir. Ayn zamanda ar, insandr, insann gnldr. Tavan, bireyin stn rten ey, ardak anlamlarna gelen arapa bir sz. Ycelii bakmndan padiah meclisine ve bu nedenle de hkm ve kudret anlamna gelir. Kur'an - Kerim'in IX. suresinin 129., XVII. suresinin 42., XXIII. suresinin 26., LXXXV. suresinin 15. ayetlerinde Allah yce ve ulu ar sahibi, XXI. suresinin 22., XL sresinin 54., X. suresinin 3., LVII suresinin 4. ayetlerinde, yerleri ve gkleri yarattktan sonra nlem ve tasarrufunun ar kaplad, XX. suresinin 5. ayetinde rahmeti genel olan Tanr'nn, ar tedvir eyledii bildirilir. LXXXI. surenin 19 - 20. ayetlerinde g - kuvvet sahibi bykelinin, yani Cebrail'in, ar sahibi katnda mevki sahibi olduu, XL. suresinin 7. ayetinde meleklerin ar tadklar, LXIX. surenin 17. ayetinde kyamet gn ar sekiz melein tad bildirilir. Mslman bilgin-

lerin ounluuna gre ar, Tanr'nn kudreti ve rahmetiyle hereyi kavrayp saptamas ve bilgisidir. Sufilerce ak, varlk, beden ve tm cisimdir. (Ta'rifat, s. 100) Bu bakmdan btn yardm, Tanr ardr. Ar doruktur. Hereyin yetkinletii olgudur. Asa Adem - XX. surenin 121 - 122. ayetlerinde Adem Peygamberin, yememesi buyurulan aacn meyvasn yiyip Tann'ya isyan ettii, sonra da baland bildirilmektedir. <~ Asa Adem - Adem isyan etti sz, 121. ayette geer. Adem, yaplmamas daha iyi olar eyi yapt biiminde anlalmaldr. Aslnda Adem, cennette kalmak iin deil, yeryznde Tanr buyruklarn buyurup hkmetmek iin yaratlmtr; bu bakmdan, Bu aaca yaklamayn emri, yaklamalarn salamak iin verilmi, tevik ieren, dikkatlerini o aaca ekmek iin verilmi olan bir emirdir. Ashab - Suffa - Medine'ye hicretten sonra yatacaklar yer, giyecek ve yiyecekleri bireyler bulamayan yoksul sahabe, mescit yapldktan sonra Hz. Peygamber tarafndan, mescidin sofrasna yerletirilmiti. Bunlarn drtyz kii kadar olduklar sylenir. Halk arasnda, krk kii olarak sylene gelmilerdir (Safnet'l - Bhar, II. s. 35). Astan Ak- Kap eii anlamna

gelir. Tasavvufta byk tekkeye asitan denir.

Bektailikte,

Seven

anlamna

gelir.

tarikate girmek isteyen

kiiye ak

denir.

ile ikrar gerek - Kim, benim bir dostumla dmanla kalkrsa onunla savaa girerim; benimle savam sayarm onu. Kul ona farzettiim eylerden baka bana sevgili olan bir eyle yaklaamaz. Bo yere devam etmekle de bana yaknlar durur; sonunda onu severim; sevince de adeta duyduu kulak, grd gz, tuttuu el, yrd ayak kesilirim ona; benden birey istedi mi veririm, bireyden bana snrsa onu korurum ... (Kudsi Hadis; thafat, n. 82).
Ana

Ak

knda

- Yzge anlamna gelir. Manakb - al - Esrar Behcet al Ahrar da, ana hakbir konu vardr. Analk, ihvandan iki kiinin birbiriyle can kardei olmalardr.
kiiler.

Avam-- Tarikata girmemi

Yol

d olanlardr.

Varlk birliine inananlara gre (< cem' , her eyi Tam zuhuru bilmek ve bu bilgiyi olu haline getirmektir. Cem', topluluk anlamna gelir ve tefrika, fark >) karldr. Alevi - Bektailerin ayinine ayn - i cem, ayn - al - cem' denir, fakat halk dilinde bu sz ayn - i cem biimine girmitir. Bu sz, Ayin - i Cem sznden gelse gerek. Topluca tapnma. badet evresi.

Ayn. i cem' --

Ayn el Yakyn - Sufilere gre bilgi, bilmek, grmek ve olmak aamalarna ayrlr. Birisinin, bir eyi bilmesi, << lm - al yakyn dir. Bilgisine gre haline getirmesi, ayn - el yakyn dir. Bilgi olu haline gelirse Hakk - al yakiyn denir. Tasavvufta her bilgi aamaldr. Birinci aamada kii bir eyi grmeden onun hakknda bireyler renir. kinci aamada dorudan doruya onunla karlar, onu grr, grerek bilgiler edinir, dokunur, yakndan inceler. nc aamada bilgi ile bir olur. Bilgiyi zmser. A1k bilgi odur, onun bir parasdr. Bilincinde onunla yaar, zmsenmitir.
w

----------~_,

_______

SMLER

V..f0.Y.f?A.Ml.AJ! szpu___6_1_9

Azab - Mukaddes - Kutlanm adp. 1953 te vefat eden byk mizahc air Neyzen Tevfik'in kitabnn ad (Hazrlayan: hsan Ada, st. 1949). Azrail (zriil) Can alan melek. lm meleidir; eceli gelen canlnn cann bu melek
alr. XXXII. surenin (Secde) 11. ayetinde lm melei diye geer. LXXIX. surenin

(Naziat) ilk ve 3. ayetlerinde kafirlerin ve inananlarn ruhlarn alan meleklerden sz edilir ki bu melekler, Azrail'in buyruundaki meleklerdir. Trkede, Azrail, can alc diye de geer. Tanr, Adem'i yarataca zaman toprak almak zere gnderdii melekler, yerin szlanmas zerine acyp emri yerine getirememiler, Azrail, bu ii baarm, Tanr da onu can almakla grevlendirmitir. Her mmetin herkesin bir eceli, belirli bir lm zaman vardr; ecelleri gelince ne bir an geri braklr, ne bii an nceye alnr mealindeki ayete iaret edilmektedir.

-BBaka oluu,

Baki olu, kal, varlk. Fena, yani yokluk Baka, Tanr varlyla var oluudur.

karldr.

Fena, kulun

Tanr'da

yok

(Hzr Bal, Balm Sultan) - Bektailer tarafndan ikinci pir tannan Hzr Bu zat, Hac Bekta'n kz edindii Kadnck Ana'nn (Fatma Nuriye) olu Hzr Lala olu Rasul Bal olu Yusuf Bal'nn olu Mrsel Baba'mn oludur. ecerelerde soyu, yukarda kaydettiimiz gibidir ve 1516'da lmtr. Fakat, Hac Bektataki trbenin stnde, Hac Bekta olu Rasul Bal'nn olu Hzr Bal olduuna ilikin bir kitabe vardr ve 925 (1519) tarihini tamaktadr. (Bknz. 1. cild)

Bal

Sultan

Bal.

Besmelenin b si. Hz. Ali'nin, Tevrat, ncil ve Zebur"da ne varsa Kur'an'da var. Kur'an'da olan, ilk sure olan Fatiha'da, Fatiha'da olan, ilk ayet olan Besmele'de, Besmele'de olan, ilk harf olan "b" de, "b" de olan, altndaki noktada var. "b" nin altndaki nokta da benim dedii sylenir. Sufilerce nokta, mutlak varln, zatn bilmesidir. Kalem, kada konunca, nce bir nokta meydana gelir. ekilince hart1er yazlr. Buna gre harfler, noktann yaylmasndan meydana gelmektedir. Btn varlklar da mutlak varln zuhurudur. Nokta hereyin yinelenmesidir.
Batn yz, i. Dinin i yz. Tanr adlarndan biri.
savaan

Ba - i Bismillah -

bir Arap kahraman. Muhammed soyundan olduu sylenir. Yaay destanlanmtr. Ftuvvet ehlinin seyf, yani klc kolu. ii - Batni zmreler, bu zat benimsemilerdir. Mezar Seyyit Gazide'dir. Adna tekke ve tiirbe yaplmtr. Behll (Bhll)- Gayet nkteli szler syleyen bir meczup. AbbasouJlarndan Harunnrreid'in kardei olduu , keramet sahibi bulunduu sylenir. Bekri, Edhem - Belh - Bekri bi.ikri den bozmadr. Bkre, arapa sabah demektir. kiye dkn olup sabahleyin uyanr uyanmaz ikiye balayan alkoliklere verilen ad.

Battal Gazi- Emeviler zamannda Anadolu'ya geip

Edhem, brahim b. Edhem'dir. bni Edhem, Edhemolu diye de anlr. Belh padiahyken saltanat terkedip tasavvuf yoluna giren bu kii, hicri 161 de (777 - 778) am'da vefat etmitir. Terk - i dnya kavramnn simgesidir.
mteri yldzdr. Altnc kat gktedir. Yunanllar Zeus, Latinbu yldza bir tanrlk izafe etmilerdi. Onun gcn, yalnz aln yazs snrlayabilirdi. Onun tahtnn nnde hayr ve er fralar olduuna, bunlardan; hayr ve erri kardna, yldrmlar, imekleri gnderdiine, yamurlar yadrdna, Olim pos danda oturduuna inanlrd. Douda mteri, byk kutlu yldzdr. Din, bilgi, utan; gnl alakl, namus, belagat ona ait saylrd. Gkyz kads ve hatibi anlamna Kaadi - i Felek, Hatib - i Felek diye de anlrd. Bukrat, skender'den, yz yl nce yaam mehur bir hekimdir.

Bercis, Bukrat - Bercis,

demiler,

ler Jpiter

Beyt'l Ma'mur - Mamur ev anlamna arapa bir sz. Kur'an'n LII. suresinin 4. ayetinde geer. Drdnc kat gkte, Kabe'nin hizasnda bulunan ev gk ehlinin kblesi olan manevi mabed. Ka'be'nin addr diyenler de vardr. Beytullah Tanr evi, Ka'be. Sufilere gre gnl. lk kez Hz. brahim yaptrd.

Bezm - i Elest - Elest meclisi. Elest, deil miyim demektir. Tanr, Adern'in belinden gelen, soyunun ruhlarn toplam, onlara, Ben sizin Rabbiniz deil miyim demi, onlar da'< Beli, yani evet demiler (Kur'an, VH, 172). Sufiler, zaman kabul etmediklerinden, onlarca, herkesin yetenei, daima o kiiye bu hitab etmede, o da bu yeteneine uymakla Tanr'nn varln onaylamaktadr. Ruhlar ilk kez topland. Birlik (Vahdet)- Her eyi
Tarn

zuhuru bilmek. Tekilik felsefesi.

Bist het- Yirmi sekiz . Hurufilerce, insann yznde, yedi kara hat vardr: Drt kirpik, iki ka, bir sa. Her biri, drt eden (bkz. Anasr) olutuundan bu yedi hat, yirmi sekiz eder. Arap Abecesindeki yinni sekiz harfe karlktr. Sa ortadan ikiye ayrlrsa bu yedi hat sekiz eder. Farsadaki harflere karlktr. Kur'an, yirmi sekiz harften, Hurufi mezhebinin kurucusu Fazlullah'm Cavidan , otuz .iki harften meydana gelmitir.
Binev- Dinle anlamna gelir ve hyiik dlinr, air MevH.\na Celaleddin, Mesnevi'sine bu szle balar. (Binev ez ney ikayet mkinet. .. ) Dinle ney neden yakmyor.

Brahma fark

Buda dininden nce, Hindistan'da gzeten bir dindir.

Tanr

yaylm

olan ve insanlar

arasnda snf

Budala - Bedeller, abdal.

erlerinden yedi, ya da

krk kii. Dervi.

Buda - En byk olgunluu tamamyla yoklukta bulan kendi adyla cusu. Nirvana mutlulua erileceini, tm aclarn dineceini syler.

anlan

din kuru-

Burc - Hamel - Koyun burcu. Gkte, koyuna benzetilen bir yldz kmesi. burca girince geceyle gndz, bir olur ve ilkbahar mevsimi balar.

Gne,

bu

-CCa'fer - i Tayyar - Hz. Alinin kardei. Mekke'de, m'minlere eziyet eden mriklerin errinden Habe lkesine gen Mslmanlara bakan olmutu. Hayber'in fothi gn gelip Hz. Peygamberle buiumu. Hz. Peygamber, buna pek sevinmi, bilmem ki. Ca'fer'in geliine mi daha fazla sevineyim, Hayber'in fethine mi? Ca'fer yaratlta, huyda en fazla bana benzeyendir hadisi de onun hakkndadr. Hicretin sekizinci yl Mu'te savanda, elleri kesilmi ve ehit dmt. Hz. Resul, Ca'for'i grdm, iki kanatla cennette uuyor buyurmulard. Bu yzden uan manasna Tayyar>> lakabyla anlmtr. (Sefinet'l - .Bhar; I. s. 158; Cami; H. s. 18; Sosyal adan slam Tarihi. Hz. Muhammed ve .slam s. 124 - 125). Ca'feri Mezhebi -- ia'nm en yaygn mezhebi. On iki imam Ca'fer - al - Sadk'm reyini kabul eder.
imam tanyan

bu mezhep,

altnc

Calinos - Lokman - Calinos l81 de Bergama'da len Yunanl hekimdir; eserleri arapaya evrilmitir. Lokman Ryup Peygamberin kzkardeinin ya da teyzesinin olu, olduu, habei bir kle bulunduu, peygamber, ya da veli olduu sylenen bir kiidir. Kur'an'n XXXI. suresi, onun adm tar. Batllar bu kiinin VI - VII. yzyllarda yaayan Esope olduunu kabul ederler (Savary'nin Kur'an tere: s. 407, not. 1. E Palmer Tere. s. 350, not l). Halk sylercelerinde Lokman, hereyin hikmetini bilen bir hekimdir; otlar, ona neye yaradklarn, zellik ve glerini sylerlermi. Hatta sylenceye gre, Lokman lme are bulmu, bu husustaki forml yazd kitabn Tanr emriyle bir melek Misis kprsnden geerken eline vurup Ceyhan rmana drm.

Cami - Farsa kadehe mensup, ikiye dkn demektir. Hicri 536 da (1141 - l 142) vefat eden Ahmet Namkyy - i Cami'ye mensup tarikat ehline de Camiler denir. Bu tarikat mensuplar, sakallarn tra ettirirler, byklarna hi dokunmazlar, kulaklarna kpe takarlar, balarna kee klah giyerler, bellerine demir kuak kuanrlard. Salarn uzatrlar, yanlarna koyverirler, ya da bkp klahlarnn evresine dolarlard. Yanlarna ziller takarlard. Mzie pek dkn olan Camiler XVII. yzyla dek Anadolu'da mevcuttu (Vahidi; Manakb - Hace i Cihan ve netice - i Can).
kalesinde ldrlen ve Hurufi mezhebinin kurucusu olan Fazlullah'n yazd kitabn ad. lmszlk anlamna gelir. Peygamberlere Tanr buyruklarm getiren melein ad. Meleklerin en byklerinden. Zorla olgunlatrmak manasna gelen cebr szyle Allah anlamna gelen l sznden oluur. Tanr gc, Tanr kulu demektir. iL surenin 87. ayetiyle 253. ayetinde, V. surenin 110., XVI. surenin 102. ayetlerinde ad Ruh'l Kuds diye geer. IV. surenin l 71., XIX. surenin 17 ., LXVI. surenin 12. ayetlerinde Ruh diye anlr. XXVI. surenin 193. ayetinde Ruh'l Emin diye geer. LIII. surenin 5. ayetinde Peygambere Kur'an - reten gl - kuvvetli melek diye anlr; 6. ve 7. ayetlerinde Hz. Muhammed'in onu yce ufukta, kendi suretiyle grd, 9. ayetinde aralarnda iki yay kadar, hatta daha az bir ara bulunduu, 13 - 15. ayetlerinde, Snr aacnn yannda Cavidan 1394'te
Alnca

Cebrail, Cebreil, Cibil -

622

ALEV/ VE BEKTAi Ri.ER ANTOLOJS - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - grd

bildirilir. LXXXI. surenin 19. ve 20. ayetlerinde Ar sahibi en yce aamaya, mevkiye sahip olduu, LIII. surenin 5. ayetinde Peygambere Kur'an reten gl - kuvvetli melein, O olduu bildirilir. il. surenin 97. ve 98. ayetlerinde ad Cibril diye geer. Dereceleri en ulu drt melein biridir ve peygamberlere vahiy getiren melektir. (A. Baki Glpmarh a. g. e. sh: 402). bir kere daha
Tanr'nn katnda

Cem (cem') -

(bkz. Ayn - i cem').

Cevher - Eskilere gre zatyle var olan eye cevher, tz denir. Araz ise cevherle durur. rnein insan, bir arazdr, aklsa bir cevherdir. Kendinden var olan, araz, varl tzle belirler. Suret, bir eyin grndr. ekil, renk, uzunluk vs. cisme gre arazdr; cisimse onlara gre cevherdir. Fakat cisimler de, tm cisme gre araz saylr. Cezbe Tanr'nn

kulu kendisine

ekii,

kendinden

gei.

Ruhun doruk

heyecan.

Circis, Cercis - Bir peygamber. Sylenceye gre bu peygamberi yetmi kez ldrm ler, yetmi kez dirilmi. Dorusu Circis'tir. sa Peygamberden sonra onun eriatiyle hkmetmek zere gnderilen bu peygamberi kavmi yetmi kez ldrm, o da yetmi kezdirilmi. mam Ca'fer's Sadk'tan rivayet edilen stiftah duasnda ad geer (Hac eyh Abbas Kummi: Mefath'ul Cinan; Tebran - 1359 H. 1319 emsi H. S. 145).

-arh felek - Gk. Eskiler, yeryzndeki olaylar, yldzlarn durumundan meydana gelir sanrlard. Onlarca yldzlar, dnyann evresinde dnen gklerin cisimleriydi. Bu yzden halk, felekten, yani gkten yaknr. Dnen gk. Tanr. elik sopa.
Bektai

ve Mevlevilerde, suluyu, ihvan huzurunda dvmek iin benzeyen bir alg. halifeye verilen sancak,
tu,

kullanlan

eng -

Yunanllarn Harp'na

har alamet - Drt alamet.

Bektailerde

mum ve makas. sa, sakal,

b

har darb - Drt vuru. Abdallarla Kalenderilerde ve eski yk ve kalar usturayla tra etmek.

Bektailerde,

ile i merdan - Erlerin ilesi. ile, ihle krk gn demektir. Derviler, tenha bir yerde krk gn, az yemek, az imek, az uyumak kouluyla ibadet ederler. Buna ile ve erbain denir. Hac Bekta Vilayet - namesinde, Hac Bekta'n, krk gn, her gn bir koyun yemek kouluyla ileye girdii ve buna ile - i merdan dedii kaytldr.

-DDal doru

Arap alfabesinde sekizinci harf. Trke'de "d" harfine karlktr ve sadan sola bkk bir ekildedir. Eskiler, dertten bklm boyu, bu harfe benzetirler.

Dars - Selam - Esenlik evi. Mekke'de, Ka'be'nin birinin ad. Badat'a da bu ad verilirdi. Dar dar, yaplan odann

bulunduu

alana girilen

kaplardan

Adam asmaya zg aa. Alevi ve Bektailerde. meydan denen ve ayn - i cem orta yeri. Burada sz verilir, su sylenir.Mansur dan, Fazl dar, Nesimi Fatma dar, Hseyin dar gibi trleri vardr.

Davud - Sleyman Peygamber'in babas. Musevilere gre bir hkmdar olan Davud, Kur'an'da peygamber olarak anlr. Sesinin ok gzel olduu biinir.
Deccal - Deccal. hakla batl iyice rten, yeryzn gezen, yalan syleyen, uydurma eyler icad eden, batl hak gsteren, kt kiiler tarafndan mukteda tannan, birok kii tere babu olan anlamlarna gelir. Deccal'in tek gzl :olaca, alnnda kafir olduunun yazl bulunaca, peygamberlik, hatta tanrlk davas gdecei, yannda cenneti, cehen nemi olup kendisine inananlar cennetine, inanmayanlm cehennemine ataca, cenneti ate, cehennemi cennet kesilecei bildirilen bu yalanc kiinin zuhuru, kyametin on byk simgesinden biridir. Medine'ye giremeyecek, bu sralarda Mehdi zuhur edecek, Deccal'i ldrecek, sa Peygamber, gkten inecek, Mehdi'ye uyacak, yeryznden zulm kalkacak, dnya adalet dolacaktr. (Tacrid's - Sarih, I. Fadail'l - Medine blm; s. H9, Mslim; c. VIII. s. 178 - 179). Hz. Peygamber zamannda domu olan Sayid b. Sayd'n Deccal olduu, kendisine bn Sayyad bn Said de denildii, asl adnn Saf bulun duu kaca ve ldrlecei zamana kadar yaayaca, asl Deccal'den nce otuza yakn deccal'in, peygamberlik savyla ortaya kaca hakknda da sylenceler vardr (Mslim; ayn cilt, s. 189 - 190; Setinet'l - Bahar; I. s, 439 - 440).

Dede - Alevi

eyhlerine,

Mevlevi

dervilerine,

Hurufi

eyhlerine

verilen ad.

Dem - Soluk, zaman, kan anlamlarna gelir. Rakya da dem denir. Ayn zamanda Demine hu , her hangi bir erenin zamanna, o zamann hak ve gerekliine tanklk eden bir terimdir ve glbenkler, yani tertiplenmi dualar, bu szle biter.

Dergah rine denir.

Dervi

gelen bu sz, tekke demektir, Bektailikte drt byk dergah vardr.

Eik, kap eii anlamna

Kap eii anlamna

dervilerin toplant

yerle -

gelir. Terim olarak tasavvuf yoluna mukabele dedikleri trenleri.

hakykat

girmi

kimselere

denir.

Bektailikte

ikinci

aama saylr.

Devran Drt
Kap

Zamann dn. Dervilerin

Krk

Makam -

eriat,

tarikat,

ve ma'rifetin her birinin

makam

bulunduu kabul edilmitir. renme, bilme aamalardr.

Drt kap - Dervilere ve zellikle Batni eilimleri benimsemi olanlara gre dinin d yz, eriattr, i yz hakykattr. eriatten Hakkate giden manevi yola tarikat derler. Hakykate eren kiinin eriatle hakykati birletirebilmesine marifet denir. Bu drt esasa, drt kap denmitir. Tarikat trenlerinde, dervii, eyhe gtren rehber, bu drt kapya selam vererek gtrr. Bilgi yntemleri. renme yollan.

624

ALEV/ VE BElfI_Ai if!_Lt.'Ri ANWWJ/S/

Drt Kitabn Manas Elif - Drt kitap bilindii gibi, Tevrat, Zebur, ncil ve Kur'an' Elif Arap alfabesinin ilk harfidir ve yukardan aaya ekilen dz bir izgiyle gsterilir; hi bir yannda noktas yoktur. Bu bakmdan suftler, elif harfini Tanr'nn zat alemine benzetirler. Yunus "Her ey vahdet aleminin zuhurundan ibaret; hana kesretten okluktan sz etmeyin" diyor. Sufiler drt kitab bir noktada toplarlar.
dr.

Drt Kitap -

Musa'ya inen Tevrat, sa'ya inen ncil, Davud'un kitab olan Zebur ve Muhammed Peygamber'in kitab olan Kur'andr.

Drt Mezhep - Mezhep gidilen yol, yolak. Mctehidin, Kur'an ve hadisler esas tutularak, inancna gre akl, ya da kyas, kabul ediyorsa sahabenin, ya da mam'n oyunu bildirmesi dolaysyla onun imametini kabul edenlerin bir sorunda oy birliini delil tutarak kurduu hkmlerin, kabul ettii ibadet ve muamelatta, hatta inanta vard sonularn tmdr.Sahebeyi adil tanyan Ehli Snnet, Hanefi, Maliki, Hanbeli, afii olmak zere drt mezhep tanr. ia yada Alevilii mezhep tanmaz. Drt Tekbir Zaman - Rku ve scudu olmayan, btn Mslmanlara farz olduu halde birisi klarsa brlerinin klmasna gerek bulunmayan, her mtislman lnce, y kandktan ve kefene sarldktan sonra sa kbleye gelmek zere yere, ya da yksek bir yere (Musalla'ya) konup cenaze nde olmak zere kbleye kar klnan, okunan dualarda btn Mslmanlara ve zellikle de o lye yarglanma dilenen namaz. Bu namazda drt, ya da be tekbir vardr; her bir tekbirden sonra belli dualar okunur ve son tekbirden sonra namaz biter. Cenaze namaz. Bu arnaz ayakta klnr.

Dldi.l -

Muhammed Peygamber tarafndan Ali'ye verilmi olan ak sal ve lmsz sayar, Hzr'n atna e tutar. Gkten indiine inanlr. iin
sylenmi

katr.

Aleviler kut-

Dvazdeh mam - Oniki imam anlamna gelir. Alevi - Bektai edebiyatnda oniki imam
nefeslere verilen
addr,

ezgi ile sylenir.

-EEbced - Arap abece'sinin, harflerin birbirine benzerlii bakmndan bir sralamas olduu gibi bir de birka harfle yaplan ve anlam olmayan birleiklerden oluan bir dzeni vardr. Bu ikinci bileik, Ebced bileiiyle balar ve yedi bileikte biter. Ebced , a, b, c, d harflerini gsterir. Anlam olmayan, ama bileik ynnden Hind dilleri alfabelerinin tertibinden doduu anlalan bu paralara, eitli anlam verenler, hatta bu tertiblerin Adem Peygambere vahiy yoluyla indiini syleyenler bile olmutur. Ebced terkibiyle balayan bu terkiplerdeki harflerin her birine, say bakmndan bir deer verilmi ve batan itibaren on harfin, srasyla bir, iki, , ... , on, sonraki harflerin, yirmi, otuz, krk, ... ,yz, bunlardan sonrakilerin de iki yz, yz, ... bin saylarn gsterdii kabul edilmi, bu ekilde Ebced hisab diye bir ey olumutur. nemli olaylara, zellikle lmlere, baz terkipler, szler, ya da uyakl dizeler bulunarak bu szlerdeki harflerin tutarlar, o yl gsterir. Huruflerde, Ebced hesabndan hayli faydalanmlardr. Eski Sami

_ _ _ - - - - - SiMLER .VE KAVRAMLAR SZL0f!.__ j_25

alfabesi srasna gre tertiplenmitir. Bu harfler sekiz gruba ayrldktan sonra, aralarna vokaller konularak anlam olmayan, ama Arap harfleri.ne konu oluturan sekiz szckten meydana getirilmitir {Ferit Develio!u., Osmanhca - Trke Ansiklopedik Lugat sh : 197).

Ebu - Bekr, mer, Osman, Ali - slamda ilk drt halife: Bu drdne seilmi drt dost anlamna Char yar - Gzin) denir. Ebt - Trab m,

topraklara

bulanm

nin

lakaplarndan

Toprak babas. Muhammed Peygamber, bir gn Hz. Ali'yi, yerde yatgrp, Kalk ey toprak babas demi, bu ekilde bu sz, Ali' biri olmutur. Sufiler, bu szde eitli aniamfar bulurlar.
filozoflarnn,

Eflak- Gkler. Sufiler, islam

Efreng ~

Yunan

inanndan alp isiamiletirdikleri

bir gre uyarak dokuz kat g, maddenin

asl, babas, unsurlar

hatrlatmaktadr.

da

anas

sayarlar.

Ceng-- Frenkle sava,

Ev

Hal

seferlerini

Ehi i Beyt -

gelen bu szck, Muhammed Peygamber de dahil ol duu halde, kardelii, amcasnn olu ve damad Ali ile kz ve Ali'nin ei Fatma'ya, oullar Hasan ve Hseyn'le soylarna verilen ad. Muhammed'in btn soyu da Ehl - i beyt >) saylr. Aji Dahaka'dan bozmadr; Aji Dahaka, eski Hind - ran inancnda Zulm devidir ki sonradan Dehak )) eklinde sylenmitir. Deh - ak, yani on ayp, irkinlik, ccelik, zalimlik, oburluk, kt sz sylemek, yalanclk, acelecilik, aklszlk, korkaklk, utanmazlktr; Dehak, bunlar temsil eden devdir,, yani kt kuvvettir. ran'n mitolojik tarihine Deh - ak adl bir hkmdar tarznda girmitir.

halk anlamna

Ejderha -

El

fahri - Muhammed peygamber'in, yokluk, yoksulluk, benim vndm br peygamberlere, bununla v_nrm dedii sylenir. Sufiler, l,m szdeki yokluu, vehminden domu olan, gerekte bulunmayan varlktan, benlikten, bencilikten kurtulmak tarznda tevil ederler. Mala, maddeye nem vermemeyi simgeler.
eydir,

fakru

Elif, Mim, Dal- Arap abece'sinin bu harfi, yani a, d, m harfleri yazlnca, adem r> sz meydana gelir ki insan demektir. Allah - Muhammet - Ali anlamna da kullan
lr.

Elifi tac - Elif, Arap abece'sinin ilk harfidir ve yukardan aaya ekilmi dz bir izgi biimindedir. Elifi tac, yukarya doru sivrilen ve ensizleen iki para keeden dikilmi, sivri bir klahtr. Alt taraf drt paradr. Horasani elifi tac da tpk buna benzer, yalnz yeil keedendir, st de drt paradan meydana gelir, ayrca stleri sivri, drt para da, kubbe denen st ksmn stne eklenmitir, bu ekilde on iki paradan oluur. Elvan Efendi - 1674' te len Huseyn elebi'nin oludur. Yozgat ve Krehir dolaylarnda kendisine ve Klc Abdal'a ait vakfla idare edilen zaviyede (kk tekke) eyhlik etmi, 1729 da lm, tekkesindeki trbeye gmlm. Mev !evi babasdr.

626 -~1::._EVi VE BEKTA/ l!RLERi ANTOLOJ_JS_I_ _

Emr - i ma'ruf- rfe uygun, doru ve iyi ey emretmek. Buna Emr bil - ma'ruf denir ve
ktl yapmamay

buyurmak anlamna gelen Nehy an - il rnnker le birlikte

kullanlr.

Enel Hak- Hen Tanr'ym demektir. X. yzylda Badat'ta yaayan mehur suf Hseyn - ibn - al - Mansur al - Hallac - al - Bayzavi, eriata aykr szler syledii ve bu iddiada bulunduu iin aslarak ldrlm, cesedi yaklmtr. Eren, erenler viler, birbilerine

Gerek srrna eren, ulaanlar. Evliya sznn Trke ve eyhlerine byle hitap ederler,

karldr.

Der-

Erkan - Alevilerde, ayin esnasnda dedenin, taliplerin srtlarna vurarak onlar kutlad sopa, Kayn aacndan kesilen dz ve iki metre uzunluunda olan bu sopaya, Taryk, Serdeste, Evliya gibi adlar da verilir. Cveyni, Cihan - ga tarihinde, Uygurlarn yaratl sylencesini anlattktan sonra evlerinde, kayn aacndan bir sopa bulunduunu ve bunu kutlu saydklarn syler (E. F. W. Gib, Memorial series, Muhammed ibni Abdili - Vahhab - 1 Kazvini tashih ve haiyderiyle, c. I, 1329 h. 1914, s. 45). Alevilerin bu sopasnnda ayn olduuna ve totemcilikten geldiine hi kuku yoktur. Erkan, slam ncesi bir motif saylabilir. Kutsaldr. Ancak dede kullanabilir.

Eyvallah - arlnca cevap, bir eye teekkr, hatta yemin yerine asl, y vallahi yahut da Trkesi yi Vallahi olsa gerektir.

kullanlan

bu szn

Eyyb - Derd - Sleyman - Mhr - srail oullar peygamberlerindendir. Ailesi felaketlere uram, ba bahesi mahfolmu, srleri tkenmi, sonunda hastalklara ura m, sylenceye gre, vcudu yara bere iinde kalm, yaralarna kurt dm, fakat btn bu dertlere kredip sabreyledii iin Tanr, onu yeniden yer - yurt ve aile sahibi etmi, iyiletirmitir. Zengin, mal, mlk, evlat, ayal sahibi bulunan peygamber, Ahd - i Atyk a gre eytan'n, Tanr'ya, ona bu kadar geim verdin de o yzden sana kulluk ediyor demesi zerine Tanr tarafndan snanm, evlad lm, mal - mlk yok olmu, kendisi de hastalanm, dertlere karmt. Sonunda Tanr, duasn kabul etmi, ona daha fazla mal mlk ve evlat vermitir. 42. baptan meydana gelen bir blm 0 Ahd - Atyk te bu pey- gambere aittir. Kur'an'da XXXVIII. surenin 41 - 44. ayetlerinde Eyup'tan szedilir. Halk sylencelerinde vcudu yaralar kaplam, yaralara kurt dm, btn bunlara sabretmi, fakat kurtlar kalbini ve dilini de sarnca, yarabbi, kalbimle seni dnr; dilimle seni zik~ rederim; onlar bala bana demi; bunun zerine iyilemitir. Yine halk sylencelerine gre Sleyman Peygamberin bir yz vardr ki, bunda, sm - i A'zam, yani Tanr'nn en byk ve erefli ad kazldr ve Sleyman, bu yzden insanlara, hayvanlara, cin ve perilere hkmeder. Hatta bir aralk bu yz bir eytan ele geirmi, Sleymanlk davasyla hkm srm olduu da halk sylencesidir. Attar, bunu Mantk'ut Tary dahikaye eder, Mevlana da Mesnevi de bundan sz eder (Nicholson basm; I. b. 3618 3624; iV; b. 353 - 354). Sabrn simgesidir.

Ezvac tahirat - Temiz eler. Muhammed peygamberin elerine verilen lfilcap.

----

SMLER VE KAVRAMLAR SZLG

627

-FFahr - Alem Alemin

vd kii.

Hz. Muhammed. Evrenin efendisi.

Fahr, Fahir - vnmek. Dervilerin, balarna giydikleri ve tac dedikleri klaha fahr da denir.
Fatma Muhammed Peygamberin kz, Ali'nin zevcesi, Hasan, Hseyn, Zeyneb ve mm - i Klsm ve Rukiye'nm analar, Zehra, lakabdr. (605-632) yllar arasmda yaad. 18 yanda Hz. Ali ile evlendi.

Fatiha -

A, balang anlamlarna

gelir ve

Kur'an'n

ilk suresinin addr.

baknz).

Fazl - Yezdan -

Hurufi mezhebinin kurucusu (Cavidan maddesine

Fereci - Ferec, arapada skntdan kurtulmak, fereci genilie, ferahla mensup demektir. Sufilerden birinin gnl skld ve giydii giysinin nn yrtt, bu yzden, geni kollu yakasz, n ak ve tse giyilen giysiye bu ad verildii sylenir. Ferhad - Klng - Ferhad - irin ve Husrev, bir halk yksdr. Erkek evlat brakma dan len bir hkmdarn yerine geen Mihin Banu adl kznn irin adl ok gzel bir kz kardei vardr. Mihin, irin'e bir kk yaptrr. Kk, Bihzad adl ressam, resimlerle sslerken kendisine yardm eden olu Ferhad'a Mihin Banu ak olur; fakat Ferhad da irin'e vurulur. Mihin, ehrin dnda akan nehrin, kkn nnden geirilmesini ister. Ferhad bu ii stne alr ve aradaki da delmeye koyulur. Bu srada Hrmz adl bir padiah, Ferhad'la irin'in akn duyar ve irin'i Ferhad'a almak iin Mihin Banu ile savaa giriir. Fakat bu sefer de Hrmz'n olu Husrev, irin'e ak olur. Ferhad, da delerken Husrev'in dads, Ferhad' ortadan kaldrmak iin gelir. Ferhad'a irin'in ldn syler. Ferhad elindeki klng, zntsnden beynine vurarak intihar eder. Bunu duyan irin gelir, Ferhad'm nana kapanp alarken Ferhad'n belindeki haneri grr; ekip kendi kalbine saplar; Ferhad'n nai stnde can verir. Bu yky XII. yzyl airlerinden Nizami (l 195 - 1196) be manzum yksnden biri olarak yazm. XIV. yzyldan XVI. yzyla dein gelip geen ran airlerinden Husrev - i Dih'evi, Hatifi, Vahi, Asaf Han; XVI. yzyl Trk airlerinden eyhi, XVI. yzylda Ahi, Celil ve daha bir ok airler bu halk yksn nazma ekmilerdir. Halk arasnda yaylan bu yk, Orta oyununa, Karagz oyununa kadar girmitir. Fetva - er'i bir sorunda, bilgin kiinin verdii hkm. ran ve Trk klasik edebiyatnda, kafiye zoru yoksa fetvi tarznda okunur; Fetva, bilha;sa yazl olarak verilir; sonuna, arapa Allah daha iyi bilir cmlesi yazlp imzalanr. Soru - cevap tarznda yazlmas, soran veya soranlarn adlar yerine Zeyd, Amr kadnsa Hind yazlmas da adettir.

Firavun, Nuin - Revan, Karun - Firavun Musa Peygamber zamannda Msr hkmdar olan kiidir. Kur'an'da Fir'avun diye geen bu ad, halk dilinde Firavun eklinde sylenir. Tanrlk davasna gren bu adam, Musa'ya inanmam, tutsak olarak kulland srailoullar'nn Msr'dan kmalarna izin vermemi ama Tanr tarafndan gelen belalar

1_~---~LEVi VE BEKTAi ilRIERi ANTOLQJ_lS_l_ _ _-------

-------------

zerine srailoulan'n brakm, Musa sopasyla Kzl Deniz'e vurunca, srailouilar'nn denizde on iki yol alm, Musa ve kavmi getikten sonra, onlar brak tna piman olan Firavun ve ordusu .artlarna dm, deniz birleince de hepsi boul mu, Firavun'un cesedi, ibret olmak iin kyya vurmu, brlerinin cesetleri dahi bulunamamtr. Kur'an'n II, VII, X, XI, XIV, XX, XXIU, XXVI, XXVIII, XXIX, XXXVIII, XL, XLIII, XLIV- L, Ll, L!V, LXVI, LXXIII, LXXIX, LXXXV ve LXXXIX surelerinde ad geer ve olaylar anlatr.
boylar saysnca

Nuin-- Revan ve Nuirevan, ran Sasani hkmdarlarndan yirmincisidir. Miladn 531. y

lnda

hkmdar olmu, 579.

ylnda lmtiir.

Adaletiyle nlildr.

Karun, Musa Peygamberin teyzesinin veya amcasnn oludur, diyenler vardr. Ahd - f.e Korah diye geer. Kendisine uyan ikiyz elli kiiyle Musa ve kardei Harun'a isyan etmi, Tanr da onlar yere batrmtr (A'dad, XVI, 1 - 35). K ur'an'da, hazinelerinin anahtarlarn, gl - kuvvetli on - onbe kiinin tayabildii, byle olduu halde zekat vermedii, bu yzden, nce hazinesinin, sonra kendisinin yere batrld bildirilir (XXVIII, Kasas; 76 - 82). Aynca ad Firavun ve Haman'la geer. Hal sylencelerine gre kendisi ve hazinesi, hergn, boyu miktarnca yere batmaktadr. Yere batan hazinesine, y- ryp giden hazinesi anlamna Gene - i revan da denir. (A. Baki Glpmarh a. g. e. sh: 423}.
Atyk

Firdevs addr.

Bahe

anlamna

gelir, cennetin

nitelii olduu

gibi sekiz cennetin birinin de

ad

Furkan - Gerekle asl

olmayan ayrd

eden. Kur'an'm bir

da Furkan'dr.

Furkan, Rahman'r Rahim, Hayy Mennan - Furkan, gerekle batln arasn ay ran anlamna gelir. II. surenin 185., II. surenin 4. ve XXV. surenin l. ayetlerinde Kur'an, bu adla anlr ve XXV. surenin ad Furkan dr. II. surenin 53., XXI. surenin 48. ayetlerinde Tevrat'a da bu ad verilmitir. Rahman, dnyada ahirette, rahmeti m'ninlere zg olan; Hayy, srekli diri ve yaam kendisinden, Mennan, lutuf ve ihsanda bulunan anlamlarna getir; Tanr adlarmdandr.

-GMutlak varln Mutlak olarak bilinmeyen evren.

Gayb - i mutlak -

zat.

Her trl

sfat

ve

kayttan

mnezzeh

varlk.

Gazi - Savata dman ldren. Ak Paazade, Rum diyarnn, yani Anadolu'nun erenlerini drt ksma ayrmadadr: Rum Abdallar, Rum Gazileri, Rum Ahileri, Rum Baclar. Rum gazileri, Ftuvvet ehlinin Seyfi koludur, yani rind de denen ve yaamlarn savala geiren ksmdr. Gene Abdal - Hac Bekta Vileyet - namesi'ne gre Hac Bekta'n dervilerinden biri. Sersem Abdal mahlasn tayan bir nefeste ad geer. Eer bu Sersem Abdal 1551 de, ilk Dede Baba olarak Hac Bekta tekkesine geen ve 1569 - 70 te len Sersem Ali Dedeba-

----------baysa Gene
Abdal'n, Bektai airinin

SMLER VE KAVRAMLAR . SZLG

--N-~O~ ~-

629

bu zamandan nce yaam olmas gerekir. Gvene Abdal adl bir bir ka nefesi vardr. Bektailer, bu airin, Gene Abdal olduunu syler -

lcr. Ama kesin deil.

Geyikli Baba - eyh Abu - 1 - Vefa tarikatndan ve Baba lyas mritlerindendir. Bursa fethinde bulunmutur. Yunus Emre'nin bir iirinden, adnn Hasan olduunu anlyoruz.
Glman

Cennette, inananlara hizmet edecek olanlar. Blbl sesi demektir.

Tertiplenmi

Glbang -

olan yce sesle okunan dualara denir.

Gnah i Naci dedii

ble ayrlacak,

Kurtulmu topluluk. Muhammed Peygamber'in, mmetim yetmi hepsi de cehennemdedir, ancak bir bl cennetliktir, kurtulmutur sylenir. Alevi - Bektailer, bu kurtulmu bln, kendileri olduunu iddia eder-

ler.

-HHabib - Doksan Bin Kelam - Habib, dost sevilen anlamna gelir; Hz. Muhammed'e, Habib'ullah - Allah'n sevgilisi denmitir; bu hususta bir ok hadisler vardr. (Tirmizi, Kenz'l - Ummal, Msned'den naklen Fedail 1 - Hamse; I. s. 42 - 44). Hz. Muhammed'in mirata Tanr'yla doksan bin sz konutuu, otuzbinini halka, otuzbinini irfan ehline syledii, otuzbinini de gizledii sylem:gelniLir. - Veli - XIII. yzylda yaayan ve Mevlana Celaleddin'le ada bulunan bir aziz. Baba lyas halifesi Baba shak'n has halifesi olup Baballarn arta kalanlarn bir araya toplamay baarmtr.
Hac - Zengin olan ve shhatte bulunan Mslmann, yol emniyeti de varsa, mrnde bir kere Mekke'ye gidip Mslmanlarn kblesi olan Ka'be'yi ziyaret etmesi ve OFada muayyen treni yapmas gerekir. Bu treni yapmaya Hac , yapana Hac denir. Sufilerce gerek Ka'be, gnldr ve gnl, Ka'beden stndr.
Hacm

Hac Bekta

zar Uak'

Sultan - Asl ad Recep'tir. Hac Bekta'm amcaolu ve halifel.erindendir. Meili Banaz ilesi yaknlarnda ki Hacm kyndedir. Muhammed Peygamber'in ilk zevcesidir.

Hadicet - al - Kbra -

Hadis Kelam - Hz. Peygamberin szlerine hadis denir. Yapt ilere fi'li, birisine yaparken grp engel olmad ileri uygun bulduu anlalda gre buna hadis - i takdiri denir. Hadislerin ravilerinin hallerini bildiren bilgiye, Rical bilgisi, hadislerin sylencelere ve sylencelerin doruluk derecelerini deerlendiren bilgiye Hadis'in usul bilgisi denir. Kelam, inanlar tahlil eden, eletiren, mezheplerden bahseden bilgidir. Hak ehri Yedi Kap - Hak ehri vcuttur. Yedi kapdan maksat, yedi nefis olsa gerektir ki bunlar ktl fazlasyla buyuran (Emmare), ktlkte bulununca kendisini k nayan (Levvame), iyilii ilham eden (Mlhime), iyiden iyiye inanca eren (Mutmainne), Tanr'dan raz olan (Razyye), Tanr rzasn kazanan (Marzyye), tamamiyle arnm olan

630

ALEV VE BEKTA iiRLER ~JYTOLQJS

-------------------

(Safiyye - Zekiyye) nefisler, daha dorusu nefsiz, insann yedi kaabiliyetidir. Bu adlar u surelerdeki ayetlerden alnmtr: XII. 53., LXXV. 1 - 5., XCL 7., LXXXIX. 27 - 28., Slk manevi bir ykseli olduundan bu yedi nefis yedi gk kaps olarak da kabul edilir. Yedi nefis Halvetiyye ile baladndan bu ikinci yneJti, daha doru olsa gerek. Yedi kapy, iki kulak, iki gz, burun delikleri ve az olarak da yorumlayabiliriz. Burnu bir sayarak yedinci kap, cinsellik aracdr. Bunlarla, Tanr buyruunu uygun gren, duyan, kokan, syleyen ve helalinden bakasna dokunmayan kii, kaplarn geree aar; aksi halde kaplar cehennem kaps kesilir. ldrlecek karde, nefis olmaldr. Sizden hibir kimse yoktur ki eytanlardan biri ona arkada olmasn buyurdu; ya sen ya Resulallah dediler; evet buyurdu, ben de, ama Allah bana yardm etti, o Mslman oldu hadisine dayandrabiliriz (Ahedis - i Mesnevi; Mslim ve Msened'den naklen); nefsin ldrlmesi, eytanln ldrlmesidir. Boanacak zevce, ehvet olmah, Ana unsurlardr; nikah kydrmak, onu tabiatine brakmak, bylece unsurlarn hkmlerinden kmaktr. (A. Baki Glpmarh a. g. e. sh: 430).

Hak - Gerek anlamna gelen bu sz, sufilere gre

Tanr adlarndandr.

Halife - Birinin yerine geen. Ardl. Bektailerde drdiinc ve son derece. Tarikata girmek isteyene Ak denir. Aklk, tarikat derecelerinden deildir. Nasib alan, yani tarikata giren kiiye muhib , tarikata ikrar verip nce arakyeyle hizmet eden ve sonra, kendisine tac verilen muhibbe dervi, muhib ve dervi yetitirme icazetini alan ve tac nn stne sark sarabilen dervie baba derler. Baba, bir bakasn baba yapamaz. Baba yapmakyetkisi, halife >> ye aittir.

Halil Cmertlik - brahim - Nemrud - Halil, Arapa dost anlamna gelir; brahim Peygamberin, Tanr dostu olduu, iV. surenin 125. ayetinde bildirilmesi dolaysyla lakab olmutur. Hz. Peygamberin soyu, brahim'e kar. Grd bir rya zerine olu s mail'i Tanr'ya kurban ederken bak kesmemi, o srada Tanr tarafndan bir ko gnderilmi, dnn yerine geldii vahiy edilmi, smail'in yerine bu kou kurban etmitir. Hem bu olay yznden, hem de ok cmert olup srekli konuklar doyurduundan cmertlikle anlr. Keldanistan'da hkm sren Nemrut, Tanrlk davasna girimiti. Ayn zamanda kavmi putlara tapard. brahim putlar krm, baltay da en byk putun boynuna asmt. Nemrut, yaktrd bir atee brahim'i mancnkla attrm, fakat ate, gllk - glistanlk olmu, brahim yanmamt. Kur'an'da krkdokuz yerde ad geer. Ahd - i Atyk te Tekvin blmnn 12 - 25. baplar brahime aittir. Halilullah - Tanr dostu. brahim Pcygambcr'in lakab. Halvet - Arapa yalnzlk demektir. Tasavvuf yolunda, derviin, yalnz bir yere ekilip, bir odaya kapanp az yemek, az imek, az uyumak zere kendini ibadete hasretmesine denir. Halvet sresi, genelde krk gndr; bu yzden arapa ve farsa krk anlamna gelen erbain ve ile - ihle szleriyle de anlr.

SiMLER VE KA VRAMIAR SZLG

63 I

Haman - Firavunun veziridir. Kur'an'n XXVIII. suresinin 6. ayetinde, Firavunun Tanr Hamana; bir ate yakp tula yapmasn, yksek bir kk kurmasn emrettii, bu kke karak Musa'nn Tanrsn bilmek istediini bildirdii anlatlr. XXIX. surenin 39. ayetinde Karun ve Firavunla anlr, yok edildii bildirilir. XL. suresinin 24. ayetinde Musa'nn, Firavun ve Haman la Karun'a gnderlldii, 36 ve 37. ayetlerde de Firavunun gklerin kaplarna erimek iin Hamana yksek bir kk kurmasn buyurlk davasna kalkt,
duu anlatlr.

Hz. Peygamberin amcas Hz. Hamza ok kuvvetli olduundan Ftuvvet geleneine pehlivanlar tarafndan pir tannd gibi Kafda'nn ardna arld, orada devlerle, ejderhalarla savat hakknda da bir ol< halk ykleri uydurulmutur. Bu ykler, Hamza - Name adl kitaplarda toplanmtr;
Hamza Bankal

Kafda

-- Tekke

Harici - Da, darya ait. Mslmanlktaki esas mezheplerden biri. Drdnc halife Ali zamannda, Ali'yi de, dman olan Ebu - Sfyan olu Muaviyeyi de tanmayp Hkm, ancak Tanrnndr diyenler. Bu mezhep, ana fikir ynnden ileri bir atlm gstermise de kullarn yaptklar ileri, ancak Tanr'nn yaptrdna inanp kuldaseme ve isten kabul etmedii iin pek geri bir duruma dm, hele kendilerinden olmayanlar Mslman sayrnay, onu adeta iine gmmtr. Zaman getike btn yenilikleri reddeden, Mslmanln ilk devirlerindeki kurallara bal kalan Hariciler, l oullan halinde kalmlar, yalnz daima ilk karakterleri olan anaristlii koruyabilmilerdir. Harut Marut, Zhre - Harut ve Marut, Kur'an - Kerim'in II. suresinin 102. ayetind geer; Sleyman peygamberin kafir olmad, eytanlarn kafir olduklar bildirilir ve in .. sanlara by yapmay rettikleri sylenir; sonra da Babil'e indirilen Harut ve Marut adl iki melein, biz sizi imtihan etmeye memuruz, sakn kafir olmayn demeden kiinseye bir ey retmedikleri anlatlr. Halk sylencelerine gre bu iki melek, insanlarn isyanndan yaknmlar, Tanr onlarda ehvet vardr, size de ehvet versem, siz de isyan edersiniz demi; onlar, isyan etmeyeceklerini syleyince, Tanr onlara ehvet verip yeryzne inmelerini buyurmu. Gndz inerler, halk arasnda hkm srerler, gece sm - i A'zam' okuyup ge aarlarken gnn birinde bir kza ak olmular. Kz, sm - i A'zam' retir lerse bunlara ramolacan sylemi, retmiler, kadn bu ad okuyup ge knca Tanr onu arpp bir yldz yapm. Zhre bu kadnm, Harut'la Marut'u bu dnya azabyla ahret azab arasnda seim yapmalar iin brakm, dnya azabna raz olmular. Bunlar blbl kuyusuna ba aa astrm. Bycler, o kuyunun bana gidip bunlardan by renirlermi. Bu yzden edebiyatta Harut - Marut, Zhre Blbl kuyusu, by ve byc ile birlikte anlr.
w

Haimi

Haim oullar, Haim,

Muhammed Peygamber'in drdnc dedesidir.

Hatemn - nebiyyin -

Peygamberlerin sonuncusu, Muhammed Peygamber.

632

ALEVi VE BEK:t'Ai JIRLERi ANTOWJlSI

Havf - Reca - Korku ve mit demektir. nanan kiinin bu ikisi arasnda olmas gerekir; ancak, Tanr dostlar X. surenin 2. ayetinde bildirildii gibi bu ikisinden de dardr. Havva Adem Peygamberin
ei.

Ademin

kaburgasndan yaratlm.

Haydar -

Arslan anlamna gelir. Hz. Ali'nin bir addr. Hz. Ali. Kerrar, dne - dne, geriye ekilip ileriye atla - atla sava-

Hayder i Kerrar an anlamna gelir.

Hayderi - XIII. yzyldan XVII. yzyla kadar Anadolu ve Runeli'de bulunan ii - Batni bir zmre. Bunlar, byklarna dokunmazlar, sa. sakal ve kalarm usturayla tra ettirirlerdi.

Barka -- Dervilerin giydikleri, Hmr -

yakasz,

ak,

kollu bir st kostm.

Musa Peygamber zamannda yaam bir peygamber, yahut eren (Ab - Hayat maddesine baknz). lmszlk suyu imi. Car diyenlerin yardmna koar. Vatan sevgisi imandandr mealinde bir sz, hadis olarak nakledilir. Mevzu olmakla beraber anlam bakmndan dorudur (Mevzuat, s. 38 - 39). HuHe donu Cennet libaslar.
anlamna

Hubb'l Vatan -

Hu- O

gelir. Sufilere gre

Tanr adlanndandr

ve

Tanrnn

en byk ad

dr. Dervi selam.

Cennette m'ninlere verilecek kzlar, kz, Gzel. Huriler, cennette m'minlerin alacaklar cennet kzlan, glman da m'minlere hizmet edecek genlerdir. Kur'an'n XLIV. suresinin 54., LIL suresinin 20., LV. suresinin 72. ve LVI. suresinin 22. ayetlerinde hurilerden, L VI. suresinin 17. ayetinde de glnandan sz edilir.

Hur, huri - Gilman -

Hma (Devlet

Kuu)

inanlan, .kemikle geindii

rnurg'la kartrlr. Hseyo

ov.as

bana konarsa devlete erieceine, padiah olacana sylenen bir ku. Bu ku, bazen Zmrdanka dediimiz SiHma, edebiyatta devlet ve kemikle anlr. Simgesel bir ku.

-- Kimin

orum iline bal Alaca (Hseyin Gazi). da bir ova ad.

-iEdhem olu brahim. Belh'lidir. VIII. yzylda yaamtr. Belh padihalde saltanat lerk edip dervilik yolunu tutan bu kii yaamyla Buda yksn karlatranlar vardr. Tanr uruna taht tac terk etti.
ahnn olu olduu

brahim Edhem -

brahim -

zamannda yaayan

srail oullar peygamberlerinden. Keldaniler Hkmdar Nemrud (Nmrud) bu Peygamber, onlarn putlarn, bir baltayla krm ve bu yzden, atee atlarak yaklmak cezasna arptrlmtr. Ama Tanr atei sndrm, brahim kur-

VE KAVRAMLAR SQP,G - - - SMLER

633

tulmutur. Tanr dostu anlamna gelen Halilullah lakabyla anlan bu peygamber, ayn zamanda konuu pek sevdii ve pek cmert olduu iin, Tanr Cmerdi anlamna gelen << Sahiyyullah lakabyla da anlr.

dris - Terzi, it - Bez Dokumak, Davud Ses - Adem oullarndan bir peygamberdir. lk olarak insanlara, derilerden elbise bien ve giydiren bu peygambermi. Yldz bilgisini bildii ve insanlara rettii de sylenir. dris Ahd - Atyk te Enu diye geer (Tekvin, V. 6.). Kur'an - m XIX. suresinin 56. ve XXL suresiriin 85. ayetlerinde anlr; Tanr tarafndan ycelere adrld bildirilir. it peygamber, Adem'in oullarndandr; Ald - Atyk n ayn blmnde geer; dris peygamberin babasdr (Tekvin, V, 3 - 9). Ftvvet erbabnn inancna gre ilk olarak dris terzilik sanatn icad etmi. it, ya da dier ifadeye gre is de bez dokumutur; bu yzden dris~terzilerin, it de ulhalarn piri
saylmtr.

ldrd, Tanr tarafndan

Davud, Kur'an - Kerim'de bir peygamber olarak anlr. n. surenin 251. ayetinde Calut'u saltanata ve peygamberlie eritii, IV. surenin 118., XVH. surenin 55. ayetlerinde kendisine Zebur verildii bildirilir. V. surenin 55. ayetinde sra
iloullar'ndan kafir olanlara Davud'un ve sa'nn lanet ettii sylenir. VI. surenin 84.
ad

ayetinde peygamberler arasnda disiyle birlikte Tanr'y eksik

savalarda insan

geer. XX. surenin 78 - 80. ayetlerinde Davud'a, kentenzih etmeleri iin

dalarla kularn ramedildii,

sfatlardan

kendisiyle etmeleri

olu

koruyan zrh yapma sanatnn retildii, XXXII. surenin 15. ayetinde, Sleyman'a bilgi verildii, 16. ayetinde, olunun kendisine varis olduu,

XXXIV. surenin 10 - 11. ayetlerinde, dalarla, kulara, Davud'Ia beraber Tanr'y tenzih emredildii ve demirin, ona yumuatld, xxxvrn. surenin 17 - 26. ayetlerinde, gene dalarn, kularn onunla, akam ve kuluk vakitlerinde Tanr'y esbih ettii, iki hasmn arasnda, onlar yarglayp hkmetmesi iin Tanr halifesi olduu beyan olunur. Davud <~ Ahd - Atyk te bir padiahtr (Mlk - i Evvel; XVI - XXXI. Mlk - i Sani ve Salis, I - Il). Davud, Dou klasik edebiyatnda se:s . mzik, demir ve zrhla anlr. (A. Baki Glpmarh., a. g. e. sh: 420).
Dnya ve Ahiret.

ki Cihan -

kilik- Tanr ile yaratklar ayr gr. Varlk birliine inanmay.

lim gz hicab -

kendini dan ilk

hereyi

Yani perdesi. lim, insana varlk verirse, adam benlie drrse kii bilir sanr, bilmediini gremez. Fakat, bildike bilmedii eylerin snrsz
bilmediini

olduunu,

bildike

bilen

kii,

bilgisini irfan haline

getirmitir.

Bu

bakm

ble

gre ilim, gz

hicab

olur. Sufilerce ilim gaye

deil, aratr.

lliyyin -

Ycelik anlamndadr. Cennetin en yce Siccin, yani cehennemin en kt,

bulunduu

aa yeri kartdr. lliyyin, inananlarn amel defterlerinin bulunduu gk. Siccin, kafir-

lerin amel defterlerinin - 19. ayetlerinde geer.

yerdir de

denmitir.

Kur'an -

LXXXIII. suresinin 18

634

ALEV VE BEKTA/ iiRLE_l}lAf!!.O~QJS _______ _

lm i ledn - Tanr tarafndan verilen bilgi. Musa Peygamber, bu bilgiyi elde etmek iin Hzr Peygamberi aram, bulmu. Bu olay, Kur'an'm XVIII. suresinin 60 - 82. ayetlerinde anlatlr. Tanr'mn gizli bilgilerinin bilimi.
0

lm - i usl - Metod bilgisi. Tefsir, hadis v.s. gibi dini bilgilerin birer yntemi vardr. Bu ap - ayn bir bilgidir. nceleme ve eletirme temeline dayanmayan bilgi; mfessir ve nu haddis, yalnz nakilci saylr, gerek mfessir; muhaddis, bu bilgilerin yntemlerini de elde etmek zorundadr.

mami -

mami mezhebinden olan. Alevi-Bektailerde gnahsz saylan ehlibeyt mensubu.

mam- masum mamiyye -

iann en yaygn kolu. mameti, yolam temeli olarak kabul ettiklerinden

mmiyye , altnc imam Ca'fer al - Sadk'n oyuyla yetindiklerinden Ca'feriy -ye, on iki imam kabul ettiklerinden sna aeriyye denir.

lncil - Ruhban -

ncil, sa peygambere inen kitaptr. Mslmanlara gre ncil, bir hayli

deimitir ve bu gnk Ahd - i Cedid sa'ya inen ncil deildir. Hristiyanlara g-

reyse sa'nn yaam ncil'dir ve yazlm olan bir ok ncil'den kabul edilen drd, bu dinin kutsal kitabdr. Ruhban, rahipler, ya Hristiyan ruhanileridir. Ruhban snfnn Kei, papaz, zango, rahip, rahibe, piskopos, bapiskopos, papa, patrik gibi makam ve rtbeleri vardr. ncil sonradan yazlmtr.
nna fetalma - Gerekten de biz atk anlamna gelir. Kur'an'n XL vm. suresi olan ve 1( Feth suresi ); diye anlan sure, "Gerekten de biz, sana ap ak bir fetih ve zafer verdik, fetih yolunu atk" diye balar. sa - Adna Hristiyanlk dini kurulan peygamber. Tanr ruhundan gebe kalan Meryem'in olu. lleri diriltir, krlerin gzn aar, hastalar iyiletirirmi. Yahudiler tarafmdan armha gerilerek ldrlm, Hristiyanlara gre nc gn dirilip ge amtr.

Mslmanlara gre ise sa ldrlmemi, ona ihanet eden, sa sanlarak armha gerilmi, sa, diri diri ge amtr. (Kur'an, XXXIII, 7) Kur'an'da babasz olarak, Cebrail'in frmesiyle Meryem'in gebe kalp onu dourduu, bu yzden Allah indindeAdem'e benzedii (III. 95). Hristiyanlarn ve bazlarnn dndkleri gibi aslmad, ldrlmedii; diri olarak ge adnld bildirilir; Kur'anda yirmi be yerde ad geer. sann topraktan ku eklinde yourduu bala frnce ku olarak canlanp utuu, anadan doma krlerin gzlerini at, ly dirilttii, hastalar iyiletirdii III. surenin 49. ve V. surenin 110. ayetlerinde bildirildiinden krlerin gzlerini amak, hastalara ifa vermek ve ly diriltmekle, yani solukla anld gibi, sa'mn duasyla gkten yemek indii V. surenin 112 114. ayetlerinde bildirildii iin maide - yemek le de anlr. Ahd - i Cedid de sa' nn, Orilim'e bir eee binerek girdii anlatldndan (Matyus XXI. 1. - 11.) eek le de anld ve bu nedenle irfan sahibi olula irfanszln simgelendii anlalmaktadr. Mesih de addr.

------------------~SiMLER VE KAVRAMI.AR SZLf!_(; --_(i35

shak -- brahim peygamberin oludur. Tevrat'a gre Tanr, brahim'i snamak iin shak' kurban etmesini buyurmu, brahim, onu kurban edecei srada gkten bir ko inmi ve shak'a karlk, bu kou kesmesi emredilmitir. Kur'an'a gre kurban edilmek istenen shak deildir, br olu smail'dir.
skender ran' zapteden mehur Makedonya'l Filip'in olu Byk skender.

srafil - Sur - branice ad Serafim, Serafil, ya da Sarafin'dir. Dier , Cebrail, Mi kail, Azrail olan drt ulu melekten biridir. Sur'u flemekle grevli. Sur, bir borudur. Sur niteliini bilmediimiz bir boynuzdur. Tanr emriyle bunu frnce kyamet kopacak, btn canllar lecekler, sonra bir daha frnce lenler dirilecek, soru - hesap iin Arasat alannda toplanacaklardr. Sur'un frl, Kur'an'n V~. suresinin 73., XVHI. suresinin 99., XX. suresinin 102., XXIII. suresinin 101., XXVIL suresinin 87., XXXVI. suresinin 51., XXXIX. suresinin 68., L. suresinin 20., LIX. suresinin 13. ve LLXXVIII. suresinin 18. ayetlerinde bildirilir.
stiva Dorulmak, azmetmek, kararlamak, stn olmak, beraber ve eit olmak gibi
anlamlar vardr.

Hurufilerce insann ortasndan getii var saylan ve bedeni ikiye blen hayali izgi. nsan, san ortadan ikiye ayrrsa istiva ile yedi hat, sekiz olur ve yirmi sekiz hat, otuz ikiye kar. zdm, orta izgi orta kesit de denebilir.

-KKa'be - Mslmanlarn kblesi olan ve Mekke'de bulunan mescit. Sufilere gre gerek Ka'be, gnldr. Mslmanlarn kblesidir. II. surenin 144. ayetinde, nerde bulunulursa bulunulsun namazda Ka'be'ye kar durulmas emredilmekte, 125. ayetinde Ka'be'nin ve evresinin eminlik yeri olduu bildirilmekte, 127. ayetinde Ka'he'nin brahim ve smail peygamberler tarafndan yeniden bina edildii anlatlmakta, 158. ayetinde, yeryznde, insanlar iin ilk kurulan mabedin Ka'be olduu beyan olunmaktadr; ayn surenin 97. ayetinde gc yeten kiiye haccn, yani Mekke'ye gidip hac trenini vaktinde eda etmesinin farz olduu bildirilir. XXII. surenin ad Hac suresidir ve 25 - 37. ayetlerinde hac trenleri belirtilir. V. surenin 97. ayetinde de Ka'be'nin, Allah tarafndan hrmeti farz olan bir mabed olduu sylenir. Yeryznn Ka'be'nin altndan, su stne yayld bri Abbas tarafndan rivayet edilmitir; bu yay LXXIX surenin 30. ve XCI. surenin 6. ayetlerinde zikredilir. (Ebu - Aliyy'il - Fadl b. Hasan'it - Tabrasi; Mecmual - Beyan fi Tesfr'il - Kur'an; Tehran - irket'l - Maarifi! - slamiyye; 1379 H. 1339 . H. c. X, s. 434). Ka'be Hz. peygamber tarafndan Mekke zaptedilmeden, putlarla doluydu. Hz. peygamber, Mekke'yi zaptettikten sonra Ka'be'deki btn putlar krdrmtr. (A. Baki GlpnarlL, a. g. e. sh :

406).
Kaabe kavseyn - Kur'an'n LIII. suresinin 7 - 9. ayetlerinde, Peygamber'in, Mi'rac'tan dnerken, Cebrail adl melei grd ve aralarndaki mesafenin iki ok kadar, hatta daha yakn olduu anlatlr. Sufilerce bu yaknlk, Hak. yani Tanryla halk, evren arasndadr.

636

ALEV VE KTA iiRLER ANTOLO_Jl_s__ _

anlr ve Kaaf, andolsun byk ve erefli Kur'an'a anlamndaki Kaaf, bir sylenceye gre Tanr adlarndandr. Dnyay epeevre kuatan dan addr diyenler de var. Halk inanlarna gre ylan eceliyle lmezmi; mutlaka ldrlrm. lmden kurtulan ve yz yl yaayan ylann boynuzlar kar, azndan ateler saar, soluuyla hayvanlar, insanlar ekip smrr, yutar, kayalar eritir, bir ejderha olurmu. O zaman melekler ateten zincirle onu ekerler, Kafda'nn ardna atarlarm. Bu dan ardnda devler de bulunurmu.Kafda simgedir. Varl, yeri kesin belli deil ama korkuyu anmsatr. Eskilere gre dnyay epeevre kuatm olan yksek ve geit vermez dalar. Yine eskilere gre bu dalarn ardnda devler, periler ve ejderhalar vardr. smi var, cismi yok Zmrdanka'nn yuvas da bu dadadr. Tanrlarn korku da.

Kaaf- Sure bu adla

balar.

ayetle

Kaalu bela -

Evet dediler anlamna gelir. Bezm-i eleste ruhlarn

tanrya yant.

Kadr gecesi (Kadir) - Kur'an, Muhammed Peygamber'e, Kur'an'n, Kadir gecesinde (XCVII. sure), dier bir yerde de Kur'an'm, Ramazan'da inmi olduunu syler (II,/l 85.). Bu bakmdan Kadir gecesi, Ramazan iindedir ve bu ayn, on beinden sonraki tek gecelerin biridir. O geceki ibadet, bin ay ibadetten stndr. Suflere gre Kadir gecesi, kulun, Tanr tecellisine urad gecedir. Yl iindeki bir gecenin Kadri erefi pek yce olduundan, kadri yce Kur'an, o gece indiinden, bir yl iinde olacak eyler o gece takdir edildiinden, o gece yere inen ve ge aan meleklerin yznden yeryz skk bir hale geldiinden bu adla anlmtr. XCVII. surede Kur'an'm o gece indii, II. surenin 185. ayetinde Ramazan aynda indirildii bildirildiinden, bu gece Ramazan ay iindedir ve hadislere gre son on gecenin tek sayl gecelerinden biridir. Sufilere gre, salikin, kendi kadrini bildii gecedir (A. Baki Glpmarh, Kur'an Kerim ve Meali; II. Ak lama, s. CXXV - CXXVI.).
indiini

KM unun - Arap abece'sinden iki harf. Bu iki harf, alfabemizdeki k >> ve n harflerine karlktr. ve kn diye okunur. Kn, ol demektir ve yaradl izah eder. Fakat suflerderi, kaf harfini erkek, nun harfini de kadn olarak tevil edenler de vardr. Kanber mtr.

Ali'nin

azatl

klesi. Emeviler devrinde Haccac

tarafndan

Kufe'de ldrl-

Kandil - Tanr Adem peygamberi yaratmadan nce melek yaratm. Ona, ben kimim, sen kimsin sorusunu sormu; melek, ben benim; sen de sensin yantn verince onu kahr ateiyle yakm. Ondan sonra yaratt melekler de ayn akbete uramlar. Cebrail'i yaratnca ona da bu soruyu sormu. Cebrail yant vermeyip hayran bir halde gezip dola maya balam, derken arta bir kandil grm; nn yars ak, yars yeilmi. O kandilden, sen rabbimsin, ben kulunum diye yant vermesi, kendisine sylenmi; o da Tanr 'ya bu yant vermi ve Tanr rzasna ermi. O kandildeki Muhammed peygamberle, Ali'nin nuruymu (Teminli Fazilet Name; Ahmed Hzr, Ali Hayder ner. st. 1324 1327; s. 76 - 80).

----------------~-~~---~----~~---

.. ----.

~-~ ~-~--~~~~-----~--- ~-

..

SMLER VE KA VRAMl.AR SZLO

.
...

637

Kanun era -

Bektai meydannda,

iinde zeytin

ya

yanan ve

ya

oluk ve fitil bulunan, bir kandil.

ounlukla kapa, Bektai tac eklinde yaplm

bulunan ksmnda olan ayakl

Kara Abdal - Hac Bekta trbesinin kapsnda gml bir. Kara Baba vardr. Bu zat, 1628 de len ve Ak Abdullah Baba'nn yerine geen Kara Halil Dedebabadr. Kalender mahlasn tayan bir iirde Kara Abdal ad gemektedir. Bu Kalender'in, 1526 27 de ldrlen Hac Bekta olu Kalender elebi olduu kabul edilirse Kara Abdal'n yukarda sylediimiz Kara Baba olmasna olanak yoktur. Ancak Kalender elebinin trbesi ayrdr, civan olarak bilinir.
Kasm -

Kerbela'da on bir yanda etid olmutur. mam Hasan'n oludur.

Kavn

Kavn i Sfyan - Muaviye'nin babas, Abu - Sfyandr. Muhammed soyunun dmanlar anlamna gelir.

- i Sfyan ve Sfyani,

Kayser - Roma Bizans Kekl,

kekl

imparatorlarna

verilen Unvan.

Hindistan cevizinin bir taraf kesilip ii oyularak yaplr. Bakrdan, pirinten, hatta gmten yaplmlar da vardr. ki yanndan, bir halka ile bir zincire ba ldr. Dervi bu zincirden tutar ve istememek kouluyla uzatr. ine ne konursa, o gn, ne toplanmsa dergaha getirir. ortaya dker, canlar tarafndan birlikte yenir, harcanr.

Kefaret - Yaplan bir sua karlk, balanmak iin yaplan ey. rnein yemininde durmayan, on yoksulu doyurur. Kudreti varken oru tutmayan, bir kle azad eder, altm gn oru tutar, ya da altm yoksulu, bir gnde, ya da bir yoksulu altm gn doyurur ve yedii gn yerine bir gn oru tutar. Kemer - best her birine Tanr beste>> denir.
a<llarm<la

Beline kemer kuanm olan. Ali'nin, on yedi oluna kemer balanm, bir a<l telkin elmi olduu sykrnektt~dir. Bunlara. Kemer -

Kepenek - Arap abasna benzer, kolsuz, n ak, yakasz ve dvme keeden yaplan uzun bir st giyimi. ii - Batni topluluklarn kepenek giydiklerini, eski kaynaklardan reniyoruz. XV. yzyln balarnda Halep'te derisi yzlerek ldrlen Nesimi'nin Farsa, XVI. yzylda stanbul'da len Dukakinzade Ahmet Reyin Trke ve Kepenek redifli birer iiri vardr.
Keramet - Erenlerden meydana gelen olaan st eyler. Sufiler, kerameti, dnyaya ait, bilgiye ait olmak zere ikiye ayrrlar ve Keramet - i kevniye, keramet - i ilmiyye derier. Dnyaya ait kerametler, geicidir ve onlara hi bir nem verilmez, bilgiye ait kerametler, kalan kerametlerdir. Doa yasalarma uymayan gizemli bir durum.

Kesret- okluk.

Varlk birliine inanmayanlarn

her

eye varlk

vermeleri.

Kevser - Kur'an'n CVIII. suresinin ad. Kevser, pek ok soy - sop anlamna geldii gibi Peygamber buyruklarna gre cennette, Muhammed Peygamber'e ait bir havuzun ismidir. Sylenceye gre bu havuzun boyu, Hicaz'la Yemen; eni, Aden'le San'a aras kadardr. K -

-'-63'-8 __ ALEV VE BEKTA/ RLER ANTOf:OJiSi

ysnda eit eit souktur;

----------------

mcevherlerden, yldzlar kadar kadeh vardr; suyu baldan tatl, kardan bu havuzun sakisi, Ali'dir. Sufiler, Kevser'i Muhammed'in feyzi olarak tevil ederler. Kur'an'm CVII. suresi ayettir ve phe yok ki biziz sana Kevser'i veren; artk namaz kl rabbine ve kurban kes sen. phesiz, sana buzeden yok mu, odur nesli kesilen mealindedir. Kevser, sonsuz hayr, bereket, saysz mmet, kesilmez soy - sop anlamlarna geldii gibi cennette de Hz. Muhammed'in havuzunun addr. ki yannda inciden kaplar olup bu kaplarn, yldzlar kadar saysz olduunu, m'minlere bu havuzdan Ali'nin su verecei hakknda bir ok hadis vardr {Kur'an - Kerim ve Meali; Aklama, :U. S. CXXVIII; Fedal'l Hamseti min'es - Shah's - Sitte; II, S. 98 - 103). Keyvan - Zuhal yldzdr. Yunan mitolojisinde Uranos' u, yani yerin olu Kronos'u ve zaman simgeler. Yerle gn oullan olan devler, babalan Uranos'la arprlar. Uranos, onlar tutup, tutup Gea'nn iine atar. Gea, oullarnn cn almak iin Kronos'ia birlei. Kronos babasn sakatlar; kardelerini kurtarr; Olimpos dana yerleir. Babasna yapt n ocuklarndan bulacandan korkarak oculclarm yutmaya halar_ Zeus dounca anas, Kronos'a bir ta yutturur, olunu da Girit'e gtrp bir maaraya koyar. Zeus byynce kardelerini babasna kusturur, sonra da onu yerin dibine yollar. Zuhal tarmn koruyucusudur. Romallar ona Saturn derler. Douda en byk kutsuz yldzdr. Minyatrlerde sa elinde bir insan kafas bulunan, sol eliyle de bin insann avcunu kavram olan ihtiyar bir adam, ya da ata binmi, sa elinde bir kl bulunan bir kii eklinde temsil edilir. Zuhal, yedinci kat gktedir. (B. Necatigil-Mitologya)
Kble badet ederken dnlen yer. Namazda ynelinen taraf.

Krk kii~
lii

de

anlatmaktadr.

bir gmlek - Ashab - Suffa hakkndaki sylentilerden olmakla birlikte birSufilerce Krklarn ayni anda bir gmlege girdiine inanlr.

- Neter, Kan -- Bu Aleviler arasndaki bir sylenceye iarettir; Hz. peygamber. meclisine girmek istemi, toplandklar eve gitmi; kapy alm. Kimsin demi ler, Hz. Muhammed, Peygamberim demi. Krklar, buraya Peygamber smaz demi ler. ki kez bu, byle olmu; ncsnde gkten gelen ses zerine kapda, Kavmin hizmetisiyim deyince ieriye almlar. eride otuzdokuz kii varm; Ali de balar imi. Kimsiniz diye sorunca, bz krklanz, krkmzn da gnlmz, varmz, youmuz birdir demiler. Hz. Muhammed, neden malum deyince Ali kolunu svam. Nelerle kolunu yaralaynca brlerinin de kollarndan kan akmaya, ayn zamanda damdan da kan damlamaya balam ki bu da, onlara dnyalk bulmak iin giden Selman'dan akan kan riu. Ali, kolunu balaynca hepsinin kan dinmi. Derken Selman gelmi, bir zm tanesi getirmi. Bunu Hz. Muhammed'in nne koyup bize letir demiler. Hz. Muhammed arnca, Tanr, Cebrail'le cennetten, nurdan bir tabak gndermi, ne yapmas gerektiini de sylemi. Hz. Muhammed tabaa su koymu, zm de ezmi. Krklar bu sudan birer yudum iip esrimiler, semaha kalkmlar. Hz. Muhammed de semaha girmi, semah ederken de sar dm. Krklar o sar krk paraya blp bellerine balamlar. (Bsati'nin ah Tahmasb zamannda yazd Menakb'ul - Esrar Behcet'l - Ahrar'ndan naklen; 1017 hicri de yazlm nshadan istinsah edilen nsha; 22. b.b. - 23. a. Aleviler bu
krklar

Krklar

SMLER VE KA VRAMlAR S'ZLG

-----

~---------

639

kitaba Byk Buyruk derler). Yunus'un bir iirinden anlalyor ki bu yk, XIII XIV yzyllarda yaygnm. 1065'te vefat eden Olanlareyhi brahim'in tasavvufi szlerini zaptedip Sohbet - Name adl bir eser meydana getiren halifesi Ktahyal Gaybi Sun'ullah da (1072 H. 1758 - l759'dan sonra), eyhinin Ve dah Seyyid - i Kainat A. M. hin - i siyasette Yemen'e vurup slam - Yemen'in kapusn aldkta kimdir dediklerinde, Muhamned'im dedi. Ayttlar; Bu kapuya Muhammed smaz, var kend haline. Ahr'ul emr, veys'i delil ittihaz idinp bir defa daha gelp kapu aldkta kimsin diy sual olundukta taiim - i veys'le bir abd - i faniyim diy cevap verdiklerinde kabul eylediler. Annn gah, nn le ecidu nefes'tiir - Rahmani min kibel'il - Yemen <lirlerdi dediini yazyor ki yukardaki yknn deiik eklinden baka bir ey deildir (yazma, s 26). (A. Baki Glpmarh., a. g. e. sh: 408).
Kssa

han - Ma<>al, hikaye okuyan. Meddah. Szl yazm aktaran sylenceci.

Kyamet - Kur'an'n bir ok ayetlerinde geer, daha baka adlarla da anlir; belirtileri de zikredilir. Koyu bir duman her yan kaplayacak, kuvvetli bir ses duyulacak, yeryz sars lacak, dalar pamuk gibi atlacak; srafil sur'u fleyecek, btn canllar lecek, kyamet kopacak, ikinci frte canllar dirilip Arasat meydannda toplanacak, ahret alemi ba layacak. Herkes cehennemden geecek. Gnahszlar cennete girecek. Gnahllar cezalan boyunca cehennemde kalacak.

Kek -

Yeni ve gen dervi.

Kudm - ifte nara. Mzikte, bununla usul tutulur. Kuhl i Isfahan - Isfahan srmesi.
ft

Kul'il - Haksapmamalar,

Kr'an'n

Allah emredilmektedir.

hakknda

IV. suresinin 171. ayetinde kitap ehline, dinlerinde ar inanca ancak, hak, yani doru olan sz sylemeleri

Kutb, lmtub - Deirmen tann mili anlamna gelir. Sufilere gre her an, yer yznde, Muhammed Peygamber'in srrna varis olan birisi vardr. Evrende ne oluyorsa, kutbH. eliyle olur.. Aleme kutbun ne'esi egemendir. Kutup, btn insanlarn gzbebei durumundadr. Tanr izni ile evren ondan sorulur. Kutb - ul aktap- Kutuplarn kutbu. Ali,
Hac Bekta

Veli.

Kll men aleyha fan - LV. suresinin 48. ayetidir. Yer yzndekilerin hepsi de yok olur, geicidir anlamna gelir. Kn - Feyekn -Arapa ol demektir. Binbir ad. Tanr'nn zatna, sfatlarna, ilerine gre binbir ad olduu sylenir. Tann iradesini bildirir. Kur'an'n u sure ve ayetlerinde geer; II. 117., HI. 47., XIX. 35., XXXVL 83., XL. 68. Krsi - Kur'an'da, II. surenin 255. ayetinde, Tanr'nn, gklerle yer yiizn kaplayan bir krsisi olduu anlatlr. Eskilere gre dokuzuncu kat gk, btn evreni kaplam~hr. Bu

gn Tanr

i tarafna krsi, d tarafna ar diyenler bilgisi olarak tevil edenler vardr.

olmutur. Ayn

zamanda krsi yi,

Kur'an - Yedi deniz - Mrekkep - Kur'an'n XVII. suresinin 109. ayetinde Tanrsz cklerini yazmaya denizin mrekkep olsa yetmeyecei, bir misli daha katlsa gene tkenecei, XXXI. surenin 27. ayetinde de Tanr szcklerini yazmak iin aalar kalem olsa, yedi deniz de mrekkep olsa gene yetmeyecei bildirilmektedir.

-LLa feta illa Ali la seyfe illa Zlfekar - Ali'den baka er yok, onun klc zlfikar'dan baka klc yok. Bu szn Cebrail tarafndan sylendii rivayet edilmitir.

La mekan La taayyn -

Mekanszlk
Tanr'nm

evreni. Yersizlik.

Mekansz.

mutlak varlk evreni.

La taknat- XXXIX. surenin 53. ayetinde geer; mit kesmeyin anlamna gelir. Ayetin anlam udur; De ki: Ey nefislerine uyup haddi aan kullarm, Allah'n rahmetinden mit kesmeyin; nk Allah, btn sular balar, o, sular rten, m'minlere rahmet edendir. Levh. Kalem - Levh, st dz eye denir; Kur'an'n LXXXV. suresinin son ayetinde geer. Bu ve bundan nceki ayette, erefli, yce Kur'an'n, korunmu levhte (Levh - i Mahfuz) bulunduu bildirilir. Kalem, levha, olacak eyleri yazan manevi kalemdir; LXVII. surenin ilk ayetinde geer. Her ikisinin de niteliini bilemeyiz. Levh'i ve Kalem'i tevil edenler de kmtr, Levh, Tanr bilgisi, Kalem de iradesidir, denmitir (Ta'rifat). Levlak Ahmed - Ahmed, Hz. Muhammed'in adlarndandr; Kur'an'n LXI. suresinin 6. ayetinde Ahmed diye anlr ve sa Peygamber tarafndan bu adla mjdelendii bildirilir. Levlake sen olmasaydn demektir; Leyla Mecnun Mecnun, Kays - i Amiri adl bir Araptr. Leyla adl bir kza ak oldeli anlamna Mecnun diye anlmaya balamtr. Bu ak hikayesi, ran ve Trk airlerinden bazlar tarafndan yazlmtr. Bir ak yks.
mu, dalara dm,

Lt - brahim Peygamber devrinde yaam ve onun dinine uymu olan bir peygamber. Kavmi, erkeklerle cinsel ilikide bulunduundan, Tanr tarafndan ehirleri yere geirilerek yok edilmitir.

-MMa'na suret - Bir eyin i yzne, gine, tarzna suret derler.

zatna, gereine

mana, grnen

ekline,

ren-

Mahabbet- Sevgi. Alevi - Bektailerde, rine mahabbet denir.

kadnl,

szl, mzikli, ikili sohbet meclisle-

SiMLER VE KA VRAMlAR SZL

641

Maher - Toplant yeri. Mslman inancnda kyamet kopacak, sonra sur frlecek, herkes dirilecek, arasat meydannda toplanacaktr. Bu toplant yerine _maher derler. Sufilerin bir ksmna gre maher, ana rahmidir.

Makaalat - Hac Bekta'n Arapa yazd kitabn ad. Asl, bu gn meydanda yoksa da XIII. - XIV. yzylda Said Emre tarafndan nesir, XV. yzylda Hatibolu tarafndan nazm olarak Trkeye evrilmitir. Yeni harflerde birok baskl;r vardr. Karlatrmal eklini Esat Coan tez olarak dzenlemitir.
Malum - Mehul - Malum, bilinen, bilinmi, mehul de bilinmeyen, bilinmemi anlamndadr. Bilgisiz, kii inanca ilikin eylerin bazsn; inanarak bilir, bazsna ise akl ermez ve onlar bilemez. Bilgi sahibiyse, inancn bilgisiyle kabul eder; ama inancn bilim haline getirmi olan irfan sahibi imamyla birlemi, bir olmutur; bilgisini gr ve olu haline getirmitir. Yaam koulu klmtr. Mansur - Badadi - Mansur, Beyza'l olmakla beraber Badat'ta asld iin diye de anlmtr. eriata aykr grlerinden dolay ldrlmtr.
Badadi

922 de, eriata aykr fikirleri ve szleri yznden Badat'ta aslan Mansur Huseyn - al - Hallac - Bayzavi. Ebu'! - Mugys Huseyn b. Hallac, mehur sylenceye gre Beyzal'dr. eriata uymayan szleri yznden 309'da (922) Badat'ta aslarak ldrlmtr. Ene'! Hakk - Ben Hakk'm eklinde zetlenen szleri vardr. Adn, Mansur, Hallav, Hallac - Mansur diye anarlar. Mteveffa L. Massignon, divann, Kitab'ut - Tavasin adl kitabn, szlerini ve asl yksn toplayan Ahbar'l - Hallac tercmeleriyle yaynlamtr.
olu

Mansur -

Matem ay - Ali'nin olu ve Muhammed'in torunu mam Hseyn'in ehit edildii Muharrem ay. Yasay Alevilerce 12 gn oru tutulur. Mehdi - Onikinci imam. Aleviler onun bir maarada sr olduuna, kyametten nce dnyaya geri gelerek Deccali ldreceine, sann da yardmyla dnyada adaleti salaya cana inanrlar. Sonuncu imamdr. mam askerinin olu. Melamet- Knamak, anlamna gelir. Melamete dmek knanmaktr. Melameti ve Melami de, knanan anlamna gelir. Tasavvuf zaman sreci iinde kurumlar. Halktan ve eriat ehlinden ayr, toplant, oturu ve ibadet yerleri, tekke, dergah, astane ve zaviyeleriyle ve ibadet tarzlaryla, giyim - kuamlaryla, hatta kuHandklar terimlerle, bamsz bir snf tekil ettikten, bir kuvvet haline geldikten, iktidar tarafndan vakflarla, ihsanlarla beslenmeye baladktan sonra, bunlar kabul etmeyen bir zmre meydana geldi. Bunlarca, halktan ayrlmak, giyim - kuam zellii, tekke, zikir vs. tasavvufun ruhuna aykr sayl maktayd. Zikir ve riyazat, insan hayallere gtrr, halktan ayrlmak, adama benlik verirdi; vakfla beslenmekse, halkm srtndan geinmekti. Bunlar tasavvuf ve sufi adn bile kabul etmiyorlar, ayr elbise, tekke vs. yi istemiyorlard. Bunlarca, insan tam olgunlua (kemale) gtren, ancak ak ve cezbeydi. eriata uyduktan sonra sohbet, ak ve cezbe, ayn zamanda alp kazanarak yemek ve yedirmek, halkn knayna aldrmamak, hatta

642

Al..EV VE BEKTAi iRLER A!.JT0f:911Si - - - - - - - - - - - -

-------

kendini knamak, kendini herkesten aa grmek gerekti. Ey inananlar sizden, dininden dnen olursa, Allah yle bir topluluk getirir ki, onlar sever; onlarda O'nu severler; onlar, inananlara kar alalmlardr, kafirlere karysa stndrler. Allah yolunda savarlar ve knayann knayndan korkmazlar. Bu, Allah'n verdii bir stnlk ki, onu dilediine verir ve Allah, lutfu bot mabuttur, her eyi bilendir >> mealindeki V. surenin 54. ayetini ilke edinmilerdi. Melametilerin bu ideolojilerinin, bilhassa alp kazanmak esasn, yani iktisadi ynn ftvvet ehli temsil etmi, esnafla sanat ve zenaat ehlini tekilatlan drmt. (Abdlbaki Glpmarh, 100 Soruda Tasavvuf st. Gerek Yaymevi - 1969, s. 119. 143).
Men aref- Hz. Muhammed Peygamber'in kendini bilen, Rabbini de bilir anlamna ge-

len

men arife nefsehu fakad arife rabbehu

dedii

sylenir.

Mesih, Mesiha -

sa Peygamber'e, ok gezdii, yahut suyla vaftiz edildii iin bu ad ve-

rilmitir. H. sann elini srnce lleri dirilttii, krlerin gzn at sylenir.

Mesnevi - Dou - slam yaznnda teknik bir yol. Her ikilinin dizeleri uyakldr.. Bir beytin, baka bir beyitle kafiye bakmndan ball yoktur. Mevlana Celateddin'in, bu biimde yazd alt ciltlik eserin ad. Rahmetli Glpnarl trkeye evinnitir.
Mereb-

Su iilecek yer. Alevilerde iki

merep

kiinin

birbiriyle gayet sk dost oluu,

merep

liktir. Bunlar, birbirlerine Mevali -

derler. bir siyaset gden Emeviler, Arap olmayanlara bu

Kleler, kullar.

iddetli rk

ad takmlard. Bu suretle ran'llarla Trk'ler, Emevilerin dman olduklar Muhammed

soyuna taraftar kesilmiler ve mevali alarak bu szle iftihar etmilerdir. Mevlana ylda yaayan

szn, Muhammed soyunun

kullar

aniam111a

Efendimiz, ulumuz anlamna gelir. Bilginlere verilen bu nvan, XIII. yzbyk air ve dnr, Belhli Muhammed Cela!eddin'e verilmi ve ondan sonra bu Jakap anlnca ancak o byk dnr akla gelir olmutur.

Meydan -- Bektai ve Mevlevilerde, ayin yaplan odaya denir. Mi'ra - Naln evirmek - Yemen'de Benikare boyuna mensup olan veys'l - Kareni, bir hadise gre Tabiinin, yani sahabe dnemini bilenlerin en hayrlsdr. (Cami; il. s. 7). H. Ali zamannda, Sffin savanda ona ulam, lm zerine bey'at etmi ve geldii gn savaa girip ehid olmutur. Halk bu kiiye Veysel Karani der; hakknda bir ok sylenceler anlatlr; bunlardan biri de mi'rata, Hz. Muhammed'in ayakkablarn evirmesidir. Mi'ra, Burak - Arapa, merdiven anlamna gelir; Hz. Muhammed'in, hicretten sekiz nce, Ramazan aynn ony::dici, ya da Receb'in yirmi yedinci gecesi Mekke'den Kuds'e gitmesine, oradan da gklere amasna, gemi peygamberlerin ruhlaryla grme sine, cenneti, cehennemi; melekler alemini grmesine; dnerken Sidret - l - Mnteha>> denen ve Cebrail'in, oradan ileriye gemesine izin verilmeyen yerde vahiy melei Cebrail'i kendi suretiyle bir kez daha grmesine denir. Mekke'den Kuds'e gidii XVIL
yl

SMLER VE KA VRAMIAR SZLG

643

surenin l. ayetinde, gklere amas, LIII. surenin 7 - 18. ayetlerinde bildirilir. Burak, cennet atna verilen addr; bark, yani imek gibi hzl gitmesinden .dolay bu adla anl mtr. Mi'ra'ta Hz. Muhammed, Cebrail'in getirdii bir burak'a binmitir. Mikail -Terazi - Mslmanlarca, rzk datan ve yamur yadran melek. Mikail, drt byk melein biridir. Kur'an'da Mika! diye geer (II. 98.) Rahmetleri yadran, bereketleri izhar eden, rzklar datan melektir. Mizan terazi anlam~na gelir. Kyamet koptuktan sonra herkesin iyilii, ktl, niteliini bilmediimiz bir terazide tartlacak, iyilikleri ar gelenler cennete, ktlkleri ar gelenler cehenneme gideceklerdir. Kur'an'n bir ka yerinde, rnein XXUI. surenin 102. - 103., CI. surenin 6 - 9. ayetlerinde geer. Mizan terazisi kurulur bir gn, (Pir Sultan). Miyan bend - Bel ba. Alevi ve Bektailerde dervi olanm beline bir evre, ya da o akam kesilen kurbann ynnden bklm ip (ty - bend) balanr. Buna miyan - bend de denir.Nitelii ve zellii bilinmiyor. Mizan - Terazi. Mslmanlk inancnda Tanr, kyametten sonra halk diriltecek, herkesin sevaplaryla gnahlar mizanda tartlacak, sevaplar ar gelenler cennete gidecek, gnahlar ar gelenler cehenneme atlacaklardr. Monla - y Rum, Rumi Mevlana'ya verilen lakap.

Muhkemat - Kur'an'da, hkm kesin ayetlere denir. Huruferce, Kur'an'da harflerle balayan sureler vardr. Bu harflerin, tekrarlananlar atlnca on drt harf kalr. Bu ondrt harf, okunduu gibi yazlrsa on harf daha meydana kar. Bu on yedi harfe Muhkemat derler. Geri kalan harflereyse Mteabihilt , yani anlamlar eitli ve benzedi eyler denir. Manas ak ayetler.
Murtaza Raz edilmi, Tanr rzasn alm.

Ali'nin

lakab.

Musa - Tecelli - Tur - srail oullarnn peygamberi ve kurtarcs, Museviliin kurucusu. Bu peygamberin kitabna Tevrat denir. Tevrat'a gre Musa, Tur danda Tanr tecellisine mazhar olmu, srail oullarn, Msr'dan karm, tutsaklktan kurtarmtr. srailoullar'n Msr'dan karan, tutsaklktan kurtaran, Musevilii kuran ve Kur'an'da XXXIII. surenin 7. ayetinde bildirildii gibi dierleri, Hz. Muhammed, brahim, Musa ve sa ve Nuh olan l'l - azim be peygamberden biri Musa'dr. Musa domadan Firavun, yani Msr hkmdar bir rya grm, rya, srailoullarndan yeni doacak birinin saltanatn yok edecei eklinde yorumlanm, Firavun, srailoullar'ndan doan erkek ocuklarn ldrlmelerini emretmi, emri uygulanmaya balanm; Musa'nn anas. Tanr esiniyle onu bir sepete koyup Nil nehrine atm; Firavunun zevcesi Asiye onu grp alm, evlat edinmiti. Musa hi bir st ninenin memesini almaynca gene anas, Tanr ilhamyla gidip ona st nine olmu. Musa; Firavunun saraynda byyp yetimiti (XX. 37 - 49). Bir gn, srailoullar'ndan birine zulmeden bir Msr'ly bir yumrukta ldren Musa, bunun duyulduunu anlaynca Medyen'e kam, uayb Peygambere snm onun srlerine obanlk etmi, kzn almt. Medyen'den uayb Peygamberin yanndan ayr -

644

ALEV VE B!S!Af/_J!JJ!LER ANTOLOJS

Inca lde yolunu kaybetmi, zevcesine; ilerde grd atee gidip yol bilen birini bulursa soracan, kimseyi bulamazsa ate alp geleceini syleyerek atee doru gitmiti. Kendisi giderken atein de uzaklatn, geri geldike atein de geldiini, ayn zamanda aacn, allarn yanmadn grp arm; bu srada ateten ayakkablarn kar, mukaddes Tuva vadisindesin sesini duymu, sopasnn ylan oluu elinin parl parl par !ay mucizeleriyle Firavuna gitmeye memur olmutu (XX. 10 - 25). srailoullar'n Tanr emriyle Msr'dan karmaya memur olunca Firavuna, kardei Harun'la gitmi, ona mucizelerini gstermiti. Sopann ylan olduunu gren Firavun, bunu by sanp byclere haber vermi, biiycler toplanp gelince iplerini, sopalarn atmlar; ipler, sopalar ylan olmu, Musa sopasn atnca o da byk bir ylan olup brlerini yutmutu. Musa ylan tutup alnca sopa haline dnm, fakat iplerle sopalarn ortada kalmadn gren bycler Musa'ya inanmlar, bunun zerine Firavun onlarn ellerini, ayaklarn apraz olarak kestirip hepsini astrarak ldrtmt (XX. 9 - 73). Tanr, Msr'Ilarn rnlerine ekirge rm, kurbaalar oaltm, ldrc yeller estirmi, suyu kan haline gelirmi; her ilk doan hayvan ve insan ldrtm, daha baka belalar vermiti. Firavun her bela geldike srailoullar'n brakmay vaadetmi, fakat bela geince vazgemiti. Son bela olan lm zerine szn tutmutu. Musa, srailoullar'n, Kzldeniz'den sopasyla denize vurup; boylar saysnca alan yollardan geirdikten sonra ordusuyla artlarna den Firavun, deniz kavuunca ordusuyla beraber boulmutu. Musa Peygambere otuz gecenin va'de verildii, on geceyle de o sreyi krka kard, sonra kavmi arasnda Harun'u halife brakp Tanr'nn buyurduu yere vard. Tanr'mn Musa ile konutuu VII. surede bildirilir. Musa, rabbine, rabbim; bana grn; sana bakaym demi. Tanr, sen beni hi mi hi gremezsin; fakat daa bak, yerinde durabilirse grrsn buyurmu, rabbinin azameti daa tecelli edince da parampara olmu, zerre - zerre dalm, Musa'da dp bayl m, kendine gelince; seni noksan sfatlardan tenzih ederim, tvbe ettim sana ve ben inananlardan ilkiyim demitir (142 - 143). Erini bana grn Lcntcrani beni hi gremezsin demektir ve 143. ayette geer. (A. Baki Glpmarh., a. g. e. sh: 413).

Musafb - Birbiriyle konuan anlamna gelir. Alevilerde, ergenlik ana gelen iki erkek, birbirini tanyp, anlar beraberce tarikata girerler. Bunlar, birbirlerine musahib olurlar. Alevilikte musahiplik, esas arttr. Bektailikte musahiplik varsa da art deildir. Mhr i Sleyman - Sleyman Peygamber'in parmanda, kanda Tanr'nm en byk ad kazlm olan bir yzk varm, buna Mhr - i Sleyman de,rier. Musevilerde, karlkl ve birbirini kesen iki genden meydana gelen ekildir. sm-i Azam yazldr. Bu mhre sahip olan kurda, kua, yele, suya hereye hkmedermi.
w

Mmin, Mslim - man eden, inanan ve mslman olan. Alevilerde, erkeklere mi.imin, kadnlara mslim denir. Mmkinat - Eskilerce varlklar, ile ayrlr: Olabilen ve olmamas da caiz bulunan, mutlaka varl icap eden, olmasna olanak bulunmayan. Olmas da caiz, olmamas da caiz olan eylere mmkin derler. Hepsine birden mmkinat >>denir. Varl mutlaka la-

.~~~~~~~~~~

/SiMLER VE KAVRAMLAR SZLG

645

zm

Varl

olan, Tanr'dr. Vehminden doan baz eyler de vardr ki olmasna imkan yoktur. mutlaka lazm olan vacib, olmasna olanak bulunmayan da mmten'dir.

Mnker. Nekir, Sorucu, Sorucular - Kabirde lye dinini, imann, kitabn, peygamberini soracak iki melek. irkin, grnmesi istenmeyen ve bilinmez anlamna gelen Mnker ve Nekir, slam inancna gre, l, mezarda dirildikteri sonra gelip rabbini, peygamberini, dinini, kitabn soracaklar; m'min olan ve iyi iler yapan sorularna yant verecek, kafir ve kt i ileyenlerse yant veremeyip azaba uratlacaktr.
Mrid-rad eden. Aydnlatan, Doru yola gtren. eyh, ulu.

-NNahnu kasemna -- XLIII. surenin Dnya hayatnda geimlerini, sim ettik)> anlamndaki 32. ayetine iaret edilmektedir.
yaaylarn

biz tak-

Namaz Dindirei - Namaz, dinin

Nasib- Pay,
ksmet. Bektailerde

direidir)>

(Hadis, Cami, II. s. 42).

tarikata girme treni. Nasib almak, nasip vermek.

Nasuh Tvbe - Arapada Tevbe sutan vezgeme, nadim olmak anlamna gelir ve Trkede tvbe tarznda, ilk hece biraz ekilerek sylenir. Kur'an'n LXVI. suresinin 8. ayetinde, inananlara, nasuh tvbe etmeleri emredilmektedir ki bu sz, zden bir daha yapmamak zere anlamn verir. Bir halk yksne gre Nasuh, kadnlara dkn bir kiiymi. Kse oluundan faydalanarak kadnlar hamamna tellak olarak girmi. Bir gn padiahn kars, kz, cariyeleriyle hamama gelmi. Kzn kpesinden bir inci kaybolmu. Kapy tutup herkesi aramaya koyulmular. Nasuh, arama sras kendisine de gelirse erkek olduu meydana kacan, grecei cezadan baka bir de ele - gne kar rezil olacan dnerek Tanr'ya candan - gnlden tvbe etmi; arama sras tam Nasuh'a gelmiken inci, bir yerde bulunmu ve Nasuh kurtulmu; bir daha da bu ii yapmam. Mevlana Mesnevi)> nin V. cildinde bu hikayeyi anlatr. (Nicholson basm; Leiden 1933, s. 143 148). Nazar - Bak. Sufiler, mridin bakna byk bir nem verirler ve bakn, insana <:ezbe verdiine inamrlar. Tann~al bak iaret iin tk kullanlr.

Nebi - Haber veren, peygamber. Nebi bir din sahibi peygambere resul denir.
Neciyyullah -Tanr
tarafndan kurtarlm

baka

peygamberin dinine uyar.

lakab.

eriat,

yani

olan. Nuh peygamberin

Necm. Tabir, D- Necrn gizli ve eiz bilgiler anlamna gelen ulum - hafiyye ve ulum - garibe dendir. Ulum - t garibe, sz herkes tarafndan bilinmeyen anlamn da verir; Necm de yldz bilgisidir ki buna ilim - i ncum >) ve tencin de derlerdi. Birkiinin doduu an, hangi yldz hakimse, yldz saylr ve o yldzn, kutlu ve kutsuz hale geliinin, o adamn hayatnda iyi ve kt olaylara yol aacana inanlrd.

646
D,

ALEVi VE BEKfAi iRLERi ANTOLOJ1Si

yorumlanrd. Yldz kalm

yani rya da bu bilgiye gre

bilgisi, Keldaniler'den
vard

ve

slam, bunun batl olduunu kabul edip iddetle kar kmtr; fakat yine de buna ina-

nanlar, bunu bildiini iddia edenler, son zamanlara kadar Knz'l Hakaak, U. 206). Nefes Heceyle yazlan ve sohbetlerde okunan iirlere

(Cami, II. 140; 1448; nefes derler.

Bektailer,

Nefs - i Cz'i. Ald - Kll - Cz'i nefis, Klli Nefs'in her insandaki tecellisidir. Ak! - Kll (Tm akl), Yunan felsefesine gre yaratc kudretin aktif kaabiliyetidir. Bu kaabiliyetten pasif bir kaabiliyet domutur ki buna da Nefs - i Kll denir. Bu iki kaabiliyetten dokuz gk ve onlarn cirimleri olan yldzlar meydana gelmitir. Her gn aktif kaabili yetlerine akl, pasif kaabiliyetlerine de nefis denir. Sufilere gre Akl - Kll, Tanr'nn ilk taayyndr; zatnda btn mevcudatn, ilmi suretlerle sabit oluudur ki, buna Hakyket - i Muhammediye denir. Bu ilmi suretlerin, kuvvetler halinde zuhuru, Melekut alemini meydana getirmi; bu alemin madde eklinde zuhuru da bu alemi izhar etmitir. Etken yetenekler ile edilgen yeteneklerin yansmalarnn adlandrlmas ile tm ve tikel usla birlikte varlklarda oluur. Nevruz - Yeni gn anlamna gelir. Gnein, koyun burcuna girdii ilk gn. lkbaharn ilk gn. O gn, Zertt dinince en byk bayramdr. Alevi - Bektailer, Nevruz'u, Ali'nin doum gn olarak kabul ederler. Miladi heryl Mart aynn 2 l'i Rumi Mart'n 9'u, Celali takvimine gre ylba, Hicri Muharrem aynn ilk gn olarak kabul edilir. Nice kez geldim gittim - Bu sz ieren iirle buna benzer iirlerde tenasuh inanc yoktur. Tenasuh, insann tekaml etmedike, lmden sonra ruhunun, ana rahmine den bir insana, ya da hayvana gemesi, ya da bitki veya maden olarak yenmek, iilmek, yp ranmak suretiyle tekrar hayvan veya insan suretine gelmesi, bylece kemale ulancaya dek alemde devretmesi inancdr. Bu inanc gdenler iinde insann, ancak insan suretinde devredeceini, bitkiye ve hayvana, hatta canszlara reddedilebilecei inancna sahip olanlar vardr. Bu inanlar, srasyla tenasuh, terasuh, tefasuh adlaryla anlr. Bu ilkel inan, ilk alardan beri sregelmi. Batnilerin ruha inananlar da hair ve neri bu suretle kabul etmilerdir. Yunus'un ve dier sufilerin gelip gitmekten bahsettikleri iirler deki szlerse, tasavvufun devir ve tecelli inanlarn belirtir. nsan, maddesi itibaryla, anayla babann menisinden vcut bulur. Ana ve baba, bu meniyi yenip iilen ey lerden elde eder. Yenip iilen eyler, hayvan, bitki ve madendir. Hayvan, bitki ve maden, drt temel enin, yani ate, su, hava ve toprakla dokuz gn rndr. Btn bunlar; maddi varla brnmeden nce Tanr'nn bilim ve iradesindedir, ama mevcuttur. u halde insan, Tanr ilim ve iradesinden, srasyla gklere, unsurlara, canszlar, canllar ve bitkiler alemine gelmi; sonra ana rahmine dmtr. Ana rahminde kendisine; bir latife - i rabbaniyye olan ruh UfUrUlmtr. Bu devir esnasnda, dorudan doruya bitki ve cemattan insana gelen, bitki ve cemattan hayvana gelen, hayvanken lp; yenmeden gene neir - dalma alemine giden bulunur. Fakat bu maddi bedenle ruhun ilgisi yoktur. Aslnda ruh, can olarak kabul edilirse; alemde her zerrede can vardr. Canszlarda, ok uzun mddet varln korumak, bitkilerde bymek ve remek, canllarda duymak ve ha-

----------------....

SMLER

VE KAVRAMI.AR SZL G . - - 647 -

reket etmek suretiyle beliren bu yetenek, Ruh - Cemadi, Ruh - Nebati; Ruh - Hayvani adlaryla andr. Hayvanda bu ruhun, bitkide ilk ikisi, canszlarda ilki vardr.nsanlardaysa yle beraber idrak ve natka (anlay ve konumak) suretiyle tecelli eden Ruh - nsani vardr ki bu lmden sonra baki kalan, ahirete intikal eden Tanr nefhidir. Gerek tasavvuf ehlince tenasuh batldr. Bu bakmdan yamur olup yadm, yel olup estim, toz olup tozdum, geldim - gittim gibi szler tenasuhu deil, bu devri anlatr. Tecella ye gelince, salik, yani manevi yolcu sluknce, manevi yolculuunda; gemi peygamberlerin, erenlerin mazhariyetlerinde, sfatlarnda fani olur, cezbe aleminde, bunlarla bulunduunu, hatta bunlar olduunu syler. Bu f"it szlerden de tenasuh inancn anlamak, o eit hkm karmak doru deildir. Bunun tersini savunan suflerde
vardr.

Nuh - Tufan - Adem'den sonra gelen bir peygamber. nsanlar, bu peygamberi dinlememiler, o da ilenmi, Tanr, gkten yamur yadrm: yerden sular fkrm, tufan olmu, Nuh'un yapt gemiye binenler kurtulmu, onu tanmayanlarn hepsi boulmu. Nuh, ilk insan ve ilk peygamber olan Adem'in torunlarndandr. Ulu be peygamberin biridir. nsanlar ktle dmler, Tanr onlar doru yola armak iin Nuh'u gndermi XXIX. surenin 14. ayetinde bildirildii zere dokuz yz elli yl kavminin iinde kald halde kendisine pek az kii iman etmi, Bunun zerine yeryznde tandr altndan su kaynar gibi sular kaynayp fkrmaya, gkten yamur yamaya balam, Nuh, daha nce yapt gemiye, Tanr emriyle inananlar ve her mahluktan bir ift alm, sular dalar gibi dalgalanmaya balad srada oullarndan biri de iman etmedii iin boulanlara katl mt. Tufan sonunda gemi Ararat dalarnn bir tepesi olan Cudi'ye oturmu, gemidekiler dar kmlar, insan nesli yeniden onlardan tremi. Nuh ve Tufan XI. surenin 25 - 50 ayetinde anlatld gibi Nuh'un ad, XXIV. surenin 38. ayetinde geer. XXXIII. surenin 7. ayetinde Ulu'l - azn be peygamber arasnda anlr. LXXI. surenin ad Nuh suresidir; bu surede de kendisinden ve kavminden bahsedilir. Ahd - Atyk'te Tekvin}) blmnn 6 - 10 baplar Nuh'a aittir. kinci Adem olarakta anlr.

Nsha - i kbra, Nsha - i sua - Byk nsha, kiik nsha. Sufilere gre byk nsha insandr, kk nshaysa evrendir. nk insan, evrenin zetidir ve evrenden, szlp gelmitir. nsanda ne varsa evrende de o vardr.

-0Ondrt ma'sum - sna . aeriyye frkas, Muhammed Peygamber'le kz Fatma'ya ve on iki imama, on drt masum derler. Burada Alevi - Bektailer, masum szcnn anlamn, halkn anlad gibi kk, ergenlik ana girmemi tarznda almlar, bu yzden, on iki imamn, ergenlik ana girmeden ehid edilmi olduu rivayet edilen on drt erkek oluna, on drt masum demilerdir. Bu rivayet edilen ocuklarn bir ou, ensab kitaplarnda yoktur. Alevi - Bektailer bunlarn adlarn birer birer sayar ve onlar kutsal bilirler. Bunlarn adlar iin (Bknz. bu kitabm cild: 3 Sh: 542)

648

ALEV; VE BEKTA RLER ANTOL{!_J_S_l- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

-P--Palheng - Farsa dizgin, sulunun baland ip, kement taznn boynuna geirilen halka anlamna gelir. Dervilerde ve zellikle Kalendeilerle Adbal'larda ve Bektai'lerde, kemerin stne ve sol tarafa, mide hizasna, altndaki halkaya geen dar bir kuakla ba lanan, akyk, Balmta denen balgami ta, ya da baka bir deerli tatan, rnein Necef tandan yaplm olan taa denir. Oniki mam'a iaret olarak oniki keli yaplm olanlar da vardr. Erenler yoluna bel balamaya ve riyazata iarettir. Yular. Bir eit byk kement.

Pir -

htiyar, byk, ulu. Tarikat kurucularna verilen ad.

-RRehber - Yol gsteren. Tarikatlarda, tarikata girme treninde tarikata girecek eyhe gtren kiiye denir. Grg de muhibbi ceme getiren.
Rabbinin

adam

Ruh - Emr - XVIL surenin 85. ayet - i kerimesinde, sana ruhtan sorarlarsa de ki: Ruh, emrindedir; zaten size de bilgiden az bir ey verilmitir demektedir. Emr, i ve buyruk anlamna gelmekle birlikte VU. surenin 54. ayet - i kerimesinde Bilin ki halk (Yaratma) da O'nundur, emr de denmesine Vl. surenin 73., IX. surenin 94. ve 105., XHI. surenin 9., XXIII. surenin 92., XXXlI. surenin 6., XXXIX. surenin 46., LIX. surenin 22., UCTI. surenin 8., LXIV. surenin 18. ayetlerinde ehadet yani grnen, bilinen alem karlnda Gayb - Emr kullanlm, bu yzden de Emr, melekut alemi, kuvvet, Tanr'nn kudret alemi olarak kabul edilmitir.

Ruh - Canllarn yaaym saladna inanlan ve ne olduu hakknda kesin bir sz sylenemeyen. Maddeden ayr olduu kabul edilen tanrya ait tz, soluk tin insana Tanr tarafndan yada onun emriyle frld dini kitaplarda yazl nesne.
Ruhullah sa peygambere verilen lakap.
Hristiyanlarca Tanr

Ruhl - Kuds - Kutlu ruh. Cebrail olarak kabul eder. Rstem raman.

kudreti. Kur'an, Ruhl - Kuds',

Eski Hind - ran dininde bir mabud. ran'n mitolojik tarihinde milli bir kah-

-Smna

Safa Nazar - ki arapa szden farsa kaidesince yaplan bu terkip, temiz bak anlagelir. Mridin nazarndan salike, yani manevi yolcuya feyiz geldiine inanlr. Salikin de hereye temiz, ar bir bakla bakmas demektir. Ar-duru bak.
Tanr'nn

Safiyyullah baknz).

en temiz kulu. Adem peygamber'in

lakab

(Adem maddesine

-~---------

SMLER VE KAVRAMLAR SZLG

649

Sahabe - Muhammed peygamber'i grenler, onunla konuanlar, o babadan olanlar. Hz. Muhammed'in arkadalar, dostlar, talibleri.

saken

Mslman

Sahih - nazar Sahiyyullah -

Zamann Tanr

sahibi, Mehdi. On ikinci imam.

cmerdi.

Saki i Kevser- Kevser sakisi. Cennette kevser datan Hz. Ali. Sakine - mam Hseyn'in kz. Kerbeia vakasmda bulunmutur.
Sala seslenmek anlamna gelir. Terim olarak kutlu dini gnlerde, sabah cuma gnleri cuma - ezanndan nce minarelerde, zel bestesiyle okunan Hz. Peygambere ithaf edilen salat - selama denir: Ayrca cenaze salas da vardr ki Hz. Muhammede salat - selamdan sonra ecel hakkndaki ayetler okunur ve bu suretle birisinin ld bildirilmi olur; duyanlar, kimin ldn anlayp dostluklar varsa cenazesine giderler. Bu adet Anadolu'da hala vardr.
namazndan,
an

armak,

Seb' al - mesani- Tekrarlanan yedi ayet. Kur'an'm ilk suresi olan ve yedi ayetten oluFatiha suresi ne verilen ad. Selman - Farisi - Muhammed'in sahabesinden ve Ali'nin dostlarndan biri. Muhammed, bunun hakknda, Selman, bizden, ehi - i beyttendir )> demitir. Uzun bir mr srm ve III. halife Osman zamannda Medayin'de lmtr. Sema - ima, iitmek musiki dinlemek, gzel ses ve namelerle coup vecde gelerek raksa girmek, dnmek anlamna gelir; bu sz, sema, hatta Anadoiu'da Aleviler arasnda semah tarznda sylenir. Sufiler sema' daha dorusu musilk.iyi, bir vecit arac olarak ho grmekle kalmamlar, bir ibadet kabul etmilerdir. Mevlana ems'le bulutuktan sonra onun tevikiyle sema'a ynelmi. ems'ten sonra da sema meclisleri kurulup guyende ve kavval :>) denen okuyucular ve zellikle rebap alanlar neideler syleme.ye, rebap almaya balaynca Mevlana da vecde gelip raksa balar, bu arada iirler sylermi. Kendisinden sonra adna kurulan Mevlevilik bu yce musiki, iir ve semay ge olarak kabul etmi. XV. yzylda Mevlevi mukabelesi, son eklini almtr (A. Baki Glpmarl, Mevlevi adab ve erkan s. 43 - 109).
Sen olmasaydm - Sen olmasaydn gkleri yaratmazdm mealindeki kudsi hadise iarettir. Aliyy'l Kaari, bu hadisi Mevzuat a almakla birlikte, Sen olmasaydn cenneti, cehennemi, dnyay yaratmazdm mealindeki hadislere nazaran mana bakmn dan doru olduunu syler (st. Mat. Amire 1289; s. 67 - 68).
0

Sen sana ne sanrsan (Hadis, Cami, I. s. 9). Ser eme Kaynak

Kendin iin sevdiin,

istediin eyi,

insanlar iin de sev, iste ...

ba.

Tarikatlarda byk eyh. Pir, pir temsilcisi, vekili.

Sarat - Yol anlamma geiir. Mslman inancnda cehennemin stne gerilmi kldan ince, kltan keskin bir kprdr; gnahllar ve inanmayanlar, bu kprden geerken ce-

inananlar, geip cennete gireceklerdir. Kurban bayramnda kesilen binip geilecei kans da vardr. Kyametten sonra dirilen insanlar amel defterleri verilip, sulan sevaplar tartldktan sonra, cehennem stne gerilmi olan kl dan ince, kltan keskin Srat Kprs'nden geecekler, gnahllar cehenneme decek ler, gnahszlar cennete gideceklerdir. nananlar, Srat'tan geerlerken cehennem, abuk ge ey m'min, n ateimi sndrd, diye feryad edecektir. (Cami, I, 1 l l). M'minlerin Srat Kprs'nden geerken parolalar, Rabbim sen esenlik ver, esenlik sz olacaktr (Cami, il. s 33). Srat yol anlamna gelir, Srat' bildiren hadislerden u hadis, nemlidir: Yce Aliah, Srat mstakym diye bir rnek getirdi. Srat'n iki yannda iki duvar var; duvarlarnda, aaya salnm rtleri bulunan ak kaplar var. Srat'n banda, ey insanlar, dalmayn, hepiniz Srat'a girin diye baran biri durur; listnde de, bu kaplardan birini amak isteyene, sakn yazk olur sana; aarsan dersin diye baran biri bulunur. Srat, Mslmanlktr; duvarlar, yiice Allah'n snrlardr. Ak kaplar, yce Allah'n haram ettii eylerdir. Srat'n banda seslenen, Allah'n kitabdr, yukarsnda duran t veren mnadi, her Mslman'n gnlndeki Allah korkusudur (Cami, il. s. 43). Srat bir simgedir. henneme
kurbann srtna

decekler,

Si v dii Sikke Simurg -

Otuz iki. Hurufilikle temel

anlamlarna

saylardan

biri.

Alamet, damga

gelir ve tarikat erbabnn giydikleri klaha denir.

Bu ismi var, cismi yok ku, otuz ku byklnde olmas yznden bu adla Vcudunda otuz renk bulunduundan otuz renkli alamma Sireng de denmitir. Boynu ok uzun olduu, grnmeyecek kadar yksekten utuu iin arapada Ankaa ya da Ankaa'y Mugrb diye anlmtr. Rstem'in babasn bu ku besleyip yeti tirmitir. Yuvasnn Kafda'nda olduu sylenen bu ku, devlet kuuyla kartrlr. Koyunlar ve dier hayvanlar kapmakla yetinmeyip ocuklar da kapmaya balad iin zamann peygamberinin duasyla soyunun tkendii rivayet edilmitir. Trkeye Zmrd - ankaa diye geen bu ku masallarmzda, Kelolan'n dostudur. Tasavvufta Ankaa, herkese tannmayan Kutb'a ve maddenin her eklini alma zelliine denir.
anlmtr.

Sufi - Ahi, Mecnun - Leyla - Sufi, tasavvuf ehli. Tasavvuf sznn, yn anlamna gelen sof tan, Hz. Peygamberin mescidinin sofasnda yatp kalkan ve Ashab - Suffa >) denen yoksul sahabeye nisbet edilmelerinden, arlk anlamna safa dan geldii sylenmise de, Yunanca hikmet anlamna gelen Sofos kelimesinden geldii kukusuz dur. Bu ad ilk olarak alan, 150 H. (767 - 768) vefat eden ve am'da ilk tekkeyi kuran Ebu Haim - i Kufi'dir. Ftuvvet yiitlik anlamna gelir. Ftvvetin Anadoluda devam olan ve zamanla bir meslek kuruluuna dnen ahilikte, Ahi, kardeim anlamna arapa bir szdr. Kk, Sasanller devrinde olan ve Ortaada esnaf rgtlendiren Fiitiivvet ehli, eyh lerine << Ahi derlerdi, bir ehirdeki ahilerin bal olduklar Ahi, Ahi - Baba, Anadolu'da Ahi - Trk diye anlrd (A. Glpmarb; slam ve Trk llerinde Ftvvet Tekilat ve Kaynaklar; st. niv. ktisat Fak. Mecmuas; Cilt, XI. say: 144). Mecnun - Leyla Arap yaznndan ran yaznna, ran yaznndan Trk divanyaznna, divan yaznndan halk yaznna gemi, halk yksii kimliine brnmtr. Amiroullar

_ _ _ _ _ _ _ _ ,_ _ _ _ _ _ _ SMLER VE KAVRA!t:f.J!R SZLQQ.Q_ __ ~

boyundan Kays, bir baka boydan Leyla adl bir kz sever, akndan deli olur, dalara dMecnun - deli diye anlmaya balar; bandan bir ok olaylar geer; sonunda Tanr akna ular. Leyla da, Mecnun'un akndan hastalanr, lr. Mecnun; Leyla'nn kabrine gider; dnyadan bezdiini syler, ruhunun alnmas iin Tanr'ya yalvarr; duas kabul edilir ve orada lr. Leylii'nn yanna gmerler. ran airlerinden Nzami, bu yky mesnevi biiminde yazmtr. Trk airlerinden Fuzuli'nin de Leyli v Mecnun u vardr. Klasik ran ve Trk yaznnda Leyla, Leyli eklinde sylenir.
er.

Sure - i Rahman -

Kur'an'n

LV. suresi

Suret - i Rahman - Her suu balayan Tanr'nn yz, sureti. Tevrat'ta, Tanr'mn, insan, kendi sureti zere yaratt kaytldr. Bu anlamda ~ir peygamber buyruu da sylence edilegelmitir. Suflerce ve zellikle Hurufilere gre rahman sureti, insandr.

Sur - Boynuz, boynuzdan yaplm boru. srafil adl melek, bu boruyu fleyecek, btn
canllar

lecek, ikinci defa

fleyiinde

hepsi dirilecek ve arasf

meydannda

toplanacak,

Tanr tarafndan yarglanacaklardr.

Sbhan - Noksan

sfatlardan ar Tanr.

Sleyman peygamber, bir gn karncalar ovasndan geerken bir karnca, karncalara yuvanza girin de Sleyman ve ordusu izi inemesin demi, Sleyman, bunu neden sylediini sorunca, o karnca; senin grkemini seyre dalarlar da rablerini anmay unuturlar diye yant vermiti. Bu olay, son ksm dnda, Kur'an'n XXVII. suresinin 18 - 19. ayetlerinde bildirilir. Ayn zamanda bir karncann, Sleyman'a bir karnca budunu armaan gtrd de bir halk yksdr. Bu yzden Sleyman, yazn mzda karncayla da anlr. Sleyman her trl hayvann dilini anlard. Sleyman - Taht - Dev - Peri - srail oullarnn peygamberlerinden ve Davud'un olu. Kularn dillerini bilirmi, yel emrine uyar, tahtn tarm. Sleyman, Tevrat'a gre bir padiahtr. Kur'an'a gre peygamber. Sleyman Davud'un oludur. Ahd - Atyk te iki hkmdar olarak bildirilen Davud ve Sleyman, slam dininde iki peygamberdir, Sleyman Ahd - Atyk te yazld gibi putlara hizmet etmemi, kafir olmamtr. (Kur'an~ XX. Enbiya', 378 - 82; II Bakara, 102). Ku dilini bilirdi, hayvanlarn dilinden anlard. (XXVII; Nemi; 16 - 19). Yemen'de Seba padiahnn ve kavminin gne~:: taptm Hdhd'ten (avukuu) renmi, onu tahtyla getirmek istemi, emrine bal olan cinlerden bir ifrit, yerimden kalkmadan getiririm demi, kendisine Tanr tarafndan, kitaptan bilgi verilen veziriyse, gz yumup ancaya dek getireceini sylemi, nce Belks'in tahtn, sonra kendisini getirmi. Belks ve kavmi imana gelmilerdir (XXVII. 20 - 44). Yel onun tahtn; diledii yere gtrmeye memur edilmitir (XXI, 81., XXXIV, 12.) Sveyda - Eskilere gre anlayn dnmenin tek szle bugn beynin yapt anlalan tm ilerin merkezi kalbdir ve zellikle kalbin ortasnda olduu sanlan kara bir noktadr. Bu noktaya sveyda denir. Sveyda, kalbin ortasndaki kandan meydana gelen bir yanl anlaytan ibarettir.

Sleyman - Karnca -

652

ALEVi VE BEKTAi ilRLER ANTOf:,OJiSI ------~------

--

ah nHora5an - Horasan padiah, sekizinci imam Aliyy - al - Rza'dr. Bu imam, Horasan'da, Tus ehrinde yatar. Bu ehre imdi, Mehed - i mukaddes denir. ah ah

- Merdan -

Erlerin

padiah.

Hz. Ali'nin

lakabdr. yaknnda

- Necef - Necef padiah. Hz. Ali, Badat Bu mnasebetle Ali'ye bu lakap verilmitir.

Necef ehrinde

yatmaktadr.

tabura - Temiz arap. Kur'an'n LXXVI. suresi olan al - Dehr suresinin 21. ayetinde cennette, inananlara, tertemiz arap verilecei anlatlmaktadr.
eddad - Bir sylenceye gre bir boy olan rem'in reisi, baka bir sylencede rem adl ehri kurduran hkmdar. Bu hkmdar, ilk olarak Tanrlk davasna kalkm, rem

araben

cennet demi, ehrin ve ehirde yaplan kkn inaas bitince grmeye giderken bir yanda kkle beraber ehir, te yandan kendisi batm. LXXXDC surenin 6 - 8. ayetlerinde rem'den bahsedilir ve direkleri olan, yaps salam bulunan bu ehrin, ehirler iinde emsalsiz olduu bildirilir. eddud'm, Ad'm olu, bu szn, Ad'n bir ad, bir lakab olduu da sylenmitir.
ehadet

ehrine

alemi -

Gzle grnen alem, dnya, evren.

eriat Tarikat, Ma'rifet, Hakykat Suflerce eriat; Tanr emirlerinin, inanlarnn tiirndr; bunlann iyz Hakykattr. Tanr hkmlerinin d yznden, i yzne gidi yoluna Tarikat denir. eriat. tam tenzihe dayanr. Tanr'yla yaratlan tamamyla ayr bilmektir. Hakikatteyse btn varlklar izafi ve nisbidir; varlk O'nundur; baka varlklar, ancak onun mazharlardr, her ey onun ilmindeki suretlerin, O'nun hikmet, kudret, sanat ve sfatlarnn eseridir; her olayda onun bir hikmeti vardr. Hakykate erien, adeta kendisini kaybetmitir; iradesi elinde deildir. Hakiykate eren cezbe alemindedir; ulamtr; fakat kemal geriye dnmekle olur. Tekrar geri dnnce her aamadan o aamanm yeteneine gre hikmetini, gcn gsterenin Tanr olduunu, ama bu alemin, Tanr sfatla rmdaki Rahman - Kahhar {acyan - Kahreden). Muhyi - Mmit (dirilten - ldren) gibi ztlann meydana getirdii bir birlik ve dzen evreni olduunu anlar; her aamaya kar i lemi o aamann yeteneine gre olur; snr amaz; coup tamaz; eriattan ayrlmaz; sorumluhu yerinde bulur. Halkta Hak kudret ve hikmetini grr ki bu da ma'rifettir. Sufiler, bu drt duraa Drt Kap da derler. Bir bakma bunlar bilgi evreleridir. Bilgiye varma yntemleridir.

errin evliyas - Hakiykatte as - Hakiykat'in kafiri - eriat ehlince Tanr her eyden mnezzehtir; varlk birliine inanan ve kendilerine hakykat ehli diyenlere greyse Tanr 'dan baka hi bir varln vcudu yoktur; ancak, O'nundur; Evrenin varl, nisbi ve grseldir. Bu bakmdan, her eyde Tanr sfatlarn, Tanr kudret ve hikmetini grp hereyi O'nun mazhar bilen, her eyde O'nun sfatlarnn zuhurunu gzlemleyen sufiler, eriat ehline ho grlmezler. te bunun tersi durumunda sufiler eriat ehlini Tanr yannda, hakikat asndan asi sayarlar. e

yukar

- cihat (Cihet) - Alt cihet. Alt taraf demektir. Kk, byk, ve aa olmak zere alt yn olduu kabul edilmitir.

hereyin,

n, art, sol,

- - - SMLER VE KA VRAMIAR SZL

-TTanr da -

653

Edirne

krnda.

Otman Baba'nm

yatt

yer.
dman

Teberra onlar

- ia'da, Alevilikte ve Bektailikte Hz. Muhammed soyuna sevenlere, sevenleri sevenlere dman olmak parolas, ilkesi.
yakasz,

olanlara,
etekleri ve
ou

Tennure - Ocaklk, hizmet elbisesi. Kolsuz, geni bir giysi.

n,

gbee

kadar

ak,

Terceman - Kurban. Alevi-Bektailerde ibadetle, inanla ilgili manzum olan ve muayyen i1er ilenirken okunan dua ve senalar.

tertiplenmi

TeveHa -- ia'da, Alevilikte ve Bektailikte Muhammed"i ve soyunu sevenleri sevmek, onlara dost olanlara dost olmak ilkesi, parolas. Tevrat - Ahd - i Atyk >> de denir. Musa'ya ve Musa dininden gelen peygamberlere ait kitap ve kitaplarn tiimi.i. Tub evgan - Orta ada ok mehur bir oyun. evgan Trkede : evgen topu elmeye yarayan ucu eri sopadr. Oyuncular iki taraf olup atlara binerek ellerindeki evganla topu, kar tarafn iki direk arasndaki kalesinden geirmeye alrlar. Bunu baaran taraf, oyunu kazanr.

--UUkba Ahiret. teki dnya

Umumi, drt ana, dokuz baba - Devire inanana gre Akl - Kiill ve Nefs'i Kll'den meydana gelen dokuz gn dnmesinden dt unsur meydana gelir, dokuz gkle drt temel eden de ocuk (Mevalid - i Salese), yani canszlar, bitkiler ve canllar zuhur eder. Canllarn en gelimii insandr. Dokuz gk, insana gre baba, drt eyse ana say lr; bylece gklere, yce babalar anlamna Aba i ulviy:ye ,unsurlara da analar anlamna mmehat - i slfye denmitir. Usul - idin- Dinin temelleri. Bunlara inanmayan, o dinin inancn kabul etbir bilmek, peygaml:er'lere , drt kitaba, meleklere ve ahirete, yani lmden sonra dirilip dnyada yaplanlarn karln grmeye hayrn ve errin Tanr'dan geldiine inanmak, dinin temelleridir.
memi saylr. Mslmanlkta, Tann'y esaslar,

-ler - Alevi - bektailikte ler : Allah - Muhammed - Ali'dir. Sufilere gre, mutlak varlk olan Tanr'mn, ilk ve zatnn gerei olan sfat, kendisini bilmesidir. Bu bilgiye Hakykat - i Muhammediyye de derler. Bu alemde, btn varlklar sabit olmu, bu sbut, evreni meydana getirmitir. Tanr'mn bu ilk sfatna, her an, dnyada bir kii sahiptir.

654

ALEV

VE BEKTA iiRLERi ANTOLO_J_IS_1_ _

Bu tek kiiye kutub derler. Btn varlk alemi, adeta bir kalptr, ruhu insandr. Btn alem, kutba tabidir, kutub, iinden gelene tabidir. Kutba en yakn, iki kii vardr. Bunlara, kendilerine uyulan iki kii anlamna gelen << maman derler. Mana bakmndan bunlarn biri, sa tarafta, mam - yemin , br sol taraftadr (mam - yesar . Kalb, sol tarafta olduu iin kutub lnce, yerine sol taraftaki geer (Sveyda maddesine baknz). Kutupla bu iki erene ler denir. Bunlardan sonra erenlerden yedi kii, bunlara en yakn erenlerdir. Yerlilerden sonra krk kii, Krklar dan sonra da yz eren gelir. Kutub lnce sol tarafnda saylan eren, yerine geer. Onun yerine Yediler'den biri alnr. Yerlilerden bo kalan yere Krklar'dan, onlardan bo kalan yere de yzler'den biri al nr. yzler'den bo kalan yere de halktan yeterli ve yetenekli birisi alnarak say doldurulur. Evren, bu erenlerle ynetilir. mm ~ l kitap - Kitabn anas, esas, temeli. Kur'an'm ilk suresi olan Fatiha'ya verilen addr. Hurufilere gre kadndr. mm Klsum Ali'nin ve Fatma'nn kzdr. Kerbela olaynda bulumnuur.

veys - al - Karani - Tabiinden, yani Muhammed peygambere ulaamayp sahabeye ulaanlardandr. Yemen'lidir. Ali zamannda Yemen'den Medine'ye gelirken, yolda, Sf feyn'de, Ali ile Muaviye'nin savana rastlam ve o gn, Ali'ye biat edip savaa girmi ve ehid olmutur. Hakknda, bir ok asl olmayan eyler uydurulmutur.

-VVeemsi
anlatr.

vedduha -

Kuran'daki 93 sure: Gnn en iyi saatinin

kuluk

vakti

olduunu

V'etteku - Tezrau - V'ettekuu ,irkinin, saknan anlamna gelir; Kur'an'n eitli surelerinde, eitli ekilde 78 ayette geer. Tezrau, ekerseniz anlamndadr. Kur'an'n XLVIIL suresinin 29. ayetinde Hz. Muhammed'in, Allah'n resul olduu, onunla bulunanlarn da, kafirlere kar etin, kendi aralarnda merhametli olduklar, Allah'n lutfunu, ihsann ve rzasn diledikleri, yzlerinde, secde izlerinin grnd bildirildikten sonra onlarn bu niteliklerinin Tevrat'ta ve ncil'de de bulunduu beyan edilmekte, bunun, adeta ekilmi bir taneye benzedii, filizlenip yceldii. ekincileri artt rnek olarak anlatlmaktadr. L VI. surenin 63 - 64. ayetlerinde de, Grmez misiniz ektiiniz tohumu ? Siz mi bitiriyorsunuz onu, yoksa biz mi bitiriyoruz ? deniyor ki bu tohum, hem bildiimiz, grdmz tohumdur, hem de Tanr baarsyla yaptmz hayrl ilerdir.

Vahy. vahiy- Tanr tarafndan, peygamberlere buyruk gelmesi. nanca gre, bu buyruklar, Cebrail denen melek getirir. Bir fikrin, bir emrin Tanr tarafndan peygamberlere bildirilmesi. Vahy sezgi rndr.
Veli Dost, ilere denir.
yardmc,

sahip ve

mutasarrf anlamlarna

gelir.

Tanr'ya ulam, ermi

ki-

Veliyullah-Tanr

dostu,

ermi.

Veysel Karan -

Veysel Karani de derler. (veys - al - Karani maddesine baknz).

Vilayet- G, tasarruf, hkm, emir, dostluk gibi anlamlara gelir.Bektai ve Aleviler ile ia'ya gre Peygamberin, Tanr'dan ald hkmleri, mmetine: bildirmesi peygamberlik (nbvvet, risalet) tir, o hkmlere gre, insanlar arasnda hkm srmesi, o emirleri yerine getirmesi, yani bir devlet kurmas, vilayet >> tir. lmnde~ sonra peygamberlik biter, fakat vilayet, Tanr emriyle ve kendisinin bildirmesiyle birisine kalr. Peygamberden sonra vilayet, Ali'ye kalmtr. Ermilik, Tanr dostluu. Vird - Tarikatlarda, muayyen zamanlarda okunmak zer~ dzenlenmi dua ve senfar.

-YYa Sin - Kur'an'n XXXVI. suresi bu szle balar ve bu ad tar. Sin Tayy boyu lehesinde insan anlamna gelir ve hitap, Hz. Muhammed'edir. lm haline gelen kiinin ba ucunda bu surenin okunmas adet olmutur. 83 ayettir. Mekk:e'de indi.

Ya'kub- srail oullar peygamberlerinden ve Yusufun babas. Hz. sak' olu. Edebiyatta gam ve tasa simgesidir.
Trkedir ve dman demektir. Tatar'dan ama Moollar'dr. Nitekim Yunus nefsine bir Tatar olduunu sylerken korku ve mit olmayan birine sanki Tatarsn deyip gene Moollar' kastetmektedir.
Ya

-Tatar-

Ya,

Yahya - srail oullar peygamberlerinden ve sa ile ada olan bu nebi, zamanndaki hkmdar tarafndan ldtlmtiir. iyiden iyiye inan, tam anlay anlamlarna gelir. Sufilerce yakyn, dereceye ayrlr: lm'el - yakyn, akla bilgiye dayanr, Ayn'el - yakyn, gre dayanan inantr, Hakk'al - yakyn, ise inancn olu haline gelmesidir. Birinci yakyn, akl ehline, ikincisi bilgi ehline, ncs irfan ehline aittir (Risale'l - Kuey riyye; s. 57). Bu yakynn adlan Kur'an'm CII. suresinin 5. ve 7. ayetleriyle LXCX. su .. resinin 51. ayetinden alnmtr.
Yakyn,

Ayn

el~ yakyn

Yakyn,

Yedi Deniz - Eski corafyaclara gre bunlar srasyla unlardr: l) in denizi, 2) Magrib denizi (Atlas Okyanusu), 3) Rum denizi (Akdeniz), 4) Karadeniz, 5) Teberriye denizi (ap denizi), 6) Crcan denizi (Hazer), 7) Harzem denizi (Fars denizi). Yedi klim - Subhan - Eski corafyaclara gre dnya yedi iklime ayrlr. 1)Bat illerinden, Berberiyye'den, Habeisten'dan, Yemen'in gneyinden Hindistan ve in'e doru Okyanusun baz adalarna dek uzar. Bu iklimde en uzun gn 12,5 saattir. Halk siyah renklidir. 2) Budan'n ve Arap lkesinin kuzeyinden Hrmz denizine varr; Hindistan ve in'in ortalarndan geer, dou Okyanusun ortasndaki adalara ular, Halknn rengi esmerdir. 3) Batnn kuzeyinden, Msr'dan geer, Kuds, am, Kufe, Badat, Basra, iraz,

656

ALEV/_.'(E BEKTAlliRLERi ANTOLOJSi

sfahan ve Fars memleketleriyle Hindistan ve in'in kuzeyinden geer, ayn denize varr.
Halk buday renkli ve esmerdir. 4) Akdeniz'le Sebte boaznn, Endls, Frengistan ve Rurneli'nin gneyinden, Anadolu'nun yar kuzeyinden geer, Trablus, Antakya, Uskenderun, Antep, Erzincan, Diyarbakr, Musui, Tebriz, Erdebil, Kezvin, Tus, Lahur, Kemir ve Horasan'dan Hta ve Huten'in kuzeyinden, Hindistan ve in'in gneyinden geer; dou Okyanusuyla adalara varr. Halknn rengi, beyaza yakn esmerdir. 5) spanya'nn kuzeyinden, Avrupa'nm ortalarndan geer, Anadolu ehirlerinin ouna, Sivas, Erzurum, ir van, Hazer denizine Giylan ve Cam gibi ehirlere urar; Harzem, Semerkand, Buhara, Bedehan, Trkistan ve Kpak lnden, in seddinden, Hta ve Huten lkelerinin ortalarndan gene dou Okyanusuna varr. Halknn rengi beyazdr. 6) Avrupa'nn kuzeyinden Venedik ve Rumeli'nden, Azak'tan geer, Grcistan, Tifs, Gence, Revan ehirlerine varr; irvan'n kuzeyine, Derbend kalesinden Dastan ve Ejderhan'a ular. Hazer'in kuzey tarafndan geer. Karakalpak, zbek, aatay, Kagar, Trkistan, Tataristan, Det i Kpak, Huten ve Hta'nm kuzeyinden dou Okyanus'taki adalara varr. Halknn rengi sardr. 7) Bat Okyanusundan balar. Portakal lkesiyle ngiliz lkesinden geip Kuzey lkelerinden Kpak, Bulgar ve Rus diyarndan, Hazer'in kuzeyinden skender seddinden dou Okyanus adalarna varr. Halknn rengi kzldr.

Sbhan. Tanr

adlarndan saylr;

noksan

sfatlardan

mnezzeh anlamna gelir.

ayrlmt.

Yedi iklim - Eskilerce dnyann bilinen ksmlar, yedi iklime drt ke, yedi iklim szlerine ok rastlanr.

Bu yzden

Kur'an yedi eit okunur ve Kur'an yedi okunua gre inmitir hadisler vardr (Cami; I. s. 90 - 91; II, s. 47). Bu okunular usulleriyle bir bilgi haline getirilmi, buna Kraat bilgisi denmitir. Okunular, boylarn deyilerine gre olup sz ve anlam deimez. Ayrca Kur'an, yedi konu zerine inmitir: Emir, nehiy, tevyk; korkutu, t ve ibret; hikayeler - rnekler ve Kur'an, nehiy, emir, helal, haram; muhkem (manas ak ve belli), mteahin (manas teville anlalan) ve rnekler olarak yedi esas zerine inmitir. Helalini helal bilin; haramn haram sayn; emrettiini yapn, nehyettiini nehyedip ekinin, rneklerinden ibret aln; muhkemiyle amel edin, mute sahibine inann ve inandk deyin, hepsi de rabbimizin katndadr hadisleriyse bu yediyi, konu bakmndan bildirmektedir (Ahadis i Mesnevi; s. 83 84; Cami; I. s. 91).

Yedi Mushaf anlamnda

Yedi tamu Sekiz Cennet- Cehennemin yedi, cennetin sekiz olduu sylencesi vardr. Tamu Trke Cehennem demektir. XV. surenin 44. ayetinde cehennemin yedi kaps olduu bildirilir. Kur'an'da ok defa ate szyle geer. Alevi iddetli anlamna gelen Cahim ,il. surenin l 19., yanan anlamna gelen Sair, LXVII. surenin 5., salt ate anlamna gelen Sakar, LXXIV, surenin 26 - 27, dipsiz kuyu anlamna gelen Haviye, CI. surenin 9 - l l ., yrekleri saran kayg anlamna gelen Hatuma , CIV. surenin 6 - 8. ayetlerinde geer. Bylece cehennem szyle birlikte bu szlerle, yedi cehennemin anlatld kabul edilmitir. Cennet, kaba glgeyle rtl, gnei gstermeyecek kadar sk aal bahe anlamna gelir; Trkede cennete Umak denir. Bir ok ayetlerde cen-

-----------------

SMLER VE KAVRAMLAR SZLOG

657

netler diye geer. X. surenin 25. ayetinde esenlik yurdu, XVIII. surenin 107. ayetinde baheler anlamna Firdevs , XX. surenin 76. ayetinde ebedi oturulacak yurt And , XXV. surenin 15. ayetinde ebedilikli yurdu Huld , XXXII. surenin 19. ayetinde snlacak yurt Me'va , XXIX. surenin 64. ayetinde yaay yurdu Hayvan , XXXV. surenin 35. ayetinde oturulacak yurt Darl - Mukaame , L VI, surenin 12. ayetinde nimetler yurdu Naim diye geer. Hadislerde de sekiz cennetin bulunduu bildirilmitir.

Yedi, Drt, Onsekiz, Dokuz - Yedi szyle; dnyay merkez tanyan ve evresinde, s rayla dnen Ay, Utarid, Merih, Gne, Zhre, Mteri ve Zuhal yldzlarnn bulunduu gkler kastedilmektedir. Drt, ate, hava, su ve topraktr ki bunlar, drt doay, yani s cakh, soukluu, yai, kuruluu meydana getiren drt basit edir. Varlk evreni, bunlardan meydana geldii iin bunlara, drt direk, anlamna << Erkan Erbaa, Evtad - Erbaa ve drt basit unsur anlamna Besait - i Erbaa da denir. Onsekizse, Onsekiz bin alemdir. Dokuz, dokuz kat gktr. Yedi yldzn bulunduu farzedilen yedi g, burlarn, sabit yldzlarn bulunduu sekizinci kat gk kaplar; bu ge, sabiteler, burlar g anlamna Felek's - Sevabit, Felek'l - Buruc denir. Bu g de, iinde hi bir ey olmayan Felek - i Atlas kuatr. Dokuz gk, Tanr'mn ilmine sabit olan lmi suretler in, baka bir deyimle Ak! - Kll iin, yani yaratc kudretin aktif yetenekleriyle bu etkin yetenein izhar ettii varlklardr ve nefisleri vardr. Bunlarn devrinden drt unsur meydana gelir, tlrl unsurla dokuz gkten, ocuk (Mevalid - i Sclase) belirir ki bunlar da canszlar (Cemadat), bitkiler (Nebatat) ve canllardr (Hayvanat); Hepsi onsekiz olur. Araplarda son say bindir; tafsil dolaysyla herbiri bin saylr; bylece Onsekiz bin alem kabul edilir. Y ediler ler maddesine baknz.

Yehdi illahu limen yea - Allah dilediine doru yolu gsterir demcktir.H. surenin 142. 213., X. surenin 25., XUI. surenin 27., XIV. surenin 4., XVI. surenin 93., XXU. surenin 16., XXIV. surenin 35. ve 46., XXVU. surenin 56. ve XXXV. surenin 8. ayetlerinde geer.
Yetmi Yetmi yetmi

iki dil -

Yetmi

iki milletin dili.

iki millet - Millet, din ve eriat anlamna gelir. Hz. Peygamber'in mmetinin ble ayrlacam, yetmi iki bln cehennemlik olacan . ancak bir blnn kurtulacan haber verdii sylenir. (Cami, IL s. l 10) Bu blklerin millet olduu kabul edilir. Yevme yefa- II. surenin Ayet'i - Krsi denen 225. ayetinde, Allah onun izniyle efaat edilebilecei bildirilmektedir.
katnda

ancak

Yezid, yezidi - Yezid, Emevi saltanatn kuran Muaviye'nin oludur. Muhammed peygamberin torunu mam Htiseyn, Yezid'in hiikmdarl zamannda ve onun emriyle, maiyetindekilerle birlikte Kerbela'da ehit edilmitir. Aleviler, snnilere yezid derler ve bu ad, genelletirirler. Ancak bu yanltr, gerek deildir. ki grup arasnda blcl, kini

658

ALEV

V BEKTA liRL!}fi_j_/!NTQ_W.!-'-lS__ _
Ayrca

ve

dmanl

eytan',

krkleyen bir yaktrmadr. Yezidi, Yezid'e mensup demektir. Muaviye'yi, Yezidi kutlayan mezhebe de Yezidi Mezhebi denir:

Yunus - Batn - but (Balk karn Selman) - Yunus peygambere ait Ahd -i Atyk te drt bablk bir blm vardr. Kur'an - Kerim'de IV. ve VI. surelerde yalnz ad geer (163 - 86). XXXVU. surede, 139 - 148. ayetlerde, etraflca anlatlr. X. sure, Yunus suresi adn tar. 98. ayette ad geer. XXXVII. surenin 143 - 144. ayetlerinde balk karnnda Tanr'ya dua ettii anlatlr. Yunus Peygamber kendisine inanmayan kavmine, Tanr azaplarnn geleceini bildirmi, kavmi alayp tvbe edince stlerine gelen azap bulutu da .. lm, Yunus kap bir gemiye binmiti. Gemi alnca frtna kopmu gemidekiler; iimizde bir sulu var, onu denize atarak kurtuluruz demiler, kur'a ekmiler, kere de kur'a Yunus'un adna dnce onu denize atmlar. Bir balk Yunus'u yutmu. Yunus balk karnnda duaya balaynca balk onu kyya brakm. Bu yzden kendisine Balk sahili manasna gelen Z'n - Nun denmitir. Kur'an'da XXL surenin 87. ayetinde bu adla anlr. Selman Fars lkesinden olup Medine'ye gelerek Mslman olmutu. Hendek savanda, Medine'nin korunmas iin hendek kazlmasn teklif etmi, teklifi kabul edilmiti. Hakknda Selman bizim Ehlibeyttendir hadisi varid olmutu (Cami, II. s 28) nc halifenin zamannda Medayin valisiyken vefat etmitir. Yunus -Tevrat'ta ad geen bir peygamber. Bu peygamber, kavminin inanmayndan bezmi, deniz kysna kam, kendisini bir balk yutmu, baln karnnda Tanr'ya yalvarm, kavmi de, gelen azap bulutunu grp tvbe etmi, sonunda kavmi balanm, balk da Yunus'u kusmu, Yunus tekrar yeryzne km. Yunus kssas, Kur'an'da geer. Yusuf - Altmla sablmak - Yusufun Msr'da satld, hatta bir kocakarnn da srtn: daki uvaln, terazisinin kefesine koyduu, bunu da alamayacam biliyorum ama hi olmazsa benim de bireyim olsun dedii, halk sylencesidir. Yusuf Zeliha- srailoullar'ndan Ya'kub Peygamberin oludur. ok yakkl ve gzel olduundan ve babas onu ok sevdiinden onbir kardei Yusufu kskanmlar, bu arada onbii- yldzla ay ve gnein kendisine secde ettiini dnde grmesi ve dn kardelerine de sylemesi kskanlklarn arttrm, onu ldrmeye karar vermiler, babalarndan gezmek zere izin almlar ve Yusufu kr bir kuyuya atp babalarna, biz oynarken onu elbiselerimizin yannda brakmtk, kurt yemi demi~kr. Bu srada kuyuya, su almak iin kova sallayan bir kervanc Yusufu bulmu, bunu haber alan kardeleri gidip bizim klemizdi, isyan etti, bu cezay verdik deyip onu ucuz bir fiyata satmlar. Kervancda Yusufu Msr'a gtrp satt. Msr hkmdarnn maliye ilerine bakan kii, Yusuf'u satn ald. Yusuf ok gzel olduu iin bu kiinin kans, Yusufa gnl kaptrd ve bir gn onunla bulumak istedi. Yusuf raz olmaynca stne atld. Yusuf kaarken gmleine, arkadan saldrd ve gmlek yrtld. Bu arada kocas kapda grnnce suu, Yusufun stne att. Adamn dant kii, gmlek nden yrtldysa kadn doru sylyor dedi. Gmlein arkadan yrtldn gnnekle beraber dedikodunun nn almak iin Yusufu zindana attrd. Yusuf zindanda yedi yl kald. Bu srada su yznden zindana dm olan ve maliye memurunun erbetisi bulunan kii ile bir bakasnn grdkleri d yo-

____ ____ _____

.
,

SMLER VE KA VRAML.AR SZLG ----------. -------.

659

rumlad , dnde kularn ban ve gzlerini oyduunu gren kiiye aslacan, erbet iye de kurtulacan syledi ve yorumu doru kt, erbeti kurtuldu. Aziz denen maliye memuru da bir d grd, yorumcular, bu d yorumlayamadlar. Yusufa Aziz'e syleyeceini susuz olduunu hatrlatacan vaadeden erbeti, kendisinin ve arkadann dn yorumladn anmsad, vadini yerine getirdi. Aziz de imdi hak yerini buldu deyip Yusufu zindandan kartt, onunla grt. Yusuf Aziz'in dn, yedi yl bolluktan sonra, yedi yl ktlk olaca eklinde yorumlad ve Aziz'in emriyle mali ilere memur oldu. Yusuf ktlk yllar iin zahire saklad, ktlk balaynca herkese erzak ve zahire vererek aln, sefaletin nne geti. Civarda ktla denler de Msr'a ba;;vurmaya balarlar; bu arada kardeleri de gelirler, fakat Yusufu tanmazlar. Yusuf, kendisini lmden kurtaran kardeinin heybesine, erbet tasn koydurur ve hrszlk var diye kardelerinin heybelerini, bu arada o kardeininkini de aratr; tas onun heybesinde bulununca, bizde hkm, hrszn burada alkonmasdr der; onu yanna alkor ve ona sonradan kendisini tantr. Bir sre sonra yine kardeleri gelince, onlara da kendini tantr. Sularm syleyip balanma dileyen kardelerine, gmleini verir, bunu babama gtrn ve hepiniz gelin der. Ya'kub, Yusufun zlemiyle alaya alaya grme gcn yitirmitir, Onlar yoldayken, Yusufun kokusu geliyor der ve oullar, gmlei getirince yzne, gzne srer, gzleri grmeye balar. Beraberce giderler ve anas babas kardeleri tahtnn nnde yere kapanrlar. Yusuf ite dm kt der ve srailoullar bylece Msr'a yerlemi olurlar.

Ahd - Atyk te Tekvin bahsinde Yusufun yks, zellikle mali ilere memur olduktan sonraki icraat, bir peygambere yakmayacak tarzda anlatlr (XXX - VIII - XL).

Kur'an - I Kerimde bu eit ykler oktur ve XII. sure olan ve Yusuf suresi diye surede, Yusufun bandan geenler, kssalarn en gzeli diye anlatlr.

anlan

Sylencelere gre Msr azizi ldkten sonra yerine geen Yusuf, Aziz'in evvelce kendisine gnl veren karsn almtr. Bu hanmn ad Zeliha'dr ki ran edebiyatyla Trk edebiyatnda Zleyha tarznda sylenir. Surenin 30 - 31. ayetlerinde, Msr kadnlarnn Zleyha'y knamalarna karlk, onun, kadnlar davet edip her birine bir bak ve turun verdii, sonra Yusufu grnce, bu insan deil, yce, byiik bir melek dedikleri ve onun gzelliine kaplp turun yerine ellerini doradklar da bildirilir. Btn bu
ilikilerle

Yusuf, edebiyatta, gzellik, kurt, kuyu, turun, Zleyha, Msr, Ken'an

alamak,

li, ayn zamanda yine kuyu anlamna gelen Ken'an, el doramak ve Yakup'la; Yakup da

dar'lil - ahzan - hznler evi

gzden olmak, Yusuf ve gmlekle anlr.

-ZZahir - Grnen. Tanr adlarndan. D anlamna da den olmayan kiilere Zahir >> derler. Batnn zdddr. Zat geldiinden Bektailer,

kendilerin-

z, i. Tanr'nn zatndan bahsedilmez. O, sfatlaryla bilinebilir. Cehennemin azap melekleri, XCVI. surenin 18, ayetinde de geer.

Zebani -

660 -- ALEV VE BEKJ.~._i!f!LER! ANT_O[;:Q[._IS~t_ __

Zebur- Davud'un
mi

kitab.

Bu kitapta hkm ve kanun yoktur, ilahilerden meydana gel-

bir kitaptr.

yl

Zekat- slam be artndan biri. Mal ve parann pakl salamak iin krkta birini her sadaka olarak vermek.
bablk

nceki 14

srailoullar peygamberlerindendir. Ahd - Atyk n sondan bir blm bu peygambere aittir. Kur'an'n XIX. suresinde, ihtiyarken bir ocuu olduu ( l - 15), II. surede Meryem'e kefil olduu anlatlr (35 - 37). Zekeriya, kavminden kap bir aacn iine girmi, kavmi, eytann drts sonucu Zekeriye'y aala birlikte testereyle ortadan ikiye bimilerdir.

Zekeriya - aa -

Zemzem -

Kabe

civarndaki mehur

kuyu.

Zeyneb - Ali'nin byiik kz. Kerbela vakasnda bulunmutur.

Zl-ceiai

- Celal, ululuk sahibi olan Allah.

Zbeyde yldza

imam Hseyn'in kzlarndan biri.

ranllarn Nahid, Yunanllarn Afrodit, Romallarn Vens dedikleri bu Fenikeliler Astarte derlerdi. Tabiatn bitmez, tkenmez dourucu gcn temsil eder (Otto Geemnann: Mytologie Der Griecnen und Rmer; Leipzig - 1895; s. 62 - 71). Zhre, mzie ok dkn saylr ve ok defa sazla, mzikle beraber anlr. Eski yldz bilgisinde Zhre, kutlu bir yldzdr; musiki - erbabyla hanendeler, bu yldza mensup tannr. Parlaktr. Hz. Fatma'nn lakabdr.

Zhre - Saz -

Muhammed tarafndan Ali'ye verilen kl. Ucunun, iki atal olduu sylence Halle arasndaki sylencelere gre, Zlfikar dnyada yaplmam, Cebrail tarafndan getirilerek Hz. Muhammed araclyla Hz. Ali'ye hediye edilmitir. Bu nedenle sorulu - yantl iirlerde "demircinin dmcdii" eklindeki soruya konu edilir. Ayrca bu klcn Hz. Ali'nin lmnden sonra Necef deryasna atld, Zlfikar'n Necef deryasn~ yuttuu, le evirdii sylencesi de vardr. Halk yklerinde Hz. Ali'nin yiit lii, savataki baarlan, cenkleri ve kahramanlklar anlatlrken hep Zlfikar klc da birlikte ve zeilikleri, keskinlii vurgulanarak anmsatlr. Cebrail (S. A.) getirdii bu k !cm zerinde yine Cebrail'e ait olduu sylenen: " La feta illa Ali, la seyfe illa Zlfikar yeryznde Ali gibi yiit (gen), Zlfikar gibi kl gelmedi" sznn yazl olduu sylenir. Hz. Ali ile ilgili dinsel motifler arasnda Hz. Ali'nin Dldl adl beyaz at ile Zlfikar adl klc hep birlikte anmsanr. Bunlarn her ikisinin de olaanst zellikler tad

Zlfikar -

eklinde anlatlr.

na inanlr.

SZLK
-AA'da
A'lem
Dmanlar

Daha iyi bilir, bilirim Su

Aba giyen,
dervi,

Ah
Aba-pu

fakir

Abad

Zengin olma, Gz ya

varlkl

olma,

bayndr

Ab-

Efsun

Ab Hayvan Ab Kevse Ab - 1 Mutahhar Ab - Nisan

Dirilik suyu, bengisu Kevser suyu

Tt:miz su

Nisan yamuru, sylenceye gre, nisan aynda sedefler, deniz dibinden su yzne kp, yamur danelerini iine alp. sedef yapann." Kul, kle
sevgilisi, krk din ulusundan biri. Salarn, ve sakallarn usturayla tra ettiren, davul ve dmbeleklerle, sancaklarla toplu halde gezen ii - Batni bir dervi topluluu, dorudan doruya dervi anlamna da gelir.
kalarm, byklarn
Bo, aslsz, Dervi, Tanr

Abd Abdal

Abes

sama

Aba Hayat Abils

Aceb

lmszlk suyu, bengisu Somurtkan

Acaba

Adab
Adalet Adave

Edepler, treler

Hak tze
Dmanlk

Adavet
Adem
Ademiyet Adem Adet

Dmanlk, buz, yalk

lk peygamberin ad, insan

nsanlk, insancllk

Yokluk, hilik Grenek,

say
Dman, ya

Ad
Advan (Aduvv - i can) Arak

Can dman Ufuklar, gkyznn

kenarlar

~L-. ALEV

VE BE!f.TAjilRLERi ANTOL_O_Jl_Sf _ _ _ _ _ _ _ _ ._._.___.._ _ _ _ __

Afitab - Subh - Ezel Afitap Afiyet

Agah

ncesizlik sabahnn balangcnn gnei

Gne Salk,

esenlik,

salamlk uyank

Bilgili, haberli, Zehir

AgU A ile kare Aaz eylemek

Ayar

Akla kara, dedi - kodu, kuru laf,

Balamak Gayrlar,

bo

sz

yar olmayan
Kl

dman, bakalar, yabanclar

Aen

Demir, Zincir,

Aheste
Ahr,

Yava, ar, yava yava

ahir

Son , en son, sondaki

Esnaf tleyen Ftuvvet ehlinin eyhi, Kardeim (Bir esnaf tekilat olan ve bilhassa XIII - XVI. yzyllarda, Anadolu ve Rumeli'de yaygn bulunan Ftuvvet ehli eyhlerine de ahi derlerdi)

Ahi

Ahibba Ahlak Ahsen - i Takvim

Dostlar, sevgililer Huylar, davranlar, Etik

En gzel, insan (Mecazi), en yce yaradl, tin suresinin 4. ayeti "Biz, insan en gzel biimde, noksansz olarak yarattk ... " anlamndadr.
ok gzel
Szleme

Ahsen Aht Ahu

Alz

Ceylan, gzellerin gz (Mec,) Almak

Para
lk, nce, nceki, daha nceki

Aka Akdem Akl I cz Akl- Kll

Akl-

Cz'i akl, tikel us Tm

akl; Tanr

bilgisi

Mead

Ahirete dnk akl

Armaan,

Aktre, Atayi

Al i aba

Muhammed, Ali, kutsal topluluk Hile Ela Alakalar, ilgiler

Fatma,

Hasan ve Hseyin'den

oluan

Al - i Yezid
Al Ala

Muaviye'nin olu Yezid ve onun soyundan gelenler

Alaik

Alef'

Cana yakn, teklifsiz

SZLK 663 -------------------.-------------------------

.Aem

Evren, dnya, cihan Gayb alemi , ahret , bu grnt alemin arka taraf. Yce, yksek, ulu Yce Allah Tastik (onaylamak)
Kur'an'n smn

Alem J - gayb

Ali Aliyullah Allah eyvallah Ailem - el - Kur'an Ailem - el Esma

Amal Aman

iareti,

ant bilen. "Bakara suresi 3 l'inci

bilen
adlarn

Tanr'nn

btn

ayete iaret vardr"

iler

Emin olma,

balama, ba

Amel
Amil

, ilek, A'mel'iler, uygulama

Neden, etken, etmen Elhak, doru, onaylamak ok inat Unsurlar, eler, elemanlar Gzel kokulu
salarn Mekansz dann kuu

Amin Anaid
Anasr

Anber efan snbln Anka - y Kaf - lamekan

Anka

smi olup cismi olmayan ku, Ziimrf:f Anka kuu, Kaf

danda yaad sanlan ku

(masal

kuu)

Ara Aram
Anz

Bezeyen, donatan, ssleyen

Yerleme, akak

karar klma,

elenme,

rahat, huzur

Arif
Arifi MHah
Ar-

Bilge, rfan sahibi, anlayan. sezgi sahibi, geree ermi, dnmeye gerek kalmakszn grdn bilen
Allah' arif olandr, Arif, zeki ve vicdanl irfan sahibidir.

Bilen, bilgi sahibi ermi

fer

Gkyz ve yeryz Tavan, taht, ardak; gnl, gk

hereyin

Ar
Ar;

maddi

varl; insann

etmek, arzu

Bildirmek, sunmak, istek

stek, heves

Arzuman
As

Birinci Bal, Cennetteki drt rmaktan biri

Asllarn asl,

Asel Asi - ! - usul Asitane

Asiyan

zlerin z
kyarnclar

Dergah Ayaklananlar,
Soyu

Asli

664

ALEV

VE BEKTA} R!:.!!i ANTOLOJS

Ashpak Asuman Asuman Aere - i

Temiz soylu Gkyz Gkyz

Mbeere

Cennete gidecekleri Hz. Muhammed tarafndan bildirilen on slam by Ebu Bekir, mer, Osman, Ali, Talha bin Ubeydullah, Zbeyr bin Avvam, Abdurrahhman bin A vf, Ebu Ubeyde bin Cerrah, Sait bin Zeyd, Sad bin Ebi vak.kas.
Aklan
Ak,

Akan Aikar
Aina

gibi,

akasna

gizli deil
tandk

Bildik,

Aiyan

Ku yuvas,

ev, mesken

Ati Attar Avalim Avam Avare Avatmak Avaz Avdet

Avn

yilik, ihsan

Gzel kokular satan, aktar Alemler, dnyalar Cahil halk tabakas

Ba bo, isiz.

Avutmak, teselli etmek

Ses
Dn

Yardm, yardm Yanan Eilmek,

eden yeri.

Avurd Avurmak Ayan

taraf, bo

evirmek meydanda

Belli,

ak,

Ayat
Aydvar

Ayetler Syler Kur'an ura suresinin 23. ayeti. Burada "Ya Muhammed sen mmetine syle ki; size tebli ettiim din hkmlerine mukabil akrabana (yaknlarna) muhabbetten baka bir ey istemem" denmektedir. Ayette "akrabann kar l" fil - kurba" szc bulunduu iin ayet bu adla
anlmaktadr.

Ayet - i Kurba

Ayet Ayine Aylak Aymak Ayn el yakin

Kur'an surelerini oluturan tmce (cmle) !erden her biri

Ayna
siz gsz

Sylemek, hitab etmek Bir eyi kendi gzyle grp renme

SZLK
irad

665

Ayn i

radn ta kendisi. Aydnlatma

Ayn
Azim Azimet

Gz, gz pnar, Gitme, gidi

asl,

kendisi,

tpks,

kaynak

Kesin karar verme, irade Sevgide stn tutulan Dostlar, erenler

ten karma

Aziz Azizan Az! Azheri

Azm~

Belli Yol
saptm

--BBa'de Badi .Bayda

Bayk

Sonra
Esiz

Zenginde
Baylm

Baymak

Zengin olmak
le, Arapa harf

na
BaHayat
Bab Bad
Bade

Hayat ile
Kap

Yel, rzgar, hava

arap,

iki

Bahire Bahr - bi payan Bahr Baid

Ban

Parlak Usuz bucaksz deniz Deniz, byk gl Uzak

Bur, kale
Yk Menzil,
Bo,
ulularn taps
Tanr

Bar Bargah

Ban
Batl

Yaratan, yaratc,

beyhude, geersiz
sr,

Batm
Batni

Gizli olan, i yz, ilahi

Sr

grlmeyen z, gizli mezhebine mensup

ve hakikatla ilgili;

Batnilik

Batman
Bay

Eski bir l Zengin

66__ ALE'f) VE BEKTAi iiRLERi ANJ'OLOJ_S__ _ _.

----------

Bazar

Pazar, Acele

al veri

yeri.

Becid
Bed Bed - baht
Bed - lU

Fena, irkin, kt Kt talih Kt huylu Kt adam Kt,

uursuz Mehur,

Bed-nam
Bed-m

Bedid Bedr. i dca Bedrd Begayet

grnr,

ak

Karanlklarn aydnlanmas

Veda, esenlik, esenleme Son derece Devam, evvelki hal zere kalma
Kal. varlk;

Beka
Bekaa

kulun Tann

varlyla

var oluu

Belagat
Bele

Dzgn sz syleme, uz dillilik Bedava Hayvan gibi Evet, hay hay, peki
Balanmak

Belhm edel

Beli Bendolmak
Bende Bendegan

Kul, kle
Kleler Afyon, esrar
Esrarkelik Aslm,

Beng Bengilik
Ber- dir
Berdar olmak Bergzar Berhudar Berk
Be:r

idam edilmi Mansur gibi dara ekilmek anda

hatra,

Aslmak;

Hediye,
Hayrlar

kazanmak kuvvetli

Sk, kat, Kan

Berr bahr

Kara ve deniz Kuzu Yeter Ulu

kii

Berre
Bes
BesePaa

Best

Het

Yirmi sekiz harf. (Hurufiliklc ilgili)

Kapc

Bevvab

Beyaban
Beyan

l
Aklamak

, bildirmek

Beyne-hu Beytullah Bezek

Ben

Ancak Tanr bilir

Tanr

evi, Kabe; insan gnl

toplant

Ss Meclis,
te'ala'nn, ruhlar yarattktan

Bezm - i Elest, Bezm i Ezel : Allah

duu,

toplayp

sonra, onlar huzuruna "Ben sizin Rabbiniz deil miyim?" diye soraralarnda evet dedii meclis
yitirmi

Bi-add Bi-hod Bi- karar

Saysz

Kendini
Kararsz

Bi- kes

Kimsesiz
Riya-z
Saysz,

m- riya
Bi - mar Bi-vcud

sonsuz

Varl

olmayan

Bi
Bikr Bikll Bi tekellf

Olumsuzluk eki
Dokunulmam

Hepsi, tm Samimi, iten lmsz

Cansz
Uyank,

Bi zeval
Bican Bidar Bigane Bigi Bihemta
Bihi

uyumayan

lgisiz, alakasz

Gibi
Esiz,

benzersiz
gemi

Kendinden Bel
phesiz

Bik Bil Bila rayb Bile Bilelik Bili

Bili Bilimek

Bey, mevki sahibi, asil, soylu.

Beraber Beraberlik
lim

Bildik Bildik olmak Bilmem Hastane, Kurmak

bakmevi

Bilmezem Bimarhane Bina etmek

668

ALEV VE BEKTAi IJRLERI ANTOLqJISI

-----

Binazir Birlet Biryan Bis- kem Bismillah

Bi

Benzeri olmayan Bir olma ile, benzer olma Kebab ok az Allah'm ok Onnan Bir eit yal ekmek, Kitap
Birlemek
pii

adyla

B~
Bii

Biti
Bitrimek

Bizar Dizmek Bolmak Bostan oyuu

Bezdirmek, bezmek Bezmek, usanmak Olmak Bostan

korkuluu Dumanl

Boz pusark
Boz yapalak

Fazla tyl
Fkrmak

Brknmek Br Brk Bu halk insana Bu'd- i nefs Bugu- bugu

Buz

Kurt

Brk,

baa

giyilen klah

Bu halka, bu insanlara Nefisten Duman

uzaklama

Kin, sevmemek
Nekeslik Bunlar

Buhul Bular Bunca Bunda Burag - Burak Burc - i Evliya Burhan Burtmak, bertmek Buse Blend Bnyad Brd bar Brehne

Bu kadar
Burda Cennet
at

Ermiler

kenti
nian

Kuvvetli delil,
ncitmek p

Yksek, ulu Temel,

plak asl,

esas

Mal- mlk

SZLK ----

669

Brhan Brran Brudet

Bstan

Kant

Keskin
Soukluk

Ba,

bostan(Bthan)

Bt hane

Tapnak

Bt
Bthan

Put
ftira, karaalma, birine gert:k olmayan bir eyi yak
trma

-CCa'li Caferi Mezhebi Cahil Cahim

ca

Sahte Oniki imam'n altncs olan mam Cafer - i Sadk'm reyini ve ictihadn kabul eden mezheb Bilgisiz Cehennem
tibar,

makam, mevki, rtbe, yer

Calib
can

ekici, kendine eken, cezbeden Kadeh Taraf, yn, yan

Canl

Canib Canver

car
Cavidan Cazim Caz

Zor durum, Kesen

Cad
Krklar

yardm

isteme hali

lmsz, ebedi; Fazlullah - Humfi'nin kitab

Cebbar
Cebri Cedd - s Sbteyn Cehalet Cehd
Cebi

onaran

Zorla
mam Hasan ve mam Hseyin'in dedeleri Hz. Muham-

med. Bilgisizlik Direnmek Bilgisizlik , cehalet

Aktan,
Yiitlik

Cehri Celadet

yksek sesle

Celal

Korku veren ehre, yz

Celi Celle Celal Cem eylemek Cemal Cenab Cennet - i Ridvan

Cerem

Parlak, ak olan
Ululuu

yceldike ycelsin

ululansn

Toplamak Sevin veren ehre, yz Ulu, hazret Cennet kapsndaki melek Hata (La - cerem:phesiz, elbette)
nci
Zrh

Cevahir
Cevien

Cevlan, Cevelan Cevr Cezbe Cezire Cibril Cihan Cimri

Cin Cin ba
Cisim

Gezinmek Eziyet,
strap

Ruhun heyecana gelmesi, tarikat ehlinin kendinden geme hali Ada Cebrail. Ruhu! Kudus Dnya, herkes Nekes, var yemez Grnmez yaratk
Oynay

Beden
Le

Cite
Civan

Gen,

yakkl

Cd i seha Cur'a .dan Cuyan

Cmertlik Esrar iilen kabak Arayan Arama,

Coma,
soruturma

cu
CU

kaynama

Cda

Ayr dm

Cmle Cnun Ciir'a Cst

Ct. C

Hepsi, tm Delilik; akn stn gelmesiyle, nin kesilmesi Arama,

aratrma

insann d

alemle ilgisi-

Yudum, iim, kadehde kalan son damla

Aratrmak

Czziyat mselles

Para buuk eyler

SZLK

671

-abuk- buz
aada armak

abuk

igrcn

Vakitli, vakitsiz
Barmak

aker
ak - giriban etmek
ak

Hizmeti, kle, kul, cariye zntden yaka yrtmak

Yrtk, yark

ak ak
ak etmek
ala

Para para
Yrtmak
Tanr

are arh - Felek arsu

ar
avu

Olanak, zm

Gk, dnen gk
Drt yan Drt; al Haberci
Tahl yn, buday yn

ec elebi
emen engi
era, rak

Bektailerde

ve Mevlevilerde Pir soyundan gelenlere

verilen imen, Cenge

sfat yeillik

ilikin,

oyuncu

kadn
rak

Kandil, mum, lamba,

aydnlatan

edinme,

klavuz,

pir,

mrit,

eri
eres
erl

Ortak, satc

kence

Felek. Asker
Yal

eri

erp
ervi

Yemekteki ya Gz

em eme

- i Hayvan

Ab - hayat, dirilik suyu

emesi

eme-sar
emi-em

ok olan yer

Tat
Alt

ete

telli saz

evgan irk

Top oyununda kullanlan denek Kir, pas

672

ALEVi VE BEKTA RLER ANTOLOJlSi

orak
ksii

Tuz
Byk ivi Bez dokuyan nk

ukal n

-DDabtmak

Tepmek
mdada yetimek

Dadetmek

OOd
Dahletmek Dak Daldal Dalalet
Dalbnmak

Adalet Ktlemek Hile Zevk, tat

Sapklk

Suda kurtulmak iin rpnmak

Daln

Daim Dambudambu
Damedaa

Abuksabuk Yem Tuzak Bilen

Dam
Dana Dane i
Da ne
Dan Dank
haha

Haha tanesi (insann yannda alem, bir kadar bile deerli deildir)

haha

tanesi

Tane, yem
Deyi

etmek

Danimend

Sormak Bilgin (Farsa)

Yn olarak
Yardm kaps, yardm

Dapa Dar-iilEman Dara

Darb
Darlk

beklenen yer

Keyaniyan unvan ile anlan eski ran hkmdarlarndan Keykubat

Vuru,

vurma

Sknt Sktrmak

Darpurmak Dartmmak
Dav

ekinmek Dava

-------------
Ded
Dein Deinni

SZLK

673

Canavar Kadar

Yuvarlak
Birinin merhametine, himayesine
Az Aalk dnya

Dehalet
Dehan

snma

Dehr-i dn
Dehr
Dekaayk

Devir, dnya, zaman Dakikalar; incelikler Yol gsterme,

Klavuz,
ra

Delalet
Delil

klavuzhk,_iz, iaret tank,

belge,

cem ayinlerinde

yaklan

mum, e-

Dem Dem be dem Demegil Demen Denci Deng Denli, denl Deprenmek
Derban

Nefes; an, zaman, soluk Andan ana, her an, her zaman, git gide
Sakn deme (gil, gl, fiillerin tekit anlamn verir.) soruna

gelir kat'ilik bildirir,

Demeyin
Knayan
Eit

Kadar Hareketlenmek
Kapc, Kap;

bevvab

Der Derd-mend
Dere Dergah

iinde

Dertli, zntl Ycelik

Eik;

byk tap;

dervilerin bulunduu yap,

tekke, kat

Derilmek Derlengi Dermande Dermek Derun Dervaze

Dervi

Bir araya gelmek, toplanmak aylak Aciz

kalm

Toplamak, devirmek

i; gnl
Kale ve
Kap,

ehir kaps kii

Tasavvuf yoluna girmi kale Elden tutan, El,

avu;

Derzade Dest- gir

kaps, ehir kaps

yardmc

Dest
Destan

kudret

Masal

674

Af..:fV VE !!_EKTAI ilRLEfjJ~!fI..Ql,PJl-"-s_- - - - - - - - - - - - - - - Sank

Dest.ar Destur
Dct

zin

Deva Devrani rzgar Devran

ila
Zamann

gemesi
dervilerin

Dn; zaman; kader; rine balanarak ve dnmeleri; mukabele

Tanr'nn

halka eklinde birbirleisimlerini zikrederek

Devnnek Dev var

Devirmek Dnen, ok dnen, arbeden Kahhar; hakim; hesap soran;

Deerli
Tanr

Deyyan
Diba Didar Didar Dil- agah Dil -dar
Dil
Dil
pezr

bir kuma

Gnl eken, dilber

nsan yz, ehre

Basiretli, Gnl
Gzel

uyank

Sevgili, birinin gnln

alm

Dilber Dildirmek
Dilg

Sevgili Bitirmek, bldrmek, dilimlemek Tilki

Sklm

Dilteng Dinar Dip

Dirmyan

Para birimi

Hemen Arada iplik iplik

Ayrlmak
Yazklar

Dirfilli Dirginmek Diriga

Diri

olsun, eyvah! esiri

olmu

Yazk

Div- berd Div Divan Dizar, didar Dolunmak Dombay Don

Dev ve

eytann
eytan

Dev, cin,

Birisinin eserlerini toplayan kitap; hkmet dairesi Yz, ehre; cemal, grme Ay iin batmak Su sr, manda Giysi

Doymak Dlenmek

Doyunmak Dolanmak Dnerek Duman

Kuluk
Aa,

Dnben
Dud

Duha
Dun

vakti
aada

alak talih, altta,

Durac Durak Durmak

Durumak

Tura kuu Makam Kalkmak

almak,

abalamak

Dur
Du

Uzak, durdurma, mani olma

olmak

Rastlamak Dua edilen

ki
kap

Duvack kaps

Dtizah

Cehennem, Tamu Hepsi

nci

D
Deli

Drr
D Dvar

Rya Zor Yapmak,

baarmak,

Dzmek

tanzim etmek

-EEbed Ebedi Ebediyen

Zamann sonsuzluu, sonraszlk

Sonsuz olarak Sonsuza dek Bulut

yilik sahipleri, sekinler
Ka

Ebr Ebrar
Ebru
Ebsem

Skut etme, sessiz olma, susma Soyu trememi,

Srlarn kaps evlatsz, hayrsz,

Ebter

sonu gelmeyen

Ebvab - esrar
Echel

Pek aa, adi, az, pek az

F.t
kaz edip dzeltmek

Ed
Edeplemek

676

ALEV/ VE BEKTAi iRLERi ANTOLOJiSi

Edna

ler, ameller

Edyan milel
Era

Dinler ve uluslar.
ler, fiiller
Izdrapla

Efgan
Eflak

inleme, ikayet, ykselten

bar

Gkler, felekler, zamanlar

Kaldran,

Efraz

Efsane Efza
Ehad Ehi - i Beyt Ehi - i Harabat Ehi - i mukarreb Ehi - iraz Ehi - ullah Ekber

Masal, dillere dm olay Fazla Bir, tek; Allah Hane halk, Hz. Muhammed'in yaknlar (Ali, Hasan, Hseyin ve onlarn soyundan gelenler) Meyhane
Sr

Fatma,

adamlar,

kalenderler,

berdular

Tanrya yakn

olanlar evliyalar, veli

ehli,

Tanrya yaklaanlar, Tanr adamlar,

Byk, en byk Bir ey yemek Mkemmel, kusursuz olan, eksiksiz, en olgun Sulu Fakirlik benim ncmdr, ben onunla nrm Hadisinde.o alnm tasavvufi bir deyimdir ki insann, Allah karsnda kendisinin hi bir ey olmadn aklyla ve gnlyle duymas ve bilmesi anlamna gelir; benlikten kurtulma
ntisap
Kak

Eki etmek Ekmel

Eksikli El - fakr fahri

El almak El hazr
Elest Elest- bezm

elde sofrada bekleme. Adem peygamberi an

yaratt

Tanr'nn

zaman

ruhlarn

ilk

yaratld

Allahn ruhlar yaratt zaman "Ben sizin Rabbiniz deil miyim?" dedii zaman, nsanlarn yaratlnn balangc Lafzlar,

Elfaz
Elifi tac Eltaf- sun'u Eltaf Elvan

szler, kelimeler Veli'nin tac latifeler, kerametler

Hac Bekta Gsterdii

Ltuflar Renkler
la, merhem, umar

F.m
Emacid

Ulu ve

erefli

kimseler

___A _ _ _ _ _ _ __

S7J,0K

677

--------------~

Emcek Emmare Emr En'am Enbiya

Endi

Meme
Fazlasyla ktl

emreden nefis

Buyruk Btn yaratlm canllar Peygamberler

Dnen,

liil davranan kederli

ulatm

Endie

Kuku, phe Tasal, kaygl,

Endhr Ene'I Hakk Enfs Engr

Enin
Enis

Hallac - Mansur'un Ben Hakk'a

Tanr'ym anlamndaki si.i

veya Ben

Nefesler, ruhlar, zm

yaayanlar

inilti
Arkada

Envar Enver
Epsem

Nurlar,

klar, parltlar

ok parlak, ok gzel Dilsiz, suskun dar bir odada krk gn kalp, az yemesi, az ve ibadetle uraarak nefislerini terbiye etmesi (Bkz. Halvet)
uyumas Dervilerin

Erbain

Ergene
Erham Erkan

Trakyada bir rmak Merhametli, rahim Direkler, asa, ileri gelenler, elemanlar (ate, hava, su, toprak); dervilerin yol ve tresi, yol, tzk Kuvvet Saban Ruhlar, canlar
Rzk

Erki Erte

Ervah
Erzak Eselip

Sahipler Etkilemek Yolculuklar ok alak, Tutsak ncekiler Daha iyi, daha temiz
Tanr'nn

Eser etmek
Esrar

Esfel Eshab, ashab

Esir

aalk,

en

aa

Sohbet edenler (Hz. Muhammed ile)

Eslat'
Eslah Esma i Hsna

gzel

adlar

678

ALEV

VE !JEKTA f/J!LER ANTO_L_O_J_S_i _ _ _ _ _ _ _ _ __

Esma

simler

Esrar Esrik
E'ar Eiak
Ek Ekare

Gizli olan, bilinmeyen

Sarho

eyler

Vezinli kafiyeli szler, en iyi

afaklar; Gzya
Apak

iir

syleyen

merhametler

Et deri

Et ve deri Allah korkusu ile her trl ktlkten Hal ve hareketler, Acele
Ku yuvalar, tavrlar, saknan

Etkiya Etvar Eved Evkiir Evlad - Mustafa Evlad - Rasul

Evrad

tarzlar

ktrm
kz Fatma

Hz. Muhammed'in soyu, Ehi - i Beyt Hz. Muhammed'in ler ve onun soyundan gelenher gn
okuduklar

Virdler, dualar; tarikat selevf ve mnacatlar Vatanlar

mensuplarnn

Evsaf - eraf Ertan Ezel Ezkar

leri gelenlerin nitelikleri

Zamann nszl, balangc

olmayan

Zikirler

-FFadl Fah-i mezid Fahr - i kainat Fahr - J - emacid Fahr

Fah3

Ululuk Byk onur, ok yce

Ulularn nd eref sfat

Hz. Muhammed'e verilen zat

eref,

Byklk, ululuk, Kt
i,

onur

zina;

tamahkarlk

Fak
Fakyr

Tuzak. Yok, yoksul Din hukuku bilgini Fakirlikle iftihar eden, ahlak d yntemlerle, yolsuzluklarla zengin olmay kabul etmeyen

Fakih (faki) Fakir - el - meiahir

SZLK 679 ----------------------------------------

Fakr Fakrfena
Fari

Yoksulluk; Allah'dan
gei

bakasna

boyun

eme, Varlktan

Yoksulluk (Bkz. El fakr fahri) Vazgeen Ata binen, binici Farz olan

Faris Fari:re Farz Farz Fasid

Fasik
Fi

ayn

Allah'n her mslmann yerine getirmesi lazm gelen emri Bir hususu bir davaya asl klma, Allah'n yaplmasn kesin olarak emrettii iler

Bozguncu Ktlk
Aa ileyen

etmek

vurmak, dile verme

Fayz

Feyiz vermek, verimlilik

Tanr erdemlii Cihann fazl,

Faziullah Fazl - cihan Fazl - Yezdani

l<'azl

evrenin erdemi
iyilii

Tanr'nn yardm, lua

keremi, eren; Hurufi lideri

ve ilmine

erien,

kurtu-

Erdem, stnlk
Baran

Fegan Fehm etme (fehim) Fehmeylemek

Felek

Anlamak Anlamak,
farknda

olmak
yazg, doa

Gz, zaman, dnya,

Felte felte Fena

(Burada) byk kaplarla Geicilik, yokluk; insann kendi benliini Tanr'nn varl nda yok etmesi, var olan bir nesnenin yokolmas, tasavvufta eyann (nazardan) silinmesi Tann'mn varl iinde yok olmak Dnyadaki yurt, ev, barnak Dnya, yokluk mlk Dal, budak, ayrnt Aslla ilgili olmayan, ikinci dereceden olan
Geni

Fena lillah Fena mlket Fena mlk Fer' Fer'i Ferah Feram etmek Feraset
Ferda

Unutmak
Anlayllk, Yarn Esiz; Tanr

abuk

sezi

Ferd - i Yekta Ferhunde

Mbarek, kutlu

680

ALEVi VE BEKTA JiRLER ANTOLOJSi

Feride
Feriteh

Tek Melek Blk Emir, buyruk,

Ba emek, padiahn verdii yazl

Feriyk Ferman Ferman olmak

Ferra

emir

buyruk verilmesi

Ferseng
Fer

Ferzend Fesad
F~hat

Spren, sprgeci, Bektai cem ayinlerinde ki grevlilerden biri Fersah, millik mesafe Yeryz, yayg, deme Oul, erkek evlat Bozukluk Szn ak, parlak ve anlalr olmas Cazibeli olmak, gz alc olmak Birdenbire olan, atak Kurtulmu frka (Meseli ehli beyti kemeseli sefinetn nuhn rekebe fiyha munca ve men tahallafe anha haleke:Benim ehi - i Beytim Nuhun gemisi gibidir. Kim o gemiye binerse kurtulua erer. Ondan ayrlanlar boulur.) Hadis - i erif
Yaratl,

Fettanet Fevri
Frka

- i naci

Ftrat

huy, mizac

Filmesel Firak

Mesela, diyelim, rnein

Ayrlk
At, ayrl,

Firkat
Fitne Fizah

dosttan veya sevgiliden

karma, karklk,

ayrlmak

Ayartma, fesad
Szlanma

ihtilal, bozgun

Fuad Furkan
Fuzulluk

Kalb
yi ile kt arasndaki fark gsteren ey. Kuran

Fodul, mnasebetsizlik Ahlaka aykr durum, Erdemli

kiiler, iaret,

Fcur
Fru

sefihlik
eyler

Fer'ler, dallar, ikinci dereceden faziletler

Fzela

-GGabra Gadir - Hum

Yer, toprak Su birikintisi, gl (Hz. Muhammed'in son defa yapt Kabe ziyaretinden dnerken kendisiyle beraber gelen insanlar toplayp Hz. Ali'yi kendisine vasi olarak gsterdii yer)

---
Gaffar Gafil Gafir Gaflet Gatilane
Gafu

-----~---

SZLK

681

Gnahlar

affeden, Allah, balamas ok olan

olanlar

Habersiz, aymaz,
Yarglayan,

sezemeyen, dikkatsiz
balayan dalgn, bo

affeden Allah, su

Anlamamak, gafil olmak, habersizlik, lunma

Sabrszca,

bu-

krkrne
ba1, Hac Bekta

Balayc Tanr

Gafur

rahim

Hakikate, marifete eren kamillerin Veli'ye verilen sfatlardan biri

Kalabalk

Galeme Gaitan Gam gn Gamgzar

Gammaz

Yuvarlak
Gaml

Gamla vakit geiren

Kavgac

Gani Ganimet Ganiyullah Garez Gark Garketkmek Garkolmak Garum

Gassal
Gavs Gavvas
Gayr

Gnl zengin, elindekinden fazla istemeyen

Dmanlardan alnan

mal (emeksiz kazan)

Zengin Tanr
Hn

Batma, boulma, bol bol verme ya da alma

Varlk dourmak Boulmak, varla boulmu Sadk bal

l ykayan
Yardma yetien, ermi

Yzc
Bakas
Sava Sararm

Gaza Gazel yapra

Geda

yaprak azalmak, gitmek, yrmek

Yoksu!, dilenci, kul

Btnl

Gedilmek Geh gah Gene- i Taha Genci milian Gencine i Karin Gen Gen yaz

Kimi vakit

Taha suresinin hazinesi

Gizli hazine
Yaknda

bulunan hazine

Hazine, define
lkbahar

-~81~---~LEV VE BEKTAJj_iiRl.ERl ANTOLOJiSI

Geni Geni
Eer

Geng Gengez Ger Gerdhun Gerdun Gerdn - i dn Gest Gevher Gevheri Gma
Gybet

Felek, dnya, sema Dnen; dnya, felek, baht Alak dnya Gezmek

inci
Sarraf Zenginlik
Yokluunda

aleyhte bulunmak

Gin Gina
Giran

Geni

Zenginlik
Arlk Tutulmu, yakalanm, uram, lk Alayan, alayc

Giriftar Giriv Giryan Gonca Gkek Gnenmek Gnlek Grkl Gv

Gymek

tutkun,

dkn

Tam

almam

gl

Gzel Donanmak, sslenmek Gmlek Gzel Gven, itimad

ten yanmak
Yank

Gyn Gynmek Gz sepek Gz szmek

Gzg

Kendi kendine yanmak

Dumanl,

puslu

Nazlanmak

Ayna Toz
Balama, lk,

Gubar Gufran
Gulgule
Giir

merhamet etme

grlt

Kabir

Gusli Gussa Gussa yemek

Boyabdesti Tasa Kederlenmek

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -------'-S-'-ZLK
Gututmak Gue Gua

683

Dinlemek
Ke

Keye

ekilme
iitme

Gfi

Kulak, dinleme,
Konuan,

Guya
Guyende
Gft

syleyen
kii

Syleyen, nefes okuyan

Sz

Gher Glgn Gl gne Glistan Glizar Glregi

Glen
Gleni

Cevher, inci, tz Gl renkli; Gl

krmz

yanakl

Gl bahesi Gllk Pembe Gl bahesi Cennet bahesi

phe,

firdevs

Gilman Gnde Gnilemek Gruh - Naci Gruh Grur Giitar Gvahi Gzaf Gzer Gzer Klmak Gzide Gzin

zan, sezme, ikil,

kuku

Daima Ynelmek Gnahlardan kurtulmu, selamete km topluluk, Hz. Muhammed'in gerek mmeti olan insanlar Topluluk, grup, tayfa Cemaat, topluluk
Sz
ahitlik, tanklk

Konuma, bo

laf,

manasz

sz, beyhude

Gemek
Dolamak,

gemek

Sekin Sekin

-HHah Habib Habbe Habib

Uyku Kpk tanesi, Damla, tane Sevgili - Dost,
kabarck

!}j____~f!iV VE_BE!Q'.-ifJjfLER ANTQ1=_Q!J..L _____________________________________ _

Hac

Mslmanlkta, zengin ve yol zahmetine katlanacak bedeni kabiliyeti olan kii, ayn zamanda yol emniyeti de varsa mrnde bir kere Mekke'ye gider, kble olan Ka'be'yi ziyaret eder, orada muayyen treni yapar ve hac olur. Buna haccetmek derler. Sufilerde gerek Ka'be gnldr ve gnl yapmak, hacca gitmekten stndr Kanda: nerde - Beyt: ev

Hace

Hoca, Kaya,
Snr,

hac
ta

Hacer
Hacet

ihtiya, llizum, dilek miktar,

eriatta

Hadd

suluya verilen ceza

Hadi
Hadid

Doru

yolu gsteren

fkeli, hiddetli, titiz

Hadim
Hak - el - yakin

Hizmeti
Gereklii phe

gtrmez bilgi

Hak i Pay Hak

Hakayk

Ayak tozu,

topra

Gerek, emek karl

Gerekler, hakikatler
Dorusu

Hakasma
Hakir
Hakikat

Deersiz, aa, baya

Gerek,
Yarg,

doru,

gereklik

makamnn kaps

Hakikaten Hakim
Hakk (Hak)

Gerekten egemen, yetki sahibi, hkmdar, buyuran gzel isimlerinden biri; gerek
kurtulu Tanr'nrn

Hak Halas

Toprak Kurtulma,
Kurtarc

Halaskar
Halat Halet Halavet
Halk

Haller, durumlar Durum Tatllk, zevk

Tanr,

yaratan

Halik, (Helak)
Halil Halis

Yok olan Cmert. brahim peygamberin lakaplarndan biri

Saf temiz, z sz doru

Yaratan, vareden, Allah biryerde yalnz kalma; kimsenin buyer; Tanr ile grme, Krk gn sren halvete, Erbain karmak denir.
lunmad kapal
Yalnzlk, Kapal

Hallak
Halvet

----w--~------~~-------------u~~-m---

SZLK

685

Halvet ehli Halvetilik (Halvetiyye)

Hand

Kendi iine kapanan; yen

Geree

Tanr'dan baka

bir

ey dnme

ve

Tanr'ya

gizli zikirle

ulalacana

inanan ta-

rikat

- - liflih

Tanrya krolsun

Hame
Hami

Kalem

Hamir Ham mal

Hammiyet

ipek
Tayc

Korumak
arap,

Hamr
Hamu

Bade sessiz

Susmu,

Han -han Hanman Handan Hanedan

Yemek, sofra
Varlk,

mal, mlk, ev, bark

Glen, sevinli Soylu, byk aile, ocak; Hz. Muhammed'in ev halk. (Ehl - i Beyt: Hz. mam Ali, Fatma, Hasan ve Hseyin A.S. soyu)
eri

Hanifl Har has Harab Harabat Harac Harca yetmek Harici Har Hare Hasamm
Hased

r p
Ykk

Harabeler, meyhane Zorla alman vergi Kafi gelmek

Dta

kalan, din
eek,

d aa, baya

Diken ,

hor, zelil, titremesi

Menevi, k

Soylular ve halk tabakas; herkes

Kskanlk

Haseneyn
H~

ki gzel; mam Hasan ve mam Hseyin

Gerei

bilen

Hasl havass
Ha Haa

nsanlarn en seilmileri

Kerpi Asla r p Allah hakk iin olmayacak ey Kullar, kleler

Hiak Haelillah
Haem

_~LEl(_

VE BEKTA RLER ANTOWJiSi

Kalabalk

Baer Haerat
Har

Halk tabakasnn kt
kyamet

ksm,

bcekler
toplanmas,

Toplama, lenlerin tekrar dirildikten sonra

Ka,

Hat Hatar
Hatem

sa, kirpik

Tehlike Mhr, mhrl yz:k, yzk

Gayb,

Hatif Hatm el Nebi Hatm Havale Havaric

Hava~s

bilinmeyen, lm

Hz. Muhammed Son verme, son Birisine bir i verme Asiler; Hz. Ali'ye kar gelenler, hariciler Haslar, Korku
Anlay
seilmiler

Havf Havsala
Hay

Diri Grlt etmek Utanma Zihinde, gerek olmayan

Yazk

Hayhuy Haya Hayal Hayf

Hayranlk

Esrarn verdii

keyif
sfatlarndan
Fatma

Hayr - 1 beer Hayr - n - nisa Hayta varmak Hayy Hayz Hazer Bazik Heft Helak Helile Hem-rah Hemdem Hem ie
Hemnein

Hz. Muhammed'in
Kadnlarn

en hayrls, Hz.

Hilenmek
Sa,

cami, diri; Esma - i Hsna'dan biri,

Tanr

Regl ekinme
inin ehli, usta, eli uz

Yedi says Mahvolma, lme

Tohumlar

hekimlikte kullanlan bir bitki

Yol

arkada
skfk, cancier

Arkada, Daima

Beraber oturan
Srda

Hemraz

SZLK 687 -----------------------------------

Hengam Hergiz
Heteri

Zaman, a, vakit Asla, hi, hi bir zaman

(~erkiz)

Sekizinci
Yazk

Heyhat Hezar Hezyan

Hfzetmek

Pek ok, blbl Sama sapan

konuma,

samalama

Saklama, koruma, ezberleme

Hlkd
Hridar Hrka-pu
Hr men

Kin
Satn alna,

istekli giyen

Dervi, hrka

Harman
Hrsn

Hrs

hevesin

ve hevesin

Hsal

Huylar
fke

Hm
Hazr

dil

Hzr

gibi gnl olan

Hicab Hicran Hidayet Hidmet Hikmet Hil'at Himmet Hoca, Hace

Hod Hodbin Horduham

Ar, utanma , perde, rt

Ayrlk
Doru

yolu arama, Hak yoluna gtrme

ey,

grmek

Bilinmez

felsefe, hamilik, bilgi

Elbise, giysi
almak,

abalamak

Zengin tacir

Kendi
Kendini
Krnt
d!lnen, karc

dknt, ufak tefek

ho,

Hub (Hob) Hu ban Huda

Huffa

Gzel,

iyi, sevimli

Gzeller, iyiler
Tanr, Rab, Allah

Yarasa, gece
Hnzr

kuu

HUk
Hulf Hulk ahsen Hlk Humar Hn

Sznden dnmek Gzel ahlak Huy, tabiat

Sarholuktan

sonraki sersemlik,

baars

Kan

688

ALEVi VE BEKTA/ J}!JER{ ANTOLOJSi

Hunhar Huri Hurrem Hurufi

Kan ien, kan dkc, zalim Cennet kz

en,

gler yzl

Kur'an' Kerimin harflerinden anlam karmaa alan mezhep ve bu yolda giden kimse. Hurufilik, Fazlullah Hurufi tarafndan l 6. yzyln sonlarna doru kuruldu

Huruf

Harfler
Balk

Hut Hu
Heylemek

Allah,
Akl

snma,

yalvarma, O, Tanr
uurlu klmak

fikir vermek,

Hve -1 Baki Hccet 1 brhan Hnkar Hsn - i Mutlak Hsn

Hyar

Baki kalan o dur, Allah

Aklayan,

gerekleri gsteren sultan, hkmdar

Bat padiah.

Salt, tek gzel; Tarn Gzellik

Akll,

fikirli, zeyrek,

ayk

-1--

ba cazet clal re tinab

frit va hdas

Bir ii yapmaktan diploma,

Sayg

kanmak

zin, eyhlik. veya hocalk rtbesini isbat iin verilen

eyhlik berat

gsterilen, yce

inde

ekinme, saknma
eytan

p saran ara

Ayartma,

saptrma

Meydana getirme, ortaya karma, yapma Gnlden gelen dostluk, itenlik, sevgi
Yardm

hlas
hnayet

doruluk,

z temizlii,

etme
arkadalar, kardeler

htigar etmek
hvan

Semek
Sadk

dostlar, yol

hya
hzar

Diri,

canlandrma,

diriltme

Hazrlama

SZLK ---------------------------------

689

krar

Kabul,

saklamayp

syleme, dil ile syleme, verilen sz

ksir

Daima dirilik veren iki; erenlerin baklar veya anlaml szleri, etkili nefes, urup Uyumak
Tamsal Ylan

iktida ilahi Ilan

Ildz

Yldz
Yldrm

Ildurum
ika lla

Koma,

brakma

Ancak, mutlaka. Bilimle dorulanan kesin bilgi

Batn

lm el yakin lm - i Batm lm i hikmet

lm - i Lednn

bilgisi, gizliliklerle ilgili bilgi ilmi

Eski felsefe
Tanr'sal Tanr'ya

aleme ilikin srlan zmekle uraan bilim; zg ezeli bilgi; gnl bilgisi,Gayb ilmi, Allah'm srlarna ait manevi bilgi Bilgi ve hikmet, sz ve laf Bilgi, bilim, sistemli disiplinli bilgiler
Da

lm hikmet, gft kal

lm, ilim ma(mga) mam

mam Piva

keisi

mam Ali ile beraber onun soyundan gelen on iki kiiye verilen nvan

mam ve yol gsteren mamlar, Hz. Ali ve soyundan gelen On ki mam Efendilerimiz A.S.
Sark,

maman mame
mameyn mamur

tesbih

ba

ki mam; Hz. Hasan ve Hst>yin

Onarmh Bayndrl, yap

maret mruz

yapma

Bugn Biat etmek, muti olmak, boyun emek

Imkmak
n
nayet
nkiyad

Bu
Lutuf, ihsan, iyilik, Gnl alakl
nsanlar ve cinler
yardm

etmek

Boyun eme, kendini teslim etme

nmek ns can ntikam ntizar

alma Bek.ime

690

ALEVi VE BEKTA ilRLERi ANTOLOJSi_ ___ _

n ptida
rab

Pek ok
Balangta, en evvel, ilk, ilkin

Arapa da kelimelerin okunu tarz

steme, dileme

radet
Ira

Uzak Dn, gel Eren, Veli Bilgi, kltr, evrenin srrn bilme gc Gtrmek
Ayrlmak

rcii ren (ler) rfan

rgrmek

lrdamak
rkilmek

Tereddte dmek
Doru

irad
Iss

yolu gsterme, uyarma,

aydnlatma

Sahip Sakin, Tenha Sipahi,

Atl

Is
spahi
Is

asker (Farsa)

Sakip , scak Tasalanma, keder, eziyet

nansz ve kafir olanlarn gsterdii keramet; ktnn hile yoluyla iyi olarak ortaya kmas

lstlrab
stidrac
stifar

Allah'dan

gnahn balamasn

isteme, tvbe etme

stina

Nazlanma, ekinme Haber verme, Korkmak,

Eik
Aydnlatma

'ar
faak
Imak

yaz

ile bildirme

acmak

Aydnlanmak

ik irak ret
itad

Zevk, safa, geim, yaay, sohbet

Hogr

itiyak

iddetli

arzu, istek Allah'dan korkma, dayanma, yaslanma korku,

kartrmaya alma

itab
ttika vaz

Azarlamak
Saknma, Karklk

lvga (va)
vmek

Kaygu, Belli,

endie,

Acelaetmek
ak,

yan
ye

meydanda

Sahip, ulu, er

zhar

Aa karna

zz cah - devlet
zza

Yksek mertebe, ulu orun

Deer,

ycelik.
sayg,

zzet

Ycelik, stnlk, deer,

ikram

-KKa
Ka'de

Yan
Oturma (namazda) (bkz. Necrn suresi - 9.) Hz. Muhammed Mi'rac'a kar ken; Cebrail Tanr'ya iki yay boyu yaklatnda Ya Muhammed, ben daha teye geemem, yanarm! demi tir Alan, kabul eden Yetenek, istidat
Yarg

Kaabe Kavseyn

KaabiJ Kaabiliyet

Kaad Kaadi - m-hacat Kaadir Kaail Kaaim Kaal

Kaale -yekl

stek ve dilekleri veren; Tanr

Gc yeten Syleyen, Sz
Arapa sylemek
mastarndan raz

olan

Ayakta duran dedi, der...

anlamndaki

fiil ekimi
Kaamet Kaba Kabin Kabz Kaan Kauban Kadd- i bala Kadd- i dal Kadd Kadem Kades - Allah Kadim Kadir Boy. Namaza dururken sylenen szler Kaftan, urba, elbise Nikah, mehir, nikah paras Almak,
skntya drmek,

peklik

Ne vakit ki Kaarak Uzun boylu Beli Boy Ayak;

uurlu i

bklm,

iki kat olmu boy

Allah kutsal

klsn

nne n olmayan; Tanr, evvelsiz

Deer, kymet

692

ALEVi ~EJ}_E_5TAI i!RU.:Ri ANTOLOJS

________

,,

____

--------da.

Kafda

Eskilere gre dnyay epeevre kuatm olan bir Arkasnda devler ve ejderhalar varm.
Batan baa

Kafdan kafa Kahhar

Kalr

Kahreden, Zorlama,
Kt, ktlk
Kzmak,

Tanr ad

batrma,

mahvetme, znt duyma

Kabri
Kalt
Kakmak

Zorla, kahrla fkelenmek

yukarya doru frlamak

Kalglamak Kalla

Oynamak,
Kanck,

hilebaz, dnek
aslsz

Kalmas
Kamet devri

Gereksiz sylenen sz, geveze Hz. Muhammed'in devri Boy, boy pos
Muradna

sz syleyen, Herzevekil,

Kamet Kami
Kamil

eren

Olgun, yetkin Hepsi, tm

yilik ma'deni

Kamu Kan - Kerem Kan Kanca Kancasna

Kan de
Kand

Maden
Nasl

Nice,

nasl

Nerde Ncrdcki Oldu - olur (Bkz. kaale - yekl) Hangi Hani

Kan (ki tekerlek stne konmu bir tahtadan meydana gelen ve kzler tarafndan ekilen ilkel araba)

Kane-yekn
Kang Kan Kanl

Kan
Kaplubaa

Ma'den, bir eyin

Kaplumbaa

menba,

kaynak

Karak, kara
Karanu

Yn,

bak,

gz

karalts

kal'am

Karanhk
Karanlk

Kanmaz

Karar bulmak
Karava
Karg

Bir yerde eylemek, istikrar kazanmak

Kolaylk, Mzrak

hizmeti

-------------------- SZLQJ.5_ __ 693

Kar

Beddua, kt dilek, ilen

Yakn

Karin

Karmak Karsa karsa

Kocamak El rpa Saray Oburca yemek

Ka

rpa

Kase- baz
Kasr Kasp kmrmek I{a - kara
Kat - menazil

enliklerde

ini tabaklarla dans eden oyuncu

gz

Y okuluk yapma
Yan, md, Huzur

Kat
Kat

Pek, ok,

iddetli ey

Katre
Kavi

Damla, damlayan Kuvvetli gl Sz verip dnmek Korku, tasa

Kavul savul

Kaygu
Kaykmak

Dnmek, kukulanmak

Kayyum Kazzaz

Daim olan

ite

gte olan,

Tanr adlarndan,

ezeli ve ebedi var

briim bken, ip yapan

Kefaret
Kefen

Sua kar verilen para (bedel)

lnn sarld bez

Kek
Kelam natk

Dilek, istek Syleyen Kur'an, yetkin insan, Hz. Ali'rin "Ene_ Kur'an Natk ve Sebbl - mesani" diye bir yce sz vardr. "Ben syleyen Kur'an ve Fatiha'ym" anlamna gelir.
Tanr

Kelamullah Kelam Keleci Kelek Keler Kelp

sz, Kur'an - Kerim

Sz Sz, kelime
Olmam
Kurbaa

kavun ve karpuz, ham

Kpek, it Az, kt
Olduu

Kem
Kemahi

gibi,

zatna

mahsus,

kiiye

zel

Keman Kemin Kemter

Yay, kavis
Aa,

pusu
itibarsz, aalk

Hakir,

.2~--

ALEVi VE BEKTAi liRLERi ANT._OLOJij_________.____ _

Kenare Kenz
Kepenek

Kenar,

ky

Hazine, gm Abadan yaplm geni kolsuz, yakasz st giyimi (ii Batni inanlara sahip olan dervilerin kepenek giydiklerini eski kaynaklardan anlyoruz. imdi Anadolu'da obanlar kepenek giyerler) Ululuk,
olaanst eyler ba,

Keramet Kerem Kerim Kerrar

Kesret
Kei

yapmak
Tanr,

Cmertlik,

lutuf, iyilik byk ihsan

Kerem sahibi, cmerd, ulu, byk, sahibi, iyilik seven

Savata

dne dne kl sallayan, Hayder - i Kerrar (Dne dne saldran arslan) Hz. Ali'ye verilen nvan okluk, bolluk. Vahdetin, tekin Papaz
Dervilerin zdd

Kekl Keti

para toplad abanozdan yaplm anak

olmad a, insann olmad

Gemi Hi bir varln

Varlk,
Varlk

Ketm iadem Kevn i mekan Kevn Kevser

evren, cihan

Cennette bir rmak; sonsuz, soy-sop (Hz. Muhammed'e ait) Kevser Havuzu'nun sakisi, Hz. Ali'dir, dostun sz ok, pek, gayet Nbet,
i can
sra
Yalanc

Key
Kezek
Kezzab
Kble Krmak Kldan kla Klmam

, bir tr asit

Can

kblesi (kble

ibadette dnlen taraf ve yerdir)

armak,

bkme

Btn incelikleriyle
Klmm.

Kar ki ar
Kla Klamak Kvanmak Kyam
Kyamet

Eshab Klak,
K

Soffa'nn

ilk ekirdeini

oluturan kiiler

askerin barnd yer sevinmek, vnmek

orada geirmek

Neelenmek,

Ayakta durmak (namazda)

Ayaa

kalkmak tartma

Kyas Kyl Kzb

Karlatrma,

kaal (Kil kal)

Dedi - kodu Yalan

Kzgn

Ateli
Ktlk

Kzl

Kibriya Kiram nas

Kisvet
Kit

Byklk, ululuk Sekin insanlar Elbise Tarla

klim, vilayet, lke

- zar lemyezel

Kiver

Kitab

Kur'an - Kerim Geyik

Yal

Kiyik

Koca Komak Koduk, Kodak Kopmak Koz

Kudret

Kucaklamak
Eek

yavrusu,

spa

Ayaa

kalkmak
Tanr ssz

Ceviz G, yetme; Kilit, srg

Tanr

Kufar

Susuz yerler,

ller

KuO
Kufr Kuhl

hkmlerini, yahut bunlardan birini inkar eden

Gze ekilen srme

Kafda

Kh i Kaaf Kur kuak

Kurb - i visal

Kemer,

altnla, gmle bezenmi

kemer.

Tanr'ya erime yaknl

Yaknlk

Kurb Kurmak Kurret - l - ayn Kusur Kusur

Kuluk

Yay

gennek
aydnl,

Gz

sevin, gz nuru, parlak, nurlu

Eksikler Saraylar, kkler

leden nceki zaman, sabah ile le aras

Kutb - l - Arifin Kutb Kutlu Kutub Kuzlu Kbra Kduret

Arif ve alimlerin seyyid ve li'ye verilen sfat En ileri, ba, devrin

Uurlu

mridi

olan,

Hac Bekta

Ve-

ba

Her

ada Tanrsal

tasavvufa yetkili insan

Kuzulu

En byk
znt

696

ALEVi VE BEKTA i/RLER_~NTOI.:f.!/ISI

-------

Kfr
Kh

rtmek, saklamak, Allah'a inanmama, dinsizlik

Da

Klli Kful Kn fe - yekn

Knt kenz

Tekmil, btn
Tanr'nm

evreni

yaratrken buyurduu

"ol!" emri

Tanr, bir eyin olmasn istedii zaman " Ol deyince olur... " bkz. Ya - sin suresi - 82. Tanr, Ben bir gizli hazine idim, bilinmeyi diledim, bunun iin halk yaratdm buyurdu. (Not:u emre dikkat edilirse, mahlukatn zuhuru, hubb - i Sbhani ile olduu gibi, vsulu de ak - Rabbani iledir. Bkz. Binbir Hadis emseddin Yeil.)

Kiinzuz i Hak
Ka
Kade

Tanr'mn

hazineleri

Aan
Alm

Ktah (kutek)

Ksa

-LLahza Lain An
Lanetlenmi

Lal
Lanet Latif

Dilsiz Rahmetten yoksun Gzel Besbelli, elbette,

Mekan
Tanr'nn

La - cerem
La-Mekan La -taayyn La - ya'kl La-ya'lem La -yezal La-yu'kal La-ys'el
La

kukusuz mekanszlk
varlk

olmayan, mutlak

alemi, yersiz

alemi

Deli, mecnun Bilmeyen lmsz, yok olmaz, zeval bulmaz, bitimsiz

Aklla

bulunmaz olumsuzluk eki

Sorumlu tutulmaz Yok,

Hayr,

La Feta

"Fatih yoktur" anlamna gelir. Hz. Muhammed'in "La Feta illa Ali Lii seyfe illa zlfikar" sznden alnmtr Bitmez, tkenmez
Zay.f, ark

La tenahi
Ligari

olmak

SZLK

697

Leh

Ledn Leyi nehar Lem -yezal

Leker
Leker

- i ervah

Levh i mahfuz Levh Levlak

Leyal Leyi Leylet - l mi'rac

Libas
Likaa Lisan

Dudak Huzur, kat; Tanr kat Gece gndz Sona eren k, parlt Ruh askerleri Asker Sakl sahifeler, Kur'an - Kerim'in asl , Korunmu levh; Tanr bilgisi. Ar katnda sakl stne yaz yazlan dz ta veya tahta, levha Bir kudsi hadisten alnmtr. Allah'n Hz. Muhammed'e "Levllake levlak lema Halakt - 1 eflak (sen olmasaydn yeri g yaratmazdm) eklinde bir hitabdr Geceler Gece Mirac gecesi Giysi, elbise
Grp buluma

Liva - l Hamd
Liva

Livata Lonpaylonp
Ltf

Dil Hz. Muhammed'in bayra Bayrak, sancak Erkein erkekle cinsel ilikisi Mhmelattan. Lop cup gibi yilik etmek, ihsanda bulunmak

-M-

Ma'bud Ma'den - l Maarif 1\-la'mur

Ma'uka

Taplan, Tanr

Marifetler, irfanlar ma'deni

Bayndr

Maab Maani
Malup

Marib
Marifet

Sevilen kadn Varlacak yer Anlamlar Yenilmi, yenilen Bat, garb

Allah'n kullarnn gnahlarm balamas

698

ALEVi VE BEKTAl.~~J_R_L_ER__A_N'f._O_LO_J_S_l_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __

Marur Maz

Gururlu, kibirli, benlikli z ile i ie Parlak ay, Ay Sevgi, sevmek, Yer, alan Nitelik Sevgili,
sevilmi.
ak

Mah taban
:Mal

parlayc

Mahabbet Mahal Mahayet Mahbub Mahbus Mahfi

Mahf"l

sevilen

Hapsedilmi

Gizli, sakl Toplanma yeri

Kahredilmi
airlerin iirlerinde kullandklar Yaratlm, yarat lan, yaratk Yaratlanlar, yaratlmlar

Mahkr Mahlas Mahluk Mahlukat Mahmur Mahrem

Maher

takma ad, lakap

Yan Gizli

sarho

Kyamet toplants,

tm

ruhlarn kyamet

gn toplana-

caklar

yer

Mahz

Halis, Ay

katksz

Mahza
Mal

Ancak, sadece, yalnz, halis

Eimli,

Mail

meyil

Makam Makrun. Maksud

Durak
Yakn, kavumu, yaklam

Dilenen, istenen, kasdedilen Elde edilen Para, prkler

Akl

ey,

maksad, erek

Maksulat Maksurat
Makulat Man'i Mana y mutlak

yoluyla anlalan
snrlanmayan)

Anlam Hi bir eyle kaytlanmyan (yetinmeyen, z, srf z ve i Suretle, yani

Eit, ekille

Mana
Manend
Mans

tezahr eden i, z

benzer

Byk rtbe, makam

Ylan

Mar

SZLK

699

Marifet Masiva
Masiyyet Maslahat Masnu
Mark Mauk

Bilmek, tasavvufta, tasavvufa ait szler, mak. Bilmede nc aama

Tanr'dan baka

tanmak,

anlaey

btn

varlklar,

dnya ile ilgili olan

ler Kt i, isyan etmek Yerine gre, icabeden San'atla yaplm;

Doru

i,

sz, eylem

uydurulmu

Sevilen,

sevilmi

Mauka

Sevilen kadn
Doacak, doacak

Matla Matlab
Matlub Matrabaz

yer

stenen, meram, aranlan

Talip edilen, istenen Muhtekir, vurguncu, istifci Zarar vermek

Ulama, kavuma, ereflenme, aama

Mazarrat Mazhar Mazhariye Mazmaza Mazur Me'ml

Meadin Meal Meani

Yce aama erime

Az

su ile alkalamak

zrl Umulur, olabilir Ma'denler Anlam, mana Anlamlar, manalar Takat, g, tahamml
Snak

Mecal Meda (melce)

Mecnun

Deli Hasta,
yaral

Mecruh Mehul Meded

Meftum

Bilinmeyen
Yardm

Anlam
Sihirlenmi,

Meftun

gnl

vermi,

hayran

Meges Mekaal

Sinek Sz Yer, mahal, hane Hileci, dzenci Hile

Mekin Mekkar Mekr

700

ALEVi VE BEKTAi llRLER_ Atf.!2.f:.Q.JSi _ _ _ - - - -

Mekrmet Melaik Melal Melamet Melami Melci Melekt Mellah Melfil Memat Men-Aref Men Menahi Menal Menazil

Ululuk, ycelik Melekler Hasret, sklma,

Knamak;
sknt

dnya

malndan

yz evirmek

Parltlar, aydnlk

Snacak yer (Melce - i Kurbu Huda Allah'a yakn olma, Allah'a snma)

Melekler, kuvvetler alemi, maddi olmayan alem Gemici Mahzun, lm Kendini bilme, kendini ktlkten koruma Ben
Yaplmas Eriilen bkm, usanm,

elemli, zgn

gnah olan

eyler

Menziller, konaklar Kaynak

Kurtulu

Menba
Menca Menfa
Meng

yeri, necat bulma

Srlen yer,srgn yeri Kpe

nkr eden

Menkr
Men na Mennan Mensh

Engel olan, men eden Bol bol nimet veren; Tanr Hkm
kaldrm

Mensur
Menzil

Ferman, berat, dz yaz Konaklamak

ayrlk,

Merazar Merd i akl

Merdan

imenlik,

reddedilmi

Akll kii

Yiitler,

mert insanlar (Hz. Ali'nin Merdan. Yiitlerin ah)

sfatlarmdandr. ah

Merdane Merdd Merduman

Mergul Ukul Merhum

Ercesine, erkeke
Koulmu

nsanlar. adamlar
Akln

ahenkli sesi, gzel ses

Rahmetli
At

Mersiye

SZLK ------------------------------------

701

Merva

Rivayet eden, syleyen rnek rnek vermek

ifa veren hayat veren (Hz. sa'mn ifa veren nefesinden
kinayetir)

Mesel Mesel balamak Mesiha

Meskenet

Yokluk, yoksulluk, benlikten

Sarho, akr

varlktan

geme

Mest Mestan Mestr

Meayih Mee
Megul
Mehun

keyf
muhabbetle mest olu

Sarho, sarholar, sarhoasna,

rtl
eyhler,

ulular, ihtiyarlar, erenler

uraan

Farsa bieden bozma orman Bir eyle Dolu, dolmu Huy, tabiat, yol, ama, su iilen yer Sevinli,
Satlacak sevinmi

Mereb
Merur

Meta
Mevali

mal,

eya

Yksek rtbeli kad'lar, bilginler, kleler, mevleviyyet payesine ulam sarkl alimler Dalga Dalgalanmak
Varlklar

Mevc Mevcurmak Mevcudat

Meveddet
Mevt

Sevgi, muhabbet
lm, benlii ldrme (mcc.)

Mevzua
Mey

ll
arap,

iki
grnd

Mezahir

Bir eyin

yerler ibadet yolu

Mezhep
Mezid

Yol, yolak, dinde Artma, arttrma, Anahtar Konuk, misafir

anlay,

~oaltma

Miftah Mihman Mihnet Mihr

Mrap

Eziyet, keder, dert Sevgi,

Had
gne,

muhabbet yer

Namazda Saltanat
Varlk

imamn durduu kbleye kar oyulmu

Miktar
Milk

Milket

702

ALEV VE BEKTA RLERi ANTOLOJS

Min' ems

Anahtar,

gne

Minber Mir - i miran Mir Mir' at

Mirvar

Camide hutbe okunan yer Beylerbeyi

Leker,

komutan

Ayna inci Mum, kandil Yok, Yoksul; varln Hakk'a vermi vehim'deki varlk tan kurtulmu, yokluk, varlktan benlikten gemi. Kandil konan hcre Kemer, Terazi
Aslm, ertelenmi, askda kalm, bolukta kuak

Misbah Miskin
Mikat

Miyan-bend Mizac Mizan Muallak Muamma Muarrefat Muattar Muazzeb Mubahhal Muciz Mugayyebat Muhakkik Muhal Muhalit Muhammes Muhanet Muhayyile Muhdesat Muhib Muhibban Muhit Muhkem Muhlis Muhtasar Muin

Karakter duran

Anlalmas

g olan sz

Bilinenler Gzel kokulu

Eziyet eken,
sknt

gren

Bahil, cimri, pinte, nekes Acze dren, bakalarn geride brakan, izin veren Grnmeyen
eyler

Geree ermi, gerekleyen

mkansz, uygun, olmayacak ey

Aykr, karn
Be msral

manzume

bitirmeyen, nekes

Hayalgc
cad edilen, yeniden meydana getirilen

Seven, bir tarikata giren, dost, ile bal olan kii Muhibler Her eyi kapsayan
Salam

Hac Bekta

Veli'ye sevgi

Halis,

dostluu

itenlikli olan, z doru

zetlenmi
Yardmc, kurtarc

SZLK

703

Mukabil Mukarreb Mukarrer Muktedi Mumiyan Munzam Mur Lenk Murdar Morg- u Mr Murur Musaffil Musahib Musavvir
eb

Kar

Y aknlatn lm
Kesinlemi, kararl

Kendisine uyan, rnek tutulan, uyulan Beli

kl

gibi ince, sevgili

Dzenlenmi

Topal karnca Pis,

le

Gece kuu
Karnca

Geen Temiz, Yol

arnm
kardei,

sohbette bulunan, veren,

Tanr

arkada

Varlklara ekil

Mushaf hsn Mut Muti Mutlak Mutrib Muzd M'min Mbareze Mbariz Mbin Mcerred Mcrim Mcteba Mdam
Mdani

Gzelliin sayfalar

Bir hububat ls
taat eden, bal

Salt, bir kaytla

alg

kaytlanmam

alan

karl cret
nanan, mslman, inanl
Sava, Sava

aba eri,
savaan

Ak,

belli

Tek,

yalnz; evlenmemi

Gnahkar
Seilmi, sekin, gzide (Mctebai memduha: vlerek

seilen)
Devaml,

srekli, boyuna huyluluk, herkesle

devaml
ho

Daimi
Yumuak

Mdare, mdara Mdavim Mdebbir Mennes

geinmek

Devam eden, Tedbirli

Diil, kadn
Hazrlanm

Mheyya Mhrurulmak

Susturulmak

Mjgan Mkevvenat Mlebbes Mlevves Mlk - i bekaa Mlk i dier Mlk - i ezel Mlk-ifena Mlk Mlket Mmeyyiz Mmin Mnacat
Mnafk

Kirpikler
Yaratlmlarn

tm, evren

Giyinmi

Kt Sonsuzluk lkesi
Baka varlklar,

ahiret

nne n olmayan ezeli lke, sonsuz, sevalsiz, ezeli, saltanat Dnya yokluk mlk
Varlk

lke
Ayrdeden

nanan

Gizlice dua etme, Tanr'ya yalvarma Nifak karan, iki yzl Kurtaran, halaskar Drlp sarlm
Yldz

Mnci Mndemi Mneccim Mnevver Mnezzeh Mnferid Mnir Mnkad Mnker - Nekir Mnker Mnkir Mnkir geinmek Mrde Mrebbi Mrg - i gnl Mrid Mrsel
Mrid

bilgini
artlm, arnm

Aydnlatlm, nurlandrlm

Temiz, ar,
Yalnz, Ik

tek

veren, parlak

Tabi olmu, inkiyad etmi Kabirde soru soran iki melek Makbul olmayan
nkar eden

Gerekten inkar gstermek

etmedii

halde kendisini inkar ediyor

l
Terbiye eden, Gnl
kuu Dervi, yetitiren

talib sahibi peygamber

eyh,

Gnderilmi, eriat Doru

yola gtren
adamlk

nder
kan

Mrted Mrvvet

Dininden dnm, slamdan Erlik,

------------------------ - - - - - Mstaraf

~--------

SZLK

705

Kendinden
Doru,

gemi kii, boulmak

isteyen

Mstakim Mstecmi (mstemi)

Mahede

drst
grmek, gerei

Toplayan, toplanan Gz ile grme, Misk Zor, g

irk koan. Tanr'ya e

grmek

Merref Mk
Mkil Mrik

ereflendirilmi, erefli

ortak tamyan

Mtak

zleyen, isteyen, arzu ede_n, zlem eken Ktlkten ekinen,

Kolay
Erkei!,

Mttaki Mtteakin
Myesser Mzekker Mzeyyen

saknan

saknan, Allah'dm

korkan
kolaylatran

bulunup yaplan, kolay gelen. erkek

Sslenmi

-N-N'ola Ne ola, ne olur Olumsuzluk eki Murat almayan Hz. Muhammed'i ven kaside
Kurtulmu,

Na
Na-Murad

Na't
Naci Naar
Nadan

esenlik, selamete kavuan, soylu zmre

aresiz, aciz Cahil, terbiyesiz, nobran

Anszn

Nigah Nagehan
Naam

Anszn,

beklenmedik bir zamanda hayvan

Nameler Av.
Tutulmu

Nahcir Nahiv

Szdizimi, gramer Kuru Ake,

aa Muradna ermemi

Nahl - Yabis
Nakam Nakd
Naks

pein

eldeki

ey

Eksiklik Hz. Muhammed'in soyundan gelenlerin Bir toplumun

bakan; ilerini

Nakib - l - Eraf Nakib

yrten

tekkede eyhin vekili

706

ALEV VE BEKTA I_"iR_LE ___ R_iA_N._'f,-''O_L_O_Jl_S_l_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __

Nakka

Naks
Nak

Nak

nigar

Naku

Ssleme sanats, nak yapan Eksik olmak Resim, zinet, zahir, grn Ss ps an, kilise an
nleyen
Alayp szlama

Nalan Nale nali Nam Namerd Nami

Nan
Na reste Nar
Nash

n, ad, san Merd olmayan, korkak, alak Byyen, boy atan, reyen Ekmek Erimemi, gen
Ate

Rzk,

pay

Nasihat aniz Nas

Nai

t alnacak sz
nsanlar

l)

Ne'et

eden ileri gelen, 2) Mezhepten dar, kt

kii.

3) Engel
Natk

Natvan Naz niyaz Nazar Nazar ss Nazar klmak

Nazargfil

Nazenin
Nazk

Syleyen, konuan elimsiz, zavall Nazlanmak, yalvarmak Bak, bakmak Bak sahibi, Mrit, bakyla feyz veren Bakmak Bak yeri Narin, cilveli (Tarik - i nazenin =Bektai yolu)
nce, zayf

Nazil oldu

Nazir
Nazzel el - frkan Na, tvan

Neag Nebi Necabet Necaset Neci

indi Benzer, e Ayet. Gsz zayf Ayp, ar, haya Peygamber, haberci, haber getiren Soyluluk, soy temizlii nsan pislii, kazurat, murdar Evlad, oul, slale

SlLK

707

Necm Nedamet

Yldz

Pimanlk

Nef
Nefes Nefh Nefrin Nefs i Emmare

Fayda Soluk, deyi frmek Lanet ve beddua etmek

nsan zevk iine iten kt istek

Nefs
Nehar Neheng Nekes

Can, ruh, insan Gndz Timsah Cimri,

i

bitirmez

Nem
Nerdin Nesb

Islaklk. ya

Tavla oyunu Atama Nesne Gzel soy, nurlu soy

Kuak,

Nese
Nesi - i ezber Nesi
Neadefza

soy keyf veren

Sevin artran
Neelendiren,

Neve bah Ner

Datmak,

yaymak

Neva Nevale Nevbahar Nevbet Nevcivan

Neyeker

Ses, seda, ahenk, name Yiyinti

lkbahar
Sra,

nbet
delikanl

Taze, gen,

eker kam

Nezbullah Nezil Nezr

Allaha snmak Yukardan aaya inen Adak, adama, dergah'a yaplan Ne

Ayakkablar, nalnlar Karnca

ba

Ni
Nial Nemi Nice nite Niceme Nicesi Nida

Nasl,

ne kadar ok kimseler
barma

Herne kadar
oklar,

Seslenme,

708

ALEVi VE BEKTAi JIRLERI ANT0l._.O_'l_IS_1 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _.

Nidelim Nifak
Nifrin

Ne edelim. ne yapalm. iki yzllk lenmek, beddua etmek

Bak

Nigah Nigar Nihan Nihayet Nik- hisal Nik-nam

Nikaabe Nikaabet - i
Nikah

Eraf

Nisar Nisarolmak Nisbet

Nisyan
Niin

Resim, gzel, sevgi , resim gibi gzel kadn Gizli, grnmeyen Son, netice Huyu iyi olan, ahlak gzel olan Nam iyi olan, n iyi olan Nakiblik, vekillik Peygamber soyunun hkmetle olan ilerinde vekillik etme Pee, yz rts, perde Samak, datmak Salp dklmek Ballk, ilgi, kyaslama Unutma
Belirti, iz
Nasl

Niteki Nitmek Niyaz Niyazat Niyyetl gazi Nker Nufte Nuh Nebi

ki, nice, nitekim Ne etmek yalvarmak, dua,

yakar

Yalvar, Tanr'ya snma,

Niyazlar Sava niyeti

Azlktan, olmay

Erlik suyu, meni, ak mrekkep

Nukl Nur Nur olmak, nu etmek

Adem peygamber torunlarndan bir peygamber. Bunun zamanmda, insanlar azm, o da beddua etmi, Tanr, gkten yamur yadrm, yerden sular tikrm, tufan olmu ve herkes lm, yalnz Nuh'un gemisine binen insan ve hayvanlar kurtulmu, insan ve hayvan soyu, bunlardan tremi. Nuh Nebiden kalm sz, eskilik bildiren bir szdr. '\Tazgeme,cayrna
Ik, aydnlk

Nur- kadim
Nush

mek, mest olmak, tad bulmak Evveline evvel olmayan nur Nasihat verme. t

Nutk- Hak Nutuk Nzl Nkte Nmayan

Nmayi

imek Tanr sz Deyi; Nefes

nmek

Nsha i kbra Nzul Nzl

Espiri Grnen, meydanda, aikar Gsteri Suret - kebir, byk nsha, insan
nme

Yiyecek iecek

0--

Ocak-zade Ocak Od
Olan

Ocaktan gelenler yol ulularnn soyundan gelenler Bir tarikata bal olan yneticilerin geldikleri soy
Ate

Olanck Oratmak On-Uru

Ergenlik ana gelmemi erkek ocuk Kk erkek ocuk Bir derde, bir ie drmek, mptela etmek
Hrsz

Okugan Okumak
Ol

Okuyan
armak

O, O kii, o ey
Olalm

Olavuz Oldur Oluk dem

Olurnusa

Onan
Onmak Onulmak
d
indirmek

O'dur O anda, hemen, derhal Olsayd, olabilse yi, dzgn, uygun (Bu iir, sr realist iirleri andrmak
tadr.

mek

Dzene girmek Dzene rahata kavumak Edep, safra kesesi Asl, z, maya, akl, fikir Akln bana almak vmek

710

ALEV/ VE BEKTA/ iiRLERI ANTOLOJSi

Nasihat ok, fazla, ziyade lek, buday lmeye yarayan l arac, lekcik lml, yok olacak mr nce, evvel dl rtnmek Onda bir
leri, br dnya in, dolay , kalp, gnl, can
Baka, yabanc

lecik

mr fani n
ndl

rtrmek
r, r

te
tr z zge
zg

zellikle bir eye ait olan

tiyak duymak

zlemek

-PPa,pay
Padah

Ayak, hisse
Padiah

Pak Palan, plan

Temiz,

ar
eer,

Hayvana vurulan Kemend, dizgin Pelte Pamuk Para

semer aras

kuma

Palheng
Paluze

Panbuk
Pare
Paa

Ulu, reis
Ayaklar altnda kalm Son Destek, direk Duran, lmsz

Pay-mal Payan Payanda

Paydar
Payma

Ayaklar

altnda

Peke Penah
Penahi

Daha pek, daha sert

Snacak

yer, koruyucu

Snma, snlan

SZLK

711

Pene - i Al - i aba

Muhammed, Ali, Fatma, Hasan ve Hseyin belisi. Bu be kiiyi temsil eden, bir elin be parmana verilen an lam. Yeil benli el
Dank

Perakende Perde - i izzet Peri

Perian

Ycelik perdesi ok gzel; cin

Dank
kzlar,

gzel

diiye

verilen ad

Perran Pertev Pervane ve Perverde Perverdigar

Uan
Ik

Pervane gibi
Beslenmi, eitilmi

Besleyen, byten, Rzkhindrc, Sonra, demek ki Haber

Sava, dme

te:biye

edici;

Tanr

Pes
Peygam Pey kir Peyman Peymanesi dolmak Peymane Pindar, Pendar

Yemin,and Eceli gelmek Kadeh Zannetme; bbrlenme Kanat Gizli Pir ehreli, pir yzl
htiyar, ulu, tarikat kuran, yahut o yolun by, dinde ve ibadette bir yntem meydana getiren kii, din ulusu

Per
Pinhan Pir - i peyker Pir Piran
Pi Pi-

Pirler, evliyalar nder nde giden

rtlm, rt

kadem

rev Pi- va Pi pes

Pie Piude

=puide
tapndklar

Ard ve n San'at,
i,

iyi huy heykelcikler, sair

ok Tanr'l kavimlerde yapma ekiller Kadeh Ake, deeri az para

Piyale
Pul

Put- Uzzaz Pr-nur Pser

slamiyetten nce kabedeki putlardan biri

Nurlu,
Oul,

kl

ocuk

712

ALEV/ Y_E BEKTAi iiRLERi AN1'0LOJSi - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

-RRab

Yol Gmek
Acma,

Rahi

Rahm Rahman Rahmet Raht

esirgeme, koruma

Herkese merhamet eden Allah, Rahmeti herkesi kavrayan

Acmak

Mal, mlk
taat eden, boyun een

Ram
Rana Rast Rasul - uHah Raygan R3z Rebab Reca Reh -Nma Reha - ka Rehber Rehbin Remz - idil Rendir Revan
Revi Rdvan

Gzel,
Doru,

ho,

latif

dz temsilcisi. Hz. Muhammed

Tanr'nn

Bedava, ucuz
Sr,

gizlenen ey

Bir mzik aleti Dilemek, istemek, yalvarmak Yol gsteren, nder, peinden gidilen
Kurtarc

Klavuz, yol gsterici, nc Yol gsteren Gnl

iareti

Hasta
Yryen, giden, akan
Gidi,

tarz, uslup
honutluk,

Raz
cs

olmak,

cennette bir melek, cennet

kap

Rd'at
Rfk Rhlet Rka

stnlk, ululuk
Yumuaklk, tatllk

Gme, lme
Ksa ekli

mektup, dileke, zerine

kiiler,

yaz yazlan krtas,

bir yaz

Rical Rical'i Gaib Rind Rindan

Mevki sahibi

erkekler

Her devirde olan fakat bilinmeyen ve Allah'n emirlerine gre yeryzndeki insanlar idare eden mbarek kimseler Kalender,
aldrsz, dervi

Kalenderler, derviler

SZLK

713

Risalet
Ride

Elilik, peygamberlik plik, ilgi, ba

Gsteri, grnsn diye ibadet, z sz bir olmayan, iki

Riya
Riyazat Ruh-i Kuds Ruh-u revan Ruhsan Rumuz Ruz
Ruzueb

R
Rzi Rku
- Rzgar
Rd Read

yzllk Az yemek, az imek, az uyumak; yoluyla yaplan ibadet Kutsal ruh Cebrail Gezen, bir yerde durmayan ruh Yanak, yz, ehre aretler, manas gizli szler, remizler, simgeler, anlam kapal szler, parola, szi.ir. ksaltlm, im Gn, giindz Gndf: - gece Yz, ehre
Rzk

Namazda bel dz hale gelmek ve ellerle dizler tutulmak zere eilmek Manevi doru yolu bulup ona gitme Zaman, yel

-S-

Saad Sabak
Sabr

Sabilolmak Sabit - Kadem Sabit Sabr

Kutluluk dl, ders, mesk Dayanmak Bol olmak, balanmak Sznde duran Duran
Sabrl

Sacid
Sadat

Saddak
Sadk

Secde eden, alnn yere koyan Seyyidler Gerek

Doru,

gerek,

bal

Sadr

Sad-hezar
Safa- nazar

Sadrazam szcnn ksaltlm, Yz bin Temiz, riyasz, ehvetsiz bak

bakan,

kazasker

714

ALEV VE BEKT~J...._}RLERl ANTOLOJiS

Safa
Safalamak Saf

Temizlik, Temiz, an Dizi,

sra,

arlk temizliiyle

Erler ve dostlarla gnl hiza

muamele

sar
Sa-sahk San

Esenlik
stek, Hlya

Sahavet Sahba Sahha

Cmertlik, el
arap

akl,

cmert

Afiyet olsun yerine sylenen sz Evreni

buyruu altna

Sahih - kran Sahih - liva Sahih - serir Sahih - zaman Sahih - kabul Saib Said Sail
Saim
Saky

alan; talihli ve baarl

padiah

Hz. Muhammed'in Taht sahibi

bayran tayan

Zamann sahibi; mam Muhammed Mehdi

Kabul eden Uygunluk

Esenlie ermi,

kutlu

Soran, dilenen; akan, dilenci

Oru tutan

Su ve iki sunan Su datan, su veren Aldatmak

ar

Sakka Sakula glmek Sala Salaca

Salah

stnde l gti.irlen tahta

Dzelmek, iyilik, dine En byk,

ba

ballk

Salar Salat subh

kumandan

Sabah namaz Namaz, dua

Sultanlar

Salat
Salatn

Salavat

Hz. Peygamber ve soyuna dua

Yola, tarikata giren, bir yol tutturan Salik Gsterii, yobaz, hilekar Sal us Salus, salushk, saluslamak : Dzenbaz, riyakar, suret aruluu, iki yzllk, bu kt
huyu huy edinmek

Samed

Pek yksek, ulu, kimseye muhta olmayan, Tanr Saplamak Gzel kimse,
taplan,

Sanmak Sanem

put

Sapmasz

Sapmakszn

Sarp i
Satamak

G i Bir g ie uramak
Alveri
Satnca

Sat

pazar

Satacaz

Savn

Koruma, muhafaza, siyanet

Aslna ulamak

Sayakmak saye Saykal-saykalunnak Sayn Sayvan Sayyad

Saz

Glge
Parlaklk,

parlatmak

Hasta Glgelik
Avc

Bir alg aleti

Sazkar etmek Seb Seb'l mesan

Dzene sokmak

Gece
Yedi kat gkyz, Fatiha suresi Ders, dl Bakiye, arta kalan Yol; pek ok,
Tanr hayratlk

Sebak
Sebel

Sebil Sebilullah Secde

Sefil
Sefer

su

yolu

Ellerin ve alnn yere yaptrlmas eklindeki ibadet vaziyeti, cem ayinlerinde tanrya niyaz Sefil, yoksul Yolculuk

Sefer etmek
Seirdiben Seirtmek
Selbare

Bir yere gitmek

Seirterek

Acele komak , komak Byc kar, dnya

Kur'an'n dehr suresinin 21. ayetinde "Sekahm Rabbihrn eraben tahfira" szcnden kaynaklanan deyim. Tertemiz araplar iirir

Sekahm hamri

Sekahm Rabbhm Selamet Selef Selki Selsebil

Ayet. Dehr suresi 21. ayet Esenlik Bir grevde daha nce Hafif, yein. Cennette bir pnar
bulunmu

kimse, eski adam

716

ALEVi VE BEKTAi URLERI Mj_ _TOLOJS - - - - - - - - - - - - - - itme, kulak verme, duymak

Sem
Sema Semiz Semmi - sefid Sena Seng -i hara~ hara Seng

Dinsel raks, semah Besili Ak zehir vme, v Mermer ta, sert ta. granit

Ta
Souk, k

Semna

Ser brehne Ser eme Ser- efraz Ser -ho

Ser-maye

Ba ak
Kaynan ba, Bakalarndan

nder stn olan,

ba

stnde olan

Sarho

Ana mal
Sarho
Ba

Ser- mest Ser Serap

Serapa
Serase

lde

insann

gzne grlen vaha, su hayali

Batanbaa
Batan baa

Serbeser Serdar
Serencam

Bsbtn , batan
Bakomutan
Batan

baa

geen stn sz dinleme

bandan

Serfiraz Serfr
Sergerdan
Sergzet

Ba yukar,
Ba eme,

Ba

dnen, sersem, akn geen olaylar olma hep, btn

Serven, birinin
Sarho Ba

Serkan
Serke

eken, itaatsiz ulu, ileri gelen

Serteser
Server
Serzeni

Batan baa,

Babu, Baa

kakma, takaza

Setret 1 Mnteha Settar Sevi

Sevimek

Son perde, en son aama, daha sonras olmayan durak. (Mi'rac'da Hz. Muhammed'in vard son merhale) rten, Allah Muhabbet, sevgi, ak Srekli aka Bakmak
de

olmak Sevrikmek

duran

SZLK

717

Seyf - i

kaat

Keskin

kl

Seyr - i fillah Seyr Seyran -illah Seyr maa 'ilah Seyrab Seyran Seyretmek Seyyid
Sbt Sddyk

Tarikatta izlenen usuln ikinci mertebesi, (Seyr - llallah, Seyr - fillah, seyr - maallah, Seyr - anillah) Gitmek
Tanr'ya Tanr

ynelen yolculuk
doymu

ile yolculuk

Suya kanm Gezinme Gezmek

Efendi; Hz. Muhammed'in torunu Hz. Hzeyin soyundan gelen Torun Gerek
Krmak

Smak
Snd Smkmak

Makas Alt olmak, bozguna uramak

Krlmak,

Smmak
Srat

bozulmak
kldan

Yol; cehennemin stndeki kpr

ince,

kltan

keskin

Sratl Srf

- mstakim

Doru
Yalnz

yol

Srreylemek Szmak

Gizlemek Madenin erimesi,

kalpmn

gitmesi (Bkz. Simrg)

Si - mrg - i Kaaf Si v d

Kafdamn Zmrdanka's

Otuz iki says; varlk trlerini znde topladna inam lan say. Baz mutasavvflara gre otuz ve otuz iki kutsal saydr. zellikle Hurufi Mezhebinde otuziki harfin ayr ayn anlamlar vardr. Cehennemin en kt, en dip ksm
Komak, atlp komaya balamak
Gm

Siccin
Siirtmek

Sim zer Simurg - anka Simrg Sinek mek Sinle smlek Sipahi

ve

altn

Anka kuu
Kafdanda yaad sanlan, otuz rengi olan ve otuz kuu znde yanstan masal hayvan (Si v d) Le

olmak mezar ta asker

Mezarlk, Atl

718

ALEVi VE BEKTA/ RLER ANTOLOJS

Sir Siret

Tok Bir kimsenin ii, Perde, rt

Tanr'dan gayr varlklar

gidii, ahlak

Sitr Siva
Siyanet Siyaset

Koruma ldrmek Tasavvuf yolunu benimseyen, dindar Suyu, seli ekilmek

Grp konumak

Sofi, sufi, sofu

Soulmak

Sohbet Sokum Soru hesap Sorucu - Sorucular

Synmek Sz atmak

Lokma, yudumluk ekmek, yemek

Kyametten sonra maherde, ldkten sonra kabirde, dnyada yaplan ilenen ilerin hesabnn sorulmas

Kabirde soru soran iki melek Snmek, bitip snmek Sz sylemek. sz sze ulamak Birisi bir sz sylerken szne Salihler, gnah iki Fayda
Gsler; k

Sz katmak Subh Suci

Sud

katp

eklentiler yapmak

ilemeyenler,

temiz insanlar, sabah

Sudur Sueyfullah Sufi - i salus Sufi

Alllah'n klc

Mrayi sufi, iki yzl Tasavvuf ehli, dervi (Melamet, yani knanma yolunu tutan vetekke, giyim, tren gibi eylerle halktan ayrl may kabul etmeyenler, sufleri, bu kaytlara bal olduklar iin ho grmezler. Mevlevi ve Bektailer, melameti stn tutarlar ve bu tarikatler, esas bakmdan, Melamet yolundan meydana gelmi tarikatlardr) Sz syleyen Ne
sylediini

Suhang
Suhendan

bilen

Suk Sulb Sulfi, (sfli) Sun Sunullah Sur- na Sur dd

ar,

sokak kt

Zriyet, evladlar Adi,

aa,
Yap, i,

sanat
alg

Allah'n

kudreti

Bir eit nefesli

Kyamette srafil adl melein fleyecei boru, ddk

SlLK
D grn, ekil,

719

Suret Suret gz
Sur

biim,

yz, gzellik

Can gz karl

Boynuz. boru, kale, hisar Su imeye zg kap Susamak Manda

Yan, yak

Susak Susabk
Susn

Suz Suzan Scud Shan Skker Smk Sngek Snmek Snnet Sphan Srek Sruyu gelmek Ssmek
kker

Yakan,
Sz,
eker

yakc

Secde etmek

Kemik Sngk
kmak,

uzamak
ileri, buyruklar
sfatlardan taklan

Hz. Peygamberlerin Allah, Noksan Sren,

Yeerip
eker aya

mnezzeh

yere

Srnmek

bymek

--

ad
ad

Sevinli, memnun,

enlikli

hurrem

Sevinli olma hali Sevinli

Nee,

adan, adman adi adilik aduman ah-

sevin

Sevin Sevinli olan Gzellik padiah

ki cihann padiah; Hz. Muhammed

hsn

ah

- Kevneyn

ah-eh aheneh
akmak

Hkmdar
Padiahlar padiah Kuun nee kreden

ile tmesi

akir

720

ALEV/ VE BEKTAj__RLERI ANTOLOJiS

am

seher

Akam

sabah

aplak ar

Tokat sille Kent,

ehir

araben

Tahllr

Kur'an'n Dehr suresinin 21. ayetinde olanlara iireceinden bahsettii arap

Tanr'nn

cennette

az eamet eb
ecaat

Sevin, srur, kaide d

Uursuzluk

Gece
Yiitlik,

yreklilik odun eden, Hz. Muhammed

balanmas

ecer
efakat, evkat

Aa, denek,

Esirgemek Mcrimlere
efaat efaat

efi
efi

- l - miicrimeyn

eden, bir suun

iin

araclk

eden

ehd

Bal
ahlar ah

ehinah ehla ehper

ehvar ek em em'a

Ela gzl, koyu mavi, ela. ok byk kanat

aha yakacak

surette, byk ok

deerli

inci

phe,

zan, tereddt mum, mumlu fitil

Mum
era,
Kl Gne

emir
ems

er

Ktlk

eref erer. erha

erif

i Siy:adet nak

Seyyidlik erefi
Ate

saan,

kvlcm

saan para

Kesilmi, dilinmi, ey,

Hz.

Hasan'n

soyundan gelen, onurlu

evk
erik e

i tab

Tanr

sevgisiyle coma, yanma

yukar, aa,

Ortak
Alt

cihet

yn,

n, ard,

sa,

sol

emek
eolmak

zmek, karmak Rastlamak

Alt

eta
evk

telli saz
ne'e, k

Arzu, keyif,

_________________________________
.

SlLK

721

eyatin

mslman inancna gre, atein dualevinden yaratlm, meleklerle beraber uzun zaman Tanrya ibadet etmi, hatta melekler, bu ibadeti grp armlar, ilk insan ve ilk peygamber olan Adem yaratlnca Tanr, meleklere, ona secde edin diye emir vermi, hepsi secde ettii halde eytan secde etmemi ve Tanrnn lanetine urayp cennetten srlm. Bu yzden Adem'e ve eine dman olmu ve bir dzenle cennete girip, Tanrnn, yemeyin dedii meyvadan yedirmi, onlara ve soylarna kyamete dek, kendisi ve soyu, dman olmutur) ;
mansz

eytanlar (eytan,

ey'ullah ey'en ey betin eyda eyh ikar ikara kmak

lillah

Allah iin bir ey, istenirken dervilerin syledikleri sz Saa sakala ak

drmek,

ihtiyarlamak deli

Divane, akdan Av

akln kaybetmi,

Ulu, ihtiyar; uyulan, tarikat kurucusu Ava kmak, avlanmak

Tanr arslan,

ir

- i Yezdan

Hz. Ali'nin

sfatlarndan

biri

ir- ar ir ir asel

Arslan avcs Arslan

St ve bal
Tatl;

irin
irk
ive

Ferhad ve Husrev'in sevdikleri

kzn ad

Tanr'ya ortak koma

Cilveli hareket Cilveli,

u Uursuz

ivekar

iveli

ol

om
uara ul

airler,
Megul

ozanlar
olma; dert
karlk

ukr
ule ule

kr

Grlen lutfa edilen ihsana elde edilen nimete maddi, manevi minnet
Parlaklk
Parldamak, aydnlatmak
Perian

vermek

uride

r (ar) reylemek

Tuzlu,

coup

kprmek

Comak

722

ALEV/ VE BEKTA RLER/ ANTOLO._J_/S_I_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __

-TTa - nihayet Ta Ta'n Taakkul etme Taat Tabd baz Tabir Tabi
Tab Taban

Sonuna dek Grnen evresi, ufuk Yerme, svme

Akl

etme

badet

Davul alan
D

yormak

Davul
Ik

Parlak,
Baa

Tacil Ta Tad
Tayir

Acele etmek giyilen deerli

serpu

Lezzet
Bakalatrma,

bozma, deitirme

Taharet Tahir Tahkik Tahmir Taht'es - sera Takaza Takrir Taksir

Taktr

Temizlik, temizlenme Temiz Gerekte

Yourmak

Yerin

alt

htiya, luzum, sktrma

Anlatmak Kusur etmek Kaderi emek Damlatmak

Tanr'dan

Taktir Takva
Talbnmak

korkma, kendini ibadete verme, dinin yasak et-

tii eylerden saknma

rpnmak

Talep Talib Tama Tamadar Tammak Tamu

stemek, istem steyen, istekli, Bektai yolunda ocakzadelere bal olan

kii

stne derek elde etmeye almak, a gzllk Tamah sahibi Damlamak Cehennem

Tan Tan'a
Tanlamak

Ufuk, dou, sabah;

Knama, arp

aacak ey

yermek

kalmak

Tanla
Tap klmak Tapya durmak Tapmak
Taprmak

Seher anda
Ylclmak

Huzurda durmak Bulmak

Teslim etmek

Tar mar Tarap Tara olmak Tari Tarik Tarikat Taslak Tasvir Tat Tavk Tay etmek Tayyib Tazarru
Taz

Karma

kark, dank; pe!ian

Gam, gussa
Krlmak

Ortaya kma Yol

Geree

varan yol
ilenmemi

Her hangi bir eyin Resim,

Mool
Gerdanlk;

hali

yaz

ile tarif etme

kudret
e

Denk tutmak,
yi, gzel, ho

kabul etmek, drp bkme sarma

Yalvarma, kendini kk grerek istekte bulunma Arap at

Yazlm

Te'lif kerde Tebareke Teberri, teberra

eser

Mbarek, kutsal olan Ehi - i Beyt'in dmanlarna dman olmak, onlar ve sevmemek, rak durmak, beri olmak, selam vermemek, yz evirmek, Yezid'e ve onu sevenlere lanet etmek
dostlarn

Teberrk Tecella, tecelli Tecelli Tecelliyat Tecerrd Tecrid Tedbir Tefe'l

Kutlamak; hediye, Grnmek

armaan

Grnme, belirme, talih

Tann'nn

insan gnlnde

grnleri

Soyutlamak Tek brakmak, soyma, ayrma, hereyden el ayak ekip Allah'a ynelme, tek olmak. Evlenmemek
Akll

hareket
uur

Hayra yorma,

sayma

B!__

ALEV VE BEKTA RLER ANTOLOJS

-----------

Tefekkr Teferr Tefrid Tefrik Tefsir Tehayyr Tehdit Tehi Tek Tek oturmak Tekbir Tekebbr Tekye klmak Telef Tellak Telvin
Temaa

Dnme,

zihin yonna

Ferahlamak, almak, gezip dolamak Tek olu

Ayrmak

Yorum, Hayret

manay

amak

Birinin gzn korkutma, gz da

Bo

Gibi Uslu durmak Allah Ekber= Tanr uludur demek, ululamak, tekbir getirmek. Tanr birliini sylemek
Ululamak

Gvenmek Yok etme, ldrme

Ykayc

Renklendirmek;
Seyir
stemek

insann

halden hale girmesi

Temenna eylemek Temevvc Temyiz

Teneir

Dalgalanmak
Ayrmak,

semek

zerinde l ykanan tahta

Dar

Teng
Teniz

Deniz
Tandr

Tennur Tercman Terketmek Tersa Tervende Tesbih

Tene

Belli ilerde derviler veya grevliler dzenli dualar

Brnkmak

tarafndan

okunan

Hrstiyan

Turfanda
Tanr'nn

noksan sfatlarndan mnezzeh olduunu sylemek muayyen duay ve sena'y say ile zikretmek
Susam

- dilan

Gnl susamlar Tarikata giren kimsenin bu yolda vecd'e, may dilemesi Ziyaret etme, niyaz etme (Tavaf)
cokuya kapl

Tene Tevi

Tevaf

SZLK

725

Tevazu Tevekkl Tevella Tevessl Tevfik Tevhid Teviz Teyzir

Alak gnlllk
Tanr'ya

dayanmak gvenmek
dostlarna

Ehi - i Beyt'in sevenlerini sevmek,

Girime, Baarya

dost olmak

inanma, sebeb tutma ermek

Tanr'y

Bir bilmek; ta ilahe illallah ... diyerek ibadet etmek, birlemek Kurtarma. selamete karma Dzen, yalan, ktlk . Sslemek
Artma; insan nefsinin, heveslerden arnmas Tanr

Tezhib
Tezkiye Tezlik Tezyin
Tfllaym

sevgisi

dnda

kalan btn

vedilik, abukluk

Ziynetlendirme, ssleme ocuk gibi Ergenlik ana ermemi ocuk ocuk Cem ayinlerinde grgs yaplacak olanlarn veya knlkden kalkacak olanlarn beline sanlan kuak
Yaray
dii

Tfl

na reste

Tn

T-

- tfl Bend

etmek Tig - mjen (miijgan)

Y

Tmar

emlemek (ilalamak),

iyiletirmek

Kirpiin klnc

Kl

Til Tilavet Tilmiz Timar

Yr

Dil. deniz kys, denize Okuma, okunma

renci

uzanm

kara

Tedavi etmek Ok Panzehir Birbirine saldrmak Dokuz Domuz Gen, acemi,

Karnn batni

Tiryak
Tokumak

Tokuz Tonuz

Torlak Toy Toylamak

Tek

inanlara sahip dervi

Bir tr uzun boyunlu gzel bir ku

doyurmak
Dek, deme

Tn

Dn, gece

726

ALEVi VE BEKTAi iiRLERi ANTOLOJS

Tuba
Tudaolmak

Cennette, kkleri yukarda ve dallar yerde olan aa Gnl vermek

iddetli yamur, altnda

Tufan
Tuyan

sel. Hz. Nuh zamannda kaldna ilikin sylence

taknlk, azgnlk

dnyann

sular

Azmak,

Tup Turab Tu olmak Tutya Tuyur

Tl-emel T

Hep, tmden Toprak, Ebfi - Tfirab Rastlamak Snne

Kular

=Hz. Ali'nin lakab

Uzun, olmayacak istek

D,

rya

Ttmek Tvana

Duman kmak

Din, gl

-UUbrulmak
Ucub Devrilmek Kendini
beenmek andrr)

Umak
Ukba
Ulema

Cennet (bu iirde srrealist iirleri Ahiret, br dnya

Alimler, bilginler
limler, bilgiler

Ulum Ulvi

Ulu, yce
erefli varlklara

Ulviyyat Umman Umran

Unlamak

ait zellikler

Byk, engin deniz, okyanus

Bayndrlk,

medeniyetle ilerleme, refah ve saadet

yilemek, shhat bulmak

Urgan
Unnak
Urak

Kuvvetli ip Vurmak Vursak Hemen kalkmak Boyuna vuruan

Savamak

Umdurmak
Urugan Urumak

Uryan

plak

SZLK

727

Us Usan Uslu Ustaban

Ustager

Akl

Aptal, tenbel
Akll

Usta, yapc Usta, iyi

i

yapan

Usul

Mzikteki esaslar (Kudm denilen, zilli, yahut zilsiz tefle usul tutulur, yani hzl ve hafif vurular gsterilir), Boy. Yntem, yol
te, imdi

U, Uak Uanmak
Uatmak Uak

Ufak, kk
Krlmak
Krmak Aklar

Uya Uyakmak
U;

Ahmak Batmak, gurup etmek Doru yerinde Tam ve dzgn hale gelmek, Bir yana ekilip kendi kendine tenhada yaama, kesine ekilme
yalnzlk

Uzgelmek Uzlet

-Un
leen

Ad, san, nam

Hereyi dostlaryla blen, paylaan

lfet mmehat

Dostluk , grme, ili Halk

Ak, plak

dl
asllar

Analar, anneler, esaslar,

nas ryan, uryan

stad

Usta, bir ite, bir bilgide ileri olan Stun, direk Gemek, umak Koparmak Kopmak

stn tmek
zmek

zlmek

728

ALEVi VE BEKTA} iiRLER/ ANTQ._L_O_JJ_S_1_ _ _ _ _ _ _ _ - - - - - - - - - - - -

-VVacib Vade Vahdet Vahib Vahid-ullah Vahid Vahy Valih Valih hayran Varak
Yaplmast

gerekli olan
zdd

Vaad Birlik kesretin

Balayc

Allah'n birlii
Yalnz,

tek

Bir emrin Allah tarafndan peygamberlere hildirilmesi

aran

Sersem ve akn Yaprak,

kat Erien, ulaan, kavuan

Vasal
Vasl

ila 'ilah

Allah'n birliine ulaan

Ve ~ lekad keremna Ve'd-dua Ve'scd va'kterib Vebal

Vocd

Asalet, iyilik verildi

Dualarmz

sizinle beraberdir

Secde et ve Tanr'ya yakla (Bkz. Atak suresi - 19) Su, gnah Zevk, coku; gnlde olan, Tanr
En gzel
Tanr'nn ekil
cokunluu

Vech - i ahsen
Vech

Yz, ehre, suret yz,

gzellii

Vechullah Vefa Vehm Veli Veribimek

Ve

Gereklik, szde duru

Yanl

zan,

phe,

sebepsiz korku,

kuku

Tanr'sal srlarn bildirildii kii, Bekta

evliya, Hz. Ali ve

Hac

Veli'nin

sfatlarndan

Yollamak, gndermek Gibi

manasn

veren bir benzetme edat

ermilik

Vilayet, velayet Vildan Viran

Vird
Visal
Vuhu

Velilik makam, erenlik, ren, ykk

Yeni domu ocuklar, kullar Dualar, belli zamanlarda okunan ayetler veya isimler, ez-

ber
Kavuma, ulamak, bulumak

Vahi

hayvanlar
ulama, kavuma,

Vuslat Vcud Vch

Bir eye

visal, sevgiliyle kavuma

Varlk, beden Vecihler, yzler,

ilikiler

SZLK

729

-YYaban
Yabis Yadlu
Yad
Ya Yahi Yakm
Vahi, yabanc

Kuru
Kt, fena
Yabanc;

makrem olmayan anma

gzel, sz dinleyen

Dman
Yakkl, yiit, Ate, ak

Yakin Yalap yalap

Yalncak

Kesin bilgi ile bilme Alev alev

plak

Yapalak
Yar
Yara

1) Tyl, 2) Uzun Dost, sevgili

Lazm

yaprakl

tylil ot, yarasa

ey,

levazm anlamlarna

(yaramak'tan gelen bu szck silah, gerekli gelir)

Yaren, yaran Yari (yarak)

Yarbamak

Dostlar (dost anlamna gelen yar sznn cem'i olan yaran'dan bozma) , sevilenler Dostluk,
Acmak, yardm

rahmet etmek

Yastanmak
Yat
Yavvarmak

Dayanmak, yaslanmak Yan, ind

Kaybolmak
ok fazla Kt, Gerili
er

Yavlak
Yavuz Yay yasmak
Yaz
Yazk yazkb

yay gevetmek

Ova
Su gnah, sulu
Allah'n
kulana
gnahl

Yedllah

Kudreti. Bektai cern ayinlerinde grlen talib'in dede tarafndan okunan Kur'an'n Fetih suresinin 10. ayeti:(Yedullah ayeti) "Ey Muhammed phesiz sana ba eerek ellerini verenler, Allah'a ba eip el vermi saylrlar. Allah'n eli onlarn elinin stndedir. Verdii bu szden dnen ancak kendi aleyhine dnm olur. Allah'a verdii sz yerine getirene, Allah byk ecir verecektir" demektedir. Biricik, tek

Yegane

730
Ye

ALEV} VE BEKTA RLER ANTOLQJ_~Si

Daha iyi, iyi

Yek Yeksan Yekta Yele vermek Yeltemek Yenile

Yeti~iz

Bir
Dz, bir beraber Benzeri olmayan, biricik Elden
kannak,

ziyan etmek
imdi

Meylettirmek Henz, yeniden, Yetince, Gn

Kt gn,
perian
ulanca, varnca

Yevm Yevm 1 bair

gn

Yemi
Yezdan
Yylamak

Zevale eren, biten (Ui Yezal :Zevalsiz, bitmez) Allah Koklamak Yedi
Yetmi

Yiti
Yitmi

Yol azdrmak Yol dokunmak

Yol urmak

Yol kaybettirmek, yoldan karmak, Boyuna gitmek

armak,

yanltmak

yoldan kmak,

hrszlk

etmek

Yolunmak Yom
Yora

Tra

olmak, ehliyet sahibi olmak kutluluk

Hayr,

Pabucun st ksm. Rahvan gitmek Tevil etmek, tabir etmek

Ko Komak

Yorgalamak
Yormak

Yort Yortmak
Ymek

Koumak

Yre
Yr

evre, etraf

Yrk

Hzl

gitmek

Yoka Yumak - yuymak

Yumu

Yufka
Ykamak, artmak

Hizmet
Ykanmak

Yunmak Yuvanmak Yz dkmek Yz sulu

Tembellik
erefsizlikte

bulunmak

erefli

onurlu

_ _ _ SZLK

731

-ZZa

Karga
Kanan, ekinen, dindar; ka.ba sofu, softa, alevi olmayan ar

Zahid

sofu,

Zahir Zahm Zakir Zar Zat - Bari Zat Mutfak Zat Zaviye
Zeban

Grnen, Yara
Anan
Alayan,

ak,

belli,

yardmc,

arka kan,

d, dta

inleyen

Allah
zel, asl
Ke,

tekke, bucak, kk tekke

yalm

Dil, lisan
Alev, st
Zayf,

Zebane
Zeber Zebun Zehre Zeng

aciz, gsz

G, takat

Pas
Hilebaz, dzenci, mrayi, riyakar, ikiyzl

Zerrak
Zerre

Pek ufak para, molekl

Bir nesne ve bir kimsenin grnr taraflar

Zevahir
Zeval

Sona erme, yerinden

Akll,

ayrlp

gitme

Zeyrek Zi, zihi Ziba Zift

Zillet

zeki,

anlayl, uyank

Hey gidi hey; ne de Parlak, ssl,

yakkl,

gzel elbise

Katran
Alaklk

Zinde Zinhar

Canl Sakn,
Aa Aadan yukar

asla

Zir
Zir fevk
Zian

anl, erefli
Ik

Ziya- nisar Ziyy Zuhur Z'I - Celal

serpen

Dirilik, hayat

Grnme, meydana kma Ululuk sahibi, Tanr

Zbde Zhd Ziilbiye Zlcemal Zlf Zmre Znnar

Bir eyin en sekini, z Zahidilik, ham sofuluk

Niastadan yaplan tatl

Gzel Tanr Sevgilinin Blk,

sa,

yanaklardan aa sarkan sa
takm,

snf,

cins, grup,

topluluk

Papazlarn balad

kemer

KAYNAKA
ABDIZADE HSEYN HUSAMEDDN; Amasya Tarihi, C: 1, Amasya Bel. Ku. Y. Ankara, 1986.
ABDLHAMT Muhsin; slama ynelen Ykc Hareketler, Ankara, 1986.

ADIVAR A.; Tarih Boyunca lim ve Din, Remzi kitabevi, stanbul, 1975. ALTINAY Refik ;
Osmanl

Devletinde

Rafzhk

ve

Bektailik,

Darulfunun, Ede. Fak.

Mecmuas C. 9 s. 2. stanbul 1932.

ALTINOK, Baki Yaa; Hac Bayram Veli, Kitabevi, Ankara 1995.

Bayramilk

Melamiler ve Melamilik, Oba

AKDAG Mustafa ; Trk Halknn Dirlik ve Dzenlik Kavgas (Celali syanlar), Bilgi Yaynevi, stanbul 1975. _ _ _ _ ; Trkiyenin ktisadi ve timai Tarihi, (1243-1453), C. l, 2, Cem Yaynlar stanbul, 1974. AKPINAR Turgut; Trk Tarihinde slamiyet, stanbul, 1993.
AKTA. A. hsan - Ycel Sabri; Ak Kul Fakr, stanbul 1991.

AKYOL Taha; Medineden Lozan'a, 4. Bask, Milliyet Yaynlan, stanbul 1996.

ALPLAN Ouz; Buda ve Budizm, stanbul

ANADOL Cemal; Hoca Ahmet Yesevi, Yesevilik, Kamer Yaynlar, stanbul 1994.
ARAB, eyhlekber ; Muhittin-i El (Ibni arabi) Ahadiyyet Risalesi ve Futukat

Mekkiyyesinden Seilmi Tasavvufa Dair Blmler (Haz. Mahmut Saadettin Bilginer), stanbul 1983. ARAZ Nezihi; Anadolu Evliyalar, Fati Yaynlar, stanbul, 1958. _ _ _ _ ; Dertli Dolap, Fati Yaynlar, stanbul, 1%1 _ _ _ _ ;Peygamberler Peygamberi Hz. Muhammed, stanbul, 1963. _ _ _ _ ; Hz. Muhammed'in Torunlar, stanbul, 1960. ; Ak Peygamberi Mevlana, Kervan Yaynlar, stanbul, 1972. ARISOY Sunullah; Trk Halk iiri Antolojisi, Bilgi
yaynevi,

Ankara, 1985.

ARSEL lhan; Arap Milliyetilii ve Trkler, 3. Bask, Remzi Kitabevi, stanbul, 1977.
-----;eriat ve Kadn, 3. Bask Remzi Kitabevi, stanbul, 1989. ----;eriattan Kssalar, Kaynak Yaynlar, 2. Basm, stanbul 1996.

_ _ _ ; Teokratik Devlet Anlayndan Demokratik Devlet Kitabevi, stanbul, 1993.

Anlayna,

Remzi

734

ALEVi VE BEKTA_J_RLERi ANTOWJiS

Ozanlar,

ASAN Veli; Tahtac Trkmen

Kltr

Bakanl,

Ankara 1997.

ASLAN Ensar; Dou Anadolu Saz airleri, Atatrk niversitesi, 1977. ASLANOGLU brahim; Divrii airleri, Sivas, 1961 _ _ _ _ ;Pir Sultan Abdallar, Erman Yaynevi, stanbul, 1984. _ _ _ _ ;ah smail Hatay, Der Yaynlar, stanbul 1992.

_ _ _ _ ; KUi Himmet
AKUN

stadm,

2.

Bask,

Can Yaynlar, 1996.

_____ ;Sz Mlknn

Sultanlar,

Sivas, 1985

Vehbi Cem; Merzifonlu airler, 1937.

airleri,

_ _ _ _ ;Sivas Folkloru 1. 1940; ll. 1943. _ _ _ _ ;Sivas 1948

Erzincan'n Mutasavvf airleri,

_ _ _ _ ; Terzi Baba ve

1956

ATAKURT Mithat; Urfa Folklorundan Rir Demet, Ankara, 1951.

ATALAY Adil Ali ; Abdal Musa Sultan ve Velayetnamesi, Can Yaynlar, stanbul, 1990. _ _ _ _ ; Noksani Baba, stanbul, Can Yaynlar, 1992. _____ ; M. Yaman; Seyyid
Nizamolu, stanbul,

1990.

ATALAY Besim; Bektailik ve Edebiyat, Ant Yaynlar, stanbul, 1991. - - - - - ; Trk Dili le badet, stanbul, ATILGAN Halil;
Ceyhanl Ak.

Ferahi, Kltr

Bakanl

Ankara 1997.

ATE Toktam; Laiklik, mit Yaynlar, stanbul, 1994.

ATE Sleyman; Kuran-1 Kerim Tefsiri (1-VI) Milliyet Yaynlar, stanbul 1995.

_ _ _ _ ; Slemi ve Tasavvufi Tefsiri, stanbul J969.

ATLA Vedat; Hazret - i Ali Divan, Ant Yaynlar, stanbul, 1990.

AVCI Ali Haydar ; Kalender elebi

Ayaklanmas,

AAA Y. Ankara 1998.

AVCIOGLU Doan; Trklerin Tarihi (l,2,3,4,.5), Tekin Yaynevi, stanbul (1978- 1982). AYAN HseJin; Nesimi
Divan,

Akag

Yaynlar,

Ankara 1991.

AYDIN Erdoan; slamiyet Gerei (l, H, HI, IV), Kaynak Yaynlar, stanbul, 1993. _ _ _ _ ;Nasl Mslman Olduk?, Baak Yaynlan, stanbul, 1994.
AYUB Nazil ; Arap Dnyasnda Din ve Siyaset (ALOGAN Yavuz), stanbul, i 993.

AYYILDIZ Hasan ; Buyruk, Ankara.

BAL Mustafa ;
Dervi

Muhammedim Nuru Vahit Eseri Dillerde

ahit, ahkulu

Der.

Yaynlar, stanbul 1989.

BALDEMR Hamit; Din ve Alevilik zerine, stanbul, 1994.

BAN ARLI Nihat Sami; Trk Dili ve Edebiyat (1, il, 111), stanbul,

____ ________ K1.YNAKA

735

BARDAKI Cemal; Alevilik,

Bektailik,

Ahilik, Ankara, 1970.

BARKAN, mer Ltfi, Kolonizatr Trk Dervileri, Hamle Yaynlar, stanbul, Tarihsiz.
BAGZ lhan; izahl Trk Edebiyat Antolojisi, 1986.

BAYKAL Bekir Stk ; Pecevi Tarihi, (1, il), Kltr

Bakanl Yayn,

Ankara, 1992.

BAYRAKTAR Mehmet; Yunus Emre ve Ak Felsefesi, Ti.rkiye Bankas Yayn, stanbul, 1991. BAYRI M. Halit; Halk
iiri, Varlk Yayn, stanbul,

1976.

_ _ _ _ ; Virani, Maarif Kitaphanesi,

stanbul, 1957.~

BENDER Cemid; 12 mam ve Alevilik, Berfin Yaynlar, stanbul, 1993. BENEKAY Yahya; Yaayan Alevilik, stanbul, 1967.

BENNIGSEN Alexandre., QUELQUEJA Y Chantal ; Sultan Galiev ve Sovyet

Mslmanlar (Nezih Uzel), stanbul, l 981.

BERKES Niyazi; slamlk, Ulusculuk, Sosyalizm, Bilgi Yaynevi, stanbul, 1975.

BEZRC Asm; Pir Sultan, Say Yaynevi, stanbul, 1994.

-----;Trk Halk iiri, ( J, il) Say Yaynlar, stanbul, 1994.

BRAY Ahmet; Mahmut Kulu Divan, Ankara, Kltr Bakanl Yayn 1992.

BRDOGAN Nejat ; Alevilerin Byk Hkmdar ah smail Hatayi, Can Yaynlar,

stanbul, 1991.

_ _ _ _ ;Anadolu Aleviliinde Yol

Ayrm,

Mozaik Yaynlar, 1995.

_ _ _ _ ;Anadolu ve Balkanlarda Alevi Yerlemeleri, stanbul, l 992.

; Anadolu'nun Gizli Kltr Alevilik, Befin Yaynlan, stanbul, 1990.

_ _ _ _ ; Hasan Dede,

stanbul,

1992.

_ _ _ _ ; ttihat - Terakki'nin Alevilik - Bektailik Aratrmas ( Baha Sait Bey) Berfin Yaynlar, stanbul, 1944. _ _ _ _ ;elebi Cemalettin Efendi'nin Savunmas, Berfin Yaynlar, stanbul, 1994. BiRGE John
Kngsley; Bektailik

Tarihi, Ant Yaynlar, lstanbul, 1991.

BORATAV Pertev H Naili; Azgittik, Uzgittik, Adam Yaynlar, stanbul, 1992. _ _ _ _ ;Folklor ve Edebiyat (1, II), Adam Yaynlar, stanbul, 1990. _____ ;Zaman Zaman iinde, Adam
Yaynlar, stanbul,

1992.

_ _ _ _ ;zahl Halk iiri Antolojisi, M.E.B. Yaynlar, 1943. _ _ _ _ ;Pir Sultan Abdal (AB. Glpnarl ile) Der Yaynlar, stanbul 1991. BOZKURT Fuat; Aleviliin Toplumsal Boyutlar, Cem Yaynlar, stanbul, 1990. _ _ _ _ ;Buyruk, Cem Yaynlar, stanbul, 1982. _ _ _ _ ;Semahlar, Cem Yaynlar, stanbul, 1990.

736

Al.EV

VE BEKTA/__}jj}LER ANTOl/]_!f_!__. _____ ,_, ____ _

BULUT Faik ; Allah'n Devletinde Demokrasi, Tm Zamanlar Yaynclk, stanbul, 1993. _ _ _ _ ;slamc rgtler, Tm zamanlar Yaynclk, stanbul 1994. BURHAN
(Dervi)

; Hacm Sultan Vilayet-Namesi (Dr. Rudlofl, Tschudi Basm - Das Vilayet - Name des Hadschim Sultan - Metin Teru Beri in 1914).

CAHEN Claude; slamiyet, Bilgi yaynlar, stanbul, 1990. _ _ _ _ ; Anadoluda Trkler, Adam Yaynlar, stanbul 1984.
CANBERK Eray; Yt:ngi iirkri, stanbul, 1993.
CEBECoGLU Ethem ; Hac Bayram - Veli ve Tasavvuf Anlay, Ankara, 1994. CENGZ, Halil Erdoan, Divan iiri Antolojisi, Bilgi Yaynlar, 1972.
COAN Esat; Hnkar Hac Bekta Veli Makalat, Seha Neriyat, stanbul,

1990.

CUNBUR Mjgan ;

Baaklarn

Sesi, 1%8.

AGATAY Neet; Bir Trk Kurumu Olarak Ahilik, Ankara, 1972. _ _ _ _ ;slamdan nce Arap Tarihi ve Cahiliye a, Ankara, 1963.
ALILAR Oral; Hz. Ali - Muaviye atmas, 2. Bask, Pencere Yaynlar, stanbul,

1992. AMUROGLU Reha ; Dnyordu, Bektailikte Zaman Kavray, Metis Yaynlar, stanbul, 1993. _ _ _ _ ;Gnmz Aleviliinin Sorunlar, 2. Bask, Ant Yaynlar, stanbul, 1994. _ _ _ ;Sabah Rzgar- Enelhak demiti Nesimi, Metis Yaynlar, stanbul, 1992 _____ ;Tarih, Heterodoksi ve Babailer; Der Yaynlar,
----;Yenierilerin
Bektailii

stanbul,

1990. 1991.

ve Vaka-i

erriye,

Ant

Yaynlar,

AGATAY Saadet; Trk Leheleri AUDTCF, Ankara 1978. IG Muazzez lmiye; Kuran, ncil ve Tevratn Smerdeki Kkeni, Kaynak Yaynlar, stanbul 1995. ANTA Y Hasan Basri; Kuran - Kerim ve Meali, ( 1. iL Hl.) stanbul 1958.
ELEB Abdullah; Amasyal Fedayi Baba, stanbul, 1991.

OTUKSKEN Betl., BABR Saffet; Ortaada Felsefe, stanbul, 1989. DAGLI Muhtar Yahya; Bektai Tomar ve Nefesleri, stanbul, 1935.
DANIMAN Zuhuri; Kocibey Risalesi, stanbul, 1971.

DERV Ahmet Aki, Akpaaolu Tarihi (Atsz) MEB. stanbul 1970.

DANMEND . Hami; Trklk ve Mslmanlk Okat Yaymevi, stanbul 1959. DEVELOGLU Ferit; Osmanlca -Trke Ansiklopedik Lugat, stanbul 1994.
DER Anton Fozel; Anadolu Alevilii, Ant Yaynlar, stanbul, 1985

DOGRUL . ~za; Yeryzndeki Dinler Tarihi, stanbul, 1958.

KAYNAKA

737

DUBY Georges; Ortaa nsanlar ve Kltr, stanbul, 1990. DURSUN Turan; Kutsal
Kitaplarn Kaynaklar (1, 2), Kaynak Yaynlar, stanbul 1995.

_ _ _ _ ;Din Nedir ( 1, 2, 3, 4) Kaynak Yaynlar, stanbul 1995. _ _ _ _ ;Allah, 2. Bask, Kaynak Yaynlar, stanbul 1991.

DZDAG Ertunl; Ebusuud Efendi Fetvalar, stanbul 1972.

EBULGAZ Bahadr ifan, Trklerin Soy Kt (Secere-i Terekime) (Muharrem Ergin) Tercman Yaynlar, stanbul. EBUL Hayri Rumi ; Saltuk - Name (1, il) (kr Haluk Akaln) Kltr Bakanl Yaynlar Ankara, 1987. _ El~END Ahmet Cemalettin; Bektai Srr Nam Risale - yi Mudafaa, stanbul, 1937. EFLAK Ahmet Dede; Ariflerin Menkbeleri 1. , il. (Tahsin Yazc), MEB Yaynlar, stanbul, 1986.
ELADE Mircea; Kutsal ve Dind (ev: Mehmet Ali Klbay) Ankara 1991.

; Mitlerin zllikleri, Simavi ncelemesi (ev: Sema Rifat) stanbul 1993.

EVLYA elebi ; Seyahatname (1, il Parmaksz, Kltr Bakanl, 1983.

ELVAN elebi ; Menakbul Kudsiyye, Fi Menasibil-Unsiyye, E. Erunsal - A. Ocak, stanbul 1984. ERAI, Sadk; Anadoluda Alevi Katliamlar, Yaln Yaynlar, stanbul, 1993.
ERBAY Mustafa;
eyh

Yaar

ELOGLU M., O. Tansel; Bektai Dedikleri, 2. Basm, Adam Yaynlar, stanbul, 1983.
Safi
Buyruu, Ayyldz Yaynlar, Yaynlar,

Ankara, 1994.

; Virani Risalesi, Ayyldz

Ankara, 1994.

ERGN Muharrem; Orhun Abideleri, 7. Bask, Boazii Yaynlar, stanbul, .1980.

ERGUN Sadettin Nzhet ; Hatayi Divan, ah smail Safevi Hayat ve Nefesleri, stanbul, 1956.
_ _ _ _ ;Bektai airleri, Maarf Yaynlar, stanbul 1930. ____ - Kzlba Alevi airleri ve Nefesleri, (1, il, 1935; Ill, 1956). Maarif Ktphanesi, stanbul. _ _ _ _ ; Karacaolan, 15. Bask, Maarif Kitaphancsi, stanbul 1956. _ _ _ ;Trk airleri, Maarif Ktphanesi, stanbul, 1935.
;Bektai

ERK Hasan Basri; slami Mezhepler, Tarikatlar, TDA V, stanbul, 1954. ERZ Mehmet; Trkiye'da Alevilik, Bektailik, TDAV, stanbul, 1993 .
._ _ _ ;Yrkler, TDAV
Yayn stanbul,

1991.

ERSEVEN lhan Cem; Alevilerde Semah, Ekin Yaynlar, stanbul, 1990. ESEN, Ahmet kr; Anadolu Trkleri, i Bankas Yayn, Ankara 1986.

ERTUGRUL smail ; Fenni Vahdet-i Vcud ve bn Arabi (Hzl. Mustafa Kara) insan Yaynlar, stanbul 1991.

738

ALEV VEBEKTA iiRLERi AN_TQLOJS

____ _

---

--------1991.

EYUBOGLU

i. Zeki; Alevilik - Bektailik Edebiyat, Der Yaynlar, stanbul,

Inda

_ _ _ _ ;slamda Blnmeler elimeler, Miletos Yaynlar, stanbul 1991. _ _ _ _ ; Un Tasavvuf Tarikatlar, Mezhepler Tarihi,
stanbul,

1987.

_ _ _ _ ;Hatay (ah smail) Geit Kitabevi, stanbul 1991. _ _ _ _ ;Tarihin lkeleri, stanbul, 1991. _ _ _ _ ;Abdal Musa, Geit Kitabevi, stanbul 1991. _ _ _ _ ;Anadolu nanlar - Anadolu Mitolojisi, Geit Kitabevi, stanbul, 1987. _ _ _ _ ; Kaygusuz Abdal, Geit Yaynevi, Dar Yaynevi, _ _ _ _ ;Anadolu
Uygarl, stanbul, stanbul

1992.

1991.

_ _ _ _ ;Btn Ynleriyle Bektailik, Yeni a Yaynevi, stanbul, 1980. _ _ _ _ ;Btn Ynleriyle Hac Bekta Veli, stanbul, 1989. ; Trk Dilinin Etimolojik Szl, Sosyal Yaynlar 2. Basm, stanbul 1991. _ _ _ _ ;Smrlen Alevilik, zgr Yaynevi, stanbul, 1991. _ _ _ _ ;eyh Bedrettin, Varidat, UurYaynevi, stanbul, 1991. _ _ _ _ ;eytan Ayetleri Sylenccsi, Uygarlk Yaynlar, stanbul, 1989. _ _ _ _ ;Trk iirinde Tanrya Kafa Tutanlar, Kaynak Yaynlar, 2. Bask, stanbul 1991. _ _ _ _ ;Tanr Yaratan Toprak Anadolu, Sinan Yaynlar, stanbul, 1973. _____ ;Gnmzde Alevilik, Nefer Yaynlar, stanbul 1995. _ _ _ _ ;Divan iiri ( I, H) say yayn, stanbul 1994
EYUBOGLU Sabahattin; Pir Sultan Abdal, Cem Yaynevi, stanbul, 1982.

_ _ _ _ ;Yunus Emre, Cem Yaynevi, stanbul, 1976.

Gi.ERMAN M. Hikmet; Bayezidi Bistami, nklap Yaynlar, stanbul 1956. FIGLALI Ethem Ruhi ; Trkiyc'de Alevilik - Bektailik, Seluk Yaynlar, stanbul, 1990. _ _ _ _ ;amzda likadi slam Mezhepleri 4. Bask, Seluk Yaynlar, stanbul 1990. FIRAT M. erif; Dou lleri ve Varto Tarihi, stanbul, 1983.
FI Rady; Bende Halimce Bedrcddinim, 2. Bask, Yn Yaynlar, stanbul 1992.

FROMM Erich; Psikanaliz ve Din, Artan Yaynlar, stanbul 1991.

FUZUL; Saadete Ermilerin Bahesi, 3. Bask, Maarif Kitabevi, stanbul, 1955.

_ _ _ _ ;Divan ( A. Glpnarl) 2. Bask, nklap ve Aka Kitabevi, stanhul 1961.

_ _ _ _ ; Rind ile Zahid (Prof. Hseyin Ayar) MEB, stanbul 1993.

GARAUDY Roger ; slamn Vadettikleri, 3. Bask (Nezih Uzel) Pnar Yaynlar, stanbul, 1983.

_ _ _ _ ;Sosyalizm ve slamiyet, Ankara, 1968.

_ _ _ _ _KAYNAK..:fA.__ 739

GAZAL mam ; Sapklktan Kurtulu (ev: M. Rahmi Balaban) Gayret Kitapevi, stanbul 1947.

GKALP Ziya ; Trklemek - slaml~mak - Muasrlamak, stanbul, 1960.

GKBERK Macit; Felsefe Tarihi, Remzi Kitabevi, stanbul 1990. GLE Nilfer; Modern Mahrem, stanbul, 1993. GLPINARLI Abdlbaki ; Alu Kaife! - Gta, Caferi Mezhebi, Gerek Alevilik, stanbul, 1966. _ _ _ _ ;Fuzuli, Trke Divan, Aka Kitabevi,
stanbul

1961.

------;Melamilik ve Melamiler, Gri Yaynlar; stanbul 1992. _ _ _ _ ;slam Tarihi ve slamn lk Devri, nklap Kitabevi, stanbul, 1991. _ _ _ _ ; Kaygusuz Abdal, Hatayi, Kul Himmet, Varlk Yaynlar, stanbul, 1953. _ _ _ ;Melamilik ve Melamiler, Aka-nklap, _ _ _ _ ; Oniki
mam, stanbul,

1931.

Emek Yayrnevi, Ankara, 1960.

stanbul,

_ _ _ _ ;Pir Sultan Abdal, Milliyet Yayncvi,

1995.

_ _ _ _ ; Simavna Kadsolu eyh Bedrettin, Remzi Kitabevi, stanbul, 1966. _____ ;Tarih Boyunca slam Mezhepleri, Milliyet Yaynevi, stanbul, 1987. _ _ _ _ ; (HJI.B. Veli) Velayetname, Remzi Kitabevi, ; Mevlanadan Semeler, 2.
stanbul,

1958.

_ _ _ _ ;Alevi - Bektai Nefesleri, Remzi Kitabevi, stanbul, 1963.

Bask, Varlk Yaynlar

1958.
Bakanl,

_ _ _ ; Mevlana'nn Mesnevisi (1, H, HI, IV, V, VI) Kltr 1989. ____

;Hafz Divan erhi,

Ankara

MEB,

stanbul

1985. 1991.

_ _ _ _ ;Yunus Emre ve Tasavvuf, nklap Kitabevi, stanbul, 1992. _ _ _ _ ;Yunus Emre,

nklap

Kitabevi,

stanbul,

- - - ; Tasavvuftan Dilimize Geen Deyimler ve Ataszleri, nklap Kitabevi, stanbul 1977. ; Mminlerin Emiri Hz. Ali, Der Yaynlar, stanbul 1990. _ _ _ _ ;Hurufilik Metinleri Katalou, nklap Kitabevi, stanbul 1989. ; 100 Soruda Tasavvuf, nklap Kitabevi, stanbul, 1969. _ _ _ _ ; Gelibolu'lu Ali - Knhl-Ahbar Tezkiresi, Kltr Bakanl, Ankara 1994. GUITTON Jean ; BOGDANOV Grichka., BOGDANOV lgor; Tanr ve Bilim, stanbul, 1991.

GCYENER Fuat; slam Tarihinde Hazreti Ali, stanbul, 1946.

GL Muhsin; Sdk Baba Divan, Ayyldz Yaynevi, Ankara, 1984. _ _ _ _ ;Alevilik zerine Dorular, Ayyldz Yaynlar.

740

ALE_Yi VE BEKTA RLER ANTOWJS

GLEK Ali Duran; Alevi - Bektai Yolu, stanbul, 1993.

GLERMAN M. Hikmet; Bayezidi Bistami, stanbul, 1958.

GLAN Hasan; Pir Hac Bekta Veli ve Alevi Bektailiin esaslar, stanbul, 1975.

GLVAHAPOGLU Adil; Hac Bekta Veli, Yorum Yaynev,i Ankara GNEY, Eflatun Cem; Halk iiri Antolojisi 1947.
_ _ _ _ ;Halk Trkleri 1 (1953) il (1956).

GZEL Abdurrahman; Kaygusuz Abdal (1, il, JI!), Kltr Bakanl, Ankara, 1981
HAUCI Feyzi ;Aklar Geleneine Gnmzde Halk Ankara 1992.
airleri

(Gldeste) AKDTYK,

HALDUN bni ; Mukaddeme (I, il, 111), MEB. Ankara, l 992.

HALKARNAS Bahks; Anadolu Tanrlar, stanbul, 1975.

______ : Hey Koca Yurt

HANERLOGLU Orhan; Felsefe Szl, Varlk Yaynlar, stanbul, 1984.

_____

;nanlar Szl,

2.

Bas,

Remzi Kitabevi,

stanbul

1993.

______ ;slam nanlar Szl, stanbul 2. Bas, stanbul 1993. _ _ _ _ ;Mutluluk Dncesi, Varlk Yaynlar, stanbul, 1965. _ _ _ _ ;Erdem
Dncesi, Varlk Yaynlar,

1966.

_____ ;zgrlk Dncesi. Varlk Yaynlar, stanbul, 1966.

HARABi Edip; Harabi, Ayyldz Matbaas, Ankam, Tarihsiz. HASSAN mit, BERKEY Halil, DEKA,N Ayla ; Osmanl DevleLine Kadar Trkler,
stanbul, 1987.

HAYAL; Bey Divan.

HEYET (Diyanet leri Bk.l); Kur'an - Kerim ve Trke Anlam (Meali) Ankarn
1987

HEYET; Hz. Muhammed'in Ehlibeytle ilgili Hadisleri, HEYET; Hsniye, Ak Kitabevi,

stanbul, 1958.

Ayy!dz

Mat. Ankara 1990.

HEYET; Yunus Emre ile Hac Bekta (Bildiriler) stanbul 1971.

HEYET; Trk Dili (Trk iiri zel Says) Say: 445-450, Ocak-Haziran 1989 Ankara. HEYET; Meydan Larausse., ( 1 - XIII) stanbul 1992.

HEYET; Trke Szlk (f'DK) Ankara 1992

HEYET; Anabritannica ( I - XXII ) stanbul 1988.

HIRSCHMAN Albert O. ; Gericiliin Retorii, stanbul, 1994.

HAM bn i; Hz. Muhammed'in Hayat (Es - Siret'n - Nebeviyye), Ankara, 1992.

HOCA Saadettin Efendi, Tacu'l-Tevarih /I, !I, IIJ, IV, V) (. Parmakszolu) Kltr Bakanl, Ankara 1992.

---~--------

.... - - -

HOODBHOY Pervez Amirali ; slam ve Bilim, (BREY Eser) stanbul, 1993 HOURANI Albert ; Bat Dncesinde slam, (Celal A. Kanat), Sarmal Yaynlar, stanbul, 1994.
Hz. Ali; Nech'l - Belaga erhi, (A. Glpmarl) stanbul, 1972.

Hz. Ali' den Devlet Adamlarna tler, stanbul, Tarihsiz.

IBN ARAB (Muhittin Arabi) Fusfisu'l-Hikem (M. Nuri Gen Osman) MEB, stanbul 1971.

iKBAL Muhammed; Cavidname, Bankas Yaynlar, Ankara 1971.

NAN Abdulkadir; amanizm, 4. Bas, Trk Tarih Kurumu, Ankara 1995.

IRVING T. B.; slam Dnyas (l, 11,) stanbul, 1992.

VGN Hayrettin ; Ak Stk Pervane, Ankara, 1976.

_ _ _ _ ;Halk Edebiyat 1977. _ _ _ _ ;Geredeli

Ak

Figani, Ankara, 1994.

z, Mahir; Tasavvuf, Kitabevi Yayn, 5. Bask, stanbul 1995.

KABAKLI Ahmet; Yunus Emre, stanbul, KALAFAT Yaar; slamiyet ve Trk Halk nanlar, Kltr Bakanl, Ankara 19%.
KALEL Ltfi ; Alevi - Snni nancnda Mevlana, Yunus ve Hac Bekta Gerei,
stanbul, 1993.

_ _ _ _ ;Kimliini Haykran Alevilik, Alev Yaynlar, stanbul, 1993. _ _ _ _ ; Taplacak lah, stanbul 1991. KARA, Mustafa; Tasavvuf ve Tarikatlar Tarihi, Dergah Yaynlar, 3. KARAHAN Abdulkadir ; Fuzuli (Muhiti Hayat Klasikleri, 2. Bask, Ankara 1995. KAYA Haydar; Alevi Bektai, Erkan, ahsiyeti) Bask,

1995.

KARADAG Metin; Halk Edebiyat Anlat Trleri, Kars Yaynlar, Ankara 1995. Kltr
Bakanl

Trk

KAFESoGLU brahim ; Trk Milli Kltr 8. Bask, Boazii Yayn, stanbul 199 L Evradi,
Edebiyat,

Manisa 1993.

_ _ _ _ ;Bektai lmihali, Ayyldz Yaynlar, Manisa 1989.

KAYGUSUZ smail; Musahiplik, stanbul 1991.

_ _ _ _ ;Alevilikte Dar ve (Darn Pirleri), stanbul, 1993. _ _ _ _ ;Alevilik, nan, Kltr, Siyaset Tarihi ve lkeleri (1. Cilt) Alev Yaynlar, stanbul 1995. _ _ _ _ ;Son Grg Cemi,
stanbul

1991.

KIRAK alar ; Merutiyetten Gnmze Gericilik, 2. Bask, mge Yaynlar, stanbul, 1994. _ _ _ _ ; Trkiye'de Gericilik (1950-1990), stanbul I 9'J4.