T.C.

KLTR BAKANLIGI YAYINLARI/ 2065 Yaymlar Dairesi Bakanl Sanat- Edebiyat Eserleri Dizisi/ 162-31

ALEV - BEKTA RLER ANTOLOJS

CiLT: iV (19. Yzyll)

SMAIL ZMEN

- 2 Temmuz 1993 gn Sivas Madmak otelinde ad, yobaz dncelilerin yakt dnce ehidlerinin ateten semaha duran ruhlarnn kutsal ansna saygyla sunulur. -

T.C. KLTR BAKANLIGI YAYINLARI/ 2065 Yaymlar Dairesi Bakanl Sanat- Edebiyat Eserleri Dizisi/ 162-31

ALEV - BEKTA RLER ANTOLOJS

CiLT: iV (19. Yzyll)

SMAIL ZMEN

 T.C. KLTR BAKANLII, 1998 ISBN 975-17-1940-2 (Takm) ISBN 975-17-1944-5 Kapak Dzeni! Canan BAYRAM

ANKARA

Alevi-Bektai iirleri

antolojisi [haz.] smail, zmen. - Ankara : KQltilr Bakanl, 1998.

5 c. ; 24 cm. - (Kltr Bakanl yaynlar ; 2065. Yaymlar Dairesi Bakanl sanat-edebiyat eserleri dizisi ; 162-31) ISBN 975-17-1940-2(tk.) I. zmen,
811
smail.

II. Seriler: .

Birinci

Bask,

5.000 Adet

TRK TARH KURUMU BASIMEVl -ANKARA, 1998

Szl anlatm geleneine daha ok bal kakru Anadolu edebiyat zn yaad topraklar zerindeki uygarltktan alr. Anadolu uygarlmm yap talarmdan birini oluturan kltr kollarmdan biri de iirdir. nA/evi ve Bektai iirleri Antolojisi"ni haz1rlayan smail zmen, bir kltr rn olan iirin Seluklu ve Osman// dnemlerindeki sanatlar arasmda en karmak, en deiik yapda olduunu belirtmektedir. zmen, divan airlerinin de kendi kendini bilme ve .anlama bilincinden yoksun olduunu savunmaktad1r. zmen, bu iir geleneinin karsma Alevi ve Bektai iirini koyarak, deiik bir antoloji alimas gerekletirmitir. Antolojiler, kitap okur/an iin birer yol gsterici kaynaklard1r. Okurlar istedikleri yazara, esere ve konuya antolojiler sayesinde ularlar. smail zmen'in bu titiz almas da Alevi ve Bektai iirlerinin dinamik yapsm ve tarihsel srecini okura aktarmas asmdan nemli bir eserdir.
ulamak

Bu oylumlu ve zahmetli almas nedeniyle smail zmen'e, kitab okurla buluturan Yaymlar Dairesi Bakanlf'na ve emei geen herkese
teekkrlerimi sunarm.

M. stemihan TALAY Kltr Bakam

NDEKLER
SUNU........................................................................................................................
GR.........................................................................................................................

5
9

19. YZ YIL ALEV - BEKTA R ZERNE ...............................................

xx. YZYii,, iR
AH

SULTAN ............................................................... ;........................................ .

AIKI ..................................................................................................................... ..

KUL HMMET STADIM ...................................................................... :............. .

AGAH DEDE ......................................................................................................... .

DAN ..................................................................................................................... . PRMEHMED ........................................................................................................ .

35 47 75 83 89
91 97 103
107

GEREDEL AIK FGAN .................................................................................. '.."''

ISPARTALI SEYRAN .......................................................................................... .

EVEREKL SEYRAN ........................................................................................... .

SIRRI ...................................................................................................................... ..
SACD ..................................................................................................................... . HIFZ ...................................................................................................................... .. EM' ................................................................................................................. :..... .

121

129
133

137

ZAHlVI ..................................................................................................................... KENZ ..................................................................................................................... . HTAB ................................................................................................................... . TURAB .................................................................................................................. .

AIK VEL .............................................................................................................. .

143
151

153
157 167

PERAN BABA .................................................................................................... . HATF ................................................................................................................... .

YESAR BABA ...................................................................................................... . BOSNAV .............................................................................................................. .

189
195
205

FENN ..................................................................................................................... ..

HAKKI ................................................................................................................... .
HAK ..................................................................................................................... .. CEVAB ................................................................................................................. .

213 223 233 235 237

Vlll

ALEV VE BEKTAi RLER ANTOLOJiSi

RECUL ...................................................................................................................
VEHB .....................................................................................................................

..................................................................................................................... HASRET ................................................................................................................

REMZ.....................................................................................................................
ECR........................................................................................................................

SABR

239 241 245 247 249 253

261

RESM.....................................................................................................................
LHAM BEY ..........................................................................................................

265

SADIK BABA ......................................................................................................... ZKR BABA .......... .......................... .......... .. .. ................. ........... ................... ........ .. HAD ....................................................................................................................... GENC ( GEN ABDAL) ....................................................................................... DRR .....................................................................................................................
RAHM....................................................................................................................

267 271
273

ESAT BABA ........................................................................................................... CESAR ................................................................................................................... EHD ....................................................................................................................

DERV TEVFK.....................................................................................................

AL LHAM DEDE................................................................................................. EMS BABA.......................................................................................................... MUALLM NAC ................................................................................................... AHMET TALB RAD BABA ........................................................................... ABDN BABA........................................................................................................ MAZHAR ................................................................................................................ ASIM ...... ;................................................................................................................. MEFHAR ................................................................................................................ RECA BABA ......................................................................................................... FEHM BABA.......................................................................................................... MUHARREM MAHZlJN BABA .......................................................................... YEKSAN ........... ..................................... ........ ..................... ............................ ........ HLAS ..................................................................................................................... KADR.....................................................................................................................

HAYRAN ................................................................................................................
SMAL..................................................................................................................... MR'AT (KALECKL)........................................................................................

FUZUL....................................................................................................................

279 287 293 297 299 301 303 307 313 315 317 319 321 323 325 327 329 331 333 335 339 343 345 347 355

~~--~~~i~IN~D=E~KLER

DERV SLEYMAN.............................................................................................
SEFL ABDAL .................................................................................... :....................
DEL BORAN .... ........... ........................... ............ ................ ............ ................. .......

357 359 363 369 37 375 387 389 397 399 401 403 405 407
409

SEFL AHMED ........................................................ ....... ......................................... AIK SEFL AL .....................................................................................................

FEYZULLAH ELEB .............................................................. :.............................

MEKNUN ............................................................................................................... DERV AL ................................... ........ .......... ............................ .. ....... ............... ...

HSN BABA ..................................................................,.......................................

MUHAMMED ......................................................................................................... RIZA EFEND...........................................................................................................

HULK BABA..........................................................................................................
NAZM.....................................................................................................................

RUH BEY BABA ................................................................................................... INAR ................................................................................... ,................................. M.ATLUB (TALB).............................................................................................

411 413 417 419 423 427 429 431 439

449

TOKATLI GEDAY ............................................................................................... MEHD BABA.........................................................................................................

EVK.......................................................................................................................

FERYAD ( DEL DERV ) ...................................................................................

RIZA.........................................................................................................................
EREF

BACI............................................................................................................ CEYHUN ........................................................................................................... ~.... MEHMET AL HLM DEDE BABA ..................................................................... HAFIZ BABA ..........................................................................................................
BRAHM BABA ....... ........ .. ..... ............ ....................................... ................... .........
FERD....................................................................................................................... ESR BABA ....................... .. ....... ......................................... ........ ......... ............ ...... RAM ..................................................................... ;.................................................. LOKMAN ............................................................................................................... NEHR...................................................................................................................... DERUN BABA (DERUN ABDAL}.....................................................................

451

455
457 481
483

485 489 493 507

AMASYALI FEDA Y BABA .................................................................................

HAYRYE BACI......................................................................................................

ARFE BACI ..................................... .......... .......... ............................ ...............

CELAL....................................................................................................................

509
511

ALEVl VE BEKTA RLER ANTOLOJiSi

-------515 521

AR EREF............................................................................................................
EDB HARAB.........................................................................................................

A. CEMALETTN ELEB.....................................................................................
MHRAB (brahim Baba ) ............... ................... ............................ ........................ CEMAL BABA .......................................................................................................
MNR BABA.........................................................................................................
.

539
545 549 555 557 559 589
609

YUSUF DEDE ......................................................................................................... AIK SITKI BABA ( PERVANE ) ......................................................................... AIK KUL FAKIR................................................................................................... AIK GUFRAN ...................................................................................................... KEMTER. ......... ......... ........ .......... ...................... .......................... ............................ DDAR ....................................................................................................................
DERYAB.................................................................................................................

613
629

SERDAR ................................................................................................................. RUHSAT ................................................................................................................ MNHAC ......................... .. ....... ... ........ ............................ .. ................... ....... ............ SLAMYET VE OULCULUK.......................................................................... TASAVVUJ<i TERMLER VE DEYMLER SZL ....................................... SZLK.................................................................................................................... KAYNAKA...........................................................................................................

633 637 641 651

655 687

743
815

SUNU
Alevi-Bektai iirlerini derinlemesine inceleyenler u ortak noktada birleirler: Bu i irlerin hemen hemen hepsinde, Allah-Muhammed-Ali-Onikiimam-Hac Bekta Veli ve erenler sevgisi odak noktay oluturur. Dahas, bu iirler batan baa ibadet saylabilecek bir ierik ve hava tarlar. Durmayan, eksilmeyen gidere~ younlaarak artan, derinleen bir inan yn eklinde karmza karlar. Bu gerekten soluk aldrmayan, srekli akp giden bir ibadet trdr. Be ciltte sizlerde bu gerei, srekli ibadet trn ararak greceksiniz, izleyeceksiniz. 'Anadolu'da Hac Bekta Veli ile bu ibadet tr yaama giriyor. "Bismillah-Bismiah" diyerek ie giriiyor, zaman olarakta XXI. yzyln kaplarna dein gelip dayanyorlar. Durma yok, kesilme yok, elenme yok srekli bir ak bu sevgi. Severken ibadet ediyorlar, savarken, dvrken, alrken, kaarken, svrken bile ibadet ediyorlar; doumdan, lenedek ibadetleri hi durmuyor. Yrrken ibadet, uyurken ibadet, yemek yerken ibadet, iki ierken, elenirken, oyun oynarken hep ibadet ... hep ibadet. badet kimseleri incitmeden, gsterie, propagandaya yanamadan, iki yzlle sapmadan, gizlilik iinde, sr olarak ibadetlerini oyun eklinde, hareket iinde, itenlikle, cokuyla, iirle, arkyla, trkyle, duayla yerine getiriyorlar. Saz sz her ele alta ibadet balyor. yle durumlarda onlar iin her yer tekke, her yer cemevi, her yer cami, her yer ibadethanedir. Onlara gre evren ibadethane, evren cemevi, nede olsa her ey, her yer gnlevidir. Uslar, ileri, dlar Allah'la dop-doludur. Onlara fetvalarla, fermanlarla Allah'sz diyenler, onlar din d sayanlar, heteredoks sfatyla boyayanlar, Kzlba grenler ne menem dncelerle bunlar syleyebilmi~ler bunu anlamak., kavramak ok g. te ben bunu bir trl zemiyorum, anlayanlar, zenler buyursunlar, ite meydan ...

ortak yn bilinmez bir zlem iermeleridir. Her yam zlem dolu bir sevgi ... lmszlk zlemine doru akp giden bir rmak... bu dnya ile br dnyay birbirlerine katm, kartrmlardr, her an br dnya ile srekli al-verileri var, Tanr ile gryorlar, konuuyor lar, gm erenleriyle selamlayorlar, eytanlar, ktlkleri kovuyorlar. Gelmi-gemi tuhaf inan trleri sayesinde, eytanlar lanetliyorlar, talyorlar. Buradan l sevdiklerine yemekler, alar, adaklar, giysiler yolluyorlar. Onlar sofralarna aryorlar, bekliyorlar, savalarna, sevinlerine alyorlar. u abartsz bir gerek: Her Alevi, her Bektai en az dvaz-imam, nefes, deme biliyor, hatta bazlar ezgisiyle birlikte syleyebiliyorlar. te bir kltr ayakta tutan, diri klan, soluklandran eler bunlar. Derin ve lmsz kltr bunlarla besleniyor, bunlarla yayor ... Sonsuzluk iinde bitmeyen bir al veri yaparak doal yaamlarn srdryorlar. Evrene katlmak istiyen bir ak ...
Onlarn
Alevi-Bektailer

Alevi-Bektai iirinde

ALEVi VE B_EK7~_JIRLER AN1:."""D""l.O."""":J;..;;i=SI'-.- - - - - - - - - - - - - - -

Alevi- Bektai-Caferi-Hseyni-Tahtac- Rafzi-Kzlba- Bedreddnl- Harfendl-lk -Abdal- Kalenderi-Hurufi-Batni-ii gibi eitli adlarla anlan yolaklar ve trevlerinin hi birisinde slamiyet ilkesine dorudan doruya aykr ve kar duran, din kurallarn kabul etmeyen bir tutum ve davranlarna rastlanmyor. Namaz klmaz, ramazan orucu tutmazlar ama onlar inkar da etmezler. Niin tutmadklarna baz neden ve gerekeler gsterdiklerini grrz. Hatta Hz. Ali'ye ve ehlibeytine Yezit'lerin svdklerini, onlara hakaret ettiklerini, karaladklarn, haklarn yediklerini, kovulduklar camide bunlar duymamak iin camiye gitmediklerini, namazn bu ve benzeri gerekelerle braklm olduunu duyduklarn syleyenlerle de karlaabilirsini1.. badet. yalnzca namaz mdr? Tanr'ya yalvarmann, yakarmann, niyazn, ibadetin elbette binlerce, hatta milyonlarca yolu, yntemi, tr vardr. Hatta diyebiliriz ki; yeryznde ne kadar inanl, imanl insanlar, mminler gemi ve ne kadar da geecek ise onlarn saylar dein, hatta daha ok inan ibadet, niyaz usul ve yollar vardr diyebiliriz. nsan oturarak, ayakta, yrrken, yatarken hatta uyurken bile Tanr'sna yalvarabilir, yakarabilir, niyaz eder, tapnr. Bunu engelleyen, yasaklayan hi bir dinsel kural gsterilemez. badeti kabul Tanr'ya ait bir itir. Buna kimse karamaz. slamn temeli Tanr'nn tekliine itenlikle inanmaktan geer. Bu temel ilkeye hafifte olsa uymayan, glge dren mslman deildir. Tanr, kitabnn bir ok yerinde, bu ana ilkeyi vurgulayarak, bu temel ilkeye ters den bir durumu, irk komak, kafirlik, inkar gibi ar su olarak nitelendirmitir. yleyse, Allah'n varlna itenlikle inanan herkes mslmandr. Dinin dier kurallar, bu temel ilkeye uyulmasndan sonra ancak gndeme gelebilir. te bu dnce sisteminden yola karak Alevi-Bektai topluluu kendi inan bahelerindeki, cem ayinlerindeki, ibadet, niyaz saylabilecek her trl davranlarn mutlaka Kuran- Kerimin bir suresine, bir ayetine, bu da olmad taktirde kutsal bir hadise dayandrmay ihmal etmeyerek ibaretlerini yapmlardr. Aleviler Aiah' Hz. Muhammed'i-Hz. Ali'yi-Oniki imamlari, tm ehlibeyti-Hnkar Hac Bekta Veli'yi hiyerarik bir yap iinde hereyden stn tutarlar. onlara kar sonsuz bir sevgi ve ballk duyarlar. Tanr'ya ortak komazlar, onu inkar etmezler. Kuran'da nitelikleri belirtilen Allah'tan baka bir Allah tanmaz ve dnmezler, puta, insana veya baka eylere Tanr niyetiyle 'tapmazlar, niyaz etmezler. Herkes, herey Tanr tarafndan yaratlmtr. Hz. Muhammed'de-Hz. Ali'de, Oniki imamlarda dier ermi ve ulularda Tanr tarafndan yaratlmtr. Ancak bunlar O'nun sevgili kullardr. Bunlara yaktrlan olaanst nitelikler ve zellikler bile onlara Allah tarafndan bahedilmitir, verilmitir derler. Bunun aksini -syleyenler doruyu, gerei sylemiyorlar, yanl ya da yalan sylyorlar demektir. Alevi inanlarn Yahudilie, Bektai inanlarn Masonlua balyanlarn dncesi, onlarn etkisiyle olutuu gr gerek deildir, yanltr, yalandr. Sonraki dinler hep nceki dinlerin etkisinde kalm, onlardan baz kavramlar zmseyerek, kendi yapsna uydurarak almtr. Bu olgu, dinlerde, sosyal bilimlerde normal karlanmaldr. Kald ki, bu durumdan sadece eski kltrler etkilenmezler, sonraki kltrlerde etkilenirler; eski kltrn toplumu, ulusu, topluluu yayorsa, sonraki kltrlerden, onlarda karlkl ekilde yararlanr, birbirlerini beslerler. Ana kltrlerde her zaman alt kltrleri etkilerler. Aslnda bunlar tpk bileik kaplar gibidir. Srekli birbirlerini beslerler. Aksini savunmak doru olmaz. Ksaca Alevi-Bektai inan ve trenlerindeki olgular, gelenekleri eitli

ynlerden ele alp deerlendirmek, pluralist-prizmatik yntemlerle incelemek gerekir. zellikle ii bu yolun kurucularnn geldii, beslendii kltrlerin ~nda gzlemlemek bizi daha salkl sonulara gtrr. amanist dnce aydnlnda belki zgn zmlere bile varabiliriz. soyutu somutlatrma abasyla dolu bir iir d111yas ... Toplumsal alann snrna eren bir bakn yansd rnler... Toplumsal ben ile birleen ar bir bireycilik. Ama hep us snrlarna yaslanmay ihmal etmeyen, yaratlan yaratann iinde, znde, yannda gren, nesnel snrlar manevi dnyann ortak payandas saya bir gr. Yazl metin akndan ok sylemi, kuaktan kuaa uzanan iirsel bir anlatm biimini seen, kendi gelenekselliini zyle kucaklayan bir kimlik ... nasl sevi. zlem dolu olmasn ... Yeni bir sentezdir bu yol. Bir halk dini ... Batnr kanalda bir kar islamlk, birdirenme, yyllarca sren sessiz bir bakaldr ... Glmseyerek kar durup yeri gelince hereye kafa tutma eklinde oluan bir ktiltr .... Aslnda bu yola sevginin derinliklerinde, acnn labirentinde acy bal ederek seyredip ondaki z, gzellikleri yakalamak bizi daha enteresan sonulara ulatrabilir. Unutmayalm ki, bin yllk bir birikimi kartryor, o gzelliin salarn taryoruz:

"srafil aznda srdr muhabbet"

Grlyorki, byk zaman sreci iinde yeryznde tm insanlk iin en nemli olan
i retmektir. badette bir retim biimidir. Sevgi retir, ahlak retir, yaam biimi retir.

Ancak bu retimde barn, dostluun, iletiimin byk nemi, yeri ve rol vardr. Yanl bilmek, pein hkmlere gre kabul insan hep kmazlara gtrmtr, dmanhklara srklemitir, birbirine yabanclatrmtr, ayn ada yaasalar bile aralarna onlarca yl, yzyl, binyl.. gibi bir zaman uzakl sokulmutur. Uzam olarakta aralarna lkeler, gezegenler galaksiler koyulmu gibidir. nsanlar kmazlardan kurtaran, salkl yollara kavuturan kltrlerdir, ak inanlardr, evrensel dostluklardr. nsan olarak biz bunlarn ardna delim. Byk ozanmz Nazm Hikmet "Bu memleket bizim" adl iirinde biitn bunlar birletirerek yle iirletirir, insanlarmzn haritasn yle izer:

Drt nala gelip uzak Asya' dan Akdeniz'e bir ksrak ba gibi uzanan bu memleket bizim Bilekler kan iinde Diler kenetli

ayaklar plak
ve ipek bir hahya benzeyen bu toprak
Kapans

bu cehennem bu cennet bizim el kaplan

bir daha almassn yok edin insamn insana kulluunu bu davet bizim

ALEV/ VE BEKTAi ilRLERI ANTOLOJiSi

Yaamak

bir aa gibi tek ve hr ve bir orman gibi kardeesine bu hasret bizim

lkemiz ve insanlarmz, 30-35 yldan bu yana eitli skmtlann, kargaalarn, srbyk ve karanlk oyunlarn ortasndan geip gidiyor. Malatya, orum, Sivas olaylar. Ardndan 115 kiinin ldrld K. Mara komplosu, Sivasta 37 kiinin kasten yakld Madmak Oteli olay. imdi de stanbul provakasyonu 20 kiinin kym. Alevi ve Bektailer bu aclar ekmeye, bu skntlara katlanmaya, bu karanlk oyunlara, kargaalara atlmaya niin lliyk grlyorlar'! Ne yaptlar ki?... nanmaktan, sevmekten te ne sulan, ne gnahlar var? Aydn olarak, insan olarak bunu sormak hepimizin hakk, hepimizin grevi. Soukkanl olalm. Salkl d'nelim. Hereyimizi yeniden ele alalm. Yanllk, hata nerede ise birlikte bulalm. Oyunlara gelmeyelim. Kimsenin maas olmayalm. yleyse hep birlikte Yunus Emre'mizi dinleyelim:
tmelerin,

Gelin tan olalam i kolay kalalm Sevelim sevilelim Dnya kimseye kalmaz Ya da, Gurumayi'nin dedii gibi "Ak Tann'dr, Tanr hereydir. Sevgi olmaz ise cennet bile cehennem olur. Dnya Tanrsal ak gliciinn bir ifadesidir" Btn yeryznde yaayan insanlara, zellikle de lkemizdeki Alevi-Snnilere ellerindeki, eteklerindeki talar dkerek birbirlerine sarlmalarn, birbirlerini sevmelerini neriyorum, bunun zorunlu olduuna inanyor, herkese umut, bar, esenlik, mutluluk ve baarlar diliyorum.

GR
Dnyada yaayan her topluluk gibi 21. yzyla girmeye hai:rlanan Alevi-bektailerde sreleri boyunca, Anadolu'da, Seluklular ve Osmanllar dneminde akla ters gelen bir ok eriat kurallarna kar durmann; Cumhuriyet dneminde ise, Atatrk ilkeleri ile ve sol'la bir ok ynden zdelemenin faturalarm ok ar biimde demilerdir, demekteler de. Onlar hep ortodoks bir snni kuatmas:altmdla yaadlar. Bu kuatmann zayf halkalarn krarak tarikat ad altnda rgtlenmelere gittiler. Ulusal bir temele oturma srecini hzlandrarak kapal cennet olma kskacndan kurtulmaya altlar. Bu gzlemlendi. Kapal cennet dnemini yaarken slam halk dini haline getirerek
yaam

Anadolulatrdlar.

Genel kurala gre, her dnemde gerek bir rnesans (aydnlanma) kvlcm, ancak ok ynl kltr birikimlerinin younlat, ileri dncelerin olutuu, kendi iinde hogr ve zgrln egemen olduu skntlar, gereksinimler iinde atlmlar yapma zlemleriyle yanan bireylerin, umut ykl toplum kesimlerinin kk bir aznl (elitleri) tarafndan aklr tututurulur. Sonrasnda nderlik bayran yine sekinler tasa bile artk, toplum konunun nemini, yararn, gerekliini, vazgeilmezliini kavrad iin iin peini bir daha brakmaz; youn biimde izlemeyi, gelitirmeyi, ii canl tutmay grev sayar, srdrr. Bu artk o toplumun yaam biimi, kan, can her eyi olmutur. Toplumlarn karlkl veya tek tarafl dmanlklar da dostluklar gibi srekli deildir. Bunu ulus ve toplumlar ounlukla karlarna gre saptar ve uygularlar. Ama yine de, toplumlar iin srekli saylan bar ve dostluklar olmaldr. Heterodoks slamln sistematik bir eriat, hukuku olduu sylenemez. Bu inan Fatimi ve Safevi olgusu dnda hi devlet olamad. Yalnz toplumsal muhalefetin iinde yaad, orada piti, glevlendi, keskinleti. Snflarn olmad bir toplum dn, inancnn odanda zlem olarak tuttu, yaatt. Snni evreler Alevi-Bektailii bir dnce yada inan hareketi olarak deil, sunni ideolojinin temsilcisi olan bir dzenin yklmasn amalayan acmasz bir dman olarak grmeye baladlar.
Alevilik-bektailik, aslnda slamiyetin zgn bir yorumundan baka bir ey deildir

yer yzyllar ncesinde kalmtr artk. Artk bu balamda Alevilikyeni bir konuma, yeni bir duruma girmitir. Dnyaya, yaama "at gzlklerinin" ardndan, tek ynl bakmak istemiyor. Alevilik-Bektailik kltr sorununu deerlen dirme aamasna ginnitir. Yzyllarn birikimlerini deerlendirmek, yeni alardan didikdidik etmek zorundadr. Arap-Fars kltrlerine bir tepki olarak doan Alevilik-Bektailii hep ayn yerde saydrmaya, hep ayn eksende dndrmeye almak- byk yanl olur, bu nesnelerin doasna da uymaz. Kimlik deitirmek yerine, kimlik gelitirmek sorunuBektailik

diyebileceimiz

..:..6---'-ALEVJ VE BEKTA/ /IRLERJ ANTOLOJ/Si

-------------

dur gndemde olan. Daha renkli, daha ada. daha ok ynlii, derinlii olan bir kimlik. Temel ilkelerden kopmadan yeni cokular, atlmlar, deerler yaratacak lkler retmek, zmler aramak, sorunlar znden ayrlmadan zmleyerek aa, topluma uyum sa lamak, mezhepi olmadan, snnilerle srtmeden, Alevi-Bektai inan ve kltrn derinlemesine srdrmek. Eskimi giysilerini, yapsn deitirmek; yeni, diri, gzel, gerek. duru, renkli bir yap kazanmak onlarn imdiki sorunlar. Btn bunlar nasl zecek Alevi-Bektailer, zaman gsterecek. Ama geldikleri "mazlum rneinden, barc olmaktan, sevgi-sayg-iyi-gzel ve hogrden" ayrlmadan, "gvercin donunda" kalarak f.ecekler bunlarn hepsini de. Dnceleri, inanlar, ynleri byle. toplumundaki egemen snflarn halk kafa tutmann tayc ln yaamaktadr. ki ayr dnyay yanstmaktadr. Yapay domalarn altnda ezilmekten kurtulma sava vermektedir. Bu bir kimlik savadr. Burada halk dine kar dman gsterilmektedir. Kr dv slamlk dmanlna dnmtr. nanlarn, dncelerin alt st olduu bir dnemdir bu, tam 700 yl srmtr. ok uzun bir dnem. Ama gerek rf d, dinsel, dnsel, siyasal bir halk rgt rgnleyerek giderek kurumlamasn gerekletirecek biimde Alevi-Bektailik olumutur. Bu adan baklnca bile zorlamann iddetin, drtnn, zgr dnceyi zmsemeyi iine sindirip, kendini durmadan yenilemi ve zn ykmam olduunu grrz. tarikat
ynlaryla hesaplamasdr. eriat-batni kavgas, aslnda, Osmanl

Halk dini

slam bakaldrnn, eriata

Kuru, ksr eriat kurallarn aarak tarikat-marifet-hakikat dnyasnda kendine yeni boyutlar yaratarak, dinin ekline deilde zne ve tinine ynelik yorumlar iinde yryp koan, Alevilik namaz, niyaz, zyle; topluluu insanlkla birlikte gzetip, yceltecek, manevi kblesini tm insanla evirecektir.. Tanr korkusunu, Tanr sevgisine dntre cek, kulluun yerine zgr-kiilikli insan oturtacaktr. Yaratan, yaratlan ikiliini, ayrl n "Vahdct-i Vcud" inancnda birletirip eritecek, kt olana deil, hakl ve adil olana "biat" layk grecek, "zahir-batn" elikisinde inancn devrimletirecektir. Btn bunlar ve benzerlerini harmanlayacak, planlayp uygulayacak. Bu yolda taktik ve stratejiler retecek. Sava hepten reddecektir. Nefreti, iddeti, kini szlnden hepten atacak. Kimseyi reddetmiyecek, horlamyacak. Aalk, kt, kirli, pasl, iki yzl, yalan, dolan ile savan daha youn biimde srdrecektir. Byle giderse Alevilik-Bektailik yzyl lardr sren oluumunun nndeki tm engelleri kaldracak bir dnem balatarak dini, ibadeti, kitab zgr bir akl ve isel anlamlaryla yorumlamak suretiyle btn bunlar gerekletirmeye, hamurundaki ilahiliin ve irfaniliin mayasn yitirmeden felsefi, tasavvufi, aktresel, panteist, paganist deerlerle, ateist baz ilkelere, temel ilkelerinden dn vermeden akl-inan-yaam lsne dayal btnln 21. yzylda da srdrecek gtedir. Mevlana'nn dedii gibi: "Her gn ayr bir dala konmak I Sonra oradan da havalanmak I Baka bir yere, baka bir geree/ umak ne gzel" ...
eriatn

Ortodoks Siinni ideolojinin gdclnde devletin ezen, smren bir organ olmas, bir yere girme alkanln daha ok hzlandrmtr. Bu gidi karanlk zerine karanlk katm, yozlu katmanlar daha da younlatrmtr.

---------------------------

- - - -..--------G""""l~R_,__ _ _ 1

Daha nceki yzyllar da, ze1likle de 19. yzylda bandan geen tm seri.ivenlerden ders almasn bildiine inandmz Alevi-Bektai topluluu, kazand bu deneyimlerden, yz.yllarn rmaklaryla barajlad derin birikimlciindcn yararlanmasn, yeniliklerden, ezikliklerden, horlanmalardan kurtulmasn renmi olarak 21. yzyla rahat, mutlu, onurlu, soukkanl ve birlikten yana bir grnmle girecektir. Elbette yeni sorunlar olacak. Ama onlar salkl biimde zmleme g ve yeteneine sahip kadrolarn da sahip olacaktr. zetle, Alevi-Bektailik yl olarak stlerine den tm ilevleri yerine getirerek.! ulus-devlet btnli.i iinde evrensel ilkelere kavuma becerisini gsterecektir,
inancndaym.

ynlerden eskimi, ypranm kurumlarm yeniayak uydurmaya balamtr. Bir baka syleyile, Aievilik-Bektailik kabuundan kmaya almaktadr. Toplumsal konulara eilme gereini duymutur. Dinsel konulardan tamamen uzaklamasa bile bu yneliin ~imeklerini akmaktadr. iir dili ve konular h:.da deimektedir. Byk bunalmlar iine girmi olan Osmanly sarsan ekonomik ve politik konularla ilgilenmekte, zmler retmese bile kysndan kesinden tutup eletirmektedir. Kabuk yrtlmtr. Byk zelzele orlanda sa:smaktadr, yerlerinden yurtlarndan olmaya balamlardiT. zellikle, Rumeli Bektailii kapan. sn dnemi srecine giren bir topluluk olarak ok rahatsz dr. Yenieriliin 1826'da latlmasnm ceremesini de onlara detmeye kalkan Osmanl ynetimi ile iyiden iyiye y;banclamlardr. Bu olaydan Bektailik byk darbe yemi tir. Oysa bu olayda, ta bandan beri Bektai.ler susuzdur. Yenierilerin ktlklerinin hesabnn onlara karlmas yanltr, hakszlktr. Bunu kimseye anlatamazlar. Hereyi sineye ekerler. iirlerine gmerler. Ama kendi z kaynaklarnda kendi zn oluturarak dil kltr birliinin kurulmasna byk katklarda bulunurlar. eriat temsil eden devlet giilerine hep byle kafa tutarlar, yol gsterirler. Devlet-halk elikisinin tipik bir rneini sergilerler. Yinede toplumsal bilincin iinde ieklerini yetitirir ballarn hazrlarlar.

Alevi-Bektailik

19.

}zylda baz

leme gereini

duymu, hzl an kurallarna

19. YZYIL ALEV - BEKTA R ZERNE

Bu dnem, Alevi-Bektai iirinde bir yenilenme dnemidir. Geen yzyllarda ile nen sorunlar, konular yeniden ele alnm ve iire aktarlmtr. Yalnz 20. yzyln ikinci yars iinde iire yeni konu, kavram ve sorunlarn girdiini, sosyal eletiri, giildiir ve in sanlk sorunlarnn ne getiini, horlama ve yadsmaya kar kldn, ateizme daha ok kayldn, laisizmin arlk kazandn, dz yaznn iirden daha ok ne getiini, kimlik aray sorununun gndeme geldiini, yurtii-yurt d sempozyum, konferans, panel gibi ak-kapal toplantlarn yapldn, Hac Bekta ilesinde olduu gibi bir ok yerde enlik ve etkinlikler dzenlendiini, bir ok inceleme, yazn-yaptlar yaynladn, bu konularda bir yayn patlamas olduunu, ancak bunlarn ounun birbirlerinin yinelenmesi eklinde olsa bile, Alevi-Bektailerin, tm basklara, orum, Malatya, Tokat, ve zellikle de Sivas olaylarna, yakmalara karn toplumda her ynden arlklarn duyurmaya baladklarn, uyandklarn gryoruz. Bu ksa genel baktan sonra 19. yzyl ele alp Alevi-Bektai topluluunun yazn rnlerine bakmaya alalm. Daha nceki yzyl larda yayan Alevi-Bektai Ozanlarnn rnlerini incelerken grdkki iir biiminde yazlanlar ile dz yaz olarak verilenler iten, yaln, cokulu ve iirsel bir dille yazlmlardr. 19. yzylda Alevi-Bektai yaznna girerken genel bir panaroma sergilemek gerekir. 19. yzylda Osmanl toplumu ve devlet rgt her ynyle, btn kurumlaryla gerileme hzn srdrmekte, inan ve dnce kurumlarnda eskiye daha ok ballk duymaktadr. Bu kntden kurtulmak iin eskiye snmak, ondan medet ummak daha Ama kat bir anlayla bu saplant yaatlmaya allmaktadr. Osmanl aydn gelien Avrupa karsnda duymaya balad aalk duygusundan kurtulma yollar arama yerine, daha ok aknla derek, panie kaplarak kmazlara, amazlara, aymazlara girmektedir. Yozlaan medreseler birer kar yuvas haline dnerek daha ok karanla batmtr. Bunlar yeni bir kimlikle k yollar, bilimsel yntemler arayndan ok uzaktadr.mparatorluk daralmakta, topraklar elden gitmekte, retim-tketim ilikileri giderek krsal kesim aleyhine bozulmaktadr. Dier slam lkeleri ve topluluklarda hzla smrgelemektedir. Toplum, yeni retim yollar, alanlar yaratmay dnememektedir. Yeni yollar, teknik gelime kimsenin aklna bile gelmemektedir. Soygun, vurgun, yiyin, kyn, her yerde geerliliini srdrmekte, toplumu kemirip bitirmektedir. Ynetim artk lm deindedir. Ama kym, basky asla brakmamakta, halka kan kusturmaktadr. Osmanl ynetimi hantallam, yorgun dmiitiir artk. Toplum ya1.gsnda devlet. mekanizmasnda bagsteren atlama ve depremler her alanda sesi duyulur, varln srdrlr hale
gelmitir.

Trk yazn da ikiye blnmtr. Bir grup an gidiine ayak uydurmaya alarak Avrupa'y izlemekte, teki grup ise Osmanl'y, eskiyi srdrme; eski divan geleneini ya-

ile balayan yenilik araylar yeterli deildir, ama o haliyle bile bir umut dr. Yenilik taraf olan ozanlar bile gazel yazmaktan kendilerini alamazlar. Avrupa'da heme:n hemen tm uluslarda Rnesans-Reform dnemi olarak nitelenen aydn lanma andan getirilen tm yenilikler hzla artarak yaylmakta, ekonomi, teknik ve politika gibi gncel durumlarda da yeni grler arlklarn duyurmakta, teknik ve bilimsel bulular hereyin nne gemekte, toplumlar ve bireyler insanln karanlklardan, ortaa: n rmcek alarndan kurtuluun ancak bilime ve teknie dayanmaktan getiini kesin biimde anlam bulunmaktadrlar. Buna karn Osmanl toplumu, ynetimi ise eskiyi srdrme giriim!eine sarlarak, dine dayal, ypranm eskiye, gericilie ileri-yenilikci bir klk bulmaya alarak ve padiahlarn sarayndan beslenerek zamana kar toplumu geriye iten, devleti rten yollara bavurmaktadr. Toplumun gz, kula, zellikle de dili durumunda olan., yzyllardr bu ilevi eksiksiz yerine getirmeye alan Halk iirinin bir blm saylan Alevi-Bektai iiri de 19. yzylda ikiye ayrlm olmasna karn, eskiye zenme eilimi gstermektedir. Bu kesimin en nemli ozanlar bile "gazel" ler, "tahmis"ler. "mersiye"ler, sylemekten kvan duymakta, divan iiri geleneini iyice benimsemi grnerek Osmanlca'nn "terkip"leri "mazmum"lar ortasnda iiri bomakta, yeni bir bulu, yeni bir gr getirme yollarn arama, bulma gcn kendilerinde bulamamaktadrlar. 19. yzyl Alevi-Bektai iirinde dnce kayna tasavvuf olan " tekke iiri" son eklini alm, ie kapal, dnyadan kopmu bir nitelik kazanmtr. Bu dnemde ozanlarn saysnda bir art gzkyor ise de, bu salkl bir art olmayp geen ylizyllann tersine yazya geme, baslma olanaklarnn artmasyla ozanlarn unutulup gitmelerinin nne geilmi olmasndandr. Tekke iirinde de bir yineleme, eskiyi tekrarlama gri.iliir. Tekke iirinde Tekvin, Vahdet-i Vcud, insan, insann deeri, dnya, diinyann fanilii, nefs, nefs terbiyesi, ak, zhd, zikr, ahlak, Ali, oniki imam, Hac Bekta Veli ve dier tarikat ulular iin duyulan sevgi gibi temalar i lenmitir. Kiilerin nefis terbiyesi ynnden uyanlmalan esas alnmtr. Kntii kenz olay; ve Kuran'daki Rahman suresi kant gsterilerek "varln birlii" di.incesi ilenmitir. Tekke iirindeki tasavvuf, islami bir temel iizerie oturtulmutur. Ancak gerek toplum yaamndan ka gizlenmitir. Ama tasavvuf tekkelere kapatlmadan eski Trk dinine ait bir ok eyi de yaatma olana bulmutur (. Ltfi Barkan, Kolon.izatr Trk Dervileri, s. 18). Tekke iiri gereklere yabancdr. Trk halk, her dnemde dervilere, ozanlara byk sevgi ve yaknlk duymutur (Prof. Dr. Mehmet Erz, Ti.irkiye'de Alevilik-Bektailik, s. 189-201). A. Glpnarl'ya gre tasavvuf edebiyat cennet, cehennem, ahiret ve eriat grlerini amtr. Bir yandan Hind-ran, Roma-Bizans efsaneleri, bir yandan Kur'an ve erenlerin hayatlarna ait menk beler, bir yandan tasavvufi umdeler, Trk Divan Edebiyatn yourmu, bu edebiyata insani ve fikri bir yn vermitir (A. Glpmarb, 100 Soruda Tasavvuf, sf: 159). Yalnz burada kavram kargaasn nlemek iin Glpnarl'nn dini edebiyata "zhdi edebiyat", divan edebiatrna "Tasavvufi edebiyat'' dediini hatrlatalm. Oysa Divan edebiyat. Tekke iiri, Tasavvufi edebiyat, Halk iiri, Alevi-Bektai iiri ayr ayr kavramlar olup, ayr komlar ierirler. Tekke iirinin uzantlar Ahmet Yesevi'nin yaantsna ve "Hikmetler" ine

atma yolundadr. inasi

-------.. - - - - - -. ------.
dein vardrlr.

-----

Hayderi dervileri, Kalenderiler, Mevlana Celaleddin-i Rumi, Sultan Veled, Ahmet Fakh, Seyyad Hamza, Yunus Emre gibi ozanlar tar~fndan Anadolu'ya tand. bata "alp-eren", "gazi" tipi yaratmasna Anadolu ve Rumeli'yi fethederek Trk ve slamlatrlmasna katklarda bulunduu savna karn, son iki yzylda (18. ve 19.) tamamen kendi iine kapanarak yaamdan koptuu; 20. yzyl balarnda ise gerek ilevini tamamen yitirmek suretiyle ekiller ve tekrarc bir grnt verdii gzlenmektedir. (M. Fuad Kprl, Anadolu'da Trk Dili ve EdebiyatnmTekimlne Umumi Bir Bak Makalesi-Prof. Dr. Ethem Ruhi Flal, amzda tikadi ve slami Mezhepler s. 12). Ama gerek ylemidir? Hele bir yolda gereklee bakmaya alalm Ama bu saptamann doru olduu da yadsnamaz istisnalar kaideyi bozmaz. l 99. yy'da Bektai edebiyat tekkelere ekilmitir. Hep
gerein
Abdal'n iirinde nasl

gizleri peinde koan insan beyni baknz XIV. bir yanslama rzgarlan estiriyor:
Hakikat gevheri bite canumda Cevahir gnlm iinde can old

yzylda

Kaygusuz

***
im dm nur idi

Nur ile mamur idi Durduum yer Tur idi Musa-y mran idim

***
Sen bahr-i melektsn Sen gevher yakutsm Sen mubarek vcudsn Sen de gzet sendedur

Makalat'a gre cana konan. cann dirilmesine, usca egemen olmasna yol aanlardan biri ak. sevgi ise, dieri de evktir; okudur. yleyse kim o, sende, bende, onda, onlarda sakl duran, bizimle mi oynuyor, yoksa dalga m geiyor tam bilemiyoruz. Tersi de olabilir. Yani biz mi onunla dalga geiyoruz yoksa?... Aratrmaya deer bir konu ...
Kasdla

Yirde gkte cmle ey'n maksudyam maksud izm yitirp caht- eflak sylerem

***
Bu
k
Srumfa

mevci yine baumdan ad eyledi razun ad

***
Durugel baaya bir gel aalar szini dinle Ah eyler arhun elinden dkilmi yire yapra

12

ALEVi VE BEKTA/ /iRLER ANTOLOJiSi

Kimin yapra insanlarn madk yine aryoruz:

m, Tanr'nn m?

Hep bunu

aryoruz,

ama demekki bula-

erik

olma sakn bu mlk male Kime kald bu cihan sana kala

Bak bu doru ... Ama yine de:

ahun nur emsdr delilm em'ifanusdan

n gnlme tecelli o/aldan haberm yok

***
Ben bu
ka bilieli ab- Canmun

hayvan bulmam terkin vuruban can- canan bulmam

dizelerindeki grler alamam, yeni yenilikler salanamamtr. Can sulayan, dnce evrimini kesintisiz besleyen muhabet bandan klamamtr. Biim olarakta C:ivan tarzna bal kalnm. ou aruz ls kalplar kullanlmtr. Bu dnemde AlevilikteBektailikte grlen atlaklklar derinlemi, inan ve yapdaki blnmeler yazna da yanstlmtr. zellikle Bektailikte sz sahibi olmaya balayan ve yola daraltarak bir masonik yapya dntrme uras verdikleri grnmne brnen kk bir aznlk iiri tekke iirini iine, Osmanlca'ya, divan tarzna gmm, halktan, hayattan koparm, kil k bir aznln iiri haline getirmitir. Aslnda bunun her eyin sonu olacan grmeleri gerekirdi, ama bunu gremediler; te yandan, orada bir baka iir, bir baka dnya daha filizleniyordu. Onun dili, ierii, sylemi, konusu deiikti. alg-oyun-iki-iir drtls ile Alevi-Bektailik, Osmanl ynetimini, gl ordularn ve eriat rgtn sessizliin sava alannda korkun bir yenilgiye uratarak tarihin sayfalarna gmln seyetmi, divan iirini belirli byk illerin dna kmaktan alkoymu, halk iiriyle evreyi sarp kuatarak onu mutlu aznln mal haline getirmitir. Alevi-Bektai iiri ne dein kabuu iine ekilirse ekilsin yine de halktan krsal kesimdeki canlardan elini eteini ekmemi, onlarla beslenmitir.
te Ak Dede'nin aadaki iiri buna en gzel rnektir:

Aceplerim gnl seni Hal bilmeze hal sorarsn Yannda blbl dururken Krda toya gl sorarsn
aldn arptn

gerisini Bekle akn korusunu Yedi derya berisini Karacak yol sorarsn

Defterimiz oldu mrde Kimler kondu gt yurda Nalbant olmayan ehirde Ak atna nal sorarsn

-~----------------__j_R Z:_ERINE __Q

Hak nazar etmitir gze Odur yoi gsteren bize Kula sar dilsize klim iklim yol sorarsn
Ak Dedem sen varsana Musa gllerin sorsana Kendi aybn grsene Elde eksik kul ararsn

Halk

iirindeki

dil de, zde

adal, ar

olan, dili

anlalmaz

divan ve tekke

iirinden

darda braklm, adeta yadsnm, itilmitir. Ama. krsal kesim halk iirine, diline,

deerlerine de sahip kmay bilmitir.

Ancak yeni toplumsal sorunlarn halk iiri iinde tohumlarna ra.c;tlandda bir gerektir, bu yadsnamaz, grmezlikten gelinemez. Ak Knci bir iirinde kadn sorununu gndeme getirerek kadn boamaya, ok kadn almaya kar kmaktadr. Knci: Yzlerce yl evvel pirimiz gelp Rum'u tenvir in yakmt era Cehaletle kkler salan taassup Brakmad oldu fikirlere ba Bir asr evvel de gelerek bir er imdi irfan vakti demiti meer Softalar eline geseydi eer Bu fikrini oktan ederdi fera pek kalmad softalk kalkt bile evlad yakt Uyuyan cahiller gzc brakt Serbeste sylemek hala m yasa
Kitaplarn Bektai imdi

kimsenin maln alamaz

badet etmekn tenbel kalamaz

Bir kadn stne daha alamaz Boamaz olduka zevcesini sa Arifler namus-u rzn veremez Tesettr ne demek akl eremez nsan dua ile rzkn yerernez Edep iinde var hereye mesa derken, bu dizelerde dile getirdii grler gnmzde de geerlidir, gnceldir dersek yanlmayz deil mi? Knci uygarla aykr her duruma kar kyor. ok kadn almak, te-

settr (rtnme), kadn eve kapamak, kadn kle saymak, haksz yere kadn boamak, tenbellik, yobazlk gibi a d durumlara kar kyor, knyor, direniyor. Zaten ondokuzuncu yzyl Trk yazn da bir btnlk gstermez, belli bir dnce izgisine henz kavumamtr. Yenilik tohumlar ekilmitir. znde olmasa bile kabuunda baz atlama, deime zlemlerinin olumaya balad da gzden kamyordu Alevi-Bektailerin kendileri .ve yollar "sapk", "dinsiz", "rafzi", "kzl ba" szckleriyle irkin nitelemelere tabi tutulurken yaln zl Trke syleyen iirleri bile deersiz bulunmu, elit zmrenin beeni sofrasna karlmam, yavan, derinliksiz ve kuru saylmtr.
SLAM FELSEFESNDE DURUM

Tarihte grlen odur ki; uygarlklar, birbirlerini daha ok gler, fetihler ve ticari ilikiler sonucu etkilemilerdir. Osmanl uygarl da Trklerin yzyllarca sren gleri ve fetihleri sonunda bir yandan Arap-ran, te yandan Bizans ve dier eski Anadolu kltrleriyle iliki kurmu bunlardan etkilenme sonucunda domutur. Uygarlk tarihinde Osmanl Devleti "slam uygarl" iin de ele alnp incelenir. Trl elerden oluan bir uygarl salt dini deerler gznnde bulundurularak adlandrmak salkl, doyurucu bir yol deildir. Yine kutsal deerler, insanlar ve halklar birbirinden en ok ayran deerler olduu iin byle bir nitelendirmenin burada benimsenmesi de dnlmemelidir. Bununla birlikte, Osmanl'y her ynyle ortaya koyabilmek iin nce bu uygarln slami rengini kuvvetle vurgulamak gerekir. nk Trkler mslman olduktan sonra kendilerini ve toplumsal dzenlerini tamamen slami deerler erevesinde tanmlamlar ve Hristiyan dnyasnda da XV. yzyldan balayarak slam'n en nde gelen temsilcileri olarak grlmlerdir. Ama Snni mezhep ve tarikatlar eriat aamamlar, hep ayn kurallar iinde talim etmilerdir. eriat slami dnce baznda geriletmitir. Ortodoks sunni temelde iire, mzie kar olmasna ramen halk mzii yerine "Bizans mziini" mzikte beslenme kayna semitir. nceki baz eyhulislamlar eriat adna Alevi-Bektailerin ldrlmesi iin yarg (fetva) karrken 19 yzylda bunu daha hafifletme yollarn aramaya balar. Aslnda slam uygarl da fetihlerin ve bu fetihlerin yaratt sentezlerin rn olarak domutur. styap kurumlar asndan bu sentezde iki temel e bulunur. Bunlardan birincisi kutsal kitap ve metinler; yani Kuran, Hadisler ve bunlara dayanan yorumlar. kinci eyi ise, eski Yunan dncesi ve bu gelenein skenderiye Okulu'ndan ald neo-platonist sentez biimi oluturur. slamlam ekilleriyle, Hint-ran etkilerini de bunlara katabiliriz. eriat serttir, kurallara an derecede baldr.
Yaln bir anlatmla sylersek; lden kan Araplar eski Yunan dilncesiyle ancak fetihler sonucunda tanular. VII. yzylda Helen uygarl Msr ve Suriye'nin fethiyle bu konuda ba rol oynamaya baladlar. slam ulemas Kutsal Kitap'ta ifadesini bulan gerekleri Yunan felsefesinin terimleri ve yntemiyle dnmeye ve yorumlamaya balad. slam felsefesi bu srecin rn olarak IX. yzylda ortaya kt.

Aslnda "slam felsefesi" tz kendi iinde elikili bir terim gibi grlr. Zaten "fel-

sefe" tanm gerei. akln ve zgr dncenin bir rndr. Hereyden kukulanan, tm bilgileri akln eletirici szgecinden geirmeden felsefe yapmak olanakszdr. Buna kar lk din, bir inanlar sistemidir. Dinle felsefe elikisi buradan balar. Bu iki kurum bu noktada birbirlerinden ayrlr. "Varlk ve olu polarite zerine oturduu iin herhal ve artta ztlar yanyanadr. Byle olunca, ztlarn birindeki glenme ve younlama kar zdd da glendirir ve kar kutupta da younlama oluturur." (Y .Nuri ztrk~Hallac- Mansur ve Eseri 1996-sh: 21). Din yaradl ve varolu karsnda insan kiiliinin ve znn derinliklerinden gelen bir korkuya, sevgiye, evrenin gizemi karsnda duyula~ bir rpertiye dayanr. Ancak, slam uygarl erevesinde IX. yzylda bir felsefeden sz etmek doru ve mmkndr. Bu dnemde ancak felsefe-din ilikilerinde felsefi dnceyi belirleyen zgr dnce eklini n plana karm ve bu olgu an en stn dnce akmna olanak salamtr. Yalnz XII. yzyldan balayarak felsefe-din ikileminde din ve kutsal inanlar tekrar stnlk kazanm ve slam felsefesi giderek Ortaa skolastiine dnmtr. Ortaa skolastii genel kurallaryla, bo kalbyla slam eriatna aynen girmitir. Bu bo kalplar eriat sertlikleriyle doldurup dondurmutur. Bu ise, dnceye takiyeyi getirerek zgr dnmeyi saptrm ak szll korkuya gmerek toplumu geriletip riya, aldatma, dalkavukluk, entrika, fesat gibi etik d kavramlara sanat nitelii kazandrmtr. Skolastik dnce donmu dncedir; baz "gerek" terin kalplar halinde srekli yenilenmesidir. Bat i.ilkelerinde Ortaadakine benzer bir skolastik dnce sistemi yzyllar boyunca egemen olmutur. slam dncesi daha doma aamasnda kalplara dklerek gelimeden ldrlmtr. Korkun bir bask altna yatrlmtr. Sonu ikence ve lm olmutur. ortaya kan ve Ruh'l Kuds (Cibril) tarafndan dikte ettirildiine inan ve son halkas Kuran'dr. Kur'an Allah'n ebedi ve ezeli yaratlmam szdr. Tarihiler, Kuran'm gereklerini VII. yzyl Arap llerinde dank yayan airetler yapsnn zelliklerinde ararlar. Dahas bu yapdan, yz yzelli yl iinde koca bir imparatorluun ve zengin bir uygarln dou nedenlerini aratrrlar. slam dnyasn yerinde saydran "eski" nin temsilcisi; kbal'e gre" molla ile softa, kurum olarakta geleneksel kalplara hapsolunmu fkh ve tasavvuftur. Kokumu kurallar din haline getiren uyuuk ve ruhsuz din adamlardr. Bilgisiz elinde din, inein nne braklm yasemin gibidir" (kbal, Cavidname, 1931). lan kutsal
kitaplarn devam Ortadou'da

- MUTEZLE EKOLU slam uygarl aslnda IX. yzylda balad. Gerekten Abbasi halifeleri zamannda ortaya kan ve balangta zellikle halifeler tarafndan da desteklenen Mutezile mezhebi (okulu) akl'n stnlne inanr. Kuran'n yaradlm bir eser olduu inancn savunur. te byle bir yaklam zgr dnceye geni ufuklar amtr. Eski Yunan klasikleri yo-

bir ekilde bu dnemde Arapaya evrilmitir.Din ile zgr dnce, tiri bu evrede yz yze gelmeye balamtr.

un

doma

ile

ele

IX. yzylda Mutezile okulunun iktidarca benimsenmesi ok ksa srer. Ardndan halifeler bu kuramn taraftarlarn acmasz bir ekilde cezalandrmaya balarlar. Ancak, ayn yzylda Al-Kindi ile balayan, Farabi ve bn Sina ile sren mam Gazali'nin mistik krizine ve hya'ul-Ulurn'una dein gelen canl bir felsefe gelenei yaratlm olur. Ama bu serbestliin cezasn Hallac- Mansur ekmi, Halla'n dualizmi bn-i Arab'nin mutlak monizmine zorla yendirilmitir. Yunan klasiklerinin evirilerini Nesturi, Yakubi yolamdan Hristiyanlar gerekleti rir. Bunlar zerinde alan dnrler, daha sonra latinceyi de etkileyecek felsefe terminolojisini gelitirirler. Bylelikle oluan slam felsefesi iin R. Walzer "Bat uygarlnn tarihinde ihmal edilmeyecek bir dnem" diyor. Mezopotomya, eski Msr, in ve Hint uygarlklarnda akl tanrsal gle bamlyd. nsanlk tarihinde, akln, zgr ve bamsz bir biimde ortaya k ilk kez eski Yunan uygarlnda oldu. Douda filizlenmeye ba larken fillere inetilerek kurtuldu. Ama btn bunlara, ikencelere, yasaklara, ithamlara ramen. slam felsefesi XII. yzyla dein canlln srdrerek Bat'da XIII. yzyldan balayarak nemli bir akmn domasna neden oldu. bn Haldun XIV. yzylda Mukaddime'yi yazd. Bu Arap dnr nl yaptnda "rendiime gre felsefi ilimler frenklerin memleketinin kuzey sahillerinde ve Roma lksinde ok rabette imi" der. Ama slam lkelerinde zgr dnce yerini skolastie; felsefe de yerini "Kelam" ilmine bra kr. Osmanllar XIV. yzylda yeni bir devlet olarak ortaya ktklarnda, slam diincesi artk canlln ve yaratcln yitirmi, donmutur. Felsefe-kelam tartmas Osmanl Devletinde'de srm, Fahreddin Razi ile Nasreddin Tusi gibi felsefe eilimli dnr ler Osmanl devletinde her zaman okunan ve yorumlanan dnrler olmutur. Ama genellikle Osmanl uygarl felsefi dnce asndan yaratc olamam ve Osmanl ulemas daima " tefsir" !erle ve tefsirlerin tefsirleriyle dnr ve urar olmulardr. AleviBektai cemaati iirin dnda diince alannda bir varlk gsterememitir. eyh Bedreddin Smav'n nl Varidat da felsefe geliimi ynlendirememitir.
Osmanllar klasik slam kltrn benimsemi ve yaymlardr. Batda Xlll yzylda

ve Rnesansa karn skolastik dnce daha yzyllarca yaam ve akla egemen olmu, hatta XVIII. yzyla dein Bat sistemi ile Osmanl dzeni arasnda derin bir ayrcalk grlmemitir. Bazlarna gre egemen dnce formlar asn dan Osmanl devleti XVIll. yzyla dein ann iinde bir uygarlk olma niteliini korumutur (Taner Timur, Osmanh Kimlii, sh: 32). Tasavvuf bir tr dnce tarzdr. Felsefe dncenin rndr. Ama M. kbal, Iranl Hafz'da simgeleen Afyonlu tasavvuf tiirne kardr. kbale gre, Kurana dn gerekletiinde olmas gereken tasavvuf gelecektir. kbal gizemsel arnmaya bunun disiplini olan tasavvuf trne son derece saygldr. Bu yeni bir mslmanlktr. Mollaya kbal yle seslenir: "Senin Allaha ulaman mmkn deildir, nk insanlk makam bile senin iin hala rtldr. (Darb Kelim 12). Grlyorki, slamiyet 21 yzyln eiine geldii halde, 1400 yl iinde temel sorunlar-

balayan dnce canll

---------------nn derinliine inememitir. saklamlardr.

iiR

ZERiNE

17

nk felsefe yolunu Bu egemenlerin yararna bir itir.

kullanmay

korkaklar,

akl-

evveller ya-

Nasl Baul dnrlerin, yaptlarn XVII. yzyla dein ncil'in dili latince ile yaz-

bir sorun yaratmamsa, dn tarihimizde ve iirimizde ayn dnemlerde Kuran dili Arapann egemen olmas da sorun dourmamtr. Gerekte slam kltr bir "gericilik" kayna deildir.Byle dnmek, evrensel tarihin baz dornk noktalarn anlamay engeller. Ayrca tarihi mirasmzla da kompleks yaratc bir kopukluk iine gireriz. Aslnda Osmanl toplumu slam yznden geri kalmamtr. Osmanl toplumunu geri brakan nedenler, ayn ortam iinde slam da geri brakmtr. Taner Timur "XVI. yzyl sonlarnda ve XVII. yzylda Osmanl devlet}nde Mehmed Birgevi efendinin dar kalplan, Mslmanln gl bir akm haline gelmise, bunun dinin dnda bir sr nedeni vardr. Eer biz sonucu neden olarak grrse~ Farabi'leri, bn Sina'lar, bn Haldun'lar ve bu gl dnrleri yaratan kltr ortamn hibir ekilde aklayamayz" der (a. g. e. sh: 36). eriat akl selimi bununla birlikte silip atmtr. Karanlk aydnl bomutur. kbal'n szn ettii slam hi domamtr yada doarken boulmutur.
NEOPLATONST SENTEZ
Bat uygarlnn kayna olan Yunan felsefesi , hep u iki byk isimle anlr: Eflatun ve Aristo. Gerekte ise bu iki byk dnr birbirinden ok farkl iki dnya gr gelitirmitir. Dahas bu iki dnr bazlarnca "dman kardeler" olarak anlsa da HI. yzylda" skenderiye okulu" dnrleri-Plotin ve rencisi Porphyre-bu iki d nr uzlatrma yollarn ararlar ve bulurlar. Felsefe tarihinde bu uzla~trmaya "neoplatonist sentez" ad verilir. Bu yeni bir dnce sistemi rn yeni bir kuramdr. Gizemciliin geliletilerek kurumlatrlmasdr. Yeni bir kapdr. Dinsel adan Tanrnn
izahdr.

malar Bat uluslarnda

Eflatun felsefesi bir bunalm iinde domu, bu bunalma yantlar aramtr. Gerekten Yunan filozofunun ilk kaygs evrenin gizemini zmekti, ama sosyal kriz nedeniyle felsefede gerek yerini alamamtr. Periksel dnemi Atina demokrasisinin Sokrat' lme mahkum edii, aresizlik iinde izlenmitir. Eflatun'un idealizmi "iyi vatanda" yaratacak ahlaki, estetik ve entellektel deerleri Yunan Sitesi i1e snrl grmemi, evrensel ve akn (transcende,tal) erevede deerlendirmitir. Aristo ise daha gereki bir kuram gelitirdi. Eflatun 'un rencisi, gzle grlmez, elle tutulmaz deerlerle urat. Yaad dnya ile deneysel zenginlii dikkatini daha ok ekti. Doa ve onun bir paras olan insan ile toplumlar btn ynleri ile inceledi, snflara ayrd. Aristo'nun "Ansiklopedi" sini oluturan, Ortaa'a damgasn vuran "bilim" ler bylece ortaya kt. Ancak Aristo bununla da yetinmedi. Eseri "organon" da akln gereklere ulamak iin izlemek zorunda olduu mantk kurallarn bir bir saptad, sistemini oluturdu. Aristo'nun slamda eriatn bo kalplarnn oluturulmasna yardm edii hayret verici deil mi'! Evet, eriat bo kalplarn Aristodan kaparak betonla doldurup dondurdu. Aristoyu do malatrd. nsan dncesine Aristoyu kullanarak kilit vurdu. Dnmeyen insan lden

Aslnda

~-_Mf'(j VE BEKTA_ iiRLERi ANTOLOJ.!I_ _ _ _.. _ _. _ _ _ _ _ _ __

farkszdr, akln

bu duruma uratanlarn kendisi de dahil kimseye hayr dokunmaz. eriat hereyi din adna disipline edip dondururken bunu dnemedi. Egemen olduu hereyi ldrd, kendisi de ld. Gelieyen herey ldiir. Etlatun'un akn-kozmogonik dnyas Tamnn zelliklerine ynelik, teolojik bir boyut.ierir. Bu boyut Plotin'de daha ok belirginleir. ''Neoplatonist sentez" ise karmza Tek 'in felsefesi olarak kar. Prophyre ise nl "Isagoge" unda Aristo'nun nasl okunacan anlatr. Bu yapt "zaguci Risalesi" ad ile Osmanl medreselerinde XIX. yzyl sonlarna dein okutuldu. Ulemann el kitab oldu. Sonu meydanda hem koca mparatorluk smrgeleerek dald, hem de slamiyet kapal kutu, bilinmez bir iklim oldu, gezilemedi ..

Araplar, fetihler sonucu VIII. yzyldan balayarak neoplatonist sentezle iliki kurarlar. Arapaya yaplan eviriler slam felsefesini gelitirir. Varlk ve bilgi kuramlar ile ilgili sorunlar, Osmanl kltrnde ilahiyat bilimleri evresine konu olur. Doa bilimleri Osmanl devletinde, Aristo'dan Ortaa Avrupa'sna aktarld biimde ele alnr. Aslnda ada anlamda bilimler XVII. yzylda ortaya kmaya balar. Batda l 7. yzyl skolastik dnce ile bilimsel dncenin birbirinden ayrld adr. Osmanl devleti bu ayrm gerekletiremedii ve skolastik dnceyi srdrd iin Avrupa ile birlikte "Batllaamam" ve yerinde sayarak "Doululam" tr. Aslnda XVII. yzyla dein Rnesans'n getirdii yeni havaya karn skolastik dnce btn dnyaya egemendi. XVII. yzyl dnrleri yeni bir "modernizm" tr yarattlar. Osmanl devletini "ada" lktan uzaklatran bu gre ayak uyduramamas oldu. Osmanllar "Kendine zg nitelikleri olan" farkl bir uygarlkt. Fakat bu gn kullandmz anlamda "dou-bat" ayrmnn XVIII. yzyla dein bir deeri yoktu. Osmanl toplumu "doulu" bir uygarlk deildi; XVII. yzyldan itibaren doululat" (Taner Timur, Osmanl Kimlii sh: 36). eriat bu uygarl da dondurdu, egemenlii altnda tuttu, lmesini salad. Modernlemeyi beceremedi. Kemalistler moderniteyi benimsediler. slamclar hala direnmeyi srdryordu. Yanllarn grmek istemiyorlar. Aslnda slam ile kltrel moderlemeyi badatrmak gerekir. Yoksa modernitemiz yzeyde kalr.
NSANIN YCEL

Grlen odur ki, tarihi sre iinde insan, evrim yasalarna bal kalarak bir ok derece ve aamalardan gemek suretiyle insan- kamil aamasna hzla yryp gitmektedir. Hallac- Mansur "Ve ben Hakk'm, nk be. hibir zaman Hak'la hak olmaktan vazgemedim", "seninle benim aramda Allahlk ve Rablik'ten baka hi bir fark yok'', derken bu ycelmede direnmeyi vurgulamaktadr. gtren "Ayn- cem" ile "Ayini cem" ayr ayr kavramlardr. yleki; Bektailikte Ayn-i Cem' adyla tanmlanan kutsal tren; bir niyaz ve namaz erk!ndr. Bu nedenle bu meydanda ne bir ey yenir, ne de bir ey iilir; Ezgi ile hi bir nutuk sylenmez. Dahas Kur'an Kerim ayetleri bile ezgisiz okunur. Ancak, namaz niyazndan sonra Ayin- Cem denilen kutsal lende sofralar kurulur, yeile
Alevi-Bektailikte insan Tanr grmeye

iiR

ZE_f!c!NE _ _!2_

mekler yenir, sohbet ve muhabbet edilir, ikiler iilir. Naatlar, gazeller, nefesler mridin izni alnarak, topluca sylenir. Semah yaplr. Bu sofraya (Ali sofras). ad verilir. Aslnda bu hir eitim krssdr. Kutsal kitabmz A'raf suresinin 3 l. ayetinde bu gerei bize ak seik olarak yle anlatr: " Ey Ademoullan, tm mescitlerde ssl, gzel giysileri nizi kuann. Yiyin, iin ama israf etmeyin. Allah israf edenleri sevmez" der. eriat dncenin, duygunun lp gmld yer olarak bilinmektedir. eriat bu durumu benimsemez reddeder. Ama btn bunlar Hallac- Mansur'un "hve hffvesini" "bn'l Arabi'nin" yetkin insan gerekletirmeyi amalayan ibadetlerden ibarettir. Hallac'a gre en yet.kin insan simgeleyen Hz. Muhammet bir ar olup onun varh yokluktan bile ncedir. Ad ise Kalem'den de nce gelir. Cevherler ve arazlardan nce ve sonrann oran olarak gereklerinden nce bilinmekte idi. Ne doulu, ne de batl olan bir kabileden gelir, Muhammed sufilerin yreklerini yakan snmeyen nurdur. Onun nuru Kaleminkinden daha parlak, daha ezelidir (Srac- Tasini).
VAHDET- VCUT GRETS.
slamda Esma tarikatlar olarak nitelendirilen Mevlevilik (Veledi kolu), Kadirilik, Halvetilik, Smblilik, Glenilik, Rifailik, Celvetilik, Bayramilik, Saidlik, Durukilik, Uakilik, Cerrahilik, abanilik, Bedevilik, azelilik gibi tarikatlarn bir ksm Vahdet-i uhut denilen grnt birliine, bir ksm ise Vahdet-i Kfit denilen irade birliine inanr. Nak~ibedilik ise eriat ile tarikat arasnda yer alr. Bu tarikatlarn hepsi de balandk lan tanrsal ilkeler gerei insann temel duygularndan olan korku ve umut arasnda dolarlar. Cennet nimetleri ile cehennem dehetini belleklerinden silip atamazlar. Bu amala nefislerini artmak iin az yemek yerler, az uyurlar, az sz sylerler, az grnr, az gezerler, ksaca yaam ve toplumdan u1.aklaarak srekli riyazatta, ibadette bulunurlar, itikatlarn girerler, durmadan ile karrlar. Bunlar az ok eriatn kabuunu delerek slamn zne inebilmilerdir. te bunlarn tm gzellikleri bu zelliklerinde gizlidir, yaama gi.ilerini buradan alrlar. "Kukusuz sana ballk batrda bulunanlar Allah'a kar da ayn batta bulunurlar" (KuranXLVHI/10}. Bu birlik makamdr (malcam-el-cem). Muhamrned'in gerei birlik makamdr. (bniil Arabi).

ilkesini benimseyenler, la-havf srrna eren, korkudan Cennet ve :ehcmem ba ile balannazlar, btn al verileri Tanr iledir. Kendilerinde bir varlk kuruntusu tamazlar. Bu evrende Tanrdan baka bir varlk olmadn bilirler. Tanr zat, z bakmndan hereyden soyutlanm ve arnmtr, ancak tecellileri ynnden hereyde kmas ile deiik huy ve biimlerin meydana geldiini, eyann birbirinin zdd oluunun Tanr niteliklerinin birbirini tamamladndan ileri geldiini idrak ederler, bu gre inanrlar. "Muhakkak ki biz gk ve yere sorumluluk (emanet) ykledik Onlar tayamadlar. insana ykledik" (Kuran-XLVH/72) diyen Tanr insann kutsal ve tanrsal ynn iaret etmekde bn- Arab bu ayeti insann yeryznde Tanr'nn halifesi, temsilcisi olduunu gstermektedir diye tevil eder. Vahdet-i
kurtulmu olanlarn yolundadrlar.

Vcud-varln birlii

20

ALEVi .VE BEKTAi ll!}LER ANTOLO::..:'./""S::.;;.I_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __

UMUT PENCERES
Bu gr benimseyen yollar: Hamzavilik, Melamilik, Mevleviliin emsi koludur, ama ba temsilcisi Bektailik adyla tanmlanan Nazenin tarikatdr. Btn bu slami tarikatlarn ortak noktas, Tanrnn yceliine ulamak iin her trl abay derinlemesine gstermektir. Bunlarn btn hedefi, insan yceltmek ve Tanr ile birletirmektir. Hangi yoldan gidilirse gidilsin, hangi usul ve yntem kullanlrsa kullanlsn, ister umudun rzgaryla, isterse karanln korkusunun koyuluunu aarak, ister ekille, ister ekil kullan madan arasz olarak gidilsin, hepsinde de varlmak istenen yer; Tanr'dr. Tanryla birlik olmak iin binbir yol olduu hepsi tarafndan kabul edilir. Hatta yeryznde ne kadar in san varsa, Tanr'ya giden o kadar yol vardr. yleyse bunlar birbirinden ayran tek nokta kullandklar farkl yntemlerdir. Peki ya bu mezhep ve tarikatlar arasndaki bitmeyen kan davas ne? Metod, usul, yntem kavgas deil mi? Evet: yzyllardan beri srp gidiyor, bu kr d srp gidecek gibi de grnyor. Ne yazk!... Kimse de ses etmiyor. "Kendi kendine var olan O'ndan baka ilah yoktur" (Kuran 11/256). Yine Kuran "Yaratan Allah'a tevbe edin ve nefislerinizi ldrn" (Kuran 11151) ayetinde ondan ve Allah'tan baka hereyden kurtulunki yok yokluuna dnsn ve yalnzca Hak kalsn," diyerek Vahdet-i vucudu dile getirir, yleyse bu dou ne? Tanrsal sevgi kuramndan yola kanlar grdler ki herey anlamsz, herey bo. Herey Tanr'ya dnyor. Suta, gnahta, sevapta ayndr. nk gerek birlik Allah'a aittir slam, hristiyan, dinli, dinsiz gavur gibi ayrmda bu birlik ve evrensellik karsnda bir hitir, anlamsz, ii bo szlerdir demek daha doru deilmi?

Dier slami tarikatlarda olduu gibi Alevi-Bektailikte de bir istekli. henz aday

Yola girdikten sonra yalnz ruhunun ycelmesine allr. Bu adan nefrani bir yol deil, ruhani bii yoldur. Riyazat olarak, szlemesine sadakat, eline. beline, diline, ana, eine, iine sahip olmak gibi fitvvet kurallarna bal kalmak zorundadr. Btn dinsel yollar, insan dnyadan ahrete gtrmeye alf, hepsinde ortak yn budur. Bektailik ise ahretten dnyaya alan umut penceresidir. nsanolunu karanlk bir ahretten aydnlk bir dnyaya getirir. Korku, kuku, tasa, gam, keder, ac kalkar. Dinsel inanlar yce bir zevk olur. Kutsal bir nee kesilir. Eitimin temeli: Akl, ak, sohbet ve muhabbettir. Akl mlk alemine, ak kalp alemine iarettir. te bu aamada akla (Hakikat Muhammediye), aka ise (Srr- Ali) denir. Bu evren; Hubb-i Zati denilen Tanrnn kendisinden, znden kendisine olan kutsal sevgidir. Ehadiyet-i kesre diye tanmlanan bir aamada Tanr kimlii (Allah-Errahman-Errahim) , (Zat-sfat-Efal) , (Vcud-Hsn-CemaJ) ksaca Allah-Muhammed-Ali'dir. Daha geniletilirse grnen ve grnmeyen evreleri kapsamna alr. Muhammed, Ali'nin hakikat Tanr ile var olduun dan, Vcud-i srf denilen ehadiyet-i ayn'da yalnz Tanr vardr. Ene: ben, ente: sen, h: o,, hlive: onlar bu aamalar anlatan Tanrnn Hicab- izzeti, kutsal perdeleridir. Onurlu sz bu gerein bir tanm, bir gstergesidir. Alevi-Bektailer eriatn sert kabuunu krarak ze varnca, Tanr niteliklerini gizleyen bir ze, bal peteine dtler. Endls'l dnr bn Seb'en (lm 1270) Hz. Muharnmed'i nurdan ibaret sayan gr ile birlemiyorlar iken nefsi
Bektailik

artlr.

R ZERNE. _ _

2l

m? Hz. sa'y lmsz ilan ederken bn Seb dinlere evrensel adan bakarak insanlar

zde

birlemeye annyor

mu? TANRI VE DOGA YASALARI

Matematiksel determinizm ile fizik, kimya, biyoloji v.s. yasalarn da "birer Tanr olarak grmezseniz; bu yasalara kar kmakla uranlan cezalar "taktiri ilahi" diye kabullenmek neyi gsterir. Evrenin biimlenmesindeki doa yasalarn,-yani baka bir anlatmla "Tanr buyruklarm" hi mi hi anlamamlar deil mi? Mslman olduklar halde slam tam anlayamam olanlar, tm evteni ve arz yneten optik yasalar gibi, yerekimi yasas gibi, hareket halindeki bir cisme ait yasalar gibi vs. Tann buyruklarn inerler. Doay Tann'sz dnmek yanltr, gnah saylr. Dilinle istediin kadar kelime-i tevhidi zikret, gnlnden sylemiyorsan, inanmyorsan, iten mslman deilsen sylediin szlerin, vrdlerin, zikirlerin, namazlarn ne deeri var? Hepsi bo.
buyruu"

te bu Tanr sevgisi, ancak O'iun habibinin ve Habibinin Ehl-i Beyti ile birlikte

olursa Tarn katnda kutsanr, ycelir, nsan da yceltir. Eer bu sevgi Ehl-i Beyt sevgisinden yoksun olursa, mecaza dnr, insan bayalatrr, rezil eder, bo uvala evirir, ykar, bitirir. Baknz kbal'e ne diyor "Benim bedenimi kendi aynas olarak yaratt; benim sabahm onun grndeki gnetendir (Cavidname, 538), derken Hz. Muhammed'den ald ruh ve esin ile anlatr. Salt varlk bilim aamalar yoluyla inerek, atete; scaklk, suda; slaklk, Havada; sotoprakta; kuruluk olarak nitelenmitir. Toprak-su-yel-atee (Drt ana) e denirki bu Efsel-i safilin aamasdr. Salt varlk bilimin gerei toprak, su, yel, ate birleerek ( ocuk) denilen; kayalar, bitkiler ve canllar oluturur. Bu gereklilik giderek, kayalarda baygn, bitkilerde uyku, canllarda d, insanda bilin-us olmutur. Bylece alai illeyn'e kavuur. Kendisine ve Tanrsna arif olunca Yetkin insan olur. Kutsal Kuran'n Bakara su resinde bildirdii Tanr Halifesi olan Adem, budayc Adem deil, manadaki Ademdir. te kbal'n geldii nokta budur. Yunus'un, Hallac- Mansur'un ve daha bir ok insan- kamilin eritii doruu gsteren simge bu szckle verilmektedir. Buna nsan- Kamil denir. Tanrsal tasarruf onun elindedir. O, o aamada Hak ile halkn kavak izgisidir. Evrenin odak noktasdr. Dier bir deyile, Kabe Kavseyndir. Ak olarak Hz. Muhammedin, srren Hz. Ali'nin makamdr. Her insan- Kamil Muhammed-Ali'nin bir grntsnden, onlardan baka bir ey deildir. O diridir, haydr, yaratklarn koruyucusudur, kayyumdur. Evvel, ahr, batn ve zahir, lvi ve sfli alemleri oluturur. Bu nedenle Siyah nur dedikleri Sevda- Azam odur. Hi bir ey ona gizli olamaz. Salt bilgi sahibidir. Dier bir tanmla buna Kutbiyet denir. O hereyin odadr, eksenidir. Tanr'ya en yakn durandr. slam mparatorluu ile slam felsefesi de domutu. Yanan bu atei sndrmeye alanlarn karanlk oyunlarnn tarihi balyordu artk bu imparatorlukta. Oysa gi zemcilik felsefesini daha deinletirerek, nesnel varlklar inceleyerek evrende dnyay, insani, toplumlar tanyarak, her trl retimi destekleyerek, inanan-inanmayan bir grerek, her eye her ynden bakarak nerelere nerelerde varlmazd deilmi? Ama nerde, nerede?
ukluk,

22

ALEl(j VE BEKTA~j!RL..RiANTOWJiS_J____________

KELAM LM VE TASAVVUF
Kelam ilmi islam dncesinde felsefenin ald ekildir. Gerekten bu ilim dal Kuran'da yazl bulunan slami kurallarn felsefe ve mantk yoluyla kantlanmas temeline dayanr. AJ.lah'n znn ve niteliklerinin saptanmas sorunu da ayn disiplin erevesinde ve ayn yntemlerle ele alnr. Greko-Romen kltr slam kltrne girmi, ekilen tohum tutmutur artk. Ama nakilcilikte, tekrarda kalmak bununla yetinmek ilerilere uzanmamak, Akdenizden teye gitmemek bu felsefeye nemli kazanmlar salyamad.
Osmanl kltrnde egemen dnce tarz aklclk deildir. Modern dncenin tersine, Osmanl dncesinin temelinde kuku deil, inan yatmaktadr. Bu inan kutsaldr ve kuku insanlar klten, toplumdan uzaklatran ve cezalandran bir duygusaldr. Osmanl toplumunda XIX. yzyl sonlarna kadar sren bu dnce biimi, aslnda Bat geleneindeki skolastik dnceye verilen addr. Bat, kendi tarihinde skolastik dnce den kopuunu Rnesansda, daha da belirgin bir ekilde XVII. yzyln bilimsel devrimleri yardmyla salad kansndadr. Tarihsel gerek de bunu dorular. Osmanl 17 yzyln batnn farknda bile de~il. kendi i telayla uramakta, Baty hala kfr saymaktadr.

slamiyetL Kuran'n "Allah'n Kelam" olarak tuttuu yer dnlrse, slam dn cesinin, balangcndan itibaren Kuran zerinde dnce olarak belirdii sylenebilir. Kelam ilminin bamsz bir ilim olarak ne zaman ortaya kt ise bilinmiyor. Dikenli tellerle yasaklarla evrili, kuku ve eletiriyi kapsndan i,;eri sokmayan bir bilim "Nasl bilimse?"

slam dnce tarihinde birbirinden ayr iki dnem vardr. Bunlardan birincisi Mutezile ekolnde ifadesini bulan ve IX. yzylm balarndan XII. yzyla dein sren dnemdir. Bu dnemde insan usuna byk bir gven beslenmekte ve dncenin olduka zgiir olduuna inanlmaktadr. Bu aa damgasn vuran Farabi ve bn Sina hi kukusuz inanl birer Mslmand. Ancak bamsz akl-dini kurallar ilikisinde nce akldan ba- !ayarak dini dogmalar kantlanmaya allmaktadr. Bu filozoflara gre "Kuran" da felsefe ve gerektir. Ama gerek ancak bir tanedir. Bu yzden dinle felsefe uzlamaldr. Bunlarm inandklar felsefe Msr ve Suriye yoluyla eski Yunanllardan gelir. Bu felsefeyi elikili bir dnce kitlesi olarak deil, bir gerek biimi olarak kabul eder. Oysa felsefe kuku, soru, eletiri i.izerine kurar binasn, bunlar bir kenara brakrsanz ortada amac olmayan szck ynlar kaldn grrsnz. Disiplini temel ala dnce kuramdr felsefe. Her dnce felsefi niteleme tamayabilir. Eletiri, soru, ama, sistem, kurgu gerektirir usa dayananr. Farabi ve bni Sina'nn yaptklar doyurucu saylmad. Ne var ki, felsefeye arlk veren bu uzlama bir ok Mslman tatmin etmedi ve - Abbasi Halifesi Mtevekkil Mutezile'yi red edip ezdi. Bylece bir inan btnl gereksinimi kendini duyurmaya balad. Bu ynde bir slami (Snni) ortodoksinin ilk temsilcilerinden olan Al-Aari bu dnceye kar kt. Al-Aari eski bir mutezile mensubu idi. Badat hilafetinin kalntsna snan koca Osmanl impantorluu ak gr savunan ezik ve yenik ii dncesinden korkuyordu. Al-Aar'mn ve ardllarnn peine dt. Onlara s nd. zgr dnceye felsefeye kar kt. Medresinin, uterdann kalesi oldu, yenildi.

-------~.iiR ZE_R_N-'E'--_23

Mutezile yolanda iken bir Ramazan aynda dne giren Peygamberin ars sonucu bu yoldan vazgeer. Balangta, Hanbeli'ler gibi dini yorumlarnda ussal kantlar ve Kelam tamamen reddetti. Ancak, daha sonra grd bir d sonunda slami kurallarla Kelam badatrma eilimine girdi. Bylece slamda yeni bir dnem balad. Bu dnemin en nemli temsilcisi mam Gazali'dir. Gi7..emsel dnceleriyle akln insan yanltacan, geree ancak inanla varlabilinece ini duyular ile uzun incanca gerek bilgiyi veremiyeceini, gerein, ancak gnl gzyle retileceini anlalabileceini dahas gerek bilginin "Vah'y'i ve "lham"la kazanlacan, imanla akl arasndaki elikilerin ancak tasavvuf aracl ile zmlenmesinin olanakl bulunduunu savunan mam Gazaliyi incelemek gerekir. gre
GAZAL KRZ

Gelenein aktardna

AI-Aari

Gazali slam tarihinin en gl dnrlerinden biridir. bn Haldun'un Mukaddimesinde belirtildii gibi, slam dncesinde yeni bir aa damgasn vurmutur. slam dogmalarn Kelam ilmiyle Aari'nin sentezinden ok daha temelli ve etkili bir e kilde uzlatrd bu dnem ayn zamanda felsefe alannda da itihat kapsnn kapand bir dnem olmutur. Horasanl olan mam Gazali genliinde Nizam-l Mlk'n korumasn kazanm ve bu gl vezirin Badat'ta at medreseye hoca olarak gnderilmiti. Bu sralarda derin bir bunalm iine dm, o ana dein hukuki ynleriyle inceledii s lami inanlardan, kuku duymaya balamtr. Gazali slam eriata teslim edenlerdendir. Dnce kapsn kapayandr. Akl krdm etmek iin uramtr. Ama usun n sndrmek mmkn mi.i? Gazali krizini lmnden ksa bir sre nce yazd otobiyografik nitelikteki kitaBu yaptta filozoflarn hatalarn uzun uzun aklar. Gerek Eflatun ve Aristo'yu, gerekse onlardan esinlenen Farabi ve bn Sina'y inanszlkla sular. Gazali bu bunalmdan ancak gerekle "vecd" iinde tanryla buluarak, yani tasavvuf yoluyla kla can savunur. Ancak slam felsefesini ok iyi bilen Gazali sufilii benimser. Ama Kelam ilmini de reddedemez. Bu ilmi, slami inanc destekledii ve glendirdii lde kabul eder. eriat onun destei ile egemenlik bayran islamn yreine dikti ve slami gerileterek tarih sahnesinde yenik drd. Kitli kaplar ardnda kalan akl ilemlerini yerie getiremedi, tkand, pasland.
bnda anlatr.

te bu koullar altnda bunalml Gazali ( 1058-1111) ortaya kacak, felsefeye ve her trl rasyonalizme kar savan bayran aacak, Farabi ve bni Sina gibi an byk bilginlerini boy hedefi yapacak, onlar imanszlkla sulayacaktr. Badat hilafeti, Gazali'nin kiiliinde her trl ussal bilimi, imana ters dme dncesiyle dlayan bir tutucu destek bulmutur. Bundan byle mantk, sadece vahye dayal "bilimleri", "dinsizler" in saldrsndan korumaya yarayacaktr. Bunalm dneminde gericilik, kmaza girmi sistemin imdat simidi olmutur. Abbasilerin karanlk zulme dayal egemenliklerini srdrme gerekesi olmu, akl, bilimi, durdurmu, Bat kltrne, egemenliine dolayl yoldan yardmc olmutur.

24

AlEVi VE BEKTAi jiRLJi.3.f'!I_OWJS_--------..-

lkemizin Gazali'si: BirgMdir. "Gazali olay"nn yanklar srecekti. Fatih gibi an

ilerisinde bir padiah bile ondan yana kacakt. Neydi onu bu yola gtren "hikmet-i hkmet?" Mutlakiyet rejimleri karanl sever, dnmeyi sevmez. Yenilgi istemez. Herkesi kendi dzenine dman bilir. Bu rejimler Tanr, din, kutsallk demez hereyi kendilerine hizmet ettirmek isterler.

te, eyh Bedrettin olaynn ans tazeliini koruyor, ekilmi tohumlar her an yeer meye hazr grnyor. br yandan Anadolu da kayg veriyor. Gerekten bu yarmada her zaman iin ou "sapk" btn dnce akmlarna ak olmutur (Burhan Ouz, Cumhuriyet Gazetesi 22.09.1987). Ama despot, rejim ve ideolojisi eriat aydnl, zgr dnceyi, eletiriyi bir trl sevemiyordu.

Gazali temel yapt hya'ul Ulum id Din'i mistik krizinden sonra yazar. Bu dev yap.t,
slami kurallarn ibadet ekillerini ve insanlar cennete ya da cehenneme gtrecek davranlar (muhlikat ve mnciyat) aklar. Bu yapt iin Katip elebi, Kefl Fmn'da u szleri syler: "Eer bu eser hari, tm slami eserler tahrip olsayd, slamiyet yine de bir ey kaybetmezdi". slam artk dnemez, duyamaz, gremez olmutur.

Gazali'nin slam tarihindeki byk nemi ve yeri Kelamla (ve felsefeyle) slami ve bu dogmalarla tasavvufu badatrm olmasdr. Gazali'de Kelam, zellikle Aristo mant slami ilkelerin savunulmas amacyla kullanlr. Tasavvuf ise, neoplatonist yorumlara gre "Tek" len "ruh" un ve "ruh" tar da "madde" ni tecelli ellii (emanation) kozmogonik bir gre dayanr. Gazali Bat'da enok "Kalb" e ve "ak" a dayanan, mistik ynyle sempati toplar, daha ok Hristiyanlk etkisiyle yorumlanan bu mistisizm, iki dini yaklatrc bir yn olarak grlr. Gazali'nin temel kavgas rasyonalizme kardr. Felsefeye ancak islami dogmalar savunmak iin ba vurur. (Gnmzde mam Gazaii'nin "hya ul-Ulum id Din" i Bedii' Yaynlar, 1975, stanbul). Gazali bu yap tnda slamiyeti, eriatn ellerini ve kollarn balad zincirli bir kle haline getirmitir.
dogmalar

OSMANLI'DA DURUM
mam Gazali, Osmanl ulemasnnda en ok inceledii ve tand bir slam dn

rdr. Ancak, Gazali Osmanllar etkileyen tek dniir deildir, Osmanl dncesinde formel bir plralizm yoluyla eitli slam bilginleride incelenmitir. Osmanl kltr ya arn, Gazali'yle balayan Kelam'la tasavvufu uzlatran okulun mirass olmutur. Yine Osmanllarda zaman zaman snni katl savunan ulema ile, sufiler arasnda tartmalar, kavgalar kmtr. Ancak, Osmanl dnya grnde tasavvuf hibir zaman i'ilik, Rafizi'lik, Batni'lik gibi reddedilen bir doktirin olmamtr. Ama btn bunlara karn dnce akmlar durmayacaktr, Kanuni'yi rahatsz edecek kadar (Molla Kabz ve daha sonraki "Hubbumesihi-sa'y sevenler" olaylar) ... Gerekten bu dnem, imparatorluk gcnn dorua varm olmasna karn byk elikilerin ok keskin ekilde ortaya kt bir dnemdir: Dou Akdeniz ticaretinin k, para deeri nin byk kargaaya neden olacak ekilde dmesi, Anadolu'nun isyanlarla yaklp ykl-

------------------mas, Bat

--~l_.R, ZERiNE

25

askeri teknolojisi karsnda gncel bilime ayak uyduramam Osmanl ordusunun stnln kaybetmesi, brokrasinin kayna olan medresenin topluma tmden yabanclamas medrese tipolojisi dorultusunda ekillenmektedir (B. Ouz, ayn yaz). Ancak yaam durmutu. Bat hrsla yeni eyler peinde komakta 1492 kefinin sonucu zenginlikleri trl yollardan ele geirmeye alrken burnunun ucundaki kaba smrgen dman Osmanl'yda evinden karmay dnmekte, bunun iin neler yapabileceini yavatanda olsa planlamaktadr. Kelam-Tasavvuf uzlamas Osmanl dncesini oluturur. Osmanl esprisi kritik akla deil nakilcilie ve "kalb" e dayanr. (Gazali'nin De.scartes'inkine benzeyen mistik krizi ve "phecilii" iin bkz. brahim Agah u~uku; Gazali ve iiphecilik, Ankara, 1964, sh: 101~104). Aslnda slamda felsefe gelenei, Gazali'den sonra hemen son bulmamtr. bn Rd'n Gazali'ye kar yazd '.'Reddiye" (Tahayut al-Tahayuf) slam dncesinin klasikleri arasnda saylr. Fatih Sultan Mehmed zamannda bu tartma yeniden canlanm ve bizzat sultann da arzusuyla, felsefe taraftarlaryla kartlar huzurda tartmlardr. XV. yzyln en gl alimlerinden Hocazade efendi, iddetle felsefeye kar tavr alm ve bir "Tahayyut" da (bu kez bn Rd'e kar) kendisi yazmtr. Osmanl dncesinde felsefe, ancak Fahreddin Razi ve Nasreddin Tursi gibi dnrlerin naklettii lde yaamtr. eriat dnmeye, elenmeye, sevmeye, gzellemeye engeller koymu, basksn artrarak toplumu kskaca almtr. Toplum rahatszdr. Bunu eitli yollardan anlatmaya alr. Yneticiler anlamak isiemez. Basky zulm artrrlar. Tasavvufun kazand g, anlama ve ifade arac olarak iirin nemini ok artrmtr. ktiltrnde bugn ondan anladmzdan ok farkl ve geni bir yer igal ediyordu. Osmanl ulemasnn hatta sultanlarnn byk bir ksm airdi. iirde tasavvuf egemenlii mutlakt. Tasavvufa iten inanmayan yazar ve airler bile iirlerinde suf ak dile getirdiler. Osmanl tasavvufu, Tanryla insann vecd iinde birlemesine ontolojik deer veren "Vahdet-ili Vcud" felsefesini ve "Ene'l Hak" ilkesini kesinlikle reddetmitir. Bu nedenledirki, Osmanllar enelhak felsefesi yanllarnn yaknlarna bile dayanamam, yle dnenleri yaktrmlar, srdrmlerdir. Onlarda, kendilerine yakn grdkleri Alevi-Bektai topluluklarna snmlar, grlerini buralarda yaymlardr.
iir, Osmanl

A YARATILI KURAMI
Mistik airlerin anlattklarna gre, Tanr yaradl dolaysyla kendini gstermeye karar verince nce ndan "Nur-u Muhammed" aydnland. Sonra Tanr Nur'a bakarak iinden fiziksel dnyay kard. Daha sonra ilk ruh ve giderek alalan bir sralama iinde eitli varlklarn ruhlar yaratld. Tanr en sonunda bir krs ve byk bir kalem yaratt ve "Ey kalem yaz!" dedi. Kuran'n ilk, Tanrsal ekli yazld. Bundan sonra da sekiz cennet yaratld. Tanr daha sonra kk" krs" nn altnda, dallar sekiz cennete uzanan byk bir Tuba aac yaratt. Sekiz cennetten sonra alt deniz, bundan sonra da yedi gk yaratld. eriat btn bunlara kar kacak, kitabn yorumlarn yasaklayacak, hayali bile ldrecekti. Grlen o ki, islam ulemas "esatire dayal yaratlp sylencelerini aklama ya alrken Bat" daha baka konu ve sorunlarla har-neirdi.

.~6 _

_.AbEVi V~!!.f:_KTAI /iRLERi ANTOLQJ_l_Sl_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _.

Osmanllarda yaygn

" yaradl" teorisinin iirdeki ifadesi bu ekildedir. Bu teori "avam" arasnda da yaygnd. Ulema ve mtekallim takm ise, znde pek farkl olmasa bile, daha nansl bir gr getirmilerdi. Osmanllarda " Kelam" ve "Tefsir" ilimlerine ait binlerce yaptta hep bu grler ilendi.Takprzade Ahmed efendi Mevzuat-t Ulum'da Kelam ilmini yle tanmlyor. "Bu bir ilimdir ki annla iktidar olunur akaid-i diniye isbatna: .. Bunun mevzuu Hakk- Teali'nin zat ve sfatdr. (Ahmed Takprzade, Mevzuat ulUlum; stanbul, 1895 (1303), sh: 594). Osmanl alimi Kelam'm kukuyu ortadan kaldrmak amacna yneldiine dikkat eker ve sonra filozoflara atar, ancak inanlar sa lam ve ti.lrl eri ilmi zmsemi kimselerin felsefe ile uraabileceklerini syler. Katip elebi'de Kef-l Fnun'da Kelamclarn tam listesini verir ve Mizan-al Hak'da da en nemlilerini sayar. lmin her dalna egemen olan bu byk bilginler mam Gazali, Fahreddin Razi, Kad Baydavi, Adud al-Din ci, Saadeddin Taftazani, Seyid ve erif Crcani ve Celaleddin Davvani gibi kiilerdir. Bu alimler XI. yzylla XV. yzyl arasnda yaadlar. Daha ok birbirlerini yorumlayan slam dnya grn zetleyen temel eserler verdiler. XV. yzyldan sonra bayra Osmanl alimleri ald ve XVII. yzylda Katip elebi'nin Kef-l Fnun'da belirttii gibi byk bir bilgi birikimi saland. Osmanl dncesinin temel skolastik nitelii bu bilgi birikimi iinde olutu, geliti. Ancak herkes srtn, "kukuya dnmt. Bat ise temelini kuku zerine oturtmaya al yordu. Osmanllar bunu bile grp anlam deillerdi. Modernitenin ekilen tohumlar
yeermiti.

B-KELAM VE YORUM
Biri XII. dieri XV. yzylda yaam olan Necmettin Nefesi ve Saadeddin Taftazani, Kelam ve Tefsir ilimlerinin en gl temsilcileridir. Her ikisi de Osmanl olmamakla birlikte, Osmanl ulemas arasnda ok tannr. Tm kitaplar Osmanl medreselerinde okutulurdu. Saadeddin Taftazani "varlk nedir ?" , "bilgi nedir ?" , " nasl bilebiliriz ?" gibi metafizik sorulara her trl kuku ve tartmann dnda, dini dogmalarla yant verir. Bu gibi sorunlarn insan ister istemez dnceye doru zorlayaca ve bizzat dogmalarn da tartma konusu yaplabilecei akla gelebilir. Gerekten byle bir eilim, Taftazani'nin yap tnda vardr. Bu eilim onu srekli Mutezile ekolyle tartmaya gtrr. Taftazani'nin, yaptnda kendisinden beyz yl nce yaam bir doktirinle srekli savamas yadrgana bilir. Ama bu sava Taftazani'den beyz yl sonra da srecektir. nk felsefi sorulara verilen yantlar birer dini kural durumuna getirmek iin, nce Kuran'n "yaratlm" ve akln zgiir olduunu savunanlar rtmek gerekir. Bunu savunmak: ise, zaman-uzam tanmay gerektirmez. Taftazani, giride, Kelam ilmini "Tanrnn birliinin ve niteliinin (sfatn) ilmi" olarak tanmlar ve bu ilmin "kukunun ve evhamn karanlklarndan uzak" olduunu belirtir. Bu yaptta" slamiyetin standart ilkeleri olan en carpc ve en deerli inciler ve cevherler" N. Nesefi'nin Akaid'inde yer almtr. Kelam asli bir ilimdir. eriattan kurtulu yoktu. Osmanl ulemas hibir zaman eriat smmn aamamtr. Hereye onun gzyle,
gzlyle bakmtr.

- - -.. .- - -..------------------------------____J_!f!._f}_ZERNE --.%!._

Hz. Muhammed'i ilk tanyanlar (al-sahaba), onlarn izleyicileri (al-tabi'in) peygamber dnemine ok yakn olduklar bu yzden otoriteye dayanma olana~a sahip bulunduklar iin eri ilimleri yazl olarak saptamaya ve snflandrmaya gerek duymadlar.Bu durum dini liderler arasnda gr ayrlklar, yenilik eilimleri (al-bida) ve kiisel hevesler (alahva) kana dein srd. Gr ayrlklar, ulemann her durumu ayr ayn incelemesine ve nemli konularda rnek olabilecek kazai hkmler (al-fatavi) vermesine yol at. Bylece ulema arasnda bir yandan doru hUkmlere varmak iin temel metinleri inceleme; te yandan da bu amala ilkeler ve yntemler gelitirme abas balad. Sonunda biriken malzemenin de snflanmas abasna giriildi. Geree ulamada kullanlan belge ve bilgiler araclyla varlan hkmler Fkh ilmini; kullanlan yntemler ise, Fkh usuln ve btn bunlardan kan temel gerekler (akideler) de Kelam ilmini oluturdu. Taftazani bu aklamadan sonra Kelam ilmini temel ilim yapan nedenleri sayar. Bu geliimde Mutezile ekolnn yerini belirtir ve zellikle de filozoflarla tartr. eriat hereyde ampiyondur, artk lm melei kesilmitir, onu kimse engelleyemez, durduramazd. yle de oldu. Bu islam aleminde hereyin sonu idi. Ama bu gerei gren kimse yoktu. Ona gre, felsefi eserler Arapaya evrildikten sonra Mutezile mensuplar onun etkisiyle Kelam ilmine metafizik, fizik, matematik gibi bilimleri de kattlar. Sonunda onu felsefeden ayrdedilmez hale getirdiler. Bu anlay Mslmanlar arasnda byk tepki dourdu. Kelam'a hcumlar balad. Gerekte bu hcumlar Kelam'n kendisine deil, " slami akideleri tahrip etmek isteyenlere ve filozof olma iddiasndakilerin aresiz ekilde karanla srkledii kimselc~re kar" idi. Oysa slami ilimler iinde "en asil ilim" olan Kelam, dini ilkelerin bilinmesi ve benimsenmesi iin kanlmaz bir arat. Bu bilimin doa-fizik bilimleri ve teknikle uzak yakn bir ilgisi di.intilemedi. Ancak buna karn. Saadeddin Taftazani yaptnda varlk ve birlik kuramlarnn ak lamasmada girer. Bu konudaki dncelerini sofist (sufasta) olarak niteledii dnce e killeriyle polemik yaparak ortaya koyar. Ona gre trl sofist kuram (veya safsata) vardr. Bunlardan birincisi "inatlar" (Al-inadiya) lardr. Bunlar eyann gereini "evham" ve "hayalet" olarak redderler. Burada felsefi bir yaklam olarak" pheciler" in kasdedildii aktr. kinci tip sofistler ise rlativistler (al-indiya) !ardr. Bunlar gerein insanlarn dncelerine ve inanlarna gre deiebileceini savunurlar. Bunlar herkes iin ayn, nesnel bir gerek olmadn; gerein znel olduunu ileri srerler. nc sofizm eklinde ise, gerein bilinemeyeceini iddia eden agnosisler (al-la'adriya) !ar mevcuttur. Taftazani bu gr de iddetle redderek slami ortodoksinin temel ilkesini anmsatr. Bu eyann z gerekten de vardr ve buna ait bilginin doruluu saptanabilir. I. Sultan Ahmet (1590-1617) eyhlislam Mehmet bin Sadettin'e devlete ve millete nedenini sorar, eyhlislam da "Bundan bana ne?" yantn verir. Bir sistem "absurd" a (samaya) girmitir. kmak istese de bu zihniyetin yapaca hi bir ey yoktur. Kendi dna kmasn bilmeyen bir sistemdir bu.
bulaan bozukluun

te bu dnemde, Gazali'nin paralelinde olan Birgivi Mehmet Efendi, nl

eyhlislam

Ebussuud Efendi'yi medresedeki

zndklk retisine

gz yummakla sulaya-

28

ALEV VE BEKT~RLER ANTOLOJS

- - - - - - - - - - - - -. -

caktr! Ayn dorultuda arkasndan

matematie bile kar kacaktr. gerici hareketlere balamtr. Yanla saplanp kalmtr.

gelen Kadzadeliler hareketi de medreselerde okutulan Belli ki sistem bir kmazdadr ve ayakta kalabilmesini

C-SLAMDA GEREK KAVRAMI

Osmanllar dneminde, nl bilgin Taftazani, yaptlarnda, slam dnce tarihinde

ele alnan gerek kavramlarnn anlam, ierii, durumlar ve nitelikleri hakknda ne srlen grleri ana izgileriyle belirtir. "Herey" szcnn kapsam iinde kalan gerekler ele alnp dini kural nda incelenir ve tartlr. Sonuta hep dinsel dogmalar doru bulunur. Dogmalarn doruluu konusunda inandrc gerekeler yaratlr. Bu durum toplumu rahatsz etmez. Uykularna dokunmaz. Taftazani'ye gre her "ey" in bir gerek z (al-hakika) ve bir de gerek nitelii (almahiya) vardr. "ey" ancak bunlar yardmyla anlalr, zel bir ey {al-hviya) durumuna gelebilir. rnein insan" akll hayvan" "glen hayvan" veya "yaz yazan hayvan" gibi eitli ekillerde anlatmak mmkndr. Ancak bu niteliklerden yalnz bir tanesi (akll olmak) hayvan insan yapan " gerek z" dr. Bu "gerek z" nasl bilinebilir? Bu konuda kimi bir eyi iki taneymi gibi grmek olasdr. Bu konuda duyular insan yanl tamazlar m? nsan ok ak (al-badihiyat) grnen baz eyleri bakalarndan daha farkl bir ekilde kavrayamaz m? Kuramsal olarak ulalan gerekler de (el-nazariyat) ou kez hareket noktasn oluturan nerilerin salkszl yznden, yanl saylmaz m? Taftazani "safsata" sayd btn bu grleri ayr balk altnda yle yantlar: a) b)
Duyularmz bizi bazen yanlgya sevk ediyorlarsa bunun zel nedenleri Bu zel nedenlerin olmad normal durumlarda gerek kavranabilir. vardr.

Gerekle ilgili dnce ve gr ayrlklar da, kimilerinin bilgi, deneyim eksiklii veya incelenen konu hakknda ak bir gr sahibi olmadan karlat glklerle ilgilidir. Bu da zel bir durumdur. Kuramsal muhakeme yoluyla varld sanlan gerekler, eer yanl nerilerden hareket edildii iin " gerek" deillerse; bunu da dzeltmenin yolu gerek nerileri bulmak ve gerei ona dayandrmak olur. Aslnda eriatta kendi d nda gerek yoktur. Her eyi o bilir, o yorumlar, bakas asla bilemez v~ yurumlayamazd. Arito mant byle eylerde kullanlrken Bat baka yollarda ve ynlerde onu kullanmaya alyor.

c)

Taftazani "bilgi teorisi" nin polemik ksmn bylece tamamlar. Daha sonra, doru bilgilerin nasl salandn aratrr. Bunun da yolu olduunu ileri srer. Bunlardan ilki salkl duyu organlar (al-havas al-salima); ikincisi doru veriler (al-habar al-sadk) tr. ncs ise akldr. Doru verilerde iki ekilde elde edilirler. Bunlardan birincisi eski zamandan beri nakledilegelmi (mtevatir) haberlerdir. Bunca insann bu kadar uzun zaman yanlm olabilmesi zor olacana gre, bu gibi bilgileri doru kabul etmek gerekir. Bu bilgiler gemi zamanlar, uzak lkeler ve krallklar hakknda bizi aydnlatrlar. Ona

------------------.------------

-~~il_R. ZERiNE

29

gre ikinci tip doru haberleri, Allah'n szclerinin (al-rasil) baz mucizelerle kantladk lar haberler oluturur. nsanlar akl yoluyla elde edilen bilgileri i~e ya (rnein 'btn paralardan byktr gibi) bir " bedahat" halinde; ya "delil" !er yoluyla nedenden sonuca giderek [ al-istida!); ya da dnce ve muhakeme yoluyla kazanarak (iktisabi) elde edilir. Osmanl bunlarn dnda gerei bulma, grme yol ve yntemleri aratracak durum ve koullara sahip deildi.
D-SLAMDA EVREN KAVRAMI

Taftazani'ye gre evren, Allah'n dnda var olan hereyden (al-mavcudat) oluur. O zaman iinde "ihdas" edilmitir. Evren zle ilgili (ayan) ve ikincil (araz) olmak zere iki tip eden oluur. zle ilgili e, kendi kendine yeten bir edir. (kaim-i bizatihi) dir. Bunun dndaki lerey "araz" dr. z' oluturan eler karmak, yani birka maddeden meydana gelmi olabilecekleri gibi , basit ve blnmez (al~cavhar) da olabilirler. Taftazani burada ada atom dncesine benzeyen "al-cavhar" kavramn, karaca kuramsal zorluklar nedeniyle iyice yumuatr ve ''cevher gibi" ifadesini kullanr. nk karmak olmayan eler arasnda hammadde [ hayuli), biim (al-sura) vb. gibi eler de mevcuttur. Filozoflar blnemez "al-cavhar" kavramn reddederek her cismin hammadde (hayuli) ve biimden (al-sura) olutuunu ileri srer. eriat dnda yeni evrenler aratr mak, onun bo ve donmu kalplarndan karak gkte aratrma ve inceleme yapmak zinhar yasakt. Yasak olma;a bile ulemann kafa yaps buna uygun deildi. Evrenin "arizi" eleri kendi kendilerine yeten eler deildir. Bunlar renk, tad, koku ve varolu biimleri (akvan) halinde, cisim ve cevherlerde "hdus" ederler.
E-SLAMDA ALLAH KAVRAMI

nl yaptnda Taftazani, sz "alem" in yaratcs (muhdis'i) Allah'a getirir ve Allah'n "sfat" !arn inceler. Onun naklettii temel islami akideye gre Tanr'da z ile varlk birlemilerdir. Tanr tektir ve ebedidir (al-kadim). Tanr'nm znde mevcut ve "ne kendinden olan ne de kendinden baka bir ey olan" eitli "sfat" lan (al-ilm, al-kdra, alhayat, al-sam, al-basar, al-irada, al-fiil, al-tahlik, al-tarzig) vardr. Tanr'nn sz (Kelam/ da onun "sfat" tarndan biridir. Bu seslerden ve szcklerden olumaz. nk sesler ve szckler "yaradlm" (halkedilmi) dir. Oysa Kuran Allah'm yaratlmam szdUr. Kalbimizde mevcut, kitap halinde yazlm olan, dilin syledii ve kulan iittii; insana emirler veren, yasaklar koyan ve bilgiler nakleden "Si", Allah'n "Sz" nn bizzat kendisi deildir. eriat Allah'n aratrlmas11a da kardr, ruhu aratrmak klli gnahtr. eriat kurallar dna klmas byk sutur. Taftazani'ye gre, Tanr ile yarattklar, f;ellikle insanlar arasndaki ilikiler islam siyasal felsefesinin ve ynetim anlaynn temelini oluturur. Bu ilkeleri formle eder. Bu ilkelere gre Allah, Mslman olsun olmasn, herkesin her trl davranlarnn yaratc sdr. Mutezile ekolne mensup olanlar bu kanda deillerdir. Onlara gre yaratlanlar, kendi eylemlerinin yaratclardr. Bu yzden onlar "yaratc" (al-halik) szcnden daha

30

ALEV VE BKTA/ liRlERl ANTOLOJSi. _ _ _ . . . - - - - _ __

ok "mucid" szcn kullanrlar. Taftazani bu grn yanlln Kuran ayetlerine ve ilk Kelam'clara (al-avvalun) dayanarak uzun uzun anlatr. Sonra, insanlarn her trl eyleminin Allah'm arzu ve iradesine (al-mai'a v'al irada) hkmne (al-hkm) kararna (alkaza) ve deerlendirmesine (al-takdir) bal olduunu - yine Mutezile mensuplaryla polemik yaparak - anlatr. Byle bir gr kiiyi koyu bir determinizme ve kadercilie gtrmez mi? Elbette gtrr. nsanlarn bir ok kt davranlar olduuna gre, bunlar da Tanr'nn iradesine balamak yanl olmaz m? Tam bir mkemmellik demek olan Tanr kt bir ey isteyebilir mi? Taftazani, Nesefi'nin izinde, bu ksr dngden insanlarn "seim yetenei" nden (al-ihtiyar) sz ederek kar. nsanlarn Tanr'nn iradesine itaat eden (al-taa) eylemleri olduu gibi, kar kan (al-isyan) eylemleri de vardr. Bunlardan birinci tip davranlar dllendirilirken, ikinci tip davranlar cezalandrlr. Bu dnce insann kendi davranlarndan ne lde ve hangi durumlarda sorumlu olaca sorunu ortaya kar. Taftazani'nin aktardna gre, insanlarn sorumluluklar (al-taklit) ancak eylemlerine ve yetenekleri (al-istita'a) olduu durumlarda vardr. Byle bir yetenein bulunmad hallerde (al-acz), insanlarn yaptklarndan sorumlu olmamalar kuraldr. Elbette ki bu yetenek de Allah'n eseridir. Ayrca insanlarn sorumlu olduklar eylemlerin bakalarnda yaratt sonular da Allah'n eseridir. rnein bir insan kendi iradesi ve sorumluluu ile bir bakasn dvebilir. Fakat dvlenin duyduu ac Allah'n eseridir. Ayn ekilde lm de Allah'n eseridir ve bir insan baka biri tarafndan ldrlse bile yine Allah'n iradesi ile ve Al!ah'n tayin ettii anda (acal) lm olacaktr. Bundan sonra Taftazani, sz insanlar br dnyada bekleyen sonuca getirir, eskatoloji ilkelerini, yani kiileri cennete ya da cehenneme gtrecek gnah ve sevaplar anlatr. Taftazani'nin Tanr anlay resmi ideolojinin Tanr yorumuna ve tanmlamasna tpatp uyar. Alevi-Bektailerin Tanr anlay~yia kyaslamas yapldnda baz nitelendirmelerde yorum fark bulunduu, insan iradesinin kapsam ve snrlarnn Alevi-Bektailerde daha geni tutulmu olduu grlr.

F -SLAMDA HLAFET VE MAMLIK

gre gerek Hilafet yalnz ilk drt halifenin (al Hlafa ul-Raidun) zamannda yaamtr. Otuz yl sren bu dnemden sonra, islam toplumlarna saltanat (mlk) veya emirlik (imara) ilkeleri egemen olmutur. Peygamber de bir Hadisinde "Benden sonra otuz yl hilafet olacak ve ondan sonra bir zulm ynetimi gelecektir" demiti.Drdnc Halife Hz. Ali'nin, Peygamberin lmnden otuz yl sonra ehit edilmesi bu hadisi dorulamtr. Bu bakmdan Muaviye ile birlikte Hilafet a bitmi, mamlk a balamtr. Bu noktadan balayarak Taftazani, slam topluluklarnda bir "imam" n varlnn zorunlu olduunu belirtir ve imamn niteliklerini saptar. mam, slam topluluunu kararlaryla yneten, snrlarn koruyan, ordusunun bakmn salayan, zekat toplayan, asayii salayan, bayram ve cuma gnleri namaz kldran, meru haklar koruyan ve ganimeti paylatran kimsedir. ii'lerin iddiasnn tersine, imam, gizli ve beklenen (muntazar) biri olamaz. Kendisi Kurey soyundan olmaldr; ama Hz. Ali'nin soyundan ya da Beni Haim'den olmas art deildir. mamn hata yapmayan, kendi halknn en mkemmel insan olmas da art deildir. Ancak tam bir otoriteye sahip olmas, adalet datTaf~azani'ye

- - - - - - - - - - - - - - - -.. - - - - - - - - - - - - - -..---- iiR r}J.E~iNE

_l!

mas ve Dar'iil slam'n snrlarm korumas gerekir. mam ktlk, hatta zulm (al-cavr)

yapsa bile yerinden azledilmez. Bu dnce Batllarn "Doulu despotizm" dedikleri zulm ynetimlerini de meru klmyor mu? Taftazani. bunu Hilafet devrinden sonraki dnemlerde grlen kt ynetimleri, halkn bunlara alkn olduunu ve isyan etmeyi dnme.diini hatrlatarak merulatrmaya almaktadr. Ayrca onun imamlk kuramna gre, esas olan ynetimin adalete dayanmasdr. Halkn isyan ok ktdr. mam'n zulm halinde bile bu yola bavurmamak gerekir. Bu fikir Abu Hanife'den itibaren slam dncesine egemen olmu ve sadece Al-afi ve izleyicileri tarafndan reddedilmitir. Gerekten Al-afi'ye gre, zuliim yaptklar taktirde biz.zat imam'lar <la herhangi bir kad veya kumandan gibi azledilebilmeliydiler. Baz fanatik grllerin diriltmeye, uygulamaya koymaya almalarna karn artk bu iki kavramda tarihin sayfalar arasnda bulunmaktadr. Yani yaam d edilmilerdir. Ancak, ! 300 yl gibi uzun bir sre gndemin en nnde yer alm bu kavramlar elbette gz ard ederreyiz. Ama sava ve kargaa nedeni de yaplamaz diyemeyiz. Toplum olarak, lleri ok seven bir kiilik yapmz bulun duunu niin saklayalm. Kltre damgasn vurmu, iz brakm her deer az ok bizim konumuza girer. Ksa da olsa dokunmadan geemeyiz. Bunlarda yle ... konularda Snni mezheplerinin resmi grlerini yanstan dnceler sergilemektedir. Zaman iinde kavramlarn kapsam ve nemleri dei ir. iilerin imamet anlay snnilerin imam anlayndan ok farkldr. Onlara gre, imamn Ali soyundan gelmesi zorunludur. mam mazlum ve masumdur. Hi bir eylemi su saylmaz. Herkesin imama uymas, onu dinlemesi gerekir. Her mslman imama biat etmelidir. Hz. Muhammed'in soyu insanla emanet edilmitir. Herkesin onlara sayg duymas dinin, Kuran'n emridir. Hilafet hakk Ali'nin iken dierleri tarafndan gasbedilmitir. Alevi-Bektailer ile ii'ler arasnda derin gr ve gelenek ayrlklar olsa bile her iki yolda Muhammed-Ali-Ehlibeyt sevgisinde birleir, imam Cafer her iki yolak tarafn dan mezhep kurucusu olarak kabul edilir. Taftazani nl Btn bunlar, Osmanl'nn Yldrm Beyazd dnemiyle geldii oyuna yenildiini, toplumu blerek, taraf tutarak ryp eridiini ve yok olmaya doru hzla kayp gittiini gsterir. Objektiviteyi yitiren ynetimler kendi mezarlarm kazmaya ballarlar. Uyarlara kulak asmazlar. Kendilerini ve yaptklarn hep doru bilirler. z eletiri yapma yeteneini yitirirler. Sarlar ve krleirler. Dtke kzarlar, saldrganlarlar. Hantallaan ynetimleri de lm bekler. nk onlar vr-zvrn iinde yitip gitmilerdir. Asl ve temel olan teferruatn ua olmutur. Kenara, keye itilmitir. ark evirenler yi.izeysel olanlardr. leriyi gremeyenlerdir. Btn bunlar yenmenin yolu; saydam olmaktan, hak ve zgrlklere sayg duymaktan, ifte standartlktan uzak durmaktan, z eletiriye sarl maktan, kukuya dayal gereke aramasn srdrmekten, yanllarda direnmemekten geyaptnda anlan

er.
Bu anlatlar deerli bilim adam Taner Timur'un Osmanl Kimlii adl incelemesinden zetlenerek sunuldu. Ama, resmi ideoloji dediimiz grlerin "hal-i melalini" tarafsz bir gzn bakndan gndeme getirmekti. Kat, donmu, bilimsel gereklerden uzak

.B______!_l:_'(.j_y_E BE~I_A IJRLER ANTOLOJS

boyunca lkedeki egemenliin dourduu tehlikeli, blc sonularn sizlerin deerlendirip nitelendirmenize brakyorum. Byle arpk, dogmatk ilkelerin oluturduu birikimin trajkomik sonular devleti ilemez, ilerini yapamaz bir hantalla gtrerek bitirmi, smrgeletirmitir. Yine bu sistem, yurttalar ynnden lkeyi ce henneme evirmitir. Alevi-Bektai iiri bu yangn yerinde yetime yetenei gsteren icekler olarak kabul grmelidir. Yoksa atein, zlmn, cahilliin, rgtlenmemenin iinde gl deil, akr dikeni bile zor biter. lkenin durumu ile iirlerin durumunu birlikte sergilemeye almann daha doru olacana inandm ve yle de yaptm. bir
LGL KAVRAMLAR
mhrlenmi

grn yzyllar

1 - Paymane: (Pay-maan): Mrit karsnda yalvarma kollar gste araz, ba ne eit duru.

duruudur.

Ayaklar elle

2 Pene: elebi geleneinde, alibin srt grg srasnda denekle svazlanr. El, pene anlamndadr. Bu ytemi uygulayanlara Peneciler denilir.

deil

3 - Rza Lokmaz: Cem treni srasnda piirilen kurbandan yenen lokma. Kurban kesilmeyen cemlerde, evlerden getirilen ekmek ve reklerin doranarak kartrldktan sonra lokma edilmesiyle yenen lokma. Bu lokma kutsaldr. Alevilikte manevi birlii,
toplumsal bir oluu,
dayanmay

dile getirir.
bak,

4 - Safa-nazar: Uyarcnn yol evladn olgunlatmc, onun gzn ac ilgisidir. Evladn da evrendeki her nesneye vahdet (birlik) gz ile bakmasdr.

5 - Saki: Cem treninde eker erbeti datana denir. Muhabbet sofrasnda leme denilen yudumluk ikiyi datmaya grevli olana da saki denir. Daima erkeklere verilen bir grevdir. Dergahn ime ve kullanma soyunu tayan dervie de Saka denirdi.

xx. YZYIL R

AH

SULTAN

(SULTAN HATIN)
ah Sultan 19. yzylda yaam Alevi-Bektai kadn ozanlarmzdan biridir. Dervi Muhammed'in yetitirdii bir uzandr. Devr Mehemned aslen Kerkk'l olan eyh Hseyin ile sakyl Fatme'nin oludur. saky'nde on iki imam yoluna yakmayan rak, arap ve ttn gibi kt miskiratlar yasaklaynca:kyn derebeyleri tarafndan bu kyden uzaklatrlm, Divri'e bal imdiki ad Kevendz-Erisu olan Anzahar k yne yer'lemi, ayn grlerini savunmu ve yaym, ara sra da. dncelerini paylaan Arguvan'a bal Karahyk kyne gelip gitmitir. Bu geli gidileri srasnda saky'l Ak Ahmet aa ile yine ayn kyl ah Sultan' sz, saz ve tarikat ynlerinden eitmi,

yetitirmitir.

ah Sultan Malatya'nn Arguvan ilesine bal saky'ldr. Babasnn ad Babo Ahmet'tir. Yoksul bir ifti kzdr. ah Sultan'n doum tarihi belli deil. Asl ad da bilinmiyor. Devri Muhammed'in rak, ~arap, ttn gibi kt ikilere sava amas, yolsuzluklara, hakszlklara kar kmas olgusuna Babo Ahmet'te Dervi Muhammed'in yannda yer almak suretiyle katlmtr. ah Sultan'da babasnn etkisiyle gen yata Devr Muhammed'in yannda yer alr. Zamanla yolun inceliklerine ve gzelliklerine eridike yreindeki oluum ruhunu tanrsal bir aka srkler. Dnya megalesinin, zevkinin bir deeri olmadn sezinleyen ah Sultan kendisi.i Hak yoluna verir.

sonucu, Dcvr Muhammed ile Aki Ahmet Aa'y kyden karan beyler, bu kez de ah Sultan evliyalk taslyor diye ona zulme balarlar. Zabtaya ihbarlar yaparlar. Ona eza cefa ettirirler. Btn basklara karn ah Sultan'n dayandn grnce hrszlara evini soydururlar. Trl ikenceler sonucu onu kyden karrlar. ah Sultan Anzahar da bulunan stad Devr Muhammed'in yanna gider, daha sonra da onun iznini alarak Bozan kyndeki muhiblerinin yanna yerleir, mrnn sonuna dein orada kal m. 1848 (H. 1264) de ayn yerde Hakk'a kavumutur. Mezar bu kydedir.
aalar

Basklar

ten, cokulu, yank sesiyle Tanr sevgisiyle dop-dolu otan ah Sultan akc, duru, ztrke bir dille iirlerini sylemitir. evre.de keramet sahibi bir insan olarak da tannan ah Sultan'n trbesi sevenlerince bu gn bile ziyaret edilmektedir.
ah Sultan'n iirleri rahmetli Mustafa Bal ( l 329) tarafndan toplanmtr. Devr Muhammed ile Aki ve ah Sultan'n iirlerini Mustafa Bal bir mr boyu aratrp toplayarak "Dervi Muhammed'im Nuru Vahit-Eseri Dillerde ahit"(stanbul 1989) ad al tnda kitaplatrm ve Merdivenky ah Kulu Sultan Klliyesi'ni Koruma, Onarma ve Yaatma Dernei tarafndan yaynlanmtr. Mustafa Bal bu iirleri toplarken sa kyn den Bekir Efendi'nin mecmuasndan, Halpuz kyUnden Ahmed Efendi'nin mecmuasndan,

36

ALEV VE BEKTA iiRLER ANTOLOJiSi

Hasan Hseyin Asil ile Yusuf Hoca mecmualarndan ve eitli cnklerden yararlandn kitabnda belirtir. Kaynaklarn bilinmesi ynnden bunlar belirtmek gereini duyuyoruz.
duu. yadsnamaz

Kuu

kynden

Geldiin mecmuasndan, Divrii'nden

Sultan (Sultan Hatn)'n Ak Ahmedi ile manevi ynden gnl yaknl bulunbir gerek. Her ikisi de pirleri Dervi Mehemm~.d gibi Bektai tarikatna mensuplardr. Ak Ahmedi bir ka kez Hac Bekta dergahna ziyarete gitmi. hatta son ziyaretinden dnerken Kayseri'nin Felahiye ilesine bal bir kyde Hakka yrmtr. Arguvan ilesi merkezi ve kylerinin birou Trkmenlerden oluur. Trklerinde, zgilerinde Ak Ahmedi ile ah Sultan'n etkileri hemen grlr. Yank, okulu, sevgi, ezlem dolu bir havann hemen hemen hepsinde yer ald grlr. ah Sultan hemen hemen her iirinde derin bir sevgi ve saygyla bal olduu Dervi Mehemmed'in adm duyduu sayg nedeniyle anar. ah Sultan iirlerini hece lsyle yazmtr. Yerel szckleri, ztrke deyimleri iirlerinde byk bir ustalkla kullanr. Ali, Ehlibeyt, Oniki mam sevgisi bi.itn iirlerinde dopdoludur. Cokulu, iirleri zlem ve sevgi duygular tar.
Dervi Muhammed'im pnarn z Seni bilmeyenin karadr yz Yarn maher gn sen kurtar bizi Dnya-ahret umudumsun efendim
ah

ah

Sultan

oku rmaklar

gibi

akp

gitmeyi srdrrken dner evresine sorar:

Gerek nedir, arif nedir, kul nedir Hakk'a doru, doru giden yol nedir Bahede alan iki gl nedir Derip goncasn haber vermeli
ah Sultan'nn iirlerinde doa

ile inanc i iedir. nanc ile doa yreinde kaynar

bir sevgi

yumana dnr:

Sefil turnam ben mahzunum gel gitme Ali'yi seversen beni terketme ah Sultan yaral gsnden itme Gel bizim elleri gez kerem eyle

AH SULTAN

37

RLERNDEN RNEKLER
kimse alp satamaz Yaman ucuz olduk halkn iinde Yalvardm yakardm kimse tutmad imdi gider oldum ine Maine Gnl rdek mev vuuyu gllerde Garip olan syleniyi dillerde Kervan kesilmi yce bellerde Karamda gidem Hakk'm gne katere kalu beladan Talip olar hi dner mi pirinden Yardm Muhammed'den imdat Ali'den Umarm ki benim suumdan gee Hatice Fatma ehriban ana Yezidin elinden boyand kana Hasret gittiler gl yzl yara Sorun grn ya onlarn suu ne Hasan, ah Hseyn Kerbela'dr Lanet ol Yezid'e hem Mervana'dr mam Zeynel akna pervanedir Gliizar eyledi zindan iinde
ah Terkletik Metahmz

--1J. La mekan elinin padiahdr

Yezid'in Mervan'n Azrailidir Cenneti alann giilzardr mam Bakr kald kazan iinde
mam Cafer hatmeyledi ilmini Sahibine balamtr.belini mam Ali ,za gonca gln Ba bendi baland glzar iinde
Musay Kzm'n

destinde dolu

Hazreti ahtr kbleni tan Taki'nin Naki'nin baland kolu ryan bryan kald mnkr iinde Hasan Al'Askeri deryada oturur kz balk u cihan gtrr mam Mehdi mnkr deper gtrr Virdi ok idi diller iinde Muhammed'im hatmi tamam Cihana zuhr etti ruh-u revan ah Sultan klendir ey canlar cam Ayrma peinden maher iinde
Dervi

-2-

Anzahar'da salnr Yel estike zlfleri blnr Burda muhiplerin bar delinir Dnya-ahret umudumsun efendim Vatan tutmu Anzahar'n dan Divrii'nin bahesini ban Gelene gsterin yolun san Dnya -ahret umudumsun efendim

kar kar

Bilmezlerde Hakk'a talar atarlar Bilmezler ki ne sfatta koparlar Kafir gibi haa puta taparlar Dnya-ahret umudumsun efendim Gelir geer bir incecik yolu var Trl haysiyetli byle hali var Tanrsanz arkasnda al var Dnya-ahret umudumsun efendim

38

AUVI VE BEKTAi i/RLERi ANTOLOJS

------. - - - - Kimin indirirsin kimin kaldrr Kimin aladrsm kimin gldrr Vallah devr Ali siz ba indirin Dnya-ahret umudumsun efendim

Horasan elinden garip gelmitir Onun iin mahluk adam sanmtr ou gman ile kafir olmutur Dnya-ahret umudumsun efendim

Dervi Muhammed'im pnarn z Seni bilmeyenin karadr yz Yarn maher gn sen kurtar bizi Dnya-ahret umudumsun efendim

-3Mnkir mnafn taan sznden Sinem arha arha yaralanptr Haktan gayr kimse bilmez halimi Yaramn ilacn kendi biliptir
Kureyliler peygambere ne dedi Yalanlar syledi kastine geldi Ahrnda mnkr imansz ld Herkesin cezasn ol Hak veriptir Dervi

.. Yolumuz Muhammed Ali yoludur Asumana kan ahu zanndr Turabiye kast eyleyen zalimdir Dnya zalimin ahretsiz lptr

Bizim fermamz Hak'tan yazld Etim snd smklerim ezildi Huma kuu gibi ara szld Hayali gnliime mihman oluptur

Muhammed'im bu nasl tre ki bizi mi yeye ah Sultan' m der ki ekvamdr sana Alemler elimden giriftar oluptur Devi
yarattn

-4Ey felek senin elinden miim ecel meyinden Evvel ahr sonundan lmeyince are yoktur are yoktur kaldm unda Dengisar olmuum bunda Bir emanetin var bende Almaynca are yoktur Geldi durdu kabrime soyundu Benden trl sual sordu Vermeyince are yoktur
Vard namazma

. Ondan iki melek geldi

Car dedim elimi ald Bana bir klavuz verdi Gitmeyince are yoktur
Klavuz ald gtrd Hak makamna yetirdi Sahabm kapt kaldrd ayr

Andan

are yoktur

Ver yare venneye yare kr bulduk derde are Cmleye efaat kla Ondan ayr are yoktur

___ __ __________
,_.
,

... ----------------~A_H_SU_l_T._l\_N ___ 39

Klnd farznan

Vcuduma buldum ifa Melekler durdu saf-safa efaat kld Mustafa Tahsin okur are yoktur

snnet yara geti minnet ah Sultan Dervi Muhammed Daha derde are yoktur
kr

-5Y alancmn menzilinden usandm nanmayn u rn szne Sofuyum der gelir ceme oturur rabeti daim kendi zne

. Nice yllar aybn gizledim nallah imana gelir gzledim zin srdm yatanda izledim Tavan gibi ferleri var dizinde

Sofuyum deyi gelse ceme otursa Gnlnde arzusun aha yetirse Doksandokuz yl ibadet getirse nanmayn dn var sznde Yatar yatar kalkar kendi uyanr Uyanr da benliine dayanr Yznde bet irenklere boyanr Kalla boyacs iler yznde
ah

Yz kara Hak cemine varamaz Kr olmutur Hak didarn gremez Yz yl kalsa Ali nesli tremez Muaviye olu ile kzndan
krarn balamtr gayrya
Gelmi bizden merhem ister yaraya Em mi olur bark bendi ayrya Bir arak erisi vardr dizinde

Onlarn

Sultan' m inkar soyu Miltvuya haddi ne geree uya Utanmasn gelsin dursun davaya Kara ahitleri vardr yznde
Rak-Bet:

Mavuya :Muaviye-Arak:
Sabahn

Kt, irkin frenk: Renk Fer: G

. Efendim gani hocadr Taht saray ycedir Hem ay aydn hem gecedir Efendim Zeynel abadr

-6seher alan
Baharn glizardr

Tabur kurdu cenk eyledi Efendim sahip livadr Efendim bir padiahtr Kuluna ihsan oktur Mlk ayesi padiahtr ah Muhammed Mustafa'dr Efendim Ali'dir ala Efendim srrna mevla Efendim cmerttir val1a ah Hasan ah Hseyin'dir

Efendim kerem kanidir Efendim Bekta Veli'dir Efendim cmert ganidir Bakr Cafer Inza'dr Efendim emsinen mahtr Kuluna ihsan oktur Mlk sahibi padiahtr Kazm Musa Taki Naki (dir)

~-- ALEV VE B.5I~! RL:f!?i J.l,N'fOW!JL ___,_________-----------. - - - - - -

Efondim Dervi Muhammed Bandadr tac- devlet ah Sultan der Ali mrvet Askeri sahip livadr

--7 . Severim Allah'; can gnlden Akna dmm deruni dilden Vcudum evini zapteden sultan Hak mihmammzdr dandk tantk Vcudun evini eyleyip evsan Felein bendine bir kandil asan Firavun kavmiyle cenk eden Musa stad nazarnda ikrnr konuuk Peygamber Muhammed, Ali'dir Haydar Hasan-Hscyin'e indi bir enber mran dili syler daima ezber Zlfne bed olduk toruna dtk

J, mam Zeynal Abidin ki Basra'da

mam Dakr zuhur etti orada

mam Cafer mezhebi ulu divanda Okuyan hatmetti ilmine dtk

Musa'y Kazm'n avk Veli'den Meskeni anlatt akn elinden lmam Rza'rm sesi Ali'den ter dertli dertli glana dtk

Takiyi Nakiyi ele alalm Hasan Askeriye yzler srelim Mehdi gelir imamlarn zi.ilalim stadn nnde alana dtk

Dervi Muhamned'im byle oluptur Evliya enbiya ondan geliptir ah Sultan ilmine alim oluptur Attk kfrmz imuna dtk

Evan:

Putlar, halar -

Tor: Tuzak --

avk

Parlaklk -

Glan

: Gl bahesi -

evka: Yakmru

- Zlal : Gzel - Betkir : Kt.

-8-

Ne zalimdir ne gaddardr ne betkiir Ta ezelden zalim yoluna dman ok cevir eyleme olursun piman Zahmeti zannan kalasn zalim Zalim kast eyledin girdin haneme Yama ettin ondan malm sana ne Seni evka ederim Bari Hda'ma Zahmeti zaran kalasn zalim

J, Her ne kadar zahmet edersen bana

Niyazm Hakk'adr kblem

Kabe'ye

lacm bulmadan gitmem uzaa Zahmeti zannan kalasn zalim

nur-u kudreti Bir vakit zalime etmem minneti Bizler iin ak kodu cenneti Zahmeti zannan kalasn zalim

Hak bize

vermitir

- - - - -..--.. - - - - - - - - - - - - - - - - - -..---..--_M_!!_ULT._l\_N __ 4_1

ah

Sultan' m derdin gel Hakk'a syle

emri imi ezelden byle Gaddarlar dnyada kala m yle Zahmeti zarnan kalasn zalim

Hakk'n

Sabah seherinde kalktm uyandm Canlann titredi tamu sesinden Ynm Mevla'ya dndm aladm Hak nasip eyledi bol haznesinden

-9.J, Daa kar dulda ettim sam

Ara direk vermi eker gn Kerem eyle gel bala suumu Gnahn korkusu kmaz zmden

Gezdim u cihan hi kimse yoktur Mhr kimde ise Sleyman odur Dervi Muhammed'im bir gani pirdir Size de yedirdi benek otundan

-10Sabahtan seherde alan kap Gnahm hadden aptr kl are

Yklr m Hakk'n yapt yap

Mahluk ykmak ister bu

nasl

tre

... mrmce katarm ekildi gitti u fani dnyada kim mesken tuttu mr tamam imi vaktta yetti Herkes ettiini bulur ziyade

Deryalar tututu akn elinden Sinem bryan oldu elin dilinden Gnahm ok ama hatam elimden Lutfle ahvalim bildir didare Ben bir'biareyim kaldm piyade Aradm derdime sendedir are Yz kara nasl varan didare Kerem et yarama eyle bir are

Hak inayet ede ala perde Gitti yoldalarm kaldm piyade Aradm derdime sendedir are Kerem et yarama eyle bir are Ali zlfikar beledi'kana nanmyan kafir dner mi dine Elestden beli dedik bu yola Gnl intizardr eker ol yare

Urum ellerine bir car gnderdim Ya Ali sen gnder senden isterim Bakmaz msn kebab oldum kavruldum Ya Ali sen gnder senden isterim Kerem eyle arasn belleri ok gezdirmeyesin gurbet elleri Gariptir bilmezem uzak yollar Ya Ali sen gnder senden isterim

-11J, Cemi kular konar yerli yerince

Hasbuhal ederler dilli dilince Yad eller demesin zlfi telince Ya Ali sen gnder senden isterim Ahmed'im ekmitir Mansur darn Hakk'a teslim etti cmle varn Hdr arzuluyu hub cemalini Ya Ali sen gnder senden isterim

42

ALEVi VE BEKTAi ilRLER ANTOLOJS

Sevdmdr Hac Bektai

Bir sz geldi syleyeyim dilime Bakmaz msn frgatma zarma Bir yaral geldi dt koluma Ya Ali sen gnder senden isterim
Sevdmdr Allah-Muhammed-Ali Zlfnn teline bendetti beni Efendim sultanm canmn can Ya Ali sen gnder senden isterim

Veli

Tavafa eriyi hep cmle var Ahmed'in makam cmleden ulu Ya Ali sen gnder senden isterim Muhammed'im Hnkar'm can Pervane olmuum yandrma beni ah Sultan derdinden delidir deli Ya Ali sen gnder senden isterim
Dervi

Aki'nin Hac Bekta'a gitmesi zerine sylenmitir.

-12-

J.
Mansur'un darna hrmet Eybe ektirdin zarna hrmet Yaan yamur esen yeline hrmet Kerem eyle periandr halimiz Bir asi tredi gayet bed asl Evlatlarmz etti hep esir Ayplar sr eden ok olur kusur Sana niyaz eder cnle varmz
Dervi Badat'ta

Velayet pirean kasavetim var Yaram yrektedir ilacn sar Daha senden gayr bize kim bakar Red eyleme amanmz nmz Firavun Musa'ya gr neler etti Ar krsi levh kalem zar etti Ahrnda onu deryada yuttu Bunu da etsende grse gzmz

Muhammed'im Ali'dir ala Himmet eyle zalim Allah'tan bula ah Sultan der felek bunda ne ola Ah ile zar ile geti gnmz

Bed: Kt -

Kasavet :

Sknt,

dert -

Pirean

: Pir grnr.

-13Dinle sana bir nasihat edeyim Ahiretin tedarikin grmeli Yayla yollarna ker karanlk Karada iken bir menzile ermeli uyanlar orada kalr bilgisiyle menzil mi alr Byle szler ile ahret mi olur Cmle var ile teslim olmal
Kii

J.

Bismillah deyince atm gzm Haki paye srdm kara yzm Kipte tut kulan dinle szm Burada iken bir gerei bulmal Gerek nedir, arif nedir, kul nedir Hakk'a doru, doru giden yol nedir Bahede alan iki gl nedir Derip goncasn haber vermeli

eytana

----___A!!:_ SULTAN

43

Gafil olma gafil adam bu deme Geti mr gitti frsat ne deme Ne cevap verirsin gittiin yere Kramen katiple hesap grmeli
Dervi

Hak'tan hidayettir bize bu saadet Muhammed Mustafa Ali'den himmet Ceset kalr burada can eker zahmet Cam kurtarmaa sahip bulmal

Muhammed'im el-aman mrvet Umarm ahrette ektirme zahmet ah Sultan kapnda diler rahmet Irahmet dileyen sadk olmal

Kipte : tetikte - Kiramen Katibi :

oturup yaptklarn yazdna
inanlan

Tanr 'nn

insandan hesap soran iki omuzunda

iki melek.

--14Cemfilin nuruna
oldum Kaldr nikabn bir kez efendim Bir ahd ile bir ikrara bend oldum Vcud seyrangahm oldu efendim
muntazr

J.

Salih emindim de emrini tuttum Nutkuna eyvallah kahrn ektim arkn muallak gezdim seyrettim Krklarn gittii yoldur efendim
erh

Gkte hurit erer zerreyi bilmez Hak bir azizdir ki niansz olmaz Okur imam Cafer hi dili durmaz Yasin vel kuran hakim efendim
Deryay muhitten baldr bendin Ders verip okuttun Ali'dir kendin Yenice haneme bir nida indin Cebrail'in grd nurdur efendim Muntazr

edip

Kuran'n manasn

seen

kilii atp birlie geen

Tavus kularyla seyrana kan Bin eran syle srdr efendim

Dervi Muhammed'im ku dili syler Herkes sevdiinin methini eyler . ah Sultan' da senden gayry n'eyler Kulunu gsnde gldr efendim ark

: Gzleyen, bekleyen -

muallak : Gkyz, dnen

boluk.

-s--

Bir derde giriftar oldum gaziler Yaram yardan zge melhem istemez Gn be gn stne sralany Yaram yardan zge melhem istemez
u sineme vurdum ilham yarasn N'olur kerem eyle gzm rasn Ali'mi der ettim sensin aresin Yaram yardan zge melhem istemez

. u yarama tuzlu fitiller ister Blbller seherde figana balar Gelin yalvaralm cmle kardalar Yaram yardan zge melhem istemez
u sinemde sapl kmy oklar Kulun gnahn znde yoklar Bozulmaz gerein ettii andlar Yaram yardan zge melhem istemez

~-~yi VE BEKTA/ iiR,1=_ERI ANT_OLOJ/Si - - - - - - - - -..-..- - - - -

Kreye girmiim kavruluyorum Bir ie ekilmi evriliyorum Hasret ateinde ben yanyorum Yaram yardan zge melhem istemez Bir kula benim der ya atar msn Kerem et rahmetin, ya satar msn Daha gnahm ok sen tartar msn Yaram yardan zge mel hem istemez

Nicesi alad nicesi gld Nicesi traba yzn srd Nice hastalara ifalar verdi Yaram yardan zge melhem istemez
Dervi Muhammed'im bu nasl yara Kerem et derdime eyle bir are Zalha gibi bende dtm bu derde Yaram yardan gayri mclhcm istemez

-16Mrvetim var Hak Muhammed Ali'ye Gel byle yaral gnderme bizi Yaram szlyor aky kanm Umarm bir kerem edersin bari Sinem erha erha yaralamsn Gamze oku ile beni vurmusun ekmi klcn ryan etmisin Yok mudur namusun gayretin senin Sinemi aarsan yz bin yara var yine yara var Lokman hekim gibi derde are var Yok mudur ilacn dermann senin
Yaram sarmaa

J..

Yaralnn snn sarmazsn

arnca armza

gelmezsin Ne kadar yalvarsam kulak vermezsin Ya niye yaral eyledin bizi

Yaram szly aky kanm Merhem sar yaram incitme benim Sailim kapna klem de harim Boldur irahmetin ihsann senin
Dervi Muhammed'im gel byle etme Srnp geleni gsnden yitme ah Sultan' n yarasna or katma Ezelden tatldr merhemin senin

or

: tuz -

erha erha

: Para para, lime lime - Sail : Dilenci.

-17-

Birlie tevi mnkr sofular Gece gndz kastimize yelerler Hakk' tanmazlar Hak aryorlar By k cmle yalanlar

.J..

u fani dnyadr kimseye kalmaz Kimi grdn herkes ettiin bulmaz Atar mrayinin fal du gelmez Beline balam oddan kolonlar
Tuttuu etee

Byk kk bir araya geldiler leri gelenler geri durdular unda garip kaldmz bildiler Ne grdnz bizden nedir adamlar

kuyular eip Yol var Hakk'a gider, yol var dolak Akbet dersin zindana ak Ya niin edersin tezvir hileler

Mevlam bir su verdi geldim oturdum Hakk'n birliine adet getirdim Ar hapanlara girdim tartldm Altunum mehenge aldm erenler

Dervi Muhammed'in peinden tuttum zrm gnahm nne dktm ah Sultan' m dnyada ok kahr ektim Ykm menzile zdm erenler

Tevi : Kartrma - Mrayi : ki yzl karn ksmn

tutan

ba adet,

Tezvir : ftira Hapan Kolon: Palamm Tanklar - Mehenk: Altnn ayarn gsteren aygt.

--18Turnam gk yznde ne ho szersin O hub katarn gzel dzersin Urumu Trkmeni sen mi gezersin Gel bizim elleri gez, kerem eyle
Uzatp ban am kanadn

.J.. Gzel turnam pervaz edip gel gitme

Gidip garip elde bir mekan tutma Garip kaldm gidip beni terk etme Gel bizim elleri gez, kerem eyle Pervaz vurup ycelerden uarsn Vatanmz olan yerden geersin Ne zulmettim turnam neden kaarsn Gel bizim elleri gez, kerem eyle Sefil turnam ben mahzunum gel gitme Ali'yi seversen beni terk etme ah Sultan yaral gsnden itme Gel bizim elleri gez, kerem eyle

Mah yznde semah dnmek muradn Byle miydi bana ahtn amann Gel bizim elleri gez, kerem eyle Turnam gk yznde yksek gidersin Adudan zalmdan korkak gidersin Yalnz kalrsam kadir bilirsin Gel bizim elleri gez, kerem eyle

-19Bir emanet hana kondum gerim Bakmaz msn varlmdan geerim Ykn lfili gevher kymet bierim Gene mahluk derki asln nereli Bakmaz msn zat- zHil akarm ah elinden delilimi yakarm Yedi da ardndan srdan bakarm Gene mahluk der ki asln nereli

.J.. Atadan anadan h'den dzldm

zat'a szldm kkn buldum Gene mahluk der ki asln nereli
Dalndan t.utarak

Hayvan

kursandan

Yedinci kat tabakay bilirim Yetmi e kadem bastm gelirim Sleynan'm garip gnlm elerim Gene mahluk der ki ac;lm nereli

Dervi Muhammed'im de.lilim yaktm Yedi da ardndan balkyp ktm Mahlukun yannda yok idi bahtm Gene Mahluk der ki asln nereli

46

ALEV ~E BEKTAi iiRLER/ ANTQ,_LO_:J_S_'_ _ _ _ _ __

-20--

mnkiri hem verdin gda Hakkn mazlumuna zahmet mi kla ol bet feyillerle cennet mi ola Defteri ameli gel oku zalm Okursun defteri olursun nadim Cehennem odunda kalrsn kadim Amellerin sana hep olur hasm Defteri ameli gel oku zalm
Kraat edersin defter elinde Ne zalim olduun bilirsin onda Melekler ahittir sa ve solunda Defteri ameli gel oku zatm at Sultan'm Hakk'n

Yarattn

Zalimlerin yeri cehennem olur Ta ebedil ebet atete kalr Mazluma zulmeden A!lah'tan bulur Defteri ameli gel oku zalm Yezid senin gibi mam' vurdu Evlad- Resul'e ok cefa kld Ahn cehennem meskeni oldu Defteri ameli gel oku zalm
ehid-i Kerbela davayi at Kiramen katibi hepisi at Yezid zalim Mervan odlara dt Defteri ameli gel oku zatm

derdin o Hakk'a syle emri imi ezeli byle Gaddarlar dnyada kala m yle Defteri ameli gel oku zatm

Defter-i ameli: insann dnyada yaptklar yazl olduun inanlan defter. Kraat: olama Kadim: Daimi-Ebedi/ ebedi batan sona- Mazlum: Susuz. iyi-Gaddar: Zulmeden, kt-Zat- zlal: yi, gzel kimse-Kerem: iyilik-Pervaz: Dnme, diinerek uma-Hubi: Gazel-Kadem: Ayak-Ahtarman-sez Matltik: varlk, kednini bil mez, cahil-Bet feyil: Kt mel.fena istek-H: Ruh-Bakmak: lamak. - Nadim: Pif!Uln - Ebedilebed : ncesiz - Hasm : Dman - Zahmet : Glk - Fitil : Yaraya sokulan ila -Hurit: Gne -Salih: yi-Mahluk: Varlk.

AIKI
(1763-1824) 19.
deil.

yzylda yaam

bir

Alevi-Bektai ozandr. Aki'nin asl ad

Malatya'nn Arguvan ilesine bal sa kynde dodu. Doum tarihi kesin olarak

Ahmet'tir. belli

18.

yzyln sonlarnda doduu sanlyor.

Hicri 1240'da yani 1824

ylnda Hac

Bekta'tan dnerken uzun sre kald ve bir ok iirlerini syledii Kayseri'ye bal

Felahiye ilesinin Ecirli kynde ld. Babasmm ad Musa'dr. ada ah Sultan'm gerek manevi adr. ah Sultan ile Aki tarikat bilgilerfoi saz ve sz ustalar olan Dervi Muhammed'den rendiler. Aki, sa kynden ayrldktan sonra Hnkar Hac Bekta Veli'yi ziyaret etti. iirlerinde Dervi Muhamned'in etkileri grlr. retmen Mustafa Bal "Dervi Muhammed'im nur-u vakit, eseri dillerde ahit" adl eserinde Dervi Muhammed'in Aki ve ah Sultan'n iirlerini toplayp yaynlamtr. Elde 73 iiri vardr. Bir ksm iirleri yeni yaynlanyor. Bu iirleri Hekimhan ilesi Hasancelebi beldesinden Ali Baba adl saygn kii brahim Emici adl ahsla bana gndermiti. Aki mahlasn kullanr. Dili sade., syleyii iten ve yumuaktr, sevgi dolu bir dnyas vardr. Pir Sultan'n talibi Kulhimmet'in hayran Kul Himmet Ustadm'n yakn arkadadr. Asm Bezirci Aki'nn lm tarihini 1821 olarak belirtir.

RI.. ERNDEN RNEKLER

1--

Gnl alar isen bana ala Kimse kimse iin alar bulunmaz Balarsan kendi yaran bala Belki yaram da balar bulunmaz
Srrn halka ama ek bu cefay Zemane halkndan umma vefay Unut gitsin sal ezelki sefay Geti ol ezelki alar bulunmaz Ak gedann Dmlerin

J..

er tohumu yer yzne ekildi

Mahabbetin dolular dkld Andelipler bir kenara ekildi Gll glstanl balar bulunmaz Bin doksan dokuz sene badr Bizi byle eden hakkn iidir Bu dnyann borandr kdr Bahar erimi balar bulunmaz

mrveti ahi desti giri penah Sensin her derdimin derman ilahi Senden gayr yara balar bulunmaz

_48_~A_LE_ V VE BEKTA_!_JJ._RLER ANTOLOJS(. _ _ _ _ _ ,

-2Derdimizi firak etme Ya Muhammed, ya Muhammed Visalinden raketme Ya Muhammed, ya Muhammed Hak teala habibisin
Senden
alrlar

J.

Sana malum bunca haller Visaline yz srerler Tabu ehli arrlar Ya Muhammed, ya Muhammed Sana malum geda Hakk' Aliye! Murtaza hakk efaat kl Hda hakk Ya Muhammed, ya Muhammed

nasibin

Sensin derdimin tabibin Ya Muhammed, ya Muhammed

Mahrum etme bu geday Al stam kl star Aki'nin dest-i giri Ya Muhammed, ya Muhammed
Firak:
Yldz. Ayrlk

Visal :

Kavuma

Geda : Kul - Desti gir : Elinde -

Star

-3-Gnahm ok ama midim sensin Allah medet, ya Muhammed, ya Ali Gnahlara kalmaz gani sultansn Allah medet, ya Muhammed, ya Ali

J.

Kanber kulun nn sra yrttn mam Hasan makberesin sr ettin Hseyin'den ol kanlan yrttn Allah medet, ya Muhammed, ya Ali
mam Zeynal hasta idi o cenkte Daima Yezid'ler bengile henkte Gzel imamlarn cesedi hakte Allah medet, ya Muhammed, ya Ali mam Bakr

Sizsiniz mminlerin dest-i derman

Yalvarnca basmazsnz aman

Mrvet sana derim ey kerem kani Allah medet, ya Muhammed, ya Ali Mrvet sana derim ey kerem kani efaat edersin gevher madeni Dn gn dilimizin ezberi Allah medet, ya Muhammed, ya Ali
Kur'anda hel-eta indi anna

anda iti erbeti

Yaktn cierimi yandrdn kat

mam Cafer okur cmle ayeti Allah medet, ya Muhammed, ya Ali

Cabbar

ensari kodu,

frna

Mlcem olu girdi senin kanna U feta yazld zlfikarna Allah medet, ya Muhammed, ya Ali

Hibir hata getirmedi klna Sersemin grzn verdi eline Allah medet, ya Muhammed, ya Ali

AIKi

49

Deveye bend urdun hurma banda Nevcvan grndn taze anda Salman'a eritin Erzan danda Allah medet, ya Muhammed, ya Ali Salman seni grd buldu Erzan'da kurtardn sen ol a Ejderhay ldrdn sktn beii Allah medet, ya Muhammed, ya Ali Sahir peygamberden miras istedi demeli Ali dost dedi Ali der ki ba stne ustad Allah medet, ya Muhammed, ya Ali
unu

.!.

Ykt kaleleri kprs ile Hayberi kopard kaps ile Zingidar ald hepisi ile Allah medet, ya Muhammed, ya Ali
Yemen padiah ektigenisin Ykt kiliseleri yapt camisin Mslman eyledi cmle varsn Allah medet, ya Muhammed, ya Ali Muhammcid'i ard miraca Cenab nne bir aslan kt ne aceb Cebrail der ondan en be habib Allah medet, ya Muhammed, ya Ali Orda aslana ba verdi hatemi Ali'nin srrna kimse yete mi Mnkirlere srer idi sitemi Allah medet, ya Muhammed, ya Ali Orda aslan sakin oldu kendiye Kendisi de ar .Jaya gitti ya ki gnl birbirine katt ya Allah medet, ya Muhammed, ya Ali oldu onda gld usul usul cemine vard usul usul Muhammed der kap an ben asl Allah medet, ya Muhammed, ya Ali
Krklarn ad

Peygamberden destur ald sahrada Kul oldu satld ar Buhara'da Sailin borcunu dedi orda Allah medet, ya Muhammed, ya Ali derki nedir kulun hneri ol pnar Dmanmz vardr hemi de Ali Allah medet, ya Muhammed, ya Ali
ehrimize aktsn Kral

Ol devi ldrsn bizde grelim verelim Bu iler biterse yoktur yalanm Allah medet, ya Muhammed, ya Ali
Tartp arnca altn

Taze ekerken ba gsterdi sahrada Cimcimeden geit sordu deryada ok keramet gsterdi Ali orada Allah medet, ya Muhammed, ya Ali Cmlesi eliyle oldumu mmin Ali'yi sevenler ekmeyin gamn Kaldrn aradan hasedin kinin Allah medet, ya Muhammed, ya Ali

Muhammed'sen mmetini bilesin Benlik ile bizi nerde bulasn El fakiri fukaradan olasn Allah medet, ya Muhammed, ya Ali zn fakir etti ald kap Aya stne durdular hepi Muhammed derki taptm ne tap Allah medet, ya Muhammed, ya Ali

50

ALE'VJ VE BEKTA ilRLERl ANTOLOJiSI

----------

taptmz Ali'dir biri gerek velidir ah Merdan cmlemizden uludur Allah medet, ya Muhammed, ya Ali

Krklar

derki

-!

Krkmzdan

Krkndan kan geldi birisi sail Ondan da kan geldi oldular kail Keklii ortaya koydu tavabil Allah medet, ya Muhammed, ya Ali
Kekln iinde bir tane zm Bunu bize bala ey iki gzm Muhammed der bana bir engr ezin Allah medet, ya Muhammed, ya Ali Gayplardan bir el erdi kekle Hatem parmanda hep cmle gre Birisi iip cmlesi mest ola Allah medet, ya Muhammed, ya Ali

Perde, altndan bir el geldi badeye Muhammed'e st getirdi hediye Ya bu el Ali'nin eli dedi ya Allah medet, ya Muhammed, ya Ali Perde altndan gelen eli tand Ta ezelden ikisi bir can idi Lahmeke lahme ikisi bir nur idi Allah medet, ya Muhammed, ya Ali Muhammed der sizden nian isterim Krkmzda bir nian gsterin Revandz koluna vurdu neteri Allah medet, ya Muhammed, ya Ali

Semaha girdiler peygamber cotu Sr tac banda ortaya dt Mmin kullarna rahmet sat Allah medet, ya Muhammed, ya Ali

Orda krk pare buldular emleyi Irahmete bandrdlar cmleyi Aki'nin yarasn emleyi Allah medet, ya Muhammed, ya Ali

-4Gel ey d~inya seven karde Sevme ziyan olsa gerek Bir gn ecel seni bulur Tenin bican olsa gerek
Ko balayan di dileyen

-!

Can dilden deil isen Senin ikrarn ey kii ki yzn kara olup Szn yalan olsa gerek

Gzsz kulaksz kalser Zina eden cehennemde Yanp bryan olsa gerek
Eer can

Hak kelamndan bir hadis Syledik dinleyen iin Bu hadisi dinlemeyen Sonra piman olsa gerek Ey Aki sen sana bak Neylersin sen gayrlar Bu dediin yalan deil Byle zaman olsa gerek

dilden ise

Verdiin ikrfirn kii

Hub suretli kimse gelip Sende mihman olsa gerek

-5Evliyadan mahrum kalmaym dersen krarn ihlasa katta anda gel Bir geree yolda olaym dersen Benliin mrvete satda anda gel Gzle yollarn grki diiz miidiir Gnln evi zemheri mi yaz mdr Cesedin dul mudur yoksa kz mdr Hrsn nefsini atda anda gel Hele al bir rende vur kametine Gr ki ne hile karm zatna V aracaksm .yaradann katna Kfimil-i mrideyette anda gel
Hrs havas mahrum eder dergahtan Hadar dur her yerde gel utan Hak'tan Stk ile dilein dile Allah'tan Kamil-i rehbere yette anda gel

Rehberin dzleye eri duvarn Himin muhkem koyup yapa hisarn Aki nadana duyunna smn Drt duvar binasn atta anda gel
emle

: Daldrma, emdirme - Bican : Cansz, ruhsuz- Di dilemek: Kap dinlemek- Hadar ol: Uzak dur, koru Him: Temel - Zemheri : Kn bir blm- Makbere: Trbe. :

Sark, Araplarn

rts -

Bandrma

-6Bu dertli derdime derman bulaydm Nola elim erse Lokmana bir gn Adler elinden halas olaydm Halim arz edeyim Sultana birgn Nefsi adsnden dertlerim artar Kurulmu mizann gnahm tartar Medet ahi Merdan sen yeti kurtar Ad kast etmeden imana birgn

J, Emri ferman senin buyruun haktr

ahm kuUuunda noksanm oktur Hrmetine layk hediyem yoktur Ne yznen varam divana birgn

Gnah karam gnahma bakarsn Gnah zincirin boynuma takarsn Merhamet etmeyip oda yak.arsn Temaa ederler figana bir gn

Muradm bilirsin eygani geda Men kulunu senden eyleme cda lmeden zikreyle Ak geda Domada dnersin cihana birgn

52

ALEvf VE BEKTA RLER ANTOLOJiS!

--7Ben bugn gzeller serdarn grdm km salnyor aln stne Cemaline bakp selavet verdim Selamna durdum yolun stne Uykudan m kalktn bilmezem sarho Ela gzlerine srmeler ekmi Taram zlfn gerdana dkm Salvermi ince belin stne
irin

J.

Yanan kzarm taze nar gibi Uzam kametin selvi dal gibi Bahede alm gonca gl gibi Yeiller mi giydin aln stne

Alemde bulunmaz sendeki buset Dilin emi revan kametin imal Dilerin drdane lehlerin !ebat Dilin taze yadr baln stne

dillerine ustaz olaym Dalar delmeye Ferhat olaym Ak der gamdan azat olaym Bir kez yaslanaym kolun stne*

Varyant 32. sradaki iirdir.

-8Gnl sana trl nasihatm var Hake in turaba yceden uma Hakk'n birliine ehadetim var Mekan tutacan bakadan geme
A gzn her eyadan zahire Haberdar olasn rk- tahire Har eyle metahn ilm-i mahire Kymetin bilmeze dkkann ama

.! znii saf eyle saf ol ey gnl

araben Cihann varln

tabura olasn nail terkeyle ey dil Bu fani erbetin nu edip ime

Sarraf olup gevher ykn tuta gr Durma Hakk'm menziline yete gr kilikten geip bir'e yete gr Vehi adetdeki mihman seme

Ey Aki gzle yolu erkan Gafil olma ecel vermez aman Baki kalr sanma bunda her can Son nefeste ahr zarnan gme

-9Beyler devri geti zaman kand Nefse nefse uymu eller geliyor Adem olu muhabbetten fard Birbirine ac diller geliyor
Halk ard

iblisin

gvas

Arala dt batl davas

Ya gitmeye kor mu nefsin havas Doru yollu yce beller geliyor

nsana gelmeyip yoldan azdlar Evvelki yolu erkan bozdular imdi trl trl fendler dzdler te byle byle kullar geliyor

.J, Muhammed'in buyruunu tutmadk

Nasihat kulaklara koymadk ok iaret zuhur etti duymadk Daha bundan beter ha!lar geliyor

Geri ad adem manada hayvan Arada kalmad dnd ya insan Gelme i ardnca seirtme ey can Alar katlm ballar geliyor

Haberi olmayan kendi znden Duyusu yok k ile yazndan bu rahmet kesildi gk yznden Peylimize gre yllar geliyor

Aaki der yazdan ok oldu klar Feylimizdendir bize hep bu iler Gafil olman gafil behey kardeler Sil spretmeye seller geliyor

- Geliyi : Geliyor -- Fard : Soudu - Fend : hile Feyl : Nefis. Kerem Kani: iyilik sahibi Segirtme: Koma.

Kand: Kocad

kurnazlk

--10Sailim kapnda bir muradm var ah Merdan sen ver senden isterim Dertliyim derdimi sen eyle tmar ah Merdan sen ver senden isterim Senden istediim gn mekanda Hayalini mihman eyle bir handa n muradm sensin iki cihanda ah Merdan sen ver senden isterim Muhammed Mustafa nuru hakk-n Nebiler Veliler yolu hakk-n mdm var ismin Ali hakk-n ah Merdan sen ver senden isterim

J, ebberi-iibberdir Abidin-Bakr
Caferi Kazm Musa Rza Taki Naki Askeri Sahip Zaman'n hakk ah Merdan sen ver senden isterim Gerekmez cihann tac ile taht Gzme gzkmez ziynet-i rahc. Sensiz neyliyeyim devleti baht ah Merdan sen ver senden isterim Hicranda brakp ektirme metal Seni sen ver bana beni benden al Aki'yim mell etme zlcel.f ah Merdan sen ver senden isterim

54

ALEV/ VE BEKTAi iiRLERi ANT(!LOJiSi

-11Nefsini ldren gerek gazidir Ya onu tanyp bilen eyvallah Yalan yanl deil gerek szdr Hakk'n divanna duran evyvallah Hak divana duran iner mi dardan Cehdeyle cesedin kurtaran nardan Ona klavuzdur ol ah Merdan ahn didarn gren eyvallah nurlar salr ikide ayrlr seilir Bahesinde taze gUer alr Banda dikeni kran eyvallah
Yetmi ahn didarndan

.J, Odu kav yandrmayan mmindir

Hile yoktur cennetinden emindir Krklarn srd o yol kimindir Yolun dorusunu sren eyvallah Yolu doru srmez bunda mrayi Nefsine uyanlar eytana tabi Darda verilince sual hesab Hesabn burda veren eyvallah hurda veren er olur vermeyen hun u zar olur Yz kara Hak katnda kr olur Evliya gnlne giren eyvallah
Hesabn
Hesabn Evliyann gnl cennet aladr Sen ona bel bala hisar kaledir Aki gam yeme meylinde budur Daim Hak dergah bilen eyvallah

Dikenini kran yolun dzleye Cierini ak oduna kzleye Cmlesini ana-bac gzleye Odu kav yere saran eyvallah

-12J,
Gel ey gniil sana iit vereyim Her cahile t verici olma Dnyada bir ana greyim dersen Hayvai gibi alaf yeyici olma
Ana ile ahd amam bir eyle Muhabbeti ak evinde yer eyle Gzn ile grdn sr eyle Varp yad ellere deyici olma
Aki

Hazer gez boynuna gemeye tuzak Efsane sznden ola gr uzak Ykn baldan tut olmaya tezek Virana hanlarda konucu olma

ssz handa uru ykn talar sevdaya salar Datr maln yzne gi.iler O eridir doru sayc olma
Ban uulmaz

elinde var iken frsat Gayret kuan beline kuat Sende bu szlerden olasn irat Haramiler gibi soyucu olma

Asna: Tandk - Alaf: Yem - Ugru: Hrsz - Hazer: Uzak - ssz: Sahipsiz.

--------

---------------
-13. Aldanma hi u dnyann malna
Bakma kulun yahi yaman balna Babansz bahenin gonca glne Elini uzatma glden ayptr
eriatn artlarn yitirme Tarikat iine erkan gtrme Girip ifan meclisinde oturma Hakikat iinde halden ayptr

Edeple otur edeple syle Edepsizlik etme elden ayptr Allah bu lisan zikr iin vermi Yalan syleme dilden ayptr
Varp bir kimseyi birine atma Nefsini kr eyle ayba bakma Pak deil isen alayp akma Kanar klacan glden ayptr

Sen kendi bana eyleme bir i Yolun sarpa der ekersin tevi Sen kendi ehl-i hal olmadan dervi
Enine giydiin aldan ayptr

Zerre eser sende arc vardr Kalbini dzc bozucu vardr Kramen katibi yazc vardr Hazer eyle sadan soldan ayptr

gezerdi zahir batndan Habis adam belli olur zatndan Yolsuzu kovarlar Hakk'n katndan Yolsuzluk eylemen yoldan ayptr
Tevi: Karklk

Aki

Habis: Kt, pis, alak - Zerre : Tike.

-14-

Dostlar neye yarar benim gldm Gam kasefet yolum balar neyleyim Komaz felek adolupta gleyim Gnl frgatlanm alar neyleyim ata binipte ap gittiim kp u alemi seyran ettiim Muradma maksuduma yettiim O da bir gn imi geti neyleyim
Kr

J, Naar onlanlarn her ii naar

gelincek yiitlik kaar Aleme ah olsan ya niye geer ekilse nmden tular neyleyim Genlik aleminde uar baz idi O zamanda bahar idi yaz idi Her ne olsa dere depe dz idi imdi yollar yoku oldu neyleyim
Kocalk

Deli gnl yelek ile yart ok pazarlk etti ald vermiti imdi Aki'ya pirlik eriti Geti genlikteki alar neyleyim

-15Bune suret ne cemal Allah Allah Bune kudret ne kemal Allah Allah Ne hikmetki dodu bedir iinde Grnr mahi hilal Allah Allah Zahi gamet gyam ettike herdem Eder abei melal Allah Allah

J, al yama edici emin elinden

rrlar zillcelal

Allah Allah

Habibi Mustafay yad edenin Koma kalbinde melal Allah Allah

Akya bahet akn

Aa er

kiiresin grmez Allah Allah

-16Ah beni avare koydun

iimden

J, Akl gitti dahi bilmem n'olacak

Bizi tan edenler ahir bulacak El ne derse desin oldu olacak elim ak meyin doldur sevdiim
Layk mdr

Aa ettiin aldr sevdiim

Bir bakta aklm aldn bamdan Bende bilmem bu ne haldr sevdiim Gnl sende kald gelmez yanma Gel kulak tut feryadma nme Bu bezirganlarn geti hanma Ann iin kadem daldr sevdiim

byle feryada salmak

yi deil ak ahn almak

Padiah kuluna merhamet klmak Ta ezelden kalm yoldur sevdiim

Ellerden ar edip kala olmazsan Gzlerimden akan ya silmezsen Aki kuluna vefa klmazsan Bari cevrin ile ldr sevdiim

-17alametini srlmez oldu Kemler eker bunun nedametini Talihlerin harg gzkmez oldu
Doruca eriat

Grn

ahr errin

J, Tamah cmlesini mamun drd

lokmalar ard Evliyann gittii yolu ard Cem olup tevhide girilmez oldu Bu derde dene bulunmaz are Gzleri uykuda kimler uyarn Halk alem gnl balam hara Marifet glleri derilmez oldu
Piirmeden i

Tarikatn

ehli yolundan am Gafletin uykusu boyundan am imdi byk kk tamaha dm Nefs iin yelmeyen yorulmaz oldu

_31Kf
Aki bunlarn asl deccaldr

57

Grn ol Azrail bunlara n'etti Eletip cehennem ehline katt mmet olduunu unuttu gitti Peygambere salavat verilmez oldu

Ehli hal bulunmaz hep .kh kaldr Bu ne kavga ne cenk ne de cidaldr Hakk'n ahvaline erilmez oldu

-18Mah yznde ifte ifte hallar Ona ak olan can bahtl Dal gerdana yakmtr kollar Mevlam hub yaratm seni bahtl Kirpiklerin oktur ay ka keman Ben seni severim yok bende gman Akn bulup ar elaman hsann olursa an bahtl
Aki'

Ferhad gibi ak oldum irin'e Dost serini kurban verir arna Lahmike lahm olup biribirine
Kanna karan kan bahtl Asl

gibi bizi byle mat ettin Kerem gibi cierimi od ettin Her bir yerde bir ak ad ettin

Enine giydiin ah bahtl

nin arzuman gznde hava yznde dertlidir seni baht it

rakipler yol azdrr izinde

rr nr Avazn

--19zn engine indir yceden uma Enginlerde biten ayva nar olur Nefse birlik edip yolundan azma blise uyann ii zor olur Sylerim szmden haber alasn Fehmeyleyip kendi zn bilesin Dnyada iken ahret sahibin bulasn Sahipsizler hayvan olur, zor olur
Geldin u dnyaya bir kfu- edesin Sermayen yok ise ya sen nedesin Sana hi sllinmazlar akn badesin Katrana girersin yerin nar olur

Gafil gzn a mrn gemeden Can blbl kafesinden umadan Ykn tay eyle kervan gemeden Son pimanlk fayda vermez zor olur

Aki stk ile ar Bariye Terk eyledik namus ile ar'ya Gidip yine geleceksin geriye Adem sfatnda gelen nur olur

58

ALEVi VE BEKTA iRLER ANT2LOJ~._L__. ____________ , _ _ _ _ _

-20Kemha kar bizim tezgahmzdan harar dokuyan kc deiliz Beli best demiiz erbabmza
Kl

Tatl teveimiz ac deiliz

J, Kamili mridden dersimiz aldk snneti yedi farz tam kldk Kabeyi tavaf evmizde bulduk Mekke'yi dolaan hac deiliz
Muhabbet kivelerin klmz seyran Bizi bu ahvalde ne bilsin nadan Akn kresinde olmuuz bryan Kanerede ham paac deiliz de syler szn dorusun Onun iin taan eyler bizi vesvasm Evvelden ykmz ipek atlasn Kendir terbiyesi kei deiliz
Aki

El fakri fukara libasn giydik Kamil mrid meydannda soyunduk Kavl kudretten yeyip doyunduk Namert sofrasnn ac deiliz Biz ledn ilminin tefsirleriyiz Rah- hakikatm tccarlaryz
Dergah- urda

Ali'nin kttmirleriyiz

burda ren bocu deiliz

Hak cemale ak olmak

Ar deil gnUl ar deil Ak olup Hakk' bulmak

Zor deil gnl zor deil

binen svar Hi bir yerde klmaz karar Bir kiide kin kibir var Er deil gnl er deil
Ak atna

-21J, Ak olmayan pirine Muhabbet gelmez serine Gnl vermeyen birine Yar deil gnl yar deil
Ak yoluna gitmek yoldur Olan maln Hakk'a aldr Dost banda biten gldr Har deil gnl har deil

derin Hak yoluna kodum serim Mizac ile alan veren K~r deil gnl kar deil

Aki boyandm

-22Muhabbetten geen Hak'tanda geer Muhammed'de muhabbetten hasldr Erenler byktr kaftan bier Gene asln yrtmeyen nesildir Amel
olmaynca

Hakk'a varlmaz

imdiki

insana t verilmez

Nende deyince sinem sorulmaz Eer arif isen hemen usul dur

----------------------..-----------------------~Ki __ 5~
Dervi olup meydan aaym dersen Ahrete imanla geyim dersen Srat burada geeyim dersen Gnah bende deyip darda asl dur

J.

Cehdeyle adama sen iyi dedir zn karasn mride .yudur te mminlikte ol nian budur Garezden kibirden kinden kesil dur

Aki hakl nefes tutulmaz Burada alnan orda atlmaz Turab olmaynca Hakk'a yetilmez Turab ol da ayaklarla bas! dur

Ey

--23-

J.
Dnya bir denizdir gemisiz olmaz Gemiye binenler erden saylr Hi kimse delilsiz Hakk' bulamaz Hakk' bulmayanlar krden saylr Cehdeyle zn gel at gemiye Gemiye binenler bulur kimiya O uramaz girdap ile tamuya Arifler katnda merdan saylr
Pazarn

Geldin u 'dnyaya hi karn var m Bu akn elinden efkarn var m Yoksa Mansur gibi berdarn var m Yolda berdar olmak merdan saylr Hep gelen aklar aknan geldi Akn haneriyle sinesin d~ldi mamlar ak.nan hep ehit oldu ehitlik makam nurdan saylr

eyle bir bezirgandan Salam kona salam ge bu handan Aki yarm seversen candan Ulu bedestandr ardan saylr

--- 24Haclar K.abe'yi tavafa gider Yzn grmeyen hac m olur Melekler Adem'e secde eyledi Azazil Ademe secde mi klr

J.

Bu yolu kula gsteren Ali'dir Ya bu yol kadimdir krklar yoludur Yetmi e kadem basan velidir Yetmi ikideki hac m olur Mmin oldur hak katare dzle O kurguda dzle de bozula Bac gerek srma gibi szla Kalaydan bakrdan bac m olur

Secde edip tandlar uruhu Ziyaret ettiler zat- erifi Ta urundu hrka giydi arifi
Yalanc kiinin tac m

olur
Eri

bir geree kendi kuvvetli belli hem kerametli Aki muhabbet tatl m tatl Hakk'n muhabbeti ac m olur
Mucizat

60

ALEV VE/}EKTAI iiRLERi ANTOLQ!.!i

smini sevdiini hublarn merdi Gzlerim yan samadan gelgel Sabahtan akama dilimin virdi Devredip devranm gemeden gelgel

-25J, Gel bir ihsan eyle halimden bilip

Aladkca emim yan Ayrlk atei barm Cierim kann

silip delip samadan gelgel

Gzlerim yolunu gemezem senden Umudum var iken kmadk candan Ykletmi tayn konduu handan mrmn kervan gemeden gelgel

Bugnki gnm yarna kalmaz Hangi gl grdn sararp solmaz Bu felektir byle bir karar durmaz Devredip devranm gemeden gelgel

ntizar ektiim sana ayandr Sevdana dmm hayl zamandr Ak hastadr hali yamandr Can kuu kafesten umadan gelgel

-26Hikmetine akl fikir erimez Giderim sevdiim bunda nem kald Akn at ile dldl yarmaz Ay ile devreden gnde nem kald Melhem mi sarlr byle yaraya Emir Hak'tan imi buna are ne Bezirganm kondum kervansaraya Kondum ger oldum handa nem kald
Kadir Allah daha neler yaratr Ak stne yazlanlar karadr Vcudumuz yzaltm paredir Dalandan sonra tende nem kald

Byledir aklk byle ahr kar u fani dnyada kim kld karar Akbeti byle olunca ey yar Emanet gidince tende nem kald

leri gnderdin bir iki kan

Mevlam affeyliye cmlenin suun Aki ahrete yklemi gn Yr yalan dnya sende nem kald Melhem : Em, Umar - Nem : Neyim - Bezi-gan : Tccar - Akbet : Son Emanet : Burada ruh - yzaltm pare : Gnleri kasdederken insan bedeninin hergn deitiini sylemek istiyor.

-27Sevdiim edna kultnu

Lutfyle

gre mi geldin Gnl enginlii edip Hatrm sora m geldin

. Gelmedin yeri var yeri Ho geldin geri gel geri Bast bizi hem askeri manda cara m geldin
Derdi ok hicran dann Sakn ot bozma bann Mihr-i muhabbet bann Gllerin d~re mi geldin
Anladn muhabbet yerin Ta ezelden buldu pirii Ak' ya gam hanerin Sineme vura m geldin

Safa ile geldin bize

Merhabalar taze taze Evvelki verdiin sze Ahtmda dura m geldin

--28Daim gnler byle byle ho olmaz Kar kapy alr boran toza bak Hangi k grdn n yaz olmaz Duyulmadan urun geen yaza bak Cami cemiti burda kahrm sand Felek ecel cam orada sundu u fena mlkne oncalar kondu Senden evvel gelip geen ize bak

. Hakk' gzet Hakk'a gel hadden ama Berk bas ayan gaflen dme S.rat-el mstakim yolundan ama Bunda ini-yoku oktur dze bak
yar deme vefadar deme Evim barhm rnahm mlkm var deme Maln olan bir ka arn beze b~k
Aki arh- felee aa

Bi vefadan

-29Bir kiinin gnl meyli Hak'ta olsa Boynu eri gezer halkn iinde Tanr'nm yannda onun baht olsa Halis-muhlis gezer ahlk iinde

. Bir kii sdk ile gitse bir yola Alem dman olsa ona ne ola Allah'm nazar olsa bir kula O bir sultan olur yokluk iinde

Ya bir kii Hak cemine varmazsa Dost iin zenen dostunu bulur Dostunun yoluna serini verir Mi.irebbiye msahibe ermezse u dnyada bir hub cemlU sevmezse Kii sevdiini sesinden tanr Sanki bir hayvandr srlk iinde Nice bir avazn okluk iinde Hizmet eyler isen stkile eyle Gnn beyhude geirme byle Szn sylersen mlayim syle Aki ne buldun tokluk iinde

g__

AI.EVi VE BEKTA/ iiRLER ANTOWJS;;.:..i_ _ _ _ _ _ , - - - - - - - - - - - - -

-30Aklar iince akn dolusun Sende o doludan itin mi ak Tandn m zamannn velisin Ser verip yoluna getin mi ak Tandn m u

j.. Kilise var o caminin kurbnde

gnnde Caminin imam sela verende Ruhban kaarken grdn m ak
Yetmi
Ruhbanlar nak iler

dnyada gerei

Ser verendir aklarn koa Ar gibi mecnun edip iei Oul-bal edene dtn m ak isteyen der sahraya Hak akna kim urad oraya Hak ceminde nazar edip sevdaya Arifler demine dtn m ak Bu fuzul dnyadr hazer klasn Cehdeyleye Hakk' anda bulasn Az yok syleir an bilesin Bu srlara akln erdi mi ak Tuba aac derler cennet arnda Dal yerde kk biter serinde Burcunda sulanr bendi derinde Sen de bu srlara erdin mi ak Dokuz mihrab ile vardr bir cami Yedi kaps var rtl kimi Kmbendi suva meydanda kamu Sende o camiye girdin mi ak
Ak

yedi bendi var aky harg Bunu fark eyleyip bilesin farg Krksekiz minare yaplm doru kp anda sela verdin mi ak Caminin iinde oturan hoca Bir taht yaplm cmleden yce arsn gezdim hep utan uca Sende o ehire girdin mi ak Drt pasban var kapda durur Seherde hocaya haberin verir Hocann hkmi.i de onunla yrr Sem.it:: o hocay grdn m ak Yer ile gk arasnda bir havuz Suyu ovasna dalr dp-diiz O ehre gidilmiyor yalnz Hzr' klavuz ettin mi ak nin bir pendini bilesin Cahdeyle ki Hakk' bunda bulasn Kilnile hizmet et kamil olasn Sende bu srlara erdin mi ak
Aki'

-31u ellerin havasna eline Divane gnlmz alt kald Bende arzeyledim sla etmeye Gnl bir cananla bulutu kald

Bir dahi bakmayan vatan yoluna Bizde iskan olduk yarin eline Bir ka karann ziilfi teline Divane gnlmz iliti kald

__ . -----------------------------A/Ki ___.:~.
Her sabah her sabah eser bad gibi Gnl coa geldi kara sad gibi Muhabbet yolunda ol Ferhat gibi Kayalar kesmeye alt kald
ki gerek ak birbirin bulup Gezerek muhabbet glne dalp Onlar ak ile mbtela olup Gezen eller bize glt kald kr Hak't.an ne istesek var oldu Dost metahn alp satmak kar oldu Aki de yarn buldu yar oldu Rakipler arada ylt kald

-32Bu gn ben gzeller serdarn grdm km salnyor elin stne Cemaline baktm salavat verdim Selamna durdum yolun stne Gayet malullenmi uykuya yatm rzgar zlfn yznden atm Taram san gerdana dkm Salvermi ince belin stne
irin

J,. Alem de yok idi sendeki t>usat

Gzn rugan kalarn imsat Dilerin drdane lehlerin nebat Dilin taze yadr baln stne selvi dal gibi nar gibi Bahede alm gonca gl gibi Yeiller mi giydin aln stne Kametin
uzanm ke~mi

Yanan kzarm taze

dillerine stad olaym delmeye Ferhat olaym Alld 'yem gamdan azad olaym Bir kere salmam kolun stne
Dalan

-33-Hata ile gelmiimdir cihana Hata benden ata senden ya Ali Ata klnca yeter bir bahane Hata benden ata senden ya Ali Kulun ehri noksan ok ey medet Sensin dertlere derman ey medet Medet rahmanlarn rahman medet Hata benden ata senden ya Ali
anndr Yasin Amenna Sadakna Sana yz sre geldi bu edna Rabbena efusune zulmena Hata benden ata senden ya Ali

J..

arrm medet gerek erenler

Hata in tvbe buyurmu pirler Kul hatasz hata tvbesiz derler Hata benden ata senden ya Ali Kendi kendine kul benliin ata m Senden olmaynca tvbe tuta m mamlar in bala her hatam Hata benden ata senden ya Ali
Akyam uma geldim atam Dilimde virdettim illfi fetam ok etmiim gnah ile hatam Hata benden ata senden ya Ali

64

ALEVi VE BEKTAi iiR~_R__AN_T<'"-'O""LQ~Jl=S'-- - - - - - - - - -

-34Gayet derdim yein ey Hac Bekta Derdime bir derman uma gelmiim Muratlar verici ey gani seddar Nazarndan essal uma gelmiim Koyunlar kuzlam kuzulay Muzular oalm muzulay Yaram trl trl szlay Yarama bir yahi eme gelmiim
Ak

.!.. Zalimin zulmundan sararp soldum

Derde mptela oldum dermana geldim Ac sular itim ben helak oldum Lebinden abu zemzem eme gelmiim Kaderimce kavil ikrar gdem Ver muradm Hiin kiir nereye gidem Leyli nehar seni ben tavaf edem Byle bir sohbeti deme gelmiem

da derki bu Hakk'a yoldur Burada bir rahmet alacak gndr Sen gani Hnk!'irsn rahmetin boldur Nazanndan ihsan uma gelmiim

Essali: Kendine gvenen ortaya ksn namaza ar -35Kul olann Hakk katnda ileri Bilinir gam yeme divane gnl Ha bir gn ola ki gzn yalar Silinir gam yeme divane gnl bunda olursa yaman Hak bize kefiidir eyleme gman Muham,ned Ali'den derdine denan Bulunur gam yeme divane gnl
Aki
Eer haln

Muzu: Deve yavrusu.

J.

Ellere duyurdun srrm benim Ah ile vah ile geirdim gnm Byle kalr sanma hicranm gamm Bulunur gam yeme divane gnl

Bozulmaz alnna yazlan yaz Elbet bir hale kor Yaradan bizi Hak kefildir bize muhabbet saz alnr gam yeme divane gnl

midin kesme ahndan Kul daim dilek diler Allah'ndan Niyaz et muradn Hak dergahndan Bulunur gam yeme divane gnl

-36Nice nice kanl yam dkeyim Sana meyil veren glmez kalr m Komazsn mah cemaline bakaym Zalimler insafa gelmez kalr m Ya Ferhat olmaz m da delenler Ser verip irin yolunda lenler Gerek ak olur Mecnun olanlar Bir gn Leyla'sn bulmaz kalr m

Ya bu aka veren kendi kendini Derde derman umar lebi kandini Halka rsvay ettin derdimendini Benim ahm seni almaz kalr m
Akyi

iben ak meyinden kanasn

De bir gn ak oduna yanasn Bir gn gazel olmu baa dnesin Senin de gllerin solmaz kalr m

mest eden saki deildir

Ak deme kiinin hakk deildir

Marur olma dnya baki deildir Bu dnya kimseye kalmaz kalr m

-37Yadigar isterim senden ey sabah Gl yzl yarimin zlf telinden ok ok selam sylen benden o yare Bir bir sorsun bendesinin halinden El amann hasretinden n'olduum Andelipler gibi zarda kaldm Cemalin giilnce blbl olduum Der mi ola vaz. gelmesin glnden
. Sen varban hasreti.ne eresin Kullar gibi divanna durasn Benim iin ne sylyor gresin Mbarek kelam gzel dilinden

Divane gnlmn kblegahdr Ziya verir hem cemali maUudr Vcudum ehrinin padiahdr Gitmesin dost vatanndan elinden

Aki der hizmete ba koyasn Metah olup mmetine uyasn Varnca ey sabah byle diyesin Ltfedip gemesin geda kulundan

-38ntizar ektiim hublarn merdi Gzlerim yan samadan gel gel Sabahtan akama dilimin virdi Devredip devranm gemeden gel gel

.!.

Gzlerim yolunu gemez.em senden midim var iken kmadk candan Ykletmi gn konduu handan mrmn kervan gemeden gel gel Bu gnk gnmz yarna kalmaz Hangi gl grdn sararp solmaz Bu felektir byle yar klir olmaz Frgat kaplarn amadan gel gel

Gel bir ihsan edip halimden bilip Aladka gzm yan silip Ayrlk atei barm delip Cierim kanm samadan gel gel

ntizar ektiim sana ayandr

Bu sevdaya dtm hayli zamandr Hastadr Aki hali yamandr Can kuu kafesten umadan gel gel

-39-Felek beni senden cda drd Blbl olduum gller elveda Yce yce karl dalar ard Bir zaman gezdiim eller elveda Her gn her gn bakar iken yzne Hasret kaldm ayann tozuna Dtm varacam yerden izine Yzm srdm yollar elveda
Aki'

J.. Byle dtm kaldm ah u zarnan

Karar alamadm bu efkarnan Gece gndz selvi boylu yarman Syletiim tatl diller elveda

Ah ne frak gitmez oldu zmden Dertli olan anlamaz m szmden ol yar in akan iki gzmden Tap tap giden seller elveda
nin
fraka

dayanmaz z Ismarladm gani Hda'ya sizi Hatrdan karp unutman bizi Analk ettiim kullar elveda

-40Di1 ile sofulukolur mu karda

Kulluun meramn buldurmaynca

J..
bo

Menzil
Hrsn,

alamazsn nme

hi nefsini ldrmeyince

Yalan gaybet kahr hrs hasedi Zina bhtan zapteylemi cesedi Haram benlik dersen iblisin at Cesedin pak olmaz srdrmeyince bilmeyen hayvan misali gremez bo gider eli Ne ie yarar yaprak gazeli Gln vaktinde derdirmeyince
Didar
Gerei

Yetmi iki gezer kald havada Gerek olan daim kadimi yolda Nefs-i emmare tekmil olsa bir kulda Didara eremez ldrmeyince

zn ekmeli Mansur darna Cesedin pak ola anda arna Aki intizar olmu yarna Duramaz ahvalin bildirmeyince

-41Blbl ne gezersin dalar banda Baheler iinde glm var dey Seni seven ak sararp soldu Gzeller iinde yarm var dey Severim ben seni sevsene beni Mevlam bir ikrara komaz insan Ha bir gn olaki anasn beni yle bir divane delim var dey

________ A/Ki

67

Geldi geti yabcacktan uradan Arif isen al haberi aradan Sana bir gzellik vermi yaradan Marurlanma dilber gzelim dey

ekerdi senin gn Ben nice ekmiyem senin acn Koyu vermi canlarnn ucunu Korkarm Allah'tan lm var dey

Aklar

Aki hrkay tard candan Mevlm ayrmaya gzeli benden Can m esirgerim ben cananmdan Elet sat pazarnda kulum var dey

Hakk'n hikmetine hmna bakp Daim esiriyip co deli gnl KemAI ehli ile aina kp Sakn byle gezme bo deli gnl Sakn eriatn kl kalndan

-42J, Yar bulurum sanma sen bu cihanda Salda srrin mihman eyle ftu handa Evvela bir ana kazan cihanda Andan sonra derdin de deli gnl muhabbetin yolundan kalma yeyip fikrine dalna Sadkane yar elinden salma Hazeran gelirse ta deli gnl
Sakn kayg Akn

Haberdar ol evliyann halinden Ak atyla muhab~tin yolundan Hakikat iline a deli gnl
Aki

hayrete meyil vermeden Bahesine girip gln dermeden Yz yl kt ile mr srmeden Bir gn gzel ile ho deli gnl -43gnl Su gibi alaa akmak grnr Meskenet babn dilersen gnl Hakk'n rzasna bakmak grnr Kim ki diler Hak'tan doru yol bula bret ile nazar etsin her kula hlas ile geldin ise bu yola Benlik kalesini ykmak grnr
Au Dervilik davas klarsan

J, Benlii kalbimden ataym dersen

Gnllere gnl kataym dersen Bir olup birlie yeteyim dersen Muhabbet yolunu tutmak grnr isen bana hileyi katma iine Er olmakla er nefesi kne A1tun kpe edip takmak grnr
Yalan Eer hayr saar

Aki maylsan yarn adna

katma muhabbetin tadna Gerek ak isen akn oduna Kl edip zn yakmak grnr

68

ALEV/ VE BEKTAi ilRLERi ANI!]J:P.J.ISi

-44bozuldu hep niza oldu Gzlerim yollar gel efendim gel Mmin olan bu dnyada glmedi Gzlerim yollar gel efendim gel oldu yenilmez oldu ah Merdan Ali anlmaz oldu Gzlerim yollar gel efendim gel Kasavet kervan
dalmaz

Ortalk

J.. Geldi kazamza dt bir caz

Y esir etmek ister olan kz Nfus defterine yazdlar bizi Gzlerim yollar gel efendim gel Can blbl kafesinden umadan Gnm tamam olup vadem yetmeden Menzil alp kervanmz gmeden Gzlerim yollar gel efendim gel yolu bir gnde aan Kzlrmak gibi alayp coan Dldle binip zlfikar kuan Gzlerim yollar gel efendim gel
Alt aylk

Mnafk oald

Gnlmzn pusu almaz oldu Katsz yollardan geilmez oldu Kafir mslnandan seilmez oldu Gzlerim yollar gel efendim gel
Aki

der bize mi oldu buza Nice bir ekeyim cevr cefay nallah gelecek Mehdi Livay Gzlerim yollar gel efendim gel
Bu kta baz cnklerde yle kaytldr:
Aki

der bize m'oldu buza Nice bir ekeyim mnkrn cevri nallah yakndr Mehdi'nin devri Gzlerim yollar gel efendim gel

-45Neyine gvenim senin ey felek Beni trl trl derde drdn ok yalvardm kabul olmad dilek Didem yan selden sele drdn

J, u sineme ektin mihneti da

eller dersin hsnnn ba ol da Felek yolum belden bele drdn
stemedim ol hicran
Varsn

Bana yar olmadn bivefa ktn Kimine ltf ile ihsan edersin u dertli sinemi odlara yaktn Kimine dnyay zmdan edersin Bu serime trl adlan taktn Kiminin derdine derman edersin Benim yolum yelden yele drdn Gizli srlarm dile drdn Bir murad almadm ey felek senden Ayrdn canm ol nazik tenden Hi bir mekan buldurmadm bir yerden Aki' yi elden ele drdn

-----M~----

AIKi

69

-46Terkettik kabay dnyadan getik Ehli hal evinin mihrnanyz biz Masiva sevdasn gnlden ektik imdi hal evinin ryanyz biz Biz gle mailiz har sevmeyiz Nadan olann gnlne demeyiz En garip kimseye gnl emeyiz Hamdllah dehrinin sultanyz biz

!.

Bendesi olaldan yz glzar Yakasn ak ettik namusun ann Hele defterini drdk efkarn Vahdet tekkesinin kurbanyz biz ok kr dost ile dman setik Dost uruna serimizden hep getik Durmayp menzil be menziller gtk imdi u ~elein kervanyz biz

Can kulayla dinle grrsn Mevla'y Derununda ivird eyle Hda'y Dnya nedir anda gider sevday Ey Aki bildin n faniyiz biz

-47Bed asilde iman olmaz din olmaz O kendi zn ver dnyada Hakk' bir bilende asla kin olmaz Hrsn nefsini yener dnyada Hak akna cesedinden can gide Hrsn ldr mihmanlarn en gide Sofu odur nefsi ile ceng ede O da bin krmz deer dnyada

!.

Mrayi seemez Hakk' baul Ezazln yedeinde yedili Hak sever mi byle fadl fazl Nefainin dalgasn kovar dnyadan Sofu yolun uzun garetin derin Mrayi bu yola veremez serin Aklar ser verip bulmutur yerin Onlar birbirini sever dnyada

Aki dost ile eyle pazar Dostun dosta doru gerek nazar Yolunda klagr ah ile zar Her ak sevdiini ver dnyada

--48Nice bir ekeyim ben bu kahr Bana murat aldrmadn sen felek Bal yerine nu ettirdin zehiri Nedir bana gnderdiin n felek
rakibe rabetleri eylersin

Nam verirsin yedirirsin toylarsn Her dem iyiliin ona eylersin Bilemedim onlar senin nen felek

J_Q__ __ jLEVI VE BEKTAj iiRLERi ANTOLOJiSi

rakipten korkar msn biz gibi

Yand yreimin ba kz gibi Eridi cesedim akt tuz gibi Bak gzmden akan yalar kan felek efaat m

Blbln figan bahe baadr Sylyorum bu szlerim sanadr Senin yiitliin hemen banadr Ben ezelden teslim ettim can felek

olur kar'olan yze Dile amel olmaz bakarlar ze Daim cefa etsen sefadr bize Aki' nin istedii di felek

-49-Cefa yznden ah edip gezinme Gel gnl sabreyle rza hakkndr Kendi kendin gmrah edip bezenme Gel gnl sabreyle rza hakkndr
Cihann vefasn grmedim dey Zevk He sefasn srmedim dey Gam yeme murada ermedim dey Gel gnl sabreyle rza hakkndr

J..

Mmin olan her cefay gtrr Sabreylemek muradna yetirir Delil olur her iini bitirir Gel gnl sabreyle rza hakkndr Edep sabr rza aman dediler Bu nden uzak oldu adiller Byle buyurmutur ler yediler Gel gnl sabreyle rza hakkndr Gel ey gnl durma zn yokla Gu eyle bu kiimil nefesi hakla Rza ile yr rzay bekle Gel gnl sabreyle rza hakkndr Ey Aki emr-i Hda'y gzet Cihan ko ruz-u cezay gzet Mahf ol gel herite rzay gzet Gel gnl sabreyle nza hakkndr

Sabri olmayanlar Hak'tan naidir Sabreylemek mminlerin iidir Sabr cmle ibadetin badr Gel gnl sabreyle rza hakkndr Hda kefil oldu cmle iine ede gr au katsa ama yi yavuz her ne gelse bana Gel gnl sabreyle rza hakkndr

Nu

Figan: nleme, alama - Kefil : Tutu - Ruz-u ceza : Ce.a gn - Nu : me Au : Zehir - Cefa : Sknt - Gmrah : Gelime, fazla beslenerek imanlama, grkemlilik - Cmle : Hep, btn.

-50Atk hublar iinde mntehadr sevdm Lahmike lahm Aliye) Murtaza'dr sevdni Nurdur batan baa ems-i dubadr sevdm Ahmedi Mahmut Muhammed Mustafa~dr sevdm

Bu muhabbetle gnl mlkn abad eylerim irin'in yolunda can knhi Ferhad eylerim Ann iin gece gndz ismini yad eylerim Ahmedi Mahmut Muhammeci Mustafa'dtr sevdiim Hak teala'nn kuluyum hem Muhammedi dinim Ta ezelden mmetiyim ona dorulttum ynm Kimi sa'y sevptr kimi Musa'y benim Ahmedi Mahmut Muhammed Mustafa'dr sevdm On sekiz bin alem onun akna bnyad olan Her kime efi olursa oldurol azad olan Drt kitap iinde ismi erifi hem yad olan Ahmedi Mahmut Muhammed Mustafa'dr sevdm Enbiyaya evliyaya cmlesinin ahdr D cihann revnakdr gl cemali mahdr Aki sevse acep mi ol habibullahdr Ahmedi Mahmut Muhammed Mustafa'dr

sevdm

-51serbeser ya Muhammed ya Ali Sevmyenlerden beriser ya Muhammed ya Ali nsi cinni mkli kasz zahire hem gayba Cmlesinin serverisiz ya Muhammed ya Ali Kamu aleme ziyalar gsterirsin suphi am enverisiz ya Muhammed ya Ali Siz olmaynca kimseler dine yol bulamad tam emsi mahn enverisiz ya Muhammed ya Ali
Akn tac

emsi mahn

Enbiyay evlyay ekiyay etkiya Cmlesinin rehberisiz ya Muhammed ya Ali Evvelinin ta evvelisiz ahrnn hem ahn Sm kandil gevherisiz ya Muhammed ya Ali

72

ALEV Y_E BEKTA IJRLERI ~NTOLOJiSi

zahirinde batnnda her zaman md tuttuu drr siz ya Muhammed ya Ali

Ak ' nn

-52Gel ber ey talibim Hak zn eyle turab Topraa eyle sciidu nitekim budur sevap Tekebrlk eyleme gel meskenet babndan ol Varnca maher gnnde ekmeyesin strab Men aref hu nefse dedi ol resul-u kfiinat Bunda nefsiin bilmeyenler anda ne ola hbab Cahili nadan olanlar Hak katnda phesiz Sureti insan deildir saksaandr ya gurrab bakma cifodir dedi habib Sen mucez olma onun talipleri oldu galip Gurur etme malna mrn fani dnyada Su yznde ne kadar elene dura bir hubap Maniden dnyaya geldin gzledin nbetini Dane ne denli elenir iki singi asyab Sen seni bil sen seni sende olma ol cahil Senin iin devreder bu aftab ol mafitab Ledn ilminden ren ak sana muhlis ola Kalmaya zatnda hali kim aa ak- turab Fahrile nitekim Resulu Kibriye suvalin hsan veresin yevml hesab kim muharlemdeb Susuzluktan olursa ehid sunalar muhankahuru Grmeye asla strab ta Ali mutlak.inden zge gayryle bel balama n bilirsen Gayrnn sonu haraptr ol harab Ey Hakk' sevdm diyenler nicedir Hak sevgisi Hakk' seven an cieri hun bar kebab Hakk'n emridir bunlardan Aki sen olma dr Hakk'n emrini bilmeyen yle kald ne cevab
Dnyann varna

Gurrap : Karga - Rbap : Buday tanesi - Cife : Le - Mucez : Derli toplu Singi: Ya - Asiyab: Su deirmeni - Muhlis: Halis, katksz -Mutlaki: Ba bo -- Mafitab : Gzel - Muhankahr : ok alak - Afitab : Gne - Hun :

A!Kf

73

Kan - Dur: Uzak- Mnteha: Sekin tek. Lahmike lahmi (hadis, Ali hakknda olup tamam eti etimden, ruhu ruhumdan, kan kanmdan, can.canmdan biiminde sylenir- Knhi: Kk- Klli: Tmden-Revak: Ss, renk- Sucudi: Secde, yeri pme- Menarefe nefsehu: Nefsini bilmeyen Allah bilmez anlamna gelen bir hadis- Ledn: Gizli srlar bilimi.

-53Cahili nadan olanlar daima can incidir Hatr bilmez neden cahil nadar incidir Ey gnl pazar kamil ile eylen k!mil ol Kamilin her bir cevab liUi mercan incidir
Nadann suyuna karp bulank akma gel Cahilin kadri ge erse de kadrine bakma gel Nefse uyup sakn cellat olup kan dkme gel Ki bilirsin kan eden cellat itin kan incidir

Zalim olup bir garibin barm dalatma kem Mazlumu kim alatrsa em-i giryan incidir Hatr ykup dnyada kimseyi alatma kem Mazlumu kim alatrsa em-i giryan incidir Y kna gnln kimsenin n mmin oldu admz Cmle bir Hakk'n kuludur ortada yok yadmz Zalim odur hatr incidir dedi stadmz Zalim oldur zalim ol hatr her ar incidir Sima hm fi vcuhm ilminden al sabak Gafil olma gzn a ademde beytullaha bak Aki ykma an deyu buyurdu emr-i Hak Emrini tutmasa bir kul an sultan incidir

Simahmfi vcuhum : Yzleri yzne benzer - Nadan: Kt - Kem: Kt -Kamil : Yetkin - Sabak : Ders - Beytullah : Kabe - Yad : Dman Dalatma : Kzgn demir basma - em-i gryan : Alayan gz - Lal-i mercan : Krmz inci - Toylamak : Dn yapmak - Garet : .Yama, apul Gaybet : Arkadan konuma - Derun : - Vird : Syleme - Ruhban : Kei rahip Pasban : Nbeti -- Fuzul : Uursuz - Suhan : Dzgn konuan.

74

ALEVi VE BEKTA iRLERi ANTOLOJiSi

-54Hakk' grmek ister isen ol kimil insana bak Mert isen meydan iinde herkese merdane bak

Talib ol ki eresin marifet esrarna Dahil ol vahdet evine zmre-yi irfana bak Kll eyin halli vehinde olmutur nzul Ge ikilikten beri ol suret-i errahmana bak Gir vcudun ehrine gr cmle varlk ondadr Kl tamaa matlubunu sevdn canana bak dili saf et gresin aynel yakin On sekiz bin alem ire Aki sultana bak
Ayna-y

-55Kudret banda alan goncay glfem nedir Mevla zahirine saal ya ol iki ham nedir Nedir esvedi hacer kimi konar kimi ger Cmlesi bir yari seer bunda yukta ham nedir Ol tecrit kffaresinde kimi derdi aresinde ns ile cin arasnda elif ile lam nedir Kendi znde buldu bulan, bulmad deyite kalan Vcudu ademde olan oniki imam nedir bul bedende gezme yaban ilinde On sekiz bin alem sende durduun makam nedir

Ey

Aki

Esved-i Hacer - Hacer-) esved : Kabe duvarndaki gkten indiine inanlan kutsal kara ta - Glfem : Gl yzl - Esrar : Sr, giz - Nuzul : inme Matlub: stenilen -Tecrit: Yalt/anma, dervi - Ayna-y dil-isaf: Temiz gnl aynas - Ayn-el yakn : Grerek edinilen bilgi.

KUL HMMET STADIM

Kul Himmet Ustadm adl ozan yazn yaamna rahmetli brahim Aslanolu kar
mtr. Kul Himmet stadm nl Bektai ozan Kul Himmet'in sadk bir hayandr. Asl

Karageban bucann renik kynde 1749'da dodu. Kyde kszolu ailesi olarak tannrlar. 1840-1844 de yaplan genel nfus yazm sra snda dzenlenen kaytlarda brahim'in ad gemiyor. Herhalde o tarihlerde sa olmad ld tahmin edilebilirse de brahim'in gerekten XVIII. yzyln ikinci yars ile XIX. yzyln ilk yans iinde yaam olduu sanlyor. Kimi iirlerinde arkada Arguvanl Ald'den sz ediyor ki Akt'nin 1824 ylnda Hacbekta'tan dnerken Felahiye ilesinin Ecirli kynde ld dnlrse (1763-1924) Kul Himmet Ustadm'nda ayn dnemde yaad sylenebilir. Baz iirlerinde "Sultan Yalncak, Sultan Oyuk, Sar amlk" gibi tekkelerden sz eunesi yredeki Alevi-Bektailer ile yakn iliki kurduu sonucunu verir. Ak brahim XVI. yzylda yaam Kul Himmet'e ar sevgi duymaktadr. Bu nedenle kendiside iirlerinden Kul Himmet stadm" taprmasn kullanr. Onu ustas ve piri sayp yolunda gider. Bu yzden, iirlerinde ou Kul Himmet'inkiler ile kartrlmtr. Her ikisinin yolu, inanc ayndr. Ama Kul Himmet'te bu ballk daha kat, daha ileri aama dadr. Kul Himmet stadm ise daha yumuak, daha hogrldr. Kul Himnet'in iirleri kuru, kstl, didakdiktir. Kul Himmet Ustadm'n ise iirleri geni ve scaktr. Kul Himmet Ustadm baz iirlerinde din ve tarikat snrlarn aar, doa ve topluma seslenir. Kouk dzeni daha zenlidir. Ama n evresinin dna pek kmamtr. iirleri brahim Aslanolu tarafndan toplanarak Kul Himmet stadm ( 1976) adl yaptta yaynlanmtr. Ayrca rahmetli Cahit zelli "Pir Sultan'n Dostlar (1984) adl yaptta Kul Himmet Ustadm iirlerini yaynlamtr. brahim Aslanolu'nun Divrii airleri (1961) adl yap tnda da Kul Himmet stadm'm iirlerine yer verilmitir. Yine Alevi-Bektailerin cem trenlerinde okunan Tevhit (Birleme)
iirinin

ad brahimdir. Divrii'ne bal

ona ait ol-

duu sanlyor. Tanr-nsan birlikteliini, kaynamasn st dzey bir ekin rn bii-

minde yanstan Kul Himmet stadm'n saz ve ezgi eliinde cemlerde sylenen bu i irinde, uhrevi dnya ile yaamn duygusal bir oku ile rmaklatklarn, tarikatn tm gzelliklerinde ruh canllnn binbir iek mozayii eklinde gnllere dolduunu grmemek. sezmemek dnlemez. Bugn bize pir geldi, glleri, taze geldi Kanber'in n
iirin
sra

Ali Murtaza geldi

younluk kazandrlmakta,

drtlkleri arasna u szler eklenerek lirizmine ezgi derinleerek amaca doru dalgalanmaktadr:

76

ALEV

VE BEKTA/ JIRU_'R_l_A_N-'-TO""'Lc....;0'-''1""'/S"'""_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ ,

Eyvallah ah'm eyvallah, Hak laileha illallah Eyvallah Pir'im eyvallah, ad gzel gzel ah llallah ah illallah Muhammed Ali gzel ah
26 drtlkten oluan bu uzun iirin "Pir Sultan bize geldi" dizesiyle kaynaklara inildike grlen bir gerektir. Ak ve okulu bir sylei vardr.
Aslanoludur. Saygyla anyoruz.

balad

Kul Himmet stadm ilk kez ortaya karan deerli aratrmac rahmetli brahim Kul Himmet stadm deer ve kadir bilir bir ozanmzdr. Kendisinden nce yaam olan Kul Himmet'ten feyz alm, ona olan hayranln bir iirinde vurgulayarak dile getirmitir. Tevhit iiri Kul Himmet blmne konuldu.

-1Muhammet Ali'nin yolun gzlerim Odur ela gzl sultanm benim Bektai Veli'nin izin izlerim Odur ela gzl sultanm benim Cebrail cennetle sordu ahvali Bu bir kadim yoldur teden beri Biri Ali'nin Dld'l biri Kanber'i Odur ela gzl sultanm benim Hasan Hseyin'e alar gezerim Akar emim ya alar gezerim Zeynel Bakr Caferdedir nazarm Odur ela gzl sultanm benim
Kazm Musa lrza'dr katarm Taki Naki Askeri'ye yeterim Mehdii Resul'n pein tutarm Odur ela gzl sultanm benim

Kul Himmet stadm aklm bamda Gndz hayalimde gece dmde Selman'n ininde ocuk yanda Odur ela gzl sultanm benim

KUL HiMMET STADIM

77

-2bir yol danam Byle ayr gren var m'ola Bir dertli bulam da derdim bliiem Byle ayrl gren var m'ola
Aklar kalemi byle yazld Cierciim blk blk ezildi Sinem erha erha oldu zld Byle ayrl gren var m'ola Aklar barm yaral kodu rakip her yerde hasmmn dedi .
Ferhat' irin'den ayran cad

Bana gelmie

Byle ayrl gren var m'ola Hak Muhammet Ali bilir halimden Blbl vaz m gelir gonca glnden Ayrla zor demiler lmden Byle ayrl gren var m'ola Kul Himmet stadm haller nic'oldu Ah ettim irakp belasn buldu
Sevdiim dalarn ardnda kald

Byle

ayrl

gren var m'ola

-3Seyyah oldum u alemi gezerim Bir dost bulamadm gn akam oldu Kendi etkarmca okur yazarm Bir dost bulamadm gn akam oldu
ki elim gitmez oldu yzmden

Ah ettike yalar gelir gzmden Kusurumu grdm kendi zmden Bir dost bulamadm gn akam oldu Bozuk u dnyann temeli bozuk Tkendi taneler kalmad azk Yazktr u geen mre yazk Bir dost bulamadm gn akam oldu

78

ALEVi VE BEKTAi iiRLERI ANTOLOJiSi

Kul Himmet stadm ummana dalan Gidenler gelmedi bir haber alam Abdal oldum al giyindim bir zaman Bir dost bulamadm gn akam oldu

-4kadrini sarraf bilir Almaz dkkanlar pazar m ola Saln saln sevdiim gelir rakipler hile sezer mi ola Seyreyledim yanann aln Ememedim leblerinin baln
Ayana giymi sra naln
Sevdiim salnp

Altnn

gezer mi ola

Yce yce yerlerine knca Ak ellere al knalar yaknca Sevdiimin dal boyuna baknca Akn barn ezer mi ola Yce yce yayalar yaylasam Her gzelin bir ismini sylesem Yalvarp yakarp gnlm elesem Gsnn bendini zer mi ola Kul Himmet stadm kendi halinde Bir gzel sevmiim halkn dilinde K~tipler oturmu kalem elinde Sevdiim ismini yazar m ola

-5Elii gzl usul boylu sultanm Sen benim yaram sar da ondan git Yaram yrektedir durmuyor kanm Sen benim yaram sar da ondan git Gidemedik yollarmz k oldu Kelp rakipler arkamzdan d oldu Derdimiz bir idi imdi be oldu Sen benim yaram sar da ondan git

KUL HiMMET STADIM

Dn

79

vurdun bu sinemi kz ile Barm deldirdin nkte sz ile Bir merhemin yok mu ball tuz ile Sen benim yaram sar da ondan git Neden ola bu ilklar glmedi Dosta gidem dedim nasip olmad Lokman Hekim geldi derman bulmad Sen benim yaram sar da ondan git Kelp rakipler kail olmaz bu deme Sinem yaraldr gelmiim eme Saalt bu yaram yaral koma Sen benim yaram sar da ondan git
Ap bu sinemi bak yaras var Yaram onulmuyor ok yaras var Rakipler vurmular ok yaras var Sen benim yaram sar da ondan git

Kul Himmet stadm hayal kovarsn Mstak olur grmesine iversin Seni beni yaratan seversin Sen benim yaram sar da ondan git

-6Ak brahim de bir mana syler Ben gidersem ismin kala dillerde Aklar derdinin demann syler Ben gidersem ismim kala dillerde
nil inil inilerim zar deyi Gn perdeye indi vakit dar deyi nmzde akmz var deyi Ben gidersem ismim kala dillerde

tesi younmu burc fenann Yalan deil bu szme inann Kesildi ksmetim tkendi nanm Ben gidersem ismim kala dillerde

80

Al.EV VE BEKTA iiRLER ANTOWJ/Si

Neden ola bu aklar glmedi Dnya Sultan Sleyman'a kalmad Kadim deil giden geri gelmedi Ben gidersem ismim kala dillerde
Toplansn

kavimler gelsin yaranlar lm ile ayrl bilenler Kadim imi emaneti verenler Ben gidersem ismim kala dillerde Mimar gelip tabutumu dznce Kaldrp cenazem yerden znce Kadir Allah fevt kalemin yaznca Ben gidersem ismim kala dillerde Kul Himmet stadm sevgi sr ola O da iki deil hemen bir ola Biryiir bul ki maher gn yar ola Ben gidersem ismim kala dillerde

-7Gafil kaldr u gnlnden gman u mlkn ayesi Ali deil mi? Yaratmtr onsekizbin alemi Irzgm veren Ali deil mi? Mlcem'i sand ki yaran Ali'ye kasdetti oldu bin piman Hangi kitapta var mer'le Osman Kuran'da okunan Ali deil mi? Gelin vazgeelim biz bu gmandan Sakn kmayalm dinden imandan efaat umalm oniki imamdan Anlarn atas Ali deil mi? Binbir ismi vardr bir ad Hzr Nerde arrsan orada hazr Ali padiahtr Muhammet vezir O ferman yazan Ali deil mi?
Yaratt

KUi.HiMMET STADIM

81

Kul Himmet stadm benbir biare Bulur mu acep derdime are Gnahlym nasl varan divana Divanda oturan Ali deil mi?

-8Cihan derya iken yergk su iken Ta ezelden arzumanm Kul Himmet u dnyada hibir nesne yo iken Ann iin arzumann Kul Himme~
Ak olsam trl mana sylesem. Bahri gibi ummanlar boylasam mam Hiiseyn'i dava eylesem Ann iin arzumanm Kul Himmet

uy dediler zamana Mahluk muhta olsun dine imana imdi gayret kald sahip zamana Amo iin ar.wmanm Kul Himmet
kisi sevdiim medh eder er
Hakk'n rahmat

Aklara

......

insana yaar

Zhre yldz da alnna doar Ann iin arzumanm Kul Himmet ezelden Hakk'm nurudur Muhammed Ali'nin gizli srrdr
Ustadrndr, sevdiimdir, yarmdr Ann Ervah

iin arzumanm Kul Himmet

oniki akn nesli Allah bir Muhammed Ali'dir necli Bir iim sudandr hocamn asl Ann iin arzumamm Kul Himmet Pir Sultan, Teslim Abdal Gnlden knyor asla hayali Zatn sorarsan Muhammed Ali Ann iin arzumanm Kul Himmet
Hatay

Nurdandr

82

ALEVi VE BEKTAi iRLER/ ANTOLOJS

Elesti deminde gnlmn cu Allah kardalara cevabi ta Doksan bin okunan ayetin ba Ann iin arzumanm Kul Himmet Kul Himmet stadm cemalin cennet iki cihanda server Muhammet Binbir ismi vardr bir ismi Himmet Ann iin arzumanm Muhammet
ol

ki cihan serveri : slamiyette Hazreti Muhammed'e verilen nitelemelerden biri olup iki dnyann, yani bu dnya ile ahiretin nderi anlamna gelir. - Arzuman: ok istenilen, arzulanan - Cevahir: Deerli bir ta- : okusu, okunluu -Doksanbin okunan ayet: Hz. Musa ile Allah'n Tur dtndaki grmelerinde doksanbin kelam konutuklar; ayrca Hz. Muhammed'in Mirata Allah'la konumadan doksanbin kelam grtkleri sylenir. - Kul Himmet : Pir Sulta'n mridlerindendir. Yaam ve iirleri hakknda kitabamzn Jl. cildinin 325 ve izleyen .Yay/alarmda yeterli bilgi verilmitir. - Bahri : Deniz - Zhre Yldz : oban yldz vens Sahip zaman: Mehdi , Kutup - Oniki : Oniki imam.

AGAHDEDE
yer veren bir cnkte rastlan!llaktadr. Bunun iin 18. syleyebiliriz. Bektai ozanlarndandr. Belgrad'hdr ve asl ad Yaar'dr. Nefeslerini aruz ls ile yazmtr. Hac Bekta Veli dergahna vakfettii bir nefes dergisinde bulunan mhrn zerinde (H. 1275 = M. 1869) tarihi bulunmaktadr. Ancak Hzrinde anlan Agehi bu Agahi olabilir: Birde Glhani'nin Sivas airleri arasnda sayd bir baka Agahi daha vardr. (Turgut Koca, a.g.e. sh: 373). 18.
yzyln ortalarnda yaadm iirlerine yzyla dein

Zelyut'un "Halk iirinde Bakaldrma" adl kitabnda bahsettii Agahi Veli} var, bu Ak Veli olsa gerek, ancak bunun lm 1916 veya 1921 - 1922 dir. Biz yine de hepsinin iirlerini bir arnya topladk. Deerlendirilmesini yapalm.
{Ak

Ayrca Rza

A) AGAHi DEDE'DEN :
Tevellasn, teberrasn Temennasn,

-1bilen abdala akolsun tesellasn bulan abdala akolsun

seyr-i fillah eyleyen dervie (eydallah) Fenafillah sevdasn eden abdala akolsun Tecerrt cr'asn nueyleyen abdala eyvallah Harabat ehli sevdasn eken abdala akolsun
Abasndan, kabasndan gep bu dehri faninin Fena v fakr dibasn eken abdala akolsun

Hava-y

Dila bu (illeimerdan) karm sana teslimiz

Bu (Esma) nm (Msemma) sn duyan abdala akolsun Niyaz ile vcudun eyleyp mir'at Yezdani Gnl ayinesi pasn silen abdala akolsun Muhibb - i Hanedana sathezaran aferin olsun Olar kim ol alibbasn seven abdala akolsun Ey Agahi yine bir tarz derviane nazmettin Hezaran hsn hemtasn bilen abdala akolsun

84

ALEV/ VE BEKTA/ tiRLERi ANTOWJ/S

Tevella: Peygamberin sevdiini sevmek- Temenna ve tesella: Peygamber ve soyuna sayg gstermek - Seyfillah: Tanrya yrmek, yani Tanr'nn nitelikleriyle sfat/anmak- eyda.Hah: Tanr'nn rzasn dilemek - Fenafillah: Tanr'nn varlnda yok olma - Tecerrt: Tanr'dan gayr olan herey/e ilikisini kesmek Cur'a: Yudum - Dehri fani : Yalanc dnya - Fena v fakr dibas : Dervilerin giydii tarikat giysileri - illeimerdan : Merdlerin ektii ile, yani gerek ile Esma ve Msemma : Tanr'nn ad ve o adlarn belirlendii yer - Mir'at - Yezdan : Tanr'nn aynas - Abdal: Ali'ye, ocuklarna 12 imama balanan, tevella ve teberru
kavramlarr

tm ynleriyle,

ieriiyle

yrekten kavrayan kimse.

Anadolunun krsal kesiminde dolaan lgarl topluluk. Aydn, tasavvuf ehli, bilgili, tarikatn belli aamalarna varm ulu kimse. Abdal kavram zerine baz AleviBektai ozanlar iirler yazmtr (Hayreti, Kaygusuz Abdal, Abdal Musa, Uryan Abdal,.)

-2Ey sofi bana mescid meyhane de birdir Savt - zhd narai mestane de birdir Haktan sana ermez ise esrar hidayet Bu zikr ibadet ile peymane de birdir Gel ge bu riyadan, hele gr taht cihanla Bu fanide bir kuei virane de birdir
lla ba dnyaya gnl verme diriga

Arif olana akil divane de birdir Agahi gibi nur olagr ey gz ama Bu aka yanan em'ile pervane de birdir
eriat buyruklar - Narai mestane: Tanr'nn akyla sarho olmu - Zikir : Tanr 'nn adlarn yinelemek - Peymane : Kadeh - em : Mum, era - Ama: Kr - Diriga: Asla - Hidayet: yilik, kurtulu Tanr'ya enne - Riya: ki yzllk. - Akil : Akll - Dvane : Deli. Savt

zhd:

larn l

-3Gel ey vaiz, Ali'nin fazlini evveli Hdadan sor Ali'yi ta bn - i Adem olmadan iptidadan sor Ali kimdir, Veli kimdir, bilem dersen bu esrar An bir kimseden sorma Muhammed Mustafa'dan sor. Ki yer gk su iken Cebrail'e rehber odur Cihan halkolmadan evvel bu mlkn temeli odur Musa ile Tur danda bibir kelam hatm'eden odur Ali'yi Tur - u Sinadan, dilersen Lem teraneden sor

----------
kp

AGAH! DEDE

85

krsiye ey vaiz, Ali'den syle pendi Ali'nin hakknda gkten yzdrt ayet indi Ali'yi Kur'anda methedip vehin dedi Dile Yasin Taha'dan sor dilersen H'elatadan sor Ali'dir damad - Ahmed, Ali'dir Mustafa'ya yar Odur evladn Hak - Rahime kurban eden Haydar Ali'nin ettiini etmedi hi bir peygamber Dile gel evliyadan sor, dilersen enbiyadan sor Behey vaiz Karaku ne zanettin '.A.li'yi sen Ann evladna buuz balayan kii olam mslman Ne ekmitir o mazlumlar o zallim darb - . Yezitte Dile ar u semadan sor, dilersen Kerbelll'dan sor Agahim, mezhebim ia, alevi, kzlbam ehid - i Kerbelll'nn frgatndan akan yam Hseyn'in derdini bir kimseden sorma a kardam Dile Zeynelaba'dan sor, dilersen Zeyriep anadan sor.

Pcnd: Sz- Vehin: Yz, yzm - Buuz: Kin, dmanlk - Darb Yezid: Yezid'in zulm, ikencesi - Frgat: Gzya, ayrlk - Lem-terane : Grnmeme - V ehin : Yzn yzme benzer, hadisini iaret ediyor.
B) SVAS'LI AIK VEL'DEN (AGAH) :

-4Sofu sen kendini arif sanrsn Benden zge arif yok yok diyerek Suret - i zahirde kafa sallarsn Oturur kalkarsn hak hak diyerek
Gu eyle pendini ey sofuzade Sen bu gnl ile kalrsn dada Senin gibi leylek gezer havada Geirir mrn lak lak diyerek

J.. Onda krsn bunda eer kf isen

Rah - erenlerden bi - haber isen
Yarn Hakk'n divanna varrsan

Kovarlar dar k k diyerek Agahi' nin bu sznde durmazsan Ebedi kr kalr meydan grmezsen Hac Bekta taikine girmezsen Sonra cann kar hk mk diyerek

86

ALEVi VE BEKTA iiRLER ANTOLOJS

-2Hilebaz diyorlar azizim amma Ne hilem ne de bir hileciim var Kimisine baldan lezizim amma Kimine zehirden acln var Yzm dndrmedim adu
tandan

.J, Gabi usta eyler gahi sucu' eyler

Gahi yara aar gah em eyler Hasl dost bizi elence eyler Bylece yar ile ileciim var Kimisi Bedevi, kimi Hambeli Kimisi Maliki, kimi Smbl Bende Kzlbam Allah'n kulu Hemi de gruh - Naci'liim var

Kaynad kazanm ak atandan

Deirmen yaptrdm gzm yandan Usta deilsem de suculuum var

Bak u zahide ki ne sylemiler Agahi Kzlba amma demiler Hacc'a gitmi diye tan eylemiler Benim ise ylda hacln var

-3Seher vakti aldm yarin kaps Baktm yarin kaplar srmeli Atrdm kapy girdim ieri ka geldi bir gzleri srmeli ptm ellerini girdim ieri Aklm bamdan ald bir peri Dedim sende buldum halis gheri Dedi seni bir mehenge srmeli

J, Bir yap grmedim senin yapnda

Oynanlmaz urganndan ipinde lenecek bekliyeyim kapnda Dedi yok yok burdan seni srmeli

u kevn mekn tuttu n Nbeti bekliyen alr keiin Beklenmeli bir sultann eiin Gnde yzbin defa yzler srmeli

Agah dolu iti kanl ya ile Hak bulunmaz hayal ile d ile Yetemem menzile bu gidi ile Binip ak atna hemen srmeli

-4Ararken Allah' buldum Dedi gezme hele hele

Yanldm yanna vardm Keki varmyaydm

n'ola

Dedim hizmetkarn var m Dedi bana sen durman m Dedi gezme hey avare k'(i) ellerin sala sala

AGAH/ DEDE

87

Dedi bana gel yanma Seni ortak edem bana Bir ift kz verdi bana kiside alavula Biderimi yere satm Ben bir hilekfu'a dtm kzleri ifte kotum
Hoh eyledim dala dala

J..

Ekin ektik ekin bitik Dedim ki gel blelim. Kendi ald bal bal Bana verdi sile sile

Ben bu kavla raz() olmadm Hayli nizalar eyledim Duyanlara hep syledim Bayldlar gle gle Allah bana tokat vurdu Kauben evime geldim Avrada halim arzettim Dedi Veli kele kele

-5isabet etmedin benim szme Bu aylarda belli oldu hilen yar Gelin gein ho grnn gzme Bulamadm sencilein elen yar
Varr

J..

Amma dilber ok i bilir ustasn Bilmem sarho musun bilmem hastasn Sinem pota etmi meter istesin Muhkem imi alamadm kalen yar ak ettiler bir zindann iine Sormadlar bu garibin suu ne Urganm attlar dar aacna Merhametin yoktur elden alan yar

eller ile ana olursun

ntizar eylerim haktan bulursun

Ben gidersem mell mahzun kalrsn Koyun gibi cierinden meler yar

Gzel senin anan nasl anadr ak gerdanda benler tane tanedir Merhametin yok mu yedi s-enedir Ak Veli kapnzda klen yar

-6Eser seher yeli var syle heman

Yarm

.i

Ben senin an sen benim leylam

bu hasretlik kalam byle Bu dert bana kyamete kalacak Yarim bu hasretlik kalam byle bulamaz

Senden gayrlara dem imeylm Yzbin cevreylesen vazgelmez gnlm Yarim bu hasretlik kala m byle Velim eydr bu dert beni almazm Bu dert bana kyamete kalma m Bu cevri ekmeyen ak olmazn Yarim bu hasretlik kola m byle

Ak vurulmutur mauk

!rakip yollar kesmi katlmaz Gzelsin sevdiim sensiz olunmaz Yarim bu hasretlik kaha m byle

88

ALEVi VE BEKTA/ IJRLERI AN1JJ_f:,OJ/Sl_ _ _ _ _

-7Yaz bahar aynda gideyim dedim Gidemedim gl yzl yar kst m Hak - paye yzler sreyim dedim Sremedim gl yzl yar kst m Ziyarettir Beytullah'n yollar Orda engin hurda zordur yelleri Al yanaktan al krmz glleri Deremedim gl yzl yar kst m
. Ak oldum Beytullah'm nuruna Amasya'da ehitlerin birine Eli bal kolu bal darna Duramadm gl yzl yar kst m

Veli' m eyder firkatm var zar ile Dn gn intizarn yar ile Danacak mklm var pir ile Soramadm gl yzl yar kst m

Bu iiri pir'i Hamdullah elebi'nin Amasya'ya sllrgn edilmesinden sonra syledii anlalyor.

DNN ANLAMLARI

Dinin zahiri anlam olduu gibi batini anlam da vardr. Dinlerin hepsi gereklere oranla, birer yorumsal anlamdr. Din, hakikatn, her peygamberin mmetine gre yorumlanm halidir. Bunun iin Herve Rousseau da yle der: " ... dinler arasdaki eitlenme bir "gri.ini.i"tr. Din hakikat ve hata snfndan bir eydir, hissiyat nev'inden deildir, hakikat ok ynl olmaz." Bir alt aamada ise belirli bir dinin z anlamlan, yorumsal anlamlar ve olgusal anlamlar ile karlarz. Bunlardaki z anlamlar bize balama noktalarn verir. Yani, dnmeye, konumaya, anlatmaya, tanmlamaya nereden balayacamz gstermektedir. Grelilik denizindeki mihenk tadr. Zannmzla konumak yerine, ayn eyden bahsedebilmek ancak bu ekilde mmkndr. geen ve cmlenin deimeyen anlamn, Gerek bilgisi ise, nitelik olarak d ve i bilgisi olmak zere iki ynldr. Ne d bilgisi yanltr ne de i bilgisi. kisi de ayn semboln yorumlardr. Dier bir deyile z anlam, greli olmayan anlamdr. Balama noktasn oluturur. Simgenin kendisidir. Aklamalar ve yorumlar buradan hareketle ele alnr. Tasavvufta z anlam,
Kuran' Kerin'de

"hakikat bilgisini"

tanmlamaktadr.

Dinsel simgelerde z anlam, tohumu ve araz birlikte ierir. Dinin i ve d bilgisini kendinde toplar. Semboln asldr. zdr, tm anlatm ve yorumlar ynnden bir ba langtr. Zimmer "Realitenin bir yansmas olan hakikat, btn dnyada, iinde grnd ortamn niteliklerine gre eitli olarak yanstlsa bile yine de bir ve ayn kalr. gerei iinde saklayan semboller, eitli lkelerde ve alarda sadece kullandklar malzemenin trne gre farkllk. gsterirler" der. (Zmme, Hint Felsefesi s: 16)

DAN
19. yzylda olarak tannr.
yaam

bir

Bektai ozan.

Safiye

Sultan'n oullarndan

Mehmed Bey

Sadeddin Nzhet Ergun, bu ozann nce Bektai tarikatna girdiini, sonra da Mevlevi olduunu yazar. Ama bu tanmlama Bektai gel~neine uymaz. Bektai tarihinde byle bir olay ne olmu, ne de grlmtr. Bu yzden halk arasnda yle bir sz vardr.

"Her tarikattan azan, Bektailik haklar. Bektailikten azan, teneir paklar."

Bu gereki sz, kantlamak ok kolay: Treye gre Bektai olan bir can, btn kakurtulur. Artk her tarikat, onun iin bir ayak badr. U.'dan ve illa'dan gemi, Tanr'ya konuk olmutur. Bu telkini kendi yaamnda zevk etmi bir Bektai, artk geriye dnemez. Vicdanna dneklii (mrtedlii) yaktramaz. yleyse : "Dani, nce Bektai idi, sonra Mevlevi oldu" demek tutarl bir sz deil. Asln ararsak hi bir tarikat eyhi, bir can, Bektailii brakp, kendi tarikatna girmeyi istese bile eyh kabul etmez. Bunun altnda gizli bir kast aranr.
ytlardan Dani,

son dneminde, Mevlana'y ziyaretten dner dnmez, 1842'de lmtr.

vardr. Hac Bekta

Halk iiri tarzndaki iirlerle dolu bir divan iirini sunuyoruz: (T. Koca, a. g. e. sh: 479).

Veli

hakknda~i

bir

Rch - i aknda aba puum ann ekmem eli Bende oldum o ehe terk ile cmle emeli Kandil - i cam - ferahza - yi erab - ezeli Mahrem - i meclis - i has - niam - lemyezeli Mazhar - nur - u Huda mahzen - i esrar - Ali Pir - i erkan - tarikat Hac Bekta - Veli

Dergehinde o ehin bende - i candadeleriz Can dilden kerem lutfuna amadeleriz Kayd teklifti sivadan dahi azadeleriz Yoluna biz bir alay can veren ftadeleriz Mazhar - nur - u Huda mahzen - i esrar - Ali Pir - i erkan - tarikat Hac Bekta - Veli

90

Al.EV VE BEKTA.1.!iRLERI ANTOLO..""Jl='Sl"------

Mecma' - ilm - i ledn cuy - i himen tab - kerim Eyledi bendelere lutfunu ol eh ta'lim Ne kadar eyleseler anna layk ta'zim Oldu aramgehimiz biib - rza v teslim Mazhar - nur - u Huda mahzen - i esrar - Ali Pir - i erkan - tarikat Hac Bekta - Veli Kuluyuz rah - mahebbette muvafk olann Demine Hu ekeriz bende - i sadk olann Dkeriz kanm ti ile mnafk olann Biz de gayret keiyiz ol ehe ak olann Mazhar - nur - u Huda mahzen - i esrar - Ali Pir - i erkan - tarikat Hac Bekta - Veli
Vermeyiz mnkir olan cahil nadana selam
alarz

yuf borusun bilmeyen ehaya mdam Bende - i halka be - gu olmadr ol aha meram Danii eyle bu beyti okuyup hatm - i kelam Mazhar - nur - u Hudi mahzen - i esrar - Ali Pir - i erkan - tarikat Hac Bekta - Veli

Cam - ferahza: nsanaferahlk veren kadeh - erab- Ezel: Elest arab, ruhlarn yaratld zaman, bunu tasavvufular birinci ne'e olarak kabul ederler (Ne'e - yi uld) - Mahrem - i meclis i has - lemyezeli : Tanr'nn kutsal deerlerinin temiz ve zel meclisinde bulunmaya yetkili olan - Mazhar - nur - o Huda : Tanr'nn nurunun belirlendii yer Kayd teklif siva'dan azadeleriz: Her trl kaytlardan kurtulmu ve eriatn ykmllklerinden syrlm. Tanr 'dan gayr olan her eyden elimizi ve eteimizi ekmiiz - Oldu aramgehimiz bab raza v teslim: Tanr'dan gelen her eyi kabul ettiimiz iin gnlmzferahland Bende - i halka be go : kulanda gm kpe takl olar kutsal bekar, yani "Mcerret (evlenmemi) olan erlerin kuluyuz" - Ehas : nsanlar, ahslar. Reh: .Yol - Aba-pu : Dervi giysisi - Amade : Hazr - Ezel : ncesiz - Ebed:
Sonrasz.

PRMEHMED (1755 1829)

Alevi - Bektai iirinde Pir Mehemmed, Pir Mehmed adnda iki ozanmz daha var. Bu Pir Mehmed ncs. iirlerinin karmas olas. Yaamyla ilgili bilgiler snrl olan Pir Mehmed bir Bektai ozandr. Eskiehir Seyyid Gazi. tekkesinin postunda oturmutur. Yaam hal.:knda fazla bilgi yoktur. Pir Mehmed'ir daha sonra Seyit Battal Gazi Tekkesine eyh olduu biliniyor. Kendisini orada yetitirmitir. 18. yzyln ortalarnda domu~ 19. yzyln yaklak ikinci eyrei iinde lmtr. Sadettin Nzhet Ergun 19. yzylda yaadm belirtmektedir. Yukardaki doum ve lm tarihleri Rza Zelyut'un "Halk iirinde Bakaldrma" adl kitabndan alnmtr. Pir Mehmed'in 1892 de len olu Ali lhami de airdir. Babasnn lmnden sonra tekkedeki yerini aimtr. Din, tekke inanlarnn yan sra ayrlk, ak, doa konularna iirlerinde yer verir. Bektai olan Pir Mehmed bir iirinde: Pir Mehmed'im kendi kendine gezer Sultan Suca Dede'm eylemi nazar

methini okuyup yazar Pirimin cemali nur AHah Allah

demektedir. Halk iiri tarznda bir ok iirler sylemitir. iirleri Allah - Muhammed - Ali ve Ehlibeyt sevgisiyle dolup taar, syleyii rahat ve yumuaktr. Dili sade. sy.leyi durudur. iirlerinde Pir Mehrned, Pir Mehemrned, Dervi Mehmet taprmalann kullanmtr. -1J. Mminlerin can evinde candr Gnl yine bir hayale urad Senin akn beni mecnun eyledi mam Hasan efaatin gardr ah Hilseyin mrvvetin gandr Ak eseri cierciim dalad Senin akn beni mecnun eyledi Senin akn beni mecnun eyledi Muhammed Mustafa Hayder Ali'sin Seyyid Battal Gazi sultan velisin Sun elinden iem kudret dolusun Senin akn beni mecnun eyledi Zeynel'aba Bakr zuhur eyledi Ca'fer Sadk ak deryasn boylad Kazm Musa Rza niyaz eyledi Senin akn beni mecnun eyledi

Aklar

Taki ile Naki derdler derman Asker'i sevmeyenin yoktur iman Pir Mehmed Mehdi - i sahib .aman Senin akn beni mecnun eyledi

~--- ALEV VE BEKTA IJRLER ANTOWJl.SI

--------- -----------

-2Gelin ey gaziler yola gidelim Ululardan ulu yol Allah Allah Muhammed Ali'ye niyaz edelim Gerekler demine Hu Allah Allah Dedem Hasan Hseyin imamlar ah Zeynelabidin de imamlar mah Muhammed Bakr da cemalin ah Balkya balkya nur Allah Allah

Mezhebim mam Ca'fer - s - Sadk Kazm Musa Rza yareme tabib Ona nazar kld Muhammed Habib Derdimin derman pir Allah Allah
ah Taki Naki'dir bu yolu aan Hasen - l - Askeri mkller seen Muhammed Mehdi'den bir dolu ien Pirlerin kalbinde ah Allah Allah

Pir Mehmed' im kendi halinde gezer Sultan Sca Dede'm eylemi nazar Aklar medhini okuyup yazar Pirimin cemali nur Allah Allah

-3Hak, muhabbet bendin urdu Dnemem ben de bendinden Bir ok aklar kand Bu bendin, bendi bendinden Ali'dir bu bendin bendi Bende olan bende geldi Ab dklp arka girdi Bu bendin bendi bendinden

Hak durmaz devran dndrr Vuslat yane indirir Pervan - ve olan yandrr Bu bendin bendi bendinden Bir ak biareyim Bir bende yz kareyim Hem deli, hem divaneyin Bu bendin bendi bendinden

Pir Mehmed' im bende geldim Bir bendeyim ben de geldim Arayp kalbimi buldum Bu bendin bendi bendinden

-4Yolcu oldum, yola dtm Yollarn Ali arr Blbl oldum, gle dtm Gllerim Ali arr
Bulutlayn ge adm

yere yadm Gzmden ok yalar sadm Sellerim Ali arr

Yamurlayn

------------------------------_!_R MEHMED
ok zaman frabda yattm Trl iek olup bittim Anlayn ok bal ettim Ballarn Ali arr Bu hana mihman gelmiem Gah alayp gah glm~em Bahri ummana dalmem Gllerim Ali arr Pir Mehmed' im aka dt Ak dalgas hadden at Virdimize Ali dt Dillerim Ali arr

93

Kalmsn bir k iinde Gam gnln yaz eylesin Elin yoktur i iinde Karanlkta gz eylersin
K kaydn grmemisin

-5J, Balandm yeri grmen

Canbazsn, dkkana
Alrsn kymetin

geimen bilmen Kumam bez eylersin

Gonca gln dermemisin Drt kapya ermemisin Gelmi burda szeylersin

Ne var bilin mi belinde

dolu hep kyl kal Kalbinde yoktur hi bir hal Soran bize bin yolluk yol Bel ardndan naz eylersin
Maribdcn atan

Azn

bilmen

ok eneler var dilinde Sim - zer yoktur elinde Dkkan nn toz eylersin

bilmen Cana can katan bilmen Deri gelir iz eylersin Pir Meltmed' im der buyn.rsam Karnda iplik eirsem Gizli srlar duyursam O deil der, gz eylersin

Marikten tutan

-6Sabah seherinde kalktm, yrdm Seyyid Battal Gazi efendim rneded Gelip eiine yzm srdm Seyyid Battal Gazi efendim meded
. zin ver efendim dilim sylesin
Ak od'una cierciim dalasn Blbl olup gl dalnda alasn

Seyyid Battal Gazi efendim meded

Seyyid Battal Gazi, Pirim Ali'dir Sabah seherinde gelir okuruz On iki imam nesli gerek velidir :Blbl olup gl dalnda akrz On sekiz bin alem ismi doludur Gnahkf kulunuz, biz de fakiriz Seyyid Battal Gazi efendim meded Seyyid Battal Gazi efendim meded Pir Mehmed' im eder tekmil cannda Gzlerim mridin hub cemalinde Sabra takat yoktur, sensiz canmda Seyyid Battal Gazi efendim meded

94

ALEV VE BEKTA iiRLERi ANTOWJ/Si

------------------

-7Blbl edip beni dile drdn Derdimin derman sensin ya Ali Yolcu edip beni yola drdn Derdimin derman sensin ya Ali Mahrum etme beni gle eritir Yolda koyma bir menzile ulatr Bir katreyim bir ummana kavutur Derdimin derman sensin ya Ali

.J, Pervaz edip od'a yandran sensin Gene bu devran dndren sensin Susuz olanlar kandran sensin Derdimin derman sensin ya Ali
Pir Mehmed' im aktan haber duyal Dost elinden nasibini alal Alar deli gnl yrek yaral Derdimin derman sensin ya Ali

-8Eer benim ah - zarm sorarsan Allah bir, Muhammed Ali sevdiim u cihanda klli varm sorarsan Allah bir, Muhammed Ali sevdiim

.J, Derdin bana yeter, derman istemem Hkmn yeter, asla ferman istemem Gster didarn glman istemem Allah bir, Muhammed Ali sevdiim
Sensin aklarn din - i.i iman Mminlerin can iinde hem can (Dvazdeh) okurum on iki imam Allah bir, Muhammed Ali sevdiim Szm budur gayri, ben de (bes) derem Bana dost diyene ben de dost derem La'li gevher hastr, ben de has derem Allah bir, Muhammed Ali sevdiim

Odur dayandm damanm menim Hem din ile bi!Hih imanm menim Gizli kalb evinde mihmanm menim Allah bir, Muhammed Ali sevdiim A sevdiim sensiz bir an olamam ad olup da sensiz bir dem glemem Senden zge bir yardmc bilemem Allah bir, Muhammed Ali sevdiim

Pir Mehmed' im eder: Hezar isterim Mridimden himmet nazar isterim Malm dkmeklie pazar isterim Allah bir, Muhammed Ali sevdiim

-9Sabahtan uradm bir mah gzele Gz stnde gze bakmak gzeldir Gzelin buyruu bam stne Gzel ile yola gitmek gzeldir Gzel alar, gzel gler naz ile Gzel syler, gzel dinler sz ile Gzel bahar gelir, gzel yaz ile Gzel ile gl toplamak gzeldir

PR MEHMED

95

Gzel ile gzel gezmeli imi Gzel ile bade szmeli imi Gzel okuyup gzel yazmal imi Gzelin lebinden tatmak gzeldir

.. Gzel gezer, gzel ili obay Gzel giyer, gzel al abay Gzel doar, gzel Muharrem ay Gzel tutup, giizel grmek gzeldir

Pir Mehmed' im gzellerden sz ara Gzelleri gzellerden sz ara Yalnz koymayn beni mezara Gzel gelip gzel gitmek gzeldir
-IO-

Gnyzl gndeim, nemden incindin? Araya sz katar eldir efendim Ben kulunum hak - i payna geldim Aradan noktay kaldr efendim Dost dostu bir pula satar m byle Saillere meyil katar m syle Kusurlusun dey atar m byle Kul kusurdan hali deil efendim Kulun ii daim gnah ilemek Adettir fidan kesip alamak Bir mrvete yzbin kan balamak Ta ezelden kadim yoldur efendim

. Hayal meyal gelir dostun !ikas Budur aklarn mekan - has Maukun aka cevr cefas Byle cevr etmekten ldr, efendim

Gam ile geirdim unda be gn Senin ann kaldrmaktr dkn Ben bir divaneyim, lm akn Gster didarn kaldr efendim

Pir Mehmed' im ilm - i zatn bilenler

Mecnun olur dost cemalin grenler Kusur mu gzetir sultan olanlar Baz kusur iler kuldur efendim
-11-

Hak bizi aktan uyard Hak nuru ile boyad Rahmet suyu ile yudu Tan ederler krler bizi
Dervi

Evliyann

yolu dzdr Geceler bize gndzdr stad bize klavuzdur Hakk'a doru yollar bizi

Mehmet zn bilir Blbln arzusu gldr Yolumuz bir ulu yoldur ah peinde eler bizi

96

ALEVi VE BEKTAi iiRLER_/ ANTO.fOJ/Si ------------

-12Gerein asln

sorarsan Biz muhabbetten gelrz Kab<lan kaba szlrz Ak ile hasl oluruz

Aktr anamz atamz

ceddimiz temiz geliyor gdamz Yanarz bryan oluruz Dervi Mehemmed' im diye Gerek olan aka uya Cennet'te hulleyi giye Ulu divandan gelrz
Aktan

Aktr

-13Sabahtan uradm bir mah gzele Gz stnden gze bakmak gzeldir Gzelin buyruu bam stne Gzel ile yola gitmek gzeldir Gzel alar, gzel gler nazile Gzel syler, gzel dinler sz ile Gzel bahar gelir gzel yaz ile Gzel ile gl toplamak gzeldir
. Gzel ile gzel gezmeli imi

Gzel ile bade szmeli imi Gzel okuyup gzel yazmal imi Gzelin lebinden tatmak gzeldir Gzel gezer gzel ile obay Gzel giyer gzel al abay Gzel doar gzel Muharrem ay Gzel tutup gzel gnnek gzeldir

Pir Mehmed'im gzellerden sz ara Gz.elleri gzellerden sz ara Yalnz koymayn beni mezara Gzel gelip gzel gitmek gzeldir
Naz ile : Cilve ile -- Muhabbet : Sevgi - Ced : Soy- Mah : Ay - alMaba : Bir tiir giysi - Sz : Baygn bak - Gnde : Gne benzer - Hakk- pay : Ayan altndaki toz - Sail : Dilenci arac - Meyil : Eilim - Alamak : Alamak Kadim : ncesi bilinmez - Lika : Gzellik- Mekan- Has : zel makam, zel yer - Cevr sefa : Bask, eziyet - Mecnun : Deli - Cemal : Gzel yz.

GEREDEL AIK FGAN

(1814 - 1895)
Divan ve halk edebiyatnda ada olan epeyce Figani vardr. XIX. yzyl ozan Artvin'in Hzarl kynden Ak Figani; XV. yzylda II. Bayezid'in divan katipliinde bulunmu ve idam edilmi divan sahibi Karamani Figa.i; XV. yzyln son yarsnda yaam 1519'da lm, gazelleriyle n yapm ran'l ozan Baba Figani- irazi; asl ad Osman olar 1878- l 928 tarihleri arasnda yaam. halk airi Silleli Ak Figani; Trabzon'da domu, 1532 ylnda sanbul'da lm asl ad Rainazan elebi olan divan airi Figani bunlardan bir ka. Bolu'lu ak Dertli'nin ra olan Geredeli Ak Figani ise 1814'de dodu, 1895'de ld. Debba Mustafa Aa'nn oludur. Asl adf Seyyid Ahmet'dir. Annesi Zeynep Hatundur. Mahalle "Sbyan Mektebinde" Hoca Tahir Efendi'den ilk renimini ald. On yandan itibaren saz almaya balad. Tam 5 l yl Anadolu, Arabistan ve Irak' dolat (Konya, Halep, am, Badat, Basra, Ankara, Kastamonu gibi). Her gittii yerde aklk mesleini icra etti. Figani rind, akac, ikiye dkn bir yapya sahipti. Sarho dolar, szn esirgemez, her grd gzele ilan- ak eder, eitli mnasebetsizlikler yapard.

(Sadi Yaver Ataman, Anadolu Halk Karakterleri, st. 1938, s: 3842).

vardr.

Sazlar,

Yerli Mzikler ve Halk

Muskisi

Figani'nin yaam hakknda en doru bilgiler "Bolu Vilayet Salnamesi". adl kitapta Hece ve Aruz lleriyle iirler yazmtr. Hece lsyle yazdklar ok baarl dr. iirleri Sadi Yaver Ataman tarafndan 1934 ylnda Bartn Gazetesinde yaynlanm, bundan sonra iirleri ksm ksm Dehri Dilin'in "Edebiyatmzda Ataszleri" adl kitabnda, Seyit Kemal Karaaliolu'nun, emsettin Kutlu'nun ve M. akir lktar'n edebiyat kitaplarnda yaynlanmtr. Hayrettin vgin, Figani'nin btn iirlerini "Gerede'li Ak Figani" adl yaptnda toplamtr. Ustas Ak Dertli'nin etkisindedir. Yabanc terkip ve szlere iirlerinde ok yer ayrr.

Figani alemi seyran demiler Bu dnyann sonu viran demiler EJ-hayayu min 'el iman demiler
l/icap perdesini kaldrmamal

'!!__f.LEVI V~ BEKT~I iiRLER ANTOWJ/Si

-1Bezn-i

muhabbette lezzet arayan

itip her sze aldrmamal

Kemal-i kadrinde rifat arayan Kimseyi zemmedip daldrmamal

Er odur ki er merkezin bilmeli Kendin fehmeyleyip zn bilmeli Olduu mecliste szn bilmeli Cevherini taa aldrmamal

Figani alemi seyran demiler

Bu dnyann sonu viran demiler El hayayu min'el-ina demiler Hicap perdesini kaldrmamal

Bezm : Meclis - Rifat : Yce - Fehm : Grme, gzetme, anlama - El-hayau mi nel iman : Hayasz olann iman olmaz, anlamna gelen bir hadis - Zem : Ko, aleyhinde bulunma - Hicap: Ar, utanma - Emsal: Ei, rnei.

-2Dilber atma gamzen okun Ta tenimden cane geti

T- mjgann sakn

.J, Aklm bamdan aldn

Serimi sevdaya saldn Ba- ruhsarnda virdin Alm glane geti
phesiz bir melek sima Yeryznde olmu peyda Hsnn gzellikte yekta Yusufu Kenane geti

Sinem

.re

kane geti

Kllklndr kavs- anber Benzer gysulan ejder Devir zlflerin dilber Dklp gerdane geti

Didim ki ey kerem kani Yeter cevreyledin beni

Figani ah giryan
kup

asumane geti

-3Beenip geymezsin gl- pirheni Giyersin enine ul yava yava Ey gnl bu akla bu sevda seni Eder muhanete kul yava yava

Gnl gee nasihatle her demin Muhanet babna basma kademin Emsaliyle konumayan adamn Olur altn ismi pul yava yava'"

Soyunup libas gezdim ryani Yedi iklim ar ke-yi devrani Yln vakti geti Baba Figani Am ksmetin bul yava yava
Bu dize baz cnklerde "Altn adn eder pul yava yava~ eklindedir.

GEREDJ::!_fjGAN

99

--4Kamil olan kelamndan bellidir hata sadr olur mu? Mmin olan cemalinden bellidir Rza kapusunda zacir olur mu ?
Lisanndan

Asl mlevvesi ahkam.o koysan Harir atlas g7.el endama koysan Acaip bir kelpi l~amama koysan Bin kerre ykasan tahir olur mu ?

kamilden destur almayan Ey fo'igani Hak yoluna gitmeyen stad- kamile hizmet etmiyen Feraiz bilmekle air olur mu?_

Mridi

-5unda

dilbere gnl

drdm

J.

Biri esmer biri beyaz biri al

Pervaneler gibi cier birdm kisi g1 biri snbl biri dal Birinin cemali bedirlenmi ay Birinin kalar kurulu ok yay Birinin benleri aklm etti zay Biri Behram biri Hamza biri Zal

Birinin ryleri glen-i ziynet Biri vine kiraz kevser-i erbet Biri hakikatte meyva-i cennet Biri halis biri kker biri bal Boy pos yosma fidan bir akran Nazardan saklasn Hazret-i Sbhan Hak-i paylerinde Figani kurban Onlar can almaa olmu kabzmal

-6Evvel zn szn bilmeyen adem tibar rezaleti ne bilsin Bunlar bilmeyen cahildir madem Namus gayret hacaleti ne bilsin
Hakk bilmez inat eder daima Her sznde ifad eder daima Muannitlik icad eder daima Sd bozuk kemalat ne bilsin

Ey Figani ne halettir derseler Asl nesil cibilliyet sorsalar Sonradan grme tu verseler Greneksiz adaleti ne bilsin

-7Neyleyip alarsn ey deli gnl Elbet alamann glmesi vardr Advve intikam kalr m sandn
Kii ettiini bulna~ vardr

Bu bir ince szdr sylenir ezel Dilber aka ister sylenmez gazel Zengince ak bulunca gzel
Zrd dalara salmas vardr

100

ALEVi VE BEKTA/ iJRLER~ANTOLOJiSJ

Ey Figani kendini yorma sakn Her dem advlerin lmesi yakn Her yze gleni dost sanma sakn Herkesin bir yze glmesi vardr.

-8Bu alemde uymaz gnl gnle Her gnlde gna gna hal olur Eer akl isen deme gnle Gnle dokunan payimal olur Dana olan dnmez ikrar yolundan Kem kelam kar m kamil dilinden Kt sz kalp ake nice lebirden Sonra varr sahibine mal olur

Er olana lazm olan ho haldir Nazar kl gznden perdeyi kaldr Fikreyle Figani alem hayaldir Elbette bir kemalde bir zeval olur

-9mrm ahir oldu gurbette mevUi Ruhuma verdiin himmete kr Kue-i hanlarda bi-kesim amma Tecelli babnda hikmete kr Bir hayr amel yok pr gnahkanm Gufran- Gafur'dur gani settarm Adem halkeylemi perverdiganm Bizlere verdiin nimete kr

.J, Kudretinden bizi bina eylemi

fikri hayr ata eylemi azminden sena eylemi Vel kadd-i keremna ayete kr
Kur'an

Akl

Figani ismiyle bab- gaflette Gabi sefahatte gahi mihnette Hemi elemlerde dam- gurbette Sabr- kanaatle vahdete kr

--10Glmedim dnyaya geldim geleli Ne kara yazl garip bam var Ben kendimi bilip aklm ereli Akar gzlerimden kanl yam var Ezelden talihim byle alnm Anasr gmleim gamdan alnm Rahm-i maderimde temel atlm Sanmayn sonradan benim am var

.J, Fakir zahmetinden yaram szlar

Talihim benim bu kara yazlar Yiyecek istiyor evde kuzular Bir iki tane kalem kam var biare hasret kalrsam lezzet alrsam Figani' yim gurbet elde lrsem Tarihi belirsiz mezar tam var Ecel
erbetinden
Yalnz

---

GEREDELi FiGAN/

--------~----

!Ol

Huda'nn nur-
Ann

11

--c-

mahbubu resul-i kibriya birdir mahbubu tahkiki Ali-yl Murteza birdir

efaat madeni bint-i Muhammed nur aynndan Zuhur etti bihamdlillah Hasan Hulki Rza birdir
ehidler

serveri ah- kerem dnyada uk.bada Keremkan mrvvetle Hseyni mteba birdir

Frak- hasret-i derdi elemlerde klb hicrin Tutup matem elemlerde imam Zeynel ba birdir

Eba Mslm alurdu intikam amma o Mervan'dan Figani vermedi ruhsat Hseyni Kerbe!a birdir

Aduv: Dman - Mahbub: Sevgili - Kibriya: Peygamber- Takkiki: Aratrma - Ukba: Ahiret- Gna: eit tr - Payimal: Ayakalt - Dana : Bilgin - Zeval: Son - Perverdigar: Allah, Besleyici - Mader: Ana.
-12Yine gnlm bugn benden be on yllk arap ister Yakmaz azna bakmaz al bldrcn kebap ister Olur olmaz gzel sevmez olursa tam sfat olsun Keman ka, gzleri ahu, cemali afitap ister Gzel grdke hi doymaz gzlerimle lebim alar Lebi isal gonca-i fem irin zeban tatl cevap ister
Alsn ak- evkullah hayrlar bab-

Srur bulsun cihan

banda

feth olsun diller ne'eyap ister

Meyhane tebdil olur bir gn hakikat hsn- hal ile Figani cavidanm noktasnda alm bir kitap ister
Leb- sal: Ulaan dudak. Gonca-i fem: Gl azl - Zeban: Keyf, nee, sevin -- Srur: Sevin - Tebdil: Deitime, deime - Cavidan: Olumsuzluk.
Dl

Aftap: Gneyzl -

evkullah:

102

ALEVi VE BEKTAi iRLER ANTOLOJiS

-13Gzellerle yarap imek bize kanunu adettir Latifane muhabbetler tekellmler saadettir Gzel adab- erkan- mlukane itaatle Muhib sadk kemaletle gnl birlik ibadettir Gnller sadr- hurremdir saki-i glehre ziba Zarifane sadalarla gazel avk fesahattir Maarif meclisinde tee-i bab ol ak- evk ile Tefekkr eyle gayretle nazar- hsn dirayettir Figani cmlesi botur meram bir gn geinnektir Misafirhane dnyada heman shhat selamettir

Gamze: Bak- Tg- mjgan: Kibrik - Kavs anber: Anber ya- Ruhsar: Gl yzl - Zadr: nleyen, yasak eden - Tekellm: Syleme, konuma - Mlkane: Padiah - Kemalet: Olgunluk - Sadr- hurrem: en sine - Zba: Gzel ssl Fesahat: Ak - Tene babs: Kap susars - Tefekkr: Dnce - Bedir: Dolunay - Ry: Yz, ehre - kker: eker - Kabzmal: Komisyoncu Hacalet: Utanma - Harir: pek - Muannit: nat - fat: Aa vurma.
Niyaz: Niyaz nemli erkandan biridir. Szlk anlam, yalvarma, dua demektir. Sevilen, saylan, kendisine ballk duygular beslenilen bir insana, mride kar yaplr. Alevi niyazn gerici kesim, insana tapma gibi yorumlam ve yermitir. Niyaz, gerekte niyaz edilen insan yoluyla Allah'adr. ..

Niyaz duruu olan peymane (Asl pay maan) yledir: Sa ayak baparma sol
ayak zerine konur. Kollar gste sa ste, parmaklar dz ve ak olarak aprazlanr. Her elin orta parma ucu br taraf omuzba istikametine gelecek ekilde tutulur. Ba, biraz ne eilmi olarak durulur.
baparma

ISPARTALI SEYRAN
Ondokuzuncu yzylda yaam bir Bektai saz ozandr. Uzun sre Msr'daki Kaygusuz Sultan tekkesinde kald. Arap illerini ve Anadolu'yu, bata klah, elde saz yaln ayak dolam. sonunda lsparta'ya gelerek, yerlemitir. ki kez hacca gitmitir. Yre halk kendisini Hac Ahmed olarak tanr. Yenieriliin kaldrlmas zerine, bir destan ya.ar. 1849 ylnda, Isparta'da ld. Yazma divan, Isparta'nm Logos kynde bulunmu. Bu divan, Eitimci Naci Kum tarafndan kopya edilmi. Divan 246 sayfadr. 25 destan, 21 koma, eitli gazel, semai, mseddes ve muhammesleri ierir. Ancak yaynlanmamtr. Gerek kimlii, doum ve lm tarihi ve as1 ad bilinmiyor.
iirlerinden kendisini yetitirdii tarikatn, tm inceliklerini zmsedii anlalan lsparta'h Seyrani, hazan Tanr'ya st kapal serzenilerde bulunur. Yetkin insan olmann koullarn ve niteliklerini aklar, kutsal srlar hazinesinin derinliklerine indike cokulu bir enginlie kavuur, duru, ili bir syleyii vardr. Her Bektai ozannda olduu gibi Ali ve Ehlibeyt sevgisi her iirinde buram buram tter. Tarikatn inceliklerini lirik ve duygulu bir uslpla iirlerine yanstr.

-1Behey talib can gzn uyandr Bu meydana sahih meydan ol da gel Pirler erbetine cann kandr ptida znden mestan ol da gel Yollar ire budur Hakkn has yolu

J.

Byle bulmu tadn her helvaclar Oniki imamdan okur naciler Felekler sema'm dner baclar Nefsin ban bi ryan ol da gel Bu meydanda farzdr dolu iilir Allah birdir ikilikten geilir Budur farz-ayn nefsin ba biilir k kfrden ehl-i iman ol da gel
Bata duran eker glbang-i yar Sererler sofray aarlar dan Lokmalar hak olub ekerler car On ikidir erkan Selman ol da gel

El tutanlar olur ah m'min kulu

Mridin

Muhammed rehberin Ali

krarnda abd peyman ol da gel

Teslim ol erlere sil spr kalbi Yetiir imdada hak Hzr nebi Pir Halil evlad smail gibi Doranup tuzlanup kurban ol da gel Kendini kendine cehd et de buldur Muhabbet ehli ol ayn- Cem gldr Evvela ey talih nefsini ldr Benliin yabana at can ol da gel

Nazar eyle meydandaki eraa Niyaz eyle mrid olan ocaa Bir bacyla bir er kalka ayaa Sema ire bir er arslan ol da gel

Mahabbete kandr yavrularn Pirimdir gzeten kuzularn Pervane ve gzet srlerini Koyunlara sadk oban ol da gel
Bed eyle ayrma zn Ali'den M'min olan murad alur uludan Balm Sultan, Hac Bekta Veli'den Mustafa Mteza imran ol da gel

J, Muhammed Bakr'dan gel tut katan

Ca'fer-i Sadk'a eyle ikrar Musi-i Kazm'dan gel bul esrar mam- Rza'ya candan ol da gel Taki Naki hakdr anla serveri Hasen-l-Askeri dinin minberi Muhammed Mehdi'dir m'min rehberi Tamam bunda iler devran ol da gel ler yedilerden saki grrsn Krklardan badeyi baki grrsn Vcudun ehrinde Hakk grrsn Seyran' i bu ehre seyran ol da gel
Bala -

Hadice Fatma yar- garmz Hasen Hulk- Rza din settanrnz Hseyin mevali can yarmz Zeynelabidin'e hayran ol da gel

Cehdet:

al,

Zamann dn,

abala - Far: Tanr'nn buyruu -- Bendeyle: mukabele treni - Yangar: Sevgili, dost.

Devran:

-2hlas-- delilim ol nur-u kudret

ki cihan eden kendidir kendi

Bizleri mukaddem cenab- izzet Aka revan eden kendidir kendi

btida bir nur-u kudret yaratt

j, Drt kitap drt mezheb adem eyadr Ol mahbubun ismi ruha gdadr Syleyen syleten nutk-i Hud!'dr Tuti lisan eden kendidir kendi

Seyrani kuluna

ak

tesella

halk etmezden ksmet yaratt Ar u krs Jevh cennet yaratt Huri glman eden kendidir kendi

Halk

smini zmde okudum yekta

Her kuluna verdi guna tecella

Tertib Kur'an eden kendidir kendi

hlas : Drstlk - Delil : aret, klavuz, belge - Cenab- izzet : Yce Tanr Revan eden : Srkleyen, yrten - Mahbub : Sevgili - Mukaddem : nce, ilk - Tuti : Papaan - ptida : ilk, ilkel. Ve: Gibi.

-3Dolan gnl dolan eflaki ar Saadet brcnn devranesi ol Ya sabur ya ekr tevekkl ba Ya hamd senann zik:ranesi ol Edegr hazrete daima kulluk O sana gstermez alemde yokluk ndi Rabbanide budur makbulluk Mahbuplar ahnn divanesi ol

------- - - - - - - - - Dal yr beratn alaym dersen Doru syle sahih olaym dersen Defineye malik olaym dersen Harabat yerlerin viranesi ol Okunur kitapta beyyinat dinle Syleten syliyen bir sfat dinle
Sz dinle iyi tut nasihat dinle
Anann babann

ISPARTAU SEYRAN

105

J.

Kalk seherle zikri lisaQca yr Uyandr kalbini irfanca yr Hkmeyle nefsine sultanca yr Asitan yarn ahanesi ol Ademe nazar kl Rahmann gzet Gnller mamur et zebann gzet Hubbu fllah zre mihmann gzet Bilad Badadn kaanesi ol Dost olup sarl var bir yar bana Ya neler yazlm er var bana Cehteyle varasm pnar bana Mahabbet meyinin atanesi ol
Bana ak tacn eyle dur skf Derunun bahesi alsn kf Ten iinde cann olunsun Yusf Her gnl msrnn sultanesi ol

bir tanesi ol

Alattn gldr gldrdn kap Dktklerin doldur doldurduun ap Aldn varsa ver yktklann yap Gzle her tarafn karhanesi ol

Belalara sabret o yardan dnme Ol kazara raz azardan dnme krar ver ikrar al ikrardan dnme Sznn znn merdanesi ol Su gibi yzn yerlere pestet Elini dilini belini bestet Nutku fesahatle alemi mestet Ak ilahinin meyhanesi ol

Adem ademliin bil cahil olma Ademe hrmet et gel kahil olma Nefes alp verdike durgafil olma Ruhu zikrullahn her anesi ol Hub sfatla grn diyar ahrda Gaflet uykusuna yatma seherde Her ne grr isen zde nazarda Seyrani o yarn seyranesi ol

Eflaki ar: Yldzlar ve gkyz -Saadet brc: Esenlik yldzlar kmesi - Ya sahur: Sabr veren, Tanr'nn adlarndan - Ya ekr: Beenen, Tanr adlarndan - Tevekkl: Tanr'y yardmc tutma - Hamdsena: Yceltmek, Tanr'y vmek - nd-i Rabbani : Tanr kat - Beyyinat : Deiller, ayetler - Yzn yerlere pestet : Yzn yerlere sr - Nutku fesahat : Ak seik szler - Hubbu fillah : Tanr sevgisi - Bilad : Kent, ehir- kuf: iek- nd : Yannda - Pestet: Ser - Bcst : Tut - Mest : Hayran, sarho - Zeban : Dil - Mihman : Konuk Fesahat: Ak - Ceht: aba - skf: Sar, giy - Denm: - Kahil: Tenbel,
ar.

106

ALEV VE BEKTA iRLER ANTOLOJS

-4lm-i ledn dem ekp sekran olur Bektailer Evvel ahr smna seyran olur Bektailer Lenterani fehmine mran olur Bektailer ehr-i dilde Tur-i Musa kan olur Bektailer Hrka ire ser ekp pnhan olur Bektailer Sureta ehl-i harabat can olur Bektailer

Ho grp cmlesini gaybet yznden ktlar Yettiler birliini mihnet yznden ktlar Kar- dnyadan gep zahmet yznden ktlar Vazgelp nasivay kesret yznden ktlar Varln dan delp viran olur Bektailer Rah- Hakka gn be-gn revan olur Bektailer

Nefs-i emmaresin stne makas oldular Getiler inkar yznden dertden halas oldular Tanr'nn birliine ikrar ihlas oldular ptida nokta-i ak bahrine gavvas oldular Srrn sr eyleyi.ib irfan olur Bektailer Haddi yok payam yok umman olur Bektailer Seyr-i seyran Seyrani bir yar elinden itiler Bezm-i vahdet camn dildar elinden itiler Buldular ab- hayat ayar elinden itiler Ta Elest peymanesin Hnkar elinden itiler yedi krk bir ile nihan olur Bektailer Pir erenler rahna kurban olur Bektailer

Sekran : Sarho - Ser : Ba - Pinhan : Gizli, sakl -- Kar- derya : Denizin dibi Masiva: Tanr'dan gayr/ar- Kesret: okluk- Nef.<>i Emmare: Ktle srkleyen g - Gavvas : Dalg - Bezm: Meclis, toplant -- Vahdet: Birlik lm-i ledn : Tanr srlarnn bilimi - Kan : Maden, kaynak - Rab: Yol - Revan : Yrmek, gitmek - Halas : Kurtulma - Payan : Dayanmak - Peymane: ki kadehi - Nihan : Gizli - Dildar: Gnll -- Elest: Ruhlarn ilk toplanmas.

EVEREKIJ SEYRAN
(1807 Ak edebiyadmzn

1866)

Seyrani (1807-1866) yllar arasnda yaamtr, Gizemli bir yaants olduu ak. 19. yzyln en byk Bektai ozandr. Kayseri'nin Everek (yeni ad Develi) ilesinde domu, orada lm~r. Gen yanda Pir elinden Hak dolusu ierek iirler sylemeye balayan Seyrani, medresede bir ka yl okumutur. stanbul'a giderek yedi yl kalm, bilgi ve sanat gcn artrmtr. Zamannn ynetim dzeninin bozukluunu yeren ok sert talamalar sylemi, bu yzden yakalanp cezalandrlaca srada kap doduu yere dnmtr. Yergici, talamac yann iirlerinde ac maszca kullanmtr. Doal olarak her trl yanllklara kar kar, olaylan, kiileri yermekten ekinmez. Herkesten nce kendini knamay erdem bilen bir melamet ehlidir o. Bu yzden, d grnmne bakarak onu deli diye niteleyenler vardr. Ancak o, halk iinde yaayan, halka ve haka syleyen bir mitos (sylence) perdesi iinde ki ozan kiiliin de gerekle gerek stn birletirir. nl uyum ve itenlik bakmmdan halk edebiyatmzn en bata gelen Her bakmdan usta bir ozandr. Padiah, sadrazam, kadlar bile tala maktan ekinmeyecek lde korkusuz bir yaradl vardr. n btn imparato:lua yaylm, milli edebiyat akmndan sonra da aydnlar kerdisine gerekli deeri vermitir. ann yeniliklerini sonuna dein desteklemitir, rmlkleri vurgulayarak eletirir. Ama, itenlikli, duyarlkl bir yn de vardr. ki yzll, vurgunculuu tm irkinlikleri ile sergiler, knar. Ham sofuyu yergi yamuruna tutar. Seyrani,
ozanlarndandr. Asl ad Mehmed'dir. Eski adyla Everek (Develi) kasabasnda bir mahalle imam olan Cafer Efendi'nin oludur. ki yl kadar medrese renimi grd biliniyor. Abdlmecit dneminde (1839-1861) bir ara stanbul'da bulundu, ama kimi devlet adamlarn ve devrin ileri gelenlerini hicvettii iin cezalalldrlmak zere arand srada bir hemehri sinin yardmyla kap Everek'e dnd. Yaamnn yoksulluk iinde getii biliniyor. Onunla ilgili menkbelerden, memleketine dndkten sonra "asabi heyecanlar geirdii" garip klklara girerek sokaklarda dolat reniliyor. Direncini hi yitirmez. Katld sazl szl yarmalarda hep ndedir. Yaamnn sonlarna doru bir sinir hastalna yakalanr. Bu nedenle deli diye anlr. Ama hep halk adam olarak yaad. Gzn iine evirdike iir buldu. Yergide duraksamad. Gideni geleni uzaktan sezer, iirine yanstrd.

ozan

iirlerdeki

nce Nakibendi tarikatna girmi. Bu tarikat merebine uygun dmedii iin, Bektailikten el alp bu tarikatta karar klmtr. Aruz lsyle de iirler yazmtr ama asl baarsn hece ile yazd iirlerde gstermitir. stanbul iin: Dnyann yokuu dz

108

ALEV VE BEKTAi__iiRLERi A!V[._O_L_O_"J_s_J_ _ _ _ _ _ _.

sendedir/ Btn gzellerin z sendedir/ Yedi dvelin gz sendedir/ Alem sana gelir kar'a stanbul" der.
Bektai

olduktan sonra, saz almaya balam. Saz elde, kee klah bata, diyar diyar

dolamtr. Sonunda stanbul' gelmitir. Ne var ki: Hicivci tabiatndan dolay stanbul'da

bulunan bir ok devlet adamlarn hicvederek yermesi zerine, Develi'ye srgn edilmi tir. Yunus'un, Pir Sultan, Hatay zincirinin salam halkalarndan biridir. nk siyasetle de ilgilenir: Alemde bir devir, dnyor amma Devr-i ngiliz mi, Frenk mi bilmem Daha ok ak edebiyat ynnde iirler yazmtr. Bununla birlikte elimizde yazm nefesleri de vardr. Baarl bir airdir. Son devrelerinde sefalet iinde yaamtr. Everek'li Seyrani, Isparta'l Seyrani'den baka bir airdir. 1866 ylnda Develi'de lm ve orada topraa verilmitir. Sofuya "sofu bilmi olsa Hakk- rzay/ sazdan szden kap etmez riyay" der. Yine "sofu her ne kadar etse ibadet/ ban balar nefir ticaretine" derken ne kadar hakl. Cehalet iin ise.; "Katld stlene cebim mayas/ Kurt ile mterek koyun gdeli" derkende ne dein doru sylyor tpk Neyzen Tevfik gibi.
iirleri "Sanihat-
Hazm tarafndan

olduu

Seyrani" adndaki kitapta toplanarak Everek'li Mftzade Ahmet 1924 ylnda yaynlanmtr.

Seyrani'nin iirleri ayrca 1953'te Naci Kasm tarafndan derlenerek-stanbul Maarif Ktphanesi ve Matbaas Anonim irketince yeni harflerle yeniden yaynlanmtr. Yine Haim Nezihi Okay 1955'de, Cahit ztelli ise yaam ve sanatyla ilgili bir incelemeyle birlikte iirlerini yaynladlar. Baz iirlerini aruz ls ve adal bir dille yazmtr. Anlatm uyumlu, iten ve youndur. Yeni ve zgn uyaklar vardr. Bir iirinde Nakibendi olduunu syleyen Seyrani'de daha ok Bektailiin etkisi sezilir. Dnya karsnda ald tavr da bunu dorular. Divan iiri geleneklerine bal kalarak aruzla yazd iirler, dilinin yabanc szckler ve tamlamalarla dolu olmasnn yansra syleyi kusurlaryla da doludur. Asl baars, ak tarz iirlerinde grlr. alkantlar iinde, elikilerin egemen olduu bir toplumsal durumun ve yzeysel dei imlerle zme ulamak istenen bir tarihsel dnemin insandr. Yine de ann baz toplumsal konularna dokundu, hakszlklara ve yolsuzluklara korkusuzca parmak bast.
Eri

okla doru insan vurulmaz Doru ok atlmaz eri kemansz

EVEREK_L SEYRf.Nl__ 109

RLERNDEN RNEKLER

--1Adem tabiatlmelek sfatl olursan sana geda bulunur Her kim gler yzl dilleri tatl Olsa anda lutf huda bulunur
ah

J.

Pehlivanlk edip nefsin ykarsan mann nurundan em'a yakarsan Musa gibi Tur dana karsan Sana Hak dilinden nida bulunur
krar kapsndan dar durdu

Kalu Belft ikrarn gdersen Anda olan borcu bunda dersen smail ve cann teslim edersen Sana gkten inen feda bulunur

Seyrani imandan ne haber sordu Deryada mermer ta iinde kurdu Aznda yeil ot gda bulunur.
Ve:

Kalu Bela : Btn ruhlarn Tanr'y tasdik ettikleri toplant Fedai, kurban - Nida: Ses sz - Hak pay: Ayak tozu

Gibi -

Feda :

-2Akn derdine deli Mecnunum dalar gezerim Katran kaynadp coal Sel oldum, alar gezerim

J.. Kimi baydr, kimi geda

Cmlesin yaram Huda Yusufumdan dtm cda Yakub'um, alar gezerim

Pir eiin bildim Kabe Hatas var ise tvbe Dcrdilc dndm Eyyb'e Yaram balar gezerim

Seyrani, akn Tur'unda Tecelli grdm nurunda Gereklerin huzurunda rm., salar gezerim

-3Ne hikmettir u dnyaya Gelen alar, giden alar Soralm yoksula, baya Asl nedir, neden alar mrmn defterin drdm Hakipaye yzm srdm Bir acayip kale grdm Burc-u baru, beden alar

.J.. Bir deveci yeder deve

Yularndan seve seve Birbirinden eve eve Deve alar, yeden alar

Seyrani' ye acap n'olmu

Derunu dert ile dolmu Kimi etmi, kimi bulmu Bulan alar, eden alar

.!!Q_

ALE:__ _l!E BEKTA/ JIRLER A_Nl_1_V_L_O_:Jl_.SI _ _ _ _ _ _ _ _ __

-4kimsesiz sahralarda Diken oldu glm benim Gizli gizli tenhalarda Alamaktr halim benim Gl dikene katal Diken elime batal Yar beni yardan atal Bklmtr belim benim
u

J.

Ar gemez ieinden iek gemez biteinden Erenlerin eteinden Kesme Rabbim, elim benim

Yedim ac teresinden
tim kanl rasndan

Seyrani gam deresinden C eyledi selim benim

-5Muhabbet kpnn olsam arab Yar beni doldurup ier mi bilmem Mamur olmak iin gnl harab Bir mimar eline geer mi bilmem
Akn olmaz m ile eknezi ilenin olmaz m boyun bkmezi Helal ste katan haram pekmezi Semek murad etse, seer mi bilmem

.L Blble gl yarar, deveye diken

Tarlasna

iledir akn boynunu bken haram tohumu eken Helal mahsuln bier mi bilmem Kimi mevtasna kefen bimiyor Kimi helal rzk yiyip imiyor Yavrusundan kpek bile gemiyor Hak Seyrani' sinden geer mi bilmem

-6Eski libas gibi aykn gnl Skld~ten sonra dikilmez imi Gzel sever isen gerdan benli Her gzelin kahr ekilmez imi Blbl daldan dala yapyor seki O sebepten glle ediyor eki Akn inesiyle dikilen diki Kyamete kadar sklmez imi

J.

Sevdiim deildin bylece ezel Akmn bana drdn gazel briimden nazik sandm gzel Meer pulat gibi bklmez imi

Seyrani' nin gz gamla ya imi Benim derdim her dertlere ba imi Ben barm toprak sandm, ta imi Meer taa tohum ekilmez imi

EVEREKLl SF.YRAN

111

-7Ben bu akn ilesini Yanar ektim, tliter ektim Yedim gonca sillesini Blbl gibi ter ektim Dizgin etsem gnl atn Geer gn yedi katn Yalan dnya m~lahatn Kah bitmez, kah biter ektim Seyrani, bilmem mert midir Yoksa sana cmert midir Eyyub'un derdi dert midir Ben ondan besbeter ektim

-8Ey sevdiim artk yeter Bana yosma bakn var Atelerden daha beter Aklar yakn var Erdin gzellik ama Baladn zlfn bana Bizi hsnn ayana Nal mh gibi akn var

.J.. Salktr her iin ba

Sabrdr ekmei, a

Aferin ey gzm ya Yar yoluna akin var Gzel senin hsnn sebep Olup, gren eyler talep Cennetten mi ktn acep
Tavus gibi nakn var

Gzellerin ok gencisin Seyrani' ye birincisin Ak ipine zevk incisin Gzel delip takn var

Talep : steme - Talep etmek : istemek, talip olmak- Nak : (Burda) Ss, renk - Hsn : Gellik - Mh : ivi, at nalnn ivisi - Libas: Giysi -- Pulat: elik - Maslahat: , emir, husus. - Tavus : Ssl ku.

-9Hak yoluna gidenlerin Asa olsam ellerine Er, pir vasfn edenlerin Kurban olsam dillerine Torunuyuz bir dedenin Tohumuyuz bir bedenin Mnkir ile cenk edenin Silah olsam ellerine
. Bir stada olsam rak

Bir olurdu yakn rak Kemiimi yapsam tarak Yar sann tellerine Vcudumu kavursalar Ynm yare evirseler Harman edip savursalar Muhabbetin yellerine Vakit kalmad durmam Kaldr Seyrani parman Deryaya akan nnam Katre olsam sellerine

~LEV] VE BEKTA i!RLER/ ANTOLOJiSi

-10Gnl serden geer, yardan geemez Dalanm ikrara, kavi zlym Her szm dinleyen, zm seemez Srat kprsnden ince szlym Benim szm rk deil, sa gibi rk szler erir, akar ya gibi zerinden kervan geer da gibi Yokuluyum, sanma beni dzlym

J, Yolcu ate yanmak ile yol yanmaz

Erenlerin dokuduu ul yanmaz Cehennemde gnah yanar, kul yanmaz Ben, gnahtan srmelenmi gzlym

Seyrani, aradm onu her yerde

Ak- hakikatle dtm bu derde Tuttum gnahmdan yzme perde Rabbim, divannda kara yzlym

-11Elen

hocam elen bir sualim var

J, Kldan ince derler Sratn yolu

niinde devletlu ardnda Ali yz altm birdir selvinin dal Dalnda alan iki gl nedir al yeil ember Kokuyor aznda misk ile amber Seksen bin evliya yz bin peygamber nnde gidiyor iki kul nedir Seyrani der diyar diyar gezmedim Kalem alp kan gzn yazmadm Elim ile bir gemicik dzmedim Gemi nedir derya nedir yol nedir
Bana balam

z'an nedir erkAn nedir yol nedir

Seni bana gayet fazl dediler erimde bir yaram var bil nedir Cennetin Sallallah aar Muhammed seer Seksen bin evliya yurdundan ger Onlar bekleten mutlu kul nedir
eriat iini kapsn

Muhammed dinidir taptm tap Bozulmaz Mevlann yapt yap On iki bahede krk sekiz kap Eii bekleyen iki kul nedir

-12Mahkeme meclisi icat olduu

eme-i rvetin akmaklmdan

J, Asl sermaye-i niyabetleri

Emval-i eytamdr ticaretleri Davet-i riivete icabetleri Sdk ile gnlnn alaklndan Blbln akdr dalda tt obann stedir koyun gtt Topran Habil'i kabul ettii phesiz yznn yumaklndan

Kaza bela ile alem dolduu Kazlarm kadya umaklndan Selefin rvetle hccet yazmas Halefin anlayp hkmn bozmas Yklan binann birden tozmas Asl sermayenin topraklndan

Dnyadan ahrete gidip gelmemek Olmasa iktiza eder lmemek Balk batan kokar bunu bilmemek Seyrani gafilin ahmaklndan

EVEREKLSEYRAN

113

eme-i rvet: Rvet emesi -

Selef: ncel, nceki -

Halef: Ardl, sonra ge-

len - Niyabet : Vekillik, kadlk - Emval-i eytam : Yetim mallar - cabet : Uymak - Stk : Doruluk - Habil : Adem peygamberin olu. Bir kadn meselesi yznden kardei Kabil tarafndan ldrld - ktiza : Gerekli - Kavi: Gl Hccet: Senet, delil -Ahmak : Aklsz.

-13Seyrimde bir ehre eyledim nazar Grdm elvan trl meyhaneler var Tene var m diye sakiler gezer Ellerinde dolu peymaneler var Bir takm doldurur bir takm sunar Bir takm susam bir takm kanar Bir takm snm bir takm yanar Bir takm evrilir pervaneler var

J, Bir eli kaseli bir eli tasl

Bir takm keyifli bir takm yasl Bir takm tjeli var bir takm uslu Bir takm ak ire mestaneler var
Ak olan mridine yan verir Bu Seyrani dilden dile an verir Hast'olmadan pir nnde can verir Nice bizim gibi divaneler var

-14Eyvah fukarann beli bkld Medet ticaretin gcne kaldk yiler alemden gt ekildi Bizler zamanenin piine kaldk
Rvet ile yazar hakim hcceti Hccet ile alr kad rveti Hak bilmiyor dini er'i snneti Bozuldu sikkenin tuncuna kaldk

Sene bin iki yz altm be tamam Okunur ezanlar bo bekler imam Seyrani bu nutkun sonu vesselam nann dnyann ucuna kaldk

-15Akn arsna drme tela

,J.. nsan dedikleri hep bir soy imi

ster isen benden bal kara gzlm Muhabbet istersen semtimde dola stemezsen gamda kal kara gzlm

Kudret lsnde hep bir boy imi Gnl kimi sever gzel oy umu Sen Hak'tan dilein al kara gzlm Ykseklerde takn esme yel gibi Bulandnna Seyrani' yi sel gibi Haddeden ekilmi demir tel gibi ek beni barna al kara gzliim

Er gerektir erin kadrin bilmeye Ak gerek mauk gln dermeye Mevla kul keyfince meyva vermeye Kadir yaratmaya dal kara gzlm

114

ALEV/ VE BEKTA/ iiRLER/ ANTOWJ/Si

-16Nice defterlerden ismim sildirdin Gelmedi hi senden ses kara bahtm Bahtn gemisinde yelken yok bildin Durma lodos gibi es kara bahtm Ahdettim bir gonca bulmamasna Bulmadm aresin solmamasna Bu derdinden iflah bulmamasna Kat'iyen midi kes kara bahtm

J.. Alem ykcdr yoktur yapc

Kimi cellat olmu kimi kapc Ezel giymez idik mesti pabucu Verdiin ara mes kara bahtm meclislerde sklmaz iken Mengeneye versen bklmez iken Seyrani aslana yklmaz iken Deldirdin tilkiye pes kara bahtm
Ar

-17Asrda acaip iler oald Bilmem bu ileri kimler ediyor Dnyay hep rezil kpekler ald Gelen meraya kar gidiyor

J, Mekteple medrese ortadan kalkt

Meyhane kerhane meydana kt Ar namus denen ey ortadan kalkt imdi kii bildiine gidiyor
Sarholar oald kalmad ayk

Biraz bahsedeyim ehl-i zamandan Yahiler aa dt yamandan Aralk itleri olmu kumandan Uyuz it kurtlara kumand'ediyor
Buday

Bu asr bylece hallere layk Mzevirin ad muhbir-i sadk imdi kii bildiine gidiyor
ahinler yurdunu tuttu yarasa Baklava yerine geti prasa imdi rabet deyyus ile terese Zamane bunlara rabet ediyor

unu beenmiyor enikler

plikten aa dt ipekler

Hep sedire geti itler kpekler Hanedan ayakta hizmet ediyor Koltuk kl fark olmuyor sakaldan Tccarlar aa indi bakkaldan Aslanlara oban dm akaldan imdi aslanlar akal gdyor

kekler Babasna akl'retir ocuklar Yumurtadan burnu kan cckler Horoz oldum diye ck ck ediyor

Bey krkn

beenmiyor

Kkler byge orap giydirir Tatly insana ac yedirir Seyrani zamane byle dedirtir imdi kii bildiine gidiyor

EVEREKU SEYRAN/

115

-18ikrarda dururum dersen emrine itaat eyle! Haram, helal demez bulduun yersen Mminlik davasn feragat eylel
Miiridin Verdiin

J..

Taa aldm elden, ie~i ar Harcettim bu yo~da, eldeki var Ktlkle iyilik, er kii kar Kemlik edenlere inayet eyle!
Daralp

Tabib ister bu yareyi yarmaya Zahm-i akn merhemini sannaa Kudretin yoise beyte varmaa Gnl Beytullahtr ziyaret eyle

kendini

skma

Seyrani

Seyrani Gnl Beyullahtr ykma Seyrani Elden gelir_ ise imaret eyle!

Rzann babndan kma

-19-Kur'an yazlrken ar rahmanda Kudret katibinin elinde idim Kandil aslrken ulu meydanda Blbl idim, gonca glnde idim Ol Cebrail'im ilk selamnda Krklarn alemi ak ilannda Muhammet Ali'nin sr kelamnda Nihan syleirken dilinde idim

j,, Krklar ak stne kurdular cemi Muhabbet halk olup srdler demi Balktan yaratt ilmi ademi
Ben
ann

o zaman belinde idim

Yunus Nebi suya dald zaman Krk gece krk gndz kald zaman Ali Zlfikar' ald zaman Ben onun ol zaman kolunda idim

Seyrani bulmuum akn erisin Mnkir olanlara satmam yarsn Bir kua seksenbin ehrin dansn Tu'me verilirken yannda idim

Nihan : Sr, giz. sakl - Turne : Yem, yiyinti. flah: Felah bulma, iyi olma Umera: Beyler- Mzevir: hbarc- Zahm: Yara - Gurap: Karga- Ehibba: Dostlar,- Necaset: Pislik- Aina: Tandk-- Mtak: Tutkun_
-20Can ipimi ten ynnden Saran kirrnan ular bir gn Sulu yalnlar nnden Alan gl solar birgn Gl dalnda diken yarar Diken gle vennez zarar Trab san batan tarar Saaklarn yolar birgn

-!.

Dnya olur birgn harap Ne blbl kalr ne gurap Rzka sebeb olan turap Gzlerine dolar birgn Kudret koun koyununa Katm bakar oyununa Ecel kollarn boynuna Habersizce dolar birgn

116

ALEV/ VE IJEKTAI iiRLER 1_NTOWJIS/

-~~--~~~~-

yenmez olur Yalan gerek denmez olur Ta ark ile dnmez olur Hep kesilir sular birgn

Ac tatl

al Seyrani durma saz Hakk'a sen eyle niyaz Sana secdesiz namaz Ksmet olan klar birgn

-21Sofu olmaz bizim ham demirimiz Haddeden ekilmi teli biliriz Yrtmtr cansz dvar pirimiz Temiz zevki temiz dili biliriz Sofu bilmi olsun hakk rzay Sazdan szden kap etmez riyay Ay gn yldz gibi vermez ziyay Kuru arktan akan seli biliriz

J..

Bizde bu dnyann bina temelin Cismi canla bildik ilm-i amelin Sanma bizi Arap taze kz gelin pp tkrecek eli biliriz bu akn biz manasna Talip ol Seyrani dal deryasna Hazreti Mevla'mn ehibbasna Aina olmayan eli biliriz
Vakfz

-22Dalarda nergis sanrdm Ela gzlm mestim seni Sznden zn tanrdm Fehmederdim dostum seni

J..

Varsam krklar Mekke'sine Tura salsam sikkesine Bir gerein tekkesine Seremedim postum seni Dersim aldm ism-i Hu'dan Kara toprak kanlar yutan Seyrani keyfince sudan Doldurmadm testim seni

Lokma oldum hamurlardan Ben soyundum samurlardan Olur olmaz amurlardan Saknmidm stm seni

-23vapurunu icad edenler Yelken ap yel kadrini ne bilsin Sleyman'dr- ku dilini syleyen Her Sleyman dil kadrini ne bilsin
Ate

Hayvanlarda bir ka eit fkralar Kimi dzden aar kimi yorgalar Necasete mtak olan kargalar Has bahede gl kadrini ne bilsin

Seyrani Baba 'nm beli bkld

Aznn iinde di dkld Davut Ne'bi sadasndan ekildi Saz almayan tel kadrini ne bilsin

---~~~~-~----------

EVEREKL SEYRAN -- - -117 -

-24Evvel giymez iken ipek mintan Giyersin enine ul yava yava Feragat kl brak ak sevday Olma bir dilbere kul yav" yava Heder olsa bir pul iin her demin Muhannet babna basma kademin Emsaliyle konumayan ademin Altun ismi olur pul yava yava

Soyundum libasn oldum uryani Seyrettim keyi arh devran Bu dnyann ii bitti Seyrani Bana bir are bul yava yava

-25Yumurtasm kokutmaa Yatar sanma gurka beni Akn dersin okutmaa Sanma korkup rke beni Ben akn birisiyim l deil dirisiyim Siyah tilki derisiyim Kapla samur krkle beni

J..

Canbazm ben ak ipinde Biiyr meyve hep pnde Temiz akn zevk kpnde Sanma sulu sirke beni

Seyrani bir ar beyi

iei akn gbei
Nazlym

Drmem

gzm bebei hi cirke seni

-26Pintinin dik kulakls Boynu youn eek olur Pek mlayim yolakls Sanma tuntan gevek olur ive ive geve geve Top vaktinde olur deve Yk vaktinde kek olur
arn

Yolda

koar

Dk Seyrani gzden ya Salktr her iin ba Merdin eiinin ta Ku tynden dek olur

Gurk : Kularn zellikle de evcil kmes hayvanlarnn, tavuklarn her yl civciv karmak igds sonunda yumurialar zerinde belli bir sre yatarak civciv retme Zeri dnemi - Samur : Krkl bir av hayvan - Cirke : amura, ktle Kk : Deve yavrusu - ve ive : Acele ede ede - Geve geve : Kemire kemire Pinti : Cimri.

118

ALEVi VE BEKTA iiRLERi ANTOWJiSi

-~~~--~~~~~~~-

-27Ey sevdiim artk yeter Bana yosma bakn var Atelerden daha beter Aklar yakn var Erdin gzellik ana Baladn zlfn bana Bizi hsnn ayana Nal mh gibi akn var

J.

Salktr her iin ba

Sabrdr ekmei a

Aferim ey emim ya Yar yoluna akn var Gzel senin hsnn sebep Olup gren eyler talep Cennetten mi aktn acep Tavus gibi nakn var Gzellerin ok gencisin Seyrani' ye birincisin Ak ipine zevk incisin Gzel delip takn var

-28stemez bir hakim ahidi baydan

Kurda koyun, ata eer har dese Yahi balk tuttum ben kuru ayda Yerden ge doru yaar kar dese
Yorulmu

Sanma zengin dengin yolda kodurur Mal ile gnah kirin yudurur Miit"t mderise deli dedirir Stte kavakta biter nar dese

Seyrani hak yolda yelen Hak rahmeti gnah crmn silen Hak yannda kemden gnahsz bilen Gam yemezdim bana gnahkar dese

--29Ah Yezid'in ruhuna eylerdim amma laneti Olmasa isyanna galip rahma rahmeti Gam ile yurulduunda phe yoktur alemin Zulm desti Kerbelfi'dan al haber duy zahmeti Lahmi cismi Murtaza'yi kendi lahmi cismine Fahri alem mal edip bildirdi an hreti
ndi Hakta olmamak mmkn deil bir vehile Cevheri sulb Aliyyel-Murtaza'nn kymeti
ah Hseyn'in kanm fani riyaset uruna Eyleyen etmi telef senden selef al ibreti

119 - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -EVEREKL - - - - - SEYRAN -------

Haktan istimdat edinmek gelmemi mi kalbine Ya Hseyn'in Hakka makbul olmam m minneti Bir teselli babna muhtaln var mklm Halleder bir lafz mana yok ne bilmem hikmeti (Kul huvallahu ehad) Ahmed Muhammed Etti manasn bile Seyrani' ye emniyeti
lafznn

Lahmi cismi : "Ali'nin eti, etim, cismi cismim, ruhu ruhumdur" anlamna gelen bir kutsal hadis - Mkl: Sorun - Nevm: Uyku-:- stimdat: Yardm - Heder: Boa gitme - Kadem: Ayak - Cirke: Alta pislik_:_ Mlayim: Yumak - Kk: Deve yavrusu - Riyaset: Babakanlk - Telefi: Yok etme - Silet: Son.
-28Ne var glbanki tevhide cevabm bir Hu'dan gayri Hayatna sebep yok, (Kll ey'in) bir sudan gayri
Aratrsan eer var her nefeste doru yol Hakk'a Soran rah bulunmaz hi yanlm yolcudan gayri Huda'nn

lutfuna her ey iin bir ihtiya vardr efaat kanna muhta olan yok suludan gayri Byk kk gnahm var ise elbet bilir Gaffar midi mafiretten mklm yok borludan gayri
Azab ahiretten hfzeder Tanr !utufk.ar Aziz cana azab olmaz cihanda korkudan gayri

Diyorlar en byk dman cihanda nevm gaflettir Fakat Seyrani' ye yok istirahat uykudan gayri

SUF VE TASAVVUF

Rabbine sana yakn gelinceye dek kulluk et (Hicr suresi 99. Ayet).
insanlar

- Ben cinleri ve 51/56).

ancak bana kulluk etsinler diye

yarattm

(Zariyat suresi

- Sufi kann dklm gren, maln mbah bilen kiidir (Sehl bni Abdullah't Tsteri).

120

ALEVi VE_ BEKTA iiRLERi ANTOLOJ}Si

--------------

Sufi yeryzne benzer; ona her kt ey atlr; fakat ondan ancak gzel ve temiz eyler biter; stne iyi de gezer, kt de. Bulut gibidir sufi, her yere her eye glge salar; yamur gibidir, herkesisular. Sufi'yi d bezenmi grdn m, bilki ii harap olmutur. Tasavvuf grnrde bir bala ba olmadn halde ALlah'la bulunmandr (Cneyd-i Badadi).

Tasavvuf bir
Dervile olsayd

eye

sahip

olamamandr,

bir

eyinde

seni kul etmemesidir

(Smnun).

ta ile hrka. Biz dahi

alrdk

otuza krka (Y. Emre)

Cana kim canan iin sevse canan, sever Can iin kim ki canann sever can sever (l<'uzuli).

- Dil esirin olduu gnden beri azadedir./Masivaya sana (Muallim Naci).

-- Tasavvuf onsekizbin alemle dopdolu
olmaktr.

balanr m balanan

vicdan

- Tasavvuf ciimle alem cismine can olmaa derler. -- Tasavvuf gnde bin kerre lp yine dirilmektir. - Tasavvuf her nazarda zat-

Hakk'a nazr olmaktr.

Tasavvuf can canana verip azade olmaktr.

- Tasavvuf anlamaktr yeuni iki milletin dilin. _:_Tasavvuf can evinde srr- sphan ol_maktu. -- Tasavvuf Hakkn esrarnda hayran
olmaa derler

- Tasavvuf kalb-i mmin ar- Rahman olmaa derler - Tasavvuf mazhar- ayat- gufran olmaya derler - Tasavvuf ilm-i Hakk'a sinesin mahzen etmektir. (Olanlar eyhi brahim Efendi, aktaran: Seluk Eraydm, Tasavvuf ve Tarikatlar sh. 43)

SIRRI
Mehmet olup 1794'te Erboz'da dodu, 1842'de Tekirda'da ld. Byk bir divan vardr. Baz yazma dergilerde, divannda olmayan iirleri de bulunmaktadr. Ankara Ktphanesinde bulunan diva Al 3/32 numarada kaytldr. Divan 150 sayfadr.
Divann ba tarafnda:

Asl ad

Arbozlu olmas

"Tann'nm cezbesine kavumu ve ah- Merdan'm kullarndan olan Esseyyid Mehmet Srri" szleri yazldr. Buna gr!! Srri'nin, Peyganber soyundan
gerekiyor.
Baz iirleri

aruz lsyle

yazlmtr.

Batan baa Allah -Muhammed-Ali ve Ehlibeyt sevgisi ile dolu olan Srr'nn co kulu, iten bir hava tayan iirlerinin dili akc, sade ve durudur. iirlerindeki kompozisyon btnl eksiksizdir. Tarikatn tm inceliklerini ve gzelliklerini bilir, bunlar iir lerinde serbeste yanstma ustalklar gsterir. Sosyal eletiri izleri de tayan iirleri ussal yaplar iinde Bektai geleneinin tm zelliklerini verir, Batl etkiler tar..

-1-

Gurbet diyarnda bikes garibim Muhammed Ali'den zge yarim yok Gayrdan gemiem Hakk'a talibin Muhammed Ali'den zge yarim yok Muhammed rehberim Ali Anlardan rendim erklin yolu Kalbim onlar ile doludur dolu Muhammed Ali'den zge yarim yok Yoktan var eyledi beni yaradan Yar buldum kt ayar aradan Ben aktan okudum bilmem karadan Muhammed Ali'den zge yarim yok
Mridim

.J.. Anlar ile buldu bu alem nizam

Mihrini tutarm gnlmde mdara Asln sorarsan on iki imam Muhammed Ali'den zge yarim yok gitmez ttnm ttmez Ey zahid, nasihat bana kar etmez Muhammed Ali'den zge yarim yok
Yanyor yiireim

Bu akn

sevdas bamdan

Vahdetin bezminde Srri can verdi nayet erip ziyaya erdi Muhammed Ali'dir dilimin virdi Muhammed Ali'den zge yarim yok

Bikes garip : Kimsesiz - Mihr: Vefa, sevgi - Bezm : Meclis - Vird : Durmadan sylenen dua, vme - nayet : yilik, himmet - Nizam: Dzen.

122

ALEVi VE BEKTAi liRLERi ANTOLOJiSi

--2-u dnyann evvelini sorarsan Var mdr Muhammed Ali'den gayn Sen bu yolun sahibini ararsan Var mdr Muhammed Ali'den gayr

.!

Bu yoldan tesi yoktur varlmaz Su bulanmaynca glde durulmaz Gzlerime Hak'dan zge grnmez Var mdr Muhammed Ali'den gayr Ezelden byledir bu yolda adet Okunur dillerde (Allahussamed) Rehberim Ali'dir pirim Muhammed Var mdr Muhammed Ali'den gayr

Muhammed mridim Ali rehberim Vicdan deryasnda la'! gevherim nanmazsan ite oku defterim Var mdr Muhammed Ali'den gayr

Muhammed Ali'dir krklarn ba Bunu bilmeyince g olur ii Verdi bu yolda Srr can ba Var mdr Muhammed Ali'den gayr

Allahssamed : Tanr ycedir anlamna bir ayet. Mihri: Gne - Modam: Daima Didar: Yz ehre - Nar: Ate, od - Kulu kal: Dedikodu, bosz - Kande: Nere
-3Ezelden gzelden gnlmz gemez Biz akz Hak'tan didar isteriz Sofi ne sylersin kulak iitmez Biz akz Hak'tan didar isteriz Sofi ne sylersin bilmem dilinden nki sen bilmezsin akn halinden Blbl vazgeer mi gonca glnden Biz akz Hak'tan didar isteriz

.!

Azrail szne bir dem uymayz Mahabbet camn elden koymayz Bir pula satlsa cennet almayz Biz akz Hak'tan didar isteriz Dnyadan gemiiz karmz yoktur Namusu terk ettik armz yoktur Bizim Haktan gayri yarmz yoktur Biz akz Hak'tan didar isteriz

Bir derde dp Srr kan alar Nar- hasret oldu cierin dalar Bu derde denler cenneti neyler Biz akz Hak'tan didar isteriz

-4Bir blk derviiz gelmiiz handan Biz Muhammed Ali deyenlerdeniz Kanaat eyledik iki cihandan Biz Muhammed Ali deyenlerdeniz
. Vahdetin bezminde ikrar eyledik Ey zahid bu yolda kil kal olmaz
Canndan

gemeyen canan bulmaz Hakikat ehline mezhep sorulmaz

SJRRI 123 - - - - - - - - --. -----

Biz Muhammed Ali deyenlerderiz kilik defterin gnlden sildik Drt kitabn asln okuduk bildik Biz Muhammed Ali deyenlerdeniz
Sm

ki cihan ire aktr yzmz

Bir bakta Hakk' gr~r gzmz Kaftan kafa gider bizim szmz Biz Muhammed Ali deyenlerdeniz

terk edeli namus u ar daim yanmaktr kiir Muhammed Ali'den zge yok yari Biz Muhammed Ali deyenlerdeniz
Ak adyla

-5Kulam iitmez zahid ne dersin Bendedir Muhammed Ali'dir Ali Bunlar koyup da kande gidersin Bendedir Muhammed Ali'dir Ali

J.

Muhammed Ali'nin izin izlerim Esrarn canm :ire gizlerim Her demde anlar gzler gzlerim Bendedir Muhammed Ali'dir Ali Gerekten mmiyim ilim bilmezem Zahidin szlerin gu eylemezem Mahabbet camn elden salmazam Bendedir Muhammed Ali'dir Ali

Bu yolda verdim ben ba ile can kilik mahvoldu buldum iman Amnn terk ettim iki cihan Bendedir Muhammed Ali'dir Ali

Srn divane mi yoksa delidir Ummana karm akn selidir Ezelden bunlarn kernter kuludur Bendedir Muhammed Ali'dir Ali

Cam : Kadeh - Gu eylemezem : Dinleyemem -- mmi : Okur yazar olamyan Kemler : Zavall, fakir, aa, daha aa olan - Umman : Deniz - Divane :
lgn.

-6Cihann anna

minnet eylemem Ksmetim Muhammed Ali'den gelir Virdettim dilimde gayr sylemem Ksmetim Muhammed Ali'den gelir

.J, Dnya madem fani meyilin olmaz

Bunda gelen gider kimseler kalmaz Yaradan kulunu a susuz komaz Ksmetim Muhammed Ali'den gelir
Mride

Ben tccar deilim alp satmazam Varln terkedip kibri tutmazam Kimsenin iine elim katmazarn Ksmetim Muhammed Ali'den gelir

hizmet et rehbere izzet terkeyle var iken frsat Ezelden bu yolda byledir adet Ksmetim Muhammed Ali'den gelir
Dnyan

_ 12"!.__ A~V VE EIS.I~_!._RLER ANT0~,0_'.l_IS_i _ _ __

Sun durma daim yalvar yarna Canm yakagr akn narna Bu gnk frsat koyma yarna Ksmetim Muhammed Ali'den gelir

-7Mride

ermeyen Hakk' bilemez Seni irad eden bir can bulunur llerde kalmtr yolun bulamaz Bu yolu pek gzle kervan bulunur
Eeri banda akln var ise Hak yoluna bezlet maim var ise Geceler subha dek derdin var ise Blbl gibi zar et glen bulunur

J, Takagr bana melamet tac

Kabe'ye varmadan denilmez hac Olmak ister isen Gruh- Naci Her derde sabr eyle derman bulunur Su gibi meyledip her yana akma Pervane ve cann odlara yakma Akn gevherini deryaya atma Var alemden iste Hnkar bulunur Hakk'a talip isen hizmet et pire Hak eyle yz.n sregr yere kiyi terk eden eriir bire Canndan geince canan bulunur

girerisen Hakk'n yoluna isen bakma sa u soluna Devlet kuu ayet konsa koluna Kullua bel bala sultan bulunur
Ak

Eer

Dinle gel can ile Srr' nn szn Altn gibi kal ol pak eyle zn Du gam vadisine sr yere yzn Sular gibi ala umman bulunur

--8Yetmi

iki millet ire naciyiz On sekiz bin alemin sertacyz

J, Ca'fer'in yoluna kldk iktida

Zahida drt mezhebin
ihracyz

Ylda bir kezdir tavaf Kabe'nin Bir dem ire elli kere hacyz

Suret ire katreyiz geri veli Bahri akn manide emvacyz

Bende-i Al-i Abayz Srrya Ta ezelden bende-i muhtacyz

Yetmi iki millet ire Naciyiz : Bu sz bir hadise iarettir. l-/z. Peygamber "Benim ehl-i Beytim Nuh'un gemisi gibidir. Kim o gemiye binerse, sapklktan kurtulur" Sertac : Batac - Emvac : Dalgalar - ktida : lkin - Bezlet: Ver, harca Subhi: Sabah- Ve: Gibi - hra: Kovdugu, hari ttuu - Bahri ak: Sevgi denizi -- Ezel: ncesiz.

--------------~-----...,.....------------------------

SIRRI

125

-9Her ne okursan, Otuz ikidir Her ne grrsen, Otuz ikidir Vehin kitab,
Haccn sevab, Arn tnab

. akeyle yzn, Pakeyle zn Ne grse gzn, Otuz ikidir

Belki her iin, Kirpikle kan Lebinle diin, Otuz ikidir
Sylemi Kur'an, Bu sze gel kan Vehinde ayan, Otuz ikidir
Srn

Otuz ikidir

Derdin

devas, Akn safas

Hakkn rzas,

Otuz ikidir

virandtr, Genci nitiandr Sanma yalandr, Otuz ikidir

adr

eyle: Temizle -

ak eyle : Parala, yrt - Genci 11ihan : (;izli hazine - Tmab: Vechinde ayan: Yznde belli.

ipi - Pek

Fazlullah Hurufi : air Sm ile Sacid gibi Alevi-Bektai airlerinin iirlerinde yer kurucusu olan Sihabeddin Fazlullah (d. 1339-40 Esterabad-. 2 Eyll 1394-irvan) Hurufilik tarikatn kuran ran'l mutasavvf. Yaamna ilikin fazla bilgi yok. Bilinenlerin hepsi sylence. eyh Hasan'dan tasavvufu rendi. ran' dolaarak dncelerini yayd. Yeni bir tarikat kurmas ynnde tanrsal bir grev aldn bildirerek l386'da Tebriz'de Hurufilii kurdu. Tarikatn ilkelerini yayd. Onun bu giriimlerinden rken Timur'un olu Miranah'n buyruuyla tutukland.Dncelerinin slam inanlarna aykr olduu, miiridlerinin toplum dzenini sarst iddiasyla idam edildi. lmnden sonra halifelerinden Mir erif Anadolu'ya geerek Hurufilii burada yayd. Cavidanname, Nevname, Arnane, Muhabbetname gibi kitaplarnda retisini ti.im ayrntlaryla ortaya koydu. Hurufilik harf ve rakamlarn yorumlanmas ve aralarnda eitli ilikiler kurulmas olgusuna dayanr. Bu olgu, eski kltrlerin hepsinde vardr. Harflerin simgesellii, saysal deerleri islam aleminde de <>nemli bir ura alan oldu. im- huruf (harflerin bilimi) harflerin gizlerini ve simgeledii anlamlar derinlemesine aratrr. Tanr'y, Kurnn' ve evreni onlarla aklamaya alr. Lugaz, muamma, remil, fal, cifr, vefk., azaim, ncum gibi bamsz bilgi dallarn ortaya kard. Kuran surelerinin balarnda yer alan harfler de (huruf'l-mukatta'a ya da fevatih) yorumland. Hurufilie gre, Tanr gizli bir hazinedir (Kenz-i mahf). Varln z ise sesten oluur, sesin otaya kmasyla evren olumutur. z oluturan ses canllarda eylemli olarak (bilfiil), canszlarda gizli g (bilkuvve) ek linde mevcuttur. Bu canllarda istem ve istekle ortaya kar. Canszlardaki sesin ortaya kmas iin birbirlerine vurulmalar gerekir. Tanr kendisini insann yznde grnr klmtr. nsan ayran da szdr (kelam). Szn elerinin saysal bir deeri vardr. nsan yiizndeki bU"run (elif), burnun iki yam (lam), gzler de (he) harflerini verir. Bylece in sann yznde simetrik yazlm iki (Allah) szc bulunur. nsan yznde ayrca eitli hatlar da vardr. ki ka, drt kirpik ve satan oluan yedi hatta, ana hatlar (hutut- mmiye) denir. Bunlar kendileri ve bulunduklar yerler (hal ve mahal) bakmndan topbnrsa
verdii Batniliin

126

ALEVi VE BEKTAi iiRf;,ERI ANTOLQJ}S/

--

(14) eder. Ayrca erkekte ergenlik anda ortaya kan, sa ve sol yanlarda iki sakal, iki byk, iki burun kl ve bir ene alt klndan oluan yedi de baba hatt (hutuH ebiye) vardr. Bunlarnda kendileri ve yerleri bakmndan toplam 14 eder. Bylece insan yzndeki hatlarn toplamlar 28 olur, bu da Kuran'daki 28 harfi karlar. Sa ve ene altndaki hat ortadan ikiye ayrlrsa, hat says 8'e kar. Bunlarn kendileri ve yerleri bakmndan toplamlar 32 eder. Bu far9adaki 32 harfin karldr. Ancak Havva'nn (kadnlarn) yznde baba hatt olarak adlandrlan 7 hat yoktur. Fatiha da da yedi harf bulunmamaktadr. Bunun iin Fatiha'ya mm'l kitab (Kitabn anas) denir. Kuran'n srr (29) surenin banda bulunan, harflerde gizlidir. Bu harfler gerekte yinelemelerin saylmama.<; durumunda 14 harftir. (Elif, lam, re, kaf, h, ye, ayn, sad, te, sin, he, mim, kef, nun). Bu harfler sylendikleri gibi yazlrsa (bast) elifte fe, sad'da dal ve nun da vav harfi bulunduu iin say 17'ye kar. Bu 17 harfe muhkemat (anlam ak ve kesin) denir. Arap alfabesinin kalan 11 harfi de (be, te, se, cim, h, zel, ze, sin, dad, z, gayn) mutesabihtir (anlam belirsiz, eitli biimlerde yorumlanabilir). Asl Tanr kelam muhkemattan olan 14 harftir ve bunlar kendini insan yznde gsterir. Hurifilik,
Kuran'n

aklamaya alan

Bektailii etkilemitir. Kuran'n gerek anlamnn batn! (i) anlamlar olduu savndan hareket eden Huriflik, Tanr'mn insanda tecelli ettii sonucuna varr. Tanrlatrd insan kutsal sayar. Fazlullah' tanr gibi grr. Seyyid Nesimi de iirlerinin byk ounluunu bu retinin grlerini savunmaya ayrr. Hurufilik, daha ok tasavvufi grlere dayanr. Tasavvufu kendine gre aklayan Fazlullah'n kurduu tarikat btn slam aleminde taraftar bulmu isede, zamanla Alevilik ve Bektailik iinde eriyerek kaybolmutur. Simgesel bir yap tar, bu bakmdan. Bir tr simgecilik
saylabilir.

zahiri Alevilikle

anlamn

geerli saymaz

Batni anlamlarn

tevil yoluyla

LGL KAVRAMLAR

kblesi saylr. Burann,

1 - Beytlmamur: Gkte bulunduu varsaylan manevi mabet. Kabe olduu da sylenir.

Buras,

gk ehlinin

2 - Biat (Beyat): Manevi ynden balanma, sz verme. Birisinin yolunu kabul etme.
3 - Bilgi :
Geree ulamak

iin

bavurulan arac ...

4 - Cebrail:

Akldr. Ayn-

5 - Cem: Alevilerin dinsel trenleri... (Blmne bak)

cem veya cem treni de denilir.

Tavan yemezlik: Aleviler, tavan yemezler, slamiyette mekruh saylan baz hayvanlar vardr. Bunlarn banda domuz gelir. Aleviler, tavan da ayn kategoride grrler. Bu tavan yemezliin baz nedenleri vardr. Bunlarn banda, tavann ayba olmas gelir. Ayrca bu hayvann eti, kan phts gibidir. nsana tiksinti verir ve zel bir aba ile temizlenmesi gerekir.

----------------___fgRl__ l21
Tavann kafas
kuyruuna

kediye, kula eee, ayaklar kpee, burnu fareye, kuyruu domuz benzer. Bu hayvanlarn hibirisi de Mslmanlar tarafndan yenilmez. yenilmemesinin nedenleri arasnda, bu hayvann eskiden (dokunulmaz hayvan) olmasnn izleri de bu_lunmahdr.
baz

Tavann

Trk

boylarnda totemi

Aleviler, maymunu da tiksintiyle karlarlar. Aynn da adn anmazlar. Baykuu sayarlar. Buna karn, turna kutsal sayilr. Onun sesi, Hz. Ali'nin sesi gibi alglanm, uuu da Krklarn semah etmesine benzetilmitir.
uursuz, keklii fesat

Geyik de kutsal saylan hayvanlardandr. ldrlmez. Gvercin de Hac Bekta Veli'nin donuna girdii ku olarak mazlumluun sembolijdr; kutsaldr. Krlang kuu da uurlu kabul edilir. Koyun da kurban varl olarak kutsaldr. At ise darda kalann imdadna yetien hayvan olarak sevilir. Bunun dnda btn samal hayvanlar sevilir, ho tutulur. zellikle Pir Sultan Dede'nin dedii gibi, "Koumdan kouma gznden pn/renberler hoa tutun kz" dne uyularak ekonominin dieri olan kzler sevilir. Horoz; sslenir... Tavuk korunur.
BA

OKUTMA

Alevilik ve Bektailikteki "Ba Okuma", "kendini temize karma treni"dir. Buryat'larda her yl byle bir manevi temizlenme usul vardr. ''baba" (kam) ve "ogullar" (yardmclar), ay pnardan su getirirler. Bunu kazana boaltr ve kekik ard yapra, am kabuu ve kurban edilecek tekenin kulandan birka kl adarlar. Su kaynatlr. Kesilen tekenin birka damla kan da iine atlr. Manevi temizlenme iin kullanlan bu suya, "Tarasun" ad verilir. Hu aacnn dallarndan yaplm sprge ile, bu kazan kartrrlar. Belli ilemlerden sonra temizlenme tamamlanm olur. Cem'lerde Selma'nn hizmetini gren kimsenin kulland sprge ile, Tarasun'daki manevi temizlenme esnasnda kullanlan sprge arasnda benzerlik varr. Dede'nin veya baba'nn 11 yardmcs vardr. Pir, mrid ve rehber makamlarn s seviyede hizmetler olarak ayrnca, geriye 9 hizmet kalar ki, bu dokuz hizmet sahibini, Buryat'n amann (Baba), dokuz yardmcsna benzetmek mmkndr. Kesilen (Tlanan) kurbann tynden 12 kat olarak rlen ve kurbann kanna boyanan ipe, Alevilikte, "Lamelif bendi" denir ve bele bafanr. AlevilikBektailikteki, "Onyedi Kemerbest" ile, Altayllarn byk sayg duyduklar, da ve nehirlerin, "Onyedi Kam'" arasnda da benzerlik mevcuttur. "Boyuna sicim takma"nn, eski Ouz'larda esaret ve kulluk iareti sayld anlalyor. Dede Korkut destanlarnda, Salur Kazan'n olu Uruz'un tutsakl, u cmlelerle anlatlyor: ''Kl sicim ak boyuna takld", "Kara kldan sicim boyuna akld ", "Ak boyunda kl urgan taklu" (Mehmet Erz, a.g.e., s. 116)
birazck

128

ALEVi VE BKTAlilJ..RLERI ANTOWJS

ZNA

ahlfik anlayna gelince, baz kaytlara ve kendi dayanarak, bunu aydnlatmaa alalm. Aleviliin, snnet ve yedi farz'nda, ahlak ile ilgili hkmler vardr. yle ki: "Menakib el-esrfu' behcet el-ahrar" ile, yine XVI. asra ait olan ve "Dergah- alide Seyyid Abdlbaki Efendi hazretleri evliyaya muhib olan m'minlere gnderdii mektuptur", baln tayan 25 sahifelik risalede kzl-baln esaslar kaytldr. Menakib'e gre, bu mezhepte 3 snnet, 7 farz vardr. Snnetler: dilden tevhid kelimesini brakmamak, kalpten dmanl atp, kimseye kar kibirlenmemek ve kin tutmamak, gnl krmamak ve kimseye dmanlk etmemektir. Farzlar: Srrm saklamak, mezhepdalar ile birlikte olmak, yalan ve gybetten kanmak, hizmette bulunmak, mrebbisine itaat etmek, msahibini grp gzetmek, halifeden tac ve kisvet giyinmektir. Ayn kitapta bu 3 snnet ile 4 farzdan denin, yani bunlar yapmayanlarn, cezalar da yazldr. Bu cezalar, ihvan topluluunda tarik, yani sopa yemek ve halife ile mride para cezas vermektir" Alevi
mahadelerimize

topluluklarnn

Onsekizinci

asr Bektailerinden

Katib, bu ahlakn

esaslarn yle

gsterir:

"Haramdan zinadan kodan kaarz Hakk'a doru menzil menzil geriz" etmek, zina edeni yakmak suretiyle cezalandrrlard. Zina yapmak, "esrar fa vermemek, kyde ve obada geimsizlik etmek... bu yolsuzluklarn bazlar da lmle cezalandrlr.
babalarn hakkn Tahtaclar,

(M. Erz a.g.e. s: 138)

SACD
Ak kimlii, doum ve lm tarihleri kesin olarak bilinmi.yor. Ondokuzuncu yzy ln son yarsna dein yaayan bir Bektai ozan olduu sanlyor. stanbul'da domu ve
Fn<lk.l'ya yerlemi.

Makarac

Arapcamii evresinde makaraclk yapmtr. Bu nedenle kendisine Sacid derler. Rumelihisar'ndaki ehidler tekkesinin postunda oturan Mahmut Baba'dan el alp, tarikata girmitir. Galata'da bulunan Koyun Baba meyhanesinin devaml konuklarndan olduu sylenen Sacid'in 1844'de ld sanlyor. ounlukla aruz lsyle rin-dane iirler yazmtr. iirlerinde Hurufilik inanc egemendir. Gl ve zevkli bir ozandr. Akc bir dili vardr. Kolay okunur anlalr nitelikteki iirleri, tarikatn tm inceliklerini ve zelliklerini tar; iirlerinde varln birlii felsefesinin damgas ilk bakta grlr. iirlerinde Batnilik rzgarlar estirir.
-1-

Mevc urup umman- akdan ah- Fazlullah benem Cmle ilmin ilmiyim esrar- ilmullah benem Mani-i maz- hakikatte elif bft olmuum Ayet-i tefsir-i a'zam ire srrullah benem
ncil Tevrat Zebur Frkan'a harf- ebcedim Pa v a v ja v ga cem'inde aynullah benem

Levh-i mahfuz-i Huda'yim ar krs-i mnteha stiva-yi hatt- mevcudum kelamullah benem
Bin hir esma ire grdiim hen mf:emma srrn Kim Enelhak da'visinde zat sfatullah benem

Kul keffi emrinde ben de var idim Sacid idim Gr muradullah iinde kntkenzuUah benem

Mani : Mana, anlam - Magz : Beyin, z - Esma : simler - Msemma : Ad olan, adlanm - l...evh- mahfuz : Sakl levha - stiva : Halkla Halk arasna veya batn ile zahir arasna ekilmi sanal bir izgi veya arakesit - Kafa: Sknt Knt Kenz: Ben bir Hazineyim.

130

AI.EVi VE BE:_KTA/ il!J.f.ER_i ANTOLOJiSi

-2nedir bildir bana ya Rab Bir istek var bu canmda nedir bildir bana ya Rab Anan yoktur baban yoktur vcudun yok mekan yoktur Mnezzehsin nian yoktur nedir bildir bana ya Rab Eki rb hur hasnayi memat yok anda ibkayi Cihanda kasr ankay nedir bildir bana ya Rab
Sratn kl

Kulamda dehanmda

gibi ince kltan pek de keskince Ben ol menzile gidince nedir bildir bana ya Rab

Kulun Sacit bu kavgada koma maksudun uhrada Cemalini bu dnyada nedir bildir bana ya Rab

Mnezzeh : Kaytlardan arnm - Memat : lm - Cemal : Gzellik, gzel yz - Eki rb : Yiyip, imek - Hur hasna : Gzel huri kzlar - Uhra : Ahret, br dnya - Kasr anka : Yksek kk - Dehan : Dil - Memat : lm - Menzil : Aama, yer- Cemm: Yz. gzellik- bka: Srekli daim. Rab: Tanr, efendi.

-3Zat-

vahdetten bize takdir olur tedbirimiz Defter-i Levhden drlmtr ezel tahririmiz

Bir mekan bulmaz ki bizden rzgar mihman ola Bir sfat ire deildir mecrnua'- tasvirimiz beli biz sabitiz Fani olmaz bir nfusuz Hak in tekbirimiz Halimizden hal alnmaz biz harabat genciyiz an- Hakk daima abad eder ta'mirimiz Bir temaa eylesek mevcud-u zulmet ehline nurunu ihya eder te'sirimiz
Almadk gaflet demin biz Sacid' iz taat ile Hi gubar etmez kabul ayine-i tathirimiz
Kainatn varidatnda

Fazl- Hakkn

Defter-i levh: Levhi mahfuz, Sz haline gelmemi Tanr vahyi veya sakl kitap, gerek Kur'an - Taat : badet - Gubar : Toz -Tahir : Temiz - Zat- Vahdet : Birlik z, Tanr - Varidat : Gelir - Abad : Yapma -Tahrir: Yaz Gen: Hazine - Mecmua: Toplu, dergi - Abadi: Ebed/er, sonsuz gelecek zamanlar, en hayrdr- Tathir: Temizleme -Tekbir: Tanry anma- Kainat: Evren.

-4Biz vahy-i ilahi ile Kur'an'dan uyandk Biz batn- maanideki seyrandan uyandk Biz bab- Ali'den okuduk kenz-i ulumu Biz beyte giriip hace-i burhandan uyandk Biz Hulk-i Muhamrned'den olup nur-u Huda'y Biz mmet-i vusta-yi Horasan'dan uyandk Biz bezm-i Elest srrna her demde kaviyiz Biz ahde vefa eyledik imandan uyandk Biz bade-i enguru skup krklar iinde Biz krklar ile bir gl-i handandan uyandk Biz levh-i tecellide grp paye-i zat Biz an tilavet edp irfandan uyandk Biz ak u muhabbetle girp bezm-i safaya Biz nur-u velayet ile meydandan uyandk Biz bamz verdik ana ekti rzaya Biz Mrid-i Mahmud gibi sultandan

uyandk

Biz Sacid olub dtk o mihrab- cemale Biz can verp sonra o canandan uyandk

Ulum: Bilimler- Bade-i engur: zm ras - Levh-i tecelli: Tecelli levhas Kenz: Hazine - Paye: Mevki, makam - Tilavet: Okumak -- Batn- maani: Manann iiz, ii - mmet-i vusta : Orta mmet, lml ve dengeli mmet, Mslmanlk - Kavi : Gl, salam - Bab: Kap -- Hace: Hoca.
LGL KAVRAMLAR A-SNN-: Bu iki szcn szlk anlam Snni snnete tabi olan, ii ise taraftar demektir. Ortaya klar itibaryla Hz. peygamberin vefat sonrasna kadar uzanan bu iki kavramn anlam ereveleri u ekilde olumutur: Hz. Muhammed vefat edince onun yerine kimin halife olaca mslmanlar arasnda tartma konusu olmu ve baz sahabiler etrafnda "taraftar"lar (ialar) olumutur. Tartmalarn sonunda Ebubekir halife seilmi, Hz. Ali ise daha sonra 4. halife olarak bu greve getirilmitir. Fakat o tartma lardan itibaren, halifeliin esas itibaryle Hz. Ali'ye ait bir hak olduunu, bunun ayn za-

132

ALEV VE BEJ<TA JIRLERI ANTOWJiS/

manda hayatta iken peygamber tarafndan aklandn, dolaysyla bu aklama emrine itaat etmeyen mslmanlarn gnahkar olduunu savunanlara genel bir adlandrma olarak (ia) (Hz. Ali taraftarl) denmitir. ii ise ia mezhebine mensub olan demektir. Snnilikle iilik arasndaki genel farklar daha ok Hz. Ali ve Muaviye arasndaki mcadeleler ve giderek tarih iinde gruplar arasndaki srtmeler eklinde belirir. Bu ayrlk, Hz. Peygamber'in torunu Hz. Hseyin'in Kerbela'da ehit edilmesinin ardndan oalm ve yer yer dmanla dnecek tarzda katlamtr. Ancak, nefret nefretle, ate atele sndrlmez. Bar; insan olarak tek bana, toplum olarak uluslarla, devletlerle tm gereksinmelerimizi gidererek varlrmz srdrebileceimiz tek yaam pnardr. Bu nedenle, insanlk tarihini "insann insana yolculuu" diye tanmlayabilir miyiz? derken bu savam ayrl aabiliriz. Hz. peygamberin snnetini takip eden ve mslmanlarn byk ounluunun (cemaat) grlerini srdrenler ise Ehli-snnet ve'l"cemaat veya ksaca Snni, snnilik adyla anlagelmitir. Tarih boyunca bir ok kola ayrlan iilik bu gn ran, Irak, Suriye ve Azerbaycan'da yaygn olan bir mezheptir. Dier islam lkeleri byk lde snnidir. Trkiye'de bir lde ballar olan Alevilik ise mezhep-tarikat karm bir zellik arzetmektedir ve iilik kadar eskidir. Alevilik, Trk inanlar ile Anadolu tasavvuf etkileri toplamdr. Snnilikte yaygn olan fkh mezhepleri 4'dr. Hanefilik (Trkiye'de hakim mezhep budur), afilik (Gney dou Anadolu'da yaygndr), Malikilik, Hanbelilik.
RK , MRK : Kelime olarak irk, ortak olmak, ortaklk yapmak, ortak gibi anlamlar tar. tirak, irket, terik (terik-i mesai) erik, mterek szckleri de ayn kktendir. Dini bir terim olarak irk, yce Allah'a ortak komak, Allah'tan baka Tanr'larn da varln kabul etmek, baka. varlklarn da Tanr zellii tayabileceine inanmaktr. Bu tr inanlara sahip olanlara da mrik (irk koan, irk sahibi) denir. irk, yce Allah'n say ve nitelik olarak bir ve tek kabul edilmesi demek olan tevhid'in zdddr. lk bakta kfrn daha hafif ekli gibi grnse de yanl ve bozuk bir tanr inancnn var olmas ve devam etmesine imkan tand iin Kur'an ve hadislerde nemle ele alnmtr. Nitekim mmin ve mslman olabilmek iin inanarak sylenmesi gereken Kelime-i ehadet ve kelime-i tevhidde, yce Allah'n birlii ve teklii vurgulanmtr. slam dininin irk ve mrik kavramlar zerinde bu kadar srarla durmasnn tarihi nedenleri de bulunmaktadr. Hristiyanlkta Hz. sa'nn, Yahudilikte Hz. zeyir'in "Tanr'nn olu" kabul edilmesi ve tanrlk zellikleri tadklarna inanlmas bu sebeplerin banda gelmektedir. Ayrca Hz. peygamberin gnderildii Arap toplumunda putperestlik (Allah'tan baka varlklar tanr edinme ve onlara tapnma) ok yaygnd ve yaamn her alann kuatmt. Allah'n birliine dnsz, kaytsz, koulsuz inanmak slam'n temel ilkesidir. Dier herey bu ilkenin ekseninde dner, teferruat saylr. Hz. Muhammed, Tanr'nn Cibril aracl ile kendisine "Medine sokaklarnda (Lailaheillallah) diye baran herkes cennete gidecektir" mjdesini verdiini bir hadisinde belirtir.

B-

komak

HIFZ
Ondokuzuncu yzylda yaad sanlan bir Bektai ozanidr. Bolvadin'li olduunu belirlememize karn, yaam, gerek kimlii, doum ve lm tarihleri, gerek ad hakknda elimizde bir bilgi ve belge bulunmamaktadr. Ondokuzuncu yUzylda, Bektailerin dzenledii baz yazma nefes dergilerinde, iirlerine rastlanmaktadr. Saz airi olarak tannr. 19. yzylda yaad tahmin ediliyor. Kazmanl Mfz ile bir ilgisi yoktur. Dili a daldr, Osmanlca'y kolaylkla kulland anlalan Hfzi, ehlibeyt dmanlarna kar duyduu nefreti iirlerinde yanstmakta ok baarldr.
-1-

Geldi n mah- muharrem kld detri ruena Hatr- uaka dt macera- yi Kerbela nki ol menzil musahib mecma- i bahr- i bern Tenedil oldu ehid anda Hsiyn- Mcteba Cem olup Kufe diyarnda gruh- i ekiya Al evlad- Resul'e grdler cevri reva Bir azim fitne uyandrd Yezid-i bi haya Syle vallahi sezadr canna la'net seza Ol vesasz birahmler kavi- i mergup ettiler Kufe'ye davet klup irsal- i mektup ettiler Sanasn bin can ile canan matlup ettiler Sonra ahdi bozdular akvali mekzup ettiler Sed ekb mebzul Frat' anda mahcup ettiler Bir azim fitne uyandrd Yezid-i bi haya Syle vallahi sezadr canna la'net seza n bilirdi nur- u em- i Ahmed- i Muhtar idi Valid- i Al- i cenab- Hazret- i Kerrar idi Mader- i bint- i Resul- i Hazret- i Zehra idi Dader- i pak- i Hasen hulk- Rza Hnkar idi Nesi- i peygamberliin fiyii kim zhar idi Bir azim fitne uyandrd Yezid-i bi haya Syle vallahi sezadr canna la'net seza

134

ALEVi VE BEKTA/ JIRLERI ANTOLOJiSi

Bir takm namerdleri mnkad edb fermanna Ol liva- yi nash dikti Kerbela meydanna Kahr mstahsen grb Al- i Resul'n anna Bignah mazlumlarn girdi o zalim kanna Mansb- dehri deiti devlet- i imanna Ta be- maher la'net olsun kendine avanna Bir azim fitne uyandrd Yezid-i bi haya Syle vallahi sezadr canna la'net seza Allah Allah yle bedbahtn olub fermanberi Saymad asla hukuk- Hazret- i Peygamber'i Bir iim suyu diri etti havaric lekeri Sureta islam idi sirette kafir ekseri Olmad byle musibet devr- i ademden beri Ya nice ya dkmesin erbab- akn gzleri Bir azim fitne uyandrd Yezid-i bi haya Syle vallahi sezadr canna lii'net seza Bu muharremdir zemin u asuman alar bu gn Vakt- i matemdir muhibb- i hanedan alar bu gn Ek- i hasretler dkb de tende can alar bu gn Akann dide- i giryan kan alar bu gn Hasl feryad edb cmle cihan alar bu gn Ala Hfzi ak ile uftadegan alar bu gn Bir azim fitne uyandrd Yezid-i bi haya Syle vallahi sezadr canna lii'net seza

- Seza: Uygun - Dri: Muhta - Havari: Harciler, hari: Aklar - Tenedil : Susuz gnl, bar yank- Birahm : Merhametsiz rsal : Gndermek - Mekzub : Yalanlamak veya inkar - Mahcup ettiler : Utandrdlar - Valid : Baba - Mader : Ana - Dader : Karde - Namerd : Kt insanlar - Mansb dehr : Dnya nimetleri - Ek : Gz ya Miinkad: Rnyun eme - Lva-y nash: Nasihat - t : vn bayra - Mstahsen: Beenilmi - Uffadegan: Dknler, aklar- Ulya: Yce - Dtde-i giryan: Alayan gz Muhibb-i Hanedan : Aleviler-Bektailer, mminler - Kahr- mstahsen :
Uak Beenilmeyen iler.

Bhaya: Hayasz

-----------------------

EM'

135

-2Hak cemalin nur- i efkat la feta illa Ali Sendedir htf u hidayet a feta illa Ali Bunca ervah ins cinni arurlar Rabbena Drr- i yekta sarf- kuvvet la feta illa Ali Bunca eya ism- i a'zam srrn izhar eyleyen Beyt- i ulya- yi hakikat a fota illa Ali Heft alem nesl- i adem hep senin:anndadr Dediler ah- velayet la fota illa Ali Kendi bilir ismi bin bir okunur Rabb- Celil Kimse bilmez srr- hikmet a fera illa Ali
Hfziya hifz- eyleyb dnya v mafihay bil Baki Hak nur- i nbvvet lii feta illa Ali

la feta illa Ali: "Ali'den baka, savata dman datan bir er, yoktur Bir hadis Beyt: Ev - Rabbena: Tanr'mz - Drr- i yekta : Biricik inci = Hz. Ali (Hz. Muhammed'e de Drr- i yetim yani en byk inci san verilmitir)- Lutf u Hidayet: Balayc ve doru yola itici - ah- Velayet : Evliyalarn bakan -- Mafiha: indekiler- lya: Yce - Heft alem : Yedi alem - iret: Gidi tavr - Dide: Gz - Gryan: Alayan - Hfz; Saklanu, ezberleme - ntiha: Son - Mnteha: En u. en son -- Piva: nder - Ervah : Ruhlar.

--3Biz gulam- Ehi- i Beyt'iz La feta'dan gelmiiz Ceddimiz nur- i nbvvet mntehadan gelmiiz Okuduk ilm- i lediinni vakf- esrar olub Kntkenz'in srrna lutf u atadan gelmiiz
ah

ems

Hasen ah- Hseyn- i Kerbela ervahmz mah ahter- i Zeynel'aba'dan gelmiiz

Ca'fer'i Sadk bah iman eyleyen
Kazm Rza

Bakr

Musi- i

nesi- i Huda'dan gelmiiz

ah Taki v ba Naki hem Askeri Mehdi liva Menzil- i ah- Velayet pivadan gelmiiz
Rahmzdr ol Horasani tarik- nazenin Can verb can almaa ta intibadan gelmiiz

Hem Sakahm hamirini ak- Ali'den nu edp Lezzet- i mest- i Resul- i Kibriya'dan gelmiiz Merkez- i kana ermitim geldi Hakk'n kudreti Hfzya hfz eyleyb sahip safadan gelmiiz

Hz. FATIMA {R.A.H) Hz. peygamber (s.s.) efendimizin sevgili kz Hz. Fatma (r.a.h), bir sylenceye gtlreKabenin Kureyliler tarafndan tamir edildii yl, Hz. peygamber (s.s.) efendimiz 35 yandayken, bir rivayete gre de Hz. peygamber (s.s.) efendimiz 41 yandayken dnyaya terif ettiler. Hz. Haticenin (r.a.h.) vefatlarnda 15 yalarnda olan Hz. Fatma'y ilk olarak Hz. Ebubekir (r.a.) sonra Hz. mer {r.a.) istediyse de, Hz. peygamber (s.s.) "Fatma hakknda henz Allah'ta bir hkm gelmediini" bildirdi. Bir sre sonra akrabalarnn sra rna dayanamayan Hz. Ali (k.v.) Fatma'y istemek iin Resulullah'r huzuruna girer, ama konumaya cesaret edemez. Bam ne eerek iki dizinin stnde oturup kalr. Hz. peygamber (s.s.) efendimiz "Fatma'y istemeye mi geldin" deyince, Hz. Ali (k.v.) ancak. "evet" diyebilir. Bunun zerine Hz. peygamber (s.s.) efendimiz Fatma'ya, Hz. Ali (k.v.)'nin kendisini istediini syleyerek fikrini sorar. Hz. Fatma (r.a.h.) susar. Ve nikah kylr. Hz. peygamber (s.s.) efendimi7. nikahtan sonra alamaya balayan Hz. Fatma'ya (r.a.h.) "Ben seni isteyenlerin en bilgilisine, yumuak huyda ve aklda en stnne ve ilk mslman olana verdim" buyurdu. Nikahtan sonrn kendi aralarnda bu konuda fsldaan lar olunca peygamber (s.s.) efendimiz ''Fatma'y ben nikahlamadm Allah nikahlad" buyurur. Hz. Fatma (r.a.) eyizi, Hz. Esma'n yapti minder, ii hurma lifi doldurulmu yastk, bir ko postu, eski bir kilim, bir krba, bir testi, meinden yaplm bir su barda, hurma yaprandan rlm bir sedir, saakl bir hal, iki tane ta el deirmeni, bir un elei, bir havlu, bir yorgan, iki elbise, yatak yerine kullanlan ko postundan ibaretti. Dn yemei ise ekirdei kartlm kuru hurmaya, un ya ve tuzsuz kelek kartn larak yaplnt.Ensardan Hz. Cabir (r.a.) "Biz Ali'nin gveyliinde, Fatma'nm gelinliinde bulunduk. Onlardan daha gzel gveyi ve gelin grmedik" der. Bu evlilikten Hz. Hasan, Hz. Hseyin, Hz. Muhsin, Cenab- mm Glsm, Hz. Zeynep dnyaya terif etmilerdir. Hz. peygamber (s.s.) Hz. Fatma'y ok severdi. Ne zaman huzurlarna girse k zn ayaa kalkp karlard. Her seferden dnlerinde ilk nce mescidde iki rekat namaz klar, sonra Hz. Fatma'ya urar, daha sonra elerinin yanlarna giderlerdi. Resulullah (s.s.) rahatszlklar srasnda Hz. Fatma (r.a.h.)'nn kulana bir ey fsldar. H. Fatma (r.a.h.) alamaya balar, Hz. peygamber (s.s.) alayan Fatma'ya bir eyler daha syleyince, Hz. Fatma bu sefer sevinle tebessm eder. Hz. Aie merak edip sorduunda "Resulullah (s.s.) bana evvela vefat edeceklerini sylediler; bunun iin zlerek aladm. Arkasndan, yanma ilk nce sen geleceksin deyince diye haber verince de, sevinten tebessm ettim" diyen Hz. Fatma (r.a.h.) Hicri II. yln Ramazan'nda Hz. Muhammed (s.s.)'in ahirete irtihallerinden 6 ay sonra vefat etti.

EM'
Asl ad

Ahmet'tir.

Helvac

Mehmet

Aa'nn oludur ..

l 738'de yada (1783) de

Konya'nn Piresat mahallesinde doduu sanlyor. renim grmemi, babasnn yannda

almtr. Ak

Ondokuzuncu yzylda yaam bir saz Hacca gittii ve 1841 'de ld baz kaynaklara gre de 1834 veya l839'da ld belirtiliyor. Dini ierikli iirl~ri vardr. Bunun dnda kimlii hakknda elimizde yeterli bilgi yoktur. Dertli ile
airidir. Konya'ldr. 831 'de Yalnz tabasma'>

arkadalk yapmtr.

olan divannn bir ok yerinde, kendisinin Mevlevi olduunu ak lar. Ancak, Bektailii dile getiren bir ok iiri de var. Bu olguyu, saz ozan olmasna ve Bektailie zenti duymasna balamakla doru bir sonuca varlamaz. Eski kltrmz ok iyi bilmektedir. Eskiden Bektailik, gizli bir tarikatt. Baz insanlar, Bektai olduklar halde kimseye bu srr amamlardr. Hatta Bektai tarikatna girmi bir ok insan, bu tarikata girdiini eine ve ocuklarna bile sylememitir. Bu sr saklama (Takiye)ilkesi gereidir. Bu nedenle em'i takiye gerei, Bektai olduunu gizlemi olabilir. em'inin eriat buyruklarna sevgi, sayg duymas, Bektailikte grlmemi bir ey deil. nk Bektailie girmi bir can, mridi, eriat ilerinde serbest brakrd. Namaz klan, oru tutan Bektailer vardr. Mezar Mevlana mzesinin yan bandadr. Torunu Emine de akt. "emi'nin gl", "em'inin kz" mahlaslarn kullanmtr. Hzri'de ad saylr. Hece ve aruz lleriyle iirler yazmtr. Divan vardr. Fevzi Halc, Ak em'i Hayat ve iirleri ( 1982) adl kitapta btn iirlerini toplamtr. -1Gnlmn evinde seyran eyleyen Hak'dan bize mihman Ali'dir Ali Her derdime benim derman eyleyen Can iinde canan Ali'dir Ali
eriatle bile hakdr hakikat Ma'rifetde duran ehi- i mahabbet kiiye sundu kevser- i erbet Maarada sunan Ali'dir Ali

.L

Gafil olma sen de can gzyle bak Nesimi'nin derisin yzdler mutlak krarlar alan Ali'dir Ali Hallac- Mansur'un sz Enelhak Her nefesde ahn medhini syle Srrn fa etme znde gizle Erenler izini daima izle Candan ire canan Ali'dir Ali

Nice canlar durmaz Hayder arr Pir Selman ardnca Kanber ular Kande arrsan gelir yetiir Kul em'i' ye iman Ali'dir Ali

138

ALEVi VE BE_KTA._1 lJRLERI ANTOWJiSi

-2Hac Bekta- Veli'nin bindii cansz dvar MazhaN nur- u Ali'dendir ana ol yadigar Na're- i Dldl ederdi ar- a'lada karar Sad hezar bin kafiri bin na'rede etti ikar Dedi aslanm Ali'dir kudret ile Girdigar Ui feta illa Ali la seyfe illa Zlfikar

Koydular ban o ahn Kerbela meydanna Hseyn'in kanna Urdu sikkini pelidler kymadan gerdanna Bu hareketler yaramazd o ahn anna Dmeden kan yere ol demde ard gubar La fetll illa Ali a seyfe illa Ziilfikar
Bastlar parmaklarn ahm

Emr- i Hak'la ah Hasen ile Hseyn oldu ehid Alaub gkte melekler ettiler matem edid Biz de evlad- i Resul'z eyleriz matem cedid Ol Yezid Mervan- Hak etsn cenahndan baid m; ci gkle melek hakknda eyler inkisar La feta illa Ali !fi seyfe illa Zlfikar
idb

bu hali cennet ehli geydi kareler

ki cihan serveri at derunda yareler

Nur- u Hak'la karb gitti o dem mehpareler Hare dek kan alasunlar ak- avareler Bu mahabbet em'i' dir ta hare dek byle yanar La feta illa Ali la seyfe illa Zlfikar

Mazhar- nur- Ali : Ali 'nin nurunun belirlendii yer - Sikkin : Bak, haner Gubar : Toz toprak - Baid : Uzaklama - Mehpare : Ay paras gibi gzel olan - em : era, mum - edid: iddetli, youn - Cedid: Yeni - nkisar: Krlma -- Mehpare: Gzel - Server : Bakan.

-3Rah- Hakk'a ihtida derban olur Bektailer Pir- i aka can verib canan olur Bektailer Tac taht terk idb brahim Edhem akna Varlndan soyunub ryan olur Bektailer

Bir acayib hal olur tac urunca re'sine ems gibi eyler tulu' nur- u mahabbet kalbin~ Her kaan bassa kadem sdk ile irfan bezmite Gah olur can gahi de canan olur Bektailer Gah uzadr destini semaya ankaay tutar Gah ejderha olub bir demde dnyay yutar Gah zaif- l- hal olur em'i tek mur'dan beter Gabi tac altma pnhan .olur Bektailer

Rab: Yol - Mevc: Dalga - Cerh: Yaralama_:_ en: Gne- Derban : Kapc - Anka : Otuz ku byklnde olan hayali bir ku - Mur: Karnca - ptida: ilk -Cevr: Eza, cefa, stem- Re's: Ba- Tu'I: U~;~ma.
--4Bazar- ak ire cevri gzeller Mezada vermiler kapan kapana D eminden zuhur eyledi seller Durmaz mev vurur kapan kapana
Cemilin gsterdi bir iki dilber Gnl hi durmayp grdn ister Biri kaymak satar birisi eker Mnasip bulmular kapan kapana

. Mekadir anlamaz bir cananm var Sermaye akmdan ok ziyanm var Muhabbet arsnda bir kapanm var Gam alr satarm kapan kapana

Hamdolsun pirimden aldm himmeti Dilerim bazuda bulam kuvveti Uyandrdm em'i'm giydim ksbeti Geldim ra'kiplere kapan kapana

Mezad: hale - Mev: Dalga - Cemal: Gzellik - Mekadir: Dee.r bilmez Hab: Paylama, azar, darlma - Ref-i nikab: Yz rts alnca - Sin: Mezar Trab: Toprak - Nsha-i Kbra: Byk yazl - Kesbetmek: Kazanmak.

-5-evrilir bama cihan dar olur Bana efendimden itib olunca Blbl gibi iim ahu zar olur Gl yznde ref- i nikib olunca Efendim beendim tarz- edam Onun n ekerim cevr cefan Balamam dilimden medh senan Sin'e girip tenim trab olunca

J, Nsha- i kiibradr gnl hor bakma

Derunum ehrini odlara yakma kasdedip ykma Tamir kabul etmez harap olunca
Mevla'nn yapsn

Derdi akn ile iti pryanm Semaya ser ekti ah efganm Sefa m kesbettin benim sultanm em'i' nin cieri kebab olunca

140

ALf'/ VE BEKTAi iiRLERi ANTOWJ/Si

-6Derununda muzr derdi olanlar Gizli gizli bab- Lokman'a dm Derd- i gam ararken safa bulanlar Uygun ahbab ile yarana dm Muhibb- i sadklar bigane olmu Muhabbet bann glleri solmu ay ta yakutun bahasm bulmu imdi cevahirler ummana dm
. Terk- i vatan etmi km elinden Kapam guunu halkn dilinden Aciz taciz kalm densiz elinden Yazk garip bayku virana dm

Cem olaldan beri ervah- mahluk Dediler ki bize bir elence yok Taksim olunanda aka mauk em'i'nin em'ine pervane dm

Muzr: Zararl - Bab: Kap- Bigane: Yabanc- Gu: Kulak-- Ervah- mahluk: Varlklarn ruhu - Mauk: Canan, sevilen - Taciz: Rahatsz etme, sknt verme - Aciz : Zayf. gsz.

-7Mahbubu canana gnl verenler Gurbet ele dm dalar dolanr Yitirir akln mecnun olanlar Al yerine kara balar dolanr

.J, Ak elinden bu sevdaya urad

Pervanenin yanmaktadr murad Benim- n etmesin blbl feryad
Goncann bana alar dolanr

Dnyaya geldi bir nice evliya Hi biri ad olup gi.ilmedi mi ya em'i gurbet elde yar diye diye Aktp gz ya alar dolanr

-8imdiki dilberler sze uyarlar Bakmazlar gedaya ararlar bay Onlar daim atlas, libas giyerler Beenmezler bizim eski abay

. Cila-y kalbtir ak olmaz vaki

Mevla'y

Bu cihan kimseye kalmad baki seversen mey sunan saki Nevbetim geldike kesme abay

Gzel ahlakna dil oldu hayran Mevlam iimizi eylesin asan Hatra geldike oul Ali Can karma gnlden em'i Babay

- - - -..- - - - - - - -..-------..- - - - - - - - - . ----------~_EM_'i

141

LGL KAVRAMLAR

1 On iki hizmet (On iki post): Cemde yrtlen hizmet.says, 12 mamlara

balanm olduu
vardr. Dier

hizmet says
mrittir.

iin 12'dir. Bu hizmet sahiplerinden hizmetler, yalnzca hizmet olup posta bal 12'dir.

mrit,
deildir.

rehber ve pir iin post Gerekte post says 3,

Alevilikte, Mrit Postu, Hz. Ali makmdr. Takirat (batn) Ali 'nin olduu iin o Cebrail'i en evvelki yaratl srasnda aydnlatp mahvolmaktan kurtard iin onun mridi de saylr. Bu yzden, Ali,
Mrittir,

Muhammet ise rehberdir.

12 Hizmetin ad ve makam sahipleri Alevilikte, yolun uygulamalarna gre deiiyor. Hatta, dedebaba geleneine gre Mrit postu, peygambere, rehber postu Ali'ye ait gsteriliyor. Gerek elebiler, gerek Ocakzadeler, bunu kabul etmezler. Bu hizmetler cem blmnde belirtilmitir. 2 - On sekiz bir alem: Eski inana gre 18 alem vardr. Araplar, bunu son say olan binle anlatmlar, bylece de on sekiz bin fem kavram ortaya kmtr. Bunlar: 1Tanr'nn aktif belirtisi saylan akl kll, 2- Akl- k:llden doan pasif yetenek olan nefs-i kll, 3- 9 tane gk, 4- Drt tane unsur, 5- tane de mevluttur (Maden, nebat, hayvan).

142

ALEVi VE BEKTA iiRLERI ANTOWJ/S

LGL KAVRAMLAR

1 - Hdrellez: Alevi kesiminde bayram olarak kutlanan gnlerden birisidir. Bu szck Hzr-lyas'tan bozmadr. Bunlar ab- hayat {lmszlk suyu) ien iki ermi olarak kabul edilir. Bunlarn ylda bir kez gl dibinde bulutuklar var saylr. Hzr karada, lyas denizde bunalanlarn yardmna koarm. 2 - Hora geirme: Yemei yemek. Horden, Farsa'da yemek demektir. Yenenin hoa gittiini ifade iin, Hora geti denir. 3 - Hseyni: Alevi... mam Hseyin yoluna bal olanlar. 4 - Ik: Alevilere 15. ve 16. Yzyllarda verilen adlardan birisidir. Bu ad; Alevilerin bilgisizlik karanln ap bilginin aydnlyla dirildiklerini; yani kta olduklarn anlatmak iin kendilerince de kullanlmtr. Bu balamda ilk kullanann Hac Bekta Veli olduu kabul edilir. 5 - cazet: zin ... Bir yerden ayrlrken okunan tercemana da icazet terceman derler. Eskiden dedelik veya rehberlik yapacaklara mrit tarafndan verilen belge, izin .

ZAHM
adalar arasnda ok baarl bir ozan olan, gerek ad .ve kimlii ile yaptlar bilinmeyen Zahmi, ondokuzuncu yzylda yaamtr. Bektaidir. ankr'ldr. Medrese eitimi grmtr. iirlerini Ahmet Talat ve Tahsin Nahid toplamtr. Bundan baka, Bektailerin dzenledikleri yazma Nefes dergilerinde baz iiirleri bulunmaktadr. Hece lsnn yan sra aruz lsn de baarl bir ekilde ~ullanmtr. 1863 tarihinde vefat etmitir. iirlerinde Vahdet- i Vcud felsefesini zmseyen bir anlayla varlk birliini inceliklerine ve derinliklerine dein ilemi, bu konuda tinsel zevkin ve iirden tad aldr
mann doruklarna ulamasn bilmitir.

-1-

Ehli shan biziz arifan ire Lisanmz saar l'l gevher Sultanlk isteyen dil cihan ire ptida nefsini bilmeklik hner
Nasl Gybetinden

ah risalettir dilde yaverim Hazreti Ali'dir yolda rehberim Daima harabat ire gezerim Erenler meslei budur birader

har grndn zhd fenaya eli demez riyaya Kahpe ankrl Zahmi gedaya Kimi rafizi der kimi surheser

Ehi i shan: Ozan - Risalet: Elilik, peygamberlik- Har : Diken - L'l gevher: nci taneleri- Surheser: Krmz ba (Kzlba)- Harabat: MeyhaneYave: Yardmc- Raf"lzi: Hz. Ali taraftarl - Ziiht fena: Sofu.

-2Kimse almaz bizim nakkamz Bin bir yz grnr mir'atmzda Hzra hemdem ettik yoldamz Hayy1'ehed gizli rnematmzda Mazi mstak ele masadak biziz Ulemaya ilim muhakkak biziz Men erani fekad raelhak biziz Sfat Hak zahir sfatmzda

Zahmi mezahibin sahipleriyiz Dareynde alimin raplaryz Biz Al- i Resuln sahipleriyiz Bir nokta yazl beratmzda
Nakka : Resim - Mir'at : Ayna - Hayyiil'ebed : Sonsuz dirilik - Men erani fekad rael hak : "Beni gren gerekte Tanr 'y grr... " anlamnda bir hadis - Sfat Hak zahir sfatamzda : Tanr 'nn nitelikleri sfatmzda aa kar. - Mezahib : Mezhepler - Dareyn : Dnya ve ahiret - Rap : Rabet edilen, beenilen Memat : lm -- Berat : Belge - Mustak : Gelecek, n - Musadak: Tpk, onanan - Ali- Resul: Ehlibeyt.

144

ALEVi VE BE~TAi iiJ_?LERl ANTOWJlSi - - - - - -

-3Hakikatte murgu tayyar olanlar Umekanda aiyan neylesin Hkm hatemile seyyar olanlar Mur deildir Sleyman neylesin Muhibbi bendei H.ayder olanlar Bezli mredenler Kanber olanlar Semme vehullah'a mazhar olanlar Can olur canana can neylesin

Hamdlilah bu dil murada yetti Savn ile salat kld terketti Zahmiya yar ile mihmana gitti imdengeru hanman neylesin

Morgu tayyar : Uan ku - Lamekan : Mekanszlk - Aiyan : Yuva - Hatem : Sleyman peygamberin mhr - Mur : Karnca - Semme vehullah : "Doudan batya kadar nereye baksan, Tarrz'nn yzn grrsn" tnlamna bir ayet Hanman : Mal, mlk - Savm- salat : Oru- namaz - Mihman : Konuk Mazhar : Erien - Bezi- i mr : mr yettii kadar - Seyyar : Gezginci, dolaan - Hamdullah: ok kr - Zahida: Sofa.

-4Zahida yanama semti salata ok girip ileyip ol yandan getim Deime cenneti iki rekata kisi de senin ben andan getim
Zahit dinin kaydn edeli zail Rah hakikate olmuuz vasl O kfr zlfne olal mail Seyri ruhu din imandan getim

Eek

Sofi mahabbete nedir inadn deyu daim sylenir adn Al eer can ise bugn muradn Zahmi gibi ben de bu candan getim

Kfr zlf : Siyah sa manasna gelse de, burada mecaz olarak, bu grnen okluk alemine iaret edilmitir - Mail : Eyilimli - Seyri ruhu din imandan getim : Burada mecaz. benzetme vardr. Yani air: "Btn kaytlardan kurtuldum, Tann'nn katksz kulu oldum" demek istiyor- Zail: Yok- Rab: Yol - Zail: Sona erenDila: iste - Advv: Dman - Ekber: Byk.

------- - - - -

- - - - -ZAHMI
-5-

145

Dila tecdid- i matem et bu gn mah- muharremdir Melaik in.c; ile cinni bu gn hep ehi- i matemdir Velayet ahnn yahu ehid olduu bu demdir Advv- ekberim ancak benim bir iki ademdir Birisi imr- i Zlceven birisi bn- i Mlcem'dir Bulara daima lii'net demek m'mine elzemdir. Muharrem mahnn cum'a gnnde oldu bu hengam Namaza sa'y ederken ol cenab- ~azret- i imam ehid edp o ah ah yezidler ettiler bayram Ali'nin katline gayret Hseyn'e eyleyen ikdam Birisi imr- i Zlceven birisi bi- i Mlcem'dir Bulara daima la'net demek m'mine elzemdir fitneyi Mervan Yezid'le eyleyp sohbet Hseyn'i Kufe'den am'a dururken ettiler da'vet Ubeydullah erip Kerbela'ya etti cern'iyyet O dem emre klla eyleyen ikdam ile sr'at Birisi imr- i Zlceven birisi bn- i Mlcem'dir Bulara daima ll'net demek m'mine elzemdir Behey zalim o din ah deil mi hrmete Ulyk Susuzlukla o na'sumu sen ettin mihnete layk Bu fi'l ile behey dinsiz deilsin rahmete layk Gruh- i kavm- i batldan olanlar lll'nete llyk Birisi imr- i Zlceven birisi bn- i Mlcem'dir Bulara daima Ia'net demek m'mine elzemdir Buna razi deil billah Habibin Mustafa ya Rab Huzurunda eder da'va Aliy- yel- Mrteza ya Rab Ki artt Zahmi'nin derdi oald macera ya Rab O demde al evlada kyanlardan cefa ya Rab Birisi imr- i Zlceven birisi bn~ i Mlcem'dir Bulara daima la'net demek m'mine elzemdir Tecdid- i matem : Matem tazelemek - Advv- ekber : En byk dman imr- i Zlceven: Hz. Hseyn'in ban Kerbel.'da kesen ldnetlik ve irret herifbn- i Mlcem : Hz. Ali'yi camide namaz klanken hanerleyen, lanetlik ve kiralk katil- beydullah: Yezid'in kumandan, Kerbel.'da Hz. Hseyn'in karsnda olan lanetlik, satlm, karc adam - kdam: Gayretle alma - Elzem: Zorunlu, gerekli - Lika kevser: Gzel kevser- Glter: Gzel gln- Dide: Gz.
Kopard

146

ALEV

VE BEKTA/ iiRLERi ANTOLOJiSi

-6-Ah kamer devr edben geldi muharrem mah Sen de gel m'min isen eyle bu gn ah vah Grmedi dideleri nur- i Resullullah' Fikir etmediler en sonra huzurullah' Ah ehid etti Yezid nesi- i mutahhar ah La'net- i Hakk'a seza oldu ebed vallahi Bir iim suya bedel etti lika kevserini Susuz alude- i hak etti o ahn serini Boyad kana nbvvet bann glterini imr mel'un ekp ol demde heman hanerini Ah ehid etti Yezid nesi- i mutahhar ah La'net- i Hakk'a seza oldu ebed vallahi Zahmi sinem gibi bu didelerim pr hundur Bende- i Al- i Aba cmlesi hep mahzundur ki alemde bu gnler bana hep o gndr Kim tevella v teberra.da bu bir kanundur Ah ehid etti Yezid nesl- i mutahhar ah La'net- i Hakk'a seza oldu ebed vallahi

Nesi i Mutahhar: Tertemiz soy, yani Ehi- i Beyt- Alude- i hik: Topraa bulanm - Pr hun : Kanl gzyalaryla dop dolu - 'fevella : Peygamberin sevdiini sevmek - Teberra : Peygamberin sevmediini sevmemek.

-7Var etti cihan mlkn bir nuru tecelli Can verdi cihan cismine ta suru tecelli
ili" kisvetin ademde ei olmasa ifa Terkibi haf ryeti manzum tecelli

Her nutku Enelhak olan dara karma Hak etmi o yzden dili Mansura tecelli Hor grme sakn zmrci rindaneyi zahit Muzhirdir ona kasei fafuru tecelli Zahmi bu ne esrar hakikiyeyi ifa Oldun mu cihan mlkne me'rnuru tecelli

---"""ZA"""'"H"""M""'l

147

Sur: Diriltici g- ar kisveti: Toprak, su. yel, ate - Terkibi hafi: Gizli bileik - Ryeti manzur : Bakp giJrme - Mzhir : Aa kan - Kasei fafur : Kristal bardak, burada mecaz olarak ak kadehi demek istiyor - fa: Srr, ak lama - Tecelli: Grnme - Esrar~ hakikiye: Gereklerin gizi.
KONUYLA LGL KAVRAMLAR
A-EYTAN
Tanr'nn yaratt en byk meleklerden biri iken insann yaratlmasndan sonra ona secde edilmesi konusunda Tanr ile ters derek, Tanr'nm lanetine urayan Azazl adn daki melek ve onun topluluu. Mensuf fiziksel varl gnahlara verilen ad. Kuran'n ey tandan bahseden ilk suresi, 38. Sad suresidir. Tanr'nn balktan bir insan yaratacan aklamas, Tanr- eytan tartmasnn nedeni ve balangcdr (Sad suresi 71. ayet). Kuran'da her ne kadar eytan'm "zaten" kafirlerden olduu bildirilmi ise de (Sad suresi 74. ayet) insann yaratlmasndan. nce cennet sakinlerinden olan eytan ile Tanr arasnda ciddi bir sorun yoktur. Sorun, Tanr'nn (belirtilen zellikteki) insan yarataca haberiyle balamtr. nsana secde etmemekle Tanr'ya kar kan eytan' gerekesi; (nsana ge) daha erefti olduu ve insann balktan yaratlmasma karlk, kendisinin ateten yaratlm olduudur (Sad suresi 76. ayet). Ademe secde etmeyen (Araf suresi 11. ayet) eytan, insan konusunda Tanr ile tartp iddiaya girebilecek kadar (Araf suresi 14., 15., 16., 17., 18. ayetler) bilgili, yrekli, akll, kendinden emin ve ileri grldr (Araf suresi; ini srasna gre 39., resmi sraya gre 7. sure). eytan Adern'in ve einin kadnl ve erkeklii renmelerine neden olmutur (Araf suresi 21., 21., 27. ayetler). Tanr'ya gre eytan, insan iin ak bir dmandr (Araf suresi 22. ayet). nk eytan, Ademe ve eine dnmeyi, sormay retmitir. Tanr "Ademoulla... Ben sizi eytan'a tapmayn, nk o sizin belli bir dmamnzdr. (Yasin sv.resi_ 60. ayet); bana tapm, ite doru yol budur, diye size emir ve vasiyet etmedim mi?" (Yasin su resi 61. ayet, ini srasna gre 41., resmi sraya gre 36. sure) sorusuyla, insanlarn eytan'a taptklarna iaret etmektedir.Ancak eytan'm uyandrmasyla dnmeye bala yan insann, tapnmak iin eytan'a yneldiini kabul edebilmek olduka zordur. Elmay yiyip, sevimeyi renen insann eytan'la birliktelii cennetten kovuluncaya kadardr. Dnmeye ve sormaya balayan insan, rettiklerinin karlnda eytan'a olan borcunu cennetten kovulmakla demi ve ona tapacak kadar saf kalmamay da becermitir (Furkan suresi 29. ayette ini srasna gre 42., resmi sraya gre 25. sure) "eytan insan yalmz brakr" denilmise de gerekte eytan' yalnz brakan insandr. "eytan Rabbinin nimetine kar nankr olmutur" (sra suresi 27. ayet). nk meleklerin itirazn srdrerek, cennet nimetlerinden vazgemeyi gze alabilmitir. ni srasna gre 50., resmi sraya gre 17. sure olan sra suresinde " nsan nankrdr" diyen Tanr'y (67. ayet) bu konuda nceden ve ilk olarak uyaranlar meleklerdir. eytan ise meleklerden farkl olarak (sonradan Tanr'nn da nankr olduunu beyan ettii) insana, daha balangta boyun ememitir. Btn meleklerin hep birden insana secde etmelerine karn eytan, Tanr'nm bu konudaki buyruuna kar gelmitir (Hicir suresi 33. ayet; ini srasna gre

148

ALEVi VE BEKTAi R_f:ERi AN7'01.,PJ1Si

sraya

----------w~--

gre 15. suredir). Cennetten kovularak cezalandrlan eytan hakknda (ini srasna gre 58., resmi-sraya gre 34., sure olan Sebe suresinde) Tanr ''eytan'n insanlar hakkndaki zann ve tahmini doru kt, m'minlerden (inananlardan) olan frkadan (gruptan) bakas ona tabi oldular" demektetir (20. ayet). ni sras 92., resmi sraya gre 2. sure olan Bakara suresinde bildirildiine gre; insana secdeyi emreden Tanr'ya nce melekler kar kar. Ancak melekler cennetten kovulmay ve uygulanabilecek dier yaptrmlar gze alamadklar iin direnmezler, Adem'e secde ederler. Tanr meleklerine yeryznde bir halife yaratacan syler. Melekler de; "Yeryznde fesat karacak, kan dkecek kimse mi yaratacaksn" diye sorarlar. (Bakara suresi 30. ayet) eytan, meleklerin sorusuna Tanr'nn verdii yant doyurucu ve geerli bulmad iin "secde et" emrine uymaz, dahas kar gelir (Bakara suresi 34. ayet). eytan meleklerin aksine insann yaratlmasna deil, insana secde edilmesi buyruuna kar kmtr. Meleklerin itirazyla balayan ve eytan'n sonradan taraf olduu tartmann sonu, aslnda bandan bellidir. Ancak, eytan'n bundan haberi yoktur. nk Tanr, Levh- i mahfuz'da "Ben ve peygamberlerim her halde galip olacaz" hkmnn yazl olduunu, "kesin hkm" olarak (tartmann balamasndan ok sonra) ak lamaktadr (ini srasna gre 104., resmi sraya gre 58. Mcadile suresi, 21. ayet). eytan hakkndaki sulamalar; nsana boyun ememek, "yasak aa" konusunda "Havva'y ve Adem'i tahrik etmek, yasak konusunda dnmelerini salamak, "mutlak itaat ve inanmak" yerine "sormay" nermekten ibarettir. Cennet nimetlerine tav olan ve rahatlarnn bozulmasn istemeyen melekler, insan hakkndaki itiraz ve endielerinde hakl olduklarn bildikleri halde, "dzenlerini bozmamak" iin itirazlarndan vazgemilerdir. "Yasak aa" konusundaki (Bakara suresi, 35. ayet) gerekesiz buyrua kar kmalarn salad iki insanla birlikte cennetten kovulan eytan (Bakara suresi 38. ayet), dnyadaki Tanrlar ve melekler karsnda, yalnz ve zayf kalmtr. "ok inat" olduu vurgulanan eytan' (Nisa suresi 117. ayet; ini srasna gre 98. resmi sraya gre 4. sure) bu zelliini yitirmeden anlamak ve savunmak gerekir. zlenen toplumu gerekletirecek olanlar, melekler deil, ada eytanlar ve savunuculardr diyenler de vardr. eytan ktln, errin temsilcisidir. Tanr eytan yok edecekken eytan yalvarm, kiyamete dein musade etmesini, bu sre iinde insanlardan zayf inanl olanlar yoldan karmaya alacan salam inanllara dokunmayacam vaaddetmi, Tanr'da ona bu izni vererek cennetten dar atmtr. eytan cennellen Aden'den nce kovulmu, ancak ylan donunda cennete girerek nce Hava'y sonrada Adem'i yoldan karak cennetten atlmalarna sebeb olmutur. 54., resmi BNEFSN TERBYES

Nefis, can, ruh, hayat, bir eyin zat, kendisi gibi anlamlara gelmektedir. Arapa kkenli bir szcktr. nsann yeme ime gibi biyolojik gerek.<imleri, kendisi, tinsel kiilii. 1) nsandaki ehvet ve fke gibi etmenlerin kayna olan g, asl maya. 2) Duyu organlan ile kavranamayan, mekanda yer likte, ebedi bir cevher. , i taraf. Bir eyin ta kendisi.
igal

etmeyen, manevi, ruhi nite-

 - - - - - -----------ZAHM.!___J_4;'!_

Nefsin ikinci anlam ise, daha baka szcklerle karlanmaktadr. Birinci anlamyla nefis bir dman, hatta eytan veya onun su orta kabul edilmitir. Bu nefis, "nefs- i emmare" diye isimlendirilir. Ktl telkin eden, ehveti ve dnyay tatl gsteren, onlarn uruna kiiyi hakk inenmeye sevk eden nefistir. Bu nefis, btn sapklk ve azgn lklarn kaynadr. Kendisiyle esasl bir sava gerekir. Buna "nefsle mcadele" denir. Tasavvufta yedi nefis ayrt edilmitir:
l) Nefs- i emmare : ok zorlayan nefis. nsan ktle atan nefis. zerinde
durduumuz nefis bu. eytann cirit oynad, oturduu nefis. eytann girdii kap. fke, hrs, ehvet, kin gibi durumlar.

2) Nefs- i levvame

(Azap verici nefis) Ktlkte bulununca kendini knayan, ayplayan, pimanlk duyup tevbeye ynelmeyi telkin eden nefis.
yilii ilham eden, iyilii tevik eden nefis.

3) Nefs i mlhime

4) Nefs- i mutmainn : yiden iyiye inanca eren, tatmin olan, manevi doyuma, huzur ve rahata eren, kt sfatlardan arnm gzel ahlakla bezenmi nefis. yilii ktlkten ayrt eden. 5) Nef.'i- i raziyye 6) Nef- i marziyye 7) Nefs- i zekiyye Allah'tan
Allah'n
raz

olan, ondan gelen her eyi kabullenen nefis.

honut

kendisinden

ve raz

olduu

nefis.

(Nefs- i safiyye) Btnyle arnm, her trl kusur ve ktlklerden kurtulmu nefis.

Nefisle sava: Bu anlatmda saylan yedi nefisten birincisi olan nefs- i emmare ile mcadele kastedilmektedir. Bu nefis; belirttiimiz zere ktlklerin, gnahlarn errin kayna olarak griilr. Saylan yedi nefisten Kur'an'da bahsi geenlerden biridir. (Saylan yedi nefsin hepsi Kur'an'da konu edilmiyor. Yalnz nefs- i emmare, levame, mlhime Kur'an'da geiyor). Nefs- i emmare ktlk buyuran, gnah ileten nefis olduu, Allah'tan uzaklatrd iin kendisiyle esasl mcadele gereken nefis olarak grlr. Tasavvufun nemli uralardan birini nefisle sava oluturur. Nefisle savan peygamberimizin hayatnda, onun sz ve davranlarnda rnei vardr. Peygamberimiz ashabyla birlikte d manla yaplan bir savatan dnerken yolda onlara yle dedi: "imde kk cihaddan byk cihada dnyoruz" Ashab sordu: ''Ya Resulullah, biz byk cihad (sava) yaptk, on- dan dnyoruz. Bunun daha by de ne ola ki?" Hz. Peygamber yle yant verdi: ''Esas byiik cihad, insann kendi nefsiyle yapt cihaddr" Tasavvufta da buna dayanla rak nefisle savaa byk yer verilmitir. Tasavvuf bykleri nefis ve nefisle mcadeleyle ilgili olarak ok ilgin eyler sylemilerdir. Sleyman bn- i Mihran, "Nefsimi elimle tutabilseydim, para para dorar, hayvanlarn nne yem olarak atardm" demitir. Sadi de "yilikle her dman dost edinebilirsin. Oysa nefsin ona iyilik ettike dmanln artt rr" diyerek nefsin nankrln ifade etmitir. Nefis i gdsel ve ilkel bir duygudur.

150

ALEV VE BEKTA ilRI..ER ANTOLOJS

Kendini koruma igdsnn addr. Bu duygu aprak, kaba, yanl ve hastalkl geliirse, karmza ktlk kayna olarak kar ve ktlkler peinde koar. nsann iindeki ilke canavardr. Egoist, bencil bir grnm sergileyen yaps egemenlik altna alnabilir. Tm pisliklerin kayna olarak kabul edilir. Hayvann nefsi yoktur. Nefsin terbiyesi hem bireylerin, hem de toplumlarn eskiden beri stlendii nemli bir itir, grevdir. Aslnda nefis, insann isel varlnn bir paras, etik adan irkin bir grnmdr. Bunun dnda nefis
yle

bir snflamaya daha tabi tutulabilir: hareket ve kuvvetler yn.

"Ar- knaye.

1) Nefs-i Hayvam
2) Nefs-i kutsiye

Canllardaki

Kutsal nefis. Btn nefis. ala"dan

3) Nefsi klli
4) Nefsi Levvamme

Ktlkten sonra ie huzur veren nefis bekleyici nefis.

Bakalarnca beenilme

5) Nets-i marziye
6) Nefs-i mutmaine
7) Nefs-i mlhhne
8) Nefs-i mtefekkir 9) Nefs-i Natika

hali. Kimseyi incitmeme.

yardm. Dnen.

yilikle ktl ayrt eden, Allah'a kiiyi yaklatran nefis.

Esin kayna olan nefis. Yoksula

Ego, ruh, bedenden oluan benlik. onu belli eden tz.

nsan ruhu. nsan hayvanlardan ve dier canllardan ayran,

Deerli,

10) Nefs-i Nefis

kutsal,

tatl

ruh ve

yaam.

11) Nefs-i Rahmani

12) Net's-i Raziye 13) Nefs-i Safiye

Tanr'ya

ait nefis.

Kendinden raz olma, kendini beenme, huzur duyma. Her davran iyi olann bulunduu nefis hali. Peygamberlerin sekin insanlarn nefsi. Saf, tertemiz iyilik yapmak duygusuyla dolu ruh hali. Duru, temiz nefs.

KENZ
Ondokuzuncu yzylda yaayan bir Bektai saz o.an. K_bns'ta dodu. Yaam ve fazla bir bilgi yok, kendi iirlerinden renilenler ile yetiniyoruz. Bu ozan bir sre Antalya'da bulunmu, uzun bir sre de Dimetoka'da, Seyid Ali Sultan
kimlii hakknda
dergahnda kalmtr.

1817'de yazd bir destanla, 1838'de yazd bir nefes, gnmze dein gelmitir. n, btn Trakya'ya yaylmtr (S. N. Ergn ). iirlerinde hem tarikatn gzelliklerini, inceliklerini hem de Hac Bekta Veli'ye ve dier tarikat ulularna duyulan scak, iten sevgi ve ball ak olarak grrz.
-1-

Sensin bizim zahir 'batn ulumuz Aman medet mrvet pir Hac Bekta Her tarafdan sana kar yolumuz Ali'sin bir adn pir Hac Bekta Pirlerin pirisin yok sana teki M'minin cansn mnkirin ekki Zahirde batnda deilsin iki Yetmi milletsin bir Hac Bekta

.J.. Seni sevdik senden yana ykldk

Mnkirlerin kesretinden sl<Jldk Her birimiz knc- i gamda tkldk Yeti bu imdada nur Hac Bekta Pirlerin pirisin zat- alisin Hem "ilim kansn ah- velisin Abdal Musa kendin Kzl Deli'sin Mahlasna derler ir Hac Bekta

Kul kemter Kenzi' yim sana dayandm Uyur idim himmetinle uyandm Hep isteyenlere verdin inandm Benim de muradm ver Hac Bekta

-2Dimetoka ehrin seyran eyledim Akdr dergah Mrsel Baba'nn Manend- i cennettir ann her yeri Daimdir igah Mrsel Baba'nn Hamd olsun dergaha yzmz srdk Anda ayan beyan burhann grdk Bin iki yz elli drdne erdik Meydannda Semah, Mrsel Baba'nm
.J.. Erenler yoluna canmz feda

Hep canlarn srr baldr ana steklerin verir hep mihmanlara Ganidir ervah Mrsel Baba'nn Mrsel Baba Sultan krklarn ba Sa'dullah Baba yannda yarda Horasan'dan getirdi mermer ta Dimetoka krlar Mrsel Baba'nn

-------w~----

yatur ahmla pirler Mridimiz Ahmed Baba gerek er Kul Kenzi kemterdir gayry neyler hsan byktr Mrsel Baba'nn

Meydannda

-3Sala okudukta akn em'ine pervane ben kdm En evvel cmleden cana merd merdane ben ktm Kamuda akdem oldun cam- evki dest- i sakiden Olub mest- i mdam peymane ve devrane ben ktm Benimle ders alanlar her biri bir yol tutub kald Seildim ilerinden blbl- i tek Hine ben ktm Yok iken nam- Mecnun dahi bu dar- ifa ire Takndm ille- i ak dil- i divane ben ktm Bu gn ti- i celalirnden geenler var ise gelsn Dedikte ko gibi kurban iiin meydana ben ktm
Demiler air- i meydan kar m ehr i Kbrs'ta Dedim Kenzi hakikattir fakat bir dane ben ktm

Ak

: Kuku - Akdem : Daha nde, daha ileri - Merdane : Erkeke -- ile- ak: ilesi - Tgi celal: Kzgnlk, hm oku. Merd : Er - Dest- i sakiden : Saki elinden - Lane : Yuva -- Dar ifa : ifa yurdu - Mdam : Daima - Ve: Gibi - Kesret: okluk - Knc- gam: Gam kesi - Manendi: Ei, benzeri Mihman: Konuk.

ek

HTAB
Asl ad

bilinmiyor. Gerek kimlii

hakknda

da yeterli bilgi yok. Ondokuzuncu yz-

ylda yaamtr. Hristiyandr. Bektai ozandr. slam olmadan, Bektai tarikatna girmi

tir. Asl kkeni Ermenidir. Doum yeri Nide'dir. Yaam hakknda baka bilgi yok. Sevgi ve ballk tten, varlk birlii inancnn temel ilke izlerini tayan sade ve duru anlatml bir iirini kitabmza aldk. Halinize mai1 oldum erenler Bastnz yere yol olaym ben Beni de layk grnz yarenler Kapunuz nnde kul olaym ben
Eiinize yllarca tapayrn

Mlknzde ben de bir yurd yapaym Benliimi ilenize kapaym Hazneniz iinde pul olaym ben Hitabi derdinizle oldu ha.<>ta Sizin ile beraber dt aka Bana gerekmez artk bu yoldan baka Yolunuzda bir Behll olaym ben

TEMEL KONULAR A -AL KAPISI

"Snni- Alevi atmas, islam tarihinin en kanl sayfalarnn konusu olmutur. Sorun, Muhammed Peygamberin lmnden sonra, Ebubekir ile mer'in, Ali'ye haber vermeden halifelik iini kendi aralarnda zmlemi olmalarndan kaynaklanr. Bilindii gibi, nce Ebubekir, sonra mer, daha sonra da Osman halife seilirler; Ali drdnc olarak halifelie getirildiinde ise Emevi ailesinden am Valisi Muaviye ona bakaldrr; bylece gnmze dein sren bir mezhep savam ortaya km olur. slamn bu kanayan yaras karsnda, kimi inananlar, eskiden bir hakszlk olmu bulunsa bile, gemi gitmi bir olaydan tr dinin blnmesini doru bulmadklarn ve eski bir dmanl srgit etmenin yanlln ileri srerler. Ben konunun gereince aydnla kavumam olduu kan sndaym. Ta bandan alalm ... Amcaolu ve damad Ali, Muhammed'in gmlmesi ile urarken, tekiler neden bu yasl olaya katlmayp, post peine dtler? Yoksa Muhammed'e inanmamlar myd? Aceleleri neydi? Kimi inananlarn srgit etmeyi yanl hulduklar olayn balangc buradadr. Bir bakma, onlara elbette hak vermek gerekir,

-~_~---~f::EV VE BEKTAi iRLERi ANTq._W._i_JS_i _ __

yoksa bir kan davasnda yan tutma durumuna dlm olur, bu davann aa yukar 1500 yldr srmesi saduyuya aykr kaar. Ancak, "unutahm" diyenlerin tmden snni olmalar gene de birtakm kukular ayakta tutacak gibidir. Yoksa Ali'nin ve soysopunun (bu soysop Muhammed'in soysopu idi) canavarca ortadan kaldrlmas, Mslmanlkta bir sapmann gstergesi olmasn'! Baka bir deyile, Muhammed'in lmnden sonra Ali halife olsayd, din baka bir kimlik mi kazanacakt? Unutmayalm ki, Muhammed "Ben bilim kentiyim, Ali de kaps. steyen bu kapya gelsin" demiti. unu da sylemi: "Ali bendendir, ben ondanm." Byle de olsa, bunun tartlmas, son zmde, ad bir konu saylmaktan kurtulamaz. Ama ii- Alevi dmanlnn var gc ile srp gelmesi karsnda byle bir davran yeterli sayamayz. yle ise Snni- Alevi atmasnn temelinde baka toplumsal- ekonomik nedenler aranmas gerekli olacaktr. in bu yam, bildiimce, incelenmi aratrlm deildir. Beni eskiden beri dndrm olan ise, bir Trk iarn kurmu olan Hac Bekta Veli'nin, kuruluunu kutsad Yenieri ocana nasl olup da iilere kar savama grevi verilmesidir! nk Bektailik, Anadolu'nun Alevilii demektir. Daha da ayrntlara inersek, Yavuz Selim'in aldran seferine gtrd Osmanl ordusunda, Hac Bekta Evlatlar saylan Yenieri'den baka, dpedz Alevilerinde bulunmasnn artcldr. Bugn bu konuyu amama, dostum Rt arda'n yeni kard "Her yn ile Hac Bekta~ Veli ve yepyeni eseri Besmele aklamas" oldu. Yazar, Manisa Kitapsaray'nda bulduu ve tpk basm ile birlikte sunduu erh- i Besmele adl yapt dolaysyla Aleviliin, iiliin nerden, nasl ktn, ok yerinde olarak, anlatmak gereini duymu. nk Arap'taki Alevilik, ran'da iilik adn ald gibi, Anadolu'da da Bektailik, Kzlbalk, Tahtaclk gibi adlarla anlr. Horasan'dan kalkp Anadolu'ya gelen, burada yoksul bir kye yerleen Hac Bekta Veli, gerekte Bektailik tarikatn kurmu deildir. Mevleviliin Mevlana'dan sonra kurulmas gibi, Bektailik de Hac Bekta'n lmnden sonra Sultan Balm tarafndan kurulmu tur.Rt arda, Ali'nin hakl nedenlere dayal olarak dt krgnl ve kiiliinin
yceliini dnerek "lk halife zerinde bir anlamazlktan deil, Araplar arasn daki bir takm duygusal krgnlklardan ve kar hesaplarndan doduunu" ileri srmektedir. Ama koca bir slam dnyasn etkisi altna ald dnlecek olursa, bu duygusal krgnlklar ve kar hesaplarn, sanrm, ok da hafife almamak gerekecektir. imdi u duygusal krgnlklarn dourduu cinayetlere ksaca bir gzatalm: Ali'nin bir olu Hasan zehirletiliyor, teki olu Hseyin alt aylk ocuu Ali Ekber kucanda olmak zere Kerbelada okla ldrlyor, kesilen ba Muaviye'nin olu Yezid'in iki sofrasna gtrlyor; Zeynel'abidin, Cafer'us Sadk, smail, Musa Kazm, Musa Bin Muhammed s- Sadk, Aliy'l- Rza, Ali yn'- Naki, Hasan- l Askeri, Mehdi ve Masume'ye kadar uzanan btn peygamber soyu, ilerinde krk gnlk ocuk da olmak zere ldrlyor. Konunun bir ilgin yan da, Emeviler ykldktan sonra Halifelii ele geiren Abbasilerin (ki Muhammed peygamberin amcaoullar idi) bu cinayetleri srdrmeleridir. Abbasiler, amca ou11ar Ali'nin torunlarn, yeni yaplan duvarlar arasnda, diri diri ta yerine kullanyorlar. Duygusal krgnlklarn, kinin, dmanln kayna ne olursa olsun, Snni- ii kan davas, Al- i AM'nn yok edilmesi ile son bulmam, Arap, ran, Trk devletleri ara-

HiTABi

155

da ayn sloganlar altnda srp gitmitir. Yavuz Selim, ulemann fetvas zerine Anadolu'da 40.000 ii Trk' ldryor. aldran seferi srasnda ldrlen Kzlbalarn, Tahtaclarn saysn bilmiyoruz. Demek Snni Osmanl padiahlarnn halklar iinde Aleviler de vard ve bunlarn says pek az deildi: ran'a her sefer alta bunlardan bir blmnn balar gidiyordu. Rt arda, nsznn bir yerinde yle diyor: "14. yzylda, Horasan'dan kutsal bir grevle gelerek Tr~ ulusunu birletirmee, kardelii, sosyal adaleti insan sevgisini ve elbette her sev~:inin bamda Allah sevgi sini ve slam'n gereini anlatmaya ahan Hac Bekta- Veli'yi en ok zecek, ruhunu en ok incitecek olan ey, ayrlk tohumlannm milletimizin temiz gnl tarlasma ekilmek istenmesidir." Evet, bence de yledir, an~ bunu Muaviyelere anlatamazs nz ki! "eriat"i egemen klmak isteyen anlay elbette "t'arikat"i dinsizlik sayacaktr. Sz buraya geldiinde, konu artk unutulmas gereken gemiteki bir olay olmaktan kar. zellikle iirimizde kendini gsteren Al- i Aba sevgisi', dar kafal eriatiye, ll bir eletiridir, hatta yergidir. Nitekim Rt arda da bunu dile getiriyor: "Grlyor ki, gemi yzyllarn din adamlarnda slam'm byk hogrsn, sevgisini, Allah'm elkatini bulamayan aydan ve halk ozanlan, yava yava onlardan kopmular, ayn ibadet yerleri kurmularsa bunun nedeni, din nclerinin, din grevlilerinin, vazla nn, cami imam ve hatiplerinin yanl tutumlardr." Ramazan'da rak ien Bektai zerine uydurulmu gldrc fkralar Bektaiyi sevimli klyorsa, bunun altndaki anlam slam'n be ilkesini yerine getirmekle ancak biimce Mslman olunabilecei, ama iyi insan olmaya bunun yetmeyeceidir. Konuya en kkten zm getiren, gene Atatrk olmutur. Bunu da yazarn azndan dinleyelim: "Dahi Atatrk'n kurduu cumhuriyet rejimi ile birlikte halk Mslman olan devletimizin temeli, inan zgrlne, laiklie dayanmstlr." Bu zgrln sarsntya uramas, ayrlk tohumlarnn yeniden atl masn sonular. Bunu sylyoruz, ama anlatamyoruz (Melih Cevdet Anday. Cumhuriyet Gazetesi, 17Mays1985). B - KAFRN KMLG "Ament"de, "nanrm"la balayan duada; Allah'a, meleklerine, kitaplarma ve peygamberlerine, ahiret gnne, asl byk yazgnn Allah 'tan geldiine, lmden sonra dirileceimize inamrm" derken Mslmanln gerei ortaya kar. man esasl klanr. Her Hak dini, byk din bu yolda birlese, hi bir kimsenin teki dinden olana kMir demesine olanak kalmaz. te Allah'n seslenii: "Allah'la peygamberlerin arasam ayrmak isteyen, 'Bir ksnma inamr, bir blmn yalanlarz' diyerek ikisi arasnda bir yol tutmak isteyenlere, ite onlar gerekten kafir olanlardr. Kifirlere ar bir azap hazrlamzdr." (Nisa, Ayet 151 ). Allah'n tevbe kaps asla kapanmaz ve kaptalaz. O, bizim. acmas, efkati o kadar byk olan Allah'mzdr ki, yce Mevlana'ya esin kayna olan "Gene gel" iirinin, velilerdeki hogrnn, hepsinin, hepsinin temeli Kuran'da, ncil'de ve Tevrat' ta vardr: te son ve kutsal kitap Kuran'n ayeti: "Ancak tevbe edenler, nefislerini dzeltenler, Allah'm kitabma sarlanlar ve dinlerine Allah iin candan balananlar ayrcalk tarlar. Onlar inananlarla beraberdir." (Nisa, Ayet 146). Bakn dinleyin Kuran'da Allah ne diyor: "Ey Muhammed! Kitap'ta

sndaki savalarda

156

ALE'(j_'(_E BEKTA iRLER AN]'OLOJisi._.____-

Musa 'ya ilikin olarak anlattklanmz da an. O, sekin bir insan, tarafmzdan gn derilmi bir peygamberdir." (Meryem, Ayet 51). te srail'in de soyca babas olan brahim sevgisi! Kuran bunu, lms7. cmlelerle aklar. "brahim, srail'in soyundan seip doru yola eritirdiimiz, Allah'u kendilerine nimet verdii peygamberlerdendir. Rahman'm ayetleri onlara okunduu zaman alayarak secdeye kapanr lard." (Meryem, Ayet 53). Allah'a ocuk isnad edilir mi? "Allah'n ocuu sa'dr" denilir mi? Bu ne byk sutur. Hazret- i Meryem'le ilgili surede bu konu, Allah'n iddetli fkesiyle ayetlendirilmitir: "Baz kimseler, 'Rahman ocuk edindi' dediler. Ant olsun ki ortaya kt, pek ok kt bir ey attlar. Rahman'a ocuk isnad etmelerinden tr neredeyse gkler paralanacak, yer yarlacak, dalar gecekti. Oysa Rahman'n ocuk edinmesi gerekmez. nk gklerde ve yerde olan her ey onun kulundan baka bir ey deildir." (Meryem, Ayet 88- 93). Her toplum iin cennet gibi, cehennem de sz konusudur. "Sonra her toplumdan, Rahman'a en ok kimin bakaldrdm ortaya koyacaz. Cehenneme en layk olanlar biz biliriz." (Meryem, Ayet 69- 70). Mslmanl yalnz, Hazret- i Muhammed'e balayp, Kuran'a inananlarla snrlandrm yoruz biz. Son peygamberimiz, cihan gnei Hazreti Muhammed'den nce de uluslar ve onlara Allah' tantan peygamberler gelmiti. "Beraberlerinde dine kul olanlardan bir ou bulunan nice peygamberler savamlardr. Allah yolunda balarna gelenlerden tr gevememiler, ylmamlar ve boyun ememilerdi. Allah, sabredenleri sever." (mran, Ayet 146). Buna karn teki kitap ehlini, kolay kolay kfifirlikle sulayamayz. nk onlardan Hazreti Muhammed'i yalanlamayanlar ve btn indirilen kitaplara inananlar vardr. Onlar da Allah'n katnda arlanacaklar: "Kitap ehlinden Allah'a, size indirilen ve kendilerine indirilmi olana, Allah karsnda kendinden geerek inanp Allah'm ayetlerini hi bir deere d~imeyenler vardr. te onlarn dlleri Rab'lerinin katndadr." (Al- i mran, Ayet 199).

TRAB
elde yeterli bilgi yoksa da; l 849'da Hac Bekta Tekkesi postunda ve 1868 ylnda ldn gsteren belgeler vardr. Bir iirinde asl adnn Ali olduunu syler:
oturduunu Mahlasm Yaants hakknda

derler Trabi, namm el~ hac Ali

Doduu yerde kesinlikle bilinmiyor. Kimi kaynaklar Ankara'l, Yanya'l ve Konieli

belirtiyorlarsa da, ayn mahlas ile yazan b~rka ozann bulunduu sanlyor. (1294/1878). Divandaki iirlerin ou aruzla yazlmtr. Heceyle olanlar da halk gelenei ilenmitir; divan edebiyat rnekleri pek baarl deil. Kouk dii.zeni acemicedir. Yine de Trabi, Bektailerin deerli ozanlarndandr. Daha .ok divan airi Fuzuli'nin etkisinde kalmtr. (C. ztelli ).
Divan baslmtr

olduunu

Ondokuzuncu yzylda yaam bir Bektai ozan olarak bilinen Trabi bir Bektai ulusu Yanbolu'lu Hac Trabi Dede- Baba olarak tannr. orum'lu Seyyid Hasan Hsn Dede- Baba'nn 1849'da lm zerine, Hac Bekta dergah postuna oturur. 19 yl mei hat ettikten sonra, 1868'de lr. Hac Bekta trbesinin giriinde sol yanda bulunan tmsek zerinde gmldr.
Bektai tarikatnda Trabi mahlasl yedi ozan gelip gemitir. Fatih dnemi erenle rinden Trabi Baba, sonra Afyon'lu Trabi Baba, ondokuzuncu yzylda yaam ve Konia'da gml bulunan Yanya'l Trabi Baba, yirminci yzylda yaayan Kumluca'l Trabi Baba, Girit'li Mustafa Trabi Baba, Sleyman Trabi Baba ve Kula'l Mehmet Trabi Baba. (T. Koca ).

Prof. M. Fuat Kprl, kdam gazetesinde yaynlanan bir yazsnda; Trabi mahlasl hangi Trabi'ye ait olabileceini belirleyememi. Ankara'I bir Trabi"Jen sfrt. etmitir. Sadettin Nzhet Ergun, niversite kitapl memuru Sabri beyden u bilgiyi aktardn yazar. Nereli olduu bilinmeyen ve yaam hikayesi hakknda bilgimiz olmayan Trabi'ye ait niversite kitaplnda bir divan bulunmaktadr. Bu divann 240. sayfasnda kendisinin Pir evi dedikleri Krehir dergahnn Babas iken, 1868'de ld yazldr. Bu divan yaklak 2800 beyitten olumaktadr. inde: l Mnacaat, 331 gazel, 1 Tarih, l Naat, 2 Mersiye, l Sakiname, 3 Terciibend ve terkibibend, 5 Mseddes. 5 Muhammes, 20 Murabba, 23 Koma bulunmaktadr. Bu divan harf srasna gre dizilmitir. Trabi, Kul Turab, Turab mahlaslann kullanr.
iirlerin,

Nerede ve ne zaman doduu, kimin olu olduu ve yaam konusunda bilgi yok. Abdlbaki Glpnarh Yanbolu'lu olduunu belirtiyorsa da kaynak gstermiyor (AleviBektai Nefesleri, s: 19 ). Hac Bektataki Pir evinde postniin olduu ( 1849- 1850)ve orada ld biliniyor.

158

ALEVi VE BEKTA/ iR~ERi ANTOWJS_ ___________ ,___ _

Atilla zkrmh Alevilik- Bektailik Edebiyat adl yaptnda: Halk airleri arasnda byk bir n kazanm olan Trabi, daha ok aruzla ve divan geleneine bal iirler yazmtr. Fuzuli'yi izlemeye alan bu tr iirlerinin dnda heyecanla yazd nefesler, Bektai edebiyatnn ortak zelliklerini tar. 1868 ylnda vefat ettii biliniyor.
Divannn

eksik bir basm Ali

Rza

yapld

(1877) diyor. (a. g. e. s: 261 ).

ankr'l Ak

bir iirinde ondan sevgi ve saygyla sz eder.

Ali Rza enginlerden enginim

Sermayem yok ama gayet zenginim Hac Trabi'den elim var benim Trab ol ey gnl engine gel gel
Acaba bu Trabi ankr
yaknlarnda

trbesi bulunan Trabi mi?

Rahmetli Turgut Koca Trabi hakknda ayrca u aklamay da yapar: "Amerikan dergahnn babas olan Recep Ferdi Baba'nn bana yollad (slam Tasavvufu ve Bektailik)adndaki Arnavuta kitabnda, Trabi mahlasl iirlerin yazarn, Hac Bekta postniini Hac Ali Trabi olarak gstermektedir. Bektailik geleneinde de bu byledir.
imdi, Sadeddin Nzhet Ergun'un, Sabri beyin ve Recep Ferdi Baba'nn belirledii bu olguya biz de katlr, Trabi mahlasl nefesleri yazan airin, Yanbolu'lu Hac Ali Trabi Baba olduunu rahatlkla syleyebiliriz. Hac Ali Trabi Baba'nn bir divan da Ankara Ktphanesindedir. Al 3 / 26 numarada kaytldr. Yine Ali Emiri kitaplar arasnda 656 numaral dergide iki destan vardr." (a. g. e. sh: 443).
iirlerinde akc, scak, ekici, duru ve yaln bir dil kullanmtr. Tarikatn tm gzellikleriyle, inceliklerini byk bir baar ve ustalkla iirlerine yanstmtr. Din d sevgiyi baz iirlerinde derinlemesine ve vurgulayarak ilemitir. Hz. Ali ve ehlibeytine duyduu derin sevgi ve ball her an dile getirmeyi bilmi, Hac Bekta Veli'nin ulu ve yetkin kiiliinden saygyla ve huu iinde sz etmitir. Tm iirleri toplanp yaynlanmtr. Aruz ve hece llerini kullanmtr. iirlerinden kendisini her ynden yetitirdii, derin bilgi sahibi olduu, yaama iyimser ve umut dolu bir anlayla bakt, Bektai felsefesini tm incelilderiyle yaayp uygulad anlalmaktadr.

Trabi haline kreyle herdem Rzay Hak gzet olagr ebsem Surette zillette grnrse adem Manada, Huda'da nimet bizimdir

TRAB/ 159 ---------------'--'-"-" '""----

-1Dedim dilber senin asln nereli Konya tarafnda Bor dedi bana Dedim akn ile sinem bereli Derman bulunmaz or dedi bana Dedim zlfn eyle boynuma zencir Dedi var ykl git hey ihtiyar pir Dedim talim edip ol sen muabbir Bir rya grmm yor dedi bana

J.. Dedim ruhun ahrner yoksa al mdr

Dedi servi kaddim hub nihai midir Dedim irin lehi~ syle bal mdr irin deil biraz or dedi bana Dedim bir busecik in'am edip ver Dedi hma gelip bu herif ne der Dedim hem yanmda birdir sim zer Dervi fak~r sefil hor dedi bana

Dedim kemendimdir giyusu telin Dedi Trabi ek sen benden elin Dedim seyreyleyim gerdanda hiUin te gzn grmez kr dedi bana Kemend : ip, ba - Giyusu telin : Sann telleri - Hal : Ben - Muabbir : Rya yorumlayan - Hub : Gzel - Nihal : Fidan - Muhkem : Salam.

-2Bir ah ki hkmnde olmazsa muhkem Datr askeri han ste gider inin tedbirin bilmeyen adem arr tedbiri yan ste gider Hakikatsiz adem ne bilir kymet Derat devlette bulunmaz kudret Bir mert ki namerde ederse hrmet Zayi olur emek, nan ste gider

Varp boyun eme namert payine Mevla gazap eder kalbi haine Akll Trabi uyma laine artr tedbirin can ste gider

Seyid Ali Sultan himmet eyledi meydana ra uyand Mnkirlerin zii gz baland ulesinden Sersem Ali Baba'nn
Ald

-3J.. Mmine ezelden verildi murat

Gerek ak olanlarn gnl at Sultann elinden Yezitler feryat Dehetinden Sersem Ali Baba'nn Zahide sen yle gezme bihaber Riya kaplamtr seni serteser Blbllerin zar il efgan biter Dehetinden Sersem Ali Baba'nn

Tat

Deliden Kalubeliden Harici ard darb Ali'den Dehetinden Sersem Ali Baba'nn
Kanmtr aklar

Kevseri bol

Kzl

Sadhezar Yezid'e olsun lfinetler Mminlere daim olsun rahmetler Trabi' ye in'am olsun himmetler Dehetinden Sersem Ali Baba'nn

160

ALEVi VE B.K7:A /iRLE.RI ANTOLOJiSi

Gerek erenlerden budur niyazm Eiinde Sersem Ali Baba'nn Recep Paa ister gnlden yardm Dergahnda Sersem Ali Baba'nn
Ak niyaz olsun Hasan Dedeye Cmle kardalarn Sadk Babaya htiyacz daim hayr duaya Himmetine Sersem Ali Baba'nn

-4J, Niyazmz budur srra erenler

Cangzyle daim Hakk grenler Erkan ile ra uyaranlar Meydannda Sersem Ali Baba'nn Erenler meydan ba irerndir Trabi' nin ah sahipkeremdir Gzcmz bekimiz, Baba Sersem'dir Gulamyz Sersem Ali Baba'nn

Gulam : Kul, kle - Sahipkerem : Tanr - Sadhezar : Bin kez - n'am: Nimet verme, iyilik etme - Ama: Kr- at: Mutlu, memava.

-5Rugerdan olanlar fani cihandan Menzili ukbaya iliti kald Huku riya ile zahit giimandan Gemedi esmaya iliti kald
Na.ar k.l

J.

Semti Turu aka dorulsa rah Matlubu maksudun verir ehinah

ecerden htab (nni enallah)

Hazreti Musaya

iliti kald

didei ibretle cana Doldurur alemi nedir bu derya emsbin olmam Haffa ama Behite Tuba'ya iliti kald

Trabi zareder leyi nchar Semti dvar imi bu akn kar Kimse bilmez nedir ledn esrar Bir gizli manaya iliti kald

Rugerdan : Yz evirme - Menzili ukba : Ahret tarafnda, ahret yolunda- Hl~k: Krlk - Gman : phe - Dide : Gz- emsbin : Gne grmemi - Haffa : Yarasa - Dvar : Z,or - Riya : kiyzllk, gsteri - Ukba : Ahiret.

-6Biz kalenderlii ihtiyar ettik Kanaat mlknde uzlet bizimdir Srr hakikati dile yarettik Bu alemde ancak devlet bizimdir Zikr tevhit ile gnlmz verdik Bir canmz vard canana verdik Ak Huda ile mride erdik Arsai ak ire rifat bizimdir

J.

Bu nefsin varm odlara yaktk Gnliimiiz hak- olup alaa aktk Umuru dnyay elden braktk Bab tevekklde vahdet bizimdir Trabi haline kreyle her dem Rizayi Hak gzet olagr ebsem Surette zillette grrse adem Manada Huda'dan nimet bizimdir

Rirat : Ycelik- Hak: Toprak - Umuru dnya : Dnya ileri - Bab tevekkl: Tanr'ya dayanma kaps (Her iinde Tanr'ya gvenme) - Ebsem : Susma Ehibba : Do.stlar - Senter : Batan baa - htiyar etme : Seme.

TRAB

161

-7Erenler serveri gerekler piri Hnkar Hac Bekta erleriyiz biz Balm Sultan Abdal Musa ahmz Seyid Ali Sultan glleriyiz biz Kaygusuz Sultan'dr bir serdarmz Kara donlu candr trbedarmz Kanber Ali Sultan ehsvarmz Necef deryasnn gheriyiz biz

,1. Sar smail Hacm Suitan ulumuz

Horasan'a kar yolumuz Muhammed Ali'den kokar glmz On iki tarikatn serveriyiz biz
ah-

Trabi lerin birisi oldu

Yedilerle krklar meclise gld Horasan erleri azmedip geldi Muhamn;ed AH'nin kullaryz biz

-8Salma dil gemisin engine ak Erenler akna payan bulunmaz Her yerde kefetme sakn hakayik An fehmeyliyen bir can bulunmaz Arifin halini tarif ne hacet Efsane szlerden eyle feragat K.ande gster bana sahip keramet Ali oktur ahmerdan bulunmaz

J, Muhtefi oldular alemde erler

ilm hnerler Her kime sorarsan arifiz derler Benden zge baktm nadan bulunmaz
Kymetsiz olmutur

Tiirabi cihanda olduk serseri

Fehmeden kalmam drr gevheri Kimsenin kimseden yoktur haberi Byle acaip seyran bulunmaz

Hakayik: Gerekler- Fehmeyliyen: Anlyan - Fer.tgat: Vazgeme -- Muhtefi: Saklanma - Payan: Snr- Hehiti: Cennetlik.

-9Adem, huri u dnyaya gelmeden Muhammed Ali'nin nurun grdn m Hak nasibin alm kudret eliyle Hnkar Hac Bek.La Piri grdn m hamur edip yuuran Dokuz baba drt anay douran Hitab Elestte bize aran Can iinde canan yar grdn m
u dnyay

J..

Gel gidelim Seyit Ali izine Yz srelim ayann tozuna Krklar meydannda pir niyazna Dara Mansur olan eri grdn m kandeclir Senden sana yakn yolda kandedir Yol gsteren sana karda kandedir Ol ah alamet ar grdn m
nn Men'arefsmna srda

dilde imam On iki imam on yedidir erkan Mihrab minberde Seb'ulmesani Cemalinde pirin var grdn m

Trabi Baba'

162

ALEV/ VE:' BBKIA iRLERi ANTOLOJiS

Dokuz Baba : Dokuz gezegen - Drt ana : Toprak, su, yel, ate - Alamet ar : Dr alamet, Yani Bektai halifelerine verilen drt ey. Sancak, sofra, post ve era (mum)- Men'aref : Kendini bilme - Seb'lmesam : Fatiha suresi. 7. ayet Uzlet: Yalnzlk - Kande : Nerde- Onyedi : Onyedi kemerbest.

-10Gel gnl gidelim ak ellerine Maksudun yar ise bir tane yeter Fikreyle kldn amellerine Heva- y erh ile efsane yeter Meyi- i dnya iin gel olma bed- nam Kim ald felekten muradnca kam lm var m yok mu ahir- i encam Vakit geirmee virane yeter
. Beyhude ilerin terkeyle mutlak Kll men aleyha fan dedi Hak Cihan baki deil hikmetine bak Bu bir sz arife bahane yeter

Trabi sen zn payimal eyle Hak yolunda yzn payimal eyle u fani dnyada bir hayal eyle Geen geti gelen niane yeter

Payimal : Deersiz, ayak mal - Maksut : Ama - Bed- nam : Kt - Encam : Son - Kam : Mutlu, sevin - Heva-y erh: Geici duygu- Beyhude : Bouna.
-11Hac Bekta'n

kullan glleri lm- i ledn blblleri Kemer beste miyan beste Gl destedir Bektailer

ah- Merdann

. Sekahm Rabbihm derler eraben tabur ierler Sr iin serden geerler

Kemer beste miyan beste Gl destedir Bektailer

Ak-

Her seher alr meydan Srerler ayn- cem erkan Ta ezel ahdiyle peyman Kemer beste miyan beste Gl destedir Bektailer

Allah

kblegahm

Vechullahtr secdegahm

Gnlmdedir beytullahm Kemer beste miyan beste Gl destedir Bektailer

Elif okurlar tr
Pazar ederler gtr Yaradan Haktan tr Kemer beste miyan beste Gl destedir Bektailer

Trabi' nin sz haktr

ster dinle ister bak dur

Gnlmde garazm yoktur Kemer beste miyan beste Gl destedir Bektailer

------------------------

TRABl

163

lm- i ledn : Hzr peygamberin ilmi, gizli ilimler - Elest : Ruhlarn Tanr ile szletii yer - Safiyullah : Adem peygamber - Secdegah : .Secde edilen yer Kblegah: Kble taraf- Beytullah: Tanr'nn evi-- Sekahm Rabbihm ara bentahur : "Allah kullarn temiz bir ikiyle suvaracak" anlamna bir ayet - Ser : Ba - Payimal : Ayak topra Miyan : Kemer yeri, bel - Beste: Bal, kapal.

-12Ar krs kalem olmadan dzler Ali rahmet dendiini grdn m? Otuzalt ylda bir kuzu kuzlar O kuzunun emdiini grdn m?

J, Yedi karpuzu var, yedi ba

O yedi karpuzun katr kei Yedi bacas var, yedi oca Ateinin iandn grdn m? Atam dounca ben vurdum adn Anam kz iken ok emdim stni.i Yzclrdn hangisi bulmu bedini 01 iki gzden indiini grdn m'!

O bahenin ka gl var dikensiz var gevher satar dkkansz Ya o kimdir d cihanda mekansz Bu devrann dndn grdn m?
Tellal

Onda bir hayvan var bir eyler yemez Trabi srrn kimseye demez Bu canl camide kim kld namaz Sela verip dndn grdn m?

-13Ltfeyle Hnkftnm Hakk' seversen Alatma u beni eller iinde Hep bizi syleir bu halk- alem Beni destan ettin diller iinde Ben seni seveli bir an glmedim Arayp derdime derman bulmadm ok glistan grdm byle grmedim Sencileyin taze gller iinde

J.. Can ikarn olsun yr baz ile

Sr zevk u safay imdi saz ile Sen yeiller giyde saln naz ile Ben karnda gezem ullar iinde

Trabi der bu dem emime bakar Nar- hasret ile barm yakar Yollarnda durmaz bulank akar Gzlerimin ya setler iinde

Ltfeyle: Bala - Halk- alem: Herkes - Destan ettin: Dile drdn Senaleyin: Senin gibi - ikar: Av - em: Gz - Nar-a hasret: Ayrlk atei.

-14Derd gamn gevherini bulmaa Kasvetin bahrine daldk bakalm midimiz vardr halas olmaa Girdab mihnette kaldk bakalm Takdirde balanp demiiz beli radei cz'iden ekmiiz eli Dmeni ikeste ketii dili Nihayet engine saldk bakalm
... Bir grha bende hem srda olduk Gabi pestil geda gahi baolduk Harabat ehline ayakda olduk Melamet tabhn aldk bakalm

Trabi akettim alemde zm

Hatmeyledim bunda encam szm Bezmi erenlerden hey iki gzm Mahfice teselli aldk bakalm

Kasavet : Keder, gam - Halas olmak : Kurtulmak - ikeste : Krk - Encam : Serven - Pest : Alak - Tabi : Byk davul - Hatmeyledim encam szm : SzmU tamamladm - Mihan : Ulular - ikar: Av - Dmen-i sikete kest-i dili: Gnl gemisinin krk dmeni - Mahfi : Gizli - Tabb: Davul - Heba: Boa - Halas : Kurtulu - Girdab- Mihnet : Sknt anaforu. -15Eski sebaktan geben, Gel evir evrak dediler Rihleti bang etti sada, Dinle hey ahmak dediler Gitti mr zayi heba, Derdine yok sonra deva Ya nolacak ruzu ceza, Haline bir bak dediler Sende nedir bu semelik, Satma bana gel dedelik Srtna bir elli elik, Unnah mutlak dediler
Doru yr Hak yoluna, Rahm- ede Allah kuluna Kul rehi Hakta buluna, te bu elyak dediler Cah cihan mihnet imi, Ahr hem hasret imi Yok y~re bir gayret imi, ektiin alak dediler

Hak diyeyim dinle beni, Bilmedin ah sen de seni Atei hicr ile teni, Bilmez isen yak dediler
Klsa vefa ahde gzel, te karib- oldu ecel Ya ne beyhude bu emel, Vay gidi torlak dediler

Geri bahayimce imi, Uklaka sz oka imi Men'arefi bellememi, Mayesi bipftk dediler Menzilini buldu bulan, Var yr sen byle dolan Grd beni arif olan, Kupkuru kavlak dediler

Ben dedim ey ehli himem, Bende kamu derd elem Eyle bana ltfu kerem, Bu sze hak hak dediler
Bab

tevekklde safa, Bul

an

var ekme cefa

te bu teslimi Rza, Boynuna gel tak dediler

Dnyeyi bir yana koyun, Han kanaatla doyun Varln cmle soyun, Kalmal plak dediler Pir yedince ermedi bu, Akl sere dermedi bu Aka boyun vermedi bu, lse dehortlak dediler
Munkarz oldu bu iin, Rfatini buldu ein Dnye iin bu gidiin, Sr'ati kvrak dediler

Vah sana vah bana ta, Dnye iin bu ne tela Hak yoluna can ile ba, Vermedi korkak dediler

Terki cihan olmaz isen, lmeden l lmez isen Bunda seni bilmez isen, Bana tokmak dediler
Stk ile gueyle cevap. te budur rah savap
Mahlasmz

oldu Trab,

Ahr

toprak dediler

Cah- cihan: Dnya makam - Minnet: Eziyet - Sebak : Ders - Evrak : Sahife, belge - Rhlet : Gme, lme - Ruzu ceza : Maher gn -- Ate- i hicr : Ayrlk atei Han Kanaat : Kanaat sofras - Mnkarz : Yklma - Himem : Emekler - Guet : Dinle - Semelik : Kibirlik, beenti - Rebi Hak : Hak yolu Kadp : Yakr - Han: Nimet.

-16Hey erenler hey gaziler Gelen Murtaza Alidir Kafire batn klc alan Murtaza Alidir Yumuldu kt havaya Szld indi ovaya Arap donunda deveye Binen Murtaza Alidir Gl dererler deste deste Destesin sunarlar dosta Aslan gibi yoldan ste Gelen Murtaza Alidir
.. Gl dererler baka baka

Ynn dndenni Hak'a

Ejderhay

iki aka

Blen Murtaza Alidir

ki pnar kt koa

kisi de b~tan baa

Zulfikar ald t~a

Vuran Murtaza Alidir Cennetin meyvesi alma kalma Kul Turabm gafil olma Gelen Murtaza Alidir

Eksikliim oktur

166

ALEVi VE BEKTAi RLER/ ANTOLOJSi __

BEKTA SIRRI

erkan ve adabnn gizli tutulmasyla hibir ilgisi yoktur". nk, tm erkan ve uygulamalar aktr. Bunlar kimseden saklamak, gizlemek amacnda olmadklarn belirtmektedirler. Sofralara, muhabbetlere, zaman zaman Bektai olmayanlar da katlabilmekte ve izleyebilmektedirler. Bektai srr konusunda aratrma yaptn ve hatta "Bektai ayinlerine katlp hibir sr bulamadklarn" belirtenlere ar mamak gerekir.
Bektailerin

"Bektai Srr'nn

ama

Allah'la arasnda mesafe olmadm savunur. "Allah' grmeyen yoktur Allah olduunu bilmez" der. Allah'n bir din, bir inan mensubuna ait olamayacam, btn insanlarn Allah' olduunu savunarak insann uur sahibi varlk olarak Allah' bilebileceini belirtir ve "insan varsa Allah vardr" eklinde zetler. Bektainin, Allah'a yaklarm temelinde sayg ile bezenmi sevgi vardr, korkuyla yak tamaz, bu nedenle, kendisini, "Allah'm sevdiklerinden" kabul eder ve ona "Naz" yapabilmeyi kendine ok grmez.
grdnn

Bektai,

"Her ne var ki alemde, rnei var ademde'' diyen Bektai, "Kendini tan, kendini bil" szlerine ayrca nem verir. nsan, "Tanr Halifesidir" "Allah' yeryzne indirebilir". "Kht kenz-en mahfiyy-en/Ben bir gizli hazine idim, bilinmek istedim" kutsal ayetindeki kendini tanyarak. 'O'nu (Allah') bilme abas iinde hizmet vermektedir. nsan, "Feyz-i mukaddes" tir. Yaratlmas amalanan, hedeflenen "insan"dr. Tanr tm evreni, kainat hereyi insan iin yaratmtr. Bu tanmlanan insan ise, "nsan- Kamil (Olgun insan)dr. Bu nedenle en byk hizmet, insan 'olgun insan' yapabilmektedir. Bu da eitimle olur. Bektai, kendisini bu yolda yolcu; Bektailii bu yolda ara olarak grr.
Bektai insanlar, din, dil, rk ve cinse dayal olarak ayrmaz. Sadece "eitim alabilen" ve "eitim alamayan" olarak aynn yapar. Buna paralel olarak, Adem, insandr. Cinsler, kadn ve erkek biribirinin tamamlaycs- edeeridir. Birbirine eit deildir. nk, cinse dayal faktrlerde, farkl ilevler stlenirler. Deerleri asndan tamamen edeerdedirler. Dengededirler. Bektailer iin, denge, son derece nemlidir. Bu nedenle dengenin sembol olan, 'Tuz'u tadarak, sofralarn aar ve kaparlar. Tm kainatn hatt- istivasnda insan vardr. Denge merkezinde insan vardr. bu nedenle kainattaki dengeyi koruma grevi de insanndr.

Simgelerin sk sk kullanld davran kalplarn izlemek mmkndr. Bu simgeanlamlar yklenmitir. Bunlar zlemekte biryasak yoktur. Sadece Bektai Meydanna "nasibli olmayan" alnmaz. "Sr meydandadr. Ama, meydana giren her kii srra vakf olamaz" derler. Sr olay bir "HaI"dir. Ancak "Hal ehli olan"n alglayabilecei bir olgudur. te bu nedenle, Bektailerle beraber olmu, trenlerine katlm biri olmak mutlaka bu srra ermek demek deildir. Bektailer bu durumu "nce piecek, sonra demi gelecek ite o zaman srra erecek ve srr sr edecek" diyerek tanmlarlar. "Bir Bektai dier bir Bektai ile bu srr paylaabilir ama istese de ayn srra ermemi birine bu durumu anlatamaz". Bu durum, Bektailer arasnda ok bilenen bir Krklar Meclisi'nde zmn taksim edilmesi yksnde da vurulur. lere
eitli

AIK VEL
19. yiizyln birinci yansnda yaamtr. Veli, Kul Veli, Dervi Veli, Velim gibi adlarlada anlr. Alevi- Bektaidir. iirlerinde 1818 ve 1834 tarihleri geiyor. Yaants zerine baka bilgi yok. Zamann bildiren nefesler yaynlanmamtr. iirleri elimizdeki cnklerdedir. brahim Aslanolu tarafndan iirleri A_k Veli, Hayat, Kiilii , Deyileri (1984) adl kitapta toplanmtr.
Ak

Veli

hakknda

deerlendireceiz. Kimlii

halk arasnda bir ka sylence vardr. Bunlar ve kiilii hakkndaki bilgiler' snrldr.
Trakyal

srayla aklayarak

1 - Bunlardan birincisi : Ak Veli'nin

dadr.

bir halk

ozan olduu dorultusun

knda

Rumeli'de Snrkent kylerinden birinde Veli hi bir bilgi yok.

adl

bir azizin

mezar

var. Ama hak-

yazd

Ondokuzuncu yzyln ortalarnda yaayan Bektai saz ai'lerindendir. 1818 ylnda bir iiri, dergilerde bulunmaktadr. Saz elde ve bata klah olmak zere, gezgincilik yapt ve bir ok illeri dolat, kendi iirlerinde grlmektedir. Cokulu, lirik, itenlikli, yeni bulularla dolu iirleri vardr. Veli'nin Bektailerin dzenledikleri dergilerde, bir hayli nefesi bulunmakatdr.
Aslnda

mahlaslarn
mtr.

bir saz airi olan Veli, Kul Veli, Veli Abdal, Velim, Veli Dede, Dervi Veli da kullanmtr. Bunlarn ayr ayr kiiler olup olmad da aklk kazanma-

2 - ikincisine gelince:

Rahmetli Asm Bezirci "Trk Halk iiri" adl yaptnn 1. cildinin 367. sayfasnda: "Veli, Kul Veli, Dervi Veli gibi adlarla anlan Ak Veli Sivas'n arkla ilesinin Acakla bucana bal decik kynde dnyaya gelmi, on yanda iken annesini, az sonra da babasn yitirmi, yedi yl obanlk yapm, Balm Sultan'a bal Kemter Baba'dan saz, sz sanatn renmi. ok sevdii ustasnn 1818 (H. 1234)de lmesi zerine, onun iin bir at I nefes yazmtr:

Kemler Beni koydu yuvada yurtta

smini syledim dilimde virtte Ol sene bin ikiyz otuz drtte Ykletti gcn dme felek
Ak memi,

Veli bir ara aasnn gzel kz Felli'ye tutulmu, ama sevgisine karlk grAna, babas kz bir bakasyla evlendirmi. Veli buna pek ok zlm. Daha

sonra Hac Bekta torunlarndan Seyyid Hamdullah Efendiye gitmesi (Srgn edilmesi)zerine bir zlem iiri sylemitir: Velim eydr artt zarm Gece gndz intizanm Amasya'da kald pirim Dost ilinden gelen sayal

balanm.

Onun Amasya'ya

"Sene bin ikiyz krk drtte beyan" dizesinden 1828'de sa olduu, piriyle grt Veli'nin 1853 de ld, Yldzeli'nin Davhalaan kynde gmld ne srlyor" demektedir.
anlalan

nc Veli'yi ilerideki sayfalarda aklayacaz. Bu Veli'lerin de Alevi- Bektai kkenlidir. Veli'nin rahat bir syleyii, temiz bir dili vardr. Cokuludur, derinlik ierir. Skclktan uzaktr. Syleyii duru ve rahattr. Dili duru ve akcdr. Veli, ak Kemter'in, Karacolan ve Pir Sultan'n etkisindedir. Kendisi de "Ak Veyseli ve Ali zzeti etkiler. Rahmetli brahim Arslanolu an iirlerini "Ak Veli, Hayan, Kiilii, Deyileri (l984)adl yaptta toplamtr. Bu ciltte yer alan Agahi'nin bir adda Veli'dir. Btn bu kiilerin ayn ahs olup olmad kesinlik kazanmamtr.
syleyi farklhklaryla

kesilmeyecek srecektir. Mevcut iirlerde ayrcalklar kesin ortaya kanlar olduu gibi, ilk bakta hatta belli bir inceleme sonucu ayrlk saylabilecek zellikleri saptanamayan, birbirine ok yakn dnya ve iir anlay tayan iirlerin de hangi Veli'ye ait olduu kolaylkla saptanamamtr. Fiziksel yaamn gzelliklerinin, br dnya gzellikleriyle sarma dola olduu, iirleri sevdiren olgunun bu lirik zellik bulunduu her iirde hemen grlr. Duru, akc, temiz bir Trke'nin, tarikatn inceliklerini ve gzelliklerini derinlemesine yanstt anlalr. Dinsel sylencelerden izler tar. Veli'nin
-1-

Ak

aratrmas

Derya kenarnda gemi oynadan Dalga urup coas var gnlmn Ali Zlfikar' alaldanberi Kaynayp da coas var gnlmn
Deryann

J.

Halimiz ayandr ol efendime Durmasa hizmet buyursa kendime Kerbela'da yatan ol efendime ifte tatar koas var gnlmn

Mridin padiah

bekisi Hazreti Hzr Tecellamz ehidlerin cevrine mrebbin vezir Urum eri Horasan'n pirine tu eker paas var gnlmn Yerde gkte evliyann darna On sekiz bin alem olmu muntazr Bir saatte desi var gnlmn Veli' m hakdr bilmeyene sz gelr Dolanur dnyay gnl tez gelr Arda krsde olan mahluk az gelr Yed- i iklim drt kesi var gnlmn
Deiik varyant (16)sradaki f.

AIK VELi

169

Muntazr:

Bekleyen - Tecella: Grlme, Allah 'n lutfuna nail olma hak nurunun etkisiyle makbul kullarn gnlnde tanrsal gizlerin ayan olmas. Zdd setr'dir

-2Cenab- Bari'den ihsan olursa Gnlmn gamn atmak muradm Tedbirle takdir mutabk durursa imam- Hseyn'e gitmek muradm Bu ne imi gonca hara dalamak Elifi ta urub kemer balamak Bir niyetim Kerbela'ya uramak ah'n katarna ermek muradm

.!

Yz srelim Muhammed Mustafa'ya Bunca m'min mslim ersin safaya Bundan byle arzumanm Kufe'ye be eyyam hizmet etmek muradm Veli' m eder arzum vardr vehinde Zlfikar oynyor in Main'de Cmlemiz de bir kubbenin iinde Ol ah- Merdan'a gitmek muradm

Tedbir : Kulun tasarladn nlemler - Takdir : Tanr'nn kesin karar Mutabk : Uygun - Har : Diken - Eyyam : Gnler veya gn - Har: Diken Gonca: Tomurcuk gl - Dalamak: Batmak- Eyyam: Zaman -- Veh: Yz Gmftar: Tutulmu, tutkun, esir.

-3Kimse bilmez yreimin derdini Derdimin dermann bilen Allah'dr Kan revan eyledim emim yam Sefili aladup gldren Allah'dr
Alatmaynca vermedin sefa ah Hacetimi yazub veren gzel ah Hece hecesi de Ali'dir bilHih Aklara stad olan Allah'dr

.!

Kimin esir eder kul dey satar Kiminin derdine dermanlar katar Her kesin nasibi bir yana atar Rzkn ard sra salan Allah'dr Muhammed Ali'de kelam bulmaz Bu derde giriftar olmayan bilmez Veli' m der ki dnya kimseye kalmaz Bu dnyada baki kalan Allah'dr

170

ALEVi VE BEKTA/ iRLER/ ANTOLOJiS

-4"Elhamdlillah" ki bildim Huda'y "Rabb- l alemin" i srr- geday "Errahman ir- rahim" buldu Huda'y "Malik- i yevmddin" olduk aleme
"yyake na'bd" gzmn nuru

J, Fatiha suresi geldi anna

Ezelde.n kurbandr canm canna Kimseler ermedi senin srrna smin dere- eyledim ayn ve lam'a Fatiha suresin vechin okudum smin zikr- etmeyen kula kaktdm kr- olsun metam kuma dokudum hsan eyle kapundaki kuluna olsun bir menba'dan yarattn Bin ervahtan ervahma nur kattn Meleklere hamurumu yourttun Aklar defterin sundun elime
kr

"Ve iyyake nestain" virdim ikrar "hdinas- srat- el- mstakim" yar "Sratellezine" ald kaleme "En'amte aleyhim" dedim ya Ali "Gayr- il- madub aleyhim" dedim beli "Veleddiillin" dedik kaldrdk eli Gzlerim dost yolun durdum selama

Veli' m eder Hak'dan aldm dersimi Mahabbet ekici yakt rsm Okuduum ayet bilmem dersimi Hakk'n bir kelftm geldi dilime Burada geen arapa szler "Fatiha" suresinin ayetleridir. - Aym ve lam: Ali Ervah : Ruhlar - Kak : akma, drtme - Vird : Durmado.n yineleme -- Dere : Toplama, sokma - Menba : Kaynak.

-5smini zikreder her daim kullar

, Ol Ali olub da Zlfikar alan

Urum diyarnda er Hac Bekta M'minfer mslimler gzedir yolJar Hasretin gzlerim gel Hac Bekta Hasretin gzlerim akdr kan Pirim mahzun edp alatma beni Bu snk yaremin emi merhemi Bu snk yaremi sar Hac Bekta Bedir olub yeter olsa bir cana Ziya verir yz altm cihana Kolu balu ser yettirme divana Divanda oturan ser Hac Bekta

eylemem gman Horasan'dan Hindistan'a kul salan Yemen'de Veysel- i yar Hac Bekta
Dmk ehrinde zindana giren M'minler ad olur verince selam mam Zeynel ile danan kelam Bin bir ayetleri nur Hac Bekta

Srr- Mustafa'sn

Gazilere dalga verb couran Ahmed Zenci ile teberler alan Msr'da Mervan'dan hayflar alan Eba Mslim gelen sen Hac Bekta

AIK VEL

171

Teber alar Eba Mslim serveri Bin kafir kranda verir haberi Teber seda verir UfetA Ali imamlar hayfn al Hac Bekta

Sarha Veli' m niyaz kln maha Halim arz eyleyim gl.yzl aha Yz karay yettirme li dergaha Noksan isyan bizde bol Hac Bekta

-6--

Derde tabi oldum tabibi buldum Buldum ki tabibin derdi benden ok Her derdin derman andadr bildim Ne hikmet ki kendi derdi benden ok Derdli olan dnmesin bouna Kul olann neler gelir bana Tecrbe eyledim Hakk'n iine Her derdi kendine reva grm Hak

J.. Deme ki gnahm ok neydi suum

Derdiniz ok ise derdliye an Ehi - i Beyt'e gam yolda olduun Ak isen <lerdli sinen od'a yak Hak byle buyurdu bina kurunca Alayub glmeye aka erince Tabibler tabibi derdli olunca Besbelli ki bu alemde derdsiz yok

Veli'm eder iim ah zar ise Hak sana yardmc iin zor ise Eer bu kelamda hilaf var ise Kerbela'da imam Hseyin'e bak

-7Saadetin sultann nazar kld lleri var Hac Bekta Veli'nin Horasan'dan skn edp geldii Yollar var Hac Bekta Veli'nin var atlas giyer al giyer Dldl atlar var altun ul giyer Dervileri hrka giyer al giyer allar var Hac Bekta Veli'nin
eyhleri

J.. Bin bir ayet yazldr postunda

Yedi kral yedi padiah destinde Altun halli rgleri stnde Yollar var Hac Bekta Veli'nin Daha byle sultan nerede olur On sekiz bin alem hem mevcud bilr Krk konaklk yerden kurban gelr Mallar var Hac Bekta Veli'nin

Veli' m eder cnb verir cu verir Yine ay - gn iresminde ta verir

Hac Bekta dergahnda ba

Kullan var Hac

Bekta

verir Veli'nin

172

ALEvj VE BEKTA RLERi ANTOLO!_ISI____ _

-8Knamayn aklm yitirdiime

del - eyler imi Mahitab gzlerin atei kzn Yakar bu bendeyi kl eyler imi Sylen baksun ateime kzme Ak kalmaz ma'ukunun szne Pirim geldi bakt geti yzme Basar her dem her dem yol eyler imi

Ak ma'ukunu

... Hublar g ok urad yol etti Kimse bilmez elif kaddim dal etti emi mestan didelerin kan etti Benzimi bir gzel kl eyler imi

Sular gibi akub akub durulan Meer ak atna binmez yorulan Yusuf gibi Zilha'sna sarlan Satar kendi zn kul eyler imi

Veli'm eder yare kullar olurum Yar el katmazsa bu derdden lrm ektiim ileyi senden bilirim Neylerse ademe fi'I eyler imi

Sevgili - Mahitab : Mehtap, ay - Hublar: Sevgililer - em - i gz - Dide : Gz - Fili : Eylem, davran - Zilha : Zeliha, gzelliiyle nl Yusuf peygamberin hanm - Kad : Boy- akd : tt - Kelp : t - Bezm : Meclis - Eed : Daha, sert, etin - Magribten marike : Batdan

Ma'uk:

mestan :

Sarho

douya.

-9Senin abdallarn sema dnerler Hnkar Hac Bekta Veli Hu deyu Cmle alem sana tavafa iner Hnkar Hac Bekta Veli Hu deyu Arif olan senin evvelin bilr Ol kelb rakib bu ma'nadan ne bilr Maribden merikden duyan gelr Hnkar Hac Bekta Veli Hu deyu

. J.. Drt kitabda ismin mevcud okunur

Otuz alt bin can sana baknur Hind'de Yemen'de glbengir ek:ililr Hnkar Hac Bekta Veli Hu deyu Kudretinden batn topu akd "Entm" derler bir ayet var hak idi ah - Merdan kula himmet okudu Hnkar Hac Bekta Veli Hu deyu

Veli' m eder kim okudu kim uttu Doksan bin kelam ya kim hatmetti Meyyitin ykayub devesin yetti Hnkar Hac Bekta Veli Hf deyu

__________
,

_ _ _ _ _ _ .. _______ AIK

VEl, __ _l_ll

-10Ali heman ism - i a'zam okudu Yer titredi yldrmlar akd Muhammed'dir bi.den yana Hak oldu Yer titredi yldrmlar akd Ali celallendi gayetle cotu Yer ile gk birbirine kavutu Ord - olan askerin cmlesi at Yer titredi yldrmlar akd Kafirler at da perian oldu M'minler sevindi dil ruan oldu Dnya kurulal bir nian oldu Yer titredi yldrmlar akd Kelleler kesildi kanlar sald Erler kanda yzd kandan geildi ok vakit sonra ortalk ald Yer titredi yldrmlar akd

J, Kafirler avreti ileri sr-d

Ali'yi grnce boyun evirdi Muhammed der ki ya Ali elverdi Yer titredi yldfrmlar akd Muhammed Al6e karya geldi Gaziler yzn Dldle srd Ol zaman Muhammed Mi'raca gitti Yer titredi yldrmlar akd Ali islam dinini aikar etti Medayin tahtn Selman'a verdi Yz yiirmi bin kelam erh etti Yer titredi yldrmlar akd Andan da imamlar devri geldiler Kasd eden kafirden eed oldular EblMslim ok intikam aldlar Yer titredi yldrmlar akd

Veli'm eder nice alamet oldu Devir ahr zaman Mehdi'ye kald Dosta rahmet dmana lii'net oldu Yer titredi yldrmlar akd

-11Her sabah ynm dnerim Hakk'a Muhammed Ali'yi greyim deyu Dnyann gamndan ektim elimi Bir kamile. yolda olaym deyu Varub bir kfimile yolda olmaa Ahd eyleyb ikrarnda durmaa Drt dvarn binasn kurmaa Ararm stadm bulaym deyu

.!-

Ben mam Hasan' candan severim mam Hseyn darnda dururum Zeynel'abidin'le zindana girerim Kendimi krk pare bulaym deyu Daim blbl gibi gler akrm Babnda dururum mam Bakr'n Gece gndz vird eyleyb okurum mam Ca'fer'den ders alaym deyu

Kul Veli' yim Hakk'a niyaz ederim Hakk'n buyurduu yola giderim Dinim hakdr hak kelam sylerim On iki imamlara ereyim deyu

174

ALEVi VE BEKTA} JiRI.ER AN'fOWJZSJ...______.._

-- 12u yalan dnyada stad bulmadm Ben de beenmedim iini felek akird olan akn olur dem be - dem Ne okursun bilmem dersini felek

.J, Kemter trl alemlere ermiti

snneti yedi farz klmt lmeden yedi yl evvel lmt te gsteriyor dostumu felek Kernter drl kemhalarn dokurdu smini sylerdim dilimde virddi Sene bin iki yz otuzdu drtt Ykletti gn kn felek Veli' m eder Kemter gitti kimim var Kemter'i aldrdm yeni gamm var Usta idi yaplacak damm var Hi mi i gelmedi bana felek

Gnl turnam gk yznde dnerken Felek au katm gle inerken Diz be - diz oturub derdim yanarken Bouna kahr etme dostuna felek
Soraym felee

Kemter'im netti Yoksa hub mu tuttu deli mi etti Balm Sultan tekkesine mi gitti Baykular kondurdun tana felek

-13Ne dedim de g9ze dedim erenler Kusurum okdur mrvvet ya Ali Kusura kalmayan Gani sultandr Kusurum okdur mrvvet ya Ali Ykn ekme ile bezirgan kalmaz Dostun bahesine yad iller girme. M'min olanlarn glleri solmaz Kusurum okdur mrvvet ya Ali

J.. Ykn ektin deyu heman dverler

Dur olan okayuben severler Ar yk gtreni verler Kusurum okdur mrvvet ya Ali
urda bir baheyi eer ilerler Meyva vermeyeni keser alarlar Bir miirvete yz bin su balarlar Kusurum okdur mrvvet ya Ali

Veli' m eder eer esebilrse Gahi yaub gahi kesebilrse Mrvet Ali'nindir basabilrse Kusurum okdur ml'vvel ya Ali

------------------"A~IK"'--'VE=L"-_ 115

-14On iki imam zrriyetin sevgisi Bendedir mam Hseyin bendedir Hemi sevdiimdir hemi korkumdur Sendedir mam Hseyin sendedir Candan mahabbetim seni gren gz Mahabbetirn gitmez hem yaz hemi gz Korkunu ekerim geceyle gndz Gndedir mam Hseyin gndedir
J... Hemi yarsn hemi yaralayansn

Yar ile da'vam aralayansn Haner olup sin~m paralayansm Candasn mam Hseyin candasn Har olmu da almyor gllerim Sana ma'lum deil midir hallerim Selman kesti kan eyledi ellerim Kandesin imam Hseyin kandesin

Veli'nin kld ah zar ise Yine sen 'bilirsin iim zor ise Ne kadar eksiklik kusur var ise Bendedir mam Hseyin bendedir

vnc -

Zrriyet : Soy Sop, ocuklar - Fahr-i alemi : Hz. Muhammed'in Uruna : Giye, vurula - Beli : Evet, inandk.
-15-

sfat,

alemlerin

Seyran bahesinin bir yam elma On sekiz bin alem nuru dediler Muhammed Mustafa Hayder i Kerrar Hnkar Hac Bekta Veli dediler Fahr - alem elifi ta uruna ki cihan boyanmtr nuruna Hasan Hseyin'in gizli smna Arn mhrn Ali dediler
Hocas

.J, u geleni ah - Merdan sanmad

kimi inanmad Tarad postlar delil yanmad Besbelli ol bizden ulu dediler Kimi
ahm

inand

der ki Bektaiyim Bektai. Kimdi size nasip datan kii Skt un eyledi rs gibi ta smi Bekta kald Veli dediler geldiler halife pirler gibi er grmedik dediler Bize bir yeil el nasip verdiler Grnce tanrz eli dediler
Bekta
Dnp

tuttu mektebe gtrd Elifba demeden mana getirdi Pnar aktt susam bitirdi Hacs hocas beli dediler

Horasan erleri Rum'a gelptr Her kii akl ile yerin buluptur stlerinden vazgetiini bilptr Kadnck Ana'ya dolu dediler

Kimi inand da beli pes dedi Kimi inanmad nian istedi Hem de mbarek elini gsterdi Duyduk nasip veren eli dediler

ALEVi _ _vE l}_EKTA! iiRLER ANTOWJSi_ ____________________ _

Er isen dar e stne otur Ulu isen nasn iini bitir Sz senet olmazm senedin getir Senetsiz ok olur veli dediler

Cmle erler nasiplerini buldu Nice bin yl bu yol batnda kald Urum erlerine hediye geldi Buymu Hakk'n doru yolu dediler

Veli' m eydr cmle erlerden olur Cmle erler o sultana beli der phesi yok Hak Muhammed Ali der nanmayan iblis kavli dediler
-16Eer

bir kamilde kemal ararsan zn bilene ala dediler Daim dese inanmayn her cana tibar eylemen dile dediler olmaz sikke vursalar tunca etsen seni gtrmez Hacca Hakkn buyruunu sylemeyince Buyruk haktr amma kula dediler
Altn

J.. Hakkn gizli smn syleme yada

Dilinle yandrma ban oda Gl blbiil iin haketti Huda Kargay kondurma gle dediler Gln asln bilip hara katarsan Burda aldn urcla satarsan Gnde bin defa secdeye yatarsan Gene unun ii hile dediler Gerek artk eksik syledim szm Mrid meydannda sarfoldu zm Bir ulu deryaya ald gzm Yahi yaman ayr ola dediler Veli'm eydr bu yola gitmez isen Ar ile zne sitem etmezsen Buyruk ah - Merdan'ndr tutmazsan Ahir yz fars ola dediler
-17-

Harlk

Bir kul kusurunu eer grmezse znn urusun ele vem1ezse Hakkn buyruuyla amil olmazsa O smaz gtrmen yola dediler Ersin Umil ile konup gersen Yola gelmez doru yoldan kaarsan erheyleyip Hakkn srr aarsan Onun yzndendir bela dediler

Necef deyasnda gemi yzdrr Dalgas var coas var gnlmn ahm zlfikarn ele alnca Kaynayp da taas var gnlmn

Deryalar nazr boz atl Hzr Her nerde arsam orada hazr Pirim padiahtr mridim vezir tu eker paas var gnlmn

---------~IK VEl.i
manm var ehitlerin harbna

177

Urumeli Horasan'n pirine Yerde gkte erenlerin varna Canla bala desi var gnlmn

Halim arzeylesem ol efendime Hizmetim buyuran kendi kendime Sultan mam Hseyin'in emrine ifte tatar koas var gnlmn

Veli' m eydr bilmeyene sz gelir On sekiz bin alem ona az gelir u cihan dolar da tez gelir Yed - iklim lr kesi var gnlmn

-18Daha inanmaz msn ey kanl Yezit Devran dndren Ali deil mi Mirac hayale urad Habib Hatemi indiren Ali deil mi Necef deryasna klcn att Derya bulut olup havaya kalkt Nisan rahmetini andan halketti Deryay coturan Ali deil mi

J.

Zahirde 1'._1ehdide sretti ban Ta ezelden beri akn cnbn Doksan bin okunan ayetin ban Okuyan okutan Ali deil mi

Veli Abdal bilmez bunun tesin Ol hayrnnisann kendi nefesin Uzatp da ne ararsn tesin Bu mlkn sahibi Ali deil mi

Dahi : Daha - Devran : :ZO.man, dnya, evren - Habib : Sevgili anlamnda olup Muhammed iin sylenir. Tanr sevgilisi demektir- Rahmet: Yamur- Zahirde: Grnte - Mlk : Dnya - Hayrunnisa : l{z. Fatma, Kadnlarn en hayrls blis kavli : eytan sz, edimi - Faris : Kara - Siret : Hal, tavr, gidi Hanman : Btn malmlk - Tarumar : Datma - Dur : nci - ar.: Drt.

Bir ulu ehirde dellallm var Ben dellahm pazar bam Ali'dir Artk alp eksik satsam yine kar Ben dellahm pazar bam Ali'dir Mezada vermiem irin canm Tarumar eyleyip hanmanm Lal gevherimi dr mercanm Ben dellalm pazar bam Ali'dir Elimdeki sermayemdir Ali'mden Bir mangrlk malm yoktur malmdan Bin hazine mal devroldu elimden Ben dellalm pazar bam Ali'dir

-19J, Bu nza maldr alp sattm ler beler krklar pazar ettiim mam Cafer dkkandr tuttuum Ben dellalm pazar bam Ali'dir
Hind - Yemen'in mal deil saamam Bu rza maldr kesip biemem Her nadana dkkanm aamam Ben dellalm pazar bam Ali'dir Ledn derler ol bu ehrin adna Doyamadm lezzetine tadna Metam koydum hakkn katna Ben dellalm pazar bam Ali'dir

_178 ---~f=V VE BEKTA/ iiRLERi ANTOWJiSJ

Veli Dede der ki halka pazarm Dellal oldum u alemi gezerim Kudret dkkanm aar bezerim Ben dellalm pazar bam Ali'dir0
Virani Baba'mn ayn nakaratl benzer bir nefesi bulunmaktadr.

-20Akdeniz yakas, Aydn yals Kular gider bizim Abdal Musa'ya Cemalin grnce yrd dalar Talar gider bizim Abdal Musa'ya

J, Baba Kaygus:r.'dan alm cehdini

Grdn m brahim Edhem vaktini Padiahlar tac ile tahtn Postlar gider bizim Abdal Musa'ya Seyyit Ali, Abdal Musa, Emir Seyyid'e ( 1) bir kardetir ehi - i beyite Cmle alemi yazm kayta Balar gider bizim Abdal Musa'ya

Katardan ayrlan turna srler Her andka sinelerim s:alar rili ufakl emlik kuzular Kolar gider bizim Abdal Musa'ya

Veli' m eydr, drt dergahn evveli Seyyit Ali, Abdal Musa, Bekta Veli ah Hseyin akna didemin seli alar gider bizim Abdal Musa'ya
Yal: Ky, kenar, sahil - Emlik Kuzu: Emmekte olan kuzu, st kuzusu - brahim Edhem : Belh Sultannn oglu iken .saltanat brakp tasavvuf yoluna girmitir. Bu nedenle ok sevilir, sk sk anlr. 781 'de am 'da lmtr. Byk mutasavvflardandr. Onun, zamannda tac ve tahtn brakp tekkeye girdiine deiniyor Kardaturur : Kardetirler - Drt dergah : Drt byk dergahtan biri de Elmal'daki Abdal Musa dergahdr. Aslnda be nl dergah vardr. Burada sylenmi. teki ikisi, ah Kulu Sultan Dergah (stanbul Merdivenky'de), Abdlmmin Baba Dergah (Kerbela)'dadr.
( J) Mustafa Kocatrk, ki Cihan Haznedar Seyyit Veli Baba Sultan ve Trbesi

Emir Seyyid yerine "Ol cehte" yazmaktadr. Yine bu dize Nejat Birdoan'n "Anadolu'nun Gizli Kltr Alevilik" Kitabnda: "Seyyid Ali, Abdal Emir, Seyyid"' eklindedir. (a. g. e. s: 203).
Alevi-Bektai iirinde

Kitabnda

Veli

belgelere gre bunlar

aklayarak

adl ozanlar daha ok olabilir. Biz eldeki bilgi ve sunmaya altk.

--------~A.:f::..:.K..:.V.='EL.l

179

-21Bin deveyi bir akeye gderdi Sultan veys Kara Yemen ilinde An Hak yoluna sadaka verdi Sultan veys Kara Yemen ilinde postu sevgili dostu M'min kullarna eylemez kasd Sultan veys Kara Yemen ilinde
Yasd ta

J, Bir gn develeri bir baa doldu

yoldu sahibi geldi deveci sindi Sultan veys Kara Yemen ilinde
Ba rpt yapran ubuun

idi

hrkas

Ol idi

Mevla'nn

sahibi geldi deveci yoktur yerin zm oktur Ol zaman bildi ki deveci Hak'dr Sultan v~ys Kara Yemen ilinde
Yayld

Ba

var belinde tesbih etmi dilinde Bezirgan ba - olmu Yemen ilinde Sultan veys Kara Yemen ilinde
Dmn

Krk dmden kua

Adet kald budadlar balar cad etti agalar beleri Kahve karanfil yetrd dalar Sultan veys Kara Yemen ilinde
Meerse kahvenin yeri ol imi Muhammed Ali'nin yar ol imi On sekiz bin alem nuru ol imi Sultan veys Kara Yemen ilinde Hrka ile tac gnderdi Bari Ol idi Muhammed Ali'nin yari Veli'm der ki iki cihann nuru Sultan veys Kara Yemen ilinde

Deve ynnden hrka al giyerdi Bakmadan grr armadan duyard Bin deveyi bir akeye yederdi Sultan veys Kara Yemen ilinde deve binden o idi bahenin zm yo idi Ziyan etmem dey sz sa idi Sultan veys Kara Yemen ilinde
Ban

Gdecei

Ledn : Tanr yan - Nadan : Yobaz - Sultan veys : Sahabye ulam biri. Veysel Karani olarak bilinir. Sffin sava srasnda Hz. Ali'nin yanma geldi, ona biat etti, savaa katld. Ayr gn ehit oldu.
-22Bu dnyada rehber talibe Hak'dr Muhammed Miraca gel oldu - n Drt kapudan ileriye yol yoktur Hakk'n drt kapuda el oldu - n Drt kapunu zerine yol kurdu Uihmke lahm olub msahib oldu Mridlii mam Ca'fer'e verdi Ezeli mridi Ali oldu - n
. Drt stad yaratt drdde kendi Oldu kendi talib yola bend oldu Anri in halk gmane sald Yaratt cana kul oldu - n

Kul olmayan sultan olmasun dedi

nanmayan iman bulmasun dedi

Snneti buyurdu farzlar yedi Yedi elekten gep hal oldu - n

180

ALEVi VE BEKTA} iiRLERi ANTOWJ/SJ

--- - - - - - - - - tahren bal st drt rmak Muhammed'i yalnz taama sunmak M'mine inanp hem dahi kanmak Krklar Muhammed'den kani oldu - n
eraben

Yedi elekten elendi hail oldu Dostun zlf ak sazna tel oldu Ar yokken mir'acnda bal oldu eraben tahur dolu oldu - n

Veli'm eder bu yol en gani yoldur Yola beli deyen cmerd ganidir Mrid nnd - olan Hakk'n kuludur Muhammed doluda til oldu - n

-23Cihan derya iken, alem su iken ( 1) Arta yeil kandil, nur olmad m Zhre yldzndan, krk bin yl evvel Kudretinden bir top nur olmad m Ol nur idi mridin atas Allah ak, Muhammed'dir putas Allah, Muhammed, Ali tesi Ol zaman ikisi bir olmad m Ol ikisi kudret topun atal aret eyleyip kendin tutal Dedi ka saattr u ben yeteli Dedi sana krk bin yl olmad
Krk

.J.. Arif sundu ald, cihan biti

Cebrail ok vakit deryada utu Hak bir avu toprak, deryaya sat Derya szlpte yer olmad m Kn dedi dnyann, binasn kurdu Nice bin yl evvel, bu yolu srdii Muhammed veysin gzn grd Dost dosta ak olup seyr - olmad m Hakikatta bin bir srra erenler Muhammed Ali koluna girenler Ann yerini duran soranlar ler makamnda dar olmad m ler, Beler, Krklar ile Yediler Bir ikrar stne bina kurdular Dnk gelen ak bu mu dediler Elestde ervah, bir olmad m

bin yl olduun, o demde bildi Mbarek eline bir elma ald Tekbir eyledi de ol yedi dildi O zaman arifler bir olmad m

Velim, Elestde, ervahn birdir Fenerim Haktandr, Kandilde nurdur On iki mamda, esrarn vardr Hseyni Kerbela, Pir olmad m ( 1) Cihan derya iken yer gk su iken

_AJ_KVEL1

-24Adem Nebiyullah dnyaya geldi Grelim ki ah Merdan ne yapar Ol yetmi anda zuhura geldi Grelim ki at Merdan ne yapar

J..

Ka'be'nin iinde puta tapmlar Allah budur deyu ikrar etmiler cil'de grp kaygya dmler Grelim ki ah Merdan ne yapar Ali yanda putlar krd Bata olan kafirler bunlar duydu Hepsi Mubammed'e ekvaya geldi Grelim k! ah Merdan ne yapar Muhammed Ali'ye secdeye geldi Gaziler yzn Dldle srd Ol zaman Muhammed Miraca gitti Grelim ki ah Merdan ne yapar Ali slam dinin aikar etti Medayin tahtn Selmana verdi Yz yirmi bin kelam Ali erbetti Grelim ki ah Merdan ne yapar Velim eder nice alamet oldu Devri ahir zaman, Mehdiye kald Dosta rahmet, dmana lanet oldu Grelim ki ah Merdan ne yapar

Kfr iinde kald yetmi ikisi Birine inmiti nurun hepisi Yirmi drt binPeygamber hakkn tapusu Grelim ki ah Merdan ne yapar
sa, Musa, Davut, gittikten sonra

yz yl devir ettikten sonra Taliple Muttalip gittikten sonra Grelim ki ah Merdan ne yapar Muhammed Ali kandilde nur idi Onlardan ezeli Fatma var idi sim verilmezden gizli sr idi Grelim ki ah Merdan ne yapar Muhammed'le Ali zahir olunca Ay, Gn secde etti, onlar dounca Nice bin kilise, batt o gece Grelim ki ah Merdan ne yapar

Alt

-25Yusuf u Zelha misali, aka yandrdn beni Yanar ateim synmez, haan grmezsem seni Akbet boynuna der, yolunda lrem yani Ne bende sabr takat var, ne sende insaf merhamet Bugn bugn yarn derken, yine ara uzad Kalmad gzmn feri, yol gzedi gzedi Bilirim senin yedinde sabrm ama uzad Ne bende sabr takat var, ne sende insaf merhamet Leyla y Mecnun misali, kdk dalar bana Lailahe kulterel kum, bak didemin yana Bana cevr cefa etmek gitti senin houna Ne bende sabr takat var, ne sende insaf merhamet

182

ALEV VE BEKTAi iRLER ANTOWJS

Blbller gle aktr, pervaneler atee Mauun elinden ak yanktr batan baa Vursalar sineme haner dnmezem senden haa Ne bende sabr takat var, ne sende insaf merhamet Veli'm eydr derde dtm dermanmz yar ile Ah intizar vah intizar efendime dar ile Gzeller padiahdr her muratlar ver ile Ne bende sabr takat var, ne sende insaf merhamet

intizar : Bekleme - Beyhude :

Bouna -

Dide : Gz

-26Ol krklarn ceminde, La ilahe ilHHlah Erenler meydannda, La ilahe illlillah El aldlar desti kefe, dediler cana safa Muhammed Mustafa, U illihe illallah

Eri

mam Hasan meydanda, ah Hseyin irfanda

mam Zeynel zindanda,

La ilahe illallah

Muhammed Bakr sultan, mam Cafer erkan Eri gel kerem"ler kan, La ilahe illallah Musa - yi
Kazm'm akr,

daim der Hakk'a

kr

mam Rza Kuran - okur La ilahe illflah

Kalmad
Dervi

imamlar dengi, ak mahabbetten verdi Veli'nin virdi, U ilahe illallah

Dest kefe : Elini eline vurmak - ntizar : Bekleme.

-27kp drt keyi seyran eyleyen Hnkar Hac Bekta Veli kendidir Cmle dertlerime derman eyleyen Hnkar Hac Bekta Veli kendidir

J.

Arslan olup yol stne oturan Selman idi ona nergis getiren Zemheride yanal elma bitiren Hnkar Hac Bekta Veli kendidir Tepeyi at edip ta syleten aret eyleyp gn dndren Sarnn kzn kurda yediren HnUr Hac Bekta Veli kendidir

Gvercin donunda szlp inen Dan e stnde namazn klan Doksan bin erlerin postunu alan Hnkar Hac Bekta Veli kendidir

AIK VEL

183

anaya gel dedi geldi Helva soumadan Kabe'ye vard Seksen bin evliya postunu ald Hnkar Hac Bekta Veli kendidir

Kadnck

Veli'm bu szmde var mdr yalan Mnkirin gnln gmana salan Doksan konaklk yolu kulukta alan Hnkar Hac Bekta Veli kendidir

-28Akn ateine yanmayan ak Dostun sinesinde yara m olur Dosta gidem dedim yollar dolak Korkarm bellerde harami olur

..J. Bu nasl yar ahvalimi bilmeye Alamm_takatim yok glmeye Ak maukuriU(l halin sormaya Byle adet'byle tr.e mi olur
Kahrn ekmeli lbir sadk yarin Hergiz yzn grme beyhude krn Veli'm eydr l yannda hublann Byle sultanlarn keremi olur

Engel ara yerde olmu harami Muhanetten niin uman keremi Lokman hekim sarabilmez yaram Dost eli demezse are mi olur

-29Ela gzlerine kurban olduum Arzuladm seni pir deyu geldim Gece gndz hayaline yeldim Yarama bir merhem sar dey geldim Pek perian oldum seni seveli krar verdim ta Elest'ten evveli Kalar mahitap g.ler mevali yle bir efendim var deyu geldim
..J. Senden ayrlal dahi glmedim Ben gnlm her deryaya satmadm urda bir gzelden vefa bulmadm Yine imdat senden car deyu geldim
Eme kalarn kasavetim var Gruh - Naci'den asl zatm var Yusuf Kenan gibi muhabbetim var Bir melek simali yar deyu geldim

Veli' m eydr pirden tuttum elimi krar verdim berk baladm belimi Ya ldr ya azad eyle kulunu Ya benim muradm ver deyu geldim
topluluk, cennete girecekleri Peygamber tarafndan bildirilen, ancak kimler olduklar aklanmayan kutlu cemaat. Bektailer bunlarn kendileri olduunu slJylerler.
Guruh-u Naci :
Kurtulmu

184

ALEV/ VE BEKTA iiRLERi ANTOLOJS

-30Bir ift turna geldi dostun ilinden ter garip garip bizim illerde Urunur evrinir gle konmaya Avc vardr deyu korkar gllerde
Sakn

. Yardan m ayrldn nedir frkatn

k Yldz dana bir sema tutun Onla Pir Sultan var ervah - zatn O geirir seni cokun sellerde

ey sevdiim Urum kdr

Yamur yaar alann dr

Konup gmek evliyalar iidir Konup g ki sylenesin dillerde

Gamlanma sevdiim senindir hane Slaya m gitmek arzettin yine Ali klavuzun olsun bu sene Kimse dnp dolamasn yollarda

Gidersen slaya var nice byle Kemlik grdn m iyilik syle Derdim oktur halim pire arzeyle Veli gibi olmu var m kullarda

-31eke eke bu dert beni ldrr Gnl nazlsn bulana kadar Adam avazn geer sevdii yardan Yanr atelere lene kadar Gzm yan neme saldn gel imdi Eer tabib isen yaram bil imdi Demir ark giydim o da delindi Ararm yarimi bulana kadar
. Gziim yam neme saldm gtriir Derdime bir hazk tabib getirir Yarim ksm mell mahzun oturur lme yar karmda glene kadar

Veli'rn eydr nerde benim vatanm Tkendi takatim yoktur mecalim Azrail gelmi de istiyor canm Alma yar karmda durana kadar

-32Arzuhal sunaym gl yi.izl yare Hocam arzeylesin halimi benim Derdine deli oldum divane lrsem yar yusun lm benim
Veli'n Dalarn ektii karn elinden Blbtun ektii gln elinden Bam alp gidem yarin elinden Ahr terkettirir ilimi benim

eydr dost gnleri saylr Kaan yare gitsem engel duyulur Yaralarm maden gibi oyulur Gene bu yar bilsin halimi benim

_____ _______
,,_,

-33Mecnu'um Leyla'm grdm Bir kerecik bakt geti Ne sordu, ne de syledi Kalarn ykt geti
Soramadm

.J, Ateinden duramadm

Ben bu srra eremedim Seher vakti gremedim Yldz gibi akt geti Bilmem hangi bur yldz Bu dertler, yaralar bizi Gamze oku baz baz Yftr siTiefl!e akt geti Veli'm eydr, ne hikmet Uyumadan grdm bir d Zlfn kemend etmi Yar boynuma takt geti

bir ift szn Ay myd, gn myd yzn Sandm ki Zhre yldz avk beni yakt geti

*Semai tarznda yazlmtr.

-34Sene 1247 olmadan gn evvelden ahzadem geldi Hamdullillah ben murada ermiem Nebiller nebisi sultanm geldi
Onbe

J.

Samt ana samt kal yarman Hayli de intizar hub didarnan Haber duydu hayat verdi serine Devilerden lbo baba ad oldu

Hamdulillah Efendim bendi Daha mahcup derler Veli efendim Erler himmet edip elini ald
Andka szlar yaramn

Anasya'da

Al bade doldurup kevser iildi Kudmler alnp sancak ald. Asitan'da kuzu kurban kesildi kr pir evinde glanlk oldu

Velim eydr ok dertlerim az oldu Gnlm evi al baharl yaz oldu Ali bendesine bir mjde geldi Hnkar Hac Bekta Veli ad oldu

Burada pirin yerine geecek kimse, yada pirin bizzat kendisi - Nebiler nebisi : En stn peygamber, lh Muhammed - Hamdullah Efendi : Yenieri ocann kapatlmas zerine Amasyaya srgn edilen Hac Bekta dergah postniini (Bknz. s: 80).

ehzade

ahnbyk olu.

186

ALEVi VE BEKTA JiRLERi ANTOWJiSi

-35bir dan banda Sultan yeti Hile yok hakkn iinde Yeti Hacm Sultan yeti
Yeti Hacm

Kaldk

.!.

Bak u arnn hahna

Sazlar oul balna

Yeti Hacm

Kendi bann glne Sultan yeti

Biz dtk senin koluna Sen nasib eyle yoluna hsan et bunalan kuluna Yeti Hacm Sultan yeti

Yreimde vardr sz

Sana kurban koyun kuzu Zalime inetme bizi Yeti Hacm Sultan yeti Sefil Velim syler sz Gamdan azad eyle bizi Bozmayasm korumuzu Yeti Hacm Sultan yeti

3- Veli'lerin ncs bir baka ykdr

sayfasnda

a) Rahmetli M. Tevfik Oytan "Bektailiin yz" adl yaptnn 2. cildinin 121. bunu yle anlatr:

"Uluborlu'nun Ulu kyn (Ulubey) de bu zatn (Veliyuddin Baba) slalesi vardr. Ellerinde bir ok vakfiye fermanlar ve beratlar mevcuttur. Birde Veliyuddin Baba'nn yazma velayetnamesi vardr. Velayetnameden aldm u paralar Macaristan'da yatan mehur Gl Baba ile Romanya'da yatan Snbl Dede'nin kimler olduunu ve ne zaman ehit dtklerini belirtmektedir" diyerek velayetnameden aadaki blm
aktarmaktadr.

Gazi,

bin Ali. bin imam Hseyin neslinden Kutbularifin Seyyid Veluyddin yz elli tarihinde Horasan'n Samire ehrine gitmi, imam Muhammed Taki, mahnudu Musa neslinden Abdlvahid elebinin kz Gelincik ana sultan demekle maruf Fatmatzzehra binti Abdlvahidi tezevv edip (901) tarihinde Seyyid Cafer ve (904) tarihinde Seyyid Hseyin naman iki mahdumu tevelld edip Cafere Gl Dede, Hseyine Snbl Dede mahlaslarn vermilerdir. (948) tarihinde Seyyid Veliyddin Gazi iki oullar Gl ve Snbl Dedelerle birlikte Macaristan'n Budin ehrinin nc defa olarak dmandan tahsiline itirak etmiler, mumaileyh Gl Dede Budin ehrinde ehiden vefatile Kanuni Sultan Sleyman ordusu ile cemaat ve Ebussuud Efendi imametile namaz eda olunmu ve haki Budine defnedilmi, Gl Baba'y Aliaba mehurdur.
do~uz
Dier mahdumu Snbl Dede mehur Hseyin Snbl Gazi. Romanya'nn Ulubey nahiyesinde ehiden vefat etmekle kezalik namaz ba'del - eda hak - i Romanya'ya defnedilmitir. (Rahmetullahi aleyhima)".

"Zeydesehid

AIK

VEil

187

Bu zatn halk arasnda sylenen bir ok iiri vardr. Kitabmza aziz kiiye ait olmas dnlebilir. Ancak bu kesinlik arzetmez. b)
Aadaki yaadn, oral

aldmz iirlerin

bu

bir ka iir Ak Velim'in Isparta'nn Ulubey kasabasnda doup olup, Macaristan'da ehit den Cafer (Glbaba) ile, Preveze deniz savana katlan ve byk yararllklar ve kerametler gsterdikten sonra ehit derek Cezayir'de Seyyid Yakup tepesi denilen yere gmlen Hseyin Veli ve Romanya'nn Ulubey isimli kasabasnda ehit den Ali adlarndaki kardein babalar Veliyddin Gazi'nin torunlarndan bulunduunu, Mustafa Kocatrk "ki cihan hazinedar Seyyid Velibaba Sultan ve trbesi" adl yaptnda ne snnek_tedir. M. Kocatrk Velibaba'nn Battal Gazi'nin soyundan olduunu, ky arazisinin Hasan Gazi'ye kl tmar olarak verildiini, Malatya'dan gerek oraya yerletiklerini belirtmektedir. Veli Baba'nn yaynlanm rnenakbiamesi'de vardr. Ak Veli'nin velayetname sahibi olan ulu kiinin torunlarndan olduu bir varsaym olarak kalmaktadr. Gsterilen kantlar yeterli olmamakla birlikte, Ak Veli'ye ait olduu ne srlen ancak, dili ve syleyii ok deiik bulunan iirleri bizde kitabmza bilgi vermek amacyla
alyoruz.

-1Ak odur ki cefa teninden, ikrah elmeye Zerre zerre krsalar azasn at vah etmeye Gan ire sepreyleye her dem figan vah etmeyip Veli derd - i ak yardan ayar agah etmeye

-2Gznde ehli ikrarn nihan eden, nihan sensin Muhipban kanda kim baksa ayan eden, ayan sensin Gzmdeki grendeki gren sensin dilimdeki syleyen sensin Semi msin sima msin benim canmda canm sensin Bu yanmakta yaklmakta muradn hak ise Veli Vcudun varl kaldr, nazar kl gr mekan sensin

-3Efdal Eskar budur, Uilaha llflah Bunda seyrann, Hudur, Uilaha llallah Bundadr Allah Pes hep Masuva Baki Hevaset Akla de her nefes, Uilaha llallah Ge hep masuvay, ko kaldr kuru sevday Zikret Falemi Allah, Lfillaha llallah Zat Sfat Esmai feyli asari msemma Bunda cem oldu Ceman Uilaha llallah

188

ALEV/ VE BEKTA/ RLER/ ANTQ.f:2!_/Si ---

Lann vcudu Hidr, Mevcudu hem an Hiida'dr Tevhidi Ruhi Lokmandr, Uilaha llallah Bundadr srr vcud, Bundadr mahvi vcud Bundadr Hakk' uhut, Lailaha llallah

Mabudu maksut odur, ahidi Meut odur Vecihi mevcut odur, Uilaha llallah Tevhide rabdet z, Tevhid ile a gz Veli Baba Sultan hatmeyle sz, Uilaha llallah

-4Gel beri gel masivadan uzlet et Badehu Mevla ile var sohbet et Basmak istersen ba;sat gurbete Nefsini bas. ibu yolda gayret et mes ise ahir murat tathire evvel himmet et Grudullah srna talip isen Mridi Kamil elin tut biat et
Batn Srr hakk

Abu feyzi hakla pak etmeye Paklar ile gece gndz lfet et Masuva efkarn dilden gider Ey Veli Hak ile s et rahat et

-5Alemi gaybi
ehadet

J, Drt anasur iddihadiyle

Girip bu surete Ademi Havva yznden Ettiler ikrar HU!

HU! Grnen Hu. Gsteren Hu! Mashar shar Hu!

Zat efl.li sfat

emsidir envar

Cem eyleyip, yek noktaya merakipten tecelli Eyledi Seddar HO!

On sekiz bin alemi etmi ibate Hay Hu! Hakka'i Hu !'de umman Zakir efkar Hu!
Varl mahveyleye, Veli ikilikten Klkzar nokdai vahdet iinde Kalmaya ayar Hu!

PERAN BABA

( ?- 1885)
Konya'da dodu. Yaam hakknda ayrntl bilgi yok. Trabi'ye balanm, Hac Hasan Baba'dan sonra bir sre Krehir'deki Hac Bekta dergahnda postniin olmutur. Yedikule dnda Kazleme'deki Bektai tekkesi postniinliinde de bulunmu (1865), daha ok bu babal ile tannmtr. Saadettin Nzhet'e gre l 866'da lmtr ve mezar da bu tekkededir. Abdlbaki Glpnarl ise 1875'te ldn ve mezarnn Hac Bekta'ta olduunu belirtiyor. Mcerret (hi syleniyor.
evlenmemi)

bahalardan olan

Perian Baba'nn

gzel saz

ald

Turgut Koca'ya gre Peian Baba hakknda yazlanlara gelince: a) Ondokuzuncu yzyln sonunda yaam bir Bektai ozan. Bektailikte ulu olarak tannr. Asl ad Mehmet Ali'dir, mahlas Perian'dr. Peygamber soyundandr. Hac Bekta Veli postunda oturan, Selanik'li Hac Hasan Baba'dan sonra, 1870 ylnda posta oturmu ve 1884 ylnda, Hac Bekta tekkesindeki, Tarihi karadut aacnn yanna gmlmtr. stanbul Kazleme Eryek (Erikli Baba) dergahnda da bir makam mezar vardr. zmir'in Kemalpaa ilesine bal Hamza Baba kynde de, bir kadn'n grd rya zerine, Perian Baba'ya bir mezar dzenlenmitir. Ankara Maarif ktphanesinde AI / 26
postniini numaral

Trabi

divannn

son

sayfasnda

(stanbul'da, Yedikule dnda, Kazleme adyla anlan yerde oturan Hac Bekta dergah

Esseyyid Elhac Muhammed Perian Baba, sene 1884) yazldr.

Yine Turgut Koca'ya gre, kendisinin Konya'h olduu sylentisi varsa da, bir sre Konya'da Kalender Baba Trbesi trbedarhnda bulunduu iindir. Yoksa kendsi asle kodra'ldr. Trabi Baba'dan el alarak tarikata girmitir, ozan ve bestekardr. iirlerinde Hurufilik ve Melamet inanlar egemendir. b) Abdlbaki
Glpnarl, Perian

Baba hakknda,

bilgileri veriyor:

"stanbul'lu Mehmed Ali Hilmi Baba, bu azizin yerine kendisini Dedebaba tayin ettirerek, Hac Bekta'a gitmesi zerine, Perian Baba, Balm evine ekilmek zorunda kalm ve orada lmtr. Bundan dolay Mehmed Ali Hilmi Baba ile aralar almtr.

Perian

Bu gerginlik, her iki tarafn Babalan Baba'ya (Kr Perian) demilerdir.

Perian Baba'y

arasnda

da

yaylm,

Hilmi

Baba'y

tutanlar,

Perian)

sevenlerin ou Hurufi geleneklerine bal gerek Bektailerdir. (Gr diye bu azizi takdis ederler." (Bektai nefesleri, sh: 11, 227).

190

ALEVi VE BEKTAi iJRLERI ANTOLOJSi

c) Muhtar Dal ise

unlar

sylyor:

"Perian Baba, son zamanlarnda yemek ve imekten kesilmi, bir kadeh et suyu ve biraz arap ile yetinmitir. Kendisini ziyaret edenlere; "Delikli talar doldu tat. Boazn gstererek, buras dolmad .. " demitir (Bektai Tomar, sh: 58).

Devrinin en iyi saz

okunmutur.

alanlarndandr.

Nefeslerinden bir

ou

bestelenerek

(Subh u dizesi ile

balayan

am

ekelim glbank)
ve dyek usulnde;

nefesi,

uak makamnda (Akn

katarmda merdi mcerret)

makamnda

dizesi ile

balayan

bestelenmilerdir

nefesi ise, hseyni (T. Koca a. g. e. sh: 415}.

ve

ar

dyek usulnde

Akc bir dili olan Perian Baba, tarikatn tm gzelliklerini ve inceliklerini bir gl bahesi gibi iirlerinde sergiler. Bektailiin Varlk Birlii felsefesi iinde engin bir alan kapsayacak ierie sahip olduunu tm incelikleriyle gsterir. Derin bir anlam btnl iinde evrensel deerlere uzanmaya aba harcayan ozanmz, Allah - Muhammed - Ali ve ehlibeyt sevgisinin scaklnda insan sevgisini somutlatrr. Aruz ve hece llerini
baaryla kullanmtr. iirleri toplanmamtr.

-1Akn katarnda merdi mcerret Biz bu Dehrin hem bay hem gedasyz Akdemden akdemiz Hakk meyyet Hem biz bu Alemin intihasyz Perian

vermekte ule hnerde girdik usule Tevellamz ciddi zat Resule Ervah Yezid'in teberrasyz
Meydan

ra em'imiz

erenler yolunu izler Ser verir srrn sinede gizler Her kimler ki sual ederse bizler Hnkar Hac Bekta fukarasyz

Merdi mcerret: Tanr'dan gayr ilikilerden syrlm insan veye hi evlenmemi, kutsal bekar - Dehr: Diinya veya a- Tevella : Sevgi, ehlibeyti sevenleri sevmek - Akdemden akdem : Kdemlilerden daha kdemli - Hakk meyyet : Teyid edilmi hak, vurgulanm hak - Teberra : Nefret, ehlibeyti sevmeyenleri sevmemek - em : Mwn - Ervah Yezid : Yezit soyu - ule : Ik- Bay : Zengin - ntiha: Sonu - Liva : Bayrak - Celil : Ulu - Rumuz : Simge - Mazhar : Nail olma, kma, onurlama - mmehat: Fatha suresi - Serm: Dilerini krma.

PERiAN BABA

191

-2krarm enel'haktr

Bu ikranm beli haktr Cemali nur celil haktr Hak Muhammed Ali haktr Hac Bekta Veli haktr
Rmuzu Yasin Taha Budur evvel intiha
Mazhar Mehdi - i liva Hak Muhammed Ali haktr Hac Bekta Veli haktr

j. Evvel gelip Ali olan Sonra gelip veli olan Ebedi ezeli ola~ Hak Muhammed Ali haktr Hac Bekta Veli haktr
Kamu vechinde imllida Gerek zari ihfda Gerek ev~elce eyada Hak Muhammed Ali haktr Hac Bekta Veli haktr
Bahar vakti aan g11er Akan sular esen yeller akyor ten blbller Hak Muhammed Ali haktr Hac Bekta Veli haktr Sana derim sana ya Hu

Bil on yedi Muhkemat Okuyanlardan ay.at Ol liyf nunehat Hak Muhammed Ali haktr
Hac Bekta Veli haktr Bir eliftir evvel ban Bil odur serm u tran iki zlf kirpik kan Hak Muhammed Ali haktr Hac Bekta Veli haktr

Bu bir nefes alem kamu Heman lagayre ifi HO Hak Muhammed Ali haktr Hac Bekta Veli haktr
Perian pes ol ebed kam Nefis bulsun bunda tamam Evvel ahr vesselam Hak Muhanuned Ali haktr Hac Bekta Veli haktr

Bu nur ile server olan Kalmlarn elin alan Rum'a Horasan'dan gelen Hak Muhammed Ali haktr Hac Bekta Veli haktr
ntiha: Son -

Vech : Yz - Kam : Arzu - Zahir : Ak - Lagayr : Yalnzca, bir eye deil - Ebedi: Sonsuz - Enel'hak: "Ben hakkm" anlamnda bir stiz. Hallac Mansur'un retisi - Muhkemit : Hkm kesin olan, Hurufi.tikte yz hatlarnn durumu ile ilgili retide bir kavram - Ayat : Ayetler - Ayat - mmehat : Analarn anas (Fatiha) - Lagayre illa H. : Ondan baka bir ey yoktur. Zatn tevhidi. yani; Tanr'nn zn birleme - Surur: Sevinli - Mevt: lm - hfade : Gizli, sakl - Mazhar : Erme, kavuma, aama - Liva : nder - Na : Cesed - imlada : Stiyleyip yazdrma, doldurma - Vesselam : te o kadar, sz budur, artk bitti - Celi : Akar - Cemal : Yaz ~ Efkir : zntii.
baka

192

ALEV/ VE BEKTAi liRLERi ANTOLOJS_ _ _ - - - - - - - - -

-3Suph u an ey gnl ekelim glbank Hayrlar fet'hola, erler defola Niyaz et muradn Mevla'dan iste Hayrlar fet'hola, erler defola
Sabahn vaktinde durup duaya El kaldrp yzn evir semaya Yere yzler srp yalvar Hda'ya Hayrlar fet'hola, erler def ola

J.. Akilsen Alemde uyma kallaa Beyhude yerlere dme savaa Var traba yz sr Hac Bekta'a Hayrlar fet'hola, erler def ola
Binbir ismin biri Kadiyel - i hacat Andan hasl olur her trl necat Pire yzler srp eyle mnacaat Hayrlar fet'hola, erler def ola
Perian fetheyle hayra dehann Daima zikretsin Hakk zebann Eiine ba koy Balm Sultan'n Hayrlar fet'hola, erler defola

Leyle - i mu.limde ak - naar Drt tarafn alm ol gam efkar Stk ile on iki mama yalvar Hayrlar fet'hola, erler defola

Kadiyel-i hacet : Tanr - Necat : Km-tulu - Dehan : Agz - Subh u am : Sabah, akam - Leyli muzlim : Karanlk gece - Akil : Akll - Zeban : Dil Naar: aresiz - Beyhude : Bo, bo yere.

-4Dar - l - emanmz ah - Necefden Tarik - mstakim dervianym Tekye - i ak ire ders - i Aref den
reden stadn Cavidanyn
Sevmiem bir lebi kand skkeri Derd belasndan dnmezem geri Rahna koymuam can ile seri Sanma bu sevdann peimanym

Daim bir mahbubun medhinde yekta Olduum bilirler arif dana Perian olduum bilirler amma Bilmezler ki kimin perianym Dar - l - Eman : Sgmlacak yer - Tarik - i mstakim : Doru yol Bektailik Cavidan : lmsz - Lehi kand skkeri : eker gibi tatl sz syleyen - Arifti dana: Arif ve bilgin - Yekta: Tek- Geda : Kul - Uluhiyet: Tanrlk- Rab: Yol. - ah- Necef: Hz. Ali - Tekye-i Ak: Ak tekkesi - Ders-i Aref: nsanlk, ariflik dersi - Cavidan : Hurujiligin kurucusu Fazlullah 'n nl kitab - Ser : Ba - Mahbub : Gzel.

PERAN BAB~~

-5Arzumend - i UU - i lebinden ey zat Dehann l'l - i ehvarenizdir Bu bazar - dehre gelmeden efrad rfan ile vasi - didarenizdir Bezm - i Elest'den hveyda eyleyen Meydanda can ba feda eyleyen Kulluunda hizmet eda eyleyen Biare ak yz() karanzdr

Cemalinden bizi eyleme cda an - luhiyete demez asla Hayli demdir durur babnda zira Bu Peri~an sizin fukaranzdr

Anumend: Arzulayan - La'I: Krmz - Leh: Dudak- Dehan,: Az- L'l i ehvare : ok byk ince - Efrad : nsanlar - Bab : Kap - an luhiyet : Tanr 'nn an - Cda : Uzak - Hveyda : Tanr.

-6Sahn - selamette meydan - akda Ey dil neler grdm eya iinde Abz i'ta ettim dkkan - akda Derdi sattm aldm deva iinde

J.

Bu derd ile dtm bu ak - raha Ak iletti rahm bir hankaha Mahrem oldum ilm - i ledn - nullaha Pinhan oldum al aba iinde aki - i perahen ryan - beden Oldukta boynuma takld resen Bu alem iine indim bir derden Va'd - i ata oldu ata iinde Bir sahn - vasi'hazin tamam grdm Ki cem olmu eshab - enam grdm krar verdim anda sin lam grdm Makbul oldum ehi - i bina iinde Hak tecelli klup feth oldu meydan Desem ger inanmaz bu halk - cihan Hatm - i kelam eyle bunda Perian Bu zge seyrandtr dnya iinde

KM ile nundan dd derdi semaya Derd uratt beni drl belaya zhar ettim derdim bay gedaya Sylens ak - eyda iinde
Bir zaman cem'oldm sulb - i pederde Hayli aram edb durdum ol yerde Bir zaman eylendim rahm - i maderde Tecessm eyledim ol can iinde Ol vatandan beni birun - i mader kard kucakta ir ile eker Si v d hat olmu vechinde defter Rmuz - Aileme] - esma iinde

Slb - i peder : Baba cevheri, toh11mu - Rahm i mader : Ana karn - Tecessm: ekillenmek - Birun : Dar - Pinhan : Gizli ak i perahen ryan beden: Varlk ve gsteri, giysilerden soyunmak, yani manevi soyunmak - Sahn selamet : Esenlik yurdu - ir : St- Sin : Muhammed -- Lam : Ali - Makbul : Beenilen Hatm i kelam : Szne son veren -- Vasi : Geni - Cem :

194

ALEVi VE BEKTA/ iRLER/ ANT_Q_W_:Jl_SJ ____ - - - - - - - - - - - - -

Toplanm - Ve'd i ati : Balanmamz gerekleti - Der : Kap - Resen : p - Eshab - enam : Nimet , hayr sahipleri - Si v d : Otuz iki, hurufilikte bir kavram. Farsa'daki 32 haif vurgular. nsan yzndeki hatlarn saysdr - Rah : Yol - Hankah : Tekke - Resen : Kendiliinden - Sahn vasi : Geni yer Hazin : Ackl - Mahrem : eriatn yasak ettii, haram, gizli olan, eriata evlenilmesi yasak edilen, nikah dmeyen, herkese sylenmeyen. - Na - mahrem : Nik.h den, kendisinden kalan erkek. Tasavvufta Tanr 'nn srlarn renmeye balayan kimse - Mahrem i esrar : Srda, kendisine sr sylenen kimse - ak- perahen : Dodu kenar kanad yrtld - Uryan- bedeni : Teni plak - Resen : Kendi/i inden.
Bektailerde youn bir biimde eitimi yaplan mekandr. Bu nedenle "Ali Sofras" denir. Dier bir ad da "Kutsal len"dir. Bu sofrada, yemek yenmesine karn asl ama yemek yemek deildir. Ama beslenmedir ama 'kulaktan beslenilir' dedikleri ekilde temelinde sohbetle, muhabbetle, konuarak, dinleyerek bilgilenilen, bylece insan ycelten bir eitim sofrasdr. Nasibli Bektailerin yansra sofraya katlmak isteini bildirmi konuklarda bu sofraya katlabilirler.

Sofra : Sofra

Bektai sofrasna

Bu sofrann belirli bir dzeni, davran kalplar vardr. Herkes istedii gibi bamsz hareket edemez. Bektai geleneince sofradaki tm davran ekilleri belirlenmitir. Sofra genellikle bir Baba, Halifebaba ya da Dedebaba tarafndan ynlendirilir. Sofra ynlendiricisinin adyla anlr. Falanca Baba'nn sofras gibi. Sofra kiminse, o gn sofray yneten ve temelde eitimi veren de odur. Sofra her zaman Bektailerin zel sofra glbanknn' ekilmesi ve tercmanlarnn okunmasyla Baba tarafndan alr. Sofra kurulurken sofraya, ilk olarak tuz, su ve ekmek konulur. Bunlar zl anlatm gerei simgeler, sembollerdir. Sofa a glbanglarndan sonra ritueline uygun olarak tuz tadlr. Sofrada yiyeceklerin yansra dem de alnr. Dem grevini ou kez rak yapar. Grevlendirilen bir saki tarafndan ritueline uygun olarak "peymane" ad verilen kk dem bardaklarna doldurulur. Miktarn ve kime ne srede ne kadar verileceini saki belirler. Tm sofra boyunca dem tketimini takip eder. Dem de sofra alnda rituele uygun olarak Babann kendisinin dem almasn takip ederek kdem srasna gre alnr.

HATF
Asl ad, memleketi, doum, lm tarihleri ve yerleri bilinmeyen Hatifi Ondokuzuncu yzylda yaam bir Bektai ozan. Yaamyla ilgili ayrntl bilgi yok. (H. 1258) 1842'den (H. 1268) 1852 ylna kadar, Hac Bekta Veli tekkesi postunda oturan Hac Ali Trabi Baba, ondan sonra gelen Hac Hasan Baba, Perian Baba, Hilmi Baba gibi, nl Bektailerin yaamlaryla ilgili bir destan ya~mtr. Bu destanda Pir evinde geen ilgin olaylardan sz edilir. Destan Bektailik tarihine k. tutacak niteliktedir.

bu destan derviler arasnda srtmeler ve o dnemde "dedebaba" olan zatn ahlak d, tarikat trelerine uymayan tutum ve davranlarn yanstt iin nem kazanmaktadr. Blmler halinde iirin hepsi sunulmaktadr. Hatifi bu iirinde, olaylara nesnel, tarafsz, sevgi dolu, yer yer cokulu bir gzle irkinde olsa gerekleri yanstmaktan ekinge duyulmamasn hissettirerek, her olguyu ak bir anlatla somutlatrmasn baaryla srdrmtr. Halk iirindeki destan tr ile, gelecee ilgili dinsel makamlara ikayet biimi tarznda yazlm, mizahsal bir hava tayan bu uzun iir bir ok konuya k tutmaktadr.
bakmasn,

Hatif'nin

DESTAN
(A 1. Blm)
Dergah erifin

geen halinden Habir etmek niyetile yarani Bir nebze eshab- ihtilalinden cap etti ehibbaya beyani

J.. Sene bin iki yz altm sekizde

Kuut etti posta Trabi Dede Ne cefalar ekti o mihnetzede Meali muciptir ann ityani

Hakikati hali ihbar edeyim yle zat pake edp adavet Mfit ve muhtasar i'ar edeyim Koymadlar eylemedik hakaret Gneten zerrece zhar edeyim Bir dakika bile vermedi rahet Gre kat ola ayni izani Ekiyann ihaneti, isyan Bu hal ile yine ol zat gayyur Say ile gayrette koymad kusur Harap idi evler eyledi mamur ntizama kodu bu asitani

Habir : Bildirmek - Kat : Amak - Adavet : Dmanlk - Gayyur : Gayretli - intizam: Dzen-- iz'an: Anlay- Mfit ve muhtasar i'ar etmek: Maksada uygun, ksaca iaret etmek - Eshab- ihtilal : Kaynama nedenleri - Kuut : B kma - Say : , alma - Gayyur : ok alkan -- Asitan : Tekke - Nebze : Para- Marnileyh: Ad geen-Nagah: Vakitsiz.

196

ALEV] VE BEKTA/ iRLERI ANTOLOJiS

-----------------

(A 2. Blm)
Uaka rehberi rahi pir idi Cmle ftadeye destigir idi Men aref tahtnda bir emir idi Teshir eylemiti mlk irfan

J.. Ol zamanda mahlul kald meihat

ok kimse eyledi rabet Feyzullah Efendi oldu akbet Berat erifi emri ayani olunca nagah Tarz ahr oldu ahvali dergah Gftgu oald ald efvah yan oldu brutedi nihani
Ann ihracna kyam Dergah vefat
Ahzie

Gah zaman meekkat mihnetle Gahi muhabbetle gabi mihnetle Gahi enduh ile gah meserretle Marnileyhin geti devran Seksen bee erdi tarihi hicret Hac Hasan Dede etti ikamet Acvin, atevin edp imaret Yapt hanban, hem deirmani

ettiler Trl iftiraya ikdam ettiler Menfi deye Hacce i'zam ettiler Sinni eyhuhette yle sultani Vakf idi cmle raz nihana Dildade deildi kevn mekana Malik idi gencinei irfana Almazd bir pula iki cihani

ftade : Dkn - Teshir : By - Sinni eyhuhet : htiyarlk dnemi Brudet: Soukluk - Gftgu : Dedikodu - Kevn mekan : Dnya - Raz nihan : Gizli srlar - Dildade : Gnl balamak - Destgir : Elinden tutma Efvah : nce, nazik kumalar - End!-lh : Sknt, tasa - Meserret : enlik, sevin Meakkat : Zorluk, glk. (A 3. Blm)
Arif mtteki dil agah idi Sureta bir dervi manen ah idi ekketme phesiz ehllhak idi Gne gibi zahir oldu brhani emre bir nigah etti Ne itinap etti ne ikrah etti mtisalen hemen azmi rah etti Arzu eyleyp vasl cihan
hanet yznden ihsana erdi
Hakkndaki

J.. Evvela eyledi Haccini tekrar

Sonra Medine'de uzlet ihtiyar Nice mddet ba izzetti itibar Resul Hda'nn oldu mihman Habibe bulunca kurbet Cua geldi dilde bahr mahabbet Galip oldu evki hahii vuslat Heman feda kld canana cani Bu ba fenadan eyleyp hiram Gleni bekada eyledi aram Cennetl-Baky'yi idindi makam ad handan oldu ruhu revani
Civar

Nefy iken o ali mekana erdi Can vermeden kuyi canana erdi Gr ahr tahtnda ltfu Yezdani

Feyzullah Efendi geti postuna Postu hem eyhlii ald destine Meihatten gelen emir stne Perian Baba'ya kld erzani

Metteki : Ktlkten saknan - ek : phe - tinap : ekinme - CennetlBaky: Medine'de bir mezarln ad -- krah : irenme:-- Nefy: Srgn - Koy: Ke- Kurbet: Yaknlk-Mahlul: zlm, bo.
(A

4. Blm)

Vekaletle posta geti Perian Ser tarik namn taknd hernan Cmle tebdil oldu ayin erkan Kimse grmemitir byle seyrani Bylece bir mddet mrur eyledi Trl hadiseler zuhur eyledi Sanma safa srd huzur eyledi Ann da mihnetle geti zaman Gene ahr mnhal oldu meihat
Ann evladna olmad ksmet

J, Geri girp kmtr her tarikate

Ermemi

hi hakikate menzili ademiyete Olmutur esiri nefsi hayvani

Aina deildir

Ne er'i erife inkyad var Ne bir tarikate istinad var Ne de bir mezhebe itikad var Ne dini var ne ikrar irnani Hazakati vardr rerk u riyade Hilede hud'ada mahir ziyade te u kaziye eder ifade Bilmek ise garaz hret ani

stanbul'dan gnderdiler akbet

eyh namle

bir mvesvis eytani

Yalanc Yahya'dr nam u hreti Ehli zevke mudhikliktir san'ati Her renge boyanr etmez hayeti Yoktur ol sebepten rengi elvani

Ser tarik : Dedebaba vekili - Mvesvis : Fesat -- Hazakat : Ustalk - Zerk u riya: Yalanclk ve ikiyzllk- Hayet: ekinme, saknma - Kaziye: Hkm Gtt : Dedikodu - Mudhk : Gldrc - Hayet : Korku - Nekbet : Felaket - Teshil : ksrtme - Tugyan : Aznlk - bade : Kovma.
(A 5. Blm)
eyh oldukta Nuri Baba'ya gitmi Tarikate gya intisap etmi Sonra bu szn oklar iitmi Grmekti muradm ibu erk~ni

Andan MehrnedAli Baba'ya atm bitmem ne suretle aldatm Dede babalkla nne katm Gelp teslim etmi ana meydani
At

198

ALEV/ VE BEKTAi i/RLERI ANTOLOJiSi

Perian Baba'y kard heman Bir dakika bile vermedi aman Maiyetinde hem baz dervian Gidip mesken etti eski mekani

.J, Nkul edip hain sznden sapt

Bir takm nev icat desise yapt elebi Efendi'den para kapt Savurdu rzgar buldu harmani elebi Efendi hrmet eyledi i grlnce minnet eyledi Binihaye bezli nimet eyledi Kem etmedi baklavay bryani

Mehmet Ali Baba'ya da bir mddet Arz hulus ile eyledi minnet Yiirmi drt bini kapnca nekbet Unuttu ettii ahd peymani

Konakta bir mddet eyledi aram Dede'nin ihracn etti istirham Eyleyp hasl teshili meram nfisal ettirdi o kahramani
(A 6. Bliin)
nfisal eyledi nk o server

J.

Dergah oldu gya kalb- biser Evrak vakfiye hesab defter Geti zimmetine artt tuyani Gnden gne erri oldu ziyade Umuru dergah verdi fesade Bir fitne sald ki beyni ibade Dman etti birbirine ihvani Ali Baba nagehan Vefat eyledikte kalkp heman Zehir yedirdiler deye dervian Ktale varnca etti bhtani
Pazarck'l

Oldu ann gasl defnine mani izhar etti trl trl manevi Reca v minnetle olmad kani Gayet giran geldi bu imtihani Livaya derakap eyledi tahrir ok hilaf vakit ifk ile tezvir Cenazeyi gn ettirdi tehir Artt dervilerin ah u figani Bylece livaya edicek ilam Keke iki hekim ettiler i'zam Bir acemi Acem Ali Baba nam Bir de Nikus derler Hristiyan

Daha kefetmeden mukaddem Nikus Grd cenazeyi o demde menhus Mrtekip cmlemiz eyledi meyus Dedi bunda vardr zehrin niani
nf'sal : Dalma - Kahb- biser : Basz gvde - Bthan : iftira - Tevzir : Zrva, sama - Kital : ldrmek.

Giran : Ar

HATF

199

(A 7. Blm)

Ol dem bir gulgule dt dergaha

Balad dervian

J.

feryad aha Hulus ile niyaz edp Allah'a stediler ibu derde dermani Dedi Nikus bir kez edince nigah Bu mesmu deildir etmen itibah Buna raz mdr Cenab Allah Mttehem edelim bunca insani Hele defni iin ruhsat alnd Gasledp namaz eda olundu Duasnda her kim hazr bulundu Ak ile oldular fatihahani
eyh

ftira id odu nmayah Bu hali grenler oldular hayran tiraf eyledi kafr,_mslman Dorudur Hakk'm avn ihsani
Cevr cefa ile ol biimtiza Byle fukaray ederek iz'a Nihayet cebr ile eyledi ihra Yetmi iki !efer duaguyani Eline kald _hep umuru dergah Yrtt hkmn yedi, sekiz mat Ol derece aztt kim ol gmrah Sepkatetti Fir'avn'la Haman'i

Efendi gene eyledi tekrar Baba'ya arz itizar Posta kuudunda ederek srar Gene ik'at etti bu natvani
Perian

tibah : phe -

Mttehem : tham etme - z'a : Rahatsz etme.

(A 8. Blm)

Gsterdi bir miiddet merhuma hrmet Her gn elin per dilerdi rahmet Eyleyip akbet tebdili suret mtiza etmedi gene klhani Yeniden ihraca eyledi kyam Eza, cefa oldu kar subh u an Candan bizar etti muhassal kelam
Bulunmad imtisacn

j, Emin Baba idi kilerde kait Nazr idi ona Mes'ud'u marif eyh ile ittifak edp o anit Refetmee ibu bari girani
Mes'ud'a yz verir be yz alrd Her ne talep etse yolun bulurdu Buna Emin Baba hayran kalrd ine gelmezdi asa dehani Kilere vazedip hele Mes'ud'u Bu suretle hasl etti maksudu Gerek eya gerek nakdi mevcudu Ard kim yoktur hadd payani

imkani

Bizzarure merhum terk etti postu Ol zaman anlad dman dostu Bir cumartesi ikindi st Ta Balm evinde kld mekani

200_ _AL!j_'!i VE B_gTA IJRLERi ANTOWJiSi -----------------.. . .___

eyh ile Mes'ud'a kald idare Dktler emvali vakf pazare ayet bir taraftan gelse be pare Mutlak eyh Efendi alrd ani

.imtiza etmeme: Badamama - Emvali vakf: Vakf mallar - Bizar: Usanma - Muhassal : l. .
(A 9. Blm)
Tpk

Artrdlar

birbirine uyup sireti cesareti cr'eti Sirkat edp pidei Hazreti l zannettiler Piri pirani

.J, eyhin enaati buldu itihar

Hale agl:lh oldu sgar u kibar Oldu ta vasl sem'i ehriyar Ne ltfetti gr hikmeti Mennani Ba emri l:llii mehatpenah Valii velayet iriti nagah Payidar eylesin Hazreti Allah Hanedan paki Ali Osmani Vali tahkik edp sbdei kar Gzelce fehmetti srr esrar Tedabire sarfoyledi efklir Refeylemek iin zulm udvani

Bunlar bir derece lfet ederken Ruz eb mahfice sohbet ederken kisi birikte sirket ederken Bir gn annla a bozdu miyani
z'aca mbeddel oldu imtiza Kilerden an da eyledi ihra Sefil sergerdan a ve biila Bilmem nerelerde kald berrani

Bir kt'a talimat tanzim eyledi Bab meihatc takdim eyledi Hakikat hali fehim eyledi Ni ziyadesi var ne bir noksani

Sirkat: Hrszlk- Siret: i yz - enaat: Alaklk- Tedabir: TedbirlerRefeylemek : Kaldrmak - Mahf-e: . Gizlice - Mbeddel : Deimi - Berrani: Yaranma - tihar : nleme - Suhde : Yedide biri - Udvam : Hakszlk.
(A 10. Blm)
Bu talimat ile bu rey tedbir buyrulup takdir nfazi ahkam zmnnda tahrir nhaya cevaben geldi hemani
Bab meihatte
Ann bir ni.ishasn ederek tenmik Hakim Efendile temhir tasdik Meydan odasna eyleyip talik Kaldrd aradan o in ani

HATF

201

Mektubatnda da tahrir eylemi

Maceray

J, adetti gnlmz gnl adola

Bu hayr ile ta haredek yadola ki alemde de bermrat ola Bermrat eyledi bunca giryani
eyh ile beynimiz telif eyledi Geen macerayi.tezyif eyledi ki taraf da taltif eyledi mar etti her kulubu virani

bahs tefsir eylemi

eyhin evsafn tehir eylemi

Cerideler bile etti ilani n bu ita eyledi yeniden ihya eyledi Zlali efkati icra eyledi Sndrd nan kalbi suzani
Dergah

talimat

Nush u pend eyledi arzi amlk Herkesin hizmetin buyurdu tefrik Nasbetti bervehi usul atik Kudema namile hep babagari

O dnemde btn tarikat eyhlerinden seilen, bir delegeler kurulu Bu kurul, Bab alide, imdiki vali konann yanndaki mescidin bitiiindeki binada, otururlar ve Bektailik dndaki tiim tarikatlarn eyh atamasn, bu Bab meihat onaylard. - Temhir tasdik : Mhrleyip onaylamak - Ceride : Gazete - Tahrir : Yaz - Tenmik : Gzel yaz yazma - in an : Bu, u - Tezyif : Eglenme, sahte, karalama.
vard.

Bab- meihat:

(A 11. Blm)

Oldu her i babagane ihale Mvella oldular emlake, male eyh Efendi gayet yand bu hale Ge kar ahedince dumani Emrolundu hesabnn ryeti Otuz bin kuru geti zimmeti Tezayt eyledi havf hayeti Nutku gitti ebkem oldu lisani Hayretinden ban aa sald Valih olup bahr tevie dald Huzuru valide arp kald ol kedi gibi kim gre aslani Vali avdet etti eyh gene azd Aleyhinde birok ikayet yazd Zu'munca valin bir kuyu kazd Kendi decektir etme gmani

J.. Mahiye sekiz yz kuru maai

Gene dergahtandr hep intiai Fukara hakknda etmez teai Ekleder de bilmez yedii nani Lokmaya gelince hali pek yaman Ne bulsa doldurur karnna heman Ne misafir tanr ne mizeban Grmedim byle bir yahni kaptani Taam ire be parman daldrr Eline geleni kapp kaldrr Sofrada a kurt gibi saldrr Zannedersin yutacaktr sahani Ziyade meyleder Hib ile lehve Hamletme bu szm isnada sehve Bir gn akamadek ekerli kahve Tecavz etmeli elli fncani

202

ALEV VE BEKTAi RLER ANTOLQ_J_IS._1_ _

Tezayt : oalma - Havf hayet : Korku ve ekinme - Ebkem : Dilsiz Zu'munca: Aklnca- Mahiye :Aylk- .Lab: Yaltaklk- Tevi: Kartrma.
(A 12. Blm)
Ne hasin anlar ne hamn seer Yer hema ne bulsa boazdan geer Badiheva deye gnde ier Otuzluktan otuz paket duhani nefse gayetle mail Kapu kapu gezer manendi sail Fiil babndan da aar mesail Bulsa ger tenhada bozar zenani oktur rabeti Zaharya iledir ekser lfeti Oluna var arwdecek haceti Beyhude mi bekler knc dkkari Bu gibi rezalet daima kan Divanedir bilmez namus u an Bir an bir mahalde yoktur karar Dolar arda kahveyi hani
Hristiyanlara ehaveti

J.

Her bir fuhiyat eder irtikap Ne Haktan hafeder ne kuldan hicap Msavidir ana hata ve savap Yoktur emr ii nehye nk ikani gren bir adam sanr Her szne gerekleyin inanr Ekseri de kezzap olduun tanr Lakin hatr iin dinler yalani Gah molla mderris gab olur dervi Gah hafiye gahi memuru tefti Sze baklrsa elinde her i Emreylese taa geer fennani Gah kurena olur gahi musahip Gahi memur olur gabi meratip eyhlislamadek kar o kazip Tahta iclas eder padiahani
Kyafetin

(A 13. Blm)

Gabi ehibbayi padiah olur Cmle vkelaya bu penah olur Reyi bulnmayan i tebah olur .Bu imi alemin maslahatdani Gah mddei gabi muhbiri sadk Gabi muhlis olur gabi nunafk Gah olur saliki rah hakayk Gahi tutar tarikati husrani Gabi mskiratn kpne dalar Oru tutmaz amma gah namaz klar Samann altna hem suyu saklar Hem kar stne okur ezani

J.. Gahi mdavemet eyler esmaya

Tespih tehlile cezbe duaya Gahi isyan edp hkm Mevla'ya Tenhaca odaya eker olani Ederler kendine can ile hizmet Gene dervian eder mezemmet Olmaz bu derece kfran nimet oktur bu alemde geri edani Gelip geen memurine zvvara Dergah zemmeder yare ayara Az kzp giriirse gftara Bilmez nik bedi yahi yamani

Yanna geleni laf ile yorar Gya misafirin hatrn sorar Gabi bir sz ile bin gnl krar Hadmeder dilile Beyti Rahmani

Maslahatdani : leri beceren - Salik-i rah hakaik : Hakikat yolunun yolcusu -Nik bed : yi kt -- Zvvar : Ziyaretiler - Mdavemet : Devam etmek Hadmeder : Ykar, yerle bir eder - Mskirak : ki -- Tehlil : Tevhit Mezemmet : Knama Gftar : Sz szn tekrarlama.
(A 14. Blm)

Emsalin bulursa ihtiram eder Amma efkfirn hep ilam eder Bir aya zre bin kelam eder Yonlmaz enesi durmaz zebani Her mahalde sz gybetten aar Sylerken azndan kpkler saar eytan bile ol dem yanndan kaar Seyrederse eyledii hilzani

..1. Ne derece tafsil eylesen elyak

Yz binde birdir bu vasfn ancak Arasan cihan bulunmaz mutlak Edepsizlikte hi yok misi akrani Haline ibretle nazar etmeli geerken hazer etmeli Besmeleyle hemen gzer etmeli Maazallah deer err il ziyani

Yanndan

Hatifi itniib- suhandan murat Salih talih amelile ola yat Ahvali maziden olur mstefat Okuyup dinleyen bu destani
tnib- shan : Bu destann gayesi -

Mstefat : Yararlanma.

HALLAC'I !Vf.ANSUR'DAN SEMELER

1) Hz. Peygamberin nuru: "Gayb nurundan bir kandil O. Bir idi ve eski yerine dnd. Tm kandillere stn geldi ve Sultan oldu hepsine... Aylar arasnda parldayan bir ay. Bir ay ki, burcu sriar feleinde... Hak o'nun at da at gsn. Alabildiine yceltti kadrini... Yemame bulutlar arasndan fkrd nuru. Tihame ynnden parlad gnei. Kandili aydnlk ald, soyluluk ve yiiceliin kaynandan. Rabbin huzuruna ykseldi ve o huzura arp gtrd. yice grd de yle haber verdi. Nazland nazland da kendi nazn kendi smrlad. Gerek kimliiyle tanyan olmad O'nu .. O'nu tanmlamaya kalkan nitelendirmelerinde bilgisizlie dmekten baka ey yapm deildir. Peygamberlik nuru yalnz O'nun nurundan kmtr. Iklarn aydnl bile O'nun nurundandr... Varlklarn efendisidir O. O ki, ismi Ahmed, sfat Ahvad (biricik), zat Evced (cokusu ok) ... O lmez. Hep yaar O. Olduu gibi durur. Olaylardan nceydi O, eylerden nceydi. Evrenlerden nce bilinmekteydi. Renklerden nce amhyordu. Cevherlerden nce dillerdeydi. "nce"den de nceydi O; "Sonra"dan sonra da kalacaktr. Cevheri saf,

204

ALEVi VE BEKT1_i iiRLERi ANTOWJ/_!.._ _ _ _,_ _ _ ,

nebevi, ilmi Alevi, konumas Arabi... Kabilesine gelince ne Douludur O, ne de Batl ... Rzk endiesiyle oyalanmaz. Yiyip imek telandan kurtarandr O. Gzler yalnz O'nun iaretiyle grr. Gnllerdeki srlar O'nun araclyla bilinir. O'nu konuturan Hak'tan bakac; deildir. Dertler, ihtiyalar ve emellere bal gsten Tanrsal saday ykselten O'dur. Mahluk eli demeyen kelam getiren O'dur. Btn ilimler O'nun denizinden bir damla, btn hikmetler O'nun nehrinden bir avu. Ve zamanlar O'nun zamanndan bir saat. .. Ne bir bilgin O'nun ilmine ulaabildi, ne bir filozof O'nun kavrayna. Hak O'nu mahluklara smarlamam, lmllere teslim etmemitir. nk O, O'dur. Nasldr O? O, O'dur ite ... (Sirac Tasini)

kelam

2) Kalbimin gznde Allah' grdm "Sen kimsin?" dedim. "Sen" diye cevap verdi. Kalbi grm olduu eyleri yalanlamad. Onu hak gizledi, kendine yaklatrd, onu seti, babu kld. Suya kandrd. Onu doyurdu. Szd, szd, an-duru ve biricik kld onu. Ona seslendi, onu ard, yordu, skt ve ter taze yapt. Onu korudu. Ve binek edindi. O iti ieceini, bylece tm eksikliklerden syrld. yice yoklat ve grkeminden titredi. Btn masivaya srt evirdi.
"Arkadanz

o peygamber hi amad" (Kuran-Necm: 2).

"Dostunuz o Nebi hi amad (Kuran-Necm: 2) "Konuk arlaymza arp kalmad (Kuran-Necm : 2) O her nefeste, her an
Hakk'

zikreder. Nimetlerle aclarn hepsi iin

bakas deildi"

krederdi

O.

"O gnderilen bir vahiyden

(Kuran-Necm: 4)
yaratcdan

O nurdan nura indirildi Mutlak nur olan Muhammed.

onurun zuhuru oldu Hz.

Kelam alt-st etti. yleyse deitir kelam uzakla kuruntulardan.

"Yayn

iki

kann aras

Yaknln yaknl

kadar, hatta daha fazla kadar yaklat (Levh-i Mahfuz).

kiriidir.

yaklat"

(Kuran-Necm: 9).

Ve mim nceki kavsin Gizlileri

Ve bu "Tecelli-i Has" zel tecellidir. O'dur (kitab- Tavasin).

aa karan, karanlklar aydnlatan

YESAR BABA
Asl ad Mehmed'dir. Saadeddin Nzhet Ergun, akir lktar'dan ald bilgileri
kitabnda yle anlatr:

"Ycsari, 1804 ylnda Batum'da dodu. Bir sre Medrese eitimi grd. Sonra akla zendi. Saz almakla beceri kazand. Yaamnn byk bir blmn, Anadolu'da geirdi. Bir sre Hac Bekta Tekkesinde bulundu. Kiler evi babal grevini yapt. Sonuta Sinop'a yerleti. Bu kentteki Bektai tekkesinde, iki yl babalk yapt. 1880 ylnda ld. Zeytinlik mesiresi yaknlarnda gmld".
Yesarinin bu kitabesini yazan Gedayi, Yesari Baba'dan el almtr. Yesari, aruz ve hece lsn baaryla kullanr. iir tekniinde ustadr. Tasavvufun ince noktalarn kavram bir airdir, akir lktar, bu airin yze yakn nefeslerini derlemitir (a. g. e. sh: 215).

Filibeli Yesari Baba bundan

olduu anlalan

ayr

bir kiidir.

Tarikat konusunda kendisini ok iyi yetitirdii, yetkin ve olgun bir kiilie sahip Yesari, iirlerinde bunlar yanstmasn bilmi, ozan yn gl bir kimsedir. Varlk birlii felsefesini zmsedii, bu inanc iirlerine somut incelikle dkt grlmektedir.
Mezarnn

kitabesi

udur:

iitti rcii savtn ekildi dar- kesretten

Eriti

vahdete azm-i reh-i dar- beka etti

Nice yllar kilar-i hankah- Hazret-i Pir'de Edb sdk ile hizmet Hakk'a tahsil-i rza etti
Z.Uman- posmiillik

era-

geldi amma olmad ksmet mrn bad- ecel geldi fena etti

Erenler hizmetinde iJyle pir-i natvan oldu Tarik- nazeninde namnjevkal'uld etti Batum'lu Yesari'nin hreti kald bu alemde Yetiti menzil-i maksuduna terk-i siva etti
kub bir er Bedayi syledi amma dta tarih Yesari Hazret-i Pir'ine cann feda etti.

206

ALEVi VE BEKTAi iiRLER ANTOLO~!._{______ - - -

rcii : Bana gel - Savt : Ses, seda -- Dar- kesretten : okluk yurdundan Vahdet : Birlik - Dar- beka : lmszlk yurdu - Tahsil-i rza : Tanr 'nn honutluunu kazanmak - Bad- ecel : Ecel rzgar - Fena : Fanilik - Pir'i nafvan : Takattan dm ihtiyar - Fevkal'ula : ok stn - Terk-i siva : Tanr'dan baka her eyi terk etmek.

RLERNDEN RNEKLER

-1Cemali pakini ey nur-u didem Grenler Allah ekber dediler Yalnz ben deil bilcmle alem Taalfillah bu ne dilber dediler Bikusur yaratm Hazret-i Mevla Ol sebepten sail babnda geda Cemfin Cennettir kametin Tuba Kalarn mihreb minber dediler

Ytsari babndan duretme ey yar Mrvvet merhamet eyleyp her bar Mushaf- hsnnde her leyi nehar Okur aklarn ezber dediler

Bikusur: Kusursuz - Kamet: Boy- Tuba : Cennette bulunan bir aa - Her bar : Her zaman - Mushaf- hiisnnde : Gzelliinin kitabnda - Sail : Soran, dilenci - Neyl nehar : Gece gndz - Dide : Gz - Geda : Kul - Dur : Uzak.

-2Haa birbirinden kim ayr grd Muhammed Ali'dir, Ali Muhammed Ali minni ene minh buyurdu Muham:ned Ali'dir, Ali Muhammed

. Zeynel'abidin'dir Cihan serveri Muhammed Bakr'dr din muteberi Ca'fer-i Sadk'tan aldk haberi Muhammed Ali'dir, Ali Muhammed
Musa-y Kazm'n dorudur rah

On sekiz bin alem ne varsa ancak Bunlarn akna vareyledi Hak Allah'm aslan vasisi mutlak Muhammed Ali'dir, Ali Muhammed temhiri budur mam- Hseyn'in tahriri budur ah- ehidann takriri budur Muhammed Ali'dir, Ali Muhammed Ali
Mrteza'nn

Ali Mus-er-Rza Horasan ah Muharuned Taki'dir gklerin mah Muhammed Ali'dir, Ali Muhammed

Yesari yabana atmaz ahmz

Ol destgirimiz, ol penahmz Namazda niyazda secdegahmz Muhammed Ali'dir, Ali Muhammed

Temhir: Mhr- Penah: Snlacak yer- Takrir: Anlatm- Tahrir: Yaz ehidan : ehitler - Destgir : Kurtarc, elinden tutan - Server : Ba. babu.

----------------Y_'E_'S1._R BAB~.~

-3Gsterip gn gibi hsn-i pakizi

Biz de o cemfilin mUbtelasyz

Mrvvet kandr ayrmaz bizi Gnller ahnn ainasyz

Cefa v cevr ile mrmn var Derim ki gnlden reddetme yan Zekat hsnnden ister Yesari Biz de bu tekkenin fukamsyz

Hsn : Gzellik- Pak : Temiz-- Mptela : Tutkun - Aina : Halden anlayan Tandk -- Cefa ve cevri : incitme ve eziyet - Zekat- hsn : Gzelliinin zekat.

-4Bir acayip haldir srr- hakikat Sen an maderin a m sandn Dare-i gevherdir ol drr-i kymet Her gzden akan ya m sandn
nkiyada ~sitan gren var Tevecchde de canan gren var Ten iinde gizli can gren var Sen kendini sarraf ba m sandn

Yesari' ye cevr eyleme ey mahm Ta ara eriti dud-i siyahm Senin gnln billur sarayda ahm
Ya beni deirmen
ta~ m sandn

Mader : Anne, ana - Drr : inci - nkyad : Uyma - Tevecch : Bakma - Dudu siyah : Kara duman - Astan : Tekke - Sarraf: Kuyumcu.

-5Enelhak srrn Hazret-i Mevta Mansur'da bildirdi dara ekildi Esrar- Hakk' fehm eden ademler Her birisi bir diyara ekildi Ey gnl kimlerden kimlere sual Edersin ehl--i hal oldu payimal Fitne-i alemde erbab- kemal Kalmad hep semt-i yara ekildi

Cemalinden gayri dilber-i rana Grnmez gzme ziynet-i dnya Sivadan el yudu Yesari geda imdiki hal bir kenara ekildi

-6Sanna

ey zahid cihan ire sivaya bekleriz

Terk tecridiz bab- rza'y bekleriz Demeniz meyhane kncnde neniz var eye fakih Biz gnahkar ehliyiz Un- sehay bekleriz

devlete arzu eken aklanz Gemimiz yklendi amma biz havay- bekleriz Zahid napuhte ayrlsn Yesari bir yana Biz gnahkar ehliyiz kiin- senay bekleriz

Asitan-

Siva veya masiva: Tanr'dan gayr/ar - Knc: Ke - Zahid: Dinin d yzyle iliki kuran - Kan- seha : Cmertlik cevheri, ok cmert - Napulte : i Enelhak: Ben Hakm. Ttnrym - Fehm: Anlayan - Esrar Hakk: Tanr'nn gizleri - Paymal : Ayak alt - Fitnev-i Alem : Ktlk alemi - Erbab- kemal : Olgun, yetkin kiiler - Rana : Gzel - Geda : Kul - Terk-i tecrid : Terk ve soyutlama - Fakh : Sofu, hukuku.

--7Ald der-i dergahna ol yar kereminden Bin trl vefa eyledi ol yar kereminden

hakikatte azmi bade-i ak Sundu bize ol saki-i ebrar kereminden Mahrum komaz ol kan- efaattir efendim Mahbubu Hda Ahmed-i Muhtar kereminden On iki imam ardehi masum katarndan Dur eylemez ol Hayder-i Kerrar kereminden
Hallak- cihan Dnye v Ukbada Yesari Sabr eyle eder vasl- didar kereminden

Meydan-

Bade-i ak: Ak ikisi - Mahbubu Hda: Tanr'nn sevgilisi - Saki-i ebrar: Kamil mrid - Kan- efaat : yilik madeni - avdeki : Ondrt masum pak -

Hallak:

Tanr, yaratc.

A) Hazreti Muhammed (S.A. V) diyorki:

1) "Allah'm! Btn handler (vgler) sana zgdr. Sen yerin, gklerin ve bunlarda bulunan her eyin sahibi ve mutasarrfsn, Hamd sanadr, Allah'm! Sen gklerin ve yerin buralarda bulunan eylerin aydnlsn. Hamd sanadr, Allah'm Sen gklerin ve yerin bunlar iinde bulunan her eyin sultansn. Hamd sanadr, Allah'm ... Sen Hakk'sn ... Vaat ettiklerin haktr. Senin huzuruna geleceimiz muhakkaktr. Szn haktr Allah'm, cennetin, cehennemin haktr. Peygamberler hak, onlarn biri olan Muhammed haktr, Kyamet hak, hair ve neir haktr. Allah'm sana teslim oldum, sana inanp balandm, sana gvenip dayandm, sana dnp yneldim, senin lutfettiin delillere dayanarak tarttm, her iimde seni hak.em yaptm. Beni bala, gemi, gelecek, gizli ve ak

YESAR BABA

209

srmelerimi affet. lk sen, son yine sensin. Senden gayr taplacak yoktur." (Buhari, teheccd).
2) phe

yok! Hasan ve Hseyin her ikisi de dnyada benim reyhanmdr.

- Ya Allah! Hasan ile Hseyin'i severim ve onlan seven kimseyi de severim.

3) -

Ali'yi sevmek atein odunu

Kardelerimin hayrls

mahv

gibi

gnahlar

giderir.
Hamza'dr.

Ali, amcalarmn hayrls

Ali bedenimde ba gibidir.

insanln hayr olduuna

- Ali'nin,

kim phe e~erse kafirdir.

-- Ben hikmetin evi, Ali de kapsdr. 4) "Allah'm Muhammed ailesine ancak yetecek kadar rzk ver?" (Buhari, Mslim) Kanaatin bykl, demek oluyor ki, imann bykl ile orantl. Acaba biz kanaatin hangi noktasndayz?
deildir."

5) "Bir mslman aldatan, ona zarar veren veya ona (Buhari, Mslim). B) eyh Sadi
irazi'den

hilekarlk

yapan bizden

Semeler :
eekten

- Arap at botur

zayftr

ama, bu durumuyla bile tavla dolusu

iyidir.

nsan konumadka sanat da gizli kalr, eksikli yanlar da. Sen her orman

sanma, belki de iinde bir kaplan yatyor.

Ey beni hor gren, sakn irilii bir stnlk sanma. Meydana girildiinde, beli ince at ie yarar, besili kz deil. Bir lkede alt tabakalar eziliyorsa, oradaki padiaha rahat .yku haramdr. Halk, bir hardal tanesi kadar incitme, nki halk sryse, padiah obandr. Eer halk padiahtan zulm gryorsa, oban deil, kurttur o. Feryat ylesine
padiahtan.

Gcne gvenip zayflar ezme. Yarn kyamette bir arpa koca bir padiah ekip yce mahkemeye gtrr.

deerindeki

bu kul,

ocukluumda yumruum kuvvetliydi. Uaklar, kendimden kkleri incitirdim. Bir gn benden kuvvetli birisinden yumruk yiyince, bir daha zayflara eziyet etmedim.

Padiahm, dmana kar gevek

ve yumuak olursan senden herkes usanr. En iyisi, yumuaklkla sertlii birlikte uygulamandr. Kan alclar gibi davranmak gerek. Hem yara aar, hem bu yaraya merhem olurlar.

Suludur; tten anlamad; zindanda da uyanmad. O kimse, pis bir aatr. Kkn koparmak gerekir. Ancak ldrmeden nce; bir kez daha tutuklanmal, hapsedilmelidir. nk kesilen bir ba yeniden yerine koymak
olas deildir.

210

ALEV VE BEKTA RLERi ANTOWJISI

Birisi senden korkuyorsa, sen yz kiiyle savap baa kacak kudrette olsan bile yine senden korkandan kork. Grmez misin ki ylan, oban griince, "O benim tala bam ezer" korkusuyla obann ayan sokar. Grmez misin, kedi aresiz kalnca trnayla kaplann gzn karr. Bir pehlivann, bir gece, yan aryordu. Bu ardan gzne uyku girmedi. Doktora gitti, doktor ona: "Bunca vr zvr yiyen, sindirimi zor sebzeler yiyen kimsenin, sabaha nasl ktna aarm. nsann gsne Mool okunun saplanmas gibi sindirimi g. Ey Sa'di, kimsenin eline bakma. nk veren, ancak Tanr'dr. Gerei grecek olursan, bil ki sana baka kap gerekmez. Tanr'nn kaps yeter. O kapdan ayrlma. Eer o seni kovarsa hi kimse istemez. Eer yce Tanr, ta balayacak olursa, uzat ban. Ama Tanr istemiyorsa, otur, ban ka. Sanma ki, ulu Tanr kulundan vazgesin, rzkna kalem eksin. Sen evreni yaratan Tanr'ya yalvar ki rzk akl versin. Yoksa o, rzk bir kez balayacak olursa hi kimse aamaz. Ortada bir
arac yannda dolama.

olmadan, sultann (bakann, bakann, beyefendinin) dt nk kpekle kapc bir soydandr. Bir garibi grnce

kpek eteine, kapc yakasna yapr. Adil Nuirevan inde bir av yerinde kebap yapacaklarm, ama tuz yokmu. Biraz tuz getirsin diye bir ua kye gndermiler. Nuirevan ua arp, "Tuzu parayla al, ta ki kyden tuz almak, hkmete bir grenek olup ky yklmasn" diye uyarm. Eer ahalinin bahesinden bir padiah bir elma yerse uaklar aac kknden karrlar. Padiah birisinden yarm yumurta alarak zulm uygun grecek olursa, erleri, bin tavuu ie geirir.
"Padiaha arkadalk

yapan kimsenin, baz

altn bulduu

olur, ama baz da ba

gider"
Eer

teki insanlara faydal olmazsan, ha mermer ta, ha sen, ikiniz birsiniz. A gzel huylu dost! Faydasz bir kimseyi taa benzetmekle yanldm. nk ta da, demir de, tun da faydaldr. Topluma, insanlara, faydasz insan, lsn daha iyi. iink tan bile bir nitelii, bir deeri vardr. Her insan, hayvandan iyi ve erefli deildir. Yrtc hayvanlar bile kt insana ye tutulmak gerekir. Fakat kt insan hayvandan da aadr. Bir insan yemekten, uyumaktan baka bir ey bilmiyorsa, byle insan, hayvandan daha stn olabilir mi?
Hkmdarlarn, toplayp braktklar deil,

Arkada, imdi
karamazsn.

birlik.le gtrdkleri ie yarar. elinden gelirken iyilik et. Yarn, kefeni yrtp elini

- nsafsz hkmdarlardan biri, koyu ve ar bir Mslmana sordu: "badetlerden hangisi daha stn ve nemlidir?" Adam yle karlad: "Senin iin leye

YESAR/ BABA

21 l
halk

kadar zbarp yatmak daha incitemezsin."

hayrldr.

nk

uyuduun

srece

her soluk yaam uzatr. verildii zaman da insan vcudu rahatlar. Demek, her solukta iki Tanr nimeti var. Her ni:net iin de bir kretme gerekli.
nsan umutsuzlua dt m, yenik kedinin kpee salmas gibi. dilini uzatr. ne acsna dayanamazsan, parman akrebin deliine sokma.

Alnan

- Senin bu iki gzn, Allah'n yce eserlerini grmek iindir. Dostunun, kardeinin aybna gzn yum. -- Davul sesiyle uyanan zengin, bekinin geceyi Eer aklnn nasl geirdiini

nereden bilsin!
eyler

gz varsa. gzn

karncalar

yemeden; mezar iin bir

biriktir.
Ey haseti! Sana diyorum, l ki kurtulasn. Haset yle bir liimden baka bir eyle ondan kurtulma olana yoktur. "Bir yetimi ban emi, dnceli ve zgn pme" (Bostan ve Glistan'dan).
LGL KAVRAM
grdn hastalktr

ki,

zaman. kendi

ocuunu

1 - Mrit: Alevilikte Hz. Ali.. Onu temsil eden dede ... En st makam. Ocak temsilcisi dede. Ba elebi. 2 Musahip: Aleviliin temel kavramlarndandr. ki Alevi ailesinin dnyada ve ahirette karde olmasdr. Kan kardeliinin dnda ikinci bir kardelik dzeni oluturulmu ve buna da yol kardelii (msahiplik) denilmitir.
Kardeliin temeli; Hz. Muhammed'le Hz. Ali'ye dein uzanr. Hz. Muhammed, Medine'ye g edince; Medine'de her gmenle bir yerliyi msahip yapt. Kendisi de Hz~ Ali bile msahip oldu.

3 - Nazar: Nazar, bak demektir. Bektailer, "Ehl-i dilin nazar topra cevher eder" diye nazara deer vermilerdir. Bak ile gzellik grlr. Yine onunla aka ve geree varlr. Pirin nazar ile, yani insan olgunlatran bir bakn himmeti, yardm ile cann da gz alr. Ondan sonra bakma. grme haline ner.
Bektailer, karlarndakine

siz yerine

Nazarm

derler. Bu da.

Gr

benim gibi

olan demeye gelir.

212

ALEVi VE BEKTA} iJRLER] ANTO(plS

4 Nefes: Didaktik Alevi de nefes denilir.

iirlerine

verilen

addr.

Dedenin veya prim manevi gcne

S - Ncfs (nefis): nsann iindeki ykc arzular ve kt duygularn tm. Alevi felsefesinde insan nefsi, onun iin "en byk dman" (adu-y ekber) kabul edilmitir. Bu nedenle de "en byk sava" insann kendi iinde, kendi nefsine kar verdii savatr. Aleviler; gaza ya da cihat deyince Snnilikten ok farkl olarak, insann kendisini terbiye etmesini anlarlar. Bunun iin de ah Hatayi, "Adem ldrsen kan olmaz./Nefis ldrsen kan olur" diyerek bu dnceyi hayata geirmitir.

BOSNAV
ve kimlii bilinmiyor. Vahit Dede'nin cnkleriilden birinde, Bosnavi'nin 34 drtlkl Ozanlar Destan'ndan anlaldna gre 19. yzylda yaamtr. Bu destanda Seyrani, Kenzi, Ecri, Mahzuni gibi hepsi de 19. yzylda yaam ozanlardan sz edilmektedir. Bosnavi'nin takma adna bakarak Bosnal olduu sylenebilir. imdilik baka bilgimiz yok. kendi
yazd Asl ad

Ondokuzuncu yzylda yaam bir Bektai ozan.. Yaamna ilikiri ayrntl bilgi yok. Takma ad Bosna'l olduunu gsteriyor. Anadolu ve Balkan'larda saz elde, klah bata ok dolam. Krova tekkesinde yatan Hdr Baba hakknda bir nefesi var.Yine Saadettin Nzhet Ergun'un, Vahit Ltfi Salc'dan derledii 34 bendli bir destan bulunmaktadr. Bu destanda, ada olan Bektai ozanlarndan 107 kadarnn adn harf srasna gre sralamtr. Bosnavi, hece lsnn yan sra aruz lsn de baarl bir biimde kullanmtr. Baz nefesleri bestelenmitir. Bektailer tarafndan hala zevkle okunan iirleri vardr. tm izlerine rastlamak mmkn. Ayn zamanda inceliklerini ve gzelliklerini ili ve akc bir syleyile iirlerine yanstmtr. Geni soluklu, duru, dili syleyie egemendir. Bosnavi'nin iirleri yaynlanmamtr. Akc, cokulu, sevgi dolu bir uslubu olan Bosnavi'de Ehlibeyt ve Ali sevgisi st dzeyli bir ierik tar.
tarikatn
iirlerinde varlk birlii inancnn

-1Makam- Vahdetten dtm yabana Yaban yollarn getim de geldim Arifim esranm amam nadana Ariflerin srrn setim de geldim

J..

Muhabbet cemidir erenler cemi Renler ceminde srerler demi Krklarn ceminde buldum Ademi Hakipaye yzm srdm de geldim Arif isen dinle ey kalbi selim edegr teslim Gruh-i Naciye. olunca nedim CemaI-i Hazreti grdm de geldim
Cann mride

giydirdi ana Melaik madende dtm seyrana Henz Adem olup geldim cihana Yedi kat gkleri atm da geldim

Anasr libasn

Bosnavi' yim szm gitti zmden Ak olan kmaz kamil sznden Bu ilmi okudum batn yznden Bin yllk namaz kldm da geldim

214

ALEVi VE BEKTAi iRLERi ANTOWJiSJ

vahdet : Birlik derecesi -- Libas : Elbise, giysi - Hakipay : Ayak tozu Nadan : Kaba saba insan - Anasr libas : nsann cesedi -- Melaik manendi : Melekler gibi -- Kalb-i selim : Ter temiz niyetli - Sdur : Gsler - Batn : i - Seyran : Gzlem - Cem: Toplant- Arif: Yetkin - Kamil : Olgun - Aikar: Ayan-beyan.

Makam-

-2Muhabbet neydn bileyim dersen Erenler ceminde birdir muhabbet Bu akn srrna ereyim dersen Gnl deryasnda drdr muhabbet Hadis-i kudside buyurdu Mevla Muhabbet hil'atin giydi Mustafa Melekler Mi'rata kldlar nida Harolan ruhlara sudur muhabbet
Har

Muhabbet banda mnafk kalmaz Bu bir srrullahtr aikar olmaz ter blblleri glleri solmaz Kudret haznesinde srdr muhabbet Muhammed, Ali'den sakn ekme ba Ne derlerse sana desinler karda Niyaz- Musa'dr fehmeyle srda Bosnavi ednaya Tfirdur muhabbet

olan : Birleen, karan - Neydn : Ne olduun - Muhabbet: Szlk sevgidir. Tarikatta, sazl szl, toplant demektir. Kadnlar da bulunur. Elenilir, sohbet edilir. Genler yola altrtlr. - Dr : nci - Srrullah : Tanr srr - Hadis"i kudsi : Hz. Muhammed'in kutsal szleri - Hil'at: Giysi, kaftan, elbise - Nida : arma, seslenme -- Fehmeyle : Gr, anla, sez -- Edna : Kul, sdur : kma, olma - Bnyad : Temel, yap - Abad : en, bayndr - Inkiyad: Teslim olma.
anlam

-3badetten eer sual edersen

Kblemdir

J, Mnkir frkasndan kalmad eser

Frka-i naciden almm haber On sekiz bin alemi virane eder Kblemdir Muhammed, secdemdir Ali

Muhammed, secderndir Ali Kulluumdan benim cevab istersen Kblemdir Muhammed, secdemdir Ali Yedi gk, yedi yer bnyad olmadan Ay ile gn, yldz icad olmadan Dnya dedikleri abad olmadan Kblemdir Muhammed, secdemdir Ali

isen bu gn gezme avara Muhammed, Ali'nin nuru dnyada Yer ile gk durmu hep inkyada Kblemdir Muhammed, secdemdir Ali

Ak

BOSNAV

215

-4Mrid-i klimile ban emeyen Erenler deminde ziyan grnr Gnahtan arnp pakoldum deyen Bilmi ol szleri yalan grnr

J,. Ak kisvesin giyip g~miyenler

Greip nefsile savamyanlar Pirler adabna eri~miyenler Yol ile erkanda noksan grnr

nasihatin gueylemeyip Derya-yi ak gibi cueylemeyip Muhabbet tasn nueylemeyip Aynicem iinde beyan grnr

Mrid

El ele, el Hakk'a raz olmyan Mridi kamile raz olmayan Muhammed Ali'ye raz olmayan Muhabbet s_mnda Mervan grnr

Bosnavi dme gel sen de inada nada denler ermez murada Ne syleyim sana bundan ziyade M'minlere dnya zindan grnr

-5Muhabbet kapsn aaym dersen Aanla atran Ali'dir Ali Hakk'm cemlilini greyim dersen Grenle gsteren Ali'dir Ali Muhammed Mustafa cihan serveri Mi'rada ald bu yolun srr Kimseler bilmezdi Ali'den gayr Bilenle bildiren Ali'dir Ali

J,. Dervi ol gel karde dme inada

gnln ol klli sade terk eyle eri murada Erenle erdiren Ali'dir Ali
Benlii

Saf kl

Mminlerin askeri arn'a ekildi M'min olanlara name yazld Krklarn ceminde erbet ezildi Ezenle ezdiren Ali'dir Ali

Muhammed Ali'dir krklarn ba Anlar bilmeyenin nic-olur ii Bosnavi aktt gznden ya Akanla aktan Ali'dir Ali

Server : Babu, nder - Safi : Saf, temiz, pak - Klli : Hep, blltn, batan baa, tamam - Name : Mektup - Cem : Toplanma, toplant - Cemal : Yz, ehre Muhabbet : Sevgi - Mira : Peygamberin ge amas.

216

ALE_V/ VE BEKT1}_JRLER ANTOLOJSi

--6Arzu ile vehin grenler ey mah haveri dnyay neyler Bu cihan mlkne olup padiah kbal devleti daray neyler
Hurid-i

J.

Asla zahmet vermez kendine akil Elbette bellidir sohbetten kamil Mana ne olduun bilmeyen cahil Faidesiz kuru davay neyler

Fena deye geldi dehre gelenler Bu szmden hisse alsn alanlar Mecnun gibi zn bunda bulanlar MevH1'sm arar Leyla'y neyler

Bosnavi kelama dili olmyan

Srr- hakikatte eli olmyan Yar iin eminde seli olmyan ekip bu ille-i sevday neyler

Hurid : Gne - Fena : Fani, geici - kbal devleti dara : Gsterili kabul, saltanat - Haver : Dou - Dehr : Dnya - Enver : Parlak - Veh : Yz Srur : Sevin - Vrd : Da - Kamer : Ay - Enam : nsan, varlk - Gulam : Kle - Kyam : Kalkma - Zahmet : Zor - e : Gz - Leyla : Gney Dou kaynakl nl bir ak yksnn kadn kahraman. Fuzuli bu yky mesnevi
eklinde iirletirerek lmszletirmitir.

-7Kerbela katibi dkt rakamlar Evlad- Ali'ye sefer grnr Al, yeil sancaklar, altn alemler Aliyyelmrteza hayder grnr Hasan ile Hseyn gzmn nuru mam Abidin'dir gnlm sruru Muhammed Bakr'da buldum huzuru Rehberimdir ahm enver grnr

J.

Musa-y Kazm'dr dilimde virdim Musa-y Rza'dan kesmem midim Muhammed Taki'dir benim mridim Aklara yz kamer grnr
mam Ali'dir hadii Naki
Tavaf-

Srerler erkan olur layk Kabe'dir nurdan k Muhabbet babnda ol er grnr

Hasan- Askeri ol merd-i enam Bosnavi hendesi olmutur gulam Mehdi-i zamana edenler kyam Erenler ceminde server grnr

Srur: Dinlendirici -

Kap-Gulam: Kul, kle-Kyam:

Enver: Parlak - Kamer: Ay - Vird: Yinelemek Niyaz-Server: nder.

Bab:

BOSNAVI

217

-8oktur benim candan yenilmez kapuna geldim ey ahm Bu fani dnyada mihman elenmez Gnahkarm kapuna geldim ey ahm
Gnahkarm

Akm

J.. Srrm srrolmutur srrm bilince

Herkes murad alr hali halin:e Kendimi tandrr Hakk' grnce Gnahkarm kapuna geldim ey ahm Bosnavi bir srdr aikar olmaz Hayat sahrasnda yar- gar olmaz Erenler bezminde ah zar olmaz Gnahka~m kapuna geldim ey ahm

Bir ndr iidip avaza geldim Can feda edp serbaza geldim Yzm yere koyup niyaza geldim Gnahkarm kapuna geldim ey ahm
Yar-

gar:

Maara

dostu, ok

vefal

dost- Serbaz:

Yiit

-Ah zar:

Alama,

inleme.

-9budur size aklar edeyim Hzr Baba'nn Muhabbet babnda bar yanklar
Vasfn Ravzas cinandr Hzr Baba'nn

Nasihatm

J.. Dervileri benzer merd olu merde

Halim sfat ile yzleri yerde smail Dede'dir Zlfikar elde Kudm alnr Hzr Baba'nn On iki imamdan grnd veli Grenler dediler erkann beli phesiz grmm evlad- Ali Ecdad Hayder'dir Hzr Baba'nn

Matem gnlerinde cmle taliban Gnller ho olub keserler kurban Sehavet ma'deni byle bir sultan Grlmemi misli Hzr Baba'nn

Evladdan evlada eder intikal Dernbedem dergah bulmasn zeval Vasfn etmee bende yok mecal Bosnavi kemteri Hzr Baba'nn
Ravza

G -

cihan : Cennet bahesi - ehavet : Cmertlik - Zeval : Son - Mecal : Kemter : Kul - Hulk : Huy, yaratl - Yahi : Gzel.

218

ALEVi VE BEKTAi iRLER/ ANTOWJ/S/

-10deyipte meydana geldin terkedip geebildin mi Bu meydana geldin erkana girdin Bu erkann srrn seebildin mi
Varln

Derviim

J, Pire hizmet edip erkann iin

Bir amel kazanp imann iin Ak ile alp z cann iin Mahabbet hrkas biebildin mi
yoklukla pazar eyleyip Kfr ile imann hem yar eyleyip Kalbini artp imar eyleyip ek ile gmandan kaabildin mi
Varlkla,

Hakikat ehlinin dorudur yolu Mahabbetin gl akn blbl Hulku Muhammed'dir, merebi Ali Bu merepten erbet iebildin mi

Bunda neler vardr bir nazar eyle Yahi, yaman sakn sen alma dile Nasihatn tutup Bosnavi dinle Can gzn bilmem aabildin mi

-11Neden ad olursun bugnk gnde Cmle muhiblerin gnl gamdedir Aklar sadas kesildi anda Feryad artmada, gz nemdedir
Lisan-

. Mahabbet ehline va'd-i Kerbela Elest bezminde olmu mheyya Byle haber vermi ahm Mrteza Aklarn ah Muharrem'dedir

hal ile ektiler ah Hak yedinde iken kydlar ah Byle gn grmemi kimse billahi Ni sa'da vaki ne Meryem'dedir

Yedi kat gk balar birden figana ehidlerin teni boyand kana Melekler arr lanet Mervan'a Grn bu alemi ki ne demdedir

Bosnavi dkerler gzden hunab

erler Ali'den Kevser arab
ahadet erbeti

Verdiler phesiz ana cevab bu matemdedir

Kanl ya

ad: en -

Muhib: Talip, gnl veren - Mheyya: Hayran - Hunap:

BOSNAV

219

-12Bahr-i hakikate garik olanlar Bari'yc hamd etmek hezar demiler Ruz eb ak ile refik olanlar Dar- dnya hep zehr-i mar demiler Nice kim aklar geldi cihana Lazm oldu getirelim dihana Nihan olmaz bir ey eht-i irfana Cheyla olmaz akar demiler hece ile eyleyelim yad Mevla ide daim ad Cmlemizi Allah eyledi rad Akn gnlnde esrar demiler
Ruhlarn Harf-

J.. Ecri'den edelim ey yar feth -i bab

shaki ak ile olmutur bitab Usuli'nin bar.olmutur kebab Ahu da olmudur namdar demiler

Trabi' nin kelamn beendim Temami demitir aktan usandm Taibi' nin szlerinden ben yandm Tebrizi' d~ iman ikrar de_miler
Aklar iikr zikir eyledik

Derya-yi

Hda'nn

varup fikir eyledik ltfuna kr eyledik Bosnavi de sahib e'ar demiler

aka

-13Ali'dir mazhar srr- Hda'nn Ali'dir ayni zat- Mustafa'nn Ali'dir ah Hasan vechindeki nur Ali'dir ah Hseyn-i Kerbela'nn Ali'dir Ca'fer-i Sadk hakikat Ali'dir Kazm- Musa Rza'nn Mheyya :
Hazr -

. Ali'dir ah Taki v ba Naki hem Ali'dir hikmeti var evliyann

Ali'dir Askeri Mehdi ehinah Ali'dir serveri cmle cihann Ali'dir Bosnavi seyf-i semavat Ali'dir padiah kn fekann
Kanlgz ya

Hunab :

- Seyf-i Semavat : Manevi kl.

shiin bab- ulum-i Ahmed ezel Kulhuvallahi ahad Vasf- zatnda nzl eyledi Allahu samed Nutk-Hakktr sfat lemyelid-u lemyled Lemyekn dersen olur ana lehkfve nehad Srr- Hak nur- Muhammed Esedul-lah Veli Ve Aliyyun ve Aliyyun ve AliyyOn ve Ali
Vasl- zat-

Kaif-i srr-

AIKLAMA
birdir, bir nesneyi gereksemez, ondan beridir, ei ve benzeri yoktur. Btn bunlar Ali'dir. Ali Tanr ya ulam, tanrnn zdr, szdr. Muhammedin znde grnen tanrsal nurda Alidir, Tanr'nn Aslanda Ali'dir Alidir Alidir Alidir Ali"
Domamtr, dourmamtr~ "Tanr

220

ALEVi VE BEKTA/ JIRLERi ANTOWJIS/

-14Ehl-i akn her sz mmlkitab'n ayndr Sen tehi bakma dila ah- cevabn ayndr Kenz-i mahfdir hurufun Allemel'esma'y gr Ma'ni-i Seb'ulmesani ilm il babn ayndr
Revnak- ruhsar- yar n grnr her zerreden Tal'at-i hurid-i envar nur-i tabn ayndr

Vech-i ademden oku kim nsha-i ilm-i ledn Mushaf- natk odur alicenabn ayndr
BosnaY

Tlsm- ab-

bu feyz-i nazmn arif-i dana bilir hayat Kevser arabn ayndr

mmlkitab : Kitaplarn anas, Fatiha suresi - Seb'lmesani : Yedi ayet, Fatiha Tehi : Bo - Revnak-i ruhsar- yar : Sevgilinin yanandaki prlt Tal'at : Yz, ehre - Mihr: Gne - Tab: Aydnlk. - Serbaz : Yiit - ek : Kuku, zan, tereddt -- Gilman : Zan, sanma, sezme, phe - Sad : Sevinli Garik : Batk - Refik : Karde - Ruzu eb : Gece-gndz.
suresi -

-15Kntkenzin hucceti brhandr Bektailer Srr Mira mazhar irfandr Bektailer Hem mcerret nh-i kudsn rehberi Zat sfat Fakrfahri remzin derbandr Bektailer Levhimahfuzu nbvvet Hateminde nak hat Ayeti lmi Ledn frkandr Bektailer Leyli necmi eref ol kblei slam din Beyti mamuru Hda'nn kandr Bektailer Mahremi sadr risalet sayei ar mecit Bu saadet Mahnn rahandr Bektailer
Kaifi srr velayet Ca'feri mezhepdrr Bu cihann server-i sultandr Bektaiier

BOSNAVI

221

esrar iken kl Bosnavi cann feda n ehidi Kerbela kurbandr Bektailer

Vakf

Mcerret : Arnm, soyut - Ruh-i kuds : Kutsal tuh, Cebrail - Zat sfat : Tanr'nn z ve nitelikleri - Fakr fahri : Fakirliimle vnrm - Derhan : Kapc - Levhi mahfuz: Kur'an'n Tanr katndaki ekli - Leylei necm : Mir'a gecesi - Hatem : Yzk - Beyt-i mamur : Bayndr ev, yani Meleklerin kabesi Rahan : Parlak - Sadr- risalet : Peygamberlerin ba Mecit : Tanr kulu Hezar : Bin, pekok, blbl - Cheyla : Bilgisiz, bilmezlere - Huccet : Kant, delil, senet.

-16Behey karda yolumuza, Giremezsin demedim mi Bizim gizli srrmza, Eremezsin demedim mi Bu srr her kii bilmez, Bilenler de haber vermez Bu srr gayr gz grmez, Gremezsin demedim mi Evvel bir mride ula, Akt gznden kanl ya Yezitten ka behey karda, Kaamazsn demedim mi Erenler bu bir name, Gezersin ark ile ame Gel uy on-ki imame, Uyamazsn demedim mi ler, Yediler erkinn, Binlerle srer devrann Krklar deminde kurbann, Kesemezsin demedim mi Ali ismi Allah derler, Yzne secde ederler yerine bakoyarlar, Koyamazsn demedim mi

Ta

Bosnavi ta ezeliden, Himmet alm ol Veli'den Okur ilmini Ali'den, Duyamazsn demedim mi -17yolunu soraym dersen Sahib-el zamandr Yataan Babam Onun sohbetini greyim dersen Saffet-i Rahmandr Yataan Babam Muharrem aynda kesilir kurban Ayn- cem olmular cmle mahbuban Sylese de Yezid sz() nc'inan Bir ah- Merdandr Yataan Babam
Erkann

.L

Szlerimiz vard yerli yerine Srdler erkam birbirlerine Sorulur mu bu ak hakkn serine Srr- Srrullahtr Yataan Babam Saruhan sanca grdk kazasn Destine almtr bay kadesin Kim ki hor bakarsa bulur belasn
Dmanna dman (dr) Yataan

Ba'Jam

222

ALEV! VE BEKTA/ iRLERi ANTQ!P._'.l_IS_l_ _ _ _ ,

Bosnavi'ye himmet et her ayni cemde imam Rza olu derler alemde Yoktur akrann Urumda am'da Byle bir heybetti Yataan Babam Kaynak: Yataanolu ALMCAN (Bilim ve topya Der. Austos 996-S: 21)
LGL KAVRAMLAR

Samah (Semah): Saza ve an (zakirin) okuduu nefese uyarak yaplan kutsal dini dans. Semlah, Alevi din trenlerinin vazgeilmez esidir. lk semah Krklar'n yapt sylenir. Cem treninin zorunlu uygulamas olan samah drt trldr: 1- Krklar Semah, 2- Tevhit Semah, 3- Hizmet Semah 4- retici-eitici-belletici semah. Sema szcnn halk dilinde ald biim olduu sanlan semah; nemli lde eski Trk dini amanizmin etkisini tar. Fakat; semahn asl anlam; insann cezbeye kaplarak kendisinden gemesini ifade eder. Bu cezbeye kaplla ayaklar yerden kesilir, gkyzne (sema) doru ykselinilir. Burada maddi dnyadan gei sz konusudur.
Osmanl

din

adamlar,

semaya ve raksa srekli olarak kar

kmlar, bunlar

kafirlik

belirtisi ve kant saymlardr. 1528 ylnda kent Alevilerinden Hamzavi eyhi smail Mauki (Olan eyh) idam edilir. 12 halifesi ile birlikte ldrlen bu 20 yandaki bilgin iin idam kararn eyhlislam Ebussuud Efendi verdi. Bu idamla ilgili fetvalar arasnda raksla ilgili blmler de bulunmaktadr. (Rza Zeyut a.g.e., s: 331)

FENN
Asl ad, nereli olduu ve gerek kimlii tam olarak bilinnieyen Fenni, ondokuzuncu
yzyln

son yarsnda yaam, bir Bektai ozandr. Doum yeri Teselya Yeniehir'dir. Kendi evinde, Bektai kutsal tren ve lenleri yapt sylenir. Yaam hakknda baka bilgi yok. 1888'de ld sanlyor. Kemteri'nin ve -Yenehir'li Hakk'nn divanlarnn sonunda Fenni'nin bir ok nefesleri yazldr. iirlerinde iruz ve hece ls kullanmtr.
anda
ar

ve

kark

konular

kendisini ok iyi yetitirdii, Osmanlca ve Trkeyi ustalkla kulland, dil mazmunlarna kendini kaptrmad, tarikatn damgasn tayan iirlerinde baaryla dile getirdii, ancak divan iirinin donuk ynl etkilerinden
anlalmaktadr.

bir trl kurtulamad

-1-

Yar istedi bizden dr gibi szler Tefekkr haberine daldk bakalm Vcudum mlkn gayet engine Dmeni ikeste saldk bakalm Nice dem firkatte aladk gldk Dost ile dostluun kadrini bildik Drdmz beimiz bir yere geldik
Bearet tabln aldk bakalm

J.. Yol iinde yol var ince seilmez

Akl ile rehbersiz te geilmez bu bade susuz iilmez evk ile dolusun aldk bakalm
Dorusu

Fenni gl ald bahede gonce Ol elif kameti inceden ince Mestetti bizleri bezme gelince Ykldk bu yerde kaldk bakalm

Tefekkr : Dnce Dr : nci - Firkat : Ayrlk - Bearet : Szlk anlamda, ince uzun boylu, gerek anlamda ise, btn alemleri srrnda toplayan kamil insan ikeste : Krk- Bearet tabh : Mjde davulu.

224

ALEV VE BEKTA/ JIRLER ANTOWJ/SI

-2Sail olma cahilden sorma ol srr Gz bakar amma krden saylr Ak ile temyiz eder hayr ille erri Hayrdr surette erden saylr Gel beri gel beri ey yz mahm Senden zge yoktur dilde penahm Bu ne smn srr de bana ahm ab- emred kendi pirden saylr

.J.. Kamil olan ak hake srnr

Trl libas giyer atlas brnr Gahi olur bin bir dondan grnr Gah cemolur topu birden saylr Ekmel idi Havva geldi sonunda Hilkati de ahsen oldu nnde Kim dedi er gelmez avret donunda Avret ise erdir erden saylr

Fenni bize Hak'tan eliler geldi Zaptolundu kanun cmlesi geldi Ademi defterden ol niin sildi Ademin tarihi nerden saylr Sail: Dilenci-Temyiz etmek: Ayrmak - ab emred: Delikanllk dnemiBin bir dondan grnme : Tanr sfatlar olan, binbir isimle, Tanr 'nn saltanat belirlenir, Topu birden saylr. Btn bu grntler bir olan Tanr'nn hviyeti, yani varldr - Ekmel : Eksiksiz, mkemmel Kim dedi ki er gelmez avret donunda: Yani erlik insann bedeniyle ilikili deil. Erlik, insann eitinmi iledir. Eitilmi insan, ister kadn olsun, ister erkek olsun er'dir. ayet eitilmemi ycelmemi olur ise, sakal beline kadar olsa dahi yine avrat derecesindedir... demek istiyor - Hayr er : yi ve kt - Mah : Ay - Hilkat : Yaratl - Penah : Snak, snma Hak : Toprak ....:. Ahsen : Pek gzel - Ahsen-i takvim : Kvamnda -Avret: Kadn..

-3erhi ulum Mustafa'dr bab- Hayder din eri p eiin dara dur meydanna merdane gel

Gel Hasan ile Hseyn Al-i Aba'ya bende ol Koyma 7..eynel'abidin-i menba-i irfane gel Ger imam Bakr'n oldun ise gerek kulu Kavi fi'lin Cafer'e uysun yr uslane gel
Musi-i Kazm Ali Ms-er-Rza'dan ekme el Gel Taki v hem Naki'den dersi al canane gel

Askeri'nin askeri ol kalma can kaydnda sen Mehdi-i sahipzamana uy yr meydane gel

- - - - - - - - - -----------------------FENN
Ol imamn cmlesin masumu paki bir bilp Gel beri Hnkara arzet halin ey divane gel
riir n el ele, el Hakk'a dr kendini

225

Koyma elden yz srp gel gel tutul da'nane gel

Grdn Hnkar Hac Bekta Veli meydandr Durma ol darifadan iste daru, kane gel

Ehl-i hal olmak dilersen Fenni derket szlerin Honazar kl zr ile kalma sakn rioksane gel Bend : Bal - Menba : Kaynak-- Damane : Etek.- Reyhan : Fes/egen iei Sacit : Secde eden - ptida : Balang, balama, ilk - Mebde : Evvel, kaynak, balan -- Basar : Gz. grme.

-4Bu elif kaddin grp ey zlf-i reyhan iptida Etti ol zlfn gibi aklm perian iptida
Zat-

mutlak nurunu Zatnda pinhan eyledi Oldu sacit srrna ol srr- Sphan iptida

Kalarn mihrabna geldi hitab- scudu Ol melaik zmresine oldu ferman iptida

Sensin ey nur-u basar kevn mekann mebdei Olmasan olmazd bu alemde insan iptida nk zatndan temevv eyledi derya-y ak Oldu srrn Fenni ol demde nmayan iptida

Zlf-i reyhan : Kokulu sa - scud : Secde edin - Nur-u basar : Gz nuru - Kevn mekan : Btn alemler - Zat : z - Pinhan : Gizli, sakl - Temevv : Dalgaland - Nmayan : Yz gsterdi, grnd - Elif kadd : Elif haifine benzer ince boylu - Reyhan: Bir kr iei.

Zat- Mutlak : Tanr -

226

ALEV/ VE BEKTAj__f!.RLERI ANTOLOJiSi

------------------

-5Desti dilberden olar kim bir kadeh nuettiler Getiler kevneyni bir demde feramu ettiler
Akl- kasir derk-eder bi mahfidir gzden olar Terk tecrit hrkasna anlar puettiler

Kaf nun emri rumuzun bildiler manas ne Anlar eyadan Enelhak naresin guettiler
Bu maarif gleninde tutiler dembestedir Nice irfan ricali anda hamu ettiler Fahreder bekler eiin eylemez azat kabul O gulumun deldiler guunda mengu ettiler Ta harimi kudse olmutu sermesti bela Fenni kendinde deildir an sarho ettiler

Tuti : Papaan - Dembeste: Susmu- rfan- rical: Gizli ilimler bilenlerMengu : KUpe - Harim-i kuds : Kutsal yerler - Nuettiler : tiler - Tecrit : Soyut - Akl- kasir derk : Ksa aklla anlama - Dest-i dilber : Sevgilimin eli Kevneyn : DUnya ve ahiret- Akl- kasir derk : Kza akl anlar, kavrar - Poetti : Sardar - Rumuz : Simge - Maarif gulseri : Bilgi bahesi - Dembeste : Susmu.
-6
Kabil-i
Bahr- baran- feyz oldunsa sahralar gibi hikmet mevc urur gnlnde deryalar gibi

Mekin Hatt-

olmaz nokta-i Vahdet 7..rndr sz senin hsnn sana brhan oldu inalar gibi

Sensin ol kenz-i maani zbde-i arzu sema Sana beste kainat ecza v a'zalar gibi Sade kl levh-i derunun doa nur-u ma'rifet Durma gnln ii put dolmu kilisalar gibi
Nazr

ol her kande baksan Hak cemalin seyr kl Sen seni bil sen ile hasretme tersalar gibi

FENN

227

Fazl- Feyyaz'n

Bil ki
Baran-

kaldn

nesimden nasibin yok ise Fenni mecnun yolda eydalar gibi

feyz: Feyz yamuru, Tanr tecellileri - Kenzi meai: Mana hazinesi Zbde : z, zeti - Beste : Bal - Levhi derunun : K~Lbinin levhas - eyda : Deli - Hatt- hsnn : Gzelliinin yazlar ve harfleri - Tersa : Hrisiyan Derun : . - Hamu : Sessiz - Gu : Kulak - Sermest :. Sarho - Mevc urur : Dalgalanr- Burhan: Delil- Ecza v'aza: Para ve ye.

-7Ey gnl bu aka duar olmayan bilmez bizi Ak elinden derd ile yar olmayan bilmez bizi
Hzr etinden cam ak nueden gelsin beri Meclisinde mest il huyar olmayan bilmez bizi

Men arefle Maremeyte remzi n oldu ayan phesiz irfan ile yar olmayan bilmez bizi Bu celali perdesinden Hak cemalin seyr kl Bu ebi yeldada bidar olmayan bilmez bizi

Fenni n zulmet er~n ref kldn sineden Bu havay huda tayyat,, olmayan bilmez bizi
Havay
Kaldrma

huda : Tanr havas - Bar : Tutulan, den - Huyar : Akll - Ref : - Maremeyt : plak l - Celal : Ululuk - Cemal : Gzellik -8Eliftir servi ve ol kametin glende grsnler Yanan aksini glde lehin hem anda grsnler Benim mur-i zaif o tali'im hurrcmdc grsnler Demem tennur-i dilde ateim klhande grsnler Seririnde seni sultan beni etkende grsnler O gnlm rite-i dilde zlfne bal bende grsnler Aman bu genc-i dilde gizli smm sende grsnler Beni dirlikte birlikte seninle zinde grsnler Muradm tal'at-i didarn bu bende grsnler kilik mrtefi olsun bizi bir tende grsnler

Tayyar: Uan.

228

ALEV VE BEKTA IJRLER/ ANTOWJIS

hal olur zlfn gibi gnlm bu kesrette Komudur o lebin hakka btn uak hayrette Beni mesruru dilad eyleyen sensin tarikatte Sen ol Kaf zre ankasn benim cism ile surette Sana itlak olur derya bana dalga izafetle Serab asa bu varlk mahv olur bahr-i hakikatte Senin eklin olur gya benim eklim kyafette kilik ayn birliktir sera-yi bezm-i vahdette Muradm tal'at-i didarn bu bende grsnler
kilik mrtefi olsun bizi bir tende grsnler O sen emsin ziyasdr benim bamdaki sevda Benim asl- hayatmdr senin ilmindeki ihfa Senin hsn cemalindir bu bende grnen hakka Benim derdim devasdr senin Ia'lindeki derya Senin vasf- hayalindir dilimde devreden esma Gvah olmu dehan am senin tevhidine sema Benim ruh-i revanmsn seninle zindeyim hala Nin tefrik ed. derler bana Mecnun sana Leyla Muradm tal'at-i didarn bu bende grsnler kilik mrtefi olsun bizi bir tende grsnler

Perian

Gtr yzden nikabn ref edb ey gonca-i glfem Habibim nur-i feyzinden kamu ems olmasur muzlem Dklsn o arakrizin yznden gllere ebnem Grnsn o hat u halin okunsun kalmasn mbhem Kapansn az glzarn seni grsn olub ebsem Senin bir emme hsnnden grb tahtn kodu Edhem Mrid-i ak olan daim yanar akn ile her dem Vcudum mahv-i malz olsun budur evla budur elzem Muradm tal'at-i didarn bu bende grsnler kilik mrtefi olsun bizi bir tende grsnler Gnl mlk msellemdir senin feyzindedir ey bur Senin ebru-yi takndan felekler oldular kanbur Dendi yerlere sayen annn oldu pr ma'mur Beni Yusuf cemalindir klan bu derd ile mehur Benim muzmer zamirimde senin evkundrr destur Getirdin alem-i kevne beni sen eyledin mecbur Elimde huccet olmutur yznde ayet-i Vettur Benim yadmladr yadn benim Ferhad benim Mansur Muradm tal'at-i didarn bu bende grsnler kilik mrtefi olsun bizi bir tende grsnler

Eya cana safa ehli deildir olmaya irfan Odur zevk-i sahih ile bu hazar eden seyran O gavvas- maanidir eder her nktesin iz'an Bu szdr szlerin sa szmde yokdrr noksan Cihan banda tahsil-i rza sermayedir ey can O bahin mevcidir alem teceddd zredir her an Sfat esmaya mstarak o kendi cmleden pnhan Yolunda gam deil Fenni olursam ben dahi kurban Muradm tal'at-i didarn bu bende grsnler kilik mrtefi olsun bizi bir tende grsnler
nfa : Srgn - Hakka : Tanrya, - Teceddd : Yenilemeler - Bahi : ehvet Muzmer :rtl - Msellem: Verilmi- Ms~rak: Batm- Ve: Gibikilik mrtefi olma : kilik ortadan kalksn - Kamet : Boy, pos - Mr : Karnca - Tennur : Frn - Sana tlak olur : Sana benzetilir - Sera-yi bezmi vahdette : Birlik saraynn meclisinde - Gvah : Yol gsteren - Nikabm refet : rtn kaldr- Glfem: Az gl gibi olan - Muzlem: Karanlk - Arakriz: Terleyen - Hat u halin : Yndeki benler ve tyler - Ebru : Ka ve bulut - Saye: Glge - Yad : Hatra, an - Gavva : Dalg - Hccet : Belge - Kesret: okluk Hurrem: en - Efgene: Dkn, bicre- Serfr: Yatacak yer, yerde yatm Ritei dil : Grl iplii - Talat didar : Yaz. sima - Mrtefi : Kalkma - tlak : Koyverme.

A) Hazreti Ali (K. V) den semeler :

Dorulukla yrndnde
kularn yuvalarna ulamasndan

mal, mlk edinmek, sularn dere daha abuk elde edilir.

gerein ou,

yataklarna,

Bilmediiniz
eylerdir. Utancn

sz sylemeyin, nk
insann

inkar

ettiiniz

stn,

kendinden

utanmasdr.

Gerekle savaan, elbette alt olur gider.

nsanda dil olmazsa, insan sz sylemezse, surete brnm bir varlktan, yahut ba bo braklm otlayan bir hayvandan baka ne olabilir ki?
Aybn

en

by,

ona benzer bir

Yaknnda

ayp

sende varken,

bakasn

ayplamandr.

Yalancdan bulatrr.

uzak dur.

durma. nk o pisliini yanndaki herkese

oullarnn

Dostuna kanat ger ve ona bir babann korumasna almas gibi davran.

stne

eilmesi, onlar

230

ALEVi VE BEKTA/ -_liRLERi ANTOLOJiS - - - - -

Szn gm olsa da, ey nefes skut (suskunluk) altndr. O

kiinin kymeti (deeri)

iyi

yapabildii eylerdir.

Cahillerse ehl-i ilmin yoktur.

dmanlardr...

Her yarann uygun

yaayanlardr.

ilac vardr.

Ama kt huyun

ilac

Bilim eylemindeyiz, hi bir karlk amalamayan insanlar l, Ehl-i ilim (Hi bir karlk beklemeden ilim yolunda alalm. Nice insanlar ldkten sonra unutulmulardr. Bilim adamlar ise eserleriyle yaamaya devam etmilerdir). Bir dosta verdiim sz inkar etmek iimden gese bile, nefsimde zyazgm ve utancm vardr. Bu uygunsuz ii yapmaktan beni alkoyar. Cmertlik istemeden vermektir. stendikten sonra vermekse, utantandr ve ktdr. Halka
istemedii. holanmad eyleri

syleyen

kii hakknda

halk da,

bilmedii eyleri

syler.

A kalmak, alalmaktan hayrldr. Nice kan vardr ki, onu dil dker. Szn deerlisi
ksa olandr.

"nsann, Allah korkusu ve sevgisiyle alamas gznn nurunu arttrr".

Bu evren aynadr, her ey Hakk ile ayakta durur. Muhammed grnen Allah nurudur.

aynasndan

Her ite baar ve zafer, her eyden nce Yaradan' tanmak ve O'na grev yapmakla olur. Yaradlma hizmet ve kulluk eden, zaferi onun yannda arayan sonuna kadar bulamayacaktr.
nsan kardelerinize dostluk, yaknlk ve yardm etmekte niin tez canl olmuyor sunuz'l Daha pek ok yl yaayp, bu ileri nasl olsa yapacanza ilikin bir belge mi var elinizde?

Sana kar Allah'tan baka kimsesi olmayan dmanna zulmetmekten ekin. Gecesinde seni uyutabilecek olan bir gnn gndzne bel balama. Sonunun nereye varacan bilmediin bu dnyann koyuver yakasn.
Tanr yolunda ehid denin sevab, haram yememek iin tm gcn harcayan namuslu, yoksul adamn sevdasndan daha ok deildir. Arzularna

bitim olmayann

ii

bitiktir.

nsanlar bilmedikleri eye dmandr.

Cahil dostundan ziyade akll dmanna gven.

ki ey vardr ki, sonu bulunmaz: Bilgi, akl.

Syleyene bakma, sylenene bak.

Dindarln

en stn, dindarl gizlemektir.

fke delilikten bir blmdr. nk sahibi nadim olur, nadim olmuyorsa delilii adamakll pekimi demektir. Bilgi, tkenmeyen bir hazinedir; elbisedir.
akl

ise eskimeyen,
kii

ypranmayan

bir

Bilge insan ve ktlklerle karlam olan gnlerin de gelip geici olduunu bilir.
Kii
tutmaldr.

rahat gnlerin de, zor

bunlarn

dertli ve moralsiz de olsa, Mevla'ya sevgisi onu

stnde

Ben ki edeple eitim grm, doruluun vaiziyim (syleyeniyim). Anlyorum ki, akla; edep eitimi grmler ular.
Mal yalnzca

kuvvetli

olduunu

kendin iin kazanlm olarak dnme, Allah'm senden unutma, O'ndan kork ve maln payla!
(Neclll Belaa).

B) Baz slam Byklerinden Seme Szler: Byk sahabi Selman Farisi'den bir adam nasihat istedi, Selman Farisi ona "fkelenme" dedi. Adam "Mmkn deil, fkeleniyoruz" dedi. Selman Farisi, "O halde fkelendiin zaman eline ve diline hakim ol" diye szn balad. Bu yntem herkes iin geerlidir. fkeden uzak durulamyorsa bile, fke srasnda bilhassa dilimize sahip olmamzn bizi birok beladan koruyacam bilmeliyiz. (Selman Farisi}.
Tann'y

sevenler, Tanr ile beraberdirler. Onlar Tanr'nn iindedir ... Onlar kendileri Tanr'dr (Gen Abdal). Abdtilkadir-i Geylani Hazretleri, Kabe-i Muazzama'da yzn talarn zerine koymu "Yarabbi, beni mafiret eyle, bala" diye inliyordu. "Eer azaba layksam, ne olur beni kr olarak hareyle. nk kyamette o halimle iyilerin yzne bakamam, utanrm" diyordu (Abdlkadir-i Geylani).
yilik ahlak gzelliidir. Gnah'ta kalbini huzursuz klan ve bakalarnca

bilinmesini

istemediin eylerdir

(Anonim).

nsanlarn en cmerdi istemeden veren, en asili de intikama gc yeterken

balayandr

(Hz. Hseyin (r. a.)).

.232 -~LEV Yf.J!J}KTAl R~R ANTOWJJSJ ------..---

Allah a ve Allah'la bir bahe iinde sesietiini anlatan Yunus Emre'miz ne diyordu: "Bir kez gnl yktn ise, Bu kldn namaz deil Yetmi iki millet dahi , Elin yzn yumaz deil."
slamiyetteki kymetli gnlere hrmeten, her kim ki bir yetimin ban
okasa, Hak Teala Hazretleri o yetimin bandaki sa saysnca, o kimseye nimet ltfeder. Her kim ki, fakir kimseye yemek verse, btn mslmanlara yemek vermi gibi ihsan ve sevaba mazhar olur (mam Gazali).

Byk airimiz, Urfal Nabi Hz. Peygamberiin merkadini ziyaret etmeye giderken yanndakilerin makama saygsz olarak nitelendirdii baz davranlarndan dolay u beyiti sylemitir: "Sakn terk-i edebden kuy-i mahbub i Hda'dr bu,/ Nazargah- ilahidir makam- Mustafa'dr bu". (Urfal Nabi). Hased atein odunu yemesi gibi, iyilikleri yer (Anonim). "Ne verirsen elin ile, O kalr senin ile" (Yunus Emre).

HAKKI
tam olarak bilinmeyen Hakk, ondokuzuncu yzylda yaam bir Bektai ozan. Yaamyla ilgili aynnti bilgi yok. Ancak Yenieriliin l 826 ylnda kald rlmasmdan, duyduu znty dile getiren bir iiri vardr. Gerek Bu iir ieriinden de anlalaca gibi o dnemde Bektailerin byk bir korku, ve sarsnt geirdikleri, haksz yere ldrlp srldkleri, kitaplarnn, tekkelerinin yaklp ykld, tarikatn kimlik deitirmesine, snniletirilmesine alld bunalml bir dnemden geildii anlalmakta olup, Hakki'nin bu konuda duyduu ac byktr.
bask

kimlii

Kavm-iYezid yezidliin bildirdi Allah ya Muhammed ya Ali Srgn edip her dervii ldrd Yeti Allah ya Muhammed ya Ali
Yeti

.J.. Dalgaland gnl durulmaz oldu

Gitti elden talih grlmez oldu Rehber ile mrid sorulmaz oldu Yeti Allah ya Muhammed ya Ali Sene bin iki yz krk iki aman Dnyada bu fesad olmutur ayan imden sonra sriilmez oldu erUn Yeti Allah ya Muhammed ya Ali yaradan Gani Dertlilerin dertlerinin derman Bundan sonra ok sreriz devran Yeti Allah ya Muhammed ya Ali
Hakkya arr

Eridi fakirin yrekte ya Artt mnkirlerin kalb-i fera Yanmaz oldu trbelerin era Yeti Allah ya Muhammed ya Ali Trbelerin ykldn grdler Yezidiler ferah edip gldler Her dervii bir diyara srdler Yeti Allah ya Muhammed ya Ali

* Hicri 1242 -

Miladi 1826 yl.

234

ALEV VE BEKTA RLERi ANTOWJiSi

MEVLANA'DAN SEMELER. Ayinedir bu alem, her daim.

ey

Hak ile kadim. Mir'at-i Muhammed'den Allah grnr

aa vurandr. bakasn ayplamak

En nemsiz dman kinini

Ayplarn
tr.

en

by

sende de grlebilecek eksiklikler iin

O yalanc din ncsnn, hibir ey olmad ortaya kncaya kadar, kendisin den birey renmek isteyenin de yaam tkenir. Artk ondan bir ey renme ve anlamann ne faydas var? Hacca gidecekler, hac yolda arar: Ama ha Hint'li olmu, ha Trk, ha Arap. Rengine ekline bakma, yapc isteine ve seninle anlaabilir niteliine bak. Rengi kara bile olsa seninle madem ki anlamtr; ii aktr. Tpksna senin ren gindedir; sen onu beyaz bil. Nefsinin isteklerine uyan gvenmeyen, glklere
kavumaz.

rahatna,

keyfine dkn olan, maymun itahl, kendine katlanmasn bilmeyen, dnya geimine den, bilime

Sleyman peygamber kendisine Saba'dan altn getiren elilere dedi ki: "Ey smsk smsk duran eliler! Geri dnn! Altnnz sizin olsun! Bana gnl getirin gnl! Benim altnlarm da alp, o altnlara ekleyin ve krlnz anlayn. O altnlarn hepsini birden katrn bilmem neresine sokun! nk onlar ancak kat m orasna kilit olarak vurulmaya layktr. An altn ise sapsar yzdr." Bir adam korkuyla bir eve snr, benzi umu, d kopmutur. Ev sahibine der ki: "Zalim padiah elendirmek iin, sokakta ne kadar eek varsa topluyorlar" Ev sahibi yle der: "Peki onlar eek yakalyor, sen eek deilsin ya! Bundan ne diye tasalanyorsun?" Adam "bu ie" dedi. "yle girimiler ki, beni bile eek diye yakalarlarsa amam. Doruyu eriden ayrmasm bilmeyen kiiler bamza ge erlerse, eein sahibini de eek diye gtrrler mi gtrrler!" Adam olda eek tutanlardan korkma! Ey zamann sa's saydm insan! Eek deilsen sen korkma!

HAK
Asl ad, kimlii, yaam dandr.

nereli olduu bilinmeyen Haki, ondokuzuncu yzyln son yarsnda bir Bektai saz ozandr. Yaants hakknda baka bilgi yok. Gedayi adalarn Aruz ve hece lsyle syledii koma ve nefesleri, baz yazma dergilerde mev-

cuttur.
yzyldaki Bektai iirlerine

Didaktik tler dolu iirleri toplanmam ve yaynlanmamtr. Bilinen iirleri 19. egemen olan tm zellikleri tamaktadr.
-1--

Sakn

terk eyleme rz u edebi Bayku mekan tek viran olursun Asl dinsizliin budur sebebi Db dilden dile destan olursun

Mahabbet edersen ara dengini Gezme rakiblerle sakn kendini Ne ekil civansn gr sen kendini ncidiiler seni ziyan olursun

Bu szlerim olsun nasihat sana Binde birin tutsan ol yeter bana Hakiya fakiri atma yabana Yallah doduuna piman olursun

-2Ey dila pirlerden aldk himmeti Bektaiyiz Pir ocandan giyindik kisbeti Bektaiyiz
Hac Bekta- Veli'nin akeriyiz akeri Ali'den giydik bu tac- devleti Bektaiyiz

Ehl-i dil anlar bizi varsn sofi dahl-eylesn Severiz mahbubu bizler ziyneti Bektaiyiz

Biz harabat ehliyiz alem harabat olmasun Gice gndz ideriz biz ireti Bektaiyiz

Hakiya her bir tarika el uzadub yokladm

Bunda buldum tam vezn-i devleti
Bektaiyiz

aker: Hizmeti, asker- Ehi-idil: Gnlden alayan- Harabat: Muhabbet yeri, meyhane - -et : Elence - Mahbub : GZel - Dahi : KtJtlk - Zynet : Sus Vezn- devleti: Mutluluk ls.

~ AL~VI VE BEKTAi iRLER ANTOLOJSi

SEME AYETLER
fkesini yenenlere ve kusurlarn balayanlara Cennet hazrlanmtr. Allah iyilik edenleri sever. (Al-i mran 134). ayetlerini inkar edenler, haksz yere peygamberlerin (insanlarn) canlave adaleti emreden insanlar ldrenler; onlara ac bir azab mjdele. (Ali-mran 21. ayet).
rna kyanlar Allah'n

Herkes lm tadacaktr. Kyamet gn rnkafatnz tamamyle verilecektir. Kim ki ateten uzaklatrlp Cennete idhal olunursa, o kimse muradna erer. Dnya hayat aldatc bir metadan baka bir ey deildir. (Al-i mran 185. ayet). Sana yakin (lm) gelinceye kadar Rabbine ibadet (etmeye devam) et.(Hicr suresi 99. ayet). ve z Allah yannda pek olur diye maln veren, o ateten uzak decektir. O yapt ile mukabil hibir kimseden mkafat beklemez, ancak Yce olan Rabbi'nin rzasn ele geirmek iin byle yapar, o raz olacaktr. (Leyi suresi 17-21. ayet).
Allah'n Fenalktan saknan

sana verdii mal ile (fakirlere, yoksullara, darda kalanlara yardm ederek) ahretini kazanmaya al (Kassas 77.)

Hibir kimse yarn kazanacan, hibir nefis nerede leceini bilmez (Lokman, 34.ayet).

CEVAB
Gerek kimlii, asl ad, nereli olduu bilinmeyen Ceva~i, ondokuzuncu yzyl da bir Bektai saz ozandr. Yaam hakknda ayrntl bir bilgi yok. Gedayi ada olan airlerden sz eden iirlerinde, bu airin de ad geer. iirleri daha ok Halk iiri taryaam
zndadr.

Bektailikten

19. yzyl

Bektai iirindeki

sz eden iirleri de vardr. Ahlaksal ve aklc tler tayan tm zellikleri grmek mmkndr.
-l-

iirlerinde

Elest birabbikm dedi ezeli

Bir kadeh nu ettim peymanesinden Hamdolsun olmuuz evlad- Ali Cr'a-i-badenin mestanesinden
Bakdm

Hak bildim sfatm Hakk'a dayandm verp inian ne imi kandm Gn be gn muhabbet narna yandm bret aldm em'in pervanesinden
krar

ki cihana hak ile dolmu bilmeyenler tamuyu bulmu Cevabi dnyadan terk-i terk olmu kmaz gayr felek meyhanesinden Elest birabbikm : Tanr ruhlar yaratt zaman toplad. Ben kimim dedi, ruhlar Rabbimizsin dediler - Terk-i terk : nce dnya sevgisinden geilir, sonra ahret sevgisinden geilir. Bu suretle terki terke sra gelir. O zaman terkettiklerini de terk eder - Nu : ime - Hak : Toprak - Peymane : Kadeh - Cr'a : Yudum Mestane : Sarho- Bade : ki.
Hakk'

-1-

Erdi n mah- Muharrem tende can alar bu gn Terk idb taht- cihan akan alar bu gn Sen nice gafil durursun ey muhibb-i hanedan Firkatinden hu eker cmle cihan alar bu gn
Hakk' inkar eyleyen mnkir mnafk alamaz Didesinde nem dken ehl-i iman alar bu gn

Buna pir nevcivan hi kalmad alamadan Cedd-i pak-i ha safa peygamberan alar bu gn
Akl ermez ey Cevabi Lafeta'nn smna Ya nasl alamayan ol bimekan alar bu gn

238

ALEVi VE BEKTA iiRLER AN1'0W_!iS/

-2Cihande kendini eer insan bulmazsa vah eyvah Nedir batndaki Kur'an eer bulmazsa vah eyvah Tutub bir mridin destin geb hem can ile batan Verb ikrarn iman eer bulmazsa vah eyvah Enelhak srrnn genci beni ademde hatm oldu Arayub mekteb-i irfan eer buJmazsa vah eyvah Okuyan ilm-i zahirden gelir a'ma gider a'mi Nedir batndaki Kur'an eer bulmazsa vah eyvah
Kii maksudunu bilmez arar yerde v hem gkte Ne imi aslna burhan eer bulmazsa vah eyvah

Fenadan devr olub mevte karmak gayeta mkl Girb umakta bir mesken eer bulmazsa vah eyvah Aam bam klam zar Ali babnda teslimdir Cevabi derdine derman eer bulmazsa vah eyvah Vah-eyvah : Yazklar olsun - Batm : isel - Dest : F.1 - Enelhak : Ben tanr yun, bende Tanr var - Sr : Giz - Genci : Maden, definesi - Mekteb-i rfan : insanlk okulu - lm-i zahir : ekli diif dersler - Ama : Kr- Mevte : l -Mkl : Z.Or - Bab : Kap.

RECUL
Gerek kimlii, asl ad, nereli olduu bilinmeyen Reculi, ondokuzuncu yzyl da yabir Bektai saz ozandr. Yaam hakknda ayrntl bilgi yok. Ayn ada dzenlenmi yazma Bektai dergilerinde hece ve aruz lsyle yazlm baz iirlerine rastlanmakta. Biz burada iki iirini sunuyoruz.
am

Reculi'nin de 19. yzylda yaam tm Bektai air1erinin imsel ve dinsel zellikleri iirlerine yanstt anlalmaktadr.
-1-

iirlerinde

rastlanan bi-

Gerek bir tasvirdir suret-i insan Ma'nay derunda bildim anladm nsan srr etmi Hazret-i Yezdan Allemel-esma'y bildim anladm

,J...

On sekiz bin alem bir azim yerde Daima zikr eder tesbih elinde Gerek bir zikirdir syleriz dilde Dildeki esrar bildim anladm

Reculi isyanm hadden ziyade

Harabat ehliyem destimde bade Buna nail olan erer murade Erenler rahn bildim anladm

Derun: -Tasvir: Resim - Allemel esma: Tanr'nn sfatlar - Rab: Yol Nail : Erme, ulama - Dest : El - Harabat : Meyhane - Sr : Giz - Tesbih :
Tanr adlarn anmsama

ve saymann simgesi.

-2arayub bir kmil-i ra'naya d Rz u eb eyle tevecch ak ile esmaya d Bahr-i akn katresinde eyle nu bir zerrece Mest olub sennest gezb Mecnun gibi Leyla'ya d Dil verb her bir gzele meylini verme sakn Kadrini bilsin senin kim ehl-i frumaye d
yle bir ahuyu sev kim olmasun ana misil On sekiz bin alem ire bir gl- ra'naya d
Rah- ak

Gel Reculi sen bu yerde can ver canan bul Terk edb kamuyu dilden ak ile MevlS'ya dli

240

ALEV

VE BEKTA IJRLE[! ANTOLOJ1S(___ _ _ _ _ _ _ _ _ __

Rz u eb : Gece gndz - Tevecch eyle : Bak- Gl- ra'na : Deerli bir gl Katre : Damla - Frumaye : Soysuz, alak - Esma : isimler - Allemel esma : Tanr'nn i.r;im ve sfatlarnda gizli niteliklerin bilgisi (Bkz. kitabmzn lif. cildi) Rana : Gzel - Bahr-i ak : Sevgi denizi.
'~Yere Ge Smayan, Sm Bu Can ine"

Yunus Emre, (1250-1370) 70 yllk mrn iir syleyip, insanlar irad etmekle yolu, Hak yolunu gstermekle) geirmitir. Mansur gibi Nesimi gibi aka "Ene.lHak", "Ben Hakk'm" dememitir. Ama Ltfi Kalcli'nin Taplacak lah adl kitabnda belirttii gibi, sz ustaln kullanm ve "Ham ervah" tarn dikkatlerini hemen zerine ekmemek iin "Ezelden benim fikrimi Enel-Hak idi zikrim" veya "Et ile kemie brndm I Yunus olup grndm" ya da "Yere ge smayan, sm bu can iine" diyerek Alevi-Bektai feelsefesinin Allah'a bakn iirle ve ustalkla dile getirmitir. Kart grller, yllar yl O'nun mistik yanlarn n plana kararak, iirlerini besteleyip "lahi" ad altnda dini trenlerde okumulardr. Oysa. yukarda da belirttiimiz gibi Yunus Emre, bir Alevi-Bektai'dir ve bu dncedeki iirleri daha oktur. "Kabe ve put iman benim I ark vuruban dnen benim I Bulut olup ge aan I Yamur olup yaan benim ... Yaz yaratp yer donatan I Gnlmz eve hanedan I Honut ana ve atadan I Kulluk kadrin bilen benim.... Yldrn olup akyan I Kakyp nefsin dokuyan/ Yer karasnda brkyen I ol aulu ylan benim.
(doru

VEHB
Gerek kimlii, asl ad ve yaam hakknda ayrntl bilgi yok. Ondokuzuncu yzbir Bektai ozan. Divanndaki bir nefeste, Moral Sleyman Baba'dan el aldn syler. skdar Selimaa kitaplnda 76 numarada kaytl 1375 beyitten oluan bir divan var. inde aruz ve hece lsyle yazlm .iirler mevcut. Hac Bekta Veli, Erefolu Rumi ve eyh Bedreddin Simavi'yi ven iirleri var. Hurufilik ve Melamet inanlarna bal bir Bektai airidir.
ylda yaam

Vehbi'nin tarikat konusunda kendisini ok iyi yetitirdii hemen anla lr. Ali-Ehlibeyt sevgisiyle tasavvufi konularn i ie ilendii, sarma dola sunulduu grlr. Baarl bir Bektai ozan olan Vehbi, iirlerinde varlk birliinin trl grnmlerini yanstmaya alr. Akc, duru, iten bir syleyii var. Ancak dil zellikleri ynnden 19. yzyldan ayn dnlemez.

iirlerinden

-1Rahmetin deryas n cua geldi Kudret rmann selleri akt Arullahdan bir nur aleme dodu Hccet-i Hak burhan Hac Bekta'n Sidreden Cebrail indi bu hana Deli divaneler dedi uslana Zat sfat tecelli kld bu cana
Aklara nian Hac Bekta'n

.... Sanda Muhammed solunda Ali Bu sze erenler dediler beli On iki imamn sevgili olu Eb ceddi Sultan Hac Bekta'n

Pire men bir dedim ey ehl-i vahdet Hizmet eyle talih alagr himmet . Meded mrvvet der bu Vehbi meded Var kullar irfan Hac Bekta'n

Coa

geldi : Cotu - Sidre : Snr aac, akln son aamas.

-2Gevher-i yektadr bizim szmz Al-i Muhammed'dir srr- zmz Hasan Hseyn'dir gz nurumuz Hak Muhammed Ali deyenlerdeniz Dost Muhammed Ali sevenlerdeniz
mamlar hasdr Zeynel'abid'in Muhammed Bakr'dr gnlm ire din Mezhebim Ca'fer-i Sadk'dr bilin Hak Muhammed Ali deyenlerdeniz Dost Muhammed Ali sevenlerdeniz

.J.. Mus-i Kazm'n hakikat an

Ali Musa Rza mrvvet kan Taki ha Naki'dir merhamet kan Hak Muhammed Ali deyenlerdeniz Dost Muhammed Ali sevenlerdeniz Hasen-l-Askeri gruh-i naci Derdli m'min anda bulur ilac Muhammed Mehdi'dir canlar sertac Hak Muhammed Ali deyenlerdeniz Dost Muhammed Ali sevenlerdeniz

242 ___!!.LEV! VE BEK.TAi RLERi ANTOWJS

ardeh-i ma'sumun yz hrmeti Dvazdeh imam'n izz rifati Vehbi aciz sizden ister himmeti Hak Muhammed Ali deyenlerdeniz Dost Muhammed Ali sevenlerdeniz

Dvazdeh : On iki - ardeh : On drt - Cevher-i yekta : Tek nci ,cevheri Sertac : Batac - Izn- rifat : Yce izin.

-3ems'i
ar-

zattan zerre idim eritim anasra girdim kartm geldim aman erenler

J.

Hamdlillfil didarna kavutum

Divanna

Noksanm var mende arayp buldum Edep erkn usul sendedir bildim Eiine yzm srmee geldim Erkanna geldim aman erenler

Merdan tut elimden yarla Ayaktan dmm ilet pakla Meded mrvet kabul eyle kullua manna geldim aman erenler

ah-

Si v d hurufla bu vcud esma Gnlmn tahtnda canan msemma Vehbi Dede'm syler geti muamma rfanna geldim aman erenler
anlan.

Si vd : Otuz iki - Huruf : Harfler - Msemma : Eren, hal ehli Muamma : Bilinmeyen, bulmaca - Didar : Yz.

-4lm irfan ister isen Mustafa'dan kl taleb

Vuslat-i Hak ister isen Mrteza'dan kl taleb Sabr u hilme n tahamml eylemek maksud ise Var an sen ah Hasen Hulk-r-Rza'dan kl taleb
Ak- ilahiye kanmak ister isen ey gnl Gel havaric cengine gir Kerbel'dan kl taleb

n tevellasn teberrasn bilendir ehl-i hal Gel bu meydanda an Zeynel-ab'dan kl taleb Nefs divin katl-edb nur- velayet bulmaa Muhammed Bmr- bedr-d-dcadan kl taleb

ah

El ele el Hakk'a ermek talibiysen gel beru Ca'fer-i Kzm Ali Ms-er-Rza'dan kl taleb

243

Bu fena fahri-i fillahn feragat rahn ah Taki v ba Naki ems d-dhadan kl taleb frka olubdur n Muhammed mmeti Vahid-i frka-i naci Askeri'den kl taleb
Yetmi

Vehbi (U havfn aleyhim pes ve la hm yahzenun) Talib isen Mehdi-i sahih zamandan kl taleb
Nefs div : Nefis devi - La havf'n aleyhim pes ve la hm yahzenun : "Tann erleri korkmazlar ve tasa da ekmezler" anlamna gelen'bi~ ayet- Hilme: Yumaklk Havari : Hari - Bedr-d-dca : Karanlklara ve<Ja, esenlik - ems-d duba : Kuluk giinei- Vahid: Tek, bir, yalnz. SEME HADSLER

Bir Dua : Peygamber efendimiz

raktm. Arkam

yataa girdii

zaman

sa yanna

dner ve

duay okurdu: "Allah'.m kendimi sana teslim ettim. lerimi tamamen sana b

sana dayadm; nki.i midim de sendedir; korkum da sendedir. ve kurtulacak yer, yine yalnz sensin. Allah'm! ndirdiin Kitabna, gnderdiin peygamberine iman ettim" (Buhari). Senden
kap snacak

En Makbul Amel: Bir gn Hazreti peygamber yanmza geldi ve: "Allah katnda en makbul amel (i) hangisidir, biliyor musunuz'!" diye sordu. Birisi: "Namaz ve zekat..." Bir dieri: "Cihad" diye karlk verdiler. Bunun zerine Hazreti Peygamber: "Allah indinde en makbul amel, Allah iin sevmek, Allah iin buzetmektir" buyurdular. (Ebu Zer Gfari).
Ana Babaya Hizmet Cihad: Biri Peygamherimi7:e gelerek cihad iin izin istediinde, Peygamber efendimiz ona: "Anan-baban sa m?" dedi. O da "Evet" deyince. Allah'n Resul (A.S.): "Sen onlarn hizmetine bakmakla cihad yapm olursun!" buyurdular. (Abdullah bn Amr).
"Be ey gelip atmadan, dier be eyin kymetini bil! lmden nce hayat
nn, hastalktan yarlktan

nce

salnn, meguliyet zamanndan

nce

bo

vaktinin, ihti-

nce gn

genliinin, fakirlie dmeden

nce

zenginliinin."

(Hakim,

Beyhaki).
"Kyamet u

sorulara cevap vermeden,

insanolu

Rabbi'nin huzurundan

ayrlamaz: mrn nerede harcad, genliini ne yolda tkettii, maln ne-

rede kazanp nereye harcad, bildii ile ne yapt." (Tirmizi).

"nsan gururlana gururlana zorbalar, zorbalarda byk azap grr." (Seleme B.

Evka).
nsann az en mahrem yeridir. (Ebu Hureyre).

"Kalbinde Kur'an'dan hibir ayet bulunmayan kimse, harap

olmu

ev gibidir."

(Tinnizi).

244

ALEVi VE BEKTA iiRLER ANTOLOJiS

BR YK
mam

Caferi Sadk

mam' zindana attklarnda, tutuklular, onun bir gn alar grp sebebini sormular. Demiki: "br dnyaya ne yzle gideceim? Ettiklerimin hesabm nasll vereceim?

Ona alarm." Zindandakiler armlar. "Ey mam, senin Muhammet-Ali gibi deden var. zlmene gerek var m hi?" demiler. mam Cafer'in karl u olmu: "br dnyada insana, atan, dedeni sormuyorlar; yaptin ileri soruyorlar. soyuma sopuma bakdsayd, korkum olmazd. Yaptklarm sorulaca iin, korkar, alarm."
Eer

SABR
yzyln

Gerek kimlii, asl ad, doduu ve yaad yer bilinmeyen Sabri, ondokuzuncu son yarsnda yaam bir Bektai saz ozandr. Yaam hakknda yeterli bilgi yok. Ancak, Pilevne kahraman Osman Paa ile Resul Baba'nn lmnden sonra yazd iirlerden dolay ya~d zaman belirlenebiliyor. Dum akc bir dille sylenen iirlerinde Ali ve Hac Bekta Veli sevgisi dopdolu. Lirik bir syleyi iinde Trke'nin tm gzellikleri iirinde sergilenirken, tarikatn incelikleri de hatasz olarak derinlemesine sunulmaktadr.

-1Sensin beni bu sevdaya dren Hnkar Hac Bekta Veli'sin ahm Gurbet ili diyar diyar aran Sensin imam Hayder Ali'sin ahm Devr eder kudretin kevn mekiln Rahmetin tutmutur iki cihan Derdli kullar ister senden derman Cmle ululardan ulusun ahm

J, Daa taa emr ferman eyleyen

Kamu alemlere divan eyleyen Mi'racda Ahmed'i seyran eyleyen Gerek aklarn yolusun ahm Levh kalem evvel yazd Bismillah Suretin nakn grdm eyvallah Akl ermez sana sensin srrullah Yaan rahmetlerin selisin ahm

Sabri kulun bal kulundur senin mam Hseyin glndr senin Yeil be peneli elindir senin Tanr bahesinin glsn ahm
Yeil be pene: Bektai geleneine gre, Hac Bekta Veli'nin avcunda yeil renkli kutsal bir ben vard. Nasip verdiine inanlan el - ah : En byk nder - Diyar : lke - Kevvn : Mekan - Varlklar - Derman : Umar, are -- Mira : H.. Muhammed'in ge aarak Allah 'la grmesi olay - Levh- kalem : Allah tm evreni ve ruhlar yaratrken sonraki ileri, olaylar yazdrmak zere kat (levha), kalemde var etti. - Suretin nak : Tanr'nn yz - Slrrullah : Gizleri bilen Tanr.

246

ALEV VE BEKTA/ iiRLER/ ANTOWJJSi

-2lk mevlud aynn cuma gecesi Resul Baba Hakk'a gitmitir imdi Cmle muhiblerin dil elencesi Resul Baba Hakk'a gitmitir imdi

J, Mrid nazarnda oldular a'la

Vasl

olmayanlar yanarlar hala Kabrinde kurbanlar kesildi cana Resul Baba Hakk'a gitmitir imdi

Nasib alanlar hep oldular hac Melekler el ekb oldu duac Kan alad o dem gruh-i naci Resul Baba Hakk'a gitmitir imdi
Sal dergahnda

Baba bizi kime brakp gitti Cmle muhiblerin bunda terk etti Hac Baba arif postuna dikti Resul Baba Hakk'a gitmitir imdi va'desi yetti

rcii emriyle Mevlft'ya gitti

Sabriya kulunu gidip terk etti Resul Baba Hakk'a gitmitir imdi
lk mevlud ay : Rebi-l-evvel ay - rcii emri : "Kulum bana dn" anlamndaki ayetin bir blm - Resul Baba : Tand ve bal olduu anlalan ada bir Bektai azizi:

HAK KAVRAMI
Hak szcnn eitli tanmlar yaplr. Tann'nn sfatlarndan biri saylr. Bolluu, adaleti, doruluu simgeler. Dinimizin temel ilkelerine gre, Mlislman'n, Mslman zerinde alt hakk vardr: Kendisiyle karlar~an, ona selam ver;--Seni davet ederse, icabet et;-Senden nasihat isterse, ona nasihatte qulun;-Aksrp Allah'a hamd ederse, sen de ona Allah sana acsn diye mukabelede bulun;-Hasalanrsa, ziyaretine git;--Ve ldtinde cenaze trenine katl!. .. Hak kavram iinde anlam olarak kiileri yakndan ilgilendiren kukusuz, kul hakk dr. Alevi-Bektailerde kul hakknn byk nemi ve anlam olduu yadsnamaz. Kul hakk yiyen diikn saylr. Kimin hakkn yemise, bunu karlayana kadar ceme, grgye alnmaz. Alevi- Bektailerin inancna gre, kul hakk yiyenleri Tanr bile affedemez. Kul hakk yiyen srat kprsn gese bile, yedii hakk vermeden yada hak sahibi kendisini balamadan cennete giremez. Bunun iin byk srattan sonra, kul hakk yiyenler iin kk srat kprs kulrulacana inanlr.

HASRET
Gerek kimlii, asl ad, yaad yer bilinmeyen Hasreti, oidokuzuncu yzylda yabir Bektai saz ozandr. Yaam hakknda bilgi yok. Bektailerin dzenlemi olduu yazma dergilerdeki durumundan, onun 1834 ve 1853 yllar arasnda sa olduu anlalyor. Halk iiri tarznda bir ok komalarna rastlanmaktadr.
ad sanlan

Hnkar Hac Bekta Veli evlatlarndan air Hamdullah elebi de Yenieri ocann kapatlmas nedeniyle srgn edildii Amasya'da yaz bir ksm iirlerinde Hasreti mahlasn kullanmtr. Bu ozann da Hamdullah elebi olabilecei tahmin edilmektedir. Hnkar Hac Bekta~ srr- Ali'ye Biat etmeyende iman m vardr Ahadullah deyb tasdik edince Ya gayr kimseye peyman m vardr Ba-i Bismillal'da okunan ayet Drt kitab ahiddir hakknda gayet Mrebbi mridlik anda tamamet Ol Habibullah'a gman m vardr

J, Levlake anna delildir burhan

Yedullahi deyu buyurdu Sbhan Biat eden benim ol ah- Merdan Hseyn-i KerbeUi'ya zeval mi vardr La'net olsun batl yola gidene Ali evladn inkar edene Ehl-i Beyt'ten gayre biat edene eytana tabidir iman m vardr

Der Hasreti ikrar iman uluya Sultan Balm Sultan Bekta Veli'ye Ana ek getren Mervan kuluya. Ehl-i Beyt'ten gayre damen mi vardr

Ahadu!lah : Tanr, esiz - Levlake levlake lamte hulektul eflak : Sen olmasaydn ben gkleri yaratmazdm anlamna gelen bir hadis - Levlik halektl eflak: "Ey Muhammed sen olmasaydn ben bu evreni yaratmazdm" anlamnda kutsal hadis Yedullah: Tanr'nn eli, Fetih suresinde bulunan bir ayetin ba taraf - Peyman: And, yemin - Gman : Sanma, san, phe - Zeval : Son - Damen : Etek - ek:
Kuku, phe.

Hnkar Hac Bekta Veli Diyor ki: Benim gnlm marifet evidir. Marifet dnyadan ve ahretten yedir. Bir nicelerinin
can
atklardr, canlar

lr, bir nicelerinin de teni lr. Ve lmez.

onlarn

ki teni lr,

248 - ALEVi VE BEKTA RLER AN!OL_0_~1_s_I- - - - - - -

Vay ona ki, iinde kibir, buuz, bahlhk, tamah, fke, gaybet, kahkaha ve maskaralk ola. Bunlardan maada daha nice trl eytan fiili ola. Bunlar dardan su ile yunup arnr m? yle bilesin ki arnmaz. Bu dediimiz nesnelerin biri bir kii de olsa, onun cmle ibadeti ve taat ve ameli cmlesi bouna olur. Vay ona ki, sekiz trls dahi bir kiide olursa hali nice ola. Pes ol kim mutlak eytan olur. Zira eytan'n eytan'l bu sekiz trl nesnededir (Makalat). oldur ki, kendi uzatmaya.
Kii aybn

gre. Kendi

aybn

gren

kii bakasnn aybna

dil

lim aynaya benzer. limden gidilmeyen yolun sonu karanlktr.

Yiit

odur ki,

krlmaya deer

bir kimseyi bile krmaz.

Kur'an sesin iindedir.

nsan yerde ve gkte Tanr'nm vekilidir.
Allah'

znzde, znz Allah'ta biliniz.

Adalet, her ite Hakk' bilmektir. En yksek iki nesne: lim ve hilm (Yumuaklk).
nsann gel'ek gzellii, sznn gzelliidir.

badet, cennet iin deil Hak iin olmal.

badetin yeri baka, iin yeri bakadr.

Bilgelerin ibadetleri dnceleridir.

Kibir eytan, tevazu
almadan
Rahmandr.

geinenler, bizden deildir.

REMZ
Gerek
kimlii, asl ad

bilinmeyen Remzi,

ondokuzutcu yzylda yaam

bir

Bektai saz ozandr. Manastr'hdr. Yaamnn byk bir blm Antalya'da gemitir.

Antalya'ya ilikin bir ok komalar var. 1834'den sonra ne kavumu, Antalya'l Rkni ile birlikte bir ok komalar yazmtr (S. N. Ergn, a. g. e. sh: 174).

temen

Akc, duru bir syleyii olan Remzi, oniki imama duyduu derin sevgi ve saygy i irlerinde de yanstr. ann Bektai air ve iirlerindeki tm zellikler onun iirlerinde de mevcuttur.
-1-

Fi'l-i mezellette getme gurur Oku zahid ders-i irfaniyetten Safla-i sfatn mir'at- manzur Yazlm isti va hakkaniyetten
Mevcudat- alem adem eya Ol ems-i mnevver vechinde ziya Vcud ikliminde cmle mheyya Haberin var ise insaniyetten

j.. Getrme lisana kelam- kabih Zahiri batn etme mesabih Kaba destar ile bunca musahhih Kurtulmad gitti enaniyetten

Remziya kendini hak etmeyince

derununu pak etmeyince Hicab perdesini ak etmeyince Feyz-i eser grmez vahdaniyetten
Kasr-

Mheyya : Hazr - Mesabih : era, kandil, aydnlatma - Fi'l-i mezellette getrme gurur : Kt ilerinle bbrlenme - Saflai sfatn mir'atM manzur : "Niteliklerini yanstan yzn, baklmaya yarar bir aynadr" - stiva : Batn ve zahirin hakla hakkn ara kesidi - ems-i mnever: Ik saan gne - Vechinde ziya : Yznde parlayan nur - Kelam- kabih : Uygunsuz szler - Kaba destar ile bunca musahhih : Bana sard sarkla nenler - Enaniyet : Benlik -- Kasr- derununu: Kalp kkn, gnln- Vahdaniyet: Tanr'nn birlik srr - Zahit: Sofu, softa, yobaz - Hak : Toprak- ak : Yrtma - Feyz-i Eseri : Yapt rn.

250 -~-f:EVi VE BEKTAi lifi.f:ERI ANTOLOJS

-2Yaratt

kalbime ta kalu bela

Elif lam harfinin ezberiyim ben

Hame-i kudrette koptu bu imla Levh-i knt kenz'in defteriyim ben Hak Muhammed Ali evvel ahr ah Hasen Hseyin dillerde mahir Ceddim Zeyrel'abll imam- Bakr Hakikat mezheb-i Ca'feri'yim ben

Kazm' gnlde eyledim rehber Olmuum Rza'nn babnda kemter Taki v ba Naki evlad- Hayder Hasan-I-Asker'in askeriyim ben
mamlar hakknda sylenen e'ar

Oniki imam ismi dilimde ezkfir Yerinde ekilen ti-i ziilfikar Muhammed Mehdi'nin haneriyim ben

Remziya gnlmz gani dopdolu

Hnkar Hac Bekta pirimiz ulu Erenler neferi ser-i sa kolu ah Ahmed Sultan'm kemteriyim ben
E'ar : iirler - Ezkar : Zikirler - Ti : Kl - Hame-yi kudret : Kudret kalemi - Levh- knt kenz: Gizli hazine levhas - Kenter : Kul - rad : Aydnlatma - Erbab : Bilen - Meali : Anlam - Kal u bela : lk ruhlar toplantsnda ruhlarn Tanr varln onaylamalar.

-3Mekteb-i irfan olal, Hikmet-i kbra okuruz Tarik-i erkan olal, Allemel-esma okuruz Zahir batn burhanmz, Ferah olur meydanmz Gevher saar lisanmz, Makam- bala okuruz
stadmz rehber edb, Ednamz server edb

Her

lugat

ezber edb, Mesnevi

ina

okuruz

Hak yoluna can seri, Koyaldm ta ki beri Dinle zahid al haberi, Sdk ile Mevlii okuruz
Nak-

Huda'mn adyz, Kutb- arif iradyz Her bir ilim stadyz, Musiki a'Ia okuruz

Erdik ademlik babma, Ma'lum olur erbabna Girdik gnl kitabna, Davudi sada okuruz Beynimize girmez mnkir, Srrmza ermez fikir Leyi nehar Hakk'a zikir, Mes'el-i dua okuruz

Harekatn ahvalini, Fehm ederek mealini Nazm ederek icmalini, Defter imla okuruz

Hu ekeriz ak ile biz, Devr ederiz evk ile biz Zikr-i mdam Hak ile biz, Sure-i Taha ollcuruz
Tab-

murad kalb-i derun, Oldu meyil Hakk'a rkun Hamd sena imdi bu gn, Kur'an- rana okuruz

Etme gnl pek acele, Eyle nazar b!J gazele Daima biz ho gzele, Tefsir-i ma'ria okuruz
Fani cihandan geene, Cam- ehadet iene bakaya gene, Fatiha hala okuruz Kurban in re' simizi, Yazd Huda ismimizi lm-i ledn dersimizi, Daima ihfa okuruz
Gftarnz

Dar-

Zmre-i
manas

ak

dane dane, Rehnma<lr imtihane olana, Rcmziya sala okuruz

Leylu nehar : Gece gndz - Derun : - Mekteb-i irfan : Sezi okulu, buradaki tekke - hikmet-i kbra : Byk hikmet, insanlara esenlik veren srldr Allemel-esma : "Tanr, Adem'e btn isimlerini bildirdi" anlamnda bir ayet Beynimize : Aramza - Zikri mdam : Daimi zikir - Re' simizi : Bamz - hfa : Gizli - Gftar : Sz, lakrd, iir, taan -- Relmma : Klavuz - Sena : vg lm- ledn : Tt;Jnr sr ve niteliklerinden bahseden bilim - Rkn : Bir eye itenlikle meyletme, eilim - cmal : zet, toptan syleme, ayrntya girmeme Rana : Gzel - ehadet : ehitlik - Makam- Bala : Ulu, yce makam - Cam ehadet : ehitlik erbeti - Fehmederek : Anlayarak - Zikr-i mdam : Srekli syleme - Re's : Ba - Zmre-i ak : Sevgi topluluu -- Kalb deun : gnl.
LK GRME

Mekke yaknlarndaki Hra danda bulunan bir maarada zaman zaman dncelere dalan Hz. Muhammed (S. A. V.) 610 yl Ramazan aynn 27. gecesi ayn maarada dncelere dalm dnrken bir n iinde ve insan biiminde Cebrail Aleyhisselam grd. Bundan sonrasn Hz. Muhammed Efendimiz yle anlatr: "O bana meleklerden Cebrail olduunu, Allah'n beni Peygamber setiini bildirmek iin kendisini gnderdiini bildirdi. Bana okumam syledi. Ben "Okuma bilmem" diye yant verdim. Beni kollarnn arasna ald ve kuvvetle skt. Sonra beni brakt ve bir daha okumam syledi. Ben ona okuma bilmediimi syledim. Beni tekrar ve daha kuvvetle

JJ__!-LEV V: BEK_TA RLER ANTOLOJS__

skt;

"Oku" dedi ve ben ona okuma bilmediimi syledim. Beni nc defa sna alarak her defasndan daha kuvvetle skt ve braknca dedi ki:

kollar

ara-

"-Oku, seni yaradan Rabbinin adyla oku. O, insan bir kan phtsndan yaratt. Oku, Rabbin sonsuz kerem sahibidir. Kalemle yazmay reten O'dur. nsana bilmediini O retti" (Alak suresi , 1-5. ayetleri). Cebrail bu ilk karlamann ardndan iki yl daha gelmedi. Hazreti Muhammed, bu dnemde maarada d grdne inanmaya, kendisine gvenen insanlar kandrd ma kanaat getirerek intihar nok.tasma geldi. Ancak. Cebrail yeniden gzkerek 23 ylda Kuran- Kerimi, Allah'n buyruu biiminde tebli etti (Cenk Koray, Kuran, slamiyet, Atatrk ve Mucizesi, sh: 17).
bo Alevi-Bektaileri gre, "Kur'an, Kadir gecesi Resulullahn vcud-u nuranisine cmleten ve birden" inmitir. Ve dnyaya Peygamberimiz terif buyurduktan sonra da "Melek Cibril" araclyle olaylarn zmlenmesi iin "vcudu unsuryyesine" ayet ayet, ksm ksm indirilmitir. Hatta bir defasnda Resul-ullah Cebrail Aleyhisselam'a "Kur'an' nereden getiriyorsun" buyurmular. Bunun zerine Cebrail A.S. perdeyi kaldrp baknca, Resul-ullah'n vcud-u nuraniyyesinden alp vcud-u unsuriyyesine getirdiklerini Resul-u Ekrem'e arzeder .(Zeynel Abidin Cnb-Akn Anahtar, smail Akgn Matbaas 1946, s: 50-51, 54, 95)

gre, bunun ak anlam udur; Kuran Hz. Muhammed'in "kendisinden kendisine" inmitir. Trk tasavvufunda Cebrail akl'dr. Hz. Muhammet, ne bir aracdr, ne otomaktr, ne de Cebrail'in mekanik aletidir.
Kur'an'n her blmne sure denilir, Kur'an 114 sureden oluur. Sureler ise ayet denilen cmlelerden meydana gelir. Ayet, ak belirti, iaret kant demektir. Sure, yksek yer, rtbe anlamna gelir. Ayetlerin bir ksm Mekke'de, bir ksm ise Medine'de inmitir. Kur'an (610-632) yirmi ylda tamamlanmtr. Ayet says 6666 olarak bilirnirse de bu say uzmanlar arasnda tartmaldr. (Bedri Noyan, Kuran- Kerim, Ard Yaynlar 1997, s: 5-12).

Alevi-Bektailere

ECR
Gerek kimlii, asl ad, memleketi bilinmeyen Ecri, ondokuzuncu yzylda yaam bir Bektai saz ozandr. Yaamnn byk bir blmn Msr'da geirdii biliniyor. Baz destanlarnda Msr'a ve Msr'llara ilikin bilgiler var. Kaygusuz Sultan ven nefesleri mevcut. Msr Kasr-l-ayn tekkesinde mnzevi bir yaam srd sanlyor. Msr Hidivi Mehmed Ali Paa'nn lmnden, yani 1848'den sonra cfa Msr'da bulunduu iirlerinden anlalmakta olup iirleri Batni dnceler iinde yzmektedir.
iirlerini aruz ve hece lsyle yazm. Ankara genel ktphanesinde A 1 4 / 53 numarada kaytl bir divan var. Bu yazma divanda yalnz aruzla yazd iirler mevcuttur. Destanlar, komalar ve nefesler zerinde becerisi olduka fazla. iirlerinde Ali sevgisi ve hurufi inanc egemen. Derin bilgisini zgr syleyii iinde kolaylkla vermekte olan Ecri zgn bir yap gsterir.
iirlerinde Bektai tarikatnn tm zellikleri ile gzellikleri Allah-Muhammed-Ali ve Ehlibeyt sevgisiyle birlikte, tasavvuf felsefesi iinde yorularak sunulur. Batni ve hu .. rufi inanc ar basar. Kaygusuz Abdal'a bal olduu aka grlr.

-1-

Gonce-i vuslata ermeyenlerin i blbl gibi zar olur gider Hakikat rahna giremeyenlerin Dnyas bana dar olur gider

Bilmeyen alemde o gonce lebi Eyvah deyb geer ruz ile ebi kamaz taraya semender gibi Ate-i hicranda nar olur gider

Aklar dolar ge7..er ekseri Dost yoluna koyar can ile seri Enelhak diyenin ey Ak Ecri Yolu Mansur gibi dar olur gider

Gonce leh : Gonca azl, gl dudakl - Atei Hicran : Ayrlk atei - Ruz : Gn, gndz - eb : Gece - Semender : Ate iinde yaad sanlan bir kertenkele cinsi - Vuslat: Birleme, kavuma - Zar: nilti - Rah : Yol.

254

Al.EV VE BEKTAi i/R/,ERI ANTOLOJiSi

-2Vakf-

Nefs-i

umu

esrar olan dehre temennadan geer kat edb ol Ui v illlidan geer

Men aref bezminde seyran eyleyb eyay hep Kenz-i mahf gzleyb dnya v ukbadan geer V arhmdan gemiim bir noktadan var olmuum Var m bir ak eha nur-u tecelladan geer Bu kebuter gnlmz pervaz edb bir vasl itin Asuman devr edb ta ar- a'ladan geer Ecriya mahv-i vcud eyle bu yolda nagehan Vasl- didar olanlar la v illldan geer

Kebuter: Gvercin - Pervaz eder: Uar-- Mahv-i vcud: 7.annn terk et, kendi vehmine kaplma - Nagehan: Birden bire - Vasl- didar: Tanr cemalini grenler- La v illa : Varlk ile yokluk - Asuman : Gk yz - Bezm : Meclis - um : Uursuz, kutsuz - Temenna : Eilme, yz srme - Dehr : Dnya - eha : Ey ah Tecella : Grnm - Nar : Ate - Kat etmek : Gemek - Menaref : Arifler, yetkinler - Kenz-i mahti : Gizli hazine - Vasl- adar : Yzn grme.

-3Fahr- alem varis-i yar- peygamber ya Ali Hel eta anndadr Allahu ekber ya Ali

Canmn canandr Zeynel'aba her ruz eb Sad selam olsun ona zatna mazhar ya Ali

Zer gibi bi kymet eyler kimya-yi himmeti Zmre-i aklar ol ah- Bakr ya Ali
Klma

Sevdiim canm Taki canmda

Can

sen mahrum cemalinden temaa eyledim server ya Ali

ahlar

koydum yoluna sevdim seni de ya Naki ire padiahlar serveridir ya Ali

Mehdi-i mirli vay eyle ihsan el'aman Kuvvet ziya vere dine mkerrer ya Ali

ECR 255 ------

Sendedir ems-i nbvvet aftab-i tal'atin a'aandan feyz al ur mah- mnevver ya Ali . Sensin ol derya-yi a'zam kim nihayetsiz muhit Bahr ber yannda n bir katre kemter ya Ali Sendedir hatm-i kelamullah- natk nagehan Eyle i'ta bende-i biare ister ya Ali
Kl gruh- Askeri Naci bizi Ecr! gibi Nefs-i umu kat ede manend-i Hayder ya Ali

Zer : Altun - Temaa : Seyretme - Katre : Damla - Server : Babu, nder Gnh : Topluluk - Menend : Benzer, e - Nihayet : Son - Mkerrer : Tekrar edilen - Himmet: Ermi kimse etkisi - Varis : Miras - Sad : Bir - Zer: Altn - Kimya: Deerli eyler- Mirliva: Sancak sahibi - Afitab: Gne-- a'aa: Debdebe - Muhit : Kuatan, ok byk deniz - Kelamullah- natk : Konuan Kur'an, insan - Nefs-i um: Uursuz nefis, kt duygular- Fahr- alem: Alemin vnc Hz. Muhammed - Ruzu eb: Gece gndz - ems-i nubvvet: Peygamberlik gnei - Bahr ber : Deniz toprak - ta : Ver - Hatm-i Kelam : Kur'an oku - Manende : E, benzer, Nagehan : Gizlice.

-4Ali'dir yar-i Peygamber Ali'dir Ba-i Bismillah Ali'dir suret-i Rahman Ali'dir zat- Fazlullah Ali'nin Hel eta an odur halk eyler insan Ali'dir ilm edyan Ali'dir cmle srr- ah Ali Yasin Yel Kur'an kitab- natk- hikmet Ali'dir suhf-i brahim Ali'dir drt kelamullah Ali'nin kahrna takat getrmez alem-i eya Ali'dir bir gazab ancak Ali'dir Zlcelaallullah Ali'dir cmleye maksud Ali'dir Kble-i ma'bud Ali'dir cami-i mahmud Ali'dir secde-i dergah Ali derya-yi a'zamdr ki emvac- mahabbetten Erenler hasl- ak olubdur smna agah

256

ALEVi VE BElffM!_iiRLER ANTOWJISJ

Ali'dir evvel ahr Ali'dir batn zahir Ali'dir her yere hazr Ali'dir ol veliyullah Ali'den Ecriya i'ta yine ecr-i azim oldu Ali'dir zikr ezkanm Ali'dir lafz- illallah

Hel eta : "nsan suresi" Bu surenin Hz. Ali'nin anna indii sylenir- Ali'dir zikr ezkarm : "Ali'nin adn anmak, ibadettir" anlamndaki hadise iaret ediliyor Zlcelal: Heybetli, ok byk olan - Edyan: Dinler- Suft: [iz. brahim'e inen sayfalar kastediliyor - Envac : Dalga - Ezkar : Anma - Agah : Bilme - Batn u zahir: Gizli ak - Ecr-i azm : Byk sevap - 'ta : Verme - Ba- Bismillah : Hz. drt kitap Kuran 'da, Kuran, Fatiha'da, Fatiha Bismillahta, bismillah ile banda ki B harfinde toplanmtr. te ben o B harfinin altndaki noktaym. B harfi Arapca'da eklindedir.
-5Gruh-i Naciyiz Al-i Resul'e ak' canz Muhibb-i hanedanz zahir batnda cananz Biziz ol hankah- alem ire hrkapu abdal Grenler zanneder bi cameyiz alemde ryanz Muhib evladmz Nemrud il Fir-avn oldu gittike Biz ol zrriyet-i brahim Musi-i unranz Yevm-i firkatte sahil olmasun mu zevrak- mmid Anca babdan- himmeti gya ki tayranz Cehalet menba' Ecri demiler bizlere yaran Kemal erbabna ma'lum olur ki baz irfamz
Hrkapu: Hrka giyen, tarikatn ruhani giysilerini giyen - Bi Came: Giysisiz ryan : Soyunmu, varlktan gemi - Tayran : Uan - Zahir : Giirlen Batn: Gizli, grnmeyen - Muhib : Talib - Zrriyet : Soyundan gelen ocuklar - Firkat: Ayrlk- Yevm: Gn - Hankah: Tekke - Zevrak: Kayk, gemi Badban : Yelken - Bab : Kap - Umran : Mutluluk.

-6Ey em-i Bir bar Biz ehl-i

cema akna
yank ak-

pervaneleriz biz divaneleriz biz

harabatz

Medhu olal

bezm-i ezelden sakin-i meyhaneleriz biz

Har ile gln kymetini bilmedi sofi Sarraf olana sahib-i drda~eleriz biz Bu meclis-i rindan ile dost olmaz isek ger Bil biz dahi ayar ile biganeleriz biz

Ecri gibi nu eyleyeli cam- Elcs.t'i Ol devr-i ademden beri mestaneleriz biz olan -- Bigane: Yabanc - Cam: KadehAdem : Yokluk - Drdane : inci - Har : Diken - Rindan : Rint/er - Cehalet menbal : CaJillik kayna em-i cemal : Gzellik gnei Ger: Eer Ayar: Dman - Nu : me - Ehl-i Harabat : Meyhane sa.kini - Rezm-ezel : Ruhlar mecllsi.
Medhu: Tanr'nn akyla sarho

-7Nokta-i Rahman- akdem gizlidir ademdedir Nuru eya-yi mukaddem gizlidir ademdedir Yedi hatt mushaf- hsnnde tahkik grdler Ey gnl bu ism-i a'zam gizlidir ademdedir Sanma kim bezm-i felekte enver-i hurid var muharrem gizlidir ademdedir

u'le-i mah-

Ger tavaf etmek dilersen bu hakikat Ka'besin Kabe-i Beyt-l-mkerrem gizlidir ademdedir Tekye-i aka yr Ecri kadem bas vasl ol Hep maal-i muazzam gizlidir ademdedir

Nokta-i Rahman- akdem: ncesi olmayan byk nokta, Tanr'nm kutsal bilinciYedi hat: nsan yzndeki tyler, yani iki ka, drd kirpik, bir de sa- Mushaf- hsnnde : "Gzelliin sayfalarnda" Bu msra: "Yznde bulunan kalar kirpikler ve san ile sen, Fatiha suresine benziyorsun" demek oluyor.

258

ALEVi VE BEKTAi iiRLERi ANTOLOJS

-8Feyz bah- menba' srr- Huda'dr Kaygusuz Bu tarik-i ak iinde rehnmadr Kaygusuz Kabekavseyn ile ev-edna'ya dahil bhesiz Salikane hem delil-i Mustafa'dr Kaygusuz On sekiz bin aleme nur-u tecelli eyleyen Gn gibi sahih kemal-i Mrteza'dr Kaygusuz Zehr-i mihnet ihtiyar etsen n'ola aknda biz Kurret-l-ayn- Ha.c;en Hulk- Rza'dr Kaygusuz ardeh rna'sum pak mstakime can ile Hakk'a mazlum- ehid-i Kerbela'dr Kaygusuz 01 imam- ah- din Zeynl-ibftd Bakiri Ca'fer-i Sadk imam- pivadr Kaygusuz Musi-i Kazm Rza'dr dinimiz imanmz Hem Horasani Ali Muse+Rza'dr Kaygusuz Hem Taki v ba Naki'dir hem imam- Askeri Mehdi-i srr- Huda sahih livadr Kaygusuz

Ecriya a'ma olan aklarn hak-i der-i emine a ek dila kuhl-i ciladr Kaygusuz Feyz bah-i menba' srr- Huda: Tanr srlarnn kaynandan bize yararlandran -- Rehnma : Yol gsteren - Kabekavseyn ile ev-edna : ki yayn birletii yerde olan, yani kamil insan. Necm suresi - Salikan : Tarikata girmi olanlar - Kudretl-ayn : Gz nuru - ardeh : Ondrt -- Li'va : Sancak - Hak-i der : Kapsnn topra - La ek : phesiz - Khl-i cila : Srme, yani "Senin kapnn nndeki toprak, yle ifal bir srmedir ki, krlerin gzne srlse hemen gz alr" Tahkik : Aratrma, inceleme - Enver-i hurit : Gne parlakl - Hak: Toprak - Maali muazzam: Yksek, derin dnceler- Mstakn: Doru yol - Piva : nder.

 - - - - - - - - .-

- - - - ECR
-9-

259

Okuyup mushaf- htisnndeki ol hatt- celi Cezbe-i ak-- vela ile dedik sana beli Nokta-i srM Huda zatnn oldu bedeli Sendedir bahr-i vefa bendedir ol kudret eli Yeti e ah- velayet Esedullah Ali Meded ey pir-i tarikat Hac Bektai- Veli
Menba' cd ti eha feyz-i hidayet sensin Arif-i srr- nebi kef keramet snsin Gafir-i leyi nehar ah- velayet sensin Hel eta anna tenzil olan ayat sensin Yeti e ah-1 velayet Esedullah Ali Meded ey pir"i tarikat Hac Bektai- Veli

Gam u hicran ile rahnda dil azar oldum Nice bir dam-il felakette giriftar oldum Geri Mansur gibi slfne berdar oldum Ak ile bad- Nesimi ve hevadar oldum Yeti e ah- velayet Esedullah Ali Meded ey pir-i tarikat Hac Bektai- VeH Hem Naki Askeri-i naci in Ecri kemter Mehdi-i mir-i liva mazhar- nuru Hayder Eyledim can feda yoluna misl-i Kanber Olmuam henm gam ile nice dem hak ister Yeti e ah- velayet Esedullah Ali Meded ey pir-i tarikat Hac Bektai- Veli

Mukaddem : nce - Hatt celi : Parlak, kelli Kat - Cezb- ak: Sevginin ekii - Vela: Yaknlk, sahiplik- Noktai srn Huda: Tanrnn gizinin balad nokta -- Mushaf- hsnn : Gzelliinin kutsal kitab blm - Eedullah : Tanrnn aslan Ali - Menba- cd eha feyzi hidayet : yilik, doruluk, bolluk kayma olan ey, ah - Gafir-i leyl nehar : Geceyi gndz rten - Tenzil : indinne Dam : Tuzak - Giriftar : Dkn, tutulmu ---. Slfne berdar zlflerine asdm dilazar: Gnl hastas- Ve: Gibi- Bad- Nesimi: Sabah yeli.
BAZI KONULARDA SEME AYETLER

Evrenin srekli genilemesi ve dnyann yuvarlald konusunda:

G

kendi ellerimizle (kudretimizle) (Zariyat suresi 47. ayet).

yaptk

ve biz (onu)

geniletmekteyiz

260

ALEVi VE BEKTAi IJRL..ERI ANTOLOJS

yuvarlayp deyene

-------
(ems

----------suresi 6. ayet).

Yere ve onu

andolsun

Bundan sonra da yeri yuvarlatt (Naziat suresi, 30. ayet).

Dalan

grrsn de, onlar (yerlerinde) donmu sanrsn; oysa, onlar bulutun yrmesi gibi yrmektedirler (Nemi suresi, 88. ayet).

Petrol konusunda: Topraktan yeil otu karp sonra da onu kapkara bir sel Rabbi'nin adn tesbih et (Ala suresi, 4-5. ayetler).
artna

eviren ulu

Bitkilerin polen tozuyla dllenmeleri konusunda: Rzgarlar alayc

olarak gnderdik (Hicr suresi, 22. ayet).

Oksijen konusunda:
Allah kimi doru yola iletmek isterse, onun gsn slam'a aar; kimi de saptrmak isterse onun gsn (o kimse) ge kyormu gibi dar ve tkanklk yapar (Enam suresi, 125. ayet).

Yrngeler konusunda:
Yldzlarn bulunduklar

yrngeler iin yemin ederim. Bu yrngelerin hal ve niteliklerini bilseniz, o vakit bu yeminin ne kadar ar olduunu anlardnz (Vaka suresi 75-76. ayet).
(Bunlarn)

Geceyi-gndz, gnei, ay yaratan O'dur yzmektedirler (Enbiya suresi, 33. ayet).

her biri bir yrngede

Ne gnein aya erimesi kendisine yarar, ne de gece gndzn nne geebilir. Hepsi bir felekte (yrngede) yzmektedirler. Aya da konaklar tayin ettik. Sonunda o, eski urcun haline dnd (Yasin suresi 39-40. ayet).

RESM
Ondokuzuncu yzylda yaam bir Bektai saz ozandr. Girit'lidir. asl ad Ali'dir.
Yaan hakknda ayrntl bilgi yok. skdar'da Selim Aa kitaplnda 85 numarada kaytl

yazma bir divan var. Bu divandaki iirler yalnz aruz lf;yle yazlmtr. Bu divan 386 beyitten oluur. Hac Bekta' ve Seyyid Ali'yi ven iirleri ok baarldr. Bununla birlikte, Ali Resmi Giridi Baba'mn, hece ile yazm olduu iirleri de vardr.

Ali ve Veli sevgisiyle dolu olan iirlerinde, andaki Bektai iirlerinde grlen tm zellikler mevcuttur. Hz. Ali'ye kar an sevgi duyduu aka grlr.
-1-

J.
Benim ahm benim canm Ali'dir Gzm ziyas imanm Ali'dir Bana gsterdi rah- mstakimi ki alemde sultanm Ali'dir Muhammed ehr-i ilmin dedi elhak Ulum-il ehre derbanm Ali'dir Benim mahbubum Ahmed'dir dedi Hak Dilaverlikte arslanm Ali'dir Muhammed d cihana rehber oldu Eden irad cananm Ali'dir Kelam ncil Tevrat Zebur hem Rumuz-i vahy-i Kur'an'm Ali'dir merd-i meydan Sehavet ss Yezdan'm Ali'dir Olur her bir garib bir aha bende Benim de ah- merdanm Ali'dir
ecaat kiverinde

Ne gam yer Resmi huffa olsa mnkir Bu gn meydanda Sbhan'm Ali'dir

Rah-

mustakim : Doru yol - ehr-i ilim : ilim kenti - Derban : Kapc Bu beyt "Ben , ilim ehriyim. Ali de onun kapsdr" anlamnda bir hadise iarettir - HutTa : Yarasa - Ziya: Ik- Dilaver: Yiit.

262

ALEVi V~ BEKTAi IJRLERi ANTOLOJiSJ

-2HudA aklarn gnln uyandr Hakikat emesinden an kandr

kilik perdesinden gemek itin Muvahhid rengine an bayandr

.J, Geir kayd-i mezahibden kl ari

An

bu kayd- gafletten uyandr

Kimin kim hal ile var ittihad Ann hali bize mahz- imaridr

Karni eyada Resmi varl var Veli ademde Hak beliti beyandr Muvahhid : Tevhid ehli - Kan : Maden, kaynak - Kam : Kamu - Mezahib : Mezhepler - ttihad : Birlik - ecaat : Yiitlik - Kiver: klim, lke - Sehavet : Bulut, karanlk - Ari : Uzak - Mahz : Tam, su katlmam, Sade - Himem : Etkiler, abalar- Durr-iderya: Umman incisi- Damen: Etek.

-3Ey ser-i cey-i velayet tac- ahan- veli Vech-i nurun pertevinden oldu alem mnceli Mrid-i mkil ka ya'ni Hakk'n kudret eli Bir nefesle klsa ihya tan m bin mrde dili Drr- derya-yi hviyyet mazhar- srr- Ali Padiah- heft kiver Hac Bekta-i Veli
Tynet-i

asliyesi ademden oldu mnteir cismi ann Nuh'dan oldu mnteir Ate-i germiyyeti Musa'dan oldu mnteir Bad-i kudsi Meryem-i sa'dan oldu mnteir Drr- derya-yi hviyyet mazhar- srr- Ali Padiah- heft kiver Hac Bekta-i Veli
Ab- pak-

Ced be-ced Al-i Muhammed'dir o sultan- kerem Nakd-i ah- Mrteza vala neseb ali himem Irkdr ann Hadice Fatma eyhlharem Ta kyamet evliya ire odur sahib alem Drr- derya-yi hviyyet mazhar- srr- Ali Padiah- heft kiver Hac Bekta-i Veli Nice bin drl keramet etti izhar ol emir Nice bin dmleri kaldrd oldu destgir Oldu iklim-i velayet ire ol sahib serir Drr- daim srr- Hayder'den iaret gsterir Drr- derya-yi hviyyet mazhar- srr- Ali Padiah- heft kiver Hac Bekta-i Veli

RESMi

263

Doksan alt bin Horasan pirleri irad eder Anda meks olan emanat alub Rum'a gider Ol erenler ektiler hayli teessfle keder Ald pirinden icazet nev tarik icad eder Drr- derya-yi hviyyet mazhar- srr-.Ali Padiah- heft kiver Hac Bekta-i Veli Resmi' ya banda devlet bil o sultan sayesin Her ne derlerse desnler koyma elden damenin Mendind lutf inayet bil ganimet hizmetin Her ki giydi ah olur bana tac- evletin Drr- derya-yi hviyyet mazhar- srr- Ali Padiah- heft kiver Hac Bekta~i Veli
Gey: Sava- Pertev: Ik, parlt - Hviyyet: Tanr'nn varl - Mrde dil: l gnller- Dr: inci - An-a daim : Daimi zaman - Mnteir: Yaynlad Destgir : Elinden tutan - Saye : Glge - Damen : Etek - zhar : Aklama Ceys: Asker, ordu, ses- Vech-i nur: Ikl, aydn yz- Mridi miikil ka: Zorluklar yenen pir - Heft kver: Yedi iklim - Tynet: Maya, miza - .Bad- kutsi : Kutsal yel - Mendind : Dertli.

-4Can baa kalnazz Al-i Abayi canlarz Behde-i Al-i Muhammed Mustafayi canlanz Can dilden bende-i Hayder biziz dervileriz Ol sebebden biz Aliy-yel-Mrtezayi canlarz Terk tecridiz bu gn ak u karadan gemiiz Pes bu ma'niyle Hasen Hulk-r-Rzayi canlarz Hem Yezide sad hezaran la'net etmek anmz Zira kim ah- Hseyn-i Kerbalayi canlanz Fakr ile fahr eyleyb tac kal:adan fariiz Ma'sum-i pak biz Ali Zeyn-el-abayi canlarz

Hem Muhammed Bakr ol kan- kerem bedrd-dilca Ca'fer-i Kazm Ali Mus-erwRzayyi canlarz
n Taki v ha Naki'ye klmz ikrar biz Ol ecilden Askeri sahih livayi canlarz

Mehdi-i sahib zamann kuluyuz kurbanyz Resmi' ya ma'sum- pak nur- Hdiiyi canlarz

Terk tecrid : Btn ilikilerden kurtulmak - Fakr ile fahr : Fakirlik ve kvan belirten bu szler "Benim dier peygamberlerden stnlm ancak fakirliimdir. Onun iin ben, fakirlikle kvan duyarm" anlamna gelen bir hadise iarettir Fang : Uzak - Bedrud-dua : Karanlklardan esen klsr - Kan- Kerim : iyilik, bolluk madeni - Ecil : Neden - Liva : Bayrak.

KALEM OLSA
Kur'an kyamet gnne dein geerliliini srdrecektir. Bu sav, dnyadaki teknik, sosyal ve bilimsel geliim erisiyle eliir nitelikte gzkmektedir. Aranan her eyin "Kitap iinde bulunabilecei" tezi de gereki olmaktan uzaktr. Kald ki, bu iki abartl grte bizzat Kuran ayetleriyle eliir durumdadr. nk yce Yaratan Lokman suresinin 27. ayetinde:

"Yeryznde bulunan aalar kalem olsa deniz(ler) de (mrekkep olup) arkasndan yedi deniz (daha gelip mrekkep olsa) ona yardm etse de (Al/ah'n szckleri yazlsa) yine (bunlar tkenir), Allah'n szckleri tkenmez."
buyurmaktadr. yleyse, Allah'n btn bilgisinin 114 surelik Kur'an iinde bulundu-

gereki deildir. Tanr'y snrlamaktan baka bir ama ve ansreler iinde Musa ile Tur danda, Muhanmed1e mirata 90.000 kesyleen Tanr'nn 6666 ayetle haa bal tutulmas O'nun yceliiyle ve sonsuzluuyla badaamaz. Kuran'n kyamete kadar deimezlii sorunu bu durumla hibir ili kisi olmayan ayr bir konudur. Kur'an bu haliyle mutlak saylamaz. Salt kavramn temel nitelikleri Kuran'daki ayet ve srelerin byk ounluunda yoktur. Ayetlerin byk bir ksm gncel olay ve olgular yantlar nitelikte bir grnmdedir. Zamanlar rten bir gce sahip olmayan kurallar evrensel zellik tamaz. Gncel ve yresel olma kurallarn etkisini azaltmaz. Scakln sndrmez. Ama soluunu azaltr, yaama gcn snrlar. Toplumsal yasalar, her sosyal kurumun bir balangc, bir mr ve bir sonu olduunu syler; dinlerde toplumsal birer kurum olduklarna gre onlarn lmsz ve sonsuz bir yaama gc, performans gstermeleri dnlemez, onlarda lm tadacaklardr. Evrende temel yasa, deimenin deimezlii yasasdr. sylemek lam lam
tamaz. Ksa

unu

yanltr,

LHAM BEY
Ondokuzuncu yzylda yaam bir Bektai saz ozandr. Yaam hakknda bilgi yok. Ancak Saadeddin Nzhet Ergun'un aktard bilgilere gre lhami Bey;
ayrntl

"kinci Abdlhamid dneminde nl Sadrazam Ferid Paa'nn kaynbiraderidir. Nafi Baba'dan el alarak, tarikata girmi, sonra da Ali Nutki Baba'dan babalk icazeti almtr".

20 yzylda yayan Ak lhami ile zaman, kiilik ve iir anlaylar ynnden hi benzerlikleri bulunmayan lhami Bey'in iirlerinde ondokuzuncu yzyl Bektai iirinin tm zellikleri, dil, biim ve ierik olarak mevcut olup lhami Bey'in aruz ve hece llerini baaryla kulland grlr. Hz. Hseyin sevgisi doruk noktadadr. tevhidin gl-i hohaliyiz nale v amaliyiz Razdan- vahdetin mmid-i istikbaliyiz nki evlad- Resul-i akdesin rumaliyiz Biz Ali'nin bir muhibb , i Hanedan- atiyiz Nazeniniz
Blblan- det-i akn
ehsvar- Kerbela'nn ba ak abdalyz

ba-

Didemiz ma'tuf-i suy-i Semme vechullahdr Sinemiz tur-i tecella-yi Kelimullahdr Fikrimiz fkr-i mualla-yi Habibullahdr Zikrimiz zikr-i tevella-yi Aliyyullahdr Biz Ali'nin bir muhibb , i Hanedan- atiyiz
ehsvar- Kerbela'nn ba ak abdalyz

Mstenid her fi'limiz emr-i ilah- ekbere Feyzimiz sari misal-i ab- kevser her yere Kahir-i zlintikamz dmen-i peygambere Can fedayz Hayder'e evlad- pak-i Hayder'e Biz Ali'nin bir muhibb, i Hanedan- atiyiz
ehsvar- Kerbela'nn ba ak abdalyz

bezmimiz nur-i cenal-i Kibriya lem'a-i er-i kavim-i Mustafa Mrid-i remz a.~iamzdr Aliy-yel-Mrteza Bizdedir feyz-i celil-i hamse-i Al-i abil. Biz Ali'nin bir muhibb , i Hanedan- aHyiz ehsvar- Kerbela'mn ba ak abdalyz
Pivamz

ebera-

Gudek-i nevsalimiz vakf rmuz-i vahdete Saye-i Hayder'de erdik bu fyuz-i devlete ltifat etmez gedanz belki cah u rifate Saycverdir i'met-i irfanmz her ni'nete Biz Ali'nin bir muhibb , i Hanedan- atiyiz
ehsvar- Kerbela'nn ba ak abdalyz

matemdir seray-i sine-i bi barmz ya Hseyn'dir arda kalb-i zarmz Hun- em-i ibtiladr bade-i serarmz Yoktur lhami bizim bundan dier bir karmz Biz Ali'nin bir muhibb , i Hanedan- atiyiz
Nalesaz-

Dar-

ehsvar- Kerbela'nn ba ak abdalyz

-- Ba- tevhid : Birlik ba - Semme vechullah : kadar, hangi tara.fa bakarsanz, Tanr'nn vechini grrsnz" anlamnda bir ayet - Dest-i ak : Ak l - Razdan : Srr bilen, dost -- Akdes : Kutsal- Ma'tuf: Hedeflenmi-- Kelimullah: Musa peygamber- Habibullah: Hz. Muhammed - Miisteid : Dayanr - Fi'I : ler - ebera : Gece yaklan mum Sayever: koruyucu, glge verici -- Bade-i serar: Takn kadeh, dolu - Feyzi celiJ-hamse-i ali aba : Ehlibeytin ulu verimlilii, bolluu - Seray : Konak, sarayptila : Alkanlk -- Hun : Kan - Badehu : Sonra - Bbar : Yksz.

Nazenin :

Bektai tarikat, nazl

"Doudan batya

CENNETE GiRMEK N
Hz. Muhammed (S.A.V.) der ki: - "Kalbinde hardal tanesi kadar iman bulunan kimse, cehenneme girmeyecektir. Kalbinde hardal tanesi kadar byklk bulunan kimse de cennete girmeyecektir"

SADIK BABA
Daha ncede akladmz gibi halk yaznnda ozan olan Sadk var. Bu ikincisi. Gerek kimlii hakknda ok az bilgi olan Sadk Baba, ondokuzuncu yzyln son dneminde yaayan bir Bektai ozandr. Deniz subaylndan emekli olduktan sonra, Mal mdrl grevinde bulunmutur. amlca Bektai te~esinin eyhi Ali Nutki Baba'nm kayn babasdr. 1899'da ld sanlyor.
Bektai tarikatnn tm inceliklerini bilen Sadk Baba iirlerinde, anda yaam tarikat nderlerini de anlatr. andaki baz konu ve durumlar aydrlatr, onlardan ip ular verir. Dili akc ve sadedir. Yrei Ali ve Ehliyet sevgisiyle dolu olan Sadk Baba bunu, iirlerine ustalkla yanstmasn bilir. iirlerinde Sadk, Sefil Sadk mahlaslarn
kullanmtr.

-1-

Nurunu nurdan halketmi Huda

smile msemma gen Ali Baba

J..

Cemalin grenler bakmaz mir'ata smile msemma gen Ali Baba

Srlama cemalin gel bize gster Cemalini gren canlar ne ister Myesser olmyan kapunu bekler smile msemma gen Ali Baba

Hem sfatu zat nur ile tenvir Kendin bilen ak hemen gel can ver Akna ielim saki bir dem ver smile msemma gen Ali Baba Bu fakir Sadk hem kemter gedadr Kapunda kul olmak cana sefadr Vallahi billahi medhe sezadr smile msemma gen Ali Baba

smile msemma : Ad kendisine uygun, Buna gre gen Ali Baba genmi Medhe seza : vgye deer- Mir'at : Ayna - Tenvir : Aydn, kl - Dem : iki, arap - Gen Ali Baba : Yaants ve nenle yatt zerine bilgi elde edilemedi. "ahm Abdal Mu.ya" ne.fesinde ad geen "Gen Ali" bu ise, Abdal Musa dergah postniini olmaldr (C. ztelli sh: 118). - Kemter geda : Zavall, yoksul Myesser : Kolaylkla olan etkili - Seza : Layk, uygun.

268

ALEV/ Y_E BEKTAi iiRLERi ANTOJJiSi

-2Ol ar- Rahman, bu arta yok iken Ezeli kandili tutandr Haydar Cihan derya iken, yer gk su iken Arn binasn atandtr Haydar Muhammed'i yaratt z nurundan Bir zhre yldz dodu alnndar Eridi halloldu hem gevherinden Katresin ummana katandr Haydar Kudret tarafndan melek geldi Cebrail emretti, eflake sald Anda coan nuru ikiye bld Can, hasret kalemin alandr Haydar

..t. Nur ile keffeyni hisar eyleyen

Fetehna suresin bear eyleyen Maripten marika nazar eyleyen Mucizatn topun tutandr Haydar Adem Ata ayrlmazd zatndan Bir ba halkeyledi kendi katndan aret eyledi hurma pnden Boz Dev'in bendini atandr Haydar Hak sevdi, severdi, koymad gamda Cebrail ulat ile tamamda Muhammed Mirac'a vard anda Arslan olup yola yatandir Haydar

Sefil Sadk, Hak'tan dile areyi Ltfeyle, tabibin sarsn yaray Aman ahm, ssz koyma saray arnca ulap yetendir Haydar

Haydar : Arslan demektir. Ali'ye kahramanlndan tr verilen lakap- Eflak : Gkler - Keffeyn : ki avu ii - Fetehna : Kur'an 'n "Biz sana fetih ve zafer verdik, fethin yolunu atk" -diye balayan, Fetih Suresi diye anlan 48. suresi Bear eyleyen : Mjdeleyen Magrbten marika : Batdan douya - Kudret :
Tanr.

-2Biz esrara olduk ana, Durmuuz adu tana Belas kendi bana, Biz Bekta fukarasyz Nuri Baba Hakk'a gitti, phesiz didfu"a yetti Nutki'yi bize bah etti, Balm'n budalasyz Calis oldu Nutki Baba, Dnd yzn bizden yana Niyaz eyleriz hep ana, Biz Bekta Fukarasyz
ereflendi dergahmz, Bu bizim iftiharmz Terk etmiiz hep varmz, Biz Bekta fukarasyz Ak olsun bu kemaline, Yz srd pirin hakine Nur yazlm cemaline, Biz Bekta fukarasyz

SADIK BABA 269 --------------

Her kim eylerse nazar, Yrei ol anda yanar Elinden ienler kanar, Biz Bekta fukarasyz Dede Baba'nn bir gl, Oldu amlca b~lbl Muhibbana pek sevgili, Biz Bekta fukarasyaz Medhin eyler daim Sadk, Dr olsun mnkir munafk Nutki Baba doru natk, Balm'n budalasyz Calis oldu : Posta oturdu - Dur olsun : Uzaklasn - Ana : Tandk - Adu : - Didara : Huzura, yze - Bahsetti : Balad - Muhibban : Talipler - Methin eyler : ver - Dr : Uzak - Natk : Sz - Mnkir : nkarc_
Dman

Hz. Muhammed (S.A.V.) buyuruyor ki:

uras muhakkak ki, caiz deildir Rabbn

olan Allah'tan

baka

kimsenin

atele ikence

etmesi

Zenginlik mal

okluundan

ibaret deildir.

Asl

zenginlik kalp zenginliidir.

Kim Allah'tan dilekte bulunmazsa, Allah ona fkelenir. Allah'm 99 ad sever.

vardr.

Kim bunlar ezberlerse cennete girer ve Allah Tek'tir, Tek'i

nsanlarn aralarn bulmak iin, asl olmad halde bir hayr syleyen veya bir
tarafndan dierine

yine

asl

olmayan bir hayr nakleden kimse, yalanc

saylmaz.

NTHAR YASAGI
can

intihar en byk sulardan biri saylr; buna gre, Tanr ancak verdii alabilir. Dinde intihar, kendi kendini tabanca, bak gibi aletlerle vurmak; zehir gibi kimyasal maddelerle zehirlemek; asmak-bomak gibi eylemlerle yaamna son vermek suretiyle lm semektir. Bu kt eylem, Tanr buyruuna kar gelmek olarak nitelendirilmi ve yasaklanmtr. Hatta, Hz. Muhammed (S.A.V.) bir hadisinde:

Mslmanlkta

"Bir dadan (veya herhangi yksek bir yerden) atlmak suretiyle kendini ldren kimse, ebediyen kendini o dadan atar olduu halde cehennemde kalacak, kendini zehirletmek suretiyle ldren kimse de ebediyen zehrini elinde, kendini zehirler olduu halde cehennemde kalacak, kendini bir demir paras yani bak ve benzeri demirden yaplm bir aletle ldren bir kimse de, ebediyen o demiri karnna saplar olduu halde cehennemde kalacaktr." buyurmaktadr.
3 Temmuz 1993 gn Sivas-Madmak otelinde 37 yurttamz yakarak ldren onlar gibi dnenlerin bu kutsal hadis karsnda ok dnmeleri gerekmez mi? ...
mslmanlarn

(!)ve

270

ALEVi VE BEKTAi JIRURI ANTQ=L=Ol=S""i------'------------

LGL KAVRAMLAR

1 Mihman: Konuk ... Alevilikte misafire ok nem verilir. Her gelen konuk Hz. Ali olarak grlr ve en iyi biimde arlanr. Bu sayg, hem insani, hem dini bir zorunluluktur.

2 Mira: steklinin nasip almasdr. Peygamberin tanr yzn, Hak yzn grmesini temsil eder.
3 Muharrem orucu: Kurban bayramndan 20 gn sonra balayan, Alevilerin mam Hseyin'in ehit edilmesinden duyduklar znty dile getiren oru. 10 Muharrem gn biter. Sonunda aura denilen orba veya yemek yenilir. 4 Mnafk: i d bir olmayan. nanmad halde inanr grnen.

ZKR BABA
Gerek kimlii yok. Zikri Baba hakknda Hilmi Yceba'm verilmektedir:
"Tekirda airleri" adl kitabnda u
hakknda yarsnda yaamtr.

yeterli bilgi olmayan Zikri Baba, ondokuzuncu yzyln son Bir Bektai ozan olup, yaam hakknda ,elde yeterli ve ayrntl bilgi

bilgiler

"1826 ylnda Tekirda'da domutur. Tekirda'h Hasan Cemali Baba'dan el alarak, Uzun sre Trakya'da yaamtr. Bektailerin muhtedi (dnme) dedikleri Zikri Baba, Yunan harbinden nce, Trhala civarnda lmtr." O'nun hakknda sayn Turgut Koca'nn verdii bilgilerde u ekildedir:
Bektai tarikatna girmitir.

aktarlm

"Bizim Tekirda yrlerinde yaptmz bilgileri yle sralayabiliriz:

aratrmalarda,

Zikri'yi

tanyanlardan

Zikri Baba, nce Ortodoks papaz imi. Eski ad Panayos Efendi. Sonra Hasan Cemil Baba'nn etkisi ile, Mslman olmu ve daha sonra da, Cemali Baba'dan mcerret nasip alarak Bektai tarikatna girmitir. Bir sre dervilikten sonra da Rumelihisarh Nafi Baba'dan babalk icazeti almtr. Zikri Baba, glii bir ozandr. iirlerini bir divancc durumuna getirip Mehrned Ali Hilmi Baba'ya incelenmek zere vermi. Mehmed Ali Hilmi Baba, bu airin iirlerini kendisinden yksek bulmu, ekememezlik duygusuna kaplarak, ne yazk ki bu divan
yaktrmtr.

Zikri Baba, Bektai olduktan sonra, kendisinin papazl zamannda, kilisesine devam eden bir ok Hristiyanlar da, bu Baba'dan el alarak Mslman ve Bektai olmulardr." (a. g. e. sh: 654).
Tarikatn tm inceliklerini zmsemi olan Zikri Baba, engin tasavvuf bilgisini, Ali - Veli ve Ehlibeyt sevgisiyle birletirerek iirlerine yanstmtr.

~- ALE.J...YE BEKTA/ liRLERI ANTOWJS

Bu zmre-i glaha Kzlbai desnler Ol saki-i Kevser bize ayyai desnler Ho frka-i mnkir bize kallai dcsnlcr Ben fahr ederim kim bana Bektai desnler Dergah- Ali'nin bu da bir ta desnler Cebr eylemediler bana ben kendim zendim Mrid aradm bilmek itin kendimi kendim Dnyada v ukbada ne be's vardr efendim Ben fahr ederim kim bana Bektai desnler Dergah- Ali'nin bu da bir ta desnler Mnkir gibi kat' tarik olmayaym ben Cahil sfat a'daya refik olmayaym ben Anlar gibi Ul'netlere gark olmayaym ben Ben fahr ederim kim bana Bektai desnler Dergah- Ali'nin bu da bir ta desnler Rahmet Ali evladna dmanna la'net L!'net o Yezid'in din imanna l!'nct krarn ink!\r edenin canna la'net Ben fahr ederim kim bana Bektai desnler Dergah- Ali'nin bu da bir ta desnler Geh rah- Ali Zikri geh erkan- velide Adab ile erUn ile ruz-u ezelide Bu oldu bizim ksmetimiz Kalubeli'de Ben fahr ederim kim bana Bektai desnler Dergah- Ali'nin bu da bir ta desnler Fahr etmek : /ftihar etmek, kvan duymak- Kat' tarik: Yol kesici - A'da: DUman - Refik : Arkada- Zmrei glah : Alevi-Bektti topluluu Be's : znt - Kalle : Dnek - Fahretmek : vnmek - Cebreylemek : Zorlamak Ukba : Ahiret - Be's : Z.a.rar, zorluk - Gark : Gmlme - Ruz-u ezeli : Balangsz gn.

HAD
Rahmetli M. Tevfik Oytan'n Bektailiin Jyz adl kitabnda iirleri yer alan Hadi, ondokuzuncu yzylda yaam bir Bektai ozandr. Seyyid Gazi ilesine, yaya bir saat uzaklkta bulunan Sultan uca tekkesinin eyhi Mehmed ccaeddin Dede'nin oludur. Babasndan sonra onun yerine gemitir .. l868'de lmtr. Doum tarihi
saptanamamtr.

Hadi'nin asl ad Ali Rza'dr. Bir ok nefesler yazmitr. Mehmed Tevfik Oytan'n, Saadeddin Nzhet Ergun'a gnderdii iki nefesiyle Bektailiin yz adl kitabnda bulunan Hadi'ye ait iirleri sunuyoruz.
iirlerinde

duru ve

canl

Trke'nin derin gzelliklerine egemen olduu grlen Hadi'nin, akc, bir dille Allah-Muhammed-Ali ve Ehlibeyt sevgisini doruk noktalara

ulaarak ileme baars gsterdii anlalr.

-1-

Sabah seherinde krklar danda Dostun cemalini grdm eyvallah Cennet bahesinde Firdevs banda Dostun cemalini grdm eyvallah Putada hal olmu gm hal gibi Hal diliyle syler hem blbl gibi Tazece alm gonca gl gibi Dostun cemalini grdm eyvallah

,!, Cemali evkinden eylemi zuhur Al yeil krmz bir ol beyaz nur
Nur nura gark olmu nurun ala nur Dostun cemalini grdm eyvallah gibi saf bir cem.1 olmu . ol veche bir hilal olmu Allah dost eyvallah bi zeval olmu Dostun cemalini grdm eyvallah
Kalar Gne

Hadiya Dost benim tende canmdr Canmdan ieri canda canmdr Daima ben kulum dost sultanmdr Dostun cemfilini grdm eyvallah

274

ALEVi VE BEKTAi i/RLERI ANTOLOJ!SI

-2Ey gzel sensin vcudumda hayat- cavidan Drt kitab byle buyurmudur kyamet raygan
Srr- esrar-

Kenz-i

mahfdir

hakikattir vcudn noktas cemalin ehrin ekmi Mstean

Ey yz gl muyu snbl iebleri ab- hayat ok oyunbazdr kanla kirpiin tir keman nki grdm zlfn zre srr- Hakk'a aikar Gzlerin hem nur-u Hak'dr grnr bellu beyan

Hadiya grd vcdun

srrn ey mehcebin Vahdetin bahrine gark oldu nihan ender nihan

kvrm,

Kenz-i mahfi : Gizli hazine - Mstean : Tanr, Yardm eden Allah - Muy : Sa ty - Leb : Dudak - Tir : Ok - Mehcebin : Ay yzl - Nihan ender nihan : Gizlilik iinde gizlilik, gizlerin daha ierisinde sakl olan - Hayat-
Rayega

cavidan: Bir daha lm olmayan dirilikSa, kakl - Vahdet : Birlik.

: Muteber ve belli olan - Zlf;

-3Uyanp

hab-i gafletten sala ettim seher vakti Btn mecmuu Uaka nida ettim seher vakti

Bezendi iy- iaretler, btn alem ferah oldu ekip akile bir yahu! Neva ettim seher vakti
Sabahn ak- evkile ferah buldum, kad oldum Gnl ayinesin sildim cila ettim seher vakti Nikabn

refedp emsin klp bu alemi ruen Seraser reng elvadan safa ettim seher vakti

Mzeyyen hil'atn giydi bu atlas kubbe-i mina Edip seyran arzu, sema ettim seher vakti Eder aklarn davet, nisiminden haber aldm Koyup bam rahma, feda ettim seher vakti

Bu seyran ire ol dostun cemAlin grdm ey Hadi Seni candan annla aina ettim seher vakti

Ref:

y u isaret : Eya ve iaretler - Neva : Ses - Kuad : Alma - Nikah : rt Kaldrma- Mzeyyen : Benzeyen, ss -- Hl'at: Giysi, kaftan.

-4Ta ezelden ey eha bir ak- meti:ununum yd- vasim hasretile daima mahzununum n hayalin bu dil-i
viranm

Drp sahray- aka

hicran edip derd ile ham:nunum

Derd-i gam sahras oldu meskenim batanbaa

Sen benim Leyla'msn ancak ben senin Mecnun'unum

Ak~u Da-

derdinle senin gr kim bugn Ferhat olup sine pare pare eyledim mahrununum

Ta ezel bezminde talim eyledim ey Hadiya

Dost yolunda yanmada senden senin mezununum

Meftun : Tutkw, vurgun - ydi vasi : Vuslat bayram -- Mahzun : Kederli - Dil: Gnl - Hamun : Sahra, l, ova - Mesken : Oturulacak yer, ev - Talim : retmek - Mezun : zin ve ruhsat vermek - Hicran : Ayrlk - Elva : Alaca Kubbei mma : Billur kubbe - Nisim : Hafif yel.

-50ynayan alemde her dem srr- subhandr Ali ah- merdan, ir-i Yezdan, kutb- devrandr Ali Zahira! Bu grnen seyran ann seyrandr genc-i mahfil srr- subhandr Ali

Batnnda

Zahir~ batn

hakikat oynayan cmb ann Fark edersen alem ire zge seyrandr Ali

Gsterir esrar her yznden veli ol padiah Okur isen mektebinde ilm- irfandr Ali Bilmek istersen bu srr, nefsine sen arif ol Kl tevecch Hadiya bu dilde mihmandr Ali

Merdan : Erkekler - ir : Aslan - Yezdan : Allah - Gen : Hazine - Mahfi : Gizli - Tevecch : Yzn ona kar dndrmek - Mihman : Misafir, konuk.

276

ALEV/ VE BEKTA/ iiRJ=._R ANTOWJ{S'"""i_ _ - - - - - - - -

-6Ey gzel bir kere grdm gl cem~Uini heman Bir bedir olmu alm nur-u Hak gnden ayan Berk urup ald bu gnlm yle grdm naghan Nur-u vechin ile oldu gzlerimden kan revan Ak ile yandm ykldm ah edip kldm figan El'aman ey padiahlar padiah el'aman
Nak- ruyini grnce eyledim harf- rakam Okurum her gn begn saat besaat dembedem Okuduka artt derdim bulamadm ben ana melhem Dutu gnlm bahrine sevday- gam mihnet elem Ak ile yandm ykldm ah edip kldm figan El'aman ey padiahlar padiah el'aman

hsnnde grdm okurum her harfini n dilim varmaz nice remzeyliyem ben yehrini Kimse bilmez bu garip efkendeler hem derdini n kefenden gayri bilmez bir hekim tedbirini Ak ile yandm ykldm ah edip kldm figan El'aman ey padiahlar padiah el'aman Nur-u evki ile gnlm yle doldu tok-a tok elinden sinem zre dedi nice yz bin ok Sinemi yar bir kere gr yare zre yare ok nk bildim phesiz bu derdime hi are yok Ak ile yandm ykldm ah edip kldm figan El'aman ey padiahlar padiah el'aman
Ak

Mushaf

Hadiya grdkte (f) in ana diktim gzm bu hali eyledim tahkik gu kl zm Yakam ak eyleyben hlike srdm yzm Ol zaman kim gitti aklm yavi kldm zm Ak ile yandm ykldm ah edip kldm figan El'aman ey padiahlar padiah el'aman
Ayn on drd - Em : are - Ejk.ende - Yz stne yere yklm olan kimse - Hal : Ben - ak : Yrtmak - Yavi : Kaybolmak - Berk : Parlamak, Sert - Naghan : Ani, birden bire - Ruy : Yz- Remzeylemek : Simgelemek --- Gu : Duy - Hake : Topraa - evk : iddetli arzu, keyif.

Bedir :

HAD

277

NURLAR Hadi'nin iki iirinde; al, yeil, beyaz nuilardan bahsediliyor. Bu nedenle bir defterinde bulunan nurlar hakkndaki simgelemeyi sunuyoruz:
(Elva- Bektai

pen-i al-i aba) Hazreti Muhammed'ii,

Cenab- Fatme'nin,

Beyaz (ak) nur Siyah nur Koyu kzl nur Koyu yeil nur Belli belirsiz yeil nur Belli belirsiz sar nur nur nur Penbe renkli nur
Yeil

mam- Ali'nin-

mam- Hasan'm

Ak krmz

Ak yeil

mam- Hseyin'in

nur

Hac Bekta

Veli'nin

simgeleridir. RUH GC (REENKARNASYON) Dinimiz ruh hakknda pek bilgi vermez. yleyse insanlar dnyaya sadece bir kez mi gelip gidiyorlar? Baz dinlerde ruhun yeniden baka bir bedene girmesi kab~I edilmez. Baz dinlerde ise ruh g, ruhun yeni bir tene girmesi ruhun lm sonunda g kabul edilir. Onlara gre her ruh kendi geliim evrimini tamamlayp tam olgunlua eriinceye dein dnyaya geli-gidilerini, yeni tenlerde servenini srdrr. Allah kitab Kur'an'da bunu yle aklamaktadr:
"Allah' nasl inkar edersiniz ki, siz ller idiniz, O sizi diriltti. Yine ldrecek, yine diriltecek, sonra O'na dndrleceksiniz" (Bakara suresi :28. ayet).

Allah'm gerek adaleti bu geli-gidilerde gerekleir. nsan ruhunun amac dnyaya

bu geli-gidileriyle kendini,
-- yilik, gzellik;

Doruluk,

temizlik,

-almak,

-Bilgi, Sevgi, duruluk

278

ALEVi VE BEKTAi iiRLER_~NTOLOJS/

tam bir olgunlamaya varacak enginlie, durulua, aydnla kavumasn salamak suretiyle Tanr'yla kucaklaacak mertebeye ykseltmektir. Ama ruhun pimesi, iliini yitirerek olgunlamas, Tanr'nn yaknna varacak yetkinlie kavumas, tozundan, pasndan temizlenmesidir. geirerek bir Bunun iin tasavvuf, "eriat yarglar denen Ortodoks kurallara bir tepki ile onlar daha genileten, dini, d anlamlardan kurtarp Kur'ann gerek anlamn daha yaygn ve kapsaml hale getiren, okluu bir yana brakp onda da birlik gren ve nefsi temizleye temizleye olgunlua ulatran bir inan ve dntr." "Genel olarak bilgi, "d bilgisi" (Zahir ilmi) ve ''i bilgisi" (Batn ilmi) olarak ikiye blnmtr. Btn nazari bilgiler, dinde de eriat, Kur'an yarglar ve sze dayanan bilgiler (Kelami ilimler) birinci blm meydana getirirler. Bunlar, dtan okumakla elde edilirler.
bilgisi ise, 'gerekler bilgisi'dir. Bu bilgi i temizlii ile, iten duyularak elde edilir. te bu iten doup gelen gereklere (tasavvuf bilgisi) adn verirler." " bilgisi ise,

aamalarndan snavl

kurtulua,

bir arada, toplu olarak, kardelik ruhu ile birlemi olarak iyilie ve olgunlua gtrr. D bilgisi olan kimse, iyi insan olur fakat yalnz kendisi iin .. .i bilgisi olan kimse ise btn insanlk iin hayrl ve faydal olmay ister, dnr ve olmay bilir. Bu, fedakarlk duygusu ile olur ki bu duygunun meydana gelmesi iin bir (muhabbet), bir (severek isteme) lazmdr. D bilgisinde benlik ve taassub i bilgisinde Ak ve Fedakarlk vardr. eriat adam: 'Bu senindir, bu benim' der. Gerek yoluna giren: 'Hem senindir, hem benim' der ve yolun sonuna, geree varnca da : 'Ne senindir, ne benim' haline gelir. Tasavvuf sadece sz deil hfil'dir, i'tir. Dnceyi yaamaktr.... i bilgisi azalan yerde taaassub artar." (Bedri Noyan, Baslmam 7 ciltlik son yaptmn Fotokopileri s: 3)

insanlar danklktan kurtarr

GENC (GEN ABDAL)

Gerek kimlii kesin olarak bilinmiyor ancak, Eskiehi-li olduu sanlan Genci, ondokuzuncu yzylda yaam bir Bektai ozandr. Yaam hakknda yeterli ve ayrntl bilgi yok. Sadece M. Tevfik Oytan'n "Bektailiin i yz" adl yaptnda, kstl bir bilgi var. Bu esere gre: Genci, bir devlet memuru iken, stan~ul'a gelen Eskiehir'deki Seyyid Gazi ve Sultan ca tekkelerinin eyhleriyle, Zeyneb Kamil kknde tanm ve onlarla birlikte Eskiehir'e gitmi, Seyyid Gazi ve caeddin Veli tekkelerinde mnzevi bir yaam srmtr. M. Tevfik Oytan'a gre, Genci H. 290 tarihinde 85 yanda vefat etmitir. Mezar Sultan ca tekkesi yanndadr. ilk kez Sadeddin Nzhet Ergun'un 1930'da yaynlanan "Bektai ile, Ziya akir'i11 "Bektai Nefesleri" adl kitabnda yaynland. Millet ktphanesinde bulunan yazma Bektai dergilerinde de nefesleri mevcut. Asl ad bilinmiyor. Hac Bekta Veli dnemindeki Gen Abdalla bir ilgisi yok. Mahlas benzerlii olabilir. Genci'nin
airleri" adndaki kitab iirleri

bir anlatm iinde varlk birlii felsefesinin tm gzelliklerini yanstt dili halk syleyii paralelinde, duru ve akcdr. Esederinde oniki imam sevgisi doruk noktada olar Genci, yolan ulu kiilerine ynelik sevgi ve sayg dolu iirler de sylemitir. Didaktik ve ahlaksal ilkeler iirlerinde daha ok arlk kazanr. iirlerinde Gen Apdal, Genci, Genci Abdal mahlaslarn kullanr.
iirlerinin

Cokulu

-1-

Ey benim mridim nur-i cemalim Pirim cemalini gresim geldi Kaldr nikabn ltfeyle ahm Pirim cemalini gresim geldi Bir ismin Ali'dir Hayder -i Kerrar Hasen Hulk-i Riza ey zat- envar Hseyin ahmdr m'mine didar Pirim cemalini gresim geldi

.J, mam Zeynel'aba Muhammed Bakr

Keremler kandr ol imam Ca'fer Nola bir kez hsnn ka'be'sin gster Pirim cemalini gresim geldi
Kazm Musa, Taki, Naki, Askeri Muhammed Mehdi cmlenin bihteri Muradm isterem bilmezem gayr Pirim cemalini gresim geldi

Gen Abdal da gzel syledi halin Erenlerden alm feyz u kemalin Ey imamlar ah gster cemalin Pirim cemalini gresim geldi

280

AI..EVi VE BEKTAj_iiRl..ER ANTOWJ/Sf

~~~~~-'---'-'-~~--~~~~-~~~~--~~~~~

-2iken yer ile gk ezeliden Kudret kandilinde pinhan Ali'dir Kn deyince bezm -i Elest'den evvel Alemi var eden sultan Ali'dir Cebrail'e sordu Muhammed bunu Nice bin yl evvel kurdu oyunu Maribden marika kudret topunu Atan Muhammed'dir tutan Ali'dir
Yo

J, Muhammed Ali geldi dnya yzne

Zlfkar

ekti gavga yzne Kafirler iinde hava yzne Mancnkla kendin atan Ali'dir
Binince Dldl'e Hayber'e gitti Yel gibi o anda menzile yetti Kafirlere hner heybet gsterdi Kendiyi kul diye satan Ali'dir

M'minler srrn ilden saknur Kendin bilmezlere szm dokunur Genci Abdal drt kitabda okunur Evvel ahr- destan Ali'dir

-3Mmin isen bana etme cefay Allah bir Muhammed Ali akna Eyilikte ol daim eyle vefay Allah bir Muhammed Ali akna Saki doldur bize dolu ielim Okuyalm ak kitabn seelim Olur olmaz davalardan geelim Allah bir Muhammed Ali akna

J, Pirler nasihatn gzelce dinle

Bozma erkanm tatl dil syle Kemlik edenlere sen eyilik eyle Allah bir Muhammed Ali akna Kimsenin aybm gzetme sakn Olaym der isen ger Hakk'a yakn Erenler huyundan bir merep takn Allah bir Muhammed Ali akna

Gen Abdal' m Hakk' seversen candan Hak seni ayrmaz yoldan erkandan Yalan sz syleme kma imandan Allah bir Muhammed Ali akna *
Bu iirin 13. yy. da yaayan Gen Abdal'a ait olma ihtimali varsa da dil ve syleyiin 19 yzyla ait
olduu

kesin.

-4Hakikat mlknn sultan sensin Srrullah sultan ya Hacm Sultan Mminlerin dini iman sensin Aklar penah ya Hacm Sultan
Akn ile bar yank olann Horasan ilinden azm- Rum kldm Keramet defteri Huda'dan aldm Gvercin donunda birlikte geldim

GENC

281

ya Hacm Sultan Dostun cem1Uine ak olann Sensiz ezel ebed sadk olann Ak- secdegah ya Hacm Sultan

Padiahlar ah

Gruh-

Naci'ye erenler mescud Sendedir cmleye murad maksud Hakk'n cmle srr sendedir mevcud Knt kenzullah ya Hacm Sultan

Celalinden gizli oldu cemalin Sen bilirsin mcrimlerin her halin Medet, mrvet eyle Genci Abdal'n okdurur gnah ya Hacm Sultan

-5Ezeli ve ezelden teden beri Sevdike sevesim geldi pirimi ekerim cevrini andan tr Sevdike sevesim geldi pirimi Sevdike severim ben an oktan Sevdiini Allah var eder yoktan Geerim varndan ayrlmam haktan Sevdike sevesim geldi pirimi

J.. El ele el hakk'a buyurdu Allah

nandm pirime Allah eyvallah

Pirim Allah, dostum Allah, hvallah Sevdike sevesim geldi pirimi Genci Abdal Suca Sultan kuludur Cennet bahesinin gonca gldr Pirim nazar kld, sanma delidir Sevdike sevesim geldi pirimi

-6Cennet bahesinin gonca glleri Pirim Sultan Sca Pir Mehmed Dede Muhammed Ali'ye benzer halleri Pirim Sultan Sca Pir Mehmed Dede

Ana nazar klm ol ah- Merdan Odur derdlilerin dermann veren Alar doyurucu susuz kandran Pirim Sultan Sca Pir Mehmed Dede

Muhammed Ali'nin halince gider Seyyid Battal Gazi Merdan ilinde M'min olan dinler er Hakdan haber Gzel pirim Sultan Sca ilinde Aklar dilinde irfan ilinde Hakikat ehrinde bir kan- gevher Pirim Sultan Sca Pir Mehrned Dede Pirim Sultan Silca Pir Mehmed Dede Gence Abdal kuludur pirim erenler Kal evinde nur-i Hakk' grenler Muhammed Ali'den nian verenler Pirim Sultan Sca Pir Mehmed Dede

gevher : Gevher Madeni - Sultan sca : Seydiehir'de bulunan Bektai tekkesinin kurucusu olan kutlu pir - Pir Mehmed ozandr ve bu tekkenin postundr
muritlik yapmtr.

Kan-

282

ALEV:! VE BEKTA/ ilRLERi ANTOWJISJ

-7-fyf uhabbet kaps ald bize Bu gn pirler ile lfetimiz var Gelmesin kallalar meclisimize Bizim erenlerle sohbetimiz var

.!

Pirler ocanda bizim yerimiz Rzadayz tara kmaz birimiz Dolu kadeh sunar gani pirimiz Kevser arabndan iretimiz var Pirler huzurunda demler iildi Kudret hazinesi anda ald O meydanda lii'l gevher sald Erenler halidir hikmetimiz var

cemde herkes muradn buldu Donand meclisler nur ile doldu Hep erenler evliyalar cem oldu Bu dem bayrammz seyranmz var

Ayn-

Genci Abdal tekbir getirdem Allah Gruh glbang ile Allah eyvallah Pir elinden geydik elhamdlillah Bamza tac- devletimiz var

-8Dostum Muhammed'dir hak Habibullah Sylersen Muhammed Ali'den syle Cihana geldiler srr- srrullah Sylersen Muhammed Ali'den syle Hasan Muhammed'dir Hseyin Ali ah imam Zeynel'e demiiz beli Muhammed Bakr' sevdik ezeli Sylersen Muhammed Ali'den syle

.!

Evliya enbiya anlara ak Verdiler ikrar oldular tank Hak mezhebi bize Ca'fer-i Sadk Sylersen Muhammed Ali'den syle Musi-i Kazm'dan kuruldu erkan ah imam Rza'dr pir-i Horasan Taki ile Naki m'mine iman Sylersen Muhammed Ali'den syle

Hasan-ili-Askeri server-i alem Muhammed Mehdi'dir sahib-l-kerem Genci Abdal zikr et dilinde her dem Sylersen Muhammed Ali'den syle

-9Muhammed Ali'ye ikrar verdinse Grdn rt grmediin syleme Sdk ile imanda karar kldnsa Grdn rt grmediin syleme Delilimiz oldu Hazret-i Kur'an Byle buyurmutur ol ah- Merdan Var ise gsnde zerrece iman Grdn rt grmediin syleme

J, Sakn yalancyla eyleme sohbet

Yalancya yuf var Yezid'e lanet Dilersen desinler canna rahmet Grdn rt grmediin syleme

Bu yol Hak Muhammed Ali yoludur Krklarn binas ulu yoludur Pirim Hac Bekta Veli yoludur Grdn rt grmediin syleme

GENC

283 ------

Genci Abdal Hakk'a ermek istersen Dost yoluna can ba<j vermek istersen Hakk'n cemftlini grmek istersen Grdn rt grmediin syleme

-10Eer

mmin isen inad eyleme Kamile teslim ol, eyle itaat Nafile, mrn berbad eyleme Fena amellerden eyle feragat Dilinde zikreyle Hayr-ul Beeri Hayr kelam syle, eyleme erri Bir gn gelir aziz mrn maheri Kapanr bana, trl kyamet

J.

Sakla iman, uyma eytana Akln bana devir divana Yz k_ara. km ulu divana Belki san~ haktan olmaz efaat ben grdm deme Grdn sakla yalan syleme Hak niyaz gzet haram yeme Sakn emanete etme hyanet
Grmediin eyi,

Gen Abdal' m syler szn esrar Gnahm affeyler Hazreti Gafffar Erenlerden himmet iste ok yalvar Cmle yollar sana olsun selamet

-11Dergahna geldim niyaz eyledim Medet Allah, ya Muhammed, ya Ali Akn kitabndan avaz eyledim Medet Allah, ya Muhammed, ya Ali

..1. Mrvet kan sende efaat eyle

Dnya, ahirette selamet eyle Kesme himmetini, inayet eyle Medet Allah, ya Muhammed, ya Ali
Niyazm var stadma pirime Salavat eylerim destigirime Katarndan didarndan ayrma

Nideyim sefay, zevki dnyada Budur muradmz, indi Hda'da Yarn maher gn koyma cezada Medet Allah, ya Muhammed, ya Ali

Medet Allah, ya Muhammed, ya Ali

Gene Abdal' m zm Hakk'a baladm Cokun sular gibi akar alarm Eiine yzm srer alarm Medet Allah, ya Muhammed, ya Ali

284

ALEVi v._E BEKTAi iiRLER/ ANTOWJiS(__

-12Kandilde nur iken sevmitim seni Gzel pirim, sultan pirim, ah pirim Her gzelden gzel grmm seni Gzel pirim, sultan pirim, ah pirim Muhabbetle kalbimizi silelim Muhammed, Ali'ye doru gidelim Pirim himmet eyle sema edelim Gzel pirim, sultan pirim, ah pirim

J, Gaziler, erenler, pirler geldiler

Bir taraftan ler beler geldiler Bir niyaz eyledim krklar geldiler Gzel pirim, sultan pirim, ah pirim Allah Allah deyen pirler erenler ErkAn ile Hak yolunu srenler Hakk'n cemalini ayan grenler Gzel pirim, sultan pirim, ah pirim

Genci Abdal szn cmlesi haktr Hak'tan gayri kalbte bir nesne yoktur Pirin nazarnda zmz paktr Gzel pirim, sultan pirim, ah pirim

-13Kan mihrabna srdm yzm Dinim Muhammed'dir, imanm Ali Hak syletir, hak sylerim szm Dinim Muhammed'dir, imanm Ali

J, Uyardm zm yoktur gmamm

aleminde oktur seyrann mam Zeynel-aba ahm sultanm Dinim Muhammed'dir, imanm Ali Muhammed Bak:r'a olmuum ak mamlar yolunda bir bar yank Mezhebim haktr, Caferi Sadk Dinim Muhammed'dir, imanm Ali
Batn

mam Hasan dilde senligahmdr

ah

imam Hseyin

k:blegahmdr imanm

Namazm, niyazm secdegahmdr

Dinim Muhammed'dir,

Ali

ah Takiyle Naki mihr-i mnirim Hasan 1 Askeri Mehdi emirim Genci Abdal dervi bende-i Pirim Dinim Muhammed'dir. imanm Ali

-14Evliyalar piri hnkar sensin Ali'm gel yeti Drt kitabn srr esrar sensin Tanr'nn aslan Ali'm gel yeti
Tanr'nn aslan

J, Hem Ali'sin, hem Veli'sin, Hzr'sn

Hak emriyle alemlere nazrsn smin sylendii yerde hazrsn Tanr'nn aslam Ali'm gel yeti Bakma isyanma oktur gnahm gklere feryad ahm Ey benim devletli, mrvetli ahm Tann'nn aslan Ali'm gel yeti
Eriti

Sensin cmle gaipleri bilici Sensin mminlere yardm klc Kamu dmlerin elin alc Tann'nn aslam Ali'm gel yeti

Genci Abdal okur ilm-i hikmetten Akn cu eyledi bahr-i kudretten Tut elimden kurtar beni zulmetten Tanr'nn aslam Ali'm gel yeti

Bihteri : yisi - Mrvet kan : yilik, bolluk madeni - efaat : br dnyada insanlara, mminlere iyilik, yardm eyleme ii- Dest-gk: Yardm eden - Hmmet eyle : zin ver, yardm et - Mihr-i mnir : Parlayan ge.
-15Okurum can gnlden ism-i a'zam aikar Srr- tevhidi ayan eyler bana perverdigar Ak isen sadkane oku gel leyi nehar Ui feta itil:\ Ali la seyfe illa Zlfikar Hemdem-i rOh-i Muhammed'dir Ali ah- kerem Serveri kevn mekann olduyn lacerem Kalbinin naz niyaz virdin olsun dembedem La feta illa Ali la seyfe illa Zlfikar
Vakf ol ilm-i hakikat srrna ma'nay bul Dergeh-i bab- Ali'de hacetin olsun kabul reyim maksuda dersen oku durma pr usfil La feta illa Ali 13 seyfe illa Zlfikar

basiret ad olursun bigiiman Hak'dan hidayet kalb ine feyz-i nihan Oku bu esma-y zat akl isen her zaman La feta illa Ali la seyfe illa Zlfikar
Eriir Ak ile hemdem olaldan dilde asfu'm budur Dilde ikrar bazarm Genci her k'.imn budur Okurum rilz-i Elest'den vird ezkarm budur u feta illa Ali la s eyfe illa Zlfikar

Ahr ayn-

Perverdigar:

- Licerem : phesiz - Hacet : Rica - Asar :

Tanr

phesiz-

Pr usul : Yol yntem- Bigman :

Ruz

Yaptlar -

elest :

Ruhlarn topland

gn.

-16Muhabbettir eya dMer rfimil.z-i srr- vechullah Muhabbetle kad oldu Kitab- knt kenzullah

286

ALEVi VE BEKTA/ iiRLERi ANTOLOJiSi

ehl-i uakn muhabbetten murad almak Muhabbetle tavaf eyler hakikat beytin ehlO.llah Muhabbetle silindi perde-i zulmet eya sadk Muhabbetle bulur tahkik gnl rah- visalfillah Muhabbetle derunun darn k mutahhar kl Mahabbetle erer menziline ahdi atiullah Muhabbetle mzeyyen kl vucudu kiverin ancak Muhabbetle olur labd sana esrar- kefullah Muhabbetle kamu maksuduna naildrr Genci Muhabbettir demadem dildeki virdim bihamdillah

Murad

Dader : Karde - Uak : Aklar - Tavaf : Etrafn dolanmak suretiyle ibadet Ehlullah : Tanr erleri -Tahkik : Gerekte - Mutahhar : Temiz - Mzeyyen : Bezenmi - Kiver: Mlk Libd: phesiz - Kat: Alma. - Uak: Aklar - Rah- Visalullah : Tanr ile kavuma yolu -Abdi : Kul - Beyt : Ev.

DRR
yaam

Gerek kimlii hakknda yeterli bilgiler bulunmayan Drri, ondokuzuncu yzylda bir Bektai ozandr. Yaam hakknda ayrntl bilgi yok. Asl adnn Ali olduu sanlyor. Dahas bu bir nefesinden anlalyor. iirlerini aruz ols ile yazmtr.
bulunduu

Biim ve ierik ynnden iirlerinde 19. yy. Bek}ai iirinin tm zelliklerinin bir gerek. Bir baka syleyile, Ali-Ehlibeyt 'sevgisi hereye baskn ve stn durumda. Kerbela olay ve onun simgesi olan "Su " iire renk ve g katmaktadr. Kimlik sorunu Drri 'de de temel sorunlardan biri olarak karmza kmaktadr.
-1-

Bende-i At-i Resil.l'e ta atan ey bi haya Kavm-i batlsz adivet sinenizde var daha mmet-i Peygamberiz dersiz edersiz iftira Pivanzdr Muavi'ye bu deil asla hafa Mayeniz Sfyani'lerden buldu n nev nema Kasdnz Al-i ResOI'e eylemek hala cefa
Uymadk hem uymayz Merviln'a biz sizler gibi Hem kyas- akl ile eytana biz sizler gib i Etmeyiz hi iktida butlana biz s izler gibi Ahdimizden dnmeyiz Rahman'a biz sizler gibi Mayeniz Sfyani'lerden buldu n nev nema Kasdnz Al-i Resil.l'e eylemek hala cefa

Kim reva grb hiyanet kasd- Evlad ettiniz Rah erkfu- Resulullah' berbad ettiniz Utanp arlanmadan ok szler insat ettiniz bn-i Sfyan'a uyub mezhebler icad ettiniz Mayeniz Sfyani'lerden buldu n nev nema Kasdnz Al-i Resfil'e eylemek hla cela feyzi sedd edersiz nk var sizde inad Halinize rahm edin n pek yakin yevrn-i tenhat Hanedan- Ehl-i Beyt'e edegrn inkyad Mehdi-i sahib zamann devridir devr-i read Mayeniz Sfyani'lerden buldu n nev nema Kasdmz Al-i Resul'e eylemek hala cefa
ff-

288

ALEVi VE BEKTAi IRLER_ANTOLOJS/

Rehnmamz

ol habibullah ki fahrklmrselin Nesl-i pakidir hemie pv a-y m'minin Hanedan- Ehl-i Beyt'i daima habl-l-metin Kim ki ettiyse hiyanet oldu mel'un lfn Mayeniz Sfyani'lerden buldu n nev nema Kasdnz A-i ResOl'e eylemek hata cera Ta'n ederler bir muhibb-i hanedan grseler Belki cana kasd ederler akan grseler yle kasdlar ki cildin yzseler ldrseler Karban menzil alr it akallar rseler Mayeniz Sfyani'lerden buldu n nev nema Kasdnz AI-i Resul'e eylemek hiila cera
tida ettik Hseyn 'e biz mevali merebiz Hayderi'yz Ca'feriyz pak safi mezhebiz Bezm-i cem-i evliyada sadkane matlabz Huccet-i akva bizimdir Drriya biz alebiz Mayeniz Sfyani'lerden buldu n nev nema Kasdnz Al-i Resfl'e eylemek hala cefa

Bi haya : Utamaz, hayasz - Adavet : Dmanlk - Kavm-i batl: Yasad, sapm topluluk - Piuva: nder - Hafa: Gizli - Nevnema : Yaama gc - lktlda : Uyma - Butlan : Geersiz l - Maye : z - Reva : Uygun - nsat: Uydurma - Sedd : Engel olma-'- Tenhat : Yalnzlk - Itida: Balanma Karhan : Kervan - Huceet-i akva : Gl belge - Aleb : Gl. - Matlab :
stek.

-2ver krbadan aklara bir dane su Tazelensn ta yrekler ie kane kane su Kendini tatan taa urmaktadr her yane su are ister derdine irem deyu dermane su Vak'a-i ah- Hseyn'in akna ver dine su Kerbela vadilerinde can veren atane su Ahmed Mahmud Muhammed Mustafa 'nn akna Saki-i Kevser Aliy-yel-Mrteza'nn akna Ah cier bin pare oldu evliyann akna ah Hasan Hulk-r-Rza sahih vefann akna Vak'a-i ah- Hseyn'in akna ver cane su Kerbela vadilerinde can veren atane su
Sakya

Ol ehid ibn-i ehid mihman- arz- Kerbela Hanedan- Mrteza hem yadigar- Mustafa Bir iim su vermediler kavm- ilm-i ekya Ettiler Al-i Resul'u hep susuzlukla feda . Vak'a-i lih- Hseyn'in akna ver eline su Kerbela vadilerinde can veren atane su Varis-i ilm -i Nebi Zeynel 'aba'dr sevdiim 01 Muhammed Bakr- ayn-l -uladr sevdiim Zikr fikrim nesi -i pak-i Mrtaza'd~r sevdiim Evvel ahr hanedan- enbiyadr sevdiim Vak'a-i ah- Hseyn'in akna ver c:ane su. Kerbela vadilerinde can veren atane su Ca'fer-i Sadk hakikat piva-yi m'minin Kim annla buldu revnak mezheb ayin-i din Olmu idi akeri babnda ol RCihul'emin Ettiler susuz ehid an dahi ol hainin Vak'a-i ah- Hseyn'in akna ver eline su Kerbela vadilerinde can veren atane su Hazret-i Kazm Rza 'nn akna bir kase ab Sakya tez ver cierler yand piti n kebab Yana yana kim ehid oldu eh-i alicenab Allah Allah geldi mi yoksa bu gn yevmlhesab Vak'a-i ah- Hseyn'in akna ver cane su Kerbela vadilerinde can veren atane su Akmasun bhude syle kim unulmaz yareler Akn gnlnde her aktka yare tazeler 01 Taki v ba Naki hayrlvera dildareler Kim susuzlukla ehid oldu o dem mehpareler Vak'a-i lih- Hseyn'in akna ver cane su Kerbela vadilerinde can veren atane su Bahtiyar oldur akdan Askeri'ye gz yan Mehdi-i sahib zamana kim verirse can ban Dmen-i Al-i Aba'ya durma at lanet tan Ta ola ruz-i kyamet hep erenler yoldan Vak'a-i ah- Hseyn'in akna ver eline su Kerbela vadilerinde can veren atane su

290

ALEVi VE BEKTA/ iiRLERi AN1'0LOJ/S/

01 Yahudi v Nesara hrmet eder dinini Hayf deil mi ola islilm b ilmeye ayinini imr-i mel'un ekti ol dem n ehadet tiini Tuttular utanmadan Al-i Resul'iin kinini Vak'a-i ah- Hseyn'in akna ver cane su Kerbela vadilerinde can veren atane su Ey emir-i ruz-i maher merhamet kanm meded Mcrim biareyim her derde dermanm meded Ma'din-i cHd sehasn ltfu ihsann meded Ceddine arz eyle ahval-i perianm meded Vak'a-i ah- Hseyn'in akna ver dine su Kerbela vadilerinde can veren atane su
Sakya her kasede eyle salat ile selam Ya Resulallah meded olsun sana her dem kelam Hrmetin A evladn eha yevm-el-kyam Kl efaat bu Ali Drri'ye ya Hayret-enam Vak:'a-i ah- Hseyn'in akna ver cane su Kerbela vadilerinde can veren atanc su

Butlan: Batl, geersiz eyler - Habl-l-metin: "Tanr'nn salam ipine smsk tutununuz" anlamna bir ayetin, bir blm - Kinban : Kervan - Dildar : Sevgili - Ruz : Gn - Aten : Susuz - Mahper : Ayyzl - um : Kt - Revnak : Parlaklk, gzellik, ss - Hayf : Yazk - T : Kl - Madin : Maden - Hayrelenam : Varlklarn en hayrls, Hz. Muhammed.

-3Zahida zannetme kim biz bir kuru

hulyadayz

Li maallah kurb-i Hak'dan merkez-i ulyadayz

Gnlmz gz aktr seyrimiz didar- dost Menzilin olduk hitam maks ad- aksadyz Hamdlillah damen-i pir tutaldan her nefes Eyleriz mi'rac- ruhani eb-i esradayz Kaf nunun ne'esiyle mfredatta sariyiz zahiriz her bir lisanda noktada ihfadayz n karar ettik dil-i danada bulduk aslmz Cennet-i huld aiyann aslyz me'vlidayz

DRR

291

Geri srette fedayz Drriya viraneyiz Pir-i dana himmetiyle gene -i layefniidayz

Li maallah kur- Hak: "Benim Tanr ile yle bir anm olr ki, aramza ne bir peygamber, ne de melekler giremez." anlaminda tiir hadisin ba taraf - eb-i Esra: Mira gecesi - Mfredat : insann yapsn otuturan bireyler - Sari : Yaylm - Genc-i layefna : Tkenmez hazine - hfada : Gizlenen - Me'va : Yurt, mesken, makam, sekiz cennetten biri - Ulya : Pek yce -.,..- Aksa : En son -Dil-i dana : Bilir gnl- Huld : Snp giden, sonu olmayan cennet.
--4Razdar- sT- Hakk'z

gayre lfet etmeyiz Mbtelayz derdimizden baka sohbet etmeyiz

Fazl-

Ko ne derlerse desnler yar bizimdir biz de yar Hak n bizdedir en vara rabet etmeyiz

Sak-i ma'na verirken bade-i ak mdam Ol mecazi hamr ile esrara klfet etmeyiz Hamdllillah hubb-i Hayder hubb-i Al-i Mustafa Dopdoludur kalbimiz biz meyl-i nekbet etmeyiz
Hatr- nasamz

Bivefadr ilticay

pejmrdedir devran ile ana adet etmeyiz

Biz tevella ehliyiz hem nammzdr surhser Kasdmz ah- hakikidir ki ric'at etmeyiz n hidayet kld Hak Drri ne hacet kil kal Bir dedik biz yarimiz ayare minnet etmeyiz

Sak-i ma'ni: Tanr'nnfeyzinin sakisi - Bade-i ak : Ak ikisi, ak - Mecazi hamr : zm ras - Surhser : Kzlba - Ric'at : Dnmek - Nekbet : Talihsizlik - Hatr- nisa : insanlarn hatrna -- Pemrde : Dank - Razdar srr- Hak : Tanr'nn gizlerini saklayan - Ulfet : tibar etme, deer verme Mptela: Tutkun - Envar : Iklar - ltica : Snma - Srhser : Kzlba Agyar: Dman - Ko: Brak - Bivefa: Vefasz -Tevella: Ehlibeyt'i sevenleri sevmek.

.:.:.29'""2'---'-A,LEVi VE BEKTA RLERi ANTOWJiSi __,____________,_____________

BRGT

Tarih gemie tutulan bir aynadr, gerei yanstmakla ykmldr., grevi, ileri budur. Bizler gemii bilerek gelecei rgtleriz. Tarih ancak gerekler bilindii taktirde tekerrr etmekten kurtulur. unu hepimizin ok iyi bilmesi gerekir: Gerek gerektir yalansa yalan. Bilim gerei arayp bulmaktadr. Yalana gereke aramak, yanln tarafn tutmak geree srtn dnmek bilimin sonu demektir. Hepimiz gemiin gereine baarl gelecee gidiyoruz. Gerek ayamzn altndaki granit, yalan ise yitip gideceimiz bataklktr. Tarih tercihi bize brakt, gerei isteyenler bilime, yalan seenler lme gittiini bilsin ve salam yolu sesin. Yalann binas olmaz. Yalancnn mumu yatsya dein yanar. yleyse yalan sil at. Yanl d1..elt. elimizdedir. Tanr bize byle bir g, byle bir gzel yeti sapak yollarda bouna harcamayalm. Yce Peygamberimizin buyurduu gibi "Ey insanlar, iyi olun, yalan sylemeyin, birbirinizi sevin, Allah birdir, O'na inann ve gvenin" "Din gzel ahlaktr" Bunun yanl var m, eksii nerede?.. Her
vermitir. Bunlar yanl, eyi gzelletirmek

TASAVVUF
Bektailerin bak asyla, tasavvuf, Hz. Ali'yle balar. Onlarda ilk tasavvufi biigiler Hz. Muhammed ve Hz. Ali arasndaki muhabbetlerle balamtr. Bu yzden, Hz. Ali'yi Hz. Muhammed'le birlikte anar, ayn muhabbet ortamnda olabilmeyi zlerler. Bu konuda Dedebaba Bedri Noyan'n grleri yledir:

"Tasavvuf teriminden kast slami tasavvuf ise bu daha slamiyet kurulurken beraberce balamtr, denilebilir. ki yzyl sonraya atlmasnn imkan da yoktur. Zira, fakiirlerine gre, Hz. Peygamber ile ilk. mslman olanlardan ve slamiyyetin Hz. Muhammedden sonra, muhakkak ki, en byk bilgin, fazl ve olgun simalarndan biri olan Hz. Ali, evren, insan ve Allah dininin btn gereklerini biliyorlard. te o gerekler, herkese almam, kapal geilmi, ancak erbabna derece derece mertebe mertebe alm .olan yapraklar tasavvuftur ki bunu onlar tamamen biliyorlard; o halde slami tasavvuf onlarn zamannda da vard. Hz. Peygamber bu gerekleri en yakn olan Hz. Ali'ye emanet etmi ve ondan gerek soy zinciri ve gerek yol zinciriyle uyarma yoluyla gnmze kadar ulamtr.
"lk zamanda tasavvuf yaygn bir tekilata sahip deildi. Sonralar bu da olmu ve zaviyeler teesss etmitir. Sofi adn alan Ebu Haim-l-Kufi, bu ad alan ilk kimsedir. Amma, ondan nce tasavvuf yoktur demek doru olamaz." (Bedri Noyan, Basalmam 7. ciltlik son kitap Fotokopileri s: 7)

RAHM
Gerek kimlii, yaam yks, asl ad bilinmeyen Rahmi, Ondokuzuncu yzyln son dneminde yaam ve lm bir Bektai ozandr. Edirne'lidir. Kzl Deli Sultan adyla n yapm, Seyyid Ali Sultan'n tekkesinde bir sre hizmet etmi. Ancak yaam hakknda ayrntl bilgi yok.
ana gre akc, duru, sade bir syleyii var. A'ti, oniki imam ve Hac Bekta

sevgisi ile yolan dier ulularna kar duyulan iten:. derin sevgi ve biimde ve youn olarak iirlerinde ilenmektedir.

sayg cokulu

-1Horasan'dan Rum'a zuhur eyleyen Pirim Hac Bekta Veli deil mi Binp cansz dvarlar yrden Pirim Hac Bekta Veli deil mi Doksan alt bin Horasan pirleri Elli yedi bin de Urum'un erleri Cnlesinin serfraz serveri Pirim Hac Bekta Veli deil mi Sultan arkada yolda Deli Sultan her iin ba Abdal Musa Sultan dersen ne kii Pirim Hac Bekta Veli deil mi
Kzl
Balm

. Kaygusuz Sultan'n kef il kemali

Er kulu Hacm Sultan'dadr hali Kanber Ali Sultan nur-i cemali Pirim Hac Bekta Veli deil mi
brahim Halil Sultan cihan Sar smail'dir Sultan nian
eyh-i azeli'dir

Pirim Hac
Hzr

Bekta

sultan burhin Veli deil mi

Aleyhisselam ya senden meded Kara donlu Sultan Vallahi Ahad Cedd-i Paki slile-i Muhammed Pirim Hac Bekta \leli deil mi

Sayesinde Rahmi nam ile anm Yzm eiine koydum kurbanm Erk.nm ikrdrm dinim imanm Pirim Hac Bekta Veli deil mi

Serfiraz : Benzerinden stn olan - Server : eksiklik - Kande : Nerede.

Ba,

ulu, reis -

Kem : Bozuk, fena,

294

Al.EVi VE BEKTAi iiRL_ER ANJ'OLO!_S_i _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _, , ____..,_

-2Afv- eyle crmm erenler ah Kem bizdedir kerem siz de erenler Defterlere smaz oktur gnahm Kem bizdedir kerem siz de erenler ksz gibi harab yerde kalmam Gnah deryasna dp dalmam Ben pirimden byle haber almam Kem bizdedir kerem siz de erenler
Yeti

J, Men gedaym ahm ataya geldim

Derdliyim derdime devaya geldim Mrvvet kansn recaya geldim Kem bizdedir kerem siz de erenler Elim ermez gcn yetmez nideyim Ben bu halde iken kande gideyim Senden gayri kime reca edeyim Kem bizdedir kerem siz de erenler

elden gitti Rahmiya kemter Kurtar bu azabdan aman erenler Kii dt-yerden kalkar dediler Kem bizdedir kerem siz de erenler

-3Talib Hakk' bilmez yz bin cehd ile Hadi-i servere erimeyince krar iman olmaz indi ahd ile Mrid-i ekber'e erimeyince Dmensiz yelkensiz kayk olur mu Delilsiz ak u ma'uk olur mu Secdesiz kblesiz tahkik olur mu On iki servere erineyice

J, Bir kimseye burhan nian olmadan

Erkan- krklarda
Tarikatn srr

meydan olmadan heyan olmadan mam- Ca'fer'e erimeyince

Fark etmez keramet kerahet nedir Ne bilsn kesret mahabbet nedir eriat tarikat hakikat nedir Ma'rifet hneri erimeyince

Gerek Rahmi okdur s!Ok-i Ali Eremez menzile vallahi beli Hakk tarki Hac Bekta- veli Eeri ol pire erimeyince

-4Yaz bahar eyyam cennetin kan Baesi balar Seyyid Ali'nin ter blblleri ab- revan zgedir dalar Kzl Deli'nin dzleri bahar yazlar Seyrangah olmudur ahn dzleri Nice blbllerin hub avazlar Glistan dalar Seyyid Ali'nin
Yaylakdr

J, Arafat yaylas bayram gnleri

Seyrangahdr ahm Sultan evleri Seyran ile gelb yz srenleri Mekke'dir yerleri Kzl Deli'nin

Sema'a kalkdk da abdal ryanlar ekilr glbankler dner peymanlar Nice mahabbetler dem devranlar Srer dervileri Seyyid Ali'nin

Rahmi dilim senden celayu geldi

Pirine zn balayu geldi Yz srb yerlere alayu geldi Nice muhibleri Kzl Deli'nin

-5menzile ikrar getirdim haber aldm ya Ali El etti rehberim kendim yitirdim Bu ak u sevdaya daldm ya Ali
Mridimden

Eritim

J, Bu muhabbet karar oldu dilime

Terk ettim kesreti ddm yoluma Akn dmenini aldm elime Gemimi engine saldm ya Ali
Taktlar

Riih- eriatte buldum kemali Drt kapudan girdim arslan misali Anda grdm Muhammed'in cemali Araya araya buldum ya Ali

bo:ynuma resenim benim Anda kurbf ettim can ile tenim Ol menzilde kendim bitim kefenim Bu srrna atm kaldm ya Ali

Rahmi pr hataya s en de atasn

Velayet'sin ah Mrteza'sn Evvel ahr 7.ahir batn Huda'sn ldrseler dnmem bildim ya Ali
ah-

-6Yzm srdm eiine hakine Saf ettim gnlm meydan grdm tiyak eyledim vech-i pakine Hamd olsun didar- Subhan grdm Elim darda yzm yerde habibim zm Hak'da doru yoldur tabibim Asi mcrim kulum geldim tabibim Derdimin derman Lokman grdm Yzm eik zm koydum meydana Gzm oldu eranda pervane Geree Hu yuf eyledim yalana Byle erenlerde burhan grdm

J, Bezm-i muhabbette dar-1 Mansur'da

Gl g kalmad ahad unsurda Erenler nazarda kullar huzurda Afv-eyleyen ah sultan grdm

namaz kldm bi noksan sure okuyarak rayegan Kblemi secdemi ettiler beyan Cemali cennette kan grdm Abdes t
Zamm-

aldm

Erenlere dil uzatmak hatadr Elim kesmek dilim kesmek devadr Talibler mride teslim rzadr 01 rzadan olan seyran grdm

ayn- Cemin etti ziyaret Kesrette muhabbet grdm hakikat Heman tarih kt nerede hikmet Erkannda drl nian grdm

Rahmi

~-A~!'.'.'f.YE BEKTA.!!{f.!..LER3ff!..OWJ/Si__________________ .._ _

Resen : Kendiliinden - Cela : Gurbete dme, ayrlma - Kerahat : renme, tiksinme - Kesret : okluk - tiyak : evklenme, zleme - Gl g : Gizli sakl dmanlk - Rayegan : Bol bol - Ika : Sarmak - lk : Ak, sevgi - Slk Ali : Ali'yi sevenler - Eyyam : Vakit, zaman - Kan : Madeni - Ab- revan : Akar su - Vechi pak : Temiz. gzel, nurlu yaz - Macrim : Sulu - Bezmi muhabbet : Cem, sevgi meclisi - Gl-g : Kin ve hile - Ahad : Birlik - Zamm- sure : Katma, ekleme sre, namaz da okuyan surelerin dnda baka sreler okuma olgusunu belirlemek iin kullanlan Osmanlca bir deyim - Hadi server : Doru yol gi)steren birinci yardm eden Tanr - Tahkik : Tarikatta dorulua, Hakka ynelten her trl eylem. Bir eyin doru olup olmadn aratrmak meydana karma olgusu. HATT-I STiVA KAVRAMI
nancn yzyllardan beri yapt birikimler karsnda yle bir tanmlama yaparsak

insan

oluturandr,

yryzndeki

Tanr

halifesidir.

Ak

ise,

yaratmay

meydana getiren

Bektailer, "Hatt.- stiva, makam- insaniye'dir" derler. Hatt istiva "'Ara kesit' anlamnda
kullanlan

bir terimdir. Bu konuda yle

aklama yapmaktadrlar:

"Hatt istiva zihni bir izgidir. Evvel ile ahr'n, batn ile zahir'in ortasndan ekilmi farazi bir izgidir. Bunlarn birletii noktalardaki ara kesittir. Bu ara kesitte olan insan'dr. Buraya Makam- insaniye denir". ki ucun ara kesidi denge unsurudur. Bu nedenle hatt- istivadaki insan, kainatn denge unsurudur.

Bir Bektai

airi

(Niyazi) yle demektedir:

ki kan arasna ekti hatt istiva, Allemel esmeyi talim etti o Hakk'a nida

Bektailer, nsan, "Konuan Kitaptr" (Kitab- Natk) derler. Burada insandan kast, herhangi bir insan deil, feyz-i mukaddes olan Olgun nsan (nsan- Kamil)dr. Tanr halifesi olan insandr. Hz. Muhammed'in "nsan ve Kur'an ikiz kardetirler" szn anmsatr. nsan- kamili, Kaygusuz Abdal bir nefesinde yle belirleyerek rneklemeye
alr;

Bu adem dedikleri el ayakla ba deil Adem manaya derler sret ile ka deil

~AT

BABA

Gerek kimlii

ak

olarak bilinmeyen Esat Baba, ondokuzuncu yzylda yaam bir

Bektai ozandr. stanbul'ludur. Aksaray'da, Horhor emesinin arkasnda bulunan

ekerci sokanda oturur ve evinde kutsal tarikat trenleri dzenlermi. 1826 ylnda Yenierilerin ortadan kaldnld zaman evinde ldrlm. Aksaray'daki bu semt imdi yklm. Yeni bir dzenlemeye uramtr.

krar il imandan haber sorarsan krar-iman (Kalu beli) den gelir

Yol ile erkandan rehber sorarsan Yol ile bu erkan (Ali) den gelir Olamaz bir er Abdal Musa gibi Kaygusuz Sultan'dr ann talibi Krklarn serdar ah Musahibi Hnkar Hac Bekta Veli'den gelir

Dn gece seyrimde bir ali divan Krklar oti.rmu ta siirerler erkan Tibendi taknp ettiler kurban Dediler ki bu sr ezel'den gelir Horasan kapusu mbarek kapu ine girende yokdrr korku Hayderin Postunda oturan ulu Nasip alm Kzl Deli'den gelir

Dervi Esat biaredir derdmenttir Erenlerden uman mrvvet medettir Mrit lisanndan duyulan pendtir skdr'da Merdimanh'dan gelir

Kalu beli:
Sz.

Ruhlarn Tanrya

sz verdikleri vakit -

Derdment: Dertli -

Pend:

SEVG NEDR
Canm
topraym

bedenimde olduka Kur'an'm kuluyum; (Mevlana).

seilmi

Muhammed'in yolunun

Biz Allah'm azad edilmi kullaryz ... eriat muammaya benzer; yol gsterir; ele mum almadan yol alnmaz. Yoldan geldin mi, bu gidiin, bu yryn tarikattr. Ulatn m, gidecein yere vardn maksadna eritin bu da hakikattr (Mevlana,

Mesnevi V.'in nsznden).

Puta tapanda Allah'a tapar (Muhyiddin bni Arabi). Gzel olan ne mahrum edilmek, ne de kendini mahrum etmektir, ama mahrumluk
duymaktr.

298

ALEV VE BEKTA R~ERi ANT_Q_l..p,_:ll_s_i--------------------------Akn,

maddi-manevi, btn balar krdna insan ancak sevgiliye hasrettiine bakarak sufler geici ak da ho grmler ve mecaz hakikatn kprsdr! demilerdir (Abdulbaki Glpmarh, 100 Soruda Tasavvuf sh: 79).
Ge~ek ak Tanr'ya

duyulan sonsuz sevgi ve zlemdir. Gerek ak gzele deil, gzellie,, tek kiiye deil, tme, bireye deil, topluma duyulan sevgidir (Abdulbaki Glpmarl, a. g. e. sh: 79).
AKILIIGI

boyunca evrim halinde olduuna inanlr. Kk yataki akl ile olgunluk yandaki akl arasnda fark olduu belirtilir. Akln geirdii aamalar Bektailer'in birsofra muhabbetinde u ekilde ayrm olduklarn gryoruz: insan

Akln

hayat

1 - Gece nurundan akl, 2 Gn nurundan

akl

3 - Ar nurundan akl 4 - Ak nurundan akd

Bunlar, son
noktas
insann gr alarnn,

olarak

tanmlanan ak

ermi insanlarn arasnda

inanlr.

ufkunun genilemesiyle ilgili tanmlamalardr. Akln nurundan akl'a 'akl- kl' de denmektedir. Akl- kle edindikleri ve aktardklar bilgiler aiSlndan fark olmadna

Gazzali ( l 058-1 l l 1), tasavvufu ve mutasavvflar sevdirmek iin abalam ve sonuta snniler bile tasavvufa byk deer vermilerdir. Kesin bilginin ancak sezgi ile elde edilebileceini savunan Gazzali, gerek bilginin gnl gzyle grlebileceini eserlerinde ilemi, imanla akl arasndaki uyumazlklar zebilmek iin arenin ancak tasavvufta bulunabileceini ne srmtr.
Akln hereyi zemeyeceine inanan mam Gazali, akln n karartarak slamn hala srmekte olan karanlk dneminin hazrlayclar arasna katlmtr. nsan, beyniyle insandr." denilmektedir. Bektai deyiiyle buras (beyin), 'teraziyi dengede tutan noktadr.
man'a

ancak 'akl'la gidilebilecei gr Hac Bekta Veli'nin Makalat'ndan alnan

u cmlelerle desteklenmektedir: "man akl zredir. Akl sultandr. Mesela iman bir

hazinedir. blis urudur. Akl hazinedardr. Hazinedar gitti, uru hazineyi nitti. Ve dahi bir kavilde iman koyundur, akl obandr, iblis kurttur. oban gitti, kurt koyunu nitti" Sonuta, Bektailer, akl olmadan iman olmaz demektedirler.

CESAR
zerine ok az bilgi olan Cesari'nin, ondokuzuncu yzyln ilk yar sylenir. Kendisi hem Mevlevi, hem de Bektai olarak tannr. Benderli'dir. Asl ad Hasan'dr. Gen yanda Kur'an' ezberlemi. Bir ara mezzinlik yapm, sonra Yenieri katipliinde bulunmu. Benderli Halil Vehbi'ye_hizmet etmi, onun iirlerine nazireler yazmtr. 1829'da ld sanlyor. Gerek
snda yaad kimlii

Cesari'nin Ankara Milli ktphanesinde ve Edirne

mevcuttur.
iirlerini

Kitaplnda

el

yazmas

iki

divan

bulunmaktadr. nklap Mzesinde de, vakfedilmi yazma dergiler arasnda, epeyce iiri

aruz lsyle yazmtr. Biz ki Rum abdahyz her yerde var dergahmz Hanikah akolur her dem ziyaretgahmz Hac Bekta- Veli'nin erleri derler bize Bendei mukbilleriz srr Ali'dir ahmz Terk tecridi fena bulduumuzdur lutfu Hak Grmz ki kendimiz pir menziline mstahak Men aref srr rmuzundan yr al bir sebak Okuyup ilmi lednn olagr agahmz On sekiz bin alemin, bu kainatn aynyz Nshai kbra v sura mmkinat aynyz Halkolunmu ne ki var eyay Zatn aynyz Nur ile pertev salar dnyaya Mihr Mahmz Zahida bu aka salik ak sadklarz Nutku Hak gftara malik ak sadl<lanz Sr'at ile hakezalik ak sadklarz irgrr maksut menzilgaha ali rahrnz Ey Cesari mbteladr seriri daim yerler eker illeimerdan Rstem, ya bodur ester eker Gah olur inler derunum, gah olur gamler eker Artar eksilmez gider bu nalei cangahmz

Terk tecridi fena: Tanr'nn niteliklerinden baka btn sfatlardan armmak. Men aref: "Kendini bilen Tanr'y bilir" anlamnda ber hadis - Sebak: Ders-

300

ALEVi VE BEKT_1_/ iiRLERi ANTOW.!J~'s_- - - - - - - - - - - -

Nsha-ya kbra ve sura : Byk ve kk rnek - Mihr mah : Gne ve ay Nalei cangah : Candan inilti - Gftar : Konuan - Pertev : Prlt - Hantkah : Kk tekke - Mukbil : Kutlu, mutlu, makbul - Mstehak : Layk - Agah : Bilen - Salik : Bir yola giren - Mbtela : Dkn - Ester : Katr - lmi Ledn : Tanr gizleri bilimi - ile : Krk gn bir yere kapanarak ibadet etme Cangah : Canevi.
LGL KAVRAMLAR

"Yz koyun srnen mi, yoksa dpedz yryen mi daha doru yoldadr?" u gzelim slam dininin insana verdii neme bakn. Allah'n, insanolunu yaratr ken ona, kendi ruhundanda fledii, Kur'an iinde birka kez buyrulur. nsan den~n o nurlu yaratk, nasl olur da byklerine saygy uaklk derecesine drr! (Maide suresi, 22. ayet). "Mescidlerde Allah'a yalvarrken bakasn katmayn. Allah'n kulu Muhammed, ona yalvarmak, namaz klmak iin kalknca, neredeyse evresinde toplar, birbirlerine girerlerdi. Ey Muhammed, onlara de ki: "Ben sadece yalvarrm ve ona kimseyi ortak komam. De ki: "Benim si,e zarar vermeye de iyilik yapmayada gcm yetmez. Benim yaptm, Allah katnda olanlar, onun grdklerini bildirmektir." (Cin suresi, 18-23. ayetler). Emri bi'l-ma'rf nehyi ani'l-mnker. Bu kutsal sz, "er'i emir ve yasaklarn halka teblii" anlamna gelir ve u ayetle ilgilidir: "cinizden hayra aran, iyilii emredip ktl men'eden bir topluluk olsun; ite onlar baafya erenlerdir." (Al-i mran, 104). . Mt kable en-temut. Sahih hadis kitaplarnda rastlanmayan ve fakat Hz. Muhammed'e ait olduu ileri srlen bu szn anlam udur: "lmeden nce .lnz". Sufilere gre bu "Fena f'llah" (Allah'n varl iinde yok olma) denilen makama bir iarettir.

EHD
Turgut Koca'nn kitabnda verdii bilgiye gre ondokuzuncu yzylda yaamtr. Bir Elimizde yaam hakknda ayrntl bilgi yok. Amerika Michigan Bektai tekkesi postunda oturan Recep Ferdi Baba'nn kendisine yollad "Mshczma islame the Bektashizma" "slam tasavvufu ve Bektailik" adndaki Arnavuta kitabn 344. sayfasnda ozan ehidi hakknda:
Bektai ozandr.

" ehidi'nin asl ad, Hac Emin'dir. Arnavutluun bakenti olan Tiran'ldr. Tarikata girmeden nce Tiran'm Byk camisinde imamlk etmitir. Tarikata, Krayla'l Hac Hseyin Baba'dan el alarak girmitir. Gl ve ustalki iirler yazmtr. Jirokastre tekkesinde, Asm Baba tarafndan iirleri toplanarak, divan haline getirilmitir." denilmektedir. zelliklerini olgulara dayal olarak somutihmal etmez. Bektailerin on iki imama ballk larn vurgular. Ayrca yine tarikatn inceliklerini, gzelliklerini derinlemesine yakalayan ehidi, iirlerinde bunlar cokulu bir syleyile kaln hatlarla izmitir. "Yar yaradan yara yat<lan dertlidir" diyen ak MUrcimi'yi aratmayacak bir sz ustas olduunu gsterir.
latrmaya alrken, ana k tutmay ehidi'nin bndan alnan

Bir iirinde

Bektai tanmn, Bektailerin

Sadeddin Nzhet Ergun'un iki nefesini veriyoruz.

"Bektai airleri

ve Nefesleri"

adndaki

kita-

-1Byle pirler erenler eyleyen cana ak olsun Srrn vermeyb candan geenler Srr srr eyleyen cana ak olsun
Sm srr buyurmutur

.. Bam yola bal buyurmu Ali.

Bu yol Zlfikar'dan keskindir beli Arifin esrarn ne bilr deli Srr srr eyleyen cana ak olsun Sen seni bildinse gel Hakl<:'a kavu Yoksa bu meydandan rak ol savu Kim ar- a'laya uamaz her ku Srr srr eyleyen cana ak olsun

Dinle karndam ibu meydanda Ne grdnse Hak'dr kalma gmanda Cemal-i Hakk' gr kamil insanda Srr srr eyleyen cana ak olsun
Hak.k'n

cemalini grdk hliveyda Etmiiz teberra kldk tevella Seri ver ehidi srr etme ifa Srr srr eyleyen cana ak olsun

Gilman :
ehlibeytin

phe

sevmediini

- Esrar : Sr - Hveyda : Apak - Teberra : Peygamberin ve sevmemek - Tevella : Peygamberin ve ehlibeytin sevdiini

'}f}:]:____Af:EVI VE BEKTA; i/RLER ANTOL._O __ Jl __ s __ --------------------

sevmek -fa: Fa etmek, aklamak, ayrtmak - Srr sr etmek: Gizliyi saklamak, yol kurallarn dmana amamak - Kevne : Mlke.

-2Gelmeden kevne bu kevni terk eden Bektaidir Kerbela-y ak iinde ser veren Bektaidir
Noktann esrarna mazhar db aynelyakn Men arefden ders alub nefsin bilen Bektaidir

Server-i alem Muhammed Mustafa'nn akna Fakr ile fahr eyleyb hrka giyen Bektaidir
ntikam almak dilerler Hariciden her zaman
Ziilfkar'n

Hazret-i

ahn

eken

Bektaidir

Alamaktan ah

gz ya deryasna gark oldular Hasen'in matemine zehr ien Bektaidir u evkinden bu gn kan dken Bektaidir

ah ahid-i Kerbela'nn ak

Ser verb

meydan- aka

ktida edb imam- Abidin Bakr'a Ca'fir-i Sadk yolunda ser veren Bektaidir
Kazm

ah- Rza geldi Taki v ba Naki

Ba- akn blblan

dem uran Bektaidir

ah Hase-i Askeri'ye asker olmu bi riya Mehdi-i ahr zaman bekleyen Bektaidir
M'.Jt

Ey

ehidi

kable en temiit srrna vakf olub lmeden evvel len Bektaidir.

Ser: Ba - Kevn : Varlk, dnya - Mazhar: Erme - Nokta : Hz. Ali'yi simgeler - Aynel yakm : Grmeye dayal bir tr bilgi, bu tr bilgiyi edinme yolu - Men aref: Kendini bilme - Fakr ile Fahr: Fakirlii ile vnmek (Hadis) - Gark: Gmlme - ktidar: Balanma - Blblam: Blbller gibi - Riya: ki yZllk - Mutu kalble en temt srrna vakf: Temiz, engin gnlle tanr gizlerine
renme,

bilme.

DERV TEVFK
stanbul'ludur. Yaam ve kimlii hakknda bilinenler, ondokuzuncu yzyln son ya-

bir Bektai ozan ve bestekar olduu, Mzka-y Hmayun denilen, Saray Musiki kurumunda grev yapt, Nuri Baba'dan el alarak tarikata girdii, 1889 ylnda ld dorultusundadr. Nefeslerinden ounu kendi bes.telemitir. (Medet senden medet Sultanm Ali) dizesi ile balayan nefesini Hseyni makamnda ve sofyan usulnde bestelemitir. Bugn bile zevkle okunmaktadr. duru, rahat bir syleyii vardr. iirlerinde Ali sevgisini cokuyla dile getirTrkenin arpc gzellik ve zellikleri iirlerinde hemen grlr. Bu iirlerde Tanr-Muhammed-Ali sevgisi doruktadr. Evreni ve her eyi bu leme iinde dnr ve yorumlar. Yine Tanr'y, evreni, insan hereyi bu dnce nda yourur, gl bahesi olarak yeniden yaratr, bu yaratma srer gider iirlerinde.
mitir.
iirlerinde Akc,

rsnda yaam

Tevfik,

Dervi

Tevfik, Geda Tevfik, Fakir Tevfik adlarn

-1-

kullanmtr.

Medet senden medet Sultanm Ali Dertliyim derdime dermanm Ali Her dem gnlm ire mihmanm Ali Glm glistann seyrann Ali On iki imamn ol ah sensin Muhammed Ali'nin hemrah sensin Bunca dknlerin penah sensin Glm glistann seyrann Ali Aman erenlerim amana geldim smail oluben kurbana geldim Her ne emir olur fermana geldim Glm glistann seyrann Ali
Dervi
Ykp

.J, Gster cemalini eyleme nihan

Yakyor

derunum atei hicran Pervaneyim dostlar em'ine hayran Glm glistann seyrann Ali
krar eyledim ben ikrara gelmedim

Alayp alayp yam silmedim Divane mi oldum kendim bilmedim Glm glistann seyrann Ali

Ey canmn cam gzel cananm Kapu:a gelmeye yoktur dermanm Bam zre tacm din imanm Glm glistann seyrann Ali

Tavtik kendin ryan eyleme mahzun gnlm viran eyleme Erenlere kar isyan eyleme Glm glistann seyramm Ali

304

ALEVi VE BEKTA !IRLERI ANTOLOJiSi

------------~------

-2Allah Allah deyup gel bu meydana Can, ba feda edp gtr kurbana Boyun ep yz sr ahtmerdan'a Erenler bu meydan er meydandr
ittinse ey dil mrid pendini
Takver

J..

Bu meydanda kelam atn pek snne Uyanm eran vahdet sndrme krarna balan gnl gezdirme Erenler bu meydan er meydandr erkan kurulsun Alsn goncalar gller kokulsun Srrn srreden cana akolsun Erenler bu meydan er meydandr Fakir Tevfik gayri derdin bitmez mi Hak erenler sana derman etmez mi Bu sersemlik artk senden gitmez mi Erenler bu meydan er meydandr
Uyansn eralar

boynuna ak kemendini soyunup kurtar kendini Erenler bu meydan er meydandr

Varln

Bismi ahtr cmlemizin penah Medet senden medet ahlarn ah Ho nazarla gr ey yzmn main Erenler bu meydan er meydandr

Dil: Gnl -

Pend: Nasihat, sz - Bismi ah: ah'n ad, yani "Ali'nin ad", Btn dualar, besmele gibi "Bismi ah" diye balar - Penah : Snak, snacak yer - Kelam ata : Sz at. (Sz vardr insan astrr, sz vardr insan yceltir. Onun iin "sz atn hzl srme")- Mah: Ay- Vahdet: Birlik.

-3Cemolup her yerde gruh-i Nac i Allah dost Muhammed, Ali arr Naciler bililptr srr Mirac Hnkar Hac Bekta Veli arr Erenler serdar fatihl'ebvap Mminlere Hak'tan buyruldu kitap Dergahna ahm ettim intisap Dilde zikrim Kzl Deli arr

.1.

Hak cemalin ezel grenler mail Mektebi irfandan ders alan amil Sadk olan ruhu insan kamil Ervah Ezelde beli arr
Mridin etein

koymaz elinden

sm-i Hayder okur ezber dilinden

Mrteza babnda can gnlden Geda Tevfik Seyenceli arr

Fatihiil'ebvap :

Kaplar ac

-Amil : Uygulayan - Bab : Kap.

-4Horasan mlknden Ruma geenler Hnkfu- Hac Bekta, ah Seyid Ali Hakikat tasndan arap ienler Hnkfu- Hac Bekta, ah Seyid Ali
. Biri yrtmtr cansz duvar

Biri mminlerin kblegahdr Biri Rumeli'nin padiahdr Biri Asmann mihr mahdr

- - - - - - - - - - - - - - -..---------------_P._RVITE'(FIK

305

Hnkar Hac Bekta, ah Seyid Ali Biri tlamtr cmle kffar Biri aklarn dili gftar Hnkar Hac Bekta, ah Seyid Ali

Biri slale-i Hayrlbeerdir Biri Al-i Ahmed nesl-i Hayder'dir Bu iki birlik de hakka mazhardr Hnkar Hac Bel.ta, ah Seyid Ali

Geda Tevfik byle oldu beyanm Tarik-i mstakim rah erkanm Ervah ezelden benim imanm Hnkar Hac Bekta, ah Seyid Ali

Hemrah : Ayn yol - ntisap : Mensup olma, seme - Amil : renci - Gftar : Sz - Hayrlbeer : Hz. Muhammed - Mazhar : Erme, aama - Tariki ms takm : Doru yol, Bektailik - Edbane : Efendice, kibarca - Visal : Kavuma,

-5Ltfeyle her nazarda, Nuri Baba sultanmz Kabul etmi ezelde, Nuri Baba sultanmz Kim ki girer bu meydane, Durmak gerek edibane eder Hak canane, Nuri Baba sultanmz

Vasl

Arif isen idrak eyle, Kulak tut szm dinle Andan baka var m syle, Nuri Baba sultanmz
Bilmediin bilse

ster

gerek, Erenlerden eyle dilek isen Hakk' grmek, Nuri Baba sultanmz

Pirden aldk ikrarmz, Verdik abd peymanmz Her derdedir dermanmz, Nuri Baba sultanmz
rfanna, kemaline, evirdik yz cemaline Gtr bizi visaline, Nuri Baba sultanmz

Fakir Tevfik her dem syler, Bundan baka kapu neyler Elbet bize himmet eyler, Nuri Baba sultanmz

-6Selam olsun canm Ali, Ehli Beytin ah Ali

Kendi Ali,

an

Ali, Medet senden Hnkar Ali

Noldu ol nuru mcessem, Bir dahi'ben nerde grsem Yoluna can ser versem, Medet senden Hnkar Ali

306_

ALEV VE BEKTA JiRLERl ANTOLO!./g___ _ _ _ _ __

Elimiz balanp kaldk, Akn glenine daldk Gl verdik te diken aldk, Medet senden Hnktir Ali
Makamn

daim ola, Elin tutan safa bula Korkma ey can gir bu yola, Medet senden Hnkar Ali Kurban olsam erkanna, Hem din hem imanna Medet senden Hnkar Ali

Razym ben fermanna,

Seni ikrar eden cahil, Ol kendi nefsine kail Oldum ben hsnne mail, Medet senden Hnkar Ali Gln
koklasn

Kurtulaym

nadan, Ky! kal ksn aradan bu yaradan, Medet senden Hnkar Ali

Ate sald canma, Gele cananm yanma Yzler srem sultanma, Medet senden Hnkar Ali

Canm

Nazar eyle benden yana, Taze hayat gelsin bana kurban olsun sana, Medet senden Hnkar Ali Kul oldum bendeyim bende, Benim ak efkende tende, Medet senden Hnktir Ali

Rahatm kalmad

Ali Baba balar tac, phesiz ol Bekta Hac Odur dertlerin ilac, Medet senden Hnkar Ali Zikr fikrim sensin her dem, nayet kl eyle kerem Aman saki getir bir dem, Medet senden Hnkar Ali Benim Tevfik syler sz, Doru ola Hakk'az srem yz, Medet senden Hnkar Ali

Eiine Nur-

Mcessem: Varlkl nur, cisimlenmi nur - Kail: Raz- Zikir: Szle ibaGl bahesi-Efgende: Yklm, yere atlm - Kyl kal: Dedikodu - nayet: Yardm, iyilik - Erkan : Yol - Hsnne mail : Gzelliine hayran Nazar eyle : Bak.
det-Glen:

AL LHAM DEDE
Asl ad Ali'dir. Eskiehir'in Seyit Gazi ilesindeki Scaeddin Dede dergahna mensup olan Ali lhami Dede, ondokuzuncu yzyln, son yarsnda yaam bir Bektai ozan. Seyyid Gazi tekkesi postuna oturan, Pir Mehmed Dede'nin oludur. Babasnn lmnden sonra, bu tekkenin postunda oturmutur. Yaamnn sonunda, gzleri kr oldu. 1892'de lmtr. Cokulu, akc, duru bir syleyii vardr.

Gizemcilik felsefesinin zmleni ilkelerinde yatan dorularn nda, AllahMuhammed-Ali-Ehlibeyt ve Hnkar Hac Bekta sevgi.si ve saygsyla gnl ve beyni dop-dolu olan Ali lhami Dede bu sevgisini romantik bir coku iinde Trke'nin kvrak incelikleriyle ve derinleen duru gzellikleriyle cokun bir rmak eklinde, zamana ve insanlara iir olarak armaan etme enginliini gstermitir. Bektai tarikatnn inceliklerini ve gzelliklerini bu iiirlerde ak-seik olarak grmek mmkndr. Hece ve aruz lsyle bir ok iirler yazmtr. Mehmed Tevfik Oytan'n Saadeddin Nzhet Ergun'a gnderdii nefesleri ile dier baz iirlerini sunuypruz.

-1ki turnam gelir ba cigal

,J, ki turnam gelir rengi Ca'feri

Biri mam Kazm ol yol rehberi Biri mam Rza Horasan piri Elen turnam elen Ali misin sen Yoksa Hac Bekta Veli misin sen Turnalar Hicaz'dan skn eyledi Muhammed Mehdi'yi yakin eyledi Hakikat ehlini memnun eyledi Elen turnam elen Ali misin sen Yoksa Hac Bekta Veli misin sen Turnalar geldiler verdiler selam Aldm selamn eyledim kelam lhami phesiz grdm vesselam Elen turnam elen Ali misin sen Yoksa Hac Bekta Veli misin sen

turnam elen Ali misin sen Birisi Muhammed birisi Ali Elen turnam elen Ali misin sen Yoksa Hac Bekta Veli misin sen
ki turnam gelir rengi yemyeil Biri mam Hasan ol pak- nesil Biri mam Hseyn cennette bir gl
Elen

Elen

turnam elen Ali misin sen Yoksa Hac Bekta Veli misin sen

ki turnam gelir rengi krmz Biri mam Zeynel srelim yz Biri mam Bakr edem niyaz Elen turnam elen Ali misin sen Yoksa Hac Bekta Veli misin sen

-2A dilber ben senin meddahn oldum Goncalar alm hsnn ilinde evk ile tyor bak gece gndz Dinle nameleri can blblnde ile kitab- hsnn yazarm Ahu gzlerinde kald nazarm Geceler subhe dek alar gezerim Deirmenler dner emim selinde
Tutmuam Ak

J, Ruz eb mu'tadm manend-i hezar

ah zar Dnemem yolundan olsam da berdar Mansur'a benzedim zlfn telinde Teslimin rzaya baladm kendim Geer mi akdan zlf kemendim Yeil rdek avcsym efendim Sayyad- ak oldum dostun glnde
Glen-i akna arz-

bu rah sabitim billah Severim Hayder'i anarm her gah Kimi Kzlba der kimi ak klah Gezer bu lhami Halkn dilinde Menendi hezar : Blbl gibi -

Berdar : Aslmak - Sayyad : Avc

--3-

Gezmendi serseri ey deli gnl Delil burhann Kur'an var iken Sen de al nasibin er muradna Meydan- ak ire irfan var iken Geldi muhib oldu sevdaya gnl Bam uratt gavgaya gnl Nasl teslim olur vaya gnl Beni halk eyleyen Subhan var iken

J, Nefret ettim u cihann varndan

Gnl vazgeer mi ah zarndan Korkum yoktur cehennemin narndan Pirim Ali gibi arslan var iken Ben muhibbim der de yzme gler Arkamdan zemmeder diini biler Ya'ni erenleri aldatmak diler Kendinde bin trl noksan var iken

lhami oyunbaz temezsiniz Ucuz baha ile satamazsnz Pelengin kavidir atamazsnz Seyyid Battal gibi sultan var iken
Ak klah : Alevi - Rab : Yol - Suphe dek: Sabaha kadar - Berdar : Aslma Sayyad- ak : Sevgi avcs - Gezmendi : Gezen, gezici - Delil-i Burhan : Kant belgesi - Muhib : Talip, seven - lgva : kicirlik, etan kartrmas - Nar : Ate - Zemmetmek : Arkasndan kt konuma.

LHAM/

309

-4Alem-i ervahda bezm-i Elestte Muhammed Ali'nin nurudur vallah Zuhur edb kffar askerin kran Elinde Zlfikar Ali'dir billah ler d alemde birlie yetti Beler de anlarn <lamenin tuttu Birlik lokmasn yediler yuttu Dameni pak olan pirlerdir billah

J.

On drt ma'sum pak en iki imam On yedi kemerbest cmlesi tamam Anlarn vechine alnd kalem Hatt- istivada krklardr billah Sultan Sf;aaddin Seyyid-i Battal emir-i ehamet kafire katta! Anlarn bendesi lhami abdal Pirim Hac_ Bekta Hnkardr billah

-5-Kendi noksanm bilip arif ol Kimsenin aybm gzetme gnl Yetmi millete bir nazarla bak Hak sevmi yaratmi sz etme gnl
Sakn kalla
Diizelni

J.

Bu kzl, u ak ba diye hor bakma Kendini gz gre atee yakma Kendi yaptn aleme takma Yareli ciere tuz ekme gnl eyleyip yalanlar atma burada halk aldatma Kheylandr diye merkebi satma Alemin gzne toz ekme gnl
urada Tellallk

olup lakrd dzme Kimsenin alemde gnln zme

bir
ii yanlp

bo:t:ma

Isnm

dilleri buz etme gnl

Yz bin altn alsa yevmiye bir er lrse mirastan sana ne deer Akraba, kabilen olursa eer Hakkna kail ol naz etme gnl

ki yzllkle olma mnafk Tamu ateine byleler 1.yk Anlar adem deil, hayvan- natk Elhazer! Anlarla sz etme gnl.

lhami halini dn bir syle Dnyaya gelmekten maksat ne byle Hakk'n hikmetine ok kr eyle hmale dp de az etme gnl

-6Ta ezel bezminde ben seni sevdim Muhabbet eyledim candan a sunam Muhammed Ali'yi candan seversen Ayrma gnln benden a sunam Kirpikleri oktur kemandr ka sinemde banmn ba Didelerim dkt kan ile ya Varaym gideyim burdan a sunam
Ald

J.

Ben sana canm eyledim feda Seni bana verdi ol gani Huda Fatma neslin mi, nedir bu eda Bir tel mi kopardm senden a sunam Ben seni sevmiim gnlden candan Hi senin haberin olmad benden Ferman m okunur tozdan dumandan Dudan lalinden demden a sunam

310

AlEVi VE BEKTAi i/RURi ANTOLOJiSI

~~~~~~~~~

Ey sunam gnlden karma beni Felee mi verir lhami seni Bir dolu kerem et mest eyle beni Elinde tuttuun camdan a sunam
Dem geldi semahnda hzlanma aamasnda bu iir ezgiyle birlikte sylenir.

Meddah : Oyuncu - Peleng : Panter - Lal :

Krmz.

-7Bir grte gnlm hsnnle hayran eyledin Akbet ey meh beni mehun- devran eyledin Kavs-i ebru, tir-i mjgamndan artk el'aman Sinemi prerhe kldn, didemi kan eyledin
ak ak-i hasret oldu camei sabr- skun Fart-i suziten beni bir dmen-i can eyledin

Neydi evvelki niyetler, nevaziler, derig Grdm ol demlere imdi peiman eyledin
Hasl biare lhami yi yaktn atee
Ab- nab-

ltfile ayar- adan eyledin

Kavsi ebru : Yay gibi kal - Ti-i mjgan : Kirpik oku -- Came : Elbise - Fani suzi : ok yanan - Nevazi : Tatl dil dkme - Diri : Eyvah - Ab- nab : Tatl erbet - Ayar : Dman - adan : Sevinmek - Mehun-u devran : Dolu
dnya,
doldurulmu

zaman.

-8Ey peri dil glerinde var m cevlarn senin Drl renk sende mkemmel var m elvann senin Ne gzel resm eylemi stad kanla kirpiin yle sermest eylemitir halk devrann senin Saye salm kfr-i zlfn nokta-i gerdanna Hkmeder iklim be iklim nutk- fermann senin Arz eder cmle halayk beyte secde etmee n cemalin secdesidir bana ihsann senin Okudum levlake levlak anladm esrarn stemem cennet iinde hur u glmann senin Cahil-i hodbin ne bilsn evliyann remzini Kerbela-yi ak iin lhami kurbann senin

----------

LHAM

.311_

Elvan : Renk - Sermest : Kendinden geme, ok sarho - Saye : Glge -Halayk: Yaratlmlar- l..evlake levlak lema halakt-l eflake: "Sen olmasaydn, sen olmasaydn yeri g yaratma.dm" anlamna gelen kutsal bir hadis. -- Hodbin : Bencil, kendini beenmi - Remz : Simge, sembol - Sermest : Sarho, esrk Hayvan natk : Konuan hayvar -Elhazar : Sakn- .Kattal : ok ldrc emir-i ehamet: Yiitlik, cesaret klc - lvga: A.drma, batan karma, yolunu artma, ayartma - Cieh : Ssl - Prerhe : ok jazla yara - ak ak- hasret : zlem para para etti -- Fart : Ar, akn, takn - Cevlan : Dalma gezinme.
HAZRET- BRAHM'N DOGUUNlJN YKS
Kuran- Kerim'in En'am suresinden rendiimize _gre; brahim Peygamber daha kk yalarda putlara tapmann sama olduunu sezmi, Allah'm ok daha baka bir varlk olduunu diinmeye balamt.

Kk brahim gece, gndz bu dncelerle bunalrken bir gece ok parlak bir yldz grm:

"Herhalde Allah bu olacak", demiti. Fakat yldz bir sre sonra batp kayboldu. Yine bir gece de gzleri aya takld. Ay, daha nce da batp kayboldu.
grd yldzdan

ok daha parlak ve byktli. Fakat bir sre sonra o

brahim bu bunalmlar iindeyken bir sabah da gnein douuna dikkat etti.

imdiye
batp

kadar grd en parlak, en byk varlk buydu. Fakat akam olurken bu da

gitti.

brahim:

- Byle batp kan varlklar Allah olamaz, diyerek gerek kendisine peygamberlik verildi.

Allah'

buldu. Sonra da

Hz. brahim, Kur'an' Kerime gre Tanr'nn emri zerine olu smil peygamberi kurban edecei srada Allah gkten kurban olarak bir ko gnderdi. Hz. brahim'e: Kulum seni denedim. Buyruu z ocuuna bile uygulamaktan ekinmedin. benim buyruuma can pahasna bile uymaktan ekinmedi. Gelecek kuaklara da rnek oldunuz. Sizleri dllendirmek zere kurban gnderdim. Olun smail'in yerine onu kurban et buyurdu. Olunda

Bu yk, Hz. brahim'in soyutlama, genelleme bi:leme yntemleriyle Tanr'y nasl sevgiyle, itenlikle smsk bal kaldn, hibir buyr~una kar kmadn hepsine itigsterir.
arayp saptamaya altn, Tanr'y bulduktan, yarata~a kavutuktan sonra da O'na nasl

razsz uyduunu

312

ALEVi VE BEKTAi RLF..Ri ANTOWJS

LGL KAVRAMLAR

1 - Oru: Gerek olmayana, yanla, ktye kar insann taknd korunmac Nefsin terbiyesidir. Aleviler, Muharrem aynda 12 gn matem orucu tutarak mam Hseyin'i de anarlar.
tavrdr.

2 - rtmek: Kapanmak... Azn rt, kapy rt derler. Kapa szn kullanmazlar. 3 Padiah: Tanr ... Tanr varken, onun yansmas olan insan da var olmutur. Bu nedenden, Tanr da en eskidir, insan da ... Buna, "Kul kadim, padiah kadim"
denilmitir.

4 - Palheng: Eskiden, 12 mam' simgeleyen 12 keli olarak yontulan ta.

EMS BABA
Ondokuzuncu yzyln, son yarsnda yetien bir Bektai ozan.dr. zmir'de dodu.
zmir Bektai tekkesi postniinlii yapt. Tahminen 1310 (M. 1892) tarihlerinde vefat etti. stanbul konservatuvar tarafndan yaynlanan "Bektai nefesleri" nin ikinci cildinde

onun Hseyni

makamndaki

bir bestesinin

notas bulunmaktadr.

Bu eserin gftesi

yle:

Gster cemalin em'ini yansm odia pervaneler Devlet deil mi aka em'ine kara yaneler
kilisiyle balayan nl bir manzumedir. Ancak bu iir ondokuzuncu yzyln nl Halvetilerinden Sivas'l emsi'ye aittir. Halbuki Abdlbaki Glpnarl bu eser iin verdii notlarda tamamyle yanl olarak bu manzumeyi ondokuzuncu yzyl Bektailerinden bi rine mal etmekte ve bu konuya ilikin olarakda unlar sylemektedir .
"emsi Baba'nn Trhala civarnda yaam bir Bektai olduunu sylerler. Zaman malum deildir. Saadeddin Nzhet Bey'in yazdna gre zmir Bektai tekkes\postniini bir emsi Baba daha vardr ki 1310 tarihlerinde lmtr. Bu nefesin hangisi jarafndan / sylendii mehuldr" der. (Bektai nefesleri il, 212) Bu grten hangisinin doru olduu ak bir ekilde kantlanamamtr.

Derdimizdir bizim Muhammed Ali Zeynel'aba'dandr bunlarn hali Hasan Hseyn'e demiiz beli man olsun karde gman olmasun Muhammed Bakr'dr ayn- Muhammed Musa-y Kazm'dr Mazhar- ebced Ca'fer-i Sadk'dr esrar- Ahmed man olsun karde gman olmasun Ali Mus-er-Rza ah- Horasan Muhammed Taki'yle dner bu devran Ali Naki'dendir bilcmle erkan man olsun karde gman olmasun
emsi

J..

Hasen-i Askeri Hakk'n cemali Muhammed Mehdi'de buldu kemali Pirimiz Hnkar Hac Bekta Veli man olsun karde gman olmasun On iki imamn kulu kurban ardeh-i ma'suman ah- Merdan' Cmle m'minlerin din iman man olsun karde gman olmasun Ey aldanma akla karaya gzle dam- belaya Mridine balan girme hevaya man olsun karde gman olmasun
Dmeyesin
karde

Dam :

Tu.ak

Baba kemter bir edna kuldur meclisinde bir gonca gldr Ruz eb yaran alatma gldr man olsun karde gman olmasun - Ruzu eb: Gece gndZ - Gman : Kuku.
Krklar

314

Af...EVl Vli

BEl\0f_1i1RLERI ANTOL!)J!SI __

- - - - - - - - - - - - -..

YUNUS PEYGAMBERN YKS

sa'dan nce Irak'ta yaam olan Asurlular putlara tapyordu. Tanr onlar doru yola davet etmesi iin Yunus'a peygamberlik verdi. Fakat onlar Peygamberlerini dinlemediler, hatta alaya aldlar Ona trl ikence ve bask yaptlar.

Hz. Yunus

Asurlu']ar Tanr'ya ikayet

etti, cezalandrlmalar iin

yalvard.

Ulu Tanr, gn iinde imana gelmezlerse cezalandrlacaklarn bildirdi. Yunus Peygamber, Tanr'nm gazabna gene alayla karlat.
karanlkta brakan kaln
urayacaklarn anlatp

tekrar imana ard ve

nc gn Hz. Yunus, bir maaraya gizlendi. Az sonra genizleri yakan, her taraf bir duman, Asurlularn byk kenti Ninova zerine kt.
Tanr'da

Asurlular bu ilahi gazaptan korkup imana geldiler,

drd.

ldrc

duman

kal-

Yunus Peygamber, maaradan kp da Asurlulan ayn durumda grnce Tann'nn henz vermediini sanp Allah'tan kuku duyar gibi oldu. Kamak iin bir gemiye bindi, fakat denize dt. Yani gemi su alnca yolcular iimizde bir uursuz var dediler kur'a ektiler, Yunus'a kt. Yk hafifletmek iin Yunus'u denize attlar.
vaadettii gazab

Hz. Yunus, byk bir balk tarafndan yutulmu, baln karnnda tvbe etmi, tvbesi kabul edilerek affedilmitir. Yunus peygamber baln karnnda kimilerine gre 6 gn kimilerine gre 40 gn kaldktan sonra avclar tarafndan yakalanarak ldrlmesi sonucu baln karnndan karlm bylece, Tanr iin duyduu phenin cezasn ekmiti.

MUALLM NAC
yaam, air, ya7.ar, retmen, diplomat, tarihci ve dil uzmandr.
eitimi

Tanzimat edebiyatnn nl isimlerinden olan Muallim Naci, o;dokuzuncu yzylda \

1850 ylnda stanbul'da dodu. Babas Sara Ali Bey'dir. Asl acl mer'dir. Medrese grd. Arapa, Farsa ve Franszca dillerini ok iyi biliyordu. Bir sre Kk Sait Paa ile Rumeli ve Anadolu'yu dolat. Galatasaray Hukuk okulunda Edebiyat tarihi dersleri retmenlii ve Dileri zel Kalem mdrl yapt. Tercman- Hakikat, Saadet, Mrvvet gazetelerinin yneticisi ve yazardr. 189l'de stanbul'da ld. Divanyolundaki trbe'de topraa verildi. Bir ok eseri vardr. En nls "Lgat- Naci" dir. Eski stanbul arifleri ve Bektaileri kendisini "Mes'ud-

harabati"
girmitir.

adyla anarlar. 1887 ylnda Rumeli Bir ok konuda yaptlar vardr.

Hisar Bektai dergahnda

el alarak tarikata

-1-

Ey gonce, alma, yr nadan arasnda Hi gl m biter har- mugaylan arasnda

Ayar-'siyeh ruye niin mail olursun Olur mu melek, ey peri, eytan arasnda

hvan sanuben srrn fa etme rakibe

Gr noldu eha, Yusuf'a ihvan

arasnda

Zlfnle hattn serv-i kaddin ba- ruhnde ol gl gibidir kim yire reyhan arasnda
Almad hi sofi-i har teb'ile Naci Mmkn mdr insan ola hayvan arasnda

-2Cam- akn nu Ne'ayab- halka-y

edip hayran olan Bektaileriz rindan olan Bektaiyiz

izz cah- erh-i na-hemvara yoktur meylimiz Cmle var terk-edip ryan olan Bektaiyiz

316

ALEV VE BEKTAi RLER/. ANTOLOJZ_i- - - - - -

Zahid-i hod-bin bizi kerev grp ta'n etmesin Rehneverd-i Htta-y irfan olan Bektaiyiz Murden ez'aftr amma kalb- fersudemiz Gnlmzde irler pinhan olan Bektaiyiz Sayesinde Hazret-i Hnkarn ey Naci mdam Dem urub devran srp adan olan Bektaiyiz
Cam- ak: Ak kadehi - Ne'eyap: ok ne'eli - Halka-y rindan: Rint/er veya kalenderler topluluu - zz cah : Yksek mevkiler - erh : Devran, a Kerev : Yalpalayarak yrmek, ayaklar birbirine dolamak - Na-hemvar : Yokluu ile varl belli olmayan -Ta'n: Knama - Rehneverd-i htt-y irfan: irfan yurduna koarak gitme - Mur : Karnca - Ez'af : elimsiz - Fersude : Ypranm. ihtiyarlam irler : Arslanlar - Pinhan : Gizli - Saye : Glge, himaye - adan : Sevinli - Mes'ud- Harabati : Meyhanede mutlu olan Mugaylan : Devedikeni - Ruy : Tun - hvan : Sadk, samimi, candan dostlar Mdem : Srekli, daima.

-3Ey Ey ne geldin bana meyhaneyim ben ak ne sevdin beni divaneyim ben

neve

Misbah- beka pertev-i iret ki akm Yanmakla tkenem per pervanemiyim ben
Lutf- gherim zahir iken erh galat- beyyin Fark etmedi gencinemi viranmiyim ben

Seyreyle ser-i sebzimi gelsin de bahann Hak-i siyeh ire kalacak danemiyim ben

Naci yeter avareliim glen-i kudse

Pervaz edeyim blbl-i bi-lane miyim ben
(Atepare Neve:

ve erare s: 185)

Sevin, hafif sarholuk- Misbah beka: Sebat yzgeci - Pertev-i iret: Per : Kanat - Lutf-i giiher : nci bolluu - erh : Dnme - Galat beyyi : Ak yanl - Gencine : Hazine, define - Seri Sebz : Talihli, yeni yetimi - Pervaz : Dnme - Bi-lane : Yuvasz.
ki ienlerin parlakl --

AHMED TALB RAD BABA

Kimlii ve kiilii hakknda ayrntl bilgiler olmayan Ahmed Talibi radi Baba, on dokuzuncu yzylda yaam bir Bektai ozan olup, anakkale'Iidir. Uzun zaman kendisini Uaki tarikatndan olarak gstermitir. Son dnemde Bektai olduunu aa vurmu tur. Ancak, hem Bektai, hem de Uaki olarak tann_r. cazeti Hakk-i Mrebbi'dendir. Ahmed Talibi radi Baba'nn taraftarlarna, Nazenin Ual<l de derler. 1883'de lmtr.
iirlerinde

hem Bektailik, hem

Uakilik

inan ve

grleri

egemendir.

Divan vardr

ama yaynlanmamtr.
-1-
Eya sfatndan

soyun, Gel gr bizim esrarmz Kalbin evin pmur eder, man ile ikranmz

n Hak buyurdu (Klley), Sen Haliki bilmez misin Bir yz kalr baki hemen, Gr sen bizim pazarmz
lmelyakin bildin ise, Aynelyakin ermek dile

Hakkalyakin grdk ayan, Refey'ledik inkarmz

Layk mdr

Ahsen

sfat

insan olup, Hayvan sfatnda kala ademdrr, Tevhidi Hak ezkrmz

radi' yi irat eden, Viranesin abat eden Hakk, Hulusi asl zat, Mridimiz, mimarmz

Pmur: ok nurlu, aydnlk - Klley : "Her ey yok olacaktr. Yalnz Tanr'nn yz kalacaktr." anlamnda bir ayet. - lmelyakin: Bir eyi bilgi yoluyla bilmek - Aynelyakin : Bir eyi grerek bilmek - Hakkalyakin : O eyi olgu yoluyla bilmek. Yani (bilmek, grmek, olmak) -Ahsen: Gzel, iyi -Ahsen-i sfat: Ahseni takvim ayetine iaret, manas "Ben, insan en gzel biimde yarattm." - Sfat : Nitelikler -Abat: en, bayndr- Ref: Kaldnnak- Ezkar: Zikirler, bildirmeler - rad : Aydnlatan -Abad : Mamur, onarlnu.

318

ALEVi VE BEKTAi iRLER ANTOLOJS

-2Bir gnah ettirnse ya Rab afv gufran sendedir Bir sevabm yok benim her crm isyan bendedir
Mafiret kan

Rahmetin

deryasna dse gnahm

keremsin ey ehinah- cihan kandedir

Hayr er senden idn biirem amma yine tinap etmek gerektir nchydcn n tendedir
Akann korkusu Haktan cda olduudur Bir nefes klma cda gnlm sana efkendcdir Kullarna sen yaknsn daima ya Rabbena Gaflet ire bilmediler dilleri berkendedir

Zatn

D cihanda pakolan diller nazargahn senin dillerde ispat eyleyen glendedir

n Aziman bildin hamdllilah Taliha Pir Hulusi nazenin Uaki' ye dil bendedir

A vf gufran : Af ve balama - ehinah : ahlarn ah - Nehy : Yasak ctinap : ekinmek, saknmak - Aziman : an ok yce - Kan kerem : Cmertliin kayna - Cda : Ayr dmek Mafiret : Yarglama, gnahlarn balanmas - Kandedir : Nerdedir - Etkende : Tutkun, bal - Hamdlillah: Tanrya kr Berkende: Sklm, koparlm - Nazenin : Narin ince Tarik-i nazenin : Bektai tarikat - Neyh : Yasak - Gatlet : Bo bulunma, dalgnltk - Du cihan : iki cihan, dnya-ahret- Pak : Temiz - Nazargah : Baklan gzlenen yer - Glen : Gl bahesi.

ABDN BABA
Ondokuzuncu yzylda yaam bir Bektai ozamdr. Nazm tekniine egemen olup, aruz lsn ustalkla kullanmtr. Bektailer arasnda ulu olarak tannr. Leskovik'te kendi kurduu tekkesi vardr. lm 1895 dir. Tekkesi hakknda Von Hasluck, "Bektailiin Corafi Yaynm" adl yaptnda geni bilgi verir. mrnn son dneminde ayaa kalkamaz olduu, adn sorduklarnda; kada "Yal~z Ali" diye yazd sylenir. Abidin
Baba'nn

Arnavuta bir nefesi:

-1Me myhyr te Nubevvetit Dhe me shpat te Velayetit Me nam te Shebbir Shebbetit Erdhi Zati Paq Hunkar
Me urtesin'e Hasanit Me xhemal t'mam Hyseynit Me ibadete Zejnelit Erdhi Zati Paq Hunkar

,J.. Gazebn'e la si Qazimi

Ali Riza desti gjiri Ehli Beytit kur i thirri Erdhi Zati Paq Hunkar
Xhumerd si Teki Xhevadi Ali Neki zati paqi Asqeri tregoi sifati Erdhi Zati Paq Hunkar

Si Bakiri u-deftua
Si Xhaferi u-Ievdua Me Qemal u-lartesua Erdhi Zati Paq Hunkar

Mehdii sahip zemani Eshte Yet' ay Sultan Me aslk thirr Abidin aman Erdhi Zati Paq Hunkar
aratrmac

Bu Arnavuta nefesin deerli olarak evrilmi ekli yledir:

"Peygamberliin

Turgut Koca tarafndan Trkeye dz

yaz

Hasan ve Hseyin'in

belirledii,

mhrnn, Evliyaln yceliinin, ebber ile bber adyla anlan tertemiz zl Evliyalar Hnkar Hac Bekta-i Veli geldi.

"mam Hasann stn ahlakn, Hseyin'in gzel yzn ve imam Zeynel'in ibadetini bize hatrlatan tertemiz zl Evliyalar Hnkar Hac Bekta-i Veli geldi. "mam Bakr'n davetini, imam Cafer'in methini kantlayan btn olgunltklar ve ycelikleri kendinde toplayan tertemiz zl Evliyalar Hnkar Hac Bekta-i Veli geldi.
"Kazm

srrnn nianlarn

gibi fkesini yenen, Ali Rza gibi dknlerin elinden tutan, Ehl-i Beyt'in gsteren tertemiz zl Evliyalar Hnkar Hac Bekta-i Veli geldi.

320

ALEW VE BEKTA/ iiRLERi ANTOLOJSi

----

"mam Taki Cevvad'n cmerdlii ve Ali Naki'nin soy temizliiyle, irramAsker'in ce-

saret niteliini gsteren tertemiz zl Evliyalar Hnkar

kyla

Hac Bekta-i

Veli geldi.

"mam Mehdi gibi zamann sahibi ve gerek kutbiyeti ile sultan olan ve bunlarn a

Abidin' in aman dedii tertemiz zl Evliyalar Hnkar Hac Bekta-i Veli geldi."

-2Kurmu olduu

Leskovik tekkesi iin yazd kitabesi

yledir:

Gel ey can durma bigane makam ainadr bu Garib binevalar meclisi cayi safadr bu
Derun hanikaha zikr tevhit ile saykal ur Huda v Mustafa v Mrteza'dr bu

Nazargah

Hatice Fatma'dr mminatn badii feyzi Rmuzu ehri ilmin rehberi ah gedadr bu Bu dergahn mukimi akeri ebbir ebber'dir Gel ey zakir bu zikre tekyei Zeynel'aba'dr bu Muhammed Caferi Sadk dahi Kazm Rza tahkik Taki takvagehi oldu Nakii canfezadr bu Sipahi Askeri'dir cmle dervii bu dergahn Nigehdar Muhammed Mehdii sahiplivadr bu

Abidin bin ikiyz doksan te bermurad oldu Mcerrethanesi Bektai Balm rehnmadr bu Bigane : Yabanc - Aina : Halden anlar, tamdk - Garib bineva : Kimsesizlik - Derun hanikah : Tekkenin iinde - Zikr tevhit : Tevhit zikriyle - Saykal ur: Gnln temizle - Nigehdar: Gzetleyici - Rehnma : Yol gsteren Nazargah : Bakt yer - Badi feyz : Bolluk yeli - Mulkm : Oturan - aker : Kul- ebber bber: Hz. Hasan ile Hz. Hseyin - Takva gebi: Allah'tan korkanlarn yeri - Canfeza : Cana can katan - Saluphva : Bayraktar.

MAZHAR
Bu ozan zerine hi bilgimiz yok. Ancak, iirlerinden kimi sezilerle 19. ikinci yarsnda yaad sylenebilir. Dili sade, duru ve cokuludur. Hakikat bann gonca gln Deren bilir, dermeyenler ne bilir Can kurban edip canan yoluna Veren bilir, vermeyenler ne bilir Tadan bilir hakikatin baln Dahleylemez ehl-i akn halini Can gzn ap dost cemalini Gren bilir, grmeyenler ne bilir Mazhari deli ah-u firkate Ruz-u eb yanmakta derd- mihnete Harabat postunu knc-i gurbete Seren bilir, sermeyen ne bilir
yzyln

Dahi : Girme, karma-etki - Ruz u eb : Gece-gndz - Frkate : Acya, ayrla - Der- mihnet : Sknt, dert, bakasna muhta olma - Harabat : Tekke, meyhane - Knc-i gurbet : Gurbet kesi anlamna gelen bu deyim tasavvufta ruhun Tanr'dan, varlk btnlnden ayr kaln vurgulamak iin kullanlr. Gizemci gr, Tanr kendi iJzndeki gzellikleri grerek bunlar sever, onlara hayran olmas sonucu, kendi zatnn aynasna bu gzellikleri yanstarak "Kn-ol" der. Bu kutsal buyruk zerine zatnn aynasna yansyan gzellikler evren ve doada grlen tm varlklar eklinde tecelli eder, grnr, belirir. Bu grnt insan iin daha deiik durumlarda ortaya kar. insann bu geri.el tecelliden daha sonra var edildii gizemci felsefede belirtilir. nsan yeryznden byk meleklerden Azraile getirttii kuru amur-balk-topraktan kendi kudret nuruyla yourup, yaratan Tanr, insan bedenine kendi z nurundan da bir para koydu. Bilgi ve bilme yeteneklerini ona verdi, yaratt. Yoktan var etme olmad anlalan bu olgu sonucu ortaya kan ilk insana, Tanr meleklerin, cinlerin Ademe secde etmelerini buyurdu. Byk meleklerden biri olan ve atein dumansz yalmndan yaratlm olan Azazil adl melek bir yllk ibadetini keserek dier meleklerini de yanma alarak Tanrya kar kt. "Bizden bu insann stnl ne? o kan dkc, acmasz bir varlk olacaktr" dediler. Tanr o sizden stndr, hereyin adn, sizin bilmediklerinizi biliyor, isterseniz gelin sorun dedi. Meleklerin bilmedikleri varlk isimlerini, eitli konularda onlarn bilmediklerini

J]:_2_ __ALEVfy_;_BEKTA1 iiRLER/ ANTOLOJiSi

bilen insan karsnda Azazil dndaki tm melekler itirazlarn geri alarak tvbe istifar edip Tanr buyruuna uyarak insana secde ettiler. Azazil kibirlendi, benlik iddiasnda bulundu. Tanr'ya "Beni atein dumansz yalmndan var ettin. insan .ise amurdan, topraktan yourdun yaptn. O benden hibir zaman stn olamaz" dedi. Tanr, ikilik iddiasyla kendisine kar kan eytan'a (Azazil'e) kzd. Onun yokolmasna karar verdi. O an eytan, Tanr 'ya yalvard. "Ben bin yldan beri sana srekli ibadet ediyorum, kyamet gnne kadar kt niyetli, iman zayf, inan sz, gnlnde senin bulunmadn insanlar yoldan karmam, onlarn benden daha kt, acmasz olduklarn fabat etmem iin bana bir frsat ve mhlet (sre) ver" dedi. Tanr, Azazil'in bu istemini kabul edip, huzurundan kovdu. insan da onun, kaburga kemiinden yaratt Havva ile birlikte cennetine gtrd, u aacn meyvesinden yemeyin, bu blme girmeyin diyerek tembih edip cennete brakt. eytan ekil deitirip ylan donunda kaak cennete girdi. Havva ile konutu, onu kandrd, Havva'da, Adem'i kandrp ikna ederek, yasaklanan bilgi aacnn yanna gtrd. Aacn dalna km olan ylann verdii bilgi meyvesini birlikte yediler. Tanr nnde yasaa uymadn grnce cennetten (Adem'i-Havva'y ve eytan') kovdu, nde dnyaya att. Tasavvufculara gre, Tanr bylece insan, ondaki ruhu dnya gurbetine yollad. Kullarna inan yeteneini ve iman eytana kar g olarak kullanmak zere verdi. Allah tarafndan mevcudata (varlklara) datlan olgunluun tesinde ek olarak insana verdii hak nurunun etkisiyle makbul kullarn gnlnde tanrsal gizleri saklad. Orada eytan 'a kar nurdan duvarlar, kaleler rd eytan'n oraya girmesini; mmin kullarn gnllerinin bozulmasn nledi. ek ve pheye dmesine sebebiyet vermesini engelledi. Her ruh, her varlk sonunda Tanr'ya dnecektir, dnmek wrunda_dr. Onun iin her ey Tanr ile birleinceye dein gurbettedir. Tanr 'ya yaklama uzaklama ise, ancak dorulukla, drstlkle temizlikle, sevgiyle ibadetle mmkndr. nsan Tanr'y sevmek iin yaratlmtr. Ya Tanr insan?.... Tanr insann kendisini, zelliklerini, bilgisini, yarattklarn, evreni, ken~ini hereyi bilmek zere yaratt iin yanlz/n insanlarn, yarattklarnn servenleri ile gidermek ister, sevilmek sevmek ister.

ASIM
ve lm tarihleri hakknda ayrntl bilgi bulunmayan Asm, ondokuzuncu yzyln sonuyla, yirminci yzyln balarnda yaam bir Bektai ozandr. Nazilli'de domutur. Zevkli, gzel, nitelikli, akc ve duru dilli nefesler sylemitir. Asl ad Kerim'dir. Kerimi veya Asm mahlaslar ile iirler Yl!mutr. Emekli olduktan sonra kendi evinde Bektai meydanlar at sylenir. Biz Ali'nin kuluyuz, Bir bahenin glyz Sanma bizi deliyiz, Cmlemiz de veliyiz Bu cihan abad oldu, Nur-i Ahmed yad oldu ahm,ol dem ad oldu, Bo deil bez doluyuz Cebrail gkte utu, Anda Hakk.'a kavutu Perr hali dolat, Akl- evvel deliyiz n Ali zahir oldu, Beytullah tahir oldu Hem Resul'e yar oldu, Biz ann has kuluyuz Ali kulunu bekler, Her kazalardan saklar ler yediler krklar, Biz anlarn biriyiz Ali Kevser'e saki, Ali Hakk'a mlaki Ali'dir Hayy-l-Baki, l deil diriyiz
Nasri bn-i em'an, Mrd olubdur bir zaman
Kimlii, doum

ahm edince ferman, hya olduk diriyiz

Asm bir kemter kuldur, Hakk'n rahmeti boldur Saki peymane doldur, Biz bu yolun eriyiz.

Mrd: l -Akl- evvel: Tanrsal akt, Tanr'nn Bedii adnn belirlendii yer. Zinde : Diri - Perr bati : Kanat ve kol - Mlaki : Konuan, gren - Tahir : Temiz - Zahir : Grnme - Hayy-l-Baki : n olmayan diri canl, Allah Kemler : Kt, fena - Peymane : Kutsal iki kab - hya : Dirilme - Has : z. temiz - Mrd : lme.

324

ALEV VE BEP'AI IJRLERi ANTOLOJiSi

VEL KAVRAMI

Cmlemiz de Veliyiz : Bu dize, Alevi-Bektailerde tarikat birliini ve btnln simgeler. Ayrca, cmle tarikat mensuplarnn samimi inanlar sonucu kimseye kar ktlk dnmediini, Allah-Muhammed-Ali ve Ehlibeyt yolunda derinlemesine itenlikle inanl yaadklarn, hepsinin bu nedenle ermi saylmalar gerektiini vurgulamak iin bu dizenin kullanld aktr. Bir baka anlatmla, yolun tamamen gereklere ve itenlie dayandn, asla kir-pas, ikilik, riya, tamah, ktlk kabul etmediini, iki yzllerin bu tarikatta yerlerinin bulunmadn, dknlerin, sapknlarn ii ktlk ve pislik dolu olanlarn yerinin bu tarikat olamayacan belirtmektedir. Herkesin veli olmas demek, velilik nitelikleriyle kiiliin donatlmas anlamna da gelir. zetle, "insan- kamil aamasna varmayan bizden deildir. Bu uurda didinmeyen, rpnmayan, kendisini, benliini eritip yok etmeyen, drt kap krk makam bir bir dolaarak olgunlamayan, hamln srdren, Tanr ile bir olmayan veli saylmaz. Hepimiz birimize, yani Ali'mize benzeriz. Ali'miz ise Tanr'mza benzer" demek anlamndadr.
Baknz

koca Yunus bunu daha deiik bir deyile nasl

donanm

anlatyor:

Bu dnya.bir gelindir yeil-kzl

Kii

yeni geline

bakuban

doyamaz

Oru, namaz, gusul, hac hicabdur aklara Evvel benem ahr benem canlara can olan benem Ben ayumu yerde grdm ne isterem gkyznden Benim yzm yerde gerek, bana rahmet yerden yaar diyerek nasl "veli" olunacann
yollarn iaret

ermektedir.

MEFHAR
Gerek kimlii, doum ve lm tarihleri bilinmeyen Mefhari, ondokuzuncu yzyln sonunda yaam bir Bektai ozandr. Asl ad Mustafa'dr. ankr'l olduu sanlyor. Yaam hakknda ayrntl bilgi yok. iirlerini duru bir Trke ile syleyen Methari tarikat kurallarn bilen usta bir ozandr. -1Yatardm gafletle, bir gruh-u piran Tuttular destimi kalk kalk dediler Ne yatar$n byle gzn a bir an Hayretle cihana bak bak dediler

Sarfetme havaya eldeki var Parkeyle ne imi yar ayar Erenler pirine verip ikrar em'ine imann yak yak dediler Erkan kapsndan ieri girdim Erenler pirine ben ikrar verdim Muradm aldm maksuda erdim Kemerbest ol, mengu tak tak dediler

Mustafa iken ismim Mefhar dediler Yetiti sakiler sundular kevser Nu edip ardm ya Ali Kanber Mest olup cmlesi Hak Hak dediler.
dman

Gruhu piran: Emiler - em : Mum.

topluluu

Meng

: Kpe -

Yar ayan:

Dostu

-2Akn cr'asn imiim saki Tenezzl eylemem ab-1 engura Pir-i hakikat'e olan mlaki Minnet etmez hecv-i ehl-i gurura

Dil verip olanlar bende-i Kerrar Candan geer yarn eylemez tezkar Ezelden olanlar ak- didar Nimnigah eylemez Cennet bura

326

ALEV VE BEKTA/ liRLERi ~NTOLOJS

-'----

u evk bahrine olup mstarak Mefhari Enallah der miydi mutlak Kefolunmasayd srr- Enelhak Alem-i kutside gu-u Mansur'a
Mstarak : Gark olmu, batm - Alem-i kudsi : Kutsal alem -- Gu: Kulak - Tenezzl: Eilme, bakma-Mlaki: Grme kavuma - Hevc-i ehl-i gurur : Kibirlinin alay -- Tezkar : Anma, anlma Nimnigah: Yar bak - Dil: Gnl - Alem-i kutside Gu-u Mansur: Enelhak (Hak bende, Tanr zmde) dedii iin Abbasiler tarafndan trl ikenceler yaplp ldrlerek aslanHallac- Mansur gerek grlerinin Alevilere yaknl, gerekse mrnn byk bir blmn Trkler iinde geirdiine Ehlbeyt gibi ar ikence ler grd iin Alevi-Bektailerce ok sevilen, ibadetlerinde makam (dar- Mansur) verilen nl bir zat olup kutsal Alem de yani Tanr 'mn yannda sz geen ermibiri o/arakta kabul edilir. Enellak deyiminin gizi Tanr'ru insan gnlnde saklandm simgeler. Evrenlere sgamayan Tanr'nn evrenin bykl yannda bir toz tanesinden bile kk olan insan gn/ne konuk gelmesi gerekten en byk gizlerden biri saylmaldr. Alevi-Bektai inancnda bu olgu snrlarn srr saylr, bununda sr edilmesi nerilir. Gizleri aarak simgelerin rtt gerekleri bularak bunlarn zne inip onunla bir olmak Alevi-Bektai inancnn temelini oluturur. Kfrle imann birletii kaynaarak birlii oluturduu dnyay simgeler Mansur. Ab- engur : zm suyu -

Ak

RECA BABA
tam olarak bilinmeyen Recai Baba, ondokuzuncu yzylda yaam anakkale'lidir. Yaam hakknda ayrntl bilgi yok. Bir sre stanbul'da oturmutur. Bektailikteki kutsal bekarlk, yani mcerretlik ilkesini yeren manzumeler yazmtr. zellikle de Mnir Baba'y ele*en ve yeren iki iir yazmtr. stanbul'lu Edip Harabi, Recai Baba'n, bir gazelini tesdis etmitir. Tesdis edebiyatta altya blme demektir. Bir drtln ikilisine ikier beyit daha ekleyerek altar dize haline getirme ilemine veilen addr. Gerek bir
Bektai ozandr. kimlii

Recai Baba, iirlerinde, divan edebiyatnn ekil oyunlarn ustalkla uygularken, i irine dinsel bir ierik vererek Bektai tarikatnn temel ilkelerini, gzelliklerini bu yapda z olarak kullanmasn bilmitir. Dili ann Osmanlca'snmen sadelerinden saylabilir. Tarikat terim ve deyimlerini kullanmakta da ustadr.

-1Hak yoluda batl grp kim kfr iman ettiler Tabi dnya olub gr secde-i eytan ettiler
Name-i.ifsada

tabi' bir takm kallaa bak Hakk' nahak grdler hem emr ferman ettiler

O dem bu dem demiler ehl-i dil irfan olan Hane-i slam anlar nice viran ettiler Sureta biat yolunda gsterb hal ehline Zann ile anlara vasl- erkan ettiler Bu Recai fehm kld bir olur olmaz iki Maye-i aslnda yok kim byle iz'an ettiler Fehm : Anlama - Batd : Geersiz - f.<Jad : Bozma, fesada uratma - Nfilak : yere - Maye : Maya - Zan : Sanma, phe - Sreta : Grte, zahiren - Vasl- Erkan : Yola girme - Fehm : Anlama, anlay - Maye- asl : z.
Haksz

-2-Anas babas laklak blbl-i guyaya bak Dem urur her bir makamdan olunan davaya bak

Bi haber efal-i Hak'dan zat-sfat esma nedir Ehl-i tevhid tarikiyle ettii gavgaya bak
Varmam olsa Hicaz'a hacc-l-ekber szleri Bilmiyor sa'y tavaf yedii herzaya bak

Eylemi nak-

Came-i irfan

giymi ettii ifaya

mzeyyen tac ile hrka giyb bak

Ey Recai bahr-i umman bilmeyen a'ma-y srf Katre bir ab- derunda vak vak- kurbaya bak

Hak: Hakl eylemler - Zat- sfat Esma: Zatn ve sfatn birlii yani ziin ve nitelikleri birlii isimler- Sa'y: Koma i- Tavaf: Dolanma (Bu Haccm kurallar olan Safa ile Mzdelife arasnda kouma ve Kabe'nin etrafn dolanmadr.) -- zan: Anlay - Lak lak : Leylek - Nak- mzeyyen: Ressam sUslemi Vak vak- kubra: Kurbaann vak vak - A'ma-y srf: Kr cahil - Mzeyyen Herza : Sotma - Came : Elbise - Racim : Dnen.

Efal-

-2Bir tecen'tid aleminde olmuum Hakkalyakin Byledir nk hakikat byledir erkan- din Sulbne mani olan bir nev-i katil var misal Hem kabul etmi bu kavli baz kavm-i mrikin Hakk'a kar durmaa vahy iltizfun- kfr edb Oldular marur hep maned-i eytan- racim Bil tevecch alemidir Hakk' isbat eyleyen tima'dan hali kalmaz ez kadim ruy-i zemin Sureta inkfu- edersem ben teccrrd rahn Gel sual et bu Reca' dan olasn sen de emin

Tecerrd : Soyunma, plak olma, soyutlanma - Mrik : Ortak koma : Gerekli sayma Ry-

ltizam

zemin : Yer yz -

Menend : Benzer,

e.

FEHM BABA
Gerek kimlii ve doum tarihi bilinmeyen Fethi Baba, ndokuzuncu yzylda yabir Bektai ozandr. Krehir'de dodu. 1895'de ld sanlyor. Hac Bekta dergahna gmlm. Nefeslerini aruz lsyle yazm. iirlerinde Noktavilik inanc gr lerine rastlanr.
am

rastlanmaktadr.

iirlerinde ann trkesini ustalkla kullanr. Yer 'yer Osmanlca tarikat terimlerine Bu durum Fehmi Baba'nm tasavvuf ve tarikat konularnda kendisini iyi yetitirmi olduunu gsterir.
-1-

Muhabbet alsn cemal grnsn Muhammed Mustafa Ali akna mam Hasan Hiiseyn demi srlsn Hatice Fatma gl akna Zeynal'abidini severiz candan Muhammed Bakr ziyade andan Erenler buyurmu ikrar imandan Dnmiyelim Cafer yolu akna

... Musay Kazm'a Ali Rza'ya Taki v hem Naki miri Hdaya Hasan- Askeri Mehdi livaya Vermiiz ikrar beli akna

saki ban yzn grelim Aslmz neslimizi bilelim Abdal Musa Sultan demin srelim Doldur saki doldur dolu akna

Kaldr

Fehmi'yim bakiyim bir kemter geda Rah erenlerden olmazam cda Canmz bu yolda edelim feda Hnkfir Hac Bekta Veli akma

Cemal : Gzel yz uzak.

Lva:

Bayrak -

Reh: Yol- Geda : Kul - Cda: Ayn,

-1-

Nokta-i meknun-i zir-i Bism-i Ba'sn ya Ali Satr pira-yi sahif-i (Hel eta) sn ya Ali Olsa bin keaf ilmin noktasn kef idemez Kenz-i mana-yi hakayk ainasn ya Ali
Vasf-
Bab-

ilminde nola eylerse vassaf acz ilme mebde hem mntehasn ya Ali

330

Al.EVi VE BKTAi liRLERI ANTOLOJiS

----....

-~--

feta illa Ali la seyfe illa Zlfikar anna burhan- kat bir fetasn ya Ali

Bir Yehudi bir Nesara var mdr inkar ede Rstem-i din-i mbin Hayber kasn ya Ali Bir dier bal erefdir nsha-i shriyetin Fehmi -i biareye mahz- atasn ya Ali

Nokta-i meknun ziri ba'sm ya Ali:" Ya Ali! B haifnin altndaki gizli nokta yalnz sensin" - Satr pira-y sahif-i (Hel eta) sn ya Ali: "Hel eta suresinin bulunduu sayfada gizlenmi olan sensin ya Ali'' - Keaf : Kefedici, kaif - Kenz manay hakayk : Mana kaynaklarnn hazinesi - Mebde : Balangl - Mnteha : Son - Feta : Kahraman yiit - Mahz : Tanr, kendisi, aynyla - Ata : Cmert Mubi11: Ak, besbelli, kiitUyU ayran - Nusha-i Sbryyet: Hz. Muhammed ile akrabalk durumu- Ka : Fatihi - Vassaf acz : ven, bilen kii bile zayf kalr Bab ilim : Bilim kaps - La feta lla Ali la seyfe illa zulikar : Dnyaya Ali gibi yiit, zlfikar gibi kl gelmedi, anlamna gelen bir hadis - Feta : Gen, yiit, delikanl - Burhan- kata : Salam Senet. Red iin sz gtrmeyecek biimde doru luu isbata kant olan belge. Bezm-i Elest. Elest szc, "Elest bi-Rabbikm" (Ben sizin Rabb'iniz deil miyim?) kutsal szyle ilintilidir. Edebiyatmzda "elest''. "bezm-i elest", meclis-i elest", "dem-i elest", "elest bi-Rabb'ikm''. "bela", "kalii bela" ... eklinde ok kullanlan bu szcn kayna, u ayettir: "Rabb'.i. Adem oullarndan, onlarn bellerinden zniyetlerini alm ve 'Ben sizin Rabb'iniz deil miyim?' diye onlar kendilerine hit tutmutu. 'Evet, (buna) ahidiniz?. dediler. Kyamet gn 'Biz bundan habersizdik!' demeyesiniz." (A'riif, 172).

MUHARREM MAHZUN BABA

Gerek kimlii ve doum tarihi bilinmeyen Muharrem Mahzuni Baba, ondokuzuncu
yzylda yaamtr. Mora Yeniehir'lidir. Hem Trke. hem de Arnavuta iirler yazm
tr. Bunlarn

ve zel bestesiyle okunmaktadr. Drbali tekkesinde, Hseyin Baba'nn 1845'te lm ile posta oturmu, 22 yd meihat ederek, 1869'da lm tr. Drbal Sultan tekkesinde yatmaktadr. bir
iirini sayn

ou bestelenmi

Arnavuta bir dan sunuyoruz.

Turgut

Koca'nn Alevi-Bektai air

ve Nefesleri

kitabn

--1-

Xhilia thone ne yemi qustah Vehten nuk ne njohne elhuqmu Billah

J, Kush na hethte gure paste fort kuvvet

Ne vuxuhudn' e kemi fi sebulullah Ne namaz nijias daima falemi Hizmetin e bejrne hasbeten lillah Hasednuke kemi ne ke te xhihan Se kush ka hasedne ka lanetullah

Kush na ShfaXte nece at'Zoti e dashte Ne jemi qemtere ne vallah billah

Zon'ne t'on'e njofme imam Zaman Kush nuk e ka njohur mbet hajvanullah

Mahzuni Ti thirre Muhammed Ali Ballemn edhe Pire dhe Al-i Aba
Bu Arnavuta nefesi Trkeye aynen aktaryoruz:
sayn

Turgut Koca

evirmitir.

Bu eviriyi

kitabndan

"Cahillik, insan bencilletirir. Tanr buyruklarna kar durmaya iter. Tanr'ya and olsun ki, kibirden arnanlar, Tanr akyle mest olmulardr. Zamann imam, Tanr'nn hccetine iarettir. O'na kim uyarsa, lmszle kavuur. Kim uymazsa, ok beter olur. Tann yoluna kendilerini adayanlar, ok byk gce eriirler. Onlar, daimi namaz ve niyaz iindedir.
te, Tanr rzas iin hizmet budur. Eer cihanda ekememezlii grrsen, ona
Tanr'nn

lanetine arplacam syle!...

Balm Sultan'n

Aba'nn

Ey Mahzuni! Bu Muhammed ve Ali'nin ve Pir'imizin ve byk srrdr." ('f. Koca, a.g.e. sh: 402).

ve Al-i

1R_ ALEVi VE BEKTAi.jj__R.!:_fi_I ANTOL__OJ_l_Si_ _ _ _ - - - - - - - - - - -

-2Ey gnl sandn m sen dervi oldun Bu menzil uzaktr kma rzadan Verdiin ikrara sen dara durdun Hakk'a niyaz eyle kma rzadan (Kulhvallah ehad) sen de okudun Mrit cemalinde hatim eyledin Ayncem srrm ey gnl grdn Kendini hakeyle kma rzadan Hakeyle : Toprak gibi ol, kibirli olma -

J..

Muhammed, Ali; eriat, tarikat Can ile gnlden ver gel salvat Hnkar Hac Bekta bahr hakikat
Smn faetrne kma rzadan

Mahzuni bu srr bil esrar Hak Bu deryay umman sen kendine bak mam zamann nutkunu bil hak Cann feda eyle kma rzadan

Hatim :

Kuran batan

sona dein okuma.

-3Ak ile uyandn arandm derman Bu derde dermanm Pir Balm Sultan Leyl nehar yandm ta bulan derman Derdime derman Pir Balm Sultan

J..

Kalbim ruen oldu nur ile doldu Tenim ryan oldu hayat buldu D cihan perdesi ondan refoldu Gnlmn ziyas Pir Balm Sultan Muharrem Mahzuni pire dayand ramz krk budaktan uyand Krklar meydannda glbank alnd Hayr himmet verdi Pir Balm Sultan

Tabibe varmayan cahildir nadan Bana hazrdr klc uryan Tabip oldu bana ol ahmerdan Kurban tenim canm Pir Balm Sultan

Leyi : Gece - Nehar : Gndz - Ruen : Aydnlk - Krk budak : Hac Bekta tekkesindeki 40 kollu amdan. Bu amdann zerinde 62 tane mum bulunur. Glbank: Bektai Baba'larmm okuduu zel dua. - Nadan: Kaba saba insan Ref.oldu : Kaldrld - Ziya : Ik - Uryan : plak - Derman : are umarTabib : Doktor - D cihan : Dnya ve ahiret.

YEKSAN
Gerek kimlii, asl ad, doum ve lm tarihleri ile gerek yaam hakknda yeterli bilgi ve belgeler bulunmayan Yeksani, ondokuzuncu yzylda yaam bir Bektai saz ozan. Yaam hakknda ayrntl bilgi yok. Muhtar Yahya Dal "Gedayi Hayat ve iirleri" adl yaptnda, Gedayi'nin ada saz ozanlarndan sz ederken Yeksani'yi de anar. Hicabi'nin arkadalarndan Fatih'li Refik Bey, Yeksani'nin Kumkap'h olduunu syler. Yeksani'nin Ermeni asll olduunu syleyenler de vr. Ancak bu hususu belgelemek
olana bulunamad.

Saadeddin Nzhet Ergun'un "Bektai airleri ve Nefesleri" dindeki bir iiri ile bir baka iirini sunuyoruz.

adl kitabnn

ikinci cil-

-1stemem alemde gayr meyvay

doyulmaz balmdr Ali stemem dnyay verseler dahi Koklasam snbl glmdr Ali

Tadna

Ali'dir gnlmn tahtnda kem Ali'dir sahrada morlu menekem Ali'dir kadehim Ali'dir iem Engrden ezilmi dolumdur Ali

Yeksani' yim nice dtm derdime Gark-oldu vcudum ile bendine Sormaz oldu gnl kendi kendine Syler dehanmda dilimdir Ali.

-2Kur'an yazlrken ar- rahmanda kudret katibi elinde idim Kandil aslrken nur- meskanda Blbl idim gonce glnde idim
Sr Krklar ar stnde kurdular cemi Muhabbet hak.koldu siirdiiler demi Balktan yaratt Mevla Adem'i Ben ol zaman atam belinde idim

J, Yunus batn- hOta dald zaman

gn hem krk gece kald zaman zaman Hayber kal'asnda kolunda idim
ahm Zlfikar ald Krk

Yeksani' yem buldum akn vansn Mnkir mnafka vermem yansn Bir kua seksenbin ehrin dansn " Tayn verilirken yannda idim

334

ALEVJ.,Y_ BEKTAi 11RLERI ANTOL_..::...OJ:..::}S=1------------------

KU MTOSU

* Ku-dar sylencesi
dar vermi,

yledir: Tanr bir ku yaratm, ona, seksen bin kent dolusu

bu danlar bitince leceksin demi. Ku lmemek iin, bu darlan azar azar kanaat geinmeye alm. Danlar azaldka yemini azaltm. Sonunda ayda bir, ylda bir dar yemeye balam. Sona tek dar kalnca alam, szlam sonuncu dary da yemek zorunda kalan ku szlanarak can vermi.
yemi, kt

Dehan :

Az -

Batn-

hta :

Balk karnna.

LGL KAVRAMLAR

1 - Allahu (Hace. 18).

yera mi-yeil. Kur'an'

Kerim'den bir alnt: " ... Allah dilediini yapar."

2 - Alleme'lesma. "simleri retti" anlamndaki bu sz, ilk insan, ilk peygamber Hz. Adem'le ilgilidir: "Adem'e isimlerin tmn retti, sonra onlar meleklere sunup: 'Haydi, doru iseniz onlarn isimlerini bana syleyin.' dedi. Dediler ki: 'Sen ycesin (ya Rab); bizim senin bize rettiinden baka bir bilgimiz yoktur. phesiz sen bilensin, hakimsin.'' (Bakara, 31-32). 3 - Aynal-yakyn. Tanr'y sezgisel grle kavrama'y dile getiren bir terimdir. Kimi tasavvuf tarikatlerinde "ilm-al-yakyn" aamasndan sonra ikinci aamay oluturan "ayn-al-yakyn", nc ve son aama olan "hakk-al-yakyn" aamasna hazrlk evresidir. Bayramilik tarikatinin kurucusu Hac Bayram, bu aama iin trke olarak u karlk lar kullanmtr: "bilmek," "bulmak" ve "olmak." 4 - Allahu's-amed. "Allah samed"dir anlamna gelen bu kutsal sz, Allah'n sfatla biridir: O, hibir eye muhta deildir. Her eyin bavuraca, yardm dileyecei tek varlk O'dur. nk "O, Allah'tr, sameddir." (blis, 2)
rndan

HLAS
Ondokuzuncu yzyln son yarsnda yaam, bir B~ktai ozandr. Asl ad Mehmed'dir. Mahlas, hlasi'dir. Karamrsel'de dodu. Halk arasnda (Tokmak Baba) diye n yapm. stanbul Bektaileri, hala ondan aktarlan fkralar anlatrlar. Bu ulu kii, yan meczub halde dolarm. Kimi grse (Srek olsun, rek olsun, Ehl-i Beyti seven olsun) dermi. Bu sz, Bektailer arasnda sylenir. Abdlhaini<l'in ehzadelii zamannda Saray imaml yapm, sonra Bektai Baba'h icazeti alm. Eyp srtlarnda (Piyer Loti kahvesinin biraz ilerisinde) Karyad Baba dergahnn postunda oturan, Hafz Salih Baba'dan el alarak tarikata girmi, 1899'da lm, Karyad Baba'mn bahesine gmlmtr. "Saadeddin Nzhet Ergun, hlasi'nin, Karyad Baba dergah postunda oturduunu
yazyorsa da, bu gereklere uymaz. 1899'da len hlasi'nin, lm olduu tarihte, mridi
sa

idi ve postta oturuyordu.

Hafz

Salih Baba, 1884 ylnda buraya eyh

olmu"

(Turgut

Koca, a. g. e. ) .
Ali-on iki imam ve pir sevgisiyle dolu iirlerini, cokulu, iten, duru ve ana gre sade bir dille sylemitir. Tarikat zmsedii yolun inceliklerini bildii anlalmaktadr.
-1-

Adem menzillerin seyran ederken Ulular ulusu ahm grdm Frka-i Naci'de cevlan ederken e cihette secdegahtm grdm Doksan bin hicapta hkm Ehatte Kandili Muhammed, nuru Ahmed'de Huzuru Zehra'da brc Esette TulO eden ems Mahm grdm
Cenab

J, Menzili bakide kuruldu meydan

Anda cemalini eyledik seyran Nice yz bin sene valih hayran. Hamdlillah kblegahm grdm Biz gruhu Alevi'yiz Hayderi Himmeti bahrnda bulduk gevheri HamdlilHlh Caferi'yiz Caferi Raks- iman cilvegahm grdm

Hseyn'e geldi bir avaz Kalubela dedik eyledik niyaz Oldu brhanmz Surei hlas kr minnet dodu rahm grdiim

Cevlan : Dolama, gezme - e cfihet : Altyn - Hicap : Ar - Brc Esed : Aslan burcu -Tul: Dou - Valih: arm - Gru: Topluluk.

336

ALEV VE BEKTA iiRLERi ANTOWJiSl

-2Hayat iklimine seyrana geldim Gsteren seyran Karyad Baba Grp esrarn hayrana geldim Dndren devran Karyad Baba Her kim ister bu menzile ermee Kararm kalbinin pasn silmee Erenler payine yzn srmeye M'minin iman Karyad Baba Hey ak beyhude gezme avare Hastadil mlkn dr timare Erenlerden iste derdine are Dertliler derman Karyad Baba

J, Huhipler kuyunu tutarsa imla

himmetile olur bir derya Veliler nazar gevher kimya Bu bahrn umman Karyad Baba Tecelli-i Musa'ya vesiledir Tur Vcut knyesinde an ara dur Ey talip hizmetle eyleme kusur Merdeder meydan Karyad Baba
hlasi midin kesmez Ali'den krar bendesidir Kalubeliden Hayr, safa, nazar, himmet veliden Ganidir ihsan Karyad Baba
Miirit

-3piyalesin yedi kudretten tiimiz demde bismiah dedik Hakla yekvcuduz brc Ehatte Uiilahe illa hu vallah dedik Cemali Rahman dediler ruen Gruh-i Naci'ye emroldu ferman Bin bir esnas okuduk ol an Basp pamamz illallah dedik
Behakk Akn

J... Bile idik anda mameyn ile

On drt masum paki hmameyn ile Mnacat eyledik Gulameyn ile Ayrma bizleri ya lah dedik Pertevi nuruna aklanz biz Ahti kavi muhip sadklarz biz Hseyn'in akna yanklarz biz Kademi hakine kblegah dedik

Hanedan hrmeti Merdan hlasi mrcime sizsiniz penah Eynema tvellu fesemme vehullah Cemali pakine secdegah dedik

Pertev : Prlt - Ahd : Szleme - Kadem-i hak : Ayak tozu - Hu : Allah 'n en byk adlarndan biri.

Ruen

: Aydnlk

 - - - - - - - - -. ----. -------------

- - - -iHIASI -

337

-4bu derdine deva istersen Sultan Karyad'ya gel yr Bihiti Cennetlne'va istersen ahm Sultan Karyad'ya gel yr
ahm

Karda

.J, Krp nefsi emmarenin. bendini

Haki mezeletten kurtar kendini Guuna mengu ~t mrit pendini ahm Sultan Karyad'ya gel yr
Bu yol Hak Muhammed Ali yoludur Elest bezminde beli yoludur Erkan evliya veli yoludur ahm Sult_an Karyad'ya gel yr Kim etti bu smn knhn beyan Gzn a bu bab gafletten uyan Sen de erenlerin rengine boyan ahm Sultan Karyad'ya gel yr

Tevella babna srp yzn Semme vechullahta paket zn Remzi evliyann anla szn ahm Sultan Karyad'ya gel yr Sana gsterirler darl'aman inden silerler ekk gman Muindir bilesin dini iman ahm Sultan Karyad'ya gel yr

hlasi mritten bulup kuvveti Daima pirinden alr himmeti hvana bu yolda eyle hizmeti ahm Sultan Karyad'ya gel yr

cennetlme'va : Cennet - Darl'aman : Snlacak yer, esenlik yurdu, - ekk gman: phe - Muin: Yardmc - Nefsi emmare: Ktle iten i gd, pis nefis - Guuna menguu et : Kulana kpe et - Hak i mezellet: Kepazelik, irkin ktlk topra - Menzil : Aama - Raks- iman : nan dans - ems mah: Gne ve ay (Hz. Muhammed ile Hz. Ali'ye benzetme)- Semme vechullah : "Tanr'nn yzdr" anlamnda bir ayetin sonu - Srrn knh : Gizlerin kk - hvan : Sadk dost.
kaps

Behiti

SLAM'DA HOGR VE SEVG

Yce islam dininin Peygmberi Hz. Muhammed, inci gibi hadisler armaan Bunlardan baz rnekler sunmak isteriz:
etmitir.

"Eer kafir Allah'n acmasnn geniliini bilseydi, cennetten umudunu kesmezdi." "Kim Allah'a ortak tanmadan lrse ona cehennem haram olur." "Kalbinde hardal tanesi kadar iman olan, cehennemde kalmaz", "Allah'n rahmeti, fkesinden stndr."

Bu hadisleri glendiren birok ayet de vardr: "Benim acmam, evreni kuatmtr". "Allah, kendisine ortak Tanr tannmas dndaki gnahlar, diledii kimse iin balar", "Allah dilediini cezalandrr, diledii kimseyi de balar", "Allah'tan umudunuzu kesmeyiniz."

338

ALEVi VE BEKTA/ iiRLERi ANTOLOJSi

Yce Allah ktlkleri yasaklam, bunlarda srar edenler iin etin skntlarn ola can da Kuran'da bildirmitir. slam'da esas olan, haramlardan kap helali ilemektir. Ancak her naslsa gnah ileyenler iin tevbe kaps aktr. te bunun iindir ki sevgili Peygamberimiz "Gnahndan tevbe eden, gnah ilememi gibidir" buyurmutur. Yce . Allah'n bir sfat da Tevvab'dr. Yani tvbeleri kabul edicidir. Ancak Allah kabul eder diye tvbeyi bozmak da iyileirim diye zehir imeye benzer. Demek ki, slam dininde iyi niyetli olduktan sonra daima umut vardr. Umut iin en nemli husus, kul hakkn yememek ve insan gnl krmamaktr.Bakalarnn ham ve hukukuna sayg gstermek, erdemin temel ilkelerindendir. Erdemli insan doru, adaletli, yumuak huylu ve davranlarnda dikkatli olur. Bakalarna saygl olur. Kur'an'da "Dinde zorlama yoktur" ayeti, bizi vicdan sorununda uyarcdr. Bizim dnrmz ve airimiz Yunus Emre, "Bir kez gnl yktn ise, bu namaz deil, yetmiiki millet dahi elin, yzn yumaz deil" demitir. Her yerde ahengi tavsiye etmitir.
kldn

bar

ve

Sevgi bir adan gnldeki gzel drtleri sunmaktr. Muhatabna "oh, hayat ne gzel" dedirtmektir. Bu adan sevgi gnl zenginliidir. Nitekim sevgili peygamberimiz "Zenginlik mal okluu deil, gniil bolluudur" buyurmutur. stifi ya da smrc, daima ruhsal adan yoksuldur. nk gz atr. nk baka insanlar yrekten dn mez. Dnr grnse bile, karlk bekler. karn hesaplar. Sevgili peygamberimiz "Veren el, alan elden stndr" buyururken, gnlleri sevgiye gtreceini vurgulamtr. onun
yaratt

yaplan iyiliin,

slam bykleri "Kim kendini bilse, _Allah'n bilir" demilerdir. Allah'n bilen ise

olan insann hak ve hukukuna saygl olur. Bar ve esenlii seer. Ktden

kanr,

iyiyi

gerekletirir.

te bunun iindir ki, sevgili peygamberimiz, "Sizin en hayrlnz ahlak gzel olan

Ahlak gzellii ise toplumda gzel rnekleri oaltr. Kalpleri yave insanlar kaynatrr. Bylece de sevgi daha kolay yaylr. Nitekim yce Allah, Kuran'da "Mminlere kanatlarn ger, alakgnll ve efkatli ol" buyurmutur. Mevlana ise "Sevgi bizim anamzdr" demitir. (lahiyat Prof. Dr. brahim Agah ubuku, Sabah Gazetesi ).
knlatrr

nzdr" buyurmutur.

KADR
Gerek kimlii ve doum tarihi bilinmeyen Kadri, ank:r'da domu. Arzuhalcilik Medrese eitimi grm. Mizah yetenei ok yksek bir Bektai ozandr. 1894'te ld sanlyor. Saddeddin Nzhet Ergun'un ankn'l Ahmed Talat'tan aktard drt nefesini bizde kitabmza koyduk.
yapm.

Gizemcilii ve varlk birliini derinlemesine ve hakkyla zmsedii anlalan Kadri, stn nitelikli bir syleyile, tarikatn gzelliklerini, gizlerini iirlerinde yanstmtr. zellikle:
imdilik

alemin
iiri

muammasyz

dizesiyle biten

bu konuda anlmaya deer ieriktedir.

-1-

Bizi mesteyledi sahbayi Elest La takrabssalfit bize baldr Olmuuz alemde biz Yezdan perest Secdegahmz bir keman ebrudur

Derd-i meyhanedir bizlere mescit Giremez ol yere sofii mlhit Piyale feyzimiz sakimiz mrit ektiimiz glbang zikri ya HO'dur

Kadriya sabitiz ikrarmza figah deil esrarmza Hac Bekta Veli Hnkarmza Ta atan Yezid'in yeri tamudur
Ayar

takrabs.c;alat : "Namaza yaklamayn" bu bir ayettir, tamam u anlama gel mektedir: (Okuduunuzu bilmeyecek derecede sarho olduunuz zaman, namaz kl maya almayn) - Mlhit : Dnk, dinsiz - Piyale : iki, arap, bardak.

La

-2Kuy-i yar ayrl emimi hunpa etti hunu cier kendimi ayya etti ektiim ah siyah srrm hep faetti Beni sakii Elest gr nice kalla etti Nazar ah erenler bizi Bekta etti Nammz ak Ali byle Kzlba etti
Yuttuum

340 _,_ALEV VE BEKTt).{Jl.RLER,3_/f.TOLQJ_ls_"l_ _ ,

Biz harabatileriz talibi hret deiliz Geri Bektaiyiz dahili halvet deiliz Zahida siz gibi meftunu ibadet deiliz Dar ukbada dahi maili cennet deiliz Nazar ah erenler bizi Bekta etti Nammz ak Ali byle Kzlba etti
Doru ver vazn kim atf mekal etme bize Ameli fasidini byle misal etme bize Bilmeyiz hayr ti erri nk sual etme bize Gel kt huylarnn hepsini mal etme bize Nazar ah erenler bizi Bekta etti Nammz ak Ali byle Kzlba etti

Biz garibi vatanz dar cihanda kaldk Derdimiz tazeleyip yakma bizi biz yandk Da Hayder vurulup sinemize dalandk Bab evlad Ali ktmiriyiz balandk Nazar ah erenler bizi Bekta etti Nammz ak Ali byle Kzlba etti Mezhebim belli deil baka bir esrarn yok Ele tesbih dile vird belde de znnarm yok Dmana bir zararm dostuma bir kdrm yok El ile Kadri cidal eyliyecek varm yok Nazar ah erenler bizi Bekta etti Nammz ak Ali byle Kzlba etti
fesat

Dar- ukba: Ahret -Atf- mekal: ftira, yalan yollama -Amel-i fasd: Fena, eylem - Ktmir : Kpek - Tunner : Kuak - Halvet : Yalnz.

-3Eer

akil isen dinle bu pendi Bir muazzam beytiz Hak binasyz Hakarerle gnl ykma efendi Biz bu kainatn iptidasyz

Talibi Hak isen hanikah biziz Saliki Huda'ya kblegah biziz Maksad uaka doru rah biziz Biz tarik-i Hakkm akrabasyz

Lfimekftndan geldik Kadri mekana Zarf mekln olduk kevn cihana Bu ekl hey'etle dtk ziyana imdilik alemin muammasyz

KADRi

341

Akil : Akll - ptida : ilk, balang - Pend : Sz, llt - Beyt : Ev - Hanikah: Tekke, dergah - Salik : Tarikat yolcusu - Tark Hakk : Hak yolu - Uak : Aklar -- La meldin : Yersiz - Muamma : Bilmece, sr Hun : Kar, ya, Hunpa : Kansaan - Meftun : Hayran - Ameli fasii~ : Ksr dngl eylemler - Mekal : ftira - Cidal : Sava - Kuy : Ky, sevgilinin bulunduu yerHalvet : Yalnz tenha.

-4Varalm

Bulalm

meykedei aka nida eyliyelim sakiyi tenhaca safa eyliy_elim nfk ile meyhaneciye kp dibine far.t eda edelim

Secdei

kredelim

Varalm

elim bade naalbesrnele bed'eyliyerek Her kadeh bana bin hamd sena eyliyelim
iei rengi hilali alalm destimize Sakinin kalarn kblenma eyliyelim

dnya demi ukbay fera.mus edelim Narei Hayder ile refi seda eyliyel.im Bir iki gn ki misafir bi.e bu murgu gnl Ne'ei iret ol ruha gda eyliyelim
Ba cennet gibi tezyin edicek soframz Kadri erbab- harabata dua eyliyelim

Gam

Meykede-yi ak: Ak meyhanesi - Nida : Bar, nara, seslenme - Maal besmele : Bismillah diyerek - Rfk : Yumuaklk, yavalk, tatllk - Hamd sena : kr ve vme Reri seda : Sesi kaldrma, bam yok etme, susma - Murgu gniil: Gnl kuu - Tezyin: Ssleme - Erbab- Harabat: Meyhane sakinleri - Bade : ki - Bed' eylemek - Bilali : Su gibi slatan, slaklk - Kblenuma : Kble gsteren - Feramu : Unutma.
KABE'NN EGNDE BR DERV

Kabe'nin eiinde yzn yere koymu alyordu: "Ey benim yce ibadetlerimdeki eksikler iin zr dilemeye geldim. nk, sana layk bir ibadette bulunamadm. Bilge kiiler, ibadetlerindeki kusurlar iin senden zr dilerler. syan sahipleri ise kusurlarnn balanmasn isterler, gnahlarna tevbe ederler. Bir
Allah'rn: Kulluumdaki,

dervi

342

ALEVi VE BEKTA iiRLERi AN'fOLOJiS/

Zhd takva sahipleri : Yarab, sana hakkile ibadet edemedik, Bilge kiilerse: Yarab seni hakkile idrak edemedik, diye yakaryorlard. Ben btn midimle geldim: Bana Hlyk olduumu yapma, sana yakan yap, sen mrvvet sahiplerinin en ycesisin" diyordu. Yarab kerem lutf ile ben zare nigah et Rencur dile, haste-i gamhare nigah et Olsam dahi na-lftyk- lutfun bana bakma Zatnda olan hulk-i keremkara nigah et (Yarabbi, kereminle ve lutfunla bu aciz kulunu gr. u gnl krk gam hastas kulunu bala. Her ne kadar senin lutfuna lliyk deilsem de, sen benim bu halime bakma, yce zatndaki kerem sahibi sfatna gre bizi gr, ona gre bize muamele eyle Yarabbi).

LGL KAVRAMLAR

1 - Enelhak. Arapa "Ben

inanlr.

Tanr'ym" anlamna

gelenbu szn nl isHl.m mutasav-

vf Hallac- Mansur (l. 921) tarafndan sylendiine ve onun bu yzden ldrldne

Gerekte bu sz insan Tanr'Iatrmak iin deil, tam tersi, onu Tanr birliinde yok etmek iin sylenmitir. "Vahdet-i vcud" (varlk birlii) inancna gre, evrendeki her varlk Tann'nn bir beliriidir. Evren btnyle Tanr'dr ve evrende Tanr'dan baka hibir ey yoktur. Varlk tektir.
yardm

2 - Ente'lekrim'l-miistean. istenensin" demektir.

Allah'n sfatlarna

ynelik bu sz, "Sen cmert ve daima ok merhamet eden, ok

3 - Ente'r-raufu kll
esirgeyensin."

an.

Anlam:

''Sen

kullarna

4 - Eynema teknu ydrikkm'l-mevt. Anlam: "Nerede olursanz olun, yine lm sizi bulur." Kur'an'da bu gerei vurgulayan ayetler var: "Her can lm tadacaktr." (Al-i ~ran, 185). "Nerede olsanz, salam kaleler iinde bulunsanz yine lm sizi bulur." (Nisa, 78).

HAYRAN
Gerek kimlii ve doum ve lm tarihleri ve yaad yerler bilinmeyen Hayrani, 19. yzylda yaam bir Bektai ozandr. Aadaki bilgiler syani (smail Eliolu) den
aktarlmtr:

"Hayrani, Erzurum'un kyllerindendir. Oralarda e)lh Ahmed Yesevi ocuklarndan diye n kazanmtr. Hayrani, Deli derviin msahibi idi. Saz almaz., fakat sylerdi. 1899'da yetmibe-seksen yalarnda lmtr" (Sadeddin Nzhet Ergun).
-1-

Dolumu sunan yarim, Meydanda kll-i varm Yoluna kurban serim, krar durann geldi
Mridimsin destgirim, stadm Mira nurum

Ver maksudumu pirim, Dersi verenim geldi Yoluna can tercmanm, stadm dinim imanm Rahmet yarla Rahmanm, Nur u nuranm geldi Cemalin yedi ayet, Rahmin ok bahri gayet Pirim senden hidayet, Pir-i pinhamm geldi Hayrani buyurdu yar, Vechin m'mine didar Gnlm zat intizar, Tevfik yarann geldi KURAN'DA ADI GEEN PEYGAMBERLER Adem, dris, Nuh ve HO.d, Salih, brahim ve Lfit, smail, shak, Ya'kOb, Yusuf, uayb, Davud Musa, Harun, Sleyman, Zlkifl, Yunus ve Eyyfib, lyas ile Elyesa, Zekeriye ve sa, Yahya, Muhammed Mustafa.
BR GR
nsanln etiketinin din olmadn bilmeyenler; dindeki kutsalln, biiminde deil, zde olduunu grmeyenler; Aleviliin ekilcilikten ve metafizik yorumlarndan ok, insana yakrca yaamda olduunu seemeyenler... Aleviler'e kar ok hata ettiler! (Abidin Gnay, Cem Dergisi Ynetmeni).

~~...,. . . _~gyi VE BEKTA iRLERi AN!_Q_LQ!JJ___

HAZNE
" hazinem var. Onlar koru ve iyi bak: Birincisi derin
ak,

kincisi sadelik,

ncs ise dnyaya ba olmaya kalkmamaktr.

Yasa ve zorlama olmakszn insanlar uyum iinde yayacaklardr."

(Tao)
LGL KAVRAMLAR

1 - Kaf nun, kn. "Ka nun", kevn (olmak) fiilinin emir ekimindeki iki harfin, kef ve nun harfinin ayr ayr okunuudur. Bu iki harf bir arada "kn" olarak okunur, anlam "ol" demektir. "Kn", zellikle tasavvufi edebiyatta ok kullanlr. Kur'an- Kerlm'in birok yerinde Allah'n, bir eyin olmasn istedii zaman ona "ol" demesinin yeterli olduu; istenilen eyin hemen olaca hususunda ayetler vardr (Bakara, 11/ Al-i mran 47 ve 59/En'am, 73/Nahl, 4911\-Ieryem, 35/Yasin, 82/Gifir, 67). "Kn" emri verilmeden nce herkes Elest bezminde idi. Henz hibir maddi varlk yaratlmamt. nsan, Kenz-i Mahfi mertebesinden "kn" emri ile kt.
2 - Kaili bela. Kur'an- Kerim, insanlar yaratld zaman onlara "Elest bi-Rabbikiim" (Ben sizin tanr'nz deil miyim?) diye sorduunu ve onlardan "KalCi belaa" (Evet, dediler) karln aldn bildirir. (.Atraf, 172). Kal Bela, bu olaya bir iaret olarak kabUI edilmitir.

3 - Kenz-i mahfi. Bir tasavvuf deyimidir ve Tanr'nn evreni yaratmadan nceki durumunu simgeler. "Gizli hazine" demektir. Zaman yaratlmadan nce Tanr'nn bulunduu bu gizli evren, "atem-i kitman" diye de anlr.

SMAL
Alevi-Bektai yaznnda z adn iirlerinde kullanan nc smail bu ozanmzdr. Cahit ztelli'nin aratrmalarna gre; Zile kylerinden olup 19. yzylda yaamtr. Aslnda ky Alevi ozanlar zerine bilgi etmek ok gtiir. Bu bakmdan Ak smail iin yaptmz aratrmalar sonu vermemitir.

Gerek kimlii ve yaam hakknda ayrntl bilgi yok. Duru, akc bir dili vardr. Yaln ve cokulu syleyii iinde sevginin derinliklerine inerek oradaki gzellikleri iirle rine yanstmasn baar.r Ancak eletirilerini de eksik etmez.
-1-1- Kara al kesmeyeli redi eytana uyanlar almaz murad Bu yola giden kalmad fitne tredi Zati rsval yol eylediler

Muhammed Ali'nin gzel yollar imdi tevir tevir yol eylediler Ne yaman zor imi insann dili Gerek aklly del-eylediler gl idik alyorduk iki dinden seiliyorduk Varp iyi kt geiniyorduk Vah bunun tesin l eylediler
Krmz

Yetmi

yok imi gelen salibin yere gelsin tac deliin Yazda yabanda oban oluun Onu da HakK'a yarar kul eylediler
Srt

Noktas

Der ki smail' im bu bir nur idi Akl fikir ermez bu bir sr idi Bizim bildiimiz Ali bir idi imdi her kyde bir Ali eylediler

Tevir tevir: eit eit - Salih: iyi - Rsvay: Onursuzluk, rezillik.

-2Tarik-i nazenin deryay umman Dalanlara Pirim Allah eyvallah mdat senden bize hidayet aman Mmin olanlara Allah eyvallah
Bizim yolumuzda tutulur daman Canlar, kalbinize gelmesin gman Muhammed Ali'den hidayet uman alan canlara Allah eyvallah

Bilirsin smail fanidir cihan Kin, kibir tutann hali pek yaman On iki imamdan efaat uman Can, ba verenlere Allah eyvallah

Tarik-i nazenin : Bektailik tarikat - Allah eyvallah : Ak olsun, onaylama. hayran olma - Daman : Etek - Hidayet : Kurtulu, iyilik.

346

ALEV/ VE BEKTA }jg_LE'Ri ANTOLOJ,_IS_i_ _ _ _ _ __

-----------

KIYAMET GN GELDGNDE
Ne zaman ki kyamet gn gelir. Ulu Tanr'nn kahr gerei olarak zavall asi garipler, zebanileri ap tamuya (cehenneme) yanatlar. Ve bu zavalh asiler, feryad klp ala maya baladlar. Yce Tanr buyurur: "Sorun bu asilere, niin sizlikleri kime gvenip yaptlar?" Asilere sorulur,
u yant alnr: alarlar,

feryad

klarlar?

Ya da ol edep-

"Yce Kitab'nda, Rahman'ir Rahim" buyurdun. Dmanlara bile nimetler verdiini grdk. Bilseydik byle bir fkeyle karlaacaz, bylesine bir adaletle cezalandrlaca z. Senin yavuz eiini gemezdik. Allah'm, bana, lutfuna aldandk." Yce Tanr buyurur: "Ey azap melekleri! Kutumdan uzak olun! Ey rahmet melekleri! Onlara yetmi kat cennet giysisi giydirin. Maher yerini gezdirin. Bu, o kuldur ki rahmetime, rahmanlma inanarak kstahlk etmitir." (Hac Bekta Veli'nin nl Kitab erh-i Besmele'den}.
LGL KAVRAMLAR
ptlarnda

1 - Kll men aleyhi fan. Bu ayet (Rahman, 26), Tekke ve Divan airlerimizin yamrn fani olduunu hatrlatmak iin kullanlmtr. Bu zellii ile mezarta kitabelerine de yansmtr. Ayetin trke anlam yledir: "(Yer) zerinde bulunan her ey yok olacaktr."
bilinmekliimi

2 - Knt kenz. "Ben (gizli) bir hazineydim" demektir. ''Ben bir gizli hazineydim, istedim ve btn evreni yarattm" anlamnda olan bir hadiste geer. Sufiler bunun, Tanr katnda birlik basamann bulunduu yer olarak kabul ederler. "AmS/k_rlk" eklinde de ifade edilir. Byle denmesinin sebebi, Tanr'dan baka hi kimsenin "dide-i idrlik"iyle buna erememesindendir." Ketm-i adem'', "filem-i kitman"da ayn
anlamdadr.

MR'AT ( KALECKL )
en byklerindendir. Kalecik'lidir (Ankara). Olduka iyi re Sylentiye gre bir aralk Kalecik mftlnde bulunmu, Bektailie balanmasndan tr bu makamdan uzaklatrlmtr. 19. nim
grmtr. yzyl ozanlarnn

Yllarca mtr.

ortadan kaybolur, uzun yolculuklara karm.. Bu arada kerametler de gste-

rirmi. stanbul'da ld sanlmaktadr. Mir'ati, eitli konularda uzun dest.anlar da yaz-

Levni'nin r aan Atalar sz destanndan sonra en gzel destan Mir'ati'nindir. Gezilerinde aklarla yarmalara girer, muammalar asarm. Gzel nefesleri ve ak iirleri
varor.

Ondokuzuncu yzylda yaam bir Bektai ozandr. Hac Bekta tekkesinde, 1860 ile 1875 yllar arasnda posta oturan, Hac Ali Trabi Baba'dan nasip alm, tarikata girmi, icazetli hocalardandr. Elde saz, bata klah diyar diyar gezmi. Halk yaznnda muammaya benzer (ask) sylemekte byk beceri gstermi. "Bir gn Bursa kahvelerinden birine; (Kul grr Allah grmez) muammas ile bir (ask) asm. Bu muammay ho grmeyenler taratindan hakim nne karlm. Mir'ati: "Benim szm, eriata uygundur. nk astm bu muamma zlrse, bunun rya olduu ortaya kar. Bilindii zere ryay kul grr, fakat Tanr grmez." Bu yant, hakim ve o durumada bulunanlar ok beenmiler ve kendisini mkafatlandrmlar (Turgut Koca, a. g. e. sh: 405). Medrese
eitimi grd,

icazetli hocalardan

olduu

biliniyor.

Hac Bekta

eyhlerinden Trabi Ali Dedebaba'dan (lm. 1868) el almtr (Cahit ztelli).

Ayn konuda Atila zkrml da olay dorulayarak, yle diyor:

Mir'ait sazyla diyar diyar dolar, kahvelerde muamma asarm. Bursa kahvelerinden birine "Kul grr Allah grmez" biiminde bir muamma ast, eriatilerce ikayet edilip mahkemeye dt, "Benim szm er'idir, astm muamma halledilirse rya olduu anlalr, zira ryay kul grr, Allah grmez" yantyla kurtulduu anlatlr. Aruz ve heceyle yazd iirlerinde Bektai inanlarn dile getirdi (A. zkmmb sh: 273). "Szn dudaktan gzn budaktan esirgemez" atasznn gerek temsilcisi olan Mir'ati, cokulu duru, ak Trkesi ile iirlerinde ok iyi zmledii tarikatn tm inceliklerini, gizemciliin gzelliklerini iirlerinde ustalkla yanstmasn bilmitir. Ali-Ehlibeyt ve pir akyla dop-doludur, iten inancn ahlaksal ve dinsel tler eklinde kurulua kamadan nitelikli ve dzeyli olarak anlatr. ironi, ince mizah vardr. Medrese eitimi mulak ifadeler yer alr. Aruz ve hece llerini baarl nefes dergilerinde iirleri, dank olrak bulunmaktadr.
iirlerinde grd ekilde

iin, olduka lugatl ve kullanr. Bir ok yazma

348~_3.f:Vi VE BEKTAi iiRLER/ ANTOLOJS

-1Zincir kar eylemez bizlere sofu Bin can ile bir canana balyz Anlayp bilmiiz emri marufu Ol bakii Adil Hana balyz Uimekandan bimekana gelmiiz Her bir sfat ile mukim olmuuz Noktai sr (Kaf u nun) u bilmiiz (Kll men aleyha fan) a balyz

Semedik yarmz ayanmzdan Kimse vakf deil esrarmzdan Dnmedik Mir'ati ikranmzdan Hac Bekta Pir Sultana balyz

Lamekan, Bimekan : Mekanszlk - Kaf u nfin : Tanr'nn "Kn = ol" emri Kll men aleyha fan : "Her eyi fanidir" anlamnda bir ayet.

-2On sekiz bin alem icad olmadan Lamekan elinden Hm-ettim tahsil Meflari kainat bnyad olmadan Bana irat oldu o srr kandil Vermeden Ademin ism resmini Anasrdan halketmeden cismini Ol demde okudum Razzak ismini Ksmeti Hak kld rzkm tahvil

Mir' ati zatnla rahata dtm

(Zat) bilip anda bulutum Bir hitap eriti liiye'kil dtm Ol demde (Lebbeyk) ard Cibril
Zatm

Methari Kainat : Kainatn kvanc ::: Hz. Muhammed - Rezzak : Rzk veren, Tanr - Zat: Tanr'nn z - Layakil: Kendinden geme - Lebbeyk: Buyur, emrine
hazrm.

-3Bu ak esrara vakf olal Zikr fikrim oldu bai Bismillah Vcudum (Allemel'esmi) bileli Grnd dideme (Semmevehullah)
Meflari mevcudat emsi semavat Ekberi tahiyyat smmedderecat D cihan serveri Fahrikainat Buyruldu hakknda (Kulkefabillah)

Mir' ati bendedir kapunda halil n akn rahnda olmuum zelil Mcrimler hakknda buyurdu Celil Dedi (Ui taknatu min rahmetullah) Allemel'esme: Tanr'nn adlarn bilme, ayet - Semmevehullah : Tanr'nn yzdr anlamna gelir, bir ayetin son blm - emsi semavat: Gklerin gnei = Hz. Muhammed - Ekberi tahiyyat smme derecat : En yksek derecede hrmet

MR'AT -----

349

edilmesi gereken ::::; Hz. Muhammed - Kulkefabillah : "Tanr 'nn ahidlii bana kafidir" anlamnda bir ayet - Metlari mevcudat : Varlk~arn iftihar = Hz. Muhammed - La taknatu min rahmetullah : "Tanr 'dan midi kesmeyiniz" anlamnda bir ayet.

-4Dnyadan el ektim erkandr iim em-i pr-hunumdan akttm yam Pirlerden hidayet elimde bam Bu yeil bayra Selman'dan aldm Acep grnmezler bilmem nerdedir Gereklere ayan bize perdedir Esrar- muhabbet gizli yerdedir Hakikati ah- Mcrdan'dan aldm Alem batanbaa bir seyirgahtr Gir gnl evine gr ne dergahtr Bu bir gizli srdr kudretullahtr Yazl defteri divandan aldm
eriat sanca

J.

al bu girdabn.k karasna

Derman da gizlenir dert arasna Merhem mi sarlr ak yarasna Bu ilm-i hikmeti Lokman'dan aldm Hakikat szne hile katmazam Her kiiye srr beyan etmezem Bilinmeyen yerde cevher satmazam Ben bu nasihat bin candan aldm Geri hata ile isyanm oktur Kalbimde benliin eseri yoktur ncil, Zebur, Tevrat drt kitap haktr Lednn- ayetin Kuran'dan aldm

geldi dikildi Marifet yoluna terler dkld Hayr himmet oldu glbank ekildi Tarikat kemendin erkandan aldm

-5Gueyle pendimi arif dana Dana isen seyret srr Y ezdan Yezdan ne hikmetler eyledi nma Nma etmek iin zat Sphan Zatna tecelli kld iptida Tecelliden bir nur olundu peyda drak eyle nedir kudreti Mevla Brakma dilinden virdi Mennan

J.

Kn dec" varoldu bu kevn mekan Melaiki He doldu asuman Evvela aydnlk oldu nmayan kurdu o eflaki erhi devran
Yaratt bilcmle eyay Mabut Ahseni takvimi eyledi mevcut Eylemedi blis Ademe scut Ol vakit srd dergahtan eytan

Var olmazdan evvel bu erhi alem Andan zuhur etti ervah adem Ruhu Muhammedi kld mkerrem Ol sebep varetti kevn mekan

Ol demden beridir bunca enbiya Geldi bu aleme hep guna guna Nuh kavmine gazap eyledi Mevla Gark derya etti kld Tufan

350

ALEvf ~~ BEKTAi iRLER AN'fOWJSi

---

---------~--

Akla fikre smaz hikmeti Settar Hak dostun bilmedi Nemrudu ayar Halil brahime glzar oldu nar Hak byle buyurdu emr ferman Turda Hak tecelli kld Musaya Anda hayran kald srr Mevlftya Rabbi erni deyip durdu duaya Ol vakit iitti ol Lenterani Bipeder zuhura geldi Mesiha Nice mucizatlar eyledi icra Dara ekti an kavmi nasara nkftr eylediler Ruhu Rahman Tulu etti Dehre Fahrikainat Din ra ol Ekmelttahhiyat Efdll-enbiya aledderecat Nur ile garketti btn cihan Dehre tulu etti ol mah mnir Etmek iin halk Hallaktan habir Ann vasf dille olunmaz tabir Dine davet etti kavmi nadan ekti ol Resul Huda ana kld Kur'an nzul Ann da".etini ettiler kabul Buldular cennette ba Rdvan
eriatn kurdu ah enbiya Sevenler dost oldu sevmiyen ad Dodu geldi ol Aliyyelmrteza Tarikat brcne dikti nian
eriat sancan

J.

Nefsaniyet edip bir alay mel'un Ahdi peygamberi kldlar mabun Abdrrahman ibni Mlcem dkt hun Gr neye urad Hakkn aslan Namaz klmak iin mescide vard Mlcem olu ann vaktin arad Namaz klar iken ol ah oturdu Bilmedi ol mel'un yedii nam Macruh oldu nk ah velayet 01 vakit nuetti cam ehadet Hasanla Hseyne kld vasiyet Bir deveci gelir gzetin an Dedi gelecektir bunda bir arap Elinde bir deve yznde nikap ster cenazemi etmeyin cevap Deyip ol Hudaya taprd can Ehlibeyt iine dt bir figan Hasanla Hseyn ettiler nalan Gasledip namazn kldlar heman riti bir arap deve sarban
Ykletti tabutu deve stne ekerek destile ald destine O ah emanetin verdi dostuna Hasanla Hseyne dt hicran

Hasanla Hseyne dt endie Dediler deiliz kail bu ie Dtler peine hem koa koa Tuttular deveyi ol beden can Deveci nikaba uzatt eli Kaldrd nikab bir nuru celi Grdler deveci kendidir Ali Ol vakit bildiler srr iran

Ali'nin iine akllar ermez erenler de beyana vermez Alem Hayder olsa kr olan grmez Bilene akolsun genci nihan
Akl

MIR'ATI

351

Byledir Mir'ati bi1..dek:i adet Peygamber dostuna okuruz rahmet Dmanna olsun sathezar lanet Zira terketmeyiz yolu erkan
Gueyle : Dinle - Arif dana : Srlar bilen - Niima : Gsteren Virdi Mennan: Tanr'nn zikri - Ervah adem: nsanlarn ruJ:lar -Ahseni takvim: nsan - Nar : Ate - Rabbi erni : "Bana griJn" anlamnda bir ayet Lenterani: "Gremezsin" anlamnda bir ayet -- Mkerrem: Yce, arnm Bipeder : Babasz - Nasara : Hristiyanl<ir - Eftadlenbiya : Peygamberlerin en ycesi - Ada : Dman - Nzul : Parlak - N~ma : Gsteren, bildiren - Celi : Belli - Sadhezar : Binkez - Kail : Raz - Nalan : At - Mabun : akn Habir : Haber - Guna guna : eit eit - Scud : Secde etmek - Numayan :

Aydnlk.

-6Alemi kesrette kalma ey gnl gel bahuzur (YevmetbUi) olmadan bul Hakk, nefsin ban ur Kendini bilmektir ancak ademe hayrel'umur Gr ne yzden grnr devre der ehli kubur Ettenadi ol mnadiler medet alnd s.fir Eyyhennas i'lemu haza budur Yevmennur Secde kl gel Ademe blis gibi areyleme Emr neyhin bil Hakkn mekann nareyleme Semmevehullah gr zatna inkar eyleme (Kntkenz) esrarm bildinse izhar eyleme Ettenadi ol mnadiler medet alnd sur Eyyhennas i'lemu haza budur Yevmennur
Har neri bunda gr davay ferday brak ar anasr e cihetten hkmeden ol aha bak (Leyse fddareyn) subutu sendedir sanma rak Syleyen Haktr demadem iiten her nutku Hak Ettenadi ol mnadiler medet almd sfir Eyyhennas i'lemu haza budur Yevmennur

Syliyen uaka vahyi mnzeli aklimaat bu gence malik eyliyen bahsi fuat Ahseni takvime ba e, eyle Hakka inkyat Koma elden <lamenin bir mridin klma inat Ettenadi ol mnadiler medet alnd sur Eyyhennas i'lemu haza budur Yevmennur
Olmad

].g___ ALEvj__'__EKTAj_iiRl,ER ANTOI.-"-,0"-''.l'-'-/S"-''_ _ _ _ _ _ __

Ermedi maksuduna zira Muhammed bidelil Refrefi aka svar oldu nne Cebrail Kabekavseyn mlkne bast kadem emri Celil Gel bu srra aina ol kalma var har zelil Ettenadi ol mnadiler medet alnd sur Eyyhennas i'lemu haza budur Yevmennur Bildirir erbab irfana bu remzi (Hel'eta) Bilmedinse vadii heyhatta kaldn mutlaka
Aklklden

on sekiz bin alemi

kldn

nma

Gel adalet perdesin akeyleyigr Mir'ata Ettenadi ol mnadiler medet alnd sur Eyyhennas i'lemu haza budur Yevmennur

Alem-i Kesret : okluk alemi, dnya - Yevmettbla : Tbla gn, gizliliklerin aa kt gn, ayet - Ehli kubur : Mezarda yatanlar -- Eyyhennas i'lemu haza budur Yevmennur : Ey insanlar!.. Biliniz ki, llerin harolduu gn bu gndr - Emr: Buyruk - Nehiy: Yasak - Kntkenz: "Ben, bir gizli hazine idim, bilmek ve bilinmek istedim" anlamnda bir hadis - Aklimaat: Tanrsal akl - Fuat : Kalb, gnl - Da.men : Etek - Kabekavseyn : ki yay, ayet.

-7Amenna deyiiben, ikrar eyledik Erenler bezmine la-ekcesine Ba- maarifte yetiip bittik By aldk bir glden iekcesine Sylesem kelamn gelmez takrire (1) Nutk-u derunumuz smaz tefsire krar verdik, iman ettik bir pire Er evlad eriz, gerekcesine
Laek: phesiz -

J, Gel gnl, arif ol, haddini bil sen

Sem'idir, basirdir, etme ek, gman Elhakku ezharu minneems iken (2) Sofi inat eder eekcesine

Mir'ati, szlerin gizli muamma(*) ll'ebsar olanlara hveyda (3) Elsiziz, belsiziz, dilsiziz amma (4) Gezeriz alemde erkekesine

By : Koku -

Sem', Basir: iticidir, grcdr anlamna

gelen Tanr 'nn nitelikleri -

ll-cbsar : Hak.kyle grmek, bur ayetin son blm.

(1) Sylesem manamz gelmez tekrire Esrar noktamz gelmez tefsire man ettik ikrar verdik bir pire Er olduk er ile gerekcesine her yerde iyan Krler zannederler her yerde iyan El-Hakk u azharu mine ems iken Sofu inad eder eekcesine
Vcud- mutlaktr

MIR'ATI

353

(2) Tanr gneten daha aktr, daha ak grnmektedir. (3) Gren gZler apak, besbelli. (4) Bektai ve Alevilikte eline, beline, diline salam olmak, yani eliyle koymadn almamak, meru olmayan cinsel ilikide bulunmamak, dilini tutmak, kim senin arka<;ndan konumamak kural vardr. Edep yahu biiminde formlle
tirilmitir.

(*} Mir'ati szlerim canl muamma

Arif olanlara olur hveyda Elsiziz, dilsiziz, belsiziz ama Gezeriz alemde erkekesine (A. zkmmb, a.g.e. sh: 275).

"SULTAN MAHMUD'LA HIRSIZ

Sultan Mahmud, (Gazne'li) birgn bahesinde oturmaktayd. Ak yrekle yaknla rna altn, inci paylatrd. Bir hrsz yoldan geerken bu durumu, bahe kaps aralndan seyretti. Sultann ak gnln ve cmert elini grd ve de baln. Gnlnden unu geirdi: "Ben, bylesine cmett bir padiahn da duyarsa iin grneni o ki bana birey demez".
mz altn

maln arrsam

ve o
kr

Gnn birinde ederdi.

frsatn

buldu.

Sultann atndaki altn

zinciri

ald;

tam otuz bin

Sultan bunu grd, kt, fke giysilerine brnd. Cellatlarna emir verdi. Dizi dizi bekiler yollarn kestiler. Hrsz olduunu anlayp baladlar. Sryerek, sultann huzuruna getirdiler.
Zavall hrsz,

o fkeyi, o cezay grnce

alad.

Bunu gren sultan, bahe

kapsndan

seslendi: "Sorun o talihsize, neden alar?" Sorarlar.

Hrsz

der ki:

"Falan gn yolda giderken, bahe kapsndan, sultann baln, gleliini grdm; aldandm. Eer ben, hkmdarn, bylesine fkeli bir insan olduunu bilseydim o altn zincirin yresinden bile gemezdim." Sultan buyurdu, hrszn elini zdler. Hamama gtrdler. sultan giysilerinden birini giydirdiler.
Padiah, atn, altn "ehirde

ahn buyruuna

uyarak

zinciriyle birlikte ona balad. Ve de buyurdu:

gezdirin.

inanp kstahlk yapt.

iin rahmet klmtr.

Bararak halka unu duyurun: "Bu o kiidir ki, sultann lutfuna O padiahlar padiah da (Allah) bir kye, birka rek'at namazlar Biz ky halkndan, bir tekinin bir kez, (Allah'tan baka Tanr yoktur)

-------- "Yre" szcnila Hac Bekta aynen kullanmtr.

354

ALEV/ VE BEKTAi ilRLERI ANTOLOJiSi

utandr

demesine bakarak seksen yllk kfrn balamtr. Utandrmam.tr. Biz de madk (Hac Bekta Veli'nin nl Kitab erh-i Besmele'den).
LGL KAVRAMLAR

1 La-illa. "Yoktur, ancar (0) vardr", "La" tasavvufta "vahdet-i vcud" inancna gre varln, ancak Allah varl olduunu bildirir. Allah varlndan baka varlklar grecedir, gerek varla gre yoktur.
plm

2 La-taknat. "(Allah'n rahmetinden) umut kesmeyin". bir alntdr. (Zmer, 53).

Kur'an-

Kerim'den ya-

3 Ehl-i beyt. Peygamber Hz. brahim ve Hz. Muhammed'in ev halk. Gerekte bu deyim, Kur'an'da Peygamber'in kanlarn ve teki ocuklarn da kapsayarak btn ev halk iin kullanlmtr (Ahzab, 33). iller, Peygamber'in torunu Hz. Hseyin'in soyundan gelen dokuz imam da ehl-i beyt'ten sayarlar. 4 Ledn, ilm-i ledn. "Ledn", "Tanr kat" demektir. "lm-i ledn", Tanr srlarn, her eyin iyzlerini bilme anlamna gelir: ki, bunu ancak Tanr bilir, yalnz peygamberlere ilham olunur. Sufiler, geree ulamak isteyen her kim olursa olsun, kendine bir "mrid" gerektii inan ve dncesini savunurlar. Ledn bilgisi onlara gre, Tanr'dan ilham gren mrid'in feyzi ile elde edilen gerek bilimdir.

S Lem-yelid ve lem-yled. "(0) domamtr ve dourulmamtr." (hlas. 3).

FUZUL
Gerek kimlii, asl ad, doum ve lm tarihleri hakknda yeterli bilgi ve belgeler bulunmayan Fuzuli, 19. yzyln birinci yarsnda yaam. Yaad ve gezdii yrelerin, mparatorluun Avrupa blgesinden olduu sanlyor. Kltrl, tasavvufu bilen bir ozan olan Fuzuli, aruz ve hece llerini ustalkla kullanmtr. iirlerine pek az rastlanmaktadr. Byk ozan, Badat'l Fuzuli ile bir balants yoktur.: -1Muhabbet ald, minnet Hda'ya Saki, kerem eyle, devran bizimdir Feryadmz ksn ar- alaya Blbller tmesin, feryat bizimdir Hep gzeller bir araya derildi Pir nnde ulu divan kuruldu Rakipler dergahtan te srld imden geri huri, cihan bizimdir Gel, gam, feryad brak, geelim Ak ile muhabbet babn aalm Saki, doldur peymaneyi ielim DevJetl hnkann nuru bizimdir ok kr, muradm aldm Hda'dan Hacetim kalmad bay- gedadan Fari ol Fuzuli, kuru kavgadan Alem-ti cihanda seyran bizimdir
ACZ BR HTYAR VE SULTAN
Zavall

"Aciz bir ihtiyarn sultandan ihtiyar yle der:

alaca varm.

Bir gn bu

alacann peine der.

"Gideyim komum olan sultana raym. Ola kim beni" esirgeyip kollar, yardm eder" ve yle seslenir:
"Padiahm,

iime bir ate diit. Uyk kl, irade

kl,

senin mbarek komuluundan

hakkm, alacam alaym."

356

ALEV VE BEK1'Ai RLE_Ri ANT_QLOJ/_g______ ,

Bu szleri der demez padiah, adamlarna buyurdu; yoksulu sevindirdiler. Sultann buyruu ile koca ihtiyara saray krknden giydirdiler. Sultann atna bindirdiler. nnce, ardnca uurladlar. Padiah unlar syledi: ki sultana itenlikle seslendi, yardm istedi. ite tpk bunun gibi padiinananlar Tanr'dan alacaklarm isterler. Ama hemen eytann iine kuruntu atei der." Eer iman eden, onu komaya balarsa tek bana baaramaz i kuruntusunu dindirirse, eytan yeniden atelendirir; yok eder. "Bu o
ahlar padiahnn katnda, kiidir

aresi odur ki "BismillahirRahma'irRahin" desin. Yce Allah, kulunu yannda grnce eytan! kovar. man edenden uzaklatrr. Kyamet gn srtna yetmi kat cennet giysisi giydirir. Burak'a bindirir, bana tacna tac koyar. nnde, ardnda melekler yrr. Bu, o kuldur ki yanld zaman Tanr'sn and, "BismillahirRahman'irRahim" dedi. (Hac Bekta Veli'nin nl Kitab erhi Besmele, ev: Rt arda).

LGL KAVRAMLAR

1 Kabe kavseyni ev Anlam udur: "ki yay aral kadar, yahut daha az". Yce Tann'nn sra ve Mi'rac olaynda elisi Hz. Muhammed'i kendisine iki yay aral yahut daha az bir mesafeye kadar yaklatrd aklanr. Kur'an- Kerim'de u kayda rastlyoruz: "(Muhammed ile arasndaki meslife) iki yay uzunluu kadar, yahut daha az kald." (Necm, 9).
2 Len terini. H.. Musa Tur danda Cenhab- Hakk'n cemalini grmek isteyince Yce Allah'tan "Sen beni gremezsin" anlamnda "Len terani" hitab gelmitir (A'df, 143).
yazd

edna.

3 Levhi mahfz. "Muhafaza edilmi levha" anlamndadr. ve takdir buyurdu ise, o bizim bamza gelir.

Tanr,

bu levhada her ne

DERV SLEYMAN
Gerek kimlii hakknda yeterli bilgi ve belgeler bulunmayan Dervi Sleyman, 19. Alevi ozanlarndandr. Bir nefesinde 1899 tarihini vermektedir. Yaants zerine ayrntl bilgi elde edilemedi.
yzyl Stkile bir dvaz-imam sylesen Bilir misin ne kadardr sevab~ On'ki bin altn sadaka eylesen Onun ile beraberdir sevab

Ali Haydar ah'a meyiller katsan Hasan, Hseyin'den Zeynel'e yetsen On iki bin koyun kurban eylesen Onun ile beraberdir sevab
Bakr'a, Cafer'e nian kodursan ehdedip kendine eyi dedirsen On iki bin aca ekmek yedirsen Onun ile beraberdir sevab

Musa-i
Hulk-

Kazm'la derya boylasan Riza ile kelam sylesen On iki bin kulu azat eylesen Onun ile beraberdir sevab

Taki, Naki uyuyorlar, uyarsan Cehdeyleyp zn hardan ayrsan On'ki bin aa esvap geydirse11 Onun ile beraberdir sevab Askeri de gam ykne dayansa Mehdi ksa, gerek erler uyansa On iki bin ehit kana boyansa Onun ile beraberdir sevab divana dursa Anda yazldr, bakanlar grse On'ki bin hacyla sana yz srse Onun ile beraberdir sevab
Stkile: Ar
plak. Dervi Siileyman'm

gnlle, iten,

dorulukla

On'ki: On iki -

Har:

Eek

Ak:

358

ALEV VE BEJSI.Af.!fJ!.LER! ANTOLOJ.{S_i_ _ - - -

"YCE TANRI BUYURUR"

"Kim bana kulluk ederse onu, yerde arlarm; Birincisi, dururken. kincisi, otururken. ncs de yatarken''. "Allah deyin ki ayakta dururken
yaym.

yaptnz

kullukta bir kusur, eksik olursa "Errahman" deyin ki

baya

Otururken
ym."

yaptnz

kulluklarda bir kusur

ilerseniz

balaya

balayaym." "Eer

"Tm yaamnzda kusur etmiseniz, "B'ismillahirrahman'irRahim" deyin ki tmn (Kendisine selam olsun). Allah'n elisi yle buyurur:

Tanr,

mmetimden bir inanm kii, "B'ismilleh'irRahman'irRahim" derse yce onlar iin bana yle buyurmutur. (Kullarma bam grdn. Rahmanhma tank oldun)." Ve Tanr yle buyurdu:

"Dnyada bir grenek olmutur. Bir kiinin kuvvetli bir dman olsa, ona gc yetmese, gider, bir ulu kiinin eteine yapr ki dmanndan yana gvenli ola. Kendisi o ulu kiinin katnda candan hizmet edici bir kii klar; Bylece dmann kahreder."
"imdi ey insanlar! Sizin de bir gizli dostunuz vardr. Ad "Errahman, Errahim"dir. Oku onu, brak dmann, talanas eytan kahretsin." (Hac Bekta Veli'nin nl Kitab erh-i Besmele'den).

LGL KAVRAMLAR

1 Mnker, Nekir. slam inancna gre kabirde lye Mnker ve Nekir adnda iki melek gelip Tanr'sn, dinini, kblesini, kitabn soracaktr. man sahipleri yant verecekse de ktler, dinsizler ve kafirler cevap vermeyecektir. 2 - Nahn akreb. "Biz (O'na ah damarndan) daha yaknz" anlamndaki bu kutsal sz, bir ayetin ksaltlm eklidir: "Andolsun insan biz yarattk ve nefsinin ona ne fsl dadn biliriz, nk biz ona ah damarndan daha yaknz." (Kaf, 16), "Nahn kasemna" ise, "Biz taksim ettik" demektir (Zuhruf, 32). 3 - Nasrun nina'Uah. "Allah'tan
yardm"

demektir.

SEFL ABDAL
ve kim1ii hakknda hi bir bilgi yok. Kltrl bir .ozan olduu iirlerinden Sefil Ahmet ve sefil Ali gibi baka mahlaslar kulland dnlebilir. Ancak, bu kesin deil. Bu nedenle ve iir diline gre 19. yzylda yaad sanlmaktadr. Cnklerden baz iirleri bulunan Sefil Ahmet ile Sefil Ali adl ozanlardan biri olmas da
anlalmaktadr.
olas.

Yaam

iirlerinde
akc anlalyor.

Sefil Abdal, Sefil, Sersem Sefil mahlaslarn kullanr. Syleyii sade, dili ve durudur. Bektai olduu kesindir. Pirinin Bektai ulularndan Fethi Baba o]duu
-1-

Hakikat rahna girdim gireli Jeyl nehar ya Ali Erkan eiine yzm sreli Ald aynma didar ya Ali
arrm

J..

Erenler yoluna ten ak olmuum Bastklar yere hem Mk olmuum Gnl evin silip pirpak olmuum Ald aynma didar ya Ali
Akn ateine yandm tututum

Erenler bakmazlar dnya varna Bugnk hizmeti koymaz yarna Senin aklarn akn narna Dost eyvallah deyp yanar ya Ali

Erenlerin

katarna kartm

Mrid eteine kr yetitim

Dertli gnlm mdad umar ya Ali

ahtan gayr nesne yoktur hannda Pirim Fethi Baba Hak dergahnda Sefil Abdal erenlerin rahnda Klar ah zan hezar ya Ali

Hezar : Bin, blbl, ok kez - Didar : Yz -

Ayn

: Gz,

asl,

kendisi.

-2Gel gnl seninle abdal olalm Det-i Kerbela'ya yolu ekelim ah-i Necefi ziyaret klalm Mest olalm dokuz dolu ielim Kem tamahlk edip nefsine uyma Efsane szleri kulaa koyma Kanaat ehli ol ok yiyip doyma Bycek lokmadan eli ekelim

J, Bu yla yollarn dorusu derler

Veli ok olurmu urusu derler Nezafet imann. yars derler Efsane szlerden dili ekelim Hakk'a muhib olan beriye gelsin Bu dergahta yzn sryp dursun Zahidin gayreti geriye kalsn Biz imam gayretin beri gelelim

Hzr

olmaz ab- hayat imeyen

Er sayld grdn amyan

Hakk'na ulamaz serden gemiyen Sef'd der meydana seri ekelim

Nezafet : Temizlik -

Ab-

hayat : Bengi : Su - Ser : Ba.

-3-Hak dedim ynm dergahta tuttum Yeti ya Muhammed Ali sen yeti Yzm srdm ol gzel ahma Yeti ya Muhammed Ali sen yeti Allah Muhammed Ali hep bir srdr Ana trab olan ol m'min kuldur Hasan ile Hseyin gonceyi gldr Yeti ya Muhammed Ali sen yeti Hakk'la kul olup da ol Hakk'a yakn Musahip hakkn yemeden sakn mam- Bakr'n gllerin takn Yeti ya Muhammed Ali sen yeti

.!

Sakla srrn ki saklaya seni Ayrma dergahtan bu gnahkar mam- Cafer'dir yolun erkan Yeti ya Muhammed Ali sen yeti imamlar sa yzmn ak Muhammed Taki'dir ah Ali Naki Yeti ya Muhammed Ali sen yeti
Musa-y Rza'dr

Musa-y Kazm'dr

Hasan Askeri'de hatmiyet tamam Zikreylediim ol dvazdeh imam Muhammed Mehdi'dir ol sahipzaman Yeti ya Muhammed Ali sen yeti

Sefil'im traba srerim yzm Kalbini pak eyle aktr gzm Umarm dergahtan ayrlmaz zm Yeti ya Muhammed Ali sen yeti

Hatmiyet : Bitirme Kuran bandan sonuna Dvazdeh : Oniki - Pak : Temiz.

dein

okuma - Trab : Toprak -

-4Mahabbet eran yakan Ali'dir Akm didara pervane gibi Ba u bostann dallan Ali'dir Akm didara pervane gibi Cmle vcut ire yanan Ali'dir ter blbl olmu gller Ali'dir Dest-i kudrettendir elleriAli'dir Akm didara pervane gibi

AGIRLAMA Ali dolu kevser sunar aka Ak olur akn verir mauka Fatma Hseyn'i kaldr beie Akm didara pervane gibi
Al-i Aba dostu hep ayan olur Kemerbest kuanp hepbeyan olur Krklar dara durur Hak uryan olur Akm didara pervane gibi

Sefil Abdal eder meydan Ali'dir Sema edip niyaz eden Ali'dir Erenlerin ah- Merdan Ali'dir Akm didara pervane gibi
Mauk: Canan -

Pervane: Geceleri n etrafnda dnen kk kelebek.

-5 Kamer doar Ar'tan ycedir Kimi bezirgandr kimi hocadr Sefil sersem derde derman nicedir Sar yaram yar yaram grenler
aml aml dalar dt ems

.J, Zulmet kahr gitti hem bahar yetti

Gonca gller bitti blbller tt Sefil serse:n bilmem u halka netti Sar yaram yar yaram grenler Salliala Muhammed Krklar'a serdar Mansur'leyin bizi eyleme berdar Sefil sersem eder Hayder~i Kerrar Sar yaram yar yaram grenler

araya nanmaz m ak stnde karaya Sefil sersem derde derman araya Sar yaram yar yaram grenler

Hamza pehlivan da kffar bier Aklar gznden kanl ya saar Sefil Sersem Hzr Nebi'den ier Sar yaram yar yaram grenler
ems

kamer : Kafirler.

Gne

ve ay -

Zulmet :

Karanlk

Berdar : Asma -

Kffar :

-6Safa geldin safa geldin erenler Mahabbet eyleyen cana ak olsun Vcudunu bilen Allah'n bilir Ademin kalbinde raha ak olsun Cmlenin maksudu A'dem'de mevcut Annn kldlar melekler scud Allah bir Muhammed Ali'dir mescfit Evvel ezel kblegaha ak olsun
. Bili BismilHihtr Nokta'dr kadim Hasan Errahman Hseyin Errahim Vallahi Ali'dir her eye kaim Vehinde bedr-olan Maha ak olsun

Denir Ehl-i Beyti sevene naci Ademde ayandr Allah'n vehi Muhammed'in giydii hrka ve tac Sefil Abdal giydi aha ak olsun

362

Al.EV} VE BEKTA.l iiRLER ANTOLOJiS

-7Hayat sahrasnda bir aa grdm Yedi buda var on iki dal Can meyvas derler asln sordum Bahar Muhammed, meyvas Ali Bin bir trl iek her dem alr Kimi nihan olur kimi salr Dost badesi ol mekanda iilir Kevseri Muhammed sakisi Ali

.J, Muhammed Ali birlie gelince

Dost vehini o dem ayan edince Mrid huzurunda ikrar verince Mridim Muhammed rehberim Ali Ser.t Abdal eder fehm-eyle an Cmlenin maksudu ol kerem kfin Bir aata remz-eylemi insan iei Muhammed meyvas Ali

Scd : Secde edenler - Kadim : ncesiz - Mescut : Kendine secde edilmi Kaim: Berenin yerine geen - Vehinde bedr olan mah: Yznde dolunay gibi grlen ay - Remz : Simge.
M'RAC GECESNDE RAHMET DENZLER

Kendisine selam olsun, Allah'm elisi (Hz. Muhammed) yle buyurur: "Mi'rac gecesi, dnya hesabyla altyz bin yllk yol kadar uzanarak ktm. Bin tane deniz gzledim, (Allah'm, bu ne ok denizdir)." Yce Tanr buyurdu.
"Ey Muhammmed! O denizler benim Rahmetimin denizleridir. yle bir deniz ki.bir tekinin ululuu, bu dnyann yetmi bin kat kadardr. En kk bir dalgas soylu bir ho luk, iyilim, gl, fesleen, nimet ve rahatlktr. Yarn kyamet gn geldikte bu grdn denizleri, bir anda mmetine verip onlar Rahmetime sahip klarm ki, hepsi birden Rahmete boulsunlar." (Hac Bekta Veli'nin nl Kitab erh-i Besmele'den).
l,GL KAVRAMLAR
Ar'tan yukar

1 - Gruh-i naci, mrnet-i Naci. "Kurtulmu topluluk" demektir. Hz. Peygamber'in "mmetim yetmi ble ayrlacak, hepsi de Cehennem'dedir. Ancak bir bl Cennet'liktir, kurtulmutur" dedii sylenir. Alevl-Bektal'ler, bu kurtulmu bln kendileri olduunu ileri srerler. 2 - la-yevmi'l-kyam. "Ta kyamet gnne kadar" anlamndadr ve Kur'an'daki baz ayetlerde geer: "Al-i mran, 55/Nisa, 87/Maide, 14 ve 65/En'am, 12/A'raf, 167. 3 - lyas. srfloullar peygamberlerindendir. Halkn puta tapmaktan alkoyduu iin skntlara dt, maaralarda yaad. "Hdrellez" sz, Hzr ve lyas szcklerinden
alnmadr.

DEL BORAN (lm 1898)

Boran, Kul Boran, Deli Boran mahlaslarn kullanmtr. Ancak gerek kimlii halen sisler iindedir. Frat rma ile Gavurda arasnda yayan gebe Trkmen oymaklarn dan birene mensup olduu sanlyor. zellikle Anadolu'nun gneyinde yaygn bir n kazanan Deli Boran'n yaam zerine bilinenler snrl. Saptananlara gre, Ak Deli Boran orum'un Sarmbey kynde dodu. Aslen ukurova'da dolaan Kuyumcu airetindendi. skan sonucu orum'a yerle tirilmilerdi. Bir iirinden dolay Plevne savana katldit sanlmaktadr. Kendine zg bir syleyii olan Deli Boran'n duygularm yaln bir dille yanstt grlr. ukurova'da Frat nehri ile Gavurda arasnda gezdii iirlerinden anlalmaktadr.
ktm

Baktm

ycesine baktm Mnb illerine

Halise'nin gl kokar Kzlar yanana sokar

dizelerindeki Mnb Suriye'de bir kent, Halise ise bir kydr. ada ve yakn arkada Yamal kynden Sefil Ahmet, Deli Boran hakkndaki a-tnda onun lm tarihini de belirlemi, I898'de (H. 1316) altm yanda olan Boran'm 1838'de doduu sanlyor. Bir iirinde 1877 Osmanl-Rus savandan sz ettiine gre o tarihte yaad anlalyor. Sefil Ahmet o
atnda:

ecel erbeti iti firkata dt Sene bin yz onaltda gt Ala gzler Deli Boran n'icoldi
Aklar babnda

Altmnda

demektedir. dek 19. yzylda ve Gney illerinde yaadndan baka bir ey bilinmiyordu.Bu blmde tanttmz Sefil Ahmet, Deli Boran iin bir at sylemitir. Attan anlaldna gre altm yandayken 1316 (l898)'de lmtr. Doumu hu tarihe gre 1838 yl olur. Sefil Ahmet orumlu'dur. Bizim zel olarak orum'da yaptmz aratr mada, Deli Boran'n da orum'lu olduu anlalmtr. orum'a yakn Sarrnbey kynde torunlar oturmaktadr. Alevi inancna baldr. Din d, doa, zlem ve ak konularnda iirler de sylemitir.
"imdiye

364

ALEYLVE BEKTAi iiRLERi AN!OWJiS/

19. yzyln gl ozan olan Deli Boran'n yaymlanmam epeyce iiri vardr. imdiye dek az iiri yaymlanmtr iirleri derlenmemitir." (Cahit ztelli, Bektai Glleri, sh: 210). RLERNDEN RNEKLER
-1-

Seher vakti bir cnbe uradm Blbl alar, baban alar, gl alar Dertli sinem ak oduna daladm Yolcu alar, kervan alar, yol alar Muhammed, Ali'den bir dolu itim Canmdan, serimden, varmdan getim Adil beyler ile kondum da gtm Ab- zemzem didelerim kan alar

J.. Yeti hey efendim, sen bizi gldr

Alem intizardr hsn-i zatna Ali, Kanber, Zlfikar, Fatma Kuduretten mey dolduran el alar Her bezirgan ba kervan m olur sensiz bu dem devran m olur Derdi olmayana derman m olur Bunca yar elinden ak, zar alar
Canm

Bast gam askeri, saki mey doldur Mestane babnda ana gedalar Dosttan gelir a1 krmz badeler Elinde Zlfiklr, altnda Dldl Ar yznde cevlan eder, Ali alar Bunca han(e)dan, bunca melik zadeler Dergahnda boyun eer, er alar Hkmedersin hem zahire, batna Kul Boran 'n hem atas, anas lenecek pir yoluna yanas Cmle evliyalarn sr binas arh elinden Hac Bekta Vel(i) alar

Mestane : Sevgili - Han (e) dan : Hanedan, soylu (vezinden dolay handan gibi okunacak) - Melik zade : ehzade - Cnb : Grltl kalabalk - ntizar : Gzlyor, bekliyor - Kuduret : Kudret, Tanr - Ana : Tandk.

-2Bakp

ar keyi seyran eyleyen

J.. Kfir Yezit sesimizi dinledi

Haner vurup cierimi dorad Pannaklann elik etti, oynad Yaralarn bende, mam Hseyin Mminlerin bade szer elinde lsem gerek, arzum kald yolunda Ilgt lgt Kerbeli'nn lnde Yaralarn bende, mam Hseyin Hakikat evinde gizli sr olan Cmle mminlere destigir olan Sensiz u cihan neylesin Boran Yaralarn bende, mam Hseyin

Yaralarn bende, mam Hseyin

Hak iin serini kurban eyleyen Yaralarn bende, mam Hseyin Halifeler glbengini ekiyor Dost acs u sinemi yakyor Daha kann lgt lgt akyor Yaralarn bende, mam Hseyin Kalbimin aynas, gnlmn yaz El'aman dergahtan ayrma bizi Gereklerin her dem ba vurur sz Yaralarn bende, mam Hseyin

,,,

___ _____ _____

,.,,

..,,,

DEll BORAN --------

365

ar ke: Drt ke, her yan - Seyran eylemek: Dolamak-- Halife: Yerine geen, eyh, ynetici-- elik : Ksack dal (elik omak oyununda) - Hakikat evi: Gnl - Destgir: Yardmr:, elinden tutma - Vech: Y: :_ Cevlan: Gezerntizar : Hasret - Geda : Kul.

--3Gam yiyip alama divane gnlm Daima bu dnya baa dar olmaz Hakk'n kelamn brakma dilden Hak'tan zge bir adama yar olmaz Tavlada baldr yiidin at Asl pak olann sylenir zat
Altna

. At olan ata biner atlanr

Er yiitler her cefaya katlanr Yiit glgesinde yiit saklanr Ktnn &lgesi hem dal olmaz

Deli Bora1 bilin cmleden gani

Hem yaratr alr Allah bu can Sen kendini yokla nefsini tan Boaz krk boumdur dilde sr olmaz

batsa da iy'olmaz kt

Asl

ham demirden cevahir olmaz Cevahir: Deerli

ta,

cevherler.

-4Haydi bre deli gnl Alevden mi dn senin Haydi bre deli gnl Alafrck iin senin Yardan sana sade cefa Sende bol bol od ver bana Bozarm hep yana yana Kanl kzl yan senin

J, Kalan her bucakla gezme

Rzgarlardan hile sezme Vara yoa gnl zme Bine varm yan senin Deli Boran benzin solmu
Boazna zkkm dolmu

Dve dve gmgk olmu Kana kesmi dn senin

-5ncil Kur'an Zebur olsan

. Eer bir ulu ku olsan

Amam seni imden kelli Ab- kevser suyu olsan mem seni imden kelli Has bahenin gl olsan Beyaz oul bal olsan nci mercan lali olsan Semen seni imden kelli

Cmle gzele ba olsan Baha yetmez kuma olsan Bimem seni imden kelli Boran der Hakk'n murad Szn zme yarad Olsan cennetin srat Gemen seni bundan kelli

366

ALEVi VE BEKTA/ iiRLER} ANTOLOJiSi

________.... - - - . Selam verde selamn alaym

-6Gkte doan yldz ile ay ise Sorarlar asln eer soy ise Aka da bahiciin bu ise Vallahi billahi az kara gzlm Mail oldum yzn ile azna Kara hattat srme ekmi gzne Taram zlfn dkm yzne Tara zlflerin dz kara gzlm El kavurup divannda duraym Ben kapnda kulun klen olaym Hep sana ettiim naz kara gzlm Hesap ettim onyedi var yan Aktaym gzlerimin yan Koy dizim stne gzel ban Bir bir dmelerin z karagzlm

-7seni grmeye geldim Yznde evvelki nurun kalmam Evvel urun urun imar eylerdin imdi sylemeye dilin kalmam
Boran'm
Arzulayp

Byle olduunu bilsem gelmezdim t versen o tten almazdm Bahem mamur deyi gelip girmezdim Senin yol olmadk yerin kalmam

der geldim ise giderim n'iderim Varr bir fidana hizmet ederim Dklm yapran gln kalmam
Baban deilim ba

-8Evvel bahar yaz aylar gelende Seli boz bulank akar Tuna'nn Blbller tr bahelerinde Gl burcu burcu kokar Tuna'nn
lkbaharda dalgalanp omuum

J.

Kimse bilmez nerdedir onun ba Eksik olmaz yalsnn d Aktt gzmden kan ile ya Glleri !einen dolar Tuna'nm Tuna derler yerdedir ann yz Arzulayp gider Kamdenizi Cemreler dnce zlr buzu Denizle cengi var deli Tuna'nn

Analar alatp kanlar samm Atamam dandan yollar amm Yolu serhatlara urar Tuna'mn

Deli Boran bunu byle dedi mi

Bu su byle akar myd kadmi Tana koymuun garip ban Yolu serhatlere urar Tuna'nn

-9yesinden baktm Mnb illerine Ebez ebez evler konmu Ycesine bellerine
Baktm

ktm

J.

Yaz atlarn sekisi Benli dilberler bak

Frat'n okun ak

Benzer be ay sellerine Kola vururlar burmay G7.e ekerler srmeye Sakinnneyleyin turnay Hava alrn. telleride Bunu diyen Deli Boran Sevdiine meyil veren Top top olmu a;a leren Gider garbi yellerine

Halise'nin gl kokar Kzlar yanana sokar Sacur derler bir su akar Gvel dner gllerine Mnb derler bir air imi Aalk beylik yer imi Doru kheylan vat"m
Kurun demi kollarna

-10Osman Paa der ki vardk beriden Bize kuvvet verdi Mevlam yaradan Gzledim bir imdat gelmez geriden Tkendi cephanem gittim esire Uyurdum ryamda girdi dme On iki oban gelip durdu karma Seksen bin evlad verdim bouna Kalkamadm geri gittim esire
Kble tarafndan bir top atld Her bir nefer bin altna satld Pilevne'de byk kavga tutuldu Ahdettim felee gittim esire

J.

Bir taburda evirdiler tuttular Hesapsz neferim ar-ur ettiler Be taburu bir vapura kattlar Yedi sancak ieri gittim esire Edirne kapusu hem Gelibolu Tuna boyundadr Moskofun yolu Bouna gitti elden bu Urumeli Bozuldu ittifak gittim esire

Deli Boran bunu byle syledi

ndi akn deryasn boylad

Moskof yesirini Mehmet neyledi ok iltifat eyler Moskof esire

yarm,

1 1877 Osmanl-Rus savann nl komutan Plevne gazisi Tokatl Gazi Osman Paa, Rus kuatmasn ancak Ruslara tutsak dmekten de kurtauamamt.

368

ALEV VE BEKTA/ iiRLERi ANTOLOJiS{

LGL KAVRAMLAR

l Soyunmak: Bir dergfilla, bir mride balanmak. Nasip olmaya gelmek. Dnya ile ilgisini kesmek, onu zerinden atmak anlamnadr.
2 - ah: Alevilerde, Hz. Ali'ye ve onun soyundan gelen 12 mam'a verilen ad. Buradaki ahlk, maddi dnyann deil, manevi dnyann ve bilgi dnyasnn ahldr. ran padiahlarna verilen ah unvan ile Alevilikteki ahn ilgisi yoktur. Alevilikte ilk ah, "ah- velayet" (velilerin ah) olan mam Ali'dir. mam Hseyin ise "ehitler
ah" dr.

ah smail 'in ah unvan ise, onun padiahlndan kaynaklanmaz. Aleviler onu ah Hatayi olarak bilirler. Bu ahlk ise, onun Alevi yolunun byk pirlerinden birisi olmasndan kaynaklanr. Zaten Aleviler, onun padiahl bulunmayan dedelerine de yol by anlamna ah derler.

3 erif: Soyu mam Hseyin'e ulaan insanlar. Dedeler. Bunlara mrit de denilir. Bugn Trkiye'de erif sz yerine seyyit kullanlr. (oulu: sadat)

SEFL AHMED
Gerek kimlii, asl ad, doum ve lm tarihleri tam olarak bilinmeyen Sefil Ahmet. 19. yzylda yaam Alevi ozanlarndan biridir. orumlu nl ozan Deli Boran iin syledii aitta.sene bin yz on alt, dnyadan gt demesinden hem kendi an, hem de Deli Soran'n lm tarihini 1898 olarak belirlemitir. Yaam hakknda ayrntl bilgi yok. Rahmetli Cahit ztelli "ilk olarak burada tanttmz Sefil Ahmet, kendi iirlerinden gre orum, Tokat, Svas kylerinden olacaktr" demektedir. iirlerinde duru yaln, cokulu bir syleyii var. Cahit ztelli'nin derledii iki iirini sunuyoruz.
anlaldna

-1-

Ta ezelden hidelidir bamz Alar gzler, Deli Boran nicoldu Anca bir Mevla'ya kald iimiz Ala gzm, Deli Boran nicoldu Gabi gezer idi Hind'i Yemen'i Seer idi yahi ile yaman te geldi ayrln zamam Ala gzm, Deli Boran nicoldu

. Altmnda ecel erbetin iti

firkate dt Sene bin yz on altda gt Ala gzm, Deli. Boran nicoldu sinemin yaras Muhabbet ann geti sras Buna lm deder yoktur aresi . Ala gzm, Deli Boran nicoldu
Onulmad u

Aklar babndan

Sefil Ahmet, intizardr Boran'a Garip bayku gibi konduk virana Malum olsun ee, dosta, yarana Ala gzm, Deli Boran nicoldu

Hideli: Belal -Anca : Ancak - 1316 : Yeni tarihe gre 1898- ntizardr : (Burada) Hasret - n'icoldu : ne oldu - Viran : ren - Frkat : Ayrlk - Gabi: Kimi - Yahi yaman : - yi-kt - Ooulmad : yi olmad.

-2Mslmanm

dersin behey Havaric Ali evladn bilmeyince fayda yok badet ehli ol heman tut oru Ali evladn bilmeyince fayda yok

. Vaiz olsan, camilerde aksan

mer, Osman iin gayret gdersin Na-hak yere mallann adarsn Yz stne cehenneme gidersin

370

ALEVi VE BEKTA/_jJB._LERI ANTOLOJS

evladn

-~~~"'-'-"'-'--~~~~-~~

Ali

bilmeyince fayda yok

Be vaktm klmayana kaksan

Drt kitab dere eylesen, okusan Ali evladn bilmeyince fayda yok

Mektebe gitsen de hatim eylesen nsen ilim deryasn boylasan Otuz iki farz eda eylesen Ali evladn bilmeyince fayda yok

Sefil Ahmed der ki, gman getirsen Daim benlik ile kalksan otursan Ayete, hadise mana yetirsen Ali evladn bilmeyince fayda yok

* Bir hece fazla olduundan Al'evladn gibi sylenecek.

mer, Osman : Ebubekir'den sonra ikinci ve nc halifedir. Bektai ve Alevi'ler bu halifeyi Ali'nin halifelik hakkn aldlar diye hi sevmezler. - Be vakti kdmak : Gnde be vakit namaz klmak - Kakmak : Kzmak - Drt kitap : Tevrat, Zebur, rcil, Kur'an - Dere eylemek : Yazmak- Hatim eylemek ; Kur'an batan sona okumak- Gman getirmek: phelenmek, ikillenmek -Ayet : Kur'an'da her bir cmle - Hadis : Muhammed peygamberin szleri - Mana yetirmek: Anlam vermek, anlamak.
BRAHM PEYGAMBER
sr~iloullar peygamberlerinden biri olan briihim, Keldiinl hkmdar Nemrud za-

mannda yaad. Bab~nn ad Azer idi. Bir tapnaktaki putlar balta ile krd, halk put~ tara tapnmaktan vazgeirmeye alt iin, Nemrud'u verdii emir zerine bir manc nkla byk bir atein ortasna frlatld. Ne var ki, Tanr buyruu ile Cebrfl onu havada yakalad ve hiicetini sordu. brahim hacetinin ona deil, Tanr'ya olduunu syleyince "Halilullah" lakb:ia layk grld ve atein ortasna dnce oras bir imenlie dnt, elini ve ayan balayan zincirler zld. Bir baka inana gre, brlihirn Peygamber;i snamak, iin Tanr tarafndan olunun kurban edilmesi buyurulmu, smfl'i (bir sylentiye gre de shak') kurban edecei srada bir ko indirilerek kurtarlmtr. Tanr dostu anlamna gelen "Halilullah" ve Tanr cmerdi olduu iin de "Sahiyyullah" ldkabyla
anlr.

AIK SEFL AL
Gerek kimlii ve yaam yks tam olarak bilinmeyen
Ak

Ali, 19. yzylda Svas

ve Ankara blgesinde yetimi bir Alevi ozandr. Hakkndaki bilgiler snrl.

Sefil Ali Ak Ali ve Dervi Ali adlaryla anhr. 1883 de abanznde doan Sefil Aliden baka bir ozandr. 1714 ylnda Yafa'd: padiahn emri ile boynu vurulan Nasuh Paa iin at yakn Ak Ali, 1804 de len Cezzar Ahmet Paa iin destan yazm Bursal Ak Ali, Genceli Ak Ali (1820-1907) silleli Ak Ali (1854-1915), Krklareli Ak Ali (1899-?) adl ozanlarla hibir bir ilgisi yoktur (Asm Bezrci a.g.e. C: 1. Sh: 374).
Ak

Ak

blgesinden gelen iki cnk defterinde nefesleri var. Bunlardan ikisinde 1273 (1856) ve 1277 (1860) tarihlerinden sz edilmektedir. Nefeslerinden cokun bir ran yanls olduu anlalmaktadr (Cahit ztelli, Bektai Nefesleri, sh: 240). Hayrettin lvgn'm aratrmasna gre 1790 da orumun Sungurlu ilesine bal Yazr Kynde domu babasnm oban olduu, on yana dein onunla sr otlatt onbe yanda bir aacn altnda uyurken pir elinden dolu itii sylenir. Bundan sonra sefil taprmas ile iirler sylemeye balar. orum, Yozgat, Ankara, Krehir'i dolar. duru, akc bir Trke ile iirlerini syler. Bektai inancm. iten baldr. olaylara tanklk eder. Bir ara esrara alr, Kadya iir okuyarak cezadan kurtulur. Hac Bekta tekkesi eyhi Seyyit Feyzullah efendiden saygyla. sz eder (185711274). 1867 ylnda 77 yanda kynde lr. Lohani zade Mustafa Nurettin Hbb-i istiklalin abidesi Gaziantep Mdafaas (1921) adl kitabnda bulunan bir destanda bir baka sefil Ali den sz eder ya orumlu Ak Ali ile bu ozann da bir ilgisi bulunmamaktadr. iirlerinde Sefil, Ak Sefil Ali, Sefil Ali mahlaslarn kullanr.
andaki baz Yaln,

Svas

Bakmaz msn benim kara yazma Yel estike kar doluyor gzme Bir daha uymayan elin szne ntizarhk vard orada kaldm

372__ ALEVi VE BEKTA}_JiRLERi-ANTOWJS

RLERNDEN NREKLER

-1Muhammed Mustafa, Murtaz(a) Ali'nin Dostuna dost, dmanna dmanm Pirim Hnkar Hac Bekta Veli'nin Dostuna dost, dmanna dmanm
Eiinde Hac oldum Kabe'nin Gnlmzde ziya mah- tabann ah Hasan, Hseyin, Zeynel'aba'nn Dostuna dost, dmanna dmanm

-!.. Klcn kuandm bir gerek erin Gayretin ekmezem erkansz kemin mamlar civan mam Cafer'in Dostuna dost, dmanna dmanm
Lanet canna yoldan azann Mminler yoluna kuyu kazann ah Musa-i Kazm, Ali Riza'nn Dostuna dost, dmanna dmanm Bendesinin bendesiyim Ali'nin
Akym onlarn didarnn

Bu seri meydanda gerek fakirin Her dem ah- Merdan ola zikirin nann gaziler mam Bakr'n Dostuna dost, dmanna dmanm

Taki ba Naki, Ali Askeri'nin Dostuna dost, dmanna dmanm

ah

Ali der, gayretin ekerim dinin Kur'an'da okunan azm mbinsin Bu seri yoluna koydum Mehdi'nln Dostuna dost, dmanna dmanm

kemin: Yolsuz kt kiinin - Gayretini ekmek : Gelitirmek iin almak, aba gstermek -- Mbin : yiyi kty ayran.

Mah-

taban: Parlak ay- Civan: Gen-

Erkansz

-2Yasl

matem gn dodu, dolunur

.l..

Ala gzler mam Hseyn akna

Derdimize derman orda bulunur Ala gzler mam Hseyn akna bu gnlerde gzn silme revan eyle, zay olur sanma A gzn gafletten sen, gafil olma Ala gzler mam Hseyn akna
Ab- Ala,

Yaktlar cierim, attlar nara Dnyada, ahrette yzleri kara Bir su vermediler gl yzl yara Ala gzler mam Hseyn akna

On'ki imamlar drdn kana ok figan eyledi ehriban Ana Yas-u matem gn mmin olana Ala gzler mam Hseyn akna Ehl-i Beyt ismini kaldrak, dedi Dnyay, ahreti saymad ad Siyah zlfn al kanlara beledi Ala gzler mam Hseyn akna

Hseyin'e trl zahm verdiler Taze iken gonca gln derdiler Ah, edip melekler san yoldular Ala gzler mam Hseyn akna

.AIK SEFILALI

373

Hasan, Hseyn de Tanr'nn dostu Lanet Yezit ona eyledi kast Mervan soyu srban ellerin kesti Ala gzler mam Hseyn akna

Eblkasm dmelerin

zmedi

Seyyit Zeynep al valas.n bozmad Fatma Ana cierciin kzledi Ala gzler mam Hseyn akma

Sefil Ali' rn onlar ehit Hak in Canm kurban Hseyin-i pak in Ruz- maherde o cmert sak'in Ala gzler mam Hiiseyn akna

revan eyle : Su gibi akt - Zahm : Yara, Z!Jhmet, eziyet -- Nar : Ate : Hseyin 'in kars - Ad : Dman - Srban : aml - Ebulkasm : Kerbela'da ehit den ve imam Hasan'n olu olan. gen. Burada ad yanl olacak, asl ad: Kasm bin Hasan'l-Mcteba'dr. - Seyyit : Peygamber soyundan erkek demek ise de burada vezin zoruyla seyyide yerinde kullanlmtr - Mervan : Em~vi komutan ve halifelerinden. Hseyin'in ldrlmesinde rol olmutur- Zeynep: Hz. Hseyin'in Kerbela'da esir edilip am'da satlan ve lstanbul'da len kz. Mezar Smbl Sinan camii bahesindedir.
ehriban

Ab-

-3Burda sofulara minnet eylemem Sofu olan bu meydan dar sayar Gnln yce ise engine brak Yaz tez gelir engini bakar sayar
eytana pirim der kimseye uymaz Trl iler tutar sonunu saymaz Sofuyum der ama pirine uymaz Erenler katnda onu kr sayar

J..

Bu bir kadim yoldur doruyu dene Doru gidip birbirini yedene kr deyip bu yollar verene Bu yola gitmeyi insan zor sayar Bu yol kimden kald kim icat etti Atamz dedemiz bu yola gitti Talip piri pir talibi unuttu Ekin bitmez tarla rk bo sayar

Sefil Alim unuttular her eyi Cihan fitne doldu kalmad iyi Elen dur bakalm kalmasn deyi Bhtan eder karameti kar sayar Sofu : Yobaz - Mnnet etme : Boyun eme - Engin : Genilik, sonsuzluk, sknt szlk - Kadim : ncesiz - Talip : Yola bal kimse - Ftne : Karkllk Bhtan : Karalama - Karamet : ftira, szle baskn kma.

374

ALEVi VE BEKTA RLER ANTOLOJS

-4ntizarm ela gzl yarime Ela gzl sultanm dertte kaldm Aan dedim yce dalar ban Aamadm yolum yarda kaldm

. Bu ileri grm idim dmde Bu bize zulumdur bu gen yamda Bir amansz karl dan banda Yitirdim yollar burada kaldm
d ayam elim tutmuyor

benim kara yazma Yel estike kar doluyor gzme Bir daha uymayaym el szne ntizarlk vard orada kaldm

Bakmazmsn

Gam lekeri gnlmzden gitmiyor Deryalar bekii gelip yetmiyor Bun gnlerde yeten nerede kaldm

d ayam tutmad elim Yce da banda ters geldi yolum Yeti bun gnlerde Bektai Velim Sefil Alim dada boranda kaldm

MUSA PEYGAMBER
Yahudiliin kurucusu olan Musa, drt byk peygamberden biridir. Babasnn adyla birlikte Musi-i mran diye de anlr. .. XIV. yzylda yaad tahmin edilmektedir. Msr'da Tutankhamon'un firavunluu srasnda domutur. Tfir- Sina'da Allah'n tecellisine mazhar oldu ve kendisine kutsal kitap "Tevrat" indirildi. srailoullarn Msr'dan karan, tutsaklktan kurtaran o'dur. Firavun'un sihirbazlarna kar gsterdii eitli mu<;,izelerle yaygn bir n kazand. gkten kudret helvas yadrmas, asasyla bir kayaya vurup su karmas, elini koynuna sokup kannca prl prl parlamas (yed-i beyza), asasnn ej derha olup btn ylanlar yutmas. Tur danda Allah'la grmesi, doksan binkelam ko numas ile byk n kazand.

Kzl Deniz'in ikiye blnmesi zerine srailoullarn Msr'dan kard. Kendisini

izleyen Firavun ve ordusu denizde alan yoldan geerken deniz sularnn birlemesi sonucu boulup ldler. Musa byk dmanndan kurtuldu. Halkn alarak vadedilen topraklara gtrp yerletirdi. Hz. Musa kekeme idi. Kardei Harun onun vasisi ve vekili idi. Musa Allah' grmek istiyordu. Ama btn Lenterani terimi bu olay anlatr.
srarna yalvarmasna karn

gremedi.

FEYZULLAH ELEB
(1811 - 1878)
Hnkar Hac Bekta Veli soyundan gelir. Veliyettin elebi'nin kk oludur. Byk Kardei Ali Celalettin elebi'nin 1m zerine, Abd'l-Aziz tarafndan verilen 16 Ramazan 1288 (1871) tarihli fermanla Hac Bekta Yel~ dergahna postniin olmutur. Feyzullah elebi, bilim ve renime ok nem veren, airlik yetenei ok gl bir kii dir. Olgun ve hogrl davranlar ile geni evrelerde nlenmi ve sayg kazanmtr. Onun yaad yllarda Hacbekta gerek bir renim merkezi durumuna gelmitir. 1804 ylnda doduuna dair notlara da rastladk.
Deyileri, Alevi-Bektai evrelerinde ok ve bir divanna rastlanamamtr. yaygn

olmakla beraber

iirleri

toplanma-

Feyzullah elebi, 1878

ylnda lm Hac Bekta

Veli Klliyesi iinde

Krklar

Meydannda topraa verilmitir.

Feyzullah elebi iirlerinde, Feyzi, Feyziya, Feyzullah ve Seyyid Feyzullah mahlaslarn kullanmtr (C. Ulusoy, Pir Dergahndan Nefesler, sh: 7.'5). btn inceliklerini derinlemesine, nitelikli biimde ve st dzey bir grFeyzullah elebi, tarikata iirleriyle renk ve yenilikler katmtr. Doa gzelliklerini de iirlerine tayarak deerli halk ozanlarn aratmayacak biimde duygulu, ili, zlem ve sevgi dolu, koma ve nefesler yazmtr. Soluklu ve gl bir ozandr. Dili duru, syleyii iten ve cokuludur. nmle
zmsedii anlalan Tarikatn

-1Drtbin drtyz krkdrt ism-i kerimin Yed-ullah bilmeyen en'ama gelmez Kn deyince kurdu cmle alemi Ademden domayan aleme gelmez

La tenfihi alem sana mekfin'dr

Cisme hayat verir gevher-i kan'dr Kulun diledii sana ayan'dr Samedden doanlar sanem'e gelmez

Kabul et bu can kurban senindir Drt kitap iinde Kur'an senindir Nerde bir cem olsa irfan senindir Feyziya kelamn kaleme gelmez

316____ALEV VE BEKTA liRLERI AN"fOLOJ!._i

-2Sen bir la nazirsin ey nur-u akdern Hsnnde sure-i Rahman yazl Menba- vefa'sn ey kfin- kerem Hakknda n aff- gufran yazl. Yzn bir mah-tab zlfnse leyal Nutkun zlfikardr dldle misal Leb'in ab- kevser kalarn hila.J Srat-el mstakim mizan yazl

Ne rnkil hal imi sana dil vermek Feyzi' nin murad vaslna ermek Acep ne nimettir cemalin gnnek Hak'dan bize ltf-u ihsan yazl

-3Bu gn yarn derken ok zaman geti Gidem dedim gidemedim yare ben Bu ayrlk dilde ok yare at Hasret kaldm o gl yzl yare ben Verdi felek bana bin trl alem Geldi geti mrm ah ile her dem Bu dilde alan yareye merhem ok aradm bulamadm are ben

Feyziya gnlmz derd-i alemde Byle tayin olmu levh-i kalemde Bir gonca gl iin bezm-i alemde Dtm blbl gibi ah- zare ben

-4Sabreyle ey gnl ilen dolmam Erersin visale bir zaman olur Kim ki sabreyleyip maksudun bulmu Elbet bir gn gelir aduman olur Tevekkl babnda ara ihsan Namerde sevdiim ama dehan Gel gnl vezneyle khne cihan Grmedim bir kimse meni insan olur

Feyziya sen syle sen eyle kabul Kimdir bu alemde efali makbul Ho geir bu demi gelecek mehul Her ne ki olursa nagehan olur

-5Gnlden hasretim ey bad- saba Peygamn var mdr yaran elinden Ltfeyle nutka gel sen syle bana Haberdar olaym canan elinden Mihnet-i gerdune tahamml olmaz Derdimi sylesem kaleme gelmez Gurbette derdime are bulunmaz Dermanm al getir Lokman elinden

Feyziya gnln ah'a drd Ahndan kurtarp vah'a drd Akbet Yusufu cah'a drd Agah et sevdiim Kenan elinden

------------------------6Sana kurban eyliyeli canm hicran efkare beni Grnce bu hali perianm Dediler meftundur bir yare beni
Sald gam

Halledip beden de her mkilat U ek ve ta phe buldu necat Erimezse dH'in ab- hayat Ahir helfilc eyler bu yare beni

Gel diri eyleme Feyzinden ltfn Bekler emekdarn babnda affn Grnce gam-dide kemend-i zlfn ekip bend eyledi ikrare beni

-7Yz ondrt sureyi hsnnde dilber Okudum eminde tilavet ettim El balayp dedim Allah-ti Ekber Kan mihrabnda ikamet ettim Nicedir ekerim :rale-i men ah Bu hallerim sana olmaz m agah Ruz- eb hsnune eylerim eyvah Tkettim mrm nihayet ettim

Kulun Feyzi dm ate-i aka Var mdr cihanda sen gibi baka Senin cevrin ltfn kerem aka Merhametli yare dehalet ettim Bimfil oldum kaldm gurbet ellerde Bu mahzun halimi yare haber ver Leyl-i nehar ah ettim viranelerde Aiyande blbl :tare haber ver

-8Ben dp kl oldum ak ateine Merhamete gelin emim yana Syle tabib syle Allah akma Var mdr bu derde are haber ver

Feyziya sylerim garib halm Mubahhal brm her bir yanm Grmeden almasn Mevla canm Yanarm aknla nare haber ver

-9Nedir bu gzellik sevdiim sende Cemali cennet-i Merva'ya benzer ekti beni zlfn eyledi bende Lehlerin yakut-u hamra'ya benzer
Yanan alm bir gl- ahmer Berk urur ey gzel ruyunda enver Ti-i mjgenine amade dilber Kalarn kurulu bir yaya benzer

Sen gibi dnyada mihr-i musaffa Acep halk etmi mi cenab- Mevla Mihr-i muhabbeti Feyzi' nin sana Onulmaz bir ak- sevda'ya benzer

378

ALEVi VE BEKTA/ RLER ANTOLOJS _ _ _ _ _ _ _ _ _ _,

-10Evlad-

Ali'den daman tutmayan Cahildir o kamil insan olamaz Gruh-u naci'ye dahil olmayan Gafildir o ehl-i irfan olamaz

Hac Bekta Veli alemin kutbu L-lii-il merdliman tercih-i Rabbi Yok ise kiinin evlad hubbi Yarn onlar iin gufran olamaz

nkyad eyleyip Resule kail

Budur Feyzi olan ilmine amil Birdir bu dnyada Mrid-i kamil n bir tahtta iki sultan olamaz

-11Gel gnl gidelim dost ellerine Elenme muazzeb ayar iinde Bir lahza durulmaz ama neyleyim Kalmm sevdiim naar iinde Yeter firkat bunda kfu' etti bana Dosta ahvalimi syle var cana lsem de bildirmem derdim nadana Bu mahrem esrarn rzgar iinde

ekerim bir zaman ben bu hasreti Zarmla olmutur ruh brudeti Blbln glende artar firkati Durduka Feyziya dil-dar iinde

Brudet :

Soukluk

Muazzep : Zehirli, ac veren. -12Ahval-i mealim klsam ikayet Ah- eninmeme yoktur nihayet Hamd-lilah oldu Hakk'dan inayet Halas olduk el'an ayar elinden

Sor benim halimden ey ka- keman Gr neler ekmiim hun-bar elinden Sergzetim oktur sevdiim canan ok ile geirdim devvar elinden

Feyziya glelim srelim demi Atahm gniilden meali gam Mkemmel edelim bu cam- cemi elim bade'yi ol yar elinden

-13Dervaze-i aka giren aklar Gencine-i Hakk' seyran ederler Rah- Hakikate giden sadklar Nur-u velayete iman ederler
Sevmiim anlan gnlmde pinhan Muhabbet em'as kalbimde suzan On iki imameyn on drt masuman Meydan- gnlmde cevlan ederler

--------------Feyziya m'minin hakknda ikrar Mnkire verilmi ta ezel ink.f:ir Muhabbet bezminde klarlar kenar Uzakdan uzaa hezyan ederler

FEfZUUAH ELEB

379

-14Yine tazelendi da- derunum Aceba geer mi bu yare bilmem Bir em-i ahu'ya baland ruhum Olur mu bu derde bir are bilmem
Kalmad takatim sabr- kararm yle bir alevle alar yanarm Bu feryad- ah'la nfe vii arm Tesir eylen;ez mi ol yare bilmem

Bu noksan tedbir mi yoksa kader mi Raz- derunumuz byle gider mi

Bir lahza dnyada handan eder mi Feyziya erer mi o yare bilmem

-15Atma dilber atma gamze okunu u benim didemde ka yaresi var Vurdu can evime akn zahmn Onulmaz sinemde ta yaresi var elinde yazar katipler derdime neyler tabibler Sitem ta ile vurdu rakipler Kanayan kalbimde i yaresi var
Devasz Fennanm

Fey:1;ullah bu sz nedir davasz Hi gnm gemiyor bam kavgasz Uruna kim ld behey vefasz Omuzum stnde ba yaresi var
Da- derun : Gnl yaras - Gamze : Bak - em-i ahu : Ahu bakl Takat : G - Raz- derun : teki gizli ey, sr - Lahza : An - Hezyan : Taknlk - Bezm : Meclis - Mubahhal : Pinti, cimri - Mihr-i musaffa : Szlm gne - Berk : Sert Leh : Dudak - Cevr : Baskn - Dehalet : Snma - Gam-dide : Tasal, gaml -- Meftun : Hayran Laek: Kukusuz -La phe : phesiz - Nale-i men : nleyen kimse - Mkilat : Glk - Nacar: aresizlik - Umarszlk - Dildar : Gnlleri - Ruh briideti : Ruh stmas.

380

ALEVi VE BEKTAi Jl!J.b!li ANTOLOJiSi

-16Koyma ya Rab bizi duzah- hasrete lmeden nasib et ellerimizi Esir bir blblz daim gurbette Arzularz gonca gllerimizi Gezeriz ak ile kuh-i sahray Mecnunuz ararz sa- Leyla'y Getir ver sakiyea cam- cr'ay Gam- melal ald dillerimizi

Rahmeyle bu Feyzi kulun ahna karp sevindir vuslat rahna Gnlmz dnderdik Pir dergahna Gn bu gn yakin et illerimizi

-17Sen bu cevri kimden eyledin talim Bktke ah bktn kadd-i dalimi Hak-i pay yare edeyim takdim Ben kendi elimle arzuhalimi

Bu gurbette kaldm ben neyleyim Nice byle figan feryad eyleyim Hal-i perianm kime syleyim Gene sen bilirsin benim halimi

Hsnne bu Feyzi intizar iken eyda blbl gibi ah- zar iken Efendim sultanm bada var iken Kime arzedeyim ben ahvalimi

-18Nazirin mislin yok ey nur-u vahid Necl'i tabir nesli Mustafasn sen Ann n dil alem emrine sacid Ferzend-i Aliyy-l Murtazasn sen Berk vurur alnnda Muhammed nur'u Artt akm hsnn greli beri ebih-i kamer yzn ey mah- peri Sureti veems vedduha'sn sen

J, Sende numayan'dr nur-u lem yezel

Velilik ferman ceddinden irsal Cmlenin malumu Evlad- mrsel evk-i ems burcu evliyasn sen Nazildir anna o kutlu ayet mkerrersin ah-i velayet Hadi'yi hidayet cu'yu sahavet Sahib-i mrvvet la-feta'sn sen
Sbt-

Eder Feyziya senin methin her demde Nutkun Mesiha'dr an- mevtimde Gn gibi ayandr bu gn alemde Mrid-i kamil'sin piivasn sen

---------

_ _ _ ,.,_,_ _ _ _ f._Y2UL!AH El.EBI

381

-19Men-aref srrna oluben mazhar Arifler arayp buldular birde Taa tesir eder klarsa nazar Erenlerin nutku hi kalmaz yerde Sulb-i Muhammed'dir Evlad- Ali Kutb-1 Arifin Bekta Veli Grdkleri anda ol yeil eli Ser fru ettiler huzuru Pirde

J.

Bir nur-u nakleder ezel-i ahir Malum-u ilamdr batn- zahir Arayp bulmuu_z bir rk- tabir Gkyznde deil ne mutlu yerde Fikri zikreyledim beyne-bil scut Feyzi' ye nasib kl visal-i maksut Her nerde arsan Hak orda mevcut Gn gibi ~yandr deildir srda

-20badet yollar inceden ince

.J.. Be isim hrmetine verilmi namaz

Secdeye varan Hak mahrum komaz Taklid tahrif eden ecrin bulamaz alsa da cret alamaz hocam kime emanet Takva'y erkan'a dikkat et gayet Fahr-i kainattan bize efaat Tayir eden himmet alamaz hocam Feyziya
gnahm

veremez hocam Dn ykayp iin yumazsan Ol taharet kabul olamaz hocam Berrak bir su bulup abdestin alsan Terk edip dnyay namaza durasan Evlad- Resul'dan el tutamazsan Ol namaz mirac'a varamaz hocam

Her adem

hesabn

-21Ey Nadan t:vlad inkar eyleme Ararsn derdine derman bulaman Mnafka uyup terse yrme Maher kapsnda ferm~n ataman Muhammed'in nesli Ali'den geldi ems-i mah- taban ol sensin dedi M'min mevlasna iman eyledi krar eylemezsen muhib olaman Yz yirmi dn bin nebi serveri mam Hasan Hseyin nesli ezberi mam Zeynel Bakr kam- perveri Bende olmaynca hakk bulaman

.J.. mam Cafer hakkn dide-i nuru

Musa-i Kazm Rza m'minler yar ah Taki ba Naki Hasan Askeri Muharuned Mehdi'ye cevap veremen Asit imam kendi nur-u Zatullah Dide-i Muhammed hem de Abdullah Kady ta etti izniyle Allah nanmazsan ona Hakk- gremen Feyziya bu szn nur-u vahittir Efendim anna Kur'an ahittir smi yedi esma yedi ayettir Bunu bilmez isen didar gremen

382

A_LEW VE BEKTAi /iRLERi ANTOI:_O""''.J;.;:;IS:;:c;:i_ _ _ _ _ _ _ _ _,, ____ - - - - -

-22Gezerken alemde kendi halimde Hemen bir afet-i devran'a yandm Bulunmaz emsali ru yu alemde phesiz Yusuf-u Kenana yandm Bu edaya malik gzeller ah Naz ile istina gsterir gahi Cihan yandrd zlf- siyahi Marifet endaz bir yare yandm

.l-

Yek nazar eyledim beyaz gerdane Kalar kemandr diler drdane Gzeller iinde hemen bir dane Dnyada bir sahib-i fermane yandm ile Feyziya metheder bir can Gzleri mahmur afet-i devran Bir peri suretli deildir insan Byle bir hikmet-i rahmana yandm
Ak

-23Beri gel ey ak esrar farket Erenler meydan saznan deil Muhabbet dediin ekip yeertmek O da laf gzaf sznen deil Muhabbette bin bir trl seda var Mminlerde eit eit eda var Yol iinde krk makaml cadda var O da bu gittiin izinen deil

J, Yol olu yoldadr yolda iinde

Nesne hasl olmaz kalla iinde Hakk- gren grm az ya iinde Altm yetmi seksen yznen deil misali her budaa konarsn Ac tatl demez ier kanarsn Ayn'el-yakin Hakk- grdm sanrsn O da bu grdn gznen deil
Ku

Feyziya pirimden nasihat aldm Men-aref srrna erdim uyandm Katreler iinde ummana daldm oklara kardm azman deil

-24Bi hamde'ke Mustafa'ya yar oldum Knt- kenz iinde olduum zaman Nice y~z bin defa keramet buldum Kandilin iinde durduum zaman Yer yok iken gk yok iken dolatm Muallakta beyaz kuffir'a dtm Krklarn ceminde engr itim Ol yeil kubbe'ye konduum zaman

.l- La mekan eyleyip srda gezerdim

Bunca vakalara tahsin yazardm Ademin balna toprak ezerdim Ak devin bendini attm zaman Hak izin verince seyrana gittim Erzer de Selman'n carna yettim Nianesin alp muhabbet ettim Haykrp arslan bldm zaman

FErz(JLJ.AH ELEBi

l8l

Muhammed'le bile miraca vardm Tevhidi m'mine armaan aldm Doksan bin ayeti okudum yazdm Hatem'i azmda tuttuum zaman Muhammed Mustafa gtkten sonra Aradan yz yl getikten sonra Selman'n leysini aldktan sonra Mnkiri gman'a saldm zaman Muaviye'yi kendime adavet kldm mmeti yetmi ikiye bldm bn-i Mlcem elinden ehid oldum Ben kendi devemi yettiim zaman imam Hasan olup imamet ettim Ayin erkan tutup tamamet ettim Krk yedi yamda hem ehid gittim Zehirli erbeti itiim zaman

J..

eriat kavmine hezar e)'.ledim Hakkn emri imi pazar eyledim imam Hseyine nazar eyledim Top edip kellemi-attm zaman
mam Zeynel ile zindana girdim Muhammed Bakr'dan devrolup geldim Ca'fer-i Sadk'da dersimi aldm lim deryasna daldm zaman
Musa- Klizm'a yandm ykldm

mam Ali Rza'ya bendegan oldum

Taki Naki orada ben de bulundum Hasan-el Askeri'ye yettiim zaman Muhammed Mehdi ile ben gaib oldum Bin iki yz yirmide dnyaya geldim Yirmi alt ylda dersimi aldm lim deryasn yuttuum zaman

Seyyid Feyzullah'm ben de fakirim Her dem dur eylemem Hakk'a krm Ulap ilmin kapsna ledn okurum ah- Merdan enini tuttuum zaman

-25Hda kl mafiret cmle gnahm Muhammed Mustafa itin bala Velayet mlkinin hem padiah Aliyy-l Murtaza itin bala Resulu kibriya'ye hemser olan efaatla nas'a rehber olan Muhakkak mmehat- ekber olan Haticet-l Kbra in bala Budur envar- bahrin esas Getirir ll-i mercan- has Srp yzm Fatma'dan recas Bu dem hayr-n nisa in bala

.J, Bunlarn kaps dar-1 emandr

ru siyah asiyandr Kerem kar- imam dil cihandr Hasan Hulgi Rza in bala Aileme-! esma burcu el'aman eyle ihsan Kusurum ok aman ah- ehid.an Hseyn-i Kerbeta itin bala
Ziyasndan ayrma
efi-i

Yzm yerde zm bidar iinde Mukimim m'minim ikrar iinde Yandrma fakiri ol nar iinde imam Zeyne-1 eba in bala

384

ALEV/ VE BEKTA/ iiRLER ANTOLOJS

-------------J.. Bunlardan isterim her car- himmet

Ne kadar kul gnah ilerse elbet Yine bir zerre'dir ol ems'e nisbet Taki Cevad kaan ilin bala
Ap rahmet kaps bi-nevaye durup didare gelir ilticaye Bu demde afv kl koyma cezaye Naki-i Mukteda itin bala
Buyurmu m'mini rihletlerine Bu dem cem olmuuz hak-i derine Seza kl rahmetin kemterlerine Hasan-l Askeri ilin bala

Muhibb-i ehl-i beyt'e eyle rahmet Divan- dergahnda bula efkat Niyazm d cihanda verme zahmet Hidad Bakr Baha ilin bala Gruh-u naci'nin piivas Tarik-i mstakim'in muktedas Kul beerdir olur belki hatas Ki Ca'fer reh-nma itin bala Dedi mrsel bunlar size emanet Biri Kur'an biri evlad tamamet Seveni yarlga yevm-1 kyamet ah Musa'y Kazm in bala Horasan mlki'nin ah- emiri mam het'erinin sahih seriri Cmle mcrimi'nin dest-giri Ali Sultan Rza in bala

Muhammed Mehdi her d cihann Savnnda har kl sahih livann Muhibbi muhlis-i Al-i aba'nn Ba ism-i Kibriya in bala

Cihanda mahsunu bildim ekrem Snd Feyziya afvna her dem Huzur-1 hazretinde durdum ebsem Medet al-i aba in bala

-26Mirac okudu Cebrail Muhammed Mustafa mah'i Hak emrine oldu kail Eyledi hem azm-i rah'i Gayibden yand bir rak n yakin oldu ol rak Cebrail getirdi Burak Bindi ol Habib-ullahi Burak kadem bast ar'e Eriti ol fevk-el fere Hak kadirdir cmle ie Eyledi bu gez-nigahi

,J.. Bir nida eriti Hak'dan

Ya Muhammed in Burak'dan Gz kamar erer-nak'dan M'minlerin kblegahi Yolda rast geldi bir ire Ya nedir bu i tedbire Hatemi azna vire Sundu iki cihan ah'i
kt

Eriti

sitr'el mntehaya ila nihaya Kavutu srM Hdaya Seyretti cemalullahi

FEYZULLAH ELEB

385

Onda grd bir nev-civan Yz ems-i mah- taban Cemaline oldu hayran Nazar kld al-Allahi Sordu doksan bin kelam Hak ile nik-ile nam Bir dem eyledi fu"am Bu ne srdr ya ilahi Gayibden geldi yeil el Verdi si-pare engur asel O demde grd bir mahfe! Selmanm ey'en Lillahi Ayak sd kalkd server Oldu gnl gz enver Sr ile oldu mnevver Dedi bu hikmet ilahi Oldu mi'racn mbarek Hak kld Kur'an tebarek anna levlak-e levtak
Padiahlar padiahi
Ata-bah

J.

Vard krklarn cemine

Oturdu Hak makamna HO. dedi gerek demine Dem be dem Rasulullah'i Buyurdu ol nur-u vahid Size armaan bu tevhid Cmlesi de oldu sacid Zikretti .kelamullah
Krklar bir erbet itiler Can ile batan getiler Cezbe-i aka dtler Ettiler krklar semah

Gzleri kurret-1 ayn Ali bin Hasan Hseyn mam Zeyne-1 Abidin Gruh-u naci gvah imam Ca'fer Musa Rza server Taki ba Naki Askeri Muhammed Mehdi Penahi
Kazm,

mam Bakr.

eyle ltfundan Dur eyleme rahmetinden Mahrum koyma efkatinden Geda Feyzi pr gnah
La nazir : Yeni yZ olmayan - Akdem : nce - Leyal : Gece - Mzan : Terazi - Visal : Kavuma - Meftun : Vurgun, dkn - Efkar : Dnce, acl durum - Helak : Yok olma - Nale : Szlanma - Dehalet : Snma - Bimar: Hasta Mubahhal : Cimri, pinti - Ley-i nehar : Gece gndz - Hamra : ok kzl, pek krmz - Ahmer : Krmz - Berk : Sert - Ruy : Yz - Enver : Parlak Tl- mjgan : Kiprik klc - Amade : Emrinde, hazr - Mihr-i Musaffa : Szlm, saf gne - Damen : Etek - L-l-il merdman : Nazik ve zarif adamlar Hbbi : Gzel - nkyad : Boyun eme, teslim - Kail : Raz olma, akl yatm Amil : jke - Muazzep : Eziyet eken, sknt gren -- Agyar : Dman - Nacar: aresiz - Lahta : An - Frkat : Ayrlk - Nadan : Kt, yoz - Mahrem: Gizli - Esrar : Surlar - Burudet : Soukluk, yabanclk - Dildar : Segili, gniil alan - Hunhar : Kan ien - Sergzest : Serven Takva : ibadet - Tagyir : Bozan -

386

_f.LEV VE_ BEKTA iiRLERi ANTOWJ/S/

Ezber : Parlak, pek beyaz - Kam- perveri : Emili, istei besleyen, reten, seen - stina : Uzak - Endaz : Terazi - Kufar : Susuz yerler - Knt kenz : Hazinenin oluu - Muallak : Boluk - Tahsin : vg - Devvar : ok dnen, dnya - Eninme : nleme - Nihayet : Son - inayet : yilik - Halas : Kurtulma -- Meal gam : Acnn anlamn - Cam- cey : ikili toplant, cem - Dervaze : Kap. kale kaps, ehir kaps - Gencine : Hazine, define - ema : Mum --- Suzan : Yakc, yanan, yakan Cevlan : Gezen - Hezyan : Sayklama, sama sapan konuma - Da- derun : Yrek yaras - Nale v zar : nleme ve alama - Raz-1 derun : eziklii - Handan : Sevin, nee -- Zahm : Yara - Gamze : S.gn bak - Duzah : Tuzak - Koh : Duygu - Cam- cura : Yudum kadehi - evr : Eza, sitem - Kadd : Boy - Husn : Gzellik - eyda : lgn, deli - Nazr : Bemer - Nur-u vahid : Birlik ruhu - Mecl-i tabir : Temiz soy - Sacid : Secde eden - Ferzend : Oul, ocuk- Benk : Parlak - Sebih-i Kamer : Ay yzl, aya benzeyen -- Vesems vedduha: (Ayet) kuluk gnei gibi - Numayun: Grlen - Lem-yeze'I : Allah - irsal : Gelen - Mursel : Peygamber - Nazil : nen Spt- mukerrep: Yinelenen torun - Hadiyi hidayet cu'yu sahavet: Doru yolu gsteren, mertlii bilen - Mevt : l - Piiva : nder - Sulb : Soy- Ser fru : Boyun emez, sz dinlemez - Beyne h scut : Onunla secde eden bilir. KULLUGUNA HTYA DUYMAYAN TANRI
rin "Allah" adndan en zengin ve benzersiz bir padiah anlalr. yle ki onu yceltenletesbihleri, ona kulluk edenlerin kulluklar, ona ibadet edenlerin ibadeti Allah'n o byk, grkemli katnda ok kktr, deersizdir aslnda. Tanr aklar, bu halleri grnce alak gnlllk makamna; mflislik makamna dnerler. Ol peygamberlerin bana, bu makamn ne olduu sorulduunda yle buyurur:
yceltileri,
udur:

(Sbhaneke ma abednake Hakka ibadetike ve ma arefnake Hakka ma'rifetike) anlam (Ey kendisine bal olanlarn itaatine kulluuma ihtiya duymayan Tanr! Ve ey ibadetinden yana gereksinme duymayan Allah! Bizim bilgimizin, ya da kulluumuzun ne kymeti var, senin katnda?) Nitekim EyyO.b Peygamber, (Allah'n selam zerine olsun) Sabr katna kmken grd ki, O'nun stnl ve byklli katnda sabrn da hi deeri yok. O da ikayetle rini sabr ormanna sald. Sabr evini ykt. Mflislik makamna geldi mflislie elini verdi. Gemiteki Hakk aklar, "Allah" adn hereye ila bildiler. Allah'a yakn olanlarn (mukarrib) bulunduu alak gnlllk makamn setiler ki buras, gven verici ve feragat yeridir; insan Allah'a kavuturur. (Hac Bekta Veli'nin nl Kitab erh-i Besmele'den).

MEKNUN
Gerek kimlii, gerek ad, doum-lm tarihleri hakkinda aklk bulunmayan Meknuni, ondokuzuncu yzylda yaam bir Bektai ozandr. Nide'nin Bor ilesinde domu. Orada nl Battal Oullar'nm hizmetiliini yapm. Devrinin en iyi saz alan ozanlarndan biridir. Sohbeti zevkle dinlenir, gzel szleri beenilirmi. Btn eserlerinde, onun bu ne'eli durumu grlr. 1890 veya 1893 yllarnda ld sanlyor. Dili yaln ve akcdr. Eletiri ve mizah unsurlar tayan iirleri tarikat trelerini, inceliklerini yanstr. -1Hamd sena olsun irfanmz var nabe alacak piri biliriz Mevla akl idrak verdi bizlere Bu yolda leni diri biliriz
krar verip ikrarn gdeni Biz biliriz rah Hakka gideni Harabat ehlinin zemmin edeni ingeneden daha geri biliriz

.!

Hak eksik etmesin nimeti nan Yeri g halkeylemi ol Gani Eer sorar isen yolu erkan Hazreti Ademden beri biliriz Meknuni' yim sinnim ellisindedir Nice erler geti iki (sin) dedir Meyi mahabbetim ikisindedir Gnahm affeden bir'i biliriz

Sin : insan ya - ki (sin) : Hz. Hasan ve Hz. Hseyin - Nan: Ekmek.- Gani : Tanr - nabe : El almak, nasib almak, tarikata girmek - Gden: izleyen Zemm : Ardndan k<it sz etme.

-2Semavatta geti gnm, Yola erkana balandm Aliyyel Mtirtezaya ol, ah Merdana balandm Nedendir asl binamz, Ya neden Havva Anamz Hazreti Adem Babamz, Din imana balandm Ali'nin hibbasmdm, Nueyledik sahbasndan Kork Ali'nin nazarndan, Azmi revane balandm Kork Ali'nin nazarndan, Korkma Umil azarndan Geip boncuk pazarndan, Dri dendane balandm

388

ALEVi VE BEKTA iiRLER ANTOLOJSi

Bu esrara ermek iin, Yoluna can vennek iin Vehi yar grmek iin Heman Yezdana balandm Meknuni drt yanma bak, Yoiken vareyledi Hak efaatkanna mutlak, Ulu sultana balandm
efaa.t

Dri dendan : inci diler - Vech : Yz, ehre - Yezdan : Tanr - efaatkan : edici, Hz. Muhammed- Revan: Yryen, akan - Ehibba : Tandk bildikler- Dri dendan: Agzdaki inci di.
LGL AYETLER

1 - "nsanlar kmseyip yz evirme. Yeyznde bbrlenerek yrme. Allah kendini beenip, vnen hi kimseyi kuku yok ki sevmez. Yrynde doal davran. Sesini alalt. Seslerin en irkini, kukusuz eeklerin sesidir." (Lukman, 18-19). 2 - El-Hakku azharu
dadr."

mine ems. Anlam:

"Allah,

gneten

daha

aktr,

meydan-

3 - Kul hva'llahu ehad. Anlam : "De ki: O Allah birdir." (hlas, 1) 4 - nna fetahna. Anlam: "Biz fethettik." (Fetih, 1).
mndadr.

5 - El-kezzabu la mmeti. Bu mevzu hadis, (Hadis).

"Yalanc,

mmetimden

deildir"

anla-

DERV AL
19. Yzyl Bektai ozanlarndandr. ki iirinde 1856-1860 tarihlerini veriyor. Orta Anadolulu, daha ok Sivas kyls olduu seziliyor. Olduka gl bir sanatdr. Yenieriliin kaldrlrndan sonra Anadolu ve Rumeli'deki tekkelerin kapatl masndan duyduu znt zerine yazd nefesten, yeniden kurulu ve kurtulu iin ah'n yollarn gzledii anlalyor. Bir iirinden Hac Bekta Veli evlatlarndan, ada Feyzullah elebiyi mrit tand anlalyor. Onu ok sevdii belli.
iirlerinden
yzyln

Gerek son

kimlii. doum-lm

yarsna dein yaam

am hakknda ayrntl

tarihleri bilinmeyen Dervi Ali'nin., ondokuzuncu bir Alevi ozan olduu biliniyor. Ancak, yine de yave toplu bir ey bilinmemektedir. 1897'de yazm olduu iki i

irinden

zamann karabiliyoruz.

Son dnemlerde dzenlenmi yazma dergilerde, bir ok iirine rastlanyor. Sosyal ve kiisel eletirilerle dolu, tse! kurallar ieren koma tarznda yazd iirler yannda, din d doa gzelliklerini yanstan iirleri de vardr.
Cokulu sade bir syleyii var. nanlarn ve sevgisini basite dmeden yaln bir

dille

sylemitir. ana

gre daha duru bir dil

kullanr. iirleri

kitap halinde

yaynlan

mamtir.

RLERNDEN RNEKLER

-1-

Yeri g ar krs yaradan Men Ali'den baka Tanr grmedim Yaradub kulunun ksmetin veren Men Ali'den baka Tanr grmedim Bin bir ismi vardr bir ismi Allah inanmazsan hem vallah billah Ademi grmm elhamdlillah Men Ali'den baka Tanr grmedim
Eer

J.. Cennet-i alann altundur ta

Her ne grr isen hikmettir ii Yz yiirmi drt bin nebiler ba Men Ali'den baka Tanr grmedim Ali gibi er gelmedi cihane Ana da buldular drl bahane Yedi kez uradm ulu divane Men Ali'den baka Tanr grmedim

Dervi Ali' m bu ikrara beli dir Dilim syler ama kendim delidir Allah bir Muhammed Tanr Ali'dir Men Ali'den baka Tanr grmedim

390__Al.EVi VE BEKTAi iiRLERi ANTOLOJ/Si

-2Ta ezelden meyil verdik bu

srra

J.

mam Zeynal kalbimizde salavat

Mayas Hak'dandr boyandk

nura Ardan yz drt kitab inince yere Kur'an Muhammed'e inen Ali'dir

imam Bakr'dan bulduk mahabbet Ca'fer'i grnce artyor firkat Serimi sevdaya salan Ali'dir Musa Rza'ya varalm Taki Naki Askeri'yi grelim On iki imamlara yzler srelim mamlar candan seven Ali'dir Hasan Askeri'nin ald baht Doksan bin erle kla hucceti Menurun sahibi Muhammed Mehdi Kyamda yarasn saran Ali'dir
sa peygamberim am'a girince Yer ve gk titredi Ali gelince A.li'm ZJfikar' ele alnca Yezid'i blllk blk eden Ali'dir
Kazm-

ah

Ali'm Zlfikar' ele alnca eriat tarikatta bulunca Kuds-erif cami'ine girince Temcid ezan okuyan Ali'dir
ems Kamer zuhur etti cihane Sofu yoktur tuttuu i bahane Yarn varlnca ulu divane Divanda suunu soran Ali'dir

Kim getrd muvafk cemine La'net olsun ol Yezid'in anna Taliblik etmedi kerem Kanna Yezid'i dergahdan sren Ali'dir Dergaha akyor pnarn
ba

Alnnda yldz turadr ba

mam Hasan on iki imamlar ba

Gne

Hseyn dersin veren Ali'dir

Gel hey Dervi Ali'm Hzr stadm Muhammed Ali'den vardr kadm Yedi derya gibi artar feryadm p seremeden kanan Ali'dir

-3Erenler, Veliler, Krklar, Yediler On iki imamlar kurbanyz biz Okundu tekbiri, durduk kbleye On iki imamlar kurbanyz biz
ahm sen kimseye bulma bahane Bir zaman sylensin iki cihane Rza lokmasn ulu divane On iki imamlar kurbanyz biz Anamz Meryem'dir, atamz Cibril Nefesten zahirdir hkmne kail Bizi aha kurban etti Azrail On iki imamlar kurbanyz biz

J.

Yedi kerre ynceizim krptlar brahim'in srsne kattlar Etimi de pare pare ettiler On iki imamlar kurbanyz biz ko ile bile ykandm ben de sayldm Krklar makamnda ben de doyuldum On iki imamlar kurbanyz biz
Dervi Ali' im, kann na-baka dkme El ne derse desin, sen ana bakma ah yrmedike postundan kma On iki imamlar kurbanyz biz Kurbanlk

Feritehler ald,

____________

DERVAL

391

Feriteh: Melek - Doyuldum: Doyuruldum, doydum - ki cihan: Dnya ve ah ret - Riza lokmas: Ayn-cemde yenilen yemek - Ulu divan: Yerine gre Tanr kat, cem ayini yaplan salon ci.nlamna da gelir - Zahir : Grlln, meydana k - brahim : Peygamber brahim - Temcid ezan : Sabah namaz vaktinden nce minarelerde belli bir makamda sylenen ve ilk Hz. Bilal Habei tarafndan okunan Arapa niyaz ilahisi.

-4ieklerin serfiraz, cmlesinden ala nerkis Ban bahenin ahbaz. hsn yek dil;-bala nerkis
Sardr idemin

donu,

arzulam ireyhan

Blbl sever glistan, diler ki ala nerkis Gl almayan bahede, blblde kald feryada Karanfil ile yaylada, hup alm vata nerkis
Ho

Arzulam Del'Vi

severim erguvan, fesleen canmn can yasemini, hasret drr gle rerkis

Ali' nin virdinde, hayali kald derdinde Yalnz dm yurdunda, sunulmutur ele nerkis

Serfinaz : En stn - ahaz : En iyisi, ah - Vala : Yce - Hup : Gzel. idem : Bir kr iei - Nergis renkli ve kokulu birkr iei - reyhan (reyhan): Kokulu bir kr icei - Feryad : Alama, ba.rarak inleme - Glistan : Gl bahesi -- Hup : Gzel - Karanfil : Gzel kokulu bir kr icei - Erguvan : Gzel kokulu ve renkli iekleri olan bir aack - Virdi : Szle, okuyarak ibadet.

l?_2__ ALEV VE BEKT~l JIRLERi~L9J:!JliSJ._ __

-5Bir kii pirimin yzn grse Ay ile gn yzn grm gibidir Eilse ayana yzn srse Yetmi kez Kabe'ye varm gibidir

.!.

Bu yola gidemez asla bir nai Ann dostu andan ayrlmaz ba kmnna kasd eylese bir kii Hakk'n hazinesin yarm gibidir Biz de varsak imamlarn yoluna Karalm gereklerin snna Kii gnahn almazsa eline eytann darna durmu gibidir

Az az baksa baksa yine yrse Kalbinde kin ile kibir var ise Bir kii ikrarn inkar olursa blise temessk vermi gibidir
Dervi

Ali' m eder rzaya gelse Gerekler babn arasa bulsa Bir m'min kzn Yezid'e verse Yetmi bin evliya krm gibidir

--6Her sabah her sabah sinem blbl ter dertli dertli gr ne sesi var Hub alm laleleri snbl Hi ayrlmaz u dalarn pusu var Enbiya evliya Hakk'n misali Mmin mslim cmle cennet hayali Yezid dnya itin gaml gussal Aldrm dinini gr ne yas var

.!.

Enbiya evliya Hakk'm kuludur Er evliya Muhammed Ali'dir Drt kapu krk makam m'min yoludur Mnkir munafkn bunda nesi var
eriat tarikat iki kardetir Marifet hakikat ona yoldatr Drt kapu m'mine alr hotur Mnafk kapularn kusu var

Yezitler efsane sayar ibadet Batn zulmatta yoktur selamet Dervi Ali ekmez asla kasavet Taati makbuldr hub binas var

-7Horasan'dan gelir bir hub bezirgan Trl meta satar Sultana yalvar Yz la'l gevher ah damgas var Bir ulu bezirgan imrana yalvar
Sadk yar elinden dolu iilr Um elifden Kntkenz'im alur Perdeyi refeden srdan geilr Merd-i meydan olan merdana yalvar

J.

Ktf u nun emriyle kurdum mekan Zlfn kemend ettim dilerim kan
Aklarn sadklarn sultan
Lisan

dr gevher nihane yalvar

Ol nihandr ab- revan emesi Ceddim imam Ca'fer cevahir has Sulb-i tahir u alemin u'Iesi Cemalin nurundan didare yalvar

Meded mrvet Dervi Ali biare Kapuna glamm hem aikare Arzhal yazaym ol sadk yare Bir de bizim itin ol pire yalvar

Hub : Sevgili, gzel - Lfil gevher : Kymetli talar - Kntkenz: Gizli hazine - Sulb-i tabir : Temiz soy, slale - Gulam : Kle., kul :--Akar: Belli, ak.

-8Msahib srrn aan msahib On iki imam dergahna varamaz Msahibe zn saan msahib On iki imam dergahna varamaz
ki msahib etseler gman Yoktur anlarn hi dini iman eyh Safi derinde bulunmaz yeri On iki imam dergahna varamaz ki msahib kazanc olsa ayn mam Ca'for erkdnnda yok yeri

J, ki msahib eylese muhabbet

Ne efaat.olur bil ne de rahmet Yer ve gk anlara eder hem lanet On iki imam dergahna varamaz Msahibden biri gitse dar Bir dahi gimez kapudan ieri An kabul etmez on iki imam, Ali On iki imam dergahna varamaz
ki msahib derse dillere
Zebariler dahi koar

kabul etmez erlerin eri On iki imam dergahna varamaz

Dervi

An

n de gider sellere zorlara On iki imam dergahna varamaz

Anlarn

Ali'm kem ilerden bezgindir

hla<>l talih katara dzgndr

ki msahib birinden bir gndr

On iki imam dergahna varamaz

Temessk : Senet - Nai : leri gelen - Gussa : Dertli - Kus : Davul Kasavet : Gam, keder, tasa - Nihan : Sr, grnmeyen - mran : Hz. Meryemin babas, Kuran 'da bir sre - Musahib : Tarikat kardei - Zebani : Tamu bekisi

-9u alemde slah olaym dedim Gnl muradna erdi sonradan Zamane halkna srrm verdim Sermayeden zarar ettim sonradan u Ebu Cehil'in kara yzleri Ey-olmuyor yaramazn gzleri ki dinli her cahilin szleri Durduka kar etti cana sonradan

.J, Geldin benim ile kondun konutun

Kadehi ver dedin doldurdur itin Bir hak lokmasydn mteri dtn Kalbin rk imi bildim sonradan Gidi munafklar girdi kanma Cefa etti cesedime canma Hangi peygamber girdi deve donuna Ah ettike ben de bildim sonradan

394

A~V VE BEKTAi JiRLERI ANTOl.;OJS~-----

Yol bir olunca erkan da bir olur Yalanclar bu meydandan srlr pi rk olan bir gn zlr Sarma ile temel tutmaz sonradan

Ali' m eder bir kar edelim On iki imam meclisine gidelim Mlceme, Muaviye'ye la'net edelim Dnme ile talib olmaz sonradan
Dervi

-10Ziyaret eyledim Veli Dede'yi On iki imamlarn yolu var deyu Cennetten srdler Adem atay Belinde Muhammed Ali var deyu Muhammed A1i'nin cieri dal Hasan'a sundular zehirden dolu
ah

.J.. Musi-i Kazm'n elini aln

Rza'dan gelene siz kail olun Muhammed Taki'nin yannda bulun Elinde bir gonce gl var deyu

Ali Naki imamlarn has gl Hasen-t Askeri mmince kulu

Muhammed
Meldi'dir

imam Hseyin Ali'nin

olu

ol

ahm

Ali

Kerbela lnde eli var deyu

mam Zeynel'aba imamlar has Muhanuned Bakr'n oldu atas imam Ca'fer katarna katas Cmle erenlerin yolu var deyu

Cmle erenlerin hali var deyu

Dervi Ali' m sen de syle bir kelam Cmlesi Allah'dr hep alem tamam Bizim katarmz on iki imam Akn deryasnda gl var deyu

-11mimdir ayndr melek bir sofya tayndr Rehber obandr da talib koyundur Sesleyben tuz ile melenemez mi
ki
Kurbann yrei

J; Kalkub Hak cemine gelemeyenler Kovudan gybetten farmayanlar

Mrid karsnda arnmayanlar

Kadir Mevlam onu srndrmez mi Sofi oldur grdnden alna Byk kk mevcud anda biline M'min kullarna erk~n alna Saki kadeh suyun dolandnnaz m

Hak cemine gelirsn alup dara durursun Kendi ettiini elden bilrsn Zebaniler onu nara srmez mi
Gnahn

Adm adm

Dervi AU' m pire vard hac-oldu Deccal kt geinmesi g oldu Zamane talibi imdi pi oldu Sitem srsem cemi bulandrmaz m

Kovu :

ekitirme

Gybet

: Akasndan konqma, dedikodu.

----------12Alaya alaya murada geldim Ver benim muradm ah Hzr Baba Yz srb dergaha feryada geldim Ver benim muradm ah Hzr Baba

_ _ _ _ _DERVAL

395

J.

Senin dervilerin sema'lar oynar Pierek zleri kazanda kaynar Hakikat kansn .eran yanar Ver benim muradm ah Hzr Baba
AH diler zne himmet etmez bizi nesl-i Muhammed Pirim Ali sensin senden mrvvet: Ver benim muradm ah Hzr Baba
Mahnm Dervi

Dergahna geldim ben dervi oldum Hakikat madenin ben anda buldum Tuttu elimden de ummana daldm Ver benim muradm ah Hzr Baba

- Hzr Baba : Arapkir'in Ocak kynde yatmaktadr. Ad Ali. Alevi azizlerindendir. Trbesi vardr. 15. yzylda yaamtr. Hzr ah, Hzr sultan diye anlr ve sayg grr. larnn

Rir Hzr Ded.e de Narldere (zmir) de yatmaktadr. Hzr Dede, Tahtac oymakziyaret yeridir. Yukardaki ne.feste bunlardan hangisinden bahsedildii anlalm

yor. - Pirim Ali : Hz. Ali olacak. Ozan, bir st msrada nesl-i Muhammed demekle Hzr Baba'nn soyunun Hz. Muhammed ve Ali'den olduunu bildiriyor. Anadolu'da pek ok pirin soyunu Peygambere ba/arruk gelenektir.

-13Muhammed Feyzullah intikal etti Yedince kat ar rahman alad Arta melaikler yasn tuttu Sekiz cennet huri glman alad melaikler durdular safa Yas matem tuttu ta Kaftan kafa Bir ah ekti Muhammed el Mustafa Fahri alem iki cihan alad Fahri alem iki cihan nuruna Akl ermez gereklerin srrna Seyyit Sultan Cemal kt yerine Mehdi resul sahip zaman alad Eyvah yasta grdm Cemalullah Gerek lmez don deiir vallahi Vaktin imamdr pir Feyzullah Ceddi pak ah Merdan alad Erler evliyalar tuttular yas
Arda

J.

Vaktin imamdr mlkn ayas Tarikat ehlinin rehnmas mam Cafer Sadk erkan alad
mama ileyi ezel ettiler Yezide la'net hazer ettiler ehitler gaziler hep zar ettiler ah Hseyin Kerbela meydan alad

Zeynel Abidin'in geldi smndan mam Inza'nn oldu nurundan Arta melek yerde insan zarnda Eleniben arh devran alad Ehli Beyt analar ettiler figan Hatice Fatma tuttular efgan ifte ehzadeyi veliyi sultan Dideler kanl ya giryan alad Oniki imamlarn slalesinden Yer gk titredi suyun sesinden

396

ALEVi VE BEKTA/ iRLER 1NTOW.J.iST__ _

Hnkar Hac Bekta Veli neslinden Evleni ben arh- devran alad ieri girdi pakine yzn srd Muhammed Ali'yi orada grd Hnkar Hac Bekta Veli alad
Ecdad Krklar meydanndan

Yerine koydular ah cihan Grnce ah ekti arh devran Hazreti pir Balm Sultan alad Ali ile veli tabutun tuttu ine kondu da ieri gitti Hafzlar Kur'an' tilavet etti Drt kitap zarland Furkan alad

Mnevver olundu krklar meydan Bin iki yzde oldu bu sene Dervi Ali' m syler hem yana yana Kerbela lnde ulu meydana ehitlerden akan alkan alad
H. 1200 = M. 1784. Tilavet : Yineleme Islah : Dzelme arh

devran : Gk.

-14Yanyor yreim. yara

Derdim Muhammed'den derman Ali'den ne dersin nayet umarm Bekta Veli'den Yarama bir merhem ala ne dersin

J, Ali Muhammed'dir Muhammed Ali

Srr- Mrteza'dr Bekta-

Veli

Sevdii aka iirir dolu Ali gibi huluskara ne dersin

Ali Muhammed'dir benim idrakim Evlad-i Resul'e yok phe ekkim Cmleden aa trabm hakim Benim gibi gnahkara ne dersin
Dervi

Muhammed Ali'ye gz gnl kattm Hicab perdesini aradan attm CemiUin nurunu ahm seyr-ettim Ak oldum bu didara ne dersin

Ali' m ak kitabn dinledim krarn Ali'ye yolda eyledim Cemalin ehrini seyran eyledim Msr gibi ulu ara ne dersin
ek : Kuku, tereddt - Trab : Toprak - Hak : Toprak - Huluskar : Temiz, saf - Hcab : Ar - ar : Kent - Derman : Em, umar, tedavi - drak : Bilin inayet : iyilik, yardm - Seyretmek : Bakrook - Cemal : YZ.

-15Dostun bahesinde gl alm Gz gezdirdim gln biri zgndr Bir saatte ben yarimi grmezsem Saatim yl geer, gnm bin gndr
Dervi Alim yari grmedim bu gn Blbl gle figan eder gn be gn u gzlerim yari grmese birgn Can abalar ceset candan bezgindir

HSN BABA
Asl ad, gerek kimlii, doum ve lm tarihleri hakknda kesin bilgiler olmayan Hsn Baba, ondokuzuncu yzylda yaam bir Bektai ozan. Perian Baba'dan el alp tarikata girmi. Bir sre Hac Bekta tekkesinde bulunmu ve oradan icazet alarak. Baba olmu. Trablusgarp'da yani Libya'da srgnde bulunmu. 1894 ylnda i.ild sanlyor.

-1Gnlden yol bulmaz kimse Huda'ya Erenler rahna dahil olmazsa Menzili irimez fevkal'ulaya Tarik-i Mevta'da akil olmazsa Bin sene yemese imese bir zat Bir tan stnde klsa ibadat Andan raz olmaz kadi-yl-hacat Mrid-i kamile vasl olmazsa

J.

Kolay m zannettin Hak ilmini sen Mahvolur- bu ehrin babndan giren Ana cahil derler her bir cihetten Bir alim ilm ile amil olmazsa brn Mevlii'da yz zre srn Bir zata nice bin sfattan grn Hatem Tf gibi adil olmazsa
Dergah

Hsni

perianlk libasn

Fevkal'ul8: ok stn - Kadi-yl-hacat : Tanr -Amil : Gerekletiren -Akil: Uslu, akll - Libas : Giysi - Hatem Tai : Cmert bir Arap emiri.

-2Grnce aklm bamdan ald Mahitab bakl canane seyret Dostumun ilinden bir hayel geldi Huri mi melek mi glmane seyret Kendini pek verme heva stne Dertli olan gelir deva stne Yer gk kurulmutur dua stne ncil Tevrat Zebur Furkan'e seyret

Okumu olanlar dersini aar

aar Keremler iyesi gnahtan geer Hak'tan gelen ltfu ihsane seyret Kimi intizarhk eker dostuna Kimi avn alm gider destine Kimi taze konmu yurdun stne Kimi g yklemi kervane seyret

erheder Kur'an'n manasn

Hsni'nin dalgas serden mlmaz Bahl olan Hakk'n didarn grmez Kulun aybn yzne gelmez Ayplar setreden settare seyret

Mahitap : Ayyzl - Setr : rtme nekes, hasis.

Settar : rtc Tanr. -

Bahl : istemez,

398

At:Vi VE BEKTA iiRLE!Ji ANTUWJISI

-3Horasan ilinden duyuldu sesi Muhib aklara dt servisi Yedi bab iem ahsn trbesi Eiin bekleyen cana akolsun Kudretten banda elifi tac Eiin bekleyen neylesin hacc Magrbtan marga oynar klc Klcn sallayan cana akolsun

J, Ol sultan yrtt yedi dalar

zld rd kald salar Trbe bahesinde cennet glleri Gllerin deviren cana akolsun
Magrbtan mara

ismin

andrr

Niyaz eden aklarn kandrr Baba deirmenin sola dndrr Deirmen dndren cana akolsun

Abdal Musa derler pirimin ismi Atee attlar yanmad cismi Size niyaz eyler derdiment Hsni Bu ccmde bulunan cana akolsun SIRAT'TAN ARA KADAR NUR grnrse m'minlerin mrnde bir nur yarattm ki Srat'tan kadar dikilir. (uzanr) Onun aydnlndan altyzbin asinin gecesi bile umak'a (cennet'e) dnr. Bu kullarm umak'a yaklanca yetmibin Huri'yi cennet kapcs olarak veririm. Onlar aydnlatsnlar, nudandrsnlar.
Ar'a
Kullarma eer karanlk

kendi yurtlarna girdikleri vakit, bunlara kendi kudretli elimle hem yedireyim, hem iireyim. Sonra cenneti kkleriyle, evleriyle, hizmet kullaryla ona vereyim. Benim yzm grme dileinize gelince: Kklerinizin penceresini amanz yeter. Size hemen gle giile selam vereyim. Peygamberiniz Hazret-i Muhammed, Allah'a konuk olduu zaman sordular, O'nu, Hakk Teala'ya hangi eylemi yaklatrd diye. Buyurdu ki: "Namaz ve dilden dmeyen B'ismillah'ir Rahman'irRahim." Peygamber dedi ki:
"Tanr'mn yetmibin ad "Allah'm,

Kullarm,

var. Mi'rac gecesi bana hepsini retti." Dedim:

bu adlarn hepsini mmetlerime de reteyim mi?

Ben byle dediimde buyurdu: "Sen bu isimlerde ne buldunsa bir m'min bir kez B'ismillah'irRahman'irRahim deyince bu kadar ad, bilmicesine O'nun divanna, defterine yazarm." (Hac Bekta Veli'nin nl Kitab erh-i Besmele'den).

MUHAMMED (Mehmed)
elimizde yeterli bilgi ve belge mevcut olmayan Mehmed, 19. yzyl Bektai ozanlarndandr. Asl ad Mehmet Beybaba'dr. anakkaleli'dir. Sadeddin Nzhet Ergm'un verdii bilgiye gre, stanbul'da Deniz Abdal mahallesinde bir ev alm, orada babalk etmi, 1895 yllarnda lmtr.Dili yaln, syleyii ak ve duru olan Muhammed'in yrei Hac siyle dolu olup bu gzellii iirlerine yanstma baars gstermitir.
Bekta

Gerek

kimlii hakknda

Veli sevgi-

SEN MDAD EYLE

Dn gece seyrimde bir dolu itim Hnkar Hac Bekta sen imdat ey le ok niyaz eyleyip yalvar dtm Hnkar Hac Bekta sen imdat eyle Muratlar verici bir ulu cansn U-nazir dnyaya gevher-i kansn Seni bilmeyenler odlara yansn Hnkar Hac Bekta sen imdat eyle

.!.

Muhammed Ali'dir, Ali Muhammed Anlar sevenler bulurlar cennet Sefil kullarna eyle merhamet Hnkar Hac Bekta sen imdat eyle surette eriltme yolum iinde lal etme dilim Has bahe iinde soldunna glm Hnkar Hac Bek.ta sen imdat eyle
Azmn
Hnkarm,

Muhammed, isyanm, gnahm oktur Hazretine layk hizmetim yoktur

Mritler mridi, buyruu haktr

Hnkar Hac Bekta sen imdat eyle

Seyr: (Burada) Rya, manevi alem, mana alemi - Yalvan dmek: Ya/vanrak La-nazir: Benzersiz. benzeri olmayan - Suret: (Burada) gidi, yol, tarikat yolu Has bah.e: zel bakml bahe (Burada) Tarikat ii - Surette: Grnrde, asla - Gevher-i kan : Madenin z, deerlisi.
YAZIKLILARLA EYTAN KARI
KARIYA

Lanete uram eytan, bu sefer yazkllarn (gnahkirlarn) sonucunu dnp keyiflenir, sevinten kendini yere atar. Grenler, sorar: "-Sana ne oldu ki byle sevinmisin?"

400

ALEVi VE BEKTAi iRLER/ ANTOLOJ/Si

yle

der:

"- Bundan byk sevin nedeni mi olur? Asilerin durumuna bakyorum; gnah bunlarda, yoldan sapma bunlarda. Diinya malna tamah onlarda. Bir mmet ki cennet onlara makam olarak va'dedilmiti. imdi benimle birlikte cehenneme gidecekler. Bundan byk devlet mi olur?
okluu

O la'netli bu sz syler sylemez aziz Allah'mzn sesi duyuldu: "-Asileri grdn. Btn ayplarm da grmesini bildin. Ya bizim yardm ve ba larmzdan da onlar hakknda var olduunu niye grmedin? Ey Ia'netli! Geri onlar asi kullarmdr. Ama Peygamberleri Muhammed'el Mustafa'dr. Mustafa'nn benim yanmda o kadar yz suyunun hrmeti var ki ben Tanr olarak utanrm, asilere azap vermeye. Ben O'nun koruyuculuu bereketinden btn asilere rahmet klarm. Onlar, peygamberleriyle birlikte cennete koyarm. Seni de horlar, cehenneme atarm. Sen zahmette olasn, onlar da rahatta." istersem 300 tabaka Badadi katla Bismillah'ir Rahman'ir Rahim yorumunu yazarm. Ama bu kadar yeter. (Hac Bekta Veli'nin nl Kitab erh-i Besmele, ev:
Rt arda). Eer

KUTUP KAVRAMI
Deirmen tann alt mili anlamna gelir. Sufilere gre, her an yeryznde Muhammed Peygamber'in srrna varis olan birisi vardr. Evrende ne oluyorsa, kutb'un eliyle olur. A. Glpnarl, "aleme kutbun ne'esi hakimdir" derken, onun btn insanlar iin gzbebei mesabesinde olduunu ifade etmekten de geri kalmaz.

Hnkar Hac Bekta Veli'ye kutuplarn kutbu anlamna gelen "Kutb-ul Aktap" derler. Kutupun Allah'la gidip grtne, evreni zamannda idare ettiine inanlr. 360 yardm cs olduu sylenir. Kutbun; melek donuna girebildiine, ruh olarak hareket edebildiine, hereyi ,Tanr adna dzenlediine, Tanr'nn yeryzndeki vekili ve temsilcisi olduuna, istedii zaman Tanr ile grebildiine, gerektiinde kesin kurallar deitirebileceine
inanlr.

RIZA EFEND
Gerek kimlii hakknda yeterli bilgi bulunmayan Rza Efendi, 19. yzylda yaam bir Bektai ozan. Konya'nn Yunak ilesine bal Apa kynde domu. Babas, uzun sre, Konya Sandk Eminlii grevinde bulunmu. Bektai eyhlerinden Halil Baba'dr. Rza Efendi 1858 de domutur. Efendi, Hac Bekta tekkesinde tarikata girmi. Sonra Konya'da Muhasebe kaMuhasebe yardmclnda, daha sonra da Konya Hukuk Mahkemesi yeliinde bulunmutur. Sazdan, szden, meyden ve dosttan ok holanrm. yi saz alar, neeli bir kiilii vam. l 899'da lm, Konya ems-i Tebrizi bahesine gmlmtr.
Nide

Rza

leminde,

yol gsterici, sylemitir. Gizemcilii yalan ilkeleri mtr. Syleyii iten ve niteliklidir.

Tarikat

mensuplarna

verici nitelikteki iirlerini akc bir dille dorultusunda zmseyerek iirlerinde yanst

-1-

Mana aleminde tavaf edersin Beyti Hak edersen kalbini dervi Gnln ak ile ykarsan eer Kalmaz asla beyti dilinde tevi Kandili nurani klnca dilde e cihet fetholur kalmaz hi perde Vcud-i mutlak grb her yerde Hazret-i Mevla'nn srrna eri

J, KM ha ya srrn bilelden beri

Meskeni akoldu kalbin her yeri Erenler cerninin hazreti piri Koymad gnlmde zerrece tevi Nutku erenleri nutku Hak bilen Rahi ak zere doruca giden ah Hseyn'e burda can kurban eden Hanei kalbinde olmaz gll g

Derdr111::nL Rza' sizden ey ihvan Daima niyaz rza-y piran Yolun uzda kldm bu can kurban Byle bir fakire olur mi tahri

gsteren -

- e cihet: Alt yn - Kat': Kur'an - Ha: Hadi, yani doru yolu Ya: Ya seyyid-el Mrselin, Yani peygamberlerin efendisi - Gdl g : Safsata-Tahri: Bozucu -Derdment: Dertli.

Tevi: Kartrc

~ Af.:FV YE BEKTA IJRLERI ANTOLOJiSI

-----

-2Srr

erenlere hey iki gzm

Eren bilir ermiyenler ne bilir

Krklar meydanna evirdim yzm Giren bilir girmeyenler ne bilir Rza masivay

Ferhat olup alp ele tiesin Mecnun gibi beklemeli kesin Behll gibi ar namus iesin Kran bilir krmayanlar ne bilir

bir yana koyup yutup Bezm-i erenlerde kemerbest olup Duran bilir durmayanlar ne bilir
Mridin verdii auyu

-3arldm
Rah-

hazrete doruldum yola erenlere girdim hil deyu Sanki blbl oldum akm gille Gonce-i emelim derdim bil deyu Zannettim Refrefe ben oldum svar Bakdm Cibril yol gsterir aikar Ettim atalkapu nnde karar Selam alp selam verdim hO dcyu Bir iaret oldu andan da getik Ol vakt yar ile ayar setik kinci kaputla bir ila itik Veda etti gitti derdim hii deyu

nc kapudur Krklar dura

Getim seyreyledim sol ile sa Anladm oradr Cennetin ba Cmle peygambere erdim hil deyu Dedi rehber ite Hayy layenam Gayr yoktur benim hizmetim tamam Sidretlmnteha drdnc selam Adab erkanla durdum hU deyu Bir hitap eriti ieri girdim Bihu olup akl u huumu verdim Uyakil yzm dizine srdm Gz atm ahm grdm bil deyu

Sonra ahm ile sohbete daldk Sekabm hamrinden badeler aldk Rza ilelebet birlikte kaldk Hak ile hak oldum geldim hu deyu

Refref : Hz. Muhammedin mira gecesi bindii drt binekten sonuncusu Sidretlmunteha 'dan sonra zerinde gittii yayg yada minder. nce, yumuak kuma. - Suvar: Binici - Bihus : akn - Hu: Us - Layakil : Szm sarho, dalgn - lelebet : Sonsuza dek.
* Bu nefeste Hac Bekta Veli dergahnn ziyaret tresn anlatlyor.

HULK BABA
Asl ad, gerek kimlii, doum ve lm tarihleri hakkmda bilgi olmayan Hulki Baba, ondokuzuncu yzyln sonuna dein yaam bir Bektai ozandr. Edirne'lidir. Evinde Bektai toplantlar dzenlermi. a:nlcah Nuri Baba yaranlarndandr. 1900 y
lnda ld sanlyor.

Nurun ala nurdur cemali paki Nuri Baba Sultan efendimizin Esrar Levlftkten vardr idraki Nuri Baba Sultan efendimizin
manmz varcir ah- Merdane lm-i lednnide benzer ummane

.J.

Seyyah olup gezmi diyar- Rurn'u On iki imam on drt masumu Cmleye meserret verdi kudmu Nuri Baba Sultan efendimizin
Mrid-i kamile gel eyle iman Ey hafz- Kur'an oldum deyen can Yazlm alnna Sure-i Rahman Nuri Baba Sultan efendimizin

Her nutk u mnifi drr- ehdane Nuri Baba Sultan efendimizin

Hulki Baba syler daima ya HO Sakiler sunduka bade-i nemlu Demi devranna Hfi diyelim Hu Nuri Baba Sultan efendimizin

Cemal: Gzellik, yz, ehre - Pak: Temiz -- Esrar- Levlak: (Levlak~ levlake Lema halakt-l eflake - Sen olmasaydm, sen olmasaydn yeri g yaratmazdm anlamma gelen kutsal bir hadis. Bu kavramn g"zleri:
lm-i Ledn Allah'n srlarna ilikin manevi bilgi gayb ilmi.

Mevahibi Lednniyye
Nutk-u mnif Drr- ehdane

Hz. Muhammed'e Allah'n ihsan Ulu szleri, yksek nitelikli iir

ri inci danesi

eyledii

bilgi.

Meserret
Kudm

Sevin enlik Ayak basmka. gelme

Bade-i memlu
Dem devran

Dolu bade
Zamanna, ziyafetine, cem yapmasna. Dem bu demdir, dem bu demdir dem bu dem. Bektailerde zaman iyi deerlendirin, frsatlan karmayn anlamna gelir.

j~ A~Yl VE BEKTAi RLERi ANTOLOJiS

M'MNN BTN GNAHLARI MAHVOLACAK

man eden kullarnn ok yallar (gnahkarlar) vardr. B'ismillah'ir Rahman'ir Rahim'i, tlilden ve gnlden ayrmam olan kullar iin aadan marifet nuru, yukardan Hakk'n tecelli (grn) nuru gelecek, bunlarn arasnda kalan imanllarn btn yazk lar (gnahlar) mahvolacak. Onlarn hurileri kollukulardr.

Bu kullarmn gzne karanlk dememesi iin gn nuru ve ay nurunu vasta klarm. Bu nurlar, yedi deniz suyuna deerse hepsi ekerden daha tatl olur. Nitekim Kur'an'daki "Hrn mk sOratn filhyum" ayetinde de bu belirtilmitir. Ve kullarma yle nimetler, sofralar hazrlyaym ki onlarn iinden demebir sofrada bin trl yiyesi bulunur. Hibirinin rengi hibirine benzemez. Yetmi trl enisi vardr. Bu eni bu tad, daha aza girmeden tadlr. Kullarma yle arap hazrlarm ki esriklii (sarholuu) mahmurluu yoktur. Nitekim Kur'an iinde Ulu Tanr, "Ve sekaahrn Rabbhm eraben tahOren" buyurur. Ve kullarma melekler, hulleler, tac ve erbetler vereyim. Mti'minlerin besleyici a raplar iirilerek Buraklara bindirilmelerini buyuraym. Kullarm, bu erbeti ier imez, gnllerinden kyamet korkusu gider. (Hac Bekta Veli'nin nl Kitab erh-i Besmele'den).
l<"AKRLK KAVRAMI

ileri gelenleri, Hz. Muhammed'le konumak iin, yanndan fakirleri kovmas talebinde bulunurlar. Tanr, Muhammed'i uyarr: "Sabah akam Rablerinin rzasn isteyerek ona yalvaranlar (krey byklerinin arzusuna uyarak) kovma. (En'am, 52) 2 - El-fakru fahri. "Fakirlik benim vncmdr". Hz. Peygamber'e atfedilen ve biryol aan "fakr" kavram, islam tasavvufuna gre, Tanr'ya ulamann balca yollarndan biri saylmtr. Baz hadis bilginleri, fakirlik veya yoksulluun savunulamayacan ileri srerek, bu szn uydurma bir hadis olabileceine dikkat ekmektedirler.
takm tartmalara

1 Kll gadatin ve ai. "Her sabah ve her akam"

anlamndadr. Kurey

3 - Hadim'l Fukara. Yoksullara (AllSh'tan gayri hereyden yoksun olanlara) hizmeti olan, hizmet eden anlamna gelir. Dedebaba mhrnde bulunur.
kullanlr.

4 - Fakiyr. Allah'tan gayri hibir eye muhta olmamak, arnm olmak Bu yolda olanlar, 'ben' yerine 'fakiyr' terimini kullanmaktadrlar.

anlamnda

NAZM
yzyln sonlarna dein yaam

gerek anlamda yaam yks tam olarak bilinmeyen Nazmi, ondokuzuncu bir Bektai ozandr. Asl ad Nazmi'dir. Kandiye'de 1826 ylnda domutur. Kandiye'nin soylu ailelerinden biri olan Rkn oullarndandr. niversite hocalarndan Fazl Nazmi, bunun oludur. \.r~pa, Farsa, talyanca, Franszca ve Rumca bilirmi. Kandiye'ye bal, Maaral kyndeki tekkesinin kurucusu Mustafa Baba'dan el almtr. Tarikata girii 16 yalarndadr. 1901'de lmtr.
Yaynlanmam divanna ilikin
"Divannda,

Kimlii

Sadeddin Nzhet Ergun u bilgileri verir:

vardr. Ayrca

Nefi'nin Mevldna

hakkndaki vgsn de

Nefi'nin (Szm) redifli kasidesine gzel bir naziresi tahmis etmitir"

Tene-i

Ya emirelm'minin ya hazret-i ah- necef lutf-u emanm defter-i isyan bekef

enkriz-i asitann epera-

Drr-

tac-

can dil husrevan yannda kymetsiz hazef

Elmeded ey daver-i vala-i Mezdettlyakin Elmeded ey husrev-i ahan-i eslaf u halef Elmeded ey hace-i divan-ti dad atfet Elmeded ey kaif-i esrar- ders-i Men aref

Nazmi geri rehgzarn eyledim kuhllbasar Fani v bakide kafidir bana ibu eref liitf-u eman : Yardm ve balarnn susam - Defter-i isyan bekef: A vcumda isyan defteri var - Hazef : Deersiz ta ~ Khlbasar : Basiret srmesi - Emirelm'minin: Halife Hz. Ali - Drr: inci - Elmeded: Yeti - Husrev: Sultan padiah - Husravan : Padiahlar, hakanlar - Daver : Doru, insafl, Tanr ad - Vil3: Yksek, yce- Mezdek: lran'da Nuirevan zamannda (iV. yy.) bir mezhep kuran kii - Halif : Ardl - Esfal : Selefler, gemiler, ncekiler Did : Adalet, doruluk - Atfet : Karlk beklemden gsterilen sevgi, iyilik severlik - Rehgzar: Geit, yol - Fani v baki: Hayatta ve ahrette - Kaif~i esrar- ders-i Men aref: Tanr srlar dersinin gizlerinin gizlerini zen bilici, kaif.
Tene-i

406

ALEVi VE l}EKTA ii!U.ER ANTOLOJ/.S'-i_ _ _ _ _ ,

ALLAH'IN SOFRASI Yce Tanr, elisine, bir gn "-Ey Muhammed! ben de onlar arlarm.
kaldrrm,

yle

dedi:
arlarlarsa,

Eer

iman edenler, beni gnl evlerinde anarlarsa,

Onlar bana gnll gz gsn (aymasn) gsterirlerse ben de yzm gsteririm." Peygamber dedi ki:
"Allah'm

aramzdaki

perdeyi

Seni

nasl arlasnlar

sen yemekten, imekten, mnezzehsin. Sana yeme ime ki!"

yaktrlamaz.

Yce Tanr buyurdu: "-Benim sevgili peygamberlerim! man eden kullarm, evlerini btn gn alak gnlllk ve aklk sprgesiyle sprsnler. Hrslarn, cimriliklerini, ilerinden ekip atsnlar. Kt ilerini pimanlk suyu ile ykayp, pimanlk duysunlar. Bu nedamet suyundan bir deniz olusun. Sevgi tasn, ak balarndan asn. Korku, reca ynlerini, tevekkl, irfan denizi ve
lar.
sabr

bahesinden yana evirip asngnl evine

alp,

"B'ismillah'ir Rahman'ir Rahim" ve "La ilahe Hazretime versinler. Ben de bu daveti kabul edeyim.

illallah"

benim

Gnl karl olarak yz altm kez bata bulunaym ve onlarn gnllerine gireyim. Konuklar olmay kabul edeyim. Ben de Firdevs cennetimi saray yeri olarak vere yim. Yetmi bin kat dek, deyeyim. Nitekim Kur'an iinde de buyurduum gibi, onun yce sofrasn nimetlerle deyeyim. (Hac Bekta Veli'nin nl Kitab erhi

Besmele, ev:

Rt arda).

RUH BEY BABA

Rahmetli" Sadeddin Nzhet Ergun, Ruhi Bey Baba hakknda unlar yazar: ile tannm olan ahsiyetlerden biri de Ruhi Bey Baba'dr. Bu hogrl ve hazrcevap Bektai, asil bir aileye mensup olan "eyhlislam Zeynelabidin E." nin nesillerindendir. Daha beikte iken "molla"lk payesine nail olmu; fakat, bu faydasz unvanla iktifa etmiyerek usul vehile Jfledrese tahsilini de ikmal etmi tir. cazetnamesini aldktan sonra mteaddit kaza ve livalarda ve hususile Edirne, Badat gibi mhim vilayet merkezlerinde kadlklarda bulunmutur. O zaman kadlklar muayyen bir mddete tabi idi. Ruhi de son vazifesini ikmal edince stanbul'a dnmek mecburiyetinde kalm, Beinci Murad'm iltifatna mazhar olmutur; zira; Zeynel'abidin E. den ilmi istifade eden Murad, Ruhi'yi himaye etmeyi bir vazife telakki ediyordu. Filhakika Beinci Murad, gerek efendilii ve gerek padiahl zamannda Ruhi'yi kymetli atyeleri ile taltif etmiti, fakat bu ihsan ve ltuflar temad etmedi. Murad'n, raan saraynda mahpus bulunduu bir zamanda pheli baz vaziyetleri hissedilen Ruhi derhal zmir'e nefyedildi.
"Bektailer arasnda nkteperdazl

Ruhi, artk tamamen zmir'li olmutu, bir taraftan hazine dava vekaletile megul olur,
dier taraftan zmir'in "Karata" mahallesinde yaptrd konanda Bektai ayini icra

ederdi. zmir'e ilk gittii 1297 (M. 1881) tarihinde Ruhi yalnz bir Bektai muhibbi sfa tna haizdi. Bu tarikatn kendisine verdii hararet ona hakiki bir Babaolmak ihtiyacrii da duyurdu. Bu saillerdir ki 1302 (M. 1886) de bir frsat bularak stanbul'a geldi. Rumelihisarnda mehur "Nafi Baba" dan icazet alarak tekrar zmir'e dnd. Artk tam manasyla bir Bektai Baba's olmutu. Tarikatn istedii vehile neeli alabiliyordu. zmir'in ne kadar rint ve kalender merep adam varsa onun bana topland. "Krkaal Eref' gibi mehur airler, "Nevzad Bey" Balkzade Hakk Bey" gibi muharrirler, zekasndan dolay "Cin Ahmed" hretini kazanm olan stanbul'lu "Ahmed B." gibi dava vekilleri hep onun dervileri olmulard. Bunlar hemen her gece Ruhi'nin evinde toplanr ve birlikte iret ederlerdi. Bu meyanda gazeller sylenir, nefesler okunurdu. Ruhi, bir ok nefis manzumelerini ite bu meclislerde sylerdi, maalesef, bunlarn pek az zaptedilebildi. phesiz bu eserler kayt ve tespit edilmi olsayd byk bir klliyat vcuda getirilebilirdi; halbuki onun bu gn mevcut olan iirleri bir divane tekil edemiyecek kadar
azdr.

Ruhi, yalnz airlii ile tannmamtr, bilhassa sohbet meclislerinde sarfettii zarif nkteler, remizler, kinayeler de onun zmir'de hret kazanmasna sebep olmutur. Mesela Karata'ta evini yaptrrken "Canm efendim, buraya bu kadar para sarfedeceine Hicaz'a

408

ALEV VE BEKTA liRLERl ANTOLOJS

-'-----

gitsene" diyen bir adama derhal "Hacerlesvede yz srmemize paraszlk mani oluyor; ancak. Karata stnde bir Beytierif yapabiliyoruz" tarznda cevap vermitir* . Bir gn Ruhi, kendisine karata denildiinden dolay dava ikame eden bir zatn vekili olur. Kabahatli tarafn vekili olan "Artin E." isminde biriyle mahkemede karlarlar. stida okunur. Reis, buna kar ne diyeceini "Artin E." den sorar; o da "Efendim, burada marata kelimesi "Te'kidlmedih bima ybihzzem" kabilindendir. Binaenaleyh, medih makamndan sylenmitir. Yoksa iddia olunduu gibi zem manasn tazammun etmez. Mekkilimin beraatini taleb ederim" der. Buna ne suretle mukabelede bulunaca Ruhi B. den sorulur. O da derhal "Aferin koca karata, gzel mdafa etti. Bir diyeceim yoktur" cevabn verir. Bunun zerine heyeti hakime ve samiin glerek Ruhi'yi alklarlar. Bir gn Cin Ahmed B. ile Ruhi B. zmir rhtmndan yryerek giderlerken, zehirlenen ve lmek zere bulunan bir kpee tesadf ederler. Ruhi Cin Ahmed Beye eli ile dokunarak kpei gsterir ve "zavall hayvan cin arpm" der. Cin Ahmed B. de sz altnda kalmyarak "Evet Baba Efendi, Ruhu, g ... kyor" farznda cevap verir. te imdiye kadar mahdut bir zmrenin tanyabildii en ve uhmerep Ruhi bu kabil nktelerile ve zarif iirlerile Bektai iirleri arasnda mmtaz bir mevki ihraz etmi, bulunduu muhitte ilim ve irfan ile tannmtr, 73 sene yayan Ruhi B. Baba'in vefat 1316 (M. 1900) dadr. Vasiyeti zerine Mzrakl Dede haziresine defnolunmutur" demektedir. (Bektai airleri, c: 2, sh: 335).
-1-

Nice bir dadai dehr ile berbad olalm Yt meyhaneye zahid biraz abad olalm Serelim kueyi meyhaneye bir eski hasr Dest urup cam Ceme gussadan azad olalm piri mugann sen alp olunu ben yle bir din ulusu kafire damad olalm Haneri tii gazapla gezelim ey Ruhi Kandc bir var ise imez ana cellad olalm
Kzn

Bu zarif cevab iiten Eref merhum.Ruhi lisanndan u k'ay sylemitir: Halimi mevkiimi bilmeden etme tariz Tarz teklifi ilahiyi dn eek herif Paraszlk Hacerl'esvede srdrmedi yz Yaptm ancak karata stne bir beytierif

INAR
Gerek kimlii ve yaam yks ak bir ekilde bilinmeyen nari, ondokuzuncu sonunda yaam bir Bektai ozandr. Asl ad Mehme.d'dir. Bulgaristan'm pan ilesinde domu. stanbul ve Anadolu'yu dolam. Erzurumlu inari'nin ra olmu. On telli saz alarm. Mnir Baba'dan el alarak tarikata girmi. 1901'de yetmi be yala
yzyln
rnda ld sanlyor.

-1-

Biz get gzarz hane harabz Tamir kabul etmez viraneyiz biz ''Sekahm" glnden kandk srabz Ol sebep mestolup mestaneyiz biz Ruz il
eb

Pek kat yrektik tatan da pektik Hallolduk puteden szdk eridik Krklar meydannda dara ekildik Her yzden sevdiim merdaneyiz biz

eylerim ah ile zar ahlan deler mermeri Bir hub cemal iin sefil mari ehr-i Asitanda divaneyiz biz
Akn Get gzarz

: Gezginci derviiz - Sirab : Doymu, suya kanm - Ruz u eb : Gece gndz - ehr-i Asitan : lstanbul - Hane harabz : Yklm kkz - Pute : Madenlerin eritildii kap, pota - Pek : Sert, salam - Mest : Sarho.

-2Ak ol serseri gezme alemde Bir kadem bas bezm-i irfana ya hfi Neler var farkeyle srr- mphemde Sarlp daneni pirane ya hU mar

kamildir sak-i ebrar Gn gibi oluptur cihanda zhar Mahabbet bezmini etme aikar Gelse de gerdann urgana ya hu

Mrid-i

girsene hrka-i ale oldu erdif kemale Evvela kul oldun bir hub cemale Kul olma bir baka sultana ya hu
Yan yetmi
Srr-

mphem :

Tanr 'nn

ale : aldan hrka

gizli ilmi - Bezm-i irfan : Arifler meclisi - Hrka-i - izhar : Belirleme - Saki-i ebl"ar : yiler, dorular sakisi.

rnda

Sekahm gl : Kur'an' Kerim'de cennette bulunan Kevser rmandaki iki ayave o nitelikte gzel bir ikinin bu dnyada mminlere verilecei mutulanmtr. Alevi-Bektailer, sekahm hamrndan iecekleri konusundaki ayete dayanarak topluluk-

410

ALEVi VE BEKTA liRLER ANTOLOJS

-----------------

larnda hatta bazan ayinlerinde bile iki ierler. kinin onlar iin yasaklanmadn, usu -

lne gre ienlere helal olduunu ne srerler. Hatta mest olmann, Tanr sevgisiyle, cezbeye kaplmann da iki etkisinden daha derin etkiler ve sonular dourduunu, gizemcilik asndan Tanr sevgisinin glnde ummannda balklar gibi yzdklerini, srekli bu sevgiyle sarho gezdiklerini vurgularlar. kiyi ok sevdikleri, onu bir muhabbet, dostluk, sevgi araci saydklar iin gle, denize ve tkenmez ummana benzetirler. air Tanr a kndan ta ilk varolu srasnda (Bezm-i Elest'te) itiklerini, ondan bu yana sarho gezdiklerini, bundan utan ve bezginlik duymadklarn anlatmaktadr. Mevlana : "Ok atarsak o at bizden deildir; biz yayz, oku atansa Allah'tr." derken Tanr'nn yceliini ve gcnn sonsuzluunu vurgular. kiyi yaratan onun nerde, nasl kullanlacanda belirlemi tir elbet. Ruhlar yaratldktan sonra Tanr'nn ars sonucu ilk toplantda (Bezm-i eleste) tanr'nn sevgisiyle onun sorusuna "beli" demek suretiyle olumlu yant verince kyamete dein srecek bir okuya esrkle kapldlar. Bu duruma vahdeti vucudun yaratt tutku ile vardlar. Tm kir ve paslarndan kurtuldular. KENDN BLMEK Tasavvufta ise kendini tanmak ile evresini tanmak i ie ele alnr. Bunun nedeni tevhid anlay yani, varl birlemektir. Vahdeti vcud ya da vahdeti mevcud anlaynn her ikisinin de bizi "biitn tecellilerde 'O'nu grmeye" gtrr. Dolays ile kendini bilen rabbini bilecektir. Evrenin srrna erecektir. nsan- kamil olacaktr. Yetkin insan, olgun insan olarak da tanmlanr. Hak'la Hak olmu kimse artk Hakkn dilinden konuacaktr, ite bu nedenle, yetkin insana "Kuran- natk" (konuan Kuran) da denilir. Trk tasavvuf dncesinde, herey insan iin, insana hizmet etmek iin Bunda "nsan olmasayd, tanr bu dnyay yaratmazd." dncesi hakimdir.
olumutur.

nsan "kk evren"dir. Tanrnn "cami" sfatnn tecellisidir. Dier bir deyile, "ne varsa alemde, rnei var Adem'de" denilmektedir. te insan, alm olduu tm bu emanetleri gerei gibi kullanmak ve "Allah'm ahlak ile ahlaklanmak" sorumluluundadr. Sorumluluk yklenmi tek canl, insandr.
Bektailer bunu yle belirtirler. "nsan Allah deildir ama Allah' yeryzne indirendir, eer insan idrak ederek Allah' bilmeseydi. Allah yeryznde bilinemeyecekti. te bu nedenle yeryzne insan indirendir."

MATLUB (TALB)
Rumeli'lidir. Son a Bektai ozanlarnn en byklerindendir. stanbul'da oturur, ok gzel keman alard. Mrit payesine erimitir. stanbul'da Stlce Bektai tekkesi eyhi Mnir Baba'nn mrididir. Kltrl bir kiidir. Bektailii il.e vnrd. 1900 ylnda stanbul'da ld. (S.N. Ergun)
.

Gerek kimlii, asl ad, doum ve lm tarihleri ve 'yaam yks tam olarak bilin meyen Matlubi, ondokuzuncu yzyln sonuna dein ya~m bir Bektai ozandr. Balkan Trklerinden, Stlce Bektai tekkesi eyhi Mnir Baba'dan el alp, Bektai tarikatna girmitir. stanbul'da oturmutur. Gii:r.el keman ald sylenir. Matlubi veya Talibi takma adlaryla iirler yazd biliniyor. 1902'de ld sanlyor (C. ztelli).
ana

rikatn

nazaran dili sade, syleyii canl, duru ve akcdr. Ozan her iki inceliklerini, derinliini rahat bir anlatmla sergilemektedir.
-1krar verdik biz pire, Dil salmayz her yere

iirinde

de ta-

Bendeler ulu ere, Biz Bektai glleriyiz Pirimiz uludan ulu, O kurdu erkan yolu Muhammed Ali'nin kulu, Biz Bektai glleriyiz Biz gruh-u Bektaiyiz, Sr ehlinin srdayz Erenlerin kardayz, Biz Bektai glleriyiz Hakikat babn aarz, Ak karadan seeriz Ak ile demler ieriz, Biz Bektai glleriyiz Matlubi'nin haline bak, Akar sular gibi ancak. Daim dili arr Hak, Biz Bektai glleriyiz

-2Ey dila biz pirden aldk himmeti Bektaiyiz Pir ocandan ki giydik kisveti Bektaiyiz
Hac Bekta- Giymiiz

Veli'nin akeriyiz akeri biz kim bu tac- devleti Bektaiyiz

412

ALEVi Vl}_BEK[_J9j RLER ANTOLOJiSi _

Ehl-i kamil olan anlar bizi sofi anlamaz Mahbubu terketmeyiz hem ireti Bektaiyiz Biz harabat ehliyiz alem harabat olmasn . Sevmeyiz ok ok fakiri ziynet-i Bektaiyiz Talibi her bir tarike el uzattm yokladm Bunda buldum tam bezm-i lfeti Bektaiyiz

aker : Kul - ret : kili elence - Bezm-i lfet .: Tanma, sevime, dostlik meclisi - Dilli: Ey gnl - Ehl-i Kamil: Yetkin, arif kii - Mahbub: Sevgilisret : ki ime, yaama - Harabat : Meyhane - Zynet : Ss - Dil salma : Eletirme, gl verme
Bektai Glleri : Kimlik sorunu her ada bata kiiler olmak zere ulus ve topluluklar tarafndan ya ak ya da gizli olarak hep sorunlar zinciri eklinde ortaya konulmu tur. Bunun gerek nedeni ise, dou toplumlarnda kimsenin egemen snf ya da resmi ideolojinin benimsedii kimlik dnda bakalarna sz ve yaam hakk tanmaya yanama masdr. Yoksa ozanlarn durup dururken kendilerini, yollarn vmeleri doru karlan maz. Bu durumda propaganda snrlarn aan, bir kimlik haykrmas olarak dnlebilir. Ama itilen. knanan. tannmayan bir tarikat kendini kabul ettirmek iin en kolaydan bala yarak en zoruna dein eitli tantm ve propaganda yollarn kullanr. Btn bu yollar onun iin mbahtr, geerlidir. Bektailer, ozanlar, dervileri ve yol ulularn ok iyi ve kutsal kiiler olarak bilir ve tanrlar. airler onlarn yol gstericileri, kltr tayclardr diyebiliriz. Bunlarn hepsine birden Bekt~i Glleri adn vermekte bir saknca grmyoruz. Bu deyimi rahmetli Cahil ztelli kitabnn ad olarak kullanmtr.

TOKATLI GEDA Y
Kimlii, eserleri ve gerek yaam yks hakknda az bilgi bulunan Gedayi, ondoku zuncu yzyln ilk yars ile yirminci yzyln banda yaam bir Bektai saz ozandr. 1826 ylnda Tokat'la domu. Btn mrn stanbul'da geirmitir. Asl ad Ahmed'dir. Ona Gedayi mahlasn veren nlti Bektai Baba'lar~dan Sinop'lu Yesari Baba'dr. Babasnn ad Ahmed Muhtardr, babas kereste tccandt. Tokatl Gedayi adyla da anlr.

stanbul'a geldikten sonra, Rumeli Hisar tekkesi postunda oturan Nafi Baba'dan el

alarak,

Bektai olmutur.

Din

d iirleri

de

bulunmaktadr.

Turgut Koca ile Sadeddin Nzhet Ergun'un verdii bilgilere gre Beikta, Hasan iin "Beikta'l Gedayi" olarak tannr. Ak kahvelerine ok gittii iin ann btn saz ozanlarn tanmtr. Yalnzca hece lsyle rnler vermekle yetinmedi. Divan trnde de hatr saylacak eserler verdi.
Paa frn civarnda oturduu

Mehmed Ali Hilmi Dede ona Gedai adn takt. Bir sre skdar ieki kahvesini altrd. Nefeslerinden baka halk iiri geleneine uygun syledii iirleri de vardr. Sazda ustas Erzurum'lu Emrah'tr. Mir'ati, Fenni, evki, reti ve eyh Galib'in gazellerini tahmis etmitir. 1901 ylnda
stanbul'da lm ve Karaca Ahmed mezarlnda topraa verilmitir. Asm Bezirci 1889

{ya da 1887) de ldn belirtir (a. g. e. sh: 408). Arapa ve Farsa szlere ok yer verir, adal bir dili vardr.

iirlerinde

iirleri, Muhtar Yahya Dal ve Sadeddin Nzhet Ergun tarafndan toplanmtr. Muhtar Yahya Dal'nn "Gedayi Hayat ve Eserleri" adl kitab stanbul Marif ktphanesi tarnfndan yaynlanmtr

-1-

Bunca aklar sevdaya sald Hak cemiil-i paki dilbere verdi Biare blbller hayrette kald Reng-i ruhsarn gllere verdi Sevda ekip gzden dkenler prnem Hubb-i ak canandr Allah- alem Nur-i Nbvveti cmleden akdem Taalli Hazret-i Server'e verdi

J, Ba~ Nbvvete halk etti bir gl

Srrn anlamak bir nice mkl Eyledi eh-svar grnd Dldl Seyf-i zlfikar Hayder'e verdi

Her derde sabr-eden olur imi er Razym Eyyb'den olursam beter Sabrm rniftahm ah- erenler Ta ezelden Gedayi kemtere verdi

_41_4__A_LE_VJ_~ __ E_B_E_KT._i\-'"'"'"..._l="IR=LE::;;;"='R.;._ A"""'N'f,-"-"O.:::ol.O;..J'""l=S_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _, , _ _ _ _ _

Allah alem : "Tanr bilir" anlamnda arapa bir deyim - Akdem : nce Hazret-i Server: Hz. Muhammed- Miftah: Anahtar -Taat: /badet-ehsu var : Ba binici - Seyf-i Zlfikar : Zlfikar klc.

-2gezerken yere uradm Gavvas olup gam bahrinde yzerken Hac Bekta derler pire uradm
Salnp hraman
Alnnda yazl hatt- drt kitap Vechi kblegahtr kalar mihrap Firdevs-i aladan ald bir bab Byle bir mbarek are uradm
ar-anasrdan

Gn]

terif edip ahin

J..

e cihette tamir etmi duvar

Bezirgandr al veritir

Ana secde klar melekler var kan Hal iinde kesb-i kara uradm
Msr ca'mi'idir ol ehrin ad Yekun huruf ile kurmu bnyad Doyulmaz lezzeti irindir tad Hakikatte gizli srra uradm
Sr

bir azim yapu Arifler ol ehre eylemi tapu st rtk mevcut on iki kapu On sekiz bin alem vare uradm

iinde nihan olur srrmz

nci mercan cevahirdir kiirmz

Dr alr dr satar pazarlarmz kilikten geip bire uradm

yd-i visalindir m'rnine bayram Cemalin grnce gnlmz aram Gedayi ezelden can ile kurban Arafat dedikleri dare uradm

Kavuma

Msr- Cami : Gnl - Huruf: Haifler - Drr : inci - yd : Bayram - Vasi : - Ruhsar : Yanak - Prnem : Gzya - Gavvas : Dalg - ar : Kent, fehir - e cihet : Alt yn, sa, sol, n , arka, tavan, taban - ar anasr : Toprak, su, yel, ate - Bezirgan : Tccar.

-3dilden dur seher yeli karm m beni yarim gnlden Varnca divana sor seher yeli
Mevla'nn akna Sanadr niyazm derun-

gnln alrsn Gnln alp hem teselli verirsin Mekke'den ya Medine'den gelirsin Hak seni yaratm nur seher yeli

Aksn akn

Kan alar Gedai kalmad mecal Olmuum hicr ile ben manend-i nal Gz yayla yazdrmm arz-i hal p elin canana ver seher yeli
Manend~i

nal: Ddge, kama benzer inleyici - Hraman: Nar- Muhabbet : Sevgi atei - Frak : Ayrlk.

Salna salna

yryen

TOKATUGEDAYI

415

-4Sevdana tutuldum ben bile bile Ey nar- mahabbet yan ierimde Frak- mihnetle derd-i hasretle Uyutu barmda kan ierimde

J, Zlf-i dilber gibi aklm perian

Gezerim alemi mesti sergerdan Yar ayar ile grdm zaman Ta hulkuma gelir kan ierimde

Gedai elde tir bata bir klah Dolatm alemi dergah be dergah Zeminden semaya kt suzi -ah Bir klhan- ak var san ierimde

Sergerdan: Sersem - Hulk: Tabiat, huy -Tir: OkKlhan : Hamam oca - Frak- mdnet : 'Zor ayrlk.
''"'' 5 --El ekti alemden gitti arifler Bu dnyann ne olduu bilindi znde sznde her kim ise er Defter-i felekten kayd silindi

Suz-

ah: Ah iniltisi-

J..

nayet merhamet yetti ba oldu Fukarann gz kanl ya oldu Aniyann kalbi kat ta oldu Merhamet cesinin dibi delindi

Gedai a gzn gafletten uyan Gr nice fitneler etmekte devran Vaktidir ey Mehdi sahib-i zaman Kande kaldn geleceksen gel imdi.
Aniyan

: anginler - Cesi : KtlJln - Dil-riiba : Giinl kopan - Mll : nayet : yilik - Merhamet : Acma.

Krmzz

-6Sevda eken her akn alemde Ainas vardr benim niin yok Gnl elencesi meclis-i demde Dil-rbas vardr benim niin yok Bir yar bulamadm lehleri mll Yanaklar deste deste kakll Herkesin banda ssl pskll Bir belas vardr benim niin yok

Gedai dil verdimse kang yara

yara Nakd-i can almaa ey baht kara Mbtelas vardr benim niin yok
Aina: Tandk -Dil-riiba: Gnl alan, gnl kapan - Medis-i dem: ki meclisi - Lehleri mll: Duda krmz - Kang: Hangi - T- naz: Naz, cilve klc - Mbtela : Dkn - Nakd- can : Can paras.
At ti-i naz barma

416

ALEV/ VE BEKTA/ iiRLER/ ANT_OLOJS

-7Gamzen tiri ile kalarn keman Bu dertli sinemi delmek yol mudur'! Yok mudur gsnde din ile iman Bendeni feryada salmak yol mudur? mesken tutar kalrdm Ol rakipten intikamm alrdm Aa yollum seni benim bilirdim Varp ellere yar olmak yol mudur?
Eiinde

..(.. Nasihattr tut gulinu szme ikar eksik olmaz yavru bazma Tenhada grdm vakit yzme Hercailik edip glmek yol mudur? Her kaan grdke sen yz mah Zayi olur gider aklm billahi Der Gedayi behey hublarn ah Sende hak nazarm kalmak yol mudur?

-8Ah u feryat eder gln dalnda Blbln feryad zar vatandr Derd hasret koymu kendi halinde Her garibin z efkar vatandr Beni gurbet ele drd ksmet Ne tkenmez hasret bu nasl ksmet Kimseye yar olmaz diyar- gurbet Herkesin sevdii yar vatandr

Gedai gurbete dse bir insan Gitmez hayalinden vuslat cinan Yeri glen olsa glse her zaman Fikri zikri yine dar- vatandr
~9-

Beni mecruh etti haner-i brran ki didelerim kanl ya dker Rahmedip rize-i elmas her zaman Gelir zahm- dile kalem ka diker

Her dem bana ol uh etmek ister naz Bu pazarn zarar ok, kar az Emsali bulunmaz rengi alnmaz Vade-i vaslnda ne kuma diker

Gedai aleme bildirdin beni

Btn halk- dehre gldrdn beni Ecelimden evvel ldrdn beni Hayatmda mezarma ta diker

Mecruh:

- Haner-i brran: Keskin haner - Rize-i elmas: Elmas k rnts - Zahm- dil : Gnl yaras - uh : Sevgili - Emsali - Benzeri - Halk dehri : Dnya halk - Vade- vasi ; Kavuma sresi.

Yaral

MEHD BABA
bir Bektai ozan. Merdiven kyn'deki ahkulu Sultan grevini yapm. Daha ok Mehmed Ali Hilmi'nin divann dzenleyip yaynlamtr. Asl ad Ahmed ve doum yeri Filibc'dir. Yaam ve gerek kimlii ile doum-lm tarihleri hakknda bunlardan baka bilgi yok. Mehmed Ali Hilmi Divannda bu lunan bir iirinden baka herhangi bir iiride bulunamamtr. Yirminci
dergahnda alk yzylda yetimi

Pir-i erbab- mahabbet vakf- srr- Ali em-i meydan- hakikat mrid-i sahih makam
Hangah- nazeninin rkn-i ulvi sireti Hazret-i Hilmi Baba kim mukteda-yi has u am

Halet-i mrnde takrir ettii divann Acizane hfza gayret eylemitim ben miidam
stedim herkes bu ban gllerinden koklasn

Kisve-i tab'a sokup nerine ettim ihtimam Hayr ile yad olmaa olsun vesile hizmetim Ho sada koymak cihanda en mukaddes bir meram

Mehdiya harnd eyle kim hamd eylemek hengamdr

Himmet-i ihvan ile divan- Hilmi oldu tan
em : Mum -

Mdam : Srekli- Hengam : Dnem, zaman - hvan : Karde Haner-i brran : Keskin hancer - Mecrh : Hasta - Rize-i elmas: Elmas paras, krnts - Zahm- dil : Gnl yaras - Dehr : Dnya - Has u am : zel genel - Hangah : Tekke - Nazenin : Bektai tarikat - Mkteda : Uyulan htimam : zen - Kisve- Tab : Kalp ekli - Mukaddes : Kutsal.
PEYGAMBER 'N HADSLERNDEN

1-Aldatan bizden deil

Peygamber efendimiz pazarda dolarken, yiyecek satan bir adamn satt eyleri kontrol etti. Elini satlan eyin iine soktu, st kuru grnen eyin iinde slaklk hissetti. Bunun ne olduunu satcya sordu. O da: "Ya Resulullah!
Yamur yad

da" diye cevap verdi. Peygamberimiz de (S.A.V.):

418

ALEV VE BEKTA_Lj}_f!.LER ANTOWJl_S_I_ _ __

O den

slak ksm, alclar

grsn diye niin st tarafa getirmiyorsun? Aldatan kimse ben-

deildir'!

dediler.

Bir baka olayda da: "Bizi aldatan bizden deildir" buyurdular.

2-

Komuya

gven vermek

Hz. Enes'den (R.A): "Nefsim yedinde olan Allah'a yemin ederim ki, hi bir kul kendisi iin arzu ettiini, iin de (baka bir rivayette kardei iin de) arzu etmedike kemaliyle iman etmi~ olmaz"
lmmusu

3-

Hayr

sylemek

Ebu Hureyre (R.A.) naklediyor:

Allah'n

Resul (A.S.) yle

buyurmutur:

"Allah'a ve ahiret gnne iman eden ya hayr sylesin, yahut sussun!" 4Al-i Abay sevmek

Peygamber Hz. Muharnmed'in, abas altna alp dua ettii kiilerdir: Hz. Ali, Ali'nin zevcesi ve Muhammed'in kz Fhatma, oullar Hasan ve Hseyin. Alevi inancna gre, Hz. Muhammed'in de dahil olduu AI-i Aba, kutsal saylmtr. Ehl-i beytin nvesini olutururlar. Hz. Peygamber onlar Nuh'un gemisine benzeterek, "kim onlar severse kurtulua enni olur" buyurur.

EVK
1852'de Prizren'de domutur. Babas Prizren'de zel trbesinde yatan Horasan'l Suzi Veli'nin soyundan gelen Cafer Sipahi'dir. Annesinin ad elebi Hanko'dur. Manastr Askeri lisesini ve Harbokulunu bitirerek, Piyade subay olmutur. 1897 Yunan savana katlm. 1908 ylnda Cisri Mustafa Paa (Bugnk Svilengrad) da hamamdan karken, Bulgar komitecileri tarafndan ehid edilmitir. Ve o:-ada topraa verilmitir. Kazm adnda bir olu, Saadet adnda bir de kz olmutur. nce ilnc devre Melamiliin kurucusu Muhammed Nur'dan inabe alarak, Melami tarikatna girmi. Muhammed Nur'un lmnden ok sonra, Ginokasro tekkesinde Selim Ruhi Baba'dan el alarak, Bektai olmutur. aruz lsyle yazmtr. iirleri yeni yazya torunu Turgut Koca tarafndan ve iirleri" adl bir kitapta toplanmtr. evki'nin bir gazelini Gedayi tahmis etmitir.
evrilmi; "evki Hayat iirlerinde, baarldr iirlerini evki,

Melamet ve Hurufilik ne'esi grlr. (Turgut Koca, a.g.e. sh: 692}.

Varlk birliini

dile getirmekte ok

-1Kim ki varlktan geip benliine kld veda Zulmet-i abad cihan hep ondan oldu irtika
Maksad- darm

bulmak ey gnl bir ey Eyledin ise sana sen bunda kesb-i itila

deil

Mavera-y perdede eya kalrd sim siyah Mmknata ermeseydi nfir-i zatndan ziya
Varl

Varlm vardr deyen

yok kimsenin her varln var odur bihude eyler o nizii

Zulmet-i varlkla ta hare giderdin evkiya Hac Bckta- Veli'ye klmasaydn ittiba

rtika : Ykselme - Maksadt dar : Hedeflenen yer - Kesb-i ttila : st dereceye erime, bilgi edinme - Mavera : Arka taraf - Bihude : Bo yere - ttiba : Ballk Niza : ekime, mnakaa - Kesbi : alp kazanma - Har :
Kyamet-

Zulmet :

Karanlk -

Ziya :

Ik.

420

ALEV VE BEKTA!.....!__iRLERi_ANTOLOJiSi

---------2-

Ben beni grmek iin bir ey hicap olmaz bana Afitabn afitabyn sehap olr'az bana Perde-yi gayriyyeti ak eyledim batan baa Ol sebebten Jenteraniden hitap olmaz bana Geri gayr olmad bu kainatta hi kez Aynile amma mabih eyh ab olmaz bana Musevi hem sevi hem Muhammedi benem htilaf- kfr imandan azap olmaz bana
Mukteza-y

ab ii kil her zerre

inklaptadr

evkiya zatmla amma inklap

olmaz bana

Afitap : Gne - Hicap : Perde - Lenterani : "Gremezsin" anlamnda bir ayet - Mablh : Benzer- htilaf: Ayrlk - Mukteza : ktiza eden gerek - nklap: Biim ve nitelik deitirmek, devrim - Sehap : Bulut, karanlk - Gayriyet : Ayrlk - ak : Yrtma - eyh ah : htiyar ve gen.

-3Geib zevk u sefadan knc-i uzlet ihtiyar ettim Giderdim vuslat- yaran vahdet ihtiyar ettiri
Firak- t- canann

elifler dedi bamda Grn ey henagah ehli ne kisvet ihtiyar ettim

n izz ana bais Yusufun cah- mezellettir Ann n ben de bu alem ire devlet ihtiyar ettim
Gerekmez bana bir ba- glstan Hl.le
ve dilde Hayal-i hali dilber da hasret ihtiyar ettirn

Cihann

izz cahn almadm bir hula ben amma Kanaat hrkasn giydim ne evket ihtiyar ettim ben getim kerametten himmet ihtiyar ettim

Sndmhanegah- aka

Sarldm

damen-i

mride

Ben o abdal- akm terk-i tecrid-i aba puum Ne khne aldan getim ne ziynet ihtiyar ettim

,----------------------=E:o..;..V;Ki
Hava-y

421

nefsden getim veli mtak- didarn Ne hurci ayna meylim var ne cennet ihtiyar ettim

Vcud-i Ademi ketmi adem fehmeyledim evki Ben o kaaf-o kanaatte ne haslet ihtiyar ettim
Knc : Ke - Firak : Ayrlk - Kisvet : Biim, ekil _; zz an : Yce ve sanl mevki - Cah : Kuyu - Mezellet : Zelillik - Aba pu : Hrka giyen - Mstak : Dknlk - Himmet: Yardm -Tecrid : Soyutlama, uzaklatrma Haslet : zellik - htiyar: Seme isteme - Kaaf: Yaran - Tg : Ok - Hanegah : Tekke - Ksvet: Elbise - Bais : Neden olan - Ve : Gibi - Da : Yara - zz cah : Deger ve makam - evket : Byklk, azamet - Hula : Kez. defa - Hur : Gne - Ketm: Saklama-Fehm: Anlama, anlay.
---4-

Geri zerrat- cihan bir nurfer-i Allah'tr Her biri bir isile bil mazhar- Allah'tr
Mazhar esma olan efrad- eya mndemi Kevn-i cami ekl-i insan defter-i Allah'tr Ak- mtak- didar-

cemfil-i Hak isen Kamilin nutk-u arab kevser-i Allah'tr

Cmle mahlukat hakdan ben gibi evki de bir

Pene-yi Al-i aba'nn cevheri
Allah'tr

saan - Mazhar- Allah : Tanr 'nn aa kt yer-:-- Mndemi: Kevn-i cami : Her eyi kendinde toplayan - Zerrat- cihan : Evrenin en kk paralar -- Mtak : Tutkun, dkn.

Nrfer :

Ik

Toplanm -

-5Cevher-i cismi cihandr deil insan baka Can- alem denilen zbde-i ekvan baka
Baklr

ise hakikat ile fark yok gibidir

baka

Bin bir ebah ile zahir olan ayan

Bir glstan gldr geri bu alem amma Kafire nisbet ile ma.har- iman baka

422

ALEV V~ BEKTA/ iiRLER ANTOLOJiSi

DeH ak

ire veren ba ehiddir lakin Kerbela. ak ol ah- ehidan baka

Zbdei evkan : Evrenin zeti, hulasas, insan - Ebah : Cesedler - Zahir olan : Belirlenen - Ayan : Sakl ilimler - Zerrat : Molekller, ufak paracklar Mndemi : ikin, iine sokulmu- Mazhar esma : simlerin ortaya kt aama Mtak- didar- cemal : Yz gzelliini isteyen iJzleyen Fehmeylemek : Anlamak -- Dest-& esk : Sevgi dolu - Lakin : Ama - ah- ehidan : Hz. Hseyin.
LGL PEYGAMBERLER

1 - Nh. Adem'den sonra gelen peygamberdir. nsanlar Nuh Peygamber'i dinlemeo da ilenince tOfan olmu, olu (Ham, Sam ve Yaset) ile yapt gemiye binenler kurtulmutur. Nuh'un gemisinin Cudi veya Ar (Ararat) da tepesinde durduuna inanlr. nsanoullar, ikinci kez Nuh Peygamber'in olundan tremeye balamtr.
miler,

2 Eyyub. Bir yahudi peygamberi. Tanr tarafndan snanmak iin birok dertlere da btn bunlara sabrla katlanmay bilmitir. "Eyyub sabr" deyimi, bu katlantan tremitir. ''Gerekten biz onu sabreden (bir kul) bulmutuk. Ne gzel kuldu, o daima bize bavururdu." (Sad, 44).
uratlmsa

3 - dris. srailoullar peygamberlerindendir. Nuh Peygamber'den nce yaad, yaz ve rakam bulduu, ilk elbise diken insan olduu sylenir.

FERYAD (Deli Dervi)

Gerek kimlii, doum ve lm tarihleri bilinmeyen bu Alevi Sadeddin Nzhet Ergun kitabnda u aklamay getiriyor:
smail Eliolu'nda alnmtr (Eliolu l 944'de lmtt).
ozan hakknda

"Bu bilgi, 1944 ylnda, Maarif ktphanesinden gelen, syani takma adyla tannan,

Feryadi, ondokuzuncu yzylda yaam, Divrik'te otururdu. Kogiri'ye bal Zogall'da araz alarak, orada kald. Bu gn torunlar orada oturmaktadr. 1904'de, seksen ya civarnda, Kangal ilesine bal Mama'da (Soukpmar) ld. Mezar oradadr". Halk

arasnda

Deli

Dervi adyla tannan

Kzlba airlerindendir.

Gl bir

airdi.

Halk arasnda Deli dervi, Dolu dervi, Dervi Aa adlaryla da tannr. Asl ad Mehmet'tir. 1824'de Sivasn Zara ilesine bal Zogall kynde doduu sanlyor. Ama bu kesin deil. Babas Yusuf Divri'in Konut kyndenmi. Yoksulluk nedeniyle Zogall'ya yerlemi. iftilik etmi. Yirmidrdndeyken pir el.inden dolu imi, Saznn adn Sar Turna koymu. nce Kul yusuf mahlasn kullanm, sonra Feryadi takma adn semi. Ruhsati'den sz ve sz dersleri alm. Sar Saltkllardamm. Dedelik edermi. Kangaldan Kars'a dein talibleri varm. 1904 'de Seksen yanda olunun evinde,
Marna'ta lm.

Feryadi:

benim sevdiim Muhammed Ali kurban olsun senin yoluna Sdkile ardm Bektai Veli Bir nazar et gel u edna kuluna
Canm
drtlnden anlalaca gibi Feryadi, Alevi-Bektai inancna baldr. Pir Sultan Abdal dneminde yaad sanlan Kul Yusufla ilgisi olmad gibi 1920'de Ula'n Baharz kynde doan Mustafa Feryadi aran ile kartrlmamaldr. Feryadi tarikata bal olmakla birlikte yalnzca dinsel konularda deil baka konularda da baarl iirler yazmtr. iirleri henz kitaplamamtr.

--1Otlar bitmi viraneler yurdunda Ne acayip ah eylemez salar hey Kimi ad u hurrem kendi keyfinde Kimisine firkat gelmi alat hey Nice kahramanlar vard bu hana Kimisi ah oldu gitti zamana Benim deyu hkmederdi cihana Hakle yeksan oldu taht u tular hey

,!. u arh- gerduna kanma dekbazdl'

Evveli adlktr bahardr yazdr Ahr vayvayla bir ulu sazdr Veliler nebiler gt inler hey Trl cevahirden alp satard emeninde la') mercan biterdi Seher vakti andelipler terdi Viran kalm baheler balar hey

Usandm felein aselerinden Doldurup verdii badelerinden Sefil Fe-yadi'nin didelerinden Ab- revan gibi yalar alar hey

Hurrem : ac - Hakle yeksan : Toprakla bir, topraa kart - arh- gerdun : Felek, diinya - Dekbaz: Hileka.r -Dide : Gz -- ad : Neeli - Frkat: Ayrlk_:._ Talt-tu: Saltanat- Andelip: Blbl - Asel : Eri cehennemdeki drt sudan biri - Bade : ki - Ab- revan : okun su.

-2Bu gn gam yknn kervan geldi ekemem bu derdi blek seninle Seni seven ak sararp soldu ekemem bu derdi blek seninle Yine gam ykne tccar ben oldum Bulmadm Lokman' arada kaldm Meded mi.ivvet dedim kapna geldim ekemem bu derdi blek seninle
Balarma

.J, Seherde okunur Allah- ekber

Hayber Hayder ekemem bu derdi blek seninle
Sleyman'n carna yetmiti Hmndan

titrer ol

bab-

olan gafletinden uyanr Muhammed Ali'nin rengine boyanr Ancak bu cefaya Eyyub dayanr ekemem bu derdi blek seninle

Ak

gazel dt gz oldu Geti giden gnler mr az oldu Feryadi'nin yareleri yz oldu ekemem bu derdi blek seninle

---"-------. --

FERYADI

425

-3Ana bir atadan doma kardeim Gel gir muhabbete malda ne vardr Yalanc dnyay lezzet mi sandn Lezzet muhabbettir balda ne vardr Muhabbet kaps bahardr yazdr Kemliin ahr kar yam gzdr Sanmayn aalar bir hilaf szdr Syleten yrektir dilde ne vardr

J.

Mminin gnldr Tanr'nn taht Rehberdir alr talibin baht Veysel de Dldl'n naln akt Hikmeti mhtadr nalda ne vardr

Kul Yusuftur hakikatn akirdi

Biz geen erlerden
aldk d

virdi Cemi cennette gr burda ne vardr

Batnda.okudum ihlas

-4Efendim derdinden divane oldum Merhametin yok mu halimsorsana Garip blbl gibi dalna kondum Merhametin yok mu halim sorsana

J.

Efendim kapnda kul oldum kaldm Ben sana kul oldum benim efendim Yemin edem ben bu cihandan usandm Merhametin yok mu halim sorsana

Sizde yardm etmezler mi dkne Halin sormazlar m byle akna

ah- Merdan-Murtaza'nn akna

Merhametin yok mu halim sorsana

Deli gniil geze geze yoruldu Genlik gitti derman bizden ayrld Feryadi'nin kanatlar krld Merhametin yok mu halim sorsana

-5Bu kadar cevr etme aziz sultanm Ya n'olur insafa gel baz baz Halime rahimsin ruh- revanm Bana da keremler kl baz baz
Sen arifsin ne dediin bilirsin
Yaral

J.

Gamze-i haneri sineme salma Hazer kl efendim ahm alma ok ise noksanm kusura kalma aar bildiinden kul baz baz
can ile seri yok <:andan severim seni Bunca yldr esir ettin sen beni Kadirim kymetim bil baz baz
Hilafm
Uruna koymuum

gnlme merhem olursun Her dem cierime neter vurursun ad eyle gnlm gl baz baz

Der ki Feryadi laubalimsin sen'i dalmsn Halimden anlamaz kanl zalimsin Perian gnlm al baz baz
Canmn canan

426 __ ALEVl VE BEKTAi iRLERi ANTOLOJS

KISKANLIK Hz. Yusuf peygamber babas Davud'a:

"Babacm,

ryamda

onbiryldz, gne

ve

ayn

bana secde ettiklerini grdm''

demiti.
Babas,

ona unlar syledi: anlatma, yoksa sana tuzak kurarlar; zira (Yunus suresi 4-5 ayet).
eytan

"Oulcuum ryan kardelerine

insann apaok dmandr."

--

Dartm

kudret klcn, alm nefsin boynuna

tepelemi

Nefsini

elleri kan iinde (Yunus Emre)

Bayram zn bildi, bileni anda buldu Bulan ol kendi oldu, sen seni bil seni
(Hac

Bayram- Veli)

RIZA
Bu ozan daha nce andmz Rza Efendi isimli ozandan baka bir ozandr. Ondokuzuncu yzyln sonuna dein yaamtr. Bektai ozandr. Kimlii, gerek yaam yks, doum tarihi hakknda yeterli belge ve bilgi yok, Yalnz Sadeddin Nzhet Ergun'u, Abdlbaki Glpnarl'dan aktard bilgiye gre: Asl ad Ali'dir. Rahva'ldr. Arife Bac'nn daysdr. Devlet memuru olduu syleni. I908'de lmtr. Rza mahlasn kullanan bir ozanda Hasan Hulgi Rzadr (Bkz. S. dit s: 5Jl7). Yenieri ocann datlmas srasnda Bektai tekkelerine ve nderlerine ve devlete duyulan fke ve kzgnl iire yanstarak durumu bireysel olarak protesto etmitir.
giriilen kyma kar

Ehl-i diliz bizi dil dolandrr hile olur mu Bizi gafletlerden ak uyandrr Bize bundan baka ile olur mu
Felein iine

J.

Baktmd o cana nazar- Hak'la

Bu laf gzaflar gelmezdi akla

t veren gelir tepesi takla

Bizi candan

ayran

felah bulur mu

Okuyup zikrettik biz yarn adn Sundu azmza lezzetin tadn Biz bin yz krk bein yedik tokadn Bize bundan gayri sille olur mu
Rza

Bu miheng-i aka urdukta seni Riya etmi safdil diyerek beni Ti-i bendle bal olunca beli Girip de duzaha acep yanar m

bu esrar sakla gnlden bu szlerim deildir gman Tecelli grnd sana nigahtan Hi ehli kemale rabet olur mu
Hak'tr

Yenieri olay .1242 (m. 1826} ylnda oldu. Her halde ozan bu olay anmsatyor.

EKRGELER GB

"Gzleri zelil ve hakir olarak (dehet iinde) kabirleiden karlar; tpk yaylan ekirgeler gibidirler" bu szler, Kamer suresi'nin 73. ayetinin mealidir ve maher gn yaana
caklar anlatmaktadr.

Buna gre; Adem Aleyhisselamdan kyamet gnne kadar yaam olan btn insanlar, Sur ddnn flenmesi ile topraktan, bir tohum gibi fkracaklardr. Milyarlarca insan, hesap gnnde sadece kendi ameliyle Allah huzuruna kacak; bunlardan hibirinin mallar, mlkleri ve pimanlklar fayda etmeyecektir. nsanolunun dnyada verdii s nav sona ermitir. Ayet-i Kerime'nin ilgin olan noktas, mezarlarndan kalkacak llerin,

428

ALEVi VE BEKT'!_~/R,"'"'L=E=R"-'A-"-'-N'f,-'-"-"V.;:;L~OJ:c:./S::.::t_ _ _ _ _ __

ekirgelere benzetilmesidir. Bir kere ekirge srleri ok kalabalktr. Milyarlarca ekirgenin bir araya gelmesiyle, kapkara bir bulut oluur. Bu dehet verici manzarann boyutlar 3-5 km. uzunluunda ve 300-500 m. geniliinde olabilir. ekirgelerin toprak altna yerletirdikleri larvalar uzun sre sonra yeryzne, "Topran altndan ve topluca" kar lar. Sz konusu ayetteki szler, ekrgelerin yaamna ilikin ada bilgi ve bulgularn, 1400 yl nce indirilen Kuran'da yer alm olmasdr. Bu Kur'an' Kerim'in tansklarndan biridir. ON K MAM
Alevi-Bektailerde en ok saylan, en nde gelen, tarikatn temel esi bilinen oniki imamlar kutsaldr. Ycedir, tarihsel kaynaklara bakldnda Hz. Ali'nin olu Hseyn'nin KerbeHi'da Yezid ordusu tarafndan malup ve ehid edilmesi (680), Ali taraftarlarnn blnmesine yol at. "ia"nn bir ksm, Ali'nin dier olu Muhammed Hanefiyye'yi, bir ksm da Huseyn'in olu Ali'yi imam olarak tamd. Bundan sonra imam tannan zat ldke "ia" mezhebi birok blklere ayrld. Sz konusu blkler iinde en nls "sna aeriyte On kiler" bldr ve "mamiyye" olarak da anlr. Altnc mam Ca'fer-alSadk'an sonra olu Musa'y imam tanyan On kiler Bl, "Ca'feriyye" diye de anl maya balad. On kiler tarafndan tannan On ki mam unlardr: l/Aliyy-al-Murtaza, 2/Hasan-al-Mucteba, 3/Huseyn-al-ehid, 4/Huseyn olu Ali Zeyn-al-Abidln-al Seccad, 5/Ali olu Muhammed-al-Bakr, 6/Muhammed olu Ca'fer-al-Sadk, 7/Ca'fer olu Musaal-Kazm, 8/Musa olu Aiyy-al-Rza, 9/Ali olu Muhammed-al-Takyy-al-Cevad, IO/Muhammed olu Aliyy-al-Nakyy-al-Hadi, 11/All olu Hasan-al-Askeriyy-al-Zeki, 12/Hasan olu Muhammed-al-Mehdi. mamiyye, Hz. Muhammed'in hadislerinde ad geen ve son zamanlarda ortaya kp dnyay adaletle dolduraca vadedilen "Mehdi" nin, bu On kinci imam Muhammed olduu inancn tar. Alevi-Bektai ozanlar Oniki imamlar iin iirler yazmlardr. inde Oniki imamn ad geen iirlere "Dvazdeh mam" alevi deyiiyle "Dvazmam" yada ksaca "Dvaz" ad verilir.

EREF

BACI

Gerek kimlii, yaam yks, doum tarihi, nereli olduu konularnda elimizde fazla bilgi yok. Ondokuzuncu yzyln son yarsnda yaamtr. Bektai kadn ozanlarn dan biridir. Kasmpaa'hdr. Mehmet Aa isminde bir kahvecinin eidir. amhcal Nuri Baba'dan el alarak, tarikata girmi, 1909'da krkbe yalarnda lmtr. Bism-i ahtan bahyalm, Can ba feda klahm . Her daim ah analm, Nurdan bir nur daha dodu Bism-i ahtr iin n, Olmuuz erenler kulu Ali Baba Nurun gl, Nurdan bir nur daha dodu Recam budur kabul eyle, Rahmetinden dur eyleme Kul oldum azad eyleme, Nurdan bir nur daha dodu Meydana erkan kuruldu, K1rklar Yediler cemoldu Dede Baba destin sundu, Nurdan bir nur daha dodu Ali Baba balar tac, phesiz olmuuz naci Byle syler eref Bac, Nurdan bir nur daha dodu.
AILAYICI RZGARLAR

"Biz rzgarlar "alayc" olarak gnderdik. Gkten bir su indirdik de sizi onunla suO suyu depolayanlar da sizler deilsiniz." Hicr Suresinin 22. ayeti He Ra'd suresinin 13. ayetindeki aklamalar; yamurun oluumuyla bitkilerin dllenmesini anlatmaktadr. Bulutlarn elektrik ykl olduunu, 1752 ylnda Benjamin Franklin'in bulduunu biliyoruz. Fakat Kur'an, ou bilgiyi ve yamurun oluumunu insanlk alemine 1400 yl nce billadk. dirmitir.

sularla me! :lana gelen ve atmosferin iinde tonlarca ar la ulaan yamur bulutlarn (su depolar) srkleyen rzgar, bu bulutlarn hava ile srtnmesini ve zt deerlerdeki elektrik yk ile dolmalarn salar. Negatif ve pozitif elektirik ykl bulutlarn birbirine yaklamas zerine, yamur ncesi, imekler akar, gkgrltleri duyulur. Yer yznden bitkilerin remelerinde ok nemli bir role sahip indirilmesinden yzyllarca sonra anlalmtr. Bitkilerin dllenmesi, ancak rzgarlarn dii ve erkek tohumlar, birbirlerine katlmalar sayesinde gerekbulunduu, Kuran'n Rzgarlarn 'alama'zelliinin,

buharlaan

430

ALEVi VE BEKTAi iRLER ANTOLOJiSi

olay Yamur olay ayn ey

lemektedir

ve "dllenme" geerlidir. Bu olgu Kur'an'

mmkn olabilmektedir. ~erim'in tansklarndan biridir.

iinde

TEVHD DNLERN BRLG

Trk tasavvufi, Tevhid inancndan yola karak, tm yaratlmlar "bir" grd iin, hakikat tek olduuna gre, dinlerin zde ayn olmas grektii sonucuna varr. Ben ve sen ikileminden kurtulur. Yetmi iki milleti bir grr. Eitlik olgusunu vurgular. Bylece temelde ayn olan, grnte farkl olan dinlerinden dolay kimseyi yarglamaz ve ortak noktay arar, uzlamaya alr.
Ayn aray farkl zamanda farkl kltrlerde de grmek mmkndr. rnein, Psagor rencilerine "lmsz tanrlara dn, kendini esiz aklara brak, inann

koru ... Bil ki, eitli uluslarda ve eitli dinlerde datlm grlen tanrlar, tektir. Evrenin tek tanrs vardr. Hepsine hogryle bak., ama gerein ne olduunu da bil... Gizlilik aleminde btn dinler birleirler." diye seslenir (0. Hanerliolu Dnce Tarihi s: 77). Tasavvufta ilk "En-el Hak" ehidi olarak bilinen ve inanc uruna len Hallac- Mansur da tevhide bulamaktan ve Hak ile Hak olmaktan kaynaklanan bilgiyle, ayn tanrnn, ayn dnyadaki, hep gene ayn olan kullar iin, farkl farkl dinler vermeyecei biliniyle, "dinlerin birlii"nden sz etmitir. Hallac- Mansur'un grn Cavit Sunar yle yorumlar. "Hallac'a gre btn dinler, Allah'a ait.tir. Dinlerin adlar her ne kadar birbirinden ayn ise de, hepsi, ayni hakikat ifade etmektedirler. Onun iin hi kimsenin dinine batl dememelidir. nsanlarn ayr dinlerebalanmas kendi ihtiyarlan sonucu deil, fakat ihtiyarlarna yklenen bir zorunluluk sonucudur. nk, kullar zerinde hkm sren, Allah'n iradesidir." (Cavit Sunar, Ana Hatlaryla slam Tasavvufu Tarihi s: 51).

CEYHUN
Zilelidir. rdk oullarndandr. Asl ad mer'dir. 1840'da domu. 1912'de Alaca'da lmtr. Orta Anadolu'da geni bir n kazanm olan Ceyhuni, Tokatl Ak Nuri'nin yetitirmesidir. ok iyi saz alard. lstaibul'a gitmi, rpc Veliefendi ayrla rnda, semai kahvelerinde saz alm, yarmalara katilm_tr. Olduka gl ve kltrl bir ozandr. Ak Ceyhuni, Ceyhuni Baba, Ceyhuni mahlaslarn kullanmtr. Ondokuzuncu yzyl Bektai ozanlarndandr. Gzel saz alar ve doalama iir sy leni. Bir ok saz airlerine saz ve sz konularnda ustalk etmitir. Ceyhuni'nin iir dergisi Ak Mahmut isminde bir rann elinde kalmtr. yz yana kadar yaamtr. Eminn'nde berber dkkan olan Baba, Ceyhuni'nin son zamanlarnda, yatalak olduu devrede a zna kakla orba aktrm. lm tarihi 1912'dir. Mezar orum'un Alaca ilesine bal sa Hacl kyndedir. Kendisi Kzleme dergahnn eyhi Hac Hasan Baba'dan inabe alp tarikata girmitir. iirleri cnklerde, dergilerde kalmtr.(T. Koca)
olu Haim Aa yukar

inari'nin

Yedikule Bektai tekkesi eyhi Hac Hasan Baba'ya bal olduu biliniyor. Uzun mr boyunca bir ok aa ustalk etmitir (A. zkmmb, a. g. e. s: 268). Ceyhuni, doa ile yaam; bu dnya ile ahreti, Tanr sevgisi ile yar akn i ie bunu ustalkla baarmasn bilmi, tarikatn giizelliklerini derinletirerek yaama katm, korkuyu, lm kyya keye itmi, dirilie, sevgiye, dostlua sarlm bir ozan olup, insanl karanlktan aydnla eken, srekli ahret korkusu iinde yaamaktan kurtarmaya alan bir kiilie sahiptir. Din d iirlerinde zlem, sevgi, yallk, akl, gurbet gibi konulan iler. Akc, cokulu, diri ve duru bir syleyii vardr. Szckleri ezgiletirir, mziksel bir ahenge ulatrr.
oturtmasn,

Bektailie balanan

doa, ayrlk konularn ilemitir.

arklar yazmtr.

iirlerinde hem inanlarm yanstm, hem de ak, Dilinde Osmanlca szckler de yer alr. Gazeller, iirleri kitap haline getirilmemitir.

Ceyhuni,

zlem, sevgi dolu iirlerinden bir demet sunmak istiyoruz...

432

ALEV \_'.'E BEKTA Ri.ER ANTOWJSI

-1Rah

hakikate dil oldu bende

Biz srr (lla)nn tevellasyz Merdolan namerde olmaz ermende Biz anlarn evvel teberrasyz

dner asiyab yerine gzden dkerim hunab Tenediller bizden oldular sirab Biz kuru emenin ba sakasyz
Ya

Siriki emimden

Ceyhuni ok vakit gurbette kaldm mr telef edip kuruyup kaldm Ta temelden ryp ylece kaldm Ceyhuniyiz lkin kuri deryasyz Hunab : Kanl gz ya -- Dil : Gnl - Tevella : Sevilen - Teberra : Sevilmeyen - Asiyab : Deirmen - Tenedil : Bar yank - Sirab : Suvarma - Srikii em : Gz yalar - ermende : Utang~ - Telef: Harcama - Rah : Yol.

-2Ey ah velayet Hayderi Kerrar Kerrar oldu ismin keramet ile Keramet sendedir gn gibi izhar Esrarn sylenir rivayet ile
ecaatin

Rivayettir senden brc eriat eriattan bais olmaz tarikat Tarikattan ifa olur hakikat Hakikatin dilde ecaat ile

duydu Ceyhuni geda eyleme cda Cda etmek deil layk anna Mrtaza okunur tilavet ile
Geday babnd:-n

ifa : Aklama - ecaat : Cesaret - Tilavet : Okumak - Bais : Gerektiren izhar : Ak, zahir - Cda : Uzak durma, ayrma ~ Geda : Kul.

-3Ey uhu mstesna emi sehharn Pene salp bu emimden mu eker Ey kameti dilcu zlf tatarn Kan aladp d emimden cO eker
. Gnl bendolmutur akn banda

Mekkiller bekler sol ve sanda Hab grmez gzlerim, gnl banda Bir blbl var gl dalnda hO eker

Ruz eb rakseder girdab emim Artrr mevcini hizab emim Devreder daima dolab emim Dilmlknde Asmana su eker

Ceyhuni dil verdim Hayder vaktnda Okudum ismini ezber vaktnda Bir kere ah etsem seher vaktnda Badi saba hub zlfnden bu eker

-4-

CEYHUN

433

pskrrken azmdan imdilik pamuu yakamaz oldum . Tab- fer kesildi iki gzmden plii ineye takamaz oldum Evvel

ate

ip iip asla bkmaz idim ben

Kimsenin hatrn ykmaz idim ben Evvel meyhaneden kmaz idim ben Nedendir bu gnler akamaz oldum

Diyar- gurbette elenip kaldm mrm telef edip ryp kaldm Kupkuru kaskat kuruyup kaldm Ceyhuni' yim, lakin akamaz oldum

Burada ozan, adnn Ceyhun rmandan alnm olmasndan.yararlanarak bir sanat gsterisi yapp Ceyhun rmaym ama akamyorumo diyor.
emi sehhar: Sihirli gz - Dikil : Gnl alan ~ Mevc : Dalga - Bend olmu tur : Balanmtr - Mekki : Kiramen katibin, yani insanin doru ve yanllarn yazan iki melek - Hah : Uyku - Bu : Koku - Mu : Kl - C : Alk - D : iki - Grdab- emim : Gzmn sularnn dnd evrinti - Mevc : Dalga Hizab : Dalga.

-5El vurup tabibe incitme beni Zira ak derdine derman bulunmaz Ne derttir bilmezem szlatan beni Can gider visale canan bulunmaz Var iken sinede hezaran alar P.k oduna dtm can evim yanar Y ar ile sinede saf olan ;Jalar At bulunur ama meydan bulunmaz

ok grdm felein serencarnn Murat zre kimler ald kanm Kanda mu ederse ecel camn Gen Ceyhuni'den nian bulunmaz

Tab fer : Yarat ve g - Hezaran : Blbller - Serecam : Serven Fare - Kande : Nertle - Sine : Gs - Virsal : Kavuma.

Mu

-6Sevdana tutuldum ben bile bile Ey nar- muhabbet yan ierimde Firak- mihnetle derd-i hasretle Uyutu barmda kan ierimde Dilber zlf gibi aklm perian Gezerim alemi mest sergerdan Yan ayar ile grdm zaman Boazma gelir can ierimde

Ceyhun elde teber bata bir klah Gezerim alemi dergah-be-dergah aminden semaya kt suz-u~ah Bir klhan- ak var san ierimde Sergerdan: akn, sersem, perian - Teberi: Tahta inildi - Nar- muhabbet : Ak atei - Firak : Ayrlk.
kl

Suzu ah: Ah ve

-7-

434

ALEV/ VE BEKTAi iRLER ANTOWJS

soldu glleri Ba vuslat glizarsz olur mu Hal ehli halleder bu mklleri Gonca harsz blbl zarsz olur mu

klimi canann

Reftara ktka ka kemanm

Sulasn yollar emi giryanm

r gr endamn hsn tabanm in gzeli mki harsz olur mu

Vefa resmin hublar etseler reit Can verip Ceyhuni eyler yine iyd Harabat ehline ta'n eder zahid Ak olan ivek&-sz olur mu
Reftar : Yukar kaldrma, salnarak gidi - yd : Bayram - ivekar : veli -em giryan : Alayan gz - Har : Diken - Endam : Boy - Hush taban : Ay yzl gzel - Mki bar : Misk yadran - Harabat : Meyhane - Glizar : Glbahesi - Mkl zor - Ir : n. -8Akl beri gel beri gel Gir gnle nazar eyle Az syler kulak dinler ten dile nazar eyle

J.

ki elim kzl kanda

ok gnahlar vardr bende Mrvvetle kerem sende Dm kula nazar eyle Bezirgan olup da satma Sermayene hile katma Yolun erisine gitme Doru yola nazar eyle
Ceyhuni' yem gevher kani Hak sendedir zn tan ptida yokla sen seni Sonra ele nazar eyle

gvdeyi gtren Ayak menzile yetiren Kalm ileri bitiren ki ele nazar eyle

Batr

-9Erdi matem mah nevcillar gibi sen ala gel At mferrih cameni yz bin karalar bala gel Kasd- a'da eyleyb emir-i ak zala gel Al evlada muhabbet eyle kalbin sala gel Bu muharrem malmn matem gndr ala gel ah Hseyn'in akna can cierler dala gel

CEYHUN/

435

Kasd kld ah Hseyn'e ol Yezid ibn-i Yezid Defter-i uakdan ismi resid oldu resid. Bir iim su vermedi hubanlara bar hadid Kerbela detinde kld akbet susuz ehid Bu muharrem mahnm matem gndr. ala gel ah Hseyn'in akna can ci,erler dala gel Bir terahhum klmad Mervan Pelid-ibn-i avam irm-i bidinin Yezid'in canna la'net mdam ah Hseyn ibn-i Ali'ye eyledi ~nkir kyam La'net olsun sadhezaran kavm-i Yezid'e subh u an Bu muharrem malmn matem gndr ala gel ah Hseyn'in akna can cierler dala gel Geldi geti bu cihandan n Aliy-yel-Mrteza Alad bu demde n ins melek ar u sema Titredi havfndan ol taht-es-sera fevk-al-ula Eyledi gel tft hare dek va veyleta va hasreta Bu muharrem mahmn matem gndr ala gel ah Hseyn'in akna can cierler dala gel l de gel gayret ke-i Al-i aba meydandr Can ba terk kl ehl-i vefa meydandr Ala Ceyhun ah Hasen HuJk.. Rza meydandr Sen nin gafil durursun Kerbela meydandr Bu muharrem malmn matem gndr ala gel ah Hseyn'in akna can cierler dala gel

Mferrih : Rahatlk - Came : Giysi - Ada : Dman - emir : Kl - Det : l - Terahhum : Merhamet, acma -Mdam : Devaml - Sadhezar: Yzbinlerce - Havf: Korku - Tahtessera : Topran altndakiler - Fevk-al-ula:
Veyleta va hasreta : ok yazk oldu "vah hasret ekenlere" Temessk: Senetli, belgeli - Nevcu: Taze, diri- Kyam: ldrme~ ns melek : insan ve melek - Har edek : Kyamete kadar - Dala : Yak - Al-i aba : Ehlibeyt - Resid : Silindi, sona erdi - Defter-i Upak : Aklar defteri - Huban : Sevgilere - Bar- hadid : Yank bar - Kerbela deti : Kerbala l - Mah- Muharrem : Muharrem ay. Hz. Hseyin bu ayn 10. gn emir tarafndan ehid edildi. Gktekiler -

436

ALEV/ VE BEKT~l JIRLERI ANTOLOJiS

---

-10(ISITMA DESTANI)
Istma

tutunca hi tutmaz elim Yakar bu tenimi kurutur dilim Otuz dokuz yorgan, krksekiz kilim rtnsem snmam yine isitma Sen beni tutarsn olurum mestan Verirler yiyemem bir dilim bostan Her gnn bana tek sana destan Syleyim de vazgel benden stma
Nian

J.

Yakalarsn beni kahrm dona

Cevr cefa etme yazk bedene Temesskl borcum var ise sana Gster senedini verem stma Birden bire gelme ansz gelirsin Au gibi azlarn skersin Altn m istersin sen ne sezersin Syle de vereyim vazgel stma

ettin sabah glgeleyince Afitab semay ortalaynca Saat drt buukta rota olunca Tuttun Ceyhuni 'yi yine stma

-11Tfl-t nazm

yine geldin hatra Gurbet elde alyaym bir zaman Muhabbet namerni kimler gtre Kime halim anlataym bir zaman

Yine mevce geldi derin kaynar Hasret ateiyle gnl tutuur Eller bayram eder glp oynar Ben karalar balyaym bir zaman

Kan kart Ceyhuni yine seline Gnl arzu eker canan iline Krpe kuzum bakar kimin eline Kan alayp ahyaym bir zaman

-12ne mkl sundun a melek itikten sonra Mkras- hicr ile o zalim felek Bana gam hrkas bitikten sonra Ben
ecelcamm Sahbay

Aldanmam devrine byle devrann Gzetmem gln ol babannn ekemem kahrn yaln obann Kuzuyu koyundan setikten sonra

Tahamml ederken adu tana Kan kart gzlerimin yana Felek himmetini alsn bana Ceyhuni dnyadan gtkten sonra
Baz kitaplarda bi iirin drtlk sonlarndaki dizelerde bulunan "son-.." szc yerine "geri" s1..c yer alr. (Cemil Yener, Trk Halk Edebiyat Antolojisi, sh: 157).

Reid : Yetiti, eriti, k.a.yd silindi - Hadid: fkeli -TOnaz: Nazl sevgili Cam: ki - Baban: Bac - Vefake : Vefal - Krpe: Taze.

------------------------------13Yar ile gnlmn meyhanesinde Bir kuru merhaba, bir niyaz kald Vefa yok alemin klirhanesinde Vefake alemde azdan az kald

CEYHUN/

437

Visal-i didara ettike tedbir Myesser etmedi hazreli taktir Binde bir pareye ~tmedi tesir Ne nutk-u hakikat ne mecaz kald

Koy, cevirler etsin yarim Ceyhuni

vebazm, iveklirm,

Ceyhuni

Dnyada hasl varm Ceyhuni Elimde bir ubuk bir de sa~ k~ld

-14dgaha gidek dolap seyrine

Bakalm ne yana ne civan dner Hardan habersizce gelmi glene Blbl huzunmda glistan dner

d-i adha idi gnlm arzusu

Her obann var bir emlik kuzusu Knaldr ol kuzunun kuzusu Meletir yanda nice can dner

Ceyhuni der bikes elleri bal Kan dker didesi sinesi dal
Krmz yeilli karal all

ehrimizde byle

ok civan dner

ldgih : Bayram yeri - d-i adla : Kurban Bayram -Bikes : Kimsesiz. - Dide : Gz - Sine: Gs - Mkras : Makas - Vefake : Vefal - Kir-hanesi : Kar edilen yer, dkkan - Pare : Para, tike - Nutk-u hakikat : Gerek sz - evir: Bask --'- vebaz : Nazl, iveli - Sivekar : iveli - Koy : Brak_

G
"Eer gemiin mezar kazclar olmak istemiyorsan tarihle ilgilenmenin derecesini ve onun unutulmasn gerektiren snrlarn belirlemek iin, bir insann, bir ulusun, bir kltriin ne byk yaratc gce sahip olduunu bilmek gerekir. nsan ne kadar glyse gemii de o kadar kendine mal eder. Ve burada unu renir ki, tarihsel anlam (miras) onun kendi gcyle yapmak istekiklerine hi bir snr koyamaz" (Friedrich Nietzcshe,

akt: Doan zlem , Tarih Felsefesi iinde sh: 210 aktaran: Reha amurolu : Tarih, Heterodoksi ve Babailer sh: 211).

438

ALEV/ VE BEKTA/ ilRLER ANTOLOJSi

LGL KAVRAMLAR

1- Sereme: Bir yolun en ulu piri...

Hac Bekta

Veli...
dervi

2 Seyyah
ulatrlmas,

karmak: Seyahat vermek. Bir ziyaret iin verilen grev.

veya cana bir haberin srgn etmek

Treye uymaz iin verilen ceza.

deitirmi ve soyu

yapanlara da bir sre iin dergahtan

uzaklatrlmak,

3 Seyyit: Soyu mam Ha~an'a ulaan kii. Zaman iinde bu kavram zelliini 12 mamlara kan insanlar iin kullanlr olmutur.

eyi

4 Srlamak: Hakka yryeni topraa gmmek. Yanan bir mumu sndrmek. Bir sylememek, gizlemek anlamna da gelir.
saylr.

5 - Smat (Somat): Sofra demektir. Kutsal Ali'dir" derler.

Aleviler; "Sofra Ali'nin, mihman

MEHMED AL HLM DEDE BABA (1804 - 1907)

stanbul'da dodu, yaad dnemin en tannm Bektai ozanlarndan biridir. Sultan Ahmed semtindeki, Gngrmez Camii imam Nuri Efendi'nin oludur. Gerek babas, gerek annesi Emine Hanm, Merdiven kyndeki ah Kul_u Sultan tekkesi eyhi Hasan Baba'dan 1857'de el alp, tarikata girmilerdir. Mehmed Ali Hilmi Baba'nn doumu 1842'dir. Tarikata girii 1863'dr.

1869 ylnda Ali Baba'nm lm zerine ah Kulu Sultan tekkesinde boalan post'a oturdu. Hac Bekta dergah postuna oturan Sclanik'li Hac Hasan Baba'dan, Mehmed Yesari Baba'nm rehberlii ile hilafet ald. stanbul'a geldiinde tekkesini genileti ve l907'de ld. nceki tekkenin k meydan yanna gmld. Daha sonra, akrabalar tarafndan kabri nakledilerek, salnda yaptrm olduu, Gzc Baba bahesindeki zel
mezarna tand.

Mehmed Ali Baba'nm mahlas yani takma ad, Hilmi'dir. Divan 1909'da Ahmed Mehdi Baba tarafndan baslmtr. 1986 ylnda Do. Dr. Bedri Noyan tarafndan, szlk eklenmesiyle birlikte, yeni yazya evrilerek yaynland.
Hilmi Baba'nn divannda, 2666 beyit vardr. inde 25 koma, 238 gazel, 1 muaer, 6 mseddes, 8 muhammes, 1 murabba, l tahmis, 3 mersiye, l nasihatname, 40 tarih, 3 k t'a, 10 mfred bulunur. iirlerinde aruz ve hece llerini baar ile kullanmtr (Turgut Koca, a. g. e. sh: 570). Hilmi Dede Baba, aruz ve heceyle iirler yazmtr. Tasavvufi halk alarak yazd nefesleri Bektailer arasnda ok yaygndr.
Bektai yolann
lk birlii inancn, Allah'n

edebiyatn

rnek

tm inceliklerini, derin bir kltr iinde zmseyen ozanmz, varen doruk ve somut biimde Ali'de ve dolaysyla insanda tecelli ettiini, insann kle, uak, basit bir varlk olmayp, Tanr taratindan en kutsal varlk lardan biri olarak yaratldn iirlerinde aka belirterek onu, yani Ademi hakk olan, layk olduu yce makama oturtmaya urar. iirleri batan baa gizemci felsefenin incelikleriyle doludur. iirleri 19. yzyl Bektai iirleri zerine kabilecek nitelikler tayan soluklu, ierikli bir yapdadr. Dili yer yer ar ve adal olsa bile yine de akc ve coku ludur. Sevgi iirinin en bata gelen besleyici kaynadr.
Aynay tuttum yzme Ali grnd gzme Nazar eyledim zme Ali grnd gzme

440

ALEV

VE BEKTA/ iJRLERI ANTQL_O_J_IS_i_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ ,

RLERNDEN RNEKLER
-1-

Gnl ketisiyle bahr-i mihnette Girdab- gamdaym yeti ya Ali Emvac- firkatle hal-i hayrette Girdab- gamdaym yeti ya Ali Sensin bize daim hallal-i mkil Sensin eden bizi necata vasl Koyma bizi bahr-i elemde safl Girdab- gamdaym yeti ya Ali
ad olsun gnlmz gamdan kurtulsun Gam yerine zevk u mahabbet dolsun Senin aklarn alarken glsn Girdab- gamdaym yeti ya Ali

J.

Ltfunla yolumuz eyle kade Bu kullarn gamdan olsun azade Derya-yi hayrette gnl ftade Girdab- gamdaym yeti ya Ali Sensin benim ancak hsn- hasinim Senden meded diler kalb-i hazinim Berde v bahride sensin muinim Girdab- gamdaym yeti ya Ali

Ey daver-i alem ey zat- ekrem Eyle bizi ltf u feyzinle hurrem Sensin bana matlub seni isterem Girdab- gamdaym yeti ya Ali

Afveyle crmmz eyle efaat Zahir batn sensin ah- velayet Hilmi kulun diler senden mrvvet Girdab- gamdaym yeti ya Ali
Keti: Gemi - Kade : Amak - Emvac-i firkat : Ayrlk dalgalar - Hallal-i mkil : Mklleri zen - Azade: Kurtulmak, azad olinak - ftade : Zavall, dkn Zat ekrem : Yi.ice kii - Hsn- hasinim : En yakn akrabam - Muin : Yardmc - Daver-i alem : Alemin sultan - Hurrem : Gnl enlii, i ac Berde ve bahirde : Karada ve denizde.

-2Her dem gnlmde zikrim Aman ya Murtaza Ali Evvel ahir budur fikrim Aman ya Murtaza Ali Gece gndz ibadetim Secde eyleyi.ip taatim Zikr fikrim mnacatm Aman ya Murtaza Ali

J.

Grnen bu can gzme Nazar eyleyen zme Halavet veren szme Aman ya Murtaza Ali Efendimsin sen ezeli
Seni bildik lem yezeli

Kalp ve sinemde yazl Aman ya Murtaza Ali

HiLMi BABA

441

Grnen hem gren sensin

itip syleyen sensin

J, Hac ve zekat ve namazm

Savn salat ve niyazm Sensin benim are sazm Aman ya Murtaza Ali

Bu kudret i veren sensin Aman ya Murtaza Ali

Ar kalbimde mahmudum Sensin matlup ve mabudum ki alemde maksudum Aman ya Murtaza Ali ahm

Ehli beytin bendesiyim Aklar efendisiyim Bir ayn ermendlesiyim Aman ya Murtaza Ali sen merhamet eyle

Hilmi 'ye mrvvet eyle

Maher gUn efkat

eyle Aman ya.Murtaza Ali

Mahmud : Sevgili, vlen - Matlup : Tapnan - Bende : Kul - Mabud : Tapnlan - Girdap gam : Ac dnengeci - Necat : Kurtulu - Safil : Tortu Kade: Alma -

Baki, ktlc -

ennende

Halavet: Tat, zevk, irinlik-- Ezeli: ncesiz - Yemyezel: : Utanga - Ayn : Gz - Savm- salat : Namaz, niyaz.

-3Abidan- Mustafa'yz

Akan- Mrteza'yz
Bamz

biz Hseynilerdeniz biz Hseynilerdeniz

top eyledik ah- ihedan akn

Kerbela'yz

Can feda-yi

biz Hseynilerdeniz

Nola mecruh eylese a'da bizim endammz Mest-i sahba-yi cefayiz biz Hseynilerdeniz

Tir-i

ta'n-

Hasl-

zahide kldk hedef bi1. sinemiz derd u belayz biz Hseynilerdeniz

Ate-i Hubb-i mameyn ile yansun cismimiz

Suz-i

aka mbtelayz

biz Hseynilerdeniz

Hamse-i ehl-i kisadr seherde tac- fahmnz Dervi-i bab- rzayz biz Hseynilerdeniz
Hac Bekta Veli'dir pirimiz Hilmi Dede Bende-i Al-i Aba'yz biz Hseynilerdeniz

442

ALEVJ VE BEKTA/ iRLERi AN'fOf:..OJIS,_1_ _ _ _ _ _ __

Abidan : ibadet edenler veya kullar - Tir: Ok - Mecruh : Yaralanma - A'da : Dman l\1est-i sahba-yi cefa : Cefa kadehinden sarho olma - Hubb-i mameyn : Hasan ve Hseyn 'in sevgisi - Hamse-i ehl-i ki.om : Peygamberin abas altnda bulunan, be kutsal kii, Ehl-i Beyi - Tir-i tan : Knama oklar - Hash : zetle, ksaca.

-4Ayine tuttum yzme, Ali grnd gzme Nazar eyledim zme, Ali grnd gzme Adem Baba Havva ile, Hem Allemel'esma ile erhi felek sema ile, Ali grnd gzme Hazreti Nuh NeciyyuHah, Hem brahim Halilullah Sina'da Kelimullah, Ali grnd gzme

sa'y RuhuUah oldur, ki alemde ah oldur Mminlere penah oldur, Ali grnd gzme

Ali evvel Ali ahr, Ali batn AH zahir Ali tayyib Ali tabir, Ali grnd gzme Ali candr Ali canan, Ali dindir Ali iman Ali Rahim Ali Rahman, Ali grnd gzme Hilmi gedayi bir kemter, Grr gzm dilim syler Her nereye klsam nazar. Ali grnd gzme
AIKLAMA

Btn evren Tanr ile doludur. Tanr insann zndedir. Tanry kimlii iinde yans tan tek varlk insandr. nsan gren Tanrda. nsandr. Tanr bir gz, bir kulak, bir duyu gcdr. kisi de i ie z zedirler, Tanr ile insan arasnda yle kulluk-efendilik ilikisi deil, sevenle sevilen balants vardr. nsan seven Tanr'yda sever, insan bilen Tanr'y da bilir, tanr. Evren iinde durum ayndr. Tanr evrenle evren Tanr ile, insan ile bilinir.
Tanrya

gtren yol

kiinin

znde

younlaan

sevgidir. Sevginin

amac insan

an-

lamay salamaktr.

nsan znde Tanr'y yanstr. Tanr insan arasnda bir z ayrl, yap farkll ve elikisi bulunmaz. nsan Tanrdr.

Hilmi Dede, kim ne derse desin,

kazandrmaya almaktadr.

Tanry insanlatran,

ona yeni bir deer ve anlam

HiLMi BABA

443

"Hak ile vakf- esrar idim ben"

(Dertli)
Kelam-

zat idim kiin emri irad olmadan evvel

(Ar)

-5Ehl-i evkiz merebi rindaneyiz Bekta.iyiz Zahid-i bedulara biganeyiz Bektaiyiz Merd-i tecridiz alaikten gep olduk beri Bi tekellf saldn-i meyhaneyiz Bektaiyiz Bi garaz bu bezm-i irethane-i alemdeyiz Cam- ak u evk ile mestaneyiz Bektaiyiz Malik-i genc-i rmuzuz bizdedir drr-i Necef Geri zahirbine biz viraneyiz Bektaiyiz Mrg-i
ehbaz-

kadimiz asman- feyzde

Tair-i takdis ile hem taneyiz Bektaiyiz

Sabitiz ikrarmzda ekkimiz yoktur bizim Ahd-i yar ser veren merdaneyiz Bektaiyiz
Canmz kldk

feda Hilmi cemalullaha biz cm-i aka yanmaa pervaneyiz Bektaiyiz

Allemel'esma: Tanr'nn adlar, sfatlar -arh- felek: GiJk kubbesi, gk yuvarla - Sema : DiJnme - Neciyyullah : Tanr srda - sa-yi Ruhullah : Tanr ruhu lsa, Hz. sa - Kelimullah: Sina'da Tanr ile konuan Musann lakab- Penah : Sna.k - Tayyip : Gzel, ho - Tahir : Temiz - Rahim : Merhametli - Kemter : Aciz, hakir - Nazar klmak : Bakmak - Bigane : Yabanc Tekellf: Kefil, yk - Bigaraz: Kinsiz - Mahki gene- rumuz: Simgeler hazinesinin sahibi - Murg- ehbaz- kadim : lmsz kuun yuvas - Asuma feyz : Bolluk semas - EhM evk : Nur ve iman ehli - Meyhane: Ak arabnn iildigi yer - Murg : KU - Zahid-i bedhu : KiJt niyetli sofu - Alaik : Gsteri Drri Necef: Necef incisi, yani Hz. Ali - Zahirbin : D yze bakan - Kadim : Kdemi ok olan eski- Lane : Yuva. - Tair-i takdis : Kutsallam ku Merd-i tecrld : Soyutlanm, evlenmemi yiit - ek: KUku.

444

ALEV VE BEKTAi iRLERi ANTOLOJSi

-6Dost cemalin gnnee, Her bir azam gz oldu Payine yz srmee, im dm yz oldu
Cu etti can ak ile, Doldu gnlm zevk ile Buldum yari evk ile, Geceler gndz oldu

Dost iline vannaa, Varup yari grmee Kalmad dere tepe, Drt yanm dmdz oldu
Da u sahra serteser, Giydi yeil cameler Rindane iyd-i ekber, n bu gn Nevruz oldu

Her eya bir harf olmu, Hem mazruf hem zarf olmu Aceb ilm-i sarf olmu, Bir nokta bin sz oldu
Kalmad gayri ayar, Yar ile doldu diyar Refoluben tir tar, Her taraf efruz oldu

Hilmiya bazara gel, Nakd-i cann ver evvel Gevher -i ak ezel, Sanma kim ucuz oldu Serteser : Batanbaa - lm-i sarf : Dil bilgisi - ydi ekber : Byk bayram Came: Giysi, elbise - Zarf: Saklayan - Efruz : Aydnlk - Mazruf: Saklanm - Co etti : otu - Rindane : Kalender olana yakr yolda - Rer oluben tir
tar : Ok ve tel (Karanln iniltisini yani hz. Ali'nin bykl.
Znre-i ir-i
kaldrarak

Heybet-i lafeta :

Yiidin,

merdin

-7naileriz bende olup Hayder'e Huda Mrteza safiken safdere

Heybet-i Lafetadan arzu sema titredi iddet ile urunca peneder-i Hayber'e Desti-i velayet ile sallad Zlfikar'n Kesti yedi kat yeri darbedicek Anter'e
ah- velayet Ali cmlemizin serveri Kanberiyiz ta ebed Kanber olan Kanbere

Kalbi seliminde n hubbu Ali olanlar Verdi Hseyn akna bakmad can sere

HiLMi BABA

445

mahabbetinde mest-i mey-i akolur Cennet-i adn iinde talib olan Kevsere Mevt hayat elinde ol veli-i mutlakn Mrdeler ihya olur kum deyicek makbere Cennet duzah ann emrine fennanberi Eyleye taksim o dem hakim olup mahere Ta ki kar nisbeti silsile-i ah<!imiz Al-i Ali'den hemin Hazreti peygambere
Mridimiz Muhammed rehberimizdir Ali Ak olan can verir mrid ile rehbere
ki cihanda ebed kaygu eker mi dahi Sen ki efi'olasn Hilmi gibi kemt.ere
Kurtulmu topluluk - ir-i Huda : Tanr 'mn arslan - Makber : - efi': efaat edici - Pene : Tokat - Der : Kap - Mevt hayat : lm ve dirim - Mrde : l - Kum : Ayaa kalk, diril - Safiken safder : Saflar para para edip yaran - Dest- velayet : Velayet eli - Anter : Dev Ebed : ncesiz - Kalb-i salm : Saduyu - Hubb-u Ali : Ali sevgisi.

Rah

Zmrei Naci :

Me.ar

-8Hanba'na kurulmu ak.lam ota

Glzar- ak

olubdur ak ehlinin dura

Gel pir evine ak eyle zn puhte Yanuptur akod'una erenlerin oca Hak nur-i kudretinden ltf eyleyb uyarm dahi snmez aklarn era

Maherde

Ey sak!-i meveddet sun bize ak meyinden Pus eylesn hemie mestaneler aya Mescudumuz cemal-i yar olduun nihan tut Fa olmasun bu esrar vardr yerin kula Gir kalb-i m'mine sen her canibe scud et Tefrik olur mu beytin etraf solu sa

446

ALEV VE BEKTA iiRLERI ANTOLOJSi

Hilmi zn hemie devri-i dermend et Dostun mdam oluptur derdli gnl kona

bulunan bir bag. Bu ban, Keyhatu tarafndan dzenlendirildii sanlyor - Glzar : Glbahesi - Puhte : Piir - Saki-i meveddet : Ehl-i beyi sevgisini datan - Mescudumuz : Secdemiz - Canib : Yn - Tefrik : Ayrtma - Scud : Secde - Beyt : Ev Demie : Her zaman - Dermend : Dertli - Mdam : Saran - efi : efahat eden, Hz. Peygamber, Ali.

Hanba: Hac Bekta'a

-9Ey eha a'dalara ali himem kelik nedir Kale-i vaslna ihsan keremkelik nedir Rehgzannda hezar ftadeler pamal olur Goncai hsnn iin dille'de demkelik nedir Dehre bir alemnma olmu cefa pie henz Gl gler serkelenip blblde gamkelik nedir Grmemek gtr grp ah eylemek mkldrr Hemdem-i vuslat iin dilde elemkelik nedir
llere rengin edalar ile reftar eyleyip

Hilmii meftununa derdi

sitemkelik

nedir

A 'da : Dman - Himemke : Emek eken - Rehgzar : Geit - Hezar Riilbl, bin - ftade : Dm, Biare - Pamal : inenmi - Demkep : Soluk alan, ten - Dehr : Dnya - Alemnna : Dnyay gsteren - Serke : Asilik Hemden : Sk fk - Reftar : Gidi - Meftun : Vurgun. -10Vakt olur ahval-i sadat-i seleften syleriz Dem gler ashab- srr men areften syleriz Gahi ol sultan kasr- arifandan bahs ap Gabi ah KerbeUi gahi Neceften syleriz
ah baht Hakkadr

Kssamz

ikbalimiz Bektaiyiz birdir veli biz her taraftan syleriz

Balsz arlar gibi sanma ki endaz eyleyip Zahidi hodbin gibi hali saraftan syleriz

HLMi BABA

447

Hilmiya bizden sanp ta'n etmesn alem bizi Biz ne dersek Hazret-i Hnkar Veliden syleriz

Sadat : Ulular - Hz. Hasan soyundan gelenlere verilen ad. //z. Hseyin soyundan gelenlere de "refa" erif denir. - Endaz : Atc - Hodbin : Bencil.

-11Alemi imkana geldik cismimiz can eyledik Zahir oldu srr vahdet can canan eyledik M'mine mir'at olup m'min tece11i eylemi Sema vehullah' biz her yzde seyran eyledik Sureti manada bir grdk, sfi zati biz bir bildik, biz ezel hakkyla ikame eyledik

Hakk

Kahrn ltfun bir bilip yarin safayap olmuuz Aileme! esma rumuzunu bildik isan eyledik

Zakir mezkr cmle hakdr ey Hilmi Dede Men aref srrn grp tahriki irfan eyledik

Sem'a

veclullah : Tanr'nn yz Mnat: Ayn - Sf' zati : Tanr nitelii Safayab : Sa/alanm, safa bulmu - Allemel esma : Tanr S{fatlar, Rumuz simfge ter - isan : Aydnlanma - Zakir : Saz alan.

-12Adem libas harfle imla bir gelir Tekmil edip meratibenle a'laya bir gelir Ne cism-i basit ve ne mrekkep olur vucud Ahir-i huvas hamse- ra'naya bir gelir Her nak renge girip suret~i arz edip Sonra cemal-i hsna ile dnyaya bir gelir Cismin sefnesine Nuh can olur svar Bahr-i Muhit ve kevn temaaya bir gelir Nefer-i nefs-i natika Hakk'n kelimidir ezel Bu tur tendat tecellaya bir gelir

448

ALEV VE BEKTA l/RLER ANTOLOJS

Mehd-i vucuda ruh-u mukaddes verip eref Emvat cismi natb ile ahyaya bir gelir Adem odurki marifet-i nefsini anlayp Vahdet deminde menzil-i alaya bir gelir Hilmi beka-y zat ile bil noktayi srrn Adem vucud-u nsha- kubraya bir gelir

AIKLAMA
- Harf giysili yazm, imla kurallaryla bir gelir. Onu tamamlayan en yksek dereceler ve makam bir gelir. Ne basit cisim nede eklentilerle oluur beden. nemli be zellii gzelliklere bir gelir. Her ilenmeyen renge girer, yzn ortaya koyup sonra ho gzelliklerle dnyaya gelir. Cismin geminisen Nuh svari can olur. Okyanus denizleri ve evren seyre gelir. Kiinin konuan z Hakk'n dilidir zel(den). Allah'n Musa ile konumasna eitlenerek tur Tanr'nm tende gereklemeye, Tanrnn tenselliine e gelir. Hazr bedene kutsal tini onur vererek l bedenler frlme ile yaayan canlara eit gelir. nsanolu odur ki, znn yeteneklerini anlayarak birey oluunun, tek oluunun olgunluunda ulu konuma e gelir. Ey Hilmi
kiisel varlnda

bil giz noktasn insanolu bedeni en ulu rnee e gelir.

OLU

Allah bilgisi yalnz insanda vardr. Allah insanla vardr. nan ise olu halindedir. Allah ise, her an bir haldedirb Olu halindeki insandan olu halindeki bir Tanr bilgisine varmak gizemsel sorunlarn ouna k tutacaktr. nkii insann zndeki olu hali, insann Allah bilgisindeki olu haline ancak denk debilir. Allah bilgisi insann oluuyla geniler ve derinleebilir. Tanr inasan kendi bilgisindeki bir insan ideasna gre yaratmtr. Varolu zden nce gelir. Madde ve ruh birbirinden ayrlamayaca gibi z ile varolu da birbirinden ayrlamaz. Yani z ile varolu arasnda bir ncelik - sonralk ilikisi yoktur. z. srekli bir olu halindedir. nsan, imdiki halinde kendi zn zenginletirir (Reha amurolu, Sabah Rzgar, sh: 95).

HAFIZ BABA
Gerek kimlii ve yaants hakknda elimizde bilgi ve belgeler bulunmayan Hafz Baba, 19. yzyl iinde yaam bir Bektai ozan olup. stanbul'ludur. Asl ad Salih, takma ad Hafz'dr. Medrese renimi grmtr. stanbul Eyp'te Karyad Baba tekkesinde babalk etmi, uh ve en bir Bektaidir. 1913'te ldij sanlyor.

KARYAGDIBABA
Horasan'dan gelip diyar- rum'a ler kapsnda iskan eyledi Ceddi imam Kazm, nesli Murtaza Krklarn serdar Karyad Baba Nice vilayetler etti aikar Sahavet madeni yadrd karlar Bahar eyyamnda srld demler Gsterdi burhan Karyad Baba Huzurunda niyaz eyleyip duran Bahtiyardr eden secde-i Rahman Safa-yi nazar buldurur derman Hikmet-i Lokman' Karyad Baba Can- dilden Hafz eyle hizmeti Eiine ba koy, olsun himmeti eme-i feyzinden nu et erbeti Al-Beyti ahm Karyad Baba

Sehvet madeni : Cmertlik kayna - Burhan : Del, belge, ispat - emi feyz : Bereket, bolluk emesi - Nu etmek : imek - Al-Beyt : Peygamber soyu Eyyam : Zaman.
Karyad Baba : Ankara'da tfaiye Meydan'nda bu adda bir velinin trbesi varsa da bu kii olup olmadn bilmiyoruz. Yalnz Karyad Baba'nn nl Bektailerden olduu, kaynaklarda belirtilmektidir.

Bir de stanbul'da Gmsuyu'nda Karyad Baba dergahnda Karyad Baba vardr ki, bunlardan hangisi olduu belli deildir.

450

AU.Yi VE BEKTA/ liRLERi ANTOLOJ_1- -

Halk

arasnda

bir de

Karyad

Hatundan sz edilmektedir. Sylenceye gre,

Karyad Hatun, Ankara'ldr. Gen ve gzeldir. Doum srasnda lr. lmeden nce,

hastalanan ve atei ok ykselen Karyad Temmuz ya da Austos ay iinde Tanr'ya kar yadrmas iin yalvarr, Tanr duasn kabul eder, hemen kar yamaya balar, yerde yarm metre kar birikir. Karyad Hatun karlar yiye yiye lr. Tanr dileini kabul edip hemen yerine getirdii iin gen kadn halk arasnda ermi saylr. TASAVVUFTA BLG Tasavvufta bilgi balca iki eittir. Biri grnen, zahir bilgi yani d bilgisidir; dieri gizli, batn yani bi bilgisidir. Tasavvuf ehli i bilgisinin peindedir. bilgisini edinip, bu bilginin verdii mesajlar deerlendirecektir. Bylece neyin ne olduunu ve neyi nasl yapacan bilecektir. Tasavvufta bu eitim, talebe baldr. Eitim srekli olaraksunumdadr. Talib eitim alr. Mrid yol gsterir. Bu muhibin (yola giren kii) alglamasn geniletmeyi, dnebilme yetisini kullanmay renmesini amalar. Muhibe, bilgi hazinesinin kapsnn anahtarn verir. Bu hazinenin ne olduu ve nasl kullanld takdirde hangi sonulara varlaca konusunda nceki eitsel deneyimlere dayanarak rnekler de verir. Yollar gsterilmi, frsatlar verilmitir ancak, bu frsatlar kullanmak, kaplar ap ieri girmek ve girince neyi alacana karar vermek bireyin sorumluluundadr. Az gittik, uz gittik misali kimi ok yol alr, kimi arpa boyu yol gider. Ancak, herkes kabn biraz geniletmi, snrlarn zorlamtr. Zaten eitimde ama da budur. Olabildiince, nasibinde olduunca ilerlemek. Tasavvufta, eriat d bilgisini, hakikat i bilgisini simgeler. D bilgisinden i bilgisine gtren yol "tarikat"tr. Eitim yoludur. Bu yolda ilerlemek isteyen talibi'tir. muhib'tir. Yolda ilerlemenizi salayacak olan sizin "marifet"inizdir. Marifet, dnce ve sezgi yeteneinizin gelimesidir. Marifeti elde edebilmek iin tarikat iinde, elinizden tutan, yol gsteren mridinizdir. (Belkis Temren, Tasavvuf Dncesinde Demokrasi s: 80-81).

BRAHM BABA
ylda yaam

Gerek kimlii konusunda tam bir aklk olmayan brahim Baba. ondokuzuncu yzbir Bektai ozandr. Saadeddin Nzhet Ergun, bu ozana ilikin u bilgileri verir: "Stlce Bektai tekkesi eyhi Mnir Baba'nn derviterindendir. Hac Bekta tekkesi postuna oturan Feyzullah elebi'den icazet almtr. lm yaklak 191 l 'dedir".

Abdlbaki Glpnarl, Yunus Emre adl kitabnda, bu bilgiyi eletirerek, Stlce'ye mensup olan kiinin, brahim Mihrabi Baba olduunu ve bu nefesin sahibinin de brahim Ethem Baba adnda baka bir Bektaiye ait bulunduunu sylemektedir.
Bektai gelenei iinde byle nefes yazm bir brahim Ethem Baba olup olmad
imdilik snn

bilinmiyor. Yeni belgeler bulununcaya daha geerli olaca kansndayz.

-1-

dein,

Saadeddin Nzhet Ergun'un

kan

Elest bezminde demiiz beli Emr ferman ile o zata celi EzkSnmz olsun gndz geceli Aman ya Muhammed meded ya Ali On iki
imamn

Fedadr

kulu kurban yoluna ba ile can

llelmeveddete Hakk'n ferman

Aman ya Muhammed meded ya Ali Ne olur ok ise cnn ile gnah La taknatu emrin okuruz her gah Mahrum olmam haa sizsiniz penah Aman ya Muhammed meded ya Ali Arif olan canlar nefsini bilir Varln terk eyler hep Hakk'a varr Didar- Muhammed nurunu grr Aman ya Muhammed meded ya Ali

452

ALEV/ VE BEKTAi RLER/ ANTOLOJiSi

brahim Mevla'ya olanlar hayran Hakikat ehrinde bulur arayan Muhammed yznden grnd canan Aman ya Muhammed meded ya Ali

-2Yaban yerde ne gezersin Gel ademe, gel ademe Hayvan gibi ne yelersin Gel ademe, gel ademe Nsha-i vahdet ademdir Netha-i kudret bu demdir Ademden gayr ademdir Gel ademe, gel ademe Ayine-i Hak ademdir Grnen gren Memdir Nefsi ism-i a'zamdr Gel Meme, gel ademe Ademdir Rahmet-i Rahman Ademdir her gevhere kan Aiem cisimdir adem can Gel Meme, gel ademe Ademdir Hakk'a giden yol Hakk' istersen adem ol Ademe cmle eya kul Gel Ademe, gel Ademe
brahim sen ademe gel

Kamu mkln olsun hal Ademiyetten gel el al Gel Meme, gel Meme

.z. Eyyubolu bu iirin 16. yy. yaam Olan eyhi brahim'e ait olduunu belirtir (Trk iirinde
Tanrya

kara Tutanlar sh: 97).

BRAHM BABA

453

AIKLAMA
brahim Baba bu iirinde ada insan anlayna uygun olarak, frsann btn varlk

trlerinin z olduunu, Tanr'nn insan yznde kendini elle tutulur bir yaptta gsterdiini, gerekler evrenine ktn syler. nsan Tanr'nm grnd tek varlktr. Onun gz gsdr, yaratc tek gtr. Yani btn yaratc gcn z kayna insandr. nsann dnda yaatc bir deer ve z dnlemez. brahim baba insan doay, evreni tanmaya aryor. Tanr'ya giden her yolun insandan getiini sylyor. nsan evrenin ynetici yasalarn, varlklarn temel ilkelerini anlayp kavradka btn nesnelere bilme yoluyla egemen oluyor. Tanr'yada ancak insan bilebilir. Belkis Temren'e gre bilgi birikrmlidir, aktarmldr. Hem dikey olarak tarih iinde nesilden nesile aktarlr, hem de bireyden bireye, toplumdan topluma yatay olarak aktarlr. Bilgiyi edinebilmek ve yeni bilgiler retebilmek dnce yetkisini gelitirebilmekle mmkndr. Dnen insan yeni bilgilere ulaabilecektir. Bilginin zmsenmesi, benimsenmesi yine diince ile olasdr. Bilgi edinmenin sonucu insann davranlarna da yansmaldr. Davranlara yanstlmayan bilgi emanet bilgidir. Dolaysyla bilgi, bi?.e ne olduunun yan sra nasl olacamda vermelidir. Bilgi edinme ise eitimle oluur (a.g.e., s: 8) , Hakikat bilgisinin odanda yer alan tevhid inanc do rultusunda, nasl bir insan ve nasl bir toplum olmas gerektii sorununa varlr. Bu ei tim ile, her baktnda Hak gren insann, bakasnn Hakkna saygl, insan seven, sevgiyle yaklaan, uzlac, hogrl kiilik gelitirmesi mmkn olmaktadr.
Deerli aratrmac

larn

454

ALEVi VE BEKTAi iiRLERi ANTOLOJiSi

LGL KAVRAMLAR
1 Tuba: Kk yukarda,
insandr. dallar aaya

sarkan Cennet aac. bu, Alevi felsefesinde

2 Vahdet: Birlik... Tanry birlemek... 3 Nezir: Adak, armaan hediyye de nezir derler.
dncesinde

anlamnadr. Uur

olsun, bereket olsun diye dedeye verilen

4 - Tevil: Alevi felsefesini aklarken szn ettiimiz bu kavram, Alevi ok nemlidir. Kuran' ve hadisleri, insana ve geree ynelerek aklama sanatdr. Bunun en ilgin rneklerini smaili Alevilerinin Nizari kolundaki alimler vermilerdir. Burada baz tevil rnekleri vererek konuyu somutlatralm. terbiyesine aykr, sulu kimseye denir. Dknler cem trenine gibi, agr su ileyenler toplumdan soyutlanrlar. ONiarla ilikiler kesilir, ekonomik ve toplumsal soyutlamaya tabi tutulurlar. Dknlk, suun durumuna gre belli bir sre sonra kaldrlabilir. Bunda temel l, kiinin dzelmesi ve halkn da bu kiiyi dzelmi kabul edip dknln kaldrlmasn onaylamasdr. Dede bu konuda sadece hakemdir. 5 alnmadklar

Dkn: Yl

FERD
Gerek kimlii, doum tarihi ve eserleri hakknda elimizde yeterli belge ve bilgi bulunmayan Ferdi, ondokuzuncu yzylda yaam bir Bektai ozandr. Asl ad Rasim'dir. Mahlas Ferdi'dir. Tekirda'hdr. Tapu mdr iken, 1909'da ld sanlyor.

-1-Gel glm karma gnlden bizi Sevdiin Bekta-i Veli akna Gnlden karp yabana atma stinatgahmz Ali akna Bizler hizmet eder himmet bekleriz yoluna kurban ederiz Bizler sizden cda dsek neyleriz Olma bizden cda celi akna
Canmz

Sahibine verdik cmle varmz Hep yoklukta kald bizim karmz Meydan- erenler oldu danmz Ali'nin sevgili gl akna Biz gidelim erenlerin yoluna Bakmayalm hem de sa u soluna Medet mrvvet kl Ferdi kuluna mam-i Hseyin yolu akna

Cda:

Ayr

- Celi: Byk, ulu,

aikar Tanr.

Mrvet:

Yardm.

-2Erenlerin kldan ince yollan nce yoldan geen cana akolsun Her seher alr gonce glleri O gllerden deren cana akolsun Ayn-i cemin gren canlar baylr Mest rnethu olup derhal aylr Nutki Baba demi nurdan saylr O demlerden ien cana akolsun

.l. Vaiz kar yksek krs stne

Cennetleri verir kendi dostuna Kl sallar m'minlerin kastna O meclisten kaan cana akolsun Muhibbana seng-i tan vururlar p ekip payine hayli srerler Gzly gzszler nice grrler Bu rumuzu seen cana akolsun

Nutki Baba asl gruh-u Naci Nur -u cemalinden gnlm sirac Ferdi durmaz ister vadolan tac Tac dikip bien cana akolsun

Mesti methu :

Sarm sarho

Sra

: Ik, kandil mum -

Vaiz : Hoca.

456

ALEVi VE BEKTA/__iiRLER AJ!!.QLOJ/Si___________________________

-3Vardk krklar meydanna,

Yz srp ayaklarna,

Doru

Gel otur be can dediler gel canan dediler

Niyaz edip dara durdum, Miiriivvet kapusun buldum Derdimin dermann sordum, Bu meydan derman dediler Kurdular erkan yolu, Kim demitik ezel heli Verdiler ol cemde eli, Pirden bu ihsan dediler Pirden nasibimi aldm, Rehberim nolduun bildim Tibentle niyazlar kldm, Yol budur ey can dediler
Krklar tas doldu geldi, Erenlere hep sunuldu F'erdi'ye bu nutuk oldu, Nuedip de kan dediler

Tanr tarafndan krk yanda

inanlarda kutsal bir saydr. Mslmanlarda da Peygamber'e elilik verilmesi, bu inancn kaynaklarndan birini oluturur. Ayrca, tasavvuftarikatlerinde "ler", "yediler", "krkla.r" belli makam ve rtbeleri temsil eder. Dnyay yneten, balarnda Kutb yahut Kutb-ul aktab bulunan krk ermiin varlna inanlr. Bunlarn "yediler" ve "ler" olarak st basamaklar vardr.

Krklar. "Krk", eitli

ESR BABA
(Baak)

1843'te Malatya'nn Hekimhan ilesine bal Gven kynde, ayn ilenin Basak kynden gen bir ailenin nc ocuu olarak dnyaya gelmitir. Mehmet olup,
babasnn ad Kasm'dr.

yapm,
landr.

20 yana kadar kyde obanlk gidip, Feyzullah elebi'den himmet alarak akla balamtr. Sadk Baba, Esiri Baba ve Yediharf Hekimhan'n yetitirdii nl halk ozan20
yanda Hac Bekta'a

Asl ad

Hayatnn nemli blmn Gven kynde gefren Esiri, yrede n en yaygn aklarn banda gelir. mrnn son yllarnda Gven kyne yakn olan Culfah kyne

Esiri Baba 1913'te ayni kyde vefat etmitir. iirleri iki byk cnkte muhafaza Bu defterlerden biri Hamza adl torununda olup, dieri 1956 ylnda Malatya ili Yazhan ilesi Karaca kynden Abdurrahman nler tarafndan alnp Avukat Cemal zbey'e verilmitir. Esiri Baba'nn 900'den fazla iiri ve nefesleri bulunmaktadr. Bir ks mnn Av. Cemal zbeyde olduu biliniyor. Cemal zbeydeki iirlerin aratrmac sayn Mehmet Yardmc'ya verildiini Cemal zbeyin olu Hasan Basriden rendim. Ama henz bu iirlere ulaamadm.
edilmitir.

yerleen

Esiri yaln akc, arpc ve ok duru bir syleyile Bektai tarikatnn tm zelliklerini, Tanr birliini, Allah-Muhammed-Ali ve Ehlibeyt sevgisini adeta somutlatrarak ok byk bir ressam gibi bir ka fra darbesiyle (szckle) gnller, gzler nne sermektedir. iirleri sanki bugnn Trkesi ile yazlm gibi birok ztrke szckleri iererek anlam ykl gzellikleri yanstmas insan akna eviriyor. iirlerinde lirizm dorukta grlyor. Ne yazk ki, bu byk ozanmzn tm iirlerine kavumaktan imdilik yoksunuz.
-1-

Uyan gafletinden ey sahip ikrar A gzn temennaya bel bala krardr eden Mansur'u berdar Levni mahfuz tecellaya bel bala Dediler sa uar mride uyan Ademi zat olur demeden duyan lerin belerin rengine boyan Hak Muhammed Mustafa'ya bel

. Ararlar ykn mal var m deyi Hi bir hakka yarar hal var m deyi Sorma bundan te yol var m deyi Uy katara bu sevdaya bel bala
Dalama her hara yitirip izi Yz bin hane keser kamilin sz Nefsi katledenler olmaz m gazi ah Merdan Murtaza'ya bel bala

bala

Gel Esiri oluver didara ak Szn syle bezmi irfana layk Akn halinden bilmez mi mauk Her bir halde Rza'ya gel bel bala

458

ALEV VE BEKTA lif!.LERi ANTOLOJ_S/

-2Gel ey gnl mlk edinme bu dehri Eli gm ssz hana dnersin Bal diye sunarlar akbet zehri Tac taht bimekana dnersin Verme iradeyi nefsin eline Salmaz seni hakkn doru yoluna Ecel yeli deer mrn bana Pene vurmu aiyane dnersin
. Duydun duymadn m Bermeki ah

Emrine muntazr bunca sipahi nsin cinnin padiah penah Davut olu Sleymana dnersin Zale Rstem gibi hkmn yrse Ne haletki dnya benim derise Zerrece banda akln varise Yurdu ssz kahribana dnersin

Bu felek oncasn eyledi berbat Hi gelip geenden almadn m'irat Ne idi cihana gelmekte maksat Esiri der la meUna dnersin

-3Bir garip blblm arzum gllere Gece gilnd, ah zar benim iin Ak olup meyil verdim bir cane Herdem kahr ltfu kar benim iin Neylesin derdile bilmem ben geda
imi zar etti ol bahri Hudii

J, Grmedim visalin geti ok zaman

Bana yara at ol ka keman Cevrini ektiim gl yzl canan Ne sitemler klar gr benim iin Mecnun gibi dtm sahra llere Ol yar destan etti beni dillere Karp gittiim cokun sellere At hicran yara yar benim iin

Aziz ban iin ey bari seba Syle o canana var benim iin

Esiri gemiyor bir gnm gamsz Olur mu an didesi nemsiz Yar melhem etmezse biter mi emsiz Tatl merhem eyle ver benim iin

-4Arifler yoklam halli halince Yine talip bilir pir kymetini Sulu susuz ulu divan olunca Pervaneler bilir nar kymetini
hlas yolda et olasn talip

..L araban tahurdan lezzet kapanlar

Drt kapya krk makama tapanlar Konup gl dalna yuva yapanlar Blbiil bilir glizar kymetini deme iki yiizl kallaa zebaniler bana e Mihenkte bir m'olur cevahir taa Ancak sarraf bilir zer kymetini
Yarn

Smn

marifetten gezdirme kalp Ak olup candan mauku bulup Derler ak bilir yar kymetini

Dp

_ _ _ _ _ _ _ _ _,

ESR BABA

459

Gel Esiri meyil venne her dile Sadk dost gerek ki halinden bile Damgasz metai alma bir pula Bezirganlar bilir ar kymetini

-5Cenabi bariden almam destur Frat suyu Kerbela'ya varnca Benim iin o sultana yzn sr Frat suyu Kerbelil'ya varnca Yazam da gnderem pire bir name Vasfn yazmaya acizdir emme Ziyaret eyleyim ibni imame Frat suyu KerbeHl'ya varnca

J, Susuz kalm KerJ:>ela'nn l de

Gece gndz alamaktr yolu de Esir olmu Kerbela'nn l de Frat suyu Kerbela'ya varnca Gtr niyazm ah- cihane Raz mym tekkesinde kemane Samura lnde sahip Zamane Frat suyu Kerbela'ya varnca

Gitmiyor gnlmden gam ile gussa Anneler ayrlmaz emlik kuzudan Haber alm yrekteki szdan Gtr selamm ol hass hasa Destur aldm Abdlvahab Gaziden Bildir ahvalimi Celal Abbasa Frat suyu Kerbela'ya varnca Frat suyu Kerbela'ya varnca Nazar kldm Esiri'in mekie Yz srrm otana kkne Hnkar Hac Bekta Veli akna Frat suyu Kerbela'ya varnca

-6alya rpya Eer

hara balanma blbl isen gle doru gel

J, karrlar yoldan ahdin bozan

Arif hie yazd kfr yazan Gel sofu tan etme sarho gezeni Hak nazar ettii kula doru gel Gel Esiri birle settar ismini Gaziler meydanda alar hasmini Kavli sadk nara yakmaz cismini Gvenme bu genci mala doru gel

Bi vefann ikrarna balanma Mansur'un gittii yola doru gel

Sakn ol karma srrn faa Yol eri ol hain olma yoldaa Derler oktur iki sevda bir baa Birlik makamnda hala doru gel

Yetersiz - ibni mam: Hz. Hseyin - Gussa: Tasa, keder, kayg - Hass has : zelin zeli - Ahval : Durumlar - Emlik kuzu : Kk yavru - Abdlvahap Gaz : Seyid Battal gazinin arkada, Trbesi Frat kysnda Baskil'in Kale kyn dedir - Mek : aba, alma - Har : Diken - Fa : izinsiz aklama - Hasm : Dman - Kavl- sadk : Sadk szl.

Cenabi Bari : Allah - Destur: zin - Name : Mektup - Emme : Ama -Aciz :

460

ALEVi VE BEKTA ilRLEf!/ ANTOLOJiSi

-7Gelin hey erenler yola gidelim Yola yolda gerek msahip ola Erkan oldur yedileni yedelim Tabipsiz yaraya kim melhem ola Talip odur pir katnda saf olur Cahil odur ki meydanda laf olur Ak sadk gevheri israf olur Almaz bu cihann varn bir pula

,!.. Hakikat lokmasn verme talana

Gerekler yuh eker kavlu yalana Arif isen gevheri sat bilene Manadan bilmeyen sar m yola
Tekbirsiz tercman hakka geer mi Er olan yoksulu bay seer mi Metasz bezirgan dkkan aar m Manadan bilmeyen sar m yola

Gel Esiri zn ayrma Hak'tan phesiz cmleyi var etti yoktan Gel karde hazer et dam tuzaktan Ecel yetti feryadn kim duya

-8Ey gaziler bugn seyran iinde Gvercin donunda geleni grdm Elif ta banda nikab yznde Dar ede namaz klan grdm
Aryorlar

,!.. Nasip vermek bize gerekler an

kr bize nasip verdi bu nan Cennet meyvasnn kudreti honu nmze sofra sunan grdm

yol olunun ipini Bir zat grdm gereklerin hepini Medine'de biten hurma pn Ak devin bendini zeni grdm

Arafat danda haclar hacda Bezirgan yk balar harami hacda resule refik olan miracda Doksan bin kelam bileni grdm

Kulak verin Esiri'nin ahna Yz srmee geldim pir dergahna Fazl bile bile kimir ahna zn pazara salan grdm

-9Muhabbetten yz dnderen kiinin Lain blis gibi vasna bak Nefse uymu haramzade bann Ulu divan gn belasna bak Satar sfatn mugallit kalla
i gubar adn komular ferra

. Arifler meydanda urur bin hata Okumu karasn manadan te nanmaz geree sfata zata Kasti hanedandr fetvasna bak

Mcevher mi olur asl kara ta Sikkesi bakrdr turasna bak

Yavru ahin diye avlar pla Aklar fehmeder karay a Hvel epter okur dersi seba Yr var defterde imzasna bak

_ _ _ --------'ESiR BABA

461

Gel Esiri urma nadana alak Arif isen hal ehline gnl tak Glene gel diye arr zambak nanmazsan yr nidasna bak

-10Anasr gmlein

giydim serime Uyudum gafletle bu yana geldim Meer ler aah imi srrma Kn dedi erenler uyana geldim Yunus'u balk bahane oldu emretti Halik Drt kap erkann verdiler salk Gizli sr iinde ayana geldim
Balk
Karnnda aklad

.J.. Halas buldu hidayete erenler

Ak olsun dediler gerek erenler Eleste demine ikrar verenler Alm satm edip dkkana geldim

dava klmam birdir pazarm in byle sermest gezerim huruftan drt kitab yazarm Okudum defteri divana geldim
Ann

Batl

Gel Esiri oku deccal bu dersi smi azam budur ayete} krsi Ne Suryani ne Arabi ne Farsi Aka dp Trki lisana geldim

-11-Gel talip drt kap krk makam sende Irak gezme yakn gzle canan Arayp maksudun bulasn tende Vcudun ehrinde gzet mihman Her zn bilmezi mihenge vurma Ha7.er kl cahilin yannda durma Manadan bilmeze mesele sorma Arif vardr ssz sanma cihan

J..

Hizmet et geree ademi zata Stk.ile eresin srra hikmete Huriler glmanlar destinden tuta Ebet grmeyesin nar mizan
krar ver zn meydana getir
Varn Muhammed Ali'ye yetir Cafer erkanna zn gtr Okuyasn ol defteri imran

Gel Esiri ama doru rahtan Dile maksudunu kadir ilahtan zn ayma Beytullah'tan dergahtan Sakn hali grme kevni mekan
Anasr : eler Sarho -

Agah : Bilen - Kn : Ol - Halas : Kurtulu - Sermest : Hurufi: Haifler - Deccal : Kyametten az evvel kacak ve Hz. sa tarafndanldrlecek olan yalanc ve zararl kii - sm-i Azam : Tanr 'mn byk ad - Ayet-el Krsi : (Ayet) - Mihman : Konuk - Miheng : l -- Ebet : Sonrasz - Nar- mzan : Terazideki gnah younluu nedeniyle ul/ranlacak te Irah: Yol -Ayma: Ayrma.

-12Dokunup incittin yaram tabip Atei hicrana takatim mi var? Yar elinden gayr olmasn nasip Bu arh devrana minnetim mi var? Garip blbl glistana zar eder Kadir mevlam yok ileri var eder Ak atei bu sineme kar eder Bu arh gerdnde rahatm m var?

J, Bu glen mrn hazan olursa

burcu beden viran olursa Azrail canma mihman olursa Gzm kan, ya dilde frkatm m var? bryan olmu dilde gam benim Gnlm grhan gzlerimde nem benim Garip ahvalimden bilir kim benim Bir sa leylaya hasretim mi var?
fraktr
Dp

Cier

&iri der, garip gnlm

Kaldm gurbet elde slam raktr Gnlm sana bir elence gerektir Benim ayar ile sohbetim mi var'?

-13Lale, smbl, gi.il, ireyhan kokulum yle bir civana yandrdm bu gn Yavru ahin tor balaban baklm yle bir civana yandrdm bu gn Hayli zaman oldu sevdas serde ntizarn kald sevgili yarda Ben u halde serbest gezdiim yerde yle bir civana yandrdm bu gn

J.

Dilin taze yadr, ekerdir szn Hilaldir kalarn mestane gzn Adn hep dilimde ivesi nazlm yle bir civana yandrdm bu gn Seni hup yaratm nurundan Mevli\ Beni mecnun etmi seni de Leyla Sevdas serime er grd Mevla yle bir civana yandrdm bu gn

Hsn metan eyledim pazar Mahitap cemalin klal nazar Bu Esiri niin sevdana gezer yle bir civana yandrdm bu gn
Esiri baba bu iiri H.H.B. Veli'nin tonnlanndan Veliyettin elebinin byk olu ozan Hseyin Fevzi iin sylemitir.
arh- gerdn, arh- devran : Zaman dnya - Bryan : Kebab - Cvan : Sevgili, gen - Hub : Gzel - Mahtap Cemal : Ay yzl gzellik - ntizar : Bekleme - Hsn meta : Mallarn gzellii.

463 - - - - - - - - - - - - - - - -ESR - -BABA ----

--14yolcu isen bul pazar ban dururken ara minnet ekilmez Merdane pazar et hazin kuman Rzasz kara minnet ekilmez
ah

Eer

J.. Korusuz bahede nebatat bitmez

Ham otur meyvas arifler tatmaz Bin nasihat etsen cahiller tutmaz Gl dururken hara minnet ekilmez Kamil mrit demann bolama Hoyrat gibi her grdn talama Mervan _gibi na hak ii ileme Frsat gide~ kara minnet ekilmez

Sennayesiz varma artlan kovarlar Kymeti bilmezsen batan savarlar Hakikatli can zden severler Yar olmadan yara minnet ekilmez

Esiri pek yap ihlas demana Salmayn hi gnl kuun dumana Olur olmaz diye dme gmana Yok olursun vara minnet ekilmez -15Cemalin grmektir muradm kastim yle bir adalet yardan ayrlmam Yrekte yare var gl yzl dostum Sen gibi Lokman- vardan ayrlmam Yusuf gibi bekle dersin zindan Yolunda vereyim bu irin can sterse boynuma taksan urgan Enel Hak sylerim dardan ayrlmam

i Bi haserler huruftan ayrlmaz

Bu deme ermeyen naci saylmaz Kr sofu ikrar et inkar saylmaz Mrebbi musahip birden ayrlmam
ptida nefsire sitem srmeyen Talip olur tecellaya ermeyen Bu srr manada etmezem beyan _ Blbl oldum glizardan ayrlmam

Esiri mritten aldm sebakm Demirim Horasan cevherdir zarm

Glnakm glenim bostanm bam

Gerek meydannda kardan ayrlmam

ar : Kent - Hazin : Hzn verici - Deman : Etek- hlas : Temiz - Gman : Kuku Sebak : Ders - Glnak: Kale, hisar - Glizar : Gl bahesi Mrebbi: retmen, rehber - Msahb : Yol kardei - huruf: Allah Muhammed -Ali - Bi haser : 'Zararszlar, iyiler.

464

ALEVi VE BEKTAi liRLE~i ANJ'OWJ}Si

----------

-16Doruyu sylemez Knn tilkisi nne geleni kapar savuur stne gelince szn dorusu Yan v.erir nnden sapar savuur

J, Nefsi iin duva yaar yznden

Asii zat m doar mlcem kzndan Haberi yok seremenin gznden Kr gibi tuttuun yapar savuur bir takm torlak Kimi haram zade kimisi zrlak Muhabbet edii bir kuru lak lak Meydandan gzn kpar savuur
Bana derilmi

Havai bouna gezer serseri Ne Hakk' tanyor ne peygamberi Bana derilmi Mervan askeri Nefsi iin alar. arpar savuur

Esiri bus eyle deinana eil

yende geree yenil Yz bin emek eksen kheylan deil Ardna varan teper savuur
Yalancy

-17Gnl mecnun musun ller iinde? Leylli sana byle rast gelir Sylenip gezerken diller iinde Bir ahdine btn sadk dost olur
Sa

J..

Ak gevher madeninden dil olmu Arif drr meknun manasn bilmi Hublar mesti mudam badeler dolmu Kemf artr kamil demde st olur

Yar mi olur sandn sana kalla Bir kii zn bilmez ne zattr Bnyadn cemisi bir stad kii Haa lillah memat deil hayattr Kimine giydirmi atlas kuma Lakin benlik bir beyhude sfattr Kimin abdal etmi hrka post gelir Doru desen eri deer kast gelir Hamdlillah murat aldm deminde Yar grdm yakalarn eminde Derdimend Esiri hublar ceminde kr pir elinden iip mest gelir

-18Yek nazara bakt arifi dana Zmrei akan demke dediler Ah eyledi dilden bu emi eyda Nedir bu ahvalin gamke dediler Yzme baktka emi fettanm Ak ile cesette dem eker canm Dedim feda olsun bu hanmanm Zay ettin aklm serke dediler

J..

Yaktka baktt mahitabna Vasfna takat yok dil cevabna Destigir ol geldim mrvet babna Vah yazklar buna her ke dediler

Ne sevdadr iki kan aras Sara hattr bana yrek yaras Alemler sultan nedir aresi Derdine deni dem ke dediler

____

..........,

__

__

------------
bende koymadn takat Boyu tuba dostum cemali cennet Esiri der doru bir mahi kudret Grenler hsnn lem ke dediler
Salnrken

465 . ESRi BABA --'-----

-19Tutup bir ahm bine yetirdi Dile destan etti ka yay beni Blbl gibi feryadm artrd Ykt viran etti ka yay beni ahvalim bilmem ne hikmet gurbet ile dane-i ksmet Bu srrn aslna ermedim mrvet Bak perian etti ka yay beni
Dt
Sormad

J, mrm bahesinde yad yelmi esti

Hercai szlerin canmn kasti Sanrdm bimanm gzleri mesti Haki yeks~ etti ka yay beni
Maukun aka cevri cefas Mrvvet diyene mekri kazas Dokunma gnlmen eksin cezas Gzden nihan etti ka yay beni

Gel Esiri her hikmette bir hal var Kusuru gnah znde bul var Seni bnyad eden stada yalvar Yapt insan etti ka yay beni

-20Yardan ayrlal iim zar frak Bildir ahvalimi seher yelleri Asla klmaz gnl bir yerde durak Geer hayalimden irin dilleri olup sevdim hakikatli yar zincirine oldum giriftar Bad saba byle syle bir bir var Mecnun, Leyla gibi gezdim lleri
Akn Ak

.!

Men seni sevdim ey melek suret Ayrlmaz serimden dert ile tirgat Yusuf ile Zelha gibi akbet Tutua zarmdan Kenan elleri Hey kara gn senin mrn az olur bahar, yaz olur Herkes huplu hubbun bulur saz olur Garip blbl arzu eker glleri
Dolanr neesi,

Yine senden olur bu derde derman ahm kereminden bir eyle ihsan ki eli koynunda zayf natuvan Sana malum Esiri' nin halleri
Ka- yay : Yay kal, sevgili - Varan : Ykk Dane-i k1Smet: Azk, tane Mrvet: Yiitlik - Hercai : Bo - Bmar: Hasta - Haki yeksan : Yerle bir Mekr- ka7.as : Kaza hilesi, dzeni Bnyad : Asl, esas, yap, bina, temel Hublu hubbun : Gzelin gzelini - Natuvan : Clz.

466

ALEVi VE BEKTAi JIRLERI ANTOLOJ/Si

-21Yakup gibi akar gzmn ya Yitirdim Yusufu Kenan felek Aklar mauku ser eme ba Tam yedi iklimin sultan felek
Cierim bliljna

.J.. Bilmem ne vehile oldu endamn erh eyle bilelim bu serencamn Bir kez icra etmek ile meramn Halimi sahrdn meydan felek
Knamayn can canandan ayrlm Elesti bezminde ikrclr verilmi Ademden hateme byle kurulmu Kabul ettim emri ferman felek

bir pene salp serden perian olup Zulmedip yarimi elimden alp Bekledrsn bana zindan felek
Alp aklm

Gel Esiri sabret emri Hda'ya ok ne bilir kondu fani dnyaya Bu gnlmn arzu elde sermaye Terk eyledi fani mekan felek

-22te geldi geti mr kervan Yalan dnya ne gnn grdm ben? Bunca safa srdm akibet fani Yalan dnya ne gnn grdm ben?

.J.. Satran m oynadm elmas tanan ikar m avladm ispir kuunan Devran m srdrdn yaren einen Yalan dnya ne gnn grdm ben? Libaslar m geydim trl kat inan? Saray m yaptrdm imaratnan Udamt salladm arap atnan Yalan dnya ne gnn grdm ben? Bunca kahraman Halil'i nettin? Zali Rstem gibi han terk ettin Ahir Esiri'yi hakisar ettin Yalan dnya ne gnn grdm ben?

Azrail mihmanm olur bu tende Yetmedi takatim tuttuu demde Taktn meni bir grnmez kemende Yalan dnya ne gnn grdm ben? Samur kalpak geyip sancak m ektim? evre yan surlu boam diktim'! Bezirganlar olup erit mi sktm? Yalan dnya ne gnn grdm ben?

-23Alasana sefil Sa Leyli

Mecnun kst bize Boynu eri koyup mahzun Felek ald desti bize

..J, Nasl kydn melek nesli

Blblm yarm balara Mecnun'um dtm dalara Bak bu firgatli alar

Ac yeller esti bize Var mdr bu yarin misli Serimiz dumanl puslu Gam lekeri bast bize

Nedir bu sevda gaziler Cesette canm szlar Gnl anasn arzular Minnet eylen dostu bize

Meni yarimden ayrd Ahm halka duyurdu Efendim hicret buyurdu E.cel bam bast bize

Gel gnl feryat et glme Eden Hak kimseden bilme Gel. Esiri gafil olma Gr felein kasdi bize

-24-

Yaradan Allah'tan imdid olmazsa Beyhude sevdaya yelsem are ne? Alemler serveri efkat klmazsa Ararat gnleri kalsam are ne? Kimse gelmez feryidma nme yaman geen gnme Bir zalim er urup kysa canma Hem alasam, hemi glsem are ne?
Hayf yahi

J.

Kiraman. katibi defter anca Azm eyley~p kervan konup gnce Bu can kuu kafesten birgn uunca Gl gibi sararp solsam are ne'?
Can titrer
cananna yetmeye Blbl gibi dost banda tmeye Bir kamil mritten deman tutmaya Hak nasip etmemi yelsem are ne?

Esiri der, haktr kuran icad Arifler dilinde muhabbet ad Bir kiiye destur vermi stad Varsam ana haset klsam are ne?
-25-

Ne satarsn sarraf olu Ol drl mercan bizdedir Mteri varsa gnll Bezenmi dkkan bizdedir
Bi: alrz

.J... Bu ehrin kapusu drttr

Elenip kalacak yurttur Gel mteri isen mert dur Aluben satan bizdedir

drd bee

Hesap grrz ba baa Hayr gel pazar kavua Lali bezastan bizdedir

isen girme ara Gnl gezer kadim kara Tevekkl .ol ey biare Sohbeti irfan bizdedir Gel Esiri alana sat Dz gr hesabn olma mat Ahengerler gibi at at aluruz hannan bizdedir

Kalla

468

ALEV VE BEKT~LJjiRLERI ANTOLOJS

-- 26- (AGYEL DESTANI)

Darb edid

oldu eyyami ita Kerem edp ihsan eyle a yeli Bunaldm beni burda koma ey huda Kerem edp ihsan eyle a yeli zemheriye gvendik yaza Alaflar tkendi kail olduk aza Bu yl ne ok frsat verdin bu yaza Kerem edp ihsan eyle a yeli
Kandk

Hep tekavt oldu dalarm kuu mrde grmedik byle bir k Ne bir al kald ne bir ta ba Kerem edp ihsan eyle a yeli

Ne akarsu kodun ne de bir pnar Gnden gne birer halebi yaar

Abrhn beine kalrsa eer

Kerem edp ihsan eyle

yeli

Deli poyraz yz tutturdu

baa

Dklyor oluk ocuk ocaa Bu kar kald austosa scaa Kerem edp ihsan eyle a yeli Fakirlerin hali vard yamana Hi ere gelmedik byle zamana Koyunlar tututurduk samana Kerem edp ihsan eyle a yeli Grmedik byle k duyardk acln Komuya gidemez babulu kadn On evde bir kald yanacak odun Kerem edp ihsan eyle a yeli Hi mal kalmaz diye dtk kayguya Bir sknt dt komuya kye Mallar skel dt gitmiyor suya Kerem edp ihsan eyle a yeli Bin g ile zemheriyi arcl Avara haftas tedbirimiz ard Hesaplar cemileyi drd Kerem edp ihsan eyle a yeli Khstana dndli
sokan kar

Kimi yatar korkusundan hast olur Krtn miktar dadan st olur Byl(e) olursa ok deriler post olur Kerem edp ihsan eyle a yeli Sepken epel geirirse deli Mart kailik ite dert o dert Sa salim cann kurtaranlar mert Kerem edp ihsan eyle a yeli Byle ylda koca kulun olursa Aceplemem cenazesi kalrsa Vaktna ulamaz gnln olursa Kerem edi.ip ihsan eyle a yeli Sene bin iki yz doksan bir tarih Hem desitan olsun hem bir tavarih Bu iddetten gayr candan bir zarih Kerem edp ihsan eyle a yeli Hafta k birbirine ba gider Hi bir zaman vermez her gn k gider Bu gn saylnca yetmi be gider Kerem edp ihsan eyle a yeli
Usanmk

imdiye

dam

ban karndan

Kalmad damlarn ak duvar

lahi sen sakla abrl erinden

Tutmaynca

Bir terahhm eyle kbleden beri Kerem edp ihsan eyle a yeli

bir mal kalkmaz yerinden Kerem edp ihsan eyle a yeli

_ _ _E-'S.lRi l!_~ 469

Bu szlerin desitandr alana Hak selamet versin darda kalana Bundan sonra ne demeli alana Kerem edp ihsan eyle a yeli Davar yaprak yemez sr saman Ne ot kald ve ne kne gman Birer birer kuyruklama zaman Kerem edp ihsan eyle a yeli Her mecliste geer kn sohbeti Tkettik alaf saman otu Aalar gnnedik byle iddeti Kerem edp ihsan eyle a yeli

J, At gitmez kylere kald~ yayaka

Yrmeye takat yoktur ayaka Yaman haller bu kar yatarsa oka Kerem edp ibsaR eyle a yeli
karsam kapya r

ellerim Az kalr ki tutulmaya dillerim ki elim koynumda yaman hallerim Kerem edp ihsan eyle a yeli
Tavatr m

szm yoksa aalar Ben rterim k kapuyu yaalar Dada tipi birbirini kovalar Kerem edp ihsan eyle a yeli

Hacil etme bizi rzay bari Mnacaat eylemek akn kar Bu Esiri rica eder yalvar Kerem edp ihsan eyle a yeli
H. 1291=M:1875

-27Ak maukuna geldi iaret Afitap hsnn grd bu gzler Sevday zlfnden koptu kyamet kr kabul oldu niyazlar nazlar

.J.. Cemalin grnce ey burcu ala

ok kr maksudum veriptir mevta Senin hasretinden dedim vareyle . Geti ita erdi bahar yazlar Nice erh edeyim sensiz gnm Ayrlk atei yakar canm Hak bilir grmesem mehribanm Gam frakn odu sinemi kzler

Yara yar olanlar dert ehli btn Haktan ilham ere alnmaz stun Aklar ediyor Sultanlar metin Efendime malum diye bu szler

Esiri'yi bu sevdaya saldn sen Gnah ettim kr ihsan ettin sen Mjde oldun gnl arzum buldun sen Kadim yapm bu binay ustazlar

470

ALEV VE BEKTAi iiRLERi ANTOLOJS

-28Afitap hsnnde nedir bu nikap? Sensiz nice olur seyrann dostum Mbarek dilinden syle bir cevap Bir ift kelamna hayranm dostum Sensiz bana bu dnyann varl Serim ere grd ihtiyarl Bu kahbe felein sitemkarh Kan alad emi giryanm dostum

J, erh edem ahvalim duyun gaziler Serime yazlm muhanet yazlar Ak mauku, blbl gln arzular Kavuturdu kadir sultanm dostum
Kelpi rakip az oluben glmeye Yek yek yele her giz murat olmaya Sultan gerek kul kymetin bilmeye Yazd dergahna kurbanm dostum

&iri saz elinde hou zar eden

olmaz dost cevrine ar eden cins-alemi yoktan var eden Sana verdim ahdim peymanm dostum
nsi,

Ak

-29Ar

yznde arh semah tutarsn

urar msn slaya?

Telli turnam

Eski derdime yenisin katarsn Telli turnam urar msn slaya

Olasnz Ul(u) Allah'a emanet Turnam ak ku iin olma hiyanet Bir emanetim var Hnkar'a ilet Telli turnam urar msn slaya

Yaz gelince civgalarn dzgndr u senin sesinden bam ezgindir Bozok'un ahini, baz azgndr Telli turnam urar msn slaya

Harmandal gzelinden geersin Rum iline doru kanat aarsn Yarn Seyfe gllerinden iersin Telli turnam urar msn slaya smini zikreder dilde de bari Gnahlar iinde kulda de bari Garip Esiri'yi yolda de bari Telli turnam urar msn slaya

-30Eer

dertli isen dile areyi Muhabbeti bilen derman sende Aup orum gstenne u yareyi Gafil gezme gzle lokman sende Aarsan ehline a ki balaya merhem ile seni eleye Sa yere ser ver ki yaren salaya Rza mlknn sultan sende

J, Hakka teslim olur korkmaz lmden ah adildir, mnezzihtir zulmden blise uyupta olma zalimden Aynel yakn seyret rahman sende
Tan bir mritten ikrarn tan Terk etmeden sla eyle vatan Muhabbet ehrinin ah sultan Stkyle grrsen mehman sende

Tatl

ESR/ BABA"---4-'1.;...I

Er isen namerdi anna koma Kesret verirsin kurulmu deme Gel Esiri hakikata la deme Kfriken bulasn iman sende
-31
Manasn Can ba

bu doksan bin kelamn diyen bilir koyan bilir

J, Muhabbet dilde tartlmaz

bilmeyen kurtulmaz Yedi farzla rtlnmez snneti :duyan bilir Manadan bilir bi baser Deryann iinde susar Kendi ykar kefen kasar Bu meftay yuyan bilir Yine kendi kabrin kazar ar keye eder nazar Esiri sadr bu bazar Kll varn koyan bilir -32..L. Cemalin grmeye verim gayet
Hakk

Hakikat serencamn

Alemsiz ilim ne demek yle bir beyhude emek Yakasz yesiz bir gmlek An ancak giyen bilir bilir aym Herkes bulur layn
Hakikatn yayn

Sarho

Yiyen bilmez yayan bilir Erenler boyuma bir kaftan biti smimi deftere naci yazdlar Kiraman katibi bir defter at nn tatl sonun ac dediler Kul sultana dt taksim ettiler Her zehrini bal eyleyip yuttular Muhabbet ehrine doru gittiler Fehmedp altunu tucu yazdlar

Her hazretinden dilerim himmet Murtaza'dan doru bu ilm-i hikmet Muhammed banda tac yazdla: nuru alnnda grd anda hikmete vard Muhammed bu srr krklara sordu Hatice, Fatma bac yazdlar
Ak Sadk
Nazargah

irdiler kevser suyun lezzetle

Ak bulur maukunu elbette Esiri der, gerek dnya ahrette Cemalin greni hac yazdlar

Kiraman katibi : nsanlarn aln yazlar, yaptklar yazd sanlan Tanr melegi Felmetmek : Anlamak - Murtau, Hz. Ali, sekin.

~ A~V/ VE BEKTA/ iiRLERi ANTOLOJiS

-33Muhabbet edersen huplar ahna Mansur gemedii darda bulunma Ziyaret kl gnl beytullahna Sermayesiz, karsz arda bulunma Fehmeyle zn kan ol, mekan ol Durup bir katre damarda alkan ol Gir vcut ehrinde baki sultan ol Ger Musa kelamsz Tur'da bulunma

J.

Bir ahs zn bilip uysa bu zata Grnmez hakikat ehrinden te Grdm bir can dm hak muhabbete Sakn ara yerde perde bulunma Hanedan
akna

kaza ederler

rfanda dolanr manal srlar

Bu raha hu dedi ustazlar, pirler A gzn fehmet krde bulunma

Esiri der, almayana are ne

krolsun dost kynde kare ne Sen ak olursan sadk yare ne Bari bol vefasz yarda bulunma

-34Gnl
ak olmu

terkini umaz

J.. Meyil verme klar akln zail

Ehali huplarma gel olma nail Haktan ne gelrse olalm kail Neyleyim lehleri eker ise de
Gurap blbl olup konmaz glana Balama gnln leyli yamana Her uup gezenler olmaz pervane Sinesin odlara yakar ise de

sterse bin bela eker ise de

Kimse bu dnyann sefasm srmez Didesinden kan ya dker ise de Yek nazar kldn m merdi pelenge Arifler a srer mihenge Gaziler meydanda durdular cenge Er olan cidarn diker ise de

Esiri staddan bala bam Beyan etme her batla iini Efsane szlere tutma kn Feryad cihan yakar ise de
Altn, gm

rk - K : Kulak - Merd-i pelenge : Panterin merdi - Mhenk: gibi deerli talarn ayarn belirlemede kullanlan ta - Cidar : Dvar, zar Zail : Sona eren - Nail : Erme - Kail : Raz olma, katlanma Grab : Karga - Dide : Gz - Glan : Gl bahesi - Katre : Damla - Kan : Maden - Ger Musa : Musa gibi - H : Evet - Fehmet : Gr - Cidar : Mzrak.

Batl:

ESiRi BABA

473

-35Geldi kavim karde dkyor kan ya Bilmedim derdini yareli karda Kendi civan, kara sakal atk ka Bulmad derdime derman felek Kesti baclarn zlf telini Kime smarladn taze gelini Bahede glnn krdn daln Akttn didemden alkan felek
Kalkmyor kollarm krld dalm

J.

Geri km kahbe felek nr Bu hengame dUmanlann sevinir Kardelerin sinelerin dnr Dar etti bama cihan felek Buna are olmaz yetmi vadeler Felek gz yandan sundu badeler Geldi talip muhib emmizadeler Ykletti gf? etti kervan felek Gelmedi ehriban syledi szn Hasretim var deyi yanmad gzm Bize grmee vermedi izin Dinlemedi mrvet aman felek

Kimselere beyan edemem halim Hi mi acmadn ey kanl zalim Sylettin dillere destan felek

Hengame : Kavga, grlt - Mrvet : Yalvarma - Dide : Gz.

-36Frgatl frgatl

ne inilersin? San Turnam sinen parelendi mi? Niin el demeden sen inilersin Sar Turnam sinen parelendi mi?

J.

Sana kelam syler Davudi diller u senin sedana maildir eller Gsne takaym alkn teller Sar Turnam sinen parelendi mi?
Ba perdeden alnyor balama. Esip frgatnan sinem dalama Bulam ustasn canan alama Sar Turnam sinen parelendi mi?

Sazm sana yad dzen mi dzdler? Tellerini haddeden mi szdler Yad el deip perdelerin bozdular Sar Turnam sinen parelendi mi?

Niin yas tutarsn giydin kareler Ahret derdine nedir areler Esiri der, nedir nerde pareler San Turnam sinen parelendi mi?

Mail : Eilimi~ hayran Dertli - Yad: Yabanc, acemi -

Frgat: Ayrlk

- IParelenmek : Yaralanmak Hadde: Tel ekilen alet.

Frgatla

_9.~---- Af:....V Vl}JJ_EKTAI JiRLER ANTOLOJS_____________ _

-37Takdiri ilahi ferman byledir ok kldrdn yine efgan felek Derunum atei beni syletir Budur Hakk'n emri ferman felek
Koyularr

ok yal vardm kabul olmad rica byle imi takdiri Hudli Merhamet etmedin zerrece hayfa Soldurdun ba ile bostan felek
Meer

gn gn derdim ziyade Dostlar yoldumuum glm kozada Ber murat etmedim yalan dnyada Tez urattn emi mestan felek
Ber-murad : Dileine eren - Efgan : nleme - Derun : - Hayf: Vah, yazkki, ilen, ah - em-i mestan : Sarholar - Nalan : nleyen.

-38Artrp feryadm ey gl gonca Beni blbl gibi nalan edersin Bulamadm akn gibi elence Ne sebep katlima cevlan edersin

J.. Ferhat irin iin dinle zarn

Yere aldm namus ile arm Yusuf gibi Z.elha iin yerimi Efendim cahile zindan edersin

Koylanr yrekte yaralar taze Yrekte yaramvar can szlar yine Akm deryasna saldm sefine Bu derdin derman dedim ustaza Bir gn be gn olsa ekmesine ne azlk gsterip iptida bize Sonra gam ehrine mehman edersin Dostum bu cefay elan edersin Esiri der, yara senin, em senin Vahdet senin devran senin dem senin Esiri ads olma kimsenin Kul iken zn sultan edersin

-39Hamdlillah bir ikrara bakodum Can bir, cihan iki canan elverir Dostu sevdi deyi ok oldu adm Bizi zemmetmeye zban elverir
Muhabbet namesin tahrir eyledim

J..

Aka adettir sevmesi hubu

Sadk

sarraf olur seer mahbubu bu kadar meydan elverir

bade iilmez

rakplar feyli eytana tabi

Dmana

Ak olmaynca

Yara her halimi takrir eyledim Sen sakla sen belde diye syledim Cefa ise ahi cihan elverir

Okuyup yazmazsan mana seilmez Har biten yerlerde glen almaz Blble bu nafe efgan elverir

~------------------

ESRi BAB.4

----~-

475

Gel Esiri hazar eyle batldan Bilmez misin kemal domaz cahilden Er olur mu zn gren gafilden Er isen krle nian elverir
Batl

: rk - Hazar : Uzak : Kemal, olgun -

Tanlad

: Alay etti.

-40Kemha kar bizim dezgahmzdan Kl harar dokuyan kc deiliz Biz beli demiiz ervahrnzdan
Tatl teveimiz ac deiliz

aret eyledi bizlere bir zat

Mride eiip

Atalar belinden grmken memat olduk berhayat Biz fenanii namuzac deiliz

Mridi
Tavaf

kamilden paymz aldk

snneti, yedi farz tam kldk

Kllbeyi ademde bulduk Mekkeyi dolaan hac deiliz

El fakr fahirin libasn giydik Kamil Mrit meydannda soyunduk Honu kudretinden yeyip doyunduk Namert sofrasnn ac deiliz Muhabbet kivarn klmz seyran Bizi bu ahvalde bilir mi nadan Akn krresinde olmuuz bryan Kanara.da ham paac deiliz

Men ledn ilminin tefsirleriyiz Rahi tarikatn mukbirleriyiz Dergah Hnkann ktmirleriyiz Her kapda ren bocu deiliz

Esiri fakr iin giydi bir libas Onun iin bizi tan eder vesvas Ykm tel ibriim satarm atlas Kendir terbiyesi kei deiliz
-41Gl seyran bahesini gezerken Yolum yara dt eledi meni Hayalini kalp evine yazarken
Zinciri zlfne balad meni
Yakt bu sinemi frakn odu

Dertliler derman Allahl hadi Dedim ezel kurmu kuran bnyadt

Her zaman salnur bir selvi huban Hak bilir ki serde aklm perian ok yalvardm dedim mrvet elaman Arzettim halimi dinledi meni

geldi didar didara Sucut ettim gani Balm Sultana Tuttum kiribanm yara yalvara Deli misin deyi tanlad meni

kr rast

Nice erh edeyim men bu destan Velhasl buldum erni mestan Esiri mrmn ba bostan Yakt ak oduna dalad meni

476

ALEV} VE BEKTA iRLER Al:l_T_'O_L_OJ_l_Si_ _ _ __

Meni : Beni Allahl hadi:

Huban : Gzeller, iyiler - erh : Tanr sfat - Vesvas: eytan.

-42-

Aklama

-- Frak :

Ayrlk

Derdimend olduum kime erh edem Sinem kalkan ettim adu tana Bu frkat elinden bilmezem nedem Dost merhamet etmez gzm yana Geti demi devran ezelki alar Blbln feryad gl ilen balar Gurbet elde benim gnlm kim eler Trl dert eyledin sinem bana

.J, Yavru ahin gibi tutuldum tora

Hikmetler sahibi terahhm kla Mahi gzlm tezkin urmam gz gre Sen sakla uratma gnl kna Gemiyor ikdamn kesildi arem Balar hicran vermi onulmaz yarem Sen dururken varp kime yalvaram Salma her tabibe beni bouna

Esiri yaram gz gz olmutur Bir sa Leylada arzum kalmtr Vahdet gl gazel olup solmutur Yarap ihsan eyle dedim bana

-43oldum yarin hub cemaline olup trl derde salansn Yolum dt muhabbetin iline Ne haddim var eden sensin klansn
Mauk Ak

J..

Yusuf gibi Ms()r elinde bir zaman Cah iinde halim oldu pek yaman ok hikmet geirdi bu arh devran Cmlenin stne sultan olansn
ki Elif, Lam He'demi bulaym Okuyup manadan hisse alaym Senden gayr kim var kimden bileyim Denmedik ileri cmle bilensin

Ahi frakndan yarem tutuur Can blbl kafesinde tr Yar gelirse yaralarm bitiir Merhem sensin, yara sensin, alansn

Esiri olunca nefsine galip Ol vakit olursun Mevla'ya talip Akn gemisini deryaya salp Derya sensin umman sensin, dalansn Bir sa Leyla : Gzel dilber - Gz gz : Delik delik - Derdimend : Dertli erh : Aklama - Terahhm : Acma - Tezkin : Yara - Gnl kl : lm, ac kdam: alma, ilerleme.

ES/Rl BABA

471

-44ki nesne harap etti ehrimi Bir gelmesi yarin, bir gelmemesi Sarf eyledim elde olan malm Bir gelmesi yarin, bir gelmemesi

.. Sinem dnd hicranmn dana Blbl arzu eker glen bana

Gzlerim yar ge~e hubluk ana Bir gelmesi yarin, bir gelmemesi Yar gelince blbllerim tr Ardnca her yaralar katr Bu sinem dert ile yanar tutuur Bir gelrie~J yarin, bir gelmemesi

Hubap olup derya yzn dolandm Hamdlillah bir katara ilendim Dert iinde drl derde belendim Bir gelmesi yarin, bir gelmemesi

Esiri der aklara yol byle Naz ederse Sultanna kul byle Sevimenin ayrlmas fal byle Bir gelmesi yarin, bir gelmemesi
-45Kenzi madenidir bendeki kalp Kimse bilmez aslm sr ile geldim Cihan derya iken ben oldum talip Ta ezel kandilde nur ile geldim Cibril ile vurdum deryaya kanat ok kayalar kestim dediler Ferhat Bir vakitte oldum seyirde stat Belur sermayede kar ile geldim Okuttular bana imam dersini Hocam verdi hecesini farsini Taktlar boynuma Selman krsn
Krklar meydanna darnan

J, Cem oldu bir yere kalb-i sadklar

htikatl talip bu sz haklar
nanmad

bize kalb-i fasklar Krkseldz bendedir can ile geldim Halil gibi beni nara attlar Trl trl cefalara kattlar Deri pazarnda beni sattlar Yanard bu cismim nar He geldim bir kadem etekler tuttum hepten unuttum rfan sofrasmda birlie yettim Eyup gibi iim zar ile geldim
bildiimi Yaptm

Eski

geldim

Hocam ile bir mektepte ders aldm Menaref srrn okudum bildim Arafat danda kelimat buldum Musa'nn gnlnde Tur ile geldim Ben ah- Merdan' acemde grdm Okudum Kuran' hecemde grdi.im Doksan bin kelam hocamda grdm Horasan'dan bile er ile geldim

Selriann verdii engrden itim Mansur olup darda serimden getim Destur Hak'tan kanat balayp utum Hallac- Mansur'u dar ile geldim

Esiri der ebi eker bir olmaz kilikten gemeyenler er olmaz Talib nihayete sohbet bir olmaz Hemen anda gkten pir ile geldim

478

ALEV l(~ BEKTA/ iRLERi ANT_OLO_JIS/

-46Aziz ban iin gel doru syle Bu st bal dudaklar nereden sana Aa cevretmek nedir bu byle Bu ahmer yanaklar nereden sana
Sevdiimdir

Ey sevdiim aklarn hocas Akln zay'etmi sana nicesi Grdm ki donanm bayram gecesi Knal parmaklar nereden sana

Esiri'nin mekndan Seyreyledim bahar ay cokundan Grdm ki oturmu cennet kknden Firdevsi ota'lar nereden sana

-47Kerbela lnn felaketinden Gkte melek alar Hseyin deyi Nice gnllerin hareketinden Ulu sular alar Hseyin deyi Muhammed Mustafa giydi karay Kimler fark eyledi ibu sray Ezelden bildirdi yevml cezay Kara donlar balar Hseyin deyi

J.. Ne cevabn vardr aduya bidin

Meer

ki gnlnde

varimi

bir gun

mam ibni imam deil mi Hseyin

Matemilen alar Hseyin deyi Yezid bayram etti olsun teberra Aray dt batl para Utand imamdan hsn- KerbeHi Ahu feryad eder Hseyin deyi

U'net eyle Yezid'e Esiri her dem Sene ba eylertezdidi matem Didarn frgatl gnlmz bryan Var yrekte dalar Hseyin deyi
-,

Ah~r : Krmz - Mek

: Gayret - Feryad : Sesli alama - Zar : nleme - Kenz: Hazine, define - Cah: Makam - Vahdet gl: Birlik sevgilisi - Gazel: Kuru yaprak - Umman : Okyanus - arl-devran : Dnen zaman - Hisse : Pay Derdiment : Derdi ok - Adu : Dllman - Mahi : Balk - Terahhm : Acma, merhamet - kdam : lerleme, srekli alma - Hubcemal : Gllzel yz - Derya: Deniz - azhk : Kural dlk - Sefine : Gemi - Elan : Halen, imdi - Mehnan : Konuk, misafir - Ledn ilmi: Tanr'nn gizlerini bilen, bu gizleri saklayan bilim Ervah : Ruhlar - Kemha : Bir tr kuma ve giysi - Bocu : Kk, gen kpek Krre: An yand var saylan sanal kre - Bryan: Yanm et, yanma - Kii harar : uvaldan byk saman torbas - Berhayat : Sa, diri, canl.

---------

-. -----------

----

ESiR BABA

479

G
"Eer gemiin mezar kazclar olmak istemuyorsan tarihle ilgilenmenin derecesini ve onun unutulmasn gerektiren snrlar belirlemek iin, bir insann, bir ulusun, bir kltrn ne byk yaratc gce sahip olduunu bilmek gerekir. nsan ne kadar glyse gemii de o kadar, kendine mal eder. Ve burada unu renir ki, tarihsel anlam (miras) onun kendi gcyle yapmak istediklerine hi bir snr koyamaz" (Friedrich Nietzsche, akt: Doan zlem~Tarih Felsefesi iinde sh: 210 aktaran: Reha amurolu : Tarih, Heterodoksi ve Babailer sh: 211).

OLU

Allah bilgisi yalnz insanda vardr. Allah insanla vardr. nsan ise olu halindedir. Allah ise, her an bir haldedir. Olu halindeki insandan ol halindeki bir Tanr bilgisine vamak gizemsel sorunlarn ouna k tutacaktr. nk insann zndeki olu hali, insann Allah bilgisindeki olu haline ancak denk debilir. Allah bilgisi insann oluuyla geniler ve derinleebilir. Tanr insan kendi bilgisindeki bir insan ideasna gre yaratm tr. Varolu zden nce gelir. Madde ve ruh birbirinden ayrlamayaca gibi z ile varolu da birbirinden ayrlamaz. Yani z ile varolu arasnda bir ncelik-sonralk ilikisi yoktur. z, srekli bir olu halindedir. nsan, imdiki halinde kendi zn zenginletirir (Reha amurolu, Sabah Rzgar, sh: 95).
LGL KAVRAMLAR

1 - Ma-siva. Masivfah sznn

"Tanr'dan gayr saylan" eyler anlamndadr.

mek, Tanr'dan

gayr eyleri

olan" yada Masiva'dan gemek, Terki Masivi etbrakmak, kendini Tanr'ya vermek, demektir.

ksaltlmdr. "Tanr'dan baka

2 - Men reani. Baz hadislerde geen bu ibare, "Her kim ryasnda beni grrse" anlamndadr. Hz. Muhammed'e ait olduu sylenir. 3 - Liva'l-hamd. ok hamd eden ve edilen olduu iin Hz. Muhammed'e verilen bir sancaktr. Kyamet gnnde Peygamber'imiz bu bayra tayacaktr. 4 - Delil: Alevilikte cem meydanndaki kandil, era. Gnellikle era veya delil iine fitil yerletirilerek yaklmasyla yaplr. Dedebabahkta mum vardr.
kurbannn eritilmi iyann

480

ALEVi VE BEKTA RLER ANTOWJ/SI

5 Dem: Farsa zaman, vakit demektir. kiye dem derler. Dem grmek, iki
imektir. 6 - Dergah: Alevi byklerinden birisinin kabrinin bulunduu ve evresi ibadet yeri durumuna getirilmi ev. Astane. Byk tekke. 7 - Dervi: Varlndan geip kendisini yola vermi Alevi.
gerei

kapatlm,

arayan insan. Dnya

varln dnmeyen,

8 - Dinlendirmek: Bir mum veya oca sndrmek. Mum ve era, asla flenerek, dinlendirilemez. (Bunda Hac Bekta Veli'nin eraa fleyince btn Rum (Anadolu) erenlerinin eralarnn dinlenmesi yks ile ilgiJi bir incelik vardr).

RAM (1866 - 1921)

skdar'da doduu iin skdar'h Rami olarak bilinir. Asl ad Rza'dr. Ondokuzuncu yzyln son yarsnda yaam bir Bekt~i ozan. Mahlas Rami'dir.
Genliinde beygir srcl, tlJllumbac eflii yapt. Sadeddin Nzhet Ergun, Faki

Efendi ve Ali Nutki Baba'dan

ald

bilgilere dayanarak: .
iler de

yapmtr. Asl ii kalaychkt. Bandrma

"Nafi Baba'nn mridlerindendir .. Beygir srcl ve tulumbac reislii gibi Bu nedenle kendisine Kalayc Rza Efendi derlerdi.

Gmrk memurluu grevinde bulunduu srada, kendisine fel geldi, bu inme ile, hastalanm ve skdar hsaniye'deki evinde, yaklak elli-ellibe yalarnda iken lmtr. iirlerini, genellikle irticalen, hazrlk yapmadan, annda sylerdi. Tatl dilli ve hazr cevap bir Bektai idi" demektedir (a. g. e. sh: 345). Rami koma, destan, talama ve gazel trlerinde baarl rnler vermitir. zellikle destanlar tatl ve alayl bir anlatm havas tar. iirleri kitap halinde yaynlanmamtr. Tarikatn inceliklerini ve gzelliklerini szme bal gibi iirlerine yerletirmitir. -1Beni kabul etse erenler ah Bir kul olub u meydanda satlsam Kuy-i visalinden dnmem billahi Kapudan kovulsam damdan atlsam
Nar-

Can ritesin bir nigara balarm hicran ile cier dalarm Kurbanlk ko gibi yanar alann Derim u srye ben de katlsam

Rami'ye sultanm ihsan eylese Ltf edb bir azim divan eylese Guuma telkin-i iman eylese Kurtulsam kafrsem zu'm-i batldan
Rite : plik, tire - Koy : Sevgilinin bulunduu yer - Gu : Kulak Syleme - Zum : Batl inan - Kuy- risal : Kavuma yeri.

Telkin :

~.. ALEVi VE.BEKTA iiRLER AfjTOLO:!_l_'SI_ _ ._____________._______----

-2-Hitab- Elest'de bezm-i uakda Lebbeyk ya Rabbena amenna dedim Anda kldmz ahd il mistakta Efendim yoluna can feda dedim

J, El balayub divanna geildi

hayat iildi Herkese halince hil'at biildi Hil'at-i fahride Kerremna dedim
Ak camndan ab-

haletine Yriidm kandilin ziyaretine Nazar kldm hsn-i letMetine Habibim Ahmed'sin saddakna dedim

Aklarn dt ak

Rami bezm-i aka vardm zaman Cemal-i Ahmed'i grdm zaman Tarikat cahna girdiim zaman Meded ya Aliy-yel-mrteza dedim

Hsn-i letafet : La.tif gzellik - Saddakna : Tasdik ederim - Cah : Makam Hil'at-i fahr : Dervilerin giydii iftihar giysileri - Katre : Damla - Lebbeyk ya Rabbena : Hazrnm, ya Tanrm -- Mistak : Ballk sz - Letafet : incelik, gzellik - Kuy : Ky - Ser : Ba - Bezm : Meclis - Cah : Makam - Dehr : Dnya - Miyan : Orta, aralk.

-3Ak canan in terk-i can eyler Seyyah olub der ak kiverine Saltanat- dehri devleti neyler Sultan olur fahr koyan serine

J, Ksmet olsa varsam bir asitana

Kul olduum bilsem ah-i ziana Eli kolu bal dursam divana Srsem yzm de hak-i derine

Hak nasib eylese kuyine varsam Kemer-i hizmeti miyana sarsam Mahrem olsam na mahremden ayrlsam Beni de alsalar can evlerine
Ak kiveri Ksas,

: Ak yurdu - Fahr : Bektai tac - Meyah : Bel - Muhtasar : Dest: B - Daman: Etek - Lamekan: Yersiz -Asitan: Tekke Zian : erefli, canl - Muhtasar : Ksa, zet.
z -

-4La mekan elinden geldim cihana Kereme urayp kana yetitim Elden ele kaptan kaba szldm Ehl-i kemal olan cana yetitim
Hakikatten bir sz geldi dilime Marifetten bir gl geti elime Kudiretten su baland gnlme Katre idim ben ummana yetitim

Rami yaym budur sz muhtasar

Ben pirimden itim ab- kevseri Evliyalar hem erenler serveri Dest uzatp ben damana yetitim

LOKMAN
Asl ad

ve gerek kimlii tam olarak bilinmeyen Lokmani, 19.

yzyl Bektai

ozan-

larndandr. stanbul'ludur. 1928 ylnda skdar'da lmtr. Doum tarihi bilinmiyor.

Tasavvufta byk bilgiye sahipmi. iirlerini hece ls ve halk diliyle yazmtr. Dede Baba'nn Kazleme dergahnda oturduu;vakit, kendisine dervilik yapt sylenir. Perian Baba ile Mehmet Ali Hilmi Baba taraftarlar arasndaki ekimede, Perian Baba'y tutarak onun hakl olduunu savunur.
Perian Mridi kamilden aldm haberi Zahitlerin hali gayet pek yaman Mfsit mnafkn cehennem yeri Mnkirlerde olmaz asla din iman
Mrit bana dedi sakn sr ama Ehli hakikatten ey gnl kama Sakn meyhanede bir katre ime Ta ki, bulmaynca bezmi arifan

J.. Oturmu mindere bir kabaday

Maviye'dendir anas

bir blk ay soyu Bizim sevdiimiz ol ahmerdan

Yanna cemetmi

Zahitlerin bize niyeti kemdir Korkarz Mevladan dilimiz nemdir Lokmani' ye dersen mridin kimdir Benim mridime derler Perian

Mfsid :

Kargaa

ve ayrlk karan, fesat - Kem : Kt - Nem : Islak -

Muaviye (602 - 680) : lk Emevi halifesi. Hz. Muhammed'e kar duran Abd' ems kabilesine mensup, Ebu Sfyan'n olu, Mekke'nin milslmanlarca ele geirilmesinden sonra zoraki mslman oldu .. Hz. Muhammed'in katibi olarak alt. Kurnazln ve eytaniliin simgesi olarak bilinir. Hz. mer tarafndan am valiliine getirildi. Suriye'nin tm zerinde denetim salad. Kbrs', Rodos'u Bizans'llardan ald. Akrabas Halife Osman'n ldrlmesinden sonra, Hz. Ali'den katillerin cezalandrlmak zere ken disine teslimini istedi. ifa. Ali'nin halifeliini tanmad. Bunun zerine Hz. Ali Suriye U7..erine yrd. Sffn savanda yenilmesine karn hileye bavurdu. Amr ibni As komutasndaki askerleri Kuran sayfalarn sng, mzrak ve kllarnn ucuna takarak savatlar. Hz. Ali komutasndaki islam askerleri bunun Kur'an'a kar sava olacan ne srerek savaa yanamadlar. Hz. Ali'nin btn abalarna ve ortada byk bir hile olduunu hakl olarak anlatmasna karn bir ksm asker ikna edilemedi. Sonunda Muaviye'nin kurnaz nerisiyle Hakem olay'na gidildi. Malik bin Ejder parmandaki yz kararak "Bunu nasl kolayca karyorsam, Ali'yi de yle Halifelikten alyorum" deyince herkes ard ve isyan etti, o kargaa da tilki kadar kurnaz olan Amr bin As, Malik bin Ejder'in saflndan ve temizliinden yararlanarak elinden yz kapp ald. Yz parmana takarak "yleyse bende Muaviye'yi halife ilan ediyorum" dedi.

484

ALEV VE BEKTA/ iiRLERi ~NTOWJ/S/

Yeniden

Amr bin As ynetimindeki Muaviye kuvvetleri sava yerinden katlar. Muaviye am'a varnca kendini halife ilan etti. Hariciler blndler. Hz. Ali karara kar kt, Haricilerle uramaya balad. Muaviye Msr' kendisine balad. Hakszlklarn ve terr srdrd. Srekli karklklar kard. Hz. Ali bir harici (Ebu Mlc.em) tarafndan camide namaz klarken zehirli bir klla bandan yaraland ve gn sonra ehid oldu. Muaviye, Hz. Ali'nin olu mam Hasan' eitli desiselerle anla~ maya zorlayarak halifelikten vazgeirdi. am' kendine bakent edindi. slami kurallardan uzaklaarak saltanatn zevk ve safaya dayandrarak srdrd. Bizans'a kar sava at, Kuzey Afrika seferini balatt. Arap birliini kurma ynnde baarlar salad. Devlet ynetimine katt yeni elerle teokratik yapnn glenmesini salad. Halifelik makamn salt dinsel bir kurum olmaktan kard. Halifelikte seim sistemini kaldrd. Halk korku ve bask ile olu Yezid'e biat ettirdi. Haksz, keyfi uygulamalar nedeniyle halkn nefretini kazand. Koyu snni din bilginleriyle ii yanllarnn zellikle tarihilerin ar saldrla rna hedef oldu. Siyasal ve askeri ynetim alanlarnda baskyla, korkuyla da olsa baz baarlar salad. slami esaslardan uzaklat, ganimetleri bile kendi yandalarna vererek tatszlklar yaratt. Ancak, bask ve korku yaratarak kendisinden sonra gelen Emevi hkmdarlarna rnek oldu. zellikle Ali yanllarn yok etmekle, sindirmekle urat. slamiyeti airet kavgas haline dntrd. Ali taraftarlann ezdi. Kurnaz Muaviye Ebu Sufyan'n oludur. Hz. Ali ve Ehlibeyt dmandr. Hz. Hamza kle Hinde bakla yarp kard Hamza'ya ait cieri kin ve d manlk olsun diye yemitir. Alevi-Bektailer, Muaviye'yi ve soyunu hi sevmezler, hakl olarak onlar hep lilnetle anarlar. Muhammed soyunun amansz dmanlarnn banda gelir. slamiyeti gzelliklerinden uzaklatrm bu dorultuda binlerce yalan hadis dzdrerek zulmune, sefahate ynelen saltanatna gereke yapmtr. Muaviye saltanat, islamiyeti rayndan karm, toplumcu niteliini paralam, egemenlere hizmet eden bir din durumuna drmtr. Din z boaltlarak bo kalplar yn haline getirilmi; ikiyzllk, gsteri n plana karak itenlii, safl, temizlii sahneden kovmu; kat, acmasz, anlalmaz, yasak ou yanl-yalan eriat kurallar bayrak yaplarak halk zulmyle blp paralamtr. Emevi zulmn bir ak yle zetler:
ehid dnce Anas

sava balad.

Eba Mslim gelmeseydi cihana Eekler de yalvarrd Mervan'a

NEHR
Gerek kimlii, doum-lm tarihleri, asl ad hakknda elimizde yeterli bilgi ve belge bulunmayan Nehri, yirminci yzyln banda yaam bir Bektai ozandr. anakkalc'lidir. nci Baba'da bir sre trbedarlk etmi. Yaamna ilikin ayrntl baka bilgi yok. Doum ve lm tarihleri bilinmiyor.

Allah-Muhammed-Ali, On iki imam ve tarikat ulularna duyduu sevgiyi cokulu biimde iler. Ali'yi kamil insann ana simgesi olarak dnr. Ama insann yceltilmesidir. Evrende ve Tanr yannda insann hakk olan gerek yerini almasnn sa lanmasn gerekletirecek her ilemii yaplmasn arzular.
-l-

iirlerinde,

Horasan'dan geldi kld karar en oldu mekan nci Baba'nn Krklar ile bile idi pazar
Ald meydan nci Baba'nn

. Budur ey kardalar himmet-i azim

Cmle mridleri ahdinde daim El balu yannda olmular kaim

Kurulmu divan nci Baba'nn
kr nasib aldum eyn- cemine Yzm srdm ol demde kademine Ey kardeler uyman dnya gamine Budur bir burhan nci Baba'nn

Bir gece batnda eyledim seyran Saf saf oldu canlar donand meydan eralar uyand birden ol zaman Bu da bir nian nci Baba'nn
Postniini

Kadri Baba'dr ayan grdm ben o can Mehdi ile akt Nehri dil olan Olduka ferman nci Baba'nm
era uyandrd

-2Kul olduk ezelden biz Mustafa'ya Sdk ile bendeyiz hem Mrteza'ya Can dilden nki anlar sevdik Bah ettiler size gn gibi saye Hasen Hulk-r-Rza Fatma Bac Hseyn-i Kerbela bamz tac Bunlar sevenler gruh-i naci Gnln ver candan Zeynel'aba'ya

.J, Muhammed Bakr'a bende ol yine

Ca'fer-i Sadk'dan ola gr zinde Musi-i Kazm' zabt edb tende Teslim et szn Ali Rza'ya Muhammed Taki'dir canmda canan Aliy-yi Naki'dir ol ah- Merdan Askeri'ye asker Nehri her zaman Tabi olub Mehdi sahih livaya

Saye: Glge - Sahip-liva: Bayrak sahibi, islam dinine gre

dzene sokmak iin gnn birinde ortaya kacak kimseye (sahib-i huru) yada Mehdi ad verilir.

dnyay

-3bize nin ikrar sorarsn Mride ikrarn Ali deil mi rfann yok mudur zn yorarsn Kalbin ire yarin Ali deil mi
te dinle sana eyleyim beyan Drt kapu ald donand meydan On iki era var onda bi noksan Niyaz u ezkann Ali deil mi
Karde

.J, Rehberim destine verdim kemendim

Ko kuzulu kurban deyu satldm Hasen'le Hseyn'e belin baladm Bu iki serdarn Ali deil mi Telkin etti kulama bir esrar On sekiz bin alem Hayder-i Kerrar Aub gzn bir bak bunda neler var Gr ulu Settar'n Ali deil mi Rehberim oturdu kalktm ayaa Niyaz ile yalvardm ol ehinaha Kardalara dahi gedim ayaa te bu pazarn Ali deil mi Bylecedir ey ah bizim halimiz Ayn- mahabbettir hep efalimiz Horasan em'ine yand balimiz Pervane Hnkarn Ali deil mi Nehri kemter geri bilmezlenirsin Hakdr hep efalin kime ne dersin Mahabbet et da'va nin edersin Haya namus arn Ali deil mi

Rehberim gsterdi niyaza geldim Eiin bus edb dara ekildim Hakikat tarikat ma'rifet bildim Budur klli varn Ali deil mi
smail'in srr ol ak n ayan

gklerden geldi ol zaman Tekbir-i merdanla teslim etti can Bu ulu esrarn Ali deil mi ryan koub ahlar ahna vardm Edeb erkfin ile cemalin grdi.im Boynuma kemendim taktm da durdum Grmm didarn Ali deil mi

Kurbanm

-4Ey salik-i bigane, Kyamadn bu cane Ak od'una pervane, Olamazsn demedim mi Dil vermedin ezkara, Oldun neden avare Derdine nedir are, Bulamazsn demedim mi Er geri gezer zahir, Fark etmee art vafr Meydana serin ahr, Koyamazsn demedim mi Her grdn er sanma, Nafile od'a yanma Vasf edb zn anma, Yoramazsn demedim mi

NEHRi

487

Yz tutsana irada, Kim olasn abada Nehri gibi stada, Uyamazsn demedim mi

-5A a akdem, be be bizler te te taban oluruz Se se sani, ce ce cmle, ha ha handan -0luruz Ha ha hayli, de de demda, ze ze zillet ekeriz Re re renci, ze ze zahmet, se se sultan oluruz
e e imdi, sa sa sonra, da da darbile hemen Ta ta tahir, za za zahir, i i irfan oluruz

Ga ga gayri, fe fe fenada, ka ka kudretle hemen Keke kafir, le lelerle, meme mizan oluruz

Ne ne Nehri, he he hidayet, ve ve vilayet gzetir

E e elifle, le le lame, ye ye yaran oluruz
Ezkar: Rildinne, syleme - Vafir: ok, bol- Akdem: nce, ilk nceki - Bus etme : pme - ryan : plak - Efal : Eylemler - Lame : rt - Lam : 30 says karl, Osmanl abce'sindeki 26. haif - Mizan : lek, terazi - Sani : Yapc, Allah, yapan ileyen -Handan: en.
DNYA DNYOR

"Ve sen dalan grrsn onlar hareketsiz sanrsn. Halbuki onlar, bulutlarn gitmesi gibi giderler. Bu, hereyi sapasalam yapan Allah'n sanatdr. phesiz ki O, btn yaptklarndan haberdardr."

Yukarda mealini okuduunuz, Nemi suresinin 88. ayetidir. zerinde yaadmz

hareketlerini belirtmesi asndan ilgintir. Dnya, bir gn oluturan 24 saat iinde kendi ekseni etrafndaki dnn tamamlarken; 365 gn ve 6 saatten oluan bir sre de Gne'in evresindeki devrini bitirmektedir. Bunun yannda, iinde bulunduu Gne sisteminin s ve k kayna olan Gne ile birlikte 225 milyon ylda bir Samanyolu galaksisinin etrafnda gerekletirdii turunu tamamlamaktadr. Oysa insanlk, yzyllar boyunca Arz'n (Dnya) sabit olduunu, Gne'in de onun evresinde dndn sanmaktayd. Yukardaki ayette belirtilen en nemli nokta "Hareketsiz sardan da larn bulutlar gibi hareket ettiinin" vurguland blmdr. Bu szlerle uzun sre, kya metin haber verildii zannedilmiti. Ancak ayetin; gnmz bilimsel gelimeleri dikkate alndnda "dnyann dnnn habercisi" olduu grlyor.

dnyann

LGL KAVRAMLAR
1 Drt Un~-ur: Ate (Emrnare), yel (levvame), su (mlhime), toprak (mutmaine): Bu drt e, insandaki drt nefse karhktr. 2 - Nefs-i Emmare, atee karlktr. Bu 3 - Nefs-i Levvame'nin
karl aamadakiler, z:lim insanlardr. karl eriat

yeldir. Bunun

ehlidir.
Akl,

4 - Nefs-i Mlhime, suya karlktr. Kabul edicidir. Marifeti temsil eder. hikmet, ilim, t. olgunluk gibi dereceleri vardr.

S - Nefs-i Mutmaine,

topraa karlktr. anlatmdr.

stndedir. Hakikat kapsnn

Toprak, insana delildir. Cennet de onun Tarikat ehlinin hedefidir.

DERUN BABA

(DERUN ABDAL)
Sayn Abdullah elebi'nin "Amasyal Fedayi Baba Divan" adl inceleme Deruni Baba hakknda u bilgiler verilmektedir, aynen aktaryoruz: kitabnda

"Horasan pirlerinden, mam Rza evlatlarndan, eyh Mahmut'u Veli Hazretlerinin 9. cu gbek evlatlarndan Seyit Hasan Baba'nn oludur. Doum tarihi belli deildir. lm ba ucundaki kitabede, 1315 (M. 1899) ylnda vefat ettii, 81 yanda olduu yazldr. smi Veli'dir. Mahlas (Deruni'dir) Deruni Baba iyi bir tahsil grp, Arapa ve Farsa'y ok iyi renmi, zamann alimlerinden ders alm, ilmi ledn (Cavidan) trkeye evirmitir. Tasavvuf ilmine alm, Dervilik hrkasn giyerek, zamannn, Hac Bekta Veli dergahmda postniini olan eyh Feyzullah elebi'yi ziyaret etmi ve ondan el alm onu kendine mrit bilmitir. Feyzullah elebi Efendi'de onu ok sevmi "seni Tokat'n Erbaa ilesi Keeci kariyesinde mesken tutmak zere tarafmdan mrit tayin ettim. Bize ulaamayanlar seni bulsunlar" demi. Ve bu trbede hayatn srdrmtr. Bir ok sylenceleri vardr. Dilden dile dolamaktadr. te Fedayi Baba, Deruni Baba'nn nn duymu, gen bir delikanl olarak Keeci kyne gitmi. Deruni Baba'nn dergahn bulmu. Kendisine geli nedenini aklam. eyhim ben burada kalmak, sizden tasavvuf ilmi tahsil etmek istiyorum demi. Deruni Baba ok sevmi, okam hemen kyn ihtiyar meclisini toplam. Kyde cami var imam yokmu. ocuklar arapa okutacak hoca yok. Fedayi Baba'nn kye imam durmasn nermi, ihtiyar heyeti kabul etmi ve birde oda vermiler. Fedayi Baba yl imamlk yapm, oradan askere gitmi, Askerlikten sonra tekrar imam olmu drt yl imamlk sonunda eyh Ahmet Cemalettin elebi Efendinin, Erzurum Kafkas cephesine gnll Mcahidin alay toplamas sonucu o alaya gnll katlm, subay olarak orduda grev almtr. Gayesi imamlk deil, Deruni Baba'ya hizmet edip himmet almakm. Erzurum'a dndnde Deruni Baba'y bulamam. 1315 y lnda vefat ettiinden yerini olu Hseyin ve Mehmet Efendilere brakm. Fedayi Baba'da ok alam artk burada kalmann nemi kalmad demi kyne ekilmi. Biz burada Deruni Baba'nn iirlerinden bir kan kayda aldk. Tamam elimize gemedi. Cnkleri kaybolmu, dilden dile dolaan iirlerinden bir kan elde edebildik." der. Deruni
dii iiridir. Babann, eyhi

Feyzullah elebi Efendiye kavumas sonunda mealen syle-

490

ALEVi VE BEKTA iiRLER ANTOWJS/

-1Gzn basireti gnlnn arz Gresi gzlerim var imi dostu Zelha Yusuf gibi Hak kavuturdu Gresi gzlerim var imi dostu Gerekler gerei ararda bulur Kii hizmeti ile himmetin alr Hak beni ademde ne dersen olur Gresi gzlerim var imi dostu
Evlad

J, Hakk'n emri ile dosta kavutuk

Muhabbet eyledik candan sevitik imdi bir gerein toruna dtk Gresi gzlerim var imi dostu Her ervahlar ced ve cedden szld ar anasr abat oldu dzld Ademin hakknda ayet yazld Gresi gzlerim var imi dostu

(Deruni) hazinetullah Ademe erifim demedimi Allah Vehinde okunur ba-i bismillfil Gresi gzlerim var imi dostu
Feyzullah elebi, Amasya'da yatan eyh Mehmet Hamdullah elebi Hazreterinin kk kardei Veliyettin elebinin oludur. (1811-1878) yllar arasnda yaad (Bknz. s: 375). Deruni Baba bu zata ok baldr. Feyzullah elebi ldnde, vasiyeti zerine, tacn, kemerini, seccadesini, hrkas ile tesbihini Deruni Baba'ya gndermitir. Bu kantl aklama karsnda Rahmetli Abdulbaki Glpnarl ile Sadeddin Nzhet Ergun'un Derun Abdal hakkndaki grleri geerliliklerini yitirmitir.
ildir.

Deruni, Alevi-Bektai topluluunca sevilen bir ozandr. Ama iirleri derli toplu deOn iki imama ve Ali'ye bal bir ozandr. Syleyii akcdr. Dili, durudur. AleviBektai geleneini srdrr, ancak iire ve tarikata bir yenilik getirmemitir.

-2Gel gn'iil mlkne bir nazar eyle Mahabbet arzeder hallerimiz var Aynicemde bugn ak- yar ile Hakk'a doru gider yollarmz var
Rehberim Muhammed, mridim Ali Hacm Sultan On iki imamlar gl Gnller aynas ah Kzl Deli Okuruz ismini dillerimiz var
Krklar

. Mminin Kabesi gnl evidir Kudret hazinesi Hakk'm yeridir Pirim cansz duvarlar yrtr Balm Sultan gibi ballarmz var

olan akn yolundan anlar Gerekler era sabahtan yanar Bu pir meydandr a olan doyar Susuz kandrr gllerimiz var

Ak

meclisinde Selman iinde Fatma Ana huri glman iinde Aynicemde bu gn devran iinde Derun Abdal gibi kullarmz var

-3Cahili camiye imam etseler Ann ard sra cemaat olmaz Kibirli kimseye tu verseler Anda bir merhamet inayet olmaz Hnerin yok ise meydana kma Kalb evi kabedir bir tan ykma Yalanc deyyusun szne bakma Gsterse keramet efaat olmaz Kovma. muhaneti kovduun yeter Kahraman olur da karnda biter Sz asilzadeye lmden beter Asl bozuklarda namus ar olmaz ingenede bulunan kalburla elek Ayda bed ehre eekte kulak Bir asilzadeye derse dilek Anlar kemu ehli muhannet olmaz

J.

Baznn mecliste dinlenmez sz

hnerde karadr yz Bana vursalar yzbin topuzu Eski adetinden feragat olmaz adam vardr her sze uyar Krn gz grmez kula duyar Merkebe vursalar donanm eer alsan ~giyi yein at olmaz Kimisi dangalak kimisi bengi Merhametli olur yiidin kendi Binde bir bulunur kafann dengi Olur lmaz ile nsiyet olmaz Deruni'nin kalbi misal-i derya Var ise metan alana syle Hasmn kad ise yardmcn Mevt! Andan gayrisine ikayet olmaz
Baz

Meydan-

-4Nasl beyan edem ol safi yari Bir ismin manas cihana smaz Hudud-u vehinde bir nokta bari Sylesem ve lakin lisana smaz

nsan katip olsa derya mrekkep Ne yazar vasfn ne eder hesap Bir harfi erh olmaz yazsan bin kitap Bir Ba'i Bismillah Kur'an'a smaz

(Deruni) nokta'y Ba'ald ismi Miman mnkinat cismi ve resmi lim bir eliftir nokta'da bir mim Bu rumuzu kayip nihana smaz
YARATAN BZ TEKRAR DRLTECEK

kendisini bir nutfeden yarattmz grmedi mi? Buna ramen imdi de bir mcadeleci kesiliverdi" "Kendi yaratln unuttu, 'rm kemikleri kim diriltebilir'diyerek bize misal vermeye kalkt." "De ki: Onlar ilk defa yaratan onlar tekrar diriltecektir. Ve O her eit yaratl bilendir" "O (Allah ki) size yeil aatan ate yapt da imdi siz ondan ate yakmaktasnz." "Gkleri ve yeri yarat.an, onlarn bir benzerini yaratmaya g yetiremez mi? Elbette yetirir. O, her eyi yaratandr. Her eyi bilendir."
(karmzda) apak

"nsan

492 ___ALE..Y.L\!..E BEKTA iiRlERl AN[OlOJiS!_ _ _ _ _ _ _ _ _ __

''Ruhlarn gnn birinde tekrar yaama dnmesi", yukarda mealini okuduunuz Yasin suresinin son ayetlerinde yer alr. zellikle 80. ayette kullanlan "yeil aa" ve "yeil ate" tanmlamalar, Yeniden dirilme olay ile ok yakndan ilgilidir. Dnyadan l50 milyon kn. uzaktaki Gneten gelen enerjinin bir miktar bitkilerce depo edilip yerin al- tnda uzun sre saklanma imkinina sahiptir. Yzyllarca sonra kmr ve petrol olarak, in sanolunun emrine sunulan bu enerji yokolmuyor ve gnn birinde tekrar ilevini bulu yor, yani "diriliyor". Ayn ey neden insan iin szkonusu olmasn? ... Bunlar Tanr'nn gc kapsam iindedir. O'nun gizli hazinelerinde sakldr. nsann bunu bilme yetenei snrldr. nsan usu bunu bilme ve zmleme gcne sahip deildir. Ama merak insan bilinmezin pei sra koturmaktadr. Adm adm birgn bilinmezin rtsn kaldrmak insana nasip olacaktr. nk insan hereyi bilmek iin yaratlmtr. Evrendeki dengenin korunmasnda grev insana der. Dnce insan bilgiye, sezgiye gtrr. insan bilgi yoluyla kurtulua erecektir. Bu nedenle, insan hep kendini amaya alr. Ama yetkin adam, kamil insan olmaktr. nsan toplumsal yaama erdemler, yeni deerler tamak zorundadr. u hi unutulmamaldr ki, her erdem mutlaka sevgi suyunda ykanmaldr. Sevgisiz erdem kurudur, soluu yeterli kmaz. nsann temel konularnn banda kendisi
vardr. Rza

Tevfik bu olguyu

yle iirletirir:

Gel dervi, beri gel, yabana gitme Her ne aryorsan inan sendedir Nefsine beyhude eziyet etme! Kabeyse maksudun, rahman sendedir llerde dolap seraba bakma! Allah Allah, deyip sehaba bakma! Talib-i Hak isen kitaba bakma Okumak bilirsen Kur'an sendedir

AMASYALI FEDA Y BABA

Bu konuda bir kitap hazrlayan Abdullah elebi'ye gre, .Fedayi Baba, Amasya'nn merkez kylerinden Yassal (Ebem) da dnyaya gelmitir. 1855 ylnda dodu, 1940 y lnda 85 yanda iken vefat etti.
Babas Kona olu smail, anas Zehra bac'dr. Ergona Seyyid Bal'nn ikinci olu

Seyit Mustafa soyundan gelmektedir. kesimde olduu iin halk genel olarak yoksuldu. Hayvanclk ve iftilikle Fakir olmasna karn kyde eitime ve renime ok nem verilirdi. Kyde ildeki medreselere renci hazrlayan bir ilkokul vard. evre kylerden dahi okuyabilmek iin gelenler olurdu. Bugn, bu ky okuma-yazma oran en yksek kyler iinde yer almaktadr. Hem Alevi-Bektailiin, hem de er'i ilimlerin retildii bu kyde ok iyi yetimi hocalar bulunuyordu. Fedayi Baba'nm yat Molla Mehmet Efendi, iyi bir eriat a'limi idi. Fedayi Baba'nn asl ad Kona olu Hseyin'dir. Bu ad ona Horasan erlerinden Taova'ya bal Uluky'de yatan Seyid Bali Ergona evlad olmas nedeni ile Kona szcnden gelir. Ky
urarlard. Ozanmz krsal

1934 ylnda kan

Soyad yasas uyarnca Gm soyadm alr.

Ailenin tek

oludur. Bu nedenle, babas Kona olu smail Efendi, onun okumasna ok nem vermi

olan babas, iftilikle uraarak onu okutmak iin varn younu harcad. iyi bir medrese hocas olmasn istiyordu. Ne var ki, Hseyin, evde durmaz, geceleri trbelerde yatard. Bu durumu babasn ok zermi. Ancak smail efendi ylmad ve sonunda onu medreseye gitmeye raz etti. Kk Hseyin artk arkadalar ile birlikte medreseye gitmeye balad. Bu medrese, halen Amasya'dla Kun Kpr banda bulunan ve Trkiye'de bir benzeri olmayan sekizgen olarak yaplm Kapaa medresesidir. tir.
Olunun

Yal

reniminin ikinci ylnda bir gn hoca ders srasnda "Hazreti Muaviye, Hazreti

Peygamberin Sr Katibi idi, ona ok itimat ederdi" diyerek nerde ise Muaviye'yi Hz. peygamberin Ehlibeyt'inden yapnca buna dayanamayan kk Hseyin, "Senin Muaviye'nede, sanada lanet olsun" diyerek, medreseyi terk etmi. Bu olaydan sonra kendini tamamen tasavvuf ilmine vakf hocalara teslim etmi ve bu yolda yetimitir. 85 yllk mr, okumak-yazmak ve seyahatle gemitir. Babasnn vefatndan sonra iftilikle u ram, k aylarnda ky-kasaba gezmitir (Abdullah elebi, Amasyal Fed.ayi Baba

Divam, Amasya 1991, sh: 12).

Abdullah elebi tarafndan Amasya'hFedayi Baba Divan (1991) adl kitapta duru, kolay anlalan bir dili vardr. Halk edebiyatnn btn zelliklerini iirlerinde buluruz. Cokulu ve yaln bir syleyiile tarikatn tm zelliklerini insan boyutlar iinde kalarak sergiler.
toplanmtr. Akc, iirleri,

494

ALEVi VE BEKTAi iiRLERi ANTOWJ/S/

-1-

Adem'dir A'lemin can Yaratan cmle cihan Ali'dir Kutb'un sultan Mnkir imam ikraz etmez Bir mrit Hak grse Pir'in Kurban verir can- serin Knt kenzinin esrarn Bilenler aikar etmez Dnya bir deniz misali Gnl sefine emsali Mritler kaptan ekali Tufana itibar etmez

J.. Dnya ukbann naziresi

Zikrullah kalbin cilas Snmez imann ras Gne nuru sitar etmez zne takat zok et Cmle varln yok et D cihanda yzn ak et Kim(se) amel bergzar etmez Fedayi dervi szne Kulak verme ser ra'zna Hor grnr halk gzne Faziletin inzar etmez

-2Gel ey karde hac olmak dilersen Hakikatte Kabe vehi Ademdir Kll masivay kalpten dilersen Hakikatte Kabe vehi Ademdir Fesemme vehullah buyurdu halik Bu ayet manasn bilmez halayk Bilir bu rmuzu Ehl-i Maayih Hakikatte Kabe vehi Ademdir J, Nedir Beytullahta ihram giyinmek Enindeki esvaplarn soyunmak Maksat kll gnahlardan arnmak Hakikatte Kabe vehi Ademdir Beyti Tavaf edip Zemzemden imek Beytl A'lemiynden Sr'atle gemek Mana hatt stva ilmini semek Hakikatte Kabe vehi Ademdir

Fakihler mescidde Namaz kldrr Arafata mnacaat klmak Cemaati srf kendne uydurur Kurban zecreyleyip Mina'ya gelmek Ahirinde halka yzn dndrr Hakikatte Kabe vehi Ademdir eytan talamak cehalet yenmek Hakikatte Kabe vehi Ademdir Ey Fedayi sen bir mrid bulursun Kabe'nin srrn anlar bilirsin Meramn ol ise hac olursun Hakikatte Klibe vehi Ademdir
kp

ikraz : Bor verme, bor alma -- Knt kenz : Ol emri gizi madeni - Sefine : Gemi - Ekal : Biim - Ukba : te dnya - Nazme : Benzer - Star : Yldz Bergzar: Armagan - Inza : Geiktinne - Zecr : Ce'QJ. - Veh : Yz.

AMASYAU FEDAY/

495

-3Bu ledn ilmine mahir olanlar Yz ondrt sureyi mana'dan okur Vcudun allemel esma bilenler Bist-D Yek vehi havadan okur ilmin atas Her surette ahsn hatt stvas Bist. Het-d huruf adem binas Tefsirini Pa, a, Ja, K!'dan okur
Elif-Um'dr cmle

Ey Fedayi insan cismi Kur'andr Halka mahvi, ariflere ayandr Vehullah ayeti seb-l mesandr Msemasm ilm-i esmadar okur
Ledn ilmi : Gizler bilimi - Bist : 20 - D yek : ki bir - Hest-da : 8 - Hest bihist: Kur'anda ad geen 8 cennet (Huld, Dars-selam, Dar-l karar, Adn, Me'va, Naim, lliyyin, Firdevs) - Pa, Ca, Ja, Ka : Drt kitap - Mahvi : Gizli.

-4Elest hitabndan geldim ikrara Dodum Kal-u Beli Rahman' bildim kr beyatm var Gani Hnkara Vcudum ehrinde iman bildim Kn emriyle cem-i eya var oldu Her ervah huzuru hakka derildi Drt kitap emrine karar verildi ncil-Tevrat-Zebur -Kur'an' bildim

J..

Hdli halk etmeden evvel cihan Bakp can gz ile grdm Sphan Kme bir nida erdi nihan Avazndan ah- Merdan' bildim Maani burcundan dodu tecella M"minler ervah kld tevella Pak edip kalbimi kldm mcella Din zahir olmadan iman bildim

Ey Fedayi Ahmet at eriat Tarikat-Marifet, Kurb-u Hakikat Drt kap krk makam kurdu tamamet Krklarn ceminde irfan bildim

-5bret nazaryla A'leme seyret Tayy-i la mekanda Sphan elenir Pak eyle kalbini varln mahvet Serayi serinde sultan elenir

J, Hak sana can verdi emanet sakla Gerekler nutkunu hak bilip hakla Gferdir ellerin vehini yokla Hakikat evinde brhan elenir
Arifler cihan elekten eler Hicap perdesini ref edip siler Beer hilatm soyunur erler Mahveder cismini canan elenir

Allemel esmann kitabn oku Sureti ademde ara bul hakk Cismini can eyle kalasn baki Vcudun ehrinde iman elenir

496

ALEV/ VE BEKTAi iRi.ER "-NTOWJiSl

Ey Fedayi arayp bul Hak nerde Ne ar'ta var ne Krs'te var ne yerc.~e Ne sadadr ne soldadr ne srda M'minin kalbinde mihman elenir Tayy-i la mekan : Drlp bklmeyen mekfinszlk.

-6Yeri
Tamam noksan

her eyay aradm zmde buldum Her madeni miheng ile snadm Dr ile mercan zmde buldum

gti

J, Bu haktan husule gelen nebatat

Fa'il meful e-car her ne var icad Kul bende-i azad cmle mahlukat Hkmeden sultam zmde buldum Tecella eyledi Nur-i zlcelal Hub-bu Haydar kalbim eyledi seyyar Aynel yakiyn zuhur eder her mahal Taktiri yezdan zmde buldum Ol deryay akn ettike huru Gnl sefinesi rakseder bir ho Eyyam- nevbahar yaz ile k Niram Canan zmde buldum Zahir batn ina eder tavank Drt kap krk makam emr-i meayik Hayr ve er salih amel erayk Din ile iman zmde buldum

Yedi iklim ar keyi hep gezdim Ak'ndan okudum karasn yazdm Allemel-esma'nn manasn szdm Tefsir'i Kur'an- zmde buldum Elif-Um yz drt kitap anas Cihana smaz Bismillah'n manas Muhanuned Mustafa dinin ras Ol fahr-i cihan zmde buldum Yer-gk, ay-gn seyyar Adem hattince Cin vahi tayyer Adem hattince Marip-Mark tayyar adem hattince Ceyhunu umman zmde buldum

Ey Fedayi can gdas Zikrullah

rad iin inzal oldu Yed'ullah Tahkik bildim m'nin kalbi beytullah Halk eden Rahman zmde buldum

-7Muhammed-Ali'nin asln sorarsan Asl' Muhammed'dir banan gelir Eer z kalbinde Hakk' bilirsen Hatice-Fatma ka ile gelir Gzde bir nokta var Ali bilesin Fehmeyleyip kendin Adem olasn lmi cavidandan dersin alasn Hasan'la Hseyin k ile gelir

J.. Sakal Kazm, byk Rza mana sezen

Kirpikleri Zeynel secdeye inen Bumu hem Ba'kr-dr kokuyu alan Yz Ca'fer-dir bilki balkyp duran Yedi hat iinde be ile gelir Muhammed Taki'dir dersimi dzen Az Ali'y-yn Naki auyu szen Hasan-l Askeri di ile gelir

AMASYAIJ FEDAY

497

Dillerde sylenen Mehdi'dir meer M'min olanlarn kalbine doar M'min Mslim O'nun vasfn syler Ah edip didas ya ile gelir

Mnkir mnafk bu srra eremez Aldanr kara'ya fehmie varamaz Hakk' gayb'de bilir kendinde gremez Dolaur camiye bouna gelir

Adem deilmiydi hateml mhr Buna inanmayan mutlaka kafir Fedayi A'lemde Hallak-u Gafur Bu sevda serime counan gelir

-8Vcudun evinde drt kap vardr Biri cennete gider didara M'min olan dest-i safa ekilir Biri cennete gider didara
Asl turaptr

J, mrn f:lak yoluna eyler isen sarf

Yz drt kitap sana oluptur tavaf Onlar hakka vasl olan men aref Biri cennete gider didara
Fask

gferdir madenin Anasrdr mayas bil Ademin Hakk'a giden yz altm caddenin Biri cennete gider didara

amellerden olursan beri Srat kprsnden kalmazsn geri Mride eren Hak didarn gr Biri cennete gider didara Kudret kandilinde balkyan nurlar Vasedip Hak ismin zikreden diller Yarn maher gn Hii eden pir'ler Biri cennete gider didara

Musahip musahibine bir ikrar verse kisi beraberce erkana girse Gene birlik olup bir lokma yese Biri cennete gider didara

Fedayi Ali'nin nurudur bu Hak

Cebrail gkten indirdi bir burak Bunlardr her daim ilme mstehak Biri cennete gider didara

-9Bu ledn ilmini arifler bilir Okur amma anlayamaz nicesi Kaan kim bir kimse ustaz bulur Bil stazdr ilm-i gaip hocas Evvela Eliften balar okutur Cim'i Lam'dan dersin verir aktr Hatt stva yedi ayet bakdr Yirmisekiz harftir ann hecesi

.J.. ar anasr bist-i Het'de oldu zarp

Buna derler Fatiha mml kitap Zahir ba'tn bundan kar her hesap Mecma'y A'lemin ruh derecesi Bu ilmin mahzeni ah- Velayet Yz on drt surenin asl tamamet Altbin altyz altm alt ayet Ahmed'e bah oldu Mi'ra gecesi

498

ALEV/ VE BEiq~}RLERI ANTOLOJiSi

Ey Fedayi bilici Adem nicedir

Kelamullah hatt stva hecedir ciimlesinden yiicedir Manada mteki yiit kocas
Yaratlm

-10Vcudun evini seyran eyledim Grdm ki kafeste bir blbl ter yz altm alt daireden geldim Yanyor ateim klhanm tter Grdm bir deirmen dnyor ark Krk yerde tartarlar verirler nark Herkesin dilinden ektii korku Derse hrmetten zindanda yatar

J..

Grdm bir ejderha yedidir ba Kendi sahtekardr hiyledir ii Kul olsa peine dse bir kii Gtrrde onu bir yerde yutar Ey Fedayi budur szn dorusu Yamalar dkkam iman urusu Yok ise dkkanda Aslan yavrusu Yoktur ticareti herdem pul satar

-11-Bir derdimi bir dermana deimem nk ol derdim var derman iinde Yarem ap Eflatun'a danmam Yareme em veren Lokman iinde Tabibe ne minnet Habib var iken Nutku Kim'urunca ifa verirken B i hicab mirat hakk grrken Esrar var ehli btirhan iinde

J..

Gel tabib Habibi hakka varalm El balayp divanna duralm Cism-i can derdine derman soralm Habib tarif etti irfan iinde Marifet bann meyvesin devr Akl ile matun et fikre kartr Akn kresinde halledip piir Bu cismi can eder canan iinde

Fedayi derdine derman arad Ne Eflatun buldu ne Lokman sordu Derdim ah Hseyin Kerbela derdi ehit olmu yatar al kan iinde Narh(k) : Resmi fiat - Hatt- st va : Ara kesit - Uru : Kt - Herdem : Her an - Bi hicap : Arsz - Mirat : Ayna - Habib : Peygamber - Mrgi : Ku, ark.o. kuu - Huru : Ayaklanma - Mef'ul : Eylemler - Husul : Olan - Kam : Nee - Semavat : Gkler - Enis : Dost, sevgili - Munis : Sevimli, cana yakn hrevi: Manevi dnya - Devr: Topla - Matun: kna et.

AMASYALJ FED.AYl

499

-12-

Firdevs bahesinin nerveste gl Geri ben akm O'nun blbl Grnr gzme Kerbela l Ah Hseyin deyu alar gezerim Gnl Miirg- seyrangaha ktka Kerbel!dan ehitlere baktka
Ilgt lgt

J.

Ar - semavatta grdm nurunu

Akm denler verir varm Ali olu Muha~med'in torunu Ah Hseyin deyu alar gezerim

al kanlan aktka

Ah Hseyin deyu alar gezerim

Feryadi derviin derdi veremdir Cihanda kam ehli olanlar kimdir Enisim Munisim dertliyle gamdr Ah Hseyin deyu alar gezerim -13-

Tabib el ek yarelerim saraman Dermansz bir dettir akn yarcsi Sen bu derdin ilacn bilemen Synmez od durur akn kresi harf be noktadr bu ak denilen Yedi iklim ar kede duyulan ndallahta makbul Kurban saylan mam Hseyin'dir ciger paresi

J.

Kerbel~nn hedas yetmi

Hibiri eylemedi Halikine su M'mine farz oldu Muharrem oru Sabreder su imez. m'min kanas Bu dert bize Kerbeladan mirastr Gam ve elem Ehlllaha hevestir Zeyneb'e toy dn matemi yastr Kan ile boyand Kasm knas

Ey Fedayi akln baa derersen Yedi iklim ar keyi ararsan Adavetin temelini sorarsan Sebeb Muaviye'dir lanet olas
-14-

Bu dnyann bir vefasn grmedim Derdi mihnetiyle ektim kahrn Geti mrm bir murada ermedim Nu ettim felein cam- zehrini Bi vefalar peymanna inandm Mekke'den azm edip Kfe'ye geldim Ayar zme yar olur sandm Ahtn bozup yaladlar mhrn Ne cileler ektim Badat ilinde Sabi sfyan hariciler elinde Cier bryan Kerbelann lnde Gark olup boyladm hicran bahrini

J. Gr neye urad ol kenanclar

ryan develere bindi baclar Yrekten mi kar byle aclar Ald gam Iekeri gnl ehrini ettiler gittiler Yezidler ad olup dn tuttular Yezit ald tabi asay nahrn
Aldlar balar ama

Yetmi

ihvan

ehit

Bu bela mansbn haktan almz Sabr tahammlde karar klmz Rza- bahriyle ehit olmuuz imir lain kesti serim zahnn

500

ALEV VE BEKTA iRLER ANTOL_OJ_l-'-Sl _ __

Fedayi derviem bu hal bamda Bilmem hayal midir yoksa dmde Hala havariler gezer peimde Karar edip artmlar kfrn

-15Mahi Muharremde m'min olanlar Ah Hseyin deyu zar eder alar Yasn ekip bahri umman dalanlar Ah Hseyin deyu zar eder alar
A eydalar figana balar Zar eder iniler da ile talar Deryada balklar havada kular Ah Hseyin deyu zar eder alar

. Yedi iklim kevn- mekan ar ke Cmle alem taacbdr bu ie Deryalar mevc urup gelirler hua Ah Hseyin deyu zar eder alar

Cennette huriler donun soyunur Matem aylar.oda kara giyinir Arta melek feryad edip arur Ah Hseyin deyu zar eder alar

Feryadi'nin ba Hnkara bal Kerbela ateinden cieri dal Muhammed torunu Ali'nin olu Ah Hseyin deyu zar eder alar

-16Resul evladnn kan sald Ey Mevali bugn matem gndr M'minlere hulle donu biildi Muhibbi Ali'nin cennet kandr Ad iin halk eyledi cahimi Mnkirlere nasib etti zakkumu Koyma Yarab havarite hakkm Benim davam Oniki imam kandr
. Her kim bunda AlEvlada irk koar Elli bin yl nar- tuzakta pier Deiir sureti esfele der
Geyindii ilklarn dondur

Kim Ali Evladn can gibi sever Dnyevi-uhravi murada erer Her daim her saat gnle girer Dostun dosta belgzar candr

Der Fedayi bunda lmezden ldn Nzl- sa'y Mehti'yi grdn Hakk bildin Hakka kr getirdin Revnakmz Muhammed'in dinidir

.AMASYAU FEDAYI

501

-17Cennet bann glleri ah imam Hasan-Hseyin Dalda ten blblleri ah imam Hasan-Hseyin
Mustafa'nn sevdii

.J, Bendesin bir yana seer

Kll gnahlardan geer Cennet kaplarn aar ah mam Hasan-Hseyin
mam Zeynel'in atas

Metheyleyip vdiiii Nur-i ~yn-im dedii ah imam Hasan-Hs~yin pareyi Fatma smini zikret unutma Oayrilere kyas etme ah imam Hasan-Hseyin Kutub tahtnda oturan Eyay mevce getren Salih menzile yetren ah imam Hasan-Hseyin Dinimizindir binas Hem emimizin ras
Dil-kainatn ihyas
ah

ceddi pakisi M'minlerin rehnmas

ah mam:Hasan-Hseyin

Ba'kr'n

Cier

mam Cafer din rehberi mam Kazm'a gel beri

Datan

Abu Kevser'i

ah mam Hasan Hseyin

Rza'dr

Horasan ah Hem gariplerin dergah Karni mcrimler penah ah mam Hasan-Hseyin Taki naki brhanmz Asker-Mehdi sultanmz Dinimiz hem imanmz ah mam Hasan-Hseyin Der Feryadi alem beyi
Mahlukatlarn yerei

imam Haan-Hseyin

Yerin ve gn

direi

ah mam Hasan-Hseyin

-18mam Hseyin'e yolun urnrsa

Telli Turnam selam syle ahma Eer bendesinin halin sorarsa Telli Turnam selam syle ahma

Azmeyleyip Kerbelaya varasz Tecellaya inip hattrn sorasz Saf balayp divannda durasz Telli Turnam selam syle ahma

502

ALEVi VE BEKTA/ RLERi ANTOLOJiS _

Badat'ta Musa- Kazm'

ile k eylen anlan bu raz Cmle muhiblerden eylen niyaz efaatinden mahrum etmisin bizi Telli Turnam selam syle ahma

Sdk

grn Ann dahi dergahna yz srn Bir zaman (ah) Necefte elenin durun Telli Turnam selam syle ahma

Oniki imam merkadlarn gresiz Bir bir dergahna yzler sresiz Fedayi'yi Rumda garip diyesiz Telli Turnam selam syle ahma

-19Evvel islaml abad eyleyen

krar Ali, man Ali, Din Ali Peyik Hazretine vahiy syleyen Avaz Ali, Nida Ali, n Ali

J, Her Nebi'ler ile hair olundu

Mahi taban olup dodu dolundu Kande kim arsa anda bulundu Hazr Ali, Nazr Ali, Kan Ali Kul olup kendini saile satan Sim- dinar ile cismini tartan ekip ejderha'y bez gibi yrtan ahin Ali, ahbaz Ali, Han Ali
Kah mucize ile sermaya aan
Maripten aarak Markta doan

Kn dedi a'lemi yoktan var etti Resule mu'cizat tacr vuruttu Zlfekar'la Kabe yolun artt Vurdu Ali, Dkt Ali, Kan Ali Bin bir ksbet ile meydana kan Dev'in parmana bendini takan Hayber kal'asnn burcunu ykan Aslan Ali. Merdan Ali, an Ali

Hem btn a'lemin stne aan Zerre Ali, ule Ali, Gn Ali

Feryadi'ye ilrn te'vil yazdran Hair , neir ne olduun sezdiren ine girip bu kalb gezdiren Akl Ali, Fikir Ali, Can Ali

--20-Ali'dir dinim imanm Men Ali'yi ok severim Ali Haktr yok gmanm Men Ali'yi ok severim Ali dilde Kur'an-mdr Ali Hccet brhanmdr Ali cismimde ca'nmdr Men Ali'yi ok severim
. Ali aklm, Ali fikrim Ali'dir daima krm Ali'dir dilimde zikrim Men Ali'yi ok severim

Ali'dir Savm-Selat'm Ali'dir Hacc' Zekatm Ali'dir cmle Ta'atm Men Ali'yi ok severim

----------------- ------Ali evvel Ali A 'hir Ali Batn Ali Zahir Ali hazr Ali huzur Men Ali'yi ok severim Ali'dir Srr ilahi Cmlenin pt- penah Affeder cmle gnah Men Ali'yi ok severim Ali ah Evliyadr Ali Nur-i Enbiyadr Ali Cenab() Kibriyadr Men Ali'yi ok severim Ali Halik, menem mahluk Ali ahkam Ali buyruk Ali'den gayri kimse yok Men Ali'yi ok severim Ali dnderen devran Ali'dir Hair sultam Ali balar isyan Men Ali'yi ok severim Ali kamu'dan uludur Srr Bektai Velidir Kainatn evvelidir Men Ali'yi ok severim

AMASYAU FEDAYI

503

J.

Ali Leyli Ali nehar Ali'dir mevsimi bahar Bir Ali'dir badi seher Men Ali'yi ok severim Ali'dir tavarik asar Ali'dir sakiyi kevser Ali mabuddur ey psear Men Ali'yi ok severim Ali'dir baRmadan gren Alfir kallblerde duran Ali'dir m.iratlar veren Men Ali'yi ok severim Ali eserler isnatas Cmle M'minler putas Ali'dir Evvel-tesi Men Ali'yi ok severim Gnl ayrlmaz gzelden Hak kavutura ezelden Elest Bezm-i ezelden Men Ali'yi ok severim Ali'dir maksudum hergah Severim Hasbeter lillah Ali'ye akm billah Men Ali'yi ok severim

Ali'dir dertlere merhem Ali'dir bir sahih alem Fedayi et meth-i gulam Men Ali'yi ok severim
Pt- penahi : Ardma snma - Halik : Yaratc - Mahluk: Yaratlan - Hair : Toplama, cemetme, kyamet lleri diriltip mahere karma (Kr. 59. Sure-i Har) - Kainatn evveli : Evrenin ncesi - Leyli Mehar : Gece gndz - Tavark : Tarikatlar, kabileler.

504

ALEVi VE BEKTA IJRLERI ANTOWJiSi

-21Yolcu olan menzilinden kalr m Elveda siz salcakla kalnz Bir dahi kavumak nasib olur mu Elveda siz salcakla kalnz Kul olan kurtulmaz hi ma'sivadan Cmlemize yardm etsin Yaradan Unutman bizleri Hayr Dua'dan Elveda siz salcakla kalnz Ezelden gerekler bir yol kurmular Araypta nasibini bulmular Bu dnyaya gelen ger demiler Elveda siz salcakla kalnz

J.. Helal eylen ni'metiniz ok yedik

Sena edp hakka iiktir eyledik

Ehl-i ayalimizi bizde zledik Elveda siz salcakla kalnz Muhabbet ettiimiz yaren-yoldalar M'min mslim, sadk bac kardalar Ayrla dayanmaz da ile talar Elveda siz salcakla kalnz Can vahdet ilmine eyledik huru Bize muhabbetten ok oldu soru Kavumas ho amma ayrlmas g Elveda siz salcakla kalnz

Fedayi azmedip giresin yola

Hazreti Hzr klavuz ola Ol Mihmanlar seni hanende bula Elveda siz salcakla kalnz

-22Vahidl gaffarn mlkn Benim deyu payalanma Bir gn olur knfeyekn Tedarik gr oyalanma Gvenme bu mlke mala Sonra den zge hala
Deitir atlas ala

J.. Evvel bilip fehmet zn

Fatiha-tl Kitap yzn Nuru Haktr grmez gzn Taatiyle takvalanma Etme zarg hiylebazlk Hem serkelik hem yavuzluk Herkes ile eyle uzluk zn hak et havalanma Ey Fedayi fehmet zatn Srr sensin muhkematn Bilemeszin e cihetin lmi kayp esmalanma

Ssl geyip kbalanma Niin yaratt seni hak Bilesin kendini mutlak Eer oldun ise Saddak Vasi olursun vgalanma

Vahid-l Gaffar: Tanr'nn birlii - lvgalanma: Kibirlenme, ime - Uzluk : Uzlama - Serke : badetle Tanr korkusundan uzaklama.

uyma - Kubalanma: Dikbal, asi - Takvalanma :

eytana

AMASYAU FEDAYI

505

-23Can rahat shhatli beden olunca Yllar aylar gnler tez gelir geer Gnl mbtelasn arar bulunca iddetli italar gz gelir geer Arif olan gayri fikre dalamaz Salim olur zn zulmata salmaz Vahdet bahesinin glleri solmaz Eyyam nevbahar yaz gelir geer
. Ab hayat gl dolar eksilmez Kuvvet ile kudret yay yasslmaz Muhammed Ali_'nin 1g kesilmez Sulb'den sulbe devri baz gelir geer

Mahi taban misli doar dulunun Ayet hadis balar halkn dilin Kimse kesmez er'i ahkam yolunu Dnyada'!] ukbaya iz gelir geer

Ey Fedayi ilmi gayp zuhur~n Gerek anlar bilir gizler zahirin Bilen yoktur kyametin ahirin Rivayet dillerde sz gelir geer

-24Velayet mlknn tahtnda sultan ah Merdan Ali kadim oturur Mrvvet sahibi hkm adilhan Cmle alem hacetini bitirir Vasiyyi peygamber oldur mukarrer Emini varisi Haydar- Kerrar M'minler kalbinde gizli bir esrar Mnaf cehennemde yatrr

J.. Hak emrini teklif etti devrana

Gelmedi kainat asla imkiina Desti kudretin sald cihana Yeri g penesinde gtrr Muhammed Mustafa hakkn ce~li Aliyyel mrteza kabri celfili Srrna erenler buldu kemali Gnden gne kemiUatn artrr

Ey Fedayi cihanda gezme serseri Halk avam mahvelinden ol beri Arayp bul bir mridi rehberi Mride eren zn hakka yetrr

kahr -

Mahitaban : Ayyzl - Yetnnek : Kavuturmak - Kahr- celali : Kzgnln Mptela : Dkn - Haydan Kerrar : Hz. Ali'in lakab - lgi : Soyu Vahid-l Gaffar : Birletiren Tanr, Allah'm sftlarndan - Kubulanma : Kibirlenme - Hakm- adilhan : Adaletli karar - Leyli nehar : Gece-gndz Halik : Yaratan - Pt- penah : nderi - Zerre : Zike - ule : Ik - Savmu selat : Namaz, niyaz - Taat : badet - Hccet : Belge - Burhan : Delil - K1Sbet : Yal gre giysisi - Hair-neir: li, dl - Nda: Ses - Kan: Maden, define - Serseri : Babo, aylak.

506

ALEV/ VE BEKTA iiRLERI ANTOLOJiSi

-25Sana bir nasihat edeyim gnl Sen seni ihlas et eli neylersin Akln bana dereyim gnl Havayi ser esen yeli neylersin Etme kimse ile hergiz kyl- kal Serkelik eyleyip olma ber-u bal Bir tarika sluk eyle menzil al Eri brii giden yolu neylersin

J, Her aya urama geidin yokla

nutkunu hak bilip bakla Aldn esrar cannda sakla Dibi grnmedik gl neylersin Allemel esmann kitabn oku Bu ledn ilmini bilmez kr fakt Blbl olup vahdet banda ak Fena darndaki gl neylersin
Gerein

Ey Fedayi grr gerein gz Erenler seerler syr yz Kendnde baldurur gerein z Arnn verdii bal neylersin

-26-Ba koyup gzn a gel ey didare Bu didarda kavga olmaz, kal olmaz Uydur ileini Hakk'a ho ola Bala bal demekle az bal olmaz imdi rabet oktur yalanc dile Alem arif olmu bakyor hale El oldur ki Hakk'n emrini bile Pir olan kimsede yalan bulunmaz

J, Sarraf isen gevheri bul lali bul

Dertlilere derman veren ah bul Evvel kul ol sonra sultanl bul Kul sultandan doar sultan kul olmaz Veli'ye klarsan biat yap grle eyle gr rabet Fedayi alemde el ok be gayet Her el amma nasib veren el olmaz
Hatr Bektai

. )

Peyk : Ulak, haberci - Mah : Ay - Me'VC : Dalga - irk : Ortak - Sluk : Girme, olu - Allemel-esma : Tanr isimleri sfatlar - Lal : Krmz renkli deerli ta - Ddar : Yz - Revnak : Parlaklk - Nuzl- sa : nen sa - Belgzar : Armaan Nutku : Yarats, doas - Mevali : Kle - Muhib : Talip . Ehlllah : Ehli uzman - Dest Sefa : Mutluluk eli - Trab : Toprak - Gfer .. (eevhe-gevher) : Tz - Balkmak : Parlamak, yanp snmek~ mml kitap : Kitabn ana.fi olan Fatiha suresi.
~::l ~;

< .

HAYRYE BACI
Gerek kimlii, ayrntl yaam yks, eserleri, kiilii ak olarak bilinmeyen Hayriye Bac,19. yzyln ortalarndan 20. yzyln balarna dein yaam bir Bektai kadn ozandr. Yaam hakknda ayrntl bilgi yok. stanbul'lu olduu sylenmektedir.

Muhammed Ali'nin kuluyuz kulu Ta Elest bezminde demiiz b!eli Aslmzdr Hac Bekta-i Veli Gnh-i Naciyiz dnmeyiz geri On iki imamlarn demin grmz Sefine-i Nuh'a biz de binmiiz Muhammed Ali'ye ikrar vermiiz Gruh-i Naciyiz dnmeyiz geri
Atamz Adem'den aldk haberi Yezidlere ektik ti u teberi Ebu Trab dendi bize ezeli Gruh-i Naciyiz dnmeyiz geri

Otuz iki harfin dersin almz Asl- Kur'an biziz nefsi bilmiiz Sadasz kalb kalbe kelam etmiiz Gruh-i Naciyiz dnmeyiz geri bekler Hayriye geday kabul etti recay Din imanmz ielim demi Gruh-i Naciyiz dnmeyiz geri
kr minnet
Babnda

Setine : Gemi - Ebu Turab : Hz. Muhammed bir gn Hz. Ali'yi topraa uzanm ve topra kuaklam olarak grnce bu tabiri kullanr. Ondan sonra Ebu Turap
Hz. Ali'nin lakaplarndan biri olarak anlr - Beli: Evet - Elest bezmi : lslami gizemci gre gre, Tanr kiiliinin znde bulunan gzellikleri sevdii iin kiilik aynasna bakmak suretiyle orada gZelliklerini seyrederek, onlar aynadaki grntye benzer trde boluklara yanstarak evrendeki varlklar biiminde grntlenmelerini salad. Kendisi evreni zndeki gzellikleri sevdii iin yaratt.
(Topran babas)

508

ALEVi VE BEKTAi ilRl.ERi ANTOLOJS

Daha sonra kendi kiiliini sevmeleri, anlamalar iin ruhlar ve insanlar var etti. Yine gizemci gtire gre, Tanr hi bir eyi yoktan var etmemitir. Her ey onun znde vardr. Tanr zndekilerini boluklara yanstmtr. Tanr ruhlar yarattktan, kendi znden kardktan sonra tm ruhlar toplad. Bir meclis olu turdu. Ruhlara "Ben sizin Rabbiniz deil miyim" diye sordu. Ruhlar "Beli (evet) sen bizim Rabbimizsin" dediler. Tanrya biat ettiler. Herey gibi ruhlarda Tanr kiili inin znn bir fkrmas, bir yansmasdr. Her ey gibi ruhlarda eninde sonunda gerek ayrldklar yer olan kaynaa, yani Tanr'ya dneceklerdir. Bunu eski bir tmce ile sylersek, "Her ey aslna rcu eder". Dn Allah'adr. Tanr yoklukta dr, grlemez, varl kudretiyle bilinir. Tanr kendisine gelenin yokluuyla gelmesini ister. Tanr ilk gerektir. znde yalnz kendi olan Tanr'dr. Elini kolunu sallaya sallaya Tanr'ya varlmaz. lkin eriat engelini amak gerekir. Aslnda eriatsz engel tarikattr. Tanr'ya ulamak iin bu engelde alacaktr. Herkesin mezhebi kendine irindir. nsann Tanr ile birlemesidir asl ama. Tarikatte gerekli bir kapdr. Bu yollar hep ileri gidilerek alr, kendinden znden gidilir. Kendinden sylemekte bir engel olarak grlr. zetle gzn amak iin btn kaplar ve makamlar amak gerekir. Tanr evrende ve insanda mevcuttur. Tanr evrenden ve insandan ayr dnlemez. Ancak, gnl gz ile gizler geilerek Tanr grlr - Gruhu Naci : Peygamber tarafndan cennete girecekleri bildirilen bir ksm mslman topluluu. Adlar ve kimler olduklar ke.fin belli deil. Hz. Muhammed'in "mmetim yetmi paraya ayrlacak. Bunlardan ancak bir blm benimle cennete girecektir dedii sylenir. te, temiz, saf ve cennetlik olan bu "blme" "Gruh-u Nac : "Sekin topluluk" ad verilir. Alevi-Bektailer bu topluluun kendileri olduunu belirtirler. Sunni baz yazarlar da bu topluluun ehl-i islam, ehl-i snnet ve/ cemaat olduunu ne srerlerki bu drt ehl-i sunnet ve/ cemaat mezhepleri olan Hanifi, Maliki, Hanbeli ve Safi mezhebine mensup btn mslmanlar iine alrki bu Hz. Muhammed'in tanm kapsamna giremez. nk bu mezhep mensuplarnn says mslman toplulukluun yetmi te birinden ok ok fazladr.

ARFE BACI
20. yzyln yetitirdii Bektai kadn ozanlarndan biridir. Yaam, gerek kimlii, lm tarihi ve eserleri hakknda ayrntl bilgi yok. Sadeddin Nzhet Ergun'a gre: "1868'de Rahva'da domutur. Babas Tccar. Arif Efendi ile 1877'de stanbul'a gelmitir."
Aa'dr.

ivicizade Mustafa

Karyad dergahn ettik ziyaret Cemalini grdk Hafz Baba'nn Ol gzel canlarla srdk mahabbet Cemfilini grdk Hafz Baba'nm

Ol demde ald bir ali meydan ekilip glbangler srld eridi.o Cmlemiz olmuuz hsnne hayran Cemalini grdk Hafz Baba'nn Cmlemizi mest-i mdam eyledi Gitti kesret kudret dili syledi Kendimiz unuttuk bizi neyledi Cemalini grdk Hafz Baba'nn

Arife gel kaldr gzn perdesi:n

cemalini sen de gresin Byle bir mridin halin bilesin Cemalini grdk Hafz Baba'nm HAYVANLARLA
KONUMAK
Hakkn

Sleyman, (babas) Davud'a varis oldu. (Peygamber oldu). Ve dedi ki: "Ey insanlar bize mantk-attayr (kularn dili ve ne ie yaradklar) retildi." "Bir de Sleyman iin cinlerden, insanlardan ve kulardan ordular toparland. Btn bunlar (Sleyman tarafn dan) sevk ve idare ediliyorlard."
Yukarda aklamalarn verdiimiz Nemi suresinin ayetlerinde grld gibi Hz. Sleyman, kularla ve karncalarla konumakta ve onlara dilediini yaptrabilmekteydi.

Bir baka deyile, kutan anlama ve dan Sleyman Peygambere verilmiti.

onlar

ynetip ynlendirme gc, Allah tarafn

510

ALEVi VE BEKTA} iiRLER ANTOWJ/Si

-------

Bugn yunus balklarnn, balinalarn ve arlarn kendi aralarnda, yine kendilerine zg bir dil kullanarak anlatklar ortaya kmtr. Bilim adamlar, son yllarda zellikle yunuslar arasndaki konumalarn ne anlama geldii yolunda nemli ipular elde etmi lerdir. Btn bu almalar, gnn birinde, yeryzndeki teki canllarn dilini anlamak iin de szkonusu olabilir.
Kur'an'n yakn gemie

olduunu

kadar insana zg sanlan dil'in, hayvanlar aleminde de var 1400 yl nce ortaya koymas, mucize deil de nedir! kutsal Hind metinleridir. Bunlardan birinde
yle

Ulpanadlar

der:

Atman'a "Bize iinde barnp yemek yiyebilebir ev ver" derler. Onlara, nce, bir boa gnderilir; yeterli bulunmaynca bir at gnderilir; yine yeterli bulunmaz, bu sefer bir insan gnderilir. Tanrlar insan beenir. nk O, baarl bir yaratltr. Atman, tanrlara "imdi hepiniz kendi evinize (barnagnza) gidiriz" der. Ate, konuma haline gelir ve azm iine girer; rzgar, nefes haline gelir ve burun deliklerinin iine girer. Gne grme haline gelir ve gzlere girer; Gk ilkeleri, iitme organ haline gelir ve kulaklarn iine girer; Otlar ve aalar, salar haline gelir ve derinin iine girer. Ay, dnce haline gelir ve yrein iine girer. lm, soluun verilmesi haline gelir ve gbein iine girer. Sular, tohumlar haline gelir ve tenasl uzvunun iine girer.
ceimiz

Dnyann tanrlar, yaratldklarnda,

bir toprak testi toprakta, dalga suda ya da bilezik altnda zlrse, evren de iimde zlecektir. Ben grkemliyim! Bana sayg duyulmaldr!". "Evrenin efendisi olan efsanevi yaratc artk nemini yitirir. Sadece zneyi efendisi olan efsanevi yarqtc artk nemini yitirir. Sadece zneyi kendi .mahiyetinin derinliine bakmaya zar/ayan ie dnme sayesinde onlar, deiken st ste ylmalarn deimez kaynana rastlad o s nra ular. Byle bir ie bakq sonunda, uurun snrn amasna yol at, br cevherin her yerde hazr ve nav.r olan ezeli temeline gmld ve ebedi hale geldii bir baarya ulalr. Bu ezeli temel (dip) Benlik'tir (Atman), O, deimez varln son, ebedi ve besleyen kaynadr.... Bilge kii boyun eerek ve Tanrlar' verek deil, tersine, sadece z benliini bilmekle dnyevi olaylarn oyununa kendini kaptrmaktan kurtulur ve gerek sebebinin bilgisine ular." (Heinrich Zimmer, Hind Felsefesi s. 23, 25).

"Nasl ki

CELAL (CELAL BABA) (1845 - 1915)

Ondokuzuncu yzyln ortalaryla 20. yzyln balarndla yaamtr. Yaam hakbilgi yok. Bir Bektai ozan olduu iirlerinden anlalyor. 1915 ylnda ld belirlenmitir. Bayburtludur. renimini medre~ede yapt. Aruz ve hece lle~le ~~~ili. .
knda ayrntl

ok sknt ektii, yoksullluktan Tanr'ya haa haa gcendii, ancak salkl, derin, gereki gzlemlerinin bulunduu, hicivde usta olduu grlr. syan kz gnlndandr, bu trn en gzel rneklerini vermitir. Bayburt'lu Zihni'nin etkileri grlr. Tasavvufi konularn yan sra lm, gurbet, mutsuzluk, yurt zlemi gibi konular da iledi, iirlerinde temiz ve duru bir dil, cokulu bir duyarllk egemendir. evresindeki kiilere ve olaylara ynelttii talama larnda da dil ve ierik gzeldir. inceliklerini, Tanr'ya serzenilerde bulunmann tipik rneklerini, Tanr'ya ,sevgili, saygl serzenite bulunmay ancak, yine de umutsuzlua dmemeyi direnmeyi, onurlu savam en gzel ynleriyle Celal Baba'nn iirlerinde grmekteyiz.
darlmay
Eletirinin

Yaamnda

Baz iirlerinde,

--1Ev bark edinmek iin tenli merei Dzp komu idin tepir elei u kavgadan yaptn tecir terei Divan- Bariye yadigar gtr Elinle rdn pr an Kaban eylediin kelem ban u kabal bitiin sa oran Al ulu Tanr'ya bergzar gtr Yetim gmleini diken ineyi Her gn yal verdiin topal inei Ayran topladn u ak klei Maher ynana sakla sar gtr

kot arpa kot avdar ekerdim Kesmik ekmeine hasret ekerdim Nametlere a merde ekerdim Szn tekrar et iftihar gtr
Ele ksmet balsa bize pay tat Yokluktan derdimiz deryalar at Alkla urnmak hayli savat ektiin mihnetten ah zar gtr
Yetmi kalm idin emzik tavnda Gamla karde idin genlik anda Bir gl yeertmedin vuslat banda Gnl yarasn beraber gtr

De ki Kadir Mevlam bize ilime Dnya'da szlayan yaray deme Celfili Baba' dan sorma syleme Bu dertli obandan bir selam gtr

512

ALEV VE BEKTAi iRLER/ ANTOLOJSi

-2Blbl-i nazn gazelim Ya hO diyen put perestim Kafir-i asl u ezelim Ya hu diyen put perestim Dnya gencine karmam Her stada sz danmam Namaz ehliyle konumam Ya hU diyen put perestim

.J.. Bu peri peker damanm

Arz-

m.anend-i revanm Ne dinim var ne imanm Ya hU diyen put perestim

Ben Celili nazm-i glzar Blbl glzar ire glzar Ne Allah'm ne Nbm var Ya hu diyen put perestim

-3BATAKI DESTANI Gene bir serencam yadigarm var Dayan bu kssaya kara batak Haram- perdede bergzarm var Her mecliste benden ara batak
Batakn hallarn bana sor Bir fincan kahveden eder anafor Doksan dokuz pota ile yanar Veresiye tacirlere batak

.J.. El malyla oldun zifaf- gerdek

Verip kurtulsana stsz pezevenk Nerde grr isen bir ulu demek At kovarsn o pazara batak
Diinde bayramda giyinir ak Veresiye alm gene bu mal Ali'nin klah Veli'nin al Emanettir srme yere batak

Kahveci bir kahve tartar be tartar Ocakta ge olur mangalda kotar Benlik etme tiryakidir gt atar Alup serper drt divara batak Kimsede be kuru grse yanar Uyuz itler gibi alr kapr Ver deyince basar ifte tepiir Atar imann nara batak Gnde bir kavgas Kerbelfts var Cebeli billah'ta bir tarlas var Krkdokuz borluya havalesi var Bari insaf bu ne para batak
phelidir bataknn iman

Erzincan'l

der ki geldin oturdun gtrdn Gaydalk alal beni batydn te bahm aypalaya batak
Gaypttn gypttn aldn

Erzurum'lu der ki dada gelirh Aldhsa veririh gene alrh Biz bu gece ezemcilde kalrh Dolana bir hana gire batak Laz ise der ona Mamet duralm Kardaluumuzdur mhlet verelim Vermez ise hesabm krelirn Pelgi kazanada vere batak Acemse der ele hardan gelpsn Gelip menim z metam alupsun Ele her tarafn ak kalupsun rein dizinde kala batak

gzne verir saman gne dedii bulur harman Yeni dte helal Ura batak

Arpann

Eer

Ermeniyse sylerdi foh di

J, Okudum vasfn ektim beyaza

Datsnlar ekki irvan iraz'a

nci gdas koran dos gurus kokti

darasta yine kirohti Murit kunim urkitara batak

Eer

Tzazc

para verse pein kiraza Tvbe eker yetmi kere batak

Nasl aldn ise getir ver an Sana derim ey bektam zran Gbein keseni hllk koyan Veririm mezada sonra batak

Atm

Rum ise der gamidi bibas

bende gurusun zomadi bias

Verme.s paralar gamidi manas Gidiyorsun gene nere batak Ekser bataklar dilbaz olurlar Tab- emaz ba daz daz olurlar Kaddi ktah em-i apraz olurlar Namn insin skdar'a batak

Uzatma Celili serencam oktur Mahere kalrsa semti bozuktur Kanlya mrvvet borluya yoktur Ara bul bana are batak

-4Ah elinden yand cesette canm Bu ne derttir buna bir el katan yok Hicran oku dedi dkld kanm Zevrakmz ak glne atan yok geer gnm akl karal tirmiim han bakl maral Yad avc elinden gitti yaral Tezmi dadan daa varp tutan yok
Kat

J, ahin pervaz edip kt elimden

belimden gzmden aksa Frat dilimden Elin elmas tutsa alp satan yok
ad

hret Zlfkar dt

soldu mor menevem hem bahebarm Bayku tek viranda nale-i zarm Vcudumda yz altm damarm Uyand kan alar durup yatan yok

Snmez Celali'nin bu ak atei ekilmez badesi kaynamaz a Mahmut gelmez elde deildir ba Benim ile gam ykn eken yok

-5akndan divane oldum gzlerim akyor hocam Erenler ahndan bir name aldm Dilim ezber etmi okuyor hocam

Bir peri

J, ndim seyreledim rem dzleri

Kudretinden snnelenmi gzleri bir blk huri kzlar briimden hal dokuyor hocam
Oturmu

alad

Pir destinden nu eyledim bu ab Anda almt akn kitab Yean yean sor ki verem cevab Bugn gam kervann kalkyor hocam

Bir yere cem olmu krklar erenler Her bakta Ar Krsi grenler Devasz dertlere derman verenler Her biri bir derse bakyor hocam

514

ALEV/ VE BEKTA/ RLER ANTOLOJiSi

Yakt

Celali'yi bu akn nar piri

Sa bata durmutu krklarn

lerinde grdm Horasan eri

Hu ekende canlar yakyor hocan

-6Gm kaldrdm yurttan

Gelen
alar geen alar

J.. N'eyleyim glende gl

Meneke

Elbet bir devasz dertten Dolan alar bir zaman alar TeIIi turnam kalkt lden Yeil bal sunam glden Kuzusun alsalar elden Hayvan iken ceylan alar

susam slimblii Uurdum elden blbl Onui'n gzler kan alar

Hani benim nehcivanm Canandan ayrld canm lik damar eker kanm Aman Allah aman alar Celali blbln zAn Bizi alatma her bar
Hafzn hfz tekrar Durmu

Hakk'a divan alar

Hu: Allah- Nar: Ate - Hfz : Koruma, bellek- Nehcivan : Yeni diri gzel, Zar : Yas - Her bar : Her zaman - Pervaz : Dnerek uma - TabM ernaz : Saldrgan tabiatl - rem : Cennet - Devasz : Umarsz, aresiz - Suna : Erkek rdek - Ceylan : Ahu - Glen : Gill bahesi - Hafzn hfz tekrar : Ezbericinin ezberlediini yinelemesi.

AR EREF
Ondokuzuncu yzyln ilk yanlarndan, yirminci yzyln ilk yarsna erimi bir byk ozan. Bektailii dile getiren iirleri pek az. Daha ok hicivci (yergi ozam) olarak tannr. 1847 ylnda Manisa ilinin Krkaa ilesine bal, Gelenbe bucanda domutur. Usuli oullarndan Hafz Mustafa Efendi'nin oludur; Medrese eitimi grm, bir ok ilede Kaymakamlk ve malmdrl yapmtr. 1912 ylnda lmtr. Asl ad, Mehmet Ereftir. Yergileri yznden bir yl hapis yatt; gz altnda tutuldu Tarikatla ilikisini deerli aratrc Turgut Koca kitabnda yle anlatr: Aziz'in rehberliiyle, Ruhi Bey Baba'dan el gece Tevfik Nevzat ve Bakczade Hakk Beyler de Ruhi Baba'dan el almtr" (T. Koca). Hicivlerini daha ok toplumsal konulara yneltti. Yolsuzluklarn zerine ekinmeden gitti. Deccal, stimdat, ah ve Padiah, Hasbhal yahut Eref ve Kemal, ran'da Yangn Var, air Erefin Klliyat adl eserleri vardr.
alp, Bektai tarikatna girmitir. Ayn
Ayrca.

"air Eref, Meydanc dervii sttemen

Hilmi

Yceba "air Eref Hayat

ve iirleri"

adl

bir yaptta

iirlerini, yaam

yksn ve

fkralarn toplayp yaynlamtr

-1-

Bu gnl ehrini seyran ederken Dedi srrn bana seyran iinde

Derde dtm diye derman ararsn Aklar dert arar derman iinde Mihneti rahat bil rahat arama Rahat m bulunur zindan iinde
ip akn meyin yle mest ol kim Divane desinler yaran iinde

.J, Bu ak meydandr burda ar olmaz

Ban

tav ile cukan iinde

Dervilere kar dervi ola gr Ne cevherler vardr ol kan iinde

Cann feda eyle dostun yoluna Bulursun canan ol can iinde

A gzn (Eref) hakk zikr eyle Feizkuruni dedi Kur'an iinde

Cukan : Nehir, su kayna - Feizkuruni : Beni ann anlamnda bir ayet balangc - Zikreyle : Syle, tekrar et - Ar : Utanma - Mest : Sarho - Yaran : Dost.

516

ALEVi VE BEKTA/ IJRLERi ANTOWJISI

-2Dilimde nur-u iman hubb-i Evlad- Ali'dendir Benim tevhidi tasdikim dem-i kalubelidendir Ne akilden medet-hahm ne maksudum delidendir Niyaz- derdimendanem Hseyn ibn-i Ali'dendir midim Hazret-i Hnklir Bekta-i Veli'dendir Ulhiyyet iyandr alem-i sudrada ukbada Cemaliyle celali ru nmadr cmle eyada Bana bestir muhabbet Ehl-i Beyte dar- dnyada Niyaz- derdimendanem Hseyn ibn-i Ali'dendir midim Hazret-i Hnkar Bekta-i Veli'dendir
Beer

bir acz-i mutlaktr ne rtbe uba baladan Gerektir resm-i tazimi edep alaya ednadan efaat isterim bilvasta Mahbub-i Mevla'dan Niyaz- derdimendanem Hseyn ibn-i Ali'dendir midim Hazret-i Hnkar Bekta-i Veli'dendir Cihanda tan' adadan melamiyyuna pervane Azab- nardan korkar m dikkat eyle pervane Soyundum evk-i zikrullah ile girdim bu meydane Niyaz- derdimendanem Hseyn ibn-i Ali'dendir midim Hazret-i Hnkar Bekta-i Veli'dendir Geip bab- kanaattan niyaz nabeca etmem Muaccizler gibi her bir eazmdan rica etmem Sndm bunlara bir baka bab- iltica etmem Niyaz- derdimendanem Hseyn ibn-i Ali'dendir midim Hazret-i Hnkar Bekta-i Veli'dendir Kibar Evliya'nn her birinde gere himmet var Onunn hepsine kalbimde bir trl muhabbet var Velakin bakaya arz- hal etmekte ne klfet var Niyaz- derdimendanem Hseyn ibn-i Ali'dendir midim Hazret-i Hnkar Bekta-i Veli'dendir Koyup ta Malik'l Mlki Mulukn babna varmam Kavidir itikadm bir kl beyhude krk yaramam Hlasa Erefa her bir veliyyullaha yalvarmam Niyaz- derdimendanem Hseyn ibn-i Ali'dendir midim Hazret-i Hnkar Bekta-i Veli'dendir

AR EREF

511

Hubb-i evlad Ali : Ali ocuklarnn katksz sevgisi - yan : Apak Derdimendane: Dertli gibi-Medethab: Yardm istemek - Bala: Yukar, yksek - Bilvasta : Vastal, arac kullanarak - Acz-i mudak : Katiksz aciz - Sura : Kk - Ru nma : Yzn gsterme - Bes : Yeter, yetiir - Mahbub-i Mevla : Tanr'nn sevgilisi - Tan' ada : Dman tarafndan talanma, knanma Muacciz: Usandran -Eazm: Kodamanlar- Kibar- Evliyaullah: Tanr dostlarnn en bykleri Malik'l mlk : Mlkn sahibi, Tanr - Mluk : Hkmdar, malik - ltica : Snmak.

-3-

Bende-i Al-i Aba yani bizim Ruhi Baba Eyledi milk-i fenadan bezm-i ukbaya sefer Meyve-i ba" zerafetti vcud-u ekmeli Alem-i irfan serapa etse ayandr keder Onda hatmolmu tevekkl onda bitmiti gna Dest-i gayretten kuanmd meyannda kemer Merd-i meydan- tarikatt muhibb-i Ehl-i Beyt Sohbeti ehl-i dile olmu idi ehd eker Byle zat binde bir grmez tarik-i nazenin Gkteki bir milyon sene devreylese ems kamer Esti sndrd era- mrn bad- ecel Gitti pr ne'e huzurullaha ol er olu er Ya Ali geldim deyu kt kenar- kevsere Dest-i Hayder'den peyapey cam- kevser nu eder
Erefa suzili

bir mersiye yazmak far~-iken Ah istile-y gam yazdrd byle muhtasar

Sahib-i Esna aer geldi dedi tarihini Ruh-u Ruhi eyledi Firdevs-i Alay mekar

Bende : Kul - Milk-i fena : Yalan dnya - Bezm-i ukba : br dnya, ahret Ekmel : Mkemmel, kusursuz. olgun - Serapa : Batan ayaga, bsbtn ayandr : Uygundur, deer - Dest-i gayret : Gayret eli - Meyan : Bel - ehd eker : Bal gibi tatl - Tarik-i nazzenin : Nazl tarikat, Bektailik - Bad- ecel : Ecel rzgar - Suzili : Yakc - Muhtasar : Ksa -Esna aer : On iki imam.

518

ALEVi VE BEKTAi J1RURI ANTO:;..;;l;;;.;;:O.c=.'J:::::S-=-1_ _ _ _ _ _ _ _ _ __

SEME DRTLKLER
-l Besmele gu eyliyen eytan gibi Korlmyorsun Hot! dese bir ecnebi Padiahm yle alaksn ki sen zzet-i nefsin Arap zzet gibi -2Hazreti Erefi hicvetmek iin Gvenir bazs bilmem nesine Mtecavizleri kambur ederim Yumruu akederek sinesine

-3Kuyruuyla kree okamad

-4-

Ah kim olmad ksmet lmek Biz zrt kullarna dnyada Demek Allah daha ok ektirecek

Kabrimi kimse ziyaret etmesin Allah'n Gelmesin reddeylerim billahi z kardeimi Gzlerim ebna-yi ademden yle yld kim stemem ben fatiha, tek almasnlar tam

-5Etmedim mrmde kizbi ihtiyar Doruyu syler gezer bir airim Bir gzel mazmun bulunca Erefa Kendimi hicveylemezsem kafirim

- 6Hastahk m bendeki, sevki tabii mi nedir? Eylerim her nherde grsem nuru, nfu' itiraz Emri hakla seyredince tarz taksimatn Etmeseydim u cenneti alaya bari itiraz

-7gurbet deilken dar- dnya, dar- ukbada sevmemekte affolunmaz bir hatamz vardr Dnsek biz lmden korkmamak lazm gelir zira Yerin altnda stnden ziyade akrabamz var
Memat Bi.e

-8Padiahm bir drahta dnd kim gya vatan Daima bir baltadan bir ah hali kalmyor Gam deil amma bu mlkn byle elden kmas Git gide zulmetmee elde ahali kalmyor

-9alemde garbiyunla arkyun hepsinin gya ki nOru mal olmutur Ziraat marifet, san'at. saadet imde onlarda Cehalet, meskenet, zillet. rezalet bizde kalmtr.
Gneten Nasl zt olmasn

-10yelpaze olur at~ine Ehli namusu yakar hkm zaman Nerede varsa bir p .. tla p ... k, Nefes aldka ahr rtbe, nian
Ah'

ah'lar yelpaze gibi ateini krker, Namuslu insanlar zamann hkm yakar, Ancak, nerde bir p ... ve p .... k varsa Nefes aldka rtbe ve nian alr, terfi eder.)
-11kesrete mebusanmzdar fazladr, Etmeyiniz imaz ile aldrmamazlk, aldrn, Oynamaz bir ipte bincanbaz, rezalet kmasn, Millete kafsiniz, siz ekiyay kaldnn.
Ekya

(ektii

milletvekilinden fazladr Ayptr, aldrmazlk etmeyin, aldrn Bir ipte bin cambaz oynamaz, razelet kmasn Millete siz yetersiniz, ekiyay kaldrn.)

(Ekya sayca

LGL KAVRAMLAR 1 Temizlenmek: mam'a uymak ve btn dier mezheplerin grlerinden

syrlmaktr.

2 Oru:

Srr aklamaktan kanmaktr. (kaps),

3 - Kabe: nebi; bab

Ali; Safa, nebi; Merve, Ali'dir.

Batni

4 Dini emirler:
renenden,

Batn

ilimleri bilmeyen cahillerin grevleri. ..

ilimleri

dini emirler der.

S Hz. Nuh'un tufan: Snnet'e tabi olanlarn.ahiri ilimde boulmasdr.

7 Hz. Musa'nm asas: Odun paras
deil,

onun delilidir.

8 - Denizin ikiye ayrlmas: Hz. Musa 'nn ilminin bli.inmesidir. Deniz; alemdir. Bulut, Hz.
Musa'nn

tayin ettii

imamdr.

EDBHARAB (1853- 1917)

Ondokuzuncu yzyln sonlarnda ve yirminci yzyln balarnda yaam byk bir Ahmed Edib'dir. On yedi yanda, Mehmed Ali Hilmi Baba'dan el alarak, tarikata girmitir. Deniz Levazm Binbal grevinde bulunmutur. 1917 y
Bektai ozandr. Asl ad

lnda lmtr.

Edip Harabi yalnz Bektailii ilgilendiren iirler Y!!Zmam, din di konularla ilgili iirler de sylemitir. Aslnda Harabi tam anlamyla iir yazmaz, iir sylerdi. Bir ok iir lerini doalama yoluyla, yani hi bir hazrla gerek duymadan, hemen annda sylerdi. Bu hususta byk bir yetenee sahipti. Harabi onun ikinci Mahlasdr. nceleri Edib mahlasyla iirler yazm, sonra da Harabi adn kullanmtr. iirleri her zaman aratr, inceleme konusu olabilecek durumdadr. Bektai nefeslerinde yeni bir r amtr. stanbul Konservatuvar tarafndan yaynlanan "Bektai Nefesleri" adl kitapta: "cazetname almadan, Babalk yapt iin, Bektailer tarafndan hi sevilmezdi. Hatta Bektai tekkelerine gidemez kabul edilmezdi. Daha ok, Bektai olmayan rind kimselerle ve ozanlarla dp kalkard" deniliyor. Turgut Koca'nn
"Perian Bektai

Nefesleri ve airleri isimli

kitabnda yazdna gre:

olan ve

Karyad

Baba ile Mehmed Ali Hilmi Baba'nn, rekabet olaylar dnemini yaam Baba dergah yaranndan Nunllah dervi, icazet olaym, yl~ anlatr;

"Harabi Baba Trbedar Mehmed Baba'dan icazetli idi. Harabi, Perian Baba oladestekliyen ve hakl bulanlardan olduu iin, Mehmed Ali Baba'nn yaran tarafndan sevilmez, hakknda bir ok yalan szler sylerlerdi..."
ynda, Perian Baba'y

Bu konuyu nadiye tekkesi eyhi Yusuf Fahir Baba yle anlatr; "Nurullah dervi
hakldr. zlerek sylerim ki; o dnemde ok kt eyler olmutur. Ben Mehmed Ali

Baba'dan el aldm halde, srf taraftarlk yapmak iin Harabi'ye iftira edemem .. " demiti. Bu gerekler gz nne alnrsa, Konservatuarn "Bektai Nefesleri" birinci kitabnn 153'nc sayfasndaki bilgiler, yalnz bir zan ve sylentiden teye gemez. ayet Harabi, icazetsiz bir Baba olsayd, Filozof Rza Tevfik gibi, bir bilim adam, asla Harabi'den el almaz, slk grmezdi. Filozof Rza Tevfik'in "Serab- mrm" adndaki iir kitabnda Harabi'yi ven bir nefesi vardr. Bununla birlikte Harabi'nin Emin Haki, hsan Mahvi, Kesriyeli Sdk ile stanbul'un tannm arif ve zarifleri, her zaman sohbetlerinin takipisi idiler.
Yazd

bir ok iir "Saadet gezetesi" nde yaynlanmt.

522

ALEVi VE BEKTAi RLER ANTOLOJiS

hsan Mahvi'nin, skdar Selimaa ktphanesine balad kitap, Harabi'nin di-

bir divan msveddesidir. Harabi, salnda bu msveddelerden ayr, btn nefesleri, son dzenlemelerini de yaptktan sonra, harf srasna gre dizmiti. Ne yazk ki bu divan zmir'de baskya verilmeye hazrlanrken, her ne sebebtense, kaybolmu veya yok edilmiti. imdi Harabi Divan diye elimizde yalnz iirlerinin msveddeleri kald. Bu msvedde divann Bektailii ilgilendiren nefesleri kitap olarak, zmir'li Hseyin Hsn Erdikut Baba ve Sefer Aytekin tarafndan Harabi adyla baslm ve yaynlanmtr" (a. g. e. sh: 665).
beendii

van deil,

zetle, kendi e yazsyla 600 sayfalk bir divan dzenleyen Edip Harabi son yzyln en rahat, en ok iir yazan Bektai ozandr. Yalnz nefesler, kalenderiler yazmakla kalmam, divan iirinin btn biimlerini de denemitir. iirlerinin nitelik ve ierik olarak belli bir dzeyin stnde olduu sylenemez. Ama icazetname almadan babalk yapmaya kalkt iin Bektailerce sevilmemekle birlikte iirleri dillerden dmemi, hele bestelenmi olan u nefesi:

Kat' u nun hitab izhar olmadan Biz bu kainatm ibtidasyz

btn tekkelerde sylenmitir, halen sevilen bir nefesidir.
Divan baslmad. Baz iirlerinde

Zehra ve Ltfiya mahlaslarn da kullanmtr.

Bahriye birlik katibi olan Harabi mrn stanbul ve Rumeli'de geirmitir. 17 yagiren Harabi dnyadan g yl olan 1917'ye kadar bu yolun sadk bir hendesi ve ylmaz bir savas olmutur.
nda Bektailie

Tasavvufla tasavvuf stadlarnm eserleri ile yakndan ilgilenmi, hece ve aruzla yazveya irticalen syledii deyilerle koca bir divan meydana getirmitir. Yunus'un sevgi ve birlik duygusuna, Nesimi'nin sertliine, Kaygusuz'un hiciv ve istihzasna, Pir Sultan'n cesaretine bu divandaki deyilerde bol bol rastlamak mmkn.
d

Edip Harabi, tasavvuf konularnda olduu kadar hiciv alannda da usta ve tecrbeli bir airdir. Hicivlerini kime ynelttiini belirttii iin onu coturan ve kzdran olaylar saptamak mmkndr. "Harabi" isimli
kitabnda

Sefer Aytekin ise:

"Harabi'nin kendi el yazs ile meydana getirdii divan 570 sayfadr. Bu divan inceleyen Nejat An arkadamz yle yazyor: "Edip Harabi Divan stanbul'da Sleymaniye ktphanesinde, hsan Mahfi kitaplar arasnda 98 numarada kaytl bir yazmadr. iirlerin yazl olduu defter arada bir sayfalar baka renkte olan, ilk otuz sayfas d kenarndan fare yeniine uram, kaln bir defterdir. iirler gelii gzel bir sra ile yazlmtr" demektedir (a. g. e. sh: 135).
deerli,

Harabi insan kiiliinin, Tanr znden fkrm bir gzellik olduu iin her yerde kutsal, nemli ve saygn olduunu, eilmesinin, bklmesinin, srnmesinin, d-

-------,-------------------------='-"~'-'--'-'-'-

HARAB

523

onurlu yaam ekli dnda, hereyin insana ve kiiliine leke sreceini, kiiliin ktlklerden ve irkinliklerden korunmasnn zorunlu bulunduunu, her in sann tam bir yetkinlie ve olgunlua erimesi gerektiini kimi yumak, kimi sert, kimi alayc bir anlatmla iaret ederek vurgularken insann zndeki _Tanr'y sergiler.
RLERNDEN RNEKLER
-1-

nlemeyeceini,

Zhd riya ile olan ibadet Hatadr Hazret-i Settar'e karu Byle namaz ile olamaz mmet Hi kimse Ahmed-i Muhtar'e kar
Tarikatsiz m'min olamaz kimse

J, Allah gzlerine ekmi bir perde

Yok dersf!' Allah' gkte ve yerde Gsterelim gel de gr Hakk' nerde Secde eyleyesin didare karu Epsem ol Harabi sen nasl ersin Halli mkl byle szler sylersin ctinab et belki hata eylersin Hayder-i Kerrar'e Hnkar'e kar
tinap : ekinme -

Nur-u nbvvetle dolamaz kimse Peygamber'i bulamaz kimse Yatup kalkmak ile divare kar
Hakk'

Zh : riya : ki yzllk ve yobadk -

Epsem : Susma. .

-2KM u nun kitab izhar olmadan Biz bu kainatn ibtidasyz Kimseler vasl- didar olmadan
Biz kiib--e kavseyn'in ev
Yo
ednasyz

J, Bize "peder" dedi tf1-i Mesiha

"Rabbi ernu" diye ard Musa "Len terani" diyen biz idik sana
Biz Tur-
Sina'nn tecellasyz

iken Adem'le Havva alemde

Hak ile hakk idik srr- mphemde Bir gece misafir kaldk Meyern'de Hazret-i sa'nn z baba'>yz

"Knt kenz" smnm olduk agah Ayn'el yakin bildik cemalullah Ey hoca bizdedir srr- ilahi Biz, Hac Bekta'n fukarasyz

Zahida anmz "inna fetehna" Harabi kernter'i serseri sanma Br kh krk yaran kamiliz amma Pir Balm Sultan'n budalasyz

524

ALEVi VE BEKTA iRU:;_R ANTOLOJiSi

--3Hayder-i Kerrar'a canm fedadr nki kendileri ah- veladr Baz mfsidlerin sz hebadr Sylyorlar haa Allah Ali'dir Hakk.'a bunlar agah deildir Hakk.'a gidenlere hemrah deildir Ali Hak'dr fakat Allah deildir Byle zannedenler mutlak delidir
Srr-

.... Ali'nin pek byk kerameti var Kerametten byk velayeti var Halik deyen erin delaleti var Zira hak Muhammed Ali celidir

Dinle bu sz vaiz pendi deildir Benden Hak sylyor indi deildir

man-

Harabi imdi deildir

Ta bezm-i Elest kalu beli'dir

-4Abes bir ey halk etmemitir Huda Naksh kabul etmeyiz asla Baclar bytti.i ite essela Bu dnyaya gelen evliyalar ki ersiz komaz dnyay bir kerre Meryem Ana'y Pedersiz dourdu koca sa'y Baclarn yoktur mdaralan
Dnn

.J.. Geri kyafete size uymayz

Hakikatte sizden geri kalmayz Malumunuz olsun erden saymayz Bize naks deyen budalalar geldi Ahmed-i Muhtar midir Hayder-i Kerrar Ananza naks demeyin zinhar Te'sir eder size beddualar
Nakszade Nakstan m

Sanmayn

Ey erler biz sizden ziyade eriz nki size hizmet hrmet eyleriz Gittiiniz yolda hep beraberiz Etmeyiniz byle bo davalar

Zelra'nn nutkunu gzel dinleyin Ey erenler, erler doru syleyin Biz dourmadk m beyan eyleyin Sizi rad eden bu babalar

Abes : Sama - Essela : Kendine gvenen meydana ksn - Naks : Eksik etek Peder : Baba - Ezvac- tahirat : Peygamberin temiz eleri - Zinhar : Sakn Remzi : Simge - Haigir : Esrarc - Tfl : ocuk - izhar : Aklama - ptida: ilk - Kabe kavseyn: Hz. Muhammed'in ge amasndan sonra Allah'a iki yay boyu yaklamas - Nemrah : Yolda - Mfsid : Bozan - Celi : Belli.

-5Zahida kes meylini bu erh-i kec devvardan Kendini dur etme asla hazret-i Settar'dan Olma hahiger cinann huri v glmanna Bilmi ol bunlar seni mecbur eder didardan Gayret et nur-u nbvvetle mnevver olmaa Eyle istimdad her dem Ahmed-i Muhtar'dan

Kalma cahil nokta-i ba remzinin agah ol Mnharif olma cenab- Haydir-i Kerrar'dan Mahrem-i esrar- Hak olmak itin bir kamili Bul haber al leyi e- i Esra'daki esrardan Hak ile Hak ol Enelhak srrna ol aina Cann canane ver havf eyleme berdardan Byle sen bezm-i ezelden ahd peyman eyledin Ey Harabi dnme zinhar verdiin ikrardan

Cerh-i ke devvar: Eri-br dnen dnya- Dur: Irak -Hahiger: stekli Cinan : Cennetler - Mecbur i Uzak - stimdat : -Yardm - Mnharif: Sapan Havt': Korku - Berdar : Aslma.

-6Ey erenler erler nasl ersiniz Syleyin sizinle davamz vardr Baclara niin naks dersiniz Bizim de Hazret-i Havva'rnz vardr

.J, Bizi de halk eden Sultan deil mi Arslann diisi arslan deil mi Syleyin makbul-i Rahman deil mi mn-i Glsm, Zeyneb, Leyla'mz vardr

Ltfiya fakire kemter bacdr Muhammed Ali'ye kuldur nacidir Cmle erenlerin ba tacdr
te Fatma-tz-Zehra'mz vardr

-7Ey hace sen bizi cahil mi sandn Biz ledn ilminin ulemasyz Bizi mezhebine dahil mi sandn Biz Beni srail enbiyasyz Geri okuyorsun Levlake Levlak Fakat perdesini edemezsin ak Cahilsin bizi de etmedin idrak Biz o kntkenz'in muammasyz

,l, Mecma-l-bahreyni abad eyledik

hayat imdad eyledik Tur'da biz Musa'y rad eyledik Biz Hac Bekta'm hulefasyz
Hzr'a ab-

Sakn Harabi' yi divane sanma Bakup szlerine efsane sanma Hasl sen bizi bigane sanma Biz Allah'n halis akrabasyz

Beni israil enbiyasyz : Burada, Hz. Peygamberin: "Benim mmetimin alimleri, srail oullarnn peygamberi gibidir'' hadisine iaret ediliyor.

Muamma : Bilmece, sr - Bigane : Yabanc -

Halis : z - Levlake levlak : "Sen olmasan, sen olama.san ben gkleri yaratmazdm" anlamna gelen bir hadis.

526

ALEV

VE BEKfl}_i iiRLERi ANT[JWJiSi _________________._ _ _ _ _ _ __

-8Ey zahid sen bizi sanma gnahkar Gnahmz yoktur sevabmz var Grdmz demi ho grr Settar Bu srra Kur'an'la cevabmz var Fi'limizi bais-i azab sanma tiimiz haram bir abdr sanma Sana haram olan erabdr sanma Cennet rmandan erabmz var

J, Elest bezmindeki ahd peymandan

Ayrlmayz

asla biz o imandan smail'e nazil olan kurbandan Soframzda meze kebabmz var Hak'dan bize her dem hidayet olur Muhammed Ali'den inayet olur Saz alsak Allah'a ibadet olur Davud Peygamberden rebabmz var

Bu ane dein ta kal bela'dan Haberimiz vardr her maceradan Harabi'ye ihsan olmu Hda'dan Okuyoruz ite kitabmz var

-9Nur-u nbvvetten olunca agah Ali Muhammed'e iman eyledi Annn cenab- hazret-i Allah Ali'ye velayet ihsan eyledi Nbvetsiz asla velayet olmaz Velayetsiz dahi nbvvet olmaz Hakk' elden komak hakikat olmaz Bunu bilmeyenler ziyan eyledi

J, Ltf- Hak'Ja Ahmed bir peygamberdir

Saye-i Ahmed'e veli Hayder'dir Bunlar halk eden Allah ekberdir Her bir veli byle beyan eyledi Geri her ey Hak'dr bil muhakkakdr Ali Hak'dr fakat mahluk- Hak'dr Ali'ye halik u hakk- mutlaktr Deyenler bihude gman eyledi

Nebi veli Hakk'a hayran olmutur Cmlesi vasl- Subhan olmutur Haksende Harabi pinhan olmutur Cemalini senden ayan eyledi

Velayet: (Burada) koruyucu g anlamnda kullanlyor. Yani "Peygamberi, her trl tecavzden, Ali kurtaryor'' denmektedir- Halik: Yaratc - Muhakkak: Kesin, doru - Bihude: Bouna - Gilman: phe- Pinhan: Gizli- Nail: nen - Bais-i azab : Azap nedeni - Bthane : Putevi - Sacid-i Keba : Keba ya secde eden -Fiil: Eyi.em - Va~I: Erme.

HA.RAB

527

-10Bize takdir olmu Kalu Beli'den AnnUn sllkin-i meyhaneyiz biz Sekahm hamrini ta ezeliden tik dost elinden mestaneyiz biz
Hakk' her bir eye kadir biliriz Dnya v uhraya nazr biliriz Her nereye baksak hazr biliriz Sacid-i KA'be v bthaneyiz biz

Harabi sen bizi divane sanma

zn fehm etmez mestane sanma Yklm rm kaane sanma Gencineler dolu viraneyiz bi:z;

Uhra: Ahiret - Kalu beli: Tm ruhlarn Tanr'ya evet dedikleri elest meclisinden beri - Gencine : Hazine - Nazif' : Bakan - Mestane : Sarho.
-11-

Mecma-l bahreyne vardm zaman Hzr' bulup candan gulam oldum Ledn ilmi bana eyledi ihsan Srr- srrullahn tamam oldum Hayat abn cana gda eyledim Vad-i Eymen'de dua eyledim Geldim ehl-i aka sala eyledim Salat irfann imam oldum

J, Can kula ile szm dinleyin

Ey arifler ehl-i Hakk'a syleyin Birleerek beni tavaf eyleyin nk Lamekan'm makam oldum Her bir tarikatten isti'fa ettim Tarik-i Hudii'ya iltica ettim Ey Harabi hakk'a iktida ettim kr Bektai-yl Melami oldum

Mecma-l-bahreyn: iki denizin birletii yer- Vadi-i eymen : Musa peygambere, lde k saan bir aacn "Nalnlarn kar, ben senin Tanr'nm" dedii yer. Bu olay kutsal kitabmz Kur'an- Kerim'de geer - ltica : Snma - ktida : Uym.a - Tavaf : badet amacyla evresini dolamak.

-12Ey dervi, alktan etme ikayet Tekkeyi bekleyen orba iermi Derya kenarnda kalma nihayet At alan skdar' geenni Bir insann doru z olursa Hakk' ispat eder sz olursa Kendini grecek gz olursa Pirincin tam grp seermi

Hazret-i Peygamber, bak ne sylemi Harabi de ona iman eylemi Dnye mezrea-i ahiret imi nsan ektiini mutlak biermi

ahiret : Hz. Peygamberin: "Ahiretin liyor - Derya : Deniz.

Mezrea~i

otlag dnyadr"

hadisine

iaret

edi-

528

ALEVi VE BEKTA iRLER ANTOWJSi

-13Ya Rab, senin mekann yok Yatan yok, yorgann yok Hem dinin, hem imann yok Her bir eyden mnezzehsin Sesin kmaz, avazn yok Abdestin yok, namazn yok Hi bir yere niyazn yok Kulhvallah ehad sin byk, aan yoktur Seni kapp kaan yoktur Anan yoktur, baban yoktur Ya Rab Allahssamed sin
San Kapn

. Elmasn yok, boncuun yok

Aban, keben,

yok Karn, kzn, ocuun yok Lemyelid Lemyled sin

kocuun

Derya senin, sahra senin Dnya senin, ukba senin Bu grnen eya senin Velemyekunlehu Kfven ehad sin Her bir eye kudretin var Akla smaz hikmetin var Yetmi iki milletin var Sen Hallak- Knfek!n sn da var, solun da var yolun da var Bir Harabi kulun da var Sen Hallak- KnfekAn sn
Eri, doru

hlas suresinin bir eit aklamas olan bu nefeste, ikinci drtlilkteki ayetin anlam " De ki, o Allah tektir nc drtlkteki ayetin anlam, Her ey ve herk.es ona muhtatr, onun sonu yoktur, o bir eye muhta deildir,., drdncdeki, Dourmaz ve de dourmamtr, beincidekinin anlam, Ona benzer yoktur, eit olamaz ve yoktur tekiler de Kainat yarattn anlamlarn tar.

14- (VAHDETNAME)

Daha Allah ile cihan yo iken Biz an var edip ilan eyledik Hakk'a hi bir layk mekan yo iken Hanemize aldk, mihman eyledik Kendisinin henz ismi yok idi smi yle dursun cismi yok idi Hi bir kyafeti, resmi yok idi ekil verip tpk insan eyledik Allah ile ite hurda birletik Nokta-i amaya girdik, yerletik Srr- knt kenzi orda syletik sm-i erifini Rahman eyledik

J.

Aikar olunca zat- sfat Kn, dedik, var ettik bu semavat Birlikte yarattk hep kainat Nam-u niann cihan eyledik

Yerleri, gkleri yaptk yedi kat Alt gnde tamam oldu kainat Yarattk iinde bunca mahlukat Ezkarn verdik, ihsan eyledik
Aslsz faslsz yaptk cenneti

Huri, glmanlara verdik zineti Trl vaitlerle her bir milleti Sevindirip ad- handan eyledik

HARABI

529

Bir cehennem kazdk gayetle derin Laf atei ile eyledik tezyin Kldan gayet ince, kltan keskin stne bir kpr mizan eyledik Geri kn emriyle var oldu cihan krs gezdik durduk bir zaman Bo kalmasn diye bu kevn- meka.n Adem'in halkna ferman eyledik Arif olan bilir srr- mphemi zhar etmek iin sm-i Azam amurdan yourduk, yaptk Ademi Ruhumuzdan bir ruh revan eyledik Adem ile Havva birlik idiler Ne gzel bir mekan bulduk, dediler Cennetin iinde buday yediler Srdk, bir tarafa, puyan eyledik Adem'le Havva'dan geldi ok insan Nebi'ler, veliler oldu nmayan Yz bin kerre doldu, boald cihan Nuh Nebiyullah'a Tufan eyledik Salih'e bir deve eyledik ihsan Kayann iinden kt na-gehan Pek oklar buna etmedi iman Anlar hak ile yeksan eyledik Bir zaman Eshab- Kehfi uyuttuk Hazret-i Musa'y Tur'da okuttuk it'i ulha yaptk, bezler dokuttuk dris'e bitirip kaftan eyledik
Sleyman' dehre sultan eyledik Eyyub'a acdk, derman eyledik Yakup'u alattk, nalan eyledik Musa'y uayb'a oban eyledik

!.

Yusufu kuyuya attrm idik Msr'da kul diye sattnl idik Zeliha'y ona attrm idik Zellesinden bend-i zindan eyledik Davut peygambere aldrdk udu Kazadan kurtardlk Lut ile Hud'u Bak ne hale koyduk nar- Nemrud'u brahim.'e ba-u bostan eyledik
smail'e bedel cennetten kurban

Ar,

Gnderdik ad oldu Halil-rrahman Baln karnn bir hayli zaman Yunus peygambere mekan eyledik Bir mescide soktuk Meryem Ana'y Pedersiz dourttuk orda sa'y Bir aa iinde Zekeriyya'y Bitirip kann rizan eyledik Beyt-l Mukaddes'te Kuds ehrinde Nehr-i eria'da, Erden nehrinde Tathir etmek iin gnn birinde Y ahya'y, sa'y uryan eyledik Byle cilvelerle vakt geirdik Bu enbiya ile ok i bitirdik Baka bir Nebi-i zian getirdik Ann her nutkunu Kur'an eyledik ettik bahane Muhammed Mustafa geldi cihana Halk davet etmek iin imana Murtaza'y ana ihvan eyledik Ona kyas olmaz asla bir nebi Nebiler ahdr, Hakk'n habibi Dnyann, ukbann odur sebebi Biz onu nebi-i zian eyledik
Kffar, Kurey'i

530

ALEV VE BEKTA iiRu:m ANTOLOJiS

Hak, Muhammed, Ali ile birletik Hep beraber Kabe kavseym> e gittik O makamda pek ok muhabbet ettik Leyletel-esra y seyran eyledik Bu szleri sanma her insan anlar Kudilidir, bunu Sleyman anlar Bu srr- mphemi arifan anlar nk cahillerden pinhan eyledik Hak ile Hak idik biz ezelide Ta ruz- Elest'te, Kalubeli'de Mekan- Hda'da, bizm-i celide Cemalini grdk, iman eyledik

J, Vahdet alemini bilmeyen insan

nsan suretinde kald bir hayvan Bizden ayr deil, Hazret-i Suphan Bunu Kur'an ile ayan eyledik

Szlerimiz bizim pek muhakkaktr Doan, len, yapan, bozan hep Hak'tr Her nereye haksan Hakk' mutlaktr Ahval-i vahdeti beyan eyledik Vahdet sarayna girenler iin Hakk' bakkal-yakn grenler iin Bu srr Harabi, bilenler iin Birlik meydannda cevlan eyledik

-15Ya Hu burda olan muhibbana bak yle sarga burga karde deildir Edebinle otur yahud burdan kalk Herkes senin gibi kalla deildir Hak yzdr burda grdn yzler Velakin gremez kr olan gzler Bezm-i erenlerde sylenen szler
Hakk'n esrardr haha deildir

J, Muhibbim derviim demesi gtr

Demirden leblebi yemesi gtr Tarikat libasn giymesi gtr nki o ipekli kuma deildir Putperest Yahudi Hristiyan olan Ayr ayr deil nmayan olan Hakk'a iman edb mslman olan
Yeilba Kzlba Akba deildir

Sylenen szlerin cmlesi hotur Dolulara dolu bolara botur Harabi kemteri sanma sarhotur Yer ier zevk eder ayya deildir

-16iin Hak"dan ihsan olmu yelpazem vardr Kala-yi irfan hem lmek iin dris peygamberden endazem vardr Hayli muhibbana oldum rehnma lmeden ldrp eyledim ihya Srr- Mo.tCt kalble en temo.t'ya Mazhar olmu pek ok cenazem vardr
Akn ocan yandrmak

.J, Allah'tan ezeli takdir olunmu

Dest-i Ali ile tahrir olunmu Mhr nbvvetle temhir olunmu Byle bir mukaddes icazem vardr Suret-i zahirde Harabi'yim ben Fakat Hakk'n baka hesabym ben Cmle enbiyann kitabym ben Bozulmaz zlmez irazem vardr

HARAB

531

-17 _:_
Kn dedi var etti kevn mekan
Bu kudret Hazret-i kibriya'nndr

Akla fikre

Levlake levlake emr-i Sbhan Ki alem Muhammed Mustafa'nndr

hikrnet-i Settar eder nar da glzar Sure-i Hel eta seyf-i Zlfikar
Yar ayar

smaz

Cenab- Aliy-yel-Mrteza'nndr

Her gemisi olan kaptan deildir Her zengin olanlar sultan deildir Bu nutku syleyen irfan deildir Edib-i Harabi budalanndi.r .

-18er'i erif
eriat

inkar olunmaz amma

Grdn eriat, eriat deil

Gittiin

var eriattan ieri

tarikat, tarikat deil

Tarikat srrullah bulunmaz amma Tarikat var tarikattan ieri

Hakikat sandn hakikat deil Hakikat var, hakikatten ieri

Vech-i Harabi'ye gel eyle dikkat cemalini eylersin ryet Sade Hak var>> demek, deil marifet Marifet var, marifetten ieri
Hakk'n

: Din kurallar - Tarikat: Tanr:'ya ulamak ile tutulan yol, Tasavvufi yol - Srrullah: Tanrnn hikmeti - Vech : Yii(., ehre - Cemil : Yz, gzel yz - Ryet eylemek : Grmek - Marifet : .
istei

er'i erif: erefli eriat- eriat

-19-

Ey zahit, araba eyle ihtiram Mslman ol, terk et bu kyl- kati Ehline helaldir, na-ehle haram Biz ieriz, bize yoktur vebali
Sevaba girmekn ieriz arap
mezsek oluruz duar- azap
Akln ermez senin, bu baka hesap Meyhanede bulduk biz bu kemali

J.. Kandil geceleri kandil oluruz

Kandilin iinde fitil oluruz gstermeye delil oluruz Fakat kr olanlar grmez bu hali
Hakk'

Sen mnkirsin, sana haramdr bade Bekle ki iesin br dnyade Bahs ama Harabi bundan ziyade nk, bilmez haram ile helali

htiram : Sayg - Na-ehli : Ehil olmayan - Vebal : Gnah - Dar-azap olmak: Kederlenmek, azap ekmek - Kemal : Olgunluk - Delil : Klavuz Mnkir : nkarc - Kyl kal : Dedi kodu - Bade-i glfem : arap - Mahbub : Sevgili - Bar : Zaman - kar : Av - Kal : SiJz - Zahit : Sofu.

532

Al.EV} VE BEKTA/ RLER! ANTOLOJSi

-20Ne are zahide kztlba olduk Daima bade-i glfam sreriz Bezmimize mahbub bir saki bulduk Ann iin byle sarho gezeriz
Bektaiyiz
Nammz

ya hu etmeyiz inkar sylenir dillerde her bar Bizlere bir mahbub olursa ikar Krk kiile an heman vururuz

Harabi nedir bu melamet hali Efsane syleyip uzatma kali Zahit az ayn torba misali ekince yulann azm bzeriz
-21Hak kendini halka bildirmek iin nsan kendine timsal eyledi Kur'an natkn tefsiri iin Kur'an- samiti inzal eyledi "Senrihim ayatina fl'afak" Kur'anda buyurmu ol Rabblfelak A emini kendi zne bir bak Hak sende sun'un ikmal eyledi

J.. nsan kainatta olmu bibedel

"Vettini" suresin erbetmi gzel ikaz iin Hallak- ezel Bunca peygamberler irsal eyledi
Halk

Zahit bu esrara deildir agah Leylei Mirata Hazreti Allah Bir suret-i ah emretti nagah Muhammede arz- Cemal eyledi

Ebsem ol uzatma sz Harabi Gzel sev sdk ile oktur sevab Sofi kr Allah nu-i arab Sana haram bize helal eyledi
ab:

Sun : Yap, yapma - Bibedel : Deeri belirsiz - rsal : Gnderme - Suret-i Gen yz - Nagah : Anszn, zamansz - Ebsem : Susma -Agah : Bilen.

-22Hakk Fkhi

bilirdi vaiz

J.. Cisri srat gemek

Mmkn deildi asla Eer kpn iinde
Kurban olmasayd sa,m salata gusl Abdesti terk ederdi Cennette Huri Glman Seyrani olmasayd

syan olmasayd

feraizinde

Noksan olmasayd

Doru

yolu bulurdu Allah'a kul olurdu manna musallat

eytan olmasayd

Vaizlerin dilinden Herkes kard dinden Erenlerin Harabi

Erkan olmasayd

HA.RABi

533

-23Ayn-i hakla nail olduk bu deme Agah olduk kr srr mpheme nk nasip olmaz her bir ademe Pir Balm Sultann yolu erkan Gayetle mulaktr esrat- Huda Biz agahz amma etmeyiz ifa Namahrem olan8: sylenmez asla Pir Balm Sultanm raz- nihan

Muhammed Mustafa Cenab Haydar Fatmatnzehra epper pper Enbiya evliya cmle erenler Pir Balm Sultann oktur ihs~n

-24Musa Hak'tan sordu Turu Sina'da Ya Rabbi yok iken bu kevnil meUn Seninle bir kimse yoktu arada Ne suretle nasl oldun nmayan Gryorum laek kudretle oldun Seni kim yaratt nasl var oldun Sen bu Allahl nereden buldun Beyan et gnlmde kalmasn gman

J, Bizim stmze Haklanyorsun

Gah varlanp, gah yoklanyorsun Niin bizden byle saklanyorsun Gster cemalini gel ite meydan Hak dedi ben seni yarattm insan Kendimi kendimde eyledim pinhan Srrm cahile etmedim ayan ArifbiUaha eyledim ihsan

Hak Musa'ya byle etti hitab Beni grmekliin budur sevab Tpk bana benzer kulum Harabi Git an ziyaret eyle her zaman

-25"Yedullah" ayetin bilemez ise Hak nasip etmemi zahit neylesin Allahn emrini dinlemez ise Cankula yoktur nasl dinlesin Bu remzi fehmeder insan olanlar Ne bilsin cahil nadan olanlar Vakf- esrar- Kur'an olanlar Hakikati gelsin bize sylesin

Ey vaiz efendi Harabi der ki Dinle bu nutkumu bilmezsin nk Ben yle mukaddes bir Kabe'yim ki Kabe gelsin beni tavaf eylesin

534

ALEVi VE BEKTAi iiRLERi AN1'0WJiSI

-~--~~~~~~~~~~~~~~

'-26Ey sofi dnyay bo mu sanrsn Her zamann vardr bir peygamberi Sen kendi dinini ho mu sanrsn Niin farketmezsin hayr ile erri Bul o peygamberi sen biat eyle Her bir hadisine itaat eyle Kldn namaza nedamet eyle Mslman ol kalma byle serseri uyan hakk bulamaz Nur-u nbvvetle ruhu dolamaz Hakikat bana vasl olamaz Bir ademin karga olsa rehberi
Vazlara

.J, Bu "la" dan vazgeip "illa" der idin

Rah-

hakikate sen gider idin Hem kfr iman farkeder idin Sevmi olsa idin Al-i Haydar'

Hangi hakk bilmezlerden ders aldn Neden byle bahr-i Sfyana daldn Dalalet zulmeti iinde kaldn At elinden byle snk feneri ime zemzem suyu i dersin AUahm mekan yoktur hi dersin Meryem'in oluna zmnen pi dersin Biz biliriz vardr ann pederi
arap

Mescitte Meryem'in kefili biziz Nikah olur iken vekili biziz Cibril'in Harabi delili biziz Tehi'mi zannettin hak erenleri

Mphem: Belirsiz- NaU: Erme - Mugak: Kark- Raz- nihani: Gizli tutusr - Nmeyan : Grnen Laek : Kuku yok - Nedamet : Pimanlk --La : Yok - lla : Var - Rab : Yel - Bahr : Deniz - Dalalet : inkar sapma Teh'r: Bo - Biat: Balanmak -taat: Uyma - Zmmen: Kapal, rtl. -27lan
Ey vaiz sen bize vazedemezsin nk her bir ilmin deryasyz biz Bizim yurdumuza hi giremezsin Hakikat kafnn Anka'syz biz Haberdar olaydn srr Suphandan Feragat ederdin kfr imandan Bir ey anlamadn maz Kur'andan Kur'ann esrar' manasyz biz Biz tertip eyledik Kabekavseyn'i Kurbu ev ednada kurduk ayini Fehmeyleyemezsin sen o mabeyni Mirac'n Leyletel'esraryz biz

.L

Tur'da biz Musa'y irad eyledik sa'y armhtan azad eyledik kardk gklere imdad eyledik Bunlarn sebebi ihyasyz biz Kafnundan daha nian yok iken Bu grp bildiin cihan yok iken Hakka snacak mek~n yok iken Bizde gizlenmiti anasyz biz
brahim'e nar glzar eyledik

"Tecri mintahtihel'enhar" eyledik Yok iken Harabi biz var eyledik Bu kevn mekann Hud~'syz biz

HARAB -------

535

-28Hak Musa'ya Tur'da etti hitab Bana gelen bende birlemi olur Fakat bir kulum var ismi Harabi Ana eren bana erimi olur Kahhar olduuma iman edenler Harabi'yi sevsin beni sevenler Edip Harabi'ye kar gelenler Benimle kavgaya girimi olur
Magz

Kulum Harabi'ye hrmet eyleyen zzet bulur ana izzet eyleyen Annla riyasz so~bet eyliyen Bizzat benim ile szlemi olur

Her kim ister ise olmaa baki Abhayat zre ediptir saki Edip Harabi'ye olan mlaki Tahkik benim ile birlemi olur

beyni, akl - Kurb: A:kraba, yakn - Kahhar: Yok edici, batrc, Tanr - zzet : Deer - Mlaki : Kavuan ~Abhayat : Bengisu.

Kuran:

Kuran'n

-29Ey sofi nutkuma gel eyle iman Her szm MevlAnn sz gibidir Tpk bana benzer Hazreti Sphan te yzm anan yz gibidir
Eri olanlar szle dzlerim nk hep ayettir benim szlerim Her gizli ahvali grr gzlerim Gzm Hakkn kudret gz gibidir

Allahtan Harabi beri deilsin Her yerde her vakit ayn deilsin Rabbl aleminden gayri deilsin Senin zn Hakkn z gibidir Berzah : Dar, wr, g, llerin rularnn kyamete kadar kalacaklar yer,_ Sz - Mihman : Msaftr, konuk - Rabblalemin : Alemlerin efendisi.
Lafz

-30ey karde Kardalkta birlik dirlik isterler Benlik davasndan ge yava yava Muhiplikte birlik dirlik isterler
Varlk deryasna daldm

Er ol hakkyla geir bu demi Berzaha drr benlik ademi Resulullah dedi "Uhmike lahmi" Dervilikte birlik dirlik isterler

Harabi kemteri syleten haktr Senlik benlik lafz hurda yasaktr Kendini beenmek kmaz sokaktr Hakerenler birlik dirlik isterler

536

ALEVi VE BEKTAi RLERi ANTOWJISI

-31Evvel beni asla hi bilmez idi imdi ahbab olduk bildi zrtlk Yanma urayp hi gelmez idi Bize mihman oldu geldi zrtlk
Ocamda

Merdane gezerdim kahraman idim Cmert olu cmert bir insan idim Elim tutulmazd pehlivan idim Eyvah ayam eldi zrtlk

incir aac bitti Edip zrtlk canma yetti Be para kalmad hepisi bitti Kesenin dibini deldi zurtlk

-32Etmeyip ah- peygamberden haya haktan hazer Kufiyan- bivefalar nakz- abd etmi meer Kurretl ayn- resul eylemiler derbeder Var ise gel hatr- ah- Resulullah eer Ey saba var Kerbela detinden eyle bir gzer Ver bize ltfet Hseyn ibn Ali'den bir haber
Tenegane kl

nazar bir katre su bulmu mudur Glistan- Ahmed-i Muhtar' gr solmu mudur Kerbela topra hep alkan ile dolmu mudur Bul Hseyn-i Kerbelay bak ehid olmu mudur Ey saba var Kerbel~ detinden eyle bir gzer Ver bize ltfet Hseyn ibn Ali'den bir haber
Krdlar m glbengi ah- nebinin dalini Kestiler mi ol Aliyyel Murtazann palini Hi soran var m garibann ahvalini Eyle tahkik hanedan- ehl-i beytin halini Ey saba var Kerbela detinden eyle bir gzer Ver bize ltfet Hseyn ibn Ali'den bir haber

Gel yetimler haline rahm et Huda'nn akna Sadk ul va'dl emin ol Mustafa'nn akna Fatih-i Hayber Aliyyel Murtaza'mn akna Kaffe-i ervah- pak enbiyann akna Ey saba var Kerbel!i detinden eyle bir gzer Ver bize ltfet Hseyn ibn Ali'den bir haber

HARAB

531

Hazret-i Abbas ehid olmu mu eyle cstc Kavm-i Sfyan ordugah- aha etmi mi ulu Zaptna alm mdr nehr-i Frat ol adu Verdiler mi bak yetimana aceb bir katre su Ey saba var Kerbela detinden eyle bir gzer Ver bize ltfet Hseyn ibn Ali'den bir haber Anda var bak Habib-i Kibriyanm halini Saki-i Kevser Aliyyel Murtazanm halini Eyle tahkik busegah- Mustafa'nn halini Evliya v enbiya Hayrnnisa'nn balini Ey saba var Kerbela detinden eyle bir gzer Ver bize ltfet Hseyn ibn Ali'den bir haber Zulm ile seddoldu mu rah- ehid-i Kerbela kt-m eflake dek ah- ehid-i Kerbela Bak zevale erdi mi mah- ehid-i KerbeUi Hun ile alude mi ah- ehid-i Kerbela Ey saba var Kerbela detinden eyle bir gzer Ver bize ltfet Hseyn ibn Ali'den bir haber Masuman u mazluman hep anda kurban oldu mu Damen-i pak- sekine Zeyneb al kan oldu mu Kasm u Leyla Zeliha hep perian oldu mu Ehl-i beyte bak esir-i al-i Mervan oldu mu Ey saba var Kerbelii detinden eyle bir gzer Ver bize ltfet Hseyn ibn Ali'den bir haber Bir haber yok mu Harabi ahdan hasretteyiz Alayup am il seher ah duzah- gurbetteyiz Hatr- naad etme pr hzn il keder uzletteyiz Biz harabz matem-i cansuz ile mihnetteyiz Ey saba var Kerbela detinden eyle bir gzer Ver bize ltfet Hseyn ibn Ali'den bir haber

538

ALEV/ VE BEKTA! JIRURI ANTOLOJiSi

----------

LGL KAVRAMLAR

Meydan: Alevilerde ibadet yeri olan cem evinde toplanlan yer. Bu tren odas meydan diye adlandrlr. Buraya: ibadet meydan, Erenler Meydam, Krklar Meydan da derler. Yecuc ve Mecuc: Ehl-i zahiri gsteren rmuzlardr. Cebrail: Hz. Peygamber'de younlaan akldr. Cebrail bir varla sahip deildir. Kuran: Hz. Muhammet'e
yansyan

bilgilerin onun tarafndan

yorumlanmasdr.

Alamut smailileri de denilen Nizariler, buna benzer tevilleri deiik konularda

yapmlardr. Yalnz biltn Alevi topluluklarnda (rnein, Anadolu'daki 12 imam
Aleviliinde)

ve her blgede ayn tevilin yapld ve kabul

grd

sylenemez.

A. CEMALETTN ELEB
1862 ylnda Hac Bekta'ta dodu. Feyzullah elebi'nin byk oludur. Babasnn lm zerine 1878 tarihinde Hac Bekta Veli dergahna postniin olmutur. Asl ad Ahmet Cemalettin elebi'dir. Hac Bekta evlatlarndandr. Mrselli kolundandr. Cemalettin elebi 1912 yllarnda "Mdafaa'; ad ile bir kitap yaynlad. "Mdaafa" adl bu kitab daha sonra Nejat Birdoan tarafndan inceleme konusu yaplarak yeniden yaynland (1994). Bu kitap tarihin bir evresine k tutmaktadr. Ayrca bu kitapck, "Sakall Rfk"nn (Dervi Ruhullah) "Bektai Srr" adl 4 ciltlik yaptna bir yant biimindedir. elebi, Birinci Dnya savanda "Yeil Ordu" (Mcahidin Alay)'yu oluturarak dou illerini, Rus'lardan kurtarmak iin Erzurum'a dein gitmitir. Yeil ordu serveni ap-ayr bir inceleme konusu yaplacak zgnle sahip bir konudur. Atatiirk ile yakn iliki iinde bulunmu, Amasya toplantsna kaAtatrk'n desteklenmesi iin lke apnda almalar yapmtr. Cumhuriyetin ilan edileceini ilk tahmin eden ve Atatrk'e sorarak olumlu yant almak suretiyle byk mutluluk duyan kiidir.
tlm,

Kurtulu savanda

Birinci Byk Millet Meclisi'nde "Birinci Reis Vekili" olan Cemalettin elebi 1921 'de lm, Krklar Meydannda topraa verilmitir. iirleri Av. A. Celalettin Ulusoy'un "Pir Dergahndan Nefesler" (1988) adl kitabnda yaymlanmtr. c;lebilik, din tarihi asndan bir nvandr.
Kurtulu sava balangcnda 23.12.1919'da Hac Bekta'ta yakndan grt, Atatrk'n gerek ve uluscu dncelerini paylaarak onun yannda yer alr. Trk ulusunun nemli bir blmn oluturan Alevi-Bektailerin Kurtulu savam desteklemelerini, bu savaa Atatrk ve arkadalarnn yannda katlmalarn nerir, maddi manevi destek verir.

ve

Ahmet Cemalettin elebi, yetkin ve olgun kiiliinde, tasavvufun, dinin, tarikatn tm gzelliklerini ve inceliklerini zmseyerek, evrene, dnyaya ve insanlara oulcu bir yaklam gstererek ciddiyet ve zenle eilir. Tanr nn pei sra tm insanlar kurtulua ve temizlie arr. Tarikat kurallarn eksiksiz ve dnsz uygulatr. Hi bir eyin karanlkta kalmasn istemez. iirlerinde Cemal, Cemali, Seyyid Cemali adlarm mahlas olarak kullanmtr. evresinde Stk Baba gibi deerli halk airleri yol gelenei sonucu toplanmtr. Stk baba, elebi'nin sr katipliini yapmtr. Karlkl sylenmi iirleri vardr. elebinin Stk Babay ok sevdii anlalmaktadr.

540

ALEV~YE BEKTA liRLERI ANTOL_OJISI

----
-1-

badet etmeyiz nefs-i eytanda

J.. Gnlmz verdik bizler ol yare

Olur andan cmle dertlere are Ne gamdr yolunda atlsak nare Gl biter ate-i suzammzda Ahiri dildare olduk giriftar Mansur gibi olduk dahim-i berdar Canmz iinde blbl gibi zar Meth- sena olur dvazmzda Cmleye amildir el-hal- cuda Gerek padiah ol gerekse geda Bu noktada buldu cmle Ulema Ol nokta cilve-ger nihanmzda

Var ahdimiz byle Yezdanmzda Rabbena Zalemna isyanmzda Bizde adet budur erkanmzda Meylimizi verdik bizler rindane Ezelden klmz sdk- peymane Gerek harap olur ister abade Nokta-1 ayn'nz bnyadmzda Bizler bir gruh'a olmuuz dahil Mncidir Pirimiz Nuh'a mmasil Cevr-i bela olsa cihanda hasl Dostlar helak olmaz tufammzda

Severiz o yari riyadan ari Birdir ann bize ltf-u azar Eflake ksa Cemfil cismimin zar kr olur ah denmez lisanmzda

Nefs-i eytan : Kt duygular - Ahid : Szleme, anlama - Rabbena zalemne : Zalimlerin zulmunden koruyan Allah - Gruh : Topluluk - Mnci : Kurtarcn Mumassil : Benzer, e - Yezdan : Allah - Ri.ndane : Ho gren. --2Ayn'el Hak ltfuyla geldim cihana nandm nur-!. Kur'ana dtm kr'olson yetitim bezm-i irfana Dert hasl eyledim dermana dtm Derdimin derman olduun bildim Dilsizler babndan ieri girdim Yettim muradma maksuda erdim Bir keremler kan sultana dtm

,!.. Bir katreden nian koydu aleme

Kn deyince kadem bast bu deme Melaike niyaz etti ademe Hidayet eriti Yezdana dtm
lm-i lednden Seyyid-l enam

blis'in ilminden aldk intikam

Seb'a huruf ile tevhid-i brhan Vech-i vecihimde Kur'ana dtm

Niyaz

Cemfili bende- i hanedandr Muhammed Mustafa'dandr Ak ile gnl intizardadr Ayn-el yakin ah- Merdana dtm

___ EMAIEITIN ELEBi

541

-3Evvel bahar yaz aylar dounca Akar derelerden sel yava yava tr blbller hub avaz ile Alr bahede gl yava yava Gnlde dokunur sz melamin Muhannet babna basma kademin Emsaliyle konumayan ademin Olur altn ad pul yava yava

J..

aresiz garibi zebun-ku ettin Firkat geldi garip gnlm cu ettin Mnkirlerden ze~ir aldn nu ettin Aradan kalkyor bal yava yava ok sitem eyledi Mecnun'a Leyla Gnl elencesi u yalan dnya Cmlenin muradn verici Mevla Arada nasi~in al yava yava

Kiinin ektii kendi amali Hulus-u pak olan bulur kemali Bu devirin ii bitmi Cemfili Bana bir are bul yava yava

--4Elden geldiince eylerim dua Kalb-i sadakatlm unutmam Stk Hnkfu'a emanet cmle ahibba Cemi mubibbamm unutmam Stk
Niyazm hnkara meydan iinde Myesser olursa zeman iinde Gn be gn beraber irfan iinde Ak- muhabbetim unutmam Stk

Cemili gzme grnr gurbet Erenlerden olsun mhibbe himmet Ben giderim sen alarsn ne hikmet Kyamete kadar unutmam Stk

-5Gerek erenlerden olursa himmet Gam yeme Stk'ya gzletmem sizi Ak ile dergahda ede gr hizmet Gam yeme Stki'ya gzletmem sizi
htiyar eyledim cevr-i gurbeti
Umarm Mevla'dan Pire vuslai ekmeyin hasreti derd-i firgati Gam yeme Stki'ya gzletmem sizi

Cemfili cihanda artt mihnetim Virane oluyor ruh-u melalim Sadk muhibbanm yar-i yaramn Gam yeme Stki'ya gzletmem sizi

~_ALE_YI VE !1EKTA iiRLERi ANTOLOJSi

-6Sabreyle Stki'ye vakit deildir Muhabbet rahna ereriz bir gn Gerekler yolunda hizmet demidir Hseyn'in cemalini grrz bir gn Muhammed Mehdi elbet hakikat Erenler bezmine yoktur nihayet ntizar edilen mahz- alamet Krklar didarna ereriz bir gn
yar grmm

billah Erenler kurbnde elhamd-lillah manmz eksiz ol kulh-vallah lmezler mlkne yeteriz bir gn

Cemili

-7Gam ekme ey canm ak Stkya Giderde inallah tezce gelirim Hemen siz sdk ile eyleyin dua Giderde inallah tezce gelirim Bizi cezbeyledi calib-i ksmet Visal-i yar olur takdir-i firkat Umarm Hnklir'dan olursa himmet Giderde inallah tezce gelirim Eyleyin hizmete dikkat-i tam Kesbettik alemde trl alam Bizlere verildi ayrlk cam Giderde inallah tezce gelirim

J..

oktur aramzda mahz- muhabbet Balm Sultan nasib etsin inayet Size salk versin bize selamet Giderde inallah tezce gelirim Ceddim cua gelip cara ererse Kudret eli zlfikar sararsa Gaip erenleri cenge girerse Giderde inallah tezce gelirim

Cemaliyem melul melul syleme Hasret odu ile sinem dalama Benim sadakatl Stkm alama Giderde inallah tezce gelirim

-8Ey gzeller serfiraz, merhaba ho geldiniz Bir bakta aklm gitti, merhaba ho geldiniz Ah efendim yz sreydim ayann tozuna n buyurdu hanemize, merhaba ho geldiniz Grnce yarin cemalin oldu ak:lm tar mar Ol yarin sefa szleri eyledi canma k1ir Hakk-teala hub yaratm seni ey ziya-nisar kredelim, glenimize, merhaba ho geldiniz

Nimet bize hamdlillah nesl-i irfandr gelen smi vardr d, cihanda Yusuf Kenand1r gelen Seyyid Cemali der ol ka- kemandr gelen Ta ezelden neslimize, merhaba ho geldiniz
Dem : Z.aman - Bezm : Meclis - ntizar : Bekleme - Mahz- : Saklanan belirti, saf iz - BUlah ~ Gerekten - Serfiraz : nder, ba -Tar nar : Karma, birbirine girme - Zya-nasar : Parlak Ik - Glen : Glbahesi -,...- D : ki.

-9bahe-yi ukba demiler Zlf-i siyaha secer-i tuba demiler

emine denk olamaz hi emval-i cihan Siyah ebrularna devlet-i Dara demiler

Glenine

Melek siman grmeye kymet yeter mi acep Gl yzndeki renge iHihi mana demiler Zahid seni bilmez hi huriye mail Sana cennet iinde eref-i efza demiler Gel ey Cemali ona bende ol kim Sultanym nesline Ali aba demiler
Ukba : Ahiret Frkat

Ayrlk

Calib-i

Ksmet

: Ksmetin

ekmi

Secer-

muhabbet : Sevgi duruluu, muhabbet temizlii - Melul : znt - Menba- irad : Olgunluk kayna - Mergul-ukul : Akllarn kvrakl - Car: Yetime, yardim.

tuba :

Cenne aac -

Ebru :

Ka -

eref-i

efza : Onur -

Mahz

-10ey mergul-ulml Bu adi adalet hep sana mahsus

krarn sanadr eylemem nkl
Menba- iradsn

Bu akl u feraset hep sana mahsus

Bu hsn- belagat u hsn- takrir Bu gzel izahat hep sana mahsus

Usul-u necabet hatmolmu sende Basiret fosahat hep sana mahsus

544

ALEVi VE BEKTA iRLER ANTOLOJiSi

------

Kanun-u adalet hfznda tamam Bu babda nefaset hep sana mahsus Hali bir hayeldir szyse melal

Cemili der fetanet hep sana mahsus Nkul : Vazgeme, geri dnme Fesahat : Aklk,
kayna olan ey kvrak akllar -

ey mergil - Ukul : Aytnlatma Nefaset: Deerlilik - Fetanet : stnlk dzngnlk - Basret : Sezitilik - Feraset : Anlayllk.

Menba- rsadsn

-11Merhaba ho geldin ey ru'yi revanm merhaba Ey leb-i ekerim, yar- irinim lamekanm merhaba Ey gnlmn Kftbe'si, ey ruh l Kuds'Um Ey benim cananm bahr- ummamn merhaba Gnlme senden zge ne'e layk grmedim Suretim. aklm, akilim, cism-i canm merhaba Ey melek suretli dilber canm feda yoluna n dedi lahmeke lahmi kan kanm merhaba Geldi yarin naz ile bendesinin halline Merhaba gonca dehanm ulu sultamm merhaba
Akn bezm-i krde geldi mezun klnaa Ey yz gl kameti ho serv-i revanm merhaba

Hicrine giryan iken, oldum esir vusluna Eritip zevkimi ruz u eb ahu figanm merhaba
kr

arab-

Huda ihsanna kevser nu eyleyem ifil ab- cavidanm merhaba

~u Cemali nice hayran olmasn sana dilber Ey ka- mah- hilal tende cann merhaba

Dehan: Az -- Ru'yi revan: Yryen yz dnya- Akil: Yiyen- Leb: Dudak - Bahr- umman : Okyanus - Lahmeke lahmi : Eti etim - Serv-i revan : Selvi boylu - Giryan : Alayan - Hicr : Ayrlk -- Vusul : Kavuma - Ruz u Seb : Gece gndz - Ab- cavidan : Bengi su - Mah- hilal : nce hilal kal.

MHRAB (brahim Baba)

(?-1919)
HI. Selim dneminde stanbul'a gelen Krm hanzadelerindendir. Genliinde bahriyeye girdi, Kolaahna kadar ykseldi, Stlce Bektai tekkesi eyhi Mnir Baba'ya balanarak dervi oldu. elebi ile (Ahmet Cemalettin) ~abalarn aras alnca "babaan murahhas" olarak Hac Bekta'a gnderildi (KrehiT)de, elebi Ahmet Cemalettin Efendi'ye "meftun" oldu, bir sre elebinin konanda kalarak icazet ald. Dnnde Mnir Baba'nn yerine postniin yaplmak istendiyse de kabul etmedi. elebiye bal
kald.

Hurufilie eilim duyduu

Aruz ve hecey vezniyle iirler yazan Mihrabi, iirlerinde inanlarn dile getirir. grlr. iirleri kitap haline getirilmemitir.

zetle, Ondokuzuncu asrn ortalaryla, yirminci yzyln ilk eyrei iinde yaam, bir Bektai ozandr. Asl ad brahim'dir. Mihrabi mahlasdr. Krm Giraylarnn soyundan gelmektedir. Bu nedenle, stanbul'lular, kendisine brahim Tatari derlerdi. Meslei Deniz yzbas idi. Tikveli Yusuf Efendiden zel eitim grm, Mnir Baba'dan el alarak, tarikata girmi, Mnir Baba'nn lmnden sonra, kendisine Stlce tekkesi postuna oturmay teklif etmilerse de kabul etmemitir. Son dneminde bir az cezbe yaam geirmitir. Bu cezbeli durumda kendisini "Vasl bin Ata" sanmtr. iir teknii olduka baarldr. Yaptlarnda hurufilik inan ve gr egemendir. Gl halk ozan Mihrabi. dzgn, yaln, akc ve canl bir Trke ile ya~ iirle rinde varlk birliinin ve gizemciliin engin yumuakl iinde insan aklnn hzla alt n, yanllar sakin bir davranla yavaa ittiini, sevgi ve muhabbeti her eyin zerine kararak sahibi insan bu yolla layk olduu yere ycelttiini, bunlar inanla, srarla syleyip ak biimde savunduunu grrz.
-1-

cedide yeni bir Mecnun Mnasip grdler intihap oldum Sahra benden ben de sahradan memnun yle ki ne mamur ne harap oldum

Sahra-y

Eski Mecnun gitti Leylli diyerek Bamda bin trl sevda diyerek Geldim bu aleme Mevla diyerek Kamu mecnunlara llbap oldum

Mihrabi bu aka girelden beri Yolunda can ba verelden beri Cennet-i Cemale erelden beri eyh idim evvelce imdi aboldum
Sahra-y Cedid : Yenicl - Mnasib : Uygun - ntihab : Seme - ll-bab : Saduyu - eyh ah : htiyar, gen - Mamur : Onarlm - Harap : ren.

546 _J.LEV} VE BEKTA/ iRLERi AN_TOLOJ/SJ

----

-2Allah deyip barma Irak sanp arma Hakk' dilden ayrma eytan gler bu hale Hayali bir yerdesin Sen arada perdesin Hak sende sen nerdesin Nedir cevap suale Evvel ahr oldur Batn zahir oldur Hazr nazr oldur Kulak ver bt~ meale Men areften al seba.k Arifane hoa bak Sana senden yakn Hak Aldanma ky! kale
Kirpiin kan san

J.

Altsdr muteber

cihetten al haber Mafsallardan kl gzel Derecat- hilale Levh-i mahfuzdur yzi.in An erheyler szn Arif bilir i yzn Nadan der zevale El Kur'an vel insan Hadistir bu tev'eman Szn bilmezse insan Nice ersin kemale Kur'anidir szmz Rahmanidir yzmz Hakk grr gzmz Aldanmayz hayale Aba deyip ademe Secdegah ol aleme Hateme gel hateme Dndr yzn cemale Mihrabi cmle ayat Mliteabih muhkemat te destimde berat Sun ey saki piyale

Yedi hat olmu niin Manay ebced iin Cahilan dt dale Byle yazm yaradan Zat evinden anadan Yedi hat var babadan Eri ol sinn sale

Alt

Sebak : Ders - Kyl ukal : Bo sz - Sinn sale : mre, yal durum - e : - Levh-i Mahfuz : Gizli kitap - erheyle : Akla - Tev'eman : Benzer, e - Mteabih : Birbirine benzeyen - Muhkemat : Manas ak ayet - Piyale : Kadeh - Meal : Anlam - Menaref : Kendini tan - Sebak : Ders - Ky) kal : Dedikodu - Mteabih: Yoruma msait Kur'an ayeti.

MIHRAB

541 .

-3Virdim imanm Syler zebamm Merd-i meydanm Haktr eyvallah Muhtar'a yarz
Ak- zarz

.. Pirim Velidir Nur- celidir

Srr-

Ali'dir

Haktr eyvallah

Pir Balm Sultan

Ehl-i ikrarz Haktr eyvallah Hayder-i Kerrar Vermiim ikrar Eylerim tekrar Haktr eyvallah

Suret-i Rahman Kuran Haktr eyv:Allah

Mana-y

Mihrabi

yank

Akta uyank

Kevsere kanik
Haktr eyvallah

-4El ele tutuup gidelim karde Muhammed-Ali'nin yoludur bu yol Cmlemiz bir vcud olalm karde Muhammed-Ali'nin yoludur bu yol Dertliler derdimin pazardr bu Merdane mertlerin asandr bu
Ge.rek erenlerin esrardr bu
.. Mridi Umilden gu eyle pendi

eyle gnlden her ne kim dedi Cem olup erenler meydana geldi Muhammed-Ali'niu yoludur bu yol Yakup gibi ala Kenan olasn Sabret Yusf gibi zndan olasn Kul edip nefsini sultan olasn Muhammed-Ali'nin yoludur bu yol

Hfz

Muhammed-Ali'nin yoludur bu yol

Erenler yoluna gitmek byledir Kapnda Mihrabi kuldur kledir Derdiinden cem et erenlere ver Muhammed-Ali'nin yoludur bu yol

-5Gel durma gnl rahna erkiln- Ali'dir Ey can gzn a stk ile brhan- Ali'dir Pak eyle gnl Kabesini durma tavaf et Her ahsa nasib olmaz o divan- Ali'dir Kalbinde eer dodu ise emsi hakikat Refola o dem perde ki meydan- Ali'dir

548

ALEV/ VE BEK1'A1 iRLERi AN'l:owlsi

Maksudun eer ryet-i didar ise elhak Zatnda o bir nokta-i irfan Ali'dir Takdis edegr sen de o Mihrabi Elesti Hesti grnen alem-i imUn- Ali'dir
Doru

Ref'ola : Kalka - Ryet : Grme - Takdis : Kutsama - He8ti : Bo -- Elhak: - Elest: Yaratl toplants - Derecaat: Aamalar, dereceler - Celi : Belli, meydanda, Tanr sfat -Asar : Eserler.
GNE DE BR GN DURACAK

''Gne de duraca yere doru akp gitmektedir. te bu, aziz (her eye gc yeten) ve alim (her eyi bilen) Allah'n takdiridir." Yukarda belirtildii gibi, slam alimi Ahmet Fergani'ye ilham kayna olan, Yasin

suresi'nin 38. ayetindeki bu ifade, ok ilgintir. Kuran'n indii dnemde, kukusuz, uzak gk cisimlerini gzlemleyebilmek iin teleskoplar da yoktu. Oysa gnmzde, en son uzaya gnderilen Hubble teleskobu gibi pek ok gelimi aygtlar vardr. Ve gemi yzyllarda, Ahmet Fegani gibi slam alimleriyle, Galile'nin, Copernicus'un ve teki gkbilimcilerin yapt keiflerle insanln bilimde ulat nokta, Kuran'n ve Allah kelamnn hakllm kantlamtr. te astronomlarn en son keiflerinden birisi de Gne'in sabit olmaddr. Gne, kendi sistemi ve samanyolu galaksisi ile beraber saniyede 19 kilometrelik bir hzla, Apex ad verilen blgeye doru gitmektedir. Bu bilimsel bulu da Yasin suresinin 38. ayetinde verilen bilgileri dorulamaktadr. Kimbilir, Kuran'n mucizevi srlar, giderek belki daha iyi anlalacakttr.

CEMAL BABA
Deerli aratrmac

Turgut Koca'nn kitabnda verdii bilgiye gre;

"Ondokuzuncu yzyln son yarsnda ve yirminci yzyln balarnda yaam bir Bektai ozandr. Edirne'li Badi Ahmed Efendinin (Riyaz lBelde-i Edirne) adl eserine gre, 1836 ylnda Tekirda'da dodu. Krd Memizade _Hasan Efendi diye tannrd.
A. Hilmi Yceba'n (Tekirda bunun yanl olduu sanlyor.
airleri) adl

kitabrnda 184l'de doduu

yazl

ise de

Asl ad Hasan'dr. Cemali mahlasdr. Saz alar ve g1..el sesi ile nefesler okurdu. Mahmud Baba'mn olu Nafi Baba'dan, Rumelihisar tekkesinde, nce el alm, daha sonralar yine ayn Baba'dan icazet alarak Baba olmutur. Gl bir ozandr. Tasavvufa ait bilgileri dile getirmekte byk bir beceri gsterir. stanbul ve Trakya'da byk n vardr. Bu gn bile ans yadedilir. Bektai eitimine ait (Risale-yi agadil} adl bir kitap vardr. ok ilgi ekicidir. Bunun yazma bir kopyas Hayrullah Yalm'n kitaplar arasnda bulunmaktadr. Yaynlanmamtr.

Sadeddin Nzhet Ergun, Hayrullah Yahm'm, kznn verdii bir beyite dayanarak, onun 1914'ten sonra lm olabileceini sylemektedir. Bizim bu yrelerde yapm olduumuz aratrmalarda; onun cenaze treninde bulunan yal Bektailerin szlerine gre, Cumhuriyetin ilanndan sonra ld, lm tarihinin 1924 olduu belirtilmektedir. Syleyii adal, dili Osmanlca terimlerle rlmtr. Ama itenlikli bir anlatmla yazd iirleri lirizm ttyor. Hasan Cemali Baba, Tekirda Belediye bakanl da yapmtr. Bakanlk krssne, Bektai giysileriyle oturduu sylenir. iirleri Ali, Hseyin ve Ehlibeyt sevgisiyle dop-doludur. Cemali Baba, ok kiiye el vererek Bektailie kazandrm, Mslman olmayan bir ok Hristiyan bile bu Baba'mn etkisinde kalarak Bektai olmutur. Derin bir tarikat bilgisi
olduu iirlerinden anlalmaktadr.

Son yzylda dzenlenmi yazma Bektai dergilerinde bir hayli nefesi bulunmaktadr. Baz nefesleri bestelenmitir'' (T. Koca, a.g.e., sh: 647).
Gl bir Hac Bekta sevgisiyle Bektai tarikatnn drt kapsn, krk makamlarn bir bir gezen Cemali Baba, engin sevgi ummannda insan Tanr ile kaynatrmaya, onu lmszlk makamna ulatrmaya alr. Bu ara kendisi de, arifler bahesinde gl devirmekten usanmaz.

550

ALEV VE BEKTA{liRU."'Ri ANTOLOJS

-1-

Gelin ey kardeler batn dilinden HO ekelim Hac Bekta akna Ak ile evk ile can gnlden Dost Balm diyelim pirda akna yeten erer murada Mihneti zevk etmi gnl safada Sun saki-i ezel Kerb Belada ah Hseyn'e olan yolda akna
ah- aka

,J.. Erkan- pire gel aba giyelim

Kudret lokmasn ahdan yiyelim Bir azdan canlar Hak Hak diyelim Hayder'e yetien karde akna Cemali
Hakk'adr niyazlarmz

Aaza balasun dilbazlarmz

Ta ara dayansn avazlarmz H ekelim Hac Bekta akna

-2Erenler ahma vardm ltf-etti Sundu ak sagann i dedi bana Ak ettim doluyu d yzm gitti Uludur bu makam i dedi bana
Akn

Nafi oldu bu ben derdliye server Giydirdi bama bir tac- gher Siz ne kavmisiniz derseler eer Dedim ne diyeyim hi dedi bana

ne can vardr ne mali hiin kemali Dedim ki sen nesin Dervi Cemali Anasz babasz pi dedi bana
L&kayd olmaktr

_;_3_ ire rza postunu Sermesem bir trl sersem bir trl Talib olanlara gnl dostunu Vermesem bir trl versem bir trl
Dergah- ak

iken ben didar- akn Bahtma kem dnm pergar akn Kam- vahdetine didar- akn Ermesem bir trl ersem bir trl

Mtak

Cemali dehr-i dun ehl-i dillerin Sazn ikest etti ol kamillerin Ba- hakikatin gonca gllerin Dennesem bir trl dersem bir trl

-4Bizler ak ehliyiz ba sevdaya Satmasak da birdir salsak da birdir Gavvas- rahmetiz ka'r- deryaya Dalmasak da birdir dalsak da birdir
Derviiz sakyz bezm-i sahbaya Bir lokma bir hrka eder kifaye Bizler bu hal zre illa nihaye Kalmasak da birdir kalsak da birdir

CEMAI1

551

Cemali erenler eyledi beyan Ak remz-i hakayk olunmaz ayan Eyledi Hak ihsan biz kuldan ihsan Almasak da birdir alsak da birdir

Mstak :

Ak dkn, tutkun - Didar : Gzel yz - Pergar: Pergel Dildar : Gnl alan sevgili - Kam vahdet : Birlik ne'esi - Gavvas- rahmet : Rahmet dalgc - Ka'r derya : Denizin derinlii - Bezm-i sahba : ki toplants Kifaye : Elverme, yetme, yeterlik - lanihaye : Sonsuza kadar, sonuna kadar Dehr- dun: Kanl dnya - Kem: Kiit, ii-kin - Ehl-i dil: Gnl yolda Skert: Knk - Remzi bakayd. : Doru olan asllarn simgesi.

-5Tevecch eyledim mihrah- yare Grnd gzme kble-i hacet Ru be ru gelince vech-i didare Salat- daime eyledim kamet Cebhe-i dildare ettim iktida Grnd gzme Kabe-i ulya Okudum Sbhane rabbiyel'a'la Muktedabih oldu ah- velayet
j, ki ayn kblem imama uydum badet neydiin ol demde duydum Ak ile bam secdeye koydum Ma'budn bilhassa kldm ibadet
Eda-y salata oldum mdavim Rkuum sUcudum salat- daim Kyamm kuudum Hak ile kaim ok kr tevhide erdim nihayet

Cemali a)ine oldu cemale ll'ebsar vakf olur mu hale Grnen Hak ne hacet kil kale Fesemme vechullah hakknda ayet AIKLAMA Cemali Baba bu iirinde; tapann da, taplannda bir olduunu vurgular. Kbleyi insayznde, Kabeyi gnlnde gren air, insan dnda secde edilecek bir varla pek inanmaz. Namaz iin "Salat daim" diyor. Bylece insann yaay boyunca sresiz olarak tapnma eylemini srdrdn, seven insann durmakszn sonsuz bir "badet eylemi iinde olduunu, insann evrene gelii ile orucunun tutulmu, namaznn klnm bulunduunu sylyor.
nn

Ona gre, insan iin en gerek eylem sevmek ve sevilmektir. "Ma'budn bilhassa" diyerek tanry kendi znde bulduunu, ona taptn, insan gereinin bir tanr olduunu
aklyor.

"Visal-i

vuslat-

Hak sahibi

dildarz

eyvallah" diyerek Hak'ka

kavutuunu,

yzn

grdn, Hakk' bulduunu anlatyor.

Bu seziler, bu duyular, insann kendini bulmas, zn bilmesidir. nsan Tanr'nn znden gelmitir. Tanr'y yanstr. Tanr ile insan arasnda bir uzaklk yoktur.
Salat- daim : Bu sz "Daima namazda olmak" demektir Sbhare anlamndadr.

ktida : Uymak-.

Rabbiyel'a'la: "Yce Tanr'mz seni btn eksik sfatlardan arndrmm" -- Kabe-i ulya : Kble, yce Kabe -- Kble-i hacet : Hacet kblesi Rt1 beru : Yz yze gelmek - Ma'bud : badet edilmesi gereken Hak Tanr Eda-y salat : Namaz borcunu demek - Rku : Namaz esnasnda belin bklmesi - Kyam : Namazda ayakta durma hali - fl'ebsar : Grmek, gr yetenei, basiret gz olmas, bu szck bir ayetin bir blmlldr - Hak ile kaim : Hakla gerekleir - Mktedabih : Uyulan, Karlkl olarak bir birine uymak. rnek tu tulan - Ft."Semme vechullah : "Tanr 'nn yzdr" anlamnda bir ayet. - Kuud : Namazda oturma durumu - Scud: Secde - Kul kal: Bo sz-- Cephe-y dildar: Sevgili yn.

-6Ziyaret-i Hazret-i Hnkar'a gittim Dergah-i sultana eritim kr e cihetten getim menzile yettim Sahib-i meydana eritim kr var bir iaret budakta zuhur eden bearet Krk makam bir bir ettim nezaret Esrar- Sbhan'a eritim kr
Krk Krklar meydannda

J, Resul Dede Gven Abdal Buz Baba

Ak eik altnda Kadnck Ana Cem olmu bilcmle ervah- uzrna Lahuti seyrana eritim kr
Ba kesb hakikat ehrine girdim Bir kubbe altnda iki er grdm ah Kalender Balm Sultan'dr virdim Mrid-i irfana eritim kr
mridim

nafi derdlere yetiren ruy-i zerdlere Tekke-i ezelde civanmerdlere Hu civanmerdane eritim kr
Derman

Cemili

Bearet : Mjde, mutu - Ervah- Uzma: Yce ruhlar -- Lah'uti seyran : Ulu hiyet alemeni seyretme - e : Alt - Esrar- Sphan : Tanr gizleri.

-7Dila gu et bu ish u pendi candan Reha eyler seni ekk gmandan

eriat ilminin ahkamn bil Tamamiyle eda kl oku ey dil

J..

Okuyub ma'rifet ilmini cana Olursun ma'rifet babnda dana Hakikat ilmine geldikte ey yar Olursun bu ilimlerden haberdar Velayet srrdr bu sr birader Veliyullahda bulunur bu gevher

Tarikat ilimini candan kl ezber Usul adab erkanla beraber

CEMAL 553 ----------- - - - - - - - - - - - - - --------------------

Velilerdir hazinedar- Rahman Hakikat szleridir drr- mercan

Kelam- mride daim kulak tut Ezel bildiklerin filcmle unut

J.. Olursun ol zaman arif kamil

Hakikat neydiin
anlarsn

ey dil

Klub eb ta sehen Hakk'a mnacat Bihamdillah risalem buldu gayat

Bulursun mektab-i irfan anda Arefden ders alrsn doru sen de

Nazar ettike her zmre-i ihvan

Fakirane
niyazm

budur her an

Okuyup hayr ile yad eylesinler Cemfili ruhunu ad eylesinler

Dila : Gnl - Gu et : Dinle - Nush u pend : t, nasihat - ekk gman : phe -- Reha eyler: Kurtarr Mnacat: Yakarma - Natiivan: Gsz, tak.atsz - Ruy- zerd : Sar, solgun yz - Civanmert : Cmert, temiz, asil - Dana : Bilgin - Drr : inci - hvan : Candan, sadk dostlar - Nafi : Giderici, yok edici.

-8Tarik-i aka derviim el aldm dnmem ikrardan Maani sagar-i pr ak itim dest-i Kerrar'dan
Temaa-y

visalimle ana hayranlmdandr Gzm bir lahze ayrlmaz hayal-i seyri didardan

Be dervi guuna kimler takard halka-i mengu Balm Sultan eer ekilmeseydi nisl-i Hnkirdan
Diyar- ehri stanbul'da dervi kmam derler

Bu ben bir dane ktm astan-

Gulam-

kesr-

Hisar'dan

Bihamdillfil

seyyid ibni seyyidim fahirim budur ancak eminim ey Cem8Ji duzah u nardan

Meani : Manalar, maksatlar - Mengu : Kpe - Hayder-i Kerrar : H.. Ali - El almak : Balanmak, biat etmek - Sagar- pr : Saf dolu - Dest : E1 - Gu: Kulak - Nisl : Soy - Astan kesri Hisar : Hisar kesen tekkesi - Gulam : Kle Duzah u nar : Cehennem ve ate.

554

ALEVi VE BEKTAi RLERi ANTOWJiSJ

-9Mukim-i esten-i Hazret-i Hnk~z eyvallah Niin-i rnahfil-i sahn- maanidariz eyvallah Tutup daman- pakin ol veli aktab- iradn Meraya-y Ali'dir nazr- didarz eyvallah
Behit-i ba-

Visal-i

vuslat-

tecridde el aldk nazeninlerden Hak sahib-i dildarz eyvallah

Hisar- ak

bekler ehl-i derdin derdine Nafi Seray i knc-i kuyin sakin-i esrarz eyvallah

Cemalinden cda etmez Cemali fakr derviin Mukim-i astan- Hazret-i Hnkarz eyvallah

Mukim : Oturan - Niin : Oturan - Mahfil : Lokal - Sahn : Avlu - Aktab : Kutuplar, kamil insan -- Meraya : Grnt alemi - Behit : Cennet bahesi Tecrid: ''anr'dan gayr her eyden soyunma, arnma - Esra : Gizler - Seray- kiinc-i kuyin : Sevgilinin bulunduu sarayn kesi - Cda : Uzak.
ATOMUN PARALANMASI
"Sen herhangi bir ite bulunsan, Kuran'da her ne okursan; sen ve mmetin her hangi bir i yapsanz, siz ona dalp dururken mutlaka biz zerinizde tank olarak yer alrz. Ne yerde ne gkte zerre arlnca hi bir ey yoktur ki, Rab'inden gizli kalsn. Bundan daha kk ve daha biiy de dahil olmak zere hepsi muhakkak apak Kitab- Mbin'de yazldr."

Yunus Suresinin yukardaki ayetleri, gnmz bilim ve teknolojisinin atom deki en son gelimelerinin adeta kk bir zeti gibidir.
as anlamnda kullanlmaktadr. sanlyordu.

fiziin

Burada geen "7..crrc" kelimesi, Arap dilinde bir nesnenin veya unsurun en kk parYani, madde sz konusu olduunda, bu kelime, gnmzdeki adyla atomu tanmlamaktadr. Yakn zamana kadar atomun paralanamayaca

Oysa, yukardaki ayette geen ''zerreden daha k" ifadesi, atomdan bile daha kiik eylerin varlna delalet etmektedir. Kuran yorumcular ve giinmzn Mslman bilim adamlar, sz konusu ayette verilen bilgiyle; "atomun paralanabilirliine" gnmzden 1400 yl nce iaret edilmi olduunu kaydediyorlar.

MNR BABA
19.
yzyln ortalarndan .Ilaba'larndandr.

20. yzyln ilk eyreine- dein yaayan Bektai Stlce tekkesi postunda oturduu sylenir. Bektailer arasnda byk

n vardr. 1913 yllarnda ld sanlyor.

Biz Hseyni mevaliyiz Ak ehlinin imanyz Derdlilerin dermanyz Hac Bekta glleriyiz Balm Sultan kullaryz
Akdr aktaki nian

Aka uyandr uyanan Pirleridir ah- Merdan Hac Bekta glleriyiz Balm Sultan kullaryz
Ba- irfann blblil Mrteza Ali'nin gl ah akna verir dili Hac Bekta glleriyiz Balm Sultan kullaryz

ehlidir bulan necat ederler ab- hayat krarnda eden sebat Hac Bekta glleriyiz Balm Sultan kullaryz
Nu Aklara iman olan Derdlilere derman olan Muhibb i hanedan olan Hac Bekta glleriyiz Balm Sultan kullaryz

Ak

Dervi Mnir kemter kulu Mnkirlere demez beli Bazan deli bazen Vvli Hac Bekta glleriyiz Bahm Sultan kullaryz

556_---=ALE-'-"-V..;;_1-'-V.'""'"'E_B=EK=1"-'-~-'-'~i"'"'l=JR-=L=E'-'Rl-'.A=Nc.::T'-"-=L"'-0.::.:Jl""SJ=--- - - - - - - - - - - - - - - - - - -

YER VE GKTEK CANLILAR

"Gklerin ve yerin bunlarn iine yayd canllarn yaratl, O'nun kudretinin delil ]erindendir. Ve O, dileyecei zaman onlar biraraya toplamaya kadirdir." "Dnyadan baka gezegenlerde hayat var mdr?" sorusu insanl uzay servenine ynelten byk bir itici g olmutur kukusuz. Gne sisteminin dnda, canl ve zellikle de "zeki" varlklarn bulunup bulunmad, insanolunun kafasn hep megul etmi tir. Dinimize gre, bu bilgilerin deerlendirilmesi iki ynde olabilir: Allah Keliim'nda ve Hz. Muhammed'in hadislerinde ... Sz konusu kaynaklarda aksi ynde bir bilgi bulunmadna ve tm uzay aratrma imkan da u an insanlk iin szkonusu olamadna gre; uzayda zeki yaratklar veya insan trnn baka rnekleri yok demek mmkn deildir. Yukardaki ayette geen "gkler ve yer" tanmlamas, sadece dnya ve onun evresini bir kabuk gibi saran atmosfer iin mi kullanlyor acaba? Ve Allah'm, "dileyecei zaman biraraya toplayaca canllar", yalnzca dnyadakiler midir? Cevab bilinmeyen sorular bun lar... Tabi imdilik!. ..
TARKATTA EGTM
Eitim
yaar.

yoluyla bilgi dilden

dudaa

gelir ve insan sohbetle, muhabbetle bu

ortam

Bektai, Allah ile kendisi arasna ikilik grmez. bir "O", bir de "ben" olmaz diyerek, "var olan, mevcut olan zaten sadece 'O'dur" diyerek, "Vahdet-i Mevcut" anlayn ortaya koyar. Evreni de bu bak asyla alglar.

sadece szde, sohbette, bilgi edinme safhasnda brakmaya kardr.. Eitim "rendiini ahlakna indirgeyebilmektir" der. Eitim aamalarni, "tarif, las nif, tahakkuk" ya da "Bilmek, bulmak, 'olmak" eklinde davranlara indirerek sonulandrr. Bektai, "Mrid huzuruna bo klmaz" diyerek, bu yolda eitim alan kii nin, davranlarna yanstabildii renilmi bilgiyi tanmlar. "Bektainin bir gn son ras bir gn ncesinden ileride olmaldr" szleri de ayn amala kullanlmaktadr. Nasib alr almaz, "Seni senden aldk, sana teslim ettik" denilen Bektai, kendi geliiminden sorumludur. Bektaiye eitimi sresince, 0 neyin ne olduu anlatlmaz" "Bu byledir, yledir" eklinde yarglar aktarlmaz. Dnerek, sonular kendisinin kar mas istenir. Eitim sresince algalmasnm, idraknn gelitirilmesi amalanr. Buna "Kabn geniletmek" denilmektedir. Bir insan anlatlandan zevk alyorsa bireyler reniyor demektir. Bunu "Zevk etmek" terimiyle ifade ederler. Zevk ettiyse kendi kabnn snrlarm zorlamtr dncesi hakimdir.
Bektai iin iyi ya da kt insan yoktur, yaplan iyilik ya da ktlk bvardr, "iyilik" ile "ktlk" ayn yerde olamaz. Eitimin hedefi amac ktln zihinden kanlabilmesidir.

Bektai, eitimi,

"nsan, beyniyle insandr" bu tanmlama onlarn d~nen imana verdikleri nemi belirtir. Akli en byk yol gstericidir. nsan hayat boyunca, evrim halinde olan akl iin amalanan, "akl- kl" e erimektir. (Belkis Temren a.g.e. s. 247).

YUSUF DEDE
Gerek kimlii hakknda elimizde yeterli bilgi ve belgeler bulunmayan Yusuf Dede, ondokuzuncu yzyln son yarsnda yaam bir Bektai ozan. A. Hilmi Yceba'n (Tekirda airleri) adl kitabndan edinilen bilgilere gre; 1834'de Tekirda'da domu, seksen yalarnda iken orada lmtr. iirleri toplu halde yaynlanmamtr.
-1-

Ta bezm-i ezelden var imanmz Dergahna senin ah Seyyid Ali Horasan erisin yok gmanmz Dergahna senin ah Seyyid Ali Rivayet eyledi Hazret-i Resul Payder'i yannda ola hep usul Seni isteyenler eylesin duhul Dergahna senin ah Seyyid Ali

.J, Olisersin dedi krklara sertac

Rumelin kffar ltfuna muhta

Yz siib gelenler buldular ila Dergahna senin ah Seyyid Ali Din-i Muhammed'i eyledin zhar Heybetinden dalar titreir her bar Dervi muhiblerin verdiler ikrar Dergahna senin ah Seyyid Ali

YusufDede'm eder kef oldu meram Srr- hakikat gsterdi Huda'm Srlr erkan- on iki imam Dergahna senin ah Seyyid Ali

-2Arzumanm gzel aha, Gidem dedim gidemedim Ham insan yola talih, Edem dedim edemedim

Tarikat imi kllisi, Tasdikden imi gelmesi Her biri bir da elmas, Yudarn dedim yudamadm Bizim ile ceme geldi, Edebi erkan grd Yular deil zincir krd, Yedem dedim yedemedim
Dald dalara dt,

Erkan grd akl at Bizim ile ceme dt, Grem dedim gremedim

558

ALEV VE BEKTA li~LERl ANTO:...::l:.:::O.::.:Jl::::'S=--1- - - - - - - - - - -

YusufDede'm geldim unda, Kazancm isterler anda Meayih kavlince ben de, Gidem dedim gidemedim

Arzuman : stek - Bezm-i Ezel : lk ruhlar ve Tanr toplants -- Gman : San, sanma - Rivayet : Sylence - Duhul : Girme, gelme - Serta : nder - Kffar : Kafirler, imanszlar - izhar : Aklama - Bar : Serpen, yadran, dken - Kll.i: Btn, tm - Meayih : eyh - Kavli : Sz. szde - Erkan: Grg, yol.

"KOKU NAKL" MMKN M?

"Msr'dan

Dorusu

Kenan iline doru, kafile aynlnca, babalar (Hz. Yakup) bana bunam demezseniz, ben Yusuf'un kokusunu hissediyorum."
yanstmaktadr.

yle

dedi:

......... Yukardaki szler, olundan

ok uzaklarda blunan bir peygamberin szleridir ve de -

rin bir zlemi Daha

uzaklktan

dorusu,

bu szlerin sahibi, olu Hz. Yusufun kokusunu yzlerce kilometre hissedebilen Yakup peygamberdir.

Sz konusu ayette "koku"yu belirtmek zere "nh" kelimesi kullanlmtr. "Rh"m asl anlam ise, "rzgar"dr. Rzgarn, byle kilometrelerce uzaklktan bir kokuyu taya bilmesi, fizik kurallarna gre elbette mmkn deildir. Ancak gnmzde "ses ve grnt nakli"; saniyenin onda birinden bile daha az zaman sreci iinde, yzlerce hatta binlerce kilometre uzakla bile tainmaktadr. Geri yukardaki Yusuf suresinin 34. ayetinde sz edilen bir "mucize" dir ama gelecekte elektronik dalgalar araclyla "koku nakli" nin de gerekleemeyeceini kim iddia edebilir diye dnenlere hak vermemek yanlg saylabilir.

AIK

SITKI BABA (Pervane) (1865 - 1928)

Soyu Ouz Trk'lerinin Bozok koluna bal, Dedekargn airetinden gelen Stk Baba 1865 ylnda Tarsus'un Yenice kynde domutur. Asl ad Zeynel Abidin'dir. Yoksul bir kyl ailesinin ocuudur. Torunu Muhsin Gl'n onunla ilgili yks zetle yledir:
lrken Stk kitabnda yazdna

gre ailenin serven dolu

Osmanl mparatorluu iinde Dedekargn aireti Anadolu'nun eitli yederine da ermei

Baba'mn ailesinin de bulunduu bir kol, Malatya'nn Yazhan ilesine bal, kyne yerlemi, orada uzun sre iftilik yapmlardr. Hac Ahmed'ler, Stk Baba'nn dedesinin bulunduu bir ailedir. Krt airetleriyle kan atma sonunda aile ve ky nce Silifke yresine gp yerlemi. D;;.lta sonrada Hac Ahmetler ailesi Tarsus'un Yenice bucana gelip yerlemitir (Muhsin Gl, Stk Baba, sh: 6).
Stk

Baba on iki yalarnda bir k gn 1293 (1877) Hac Bekta kasabasna gelerek, Bektai eyhi Feyzullah Efendi'nin dergahna girmitir. O sralarda saz almakta ve iir yazmakta olup mahlas Pervane'dir.

Pervaneyim yandm bir hsn-i mahe Dtm leyi nehar ah ille vahe Yam on ikide geldim dergahe Elhamdlillah can cane kavutu
Dergaha kyn, annesini ve evini terkederek geldiini kendisi sylemektedir:

Terkeyledim vatamm, hanemi Ah zare saldm garip aam Akn ateiyle dertli sinemi Dalaya dalay geldim kapna
Ozanmza ilk okuma ve yazmay kyndeki hocas sonra renimini gl ve sistemli biimde srdnntr. retmitir.

Dergaha geldikten

1879'da eyh Feyzullah Efendi Hlr. Onun yerine olu Cemalettin Efendi irat postuna geerek eyh olur. Cemalettin Efendi babas ldnde 17 yalarndadr ve Pervane gibi o da Cemali mahlasyla iirler yazmaktadr. Pervane'ye Stk mahlasm veren elebi Cemalettin Efendi'dir. Stk Baba, Hac Bekta'ta uzun yllar elebi Cemalettin Efendi'nin sr katipliini yapmtr, Stk, 1895 ylnda evlenmitir.

560

ALEVi VE BEKTA/ ,_iiRLERi ANTOLOJ/SJ

~~~~~~--~~~~

"Kendi yaamn iirlerinden ve torununda bulunan iki cnkten reniyoruz. l897'de olu AH Baki domutur. Ali Baki'de kendi gibi ozandr. Cnkn, kenarlarna babas ile ilgili bir ok bilgiler yazmtr. Stk Baba'nn ei 1909 ylnda lmtr. Stk Baba lmceye kadar bir daha evlenmemitir. Bakn Ali Baki ne diyor:

Bin yz on t dnyaya geldim On iki yamda ben ksz kaldm Yam on yedide bir mahlas aldm uaradan Stk Baba oluyum
Stk

Baba

Kurtulu Sava'na katlr.

Yurdun eitli cephelerinde dmanla savar.

Bir gn ola hep ehitler uyana Ol vakit seyredin dklen kana Klm ekip bir uurda meydana Birer birer kmamza yakn m
O sava yllarn ile olarak tanmlamakta ve Kurtulu Sava sonunda yeni Trk Devleti'nin kurulmasn Maksat yerini buldu diye benimsemektedir. Kurtulu Sava'nn bitiminde yine dergaha dner.

Vakit tamam oldu ileler doldu Gel gezelim bizim elleri imdi Elhamdlillah maksat yerini buldu Seslendi muhabbet telleri imdi
1925'te tekkeler ve zaviyeler kapatlnca Merzifon'un Harz kyne yerleerek imam yapmaya balar. Yaamnn son gnlerini burada geirir. 1928 ylnda 65 yanda iken lr. Mezar imdi bu kydedir.
lk

Stk

Baba gl bir Bektai

ozandr.

Bunu

iirierinde aka

grrz.

Bektai

oldu-

una vnmektedir.

Ey zahid sorarsan mezhebimizden

Merdan- tarik- Bektaileriz

Bu bir nmunedir merebimizden Yaran- tarik-i Bektaileriz

Biliyoruz ki Alevi-Bektai halk edebiyatnn kayna, Yunus Enre'dir. Stk Baba'nn iirinde Yunus'un ve Alevi-Bektai edebiyat geleneinin btn izlerini grrz. Meydan, talih, muhib, dervi, cem, ayn- cem, mrid, mereb, hakikat, tarikat, marifet gibi terim ve szckler iirlerinin yapsn oluturur. Her Alevi-Bektai ozannda olduu gibi Ehlibeyte sevgi, Hz. Ali hakknda vg, Hac Bekta'a ballk>> Stk Baba'nn iir lerinde de grlr. iirlerinde hep Zahid e ve zahirlere atar.
Stk

Baba

iirlerinde eitli

Pervane,

Stk, Stkya,

Sefil

Stk;

mahlaslar kullanmtr: Pervane, Kul Pervane, Fakir Sare gibi ....

---------

--------

_ _ _ _A'""'""-1(( SITKJ BABA

561

Cemalettin Hnkar dil-i saduna rad ile Stk dedi adna Hash yetirdin her muradma Ya Rabbena kr elhamdulillah
Pervane mahlas ile yazd iirler ocukluk ve ilk geniik yllarna ait iirlerdir. ile yazlan iirleri olgunluk ann iirleridir (Hayrettin lvgn, Ak Stk Pervane, Ank., 1976, sh: 7-11).
Stk mahlas
StJa Baba hakknda torunu Muhsin Giil, Halk Ozan Stk Baba adhbir kitap karm btn irlerini bu kitapta yaynlamtr. Hayrettin vgin'in Ak Stk Pervane isimli kitabnda az da olsa bir ksm iirleri yaynlanmtr.Dini; sevgisinde gl bahesine evirmitir. Ahlak kurallarn iir potasnda eritir, yumuatr, gzelletirir.

Soluklu iirlerinde Trke'nin tm gzelliklerini grmek mmkndr. Bektai yalaincelikleriyle dolu bu iirler ierik bakmndan da alabildiine renkli ve zengindir. Allah-Muhammed-Ali, On iki imam, Hac Bektai Veli ve elebi Ahmed Cemalettin Efendi'nin manevi sevgisiyle dop-dolu olan ozanmz, gnlndeki muhabbeti sze dn trerek, coku seli halinde szcklere doldurarak iirlerinde yanstr. Cemalettin elebi'nin yetitirdii byk bir ozandr. Bu iki byk insann birbirlerine duyduklar sevgi tanrsal sevginin somutlam bir rneidir.
nn

-1-

Mminleri yan yan alatan Ah senin dertlerin mam Hseyin Kerbelli lnde kann alatan Ah senin dertlerin mam Hseyin
ehit dt imamlarn ahbaz

J, mam Zeynel kald Ali'den asl

Muhammed nesli Yz yiirmi drt bin peygambber yasl Ah senin dertlerin mam Hseyin Kana da boyand nesl-i peygamber Elinde Zlfikar nerdedir Haydar Alad Hazreti Fatma, Kanber Ah senin dertlerin mam Hseyin Llinet olsun ol Yezid'in anna Kasteyledi imamlarn canna Hasret kalan yar-u hanmanna Ah senin dertlerin mam Hseyin
kr kesilmedi

Bu imi takdirde yazlan yaz Ehl-i Beytin avaz Ah senin dertlerin mam Hseyin
Ara kt

ptida meydan Hur ehit at

melekler kanl ya sat pehlivan hep ehid dt Ah senin dertlerin mam Hseyin
Yetmi

Artaki

Sef"ll Stk u gnlmn zar var Kerbelll'da Ehl-i Beytin nuru var On'ki ayda kan alasam yeri var Ah senin dertlerin mam Hseyin

562

ALEVi VE BEKTAi fiRLER ANTOWJ/SI

--'-"'"'--~~~~~~~

Haydar : Arslan, Hz. Ali - Hur ehid : Kerbel ehitlerinden bir sava. mam Hseyin'i yakalamak iin Kufe Valisi Abdullah'n gnderdii iki bin kiilik askerin komutanyd. Hseyin ile grt, onun yanna geti. Sevgiyle ona baland Yetmi pehlivan: Kerbelii'da ehit olanlar. - Zeynel: Hasta olduundan ba- bas Hseyin onu savaa sokmad. Esir oldu, sonra Ali nesli ondan srd.

-2Hublar seremesi nur-i Feyzullah Arz'ettim cem~lin seyrana geldim Yzm yerde, zm darda eyvallah Meded deyp, dar'l-ama'a geldim
eriat ehrinin ems mahsn On sekiz bin alemlerin ahsn Tarikat ehlinin kblegahsn Kabetullah kamil insana geldim Dergahn cennettir bulunmaz misli ter andelipler sedal sesli Hnkar Hac Bekta Veli'nin nesli Kurb-i Rahman, Kutb-i devrana geldim

J, Muhammed Mustafa, Ali'dir soyun

Sen oldun manas elif be yin Balayanlar zer bendini devin Diyerek sen ah- Merdana geldim
Eiindir Balm

Sultan kaps Cmle mcrimlere ihsan kaps Dediler bu kap Lokman kaps Derdime bir are dermana geldim

Vechinde nur alr Mah ile Hurit Ltfeyleyip kalbim sarayn t ster diken doldur, ister ta tat Hizmet iin ulu divana geldim

Fakir Pervane'yim bir dolu itim

i kmile srrm atm serimden, canmdan getim Zebhet smail tek kurbana geldim
Malmdan, Mrid

-3Ak oldum bir keremler kn'ma

J..

Gnl arz'ettii cana kavutu Srdm yzlerimi asitanna Mur-i cismim Sleymana kavutu sevdalara alar gezerken Sinemi ak ile dalar gezerken Bulank sel gibi alar gezerken Katre-idil bir ummana kavutu
Dp

Grdm cemalini elhamdlillah Durdum didarna dedim eyvallah Ay gibi parlad nur-i Feyzullah kr gnlm bir sultana kavutu Bin iki yz doksan oldu yllar Akt gzlerimden kan dolu seller Eriti nevbahar, ald gller Can blbl glistana kavutu

Pervane' yim yandm bir hsn-i mah'a leyl- nehar ah ile vaha Yam on iki geldim dergaha Hamdlill~h can canana kavutu
Dtm

-4Mahbub-i Mevlasm Ali Feyzullah Nesl-i Mustafa'sn Ali Feyzullah Cemalin grenler gelir imana Ayn Murtazasn Ali Feyzullah Nur-i cism-i Ahmed, srr-i Hasaneyn ah-i Kerbelasn, Ali Feyzullah
mam'l mttakin Zeynel-Abidin
Bakr'l bekasn

J, Mazhar-i merebi Caferi Sadk

Maden-i
Hayasn

Ali Feyzullah

Musa Kazm, Rza cedd-i pakindir Halka rehrmasr Ali Feyzullah

Taki, Naki'den vardr niann Sen sahib livasn Ali Feyzullah
ah

Ali Feyzullah
Gelmitir kapna

Savb salabetin Askeri, Mehdi Kutb-l evli.yasn Ali Feyzullah

Pervane kulun Her derde devasn Ali Feyzullah

-5Amasya ilinde kapandm kaldm Aman Allah nasib eyle yarimi Yari grmeyince alma canm Derdine deli sarardm soldum Aman Allah nasib eyle yarimi Yari grmeyince alma camm Gzme hayaldir zlf-i siyahm Gklere dayand ah ile vahm Her seher blbl ve artar fizahm Aman Allah nasib eyle yarimi Yari grmeyince alma canm

J, Ey gaziler bakn benim iime

Ayrlk dertleri geldi bama oktan beri hasret kaldm eime Aman Allah nasib eyle yarimi Yari grmeyince alma camm

orum'dan anca ol yce beli Garip ter Amasya'nn blbl Gre idim o salar smbl Aman Allah nasib eyle yarimi Yari grmeyince alma canm

Kul Pervane'm Amasya'dan mey itim

imdi tanmazlar kalp deitim

Ferhad dalarndan ok geldim getim Aman Allah nasib eyle yarimi Yari grmeyince alma canm Mahbub : Sevgili - Mttakim : Saknan - Rehnma : Rehber - Savb : Y Salabet : Saglamlk - Kutb-l evliya : Hac Bekta Veli - Lva : Bayrak.

564

ALEV VEJJEKTA iiRLER ANTOLOJSi

---------------

-6Biat verdik hanedann yoluna Nur-i Feyzullah'tan elimiz vardr Blbl olduk has bahenin glne smini zikreder dilimiz vardr Kimimiz okuruz, kimimiz yazar Kimimiz ksalr, kimimiz uzar Kimimiz dnyay arnlar gezer Magribten marka yolumuz vardr

J.

Khne allar giyer abdallanmz Her saat alr ikballerimiz Doksan konak yrr topallarmz Bir uzun tkenmez lmz vardr Ha deyince da sker zorumuz Deveyi bandan avlar torumuz Krk gnlk menzili grr krmz Feraset kullanr kelimiz vardr
dlmz

Kul Pervane'm eder aslan

Cevahir avlatir eli kulumuz Kanl gmlek giyer demirbalnz Tmarhane bekler delimiz vardr

-7Bir yar sevdim nevcivandr begayet Serimi sevc;laya salar baktka Perian halime etmez inayet Barm bin pare bler baktka Nurundan halk etmi yaradan Allah Bulunmaz akarn hasbeten lillah yle bir adilhan neslidir vallah Cierim kan ile dolar baktka

Severim o yari adilhan deyu Tarikat mlknde hem Sultan deyu Nin bu akn gz kan deyu Fakir Pervalie'ye gler baktka

-8ok kr Mevlilya bulduk imam Tevekkl babnda mekilnmz var Mrid-i kamilden tuttuk deman Marifetler syler dehanmz var Mir'at-i gnlden sildik cefay Terk ettik dnyay, tuttuk bekay Bezm-i akan'da bulduk sefay Dem-i hakikatte devranmz var

J.

Hubb-i masivay gnlden tuttuk Yetirip zmz irfana kattk Gevher madeninden ykmz tuttuk ehr-i Hakk'a gider kervanmz var Gel gnl Hakk'a kl sen de niyaz Elveda eyleyip gitti mecazi Kalbimiz ehrine kurduk terazi Tartarz dnyay mizanrnz var

Pervane kusurun ald destine Halin arzeyledi bir bir dostuna ok kr oturduk fakir postuna Kutb'l-arif gibi sultanmz var

-------------9Gel gnl gafil gezme cihanda Nasip veren yeil eli, gzle dur Kavi tut, tuttuun dest- daman Hakk' zikreyleyen dili gzle dur Gitmez oldu u insann krl Ahirette bulamazsn dirlii Sen neylersin aal beylii Abtal ol hrkay, al gzle dur

...__M_!K SITKf BABA

565

..1. Kaptan isen gle uratma gemi Ayrlma deryadan ekersin gam Can cana, kan kana (Uihmike lahni) Krklarn srd yolu gzle dur
Eri

hakikate kevn mekanda Arif ol kabn doldur irfanda Bo kafa gezdirme i bu cihanda Hakikat babnda hali gzle dur

Kul Pervane'm eder dertlerim artar Gerek er olanlar grdn rter Nice ahbaz vardr cihan tartar Bo bulma dnyay, dolu gzle dur

-10Gnl ne gezersin krda bayrda Dt kitap iinde Kur'an sendedir On alt a hatt, on alt kara ncil, Zebur, Tevrat. Furkan sendedir
Alt bin alt yz altm alt ayet yz altm alt beyt-i hidayet Drt kapy krk makam bilen zat Eref-iademi canan sendedir

..1. Yedi deniz, yedi derya, yedi hat Yedi misal yedullah, yedi ayet Yedi bin yediyz yetmi yedi kat Yedi zemin, yedi asuman sendedir

Errahman-u ar u istifa kare Elem mere leke sur;:sin ara Gelin canlar secde klman dvara Nasr u cami aru rahman sendedir

Sefil Pervane'm bak yanmam nare

Postu penahmz perverdigare Arz-u didanmz Hazreti Hnkare krar aman, ahd peyman sendedir

-11Giderken urad yolum stne Grnd gzme nur Krklar Da Gerek erler niyaz eder postuna Sende ok hikmetler var Krklar Da zerinde yanar Krklar era Olmusun firdevsin bostan ba Erler, evliyalar, pirler dura Cem olmu stne Hur Krklar Da
... Geldim illerine kldm temaa tr blbller hep batanbaa Alm iekler, bitmi meneke Miirgiler etmekte zar Krklar Da

Seher vakti ter garip kularn Kimya olmu toprak ile talarn Mekansn yedilerin belerin Bekliyor evrende er Krklar Da

566

ALEVi VE BEKTA iiR~Ri ANTOWJISI__ _

--------------H~M--

Biare Pervane'm gezdim llerde Dolanp da geldim yce bellerde Ne akn ge;tersin gurbet ellerde Diyerek halimi sor Krklar Da

Mrgi:

Ku -

Firdevs : Cennet -Temaa : Gzlemleme.

-12Gnl girmek ister dost illerine Velakin adudan ara bulunmaz kp divanna ho dillerine Halim arz etmeye sra bulunmaz
kp divanna ahyamadm

.J, Nazar kl bendene zlf-i siyahm

Ah ettike ara kar fizahm Kapnda geda ok arnmaki ahm Ben gibi cieri pare bulunmaz Dost kendini aklara vdrr Keman ebrularn ykar adrr Niceleri sevdasna yeldirir Byle bir telleri cura bulunmaz

Bir kerre derdimi syleyemedim Gaziler yaram balyamadm Ben gibi bir baht-i kara bulunmaz

Pervane'm derdimi sylemem ele Kendi tecellamdr dtm bu hale Y areme bir merhem kendimden ola Sair tabiplerden are bulunmaz

Velakin : Ama - Adu : Dman -,-- Baht : ans - Fzah : nleme - Keman ebru : Ka - Tecalla : Yazg - Merhem: lla, em - Ebru: Bulut

-13Hakikat.ilmine yeteyim dersen Yzn yerlere sr de bak sr de Erenlere gnl kataym dersen Hicab perdesini kr da bak, kr da Erenler babna sregr yzn Eri bir geree aa can gzn Sakn yalancya dalatma zn Gerek arif isen merde bak merde

J, Frsatn var iken eri damana

Yazk

sermayeni verme tufana Nice Sleymanlar kondu bu hana Yedi kez boald yurda bak yurda

Kimse tutmaz bu fenann binasn Nice kahramann skt sinesin Drt kapnn krk makamn manasn Bir kamil mride sor da bak, sorda

Pervane' yim bu ak ile comuam Ariflerin kresinde pimiem Bir gerein sevdasna dmem u benim ektiim derde bak derde

AIK SrfKI BABA

561

-14Ne acaip olmu mahlukun ii Amel kazanmadan sevap istiyor Hi bir rumuzdan bilmeyen kii Arifin azndan cevap istiyor

J.

Fehmetmez kelam acdr sz Ne bilsin ekeri eb sanr tuzu Kulluk makamna ermeden z Cenab-i Mevladan hitab istiyor
a kurtlar gibi ormandan kar nefesi kokar Tilki gibi her delie ba sokar lm-i cavid~ndan hesap istiyor
Yaklama yanna
ol

Drt kapnn farzlarn sayamaz Ser'i can Hak yoluna koyamaz Fehmetmez elif, be te diyemez Hocaya varmadan kitap istiyor

Kul Pervae'm eder oalm adu Seyrettim cihann kalmam tad Kenara otunnu ke]p ile kedi Sini donanmas kebab istiyor

-15Ne yaman firkate urad bam Serimi sevdaya saldm alarm Halimden bilmiyor yarann eim Ak ile sarardm, soldum alarm Akar gzlerimden hunab-i hicran Bu derdin elinden halim perian Bir daha kurtulmaz bu derde den ok vakit hayale yeldim alarm

.J, Bu derdimi can iinde saklarm

Bir dostum iindir bu ektiklerim Yedi yldr tmarhane beklerim Sinemi sad pare bldm, alarm Gnl dalgaland kaynadm cotum Terk ettim tahtm cmleden getim unda bir gzelin narna dtm Halasa are yok, bildim alarm

Kul Pervane'm alem yand narmdan gitmez oldu serimden ok gzlerim haber gelmez yarimden Diyar- gurbette kaldm, alarm
Ak sevdas Hunab- hcran : Ayrlk kanl gzya Yelmek : Komak - Sadpare : Yz para - Nar : Ate - Firkat: Dostlardan ayrl-- Yaran: Dost - Kelp : Kpek - lm-i cavidan: lmszlk bilimi -- eb : ap - Rumuz: SimgeAmel: yi iler - Firkat: Ayrlk - Diyar- gurbet: Yabanc eller- Yelmek: Komak - Sad pare : - Yz para - Halas : Kurtulu-' Nar : Ate.

568

ALEVi VE BEKTA.J..J_Jl_'f!LE.R ANTOWJ/Si

---~-~~-~~~---~

-16Pervaz vurup ar yznden dnnce Dinlen tarif edem yolu turnalar Hidayet Mevladan kalkn deyince Gzetleyin sa solu turnalar
Varmcaz Amasya'nn stne Secde kln Hamdullah'n postuna Damanna, dergahna, destine Ezelden demiiz beli turnalar

. Oroa zikreyleyin gani Huda'y

Doldurun zemzemi iin badeyi Grmeden gemeyin Gce Dede'yi Bekler memleketi il'i turnalar Nacakh'da grn koca sultan Kudretten alr gl glan Akar emeleri hotur seyran Trl meyve verir dal turnalar Mualladan grn Kandil Baba'y Ziyaret eyleyin aln duay Pervaz vurup seyreyleyin Kovay' Ora muhabbetin yeri turnalar Kov ay' dan geince doru bir rahtr glleri yeri mbahtr Hasan Dede derler ho nazargahtr
Alr
Kular

gereklerin ahbaz Mevla'ya an pervaz Ali Pir Civan'a kln niyaz Temaa eyleyin eri turnalar
arn

Hamdullahtr

Ol Niyaz Baba'ya bir niyaz eylen

ykleri taylan al Dede Sultana ahvali sylen Ho mzrak tutar eli turnalar
Durmayn etmi'de an pervaz Emirce sultana kln niyaz

Topra kimyadr

var hotur dili turnalar

Hackyde ehitlerin ahbaz

Ann

da bir ismi Deli turnalar

Harmana varnca seyret gl-ab' Banda bekliyor ifte arab Aca dede ile Elvan elebi Estirir poyraz yeli turnalar stnden anca heman orum'a adam yaman mert'ten geince Garipe Sultan Garip garip syler dili turnalar
Uraman Kusavar

Merzifon'dan seyreyleyin obay Klavuz eyleyin badi sabay Hem ziyaret edin Piri Babay Hotur o sultann hali turnalar Giderken urayn Balm Sultana Sdkile yalvarn erler uyana zleri balayn ali imrana Kudretten uzundur kolu turnalar kyne seyret didara Bizim iin selam sylen o yara Srn yznz kan Pnar'a Onun abi zemzem gl turnalar
n Harz

Bir gececik yatn Krklar Danda Blbl ter bahesinde banda An kanatlar seher anda Seyredin lkeyi il'i turnalar
kn ar

yti7.iine yceden dnn

Hseyin Gazi'ye varnca konun Zemzem Kevserdir glnde yunun Balan o sultana beli turnalar

,_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __j_lK_Sma BAB1_ __ 569

Bundan te gidecein Bozok'tur Baharn hasbahesi hublan oktur Gzeli, mihmandar emsali yoktur Onlar tarif eder yolu turnalar
Eer derseniz

-!

Srn yznz Hazret i Pir'e ah Balm Sultan dertlere are Nur-i Feyzullah'tr bir ka kare Irgalanr zlfn teli turnalar
emesinden ab-.i hayat iilir stmze nur-i rahmetsalr Lale, snbl, gl- reyhan alr Solmaz has bahenin gl turnalar

Malya lne Niyaz kln Otman Baba beline Konun ilehane, Seyfe glne Kudretten akmakta bal turnalar seyreyleyin inie Dostun Kahvecisi Ali Dervi'e Muradm, maksudum arzum hemie Hiinkar Hac Bekta Veli turnalar
Ykseinden

Bahenizde garip garip teyim

Matahnumteriye sataym

Hasta dtm u Hanz'da yataym Sorun her ahvali, hali turnalar

Hamdlilliih gren eker mi yas Bekta-i Mehemmed mlkin ihyas Nur-i Cernaleddin hublarm has Pervane ol yarin kulu turnalar

-17Sevdiim ne mkil hsnn hayali Ltfeyle mkilde kalmaym bari lmeden nasib et bana visali Mahere muratsz varmaym bari

,J, Gzlerin ak mestane eder

menzilim meyhane eder divane eder Tefekkr bahrine dalmaym bari
Baktka aklm Akbet

Sarfettim yolunda cmle varm Senin iin koy yzsnler derimi Ne haldir sevdana saldm serimi Sair sevdalara salmaym bari

Syle de sen bana tek gam-varm de Gece gndz alar ah zann de Ne olur nevcivan bir kez yarim de El iinde mahzun olmaym bari

Kulundur Pervane merhamet eyle kaar m byle Yar meylin yok ise dorusun syle Emek ekip boa vannayn bari
Aktan mauku

VISal :

Kavuma

-- Mauk : Canan -

Mestane :

Baygn bakl.

570

ALEVi VE BEKTAi RLERi ANTOWJS

-18Seyreyledim Kerbelanm ln Nice bin bahadr merdana gitti Onlar srd ehl-i beytin yolunu Ser verdi dergah-i divana gitti Her can fehmedemez cism-i vahdetin Varp bir kamilden almaz ibretin Er olanlar bildi hakkn hikmetin Gafiller dnyada efsane gitti
Ak

.. Ehl-i Beyt yoluna serin salanlar Fehmeyleyip ilm-i zat bilenler Sevda-y ak ile mecnun olanlar Leyla dalarna seyrana gitti

Leyla dalarnda Ley eker mecnun O yarin derdinden olurum mahzun Hakikat bandan olanlar memnun Dergah-i didardan damana gitti

oldum kalarnn yayna Serim verdim ben Ali'nin soyuna Sene bin yz on Harz kyne Geldi de bir ak Pervane gitti

-19Ta ezel ervahtan eyledim biat Nur-i vahit yedullahm Ali'dir Okunur anna doksan bin ayet Nokta-i Ba Bismillahm Ali'dir Hel-eta suresin nazil eyleyen Mminleri bir ikrara balyan Gnl kuun bir nur ile avhyan Labalim, llallahm Ali'dir
eriat mlkinde padiah olan

.!.

Asl-i vahit mminlerin piridir Enreylese ar krs yrtr Marifet babnn destigiridir Hakikatte srrullahm Ali'dir Ab-i Kevser sunar penc-i aba dan Mazhar olur msemmas bir ba dan Nur-i Cemaleddin kalb-i hanedan Smm Nurum bir Allahm Ali'dir nesne bilmezem elden salmazam Hor nadan deilim yze glmezem Daim dilde eyvallahm Ali'dir
Tutmuum damann

Ben Ali'den

gayr

Kamu mminlere doru rah olan Tarikat babnda secdegah olan Kabem, kblem beytullahm Ali'dir

Kul Pervane'm eder yedullah dedim

Velayet mlkinde Aliyullah dedim Kul oldum babnda eyvallah dedim Zikrim fikrim Feyzullahm Ali'dir Destigir: El alam - Penc- aba: Yeil el - Msemma: Adlar, sfatlar - Daman : Etek - Hor nadan : Yobaz.

Vakit: Birlik -

AIK Sl1'Kl

BABA

571

-20Bir nevcivan grdm Hac Bekta'ta Emsali Msr da Toy da bulunmaz Grcistan ilinde hem Altnta'ta ran da, Tebriz de, Hoy da bulunmaz
Salndka canlar alr edas Drt keye ayi olur nidas Naz nevazile hem hub sadas Saz da, kemani de, ney de bulunmaz

J..

Nazardan geirdim Firengistan Belhi, Buharay, Arabistan Her mlkn ok amma nevres fidan Bu etvarda bir e, boyda bulunmaz

Hi gzler grmemi byle civan Bir bak deer yz bin glman Remz ile Rdvana gsterdim an Dedi: misli. bu Alayda bulunmaz
vmilte )'.aratm onu Zlcelal

Seksen deve yk yaldz mcevher

Bir teline demez verseler eer

Yusuf:i Kenan dr akran meer Her nesepte her bir soyda bulunmaz

Dnyada grnmez byle bir cemal Hazret-i Yusufu nuruna misal Gnete Yldz da Ay da bulunmaz
Sdk'ya hublarn serveri budur Sulb-u Haimi'den Hayderi budur Merec-l-Bahreyn'in gevheri budur Her denizde her bir ay da bulunmaz

Bin sarraf bin milyon verse her biri

biemezler olsa mteri Bedehan, Trkistan, koca Kayseri Tokat, Konya, Aksaray da bulunmaz
Kymet

Stk Baba bu iiri piri Ahmet Cemalettin elebi iin sylemitir.

--21 Gine azmeyledin gurbet elleri Efendim sultanm elenme tez gel Bunca muhibbanlar bekler yollar Katan kemanm elenme tez gel
Dolama

Yanktr barmz emimiz

gurbeti ey ah-i huban al kan Dt gnlmze ah ile figan Nevreste fidanm elenme tez gel

Bize cevreyledin, nesl-i mevali gnlmze derd melali Alatma Sdk'n Yakup misali Yusuf-i Kenanm elenme tez gel
Saldn

Muhibban : Sevenler - Zlcelal : Allah - Mevali : Kle, sevgili - Melal : znt - Nevreste : Yeni yetime - Azmetmek : stemek -- Naz : Cilve Nevazi : ltifat. gnl alma - Hub : Gzel - ayi : Sylenen - Glman : Cennet hizmetisi erkek - Etvar : Hal ve hareketler - Cevretmek: Sitem etmek.

572

ALEVi VE BEKTA iJRLERI ANTOLOJiSi

-22Dtm yollarna alar giderim HnUr Hac Bekta Veli dost deyi Bahar seli gibi alar giderim Hnkar Hac Bekta Veli dost deyi

J..

O dergahta her gnahtan geilir Meydannda drr- gevher salr Hasbahenin goncalar alr Hlclr Hac Bekta Veli dost deyi ar keden muhiblerin getirir steyeni muradna yetirir Dervileri glbang eker oturur Hnkar Hac Bekta Veli dost deyi

Bir geree balamm zm Ak atei kan alatr gzm G eie sre idim yzm Hnkar Hac Bekta Veli dost deyi

Stdk arz'eyledim gonca glleri ok kr ald dostun yollar Dervi oldum giydim khne allar Hnlclr Hac Bekta Veli dost deyi

-23giderseniz bizim ellere Yarenlere selam sylen turnalar Garip anam bakar m'ola yollara. Yarenlere selam sylen turnalar
Eer kp kp ykseine

oturun Yolunuzu menziline yetirin Sa selamet haberimi gtrn Yarenlere selam sylen turnalar

Sefil Sdki mkilimiz seildi stmze ab-i r_ahmet sald Bahar geldi lale snbl ald Yarenlere selam sylen turnalar

-24giderseniz Hac kyne Selam sylen ee dosta yarana Biz de dtk muhabbetin yanna Niyaz edin ahvalimi sorana etmi ye varnca elenin durun Onlar ne haldedir ahvalin sorun Pir Civan Sultana yznz srn Biz de varmaktayz ulu divana
Eer

J..

Niyaz Baba Emirceye varnca Ol gani sultana yzler srnce al Baba yer ahvalimiz sorunca Syleyin dm senin iin figana Merzifon ehrinden gemek isterim Baba Piri ye derdim amak isterim Ykm inci mercan samak isterim Girer isem biraz daha meydana

Benim intizarm Ali soyunda Akm belli lam, be ile aynda Sefil Stdkt kaldm Harz kynde Baldr ksmetim emr-i Yezdana

--A~{.lf srrx BABA

573

-25Eer szn dorusunu sylesem Cahil bu meydandan kalkar savuur Evlad- Ali ye bieat et desem Din ile imandan kar savuur

. Mervan Ehl-i Beyte klmaz niyaz Gremez evlad kr olmu gz Sylesen meydan.da bir doru sz kar hayvan gibi bakar savuur
Evlad- Aliyi bil desem.bilmez Saykal vurup kalp aynasn silmez Fark etmez kelamdan nasihat almaz Boynuna hlkay takar savuur

Olur mu nadan bu yola ekmek Blbln dilinden ne bilsin rdek Nadann ar:usu et ile ekmek Hemen bir ka lokma tkar savuur
Sdk

sohbetini deme bakara Kelam tesir etmez ol leng-i hara Sylesem ki senin iin avara
rfanda hatrm ykar savuur

-26Esti baa yine hicran yelleri Elveda ey nevcivanm hoa kal Gezeyim bir zaman gurbet illeri Nesl-i HnUr adil hanm hoa kal Dostum gzle akm hayal et Seher yellerinden beni sual et Kalkt can kervan hakkn helal et Hakikatli mihribanm hoa kal

J, Att felek beni garip diyara

Mukadderim byle imi ne are Dtm blbl gibi nale-i zare Gnlm gl nevfidanm hoa kal
Dt vcudme nar-i itiyak Dilerim ma,lere kalmaya firak Himmet eyle gene gelip kavuak ah-i cihan kerem kanm hoa kal

Gnl kuu pervaz etti yuvadan Mecnun gibi cda dtm Leyfa'dan Unutma Sdk'y demden duadan ahm pirim, alianm hoa kal

Nev : Yeni - Nar. tiyak : Tutku atei - Firak : Ayrlk - Penaz- Etti Vetu - Cda : Uzak ayr - Nadan : Kt, yoz - Saykal : Parlak, ala - Leng-i har : Topal eek - Mihriban : Gnee benzeyen - Pervaz : Uarken dnme Nevcihan: Fidan - Mudadder: Yazg - Nale--i zar: At.

574

ALEV/ VE BEKTA/ /iRLERl ANTOWJiS{

-27bilmeyip kla taparsn senin Ne acep bir batl yola saparsn aarm aklna aarm senin
aarm a1dna aarm

Evlad

Evlattan biatsz giyenler tac Ban kesmektir hemen ilac Asa sandn elindeki aac aarm aklna aarm senin Sureti peresttir dervilik satar Yanl fetva verir hakka ta atar yle mnafklar ikrar m tutar aarm aklna aann senin

Gft ile Sleyman olur mu kalla Evlada eyvallah eylemez huffa Her kee giyenler olur mu Bekta aarm aklna aarm senin

Sdk der evlattan tutarsa daman yle muhiblere canmz kurban imdiki hocalar tabi-i Mervan aarm aklna aarm senin

Gft: Sz, lakrd -- Kalla: Dnek Resme tapan - Mukadder : Aln yazs.

HotTa:

Yarasa suret-i perest- Peest:

-28Ey aalar bir gzelin yoluna Baka baka kemiklerim sarard Merhamet eyleyip bakmaz halime Kan kalmad bu gl benzim sarard gler gzleri Nazenin dilleri irin szleri Yeter eylediin gel bu nazlar Naz ettike gzde ziyan sarard
Baktka kana

J, Merhametler eyle evketli yarim

Gklere dayand ah ile zarm Medet senden olur nazl dildarm Canmn kafesi tenim sarard Bu serimi sevdasna saldm Gece gndz ateine yandm Ahu gzlerine kurban olduum Ah ettike cierlerim sarard

Sineme dokundu adunun ta Nice sevdalara urattm ba~ Ald bu Sdk'y akn atei Geti cana iliklerim sarard

Nazenin : nce, nazik Dman.

Ziya : Ik, fer - Dildar : Sevgili, gnl alan - Adu :

AJK Sn'Kl BABA

575

-29Ey efendim ihsanna belimi Balya balya geldim kapna Altrdm evsafna dilimi Syleye syliye geldim kapna Terkeyledim vatanm hanemi Ahzara saldm garip anam Akn ateile dertli sinemi Dalya dalya geldim kapna
Blbl gibi arzum kald gllerde Mecnun gibi ok dolandm llerde Yaln ayak ba_ ak yollarda Alya alya geldim kapna

On sekiz bin alem da ile talar Zikreder ismini tevhide balar Yreimden kanlar gzmden yalar alya ~lya geldim kapna

Sef'd Sdk yalvarrm dost dey ahadet eyledim beli best dey Bu dertli gnlme derman isteyii nliye inliye geldim kapna Evsaf : Nitelik - Tevhid : Birlik - Belli best : Beli salam.

-30Ey erenler bu meydanda mklm Seilmedi gitti bilmem ne haldir Dosta gidem dedim baland yolum Almad gitti bilmem ne haldir
Can ah eker arzu klar canan Dembedcm artmakta zar efgan Hazrland amma gnl kervan Glmedi gitti bilmem ne haldir

J, Beller duman k evirdi yolumu Balm Sultan sen bilirsin halimi Dost akna doldurdun mu dolumu ilmedi gitti bilmem ne haldir
Bir ziya bulmuum ak erandan Can blbiil kmaz dostun bandan Secer bellerinden, Yldz dandan Geilmedi gitti bilmem ne haldir

Sefil Sdk abdal oldu yrd Almad dalar duman brd Ak derdinden emim ya kurudu Salmad gitti bilmem ne haldir
Mkl: Zor, g, sorun Yer adlar - ek: Gz. Balanmak:

Kapanmak, secer belleri -

Yldz Da:

576

ALEV VE BEKTA llRLERi ANTOLOJiSi

-31Ey erenler dosta dt havasm Her saat cemaJin gnnek isterim Gece gndz artar matemim yasm Canm yoluna vermek isterim Seyreyledim kalannm yayn Er olan gerekten alr payn pmek ister gnl M.k-i payini Yzm yzne srmek isterim
Sdk

J, Her dem arz ederim Sultan Balm

gnlmden kyl- kalimi Vastayla arz edemem halimi Bir kerre divana girmek isterim
Kaldrd

Yas matemdir gnlmiin kuu Dostun cemalinden buldum bu cuu Yeter dolandm da ile ta imdi bir menzile ermek isterim

bu szlerim inceden ince Sevdalara dtm yari grnce Dostun bahesinde alan gonce Haktan destur olsa dermek isterin

-32Ey gafil bizlere gman edersen Yedullah babnda nianemiz var Biat edip pire iman edersen Sana gsterecek irfanmz var Biatsiz gezenler yularsz hayvan
Yaklama yanna ilei eytan

J, Biat Ehl-i Beyte cihan iinde

nanmazsan oku Kur'an iinde

Korkumuz kalmad meydan iinde Beli Zlfikarl Merdanmz var Muhammed Ali den kald bu biat nkar edenlere sad-hezar lanet Ehl-i Beyt uruna ekeriz gayret Kerbela lnde al kanmz var Gafil olma biz bende-i beleriz Krklar ile bu srei ileriz Biz bu biat iin cenge balarz Gelsun ad lere meydanmz var Biata inanmaz kalbi kalleler farketmez inkara balar Biatsiz gezmeyin mmin kardeler Size bu nasihat izanmz var
Mridi Biattr mmine bir srr- vahdet Mnkirlere nasip olmaz bu biat Bir blk zmreyiz ehl-i marifet Ulu padiahtan fermanmz var

Kim ki Ehl-i Beyte eylemez iman Ona lanet okur lisanmz var Biatsiz gezenin iman yoktur Ona lanet okun ziyan yoktur Biatmz Cemale yollar haktr Gidersen gel kar kervanmz var Biatsiz kiinin kalbi kr olur Yarn maher gn ii zor olur blis gibi bu dergahtan dur olur Bizim bu dergahta cevlanmz var
Biat bildirir akanmz Yedullah babnda muhibbanmz Hikmetullah syler arifammz Ku dilin fehmeder imranmz var

AIK SITKI BABA

511

Bizim fermanmz yce Sultanda Biathlar mahrum kalmaz divanda Arif isen gafil gezme cihanda Gel ren usul erkanmz var

Mnafklar

bu yollar sre mi Mminler seyreder ba- iremi Velayet ehrinin ah-i keremi ehinah bakl aslanmz var

Sefil Sdk bu sz bize yadigar Biatsz hakknda indi Zlfikar Sakl deil zahir batn aikar Nur-i Cemaleddin Sultanmz var

Dur :

U.ak - Cevlan : Dnme, sema - Biat: Tar,ikate girme, balanma - Fehm : Anlama - mren : Sure - Sad-hezar : Yzbin kez - Srek : Yol - Srr- vahdet: Birlik gizi - Mahrum : Yoksun - Ba- Irem : Cennet Bahesi.

-34Bir serv-i nazenin ey gl-i handan Bir dilber-i mah-i ehinahsn sen Olmu aklarn sermest hayran Acaib bir em-i mestanesin sen Sen gibi gl bu cihanda almaz Serden geilir de senden geilmez Bahana g yetmez, kymet biilmez Merec'l- bahreyn de drr-danesin sen

J, Kabe- erit... ten alnm hakin

Ziyneti sen oldun evc-i eflakin Mk ile yorulmu tynet-i pakin Cinan ire bitmi neyhanesin sen Ey pakize siret, ey melek hsal Hurid-i talatn bulmasn zeval La nazrsn, sana bulunmaz misal Bu kevn mekanda birtanesin sen

Nur alm ol kudret eraglarndan ir eker damlar dudaklarndan Buseler umarsn yanaklarndan Bilmem Sdk nasl divanesin sen

Bir serv-i nazenin ey gl-i handan : Ey glen gl, ince uzun selvi boylu - Cesm-i mestane : Baygn gzl - Sermest : Sarho - Merecl bahreynde drri : Gnllerin denizinin incisi - Eflak : Ufuklar - Tybet-i pak : Temiz karakter Kevh mekan : Varlk, evren - Huridi talat : Giizellik gnei - Pakize siret : Temiz ahlakl - Melek hisal : Melek huylu - La nazr : Tarafsz.

578

ALEV/ VE BEKTA/ iiRLERi ANTOLOJ/Si

-35Hamdlillah getik nefs-i havadan Hazret-i gaffara dt gnlmz Yetp tuttuk bir ulu rehnmadan Sahib'l-esrara dt gnlmz koyduk ser ile can Terle ettik dnyay han ile man ef-1-mznibin, keremler kan Ahmed-i Muhtara dt gnlmz
Ak yoluna

J, Bamzda tacdr cmle peygamber

Onlarn babnda ohnuam

kemler Sahib-i zlfikar, bace-i Kanber Haydar- Kerrara dt gnlmz Bel gereklerin szne Bulanmz yollarnn tozuna Kimsenin aybn vurmaz yzne Seti eden settara dt gnlmz
baladk

Sdk'ya kalbimde mihr rnah olan Cmle mminlere kblegah olan Adalet tahtnda padiah olan Hkmeden hnkara dt gnlmz

Nefs-i hava : Geici istekler - Rehnuma : Yol gsteren - Pir sahib'ul esrar : Tanr, gizlerin sahibi - Han-man : Han, hamam - efli muzhbin : Hz. Muhammed, kyamet gn gnahlarn efaatisi, balaycs - Setr : rtme Mihr-i mah : Ay ile Gne - Settar: rten Tanr. -36Hamdlillah Hakka dndk yzmz Rahmeti olmayan yz sizin olsun Bir mteri aptr batn gzmz Zahirde seyreden gz sizin olsun Grnd gzme in ile Main Gnl fark eyledi isyann suun Minnet eylemezem dnyalk iin Kl kmr neyleyim toz sizin olsun

J, Drdm gnlme Hakkn havasn

Eyleyben hizmet aldm duasn Pir elinden giydim akn libasn ulhann sard bez sizin olsun kresinde zm piirdim Muhabbetim bir geree drdm Gnlmn kuunu ara uurdum Dere ile tepe dz sizin olsun
Akn

Hilaf deil bu Sdk'nn szleri Balayalm erenlere zleri Grnd gzme Balm kzlar Avrat ile uak kz sizin olsun

Hamdullah : ok kr - Libas : Elbise, giysi - ulha : En iyi bir tr kuma Hilaf: Yalan - Sereme : Ba kaynak - Server : Ba, nder- Rehber:
Klavuz.

,_ _ _ _ _ ,_ _ ~IK SffKI BABA

519

-37Evliyalar seremesi Hac Bekta Veli Sultan Muhammeddir gani sultan Ab-i hayatn emesi Hac Bekta Veli Sultan Muhammeddir gani sultan
eriat ehrinin ah
Tarikatn padiah

J, Elinde yeil ferman

bab-i ihsan Cihann kutb-i devran Hac Bekta Veli.Sultan Muhammeddir gani sultan Talibi Hak yola yeden Ayrlma g~I bu srden Cansz kayay yrden Hac Bekta VeU Sultan Muhammeddir gani sultan Bunlar zmre-i nacidir Cmle mahluk muhtacdr Muhibbamn ser tacdr Hac Bekta Veli Sultan Muhammeddir gani sultan Bab-i ilm-i nbvvettir Nur-i rah-i velayettir Srr- ah-i hidayettir Hac Bekta Veli Sultan Muhammeddir gani sultan Sefil Sdk kemteridir Kapsnn Kanberidir Veliler ser defteridir Hac Bekta Veli Sultan Muhammeddir gani sultan

Aktr

Mminlerin kblegah Hac Bekta Veli Sultan Muhammeddir gani sultan Marifet tahtnda server Hakikat ehline rehber Cennette saki-i Kevser Hac Bekta Veli Sultan Muhammeddir gani sultan einde namaz Mevlaya niyaz Cmle pirlerin ustaz Hac Bekta Veli Sultan Muhammeddir gani sultan
Dar

Kld

Bab: Kap - Yeden : Gtren - Zmre Nac: Sekin, cennetlik toplulukMuhibban: Sevenler - Tal'at: ehre, yz - lfet: Dostluk- Tynet: Yaratl, maya - Pakize: Temiz, lekesiz- Skker: eker- Peyker; Yz - Mutahhar: Temiz.

580

ALEV VE BEKTA iiRLERi ANTOLOJS

-------------------

-38Ey melek suret Can sana kurban Vey kamer tal'at Can sana kurban Ey em-i afet Eyledim lfet Pakize tynet Can sana kurban Leblerin kevser Bal ile skker Ey peri peyker Can sana kurban Serv-i revanm Gonca dehamn
ah- cihanm

. Bulunmaz ey can Sen gibi sultan Olmuum hayran Can sana kurban
Gnlm serveri nuru Cennette Huri Can sana kurban
emimin

Hazret-i Mevla Eylemi imla Aladan ala Can sana kurban Nesl-i peygamber Irk-i mutahhar Cihana server Can sana kurban Bu Sdk kuldur
hsan boldur
Ak meyin doldur Can sana kurban

Can sana kurban

-39Gelin dostlar alayalm Mah-i matem stmzde Sinemizi dalayalm Muhiplik var aslmzda
eriatte namazmz

J.. Marifette bulduk karar

Hakikatte grdk didar Olmayz her can ile yar Nian vardr dostumuzda Destur alp Girdigardan Daman tutmuuz Hnkardan Dnmeyelim bu ikrardan Sebat edip postumuzda derdimendimizi Vermeyelim fendimizi Toplayalm kendimizi Adil vardr kastmzda
Sdk

Tarikatta niyazmz Uzak deil ustazmz Daman var destimizde

Daman : Etek - Dest : 8 - Girdigar : Pir - Sebat : Sabr.

- - - - - - - - - - - - - - ---~IK smg BABA _5~

-40Gelin dostlar bir olalm Tevckkkelt taalallah Mnkire kl alalm Tevekkkelt taalallah Sular gibi alayalm z Hakka balayalm Bir yry eyleyelim Tevekkkelt taalallah
Ald biat sanca Geti mnkirlerin a Elimizde ak ba Tevekkkelt taalallah

J, Muharnmed'dir bize server

Mehdi dilimizde ezber Hak akna elde. teber Tevekkkelt taalallah Zikredelim hU ekelim Mnkirin bendin skelim Kl eldp kan dkelim Tevekkkelt taalallah Kur'an'a var imanmz Gele Mehdi devnmmz Aksn bu yolda kanmz Tevekkkelt taalatah Sefil Stk geldi cia Mnkirlerin akl aa Taktir olan gelir baa TevekkkeltU taalallah

Tevekkelt taalallah: Dini Allah'a brakma -Teber: Kl- Kazbi: Yalanc Sallhiyi : Emvac : Dalgalar - Kavi : Gl - Zamna giimau : San ve kuku. -41Siz Emevi biz Haimi Siz bir yana biz bir yana Siz kazibi, biz salibi Siz bir yana biz bir yana Severiz nur i Cemali ok kr bulduk kemali Siz Sfyani biz Mevali Siz bir yana biz bir yana Severiz ah Kalenderi Olduk Ehl-i Beyt Askeri Siz Azmi biz Caferi Siz bir yana biz bir yana Hem Ehl-i Beyti kemisli Hadisidir Ali nesli Bulduk asllardan asl Siz bir yana biz bir yana

J, Eritik zatlardan zata

Kailiz savn salata Girdik tariki necata Siz bir yam. biz bir yana nesl-i Hnkar nur-i izhar Siz inkari, biz ikrar Siz bir yana biz bir yana
Bulmuuz Sevmiiz

Pir elinden giydik tac Boyladk Bahr-i emvac Hamdlillah olduk naci Siz bir yana biz bir yana Kabul eyledik iman Terk ettik zann- gmam Biz Hseyni, siz Sfyani Siz bir yana biz bir yana

582

ALEV/ VE BEKIM/ ilRLERI ANTOLOJS

Boynumuzda teslim ta Er yolunda verdik ba

Siz Mervani, biz Bektai

J.. Allemeni srrn duyduk

Cam Hak yoluna koyduk Vaktin imanma uyduk Siz bir yana biz bir yana der buldum kemili ettik ab-i zlali Siz hayali, biz cemali Siz bir yana biz bir yana
Sdk

Siz bir yana biz bir yana Bir ikrarda olduk kavi Kefo1du bize semavi Siz Yezidi, biz Alevi Siz bir yana biz bir yana

Nu

-42firkat ile hasret eyyam Sineler dalamak bana m dt Blbl gibi ekip yas matemi Karalar balamak bana m dt
Nar-

Gurbet elde mrm geti yel gibi Eyvah glemedim ben de el gibi lk baharda boz bulank sel gibi Co edip alamak bana m dt

Sdki'yem kalmam

gurbet ellerde Blbl gibi arzum kald gllerde

Gahi sahralarda gahi llerde

Ah edip alamak bana m dt

Nar- firkat

: Ayrlk atei - Hasret eyyam : zlem gnleri - u : Tama. _:.43 _

Muhammed Mehdi'ylc Hak sancan

.!

Gelin dostlar ismimizi yazalm

ekelim bakalm nic'olurs'olsun Teber ~kip mariklerin kann Dkelim bakalm nic'olurs'olsun Vakit tamam oldu Hakkn has eri Mahluk bilmez oldu hayr ile eri Teber ekip maaradan dar kalm bakalm nic'olurs'olsun

Grl griil u cihan gezelim Mnkirlerin .sarayn bozalm Ykalm bakalm nic'olurs'olsun Mminleri bir katara yedelim Gaziler sancan ekip gidelim Bu uurda bir yry edelim Akalm bakalm nic'olurs'olsun

Sdk der ki Hdam yardm etmez mi Mminler banda blbl tmez mi Bir pinhan da yattcam yetmez mi Kalkalm bakalm nic'olurs'olsun

---------------44- snnetten yedi farzdan haberi Alan bilir almayanlar ne bilir Okuyup Lednden ilm-i esrar Bilen bilir bilmeyenler ne bilir

AIK SITKl BABA

583

J, On iki dediler sfat- iman

Ahkam- eriye mmine ayan Yedi ayet Muharnmed-Ali'dir umman Dalan bilir dalmayanlar ne bilir

Her can fehmedemez bu da bir razdr Bu meydan da avn alanlar bazdr Drt kap krk makam on yedi farzdr Klan bilir klmayanlar ne bilir Fe smme vechullah SUT- Kur'an'dr Her can fehmedemez ilm-i nihandr ahadet ament art- imandr Bulan bilir bulmayanlar ne bilir

Yetmi

iki millet hayrette kald e eren naciyi buldu Setemedir Bektai, serfiraz oldu Dolan bilir_dolmayanlar ne bilir
Yetmi

Arifler bu yola verdiler emek Emek olmaynca yaplmaz yemek Petek tutup bal yapamaz her sinek Yapan bilir yapmayanlar ne bilir

Sefil Sdk kalp aynasn silene Blbl olan has bahenin glne Biat edip Ehl-i beytin yoluna Gelen bilir gelmeyenler ne bilir

-45Siyah peremlerin hatem yzlerin Garip blbl gibi zareler beni Hilal ebrularn ahu gzlerin T- sevda ile yareler beni
Kalarn bismillah vechin beytullah Seni z eliyle yaratm Allah Sevmiim ben seni terk etmem billah
Akn

J.

Elif kametine hayran olduum Gece gndz hayaline yeldiim Hep senin iindir boyun ediim Yoksa zaptedemez buralar beni Hup cemalin grdm ahzar oldum Akna deli sevdaJrar oldum Kalmad tahamml bikarar oldum
Meer

haneriyle vuralar beni

Sdk'yem Baka

tabutlara saralar beni

billahi ben terketmezem gzellere gnl katmazam Dvsen de, kovsan da burdan gitmezem Meer ferman gelip sreler beni Hatem : ok cmert - Ebru : Ka - Vech : Yz - Zaptetmek : Tutmak Kamet : Boy - Serfiraz : Ykselen, ban stn tutan, benzerlerinden stn olan - Raz: Giz - Baz: Avc ku - Mark: Dou - Zare: Dertlendirme.

584

ALEV VE BEKTAJ_ilRLER ANTOLOJl .""'SJ'""".- - -

~46-

Sevdiim gurbette intizarmla Bu benzim sararp solsun mu byle Nar i hasretinle ah zarnla Gzlerim kan ile dolsun mu byle

Mecnun gibi kaldm ssz llerde Gnl hasret eker gzm yollarda Kue-i mihnette gurbet illerde Akn sergerdan olsun mu byle

Ltfeyle Sdk'ya Allah akna Kan- efaat Resulullah akna Bir haber ver veliyullah akna Bir gnl hasrette kalsn m byle
Kue-i mhnet

: Zorluk kesi -- Sergerdan : akn sersem - Kan- Birinin dileginin yerine getirilmesinde araclk etme madeni, kayna.
-47--

efaat

Sanma zahit biz dnya perestiz Hak perverdigare bal zmz Dmanna dman dostuna dostuz Ahmed-i Muhtar'a bal zmz
eriatta

J, Kutb-l aktab marifetin sultam

Evlad-

Hakikat ehrinin adalet kan Resulden tuttuk daman Hazret-i Hnkara bal zmz
iiten

imam Muhammed Mehdi

Zahirde batnda grp

ule

ktida eyleyip klarz cehdi

Gahi bahar eden gabi k eden

verip d cihan dan 01 gani Settara bal zmz isteriz avn inayet

Girdik tarikata bozmayz ahdi Salam bir ikrara bal zmz

Sdk'ya

Habibinden himmet Hak'tan hidayet Sahib-i zlfkar. ah- velayet

Haydar-

Kerrar'a bal zmz

besleyici - Iktida : Uyma - Cehd : aba - Kutb~ul aktp : HHB veli - Kam : Maden - Damen : Etek - Sule: Ik -- Settari: Tanr, rtc - Avn inayet: Yardm, iyilik - Hdayet: Doru yola klavuz/ama -- Haydar- Kerar : Hz. Ali. savata dne dne kl sallayan aslan.

Prest : Dkn -

Perverdgar

Rzklandrc,

AIK

sma BABA

585

-48diyen meydana gelsin kimdir ondan nian isterler Men-aref srrn okusun bilsin Destine hccet- burhan isterler
Mrid

Ben

mridim

J..

Cahil olan er cemine giremez Ehlibeytin sreini sremez z rk, zihnt sar yaramaz Dili blbl, kalbi Kur'an isterler daman tutma sakiden Hak kelam domaz her kr fakiden Boncuk dkkan ama satlmaz n Bu pazard~ drr- mercan isterler Hnkiir H~ Bekta aliamdr Y edullah babnn hak niandr Miirid olan mlkiin Siileymamdr ns cinne hkm-i ferman isterler al-i Resule olagr asker taburdan iesin kevser El-Veledi srr ebi'ye mazhar Kutb-l ak.tap gibi sultan isterler
araben

Drt kap krk makam on iki erkiln On yedi tariki eylesin beyan Klli var Hak yolunda tercman Cann meydanda kurban isterler
lm ile amel gerektir kii Amel olmaz ise taklittir ii Mukallit olanlar eytann ei Borda kavl-i sadk insan isterler
Marur olan boyun.emez bu yola Bu bir srdr nasip olmaz her kula Hnersiz kiiyi almazlar pula Esrar anlar ehi -i irfan isterler

Mrid sanp

Sdk

-49yerin gn binas Muallakta iki nura d oldum Birisi Muhammed, birisi Ali Lahmike lahmi de bire d oldum Ezdi akn erbetini ho etti Birisi doldurdu biri nu etti kisi bir derya olup cii etti Lal mercan inci dr'e d oldum Ol derya yznde gezdim bir zaman Yoruldu kanadm dedim el'aman Eriti canna bir ulu sultan ehinah bakl ere d oldum
At nikabn ol ulu sultan Yznde yeil ben grnd nian Kaf u nun suresin okudum o an Ar-Krs binasnda yare d oldum
atlmadan

J..

Ben Ademden evvel ok geldim gittim Yamur olup yadm ot olup bittim Blbl olup frdevs banda ttm Bir zaman gl iin har'a d oldum Adem ile balk olup ezildim Bir noktada drt hurufa yazldm Ademe can olup Sit'e szldm Muhabbet ehrinde kara d oldum Mecnun olup Leylil iin dolandm Buldum mahbubumu inandm kandm Glmanlar elinden hulle donandm Dostun visalinde niir'a d oldum On drt yl dolandm Pervane'likte Sdk ismim buldum divanelikte Sundular ak meyin mestaneHkte Krklarn ceminde dara d oldum

586

ALEVi VE BEKTA iiRLERi A!f!..OWJSI

ok kr didare erdim hak yola girdim Gerek aklara ok meta verdim imdi Hac Bekta Pir'e d oldum
Akn pazarndan Kavl- sadk : Sadk davranl Muallak : Boluk Lahmike lahmi : Eti etim - Huruf : Harfler - Holle : Cennet giysisi Muhabbet: Sevgi- Mahbub : Sevgili - Visal : Ulama, kavuma - Didar: Yz. meydan, ak - Meta : Mal, rn - Firdevs : Cennet.

Sdk'yam

Mukallik : Taklitci -

-49Ak atna suvar olan aklar lnceye kadar yorulmaz imi Hakk can gzyle gren sadklar Bu fani dnyaya sanlnaz imi

,J, Kiraman katibi cmleyi yazan

Frsat

Ber-murad m olur dorudan azan elde iken sermaye kazan Eli bo divana varlmaz imi

Arifler mal iin etmez teftii Cmlenin muradn veren bir kii Bir geree taktranlar kirii Deme ak ile krlmaz imi
Sdk

Bahesini seremeden suvaran Muhabbet meyvesi biter gnlden Ehl-i beytten eran uyaran Kyamete kadar kararmaz imi

der yar olma kavl- yalana verme talana Bunda aI-evlad muhib olana O divanda sual sorulmaz imi
Sakn emeini

-50Ben cemale ak oldum dil vermem gayrisine Ne mmkndr azad olmak balandm enisine Yzleri ebber-kamerdir gzleri aynen AH Llifeta illa yazl yarimin bazusurda Bak huruf-u evsafnn evlenmez suyu saknn Sorur ol Hakk'a yaknn secdagahn kurgusunda

Pervaneyi hasta kldn derdinden frkatndan lrsem kabrim kazn Cemal'in havlusuna
Bu iirin deiik bir varyant torunu Muhsin Gln kitabnn 61. sayfasnda nevcuttur. Bu deiik ~iii, annem Hatice Zmen ezbere okudu, ondan aldm.

-51Gel gnl gidelim gurbet illere Varsn rakiplerin yeri bol olsun Mecnun gibi dtm dilden dillere imden sonra mekanmz yol lsun

J.

Gezelim gurbeti olup sipahi Bir zaman ekelim ahi ile vahi Klavuz edelim, boz atl ah Aalm gidelim dalar yol olsun

Buhtan edip yolumuzu eviren Hakk koyup mnafk kayran Sefil Stk beni yardan ay:rar. Nan bulmasn, giyecei ul Qisun

-52Derdimi derunuma deme ey lokman Bu sevda serimden aralanmasn Yrekteki derde olur mu derman El vurma bu barm paralanmasn Tecellimiz byle dt gaziler Bozulur mu taktirdeki yazlar Gece gndz hi durmadan szlar Kimseler cierden yararlanmasn

Stk'ya terk ettim hanumanm Arzu edip giderim ol sultanm Grmeden almasn Mevla canm mrmm defteri karalanmasn

-53okun sular gibi akp alarken Hakikat bahrinde umman buldum Blbl gibi zara dp alarken Firdevs-i halll'da glam buldum

J.. Dostun cemalini grdm huccettim

Sarraf oldum trl gevher harcettim Batan baa u cihan dercettim ah- Merdan, ir-i Yezdan buldum
Eritim krklara srr- vadetten Se bakm verdim ilm-i hikmetten V anp okumadm gayr mektepten Dost yznde umm'l Kuran buldum

gibi yandm, yel gibi estim Bir zaman kendimi bir dara astm Ferhat olup nice kayalar kestim Can terk eyledim canan buldum

Ate

Stk sadk biat kldm bu yola Muhabbetim dt bir gonca gle Bir nazar eyledim cim ile dala Nur-i Cemalettin sultan buldum

588

ALEVi VE BEKTA/ iRLER/ ANTOWJJS/

-54Derdin ile dtm ak ateine Sende bencileyin sinen dala yar Bir ok dedi u sinemin bana Yaralandm gel yaram bala yar Sefil Yine geldi ayrln alar Giyem karalar atam alan Aaym gideyim yce dalar Kalkt ksmet hakkn helaleyle yar Stk namusunan arnan Durmuum yoluna klli varman Oerd hasretinen, ah zarnan Nasl olur ahvahmz byle yar

-55Hakikat ilminde bir nokta buldum Umm'l Kur'an o noktada gizlidir Okudum hecesin zatn bildim Srr- Sphan o noktada gizlidir
Asl bir noktadr taht-s serada Tecelli gsterir her bir eya da Alemal esma da, bay ii geda da Ali mran o noktada gizlidir Sltk hatmeyled

J.

Yedi mushaf, yedi esma. yedi ayet Mana-y gencinde gsterir suret Yedi kat gk, yedi kat yer, semavat Ar- rahman o noktada gizlidir

Bir noktadan zahir oldu semevat Selavat verenler bulur saadet Mazhar- Muhammed, nur- hidayet Mah- taban o noktada gizlidir

cim ile dal staza ermiyen bilmez bu hal Mayas Muhammed, esrar Ali Seb-l mesan o noktada gizlidir

-56hasreti kfu' etti cana Seher yeli sultanmdan bir haber Selamn tebli et kutbi cihana Seher yeli sultanmdan bir haber
Ayrlk

Blbl gibi balamm kareler Ayrlk derdine nedir areler Melhem kabul etmez dilde yareler Seher yeli sultanmdan ne haber

Stk'yam kalmm ssz

llerde Byle dert bulunmaz gayr kullarda Dilim intizarda gzm yollarda Seher yeli sultanmdan ne haber

AIK
Amasya'nn

KUL FAKIR

Merzifon ilesine bal Kreymir kynde 1837'de dodu, 1938 ylnda kyde 101 yanda iken Hakk'a yrd. Asl ad Ali'dir. Gmhac kye bal Keiky'deki bir dne gremek zere pehlivan olarak gitti. Konuk olduu Ak Kul Hseyin adl derviin telkinlerine ve "gerek pehlivan ke;ndisiyle, kendi hrsyla, nefsiyle green, onu yenendir" demesi zerine Ali, "saddaksn stadm" diyerek, Ak Kul Hseyin'in szlerine, tlerine uydu. Orada kendisine Kul Fakr mahlas verildi, dili "zld" gnlne akn muhabbetin ateleri doldu, iin iin gynp yanmaya balad. Okur yazar deildi. ki kez evlendi. ocuklar torunlar oldu. Hac Bekta dergahna zellikle o sralar pir postunda oturan Ahmet Cemalettin elebi'ye byk bir saygyla, hayranlkla baland. Kendisinde byk deiimler olduunu:
ayn

Otuzunda seyran ettim dznden

kilik perdesi kalkt gzmden
kr Hakk' birlemiim zmden Kahkahayla gldme alarm

diyerek belirtirken,

almalarn,

dinleyerek renmelerini srdrd:

Alr

Mmin olan ar gibi iniler bin iekten bal bir eyler

dizelerinde de Kul Fakr,

savaa tutumutu. At,

gibi birbirinden stn yaptlar retiyordu. Osmanl her cephede sefildi, periand Ulus. Tanr bir kurtarc gnderecekti mutlaka. gl bir nseziyle:
Mehdi Resul gelse gerek Ya dodu ya dosa gerek sa Resulun kavlince Hem Musahhih olsa gerek

belirttii

diyerek bir kurtarcnn geleceini mutuluyordu. Sz, sohbette, cemlerde, dem sofralakendini yetitirdi, olgunlat, bilgiyle, grgyle, sevgiyle, tarikat, marifet, hakikat olgularyla doldu, bunlar iire dntrd. Dizelere dkt. iirlerini hece lsyle, duru, akc, yaln bir Trke ile syledi. Atatrk iizerine de iirler syledi.
rnda

iirleri, A. hsan Akta ve Sabri Ycel tarafndan titizlikle derlendi, aklamalarda konularak nefis bir kitap haline getirilerek "Anadolu'da bir duru kaynak: Ak Kul

Faku"- (1991-stanbul) adyla yaynland.

590

ALF;V VE BEKTA Ri-ERi A!f.!OWJSI

"kendine zg bir zgnlk" yaratarak tarikat konularn kurulua, basitlie kamadan retici bir hava iinde, cokuyla retti. Lirizmin buram buram ttt iierlerinde sevgiyi Dertli gibi, Seyrani gibi anlatt. Dinsel-tasavvufi iirle rinde yabanc szck kullanmad, onlarda baarl bir derinlie kavumasn, aydn bir ortam yaratmasn bildi. Kul Kul Fakr'm yol Muhamed-Ali'nin Settar ile sr Muhammed-Ali'nin Hilaf klma din Muhammed-Ali'nin Glmanm kapnda durmaya geldim yada: Vechinde giirnen ilm-i Kur'an 'dr Bunu fark etmeyen fikri yalandr Elbet erin ere gnl ayandr Muhabbet evinde kalan incinmez yahutta:
Okumuum aktan karay bilmem Bin derman verseler bu derdi vermem

Ak

Fakr, iirlerinde

diyerek tasavvuf denizine gark olmutur.

i ahret, d dnyaya benzer

RLERNDEN RNEKI.ER

-l-

Merhaba ho geldin ey din ulusu Yolu doru sren dinim velisi Gelmei mbah olsun Ali reisi Geldiin makamlar en memur ola Hidayet Allah'tan biz de sylesek Ykmz cevahirden taylasak Al(i) evladn tellalln eylesek Dersimizi Sultan Cem~lim vere

.j, Dersimi almm Sultan Cemal'den Efendim ayrma zat- Kemalden Elest gnnde ikrar imandan Mminlikte kavi il karar bir ola
Mmin olan ziin Hakk'a yetirir Yalanclar tuzana tutulur Sabredelim azan belasn bulur Bin yz otuz (be) erafn gele

Kul Fakr'm vakit yakn dediler Bunda ayrt olur adil, adler Ktpler kelam yektir dediler nallah lkeye bir sahip gele

-2Yzyirmi drt bin nebinin sesi Sesini duyanlar ekerler yas smi Azam ol Ali'nin duas Okuyanlar mahrum kalmaz inallah Nice nebi, veli gt bu handan Sevenleri biz de severiz candan Al-veri etmek farz her dkkandan Erenler verdiin almaz inallah Erenlerin kavli birlik ik'olmaz kilikte kalan menzile ermez Nara atsalar da u canm yanmaz Ali'yi sevenler lmez inallah

J.. "Muti kable ente mute" ermiiz

lmeden evvelin bir kez lmz Biz bu hana be defa gelmiiz Baki ikrar fani olmaz inallah Elest bezminde bir ikrar verdik Gahi akllandk gabi del'olduk Sultan Veyis ile Yemen'den geldik Srrmza kimse ermez inallah
An ektii ak belasdr

gelen Hak nidasdr Kendini bilmeyen Hak:k'a asidir Byle gruhlara salmaz inallah
Falur'm baa

Hitabndan

gelen ne haldr Hakknda ferman var iin de zordur Balm Sultan dmleri sen kaldr Bize bthan eden olmaz inallah

Kul

-3bir haber geldi Sultan car deyi geldim Okudu fermam elime verdi Yeti Balm Sultan car deyi geldim
Yeti Balm
Batn tarafndan

. Doksan bin evliya glbengin eker

Al-beyaz bayram meydana diker ok sava eyleyip ok kanlar dker Yeti Bahm Sultan car deyi geldim Cihanda felee eyleme minnet Mmine ka kez oldu farz ile snnet Yine sizden olsun bizlere himmet Yeti Balm Sultan car deyi geldim

Sak durun erenler meydan aacak seecek Kafirin beyleri geri kaacak Yeti Balm Sultan car deyi geldim
rnen salamlar

Ahmedi Cemfil'den gele bir emir ah- Merdan u meydanda dolanr Teberleri Horasan'da bilenir Yeti Balm Sultan car deyi geldim

Kul Fakr'm otuz te kalacak Mahluk azd belasn bulacak Yol'u inkar edenleri kracak Yeti Balm Sultan car deyi geldim

592

ALEV/ VE BEKTAi l/RLERi AN'f.OLOJ/SI

~~~--~~-----~-~~--~

-4Gnl yollara Sultan yoludur Drdn sultanm bizi dillere Durduumuz Ali Mansur dardr
Srdmz Balm
Darna

arzulad dtk

. kr kavuturdu Pir Balm Sultan Gezindi bendimi ol ah- Merdan Kusurum ok imi, yakamda noksan Stknan sevenin sadk yaridir

dururuz cem-i alada Gster didarn bize seyranda Sultan Cemal derler asl pek-zade Cemalin grmek de gzn kardr

Dertliyim derdime dermana geldim Ali'm veliyullah fermana geldim Cmertsin sultanm ihsana geldim Gzel nutkun kalp evini artr

Kul Fakr'm serim kurban yoluna Sultan olan bakar kulun halma Lahmike cismike indi anna Ruh be ruhumuzu veren velidir.

-5Gelmek ibadettir, gitmek icazet Yerle gk damar drld kat kat Halk iinde oturuyor Muhammed Ismarladk sizi, unutman bizi Evvel ezelinden ikrarn verdim Gnlde ezberim, dilimde virdim krolsun efendim cenlilin grdm Ismarladk sizi, unutman bizi

.!

Cemalde mevcuttur ol yedi ayet Peygamber ruhuna verek salavat Hem doar dolunur nur-u velayet Ismarladk sizi, unutman bizi Sidret-l Mnteha ol yedi kap yz altm alt ayetin hepsi Her daim edelim Ali'nin methi Ismarladk sizi, unutman bizi

Kul Fakr'm pire baladm zm Sultan sreyim yzm Nur-u CemiUettin ya iki gzm Ismarladk sizi, unutman bizi
Srr Balm

cazet : /zn - Sidretl Mnteha : inanca gre, Mira olay srasnda ge aan Hz. Pegamber Burak adl binitinden indikten sonra Gergef adndaki bir gk bineine biner, bir noktaya dein Cebrail ile birlikte giderler. Arn sa yannda bulunan Kiraz aacnn yannda Cebrail daha gidemiyeceini,bir adm atsa yanp yok olacagn, bundan sonra yola yalnz devam etmesi gerektiini Hz. Muhammed'e syler. Bu yer hibir varln geemiyecei noktadr. tesi Allah'n zat alemidir. nsan bilimlerinin son snr olarak aklanr.

----------------------6Mehdi Resul gelse gerek Ya dodu ya dosa gerek sa Resul'n kavlince Hem musahhih olsa gerek Kavi karar hep bir olur Mnkirin ii zor olur nkar yolunda yorulur Menzilinde kalsa gerek Dzeltir yolu erkan Sorarlar mezhebi dini Hakk'a giden doru yn Aikare klsa gerek Muhammed dini Kadimdir Ali'nin yolu Allah'm sevgili kulu Bir musahib gelse gerek Gzleriz sahip sultan Ya geldi gelecek yani Alnr imamlar kan Tez tufanlar verse gerek Tufan mnkire yakr Mmin yoluna alr Ksler hepten barr Kul eylie dnse gerek
Aikar

AIK

KUL FAKIR

593

. Eyiler eylii gder

Azgnlar eriye

gider

lei imir'den beter

Ben mminim dese gerek Mminler yle mi olur Mslimler byle mi olur Ehl-i Beyte ser verilir Kul da kuban olsa gerek kullar dklr anlan ekilir Gz grd gnl yaklr krarnda dursa gerek
Brakp
Yanna

krarmz

Amenti.i'ye Yolda olunmaz. ktye Ne dersin kalbi bata Dergahndan srse gerek srlr Eyi eyiynen derilir Ay doar gne dolunur arnalar yansa gerek Cemde aydnlk olacak Bir ismi Um'la gelecek Ayn aydnlk duracak Mim de Mim'e vursa gerek
blis dergahtan

Kul Fakr'm karar olur

Mim ile bir olur ermez esrar olur Cim Cemali grse gerek
Akl Ayn

594

ALEVi VE fJEK.TAI iiRLER ANJOLOJi!J1

-7Deli gnl pervaz vurdu uuyor

Kanat da yelein ibadetidir

J.

Ak olud iradeye yetenler

Gzlerinden kanl yalar sayor Dilber de meylinin basiretidir Hasretinden oldu gnl perian Meyinden ienler olur ran Kul olup da kapsnda alan Daim aklarn iradetidir

Her dem hub-Cemiile nazar edenler Bizden deil eri yola gidenler
rakbn bar tatan katdr

Kara taa tohum eksen biter mi Dert grmeyen derde derman katar m Blbl glsz, kuru dalda ter mi Gl de sevdiimin muhabbetidir

Muhabbet eyleyek cesetten candan Gemiiz dnyadan, maldan mela.Jdan Kul Fakr'm cfer saar dkkandan Al-veri eyle kar gayretidir Pervaz : Dnme - Hasret : zlem - ran (Ruen) : Aydnlk Dileme, gnl iStegi - Melal : znt - Cfer (cevher) : TZ. Iradet :

-8Gel gnl gidelim dost illerine Alanan giden yol incimir mi Sultan bilirse kulun halini Mushaf yazmaya el incinir mi
Mushaf- Kbra'dr vcud-u insan Allame! Esma'y buyurdu Subhan lm-i Msemma'y zikreder lisan Hal ile syleyen dil incinir mi

J.. Dilde ikrar gerek, tekrar olmasn

Gllerimiz has bahede solmasn Kel rakp andelibi grmesin Blbln sesinden gl incinir mi Gllk glistanlk dostun cemali Asl pak olanlar bulur kemili Su bal sakn ldrmen an Balk oynaynca gl incinir mi

Kul Fakr'm marifet burasnda Kulluk hatmolundu ba-y isminde Yz on drt surede mevcut Yasin'de Hakikate eren hal incinir mi Andelip : Blbl - lm-i msemma : Tanr adlar bilimi.

A/K KUL FAKIR

595

-9Gn be gn artyor ahm, Nazl yarim sen gel yeti Ba hsnm goncaland, Dil-figann sen gel yeti Hasretinin iddetinden gzlerim hep kan alad niler krre-i derya ol asuman alad Merhamet buyur gedana bende derman kalmad Leyi nehar arzederim, dil nigarm gel yeti Yeri g derk etmeyen maksuduna eremez Kaf u Nun'u fark etmeyen, didarn gremez Bu bir Beytullah kaps, binde bir can giremez Sen hakikat miftahsn, aslan Ali'm gel sen yeti rakipler tan ederler Hakk' sevdiim benim Dostun sevdas serimde, sarard nazik tenim Ne baran ne aran, sana ayandr dost halim Elim yerde gzm gkte, bi-mekanm sen gel yeti Kul Fakr'n yari sensin, trl cferler drrsn Dergahndan ayr klna, artt zarm gel sen yeti : Ak, gnl yaral olan - Geda : Kul Miftah : Anahtar, ifre cetveli - Irakip : Rakip.
Dil~figar

Leyl Nehar : Gece, gndz -

-10Cemalin grenler nura gark olur Gster cemaln grek sultanm Senin huzurunda di1ler lal olur Merhaba ho geldin aziz mihmanm Seni seven canlar didara erdi Nat Ali suresi hakknda geldi u. feta illa ki Ali'yi grd lla ki Zlfikar dinim imanm J, ahs Merdan srr- Yezdan Ali'sin Muratlar verici cmert ganisin Cmle erden, evliyadan ulusun Stknan sevene cansn cananm Bilirim ki kalp evinde duran 01 sebepten yakn oldu ran Gn be gn artyor ahm firam Yine senden erdi derde dermanm

Seni sevenleri biz de severiz Sevmeyene nalet olas deriz Kabul et sultanm kapnda kuluz Kul Fakr diyor ki ben de kurbanm

596

ALEV VE BEKTA RLER ANTOLOJS

-11aresizim zara dtm n'eyleyim Hele bir zaman da seyran cyleyim Vefasz dnyay semen her dayirn Bir dost vardr, yola etin sarlmaz Dostunu tanyan cann verir Yalanc tuzaa tutulur kalr Kii ettiini elbette bulur krarsz kimseye tavaf olunmaz

J.

krarn varsa sahip zamansn

Emrini tutarsan ah- Merdan'sn Manay fark edip On ik'imamsn Her krda bayrda cuma klnmaz Camide namaz klmal Okuduun Fatiha'y bilmeli Fatm'Ana srrndan haber almal Muhammed-Ali'siz devran srlmez
Msri

Kul Fakr'm devran ah- Merdann Velayet sahibi Balm Sultan'n cti badesini fazl- Yezdan'n Gnl ak atma bindi yorulmaz
-12-

Dosttan ayrlmann deildir vakt Kavm-i na-dan bizi yardan ayrd Eylie almak erenler cahd nkar srrmz ele duyurdu
t verip anaman aldr Sinemde koylanan akn dadr imdiki ekilen gam sancadr Balm Sultan sevenleri kayrd

J.

Gelin bir nasihat edelim karda Dost deyi sevdiim kyor kalla dikkate bindi sanmayn yava z sa olan hamdan ayrd Ham karmaz ehi -i akn iine Seller gam alyor didem yana Bilmezim ki hangi aylar bana Bize dost elinden destur buyurdu

kzlemesin mi yad elden gizlemesin mi Dost iin sonunu gzlemesin mi Taze uyardlar ok.tan uyurdu
Srrn

Kul

Fakr cierin

Nadan: Kt, Kaba - Da: Yara - Dide: Gz-Gam: Yas.

Koylanan:

Younlaan

Kalla: Tutarsz

AIK KUL

FAKIR

597

-13-Evvelce eriat birinci kapn kinci tarikat muhkem yap yapn nc marifet fark edip tapn Marifetsiz kii elde ne gezer Marifetsiz cann ii de zordur Srerler tamuya dura nardr kilik gerekmez Hak kav Ii birdir craatsz kelam dilde ne gezer

J.

Drdnc kapda turap. olmal Drt kap'da krk makam' bulmal Krk ikide irin ~elam olmal Kelam duymayan kerde ne gezer Otuz huruftur ilmin kaps Alt bin alt yz altm tabisi Altnn iinde mevcut hepisi Kendini g!lileyen kr de ne gezer

Kul Fakr'm Drt Kitap da ayndr Ayakta lenin hali gayrdr Bu akn elinden sinem daldr Derdi olmayanda derman ne gezer

Muhkem :

Salam

Kavl

: Sz,

davran

- Ker :

Eek -

Tamu : Cehennem.

--14Eylik ehli eyilikte kalacak Bundan byle kem belasn bulacak Yolu doru sren Ali olacak sterse atas dine hor olsun
Al'evlad

!.

Deselen y...rinde Muhanuned-Ali

Yolu doru sren cmleden ulu Stknan aran yetirir eli sterse kendisi Yemen'de olsun "Der Yemen Pe Yemen" buyurdu Allah Nerede arsam hazrdr billah efaatkarmz ol Resulullah ster ise sa havadan gelsin

olan yola bakarlar

Sim zeri sevmez hale bakarlar

Diline bakmazlar dine bakarlar

sterse Ali'nin kendinden gelsin
Dorunun

dostudur Muhammed,-AJi Erinin hasmdr iit bu dili Serseri Kul Fakr onlarn kulu sterse bucihan hep senin olsun
Hor :
Bo, deersiz

- Sim zer :

Gm, altn

- Turap : Toprak.

598

ALEV

VE BEKTA /IRURi AN"[OWJIS._i_ _ _ _ _ __

-15Eer

Gel gnlil gidelim dosttan tarafa kadir Mevlam izin verirse Yce bellerinde olak murafa Ecelinen nasip kail olursa

.!

Dayim rzada durursa kii Her dem Hak iledir al-verii Muhabbet bana drmem k Gller ad olmaz m blbl terse Blbl gibi dost banda terim Derde dert verene derman katarm Metahm Ali'den alr satarm Sermayeli mmin-mslim var ise

Nasibini gzet Hakk'n yolunda Dosta ikrar verdik umak annda Tecelli bekleriz gnl bahrnda razyz Hak'tar her ne gelirse

Kul Fakr'm ayr dtm ilimden

Bin bir lisan gelir elin dilinden Anca Bahm Sultan bilir halimden Gam yernezim ikrarnda durursam

Murafa :

Mahkemeleme

- Kail : Raz - Bahri : Deniz - Metah : Mal.

-16-

Gezdim cevlan ettim cmle alemi Benden gayrsnda gnah kalmam Bilmem nere varr sonra hallarn Eller marifetli solak kalmanu

.!

Silah nedir, kl nedir, el nedir Edep nedir erkan nedir yol nedir Efsaneyi gerek gibi dinletir Hakk bilebilen srek kalmam
Hakk mengu edip guuna takn Aman sak dur, blis grmesin sakn Hesap yetiremem sana bakn Szlere bakarsan lek kalmam

Kemali ararsan zn yokla Na-ehli na dandan srrn sakla Olura olmaza matahm satma Altunu bilecek sarraf kalmam
Hfz- lisan selamete erdirir Ayn-el mahede Hakk' grdrr Zamane mahluu seni ldrr Eline alacak silah kalmam

Sz gerekmez amal ister orada Hizmetine dikkat eyle burada Huma kuu yedinci kat semada Konup eleecek tnek kalmam

Kul Fakr'm sen de varabiln m Sorgusuz Cennet'e girebiln m Huri glman derler grebiln m Neyleyim Cennet'te melek kalmam Naehli-nadan : Yeteneksiz kt- Ayn-el mahade: Somut gzlem - Srek: Yol - Efsane : Sylence - Mengu etme : Dinleme - Gu : Kulak - Sak dur : Uyank ol - Huma kuu : Bi masal kuu - Tnek : Ku yuvas - ar : Kent.

AIK

KULFAfS!B__ ..99

-17Gel ey gnl gezme cmle alemi Sehavet ararsan, zn yokla alan byle alm levh-i kalemi Mteri olmazsa, matahn satma Sen bir bezirgansn, her hana konma kara elini sunma lmine amil ol, cifeye kanma Sak ol bu szm yabana atma
. Bu yolun sahibi kpry kurdu Srat' Muzan' eline verdi Sen onu grmese~ o seni grd Sen de fark et bunu uzaa gitme

Irazsz

Mmin olan yakn grr didar Mslim olan mihman eledi can Hnkar Hac Bekta Veli'nin an Sm.Baim:Sultan Kadnck Ana (Fatma)
Kadnck Ana'dr Urum'un eri Ona mihman oldu Horasan piri emsinin ulesi kamerin nuru Gamnan kaderi araya katma

Yabana atanlar yabani kalr Bana gelenler eyisin bilir Erenler yolunda kyl u kal olur Kpr dururken amura batma

Kul Fakr'm nura hile katrnaz Akn krresine dmeyen pimez Hakk'a mihman olan yolundan amaz Tuttuun dameni mudara tutma Kul Fakr : Bir Anadolu Hak-Halk adr, Amz da tm Anadolu Bektaileri gibi Hac Bekta Veli'nin Kadnck Ana (Fatma) ile evlendiini itenlikle kabul etmektedir - Sehavet : Cmenlik - Levh-i Kalem : Aln yazs - Cife : Le Muzan (mizan) : Tart - Mihman : Konuk - ems : Gne - Kamer : Ay Mudara : Y.zc glme, dost gibi grnme Mteba: Seilmi. .

-18Her sabah her sabah blbln sesi Blbl avazn gle getirir Yiit olan smn kimseye demez Kt kalbindekin dile getirir
Yiit Yiit

. Yalnz git yolda olma yolsuza

Komu olma rehbersize pirsize Selam verme namussuza arsza Bir gn namusuna hile getirir

olan eiinden bellidir kamil olur yz yerdedir Kurttan doan yine kurt eniidir Akibet bana bela getirir

Erenler de der ki Selman- Paktr Krklar da derler ki cmlesi haktr Cehennem evinin atei yoktur Herkes ateini bile getirir

Kul Fakr'm gezdim gurbet ellerde Billbl tmez giilistansz gllerde ok kerametler vardr tatl dillerde Dadak deliyi yola getirir

600

ALEV VE BEKTA iJRLER ANTOLOJSi

~~~--~~~~~~~~~~

-19krarn aldm bir sadk dostun Tazelendi gnlm glizar gibi Gnl goncasn dennekte kastm Alm bahada olan ter gibi

.!

Cafer-i Sadk'n Buyruk'u elde Musa-y Klm'm lisan dilde mam Irza'nn makam serde eriksiz nazirsiz Allah bir gibi Kadirdir Allah'n ihsan boldur ncitme cann, nefsini ldr imdiki mahluun putas puldur ah Taki ha-Naki sevgi can gibi Can iinde canann grene Hak aikar hakikatta durana Erden himmet Hak'tan nazar alana Hasan-l Askeri, Mehdi var gibi Var olan meydanda On iki imamdr Cmlenin sahibi ah- Merdan'dr Gerek aklarn azmi didardr Yad unlar yaramazlar har gibi Har kondurma gonca gln stne Er olan har gl almaz destine alrz Kerbelann kastine Harn olu imdat verdi Hr gibi

"Len terani" dedi haddi

blm

Kar dada cemahn grdm

Uzak deil ak iinde bulduum Kalbi Beytullah'ta gizli sr gibi Turi Sina'snda Musa peygamber Tekellm eyledi ol sm Haydar Muhammet Mira'ta grnce o] der Haykruban hamle kld ir gibi Sak durun meydanda aslan yatyor Yaramaz habersizden yrtyor Oturmu mizana matah satyor Terazi gnldr tartar dil gibi tutun terazinin dilini sevdi Allah kulunu Ali ile Muhammed'in yolunu Saklayalar bu meydanda er gibi
Dorulukta ah Doru

Hasan

srrn

Hseyin saklar

mam Zeynel gibi ilesin bekler mam Bakr idi "Masumu pak"lar Gnl gerek kalayl bakr gibi

Kul Fakr'm matem ehl-i mmnin bellidir Kafile Nun'un Sevdas serimde imam Hseyn'in Ak derunumu yakt nar gibi
Makam

Tekellm : S(}y/eme, konuma - ir : Aslan - Serik : Ortak - Nazir : Gzeten - Uru: Uur.fuz - Har: Diken - Nar: Ate - Lenterani : Hz. Musa Tur danda Tanr

ile grrken Allah'n yzn grmek istedi. Tanr g(}remezsin dedi ve Musa Tanr'nm yzn gremedi - Glizar: Gl bahesi - Demn : G(}nl, i Masumu Pak : Bunlar 14 ocuktur, hepsi de ehit edilmitir - Har : Diken.

AIK

KUL FAKIR

601

-20Kafirin kral dnmez sznden gelmez amelinden znden Bin kul yanar bir mnafk yznden Mehdi Resul sahip zaman gel yeti *
Hayr

.J.. Balm Sultan aman sonu uzatma

Mrvvet diyeni tufana katma Atatrk'n fidanlarn budatma Mehdi Resul sahip zaman gel yeti
u ar- mel'unu gider mi kini Ali mran okur gerein dili Gn gibi balkyor Muhammed dini Mehdi Res~l sahip zaman gel yeti

Yzbin asker svarisi peinde Hile oktur ol mel'unun iinde Atatrk var Trkiye'nin banda Mehdi Resul sahip zaman gel yeti

der ki sevmem ziyneti Merdan gayreti Kerbelada akan kanlar hrmeti Mehdi Resul sahip zaman gel yeti
alalm ah-

Kul

Fakr'm

Mustafa Kemal Atatrk iin sylenmitir.

-21Seyrimde gezerken dilber grdm Biri aydr, biri ol gne benzer Akn dolusunu sundu elime Biri allar giymi ahtere benzer ler olup beten haber alnca snneti yedi farz klnca Sama soluma haber verince Sadaki sevdiim sultana benzer Kul
Fakr'm

.J, Mmin olan ar gibi iniler

Bin iekten alr bal bir eyler Gzeli grenler aynay n'eyler i ahret, d dnyaya benzer
Aklm bamdan ald bak

sinemi akn ata lmeden evveli lse bir kii Kur'an'da okunan imlaya benzer

Yakt u

ezel aladm glmem Okumuum aktan, karay bilmem Bin derman verseler bu derdi vermem Her dem kalp evinde durana benzer

Seyir :

D,

Hayel -Ahter :

Yldz

Cfer : Kutsal toprak, tz, cevher.

602

AI.EVi VE BEKTAi IRLERi ANTOWJISI_________ _

-22Zamane halkndan evir yzn Kulak sar, duyuraman szn Mahluk Deccal olmu, kaybet izini Doru dost yoluna varan kalmad
in doru ise devrann dner Gnl emasnda eralar yanar Pervane kul olmu evkinen dner Ak- muhabbete yanan kalmad

. Gnl varln verme havaya Suret urulan girdi araya tikat kalmad ata anaya Byk kn sayan kalmad
nsan itikat verdi paraya Tabip yok ki merhem sara yaraya Asla musahipsiz ginne sraya Kadim ikrarnda duran kalmad
krar baki, yol kadimdir gaziler

sarfolursa bu beden Belli olur hemi yoktan var eden Terk et benliini sen k aradan Varn meydana koyan kalmad

Nar- aka

Hak
Azd

sevdiim,

Irakp ta

tan ediyor bazlar vurdu, yaram szlar yaralarm saran kalmad

Kol Fakr'm tabip gerek yaraya mahluk kul olmutur paraya Hak demiim ah- Merdan Ali'ye Sakla cferini alan kalmad
imdi

-23O dergahn bu dergahtr Mmin gnl Beytullah'tr Her dem ii gc Hak'tr Muhabbeti tan etmeyin Muhabbet mminin ii Olmaz ise gllg Srr Settar olan kii Yok yere bhtan elmeyin

. Bhtan eden merdud olur Mmin olan Hakk' bulur Mekanndan haber ahr Vcuttan tara gitmeyin
Vcuddan haberin alan Vehullaha nazar klan Kudurette cfer olan Mterisiz mal satmayn

Kul Fakr'm cfer yk

Muhabbetten gelir koku Sene bin yz yirmi'ki Sak durun gafil yatmayn
H. 1322 =M. 1906

Gallg : Kark -

Tapnlan

Bhtan : ftira - Merdud : Kovulmu, reddolunmu - Der : Toplama - SrM Settar : Tanr gizi.

Mabut

-----------
-24Her neyi ararsan vardr bu demde Velagat keremna ben-i ademde Uzaktan arama, fark et sen sende Bir pnardan bin deyay siizen var Cmlenin mahutu Hak sende hazr Vezirlikten geip olursun nazr Her nereye baksan grnen Hzr Yek nazarda d ciham gezen var Cmle aradn vardr ademde Arayp bulanlar demezler bende Grenler de der ki, ne olur unda Drt Kitap' derceyleyip yazan var

AIK KUL

FA!<IR

603

J, Okuyup ilmine amil olanlar

Seni fark etmez mi kendin grenler Mmin-Mslim byle mi olur erenler Gnde yzbin, tarikinden azan var Gerek olan belli olur iinden Dost, dosta varamaz gnl kndan Halm yaman oldu adu tandan Ebu Cehil gibi kuyu kazan var sevmezler yoldan azan Bu cem'e almazlar ikrar bozan Ger<;ek erler fark etme-: mi dzeni Sen demeden diyecein sezen var
Erenle

Kul Fakr ta atan kendine atar Herkesin att kendini tutar Sabreden kullarn Didar'a yeter Krklar meclisinde engr ezen var

-25Yine gam alyor divane gnlm Derelerden akan cokun sel gibi Hi merhamet etmez hub-liga yarim Urun gelir urun gider el gibi
Urun olma Hak'tan gizli yer yoktur Her nereye baksan grnen Hak'tr Benim sevdiim dost, cihanda tektir Hayali gnlmde balkr nur gibi

J, Birlik makamnda didar grnr

Yalanc .sofular mihnette kalr Bana bundan iyi tamu mu olur Pervaneyim yanyorum nar gibi
Nar nur eyleyen erdi visale Nokta huruf oldu dt lisane Hak kendini mihman etti insana Ben kendimi gremedim kr gibi

Nur nura karr nuru grnce

kilii attm bir'i bulunca

Gnl, drrn ald bahre dalnca Kimin aldm kimin sattm bir gibi

Kendini grene alem grnd Levhi Mahfuz'da bir kalem alnd Her kulun ksmeti anda verildi Nasibim Hda'dan gelir dr gibi

Kul Fakr'rn drrn hara talatrna Yakndan fark eyle uzaa gitme Hkmeden kad'nm szn tutma Defterine yazdrrsn er gibi

604

ALEVi VE BEKTA/ iiRLERi ANTOLQ,_'./l_Sl_ _ ,

-26Arifler indinde dnya bir puldur Sultanm mah cemalini meli Gnl bu ahvali sultana bildir Emri budur, galip nefsi dmeli Hak gnlde ak gemisi oynarken Arifler katnda mana anarken Muhabbetin ummanlar kaynarken 01 dem hemen ak teline demeli

J.. Arifler satarlar drr mercan

Arifler vezninen tartar her can Kimin bunda ilemezse dkkan Onlar mahluk bu sradan komal Bin yz yinni tamam duyarsan Anayp sr edip kalbe koyarsan Kul Fakr'm aziz cana kyarsan Her dem Hseyin'e boyun emeli

* H. 1323 =M. 1907

Ugrun : Gizli - Drr : nci - Tamu : Cehennem.

-27Allah gl muhabbetten yaratt Muhammed alnnn terini katt ah- Merdan kokulad sr etti Erilmez hi ol sultann srrna Hasan-Hseyin'i armaan kld Kerbela gnnden bir nian oldu Nesl-i imamlardan Abidin kald Sakn durman yalancnn darna
mam Bakr dediimiz bir srdr

J..

Muhammed Taki'yi verdi emanet Sakn emanete etme hyanet Ali'yyel Naki'den erdi hidayet krar verdim ol lerin birine Hasan-ili-Askeri sehavetidir Ehl-i mminlerin kemaletidir Muhammed Mehdi'nin velayetidir Sultan olan ihsan eder kuluna Her dem dergahndan ihsan umarm Sdkman seveni ben de severim stemem Cennet'i arzum Didar'n Kymet yetmez dostun ziilf teline Kul Fakr'm kymetini bilirsen Ser-best olup ikrarnda durursan On iki imamlara meylin verirsen Kavuursun erenlerin nuruna

Dostun cemalinde balkyan nurdur Caferi olann ikrar birdir Kem bakmayn erenlerin yoluna
Musa'y Kazm'dan

haddini

tan

nkar etme Hakk'n verdii nan

kma Irza'dan

fark et sen seni Srlrsn ol tamunun narna

AIK

KUL FAKIR___

605

-28krarndan dnmez kavli sadklar iman ne bilir z fasklar

J.. Kime vardysam sadim dedi

leine baktm ilemez ad

Dinini talatm gider aklar Halim yaman oldu krler elinden Kendini gremez sana ta atar Emrini yitirmi, nehyini tutar Aman Balm Sultan iinden kurtar Dadm oktur "bilmem kimler" elinden

helhalden lezzetli yedi Hayrm hfzet erler elinden

eriatn artlarn atalm

Haram

Tarikatta pir emrini tutalm Marifette bir mride yetelim Sazlar dz.en almaz teller elinden

Tel kramaz hakikate karan Akn kresinde kaynayp pien Her dem bahar olur goncaya den Kul Fakr'n zan gller elinden

-29ncil'den geldi bir ehl-i tufan Haneyi datt ezeli eytan Asln sorarsan imir Mervan Garaz etti Hseyin'in kanna

.J, Yanna varanlar yolundan azar

Ebu Cehil gibi kuyular kazar Tabisi akraba dilinden bezer Hak buyurdu hazer oldu anna

Hseyin dmani din hyaneti Ona nasip olmaz Hakk'n rahmeti eytanlar hocas ba mabcti Azanlarn yakn olman yanna

mer Naks gibi adalet gder imir'le Mervan'm yolunda gider eytana kul olmu dedelik eder. Huyu ana olmu mundar tenine

Kul Falur'm garaz imir'in ii Gitmiyor adnn gnlnn k Muhammed Ali'ye attlar ta
krolsun kanti kan kanma

Sehavet : Eli aklk - Kemalet : Olgunluk - .Dur : Uzak - Kadd : Boy -Hadde: Erimi madenden tel yapmak iin kullanla delikli levha - Garaz: Kin imr: Hz. Hseyin'i ehit eden melun - Mundar: Yenilmesi dinen yasaklanm yiyecek -Ad: Dman - Hiyanet: Hainlik.

606

ALEV VE BEKTA RLERi ANTOWJISi

~~~~~~~~-

-30Kii u

alemde Hakk' gremez maksuduna eremez dur olmaynca

J, Dost yoluna aktalm kanmz

Yaramaza bildirmeyiz halmz Havari'ten gizli ol mekanmz Ehl-i irfan meclis dur olmaynca Drr- Hakk'n cferine dalanlar Knt- kenzden seban alanlar Ben am deyi dava klanlar Krrede kaynayp hallolmaynca ol kim anasna erendir ol kim ikrarnda durandr Arif ol kim manasn grendir kilik var olur bir olmaynca
Sadk birlii Ak

bret nazaryla hal olmaynca

Arz'ettii

Kll

varlndan

Hak'km biz neyiz ki arada Koma canm pervaz vurup havada Balm Sultan kabul etm:ez srada Kaddin Elif, vcud Dal olmaynca Elif okur Ba'dan haber alanlar Raddesinde mucizatn grenler Her dem Hak yoluna kurban olanlar Kabul olmazm kan olmaynca

Varlk

Kul Fakr'm birlik Hakk'm

Dirliimiz ah-

Merdan dirlii Hasan-Hseyindir akn varl Gnl yanmaz imi pir olmaynca

-31Onbeinde bi vefaya d oldum Zanni gman olduuma alarm Yetmeyip menzile yollarda kaldm Beller duman olduuna alarm

J, Cahillik alemin aldm da sattm

atarak ok kov-gaybetler ettim yuvaya elim sundum ne tuttum Efsaneye yeldiime alarm
Bo

Ta

Kr gezerdim amamtn gzm

Yapalaa yoldurmuum bazm

Otuzunda seyran ettim dzmden

kilik perdesi kalkt gzmden
kr Hakk' birlemiem

Cahillere

ifa

ettim szm

kilikte kaldma alarm

zmden Kahkahayla gldme alarm

Kul Fakr'm ak meyinden ieli Dalga vurup didem ya saal hsan edip kalb aynasn aal mrm telef olduuna alarm

-------------------------A!,! KUL FAKIR

601

-32Ey dile mana verenler, defter-i Kur'an gibi Ak ile ana olanlar eleir sultan gibi
lmine amel olmayan, azdrr eytan gibi Serseri gezme ey gafil, fark eyle insan gibi

Bir makamda bin can grdm, cmlesi bir can gibi Onlar neteri ekerler, imir i.i Mervan gibi Can u dilden diler isen, derdine derman gibi idip de anlamazsan, gidip gel hayvan gibi
Nan-

nimet (i) fark etmezsen, yediin samar gibi Mecazide eli vardr, grnr Rahman gibi

Kurda kua talip olmu, hkm- Sleyman gibi Adaletin baki kalsn, ussuz kalma Han gibi Zulmle yaplan binann, ahiri viran gibi Gafil durma hey canm, bu okunan ferman gibi
Niyazm

Hakk'

ol vehullahta, Hak ademde var gibi ademde bilmeyen, kllhn fnnar gibi

Topraa

Kul Fakr'm gnlm ister, alemi grem gibi secde etmezem, ol sofu-yu har gibi

Havari : Harici, hari - Kadd : Boy- Secde : Eilip niyaz etme - Vehullab: Yz Tanr'nn yzne benzer - Kllhn finnar : (ayet) Yeri atetir anlamna gelir - Ahir: Son - Viran: Ykk~ Mecazi : Gerek olmayan- Hkm-i Sleyman: Peygamber Sleyman, szn kurda, kua, herkese, karncaya bile geirir, kararlarna uymalarn salard. Tanr O'na yle bir g vermiti. Elinde ki mhr gren herkes onun buyruklarna uyard.

608

4.Vi VE BEKTAi JIRLERi ANTOLOJiSi

LGL KAVRAMLAR

Dar: Alevi cemleriylc ilgili temel kavramlardandr. Dar; meydan veya daraac Dara durmak deyimi; Alevilerde, halkn ve dedenin nnde canndan gemek, cann ban yol uruna vermkeye hazr olmak anlamna kullanlr. Dara ekmek deyimi ise; hatal grlen birisini sorgulamak, yarglamak, gerekirse cezalandrmak zere meydana getirmek anlamndadr. Dar duruu peymaneye durmak biimindedir. Kimi Alevi ocaklarnda, yn dedeye dnk olmak zere, sa ayak sol ayak baparman kapatacak biimde ayak mhrlenerek ne doru eilinir.
anlamna kullanlr.
yaratlan

a - Dar- Mansur: daraacnda aslarak ldrlen Hallac- Mansur'dan esinlenerek bu kavrama gre, Alevi yolu uruna lm gze alm, aslmaya hazr hale gelmi demektir. Aslr gibi, eli sallandrm halde durulur.

b - Dar- Hseyin: Yol uruna mam Hseyin gibi, ba vermeye hazr olmaktr. Ayak mhrleme halidir. Dar- Fatma da denir. c - Dar- Fazl: Fazlullah- Hurufi gibi, yol uruna ba boyundan kestirmeyi gze almak demektir. "Ak ola" denince, yzst yere kapanmadr. d Dar- Nesimi: Yol uruna Nesimi gibi yzlmek demektir. Diz st duruudur.

AIK GUFRAN
Asl ad Durmu Ali'dir. 1864 ylnda Karaman'm Bakla kynde dodu. Eyll 1926'da Karaman'da vefat etti. Tahsilini kynde ve Karaman'da tamamlad. Ryasnda "Dolu" itiini syler. Babas Mehmet Ali Aa, annesi Fatma'dr. Ferhat oullarndandr. Sbyan mektebini bitirdi. Karamandaki Hac shakMedre~esine devam etti. Zeki ve al kan bir rencidir. Sonra kyne dner. 1879'da, on be yanda iken bir d grr. Okulda, retmenin odasnda kavuklu oturmaktadr. Bunlardan biri Durmu'a bir dolu sunar. "Al yaradan akna i" der. Durmu, biraz geri ekilerek ve yar dnerek ier. Ardndan hocalara doru dnnce kimseyi gremez. Ondan sonra iirler sylemeye ba lar. Daha sonra kynden Karaman'a ger. Kocak dede mahallesinde hir ev satn alr, orada yaayp 1926 yl Eyllnde 62 yanda lr. Balkan ve Kurtulu savan vc i irler yazar. Cumhuriyetin kuruluunu destekler, iirlerinde glmece ve yergiyi birletirir. Tatl bir sylei vardr. Konya ve Karaman gazetelerinde iirleri kmtr (Asm-Bezirci, Trk Halk iiri C: 1 sh: 481).

Hakknda

Dilinde grd tahsilin etkileri vardr. Destanlar ve D. Ali Glcan tarafndan bir kitap yazlmtr. Katre idim ummanlara kartm Ka bulandm ka duruldum kim bilir Alemleri ka devredip dolatm Bir sanata ka sarldm kim bilir Bulut olup adm bilirim Boran ile yadm bilirim Alt() anadan doduumu bilirim Ka ebeden ka soruldum kim bilir? Ka kez gani oldum, ka kere fakir Ka kez altn oldum, ka kere bakr Bilmem ki ka katip ismimi okur Ka defterde ka drldm kim bilir?

talamalar

ile

tannmtr.

610

ALEV VE BEKTA/ RLERi ANTOLOJ_ls_1_ _

nebat oldum toprakta srdm Bilmem ka atann sulbnde durdum Ka defa Cennet-i alaya girdim? Cehenneme ka srldm kim bilir? Ka kez alet oldum elde bakldm Semadan ka kere indim, ekildim Balk olup kerpi kerpi dkldm Ka bozuldum, ka kuruldum kim bilir? Beni birka ekle n'akletti Halliik Klli kadir feyyaz- mutlak Ka kez kase oldum,, ka kere bardak Ka yoruldum ka krldm kim bilir? Hikmet-i Yezdan'a karmak muhal Baz nisa eyler baz da rical Bu kanc kemal kamc zeval Bir Mansur'um ka dar oldu kim bilir? olup sayd'olundum tutuldum Nice nice pende olup atldm Dokundum tezgahta halka satldm Ka aldm ka drldm kim bilir? Ka kere st oldum ka kere ayran Ka kez davar oldum ka kere kurban Ka kez memlk olup misal-i hayvan Elden ele ka verildim kim bilir? Ka kez gezdim ehl-i dkkiin elinde Kul ne bilir herey sultan elinde la idim hekim Lokman elinde Ka kurudum ka kanldm kim bilir?
ikiir

Baz

* Bu drtln son iki dizesi baz kitaplarda u ekildedir :

"Be defa cenneti iila'ya girdim Fakat nara ka srldm kim bilir?" Bu drtln son iki dizesi ise yledir : "Balk oldum binalarda yapldm Ka yapldm ka kuruldum kim bilir?"

---------------
Kanc
Kanc

AIK GUf'RAJYL_ __.E_l}_

Adem'in evladndanz alemin bnyadndanz

Kanc frkann efradndanz

Anlatamam ka bozuldum kim bilir?

Dnyay dolatm hep kara batak Gnnedim bir karar. bilmedim durak stm ka rtt bu kara toprak Ka serildim, ka dirildim kim bilir?

Gufrani'yim tarikatn bo deil~ yi bil ki kara barm ta deil Felek ile hi hatrm ho deil Ka bartm, ka darldm kim bilir? Katre: Damla -Umman: Okyanus - Amak: Yukar doru akma - Boran: Yelli youn yamur -- Gani : Zergin - Nebat: Bitki - Sulh: Soy- Sema : Gk Balk - amur Hallak : Tanr, yaratan - KlU kadir feyyaz- mutlak : Sonsuz gl kuvvetli Tanr, salt bereket ve bolluk veren Allah -- Kemal : Olgunluk Zeval : Son, biti - Muhal : Olmaz, olanaksz - Rical : Erkek - Nisa : Kadn ikar: Av- Say' dolmak: Avlanmak- Pende: t, sz. bir tr yn, pamuk gibi dokuma malzemesi - Dzlmek : Sarlmak - Memlk : Mal, kul, kiJle - Bnyad : Yap, bina, temel - Frka : Blk, ulus, rk - Efrad: Birey - Bar : Sine Felek: Dnya, Tanr .

LGL KAVRAMLAR

1 Kafda: Eski inanca gre, dnyay epeevre kuatan da. Burada devler, ejderhalar bulunurmu. Zmrdanka'nn yuvasnn da burada olduu sanlrm.
Kafda, insanolu

iin bilinmezin ve baarlmas zor iin sembol

olmutur.

2 Kan almak: Kk aptes bozma anlamna kullanlr. Kaygusuz: Pilav. Kaygusuz 'un yollama menkbesine dayanr. 3
Kble:
Msr' dan mridi

bAbdal Musa Sultan 'a pirin

olduu

Alevilikte.

insann yneldii

yer yine insan

iin,

kble insandr.

nsanda bulunan gnldr.

4 Kurban: Nefis ... Hak yoluna kendi anndan geen insan ... Cemde, lokma edilerek yenilen koyun, ekmek veya elma... Horoz, yok.sa tuz, yoksa, bir tas su bile kurban yerine geer.

612

ALEV VE BEKTAi !iRLERl ANTOWJiSl

Anadolu Aleviliinin bugnk kurallarn nemli lde Hac Bekta Veli ardas Abdal Musa belirlemitir. Bu nedenle kendisi byk sayg ile anlr. Abdal Musa adna zel cem yaplr ve zel kurban kesilir. Abdal Musa, bu ynyle Hac Bekta Veli'den bile ne kar. S ~Kurban tlamak:
Kurban

kesmek.

Ti

Farsa'da kl demektir.
yledir:

Kelimeiehadet: Alevilikte, kelimeiahadet Muhammed'en resulullah, Ali'yyn veliyullah"

"La ilahe illallah,

Tanr'nn

Alevilikle Snnilik arasndaki en nemli ayrm, kelimeiahadete eklenen, "Ali velisidir" anlamna gelen "Ali'yyn veliytillah"tan doar.

6 - Lokma: Yemek ... Kurban yemei... Yemekten bir para. Yemek yiyelim, yerine; Lokma edelim, lokma grelim, derler.

KEMTER

(lm : 1939)
Kemteri birka Kemteri var. Bunlar ou kez Deli Kemter, Kul Bunlardan ilkinin l 7. yzylda yaad sanlyor. Kitabmzda bu Kemteri'ye yer verilmitir. (Bknz. c: 3; sh: 351).
mahlaslarn kullanrlar. Alevi-Bektai iirinde

Bir de halen Bunlardan

yaayan

ve hicivler yazan bir Kemteri daha

vardr

(Raza Zelyut, Halk

iirinde Bakaldrma, ayr

sh: 461).

olarak burada andmz Kemleri, 19. yzylda yaam bir Bektai Ali'dir. Mzka-i Hmayun denilen, saray mzik kurulundan emekli olunca, skdar'a yerlemi, tarikata amlca'h Nuri Baba'dan el alarak girmitir. Trkiye'de Karagz yapmcs olarak bilinen Ragp Tutekin'in verdii bilgiye gre:
ozandr. Asl ad Rait

"Devrinin, en iyi Karagz oyunu oynatanlardandr. Bu Karagz oyununa o devirde (hayal oyunu), oynatanlara (hayali) denirdi. Tarihte bu hayali'lerin ou Bektaidir. Hatta yakm yllarda radyoda Karagz oynatan Hayali Kk Ali de Bektai idi. Kemteri Karagz oyunundaki, perde redifli gazelin yazardr. Bu gazel yledir:
Nak-

hsnn rernz eder hsnnde r'yet perdesi Hace-yi hkm-i ezeldendir hakikat perdesi

Siyreti surette mmkndr temaa eylemek Hail olmaz ayn- irfana basiret perdesi Her neye im'an ile baksam olur i aikar Klm istila cihan hab- gaflet perdesi Bu hayal-i alemi gzden geirmektir hner Nice kara gzleri mahvetti suret perdesi
em'i akla yandrp

Adem'i

amedud

tasvir-i cisminden geen etmekle azimet perdesi

Hangi zilla iltica etsem fena bulmaz ecep Oynatan stad gr kurmu Muhabbet perdesi Dergeh-i Al-i Aba'da mstakim ol Kemleri Gsterir vahdet elin kalktkta kesret perdesi

614

ALEVi VE BEKTA/ JiRLERi ANTOWJ/Si

-----------------yle yaplabilir:

Bu perde gazelinin dz yazyla anlatm "Ey

insanolu lendiini

bu perdeye baktn zaman, Tanr'nn gzelliinin naklarnn belirgrrsn. Tanr grntsnn gerek yansmas, bu grnt alemidir. Bu sebeple, i yze ait her eyin, d yznde grtilmesi pek doaldr. Bu olaylar, irfan sahiplerinin gzne asla perde olmaz." "Her nereye can gzyle bakarsan, bu iin sm aklanm olur. Bu gerei insan, cigaflet perdesi kaplad iin sezemiyor. Hner, bu hayal alemini, can gzyle gzden geirmektir. Ama ne var ki, gerei grmek yeteneinden yoksun olan kara gzleri sapk la srd. Ak erandan yanp yaklan, kendine verdii varlktan geen insan, Tanr varlnda tketip, Tann'yla var eder."
han

"Tanr'nn

tecellilerini belirleyen hangi glgeye baksan, fani niteliklerinin baki ile yer
koymutur." Tanr'nn

deitiini grrsn. te bu evreni oynatan (tasarruf eden) stad olan, Yce Tanr'nn

ezeli

srrdr.

Bylece O evrelerin sahibi, ortaya bir muhabbet dzeni

dosdoru

ini kantlamak

"Ey Kemteri Al-i Aba'nn dergahnda iindir."

ol. Bu okluk, sana,

gmlmtr.

birli-

Kemteri, 1896'da lm, Selami efendi evresine

Kemteri'nin yazma divan. Sadeddin Nzhet Ergun'un zel ktphanesinde bulunmaktadr. Sadeddin Nzhet Ergun'un bildirdiine gre, bu divan 122 byk sayfadan ibarettir. Bu divanda airin 2100 beyti vardr. Alevilik inancn dile getiren bu beyitlerin, .Bektailer arasnda zel saygnlg bulunmaktadr. Kemteri, Muallim Naci'nin iki gazelini de tahmis etmitir. iirleri, genellikle aruz-lsyle yazlmtr. Bu air, ayn zamanda bestekardr. Kendi iirlerinden bir kan beste )emitir (S. N. Ergun). Dili adal ve Osmanlca terimlerle doludur. Ancak tarikat inceliklerine dein bilen Kemleri, bunu iirlerinde de dile getirmesini bilmitir.
-1-

Hak'dan zge gayr yoktur alem-i vahdette ta Kendi nurundan yaratt bunlar Rabb-il-ula Ahmed-i Muhtar'dr mir'at-i zat- Kibriya 01 cihetten aikaane oldu srr- Hel eta Nur-u vahiddir Muhammed'le Aliy-yel-Mrteza Zat-i mahbub-u Huda'dr Hamse-i Al-i aba Hakipay-i Ehl-i Beyt'e ruymal ol ey pser Bendesi ol kim azizim ruen olsun dideler sm-i pakin yar edb ezkar kl am seher Drt kitabn smna vakf olam dersen eer Nur-u vahiddir Muhammed'le Aliy-yel-Mrteza Zat-i mahbub-u Huda'dr Hamse-i Al-i aba

pakin muhtasar kldm beyan efzundur Cud feyz ile bu alem serteser mehundur Ta ezelden bunlar sevmek bize kanundur Bunlar inkar eden elhasl mel'undur Nur-u vahiddir Muhammed'le Aliy-yel-Mtteza Zat-i mahbub-u Huclii'dr Hamse-i Al-i aba Zerre hrmet etmeyb Peygambere ol bi hicab Kang akl ile bu kara balad ibn-i kiliib Ol era- hanedan eyledi zalim harab U'net olsun canna kavm- Y ezid'in tii hicab Nur-u vahiddir Muhammed'le Aliy-yel-Mrteza Zat-i mahbub-u Huda'dr Hamse-i Al-i aba Ey taassub ehli rah- mstakime ekme sed Fark u temyiz et ko kibri olma eytandan eed em-i insaf ile bak zira ayandr nik bed Can dilden bunlara iman eden bulur meded Nur-u vahiddir Muhammed'le Aliy-yel-Mrteza Zat-i mahbub-u Huda'dr Hamse-i Al-i aba Hak peygamberden cenab- Mehdi'ye gelince dek ns cinne bunlar idi iktida idilecek Her birinin hakipay-i devleti kadr-i felek Dnmem imanm budur ey Kemteri ta hare dek Nur-u vahiddir Muhunmed'le Aliy-yel-Mrteza Zat-i mahbubU Huda'dr Hamse-i Al-i aba

Vasf-

Hamse-i Al-i aba : Al-i abann be kutsal kiisi {Hz. Muhammed, Hz. Ali, Hz. Fatma, Hz. Hasan, Hz. Hseyin)- Nuri vahid : "Ya Ali, ikimiz bir nurdan yaratldk" anlamnda bir hadis - bn-i kilab : Kpek olu - Ruen : Aydnlk Ezkar : Anma. syleme - Acud : Cmert - Muhtasar: Ksa - Per : Oul Ruynal : Tuntan - Efzun : Byl - Mehun : Dolu Esed : Aslan-- Nik : yi - Bed : Kt - ktda : Tabi olma, uyma - Haredek : Kyamete kadar Hakpay- devlet: Varlnn ayak tozu - Zat- mahbub-u Huda: Tanrnn sevgili kiisi.

616

ALEV VE BEKTAi iJRLERi AljTOWJiSi

-2Yar elinden imiem akn meyin okdan beri Ann in pet pay urmaktaym n serseri Hubb-i Hayder'le dolubdur gnlmn her bir yeri Bende-i Al-i Ahaym i'timadm Ca'feri Yzseler cmle vcudum kalmasa tende deri Dnmezem bab- Ali'den Hayderiyem Hayderi
hted biems buyurdu cenab- Mustafa

Bu hadis-i pake iman edene ruz-i ceza decek ayara karu Hak nice ltfu ata Ehl-i Beytin halka mengu bendesiyim zahida Yzseler cmle vcudum kalmasa tende deri Dnmezem bab- Ali'den Hayderiyem Hayderi Ben beli dedim o ahn yoluna dnmem ebed Bendesi hakkna ltf u efkati var layuad Ak- sadk olanlara irer andan rneded Ta'n teni'le ekerse nme zhhad sed Yzseler cmle vcudum kalmasa tende deri Dnrnezem bab- Ali'den Hayderiyem Hayderi Men muhibb-i Hayder'im ah- Hasen iki gzm Ol ehid-i Kerbelanm akna yansn zm Dergeh-i Zeynel-aba'dan hi evirmezem yziim ak ak olsam da dnmem basl budur szm Yzseler cmle vcudum kalmasa tende deri Dnmezem bab- Ali'den Hayderiyem Hayderi Ol Muhammed Bakr'dr can katan bu canma kuvvet veren imanma Can feda etsem nota Kazm gibi sultanma Gelse hancerler ekb mnkir Yezidan yanma Yzseler cmle vcudum kalmasa tende deri Dnmezem bab- Ali'den Hayderiyem Hayderi
Ca'fer-us-Sadk'drr

----,----------~----------1).IK KEMTERi

617

Hazret-i Mus-er-Rza'dr ehl-i akn rehberi Hem Taki va ha Naki'dir d cihan serverleri Askeri'dir zmre-i naciyyenin seraskeri. Mehdi-i sehip livann yoluna ey Kemteri Yzseler cmle vcudum kalmasa tende deri Dnmezem bab- Ali'den Hayderiyem Hayderi
Ruz- ceza : Kyamet gn - Mengu : Kllpe- Ebed : Sonsuz - Layuad : Her zaman - Ta'n teni : Svme ve ayplama -- Zhhad : Ar sofular - Sed : Kapama mani - akak : Para para - Serasker: Bakomutan - Liva: Hayr.ak. Pet pay : Ard ardna timad : Dayanma. gvenme -

-3Ah kim erdi yine mah-1 muharremdir bu gn Sine suzan dide giryan olacak demdir bu gn Kald zalimler elinde varis-i sbt- Nebi Ala emim hare dek eyyam- matemdir bu gn Kerbela hakinde ferzend-i Resul oldu ehid Bir iim su vermediler n msellemdir bu gn Ehl-i Beyt'in ektiin yad eyleyb am seher Kara balar durmaz alar ol ki ademdir bu gn Kim ki bir katre gz.nden ya dkmezse eer Ceddi yoklansa kar mel'una hurremdir bu gn Ehl-i tuyandan zuhur etti bu fitne iltihab Lanet olsun ol gruh-i bi hicaba bi hisab
rtihal ettikte alemden cenab- Mustafa Hep ser-i hara hcum etti gruh-i ekiya Ya Ali ente maalhakki hadisi ar iken ok cefalar grd bu kavmin elinde Mrteza Men ezani emrini kasden feramu ettiler Bab- Zelra'ya gelb elli o zalimler eza Dil ekest etti o bi din itret-i peygamberi Zerre iman olan etmez bu kara iktida Ol Yezid-i bi mrvvet zalimin ettiklerin rtikab etmez bu fi'li kim eder blis haya Ehl-i beyt'e buz eden ol kim munafkdr hemin Bu hadis-i pake iman etmeyen olur Hiin

618

ALEV/ VE BEKTAi JIRLERi ANTOLOJiS

-~------------

Cem'olub bir araya mel'unlar isyan ettiler Ehl-i Beytin mahvine bilcmle peyman ettiler Ta o rtbe ittifak etti munafklar ki ah Hace-i mmlfesad am'a sultan ettiler Hakk Zehra'y olup gasb etti ahr zalimun Hatr- peygamberi incittiler kan ettiler 01 era- Ahmed'i sndrmee kalktlar Bunlar ol mul'un ki evvel terk-i iman ettiler Bunlar iken bezm-i has- Rabb- izzette kabul Zaliman bu hanedan zar giryan ettiler Kim sebeb verdiyse ya Rab la'net olsun canna Aline ensabma ihvanna a'vanna ol hazretin soldurdular ol glistan- ismetin Bir takm kelb-i akur etti o mazluma gulu Eylediler hun ile alude cism-i devletin Kunatl'ayn- Habib-i Kibriya'ya nettiler Ol Yezid hi tutmad Fahr- cihann hrmetin Kimseye vermezdi mel'un rnslmanlk ann Ol gruh-i bed siritin anla islameyyetin Dmen-i Al-i aba'dr ol ki Ia'net eylemez LA'net olsun ana ekmekte meyye gayretin Tutma hubb-u dmen-i Al-i aba'y sinede Fark yokdur iaeden hfz eyleme gencinede
Goncasn

Kerbeli'da aldlar etrafm

Ol anud ibn-i frumaye Pelid ibn-i Ziyad Bana cem etti ol kelb askerin bilittihad ns cinne Hakk'm ab- rahmeti meftuh iken Vermedi bir katre ab hazrete ehl-i inad Bu ne vicdandr Haseyn-i Kerbelftya kydlar Ol munafklar edb emr-i Yezid'e inkyad Erdi mel'un kamna la'net o kavmin canna am'a celb etti ser-i paki Yezid-i bed nihad Mustafa'nn aline bu cevri layk grdler Dini ayr kafir olsa eylemez bunca fesad imr-i Zlceven mer bin Sa'd ile bir de Sinan Bunlar itin la'net etmek bizlere farzdr heman

AIK KEMTER

619

Hazret-i '.Zeynel-aba iken imam-l-mslimin Etmediler iktida zulm ettiler ol hainin Bakr u Cafer'le Kaztm'la Ali Mus-er-Rza Dest-i dmenden neler ekti meded Al-i Hseyn ah Taki v ba Naki v askeri serverlerin Her biri bir cevr ile oldu ehid ol nazenin Hatem-i Al-i Aba ol Mehri-i sahib liva em-i alemden nihan oldu imam- pak-i din Gelmedi Al-i meyye ve bu dehre bir pelid ardeh ma'suma efkat etmedi ka:v~-i lain Hak Muhammed'le Ali'yt sdk ile inian eden La'net eyler Al-i Sfyan'a mselmanm deyen Ey Huda ltfet bize ol Mustafa'nm akna Shr- Peygamber Aliy-yel-Mrteza'mn akna Gonca-i ba- Muhammed Fatma Hayrunnisa Daderi ah- ehid-i Kerbela'nn akna Hubb-i Ehl-i Beyt ile al canm ya Rabbena Kemteri'ye kl kerem Al-i aba'nn akna Hak akllar vermi ihsan eylemi her bir kula Fark u temyiz eyle sofi enbiyann akna Nice ayat ahadis ile msbet gn gibi Ge teberradan tevellaya Huda'nn akna Ehl-i Beyt'in ruhuna bi had salat ile selam U'net olsun dmen-i Al'e ila yevm-il-kyam

Sine suzan : Bar yank - Dide giryan : Gzyeri yal - Sbt- Nebi : Hz. Peygamberin torunlar - Ferzend : Oul - am seher : Akam ve sabah Ehl-i tuyan : Asiler- Bihesap: Hesapsz- rtihal ettikte: Dnyadan gidince - Ya Ali ente maalhakki: "Ya Ali sen her zaman haklsn" veya "Hak seninledir" anlamnda bir hadis - Hayrunnisa : Kadnlarn en hayrls - Men ezani : "Ya Fatma sana kim eza cefa ederse bana etmi gibidir" anlamna bir l<u.lis --- Dil iktst : Gnl krmak - tret.i peygamber : Peygamber hanedan - ttifak etti : Birleti - mmlfesad : Fitnenin anas - Hak : Toprak - Kelb akur : Kudunnu kpek - Hun ile alude : Kan ile boyanm - Bed nihad : Kt huylu -- em-i alemden nihan oldu : Gzlerden srland kayboldu - Meftuh : Ak - Zhhad : Sofular Tuyan : syan - Msellem : Verilmi - Haki : Toprak- Feramu : Unutma -ktida : Uyma - Peyman : And - ltihad : Kzma, fke - Ensab : Put, erler, belalar - A',an : Vakit, zaman - ltihab: Tutuma - Sam u seher : Gece gndz - Bilittihad: Birleerek- nkiyad: Boyun eme - Ve: Gibi - Daderi: Kardei - Bihad: Snrsz.

620

ALEV VE BEKTA /JRLERI ANTOLOJiSi

~~~~~~~~~~~~~~-

-4Andelib olmaksa kasdn ey gnl glzara gel Ak- uride rnerebsen eer didara gel ie-i namusunu eyle ikest ikrara gel Vuslat istersen eer Mansur olub ho dara gel Astan- Hac Bekta-i Veli Hnkar'a gel Hubb-i Ehl-i Beyt ile olsun derunun pr kemal Gel gel arslanm erenler babna kl ruymal Her ne drl dnyede srsen mr sonu zeval Olmak istersen cihanda nail-i bezm-i visal Astan- Hac Bekta-i Veli Hnkar'a gel Serseri gezme cihanda ho zamir-i ruen ol Hemdem olma gel teberra kavmi ile sen sen ol Ehl-i Beyt'in dostuna dost dmenine dmen ol Haric-i surda bulunma ieru gir evden ol Astan- Hac Bekta-i Veli Hnkar'a gel Kfrdr zahidlerin aklarn imandr Destgirim Hazret-i pirim mrvvet kandr Yilrden divan ez cmle ann burhandr Kemteri'nin d cihanda hasl sultandr Astan- Hac Bekta-i Veli Hnkar'a gel Andelib: Blbl -Ak- uride: nleyen ak- Dildar: Sevgili-le-1 namus : air burada benzetme yaparak, gururunu demek istiyor - ikest : Krma. - Nail-i bez.m-i visal: Tanrya kavumak istersen yada Tanr dostlarnn bulunduu meclise ginnek istersen - Glzar : Glbahesi - Ruymal : Boyun kr - Hemdem: Ayn - Zamir-i ruen : Aydnln i yz - Destgir : Yardmc - Astan : Tekke Hubb : Gzel - Derun : - Pr kemal : Salt olgunluk - Burhan: Kant.

-5Ey gnl fehmet nedir kadr-i blend-i Mustafa Nokta-i nur-u lahi'den nmayan oldu ta Nur-u Ahmed ile tev'em dodu nur-u Mustafa Fatma zat- Hasen ile ehid-i Kerbela Zat- agu-i hviyyette bulardr daima Nazenin-! Kibriya'dr hasl Al-i AbA

 - - - - ___ AIK KEM,TER_f--2l:.!.

Rabb-i izzet bunlar ho kendye yar eyledi Sayesinde bunlarn bu alemi var eyledi Dii~men-i Al olan matrud-i dutlar eyledi Ehl-i imanm deyen ba koydu ikrar eyledi Zat- agu-i hviyyette bulardr daima Nazenin-i Kibriya'dr hasl Al-i Aba
Yo

iken bu nh felek hep var idi Al-i Resul Ba'dezin oldu kad aklara bu doru yol Bunlara iman edenler buldu Zi1burke vusul U'net oldu sezavar her kim ettiyse nkul Zat- agu-i hviyyette bulardr daima Nazenin-i Kibriya'dr hasl Al-i Aba Al-i Peygamber'dir elhak mahrem-i zaH Celil Hak hulara bular ol Mevla'ya olmutur Halil nki bulardr efaat menba hulk-i cemil Bahtiyar oldur eder am seher Al'e dahil Zat- agu-i hviyyette bulardr daima Nazenin-i Kibriya'dr hasl Al-i Ab! Bade-i kibr ile mnkir mest marur oldular Gn gibi zahir iken Hak grmeyb kur oldular Ak- sadk olanlar cmle mesrur oldular Hubb-i Al ile gnller serteser nur oldular Zat- agu-i hviyyette bulardr daima Nazenin-i Kibriya'dr hasl AI-i Aba Zahida derk.ardr bak ite hal anmz Bende-i Al-i Muhanmed'dir bizim Unvanmz Yoluna olsun feda hep varmzla canmz Kemteri dnye v ukbada budur imanmz Zat- agu-i hviyyette bulardr daima Nazenin-i Kibriya'dr hasl Al-i Aba

Tev'em : kiz - Matrud : Koulmu - Nh felek : Dokuz gezegen - Hulk'u cemil : En gzel ahlak - Nazenin : Nazl - Blend : Yksek, yce - Nmayan : Grlme - Zat aur- hvviyet : Kimliinin zndeki kiiligi - Sezavar : Uygun - Menbai hulk cemil : Gzel huyunun kayna - Mesrur : Sevinmi Kur: Kr-Kurb: Yakn olma -Matnd: Kovuntu - Ba'dezin: Bundan byle - Kad : Ama - Nkul : Dnme - Serteser : Batan baa - Derldr : Ak, bilinen - Ukba : Ahiret.

!:J:__JLEVJ VE BEKTA ilRLER} ANTOLOJiSi

-6Biz muhibb-i Ehl-i beytiz can olan Bektaiyiz Hakiyet iklimine sultan olan Bektaiyiz Fariiz alemden abdalan olan Bektaiyiz Cam- ak nu edb hayran olan Bektaiyiz Ne'eyab- halka-i rindan olan Bektaiyiz Kam in ayar- bedirgana yoktur meylimiz Fakr ile fahr eyleriz ehvare yoktur meylimiz Bize besdir bir aba destara yoktur meylimiz zz cah- erh-i nahemvara yoktur meylimiz Cmle var terk edb ryan olan Bektaiyiz Adem olsun ol ki kuy-i nefs-i uma gitmesiin Rite-i kibr taassubla zn berkitmesn Kalb-i ak beyt-i Hak'dr elhazar incitmesn Zahid-i hodbin bizi kecrev grb ta'n etmesn Rehneverd-i htta-i irfan olan Bektaiyiz Sun'i Hak'la oldu ihya kalib-i fersundemiz Buldu esmada msemma kalib-i fersunderniz Katredir ma'nide derya kalib-i fersundemiz Murdan ez'afdr amma kalib-i fersundemiz Gnlmzde irler pinhan olan Bektaiyiz
Srr- ak aikar etmi Huda'yi layenam Hamdlillah tutmuuz bab- tevellada makam Bundan zge Kemteri olmaz bize alemde kam Sayesinde Hazret-i Hnkfu"'n ey Naci mdam Dem urub devran srb adan olan Bektaiyiz

Bes : Yeter - Destar : Sark - zz cah- erh-i hanem var : Yksek mevkiler zenginliklere- Kecrev : arpk - Sun'i Hak : Hakk'n sanatyla - Kalib-i fersude : Ypranm beden - Mrdan ez'af : Karncadan. elimsiz irler pinhan : Arslanlar gizli - ehvar : ah gibi - Msemma : Adl Ne'eyab- halka-i rindan: Dnya ilerini ho glJren halka keyifle bakma - U yalem-l gaybe ili-Allah : Kaybolan Allah'tan bakas bilmez- Agyar- bedir gan: Dman zenginlii - Som : Uursuz - Rite : iplik, tire - Elhazar : Asla Hodbin : Bencil - Kevrec : Sakat, eri topal.

Fari : El ekme -

A/K KEMTER

623

-7Meded ya sahib-i irad aman ya Hazret-i Bekta Bu viran gnlm et abad aman ya Hazret-i Bekta Tarik-i Hakk'a rehbersin ki mensub-i peygambersin efi-i ruz-i mahersin aman ya Hazret-i Bekta derde dennanm Mrvetkfu-m imanm aman ya Hazret-i Bekta Benim ey Gnl hubbunla memludur zebamm virdi ya hiidur aman ya Hazret:-i Bekta
ah- zianm devasz

Niyazm zatna budur

Benim crmm firavandr ltuf senden nmayandr midim senden ihsandr aman ya Hazret-i Bekta Sana uakm evvelden gnahkarm velikin ben Kerem senden ati senden aman ya Hazret-i Bekta Kulundur Kemteri muhta kerem kl bab- ltfn a Ola dilden humum ihra aman ya Hazret-i Bekta

Firavan : ok fazla - Nmayan : Grnen - adan : er - Memlu : Dolu Zian: Canl, onurlu - Velikin: Ama, ancak, yleki -Zeban: Dil.

-8Sidre-i sinemde ahm ya Ali senden meded Gnlmn tahtnda ahm ya Ali send~n meded Bir garibin gelse bab- ltfuna bulur nc-..cat Hasl yok itihabm ya Ali senden meded
Sen efaat kansn elhak gnahman in Ben garib-i ru siyahem ya Ali senden meded

Sen dururken halime kimler benim insaf eder Dinim imanm penahm ya Ali senden meded Arsa-i maherde ltfeyle hacil etme beni Kemteri ve pr gnahm ya Ali senden meded

Sitre-i sine : Sine sediri - Ru siyah : Yz kara - Racii : Rezil - Necat : Kurtulu- Elhak : Dorusu - Penah: Snma - stihab : Bagl - Ve : Gibi.

624

ALEVi VE BEKTA/ iiRLERI ANT-"-'O'-"i=O..::.;'./i:.::S;:._1- - - - - -

-9Hazine gencine-i srr- Hudfun ya Ali Varisi zat- Peygamber Hel eta'sn ya Ali Nokta-i evvel bidayet her ulumun babsm Nur-u Hak'sm srr- Bismillah'da basn ya Ali Yok bu Ummette nazirin hasl bir nursun Uhmke lahmi Habib-i Kibriya'sn ya Ali
Astan-

Padiah- zat

devletin dar-l-emandr aka mutlak mltecasn ya Ali

Srr- vahdette olan nur-u meveddet akna Bendene ahm meded kl rehnmasn ya Ali

R siyahm enn ile geldim der-i ihsanna Sen efaat eyle ma'ruf-i sehasn ya Ali Ltfuna muhtacdr her vech ile bu Kemteri efkat etmek mcrimine rnbtelasm ya Ali
nuru yer - Nur-u meveddet : Katksz sevgi --.Mcrim : Sulu - Bidayet: Balang Ulum : Bilimler - Nazir : Ben(.(!r - Mlteca : Snlacak yer - Eman : Yardm isteme - Astan- devletin darul enamdr aka : Devletin eii aka snma kapsdr - Bab : Kap - Lahimi ke lahm (Hadis) : Eti etim.. - Maruf-i sehan : nl cmertsin - Mbtela : Dkn, tutkun - Vech : Yz.

Nazir : Benzer -erm:

Mlteci :

Snlacak

Utanma,

sklma

-10-Hami er'i mbin, Elhasen vel-Hseyn Oldur imaman- din, Elhasen vel-Hseyn

Ceddi Resul-i Huda, Kld bular sena afi-i ruz-i ceza, Elhasen vel-Hseyn Ol iki necm-i celi, Gonca-i ba- Ali Glen-i Hakk'n gl, Elhasen vel-Hiiseyn Ltfu ata andr, ah- kerem kandr Akn imandr, Elhasen vel-Hseyn

AIK KEMTERI

625

Hazret-i rahmet meab, Dergeh-i rah- savab Ma'ni-i mmlkitab, Elhasen vel-Hiiseyn

Padiah-

Kemteri ol nazenin, Melceimizdir heQl.in alemin, Elhasen vel-Hseyn

Rahmet meab : Rahmet edici - Rah- sevab : Doru yol- Matni-i mmlkitab : Fatihann manas - Melce : Snlacak yer - Hemin : Hepimiz - afi-i ru.-i ceza : Ceza gnnn ifa vericisi - er-i mbin : erri, klJtl ayran, ak er - Hami-i er'i mbin : Belli adaletin, hakkn .koruyucusu - Meab : Snlacak yer - Necm-i celil : Parlak yldz - Sena : vme ~Nazenin : Nazl, Bektai.

-11Hubb-i Ehl-i Beyt ile sinem dolu fa olmuum Ol sebebden ben gularn- Hac Bekta olmuum Bir mutalsam kenz iinde levh-i hsnn seyr edb Tak- mihrab- dile ol nak- nakka olmuum Alemi seyyah olub batan baa bir aneden Ab had nar hak ile karnda olmuum Kuh-i zhd ire gezerdim kurd gibi bihudeye
deli kuy-i harabata sefer ma olmuum

Ehl-i imana Kzlba dediler ey Kemteri Nezd-i mnkirde bihamdillah Kzlba olmuum Ab, had, nar, hik : Su, yel, ate, toprak - Kuh-i zhd : Sofuluk da - Bihude : Bo yere Gulam- Hac Bekta : Hac Bekta klesi Mutalsam : Byl_;_ Nak nakka : Ressamn resmi - Kuy- harabat : arholar ky Mai : Yryen - Nezd: Yannda - Fa : Boalma - Hubb Ehl-i Beyt; Ehlibeytin gzellii - Gulam : Kle - Kenz : Sr - Levh-i hsnn : GZelliinin levhas, fotoraf -Ane : Ana - Tak mhrab- dil : Gnl mhrabnn kemeri.

-12Sun-i Hak'dr nazar et ahsen-i vechindeki hat Gsteren cmle ulumu o hat ile d nokat Yed-i kudret ile mess oldu cemAl-i adem Anla mahiyyet-i insan sakn etme ramat

626

ALEV

VE BEKTA_j___llR_LE_R_/A_N_11_'0_L_O_'l_IS_1_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __

Ne mrayi ne de bir mlhid-i bi iman ol Etme bala pese hahi sana bestir vasat Bezm-i zhhada varub mebhas-i ak etme sakn Anlamaz kadrini drrn ki eder laf- galat Dnmezem yoluna bam komuum ey Kenateri yar ile bu vech ile art

Etmiimdir ezeli

Sun-i Hak: Hakk'n san'at - Ahseni vech: Gzel yz- Mess oldu: ekil verildi - Yed kudret : Kudret eli - Mrayi : Sahtekar, iki yzl -- Mlhid : Dinsiz - Bi iman : imansz - Etme bala pese hahi, sana bestir vasat : Alaa, yksete heveslenme, hi bir uta ar olma, ortada kal, lman ol - Dr : inci - Lar- galat : Bo, sama sz - art : And, koul - Bezm-i zhhad : Sofular meclisi - Kadir : Deer - Ezel : ncesiz - Ebed : Sonrasz.

-13Ta ezel bezminde ikrar eyleyen iileriz Bunda ol ikrar tekrar eyleyen iileriz
Dorudan doru

riayet eyleriz yok hilemiz er-i enver ile reftar eyleyen iileriz
hted biemsi emrine riayet eyledik Ehl-i Beyt'i her dem ezkar eyleyen iileriz

Dahi eden bir gn gelir tasdik eder erUnmz Dmeni kendye ho yar eyleyen iileriz Derd-i aka du olub Lokman'a minnet etmeyiz Kendi derdimize timar eyleyen iileriz Hak Muhanmed'le Ali'nin sayisende Kemteri Hefs-i bed evham biz.ar eyleyen iileriz

Ezel Bezmi : Ruhlarn topland yer, zaman - er-i enver : eriat nuru - Rertar: Yryen - Timar: Tedavi etme- Bed: Kt - Evham: Kuruntu - hted biemsi : Gnein g gibi ol, doru yola gir - Dahi : Girme, karma Riayet : Uyma - Sayisinde : Sayesinde - Hers- bed : Kt hevesleri - Evham bizar : Hasta, bkm kuruntular - Du olma : Dme - Ezkar : Anmalar.

AIK KEM1'ERi

627

-14Sorma sofi halimi ben byle dodum aneden

Can- akn

mestiyim tkmam ebed meyhaneden

Per aup em-i cemille yanmadr dilhanmz Bir takm pervaneyiz pervaneye perva neden Cr'a-i feyzi olup mrid elinden eyle nu Mest medhu ol yr dnme sakn peymaneden

Kenz-i esrar- hakikattr kanaat guesi Ademe bestir bu mihnet lanesi kaaneden
Bir nmayiten ibarettir cihan baki deil Kemleri kimse karar etmez ger bu haneden

Per : Kanat - em-i cemile : Cemal erama - Perva : Korku - Cr'a-i feyz : Tanr feyzinin yudumu - Mest medhu: Varlndan gemi sarho-- Peymane : Kadeh - Nmayi : Gsteri - Lane : Yuva - Bes : Kafi - Dilhan : Gnlde olan - Kenz-i esrar- hakikat : Gerek gizlerinin hazinesi, definesi - Keana : Saray - Gue : Ke - Cam- ak: Sevgi, iki barda.

-15Gelenler aleme canan elinden Karar etmez gider viran elinden

O rtitbe meyledersin dehr-i duna

J, Gel adem ol bilip bir cmle can

Ki hi incinmesin bir can elinden
Giribann tutar seyyad- mevt kim Halasa are yok bir an elinden

Ne grdn bivefa devran elinden Ezelden ksmet olmutur nasibin Sakn umma gelir sultan elinden Sana Haktandrtir her ne gelirse ikayet eyleme mihman elinden Necat ister isen nefsine ey dil Sani da merdm-i irfan elinden Visale iregr dersen azizim zn mahfice tut ihvan elinden

Gelindi imtihan iin cihana Tehidest gitme gel bu kan elinden Zeliha ve midi akanm Grnd Yisuf-i Ken'an elinden Rmuz-i kalbini faetme zinhar z hayvan sz insan elinden Kemine Kemterl kevser eraben er bir gn eh-i Merdan elinden

628

ALEVi VE BEKTA /iRLERi ANTOLOJ/Si

-16Tahsil-i
mekrn
Seyyah- akm

Kur'an'e geldim Selman'e geldim

.J.. Duzahta iken irdim hayata

Elhamdlillah Rdvan'e geldim Dostun elinden akn arabn eyleyb ho mestane geldim

Dtm zemine yamudar ile Manend-i katre umrnane geldim

Nu

Ltfet Halil'im smail asa Akn yolunda kurbane geldim Yarem onulmaz iken cihanda Lokrnan' buldum dermane geldim

Bir bende oldum Hnkir- aka Kanber misali sultane geldim Er sayesinde aldm nasibim Dman koydum dostane geldim

Canam grdm hu can iinde Bu Kemleri ve yekdane geldim

Kem : Eksik, kt - Hemie: Daima - H : Tanr - Seyyah: Gezgin - Zemin: Toprak, yer - Manend-i katre : Damla gibi - Duzah : Cehennem - Rdvan : Cennet bekisi - Mek : renme, almak - Hemie : Her zaman - Cesim : Byk - Ve : Gibi - Yekdane : Biriik - Elhamdulillah : ok kr Mestane: Sarho - Cesim : Byk.
-17Ali'm hUdur glm hO Glme blblm hu Hnkar Bekta Veli'nin Dem devranna hfi Erenler keremine Gereklerin demine Nuri Baba azizim Ltf ihsanna hu
Ald Hak kaps Sunuldu akdolusu O drt kapdan ire Girenin canna hO

J, Erenlerin yoluna
Canlar feda oluna Ba ak yaln ayak Gelen kurbanna bil Anam ekti elimden Babam sordu dilimden Akn bahrine daldm Cesim ummanna hu Elim sundum eline Sarldm damenine Gnlm gzm en oldu Ahd peymanna hU Kemine Kemteri'yim Gulam-i Hayderi'yim Erenlerin hemie Yol u erkanna h

DDAR
Gerek ad ve kimlii ile yaam yks hakknda yeterli bigiler bulunmayan Didari, ondokuzuncu yzylda yaam bir Bektai saz ozandr. Bektailerce dzenlenmi yazma nefes dergilerinde Didari'nin nefesleri oka grlr. iirlerinde aruz ve hece llerini kullanmtr. Kayseri'lidir. Seksen yalarmda 1870 tarihinde ld sanlmaktadr.
iirleri

dneminin

aklarnca

srekli sylenmitir.

Yine Trke'nin canl ve arpc gzelliklerine sarlarak rettii Ali ile Veli sevgisi dolu olan bu iirler karsnda saygyla eilerek canlar tarafndan ezgi haline getirilmi i irleri cemlerde, evlerde, toplantlarda zevkle okunmutur.
-1-

olsun ol Huda'nn demine Veli Sultan Balm var Methi vasfn eylediim kimesne Hac Bekta Veli Sultan Balm var
Hac Bekta

kr

.J.. Bir gnetir dodu dnya yzne

Cmle erler niyaz etti zne Bakan ak nur grnd gzne Hac Bekta Veli Sultan Balm var Hasan Dede'dir postunda oturan Rum abdallar hizmetin yetiren Zemheride dost elma'sm getiren . Hac Bekta Veli Sultan Balm var

Hacei Yesevi ann piridir Velayeti dalar talar yrtiir Hazreti Hakk'n gzide srrdr Hac Bekta Veli Sultan Balm var

Dedim biat alnz ol uludan Mahabbet kokusu gelir yolundan

Didari'yi ayrma ahmerdan

Hac Bekta

Veli Sultan Balm var

Dem : Zaman - Meth-i vasf : Nitelii vme - Kimesne : Kimse - Gzide : Sekin - Zemheri : K ortas - Hace-i yesevi : Hoca Ahmet Yesevi 12. yy.da Trkistan'n Yesi kentinde yaad. Tasavvufi grleri Hallac- Mansur'a dayanr. Trkistan Erenlerinin badr. Hac Bekta Veli onun ardllarndan Lokman Perende'nin (uan Lokman) rencisi olup grlerinin bir ou Yesevi ile balant
lldr.

630

Al.EV/ VE BEKTA/ iiRLERi ANTOLOJiSi _ __

2Sabahtan gzm atm uyandm Hakikat bann gl grnd Nuru Muhammed'e yle dayandm Saki-i rneveddet Ali grnd Mukaddem alemi bezmi lfette Cemalini grp kaldm hayrette Kandili kudrette, Brc esette O ahn hayali celi grnd Haberdar olanlar bu vakadan Bir vakit ayrlmaz ahde vefadan Huru edp geldik mlk bekadan Hnkar Hac Bekta Veli grnd

.J.. Krklar karar klm mlk kadime

erdirdiler srr Kelfune Si v d dersinden bahn azime Silah giryemin seli grnd Konar can blbl o asitana Tahassr eylemez hak glistana Cehdedip gelenler devri insana e Cihetten sa solu grnd Enfs ketisini engine saldm Meyl mahabbetle ucunda kaldm
Camn nuettim klahm aldm Hzra
AncU

seyahat yolu grnd

Bir katre nueden akn tasndan Bir vakit ayrlmaz yar belasndan Mazurum bu nutkun intihasndan Didari divane, deli grnd

Saki-i meveddet : Sevgi badesini datan - Bezm-i lfet : Sohbet meclisi - Srr-1 Kelim : Tanr 'nn srr - Tahassr : zlem, hasret ekme -- e cihet : Alt yn Silab- girye : Gz ya seli - Enfs : Batn alemi - ntiha : Sonu - Brdi eset: Arslan burcu - Mukaddem : nce...:_ Muvakat: Geici - Vaka : Olay - Ahd- vefa: Ballk - Nu: ime - Cam : Kadeh - Mazur : ziirl - Kite : Tohum, canllar - Enf"s ketisi : Ruhlar gemisi - Mazur : zrl - Cdi : Parlak, aikar - Si v d : Otuziki - Kandil-i Kudret : Tanr - Huru : k - Mlki beka : Tair yan -e: Alt - Cehd: aba.

-3Lamekan ilinden bir sad.a geldi Nevruzunuz canlar mbarek olsun Kalbi mminana bir safa geldi Nevruzunuz canlar mbarek olsun Veladet gndr Hak Mrteza'nm imiri kudretle ol Kibriya'nn Narei Hayder tek ap dehann Nevruzunuz canlar mbarek olsun

.J.. Bu gn huru eder cmle mevcudat

Bu dem kyam eder Yevm-i arasat Bu demde alr m'mine mir'at Nevruzunuz canlar mbarek olsun Zimh, gayr ziruh ba keser ah'a Bu dem izin olup gelirler caba Fescdu emrile ol yz Maha Nevruzunuz canlar mbarek olsun

AIK DIDAR

631

Bunda handan olur kalbi mkedder Gzyalar olur lal mcevher Lanet et Yezid'e Didari kemler Nevruzunuz canlar mbarek olsun
Doum - Lamekan : Mekanszlk - Huru eder : kar, canlanr Yevm-i arasat : Maher gn - Ziruh : Diri - Gayr- ziruh : l, cansz emir : Kln - Dehan : Az - Mevcudat : Varlklar Fescd : Cmert Tann - Cah : Makam - Mah : Ay - Mkedder : Bulank, kederli - Kemter : Kul - Nevruz: Her yl Mart aynn 21. gn Hz._ Ali'nin doum gn olarak kutlanr. Hicri takvimde ylbcq. Gndnm Gece ile gndZn eit olduu gn Mirat : Ayna - Handan : Neeli.

Veladet:

-4Saadet tac alemde ol ah- pr vefanmdr Hakikatte hilafet padiah- evliyamndr Cihad- ekber etmek server-i cey-i gazanndr Bu cmle feth nusrat ir-i rnerdan- Huda'nmdr Cemi-i saltanat evketmeab- Lafeta'mndr Bu demler hep bu devranlar Aliy-yel-Mrteza'nmdr Habib-i Kibriya'nn mahrem-i esrar- irfan Nedim-i bezm-i has- hazret-i mahbub-i Sbhan Ulum-i min ledn ikliminin ehbaz- sultan Erenler haliya ol padiahn abd-i derban Cemi-i saltanat evketmeab- Lafeta'ndr Bu demler hep bu devranlar Aliy-yel-Mrteza'nndr Siyadet Al evlada Hasen Hulk-r-Rza'dandr erafet ehl-i imana Hseyn-i Kerbell'dandr Tarikat ehl-i aka sahip-i Al-i aba'dandr Trab- layezal-i saki-i bezm-i bakadandr Cemi-i saltanat evketmeab- l.afeta'nndr Bu demler hep bu devranlar Aliy-yel-Mrteza'nndr Teberra klmaa her dem bizim fermanmz vardr Tevella ehl-i abdalz kavi burhanmz vardr Muhibb-i hanedamz biz bizim devranmz vardr Tesellamz budur daim ana imanmz vardr Cemi-i saltanat evketmeab- Lafetl'nndr Bu demler hep bu devranlar Aliy-yel-Mrteza'nndr

632

ALEVi VE BEKTAi iRLERi ANTOLOJSi

Zlfekar'iyle nice dem hun-i a'day Muhabbetle edb bende eh-i devrana daray Nice ben sevmeyim ol zat- bihemta-yi ra'nayi Senaguyendesi Didari okur bu beyt-i garray Cemi-i saltanat evketmeab- Ufeta'nndr Bu demler hep bu devranlar Aliy-yel-Mrteza'nndr

Aktt

Saadet : Esenlik - Cihad- ekber : Byk sava, kiinin nefsiyle sava - Sener: stn bakan, babu - Cey-i gaza: Sava, harp - Habib-i Kibriya : Tanr'nn sevgilisi Hz. Muhammed- Ulumi min ledn: Tanr'nn sakl ilmi - Siyadet: Efendilik - erafet : ereflilik - Hun : Kan - A 'da : Dman - Bihemta : Esiz - ehbaz : Doan kuu - Abd-i derban : Kap kulu - Senaguyende : Methedici - Nusrat: Yardm, stnlk, baar - evketmeab: Padiah - Rana: Gel Beyt-i garra : atafatl, gsterili ev - Zat- bihemtayi ranay : Esiz gzellii ol.an kiiyi. - Nedim-i be:m-i has-l Hazret-i mahbub-u Sphan: Hz. Muhammed meclisinin hizmetiisi - Turab-1 Layezel : Bitimsizlik topra.

DERYAB
Ermeni asll olup, 19. yzylda yaamtr. Daha sonra Bektai tarikatna girerek, mslman oldu. Gzel nefesler sylemitir. Eskiehir'e bal Krka kynde torunlar ve
yaknlar bulunmaktadr.

-1-

Bir meydan grnd gnlm evinde Gam ile ad ile imtihan olur Gam virane benzer, azhk glende Bayku ile blbl dil beyan olur Blbllerin dilde gam temelli Yine glden olur ana teselli Kat olur m'ola bab- tecelli Hidayet, haktan ne zaman olur

J..

Bayku viraneyi beklediinden Dert stne derdi eklediinden Dnya bir virane sakladndan Esrar- irfanda bir seyran olur
ster idim grmek ruy-i gleni Gzm kan alayp arzular seni Kan iinde grse efendim beni Andan bana cevap bir tufan olur

Deryabi blbln gledir zar Serde sevda, yakar kalbimde nar Blbln nazar, gln timar Sevilmese hsn haristan olur
Gam: Yas, tasa - Hidayet: Kurtulu- Glen: Glbalesi- az:. Mutlu, en - Haristan : Dikenlik - Kat : Al - Virane : ren, ykk - Bab- tecelli : Tanr'nn grnme kaps -Teselli: Avunma - Esrar- irfan: Olgun, yetkin kii nin olgunluk gizleri - Zar : inleme - Ser : Ba - Tmar : Onarm, bakm Hsn : GZellik - Haristan : Dikenlik.
Mansur. Hallac- Mansur, nl sufilerdendir. Hurufiler kendilerinin ba sayarlar. "Enalhak/Ben Tanr'ym" dedii iin Badat'ta yakalanarak hapse atlm, sznden vazgemedii iin krbala dvlm, daha sonra da elleri ayaklar kesildikten sonra daraa cna aslmtr (922). Bir ksm kitaplar Yaar Nuri ztrk tarafndan trkeye evrilerek yaynlanmtr. Mansur zerine en byk aratrma ve incelemeyi Fransz Louis Massignon yapmtr. Mansur Trk Tasavvufunu derinden etkilemitir. Alevi Bektailer Hallac- Mansur'a byk sayg ve sevgi duyarlar. Ayinlerinde Dar- Mansur olarak adlandrdklar meydan ortasndaki yerde sulular sorgular, cezalandrrlar.
Hallac-

634

ALEVi VE BEKTA/ liRLERI ANTOWJS/

-2Banda san

Devletli tacn
Klsn duacn

Gel sen bizimsin yay ettin Aklm zay ettin dm hay ettin Gel sen bizimsin Gzler de gzler Mestane gzler Gnlm pek zler Gel sen bizimsin
Gsnde ben var Bir baka nen var Bende kimin var Gel sen bizimsin

... Gerdunda simden Kalmtr kimden Bir nokta cim'den Gel sen bizimsin
Glsn glmsn Dil blblmsn Hal mklmsn Gel 8en bizimsin Sevdim seni ben beni sen Sensin cana ten Gel sen bizimsin
Yaktn

Kan

Bir pula tapma Yabana atma

Deryabi uzatma
Gel sen bizimsin

Gerdun : Dnya - Sim : Gm Sorun, zor.

Mestane : Sarho - Nen :

ey

Mkl

"GKYZN KORUNMU BR TAVAN YAPTIK "

"Ve gkyzn yz eviriyorlar."
Yukardaki korunmu

bir tavan yaptk. Onlar (Kafirler) ise onun alametlerinden

ifade, birbirinden ilgin ve karmak bilgileri iermektedir. Astronomi bilginleri bu ayette geen mucizenin anlamn ancak 1400 yl sonra zebilmi -lerdir. Gkyz olarak adlandmlan atmosfer tabakas insanlk iin ok nemlidir. Dnyay bir kabuk gibi saran hava katmanlar olmasza, canllar alemi de olmaz. Birbirinden farkl bu katmanlar iinde insanlar, hayvanlar ve bitkiler iin en nemlisi, bize en yakn katman olan atmosferdir. Atmosferde % 78 azotun yan sra, % 21 orannda bulunan oksijen, yeryzndeki tm canllar iin yaamsal bir neme sahiptir.

Atmosferin baka bir ilevi ise, canllar "korumaktr". Dnya atmosferine uzaydan srekli olarak bykl kkl meteor girileri olur. Atmosfer, bu meteor yamurundan dnyamz koruyan, grnmez elik bir rt gibidir.Ar hzlar dolaysyla btn kk meteorlar ksa sre iinde toz haline gelir. Ancak ok byk ktleli meteorlar atmosferde yok olmadan dnyamza debilirler. Bu olay da ok ender olur. Ayrca atmosfer, bizi,

DERYABI
gnein

635

ldrc olabilecek zararl nlarndan ozon tabakas sayesinde korur. Hi bir olgu, varlklar, olaylar bilin, mantk ve hesap d deildir, doada samaya yer verilemez. Herey zincirinden, nedeninden darda deildir, duramaz, evrenin genel yasalarna bah yan kurallar ile yaamn srdrr. Canh, cansz her var~n, her olgunun, her olayn, ksaca hereyin bir var olma dnemi, yaam vardr.

RUHBAN SINIFI
slamiyette ruhban snf yoktur.
"Hristiyanlk Ruhbanlk snfn ihdas etti. Hz. Peygamber 'dinde ruhbanlk yoktur' buyurdu. Balm Sultan 'ruhbanlk' snfna eklen benzeyen fakat, zde hi bir alakas olmayan 'Dervilik' mussesesini kurdu. Hristiyan keiler (Ruhbanlar) 'biz Tanrnn hizmetileriyiz' diye halka kendilerini besletirler, halkn srtndan geinirler. Fakat, derviler "Hadim-l fukara, yani, fakirlerin ve halkn hizmetisiyiz" diyerek Allah iin Allah'n kullarna hizmet ederler ve onlar maddi ve manevi ynlerden beslerler.

Ruhbanlar

(Hristiyan keiler),

terki dnya oluyoruz diye

da balarnda

mnzevi

yaarlar. slam dervileri ise, cemiyet iinde yaarlar ve cemiyetin dzenini salarlar. nk, Bektailikte, Dnya denilen ey yalnz bu yer kresi deildir. nsan Allah'tan ne

o dnyadr. Mal uzaklatryorsa mal dnyadr, yaklatryorsa dnya deoluk ocuk da byledir. Uzaklatryorsa dnyadr, yaklatryorsa deildir. Ahiret de byle alglanr. Bektai dnya ve ahireti terk ediyor ama diinya iindedir (yaamdan kopmamtr anlamnda). Alfilcalardan tecerrt eder fakat dnyadan ayrlmadan. Balm Sultan'n getirdii Ruhbanlk Derviliktir. Bu dervilik Balm Sultan'dan nceleri de vard. Bu ftvvet messesedir." (Turgut Koca)
ildir.

uzaklatryorsa

Kuran' Kerim bir ayetinde Ruhban snfn yasaklar. Hristiyanlarn ncili deitire rek Allah'la kul arasna bu dinsel snf soktuklar kabul edilir. Ancak slamiyette de din adamlar ve Ulema bence eylemli bir ruhban snf grnmndedir.

LGL KAVRAMLAR

1 Arakiyye: Arak 'ter' anlamndadr. Nasip alan kii bana arakiye giyer. Bu 'bilgiyi bama giydim' anlamnda bilgilenme yoluna girmeyi sembolize eder. Eskiden baclar da arakiye giyerlerken sonralar yerini ayn sembolik manay ieren bartsne
brakmtr.

2 - Sarak: Kimseyi ayplamamay, ''yetmi iki milleti bir gzle grmeyi" simgeler. Baba olunca talannn alna yakn ksmna 3-4 parmak kalnlnda ince erit halinde yeil sark evreyi 3 ya da 12 defa dolanr. Halifebabalarda ve Dedebaba'da sa taraftan ucu omuza serbest, dkml braklr.

636

ALEVi VE BEKTAi iiRLERi ANTOWJiSi

Snnet-i resulullah giymek, yani ahlak- hamide sahibi olmak demektir, verilir. Bektai'nin hrka giymesi, Bektai ahlaknn gereini harfiyyen yerine getirici ve bu deerleri koruyucu olmann sembol olmas nedeniyle hrkay giymenin hizmetle birleen bir yn olduunu vurgulanmaktadr. Hibir ekilde bir paye olmadn bir ykmllk getirdii belirtilmektedir. 3eklinde aklama

Hrka:

4 - Kemer: Hizmete amade olmak, demektir. 12-14 cm. eninde yn bir kuaktr. Kemer kuanmak, 'kemer best' olmak, manevi bakmdan kemal, olgunluk iareti olarak kabul edilmektedir. 5 - Tbent: Eline, diline, beline sahip olmay sembolize eder. Nasip alan herkesin Nasip kurbannn ynnden rlerek yaplr. Nasip treninde mrid tarafndan dm vurularak usulne gre nasib alan cana taklr. bir
tbenti vardr.

SERDAR
1834'te Sivas'n arkla ilesinde dodu. 1918'de ayn yerde ld. Bir kolu dirsein den kesik olduu iin halk arasnda olak Hac diye anlr. ki kez evlendi, ondan fazla ocuu oldu. Bir sre stanbul'da bulundu. iirleri Ahmet zdemir tarafndan derlendi ve Ak Serdari, Hayat ve iirleri (1978) adl kitapta yaynland. arkla kadsnn kzna tutuldu, kz Adana'ya kard. Dnte tutukland. Sonra bir ka kez evlendi. Yaam yoksulluk iinde geti. Yoksulluk ve acsnn izlerine iirlerirde rastlanr.
iirlerinde

olay ve

kiilerle

daha ok ak, ayrlk, zlem ve yoksulluk temlerini iler, evresindeki ilgilenmekten, halkn ac yaamna deinmekten geri durmaz. -1-

Nesini syleyim canm efendim Gayn dzen tutmaz telimiz bizim Arz hal eylesem deftere smaz Omuzdan kesilmi kolumuz bizim Sefil ireperin yz souktur Yel perhizi tutmu ii kovuktur nei davar iki tavuktur Bundan gayn yoktur malmz bizim Reberin sanat bir arpa tahl Havasn bulmasa bitmiyor pahl Tecelli olmazsa neylesin akl Drd bir okkalk dolumuz bizim Benim bu gidie aklm ermiyor Fukara halini kimse sormuyor Padiah sikkesi selam vermiyor Kefensiz kalacak lmz bizim Evlat da babann szn tutmuyor Am diye ift srmeye gitmiyor Uaklar oald ekmek yetmiyor Bamza bela dlmz bizim

.J.. Zenginin szne beli diyorlar

Fukara sylerse deli diyorlar Zamane eyhine veli diyorlar Gttike oald delimiz bizim drt ay yazmz telef oldu bazmz Kasm demeden buz tuta zmz Maysta zlr gnmz bizim Sekiz ay
Alndan

kmz

Tahsildar da km kyleri gezer Elinde kams fakiri ezer Yorgan dei mezatta gezer Hasrdan serili ulumuz bizim Zenginin baklava brek eder keteli rek Fukaraya sordum size ne gerek Dlecek orbas balmz bizim
Kahvaltya yedii

Serdari halimiz byledir bizim Ksa p uzundan hakkn alacak Mamurlar yklp viran olacak Akbet dalr ilimiz bizim

ykk

Telef: Yok olma, lme - reper : ifti - Mamur: Bayndr - Akbet : Son - Gayn : Artk - Mezat : Paur.

Viran: Harap,

638

ALEVi VE BEKTA} J/RLERi ANTOWJlSl

-2Serim bulmad havas Ykld mrm kalas ektiim avrat belas Avrat bana neler etti Neler etti neler etti Misto bana yan bakyor Nevfel yreim yakyor Gelin eneme akyor Avrat bana neler etti Neler etti neler etti
Ekmee arya varsam

bulsam Bir bazlama ondrt dirhem Avrat bana neler etti Neler etti neler etti
ektiim ah zar idi Hem atasna yar idi inde Kasm var idi Avrat bana neler etti Neler etti neler etti

Varp damadm

Serdari bunald kald Kkken sakaln yoldu Hem maln elinden ald Avrat bana neler etti Neler etti neler etti

-3Ceren gzlm yine melul durursun Bugn alamann yeri deildir Seni vatanndan elinden eden O da er kiidir kar deildir Sylettik dilberi sz sa imi Gzellikte hi menendi yo imi Senin derdin benimkinden o imi Bugn dertlenmenin yeri deildir

Serdari' nin huyu atn ekmek stne binip de ortaya kmak Tolga karg ile kaburga skmek Bu da her aslann kar deildir
--4Yiitte yiitin srrn Sras

gizler geldike dalar dzler Ktler iyinin fsatn gzler

Daima yiidin sz sa olur

Nasl kaynamasn can yiidin

Zenginlerin kavukusu o olur Yiit yerde kalmaz bir gn be olur ardan ara gider an yiidin

Cahille konuma szn bilmez Ktyle konuma meydan olmaz Konu yiit ile kahpelik gelmez lden ile gider n yiidin

Serdari' nin dahi szleri haktr Kt bir derd etti yrekte oktur Dnyada yiidin kymeti yoktur Kymetini bilen hani yiidin

~/K SERDAR/

639

-5Eer essah

A dostlar bir haber geldi sladan ise bkt belimi Dediler ki sevdiini el alm Kadir Mevlam nasip eyle lm
ahin

J..

Deli gnl ykseinden umaym Uarsam da kanadm amaym Muhabbetin kprsnden gemeyim Cokun sele urataym yolumu Serdari der ykseinde umaym Dost elinden dolu bade szmeyirn Yardan. bakac;na kuak zmeyirn Yedi yef<4,n balataym belimi

dedikleri bir kk kutur Yarin gzellii gz ile katr Kadir Mevlam beni yara ulatr Irak ise yakn eyle yolumu
Esmh :

Gerek - Muhabbet : Sevgl ak - Bade.: iki - Gidi : Pezevenk.

-6Ha dedim ki gurbet ele kmaym

Bilmez mi sandnz yolu Serdari Dnyam iin ahretimi ykmaym ok ocak batrr dedi Serdari

Ben istemem cilvesizi cansz Gerdan bir kar ifte bensizi Serdari der isen acn densizi Bir kuzu candr mal Serdari

Dost bann blblleri terse

Gidi dman dediini ederse Deli Kad yarm alp giderse Ordan da getirir geri Serdari

-7Yeniden bir sevda dt serime Serimden sevdasn ramyorum Ne gndzm gndz ne gecem gece Del'oldum derdimden duramyorum
Pazar gn
arkla'dan

.J, Her daimde Hakk'a ettim niyaz Kader byle imi alnmda yaz Dudu dilli ince belli Beyaz' Ne diyara gitti bilemiyorum
Taz (e) alm gle benzer yzleri

grdm

Yara eker ezdim erbet iirdim Hayf mrm berhavaya geirdim Del'oldum derdimden duramyorum Ebesil kynde gn oturdum Sofular kynden tayn getirdim Bir'aalar ben bir ceren yitirdim Ne diyara gitti bilemiyorum
Berhava :
Ba yere, bou bouna

Kudretten srmeli gzel gzleri Beni mest eyledi een kzlan Yitirdim kendimi bulamyorum Serdari der byle imi kaderim Gam iin kazanm beni pederim Yerin bilsem bir gn durmaz giderim ardak'ta diyorlar bilemiyorum

Hayf: Yazk-

Berhava:

Bouna.

640

ALEVi VE BEKTA/ iiRLERi ANTOWJ/Si

EKER

Bir dervi Hz. Hoca Ahmed Yesevi'nin huzuruna geldi. "Ey stad bana tevhidi dedi. Hoca bir kelle eker getirtti, dervie "bu nedir" diye sordu. Dervi "ekerdir" dedi. Yesevi, dervie ''ekeri gtr kr, ekli deisin ve ekillerinden yeni ekiller meydana gelsin, sonra getir" dedi. Dervi ekeri krp getirdi. Yok olan ilk eklinden deiik ekiller meydana gelmiti. Hoca Yesevi bunlar birer birer sordu. Dervi yant olarak "bu at eklidir, bu deveye benziyor, deeri de adamdr" dedi. Sonra Hoca Yesevi yle buyurdu: "imdi bunlar dvp toz halinde birletir." dedi. Dervi hepsini krd ve bir kapta birletirdi. O zaman Hoca sordu: "imdi bu nedir?" Dervi "eker" dedi. Bu szlerle tevhid ak olarak anlatlm oldu (Hnkar Hac Bekta Veli-Kitabl Fevaid-.. 1959, sh: 8).
akla"

LGL KAVRAMLAR

1 - Ayn-i cem. "Cem, her eyi Tanr zuhUru bilme ve bu bilgiyi olu haline getirme tasavvufun temel inanlarndan biri saylr. Alevi ve bektailerin ayini iin de kullanlan bu deyimin, "ayin-i Cem"den geldii sanlmaktadr.
asndan,

2 Azrail. Tanr'ya en yakn olan drt melekten biridir. Can olarak grevli klnmtr. (Secde, 11).
lamna

alcdr

ve lm

melei

3 - Beytullah. Allah'n evi, Kabe demektir. Tasavvufta ise, insan- Umil'in kalbi angelir. Tanr'nn btn teki ad ve sfatlarn iinde buunduran Allah ad, insan- klmil'in kalbinde tecelli eder. 4 Bismiih. Bekt8.ilerin besmelesi olan Ali'nin adna ball simgeler.
bismi8.h, ah

olarak niteledikleri Hz.

S Ca'feri mezhebi, Caferiyye. mimiliin bir dalyla Miitezile'nin bir kolunu oluturur. On ki mam' tanyan bu mezhep, ia'nn en yaygn mezhebidir ve altnc mam
Ca'fer-ai-Sadk'n reyini kabili eder.

RUHSAT
Alevi kkenli bir halk
ozan

olan Ruhsati, Sivas'a

bal Delikta bucanda

1856'da

dodu. Asl ad Mustafadr. mr obanlk ve iftilikle geti. Deirmencilik, duvarclk

yapt. Drt kez evlendi. Okuma yazmay kynde rendi. Ruhsati'nin dnda cadi,

Cehdi mahlaslaryla da iirler yazd. Doduu kyde 1899 ylnda vefat etti. dini konulardan ok doayla, sevgiyle, akla ilgili konulan iledi. nem verir. Bu konuda halk airleri arasnda en nde gelenlerdendir. Feryadi ve Noksani'den sz ve saz dersleri ald. Bektai tarikatna baland. Gen yata len olu Minhaci de airdi. Mesleki ile ky ky dolamtr. iirlerini saz ve sz eliinde halka okuyup sevdirmitir.
iirlerinde ekil gzelliine iirlerinde

Dilinin temizlii, anlatmnn yalnlyla evresinde etki yapt. Tasavvufla ilgili iir leri kuru ve retici niteliktedir. Aruz lsyle yazd iirleri de vardr, ancak aruzda pek baarl saylmaz. Topluma ynelik gereki talamalar, ak, zlem, ayrlk gibi temleri ileyen lirik iirleri ilgi toplayan baarl iirlerdir. Biimsel yalnlk, syleyi ustal, geleneksel halk iiri geleneini koruyarak syledii komalar kendisine byk r salamtr. Saz
iir geleneini bozmamtr. Talamac, ineleyici
brakmamtr.

saygnlk kazandrmtr. Gizemcilii

dizeleri iirlerine etkinlik ve bir kenara itmeden, ileli gemi yaamna karn

toplumsal eletiriyi elden

iirleri Kadri zyaln tarafndan toplanarak Deliktal Ruhsati, Hayat ve Eserleri (C:I-11-1936-1938) ad altnda yaynland. Hakknda bir ok inceleme yazlar vardr.

-1-

Bir vakte erdi ki bizim gnmz Yiit belli deil mert belli deil Herkes yarasna derman aryor Dava belli deil dert belli deil Farkeyledik ahr vaktin yettiin Merhamet ekilip ge gittiin Gc yeten seyyar gc yettiin Papak belli deil krt belli deil

J, Adalet kalmad hep zulm oldu

Geti glleri soldu Dnyann gidii acayip oldu Koyun belli deil kurt belli deil
u baharn

kederden yastan Ah ettike duman kyor festen Haraba yz tuttu bezm-i glistan Yayla belli deil yurt belli deil

Bam ayk deil

642

ALEVi VE BEKTA/ /lRLERI ANTOWJIS/

ark bozulmu dnya slah olmuyor Ehl-i fukarann yz glmyor Ruhsati de dediini bilmiyor Yaz belli deil hat belli deil

-2Ya ilahi grnmezden bir devlet Zekatn vermez isem geri al Helalinden drt kz ver yarabbi Koup ifte komaz isem geri al
Yoksulluu ezberledin n'ideyim Verin akn badesini yudaym Biraz altn ver ki hacca gideyim Bu kavi zre duramazsam geri al

J, ok verirsin beynamaza bayna Saldn beni zrtln yayna Kprler yaptran Tecer suyuna Kargir bina kuramazsam geri al
Bir sz ver Yarabbi greyim imdi Yoksulluk elinden cierim yand Uryana bir gmlek yetime hindi Rzan iin saramazsam geri al

Ne mmkn Yarabbi yolundan sapmam Ruhsat'n terk edip dnyaya tapmam Senin rzan iin bir oda yapmam ki minder seremezsem geri al

-3Sat bac var u kza Syle bizi kolamasn Bir ift busenin ucundan Musturlanp alamasn

J.. Ocan doru yaksn

Doruca kaynasn aksn

Ttn doruca ksn Her tarafa oalmasn Sahip olsun korusuna

Peteine arsna

ekmesin bana yorgan Olmasn arada bir kan Beni zaptedemez urgan Zlf ile balamasn

Benden gayr birisine Verip gnl elemesin Ruhsati'yi kandrp da Gelmez yola gnderip de Cierini yandrp da Ak oduna dalamasn

AIK RUHSAT/

643

-4Bir gn ban son yasta Koyacaklar unutma ha ki komu gelir bir bir Soyacaklar unutma ha Gezer lm_:pazarnda Gelir bugn de yarnda Bir tahtann zerinde Yuyacaklar unutma ha kolun Nutka kadir olmaz dilin Miraslar btn maln Yiyecekler unutma ha Kan dolar gzn iine Sz katma szn iine Yarm top bezin iine Saracaklar unutma ha
Bikes : Kimsesiz - Figan : Sema: Gk.
Alama, Balanr kanadn

ndirirler kara yere

Karanlk ssz bir dere Ne bir mum ne de. bir ra Koyacaklar unutma ha

Yalnz kalrsn ey bikes Evden barktan midi kes Kayptan_ iittin bir ses Soracaklar ~nutma ha
Eer yok ise imann Cehenneme varr caim Semaya kar figann Yakacaklar unutma ha

Ruhsati lm k<>rkusu

Son slah eder herkesi

Kaldr dnyadan hevesi Grecekler unutma ha

inleme - Nutka : Konumaya, sylemeye -

----5--

Bela babndan nasibim Bal eyledin sabredeyim Otuz yl el kapsnda Kul eyledin sabredeyim Zehir mihnet iin saldn ekeceim iyi bildin Peder maderimi aldn Ul eyledin sabreyledim Tufan esti banuzda Halavet yok amzda Yimi sekiz yamzda Dul eyledin sabreyledim

.... Akn zincirini krdn

Yusuf gibi dara soktun Kerem gibi nara yaktn Kul eyledin sa:breyledim
Ne devlet verdin ne de mal

Ne ziynet verdin ne de al Tekrar gsterdin bir cemal Del'eyledin sabreyledim

Sevda verdin mecaz deyu

Mecaziden gel vaz deyu Didem ya Hicaz deyu Sel eyledin sabreyledim

644

ALEV VE BEKTAi RLER/ ANTOLOJiS

Uzak eyledin dostumu Atee yaktn stm Bilmeden soydun postumu al eyledin sabreyledim
Tantmadn

J.

Say edip belimi bktn Gzmn gherin dktn Nice bin haddeden ektin Tel eyledin sabreyledim Kendimi sanrdm dostun Taaccp ki bana kstn Nastan itibarm kestin ul eyledin sabreyledim

da haddimi Pul ettin altn adm Bkp de elif kaddimi Dal eyledin sabreyledim

Ruhsat sever seni candan He candan derun dilden Bari ayrma imandan Yol eyledin sabreyledim

-6Siyah srme ebin ela gzne Eller beni knar dey korkmasn Aldanmasn rakiplerin szne Eski szden dner dey korkmasn Bahar seli gibi dolup
tap

Serbest salsn gemisini engine Sakn keder getirmesin rengine Ortaln dzenine dengine nanr da kovar dey korkmasn Arzu edip baharn selini Yetinneyip snbln gln Duman kp yitirip de yolunu Eski yurda konar dey korkmasn

da

Bilmediin karl dalar apta

Minha gibi bir soysuza dp de Kerem gibi yanar dey korkmasn

El yannda kara etmem yzm Karda gezer belli etmem izimi Hemen z gibi bilsin szm Ruhsati'yi snar dey korkmasn
edebiyatnda nemli bir yeri olan bir ak hikayesiKerem mslman, Asl ise Hristiyandr, dahas Asl'nn. babas keitir. Olay ran'm Tebriz yrelerinde balar, aslnn babas nce kzn vermeyi kabul eder, ancak bir gece ykn ykleyip kaar, Kerem pelerine der. Trklerle, sazyla akn daa, taa, kurda, kua, buluta, yldza anlata anlata onlar izler, keisin ar koullarn yerine getirmeye urar, sonunda evlenirler ama Kesi by yapar, Asl'nn gsndeki dmeleri zerken her ikisi de yanp lrler. Kerem iyi bir htlk airidir.

KeremAsh yks : Trk Halk

ba kahramanlardr.

nin

AIK RUHSAT/

645

-7Yine bahar geldi blbl sesinden Sada verip seslendin mi yaylalar evre yann lale snbl brm Gelin olup sslendin mi yaylalar Sefil blbl boyun emi bakyor Sam iekde amber olmu kokuyor Senin ruyun kaddin beni yakyor Al giyinip seslendin mi yaylalar

.... Gl alm koku katyor yelden Okusam da anlamyor bin dilden ekeyim derdimi.ne gelir elden Eip boynun uslandn m yaylalar
Ben de senin gibi ersem murada Ah nideyim elimde yok irade Ruhsati'yim gam yklerim kirada Beni grp ;Yaslandn m yaylalar

Bab :

Kap

Tatllk, irinlik -

Mihnet : Zorluk - Mader : Anne - .al : Dilsiz - Halavet : Dar : Daraac - Had : Snr, u - Kadd : Boy- Gher :
aknlk, arma

Fer Say : alma, i - Taaccp : dil: Gnl ii - Ruy : Koku.

Nas : Halk - Derun-o

-8Gnlm darland da ktm dalara Gnlm elencesi dalar merhaba Akt emim ya dnd aylara emim elencesi aylar merhaba
Krlangcn kanadnda temaa

. Yryen duvarlara dur dedi durdu Nian kalsn dey belini verdi Kara ta hamur gibi yourdu Mucezatn belli Bekta merhaba

Orda biter nergis gibi meneke Benden selam sylen Sultan Bekta'a Orda yatan gazilere merhaba

Ruhsati sylyor dili dolak Dostunu grnce ad olur ak Dn gn yz srdm g eik (1) Ah zemzem ilehane merhaba (2)

( 1), (2) Hac Bekta'taki kutsal yer adlar.

-9Acep sizler hangi ilden gelirsiz Bir haber soraym durun turnalar Slada yarimden neler bilirsiz Bana bir teselli verin turnalar Gnller perian felein eri Dayanmaz cevrine akn bar Yolumuz urarsa o yare doru stne kanad gerin turnalar

.,!. Eski szlerinde yarim durursa

Gzlerimin ya bir gn kurursa Yolunuz o yana doru varrsa Ayrlk nicedir sorun turnalar Ruhsati sorarsa yanyor bar Gamnla buland gnlde ar Haydi varn gidin o yare doru nne derdimi serin turnalar

646

ALEV! VE BEKTA/ iiRLERi ANTOLOJiSi

-10Hele bir dn ki gzmn nuru Bu kadar paray sana kim verdi Baz fukaraya verme kuruu Mesti kunduray sana kim verdi Anadan dounca krkn var myd Uryan gelmedin mi brkn var myd Torba mecidiyen nokt'n var myd Tkenmez paray sana kim verdi

J.. Ku ty dekte yattn uzandn

Haftada bir eit giydin zendin Aferin aklna sen mi kazandn u tampu tarlay sana kim verdi Dinle Ruhsati'yi ne deyem sana Sana bir ttr sanma ki ene almayla verse verirdi bana Bu kk saray sana kim verdi

-11Akln bana yar ise l ehirde kal ehirde Darl bana zarar ise l ehirde kal ehirde

J.. Gnah aacm salla

Maln

Hak yoluna yolla Biraz rnslrnanhk belle l ehirde kal ehirde

nemiz olur olur ln dirin domuz olur l ehirde kal ehirde

Azmz amz

Da banda

Bahelerde olur st Var kendi gdan t Ruhsati'den sana t l ehirde kal ehirde

-12Salla deyip bir sz atar meydana Kendini bir adam sanr devamsz Yan tay olamaz sar samana Dinleyen yer hayran sanr devamsz Ben arifim deyu posta kurulur Devamsz devamsz syler yorulur Her sznde damdan hezan krlr Kendi kendin irfan bilir devamsz Ne Frenge benzer ne de Nemseye srer daim keseye V nl vnl sz dnnez kimseye Btn bende sanr meydan devamsz

J..

Nur bulunmaz sakalnda sanda Yedi sekiz yamalk var knda Btn yalan essah yok iinde Doru sz gman sanr devamsz Suya varr pnar ile konuur la varr danasyla konuur Eve varr dvar ile konuur Boncuunu mercan sanr devamsz
A ()

Ey Ruhsati neye derdin taylaman

bir yaylada gezip yaylaman Devamsz olmasan sen de sylemen O da seni yaman sanr devamsz
Varp

Nalsz atn

AIK RUHSAT/

641

-13Dereye aa gelir il horoza selam verir

Tavuun cann alr

Safa geldin tilki paa Emirlere sail idim Ben bu ie mail idim Be tavua kail idim Kkn kesmeye gelmi
Haeri tilki haeri Yedin eri beeri Postu ver de k dar Safa geldin tilki paa

.J, Narpuzun kra talk Gel hele gel kirdalk Arkasnda iki bel.ik Pazarlk grmeye gelmi
Narpizin kra dere Bilmiyorum yerin nere u ary yara yara Tilki bey gemeye gelmi seni burda grdm sordum Bir tavuk da kurban verdim Safa geldin tilki paa
Halnla hatrn

kr

Geldin eini eini

Dolandn dalar ban

Ruhsati kapt

krei

Nettin feriin eini

Safa geldin tilki
paa

Koptu tilkinin yrei Doland be on direi Postu verdi tilki paa

Taylama : Ayarlama, denkleme - Sail : Dilenci -- Mail : Hayran - Kail : Raz Haeri : Deer.viz, yaramaz - Narpuz : Nane benzeri bir ot - er : Kt. -14-

Senin bu salarn senin bu buyun Senin bu benlerin ldrr beni Senin bu lehlerin senin bu szn Senin bu dillerin ldrr beni Senin bu harlarn senin bu huyun Senin bu kalarn senin bu yayn Senin bu duruun senin bu boyun Senin bu kollarn ldrr beni Senin sallanm senin geziin Senin kirpiklerin senin gln Senin bu esrarn senin seziin Senin bu yollarn ldrr beni

.J, Senin bu yanan senin bu dilin Senin zlflerin senin bu telin Senin yaz baharn senin snbln Senin bu gllerin ldrr beni
Senin hayr iin senin er iin Senin arayn senin soruun Senin acem aln senin sarn Senin bu bellerin ldrr beni

Senin bu Ruhsati senin kardein Senin benim iin byle telan Senin bu feryadn senin gz yan Senin buselerin ldrr beni

648

ALEV VE BEKT'AI iRLERi ANTOLQJSi

-~~~~~~~~

-15Keklik gibi tatan taa sekerek Gerdan ap geliini sevdiim Saa sola taksim etmi rgsn Onar onar bln sevdiim
Sarard

,J, Onaltya karar verdim yam

Yenice sevdaya salrm ban El yannda ykar gider kan Tenhalarda gln sevdiim

gl benzim soldu diyerek Hasret kyamete kald diyerek Hani Ruhsati de n'oldu diyerek Arayp da buluunu sevdiim

-16-Blk blk olmu gelir gzeller nde giden boz mayaya kurbanm Benim gelin ile oktur amann u salnan kz mayaya kurbanm

J..

Yine nerden geldi byle durarak Sana soluna gerdan krarak Seher vakti her makamdan alarak Zlfleri saz mayaya kurbanm

Bende Ruhsati'yim canda cananm Mevlam seversen incitme benim imdi Kerem gibi yanacak tenim Dmelerin z mayaya kurbanm

-17Duldalanma yar Mevla'y seversen Yandrr cihan anl gzlerin Ahn mevtime sebeb olursun Tek bana gsterme gaml gzlerin Deli grse mah cemalin uslanr Kara belik ak gerdana yaslanr Samsun Diyarbakr Van'da seslenir Belli her kaza da nl gzlerin

J, Gamzelerin ldrmeye yay tutar

Gzm ya umman olmu ay tutar Beni grr gzn yumar huy tutar Belalar bama cinli gzlerin Bilmem ki Ruhsati'nin suunu gzele taratmlar san Sara idim al beiin iini Sallasam uyusa ninni gzlerin

Mevt : lm - Belik : Sa rgs -- Cinli : Kt huylu Saklanmak - Ahr : Sonunda - Mah Cemal : Ay yz

Duldalanmak :

-----------A=""l=K-"'R..:cU=HSATI_~

-18-

Gel gidelim uzaklara sevdiim Bizi sylesinler ellere kar Eil bir yol bal dudaktan peyim Azndan dklen ballara kar Kerem eyle beni tan
sevdiim

.!

Malm mlkm hep yoluna koymuum

Ka yl oldu seni byle sevmiim Her azdan senin methin duymuum Gel de sevielim ellere kar Dnya benim olur yar grdke Rahmeylemez bende zar grdke Km .bahar olur seni grdke Ruhsati ~vinir ellere kar

Uruna koymuum can sevdiim

Bana verirler mi seni sevdiim Alaym kaaym ellere kar

-19badesin tatl m sandn Ne tez tebdil olmu imenin dalar Bu gzellik geer sana da kalmaz Daha neye bal gmamn dalar Nice gzellerden alrsn bac Al yeil renklerden giyersin tac Yardan ayrlmas zehirden ac Bu yzden gitmiyor dumann dalar
Ayrlk

.! Gece gndz yalvarmm Sphan'a

Birden vuslatbulamadm sunama Daha imden geri beni kn:ma Semaya erimi figanm dalar

Akn ateiyle

Ruhsat gibi karalan balarsn yrek dalarsn Benim ahvalime sende alarsn Var ise zerrece imann dalar

Tebdil : Deime - Gman : Umut - Zerre : Tm, - Bade: ki.

-20-

Seni yere vursam kahpe zrtlk O zaman gnlmn ilhamna bak Bir oda yaptrsam al tavan ile u yalan dnyann devranna bak
Hal kilim yastk bir batan baa ifte kandil nen olsa drt ke Yedi olum olsa koysa el de Hazar kl Huda'nn ihsanna bak
arsam davete bay geday Dilde zikrederek gani Hda'y Pirin pilavna diksem ciday Yannda ko kuzu kurbanna bak

.! Peynir gelsin ba keye kurulsun

Mhla ka yksn

da ona darlsn Lahana yalca ete sarlsn ekerli stlnn cevlanna bak

Kadayf kahvalt kazda lene Dnyalar durduka vara sylene Maydanoz hretli tere dillene Kahpe g soann devranna bak

Baklava pehlivan. hoaf mezi Yarm kiyye bala olamam raz Kandan eker ile donansn yz Ruhsat bu hayalin elvanna bak

6:;:;..50:__--=-=AL=E::..;V..:..1..:.:VE=-=BE;:;;;'K.1=/tl=l:..:.. c:.:ti.;;,;;RL=E;;;;.'Rl;o..:..;:ANT'-'=0;..;:'L:..::cQ.:o.:'.Ji.;::.:'SI'-.- - - - - - - - _ _ _ _,_ _ _ __

-21Daha senden gayr ak m yoktur Nedir bu ektiim vay deli gnl Hele dn bir yol Adem'den beri Neler_geldi geti say deli gnl Grdm iki kii me.ar eiyor Gam, kasavet gelmi boydan ayor ok yaayan yze kadar yayor Gel de bu ryay yor deli gnl

Mevlam kanat vermi uamyorsun Bu nefsin elinden kaamyorsun Ruhsat dnyadan geemiyorsun Topraklar bama vay deli gnl

-22Seher vakti garip garip tme blbl tme bUlbtJI Yakmaz anna senin tme blbl tme blbl gzn yan Koyverme yazn peini Terkedip gln ban Gitme blbl gitme blbl Seher vakti et virdiri Mnevver eyle yurdunu Benim derdime derdini Katma blbl katma blbl
Aktma

Bihamdill~h geldi bahar

Bak bir oldu leyi nehar Bencileyin vakt-i seher Yatma blbl yatma blbl ilen tamam olmadka Gln sana glmedike
Mterisin bulmadka

Satma blbl satma blbl Kl yana yana kana kana Rnhsati'yi pek yabana Atma blbl atma blbl
Nu etmiim olmuum

Kiyye: Okka, drtyz dirhem. HOCA AHMET YESEV'DEN

Herat sultan bir gn gurur ve
hametle

giderken yolda, Hz. Hoca Ahmed Yesevi ile

karlat. zerinde tren elbisesi bulunan sultan, Ahmed Yesevi'ye sordu: "Bu stm-

deki elbise ile namaz klmak caiz midir, deil midir?" Hz. Ahmed Yesevi gld, Padiah "Niye glyorsun" dedi. Ahmed Yesevi buyurdu. "Senin cehaletine glyorum, Senin kamn haram ile dolu iken ve mazlum mslmanlarn vebali boynunda iken, sen elbiseden bahsediyor, onunla namaz klnp klnamyacan soruyorsun". Bu uyar zerine padiah alad ve atndan atlad, Ahmed Yesevi hazretlerinin ayaklarna kapand. Tutum ve davranlarn deitirerek ariflerden ve k~illerden oldu. (Hnki Hac Bekta Veli-Kitabl Fevaid-.. 1959, sh:12).

MNHAC
1862'de Sivasn Kangal ilesine bal Delikta bucanda dodu. nl halk ozan Ruhsati'nin oludur. Asl ad Alidir.
Babas

iirinde oluna yle t

ona saz almay, sz sylemeyi verir:

retip gele!lee

uygun

yetitirdi.

Ruhsati bir

Benim olum meydana gel ak ol bir zaman Ak dediin elde byk sermaye Cokun sular gibi ala bir zaman
karma karay bala

Kyn en gzel kzyla evlendi ama kars bakasna Munhaci'yi derinden sarsm, dokunakl iirler yazmasna yol 39 yanda lmtr.

kat.Bu amtr.

ailesel sorunlar Minhaci l 901 'ele

Tm iirleri Kemal Grpnar tarafndan Deliktah Minhaci, Hayat ve Eserleri (1939) adl kitapta toplanmtr. Ayrca, iirlerinin bir blm de Eflatun Cem Gney tarafndan Mesleki (1953) incelemesinin sonuna eklenmitir. Kendine zg bir ierik ve biim kurmay baaran Minhaci, ak, ayrlk ve umutsuzluk temlerini yaln bir dille ilemitir. ncelik ve itenlik iirlerinin temel esidir.

--1Neme ad olaym neme gleyim Gnl gaml iken glnmez imi Ara direk direk oldu ttnm Bu duman hare dek silinmez imi Geldi geti gzellerin kervan Srld savruldu yarin harman Genlik elde iken srn devran Kocalkta devran srlmez imi

.J.. Toy iken lme aklm ermezdi

ne kulama girmezdi u dert hatrma bir dem gelmezdi Bana ne gelecek bilinmez imi Minhaci'yim demem binde birini Ferhat olan niin sevmez irin'i Aradm kitapta buldum yerini Sabr gibi devlet bulunmaz imi
Ayrlk

652

ALEV VE BEKTA/ iiRL_E='R..:.;;.i..:..:;A;:.,;.NT=-O:;..;;l::..:O;.:;.'J:.::S=-1----- - - - - - - - -

-2Ela gzlerini sevdiim dilber Muhabbetin benim ile yan gider Benim ile ks tutup gezen yar Eller ile gler oynar can gider Bende vara idim yarin yanna Yzm sreyim Hakk'n yoluna Bir busecik himmet eyle kuluna Al yanaktan ne eksilir nen gider

Minhaci'yim der ki bahar eriti Krmz gl goncasna kart Gzn geldi gzm ile grt Hilal kan kam ile ceng eder

-3Yine yelken kalkt buland hava Semaya ser eken yellere dndm Felek sivekarm ald elimden Kervani kesilmi bellere dndm
Felein
Ayrlk

J.

Bayram gelmi ak ellerin knalar Bizim ilden g eylemi sunalar Harap oldu yaptcam binalar Akar bozbulank sellere dndm Elimden kuumu dumana saldm u yalan dnyada ne murat aldm Knaman aalar pek naar kaldm Ayrldm eimden dullara dndm

elinden ekvalanrm elinden sevdalanrm

alkan alkan dalalanrm

rdei gelmedik gllere dndm

Minhaci'yim gelin bakn yarma Dalar aciz kald ah u zanma Gene bir yalnzlk kt serime Sylemez dillerim lallara dndm

-4El'aman elinden ey suna boylum Bktn elif kaddim dal ettin gitti Sildirmedin bir dem didem yan Akar damlalar sel ettin gitti Benim bu talihim kara n'eyleyim nara n'eyleyim Syletmedin aikare n'eyleyim Blbl dillerimi lal ettin gitti
.. Vah byle n'eyledin n'ettin sevdiim Engellere lfet ettin sevdiim

Tuttun eri yola ittin sevdiim Cihan deerini pul ettin gitti Zlfleri ak gerdana dizersin Urun urun bakar beni szersin Bana nisbet urda burda gezersin Minhaci'nin kalbini yol ettin gitti

Yaktn yreimi

AIK MINHACI

653

-5dilberi grdm pnarda kara barm dalad gitti Bir dem ahin gibi yzme bakt Ykt kalarn alad gitti
u Vefasz

.J.. Her dem varp beni sana kardlar

erha erha yreimi yardlar

Seni benden

alp

Dman yarasn salad

yada verdiler gitti

silipde demedi derdi Farketmedi zalim namerdi merdi El szne kand kalkp yrd Ak stne kara balad gitti

Yan

Bizi ayrana sanmayn kalr Erilmez muradn at gem alr Gitti bu Ikeden yetimem sanr Minhaci gijz yam oald gitti

-6nnde kangallar bitsin Bacann banda baykular tsn Alt ay yedi sene stma tutsun Daha derdim az diyesin A Gelin
Gittiin
Kapnn

.J.. Ela gzlerine ksn btra

Sen bilesin Mevlam derdin artra Kran gele yavrularn gtre Beddua bilmem ki verem A Gelin Can alcs da yanma gele Kiin kazancn elinden ala Sen lesin yavrun ardnda kala ntizar bilmem ki verem A Gelin

yer boran olsun k olsun Bastn yer demir olsun ta olsun Kamn dolu kucan hep bo olsun Elde gre yerinesin A Gelin
Minhac'm

da der ki yan yama Acep bir gelir mi ban bama Mevlam lm verse gelin giine Seni bana verirler mi A Gelin Kangal : Byk diken - Istma : Stma - Boran : Tipi - Batra : Dikenli bitki, p trak - Lal : Dilsiz - Klran : Salgn hastalk - Beddua : Kt dua, ilenme ntizar : Beddua.. HOCA AHMET YESEV'DEN l - Hoca Ahmed Yesevi hazretleri bir gn Hazreti Hnkir Hac yurdu ki:
Bektai

Veli'ye bukalbinde

"Eer daima cennette olmak istersen, herkesle dost ol ve hi kimseye ldn tutma" (Kitab'l Fevaid sh: 10).

kar

2 - Hoca Ahmed Yesevi, Hazreti Hnkar Hac Bektai Veli'ye buyurdu:

"Eer her zaman Cenab- Hak ile konumak istersen u rubaiyi dilinde hi drme: Sensiz benim bir dem karara mecalim yok,

654

ALEVi VE BEKTA/ iRLERi ANtOLOJS/

---------------

yiliklerini saymaya imka.nm yok,

Tenimdeki her ty eer dillense, Binde bir krm yerine getirmeye imkanm yok. (Kitab'I Fevaid sh: 11).

3- Hazreti Hnkar Hac Bektai Veli buyurdu : "Hoca Ahmed Yesevi'den kulu Allah'a gtren yol nasldr?" diye sordu. O da "Sana mjdeler olsun, eer sen O'nun yolunda olmasaydn bu soruyu sormaz, Allah'da sana bu soruyu sordurmazd" dedi. (Kitab'I Fevaid sh: 28).
4 - San Saltk Kitab'I Fevid'de yle anlatlr:
"Bir gn Hac Bekta- Veli, Sar Saltuk hazretlerine buyurdu ki: "Byle eylere yzn dnme, nk doru olan benim. Onlarn sohbetleri sana zarar verir. Bizim nazar mz gnetir, mrid ise tatr. Hi phe yoktur ki, yetenekli gne nlaryla rn. olur (Kitab'I Fevaid sh: 29).
LGL KAVRAMLAR

1 - Kamberiye: Erenlerin srrn koruyucu olmak anlamndadr. Sadakatle hizmet, vefa, ballk iaretidir. Yumurta eklinde ve byklnde bir tatr, usulne gre tennure zerine, kemer altna bahnr.
2 - Teber: Nefisle mcadeleyi temsil eder (Vicdan muhasebesi). Dertli'nin
msralaryla aklanmaktadr:

gnl bahri gama Dem bu dem artar kederim Elde teber bata klah Nefsim ile cenk ederim
tamlardr,

Dt

Teber ift ya da tek tarafl olabilir. Bir eit baltadr, gezgin derviler bunu ellerinde semboliktir, kesmez. 3 - Haydariye: Cihad- Ekber'i simgeler (Nefis ile mcadeleyi). Etei belden biraz kolsuz bir yelek.tir. Varsa habbeler, hayderiyenin zerine taklr.

aada

4 - Habbeler: Alamet-i Fahire, denir. Habbe, Tanei' anlamna gelmektedir. Bir ta tanesidir. Mbarek saylan imamlarn yatrlarn ziyaret ettike haydariyyenin zerine bir tane konur: Hz. Ali (Necef), Hz. Hseyin, Hz. Muhammed ve kz Fatma Ana vb. gibi ziyaretgahlar sz konusudur. S Teslim Ta: Yol srrn avamdan saknmay sembolize eder. 1-1,5 cm. 5-15 cm. apnda, kenarlarnda 12 adet muntazam hilal eklinde ukurluu olan bir tatr. zel olarak hazrlanm bir rg ba ile boyuna taklr. Bektailer zellikle seyahatlerde teslim talarn yanlarnda bulundurmaktadrlar.
kalnlnda

SLAMYET VE OGULCULUK
Bir iir antolojisinde aadaki grleri sunmann gerekleri var m, yok mu bunun zerinde tartmak istemiyorum. iirlerdeki baz kavram ve dnceler kitaba azda olsa byle aklamalar, kavram szl koyma zorunluunu dourdu, bunu sadece sylemekle yetinelim gelin hemen konuya girelim.
slamiyete kltr asndan bakldnda ya da yeryzndeki gelmi-gemi dinlerle

zaman gze arpan belli bal zellik ve ayrcalklar -kesin izgilerle olmasa bile birer birer saptamak mmkn. Bunlar konuyla ilgilenen batl uzmanlar genel hatlaryla yle belirleyip, sralamlardr: a) slam zerine alma yapanlardan bir ksm "slam z itibanyle kkten dincidir ve slamla oulculuk bir arada bulunmalar mmkn olmayan iki kavramdr". Bir ksm ise: b) "slam adala aykndr. lkesini ada uygarlk dnyasna sokmak isteyen her ynetici ve aydnn ana projesi, dine dayanmayan, ona aykr olan bir ada
lama programn gerekletirmek olmaldr".

karlatrlmas yapld

nc gruptakiler ise: c)
"slam dnyas koyu bir cahilliin, banazl:, yoksulluun iinde yzmektedir. Bunun esas nedeni de ilkel, tutucu, gelimeye elverile olmayan isla'!l dinidir. O halde Bat, akl, bilim, gelime, insanlk:, insan haklan adna islam lklerinin in sanlarn, kendilerine ramen kurtarmak ve uygarlatrmak devine ve hakkna sahiptir. Bunun iin Bat'nn bu lkeleri smrgeletirmesi doru ve hakldr"

gibi bir yanyla yanl. gerek d bir yanyla tarafl, su~jektif grlerin sadece 19. yzylda islam lkelerini smrgeletirmek amac tayan j~mperyalist lkelerin yaptklan yersiz igalleri merulatrmak iin ba vurduklar temelsiz gerekler olarak karmza karmlardr. (Prof. Dr. Ahmet Arslan, 24.1.1995 gnl Milliyet gazetesi). Tarihsel gereklere, islam uygarl olgusuna ters olan bu grler islam tek para bir mermer kitlesi eklinde alglamak isteyenlerin kolayc. derine inmeyen, hibir incelemeye dayanmayan, pein hkme dayal dncelerinin rndr. Gerekte slamiyet tek ve blnmemi bir btn saylamaz. Bu gn olaya geni bir perspektiften bakld zaman slamiyel iinde; birbirine zd, birbirinden ayn ve farkl dnen onlarca mezhep, yzlerce tarikat, eitli hukuk ve felsefe okullar, yine eitli kelam ekolleri, binlerce yorumcunun topland grlr. Yine islamiyet kltr asndan da bir mozayik grnm verir. Ahlak felsefe, siyaset ve bireysel yaam asndan da farkl kltrel eilimler, renkli birikimler, eitli etkinlikler ierir..

656

ALEV/ VE BEKTAi ilRl.ER ANTOLOJJSI

Gerekten tarih boyunca slamiyet, eitli uluslarn, topluluklarn yer ald bir grnm ve ok renkli bir btnlk sergiler. Her adan bakldnda reti, uygulama ve tarihsel gereklik olarakta tek para yap zellii gstermez. iiri, felsefesi de ayn durumdadr.

slamiyeti monolitik bir reti, donmu bir yap, khnemi bir sistem olarak grmek, onu total, totalizan ve totaliter bir tarihsel-dnsel varlk olarak alglamak, 20. yzyln ilk yarsnda, hem Bat lkelerinde, hem de bizde savunulan yaygn bir grt. Gerekte ise, bu gr ve alglama olay, genelleme ve zelletirme yoluyla basitletirmeden teye gidememitir. Yine bu grlerin tersine, islam alemi, her ynyle, zellikle de yaama biimi, farkl okuma ve yorumlama tarzlar ynnden de ou zaman, kendi iinde, at mac ilikiler iindedir. Dinamik ve elikili bir yapya sahiptir.

Bu durum, slamn ortaya kndan hemen sonra kendini gsterir. te bu farkl anlama ve yorumlama biimleri, idam bilginleri, islam topluluklar tarafndan bir tefrika, bir ihtilaf olarak grlm, yeniden birlie dnme, toplanma iinde yerli-yersiz birok ar lara muhatap olmutur. yleyse, bunlara bakarak, bu bir tesadf mdr, yoksa islamn kendi znden, retisinden, ruhundan m kaynaklanmaktadr sorusuna yantlar arama zaman oktan gelmitir ve hatta gemektedir.

OULCULUGUN KAYNAKLARI
oulculuun dedemokrasi literatrndeki tanm ve kapsamna girmeden slam aleminin soyut rentisindeki yerine ve durumuna bakmak gerekir. nce bunun iin temel kaynak olan Kur'an' Kerim'e bakalm:

1) Kur'an inanla ilgili konu ve elerin yan sra, ibadetle, metafizikle, hukukla, ahlakla, felsefeyle ilgili unsurlar da ierir. manla ilgili unsurlar yannda aklla ilgili unsurlar da tar. nsann insanla, insann Tann ile ilikilerine daha bir gizlilik-gizemlik kazandran sevgi ve akla ilgili unsurlara da yer verir. Bunlarin yan sra daha baka unsurlara da rastlamak her zaman mmkndr. zellikle, Kuran'n biri zahiri, dieri batni (isel) anlamlarnn olduu ta batan bu yana herkes tarafndan kabul edilen bir olgudur. Kuran'n yazl biimi anlatm ekli yoruma, tevile ok uygundur. Kuran yorumuna, tarihsel sreci iinde kar duran, bunu yasaklayan hemen hemen hi kimse grlmez. Bu unsurlarn etkilemeleri sonucu, bunlardan herhangi birisine arlk vererek kutsal kitab okumak ve yorumlamak gibi insanlar farkl gr ve anlaylara gtren bakma trleri eyann tabiat gereidir. Bu tevil ve yorumlarla eitli ve deiik sonulara varmakta normal karlanmaldr. Bunlar, islamiyeti zellikle bir metafizik, bir ahlak, bir te dnya retisi, bir hukuk, bir bireysel yaant biimi olarak grmek ve yaamak gibi sonulandrmalara ulatrr. Mezhepler, tarikatlar, dier felsefi ekoller, srekler bu yntemlerin ak-rtl izlenmesi sonunda olumutur.

lSIAMIYEl' VE OULCUWK

651

2) Kur'an iinde salt retiden ileri gelen bir oulculuu, onun dier semavi dinlere kar gsterdii hogrl tutum ve davranlarda bulmak mmkndr. Ama Yahudiliin ulusal bir din olduu, Hristiyanhn ise, evrensel bir din olmakla birlikte, kendinden nce gelen Yahudilii ve kendisinden sonra gelen Mslmanl gerek birer din olarak kabul etmedii aktr. Buna karlk sla miyetin ise, kendisinden nce gelen tek tanrl kitabi dinleri geerli birer din olarak kabul ettii gibi bu dinlerin mensuplarnn kendi ibadet ve inanlarn arzu ve istekleri dorultusunda yerine getirmelerine ve srdrmelerine de hak tand tarihsel bir gerektir. 3) Kald ki, Hazreti Muhammed'in bir hadisinde "mmetimin ihtilafnda (bir eyin doru olann ortaya karmak iin ayrlk, mnakaa ve mnazara etmesinde) rahmet vardr" buyurarak, islam dini mensuplarn, alim-cahil ayrmadan adeta tartmaya tevik ettii grlr. Zaman sreci iinde bu izin, islam dnyasnda oulculuu ve eitlilii besleyen ana kaynaklardan biri olmutur Bu hadis, tarihte yeri geldiinde yasaklamalara, basklara kar kalkan olarak kullanlm, islam fikir dnyasn hep canl, renkli, dinamik tutmakta rehber olmutur. 4) slami oulculuun nemli bir kayna da Hz. Muhammed'in yaam ve snnetidir. slamdaki temel felsefe, Hristiyanlktan ok farkl ve deiiktir. rnein Hristiyalk, sa peygam~re tanrsal bir ki,ilik tand halde, islarniyet, Hz. Muhammed'i sadece ve yalnzca Tann'nn bir kulu ve elisi sayar onu aklayc ve teblici olarak niteler ve bu grnde sapma yapmaz, srar eder. slam daha ileri giderek Muhamrned'in dini, nebevi, semavi kiilii ile insani, dnyevi kii lii arasnda ayrm yapar. Onun masumluu. yanlmazl ve dokunulmazli, Tanr'dan alarak tebli ettii mesajn dini boyutlar ya da ierii ile ilgilidir. Yneticilik, askerlik, tp-salk, ekonomi, tarm, sava ve bar. gibi dnyevi konulardaki erdemleri tamamen insansal doasyla ilgilidir. Bu konularda hata, yanl yapmas her zaman mmkndr. nk o da bir insandr. Hz. Muhammed bu konularda kendisinin de insan olduunu bizzat vurgular. 5) slmiyette oulculuun temel kaynaklarndan birisi de, ruhban snfnn yokluudur. Hristiyanhkta eitli aamalar, dereceleri, mevki ve makamlar olan hiyerarik bir ruhbanlar snf mevcuttur. Bu snfn kurumsal ifadesi olan kilise vardr. Kilise ya da ruhban snf kutsal metinleri yorumlama tekelini elinde bulundurur, kimseye devretmez. Bu yetki sayesinde kilise btn tarihi boyunca reti ve uygulama ile ilgili olarak farkl gr ve yorumlarn ortaya kn engellemitir. Hakl grleri, sapknlk olarak grm ve aforoz etmitir, yakmtr. Kimin aziz, kimin veli, kimin sulu, kimin deli, kimin cani olduuna sadece kilise karar vermitir. slamda, Kuran da ruhban snf kabul grmez, hep reddedilir. Ulema din adamlar, giderek dinsel arlkl medrese halifelik, eyhl islamlk rgt bu boluu doldurmaya alrsa da pek baarl olduu sylenemez.

658

ALEV/ VE BEKTA iiRLERi ANTOLOJiSi

6} slamda oulculuun temel kaynaklarndan birisi de, tasavvuf dncesidir. Tarihsel sre ierisinde tasavvuf, btn insanlara kar emsalsiz bir hogr tutumu dourduu gibi, yine btiin insanlar farklhklan iinde tanmaya ve kabu~ etmeye gtren emsalsiz bir yol izlemek suretiyle oulculuun kaynanda ar l olan bir yer tutarak eitli sistemler oluturmutur. Evreni iindeki btn varlk -larla, zellikle de bata insanla birlikte Tanr'mn bir grnts olarak kabul eden islam tasavvufu, hangi dinden, rktan, cinsten, ulustan olursa olsun biitn insanlar ayn lde kutsal, deerli ve tanrsal varlklar olarak grr. Bylece insan her trl pislikten, ilikten, aymazlklardan ekip karr. Tanr'nr nuruna, zne katar, yanna ykseltir. Ayrca, onlar arasnda Tanr'nn grnmleri olmalar asndan varlksal ve deersel bir ayrm yapmaz. Dnmeye ket vurmaz, snr tanmz, yasal zgrln kaplarn sonuna dein ak tutar. Eletiriyi ho grr. Donmu kalplan tevil, yorum yollaryla kaldrr. 7) islam arasndaki ilikilerde en ok problem ve sorun yaratan konu olan islam hukuku da oulculuun kendini bariz biimde gsterdii alanlardan biridir. Snni islarn hukuku metodolojisi, fkhn kaynaklar olarak Kur'an metni yannda, peygamberin snnetini, mmetin ve bilginlerin icman ve bilginlerin kiisel yorumlama abalarn kabul eder. Zannedildii gibi islam hukuku salt tan rsal kaynakl ve kapsaml deildir. Esasta insan elinden kmadr. Toplumsal ilgi, gerek.sinim ve karlar n planda tutar, fakihlerin eseridir. Zaman ve mekandan etkilenmesine karn, islam hukuku, dogmalarmdan sapamaz. Ancak yorumla, izahatlarla kilitli kaplan zorlamaya alr.
adalkla

8) Bireysel yaam tarz olarak da slamn oulculuk arzettii saklanamaz bir gerektir. Herkesin yaam yorumlama, anlama, uygulama biimi birbirine benzemez. slamda bireysel yaam fabrikasyon, tek tip bir yaam olarak dnlemez. Her insann farkl yap ve kiilikte yaratldn, insanlarn birbirlerine benzemediklerini, deiik fiziksel ve ruhsal grnmler arzettiklerini bizzat Kur'an' Kerim bir ok ayetinde vurgular. Bunun sonucunda da farkl yaam tarzlarnn olacan kabul temel inan gerei saylmaldr. slami yaam tarz, kamusal nitelik tamaz, tamamen bireysellik arzeder. Bir baka syleyile, slam kollektif nitelik tamaz .. Kimse kimsenin yaamna karamaz. Bu alandaki islami anlay ve uygulamalar da deiik ve farkl olacaktr. te slamda oulculuun temel kaynaklarndan birisi de budur. Btlin bunlara karn ada anlamda oulculu un kargaa ve karmaa olmad aktr. slamiyet bu gibi a d tutum ve davranlar, zellikle de dinsizlik, plaklk, sex ve benzeri kavramlar ile bir k sm haklar, zgrlkleri hogrmeme. itme, ahlakszlk sayma alkanlklarna da saplanp kalamaz, kalmamaldr.
oulculuk yaylmas

islam iin zaaf saylmamaldr.

oulculuk, slamiyete

hayatiyet

sala

m, g ve canllk kazandrmtr. slam dar kalplardan kurtarm, ona yeni ufuklar,

iin geni alanlar salamtr. oulculuun eitliliin islamiyete ters den bir

iSLAMIYET VE OULCULUK

659

yn olamaz. nk oulculuk islamiyeti inkar deil, yeniden yorumlamadr. Yorum islamiyette en geerli yntemlerden biridir. Yorum akln dr, ada bir metoddur.
slamiyette oulculuun herkes tarafndan kabulu islamiyete bar ve huzur getire-

cektir.

Dnce

ve kltr zenginlii salayacaktr.

Yobazl, yozluu ykacaktr.

KLTREi, AIDAN ALEVLK.

slamiyeti, oulculuk szgecinden geirirken onun ana blmlerinden biri olan

bundan ayr dnemeyiz. Onuda ayn szgeteri geirmek zorundayz. nk slamiyet bir btndr. Param-para grmne karin bu paralan birbirine balayan kopmaz elerin varl yadsnamaz. slamiyetle ilikili konulara hep bu adan baklma ldr. Alevilik hereyden nce tamamen bir kltr konusu ve olgusu mudur? nsanl kucaklayan gerek bir hmanizmadr. Bir itenlik evrenidir, bir ak gneidir .. Gerekten yle midir 'l Bir bakalm! bir gnl odudur, clur sdr, sabah aydnldr. Yunus:
D

Alevilii

yzne o szar

inde ne var ise

Ben dost ile dost olmuum Kimseler dost olmaz bana

Bh araptan imek gerek enler ayllmaz ola Ayruk bana ben diyemem Kimesneye sen diyemem

Dost akna ulaanda Dnya ahret birdir bana

Benden dahi gider isen Senin ile varom sana Bir gevher karmak gerek Hi sarraflar bilmez ola

660

ALEV/ VE BEKTAi iiRLERi ANTOWJS

Szn bilen kiinin Yzn ak ede bir sz Sz piirip yiyenin ini sa ede bir sz
Kii

bile sz demini

Demeye szn kemini

Bu cihan cehen'ler ini Sekiz umaa ede bir sz dizeleri yedi yzyldan beri znde, tm insanln yksnde boy atmaya uraan lmsz ilkeleri tayarak bugnlere getirmitir. te insanln en gzel zellii, en sevilen yn bir kltr reticisi olmas gcdr. Alevi-Bektai topluluu tarihi iinde bu kltrel retimi gerekletirme mutluluuna ulamtr. Alevi kltr bu zden ayrk deildir. Kabuk synhp atlm, zn zne, ummann derinliine varlmtr. Bar kavgada, bal auda bulunmutur. Yenilik, dirilik ile varlk yoklukta yakalanmtr. l dirilmitir. Yine Yunus: Kimi azad eylersin Sen azad olmaynca

Babasn ne bi:esin Sen satn almaynca

Ol imaret eylemez Sin viran olmaymca

Bir ba ki viran ola i dikenle dola Ayklama n'eylersin Od ile yanmaynca

Sen sana ne sanursan da onu san Drt kitabn manisi Budur eer var ~e
Ayna

Bu hrs nefs kalasn Ykalm senin ile

_ _l_SLA __~IYET VE OULCULUK

Kur'aac

661

niderler Kesip odun ederler

Hem kim ak olmad

Benzer kum aaca

dizelerinde, insanln ok eski sorunlarn umut ve zlemlerini evrensel dzeyde ve nite tikli biimde sergilemekte, zm iaretleri gstermektedir. Yunus her zamanki yapt gibi duru, yaln, soylu, yksek dzeyli ierikli dizelerinde tm yreklere snmez korlar doldurmakta, insanl sevgi lgnna evirmektedir. Bu dizeler gnmze den birer kutsal ve lmsz nglardr. Gnl dilerki, her insann yreinde, beyninde bu yarglar bulunsun; Bar sevgi, dostluk ve mutluluk icekle;rine dnsn, kiiyi yceltsin. Karanl a bosun. Bylece nsanolu etinden, kemiinden, kanndan, pisliinden karak yeni bir yap kazanmak suretiyle bir gl olarak retildikten sonra, zaman sr.. ..:i iinde geliip olgunlaarak, canl-renkli bir ok kltrler oluturmutur. nsanlk asndan kk bir blm olan Alevilik bugun binbir grnml yapsyla varln giilendirerek yaamn srdrme sava vermektedir. Sunduumuz yzlerce iirin yap ve ieriklerinden de anlalaca zere byk bunalmlar, yok olma derecesine varan skntlar ve aclar ortasnda bile varln koruyan, olumsuzluklarla bile kiiliini gelitiren Alevilik, hi bir zaman yer altna ekilmemi, anari ve terrizm yollarn sememi, ktl, eli kanl olmay istememi, ak ve yiite bir direnme gstererek bugnlere dein gelmitir. Onun bu sava, insanln tm hakszlklara kar verdii soylu savaa benzer. Ktle, hain lie, pislie, irkinlie, yalana-dolana, hakszla ve basklara kar sessizce. onurlu dire nerek savar. Eline silah almadan, kimi zel olaylar dnda ayaklanmadan, bar iinde, inanlarndaki temel kurallarn koruyarak resmi ideolojiye onun yandalarna, ynetime, sk skya rgtlenmi dman mezhep ve tarikatlara hep elini uzatarak, bar, dostluk isteyerek, zarar vermeyi, ktlk yapmay dnmeyerek toplum-lke-ulus btnlnn korunmasna sayg ve zen gstererek, hatta devletin buyruunda, bayram dmanlara kar ykselterek, eilmeden, ezilmelere, horlanmalara, hakszlklara, irkin yalanlara, itirazlara kar durarak, direnerek yaamn srdrmtr. ah smail'e Alevilerin yardm, Yavuz Sultan Selim'in onlara uygulad haksz basklardan, ayrmclktan, acmasz byk ve toplu kymlardan, aynca ah smail'in Trk olmasndan ve kendilerine kar onun her ynden daha yakn durmasndan, scak bakmasndan, resmi ideolojiye kar duyduklar fke ve kzgnlktan kaynaklanmaktadr. Bu olgu, sadece bir rnektir. Ancak bu da dierleri gibi temeli oluturan bir rnektir. Var eden bir olaylar dizisidir.
Alevilik-Bektailik zdetir, isel yaplar hemen hemen ayndr. Baz noktalarda, teferruatta, baz nans farklar varsa da bunlar nemli saylacak yap ve ierikte deildir. Aleviliin isel yaps eitli grnmler sergiler. Temelde z, insana, sevgiye, dostlua, temizlie, iyilie, dorulua, safla, gzellie, geree dayanr. slamsal grnm ho grl ynn rtmez, rnleri buram buram sevgi ve insan tter. Bu zellikleri her dnemde arln duyurmutur. Aleviler elini evrenselin gzelliinden hi bir zaman ekmemitir. Bu olumlu, nesnel niteliklerle kltr yapsn oluturmulardr. Gizliliini ise horlanmaya, yadsnmaya, ar bask ve kymlara kalkan olarak ve bireyselletirmeye al-

662

ALEV/ VE BEKTA/ fiRLERI ANTOWJiSI

en belirgin ynlerinden birisi de srekli muhalefette Bir anlamda Aleviliin Tarihi, muhalefetinin tarihidir diyebiliriz. Muhalefeti alaycdr, gldr eleri tar, hogr elerini de eksik etmez. Alevi muhalefeti sert, krc, acl deildir. Tadnda braklan tuhaf bir muhalefettir. Hep kovalanr, muhalefet yaparak kaar uzaklar, sesini, soluunu hasmna mutlaka duyurur, gizli muhalefet deildir onun yapt, gerek yaamn eletirel olarak sergilenmesi, bir tr akla mas, sevgi yumayla birlikte almasdr. Alevilik irkinlii gzellie, ktl iyilie, karanl aydnla, yalan geree, kini, nefreti sevgiye, dmanl dostlua evirmesini, lmcl lmszle brmeyi, sertlii, kuruluu, acmaszl fantastik tatllklara, mutluluklara, iire, mzie, oyunsal eyleme dntrmesini, zamanszl lmszle, mekanszla evirmesini baarr. Onlar somut-scak varlyla bunlara ulamay, btn bunlar giz dolu bir havada sunmay ok iyi becermesini bilirler. Grld gibi Alevilik ok ynldr, ok kapldr, ok makaml, ok aamaldr. Hi bir kap onun iin kapal deildir. man kapsnn karsndaki akl ve kltr kaps her zaman aktr. Aclarn kapsnn karsnda sanclar kaps sonuna dein dayaldr. Dostluk kaps dmanlara bile ak tutulmutur. Alevilik ekilci balayc deildir. Formunu, biimini zn her retici gibi kendi kurgulamay, yaratmay sever. Bakalarnn eklini, formunu, kalbn ieriini almay pek sevmez, ama bunu da pek belli etmez. eriat kabuk der kmser. eriat kurallarna onun iin pek yanamaz, yle eder, byle eder, kaar hep. Yoksa eriatn zne, ieriine pek kar deildir. Sertlikten, biimcilikten syrlarak hemen uzaklar. Ali'ye, Ehlibeyte camilerde svld, saygszlk edildi. Camiye hep ar-durularn gitmediini, daha ok sevgisizlerin, uursuzlarn, iki yzllerin, banazlarn, krlerin gittiini bilir, buna inanr. Zaten onun iin eriat kabuktur. Kabuu delerek ze ulamak onun iin amatr.
bulunmalardr.

arak kullanmlardr. Aleviliin

kuyusunun dibi kan gldr attr. lk ve gz ya kap iki edir. Glmeyi, neeyi aslnda ok severler, en-akrak bir yaplar vardr; Ama Kerbelfi olay, Hz. Ali'nin ehid edilmesi, oniki imamlarn grd zulm-kym-ktlk ile daha sonralar kendilerinin urad hakszlklar, Alevi kltrnn zne karm, bandan sonuna dein bu olgu ve olaylar zinciri bu kltr youran olgu-etmen-katk grevi yapmtr. Onun iin sesli glmeyi gnah sayarlar; hemen Kerbela olayn gsterir, anmsatrlar. temeli
sndan

Aleviliin

acdr,

girince

tanacanz

A LE BAGLANTISI

yle bazlarnn sand gibi Alevilik iann alt kollarndan biri olmad gibi ialk da Anadolu Aleviliinin kayna saylamaz. Elbette Alevilikle ialn benzer ynleri, ortak noktalar vardr. Ama ortak noktalar, benzer ynler onlardan birinin dierinin kolu, dal, alt kltr olduunu gstermez.Anadolu Alevilii kendi bana bir yolaktr, bam szdr, zgn temel ana kurallar, ilkeleri vardr. Bunlar kaynakta, zde birleseler bile ok farkllamlar, birbirlerini tanyamaz hale gelmilerdir diyebiliriz. kisininde hibir balants kalmamtr. Son dnemlerde ia mezhebi adeta snnilemitir.

/SlAMIYET VE OGULULUK
ia yledir

663

mezhebinin bugnk grnm yn

ar basm,

: snnilik ku-

eriat

tarikat yn

zayflayp azalm, krelmi, ar

rallar enjekte edilmitir. Tamamen kuralc bir grnm kazanmtr. zetle koyu eriat
cla dnmtr. ah smail ve ardllarnn hibir izi kalmamtr. Hele Humeyni'den

sonra ia, tamamen ortaa karanlndan daha koyu bir karanha gmlm durumdadr. Oysa Anadolu Alevilii, daha ok adalaan, aydnlk, duru, ~klc, yeniliklere ak s lami temel kurallara kar kmayan, onlar benimseyen, ancak, uygulanmalara daha geni, ileri, yeni yorumlarla ve hogryle bakan bir kimlik kazanmtr. Kltr kimlii tamamen yozlua, yobazla, gerilie, akl dla kapaldr. Sevgiye, saygya, dostlua, drstle, iyilie, bara, doruya, yeniliklere, ileri gr~ ve dncelere, yeni ve aklc yorumlara ak bir grnm sergilemektedir. Gnmzde onun bir dnya gr, bir yaam felsefesi, hayat tarz ekline dntn syleyenler ounluk ve hakllk kazanr duruma gelmilerdir. Bu yolak zaman sreci iinde Anadolu'da eitli etmenlerin etkisiyle olmutu. Bata, ia'lkla, Alevilik bir ekirdein iki cenedi dahas ayn idi. Zaman ve uzam (mekan) onlar eitli blnmelere uratt, ierik gelierek deierek, yeni kollara, dallara, yollara ayrld. elinden Hz.Muharimed soyunun tarihsel d olan Emeviler'in eline gemesi dourmutur. Tarihi ve politik kaynak nedeni budur. Hz. Muhammed'in lmnden hemen sonra. teni soumadan yaplan halifelik seimi, seim deil, bir pazarlkt. El koymayd. Cenazeye katlmayanlarn, hrs ve iktidar pazarl. Hz. Muhammed'i ve ailesini lmle babaa brakmt. Hz. Muhammed'in vasiyetname dzenlemesi stei mer tarafndan engellenmi, Ebu Bekir bedevi geleneine gre halife yaplmt. Ortada seim falan yoktu. GadiruHumm da Hz. Muhammed'in nutkundaki szleri unutulmutu. Bylece Peygamberin Ali'nin halife olacana ilikin direktifi inendi, yerine getirilmedi. Bu seimi, slamn ulularndan Salman- Farisi. Ammar, Mikdad, Ebu Zer, bni Abbas kabul etmediler. Fazl, Zbeyr, Halid bin Said, Bera, Ubeyy, Ubadet, Ebul Heysem, Utbe ve Huzeyfe de onlara katldlar. Hava dumanland. ortalk: kart, sinirler gerildi ve giderek balar bir gn koptu. slam yllarca, belki yzyllarca srecek terrizmin, anarinin, blnmln kucana itildi. Bu terrden Hz. mer, Osman, Ali halife iken nasiplerini aldlar, ldrldler. Cemal Vakkas (Deve olay), Sffn sava slamlar arasnda oldu, islam kan aktld. Hazreti Muhammed'in buyruu inendi. Bunlar yetmiyormu gibi, Onun sevgili torunlar mam Hasan' karsna zehirlettiler, mam Hseyin ve 72 yakn Kerbela'da on bin kiilik Emevi ordusu tarafndan susuz braklp, kk ocuklar bile kltan geirilerek hunharca ehid edildiler. Hz. Muhammed'in soyu kurutulmaya kalkld. Kadnlar rlplak, deve srtnda, Hz. Hseyin'in kesik bayla am'a, Yezid'e gnderildi. mam Zeynelabidin bu olaydan ar hasta olduu iin kurtuldu ise de daha sonra zehirlenerek ldrld. Emeviler ile onlar izleyen Abbasiler Ehl-i Beyte, oniki imamlara ve onlara inananlara, evrelerinde toplananlara kar devlet-iktidar terrn, cinayetlerini srdrdler. Sadece Zalim Haccac. 120.000 kii ldrtt, her yerde terr estirdi. mam Muhammed Bakr'da zehirlenmek suretiyle ehid edildi. 12 imamdan eceliyle 1>len hemen hemen yok gibi, kimi katledilerek, kimi zehirlenerek ehid edilmilerdir.
man

Alevilii, iktidarn hzla inananlarn

664

ALEVi VE BEJSJA liRLERI ANTOLOJiS

----------. -

zet eklinde satr ba olarak dokunduumuz bu haksz olaylar, terrn zulmn yamsra artan yolsuzluklar, kan, smr, iilii besledi, glendirdi, keskinletirdi, tarihi rol kazanmasna yol at. iilik direni bayra oldu devrimci bir kimlik kazand, umut oldu. Muhalefet oldu. ok yerde yeraltna ekildi, illegalleti. zellikle, Emevilerin Arap olmayan, slamiyeti kabul etmi dier uluslara kar yanl tutumlar onlar hor grmeleri, kleletirmeleri bu uluslarn muhalefet cephesine gemelerine, ia'ya katlmalarna, Ehl-i beyt yannda yer almalarna neden oldu. iilik, bu uluslar ve topluluklar iin bir seenek oldu. Arap stnl, kayrcl, kl zoruyla mslmanlatrma, iilie katlmay hz landrd. iilik hakszla kar alan bir bayrakt artk. Kald ki, iilik dinsel kurallar da yumatm, yerel geleneklere uyum salayacak boyalara girmiti. Yeni sentezler, yorumlar, yeni yaplanmalar, grler oluturmutu. Koyu eriat basklar sonucu islamiyet ho grsn nce kendisine kar yitirmeye balad. Ard ardna kurulan iki devletten Emeviler de, onun yerine geen Abbasiler de smrcdr. Bunlara kar ite savaan rgt ise; ia'dr. Hz. Ali yandalar bu rgtn szcsdr. Nech-l Belaga (gzelliklere giden yol)'nn yazar, Hz. Ali bir ayaklanma rgtnn simgesi sayimaktadr. Zulmlere, lmlere, hakszlklara, ikencelere kar halk ayaklandran, slam temsil ettiini baran, devlet terrne kar dikilen, savaan bu rgt, muhalefete bayrak ve simge olan Hz. Ali ve ailesine duyulan sevgi ile yorulup besleniyordu. Gerekte ise, iin altnda toplumsal hakszlklarn kar k yatmaktayd. Yoksul halk, iiler, mevaliler,Merv blgesine zorla yerletirilen Araplar ve benzerleri, mam Caferi Sadk'n "ne sen benim adanmsn, nede zaman benim zamanm" dedii Ebu Mslim komutasnda birleerek zalim Emevilere kar ayakland, darbe yapt, Hazreti peygamber ailesinden birini imam seeceklerdi. Sonuta, Zalim Emevilerin yerine gaddar Abbasiler getirildi. Arada yine halk, yine gerek inananlar ezildi, hile, aldatma, yalan, gz boyama, ekilcilik, korku, hakszlk, adaletsizlik srp gitti. Zulm durmad, gzya dinmedi. Halife Saffan (kan dkc) kan dkmeyi iiler zerinde de srdrd. Mansur dnemin de imam Cafer zehirlendi. ii ayaklanmalar srp gitti.mam Cafer, adn tayacak olan yolun kurallarn koydu. Harun Reit dneminde imam Musa Kazm'a zorla zehirli hurma yedirildi. ii kesiminde ayaklanmalar durmad, srp gitti. Snni kesim iktidarn yannda yer alyor, iilere souk davranyordu. Davranlarn imanla ilikisini zgrlk ynnden ele alp inceleyen El-Mutezile okulu islam da zgrl savunuyordu, ancak kar duranlar oalyor, bartlar basklar artyordu. Dnem Halife Memnun dnemiydi. El Memnun, mam Rza'nn kendi yerine geebilecei kuku suna kaplarak onu zehirletti. Abbasiler koyu snniliin egemenlii altna girmiti artk. Ardndan Mutasm, imam Taki'yi zehirledi. Halife Mtevekkil dnemi iilerin ar zulm grdkleri bir dnem oldu. Bu dnemde H:. Hseyin'in trbesi bir ka kez yktrld. tarla haline getirilip srld. Mcezzim tarafndan imam Ali Naki zehirlendi. Onbirinci imam Hasan Askeri de halife Mtemit tarafndan 882'de zehirlendi. Onikinci imam Mehdi maarada sr oldu (Rza Yrkolu, Okunacak En Byk Kitap nsandr Alevilik sh: 20-42).

SIAMYET VE OGULCUWK

665

SLAMYETN BAZI YENLKLER

slama, dinmeyen i kargaalar, toplumsal rahatszlklarn tesinden bir baka adan bakarsak unlar grrz:

- slamhk gerekte kent-kasaba dinidir. Gebeye, kylye iyi bakmaz. Kur'an'da kentlere gme, yerleme vlm, krlarda yaamak iddetle knanmtr. - slamiyet devlet olma dinidir. Toplumu devlet dzeyinde rgiitlemeyi ngrr. Bu dinde ticaret gvence altna alnmtr. Ksaca zetlersek; devletlemek hem retide desteklemni, hem de uygulamada salanmtr. - Kur'an ve hadislerde vergi, sava, ordu, hukuk, eRonomi, miras, eitim, yarg gibi konu ve sorunlar ele alnarak eitli zmleme ve dzenlemeler ngrlmtr. ama gre ileri ve devrimci nitelikler tayan bu dzenlemeler yenilenmedikleri iin bugn, ad saylmakta, toplumsal gereksinimleri karlayacak durumda grlmemektedir. Dorudur. Ancak bir ksm dnrler ile kktendinciler bu eskimi kurallara uyulmasn zorunlu saymakta, bunu Allah'n buyruuna itaat olarak dnmektedirler. Tevil, hileyi eriye yollar bu kurallarn deitirilmesine ilikin olarak bulunmu yollardr. slamlkta bu kurallar byk sknt dourmakta, inan bunalm yaratmaktadr. slam dini yap, ierik ve amalar asndan ilerici bir nitelik gstermez; yalnz

gre sosyal reformcu bir dindir. Statik ve donuktur. Bunu salayan kurallatevil ve yorumlarla slamla uygun olmayan, sonular karmay ise islamn byk ounluu tepkiyle karlamaktadr. Statik kural ve grleri zorlama yerine, bunlarn ayklanmasnn, ad kalanlarn belirlenerek uygu lanma alanndan tarihsel alana ekilmesinin zaman gelmi ve gemektedir. ou hukukla ilgili a gemi bu kurallar slamiyete ar bir yktr. slamiyeti zne dokunmadan, bu ad ykten kurtarmak gerekir. Bu durumda slamiyete itici bir g, enerji salayacak yol, bence tasavvufi dnce yoludur. Bu yola geerlilik kazandrmak derinlik kazandr mak gerekir. Yan dnce sevgi arlkl tasavvufun ne geirilmesi, itilmesi, din d saylmamas gerekir.
rn deitirilmesi olanakszdr. Yalnz

doduu aa

slamlk bireysel ticaret iin gvenceler ngrmtr.

Kan

bana dayal dayanmay itmi,

baka deyile

ii

boald

iin kan

ban

toplumsal dayanmay ne kenara atmtr.

karmtr.

Bir

- Baz eilimleri glendirerek devlet aygtn rgtlemi daha ok Emeviler bu devlet gcne fait bir kimlik salamtr.
deerlerden uzaklamasn

gelitirmitir.

slamlk ksas reddetmedi ama snrlad, bylece kendisinden nceki toplumsal

bildi.
korunmay

Kan

davas

yoluyla salanan

da ayn

ekilde snrlad.

Kan isteini diyete dntrd. almaya kar kt.

666

ALEV} VE BEKTA/ iiRLERi ANTOW.l/Si

------

- Tefecilii, ribay yasaklad. Toplumda ekonomik adan da erken ve barl zmler istedi, nerdi. Her ynden bar gerekletirmeye, toplum iinde sulhu salamaya nem verdi. Toplumun dnda, islamiyete kar olan devletlere. halklara, toplumlara kar da sava (cihad) farz kld, zorunlu sayd. - Sava ganimetlerinin tamamn daha nce Bedeviler ald halde slamiyet bunun l/5'nin Tanr'ya ait olduunu buyurdu. Ganimetlerin blmn yeniden dzenledi. Eski uygulamay kaldrd. Hz. Muhammed, Mekkeli tccarlarn yapamadklarn onlar adna yaparak sat ve ticarete izin verdi (Eric W. Wolf). - Hile kabilelerde yasakt, Devlet iin yasak deildi.
Yasama-yrtme-yarg

-- Hz. Muhammed hem dinin, hem ynetimin onun elinde toplanmt.

ba,

hem de en byk

yargc

idi.

- Ba~langta islam olmak iin zorlama yoktu. Medine kuatmasndan (m. 629)'dan sonra gl duruma gelince kl zoruyla dini, inanc yaymay zorunlu sayd. Medine szlemesi ilevini yitirerek tarihsel bir belge olarak kald.
SLAMYETN KAYNAKLARI
slam dnsel varln drt kaynak zerine oluturmutur:

- Kuran (kitap) - Snnet (Hz. Muhammed'in szleri, hadisler) cma-i mmet (Gr birlii)

-tihat (Bireysel dl.ii.ince)

Buna gre Kuran, gerek dnceyi belirleyen canl ve temel kaynaktr. Kuran'da yatersi ileri srlemez. Tm, bilimlerin kayna Kur'andr. Snnet, Hz. Muhammed'in szleri ite davranlarn kapsar.
zlanlarn

tihat bireysel dncelerdir. Bu kaynak, yaamn ak iinde getirdii yeni sorunlara zmler bulma zorunluluundan domutur. XIII. yzylda kyasla deitirilmitir. ok daha snrldr. Kuran ve hadis metinlerine dayanarak kat analojiyle akl yrtmedir. (R. Yrkolu a.g.e. s: 68).

Kuran ve snnet asl balayc islam metinleridir.

cma, islam pratiinde byk iler grmi.itr. Halkn ounluunun deil, din adam-

larnn ounluunun gr birliine varmas anlamna gelir. zerinde gr birliine

varlan

konularda icma hadisler dein

balaycdr.

Bunlar zerinde fazla durmak yasak-

lanmtr.

slam dini:
-Tanr

ile birey arasndaki

ilikileri

dzenler.

Birey ile birey

arasndaki ilikileri

dzenler. dzenler.

-- Bireyle devlet rgt arasndaki Bu temel ynnn yan

sra:

ilikileri

- Din-hukuk-Devlet kavramlarm ve kurallarn bir arada ~utar, islam devleti dinseldir. Her kurumuna, her yanna din girmitir. Dinin bulunmad hi bir kurum dnle mez, yatak odac;nda, yatakta bile din vardr. slam topluma ve kendi deer sistemini dnyaya yaymak iin Tanr tarafndan

grevlendirilmitir,

buna inanr, bunu ngrr.

- yide birleerek erri yasaklamak (cihat retisi) temel bir kavramdr. Hac Bekta Veli'de cihat ve ehitlii temel kavramlar olarak benimser. Cihad
retisinin islamn yaylmasnda, Osmanllarda Bektailerin

serhat

aknclar

arasnda yer almalarnda byk etkisi olduu yadsnamaz. slamda temel inan ehadetin
(Ehed en 11i ilahe illallah ve ehed enne Muhammeden abduhu ve resuluhu) namaz, zekat, oru, hac koullar izler. Namaz, niyazn (tapnmann) bir blmdr. Aslnda bunlann hepsi tapnmann ibadetin iinde yer alr. slamiyette herey alma, okuma, yazma bile ibadel saylr. nki.i Tanr hereye egemendir, her yerde vardr, yleyse her yere onun buyruu girebilmelidir; grlerinden yola kanlar elbette laisizmi kabul etmezler. Hristiyanhk

ise, ilk biimiyle, insan

mutluluunu

ne alr,

ekil tanmaz, savaa

kar-

dr, bartan yanadr. Sevecendir, zmcdr, aktr. yilikten, gzeHikten, gerekten

askeri sistemine, kan bouculuuna , savalna, smrclne, bir yamttr bu. Hmanist bir dnce sist:mi zerine yapsn kurmaya alr. sa'dan sonra gelenler, Hristiyanlk dnce sistemini glendike deitirdiler, hogr yerini korkuya, baskya brakt. Tanr'nn adaleti engizisyon mahkemelerinde kana buland, dnce zgrl, inan eitliliindeki gzellik iekleri odunlaarak insanlarla birlikte yakld, ruhban snf yzyllarca srecek bir rgtlenmeye gitti. Hal seferleri bar vurdu, dostluu ldrd, ortaa karanl din adna tm kafalar, gnlleri rmcek a gibi sard. Htristiyanlk donduruldu, karanlk hortlad, din ve onu temsil eden kilise toplumlar feodalizmin, emperyalizmin penesine atmakta ba yardmc oldu. Hristiyanlk sonrada blnd, paraland, gnein, gerein, bilimin giderek siyasetin nnden ekilmek zorunda kald, kendini yenilemeye alt, halen bu almala rn srdnnektedir. Ruhban snf elinde suyu kan bir din durumundadr. imdi kilisede hapistedir. ekil tanmaz zelliini yitirerek zengin dini olmutur.
igalciliine, ekilciliine kar kan

yanadr. Roma'nn

slamiyet Hristiyanln dnya zerindeki bu serveninden yararlanmasn pek bile-

medi. ncelemedi, zayf ynlerini gremedi, saldrlar hep bilinsiz kald ve sonunda onun tekniine yenildi.

668

ALIM VE BEKTA i!RLER! ANTOWJlSI

-------

AYRILIK TOHUMLARI VE TARHSEL PANORAMA

slamda ayrmcln blnmenin ipular Hz. Muhammed dneminde kendini gs-

termeye balar: - Hz. Muhammed'in klesi Zeyd ordu komutan yaplmaz, buna kar kanlar olur.
sna

- Hz. Muhammed'in son gnlerinde Zeyd'in da kar kanlar vardr.

olu

Usame'nin ordu

komutan

olma-

- Gemiten gelen dmanlklar (zellikle Haimilerle meyyeoullan arasndaki ezeli rekabetten kaynaklanan) unutulmaz, hortlathr, bundan yararlanmalar oalr.

Bu

dmanlklarn

etkisiyle Hz. Muhammed'in vasiyetini

yazmas

engellenir.

Kureyin ileri gelenleri hastann nnde kavga ederler. Kar kanlardan mer Hastalk
Resulullahn tm duygularn kaplam, elimizde Kuran var, Allah'n kitab bize yeter diyerek ii geitirir, nedeni izleyen olaylarda ortaya kar. Ebu Bekir, mer, Osman lm sonrasnda yoklar. Hz. Aye'nin anlattna gre lm olayndan hemen sonra Hz. Muhammed'in evine gelen mer bararak Resulullah ne de iddetli bir baygnla d m deyince Mugyra Muhammedin lm olduunu syler, mer "yalan syledin, resulullah asla lmedi, sen fitneci bir adamsn onun iin byle sylyorsun" der. (A. Glpmarh, Tarih Boyunca iilik., s: 220). Halk tehdit eder, Ebu Bekir'in uyars zel'ine bu yntemi brakr. Ama bu yolu kullanmas zaman kazanmak iindir (ayn yaplt). Ebu Bekir Medine'ye bir mil uzaktaki Snuh'tan Medine'ye kz Aye'nin haberi zerine dner. mer ile politik yollarn belirlerler.

Hz. Muhammed'in cenazesini eleriyle Hz. Ali'ye brakan mer, Ebu Bekir, Mugyra ve Sahabeden eitli kiiler Beni-Saide Sakifesi'nde toplanrlar, kimin halife olaca pazarl yaplr.Medineli (Ansar) halifenin kendilerinden olmasn ister, Kureyin byk sil. laleleri halifenin kendilerinden olmasn ama Haimilere braklmamasn. muhacirler de kendilerinden olmasn isterler. Pazartesi gn le st balayan tartma sal akamna dein srer, Ebu Bekir zerinde anlama olur. Anlaanlar yaklak 15 kiidir. Bu iler olurken Ehl-i beyt, Muhammed'in cenazesini ykyor, cenaze banda Hz. Ali, Muhammed'in amcas Abbas, Abbas'n oullar Fazl, Kusem, Zeyd'in olu Usame, Usame'nin klesi Salih ve ansardan da Evs vard. Cenaze aramba gecesi, Ali, Abbas ve oullar ile Ubyde tarafndan evin iine gmld. Cenazede baka kimse bulunmad. Ebu Bekir ve mer Osman hi bulunmad. Onlar i peindeydiler. Ebu Bekir a.g.e. s: 35). Daha sonra iilerin drt direk (Erkan- Erbaa) saydklar Salman- Farisi, Ammar, Mikdad ve Ebu Zerr bu halifelii kabul etmediler. Faz], Zbeyr Halid bin Said, Bera, beyy, Ubadet, Ebul Heysem, Utbe ve Huzeyfe de onlara katldlar. Haimioullarnn bir
ite

yaplmad. Dolaysyla,

byle pazarlkla halife oldu, ortada seim falan yoktu. Byl~ bir ey ilk halife bu anlamda hrsz, gasp sayldlar (R. Yrkolu,

-~- ------------l_SIA_M_IY._'E_T,VE _f!_Q_f!_LCULUK

669

blm. muhacirler ve ansardan bazlar Ali'nin evinde toplandlar. Ebu Bekir'de kendine biat etmek zere mer'i gnderdi. Byk bir kalabalkla gelen mer, evi iindekilerle birlikte yakmaya kalkt. Evde Fatma'nmla olduunu syleyenlere mer "bu i babasnn yaptn pekitirir'' dedi. Uzun sren kargaa sonunda Fatm~a alt aylk ocuunu drd. Fatma lnceye dein Ebu Bekir'e biat etmedi, ay sonra ld. Ali, ancak bun dan sonra islam birliini paralamamak iin Ebu Bekir'e biat etti (Ayn eser). Ebu Bekir 634'de ld. lrken ner'i halife tayin etti. mer {634-644) yllar arahalifelik yapt. Dneminde devlet imparatorluk oldu. Suriye, Msr alnd. Pers platosu talan edildi. mer ran'h bir kle tarafndan ldrlnce Emevi slalesinden Osman bin Affan halife oldu (644-656). Osman, mer taratind"an atanan alt kiilik bir komite tarafndan seildi. lrak ve Msr'dan toplanan ganimet mallarn Emevi akrabalarna datt,. devletin nemli grevlerine Emevileri getirdi. Bu keyfi uygulamalar Bedevileri ve mminleri kzdrd, tepkiler dorua knca Msr ve Irak garnizonundaki gebelerden yaklak 2500 kii evine zorla girerek 656'da Osman' ldrdler, yerine Ali drdnc halife oldu (656-661). Ali'nin halifelii iin tuzu biberi oldu. Emeviler onu istemedi. Osman'm katillerinin bulunmasn isteyen an valisi Muaviye, Ali'ye ba kaldrd. amda halifeliini ilan etme hazlklann yapt.
snda

en byk blnmesini getirdi. Snnilik, ialk blnmesi, bundan sonra sufyanilerce ele geirildii, zorla alndn savunarak bu Ali'nin partisi, Ali'nin iktidarn meru bulanlar anlamna gelir, Ali yandalar demektir. ia, slamda iktidarn Emevilerce, Muhammed'den dorudan inen izginin gasbdr. Bu gn ia ran, Irak ve Yemen'de ounluktadr. Suriye, Lbnan, Bat Afrika, Kuzey Hindistan, Bombay blgesi, Pakistan, Azerbaycan, Afganistan ve Trkiye'de geni izleyicileri vardr. Bu
balad. ia:

slamn

Hz. Ali halifelii devraldnda rm ilikilerin yaratt byk glk_lerle kar Ynetimini toplumsal adalet ve eitlik ilkeleri stnde yrtt. Bu tutum Kurey aristokrasisinin karlarna byk bir darbe oldu, Bunlar Ali'den Osman'n kann temizlemesini istediler. Ali, Kuran ve snnete bal kalarak bu istemi reddetti. Bunun zerine Ebu Bekir'in kz Aye nclnde bu grup ayakland "Deve savanda (Cemal nkafi)" Aye yenildi. Bunun zerineMuaviye ayakland. 657'de Sffn savanda Muaviye yenilmek zere iken hileye bavurdu. Muaviye Suriye valisi idi. Tartma ve Hakem olay Ali'nin halifeliine glge drd. Ali'yi haricilerden ibn-i Mlcem zehirli klla Kfe camiinde yaralad, Ali iki gn sonra ld. Hariciler, 200 yl srekli kan dktler. Bunlarn lml bir kolu olan badiler halen ran'n baz dalk blgelerinde, Umman ve Yemen'de yaarlar. Ali'nin siyasal yazlar, sylev ve yasalar, mektuplar ve deyileri erif ar-Radi (lm 1015) tarafndan Nach el Belagat (Gzellie giden yol) adl bir kitapta topland.
!at.

slamn ve Muhammed'in ailesinin azl dman ve Emevilerin ba olan Muaviye bin ebu Sufyan (661-680) slamn bana beinci halife olarak geti. Ali yandalar olu mam Hasan'm imaml altnda toplandlar. Muaviye ona ve evresindekilere eitli basklar yaptryordu. 663 ylnda bu basklara dayanamayan mam Hasan, Muaviye ile bir anlama yaparak halifelikten feragat etti. Muaviye anlamaya hi uymad. Met:cid-i

670

ALEVi VE BEKTAi iJRT.ER ANTOLOJiS

Nebi'de Hz. Ali'ye imam Hasan'n nnde lanet okudu. Ali ve Ehlibeyt hakkndaki hadisleri yineleyenlerin mallarndan ve canlarndan olacaklarn duyurdu, yle de yapt. Peygamberin bir ok yakn, bu arada 672'de mam Hasan'n kars Cude'yi kandrarak zehirli stle Hasan' zehirletip ldrttler. Muaviye lmeden nce btn kabileleri olu Yezid'e biat ettirdi, imam Hasanla yapt anlamaya uymad. I. Yezid (680-683) halife olunca babas Muaviye'ye de biat etmemi olan mam Hseyin'in kendisine biat etmesini istedi. Irak'llarda Yezid'in halifeliini kabul etmemilerdi. Mek:ke'de bulunan Hseyin'i Kfe'ye mektupla davet ettiler. Kerbela'da Yezid ordusuna yakalanan imam Hseyin ve 72 yakn. gen, ihtiyar, ocuk ayrm yaplmadan birer birer ehid edildiler. Alt aylk bebei Ali Asgar' kucanda okladlar. Teslim olmas istendi, olmaynca o da imr adl biri tarafndan ehid edildi. Kadnlar, kesilerek bir mzraa saplanan Hseyin'in ba ile am'a gnderildi, Yezid, bununla Bedir savann cnn alndn ilan etti. Kerbela olay islam tarihinde silinmez bir etki yaratt. Silinmez bir kara leke olarak kald. Bu katliamdan, hasta ve kk yata bulunan imam ZeynelAbidin kurtuldu.
snda

Emeviler saltanat boyunca Ali ailesi dmanl srdrld. Velidin ynetimi 7 l 7'de drdnc imam Zeynel Abidin 57 yanda zehirlenerek ldrld.

sra

Ehlibeyte ve onlar sevenlere yaplanlar, yapanlardan, halkn zelikle tm slam aleminin nefret etmesine neden oldu. iilik her yerde (ran, Irak, Yemen ve Msr'da) iyice yayld, ierii zenginleti. Muhalefeti daha ok artarak srd. Emevilerin bu zulmleri (680-750)'ye dein srd. Emevileri, ii mistii, Trk kkenli Ebu Mslim'in arac olduu Abbasi darbesi ykt. Ayaklanma Ali adna yapld. Abbasiler baa geti. Halife olan Ebu Abbas Saffan, halifeliin ve imamln Ali ailesinin hakk olduunu savunan iilerin ayaklanmalarn kanl biimde bastrd. Ardndan gelen El Mansur kendilerini devletin bana getiren Ebu Mslim'i ldrtt. 762-763'de Gerekleen Ali'ci ayaklanmalarn kanla bastrd. 765 ylnda altnc imam Caferi Sadk' zehirleterek ldrtt. Harun Reit'in grkemli dnemi geldi (768-809). Yedinci imam Musa bu dnemde yl hapis yatt, Harun Reit'in emriyle ve zorla zehirli hurma yedirilerek ldrld.
Kazm n,
Ardndan

Harun'un olu, El Memun (813-833) dneminde Abbasiler, iileri kesmelerine karkendilerini iktidara getiren bu gcn etki evresinden ayrlmamlard. Snni bir ynetim yerine daha aklc bir ynetim oluturmulard. Mutezile okulunun grlerini benimseyen El-Memun kendisine sekizinci imam Ali Rza'y selef semiti. Ama Abbasoullan bu duruma isyan edince El-Memun imam Rza'y zehirleterek ldrd.

Kardei El-Mutasm (833-842) tartmay srdrd, ama sonunda kazanan snniler oldu. Abhasilik bundan sonra koyu snnilie dnd. mam Muhammed Taki 842'de 25 yandayken Mutasm tarafndan zehirlendi. Hele Mutevekkil (854-869) dnemi iilere en ar zulmlerin yapld dnem oldu.

~-----------l='S=l.A-"-M,iYETVE oGULCULUK

671

Hz. Hseyin'in mezar bir ka kez ykld. ii bayra altnda toplumsal-dinsel ayaklanmalar balad. Onuncu imam Ali Naki 876'da Mutezzin tarafnd.an zehirlenerek ldrld. Ardndan onbirinci imam Hasan Askeri'de alt yl imamlktan sonra 882'de 28 yanda iken Mutemit tarafndan zehirlendi. ii geleneine g:e onikinci imamn dnyay btn ktlklerden kurtaracana inanld iin Hasan Askeri'nin evi didik didik arand. Ebeler hamile mi diye btn kadnlar muayene etti. Hamile olduu sanlan bir cariye hapsedildi, ama hamile olmad sonunda anlald. Onikinci imam Mehdi Sahib'l Zaman bulunamad. Ancak, Ali ve ehlibeyt dmanl srp gitti. Zulum, kym, hakszlk din adna banazlkla omuz omuza vererek halk, muminleri, iileri ezip geme ilerini srdrd.
iann Yemen'de, Umman'da, Arabistan'da, Msr'da, ran'da geirdii servenleri,

devletlerinin yksn, Harmatyanlarn kuzey dou Arabistan'da, ElHasa'da duay, orucu, hacc reddedip arap ve mzii onaylamalarnn grnm, terrn ta batan bugne dein slamn yakasndan dmemesini, bunun nedenlerini gstermek, anlatmak isterdik. Ama bunlar anlatmak kitabmzn konusu dnda. Yine Aleviliin Anadolu, Rumeli, ran, Irak, Suriye ve dier lkelerdeki servenli tarihi de konumuz d nda. Seluklularda, Osmanhlar'da emeki snflar iinde yer alan Alevilik gl idi. st snflar I. Murat ve I. Bayezd dnemlerinden balayarak hzla snniletirilmitir. Devlet dmenini Snnilie evirmitir. 1368 tarihli tmar datmna iliin kararname ile defeodal snf yaratma sreci hzlandrld. Yenieri birliklerinin kurulmas da merkezi feodal devlet olma srecinin bir parasdr. Alevi halkn yzyllar boyu balarna gelenler ortadadr. Halk hareketleri, ayaklanmalar, yzbinlerin kltan geirilmesi bir yalan bir fantazi saylamaz. Osmanl devletinde resmi ideoloji snnilik.tir. Snnilik, merkezci feodal Osmanl ailesinin iine gelmitir. Kendisini ycelten, destekleyen Trkmen Alevileri ellerinin tersiyle itmiler, silmilerdir. Snni ulema ideolojinin reticileridir. Yenieri-Bektai bann devlet ynnden zararlar sonradan grlm ve ocak sndrlmtr. Zaten bu ocan Alevi-Bektailie grnr bir katks da olmamtr. ANADOLU ALEVLGNDE ZGRLK SORUNU VE FELSEF AYRICALJKLAR Haricilere (Havari-oulu) gre gerek rnslman olabilmek iin kelime-i ehadet getirmek ve kiinin tm eylemlerinde doru olmas zorunludur. Onlara gre bunlarn ikisi bir arada bulunmuyorsa, mslmanlkta yok demektir. Doru davran onlara gre hem iyi bir davran olmaldr.hemde imann ayrlmaz bir paras saylmaldr. man doru davran olmadan dnlemez. Bu ilke her doru davrann imann ayrlmaz bir paras say lp saylmayaca sorusunu gndeme getirir. Bunun zm zgrlk demektir. slamla, zgrlk uyum salayabilecek durumda mdr?
nsanlarn tm eylem ve davranlar zgr bir seim sonucu mu ortaya kmaktadr; yoksa bunlar insan irade ve isteinin dnda Tanr tarafndan nceden mi belirlenmekte dir. Teolojik bir sorundur bu. Elbette zm de teolojik adan dnlecektir, ama in-

kurduu imamlk

672

ALEVi VE BEKTA i/RLERJ. ANTOLOJ/Si - - - - -

eylem balanglar, kaynaklar, oluumlar, eleri, amalar, konular, sonular, ierikleri gibi trl ynlerden ele alnp incelenebilir. Tek bana teolojinin buna salkl ve doru bir zm getirmesi de beklenemez. Kitabmzn konusu da bunun dndadr. Ama biz yine de yle panoramik adan bir dokunup gemeyi, mezhep ve tarikatlar arasndaki felsefik ayrcalklara deinmeyi gerekli gryoruz. iirlere eitli ynlerden baklmas ancak byle salanabilir. temel olan ve Hariciler gibi iyi ve doru davrann imann ayrlmaz bir paras olduu dncesindedir, bu gr savunur. Her insann tutum ve davranlarn olu tururken, tamamen zgr olduunu, hazrlk aamasnda bilin ve duygularyla onu hazr layarak gerekletirdiini, bu nedenle her trl eylem ve davranndan dolayda sorumlu tutulacan ne srp savunur. nsan zgr istenciyle rettii her eylemden sorumludur. Yk Tanr'ya yklemek, topu ona atmak doru olmaz. Mutezile okulu
nsann eylem ve davranlar onun dnda Tanr tarafndan nceden saptanmtr. Bu sorumluluk belirlenmesi (totalist gr-tam kadercilik kuram) Tanr adaleti ve insan sorumluluuyla giderek de insan doasyla badamaz.
tpk

sanln

konularndan

doruluk

kiisel

Mutezile ekolne gre, evrende iki bamsz g vardr. Doada Tanr, insan eylemi alannda ise insann bizzat kendisi egemendir. Buna felsefede (Dualizm ikicilik) denir. Aslnda Mutezile bir mezhep ve din akm deildir, ama slama eski Yunan' grlerini getirir. Bu tapn ortal ve kafalar kartran bir akm olup onunla slamiyet badaa

maz.
dl-ceza irdelemisine gelince, teolojinin ve felsefenin zerinde en ok durduu konulardan biri de budur. Onlara gre : - Hz. Muhammed de insandr ilahi, Tanr'nn bir paras, olu, yakn deildir. o sadece ilahi aklamalarn (Vahiy'lerin) bir ALICISI'dr, onlar insanlara TEBL ile ykmldr, o peygamberlerin en by ve sonuncusudur. O'ndan nceki peygamberlerin bildirdikleri (Mesaj) "mndemi"tir, Kurandan zge tans da yoktur. br dnya da (Ahrette) her kii bu dnyada olduu gibi kendi yaptklarna gre En kk gnah ile en kk iyilii (Mizan) terazisinde byk meleklerden Mikail tarafndan tartlacak, bunlarn durumuna gre cennet veya cehenneme alna caklardr. Yarglama ynteminde eitlik vardr; dier dinlerdeki kurtarlma, balanma kavramlar slamiyette yoktur. Mizan terazisinin nitelii bilinmemektedir. Sulu grlp mahkum olanlar cehennem ateinde yanacaklardr. Dierleri ise cennete girecektir. Kyamet yarg gndr. slam mmeti Muhammed'le cehenneme girecek, gnahkirlar orada kalacak, gnahszlar Muhammed'le oradan cennete geeceklerdir.
yarglanacaktr ..

- Dualist felsefede, birinci yol, evrende her ey Tanr'nn emir ve yasaklarna otomatik olarak uyup boyun eer. Her ey Tanr'nn istemine gre olur, mdahale dnle mez.

onun

kinci yol da ise, insana seim hakk tannmtr. Ancak manivalann br ucuna
yanltmalarna kar kna. buyruklarm saptayp

eytan oturtulmutur. nsan-eytan ilikisi burada en temel sorundur. eytana kar sava,
ratl, kimlii, gr~n tarz, eytan-insan atmas

onlara kar direnme, eytann ya giderek. akln zgrl sorunu bu yolda en nemli, en kark sorun olarak karmza kar. zmleri zordur ama teoloji geitirmeyi, "bu byledir uy" demeyi bilir. eytan kimdir, nerededir, hangi davran ey tanidir, hangisi insanidir, bunu hangi llere gre belirlemek mmkndr, l nedir, ly belirleyen deerler, eler nelerdir'! Bunlar ve bunlara benzer binlerce soruyu yant lamak gerekir. Ama. slam felsefecileri bunun gibi sorularn peinde pek koup durmam lar, ii kestirip atmlardr diyebiliriz. Sonuta Tanr a4ma baz kimseler kat zerinde felsefi oyunlar oynamay srdrm, hep ahkam kesmilerdir. Mslman saylabilmek iin "doruluk'' ilkesinden ayrlmamak gerekli midir? Doru olmak mslman olmay belirleyen bir olgu mudur? Deilse nedir? ... Bu sorular hi bir dnemde ak biimde yantlanmamtr. Doruluk kural bir aktre ilkesidir. Her dinde, her toplumda ve her uygarlkta nemli bir yer kapsar. yi-kt. ilikileri mslmanlkta nemli midir? Dinsel tm koullar yerine getirenler, dinsel grevlerini yapanlar yardma muhta olanlara yardm etmemilerse mslmanlklarna bir zarar gelir mi? Sahte mslman kime denir, gerek mslman kimdir, bunlar kim belirleyecektir, Tanr m, yoksa onun kurallar m? yoksa kullar m? Bunlar hangi blm belirleyecektir. Din grevlileri mi, hocalar m, din bilginleri mi, ller mi, diriler mi? Kim? ... te bir ikilem .... zm de g. Mslmanlar yzyllardan beri bu sorular da zemediler.
Bunlarn yan sra, liderlik sorunu ortada duruyor. Hz. Muhammed'in lmnden sonra islam ikiye blen Halifelik olay bir trl herkesin benimseyebilecei biimde bir zme kavuturulamamtr. Kuran'daki durum, hadisler, Gadrhumdaki Hz. Muhammed'in szleri bile mezheplerin tremelerini nleyememitir~ Halifelik-imamlk kurumlarna ileride yine deineceiz.

SNNLK MEZHEBNN DURUMU

Snnet peygamber tarafndan sylenen sz ve getirilen rnek Szlk anlam ise, doru yol demektir.
r benimsemitir. Doru

davran

demektir.

Snnilik, doru davrann, imandaki yeri konusunda uzlamac ve toparlayc bir gve iyi davranlar, iman tanm iinde yer almayan, iman glendiren eylerdir. Bu ok geni bir formldr. Moral katlk karsnda topluluun onurunu korumak iin kullanld. Snnilik, zgr irade konusunda sentez yapmay seti. Allah'n "kadr-i mutlakiyeti" ile "insan sorumluluu" arasnda "orta yolu" benimsedi. Mutezile ekoln kafirlikle sulad. Evrende bamsz iki aktrn kabul yanlt, insann, Allah'tan bamsz davranmas dnlemezdi. nsan Allah'a bamldr, onun kulu, onun yarattdr, kulun zgrl olamaz. Dnce alannda snnilik, tutarszlklar iindedir. Tanr, hem insan davranlarn nceden belirliyor, hem de o davran, eylemi yapan, yle davrand nedeniyle dllendiriyor ya da ce7..alandryordu. Burada ak bir eliki

674

ALEV/ VE BEKTA/ iiRLERi ANTOLOJiSI

Bu ilk bakta grlyordu. Snnilik genel zorunluluktan sz ederken, yine tutarsz la saplanp kalyordu. "Her eyi en bandan bilerek yaratan Allah'tr", insan eyleminde zgr deilse bunlarn yaml ne olacaktr? Yaam Tanrsal bir determinizim iindedir. Snnilik bu konuda sufi teolog Gazali'nin etkinlii altndadr. Aarilik ekol tutucu snni teolojiye egemendir. Ama snnilik dnce yaps, ulus ve topluluklara getirdigi yenilikler, zgrlkler, tekillikler asmdan yeniden ele alnp ilenmesi gereken bir durumdadr. Bu mezhep niin dodu, Mutezile ekolne bir tepki, bir yant olarak m dodu? Bu mezhep bir zorunluluk veya gereksinim eseri midir? Dahas mezhepler, tarikatlar islam dininin zenginliinden mi, varsllndan m, yoksa yoksulluundan m dodu? Nasl gelierek, bask unsuru oldular? Bunlarn gc ve birikimi nereden geliyor? eitli ulus ve devletler egemen bir mezhebin egemenlii altna nasl girdi? Bu mezhepler nasl g kazand? iilii nasl sindirdi, ezdi, yendiler? O bu savamn nasl kazand, sonular ne-dir? slam kendi iinde drt ana kola nasl ve neden ayrld, binlerce insan nasl iinde barndrabiliyor, bunlar onun gcnden mi kaynaklanyor? Bunlar kendini yenileyebiliyor mu? Resmi ideoloji olarak zellikleri, kurallar, sorunlar nelerdir, lkelerdeki grnm ve yapsal farkllklar var mtdtr, nderleri kimdir, gerek slamiyetle iliki ve elikileri var mdr, slamiyet mi gl, snnilik mi, aa ve bilime niin ayak uyduramyor, fosillei yor mu, lyor mu gibi sorulara yamtlar aramak bu kitabn konusu deil. Bu ii imdilik uzmalarma brakalm, ama u hususlara deinmeden de geemiyeceim. mler,
olduunu

vard.

Snnilerin ; Halife seimine kar klar yok. Ynetimin Kurey kabilesine ait savunuyorlar. Bu siyasal grleri genel politikalar olarak zaman iinde srdrbunu deitirmemilerdir.

-- Hariciliin, iiliin direnmeleri, egemen olmayan snflarn, topluluklarn yrtayaklanmalarla, savalar, direnmeler snnilii hakstzhklara, adaletsizliklere, zulme, smrye, hogryle bakmay retti; zn nasrlattrd. Snnilik zaman iinde gide gide dine dayal islam devletlerinin resmi ideolojisi haline dnt. Bylece sert, acma sz, buyrukcu bir yap kazand. Koyu eriat bir nitelik ald.
t

Bu konuda atlan -

admlardan

kimilerini somut rnekleriyle

zorbalktan

yle sralayabiliriz:

Bir gnlk yobazlk, otuz yllk

daha beterdir.

- Mslmanlar bile zorba yneticilere boyun emek zorundadr. Sultan Allah'n yeryzndeki glgesidir. Kul
hakk boluktadr.

Gvencesi yoktur.

Allah'a uymayan yneticiye uyulmaz.

dolaysyla hiikmdanndr.

- Mlk Allah'ndr, G haktr.

Kur'an Arapadan baka dillere evrilemez.

Bkemediin Kii

eli p.

hi bir zaman zgr deildir.

_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _, ____ /SlAMIYET Vl}_Q!}ULCULUK

675

Gcn elde tutulmas egemenlii, erki

yasallatrr (Merulatrr).

Bunlar ve benzeri ilkeler zaman iinde zgr dnceye kar durdu. Tanr gzellii, rahman ve rahim oluu, iyilii, sevecenlii ve benzer nitelikleri: korkutan, sindiren, cezalandran, baran olumsuz niteliklerinin glgesinde kald, unutuldu, ileri boaltld, uygulama alanna pek sokulamad.Hep korku, hep korku, hep korku, sertlik ceza ne geti insanlar ve topluluklar sindirdi, bunaltt, dondurdu. Toplumlar geriletti. Dini dnceden kurtard. Dnceyi gmd. Karanl getirdi.
cmertlii,

Snnilik kendisine, kurallarna, inanlarna uymayanlar hep tehdit etti, sapklkla itham etti, korkuttu, kafir ilan etti, sava at, savat, vurdu, krd, eledi dkt. Dinsel yasaklara kar duran her dnceden, gzel de olsa korktu. Korkunun yaratt duyguyla tkelendi, saldrd, acmad, vurdu. Dinsel ve laik birimleri birbirinden kesin olarak ayrd. Laisizmin ayrk dncenin karsna geti, zerine kt, hogryle bakmad, yasaklad, yasaklatt, hep korku iinde yaad, yaatt, ruhsal bunalmlara dt hastaland. Yerini yitirmemek, egemenliini srdrmek, hep birinci kalmak iin uyank durdu, slam dini ile zdeliini syledi, yayd, gerek yle miydi, gerekten islam dini ile zde miydi? kisini tek kiilik olarak grmek olanakl myd? Hayr slam ve snnilik rneshebi zde deildir. ikisi bir kiilik olamaz. Her ikisi de ayr ayr yaplara sahiptir. Ayr ayr ele alnp incelenmeleri gerekir. Laik bilimleri, zgr dnce va grleri "kafir ii" diyerek medrese dna itti. Medreseyi de dondurdu, duraklatrd, durgun bir havaya itti. Kltr ve dnce deiikliklerine, cokusuna, zgrlne hep kar durdu. Yenilii itti. Hukuk ve teoloji de giderek artan bir yavalama, donma ve durgunluk yaratt. Bunun iin, onun sayesinde hep islam lkeleri geriledi, a d kald, kt .. Kimse onun bu ynlerine bakmad, korktu. z eletiri bile yapamad. ou yerinde sayd, ileriye bir adm atamad. Yry hep geriye gitti, ne bir adm bile atamad. imdi geriye bile gidemeyen tarikatlara dnd. Geriye yrmeye bile kar kt. Her yryn er ge bir ka, bir a varacan, ok iyi biliyordu. Herkesi yakasndan tutup hi bir yere gndermemekti amac. Halen de bunu yapmaya alyor, herkesi hep korkunun iinde tutmak istiyor. Krizlerinden,
bunalmlarndan kurtulamyor, salkl dnemiyor, bar deil, hogry karanla gmm, izofrenik titreimler ieriyor, saldrgan bir kiilik kazanm, onun tedavisi mmkn m? Onun tarihi bir gerek olarak toplumda gerek yerini almas, deimesi gerekir. Ama bunu kim yapacak? Sahipleri mi, dmanlar m, yoksa zerinde oturduu, sahasnda egemenlik kurduu, alann onun adna tuttuu, yerini igal ettii islam dini mi? Bunu zaman ve koullar gsterecek. Onun bu durgunluu, yetersizlii, etrafa sald korku, yaratt ak-gizli bask, iindeki bunaltc boluk, islam toplumlarn ve lkelerini reform ve devrim yapmaya, arnma isteklerine yneltti, yenilik ve deiiklikler yapmaya, zgrlk rzgarlarna doru gitmeye hzla itti, itmektedir de. Annmaclar, puritan reformistler, reformcular, modernistler, laikler snni egemenlie ya da bu nedenlerle dayanarak gsterilen tepkileri, direnmeleri, yeni k yollar arama isteklerini yanstma abas gsterdiler. Hepsinin amac, kaynak slama geri dnmektir; ama nasl dnlecektir, bunu bir trl belirleyemezler. eitli zmler nerenler u

676

ALEVi VE BEl\fA iiRLER ANTOLOJiS

var. Ama, gerei, saf slam bulmaktr. Acaba gerek islam ne haldedir? inde, znde, yapsnda neler vardr, oradan kalkp yryecek gte midir, aa ayak uydurabilecek mi? Canlanacak m? Tarihi dmanlar gerekten onu gemiyorlar m? Grlyor ki hep sorudan soruya atlayarak gidiyoruz. Yantlarn kimler nasl verecek ya da bu sorular nee kilde yantlanacak? Tutucu ulema, din adamlar mezhep ve tarikat mensuplar nasl bak yor bu sorulara, bunlar da pek bilmiyoruz. Artk gerekleri grmeleri gerekir. ncelikle eriat kabuu delinmelidir. eriat egemenlii yklmaldr. slam zgrlemelidir.
A MEZHEBNN DURUMU

ana temelini, kutsal ailenin ilahi ynetme hakk fikri zerine ise, imamlk kavram, tanm, eleri, nitelikleri itibaryle islam ilkeleriyle eliki iindedir. slamiyet politik anlamda imaml kabul etmez. slamiyetin temelinde imamlk kurumu yoktur.
kurmutur. Aslnda
iilie gre imam Hz. Muhammed'i temsil eder. Kutbun sahibidir. Allah'm yeryzndeki temsilcisidir. Muhammed-Ali cihan varolmadan yaratlmlardr. Alevi-Bektai ve ia iirlerindeki nur, yeil nur, top nur, balkyan nur, k bzmesi, mum , ay-gn, yldz benzetmeleri bu nemi vurgulayan iaretlerdir. Bu benzetmelerdeki nur, bir btnken Muhammed-Ali'de ikiye a)Tlm, Hz. Hasan ve Hseyin de yeniden birlemi, dier imamlarda srp gitmitir. liimszleen mam Muhammed Mehdi'de ise sonsuza dein varln srdrecektir. Oysa Kuran'da Muhammed'in byle zelliklerinin bulunduuna hi dokunulmamtr. O'nun Kuran'da olaan st gcnden hi bahsedilmemitir. Aksine Kuran'da Muhammed'inde insan olduu, ilahi hi bir ynnn bulunmad, yalnzca Tanr'nn kulu ve elisi, haberisi olduu a~a belirtilir: zelikle tek tansnn Kuran olduu vurgulanr. Kald ki, Kuran Tanr'nn eseridir, Muhammed'in yapt deildir. mamlk, slamiyete Uzak dou ve Hdlenik doceden alnm bir kurumdur. slami hi bir yn yoktur. Ama bu reti ve kurum islamiyete islam tesinden ithal edilmekle nem ve deerinnden hi bir ey yitirmemitir. yleyse, onun nerden, nasl esinlendii nemli deildir. nemli olan bu reti ve kuruma niin gereksinim duyulduudur. te bu gereksinimi yaratan Ali ailesinin urad byk hakszlklar ve aclardr.

iilik meruiyetiliinin

Bir baka deyile, imamlk kurumunu douran, oluturan gelitiren, yaatan tamamen isterik bir bilgiye dayal bir retinin eseridir. Dnn ki onikinci imam Mehdi gaiptir, lmemitir, kyamet ncesine dein de bu grnmezliini srdrecektir. Kyametten az nce "Zuhur" edeceine inanlmaktadr. lmedii iin kendisinden sonra imam gelmemi tir, gelemez. mamlk kurumu da bu nedenle her zaman gnceldir, eskimez, deitirile mez, srekli gndemde tutulur, ekilmez. Mehdi halen imamlk makamndadr. Bu kurum iilii daha ok siyasallatrmtr. teoloji, hukuk ve toplumsal konularda da retisini gelitirmi, snniliin karher ynyle bir btn olarak, btn organ ve kurumlaryla dikilmitir. Bir baka syleyile tpk snnilik gibi rgtlenmitir. Tarihteki ve toplumdaki yerini o ekilde alsna
iilik,

mtr. mamlk makam bo deildir.

iSIAMIYET_ VE Ou_LCUWK

677

Kutsal k (nur) sayesinde imamlar her trl konuda karar alacak g ve yetenee sahiptir. tihatlarn bilirler ve bildirirler, snnilikte ise, itihat kaps oktan kapatlm tr, halen kapaldr. Snnilikte korku, bu kapy bir daha almamak zere alet-acele kapatmtr. Ama niin? Acaba anariyi, kargaal nlemek mi istediler. Yeni dncele rin, yorumlarn, grlerin kendilerini hzla kyya-kenara iteceinden mi korktular? Yoksa islami ilke ve kurallara kart kural ve grler oluacandan m ekindiler? Hepsi de olabilir, ya da olmayabilir. yleyse "Hile-yi eriye" kurumu.niin dodu? Bir gereksinim kaps, delii deil mi o? Hem de kilitli kapnn tam ortasna alm bir delik.
iiler

bir yandan,

snniliin, ekilcilii, frsat

pragmatizmi,

ruhsuzluu, elikileri,

tutarszlklar karsnda byk bir sava ve politik kavga verirken, dier yandan da o sa-

van kanlar, aclar iinde kendi idealizmlerini transendentalizmlerini, kltrlerini olu turup yarattlar.
iilik inanc, peygamber de dahil gerek dinden olan herkesin Allah'a ulaabileceini, bu dnyada teki dnyann bilgilerini edinebileceini, tm tansklarn Tanr tarafndan insana verilebileceini kabul eder. iilik znde mistisizmi tayan bir mezhep olarak ortaya kmtr. k nedenleri arasnda bu enin nemi byktr. Bu unsurun en bata aranmas doru olur.

Snnilik karar alma ve bilginin kayna olarak icma'y bilir, ona inanr. Hadislerin icmaya gre saptar, ama bunda n planda tuttuu kendi kardr. Bunun iin alt hadis kolleksiyonu oluturmutur. Yararna olmayan hadisleri toplatp yaktrmtr ya da yle bir hadis olmadn savunmutur. iilik ise, ilahi ve dinsel konularda icmay (oylama) ve benzeri tutum ve davranlar nesnenin doasna aykr grr, kar kar~yi davranlarn imanla olan ba (balants= ilikisi) konusunda iilikte, snnilik gibi bir grnm sergiler, yle bir tutum gsterir. Ama insan iradesinin zgrl konusunda Mutezile ekol gibi dnr. nsan aklnn iyi ve ktyi.i bilmede gerekli yetenee sahip olduunu, Tanr'nn ona yle bir gc verdiini savunur.
doruluunu

Aslnda iyi ile kt nedir? Bunlar kime, hangi zaman ve topluma gre, hangi deer liiler iinde gre belirlenip saptanrlar. Tanr'nn yannda iyi ve kt nedir, doru ve yanl neye gre belirlenir, bunlarn tanmlar, ierikleri, eleri na~l belirlenir ? Deiik bir durumda ktnn iyi olma ans nedir, iyinin kt olma varsaym dnlebilir mi? slam dnce tarihi bu sorular ile yantlarnn tarihidir. Bu ksr dng iinde menaj atlan gibi dnen dnrler sonuta sfra varabilmiler, olumlu bir sonu karamamlardr.

zulm, bask ve takip sonunda grlerini bir rt ile rtme hikendini gizleyemese bile inan ve grlerini saklama, gizleme gereini duymutur. Bylece mensuplarnn daha az zarar grmelerini dnmtr. te bu amalarla TAKYA kurumunu oluturmutur. Takiya dman bir ortamda imann gereklerinin farkl yerine getirilmesi ya da gizlemesi olarak tanmlanabilir. Bu pratik bir ilke olarak domutur. Ahlakilii kuku gtrr. Kamuflajdan te gidemez. Mazereti pratik alanda kabul grr. srekli lesine
bavurmutur,

iilik

u.rad

678

AlEVl VE BEKTA! RLERi ANTOLOJiSi

snnilik ile iilik arasndaki en byk fark: iiliin islama cokuyu getirmi olmasdr. Snnilikte coku yoktur, snnilik kuru, durgun bir atmosfer iinde yaar. iilik, sufizmi kendisine nemli bir kaynak olarak grr. Snnilik sufzmi kabul etmez, reddeder. iiliin g kayna burada gizlenir. iilii aslnda kutsal bir kin ile kutsal bir ac besler. Duygusal
iilik, snni islam topluluklar zerinde de eitli etkilerde bulunmutur. Isna aeriye =On iki imamlar frkas anlamna gelir. iiliin ana koludur. On iki imamlk kurumu dinsel bir zorunluluktur. mam Muhammed Bakr ve zellikle de imam Caferi Sadk tarafn dan bu mezhebin ilke ve kurallar konulmutur. Mezhebin teki ad bundan dolay "Caferiyye Mezhebi" olarak anlr. Zeydilik, smailiye gibi kollar vardr.smailiye mezhebi ilk yedi imam tanr. Bu nedenle Seb'iyye =Yediler diye de anlr. Eitliki, batni grler ile eski Yunan-ran ve Hind felsefeleriyle yorulmu bir yaps vardr. Onlara gre Allah daima yeryznde kendi kantn brakr. Bunu arayp bulmak iyi insanlarn grevidir. Kantlardan biri "syleyen" kanttr, dieri ise "susan" kanttr. Syleyen kant peygamber, susan kant ise imam'dr. Her ikiside Allah'n sevgili kullardr, masumlardr. iilik felsefe, edebiyat ve mzik asndan konulan snrlar oktan am bir mezheptir.

adan

SLAM TEOLOJS VE FELSEFE

slam teolojisi. gelenekidir. Kuran ve hadislere sk skya baldr, onlar zerinde yrtmeyi, yorum yapmay pek sevmez. Gerek islam teolojisi VII. yzyln ikinci yansnda balar. slamn bak asndan hi ayrlmamtr. Vahiylerin snrlarn gerein snrlar saymtr. slam teolojisi dier teolojilerden kendisini bsbtn ayrmtr. eriatn, banazln buyruu altndan hi ayrlmamtr. Belli kalplarn bekiliini yapakl
mtr.

slam felsefesi, teolojiden ayn bir yol aram, din d bilimlerle yaknlk kurmu, onlar zerinde alm, onlarla birlikte olmu ve o bilimlerin disiplin ve yntemlerine bal kalarak gelimitir. nsan aklnn snrlarndan baka snr tanmamtr. slamn gerei ile akln gerei arasnda hi bir farkllk grmemi, ikisinin de uyum iinde olduklarm kabul etmitir, slam teoloji ve felsefesi Msr, Suriye, ran, Hind lkelerindeki islam ncesi ve islam d dinsel dncelerden derece derece etkilenmi bulardan eitli kurumlar, gr ve bilgiler alm, eski Yunan filozoflarnn etkisinde onlarn aratrma ve yorumlar sayesinde oluup, gelimitir. Gerekte gelien ynler Farabi, bni Sina ve bni Rt dneminde vardr. Ancak dikilen fidanlar sonradan tehlikeli ve zehirli grlerek kurutulmu tur. evreleri duvarlarla rld. slam felsefesi bunlarn eletirilerini yapmaktan bir trl kurtulamad, bu ksr dng iinde yzd, kotu, durdu. Ama yapsna yeni eyler ekleyemedi, ieriini zenginletiremedi.

mi, aratrmalarn

Hem islam teolojisi, hem de islam felsefesi akl yrtme yolunu temel yntem edinbuna gre yapm, islam hukukundan ve islam mistisizminden kendi terini ayr tutmutur. slam felsefesi, Yahudilik ve Hristiyanlk felsefeleri yannda snk

iSIAMIYET VE OULf.lj_'L_U_K__6_1_9
kalr, dier
olmutur.

felsefe ekolleriyle

karlatrlmas yanl

olur. Bu haliyle bile redde mahkum

MUTEZLE EKOL

Szck olarak "sekinler, ayr duranlar" anlamna gelir. 8-10. yzylda Basra ve kelim ekoldr. Mutezile ekol, Ali ve Muaviye dnemindeki olaylardan etkilenerek olumu, slamda teoloji, siyasa, ahlak, felsefe konularnda belli grler ve dnceler retmi, slam topluluunun liderliinde, ia ile Haricilerin grleri arasnda bir konum ve durumda kalm, "ara yerde" durmu bir grnm sergiler. Usudur. Bilginleri ehli snnet dnda saylrlar. Mutezile iinde eitli eilimler vardr.
Badat'ta gelien

Hariciler, islamm bana en yetenekli, en bilgili, her ynyle en mkemmel, en olgun bir kiinin gelmesini istiyorlard; ia ise, Ali soyundan g~lenler arasndan bir kiininse ilmesi gerektii, imamlarn, hocalarn, yorumcularn, liderlerin de bu aileye mensup olmasn savunuyordu; bunlarn dier ailelere mensup olmalarm ngrmyordu. Her iki grte demokratik yap zellikleri tamaz. Feodal bir grnm ve yap sergiler. "Ara yeri" Hasan Basri (7. veya 8. yzyl) aryor ve gsteriyordu. slamiyet iinde de farkllk ve ayrm balamt artk, bu durdurulamazd, nk nesnenin doas bunu gerektiriyordu. Hzl gelimeler insanlar byle deiik aamalara ulatrr. Bu toplumsal bir kuraldr.
dncede, grlerde

Hasan Basri, zenginlerin byk ounluunun korkun gnahlar ilediklerini ne sryor, miislrnanlklarn sadece grnmden ibaret olduunu savunuyor, gerekte bunlarn "mnafn ta kendisi" olduklarn sylyordu. ialk, Alevilik ve kollar yoksulluu hep stn tutar. Bunu, Hz. Muhammed'in bir hadisine balar.

Hasan Basri ile imam Caferi Sadk'n rencisi olan Vasl bin At.a (liim 748), Mutezile okulunun kurucusudur. Politik alandaki hzl deiimler karsnda kendini bo lukta gren dnce, yeni rnler vermek zorundadr.
ekolun iini, "ara yer" ile z denetimi bir an iin yitiren, ar (vahim) gnahlar ileyen mslmanlara kar dnsel savam vermekle snrlad. Hasan Basri'nin "munafk" nitelemesi yerine "fasik" (gnahkar) deyimini kullanarak mnaf kafir ile e deerde grd. Bu ekoln tezlerine gelince, bunlar be ana temele dayanrlar. bunlar
yle sralayabiliriz:

Balangta

-Tevhit (Allah'n
Mutezile
Tanr sfatlar

birlii)

Tanr sfatlarnn

yorumuyla

farkl

bir tevhid

anlay gelitirdi. Tanr'nn

zatndan ayr, kadim sfatlardan sz ettiler. slamiyet bunu irk komak sayarak reddetti.

onun zatnda ikindir. Yani Tann'nn grd, bildii, duyduu, dnd sylenebilirdi ama bu bilme, duyma, grme, dnme gibi sfatlar zatnda ayr deildir, eklenmi sfatlar saylmamaldr. Mutezile bu sfatlarn tmn sonunda ilim ve kudret olmak zere iki sfata indirgedi. Tanr tanmnda olumlu sfatlar yerine olumsuzlarm kul~

680

ALEV VE BEKTAiilRLERi AN1"0f:.Q._Jl_'S_I_ _

land.

Onlara gre Kur'an

sfatlarndan

yaratlmtr.

ekol, Tanr'y

Tann'nm ahrette de grlmesi soyutlamakla suland.

olanakszdr.

Tabi

Allah, zaman ve uzamdan mnezzehtir, her trl deiimden, cisimsel grnm ve biimden bamszdr. Kuran Allah'm konumasdr, yaratlmtr. Cisimsel biimde bamsz olan alglamak, onu duygularla saptamak olanakszdr. Tanr ile yarattklar arasnda hi bir benzerlik yoktur, olamaz da. Onun iin Tanr'y gzlemleme, inceleyerek kavrama olana da yoktur. Allah'n ne olduu, ne yapt, ne yapamayaca konular ancak insanlar tarafndan kavranabilfr. Vahiylerin yardm olmadan akln kullanarak ve dnyadaki varlklar inceleyerek baz sonular karabiliriz. Tanr'y renmede, kavramada, niteliklerini saptamada bu yol ve yntemlere bavurabilir.

-Adi (Allah'm Adaleti)

isten (irade) ve giic (kudret) karsnda insann isten ve hibir kimseye zulmedemez. Ahrette cezalardmlacak insan kendi eyleminden dolay bu cezay alr. Seme zgrl tannan insan, Tanr'nn kendisine balad yapabilme gc ile istedii eylemidir. Bunun sonucuna da katlanmak zorundadr. gc bu ekoln adalet
anlayn biimlendirmitir. Tanr
Tann'nn hereyi kuatan

Adaletsizlikler ve ktlkler Tanr tarafndan yaratlmtr. Bunlar insann zgr iradesinin sonulardr, onun eylemleri ile belirlenir, oluur. nsandaki zgr iradeyi de Tanr yaratmtr. Bu iradenin gc, snrlar yine Tanr tarafndan belirlenmitir. Yaratldktan sonra o Tanr'dan bamsz olarak hareket etmeye balar, Tanr'ya baml deildir artk. Bu ise Tanr'mn adaletinin sonucudur. Tanr insan, akln, zgr iradesini var etti. Sonra onlar doumla serbest brakt. nsan eytanla kar karya brakld. Eylem ve davran laryla iyi ile kty yaratmasn, bunlardan birini semesini ona brakt. yilik yaparsa dllendirileceini, ktlk yaparsa cezaiandrlacan Tanr peygamberleri araclyla onlara duyurdu. Tanr insan gzlemlemeye almtr, onun doumdan lme dein defterini tutturur. nsann iki omuzunda iki melek oturur, biri iyi eyleri, dieri kt ileri yazar.

-dl-Ceza Vaadi
Vaad ve vait ilkesi Tann'nn adaleti ile insan zgrl dncesinin doal sonucudur. Tanri Kur'an'da iyi edimlerinden dolay insanlarn dllendirileceklerini (vaad); ktii edimlerde bulunanlarn ise cezalandrlacaklarn (vaid) belirtir. nsanlara dnyadaki eylenlleri nedeniyle dl ve ceza vermek, Tanr iin zorunlu bir itir. Ktlerin aff doru olamaz. Bu hem adalet ilkesiyle eliir, hem de Tanr'nn sznden dnd anlamna gelir. Burada efaat inanc, af duygusu yadsnmaktadr. lenlerin ardndan yaplan dualar, verilen sadakalarda onlara yarar salamaz. Bu grler iddetle eletirildi. Dnyada eylem ve davranlar sonucu iyilik yapanlara cennet Tanr tarafndan dl olarak verilecektir. Ktlk yapanlar ise, cehennem ateine atlarak cezalandrlacaklardr. Mizan terazisi iyilik ve ktlkleri tartmak iin kurulacaktr. Herey kyamette zmlenecektir. O gne dein insan yaptklaryla birlikte kalacaktr. Bunlardan ayrlma kyamet gn gerekleecektir.

~Vahim

Gnah ileyen ama slam reddetmeyen mminin durumunu inceleyerek temel ilkelerini bunlara gre koymu ve sorunlar da byle zmlemilerdir.
-yi

Bu ekol iyinin ve ktnn tanm ve niteliklerini belirleme yerine bunlarn iyi-kt ayrm erevesinde iyi eylemleri zendirme ve kt eylemlefi cezalandrma gerektii sorunu zerinde durmulardr: Her rnslman, herkesin nnde, doruyu savunma, kafirlii ve her trl er eylemlerine kar kavga verme direnme ykmll tar. M,tezile ekolne mensup bir ok kimse bu ilkeden dolay Emeviler ve Abbasiler tarafndan 'cezalandrld. Byk gnah ileyenlerin durumuna ilikin dnceler, onlarn "menzile beyne'l -menzileteyn" (ki menzil arasnda bir menzil) ilkesini oluturur. Buna gre Tanr kk gnahlar balayabilir. Ancak, Tar'mn kesinlikle yasaklad eylemleri. yapmak, kesinlikle buyurduu edimleri terk etmek gibi byk gnahlar ileyenlerin balanmas onun tvbe etmesine tabi tutulur. Eer ar gnah ilemi kul tvbe etmemise Tanr onu ba layamaz. Byk gnah ileyen iman ile kfr arasnda saylmaldr. ledii gnahla imandan kar, ama kfre de girmez. Tvbe ederse iman blmne dner. Tvbe etmeden lrse hi kmamak zere cehenneme girer. Mutezile halka inanm bir hareket deildir. sekinlerin yrtt dinsel bir akmdr. Mutezile bilginleri akl ile naklin (Kur'an ile snnetin} ayn deerde olduunu vurgulad lar. Bunlar eliirse akl ncelik alr, nakli uyarr ve yorumlar dediler. mann en nemli esi bilgidir. yi-kt, gzel-irkin, doru-yanl hep akl ile saptanr. Zalimlere kar klmaldr. Nakille olmasa bile Tanr'mn aklla bilinebileceini savundular. ii ve Snni Kelam okullarnn olumafarma balca etken oldular. Belagat ve Cedel bilimlrini geli tirdiler. slam inancnn dnce temellerini belirlediler. Bilgiye dayanmayan imann kfrden fark yoktur dediler.
AARLER EKOL

Mutezile'yi reddeder. Bu sistem Mutezile ile snniliin keskin kavgas sonucu domu bir ekoldr. Mutezile ile snniliin arasndalki uurumu kapatmaya alr. Terre kardr, bn Klleb (lm tahmini 864) nde gelen bir mutezile olan El-Asar nemli admlar attlar. El-Asari halkn nnde Mutezile'yi reddetti, kendisinin bn Hanbel'iizlemek zere snnilere katldn syledi. Ancak, Hanbeli'lerde ona kar kt lar. El-Cuveyni (lm 1085) uzlamac bir tutum iinde olsa bile Mutezile dncesinin nemli bir ksmn yeniden ne srd. Banaz snnilerle ve felsefeciler ile kavga verdi. El-Maturidi bu dnceleri Msr'dan Ota Asya'ya dein yayd.
Aariler, dncede bir btnsellik gstermez, deiik grleri tayan bir hareket
oluturur.

Aariler

Ortak ynleri snnilikle elien Mutezilenin grlerinden vazgemekti. Kilit konularda Snni grleri savundular. "Yaratlmam Kuran" fikrini, Allah'n Kadir-i

682

ALEVi VE BEKT~IJRU~RI Af!l_To_'O_W_'.J_JS_t_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _.

savundular. elikiye dnce de "insan neden ve nasl olduunu bilmese de bunlarn byle olduunu" syleyerek kanmaya altlar. Asarilerin sonradan gelenleri bu grlerden tatmin olmadlar. Kendilerini Mutezile ile felsefeciler arasnda ara bulucu saydlar, mistisizim ynne kaydlar (Gazali). Felsefi dncelerin ekollerine szmasn nleyemediler.
elikili genellemelere bal kaldlar. Nedenini, niinini hi aratrmadlar. Asari reformcular, ncelikle hukukta, eriatta deiiklikler nerdiler. Felsefeyi ilerine soktular, arac olduklar iin srekli dn verdiler. Gazali, Fahreddin Razi bunlarn banda gelir.

mutlakln

Raz, Asaricilii felsefe bilgisi ve Mutezile ile yumuatmaya alt. bni Sina felsefesi bu ekol etkiledi. Cveyni'nin rencisi Gazali, teoloji, felsefe ve mistisizmi kartrarak aralarndaki ilikileri formle etti. Asariler iindeki i atla srp gitti, Ancak bu durum onun yanlndan kaynaklanyordu.

Biz burada slamda etkisini gsteren felsefeden sz etmek de isterdik. Ama konumuzu ama gibi bir durumla yz yzeyiz. Ancak, ileride bu konuyu bir baka adan inle liyerek yeniden ele alacaz. Sadece slam etkileyen dou islam felsefecilerinin El-Kindi, Ebu Bekr-er Razi, Fazali, El-Farabi, bni Sina gibi byk filozoflarn olduunu, bat slam filozoflarnn ise Endls ve kuzey Afrika'da yaayan bn Becce, bn Tufeyl, bn Rt gibi dnrlerden olutuunu sylemekle yetinelim.

Felsefe ile mistisizm arasnda sentez arayan Molla Sadeddin, Mir Damad, ibn-el Arabi- Suhreverdi ve Nasreddin Tursi gibi slam filozoflar Helenik filozoflar Sokrat, Eflatun, Aristo ve Platinos'u; Ebu Bekr-er Razi ile Ebu el Bereket el Badadi ve Fahreddin Razi'nin ise, birer teolog olarak Aristo'yu eletirdiklerini, Gazali'nin bn Sina ve Aristo'ya saldrlarda bulunduunu, bylece felsefe ile teolojinin btnlemesini saladk~ !arn vurgulamaktan da geemiyeceiz. Ancak, felsefenin ii dzeyinde kalan felsefe
boaltlarak

sadece

bo

bir

kalp eklinde

ayakta tutulmaya

allmas, islama bir yarar salamamtr. slam domalarnn soyut savunma arac

ve zgr dnmeden yoksun braklmtr. Eli kolu iine hapsedilen felsefe kflenmitir, ieriini yitirmitir, bom-bo ve ilevsiz kalmtr. Aristo mant bo vagonlar olarak getirilip taassubun emrine verilmitir. Kalplar nemli deildir, kalplara dolduracanz ierik amac gidii belirleyecektir. Bence, koullarda olmas da dnlemez. nk felsefenin doma batandan kurtarlmas, zgrlelitirlemis, bilimsel bir temele oturtulmas gerekir. Koullu felsefe olamaz. slama bilime tam anlamyla almaldr.
balanmtr. eriat kurallar

dnceden

/SU.MIYET VE' oC_uLCULUK

683

SONU
Bu blmde, snni ,
ia,

alevi mezhep ve

tarikatlarnn

zet olarak

Tanr'ya-dine

baklarn sunmaya altk. Prof. Dr. hsan Turgut "Mslmanlar, slamiyeti yanl anl

yorlar, yanl uyguluyorlar. Belki de hi anlamyorlar. Teknolojiyi bir trl yakalayam yorlar. Kabuunu yrtan islam lkesi yok. eriat uygulayanlar da bunlarn iinde" demektedir (Cumhuriyet Gazetesinin 6.4.1995 gnl nshas). slamdan ne gemi olan Bat'y bu duruma yalnz Martin Luter'ler getirmedi. Nietzche, J. P. Sartre, Russel gibi atcistlcrindc rolu olduu inkiir gtrmez bir gerek. Yorum farkllklarnn iine hapsolmu, blnm, paralanm, dman kamplara ayrlm slam alemini uyandrmak zaman oktan gelip gemekte. Uyann artk. Anlamadan ki:tap hatmetmenin kimseye sevab yok. Bu yanl yenin. Usun na gelin. Orada birleelim. Bilim meyvelerini birlikte leelim. Din eitimi temelde yanllarla dolu. Yntemi" ad. nancn hakkn inanca, bilimin hakkn bilime verelim. Her hsamn hem dindar, hem idealist, hem pozitif, materyalist yanlar bulunabilir. Bu gerek ve normaldir. nk insan ok ynl, kltr zengini, bin mozayik olarak yaratlmtr. yle olmasa, ok ynl karmak evreni bilecek niteliklerle yaratlr myd? yi mslman sadece iyi ibadet eden kimse deildir. badet onunla Allan arasndaki bir sorundur. Ama insanla Allah arasnda baka sorunlarda vardr. Bunlardan biri vardr ki, en az ibadet dein nemlidir. O da almak, aratrmak ve retmek. Bu yolda insanla hizmet etmektir. Bakalarnn bulularna konmak, taklitci zihniyete boyun emek bizleri kurtarmaz. Byle yapa yapa rnesans kardk, akl an kardk, aydnlanmay kardk, astronomideki gelimeleri kardk. Btn frsatlar kar dk. Yeter artk diyelim gn, saati geldi .... Dinsel hkmler her aa, hatta her kltre gre yorumlanabilir. Yorumlarda daha ok cmert olalm. Usdna dikilelim. Burada bir metin sunmak istiyorum.
Kitapl na,

dinlerin hepsi Tanr kavramnda birleirler. eyh Bedreddin'in Tanr yorumuna bir gz atarsak, dnceyi daha somutlatrm oluruz:

anlay

"Ben Allah'm" demesi insann bunu sylemesinin doru olduuna dair bir Birinci ekilde belirttiimiz gibiyse, dorudur. Dnya Allah'n grn olduundan dolay, "Ben Allah'm" diyen herkesin sz de dorudur. nk bununla btn (Allah) kasdediliyor; blmle hibir alakas yoktur ve konuan insan deil Allah'tr. Keza ayn ekilde konumaya balayp, "Ben Zeyd'im" derse bu szleri de dorudur. nk bu szler Zeyd'in zyle alakaldr ve konuan dil ile kprdayan ve etten oluan bedenle yakndan uzaktan hibir ilgisi yoktur. Sz syleyen dil deil, Zeyd'in zatdr. Bundan dolay aa veya insan "Ben Allah'm". derse dorudur. Bu itibarla her zerre de, "Ben Allah'm" derse dorudur. Ancak bir kii "O veya sen Allah'sn" derse, doru deildir. Ayn ekilde de dil ben Zeyd'im diyebilir. Fakat bir bakas dile, "O veya sen Zeyd'sin" diyemez" (eyh Bedrettin, Varidat, ev: Cengiz Ketene, sh: 20).
uyardr.

"Aacn

TASAVVUF KAVRAMLAR

VE DEYMLER SZLG

KAVRAMLARVEDEYMLERSZLG
Ab~

Hayvan

: Arapa-Farsa dirilik suyu, lmszlk suyu, Trkesi Bengisu demektir. Tasavvufta gnl bilgisi (irfan) karl sy !enir. Farsa Ab-i zindegani de denir. slam sylencesine gre, Hzr ile lyas skender bu lmszlk, dirilik suyunu bulmak iin "karanlklar' lkesi"ne gitmiler. skender korkmu, yar yoldan geri dnm, ilk ikisi suyun kaynan bularak lmszle kavumular. Yaznda, zellikle iirde, sevgilinin dudana denir. : Arapa-Farsa bolluk suyu, mutluluk suyu, verimlilik kayna anlamndadr. Tasavvufta arap, iki karl sylenir. Bu ikiyi cennette Ali kendini sevenlere, kendi yolundan gidenlere sunacak, diye bir inan vardr. Bu nedenle Ali'ye "Saki-i Kevser" denir, bu da "KevserJe sulayan" anlamndadr. Cennetteki Kevser havuzunun baldan bir adda Kevser arabdr.
tatl,

AIJ..

Kevser

kardan

souk

suyu,

Aba-yi Ulviye

: Tasavvuf anlayna gre, insan yerle gklerin oludur. Gkler belli katlardan oluan bir btndr., Bunlarn hepsine birden "Yksekteki Babalar" anlamnda "Aba-yi Ulviye" denir. Yere de "Aadaki Analar" anlamna "mmehat- Slfye" denir. :
Szcnn oulu. Tasavvufta kendini Tanr yoluna vererek geici varlklarla dnya ileriyle ilgilenmeyen kimse. Tanr eri. bu szck Tasavvufta bir olgunluk aamas anlamma da gelir.

Abdal "Bedii"

Abdalan

: Xlll. - XVII. yzyHarda Anadolu ve Rumeli'de bulunan ii Batmi bir dervi topluluu. Bunlar, salarn, sakallarn, byk larn ve kalarn usturayla tra ettirirler, toplu halde gezerlerdi. Ayrca abdal >>, dervi anlamna da kullanlmtr. Bundan baka, sflerin inannda yedi, yahut krk erene de abdal, budala denir. : Arapa "kul". Tasavvufun kimi kollarnda zellikle nsan Tanr~Evren zdelii grn savunanlarda kul Tanr'nn insan biiminde nesnellemesidir. Tanrsal bir grn nitelii tayan bu nesnellemede insan konuan Tanr olarak somut varlk alannda belirir.

Abid/Abd

688

ALEVi V~ BEKTAi iRLER ANTO_LO_J_S"'""'_ _ __

Abidin

: Zeynel Abidin (659-719) nc imam, Hz. Hseyin'in olu ve on iki imamlarn drdncs. Kerbela kymn -dan sa kurtulmutur.

Agah olmak

: Kendini bilmek, kendini toparlamak. Bir olay, l:>ir i srasnda tekke ynetimi gereince ne yaptm bilmek. Mevlevilikte "Kendine gel-toplan" anlamnda "Agah ol erenler" deyimi kullanlr.

Ahilik

: 13.

Anadolusunda geni~ bir alana yaylan Ahilik'in doolarak 11. yzyla, dnce olarak daha eskilere gider. Yalnz Trkler arasnda yaylm. Arabistan'da doan Ftvvet'ten etkilenmitir. Anadolu ncs Ahi Evren'dir. zel trenleri vardr. (ed balama vb.) Balca ilkeleri:
u a, kurulu

yzyl

Elini

ak

tut

Sofran ak

tut

- Gzn bal tut

Kapn ak

tut

- Belini bal tut - Dilini bal tut Ahiret

slamn inan temellerindendir. Her ey bir sre sonunda btn yoktan varedilenler belirli bir dnemde yeniden Tanr'ya dneceklerdir. Fakat bu dn, bir yok olu deildir, Tann'nn sonsuz evrenine giritir. Drt byk melekten srafil, Tanr'nn buyruuyla sur'mu fleyecek ve o an. evrende hibir ey kalmayacaktr. Ne var ki, ardndan yine srafil Tann'nn buyruuyla ikinci kez fleyecek, sonrasnda tm yaratklar dirilip sonlarn bekleyeceklerdir. Buna "Din Gn" "Basbadelmevtldkten sonra dirilme" ya da "Ahiret Gn" de denir. O gnde, Tanr, kullarnn dnyada iledikleri iyiliklerine ve ktlklerine bakarak yarglayacaktr.
Yldz

Ahter
Allah

Kerim yle der: "O Allah'tlf ki, O'ndan baka tapla cak yoktur. Grneni de grnmeyeni de bilen O'dur, Yalnz yarglayan ve balayan O'dur. Allah'tr ve O ve O'ndan baka taplacak yoktur. Egemendir, ycedir, uludur. Bar ve kurtuluun yaradandr. Gven selameti verip yaatandr. Her eyi grp gzetendir. Gldr, O, her yok olan yeni batan vareden ve oldurandr. Ne bir orta vardr, ne de O'na ortak koulacak olan. Ne varsa, O'nun yaptdr. O'nun yarattdr. Evreni yok-

Kur'an-

DEYMLER-TERMLER

689

tan varedendir. En ulu en gzel sfatlar O'nundur. Yerde ve gklerde ne varsa, O'nun yceliine ve .kemaline tanktr ve O'nu noksandan ve kusurlardan uzak tutar, kutsayp yceltir. Kutlu ve egemen olan, O'dur. Al
~yyel-Naki

: Ali Naki (811-835) imam Muhammed Taki'nin olu, On iki imamlarn sonuncusudur. maml sresinde yapt aklama ve tleri kitap halinde toplanmtr. : Kuran'n nc suresi. Meryem'in babas olan 1mran'n slalesini ve Hz. sa'nn doumunu_ anlatr.
,

Al-i mran Allahuekber

: En byk Tanr anlamnda arapa bir deyimdir. Tasavvufta, zellikle Huruflikte Tanr'nn gzellikleri karsnda duyulan derin cokuyu, duyugusal taknl dile getirir. Tanr 'y nesnel !een bir gzellik niteliinde gren Hurufi, Tam'ya ynelmi gibi bir durum taknarak "Allahuekber" diyebilir. :
Tanr'nn

Alleme'l-Esma Ament

yce adlar, insan yz ...

: "nandim" anlamna bir szck olan Ament, slamda da inanlmas gereken esaslar toplu olarak ifade eden bir cmlenin
addr.

Amin
An

ilk suresi Fatiha-i sen kabul et'' anlamndadr.

Kur'an'n

erife'nin

sonunda gelir.

"Allah'm

Zamann blnmeyen en ufak kesimi. Tasavvuf anlayna gre zaman soyut bir kavramdr, anlksaldr, Tanrnn grn alanna kndan dolay varsaylr. Bu nedenle olu'a baldr. Nitekim Kevn/olu szcnden treyen Mekan/olu yeri kavram da yledir. Oysa an Tanrsal grn (zuhur) srasnda gerektir, kesintiye uramaz, blnmez. Bu nedenle yaratl, varolu zamanla deil anla balantldr. Tanrsal varlkta zaman-meklln ortadan kalkar, srekli an (an- daim) kalr. Bu bakmdan ezel (nszlk) ile ebed (sonsuzluk) an- daim'dedir.

Andelip Anter Arak

Blbl. Hz. Ali'nin savat ve ldrd sylenen muhayyel ve mitolojik bir kahraman. : Arapa ter demektir. Sonradan rak anlamnda sylenir oldu. Tasavvufta bade'nin zelliklerini tar. : rfan (bilgisi) olan, bilen. Tasavvufta bilgiyi gnlle edinen, gnl bilgisi olan kimse. Gnl duyarl, derinlii yoluyla bir

Arif

690

ALEVi VE BEKTA/ iiRLERi ANTOLOJiSI._ _ _ _ __

gizemsel bilgiler edinmi kii. Duyu, sezi yoluyla yksek bir olgunluk aamasna ulaan. En olgun kii. Arif-i Billah Arifi Hak
Arfila
Arman

takm

gizemine ulaan. Tann katnda iyi varlk konusunda bilgisi olan yetkin kii.
Tanr'y, doruyu gerei

Tanr

karlanan, Tanrsal

bilen.

Gn

en yksek kat.

krs

Alevi-Bektai inancna gre, dokuz kat gn en stnde Ar (Atlas) bulunur. Ar, bombotur. Artan sonra Krsi (burlar) gelir. Ar ile Krsi gn en yksek iki katdr. Ayn zamanda Ar, insann yzdr. Krsi de Tanr'nn mekan olarak kabul edilir ve beyindir.

Astan I Ast.ane
Ak

: Tekke, dergah gibi tarikat kurumlarnn en olan yap, ynetim yeri, byk tekke.

by

durumunda

: Seven, sevgiyi duyan, kendini sevgiyle Tanr'ya balayan kimse. Tanr'ya balanan, btn geici nesnelerden yzeviren kii. Tasavvufta ak tanrsal varln gizemine balanan kendini Tanr'da Tanr'y kendinde grme aamasna ykselen kiiye denir. : Seven-Sevilen anlamnda Arapa szckler. Tasavvufta gnl bilgisi (irfan) edinmi kii tanrsal gerekleri kavrayan, yalnz Tanr'nn varolduuna, teki btn varlk trlerinin birer tanr sal grn, yansma nitelii tadna inanr. Bu nedenle tanrsal grnlerden esinlenerek Tanr'y sever (Ak). Bu durumda sevenin karsnda sevilen (Mauk) yce, gizemli bir varlk olarak belirir. Daha ileri bir olgunluk aamasna varlnca sevenle sevilen (Ak-Mauk) bir olur. Bu aamada yetkin insan tanrsal zde lmezliin gizemine ular. Artk ortadan kalkm, insan Tanr, Tanr insan olmu demektir. :
Tanrnn

Ak-Mauk

Ak

kendi zne

duyduu

zlem,

eilim

yznden var
gerekletiren

olu'u salayan itici ilke. nsanla Tanry, teki varlk trlerini

birletiren, Varlk

Birlik'ini ( vahdet-i vcud) u

etkin ilke.

Oluun kayna, olgunlamay gerekletiren

zl

eilim. nsan Tanr'ya ycelten engin duygusal g. Bu gc

znde duyan, gnlnde sezen kimseye de ak denir. Geree ulatran, bilmeyi, sevmeyi douran akl eken olgu. Sevgi, bir varla gnlden balanma. Tasavvuf inancna gre kendini Tanrya verme, tanrsal varl iten gelen bir eilimle sevme. Ak insan gereklie, ycelie, tanrsal evrene ulatran ei-

DEYMLER-TERiMLER

691

limdir. nsan Tanr'y sevdike kendini, kendini sevdike. Tanr'y sever, yce gerekleri kavrama ofana bulur. Tanrsal gerek, lmszlk gizemi yalnz ak ile bilinebilir. Ak insan Tanr'ya gtren yoldur, olgunlat~n. bencillikten, ktlkten, gerek olmayandan uzaklatran eilimdir. Ak ile Tanr gnlde grnr duruma gelir.
Ak

: Bektailiin en ok nem verdii bir kavram. nsan teki canllardan ayran, ona stn bit' yer kazandran kutsal duygu. Ak bu anlamda genel bir is.tek deil, bir "var olma" sorunudur. :
Bektai tekkesi mensuplarnn makamlarndandr. "Kalenderlik" de denir. Bir grip dervi adaynn denenme dnemidir. Din adam olacak kii, bu sre iinde "Dede ba", "Han ba", "Balm evi", "At evi" ve "Ekmek evi"nde gn~v lendirilir. Btn bu saylanlar, tekke ya da dergahn blmlerindendir. Bu sre iinde hal ve hareketleri izlenir. Kurallara uygunsa, dergahta daha st kademelerde grevlendirilir. Bu sre bir anlamda staj dnemidir.
tamdk,

Aklk

Ana

: Bildik. :
Eik,

dost,

arkada.

Atebe

basamak, kap eii. Tarikata girmek iin atlan ilk adm, tekkenin kap eii. Bu eik kutsal sayldndan zerine basl maz. "Atabe" szc snni tarikatlarda kullanlrsa da pek
yaygn deildir.

Ate-Baz

Atele oynayan. Genellikle Mevlevilikte (matbah) ilerinde geerli bir szcktr.

alk

ve mutfak

Ayan-i Sabite

: Arapa deinmeyen iki rnekler, anlamnda sylenen bir kav ram. Tasavvuf inancna gre, evrenler ierdii varlk trleri Tanr znden grn alanna kmadan nce (yaratlmadan nce) Tanrnn snrsz bilgisinde deimez birer rnek olarak vard. Belli bir diziye gre oluan bu rnekler varlk aamala rn bildirir. Ortaya k. ( yaratl ) bu rneklerin oluturduu diziye gre aama aama grn alanna yansmasyla gerek lemi, bylece evrenle ierdii btn varlk trleri belirmitir. : Belli,
ak,

Aym Ayet

aleni, sekin.

: Kur'an sreleri iindeki belirli paralardan her biri. Alamet, belirti, delil; Allah'n varlna, kudretine delalet eden herey. Bu son manada btn varlk ayetler olarak kabul edilir: ahslar, yerler, devirler, olaylar, eyler vs (bk. Kur'an, Fusslet, 53 vs)

692

AlEVJ VE BEKTA RLER ANTOLOJS

Ayin-i Cem

Toplanma treni, Tarikatlarda, biraraya toplanlarak yetkili denetimi altnda dzenlenen zel tren. Bektaailikte ikilidir. zel kurallar, koullar vardr. Siinni tarikatlarda byle bir tren yoktur. "Cem" szcnn Arapa "cem"den deil, arabn bulucusu ranl Cem adl sylencesel kiiyle ilgili olduu grn savunanlar da vardr. Szcn anlam yazl biimine gre deiir. Bektailikte, teki Alevi kurulularda daha ok "Cem" adna dzenlendii sylenir.
eyhin

Ayn

: Arap abecesinde bir harf ad. Hz. Ali'nin simgesi olarak kullanlr.

Ayne'l-Miiahede

: Gzlem gz ... :

Bakt

her nesnede

"Tanrsal" olan

grme ii.

Ayyar

Ortaada, Badat dolaylarnda yaayan, toplumla ilikisi olmayan, yar-plak, eli kll, tasavvuf yolunu semi gibi grnen topluluk. Bunlarn Anadolu'da yaayan benzerlerine Abdallar denirdi. Ayyar szc kandrci, aldatc, tuzak kurucu anlamndadr. Bir sylentiye gre bunlar, Batnilik inanlarn benimsemi, her trl toplum kuralm yadsyan kimselerdi. Tarihte daha ok Ayyarlar diye geer. eytan'n addr.

Azazil

-BArap abecesinin _ikinci harfi. Hurufilikte Tanrsal birlii simgeler, Ayrca Eliften sonra (Elif Allah'n simgesidir) geldii iin Hz. Ali'yi simgeler. Elifin hemen yannda iki bklm secde etmektedir.
Ba
le, .. .le, .. .la (Taki ba Naki)

Bab

bir kurulua katlmann balangc, eik an Iamndadr. Bu szn bir tasavvuf kavram olarak kullanlma sna yol aan peygamberin "ene medinet'l-ilm ve Ali babuha I Ben bilim kentiysem Ali de onun kapsdr" anlamna gelen szleridir. Bu nedenle tarikatlarn byk bir blm Ali ile balar. Tarikatlar soy zincirini Ali'ye dein uzatrlar. Arapa : Dervilikte baar gsteren kii, bundan sonra "Babalk" grevini icra eder. Olduka nemli bir makamdr. Baba srrasyla "Dede ba, Han bal, Balm evi, At evi, A evi" babalklarna getirilir. Bu grevleri eksiksiz bir biimde tamamladktan sonra, son olarak da "Kiler evi" babas olur. Buras "Babalk" messesesinin en yksek makamdr.

kap, giri,

Babalk

_____ D_E_Yl_.MlR-TERMLER

693

Bade

ki, arap, tasavvufta sevgi (ak), tanrsal sevgi (muhabbet),

tanrsal coku anlamnda

sylenir. Tinler (ruhlar) yeryzne inmeden nce tanrsal lkede toplandlar (Bezm-i elest), oras kutsal bir iki yeridir, sevginin kaynadr, insan tinine ilk iki (bade) orada sunuldu. Varln birliinde birlemenin verdii manevi tad.

Balm

Sultan

: (Bali Sultan) 1473-1516 Bektailiiin kurallarn saptayp, tarikat biimine sokmu, Hac Bekta'tan sonra ikinci pir olarak kabul edilmitir. Hac Beka'n evlat edindii (bir baka sava gre de kars) Kadnck Ana'mn torununun torunu Mrsel
Baba'nn oludur.

Basiret

: Sezgi. Anlama ve kavrama stnl. Vastasz grme kudreti. Gnl gz. Kafa gznn d, sureti ve lmly grebilmesine mukabil, basiret i alemi, manay ve lmsz grr. : Gizli olan, ite bulunan, yalnz dnmekle, ie kapanla kavranlan varlk alan. Gzle grnmeyen nesne. Tasavvufta biri grnen, teki grnmeyen iki varlk alan vardr. Grnen alan duyularla, grnmeyen alan iekapamp derin dnceye dalmakla kavranr, bu alana batn denir. Yine batn szc grnmeyen i yz, z, zahiri kart... Batn daha ok erenler cellad diye bilinen Hacm Sultan'n bir niteliidir. Hzr Aleyhisselam benzeri motiflerle iirlerde yer almtr. Darda kalana yardm eder, ktleri batn klcyla keser. :

Batn

Ba Noktas

Fatiha suresinde bulunan Arap abecesinin. "be" harfi . .Bu harf, Besmelenin simgesi olarak kabul edilir ve bu harfe ge- lince besmele ekilmez. Kuran'daki bu gizemli harf, tasavvufulara eitli yorumlar yaptrmtr. Bektailer Ba noktasna Ali noktas derler.

Kuran'n

Beka I Baka

: Siireklilik, sonsuzluk. Tasavvufta bu geici (fena) evrenin kart olan lmsz varlk alan. kendi varlnn snrlarn aarak (fenafillah) tanrsal zde lmszle ulama anlamnda da sylenir. : Farsa tasavvufta, bir kimsenin kendini balayan eilimi, sevgi (ak). Derin ballk.
balanm anlamnda. ba, tanrsal varla

Bend
Bende

: Farsada

Tasavvufta seven, sevgiyle (ak) tanrsal varla, onun birer grn olan gzele ba lanm kimse, gnlk dilde "kul" karl sylenir. oulu bendegan'dr.

694

ALEV] VE BEKTAi JIRLERi ANTOWJ/Si

Benlik

Kendini beenme hali, gurur, kibir. Tasavvufta olumsuz bir anlamda, byk savnda bulunmak, tanrsal varlk karsnda bamsz bir kimseymi durumunu taknmak demektir, iyi karlanmaz. Benlik savnda bulunmak yetkin, olgun kiiye, gerek erenlere yakmaz. Olgunlua ulamann ilk koulu benlik savndan uzak kalmaktr. Benlik gtmek gnahtr, Tanr'ya ortak koma mahiyetindedir. :
Balang, ilk. Tasavvufa ilk intisap: Seyruslukun balangc. Bu son manada, nihayetin mukabilidir. (bk. Seyrusluk veni hayet)

Bidayet

Bilmek (Kendini)

: Tasavvufta kiinin kendini bilmesi, bakalarn, Tann'y bilmesinin balangcdr. Btn yanlmalar olumsuz iler bilmemekten doar. Bilmek, grnenden grnmeyene giden bir yoldur. Kuran'da "bilenleile bilmeyenler bir olmaz" anlamnda geen szckler tasavvuf kollarnda da genel geeilik tar. Nitekim "men arefe nefsehu fekad arefe Rabbehu I Kendini bilen Tanr'y da (Tanr'sn da) bilir" anlamnda yaygn bir zdeyi
vardr.

Bir Kal le Yedilmek Birlik

: Gereklik yolunun zahmetini ve inceliini biklirmektedir. : Tek olu, vahdet, okluun kart. Teolojiye gre Tanr er yetkin tamlktr ve bttin nitelikleri ierir. Tektir, ei benzeri yoktur. Tek Tannc dinler bu temel gre dayanr. Tasavvufta ise, evren tek varln, yani Tanr'nn tecellisidir. Vahdet-i vcut dncesi tek gerek varln Tanr olduu tasarmndan yola kar. Birlik szc Osmanlcada vahdet szcyle karlanmtr. Zmre-tarikat edebiyatnn ilk temsilcileri birlik'i yelerler. Alevi-Bektai edebiyatnda da birlik sz kullanlr.

-CCafer-s
Sadk

(699-765) On iki imamlarn altncs, imam Bakr' olu. Bilgeliiyle n salmtr. inanlarn dzenledii, grlerini kurallatrd iin Aleviliin bir mezhep olarak kurucusu say lr. Bektailerde kendilerinin bu mezhep ten olduunu sylerler. : (Ceht) alma, abalama,
ura,

Cahd
Cam-

zorlama.

Cem

: Cem'in kadehi, Cem kadehi. ran sylencelerine gre arab bulan Cem adl hkmdardr. Bu nedenle "kadeh" anlamna gelen "cam" szc onun ansna gsterilen sayg simgesi olarak "cam- cem" biiminde sylenir. Bu "cem" szcnn Arapa "toplanma" anlamna gelen "cem" ile ilgisi yoktur.

DEYMLER-TERiMLER

695

Ceberut

Lahut evreninden sonra gelen ikinci varlk alan, tanrsal evrene en yakn olan gkkat. Tanrsal erkin simgesi niteliinde de sylenir.

Tanr'nn bulunduu

Cebr

: Zor, zorlama, nsan iradesine imkan tanmayan zorlama, Allah'm byle bir zorlamay kulland inan (Cebrivye). : Ycelik, ululuk anlamndadr. Tasavvufta Tann'nm ululuunu simgeler.
yceliini,

Celal

: Ayin-i ccm. Alevi-Bektailiin nemli trenlerindendir. Tarikata yeni girenler, byk kiilerin anlmas, dargnlarn bartrlmas, t, aydnlatma vli amalarla dzenlenir. algl, iirli, ikilidir. Kiinin bencil ve an tutkularm firenleme, topluluun birlik ve dayanmasn pekitirme gibi ilevleri de vardr. Dinsel-mezhepsel ierikli bir toplantdr.
Cemfil

biridir. Tanrnn gzelliini, balayc, esirgeyici, koruyucu, yardm edici niteliklerini anlatr. Hem CeHilin, hemse Cemalin nitelikleri evrende birer tanrsal grn ( tecelli ) biimindedir. Gzel yz. Sevin veren ehre, gzel yz. Gzellik. Allah; mutlak gzelliin sahibidir ve onun bir ad da cemildir. Hadiste: Allah Cemildir ve cemali sever" deniyor.

Tanr adlarndan

Cemid

: ran sylencelerine gre arabn bulucusu, zmden iki yapmann ncs. Sonradan bir tasavvuf kavram olmutur. Cem'in gnein olu olduuna inanldmdan bu ad almtr. id szc eski Facsada "gne " demektir. Cem-id gne olan Cem anlamndadr. : Cennet Bahceleri umak, bahe, ok ferah ve haval yer. Tanr'nn kitablarnda mminlerin, gnahszlarn lmden sonra edebiyen kalmalarn vadettii ahirete ait olan yer. Sekiz cennet olduuna ilikin birok sylence bulunmaktadr. Cennetin varlar aleminde evrende bulunduuna ilikin imdilik elimizde hi bir olgu bulgu yoktur. 8 Cennet unlardr: 1 - Dar-l Celal, 2 - Dar-s selam 3 - Cennet-t meva 4 - Cennet-ul huld 5 - Cennet-n nam 6 - Cennet-t frdevs 7 - Cennet-l karar 8 - Cennet-l Adn

Cenneti Adn

~1LEVI VE BEKTA._iRLER/ ANTOLOJiS

Sekizinci cennete cennet-i ala'da denilir. Cennet katlarnn en ykseidir. Tanr, mminleri derecelerine gre bu cennetlere yerletirir. Cennetin kap bekisinin ad Rdvandr. Cennet sakinlerinin hizmetinde olan meleklere Huri ve Glman ad verilir. Cennette drt rmak vardr.

Cevher

: z, esas. Paralanp blnemeyen. reti olmayan. Varln baka eye borlu olmayan. (Bu son manada, arazn mukabilidir) : Kulun, seyrusluknu
mas, yaklatrlmasdr. ,kolaylatracak

Cezbe

ilahi ltuflara

yakla

ekme, ekilme, bir nesnenin etkisinde kalarak ona ynelme. Tasavvufta Tanrsal bir duyuun etkisiyle kendinden gei, kendisini bir konuya vererek baka nesneler karsnda ilgisiz duruma geli anlamndadr. Cezbeye Kaplmak diye nitelenen bu kendinden gei durumu birtakm tanrsal gereklerin kavranmas yolunda atlan adm niteliindedir. Bunda tinsel bir aknlk da grlr. Kendini tasavvufa veren kimse, belli ei tim aamalarndan getikten sonra tanrsal gerekleri anlamaya balaynca ksa sreli aknla urar. zellikle tarikatlarda dzenlenen toplu an (zikr) trenlerinde bu olay sk sk grlr. Cezbeye kaplan kii kendi duyusal etkinliklerini sezemez. Tanr'nn kulu kendisine ekii, kendinden geii. Ruhun heyecana gelmesi, Tarikat ehlinin kendinden geme hali.
C/Cui

Coma,

kaynama

anlamnda

sevgilisi grmesi.

(Tanr) gzellii karsnda

cokuya kaplarak

Farsa szck. Tasavvufta sevenin kendinden geii, derin bir her nesnede Tanr'y, Tanr'da her nesneyi

-arDarb ar Unsur ar-Yar

Sa, sakal, ka, byk gibi bata-yzde kan kl rtsnn hepsini kesmeye denir. Szck anlam "drt vuru"tur.
: Drt unsur, Toprak, Su, Hava, Ate, nsan meydana getiren drt ana madde. Ruh madde deildir, Kiilik madde deildir. : Drt gnlde (dost), genellikle snni tarikatlarda Ebu Bekir, mer, Osman, Ali gibi ilk drt halifeye "drt dost" anlamnda "ar-yar" denir. : Farsada "erh" szcnden, genellikle gkyz, gkkubbe (ark- felek) anlamndadr. Kimi tarikatlarda dnmek karl da sylenir.

ark

DEYiMLER-TERiMLER

697

elebi

: Bu

szcn

kkeni

Moolca Tanr anlamna

gelen "alab"

sanlyorsa da doru deildir. Szck bat .kaynakldr. Douya sonradan Roma dneminde gemitir. "alab"dan elebinin gelmesi pek inandrc deildir. elebi tarikatlarda, belli bir aamada bulunan yneticiye denir. Kimi aratrclara gre "Mevlana soyundan gelenlere elebi denir" sav ileri srlyorsa da, onun soyundan gelmeyen Bektai eyhlerine de bu ad verilmektedir. era

Ik anlamnda

bir szcktr, ile

"rak"

sylenen, btn tasavvuf kurulularnda geen ta denir,

: Kimi tarikatlarda belli bir sre iekapan vardr. Farsa ile (krk) szcnden gelen bu ilem Bektailikte krk, Mevlevilikte binbir gn idi. Buna ileye girmek, ile karmak da denirdi. : ile evi, tekkelerde (zellikle de Mevlevilikte) binbir gnlk ileyi doldurmaya yarayan zel yer. ilehane iki diz zerine oturabilecek byklktedir. Yani son derece dardr. Bu darack yerde ille ekecek olan kimse ancak iki dizi zerine oturabilecek durumda kalr. Ayn durumda gnlerce riyazet ve ibadet eder. illesinin bittiine karar verildikten sonra can illehaneden kartlr. ille sresince oru tutturulur. Erbainde olduu gibi illeye girecek olanda abdestli olur. Tarikatta gerekli ileyi dolduran ya da ekmekte olan kimse. ile ekmeye balayan, ilesini srdren kimse, iledpe oturan.

ile-Hane

ile-Ke
ille-Niin

-DDamen
Dar

: Etek. : Lokman Parende'nin renci siyken, dar eci zerinde namaz klm ama arlndan yn bozulmam bir dane bile yerinden oynamamtr. Bu kerametinden dolay da icazet almtr. Hac Bekta Veli'nin sylencesel erdemlerinden biridir. dan
Msr, yn. Hac Bekta

Dar

: Ev, konut, konaklama yeri. Bu szck genellikle (dar- dnya) dnya evi, (Dar- beka) te dnya biiminde sylenir. Tasavvufta gelip geici yer anlamndadr, tanrsal gizlerin grn alamdr.

Adam asmaya zg aa. Alevi ve Bektailerde. meydan denen ve ayn-i cem yaplan odann orta yeri. Burada sz verilir, su sylenir. Fatmatl Zehra dar, mam- Hseyin dar, Mansur

698

ALEV/ VE BEK:rAi iiRLERi ANTOLOJ/Si

-~----

dar, Fazl dar, Nesimi dar gibi trleri vardr. HaUac- Mansur'un asld diree verilen ad. Tarikatte ise iledii bir hatadan tr mrid huzurunda ayak mhrleyerek dikilmektir. Dar, kutsaldr. Dara karmak ilk defa mam Hseyin'den kalmtr. Dar'a ilk kan Hazreti Ali olmutur. Dardan ilk kurtaran mam Hasan olmutur. trl dar vardr, dar- Hseyin ve dar- Hallac Mansur ve dar- Fazl.

1) Dar. Fazl: Yzst yere kapanma duruuyla temsil edilir.

Fazlullah-

Hurufi gibi yol gze alma anlamndadr.

uruna ba

boyundan kestirmeyi

2) DaM Hseyin: Ayak mhrleme duruuyla sembolize edilir. Hz. mam Hseyin gibi yol uruna cann bam vermeye
hazr

olma anlamna gelir.

Dar- Fatma

benzeridir.

3)

Mansur: Bunun iki anlam vardr: a) Dar, b) Aslma temsil edilen daraacnda aslarak ldrlen Hallac- Mansur gibi yol uruna lm gze alma, aslmaya hazr olma
duruuyla
anlamn tar.

Dar-

4) Dar- Nesimi: Diz st duruuyla temsil edilir. Nesimi gibi yol uruna postu (deriyi ) vermeye, aslmaya hazr olma anlamna gelir. Bunlar "Enel-hakk"diyen Hallac- Mansur'un an sna tekkeye balanmann tarikat uruna cann feda etmenin bit simgesi olarak alglanr. Bir hizmetin konusu olan ya da bir hizmeti yerine getirmek isteyen her can, nce buraya kar ve teslim olur. Bu dara durmak, dara ekilmek, dara kmak, dara kalkmak terimleriyle ifade edilir. yelerini tekke byklerinin oluturduu cem mahkemesinde yarglanmak iin durulan yeri anlatmak iinde kullanlan bir deyimdir. Su ileyen, hatal grlen tarikat yesi, meydan ya da meydan odasnn ortasna arlarak sorgulanr, yarglanr, gerekirse hakknda durumuna uygun bir ceza verilir. Bylece bu uygulama srasnda cemaatin ve dedenin huzurunda yarglanan kimsenin bulunaca ekil ve durumlar gsterilmeye allmaktadr. Yarglanan meydan odasnn ortasna gelir, ayaklarn mhrler, kollarn gsnde apraza alr, ba ne eik durur. Sonraki aamalarda uygun olan dar durumlarndan birisi aldrlr. Dar'a indirme treni Hakk'a yryen Alevi-Bektai by iin gnn nc, yedinci, ya da krknc gn yaplan trene verilen addr.

Deccal

: Deccal, hakla batl iyice rten, yeryzn gezen, yalan syleyen, uydurma eyler icad eden, batl hak gsteren, kt kiiler tarafndan mukteda tannan, birok kiilere babu olan anlam-

_ _ _ _ ,_ _ _ _ _ _ _ _D"""E_Y.-'-tM,LER-TERMLER

699

gelir. Deccal'in tek gzl olaca, alnnda kafir olduu nun yazl bulunaca, peygamberlik, hatta tanrlk davas gdecei, yannda cenneti, cehennemi olup kendisine inananlar cennetine, inanmayanlar cehenne~ine ataca, cenneti ate, cehennemi cennet kesilecei bildirilen bu yalanc kiinin zuhuru, kyametin on byk simgesinden biridir. Medine'ye giremeyecek, bu sralarda Mehdi Zuhur edecek, Deccal'i ldrecek, sa Peygamber, gkten inecek, Mehdi'ye uyacak, yeryznden zulm kalkacak, dnya adalet dolacaktr. ( Tacrid's-Sarih, 1. Fadail'l-Medine blm.; s. 119, Mslim; c. VIII. s. 178 179 ). Hz. Peygamber zamannda domu olan Sayid b. Sayd'n Deccal olduu, kendisine bn Sayyad bn Said de denildii, asl adnn Saf bulunduu kaca ve ldrlecei zamana kadar yaayaca, asl Deccal'den nce otuza yakn deccal'in, pt~y gamberlik savyla ortaya kaca hakknda da sylenceler vardr ( Mslim; ayn cilt, s. 189-190; Sefinet'lBhar; 1. s, 439440 ). Dede Delil : Alevi eyhlerine, Mevlevi dervilerine, Hurufi eyhlerine verilen ad. Tekkenin genel ynetiminden, dzeninden sorumludur. : Yol gsterici, Alevi-Bektai inanlarn retisi ieren didaktik iir, nefes, deyi.
aklayan

larna

tasavvuf -

Der Yemen Pe Yemen :"Yemen"deki yanmda, yanmdaki Yemen'de .. ". Muhammed'in

bu sz ksaltlarak ve Farsa kuruluuyla anlatlmtr. Baz insan yanbamdadr ama bana uzaktr (Yemen'dedir) baz insan Yemen'dedir ama bana yakndr anlamndadr.
Dervi-i Dervian

: Yksek sesle okunan ve glbang denen birleik, dzenlenmi dualarda, zellikle cemde sonlarda sylenen bir sz. : Tarikatta yetkili kimseden (eyh, dede, baba) gerekli bilgileri edinerek yetki almak, izin almak. Bir yere girerken selam kar l "destur" szc de sylenir. Derviler arasnda "destur erenler" biiminde yaygndr. : Arapa dnmek, Tasavvufta evrenin oluumu, insann geirdii yetkinlik aamalarn gsteren bir kavram diye geer. nce tanrsal evrende bulunan tin, deiik aamalarda grn alanna karak, gkkatlarndan basamak basamak inerek insan gvdesine dein iner. lm gerekleince, tin yeniden, geldii aamalardan geerek tanrsal ze doru ykselmeye balar. Ancak, gvdede bulunduu srece, hangi aamaya dein k masna elverile baar salamsa o katta (gkkatnda) kalr.

Destur

Devr (Devir)

700 ~Xf_"._E BEKTA IJRLERI ANTOLf?JiSi

----

Btn varlk trlerinin tanrsal rneklerinin bulunduu bu yce evrene "Lahut" denir. Olu bu evrenden bir aama altta bulunan "Ceberut" evrenine inile balar, sonra sra ile "Melekut" evrenine, sonra da insann bulunduu drdnc evrene "Nasut" a inilir. te aamal iniin gene aamal ykseliine "devre (dn) denir. Bu gr Yeni-Platonculuk'tan alnm, tasavvufa aktarlmtr.

Didar

: Farsa insann yz. Sevgili anlamnda da sylenir. Tasavvufta tanrsal gzelliin grnr duruma geldii, yansd gzelin, sevgilinin yz karl sylenir. Bundan Tanr'ya ulamak, Tann'y grmek anlamnda didar grmek, didara varmak, ya da didara ermek deyimleri tremitir.

Didar-

yar

: Sevgilinin yz, Tanr'nn yz. Bir inanca gre, Tanr insan yzn kendi eliyle biimlendirmi, ona kendi yceliine yaraan bir zellik vermitir. Bu nedenle Tanr insan yznde grnr durumdadr. Hurufilikte insan yznde oluan izgiler Kuran', Tann'y gsteren yazlardr. Bu nedenle insan yznde grnen Tanr'dr. : Farsa "gnl". Tasavvufta insann gnl Tanr evi niteliin dedir. Bu nedenle gnl kutsal bir yerdir. Mevlevilikte, Mevlana'nm Trk diline nem vermemesi, btn iirlerin Farsa yazmas dolaysyla "gnl" szc yerine hep Farsa "Dil" kullanlmtr. : Sevgili, birinin gnln
varlk Tanr olduundan
ekmi kimse. Tasavvufta Tanr. Tek sevilen, sevgili olan da O'dur.

Dil

Dildar

Dokuz Gk (felek)

: Yedi kat gk saysna gkten sonra gelen Ar ve Krsi de birer kuatc kat saylarak gklerin says dokuz kat olur. Bu dokuz kat gn drt unsurla ( su, od, toprak, yel ) birlemesiyle insan domutur. Dokuz kat ge, dokuz orta derler. Tasavvufta eski gkbilimden kaynaklanan bir gizemci anlayla gk katlarnn dokuz olduuna inanlr. Bunlar stten aa doru u ekilde sralanr: Atlas, Burlar, Zhal, Mteri, Merih, Gne, Zhre, Utarid, Ay. Bu gk katlarnn kendilerine zg tanrsal gizemleri, zellikleri var saylr. : "Kadeh" Trke bir szcktr, daha ok tasavvufu behalk ozanlannca sylenir, Kadeh, sagar szckleriyle ilgili anlam ierir. ou kez, gizem evreninde bir eren, evliya, pir, bzr, Muhammed, Ali tarafndan verilir.
nimsemi

Dolu

karl

DEYMLER-TERMLER

701

Drt

Kap

tarikat, hakykat ve ma'rifetin her birinin makam bulunduu kabul edilmitir.Dervilere ve zellikle Batni eilim leri benimsemi olanlarna gre dinin d yz, eriattr. i yz hakykattr. eriatten Hakkate giden manevi yola tarikat derler. Hakykate eren kiinin eriatle hakykati birletirebilmesine marifet denir. Bu drt esasa, drt kap denmitir. Tarikat trenlerinde, dervii, eyhe gtren rehber, bu drt kapya selam vererek gtrr.

eriat,

Drt Kap Kurahyla ilgili, Bir Yorun : a) Hakikat Marifet Tarikat

eriat

Ana babadan dnyaya geli,

ocuun varl, yetimesi,

doum.

bytlmesi

ki gencin evlenip birlikte yaamas.

b) eriat

Tarikat Marifet Hakikat c) eriat Tarikat Marifet Hakikat

d) eriat

Toplum iinde toplumsal yasa ve kurallara uyumlu yaama. Bekarlik dnemi, bireysel yaama. Evlilik dnemi, toplumsal yaam. nanla sevgiyi erdeme dntrme. Gerek ile sevgiyi yaamda birletirme. er'i yasalara uyumlu kiisel yaam. Kadn ile erkein bir arada sosyal yaam,
birliktelii.

Kendini tanmak, bilmek, ycelerek yaa mak, olgunluk. Erdeme ulama, Tanr ile btnleme (Vahdet-i Vcud).
lk renim.

Tarikat Marifet Hakikat e) eriat Tarikat

Orta renim. Yksek renim. Yaamn her dnemini eletiri ve z,leriri den geirip srekli gelecek iin aratrma. Yel.
Ate.

Marifet
Hakikat
t')
eriat

Su. Toprak.
stemek. stenilen yolda yrmek. Hakk'a ulamak. Hak ile bir olmak, sevimek.

Tarikat

Marifet
Hakikat
Drte

(A. hsan Akta, Ak Kul Fakn, s: 181).

: Drt e, Toprak, Su, Hava, Ate, Eskilere gre madde alemini meydana getiren drt basit unsur.

702

ALEVi VE l}EKTAl IJRLERl ANTOLOJ/SJ

Tasavvufta varlk drt eden kurulmu bir btn diye nitelenir.Anadolu-Yunan felsefesinin doga grnden kaynaklanan bu drt e retiine gre evren yaratlmamtr, varlk trleri drt eden kurulmutur. Bu drt e nsz-sonsuzdur. Su (Thales), Yel (Anaksimenes), Od (Herakleitos), Toprak (Empedokles) ad verilen bu drt enin grld gibi kurucular da ayn ayn bilgelerdir.

Drt Yan Drt Yn

: Sa-Sol, n-Arka. :
Dou-Bat-Kuzey-Gney.

Bu ynlerin n-Arka da denir.

kavramdr.

ay:

Eski Yunan felsefesinden alnm bir nitelikleri vardr. Buna Sa-Sol,

Drr-i Yetim

benzeri olmayan inci. Peygamber iinde sylenir. Tasavvufta yetkin kii (insan- Umil) anlamna gelir.

Ei,

-EEdep
Ehad

: (Tasv.) Bir marhale ve makamn ad: Hz. Peygamber'in davranlarm rnek olarak onun gibi hareket etmeye almak. :
Allah'n

isimlerinden biri. Tek.

orta,

benzeri olmayan.
sfat

Ehadiyyet
Ehi

: Ehad olann mertebesine verilen ad. Tasavvufta teklik diye tarif ed~lir.

itibariyle

: Anlayan, bir iin, bir nesnenin yabancs olmayan, bilen, Tasavvufta konuya yabanc olmayan, kurallar, koullar bilen, ynteme uyan kimse demektir. Ehi szc dil ehli (gnlden anlayan), Hal ehli (durumdan anlayan), Yol ehli (tarikat, tasavvuf kurallarn bilen, yntemi bilen) diye ayr anlamda sylenir. Bunlar bir l?tndr, biri olmaynca tekiler eksik saylr. :
Tanr tarafndan yaratlan
toplanmasdr.

Elest Gn

tm ruhlarn, ilk kez Tanr katnda Bu toplantda Tarn ruhlara olumsu:t: soru sorarak kendisine biatlarn ister ( Ben sizin Rabbiniz deil miyim? ) diye kere sorar. Ruhlar ( Beli-Evet ) ( La-Hayr ) diye cevap verirler. Dier bir ad da ( Kf- beli, - Evet sz )
toplantsdr.

Elestii

miyim, anlamna gelen bir szck olup Tanr ruhlar yasonra onlar ilk kez bir mecliste toplad ve onlara "elest bi Rahbbikum: Ben sizin rabbiniz deil miyim? diye sordu. te bu an insanlarn yaratlnn balangcdr. Tasavvufta yle kabul edilir.
Deil

rattktan

DEYiMLER-TERiMLER

703

Elest meclisi

: slam inanna ve tasavvuf felsefesinin de benimsedii gibi Allah'n, insanlar yaratmadan nceki evrede, bir meclis toplad anlatlr. Buna "Elest meclisi" denilir. Ezelde ve elest meclisinde henz insan sfatna brnmemi olan ruhlara: Allah"Ben kimim, ey kulum?" diye sormu ruhlarda. "-Evet Allah'm, sen bizim ve evrenlerin Allahsn" dt'.milerdir. "Evet" anlam nn arapas "Bel"dr. "KaaHl Belli danberi" deyimi de buradan gelir. "Elest meclisinde, Allah'a sz verdiimiz, evet dediimiz o gnden beri" anlamna gelir. : Arapada ilk harf. Hurufilikte Tanr'y simgeler. Bu harf, insan yznde hat- istiva (ekvatoru, ara kesiti)'y oluturur. Bu, burun gibi insan yzn ikiye bler. Saysal deeri "bir" olduun dan Tanrsal Birlik'i gsterir. teki harflerin tm Eliften ti.ircmitir. Yani tm yaratlmlar Tanrsal Birlik'tcn tremiler dir. : Arap abecesi (Alfabesi). : Allah ve Ali, Allah-Ali. : lk defa Hseyin Halla Mansur (lm. 922) tarafndan sylenen szdr. Bir yoruma gre anlam (Ben Tanr'ym) dr. Burada geen Hak Allah anlamnda deildir. Alevi ve Bektailii bilmeyen yazarlar, bu ifadeyi (Ben Allah'm) eklinde kaydederler. Bu davranlar ile Alevi ve Bektailie zarar verirler. EnelHak'n ne anlama geldiini, Mansur'un ada olan dier bir Tanr ereni bunu yle aklar:-Ben Hak deilim (~ncl Hak) demeyip ben batlm (Enel Batl m) deseydi doru mu olurdu? der. Grlyor ki Enel Hak ben batl deilim, gereim. Tanr'y en gzel ekilde tantan bir gereim, demektir. Hak bendedir. :
Bektailikte meydana alar kap, Zahir'den, yani grlen alemden, Batm'a yani grnmeyen aleme giden yolun ilk aa masnn semboldr. Bu ekilde olaan bilgiden gerek bilgiyi ayran kap, Bektai geleneklerinde Hz. Muhammed'in bir hadisine dayanlarak Hz. Ali tarafndan temsil edilir, Kapnn bir simgesellii, giriin ilk basama olan Eik'i kutsal klmtr. Bu nedenle Eik hibir zaman inenmez, niyaz edilerek baslma dan geilir (A. zknml, Alevilik-Bektailik).

Elif

Elifba
Elif Lam Ene'l Hak

F...ik

Erbain

: Arapa "krk" demektir. Krk gn sren orutur. Erbaini genellikle babalar, Halifebabalar ve Halife (Mrid) karr. Erbaine balamadan nce gusl abdesti alnr. Temiz elbiseler giyilir.

704

ALEV VE BEKTA iRLER ANTOWJl_s__ _

Niyet edilerek erbaine balanr. Erbain sresince hayvansal g dalar yenilmez. Ar kokulu sebzeler, rnein soan sarmsak yenilmez. ftar akamdan akama yaplr. Sahura kalklmaz. zeilikle gecenin tamam ibadetle geirilir. ok az uyunur. Gndz i ve gle uramakla beraber, gizli an yaplr. Evrad ve tefekkre ( Tanr'y dnmeye) erbain sresince devam edilir. gn kurban kesilerek erbainden klr. Gusl abdesti ve kesilen kurbann etinden oru bozularak erbain sona erdirilir.
alnr

Krknc

Erbainler iinde en ar olan "Erbain-i aura"dr. Muharrem ayndan on gn nce balar. Muharrem aynn bitiminde sona erer. Hazreti Pir'in en ok tuttuklar erbain, erbain-i aure'dir.

Erenler Erkin

Bektailikte ermi,

canlar biribirine byle hitap ederler. eytanlktan kurtulmu demektir.

Anlam

biata

Alevilerde, ayin srasnda dedenin, taliplerin srtlarna vurarak onlar kutlad sopa, Kayn aacndan kesilen dz ve iki metre uzunluunda olan bu sopaya, Taryk, Serdeste, Evliya gibi adlar da verilir. Cveyni, Cihan-ga tarihinde, Uygurlarn yaratl sylencesini anlattktan sonra evlerinde, kayn aacn dan bir sopa bulunduunu ve bunu kutlu saydklarm syler ( E. F. W. Gib, Memorial series, Muhammed ibni AbdlVahhab- Kazvini tashih ve haiyeleriyle, c. I, 1329 h. 1914, s. 45 ). Alevilerin bu sopasnnda ayn olduuna ve totemcilikten geldiine hi kuku yoktur. Erkan, slam ncesi bir motif saylabilir. Tasavvufta ileri gel.enler, tinsel aama bakmndan stn durumda olanlar, kurallar, gerek anlam "direkler" demektir.

Etvar-

Seb'a

: Yedi tutum demektir. Tasavvuf yolunu seenler belli aamalara gre srdrlen tinsel arnmayla ulaacaklar yedi orunun
(makamn) addr:

1. Nefs (Kiisel z, ben) aamas: Burada kii duyusal eilim lerin etkisi altndadr, tanrsal gerekleri kavrayacak durumda deildir, arnmas gerekir. 2. Gnl aamas : (Sadr makam) Bu aamada birincide grlen olumsuz eilimleri gidermek iin iekapam, dnme tutkulardan uzak kalmaya alma balca itir. 3. Tinsel aama: (ruh makam) Burada kii tinsel varlk alanna ynelmitir, tanrsal gerekleri anlama yolundadr.

_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ DEYiMLER-TERMLER

705

4. Gizem aamas: (Sr makam) Bu aamaya ulanca yalnz tanrsal gerekler grlr, kii dnyaya zg btn geici varlktan syrlr. Hallac- Mansur'un aslrken ulat aama burasdr.

5. Gizemlerin gizemi aamas: (srru's-sr) rin bir btnlk iinde ald dzeydir.

Tanrsal

gizliliklekara-

6. En gizli aama: (ahfa makam) Bu aamada nur dr, buras tanrsal evrene en yakn alandr.

(k)

7. Salt gereklik aamas: (mutlak hakikatlar makam) Bu aamada kii btn kiisel niteliklerinden syrlm, tanrsal varln znde lmszle_ ulam demektir. Bu dzeyde kii kendinde deildir, Tanr'dadr, btn eylemleriyle szleri tanrsal zn belirtileridir. Ezel : nszlk anlamnda Arapa bir szcktr. Tanr nsz, belli bir balangc olmadn bildirir. Tasavvufta da bu anlamda sylenir.

-FFakr Tasavvufta Tanr varl belirten bir szck olarak geerek, dnya varlndan syrlmak nemli bir eylemdir, bu nedenle olduka yksek aamalardan biri saylr. Fakr yolunu seene de "fakir" denir. Kimi tasavvufcular olgunluk aamalarn belirtmek iin "fakirimiz fahrmzdr I yoksulluumuz vncmzdr" der. Bu bir hadistir. SzlUkte yoksulluk
karsnda kiinin yoksulluunu
anlamndadr.

Fahri Kainat Fani

: Evrenlere vg olan Hazret-i Muhammed'in Anlam, "Evrenin vleni, vgs" demektir.

sfatlarndandr.

: Geici, kalc olmayan, Tasavvufta btn grn nesneleri geicidir, kalc olan yalnz Tanr'dr. Grn Tanr znn da vurmas olduundan bir glge gibidir, arkasnda kalc tz
(tanrsal varlk) bulunmaktadr.

Fena

: Ruhi tekamle engel olan bedeni ve ehevi yleri ortadan kaldrmak. lml eyleri lmszlk uruna sarf etmek. Yok etmek. Yok olmak. Kalc olmama durumu, yokolma. Tasavvufta btn geici eilimlerden, duyusal isteklerden sy rlmak, kendini salt iten durumuna getirmek "fena" szcyle
anlatlr. Varlkla yokluun snrna ulama. ulaabilmek

Fena fi'l-Vcud

iin, kendi

varln

Gerek varln gizemine yok sayarak tanrsal evreni

706

ALEVi VE BEKTA} ilR[.ER ANTOWJ/Si

------

gzlemleme yolu. Kii vardr, belli bir yerdedir, ancak tanrsal varln zne, daldndan kendinden gemitir. Bu aamada, kii ylesine kendinden geer ki kesilen yerinin acsn duymaz, btn duyusal etkilerden uzaklar.

Fena'il-Fena

derin bir iekapanla, snrsz bir cokuyla kendini tanrsal zde bulmak iin yokluun tesine gemesi. Bu ok derin bir coku iinde bilinsizlik aamasdr, tasavvufta olgunluun en yksek basamadr. Bu basamaa kan bir kimse btn balardan zlm demektir.

Yokluun yokluu. Kiinin

Fenafillah

: Allah'ta yok olma, Bekabillah, Allah'ta sonsuzlama. Tasavvufta Tanr ya da tarikat yolcusunun, kendi varln Tanr varlnda yok etmesi, Tanr yolunda, O'nun urunda kendi varlndan gemesidir. Gerekliin ( Hakikat kapsnn ) en yksek aamasna ulamak iin kiinin grnr tm varhklardan kopmas; tanrsal alanla yetinmesidir. Fenafillah kopma syrlma anlamna gelir. Fenafillah aamasna ulaan Salik, evresinde ve znde yalnz Tanr'y grr, onun bulunduuna itenlikle, akla, temiz kalple inanr. Bu aamada "ben" ve "sen" sfatlar "birlik" kavramna aykr olduundan, dahas "ikilik" yarattndan geersiz kalr, dinlenilmez. Herkes bu son aa mada tm duygularndan, benliinden syrlarak bir damla su gibi Tanr'ya, o en byk ummana gider.
srr-

Fe smme vechullah Fihimafih

gizi tekrar tekrar Tann'nn yz Kur'ann gizidir.

indeki iindedir. (0, neyse O'dur.)

Kuran

:Kural)'n

Tanr'nn

yzdr. Yani

-GGavs Gayb
:
Yardm anlamndadr.
kiiler

Tasavvufta Tanr yoluna ermi, iin sylenir. buna kutb denir.

olduu

ycelmi

: Mevcut

halde grlemeyen, zamanla grlecek olan. (Kiinin gremedii, fark edemedii herey onun iin gaybdr.) Ancak gnl gzyle grlebilen alemler, varlklar. (Gaybn bu iki manada birden kullanld bir ayet iin bk. Kr.Bakara, 3) Gayb izafidir.
ulamalar

Gayb Erenleri Gaybet

: Halk iinde bulunmalarna karn, tanrsal gizeme nedeniyle kendilerini halktan gizleyenler.

: Yitme, grnmez olma durumu. Tasavvufta Tanr gizemine ermi kimseler, istedikleri zaman halkn iinde bulunur da halka grnmezlermi. Bunlara "gayb erenleri" denir.

DEYiMLER-TERMLER

707

-HHaber Habibullah Had, Hat

: Yakini bilginin zdd. Allah hakknda yazlan, sylenen eyler. : :
Tanr'nn

sevgilisi, Hz. Muhammed'in

sfatlanndandr.

Snr, gerek deer, ortak bir ama etrafnda, ya da herhangi bir konuda taraftar olan, yani hat iizerinde bulunan insan topluluu, yaz, izgi.
Tanr,

Hak

: Gerek, doru,

Allah, Ali, Muhammed.

Hak-iPay
Hakikat

: Ayak tozu. Enginlie ulama kaps. Nefsin lm yeri; Kibirin sonu saylan olgu. Sfrla kucaklama.

: Drt

ilkesinin en st aamas. Bu aamada Tanr grn alanna kar. Vahdet-i Vcut oluur. Alevi-Bektai inancnda en nemli makam. Tanr ile btnleme an. Tanr gerei

kap

Hakikat

: Gereklik doruluk, Tasavvufta ulalmas gereken st makamlardan biridir. Bu aamada tanrsal gereklikler bulunur. Bu aamaya ulaan kimse btn kukulardan, gelip geici nesnelere duyulan eilimlerden uzaklar. Hakikat Tanrsal varlk
alamdr.

Hakk

Tanr, gerek varlk alan. Tanrsal varlk, dnlen ancak grnmeyen yan. Tanr'nn adlarndandr. Szck anlam, "Sabit, daim, doru, gerek"tir. Hukuk, hakikat szckleri de Hakk'tan tretilmitir. Tann'nn adr oluu Batl'n kart olarak kullanlmasndandr. 7.el1ikle tasavvuf etkisindeki ~debiyatta Tanr'nn ad olarak yaygn biimde geer. Bunun nedeni tasavvufta hakikat, hakk-el yakin, hakikat'l-hakayk kavramlarnn tad anlamdr. Ayrca, "Hak erenler" deyimi Bektailerce "Gerek erenler" anlamnda kullanlmtr (A. zkraml, Alevilik-Bektailik).

Hal

: Seyruslkteki insann kendi mdahalesi olmadan kalbinde beliren sevin, znt, okunluk vs. Hal geicidir. Durum, aama. Tasavvufta genellikle olgunluk aamas, gizemsel bir derin kavray, tanrsal yetkinlik, coku vb. deiik anlamlara gelir. Varlk trlerini Tanr'nn grn alanna k, nesnel olanda yansmas anlamna geldiinden, evreni gzlemleyerek tanrsal gereklik karsnda duyulan cokuya da hal denir. Baka bir anlam da tinsel durum demektir. : Tekkede, belli grev aamalarna gre eyhin yerine geme yetkisi olan kimse. Bu yetki eyhten alnr.

Halife

708

ALEVi VE BEKTA RLER ANTOLOJS ______

Halvet

: Arapa yalnzlk demektir. Tasavvuf yolunda, derviin, yalnz bir yere ekilip, bir odaya kapanp az yemek, az imek, az uyumak zere kendini tamamen ibadete zglemesine denir. Halvet sresi, genelde krk gndr; bu yzden arapa ve farsa krk anlamna gelen erbain ve ile-ihle szleriyle de
anlr.

Hankaah

Byk tekke, byk dergah. Genellikle varlkl yerlerde kurul mu byk tekkelere hankah denirdi. Buna, astan, astane ad da verilir. Diken, eek, ate,
"Babas
s.

Har
Har'm Olu Hr Hasan

kt kendisi iyi insan", anlamndadr.

: Hasan-el Mcteba (624-670) kinci imam ve Ali'nin byk olu. Ali'nin lmnden sonra Muaviye ile antlama yapt ve yine Muaviye'nin adamlar ya da kars Cude tarafndan zehirlenerek ldrld ileri srlr.
: (847-874) On iki imamlarn on birincisi, mam Ali Naki'nin o

Hasan-l-Askeri
Hair-Neir

ludur. Din ve mezhep konularnda drt kitab

vardr.

: Derlenip toparlanmak, dalmak anlamlarna gelen iki arapa szck. mden sonra vcudun ryp gitmi czu'lerinin bir araya gelip vcudun tekrar olumasna ve dirilen canllarn, insanlarn soru iin toplanmalarna (har) denir. Trke de bu szler, "Hair neir" eklinde sylenir. Sufilerin devir inancna gre vcudun para buuklarnn, canszlar, bitkiler, canllar, eler aleminden baba ve ana haline gelmesi, sonra ana rahmine dmesi de hairdir; onlara insann maddesi neir alemin den, bylece haredilir. : Yzk.. nanca gre, Muhammed, Tanr ile grmek zere Mira'a karken yolunu bir arslan (ir-i Yezdan) keser. Muhammed bu arslann azna yzn atar, arslan yol verir. Daha sonra peygamber, bir syleisinde Mira'tan sz ederken Ali, azndan yz karp ona verir.

Hatm Hav alet

: Bitirme, son. : Tarikatta yetkili kimseden izin alma bir s:i;ck.

anlamna

sylenen genel

Havaric

Hariciler ... Ali ile Muaviye arasndaki Sffn savandan sonra Ali yandalarnn bar isteine kar ktlar. Ali yandaln dan vazgeerek ona tavr aldlar. Ali'yi de Mlcem adl bir Harici ldrd. Bylece islam'da ilk ayrma balam oldu.

 - - - - - - - - - - - - - - - - DEYMLER-TERMLER

109

Havf

: Korku ve mit demektir. nanan kiinin bu ikisi arasmda olmas gerekir; ancak, Tanr dostlar X. surenin 2. ayetinde bildirildii gibi bu ikisinden de dardr. Tasavvufta kiinin, belli yiikseli aamalarna gre geirdii korku basamaklar vardr. Tasavvuf yolunu seenin olgunluu duyduu korku (havt) ile oranldr. Bu korkular insanda bulunan niteliklere gre sralanr. Tanrya duyulan an gven dolaysyla korkudan uzak kalmak inansz hktr. Ktle eilimli olan tutumda korku bir zenme, bir yknmedir. edouta (esinlenmede) cehennem korkusu vardr. Doyuma ulama sonucu doan yeterlilik durumda su korkusu bulunur. Tanrnn onay~i kazanma /rza) ise bu onaydan kaynaklanan bir duraksamal krku sezilir. Daha ileri aamada Tanr korkusu (Havfullah) ortaya kar. Gnln arnm durumunda olgunlukla ilgili bir korku belirir. Bylece yedi trl korku birbirini izler.

Hayderi I Hayderiye
Hevatr

: Gmlek zerine giyilen kolsuz, yakasz, bele doru inen yelek. : (Tekili: Hatar) nsann i alemine ynelen hitaplar. Havatr, yahut hatarat rahmani olabilecei gibi eytani de olabilir. Birinciye ilham, ikinciye hevacis veya vesvas denir. :
armak. Baknca arp hakkndaki

Hayret
Hayy
Hay-y

gzlerini kapamak. (Kulun Allah en mkemmel bilgisi, hayrettir, denmitir.)

Hayatn kayna. (Allah'n

: Ezeli ve ebedi diri. ridir).

isimlerinden bi-

layenam Hams

: Anlam bildiren Tanr. :

Tanrsal

Hazarat-

"be
be

tzn grn alanna kmas be aamaldr, buna grnr olma" anlamnda "hazarat- hams" denir. Bunlar varlk alann gsterir.

1. Gayb- mutlak (salt grnmezlik, tanrsal evren), 2. Ceberut, 3. Melekut, 4. Nasut, S. nsan- kamil.

Hidayet Himmet

: Yolu bulma,. Yolu gsterme. i yolunda gitmek. : Kuvvet, istek, arzu. Azim, gayret. (Tasv.) derecesi vardr.

l. Himmet'l-faka, 2. Himmet'l-Enefe, 3. Himmet'l-Aliye

Hulul

: ki eyin; tek ey gibi anlacak ekilde birbirine karmas. (Fels.) Allah'n her eye girmi olduunu, bu yzden her eye Allah demenin mahzurlu bulunmadn ifade eder. Hull, tenzih'in zdddr. (bk. Tenzih) Girme, bir nesnenin zne so-

710

ALEV VE BEKTA iiRLERi ANI'OLOJ/Si

kulma. Tasavvufta ok deiik anlamlarda sylenir. Tanrnn insan biiminde grn alanna ktn savunan bir akm vardr (Hululilik-Hululiye).

Huzur

: Kat. orun. Tasavvufta yce bir kiinin (eyh, pir, mrid) ya da Tanr'nm karsnda bulunmak. Varlk birlii anlayna gre Tanr btn evreni kuatp onunla bir olduundan olgunluk aamasna varan kii her zaman onunla kar karyadr,
Tann'nn huzurundadr.

Bve, H

: O, Allah'a iaret eden bir zamir.Allah'n en yce ismi olarak bilinir. Hvenin iaret ettii makama "Hve makam" denir.
--

brahim

: Peygamberimizin Hazret-i Hatice'den olan olu. erkek olu kk yata ldklerinden, teki zevcelerinden de hi ocuu olmadndan brahim'in doumuna ok sevinmiti. Yazk ki, o da 18 ay yaayarak: hicretin onuncu ylnda lmtr.

brahim Habib'ullah

: (Allah'n sevgilisi) diye anlr. En byk peygamberlerimizden dir. Kimlii, nitelii hakknda Kur'an'da pekok ayet var. Temelde ayn soydan gelen srailoullaryla, Araplarn ortak olarak benimsedii atalardr. Hazret-i Muhammed'in de geriye doru gidildiinde, atas olur. Dicle-Frat arasndaki Geldani lkesinde domutur. Babas Azer adnda bir puta tapard. brahim, kk -ocukken putevlerine girip putlar krard. Kim krd diyenlere de (en byk put krd hepsini) yantn verirdi. Zamanla ulu Allah'n sesini duyarak, halkn tek Allah'a ba lanmaya ard. Tanr onu, olu Hazret-i smail'i kendisine kurban ettirmek isteyerek snad. Daha sonra ocuun yerine, kesilecek kurban gndererek, Mslmanlarca yaygn olan kurban kesme gelenei dodu.Haz:ret-i brahim olu smail'le birlikte, bugnk Kabe'yi, Allah'n evi olarak yapt. Orada tek Allah'a taplma geleneini k!Jrdu. 99 yandayken, ilk kez snnet olan da Hazret-i brahim'dir. Kur'an'da ad geen 24 peygamberden biridir. Allah'mz kutsal kitapta, "Babanz brahim'in dinine geliniz" buyurur. Bu btn Mslmanlara, inananlara seslenitir. nk brahim, Allah'a ortak komayan, evrenlerin sahibi Allah'a inanmay alayan, ilk kez gerek Tanr mabedini kuran, putlar ilk kez krandr ve Allah gznde ilk mslmandr. Mslmanlar -her namazda "kaide" yani "oturma" blmnde, "Ettehiyyat" duasn okurken Hazret-i brahim'e, onun soyusopuna selam gnderir, ruhunun esen kal -

DEYiMLER-TERiMLER

711

mas dileinde bulunurlar. brahim'in iki olundan smail, Sami milletinin Arap kolunu, shak peygamber de srail oullarn
oluturur. Zamanla, Sarni'lerden gelme Arap ve braniler ikiye

mev'fid" dnilen, Allah'n her iki ulusa da vaad Filistin'i elde tutmak iin kk ayn iki millet birbirleriyle kyasya dmtr. Sylentilere gre Hazret-i brahim 175 yanda lmtr. brahim ad, Sami dilinde (baba) demek olan "Eb" ve topluluk, ounluk anlamna gelen riham szcklerinden olumutur. "Eb'ulcumhfir", (Cumhur'u, ka:labalan olu) demektir, Bu isr;e katlan iki szck srail'de olduu gibi, bugnk Araplar'da <.a kk syleyi farkyla aynen
buyurduu
kullanlr.

blnm "arz-

: Tarikatta ya da baka bir kuruluta, gerekti bilgileri edindikten sonra, yetki verildiini gsteren zel belgeyi almak. Bu bcigc ile (onu veren kurumda) grev sonmluluunu gerektiren iler yapabilir. cazet bir yetki belgesi niteliindedir. Tasavvuf d nda kalan kurumlarda genellikle yasal belge (diploma) kar l sylenir.

ictihad

: Kur'an'da ve hadislerde bulamadmz baz dnya sorunlar hakknda din bilginlerinin, Kur'an'a dayanarak vardklar gr. Ne var ki, kendileri her sorun hakknda gr bildirmi olan bu bilginlerin sonuncular bir zaman sonra, "ctihad kaps kapanmtr" yani, "Bizden baka hi kimse artk islam dini hakknda yorum yapamaz" demiler ve dinsel aratrma, inceleme yapmak, gerei aydnlatmak isteyenleri engell~milerdir. slam dnyasnn uygarlk yolundaki gerileme nedenlerinin biri de budur. :
Kardeler anlamna (kardeler)

hvan krar Almak

gelir. Tarikatlarda btn canlara ihvan demek gelenei vardr.

: Tarikata giren cann verdii sz, yapt aklamay dinlemek. Bunu dinleme yetkisi grevli kimseye der. eyh, dede, vb. olmas gerekir. : Tarikata girmek iin yetkili kiiye szvermek, iini dkmek, amacn aklamak. Tarikata girdikten sonra btn kurallara uyacana dair sz vermek. : :
Kalc bilim. Tasavvufun insan olgusunu zmleyen, yorumlayan kolu. Eyann hikmetlerini, varln sebeb ve illetlerini tahlil eden eski felsefe. Tasavvuf, mistisizm, felsefe. Felsefe konularn in celeyen bilim.

krar Vermek

lm-i Cavidan

lm-i Hikmet

712

ALEV VE BEKTAi liRLERl ANT!JLOJiSi-

----------Tanr

lm-i Ledn
lm-i Msemma

: : :

Tanr katndan

verilen bilgi. Allah'n yani kin manevi bilgiler toplam. Gayb ilmi. bilim, tasavvuf..

gizemine

ili

Adlandrlm

nabeli nabeAlmak nabe Vermek nkar

Sular Tanrca balanm kimse, sutan arnm Tasavvufta mritten onay alarak tarikata girmi kimse.

kii.

: Tarikatta bir eyhten, tarikata girmek iin yetki almak, onayn elde etmek, dervi olmak. : Tarikata almak, dervi olmak. : Kabul etmeme,
tanmama,

eyhin

inkar eden yoldan km (kimse}.

nsan- Kamil

: Olgun, yetkin insan. Kiinin tm eksikliklerinden kurtulup hakikat kapsna ulamas. Bu aamaya gelen, Tanr ile kendi varln bir sayar, Vahdet-i Vcut'a kavuur. Buna Fena-fillah (Tanr'da yok olma) ad verilir. lk kez bnl Arabi tarafndan kullanlan bir terim. Bektailikte, drt tr insan vardr. Herbirinin kkeni drt eden birine dayanr, yine her biri bir kapyla temsil edilir. Her insan insan kamil olmak iin drt aamadan gemek zorundadr.

1- Abitler :
lardr.

eriat

Gelimemi, olgunlamam,

Din kurallar

temsil eder. Kkeni havadr. kt -lkten arnmam ve yasalarla ancak eitilebilirler.

2- Zahiter : Tarikat temsil ederler. Kkenleri atetir ( od'dur ). Ktlklerden arnma evresidir. Bu aamada insan herkese iyilik etmeye alr.
3- Arifler : Marifeti temsil eder. Kkenleri su'dur. Bu evre gnl yolunda en yce dzeye ulama aamasdr. Tanrsal srlara, insan burada eriir.

4- Muhibler: Hakikat temsil eder, kkenleri toprak'tr. Hakk' grme, zaman-uzam iinde Tanrsal gce ulap onda erime evresidir. (H. H. Bektai VeliM Makalat).
nikak- Kamer

: Ayn ikiye yarlmas demektir. slam dininde Hz. Muhammed'in ay' ikiye bld mucizesi anlatlr. Muhammed'i koruyan ulu Allah'mzn bu oluumu, iradesiyle oldurduu bilinmektedir. : lmeden nce varlktan, benlikten geme.

radi lm

DEYMLER-TERiMLER

713

rad

: Tarikata, tasavvufa girecek istekliye gerekli bilgiler vererek aydnlatma, ona gidilecek yolu, uyulacak yntemi, srdrlecek grevleri retmek. Bunlan yapan yetkiliye rnrid denir. : Szlk anlamyla aydnlanma dem;ktir. Sezgi yoluyla bilgi edinme. 12. yzylda yayan deerli islam bilgini Sahabettin Sohravardi'nin gizemsel reti yolu .budur. Bu yola Mkaefe de derler. rakiyye (kchk) anlamna gelir. Usu Messaiyye ekolne kar duran Suhreverdi geree us yoluyla deil sezgi yoluyle varalacan savunur. Bunun iin de mkaefe (ie kapanarak kefetme) yntemini ~erir ve uygular. : Btn tasavvuf kollarnda Tanr ad olarak geer. "En yce ad" anlamn ierir.
--K-

rik

sm-i Celal

Ka'be Kavseyn

: ki yay boyunca. iki mzrak uzunluunda anlamna gelir. Tasavvufta gzelin kalarn simgeler. Tanr ile insan arasndaki uzakl belirtir. Olgun kii (nsan- kamil) bu uzakln tesine geerek Tanryla bir olur. Kur'an'n LIII. suresinin 7-9. ayetlerinde, Peygamber'in, Mi'rac'tan dnerken, Cebrail adl melei grd ve aralarndaki mesafenin iki ok kadar, hatta daha yakn olduu anlatlr. Sufilerce. bu yaknlk, Hak, yani Tanryla halk, evren arasndadr. : Gerek anlam ayakur. Tarikatta uur, iyiliki karl sylenir. Trkede derviler, eyhler gelen konuklara kar hogeldiniz yerine, "demler, kademler getirdiniz" derler.

Kaf u nun suresi

Kadem

Kadmck

Ana

Fatma, Fatma Nuriye.. Hac Bekta'n kars Babagan koluna gre evlatl) Hac Bekta'tan Seyyid Ali Sultan (Timurta) adl bir olu vardr Hac Bekta, Horasan'dan geldiinde ona konuk olmutur. Hakknda ok sayda sylence vardr. Kadnlk simgesi saylr ve kutsal insan olarak deerlendirilir.
(Bektailiin

Kadnck

Kadim KafuNun

: Eski ,temelli, antik, ezel, ncesi bilinmeyen. : Tanr buyruu Arapa KN (OL) bu iki harfle yazlr . Ayrca, baz Alevi-Bektai ozanlarnda, KN kavram insaniletirilmi olup Kaf; erkek, Nun; kadn olarak simgeletirilmitir. Yaratlm her ey kadn ve erkein (Kafile Nun'un) elinden
kmtr.

Kale

: Tasavvufta insan, insan bedeni, vucut. ..

714

ALEvl VE BEKTA li!lLERl ANTOLOJS

Kalenderilik

toplumun dumine kar karak dnyay nemsemeyen, deer vermeyen, bu dnce tarzn gnlk yaam ve davranlaryla aa vuran tasavvuf akmdr. Kalenderilik tek para halinde bir yap sergilemez. Hatta tek bir tarikat eklinde rgtlenmi bir tasavvuf akm grnm de vermez. Baba Tahir-i Uryan, Fahru'd-Dini Irakt, ems-i Tebrizi, Otman Baba, Barak Baba en nemli temsilcileridir. Eski Hind ve ran mistisizmine, Melamet ve Melametilik akmna ve amanizrne dayanrlar. Temel amalar dzeni protesto etmektir (Bknz. A. Yau Ocak, Kalenderiler s: 5-15). : Hz. Ali'nin
sadk bal kalmtr.

Yaad

Kamber Kandil

klesi, azad edildii halde yine Ali ve ailesine Balln, sadakatn simgesi saylr.

: nanca gre; Cebrail, Muhammed'in huzurunda Ali'ye byk saygda bulununca, Muhammed bu saygnn nedenini sormu. Cebrail de u olay anlatm: Tanr, tm melekleri toplam, "Sen kimsin, ben kimim?" diye sormu. Tm melekler," Sen sensin, ben benim." demi. Son olarak Cebrail'e sorulmu, o da bilemediinden bir hayli zaman umu. Gkyznde bir kubbe grm. Kubbe alnca yars ak, yars yeil nurdan bir kandil km. Aknur, "Ben Ali'yim, yeil nur da amcam olu Muhammed'tir."demi.Tanr'nm sorusuna, Ben kulum, sen yaratansn." diye karlk ver demi ... Bektai iirlerinde Kandil yks sk sk dHe getirilir. Tanr bir melek yaratm, ona "Sen sensin, ben kimim?" diye sormu. Melek, "Sen sensin, ben benim" diye karlk verince Tanr kahretmi. teki melekler de ayn karl vermiler. Son olarak Cebrail'e sormu. O karlk verememi, uzun bir sre utuktan sonra, gkznde bir kubbe grm. Almas iin dua etmi. Kubbe alnca iinde asl yars yeil, yars ak bir kandil grm. akn akn kandili seyrederken, ak nurdan; "Ben Ali'yim, yeil nurda amcamolu Muhammed'dir. Tanr'nn sorusuna: (Sen yaratansn, ben kulunum) diye karlk ver!" sesi gelmi. Melek byle demi ve azaptan kurtulmu. Bir gn Cebrail, Muhammed'in huzurunda Ali'ye byk sayg gsterince, Muhammed sebebini sormu, o da bu hikAyeyi anlatm. : Kimi tarikatlarda, yetkililerin, grevlilerin kuandklar zel kuak. Ahilikte bunun benzerine (zdeine deil) ed (petemal) denirdi. Kemer ya da ed kuanmasnn zel bir treni vard. Bektailerde, Halvetilerde byle taknma gelenei srdrlrd.

Kemer

DEYMLER-TERiMLER

115

Ketm~iadem

ruh ve cisim alemlerini yaratmay istedii zaman btn varlklarn, yaratlanlarn ilki olan cevher-i. azarn kendi kendine bir varl olup baka bir nesneye gereksinim duymayan zn, mayann ilk kt, kaynad sanal kaynak. Felsefi konularda cevheriyyun adl frka. Allah'a bir cevher, z nazaryla bakan bir mutezile grubu olarak bilinir. (vahdet) kart. Dnya okluk (kesret) alan evren ise vahdet (birlik) yeridir. Evrende varlk trlerinin okluu "kesret"i gsterir. Tasavvufta okluk bir grntr, gerekte birlik vard;r, grnen her nesne bir olan Tanrnn duyulur evrende yansmasdr. Varlk birliine inanmayanlarn her eye varlk vermeleri_ okluk.
dr, tanrsal Birliin

Allah'n

Kesret

Kcf

: Akla kavumak_ Amak_ Meydana karmak. lhama dayal bilgi. lham ile bilmek. Bulmak, ortaya karmak. Tasavvufta olgunlam insann tanrsal gerekleri bilmesi, bilinmeyenin bilinir duruma gelmesi.
ki alem: Dnya ve ahiret

Kevneyn

Kadem

En nce olmak. Evveli ve balangc olmamak. Hz. Muhammed Allah'r zati nurunun bir tecellisi olduundan Allah'n bir sfat olan Kdem'in ona da izafe edilecei dnlmtr. : giz bir kurumdur. Hakknda eitli sylenceler Hi bir bask grmeden, iten gelerek mslman olan ve bu uurda tm varln, ailesini terk ederek Hazreti Muhammed'e balanan kimselerdir. Saylar krk olduundan Krklar olarak anlrlar. Adlar kesin olarak sylenemez, ya da bilinmez. Btn Aleviler bunlarda gizli gler olduuna, kutsallklarna ve varlklarna inanr, byk sayg duyarlar. Bu Aleviler arasndaki bir sylenceye iarettir; Hz. peygamber, krklar meclisine girmek istemi, toplandklar eve gitmi; kapy alm. Kimsin demiler, Hz. Muhammed, Peygamberim demi. Krklar, buraya Peygamber smaz demiler. ki kere bu, byle olmu; ncsnde gkten gelen ses zerine kapda, Kavmin hizmetisiyim deyince ieriye almlar. eride otuzdokuz kii varm; Ali de balar imi. Kimsiniz diye sorunca, bz krklarz, krkmzn da gnlmz, varmz, youmuz birdir demiler. Hz. Muhammed, neden malum deyince Ali kolunu svam. Neterle kolunu yaralaynca brlerinin de kollarndan kan akmaya, ayn zamanda damdan da kan damlamaya balam ki bu da, onlara dnyalk bulmak iin giden Selman'dan akan kanm. Ali, kolunu balaynca
vardr. Bektailikte

Krklar

716

ALEV VE BEKTAi iiRLERi ANTOLOJSi

Derken Selman gelmi, bir zm tanesi getirmi. Bunu Hz. Muhammed'in nne koyup bize letir demiler. Hz. Muhammed arnca, Tanr, Cebrail'le cennetten, nurdan bir tabak gndermi, ne yapmas gerektiini de sylemi. Hz. Muhammed tabaa su koymu, zm de ezmi. Krklar bu sudan birer yudum iip esrimiler, semaha kalkm lar. Hz. Muhammed de semaha girmi, semah ederken de sar dm. Krklar o sar krk paraya blp bellerine balam lar. hepsinin

kan dinmi.

Kulhuvallah

: Kuran'm CXII. suresi, De ki Allah birdir diye balar ve besmeleyle be ayet olan bu sure: Allah birlii, cismani niteliklerinden arnm bulunduunu bildirir. : Tarikatlarda "kesmek" szc kullanlmaz, "tlamak" denir. Kurban kesmek anlamnda da "kurban tlamak" denir. : Gerek anlam "deirmen tandndren demir ivi" demektir. Tasavvufta bir dnemin en stn olgunluk aamasna km ermii (veli) karl sylenir. Kimilerine gre her dnemin bir ermii (kutb) vardr, ancak sekin kiilere grnr. Sufilere gre her an, yer yznde, Muhammed Peygamber'in srrna varis olan birisi vardr. Evrende ne oluyorsa, kutbun eliyle olur .. Aleme kutbun ne'esi egemendir. Kutup, btn insanlarn gzbebei durumundadr. Arapa kutb szcnden boz_!lla. Deirmenin alt tana yerletirilen ve st tan dnmesini sala yan demir anlamna geliyor. Tanr'nn yeryznde yaayan vekili olduuna ve Tanr adna tarikatta bulunduuna inanlan, dahas evrenin ruhu olarak alglanan en byk mertebedeki Veli'dir. Kutb-i alem, Kutb-l akbat, Kutb-l arifin, Kutb-l ekber adlaryla anlr. Hz. Muhammed'e bu amala "Kutb-i risalet" lakab verilmitir. Tarikat inancna gre Kutub alemin ruhu alemde onun bedeni <lir. Her ey onun etrafnda dner ve onun sayesinde hareket eder, her eyi o idare eder, ynetir. Her dnemin bir kutbu, sahibi vardr. Tanr kutbun isteini geri evirmez. Dnyay yneten ve gayb ricali ( rical l gayb ) olarak bilinen 366 ermi evliya vardr. Bunlarn ba, evreninde evresinde dnd kutubdur. Kutub bu 366 ermiten biridir, onlar arasndan seilir. Kutub olmasayd evren bir kaos iine derdi. Bu kutsal ermiler, insan vcudundan karak bir melek varl na dnme yetisine sahiptirler. Bedensiz bir ruh olarak btn dnyay, evreni dolaabilirler, dilemeleri durumunda Allah'n huzuruna bile kabilirler. Bunlarn kendi aralarnda ruhsal bir hiyerari vardr. lk srada kutub yer alr. Bunu mukaba, drt

Kurban Tlamak Kutb

_ _ _ _ _D"-E"""'Y.-'-'tM.LER-TERIMLER

717

evtad, yedi ve krk abdal izler. Kutub inanc, insan ycelten bir bulu as getirir.Evreni koruyan ve tay.an insanlarn kendisi zellikle insan- ~mildir; srekli bir bilgienme srecini gerekli klar, bugn doru olan, yarn yanl olabilir, dnce elie elie, bir diyalektik dzen iinde ilerler, geliir. Her zaman ve her yerde uyulmas zorunlu domalar ieren kutsal kitap yoktur. KAmil insann dnceleri vardr. Tanr evreni byle birdiyalektik dnce sistemine bal tutmaktadr. Bu sistem iinde her ey geliip, deimektedir. Tanr tecellisi srekli deiir, hep ayn deildir.
Killi

: Hepsi, tm, genel. Bu szck tasavvufta, islam felsefesinden aktarlarak benimsenmitir._ Varln btn anlamndadr "kll irade I tmel isten" szcde bil -tn egemen olan tanrsal isten anlamndadr. : stne oturulacak ey anlamna gelir. Kirs kkndendir. Toplu anlamna da kullanlr. Yaprak forma haline getirilen katlara "krrase" denir. Kur'anda, II. srenin 255. ayetinde, Tanr'nn, gklerele yer yzn kaplayan bir krsisi olduu anlatlr. Eskilere gre dokuzuncu kat gk, btn evreni kaplamtr. Bu gn i tarafna krsi, d, tarafna ar diyenler olmutur. Ayn zamanda "krsi"yi, Tanr bilgisi olarak tevil edenler de vardr.

Krsi

-LLahut :
Tanrsal evren, Tanr'nn bulunduu sylenen en yce evren. Tasavvufta en yksek varlk alandr. Lahut, Nas~t. Melekut, Ceberut gibi drt evrenin en ykseidir.

Lahtiyet

: Lahta ilikin olma hali (bn Arabi'ye gre, ''bayld eye nasut denir. Bu sz Hz. Muhammed, Ali iin sylemitir. Lahmi-ke lahmi cismi-kecismi-ruh be ruh-ke: "Eti etimizden, cismi cismimizden ruhu da ruhumuzdan" demektir. Hz. Ali'nin yiitlii, mertlii iin sylemitir.

Li Feti lli, Li seyfe illa Zlfikar: Ali gibi yiit, Zlfikar gibi (keskin) kl bulunmaz.

Lil
Lam

: Dilsiz,

konumaz.

: Arap abecesinden bir harf. Bu harf Hz. Ali'yi simgeler. "Allah" szc iinde iki tane Lam vardr; kendi ak iinde, kendi ak arachyla aa dnen mauk" anlamna gelir. Allah szc iinde Lam gizlenmitir; yleyse Lam, gizlilik demektir. Tasavvufa gre; Allah'ta gizlidir. Bu inanca AliAllahilik denir. Aleviliin kktenci kollarndandr.

718

ALEVi VE BEKTA/ iRLERi ANTOLOJ/Si

Lam Demi
Lemyezel

: Ali demi... Ayini cem. : Hi yok olmam, hep devam

etmi.

(Allah kastedilmektedir).
srar

Len Terani
Levh-i Mahfuz

: "Beni gremezsin ... " Tanr kendisini grmekte Musaya Sina danda byle seslenmiti. :
Aln yazs; Tann'nn sn yazd

eden Hz.

evrende olacaklar ve insanlarn aln yaz levha; gizli levha; Tanr'nn bidii yazg levhas.

Levhi Mahfuz

Sakl belge, Tanrsal evrende bulunan, Tanr'nm sonsuz bilgisinin yazl olduu kaynak. nsanlarn yapp ettikleri-edecekleri, Tanr'nn engin bilgisiyle nceden bilindii iin bu kaynakta
yazldr.

Lemyezel Leyazel

: Hi yok olmam, hep devam etmi Allah. : Hi lmeyecek, hep devam edecek.
dnlmtr.) (Allah'n

bir

sfat

olarak

Levlake levlak

: Bu hadisin orijinali "Levlake levlak vema halektl eflak"tr. anlam "Sen olmasan sen olmasan ben gkleri yaratmazdm" ek lindedir.
slam inancna gre Tanr'nn Hz. Muhammed'e dolaysyle de

"Sen olmasan sen olmazsan biz gkleri tmcesi islam dinin z ile yakndan ilgilidir. Bu szle, insan ruhunun, onun simgesi olan Nur-u Muhammed'in Adem Peygamberden nce varolduunu Tanr'nn znde Tanr gibi bir gerek olduunu belirtmek iin kullanlr. Aslna inersek bu sznde kayna ilka felsefesine varr. Oluun insan iin yeni bir olgu olmad, insann drt temel ilkeye (od, hava, su, toprak) dayand, yoklukla bir ilgisinin olmad vurgulanmaktadr. Kuran'a gre insan yoktan var edilmitir. Tanr insan topraktan yaratm, sonra onu gz, kulak, burun, us gibi organlarla donatmtr. "Andolsun ki biz insan kuru amurdan, biime sokolmu kara balktan yarattk. Daha nceden cinleri ise ateten yarattk. (El-Hicr-26-27) Bu islamn temel inanlarn dan biridir. Dehr sresinin 2. ayeti ise "Gerekten biz insan iki cins bel suyundan yarattk, bu onu snamak iindi sonra ona iitme ile grme gcn verdik." Bu iki ayetteki elime, ilk insann amurdan, ondan sonrakilerin dii ile erkein ciftleme sinden yaratldn dnrsek ortadan kalkar ben ana ilkelerden de nceyim anlamna gelir. tm
yaratmazdk,

insanla seslendii

,_ _ _ _~D,EYIMLER-1'ER1MLER

719

-MMecma'l Bahreyn
: ki deniz yada byk bir suyun kavutuu nokta anlamna gelir. Tasavvufta kabe kavseyn aamasn anlatr. Yani Hz. Muhammed'in mira olaynda ge varmasndan sonra Allah'a iki yay boyu yaklamasn vurgular. : Kendisine taplan (ibadet edilen) kimse, Tanrn. Tasavvufta insan.Tanr-Evren birlii temel ilkedir. Buna karn kimi tarikatlarda tapnm erei Tanrdr, Tanrya ulamadr. Bu nedenle "Ui-mabudu illa1lah I Tanr'dan _baka taplacak yoktur" denir.. Tanrya tapmak insana, insana 'tapmak Tanr'ya tapmak anlamm ierir. : Gerek anlam tutukevi. Tasavvufta tinin, geici bir sre sal evrenden uzak kald yer, gvde (/insan gvdesi).
tanr

Mabud

Mahbes

Mahbub Mahluk Makam

: Sevilen, sevgili. Tasavvufta Tanr'mn simgelerinden biri olarak geer. Tanr'yla zde olduundan ona da mahbub denir. :
Yaratlm, halk edilmi, canl olmaktan baka bir zellii olmayanlar, insan srs; sradan niteliksiz insanlar.

: Orun, tinsel olgunluk bakmndan bulunan yer, aama. Tasavvufta, kiinin tinsel bakmdan kazand olgunlua gre ykseli aamalar vardr, bunlara "makam" denir. Bir de bir kimse adna sayg nedeniyle, yaplan grn (ziyaret) ye~ine makam ad verilir. Tekkelerde makam karl "post" szcde kullanlr.

: Tur-u Sina'nn anlam ... mam Musa Kazm, Tanr'nin bulunduu dan "insan vcudu" olduunu sylemitir. nsan bilmek, Sina da'nn gerek anlamn kavramak demektir. Mansur : Hseyin bin Mansur-l Hallac. Vahdet-i Vcut felsefesinin tipik temsilcisi. Ene'l Hak dedii iin 922'de Badat'ta aslarak ldrlen nl mutasavvf. Kitabu-t Tevasin ve Divan adl yaptlar var. Hallaciye inancnn kurucusu. Trajik lmyle tm mutasavvftan etkilemitir. nancndan dn vermemenin simgesi olarak bilinir.
(Kap1S)

Marifet

: Drt kap temel ilkesinin ncsdr. Bilgisizlikten, hamlk tan, kabalktan kurtulma kapsdr. aamas vardr: 1-Ayne'l yakin (Grerek duyarak renme), 2-lme'l yakin (Bilim yoluyla renme), 3-Hakke'l yakin (Btn gizleri bilme, geree ulama). Bilmek, tanmak -Allah' tanmak. Devirlere, insanlara ve mekana gre deimeyen bilgi. Ezeli ve ebedi bilgi. Mutlaka ait bilgi.

720

ALEVi VE BEKTAi JIRLER ANTOLOJSi

---

Matah

: Mal, meta ... Bilgi, kltr, bilim. Bilmek, tanmak. Allah' tan mak. Devirlere, insanlara ve mekana gre deimeyen ilim. Ezeli ve ebedi bilgi. Mutlak'a ait bilgi. : Kendini Tanr yoluna veren, dnyea varlna aldrmayan (cezbeye kaplan) kimse. Tarikatta ileri bir aamadr, burada Tanrdan baka bir varlk dnlemez. : Muhammed Mehdi (870-878) Hasan Askeri'nin olu, On iki imamlarn sonuncus';'. ok kk yata imam seilmi, ksa bir sre sonra ortalktan kay.bolrnutur. nanca gre; son imam lmemi, gizlilikler (Gaip) lkesine ekilmitir. Tanr'nn uygun grd bir zamanda (Kyamet gn ncesinde) ortaya kacak, tm insanln mutluluunu salayacak, ktlkleri, hakszlklar ortadan kaldracaktr. Mehdi'nin bu niteliklerinden dolay Alevi-Bektailer olumsuz ve zor koullarda hep bir "Mehdi" beklentisi iinde olmulardr. Bu inanca sahip tm ozanlarn iirlerinde Mehdi temas sk sk ilenmitir. : Arapa bir szck. Farsas Feriteh'tir. inde, ulu Allah'n makam da bulunan o yce evrene mensup yaratklardan her biri. Melekleri, Hristiyanlarn dnd gibi kollu, kanatl varlklar olarak dnmemeli. Allah'la kullar arasnda bulunarak, kullarn iyi ve kt davranlarn izleyen varlklardr. Zaman zaman ok duygulu, ok yumuak ve iyicil kimseler iin "melek gibi insan" dememizden de belli ki, melek insan deil dir. Ama insanlar arasnda yaayp da varlklarn fark etmediimiz kimseler iin de melekler yok mu? Bu kimselerden baz snn melek olabilecei kabul edilmese bile Allah'n melekleriyle, ayn nitelikte ve stnlkte olduklar su gtrmez. : Tinlerin, meleklerin bulunduu evren, tanrsal evrenden sonra gelen nc varlk alan. Lahut, Ceberut, Melekut, Nasut. Duygularla fark edilemeyen alem. Kutsal ruhlarn alemi. ya da kola taklan zel halka. Ali'ye, tarikat ballk simgesidir. Gerek anlam kpe'dir. :
Lanetlenmi, kovulmu,

Meczub

Mehdi

Melek

Melekut

Mengu

Kulaa

ulularna

Menlut
Mervan

tard edilmi.
Alevi-Bektailerce anetle anlanlar

: Emevi halifelerindendir.
dandr.

Mevalid-i Selase

: dourulmu z anlamndadr. Tasavvufta maden, bitki, hayvan (insan da bu tr iindedir). Eskiden bunlara cemadat (canszlar), nebatat (bitkiler), Hayvanat (canllar) denirdi.

DE.'YIMLER-TERIMLER

721

Mevlana
Mey

: Efendimiz ulumuz
lakaptr.

anlamna

gelen bu din bilginlerine verilen

: ki, arap, Tasavvuf kavram olarak Tanr anlamnda sylenir. iine derin bir coku, kendinden gei gibi durumlar verdiin den olsa gerek. Bu simgesel anlam genellikle Trk-ran iirinde
vardr.

Meyhane

: ki iilen yer. Simgesel anlamda "Tanrnn evi'' Mey szc Tanr anlamnda, Hane de ev karl olduundan mey-hane de "Tanr'nn evi" demektir. : Caminin cudu. : Anahtar. : Hz. Muhammed bir hadisinde "Ali benim, ben Ali'yim" diye buyurur. : Konuk, misafir, dost, sevgili demektir. Btn tarikatlarda sylenir. Tasavvufa gre insan bu geici dnyada bir konuktur, bir sre konakladktan sonra tanrsal evrene gecektir. (Bu konukluk tin bakmndandr, gerek konuk gvdeye sonradan gelen tindir).
bulunduu

Msr-

Cami

yer;

Tanr'nn

evi ... Tasavvufta insan v-

Miftah Minni ene minhu Mihman

Mim
Mira

: Muhammed szcnn banda bulunduu iin onun simgesidir.

:
Ge ekilme, merdiven. Muhammed'in gitmesi. Tanr'yla grmeye

Muallak Muamma Mudara, mdara Muhabbet

Asl,

havada, bolukta.

: Bilmece, bilinmezlik, sorun .. . : reti, inanlmaz, gvensiz... : Sevgi,

eilim.

ya da baka nesnelere kar gnlde uyanan Tasavvufta bir iin, bir eylemin, bir grevin sevgiyle (muhabbetle) yaplmas gerekir.

Tanr'ya

Muhammed Taki Muhammed-Ali Muhannet, muhanet Muhib

: (811-835) mam Ali Rza'nn olu, dokuzuncu imam. Gen yata zehirlenerek ldrld. : Ali ile Muhammed, Ali, Halife Ali... Ali-Muhammed birlii. : nat, muannit halk dilinde hain, kt, yaramaz. : Seven. Tarikatta tasavvufa eilim gsteren, daha do:usu bir tarikata girmek isteyen, iinde byle istek uyanan kii. Muhib,

722

ALEVi VE BEKTA /iRLERl ANTOLOJiSi

gereki trenlerden, snavlardan sonra tarikata girince dervi sann alr. Tarikata girmemi, dervi olmam, ancak tarikata kar ilgi duyan, sevgi besleyen, eilim gsterene de muhib denir.

Muin Mundar, Murdar Murafa Murakabe

Yardmc. ie

: Pis, pislik. :

yaramaz. Dince haram klman.

Hesaplama, duruma.

: Bakma, gzetleme, gzlemleme. Tasavvuf erinin derin dn ceye dalarak kendini bir konuya vermesi, ilgisini bir konu ze rinde younlatrmas, denetim. :
Dervilerin
varlna

Murakka'a
Musa-y Kazm

giydikleri yamal hrka. Alak gnlllk, dnya nem vermemenin simgesidir.

: Musa Kazn (745-799) mam Cafer'i Sadk'n olu, On iki imamlarn yedincisi. Dnya ilerinden el ekip kendini ibadete vermesi, dnya ileriyle fazla ilgilenmemeyi tlemi, kendisi de yle yapmtr.

Musahih, Musahhih

: Dzeltici, dzen veren, kurtarc ..

Musahip

tresinde; iki evli erkek karsyla birlikte, tarikata girmek istediklerinde bir rehber onlar dedeye gtrr. Bunlar birbirlerine musahip olurlar. Bu drt "Can" birbirinin eteini 1ll tar, bir kalp ol.:irlar. Musahipler iyi ve kt gnde birbirlerine destek olurlar, birbirini kollayp gzetirler, Yol kardeidirler.

Alevi-Bektai

Mushaf- Kbra

: Byk kitap, Kur'an ... nsan vcudu.

hrs, nefis, benlik gibi tutkulardan syrlmak, yaarken kutsal niteliklere kavumak ... Alevi-Bektailerce kutsal nitelik saylr.

Mute Kable ente Mut : "lmeden nce lmek.." Mal, can davasndan gemek, ermek,

Mnezzeh

Uzaklatrlm ...

(Mekandan mnezzeh olmak

(Tanr sfatla

rndan) Belli bir yeri olmamak) nanca gre, Tanr mekandan

mnezzeh deildir. O'nun mekan insandr. Mrvet : mdat, aman. : Aman dileyene el
kaldrmak,

Mrvet Basmak
Mkaefe

silah ekmek.

: (Tasavvufta) Kulun mdahale ve gayreti olmadan, ilahi snrlar rten perdelerin almas. (Bunu, mahede takip eder.) : Tecelli eden, Kudretini, gzelliini ap saan.

Mtecelli

DEYMLER-TERMLER

723

-NNa't

: vg. Bir kimseyi vmek amacyla sylenen szler, yazlan i irler, dzyazlar na'at adm alr. Na'atlar genellikle Peygember iin sylenen vgyken Mevlevilikte bu gelenek bozulmu, Mevlana'ya "na't- Mevlana" diye anlan vg yazlmtr. : Bilgisiz, cahiL(Kevm-i na-dan : Cahil topluluk). Kaba, saba. : Tekkede eyhin yardmcs, onun buyruu zerine yerine geen, onun adna igren kimse. Bu greve gelen Dede olduu gibi dervi de olabilir. Aamas yk.-<>ektir.

Nadan

Nakib

Namus-

Ekber

: Namus, bir kimsenin srlarm bilen kii demektir. Bu anlamda namus, insann yanndan hi ayrlmayan melekler iin kullan hr. Fakat en byk namus anlamndaki Namus- ekber sz ise melek Cebrail (a. s.) hakknda kullarlr. :
Pimemi,

Naputhe

yeterince olgunlamam, bilgisiz kimseye denir.

Nasut
Naat AH Suresi

: nsanlarn bulunduklar evren, Tanrsal evrenden sonra dfdnc varlk alan. Lahut, Ceberut, Melekut, Nasut. : Ali'nin vgs. Bektai inancnda iki Kur'an vardr: 1-Kur'an- Samit (Susan Kur'an), 2-Kur'a- Natk (Konuan Kur'an, yani insan) Yazl Kur'an'da Nat Ali suresi yoktur. Kur'an- Natk (Kur'an deil, KURAN; yani her eyin kurucusu insana atfen) inancnda byle bir sure vardr. Aslnda bu Ali'yi yardma a ran Arapa bir duadr. : Genellikle Mevlevilikte tin (ruh) anlamnda sylenir. Tin, Tanrsal evrenden ayrld iin ona kavuma zlemiyle yanar, inler. Ney denen algdan kan duygulu ses de bu zlemi dilegetirir. Ney (kamlk) da Tanrsal evrenin, tinler evreninin simgesidir.
:
Tann'nn

Nay I Ney

Naz

bir kimseyi sevmesi ona tinsel bakmdan yaknlk gs termesi. Byle sevilmi bir kimsenin yaptklar su saylmaz, bakas yaparsa saylr. Naz, zellikle tarikatlarda Tann'ya yaklamann ileri aamalarndan biri saylr.

Nazar

: Bakmak. Grmek. Nazarn stnde ve altnda birer derece vardr. Altndakine haber, stndekine yakin denir. (bk. Haber ve yakin) Buna gre nazar, habere nisbetle stn yakine nisbetle basittir. Bak, bakma, eyhin, mridin kendini tasavvufa, tarikata veren bir kimseye derin bak olgunlatrc, kuruntular, kukular giderici bir etkinlikte saylr. Byle bak etkili uurlu saylan kimselere "Nazar ehli" denir.

724

ALEV VE BEKTA/ /iRLERi ANTOLOJiSi

Ners

(binek)

: Nefsin (bedenin) binek atdr.ona yumuakhkla muamelede bulun mealinde bir hadis rivayet edilmitir. : Adak Tekkeye sunulan para, koyun, teberi karl sylenir. Adan belli koullar vardr. Tarikatta Tanr'ya adanan nesneye de "nezir" denir.
anlamndadr.

Nezir

Niyaz

: Bektailiin drt inancndandr (badet, niyaz, adak, vuslat) Tanr'ya, peygambere, Ali'ye, din ulularna, tarikat byklerine ... yaplan yakarmadr. Bektailikte snni anlamda namaz yoktur; niyaz namaz yerini tutar ki ok kutsal bir ibadet saylr. : Trbelerde yatrlara yakarmak. dilekte bulunmak iin, dardan baklan kk pencere. :
Ik, aydnlk. Tanr'nn z, Tanr'nn grnr duruma gelmesi. Gizlilik evrenin bir k (nur) olan Tanr gerekte klarn dr (nuru'l-envar/ nurlarn nuru) Grn alanna knca btn varlk trleri olumu olur.

Niyaz Penceresi Nur

Nu

: me, dem ekme.

-0Ocak : Tarikat bandaki dedenin soy kt ya da tarikat kollarndan her birinin addr. Anadolu'da yaklak 78 ocak olduu sylenmektedir~

Ocak-Zade On iki mam

: Tarikat yneticileri... Softa dedeler, Alevilik kurallarna sk kya bal olanlar. Ehl-i beyt soyundan olduu bilinenler.

: Hz. Muhammed'in kz Fatma ile halife Ali'nin soyundan gelen on iki kutsal kii 1- Ali (598-661) : lk imam. Hz. Muhammed'in damad, amcas olu, musahibi, ilk mslman, Allahn Aslan, veliler ah, ehid edildi. 2- Hasan (624-670): kinci imam. Hz. Ali'nin byk olu. Mcteba, zehirlendi. 3Hseyin (625-680) : nc imam. Hz. Ali'nin ikinci olu, ehidler serveri, Kerbela ah, ehid edildi. 4- Zeynelabidin (659-719) : Drdnc imam. Hz. Ali'nin torunu, Hseyin'in olu. ehid edildi. 5- Muhammed Bakr (677-733): Beinci imam. Zeynelabidin'in olu. Zehirlendi. 6- Caferi Sadk (699 765) : Altnc imam. Yolun mtehidi. Muhammed Bakr'n olu. ehid edildi. 7- Musa Kazm (645-799): Yedinci imam. Caferi Sadk'n olu. Zehirlendi. 8- Ali Rza (765-818) : Sekizinci imam. Musa Kazm'n olu. Zehirlendi. 9 Muhammed Taki (811-835) : Dokuzuncu imam. Ali Rza'nn

DEYMLERTER}MLER

725

Zehirlendi. 10- Ali Naki (829-868) : Onuncu imam. Muhammed '.J'aki'nin olu. Zehirlendi. 11- Hasan Askeri (846874) : Onbirinci imam. Ali Naki'nin olu. ehid edildi. 12Muhammed Mehdi (870-878) : Onikinci imam. Hasan Askeri'nin olu. Tanr emri ile maraya ekildi, kimilerine gre 40 yl emirlerini bu maaradan grevliler araclyla insanla, mslmanlara duyurdu. Maara da sir oldu. Kyametten nce
dneceine inanlr.

olu.

On Sekiz Bin Alem Otuz Nian

: Tasavvufa gre evren on sekiz blmden

yksek say bin olduundan

oluur.

Arapada en

bu .!>iimde geniletilerek anlatlr.

: Otuz harf, eski alfabe, insanda varsaylan gstergeler.

-lek mer Naks : lecek gibi olan, lilmJ, lm salgn. : Peygamberin sahabelerinden Seyyid Vakkas'n olu. Babas Muhammed'in yakn dostu olmasna kar kendi Kerbela'da Hseyin'e kl ekmitir. Bundan dolay "Hr'n olu Har" olarak anlr ve lanetlenir. Dneldiin simgesidir.

-PPi, i, Za, Ki
Pamak

: Drt byk kutsal kitabn simgeleridir . Pa: ncil, a: Tevrat, za: Zebur, Ka: Kuran. : :
Ayakkab anlamndadr.

Btn tarikatlarda sylenir.

Allah'

Pervane Pervaz Peyik Peymane

In etrafnda akn

dnen bir tr kelebek. (Tasv.) sembol olarak kabul edilir.

arayan

: Kanat. : Yama, berci.

kuma paras.

Cem

toplantsna aran

grevli-ha-

: Buna ayak mhrlemek de denir (Mevlevilikte) Sa ayan ba parman sol ayan baparma zerine koyarak, elleri gs zerinde kavuturup ba saa eik biimde durmak. Buyrua boyun eme, isteneni yapacak durumda bulunma, sayg gsterme gibi deiik anlamlara gelir. : Gerekte kadeh, sagar, tasavvufta ise gnl anlamndadr. : Tarikat kurucusu (mam Cafer ve Hac Bekta) pirdirler. Cafer, Alevilik'in, Hac Bekta, Bektailik'in piridir. Tarikatta en yksek aamada bulunan kimse. tasavvufun btn kollarnda, stn aamaya varm kiiye denir.

Peymane Pir

726

ALEV} VE BEKTAi iiRLER ANTOLOJiS

---

Piri Baba

: Ahmet Yesevi'nin, Anadolu'ya gnderdii sanlan dervilerden biri. Ahmet Yesevi'nin Osmanck (orum) ilesine gnderdii misyoneri Koyun Baba ile ilgili sylenceleri vardr. Merzifon (Amasya)'da yaamtr. Orada trbesi vardr. : Tinsel bir orun simgesidir. Post'ta oturma yetkisi Dede ile eyh'indir. Tekkelerde belli orunlar simgeleyen postlar vardr. Bektailikte on iki post vardr.
1- Horasan (Baba) Postu: Seyyid Muhammed Hac Bekta Veli Hazretlerine aittir. {iorasandan alp getirdii iin bu isimle anlr. 2- A Postu : Hac Bekta Veli'nin amcas Haydar Ata'nn torunu, Hasan Gazi'nin olu olan Seyyid Ali (Kzl Deli) Sultan'a aittir. Bir baka gre gre Seyyid Ali Sultan, Timurta Kzl Deli, Hac Bekta Veli'nin Kadnck anadan olan oludur. 3 Ekmeki Postu: Hac Bekta Veli'nin torununun olu, kinci Pir Balm Sultan'a aittir. 4- Nakib (Hizmetli) Postu : Abdal Musa Sultan'n halifesi Kaygusuz Abdal Sultan'a aittir. 5- Atac (Cmertlik) Postu : Hac Bekta Veli'nin Halifelerinden Kanber Ali Sultan' aittir. 6- Meydanc Postu : Hac Bekta Veli'nin Halifelerinden Sar smail Sultan'a aittir. 7- Trbedar Postu : Hac Bekta Veli'nin Halifelerinden Karadonlu Canbaba Sultan'a aittir. 8- Kilerci Postu : Hac Bekta Veli'nin Halifelerinden Hacim Sultan'a aittir. 9Kahveci Postu : azeliye tarikat kurucusu eyh Hasan Ali azeli (1197-1258) ye aittir. 10- Kurbanc Postu: Hazreti Halil brahim Peygambere aittir. 11- Ayak Postu : Hac Bekta Veli'nin amcas Haydar Ata'nn torunu, Hasan Ata'nn olu Seyyid Ali Sultan'n aabeyisi Abdal Musa Sultan'a aittir. 12- Mihmandar (Misafir) Postu : Hzr Aleyhisselama aittir. Hazreti Pir ile grtkle -rinde, zerinde oturduu posttur.

Post

Post-Niin

: Posta oturan en yksek yetkiliye denir.

-RRab

: Yol anlamndadr, zellikle tarikat karl sylenir.

Rahmeten Lil Alemin: Alemlere rahmet olarak, demektir. Peygamber efendimiz iin kullanlan bu ifade Kur'an- Kerim'deki bir ayette gemektedir. Bu ayette: "Biz seni alemlere rahmet olarak gnderdik" huyu rlmaktadr. (Enbiya suresi, 107). Bundan da anlyoruz ki, Peygamber efendimiz, btn insanlara bir kurtarc ve A11ah'a giden yolu gsteren bir rehber olarak gnderilmitir.

DEYiMLER-TERiMLER

127

Ref-i Taayyn

olgunluk bakmndan ykseliin son aamas, grnr varhk alannda grnmez duruma gelme. Tanr salt ndr, bu nn kendi deil ancak yansmas grnr. Buna "Grnende grnmeyen" olma anla!Ilnda "ref-i taayyn" denir.
paslanmasndan

Grn alannda

Reyn Rey
Resim Hrkas

: Kirlenmek-Bozulmak. Ka1bin Kur'an ayeti vardr. : Kirlenmek. Bozulmak. (Kalbin Kur'an ayeti iin bk. Mutaffifin

bahseden bir bahseden bir

paslanmasndan

: Trenlerde giyilen zel hrka, zellik1e Mevlevilikte geerlidir. : Tinsel olgunluk, derin anlay; derin sezgi. Tanrsal gerekler karsnda duyulan derin duygu. Gvdeye dirilik, devinim yet; nei kazandran tanrsal tz. Ruh lmszdr. Tanrsal evrenden gelmi geici bir sre iin gvdeye girmitir. Gvde "ruh" iin bir "kafes" niteliindedir, ruh oradan kmak, geldii tanr sal kaynaa kavumak zlemiyle kvranr. Bu nedenle lm ruhun zgrle kavumas, geldii yce kaynaa dndr.

Ruh

-SSafa-Nazar
: Tarikatta mridin dervie, derviin btn nesnelere birlik gzyle bak. yimser, sevgi dolu, ayrmsz bak. : Farsa iki iilen kap, kadeh anlamna gelirse de tasavvufta gnl karldr. Bunun zdei olan kadeh, peymane_ gibi iki kaplan da gnl anlamnda sylenir. : Cmertlik. :
arap,

Sagar

Sahavet Sahba
Salik

Tasavvufta tanrsal sevgiyi. uyandran etken.

: Yolcu. Tasavvufta, tarikata giren kimse. : Uykusu hafif, uyank. :

Dn,

Sak Sak Durmak

Sanut
Sanem

dikkat et,

uyank ol, sakn

ha.. anlamnda deyim.

: Suskun, dilsiz, sessiz.

!

Put demektir. Tasavvufta Tanrsal gzellii varlnda yanstan gzele denir. Tanr, byle gzel biiminde grn alanna kar.

Sar'nn kz

: Hac Bekta zerine sylenmi bir sylencedir. Bir gn Sulucakarahyk'te srlar gtme sras Hac Bekta;a gelir.

728

ALEVi VE BEKTA/ JIRLERi ANTOLOJ}Si

Srlar gderken Sar nkar adnda birinin kzn kurt yer.

kznn Hac Bekta tarafndan alnd iddiasndadr. gidilir. Hac Bekta susuzluuna tank olarak talar konuturur. Bunun zerine Sar nkar tarafm tutan kad byk bir hrsa kaphr, kudurur. Hz. Pir talar yrtr ve konuturur.
Kadya

Sar,

Sebak Sebb'I Mesan

: Ders, t. : Fatiha suresi .. Yedi ayetten olutuu, iki rekatta tekrar edildii iin bu sureye "seb'l-mesani (tekrarl yedi) ad verilir. nsan yznde yedi hcre (delik) vardr. Tasavvufa gre insan yznde Seb'l-mesani yazl bulunmaktadr. Bu nedenle insan yz kutsaldr. Alevi-Bektailer insan yzne ilikin kfr etmezler. nsan yz Kur'an'n (Fatiha suresi de yle addedilir) zetidir. : Temiz Selman. Selman- Farisi. Krklar Meclisinin sakisi. Hz. Muhammed'in ev halkndandr.. Tm Bektailerin kabul ettii soyktnde (silsile-name) ad geer. Ali soyundan geldiine inanlr. Hac Bekta da ayn soya balanr. : Sermayeli, paral, zengin... : Sulan rten, Tanr.. : Grmekt, bakmak. : Ruhi tekaml tamamlamak iin gereken merhalelerden gemek. Seyrin drt mertebesi vardr:

Selman-

Pak

Sermiyeli Settar, seddar Seyir Seyrslk

1. Seyr fllah
2. Terakki ila yanil-Cem 3. Seyr billah
Sdk Sfat

Ballk,

sadakat,

ak..

: Nitelik, tzn zel belirtileri. Tasavvufta, gerek tz (cevher) olan Tanrnn zel nitelikleri (zat'n nitelikleri), Sfat'n zde lii, ayrl sorunu islam felsefesinde de, tasavvufta da uzun uzun tartlan bir konudur. Kimine gre tzle ilinek (felsefede sfat karl) zdetir, kimine gre tzle ilinek birbirinden ayndr.

Sr

: Gizem, Ancak iekapanla, derin dnceye dalmakla reni len gizlilik. Bir nesnenin bilinmeyen z, iyz. Tann'nn gizledii.

Srlamak

: Tarikatta leni gmmek, gmme, defin treni.

DEYMLER-TERMLER

729

Srlanmak

: Gmlmek. : Mevlevilikte giyilen zel simgeler. :

Sonsuzluun

Sikke Sidret'l-Mnteha

balk. Mevlana'nn

izini srmeyi

ucundaki kiraz aac ... Tasavvufta; evrenin snr ta kabul edilen bu aatan teye geilmez. tesinde Tanr vardr. Bu, renmenin ve bilimin ulaabilecei en son noktadr.

Sira Sin-

: Kandil, Lamba,

Ik.

(Tasv .) Allah'n bir eyin olmasn rnurad ettii an o isteine uygun olarak, varlklarda vcuda getirdii deiiklikler, hareketler vs. Sufiler bu manay Kur'an'm baz ayetleriyle dile getirirler. (bk. Kr. Yasin). :
Smat szcnden bozmadr,
anlamnda

Somat Soyunmak Subhan Sudur

Mevlevilikte yemek yenen sofra

sylenir.

: Tarikata girerek dervi olmak anlamndadr. zellikle Mevlevilikte yaygndr. : :

Tanr,

Allah, Yaradan.

iten da k. Yeni-Platonculuk'tan islam dtasavvufa geen bir kurama gre, yaratl bir nur (k) olan Tanr'nn znden da ktr, aktr. Bu k (sudur) birbirine izleyen aamalarla gereklemitir. Her aa mada belli bir varlk alam olumutur. Yaratl yoktan var olma deil, Tanr'dan fkrma, da kmadr.
ncesine,

Ak, fkrma,

Sultan Bayazt (il) Sultan Veyis

: Osmanl Hkmdarlarndan. stanbul'un nl camilerinden biri. : Veysel Karani. Ali'yi grmeden ak olmu, Sffm savana gelerek Ali'ye ikrar vermi ve bu savata lm Yemen'li dervi.
--

ah- ama ar ak

Merdan

: : : : :

Yiitlerin ah, yiitler yiidi,

(em'a)

Hz. Ali'nin sfatlarndan.

Mum,

k,

nur...

ehir,

insan vcudu. deli

akn, arm,
Ayrc, yardm

efaatkar er

eden; Hz. Muhammed ... Hz. Ali..

: Kt, yaramaz.

730

ALEVi VE BEKTA/ itRLERI ANTOWJ}Si

eriat (Kaps)

drt kap temel ilkesinin birincisi. (eriat, Tarikat, Marifet, Hakikat) islam inanlarnn Bektailik aisndan re tilmesi. Bu aamada olana Bel-olu denir. Bu kapnn snni mezhep ve tarikatlarmdaki eriatla hibir ilgisi olmad gibi ii mezhebindeki eriatada ok ynleriyle benzemez. Yani Alevi Bektailer yep-yeni bir yorumla eriat adeta yeniden yourup yapmlardr. eriat kaynaklarn yorumlamalar deiik. Onlara gre, Hz. Muhammet snnilerin yorumlad gibi Tanr buyruklann Cebrail araclyla Tanndan alarak insanalara aktaran bir ara olmayp i gdsel zekasnn, sezgisel aklnn rnlerini insanlara ileten kutsal bir varlktr. Cebrail ise, Hz. Muhammed'in tanrsal zle buluan i gdsel zekasnn (sezgisinin), aklnn bir simgesidir. Cebrail bir simgedir. Grnmeyen alemde Tanr egemenliinin grnen aleme bir yansmas olarak algalanan eriat, zahirde, grnr dnyada i ler. eriat Tanr'nm bilgi ve denetimi dnda yrr. Dnya insann egemen olduu bir alandr. Zahirde olup biteni Tanr ancak insan kendisiyle, zyle btnletii zaman renebilir. nsan yaanlan dnyada, Tanr'nn kendisine gereksinim duyduu kutsal bir varlk olup akl ve eylemleriyle grneni (zahri) ynetmekle ykml ve devlidir. eriatla geree ulamak Tanrya kavumak olanakszdr. Bunun iin Alevi Bektai i aleminde sezgileriyle hakikat bulmaya alr. Yani ten gzn kapatr, can gzn aar. Bylece eriat kurallarm dna kar, z yakalama abasna girer. Bu bir tr yabanc lama saylmaldr. Bu aama eriat "doJum, saylr, dahas" ikinci doumdur. eriat insann kendi kendisini eitmesidir. Buyruk, eriat kapsnda insan okur-yazar olmaldr der. eriatn sahibi: Hz. Muhammed (S.A.V).dir. kayna: Bata Kuran, sonra hadis, icma-i mmet ve kyas- fukaha'dr. Bunlardan ilk ikisi deimez ve deitirilemez niteliktedir. Son iki kaynak, Kuran ve Hadislerdeki belirsizlikleri gidermek, boluklar doldurmak iin vardr. Bunun tesinde bir anlamlan yoktur. Ama yaamn karsnda ak vermemek, her soruyu yantlayabilmek ve bunda da doyurucu olmakt. eriat yalnzca kesin yasaklar ve kesin buyruklar koymaz. Ayn zamanda yapmaya yada yaplanmaya ilikin hkmlerde koyar. eriat :

Bektailiin

1- Farz veya vacipler (dl-ceza)

2- Haram (yasaklar)
3- Snnet, mstehab, menduh (ilenmesi tlenen
iler)

DEYiMLER-TERiMLER

731

4- Mekruh (Ho grlmeyen., kt saylmayan ancak cezay gerektirmeyen hkmler)

5- Mubah (serbest iler)

denilen balklar altnda toplanr. Kuran'n isel in ta kendisidir. Aslnda tek kaynak Kur'an'dr.
Alevi-Bektailere
syan,

anlam,

gere-

gre Kuran, Hz. Muhammed'in gnlne yangnlnde tecelli eden bilgilerin sezgi ile yorumlarla ak lanmasdr. Bir baka syleyile, Kur'an Cebrail'in getirdii bir vahiy deil, peygamberin kendi szleridir. Peygamber konuan (natk) durumdadr. Kur'ann i anlam ise sessiz (samt) imamn (Hz. Ali'nin) ve dier imamlarn talimiyle ortaya kar, on lann aklamalaryla ancak anlalabilir. Ta batan beri muhalefet kimlii ile tarih sahnesine kan Alevilik-bektailik yeni bir sentez, dinin yeni bir yorumudur. Yol Yorumu yaparken daar cndaki deerler ile yeni geldii lkelerden edindii ilk a deerlerini kulland. Aslnda Alevilik/Bektailik, Ordodoks snni islama kar bir bakaldrdr, direnmedir. Bu bakaldr direnme yzyllardan beri srp gidiyor, duracada yok. Kimlik yenileyerek bu direnmeyi srdren Alevi/Bektai akm kendi iinde de elikilerini, atmalarn daha da younla trarak derinden derine srdryor. Tez-antilez-sentez lemesini eytiimini de diritutmay ihmal etmiyor, slamn bir halk dini olmasna yardm edip, katklar da bulunuyor. Yeni yorumlarda dini ulusal bir temele oturtma szecini hzlandryor, yeni yap lanmalara gebe. Halkn tanrs peinde kouyor. Kendini kendi z kaynanda aryor. Safeviye tarikat ran topraklarnda dev let biimi alnca, gvercin donunda Analodu'ya ayak basan Hac Bekta Veli ile simgeleerek toplumsal bilinci, Anadolu halk slfimhn ran'da iktidara tad, Anadoluda hep muhale fette kald. Bu durumda, Anadolu'da erevesini koruyor. Kar cephe kendini Ortodoks snniliin kat sistemi iine hapsetmi, bundan kurtulamyor, iktidarda olsa bile bu tutsakl sryor. Baka birkltr ortamnda yayor, kendi zne, diline bir trl
kavuamyor.
Tanr evrende dnmeyi insanlara b gre de bilgiyi insana Tanr vermedi, zddna Tanr'ya bilgiyi insan verdi. nsan, insan- kfimil durumuna eriince, bilgisini Tanr'ya tayarak Tanr'nn kendi kendisini kefetmesine yardm etti. Bunun doal sunucu ise Tanr vahyinin olmad sav. Her kamil insan yaad dnemin gerAlevi-Bektailere

gre,

rakmtr.

Bu

anlaya

732

ALEV/ VE BEKTA/ ilRLERi ANTOLOJSi

ek Kuran'dr. nk o Hakk'n suretidir. Her kamil insan bamsz olarak dnebilen bir varlktr. Bu nedenle, Alevi Bektailik'te tefsir (yorum) nemli saylmaz, nemli olan tevil-. dir. Tefsir (yorum), Tanr buyruklarnn biimine bal kalna rak aklanmas, ayet cmlelerinin szel ynnn aklamas olgusudur.Bunun ise; i ynle, zle bir ilgisi yoktur. Tefsir, kiiye eriat kapsnn tesinde birey kazandrmaz, vermez. Tevil ise, Tanr buyruklarnn manevi ynn anlamaya ynelik bir yorumlama biimidir, bir baka anlatmla ayetleri d grn lerinden kurtararak gerek anlamna evirmedir, yani zahiri batna dntrmek iidir.

Tefsirde, ise, insan

eriat, insan-

kamil

aamalarnn

en alt

basaman

oluturur. nsan bu basama geemez, hep orada kalr. Tevilde

tarikat, marifet ve hakikat ykselebilir. Kuran'n batn (isel) yorumunu yalnz imam yapabilir, imam bu konuda tek rehberdir. Aslnda imam konuan Kurandr. mam, peygamber soyundandr, ona bu yce grev Tanr tarafndan verilmitir.
basamaklarna

eriat basaman aarak

yol, yntem erkannamelerde aklanr. Bunlarn en eskisi Cafer-s Sadk tarafndan yazld kabul edilen Buyruk'tur. Menakb l-esrar bahet l-ahrar (XVI.yy) adl Bisati tarafndan yazlan ve Erdebilli Safiyettin shak'a olu Sadrettin'.in ynelttii soru ve yantlar ieren yapta (XVll.yy.) da Kk Buyruk denilir. Bektailerde makalat'n yansra Balm Sultan'a ait Erkannamede uyulmas gereken ku" rallar gsterilmitir.
erik imir

Alevi-Bektailerde

: Ortak. Dinde Tanr'ya ortak komak en byk gnah saylr. : Kerbela'da imam Hseyin'in ban kesen, bundan tr Bektai-Alevilerce lanetlenen kii; acmasz dman, katil... :
D grn.
dr.)

Suret

(Tasv.) Gvene layk olmayan grn. Aldatc, fani, geici. (lmszl, vefay ifade eden manann zdd Seyretmek. (Tasv.) Hakk' yine Hak'la grmek diye tanmlanr. ki mertebesi vardr: 1. Zati, Kesrette grmek

hud

Mahede.

2. Kesreti zat'ta grmek. Bunlarn birincisine mcmeli mufassalda mahede, ikincisine de mufassal mcmelde mahade denir.

DEYiMLER-TERiMLER

733

-TTaayyn
: Grn alanna kma, grnr duruma gelme. Tanr'nn g rnmez durumdayken grn alanna kyla btn varlk ev reninin olumas, nesnellik kazanmas. z gerei, grnmeyen Tanr, kendinde grnme eilimi duyunca nesnelleen varlk farda "grnen" oldu. Bu olay, tasvvufa gre, evrenin yaratl
dr.

Taayynat

: inde yaadmz duyu evreni ile bu evrenin ierdii btn varlk trleri, nesnel varlk ah. : :
Tarikatlarn
Saknmak,

Tac
Takyye

kiminde,

eyhin

ya da derviin

giydii

zel

balk.

gizlemek demektir. Alevilikte, zellikle Snnilerin saldrlarndan korunmak iin dnce lerini aklamamak, inaricn ortaya dkmemek.
Bektailikte,

Takva
Talib

: Toplumdan uzaklaarak iekapanma yoluyla kendini bir dn ceye, inanca verme. : stekli, bir tarikata girme eilimi gsterip, yetkiliye bavuran kimse. Tasavvufta, kuruma katlmak iin, bir aracyla eyhe
bavuran kii.

Tarikat

eriat dairesindeki insanlarn, Allah"a varmak iin, mizalarna uygun olarak seip izledikleri yol, usl. Bir eyhin, kendi girlerine gre, islam dinini yorumlayarak oluturduu zel duygu ve belli bir inan evresinde toplanlann tuttuklar yol. islam lkelerinde Muhammed'in lmnden sonra, halifelik sorunu nedeniyle doan tarikat anlay bir yandan dine, bir yandan da siyasal bir kaynaa dayanr. Kaynan din<le bulan yanyla tarikat eriat kurallarna yeni bir yorum getirmekten, tapnma biimlerine, din grevlerine zel bir dzen vermekten teye gemez. Bu nitelii tayan tarikatlar "snni" inanlara baldr. Byle olmakla, gene de, eriat btn tarikatlar yasaklam, Kur'an ve Hadisler dnda, zel bir yorumun bile dine aykrln ileri srmtr. Siyasal nitelik tayan tarikatlar ise kaynan Halife Ali'nin kiiliinde bulan "Alevi" kurululardr. Onlarn dayand siyasal g ran'dr. Anadolu'da "snni'', "alevi"olmak zere iki trl tarikat vardr, olduka da yaygn~ dr. Bu "alevi" tarikatlarn en yaygnlar Bektailik, Hurufilik, Ahilik vb., "snni" tarikatlarn en yaygnlar da Halvetilik, Nakibendilik, Rifailik, Kadirilik vb.

734

ALEVi VE BEKTA iiRLERi ANTOLOJiSi

Tarikat (kaps)

: Drt kap temel ilkesinin ikincisidir. Bektailie girmenin yollan, treleri, ilke ve kurallar retilir. Bu aamadaki kiiye yol-olu denir. : Yerle, uzamla balantil olmamak, bir sre iinde birka yerde birden grnmek. Tasavvufta ermilerin balca zellii saylr. :
Bektailikte Ali'yi sevmeyenleri sevmemek, onlardan beri durmak, uzak kalmak. (Bera= yzevirme) szcnden gelen teberra Bektailiin temel kavramlarndan biridir. Bunun kart Tevella'dr.

Tayy-i Mekan Teberra

Tecelli

: Grnme, parlama, ma. Tanrsal niteliklerin nesnel varlk larda grn alanna kmas, Tanr'nn nesnelerde grnmesi. Bunu ancak olgun kii (insan- kamil) anlayabilir, grebilir. Tasavvuf anlayna gre Tanrsal gerekler nesneler evreninde grnr, varolu Tanr'nn grnr duruma gelmesidir, btn nesnelerde grnen Tanr'dr. Bu tanrsal grnn bilincine varmaya tecelli ne'esi denir. : Gzlemleme. Kendini tasavvufa vermi bir kimsenin derin dnceye dalarak, gnlnde tanrsal grntleri gzlemlemesi, gereklik evrenini kendi iinde gzlemlemesi. Bu durum yksek bir olgunluk aamasna ulamakla olur. : Kendini, kendinden baka bir varln istencine brakma. Tarikatta eyhe, yol gstericiye kendini verme, onun buyruu altna girerek istenine uymab Bu Tanr'ya kar da olabilir. Ona "Hakk'a tesim olmak'' denir. Tasavvufta nemli bir kavramdr, bencillik gtmemek, bir konuda sav ileri srmemek, direnmemek, uysallk gstermek gibi anlamlara gelir.
Ta

Temaa

Teslim

Teslim
Tebih

Bektailikte tarikata, bu kuruluun en byk ncsne ballk gsteren bir bala boyuna aslan zel belirti, nian.

: Bir eyi tekine benzetme. (Tasv.) Allah' varlklara benzetmek suretiyle tanmaya almak. 'Zdd: Tefrid ve tehzih). : Ynelme, yzn bir yana, bir varla dndrme. Tasavvufta, yksek olgunluk aamasna ulaan kimsenin Tanr ya da baka bir nesneye ynelmesi. : Kendi yerini birine brakma. Tasavvufta kendi istencinin denetiminden kurtularak Tann'ya balanma, btn ileri Tann'ya b rakma. Benlik duygusundan syrlarak Tanr istencine ba lanma. Olgunlamann ileri aamalarndan biri saylr.

Tevecch

Tevekkl

DEYIMLER-1'ERIMLER

135

Tevella

: Arapa vely

kknden, birine yaknlk duyma, yaklama. Bektailikte Ali'yi sevenleri sevme, ondan yana olanlara yakmllc duyma. Bektailiin temel kavramlarndan biri olup teberra'nm kartdr.

(yaklama)

Tevhid
Tafl Bl

: Tann'mn birlii, Tanr'dan baka varlk tanmamak. Btn varlk trlerinin Tann'da Bir olduuna inanmak. :
Osmanl

Devletinin son dneminde askerlik ana gelmemi ocuklardan oluturulan ve ounluu Dou cephesinde knlan askeri birlikler... Gruh, ie yaramaz kalabalk.

Tur-u Sina Turap

: Sina Da ... Hz. Musa;ya peyg~mberliin verildii ve Musa'nn Tanr ile konutuu nl kutsal da. : Toprak.. Ebu Turap, Ali'nin lakab. (Ali'nin bu sfatndan dolay Bektailer yere tkrmeyi ayp sayarlar, tkrmezler). Hz. Muhammed (S.A.V.) yatarak toprakta oynayan, oyalanan, Hz. Ali'ye Ebu Turab (Topran olu) diye seslenmi; ondan sonra Hz. Ali'nin adlar arasnda anlr olmutur.

-UUfk-

Mbin

Ak

tanrsal

evren. Tasavvufta gnl olgunluuna ulamann, btn gereklikleri aklk iinde grmenin son aamasdr.

Usul

: Arapa yollar, yntemler. Tarikatta uyulmas gereken kurallar anlamnda sylenir. Tarikata girecek bir isteklinin, ilerde uyulmas gereken yntemleri bilmesi bir kuraldr. Bunlarn says da ondur. Onlar "usul-i aere" denir.
Aere

Usul-i

: On kural demektir. Tasavvufta yolunu seen bir isteklinin (tarikata girecek olann) izlemesi gereken bu yollar kurumun temel ilkeleri durumundadr. Tvbe, Zhd, Tevekkl, Kanaat, Uzlet, Zikr, Tevecch, Sabr, Mrakebe, Rza. :
Aklar

Uak

(sevenler) demektir. Tasavvufta ok kez oul olarak Tasavvufun btn kollarnda geen, tanm kolun an layna gre biraz deien bir szcktr.
kullanlr.

Uyandrmak

: Birka anlamda sylenir. 1-Tekkede mumlar yakmak, oca tututurmak, 2-Bir kimseyi dnce bakmndan anlayl duruma getirmek, 3-Bir yanllktan dolay ilgisini ekmek, doru yolu gstermek. : Mumun,
lamas. kmndan

Uyanmak

Bir kimsenin dnce bakendine gelmesi, ilgisini belli bir konu zerinde topAkln uyanmas. Bir konuda bilinlenme.

ocan, lambann yanmas.

736

ALEV VE BEKTA/ ilRLERI ANTOLOJS

~~~~~~~~~~~~~~~~-~~~~~-

- Snnet
Hristiyanlkta

Kutsal saylan bir saydr. Bektailikte: Allah-Muhammed-Ali. : Baba-Oul-kutsal Ruh.

: mam Ca'fer tarafndan ortaya konan ve her Alevinin uymas istenen kurallar: 1-Gnl hrstan arndrmak. 2-Dmanlk duygusunu atmak, 3-alak gnll olmak. : Bektailikte kadeh iki imek. Hristiyanlkta Teslis (Babaoul-Kutsal Ruh). : Allah-Muhammed-Ali ... Bektai inancndaO evreni yneten en stte kii vardr. Buna Kutb denir. Kutbun sanda ve solunda iki kii yer almtr. Bunlardan Muhammed nbvveti, Ali velayeti temsilen bulunur. lerden sonra beler, Yediler, Krklar ve en sonra da yz erenler gelir. Hepsinin de evrenin ynetiminde grevleri vardr.

leme ler

yz Altm Menzil : Gnein kendi yrngesi zerinde dolarken getii yzaltm durak. Eskiden dnyann deil de gnein dndne inanlrd. Gne dnya evresinde yzaltm gn dolar, her gn bir durak saylrd. Tasavvufta bu duraklar, olgunluk a_a malannn simgeleri diye yorumlanrd. lfet mmet : Dostluk. Anlap kaynama. Sevime. : Bir peygamberin tebligatna muhatap olanlarn vcuda getirdikleri birlik. Burada kan, rk. corafi blge hibir tesir icra etmez. Hakim ve birletirici unsur peygamberin tebligatdr. mmet kelimesi ayrca, dier canllarn meydana getirdikleri birlikleri ifade iin bir tr "kme" anlamnda da kullanlmtr. Bk. Kr. En'am,38. : Beraberlik, yadrgamamak. (Tasv.) Heybet'in mukabili: ferahl ve sevincin son haddi ns'n altnda Bast, Bast'n altnda Reca vardr. (bk. Heybet) massignon bu kelimeyi Franszcaya "L" hummanite" olarak evirmitir. : Tasavvufta insan gklerle yerlerin birlemesinden olmutur. Gklere aba-yi ulviye, yerlere de mmehat- sfliye (aadaki analar) denir. Bu analar Toprak, Yel, Od, Su gibi drt edir.

ns

mmehat Sftiye

-VVahdet
: Birlik, insan-Tanr-evren lsnden oluan birlik. Tasavvufta yalnz Tanr vardr nesnel varlk alan onun grndr. Tanr

DEYiMLER-TERiMLER

737

gizlilikten kar, grnr duruma gelirse varlk trleri oluur. Bu bir grntr, gerekte yalnz Bir olah (Tanr) vardr. te buna vahdet (birlik) denir. Bunun kart Kesret (okluk) adn
alr.

Vahid Vahdet-i Vcud

: Tek, Esiz, Allah'm isimlerinden biri: nitelikleriyle emsalsiz. :

Varlk birlii. Vcud (varlk) nesnel varlk alandr, dolaysyla kesret'tir. Onda birlik okluk niteliinde grnr. Bu bir yanl madr, gerekte btn nesneler Tanr'da, Tanr btn nesnelerdedir, orada bir varlk birlii ~vahdet-i vcut) vardr. Vahdet-i vcut yanllarna gre, yalmz'Tanr varolduundan, insan ben Tanr'ym (Ene'l-Hak) dilebilir, nk byle sylemek ''Tanr vardr" anlamna gelir. Tanr;nn varln, birliini sylemek ise islam dinini be koulundan biridir.

Vahid Vakfe

: Bir, Tasavvufta Tanr karldr; nsan-Tanr-Evren lsnn Birlik'ini bildirir. : Durmak, bir yerde beklemek anlamndadr. Tasavvufta fena f'l vcud aamasndan sonra tanrsal varln karsnda bulunma, onu cokuyla gzlemleme. : Bir yerde durak, bekleyen. Tasavvufta btn aratrma, inceleme eylemlerinin tesine geerek tanrsal erekte yokolan, lmszlk aamasnda kalarak geici varlklardan syrlan (vakf szcnn "anlayan'', "bilen" gibi karlklar da vardr. burada Tasavvufta geen zel anlam dnlmtr). Esrar : Gizemlere enni, onlarn iyzn renmi kimseye denir. Bu durumda bulunan bir kimse btn gizli1ikleri bilir, tanrsal gizemlerin anlamn kavramtr. : Durumu, tanrsal grnler karsnda kendinden onun gizemlerini anlayan kimse.
geii

Vakd'

Vakaf

Vakf-

Hal

bilen,

Vakt

: Sre, zamann belli bir kesimi. Tasavvufta srekli bir zarna11 iinde bulunmak. insari , Tanrsal esinle olgunluk aamasna ulanca, belli bir srenin deil btn zamann iinde var demektir, byle bir ycelie ulaan kimseye de ibn-i vakt (vaktin olu) denir, onun yeri btn zaman boyutlardr, snrlanm,
belirlenmi deildir.

Vahy

: Sezsizce, fsldayarak sylemek: Yaratc Kudret'in varlklara sz sylemesini, ilhamn ifade eder. En mkemmel ekli peygamberlere ynelendir. Vahy denince bu son ekil en nce akla gelir. Vahy, Yaratc'nn varlklara ftri grevlerini fsldamas.

738

ALEVi VE BEKT1!~J~_IJR_U--'-''R"'-'A-"-NT<~O.;;;;LO.~'./~IS~I----------------

Telkin etmesi yoludur. Bylece Vahy, sadece nebilere, insanlara deil, btn canllara yneltilmitir. Vav : Arap abecesinde bir harf; bu harf velayeti simgeler. :
Coku,

Vecd
Vfd

kendini Tann'ya vererek derin bir cokuya kaplma. Bu durumda kiiye tanrsal gizemlerin aldna inanlr.

: Szlk anlam yz, yn. Tasavvufta yalnz Tanr varolduun dan (btn nesneler onun deiik trde grnleridir) vech (yz) szc de onun grn, yansmas anlamna gelir. : :
Tanr'nn

Vechullah Vedduha Suresi Velayet

gzel yz... (insann yz).

Kur'an'n yirmi ayetten oluan 93. suresidir. Gnn en iyi saatinin kuluk vakti (duba) olduunu anlatr.

: Velilik, ermilik demektir. Tasavvufta tanrsal gizemlere ermi kimselerin aamasna verilen addr. Kimine gre velayet en yksek aamadr. :
Ermi. Tasavvufta en yksek aamaya (velayet) ulaan kimseyi niteleyen bir szcktr. Byle bir nitelii kazanana veliyullah (Tanr ermii) denir.

Veli

Vezin Vird

: Terazi, l, denge, uyum. : Dua, yakarma, srekli sylenen sz... : Tasavvufta insann sevdii varla, Tann'ya kavu Kimi eyhler lm bir kavuma, tanrsal lkeden ayr den (gvdeye giren) tinin (ruhun) Tanr'ya ulamas diye anlar.
mas.

Visal

Kavuma.

-YYabalak (Yapalak) Yakin

: :
Bayku

deneyimle elde edilen kesin bilgi. . Btn kukulardan arnm, ak-seik bilgi. Dolaysz olarak salanan kesin bilgi. Bu tr bilgi trldr. lme'PYakin, Ayne'l-Yakin, Hakke'l-Yakin. Birincisi bilerek, ikincisi grerek, ncs dorudan doruya Tanr yla salanan kesin bilgidir. Bu bilgiler, gnl bilgisi (irfan) bakmndan olgunluun en yksek aamasna km kimsede bulunur.

amaz

bilgi.

Yaanan

Yakin Nuru

: Olgun kiinin (insan- kimil) gnlne, dorudan Tann'dan ge len k. Bu k tanrsal gerekliin kavranmasn, insann en derin gizemleri bilmesini salar.

DEYiMLER-TERMLER

739

Yatr

: Tarikat ulularnn, ermilerin gmldkleri yeri, kendilerini simgeler. Byle bir yerde sini (mezar) ya.da trbesi olan kimseye yatr demek bir gelenek olmutur.

Yazk

(Yazuk)

: Su demektir. Tarikatta su ilemi ~imseye yazkt (sulu) denir. : Bu harf insan simgeler, "Ya Rabb" sznn banda geer. Ya (ey, stn) insan olarak yorumlanr. : Arapadaki "Hve" zamirini "vav"sz sylemektir. Bana bir seslenme, nlem getirilince, "Allah'a sesleni" anlam kar. Bylece, "Yahu", "Ey Allah'ni" demektir. Tekkelerdeki dervi ler, zkir srasnda, yani Allah' anp adn arrken, bu "Ya"l da brakarak "Allah Hil" diye inlerler. "Yahil ne yapyorsun", "Komu hanm Hil" gibi sylenii de vardr. : Kur'an'da bir sure olup "ey insan" anlamna gelir. Bundan dolay Yasin suresi insan vcudu olarak yorumlanr. :
Dman,

Ya

Yahu

Ya Sin
Yad uru

el, yabanc,

uursuz

kimse ...

Yedi

: Tasavvufta kutsal saylardandr. zeUikle Alevilikte nemlidir. Yedi kat gk (Ay, Gne, Zuhal, Mteri, Utarit, Mirrih, Zhre). Yedi says tasavvufun btn koUarnda, tarikatlarda, ilka uluslarnda, Hristiyanhkta, Musevilikte, Yezidilikte, Smerlerde, Msrllarda (ilkada) kutsaldr. : mam Ca'fer'in ortaya koyduu., her Alevi'nin uymas zorunlu oJan kura1lar; 1- Mrebbiye gitmek, 2- Musahitp olmak, 3- Sr saklamak, 4- Dost ile dost olmak, 5- zn ulu klmak, 6- Beli berk olmak, 7- Hak'la sohbet etmek. : Muhammed. Ali, Hasan, Hseyin, Hatice, Fatma, Selman-

Yedi Farz

Yediler
Yelek

Pak.
:
Kularda

byk ty, telek.

Yen

: Giysi kolu. : Yer stn, (yekten: birden, doatan). El : Hac Bekta zerine sylenen bir sylence. Elinin ayasn yeil olarak gstermitir. Ayn Yeil ben'in Hz. Ali'nin avucunda da olduu sylenmektedir. : nsan- KAmil'iin Trke karldr, tasavvufta kullanlmtr. Ancak son dnemlerde insan- klimil'i aklamak iin ylen mektedir.

Yer
Yeil

Yetkin nsan

740

ALEV/ VE BEKTA/ iRLER/ ANTOWJiSJ

Yetmi

katar ... Gruh-u Naci, Hz. Muhammed'in syledii: "mmetim yetmi ble ayrlacak ve hepsi cehenneme gidecek, ancak bir bl kurtulacak", sz uyarnca kurtulanlar mminlerdir. Bunun iin Bektailer kendilerini yetmi katarndan ya da dier bir adyla gruh-u naciden sayarlar.
Tanr.

Yetmi

Yezdan
Yol (Yolak)

: Tarikat anlamnda sylenir. Tarikata giren kimseye de yol-olu ya da yol-eri denir. : Tarikat kurallarna aykr davranma, su yapmaya yolsuzluk denir.
karldr.

Yolsuz

Yolsuz

Yzyinni Drt Bin-Drtyz Krkdrt: Peygamberlerin eriat sahibi olanlaryla dier bir peygamberin eriata tabi olanlarnn yzyirmi drt bin olduunu, erenlerin ise drt yz krk drt blk. bulunduu hakkn daki hadise iaret edilmektedir.

-ZZabitan
: Yneticiler, tekkede birlik-dzenlik salamakla grevli kimseler. Genellikle Mevlevilikte geen bir szcktr. Mevlevilikte tekkenin temelini Matbah (aevi) oluturur. Aba ad verilen aevi yneticisi tekkenin (dergahn) i-d ilerinden sorumludur. Onun ynetimi altnda bulunan, ayr grevler stlenen.sorumlulara da ded~ denir. Bunlar onsekiz kiidir, hepsine birden zabtan denir. : Kendini tasavvufa veren kimse, tasavvuf yolunu seen. Baka bir anlam da yzeysel bilgisi olan, s, kat dnceli, yalnz eriatn deimez kurallarna balanan, tasavvuftan anlamayan, bilgisiz kii demektir. Tasavvufta geerli olan ilk anlamdr. : Grnen, nesnel varlk alam. Batn'n kartdr. Tasavvufta biri grnen, teki grnmeyen iki alan vardr. Grnen (zahir) alan grnmeyenin yansmasdr. Gerek olan grnmeyen alandr, tanrsal varlk alan bu grnmeyen ortamdadr. Yzeysel bilgisi olan kimse (zahid) bu grne aldanarak tanrsal gereklikten uzaklar. : Zikreden. Tekkelerde an (zikr) trenlerinde yneten grevliler bulunur, bunlara genellikle zakir-ba denir. Mevlevilikte nemli bir grev niteliindedir. : , kalp. Vicdan. nsann i kudretlerinden biri.

Zahid

Zahir

Zakir

zamir

DEYiMLER-TERiMLER

741

ZannuGman
Zat

Kuku. phe eyin

ve tereddt.

: Bir

kendisi, z. Baka eye muhta olmadan varln Allah. Ayn. (bk. Ayn) Kiinin kendi z, benlii. Tasavvufta, islam felsefesinde bir varln z anlamndadr. Bu szck yalnz bana kullanldnda "Tanr" karl da sylenir (Zat-i ilahi). Zatn karl sfattr.
tantan.

Zaviye

Aama bakmndan

daha kk tekkelere verilen ad. Bunlar genellikle kk yerleme yerlerinde (mahalle. bucak vb.) kurulur. ilerinde bamsz.saylrsa da tarikat koullar gereince byk tekkelere baldfr.
dadr.

Zevk

Tanr

sevgisiyle dolmak. bu evginin tadna varmak anlamn Evrende grlen varlklar Tann'nn bir yansmas sayl dndan, onlar gzlemleyerek derin bir beenceye dalmaya da zevk denir. biri. Kur'an okumak. isimlerinden birini srekli anma. Allah' her an yann daym gibi tasavvur etme. zellikle tarikat trenlerinde Tanr'nm adlarn anarak srdrlen tapnmada sylenir. Biri "sesli" teki "sessiz" olmak zere iki trldr. Tek bana olduu gibi toplu olarak da yaphr. Tarikatlarn en yaygn kavramlarndan biridir. Trke karl an'br.
Allah'n Hatrlama. Kur'an'n adlarndan

Zikr

: Anma.

Zuhur

Grn alanna k.

Tasavvuf anlayna gre

liidir.

"varolu" Tanr

Grnmezken grnr olma olay. znden "zuhur" nite-

Zulmet

: Arapa karanlk. Tasavvufta ise alglanmayan. grnmeyen. bilinmeyen evren karl sylenir. Btn varlk trleri, duyulur evrende ortaya kmadan. grnr duruma gelmeden nce, bilinmeyen karanlklar lkesinde (zulumat aleminde) vard. : z, zeti. Tasavvufta insan. tad tanrsal nitelik dolaysyla, evrenin zetidir (zbdesidir). Bundan dolay insana Zbdei alem denir. : Dnyaya deer vermemek. Allah'tan alkoyan eylere deer vermemek. Feragat. Fedakarlk. Kendini bir inanca verme, dnya varlklarndan yz evirerek tasavvuf yoluna girme. Tasavvuf dnda, kendini dine vermek, yalnz tapmla (ibadetle) yetinmeye de zhd denir. Ancak bu zhd yzeysel bilgiyle yetinmeden, zden ok grne. biime balandn dan tasavvufta geerli deildir.

Zbde

Zhd

742

ALEVi VE BEKTA/ IJRLERI ANTOLOJ/Si

Zlfikar

: Muhammed'in Ali'ye armaan ettii ucu atall kl. Ali'nin yiitlik simgesi. Alevi ve Bektailerce kutsal saylan kl; hakknda birok sylenceler vardr. : Necat bulan, kurtulan, selamete kavuan topluluk. Bektailer cehennemden kurtulmu, cennetlik cemaat olarak kendilerini grrler. Bu konuda u hadise dayanrlar: Hz. Muhammed'in mmetimin yetmi iki ksm cehenneme gidecek bir blm (gruh-u naci) benimle cennete girecektir, eklindeki sahih olduu kesinlik kazanmayan bir hadisi. : ki kanadl. ahiri ve batn, yani dnya ve ahrete ait bilgisi geni olan kimse, zahiri ve batn mamur, mesut, bahtiyar olan.

Zmrei Naci

Z-1-celaleyn

SZLK

Ah
Ab-

Hayat

Su Hayat suyu. enlerin lmeyeceine inanlan su. Bu suyu yalnz Hzr Peygamberin itiine inanlr. :Bengi su. Kevser suyu. Cennette kev'ser denilen ve Muhamrned'e ait olduuna inanlan bir havuz. Suyu baldan tatl, kardan souktur. Bu havuzun sakisi Ali'dir. Bu bakmdan, Saki-i Kevser denince Ali anlalr. Peygamberimizin babas Peygamberimiz Hz. Muhammed'in dedesi.
Bo, aslsz,

Ab

Kevser

Abdullah Abdlmuttalib
Abes

sama.

Acuz Adalet-kini
Adavet Adem(A.S.)

irkin,

yal kadn.

Adalet kayna, adalet simgesi.

Dmanlk, dman

olmak. sevmmemek.
buday yedii

Birinci peygamber. Adem.

iin cennetten ko-

vulmutu. nsan, yokluk anlamlarna da gelir.

Bu szck Arapa kkenlidir. slam dinine; Tasavvufta geen Yaratl olay ile ilgili olarak, Musevilik'ten gelmitir. Tevrat'a gre Tanr insan (Adem'i) kendine bakatak yaratmtr, ona tanrsal bir biim, bir nitelik kazandrmtr. Tanr btn evreni, ondan teki canllar yarattktan sonra, ilk insan olarak da Adern'i yaratmtr. Bundan dolay insan, biim ve nitelik ynnden Tanr'ya en yakn olan yaratktr Ve Allah insan kendi suretinde yaratt, onu Allahm suretinde yaratt, onlar erkek ve dii olarak yaratt . Ve Allah onlar mbarek kld. (Tevrat. Tekvin, 1 I 27-28). Tevrat'n iledii bu konu, biraz daha deitirilmi olarak Kur'anda vardr. Adem'den sonra, onun kaburga kemiin den, yaratlan ikinci insan da ei Havva'dr.
Adu Afat
DUmm, ya

Bela, dert, sel, yel, zelzele,

Artaki

imek, yldrm

vs.
almak,

Afitab

btn yaratk, taplacak kadar gzel.

uyank,

Agah

Bilgili, haberli,
renmek.

sahip, bulmak, aramaya

744

ALEvl VE BEKTA/ RLERi ANT_V_LO_'.l_IS'-1-------------------

Amak Amalar Aniya Ayar

Ycelmek, yukar kmak,

ge kmak.

Ahu zar Ahad Ahbun

Abd
Ahkam

hakikat

Ahkam Ahmedi Muhtar Ahseni takvim Ahu nalan Akbad

Krler, bakar krler. Zenginler. Gayrlar, yar olmyan dman, Bakalar, yabanclar Ah, feryat ve alama. Yaplm tamamlanm, yenilenmi, gzel hale getirilmi. Hayvan gbresi Sz verme, intikam, . Gerein buyruklar, gerek yarglar. Hkmler, emirler Hz. Muhammed. En gzel sfat, gzel ahl.k, gzel yaratl. Feryat etmek, ah diye inlemek. Kutuplar. Yiyen Evlat, soy, slale. Muhammed, Ali, Fatma, Hasan ve Hseyin'den oluan topluluk. Muhammed bunlar aba.snn altna toplamtr. Aba halk demektir. Belirtiler
Al
"Ar

Akil

Al
Ali aba

Alamet
Alc

Alel

ar-istiva

zerinde yerlemiti, oturdu" bir ayetten.

Alempenah Alevi Ali aba sevgisi Aliimran Ali'y-yl A'la Alim AUaha'lem

Alemin snaca yer Tanr Bknz. Terimler Szl,

Farzdr,

terki caiz deildir.

sraya

Kur'an'da 3.

getirilen ayet.
stnlne, yceliine

Ycelerin ycesi, en stn olan, son olmayan.

Asl gerei

Bilen ve bildiini reten, ilmi ile amel eden. ancak Allah bilir anlamna gelir. fiiller, eylem.
eriat

A.m
Amel

Genel
Yaplan i, ilem,

ilkelerine uygun dav-

ran. nsann devinmesi, eyleme gemesiyle oluan baml

Amel defteri

olaylar, iler. Her insan iin tutulan dedildii kitap.

yaam

listesi, hata ve

sevaplarn

kay-

SZLK
tarafndan

745

Amrb.Abdud
Anas-

Azhab da denilen Hendek harbinde Hz. Ali rlen azl kafir.

ld-

erbaa

Drt unsur, ate, hava, su, toprak. Drt ana.

Srrn z-gerei, su-hava, toprak, ate. eler. Unsurlar.

Anasr

Anberin Andelib
Ank

Kokulu, anber gibi kokan. Blbl.

Trnak,

pene.

Anlar Anter

Onlar Hayber beylerinden biri. Utanma Arapa, arap kavmine ait olan. Kuranda 7. sure.
Haclarn

Ar
Arabi

Araf. Arafat
Ardebe

arefe gnnde Mekke'de toplandklan tepe.

Grlt kavga Temizle.

Gerei

Ant
Arif
Ar-

gren, bilen, sezen, marifet sahibi.

semavat stva

Evrenin tamam, arz. st ste yaratlm arlar. Ara kesit. Tasavvuf dncesine gre, gn dokuzuncu kat ile daki dzlkteki levh-i mahfuzun bulunduu yer.
Ar

Ar-i
Aru

krs

altn

Arufer

ykseklik,

fer

yeryz zeri.

Arz Arzumend
Ass

Sunma, dnya, toprak, memleket., genilik, en.

stekli

Sahip Gk.yz 12 kii, oniki imamlara rnek.

nleyen ak.

Asuman
Aereesna Ak-zar Ak
Ana

Seven, zlem eken. Vuslat, sevgili,

kavuma,

yar, hasretlik.

Aure

Belirli zamanlarda takriben 12 eit ekin-meyve-baharattan yaplan yiyecek.

Atee tapanlarn

Ategede

ibadet yeri iplik vs sattyan yer.

Adas

Yz ipek, tersi pamuk olan kuma. Gzel koku, Ses, haykr

Dn,

Attar

ine

Avaz Avdet

dnme.

746

ALEV VE BEKTA JiRLERi ANTOWJISi

Avn
Aya Ayan Ayat Aydur
Aynelyakn

Yardm.

Hey!
Ak,

belli.
Kuran'n

Ayetler, Der
Tanr'y

cmleleri.

gerek olarak gzle grerek bilme, sofilere gre bilgi; bilmek, grmek ve olmak aamalarna ayrlr. Bir eyi bilmeye lm-el-Yakyn ;bilgisini gr haline getirmeye ayn-el-yakyn ;bilginin olu haline gelmesine Hak-elYakyn denir.
Bektai ve Alevilerin yaptklar tren. Tarikata yeni girenler ya da bir byk kiinin anlmas iin yaplr. Tren srasnda rak iilmez. Trenden sonra sofra serilir, rak iilir, saz alnr, nefesler okunur, semah dnlr. Arap abecesinde 18. harf, gz, gz pnar, asl, kendisi, tp ks, kaynak. Ayn, bakas.

Ayncem

Ayn
Ayruk,aynk
Ay iret

Azap Azazil
Azgn

Yeme, ime, zevke dalma Ac, znt

eytann asl

ismi.

Zalim,
rade

ihtiras,

doymayan,

insafsz.

Azim
Azniemenzar

Azrail (A.S.)

Glbahesine gitmek. Hameletl ar olarak anlan 4 byk melekten biri.

-BBab eriat
eriat kaps, Kap

snnilikte dinsel

kararlarn verildii

yer.

Bab

Bac
Bad-saba

Hara, zorla alnan para

Doudan

esen serin yel

Bad

Hava , rzgar
arap,

Bade
BaduUah Bagimabeti
Baband

iki

Allah'n kaps
Azgn tapna

Ba

sahibi

Bahai Bahr-i hakayk

Cimri Deniz, umman, su alemi, hakikat denizi.

SZLK

141

Bahri umman Bahr

Byk deniz

Deniz
Denizden, deniz yoluyla Muhammed Bakr (677-733) imam Zeynel Abidin'in ve beinci imamdr, bilgeliiyle n yapmtr. Ebedi, daimi, devaml amur
Bektailiin ikinci piri, Bektailii gerek bir rgt duru muna getirmitir, asl ad Hzr Bal'dr, lm 1516 olu

Bahren
Bakir Baki
Balk

Bahm Sultan
Balkmak
Balkr Balkyp

Parldamak,
imek
Parlayp,

parlamak

ap-aydn

nur saarak,

olarak

Ban
Basar Basir
Batl

(Farsa) Vali-emir Grme, gz, kal gz Grp anlayan

Bo,

beyhude, geersiz, gerek ve doru olmayan.

Batan

Battal Battal Gazi

ile, zle ilgili, gizli, grlmeyen, Feodal dnemdeki gereki dncenin elikiyi yakalama biimlerinden birisi olarak ortaya atlan ok nemli bir kavram ... Batn; dn, grnn kart olarak dile getirilen bir kategoridir. Maddenin olaylarn ve dncenin bir grnen yn, bir de i (batn) yn olduu ileri srlmekte ve gerein batnda belirdii ileri srlmektedir. Kuran'da bu biimde deerlen dirilmekte ve bu yzden hatmiler (/Batnclar) Kuran'n grnr anlamndan ok zel yorumla anlalabilecek ynlerine eilmektedirler. Bu y7.dendir ki Batniler Snni din adamlarnca dinsiz saylm ve katledilmeleri yolunda fetvalar verilmitir. Kaba saha, biimsiz, biiyk Erneviler
Malatya'y merkez yaparak kahraman. Babas Hseyin Gazidir. ii-Batnilerce ok sevilir. iirlerde sk sk anhr.Dergfil vardr. Mezar Seyitgazi iiesindedir. Bizansllarla savaan zamannda

Baygeda
Bayezit

Zengin ve yoksul nl sufi "Hrkamn altnda Allah'tan baka kimse yok" demesiyle nldr. Uzak ol,
uzakla, yaklama

Bayidol
Bayku

Viranelerde yaayan bir ku, uursuzluk

748

ALEV} VE BEKTA/ ilRLERi ANTOLOJiSi

Biz Be Becid Bedfeyyil

Bedb8ht Bedir

Bir ku terimi Arap abecesinin 2. harfi Acele Kt fiil. kt amel Talihsiz Ay yzl, aydnlk Gayetle Devam, evvelki hal zere kalma, baki 13. yzyl'da yaayan ve nr, sufi (Bknz. 1. dit} Evet
Ba, kayt,

Begayet
Beka
Bekta

Veli

Bektai-Alevi

yolunu kuran

Beli
Bend

bilgi. Set, duvar (Su iin)

Bende
Bengi

Kul
Esrarke

Bermurad
Bera-

Murada eren, isteine nail olan

Snav berat,

imtihan

diploma bildirir ferman

Berat Beratif Berdar

Rtbe,

nian verildiini

Geri dn Sulunun sorgulanma ekli Hediye, hatra, anda

Doru

Bergzar
Berr
Beer Beler

szl, hayrsever Gidici, kalc olmayan, lml, insanlk Muhammed, Ali, Fatma, Hasan, Hseyin
Aklamak, Bouna

Beyan

Bildinnek Anadolu'yu ve Rumeli'ni yneten iki yneti-

Beyhude Beylerbeyi

Osmanl'Iarda

ciden biri Beytullah Bezenmek

Bezm
Tanr

evi, Kabe; insan gnl

Sslenmek Elest meclisi

Saysz

ezel

Biadd Bi-hemti Bihicab

Benzersiz Utanmaz, hayasz kii Kendini

yitirmi

Bi-hod

Bi-karar Bi-kes
Bi-riya
Bi-mir

Kararsz

Kimsesiz
Riyasz

Bi-vcud

Bi Bi at (Biat etmek)
Bi kll

Bi tekellf Bivefa Bizeval Biare Bigam Bil-cmle

Bili Binian

sonsuz Varl olmayan Olumsuzluk eki El tutup uymak, birisine tabi olmak. Hepsi Samimi , zensiz Vefasz, hayrsz kii, si.de durmaz, halden bilmez. hayr olymayan kii. lmsz
Saysz,

aresiz kalan, are bulamayan

Gamsz

Hep, biitn Bilme

Niansz,

belirtisiz

Birlik

Tasavvufta, kiinin nsan- kilmil aamasna ulap Tanr ile kendi varln bir grmesi.

Biryan Bist-cir Bist-d Het-d Boza samak Brkmek

Buz

Kebab, kavurma, (Bryan da denilir) Bir gnn 24 saati Kur'anda harf olduunun haberi varsa da mecazidir.
Srlmemi

tarlaya tohum samak, sama sapan. i.

Haykrmak:, barmak

Kin, sevmemek, dmanlk, nefret.

Batrmak

Bunmak Bftn Burag-Burak Bur

Buse

Blbl-i nazm- gazel Bnyat vurmak Brhan Bthan (Bhtan) Bthan etmek Bvelek

zgn, ac, sknt Cennet at Talihin bal olduu inanlan yldz kmeleri pmek iirin blbl Umak
Kant

ftira, kara alma.

Yalan sylemek, iftira etmek Sokucu sinek

750

Al.EVi VE BEKTAi iiRLER ANTOl.OJIS~

-CCa'li Caferi

Sahte Caferi mezhebinden olan kimse. Caferi mezhebi, iiliin en yaygn mezhebidir. Oniki mam' tanyan bu mezhep altnc imam Cafer Sadk'n gr ve dncelerini benimseyenler bu imama ve yola bal olanlar,. Cehennem Bilgisiz, bilmez, anlaysz, budala. lmsz, ebedi; Fazlullah- Hurufi'nin kitab Zor durum, yardm isteme hali, imdat. Meleklerin en byklerinden olup peygambere ruklarn getirir. Zor, g, etin Bilgisizlik
Toplant, toplanlan Tanr adlarndan
Tanr

Cahim Cahil

Cavidin

car
Cebrail Cebr

buy-

Cehalet
Cemm Cemal

yer, bir araya gelmek, ayin

biridir. Tanrnn gzelliini, balayc, esirgeyici, koruyucu, yardm edici niteliklerini anlatr. Hem Celalin, hemse Cemilin nitelikleri evrende birer tanrsal grn (tecelli) biimindedir. Sevin veren ehre, gzel yz, yz, ehre. Allah'm cemali, kudret yliz, sfat fkeli, kzgn, hiddetli

Cemalullah Cdali Cengi cidal Cevlan etmek

Cezbe Cim

Kan akulan sava, kavga, dv

Kendi evresinde dnmek, unutmamak, kutlanmak, hatrda tutmak
dolamak acsna

Ruhun heyecana gelmesi, Tarikat ehlinin kendinden geme hali Arap abecesinin 5. harfi Cilve yeri, Hak cilvesi
Cenab Coup

Cilvegah
Cude kz Esma
Cueylemek

imam Hasan aleyhisselam zehirleyen ei akmak, sevgili ile kucaklamak

Cfer

Cevher, gevher, altn, gm, inci, deerli madenler, talar, hazine, zenginlik, varlk. Trbelerde zel yerdeki kutlu toprak.
Ayrlk

Cda
Cah~dnya

Dnya makam
arap

Cam-sefa

kadehi

Canib

Taraf, yan

Cebel Cehd

Da

Direnmek, alma, abalama Toplanmak

Yaratc Tanr

Cemolmak
Cenab-

Bari

Cenabet Ceng cidal Cerideci Cevr

Crmak

Cnup, pis
Sava Zabt,

tutanak dzenleyen zulm

Hrszlk,

Krmak

Cura Cnun
Cm

Bir yudumluk (iki) Delilik, ldrma

Su
arap

Cam Cazib Cennet-i ala

Cihat

kadehi
doru

Kendine

eken, cezbeden

Tann'mn insanlara mjdeledii sekiz cennetten biri Din iin savama Herkes

Cmle

-amak Gne

gibi

mak Tanr manasndadr

alab ar ar anasr ardab ar iklim ar ke

arday

Moolca

bir terimdir ve
ate,

are, umar, ila, medet, imdat Drt ana ilim, su, Drt iklim Drt ke Ondrt masum Gkler, felek. Halk ark felek der. Dnya Btn zamanlar, devreden zamanlar Drdnc sevgili, Snniler Ebubekir-mer-Osman-Ali derler, hanedan Ehlibeyt inancnda olanlara gre Ali-Fatma Hasan-Hseyin'dir. Drt para Casus
Tahl yn, buday yn
Byk uzunluu

toprak, hava

Drdnc darb, darbe

masuman

arh
am

devran

ariyar

arpan

at

ec
elenkCelk.
era, ra

Kandil, mum,

ra

752

ALEVi VE BEKTAi iiRLER/ ANTOLOJSi

em
eme-i rvet aal r ine

Gz
Rvet emesi

Gsterili

nce yol, tarikat, inan yolu

ilei merdan ile-i zenan ilendi illehane uha

Kucak, gsnde Erler ilesi Kadn ilesi

nlatmak, kulaklar sesle doldurmak Erbain, deneme yeri Tysz, ince yn kuma

-DDader
Karde

Did
Da Dalamak

Dahi eylemek Dahme Dal Dalalet

Dam
Damen
Danman

Dapagitmek Dar Darulaman Dariis-selam Dasitan Dat Davet-i rvet

Deccal
Def-i gam subh Dehr Delik ta

Dem

Adalet, yardm Yara, dert Atele yakmak Karmak, girmek, dahil olmak Mezar Arap abecesinin 8. harfi Yoldan kna, sapma. sapknlk Tuzak, a Yes, etek, e~etek Danimend, bilgili kad yardmcs Tapmak Kap, ev, Ayin-i cemde sularn sorguland, itiraf edildii yer, daraac, idam mahkumlarnn asld ayakl sehpa Snlacak yer, snak inde bulunanlarn selamlatklar yer. selayurdu, cennet Destan Arap abecesinin 15. harfi Rvet yemeye ar Kyametten az nce kaca seylanan yalanc peygamber Sabah gamnn atlma;; Zaman Tesbih Nefes; an, zaman, ki, arap.

SZLK

753

Dem be dem Derban Dere etmek Derg Dergah Derman Dert Derun
Dervi

Andan ana, her an, her zaman, git gide

Kapc, kap

bekisi

Yazmak, toplamak, bir araya getirmek. Anlama, kavrama

Eik;

byk tap; dervilerin bulunduu yap, tekke, kat, eyhlerin manevi huzuru ve bulundurklar yer
ifa, iyileme, Sabrla

kurtulma
ac

kurtulunan znt, tasa

olaylar

, ile

ilgili, gnl

Tasavvuf yoluna girmi kii Su ile kapl yerler El, etek, himmet, yardm eh
Yardmc, yardm

Derya Dest Destgir Destur Devah Devran

Devrmek

eden, himmet eli

zin

Dua eden, niyeaz eden Zaman, devir Toplamak Devir eden

organlar nsan yz, ehre
Tanr'y

Deyyar Didalan

Didar
Didar grmek Dide Dil-figar Dil-nigar
Dil

grmek

Gz
Yaral

yrek

Gnl putu, sevgili Lisan, gnl, kalp Gnl dnya<>

Yiit,

Dil mlk Dilir

Diri

yrekli
komak

Men etmek,

Dirlik
Divan-
Divan-

Geim, refah

bari hmayun

Tanr kat Padiah

meclisi

Diyanet

Dindar Elbise, libas tarikat, marifet, hakikat. Bu drt kapdan eriat, dinin d yzdr, i yz hakikattr. Hakikata eren kiinin eri atla tarikat gelitirmesine marifet denir. Bu drt unsura drt kap denir.
eriat,

Don
Drt Kap

754

ALEV VE BEKTA/ iiRLER ANTOLO_!/Si

Duha

Duban Dun
Duzahndan

Kuran'da 93. sure Kuluk-aydnlk vakti, gelecek olan bulut, 44. Duban suresi 1O. ayet. Ttn. duman
Aalk

DCihan
Deli

Dn
Dnyaperest
Dnean

Drr

DrrEbrar
D

Tuzak, fend, tuzandan Ahiret ve dnya Hepsi Gece Dnya sever, dnyay dnen nci saan inci 2 yavru, 2 evlat, Hasan-Hseyin aleyhisselamlar. Rya,hayalkunnak

-EEba Mslim Ebem Kua Ebniya Ebsem Ebsemolmak

Hak imam Cafer-i

Ebter
Ecdad
Edna Et1ak

Efsane Ehl-i Beyt

Ehl-i harabat Ehl-i rz Ehl-iinan Ehl-i isyan Ehl-i masiva Ehl-i niyaz Ehl-i taat

onu red etmesine ok sevilen bir ordu komutan Bazen gkyznde grlen yedi renkli belirti Kt niyet, kt huya meyil etmek Skut etme, sessiz olma Mtevazilik Soyu trememi, evlatsz, hayrsz, sonu gelmeyen Soy-sop, nesil Alak, en alak Gkler, zamanlar, tarihler Sylence, rivayet, menakbe, yalan, uydurma, gerek d Kur'anda 33/33. ayet hkmnde tertemiz ve masum olduklar haber verilen yine, 42/23. ayetlerde sevilmesi M'minlerin zerine farz olan hane halk, Hz. Muhammed'in yaknlar (Ali, Fatma. Hasan, Hseyin ve onlarn soyundan gelenler) Meyhaneye gidenler, iki ienler Namus sahibi Dnce sahibi
ramen Alevi-Bektailerce

Sadk aleyhisselamn

syanc

Diinya halk Dua edenler, saygllar, yalvaranlar Dindarlar

SZLK

755

Ehi Ehlullah Ekber Elhamdlillah

Elif-lam~mim-zalikel

Sahip, malik olan Allah ehli olan dostlar, salih kullar

Ulu
kr Tanrya

kitab: Kuran'da Bakara suresinin ilk ayetleri (2. ayet)

lmin z, gerei

Elif-lam Elif Elvan, elvan

Arap abecesinin ilk harfi, bir, tek, Allah anlamlarnda kullanlr eit eit

iekler, renkli ot}ar. bitkiler, gzellikler

F.m
Emek yemek Emir-el mminin Emmara Emraz Emsal Enbiya En elhak

la

Gayret etmek, abalamak Halifelerin lakaplar, bu lakap Halife mer iin sylenmi daha sonra Osmanl padiahlar iin kullanlmtr.
nsan dnya zevklerine iten nefis

Dert,

hastalk,

yara, bozuk shhat hikayeler, destanlar

Dilden

dmeyen eyler,

Peygamberler "Ben Tanr'ym" anlamna gelen bu sz ilkin nl sufi Hallac- Mansur tarafndan sylenmi ve bu da onun ldrlmesine neden olmutur. Tasavvuf ilkelerine gre, gerek varlk, tek varlk Tanr'dr. Bizim grdklerimiz ise Tann'nm deiik aamalardan geerek tecelli eden hayali grnt olsa bile Tanr ile ilgilidir. Yani var olan da, ta, hava, su, ate, bitki, hayvan, insan deil Tanr'dr. yleyse insan da Tanr'nn bir hayali grnts olarak alglanmak tadr. Yani genel varln, mutlak varln, Tanr'nn bir parasdr insan. Bu yzden de "Enelhak" demeye hakk vardr. Gndzm-gecem, iim-dm, sevgilim, sevimlim Endie, korku, heyecan Yetim mallan
Erimek

Enisim-munisim
Entee

Enval-i eytam Er grmek Erazi Erbai anasr Erbain

Arazi, topraklar
eit eit

gizli

sr, srrn

z,

gerei

Arapada krk demektir. dervilerin dar bir odada krk gn kalp, az yemesi, az uyumas ve ibadetle uraarak nefislerini terbiye etmesi
erefli, saylr

Ercemend Ered,erd

olma

flce, kahr

756

ALEVi VE BEKTA/ iJRLERI ANTOLOJiSJ

Eren Erkin

Erkan

harp

Ervah-ali

Ervah Esfel Esfele safiUn Esmaihsna

Esmail msemma Esrar Esran hakikat

yayan kimse, enni, er Usuller, kurallar, din kurallar. Batni topluluklarn yaptk lar trenler. Direkler, asa, ileri gelenler, elemanlar (ate, hava, su, toprak); dervilerin yol ve tresi, yol, tzk Genelkurmay Gzel makamlar yerler, yce alemler, yce ruhlar alemi Ruhlar, canlar
Cehennem

Bektai inanlarn

Evren

Evsaf Eyyam Eyyam

Ezvac- tahirat Ezvendeler

Cehennemin dibine doru (95/5. ayet) Allah'n gzel isimleri (7/180, 17/110 ve 20/8. ayetler} Msemma olan isimler, anlan isimler Giz, srlar, akln ermeyecei eyler Hakikatn esrar, gizlisi Dnya, kainat, ejderha, byk ylan Vasflar, sfatlar, nitelikler Gnler Zaman, vakit Temiz insanlarn eleri, Alevi kadnlar Ehlibeytin tamam ve 12 imamlar

-FFaetmek

Aa karmak
Dnyann vnd,

Fahri kainat Fail-mef'al Fak Fakih Fakir Fani

Farmak

peygamber Hz. Muahmmed'in lakab

Yapmaktan haber Tuzak Fkh bilgini Aciz, matevazi

lml, geici

Farz

Fasbir nnallahe
Fosk

Usanmak, gsz dmek Dinde mutlaka yaplmas gereken ey Fasbir, Kur'an'da 74n. ayette, nnallahe ise Kur'anda yaklak 100 ayette vardr.
Mnkir, sapk
Hatmedilmi, okunmu kitap, Kur'an. Kur'an'daki Fatiha su resi, mml kitap. Sebblmesani. Nur yzl, k saan, aydnlatan Fatima Aleyhisselarn validemiz, nur, z, kaynak

Fatihatl kitap Fatima-i Zehra

Fatima

SZLK

151

Fatma Ana

.Fatma Ana. Hazreti Muhammed'in kz, Ali'nin kars. Hasan ve Hseyin'in anas. Lakab Ze.hra'dr. Fatma-tz zehra da denir. Kadnlarda namusun, doruluun, temizliin semboldr. Btn gzel huy ve ahlaka sahip olana verilen lakap Tanr'nn yardm, keremi, iyilii ve ilmine erien, kurtulua eren; Hurufi Fazlalk, stnlk Arap abecesinde 20. harf
nand yolda can vermek pahasna bile olsa, mcadele ya pan kii Anlama, sezme, fark etme Geree eremez, anlamaz, srrn bilemez Kuranda l 13. ayet

Fazilet
Fazl-

Yezdan

Fazl Fe Fedayi Fehm Fehmine varmaz Felak Fellah Fena Fend Feragat
Feramu

Arap ... sevilmeyen adan anlamnda kullanlr Yokluk Hile, desise, oyun taktii Hakkndan vazgemek Hasretle anmak, yad etmek Erte, gelecek zaman, yarn Tmgeneral, korgeneral Gayb aleminin melekleri
Osmanl padiahlarnn yazl

Ferda
Ferik
Feriteh
Feman Ferra

emirleri, buyruk

Hizmeti, demeci yksekleri Cmlesi, hepsi Dinsel konularda mftlerce, daha sonra da larca verilen kararlar Parti Pislik-mebzelelik 6/145. ayet 95/4. ayet inilti Alayan, inleyen, seslenen, isteyen
Ayrlk

Fer

Arn

Ferzendi

Fetva
Frka Fskrcur

eyhJislam

Fi ahseni takvim Figan Figan eden Fikar

Fil
Firdevs bahesi

Fiil, eylem,
Ayrlk

Firdevs cenneti 23/11. ayet

Firkat

758

ALEVi VE BEKTAi /iRLERl ANTOLOJiSi

Gnahkarlk

Fcur
Ftur

Kt, kem Umursamamak

Ftur etmemek

-GGaffar Gaffarzznub
Gail, kail
Kullarn gnahlarm balayan

Allah

Tann
Raz

olma

Gamhuvar Gamkvar Gani Garaz Garet eylemek Gark olmak Gavvas Gaybet Gayn
Gayretke

Gam-keder giderici, dost Elem-keder ierisinde Bol, cmert, zengin Kt ama, Yamalamak
Boulmak dmanlk

(suda), gmlmek

Yzc, suda yzen Dedikodu, ekitirme Arap abecesinin 19. harfi

alkan,

taraftar,

kskan

Gayya
Gazay

Cehennem kuyusu

ekber

Byk sava, cihad, nefisle mcadele

Sararm

Gazel yapra Geda Ger

Gerdui

yaprak. Eski bir iir tr,

ak iiri

Dilenci
Eer

Gelip geici
nci, cevher

Gevher Geys (giysu)

Gllg

Uzun sa rgs Gizli kin

Delikanllar,

Gdman
Girdab-

kleler, hizmeti kul, cennet hizmetisi

mihnet

Bela, sknt girdab Anafor, suyun kendi mihverinde dnmesi esir ikram, ziyaret, ilim, bilgi, ince toprak. Deri Gmlek Yanar
Karlkl Dkn, tutulmu, sr,

Girdap Giriftar Gfer Gn Gnlek Gyer Gymek

haber, btn, tz,

Yanmak, tutumak

SZLK

159

Gulam Gussa
Gu

Gututmak

Gftaz Gher Glbang

Glfean
Glen

(Glzar)

Glstan Gilman Gmrah

GnhiNaci

Gz

Kle, ocuk, uak Elem, gam Kulak Dinlemek Sz Cevher-gevher Yksek sesle bir azdan bararak, yksek sesle ayin yapmak, ezgili dua okumak. Tek kii okur. Gl saan Gl bahesi Gl bahesi San, sanma, kuku, phe Gelimi, verimli Kurtulmu topluluk Sonbahar

-HHa
Hab

Arap abecesinin 6. harfi

gaftet

Habib Habil

Hac

Gaflet uykusu Sevgili-Dost, Hz. Adem'in oullarndan, Kabil'in kardei Mslmanlkta, zengin ve yol zahmetine katlanacak bedeni
kabiliyeti olan kii,
ayn

zamanda yol emniyeti de yarsa m-

Hacerl-esved

Hacet
Hac

Hacil

Hafa
Hak

rnde bir kere Mekke'ye gider, kble olan Ka'be'yi ziyaret eder, orada muayyen treni yapar ve hac olur. Buna haccetmek derler. Sufilerde gerek Kti'be gnldr ve gnl yapmak, hacca gitmekten stndr Kabe, brahim peygamberin makam htiya, lzum Hac grevini yapan arma, haberin olsun, ikaz Gizlilik, kapallk
Ykk

yeksan

Haki pay Hakikat

El-etek, ayak tozu Gerek, manevi ilim

Tanr

Hakk

Halas

Kurtulma

760

ALEV/ VE BEKT~i iiRLERi ANTOWJlSi

Halfe Hali
Halka-y

Ardl,

birinin yerine geecek olan

Bo, ssz

tevhid

Tevhit halkas, tekkelerde ibadet esnasnda bir arada oturma

Cihan

Hallaku cihan Hallaku gafur Halvet

halk eden Allah

Halk eden, Halk ettiklerine yakn olan

Yalnzlk, Kapal mad kapal

biryerde yalnz kalma; kimsenin bulun yer; Tanr ile grme, Krk gn sren halvete, Erbain karmak denir.

Hamel Hankah Har Haram Harbi Hare Harici

ana rahmi, hami Tekke, zaviye, pir evi Diken, eek, ykk Dince yasak olan
Tfek temizleme arac, harple ilgili, doru

Sert ta, kaya

slam dnyasnn en eski partisidir. Siyasal alanda rol oy-

Ali'yi de onun dman olan Muaviye'yi de tan "Hkm ancak Tanr'nndr" demilerdir. Anarist bir karakter tar, iilerce sevilmezler.
mayp

namtr.

Harir Hasbihal

Bez,

kuak ba,

ipek

Grp dertleme

Hassa
Har Haredek

Duygu Toplama, lenlerin tekrar dirildikten sonra toplanmas, k; yamet

Kyamete

kadar,

maher

gnne kadar tam olarak okumak

Hatem Hatemi Kelam Hateml enbiya Hateml Nebi Hatim Hatmullah Havace

Mhr, mhrl yzk, yzk Sz tamamlamak,

Kuran

Peygamberlerin sonuncusu Hz. Muhammed Mustafa Son peygamber yz Bitirmek. okumak. tamamlamak Allah ilmini hatim eden, Alla'hn izdii hat Hoca Hak inanca dman olanlar
Pimanlk,

Havari Havf nihan Havf Hayati cavidan Hayber Haydar

geri

dn,

sonsuz korku

Korku Ahiretteki gerek hayat Hz. ali'nin

fethettii

kale

Arslan, cesur, yiit zat. Hz. Ali

Zulm, yazklanma
yiliksever

Sofra, yemek, imekle ilgili lml alemlerdeki yaratlm.larn en hayrls, Peygamberimiz Hayvan ruhlu, hayvan huylu olanlar; kullananlar Diri olan, btn canllara hkmeden ekinme Allah Arap abecesinin 27. harfi
"Sakn" anlamnda lisann

hayvan zerine

Tann buyruu

Hie
76. Dehr suresinin 1. ayeti

Ceng Misal, misalen, emsal, rnek, ayns, gibisi Herzaman

Bo

sz

Nefsine dkn Byk kalas, odun, dam aac, damdaki yatay aa Blbl, bin Arap abecesinin 7. harfi Dili koruma, gerekmedike dnceyi dillendirme
Muhafaza etmek, korumak, tamamen okumak, ezb~lemek
Mteri

Hainlik lmezlik suyunu ierek lmezlie kavuan. zor durumlarda olanlara yardma koan bir peygamber. Ab-i Hayat karanlklar diyarnda yeralt maaralarnda bulmutur.

Merzifon'un Yakuplar kynde yam ermi bir zat. Ar, haya, utanmak, mtevazilik, edep, terbiye
Ayrlk
Ac,

elem, kalp yaras yolu klavuzlama, klavuzluk

Doru

Yalan, aldatma, gerek olmayan Snniler tarafndan icad edilen ve peygamberimize bal gibi gsterdikleri bir makam. Saltanat, Bektailikte nasip almaya layk kiiye verilen berat, belge

762

ALEV/ VE BEKTA/ iiRLER/ ANTOWJS/

~~~~~~~~--~~~--~~~~

Himmet
Hon

almak,

Hor

Horasan
Hokin

abalamak Gzel olmayan, kan, kurumu etkenlerin toplanmas nemsiz, baya, kt ran'n dousundaki bir blgenin ad steyerek, holanarak kin gdenler, kinden-dmanlktan

holananlar

Hub-liga
Hub

Gzel yz
Gzil, ekici, itah ac, sevigili, yar

Hubnigar Hubbu Haydar

Hulk

Hulledon Humar
Humari

Gzel, cilveli kadn Haydar sevgisi, H. Ali sevgisi Ahlak, huy, yaratl Cennet giyecei, en gzel elbise, manevi elbise, libas arap, iki.
Sarho

Hun-u giryan Hur Hor ehid

Hur

Hurh-hrh Huri

Hu
Hccet
Hkm~i eriat

derecede alama ahu gzl Kerbelada ehid olan bir sava. imam Hseyini yakalamak iin Kufe Va1isi Abdullah'n gnderdii iki bin kiilik askerin komutan. Hseyin ile grt, onun yanna geti, sevgisiyle ona baland uval Cahil, inann:.ayan, gizli niyyet Cennet melekleri Rab, Allah, kainatn hkmedicisi Berat, kurtulu belgesi, izin, msade, kant
Gne,

Kanl gzya, ayn

eriat kurallar

Hmakuns

Hnermend Hnkar

Devlet kuu Hnerli, marifetli Sevgi-sayg ifade eden bir deyim. Osmanl padiahlarndan bazdan byle anlrd. Bektailik inancnda Hac Bekta'n
lakab

Hsn Hve'l-ebder

Gzellik, Yz gzellii. "O, oulsuzdur.. " Hz. Muhammed iin sylenir

-1Deveyi kertmek, dervi yapmak Tarikata giren kiinin verdii sz Yl, sene

lhtmlmak

ikrar

SZL.K

763

Dan
Dg

Ylan

lgi,

alaka

Dildar
Ilk Inkmak
Irakp

Hayvan srs, drt ayakl hayvanlar, yalan, yad, hari olanlar, hesap verenler
Ylk,

at srs

Biat etmek. Muti olmak

Dman, kart
Ayrlmak

Inlamak

Inza
Is
Iss Istrab
Ik

Rza, raz

olma,

bt vad~yla

inanma, kabullenme

Sakin, Tenha Sakip , scak Tasalanma, keder, eziyet

Dervi,

talip,

mrid, maridlerin

simgesi

Imak

Aydnlanmak

-iblis
briim
eytan

Ham ipek
Kiralama
zin, eyhlik, dedelik veya hocalk rtbesini isbat iin veri-

icar
icazet ine
re

len diploma,
ine re ait

eyhlik berat,

izin belgesi

tinab fa
en va
hlas

ekinme, saknma
Aklama, aa

vurma, beyan etme

Ziyade, ok fazla Yoldan kma Temizlik, doruluk, Semek, katlanmak Yaran, dost, muhib, sadakat ehli
Kiinin Tanr
plma,
mteriyi aydnlatma

hsan htiyar etmek hvan

kilik krar

yilik, ve ltufta bilinma

ile kendi

varln

bir grmemesi, nefse ka-

birlik kart halk,

ehir

Tastik, kabul etmek

Airet,

l olmak lam

taat etmek

Bildinnek, anlatma, elem verme

764

ALE.VJ VE BEKTA/ iRLE.Ri ANTOLOJiSi

lmi hikmet lmi ledn

iltimas
lya iyas

mam
man urusu

Gerekleri bildiren ilim Gizli bilgi, geleci nceden bilmek Himaye, kayrma ncil'de Hz. Ali 'ye verilen iaret Hzr'la birlikte olduuna inanlan peygamber mam Ali ile beraber onun soyundan gelen on iki kiiye verilen nvan, nder, lider, dini rehber man hrsz, din tccar
Yardm

nabe
ncil ndallah

gnderilen kutsal kitap. Allah katnda, makamnda Ulatrma, atama yazs nha Tekel nhisar Beddua, ikayet, lanet nkisar Fetih suresi 48/1. ayet nna fetahna nne keleminel mrseliyn: Yasin suresi 3. ayet nnemel mnafigun Nisa suresi 41142. ayet
ns nscin nsan- kimil ntizar ptida rad radet
rfan

Tanr tarafndan sa'ya

nsan

rid rat etmek rte sa (A.S.)

ve cinler nsanlarn en olgunu Bekleme, be;ddua, mid etme lkin, ilkel Ekin, mal-mlk steme, dileme Bilme, bili, anlay Doru yolu gsterme, uyarma, aydnlatma, Hak yoluna gtrme, Bu ii yapanlara Mrit denir.
Aydnlatmak

nsanlar

Yann,erte Kuranda yaklak 25 ayette geen Hak peygamber

sfahan ehri

sfan
slam bol

stanbul

srafil (A.S.)

stibdat

stidat

Drt byk melekten biri. Sur denilen boynuzu birinci fi rnde btn canlhlar lecekler, ikinci frnde yeniden dirilecekler, bylece maher olacak. Zulm devri Kabiliyet, meziyet, yetenek, yeti

ret tikat

ki veren nanla balanma, iman

iy
ye

Ey Sahip
Gzelliin

zhar- cemal
zhan

belirmesi

Aklamas, izah

zzet

Byklk, ycelik

-KKabe

Mekkedeki kutsal yer, Meseidil haram, gnl, kalp Haan, ne zaman Boy
Boyh

Kaan

Kad Kaddiservi Kadem

Kad

poslu, gzel yapl

u~urlu i

Ayak;
Yarg

Kadir
Kadid Kafvenun
Kafda

Gl, kuvvetli, Tanr Deer Kadavra, ta gibi kat Yaratl, aral abecesinde iki harf Eskilere gre dnyay epeevre kuatm olan bir da. devler, cinler ve ejderhalar yaarlar.Melekler tarafndan ateten zincirlerle yakalanp oraya atilr. Masallarda ad geen Zmrd Anka kuunun yuvas da buradadr. Sofilere gre, kafda insann kendi vcududur.
Arkasnda

Kafir-i asi ezel

Ezelden ve temelden dinsiz

Tayap

Kagir
Kahhar Kail Kainat
Kakmak Kal-kl

Kahreden, Tanr ad
nanmak, kabul etmek

Btn alem, evren fkelenmek, kzmak, paylamak Senlik-benlik, dedikodu Dedikodu Murat, istek Ay Boy, boy pos Ortaya kmak, dorulmak Yetkin,
erikin,

Kal

Kam

Kamer
Kamet Kamet eylemek

Kamil

eksiksiz, mkemmel, en olgun.

Kamu

Herkes. btn halk, tm, hepsi

766

ALEV VE BEKTA iiRLER ANTOWJISJ

Kan Kanber
Kandildeki nur

Maden, kaynak. Deerli eylerin kayna. Ali'nin azatl klesi. Ali serbest brakt halde yanndan hi
ayrlmamtr.

Kani Karangu
Karata

Hz. Ali, Alevi-Bektai inancna gre yaratlmlarn en ilki Ali'dir. nsanolu olumadan o gkte bir k olarak bulunuyordu Hangi
Karanlk

Karaz
Karf

Siyah renge boyanm ta, zulm karanlnn katln belirtmek iin sylenir., Kabe'deki Hacerd esvet ta Dmanlk, fke, kin Ucu sivri ve dimirli mzrak
htiyarlam
, ura,

Kan Kar Kase

Kasm

Kastine
Ka

ifi burhan

Kat' etmek Kad'etmek Katre Kavil Kavmw Lut

Kayym Kaz

Kebutullah Kef Kefaret Kehle Kelamullah Kelim Kelb Keleci Kemil

kazan Kap, tas, su iilen dar ve derin kab mam Hasan'm olu olup on bir yanda iken Kerbela'da e hid edilmitir. Kastl olarak Kefedilen, delil, rehber Kesmek ldrmek Damla, damlayan ey, su damlas. Sz, and, yemin Lut kavmi, aralarnda cinsel sapkln ortaya kt ve bu yzden yok edildii dinsel kitaplarda yer alr Bir mal veya ii yneten Kad, Osmanl dneminde yarglm grevini yrtrlerdi Allahn gvercini, Hac Bayram Veli'nin lakab Arap abecesinde 22. haf Para karlnda balanma Bit
Allahn kelam

Sz Kpek, it Sz Olgunluk, kiimillik

S7LOK

767

Kemer-best

Beline kemer kuanm olan. Tarikatta gnahlarn syleyip kurtulanlarn beline bir kemer balayp yaplan af treni. Kemerbest, beli balanm, hizmete hazr kimseler demektir. Hz. Ali, oullarndan onyedisine kl kuatm, savaa gndermi. Bunlara Kemerbest denir. Hakir, Filistin Ky, kasaba
Tanr'nn itibarsz, aalk,

Kemter Ken anili

1

en kt, aciz,

zavall.

Kend Kenzullah

hazinesi .. , insan

Kepaze Ker
Keramet Keraneci Kerem

Rezil
Sar, iitmez, eek.

Tansik, mucize, ululuk. olaanst eyler yapmak Gidiciler, Pis,

kaclar.

kervan yolcular. rezili rsvalar

Cmertlik,
iren

ba,

lutuf

Kerih Kerim
Kerrar Kerremallahu vehe
Kernbi

Soylu, cmert
Savata dne dne kl sallayan, Hayder-i Kerrar (Dne dne saldran arslan) Hz. Ali'ye verilen nvan

Allah'n

yzn

nurlandrd kii,

Hz. Ali

Melek

Kesb-etmek Kesbetme Kesikba

Kazanmak
alp

kazanma

Mevlt kitaplarnn arkasmdaki hikayelerdendir. Hz. Muhammed'e gelen kesik bir insan bann serveni olup Hz. Ali ile birlikte Kesikba'n yurduna gidip puta tapan halkn Mslman etmesini anlatr.
Sra

Keik Kekl

arap tas,

anak .

Kevkep Kevn-i mekan Kevn

Yldz
Varlk,

evren, cihan

Olu, ortaya k, biimleni. Bir nesnenin baka bir nesneye dnmesi, suyun bulut, bulutun yamur, dolu, buz vb. biimlerine girmesi.
Varlk,

Kevn mekan Kevser

kainat, evren.

Cennette bir rmak; sonsuz, soy-sop (Hz. Muhanmed'e ait) Kevser Havuzu'nun sakisi, Hz. Ali'dir. Sofiler, kevseri irfan olarak dnrler. (Ayrca baknz ab- kevser.) Namazda yazamaza dndrdmz yn

Kblegah

768

ALEVi VE BEKTA iRLERi ANTOLOJS

Klarsa

Kalsar Krk-Budak

Hac Bekta

tir; biri
Krk

Balm

tekkesinde krk mumlu amdan, bunlar iki adetSultan trbesinde, dieri Hac Bekta'n
kapnn

Krklar meydanndadr

Makam

Erenler meydan, drt

Alacaklnn ksmeti

her birinde on makam vardr

ey

Ksmet-i Ksmet

guram

Blme, pay, kader, Tanr takdiri olan

Fkra,

KISSa
Kyas Kyl-u

hikaye

Denklemek, yanyana getirmek, eit saymaya kalkmak kal Dedikodu, yalan dolan, fitne 15.
yzyl Bektai ulularndandr.

Kzl

Deli

Gerek

ad

Seyyit Ali

Sultan'dr. Hac Bekta'n oludur.

Kzalz

Hac Bekta

ilesi yaknlarnda balaryla nl bir yre

Kibar Kile

Bykler, terbiyeliler
Buday

ls

Kiramen Katibi
Kisbkar

Sevap ve gnahlar yazan melekler.

g, alma, kazanma

Komak
Konca Koz
Kk

Kucaklamak iek, bitki, gzel, Ceviz

ho,

yeni aan

iein

eyvan

Byk ev ve kk Mminlerin mukaddes kitab , ilm-ifa-haber menba Fermana rastlamak Allah'a manevi
Aln, yaknlk

Kur'an
Kura-y

ferman

Kurb-i Rahman Kurretill-ayn

Ku-kuun

Hasan-Hseyin aleyhissilem efendilerimiz kulak, kulak vermek, iyi iitmek kutbu. HHB. Veli
kii
Kutublarn

Kutbl aktab Kutbl arifin Kutub

Kbera Khn
Klhanc

En grlmez ve gizi yerlerdeki ilmi bilen Byiikler Bir eyin asl, kk, z
Hamamc

Her ada Tanrsal tasavvufa yetkili insan

Klli Kllhn finnar Kn

Tekmil, btn, tamam, hepsi, tm "Hepsi atei.." demektir. Kur'anda geer

Tanr'nn

evreni

yaratrken buyurduu

"ol!" emri. Ol olsun.

Kn fe-kan, k fe-yekn : Olan oldu. Allah bu emirle btn

varlklar yaratt.

SZLK

169

Knt kenz Krre Krslazam

Ben bir hazine idim anlamnda Tanr ya da peygamberimizin kutsal bir sz. Demirci oca, byk ocak, olgunlama iin verilen savam Byk krs

-LLi'I
Li'syokilli

Lafgzaf
Laviyat

Lahut
Lal

La-cerem Li-Mekin
Liekesine

renkli bir ta, sevgilinin duda Her zaman evet demek Bo laf Bo sz, abesli itigal Tanrsal dnya, grnmezlC?t alemi, zatn kart Dilsiz Besbelli, elbette, kukusuz Mekan olmayan, mekanszlk alemi
phesizcesine, ikilsizcesine. Tanr'nn

Krnz

Li-taayn
Li-ya'kl

La-ya'lem Li-yezal Li-yu'kal Liys'el

..a

L8 Feta

Li feti illi Ali Lamekan Lamelif La nazr La reybe tiyh Litaknetu Latenahi Layemut Lal ta Lali mahcur Lileylemek Limekin Lamelif

mutlak varlk alem Deli, mecnun Bilmeyen lmsz, yok olmaz, zeval bulmaz Aklla bulunmaz Sorumlu tutulmaz Yok. nne geldii szciikleri olumsuz yapar "Fatih yoktur" anlamna gelir. Hz. Muhammed'in "Lii Feta illa Ali U seyfe illa zlfikar" sznden ahnmur Ali'den baka fethedici, yiit yoktur Mekiinsz, yersiz Arap alfabesinde yaya benzeyen harf. Ka buna benzetilir. Ei olmayan Bakara suresinin 2. ayeti Allah'n rahminden mid kesmeyin anlamnda bir ayet Bitmez, tkenmez lmsz, daimi, ezeli, ebedi Krmz ve deerli ta, mcevher. Sessiz sakin Susmak, sustunnak Mekanszlk, yere gerek duymayan, Allah Arap alfabesinde yaya benzeyen harf. Ka buna benzetilir.

770

ALEVi VE BEKTA iiRLERi ANTO._'L_O_.Jl._3'._1_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __

likisiz, kaytsz, saygsz

Ubali Uyezel
Leb

Bitimsiz dudak
Tanr kitab

Ledn kitab

Kuran
Teala'nn vasflarndan

Lemyezal Sona eren k, parlt Lem yelid velem yuled : Domam, dourmamtr. Allah
Kuran'm 11213. ayeti
Leker

Asker, eri, saldn yapan topluluk, haram zerine ayaklanm le huylular Gzel ahlakl, latif, ho grl, sevecen, efkatli
Sakl

Letafet Levh-i mahfuz

Levh

sahifeler, Kur'an- Kerim'in asl

stne yaz yazlan dz ta veya tahta, levha Kader ve onun yazlmas Gece gndz Elbise Peygamberin sanca
Yararllk deeri, deer ii

Levhkalem Leylnehar
Libas

Livalhamd sanca Liyakat Lokman Lokman Hekim Ltf Ltfetmek

beceriklilik n
salm

Kuranda 31. sure ismi. Doktor, tabib, derman Hikmetli szleri ve bir nlnn ad
yilik etmek
fkralaryla

hekimlik

yapm

yilik, gzellik, holuk

-MMa'bud Ma'den-l-Maarif Ma'mur

Ma'uka
Taplan, Tanr

Marifetler, irfanlar rna'deni

Bayndr

Sevilen kadn
Varlacak yer

Maab
Maani
Malup Marib

Anlamlar yenilen garb, Atlas okyanusu Allah'm kullarnn gnahlarn Bat. Atlas okyanusu. Gururlu, kibirli, benlikli z ile i ie
Bat,

Yenilmi,

Mafiret
Marip

balamas

Marur
Maz

Mah-

Muharrem

Muharrem ay. Kerbel~ olaynn getii ay olduundan yas

ay saylr.

SZLK

77l

Mah-Taban Mal

Mahabbet Mahal Mahayet Mahbub Mahbubi alem Mahbubi :en Mahbus Mahdum-u siyadet

Parlak ay, parlayc Ay (gkteki), on iki ayn biri. Sevgi, sevmek, ak Yer, alan Nitelik Sevgili, sevilmi, sevilen Dnya gzeli, sevgili Gzel kadn
Hapsedilmi

Mahfi Mahfil MahiTaban Mahkr Mahlas Mahluk Mahlukat Mahmur Mahrem

Maher

Efendinin ocukluu Gizli, sakl Toplanma yeri Yerin, topran alt

Kahredilmi airlerin iirlerinde kullandklar
Yaratlm, yaratlan, yaratk Yaratlanlar, yaratlmlar Yar sarho

takma ad, lakap

Gizli
Kyamet toplants,
lar

Tm ruhlarn kyamet gn toplanacakhale gelmi

yer

Mahvi Mahz Mahza Mahzun

Mahvolmu, perian

Mail
Makam

Makber Makrun
Maksud Maksulat Maksum

Halis, katksz Ancak, sadece, yalnz, halis Hznl Eimli, meyil Durak. Eriilen maddi manevi derece, rtbe, mevki. Kabir, mezar
Yakn, kavumu, yaklam

Maksurat
Maktul Makulat Malik

Dilenen, istenen, Kasdedilen ey, maksad, erek Elde edilen Susuz. gnahsz, aresiz, gsz Para, prkler ldrlm olan Akl yoluyla anlalan Sahib olan, cehennem bekilerinin yneticisi, Melek

772

ALEV/ VE BEKTAi //RLERJ ANTOLOJ/Si

Man'i
Mana-y

Anlam

mutlak

Mana

Hi bir eyle kaytlanmyan z, srf z ve i Suretle, yani ekille tezahr eden i, z

Eit,

Manend
Mans

benzer ve szleri. yznden

Badat'ta

Byk rtbe, makam

eriata aykr dnceleri

Mansur

aslan nl mutasavvf (lm 922) Tek varlk felsefesinde

ok ileri
asld.

gittii

ve enelhak (ben

Allah'm) dedii

iin

Mansur Dan
Mar

Mansur'un asld daraac, cemdeki zel alan.

Ylan

Marifet Masiva Masiyyet Maslahat Masnu Masum-iPak

Malak Mark Mauk Mauka

Tanr

Bilmek, tasavvufta, tasavvufa ait szler, yolunda bilgi sahibi olmak. Kt i, isyan etmek Yerine gre, icabeden i, sz, eylem, San'atla yaplm; uydurulmu Kerbela'da ehid olan ondrt ocuk.
Maa
Dou,

tanmak,

anlamak.
eyler

Tanr'dan baka

btn varlklar, dnya ile ilgili olan

ura, i,

yarar.

gn dousu. Uzak dou illeri, in.

Sevilen, sevilmi, sevilen Tanr. Sevilen kadn. Yenmek, bozmak.

Kvrm

Mat etmek Matav Matem aylar

Fatma-Ali-Hasan-Hseyin aleyhissilem hazerat ile, ehlibeyt nesli, Hak imamlarn bazlarnn ehid olu gnleri nede tutulan yas, matem, ibadet
Doacak, doacak

Matla Matlab Matlub Matrabaz Mazarrat

yer

stenen, meram, aranlan

Talip edilen, istenen Muhtekir,

aa,

hor gren

Zarar vermek
Ulama, kavuma, ereflenme

Mazhar
Mazhariyet Mazlum Mazmaza Mazulolmak

Yce aama erime Zulm ve hakszla uram kii.

Az

su ile alkalamak

Kovulmak

zrl Umulur, olabilir Gnah, su Ma'denler Anlam Anlamlar, manalar Takat, g, tahamml Bedava, cretsiz,
Grte, aslda

karlksz

olmayan, l. kinaye

an, eref, Tanr

Snak

Riya meclisi, Hasta, yaral Bilinmeyen

Ortaada

gsteri,

yalan dzen

toplants.

Deli, Leyla ile Mecnun hikayesinin erkek kahraman.

Irak'ta, Dicle nehrinin iki

kysnda kurulmu

bir

kent.
Doal

ekim imdat.
iiri.

Metih eden, vc sz syleyen

Yardm,

Hazreti Ali'yi medih, vme duas

arm.

Uzun
Arabistann nemli kentlerinden olup Peygamberin 622 de g ettii yer.

Anlam, kavram
Sihirlenmi,

gnl

vermi,

hayran

Sinek Ay
iirlerde 12 imam Mehdi'nin zamanla ortaya karak ktlkleri yok edecei, dnyaya yeni bir dzen verecei inanc Alevi-Bektai kesimlerinde de nemli lde benimsenen bir dncedir

Peygamber mhr Sz Yer, mahal, hane Hileci, dzenci

774

ALEVi VE BEKTA! iRLER ANTOLOJ/Sl

hayvan

Mekkare Mekr

Yk Hile

Mekruh Mekrmet
Melaik

ren

Ululuk, ycelik Melekler (tekil anlamda

kullanlr)

Melaike
Melal

Melekler (tekil anlamda kullanlr) Gam-keder, znt, hasret,

Knamak; sklma, sknt

Melamet
Melami Melci

dnya

malndan

yz evirmek
yakn

Parltlar, aydnlk
Snacak yer (Melce-i Kurbu Huda Allah'a Allah'a snma)

olma,

Melek MelekUt

'fann ile insan arasnda araclk yaptna ve nurdan olduuna inanlan tinsel varlk. Melekler ve ruhlar alemi, Saltanat. Dnce evreni, tinsel (ruhi, manevi) varlklarn bulunduu duyu st evren. Bu evren grnmez, duyularla alglanmaz, yalnz varl d nlr.
Yaray iyiletiren

Melhem Mellah
Mell

ila, derman elemli, zgn

Gemici Mahzun, lm Kendini bilme, kendini ktlkten koruma

Ben
Yaplmas Eriilen bkm, usanm,

Memat
Men-Aref

Men Menahi Menal

gnah olan

eyler

Menazil
Men ha

Arapa ad. Menzil konaklar. Kaynak

Kurtulu

szcnn oulu.

Menziller, duraklar,

Menca Menfa
Meng

yeri, necat bulma

Srlen yer,srgn yeri

Kpe
nkar eden

Menkur

Menna

Engel olan, men eden Bol bol nimet veren; Tanr

Mansb,

Mennan Mensub

rtbe, bir yere bal kalan, taraflar

Merdud
Mens.h

Tard edilen. kovulan, mel'un Hkm kaldrm

SlLK

115

Mensur Menzil Merazir

Merd-iakl

Ferman, berat
Varlacak
Cayrhk,

yer, tarikatta ama, durak,

imenlik, reddedilmi

Akll kii

Merd-irah Merd Merdan Merdane Merdud

Merd uman

Yol merdi Er-Evliya

Yiitler, mert insanlar (Hz. Ali'nin Merdan. Yiitlerin ah) sfatlarndandr. ah-

Ercesine, erkeke
Koulmu, red edilmi, srlm olan.

nsanlar, Adamlar
Akln

Mergul- okul Merhem almak Merhum Mersiye Mertebe Merva

ahenkli sesi, gzel ses

Yaraya ila srmek. Rahmetli

At

Szlkte, lir. Emevi

aama,

derece, evre, rtbe,

safta anlamlarna

ge-

Rivayet eden, syleyen Muaviye'nin olu Yezit'ten sonra halifelie gemi hkmdar olmutur. Alevi ve Bektailer kendilerinden olmayan, zellikle kar olanlara Mervan ve Yezit derler.
Akam

Mervan

komutanlarndan.

Mesa

Mesel
Mesel balamak Mesiha
Meskenet

rnek mekvennek
ifa

veren hayat veren

varlktan

Yokluk, yoksulluk. Benlikten Oturan

Sarho, akr

geme

Meskun

Mest

keyf

Mestane
Mestur

Sarho, sarholar, sarhoasna

izilmi

Mestr
Meayih

rtl, kapal, perdeli,

badet, taat ehli, geree inanm kii, eyhler, ulular, ihtiyarlar, erenler

Mee Megul

Farsa bieden bozma orman Bir eyle uraan Dolu, dolmu

Mehun

776

ALEV_ VE BEKTA iiRLER ANJ'OLOJiSI

-------------

Mereb Merur

Huy. tabiat, yol, ama, su iilen yer Sevinli,

Satlacak

sevinmi

Meta Mevacib Mevali

mal,

eya

Maalar

Yksek rtbeli yesine ulam himmet nazar Dalga Dalgalanmak

Varlklar

kad'lar,
sarkl

bilginler, kleler. mevleviyyet paalimler,Buulu. mesteden baklar,

Mevc Mevcurmak Mevcudat Mevcud

Szlkte varolan, bulunan, var olma, bulunma anlamlarna gelir. Arapa var olmak anlamna gelen vecede kknden tremitir, var olan demektir. Sevgi, muhabbet
Tanr Doum.

Meveddet
Mevla

Mevlut Mevt Mevteler Mevzua

yeni

domu

lm, benlii ldrme (mec.) Mevatlar, ller. kabirde yatanlar, cesetler ll

arap.
Ayn-

Mey
Meydan Meyi meyil Meykede
Meymenet

iki cem meydan.

toplant

yeri.

Gnl verme, sevme. Meyhane Bereket. mutluluk l. cenaze. Bir eyin

grnd

Meyyit Mezahir Mezat Mezhep Mezid

Mezkur
Msml

yerler

Artrmal sat

Yol. yolak, Dinde anlay, ibadet yolu

Artma. arttrma,
Ad
oaltma

geen dzgn

Doru,

Miftah Miheng Mihman

Anahtar

l, ayar, temas edilen yer

Konuk, misafir Ev sahibi, konuk eden, misafir seven Eziyet, keder, dert Sevgi ve ak, ak
gnei.

Mihmandar Mihnet Mihr-i muhabbet

SZLK

111

Mihr Mihrap Mikail Miktar Milk Milket Mim

Min'-ems

Sevgi, gne, muhabbet Namazda imamn durduu kbleye kar_ oyulmu yer Byk meleklerden biri; yiyeceklerin datlmas ile grevlendirilmitir.

Had Saltanat
Varlk

Minber Minnet Mir-imiran

Mir

Arap abecesinde 24. harf Anahtar Camide hutbe okunan yer

yilik etme-yilii baaka.kna,

Beylerbeyi Leker, komutan Ayna Muhammed'in bir gece ge aarak Tanr'yla grmesi. Sofiler, Mirac, ruhani olarak kabul ederler. Onlara gre her olgun eren kendi deerince bir miraca kavuur. Beylerbeyi Merih
nci

Mir'at Mira

Mirimiran Mirrih Mirvan Misal-i derya Misal

Misbah Miskin Miskinlik

Mikat

Miyan-bend Mizac Mizan Muallak Muamma Muarrefat

Deniz gibi rnek, benzer, e. Tasavvufta daha ok mis!l alemi diye geer. D evreni, yalnz dncede varolduuna inanlan evren. Varlk trlerinin gfirnmeyen rneklerinin, zlerinin bulunduu ileri srlen evren. Duyu evreninin kart. Mum, kandil Yok, Yoksul; varln Hakk'a vermi vehim'deki varlktan kurtulmu, yokluk, varlktan benlikten gemi. Acizlik. benlik duygusundan syrlma aamas Kandil konan hcre Kemer, kuak Karakter , huy
Maher
gnahlarnn tartlaca

gn yani sorgu hesap gn terazi g olan sz

insanlarn sevaplar

ile

Aslm, ertelenmi, askda kalm, bolukta Anlalmas

duran

Bilinenler

778

ALEVi VE BEKTAi iiRLER ANTOWJIS;;..;;i_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __

Muasiyyet Muattar Muaviye

Bulumak

Gzel kokulu, haz veren tad Halife Ali

zamannda am

valisiydi. Ali'nin Hariciler tara-

fndan ehit edilmesinden sonra kendini halife ilan ettt

Mua.zzeb

lmnden sonra yerine geen olu Yezit, halifeliini tanmayan Ali'nin olu Hseyin'i Kerbela'da ehit etti. Bu yzden Bektai ve Aleviler Muaviye ve Yezid'i hi sevmezler, onlardan nefret ederler, lanet okurlar. Eziyet eken, sknt gren Bahil, cimri, pinte, nekes Acze dren, bakalarm geride brakan, izin veren Mucizeler, peygamberlerin olaanst gsterileri. Yze glme, yalandan dostluk gsterme. Grnmeyen eyler Sevme, sevgi, dosta konuma, yarenlik. Tasavvufta. Tanr yoluna giren kimsenin iine doan zl sevgi. Bir varla kar gniilde uyanan eilim, balanma. Tasavvufta, insanla Tanr yaknln salayan iten gelen zl sevgi. Sevmek, gnl vermek,
Doru, grmek,

Mubahhal Muciz Mucb:at Mudara Mugayyebat Muhabbet (Sevgi)

Muhabbet etmek Muhakkak Muhakkik Muhal Muhalit Muhammes Mubanet Muhannes Muhayyile Muhbir-i sadk Muhbir Muhdesat Muhib Muhibban Muhit Muhkem Muhlis Muhr-i Sleyman

sohbet etmek.

kesin. gerekleyen

Geree ermi,

mkansz, uygun, olmayacak ey

Aykr, karn
Be msral

manzume

bitirmeyen, nekes

Eksikli insan Hayalgc

Sadk muhbir Haber veren, haberci. cad edilen, yeniden meydana getirilen Seven, bir tarikata giren, dost, Hac Bekta Veli'ye sevgi ile bal olan kii Muhibler, sevgililer, gnl verenler, dostlar. Her eyi kapsayan
Salam

Halis, dostluu itenlikli olan, z doru, zg Sleyman peygamberin yz. stnde Tanr'nn en byk ad yazl olduu sylenir. Birbirini kesen iki geniyle,

SZLK
alt keli

119

bir yldz biimindedir. Bununla btn hayvanlara

hkmedermi.

Muhtar Sahafi

Kerbela olaynda, Cenab imam Hseyin Aleyhisselam ve yarenlerini hunharca ehid eden. zalimlerden intikam alan gerek mcahid bir kahraman
zetlenmi

Muhtasar Muhtefi Muhtekir Muin Munis Mukabil Mukallit Mukarreb Mukarrer Muktedi
Muktezasm

Saklanan Vurguncu
Yardmc, kurtarc

Sakin, gzel huylu, uyumlu'

Kar

Taklit edici, takliti

Yaknlatrlm Kesinlemi

Kendisine uyan, rnek tutulan, uyulan

radesini. fermann

Mumiyan
Muntazr olmak

Beli kl gibi ince, sevgili Beklemek, emre hazr olmak.

Dzenlenmi

Munzam
Mur-Lenk

Topal karnca Pis, le Gece kuu Hazreti Ali'nin

Karnca

Murdar
Murg-ueb

Murtaza

adlarndan.

MOr Musa

Byk peygamberlerden olup, sraillilerin peygamberidir. Tevrat ona inmitir. Firavunla savar onu yener. srailoullarn Msr'dan Kenan iline getirir. Temiz. arnm

MUSHtTi Musahher Musahib

Feth olmu, zabt ve teshir olunmu.

Yol sohbette bulunan, arkada. Alevilerde ergenlik gelen iki erkek. anlar eleriyle birlikte tarikata girerler. Bunlar birbirlerine musahip olurlar. ikisinin de evli olmas arttr. Musahiplik tarikatta arttr.
ama
Varlklara ekil kardei,

Musaleyin

Hz. Musa gibi

veren, Tann
Gzelliin sayfalar

Musavvir
Mushaf hsn

Mushaf

Kur'an, Kuran blm

780

AI.EVi VE BE'KTA/ iiRLER/ ANTOLOJiSi

Belal

Musibetlik Musturlanmak Mut Mutaf Muti Mutlak

Cimrilemek

Bir hububat ls
Kl dokuyan, kldan bir ey ren kii, sevgi, satlan mallarn tehir edildii yer kuma

dokuyucu,

taat eden

Salt, kesin, varlndan kuku duyulmayan. Tanr iin mutlak varlk (Salt varlk) biiminde sylenir. Varl tartma konusu olamayan nesne.
alg

Mutrib Mum M'min Mbareze Mbariz Mbeddel Mberra Mbin Mcella Mcerred Mcerredat

alan

karl cret nanan, mslman

Sava,

aba eri,
savaan

Sava

Devaml

Beri olmak
Ak,

belli

leri gitmek, geri kalmamak

Tek, yalnz; evlenmemi Cismi olmayan, aklla dnlebilen alem. Yalnz dnce evreninde, tanrsal varlk ortamnda bulunduu ileri srlen duyu st nesneler, soyut varlklar.

Mcerret

Mcrim Mcteba Mdam Mdami Mdara Mdare, mdara Mdavim Mdebbir Mebbed

ketlerde yaayan kesimlerinde cok snrl olan derviler, Gerekte ne Bektailikte, ne de Alevilikte mcerritlik yoktur. Evlenmeme olay, tekkeye ok sk balanmak isteyen bir anlayn sonucu idi. Saylar eskiden bile bei, onu gemiyordu. Gnmzde tamamen ortadan kalkmlardr. Gnahkar
grlen ve
saylar

Evlenmemi, Bektailerin,

Seilmi, sekin, gzide (Mctebai memduha:vlerek

seilen)
Devaml,

srekli, boyuna

Daimi Yze gelme Yumuak huyluluk, herkesle ho geinmek Devam eden, devaml Tedbirli Ebedi, sonsuz

Mellif Mennes Mflis Mfrit Mfteri Mft Mheyya Mhrorulmak Mjgan Mkedder Mkevvenat Mlakat Mlayim
Mlazm Mlcemolu

Yazan, eli kalem tutan, yazma eser sahibi

Diil, kadn

flas etmi
An

ftirac

Din

ilerinin ba, Osmanllarda

dinsel kararlar mftler ta-

rafndan

verilirdi

Hazrlanm

Susturulmak Kirpikler Kederli Y aratlmlann tm, evren

Buluma, birleme, grme

Yumuak

huylu
klarken

Aday-Stajiyer, Hazreti Ali'yi zehirli hanerle camide namaz layarak ldrmtr. Haricilerdendir.
Giyinmi

yara-

Mlebbes Mlhid Mlk-i bekaa Millk-i dier Mlk-i ezel

Mlk~i

mansz kafir, inkarc

Sonsuzluk lkesi
Baka varlklar,

ahiret

nne n olmayan ezeli lke, Sonsuz, sevalsiz, ezeli, saltanat Dnya yokluk mlk
inde bulunduumuz, duy:ularmzla al.gladmz evren.

fena

Mlk

Mlket Mlk fena

Mmeyyiz Mmin
Miimkiin
(Olanakl)

Buna mlk alemi de denir. nsann kendi emeiyle kazand, iyelik yetkisi altnda bulundurduu varlklar, malmlk. lke zerinde yaadmz dnya
Ayrdeden

nanan ve Mslman olan, man eden.

Varlk bakmndan

lunan.

Gerektiinde

olma, ortaya kma, var olu var olabilen.

olana

bu-

Mnacat
Mnafk

Gizlice dua etme, Tanr'ya yalvarma

mam

Nifak karan, iki yzl. nanm grnen gerekte inankimse, iine geldii iin yle grnen kii.

782

ALEV/ VE BEKTA J/RLER/ ANTOWJ/Si

Peygamber Yahudilerdi.
rilmitir.

zamannda Bunlarn

bunlarn

ou

cehenneme

atlaca

Mekke'deki Kur'an'da bildi-

Mnceli Mnci Mndemi

Mneccim Mnevver Mnezzeh

Parlayan,

alp

parlayan ve belli olan.

Kurtaran, halaskar DrlUp sarlm

Yldz

bilgini
artlm, arnm

Aydnlatlm, nurlandnlm

Temiz, an,
Yalnz,
Ik

Mnferid Mnir
Mnkad Mnker-Nekir

tek

veren, parlak

Tabi olmu, inkiyad etmi Kabirde soru soran iki melek Makbul olmayan
nkar eden, Tarikat dnda olan.

Mnker Mnkir Mnkir geinmek Mnkirin gc

Mptela

Gerekten inkar etmedii halde kendisini inkar ediyor gstermek Tarikatta olmayan, inkarcnn zorlamas. Belaya uram, bir eye tutulmu,
dkn, ak.

Mrde Mrebbi

l
Terbiye eden, yetitiren anlamndadr. Alevilerde ileri gelen bir kimse mrebbi tayin edilir. Daha tarikata girmemi talipleri piirir yani yetitirir. Alevilerde, bir gen ancak reit olduktan sonra tarikata alnr. Doutan tarikata giremez. Gnl
kuu

Mrg-i gnl Mrid Mrsel

Mrid Mridi

Dervi,

talib resul, peygamber

eyh,

Gnderilmi, eriat sahibi,

Doru

yola gtren

nder

Kamil

Uyandran, rad

eden, mrebbi, doru yolu gsteren eyh.

Mrteci

Dininden dnm
Rvet

Mrtekip Mrvvet, Mrvet Msellem

yiyen
insanlk,

Erlik, adamlk, mertlik, gen

Geree enne,

iyilik.

Bilinen, tannan, haber alnan hal ehli olma, hakta hak olma, esmail isteyen

Mselles Msemma
Mstaraf

Kendinden
Doru,

gemi kii, Boulmak

Mstakim

drst

SZLK

783

Mstecab
Mstecmi Mstehab
Mahede Marnileyh Merref Mk
Mkil

Makbul, kabul edilen, raz olunan Toplayan, toplanan Layk olan, hak etmi, hak eden, makbul Gz ile grme, grmek, gerei grmek aret olunan, ad geen
ereflendirilmi. erefli

Misk Zor, g
semek
Zorluklar

Mkil Mkil Mrik Mtak

yenmek .

Sorun
irk koan. Tanr'ya e ortak tan.yan, dinsiz. zleyen, isteyen, arzu eden, zlem eken zleyen Yce Ktlkten saknan ekinen, saknan, Allah'dan korkan Dayanan nand ile iman eden, amel eden Arabozucu, yalanc Kolay bulunup yaplan, kolay gelen. kolaylatran nkhclann bulunduu yer, inkir ikisi Erkei!, erkek
Sslenmi

Mtaka

Mteal

Mttaki Mtteakin MUeki Mvahid Mvezir Myesser Mzekkel demi Mzekker Mzeyyen

-NNa-ehil

Naci Naci, Gruh-i naci

Nadamet Nadan
Nadim olmak

Ehil olmayan, mutasavvf olmayan, ham insan Kurtulmu, esenlik, selamete kavuan Kurtulmu, esenlik, selamete kavuan, Kurtulmular toplu luu.

Pimanlk

Cahil, terbiyesiz, nobran Piman olmak

Anszn

Nigih.
Naib
Nakka
Nak

eylemek

Vekil Ssleme sanats, nak yapan Sslemek. resim yapmak, boyamak.

nleyen

Nalan

784

ALEVi VE BEKTA/ llRLERi ANTOLOJiSi

Namaz ehli Namdar Nan

Nar

Snniler, namaz klanlar

Naml

cehennem

Ekmek Cehennem atei.

Ayrlk atei

Nar-i frkat

Nar Natir Nazar Nazenin

Nazir
Nazm-

Od, ate
Kadn hamamc

glzar

Nebi Necaset Nefs-i Emmare Nehy Nem dkerek Nemse Nesli paki Nesne
Neet Neter

bakmak Narin, cilveli (Tarik-i nazenin + Bektai yolu) Benzer, e Szlerin en gzeli Peygamber, haberci, haber getiren nsan pislii, kazurat, murdar nsan zevk iine iten kt istek Dinsel yasak, haram Gzya dkerek Macar Temiz nesil, asil soy, Peygamberimizin nesli, ehlibeyt
ey kma,

Bak,

belirme

Bak, kl

Nevbahar Nevm-i galiz Nevreste Nevruz

lkbahar
Ar

uyku

Yeni yetien, yeni biten, krmz gl Szlk anlam yeni gndr. lkbaharn ilk gn. Alevi ve Bektailer, bu gn Ali'nin doum gn olarak kabul ederler, bayram sayarlar.
Yars, bazs

Nfs

Nihan Niran

Nispet
Nuh- Nebi Nuh sefesi Nun Nur- nbvvet

Nur-i ayn

Gizli, grnmeyen Cehennem, aydnlklar Oran, inat iin yaplan i Nuh peygamber. Nuh peygamberin gemisi Arap abecesinin 25. harfi Peygamberlik nuru Benim nurum, m, aydnlm iman Hasan-Hseyin
hakknda

Nur
Nuetmek

Ik

Nutfe Nutk Nbvvet Nmune

mek, yudumlamak Erk.ek menisi, erlik suyu, tohum Sz, kamilin, Tanr'nn sz Peygamberlik rnek

-0Od Ol
Olsar
Ate

O, O kii, o ey

Olucak On iki mam Onsekiz bin alem

Olacak Olunca
Baknz Terimler szl.

Evreni oluturduu varsaylan 18 alemin binle anlatm, evren

-PPa-a-Ja-Ka
Pak

Her ilim ehlinin kendi kendine yk kitap Temiz,

ar

kulland

simge, Drt b-

Pare pare Payan Payanl

Paydar
Payedar

Pelit
Pene - i Al - i aba

Para para Son, uc Sonlu Duran, lmsz Rtbeli Sert, kat Muhammed, Ali, Fatma, Hasan ve Hseyin belisi. Bu be kiiyi temsil eden, bir elin be parmana verilen anlam
t

Pend Pervaz Pes Peyik

Peynan,peynane

Pinhan Pir Pirgam

Kanat imdi, yle ise, bundan sonra. Haber getiren, baz yerlerde Cebrail iin sylenir Kadeh. Abd - peyman:Yemin, ant, szleme, taahht altna girme Gizli htiyar, ulu, tarikat kuran, yahut o yolun by, dinde ve ibadette bir yntem meydana getiren kii, din ulusu Matem, yas, ok ac

786

ALEV/ VE BEKTA RLER ANTOWJISI

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

Piyade

Yaya vs. ince yapraklar Hedef, ama Puta tapan Mevcud Pimi, yanm, pien, yanan, halanan
amlarn

Pur
Puta Putperest Pnhan Pryan

-RRabbena Rat'azi Rah-e erenler

Rah-

Tann bizim
Alevi-Bektai

kesimi

mstakim Rah- Rahman

Rah-

selamet

Rab
Rahan

Rayiha
Raz

Erenlerin yolu (Bektai-Alevi yolu) Dosdoru olan yol Tanr yolu Kurtulu yolu, Alevilik Yol Parlayan, parlak, parlatc, k verici. Gzel koku, mestedici
Sr

Reaya

Reca Redif Rehnma Rehber Remiz Renci .

Resul Resulullah
Reid

Eskiden topraksz kyl Ummak, rica, istek Birbirinin ardndan giden, kura askeri nder, pir Klavuz, yol gsterici Gizli syleme, giz, simge Trl, eit Peygamber Allah'n elisi... Hz. Muhammed peygamber
Yetimi

Revan
Revi

Yryen, giden tarz, tutum nan, parlaklk, gzellik, ss Arap abecesinde 1O. harf Raz olmak, honutluk, cennette bir melek Alevi-Bektai trenlerinde yenilen kurban yemei Hakkn raz olmas, kabul etmesi Mevki sahipleri Ycelik
Gidi, yry,

Revnak
R Rdvan

Rza lokmas
Razay

hak

Rical

Rifat

Riya
Rumuz
Ruen

ikiyzllk Belirti, iaret, simge

Yanmak, aydnlanmak

olmak

R.uy-i zemin
Ruz- kyamet

Yeryz, toprak stnn tamam .

Kyamet (kalkm)

gn
ekilde

Ruz
Ruzi eb Rku Rsva

Gn Her zaman, gece gndz, kesin olarak kati sib ne eilme, namaz hareket~ Haysiyetsiz, rezil gzel na-

-SSaad Sabak
Sabr

Kutluluk dl, ders, mek Dayanmak ocuklar Bol olmak, balanmak Sznde duran, sebatl, devaml, srekli. Duran
Sabrl

Sabi v sbyan Sabilolmak

Sabit-Kadem Sabit Sabr Sacid Sadaret Sadat Sadak Allahl-azim

Secde eden,

alnn

yere koyan

Saddak
Sadk

Sadr
Sid-hezar Safa-nazar Safa
Safalamak

Sadrazam makam, veziriazam Seyyidler "Allah'n bykln tasdik ederim" anlamna gelen Kuran'da sure, ayet, ar gibi eyler okunduktan sonra en son sylenen cmle. Gerek Doru, gerek kii, sadakatl. Sadrazam szcnn ksaltlm, Bakan, kazasker Yz bin Temiz, riyasz, ehvetsiz bak. Temizlik, anlk Erler ve dostlarla gnl temizliiyle muamele
Yiit.

Safder
Safi

Safi avrat

Temiz, ar Temiz, saf Mslman kadn.

Tanr'nn kabdr.

Safiyullah

en temiz kulu demek olup Adem Peygamberin la-

788

ALEVi VE BEKTA/ JIRLER ANI'OWJISJ

Sif
Sa-salk
Sa

Dizi,

sra,

hiza

Esenlik
Salam,

gzel. Yol
arkada.

Sada

Arkada,

San Salanmak

istek, Hlya
yi olmak (yara)

Sahavet

Cmertlik, el akl, cmert

arap,

Sahba
Sahih-kran

afiyet olsun yerine sylenen sz

altna

Evreni buyruu Taht sahibi

alan; talihli ve baarl padiah

Sahih-liva Sahib-serir Sahih-zaman Sahih-kabul Sahip-divan Sahra Saib

Said

Hz. Muhammedi'in bayran tayan

Zamana hkmeden, hkmdar. Zamann sahibi; mam Muhammed Mehdi Kabul eden Divan (kitap) sahibi
Kr,

l, ova. kutlu

Uygunluk
Esenlie ermi,

Sail
Saim

Soran, dilenen; akan, dilenci Oru tutan Saklanmak._ Uyank bulunmak. Su ve iki sunan Su ve iki datan. Su datan, su veren Aldatmak
ar

Sak olmak
Saky

Saki
Sakka

Sakul& glmek
Sala Salaca

Salih
Salar
Salat- suhh

stnde l gtrlen tahta Dzelmek, iyilik, dine ballk En byk,

ba

kumandan

Sabah namaz Namaz, dua Sultanlar

Salat Salatm Salavat Salih (A.S.)

Hz. Peygamber ve soyuna rahmet okuma,

duas.

iyiliini

isteme

Semut kavmi Tanr'ya isyan etmiti. Salih bunlarn peygamberiydi. Onlar Hak dine ard. Putlarn alarak sahraya ktlar. Putlar isteklerine karlk vermedi. O zaman Salih

SZLK
peygamber'e:u kayann

789

iinden bi,e gebe ve tyl bir deve karrsan sana inanrz dediler. Salih peygamber Tanr'ya yalvard, kaya iinden ist.edikleri deve kt. Yine iman etmediler. Tanr onlar bunun zerine yok etti.

Salik
Salus Salyane Samah, sema
S8med Sanmak
Sanem
Sapmasz

Yola, tarikata giren, Bir yol tutturan

Gsterii, luu,

yobaz, hilekar, dzeJibaz, Riyakar, suret iki yzllk, Bu kt huyu huy edinmek vergi

aru

Yllk Ayn

cemlerde topluca yaplan dini oyun. Alevi ve Bektailerde kadni erkekli oynanan oyun

Pek yksek, ulu, kimseye muhta olmayan, Tanr Saplamak Gzel kimse,
Sapmakszn taplan,

put. 'Ban', eskiden -'rak'

taks

Sararuban
Sanksz

Sarararak,

sararyor.

yerine kul-

lanlyordu.

Hoca kesiminden olmayan, halk G i Bir g

Satnca

Sarp i
Satamak
Sat

ie uramak

pazar

Alveri

Satacaz

Savmu salit

Namaz Koruma, muhafaza, siyanet

Aslna ulamak

Savn Sayakmak
Siye
Saykal~saykal

Glge

urmak

Parlaklk,

parlatmak

Sayn Sayvan

Hasta Glgelik.ardak.
Avc

Sayyad Saz
Sazkar etmek
Seb

Bir alg aleti. Kk orman Dzene sokmak

Gece
Yedi kat gkyz Ders, dl Bakiye, arta kalan Yol; pek ok, hayr iin yaplan
Tanr

Seb'l mesan Sebak

Sebel Sebil

Sebilullab

yolu, Tanr bolluu.

788

ALEV/ VE BEKTA/ iJRLERI ANTOLOJiS

saf
Sa-salk
Sa

Dizi. sra, hiza Esenlik

Salam,

gzel.

Sada San
Salanmak

Arkada.

Yol

arkada.

stek, Hlya yi olmak (yara)

Sahavet Sahba
Sahih-kran

Cmertlik. el akl, cmert arap, afiyet olsun yerine sylenen sz Evreni Hz.
buyruu altna

alan; talihli ve baarl

padiah

Sahih-liva Sahib-serir Sahih-zaman Sahih-kabul Sahip-divan

Muhamnedi'in bayran tayan

Taht sahibi Zamana hkmeden, hkmdar. Zamann sahibi; mam Muhanuned Mehdi Kabul eden Divan (kitap) sahibi
Kr,

Sahra Saib
Said

l, ova. kutlu

Uygunluk
Esenlie ermi,

Sail
Saim

Soran, dilenen; akan, dilenci Oru tutan Saklanmak. _Uyank bulunmak. Su ve iki sunan Su ve iki datan. Su datan, su veren Aldatmak
ar

Sak olmak
Saky

Saki Sakka Sakula glmek Sala Salaca Salih Salir

Salat-

stnde l gtrlen tahta Dzelmek, iyilik, dine ballk En byk, ba kumandan

subh

Sabah namaz Namaz, dua Sultanlar Hz. Peygamber ve soyuna rahmet okuma,
duas. iyiliini

Salat
Salatn

Salavat Salih (A.S.)

isteme

Semut kavmi Tanr'ya isyan etmiti. Salih bunlarn peygamberiydi. Onlar Hak dine ard. Putlarn alarak sahraya ktlar. Putlar isteklerine karlk vermedi. O zaman Salih

SZLK
peygamber'e:u kayann

189

iinden bize gebe ve tyl bir deve karrsan sana inanrz dediler. Salih peygamber Tanr'ya yalvard, kaya iinden istedikleri deve kt. Yine iman etmediler. Tanr onlar bunun zerine yok etti.

Salik Salus Salyane Samah, sema

Samed

Yola, tarikata giren, Bir yol tutturan

Gsterii, yobaz, hilekar, dzenbaz, Riyakar, suret aru
Iuu,

iki yzllk, Bu kt huyu huy edinmek vergi cemlerde topluca yaplan dini oyun. Alevi ve erkekli oynanan oyun

Yllk Ayn-

Bektailerde kadnl

Pek yksek, ulu, kimseye muhta olmayan, Tanr Saplamak Gzel kimse,
Sapmakszn

Sanmak
Sanem
Sapmasz

taplan,

put. -'.Ban', eskiden -'rak'

taks

Sararuban
Sanksz

Sarararak.,

sararyor.

yerine kul-

lanlyordu.

Hoca kesiminden olmayan, halk G i Bir g ie uramak

Alveri
Satnca

Sarp i
Satamak
Sat

pazar

Satcalz

Savmu salat Savn

Sayakmak Siye Saykal-saykal urmak Sayn

Namaz
Koruma, muhafaza, siyanet
Aslna ulamak

Glge
Parlaklk,

parlatmak

Hasta Glgelik.ardak.
Avc

Sayvan
Sayyad
Saz

Bir alg aleti. Kk orman Dzene sokmak Gece Yedi kat gkyz

Sazkar etmek
Seb

Seb'l mesan
Sebak Sebel Sebil

Ders, dl
Bakiye, arta kalan Yol; pek ok,
Tanr

hayr

iin yaplan

Sebilullah

yolu, Tanr

bolluu.

790

ALEV VE BEKTAi liRLERl ANTOLOJiSi

Secde
Secdegah Secer
Sedid

Ellerin ve alnn yere yaptrlmas yeklindeki ibadet vaziyeti, cem ayinlerinde tanrya niyaz Namaz yeri, secde edilen yer.
Aa Doru

Sefil
Sefer Sefer etmek Sefine
Seirdi ben Seirtmek

Sefil, yoksul Yolculuk Bir yere gitmek Gemi

Seirterek

Acele komak ,

komak

Sehhare
Sebil evi

Byleyici kadn, dnya

adr, scak, korunakl adr.

Sekahm Sekahm hamri

0 onlara su verdi.
Kur'an'n eraben

Onlar sulad

Kur'anda bir ayetten.

Dehr suresinin 21. ayetinde "Sekahm Rabbihm tahfira" szcnden kaynaklanan deyim. Tertemiz araplar iirir anlamna gelir.
Kurann

Sekahm Rabbhm Selamet

(VII. sure 172-173. ayeti. "Ben sizin Rabbiniz de~il

anlamna

miyim" Esenlik

Selbolmak
Selef
Sel ki

Yok edilmek,

alnmak

Bir grevde daha nce bulunmu kimse, eski adam Hafif, yein.
Cennette bir pnar
A, iitme,

Selsebil
Sem

kulak verme, duymak

Sem'i Sema Semavat Semiz Semmi-sefid Sena Sencileyin Seng -i hara, hara Seng

Duyulan, iitilen Mzikli ve szl dinsel raks, semah

Gkler
Besili Ak zehir vme, v Senin gibi Mermer ta, sert ta, granit
Ta

Senma
Sepek Ser-brelme

Souk, k

Kirpi
Ba ak

- - - - - - - SZLK
Ser-eme Kaynan ba,
Bakalarndan
Sarho

191

Ser-efraz
Ser-ho

nder stn olan,

ba

stnde olan

Ser-maye Ser-mest Ser Serap Serapa Serasker Serbeser Serdar Serencam Serepa Serfiraz Serfr Sergerdan
Sergzet

Anamal
Sarho

Ba

lde insann gzne grlen vaha, su hayali

Batan baa

Ordu komutam Bsbtn , batan

Bakomutan Batan

baa

geen, serven

Batan baa

Ba yukar,

stn, bakan, nder , ba. Ba eme, sz dinleme Ba dnen, sersem, akn Serven, birinin bandan geen olaylar
Snr

Serhad Serkan
Serke

olma Ba eken, itaatsiz

Sarho, Batan baa,

Sarho

Sermest Serteser Serv-i blent Server

Serzeni

hep, btn

Setret-1 Mnteha Settar Sevi

Sevimek olmak Sevrikmek Seyf-i Ahmedi Seyf-i kaat Seyfullah Seyr-i fillah

Uzun boylu Babu, reis, nder, ulu Baa kakma, takaza Son perde, en son aama, daha sonras olmayan durak. (Mi'rac'daHz. Muhammed'in vard son merhale) rten, Allah, sr saklayc, Muhabbet. sevgi, ak Srekli aka de duran Bakmak Muhammed'in klc Keskin kl
Al1lah'n klc

Tarikatta izlenen usuln ikinci mertebesi, (Seyr-llallah, Seyr-fillah, seyr-maallah, Seyr-anillah)

792

ALEVi VE BEKTA iRLERi ANTOLOJiSi

Seyr Seyr an-iflah Seyr ila'ilah Seyr naa'llah Seyrab Seyran Seyretmek Seyyid
Sbt

Gitmek
Tanr'ya
Tanr

ynelen yolculuk

yolculuk ile yolculuk

doymu

Tanr

Suya kanm

Gezinme, seyretme, gren, bakan Gezmek, grmek, bakmak, izlemek Efendi; Hz. Muhammed'in torunu Hz. Hilzeyin soyundan gelen Torun Gerek
Doruluk,

Sddyk Sdk

sadakat
sra

Sdit
Smak Smd
Smkmak
Smlmak

Nitelik, nicelik, yer, szck. Nitelik,

Krmak

vb.

bakmndan

niteleyen belirten

Makas Alt olmak, bozguna uramak

Krlmak,

bozulmak, lmek
bozulmak

Snmak Sr Srat

Krlmak,

Giz Siratl-mstakim de denir. Ahirette zerinden geilecek, kldan ince; kltan keskin kpr. Tasavvufta doru yol, Mi.isliimanlk ifrat ve tefriti olmayan is1am dini. Kur'an'da birinci surede geer.
Doru

Sratl-mstakim

yol

Sra Srf
Srra Srr-

Cam, camdan yaplm

Yalnz

hakikat

Hakikat sm, Belirsiz sr. Gizlemek

gerei

gizleme

mphem

Srreylemek

Srrullah Sva Szmak

ekilmek, kimseyle grmemek. Ayplar rtp aa vurmamak,

Baka,

Yalnzla

Madenin erimesi, kalpnn gitmesi

Kafdann Zmrdanka's

Si-mrg-i Kaaf Siv d

(Bkz. Simrg)
topladna inanlan

Otuz iki
say.

says; varlk

trlerini znde

SZLK

793

Siccln Sidre
Siirtmek

Cehennem Kiraz
Komak, atlp k()maya balamak

Siham Sim zer Simurg- anka Simrg Sinek mek Sinle snlek Sinne, sin Sipahi Sir Siret Sitr Siva Siyanet Siyaset
Sofi, sofu, sofi

Oklar
Gm

ve altn otuz rengi olan ve otuz kuu (Si v d)

Anka kuu
Kafdanda yaad sanlan,

znde yanstan masal

Le

hayvan

olmak

Mezarhk, mezar ta Mezar

Atl

asker

Tok Bir kimsenin ii, gidii, ahlak Perde, rt

Tanr'dan gayr

varhkar

Koruma Oldurmak Tarikat ehli, tarikata girmi kimse. Medrese rencisi Dindar
Dindarlk

Softa
Sofu

Sofuluk
Soulmak

tarikata ballk.

Suyu, seli ekilmek

Grp konumak

Sohbet Sokum Somat Soru-hesap

Sorucu-Soncular

Lokma, yudumluk ekmek, yemek Sofra

Kyametten sonra maherde, ldkten sonra kabirde, dnyada yaplan ilenen ilerin hesabnn iki meleke sorulmas

Kabirde soru soran iki melek (Mnker-Nker)

mek, meth etmek, balanmak.

Soylamak Synmek Sz atmak Sz katmak Szn haklamak

Snmek, bitip snmek Sz sylemek. sz sze ulamak Birisi bir sz sylerken szne katp eklentiler yapmak Sz dinlemek, yerinde bulmak. Salihler, gnah ilemeyenlen, temiz insanlar, sabah
Tanr

Subh Subhan

794

ALEVi VE BEKTA/ IJRLER/ ANTOLOJiSi

Suci

ki

Sud
Sudret-l mnteha

Fayda
Ar'n sa yannda bir aatr ki, tesine hi bir yanttk geemez. tesi Tanr'nn zat alemidir. Sdretl mnteha'y insan bilgisinin son snr olarak kabul edenler de vardr.

Sudr

Olma, meydana kma. Tasavvufta varlk trlerinin, kendi yeteneklerine (istidatlarna) gre Tanr znden fkrmas. Yeni eflatunculuk'tan alnan bu kavram Latince emanatio karldr. Var olu, k (nur) olan Tann znden fkrma (sudur) sonucu gereldeir. Bundan dolay yaratl bir yoktan var olu deil, salt varlk olan Tanr'dan da vuru, f
krmadr.

Sufi-i salus

Mrayi sufi , iki yzl sofu Tasavvuf ehli, dervi Adi, aa Sz syleyen Ne sylediini bilen
ar,

Sufi Sufli Suhang Suhendin

Suk

sokak
Bektailerde mridlere, eyh

Sulh Sultan
Sun Sunullah Sur-ni Sur Sur dd Suret

Zriyet, evladlar, soy. Yksek bir hitaptr. Alevi ve lere kar byle hitap edilir.
Yap, i,
Allah'n

sanat

kudreti

Bir eit nefesli alg

Kyamet gn alnacak boru. Bununla btn insanlar dirilecek, Yalnzca boru anlamna da gelir.

Kyamette srafil adl byk melein fleyecei boru, d-

dk
Dtan grn, klk, d gsteri, yz, nsha, kopya. Tasavvufta Tanr varlnn, Tanr znn, deiik niteliklerle, varlk trlerinde grn alanna k, grn.

Suret gz Sr Susak Susahk

Susn

Can gz karl Boynuz, boru, kale, hisar

Su imeye mahsus kap

Susamak

Manda
Yan, yak

Suz Suzan

Yakan, yakc

SZLK

795

Scud

Yzn yere srme, kapanma, secde etme Sz,

eker.

Shan
Skker Sleyman (A.S.)

Davut peygamberin oludur. Babas gibi hem hkmdar hem peygamberdir. Ku dilini bilir. Cinler onun emrindedir. Seba Melikesi Belks' yanna getirmi ve onunla evlenmi tir. Bir gn Sleyman, karncalar ovasndan geerken bir karnca tekilere:Yuvalannza girin Sleyman sizi inemesin demi. Bu sz duyan Sleyman ona. niin byle sylediini sormu. ;O da, Senin ordunun azametini seyre dalp Tann'y anmayunutmasnlar, diye demi. Yine bir karnca, Sleyman'a bir karnca butu vermi, bununla ordusu doymu. Sleyman'n elinde, stnde ism-i azam yani Tan'nn en byk ad yazl bir mhr vardr. Bu mhr sayesinde cinler, eytanlar, devler, kurtlar, kular onun buyruuna uyarlar. Kular yan yana gelerek taht gibi bir biim alrlar, Sleyman bu tahtn zerine oturup havalarda uar. Kemik Sngk
kmak,

Smk
Sngek Snmek Snnet Snni Sphan Sr.ek Srek

uzamak
buyruklar

Hz. Peygamberlerin ileri, Allah, Noksan

sfatlardan

Ehl-i snnet mezhebi. Osmanllar snni'dir. mnezzeh Sren, aya yere taklan Tutulan yol, tarikat kurallarn srdrmek, erkan, adap. lker yldz Sevin Srnmek
Yeerip bymek

Sreyya
Srur Sruyu gelmek Ssmek

-ad

Sevinli, memnun
handan eylemek

ad

Sevindirmek. Sevinli olma hali Sevinli

Nee,

adhurrem adan, adman

adi

sevin

ad ilik

Sevin

796

ALEVi VE BEKTAi fiRLERI ANI'OWJISI

aduman

Sevinli olan
efaat

afi
ah-

eden

dil
Kerbela Kevneyn Merdan

Gnl ah, padiah. Gzellik padiah Hseyin Kerbela'da ehit ah demektir.

edildiinden

ah-hsn

ah-
ah-
ah-

byle

anlr.

KerbeHi

ki cihann padiah; Hz. Muhammed

Mertlerin ah, Ali demektir. Necef ah demektir. Ali, Necefde yatt iin byle de
lr. an

ah-Necef
ah-

velayet

Velilerin ah, Ali Hkmdar Alevi ve Bektailerde pirlere Sultan denildii gibi ah da denir. Kimi zaman Ali, kimi yerde ran Safavi ahlar, bu szle anlr. Kalender ah. denilen ku. Sevgilinin gzlerine benzetilir.
Padiahlar padiah Kuun nee
kreden ahin bak,

ah-eb
ah

ahan

onun keskin, parlak

ahbaz

ri ve beyaz doan kuu. Yiit, kahraman.

aheneh
akmak akir

ile tmesi kenti.

am - erif
aplak

am

kenti.

erefli am

Tokat, sille
Akam

amseher

sabah

ami
aplak

Yce Tokat sille Kent,

mna ehir. Rdvan

ar

ile birlikte kullanldnda Cennet anla-

da gelir. Al-Dehr suresinin 21. ayetinde Tanr'nn cennette

bahsettii arap

araben
ark

Tahr

Kur'an'n

olanlara iireceinden
az
az

Dou. Bu szle ran ve Horasan illeri sylenmek istenir.

Sevin, srur, kaide d

eylemek

Sevindirmek.
Uursuzluk

eamet

eb ecaat ecer

Gece
Yiitlik,

yreklilik, cesaret. odun

Aa, denek,

SZLK

797

efaat

Ahirette Peygamberin Mslmanlar iin lemesi. Esirgemek

ki dudak

Tanr'dan ba

di-

efakat, evkat

efeteyn
efi-l-mcrimeyn

Mcrimlere efaat eden, Hz. Muhammed

efaat eden,

efi
ehadet

bir suun

balanmas

iin

araclk

eden

Gzle grlen eyler, gzle grlen ve grlmeyen eyleri bilen Tann'dr. Tankhk, bir eyin gerekliine inanma. Gzle grlen, duyularla 8;lglanan evrenin nitelenmesinde kullanlan bir kavramdr. okluk ehadet alemi biiminde geer. Tasavvufta, grle.o, grlmeyen olmak zere iki trl evren vardr. Bundan dolay grnen evrene ehadet alemi, grnmeyen evrene ise gayb alemi denir.

ehd ehinah ehla ehper

ehriban

Bal
ahlar ah

Ela gzl, koyu mavi, ela. ok byk kanat

Hatun

mam Hseyin'in kars ve imam Zeynelabidin'in anas.

ehribanu da denir. ran kkenlidir.

ehvar
ek aha yakacak phe,

surette, byk ok deerli inci

zan, tereddt mum, mumlu fitil

em em'a emir
ems

Mum
era,
Kl

Gne
Kalabalk,

enlik
er

topluluk.

Ktlk
Ylan

erbet

zehirine kar iilen ila. Bunu ienlere zehir dokunmaz. Bu gibi kimselere erbetli derler.
Ate

eref-i

Siyadet

Seyyidlik erefi saan,

kvlcm

erernik
erh

saan

Aklama.

erha

Kesilmi, dilinmi, ey,

para

eriat

Dinde Tann'ya inann, bedeni, mali kullukta bulunuun ve dnya ilerine dair Tanr buyruklarnn btn. Hz, Hasan'm soyundan gelen, onurlu

erif

798
erik

ALEVi VE BEKTA/ iiRLER/ ANTOWJ/S/

Szlk anlam ortak demektir. eriatta Tanri tek Bir olduundan orta yoktur anlamnda li-erik diye nitelenir. Tanrnn bir baka varlk trnde grnmesi eriatta iyi karlanmaz, su saylr. Bundan dolay Tann'nn ben1..eri, ei vardr anlamnda irk komak deyimi kullanlr. Tasavvufa kar kan eriat, Tasavvufun: Tanr anlayn irk (ortak komak) diye yorumlar, yasaklar.
Alt

cihet

yn, yukar,

aa,

n, ard, sa, sol

egd emek eolmak eta evk-i

evk

z. zmek, karmak Rastlamak

Alt

telli saz

tab

Tanr

sevgisiyle coma, yanma Arzu, keyif, ne'e, k

eytanlar

ey'ullah ey' en lillah

eyatin

Allah iin bir ey, istenirken dervilerin syledikleri sz Saa sakala ak drmek, ihtiyarlamak Divane,
akdan akln kaybetmi,

eybetin
eyda

deli

eyh eyh eyh

Ulu, ihtiyar; uyulan, tarikat kurucusu Bedreddin Safi Bedreddin'e baknz. Safavi soyunun ilk byk dedesi. Bu soy Safavi Devletini
kurmutur. Kurucusu ah smail'dir.

ikar

ikara kmak
ikeste iri

Av Ava kmak, avlanmak

Krk.
Tanr arslan,

Yezdan

Hz. Ali'nin sfatlarndan biri

ir-ar
ir

Arslan avcs Arslan St ve bal

Tatl; irin

ir irin irk
it

asel

Ferhad ve Husrev'in sevdikleri hikayesinin kadn kahraman. ortak koma, en byk gnah
olu.

kzn ad,

Ferhat ile

Tanr'ya

Peygamber Adem'in nc gamberdir. Cilveli hareket Cilveli, iveli

u

Bu da

babas

gibi pey-

ive

ivekar

ol

SZLK

799

om
uara
uayb

Uursuz

airler,

ozanlar

Msr'da firavundan kaan Musa peygamber, uayb peygamberin yannda on yl obanlk ettikten sonra ailesini ve iki ocuunu alarak Msr'a dnd. uayb, byk peygamberlerdendir.

ul
ukr-kr

Megul

olma; dert
karlk

Grlen lutfa edilen ihsana elde edilen nimete maddi, manevi minnet
Parlaklk

ule

ur

Tuzlu.
Perian
eker

uride
kker

mar
r(ar) reylemek

Say

Tuzlu, coup kprmek

Comak

-TTa-nihayet
Ta

Sonunadek Grnen evresi, ufuk, uzak Yenne, svme

Akl

Ta'n Taakkul etme Taat Taayyn

etme
kma,

badet

grnme, belli olma anlamlan var olma, grnr biime girerek varlk nitelii kazanma.
tar. Grn alanna karak

Szlkte meydana

Taayynat

inde yaadmz duyu evreni ile btn varlk trleri. Taayyn eden varlklar btn, btn varlk trleri. Taayyn (grn) ile varolanlar.

Tab-fer Taban Tabii baz Tabir

Tabi Tab

G, kuvvet, Parlak, k Davul alan D yormak Davul

Ik

k, parlaklk.

Tacil

Acele etmek
Baa

Ta Taci

giyilen

balk,

tarikat bal (Kzl tac'a baknz)

Lezzet

800

ALEVi VE BEKTAi iiRLER/ ANTOLOJiSi

Bakalatrma,

Tayir

bozma,

deitirme

Tahakkuk Taharet
Tahhya

Meydana kma,
Tanr

gerekleme,

belli olma.

Temizlik, temizlenme mr versin diye selam

soruturma

Tahir Tahkik Tahmir Taht'es-sera Tahtesera Takaza Taklid Bilgisi

Temiz Gerekte , aratrma,

Yourmak

Yerin alt Gkyznde

htiya, luzum, sktrma

Sezgi yoluyla deil de bakalarndan duyularak edinilen gereklii konusunda gerekli aratrma yaplmadan benimsenen bilgi. Eletiri szgecinden gemeyen duyu bilgisi. Bakalarna zenilerek, yklenerek salanan genel geerlii olmayan bilgi, bulank bilgi. Anlatmak,
anlat.

Takrir Taksir
Taktr

Kusur etmek, hata Kaderlemek, Damlatmak

Tanr'dan
kiisel deer

Taktir Takva
Talbnmak

korkma, kendini ibadete venne, dinin yasak ettii

eylerden saknma
rpnmak

Talep

stemek, istem

Talib Talim olmak Tama Tamadar Ta mat Tammak Tamu Tan Tan eylemek Tan'a
Tanlamak

steyen, istekli, Bektai yolunda ocakzadelere bal olan kii

retilmi olmak.

stne derek elde etmeye almak, a gzllk Tamah sahibi Sama. Damlamak Cehennem

Ufuk, dou, sabah; aacak ey Svmek, yermek, ayplamak. Knama, yermek

arp

kalmak

Tanla
Tap klmak Tapya

Seher anda, sabah erken

Yklmak

durmak

Huzurda durmak

Tapmak
Taprmak

Bulmak Teslim etmek Karma kank, Gam, gussa

Krlmak

Tar-mar Tarap Tara olmak Tari Tarik-i esrar Tarik Tarikat Taslak Tasvir Tat Tathir etmek Tav Tavk Tavla Tay etmek Tayyib

dank, perian

Ortaya kma Gizlilik yolu. Yol, tarikat. Geree varan yol _ Her hangi bir eyin ilenmemi hali Resim, yaz ile tarif etme
Mool

Temi7.lemek. zam.an, uygun durum Gerdanlk; kudret At

ahr.

Denk tutmak. e kabul etmek, drp bkme sarma

yi, gzel. ho

Tazarru
Taz

Yal varma, kendini kk grerek istekde bulunma Arap at

Yazlm

Te'lif-kerde Te'vil Te'vil dzmek Tebireke Teber Teberri, teberra

eser
baka

Kur'an'daki ak anlaml szleri

Baka

anlamlara evirmek.

bir anlamla aklamak.

Mbarek, kutsal olan

Dervi baltas

Ehl-i Beyt'in dmanlarna dman olmak, onlar sevmemek. rak durmak, beri olmak, selam vermemek, yz evirmek, dmanna dost olmamak. Kutlamak; hediye,
armaan

Teberrk Tecelli

Grnme; Tanr gizin.in ve gcnn kiilerde ve nesnelerde grnmesi. Grn. Tanr'mn evrende grn, insan gnlne bir k (nur) olarak yansmas. Tasavvuf inancna gre evrende ortaya kan btn olaylar, varlklar Tanrnn grn (Tecellisi) dr.
Tann'nn

Tecelliyat Tecerrd
Tecrid

insan gnlnde grnleri

Soyutlamak Tek brakmak, soyma, ayrma, hereyden el ayak ekip Allah'a ynelme, tek olmak, evlenmemek

802

ALEVi VE BEKTAi //RLER!_;..;A"'"'NT~V:...;l""'O...::.;Jl='SI=-----------------Akll

Tedbir Tefe'ill Tefekkr Tefekkr eylemek Teferr Tefrid Tefrik Tefsir Tehayyr Tehdit Tehi Tek oturmak Tek Tekbir Tekebbr Tekyekdmak Tel Telef Tellak Telvin
Temaa

hareket zihin yorma

almak,

Hayra yorma. uur sayma

Dnme,
Dnmek

Ferahlamak, Tek olu

Aynnak

gezip dolamak

Yorum, manay amak. Tefsir etmek:Aklamak. Hayret Birinin gzn korkutma, gz da

Bo

Uslu durmak Gibi Allah Ekber = tirmek Ululamak Gvenmek Ty,

ku

Tanr

uludur demek, ululamak, tekbir ge-

ty.

Yok etme, ldrme

Ykayc

Renklendirmek;

insann

halden hale girmesi

Temenna
Teme~na eylemek

Seyir Rica, istek, selam

stemek, nnde eilmek

Temevvc Temyiz
Teneir

Teng
Teniz

Dalgalanmak Ayrmak, semek zerinde l ykanan tahta Dar Deniz

Tandr

Tennur Tennre
Tercman

Bir tr dervi giysisi Kurban. Tarikat ulularnca dzenlenmi ou manzum olan belli ilerde derviler veya grevliler tarafndan okunan Trke dua ve vgler. Tere otu. Salata gibi yenen az yakc ot.
Brakmak

Tere Terketmek Terk.etmek

Brakmak

Tersa Tenende
Tesbih

Hnstiyan

Turfanda
Tanr'nn

Teselsl
Teehht Tene-dilan Tene Tevi

noksan sfatlardan mnezwh olduunu sylemek muayyen duay ve sena'y say ile. zikretmek Zincirleme ehadet szcnden ad. Arapa. Namazda, oturarak ettehiyat duasn okumak.
Gnl susamlar
Susam

Tevat'
Tevazu Tevekkl

Tevella
Tev~l

Tevfik Tevhid

Teviz Tevrat Teyzir Tezhib Tezkiye

Tezlik Tezyin Tezyin etmek

Tfdlaym

Tlfl-

na reste

Tdl-tfl T-Bend

Tarikata giren kimsenin bu yolda vecd'e, cokuya kaplmay dilemesi Ziyaret eme, niyaz etme (Tavat) Alak gnlllk Tanr'ya dayanmak gvenmek Ehl-i Beyt'in sevenlerini sevmek, d9$tlarma dost olmak, selam vennek, sevgi gstermek anlay. Girime, inanma, sebeb tutma Baarya ennek Birletirme, birliine inanma, bir sayma. Arapa birlik anlamna gelen vahdet szcnden tremitir. Bir sayma, bir klma vb. anlamlara gelir. Tasavvufta Tanr'dan baka varlk tanmama, btn varlk trlerinin Tanr znden bir grn, bir k olarak fkrdna inanma vb. anlamlarda sylenir. Kurtarma. selamete karma Tanr tarafndan Musa peygambere gnderilen kutsal kitap. Dzen, yalan, ktlk Sslemek Artma; insan nefsinin, Tanr sevgisi dnda kalan btn heveslerden arnmas vedilik, abukluk, acul Ziynetlendirrne, ssleme Sslemek. ocuk gibi Ergenlik ana eniemi ocuk ocuk Cem ayinlerinde grgs yaplacak olanlarn veya dkn lkden kalkacak olanlarn beline sarlan kuak

804
Tmar

ALEVi VE BEK.TA/ iiRLERi ANTOLOJiS

Yaray

etmek Tig-mjen Ti-i Haydar

Ti

emlemek (ilalamak), iyiletirmek

Kirpiin klnc

Til

Tilavet Tilmiz Timar Tir

Tirke

Hazreti Ali'nin klc Zlfikar. Kl, ok Dil, deniz kys, denize uzanm kara Okuma, okunma, ezbere syleme
renci

Tiryak
Tokumak

Tokuz Tolu Tonoz Torlak Toy Toylamak

Tek

Tedavi etmek, onarmak Ok Okluk, yayn oklarn konulduu srtta tanan ara. Pan zehir. Afyonlu macun. Birbirine saldrmak Dokuz Dolu ,ak arab Domuz Gen, acemi, batni inanlara sahip dervi Bir tr uzun boyunlu gzel bir ku Kamn doyurmak
Dek, deme

Tubi
Tudaolmak

Tufan
Tuyan

Tuman

Tup
Tur Turabi Trab Turfe Tu olmak Tutya Tuyur
Tl-emel

Cennette, kkleri yukarda ve dallar yerde olan aa Gnl vennek iddetli yamur, sel. Hz. Nuh zamannda dnyann sular altnda kaldna ilikin sylence Azmak Don, elbise, giysi Hep, tmden Musa'nn Tanr ile grt kutsal da. Topraa mensup, topraktan Toprak, EbU-Turab =Hz. Ali'nin lakab Yeni Rastlamak Srme
Kular

Tn

Trabetmek

Uzun, olmayacak istek Dn, gece ktln, nefsini inemek, toprak etmek.

SZLK
T

805

D,

rya

Ttmek Ttn Tvana

Duman kmak

Duman. i yanmaktan doan duman. Daha ok mecaz anlamda kullanlr. Din, gl

-UUbrulmak Ucub

Umak
Uru
Uur

Ukba Ukul Akllar Ulama orucu, Savmgvisal: Hi iftar yapmadan, bir ka gn srdrlen oru. nceden Davud peygamberin tuttuu sylenir. Davud, yirmi drt saatte bir kez iftar aarm. Alimler, bilginler Ulema limler, bilgiler Ulm Kutsal, ulu, yce Ulvi Ulviyyat erefli varlklara ait zellikler Byk, engin deniz, okyanus Umman Bayndrlk. medeniyetle ilerleme, refah ve saadet Umran ad, san, nam Un Unlamak yilemek, shhat bulmak Urgan Kaln ip Vurmak Urmak Batrsak. Ursak Urak Vursak Elbise, giysi. Uruba Hemen kalkmak Umdurmak Ruhban, papaz Uruhban Anadolu. Unm Anadolu erenleri, evliyalar, dervileri Urum erenleri Ungan Boyuna vuruan
Urumak
Savamak

Devrilmek Kendini beenmek Cennet Hrsz, yol kesici. n, talih, ans Ahiret, br dnya

Uryan

plak

806

ALEVi VE BE/G'A/ iiRLERi ANl'OWJlSJ

Akl

Us Usan
Uslu

Aptal, tenbel
Akll

Ustaban Ustager Usul

Usta, yapc Usta, iyi

i

yapan

Mzikteki esaslar (Kudm denilen iftenarayla, zilli, yahut zilsiz tefle usul tutulur, yani hzl ve hafif vurular gsterilir), boy, ll, dengeli, uzun (soy iin), mzikteki esaslar
Akll

Usul durmak
U
Uak

durmak. Uslu durmak

te, imdi.

Ufak, kk, ocuk

Krlmak
Krmak

Uanmak
Uatmak

Uak

Aklar

Uya Uyakmak

Ahmak Batmak, gurup etmek Mumu, kandili yakma. Uyandrmak da denir,Diken gibi dikilmek, kalkmak, uyanmak.
Doru,

Uyarmak
Uz Uzgelmek Uzlet

yerinde
yaama, yalnzlk

Tam ve dzgn hale gelmek, Bir yana ekilip kendi kendine tenhada kesine ekilme

-le leen
Le,

kadavra

Hereyi dostlaryla blen, paylaan

lfet mmehat
mmehit- sftiye

Dostluk Analar, anneler, esaslar,

Aadaki asllar

analar anlamna gelen bu szcklerle anlatlmak istenen yel, su, od, toprak gibi drt edir. nsan bu drt ilke ile gklerin birlemesinden olumutur. Gkler yce babalar, drt ilke ise aadaki analar anlamna sylenir. Ses Halk
Ak, plak

nas
ryan, oryan

stad
stn

Usta, bir ite, bir bilgide ileri olan Stun, direk

SZLK 807 -----------

mek

Toplanmak,

mek.

tmek
veys

Gemek, umak Veyselkarani, Muhammed Peygamber'e ulaamayp Sahabeye (yaknlar) ulaanlardandtr. Yemenlidir. Ali zamannda Yemen'den Medine'ye gelirken yolda, Sffeyn'de Ali ile Muaviye'nin savama rastlam o giin Ali'ye biat edip savaa girmi, ehid olmutur. Bunun iin Aleviler Veyselkarani'yi ok severler. Koparmak Kopmak
Krklar
Krklara

zmek
zlmek

zm

meclisinde Ali'nin bir zm tanesini iirdii zm.

skarak

--V-

Vacib

zorunlu ve olanakl olmayan, yaplmas gerekli, farzdan sonra gelen buyruk derecesi. Kendi znden dolay gerekli olma, baka trl olamama durumu. Vaad ok, pek ok Bir tek olma, kendi kendine kal, Tanr yaknl, Tanrya ulama. Birlik, btnlk. okluun (keseret'in) kart. Birlik alemi Birlik
Balayc

Braklmas

Vade Vafir Vahdet Vahdet alemi Vahdet

Vahib

Vahid-ullah
Vahid
Vahy
Vakt-

Allah'n birlii Yalnz,

olduunu

bir, tek. Tasavvufta yalnz Tanr iin, onun Bir, Tek anlamak iin sylenir.
tarafndan

Bir emrin Allah

namaz

peygamberlere bildirilmesi

Namaz vakti Yce

aran,

Vala

Valih

yakalayan
kat
olanlarn

Valih hayran Varak

Van

Sersem ve akn Yaprak, Hepsi, var tm.

Varidat

Akla gelen, yzeye gelen. Arapa isim. Varide szcnn ouludul'. Anmsama, ie doan eyler, esinler anlamna gelir.
Erien, ulaan, kavuan

Vasl

808

ALEVi VE BEKTAi liRLfiRI ANTOLOJiSi

Vasl

ila'llah

Allah'n birliine ulaan

Ve-lekad-keremna Ve'd-dua Ve'scd va'kterib Vebal

Vecd
Vech-i ahsen

Vech
Vechullah

Vefa Vefadar
Vehm
Vel-asr

innel-insan

Veli Velvele salmak

Veribimek
Ve

Vilayet, velayet Vildan

Viran

Vird etmek Visal (Vasl)

Vuhu

Asalet, iyilik verildi Dualarmz sizinle beraberdir Secde et ve Tanr'ya yakla (Bkz. Alak suresi-19} Su, gnah Zevk, coku; gnlde olan, Tanr cokunluu En gzel ekil Yz, ehre Tann'nn yz, gzellii Gereklik, szde duru Vefal, sznde ve sevgisinde duran. Yanl zan, phe, sebepsiz korku, kuku "Akp giden a iin" Tanr'sal srlarn bildirildii kii, evliya,, Evliya, eren. Hz. Ali ve Hac Bekta Veli'nin sfatlarndan Korku Yollamak, gndermek Gibi manasn veren bir benzetme edat Velilik makam, erenlik, velilik, ermilik. Yeni domu ocuklar, kullar ren, ykk Dualar, belli zamanlarda okunan ayetler veya isimler
Kavuma, ulamak. bulumak

ermi,

Vahi

hayvanlar
Varlk,

Vuslat

Vcud Vch

Bir eye ulama, kavuma, visal Var olma, bulunma, gvde, beden, cisim. belli koullar altnda biimleni. Vecihler, yzler, ilikiler

var

olu,

-YYa Yaba Yaban

Ey Hannan savurmakta kullanlan atal biiminde tahta krek.

Vahi, yabanc

Yabis
Yad

Kuru
Anmsama

Yadlu
Yad

Kt, fena Yabanc; mahrem olmayan anma

------------"'-"--=="--"-'-----'--'-'--

SZLK

809

Ya

Dman

Yahi

Yakkl, yiit,

gzel

Yahya
Yakm

srailoullannn
Ate ak

peygamberlerindendir.

Zamanndaki

h-

kmdar tarafndan ldrlmtr.

Yakin Yakup

Kesin bilgi ile bilme, yakn

srailoullar peygamberi. Olu Yusuf da Peygamberdir. Yusufu kardeleri kskamp lde bir kuyuya atarlar, bezirganlar onu kuyudan karp Msr'da satarlar. Bandan geenler dinler tarihinde ok;yer tutar.

Yalap yalap
Yalncak Yaivar

Alev alev
plak

Yalvararak Kt, fena. Parlak,

ankr larmz

Yaman Yanal alma Yapalak

Yaprakl

elma.
Panayr

1) Tylii, 2) Uzun yaprakl tyl ot, bayku.

ilinin ilesi. Eskiden ile nlyd. Hicret srasnda Muhammed'e maarada arkadalk etmi olan Ebubekir. Mecaz olarak vefal arkada yerinde kullanlr.

Yar-

gar

Yar
Yara

Dost, sevgili.

(Yarak)

Lazm

vazm anlamlarna

(yaramak'tan gelen bu szck silah, gerekli gelir) dost.

anlamna

ey,

le-

Yardak Yaren (Yaran) Yari (yarak)

Yarlamak

Yardmc,

Dostlar (dost dan bozma) Dostluk,

Acmak,

gelen yar sznn cem'i olan yaran'-

yardm.

rahmet etmek

Yastanmak
Yan ya~m

Dayanmak, yaslanmak Gizli gizli Yan, ind Kaybolmak

Bo

Yat
Yavvarmak

Yavi Yavlak Yavuz Yay yasmak

Yaz

sz,
er

Pek-ok-gayet, Kt, Gerili

yay gevetmek

Ahnyazs.

Her insan

domadan

eylerin alnna yazl olduu inan vardr.

dnyada bana gelecek Talih. Ova

810

ALEVi VE BEKTAi iRLERi ANTOLOJiSi

Yazk-yazkt

Yecc-mecc Yediler

Yedmek
Yedullah

Yegane
Ye

Yek Yekbar
Yeksan

Yekta Yele vermek Yeltemek Yenile

Yeticeiz

Yetkin

Su gnah, sulu gnahl Ksa boylu bir kavim Sofilerc gre; alemi yneten bir kiidir. Buna kutb denir. Bu kii Hlkikat-i Muhammediye'ye mazhardr>>, yani onun gerek grndr. Evren bu kiinin evresinde dner. Onun gnlne gelen bu alemde meydana kar. Ona en yakn iki kii daha vardr. Bunlar sa ve sol imam, yani yneticisidir. Bu ne ler>> denir. Bunlardan sonra alemi yneten drt ermi gelir. Daha sonra Yedi, Krk ve yz eren gelir. Bu sra zerine hepsinin evrenin ynetiminde grevleri vardr. pinden ya da elinden tutup ekmek, gtrmek. Allah'n Kudreti. Bektai cem ayinlerinde grlen talib'in kulana dede tarafndan okunan Kur'an'n Fetih suresinin 10. ayeti:(Yedullah ayeti) "Ey Muhammed phesiz sana ba eerek ellerini verenler, AHah'a ba eip el vermi say lrlar. Allah'n eli onlarn elinin stndedir. Verdii bu szden dnen ancak kendi aleyhine dnm olur. Allah'a verdii sz yerine getirene, Allah byk ecir verecektir" de mektedir. Biricik, tek Daha iyi, iyi Bir Birka Dz, bir beraber Benzeri olmayan, biricik Elden karmak, ziyan etmek Meylettirmek Henz, yeniden, imdi Yetince, ulanca, varnca Kesin, btn kukulardan uzak bilgi anlamnda sylenir. aamas vardr. Gzle, gzlemle salananna ayn'el-yakin, okuyup renmekle, yetkilileri dinlemekle edinilenine ilm'el-yakin, kendi zne dnle, ie kapanla, gerei kendi gnlnde kavramakla kazanlanra da hakk'el-yakin denir. Tasavvvufta da felsefede de kesin bilgi ancak yakin nitelii kazanm bilgidir. Edini yolu ne olursa olsun yakin aama sna varamayan bilgi gvenilir, genel geerlii olan bir bilgi
deildir.

SZL1JK

811

Yevm Yevm-l bair Yezal

Yezdan Yaylamak Yiti
Yitmi

Gn Kt giin, perian gn Zevale eren, biten (Ui Y eza! :Zevalsiz, bitmez) Allah Koklamak Yedi
Yetmi, kaybolmu

Yol Yol azdrmak

Yol dokunmak Yol ehli

Yolurmak

Yolunmak Yom
Yora

Yorgalamak Yormak Yort Yortmak

Yiinnek

Tarikat, tarikat bilgisi, tarikatta davran. Yol kaybettirmek, yoldan ~karrnak, yanltmak Boyuna gitmek Tarikat eri dervi. armak, yoldan kmak, hrszlk etmek Tra olmak, ehliyet sahibi olmak Hayr, kutluluk Pabucun st ksm. Rahvan gitmek Tevil etmek, tabir etmek
Ko

Komak Koumak

Yre
Yr-Yrk

Yuka Yumak-yuymak
Yumu

evre. etraf Hzl gitmek Yutka

Ykamak, artmak

Hizmet
Ykanmak
Ykar

Yunmak
Vur Yusuf Peygamber Yuvanmak Yuyucu Yz dkmek Yz sulu Yznii ykmak

srailoullarnn bir Peygamberi

Ten bellik l ykayc bulunmak onurlu Surat asmak, yzn ekitmek

erefli
erefsizlikte

-ZZabta getirmek
Za

Ele geirmek, hkm altna almak. Karga

812

ALEV VE BEKTA iRLERi ANTOLOJSi

--------

Zahid Zahir

Kanan.

ekinen, dindar; kaba sofu, softa, ar sofu, alevi

olmayan Grnen, ak, belli, yardmc, arka kan, meydanda olan . suret, bir eyin d grn, duyulara verilen varlk. Grn alan olan evren ile onu dolduran btn varlk trleri. Kart batn'dr. Kaba sofu Yara Anan Arapa ad. Au aac. Cehennemde yetien bir aa. Cehennemliklerin yemei, zahil .
Karanlk,

Zahit

Zahm
Zakir Zakkum
Zalam

Zaman Zar Zat- Bari Zat- Mutlak Zat- envar

Zat

Sre, iki olu

Alayan,

arasnda

geen zaman paras.

inleyen

Allah Nurlar dolu kii, Kendi, asl, z, cevher, sonradan olmayan. Tanr'nn z, kendisi. Yalnz kendi kendisiyle var olan, varl iin baka bir nesnenin varln gerektirmeyen. Tz. Btn geici nite tiklerden arnm z varlk, zel, asl (z gerei) Bir varlk, varln yalnz kendine, kendi zne borlu olur,.varohnak iin baka bir nedeni gerektirmez.
Ke,

Zati iktiza Zaviye Zay Zaza Zeban' Zebane Zeber Zebun Zehi

tekke, bucak, kk tekke

Kayp, bo

Bir Kaflcas kavmi. Dil, lisan Alev,

yalm

st
Zayf,

aciz, gsz

Ne gzel G, takat
srailoullan peygamberlerinden biri. htiyarken bir ocuu
domu.

Zehre Zekeriya Peygamber

Meryem'e de kefil olan Zekeriya, kendisine inanmayan kavminden kap bir aacn iine girmi, kavmi aala birlikte onu bimitir. Yusuf Peygambere ak olan Msr Azizinin kans. Boyun
Yumuak bal

Zeliha
Zelle
Zell

-----------------Zelve

SLLK
akamamas

813

: Sapan ve
kullanlan

kanda

kzn boyunduruktan kzn boyunduruktan

iin iin

kk kk

aa paras.
akamamas

Zelve Zeng Zerk Zerrak

Sapan ve
kullanlan

kanda

aa paras.

Pas
Riya Hilebaz, dzenci, mrayi, riyakar Pek ufak para, molekl Bir nesne ve bir kimsenin grnr taraflar Sona erme, yerinden ayrfp gitme,
Akll,
biti,

Zerre
Zevahir Zeval

sn

Zeyrek
Zi, zihi Ziba

zeki, anlayl,

uy:.nk

Hey gidi hey; ne de Parlak, ssl, Katran Hey gidi hey, nerede getirme, aza alma, anlatma, iyilikle anma, Tanr anma bylece geree ynelme. Arapa anmak, sylemek anlamna gelir. Tasavvufta Tann adlarn anarak onu ululamak karl sylenir. zikr bilhayr, hayrla anma; zikr-i cemil, gzelliini, iyiliini anma, halka- zikr; dervilerin halka oluturarak Tanr adn andklar toplulukla yaptklar ibadet. ki trldr, biri toplu olarak, teki tek olarak yaplr. Yapl da ya sesli (cehri) ya da gizli (hafi) olmak zeri iki trlUdltr. Sesli olan yksek seste Tanr adlarn anmaya, gizli olan ise ie kapana dayanr. Zikr,insan yer yz tutkularndan, gelip geici varlklara balanmaktan kurtarp Tanr ile kar karya getirmek, zn artmak, ycelmek iindir. Aa yukar btn tarikatlarda, deiik biimlerde, uygulanr. slam dncesine ilka ok tanrc dinlerinden, eski tapnaklarda yaplan trenlerden gemitir. Nitekim, bata namaz (savn) olmak zere btn tapnma (ibadet) trleri de islam dinine oktanrc dinlerden dolayl olarak gemitir. Tasavvufta zikr bir arnma, olgunlama, kendini, zn bulma yntemi olarak uygulanr.
adlarn Hatra
yakkl,

gzel elbise

Zift
Zili

Zikr

Zikretmek Zillet
Zinde

Anmak, tekkelerde tren dua.

Alaklk Canl,

yaplrken

durmadan tekrarlanan

diri

814

ALEVi VE BEKTAi iRLERi ANTO,-"'LO~:Ji=S/'----,

Sakn,

Zinhar Zir Zir fevk

Zian

asla.

Aa
Aadan yukar

anl, erefli Ik

Ziya-nisar Ziya' Ziyy

Zuhur

serpen

Ik, parlaklk

Dirilik, hayat Grnme, belli olma, meydana kma, anszn, vakitsiz oluverme. Arapa isim. Grn alanna k, grnmezken grnr olma olay. Eziyet. Arapa isim. Szlk anlam karanlk demektir. Tasavvufta grnmeyen, bilinmeyen, alglanmayan evren anlamnda sylenir. Kart nur ve ktr. Zulm, hakszlk, ktlk, fenalk (szck aslnda karanlk lar anlamnda ise de halk bu anlamda kullanyor) Ululuk sahibi, Tanr Bir eyin en sekini, z
Kuru ibadet.

Zulm Zulmet

Zulumat
Z'.cea

Zbde Zhd- ibadet Zhd Ziilbiye Zlcemal Zlfikar

Zlf
Zmre~i

Zahidilik, ham sofuluk.

Niastadan yaplan tatl

Gzel Tanr Hazreti Ali'nin klc. Ucu Gkten indiine inamlr. Sevgilinin fakr
sa, Fakirliiyle snf, ataldr. Savata krk arn

uzar.

yanaklardan aa sarkan sa
inan.

vnen zmre. Alevi ve Bektai Peygamber, Fakirliimle vnrm>> demi Blk, cins, grup kemer, sa.

Zmre Znnar Zrriyet

Papazlarn balad

Soy, sop

KAYNAKA
ABDIZADE HSEYN HUSAMEDDN; Amasya Tarihi, C: I, Amasya Bel. Ku. Y. Ankara, 1986.
ABDLHAMT Muhsin; slama ynelen Ykc Hareketler, Ankara, 1986.

ADIVAR A.; Tarih Boyunca lim ve Din, Remzi kitabevi, stanbul, 1975. ALTINAY Refik ; Osmanl Devletinde Rafzlk ve Bektailik, Darulfunun, Ede. Fak. Mecmuas C. 9 s. 2. stanbul 1932. ALTINOK, Raki Yaa; Hac Bayram Veli, Bayramilk Melamiler ve Melamilik, Oba Kitabevi, Ankara 1995. AKDAG Mustafa ; Trk Halknn Dirlik ve Dz.enlik Kavgas (Celali syanlar), Bilgi Yaymevi, stanbul 1975. - - - ; Trkiyenin ktisadi ve timai Tarihi, (1243-1453), C. 1, 2, Cem Yaynlar stanbul, 1974. AKPINAR Turgut; Trk Tarihinde slamiyet, stanbul, 1993.
AKTA. A. hsan Ycel Sabri; Ak Kul Fakr. stanbul 1991.

AKYOL Taha; Medineden Lozan'a, 4. Bask, Milliyet Yaynlar, stanbul 1996.

ALPLAN Ouz; Buda ve Budizm, stanbul

ANADOL Cemal; Hoca Ahmet Yesevi, Yesevilik, Kamer Yaynlar, stanbul 1994.
ARAB, eyhlekber ; Muhittin-i El (Ibni arabi) Ahadiyyet Risalesi ve Futukat

Mekkiyyesinden Seilmi Tasavvufa Dai.r Blmler (Haz. Mahmut Saadettin Bilginer), stanbul 1983. ARAZ Nezihi ; Anadolu Evliyalar, Fati Yaynlar, stanbul, 1958. ; Dertli Dolap, Fati Yaynlar, stanbul, 1961 _ _ _ _ ;Peygamberler Peygamberi Hz. Muhammed, stanbul, 1963. _ _ _ _ ; Hz. Muhammed'in Torunlar, stanbul, 1960. _ _ _ _ ;Ak Peygamberi Mevlana, Kervan Yaynlar, .stanbul, 1972. ARISOY Sunullah; Trk Halk iiri Antolojisi, Bilgi yaynevi, Ankara, 1985. ARSEL lhan ; Arap Milliyetilii ve Trkler, 3. Bask, Remzi Kitabevi, stanbul, 1977. _ _ _ _ ;eriat ve Kadn, 3. Bask Remzi Kitabevi, stanbul, 1989. _ _ _ _ ; eriattan Kssalar, Kaynak Yaynlan, 2. Basm, stanbul l 996. _ _ _ _ ; Teokratik Devlet Anlayndan Demokratik Devlet Kitabevi, stanbul, 1993.
Anlayna,

Remzi

816

ALEV/ VE BEKTA/ iiRLERi ANTOWJISi _ _ _.

ASAN Veli; Tahtac Trkmen Ozanlar, Kltr Bakanl, Ankara 1997. ASLAN Ensar; Dou Anadolu Saz airleri, Atatrk niversitesi, 1977. ASLANOGLU brahim; Divrii airleri, Sivas, 1961 _ _ _ _ ;Pir Sultan Abdallar, Erman Yaynevi, stanbul, 1984. _ _ _ _ ;ah smail Hatay, Der Yaynlan, stanbul 1992. _ _ _ _ ; Kul Himmet stadm, 2. Bask, Can Yaynlar, 1996. _ _ _ _ ;Sz Mlknn
AKUN
Sultanlar,

Sivas, 1985

Vehbi Cem; Merzifonlu airler, 1937.

_ _ _ _ ;Sivas Folkloru I. 1940; il. 1943. _ _ _ _ ;Sivas airleri, 1948 _ _ _ _ ;Terzi Baba ve Erzincan'n Mutasavvf ai'leri, 1956 ATAKURT Mithat; Urfa Folklorundan Bir Demet, Ankara, 1951. ATALAY Adil Ali ; Abdal Musa Sultan ve Velayetnamesi, Can Yaynlar, stanbul, 1990. _ _ _ _ ; Noksani Baba, stanbul, Can Yaynlan, 1992. _ _ _ _ ; M. Yaman; Seyyid Nizamolu, stanbul, 1990. ATALAY Besim; Bektailik ve Edebiyat, Ant Yaynlar, stanbul, 1991. _ _ _ _ ; Trk Dili le badet, stanbul, ATILGAN Halil ;
Ceyhanl Ak

Ferahi, Kltr Bakanl Ankara 1997.

ATE Toktam; Laiklik, mit Yaynlar, stanbul, 1994.

ATE Sleyman ; Kuran-I Kerim Tefsiri (I-VI) Milliyet Yaynlan, stanbul l 995.

_ _ _ _ ; Slemi ve Tasavvufi Tefsiri, stanbul 1969.

ATLA Vedat; Hazret - i Ali Divan, Ant Yaynlar, stanbul, 1990.

AVCI Ali Haydar; Kalender elebi Ayaklanmas, AAAY. Ankara 1998. AVCIOGLU Doan; Trklerin Tarihi (1,2,3,4,5), Tekin Yaynevi, stanbul (1978-1982). AYAN Hseyin ; Nesimi Divan, Aka Yaynlar, Ankara l 991. AYDIN Erdoan ; slamiyet Gerei (1, il, III, IV), Kaynak Yaynlan, stanbul, 1993. _ _ _ _ ;Nasl Mslman Olduk?, Baak Yaynlar, stanbul, 1994.
AYUB Nazih; Arap Dnyasnda Din ve Siyaset (ALOGAN Yavuz), stanbul, 1993.

A YYILDIZ Hasan ; Buyruk, Ankara. BAL Mustafa ;

Dervi

Muhammedim Nuru Vahit Eseri Dillerde

ahit, ahkulu

Der.

Yaynlan, stanbul 1989.

BALDEMR Hamit ; Din ve Alevilik zerine, stanbul, 1994.

BANARLI Nihat Sami ; Trk Dili ve Edebiyat (I, il, III}, stanbul,

----------------------------10,YNAKA
BARDAKI Cemal; Alevilik, Bektailik, Ahilik, Ankara, 1970.

817

BARKAN, mer Ltfi, Kolonizatr Trk Dervileri, Hamle Yaynlar, stanbul, Tarihsiz.

BAGZ lhan; Izahl Trk Edebiyat Antolojisi, 1986.

BAYKAL Bekir Stk; Pecevi Tarihi, (l, II), Kltr Bakanl
Yayn,

Ankara, 1992.

BAYRAKTAR Mehmet; Yunus Emre ve Ak Felsefesi, Trkiye Bankas Yayn, stanbul, 1991. . BAYRI M. Halit ; Halk iiri, Varlk Yayn, stanbul, 1976. _ _ _ _ ; Virfui, Maarif Kitaphanesi, stanbul, 1951-. BENDER Cemid; 12 mam ve Alevilik, BerfinYaynlar, stanbul, 1993. BENEKAY Yahya; Yaayan Alevilik, stanbul, 1967. BENNIGSEN Alexandre., QUELQUEJA Y Chantal ; Sultan Galiev ve Sovyet Mslmanlar (Nezih Uzel), stanbul, 1981. BERKES Niyazi; slamlk, Ulusculuk, Sosyalizm, Bilgi Yaynevi, stanbul, 1975.

BEZRC Asm; Pir Sultan, Say Yaymevi, stanbul, 1994..

_ _ _ _ ;Trk Halk iiri, ( 1, 11) Say Yaynlar, stanbul, 1994.
BRAY Ahmet; Mahmut Kulu Divan, Ankara, Kltr Bakanl Yayn 1992.

BRDoGAN Nejat; Alevilerin Byk Hkmdar ah smail Hatayi, Can Yaynlar, stanbul, 1991.

_ _ _ _ ;Anadolu Aleviliinde Yol

Ayrm,

Mozaik Yaynlar, 1995.

_ _ _ _ ; Anadolu ve Balkanlarda Alevi Yerlemeleri, stanbul, 1992. _ _ _ _ ; Anadolu'nun Gizli Kltr Alevilik, Berfin Yaynlar, stanbul, 1990. _ _ _ _ ;Hasan Dede, stanbul, 1992. _ _ _ _ ; ttihat - Terakki'nin Alevilik - Bektailik Aratrmas ( Baha Sait Bey) Berfin Yaynlan, stanbul, 1944. _ _ _ _ ;elebi Cemalettin Efendi'nin Savunmas, Berfin Yaynlar, stanbul, 1994. BiRGE John Kmgsley; Bektailik Tarihi, Ant Yaynlan, stanbul, 1991. BORATAV Pertev H Naili; Azgittik, Uzgittik, Adam Yaynlar, stanbul, 1992. _ _ _ _ ;Folklor ve Edebiyat (1, il), Adam Yaynlar, stanbul, 1990. _ _ _ _ ;Zaman Zaman iinde, Adam Yaynlar, stanbul, 1992. _ _ _ _ ;zahl Halk iiri Antolojisi, M.E.B. Yaynlar, 1943. _ _ _ ;Pir Sultan Abdal (A.B. Glpnarl ile) Der Yaynlar, stanbul 1991. BOZKURT Fuat; Aleviliin Toplumsal Boyutlar, Cem Yaynlar, stanbul, 1990. _ _ _ _ ;Buyruk, Cem Yaynlar, stanbul, 1982. _ _ _ _ ;Semahlar, Cem Yaynlar, stanbul, 1990.

818

ALEVi VE BEKTAi iiRLERi ANTOLOJS

BULUT Faik ; Allah'n Devletinde Demokrasi, Tm Zamanlar Yaynclk, stanbul, 1993. _ _ _ _ ;slamc rgtler, Tm zamanlar Yaynclk, stanbul 1994. BURHAN (Dervi); Hacm Sultan Vilayet-Namesi (Dr. Rudlofl, Tschudi Basm Das Vilayet Name des Hadschim Sultan - Metin Teru Berlin 1914). CAHEN Claude; slamiyet, Bilgi yaynlar, stanbul, 1990. _ _ _ _ ; Anadcluda Trkler, Adam Yaynlan, stanbul l 984. CANBERK Eray; Yengi iirleri, stanbul, 1993.
CEBECOOLU Ethem; Hac Bayram Veli ve Tasavvuf Anlay, Ankara, 1994. CENGZ, Halil Erdoan, Divan iiri Antolojisi, Bilgi Yaynlar, 1972.
COAN Esat;

Hnkar Hac Bekta Veli Makalat, Seha Neriyat, stanbul, 1990.

CUNBUR Mjgan ; Baaklarn Sesi, 1968. AGATAY Neet ; Bir Trk Kurumu Olarak Ahilik, Ankara, 1972.
-----;slamdan nce Arap Tarihi ve Cahiliye a, Ankara, 1963.

Hz. Ali .. Muaviye atmas, 2. Bask, Pencere Yaynlan, stanbul, 1992. AMUROGLU Reha ; Dnyordu, Bektailikte Zaman Kavray, Metis Yaynlar, stanbul, 1993. _ _ _ _ ;Gnmz Aleviliinin Sorunlar, 2. Bask, Ant Yaynlar, stanbul, 1994. _ _ _ _ ;Sabah Rzgar- Enelhak demiti Nesimi, Metis Yaynlar, stanbul, 1992 _ _ _ ;Tarih, Heterodoksi ve Babailer, Der Yaynlar, stanbul, 1990. _ _ _ _ ;Yenierilerin Bektailii ve Vaka-i erriye, Ant Yaynlan, 1991. AGATAY Saadet; Trk Leheleri AUDTCF, Ankara 1978. IG Muazzez lmiye; Kuran, ncil ve Tevratn Smerdeki Kkeni, Kaynak Yaynlar, stanbul 1995. ANTAY Hasan Basri; Kuran - Kerim ve Meali, ( 1. II. III. ) stanbul 1958. ELEB Abdullah ; Amasyal Fedayi Baba, stanbul, 1991. OTUKSKEN Betl., BABR Saffet ; Ortaada Felsefe, stanbul, 1989. DAGLI Muhtar Yahya; Bektai Tomar ve Nefesleri, stanbul, 1935.
DANIMAN Zuhuri;

ALILAR Oral ;

Kocibey Risalesi, stanbul, 1971.

DERV Ahmet Atki, Akpaaolu Tarihi (Atsz) MEB. stanbul 1970.

DANMEND i. Hami; Trklk ve Mslmanlk Okat Yaymevi, stanbul 1959. DEVELoGLU Ferit; Osmanlca - Trke Ansiklopedik Lugat, stanbul 1994. DER Anton Fozel ; Anadolu Alevilii, Ant Yaynlar, stanbul, 1985

DOGRUL . Rza; Yeryzndeki Dinler Tarihi, stanbul, 1958.

KAYNAKA

819

DUBY Georges; Ortaa nsanlar ve Kltr, stanbul, 1990. DURSUN Turan; Kutsal Kitaplarn Kaynaklar (1, 2), Kaynak Yaynlar, stanbul 1995. _ _ _ _ ;Din Nedir (1, 2, 3, 4) Kaynak Yaynlar, stanbul 1995.
---~;Allah, 2. Bask, Kaynak Yaynlar, stanbul 1991.

DZDAG Ertunl; Ebusuud Efendi Fetvalar, stanbul 1972.

EBULGAZ Bahadr Han, Trklerin Soy Kt (Secer~-i Terekime) (Muharrem

Ergin) Tercman Yaynlar, stanbul. EBUL Hayri Rumi ; Saltuk - Name (I, II) (kr Haluk Akahn) Kltr Yaynlar Ankara, 1987. ..
Bakanl

EFEND Ahmet Cemalettin; Bektai Srr Nam Risale - yi Mudafaa, stanbul, 1937.

EFLAK Ahmet Dede; Ariflerin Menkbeleri I., II. (Tahsin Yazc), MEB Yaynlar,
stanbul,

1986.

ELADE Mircea; Kutsal ve Dind (ev: Mehmet Ali Klbay) Ankara 1991.

_ _ _ ; Mitlerin zllikleri, Simavi ncelemesi (ev: Sema Rifat) stanbul 1993.

EVLYA elebi; Seyahatname (l, II Parmaksz, Kltr Bakanl, 1983.

ELVAN elebi ; Menakbul Kudsiyye, Fi Menasibil-Unsiyye, E. Erunsal - A. Ocak, stanbul 1984.

Yaar

ELOGLU M., O. Tansel; Bektai Dedikleri, 2. Basm, Adam Yaynlar, stanbul, 1983.

ERAL Sadk; Anadoluda Alevi Katliamlar, Yaln Yaynlar, stanbul, 1993.

ERBAY Mustafa ; eyh Safi _ _ _ _ ; Virani Risalesi,
Buyruu, Ayyldz, Yaynlar,
Ayyldz Yaynlar,

Ankara, 1994.

Ankara, 1994.

ERGN Muharrem; Orhun Abideleri, 7. Bask, Boazii Yaynlar, stanbul, _1980.

ERGUN Sadettin Nzhet ; Hatayi Divan, ah smail Safevi Hayat ve Nefesleri, stanbul, 1956. _ _ _ _ ; Bektai airleri, Maarf Yaynlan, stanbul 1930. _ _ _ _ ;Bektai - Kzlba Alevi airleri ve Nefesleri, (I, II, 1935; III, 1956). Maarif Kfi.iphanesi, stanbul. _ _ _ _ ; Karacaolan, 15. Bask, MaarifKitaphanesi, stanbul 1956. ; Trk airleri, Maarif Ktphanesi, stanbul; 1935. ERK Hasan Basri ; slami Mezhepler, Tarikatlar, TDAV, stanbul, 1954. ERZ Mehmet; Trkiye'da Alevilik, Bektailik, TDAV, stanbul, 1993. _ _ _ _ ;Yrkler, TDAV Yaymistanbul, 1991. ERSEVEN lhan Cem ; Alevilerde Semah, Ekin Yaynlar, stanbul, l 990. ESEN, Ahmet kr ; Anadolu Trkleri, Bankas Yayn, Ankara 1986. ERTUGRUL smail; Fenni Vahdet-i Vcud ve bn Arabi (Hzl. Mustafa Kara) nsan Yaynlar, stanbul 1991.

820

ALEVi VE BEKTj iiRLER ANTOWJS

EYUBOGLU . Zeki ; Alevilik - Bektailik Edebiyat, Der Yaynlar, stanbul, 1991.

_ _ _ _ ;slamda Blnmeler elimeler, Miletos Yaynlar, stanbul 1991. _ _ _ _ ;Gn Inda Tasavvuf Tarikatlar, Mezhepler Tarihi, stanbul, 1987. _ _ _ _ ;Hatay (ah smail) Geit Kitabevi, stanbul 1991. _ _ _ _ ;Tarihin lkeleri, stanbul, 1991. _ _ _ _ ;Abdal Musa, Geit Kitabevi, stanbul 1991. _ _ _ _ ; Anadolu nanlar - Anadolu Mitolojisi, Geit Kitabevi, stanbul, 1987. _ _ _ _ ; Kaygusuz Abdal, Geit Yaynevi, Dar Yaymevi, stanbul 1992. _ _ _ _ ;Anadolu Uygarl, stanbul, 1991. _ _ _ _ ;Btn Ynleriyle Bektailik, Yeni a Yaynevi, stanbul, 1980. _ _ _ _ ;Btn Ynleriyle Hac Bekta Veli, stanbul, 1989. ; Trk Dilinin Etimolojik Szl, Sosyal Yaynlar 2. Basm, stanbul 1991. _____ ;Smrlen Alevilik., zgr Yaynevi, stanbul, 1991. _ _ _ _ ;eyh Bedrettin, Varidat, Uur Yaynevi, stanbul, 1991. _ _ _ _ ;eytan Ayetleri Sylencesi, Uygarlk Yaynlar, stanbul, 1989. _ _ _ _ ;Trk iirinde Tanrya Kafa Tutanlar, Kaynak Yaynlar, 2. Bask, stanbul 1991. _ _ _ _ ;Tanr Yaratan Toprak Anadolu, Sinan Yaynlar, stanbul, 1973. ; Gnmzde Alevilik, Nefer Yaynlar, stanbul 1995. _ _ _ _ ; Divan iiri ( 1, II ) say yayn, stanbul 1994

EYUBoGLU Sabahattin; Pir Sultan Abdal, Cem Yaynevi, stanbul, 1982.

_ _ _ _ ;Yunus Emre, Cem Yaynevi, stanbul, 1976. GLERMAN M. Hikmet; Bayezidi Bistami, nklap Yaynlan, stanbul 1956.

FIGLALI Ethem Ruhi ; Trkiye'de Alevilik - Bektailik, Seluk Yaynlan, stanbul, 1990.
_ _ _ _ ; amzda tikadi slam Mezhepleri 4. Bask, Seluk Yaynlar, stanbul

1990. FIRAT M. erif; Dou lleri ve Varto Tarihi, stanbul, 1983.

FI

Rady; Bende Halimce Bedreddinim, 2. Bask. Yn Yaynlan, stanbul 1992.

FROMM Erich; Psikanaliz ve Din, Artan Yaynlar, stanbul 1991.

FUZUL ; Saadete Ermilerin Bahesi, 3. Bask, Maarif Kitabevi. stanbul, 1955.

_ _ _ _ ; Divan ( A. Glpnarl ) 2. Bask, nklap ve Aka Kitabevi, stanbul 1961. _ _ _ _ ; Rind ile Zahid (Prof. Hseyin Ayar) MEB, stanbul 1993. GARAUDY Roger ; slamn Vadettikleri, 3. Bask (Nezih Uzel) Pnar Yaynlar, stanbul, 1983. _ _ _ _ ; Sosyalizm ve slamiyet. Ankara, 1968.

IG4YNAKA

821

GAZAL mam ; Sapklktan Kurtulu (ev: M. Rahmi Balaban) Gayret Kitap Evi, stanbul 1947.

GKALP Ziya; Trklemek - slamlamak- Muasrlamak, stanbul, 1960. GKBERK Macit ; Felsefe Tarihi, Remzi Kitabevi, stanbul l 990. GLE Niliifer; Modern Mahrem, stanbul, 1993.

GLPINARLI Abdlbaki ; Alu Kaifel - Gta, Caferi Mezhebi, Gerek Alevilik, stanbul, 1966.
_ _ _ _ ;Fuzuli, Trke Divan, Aka Kitabevi, stanbul 1961. _ _ _ _ ;Melamilik ve Melamiler, Gri Yayntan,'istanbul 1992. ; slam Tarihi ve slamn lk Devri, nklap Kitabevi, stanbul, 1991. _ _ _ _ ; Kaygusuz Abdal, Hatayi, Kul Himmet, Varlk Yaynlar, stanbul, 1953. _ _ _ _ ;Melamilik ve Melamiler, Aka-nklap; stanbul, 1931. ; Oniki mam, Emek Yaynevi, Ankara; 1960. _ _ _ _ ;Pir Sultan Abdal, Milliyet Yaynevi, stanbul, 1995. _ _ _ _ ; Simavna Kadsolu eyh Bedre~tin, Remzi Kitabevi, stanbul, 1966. _ _ _ _ ;Tarih Boyunca slam Mezhepleri, Milliyet Yaynevi, stanbul, 1987. ; (H.H.B. Veli} Velayetname, Remzi Kitabevi, stanbul, 1958. _ _ _ _ ; Alevi - Bektai Nefesleri, Remzi Kitabevi, stanbul, 1963. _ _ _ _ ; Mevlanadan Semeler, 2.
Bask, Varlk Yaynlar

1958.
Bakanl,

_ _ _ _ ; Mevlana'nn Mesnevisi {I, II, III, IV, V, VI) Kltr 1989. _____
;Hafz Divan erhi,

Ankara

MEB,

stanbul

1985.

; Yunus Emre ve Tasavvuf, nklap Kitabevi, stanbul, 1992. -----;Yunus Emre, nklap Kitabevi, stanbul, 1991. _____ ; Tasavvuftan Dilimize Geen Deyimler ve Ataszleri, nklap Kitabevi,
stanbul

1977.

_ _ _ _ ; Mminlerin Emiri Hz. Ali, Der Yaynlan, stanbul 1990. _ _ _ _ ;Hurufilik Metinleri Katalou, nklap Kitabevi, stanbul 1989. _ _ _ _ ; 100 Soruda Tasavvuf, nklap Kitabevi, stanbul, 1969. _ _ _ _ ; Gelibolu'lu Ali - KnhUl-Ahbar Tezkiresi, Kltr Bakanl, Ankara 1994. GUITTON Jean ; BOGDANOV Grichka., BOGDANOV lgor ; Tanr ve Bilim, stanbul, 1991. GCYENER Fuat ; slam Tarihinde Hazreti Ali, stanbul, 1946. GL Muhsin; Sdk Baba Divan, Ayyldz Yaynevi, Ankara, 1984. _ _ _ _ ;Alevilik zerine Dorular, Ayyldz Yaynlan.

822

ALEV/ VE BEI[Al /RLER,1 ANTOLOJiSi

GLEK Ali Duran; Alevi - Bektai Yolu, stanbul, 1993. GLERMAN M. Hikmet; Bayezidi Bistami, stanbul, 1958.
GJ..AN Hasan; Pir Hac Bekta Veli ve Alevi Bektailiin esaslar, stanbul, 1975.

GLVAHAPOGLU Adil; Hac Bekta Veli, Yorum Yaynev,i Ankara GNEY, Eflatun Cem; Halk iiri Antolojisi 1947. - - - - ; H a l k Trkleri I (1953) II (1956). GZEL Abdurrahman ; Kaygusuz Abdal (I, II. III), Kltr Bakanl, Ankara, 1981 HALICI Feyzi ;Aklar Geleneine Gnmzde. Halk airleri (Gldeste) AKDTYK, Ankara 1992. HALDUN bni ; Mukaddeme (I, il, III), MEB. Ankara, 1992.
HALKARNAS Balks; Anadolu Tanrlar, stanbul, 1975. _____ ;Hey Koca Yurt HANERLoGLU Orhan; Felsefe Szl, Varlk Yaynlan, stanbul, 1984.

_ _ _ _ ;nanlar Szl, 2. Bas, Remzi Kitabevi, stanbul 1993. _ _ _ _ ; slam nanlar Szl, stanbul 2. Bas, stanbul 1993 . ._ _ _ ;Mutluluk Dncesi, Varlk Yaynlar, stanbul, 1965. _ _ _ _ ;Erdem Dncesi,
Varlk Yaynlan,

1966.

_ _ _ _ ;zgrlk Dncesi, Varlk Yaynlar, stanbul, 1966.

HARAB Edip ; Harabi, Ayyldz Matbaas, Ankara, Tarihsiz.

HASSAN mit, BERKEY Halil, DEKAN Ayla ; Osmanl Devletine Kadar Trkler, stanbul, 1987. HAYAL i Bey Divan. HEYET (Diyanet leri Bk.h ) ; Kur'an - Kerim ve Trke Anlam (Meali ) Ankara 1987 HEYET; Hz. Muhammed'in Ehlibeytte ilgili Hadisleri, HEYET ; Hsniye, Ak Kitabevi, stanbul, l 958. HEYET; Yunus Emre ile Hac Bekta (Bildiriler) stanbul 1971. HEYET; Trk Dili (Trk iiri zel Says) Say: 445-450, Ocak-Haziran 1989 Ankara. HEYET ; Meydan Larausse., ( I - XIII ) stanbul 1992. HEYET; Trke Szlk (TDK) Ankara 1992 HEYET ; Anabritannica ( 1 - XXII) stanbul 1988. HIRSCHMAN Albert O.; Gericiliin Retorii, stanbul, 1994.
HAMbn-i; Hz. Muhammed'in Hayat (Es - Siret'n - Nebeviyye), Ankara, 1992.
Ayyldz

Mat. Ankara 1990.

HOCA Saadettin Efendi, Tacu'l-Tevarih /1, 11, III, IV, V) (. Parmakszolu) Kltr Bakanl, Ankara 1992.

 - - - - - - - - - - - - - - - KAYNAKA

823

HOODBHOY Pervez Amirali ; slam ve Bilim, (BREY Eser) stanbul, 1993 HOURANI Albert ; Bat Dncesinde slam, (Celal A. Kanat), Sarmal Yaynlar, stanbul, 1994. Hz. Ali; Nech'l - Belaga erhi, (A. Glpnarh) stanbul, 1972; Hz. Ali' den Devlet Adamlarna tler, stanbul, Tarihsiz.

IBN ARAB (Muhittin Arabi) Fususu'l-Hikem (M. Nuri Gen Osman) MEB, stanbul 1971.
lKBAL Muhammed ; Cavidname, Bankas Yaynl_ar, Ankara 1971.
NAN Abdulkadir ; amanizm, 4. Bas, Trk Tarih Kurumu, Ankara 1995.

IRVING T. B.; slam Dnyas (1, il,) stanbul, 1992.

VGN Hayrettin ; Ak Stk Pervane, Ankara, 1976.

_ _ _ _ ; Halk Edebiyat 1977. _ _ _ _ ; Geredeli

Ak

Figani, Ankara, 1994.

z, Mahir; Tasavvuf, Kitabevi Yayn, 5. Bask, stanbul 1995.

KABAKLI Ahmet ; Yunus Emre, stanbul, KALAFAT Yaar; slamiyet ve Trk Halk nanlar, Kltr Bakanl, Ankara 1996.
KALEL Ltfi ; Alevi - Snni nancnda Mevlana, Yunus ve Hac Bekta Gerei, stanbul, 1993.

_ _ _ _ ;Kimliini Haykran Alevilik, Alev Yaynlar, stanbul, 1993. _ _ _ _ ;Taplacak lah, st~nbul 1991. KARA, Mustafa; Tasavvuf ve Tarikatlr Tarihi, Dergah Yaynlan, 3. KARAHAN Abdulkadir ; Fuzuli (Muhiti Hayat Klasikleri, 2. Baskt, Ankara 1995.
ahsiyeti)

Bask,

1995. Trk

KARADAG Metin; Halk Edebiyat Anlat Trleri, Kars Yaynlar, Ankara 1995. Kltr
Bakanl

KAFESOGLU brahim; Trk Milli Kltr 8. Baskt, Boazii Yayn, stanbul 1991. KAYA Haydar; Alevi - Bektai. Erkan, Evradi, Edebiyat, Manisa 1993. ; Bektai lmihali, Ayyldz Yaynlar, Manisa 1989. KAYGUSUZ smail; Musahiplik, stanbul 1991.
-~-- ; Alevilikte Dar .ve (Darn Pirleri), stanbul, 1993.

_ _ _ _ ;Alevilik, nan, Kltr, Siyaset Tarihi ve lkeleri (1. Cilt) Alev Yaynlar, stanbul 1995. _ _ _ _ ;Son Grg Cemi, stanbul 1991. KIRAK alar ; Merutiyetten Gnmze Gericilik, 2. Bask, mge Yaynlar, stanbul, l 994. _ _ _ _ ; Trkiye'de Gericilik (1950- 1990), stanbul 1994.

824

. ALEV! VE BEK]'A RLERi ANTOLOJiS,_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ ,

KIRDAR smet; Hac Bekta Veli, stanbul, KIYAFET Hasan ; Aliali, stanbul, 1993. KINDI YusufYakup; Felsefe Risaleleri (Mahmut Kaya), z Yaynclk, stanbul 1994.
KEEL akir; Alevilik Bozkrda Yanan Ate, Ard Yaynevi, Ankara, 1994.

____

;Osmanl

Kim,

eriat

Nedir? Ard Yaynlar, Ankara 1995.

KOCA Turgut ; Bektai Alevi airleri ve Nefesleri, stanbul, 1994. _____ ; (Onaran Zeki) - Gldeste (Nefesler, Ezgiler) Ankara 1987. KOCATRK Mustafa ; ki Cihan Hazinedar Seyyit Veli Baba Sultan ve Trbesi, Ankara 1990. KORAY Cenk ; Kuran, slamiyet, Atatrk ve 19 Mucizesi, (12. Bask), Altn Kitaplar, stanbul 1995. KOCATRK V. Mahir; Divan iiri Antolojisi, Ankara 1962. _____ ; Tekke iiri Antolojisi, Ankara 1955 KO inasi; Gerek slam Dini Nedir- Kur'ana Bakar msnz? (l,2,3), Ankara, 1984.
KO BEY Risalesi ; (Zuhuri Danman) Kltr Bakanl, Ankara 1985.

KOLAYLI Neyzen Tevfik ;

Azab Mukaddes, Roman Yaynlar, stanbul, fo48.

KORGUNAL Muharrem Zeki; Eba Mslim (I,II), 1973. KORKMAZ Esat; Ansiklopedik Alevilik-Bektailik Terimleri Szl, stanbul, 1993. _____ ; Enelhak, Nefes Yaynlan, stanbul, 1998. _ _ _ _ ;Drt Kap Krk Makam, ah :cuu Sultan Yayn, stanbul 1995. KUTAY Cemal; Trke badet, 4. Bask, stanbul 1997. KUTLU emsettin; air Dertli (1, 2) Tercman 1001 Temel Eser, stanbul 1979. KPRL Fuat; Bektai airlerine (nsz), stanbul, 1930. _ _ _ _ ;Osmanl Devletinin
Kuruluu,

T.T.K., Ankara 1988.

_____ ;Trk Dili ve Edebiyat Hakknda Aratrmalar, 3. Bask, stanbul, 1934. _ _ _ _ ; Edebiyat Aratrmalar, 1. Bask, Ankara 1966. _ _ _ _ ;Trk Edebiyatnda lk Mutasavvflar, Diyanet Vakf, Ankara 1976. _ _ _ _ ;Trk Edebiyat Tarihi, 2. Bask, stanbul 1980. ; Trk Halk Edebiyat Ansiklopedisi, stanbul 1936. _ _ _ _ ;Trk Saz airleri; 1, II, III, 1962; IV. 1964; V. 1965. KUMRU Kenzl Mesaip;
(Hazrlayan:

Adil Ali Atalay) Can Yaynlar 1992.

KURDAKUL Necdet; Btn Ynleriyle Bedrettin, stanbul, 1977. KRKoGLU Kemal Edip ; Seyyid Nesimi Divanndan Semeler, Kiiltr ve Turizm Bakanl, Ankara, 1985. LEVEND Agah Srr ; Trk Dili
Edebiyat.

LEWIS Bernard; slamn Siyasal Sylemi (OKSAY nsal), stanbul, 1993. MAHMUD S. F.; slam Tarihi, stanbul, 1962 MAKAL Tahir Kutsi; Trk Halk iiri Antolojisi, 1975, 1978.
MARDN erif; Bediuzzaman Said Nursi Olay, letiim Yaynlar, stanbul, 1994.

; Din ve deoloji, stanbul, 1990. _ _ _ _ ; Trkiye'de >in ve Siyaset, stanbul, 1992. MASSIGNON Louis; Kitabu Ahbari'l-Hallac, Paris 1922. MELIKOFF Irene; Uyur dik Uyardlar, Cem Yaynlan, stanbul, 1993. _ _ _ _ ; Eba Mslim. MUMCU Ahmet; Divan NOYAN Bedri ;
-

Hmayun, Ankara, 1976.

MUTLUAY Rauf; Trk Halk iiri Antolojisi, 1972.

Bektailik

- Alevilik Nedir, Ankara, 1985.

_ _ _ _ ; Mehmed Ali Hilmi Dedebaba Divan, stanbul Tarihsiz. _ _ _ _ ;Seyyid Ali Sultan Velayetnamesi, Ankara, 1994. _ _ _ _ ;Veli Baba Velayetnamesi, stanbul

f994.

_ _ _ ; Otman Baba Velayetnamesi, stanbul 1994. OCAK Ahmet Yaar ; Bektai Menkbnamelerinde slam ncesi nan Motifleri, Enderun yaynlar, stanbul 1983. _ _ _ _ ; Kalenderiler, TTK. Ankara, 1992. _ _ _ _ ;Trk Sufiliine Baklar, letiim Kitabevi, 1996. _ _ _ _ ; Menakpnameler, TTK, Ankara, 1992. ODYAKMAZ Nevzad; Bektailik, Mevlevilik, Masonluk, stanbul, 1988. OHRI skender; Anadolu'nun yks, stanbul, 1987. ORAL F. Sreyya; Hz. Muhammed Niin ok Evlendi, Ankara, 1957. OYTAN M. Tevfik; Bektailiin i yz, ( I, II), stanbtil. OZON Mustafa Nihat; Osmanlca Szlk, stanbul, 1958. GEL Bahaeddin ; slamiyetten nce Trk Kltr Tarihi, Tarih Kurumu Yaynlar, Ankara, 199 l. LEN Ali Nejat ; slamda Karanln Balangc ve Trk slam Sentezi, Ekin Yaynlar, Ankara, 1991. Z Baki; Alevilik Nedir, Der Yaynlar, stanbul 1995. _ _ _ _ ;Aleviliin Tarihsel Konumu, Der Yaynlar, stanbul 1995. _ _ _ _ ; Kurtulu Savanda Alevi - Bektailer, Ant Yaynlar, stanbul, 1992. _ _ _ _ ;Osmanllarda Alevi Ayaklanmalar, Can Yaynlar, stanbul 1989. Z GLAG; Ak Veysel Antolojisi, Uyum Yaynclk, Ankara 1998.

ZBEY Cemal; Alevilik zerine Tartmalar, Ankara, 1963. _ _ _ _ ;Fakiri, Ankara, 1953. _ _ _ _ ;Sadk Baba, Ankara, 1957.
ZDEMR Ahmet ; ykleriyle Agtlar, Kltr Bakanl, Ankara 1994.

ZCAN Pirsultan ; V arhn Douu, stanbul 1992.

ZERDM Sami N. ; Bir Don Bir Gmlek, stanbul, 1975.

ZKAN Aziz; Makalat- Hac Bekta Veli, Ankara, Tarihsiz. ZKAYA Zeki ; Muhammed Et -Ticani Es- Semavi ve Hidayete Erdim, stanbul, 1993. ZKIRIMLI Atilla ; Toplumsal Bir Bakaldrnn deolojisi Alevilik - Bektailik, Cem Y aymevi, stanbul, 1990. _;Alevilik - Bektailik ve Edebiyat, stanbul, 1985.
Z.TELL Cahit ; Bektai Glleri, zgr Yaynlar, stanbul, 1985.

_ _ _ ; Halk Trkleri Evlerinin n, 2. bask, zgr Yayn Datm, stanbul 1983. _ _ _ _ ;Halk Trkleri, Varlk Yaynlar, stanbul, 195 3. ,_ _ _ _ ;Halk iiri (XIV-:VII) Yzyllar, Varlk, stanbul 1955 _ _ _ _ ; Karacaolan, Milliyet Yaynlar, stanbul, 1978. _ _ _ _ ; Krolu - Dadalolu - Kulolu, Milliyet Yaynlar stanbul, l 984. _ _ _ _ ; Pir Sultan Abdal, Milliyet Yaynlar, stanbul, 1978. ; Pir Sultann
Dostlar,

Milliyet Yaynlar, 1984.

_ _ _ _ ;Yunus Emre, stanbul, Milliyet Yaynlar, 1971.

ZTOPRAK Halil; Kur'anda Hikmet, Tarihte Hakikat, Can Yaynlar, Ankara, 1956. ZTRK Yaar Nuri; Tarih Boyunca Bektailik, Yeni Bayr Yaynlar, stanbul, 1990.
_ _ _ _ ; Kuran- Kerim Meali, Hrriyet Yaynlar, stanbul 1994. _ _ _ _ ;Kuran ve snnete gre Tasavvuf, 5. Bask, Yeni Boyut Y. stanbul 1993. _ _ _ ; Tasavvuf Ruhu ve Tarikatlar 3. Bask, Yeni Boyut Yaynlar, stanbul 1992. _ _ _ _ ;Yeniden Yaplanmak, Yeni Boyut Yaynlar, stanbul 1996. _____ ; Hazreti Fatma, 4. Bask, Yeni Boyut, stanbul 1987.

PAKSOY Abdlkadir; Hac Bekta Destan, stanbul, 1992 PAMUKU Ekrem; Badat'ta lk Trkler, Ankara, 1994.
f.ARMAKSIZOGLU smet ; Hoca Sadeddin Efendi, Tac't Tevarih (I,Il,III, IV), Kltr Bakanl yayn, Ankara, 1994.
PEHLVAN Battal ; Alevi - Bektai Dncesine Gre Allah, 2. Bask Pencere Yaynlan, stanbul, 1994.

_ _ _ _ ;Alevi Bektai Fkralar, Pencere, stanbul, 1975.

KAYNAKA

827

_ _ _ _ ; Dadalolu, Deniz Kitaplar Yaynlar, stanbul 1984. -----;Aleviler ve Diyanet, Deneme, staibul, 1993. _ _ _ _ ;Bahe Biziz, Gl Bizdedir, Yazko Yaynlan, stanbul, 1982.
PECEV brahim ; Efendi Peevi Tarihi, I, il (Bekir Stk Baykal) Kltr Bakanl, Ankara 1992.

PEKOLCAY Necla; slami Trk Edebiyat, 2. Bask, Kitabevi Yaynlar, stanbul, 1976.
RAHM Fazullah; Glzar- Hasaneyn, Can Yaynlar, stanbul, 1987.

ROY Oliver; Siyasal slamn flas (Cneyd Akaln), stanbul, 1994. ROUX Jean Paul ; Trklerin ve Mogollarn Eski Dini (Aykut Kazancgil) aret
Yaynlar, stanbul 1994.

RUSSEL Bertrand; Din ve Bilim, stanbul, 1963.

SAD Baha; Bektailer, Trk Yurdu, stanbul, 1927.

SAMANCIOGLU Kemal; Alevi airleri Antolojisi, 1946.

_ _ _ _ ; Bektailik Tarihi, stanbul, 1945.

SAUSSEY Edmond ; Trk Halk Edebiyat, Ankara, 1952. SCHIMMEL Anne Marie; Tasavvufun Boyutlar, Adam Yaynlan, stanbul 1992. SENA Cemil; Hz. Muhammcd'in Felsefesi, Okal Yayn, stanbul, 1967. SENCER Muzaffer ; Dinin Topluma Etkileri, stanbul, 1969. SELUK lhan ~ Gencay eylan enay Kalkan ; Trkiyede Alevilik ve Bektailik 2.
Bask, Yn. stanbul, 1994.

SEROUYA Henry; Mistizm, Gizemcilik, Tasavvuf, stanbul, 1967. SERTOGLU Murat; Evliyalar Evliyas Hac Bekta Veli, (l,ll) stanbul, 1966. SEVGEN Nazmi ;
1982.
SEVM Ali; Seluklular Tarihi, TTK, Ankara, 1982. SEYRC Musa ; Abdal Musa Sultan, Ant Yaynlar, stanbul, 1992. SEZGN Abdlkadir; Hac Bekta Veli, 4. Bask, Sezgin Ne, stanbul 1991. SMTH Margaret, zlem Eraydm; Bir Kadn Sufi Rabia, nsan Yaynlan, stanbul 1991.
Dou

ve

Gneydou

Anadolu'da Tiirk Beylikleri, TKAE, Ankara,

SOLAK smet ; Zhre Ana, Cemden Gelen Nefesler, zmir, 1994. SOFUOGLU Cemal; Aklamal Dua Kitab, Diyanet Vakf Yayn, Ankara 1991. SOYRDEL Dominique; slam, stanbul, 1990.
SZER Ahmet Necdet; Tekke iiri Antolojisi, nklap Kitabevi, 1997.
SZENGL Tark Mmtaz ; Tarih Boyunca Alevilik, 2. Bask, zm Yaynclk, stanbul, 1992.

828

A!:.Yi VE BEKTAi liRLERi ANTOLOJiS

SUNAR Cavit; Tasavvuf Tarihi, A.. lahiyat Fak. Yaynlar 30, Ankara. SUNGUR Necati ; Ahi Divan, Kltr Bakanl, Ankara, 1994. SMER Ali; Hac Bekta Veli'nin Bilimsel Ynleri, Ankara, 1974. SMER Faruk; Ouzlar, (Trkmenler) TDAV, stanbul 1992. _ _ _ _ ; Safevi Devletinin Ankara, 1976.
Kuruluu

ve

Gelimesinde

Anadolu Trklerinin Rol,

_ _ _ _ ; epniler TDAV. stanbul 1993.

AHN Yusuf; Kulhak, stanbul, 1987.

_ _ _ _ ;Gnl Yolu,

stanbul

1993.

AKR Ziya; Kerbela Vakas ve Kerbela'nn ntikam (1,2) stanbul, tarihsiz.

APOLYO Enver Behnan; Mezhepler ve Tarikatlar Tarihi, Trkiye Yaynevi, stanbul,

1964.
AR Selahattin; slamda Tasavvuf, Toker Yaynlar, stanbul 1991.

ARDAG Rt; Hac Bekta Veli, erhi Besmele, zmir, 1985.

ATIROGLU Ak Veysel; Dostlar Beni Hatrlasn, Bankas, Ankara. 1970. EMS TEBRZ; Konumalar (Makalat) ev. M. Nuri Genosman, MEB, stanbul

1974.
ENER Cemal; Alevi Sorunu zerine Dnceler, stanbul, 1994.

_ _ _ _ ;Alevilik Olay, Yn Yaynlar, 2. Bask, stanbul, 1989. _ _ _ ;Alevilik stne Ne Dedile:, Ant Yaynlar, stanbul, 1990.
ERF Mahzuni; Anadoluyu Kucaklayan Ozan, (hsan Akta Derlemesi). Ankara, 1990.

EYHHSEYNOGLU H. Nedim ; Bulan Aireti, Ankara 1990.

--,----;Krecik, Ankara 1993.

TABER Milletler ve Hkmdarlar Tarihi (I, Il, III, IV, V) MEB Yaynlar, starbul

1991. TANRIKULU
Rait;

Cemde Makamlar ve 12 Hizmet Bilgisi, Ankara, 1994

TANLL Server; slam amza Yant Verebilir mi?, Soy Yaynlar, stanbul, 1991.

T ATLISU Ali Osman ; Esma'l Hsna erhi, Aka Yaynlar, stanbul, 1981.

THOMAS'm ncili; Ruh Madde, stanbul, tarihsiz.

TEMREN Belkis ; 1994.
Bektailiin Eitsel

ve Kltrel Boyutu, Kltr

Bakanl,

Ankara

_ _ _ _ ;Tasavvuf Dncesinde Demokrasi, Kltr Bakanl, Ankara 1995.

TMUR Taner ; Osmanl almalar, Yaynlan, Ankara l 989.

_ _ _ _ ; Osmanl Kimlii, Hil Yaynlar, stanbul 1986.

TMUROGLU Vecihi; Varidat, Trkiye Yazlar Yaynlan, Ankara, 1982.

_ _ _ J0YNAKA

829

TMURTA Kadri; Yunus Emre, stanbul,

_ _ _ _ ;Yunus Emre, nklap ve Aka Basmevi, stanbul 1982. TOPRAK Burhan; Ballar Baln Buldum Kovan~m Yama Olsun, stanbul, 1948. _ _ _ _ ;Yunus Emre Divan, 2. Cilt, stanbul, Akam Matbaas, 1933-1934. TOY Erol; Trk Gerilla Tarihi, stanbul 1983. TUNA YA Tank Zafer ; slamclk Akmlar, stanbul, 1991.

TUN Mustafa ekip; Bir Din Felsefesine Doru, stanbul, 1957.

TURAN Osman ; Seluklular Tarihi ve slamiyet 3. Ba_sk, Boazii 'Yaynlar, stanbul, 1993. . ---;Seluklular Zamannda Trkiye, Boazii Yaynlar, stanbul 1992. TURAN
erafettin

; Trk Kltr Tarihi, Bilgi yaynlar,

Ankara~

1992.

TURHANER M. Nedim; Allah'n Mezheplerle Mcadelesi, 2. Bask, stanbul, 1966. TRKDoGAN Orhan; Alevi Bektai Kimlii, Tma Yaynlar, stanbul 1995. ULUCA Y mer ; Alevilikte Toplu badet, Adana, 1993. _ _ _ ; Glbang (Alevilikte dua), Adana, 1992. _ _ _ _ ;Hoca Ahmed Yesevi, Adana 1995. _ _ _ _ ; ah Hatayi ve Alevilik, Adana, 1993. ULUSOY A. Celalettin ; Geree ar, stanbul, 1987. ____
;Hac Bekta

Veli Klliyesi ve

Dier

Ziyaret Yerleri

_ _ _ _ ; Hac Bektai Veli ve Alevi - Bektai Yolu, 1980, _ _ _ _ ;Pir Dergahndan Nefesler, stanbul, 1988. _ _ _ _ ;Yedi Ulular, stanbul, 1992 ULUDAG Sleyman ; Tasavvufun Mahiyeti, 2. Bask, Dergah Yaynlar, stanbul 1984. URAL Orhan ; Dost elinden Gelen Turna (Erzurumlu Emrah) Hrriyet stanbul 1976.
Yaynlar,

UMAR Bilge, Trk Halknn Ortaa Tarihi, nklap, stanbul 1998.

UZUNARILI smail Hakk, Enver Ziya KARAL ; Osmanl Tarihi, (l - 6), Ankara, 1982.

OK Bahriye; slamdan Dnenler ve Yalanc Peygamberler, Cem Yaynlar, 1996. LKEN Hilmi Ziya ; slam Felsefesi, stanbul, l 994. ZM lyas; Gnmz Alevilii, slam Yaymlar, stanbul 1997. VURAL Orhan ; Pir Sultan Abdal, stanbul, 1990. YALIN Aziz; Yorum ve Yalman Ali Ankara, 1977.
Aklamalarla Makalat- Hac Bekta

Veli, Ankara 1991.

Bakanl,

Rza (Yalkn)

; Cenupta Trkmen

Oymaklar

(1,II), Kltr

YAMAN Mehmet; Alevilik, 2 Bask, stanbul, 1993 _ _ _ _ ;Hnkar Hac Bekta Veli'nin Vasiyetnamesi (Hz .. M. Yaman) (Kitab - i Fevaid), Ayyldz Yaynevi, Ankara, 1994. _ _ _ _ ;Makalat ve Mslmanlk, Glbay Yaynlar, stanbul, 1983. YANYA BEY ; Divanndan Semeler (Mehmet avuolu) Kltr Bakanl.
YEMN; Hz. Ali'nin Faziletnamesi, 6. Bask, Can Yaynlar, 1994.

YENER Cemil; eyh Bedrettin, Varidat, stanbul, 1970. _ _ _ _ ;Trk Halk Edebiyat Antolojisi, nklap Kitabevi, stanbul 1989.
YETKN etin ; Trk Halk Hareketleri ve Devrimler (I, II), Say Yaynlar, 3. Bask, stanbul, 1974.

YEZDAN Fazl ; (Rait Tanrkulu), Cavidanname - i ---. .--..;Alevi-Bektai Nefesleri, Ankara, 1996.

Sagr,

Ankara, 1993.

YILDIRIM Ali; Osmanl Engizisyonu, teki Yaynevi, Ankara 1996. YILDIZ Bekir ; Kerbela, Cem Yaynlar, stanbul, 1986.
YNAN Rafet., ELBYK Mesut; Kanuni Devri Malatya Tahrir Defteri, Gazi .ya,

Ankara, 1988. YUSU Has Hacip; Kutadgu Bilik, Kltr Bakanl _ _ _ _ ; Tekirdal airler, stanbul 1939. _ _ _ _ ; Btn Ynleriyle air Neyzen Tevfik, 6. Bask, Milliyet Yaynlan, stanbul 1976. _ _ _ _ ; Btn Ynleriyle Filozof Rza, Tevfik, Milliyet Yaynlar, stanbul 1968. _ _ _ _ ; Hiciv ve Mizah Edebiyat Antolojisi, stanbul 1976. YCEKK Ahmet; 100 Soruda Trkiye'de Din ve Siyaset, stanbul, 1983. YCEL Yaar; 1640 Tarihli Es'ar Defteri, Ankara, 1992. YRKOGLU R. ; Okunacak En Byk Kitap nsandr, Tarihte ve Gnmzde Alevilik, Alev Yaynlan, stanbul, 1990.
ZAHR hsan lahi ; ia'nn Kur'an mamet ve Takiyye Anlay, stanbul, 1984.
Yaynlan,

Ankara 1993.

YCEBA Hilmi; Btn Ynleriyle air Eref, Milliyet Yaynlar, stanbul, 1978.

ZELYUT Rza; Alevi Bektailerde Mizah, stanbul, 1991. _ _ _ _ ;Hac Bekta Veli, stanbul, 1990. _ _ _ _ ;Aleviler Ne Yapmal?, Yn Yaynlan, stanbul, 1993. _ _ _ _ ;Halk iirinde Bakaldn, Soy Yaynlar, stanbul, 1989. _ _ _ _ ; zkaynaklanna Gre Alevilik, Anadolu Kltr Yaynlar, stanbul, 1990.