Professional Documents
Culture Documents
21
Kimya Dersi 11.Sınıf Öğretim Programı
basınç ve hacim değişkenlerine göre Ekzotermik ve endotermik değişimlerde, alınan veya verilen ısının
sabit hacimli sistem kavramları örneklerle
sınıflandırır. sistemde nasıl depolandığı sorgulaması üzerinden, iç enerjiye katkıda
tanıtılacaktır.
bulunan mikro düzeyde enerji türleri tartışılır. Bu tartışmada, tek
1.3. Bir sistemin iç enerjisini atom/molekül [!] 1.3 Đç enerjiye katkı yapan enerji türlerinden,
atomlu asal gazlar ve 2, 3, 4 atomlu çizgisel ve açılı moleküller için
temelinde açıklar. moleküllerin öteleme, titreşim, dönme ve potansiyel
mikro düzeyde enerji türleri irdelenir (1.1-1.3).
enerjileri ile atomların çekirdek ve elektronik enerjileri
1.4. Sabit hacimli ve sabit basınçlı ↸ Sabit hacimde ve sabit basınçta gerçekleşen basit fiziksel değişim irdelenecek; ısı-iç enerji dönüşümünün olduğu sabit
sistemlerde, iç enerji değişimini ısı alış- örnekleri üzerinden mekanik iş kavramı anlamlandırılır. Bu hacimdeki değişimlere örnekler verilecektir.
verişi ve mekanik enerji ile değişimlerde sisteme giren veya sistemde çıkan ısının dönüştüğü [!] 1.4 Isı değişimi, iç enerji değişimi ve mekanik iş
ilişkilendirir. enerji türleri irdelenir. Her iki hâl için, ısı alış-verişi ile mekanik iş ve sembolleri tanıtılıp,
1.5. Termodinamiğin 1. kanununu ifade iç enerji değişimi arasındaki matematik ilişkiler türetilir. Farklı Qv = ∆U
eder. değişim örneklerinde bu ilişkilerden hangisinin geçerli olacağı QP = ∆U + w
konusunda yönlendirilmiş bir beyin fırtınası yapılır. Qp ≠ Qv
1.6. Termodinamiğin günlük hayattaki ilişkisinin nedeni irdelenir (1.4). Qp ≠ Qv
uygulama alanlarına örnekler verir. ilişkileri, uygun örnekler üzerinden verilir.
↸ Kimyasal değişimlerin maddeyi oluşturan atom ve moleküllerin [!] 1.4; 1.5 Q ve w niceliklerinin (+), (-) işaretlenmesi
diziliş ve düzeninin değişimi ile gerçekleştiği, her hareketin bir enerji ile sisteme giriş-sistemden çıkış arasındaki ilişki
alış-verişi ile birlikte yürüdüğü, bu bakımdan kimyasal değişmelerde verilir; QP = ∆U + w bağıntısının, işaretleme sistemi
de enerji alındığı veya verildiği gerçeğine örnek olarak, kullanımını gerektiren uygulamaları ile ilgili örnekler
C + ½ O2 → CO + Q1; CO + ½ O2 → CO2 + Q2 çözülür.
1.4; 1.5 “Madde-enerji dönüşümü”, ısı-mekanik
Mg(k) + ½ O2 (g) → MgO + hν 3/2 O2(g) + hν → O3(g) enerji-iç enerji değişimi üçlüsü dışındaki enerji
gibi reaksiyonlar kullanılabilir. Bu reaksiyonlara eşlik eden enerji dönüşümlerine ve mekanik işin hesaplanmasında
değişimleri vurgulanarak termodinamik bilim dalı, uğraş alanları kullanılan w = P.>V bağıntısına girilmeyecektir.
üzerinden tanımlanır (1.4; 1.6). [!] 1.6 Termodinamiğin buharlı makinenin gelişimi ve
sanayi devrimi ile tarihsel ilişkilerini konu edinen bir
okuma metni verilebilir.
↸: Sınıf-Okul Đçi Etkinlik [!]: Uyarı : Sınırlamalar
22
Kimya Dersi 11.Sınıf Öğretim Programı
2.1. Entalpi değişimini (∆H), ∆H’a eşit olduğu belirtilir (2.1). allotropları esas alınır.
reaksiyon ısısı (Qp) ile o
açıklar. ↸ Yaygın maddelerin oluşum entalpileri çizelgesi incelenerek ∆H f [!] 2.2 Standart şartlar ve normal şartlar kavramlarının
değerlerinin işaretleri, oluşum tepkimelerinin ekzotermik-endotermik oluşu anlamları verilir.
2.2. Reaksiyon entalpi ile ilişkilendirilir.
değişimlerini “standart Basit tepkimelere ilişkin entalpi değişimlerinin oluşum entalpileri ile [!] 2.2 H2O, CO2 gibi bileşiklerin, standart koşullardaki
oluşum entalpi değişimleri” hesaplanmasına dair ∆H = (Σ∆Hof ürünler - Σ∆Hof girenler) bağıntısı kullanılarak elementlerinden elde edilişlerine ilişkin tepkimelerdeki
ile ilişkilendirir. örnek problemler çözülür (2.2). entalpi değişimleri, bu bileşiklerin oluşum entalpileri
2.3. Bir reaksiyonun entalpi olarak tanımlanır.
değişimini, ara basamakların ↸ Çok basamaklı örnek tepkimelerin her basamağına ilişkin ∆H değerleri,
entalpi değişimleri ile toplu reaksiyonun ∆H değeri ile karşılaştırılır. Buradan, ∆H = ∆H1 + ∆H2 + [!] 2.4 Bağ enerjileri, “1 mol bağı standart şartlarda
ilişkilendirir. ∆H3 + … bağıntısı türetilir. Hess kanunun sözlü ifadesi irdelenir. Örnek kırmak için gerekli enerji” şeklinde tanımlandığı için,
tepkimeler üzerinde, “bağ kırılma entalpisi” adı ile de verilebilir. Bu büyüklük
2.4. Kimyasal reaksiyondaki ∆H = ∆H1 + ∆H2 + ∆H3 + … reaksiyon entalpisi hesabında kullanılırken, girenlerin
entalpi değişimi ile bağ bağıntısının uygulamasına ilişkin problemler çözülür. bağ entalpileri toplamından ürünlerin bağ entalpileri
enerjileri arasında ilişki
toplamını çıkarmak gerektiği unutulmamalıdır.
kurar. Kömür ve petrol gibi fosil yakıtların, tam yanma için gerekli eşdeğer
miktardan az hava ile yakılmasının neden akılcı olmayacağı, Hess kanunu
bağlamında tartışılır (2.3). ??? 2.4 Bağ enerjilerinden reaksiyon entalpileri
hesaplanırken, standart oluşum entalpilerinin
kullanımından kaynaklanan bir alışkanlıkla, ürünlerin
↸ Yaygın ve basit bileşiklerdeki ortalama bağ enerjilerini veren tablolardan bağ enerjileri toplamından girenlerinkini çıkarma
yararlanılarak kimyasal reaksiyonda alınan ya da verilen ısı hesaplanır. yanılgısı oldukça yaygındır. Bağ enerjisinin tanımı ile
Reaksiyon entalpi değişimleri ile bağ enerjilerini ilişkilendiren örnek ilgili olan bu yanılgı, ekzotermik olduğu bilinen örnek
problemler çözülür (2.4). tepkimeler üzerinde entalpi değişimi hesaplanarak
giderilebilir.
↸: Sınıf-Okul Đçi Etkinlik ???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı : Sınırlamalar
23
Kimya Dersi 11.Sınıf Öğretim Programı
kavramlarını irdeler. arasındaki paralellik, incelenen örnek tepkimelerle keşfedilir (3.2). kullanılamayan termal enerjiyi temsil ettiği
3.2. Đstemli değişimlerde minimum hususları açıklanır.
↸ Đstemli olduğu deneyimlerle bilinen endotermik tepkime örnekleri
enerjiye yöneliş eğilimini örnekler Ayrıca, entropinin olasılık temelinde anlamı,
incelenir. Bu tepkimelerde iç enerjinin değişim yönü tartışılır. Böyle
üzerinde gösterir. düzen ve rastgelelik kavramları üzerinden verilir.
olaylarda minimum enerji eğiliminden daha etkili bir başka eğilim olması
3.3. Minimum enerji eğilimine gerektiği sonucuna götürecek yönlendirilmiş bir tartışma açılır (3.3). Farklı şartlardaki benzer sistemlerin entropileri
uymayan istemli değişimlere basit örneklerle karşılaştırılır. (Örneğin; sıcaklık
örnekler verir. ↸ Đki nuçe erlenmayerine konulmuş, biri kaynama sıcaklığında tutulan, sabitken, 1 mol He’ un sıkışmış ve genleşmiş
diğeri oda sıcaklığında, eşit kütleli iki su örneğinden oluşan sistemlerin hâllerinin; sıcaklıkları ve hacimleri eşit farklı
3.4. Entropi kavramını, “kullanılamayan miktarlarda He örneklerinin; aynı maddenin sıvı
buhar çıkış uçlarına birer rüzgârgülü tutularak hangisinden mekanik iş elde
termal enerji” ve “olasılık” ve gaz hâllerinin vb. entropileri karşılaştırılabilir.)
edildiği tartışılır. Kullanılamayan termal enerji (işe dönüşmeyen ısı enerjisi)
temelinde açıklar.
kavramının anlamı, bu deney üzerinden irdelenir. Mekanik iş elde edilebilen [!] 3.4; 3.5 Entropi kavramını sadece düzensizlik
3.5. Entropi değişimleri (∆S) ile düzenekte, iş elde edilirken kullanılabilir/kullanılamayan termal enerjinin meyli temelinde vermek, evrendeki doğal
istemlilik arasında ilişki kurar. artması-eksilmesi irdelenir. Đstemli olaylarda kullanılamayan enerjinin olayların olumsuz bir sona doğru gittiği
değişme eğilimi tartışılır. Entropi, “kullanılamayan termal enerjinin ölçüsü” yanılgısını getirebilir. Bu nedenle entropiyi
olarak tanımlanır. açıklamada, “kullanılamayan enerji yaklaşımı” na
Entropinin olasılık temelinde sezilmesi için, bir bardak suya bir damla yeterli ağırlık verilmelidir.
mürekkep damlatılarak mürekkebin su içinde dağılımı gözlemlenir.
Mürekkebin neden dağıldığı, mürekkep moleküllerinin farklı konumlarda [!] 3.5 Entropi üzerinden istemlilik irdelemeleri
bulunma olasılıklarının artması temelinde tartışılır. Dağılan mürekkebin yapılan sistemlerin olabildiğince izole olması
kendiliğinden (istemli olarak) yeniden damla boyutuna dönüp dönmeyeceği önerilir. Örneğin; alçının suda çözünmemesi
irdelenir. Bu etkinlik üzerinden, entropinin olasılık temelinde de ifade entropi artışı temelinde tartışılırken, sadece CaSO4
edilebileceği sonucuna varılır. tuzunun entropi değişimini düşünmek yetmez.
Đstemli olaylarda entropinin artacağı (∆S > 0) sonucuna götürecek bir Çözünme sırasında su moleküllerinin entropi
beyin fırtınası yapılır. Entropinin arttığı istemli olaylara örnekler verilir (3.4; değişimlerini de hesaba katmak gerekir.
3.5).
24
Kimya Dersi 11.Sınıf Öğretim Programı
olduğu gösterilir. getirmediği için, 3. kanunun, bütün maddeler için geçerli sayılması ciddi
Benzer bir hesaplama, sıcaklığı -20 oC olan bir odaya bir problem getirmez.
konmuş, 0 oC da 1 mol sıvı su için tekrarlanır. Evrenin
toplam entropi değişiminin bu olayda da pozitif olduğu [!] 3.7 Gibbs serbest enerjisi tanımlandıktan sonra, termodinamiğin 2.
belirlendikten sonra, termodinamiğin 2. kanununun ifadesi kanunu için, “Enerji değişimi olmayan hiçbir istemli olayda, entropi
3.6. Termodinamiğin 2. ve 3. azalması olmaz.” anlamında 3. bir ifade de verilir. Gazların karışması,
irdelenir.
kanunlarını yorumlar. sadece entropi artışı dolayısıyla istemli olay örneği olarak kullanılır. Bu
Mutlak sıfır noktasında, mutlak entropinin ‘sıfır’ oluşu,
3.7. Sistemin ve evrenin toplam öteleme hareketlerinin tamamen durması ile ilişkilendirilir. olayda her iki gazın hacminin de büyümesi, moleküllerin dağılma
entropi değişimi üzerinden Termodinamiğin 3. kanununun anlamı irdelenir. olasılığının artması, bu da entropinin büyümesi şeklinde yorumlanır.
“Gibbs Serbest Enerjisi” ni Ele alınan örnek olaylarda, sistemin entropi değişimi ∆S [!] 3.8 ∆G teriminin işareti yanında, mutlak değeri de bir tepkimenin
tanımlar. ve ortamın entropi değişimi (-∆H/T) ile gösterilip, istemli dengeden uzak ve istemli veya dengeye yakın fakat istemli olduğunu
olaylarda bu iki terim toplamının > 0 olması gerçeğinden, irdelemede önemlidir. Örneğin; ∆G0 = -0,5 kJ/mol bulunan bir
3.8. Kimyasal reaksiyonların
∆H - T∆S < 0 sonucuna ulaşılır. Buradan Gibbs serbest tepkimenin sağa istemli fakat dengeye yakın olduğu irdelemesi
istemliliğini Gibbs Serbest
enerjisi (∆G) tanımına geçilerek istemlilik, ∆G’nin işareti ile yapılmalıdır.
Enerjisi üzerinden irdeler.
ilişkilendirilir. ∆G = 0 olması hâlinin tersinir olaylara
(dengeye) karşı geldiği sonucuna götürecek bir tartışma ??? 3.8 Mutlak entalpilerin genelde bilinmez büyüklükler olmasına
yapılır (3.6; 3.7). benzetilerek, mutlak entropilerin de bilinemeyeceği yanılgısı, mutlak
entropiler (S0) çizelgesine dikkat çekilerek düzeltilebilir.
↸ Standart mutlak entropiler (S0) bir çizelge hâlinde verilir.
[!] 3.8 ∆G = ∆H - T∆S ifadesinde ∆H teriminin alınan verilen ısıyı, T∆S
Bu çizelge kullanılarak, örnek reaksiyonlar için, ∆S0 teriminin kullanılamayan termal enerjiyi ifade ettiği belirtilerek, ∆G
değerleri bulunur. Standart oluşum entalpileri (∆Hof) ile teriminin neden kullanılabilir (serbest) enerji olduğu irdelenir.
hesaplanan reaksiyon ∆Ho değerleri ve ∆So ile, ∆G0 bulunup
bu değerin işareti üzerinden istemlilik- istemsizlik- 3.8 Mutlak entropilerin nasıl hesaplandığı konusuna girilmez.
tersinirlik irdelemesi yapılır (3.8).
3.8 Kimyasal reaksiyonlarda istemlilik tartışmaları, sadece standart
şartlarda yapılır.
↸: Sınıf-Okul Đçi Etkinlik ???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı : Sınırlamalar
25
Kimya Dersi 11.Sınıf Öğretim Programı
Örnek Değerlendirme :1
Đlgili Olduğu Kazanımlar : 1.1-1.6
Aşağıdaki metni dikkatle okuyarak boş bırakılan yerlere uygun düşen kelimeleri yazınız:
26
Kimya Dersi 11.Sınıf Öğretim Programı
Örnek Değerlendirme :2
Đlgili Olduğu Kazanımlar : 1.4; 2.1; 2.2; 2.3; 2.4; 3.7
1. Standart şartlarda 1 mol hidrojenin sabit hacimli kapalı bir silindirde yanması sonucu
su buharı oluşurken 241,82 kJ ısı açığa çıkmaktadır. Yine 1 mol hidrojen, sürtünmesiz
hareket eden bir piston altında standart şartlarda yakılınca açığa çıkan ısı miktarı
240,68 kJ olduğuna göre ∆H, ∆U ve w nedir?
2. ∆Hof CaO (k) = -635,5 kJ/ mol ve ∆Hof CO2 (g) = -393,5 kJ/mol olarak veriliyor.
CaCO3(k) → CaO (k) + CO2 (g)
reaksiyonu için standart entalpi değişimi 178,1 kJ/mol ise CaCO3 için standart oluşum
entalpisi kaç kJ/mol’dür?
3. 2Al(k) + 3/2 O2(g) → Al2O3 (k) ∆Hof = -1670 kJ
2Fe(k) + 3/2 O2(g) → Fe2O3(k) ∆Hof = -824 kJ
verilerini kullanarak
2Al(k) + Fe2O3(k) → Al2O3(k) + 2Fe(k) reaksiyonu için entalpi değişimini bulunuz.
4. Aşağıda verilen bilgileri kullanarak asetilenin (C2H2) standart oluşum entalpisini
hesaplayınız.
2C2H2(g) + 5O2(g) → 4CO2(g) + 2H2O(s) ∆Hof = -2243,6 kJ
C(k) + O2(g) → CO2(g) ∆Hof = - 393,5 kJ
H2(g) + 1/2O2(g) → H2O(s) ∆Hof = - 285,8 kJ
5. Tabloda verilen molar bağ kırılma entalpisi değerlerini kullanarak, standart şartlarda
112 L metanın (CH4) yanma entalpisini hesaplayınız.
CH4(g) + 2O2(g) → CO2(g) + 2H2O(g)
27
Kimya Dersi 11.Sınıf Öğretim Programı
Örnek Değerlendirme :3
Đlgili Olduğu Kazanımlar : 3.4
Tabloda verilen madde çiftlerini sahip oldukları molar entropinin az veya çok oluşuna
göre karşılaştırınız. Yaptığınız karşılaştırmayı ve kararınızın nedenini tabloda ayrılan yere
yazınız.
28
Kimya Dersi 11.Sınıf Öğretim Programı
Örnek Değerlendirme :4
Đlgili Olduğu Kazanımlar : 3.6
1. Aşağıda verilen reaksiyonların her biri için sistemin entropi değişiminin pozitif veya
negatif olacağını tahmin ediniz. Tahmininizi ve nedenini yazınız.
H2O(s) → H2O(g)
2. Aşağıdaki çizelgede, su, brom, iyot ve sodyum için farklı fiziksel hâllerin standart
oluşum entalpilerinin ve standart mutlak entropilerin farklı olduğu görülmektedir. Katı,
sıvı ve gaz hâllerin oluşum entalpilerinin ve mutlak entropilerinin neden farklı olduğunu
açıklayınız.
29
Kimya Dersi 11.Sınıf Öğretim Programı
Örnek Değerlendirme :5
Đlgili Olduğu Kazanımlar : 3.6
N2(g) 191,60
H2(g) 130,70
NH3(g) 192,40
N2O4(g) 304,29
NO2(g) 240,06
C2H4(g) 219,56
C2H6(g) 229,60
N2O4(g) → 2NO2(g)
30