K N C

B A S K I

NSANIN TREY CHARLES DARWIN

EVREN

NER NALAN

Charles Darwin'in The Descent of Man (The Modern Library, New York) adl yaptn Sngilizce as lndan ner nalan dilimize evirmi ve kitap, nsann Treyii ad ile, Onur Yaynlar tarafndan, Temmuz 1975 (Birinci Bask: Haziran 1973) tarihinde, Ankara'da, Orsel MaJbaas'nda dizdirilip bastrlmtr.

 N D E K L E R
7 11 12 16 19 39 45 47 52 52 6 2 6 3 6 7 8 7 91 115 117 127 130 134 138 149 151 160 165 172 175 183 196 200 213 215 228 248 262 G i r i Birinci Blm. nsann Aa Bir Biimden Trediinin Kant nsann Vcut Yaps Embriyonal Geliim Gdklkler (Rudiments) kinci Blm. nsann Aa Bir Biimden Nasl Gelitii zerine Deimi Koullarn Dolaysz ve Belirli Etkileri Paralarn Daha ok Kullanlmasnn ve Kullanlmamasnn Etkileri Geliim Aksamalar Ataya Dn (Reversion) Karlkl Deiim oalma Oran Doal Seme Sonu nc Blm. nsann ve Aa Hayvanlarn Zihn Yetilerinin Karlatrlmas Soyutlama, Genel Kavramlar, Bilin, Zihni Bireysellik Dil Gzellik Duygusu Tanr nanc Din Drdnc Blm. nsann ve Aa Hayvanlarn Zihn Yetilerinin Karlatrlmas Katk Toplumculluk nsan Toplumsal Bir Hayvandr Daha Kalml Olan Toplumsal gdler, Az Srekli Olan br gdlere sten Gelir Yalnz Balangta Deer Verilmi Tam Anlam ile Toplumsal Erdemler Sonu Son ki Blmn zeti Beinci Blm. Zihn ve Ahlk Yetilerin Eski ve Uygar alar Bo yunca Geliimi zerine Doal Semenin Uygar Uluslar Etkilemesi Btn Uygar Uluslarn Eskiden Barbar Olduklarnn Kantlar zerine Altnc Blm. nsann Hsmlklar ve Soykt zerine nsann Doum Yeri ve Eskilii zerine nsann Soyktndeki Daha Aa Evreler Yedinci Blm. nsan Irklar zerine nsan Irklarnn Tkenmesi zerine nsan Irklarnn Oluumu zerine nsanda ve Maymunlarda Beynin Yapsndaki likler ve Farklar zerine F. R. S. Prof. Huxley'in Notu ve Geliimindeki Benzer -

272

CHARLES ROBERT DARWIN (1809-1882) nl ngiliz doa bilgini. Edinburgh ve Cambridge niversitelerinde renim grd. Organik lemin evrim teorisini gelitirdi. Bu teorinin temel nerme lerini Trlerin Kkeni (1859) adl yaptnda ortaya koymutur. 1831 - 1836 yl lar arasnda yapt be yllk dnya gezisinde bu teoriyi gelitirmesi iin gerekli verileri toplamtr. Bu teoriye gre canl trler balbalarna yaratl mamlardr, tersine, hepsi de ortak bir veya birka kkenden ve uzun bir evrim sreciyle tremilerdir. Yaayan hi bir tr, kendi klm, uzak bir gelecee, deimemi olarak iletemeyecektir. Ve bugn yaayan trlerden ok az, kendi dln ok uzak bir gelecee iletebilecektir. Btn canl bi imler, evremizde etkilerini srdreduran yasalarn rnleridir. Bu yasalar geni bir anlamda reme ve byme, soyaekim, yaama koullarnn ve paralarn kullanlp kullanlmamasnn dorudan ve dolayl etkilerinin sonu cu olan deikenliktir. reme yle hzldr ki, yaama savana yolaar. Ve bunun sonucu, rann raksamasn, en uygun biimlerin kalmn ve az ge limilerin tkenmesini zorunlu klan doal semedir. Evrim teorisi metafizik dnn ve idealist doa grnn deerden dmesini simgeler, doa bilim lerine materyalist ve diyalektik bir anlayla yaklamasna yolaar. Darwin, nsann Treyii ve onu izleyen Sexuel Selection ("Eeysel Seme") adl yaptlaryla teorisini insan trne uygulam ve insanolunun kkenine k tutmutur. unu da eklemek ge rekir ki, insan hayvanlktan kurtaran emek, dil, ilkel kmelenme gibi toplumsal nedenleri, daha sonra, Engels ortaya koymutur. Darwin'in dnya gr materyalisttir. Diyalektiki ve vard sonularla tanrtanmaz olan Darwin, ada biyolojinin yaratlm asna, idealizme, ve metafizie kar savaa byk katkda bulunmutur.

G R

NASIL nitelii zerine mamak rime

yazld

ksaca bu yoktu;

anlatlrsa, insann hi konuda tersine,

elinizdeki kkeni bir ya bir ey

yaptn da soyu yaymda yaymla grle -

ok iyi notlar hi

anlalr. topladm; niyetim idim,

Yllarca,

herhangi

bu lunmaya kar

kararnda olan adl

nk ilk

bylelikle artracam basksnda, insann

yalnzca bu da, yaptla,

nyarglar yaptmn geldi. bir birlikte

sanyordum.

Tr"insa be br

lerin Kkeni
termek lirii organik

nn kkenine ve tarihine k tutulduunu" dolayl olarak gs elverir ile ilgili gibime Bu, yeryznde herhangi genel sonu karlrken gerektii

varlklarla

dnlmesi

anlam -

na gelir. Artk durum tm ile de imitir. Carl Vogt gibi

bir

doa

bilgini, sylevde birbirinden doa

Cenova (1869),

Ulusal "Kimse,

Enstits hi

Bakan artk

olarak

verdii trlerin deyince, rin leri mini olup saygn rektii

deilse

Avrupa'da, savunamaz" baka etmeleri doa t rle ge bilgin -

bamsz dlleri

yaratldn ounun, Bu, olduunu yetien ama ileri ortaya ne ounluk

bilginlerinin uram demektir. geerlidir. kabul

trlerin, kabul gen doal kimileri,

deiiklie iin

anlalm zellikle etkenini

seme onun

(natural
ne Byle ve her k imdoa yapt uy G iin, bir im yok ister

selection)

etmekte, gibi

byk olmad doa

lde ilerde

abarttm gerei birou,

srmektedirler. kacaktr. ki, yazk evrimin ilgisiz ok lde onun yalnz ve nceki

Yal

bilginlerinin

trlsne hl kar kmaktadr. Btn selerin larmda gun bu rn diki rlerimi i biim bilgininin baka durumlarda sonunda genel tre da olduu gibi, bilimle pek daha araya eninde kendilerini grlerden sonularn notlarm uygulayp ekici toplarsak, ilgilerin izleyecei tr, insana bir

benimsedii vardm tek bir daha

hangi

olduunu bana

grmek iin,

getirdim.

irdelememitim, Dikkatimizi btn

grnd.

(form)
birbirine coraf doal bir kalrz.

zerinde balayan

organizma gemiteki

grupla -

onlarn deerli trn

yaylmalarnn, zelliinden zerinde hayvan geliimi, oysa, evrim

jeol ojik

ardmalarnn kantlardan ister

(succes-

sion)
sun baka

karlan

durduumuz olsun gdk bana yle

insan,

kkende

embriyolojik lenmeden lar, lar aamal

(homologous) yaps, (rudimentary) organlar incegeliyor ki, bol bu ve nemli kesin olgu kant sa gibi

kalr;

ilkesini Bununla erei, nce ikincisi,

destekleyen birlikte, birincisi, yaam onun

salamaktadr.

baka btn bir geliim

kantlardan br trler

lanan gl destek de hep gznnde tutulmaldr. Bu yaptn balca insann treyip da kendinden tremediini; biimden yolunu;

(form)
nc -

s, insan rklar arasndaki farklarn nemini incelemektir.

Bu

amalarla birok nsann Perthes

yetineceim olarak ok yaptta olmak tm

iin, ile

ayr

ayr

rklar pek

arasndaki bir bu, ko Bouceme i an Sir kesin -

farklar deerli nudur. her ile, likle John de bu

ayrntl

tartmak beri ve

gerekmeyecektir geni bata varolageldii, birok tr, Sir pek nsan arasnda ey bu, insann bu Charles deerli ile

tartlm sekin

eskiden zere,

kimsenin sonucu

yaknlarda zorunlu kabul

gsterilmitir; temeldir. edip, ve

kkenini Lyell'in,

lamak iin doru

Bundan

okurlarma bakalarnn verebilirim.

Lubbock'un

yaptlarna insanbiimli da nk Prof. bakmn -

bavurmalarn

salk

(anthropomorphous)
yle Huxley, dan, ayn bir anmaktan iinin insann yukar takmnn Bu ama bana cei yapt, taslan ilgin sk sk, eri gerekten

maymunlar baka olan bir

farklar gre,

yapmayacam; kansna

bilirkiilerin btn ralar onlarn yelerine yepyeni

grnr maymunlara, daha insanla kabaca Bu aa

(character)

maymunlarn benzediinden olgular

(primates)
daha ok

benzediini kesinlikle gstermitir. ilgili iermemektedir; sonular ilgilendi Ama ya ileri br da du bu bilinemeye da yazdktan sonularn nsann ok az ileri sonra kkeninin vardm asla u

grnd. dndm. hi bilgiden asla

bakalarn

rebileceini raksamamak, p roblemi ler, ok birlikte, olduu

duraksanmadan

srlmtr. doar: kesinlikle nsann, bir deildir.

bilgisizlikten bilenlerdir. ve yeni tkenmi varlm rnein

bilimin bilenler eski, sonucuna ve

zemeyeceini

sren trlerle

deil, hi de

daha

aa

biimin

soyundan doa Lyell,

Sekin Huxley,

bilginlerinin

filozoflarn,

Wallace,

Vogt, Lubbock, Bchner, Rolle, vb.'nin 1 ve zellikle Haeckel'-

1 Adlar ilk anlan yazarlar ok iyi bilindikleri iin, kitaplarnn adlarn vermeme gerek yoktur, ama sonrakiler ngiltere'de daha az tannd klar iin, onlarnkileri vermek istiyorum: Dr. L. Bchner, Sechs Vorlesungen ber die Darwin'sche Theorie, zweite Auflage, 1868, 1869'da Conferences sur la Theorie Darwinienne ad ile Franszcaya evrilmitir. Dr. F. Rolle, Der Mensen, im Lichte der Darwin'sche Lehre, 1865. Sorunu ayn ynden ele alm btn ya -

in

son

zamanlarda ok baka insann yapt,

doruluunu varmtr. bu adl (1866),

savunduklar Haeckel, yaknlarda da

bu

sonuca,

La-

marck

nceleri

ogrie'sinden ks sayd, noktada nin, 1870), O

Morphoyaymlad Natr(1868, tm nce doa ikinci ile bas tart birok

Generelle

liche Schpfngsgeschichte
mtr. ben belki

yaptnda

soyktn denememi de hi daha aa

(genealogy)
yazmadan bitirmezdim. tam olan bu yukar

yaymlan bilginleri -

denememi vardm

Bilgileri

benimkinden

ok

sonularn

hepsini

doruladkla -

rn grdm.

zarlar iin kaynak gstermeye kalkmayacam. G. Canestrini, insann kke nine tanklk eden gdk ralar zerine ok deerli bir bildiri yaymlamtr. Annuariodella Soc. d. Nat., Modena, 1867, s. 81. Dr. Francesco Barrago'nun yaymlad baka bir kitabn talyancadaki bal yledir: "Tanr grn nde yaratlm olan insan, ayn zamanda maymun biiminde yaratlmtr."

10

BlRlNCl BLM NSANIN AAI BR BMDEN TREDNN KANITI

nsann kkeni ile ilgili kantlamann nitelii nsanda ve aa hayvanlarda kkende (homologous)* yaplar e itli uygunluk noktalar Geliim Gdk (rudimentary) yaplar, kaslar, duyu organlar, kllar, kemikler, reme organlar, vb. Bu byk olgu kmesinin insann kkeni ile ilgisi.

nsann, daha nce yaam bir biimin (form) deiik lik geirmi dl olup olmadna karar vermek isteyen kim se, belki de insann vcut yaps ve zihn yetileri bakmn dan az da olsa deiip deimediini; deiiyorsa, deiim lerin (variation) onun dllerine de aa hayvanlar iin ge erli olan yasalara gre iletilip iletilmediini aratrrd. Bun-

* Yunanca ilkel yap lar, larn meyi bir ve

homologos

homos,
biim

ayn ve

logos,

oran,

iliki,

Biyolojide, birbirine kularn

ortak uyan kanat para evir k -

kkenleri organlara kollar,

olan,

kurulular rnein,

bakmndan ve

homologous
kedinin grevleri ve

denir. n farkl bir

yarasann

insann ve

bacaklar olabilir. yanl

homologous'tur.
Bu terimi anlamaya yol

Homologous
diye amamak

organlarn bulduk

kkende

uygun

herhangi

iin

kende'ten sonra hep (homologous) dedik. .

11

dan genel

baka,

bilgimizin gibi, vb.

elverdii olup ayn bal

oranda,

bu

deiimlerin ve br rnein

ayn

nedenlerin olduu

sonucu

olmadn, yasalara, ve olmadn benzer dn az pheli farkl Byle ilk ve

organiz karlk ka n -

malarda l - ilikiye ltsal san, urar gelip nn, farkl

genel olup

(correlation),

kullanmann

kullanmamann sorutururdu. ikizlenm esinin kt

etkilerine, aksam vb. ve eski ve m, gemi br eitler de

geliimin, sonucu herhangi bir bir

paralarn sapknl tipine gibi, da ya

(re-

duplication)

olarak,

ekillenmelere bakmndan, mi? nsa s ver ku birbirinden olarak verip izleyen baka

(anomaly)
gsterir da olsa trler rklar rklar onu Ve

yapl birou

hayvanlarn

alt - rklar,

nflanmalarn mediini nasl aklarda

gerektirecek elbette ve

kadar

aratrabilirdi. aprazlannca, nasl sonra, eilimli

yeryznde birok n ola nsan ge ya nok vcut izleri lerde -

yaylmtr;

birbirlerini daha o ve ve da

etkilemektedir? u nemli Ve

nokta zerinde byle durmak gerekirdi. Aratrc, san, dar rak, rklar arada hzl beden ya bir noktaya yol bunun varrd: sonucu mdr? yerine olumlu edilen insann pek etin zihn zararl trleri varolma midir? savana aacak ka -

oalmaya

olsun, olanlar (hangi

yararl terim

deiimler

(variation)
kullanlsn),

saklanmakta birbirlerine sorularn, talar ni ki bir

ayklanmakta

kullanlrsa birbirlerinin

gizliden tpk sre onun aka aa iin daha ve

gizliye

satar,

er, ve bundan tr, sonunda bazlar tkenir mi? Btn bu hayvanlarda greceiz. bir lde olduu Ama gibi, iaret nce, ntlandrlmak yapsnn, hayli gerektiini

pekl aa hangi

ertelenebilir.

biimden

tremesinin grelim.

tadn aa

blmlerde,

insann

zihn

yetileri,

hayvanlarnkiler -

le karlatrlarak ele alnacaktr. NSANIN VCUT YAPISI br memeliler gibi, insann da ayn genel tip e ya da

12

rnee

(modele) btn uygun

uygun

yaplta

olduu

besbellidir. ya da Bu, bile, ayn insan insan da ikisinin yle ve

nsan fok iin is de insa Hux kurala beyninbeynin orantm yeti pek

iskeletinin keletindeki nn

kemikleri, kan

maymun, damarlar en

yarasa, ve i olan

kemiklerle

karlatrlabilir. nemlisi eden etmekte, hi beyin gibi,

kaslar, ve

sinirleri, baka

organlar

byledir. ley'in uyar. deki de ile leri az gutan ceini "nsan fark nsan, biimli yle le snda, daha

Btn

organlarn

anatomicilerin tanklk ve kabul bir yle yark

gsterdii kvrmlarn, bir

Bunun nemli

kartna btn olduunu

Bischoff, 1 yalnz,

orangutan dneminde

benzerleri

beyinlerinin, uyumadklarn, eklemektedir. de ayn beyni beynin dursun, beyin vardr. ile

geliimlerinin tam nk, yukar

uyumann olsayd, Vulpian, 2 yanlg

beklenemeye zihn gerek demektedir: deildir. insan biara memeliler

olmak Bu

gerekirdi. konuda bir

maymunlarnki ralar

arasnda

szkonusu bakmndan, br ve

anatomik kuyruklu yaps ve yap

(character)

(anthropomorphous)
yakndr." Burada,

maymunlara, maymunlardan insan ile br

makaklardan memeliler

yukar

vcudun ile

paralar do ruya ya

bakmndan ya da da ak -

grlen uygunluun ayrntlarn vermek gereksizdir. Bununla a balants nsan gibi lara belirli birlikte, dorudan bu olmayan, iek, ama uygunluu (ruam), hsml vb. 3 on -

ok gzel gsteren birka nokta, belirtilmeye deer. kuduz, saka aa frengi, Bu kolera, ve olgu, hastalklar hayvanlardan yeteneklidir. kapmaya

bulatrmaya

doutan

onlarn

kanlarnn ve dokularnn, ince yaplar ve bileimleri bak -

1 Grosshirnwindungen des Menschen, 1868, s. 96. Bu yazarn, ayn zaman da Gratiolet ile Aeby'nin insan beyni ile ilgili olarak vard sonular. Pro f. Huxley'in "Structure of the Brain" adl yazsnda tartlmtr. 2 Le. sur la Phys., 1866, s. 890'dan M. Dally'nin aktard gibi: L'Ordre des Primates et le Transformisme, 1868, s. 29. 3 Dr. W. Lauder Lindsay, bu konuyu hayli uzun ilemitir: Journal of Mental Science, July 1871, ve Edinburgh Veterinary Review, July 1858.

13

mndan da la r, bizim en

pek iyi

benzer kimyasal ok

olduunu, 4 zmleme daha

en

iyi

mikroskop ile

altnda,

ya

(analysis)

yaplan

kar -

latrmalarndan bulamayan gibi, ve nezle

aka

gstermektedir. birouna

Maymun kendi bu ve bul yan st l -

ayn sre

hastalklarn yeteneklidir. titizlikle hayvanda de ar belirtilerle bu inme

yakalanmaya, Rengger, 5 atn

doutan uzun bilinen olmann perde ok

Cebus
gzlemleyen

Azarae'yi
yakalandn; yol

yurdunda maymunun, sk du. g, larn den dileri sk Bu

nezleye vereme

maymunlarda

(apoplexy),

barsaklarnda Yavrular, lmekteydi. i di. ispirtolu sevdiklerini Afrika maymungil ieler ve tr, brakp onlarn bir ok

gzlerinde bu pek

(cataract)
defa, etkisi,

oluyordu. ateten ve pek ayn

dklrken, birou, holanr. grdm. 6 babuinleri

hayvanlardaki

bizdekinin kahveden de Kuzey- dou

Maymun ikiler kendi

eitlerinin gzlerimle yabanc ho

aydan, Ttn [bir Brehm, sert bu garip

imeyi

yerlilerinin,

uzun - kuyruklu bira halde garip ile

Pasar dav y huy -

pio cynocephalus - . ] ,
ederek baz ve tuttuu ranlar n suz lince ve babuinleri yzlerini ey

dolu

yakaladklarn

bildirmektedir. grmtr ekitmeleri ertesi elleri ama

Brehm, zerine sabah arasna limon

kafeste

gln

anlatr:

"Maymunlar, balarn evirdiler,

keyifsizdiler; ile

aryan

alm -

lard ve pek ackl bir halleri vard. Bira ya da arap veri tiksinti balarn suyundan holandlar." 7 Bir Amerikan maymunu, bir Atales, konyak4

Bir eletirmen, burada sylediklerimi ok sert ve saldrgan bir ekilde eletirdi (British Quarterly Review, Oct. 1st, 1871, s. 472); oysa ben zdelik terimini kullanmyorum, ve byk lde yanldm anlayamyorum. Bana yle geliyor ki, farkl iki hayvanda ayn, ya da pek benzer sonulara yol aan ayn bulac hastalk ile farkl iki svnn ayn kimyasal ayrala snanmas arasnda byk bir benzerlik vardr. Ayn dknlkler ok daha aa aamalardaki hayvanlarda grlr. Nicols, bana, Avustralya'da, Queensland'da besledii Phaseolarctus cinercus'ua hi retilmeden, rom ve ttn imeye altklarn bildirmektedir. 7 Brehm, Thierleben, B. i, 1864, s. 75, 86 . Ateles konusunda, s. 105. br benzer aklamalar iin, bkz: s. 25, 107. Bay

5 Naturgeschichte der Saeugethiere von Paraguay, 1830, s. 50. 6

14

la lar,

sarho tat

olduktan bir ve daha sinir tebelle etkileri sinirlerinin

sonra, konyaa insanda

bir el ve

ok

kimseden Bu ne

daha kadar

akllca olgu benzer etki bave ve

davranp, old uunu insana zan lilere uyuz hatta sra, ay

srmemiti. maymunda ne kadar

nemsiz yolda ve

sistemlerinin olan olan ayn d i

benzer

lendiini gstermektedir. asalaklarn asalaklarn ya br cinsten benzer aan ayn da

(parasite),
hepsi, br

ldrc tebelle da ayn bcekler

meme -

olanlarla gibi, 9

familyadand r, kular srelerin da

trdendir. 8 ve

nsan, eitli yol

memeliler,

gebelie

normal ayn

yan -

olgunlamann dnemlerini Kol ve k almaktadr. da,

hastalklarn iyileme sonra

srelerinin yasann ile ka par -

izlemesine bacaklarn

anlalmaz sreci

etkisinde panr. alar, en

Yaralar, zellikle olduu

kesilmesinden embriyonal gibi,

artakalan biraz

insanda

dnemin

balarnda, yenilenme

aa

hayvanlarda

bazan

(regeneration) yetenei kazanr. 10

En nemli i olan reme sreci, btn memelilerde, erkek le sine bulumadan kadar, balayarak sona, ta gze douma arpar ve yavrunun beslenme Maybatan lde ayndr. 11

munlar, doduklar zaman, tpk bizim bebeklerimiz gi -

Dr. W. Lauder Lindsay, Edinburgh Vet. Review, July 1858, s. 13. Bcekler konusunda bkz: Dr. Laycock, "On a General Law of Vital Periodicity" British Association, 1842. Dr. Macculloch, gnar tutan stmaya (tertian ague) yakalanm bir kpek grmtr. Silliman's North American Journal of Science, vol, xvii, s. 305. lerde bu konuya yeniden dneceiz.
9 10 Bu konudaki kantlar Variation of Animals and Plants under Domestication adl yaptnda verdim. Bkz: vol. ii, s. 15. Baka kantlar da verilebilirdi. 11 Drt -elliler in farkl cinslerinin erkekleri, insann diisini ayrt eder. Ka dm grnnden ok kokusundan tandklarn sanyorum. Hayvanat bahe sinde uzun sre veterinerlik yapm titiz ve zek bir gzlemci olan Bay You att, beni buna kesinlikle inandrd; bakclar ve br grevliler de bunu do ruladlar. Sir Andrew Smith ve Brehm, kpekbal maymunda (Cynocephalo) da bu nokta zerinde durmulardr. nl Cuvier de, bu konuda, insanlarla drt - elliler arasnda dnlebilecek en irkin eyden uzun uzun sz ede r. Bir Cynocephalusun kadnlar grnce lgna dndn anlatr. Bu maymun btn kadnlardan ayn lde etkilenmiyor, kalabalk arasnda hep genleri seiyor, elle ve sesler kararak aryordu.

15

bi,

kendilerine yavru tam Kimi ileri ileri rklar ile

bakamayacak ergenler ana gelimi

durumdadrlar; grnr babalar br Oysa

ve

belirl i fark, fark bir

cinskadar ok fark n inanl kl y bi in uy meme -

lerde, rmzla dr. 12 daha olarak insan k llk, lilerin le ki, leimde

arasndaki

ocukla -

arasndaki hayvan

yazarlar, bir yata

ocuun

yavrularndan nemli lkelerde

erginlie tutulursa, yldan olduu kadndan,

ulamasn tropikal fark irilik, olduu ince

srmektedirler. gznnde 10 - 15 kii,

yaayan

byk vcut da, gibi,

deildir, kuvveti, tpk farkldr. kimyasal zellikle

orangutann Erkek vb.

nce gibi,

erginlemediine zekca

maktadr. 13

bakmlardan iki yaplta, yapda,

ounun genel ve

eeyinde insan ile

(sex)

dokularn

yapsnda, hayvanlar,

yukar

sanbiimli

(anthropomorphous)

maymunl ar

arasndaki

gunluk son derece byktr. EMBRYONAL GELM tnsan, geliir. dan, ok ayrt ki r hi erken kan gibi, Bu bir aa yukar 1/5 mm. apnda hayvanlarn deildir. boyundaki bulunmayan gsterir. eski baknz). bacaklar omurgal bir yumurtacktan kendisi, san ta -

yumurtack, bakmdan Bu bir dnemde,

br farkl br

yumurtacklarn hayvanlarnkinden

Embriyonun

edilemez. yukar yaya iki hl

dnemde,

atardamarlar, solungalara Bununla Biraz

omurgallarda benzer

dallanmalar solungalarn (1. kollar resme ve gibi,

birlikte, gsteren son geliince

boynun yarklar raki nl bir

yannda, vardr dnemde, Baer'in

konumu nu

daha

(extremity)

Von

belirttii

"zkertenkelegillerin

(lizards)

ve memelilerin ayaklar, kularn kanatlar ve ayaklar,

Saint-Hilaire ve F. Cuvier, bunu Cynocephalus ve maymunlar iin sylemilerdir. Hist. Nat. miferes, tom, i, 1824. 13 Huxley, Man's Place in Nature, 1863, s. 67. imli

12

Geoffroy

insan

bi-

(anthropomorphous)

des

Mam-

16

[RESM 1]

Yukardaki resim bir insan embriyonunu (Ecker'den), ekilse bir kpek embriyonunu gstermektedir (Bischofftan).

aadaki yum omuri-

a.
lik

n - beyin, soan, d.

beyin Gz. h.

yarkreleri,

vb.,

b.

Orta- beyin, visceral ve

drdz

rucuklar visceral

(corpora
kvrm.

quadrigemina).
e. Kulak. f. Gelime

c.

Art-beyin, omurga

beyincik, kvrm, kaslar, i.

Birinci

g. kinci
n ba -

halindeki

caklar. K. Art bacaklar. L. Kuyruk ya da os coccyx.

17

tpk lirir".

insann Prof.

el

ve

ayaklan

gibi,

ayn ancak

temel daha

biime sonraki belirgin

gre

be -

Huxley, O

"Geliimin aamalarda, kada r

aama farkl kpe sylenen g -

larnda, lklar nokta inkinden

insan gsterir. ancak artc

embriyonu insannki grnmekle hi

maymununkinden maymun ayrlr. doru resmi

embriyonu, Bu son olduu grmemi iki yukar gzle

birlikte, embriyon sz ile bir

rlebilir." 14 demektedir. Kimi ler; m ken onun bir okurlarm iin, insan olabilir aln er ayn doruluklar embriyonu bulunan gtrmeyen aa kpek yapttan

geliimin

aamasnda Bylesine

embriyonunun aldm sunmam

resimleri deme gereksiz de ba dk gete -

ni sunuyorum. 15 yetkili insan gsteren birlikte, bilirkiilerin birtakm insan yukarya br al ntlar lerinden pek olur. eitli sit bir sonra, embriyonunun memelilerinkine yapllarnn biimlere arpan b ir

benzediini Bununla

embriyonunun, belirli (sidik aa ve balangta,

noktalarnda eklenebilir. kap

erginlemi rnein kart

benzedii lktan ye,

yrek,

biimindedir; boaltlr; kuyruk balangcnda bir

dk)

(cloaca)

kuyruk bulunan gibi

kemii

(os

coccyx),
daha

liimlerinin gerek

bacaklardan Wolff

uzanr. 16 belirli

Hava-soluyan ergin

(air-brebalkla -

athing) (corpora

omurgallarn

embriyonlarnda, denen

oluumlar

Wolffiana)

bezler,

rn bbreklerine benzer ve onlar gibi alr. 17 nsanla

14 15

Man's Place in Nature, 1863, s. 67.

nsan embriyonu (stteki resim) Ecker'den alnmtr. Icones Phys. 1851-1859, tab. xxx, 2. Bu embriyon on line (ya klak 2,1 cm.) boyunda idi, onun iin resim ok bytlmtr. Kpek embriyonu Bischofftan aln mtr. Entwicklungsgeschichte des Hunde Eies, 1845, tab. xi, fig. 42 B. Bu resim be kat bytlmtr. Embriyon yirmi be gnlktr. Her iki resim de de i organlar ve dlyatann uzantlar atlmtr. Bana bu resimleri salk veren Prof. Huxley'dir; resimleri buraya almay, onun Man's Place in Nature adl kitabn okurken dndm. Haeckel de, Schpfungsgeschichte adl kitabnda bunlara benzer resimler vermektedir.
16 17

Prof Wyman. Proc. of American Acad, of Sciences, vol. iv, 1860, s. 17. Owen. Anotomy of Vertebrates, vol. i, s. 533.

18

aa nemde "insan ci

hayvanlar bile, dltnde

arasnda,

daha cenin),

sonraki beynin

bir

embriyonal

d -

artc

benzerlikler babuin'in 10

gzlemlenmitir. kvrmlar,

Bischoff, yedin bey-

(foetus,
ergin gibi, bir a yak

ayn

sonunda, yakn olan" 2,5 br

(Papio
ve

cynocephalus)
18

nindekine Prof. ze en dayanak aa unu; a

geliim

aamasna "yrrken biridir".

ular."

demektedir. balca g ayak oldu bir

Owen'in

dedii

dururken Prof.

baparma,

"insann Ama bir

yaplnda embriyonda, daha ksa yanndan

ok arpan yukar ve

zelliklerden cm. paralel ve ayak

Wyman, 20

uzunluundaki olacak yerde, o

baparmann yaparak

parmaklarndan bylece,

onlara

ayan parann ya da

ktn, bugn m bu

drt -ellilerde buldu. fark verdiinsa aa ba balktan

(quadrumana)
nsann, l i nn bir u yoldan yantla

grlen

durumuna sorduktan sonra

uyduunu Huxley'in phesiz, onun

kpekten,

kutan, trediini konuyu

kurbaadan kapatyorum: ilk

"Hi

treyii

ve

geliiminin

basamaklar, zdetir;

hemen bu

snda kmdan

bulunan

hayvanlarnkilerle

insann

maymunlara,

maymunlarn

kpeklere

olduundan

daha yakn olduu sz gtrmez." 21 GDKLKLER (RUDIMENTS) Bu konu, son iki konuda daha az nemli olmakla birlikte, burada, hangi eitli bir gerekelerle gdk bu daha eksiksiz bir dnda ilenecektir. 22 tek yukar kalmaz. Gdk Heror paras insan olmayan hayvan

gsterilemez,

kuraln

ganlar, olumaktaki organlardan ayrt edilmelidir; ne var ki,

18 Die Grosshirnwindungen des Menschen, 1868, s. 95. 19 Anatomy of Vertebrates, vol. ii, s. 533. 20 Proc. Soc. Nat. Hist., Boston, 1863, vol. ix, s. 185. 21 Man 's Place in Nature, s. 65. 22 G. Canestrini'nin ok ey borlu olduum "Caretteri rudimentali in ordi no all'origine dell' uomo" (Annuario della Soc. d. Nat., Modena, 1867, s. 81) adl bildirisini okumadan nce, bu blmn kaba bir taslan yazmtm. Haeckel, Generelle Morphologie ve Schpfungsgechichte adl yaptlarnda bu konu yu, "Dysteleogp" bal altnda, ok gzel tartmtr.

19

baz rn

hallerde

ayrm

kolay ya

deildir. da

Birinciler,

drt - ayaklla di etleri ya -

(quadruped)

memeleri, da ki,

gevigetirenlerin

ni hi bir zaman yarp kmayan kesici dileri gibi, kesinlikle yararszdr; ya ramaktadrlar dklemi olumaktaki larn da lar u byk hemen iin, zaman, bir, yeteneklidir. olarak artk bu, bulunduklar onlarn ama iine canlnn ylesine az iine varolan bu koullarda te da bugn eilimleri gelitii yandan, canl ya gelimeye sonucu o bile, ortaya aan ve

dnlemez. Bu son durumdaki organlar, tam anlam ile g deildir, lde Gdk hemen bir doal ile yndedir. olmakla ve iin, daha ve Byle ile organlar, tam gelimemi yaramaktadr pek olduklar birlikte,

organlar yararsz bakma dn ki, semeye

deikendir;

yararsz, b unun

(natural
olur.

selection)
Ama byle

uramadk organlar, olsa

anlalabilirdir.

tm ataya

bastrlm

arada

(reversion)
organlarn erginlik daha az

yolu

yeniden yol

kmaya yeteneklidirler. Bu, dikkate deer bir olgudur. yle ba de uygun terimi lkla den de (ki grnyor onlarn bu, gdklemesine yaam etken, zellikle kullanldklar adr) az etkin soyaekimdir. almas ile dnemin -

genellikle kaslarn

kullanamamalar, ilikili

yaam yalnzca ve her

dneminde

"Kullanlmama" deil -

dir; az da olsa basn deiikliklerine urama ya da alkan naslsa ya Bununla olarak baka daha da

(active) hale gelme yzn az kan gitmesin i br ilerde organlar, olduklar dengelenmesi Ama yaptktan zaman de birinde, ou eey burada gste de iin, ve

bir

paraya

organa

daha

iermektedir. normal belirtilenlerden receimiz ien doal me ma, yaama seme sreci, aka

birlikte, bir

eeylerin

bulunan

paralarda yolda Baz tre ile

belirdiklerini hallerde, zararl

gdklkler

olabilir.

alkanlklarnda

(natural
belki ile

selection)
zaman, de

kltlmektedir.

Klt -

ou

bymenin her eyi

ekonomisi

ilkeleri

desteklenmektedir.

kullanlma sonra,

kendisine

yorulabil en

ve byme ekonomisi ile salanan biriktirim ok az olduu

20

zaman, 23 gtr. nin de, kesinlikle

kltmenin Yararsz ve ok engellenmesi dengelenmesinin yardm bundan kaslar, aa da hi insanda

daha ki de ile

sonraki bir burada rol anlar.

aamalarn parann bymenin belki gdk Ama tm

anlamak ile ve ekonomis iPangenesis organlar anlatld g da, zel -

klm

olamaz

Varsaym'nn* konusu

nceki insan

yaptlarmda vcudunun lde ve

tartlp

iin, 24 burada ayrntlara girmem gereksizdir. Gdk arada likle ile rn dir. gre, minden bir eitli kesimlerinde bulunup olarak yetisi rlmektedir; 25 bilen kaslar atlarda, salanr. eitli herkesin muzun hayvanlarn byk bazlarnda klm seirtme Bu,

grle oldu u

de az deildir. arpm kasn i paralarnda salayan gelimi be ayr

Hayvanlarn birounda,

derilerini Bu

kprdatma olmaldr. grr aln olan Prof. yerde, vb., kas

gzne

panniculus
kalntlar, rnein,

carnosus
vcudu kala biri sisbu ve

haldeki kas bu

bulunmaktadr;

kaldrlmasn Boyunda arada i yi bir

kalntlardan de bana altlarnda

platysma myoiedes
Turner, koltuk hepsi de

temdendir. kemiklerinin

Edinburgh'lu yaknlarnda, gereken

bildirdiine krek sisteTur-

panniculus
bulmutur.

saylmak

demetikleri

ner, rectus abdominalis'in bir uzants olmayan, ama panni-

Messrs, Murie ve Mivart, bu konuyu olduka iyi eletirmilerdir. Transact. Zoolog. Soc, 1868, vol vii, s. 92. 24 Variation of Animals and Plants under Domestication, vol. ii, s. 317, 397, Ve Trlerin Kkeni, Sol Yaynlar, Ankara, 1970, s. 434. 25 rnein M. Richard, (Annales des Sciences Nat., 3 d series.

23

Zoolog. 1852, torn, xvii, s. 13) "muscle pedieux de la main" adn verdii ve bazan "infini ment petit" (son derece k k) olduunu syledii kasn gdklklerini anlat makta ve resimlerini vermektedir. "Le tibial posterieur" ad verilen baka bir kas elde genellikle hi bulunmaz, ama zaman zaman hayli gdk olarak belirir. * Hypothesis of pangenesis: Darwin'in ileri srd bu varsaym brakl mtr. Bu varsayma gre, vcudun her birimi ya da gzesi (hcre) ok k k tanecikleri (gemmula) kana verir. Bunlar, engellenmeden dolar, bln meye urar ve reme gzelerinde toplanr; bylece, bu gemmulalar aracl ile, vcudun her paras, kaltsal iletim birimi saylan reme gzesinde temsil edilir. .

21

oules ile yaknl olan musculus sternalisin ya lis brutorumun 600' akn vcuttan %3'nde
nu da gstermitir. 26 yapllarn, zellikle Az kasma uzun sayda yetileri sre Ve bu kasn, "arada sistemde, olduunu derilerinin Bu de Candolle, olduunu anlatt. bana hareketi ile konan bir ok gdk bulunduklar yetenekli kafa A.

da ortaya gzel

sternakan

bulunduu -

deiime

(variagste -

tion)

doutan da olan ya olsa,

ren bir rnek" olduunu eklemektedir. yzeysel kaslar, bana, ve kaslarn ve ge ki bu yetinin bir ailenin frlatabi sekiz ocu ku ailenin amcaolu kesimin ve ne ha kimseler M. da bir va rdr. deiken

ksmen gdk haldedir. kalml bakan, kafa liebildiim bugnk tab n ak gsteren

kaltsal rnek

olaanst birka

Tand a r

genliinde, derisinin

yalnzca yeti, da nce

bandan ve aile,

liyordu; ve bu ii yaparak, girdii bahisleri babasnda, ayn iki br Bu dala daln uzak amcasnda, ayrlmt; bakannn amcaolu bu unda bakan, oluyordu. de belki kadar reket lar. 27 D itli dedir lerinde, ve ya kula hepsi da hareket hareket hi ettirmeye ettiren deilse i yarayan kaslar, sorulunca, ok olaanst lde vard. yedinci yetinin Bu, Bu

kazanyordu. Ay -

bykbabasnda bylece, Fransa'nn sz baka bulunup kesinlikle gelen bir ve sk d

geen bir

gbekteki

oturuyordu; uzak kafa

kendisinde yar - insan olabildiini derilerini

bulunmad yararsz yetinin lde

yetisini

gsteriverdi.

atalarmzdan gsteren aa, ve bunu iyi sk yukar

bir

kalml ettirme

rnektir.

May -

munlarda,

byk

yetisi

vardr

kullanmaktadr kaslar da, ve e hal Kulak

paralar

insanda onlar

gdk

panniculus

sistemindendir; grevlerinde,

geliim -

deikendir.

kepesini tm ile ne ekebilen bir adam grdm; kimileri

26 27

Prof. W. Turner, Proc. Royal Soc. Edinburgh, 1866-67, s. 65. s. 21. Expression of the Emotions in Man and Animals adl yaptma baknz.

1872, s. 144.

22

kulaklarn adamlardan sk ye nin k sk deneye, birok

yukar, birinin pek

kimileri bana bu dikkatimizi ve

ise

arkaya

doru gre,

ekebilir. 28

Bu

anlattna yetiyi

kulaklarmza dene Kun bulun zaman ya -

dokunup dikmenin

kulaklarmza yeniden olduu eitli

evirmekle, kazanabiliriz. sz gtrmez, Ama lde

oumuz pek

laklar

evredeki

noktalara

evirebilme bu yetinin, raslamadm.

hayvann kimsede,

yararna iine ie ii

bylelikle bir hi kulak eitli ve birlikte, ses kulak pek

tehlikenin iitmedim kepesi, ve vb.)

yn anlalmaktadr. onun ve bu ve ile yarar

herhangi duunu Bt n kula pan

yarayabilecek kantlara

aa

hayvanlarda onun arln

dikildii ve

sertletiren

arttrmadan

kvrmlar ki mi bu

kabartlar birlikte, kulak

(helix
gdk

anti-helix,

tratitre oysa

gus
la

anti-tragus,

sayabir. kkrdann,

Bunun -

yazarlar, iletmeye konuda

kepesi btn

imleri sonra, lere dir, ve rev kiler

sinirine

yaradn bir zg
30

sanmaktadrlar; kantlar olmad kulaklar da hi

Toynbee, 29 varmtr. yalnz

bilinen zel ve

topladktan sonucuna insannki gibi ba g -

kepesinin ve az

yarar kaslar Hayvanat sylediler. Bu

empanzenin benzer, ok bu bana,

orang utann

kulaa

insandaki bahesindeki Demek da ve ki,

gelimitir. hayvanlarn

kclar,

kulaklarn onlarn yetisini

dikmediklerini insann insann ge -

kmldatmadklarn yapmalar kadar gdk kulaklarn syleyemeyiz. ve ok

kesinlikle ise,

szkonusu

kulaklar hayvanlarn neden tr, yaama pek

durumdadr. dikme Belki,

atalarnn, rektiini larndan

yitirmeleri az

aalarda

alkanlk tehlike

kuvvetli

olmalarndan

ile karlatklar iin kulaklarn pek uzun bir zaman az hare -

28 Canestrini ayn konuyu Hyrtl'den aktarmaktadr. (Annuario della Soc. dei Naturalisti, Modena, 1897, s. 97.) 29 The Diseases of the Ear, J. Toynbee. F. R. S. 1860, s. 12. Sekin bir

fizyolog, Prof. Preyer, bana, bu yaknlarda kulak kepesinin grevlerini de neyerek aratrdn ve ayn sonuca vardn bildirmektedir. 30 Prof. A. Macalister, Annals and Mag. of Nat. History, vol. vii, 1871, s. 342.

23

ket yava rn, den,

ettirmi yava Bu, yrtc bir

ve

bylece,

kulaklarn Ancak, bu

hareket iri

ettirme ve ar

yetisini bul kula yzn ku -

yitirmilerdir. okyanus umak olurdu. hayvanlarn rnek

aklamay

yeterli

muyorum.

adalarn iin

yurtlanan

saldrlarna kullanma ve nsann

uramamalar yetisini yatay eitli

kanatlarn hareket ynden ile

yetirmelerine bir hareket "meme" dzlem ettire oldu gorilde zenciler -

benzer laklarn de, u de her ileri

maymunlarn

ettirememeleri, gelen sesleri Yalnz ama

balarn insan

alabilecek ekilde kulanda memesinin iittiime "kulak

bilmeleri

karlanr. ve,

srlmtr;

gd gre,

bulunur"; 31

Prof.

Preyer'den

de kulak memesinin bulunmamas, hi de seyrek raslanan bir olgu deildir. nl kulakta, da ni sk gerei Puck periyi heykeltra erkeklerde sk bana bu eitli kulan yol at. doru Bu gibi Woolner, de ve d nemi bir ilk
[RESM 2]

kadnlarda kk Dikkati,

gzlemledii kavrad bildirdi. (peri) sivri noktaya heykeli

zellii defa, nk du. ve lik, bir ha te ner na alrken Bu, insan

zerinde ekilmiti, yapyor kulaklarn in zel Bay Woolner'in modele bakarak izdii insan kula, a. ne doru knt yapan nokta.

kulakl daha

maymun

dikkatli

celemesine ieri

Szkonusu

kvrlm knt

kenarda, varsa, da ve

ya da helix'te bulunan kk ve kt kntdr. doumda kadnda byle gnderdi gelimi olduundan bir kulan (resim 2). olmakta, daha rneini Bu sk

Prof. Ludwig Meyer'e gre, erkek kard, ve

grlmektedir. resmini ieri yalnz

Bay ve

Woolba kulan

izip

noktalar

ortasna doru deil, sk sk kulak dzleminden dar do 31

Mr. St. George Mivart, Elementary Anatomy, 1873. s. 396.

24

ru da kadan biraz zan k aada,

knt da

yapmakta,

yle

ki,

baa

tam nden ya

ya biraz

da

ar ve daha Ba n -

baklnca konum ya da bir

grlmektedir. bakmndan biraz kulakta insan rneini daha

Byklk

bakmndan,

deikendirler, yukarda zg ve

bulunmaktadrlar. brnde de ve deildirler, birinde Bay b ir Helix'in, besbellidir; doru yukar doru olsa kulak bu, Prof. btn E.

yalnz

bulunmakta soyuna

bulunma -

maktadrlar. hayvanat

Yalnz bir knty d

bahelerimizdeki hayvanat grdn kvrlmas srekli ekilde gibi, kulak kenar doru

maymunlarn bahesindeki bana ile olarak bildirdi. olutuu arkaya

(AteRay em kuve

les

beelzebuth)
bu

gzlemledim;

Lankester, panzede lak bu mas ler ve d ile

Hamburg ieri bir

kenarnn herhangi

kvrm, baz

kulan

bastrl Babuin familya st kat kk halde, Meyer, halin olma hi

balantl

grnyor.

makak

trleri ve

takmlarnn birounda, 32 kenar ve ieri katlanm belki Bence yandan,

larndan kesimi bir biraz bu

olmayan hafife ama ieri, doru

maymunlarn kulak merkeze knt

kulan idi, birok L. bu

sivridir,

lanmamtr; nokta, dar

dzleminden

yapard. te bir

szkonusu yalnzca den rnn n

kntnn bir

kkenidir.

yaknlarda

yaymlanm deikenlik ileri kntl ufak

yazsnda,"

olduunu;

kntlar n Prof.

gerek

yp, o noktalarn her yannda i kkrdan tam gelimemesin doduunu girintili ile, srmektedir. olduu kafal bir Meyer'in gsterdii doru o birden ok kk knt bulunan, ya da btn kulak kena hallerin doutan helix'in birounda, aptaln ieriye aklamann bu olduunu kabul etmeye hazrm. Dr. L. Down' aracl

(microcepdoru

halus

idiot)

kulaklarn

grdm:

kvrlm kenarnda deil de, d yznde bir knt vard,

32 Messrs. Murie ile laklar iin sylenenlere Soc. vol. vii, 1869, s. 6 ve 90.

Mivart'n deerli bildirisinde, Lemuroidea'nn ku ve verilen ekillere de baknz. Transact. Zoolog.

38 Ueber das Darwin'sche Spitzohr, Archiv fr Path. Anat. und Phuys, 1871, s. 136.

25

bundan tr, o noktann eski kulaklarn ru genel na ki, kt iin, bir kalntlar ve olduu ile

kulak ucu ile ilikisi grmn Bu sivri iin bir baz kulan

olamaz do ortaya arasnda Ba kena Ba bykt

d. Bununla birlikte, bu kntlarn eskiden dik ve sivri olan hallerde sk sk ucu olabilecei kansndaym. konumlar bir bulunduu grne te ve hi kntlar byle knt

uygunluk Meyer'in btn

dnyorum. ylesine btn kulak

fotoraf Prof.

gnderilen

rnekte, gre

kulan

r boyunca kkrdan eit geliimi saylrsa, na st ti, Kuzey kenar yle ki kulan doru birini Amerika'dan ieriye anaizgileri sivrilmi bir

ile kusursuz olutuu var kaplamas iletilen bir gerekirdi. iki rnekte, sivrilmi bir bir

ngiltere'den

kvrlmamt; baya ok ocuun kula ok normal knt kenar ok

tersine,

bakmndan

drt - ayaklnn Baka

34

(quadruped)
rnekte, maymun kula di. ru iki riye makla sivri Bu ile iki

kulana ocukta,

benziyordu. babas, resmini

kk

verdiim

(Cynopithecus
karlatrd, rnekte, kulan ama ieriye st

niger)
kenar bir

ocuunun syle do Baka ie ol biraz gn -

anaizgilerin doru

benzediini olarak ieriye belirmeliydi. normal dar

kulak

kvrlsayd, rnekte, doru

kesiminin anaizgileri bir

olarak kvrlm gene

rneklerin 3,

birinde

birlikte, kalmt. bu ile ne tam

kulak , Resim bir

bakmndan dlt Dr.

orangutan Bana kulak olduu

(foetus, cenin)
o tam dnemde, gelimi Byle daha ieri bana

fotorafnn derdii insannki halinden bir ye yle kulak doru sonraki

kopyasdr. sivrilmi bir genel doru byk farkl

Nitsche'nin

resimde, byk kadar

taslann, olan ile,

benzerli i kvrlmas lde

grlebilmektedir. kulak deimezse, Genellikle, da

ucunun bir

ieriye boyunca

geliimi ki,

kntnn

belirecei

bellidir.

geliyor

szkonusu

kntlar,

insanda

maymun -

larda da, eski bir halin kalntlar olabilir.

34

The Expression of the Emotions, s. 136.

26

[RESM - 3]

''v.

Bir orangutan dlt (foetus, cenin). Kulan o erken adaki bi imini gsteren bir fotorafn tam kopyasdr.

Niktitant lar dii da, ve br ve ve gelimitir, iin, rnein genlerde mnn lunur.

zar,

ya

da ile gz

nc birlikte, yuvarla

gzkapa, zellikle boyunca

yardmc ok hzla Baz balklar tr pasifik - .]

kas iyi

yaplar btn

kularda

ekilebil srn balklar tak bu -

kulardaki

grevsel

nemi da bir

byktr. [kpek balk ve

iki- yaayllarda Carcharhinus aa gibi familyasndan

(amphibia),

belirli

lamia'da

Carchariidae Memelilerin ve

blmlerinde,

tekdeliklilerde birkanda, btn

(momorsu ol -

notremata) (Odobenus
duka iyi ve kabul

keselilerde Oysa

(marsupialia),
insanda, pek yarmay

obesus)
br ettii

yukar

memelilerin ounda,

gelimitir. gibi,

drt -ellilerde biimli kvrm

(quadruanatomici -

mana),
lerin

memelilerin

ancak

(semi-

lunar fold) denilen gdk bir kat olarak vardr. 35

35 Mller, Elements of Physiology, Eng. translat., 1842, Owen, Anatomy of Vertebrates, vol iii, s. 260; ibid, on the Walrus, Prec

vol.

ii,

s.

117.

27

Koklama bazlarnn, ne; gibi, malarna her insanda, lara etmez; engel rm gelimi gibi, nn, n rekli bu farkldr.

duyusu, rnein

memelilerin gevi etillerin de

ou

iin

pek

nemlidir: sezmeleribul olduu duyusu, gelimi yardm yar - pek ok syle dii lde insa s bir halde r Dr.

getirenlerin, yaban oranla

tehlikeyi

bazlarnn, yarar; iki uygar ve

rnein ve ak iin

(carnivora),
Oysa

avlarn

bazlarnda, rklardakine

domuzunda koklama daha da ok

ama

yararldr.

olduu koyu renkli rklarda bile, pek az ie yarar. 36 Ama ontehlikeyi olmad et sekin duyu, Aamal kabul bildirmez, en de doa evrim gibi, bir besinle rini iren yabanl bulmalarna yerlerde Eskimolarn yemelerini kokulu insanlarn bana uyumalarna

birounun duyusu kesinlikle byk

nlemez. bilgininin farkl ilkesine aslnda, ve ok ondan

Koklama bireylerde inananlar, imdiki Bu ok

Avrupal

bugnk ile insana, onu eski bir

koklama isteyerek olarak Bu

duyusunu, kul lanm ve ve ok duyunun kokular de

hali

kazand -

etmeyeceklerdir. imdiki atlarda, ile sk yerinde

yeti,

yararlanm gelimemi

atadan, kalmtr. nein mas,

zayflam kpeklerde onlarn

kadar kiilerin skya

gelimi

olduu ve

hayvanlarda, yerlerin ve belki,

hatrlan duyu-

ilgilidir; gibi, 37

Muadsley'in

syledii

koklama

sunun, insanda, "unutulmu olaylar ve yerler ile balantl

Zoolog. Soc, November, 8th, 1854; ve R. Knox, Great Artists and Anatomists, s. 106. Bu gdk kesim, grne g re, zencilerde ve Avustralyallarda, Av rupallarda olduundan biraz daha byktr. Bkz: Carl Vogt. Lectures on Man: Eng. traslat. s. 129. 36 Humboldt'un Gney Amerika yerlilerinin koku yetisiyle ilgili bildirisi nldr ve verdii bilgileri bakalar da dorulamtr. M. Houzeau, zencilerin ve Amerikan yerlilerinin karanlkta, yabanclar kokularndan tandk larn birok defa snadn sylemektedir. (Etudes sur la Faculties Mentales, etc., tom, i, 1872, s. 91.) Dr. W. Ogle, koku yetisi ile burnun kokuyu alan kesiminin mukozasnda ve vcudun derisinde bulunan renk maddesi ara sndaki iliki konusunda garip gzlemlerde bulunmutur. Bundan tr, me tinde, koyu renkli rklarn koklama duyusunun daha keskin olduunu syle dim. Dr. Ogle'nin bildirisine baknz: Medico-Chrirurgical Transactions, London, vol. liii, 1870, s. 276. 5 The Physiology and Pathology of Mind, 2nd edit. 1868, s. 134.

28

dnceleri nsan, rn dun byk

ve

grntleri hemen

apak plak

hatrlamada oluu ile, Ama kl rklar, rkn hi

olaanst

ie

yarar" olmasn bylece anlayabiliriz. hemen bir br maymunla vcu bak pek oysa dal kl ince, za Kollar yanglan dn birey kl ka bulunur.

(primates)
ise, ok okluk sk

hepsinden ince tyler

apak vardr. ve deil,

ayrlr. ksa eitli ayn yerleri omuzlar vardr." aa az bazan, koyu

erkekte, klllk da

kesiminde,

dank kllar ,

kmeleri

Kadnda mndan yalnz

farkldr; Kimi kl

bireylerinde, klszdr, byle dzg n bulunan

bakmndan

bakmndan Vcutta

deikendir: kimilerinde m da, ksa, m man, olarak krknn ve "sk,

Avrupallarn kmeleri kllarn, vcudun

bulunan ve

hayvanlarn phe ok

izleri ak

olduundan renkli ve

pek br

edilebilir. eskiden

bacaklarda yzeylerin uzun

kesimlerinde ekilde renkli

kllarn, hayli bana, demek kaba

yaknnda

anormal

beslendikleri kllar"a baka

mesi, bu gr desteklemektedir. 39 Sir lerinin l tsal ri James Paget, br bir ki ailenin ok bu ki, ve bu baka kalarnda, olabilir. yle kllardan daha uzun zellik bile ve makak birka bile

bulunduunu vardr;

bildirdi; nk

nemsiz kllarn km belirli ve

grnyor empanzede plak hayli baz

temsilcile trlerinde, bizim ka vardr; arasnda ynm haldir. zel -

gzlerin larmza bunlara nsan s

yukarsndaki karlk benzer dlt, nce, olan k llar,

deriden uzun

dank ka

kllar kllar ince, bir yzde,

babuinlerin lanugo da

da bulunur. altnc ve aynda, bu, ayda daha ka denilen ilgi ekici ve kllarla kapldr

Lanugo,

beinci

yerlerinde

likle az evresinde geliir ve burada, bata olduundan

38

Esehricht.

Ueber

die

Richtung

Mller's
39

Archiv

fr

Anat.

und

Phys.,

der Haare am Menschlichen Krper; 1887, s. 47. Bu ilgi ekici bildiriye sk

sk bavuracam. Paget, Lectures on Surgical Pathology. 1853, vol. i, s. 71.

29

ok yk

daha

uzundur. hal belirli benzer. ve ok bile, anlaml gre, uzun kalml daha

Eschricht, Ama bir bu,

dii ilk

bir

dltte

byle

bir

b ilk kl -

gzlemlemitir. 40 bir

bakta eey d btn

grnd ralar

kadar

artc birb irine larn ve ta; kenliin ayak ve

deildir, Dlt

nk

iki

(sex), geliimin
paralarndaki yalnz, deri, el bir ile Btn ama tm kll olarak

dneminde,

evrede,

btn

bakmndan dei alnda ve plak uygunluk me v o Btn domu

vcudunun

ynleri

dalm, etkisine sk bir krk kllarla

ergindeki

gibidir;

uramaktadr. rtldr; gibi, Bu, ediyor sk hali kllar bundan ocuk birounda, olduunu ya da kap l ile bir

kulaklarda bu,

kllarla

ayalar

tabanlar,

aa

hayvanlardaki olgudur. yns ok temsil

rasgele

olamyacana melilerdeki cutlar ince, ve

dltn

rts,

doan

olabilir.

cuklarla ilgili ya da drt belge vardr. Bu garip hal, pek kaltsaldr Prof. varm ile bu bir duklarn Alex. bir dilerin anormal byle karlkl - ilikilidir. 41 ve otuz pek be yana ol dltn Prof. lanugosu Brandt, grevli ve hal ok gibi Bu, dileri Brandt, adamn bana, domu

yzndeki oluumlar bildirdi; geliimi

karlatrdn, grdn dltn c lz olguyu, hekim, uzun az

bakmndan ilerlerken,

benzer

dolay,

kllarn hastanesinde srtn

geliiminin ipeimsi Byle dileri,

engellenmesine olduka Art

yormaktadr. ocuklarn kapl kllarla

bildirmiti. yirmi ya

ler de ayn konuya giriyor olabilir.

(posterior
insan Bu ve

molar)

uygarlam grnmektedir. empanzede

rklarnda, diler, br da

gdklemeye azlardan byledir. hayli Yirmi

eilimli kktr. ya

orangutanda

nin iki ayr kk vardr. Bu diler, aa yukar on yedi ya na kadar, di etlerini yarp kmazlar; bana sylendiine
40 41

Eshricht, ibid. s. 40, 47.

of Animals and Plants under Domestication adl yaptma ba knz, vol. ii, s. 327. Prof. Alex. Brandt, bana, bu zellikleri gsteren, Rusya'da domu bir baba ile oul daha bulunduunu bildirdi. Resimlerin ikisi de bana Paris' ten gnderildi. Variation

30

gre, ler;

br ancak,

dilerden tannm Yirmi bakmndan yandan, ve

daha kimi ya da, er rklar tayan

nce

ryebilir bunun

ve doru

yitirilebilirolmadn ve ok de, geliim deie ge Kaf -

diiler, dileri, br

sylemektedirler. dnemleri bilir 42 nellikle kas Prof. yirmi uygar me diin te

yapllar daha ya az yirmi daha bu uygar Bence,

dilerden

Malezya oranla,

rklarnda, kkldr;

dileri

salamdr

byklkleri fark, bu daha

rklarndakine ya dilerini olmas

br

azlardan

farkldr. 43 "enenin "hep beslen az kul sayda iin genel ras ksalma,

Schaaffhausen, ile

arasndaki kesiminin", ve piirilmi Br ace,

rklarda

ksalm"

aklamaktadr. 44 sonucu Bay yeter az olarak,

insanlarn

yumuak

yiyeceklerle normal pek

alkanlklarnn eksiksiz

enelerini eneleri

lanmalarna ABD'de,

yorulabilir. geliimine baz

bykl dilerini orada bir dal

kazanamad

ocuklarn

ekmenin tek ya

bir uygulama haline geldiini bildirdi. 45 Sindirim ladm: sdr son Krbarsak, derece borusuna sonu kapal ve btn gittike besleniin bazan, gelince, solucan bir Keseli vcut otul gdkle da yan Krbarsan biimindeki barsak aa ayda knts

(apandis).
dolant birounda

(diverticulum), cinereus),
Bazan, ve

memelilerin (marsupial

uzundur.

koala, katndan iine ayrlr. sonucu

Phasdaha doru Kr ola-

colartus

boyunun bir

uzundur. 46 uzatlmtr, barsak

daralan ya da

kntnn paralara

boumlanarak

deimi

alkanlklarn

rak eitli hayvanlarda pek ksalm ve solucan b iiminde -

42 Dr. Webb, Teeth in Man and the Anthropoid Apes'ten Dr. C Carter Black'in ald gibi. Anthropological Review, July 1869, s. 299. 43 Owen, Anatomy of Vertebrates, vol. iii, s. 320, 321 ve 325. 44 On the Primitive Form of the Skull, Eng. translat. Anthropological Review, Oct. 1868, s. 426. 45 Prof. Montegazza, eitli insan rklarnda son aznn durumunu bu yaknlarda incelediini ve benim metinde bildirdiim ayn sonuca vardn, yukar ya da uygar rklarda bunlarn krelme ve atlma yolunda ol duunu, bana Floransa'dan yazyor. 46

Owen, Anatomy of Vertebrates, vol. iii, s. 416, 434 , 441.

31

ki m

apandis, gibi

ksalan

kesimin ve

bir

gdkl bir

olarak

artakal olduunu, konusunda

grnmektedir.

Apandisin insandaki

gdklk

onun Prof. lunur. ile

kklnden Canestri'nin boluu, ve

deiken lii

toplad bazan, u

kantlardan te

karabiliyoruz .47 kadar bir ve tm

Bazan ya hi yoktur, ya da yeniden ok gelimi olarak bu boyunun ikisine som kapanmtr, kesimi yasslm genileme bklm ve 0,8 kar, ancak

gstermektedir. bklmdr. genellikle cm. bir Bu, lm 10- 12

Apandis, ksa cm.

orangutanda krbarsan ve

uzundur ucundan yukar da

nsanda, Yalnz gibi

uzunlukta yararsz iki sert Bunun

aa

apndadr. ekirdek vb.

olmakla rneini
48

kalmaz, iine

bazan iittim: girip

nedenidir.

yaknlarda

cisimlerin

apandisin

yanglanmaya yol amasndan ileri gelmektedir.

Baz aa drt -ellilerde (quadrumana), makigillerde (Lemuridae) ve etillerde (Carnivora) olduu gibi, keselile rin (Marsupialia) birounda da, paz kemiinin alt ucunun yaknlarnda, delik ou mi vardr. zaman olarak, Bu supra -condyloid Bu da delikten, byk atar foramen damar Bu, ba geer. denilen nsann engele eridi Dr. kk siniri paz bir ve kemi bir nkol (nbacak) byk

inde de, genellikle, bu geidin bir bulunmaktadr. olumu nesne kaltsal ve ile bir kntsndan lenmitir. bu zelliin

izi, bazan hayli iyi geli benzer ile

kemiin

(ligament)
ilgilenen

btn bir

yakndan

Strithhers, 49 delik,

olduunu

gsterdi.

Szkon usu

babann yedi ocuundan drdnde vard. Bu delik varsa,

47 48

Annuario della Soc. d. Nat., Modena, 1867, s. 94.

M. C. Martins ("De l'Unite Organique", Revue des Deux Mondes. June 15. 1862, s. 16) ve Haeckel (Generalle Morphologie, B. ii, s. 278), ikisi de, bu gdk parann bazan lme yol atn sylemektedir. 49 Soyaekimle ilgili olarak Dr. Struthers'in bildirilerine baknz. Lancet, Feb. 15, 1873, ve ayn yerde, Jan. 24, 1863, s. 83. Bana bildirildiine gre, insandaki bu garip yapla dikkati ilk eken anatomici Dr. Knox'tir; onun Great Artists and Anatomists adl kitabna baknz, s. 63. Bu knt konu sunda Dr. Gruber'in anlarna da baknz, Bulletin de l'Acan, Imp. de St. Petersbourgh, tom xii, 1867, s. 448.

32

byk

sinir ve

hep

onun

iinden

gemektedir. foramen'in Prof.

Bu, Turner,

onun bana

aa

hayvanlardaki

supra- condyloid olduunu geidin, bulunduu dntr, arada bu

kkendei aa

(homobilyuka insan ise

logue)
r da ok

gd gre, bir bir birinde hale

gsterir. bugnk

dirdiine yzde arada eski Paz condyloid da

iskeletlerin Bu bir gibi,

kansndad r. nk bir

yapln

gelimesi,

grnd

ataya - dn drt -ellilerde bulunan, kk bile, ve

yukar da bir

(quinter ya

adrumana) grlmemektedir.
kemiinde, foramen daha insanda baka her zaman denilebilecek vardr. Bu, da deer. (Gney delik

delinme

deilse Bu

eitli aa daha olake -

insanslarda hayvanlarn insanda, sk rak grlmesi aadaki de eski

(anthropoid),50
birounda alarda, dikkate kantlar Sud'de drt iki

gerek yakn Bav

maymunlarda alarda Busk, 51 Prof. delii

bulunmaktadr.

delinmenin, ilgili kol

olduundan bununla Broca, grd; toplad ve inanlan bir

toplamtr: bu

"Paris'teki bulun Orrony ama 'aile Dudelik eit oldu -

'Cimetiere miklerinin tularn bu pont, li

Mezarl'nda) olduuna

yzde

buuunda kalma geen paz ad ileri

Tun

Dnemi'nden otuz orann, Koya buldu; ve

Maaras'nda, olaanst Lesse mezarl'

kemiinin gelebileceini Ren

sekizi

delikti; eit

maarann

olmasndan

sanmaktadr. Ge yii otuzunun bir delik

maaralarnda kemiklerin ise, yzde Leguay

Dnemi'nden

(Reindeer dolmen'de,
unu

period)
paz

kalma

yzde yirmi

olduunu

Argenteuildeki beinin Vaurealdeki

kemiklerinin

gzlemledi;

Pruner -Bey,

kemiklerin

yzde yirmi altsnn delikli olduunu saptad. Pruner Bey'in

Mr. St. George Mivart, Transact. Phil. Soc., 1869, s. 310. "On the Caves of Gibralter", Transact. Internat Congress of Prehist. Arch., Third Session, 1869, s. 159. Prof. Wyman, ABD'nin batsnda ve Florida'da bulunan eski hyklerden karlan insan kalntlarnn yzde otuz bi rinde bu delinmenin (perforation) grldn ksa bir sre nce bildirilmi tir (Fourth Annual Report, Peabody Museum, 1871, s. 20). Delinme, zen cilerde de sk grlmek tedir.
51

50

33

bunun duunu baka re ri,

Guanche birka bir

iskeletlerinde de rnekte, eski ada yle rklarn, (os

genellikle rklarn, rklardan grnyor uzun

grlen aa daha ki,

bir

hal

olve

bildirdiini yapllar

sylemeden

gemeyelim." sk

Bunda

hayvanlarnkile gstermele balca ne hayvana edilecek grevsiz bu par dnem (ayaklar ve ve anorg kemikayna omur k bildir belirttii olan ya da (fi -

benzer ilgin

olgudur. eski

bunun

denlerinden Kuyruk belirli dir; ay de, dan) mal rlr i

biri,

soy

izgisinde, szkonusu olarak

benzer uzak atalarna biraz daha yakn kalmalardr. kemii birlikte, temsil kemii teye kuyruk

coccyx)
insanda ,

ilerde,

omurlarla bununla aka

birlikte, br

kuyruk bir aa Belirli kk,

omurgal Erken ve 1). bile,

hayvanlardaki embriyonal ulardan seyrek gdk

etmektedir. bamszdr, uzanr

kuyruk daha bir

(resim: sonra

olgularda,

doumdan

oluturduu ou ayr

bilinmektedir. 52 hepsi

Kuyruk ile

(os coccyx) ksadr;

dipteki omuru

zaman,

birbiri

m drt omurdan yaplmtr; ve bu omurlar gdk haldedir, nk k gibi, tutarsak, Prof. by k doru ama hepsi bu yalnzca omurlar, bana gelimi son bir srt gvdesinden birka gre, diine

(centrum)
kasla

olumutur. 53 biri,

Btn

donatlmtr. birounda aaya uzanr; ve

Turner'in lde ancak ipliimsi

bunlardan

Theile'nin

kesinlikle

memelilerin Omurilik,

kuyruk gerici kasn gdk bir temsilcisidir. insanda, kadar omurga a a, ilk bel omuruna yapl srt

lum
deki

terminale),
ekseninden

kanalnn kuyruk

kuyruk

sokumu

kesimin boyun -

kemiklerinin

ca bile uzanr. Prof. Turner'in bana bildirdiine gre, bu ip -

kantlar, son zamanlarda Quatrefages derlemitir. Revue 1867- 1868, s. 625. Fleischmann, 1840'ta, aka gr len bir kuyruu bulunan bir insan dltn (foetus) sergiledi. Dltn kuy ruunda omurlar vard (bu, seyrek raslanan bir haldir). Ve birok anatomici, Erlangen'deki doa bilginleri toplantsnda bu kuyruu dikkatle inceledi. (Bkz: Marshall, Niederlaendischen Archiv Fr Zoologie December 1871). 53 Owen, On the Nature of Limbs, 1849, s. 114.
52

Bu

konudaki

des

Cours

Scientifiques,

34

liin olduu

yukar sz

kesiminin gtrmez; ya Bu da olguda kanal

omurilik ama alt saran

ile

kkende yalnz damarl da, olgu,

kesiminin kuyruk olmasa

(homologous) ince zardan

yapld -

(Pia
artk

mater),
bellidir. bir bir

omurilii bile, iinde

zarda n

kemiinin

(os
Gene

coccyx),
pek Prof. ne b soku kuy her

kemik borlu daha

omurilik kuyruk

gibi

nemli Turner'e

yapln

izini

tad aadaki

sylenebilir. gerek Luschka, ok zel sacral bi rlikte maymun Bu birer yapllar bir

olduum aa

kemiinin bu yakn -

(os

coccyx),
ok bir kuyruk

hayvanlardaki gstermektedir: bitiminde, Bu, orta

kuyrua biimde (kuyruk ve kedi

kadar larda, klm mu ve iki la dr. bu

benzediini cisim

kemiklerinin bulmutur. ve yol ilikin) Krause'n da,

kemiine bulu,

atardamarla Meyer'in amtr.

uzanmaktadr;

ruunu

incelemelerine buna sistemi i br ile grr eeyde

aratrclar, bitiminde cisim

kuyrukta birlikte, reme

kuyruk benzer eitli durumda

kemiklerinin bklm gdk

olmamak bulmular ama

gsterir; ayrlr.

nemli bir nup bir n, lkler lnn ile da,

bir deil,

bakmdan, eeylerin

verilen

rneklerden olmayan

Burada, gdkl -

trde

parann

(sex) birinde i grr durumda bulu (sex) ancak gdk olarak temsil edilen
Byle kadar gdklklerin inanc ve bir byle ile gtr. gerekecek; yani, eeye yalnzca memeler lerde, ortaya bu eeyde k gdk var yaratld aklamak, onl arn

para her

ilgileneceiz. bamsz yeniden yalnz rneklerdeki

trn

bundan

nceki zerinde

durmam br

genellikle

soyaekime, Burada, gdk

(sex)
bal btn herkes onla -

kazanlan olduunu lere

paralarn rnek

ksmen vermek

geirilmesine birlikte

gstereceim. erkeklerinde Kzamk

gdklk -

birka

istiyorum.

nsanla

memelilerin mektedir.

olduunu de,

bilir. Bunlar, baz hallerde iyi gelimitir ve bol bol st ver srasndaki uyumlu bymeleri rn iki eeydeki (sex) zorunlu zdeliini gsterir. Erkek

35

memelilerin

birounda yatann

gz lemlenen paralar rahim) ve

prostat
ile kkendei

keseciinin
dii bu

(vesicula
deki olduu organ ona dl

prostatica),
bugn zerine

balantl

birlikte, Leuckart'n dlyatann nk rnekler anlam olurdu. ve bu de

(uterus,
kabul

(homologue)
okuyup

genellikle

edilmektedir. kard Bu, dii

yazdklarn memelilerde erkeklerde gdk byk daha btn bir

sonula r

hak

vermemek

olanakszdr. de

(utetor ve -

rus) atalland back (vesicula)

reme rilebilirdi.
55

zellikle yapllara olgu

bellidir, baka

atallanmaktadr.*

Burada,

sistemindeki bu adl bir ort ak

Verilen

kmesinin gereksiz kkende geldiklerini, kabul bir rne k yetkin fokun

aktr. ka s yaAyn

Trlerin
ntlar nfn pl,

Kkeni
burada onlarn yelerinde

yaptmda vcudun atadan

ayrntl

olarak

verilen

zetlemek

(homologous)
daha gre, edersek,

sonra, kolayca insann ve

deimi anlalr. ya da yarasann

koullara Bunun kanad maymunun

uyarlandklarn herhangi atn eli vb. ile

dndaki

gre

aya, ayn

yzge - aya plana gre

arasndaki hepsinin

(model)

benzerlii olu -

anlalamaz. 56

Bunlarn

turulduunu sylemek, bilimsel bir aklama deildir. Gelii 54 Louckart, in Todd's Cyclop of Anat.. 1848-52, vol. iv, s. 1415. Bu organ, insanda ancak 3-6 line (0,63 - 1,2 6 cm.) uzunluktadr, ama, br gdk par alarn ou gibi, geliimi ve baka ralar bakmndan deikendir.

Bu konuda bkz: Owen, Anatomy of Vertebrates, vol. i, s. 675, 676, 706. Prof. Bianconi, ok gzel resimlenmi ve yaknda yaymlanm bir ki tapta (La Theorie Darwinienne et la creation dite independante, 1874), yukardaki rnekte ve daha bakalarnda, kkende (homological) yaplarn, onlarn kullanmna uygun olarak, mekanik ilkelerle eksiksiz aklanabilece ini gstermeye almaktadr. Byle yaplarn son amalarna ne kadar yet kin uyarlandn hi kimse bylesine gzel gstermemitir; bence, bu uyar lanmalar doal seme ile aklanabilir. Prof. Bianconi, yarasann kanadn incelerken (s. 218), bana (Auguste Comte'un szcklerini kulla nmak gerekirse) dpedz metafiziksel grnen bir ilke ileri srmekte, yani, "hayvann memelilere zg niteliinin btnlnn" korunduunu sylemektedir. G dklkleri yalnz birka rnekte tartmakta, ve yalnz, domuzlarn ve sr larn kk toynaklar gibi, ksmen gdk olan paralar zerinde durmak tadr; bunlarn hayvann iine yaradn aka gstermektedir. Ne yazk ki,
55 54

36

me nal kadar rnn a gibi ca

gelince, dnemde farkl

deiimin olmas, ilkesini biimleri hayli nsan, olgu,

(variation)
ve uygun olan kpek, bugne eski bir gznnde yetkin olarak

hayli bir

ge dnemde

bir

embriyosoyaekimle alacak atala ak vb.

kazanlmas

bulundurarak, ortak nasl

embriyonlarda, fok, kadar atada yarasa, ayrt baka yetkin

yaplnn anlayabiliriz. artc bir

alkonduunu srngen, trl iin,

embriyonlarnn mamtr. lunduunu. gellenmi daha nce Gdk

balangta organlarn yaama doal

bir birinden varln

edilememesi aklana yalnz bu ya ve l -

anlamak

szkonusu

paralarn deimi

durumda etkisin de yznden, ile, byk

alkanlklarnn olarak da br seilmesi yardm

dpedz kullanlmama, ya da gereksiz bir para ile en az en bireylerin iaret edilen ve geliim soy aralarn btn (modele) gdklkleri ortakln yana bir

de kldklerini varsaymalyz . Bylece, neden n, den Sonu gerekir. zn, ve kurulmu mektir. durursak, larndan jik ayn neden insann genel ayn ilk omurga l yaplta hayvanlarn olduklar ve ne rnee uygun

aamalarndan

getiklerini, kabul kendi

genellikle olarak, Baka bir Btn

belirli onlarn bir

olduunu aka olmak, ey

anlayabiliriz. etmemiz yaplm kabul et -

grten btn baka

evremizdeki tuzaktan hayvan

hayvanlarnkinin, yelerini

saduyumuza bulun jeolo do -

olmadn ya da

serilerinin

gznnde ve lde

onlarn karlan

ilgile rinden kantlar, dnrsek,

(affinity)
coraf bu sonu

snflanma -

yaylmalarn byk

ardmalarn

rulanr. Bu sonu karsnda duraksamamza yol aan, yal srlarda hi bir zaman di etlerini yarp kmayan ok kk dileri, drt ayakllarn erkeklerindeki memeleri, belirli bceklerin kaynam knkanat lar altndaki kanatlarm, ya da eitli ieklerdeki dii ve erkek organ izle rini, ve bunlara benzer birok rnei hi dikkate almamaktadr. P rof. Bianconi'nin yaptn ok beendim, ama yine de doa bilginlerinin pek ounca imdilerde benimsenen inan, kkende yaplarn yalnz uyarlanma ilkesine dayanlarak aklanamayaca inanc, hi sarslmadan kalmtr gibime geli yor.

37

nzca rn

bizim soyundan Ama ve her

doal insann

nyargmz ve iyi bir garip br

ile

dedelerimize

yar - tanrla -

geldiklerini ok ayr

syleten renen yaratma

byklenmedir kurall doa bilginlerinin, olduuna zaman,

(arroyapl onla inanmak yaknda

gance).
n rn

memelilerin rn

geliimini birinin

zorunda gelecektir.

olmalarnn

karlanaca

38

KNC BLM NSANIN AAI BR BMDEN NASIL GELT ZERNE

nsanda vcut ve zihin deikenlii Soyaekim Dei kenliin nedenleri Deiim yasalar, insanda ve aa hay vanlarda ayndr Yaama koullarnn dolaysz etkisi Paralarn daha ok kullanlmasnn ve kullanlmamasnn et kileri Aksam geliim Ataya dn (Reversion) Karklkl deiim oalma oram oalmann karlat engeiler Doal seme nsan yeryznde en baat (dominant) hayvandr nsann vcut yaplnn nemi nsann dik durmasna yol aan nedenler Yapln birbirini ge rektiren deimeleri Kpek dilerinin klmesi Kafatas byklnn artmas ve biiminin deimesi plaklk Kuyruun yokluu nsann savunmasz durumda oluu.

nsann, lidir. yoktur. biri larnda caklarn yann f atas Ayn farkl ve baz

bugn, rkta,

byk birbirinin

lde

deikenlie tpks milyon larca farkllk

urad olan iki yzn vardr. ise ksa

bel birey her oran Ba Dn ka -

gerekten

Birbirleriyle

karlatrlacak Vcudun da ayn deiken uzun, birlikte,

kacaktr. boyutlarnda en blgelerinde olmakla

eitli byk

paralarnn biridir. 1 snrlar

uzunluu yaygn

niceliklerden blgelerinde rkn ayn

br

iinde,

rnein Amerika ve Gney Avustralya yerlilerinde ki ikin-

1 B. A. Gould, Investigations in Military and Anthropolog. Statistics of American Soldiers, 1869, s. 256

39

cisi, dan, tr nl kine ki, pek rann Prof.

"bugn belki ve bir yakn izlenen

varolan en bile, ok

rklar

iinde, gibi pek

kan, dar

tre en bir

ve

dil

bakmn rk yurtlanm vardr. 2 yzlerde olgudur lde he Kaslar kadav ve ba -

tek - eitlilik Adalar

gsteren, byk

katksz" alan farkllk

Sandwich dii, yollar her

insanlarda

kafatas bana,

biiminde dilerde

grlen syledi. sk

f arklln, Ana grlen bir

olduunu yolun Prof. tam

kesinlikle hangi amalara Turner, anlam

atardamarlarn 1.040

anormal saplamak,

izledikleri

ylesine oranda

olduunu

cerrah bile

yararl ayak ile

grlmtr. 3 kaslarnn, olduunu uramas kiide, otuz 295 sekiz ortaya ok elli olmadn; yetisinin, kas kan

deikendir. ikisinde Turner, nemli uygun Bay

benzer yapma sekiz

zlarnda sapmalara

sapmalar yerinde J. o larak Wood, her

(deviation)
deiiklie otuz ve iki gene

bulmutur.4 eitli dei ba dei oldu gerektiini kiilik deiim kas

hareketler

eklemektedir. imi ka

(variation)
bir kmede, tek bir
5

bulunduunu, vcudun deiim Son

yannda 558' den otuz

imleri unu den Bir ya,

sayarak,

saptad. batan tek 25'e

kmedeki

sekiz standart olanlar ok

vcut

arasnda, sistemin oktu. say bir

"Anatomi

ders

kitaplarmda sapmaya farkl Ayn

anlatlan kalkm" kas, bazan,

6

sona

birden eitli

vcuttaki ulayordu.

anormallikler, Macalister,

olaanst

ekillerde

deimektedir:

Prof.

palmaris

accessorius'ta

yirmi bei akn farkl deiim saymaktadr. nl Anatomi Bilgini Wolff, 7 i organlarn, d kesimler -

2 "Amerikan yazsna baknz: yallar iin bkz: Adallar iin, Prof. J.

yerlilerinin

kafatas

bii mleri"

iin

Dr.

Aitken

Meigs'in

Sci., Philadelphia, May, 1868, AvustralHuxley, in Lyell's Antiquity of Man, 1863, s. 87. Sandwich Wyman, Observations on Crania, Boston, 1868, s. 18 3 Anotomy of the Arteries, by R. Quain. "Preface", vol. i, 1844. 4 Transact. Royal Soc. Edinburgh, vol. xxiv. s. 175, 189. s Proc. Royal Soc., 1876, s. 544; ve 1868, s. 483, 524, 1866. s. 229'da eski
7

Proc.

Acad.

Nat.

bir bildiri vardr.

Pric. R. Irish Academy, vol. x, 1868, s. 141. Act. Acad. St. Petersburg, 1778, part ii, s. 217.

40

den

daha

deiken

olduunu

steleyerek

bildirmektedir:

Nulla particula est quoe non aliter et aliter in aliis se hominibus [Ayr insanlarda farkl olmayan hi bir
yoktur]. rine liini bir Wolff, kitapk gibi, organlarn bile tipik rneklerinin nsan akcierlerin, zihn olan eitlilii esiz bbreklerin yazmtr. yznn

habeat
para ze gzel yet -

tartr

karacierin, insanlarda rklardan szcn kabul ve Brehm, her

kin gzelliinin tartlmas, insann garibine gitmektedir. Ayn ya yk ki, m da rktan olan (ayr tek yetilerin iyi deikenlii b aa al byle evcil ve et ile zeks sz bilinmektedir Bu, grev farkll, bir da herkes insanlar arasndaki

farklar burada olan

szkonusu

edilmiyor) bile Hayvanat

ylesine gerei

yoktur. Ve

hayvanlarda olduunu aka lemi ile ayn rn bu gze

byledir. bunu

bahelerinde evcil

etmektedir. br Afrika'da kendine

bunun

kpeklerimizde grmekteyiz. maymunlarn olduunu arpan gze bir Hayvanat de,

hayvanlarmzda besledii zg huyu Yksek

birinin

huysuzluu mektedir. Rengger zihn

zellikle bahesindeki

belirtmektedir.

babuinden

(papio
bir a yn

cynocephalus)
bana, trden nemle de maymun

bakclar,

zeks

lde

arpan

Amerikal besledii

gsterdiler. maymunla ve ei ve

Paraguay'da ksmen

ralarndaki

eitlilik doutan, baka nemli

zerinde ksmen bir bir

durmakta

eitliliin, Soyaekim

yetitirili ylesine

tililerinin sonucu olduunu eklemektedir. 8 konusunu burada en da yerde 9 ey gibi, ayrntl bul ile aa Bunun soyae tarttm muyorum. kimle tilmesi hayvanla ki, herhangi eklemeyi en gerekli

nsanda

ralarn olgular,

(character)
herhangi bir

iletilmesi ilgili

konusunda olanlardan

olduu ok daha

nemsizlerin saydadr.

konusunda

toplanan

byk

la birlikte, aa hayvanlarla ilgili olgular da yeteri kadar

8 Brehm, Thierleben, B. i, s. 58. 87. Saeugethiere von Paraguay, s. 57. 9 Variation of Animals and Plants under Domestication, vol ii, chap xxi.

41

oktur. lerin br

Zihn evcil

nitelikler

konusunda aka

da

byledir.

Zihn

nitelik ve al

soyaekimle ve

iletildii, eilimlerden

kpeklerimizde, baka, her genel

atlarmzda zel zek,

hayvanlarmzda

grlmektedir.

kanlklardan gular, Bay

gzpeklik, ve artk, so ve ok da; do bes -

iyi ve kt huy, vb. de soy aekimle iletilmektedir. Benzer ol insanda, aa ok yukar deerli bir olduunu; ailede gryoruz; ile, yksek olan Galton'un 10 almalar ve te yetilerin

olaanst yaekilmeye

karmak eilimli

birlemesi

demek

dhiliin deliliin

yandan, btn gibi, Evcil

bozulmu zihn yetilerin de ailede srp gittiini biliyoruz. Deikenliin bilgisiz; her baz al belli ama trn birka nedenlerine kuak daha gelince, olgularda insanda hayvanlar, ve ve bu bu, kald aa hayvanlarda boyunca ok olduu etkisinde

koullarla

ilikileri etkisinde

olduunu kaldklar

anlayabiliyoruz. koullarn insan ve farkl bireyler , ra ayn

durumdakilerden trdr. hayvanlara alanda

deimektedir; eitlenmi rklar, ve rkn daha barbar

deien gibi de ok y olan

niteliinden evcillemi geni ledir. ve dir. bir

Farkl bir

bakmdan,

benzemektedir etkisini,

Amerika ok

yaayan

bireyleri

eitlenmi ilerle

koullarn nk bir uraan

uygarlam bireyle o -

uluslarda farkl Ama rinden

gryoruz; geni yabanl

toplumsal

snflardan uluslarn

daha

(character)

dalm

gstermekte -

insanlarn

bir - biimlilii

(uniformity)

u zaman abartlmaktadr ve baz hallerde varl bile sz gtrr. 11 Yine r de, yalnzca bulundursak etkisi bile, altnda insann bulu nduu herhangi bir koulla baka gznnde

hayvandan "ok daha evcillemi" 12 olduundan sz etmek

Hereditary Genius: an Inquiry into its Laws and Consequences, 1869. Bay Bates, ayn Gney Amerikal kabiledeki yerliler i in, "ba biimi benzer olan iki kii yoktu; birinin yz ince izgiliydi ve brnnki, ge nilii, enenin ileri kkl ve burun deliklerinin yayvanl, ve gzlerin ekiklii ile tam Mool tipiydi" demektedir (The Naturalist on The Amazons, 1863, vol ii, s. 159).
11 10

42

yanltr. lar, ok Baka ile dr; ile rk sa geni ve

Yabanl bir ok

baz

insan alan

rklar, olan az

rnein etkisinde insan, byk zaman,

Avustralyal oranla, anlam farkl seme insan nasl bi kalmaktadr. tam lde

yaylma daha

trlerin

birouna

eitlenmi evcillemi nk de, ya daha da bilinsiz ya rarl olarak ve dii

koullarn nemli bir ile remesi, herhangi seme olan

daha bir hi

bakmdan, bir

hayvandan

insann

yntemli Hi ve kle seilip bir her

de

denetlenmemitir. insanlara, saklanmasna lde ayr amala geeni bir bana

topluluu,

baka

efendilerine

bireylerin bandan belirli

bylece

linsiz Prusyal erkek temli de,

seilmesine bireyler,

elverecek

olmamtr. belirli yn nk kyler sonra olan eit evlendiril -

bombaclarn Prusyal ve

tutarsak, halde,

memitir;

bombaclarn boylu insan gre, geirilip

gelen

seme uzun boylu da,

(methodical
uzun birok gzden ve
3

selection)
karlarnn doumdan iyi lme

uygulanmtr, yerletirildii ileri bir ve iin, ksa sre bir

bombaclarn Isparta'da btn lar

yetitirildii gelimi

srlyordu. salkl

yasalara

ocuklar

alkonduu

brleri

brakld

seme izlenmekteydi. 1

Blukenbach, Treatises on Anthropolog., Eng. translat., 1865, s. 205. Mitford, History of Greece, vol. i, s. 282. Xenophon'un Memorabilia'sndaki bir paradan (B. ii. 4) (Buna Rev. J. N. Hoare dikkatimi ekti) an laldna gre, erkeklerin karlarn seerken ocuklarnn saln ve din liini dnmeleri zorunluu, Yunanllarn deer verdii bir ilkeydi. Byk Yunan ozan Theognis, . . 550, semenin, iyi uygulanrsa, insan soyunun geliimi iin ok nemli olduunu aka grmt. Theognis, zenginliin, eeysel semenin (sexual selection) kendine zg ileyiini sk sk aksatt n da grmt. Onun iin yle yazmtr: "neklerde ve atlarda, Kurnus! uyarz ok yerinde kurallara, ve ne olursa olsun, Seeriz kusursuz ya da uygun rk, Kazan ve rn iin, Oysa gnlk evlenme kararlarmzda. Her ey para urunadr. Erkekler ev lenir, kadnlar evlendirilir, Kabasaba alak kiilere zenginlik artsn diye. Ve onlarn dlleri en soylularla evlenebilir:
13

12

43

Btn nrsek, sz yaylma alanlar nen bir lerinki

insan

rklarnn yaylma

bir

tek pek ok

tr ve

oluturduunu ama baz

d bam da bilitr yaylma

insann alanlar dar ile yasadr.

alan

genitir; yaylan deiken

rklarn,

rnein ok Ve olanlardan

Amerikallarn genitir. ok insann daha

Polinezyallarn trlerin, olduu ok ile iyi

deikenliini

yaylm

karlatrmak, insanda geliyor da,

evcil ve

hayvanlarnki

karlatr ayn pek genel insanda benbuyal Geof dei ki,

maktan daha doru olabilir. Deikenlik, nedenlerden da, zer nu froy nzca imlere aa bir ileri aa vcudun hayvanlarda ayn paralar ve ki, yava grnmekle Godron etmem gibi, kalmamakta,

hayvanlarda ekilde ayrntl

etkilenm ektedir. olarak gsterdii dnen aa iaret

Quatrefages, burada Isidore hafif

ylesine onlarn

gstermilerdir yava

yaptlarna

yeter."

St.- Hilaire'in"

(variation)
ve

yaradl

aykrlklar ylesine

(monstro-

sity),
Evcil

insanda

hayvanlarda

benzerdir

ayn snflama ve ayn terimler her ikisi iin de kullanlabilir. hayvanlarn kabaca ya deiimi u da konusundaki altnda yaptmda, sralama ya deiim alm gibi, uzun yasalarn tm: Ayn lerinin deimi srm Kkende balklar ayn ekilde aa ve ya

koullarda koullarn

deien ayn hepsinde etkisi.

trlerin birey grld Paralarn

hepsinde

yukar belirli da

dolaysz

kullanlmasnn

kullanlmamasnn

etkileri .

(homologous)

paralarn

karlkl - balants

(co-

hesion). Katmerli paralarn deikenlii. Bymenin den Her ey, soylusu soysuzu karmakarktr ite bu yzden! Bizi grne ve aklca gerilemi, Uyumsuz bir rk olarak buldunsa, ama dostum! Neden byle olduu belli. Olmua alamak da bounadr." (The works of J. Hookham Frere, vol. ii, 1872, s. 334.) 14 Godron, De l'Espece, tom. ii. livre 3. Quatrefage, U nite Humaine, 1861. Ve antropoloji konusunda verilmi konferanslar, Cours Scientifiques, 1866-1868. 15 Hist, Gin. et Part, des Anomalies de lOrganisation, tom, i, 1832.

de l'Espece Revue des

44

gelenmesi. bulmu kafatasn basncnn sine ok lkl sanda ou, sini ya

Yalnz, deilim. baka da yolu aa

insanda Leenin para

bu

yasa gibi, varan

ile dl

ilgili

iyi

bir

rnek ocuun

(pelvis)

yatandaki bir parann Paralarn ataya

etkilemesinde

olduu zerinde

mekanik klme dn kar in pek hep ze -

etkisi.

engellenmesine yitirilmi ile yeniden Byle bile

geliim

durdurulmalar. olarak, hepsi, ve

nceleri deiim. ve bitkilere tartmak

ralarn

(character)
Ve son bu lde Burada, ama

(reversion)

belirmesi. eit

adlandrlan

yasalarn bu

hayvanlarda gereksiz

geerlidir;

uygulanabilir. olurdu; 16

yasalarn birka,

bunlarn

rinde hayli uz un durmay gerektirecek kadar nemlidir. DEM KOULLARIN DOLAYSIZ VE BELRL ETKLER Bu, eit sonu nucu hi ilgili umu sz bir pek etrefil ve bu ilk bir konudur. ve bazan yeteri Deimi bir kadar hayli Oysa saysz koullarn, etkisi ben, her

organizmada, hep

biraz

olduu bu so ama ileri olu kararyol a erin

yadsnamaz;

bakta, gibi ak

zaman

bulunu rsa,

olabilir

grnmektedir. bulmay uyarlanm deimi iin

destekleyen deilse olarak, hayli zel bunun

kant

baaramadm; salam kantlar btn getiren lde

amalar tersini

yapllarla

destekleyen

srlebilir.

Bununla

birlikte, aa

koullarn, hale bir

biimlendirilebilir

(plastic)
snrsz etmi

deikenlie son

yukar hizmet

tndan phe edilemez. ABD'de, savata 1.000.000'u akn lleri alnd, doduklar ve yetitikleri yerler saptand. 17

batan sona tarttm. Bkz: Variation of Animals and Plants vol. ii. chap, xxii ve xxiii, M. J. P. Durand, bu yakn larda deerli bir deneme yaymlad: De l'Influence des Milieux, etc. Bitkilerle ilgili olarak, topran niteliine ok nem vermektedir.
16

Bu

yasalar

under

Domestication,

17

Investigations in Military and Anthrop. Statistics, etc. 1869, by B. A.

Gould, s. 93, 107, 120, 131, 134.

45

Baz ve

yresel ve atalarn

koullarn "fiziksel doduklar

boyu byme eyaletin,

dorudan ann boy rnein, "on yedi

doruya geirildii gze "byme

e tkiledii eyaletin arpar bo yol yala byk byme bu etkiolumsuz denizden ile bile, Fran Bu, a

anlald; etkisi yunca at" rndaki farktan" yi lerin

zerinde boyda ve on

bulunduunu" batdaki saptand. karac da te ve

rendik. yandan, gibi,

eyaletlerde denizci

yaamann erlerin Bay

uzamaya sekiz

boylar B. A. ama ve

arasndaki yaay, Gould, yalnzca iklimle, ktl boylar tam ile

anlald

denizcilerin

kesinlikle

yavalatmaktadr. aratrmaya yani, olmad saylama geim ilikisi vard da ayn ok

niteliini ve bir

alm , iyilii

sonulara ykseklikle "grlr" sa'nn Ayn

varmtr;

etkilenmenin sonucuna erlerin

koullarnn olan

varmtr.

farkl adalarda ya ve

kesimlerinden yaayan

konusunda kartdr. aa ya Ate boyu da ta geyanardasal lkesi etkile syle g kent Bed ka "fi -

Villerme'nin bakalar, adalarn im daha dii nenler, lerde rn doe, ltsal

sonularnn bakanlar bitek dou

Polinezyal okyanustaki

toprakl yerlileri, 18 ve bat

verimsiz yerlileri

mercan farkl ve

adalarnn boy rahat

aralarnn iyi bu

olduu daha bi r Dr. yol bu

kylarnn

arasndaki

farklar Ama bu

karlatrlrsa, yukarda ne

beslenmenin konuda

yaamann varmann almann, belirli bir

sonucuna

varmaktan kesin ve

kanlamaz. sonuca Beddoe, ilerde atn sonucun

kadar

olduunu

gstermektedir. ksalmasna olduu gibi, sonucunu

yaknlarda, Dr. lde baka,

oturmann boylarnn ABD'de olduu

belirli

Britanyalla -

gstermitir. Bundan

karmaktadr.

ziksel geliiminin doruuna ulaan rkn, ahlk ycelii ve

18 Polinezyallar iin bkz: Prichard, Physical Hist, of Mankind, vol. v, 1847, s. 145, 238. Godron, De l'Espece, tom, ii, s. 289. Yukar Ganges'te ve Bengal'de oturan ve birbirleriyle yakn hsm olan Hintliler arasnda da, grn bakmndan hayli fark vardr; bkz: Elphinstone, History of India, vol. i, s. 324.

46

enerji bakmndan da dorua ykseldii"ne" inanmaktadr. D koullarn insan zerinde dolaysz baka bir etkisi olup par lkta d. ca ha rekler derinin yukar Ama olmad bir etkisi ok dk daha bilinmemektedir. olmas scaklkta, ve etkili sonra olarak kl iin sa klim ve farklarnn deri ise gze ve ar bb scak sanlr aa boyun da evcil etkile insan beklenebilir; karacier
20

nk

akcierler n da, ve

yksek

almaktadr. olduu

Eskiden,

scakln,

rengini btn

rasn bu ok

(character)
etkinin, az

belirledii bugn, kuak

Bunlarn srdkten bu ayrntl

yadsnamazsa

gzlemciler, bile, eitli

birok

oldu unda zerinde Souun dorudan ama bu

anlamaktadrlar. durulurken ve nemin doruya konuda,

konu,

insan

rklar

tartlacaktr. bymesini kantlar vardr,

hayvanlarmzda diine inanmak

la ilgili herhangi bir kanta raslamadm. PARALARIN DAHA OK KULLANILMASININ VE KULLANILMAMASININ ETKLER Bireylerde, kullanmamann, nin, lince, mar makta, iki kat kaslar grme kullanmann ya siniri yan da ilgili ok zayflatt kaslar sinirin iyi kuvvetlendirdii, i grmez hale Gz Bir ve kr hi edi -

gelmesi atarda kalma Bb ve yalnz

bilinmektedir. krelmektedir. aplar gc gelince, de

ou

zaman ve

balanrsa, biri i i

dallarnn hale

bymekle artmaktadr. kemiklerin br

eperlerinin

kalnl gremez Ar

reklerden

irile mekte

yapmaktadr.

yk

tamak,

kalnlamasna deil, uzamasna da yol amaktadr. 21 ABD

"Memoirs, Anthropolog. Soc., vol. iii, 1867-69, s. 561, 565, 567. 20 Dr. Brakenridge, Theory of Diathesis; Medical Times,
17, 1869.
21

June

19

and

July

Variation

(vol. ii, s. "Ueber das Heft. i.

of Animals and Plants under Domestication adl kitabmda, 297- 300) bu eitli bildirilerin kaynaklarn verdim. Dr. Jaeger, Laengenwachstum der Knochen", Jenaischen Zeitschrift, B. v,

47

Komisyonu, 22 luunun, unu sa onlarn larn ve boylu daha

son

savaa Oysa olan olmas, bir deil,

katlan 5,5 27,9 denizciler, boy larna besbelli

denizci 25,6 mm. gre, daha

erlerin daha

bacak uzun

uzunolduk bu, Kol yk da izlen kalt ve ka -

karaclarnkinden, kimselerdi; ksa ksa iin

mm. daha bir ok

bildirmitir. daha

ortalama

olarak ksayd

daha ve

kollar

oranszlkt. kollarn ykseklii boyunca myd,

kullanlmaktand iin kullanmak -

beklenmedik

sonutu; zellikle boyun

ancak, yk evresi ve

gemiciler ekmek a m* kuak

kaldrmak tadrlar. Ayn seydi, di. ln hep na sallamaz

Denizcilerde yaama myd

ha byk, oysa gs, bel, kala evresi daha kktr. alkanlklar anlan Payaguas birbirini ve Buna bilinmiyor, izleyen benzer sonulara olan en onlarn kaltsal nk rnekte zihn yitirmi bu bir birok ama yukarda deiiklikler Yerlilerinin bacaklarn kaltsallar ince

kaltsallamalar bacaklarn boyunca baka

beklenir yukar da

Rengger, 23 kollarn,

kuaklar hallerde,

aa

kayklarnda yormaktadr.

kmldatmadan varmlardr. Cranz'a 24 yce nl sanat bir bile, fok bu yaps

yaamalar yazarlar Uzun zaman "yerliler, artamdr) bunda olu, kendini kaltsal ileri

Rengger'inkini Eskimolarla fok biraz ustalk babasn olduu ellerinin, snda, ve avlamadaki

andran birlikte (bu,

yaam

gre, ve

stnln

olduuna olsa

inanmaktadr; avcsnn alanda kadar ngiliz

gerek pay

vardr,

ocukluunda Ama doal grlen,

gstermektedir.".

vcut daha

yetenektir.

iilerinin

doumda, hi deilse

aydnlarnkilerden baz hallerde

byk

o lduu

srlmektedir. 25 El ve ayak geliimi ile enelerin geliimi ara bulunan karlkl - iliki

(correlation) yznden, 26 el ve ayaklar ile ok almayan

22 23 24 25 26

Investigations, etc. By B. A. Gould, 1869, s. 288. Saeugethiere von Paraguay, 1830, s. 4. History of Greenland, Eng. translat. 1767, vol. i, s. 230. Intermarriage, By Alex. Walker, 1838, s. 377. The Variation of Animals and Plants under Domestication, vol, i, s. 173.
Am: Ayan st yanndaki tmsek yer. .

48

snflarda, ve duu yabanl onlarn beklerde, dun uzun bir incelmi

eneler

klebilir. ar Herbert kaba i

enelerin, gren

uygarlam insanlardakin kk ol gibi, ve Be vcu bunun, soyae (miyop), ya ola insan aa bi on yiyeceklerin kaslarn etkiler. derisi, ve syledii

insanlarda, Ama daha Bay ok ok dizisi

den ya da yabanl insanlardakinden genellikle daha kesindir. Spencer'in 27 ve ineme doruya tabannn kalndr; 28 insanlarda, baland doumdan bir kuaklar ve enelerin kemikleri pimemi

inenmesinde

kullanlmas, dorudan ayak daha nce,

herhangi

kesimininkinden boyunca

basncn

etkilerinin

kimle iletilmesinden ileri geldii sz gtrmez. Saatlarn oysa ban l elbette lara l, rikmi yabanl larla daha ok herkes kaltsalla grme phesiz, ve Hintliler birlikte insanlarn oymaclarn genellikle bilir. 29 duyusu kolayca uzak - grmez ve krlarda yaayan kimselerin ve zellikle

yakn - grmez
30

(hipermetrop) yabanl bakmndan kullanmann nk mrlerini

bildiini

Uzak- grmezlik ve br

yakn - grmezlik,

eilimlidir. kuaklar arasnda

Avrupallarn, duyular azalm etkisidir; ve btn defa

oranla,

boyunca iletilmi yetimi

soyaekimle geirmi Ayn

Rengger 31 keskinlii duyu

Avrupallarn, birok bilgini,

duyularnn

bakmndan sylemektedir.

onlara

eriemediini doa

gzlemlediini eitli

kafatasnda,

organlarnn yerlemesine yarayan oyuklarn, Amerikal yer -

27 24

Principles of Biology, vol. i, s. 455. Paget, Lectures on Surgical Pathology, vol. ii, 1853, s. 209.

Denizcilerin gr uzaklnn karaclarnkinden az olmas garip ve beklenmedik bir olgudur. Dr. B. A. Gould, bunun byle olduunu gstermi tir; ve bunu gemicilerin olaan gr alannn "teknenin uzunluu ve direk lerin ykseklii ile snrl" olmasna yormaktadr. (Sanitary Memoirs of the War of the Rebellion, 1869, s. 530).
29 30 31

grme uygun durum lar oldu. Bu konuda bkz: Lawrence, Lectures on Physiology, etc., 1822, s. 404. M. Giraud- Teulon, bu yaknlarda, uzak- grmezliin nedenlerini aklayan bir sr deerli bilgi derlemitir. (Lectures on Physiology, etc., 1822, s. 404): "C'est le travail assidu de pres." yetisini gzlemlememe

The Variation of Animals and Plants under Domestication, vol i, s. 8. Saeugethiere von Paraguay, s. 8, 10. Ate lkelerinin olaanst

49

lilerde, lemitir. buna

Avrupallardakinden Ve bu, olan burun belki fark de karlk

daha

byk

olduunu Amerikal olduuna gre,

gzlem yerlilerin Blumen Kuzey a ka on -

organlarn

kendi

byklklerinde

gstermektedir. byk

kafataslarnda yularnn dou lacak

boluklarnn

ba ch da dikkati ekmekte keskinliine yetkindir; Asya kadar yaylalarnda ve kemikleri

ve bu olguyu onlarn koklama du Pallas'a gre, pek yaayan Moollarn duyular Moollarda, geni olmas,

balamaktadr. Prichard'a kesiminde

fatasnn

elmack

larn ok gelimi duyu organlarndan ileri gelmektedir. 32 Quechua lar; ve luduklar anst leri de, saydadr. Forbes, likte luu dan her m ise bildirdii gze adamn Hintlileri, onlarn Peru'nun hep yksek pek ok ve yaylalarnda seyrelmi akcie rlerinin Akcier ve ama m. ve daha Bay yaar so olagze ok D. bana uzun rklar bu al daha Alcide iin, d'Orbigny, 33 hava

gslerinin daha phe ve

genilemi Bu

olduunu

bildirmektedir. byktr edilmitir, llerini vcut Onun ve grd

Avrupallarnkinden gzlemlerden hsml birok udur: Bay 1.000

34

onlarla yaayan sonu

bulunan

3.000 - 4.500 evresi lm br ve u

yksek -

Aymara'nn Aymaralar, D.

almtr; btn

bakmndan, arpar boyu gre daha ve

Forbes'un farkldr. alnm

lde

tablosunda, lmler

olarak

standarda ok

dzenlenmitir. ksa olduu alnan kemii Ortalama

Tabloda, ksa

Aymaralarn Bacaklar garip da

kollarnn

Avrupallarnkinden her

zencilerinkinden zellik g -

grlmektedir. Aymarada

ksadr;

ls Uyluk ksadr.

rlmektedir:

(femur),
olarak,

kaval uyluk

kemiinden kemii

(ti-

bia)

daha

uzunlu -

nun kaval kemii uzunluuna oran 211/252'dir. Oysa ayn

32 Prichard, rak, vol. v, s. 463.

Phys.

Hist,

of

Mankind,

Blumenbach'n

tanklna

dayana vol.

33 Quoted by Prichard, Researches into the Phys. Hist, v, s. 463. 34 Bay Forbes'un deerli bildirisi artk yaymlanmtr: Ethnological Soc. of London, yeni seri, vol. ii, 1870, s. 193.

of

Mankind, of

Journal

the

50

oran, 244/230 nkol bu byk ri dr. Bu ne iyi alak drlp kun kuak tur ve kimle azalm dar de

ayn ve

zamanda zencilerde oranla artm halidir. ksalmas,

yaplm daha Bay gvde

lmlere Paz ksadr.

gre, kemii en bana gre

Avrupallarda

258/241'dir.

(humerus)
yakn syledii

de olan gibi,

kemiine lde

Gvdeye

kemiin

Forbes'un uzunluuna baka

bir

dengel enme gariplikle az kntl ylesi kan kor iki

(compansation)

Aymaralar rnein ve ve iin yksek

yapl ok

gstermektedirler, insanlar ovalara altn oranda boyunca bu souk ki, srnce

topuklar

yurtlarnn spanyollar yksek

iklimine onlar cretlerle zaman, Bay

uymulardr ykamak sa

nceleri

doudaki

sonralar, aalara Bununla su ayrc belli

indirildikleri birlikte, birka bu

lmlerdir. kalm

Forbes, aile hl ve

katlmadk Ama

bulmu soyae lm, ka ke-

ailelerde,

on larn

zelliklerinin btn olmaktayd; oysa

iletildiini olduu,

gzlemlemitir. lmsz bile yaylalarda olduunu gibi, az

zelliklerin

vcutlarnn, ok mikleri, lmler, lir. ok olduundan kaval

yksek

yaayan gsteriyord u; da olsa

Aymaralarnki uyluk uzamt.

uzamam Bay phe

kemikleri Forbes'un btn bu

Gerek grlebi u denizden deiik da -

anlarna gzlemlerden birok vcut

bavurularak kan kuak boyunca kaltsal

Bence, yksekte nsan,

sonucun

edilemez:

yaamak,

oranlarnda aamalarnda,

likler olmasna dolayl ya da dolaysz yol amaktadr. 35 varlnn olabilir, sonraki ya ama iin da paralarn ile onun Ve ok bu biz, ha ok kullanlmas kullanlmamas olgular , gstermektedir. de geerli deiiklik yndeki ayn ya bi -

geirmemi doal sann aa

saylan

niteliini

yitirmediini

hayvanlar

olduunu

kesinlikle

liyoruz. Ve bundan, ok eski bir ada, insann atalarnn

35 Dr. Wilckens, dalk blgelerde yaayan hayvanlar n vcutlarnn na sl deiiklie uradn gsteren ilgin denemesini bu yaknlarda yaym lad; (Landwirtschalt. Wochenblatt. No. 10, 1869).

51

bir

gei ya

aamasnda dnmekte da azalm

bulunduunu, olduunu, kullanmnn

drt - ayakllktan eitli semeye doal belki

iki-ab -

yaklla artm

vcudun

p aralarnn

yk lde yardm ettiini karabiliriz.

GELM AKSAMALARI

Aksam dr, mekle lar rnein nk

geliim birinci eski bu

ile

aksam

byme paralar eitli

arasnda

fark

var -

durumdaki hallerini balk

bymelerini ve

srdr -

birlik te,

korur. altnda bir

yaradl aykrlk bazlarnn, iletildii ufak beyin bi ge kafal

(monstrosity)
yark

toplanr; soyaekimle

daman,

arada

linmektedir. liimini kafataslar lar

Vogt'un

anlarnda

belirttii

gibi, 36 aksam Byle sins,

doutan -aptall arn anmak, daha daha

(microcephalous
amacmza kktr az ve

idiot)

elverecektir. beyinlerinin Aln lde ki, bu

kimselerin normal da ka insan zih eneleri ve ya ve

kvrmlar

insandakinden zerindeki aa

karmaktr. byk yle biraz

knt, tiplerini

gelimitir

alabildiine
soyunun nemezler,

kntldr;

doutan -aptallar, Zeklar ama gze ayak tepesine btn kei, kk

andrmaktadr. gsteremezler, Kuvvetli hoplayp zaman aa nesnelerin ve drt yukar ve

n yetilerinin pek ou ar zayftr. Konuma yeteneini edi srekli pek hi dikkat benzenmeye arpar ve zerinde l yzlerini

(imitation)
de ekitirler. karlar, ar bu, de aalara bize, dasal

dkndrler. durmadan ou eitli bize, pek ve ve

etkindirler,

zplarlar

Merdivenleri aalarn Bu,

trmanmaya olanlarn Gene tepe kkenlerin bir

dkndrler. trmanmay kuzularn

sevdiini

dndrmektedir.

olaklarn

(koyun

(alpine)

hayvanlardr),

tepelerde,

de olsa, oynamay pek sevdiini hatrlatmaktadr. Dou "Memoire sur les Microcephales, 1867, s. 50, 125, 169, 171, 184-198.

52

tan- aptallar, benzerler. katle

baka bir

baz her

bakmlardan lokmay, azna

da,

aa

hayvanlara nce, dik Bitlenirken, alkan -

Yiyecei

atmadan

koklayan

dout an- aptal

grlmtr. genellikle

elleri ile birlikte azn da sk sk kullanan bir doutan -aptal bilinmektedir. Doutan - aptallarn iren lklar vardr ve utanma duygular yoktur; vcudun gze ar par lde kll olduu birka rnek bildirilmitir.37 ATAYA DN (REVERSON) Burada lk ama olan yeler, bize bir altnda ayn verilmesi da grubun pek ataya o grubun bilgi bir gereken aa hali rnekler, Bir bir bundan nceki ba -

verilebilirdi. daha

yapln kad ar umulur ayral

geliimi byyorsa, Bir yapl erken ya

aksamsa, karlk bu, bir aa

yesinde

kendine gruptaki

yapla

benzeyinceye ortak atasnn imdiki bymesi birinde bu

anlamda,

dn verir.

saylabilir.

konusunda evresinde da ki aks avarl olsun. rnei -

Embriyonal

geliiminin

durdurulmu rine nn Ufak ne

para, gibi

(istisna)

m yapl normal olsa idi, sonunda kendine zg grevi ye getirebilecei erken kafal benzedii bir gerekirdi, bu gc bir basit yeter aamalarnn lde ve kazanm dn

doutan - aptaln

beyni, ataya

maymununki -

anlamda,

dir denebilir.38 Ataya dn konusu iinde ele alnmas ok

hayvana- benzer doutan aptallarn rasn (characdiyerek zetlemektedir; Journal of Mental 1863. Dr. Scott, yiyeceklerini koklayan aptallar sk sk gz lemlemitir. Bu konuda, ve doutan aptallarn klll ile ilgili olarak bkz: Dr. Maundsley, Body and Mind, 1870, s. 46- 51. Pinel de, bir aptaln klll ile ilgili artc bir rnek vermitir. 38 Variation of Animals and Plants adl yaptmda (vol. ii, s. 57), kadnlar da hi de seyrek raslanmayan ikiden ok meme bulunmas olgusunu, ataya dne yormutum. Fazla memelerin gste genellikle bakml (simetrik) olarak bulunmas; ve zellikle, ikiden ok memesi olan bir kadnn kznda, kaskta bulunan bir tek memenin st salglamas, bu sonucun doru olabi leceini dnmeme yol amt. Ama imdi, mammae erraticae'nin baka yerlerde, rnein srtta, koltuk altnda, ve kalada da belirdiini rendim
37

Prof.

Laycock,

ter), onlara Science, July,

theroid

(hayvans)

53

daha duu

yerinde grubun

olan aa

baka

rnekler

de

vardr. olarak

nsann ortaya

bulun kan

yelerinde

dzenli

belirli yapllar, normal insan embriyonunda bulunmamakla

(rnein bkz: Prof. Preyer, Der Kampf um das Dasein, 1869, s. 45); bu son rnekteki meme, ocuu beslemeye yetecek kadar bol st vermekte idi. Bylece, fazla memelerin ataya dnten ileri gelmesi olasl ok zayf lamaktadr; yine de, bu, bana hl olabilir gibi grnyor, nk me melerin iki ifti ou zaman gste ve bakml konumda bulun maktadr; bu konuda bana bildirilen rnekler bir haylidir. Baz makilerin (Lemurs) gslerinde, normal olarak iki ift meme bulunduu bilinmekte dir. nsan soyunun erkeinde bir iftten ok memenin (gdk halde) b ulunduu be olgu belgelenmitir; Dr. Handyside'n bu zellii gsteren iki erkek kardele ilgili olarak verdii rnek iin bkz: Journal of Anat. and Physiology, 1872, s. 56 ve Dr. Bartels'in bildirisi, Reichert's and du Bois-Reymond's Archiv., 1872, s . 304. Dr. Bartels'in szkonusu ettii rneklerin birinde, biri ortada ve gbein yukarsnda olmak zere be memeli bir erkek vardr, Meckel von Hemsbach, bu son olgunun, belirli Cheiroptera trlerindeki orta meme ile aklandn sanmaktadr. Genellikle , insann eski atalarnda bir iftten ok meme bulunmasayd, insan soyunun her iki eeyinde de fazla memeler geliemezdi diye pheye debiliriz. Yukarda andm kitabmda (vol. ii, s. 12). insandan ve eitli hayvan larda sk sk grlen ok - parmakllk (polydactylism) hallerini de, hayli duraksayarak, ataya dne yormutum. Prof. Owen'in Ichthyopterygia'nn bazlarnda beten ok parmak bulunduunu bildirmesi, ve bun dan tr, onlarn eski bir durumu srdrdklerini dnmem, bu sonuca varmama ksmen yol amt; ama Prof. Gegenbauer, Owen'in vard so nular tartmaktadr. (Jenaischen Zeitschrift, B. v, Heft 3, s. 341). te yandan, bu yaknlarda Dr. Gnther'in ileri srd kanya gre, Ceratodus'un [Akcierli balklarn boynuz - diligiller familyasndan olan soyu tkenmi bir balk tr. .] ortadaki kemik zincirine her iki yandan eklemlerle bitien kemiksi nlarla donatlm kresi ayanda (paddle) bir yanda, ya da her iki yanda, alt ya da daha ok parman ataya dnle yeniden belire bi lmesi, byk bir glkle karlalmadan kabul edilebilir gibi grnmek tedir. Dr. Zouteveen, bana, yirmi drt el, ve yirmi drt ayak parma olan bir adamn varlm belgeye dayanarak bildirdi! Fazla parmaklarn ataya dnten ileri gelebilecei sonucun a varmama zellikle yol aan, byle par maklarn yalnzca ok kaltsal olmas deildir, tersine, o zaman sandm gibi, onlarn, kesildikten sonra, tpk aa omurgallarn normal parmaklar gibi, yeniden bymesidir. Ama Variation under Domestication ad l kitab mn ikinci basksnda, byle yeniden byme hallerine artk neden az gven diimi akladm. Bununla birlikte, aksam geliim ve ataya dn birbir leriyle yakndan ilikili sreler olduu iin, embriyonal ya da aksam bir durumdaki eitli yapllarn, rnein yark daman, ikiye ayrlm dlyata nn, vb. okparmakllkla sk sk birlikte grnmesi dikkate deer. Meckel ve Isidore Geoffroy St.-Hilaire, bunun zerinde nemle durmutur. Ama bugn, geliim ile fazla parmaklar ve insann a z organlanm bir atasna d n arasnda herhangi bir iliki bulunduu dncesinden tmyle vazge mek en gvenilir tutumdur.

54

birlikte, nunda am a dedir. bu

arada normal

bir

insanda grubun

da aa bu

belirir; anormal

ya

da,

insan geliim

embriyogsterir; ekil aydnla -

olarak

varsa,

bir

geliim,

yelerinde sylenenleri

normal daha

olan iyi

Aadaki

rnekler,

tacaktr. eitli olarak, bir bir teren hal ir; Dr. da, oysa i memelilerde, gibi iki dlyata ayr az ve

(uterus),
ve geidi ve insanlarda

keselilerde varken, olduu ift bir insanda, olduunu iki dizisi bir gibi,

(maraamal tek gs snr geli insan olur; kk

supialia) olduu
yukar kvrm hi bir organa

maymunlarda Yukar tutulursa, ayr iz

dnr.

maymunlarda dlyatann eksiksiz ve

yoktur.

Kemiricilerde basit

(rodents), bu
ilkel

arasndaki btn bunlarn Farre iki orta

btn alt

aamalarn

grlr. oluturur. ile

Dlyata,

memelilerde, kesimleri, demektedir:

tpten

boynuzlar ularnn olarak

(cornua)
birlemesi kalr. azar ve

yle kesimin

"Dlyatann

gvdesi,

boynuzun

(cornua)
ya iki da

alt

gvdenin

bulunmad

hayvanlarda, Dlyatann tm ile kat lr."

boynuzlar geliimi yitinceye

(cornua)
ilerledike, kadar

birlememi boynuz ya aa da

(cornua),

azar,

ksalr,

dlyata bile,

gvdesine

Dlyatann

keleri,

maymunlar

makimsiler boynuzlar

mures) gibi yukar nua) uzatmaktadr.

Kadnlarda, ya da dlyatann hallere Owen'a hi

hayvanlarda

hl,

(le(cor-

olgun de

dlyatanda ksmen belirli belki de iki seyrek

boynuzlarn organa

bulunduu, sapkn byle vard yine basit grevsel ift grevini hallerde, ve

blnd

(anomal)
haller,

raslanmamaktadr; kemiricilerin geliim embriyonal

gre,

(rodents)
geliimin yetkin zel

"younlatrc lenmesidir. bir olan aksamas bir geliimin ile

(concentrative)
onu ile iki her izleyen kar yan Baka

basamann" ve

Burada, rnei

bymenin karyayz; da, ve seyrek

nk

ksmen

dlyatann

gebelikteki

yapabilecek

durumdadr.

grlen

her birinin zel az ve geidi bulunan iki a yr dlyata

55

boluu byle her m yim bir saysz iki

olumutur. 39 iyi

Embriyonun ve, az bir ve

olaan geidi ve tp

geliimi ilkel olan ve

srasnda iki tbn, biri de do natl bir bugn benzer Ka yapln sremez. k ede e her

bir aama birinin kaslarla, ayr

geirilmez; yaplm sinirlerle,

basit,

kk,

bezlerle o iki

damarlarla (byle nce, buna bir ileri daha gibi, ok kimse g yetkin yeniden

dlyata

oluturmay

bilmesine

kullanlabilirse) keselilerde yolundan anormal raslant eskiden sonra bile, geliim

inanmak, gemi ift

yaayan dnlardaki yalnzca Ama ok

(marsupialia)
dlyata

olduu gibi

olmasayd,

olurdu.

sonucu

olabileceini yapllarn eksiksiz

yitirilmi onun bu

ortaya

masn salayan ataya dn ilkesi, pek uzun bir zaman ara lndan bilir. Prof. itli dr. de bir ergin Prof. normal rnek Canestrini, de Canestrini, olarak olarak bu da, iki rneklerle birlikte ayn ve onlara sonuca baka insan olan benzer rnekleri tarttktan baz paral sonra, olan ki ve varmakta memeliler baka ile, dltndeki aa rklar geliimine klavuzluk

drt - ellilerde

elmack aylk geliimin

kemiini aksamas

eklemektedir. 40 durumdadr; zellikle enesi

elmack

kemii

insanda

kntl

da, bazan yle kalmaktadr. Bundan dolay, Canestr ini, inA. Farres'in nl makalesine baknz: Cyclopaedia of Anatomy vol. v, 1859, s. 642. Owen, Anatomy of Vertebrates, vol. 1868, s. 687. Prof. Turner, Edinburgh Medical Journal, February 1865.

39

Dr.

and
iii,

Physiology, 40

Annuario della Soc. dei Naturalisti in Medona, 1867, s. 83. Prof. Canestrini, bu konuda eitli bilirkiilerden zetler vermektedir. Laurilland, e itli insanlarda ve belirli maymunlarda, iki elmack kemiinin biiminde, oran larnda, ve balantsnda tam bir benzerlik bulduu i in, paralarn bu d zenini dpedz raslant sayamayacam sylemektedir. Dr. Saviotti, Gazzetta della Clinichete bu konuda baka bir bildiri yaymlamtr; Turin, 1871. Dr. Saviotti, yetikin iskeletlerinin yzde iki kadarnda blnme izlerinin grle bildiini sylemektedir; ve bunun, ar rktan olmayan kk eneli iskelet lerde, brlerinden daha sk grldn belirtmektedir. Gene aym konuda bkz: G. Delorenzi, Tre nuovi casi d'anomalia dell' osso malare, Torino, 1872. E. Morselli, Sopra una rara anomalia dell' osso malare, Modena, 1872. Dr. Gruber, bu kemiin blnmesi konusunda, pek yaknda bir kitapk yazm tr. Bir eletirmen hi bir eye dayanmadan ve hi ekinmeden, yazdkla rm phe ile karlad iin, bu kaynaklar veriyorum.

56

san n al

eski olmas

bir

atasnda,

bu

kemiin sonra ve bu

normal iki nsanda bir

olarak aln ve

iki birbiri

par ile tek yuka -

gerektii, sonucunu oysa aa da

daha

parann

kaynat paraldr, r iki ten bu tir. nuca dan, snn btn sonra eklemi,

karmaktadr.

kemii aa

embriyonda memelilerde, Bu hayli belirgin eski

ocuklarda insanda,

belirgin eklem, olarak ok,

eklemle bazan

ayrlm erginlik -

paradan

yapldr. yeni da,

kalmaktadr. kazlarda

Canestrini, km ayn ksa so br gzlemlemi -

kafataslarndan elmack Bunda rklarn, kemii ve belirli o

tipteki

(brachycephalic)
varmaktadr. eski aa

kafataslarnda rneinde imdiye ralar soy rklardan uzun daha kadar daha izgisi

Burada

vard

verilen ok

rneklerde, nedeni,

(character)

bakmn yaklama eski olsa az - ok dn pheli olarak aa ara -

hayvanlara atalarndan

ada biraz

sonuncularn,

zerinde,

yar - insan gerektir. Ayr benzeyen olarak

uzakta yukarda bunlar,

bulunmalar anlanlara ataya de normal pek hi

ayr baka

yazarlar,

insanda, oysa

sapknlklar nk byle nce,

(anomaly)

birer

deerlendirmektedirler; bulmadan kpek

grnmemektedir, varolduunu nsanda,

yapllarn memeliler

serisinde yarayan

lara inmemiz gerekmektedir. 41 dileri, inemeye yetkin lardr. Ama onlarn gerek kpeksel ras (canine charac-

Geoffroy St.-Hilaire, eksiksiz bir dizi rnek vermitir: Hist, des tom, iii, s. 437. Bir eletirmen geliimleri aksam eitli para larla ilgili ve belgelenmi saysz rnei tartmadm iin beni knamakta dr (Journal of Anat. Physiology, 1871. s. 366). Eletirmen, benim teorime gre, "bir organn geici her durumunun, onun geliimi boyunca, amaca ulamak iin bir ara olmadn, ama eskiden kendisinin bir ama olduu nu" sylemektedir. Bu bana zorunlu olarak geerli grnmyor. Ataya d nle hi ilikisi olmayan deiimler, geliimin erken bir dneminde neden ortaya kmamak gereksin? Byle deiimler, rnein geliimi ksaltma ve basitletirme bakmndan yararl iseler, saklanp birikti rilebilirler. Bundan baka, varln eski bir haliyle hi ilikisi olmayan krelmi ya da ar b ym paralar gibi zararl anormallikler, erken bir dnemde olduu gibi, erginlik boyunca da neden belirmemek gereksin?
41

Isid.

Anomalies,

57

ter), Owen'in 4 2 belirttii gibi, "kt bir ula sona eren, da doru tmsek ve ite dz ya da yar - ukur olan, bu yzeyi nin tabannda kk bir knt bulunan di tacnn (crown) konik biiminden anlalmaktadr. Konik biim, koyu renkli rklarda, zellikle Avustralyallarda, pek bel irgindir. Kpek diinin kk, kesici dilerinkinden daha derin ve kuvvetli dir." Bununla birlikte, bu di, insanda, dmanlarn ya da avlarn paralamaya yarayan zel bir silh olmaktan k mtr; bundan dolay, zel grevi bakmndan, gdklemi say labilir. Byk btn insan kafatas dermelerinde (collection), Haeckel'in gzlemledii gibi, 4 3 baz kafataslarnda, kpek diinin, tpk insanbiimli (anthropomorphous) maymunlardaki gibi (ama onlardakinden daha az), br diler den hayli kntl olduu grlr. Bu hallerde, bir enedeki diler arasnda, kart enedeki kpek dilerinin saca boluklar braklmtr. Wagner'in resmini izdii bir Kfir (Kaffir) kafatasnda, bu ara boluk, alacak kadar geni tir. 4 4 incelenmi eski kafataslarnn, yenilere oranla ne ka dar az olduu dnlrse, en az rnekte kpek dileri nin byk lde knt yapmas ve Naulette enesi'ndeki lerin ar irilii, ilgin bir olgudur. 4 5 nsanbiimli (anthropomorphous) maymunlarda, yalnz erkeklerin tam g elimi kpek dileri vardr; ama dii go rilde ve daha az olmakla birlikte dii orangutanda, bu diler, brlerine oranla epeyce kntldr; bundan tr, bana ke sinlikle bildirildii gibi, kimi kadnlarn hayli kntl kpek dileri olmas, onlar n erkekte arada bir byk lde ge limesinin maymuna - benzer bir ataya dn hali olduu inancna kar cidd bir itiraz deildir. Kendi kpek dileri nin biiminin ve onlarn baka insanlarda arada bir byk
42 43 44 45

Anatomy of Vertebrates, vol. iii, 1868, s. 323. Generalle Morphologie 1866, B. ii, s. clv. Carl Vogt, Lectures on Man, ngilizce evirisi, 1864, s. 151. C Carter Blake, on a Jaw from La Naulette, Anthropolog. Review,

1867, s. 295. Schaafhausen, ibid. 1868, s. 426.

58

lde gelimesinin, ok eski atalarmzn bu korkun silh larla donatlm olmasndan ileri geldii inancn kmse yerek reddeden kimse, alayl glmseyii ile, grne gre kendi soy izgisini aa vuracaktr. nk bu dileri silh gibi kullanmay tasarlamyor ve buna g c yetmiyor ise de, "hrlama kaslarn" (Sir C. Bell onlar byle adlandrmak tadr) 4 6 bilinsiz olarak kasp, saldrmaya hazr bir kpek gibi dilerini gsterecektir. Drt -ellilere (quadrumana) ya da br memelilere zg birka kas, arada bir insanda da geliir. Prof. Vlacovuch, 4 7 krk erkek kadavrasn incelemi ve bunlarn on dokuzunda, ischio- pubic adn verdii kas bulmutur. kadavrada ise, bu kas birer ba (ligament) ile temsil edilmekteydi. Geri kalan on sekiz kadavrada, szkonusu kastan hi bir iz yoktu. Ayn kas, otuz kadn kadavrasnn yalnz ikisinde, vcu dun iki yannda gelimiti, nde ise gdk bir ba (ligament) bulunuyordu. Bundan tr, bu kasn, erkekte diiye oranla ok daha yaygn olduu anlalmaktadr. Ve insann aa bir biimden (form) tredii inancna gre, bu olgu kolayca anlalabilmektedir; nk bu kas aa hayvanla rn birounda bulunmakta ve hepsinde de, iftleme sra snda ve yalnz erkeklerde ie yaramaktadr. Bay J. Wood, deerli yaz dizisinde, 4 8 insanda grlen ve aa hayvanlardaki normal yapllar andran pek ok kas deiimini ayrntl olarak anlatmaktadr. En yakn h The Anatomy of Expression, 1844, s. 110, 131. Prof. Canestrini aktaryor, Annuario, etc. 1867, s. 90. 48 Bu yazlar, kaslarmzn ne kadar sk deitiini, ve deiken drt ellilerin (Quadrumana) kaslarna nasl benzer hale geldiini renmek iste yenlerin dikkatle incelemesine deer. Aadaki kaynaklar, kitabmda de inilmi birka nokta ile ilikilidir: Proc. Royal Soc., vol xiv, s. 379 - 384; vol. xv, 1866, s. 241, 242; vol. xv, 1867, s. 544; vol. xvi, 1868, s. 524. unu da ekleyebilirim: Dr. Maurie ile Bay St. George Mivart'n, Lemuroidea konusunda, maymunlarn (Primates) en aa yesi olan bu hayvanlarda, baz kas la rn olaanst deikenliini gstermilerdir: Transact. Zoolog. Soc, vol. vii, 1869. s. 96, Daha da aa aamalarda bulunan hayvanlarda grlen de iim sralanmalar da, Lemurodia'da pek oktur.
47 46

59

smlarmz olan drt -ellilerde (quadrumana) dzenli o larak bulunanlara benzeyen kaslar, burada saylamayacak kadar oktur. yi gelimi bir kafatas olan salam yapl bir erkek kadavrasnda, eitli maymunlara zg kaslar temsil eden yediyi akn kas deiimi (variation) gzlemlenmitir. rne in, bu adamn boynunun iki yannda, aslnda btn may mun eitlerinde bulunan ve insan kadavralarnn aa yu kar altmta birinde grld sylenen gerek ve kuvvetli bir "levator claviculae" vard. 4 9 Gene bu adamda, "Prof. Huxley'in ve Bay Flower'n btn yuk ar ve aa may munlarda bulunduunu gsterdikleri bir kas, beinci ayak parmann tarak kemiinin zel bir uzaklatrcs (abductor) vard." Yalnzca iki rnek daha vereceim: Acromiobasilar kas, insandan aa btn memelilerde bulunmakta ve drt ayak zerinde yrmekle karlkl - ilikisi var gibi grnmektedir. 5 0 Ve bu kas, aa yukar altm insan ka davrasndan birinde vardr. Bay Bradley, 5 1 insann her iki ayanda da, birer abductor ossis metatarsi quinti bulmu tur. Bu kas, o zamana kada r insan soyunda gzlemlenme miti, ama insanbiimli (anthropomorphous) maymunlarda hep vardr. El ve kol kaslar ki bunlar, daha ok insana zg paralardr aa hayvanlardaki uygun kaslara ben zeyecek ekilde deimeye doutan ve pek yeteneklidir. 52 Byle benzerlikler ya tam ya da eksik olur; ama ikinci hal de, bunlarn gei zellii gsterdii bellidir. Belirli deiim ler erkekte, brleri ise kadnda daha yaygndr. Bunun iin herhangi bir gereke gsteremiyoruz. Bay Wood, saysz de iimler zerinde durduktan sonra, u anlaml sz syle mektedir: "Kas yapllarnn olaan tipten dikkate deer

Bkz: Prof. Macalister, Proc. R. Irish Academy, vol. x, 124. Bay Champneys, Journal of Anat. and Phys., Nov., 1871, s. 178. 51 Journal of Anat. and Phys., May, 1872, s. 421. 52 Prof. Macalister (ibid. s. 121, gzlemlerini tablolar haline getirip anormalliklerinin en ok nkollarda, yzde, ve nc olarak ayaklarda, belirdiini bulmutur.
50

49

kas vb.

60

sapmalar, genel ve bilimsel anatominin gerei gibi kavranmas iin pek nemli olan ve bilinmeyen bir etkeni gster dii kabul edilmek gereken yollar ya da ynler izlemekte dir." 5 3 Bu bilinmeyen etkenin, varln eski bir haline dn olduu, en byk olabilirlik gibi kabul edilebilir. 5 4 Aralarn da hi bir genetik balant yoksa, bir insann yediyi akn kas bakmndan, anormal olarak ve yalnzca raslant ile belirli maymunlara benzeyebileceine inanlamaz. te yan dan, insan maymuna- benzer bir yaratn soyundan geliyor sa, binlerce kuak sonr a, belirli kaslarn birdenbire yeni den ortaya kmamas iin geerli hi bir gereke gsterile mez. Bunun gibi, atlarda, eeklerde ve katrlarda, yzlerce ve belki de binlerce kuak sonra, bacaklarda ve omuzlar da, birdenbire ve yeniden koyu renkli er itler belirir. Ataya dnn bu eitli rnekleri birinci blmde anla tlan gdk organlarla ylesine sk skya ilikilidir ki, bun larn birou, hi umursanmadan, orada olduu gibi burada da sunulabilirdi. Bylece, insandaki boynuzlu dl yata
53 Rev. Dr. Haughton, insan flexor pollicis longus'unda dikkate deer bir deiim rnei verdikten sonra (Proc. R. Irish Academy, June 27, 1864, s. 715), unu ekliyor: "Bu dikkate deer rnek, makan el baparmandaki ve parmaklarndaki kiri (tendon) dzeninin bazan insanda da bulunabilecei ni gstermektedir; ama byle bir halin, bir makan insana doru ykselmek te oluu mu, bir insann makaa doru alalmakta oluu mu, yoksa doann bir gariplii mi olduunu sylemeyi zerime alamam." Pek yetenekli bir anatomici, ve pek sert bir evrimcilik (evolutionism) karts olan birinin, ilk nermelerimden birinin olabilirliini bile kabul etmesi, kvan vericidir. Flexor pollicis longus'un drt - ellilerdeki ayn kasla ilikileri bakmndan dikkati eken deiimlerini Prof. Macalister de anlatmtr (Proc. R. Irish Acad., vol. x, 1864, s. 138).

Bu kitabn ilk basks ktktan sonra, Bay Wood, insanda boyun, omuz gs kaslarnn eitleri konusunda baka bir yaz yaymlad. (Phil. Transactions, 1870, s. 83. ) Orada, bu kaslarn ne kadar ok deiken olduunu, ve deiimlerin aa hayvanlardaki normal kaslara ou zaman ve pek ok benzediini gstermektedir. Sonunda zetle yle demektedir: "nsan v cudunda eit eit beliren, anatomi biliminin bu dalnda Darvvinci ataya dn ilkesinin ya da soyaekim yasasnn kantlar ya da rnekleri saylabilecek eyleri yeter aklkla sergileyen daha nemli halleri baaryla gsterebildiy sem, amacma ulamm demektir."
54

ve

61

(uterus), ayn organn belirli memelilerdeki normal halinin gdk bir temsilcisidir denilebilir. Baz gdk paralar, r nein her iki eeydeki (sex) kuyruk kemii (os coccyx) ve erkek eeydeki memeler, insanda hep vardr; oysa bazlar, rnein supracondyloid foramen (delik), arada bir ortaya kar ve bundan tr, ataya dn bal altnda sunulabilir. Bu eitli atayadnsel (reversionary) yapllar, tam an lam ile gdk olan yapllar gibi, insann aa bir biim den trediini apak gstermektedir.
KARILIKLI DEM

nsanda, aa hayvanlarda olduu gibi, birtakm yap llar birbirleri ile ylesine sk skya ilikilidir ki, paralar dan biri deiince br de deiir. Pek ok halde, buna herhangi bir gereke gsteremiyoruz. Paralardan birinin brn ynettiini, ya da da ha erken gelimi bir parann onlarn ikisini de ynettiini syleyemeyiz. . Goffroy'un de falarca belirttii gibi, eitli yaradl aykrlklar (monstrosity), birbirleri ile byle sk skya balantldr. Vcu dun kart yanlarnda, n ve art b acaklarda grdmz gibi, birbirine benzeyen yapllar, birlikte deimeye ze likle doutan yeteneklidir. Meckel, kol kaslar kendilerine zg tipten sapnca, bacak kaslarnn da aa yukar her za man onlara uyduunu, uzun zaman nce belirtmitir. Ve bunun tersi de dorudur; bacak kaslarndaki sapmalar, kol kaslarndaki sapmalar izlemektedir. Grme ve iitme or ganlar, diler ve salar, derinin ve kllarn rengi, renk ve vcut yaps, birbirleri ile hayli ilikilidir. 5 5 Kas durumu ile gz ukuru stndeki ok belirgin kabartlar (supra-orbital ridge) arasnda bulunduu sz gtrmeyen ilikiye ilk dik kati eken Prof. Schaaffhausen'dir. Bu kabartlar, aa in san rklarnda pek yaygndr.

55 Bu sylenenlerin alnd kaynaklar Variation under Domestication adl kitabmda verilmitir; vol. ii, s. 320 -335.

of

Animals

and

Plants

62

Azok yerinde olarak yukardaki balklar altnda topla nabilen deiimlerden (variation) baka, bilgimizin eksik lii yznden bize herhangi bir neden olmakszn ort aya kyormu gibi grndkleri iin geici olarak "kendiliinden" diyebileceimiz byk bir deiim (variation) snf daha vardr. Bununla birlikte, bu deiimlerin, hafif bireysel farklardan da, belirgin ve an yaplm sapmalarndan da olusalar, organizmay etkileyen koullarn doal zel liinden ok, organizmann yapsna bal olduklar gste rilebilir. 5 6 OALMA ORANI ABD'de olduu gibi, elverili koullarda bulunan uygar toplumlarda, nfusun yirmi be ylda iki katna kt bilin mektedir; ve, Euler'in yapt hesaba gre, bu artma, on iki yldan biraz daha uzun bir srede olabilirdi. 5 7 ABD'nin bugnk nfusu (otuz milyon), eski oranla oalsayd, 657 yl da, btn karalar ve denizleri ylesine sk kaplard ki, her yarda (0,9144 m.) kar elik alanda drt kiinin ayakta durma s gerekirdi. nsann srekli oalmasn nleyen ilk ve ba lca engel, geim aralarn ve rahatlk iinde yaamay sa lamann gldr. rnein, geinmenin kolay olduu, her kese geni bir alan den ABD'deki duruma bakarak vard mz sonu budur. Geim aralar Byk Britanya'da da bir denbire iki katna ksayd, bizim nfusumuz da abucak iki katna kard. Bu balca engel, uygarlam uluslarda, zel likle evlenmeleri gletirerek etkisini gstermek tedir. Yoksul snflarda ocuk lmlerinin yksek oranda olmas ok nemlidir; kalabalk ve yoksul evlerde oturanlarn, eitli hastalklardan, her yata, byk oranda lmesi de yledir. Zorlu salgnlarn ve savalarn etkileri abucak giderilmek 56 Bu konunun tm, Variation of Animals tion adl kitabmda tartlmtr. Bkz: vol. ii, chap, xxiii. 57

and
bkz:

Plants Essay

under on the

DomesticaPrincipl-

Rev.

T.

Malthus'un

unutulmaz

denemesine

of Population, vol. i, 1826, s. 517.

63

te ve uygun koull arda bulunan uluslarda giderilmekle de kalmamaktadr. G, zellikle ar yoksul snflarda, byk lde deilse bile, geici bir engel olarak ie karmaktadr. Malthus'un belirttii gibi, barbar rklarda reme gc nn uygarlam rklardakine oranla gerekten az olduunu sanmak iin salam kantlar vardr. Bu konuda kesin bilgi miz yoktur, nk yabanl insanlarda nfus saym yapl m deildir. Ama misyonerlerin ve byle insanlar arasnda uzun sre yaam kimselerin birbirini tutan tanklklar, onlarn ailelerinin ou zaman kk olduunu, byk aile lere seyrek raslandn gstermektedir. Bu, inanld gibi, kadnlarn ocuklarn uzun sre emzirmeleri ile ksmen ak lanabilir; ama ou zaman byk skntlar iinde yaayan, besleyici yiye cekleri uygarlam insanlar gibi bol bol sa layamayan yabanl insanlarn dl verimi gerekten daha az olabilir. Bundan nceki kitaplarmdan birinde, 5 8 btn ev cil drt - ayakl (quadruped) hayvanlarmzn, kmes hay vanlarmzn ve tarma alnm bitki lerimizin, kendilerine benzeyen doal durumdaki trlerden daha verimli oldu unu gstermitim. Birdenbire gereinden ok besin bulan ya da ok semiren hayvanlarn; ve ok yoksul toprak lardan ok bitek topraklara birdenbire getirilen bitkilerin hayli k srlamas, varlan bu sonu karsnda geerli bir itiraz deildir. Bundan dolay, bir anlamda ok evcillemi olan uygar insanlarn, yabanl insanlardan daha dourgan olmasn bekleyebiliriz. Uygarlam uluslarn artan dl ve riminin, evcil hayvanlar mzda olduu gibi, kaltsal bir ni telik halini almas da beklenebilir; hi deilse, insan soyun da ikiz dourma eiliminin aileler arasnda yaygnlamak ta olduu bilinmektedir. 5 9

58

Variation

of

Animals

and

Plants and

under Foreign

Domestication,

vol.

ii,

s.

111July

113, 163. 59 Bay 1863, s. 170.

Sedgwicck,

British

Medico-Chirururg.

Review,

64

Yabanl insanlar uygarlam insanlardan daha az do urgan grnmekle birlikte, saylarnn artmasn srekli olarak engelleyen baz etkenler bulunmasayd, phesiz on lar da abucak oalrlard. Santaliler, ya da Hindistan'n dallar, yakn zamanlarda, bunun gzel bir rneini ver milerdir; nk, Bay Hunter'in gsterdii gibi, 6 0 a uygu landndan, salgnlar hafiflediinden ve sava kesinlikle bastrldndan beri, olaanst bir hzla oalmlardr. Ancak, bu kabasaba insanlar komu blgelere dalp cretle almam olsalard, byle oalamazlard. Yabanl insan larn aa yukar hepsi evlenmektedir; bununla birlikte, ok yerinde bir engel va rdr: genellikle, olabildii kadar erken ada evlenmezler. Gen erkeklerden, ou zaman, bir karya bakabileceklerini gstermeleri istenir; ve gen ler, nce, alacaklar kadnn ana - babasna deyecekleri ba l kazanmak zorundadr. Geim aralarn sa lama g l, yabanl insanlarn saysn uygar insanlarda olduun dan ok daha dolaysz olarak snrlar, nk btn kabile ler, dnemli (periodic) olarak, amansz ktlklara katlanr lar. Byle zamanlarda, yabanl insanlar pek kt yiyecek lerle b eslenmek zorunda kalrlar; ve bu, onlarn salklar n byk lde bozar. Ktlklar srasnda ve ktlklardan sonra karnlarnn itiini, kol ve bacaklarnn incecik kal dn anlatan birok yaz yaymlanmtr. Byle zamanlar da ok dolamak zorunda kalmaktadrlar ve, Avustralya'da bana sylendiine gre, ocuk lmleri pek ok olmaktadr. zellikle zorlu mevsimlere bal olan ktlklar dnemli (periodic) olduu iin, btn kabilelerin sayca dzensiz olma s gerekmektedir. Srekli ve dzenli ol arak oalamazlar, nk doal olmayan yoldan daha ok besin salamay bil memektedirler. Pek darda kalnca, birbirlerinin topraklar na geerler. Bunun sonucu savatr; ve gerekte, hemen

60

W. W. Hunter, The Animals of Rural Bengal, 1868, s. 259.

65

h emen her zaman, komular ile sava halindedirler. Besin ararken, karada ve suda, balarna birok hal gelir; baz lkelerde, byk yrtc hayvanlardan ekmedikleri kalmaz. Hindistan'da, kaplanlarn sszlatrd blgeler bile var dr. Malthus bu eitli engelleri tartm, ama belki hepsin den nemli olan biri zerinde, yani doan ocuklarn, zel likle kz ocuklarn ldrlmesi ve ocuk drme gelenei zerinde yeterince durmamtr. Bu gelenekler, dnyann birok kesiminde bugn de yrrlktedir ; ve Bay M'Lennan'n 6 1 gsterdii gibi, doan ocuklarn ldrlmesi, eski den ok daha yaygnd. Bu gelenekler, yabanl insanlarn doan ocuklarn hepsini besleme gln, daha dorusu olanakszln bilmelerinden domu grnmektedir. Uar lk da yukarda saylan engellere katlabilir; ama bu, geim aralar yetmezliinden ileri gelmez: bununla birlikte, baz hallerde (Japonya'da olduu gibi) nfus artn nlemek iin bile bile desteklendiine inanmak iin gereke vardr. nsann insanlk aamas na ulamam olduu ok eski alarda, insan, gnmzn en aa yabanl insanlar gibi igd ile daha ok ve akl ile daha az ynetiliyordu. Eski yar - insan atalarmz doan ocuklar ldrmeyi ya da ok kocal (polyandry) denememi olmaldr; nk aa hayvanlar, hi bir zaman, kendi dllerini dzenli olarak l drecek, ya da kskanlktan tm ile kurtulacak kadar az mazlar. 6 2 nceden inceye dnp evlilikten kanlmam ve eeyler (sex) gen yata engellenmeden birlemi olsa
Primitive Marriage, 1865. Bir yazar, Spectator'da (March 12th, s. 320), yle yorumluyor: "Bay Darwin, insann d konusunda yeni bir reti getirmek zorunda olduunu seziyor. Yukar hayvanlarn igdlerinin yabanl insan rklarnn alkan lklarndan ok daha soylu olduunu gsteriyor, ve bundan dolay, tm ile bilinsiz grnen gerek bir Ortodokslukla yabanl kabilelerin iren ge leneklerinin, zellikle onlardaki evliliin gsterdii gibi, insann bilgi varl nn geici ama uzun sren ahlk bozulman n nedeni olduu retisini ye niden ve bilimsel bir varsaym gibi sunmak zorunda olduunu seziyor. En
62 61

66

gerektir. Bundan dolay, insann atalar abuk remeye ei limli olmu olmaldr; ama dnemli (periodic) ya da srekli baz engeller, onlarn oalmasm, bugnk yabanl insan larda olduundan daha amanszca nlemi olmak gerekir. Bu engellerin kesin nitelii zerine, br hayvanlarn pek ounda olduundan daha ok ey syleyemiyoruz. Pek dourgan hayvanlar olmayan atlarn ve srlarn, Gney Am erika'da babo braklnca, nce olaanst abuk oal dn biliyoruz. Bilinen btn hayvanlarn en yava reyeni olan fil, birka bin ylda btn dnyay kaplayabilirdi. Her maymun trnn oalmas baz aralarla engelleniyor ol maldr; ama onlarn oalmalarn nleyen, Brehm'in de dii gibi yrtc hayvanlarn saldrlar deildir. Amerika' daki atlarn ve srlarn gerek reme gcnn nce sezi lir lde arttn; ya da, btn blgeler tm ile dolduu iin, ayn gcn azaldn hi k imse ileri sremez. phe siz, bu olguda, ve btn br olgularda, birok engel ve farkl koullarda farkl engeller raslamaktadr. Elverisiz mevsimlere bal olan dnemli (periodic) ktlklar, belki hepsinin en nemlisidir. nsann eski atalar iin de byle olmu olsa gerektir.
DOAL SEME

nsann vcuta ve kafaca deiken olduunu; ve dei imlerin, aa hayvanlardaki gibi, ya dolayl ya da dolay sz olarak ayn genel nedenlerden ileri geldiini ve ayn genel yasalara baml olduunu artk biliyo ruz. nsan, yer yznn her yanna yaylm ve ard aras kesilmeyen g leri srasnda, en deiik koullarn etkisinde kalmtr. 6 3 Bir yarkrede Ate lkesi'ni, Umut Burnu'nu, Tasmanya' yksek igdsnn kendisine yasaklad bir bilgiye sarlarak insann ah lk yozlamasn Yahudice aklamaya kalkmas, bundan baka neyi gs terir? Bunun etkileri konusunda bkz: W. Stanley Jevons, A. Deduction from Darwin's Theory, Nature, 1869, s. 231.

67

y ve br yarkrede Arktik blgeleri yurtlanm ol anlar, bugnk yurtlarna varmadan nce, birok iklimden gemi ve yaama alkanlklarn birok defa deitirmi olmak gerekir. 6 4 nsann ilkel atalar da, br hayvanlar gibi, ge im aralarndan daha ok oalma eilimi gstermi ve bundan dolay, ara da bir, varolma savann ve onun sonucu olarak da, amansz doal seme (natural selection) yasas nn etkisine uram olmaldr. Bylece, her trl yararl deiim, ya arada bir ya da srekli olarak, saklanm ve zararl olanlar ayklanmtr. Ancak uzu n zaman aralklar ile ortaya kan ok belirgin yapl sapmalar zerinde de il, yalnzca bireysel farklar zerinde duruyorum. rnein, hareket yetimizi belirleyen el ve ayak kaslarmz, aa hayvanlarn kaslar gibi, 6 5 srekli deikenlie uramakta dr. Demek ki, insann herhangi bir blgede, zellikle koul lar hayli deien bir blgede yaayan atalar, iki eit bl e ayrlsayd, hareket yetileri ile geim aralarn salama ya en iyi uyarlanm bireylerin bulunduu blk, bu bakm dan daha az iyi durumda olan brne oranla, ortalama ola rak daha byk sayda sa kalr ve daha ok dl verirdi. nsan, bugnk en kabasaba durumunda bile, imdiye kadar yeryznde grnm en baat (dominant) hayvandr. yi organlanm herhangi bir canldan ok daha geni alan lara yaylmtr. Ve brlerinin hepsi onun nnde dize gel mitir. O, bu snrsz stnln, zihn yetilerine, soyda larna yardm etmesine ve onlar korumasna yol aan top lumsal alkanlklarna, ve vcut yapsna borludur. Bu ra larn (character) olaanst nemli olduu, insann yaama savandaki kesin baars ile gsterilmitir. nsann zihn yetileri, heceli dili gelitirmitir; ve onun artc ilerleme Lantham, Man and his Migrations, 1851, s. 135. Messrs, Murie ve Mivart, "baz kaslarn yukardaki gruplarn rinde snflanamayacak kadar dzensiz bir dalm gsterdiklerini" tedirler. "Anatomy of Lemuroidea", (Transact. Zoolog. Soc. vol. vii, 96- 98). Bu kaslar, ayn bireyin kart yanlar nda bile farkldr.
65 64

hi bi sylemek 1869, s.

68

si, zellikle buna dayanmaktadr. Bay Chauncey Wright'n belirttii gibi, 6 6 "konuma yetisinin psikolojik zmlemesi (analizi), konumadaki en kk ustaln bile, baka bir yndeki en byk ustalktan daha ok beyin gc gerektir diini gstermektedir". insan, eitli silhlar, avadanlklar, tuzaklar, vb. tretmitir, ve onlar kullanarak kendini sa vunmay, avlarn ldrmeyi ya da yakalamay bilir, ve ba ka yoldan da besin salar. Balk avlamak ve bitek komu adalara gemek iin sallar ve kayklar yapmtr. Ate yak mann yolunu bulmutur. Atele, sert kkler sindirilebilir hale getirilebilir, ve al kkler ya da otlar aszlatrla bilir. Atein bulunuu ki dil ayr tutulursa, belki insann yapt en byk bulutur, tarihten nce olmutur. nsan en yabanl durumdan en stn duruma getiren bu birka bulu, onun gzlem ve hayal glerinin, belleinin, saduyu sunun ve meraknn gelimesinin dolaysz sonulardr. Bun dan tr, Bay Wallace'n, 6 7 "doal seme, insan a ancak maymununkinden biraz daha stn bir beyin balayabi lirdi" demesinin gerekesini anlayamyorum. nsann zihn yetileri ve toplumsal alkanlklar onun iin olaanst nemli olmakla birlikte, insann vcut yap snn nemini de kmsememeliyi z. Bu blmn bundan sonraki kesimi bu konuya ayrlacak; zihn, ahlak ve top 66

"Limits of Natural Selection", North American Review, Oct. 1870, s.

295. 1869, s. 392. Bay Wallace'n Contributions to(1870) adl kitabnda bu konu daha eksiksiz tartlm, ve bu kitapta bavurulan btn denemeler orada yeniden yaym lanmtr. Avrupa'nn en sekin zoologlarndan biri olan Prof. Claparede, Bibliothegue Universelle'de yaymlanm bir makalesinde. Essay on Mani ok gzel eletirmitir (June 1870). Metne aktardm noktalar, Bay Wallace'in "The origin of Human Races deduced from the Theory of Natural Selection" adl nl bildirisini (Anthropological Review, May 1864, s. clviii.) okumu herkesi ar tacak. Burda, Sir J. Lubbock'un pek hakl bir szn (Prehistoric Times, 1865, s. 479) anmadan edemeyeceim: "Bay Wallace gze arpan bir zgecilikle, bunu aka Bay Darwin'e yklyor; oysa bu dn ceyi kendi bana gelitirdii, ayn ekilde ileyerek deilse de ayn zaman da yaymlad ok iyi bilinmektedir."
67

the

Quarterly Theory of

Review, Natural

April

Selection

69

lumsal yetilerin geliimi daha sonraki blmlerin birinde tartlacaktr. Doramaclk renmeyi denemi herkesin kabul ede cei gibi, ekici tam gereken yere vurmak bile kolay i de ildir. Kendini savunan, ya da ku avlayan bir Ate lkelinin baard gibi, bir ta tam amalanan noktaya atmak, el, kol, ve omuz kaslarnn yetkin bir karlkl - iliki iinde a lmasn, ve ayrca, stn bir dokunma duyusunu gerekti rir. Ta ya da zpkn atarken, ve baka eylemler srasnda, insan, ayaklar zerinde salamca durmaldr; ve bu da, birok kasn tam karlkl - uyarlanmasn (co-adaptation) ister. akmaktan yontup en kabasaba alete evirmek, kemik ten sivri bir zpkn ucu ya da olta inesi yapmak, yetkin bir el gerektirir; nk, Bay Schoolcraft, 6 8 iinin en eri bilirki i olarak, ta paralarn yontup baklar, zpkn ve ok u lar yapmann, "olaanst ustalk ve uzun uygulama" de mek olduunu belirtmektedir. lk insanlarn ib lm yap m olmas gerei, bunu dorulamaktadr. Herkes, kendi akmakta avandalklarn ya da kabasaba anak mle ini kendi yapmyordu. Kendilerini bu ilere vermi belirli bireyler olduu anlalmaktadr. Bunlar, yaptklar nesne leri elbette av rnleri ile deimilerdir. Arkeologlar, ata larmz yontulmu akmaktalarn srtp parlatarak dz gn avadanlklar yapmay dnmeden nce pek uzun bir zaman getiine inanmaktadrlar. Gerei gibi ta atmaya, ya da akmaktandan kabasaba bir alet ya pmaya elverir yetkinlikte elleri ve kollar olan insana benzer bir hayvann, yalnz mekanik ustalk gz nnde bulundurulursa, yeteri ka dar emek vererek, uygar bir insann yapabildii eylerin hemen hemen hepsini yapabileceinden phe edilemez. E lin y aps, bu bakmdan, maymunlarda eitli iaret - lk 68

Bay

Lawson

Tait'in

aktard

Quarterly
y anmtr.

Journal

of

Medical

Science,

gibi. Law of Natural Selection Feb. 1869. Dr. Keller de ayn

Dublin
nokta -

70

lar atmaya, ya da, bir cinste (genus) olduu gibi, mzik sel sesler karmaya yarayan ses organlar ile karlatr labilir; ama insanda, bunlara pek benzeyen ses organlar, kullanmann kaltsal etkileri ile, heceli konumaya uyarlan mtr. nsann en yakn hsmlar, ve bundan tr de ilkel atalarmzn en iyi temsilcileri olan drt -ellilere (quadrumana) bakarsak, onlarn ellerinin de, bizimkiler gibi, ayn genel modele gre yaplm olduunu, ama daha eitli ilerde kullanlmaya daha az uyarlandn grrz. Elleri, kpein ayakla r gibi yrmeye elverili deildir. Bu durum, el aya larnn d kenarlarna, ya da parmak eklemlerine dayanarak yryen empanze ve orangutan gibi maymunlarda grle bilir. 6 9 Bununla birlikte, elleri aalara trmanmaya ok g zel uyarlanmtr. Maymunlar, ince dallar ya da ipleri, bir yandan baparmaklar ve te yanda el ayalar ve parmak lar olmak zere, tpk bizim yaptmz gibi, kavrarlar. By lelikle, olduka byk nesneleri kaldrabilirler, rnein bir ieyi boynundan tutup azlarna gt rebilirler. Babuinler (Papio cynocephalus), elleri ile talar devirebilir, topra eeleyerek kkleri karabilirler. Baparmaklar br par maklarnn karsnda olmak zere, sert kabuklu yemileri, bcekleri ve baka kk nesneleri tutabilirler, ve phesiz, bylelikle, ku yuvalarndan yumurtalar ve yavrular ekip karmaktadrlar. Amerikan maymunlar, yaban portakal larn (wild orange) dallara vura vura kabuklarn atla tr, sonra iki ellerinin parmaklar ile soyarlar. Sert kabuklu yemileri tala krarlar. Baka maymunlar, baparmakla r ile midye kabuklarn aarlar. Parmaklar ile dikenleri ve kymklar karr, birbirinin srtndaki asalak bcekleri ayklarlar. Talar bayr aa yuvarlar ya da dmanlar na atarlar. Bununla birlikte, bu eitli eylemleri srasnda

69 Owen, Anatomy of Vertebrates, vol. iii, s. 71.

71

hantaldrlar, ve benim kendi gzlemlerime gre, attklar ta tam istedikleri noktaya tutturamazlar. Maymunlar "nesneleri hantalca tuttuklar" iin, "ok daha az zellemi (specialised) bir tutma organ" bugnk elleri kadar ilerini grrd diye dnmek, bana hi de doru grnmyor. 7 0 Tersine, bylelikle aalara trmanma ya daha az uygun hale gelmezlerse, ok daha yetkin yap ltaki ellerin onlarn yararna olacand an phe etmek iin hi bir gereke grmyorum. Insannki kadar yetkin bir elin, trmanmaya elverisiz olduunu sanabiliriz; n k yeryznn en aal (arboreal) maymunlar, yani, Amerika'da Ateles, Afrika'da Colobus, Asya'da Hylobates, ya baparmakszdr, ya da ayak parmaklar ksmen birbi rine yapktr, yle ki elleri ve ayaklar dpedz birer kav rama engeline dnmtr. 7 1 Maymunlarm (primates) o kalabalk serisindeki herhan gi eski bir ye, geimini salaynda, ya da yaad ko ullarda bir deime yznden daha az aal (arboreal) olur olmaz, yry de deiiklie uramak, ve o ye, tam anlam ile drt - ayakl (quadruped) ya da iki- ayakl (biped) klnmak gerekirdi. Babuinler (Papio cynocephalus) tepelik ve kayalk blgelerde ok bu lunur, ve yalnz zorunlu olun ca yksek aalara trmanrlar, 7 2 ve neredeyse kpek gibi yrr olmulardr. Yalnz insan iki - ayakl (biped) olmutur, ve bence, insann, en ayrc zellii olan dik durmay na sl benimsediini ksmen anlayabiliriz. nsan isteine gre
70 71

parmakl jibon) adndan da anlal d zere, ayak parmaklarndan ikisi hep kaynaktr; ve bu. Bay Blyth'n bana bildirdiine gre, arada bir H. agilis, lar ve leuciscus'ta da byledir. Golobus tam anlam ile aaldr (arboreal) ve son derece hareketlidir (Brehm, Thierleben, B. i, s. 50), ama hsm cinslerin (genera) trlerinden (Species) daha iyi trmanc olup olmadn bilmiyorum. Dnyann en aal (arboreal) hayvan olan yakal tembel hayvann ayaklarnn engele olaanst benzemesi dikkate deer. 72 Brehm, Thierleben, B. i, s. 80.

Quarterly Review, April 1869, s. 392. Hylobates syndactylus'un (bitiik

72

davranmaya bylesine gzel uyarlanm ellerini kullanmadan yeryznde bugnk baat (dominant) durumuna ulaamazd. Sir C. Bell steleyerek yle demektedir: "El, b tn aralarn yerini tutar, ve zek ile birlikte, insana evrensel egemenlik balar." 7 3 Oysa eller ve kollar, eskiden olduu gibi, hareket etmek ve vcudun btn arln ta mak iin kullanlsayd , ya da, daha nce belirtildii gibi, zellikle aalara trmanmaya uyarlansayd, silh yapmna, ya da ta ve zpkn tam amalanan noktaya atmaya elve recek kadar yetkinleemezdi. Byle kaba ilemler, ellerin ince iler iin kullanmnn byk lde b al olduu do kunma duyusunu da kreltirdi. Yalnz bunlardan tr bile, iki ayakl (biped) olmak, insan iin bir stnlktr; ama eitli iler iin ellerin ve vcudun st yarsnn engelen memi olmas zorunludur; ve insan, bu amala, ayaklar zerinde salamca durabilmelidir. Bu byk stnl ka zanmak iin ayaklar dzlemitir; ayak baparma zel olarak deiiklie uram, ve bu uurda tutma yetisini aa yukar tm ile yitirmitir. Eller tutmak iin yetkin leirken, ayaklarn tamak ve har eket etmek iin yetkin lemesi, btn hayvanlar leminde geerli olan fizyolojik iblm ilkesine uymaktadr. Bununla birlikte, kimi yaba nl insanlarda, onlarn aalara trmannn, ve ayaklarn baka ekillerde kullanmalarnn da gsterdii gibi, a yak, tutma yetisini tm ile yitirmemitir. 7 4 Ayaklar zerinde salamca durmas, ellerinin ve kolla rnn bota kalmas insan iin bir stnlkse ki yaama savandaki esiz baarsnn bunlardan ileri geldiinden

"The Hand", etc. Bridgewater Treatise, 1883, s. 38. Haeckel, insann iki - ayakl (biped) oluundaki basamaklar ok gzel tartmtr: Natrliche Schpfungsgeschicte, 1868, s. 507. Dr. Bchner (Conferences sur la Theorie Darwinienne, 1869, s. 135) insann ayam bir kavra ma organ gibi kullanna gzel rnekler vermitir; ve yukar maymunlarn sonraki paragrafta andm hareket biimi konusunda da yazmtr. Bu son konuda u yapta da baknz: Owen, Anotomy of Vertebrates, vol. iii, s. 71.
74

73

73

phe edilemez, daha dik durmann ya da iki- ayakl (biped) olmann, insann atalarnn yararna olduundan phe et mek iin hi bir gereke grmyorum. Onlar, bylelikle ken dilerini talar ve sopalar ile savunmay, avlarn yakalama y, ya da baka yollardan besin salamay daha iyi baar m olmaldr. En iyi yapl bireyler zamanla en baarl ol mu, ve daha ok sayda sa kalm olmaldr. Goriller ve birka hsm biim (form) tkenmi olsayd, drt - ayakl bir hayvann yava yava iki - ayakl bir hayvana dnemeye cei, ak yreklilikle ve steleyerek savunulabilirdi, nk ikisi aras bir durumda bulunan btn bireyler, yrmek iin pek acnacak halde olurdu. Oysa insanbiimli (anthropomorphous) maymunlarn bugn gerekten ikisi aras bir durum da olduunu biliyoruz (ve bu, zerin de durulmaya deer); ve onlarn kendi yaama koullarna genellikle iyi uyarlan m olduundan hi kimse phe etmiyor. Goril, eik ve ayaklarn sryerek yrr, ama daha ok kvrk ellerine dayanarak ilerler. Uzun-kollu maymunlar, arada bir, kolla rn koltuk denekleri gibi kullanp vcutlarn kollar ara snda ileri doru sallayarak ilerler; ve baz Hylobates e itleri, hi retilmeden, dik olarak ve hayli hzl yryebi lir ve koabilirler; ne var ki, beceriksizce ve insandan daha az gvenlik iinde hareket ederler. Szn ksas, bugnk maymunlarda, bir drt - ayaklnn yry ile bir iki -ayaklnnki arasnda bir yry grmekteyiz; yalnz, nyarg sz bir gzlemcinin nemle zerinde durduu gibi 7 5 insanbiimli (anthropomorphous) maymunla r, yapl bakmndan, drt - ayakl tipten daha ok, iki - ayakl tipe yakndr. insann atalar gittike daha dik durur, elleri ve kollar tutmak ve baka amalar iin, ayaklar ve bacaklar sa lam desteklik etmek ve yer deitirmek iin gittike daha ok deiiklie urarken, saysz baka yap deimeleri de
75

Prof.

Broca,

"La

Constitution

des

Vertebres

caudalos";

La

Revue

d'Anthropologic, 1872, s. 26, (ayr nsha).

74

zorunlu olmutur. Leenin (pelvis) genilemesi, omurgann kendine zg biimde erilmesi, ban baka bir konumda oturmas gerekmitir; ve insan, btn bu deiiklikleri ka zanmtr. Prof. Schaaffhausen 7 6 unu ileri srmektedir: "nsan kafatasnn salam mastoid kntlar, onun dik du rumunun sonucudur." Bu kntlar, orangutanda, e mpanzede, vb. yoktur ve gorilde insandakinden daha kktr. nsann dik durumu ile balantl grnen eitli baka yap llar da burada anlabilirdi. Bu karlkl deiikliklerin hangi lde doal semenin, hangi lde paralarn ar tan kullanlmasnn ya da kulanlmamasnn kaltsal etkileri nin, ya da bir parann brn etkilemesinin sonucu oldu una karar vermek ok gtr. Bu deime aralarnn sk sk ibirlii yapt sz gtrmez. Bundan dolay, belirli kas lar, ve onlarn baland kemik ikinlikleri srekli kullan ma ile bymse, bu, belirli ilerin srekli olarak yapld n ve yararl olmak gerektiini gsterir. Bundan tr, bu ileri en iyi yapan bireyler daha ok sayda sa kalabilir. nsann dik durumunun ksmen sonucu ve ksmen de nedeni olan ellerin ve kollarn engellenmeden kullanlmas, dolayl olarak baka yap deiikliklerine yol am grn mektedir. nsann eski dedelerinin, daha nce sylendii gi bi, belki byk kpek dileri vard; ama dmanlar ile d vmek iin talar, sopalar, ya da baka silhlar kullan maya giderek altklarndan, enelerini ve dilerini gittik e daha az kullanmaya baladlar. Bylece ene, dilerle birlikte, kld. Buna benzer saysz rnee bakarak, bunun byle olduuna gvenle inanabiliriz. lerdeki b lmlerin birinde,* gevi getirenlerin erkeklerinde, gr nte boynuzlarn gelimesi ile; ve atlarda, kesici di 76 On the Primitive Form of the Skull, eviri, Anthropological Review, Oct. 1868, s. 428. Owen (Anotomy of Vertebrates, vol. ii, 1866, s. 551) yukar maymunlarda mastoid kntlar konusunda. * Bu blm, aslnda bamsz bir kitap olan, ama elinizdeki kitabn oriji nalinin ikinci yars olarak yaymlanm Sexual Selection 'dadr. .

75

lerle ya da ifte atarak dvme alkanl ile ilikili ola rak kpek dilerinin klmesinde ya da tm ile yitirilmesinde, buna pek benzeyen bir rnekle karlaacaz. Rtimeyer'in 7 7 ve bakalarnn kesinlikle ileri srdkle ri gibi, insanbiimli (anthropomorphous) maymunlarn erkeklerinde, kafatasnn birok bakmdan insannkinden fark l olmasna yol aan, ve bu hayvanlar "gerekten korkun yzl" yapan, ene kaslarnn ok gelimesinin kafatasn daki etkisidir. Bundan tr, insann atalarnn eneleri ve dileri azar azar klrken, erginlerin kafatas, bugnk insannkine gittike daha ok benzemeye balam olmal dr. lerde greceimiz gibi, erkeklerde kpek dilerinin b yk lde klmesi, soyaekimle diinin dilerini de aa yukar kesinlikle etkiler. eitli zihn yetiler giderek geliirken, beyin de aa yu kar kesinlikle byr. nsan beyni byklnn insan vcu duna oran, goril ve orangutandaki ayn oranla karlat rldktan sonra, bu orandaki bykln yksek zihn yeti lerle sk skya bal antl olduundan kimse phe etmez sanrm. Buna pek benzeyen olgulara bceklerde raslyo ruz; karncalarda, ba sinir dmleri (cerebral ganglia) olaanst byktr, ve btn zarkanatllarda (Hymenoptera) bu dmler, daha az zeki takmlardakinden (order), rnein knkanatllardakinden (Coleoptera) birka kat daha byktr. 7 8 te yandan, herhangi iki hayvann ya da iki in sann zeksnn, onlarn kafataslarnn oylumlar ile doru olarak llebileceini hi kimse dnmez. Sinir maddesi nin pek az nda olaanst bir zihn etkinlik bulunabilecei bellidir: Karncalarn alacak kadar eitlenmi igdle

77

Die

Grenzen

der

Thierwelt,

eine

Betrachtung

zu

Darwin's

Lehre,
xiv,

1868, s.

s. 51. 78 Dujardin, Annales des Sc. Nat., 3rd series Zoolog, tom, 203. uralara da bkz: Bay Lowne, Anatomy and Phys. of the ria, 1870, s. 14. Olum Bay F. Darwin, Formica rufa'nn (kzl cas, ba sinir dmlerini (cerebral ganglia) benim iin paralara ayrd.

1850.

Musca
orman

vomitokarn -

76

ri, zihn yetileri ve duyarlklar herkese bilinmektedir, oy sa karncalarn ba sinir dmleri (cerebral ganglia) bir toplu ine bann drtte biri kadar byk deildir. Bu g r asndan, bir karnca beyni, dnyann en artc mad de atomlarndan biridir, belki insa n beyninden daha ok byledir. nsanda beynin bykl ile zihn yetilerin geliimi ara snda sk bir iliki olduu inanc, yabanl ve uygar rklarn, eski ve ada insanlarn beyinlerinin karlatrlmasna, ve btn omurgallar serisinin benzerliin e dayanmaktadr. Dr. J. Barnard Davis, 7 9 titizlikle yaplm lmlerle, Avru pallarda ortalama kafatas sasnn (capacity) 92,3 inch kp; Amerikallarda 87,5; Asyallarda 87,1; ve Avustralya llarda ancak 81,9 inch kp olduunu gstermitir. Prof. Broca, 8 0 Paris'teki mezarlarda bulunan 19. yzyl kafatasla rnn, 12. yzyl kafataslarndan, 1484/1426 orannda daha byk olduunu bulmutur. lmler, byklkteki artma nn zellikle kafatasnn aln kesiminde zihn yetilerin ye ri olduunu gstermitir. Prichard, bugnk Byk Bri tanyallarn, gemitekilerden "ok daha byk beyin kap lar" olduu kansndadr. Yine de, ok eski baz kafatas larnn, rnein Neanderthal insannkinin, iyi gelimi ve sal (capacious) olduu kabul edilmelidir. 8 1 Daha aa hayvanlara gelince, M. E. Lartet, 8 2 ayn gruptan olan meme -

79

80
C

Philosophical Transactions, 1869, s. 513.

Selections, M. P. Broca,

Lectures on Man, ngilizce Hist of Mankind, vol. i, 1838, s. 305. 81

Les Vogt,

Revue
evirisi,

Anthropologies,
1864, s. 88,

1873, ayrca 90. Pri chard,

bkz:

Phys.

Prof. Broca, demin anlan ilgin makalesinde, vcuta ve kafaca yabanl durumda eleniverecek kadar zayf olan nemli sayda bireyin korunmas yznden, uygar uluslarda ortalama kafatas sasnn (capacity) azalmak gerektiini sylemektedir. te yandan, yabanllarda, ortalama yalnz pek etin yaama koullarnda sa kalabilen daha yetenekli bireyleri iermek tedir. Broca, bylece, baka trl aklanamaz bir olguyu, yani, Lorere deki eski maara insanlarnn baya kafatas sasnn ada Franszlarn kinden daha byk olmasn aklamaktadr.

82

Comptes-rendus des Sciences, etc. June 1, 1868.

77

lilerin nc zamandaki (tertiary) ve yakn alardaki ka fataslarn karlatrarak u dikkate deer sonuca varm tr: Daha yakn alarda yaam biimlerde, beyin genel likle daha byktr ve kvrmlar daha karmaktr. te yan dan, ben, 8 3 evcil tavanlarn beyinlerinin, yaban tavanla rnnkilerden epeyce kk olduunu gsterdim. Bu, onlar n birok kuak boyunca sk bir tutukluluk altnda yaamala r yznden, zeklarn, igdlerini, duyularn ve gnll davranlarn az kullanmalarna yorulabilir. nsanda beynin ve kafatasnn giderek arlamas, zel likle insann dik durmaya bal ad sralarda, ba tayan omurgann geliimini etkilemi olmaldr. Bu durum dei mesi olurken, beynin i basnc da kafatasnn biimini et kilemitir; nk kafatasnn bu yoldan kolayca etkilendi ini gsteren birok olgu vardr. Irkbilimciler (Ethnologist) bebeklerin uyutulduu beiin eklinin bile kafatasnda de iiklie yol atna, ar bir yanktan kalan yara izinin, allm kas tutulmalarnn (spasm), yz kemiklerinde ka lc deiiklikler yaptna inanmaktadrlar. Hastalk yzn d en balar yana ya da arkaya yatk kalm gen kimseler de, gzlerin biri konumunu deitirir, ve beynin basnc ile, kafatasnn yeni bir ynde biim deitirdii grlr. 8 4 Ben, uzun- kulakl tavanlarda, bir kulan ne sarkmas gibi pek nemsiz bir nedenin bile, kafatasnn aa yukar btn kemiklerini o yana srklediini; yle ki, kart yandaki kemiklerin artk onlarla karlkl olmaktan ktn gster dim. Son olarak, herhangi bir hayvann bykl, zihn ye The Variation of Animals and Plants under Domestication, vol. i, s. 124 - 129. 84 Schaaffhausen, kas tutulmalarna ve yara izine Blumenbachtan ve Busehtan rnekler vermektedir: Anhropolog. Review, Oct. 1868, s. 420. Dr. Jarrold (Anthropologia, 1808, s. 115, 118), ban doal olmayan bir konumda tutulmasndan doan kafatas deiikliklerine, Camperden ve kendi gzlem lerinden rnekler vermektedir. Dr. Jarrold. ban srekli olarak ne doru eik durmasn gerektiren belirli ilerin, rnein kunduracln, alnn daha yuvarlak ve kntl olmasna yol atna inanmaktadr. 83

78

tilerinde hi bir deime olmakszn, genellikle ok artmak ya da azalmak gerekseydi; ya da vcut byklnde nem li bir deime olmakszn zihn yetilerin artmas ya da azal mas gerekseydi, kafatas aa yukar kesinlikle deiir di. Bunu, evcil tavanlarla ilgili gzlemlerimden karyo rum. Baz evcil tavan eitleri, yaban tavanndan ok da ha iri oluyor, oysa br eitler aa yukar ayn byklk te kalyordu, ama beyin, her iki halde de, v cut bykl ne oranla ok klyordu. Btn bu tavanlarda, kafata snn uzam ya da dolikosefal olduunu grmek, beni nce ok artmt; rnein, biri bir yaban tavanndan ve br evcil iri bir tavandan alnm iki kafatas aa yu kar eit genilikteydi, ama birincisi 3,15, ikincisi ise 4,3 inch (8 cm ve 10,9 cm) uzunluundayd. 8 5 nsan rklar ara sndaki en belirgin farklardan biri, ban baz rklarda uza m, ve brlerinde ise yuvarlaklam olmasdr; tavan larla ilgili rnein insana dndrd aklama burada da geerli olabilir; nk Welcker, "ksa boylu insanlarn daha ok geni (ya da ksa) balla (brakisefallie), uzun boylularn uzun balla (dolikosefallie) eilimli" olduu nu bulmutur; 8 6 ve uzun boylu insanlar, hepsi de uzam ka fatas, ya da dolikosefal olan iri ve uzun vcutlu hayvanlar la karlatrlabilir. Bu eitli olgulardan, insan kafatasnn bymesinde ve hayli yuvarlak bir biim almasnda pay olan etkenleri be lirli bir lde anlayabiliriz. Bu ralar (character), aa hayvanlardan ok, insana zgdr. nsan ile aa hayvanlar arasndaki pek belirgin bir baka fark da, insann derisinin plakldr. Balinalar ve yunuslar (cetacea), dugonggiller (sirenia) ve su aygrlar plaktr; ve bu onlar n suda kaymalar iin yararl olabilir.
85 Variation of Animals and Plants under Domestication, vol. kafatasnn uzamas zerine; s. 119, kulan birinin sarkmas zerine. 86 Schaaffhausen aktarmtr, Anthropolog. Review, Oct. 1868, s. 419.

i,

s.

117'de

79

Scaklk yitirmeleri bakmndan zararl deildir, nk so uk blgelerde yaayan trler, foklarn ve su kstebekleri nin krk gibi i gren kaln bir ya tabakas ile korunur lar. Filgiller ve gergedangiller aa yukar plaktr; ve eskiden Arkt ik bir iklimde yaam ve tkenmi belirli tr leri uzun kllarla ya da ynle kapl olduu iin, her iki cin sin (genus) bugnk trleri, scakln etkisi ile kl rtle rini yitirmi grnmektedir. Bu, gerekten byle olmu ola bilir, nk Hindistanda, denizden yksek ve serin blge lerde yaayan filler, alak kesimlerde yaayanlardan daha klldr.87 Peki, bundan, insann tropikal bir lkenin yerlisi olduu iin kllarndan yoksun kald sonucunu karabi lir miyiz? Erkekte kllarn zellikle g ste ve yzde, ve her iki eeyde (sex) kol ve bacaklarn gvdeye bititii yerlerde alkonmu olmas, insann kllarn dik durmaya balamadan nce yitirdii varsaymna uygun olarak, byle bir sonu karlabileceini gstermektedir; nk bugn en kll olan kesimler, o zaman, gneten en iyi korunmu ol mak gerekir. Bununla birlikte, ban salarla kapl olmas dikkate deer bir ayradr (istisna), nk ba her zaman gnein etkisinde en ok kalan paralardan biri olmakla bir likte, sk salarla kapl dr. Ne var ki, insan da iine alan maymunlar (primates) takmnn br yeleri eitli scak blgelerde yaamakla birlikte kllarla kapldr ve kllarn genellikle en sk olduu yer srt kesimidir.88 Bu, insann g nein etkisi ile plaklat varsay mn rtmektedir. Bay Belt,89 kllarndan yoksun kalmann, tropikal kuakta insa Owen, Anatomy of Vertebrates, vol. iii, s. 619. 88 Isidore Geoffroy St.-Hilaire (Hisf. Nat. Generale, tom, ii, 1859. s. 215217), insan bann uzun kllarla kapl olmas zerinde duruyor; maymunlar da ve br memelilerde, vcudun yukar bakan yzeyinin aa bakan y zeylerden daha sk kll olduunu da belirtiyor. Bunu baka yazarlar da gz lemlemitir. Bununla birlikte, Prof. P. Gervais (Hist. Nat. des Mammiferes, to m. i, 1854, s. 28), gorilin srtndaki kllarn ksmen dklm ve alt yzey lerdekilere oranla daha ince olduunu sylemektedir.
87

89

The Naturalist in Nicaragua, 1874, s. 209. Bay Beltin grn doru -

80

na yararl olduuna, nk insann kendisine te belle olan ve bazan lserlemelere (ulceration) yol aan kenelerden ve br asalaklardan kurtulmasn saladna inanmakta dr. Ancak, bu derdin, doal seme yolu ile insann plak lamasna yol aacak lde olduundan phe edilebilir, nk tropikal kuakta yaayan birok drt - ayaklnn hi biri, bildiimiz kadar ile, zel herhangi bir kurtulu arac edinmemitir. Bana en olabilir grnen gr, erkein, ve zellikle kadnn, kllarndan yoksun kalmas, Sexual Selection'da ("Eeysel Seme") grec eimiz gibi, daha ok bee nilmek iindir; ve, bu inanca gre klllk bakmndan insa nn br maymunlardan (primates) bylesine farkl olmas hi de artc deildir, nk doal seme ile kazanlan ralar (character), birbirinin yakn hsm olan bi imlerde (form), ou zaman olaanst farkldr. Yaygn bir sanya gre, kuyruksuzluk aka insana zgdr; oysa insana en yakn maymunlar da kuyruktan yoksundur, onun iin kuyruun yitirilmesi yalnz insanla ilikili deildir. Kuyruun uzunluu, ou za man, ayn cins (genus) iinde pek farkldr: Baz Makak trlerinde vcu dun tmnden daha uzundur ve yirmi drt omurdan yapl mtr; brlerinde ise ancak iki ya da omurdan yaplm olup, glkle grlebilen bir kabartdan olumutur. Baz ba buin eitlerinde yirmi be, oysa mandrilde on, ya da, Cuvi er'e gre, 9 0 bazan ancak be gdk ve ok kk kuyruk omuru vardr. Kuyruk, ister uzun ister ksa olsun, aa yu kar her zaman ucuna doru incelir; ve bu, bence, u kas larnn, kan damarlar ve sinirleri ile birlikte, kullanlmaya kullanlmaya, utaki kemiklerin krelmesine yol aan krel lamak iin Sir W. Denison'n u szn aktarabilirim: "Bcekler ekilmez hale gelince, Avustralyallarn kendilerini tlemeyi alkanlk haline getir dikleri sylenmektedir." 90 Bay St. George Mivart, Proc. Zoolog. Soc., 1865, s. 562, 583. Dr. J. E. Gray, Cat, Brit, Mus.: Skeletons., Owen, Anatomy of Vertebrates, vol. ii, s. 517. Isidore Geooffroy, Hist. Nat. Gen., tom, ii, s. 244.

81

melerden ileri gelmektedir. Ama kuyruun farkl uzunluk larda olmas imdilik aklanamamaktadr. Yalnz, burada, kuyruun zellikle grnte tm ile nasl yitirildii ile il gileniyoruz. Prof. Broca, 9 1 bu yaknlarda, kuyruun btn drt - ayakllarda, genellikle birbirinden birde nbire ayrlan iki kesimden yaplm olduunu gstermitir. Dipteki kesim, baya omurlar gibi hayli dzgn kanallar ve kntlar (apophyses) olan omurlardan yaplmtr; oysa u kesimdeki omurlar kanalszdr ve aa yukar dzdr. Bunlar, gerek omurlara pek az benzemektedir. Kuyruk, insanda ve insan biimli (antropomorphous) maymunlarda, dtan grn myorsa bile, gerekten vardr, ve ikisinde de tm ile ay n rnee (modele) gre yaplmtr. U kesimde kuyruk ke miini (os cocyx) oluturan omurlar, her bakmdan gdk tr, byklkleri ve saylar ok azalmtr. Dip kesimdeki omurlar birbirleri ile skca birlemitir, ve bunlarn geli imi aksamtr. Ama bu omurlar, br hayvanlarn kuy uklarnda kendilerine karlk olan omurlardan daha o k genilemi ve dzlemitir; ve Brocann ikincil dedii kuy ruk omurlarn oluturmaktadr. Bunlarn, belirli i para lar desteklemede ve baka ilerde grevsel (functional) nemi vardr; ve deiiklie uramalar, insann ve insan biimli (antropomorphous) maymunlarn dik ya da yar -dik duruu ile dorudan doruya balantldr. Broca, nceleri savunduu grten artk vazgetii iin, bu, daha gveni lir bir sonutur. Bundan dolay, insanda ve yukar maymun larda, dip kuyruk omurlar, dolayl ya da dolaysz olarak, doal semeden etkilenmi olabilir. Peki ama, kuyruk kemiini (os cocyx) oluturan, g dk ve deiken u kesim omurlar iin ne demeliyiz? o u zaman glnm, ve phesiz gene glnecek bir dn ce, yani, kuyruun grlr kesimin in yitirilmesinin srtn me ile ilgili olduu dncesi, ilk bakta grnd kadar
91 Revue d'Anthropologic, 1872; La Constitution des Vertebres caudales.

82

gln deildir. Dr. Anderson, 9 2 Macacus brunneus'un pek ksa kuyruunun, diptekilerle birlikte o n bir omurdan olu tuunu bildirmektedir. Kirisi (tendinous) yapda olan kuy ruk ucunda hi omur yoktur; ondan sonra gelen be gdk omur ylesine kktr ki, hepsi birlikte ancak bir buuk line (0.315 mm) uzunluundadr. Bunlar, bir yana doru hep engel gibi kvrktr. Kuyruun hareketli kesimi, bir inchten (2,54 cm) biraz uzundur ve ancak drt kk omu ru vardr. Bu ksa kuyruk dik durur, ama btn uzunluu nun aa yukar drtte biri, sola doru kendi zerine kv rlmtr; ve engel biimli k esimi de ieren bu u para, "kaba etlerindeki nasrlarn (callosity) raksam st ke simi arasndaki boluu doldurmaya" yarar; yle ki, hay van onun zerine oturur, ve bylece sertleip nasrlanmas na yol aar. Dr. Anderson gzlemlerini yle zetle mektedir: "Bana yle geliyor ki, bu olgularn yalnz bir aklama s vardr; bu kuyruk, ksa olduu iin, maymun oturduu zaman ona engel olur; ve hayvan, otururken, kuyruunu sk sk altna alr; ve kuyruk verek (ischium) kabartlarnn bi timinden teye uzanmadndan, k nasrlar (callosity) ile oturulan yer arasnda ezilmesini nlemek iin balang ta hayvann istei ile k nasrlar arasndaki bolua kv rlm ve zamanla, zerine oturulunca kendiliinden o bo lua gire gire kvrk kalm gibi grnmektedir." Bu koul larda, kuyruk yzeyinin przlenip nasr balamasna, ve hayvanat bahelerinde bu trleri ve onlarn yakn hsm olan biraz uzun kuyruklu biimleri dikkatle gzlemlemi olan Dr. Murienin, 9 3 hayvan oturunca, kuyruk "zorunlu olarak kn bir yanna itilir; ve ister uzun, ister ksa olsun, bundan dolay dibi srtnebilir ve anabilir", demesine a lmaz. Sakatlanmalarn arada bir kaltsal bir etki yaratt n gsteren kantlarmz olduu iin, 9 4 ksa -kuyruklu may92 93

Proc. Zoolog. Soc., 1872. s. 210. Proc. Zoolog. Soc, 1872, s. 786.

83

munlarda kuyruun hi bir ie yaramayan kntl kesimi nin srekli olarak srtnp ana ana, birok kuaktan sonra gdklemesi ve arplmas ok olanaksz deildir. knt yapan kesimin Macacus brunneusta bu durumda olduunu, ve M. ecaudatusta ve yukar maymunlarn bir kanda tm ile atldn gryoruz. yleyse, bilebildiimiz kadar ile, insanda ve insanbiimli (anthropomorphous) maymunlarda, kuyruun u kesimi ok uzun a lar boyunca srtnp incindii iin grnmez olmutur; kuyruun dip ve gml kesimi ise, dik ve yar - dik durua uymak iin klm ve deiiklie uramtr. NSANIN en belirgin ralarndan (character) bazlar nn, btn olabilirliklere gre, dorudan doruya ya da do layl olarak, doal seme yolu ile kazanlm olduunu gs termeye abaladm. Bir organizmann yaama alkanlk larna, tkettii besine, ya da edilgin olarak (passively) evre koullarna uyarlanmasna yaramayan yapl ve ku rulu deiikliklerinin bylelikle kazanlamayacan unut mamalyz. Yine de her varla hangi deiikliklerin yarar l olduuna karar verirken ar atak olmamalyz: Birok parann ne ie yaradn, ya da kandaki ve dokulardaki hangi deiikliklerin bir or ganizmann yeni bir iklime ya da yeni besin eitlerine uymasna yardm ettiini pek az bildiimizi gznnde bulundurmalyz. Karlkl - iliki (correlation) ilkesini, Isidore Geoffroy'un bu ilkeden yararlana rak, insandaki garip birok yapl sapmas nn birbirine

94 Dr. Brown- Sequard'n kobaylarda tutargaya (epilepsiye) yol aan bir ilemin (operation) kaltsal etkisi, ve daha sonra, boyundaki sempatik si nirin kesilmesinden doan buna benzer etkiler konusundaki gzlemlerini sz konusu ediyorum. lerde, motmotlarn [tropikal ve subtropikal Amerika'nn alakargaya benzer kular .] kendi kuyruk teleklerinin saaklarn gaga layarak koparmalarnn grnte kaltsal olan etkileri konusunda Bay Sal vin'in verdii ilgin rnei anmak frsatn bulaca m. Bu genel konu ile ilgili olarak u kaynaa da bkz: Variation of Animals and Plants under Domestication, vol. ii, s. 22-24.

84

bal olduunu gsterdiini de unutmamalyz. Karlkl ilikiden bamsz olarak, bir paradaki deime, parala rn artm kullanlmas ya da kullanlmamas yolu ile, ke sinlikle hi beklenmedik nitelikte olan baka deimelere sk sk yol aar. Bcek asnn bitkilerde hzla gelien ur lara yol amas, belirli balklarla beslenen, ya da kurbaa a s ile alanan papaanlarn tylerinde grlen artc renk deimeleri gibi olgular da dnlmeye deer; 9 5 nk by lece, sistemdeki svlarn, zel baz amalar iin deiince, baka deimelere de yol atn grebiliriz. Gemi alar boyunca kazanlm ve yararl baz amalarla srekli ola rak kullanlm deiikliklerin, belki iyice pekitirildiini, ve uzun sre soyaekimle iletildiini zellikle unutmamal yz. Bylece, doal semenin dolayl ya da dolaysz sonu larna, gvenle, geni, ama belirlenmemi bir uzam (imtidat) verilebilir; ama Nagelinin bitkiler zerine, ve ayr ay r yazarlarn hayvanlar zerine yazdklarn, ve zellikle Prof. Brocann bu yaknlarda yapt uyarlar okuduktan sonra, Trlerin Kkeni adl yaptmn eski basklarnda, do al semenin ya da en uygunlarn kalmnn etkisine belki ar nem verdiimi artk kabul ediyorum. Trlerin Kkeninin beinci basksn, uyarlanr (adaptive) yapl deime leri zerine sylediklerimle yetinmek iin, deitirdim; ama son birka ylda edinilen bilgi bile, imdi bize yararsz gr nen pek ok yapln, yararl olduunun ilerde gsterilece ine ve bundan tr doal semenin snrlar iine girece ine beni inandrd. Bununla birlikte, ne yararl ve ne de zararl olan yapllarn var l zerinde nceleri yeterince durmamtm; ve bu, bence yaptmda imdiye kadar bulunmu en byk yanlgdr. ki ayr ama gtm oldu umu bir zr olarak sylememe izin verilebilir; birincisi,
95

The

Variation

of

Animals

and

Plants

under

Domestication,

vol.

ii,

s.

280, 282.

85

trlerin ayr ayr yaratlmam olduunu, ve ikincisi, al kanln kaltsal etkileri ile, ve az da olsa evre koullarnn dolaysz etkisi ile desteklenmekle birlikte, deimenin ba lca etkeninin doal seme olduunu gster mekti. Ama eski inancn, o zaman aa yukar evrensel olan trlerin ama l yaratld inancnn etkisini gideremedim; ve bu, yapl taki her ayrntnn, gdklkler ayr tutulursa, zel, ama bi linmeyen bir ii olduunu varsaymama yol at. Kafasnd a byle bir varsaym olan kimse, doal semenin gemiteki ve gnmzdeki etkisini elbette ar bytr. Evrim ilkesi ni kabul eden, ama doal semeyi reddeden baz kimseler, kitabm eletirirken, yukardaki iki amac gznnde tuttu umu unutmu grn yorlar; bundan tr, doal semeye byk g tanyarak (bunu kabul etmiyorum), ya da onun gcn abartarak (bu olabilir) yanldysam bile, trlerin ayr ayr yaratld dogmasnn yklmasna yardm ede rek, hi deilse iyi bir i yaptm umuyorum. imdi grebildiim gibi, insann ve btn organik var lklarn, bugn olduu gibi eskiden de onlarn iine yarama m, ve bundan dolay, fizyolojik nemi bulunmayan yap l zellikleri olabilir. Her trn saysz bireyleri arasn daki kk farklarn neden ileri geldiini bilmiyoruz, nk ataya dn, sorunu ancak birka adm geriye gtrmek tedir, oysa her zelliin uygun bir nedeni olmu olmaldr. Bu nedenler, ne olurlarsa olsunlar, uzun sre dzgn ve din meden etki yapsayd (buna kar hi bir ge reke gsterile mez), sonu herhalde yalnzca kk bir bireysel fark deil, fizyolojik nemi olmasa bile, ok belirgin ve kalc bir de iiklik olurdu. Hi bir ekilde yararl olmayan deimi ya pllar, doal seme ile bir - biimli (uniform) alkona mazlar, oysa zararl olanlar bylelikle ayklanr. Bununla bir likte rann bir - biimlilii (unifomity of character), elbette uyarc nedenlerin varsaylm bir - biimliliinin (uniformity), ve onunla birlikte, birok bireyin kendi aralarnda engellen -

86

meden aprazlanmasnn sonucudur. Ardk (successive) dnemler boyunca, ayn organizma, ardk deiiklikleri bu ekilde kazanabilir, ve bunlar, uyarc nedenler ayn kal dka, ve bireyler arasndaki aprazlanma engellenmeden srdke, aa yukar bir- biimli kalarak iletilebilir. Uya rc nedenlere gelince, kendiliinden denilen deiimlerden sz ederken olduu gibi, onlarn yalnzca etkisinde kalnan koullarn niteliinden ok, deien organizmann yaps ile sk skya ilikili olduunu syley ebiliyoruz. S O N U Bu blmde, insann, bugn, btn br hayvanlar gi bi, ok eitli bireysel farklar ve hafif deiimler (variation) gstermeye doutan yetenekli olduunu grdk. phesiz, insann eski atalar da byle idi; deiimler, eskiden de, bugn olduu gibi ayn genel nedenlerden ileri geliyordu ve ayn genel ve karmak yasalara bamlyd. Btn hayvan lar kendi geim aralarndan daha ok oalma eiliminde olduuna gre, insann atalar da byle idi; bu, zorunlu olarak, varolma savana ve doal semeye yol aar. Sonun cu sre, paralarn artan kullanlmasnn kaltsal etkileri ile byk lde desteklenir, ve bu iki sre srekli olarak birbirini etkiler. lerde greceimiz gibi, insan, eitli nem siz ralar (character) eeysel seme yolu ile kazanm g rnmektedir. Deimenin aklanmadan kalm yan, evcil rnlerimizde ok belirgin ve an yapl sapmalarna yol aan o bilmediimiz etkenlerin varsaylm bir - biimli etki sine yorulmaldr. Yabanl insanlarn ve drt - ayakllarn (quadrumana) pek ounun alkanlklarna bakarak, yalnz ilkel insann deil, onun maymuna-benzer atalarnn bile, toplu yaadk lar sylenebilir. Tam anlam ile toplumsal hayvanlarda, do al seme, bazan, kamuya yararl olan deiimlerin alkon mas ile bireyleri etkiler. En uygun yapltaki bireyleri

87

ok olan toplum, sayca artar, ve tek tek yelerin her biri ayn toplumun br bireyleri zerinde hi bir stnlk ka zanmasa bile, daha az uygun bireyler alt edilir. Topluluk kurmu bcekler, bylec e, ii arlarn iektozu toplama aygtlar ve ineleri, ya da asker karncalarn iri eneleri gibi, bireyin iine az yarayan ya da hi yaramayan yapl lar kazanmaktadr. Daha yukar toplumsal hayvanlarda, yalnz kamu yarar uruna deiiklik geirmi herhangi bir yapl bilmiyorum. Ama, ikincil olarak kamuya yararl bir ka yapl vardr. rnein, gevigetirenlerin boynuzlar ve babuinlerin byk kpek dileri, erkeklerin eeysel ura lar (sexual strife) iin silh olarak kazanlm grnmek ted ir, ama srnn ya da topluluun savunulmasnda kul lanlmaktadr. Belirli zihn yetilere gelince, beinci blm de greceimiz gibi, durum bambakadr; nk bu yetiler zellikle ya da tm ile yalnz kamu yarar iin kazanlm tr, ve bundan tr bireyler de dolayl olarak bir stnlk kazanmlardr. YUKARDAK gibi grlere sk sk itiraz edilmi, ve insann dnyann en gsz ve savunmasz yarat olduu; ilkel ve daha az gelimi durumunda daha da gsz oldu u ileri srlmtr. rnein Argyl l Dk kesinlikle unu ileri srmektedir: 9 6 "nsan vcudu, hayvanlarn yapl n, daha byk fiziksel gszlk ve zayflk ynnde rak samtr. Bu, her eyden nce, yalnz doal semeye yorul mas en olanaksz bir raksamadr (divergence)." Ve vcu dun plak, korunmam durumunu; savunma iin byk dileri ya da trnaklar olmamasn;; gcnn azln ve hzl koamamasn; koklama duyusu ile besin bulmadaki ya da tehlikeden saknmadaki eksikliini, kant olarak gsteriyor. Bu eksikliklere, neml i bir eksiklik daha eklenebilirdi: nsann aalara abuk trmanp dmanlarndan kaamamas. Kl 96 Primeval Man, 1869, s. 66.

88

larn yitirilmesi scak bir lkede yaayanlar iin pek nem li olmamak gerekir. nk Ate lkelilerin kt bir iklimde hi giyinmeden yaadklarn biliyoruz. nsann savunmasz durumunu maymunlarnki ile karlatrrken, byk kpek dilerinin yalnzca erkeklerde ve tam gelitikleri zaman bulunduunu, ve onlarn bu dileri yalnz rakipleri ile dv rken kullandn; stelik byk kpek dileri bulunmayan diilerin sa kalmann yolunu bulduunu unutmamalyz. Vcut byklne ya da kuvvetine gelince, insann empanze gibi kk bir trden mi, yoksa goril kadar kuvvetli bir trden mi trediini bilmiyoruz; ve, bundan d olay, atalarndan daha byk ve daha kuvvetli mi, yoksa daha k k ve zayf m olduunu syleyemiyoruz. Bunun birlikte, unu gznnde bulundurmalyz: Goril gibi iriyar, kuvvet li ve azgn bir hayvan, kendini btn dmanlarna kar savunabilir, ama toplumsal bir hayvan olmayabilirdi. Ve bu, duygudalk ve soydalarn sevmek gibi yksek zihn niteliklerin kazanlmasn etkili olarak engellerdi. Bundan tr, insann belirli bir lde zayf bir yaratktan treme si, onun iin pek byk bir stnlk olabilirdi. nsann kuvvetinin azl ve hzl koamamas, doal silhlarnn yokluu, vb., barbar durumda iken bile, birin cisi, kendisi iin silhlar, avandanlklar, vb. gelitirmesini salayan zihn yetileri ile, ikincisi, onu yaknlarna yardm etmey e ve onlardan yardm grmeye gtren toplumsal ni telikleri ile karlanm ve karlanmakla da kalmamtr. Dnyada hi bir lke, tehlikeli yrtc hayvanlarla Gney Afrika kadar dolu deildir; Arktik blgelerin korkun fizik sel koullar hi bir lkede yoktur; bu byle iken, dnyann en ufack tefecik rklarndan biri olan Bumenler Gney Afrika'da, ve cce Eskimolar Arktik blgelerde yaamakta dr. nsann atalar, phesiz, zekca, ve belki toplumsal d zen bakmndan, bugnk en aa yabanl insa nlardan daha geri idiler; ama onlarn varlklarn srdrebildikleri,

89

ve aalara trmanabilmek gibi hayvansal yetilerini yitirirken, aklca ilerledikleri lde serpilip gelitikleri besbelli dir. Bu atalar, bugnk yabanl insanlardan ok daha g sz ve savunmasz olsalard bile, imdi orangutann yurdu olan Borneo'da ya da Avustralya ve Yeni Gine gibi scak bir ktada ya da byk bir adada yaarken, zel herhangi bir tehlike ile kar karya olmazlard. Bunlarn herhangi biri gibi geni bir alanda, kabileleraras yarmadan doan do al seme, alkanln kaltsal etkileri ile birlikte, uygun koullarda, insan organik lemdeki bugnk stn duru muna ulatrmaya yeterdi.

90

NC BLM

NSANIN VE AAI HAYVANLARIN ZHN YETLERNN KARILATIRILMASI

En yukar maymun ile en aa yabanl insann zihin gc arasndaki fark pek byktr Belirli igdler ortaktr Heyecanlar Merak Benzenme Dikkat Bellek Hayalgc Saduyu ilerleyici evrim Hayvanlarn kulland aletler ve silhlar Soyutlama, bilin Dil Gzellik duygu su Tanr inanc, ruhsal aralar, bo inanlar.

Son bir insan lesine cei

iki

blmde, gc ki,

insann,

vcut btn

yaplnda, br bir daha bir

daha

aa ancak, y olabile saylar baya kulok organ -

biimden zihin ileri ya en farkldr iin da

trediinin varlan hi

izlerini bu bir

tadn

grdk; yanllk byk ve

bakmndan phesiz,

hayvanlardan

sonuta drtten szck iin

1

srlebilir. dilinde aa

anlatmak nesneler lanmayan lanm

bulunmayan, soyut yksek

duygulanmalar yabanl bile

hi en bu

terim pek

insan ,

lde

maymunla

karlatrsak

bakmdan

fark vardr. En yukar maymunlardan biri, bir kpein ken -

1 Bu noktalarla ilgili kantlar iin bkz: Lubbock, Prehistoric Times, s. 354, vb.

91

di ata- biimine (parent-form), kurda ya da akala oranla ilerledii ya da uygarlat kadar uygarlasa bile, bu fark, phesiz, yine pek byk olur. Ate lkeliler, en aa bar barlardan saylr; ama ben, ngiltere'de birka yl kalm, ve bir az ngilizce konuulabilen, ve Majestelerin Gemisi Be agle'de bulunan yerlinin, eilim ve zihn yetilerimizin pek ou bakmndan bize ne kadar ok benzediklerini gr dke ayordum. nsandan baka hi bir organik varlkta zihin gc olmasayd, ya da insann yetileri daha aa hay vanlarnkilerden tm ile bambaka nitelikte olsayd, o za man, yksek yetilerimizin aama aama gelimi olduuna inanamazdk. Oysa byle kkl bir fark bulunmad gste rilebilir. Irmak taemeni (Lampetra fluviatilis) ya da batrak (Amphioxus Lanceolatum) gibi en aa balklardan bi ri ile en yukar maymunlardan biri arasnda, bir maymun ile insan arasndakinden ok daha byk bir zihin gc far k olduunu da kabul etmeliyiz; ne var ki, bu aklk say sz aamalarla doldurulmaktadr. Bir barbarla, rnein eski denizci Byron'un anlatt o bir sepet deniz kestanesini drd iin ocuunu kaya lara arpan adam ile, bir Howard ya da Clarkson arasnda ki ahlk tutum fark; ve hi bir soyut terim kullanmayan ya banl bir insan ile bir Newton ve Shakespeare arasndaki zek fark da az deildir. En yukar rklarn en stn insan lar ile en aa yabanl insanlar arasndaki bu trl fark lar, pek kk aamalarla birbirine baldr. Bundan tr, birinden brne geilebilir ve geliilebilir. Bu blmdeki amacm, zihn yetileri bakmndan insan ile yukar memeliler arasnda kkl hi bir fark olmadn gstermektir. Bu konunun her blm ayr bir deneme ola rak geniletilebilirdi, ama burada ksaca ilenmeleri g erekiyor. Zihn yetilerin evrensellikle kabul edilmi bir snfla mas olmadndan, syleyeceklerimi amacma en uygun ekilde sralayacam; ve okuru etkileyebilirler umudu ile,

92

beni en ok etkilemi olgular seeceim. Snflamada ok aalarda b ulunan hayvanlara gelince, Sexuall Selectionda ("Eeysel Seme"), onlarn zihn yeti lerinin beklendiinden ok daha yksek olabildiini gste ren ek birka olgu vereceim. Ayn trn bireylerindeki ye tilerin deikenlii, bizim iin nemli bir noktad r ve bura da yalnz birka rnek verilerek geilecektir. Bu konunun ayrntlarna girmek gereksiz olur, nk yaptm sorutur malar, kularla ve eitli hayvanlarla uzun sre uram olan herkesin, bireylerin btn zihn zellikler bakmndan ok farkl olduklar kansn paylatn gsterdi. Zihn ye tilerin en aa organizmada ilk defa nasl baladn ara trmak, yaamn kendisinin ilk defa nasl baladn ara trmak kadar umutsuz bir abadr. Bunlar, gnn birinde zlebilse bile, herhalde ok uzak bir gelecein problem leridir. nsanda da hayvanlardaki duyularn aynlar bulundu u iin, balca sezgileri (intuition) de ayn olmaldr. Or tak igdlerden birka, rnein, benliini koruma, eeysel sevgi (sexual love), anann yeni domu yavrusuna olan se vecenlii, yavrunun anasn emme tutkusu, vb. insanda da vardr. Ama insann igdleri, serisinde kendine en yakn olan hayvanlarnkilerden belki birka tane eksiktir. Dou adalarndaki orangutanlar, Afrika'daki empanzeler, sahan la benzer yerler yapp oralarda uyurlar; ve, her iki tr de ayn alkanl gsterdiinden, bunun igdden ileri geldii ne srlebilir, ama bunun o hayvanlarn benzer is tekleri ve benzer dnme gleri olmasndan ileri gelmedi ini kesinlikle bilmiyoruz. Bu maymunlarn, tropikal kuak taki al yemilerin birounu yemekten sakndklarn kabul edebiliriz. Ama evcil hayvanlarmz, yabanc bir yere gtrlnce, ve k sonunda ilk olarak otlaa salnnca, al otlar nceleri yiyip sonralar yemekten sakndklar iin, maymunlarn yemi semeyi kendi yaantlarndan m, yok -

93

sa atalarnnkinden mi rendiini gvenle syleyemeyiz. Bununla birlikte, biraz sonra greceimiz gibi, maymunlarn, ve belki baka hayvanlarn, ylanlardan korkmas i gdseldir. Yukar hayvanlardaki igdlerin aa hayvanlardaki igdlere oranla basitlii ve daha az sayda olmas dikka ti ekmektedir. Cuvier, igd ile zeknn birbiri ile ters orantl olduunu ileri srmtr; ve kimileri, yukar hay vanla rdaki zihn yetilerin igdlerden ve yava yava ge litiini dnmektedir. Ama Pouchet, ilgin bir denemesin de, 2 gerekte byle ters bir orant bulunmadn gstermi tir. En artc igdleri olan bceklerin en zeki olduklar besbellidir. Omurg allar serisinde, en az zeki yelerin, yani balklarn ve iki - yaayllarn (Amphibia), karmak igd leri yoktur; memeliler arasnda, igdleri ile gze en ok arpan hayvan, yani kunduz, Bay Morgan'n deerli yapt n 3 okuyan herkesin kabul edece i gibi, pek zekidir. Bay Herbert Spencer'e gre, 4 zeknn ilk belirtileri yan slarn (reflex, fiil- i mnakis) oalmas ve dzen - birlii (co-ordination) ile gelimi olmakla birlikte ve basit igd lerin birou giderek yanslara dnyor ve, yavrular n analarn emmelerinde olduu gibi, onlardan ayrt edilemi yorsa da, daha karmak igdler zekdan bamsz do mu grnmektedir. Bununla birlikte, igdsel eylemlerin deimez ve retilmemi olma niteliini yitirebileceini, ve onlarn yerini ist emli eylemlerin alabileceini yadsmak istiyor deilim. te yandan, zek eylemleri, birka kuak boyunca uygulana uygulana, okyanus adalarndaki kularn insandan saknmay rendikleri gibi, igdlere dnr ve soyaekimle iletilir. yleyse, bu eylemler in zelliklerinin bozulmu olmak gerektii sylenebilir, nk artk saduyu
2 L'Instinct chez les Insectes; Revue des Deux Mondes, Feb. 870. s. 690.

3 The American Beaver and His 'The Principles of Psychology, 2nd

Works, 1868. edit. 1870, s. 418 - 443.

94

il e ya da yaantya dayanlarak yaplmamaktadrlar. Oysa daha karmak igdlerin ou, bambaka bir yoldan, ba sit igdsel eylem deiimlerinin doal olarak seilmesi ile kazanlm grnmektedir. Byle deiimler, beyin oluu munu etkileyen ve vcudun br paralarnda da hafif de iimlere ya da bireysel farklara yol aan ayn bilinmedik nedenlerden douyor gibidir; ve bilgisizliimiz yznden, bu deiimlerin kendiliinden olduu sk sk sylenmekte sir. Daha karmak igdlerin kkenine gelince, yaantnn ve deiiklik geirmi alkanlklarn etkilerini soyaekim le kendilerine iletebilecekleri hi bir dl brakmayan ii karncalarn ve arlarn o pek artc igdlerini d nrsek, baka bir sonuca varamayz sanrm. Yukarda ad geen b ceklerden ve kunduzdan rendi imiz gibi, yksek bir zek karmak igdlerle kesin ola rak badatrlabilirse de, ve balangta istenerek renil mi eylemler, alkanlkla, bir yans (reflex) abukluu ve kesinlii ile yaplabilirse de, bamsz z eknn ve igdnn geliimi arasnda belirli lde bir giriim (interference, tedahl) olabilir, ve bu, kaltsal bir beyin deiiklii demek tir. Beynin grevleri zerine bilinenler ok azdr, ama biz, zihn yetiler byk lde gelimi olunca, beynin eitli ke simlerinin, en kolay iletiim (intercommunication) iin, ok kark kanallarla birbirine balanmas gerektiini anlaya biliriz; ve bunun sonucu olarak, beynin her ayr kesimi zel duyumlara ya da armlara belirli ve kaltsal yani igdsel ekilde yant vermeye daha az elverili olma eilimi gsterebilir. Zeknn dkl ile pekimi, ama soyaekilerek edinilmemi alkanlklar oluturma eilimi arasnda bir iliki bile var gibidir; nk, anlayl bir heki min bana syledii gibi, biraz aptal olan kimseler, her eyi grenee gre ya da alkanlkla yapmaya eilimlidirler; ve byle davranmaya yreklendirilirlerse daha ok mutlu olurlar.

95

Burada konudan ayrlmann uygun olduunu dndm, nk yukar hayvanlarn ve insann gemi olgularn an sna, sagrye (basirete), saduyuya ve hayalgcne da yanan eylemlerini, aa hayvanlarn onlara tm ile benzeyen eylemleri ile karlatrdmz zaman, yukar hay vanlarn ve zellikle insann zihn yetilerini kolayca eksik deerlendirebiliriz; sonuncularn byle eylemlerde bulunma yeterlii, ardk her kuakta, hayvann bilinli zeks olmakszn, zihn organlarn deiimi (variation) ve doal seme yolu ile azar azar kazanlmtr. phesiz, Bay Wallace'n gsterdii gibi, 5 insa nn zekice yapt ile rin ou, saduyunun deil, benzenmenin (imitation) sonucudur; ama insann eylemleri ile aa hayvanlarn eylem lerinin ou arasnda u byk fark vardr: nsan, benzen me gc ile, rnein bir ta baltay ya da kay, ilk d enemesinde yapamaz. ini yapa yapa renmesi gerekir, te yandan, kunduz setini ya da kanaln, ku yuvasn ilk ya pnda, yal ve grgl andaki kadar, ya da aa yu kar o kadar, ve rmcek o gzelim an gerekten o ka dar gzel yapar. 6 Ge ne konumuza dnelim: Aa hayvanlar da, insan gi bi, aka haz ve ac, mutluluk ve mutsuzluk duyarlar. Mut luluk, hayvan yavrularndan, rnein, ocuklarmz gibi bir birleri ile oynaan kedi ve kpek eniklerinden, kuzulardan daha iyi gzler nne ser ilmemitir. Bcekler bile, baarl gzlemci P. Huber'in anlatt gibi, 7 birbirleriyle oynar: Huber, karncalarn da, kpek yavrular gibi birbirini kova ladn ve sryormu gibi yaptn gzlemlemitir. Aa hayvanlarn da, bizim gibi, ayn heye canlarla cotuklar ylesine gzel saptanmtr ki, burada okuru bir takm ayrntlarla yormak gereksiz olacaktr. Korku, bizde
5 6

Contributions to the Theory of Naturel Selection, 1870, s. 212.

Bunun kant iin Bay J. Traherne Moggridge'in en ilgin yaptna bkz;

Harvesting Ants and Trap-door Spiders, 1873, s. 126, 128. 7 Recherches sur les Moeurs des Fourmis, 1810, s. 173.

96

olduu gibi, onlarda da kaslarn titremesine, yrein ar arpmasna, bzgen kaslarn (sphincter) gevemesine, ty lerin dik en diken olmasna yol aarak etkisini gsterir. Kor kunun sonucu olan kuku, yabanl hayvanlarn pek ounda apak grlen bir haldir. Sir E. Tennent'in tuzaklarda rtkan olarak kullanlan dii fillerin davranlar zerine yazdklar, onlarn bile bile hile yaptklarn, orada ne iin bulundurulduklarn ok iyi bildiklerini kabul etmeden oku namaz sanrm. Gzpeklik ve korkaklk, kpeklerimizde aka grld gibi, ayn trn bireylerinde pek deiken olan niteliklerdir. Baz kpekler ve atlar hrndr, abuk huylanr; bazlar ise yumuak baldr; ve bu niteliklerin soyaekimle edinildii kesindir. Hayvanlarn korkun fke lenebildiklerini ve bunu aka belli ettiklerini herkes bilir. eitli hayvanlarn, uzun sre bekleyip ustaca aldkl ar n anlatan birok ve belki de gerek yk yaymlanm tr. Rengger ve Brehm, 8 besledikleri evcil Amerika ve Af rika maymunlarnn, kendilerinden kesinlikle aldklarn bildirmektedirler. Titizliini birok kimsenin bildii bir hay vanbilimci (zoolog), Sir Andrew Smith, bana, kendisinin de grg tanklar arasnda bulunduu u yky anlatt: Umut Burnu'nda, bir subay, bir babuinin sk sk cann skyormu. Bir pazar gn, subayn geit treni iin yaklatn gren hayvan, bir ukura su dolduru p abucak koyu bir amur karm ve yannda geerken, yaknda bulunan birok kim senin alayl baklar arasnda, subayn zerine atm. Ve ondan sonra, uzun sre, subay her grnde sevin lk lar atarak bu baarsn kutlam. Kpein efendisine o lan sevgisini bilmeyen yoktur. Es ki bir yazar yle demektedir: 9 "Bu dnyada kendisinden
iki doa bilgininin bilirkiiliine dayanlarak verilen kaynaklardan alnmtr: Rengger, Naturgesch. der Paraguay, 1830, s. 41-57, ve Brehm, Thierleben, B. i, s. 10-87. 9 Dr. Lauder Lindsay aktarmtr: Physiology of Mind in mals; Journal of Mental Sciense, April 1871, s. 38
8

ler

Bu u

aadaki

bilgi -

Saeugethiere the Lower

von Ani-

97

ok seni seven biricik varlk kpektir." Kpein, canekiirken bile, efendisin i sevgi ile yalad bilinmektedir. Vivisection* srasnda acdan kvranrken, bu ilemi yapan kimsenin elini yalayan kpein yksn herkes iitmitir. Ve o adam ta yrekli deil idiyse ve yap t ilem bilgimize gerekten katkda bulunmadysa, mr nn sonuna kadar, yaptna acnm olmaldr. Whewell, 1 0 hakl olarak yle sormaktadr: "Btn ulus larn kadnlar ve btn hayvanlarn diileri zerine sk sk anlatlan ana sevecenliinin dokunakl rneklerini okuyan kim se, davran ilkesinin ins anda ve hayvanlarda ayn olduun dan phe edebilir mi?" Ana sevecenliinin, en kk ay rntlarda gsterildiini gryoruz; rnein Rengger, yav rusuna tebelle olan sinekleri dikkatle kovan bir Amerikan maymunu (Cebus) grmtr; ve Duvaucel, bir der ede yavrularnn yzlerini ykayan bir Hylobates'i gzetlemitir. Yav rularn yitiren dii maymunlarn ektikleri ac ylesine byktr ki, Brehm'in Kuzey Afrika'da kafeste besledii belirli maymun eitlerinde hep anann lmne yol am tr. Ve br maymunlar, hem diiler ve hem de erkekler, k sz yavrular her zaman benimseyip zenle korumulardr. Dii bir babuin ylesine yufka yrekli kmtr ki, yalnz br maymun trlerinin yavrularn benimsemekle kalma m, yavru kedileri ve kpekleri a rp hep teye beriye ta mtr. Ne var ki onun sevecenlii, besinini bylelikle edin dii yavrular ile paylaaca kadar ileri gitmemi ve bu, maymunlar her eyi kendi z yavrular ile her zaman ve gerekten eit olarak paylaan Brehm'i artm t r. Edindii kedi eniklerinden biri, bu sevecen babuini tr malamtr. Szkonusu babuinin ince bir zeks olduu bes bellidir, nk trmalanmasna ok am ve eniin ayakla -

Bridgewater Treatise, s. 263. * Virisection: Latince, Vivus, canl + sectio, bir hayvan zerinde yaplan am ilemi, canl am. .

10

kesme.

Bilimsel

amala

canl

98

rn abucak inceledikten sonra, ses karmadan trnakla rn srarak koparmtr." Hayvanat bahesinde, yal bir babuinin (C. chacma) bir al- yanakl maymunu (Rhesus) benimsediini; ama kafesine bir yavru dril ve mandril konulunca, baka trlerden olan bu maymunlarn daha yakn hsmlar olduunu sezdiini, nk al - yanakl maymunu hemen brakp onlar benimsediini, bakcsndan iittim. Al- yanakl maymun yavr usu, ben grdmde, byle bra klvermekten ok zgnd ve haar bir ocuk gibi, yavru drile ve mandrile frsat bulduka saldrp onlarn cann s kyor ve bu, yal babuini ok fkelendiriyordu. Brehm'e g re, saldrya urayan efendilerini olduu gibi, balandklar kpekleri de baka kpeklerin saldrsndan korurlar. Ama burada, daha sonra zerinde duracam duygudalk ve sev gi ball konusuna girmekteyiz. Brehm'in baz maymun lar, sevmedikleri yal bir kpee olduu gibi, baka hay van lara da zekice taklyorlard. Karmak duygularn pek ou, yukar hayvanlarda ve bizde ortaktr. Kpein, efendisinin sevgisini baka yaratklar dan nasl kskandn herkes grmtr; ve ben, ayn olguyu maymunlarda da gzlemledim. Bu, hayvanlarn yal nz sevmek le kalmayp, sevilmek de istediklerini gsterir. Hayvanlarda bakalarna imrenme de vardr. Beenilmeyi ve vlmeyi severler; ve efendisinin sepetini tayan kpek, bundan b yk kvan ve vn duyar. Kpein, korkudan baka, utan ve pek sk yiyecek isteyince, sklganla ok benzer bir ey duyduundan phe edilemez sanrm. ri bir kpek, ufak bir kpein hrlamalarna aldrmaz: buna gnl ycelii denebilir. Birka gzlemci, maymunlarn glnmeyi sevme diklerini ve bazan, olmadk eylerde n alndklarn bildirmi -

11 Bir eletirmen yaptm yermek iin, Brehm'in anlatt bu iin olabilir liini hi bir eye dayanmadan tartmaktadr (Quarterly Review, July, 1871, s. 72). Bundan dolay, aa yukar be haftalk bir kedi eniinin kes kin ve kk trnaklarn kendi dilerimle tutmay denedim ve baarverdim.

99

tir. Hayvanat bahesinde grdm bir babuin, bakcs bir mektup ya da kitap karp ona yksek sesle okuyunca hep fkeleniyordu; birinde ylesine korkun fkelendi ki, ken di b acan kanatncaya kadar srdna tank oldum. K peklerin, oyunculuklarnn dnda, akac bir yanlar da var dr. Kpee bir omak atlrsa, ou zaman onu alp biraz uzaa gtrr; ve yere brakt oman yanbana kp efendisinin onu almak iin ta yanna gelmesini bekler, sonra oma kapt gibi kaar ve bu akay apak bir sevin iinde srdrr. imdi anlama gc ile sk ilikisi bulunan heyecanlara ve yetilere dnyoruz. Bunlar, yksek zihn yetilerin geliim temelini oluturduklar iin, ok nemlidir. Hayvanlar, k peklerde grld gibi ve Rengger'e gre, maymunlarda olduu gibi, cokunluktan holanrlar ve cansknts eker ler. amak, btn hayvanlarda grlr. Ve hayvanlarn birou merakldr. Bu sonuncu nitelik yznden, bazan, r nein avc garip davranlarda bulununca, onun hareketle rine kaplp canlarndan olurlar. Bunu geyiklerde gzlemle dim. Ve akgz da keileri ile baz yaban rdei eitleri de byledir. Brehm, maymunlarn igdsel ylan korkusu zerine ilgin bilgiler vermektedir; ama maymunlarn me rak ylesine byktr ki, arada bir, ylanlarn kapatld sandn kapan kaldrarak, tpk insanlar gibi, kana kana korkmaktan kendilerini alamazlar. Bunlar renince pek atm. reklenmi biimde dol durulmu bir ylan alp hay vanat bahesindeki maymunlua gittim. Bunun yaratt he yecan, o zamana kadar grdm en ilgin grnmlerden biri oldu. En ok korkan, uzun -kuyruklu maymun (Cercopithecus) tr idi. Kafeslerinde oraya buraya sryor v e br maymunlarn anlad keskin tehlike lklar atyorlard. Ylana aldrmayan, yalnz birka yavru maymun ile bir Anu bis babuini oldu. Sonra, doldurulmu ylan byk blme lerden birine, yere koydum. Bir sre sonra, btn maymun -

100

lar, gzlerini doldurulmu ylandan ayrmakszn, onun evre sinde bir ember konumunda toplandlar. Pek gln bir halleri vard. Ar rkektiler, yle ki, teden beri oynadk lar bir oyuncak olan tahta bir top yar rtl durduu sa manlarn altnda naslsa k mldaynca, irkiliverdiler. Bu maymunlar, kafeslerine l balk, fare, canl kaplumbaa ve almadklar baka eyler konunca ok baka trl dav randlar, 1 2 nk nce korkmakla birlikte, abucak onlara yaklayor, dokunuyor ve onlar inceliyorlard. Da ha sonra, iine canl ylan koyduum bir kesekdn, azn gev eke kapatp, byk blmelerden birine braktm. Maymun lardan biri hemen yaklat, kesekdnn azn saknarak biraz aralad, iine bir gz att ve geriye srad. O zaman, Brehm'in anlatt eye tank oldum: Maymunlar, birbiri ar dnca, balarn yukar kaldrarak ve bir yana evirerek, diklemesine duran kesekdnn iine, onun dibinde sessiz yatan o korkun nesneye yle bir gz atmaktan kendileri ni alamadlar. Maymunlarn sa nki zoolojik hsmlklar ze rine biraz bilgisi var gibidir, nk Brehm'in besledii may munlar, zararsz kertenkeleler ve kurbaalar karsnda ga rip, ama yanl bir igdsel korku gstermilerdir. Bir oran gutann da, kaplumbaay ilk grnde o k korktuu bilin mektedir. 1 3 Benzerime (imitation) ilkesi, insanda ve kendi gzlemle rime gre, zellikle yabanl insanlarda kuvvetlidir. Beynin belirli bozukluklarnda bu ynseme olaanst ileri gtr lr: Yarm inmeli (hemiplegic) hastalar ve bakalar, bey nin yangl (inflammatory) yumuamasnn balangcnda, ister kendi dillerinden, ister yabanc dillerden olsun, syle nen her szc ve yanlarnda yaplan her hareketi bilin -

12 Onlarn bu durumdaki davranlarn Expression 43) adl kitabmda ksaca anlattm. 13 W. C. L. Martin, Not. Hist, of Mammalia, 1841, s. 405.

of

the

Emotions

(s.

101

siz olarak yinelerler." Desor 1 5 unu nemle belirtmitir: ok ho birer yanslayc olan maymunlarn bulunduu aamaya klncaya kadar, hi bir hayvan, i nsann herhangi bir davrann isteyerek rnek tutmaz. Oysa hayvanlar, ba zan, davranlarnda birbirine benzerler. Bylece, kpe in emzirip bytt iki kurt tr, bazan akaln da yapt gibi, havlamay renmitir, 1 6 ama buna isteyerek benzenme de nilip denilemeyecei ayr bir sorundur. Kular terken ana babalarna ve arada bir baka kulara benzenir; ve papa anlar, herkesin bildii gibi, sk sk iittikleri herhangi bir sesi rnek tutarlar. Dureau de la Maile," bir kedinin emzi rip bytt bir kpein, tpk kedi gibi, penelerini yala yp sonra kulaklarn ve yzn silmeyi rendiini anlat maktadr; nl doa bilgini Audouin de buna tank olmu tur. Ve bana, bunlar dorulayan baka rnekler de bildiril di. Bunlarn birinde, kpei ked i emzirmemiti, ama kpek bir kedinin yannda, kedi enikleri ile birlikte bymt; ve bundan tr, yukarda sz geen alkanl kazanm ve on yllk mr boyunca da hi brakmamt. Dureau de la Malle'n kpei ise, kedi eniklerinden, topla oynam ay renmiti; topu n peneleri ile yuvarlyor, sonra topun ze rine atlyordu. Bir arkada, evindeki kedinin, st kabnn az ban sokamyaca kadar dar olduu iin, penelerini ste daldrp kardktan sonra yalamaya altn bildirdi. Bu ke dinin eniklerinden biri de ayn kurnazl abucak renmi ve frsat bulduka uygulamaktan geri durmamt. Yavrularndaki benzenme ilkesine ve zellikle onlarn igdsel ya da soyaekimle edinilmi ynsemelerine gve nen birok hayvann, onlar eitt ii sylenebilir. Kedi, enik lerine canl fare getirince, bunun byle olduunu grrz.

14 15 16 17

Dr. Bateman, On Aphasia, 1870, s. 110. Vogt aktarmtr. Memoire sur les Microcephales, 1867, s. 168. The Variation of Animals and Plants under Domestication, vol. i, s. 27. Annales des Sc. Nat. (1st Series), tom. xxii. s. 397.

102

Dureau de la Maile, yukarda anlan yazsnda, yavrularn eiten atmacalarla ilgili dikkate deer gzlemlerini de anlatmaktadr: Atmacalar, yavrularna uzakl kestirmeyi olduu gibi, becerilerini de retmek iin, nce onlara hava dan l fareler ve sereler atmaktadrlar (yavrular bunla r genellikle yakalayamaz); ve sonra canl kular getirip salvermektedirler. nsann zihn ilerlemesi iin dikkatten daha nemli bir yet i yok gibidir. Bir deliin yaknnda bekleyip avnn zeri ne atlmaya hazrlanan kedide grld gibi, hayvanlarda bu yetinin bulunduu besbellidir. Yaban hayvanlar kendi lerini bu ie ylesine verirler ki, yanlarna kolayca yakla labilir. Bay Bartlett, bana, bu yetinin maymunlarda pek de iken olduunu gsteren ilgin bir kant verdi. Maymun lara oyunlarda rol yapmay reten bir adam, Zoological Society'den baya maymun trleri satn alrm ve maymun bana pe pound dermi. Ama ilerinden birini semesi iin - drt maymunu birka gn alkomasna izin verilirse, fi yat iki katna karacan bildirmi. Belirli bir maymunun iyi bir oyuncu olup olamayacan nasl bylesine abuk renebildii sorulunca, bunun tm ile onlarn dikkat yeti sine bal olduunu sylemi. Bir maymuna herhangi bir eyi an latrken ya da aklarken, maymunun dikkati kolayca da lrsa, rnein hayvan duvardaki bir sinekle ya da nemsiz baka bir eyle ilgilenirse, onu yetitirme umudu yokmu. Dikkatsiz bir maym unu, roln yapmas iin cezalandrnca, hayvan ksm. te yandan, onu dikkatle dinleyen bir may mun, her zaman eitilebilirmi. Hayvanlarn kiileri ve yerleri ok gzel bellediklerini sylemenin pek de gerei yoktur. Sir Andrew Smith, Umut Burnu'nda bi r babuinin dokuz aylk bir ayrlktan sonra kendisini sevinle tandn bildirdi. Hi bir yabancya so kulmayan sert bir kpeim vard. Be yl iki gn sren bir ayrlktan sonra, onun belleini bile bile snadm. Yatt

103

kulbeye yaklap onu eskiden yaptm gibi ardm. Se vinmedi, ama kalkp yanma geldi ve sanki yarm saat nce ayrlmz gibi, ne dediysem yapt. Zihninde be yldr uyu yan eski bir izlenim dizisi birdenbire uyanmt. P. Huber'in aka gsterdii gibi, 1 8 karncalar bile, ayn topluluktan olan soydalarn drt aylk bir ayrlktan sonra tanmaktadr. Hayalgc, insann en nemli ayrcalklarndan (prerogative) biridir. nsan, bu yeti ile, eski hayalleri (imgeleri) ve dnceleri istemsiz olarak birletirir ve bylece par lak ve yeni sonulara ular. Jean Paul Richter'in belirttii gi bi, 1 9 "Bir tipe evet mi, yoksa hayr m dedirteceini dn mesi gereken airi Allah kahretsin; yalnzca aptal bir l dr o.". Bu yeti konusunda bizi en iyi aydnlatan ey, d grmektir. Gene Jean Paul'un dedii gibi, "D, istenmeden yaratlan iir trdr." Hayalgc rnlerimizin deeri, elbette, izlenimlerimizin okluuna, doruluuna, akl na, badamlar seerkenki yargmza ve beenimize ve belirli bir lde de, onlar isteyerek badatrma gc mze baldr. Kpekler, kediler, atlar ve belki btn yuka r hayvanlar, kular bile, 2 0 d grdkleri ve bunu hareket leri ve kardklar sesler ile gsterdikleri iin, onlarn da biraz hayalgc olduunu kabul etmeliyiz. Kpekl erin, geceleri, zellikle ay nda, dikkati eken o i karartc ulu malarna yol aan zel bir ey olmaldr. Btn kpekler byle ulumaz; ve, Houzeau'ya gre, 2 1 kpekler o srada aya deil, evrene (ufka) yakn ve kmldamayan bir noktaya bakmaktad r, Houzeau, evredeki nesnelerin belirsiz izgi lerinin onlarn hayalglerini bulandrdn ve karlarnda
18 Les Moeurs des Founmis, 1810, s. 150. 19 Dr. Maudsley, Physiology and

Pathology o] Mind adl kitabna aktar mtr. 1868, s. 19, 220. 20 Dr. Jerdon, Birds of India, vol. i, 1862, s. xxi. Houzeau. parokeetleri nin ve kanaryallarnn d grdn sylemektedir: Facultes Mentales, tom ii, s. 136. 21 Facultes Mentales des Animaux 1872, tom. ii, s. 181.

104

gereksiz (fantastic) grntler domasna yol atn san maktadr : Byle ise, onlarn duygular bo inan gibi bir ey dir denebilir. nsann zihn yetilerinin doruunda saduyunun durduu kabul edilecektir sanrm. Hayvanlarn biraz yarglama gc olduunu bugn ancak birka kii tar tmaktadr. Hay vanlarn ikirciklendii, dnd ve zme vard her zaman grlebilir. Bir doa bilgininin belirli bir hayvann al kanlklarn inceledike, giderek saduyuya daha ok ve renilmemi igdlere daha az ey yormas, anlaml bir olgudur." Gelecek blmlerde, pek aa birka hayvann aka ve belirli bir lde saduyu gsterdiini greceiz. phesiz, yarglama yetisi ile igdy ayrt etmek ou zaman gtr. rnein Dr. Hayes, The Open Polar Sea adl yaptnda, kpeklerinin, ince buz zerine gelince kzaklar topluca ekmediklerini, birbirlerinden uzaklap yayldklar n ve bylece arlklarn dzgn olarak dattklarn iki de bir sylemektedir. Bu, ou zaman, buzun inceldiini ve tehlikenin baladn kutup yolcularn a bildiren ilk belirti dir. Bu rnekte, kpekler, her bireyin yaantsnn sonucu olarak m, daha yal ve grgl kpekleri rnek alarak m, yoksa soyaekimle edinilmi bir alkanlkla m, yani ig d ile mi byle davranmaktadr? Bu igd, ok ncede n, orann yerlileri kzaklarna kpek komaya baladklarn dan beri gelimi; ya da, Eskimo kpeklerinin atalar olan kutup kurtlarn, buz incelince, avlarna topluca saldrmak tan alkoyan igdden kazanlm olabilir. Davranlarn igdden mi, sa duyudan m, yoksa yal nzca armdan m ileri geldiini, ancak onlarn yerine ge tirildii koullardan anlayabiliriz. Ama, bu sonuncu ilke,

22 Bay L. H. Morgan, The American noktay ok gzel anlatmaktadr. Bununla kmsediini dnmekten kendimi alamyorum.

Beaver
bi rlikte,

adl kitabnda (1818), bu igdnn gcn ar

105

saduyu ile skca balantldr. Prof. Mbius, 2 3 balk dolu bir akvaryumdan bir cam levha ile ayrlm turna bal (Esox lcius) ile ilgili dikkate deer bir rnek vermekt edir: Turna bal, br balklar yakalamaya alrken, cam blmeye hzla, sk sk ve ylesine zorlu arpmtr ki, bazan baygnlk geirmitir. Turna bal bunu ay sr drm, ama sonunda tedbirli olmay renip byle yapmak tan vazgemitir. Ondan sonra cam levha kaldrlm, ama akvaryuma yeni braklan balklar yiyen turna bal, ora da teden beri bulunan balklara saldrmamtr, zorlu bir sarsnt geirme dncesi, onun gsz zihninde, eski kom ularna saldrmak ile bylesine skca birlemitir. Cam lev ha grmemi yabanl bir insan, cama bir defa bile arpsa, ondan sonra, pencere erevesi ile arpmay uzun zaman zihninde birletirir; ama turna balndan ok farkl olarak, belki engelin nitelii zerinde dnr ve benzer durumlar da tedbirli olur. Maymunlarda, bir defa yaplm bir iten edinilen ac ya da yalnzca ho olmayan bir izlenim, bazan hayvan o ii bir daha yapmaktan alkomaya yeter. May mun ile turna bal arasndaki bu fark, turna bal ok daha zorlu aclara sk sk katlanmsa da, yalnzca birlei min (association, teark) birinde brnden daha kuvvet li ve kalc olduuna yorarsak, buna benzer bir farkn, insan zihninin temelinden farkl olduunu dolaysyla gsterdiini ileri srebilir miyiz? Houzeau, 2 4 Texas'ta geni ve kurak bir ovay aarken, iki kpeinin ok susuzluk ektiini ve su aramak iin otuz krk defa ukurlara kotuunu anlatmaktadr. Akarsu yata olmayan o ukurlarda aa bulunmad gibi, bitki rt snde de herhangi bir fark yoktu; kesi nlikle kuru olduklar iin, oralarda nemli toprak kokusu da olamazd. Kpekler, ukurlarn su bulmaya en elverili yerler olduunu biliyor 23 24

Die Bewegungen der Thiere, vb., 1873, s. II.

Facultis Mentales des Animaux. 1872, tom. ii, s. 265.

106

mu gibi davranmlard ve Houzeau, ayn davrana baka hayvanlarda da tank olmutu. Hayvanat bahesinde, fillerden birinin eriemeyecei bir yere kk bir nesne atlnca, hayvann, hortumu ile o nesnenin tesine, yere flediini, bylece her yandan yansya n hava akmnn onu filin eriebildii alana srkledi ini grdm. Ve nl bir rkbilimci (ethnologist), Bay Westropp, Viyana'da, bir aynn, kafesinin parmaklklarna ok yakn bir suda penesi ile aknt yaratarak, yzen bir ekmek parasn ulaabildii alana ektiini grdn ba na bildirdi. Filin ve aynn bu davranlar, igdye ya da soyaekimle edinilmi alkanla yorulamaz, nk bunlar, doal durumdaki hayvann pek az iine yarar. Peki, kltr sz bir insan ve yukar hayvanlardan biri by le yapnca, onlarn davranlar arasndaki fark nedir? Yabanl insan ve kpek, suyu ou zaman ukur yerler de bulmaktadr ve su ile ukur, onlarn zihinlerinde birle mektedir. Kltrl bir insan, belki konunun genel bir ak lamasn yapar; ama yabanl insanlar zerine olan btn bilgimiz gsteriyor ki, onlarn byle yapmas phelidir, k pek ise kesinlikle byle yapmamaktadr. Yabanl insan, k pein arad gibi arar, ama umudu ou zaman boa kar. Konu bilinli ve genel olarak nceden aklanm olsa da, olmasa da, saduyu ikisinde de eit lde ie karyor g rnmektedir. 2 5 Ayn ey, havada ve suda akntlar yaratan fil ve ay iin de geerlidir. Yabanl insan, istenen hareketi etkileyen yasalar ne bilir, ne de umursar; bununla birlikte; kaba bir yarglama sreci, en uzun tmdengelim zincirinin bir filozofa salad gvenle, onun davranna klavuzluk eder. phesiz, onunla yukar hayvanlardan biri arasnda
Prof. Huxley, metinde verdiim rnee benzer durumlarda, kpein insann izledii zihn aamalardan geerek bir sonuca vardn ala bir aklkla gstermitir. Makalesine bkz: "Mr. Darwin's Critics", Contemporary Review, 1871, s. 462. Ve yine bkz: Huxley, Critiques and Essays, 1873, s. 279.
25

de, cak

107

u fark vardr: O, ok kk olgulara ve ok az etkili ko ullara dikkat eder ve ok daha ksa bir denemeden sonra, onlar arasnda herhangi bir balant grr ve bu, olaans t nemlidir. ocuklarmdan birinin davranlarn gn g nne not ettim. Olum aa yukar on bir aylkken ve bir tek szck syleyemezken, her trl nesnelerin ve seslerin onun zihninde birbirleri ile bildiim en zeki kpektekinden ok daha abuk birleivermi olmas, beni srekli olarak artyordu. Oysa yukar hayvanlar da, birletirim (association) gc bakmndan olduu gibi, sonu karma ve gzlemleme gc bakmndan da, turna bal gibi aa hayvanlardan tpk byle ayrlr. Saduyunun ok ksa bir denemeden sonraki yaptrm lar, kendi takmlarnda aa durumda olan Amerikan maymunlarnn u davranlarnda ok gzel grlmekte dir: Pek titiz bir gzlemci olan Rengger, Paraguay'da, may munlarna ilk defa yumurta verdii zaman, hayvanlarn yumurtalar ezdiklerini ve ounu ziyan ettiklerini; ama on dan sonra, yumurtann bir ucunu sert bir nesneye yavaa vurup krdklarn ve kabuk paralarn parmaklar ile ko parp aldklarn bildirmektedir. Keskin herhangi bir aletle kendilerini yalnz bir defa yaraladktan sonra, o alete ya bir daha dokunmamlar, ya da ellerine alrken pek dikkat li davranmlard. Maymunlara sk sk, kda sarl eker topak lar veriliyordu, ve Rengger, arada bir kda canl bir eek ars koyuyor, ve ar, kd abuk abuk aan may munlar sokuyordu. Bir defa sokulduktan sonra, maymunlar, kd nce kulaklarna gtrp iinde herhangi bir kprt olup olmadn anlamaya altlar. 2 6 Aadaki rnekler kpeklerle ilikilidir. Bay Colquhoun, 2 7
Bay Belt, The Naturalist in Nicaragua (1874, s. 119) adl ilgin yaptnda, evcillemi bir Cebus'un eitli davranlarn anlatmaktadr. Bunlar, o hayvann biraz saduyusu olduunu aka gstermektedir sanrm. 27 The Moor and the Loch, s. 45. Col. Hutchinson, Dog Breaking, 1850, s. 46.

108

iki yaban rdeini kanadndan yaralamt. rdekler rman kar kysna dmt; av kpei, ikisini birden getirme yi denedi, ama baaramad; bunun zerine, rdeklerden bi rini hi duraksamadan ldrp (oysa daha nce bir avn tek bir tyn krtrd bile grlmemiti) brn rmak tan geirdi ve l rdei almak ii n geri dnd. Albay Hutchinson, bir atta iki keklik vurduunu, birinin ldn, kanadndan yaralanan brnn kamaya baladn, ve l keklii getirmekte olan kpeinin onu yakaladn an lattktan sonra yle demektedir: "Kpek durdu, ok ar d belliydi; bir iki defa denedikten sonra, yaral keklii karmadan tayamayacan anlad, bir an dnd, ve sonra zorlu bir srla keklii ldrd, ve kekliklerin ikisi ni birden getirdi. Bu, onun bile bile ktlk ettiini bildiim biricik avd ." Burada, saduyu ile kar karyayz; ama bu, yetkin bir saduyu deildir, nk kpek, bundan nce ki rnekteki gibi, nce yaral keklii getirebilir ve sonra l keklii almaya gidebilirdi. Yukardaki olgular, iki ayr ta nn gzlemleri olduklar iin; ve av kpekleri, her ikisin de de, dndkten sonra, soyaekimle edindikleri bir al kanl (av ldrmeden getirme alkanln) yendikleri iin; ve yerleik bir alkanl alt edebildiklerine gre yar glama yetilerinin ne kadar kuvvetli olmak gerektiini gs termek iin veriyorum. Szm nl Humboldt'un bir gzlemini anarak ba lamak istiyorum. "Gney Amerika'daki katrclar, 'Size aya na en abuk katr deil, la mas racionali en anlayl olan vermek isterim', derler." Ve Humb oldt'un ekledii gibi, "Uzun yaantnn rn olan bu halk deyimi, hayvan larn canl makineler olduu grne, belki kurgusal (speculative) felsefenin btn kantlarndan daha iyi kar dur maktadr.". Bununla birlikte, kimi yazarlar, bugn bile,

28

Personal Narrative, ngilizce evirisi, vol. iii, s. 106.

109

yukar hayvanlarda biraz saduyu olduunu yadsyp, yu kardakilere benzer btn olgular bo szlerle aklamaya abalamaktadrlar. 2 9 nsann ve yukar hayvanlarn, zellikle maymunlarn (Primates) ortak birka igdleri olduu artk gsterilmi tir sanyorum. Hepsinin duyular, duyumlar, sezgileri ayn dr; aclar, duygulanmalar; kskanlk, kuku, imrenme, gnl borcu ve gnl ycelii gibi daha karmak olanlar bile benzerdir. nsan ve yukar hayvanlar, hile yapar ve hnlanp alrlar; bazan alay edilmekten alnrlar; ve hepsinin akac bir yanlar bile vardr. aarlar ve merak ederler. Hepsinde ayn yetiler, benzenme, dikkat, yargla ma, seme, bellek, hayalgc, birletirim (association) ve saduyu, ok farkl llerde olmakla birlikte, vardr. Ayn trn bireyleri, zek bakmndan, kesin aptallktan stn zeklla kadar, farkl aamalarda bulunur. Hepsi de, in sandan daha seyrek olmakla birlikte, ldrabilir. 3 0 Yine de, bir ok yazar, insann zihn yetileri bakmndan aa hay vanlardan almaz engellerle ayrldn steleyerek savun maktadr. Bir zamanlar derlediim bu trl zl szlerin says yirmiyi amt. Ama byle szler hemen hemen de ersizdir, nk byk far kllklar ve ok sayda olmala r, giriilen iin olanakszln deilse bile, gln gs termektedir. lerleyici evrime yalnz insann yetenekli oldu u; atei ve aletleri yalnz onun kulland; baka hayvan lar yalnz onun evcilletirdii, ya da mal edindii; hi bir hayvann soyutlama, ya da genel kavramlar gelitirme yeti -

29 Bay Leslie Stephan gibi titiz bir dnrn, insann ve aa hayvan larn zeklar arasndaki varsayl almaz engellerden sz ederken, "Sapta nan farklar, bize, met afiziksel pek ok farktan daha salam temellere daya nr grnmyor; bu, iki eye ayr adlar verilebildii iin o iki eyin farkl nitelikte olmak gerektiini varsaymaktr. Kpek beslemi, ya da fil grm birinin, bir hayvann dnmenin temel ilemlerin i yerine getirme gc ol duundan phe edebileceini anlamak gtr" demesi beni sevindirdi. 30 Bkz; Dr. W. Lauder Lindsay, "Madness in Animals", Journal of Mental Science, July 1871.

110

si olmad; hi bir hayvann kendi varlnn bilincine var m ad; hi bir hayvann dil kullanmad; gzellik duygu sunun yalnz insanda bulunduu; yalnz insann geici heve si (caprice) olabilecei, yalnz onun gnl borcu ve giz (mystery), vb. duyabildii; Tanrya inand, ya da bulun cun (vicdann) yalnz ona balanm olduu ileri srl mektedir. Bunlarn en nemli ve ilgin olanlar zerine bir ka sz sylemek atakln gstereceim. Bapiskopos Sumner, 3 7 nceleri, ilerleyici evrime yalnz insann yetenekli olduunu ileri sryordu. nsann, byk v e daha hzl bir ilerleme iin, herhangi bir hayvanla karla trlamayacak kadar yetenekli olduu sz gtrmez. Bu, zellikle onun konuma yetisinin ve edinilmi bilgisini kuak tan kuaa iletmesinin sonucudur. Hayvanlarda, nce birey leri dikkate alrsak, tuzak kurmada biraz grgl olan her kes, gen hayvanlarn yallardan ok daha kolay yakala nabildiin! bilir. Ve gen hayvanlara dmanlar da ok da ha kolay yaklaabilir. Yal hayvanlara gelince, ayn yerde ve ayn eit tuzakla birounu yakalamak, ya da ayn a ile ldrmek olanakszdr; hepsinin alanmas ve hepsinin bir tuzaa drlmesi ise daha da olanakszdr. Yakalan m ya da alanm soydalarn gre gre, tedbirli olmay reniyor olmaldrlar. Krkl hayvanlarn ok uzun s re kovaland Kuzey Amerika'da, btn gzlemcilerin ortak ta nklna gre, bu hayvanlar, inanlmaz lde sagr, ted bir ve kurnazlk gstermektedir; ama orada ylesine uzun bir zamandr tuzaa bavurulmaktadr ki, soyaekim ie ka rm olabilir. Herhangi bir blgeye telgraf gtrlnce, ku larn tellere arpp ldkleri, ama birka yl iinde, yle grnyor ki, arkadalarnn ldn gre gre, bu tehlike den saknmay rendikleri, bana, eitli yerlerden bildirildi. 3 2
Sir C. Lyell akta rmtr. Antiquity of Man, s. 497. Ayrntl baka kantlar iin bkz: M. tom. ii, 1872, s. 147.
31 32

Houzeau,

Les

Facultes

Mentales,

111

Ardk (successive) kuaklar, ya da rklar, gznn de bulundurunca, kularn ve baka hayvanlarn, insana ve br dmanlarna kar tedbirli olmay giderek rendik leri ve unuttuklar sz gtrmez; 3 3 ve bu tedbirin ou, soyaekilmi alkanlk ya da igddr, ama biraz da bireysel yaantnn sonucudur. yi bir gzlemci, Leroy, 3 4 tilkilerin ok avlandklar blgelerde inlerinden ilk defa kan gen tilkilerin, tilkilerin ok avlanmad blgelerdeki ya l tilkilerden ok daha sakngan olduunu bildirmektedir. Evcil kpeklerimiz, kurtlardan ve akallardan tremi tir. 3 5 Kurnazlkta onlardan ileri gitmemi, saknganl ve kukuyu yitirmi olabilirler, ama duygulanma, gvenilirlik, lllk ve belki genel anlay gibi belirli ilek (moral) niteliklerde ilerlemilerdir. Baya san (Common rat), btn Avrupa'da, Kuzey Amerika'nn baz kesimlerinde, Yeni Ze landa'da, ve son zamanlarda, Kta ininde olduu gibi, For moza'da da, baka trlerin birkan geriletmi ve yen mitir. Bu son iki lkedeki durumu anlatan Bay Swinhoe, 3 6 baya sann iri Mus coninga'y yenmesini onun stn kurnazlna yormaktadr. V e bu son nitelik, kendi soyunu insana yok ettirmemeye abalarken btn zihn yetilerini srekli altrm olmasna, ve bu ura srasnda, az kur naz ya da geri zekl sanlarn srekli olarak krlmasna yorulabilir. Bununla birlikte, baya sann baars, insann yaamna katlmadan nce, yakn olan trlerden ok da ha kurnaz olmasndan da ileri gelmi olabilir. Hi bir hay vann alar boyunca, zek ve br zihn yetiler bakmndan ilerlemediini hi bir salam kanta dayanmadan ileri sr mek , trlerin evrimi sorununu kapanm saymaktr. Oysa,
33 Okyanus adalarndaki kularla ilgili olarak u kitaplarma bkz: Journal of Researches during the voyage of the "Beagle ", 1845, s. 198. Trlerin Kkeni, Sol Yaynlar, Ankara, 1970, s. 383. 34 Lettres Phil, sur l'Intelligence des Animaux, nouvelle edit. 1802. 35 Bunun kant iin bkz: On the Variation of Animals and Plants under Domestication, chap, i, vol. 1. 6 * Proc. Zoolog. Soc., 1864, s. 186.

112

Lartet'e gre, eitli takmlardan (order) olan bugnk me melilerin, nc Zamanda yaam eski ilk - rneklerinden (prototype) daha byk beyinli olduunu grmtk. Hi bir hayvann herhangi bir alet kullanmad sk sk sylenegelmitir; oysa doal durumdaki empanze, cevize benzer yresel bir yemi i tala krmaktadr. 37 Rengger, bir Amerikan maymununa, sert hurma ekirdeklerini byle a may kolayca retmitir. 3 8 Ve ondan sonra, maymun, ba ka eit yemileri ve kutular da amak iin kendiliinden ta kullanmtr. Maymun, ho kokmayan yumuak y emi kabuunu da bylece karp atmtr. Baka bir maymun, byk bir sandn kapan sopa ile amay renmi, ve sonra, ar nesneleri kaldrmak iin sopay kaldra gibi kul lanmtr. Ve ben, gen bir orangutann, bir sopay bir ya ra soktuunu, elini sopann br ucuna kaydrp onu tpk kaldra gibi kullandn kendi gzlerimle grdm. Hindis tan'da, evcillemi fillerin sinekleri kovmak iin aalarn dallarn krp kullandklar bilinmektedir. Ve doal durum daki bir filin de byle yapt gzlemlenmitir. 39 Krbalana can sannca, battaniye ya da buday saplar ile rtnp kendini koruyan gen bir orangutan grmtm. Bu birka rnekte, talar ve sopalar birer alet gibi kullanlmaktadr; ama bunlarn silh gibi kullanldklar da olu r. Brehm, 4 0 n l gezgin Schimper'in tanklna dayanarak, Habeistan'da, bir babuin tr (C. gelada) srlerinin tarlalar yama et mek iin dalardan inerek bazan baka bir trn (C. hamadryas) srleri ile karlatklarn ve dvtklerini an la tmaktadr. Geladalar byk talar aaya yuvarlamak ta ve Hamadryaslar ise talardan saknmaya almaktadr. Ve bunun ardndan, her iki tr, byk bir grlt kopara 37 383. 38 Saeugethiere von Paraguay, 1830, s. 51 - 56. 39 The Indian Field, March 4, 1871. 40 Thierleben, B. i, s. 79. 82. Savage ve Wymann, Boston Journal of Nat, Hist., vol. iv, 1834-44, s.

113

rak, Gotha ateli ba rak l

birbirlerine Dk'ne bir silhlarla byklnde buna kalmtr. karlk Ve

lgnca yoldalk

saldrmaktadr. ederken, etmitir. babuin ta iin srada Bay da fkenin ve de

Brehm, srlerinden bazlar aa arabuk iinde ile, vesile yle

CoburgMensa birine insan kamas kapadii davranm ile, davran gste ye yak gibi, atar. bu sert ke izin ile k yal insan y kul Lub-

Habeistandaki

geidinde,

saldr yardm olan

srasnda birok kervan o

Babuinler, dadan bir sre

yuvarlaya -

vermi;

saldranlarn birlik

gerekmitir. olmalar dn rere k,

geit,

gerek ten

Babuinlerin deer. "Ar dallar gibi

belirtilmeye grmtr:

Wallace, 4 1 destei btn

orangutanlarn,

yavrularnn

belirtilerini byk aaca geerse

kopardklar bir nlediler." kendisini szn

Durianlarn birok

dikenli

milerini lamamz empanze, Daha

sanak

zerimize

yadrarak defa ne eline

Benim etti imiz

grdm babuin,

fkelendirenlere, Umut

nce

Burnundaki bir

amala amur karmtr. Hayvanat kabuklu sinlikle altna bahesinde, tala br ki bu aleti ama bir gre, dileri ta rm ve maymun, bana sonra yemileri bildirdiine saklyor, Demek kryordu; maymunlarn burada mal bir dnce, zel bir bir nce bakclarn ona

kullandktan edinme kemii

saplarn

dokunmasna dncesi olan her

vermiyordu.

karlamaktayz; Argyll nzca ile le Dk, 4 2 insana Bu, ki,

pekte, ve yuvas olan kularn pek ounda ortaktr. amaca uydurmann O, bunun ama bir ve eken yaratt zg arasnda elbette onlar olduunu almaz ok sylemektedir. uurum bir herhangi krm dikkati

hayvan geliyor

dnce bana

sindedir. lanan

nemli

farktr;

akmaktalarn

amala sonra Sir J.

insann,

isteme yerek olabileceine

keskin

kenarlarn

kullanm

bock'un szlerinde 4 3 daha ok gerek pay vardr. Bu adm 41

The Malay Archipelago, vol. i, 1869, s. 87. 42 Primeval Man, 1869, s. 145, 147.

114

dan ve kalr. nce nne bilir.

sonra, onlar

akmaktan kabaca birlikte,

bile ise

bile

krmaya daha dnemi

kk byk

bir bir ta

adm adm ava gz ola s

ilemeye

biraz ve

Bununla geen Sir

cillta ne

insanlar uzun gibi,

danlklarn alrsak, J.

srterek zaman o son

bilemeyi admn da ve kar o

parlatmay uzun alar

dnmeden alm

aralnn

kadar

ol duunu

atlmas, onlar arada atein

Lubbock'un yakmann

belirttii

akmaktalarn bilerken bylelikle ilerinden olma belki yapmak yapma rtnd bana al insann mimar -

krarken doar. akt ldr. igd tadr; iin, lir. bir ilkel bulu nmu

kvlcmlar "Ate olabilir."

srterek iki bir

bilinegelen

yntemi orman

Lavlarn blgelerde, geici rnein ve

yanardasal nsanbiimli ile, ama basit

nitelii

tannm

(anthropomorphous)
sahanlklar b irou byle

maymunlar, (yataklar) ile eyleme ile biri nin, korumaya belki, kaba yatacak bir yer

kendilerine igdlerin igdler,

saduyu bir

denetlendii dnebi -

igds,

abucak,

istemli geceleri Ve

bilinli

Orangutann binmektedir. hasr paras

Pandanus kendini

yapraklar gneten halleri ile,

Brehm, Bu

babuinlerinden alkanlkta,

dolayarak

tn

bildirmektedir. atalar arasnda

birka

belirdikleri

lk ve giyim gibi basit baz sanatlara doru atlan ilk adm lar grmekteyiz. SOYUTLAMA, GENEL KAVRAMLAR, BLN, ZHN BREYSELLK Hayvanlarn gsterdiklerini bile ri ok bilmenin gtr. bu Bu zihn yetilerin benden bir belirtilerini ok daha hangi lde iin geenle vermesi

belirlemek,

bilgili zihninden ve anlamlar

biri

glk, byk

hayvann farkl

olanakszlndan

domaktadr;

yazarlarn,

yukardaki

terimlere

lde

de baka bir gle yol amaktadr. Bu yaknlarda yaym -

43

Prehistoric Times, 1865, s. 473. vb.

115

lanan tirme ki pek ile

yazlara gcnn bir

gre,

soyutlama

ya

da

gene l bir

kavramlar kesin kpein, ile nk

geli -

hayvanlardaki veriliyor gibidir. ou kpek bir grnce, o

varsayd Oysa

yokluuna uzakta bir k biraz tm ni -

pek byk nem baka olduunu deiiverir.

kpei

onun soyut anlam zaman arkada byle yalnzca biri, sert znde, bellidir; ise,

alglad Yeni zihn ne bir Av

yaknna

sokulunca,

davran ile ile ikisi ayn

yazar,

durumlarn bir

hepsinde, oldu byle ner bunu anher bi onun

hayvanlardaki telikte unu bir de lar, hangi ma rinin mas yapyor o?" ve hi ardna ey

ileyiin, kisi nden

insandaki duyular bir defa sesle,

olmadn iin zihn

44

srmenin kavrama kpeime, bir ey

varsaym de o, gibi

sylemektedir. demektir. deyince dmesi bir av bir

alglad

bavuruyorsa,

"Hani,

(bu

denemeyi

birok

yaptm), be lirtisi ve alla

gereken

olduunun en yakn arar. bir Bu

genellikle, ey

abucak drt yanna bulamaynca, sincap hayvann genel bir

bakar,

sonra

kokusu almak iin, bakarak konusunda

koar, a -

yaknmzdaki bulunmas dnce

aalardan ya ya da da

dallarna gerektii

davranlar,

zi hninde

herhangi

kovalan kavram ne kabul de

bulunduunu aka gstermez mi? Bilin nmesi edilebilir. anlald eskiden biimidir. av teriminden hi bir ama, biraz anlalan, hayvann yetkin hayvann, bilinli bir olan nerden gelip reye gittiini, ya da lmn ve dirimin ne olduunu, vb. d ise, olmad ve, kocam ya aka bir da Peki gibi, bellei dlerinden

hayalgc duyduu

kpein, zntle yalnz

kovalarken yandan,

sevinleri de

ri hi dnmediini kesinlikle nasl bilebiliriz? Bu bir bilin te Bchner'in 4 5 belirttii gibi, birka soyut szck kullanan ve ancak drde kadar saya -

44

Bay

Hookham,

Prof.

Max

Mller'e

yazd

mektubunda,

Birmingham

News, May 1873.

45

Conferences sur la Theorie Darwinienne, Franszca evirisi, 1869, s. 132.

116

bilen lincini telii da c dir. ye leri, ile

Avustralyal ne kadar zerinde saduyu ne

bir az

yerlinin kullanr, az

ar ya da

iler kendi

grm z ve bu Yukar kabul

kars,

bi ni -

varlnn biraz

kadar

dnebilir!

hayvanlar hayalg gelime biim ve gibi edilmekte -

bellek, Farkl yetenekli vb.

dikkat,

birletirim ok

(association)
genellikle olan ve basit byk

bile

bulunduu soyutlamann yetilerin, hi de

hayvanlarda iseler, ile karmak evrimi Burada

farkl

yetiler, yksek

bilincin bir

gib i yolu

yetilerin

geliimi

birleimi ykselen ya Peki kim g

olanakszlk kar,

grnmemektedir.

savunulan hangisinde bunun

gre ileri

giderek

basamaklarn yetirebildiinin z Hi zihn gtrmez. be

hayvanlarn hangi yata byle

soyutlama srlmtr. baladn yetilerin kokonusu her ato zihn btn ka zihn gi ba ne ve

syleneme yecei deilse,

ama,

ocuklarmzda

syleyebilir? Hayvanlarn

ocuklarda

gze arpmayan aamalarla gelitiini grmekteyiz. bireyselliklerini Benim eski iinde yl sesim bir

(individuality)
yukarda birleim beyninin O kpek, bavurulan "Btn olduum ge en braktn elimektedir, varsaym halde, sz

rudukla r ettiim zincirini mu belki

sz

kpeimin birka

zihninde defa

(association)

uyandrdka, korumu sktrmak ve madd ... kendi

onun

deimi olmak iin ve son

olduu gerekir.

kpeim

bireyselliini evrimcileri nta bi ka durumlarn atomlara reti, tr dikkatleri kalyorum.

zamanlarda diyebilirdi:

ekebilir

yle

deiikliklerin kalt yanl

ortasnda yerlere ile bir olarak

Atomlarn, aa

boalttklar vurulmas

izlenimlerini bunun

sren bundan

bilincin yanltr;

olmas,

evrimciliin gerektirdii retinin sonucudur." 4 6 DL Bu yeti hakl olarak, insan ile aa hayvanlar arasnda -

46 The Rev. Dr. J. M'Cann, Anti-Darwinism, 1869, s. 13.

117

ki balca farklardan biri saylmaktadr. Oysa insan, ok yet kili baka ricik dran bir bilirkiinin, geenleri de byle Bapiskopos anlatmak anlatt da iin eyi Whatley'in dili azok dedii anlayabilen gibi, ve bi heyeuyan ve hare anlar. ton bir kpe kova ya da ya da "Zihninden kullanlabilen

birinin hayvan en az

deildir." 47 alt farkl ve

Paraguay'da, ses gibi, da en beceri beri,

Cebus

azarae,

canlannca, bakalarnn ketlerini Kpein, da in larken da olgudur.

br

maymunlarda

benzer

heyecanlar el yz deiik

karmaktadr. 48 maymunlarn bizimkileri az daha da

Renggeri'in ksmen

bildirdikleri

anlarz,

onlar

evcillemesinden renmi yeni Havl amak sz

drt - be olmakla

havlamay yabanl olduu

olmas, 4 9 bir

dikkate eitli rnein ac

deer

birlikte, av

ata - trlerinin, gtrmez. gibi, istek

duygularn Evcil kpein, fke ac gi bi, ulumas; havlamas; olduu Bu evcil dilin havlamas;

bartlarla

anlattklar hrlamas; kt ya mi da

havlamas ile

kapatld iniltisi; gibi,

zamanki gece sevin isterken gre heceli aa

havlamas kapnn ya

umutsuzluk zamanki yalvar

efendisi bir gibi,

yrye bir dilek gster en az

pencerenin olan Bununla zgdr; larnn zeks tmnda ve ile

almasn Houzeau'ya birlikte, insan,

apayr zel

havlamas

vardr.

konuya

ilgi

kmes srekli

hayvanlar, kullanm amacn nsann duygularn

bir dzine anlaml ses karmaktadr. 50 insana anlat yksek anla ama hayvanlar ile basit gibi,

mak iin hecesiz lklardan da yararla nr ve onlar yz kas ellerinin az hareketleri olan yola bu destekler. 5 1 ve derin balantl

zellikle

bavurulur.

Uygun

davranlarla

birlikte, ac, korku, ama, fke lklarmz ve bir anann

47 Anthropological Review'da belirtilmitir, 1864, s. 158. 48 Rengger, ibid. s. 45. 49 Variation of Animals and Plants under Domestication, vol. i, s. 49. 50 Facultes Mentales des Animaux. tom. ii, 1872, s. 346 - 349. 51
Bu konunun tartmas iin Bay E. B. Tylor'un

ok

ilgin

kitabna

bkz:

Researches into the Early History of Mankind, 1865, chap, ii - iv.

118

sevgili sesleri kpekler bu bir liim tek

ocuuna nsan anlamas de

mrlts, aa deildir,

herhangi nk, ve ve 10 - 12 bu edici yeti

bir

szckten ayrt

ok

daha heceli gibi, Onlar, ama ge edici baka birbi nk belli sesleri yukar

anlamldr.

hayvanlardan tmceyi ksa aylk

eden, bildii anlayan,

herkesin tmceyi bizim

birok birok

szc szc

anlamaktadr. ocuklarla

bakmdan, szck

syleyemeyen Yalnzca nk Belirli ayrt baz

ayn ve

aamasndadr. deildir, da vardr. da

heceleme, belirli

ayrt

zelliimiz kularda rine ve ve konuma dir. 52 sonsuz

papaanlarda

seslerle

dnceleri deildir,

balamamz kiilerle nsan

zelliimiz birbirine yalnzca ve bu, olan

retilmi olgular aa

papaanlarn,

szcklerle en

nesnele ri,

yanlmadan hayvanlardan, ile ayrlr;

baladklar eitli aa

dnceleri

birbiriyle

birletirme

gcnn besbelli, Horne ya bu da

byk olmas

insann zih gz piir daha besbel birlikte, n -

n yetilerinin pek ok gelimi olmasna baldr. Filolojinin lemledii mek lidir, baya gibi gibi, bir kurucularndan konumak, ustalktr; her dilin ama gerek biri Tooke'n ekmek bira yapmak yazmak, bir byk

benzetmeye olmad Bununla farkldr,

elverilidir. nk

Konumann

igd gerekir. lde

renilmesi

ustalklarn

hepsinden

k kk ocuklarmzn agularndan da anladmz gibi,

52 Bu konuda ayrntl bilgiler aldm. Dikkatli bir gzlemc i olduunu bil diim Amiral Sir B. J. Sulivan, uzun zamandr babasnn evinde beslenen bir Afrika papaannn, ev halkndan olan kimseleri ve konuklar hep adlar ile ardn bildiriyor. Papaan, kahvaltda herkese, "gnaydn", ve gece, odadan ayrlan lara "iyi geceler" diyor ve bu esenlemeleri asla birbiriyle kartrmyordu. Sir B. J. Sulivan'n babasna "gnaydn" dedikten sonra ksa bir tmce daha sylemeye almt, ve onun lmnden sonra bu tmceyi bir kez olsun sylemedi. Ak pencereden odaya giren yabanc bir kpei korkun azarlamt; kafesinden kp yemek masasndaki elmalar gagala maya balam baka bir papaan da, "seni yaramaz Polly seni" diyerek azarlamt. Aym konuda u kaynaa da bkz: Houzeau, Facultes Mentales, tom. ii, s. 309. Dr. A. Moshkau, bana bildirdiine gre, gelen kimselere Al manca "gnaydn", gidenlere ise "gle gle eski arkada" derken asla yanlmam bir srck bilmektedir. Bunlara benzer baka rnekler de ekle yebilirdim.

119

insann hi ya, lolog, yava dile c ama dan Daines sanda abalar, gsterdii ay, ki ken, ka ma ka yazmaya" bir

konumaya ocuun, dilin yava,

igdsel bira yoktur. olarak

bir

y nsemesi ekmek ki, bugn

vardr; hi bir

oysa yazma fi Dil,

yapmaya,

piirmeye,

igdsel

ynsemesi bilinsiz

Kald ve

dnlerek Kularn

tretildiini birok kard nk seslerle an

sanmamaktadr. aamadan birka etmektedir; olarak bile, btn

geilerek bakmdan, yeleri, ve t -

g elitirilmitir. 53 pek heyecanlarn eitlerin gerek ya da

sesler, belli

benzemektedir; ayn hepsi, akmay

ayn igdsel

trn

igdsel ve

yetilerini

kullanmakta; ana - babalarn renmektedir. "dilin lk in iin 10 -12 akma

seslerini gibi, bu

kendilerini daha yar da abaya ya

besleyen ok

kulardan

Barrington'un 54 olduundan "ocuun eksik

gsterdii

sesler,

doutan

deildir". Erkek

anlal r kuularn lk

szckler dedii ama

sylemek yavrular, gibi,

benzetilebilir.

akmaya

"belleine gelecekte ilerler sonunda, Ba yav ak ba akma olarak, olan dilleri

alr ne

durur. anaizgileri

denemelerinde, anlayabiliriz; ttkleri" gibi, renen ve

"trk"lerinin ereklerinin bir trn

sezilmez;

yalar sylenir. bu yeni

olduunu akyarak akmay

"trklerinin rular,

evresinde yolunda

kanatlanmam trn baka olaan yerinde rklarnn hsm

Tirol'lerde

yetitirilen yaayan

kanaryalar

yolunu kendi blgelerden

d llerine de retir. Ayn bireylerinde belirttii ise, gibi, ve a yr ok insan

grlen

farklar, "blgesel baka

Barrington'un diyeleklere" trlerin

benzetilebilir;

onlarn

akmalar

ile karlatrlabilir. Yukardaki ayrntlar, bir ustal ka bu konudaki baz gzel irdelemeleri iin bkz: Oriental 1873. s. 354. Prof. Whitney, insanlar arasndaki ile tiim (communication) tutkusunun, dilin geliimini "hem bilinli ve hem de bilinsiz olarak" etkileyen canl bir g olduunu: "bilinli olarak, imdi varlmak gereken amaca gre: bilinsiz olarak, eylemin daha sonraki sonu larna gre" etkisini gsterdiini d nyor.
53

Prof.

Whitney'in

and

Linguistic

Studies.

54 Hon. Daines Barrington, Philosoph. Transactions. de la Maile, Ann. des. Sc. Nat.. 3rd scries, Zoolg. Tom. x. s. 119.

1773,

s.

262.

Dureau

120

zanmaya Heceli un, Sayn yaptlarn, duktan baka

olan dilin F. ve

igdsel kkenine Farrar'n Prof. dilin Max

ynsemenin g elince, ve Prof. Mller'in ve

insana

zg

olmadn Wedgwood' pek ilgin oku -

gstermek iin verdim. Bay nl Hensleigh ders Schleicher'in 55 eitli insann biraz doal kendi de

notlarn

sonra,

balangcnn, ve ve el

seslerin, igdsel yarar yapl doru nce ar -

hayvanlarn rnek

bartlarnn

lklarnn, lanlarak mas

iaretlerden tutulmas phe sz

hareketlerinden Eeysel insann, bugn belki yani yaygn baz

onlarda en eski gibi, Pek

deiiklik daha sesini trk bir

olduundan

edemiyorum. birinin,

semeden uzun -kollu

(sexual
su

selection)
eski

ederken,

insan n

atalarndan dzenlilikler yetinin

maymunlarn gerek mak iin

(gibbonape)

yapt greceiz. zellikle altklar

mziksel bu

yaratmak,

kullandn beendirmeye gibi rakiplere Bundan tutulmas, domasna insan olan

benzerlie kendilerin; kskanlk, kullanl va seslergetiren hsm konu her May an -

dayanarak, birbirine baar d, le ve

eeylerin srada,

(sex)
sevi, iin

sevinci

eitli meydan dolay, yol

duygular okumaya mziksel eitli ufak am barbar

anlatmak yarad lklarn duygular En kafal deer ok eyi

sonucuna h eceli dile yakn

rabiliriz. rnek szcklerin larmz da, 5 6 sunda eyi munlar ve rnek

karmak

olabilir. rklarnda, bir

maymunlarda, soyunun gibi, kar iitip

doutan -aptallarbenzenme bulduklar vardr. kesinlikle

bild irildii tutmaya insann

dikkate

kuvvetli

ynseme

kendilerine

syledii

ladklarna ve doal durumda iken, soydalarn tehlike On the Origin of Language, 1867. Rev. F. W. Farrar, Language, 1865. Bu yaptlar pek ilgintir. uraya da bkz: Albert Lemoine, De la Phys. et de Parole, 1865, s. 190. Dr. Bikkers, Prof. Aug. Selilaicher'in bu konudaki kitabn Darwinism tested by the Science of Language H. Wedgwood,
55

Chapters

on

ad ile ngilizceye evirmitir (1869).

56

olarak 206.

Vogt, ben

Mimoire
de baz

sur les olgular

vermitim:

Microcephales, 1867, s. 169. Yabanllarla ilgili Journal of Researches, vb., 1845, s.

121

lklar yerde mek iki nn yen dir), 5 8

atarak ya iin da ayr

uyardklarna gkte ayr yrtc gibi, rnek iaretler bir akll

gre,"

ve

kmes gre de

hayvanlar bildir bu

ku

tehlikesi verdiine

bulunduunu

(kpekler bir Dilin

olduu

ncsn bir hayvan,

anlayabilmekte hayva bekle gelii kul s onlar

maymuna- benzer tehlikenin niteliini daha

yrtc miydi? ses

homurtusunu

tutarak,

arkadalarna

anlatamayabilir ok kullanlrken, ile

mindeki ilk adm bu olmu olmal. Ses lanmann bu rekli ok le, ok nce le da, gittike kaltsal konuma ile organlar, ve Ama zihn dilin etkileri yetisini beynin nsann bir kuvvetlenmi olmaldr. arasndaki atasnn zihn bu kendisini bir yetkinlemi, iliki elbette yetileri, pek d -

etkilemi geliimi eski

kullanm daha

nemlidir. herhangi ve

dili en eksik biimi ile kullanmaya g yetiremeden nc e bibugnk daha maymunun gerekir; zihnin yetilerinden yetinin de, onun gelimi olmak ama srekli gven -

kullanmnn

ilerlemesinin, uzatmasn Szckler dnce olmadan Baya

zincirlerini bir

salayarak sylensin onlarn uzun ya da dnce bellidir,

etkilediine ister yardm bir zincirinin onun

inanabiliriz . iaretleri bir kz

ister yaplan bir

sylenmesin, olmakszn, daha dilin ile ve bile, aracl sar

karmak cebir ok

zinciri,

hesaptan

srdrlemez. lde

herhangi byk kr rn d gibi, bir

biimini olan

gerektirdii, Bridman'in

kolaylatrld Laura

nk d

dilsiz,

grrken birlikte, de bir

parmakla kpeklerin

kulland grrken ak ve

gzlemlenmitir. 5 9 yaptklar balantl

Bununla uzun

hareketlerden dncelerin

anla yabildiimiz ardm

(suc-

cession), dilin herhangi bir biiminin yardm olmadan da

57 Bu konudaki ak kantlar iin, Brehm'in ve Rengger'in sk sk bavuru lan kitaplarna baknz. 58 Houzeau, bu konudaki gzlemlerinin ok ilgi ekici bir zetini ver mitir: Facultes Mertales des Animaux, tom. ii, s. 348. 59 Dr. Maudsley'in bu konudaki dnceleri iin bkz: The Physiology and Pathology of Mind, 2nd edit. 1868, s. 199.

122

zihinden belirli bizde adlar bir

geebilir. lde gibi sk iyi

Hayvanlarn, gelimi tm bir ile

dil de beyin

yardm ile

olmakszn imdi yetisi sz -

dnebildiklerini konumann

grmtk. dnme oysa b r zellikle

olduu

arasndaki

balanty, gcnn

bozulduu,

hatrlama

yitirildii,

cklerin doru kullanld, ya da belirli bir snftan olan ad larn, ya da, adlarn ve zel adlarn ba harfleri dnda b tn adlarn
60

unutulduu Zihin yol ve ses organlarn dzenine

beyin

hastalklar ve elin

ok

gzel

gster kullan lkaltsal ksmen daha Ml de sa engel gelince,

mektedir. masnn de

organlarnn yaplnda ksmen olan

srekli

olarak ve

grevlerinde biimine

deimelere zihnin Bu ler,

62

amamas, bal birka genel yetinin

elyazs

rneindekinden Prof. Max

eksik bir olabilirlik deildir; ve elyazs kesinlikle kaltsaldr. 6 1 yaknlarda dil ve bu yazar, hi bir zellikle hayvanda kulanmann insanla kavramlar gelitirme almaz yetisini bir

ierdiini; nld belirdiini

bulunmad

iin,

hayvanlar ileri

arasnda

steleyerek

srmtr. 6 3

Hayvanlara

onlarda bu yetinin hi deilse kaba olarak ve balang halin de bulunduunu daha nce gstermeye almtm. 10 -12
60

Bu

konuda

belgelendirilmi

birok

olgu

vardr.

rnein

bkz:

Dr.

Ba-

On Aphasia, 1870, s. 27, 31, 53, 100, vb. Dr. Abercrombile ries Concerning the Intellectual Powers, 1838, s. 150. 61 The Variation of Animals and Plants under Domestication, vol. ii. s. 6. 62 Lectures on Mr. Darwins Philosophy oj Language, 1873.
teman,

lnquic-

63 Prof. Whitney gibi sekin bir filologun yargs, bu noktaya benim sy leyebileceim herhangi bir eyden daha ok arlk kazandracaktr. Prof. Whitney (Oriental and Linguistic Studies, 1873, s. 297). Bleek'in grlerin den sz ederken yle diyor: "Dil, dncenin byk lde gerekli yardm cs, dnme yetisinin geliimi iin ve bilincin tam egemenlii, bilgilerin akl, eitlilii ve karmakl iin zorunlu olduuna gre, Bleek, dnme yetisi ile onun aracm bir tutarak, dilsiz dnceyi ister istemez olanaksz grmektedir. Ayn mantkla, bir alet olmadan insan elinin de i gremeye ceini ileri srebilirdi. Byle bir retiden hareket ederek, Mller'in o pek kt aykr - dncelerini (paradokslarn), yani henz konumayan bir o cuun (infant, in fans, konumayan) insan olmadn, ve sar -dilsizin parmaklar ile konumay reninceye kadar saduyudan yoksun olduunu kabul etmekten kanamaz." Max Mller (Lectures on Mr. Darwin's Philosophy of Language, 1873, third lecture) aadaki zl sz italikle vermektiedir: "Szckle r olmadan dnce, dnce olmadan szckler olmaz." Burada dnce szcnn ne kadar garip bir tanm yaplmtr!

123

a yl k g en e l A yn ya l e ri da

o cu k la r n d n c e le r d n c e, k o yu n gi b i ,

ve

s a r

d i ls i z le ri n , b e li r li b an a da "B i r on la ra an lam a ya b u

zi h i n le ri n d e s es l eri i n an lma z b e li r li Bay

n ced en gen e l Le s l i e k ed i s z c k bir a a g r n yo r . bir

g e li me ks i zi n , ze ki h a yv a n la r g i b i ,6 4 ve Ve ku rar , b i li r .

d n ce l er l e St ep h an ' n bir

b i r le t i reb i ld i kl e ri , g z n e a rp t gibi

k ap s a yab i li r ; k p e k, ka r l k z e k b a ka

g en e l o lan a a b i r k a

ka v ram s es le

fi l oz o f

yet en e k,

ko n u ma ya

ye t en e k

i li ki li

ze k n n i i n

m ad a b u lu n s a d a i yi b i r k an t d r . " B a lan g t a, d e i l mi tn de, bir b u g n b l m ile Bi z o lan b i ri n e yi t i rmi de bir o ld u u n u k on u ma k bu a y r an an l am ak g n ed en ku l l an lan d e i ld i r. g s t e rd i i bu ama a k a ma bir p l an a bir org an n ye t ki n l e diline b h a yli b i re r el k ar n c a la r n , et ki li her a ma l a or gan l ar n gi b i , i i n

Kar n ca l ar n

Hu b e r 'i n

d u ya r ga la r g e li mi t i r . a ra n zi m im o la ra k s a r s es a ra c ve d i li n ya t k n l e l l eri mi zi g an l ar

i let i i m

(intercomunication) n k ya p lan i let eb i li r : n e m li a yn gen e l g r e, o ve i yi ile

yet i l eri t op l an t d a ,

p a rma kl a r m z ki ms e, ab u ca k o lm am z , gi b i

ku l l an ab i li rd i k ,

k on u man n e ks i k li k g r e

s zc k u l lan r ken Bi ori let i g g e li e Yu ka r o l m as n k u l lan l a yu k a r o lu p

b yl e

o lu rd u . ya p l m bir da yet i s i n i n

or gan l ar m z btn yu k ar o lar a k bu, ve s es bir ama

me me li l erd e b es b e l li bitiik

b u lu n d u u n a i let i i m or g an lar

ve

ku l l an ld n a on la ra

l en d i ri lm es i b i li rd i ; ya n i l a r , d an d r. b i li r

g er eks e yd i ,

d ah a

u ya r l an m i i n i le r le memi i i n

p a r a la r n , ku ll an mam a -

d u d a k l ar n z e k l ar n n

ya r d m

k o la yl a rd .6 5

m a ymu n la r n Uzu n o lan ,

o r gan l ar n a l m adan bu am a l a

k on u ma k ye t eri n ce s on ra

p h es i z,

k on u m a k e l ver i li

ku l l an lm a yan

or g an lar n o r gan l ar

m a ymu n la rd a

b u lu n mas ,

a k ma ya

d a h i a k ma ya n ku la r n h a li n i an d rm a kt ad r. B lb l n

64 65

Essays on Free-thinking, vb., 1873, s. 32.

Dr. Maudsley'in bu konudaki yerinde baz szleri iin bkz:

The Physiology

and Pathology of Mind, 1868, s. 199.

124

ve nin

ka r gan n e i t

s es

or g an la r a k ma k i i n an c a k e vri m d ah a b a ka

b en z er

yap l t ad r , bu
66

am a

b i ri n ci s i i ki n ci s i z e k He r

e i t

i i n k ad a r gen e l

ku l lan d

or gan l ar , M a ymu n la r n o ld u u

ya l n z l a r n n bunun ya r at n mi z

g a ga l ama k n i i n ya n t n d a ge t i i d i k ka t e

ku l lan ma kt ad r.

i n s an n ki

g e li me mi n ed en le r bir

s oru ls a yd , b i lg i s i z li i man t k ve i ki szk ad a r tu k -

g s t eri l eb i li rd i . b e k l em ek o lu u mu , Am a s es le ri n i le ri o lu u m B az da ya

a am a lar k es i n b a k a

k on u s u n d a ki ya n t

a l n rs a, ve bir

s z l k o lu r. Fa r k l sinin az c n de ras l an r d i l l eri n a am a l bir t r l eri n s re le g e li mi ok e i t li o l d u k lar n n d ah a k a n t la r ,

b en ze r li k n k

g s t erm e kt ed i r. 6 7 on la r n

birok rn e k gel en

e ki l l en i i n i , n as l

t r leri n ki n d en d o d u u n u ka yn a k ve (analogy) b e li r li g el i i m e sk de am, sk an sk sk b en zer

ge ri le re

i z l e yeb i lm e kt e yi z, t u lm as n d an B a ka i le ri ya ve da ime m an n t r l erd e t i r. m e kt i r ; l an g b a ka g e len s es le r b i i mi , et ki l eri , d e, k en d e li k ler

ge r e kt en o rt a k l n d an bir b u lma kt a y z. h ar fl e ri n ok ok

an la ya b i li yo ru z. s r eci n d en h ar fl e r de D i l l erd i ! k u l lan i l gi n deb a es ki s es le ri n s re d ah a I bir da,

d i l l erd e, (homology), an d r l ar d e i i n c e, k ar l k l p ar a la r n vb . - .] I d i l le rd e

b en zem e kt ed i r . u zu n ise ve sk ok

t r le rd e,

i ki z l en m es i ,

g r l me kt ed i r. g r lm es i m ye rs i z h a r fl ere h ar fi

G d k l k le ri n (b en )

[ n gi li zc ed e yl e ys e o l ar a k i z le ri

s z c n d e ki S zc k le ri n

d e yi mi n d e ka l m

g er e ks i z sk

a l k on mu t u r . o la ra k

ya z l n d a

s yl e yi i n

ras l an ma k -

t ad r. Di l l er , or g an i k va r l k lar gi b i , g ru p la ra a yr l an gru p l ar

66 Macgillivray, Hist, of British Birds, vol. ii, 1839, s. 29. Deerli bir gz lemci. Bay Blackwall, saksaann tek tek szckleri, ve hatta ksa tmce leri, B ritanya'nn br kularndan daha kolay rendiini sylemektedir: bununla birlikte, saksaann alkanlklarn uzun sre ve yakndan inceledik ten sonra, onun doal durumda iken olaanst bir benzenme (imitation) yetisi gstermediini de eklemektedir . Researches in Zoology, 1834, s. 158. 67 Trlerin ve dillerin geliimi arasndaki ok ilgin benzerlik iin Sir C. Lyell, The Geolog. Evidences of the Antiquity of Man, 1863 xxiii.

bkz: chap-

125

halinde rak yapma

snflanabilir; olarak ok yol da aar.

ve gibi, ve Sir

diller,

kaynaklarna ralarna Baat dillerin

gre

doal

ola-

snflanabildii yaylr,

baka br C.

snflanabilir.

(character) gre (dominant) diller ve

yava gibi, yeri ortadan bir defa

diyelekler kalkmasna niden Ayr btn va "Her iyi, Ve

yava

Lyell'in

belirttii iki

ortadan kalkan bir dil, tpk tkenmi bir tr gibi, asla ye ortaya ayr kmaz. ve yeni Ayn yeni dilin asla ile doum ve ortaya yoktur. diller birbirleri melezlenebilir szcklerin ama bellein ok kaynaabilir. 68 kvermesini de bir gibi Daha bor -

Deikenlii

dillerde

grmekteyiz; Max bir

gcnn

snr olduu iin, tek tek szckler, tm diller gibi yava ya ortadan dilde, daha onlar, kalkar. Mller'in 69 ve kolay yaama gzel belirttii szckler daha dilbilgisel sava hep biimler, zlerinde

(grammatical)
srmektedir. stn bu bulunan gce

biimler

arasnda,

kesiksiz ksa, bu

gelmektedir. nedenle olma ya da ku -

baarlarn szcklerin sa

ludur." eyde

Belirli hafif

kalmasnn bir ilgisi

nemli

rine, yenilik ve moda da eklenebilir; nk insan zih ninin her deiikliklere gl vardr. Var savanda Barbar rall ve kkeninin, F. von kayrlm uluslarn ya da belirli szcklerin sa kalmas batan o ve eski

tutulmas, doal semedir. birounun karmak dillerinin ya ustalnn yle bu ince sona olaanst olmas, di llerin semav

kurucularnn bundan tr, grnen ve

uygarl "En aa -

nn byklnn bir kant olarak sk sk ileri srlmtr. Schlegel, yazmtr: dillerde, bir dillerinde, kltr Bu, basamanda zellikle Bask ou ve zaman,

dilbil gisi teyiz.

bakmndan ok yksek ve Lapon

ustalk grmek Amerikan

dillerinin birounda byledir." 70 Ama ustaca ve yntemli ola -

68 Rev. F. W. Farrar'n bu konudaki szleri iin "Philology balkl ilgin makalesine baknz. Nature, March 24th, 1870, s. 628. 69 Nature, January 6th, 1870, s. 257. 70 C. S. Wake belirtiyor. Chapters on Man, 1868, s. 101.

and

Darwinism"

126

rak sz dan daki

gelitirildii etmek vb.

iin

herhangi

bir

dilden szckler

bir

sanatm eylem kiiler ve

gibi ad

elbette ile

yanltr.

Filologlar, ayr ve

imdi,

ekimlerinin en ak

balangta dile bu

olduunu, pek

sonra arasn rk ko gzel para nla bir par para hayvanorgan boyunca bu

birbirleri olan nasl oluur. 7 1 yetkin bilgini, olumu, birbirine dah a

birletiini;

nesnelerle iin, eski en u

ilikileri insanlarn

getirdikleri szckler i

eitli

lardan nuda dan rn doa dan as dan larn En ya l

alar gelince, akn kan az

kullandn

kabul kolayca Bir Btn

etmektedirler. deniz bu bir llesi,

Yetkinlie bazan bir ile ona yanl bilgini, ve stn

yanlabileceimizi paralar, hayvan, kart iki Doa

rnekler

ok

gstermektedir:

150.000'i noktadan oranla

bakm byle

(symmetry)

sralanmtr. daha hi bir dnda

Ama bir

vcudunun saymaz.

yanlar

benzemeyen

(bilateral)
hakl

yetkin

olarak, de

farkllamasn yetkinliin ve en dzenli

(differentiation)
ls karmak sayar. diller,

zellemesini gelmi,

(spe-

cialisation),
da yap Bu Barbar o

Dillerde

byledir: yaylm, ve yarar olan -

gmen

rklarda n alm,

zengin

anlaml

szckleri

biimlerini yetersiz dillerin

yalnlam, dnceden ar bir Ve,

arln u sonucu ve

yitirmi

lardan daha yksek bir aamaya konmamaldr. birka karyorum: ya ps, borlu heceli birounun karmak yaratma aa hi bir bir dzenli eylemine gibi, biimden engel

dillerin

kkenlerini kant

zel

olduklarnn konuma gelimi maktadr.

deildir. 72 kendisi,

grdmz

yetisinin olduu

insann yenilmez

(form)

inancna

karma -

G Z E LLK D U Y G US U

Bu

duygunun

yalnz

insana

zg

olduu

ileri

srlm -

tr. Burada, yalnzca belirli renk, biim ve seslerin verdii,

Buckland, Bridgewater Treatise, s. 411. Dillerin basitlemesi konusu ile ilgili Sir J. Lubbock, Origin of Civilisation, 1870, s. 278.
72

71

baz

yerinde

dnceler

iin

bkz:

127

ve

hakl

olarak,

gzelin karmak

yaratt

bir

duygu ve ya

denilebilen

k -

vanca byle ile rini ken, rn yiz. byle miz

deiniyorum. duyumlar, diisinin bu trl bir ilikilidir.

Bununla Alml

birlikte,

kltrl dn da erkek olmayan o

insanlarda, zincirleri renkle bakar kula kuun, edeme iin, grecei kameriye nesne Bununla pek ou ek d Dii bil tm kabul belirli ok nk gider, uyumilke ba -

dnceler teleklerini ziynet) sergileyen bir

skca

parlak kua baka dii phe

karsnda bezekleri gsteri her

(ss,

byle

yapmadn hayranlk yerde, bu

dnrsek, duyduundan teleklerle

erkeinin

gzelliine

Kadnlar, gibi,

bezendikleri lerde ve

bezeklerin

gzellikleri gezinti

tartlamaz. yerleri,

kolibrigillerin

(trochilidae)

yuvalar parlak

kularnn neleri birlikte, nun me nemi kular me ile

(bower-bird)*

renkli

lerle ve beeni ile bezenmitir; ve bu, o kularn byle nes seyretmekten gzellikten konusundadr. boyunca tatl Bu holandn kadar ile, yalnz kularn akmas, kant gstermektedir. hayvanlarn kart diileri ilerde ve erkekler ve niin eeyi birounun anlayabildiimiz Erkek tatl olgunun yoksun bu

holanmas,

(sex)
sevime

kesinlikle

hayran

brakmaktadr.

verilecektir. deerini onlarn olduu daha

erkeklerin

gzel

renklerinin olsayd, abasndan renklerden gzel bir Seslere gzel lde sonu

seslerinin

yeteneinden vazgeerdi. Belirli ve

nnde

ekiciliklerini edilemez. tatlarn

gsterme Diilerin parlak

tutkusundan yoksun holanld, ilgilidir, hoa

yetenekten

kokularn sanrm. ho

neden Ama

bulunduundan alkanlkla ey, gelince, sonunda

aklanamaz duyularmza ve lere larn ve

gelmeyen neden bir

alkanlklar daya narak,

kaltsaldr. belirli

Helmholtz, fizyolojik Bundan

perdelerin

bulunduunu, aklamtr.

ka, gece, geminin bordasna dzensiz olarak arpan bir ha* K a r g ag i l l e r i n h s m olan bu A v us t r a l y a l k u l a r d a, e r ke k, d i iy i e k me k iin

bir ka me r i y e y a p a r y a d a b e l i r l i b i r y e r i b e ze kl e r l e d o na t r. .

128

latn zensiz Ayn tn

kard ilke, tutar.

sesi

dinlemi sk sk de ve ve

herkesin yinelenen

kabul sesler yinelenen bile, seme

edecei hi ho

gibi,

d gz, s hay -

aralklarla

deildir.

grmede

geerli dzenli byle

grnmektedir, bu

nk

bakm bezek

(symmetry)
En aa

biimleri eit baz erkek

yabanl iin, bir daha renk

insanlar eeysel gere ke aa

rnekleri

olarak

kullanr;

rnekler,

vanlarn holanmaya remesek

bezenmesi herhangi insan ekici ve

(sexual
de

selection)
gste ayn

yolu ile gelitirilmitir. Grmekten ya da iitmekten bu yolda gsterebilsek hayvanlarn ve de, birou,

renklerden, Gzelden li olduu farkl lde ok mzie byle

eitlenmelerinden hi bir deilse nitelik tm ile kadn

biimlerden, ile ilgi nk Yabanl ve estetik bir incel -

ve ayn seslerden holanmaktadr. holanma, z el gzellii lde, gstermemektedir; ayn aln rsa, deildir. onlarn

farkl insan rklarnda olan ayn kadar mi dir; uluslarda pek belirli gzel bir irkin insanlarn yetisinin gkyz,

byk lde farkldr, bile hayran olduu kadar, ileri gibi hayran kltrle ya irkin

ve ayn rktan bezekler,

ounun

mzik

dikkate

hayvanlardaki olduu grn hayvann duygular Barbarlar iin insana kr

rnein ya ve

kulardaki Yldzl da

gelimemi hi bir

srlebilir. sahnelere, kazanlr da

kalamayaca eitilmemi

besbelli karmak kimse ya -

yksek

armlara Aamal rarl merak, coku moda mem, lar olmu ve yeni

baldr. evrimi bir

ler, onlarn gzelliine varmaz. kestirilmeyecek rnein heveslere Bu ve "yabanl tipik benzenme bal noktay kadar yetilerin birou, gzellik yol dikkate geici aabilir. kaprisi deer hayalgc, a ma, ve et biri"

snrsz yenilik bir

duygusu,

ynsemesi, grenek

sevgisi,

deiikliklerine arasndaki en

szkonusu

yazarn, 7 3

insanlarla

hayvan -

farklardan

olarak semesinden trdr. Ama yalnz atan eitli et 73 The Spectator, Dec. 4th. 1869, s. 1430.

129

kilerin miz

insan

nasl

kaprisli

ettiini da, yenilik

deil,

ilerde

grecei -

gibi,

aa

hayvanlarn ise,

sevgil erinde, uruna

tiksintilerinde san -

ve gzellik duygusu bakmndan kaprisli olduunu ksmen an layabiliyoruz. Yenilii sevdiklerini mamz iin de gereke vardr. TANRI NANCI - DN Her ina nca bir il, den kant eye gc yeten ta Tersine, bir tanrnn gelip uzun bir ya varlna geici sre da olan yceltici gsteren hi de tanr d saysz so bu bu da

insann yoktur.

balangta yle arasnda kantlar, hi bir ve

eritirildiini

gezginlerden kalm birden byle ok bir

yabanl salanan hi

insanlar ayrntl bir iin ve

kimseler -

zerine nceyi rklarn Sorun, gne

dncesi

olmayan,

dillerinde olduunu

anlatmak yaam evrenin o bir

szck yneticisi

bulunmayan olup ile

yaamakta sorundan

gstermektedir. 7 4 olmad bakadr; kimisi, ya

yaratcs gemi en

runundan,

yksek gelip

elbette yksek

tm

kadar

zeklardan

soruya olumlu yant vermitir. Bununla ruhsal evrensel mak li insan, kendi biraz da yetiler, z bambaka birlikte, nk "din" bu Bu ile teriminden, grnmeyen anlarsak, uygar lam doduunu merak gibi geliir aralara olur; g

(spiritual

agency)
inan en inancn

inanc az nasl ama, elbette gibi, 75 rnek

durum rklarda akla nem ve gelimez, ister,

grnmektir. deildir. ne biraz varl Bay

Hayalgc, bittiini belli dedii

saduyu olup zerinde iin,

birlikte,

ksmen

evresinde

anlamak kurguda "Yaam tutmak

belirsiz

(speculation)
olaylarn zorunda -

bulunur.

M'Lennan'n insan

aklamak

kendini

dr, ve yaamn evrenselliini zmek iin insanlarn ak -

74

Rev.

F.

W.

Farra r'n

bu

konudaki

ok

gzel

bir

makalesi

iin

bkz:

Anthropological Review, Aug. 1864, s. ccxvii. Baka olgular iin bkz: Sir J. Lubbock, Prehistoric Times, 2nd edition, 1869, s. 564. Ve zellikle din konu sunda yine onun Origin of Civilization (1870) adl kitabna baknz.

130

lna

ilk

gelen

en

basit

varsaym, sezdikleri ve ilk

doal o Bay defa ve

olaylar, etkinlie de Tylor'un dler nesnel

insanlarn zorlayan bulundugsterdii yol am bir ya in uzak da gibi oldu ya yn belki hayvan ya uzakta izlenimleri

kendilerinde ruhlarn una g ibi, ruh yormak

bulunduunu olarak yabanl edecek onun onun

hayvanlarda, kavramnn nk ayrt grnce, ve

bitkilerde domasna insanlar,

nesnelerde

grnyor."

olabilir; san tan ni d

znel

biribirinden geldiine

durumda nnde zerinde

deildir. beliren durduuna merak,

Yabanl inanlr;

ekillerin

"d grenin ruhu kp dolar, ve yerine dnnce grdkleri hatrlar". 76 insan dler, Ama zihninde onun hayalgc, gerei ruhlara doal gibi saduyu, kadar, kpekte bi r vb. yetiler grd Yabanl da semesi, aklanr: olan tyordu. geliinceye insann

inanmasna, ve

undan daha ok yol amazd. insanlarn zlerin birinde kpeim, Ortalk nesnelere can ve aralara bir olgu bir biraz ruhsal ile yaayan

(essence)
arpan bir ama gelimi

verdiini ok bir duygan imlerin esinti

dnme

gzme scak sessizdi,

kk

eksiksiz

gnde, hafif

zerinde

ki ak bir gnelii arada bir sallyordu. Gneliin yaknn -

75

"The Tylor,

Worship

of

Animals

and

Plants",

Fortnightly

Review,

Oct.

1,

1869,

s. 422.

History of Mankind, 1865, s. 6. Lubbock'un Origin of Civiadl kitabnda Dinin Geliimi konusundaki ilgi ekici b lme de baknz. Bay Herbert Spencer de, Fortnightly Rewiew'daki (May 1st, 1870, s. 535) usta ii denemesinde, dinsel inancn yeryzndeki ilk biim lerinin, insann dler, yanslar ve baka nedenler dolays ile kendini vcut ve ruh bakmndan ift varlkl grmesinden doduunu aklamaktadr. Ruh sal varln lmden sonra da yaad v e gl olmak gerektii sanld iin, eitli armaanlarla ve trenlerle ona yaranlr ve onun yardm dilenir. Bay Spencer, daha sonra, bir kabilenin eski atalarna ya da kurucularna verilen hayvan ve nesne adlarnn, uzun bir zaman aralndan sonra o kabilenin gerek atasn temsil ettiinin sanldn; derken byle bir hayvann ya da nesnenin bir ruh gibi hl yaadna doal olarak inanldn, onun kutsal sayldn, ona bir tanr gibi tapldn gstermektedir. Bununla birlikte, g ve hareket gsteren her eyin bir eit can olduunun bizimkilere ben zer zihn yetilerle dnld daha eski ve daha kaba bir aama olduunu sanmaktan kendimi alamyorum. lization (1870)

76

Early

131

da lik lyor deni

biri ne ve

bulunsayd, zaman havlyordu. o ve

hayvan

bunu

hi

umursamazd. fkeli grnr canl bilinsiz birden ayn bulunmaya bir ok

Gne hr ne var bir yoldan tanrnn insanlar, ayn duru gemir bir sevgileri, hi hi

hafife

kmlda sa, Bence, kendi

kpeim bir ve da

fkeli etkenin

kpeim, topranda abuk

olmayan

hareketin olmadn inan,

yabanc

ln

gsterdiini, hakk

yabancnn Ruhsal varl normal alma ruhla ra munda sindeki dek

dnm olmaldr. aralara bir ya inancna olarak, isteini yorar. cerrah, bulunuyor kolayca ya da dnr. adaletin bu en nk basit nk amac Minster yabanl biimini, bir ile pek

kendilerinin Ate rnek lkeliler, olarak zaman,

duyduu

tutkular, gei

bakmdan,

grnmektedirler. York

"Beagle" byk

saklamak

birka

palaz Ve olan

vurduu bu,

ciddilikle, "Oh, Bay Byno, ok ya mur, ok kar, ok esmek" demiti. karlk bir nun la olduunu, besbelli, idi. insan York ve kar zaman besininin zorlu yadn bizim Ve boa ve da Tanr harcanmasna kardei uzun "azgn Bu frtnalar ceza Minster, erkek

adam" ok birlikte,

ldrd yamur Ate

sylemiti.

lkelilerin

diyebileceimiz Button, l -

herhangi bir eye inandklarn ya da herhangi bir dinsel tren yaptklarn kesinde sanlar hi asla ortaya karamadk. Jemmy bir eytan bulunmadn, ruhlara ve giz hakl inanmak, dolu bir bir vnle steleye -

rek ne srd. Bu, daha ok dikate deer, nk yabanl in arasnda, kt iyilere ste inanmaktan ok daha yaygndr. Sevgiden, sinlikle dan, 77 dundan, boyun ve yceltilmi emekten, saygdan, daha

(superior)
gelecek sofuluk

ke-

kuvvetli gnl baka

bamllk oluan

duygusun umu duy -

korkuda n, belki

borcundan,

elerden

gusu, pek karmak bir duygudur. Hi bir varlk, zihn ve

77 Bay L. Owen Pike'n "Physical Elements of Religion" adl makalesi. Bkz: Anthropolog. Review, April, 1870, s. lxiii.

132

ilek dzeye u, muna munun daha

(moral)

yetileri Bununla

hi

deilse bylesine bir

orta

derecede

yksek bir

bir

erimeden eksiksiz belli

nce, boyun bir

karmak kpein korku, ve

heyecan duydu baka ayr dav -

yaayamaz. ve

birlikte, eme,

efendisine belki

biraz

duygularla da birleik olan o derin sevgide, zihnin bu duru belirsiz yaklam grmekteyiz. kendi halde, Uzun bir lktan sonra bir kpein efendisine, ve diyebilirim ki, bir may sevgili azdr, ve bakcsna eitlik davran, kinci soydalarna sevin ranndan aka farkldr. gsterileri gsterilir.

duygusu

btn

hareketlerde

Prof. Braubach, bir kpein, efendisine bir tanr gz ile bak tn savunacak kadar ileri gitmektedir. 78 nsann nce ruhsal aralara, sonra putulua (fetishism), oktanrcla (polytheism), ve sonunda tektanrcl a (monotheism) inanmasna yol aan ayn yksek zihn ye tiler, itli insann bo dnme ve kan yetileri garip seven az bir atele bile gelimi tanrya ya da kaldka, insanlarn a ile Ama olan iren gibi bu demek, ackl onu e bainanlara rnein susuz trelere gtrr. Bunlard an

zlarn sn, bu

kurban snanma bazan ak gnl kor ar ve arada

edilmesini; bo

kimselerin zerinde bilime gibi,

byy,

vb.

dnmek ve

korkuntur. iyidir, nk J. bilgimize Sir bulut ktln bir

inanlar evrimine,

dnmek

onlar,

lmzn ok kusu, tr, ileri dolayl iyi ve

birikmi

borcumuzun yabanl

denmezliini insann

gstermektedir. "bilinmeyen kara acya

Lubbock'un km -

gzlemledii btn

yaamna Yksek

sevinleri deildir" 79 . aa

dn trmektedir yetilerimizin

gitmek

sonular,

hayvanlarn

igdlerinin

bir grlen geici yanlglar ile karlatrlabilir.

78

Religion,

Moral,

etc.,

der

Darwin'schen

Art-Lehre,

zaman nce Bacon'n ve Ozan Burns'n ayn sanda (Dr. W. Lauder Lindsay, Journal of Mental Science. 1871, s. 43). 79 Prehistoric Times, 2nd edit. s. 571. Bu kitapta (s. rip ve kaprisli birok gelenei ok gzel anlatlmaktadr.

1869, olduu 571),

s. 53. Uzun sylenmektedir. yabanllarn ga -

133

DRDNC BLM

NSANN VE AA HAYVANLARIN ZHN YETLERNN KARLATRLMAS - KATK

Ahlk duygusu Temel sorun Toplumsal hayvanlarn nitelikleri Toplumculluun (sociability) kkeni Kart i gdler arasndaki sava nsan toplumsal bir hayvandr Daha kalml olan toplumsal igdler, daha az srekli olan br igdlere stn gelir Yalnz yabanl insanlarn deer ver dii erdemler Kiilikle ilgili erdemler, geliimin daha ge bir aamasnda kazanlr Ayn topluluktaki bireylerin davran konusundaki yargsnn nemi Ahlki ynsemelerin iletimi zet.

nsan ahlk tosh'n cu nn,

2

ile
1

aa ya gibi,

hayvanlar da bu bulun duygu, ile

arasndaki (vicdan) ile "insann ve en pek

en

nemli ne

farkn sren Maokin -

duygusu bu hakl dedii

olduunu davran ksa,

yazarlarn

dncesine olarak daha szc btn uruna,

tm

katlyorum. ama

ilkelerinin buyuru zetlen ins avermeyi

hepsinden, olan bir mektedir.

ycedir";

ykmlsn nsann soyda

anlaml

olarak cann

zelliklerinin gzn

soylusudur;

krpmadan

gze almasna yolaar; ya da derin hak ya da dev duygu -

1 rnein s. 21, vb. 2

bu

konuda

bkz:

Quatrefages,

Unite

de

l'Espece

Humaine,

1861,

Dissertation on Ethical Philosophy, 1837, s. 231, vb..

134

su

ile,

insan

byk

bir ne

dava

uruna

dpedz ve

can

vermeye

gtrr. mmanuel Kant yle haykrr: "dev! ne bile, rin de ortaya Etkisini kaamakl ama ve hep szle kendine de dalkavuklukla, yasasn btn ruhta istekle d edirmese esiz korkutarak koyarak hep derin ama deil, sayg yalnzca yaln

gsteren, gizliden
3

boyu n

uyandran; gizliye

karsnda

sustuu, Bu

bakaldrd eksiksiz bir

nce; senin kkenin nerde ?" byk

4

sorunu Benim ile, bu bu

birok

yazar

yetkinlikle zr, nk, asndan hayvan hangi bir

tartmtr . burada bildiim hi lar

soruna soruna Bu en

deinmemin yalnz doa

biricik tarihi aa yetilerine

onu

grmezlikten yaklamamtr. insann tuttuunu

gelmenin

olanakszldr;

kadar

kimse k

aratrmann, fiziksel almak gibi

incelemenin

yksek

lde

grmeye

bamsz
5

amac vardr. ok belirgin toplumsal igdleri olan bir hayvann (bu-

3 4

Metaphysics of Ethics, J. W. Semple'in evirisi, 1836, s. 136.

Bay Bain, bu konuda yazm ve adlarn her okurun bildii yirmi alt ngiliz yazarnn bir listesini vermektedir. Onlara, Bay Bain'in, Bay Lesky' nin, Bay Shadworth Hodgson'n, Sir J. Lubbock'un ve bakalarnn adlar da eklenebilirdi. 5 Sir B. Brodie, insann toplumsal bir hayvan olduunu belirttikten son ra (Psychological Enquiries, 1854, s. 192), u anlaml soruyu soruyor: "Bu, bir ahlk duygusunun varl konusundaki o tartmal sorunu zmek ge rekmez mi?" Benzer dnceler, birok kimsenin, rnein uzun zaman nce Marcus Aurelius'un aklna gelmitir. Bay. J. S. Mill, nl yaptnda (Utilitarianism, 1864, s. 45, 46). toplumsal duygulardan "gl doal bir duygu" ve "yararclk ahlk (utilitarian morality) iin duygunun doal temeli" diye sz etmektedir. Bundan baka, "yukarda anlan br edinilmi yetenekler gibi, ahlk yetisi, doal zelliimizin bir paras deilse, onun doal bir so nucudur; onlar gibi, belirli ve kk bir lde, kendiliinden balamaya yeteneklidir". Ama btn bunlara kart olarak yle de demektedir: "Ah lk duygular benim inandm gibi doutan olmayp sonradan edinilmise, bundan tr daha az doal deildirler." Bylesine byk bir dnrn yo lundan ayrlmay duraksayarak gze alyorum, ama aa hayvanlarda toplum sal duygularn igdsel ya da doutan olduu pek tart lamaz; ve bu duygular insanda neden byle olmamak gereksin? Bay Bain (rnein bkz: The Emotions and the Will, 1865, s. 481) ve bakalar, her bireyin ahlk duygusunu mr boyunca kazandna inanmaktadrlar. Genel evrim teorisi bakmndan

135

rada, tadr),

ana-baba zihn ya bir kadar

ve

ocuk

sevgileri

de

gznnde ya da olarak

tutulmak yukar ahlk byk i bu aar. ya ha ay de gd ke i bir

yetileri da gibi

insandaki gelimez,

kadar

aa bana

insandaki duygusuna lde gdler, lunmaktan da Bu da, larna btn n lerin gd, srekli mayan miz nucu ksa ve nin ortak olur. relim, recede iler

geliir

zorunlu

bulunca geliyor.

(vicdana) nk ,

ulamas,

olabilir

birincisi,
bir

toplumsal lde yol

hayvann ve onlar ve

kendi iin

soydalarnn belirli iler eitli

toplumunda

holanmasna, belirli

onlarla

duygu -

olmasna, yukar belirli

yapmasna nitelikte istek yalnzca

kesinlikle yollardan

igdsel yardm

o labilir; ya da

toplumsal genel Ama

hayvanlardaki bu duygular ve

gibi, etmeye iler,

soyda trn

zrlk bulunabilir. bireylerini geliir topluluktakiler

asla ayn yalnz yksek ve

kapsayacak iindir. her srekli arkasnda igdye ya da gemi

genilikte zihn btn hep olan, ok boyun

deildir, yetiler ard davranlarn

kincisi,
bireyin ve

gelimez, hayalleri ve daha ve iin bir

(motive)
o an baka olan

zihninden var ama etkili bir

aras

silmeksizin

geer;

olan bir

toplumsal izlenim

kuvvetli

nitelii ilerde

bakmndan brak so grecei doar. da h er

olmayan

edike,

gibi,

doyurulmam kvanszlk ve tutkularn

herhangi

igdnn duygusu alktan abucak yetisi gerektii bir da nem

amaz

mutsuz luk rnein sonra konuma

gdsel olarak

birou,

doan ya

tutku, etkili ye -

srelidir, topluluun kamu kan, Ancak,

doyurulduktan

hatrlanmaz. yararna elbette

ncs,
dile nasl ne

kazanldktan, konusundaki klavuzu ve duyduu verirsek

istekleri

getirilebildikten davranmas etkili ya kadar

sonra, davran

olaanst vgsne

kamuoyuna

byk

soydalarmzn

yergisine

muz saygnn duygudala dayand unutulmamaldr.

bu, en azndan son derece olanakszdr. Bana yle geliyor ki, tilmi btn zihn nitelikleri grmezlikten gelmesi, ilerde, Bay rnn en nemli aksakl saylacaktr. soyaekimle ile Mill'in yaptla -

136

Duygudalk, simini

greceimiz ve ok alkanlk,

gibi, eninde

toplumsal onun rol sonunda, herhangi ve

igdnn tadr. yenin nk ve baka her bir

ana

ke -

oluturur,

gerekten nemli bir

temel oynar;

Sonuncudavran toplumsal igd so ei -

su,
n gibi, nucu

bireysel

belirlemede alkanlkla olarak,

igd,

duygudalkla byk topluluun

birlikte, lde

kuvvetlendirilir,

bunun boyun

isteklerine

yarglarna

lir. Bu eitli alt sorunlar imdi, rak, tartlmaldr. nce ile r gusu ldr. unu sylemek hayvan, y erinde zihn

ve birka hayli uzun ola olabilir: yetileri Ben, tam anlam et duy farkrnek insan p do -

toplumsal demek

bir

insandaki bir da

kadar

kin ve gelimise, tpk bizimki gibi bir ahlk duygusuna ula istemiyorum. ama gibi, bu aar. eitli bir bir ii hayvanlarn duyduklar doru hali ele ya pek farkl gzellik pek yanl vardr, Bunun ama hayranlk onlarn Ar nesneler

duygusu

olabilir, bal

duygu onlarn ayn dev

davranlar rnein, hi

tutmasna yol hesiz, urgan

alalm. gibi, ve

arlarnn yetitii evlenmemi kutsal kzlarn bir

koullarda arlar olduunu abalard;

yetitirilseydi , erkek hi dnrd;

diiler,

kardelerini analar, onlara

ldrmenin

ldrmeye

kimse

engel olmay dnmezdi. 6 Yine de, bana yle geliyor ki, ar

6 Bay H. Sidgwick bu konudaki ustaca incelemesinde (The Academy, June 15th, 1872, s. 231) diyor ki: "stn bir ar, nfus sorununa daha yumu ak bir zm bulmay ama edinirdi." Bununla birlikte, yabanllarn ou nun ya da pek ounun alkanlklarna baklrsa, insan, bu sorunu kz o cuklar ldrmekle, ok - kocalk (polyandry) ve her rasgelenle iftlemek (promiscous) ile zmektedir; bundan tr, sorunun daha yumuak bir yntemle zleceinden pekl phe edilebilir. Miss Cobbe, ayn rnei yorumlarken ("Darwinism in Morals", Theological Review, April, 1872, s. 188 - 191), toplumsal dev ilkelerinin bylelikle altst olacam sylyor ve bununla, yle sanyorum ki, toplumsal bir devin yerine getirilmesinin bi reylerin zararna yol aacam sylemek istiyor; yalnz, phesiz kendisinin de kabul edecei bir olguyu, arnn igdlerinin kamu iyilii iin kazanl m olduunu grmezlikten geliyor. O kadar ileri gidiyor ki, bu blmde savunulan ahlk teorisi genellikle kabul edilseydi, yle diyebilirdi: " Onlarn baarya ulat anda insanlk erdeminin lm annn alacana inan maktan kendimi alamam!" Erdemin yeryznde kalmna olan inancn, devleri bylesine abuk sona eren birok kimseye bal olmad umulmaldr.

137

ya bir

da

baka

bir

toplumsal

hayvan,

varsaydmz da bulunca

durumda, (vicdana),

doru ya

da yanl duygusuna, ya

eriirdi. nk her bireyin daha kuvvetli ya da daha kalm l belirli igdler, ve daha az kuvvetli ya da kalml baka igdler ki, sk ortaya geerken da edinme sk, konusunda ve eski ilek bir duygus u olurdu; bir yle sava ardnca ya t izlemek doru, dnece itepiye

(impulse)

uymay

gerektiren

kard;

izlenimler iin, Bu

zihinde kvan,

birbiri ilek bir

karlatrldklar bile duyulurdu. bir itepiyi izlenmemesi yanl olurdu;

kvanszlk, brn biri

mutsuzluk

durumda, izlemenin

(monitor),

(impulse)

ten daha iyi olacan hayvana bildirirdi. Bir yolun izlenmesi, brnnse br im. ise gerekirdi; ama bu yollardan terimlere yeniden

TOPLUMCULLUK To plumsal bile birlikte maymunlar; kargalarn hayvanlar yaadn ekin ok eitlidir; ayr ayr baz trlerin Amerikan

grmekteyiz;

rnein

kargalarnn

(Coloeus
srleri ayn

monedula),
byledir. gsterir; kpeklerin, kadar

Jerugilegus), kk srcklarn (Sturnus vul(Corvus

nsan, ve kpee kpek olduu, olan vb., hi byk ilgi ile arkada deilse, ne kaher gzne buna

garis)

birleik verir. rn

sevgisinde karlk larndan ilk dar iki

duyguyu Atlarn, ne

koyunlarn,

ayrlnca bir

mutsuz yeniden efendisinin

arkadalarna karlkl Bir odada,

kavuunca herkesin da ya

byk

sevgi

gsterdii

arpm

olmaldr.

aileden

hangi bir kimsenin yannda ve hi bir ilgi grmeden saatler ce ve hi ses karmadan dinlenen, ama ksa bir sre kendi bana kpein yalnzca braklrsa duygular yukar zgn zgn havlayan ya da uluyan bir zerinde toplumsal dnmek hayvanlar ilgintir. zerinde Dikkatimizi toplayacaz;

bazlar toplumsal olduklar ve etkili birok yoldan birbirle -

138

rine lii Dr. clar hangi

yardm en ile

ettikleri yaygn belirttii

halde, karlkl gibi, 7 ne ki yaklaan

bcekleri hizmet, tehlikeye bir g

atlayacaz. hepsinin kar ya ve ama Yaban yere da

Yukar bir-

hayvanlarda

duygu

birbirlerini

uyarmalardr. kmedeki btn dman av her ilk Ko -

Jaeger'in bilir. bir

srdeki atlar

hayvanlara

yaklamann yle tehlike art bir

kadar

olduunu

sanyorum iareti

yaban

srlar

vermemektedir; uyarmaktadr. pat pat

sezenin tehlike rada lerin mun da lumsal Atlar yalar; ayklar;

hali iareti,

brlerini

tavanlarnn

ayaklarn ses karr.

vurmaktr. ve

yu nlar ve da keileri ayn ii n ayaklar ile yapar ve o s slms bazlar, kmesinin gvenlikte Kularn birou memeli gre, mayya Topgzcler nderi, olduklarn kanan bir bir karmaktadr. diiler de gzclk bildiren iin Sylendiine Bir
9

foklarda

gzcl

genellikle

yapmaktadr. 8 yapmakta, tefek

tehlikede iler

lklar ufak d hafife

atmaktadr. srr,

hayvanlar birbirlerinin maymunlar Brehm, dikenli

birbirleri

grrler: srlarsa

yerlerini saba

birbirle rinin kme alandan "zenle"

asalaklarn maymunu sonra, ve

(parasite) (Cercopithecus
her may bi-

griseoviridis),
nna oturup

getikten incelediini

munun bir dala uzandn, ve baka bir maymunun onun ya krkn dike nleri rer birer kardn anlatmaktadr. Hayvanlar birbirleri iin daha nemli iler de grr. r nein de ler. kurtlar ve Kaka ve baka baz yrtc hayvanlar birbirlerine hep srler yardm birlikte halin eder avavlanr, avlarna kular saldrrken

(Pelecanus

onocrotalus)

lanr. Hamadryas babuinleri, bcek vb. bulmak iin talar

7 8

Die Darwin'sche Theory, s. 101. Bay R. Brown, Proc. Zoolog. Soc, 1868, s. 409. Brehm, Thierleben, B. i, 1864, s. 52, 79. Birbirinin vcutlarndaki di kenler i karan maymunlar iin bkz: s. 54. Talar altst eden Hamadryas ile ilgili olgu, Alverez'in tanklna dayanlarak verilmitir (s. 76). Brehm onun gzlemlerinin tm ile gvenilir olduunu sanmaktadr. Yal erkek babuinlerin kpeklere saldrmas konus unda bkz: s. 79; kartalla ilgili olarak bkz: s. 56.
9

139

kaldrp lii lar sna deki ile vanlar

devirirler; devirip birbirini

byk

bir

tala

karlanca,

onu bizon

elbirhayboa orta ler n an byk

altndan

kanlar Kuzey ve inekleri

paylarlar. buzalar savunmaya iki

Toplumsal srnn geerler. gen

savunur. srnn birinde, birlikte

Amerikadaki

tehlike alp

srasnda,

kendileri

dnda

blmlerin bir

Chillingham'da saldrn; ve iki nasl bir ve ve

boann

yal bir boaya c aygr latacam. bir idi: ler, di. defa, tn onu bir babuin bazlar Brehm,

aygrn bir geen ise ya l geri

ksrak ylksndan Habeistan'da, ile tepeye srs

kovmaya koya o bazlar ama

altn

karlamtr: varmt aarak, kalanlara

srada

babuinlerin koyakta erkek ekil bu b -

kardaki

Kpekler, azlarn Kpekler aa babuinler drt yiit,

arkada aa

saldrd,

alabildiine yeniden alt tepeye

korkun abucak babuinden babuin iri bir istiyordu. gen Ayn

bartlarla ama baka

kayalklardan

iniverince,

kpekler bir

saldrmaya aylk yavru varmt.

yreklendirildi, bir

yukar

Yavru yardm zaman, ar

kayann Kpekler gerek

tepesine

trmanm, yandan

bararak O indi,

kuatmt.

erkek,

tepeden aa kadar baka bir bir

ar

babuinin yanma doa bilgininin

gidip onun gnln yapt, ve o nu alp gtrd. Kpekler ona saldramyacak tank Bir ti. br avn gibi, o olduu kartal, ok bir uzun dala armlard. sahneyi kuyruklu sarlan yardm anmadan maymunu alp hayvan istemesi edemeyeceim.

gen ama

(Cercopithecus)
gtre memi kmenin kotular; dedii yesine

yakalamt, yeleri deil,

Maymunun

bararak

zerine, ki, bir

byk bir nasl

grlt ile onu

kurtarmaya

kartal kuatp o kadar ok tyn yoldular kaacan bir dnyordu. kmesinin karta l, artk maymun

kartal artk tek

Brehm'in

bile herhalde hi saldrmamtr. 10

10 Bay Belt, Nicaragua'da, ormanda aa yukar iki saat lklar ii tilen ve bulunduu zaman yanbanda bir kartaln tneyip durduu gr len bir rmcek maymununun (Ateles) halini anlatmaktadr. Kartal besbelli,

140

Toplumsal mayan Pek hangi ilgili folk'ta ifte ne sini lay de ok

hayvanlarn,

birbirlerine bir

kar,

toplumsal ve

ol -

hayvanlarn durumda, lde

duymad

sevgi aclarn

duyduu phelidir. Bununla Bay yuvas macaw atarak

kesindir. sevinlerini Sevinle birlikte, Norbir evre ya do olan

bakalarnn daha ok

gerekten

paylatklar bulmu olan

duygudalklar babo "ar

phelidir.

ok elverili

gzlem aralar yaayan ilgi" ve

Buxton," Dii onun

macaw'larnn,* bir kme lklar

gsterdiini ayrlsa, baka da korkun

anlatmaktadr.

macaw

zaman alyor

yuvasndan Hayvanlarn ya

"erefine

gsteri ou ne

pyordu". gtr. duunu lirttii hayvan hayvanlar rn igd mazsa, Onl arn larda

soydalarnn bir

aclarndan

duygulanp gzlerini kim gibi,

duygulanmadklarn lm Bununla de ayrmadan acma

kestirmek

zaman evresin duy be bir onla bazan yrtc aklan bozkr da, ko -

Canekien ondan

arkadalarnn srlarn

bekleen duymazlar. kesindir; izler

syleyebilir? grnte ya da da gstermedikleri

birlikte,

Houzeau'nun Hayvanlarn nk Bu, yaral

duygudalk ve

srerek ya

tartaklayarak sry ile aa yapt yukar Amerika

ldrrler. korkusu bir en i

insanlar tarihinin durumdaki brakan

yznden olarak engin ya

saduyu

doa bu lme

karanlk

olgusudur.

tutumu,

arkadalarn

Kuzey

yerlilerinin,

cayan ya da hasta den ana - babalarn diri diri gmen Fiji lilerin tutumundan daha kt deildir. 12 Bununla rn ve birlikte, hayvanlarn elbette birou, bi rbirinin Bu, acla skntlarn paylamaktadr. kularda

bile byledir. Yzba Stansbury,13 Utahtaki bir tuz gln -

yz yze durduklar srece, ona saldrmaya korkmutu. Bay Belt ,bu munlarn alkanlklar ile ilgili gzlemlerine d ayanarak, onlarn ikisi bir arada durarak kendilerini kartallardan koruduklarna inanmaktadr. Naturalist in Nicaragua, 1874, s. 118. "Annals of Mag. of Nat. Hist, November, 1868, s. 382. 12 Sir J. Lubbock, Prehistoric Times, 2nd edit. s. 446. * Orta ve gney Amerika'ya zg iri bir papaan eidi. .

may

The

141

de, kesinlikle kr bir kak kuu bulmutu. 1 3 Ku ok semirmiti; Bay arkadalar Blyth, bana onu uzun sre gre, ok hint ve iyi ben, beslemi buna olmalyd. kr ar bir var pek sepe sepetin bir k benzer ne ve bildirdiine da kargalarnn iittim. byle

kadalarn olgunun bu ki

beslediini

grmtr;

evcil

tavuklarda igdsel bir Bir bir

grldn

stersek

davranlarn herhangi hasta zel yatan raslanr. 14

olduunu yakn birka

syleyebiliriz; arkada defa grdm. herhangi bir birini Kk yalayp sahneydi. iin olan Bu, bir

igdnn geliiminde kpein, kediyi kendi

hallere

seyrek tinde

yalamadan

yanndan Yiit nin mek nan Bu re

gemediini bir kpein

gzlerimle vuran

pekteki acma duygusunun en gvenilir belirtisidir. efendisine yol ufak vurur hi ama ve kimse de bulu ye avut zerine gerekir. bir deneme srayp saldrmasna Kucanda daha nce aan ok gibi akadan dokunakl onu ey, yapan duygudalktr kpek

rkek

hanmefendiye kaverdi,

grmtm. yaratk onu bittikten Brehm, 1 5 yakalan -

yaplmamt. durmadan bir

dvme

oyunu

sonra maya maya dir. larn bir n vanat

hanmefendisinin almas allnca, Yukardaki gen yol rnek babuinlerden

yzn biri

gerekten

kafesteki

cezalandrlmak babuinlerin ve ve

brlerinin rneklerde, ey,

koruduunu kartala olmak ve Birka bana

bildirmekte Cercopithecus kar savun Kk davran hay ka -

arkadalarn aan

kpeklere

malarna da

duygudalk i sterim. biri,

gerekir. yiite yl nce,

Amerikan

maymununun olarak vermek

duygudaa

bahesindeki

bakclardan

ensesindeki

panmam yaralar gstermiti. fkeli bir babuin, yere diz -

13 Bay. L. H. Morgan'n aktard gibi, The American Beaver, 1868, s. 272. Yzba Stansbury, zorlu bir akntya kaplm yavru bir kak kuunun yarm dzine kadar yal kuun klavuzluu ve yreklendirmesi ile kar ky ya varnn ilgin yksn de anlatmaktadr. 14 Bay Bain'in dedii gibi, "ac eken birine yaplan etkili yardmn kay na gerek duygudalktr": Mental and Moral Science, 1868, s. 245. 15 Thielleben, B, i, s. 85.

142

kerken lan ve o

yaralamt kocaman babuini

bakcy.

Bu

bakcya da ayn

ok

balanm birlikte, ac

oba-

kk

Amerikan

maymunu d grmez,

blmede koup o

yayordu, lklar kaabilen toplum kpekler kabul bu t sak r ba da

babuinden grr srmaya sevgiden denir; ve ok

kopard. yardma Ve

Bununla

kcsn atarak

tehlikede

balamt. ve

srada baka,

bakc, cerrahn kansna gre, lmden kurtulmutu. Hayvanlar, ra de bizde ahlk duygudalktan Agassiz'le bir ey gc yiyecek ball de sal igdlerle balantl baka yetkinlikler de gsterir. Bunla ben, birlikte, 16 bulunca (vicdana) bir benzer bulunduunu vardr; ve

ediyorum. Kpeklerde m gibi, nrlar. nei tadr. kinceye le ya da ile kpekler Kpekler, "kendini ileri teden tutma" korkudan gelmemekte dir. yokken beri, Oysa sevgi fil Braubach'n 1 7 ve belirttii

efendileri

almaktan esleklik ya

olarak gsterilmitir. Bay Hooker, ve ertesi ylece bataa her isterler.

srcsne bir onu

kcsna ok baldr, ve belki de onu srn n nderi saymak Hindistan'da gn adamlar ok beklediini daha Fil gre, Dr. d bindii yetiip bana ile filin batakla e by canl l bir tut d saplandn halatlarla Filler, iin,

kadar cansz koymak diye yokmu. tehlikeli

bildirdi.

durumlarda,

gmlmemek yakalayp Ama kendisi Dr.

nesneyi

hortumlar

yakalayp

dizlerinin ezerek hi byle ve Hooker'n

altna

Hooker' kopmu.

drecek kesinlikle tehlike lesine

srcnn Ar bir

sylediine

srcnn o

iin

bir hayvan iin pek korkun olan by hayvann hep kendisini

18

durumda, kendilerini

mas, soylu sevgi ballnn ok gzel bir kantdr. Toplu manlarna yaayan, hep birlikte birlikte saldran hayvanlar,

savunan elbette

birbirle-

rine belirli bir lde bal olmaldr; ve bir nderi izleyen

16 17 18

De l'Espece et de la Classe, 1869, s. 97. Die Darwin'sche Art-Lehre, 1869, s. 54. uraya da bkz: Hooker, Himalayan Journals, vol, ii, 1854, s. 333.

143

havyanlar, da" sizce eslek mu kle ya de Bay lanlar

belirli bir

bir

lde bir

eslek

olmaldr. ederse, Gney gzel srden bir

Habeistan' ses ve bul sessiz

babuinler, izlerler; olmay olan Bay bile

baheyi

yama yavru iin

ederken, grlt ok

nderlerini

tedbirsiz renmesi Galton, ve

iin

tokatlanr.

Afrikadaki anlk bir srlar olma g dmn hayvanlar altrrlar. as iin,

yar - yaban ayrla yeter

srlar

gzlemek bu

frsatlar Bu nder

hayvanlarn tutumu gveni

katlanamadklarn ortak kendine baka ve

sylemektedir. 20 benimseyerek, olan bir istemezler. ve deerli Bu

gibidirler, lde arar, bulunmaktan Galton, hep

boann

bir nce

ey onlar az

usanmadan

boyundurua bireyleri

byle srden

hayvanlarn ayr bir ok br

olduunu; aradklar ve aan da

dolaan arada halde, ayn

saylar artsa bile, gene abucak azaldklarn eklemektedir. Belirli rine larda mesi rekete nekte kpei, derken lanmaz; oysa den dr. hi trl hayvanlarn yollardan pek da ayn ve yaamalarna yol ya br kvan birbirle itepiye davran holanma engellen ha r oban g ho onlar saysz bir yardm etmelerine

(impulse)

gelince, ya

igdsel

bulunurken srasndaki geirdii grmekteyiz, koyun sevin gen

tattklar

duygusunun;

igdsel

davranlarn duygusunun Bunu Gen

kvanszlk bu, gze oysa benim ok evcil

sonucunu

karabiliriz. arpmaktadr. koyunlar tilki tan k de

hayvanlarmzn koarak tedirgin olduum hayvanlar kan pek

kazanlm

igdlerinde

zellikle duyar, bir

srsnn tilki

evresinde kpei,

koyunlar etmekten gibi, olan gl gerekten

kovalamaktan

holanr, tilkiler kular olmal mut -

baka

kpekler,

holanmaz. kulukada kular,

hareketli gnl

gnlerce

yatran

Gmen

gmekten

alkonursa,

suz olurlar; o uzun uularna kmaktan belki de holan -

19 Brehm, Thierleben, B. i, s. 76. Onun ok ilgin denemesine Macmillan's Mag., Feb. 1871, s. 353.
20

bkz:

"Gregariousness

in

Cattle,

and

in

Man",

144

maktadrlar. duu iin yerek

Ama mili

Audubon'un, akn anlatt kendini hi

kanatlarnn yaban yol

ular kaznn

kesik ve bu baz

oliten acl hal Haz Bu da

bin

yolculuuna zavall gtr. Baz

tam vakti nde igdler aan, ile

yr -

baladn rnein

holanabildiine duygularla, lerde ya ac da nunla tinden zaar, bir mu zel ac

inanmak

yalnzca ve belirlenir. sanrm. haz bir ya

korumaya duyulan kimse

dmanlardan duyumlarn eyler olabilir, avn yiyemedii rneklerin

korku

zmleyemez igdler, kokusu sanki hafif yalnzca av yardm

birlikte, uyandran douyor herhalde gibi

birounda, defa

olmadan, tik grl mesine cevizleri hafif

soyaekim alan edemez. topraa vurmasna

kuvve yavru Kafesteki gmyor bakarak

sincabn,

kafesin

tabanna

hazdan ya da acdan dolay yle yapt dnlemez. Bundan tr, insanlarn her eyleminin altnda bir haz ya da ac bu lunmak o anda krne gerektii duyulan ve genel hazdan sans ya da yanl acdan de, nce bundan halinde olabilir. zorla ve Bir alkanlk, kr en ve bamsz olarak, birdenbire

kesinlikle zaman, ayr birlikte Oysa, hep alk gibi.

izlenebilirse hayvanlarn dnce iken toplum gene

gellenirse genellikle belli belirsiz bir kvanszlk duyulur . ou r, ve hep toplumsallatklar, tr tr yol rahatsz rahat birbirlerinden varsaylmtr. hayvanlarn bu lir. m ba sal Tpk nce olmas ve igd, ocuk duygularn bundan oldukla olduklar olan nce olabi p kazanl a na-batoplum birlikte ks iin

yaamakta amak daha amak duygusu ile ve uzun bu

kar doru iin belki

birlikte gelitiini

yaamasna savunan ve yemesine bir

gr yemekten yol

duygusunun Toplumdan

holanmann,

hesiz,

hayvanlarn sevgilerinin gibi

holanma

genilemesidir,

nk sre

yavrularda, geliiyor

ana - babalar

kalmaktan

grnmektedir;

genileme

men alkanla, ama zellikle doal semeye yorulabilir.

145

Sk

bir

birlik en

iinde en

yaamakta ok oysa

kar

olan

hayvanlarda, eitli en az olur. tehli d Gr ve do aama kara arlar yakn kesinlik hsmla sevaama cin bir

topluma kelerden nen nte ocuk lardan al da, le rn gisi, larda rnda sinde biliriz. z doal yok ya ve ya hsmlar ve

katlmaktan kolay yalnz

holanan ok

bireyler yok

kurtulur,

arkadalarn sayda bulunan bunlarn ama olduu

yaayan

bireyler

toplumsal sevgilerinin geilerek Erkek

igdlerin kkenine kazanldn lde ana

temelinde gelince, etkili

ana -baba hangi burada ii en

bilmiyoruz; arlar) hn, bu bir

semenin

byk

sonucunu gibi, yukar en pek yakn aa

kardelerini ldren

(erkek

ldren

kzlarn

arlarda

olduu aa

arasndaki semenin etme da onun

olaanst sonucudur; yerine geen

rnekte, duygu, Bu

tutkusu, belirli

kamunun

yararnadr. rnein duygu, gibi,

Ana -baba

bulunan da

hayvanlarda, gelimitir. olduu

deniz - yldzla Forficula btn

rmceklerde

kulaakaanlarda olan

bazan

hayvan grubunun yalnz bir ka yesinde vardr. ok Bir bilir, d r, ve haz nan bu acl ana, ama nemli sessizce byle Bir duygudalk heyecan, sonsuz sevgiden bir sevgi olduu Adam temelinin ayrdr. duya sy Smith eski katla olan kendi gster baka uyuyan ocuuna onunla de

zamanlarda sevgisi Bay hi

duygudal nce

lenemez. bu ya bir

insann efendisine da

kpeine

sevgisi,

duygudalktan

kpein da

yledir.

yaknlarda ac Bundan kimsenin

Bain, "ala, bize,

duygudaln soua,

hallerini tr,

unutmamamzda dnlmesi tr, iin, ayn

olduunu yorgunlua bile

milerdir. halleri

grn, da

acl

hatrlatr". alrz.

Bundan

zamanda

duygularmz

gidermek gibi,

bakasnn

aclarn

gidermeye

Bunun

bakalarnn

kvanlarn

da paylamaya srkleniriz. 21 Ancak, sevilen bir kimsenin

21 Adam Smith'in Theory of Moral Sentiments adl kitabnn ekici blmne baknz. Ve yine bkz: Bay Bain, Mental and Moral Science,, 1868, s. 224 ve 275- 282. Bay Bain, "duygudalk, dolayl olarak, onu duyan

birinci

ve

ilgi

146

uyandrd lemeyecek nacan bamsz maya ayn azok

duygudaln, kadar kuvvetli bizde btn bilemiyorum.

sradan oluunun anlar ve

bir bu ve

kimseninkinden grle nasl grn, armlar duygudaln dolay, trn btn

l akla -

Acnn canl

yalnzca

sevgiden uyandr yalnzca ve yelerine daha a -

olarak, Bu,

yeter. sevilen

hayvanlarda, ayn

topluluun

bireylerine,

bundan

tannan

yelere

ynelmesi, zel

ynelmemesi olgusu ile aklanabilir. Bu olgu, hayvanlarn bir ounda, rtc ve ta, korkularn kendi dmanlara olmayan aclarna ynelmesinden trler, rnein elbette deildir. baka Toplumsal hayvanlarn belki ve aslanlar nsan kar dav da olursa kuvvettop yeti -

kaplanlar, ama

yavrularnn

aclarn

paylamak -

aldrmamaktadr. nk

soyunda, Bay Bain'in gsterdii gibi, bencillik, yaant ve benzenme, lnda ranmamza olsun, vanlar luluklar, tirir. Bununla sal da gibi birlikte, doal rneklerin seme ve ile birounda, kazanlp ve srm dolayl belirli toplum ya ol ynsemesi olup sonucu igdlerin duygudalk, baka ya da kazanlmadna, benzenme sonular alkanl n duygudal iyilik yol aar; Bu kuvvetlendirmektedir; bakalarna ne kadar doal says en ok alkanlk, treyii grme umudu duygudaa daha karmak ile dl

duygudal savunan seme en ok sayda

kuvvetlendirir. birbirine iin en

duygu, nemli

yardm eden ve duyguda serpilip

birbirini

btn hay olan

ok iyi

olduundan, yelerinin geliir ve

lendirilir;

nk

saduyu, yalnzca

yaant yetilerin uzun

igdlerin

madna,

olup olmadna karar vermek olanakszdr. Toplulua tehli -

iin bir kvan kaynadr" demekte ve bunu karlkl ilgi ile aklamaktadr. Bay Bain yle demektedir: "Yaralanan kimse, ya da onun yerinde olan ba kalar, duygudalkla ve karlnda grd yardmlarla, btn fedakrln karlayabilir." Ama duygudalk tam anlam ile bir igd ise ki yle g rnyor daha nce de sylendii zere, aa yukar her igdnn gereinin yerine getirilmesi gibi, onun da gereinin yerine getiri lmesi dolaysz kvan verir.

147

keyi gd, dan

bildirecek bu tr,

gzcler hi

karmak birinin

gibi dolayl

dikkate sonucu te

deer

bir

i bunbaz al ama

yetilerden dorudan

olamaz; yandan, savunma olabilir; doal

doruya

kazanlmtr.

toplumsal alkanl, gzpeklik eitli daha da, haz

hayvanlarda karlkl ve pek ok

erkeklerin duygudalktan halde ve

toplulu u domu

kanl ve dmanlarna ya da avlarna hep birlikte saldrma dayankllk, nce seme

ile kazanlm olmaldr. igdlerin ve alkanlkl arn yani, olan bazlar budur, daha bazlar ya yerine brlerin getirilince verir; ya bir den ok daha ok haz belki ya da kuvvetlidir;

engellenince nemli

ok tedirginlik zel hi

gerekten ac

herhangi

uyandrmakszn, daha farkl g

soyaekimle

aksa tlma biliyo arasn ko -

dan srdrlr. Baz alkanlklar brakmann ya da deitir menin ruz. bir ya nin brlerinden Bundan sa va yeniden yanna tr, olduunu olan kendimizden hayvanlar igdleri

da, ya da bir igd ile herhangi bir alkanlk hali arasnda olduu azarlanan tavann dner; olan Bir sk sk bir dii gzlemlenebilir; durur, ya ne da der, kpek, nitekim, tavan valarken kpek bir yapacan utanarak olan sanki gelmesi analk gs kafesin yznden, bilemez, efendisi ile ile

ardna

eniklerine bocalar, gibi, stn

sevgisi efendisi

efendisine birlikte na bildiim festeki ve kan vurur. larn olsa, likeleri meyerek svr.

sevg isi

arasnda

gitmemekten en ilgin G ku,

yar

utanyormu brne g

eniklerinin

yan -

igdnn rnek, g

konusunda igdsn ka rlplak tellerine yaama iste da teh ka -

igdsnn olaand gelince, kendini srayp bile,

bastrmasdr. gmen iinde Yavru

igds

kuvvetlidir;

vakti kadar, g sudan

kalncaya alabalklar, rkek yol tatl

igds

srdrebilecekleri ldrrler. kendini- koruma gslemelerine

kendilerini duraksayarak byk ne

kularn kar aan

igdsne

koyarak

analk

igdsnn

dar kuvvetli olduunu herkes bilir. Bununla birlikte, kr

148

krlanglar, lar, gz

ev

krlanglar doru, sk

(Delichon
sk,

urbica),

kara

saan yuvala j

sonlarna

gsz

yavrularn

rnda, lme brakrlar. 12 kart doal sa bir igdden ile herhangi ok bir ekilde daha yararl

gdsel bir itepinin (impulse), bir tr iin baka ya da ise, seme G daha glendirileceini igdsne G ok anlayabiliriz; oranla bu du yln ona

nk bu igdnn en iyi gelitii bireyler daha ok sayda kalr. igdsnn phe btn analk gn rumda belirli olduundan mevsimlerind e edilebilir. sren igdsnn zorlu etkisi,

bir sre iin olaanst bir g kazandrabilir. NSAN TOPLUMSAL BR HAYVANDIR nsann mektedir. kendi lardan halinde dolaan ile, dosta anlyoruz. ailesi Tek biridir. toplumsal Bunu, dnda bana Kimi bir da varlk olduunu herkes kabul et ve ceza uzak kadar zaman birbir -

insann

yalnzlktan toplumda insann

holanmamasndan, bulunmay en eskiden oysa ar

istemesinden

tutulmak,

verilebilecek

yazarlar,

tek tek aileler

yaadn aileler ilikileri

sanmaktadrlar; de vardr, br Byle

uygarlktan

baz lkelerin sszlklarnda tek tek ya da bugn ve ayn blgede yaayan

ikisi, birlikte her

renebildiim ailelerle gerektike

olmaktadr.

aileler,

lerine danmak iin bulumakta ve ortak savunmalar iin

22 Rev. L. Jenyns (White's Nat. Hist, of Selborne, 1853, s. 204), bu olguyu ilk defa nl Jenner'in belgelendirdiini (Phil. Transact, 1824), ve bunu, o zamandan beri eitli gzlemcilerin zellikle Bay Blackwall'un doruladm sy lemektedir. Bu son titiz gzlemci, iki yl, gz sonlarnda, otuz sekiz yuvay incelemi, yirmisinde l yavrular, beinde yavru km evresindeki yumurtalar ve nde, yavru km pek yaklamam yumurtalar bulmutur. Uzun uua elverir yata olmayan birok ku da geride brakl mtr. Bkz: Blackwall, Research in Zoology, 1834, s. 108, 118. stenen bir ey deilse de, daha baka kantlar iin bkz: Lettres Phil, 1802, s. 217. Kara saanlar iin bkz: Goula, Introduction to the Birds of Great Britain, 1823, s. 5. Bay Adams da, Kanada da, bunlara benzer olgular gzlemlemitir: Pop Science Review, July, 1873, s. 283.

149

birlemektedir. birleri yabanl lerini ile insann

Bitiik yukar

blgelerde her bir

yaayan sava

kabilelerin halinde kant

birde -

aa

zaman hayvan

olmalar,

toplumsal

olmad nn

ildir, nk toplumsal igdler asla ayn trn btn birey kapsamaz. Drt -ellilerin baklrsa,

(Quadrumana)

ounluunda benzer ilk ata -

grlen benzerlie

insann maymuna

lar da toplumsal olmu olabilir; ama bu, bizim iin pek d e nemli deildir. nsann, bugnk hali ile, zel birka igds varsa bir da, ve ise insan de, bu, kalma ilk atalarnda sevgisi Hepimiz ama ve eskiden bulunan kar ve baz ve igdleri pek eski duy bunla bulun yitirmekte mamasna rn soydalarna biraz

dnemden

igdsel deildir. ok

duygudal byle bilinliliimiz,

gereke

gerekten tpk aa

gudalklarmz igdsel

olduunu olduu, anlamna eme

biliriz, 2 3

hayvanlar bir hayvan n aa bir

daki gibi balad, ya da hepimizin onlar kazandmz olduuna derine yukar rn den, maya pek boyun gelmez. nsan bal gre, kesindir; ounda gc arkadalarna nitekim ortaktr. vardr. ile kendi ve bu olma

kk yata iken ve kabilesinin kazand i nsann

toplumsal

ynsemesini Bunun

soyaekimle sonucu kendi ya

nitelikler

toplumsal olarak bir da her

hayvanla yzn savun kuvvetli onla yele ise o -

kendini- tutma insan,

Soyaekilmi birlikte, ters esenliine

ynseme kendi

bakalar byk

yaknlarn yoldan

gnlldr,

tutkularna En rine eder;

lde

dmeyen ayn

ra yardm etmeye hazrdr. aa yardm daha toplumsal ederlerken, yukar hayvanlara, yalnz topluluun klavuzu zel igdler klavuzluk

toplumsal

hayvanlarn

u zaman zel igdlerdir. Ama grnte biraz saduyu

23 Hume yle demektedir: "Bakalarnn sevincinin ve zntsnn umur samadan seyredeceimiz eyler olmadn itiraf etmek zorunlu grnyor. Ama birincisini grmek ... gizli bir sevin getirir; ikincisinin grn ... ha yalgcne bir zn glgesi drr." An Enquiry Concerning the Principles o] Morals, 1751, s. 132.

150

ile

desteklenmi nasl bu ok ve

karlkl Demin

sevgi

ve

duygudalk gibi, zel zihn

da

onlar yakn yoksa in gr vg Bain'in vnme knanma Buok ben top bazla be ki, Ama hareket -

ksmen larna da, sana gdr. sne aka duygusu korkusu, nun leri zer rnn ou sevgi, dii hangi lara bir Ben, larnn ile ilk

gtmektedir. yardm

belirtildii bildiren gelimi eden, da, yol ve

insanda igdler yetileri saduyu Bay ve ve ile

edeceini klavuzluk

itepi

(impulse) vardr
bakmdan deer daha

olan

elbette

gdsel gsterdii

duygudalk vermesine gibi, da kuvvetli insan, vgy

onun aar;

arkadalarnn nk, ve grlme ileri szleri onun kuvvetli

sevmek olan hor

"duygudaln olarak, anlatlan Bylece, atalarnn igdler,

kkremesinden soydalarnn vg belki en ve zorlu iyi ve de ve

gelir". 2 4 pek

sonucu

isteklerden, insann kabaca hl ama onun ve onun onun kendi gc da O i stekleri

yergilerden olmalar

et kilenir. lumsal lirleyen,

maymuna gereken lde ne yazk

kazanm

davranlarndan byk ve

etkenidir; zaman iin, biz ve da

davranlarn yarglar, bencil

soydalarnn duygudalk yarglarn hazza byle ile, ya anlar.

tutkulardr. iin, insan, geici kltrsz ileri ve

kendini - tutma

alkanlkla

pekitiril soyda her hi davran srer: Kant'n satamak

dnme

yetkinletii

kesinlikle acya zaman en

deerle ndirebilir, kaplmadan, barbar yce ya birlikte insanln da unu

belirli

itildiini insan kendi

dnememekle kiiliimde

davranlarmn kendi

yargcym,

szckleri istemem.

onuruna

DAHA KALIMLI OLAN TOPLUMSAL GDLER, AZ SREKL OLAN BR GDLERE STN GELR Bununla birlikte, imdiki gr amz bakmndan b tn ahlk duygusu sorununun evresinde dnd ana nok-

24

Mental and Moral Science, 1868, s. 254.

151

tay kuya na sa,

henz bir

szkonusu brnden

etmedik. daha soyda Ya insan bellidir; hi ok Zorlu da,

Bir bir

insan,

igdsel

bir

tut-

boyun

emek

zorunluunda duygusualmaz al gze

olduunu neden Her farkl luluun oysa byk da d aha lan, zorlu den, drtt olan nce

neden ok eyden

anlasn? acnsn? nce, olduu

kendini -koruma yznden

dayanamayp bir

u runa can vermeyi alk

yiyecek

mak onu neden zsn? soyundaki yabanl igdsel bir iin insan, lm z itepilerin ayn gze iin top alr, en soy ama kuvvette bir

yelerinden yabancy gen biri bir ve hi

birini korkak

kurt armak umursamaz: bir ana,

analk oysa gze

igdsnn yalnzca almam,

kendi atlr, hi

ocuu

tehlikeye

duraksamadan byle iin lmeyi

uruna bakas

davranmaz.

Bununla

birlikte,

yrekli ve duygudalk dolu uygar birok adam ve hatta o kendini- koruma akntlara daha nce ayn baka ya da igdsne aldrmadan, Bu suda boulmak insan g ta olan bir insan o bir yabanc bile olsa kurtarmak iin atlayvermektedir. anlattmz igdsel igdden anasal o o ufak durumda tefek Byle gdden Amerikan maymu her olan ac de, bile olarak da yine

nunu, bakcsn kurtarmak iin o iriyar ve korkun babuine saldrtan hangi belirir; duymaya herhangi bir toplumsal nedendir. ya srada da igdlerin kadar davranlar, daha haz gl ya sonucu olur;

dpedz birdenbire ya da

nk zaman bir

bunlar, nedenle

dnmeye, znt bir

kalmayacak yandan, bile

nlenirse,

mutsuzluk

duyulabilir. di z

te

korkak bir

insanda, gze

kendini -korualmaya ken ah -

ma igds ylesine kuvvetli olabilir ki, o insan, belki ken ocuu iin byle tehlikeyi itepisel dini zorlayamaz. Yukardaki lk duygusunun savunan yeceini rneklere etkisinde kimseler benzer davranlarn ahlk iyi ok olmadn, onlara deneme biyorum.

bulunduunu

Onlar, bu terimi yalnz yenilmeye allan tutkular alt edil -

152

dikten dii nakl insan bir mu

sonra, zaman

ya

da

yceltilmi yaplm

bir

gd iin

(motive)

gerektir-

dnlerek

iler

kullanmaktadr szkonusu yoksun, bile rnek alt ye ise, hi ele tut ta -

lar. Oysa byle kesin bir ayrm izgisi ekmek pek de ola grnmemektedir. 2 5 soyuna dinsel yabanl ve kar genel gdnn cezaevinde insanlarda elbette ya bu bir engelleyici igdler onlarn halde, ve ama bir aba herhangi yaplr hi ya Yceltilmi bir gdler iyilikseverlikten kalmam, gitmeyi bile

etkisinde ryp ahlk

arkadal arn

vermektense Onlarn nmaya gelince, ken bilir; iin

gzlemlenmi gdlerin da

birok

vardr. 26 edmesine kurtarr grle iyilii ok sk durak glkle olmaktan nitelikleri t an yaplma kor iin de

davran

saylmaldr.

Dnp

(motive)

arkad alarn ama

yavrularn bocalayan

tehlikeden hayvanlar

kart

arasnda ahlk ey, ondan byle ileri insanda

davranlarna, denmez. son unda sonra bir

bakalarnn baka, ve

olduklar

Bundan bir

yaptmz samadan ayrt ktn doutan madan dka, kusunu zorlanan iyi bir daha ok

dnmeden igdden ahlk gerekli olarak

edilebilir; tayan da

davrann Tersine, itepisel gibi,

kimse

srmez.

grld

dnp

gstermeden, anlarz. b akma,

bir iin yetkin ya da en yce biimde yaplm say hepimiz da hi bir aba Eyleme doutan gemeden yetenekli nce olduu yine ya ii duygudalk konusundaki yapan eksikliini birinden yenmeye

lamayacan

kimse,

gstermeksizin deerdir.

gvenilmeye

Gdleri

(motive)

birbirin-

den ayrt edemediimiz iin, ahlkl bir varln yapt be 25 Burada, maddi (meterial) ve biimsel (formal) denilen ahlaklar arasndaki farka iaret etmek istiyorum. Prof. Huxley'in bu konuda benimle ay n gr paylatn grmekten sevinliyim (Critiques and Addresses, 1873, s. 287). Bay Leslie Stephan: "Madd ve biimsel ahlk arasndaki metaf iziksel ayrm, bu trl baka ayrmlar gibi, yersizdir." Essays on Freethinking and Plain Speaking, 1873, s. 83. 26 Daha nce buna benzer bir rnek vermi, savata arkadalarnn plan larn dmana vermektense, birbiri ardna kuruna dizilmeyi ye tutan Patagonyalnn halini anlatmtm. Journal of Researches, 1845, s. 103.

153

lirli btn ileri ahlk sayarz. Ahlkl bir varlk, gemi ve gelecek trmaya tiren yeterliin yoktur; m bir bir davranlarn ve onlar varlktr. ya da gdlerini ya

(motive)

karla g ye bu d gereke

uygun grmeye Aa bir

da grmemeye herhangi iin bir hi kpei maymun, bir

hayvanlarn

birinde suya

bulunduunu bundan ocuu tr, sudan

varsaymamz karnca;

Newfoundland

arkadan demeyiz. d ister olsun,

kurtarmak iin tehlike ye gs gerince, ya da ksz bir yav ru maymuna analk edince, onun davranna ahlk Oysa yalnz nlp yava insanda odur yava ki ister kesinlikle kart ister ahlkl ile bir varlk gdlerle igd uraldktan d nlmeden ile etkisi saylabilen sonra ve

tanlarak,

kazanlm

alkanln

yaplm

belirli ilere ahlk denir. Gene Baz lerin davranlara (bu zerinde yol arada durmakta yine ksn de, olduumuz gldr insand aki ve , kolay de alsa konuya ve buna toplumsal vb. dnelim. uygun igd igdler brlerinden aar, alk, vgy daha

sevmenin

yergiden

korkmann) igdlerinin ns an, izledi ac neden ayr -

kendini- koruma, ha ine, nr; duyar? kuvvetli byle ve hale

(ehvet),

daha kuvvetli olduunu, ya da uzun alkanlkla onlardan da geldiini kantlamak birini deil deildir. brn bile, gerektiini ok doal itepilerden yapt bu bundan nsan,

(impulse)
iin baka,

acnmamaya yaptna aa

neden

acnmas

bakmdan,

hayvanlardan

lr. Yine de, bu farkn gerekesini belirli bir lde ak ve seik olarak grebiliriz sanyorum. nsan, edemez; ard toplu vardr meye, aras halde ve zihn eski yetilerinin ve onun Byle etkinliinden hayaller, zihninden hayvanlar, tr, dnmeden biimde ve hep ver olara k izlenimler yaayan direngendir. anlalr geer.

kesilmeden

Srekli iareti

hayvanlarda,

toplumsal

igdler

tehlike

topluluu

savunmaya,

soydalarna

alkanlklarna

uygun olarak yardm etmeye hep hazrdrlar; zel hi bir

154

gl hayli kalnca mutlu umuz ni

duygunun sevgi ve

ya

da ve

tutkunun duyarlar; onlara iin de

drtmesi onlardan yeniden byledir. iin ve

olmadan, uzun sre kavuunca Yapayalnz ne yergilerini

onlara ayr hep oldu kva sonu doal yandan, doyurma bir s -

yaknlk Bu, bile, bizim

mutsuzdurlar olurlar. zaman

bakalarnn

bizim

dndkleri -

onlarn

varsaydmz temel

vglerini bir esinin,

narak ya da zlerek, sk sk dnrz; btn bunlar, top lumsal cudur. olma yan al, tutkusu, re ile iin ya igdlerin Byle bir da doal tm duygudaln, bir insan, te ve olurdu. bir geicidir alk igdlerden ile gibi kesinlikle yoksun

aykr - yaratk zorlu zelliinin

(monster)
herhangi olarak, Ve

duyguyu

gerei

doyurulabilir. deildir, tehlike

rnein, pek yz az yze insann bir

duygusunu Ken kor kadar ele ge k srek alma -

ve sk sk belirtildii hatrlamak kolay dini- koruma kaklarn kendilerini irme van, y lidir; ama igds, gzpek belki halde o haline bu

gibi, herhangi bir acy belki ile olmadka bir

btn canll ve

olanakldr. gelinceye maln kadar

duyulmaz;

birou,

dmanlar sanr. bilinen bile, tutkudan

Baka

istei,

herhangi gerek mal daha

tutku bir

edinmeden birok

duyulan

genellikle

zayf olan

duygudur: hrsz,

alkanlk

getirmemi

h erhangi

bir nesneyi aldktan sonra, onu neden aldna aar. 2 7

27 Dmanlk ve hn, belki baka herhangi bir duygudan ok daha kalm l grnmektedir. Kskanlk, bir stnl ya da baars iin bir bakasna duyulan hn olarak tanmlanr; ve Bacon steleyerek yle der (Essay ix): "Kskanlk, btn duygulanmalarn en ok sknt vereni ve en sreklisidir." Kpekler, yabanc insanlara ve yabanc kpeklere, yaknlarnda yayorlarsa, ama ayn aileden, kabileden ya da boydan deillerse, hnlanmaya ok eilim lidir; bu duygu doutan gibi grnmektedir ve en inat duygulardan biri olduu kesindir. Gerek toplumsal igdnn btnleri (complement) ve kar t gibi grnmektedir. Yabanllar zerine anlatlanlara baklrsa, buna benzer bir ey onlarda da geerlidir. Bu byle ise, kabilenin herhangi bir yesinin, kendisine zarar veren ve kendisine dman olan baka bir yeye aym duygula r geirmesine kk bir adm yeter. lkel buluncun (vicdan) bir insan d mann incittii iin kusurlu bulmas da olanakszdr; tersine, ilkel bulun, c n almayan kusurlu bulur. Ktle kar iyilik etmek, dmamm sevmek, tek bana toplumsal igdnn bizi ulatrabilecei pheli olan bir ahlk

155

nsan, ley emez; nin lk doyurulmu

eski bundan

izlenimlerin tr, aa ve alnm yukar

zihninden cn, her ya

yeniden da

gemesini

n -

baka

insanlarn zaman

zararna atlatlm olan eski

karlk tehlike da k ile n da b duyguda -

aln, ile,

izlenimleri, igds yarar

var

bakalarnn eyler Bu bilgi var

vlmeye konusundaki onun pek bir olan

deer

ya

nanmaya ve san,

sayd

bilgisi saylr. ya bu, o

karlatrmaya igdsel bunun

zorlanr. duygudalk

belleinden nemli d uyar, geici, ou igdnn ve

silinemez

yznden

sonucu sanki

olarak, kendisini

alkanln Yukarda iin ters rinde lar. ken, dir; da, rakp lanm lktan uzun ok gdlerin simde,

engellediini hali, bir Bu

tn hayvanlarda, yerinmeye ya da tam mutsuzlua yol aar. anlatlan olan olsa, g olurlar, kulukada direngen ortalkta ku, da plak erip krlangcn bir bir baka ama zaman zaman i direngen hepsini de gn igdnn, rnektir. br

bastran

igdy kular, sr da stn bir

altetmesine, uygun mev yerle besler kuvvetli ve sonun b a ba ve onlar

nit elikte btn duramaz Ana ama ku analk

tutkusuna yatarken, g olan

kaplm ya

grnrler; sr daha yavrularn gelir, anda,

grltcdrler,

toplanr -

igds

belki

igdsnden

daha

igd

yavrularnn kaar. olsayd krlan yolculuu Ana

grnmedii byk kuzey g

kendisine

zihn

etkinlik

lkelerinde igdsnn daha baka yol

so uktan etkisi

yavrularnn sona

hayalini

zihninden

kovamasayd, dinince, ite -

kimbilir nasl acnrd. Eylem piye maya olarak, annda ama insan, ou phesiz, zaman, kuvvetli insanlarn aar. olan

(impulse) uyar; bu, arada bir, onu en so ylu ileri yap zorlar, kendi zararna tutku tutkularn doyurmasna Ama

larn doyurulmasndan sonra, gemi ve zayflam izlenim yceliidir. Byle hi bir altn kural dnlmeden ve igdlerin, duygudalkla birlikte, saduyunun, eitimin, korkusunun yardm ile ok gelimi olmas gerekir. eslenmeden nce, Tanr sevgisinin bu ve

156

ler

her

zaman direngen olan toplumsal iyi dncelerine elbette ya tm ilerde bulu n ya da ettiini da ile utan olan derin O bulur.

igdnn saygsnn zaman

ve soyda karsnda yazk duygu, Bu kesin gemii nite son

larnn lanma, aa nun karar utan, lii ve

yarglannca, yukar zerine, verir;

acnma, bu baldr. olduka (vicdan)

znt,

duyar;

yalnz, yargsna bulun

bakalarnn trl nk

baka budur;

davranmaya

unutmaz,

ve gelecek iin bir yeinlii, besbelli,

klavuz gibi i grr. Yerinme, dediimiz aykr duygularn davranlan igdnn

acnma

yazklanma yalnz

gcne deil, biraz da ayartmann gcne, ve ou zaman daha ok arkadalarmzn yarglarna baldr. Her insann ba kalarnn da lerinin olmasa inand dan erlidir. la nmann ama vgsne uzak bile verdii deerin kestirme olan baka ruhlara zellikle hafif bir savunulan yazklanma ls, gcne yetisine bir e olan onun ve ise, ya ya doutan kendi her da da byle ya sonradan kazand pek nemli ya ve da bu, duygudaln eylem Zorunlu insann onlar ge yazk ak -

sonularn

bal dr.

tanrlara Birka bu

saygs

korkmasdr:

yazklanma acnmann grle Ama

hallerinde

eletirmen, blmde eden

aklanabileceini, bu Beni itirazdaki eletiren da ar gibi

insan

altst ileri ile nemsiz

duygusunun ben,

lanamayacan haklln ler, ve ha ben, yazklanma uygun bir iliki,

srmektedir. olduunu ne deme k

grebiliyorum. istediklerini bir ya duygudur da

belirlemiyorlar, demekten ile ile acnma

yazklanma

dayanlmaz ile fke,

tanm gazap

bulamyorum. hayran nedeninin yol hi ve

Yazklanma kalnan etkisi amas ana

arasndaki arasndaki ranlrsa, maz, bile, deildir.

canekime

gibidir. aykr Bir

Genellikle davranma en

se vgisi

pek gl ve pek byk bir igdnn, kendisine aykr dav zayflar hi de bizi zayfla garip ondan mutsuzluklarn yalnzca derinine belirli

davran,

bir

igdy

engellemese

arkadalarmzn

yatlarmzn

tr hor greceklerini bilmek, byk znt duymamza

157

yeter. kim nn, t ken tan olan amac ranrsa, dim.

Korku phe

dolays

ile yerin Pis te, bir

bir

dellodan

kanmann, yol ile

birok

kimsenin

utancndan edebilir?

dibine yiyecekleri byk bence,

gemesine bakalar ruh bir

atndan paylama yarat gere Dr.

Hindularn bir olgu:

birounda Bat

kargaas denmek yapm biri

sylenmektedir. iftliindeki sonra, yerine bir

yazklanma yarglk karlarn dan bir kadn

Avustralya'da yerlinin, iin, kendisine getirmek kabileye boyu bir

olan

Landor,

hastalk "Karsna

ldkten devini ile

geldiini gideceini hapis ey kald,

anlatr: 2 8 syledi. ama

mzraklamak Byle dav syle -

uzak ay

kendisine

mr daha hi hi

cezas

vereceimi ar

Birka

iftlikte rahat bir

zayflad. karsnn Yakarma -

Uyuyamadndan, ruhunun nk larna yin akn ok bir hi bir kendisine karsnnkine

yiyemediinden, vermediinden can alamamt. onu geri gene ve de, yaparsa, Adam,

yaknyordu, hi bir bir e yl uzak yagibi,

karlk

kulak asmadm, sre ortalkta br olan bir bir kant ve

dediini

kurtaramayacan salklyd. kabileden uygun kutsal yol

syledim." kars, kadn bulmak bu, Dr.

grnmemiti

dndnde a ma

Landor'a,

kocasnn syledi, Grld

ldrdn olanakszd. o

salara kabilece gulara na

saylan bir kuraln bozulmas, kuraln ayr tutulursa, toplumsal

pek derin duy yarglar kesin baz

amaktadr

topluluun

dayanmas nasl

igdlerden ve olup Baz birlikte byk da

likle ay rdr. Garip pek ok bo inancn yeryznn drt bir yannda sularn, (kesinlikle saylmaya de, bir tayan bir doduunu bir bilmiyoruz; zinann, birlikte) gerek en nasl rnein evrensel hsmla erkek hsmla da bir yabanl insanlarca tiksin ad kabileler ayn byk

olmamakla hsm

balandn zinann, ile

aklayamyoruz. olmamakla kadnn

evlenmesinden

daha

korku yaratt da phelidir. "Bu yasaya aykr davranmak,

28

Insanity in Relation to Law, Ontario, United States, 1871, s. 1.

158

Avustralyallar nn belirli bir hi yabanc lesinden unda, ri nn

iin

en bir

tiksin iin kz de mi

sutur. byledir.

Bu, Her mi,

Kuzey iki yoksa

Amerika' ktada da, kabi tam ile Tanr zor -

kabileleri kzla

kabileden

ldrmek daha verilen kimi zinadan pek

kendi di ye

evlenmek tr, hsmla bir

ktdr yant,

soruldu-

duraksanmadan Bundan inanc, zel

bizimkinin bugnlerde bize ileri

kartdr." 29 srd alad

yazarlarn (vicdandan) gl gibi bir bir

tiksinmenin

buluntan gibi

geldiini,

reddede biliriz. sa, kendi

Yazklanma ettiini bir

duygunun kefaret

lad bir insann, bu duygu yukarda akland gibi de do kendine sand bulmak yerine ge yle geeceini yolda insan, toplumsal boyun da davranmaya uzun bir srklenmek alkanlkla, ve ya br olana da

rektii, genellikle anlal rdr. Buluncunun keleri, leri ile duklar insan, tutma lklar Bylece sonunda, ve ile de zorlad onun sine yetkin bir benlie egemenlik kazanr ki, tutkular ve f duygudalklar yarglar A dnmez. zere, hatta ve boyun belki eiverir. almay igd duy hnl onlarla birlikte ya soydalarnn iin

atmadan, almay ilerde

yiyecek gibi

Kendini alkan vardr. ken -

alkanlnn, insan, daha

greceimiz olabilirlii, edinilmi itepilerine

soyaekilmesi sonunda, direngen

soyaekilmi emenin

alkanlkla, sun, o

disi iin en iyi yol olduunu anlar. Nasl tremi olursa ol buyurucu varlnn onuruna kpeinin ve yanl

gerekmek szc, yalnzca bir davran ku bilincinde dokunulan ileri Byle davranm vurulan av olunduunu elebi bulup olurlar. bir gsterir av gibidir. et bile gsterme baar zararna kimsenin dello

ralnn Eskiden, mesi si, av

gerektii,

nemle

srlrd.

Zaarn getirmesi

gerektiini

sylemiyor mam

muyuz?

yapmazlarsa,

grevlerini

Bakalarnn

yol aan herhangi bir tutku ya da igd, hatrland za -

29

B. Tylor, Contemporary Review, April, 1873, s. 707.

159

man, olarak

gene

toplumsal ama

igd ona da ki,

kadar, uyduu onun bilir; bu

ya bu ve

da

ondan byk

daha bir

zorlu znt

belirirse,

insa n

iin

duymaz; kendisini tan

soydalar yoksundur

davrann kimileri bile

renince, duygudalk zlmez ise, ve

knayacaklarn

ylesine onu

gerekleince tutkular yarglar

ler. Bir kimsenin byle bir duygudal yoksa, nsra, kt eylemlere ile srkleyen bakalarnn ceza ok toplumsal leyecek iyiliini igdler biricik gd

ve bunun yazorlu hatrlannca bakalarnn uzun srede, iyili deil yergi -

bastrlmyorsa, o kimse zaten kt bir insandr; 3 0 onu engel-

(motive)
daha

korkusu

ve

kendininkinden toplumsal doyurabi lir; tm yergi zellikle gre da ister

gzetmenin, ile, yani

kendi bencil karlar iin en iyi yol olduu inancdr. Herkes, i se ile (vicdanla) sinden hemen larn yle bo sonsuz igdleri kendi ama ile hakl bakalarnn rahat bir hi atmyorlarsa, tutkularn kendini ister iin, haksz bulunla

knamaktan, olsun

kuruntudan bu da, hemen yaparsa, inanlarna

kurtulmak Yaamnn

yalanlarnn

saknmas alkanlk nk, ya da tan -

zorunludur. akla herhalde

belirlenmi Kendi

uygunsalar, bir

bo zmamaldr; bilgisine ya bu da

zlecektir. saknmaldr;

inand

Tanrnn ancak,

tanrlarn

cezasndan

sorunda,

rsal ceza korkusu ou zaman sonradan ortaya kar. YALNIZ BALANGITA DEER VERLM TAM ANLAMI LE TOPLUMSAL ERDEMLER Bize ve zerine ne yapmamz boyun sunulan gerektiini bizi bu gr, bildiren azarlayan yetinin ahlk bulun insan duygusu (vicdan) soyundaki

kendisine

emezsek

yukarda

ilk ve gelimemi hali ile ok gzel uyumaktadr. Yabanl

Dr. Prosper Dospine, grnte en kt sulularla ilgili dikkate Naurelle, 1868, tom. ii, s. 243; tom. ii, s. 169.
30

olan

buluntan (vicdan) tm ile yoksun deer rnekler vermektedir: Psychologie

160

insanlarn genellikle lar iin

bir

toplulukta gereken aa

birleebilmeleri erdemler, yalnz onlarn su olsa tr, alaklk duygu ve yukar ayn

iin, de

hi en

deilse nemli insan ka l ay -

uymalar Ama

bugn

saylanlardr. bilelerin drme, n

kabilenin

uygulanmaktadrlar; insanlarna ilikin vb. ihanet,

kartlar, idi, diye hi

br bir

olara k yaygn bundan bir

saylmamaktadr. byle sular,

hrszlk,

kabile

dalmaktan kabilenin oysa

kurtulamazd; iinde yerli, dnda

"balanmaz byle baka duyar

damgalanr", 3 1 Kuzey derisini kafa

kabilenin bir

uyandrm az. de

Amerikal yznce, rak da

kabileden

birinin

byk kvan St

ve brleri ldrmek, knanmaz; kabile iin

onu kutlar; bir her hi yann deilse bo -

Dyak, hi susuz bir kimsenin ban keser ve bir anda ola kurutur. pek ocuklarn ve hi ldrmek, su bir dnyann ama ocuk eski yararl, tersine, bile aka daha y aygndr 3 2 kzlar genellikle erefli kabilenin bir baz ldrmek, alar

zellikle zararsz yunca, belirtisi, ve dir. nk

saylmaktadr.

Kendini

ldrmek,

saylmamtr, 33 olarak bugn

korkmazlk yar -uygar

davran uluslarda

grlmtr;

yabanl Hintli

knanmamaktadr, ilgilendirmemekte ok yolcu belgeler i soyup ile

br iin

bireylerini gerekten

Thug'un,*

babasndan

boazlayamad

yazkland

bildirilmitir. Uygarln kaba halinde, yabanclar soymak,

Bkz: North British Review, 1867. s. 395. Bay W. Bagehot'un yazlar: the Importance of Obedience and Coherence to Primitive Man", Fortnightly Review, 1867, s. 529, ve 1868, s. 457, vb. 32 En eksiksiz bilgiye Dr. Gerland'n kitabnda rasladm: Ueber das Aussterben der Naturvlker, 1868: ama ocuk ldrme konusuna ilerdeki blm lerin birinde dnmem gerekecek. 33 Kendini ldrme konusunda ok ilgin bir tartma iin bkz: Lecky, History oj European Morals, vol. i, 1869, s. 223. Yabanllara gelince. Bay Winwood Reade, bana. Bat Afrika'daki zencilerde kendini ldrmenin sk sk grldn bildirdi. spanyol igalinden sonra Gney Amerika'nn yoksul yerlileri arasnda ne kadar yaygn latn ise herkes bilir. Yeni Zelanda iin "Novara"nn gezisine, Aleutian Adalar iin, Houzeau'nun belirttii gibi, bkz: Mller, Les Facultes Menales, vb., tom. ii, s. 136. * Thug: 19. yzyla kadar, Hindistan'da adam ldrp soyarak geinen bir mezhebi n yesi. .
31

"On

161

gerekten, genellikle erefli bir i saylmaktadr. Klelik, olmusa kadar, nun sayg gibi lenir. dklar ac kndan da, 34 en balca eski uygar alar bir uluslar idi. Yabanl boyunca sutur; bile klelerin kadnlara insanlarn stelik yerli bu baz ama bakmlardan ok su yakn yararl Bu r byk zamanlara

klelii

saymamtr. efendilerinin klelere

gerekesi,

genellikle genellikle pek onl arn ie Kimi

olmamas

Barbarlar

karlarnn ou, haline ve

dncesine olduu e d katl iin yabanclarn bakarak olarak onlar

duymadklarndan, davranlr. hi Kuzey ok umursamaz, Amerikal iyi bir

aclarn manlarna

kadnlarn

ocuklarn,

ikence

edilirken, korkun

yardmc

bilinmektedir. erdemdir. hastalk

yabanllar, nsanlk aile snrlar

hayvanlara sevgisinden yeleri da aar. gs -

ektirmekten zellikle Park'n

holanrlar. 3 5 Bununla srasnda, ve zenci

bilinmedik baka, arasnda Mungo terdii birok lar

birlikte, ayn bu

kabilenin

sevecenlik sevecenlik rnek

yaygndr Afrika'da zerine

bazan

kadnlarn yk soylu

kendisine

anlatt ama

nldr. sevgi byle u asla ve kk Bu

Yabanl ballna

insanlarn

birbirlerine verilebilir, Genel "Bir

gsterdikleri yaant, sevgi Park, bir

yabanclara spanyollarn asla,

davrandk zl bu raslanr da szn temel bir zihza gvenme."

grlmez.

dorulamaktadr: Doruluk erdem, ey rna ne rara ler; ada ayn

Kzl deriliye ball zenci yeleri

olmakszn kabilenin Mungo yerlemi bile,

olamaz; seyrek

arasnda

deildir: ylesine oysa

kadnlarn ki,

ocukla -

doruluu urasalar diplomasi

sevmeyi

rettiklerini erdemdir yalan de bazan

iitmitir.

yabanllar, doruluk

byk

yabanclara aka

gsterir olduu, binde -

dmannza tarihinin

sylemenizin

gnah gibi,

gsterdii

bir retilir. Kabile birini nder olarak tanr tanmaz, buy -

Bkz: Bay Bagehot, Physics and Politics, 1872, s. 72. rnein Bay Hamilton'un kfirlerle ilgili gical Review, 1870, s. xv.
35

34

aklamasna

bkz:

Anthropolo-

162

ruk

dinlememek Yabanllk

bir alar en

su,

ve

alaka hi

boyun kimse ve

em ek

bile

kut-

sal bir erdem olur. boyunca, nemli gzpek uygar daha olmak szn kabilesine yararl ya da bal olamayaca iin bu nite lik iyi evrensellikle ama saylmtr; lkelerde, ok kamu korkak bir insan gzpek birinden

ya yararl olabilirse de, biz, igd ile gzpek bir kimseye, ne kadar iyi olursa olsun bir yreksize olduundan daha ok sayg meyen likte, esenlii ni bu tr. duyarz. sagr asla iin te ok yandan, ok bakalarnn yararl bir Hi esenliini erdem kimse, ilgilendir bir kabilesinin kendi iin, ve saylm (basiret), zorunlu her iin, biz, olmakla

alklanmamtr. erdemleri, ve hakl ve sama sabretmeden zaman en ona bir direncini korkun ya da kancada aka aldrmaz, haylazlk, Bununla

kendini yerine

esirgemeden, getiremeyecei deerli hi bir

dizginlemeden, nitelikler Amerikal ve

olarak en ikencelere bir asl duran

yerli,

yrekliliini dinsel

snamak gd Hint

glendirmek katlanr; den etine

szlanmadan yzn Faki -

saplanm

rine hayran olmaktan kendimizi alamayz. Kabilenin etkileyebilen yabanl deer kusur lacak verir. lde ister esenliini ve insann hi Ar etkilemeyen, dnk uygar byk aykr en oysa ama olan uluslar arlk sular, ister gerekte erdemlere, byk bile a ok yay yol kendisine arasnda,

insanlar saylmaz.

Yabanllar yaygndr. 3 6 tekkarllk

doaya birlikte,

evlilik,

karllk, gnlamaz, kekleri ffet, bundan ne

biiminde

olsun,

yaygnlar tannmasna de

kskanlk, kadar az

kadnlk etkiledii, pek

erdeminin gnmzde ok ahlk

aar; ve bu, sayg grd iin, kzlara da geer. Bunun, er grlmektedir. gerektirir; ok eski insann tr, kendisini dizginlemesini tarihinin

uygarlam

insann

dnemlerinde sayg grmtr. Bunun sonucu olarak, erde m36

Bay M'Lennan, bu konuda deerli bir olgu dermesi sunmaktadr. Primiti-

ve Marriage, 1865, s. 176.

163

li

kalmakta ve

anlamszca erdemliin tiksinme, yaama

direnme,

ok

eski ok

bir

dnemden pay eitli

be olan gibi, ulus -

ri, erdem saylmtr. 37 Bize sanki doutanm gibi doal g rnen yalnz larn korunmasnda Sir G. yeni zg bir byk utanmazlktan uygar eski Staunton'un belirttii

erdemdir. 3 8

dinsel ki

trenleri, yabanllar, yesinin iin iyi

Pompei'nin

duvarlarndaki trn ya

resim da ka ve

ler, yabanl birok topluluun treleri, bunu g stermektedir. Gryoruz bilenin aka belki ahlk bir ilk davranlar, yalnzca da kt byle gzel ya tr ok tek deil, kabilenin saymtr. esenliini Bu sonu, ig nk olma s zellik esen vb. gste gleri al gir ahlk sularn ya da

etkiledikleri insan da duygusu

saymaktadrlar, toplumsal

bundan inanc gre nce, ve dnk ile

denilen

duygunun,

aslnda,

dlerden Bizim snn nrlar le lii ile ana

doduu

uyumaktadr, ahlknn a yn geri

balangta ikisi de yalnz kamu ile ilikilidir. lmze nedenleri, kalmas, kendine rnein, byk bu nc yeti, yabanllarn sonra da, duygudaln erdemlerin, kabilenin genel

iinde

birok

erdemin,

insann

kabilenin dnme ile

ilgisinin olan Ve, nk

anlalmasna ktlkleri olarak, uzun

elverecek ayrntlar kendilerini

yetilerinin

eksikliidir. sonucu azdr; remezler.

yabanllar,

arln,

iffetsi zliin anlayp dizginleme

srm,

belki bu da

soyaekilmi ayrntlara onlarn

kanlk, retim ve din ile glendirilmemektedir. Yabanllarn dim, 39 pek Bu nk ounu, yazarlar, durumunda bir a hlkszl yazarlar, yanl ve ycelik iyiliin ailenin konusunda son ya kimi zamanlarda,

grmekte, kabilenin

iledikleri iin yararl,

anlalmasna va rl

yormaktadrlar. 40

gerekli erdemlerin yabanl insanlarda da varolmasna da 37 38 39

Lecky, History of European Morals, vol. i, 1869, s. 109. Embassy to China, vol. ii, s. 348. Bu konuda Sir J. Lubbock'un ayrntl tankl iin bkz:

Origin of Civi-

lisation, 1870, chap. vii.

40

rnein Locky, Hist. European Morals, vol. i, s. 124.

164

yanarak

bu

sonucu

karmaktadrlar.

Ve

bu

nitelikler,

hi

phesiz, onlarda vardr ve ou zaman yksek bir dzeydedir.

SONU
Trevci lkn bu byk davran mek yazarlar, mi bir

(derivative)
eit "En

okulun 4 1 Byk deil,

dnrle ri, lkesi"

eskiden, bunun olarak

ahoysa yerini

bencillie almtr. olarak

dayandn Mutluluk l

varsayyorlard; sonuncu bavurduum bir

yaknlarda, lde gds daha

Bununla

birlikte,

ilkeden, sz et btn gd ou i -

(standart)

dorudur.

Ancak,

yaptlarna

birka ayr gerekirmi yani bir

tutulursa, 42 gibi

her eylemin ayr Oysa kkl

s (motive) varm ve bu bir sevin ya da znt ile birle olmak yazmaktadrlar. ya da bilincinde Ar onu insan, tpk zaman tr, t da, bir ynca itepiyle, herhangi igdden sevincin alkanlktan

olmakszn, tehlikeli kurtarmaya dnmek

gdlerine krkrne uyan bir arnn ya da karncann yap gibi, insan, ise, davranr bir pek bundan grnmektedir. bir duyamaz; durumlar alan alma iin da rnein yangnda, sevin soyda n znty kurtarmaya

duyabilecei

ha da az vakti olur. Olaydan sonra kendi davran zerin -

41 Bu terim, usta ii bir makalede kullanlyor: Westminster Review, Oct. 1869, s. 498. "En byk mutluluk ilkesi" iin bkz: J. S. Mill, Utilatarianism, s. 17 42 Mill, daha nce yaanm bir kvan hali olmadan, yalnz alkanlkla eylemde bulunulabileceini apak kabul etmektedir (System of Logic, vol. ii, s. 422). H. Sidgwick de, kvan ve tutku konulu denemesinde (The Contemporary Review, April, 1872, s. 671), yle demektedir: "Ksaca, bilinli, etkin itepilerimizin hep ho duygular yaratmaya ynelmi olduunu ileri sren retiye aykr olarak, nefse dnk o lmayan itepiyi her yerde grdmz savunuyorum; bu, kvan olmayan bir eye yneliktir; birok halde, itepi, nefse dnk olmaktan ylesine uzaktr ki, bilincin ayn annda bu ikisi ko layca birlikte bulunmaz." tepilerimizin ne olursa olsun hep herha ngi bir zamanda ya da nceden yaanm bir kvantan doduu konusundaki belir siz duygunun, sezgici ahlk teorisinin kabulne, ve yararc teorinin ya da "en byk mutluluk" teorisinin reddine yol aan ana neden olduunu sanmak tan kendimi alamyorum. Son teoriye gre, davrann ls ve gds, p hesiz, sk sk karlatrlmaktadr, oysa bunlar belirli bir oranda gerekten kaynak durumdadr.

165

de

dnmesi ok bu,

gerekseydi, baka bir

kendinde, itepisel kk salm

sevin g

ya

da

mutluluk duyar gi -

aramaktan d; ve

bul unduunu

ok derinlere hayvanlara genel terimi,

toplumsal

igddr

bi grnmektedir. Aa rinin, limi nel lar da, aa munun tn bu gelince, daha tam da onlarn ok uygun salk diye toplumsal basamaklarn halde almak biraz iin ok da ahlk esenliini iin toplumsal genel iyilii etkisinde btn igdle iin ge "Gekaldk yetilerin insann phesiz, yarar ka s ge trn mutluluundan pek ok ve sayda

olduunu koullarda, olarak aa yukar genel

sylemek gl

grnmektedi r. iinde,

iyilik"

bireyin,

eksiksiz

yetitirilmesi geliim ya

tanmlanabilir, igdleri, izledii genel iin,

hayvanlarn ayn

l grlrse, ayn tutup tanm nsan insan byle ve ha ahlkn belki bir

tanm her iki ls olarak

de kullanmak ve mutluluktan olur; uygun

iyiliini

yalnz,

politik soydan genel

snrlandrmay lm genel gze

rektirir. kurtarmak de alnca, iin soyunun bireyin mutlu mutluluundan daha ve bir her ve iyilii

davrandn

sylemek esenlii bir kabile,

doru ou

grnmektedir. zaman raslar; da kabile, olandan

phesiz, erinli, iyi

mutluluu erinsiz eski

mutsuz bireyin

geliir. aa olarak bir

nsan byk

tarihinin lde gre,

dneminde grmtk; mutluluk ve erek ve birlikte, ve

munun doal u ama tepi dine nemli dikkate ve

vurulmu

isteklerinin "En

davrann mutlul upek olacaktr; yergisini ana i ken en ilkesi",

etkilediini byk klavuz

herkes

istediine ikincil yol

(Secondary)
aan)

toplumsal almamza klavuz

igd

(bakalarnn

vgsn her

duygudalkla Bylece,

oladuracaktr. uymaktan kesiminin holanmamasna soylu

hayvann bunun

zg

igdlere en

holanmasna bencillik o baya

gellenmesinden mayamzn

denilmedike, bencillik ilkesine

dayand yergisi ortadan kalkmaktadr.

166

Ayn yazl sal byle kart

topluluktaki da biricik byk

yelerin

nce

szl, ve

ama ya

daha ya da

sonra dav toplum -

olarak igdleri bir

anlatlan

istekleri

dnceleri, bununla dorudan

ranlarmzn

klavuzunu lde bu de de, bazan

oluturur, igdlere

glendirir;

birlikte, doruya btn tam gerek nemsiz, davran oumu srede ka y -

dncelerde, ynseme deil

bulunur, yalnz bu

eref

Yasas,

yani

yurttalarmzn nemseme saya anlam bir ama zun neyin muoyu, znden ine baattr. duyduu olguda yecei ile aykr ile sutan

eitlerimizin gerek Ayn kazara bile iin

kanlarn ahlka

kural, bu son olgunun gzel davranmak, uygun daha bir sonra o olduu ok aykrln bile, aar. yol bilinse

bir rneidir. Bu ya birok kimsede etkiyi, aykr pek uzun

acya

yerlemi yllar duyduu en sk iyi sk ile

davran

tresine da

dmz genellikle

hatrladmz utanta eden, btn

zaman yeler kaba

byk

grmekteyiz. grgdr; insan

Kamuoyuna ama

klavuzluk olduu ve bilgisizlik

konusundaki yarglama Bundan ve ve kastnn [nanlarna dm duyulan treler

yetilerinin tr, bo inanlar,

gszl s oyunun bir

yanlr. kart kendi

esenli-

tm o

btn dnyada Hintlinin birok yi ayrt dinsel dnya derinden olduu inan zel ya bir baka

Bunu,

snrlarn buna gre bir - .]

aan ar

byk

korkuda,

benzer Hindunun

grmekteyiz, yeme etmekten sama nasl bir

olmayan

yanlgsna

yazklanmas

hrszlk Bunca

yazklanmay

birbirinden sama da

etmek ok gtr; ama daha zorlu olan belki de birincisidir. davran tremi yannda trelerinin, ve bunca nasl kolay inanlarn nn ok cn, n lii, drt kk aa ona etkilediini oldu unu, insanlarn ancak, igd ve bir bamsz srekli olup

zihnini olarak

bylesine etkilenir alanan brn r gerek

bilmiyoruz; yalarda yukar deer; bir

beynin

insana

niteliine igdnn olarak

grnd ayrc Baz

sylemeye

saduyudan

uyulmasdr.

banl kabilelerin, hayranlk uyandran belirli erdemlere,

167

rnein deer arasnda yoruz. mi

gerek verdiini bile

sevgisine, neden buna

neden benzer gre, sa duyu deer

br ok

kabilelerden olduunu kendisini olsalar

daha da

ok

syleyemiyoruz;"

uygarlam kadar

uluslar bilmi kkle -

farklar insann ile doal

Garip birok trenin ve bildiimize durumunda mademki doutan birok Yce ve

bo inancn ne

olduunu ilkel

ilgilendiren bile, bu-

erdemlerin insann gn bize

desteklenmektedirler grnmelerine birlikte, ama ge -

verilmemi

imiesine kayna kurallar ile ile

mzn gerei yoktur. phenin nellikle, ayrt ve zn pek yce edebilir. vgleri doru ile bulunmakla toplumsal ilikilidir. insan, ahlk esenlii kurallarn bayalarndan igdlere Bunlar, Baya baya ileri birleip her bile insanlar abucak dayanr, kurallar demek ve gelir, b ayn kapku -

bakalarnn

yoldalarm -

saduyu de

desteklenir. bazlarna kiisel

bunlarn yaant

fedakrl deilse kltrn uygarlkta

gerektiren zellikle olgunlatrd ilerler ve en

karla

ilikilidir,

kamuoyundan kabileler dnce, tanmasa bir rktan engel defa

nk bunlar, ilkel kabilelerde uygulanmamaktadr. nsan yk kendi ulusun samak kk basit ve onlar noktaya ve bir her tek ve nce, yani iseler, zaman aa ahlk toplumlar toplumsal btn gerektiini nleyen insanlar byk yazk en bakmaya ne olutururken, yelerini her bireye

igdlerinin kendisi Bu ulustan bildirir. dzmece lde ki ge ok

duygudalklarnn

ulalnca, Gerek bakmn ret nsanla insan -

duygudalklarnn caklamasn ten, dan gz tii ca snrl byle ondan ile gibi,

vardr.

grnleri farkl uzun balamadan

alkanlklar onlara yaantnn

soydalarmz bize

gemektedir. hayvanlara edinimlerden

olmayan

duygudalk,

davranma,

edinilmi

(acqui-

tion) biri olarak grnmektedir. Yabanllar, besbelli yalnz

43

Bay Wallace gzel r nekler vermektedir: Scientific Opinion, Sept. 15,

168

sevdikleri Eski

hayvanlara bu o

kar

duygudalk ne kadar ile, ou olan

gstermektedirler. az tandklar, anlal insanlk yeni idi. ka duygu -

Romallarn

duygudal

dzenledikleri maktadr. kavram, nsann dar tedir. maz, en

tiksin

Gladyatr kadar pek biri

gsterilerinden gerek iin bu erdem,

Gzlemleyebildiim Pampalardaki soylu btn incelip birka erdemlerinden duygulu kii

Goolarn

dalklarmzn durmadan Bu

varlklar onu yceltip

kapsayncaya domua ve uygular

genilemesinden

benzem ekuygula ka sonunda

erdem,

renilerek yaylr, genlere rnek olur kltrn eriilebilen ve iten andr. o ok en yksek

muoyunca benimsenir. Ahlk celerimizi nahlar rektiini salayan rr. manki aamas, dn g gedenetlememiz kabul ettiimiz bir "gemiimizi isterken Kt iin bir dedii gzelletirmi deimememiz" 4 4 iin da gibi: de

yeniden

dnmeyi ey,

alglanmasn kolaylat "Her za yledir, duygusu ki: 4 6 ve "n biri konu olmayan yol yn konusunda doru ve

herhangi dncelerin

yaplmasn karakteri

Marcus

Aurelius'un

eskiden zihninin

naslsa,

nk kiiyi belirleyen dnceleridir." 45 Byk konusundaki san rknn d zenledii yanl sundaki belirli atna dnrmz grlerini gemi ve btn Herbert yaknda Spencer aklad. ahlk Diyor iletim

kuaklarnn bilgilerin, olan ve hi

yararllk

birletirdii karlk haline Bana

srekli bireyin bir uygun

kim yolu ile, bizde ahlk sezginin belirli yetileri davrana bilgilerinde heyecanlar inanyorum." grnr yle kayna ki,

yararllk deiikliklere erdemsel

gelen

geliyor

semelerin hayli kuvvetli olarak soyaekilmi olmasnda en

1869, ve daha eksiksiz olarak Contributions tion, 1870, s. 353. 44 Tennyson, Idylis of the King, s. 244.

to

the

Theory

of

Naturel

Selec-

45

The

Thoughts

of

the

Emperor

M.

Aurelius

Antoninus,

ngilizce

evirisi,

2nd edit., 1869, s. 112. Marcus Aurelius, MS 121'de dodu. 46 Bain'in Mill'e mektubu: Mental and Moral Science, 1868, s. 722.

169

kk bir olmayabilirlik yok tur; nk, evcil hayvanlarm zn birounun eitli ynsemleri ve alkanlklar dllerine geirdikleri hi anlmasa bile, yukar snflardan olan ailelerde alma tutkusunun ve yalan syleme eiliminin s rp gittiini gsteren kantl rnekler iitmi imdir; hrsz lk varlkl snflarda seyrek grlr bir su olduu iin, ayn ailenin iki ya da yesinde bu ynsemeyi raslantya yormamz gtr. Kt ynsemeler soyaekiliyorsa, iyileri de soyaekiliyor olabilir. Vcut durumunun beyni etkileyerek ahl k ynsemeleri de byk lde etkilediini, sreen (chronic) sindirim ya da karacier bozukluu ekenlerin pek ou bilir. Ayn olgu, "ahlk duygusundaki bozulmann ya da yklmann, ou zaman, delirmenin ilk belirtileri ol mas" 4 7 ile de kantlanr; ve deliliin ou zaman soyaekil dii herkese bilinmektedir. Ahlk ynsemelerin soyae kimle iletilmesi ilkesi olmakszn insan soyunun eitli rk larnda bu bakmdan varolduuna inanlan farklar anlaya mayz. Erdemsel ynsemelerin ksmen iletilme si bile, toplumsal igdlerden dolaysz ya da dolayl olarak domu ana i tepiye (impulse) ok byk bir destek olur. Erdemsel yn semelerin soyaekildii bir an iin kabul edilirse, hi deilse iffet, lllk, hayvanlara insanca davranma, vb. haller de, bunlar, nce ayn ailede birka kuak boyunca srm al kanlk, retim ve rnekler ile zihn oluumda yer etmi olabilir gibi grnmektedir; byle erdemleri olan bireylerin yaama savanda baarl olmasnn bunda nemsiz bir pa y vardr, ya da hi pay yoktur. Byle herhangi bir soya ekim konusundaki phemin balca kayna, anlamsz t relerin, bo inanlarn, beenilerin, rnein bir Hindunun ar olmayan besinden tiksinmesinin de ayn ilkeye gre ile tilmesinin gerekmesidir. Anlamsz tre lerin ya da alkan -

47 Maudsley, Body and Mind, 1870, s. 60.

170

lklarn soyaekimle iletildiini destekleyen hi bir kanta ras lamadm, oysa bu, aslnda, hayvanlarn belirli besin eit lerinden holanmay ya da belirli dmanlardan korkmay soyaekimle kazanmalarndan daha az umulur bir ey deildir. Sonunda, insann ve daha aa hayvanlarn kesinlikle kamunun iyilii iin edindikleri toplumsal igdler, nce den, onda arkadalarna yardm istei, duygudalk yaratr, onu, onlarn vglerine ve yergilerine nem vermeye zor lar. Byle itepiler ok erken bir dnemde, doru ve yanl konusunda kaba bir kural olarak i grm olma ldr. Ama insann zihn gc giderek arttka; ve insan, ey lemlerinin daha uzak sonularn kestirmeye g yetirir h ale geldike; zararl trelerden ve bo inanlardan syrlmas na yeter bilgisi olunca; soydalarnn yalnz esenliini deil, mutluluunu da daha ok nemsemeye baladka; alkan lktan, yararl grgy, retimi ve rnei srdrmekten tr duygudalklar gittike daha ok incelip her rktan insan, toplumun aptal, sakat ve br yararsz yelerini, ve sonunda aa hayvanlar kapsayacak lde geniledike, insann ahlk da durmadan daha ok ycelmitir. Trevci (derivative) okulun ahlklar ve ki mi sezgiciler, ahlk d zeyinin insanlk tarihinin ok eski bir andan beri yksele geldiini kabul etmektedirler. 48 Aa hayvanlarn eitli igdleri arasnda bazan bir atma kt grlebildiine gre; insann toplumsal igdleri ile onlardan domu erdemler, ve insann daha aa, ama ancak bir an iin kuvvetli olan itepileri (impulse) ya da tutkular arasnda bir atma olmas artc de ildir. Bu, Bay Galton'un belirttii gibi, 4 9 insan barbarlktan

Salam yarglara varmaya yetene kli bir yazar (North Biritish Review. 1869, s. 531) bu sonucu kuvvetle savunmaktadr. Bay Lecky (Hist, of Morals, vol. i, s. 143) belirli bir lde buna katlr grnyor. 49 Onun dkkate deer yaptna bkz: Hereditary Genius, 1869. s. 349. Argyll
48

July.

171

olduka yakn bir ada kurtulduu iin, hi de artc de ildir. Bir ayartya (ivaya) kapldktan sonra, br gl igdlerin ya da tutkularn duyurulmadklar ya da engel lendikleri zaman yol atklar duygulara benzer bir kvan szlk, utan, acnma ya da yazklanma duyarz. Gemiteki ayartnn (ivann) zayflam izlenimini her zaman varolan toplumsal igd ile, ya da ilk genliimizde kazanlm ve yaadmz srece pekitirilmi alkanlklarla, onlar aa yukar igdler kadar ku vvetleninceye dein karla trrz. Ayart (iva) karmzda iken ona kaplmazsak, bu, ya toplumsal igdnn, ya bir trenin o anda ar bas masndan, ya da ilerde, ayartnn (ivann) zayflam iz lenimi ile karlatrdmz zaman, onun daha kuvv etli g rneceini renmi olmamzdan, ve ona aykr davranma nn ac ekmemize yol aacan kavramamzdan trdr. Gelecek kuaklar dikkate alnnca, toplumsal igdnn gi derek zayflayacandan korkmak iin hi bir gereke yok tur, ve biz, erdem sel alkanlklarn daha kuvvetleneceini, belki soyaekimle pekitirilmi olacan bekleyebiliriz. O durumda, yce ve aa itepilerimiz arasndaki atma daha az zorlu olacaktr, ve erdem stn gelecektir.
SON K BLMN ZET

En aa insann zihni ile en yukar hayvannki arasn daki farkn pek byk olduundan phe edilemez. nsanbi imli (anthropomorphous) bir maymun, kendi haline taraf sz bir gzle bakabilseydi, kendisi bir baheyi yamalama y ustalkla planlayabilirse de, ve talar, dv mek ya da baz yemilerin sert kabuklarn krmak iin kullanabilirse de, taa biim vererek bir alet yapmay dnmenin kendi gcnn tm ile tesinde olduunu kabul ederdi. Hele meDknn (Primeval Man. 1869. s. 188) ekimesi ile ilgili gzel dnceleri vardr. insann yaradlnda iyi ile kt nn

172

tafiziksel bir dnce zincirini eksiksiz izlemenin, matematiksel bir problemi zmenin, ya da Tanr'y dnmenin ve olaanst bir doal grnme hayranlk duymann, kendi gcnn ok daha teler inde olduunu kabul ederdi. Bunun la birlikte, baz maymunlar, belki elerinin kzarm deri lerinin ve krklerinin gzelliine hayran olabildiklerini ve olduklarn ileri srerlerdi. Baz alglarn ve daha basit istek lerini lklarla br maymunlar a anlatabildiklerini, ama belirli dnceleri belirli seslerle dile getirmenin asla akl larndan gemediini kabul ederlerdi. Ayn srdeki br yolda - maymunlarn yardmna komaya, onlar iin lm gze almaya, ve onlarn ksz yavrularna bakmaya haz r olduklarn steleyerek ileri srebilirlerdi; ama btn canl varlklara hi karlksz sevgi duymann, insann bu en soy lu niteliinin, anlaylarnn tmyle dnda olduunu kabul etmek zorunda kalrlard. Bununla birlikte, insann ve yukar hayvan larn zihin leri arasndaki fark, ne kadar byk olursa olsun, nitel de il, kesinlikle nicel bir farktr. Sevgi, bellek, dikkat, merak, benzenme, zek, vb. gibi insann vnd eitli heyecan larn ve yetilerin, duygu ve sezgilerin, daha aa hayvan larda, balang halinde, ve bazan iyi gelimi olarak bile, bulunabildiini grdk. Bunlar, kurt ya da akal ile kar latrlan evcil kpekte grdmz gibi, soyaekilerek ge limeye de yeteneklidir. Belirli yksek zihn yetilerin, rne in genel kavramlar oluturmann, bilincin, vb. kesinlikle insana zg olduu ki pek phelidir kantlanabilseydi bile, bu nitelikler ancak ok gelimi baka zihn yetilerin; ve onlar ise, yalnz yetkin bir dilin srekli kullanmnn so nular olabilir. Yeni domu ocuk soyutlama yetisini han gi yata kazanr, ya da ne zaman bilinlenip kendi varl zerinde dnmeye balar? Yantlayamyoruz; buna, yk selen organik basamaklara degin olarak da yant vere miyoruz. Dilin yar yapma, yar igdsel yaps, a amal

173

evrimin damgasn hl tamaktadr. Tanrya olan ycelti ci inan, btn insanlarda grlr evrensellikte deildir; ve ruhsal aralara inan, doal olarak, br zihn yetilerden domutur. Ahlk duygusu, belki insan ile daha aa hay vanlar arasndaki en iyi ve en nemli fark oluturmakta dr; ama toplumsal igdlerin insann ahlk varlnn ana ilkesi'nin 5 0 etkin zihn yetilerin yardm ve alkanln etkileri ile, "Sizler insanlara onlarn sizlere davranmalar n istediiniz gibi davrannz" altn kuralna [Matta ncili 7: 12. - .] doal olarak varacan daha demin gstermeye altm iin, bu konu zerinde hi bir ey sylemeyi ge rekli bulmuyorum; bu kural, ahlkn temelinde yer almak tadr. Gelecek blmde, insann eitli zihn ve ahlk yetile rinin yava yava evrim geirmesinin olanakl aa malar ve aralar zerinde birka sz syleyeceim. By le bir evrimin hi deilse olabildii yadsnmamaldr, n k bu yetilerin kk ocuklardaki geliimini her gn gr yor uz; ve aa bir hayvandan daha aa durumda olan bir ar aptaln zeksndan bir Newton'un zeksna kadar olan yetkin bir aamalanmay izleyebiliyoruz.

50

The Thoughts of Marcus Aurelius, vb., s. 139.

174

BElNCl BLM

ZHN VE AHLK YETLERN ESK VE UYGAR ALAR BOYUNCA GELM ZERNE

Zihn yetilerin doal seme yolu ile glenmesi Benzenmenin nemi Toplumsal ve ahlk yetiler Bunlarn ayn ka bilenin snrlar iinde geliimi Doal semenin uygar ulusla r etkemesi Uygar uluslarn bir zamanlar barbar olduklar nn kantlar.

Bu blmde tartlan konular pek ilgintir, ama onla r eksik ve para para iliyorum. Bay Wallace, daha nce bavurulan ok deerli bir yazsnda, 1 insann kendisini aa hayvanlardan ayrt eden zihn ve ahlk yetileri ksmen kazandktan sonra, doal semeyle ya da herhangi bir ba ka arala, vcuta ancak pek az deiiklie uradn ka ntlamaktadr. nk insan, zihn yetileri ile, "deimemi bir vcudu deien evrenle uyum halinde tutmaya" g ye tirebilmektedir. nsann, alkanlklarn yeni yaama koul larna uyarlama (adapte) gc ok byktr. nsan, be -

Anthropological Review, May, 1864, s. clviii.

175

sin salamak ve kendini savunmak iin savutlar, aletler ve eitli sava hileleri bul ur. Daha souk bir iklime g edin ce giysiler kullanr, korunaklar yapar, ate yakar; ve ate ten yararlanarak pimeden sindirilemeyen besinleri piirir. Soydalarna birok ekilde yardm eder ve gelecekteki olay lar kestirir. ok eski bir ada bile iblmn belirli bir lde uygulamtr. te yandan aa hayvanlar ok deimi koullarda sa kalmak iin vcut yaplarn deitirmelidirler. Yeni dmanlara kar kendilerini savunmalar iin glenmele ri daha etkili diler ya da trnaklar kazanm alar gerekir; ya da bulunmaktan ve tehlikeden kurtulmak iin klmeleri ge rekir. Daha souk bir iklime g edince postlarnn kalnla mas, ya da vcutlarnn deimesi gerekir. Byle deiemez lerse, yok olurlar. Oysa, Bay Wallace'in hakl olarak belirttii gibi, insa nn zihn ve ahlk yetileri iin hal ok bakadr. Bu yetiler deikendir; ve deiimlerin soyaekilmeye eilimli olduu na inanmamz iin her trl gereke vardr. Bundan tr, ilk insana ve onun maymuna benzer atalarna eskiden y ararl olmu deiimler, doal semeyle yetkinlemi ya da gelimitir. Zihn yetilerin byk nemi olduundan phe edilemez, nk insan yeryzndeki stn durumunu zellik le onlara borludur. Toplumun en ilkel durumunda, en sa grl (basiretli), en iyi silhlar ya da tuzaklar bulup kul lanm, kendilerini en iyi savunabilmi bireylerin en ok sa yda dl braktn anlayabiliriz. Byle insanlarn en ok bulunduu kabileler, byr ve br kabilelerin yerini kapar. Nfus zellikle geim aralar na, ve onlar da ksmen lke nin fiziksel zelliine, ama daha ok orada uygulanan bil gilere baldr. Byyen ve stn gelen bir kabile, ou za man, br kabileleri zmseyerek daha da byr. 2 Bir kabi-

Bir sre sonra, baka bir kabilenin sourduu yeler ya da kabileler,

176

ledeki insanlarn boyu bosu ve kuvveti de, kabilenin baar s iin hayli nemlidir, ve bu, ksmen, salanabilen besinin niteliine ve niceliine baldr. Tun dneminde Avrupa'da ki insanlar, daha gl, ve, kllarnn k abzalarna baklr sa, daha byk elli bir rka yerlerini kaptrdlar; 3 ama onlarn baars belki daha ok sanatlarnn stnlnden ile ri gelmitir. Yabanl insanlar zerine bildiklerimizin, ya da onlarn geleneklerinden, ve bugn yaayanlarn gem ilerini tm ile unuttuu eski antlarndan rendiklerimizin hepsi, en es ki alardan beri baarl kabilelerin brlerinin yerlerini kaptn gstermektedir. Tkenmi ya da unutulmu kabile lerin kalntlar, dnyann btn uygar kesimlerinde, Ame rika'nn yabanl ovalarnda, Pasifik Okyanusunun ayrklan m (isolated) adalarnda bulunmutur. Bugn, iklimin l drc bir engel olduu yerlerin dnda, uygar uluslar dn yann her yerinde barbar uluslarn yerini kapmaktadr; ve onlar, daha ok, zek nn rnleri olan sanatlarndan tr baarl olmaktadrlar. Bundan dolay, zihn yetiler, insan soyunda daha ok doal semeyle ve yava yava yetkinle mi olabilir; ve bu sonu bizim amacmza yeter. phesiz, her yetinin geliimini onun aa hayvan lardaki durumundan insandaki durumuna kadar izlemek ok ilgin olurdu; ama bunu denemeye ne gcm yeter, ne de bilgim. nsann atalar toplumsallar toplumsallamaz (bu bel ki ok erken bir dnemde olmutur), benzenme ilkesi, sa duyu ve grg zenginl eir, ve zihn yetiler, aa hayvanlar da yalnz izlerini grdmz bir biimde deiiklie urar d. Maymunlar, aa yabanl insanlar gibi, benzenmeye pek dkndr; ve daha nce anlan basit bir olgu, hi bir hayvann bir sre sonra ayn yerde ve ayn eit tuzakla ya Sir Henry Maine'n belirttii gibi (Ancient ayn atalardan geldiklerini varsaymaktadrlar. 3 Morlot, Soc. Vaud. Sc. Nat, 1860, s. 294.

Law,

1861,

s.

131),

kendilerinin

de

177

kalanamamas, hayvanlarn deneyerek rendiklerini, ve bakalarnn saknganlklarn rnek tuttuklarn gstermek tedir. imdi, bir kabilede, bakalarndan daha sagrl (ba siretli) bir kimse, yeni bir tuzak ya da silh, ya da baka bir saldr ya da savunma arac bulsayd, yalnzca kiisel kar, byk bir dnme gcnn yardm olmakszn, ka bilenin br yelerini onu rnek tutmaya zorlard; ve bun dan btn kabile yararlanrd. Her yeni ustaln srekli uygulanmas da, zeky biraz daha keskinletirirdi. Yeni bulu nemli idi ise, kabile sayca oalr, yaylr, ve br kabilelerin yerlerini kapard. Bylelikle sayca oalan bir kabilede, stn ve yaratc baka insanlarn doma ans da her zaman daha byk olurdu. Byle insanlar, kendi zih n stnlklerini ocuklarna kalt braknca, daha da zek in sanlarn domas ans biraz daha artard, ve ok k k bir kabilede zellikle artard. Onlarn ocuklar olma sa bile, kabile onlarla olan kan - ilikilerini srdrrd. Ta rmclar, 4 kesildii zaman deerli olduu anlalm bir hay vann ailesini koruyup reterek, istenen rann (character) elde edildiini dorulamlard. MD toplumsal ve ahlk yetilere dnelim. lk insan larn ya da insann maymuna benzer atalarnn toplumsal lamas iin, br hayvanlar toplu yaamaya gtren ayn igdsel duygular kazanmalar gerekirdi; ve onlar, p hesiz, ayn genel ynsemeyi gstermilerdir. Onlar, belirli bir lde sevdikleri arkadalarndan ayr dnce zlr, birbirlerini tehlikeye kar uyarr, saldr ya da savunma srasnda birbirlerine yardm e derlerdi. Btn bunlar, be lirli bir lde duygudalk, sevgi ball ve gzpeklik demektir. Aa hayvanlar iin pek byk nemleri oldu unu hi kimsenin tartmad bu trl toplumsal nitelikler,
4

Buna

rnekler

vermitim:

Variation

of

Animals

and

Plants

under

Domestication, vol. ii, s. 196.

178

phesiz, insann atalarnda da buna benzer bir yoldan, ya ni, soyaekilmi alkanln destekledii doal seme ile kazanlmtr. Ayn lkede yaayan iki ilkel insan kabilesi atnca, kabilenin biri nde birbirlerini tehlikeye kar uyar maya, birbirlerine yardma ve birbirlerini savunmaya hep ha zr, gzpek, duyguda ve birbirlerine bal yeler daha ok olsayd (br koullar eit olduunda) o kabile daha baarl olur ve brn yenerdi. Yabanll arn o bitmez t kenmez savalarnda gzpekliin ve sevgi ballnn pek nemli olduu unutulmasn. Disiplinli askerlerin disiplinsiz kalabalklara stnl, her askerin arkadalarna duydu u gvenden doar. Bay Bagehot'un ok gzel kantlad gi bi, 5 esleklik pek nemlidir, nk ynetimin her biimi yne timsizlikten daha iyidir. Bencil ve geimsiz kimseler birlee mezler, ve birlik olmadan hi bir ey yaplamaz. Yukarda ki nitelikler bakmndan zengin olan bir kabile, yaylr ve br kabileleri alt ederdi: ama o da, tarihe baklrsa, sra s gelince bu bakmdan daha stn olan baka bir kabileye yenilirdi. Bylece toplumsal ve ahlk nitelikler yava yava gelime ve btn dnyaya yaylma eilimi gsterdi. Ancak, ayn kabilenin snrlar iin de ok sayda yenin bu toplumsal ve ahlk nitelikleri ilkin nasl kazand, ve yetkinlik dzeyinin nasl ykseldii sorulabilir. Duygudalk ta ileri ve iyiliksever ana - babalarn, ya da arkadalarna en bal olanlarn, ayn kabiledeki bencil ve gveni lmez anababalardan daha ok sayda ocuk yetitirmeleri ok phe lidir. Yabanl insanlarn birou gibi, arkadalarna hain lik etmektense lmeye hazr olan kimse, ou zaman, soylu niteliinin kalts olacak hi bir dl brakmazd. Savata hep en nde arpmaya ve bakalar uruna can vermeye gnll olan en yrekli insanlar, ortalama olarak, br in -

"Physics

Fortnigtly

Review,

and Politics konusunda dikkate Nov. 1867; April 1, 1868;

deer bir yaz July 1, 1869,

dizisi iin bkz: sonradan ayrca

yaymlanmtr.

179

sanlardan daha ok krlrlard. Bundan tr, kendilerine byle erdemler balanm insanlarn oalmas, ya da on larn yetkinlik dzeyinin ykselmesi, doal seme yolu ile, yani, en uygunlarn kalm ile olabilir gibi grnmemekt edir; nk burada, br kabilelere stn gelen bir kabileden sz etmemekteyiz. Ayn kabilede byle erdemli kimselerin oalmasna yol aan koullar ar karmaktr, ama olanakl basamaklar dan bazlarn gene de izleyebiliriz. Her eyden nce, kabile yelerinin saduyular ve sagrleri (basiretleri) geliir ken, her ye, soydalarna yardm ederse buna karlk o unlukla onlardan yardm greceini abucak renirdi. Bu baya gdden (motive) tr, arkadalarna yardm etme alkanln kazanabilirdi; ve iyilikseverce davranlarda bulunma alkanl, duygudal, iyi davranlarn ilk itici kuvveti olan o duyguyu, elbette pekitirirdi. Bundan baka, kuaklar boyunca srm alkanlklar, belki kaltsallama eilimi de gstermektedir. Ama toplu msal erdemlerin geliimini kamlayan baka ve ok daha gl bir etkeni douran, soydalarmzn vg s ve yergisidir. Daha nce grdmz gibi, bakalarn vmemiz ve yermemiz, oysa kendi paymza vlmeyi sevip yerilmekten korkmamz, duygudalk ig dsnden tr dr; ve bu igd, phesiz, balangta, btn br top lumsal igdler gibi, doal seme yolu ile kazanlmtr. nsann atalarnn geliimlerinin hangi erken dneminde soydalarnn vgsn ve yergisini anlayabilmeye ve onlar dan etk ilenmeye baladn elbette syleyemeyiz. Ama y le grnyor ki, zendirmeyi, vgy ve yergiyi kpekler bile ayrt etmektedir. Yabanl insanlarn en kabalar, yiit lik andalarn saklamakla, ar vnme alkanlklar ile, kiisel grnlerine ve bezeklerine gsterdikleri ar dik katle, n duygusunu tandklarn aka gstermektedir ler; onlar, arkadalarnn kansna sayg duymasalard, by -

180

le alkanlklar sama olurdu. Onlar, ufak tefek kurallar bozunca besbelli utanmakta, ve lm karsnn ruhunu yattrmak iin baka bir kad n ldrmekten alkonunca zayflayan ve uyuyamayan Avus tralyal yerli rneinde grld gibi, yazklanmaktadrlar. Yazl baka bir rnek bilmiyorsam da, yabanl bir insann, cann feda etmektense kabi lesine hainlik etmek, ya da ce zaevinde rmektense verdii szden dnmek isteyecei ne, 6 kutsal sayd bir devi baaramamsa, gnlden ya zklanmayacana inanmak gtr. Bundan tr, ilk insann, ok eski bir dnemde, arka dalarnn vg ve yer gilerinden etkilendii sonucuna vara biliriz. Besbelli, ayn kabilenin yeleri, kendilerine genel iyilie yararl grnen davran verler, zararl grneni yererlerdi. Bakalarna iyi davranmak bakalarna, onlarn size davranmalarn istediiniz gibi davranmak ahlkn temel tadr. Bundan dolay, vgy sevmenin ve yergiden korkmann ilkel alardaki nemi pek abartlamaz. Derin, igdsel bir duygu ile bakalarnn iyilii uruna cann feda etmeye itilmemi, ama byle davranlara n uruna gi rimi bir insan, verdii rnekle, baka insanlarda da ayn n zlemini uyandrrd, ve yle davranmakla o soylu hayran lk duygusunu kuvvetlendirirdi. Bylece, kabilesine kendi yksek rasn (character) soyaekimle kazanmaya eilim li oullar brakarak ya pacandan ok daha yararl bir i yapm olabilirdi. nsan, artan grg ve anlay ile, davranlarnn daha uzak sonularn grr, ve lllk, iffet, vb. gibi kiilikle ilgili olup da, daha nce grdmz gibi, eski alar bo yunca hi nemsenmemi erdemler, byk sayg grmeye ba lar ve bunlarn kutsal sayldklar bile olur. Ama drdnc blmde bu konuda sylediklerimi yinelemek istemiyorum.
6 Bay Wallace, kitabnda of Naturel Selection, 1870, s. 354.

rnekler

vermektedir:

Contributions

to

the

Theory

181

Sonunda, toplumsal igdlerden doup soydalarmzn v gs ile ynetilmi ve saduyunun, kiisel karn ve son za manlarda derin dinsel duygularn byk lde etkisinde kalm, ve retimle, alkanlkla berkitilmi olan ahlk duygumuz ya da buluncumuz (vicdanmz) pek karmak bir duygu haline gelir. Unutulmamaldr ki, yksek bir ahlk dzeyi ayn ka bilede, bir bireye ve onun ocuklarna, br insanlara kar az bir stnlk salar ya da hi bir stnlk salamazsa da, yetkin ahlkl insanlarn sayca oalmas ve ahlk dze yinin ykselmesi, bir kabileye, baka bir kabileye kar, kesinlikle, ok byk bir stnlk kazandrr. yelerinin bir ounda yurtseverlik, ballk, esleklik, yiitlik ve duygu dalk ruhu olan bir kabile, b r kabilelerin pek ounu alt eder; ve bu, doal seme olur. Btn dnyada, her ada, kabilelerin yerine baka kabileler gemitir; ve ahlk on larn baarlarnda nemli bir e olduu iin ahlk dzeyi ve yetkin ahlkl insanlarn says, bylelikle, he r yerde ykselme ve artma eilimi gstermitir. Bununla birlikte, neden bir kabilenin deil de brnn baarl olduu ve uygarlkta ileri gittii konusunda herhan gi bir karara varmak ok gtr. Yabanl insanlarn ou, birka yzyl nce ilk bulundukl ar zamanki durumdadr lar. Bay Bagehot'un belirttii gibi, insan toplumunda iler lemeyi normal saymak eilimindeyizdir; oysa tarih, bunu yalanlamaktadr. Eskiler bu dnceyi benimsememilerdir, ve bugn Doulu uluslar da benimsememektedirler. Baka bir deerli bilirkiiye, Sir Henry Maine'e gre, 7 "nsanln en byk kesimi, kamusal kurumlarn gelitirme konusun da, asla, biraz olsun istekli grnmemitir". lerleme, ak lanmas ar karmak, zamanda ve elverili birok kou la bal gibi grnmektedir. Oysa, souk bir iklimin, sana 7 Ancient Law, 1861, Review, April 1, 1868, s. 452.

s.

22.

Bay

Bagehot'un

dnceleri

iin

bkz:

Fortnightly

182

yiin ve eitli sanatlarn geliimine yol at iin, ilerleme ye pek elverili olduu sk sk syle nmektedir. Eskimolar, etin zorluklarn basks ile, zekice bulularda birok ba ar gstermilerdir, ama yaadklar iklim, srekli ilerle me iin ar serttir. Gebe alkanlklar, geni ovalarda da, tropiklerin sk ormanlarnda da, deniz kylarn da da, ilerlemeyi ksteklemektedir. Ate lkesi'nin barbar insan larn gzlemlerken, bir mlk olmann, yerleik yaama nn, birok ailenin bir bakann buyruunda birlemesinin, uygarlk iin zorunlu koullar olduunu fark ediverdim. By le alkanlklar, topran ilenmesini aa yukar zorunlu klar; ve tarmdaki ilk ilerleme, baka bir yerde gsterdi im gibi, 8 belki de meyve ekirdeklerinin bir dk ynna dp olaanst iyi bir eit tretmesi gibi bir raslantnn sonucudur. Ancak, yabanll ktan uygarla gei problemini zmek imdilik ar gtr.
DOAL SEMENN UYGAR ULUSLARI ETKLEMES

imdiye kadar, yalnz insann yar -insan durumundan ada yabanl insann durumuna ykselmesinden sz ettim. Ama doal semenin uygar uluslara etkisi i le ilgili baz nok talar bunlara eklenmeye deer. Bu konuyu Bay W. R. Greg9 ve daha nce de Bay Wallace ile Bay Galton, ustalkla tar tmlardr.1 0 Szlerimin pek ou bu bilirkiiden alnm -

8 9

kimseyi etki lemi grnyor. Dikkate deer iki makalenin ve bir yantn yazlmasna yol amtr: Spectator, Oct. 3rd ve 17th, 1868. Makaleyi bakalar da tartm tr: Bay Lawson Tait, Dublin Q. Journal of Medical Science, Feb. 1869 ve Bay E. Ray Lankester, Comparative Longevity, 1870, s. 128. Daha nce de benzer grler ileri srlmtr: Australasian, July 13, 1867. Bu eitli ya zarlarn dncelerini aktardm. nce de anld Galton, Macmillan's yapt: Hereditary Genius, 1870.
10

The Variation of Animals and Plants under Domestication, vol. i, s. 309. Fraser's Magazine, Sept. 1868, s. 353. Bu makale birok

view.

Daha Bay

zere,

Bay

Magazine,

Wallace iin Aug. 1865, s.

bkz: 318;

Anthhropolog.
ve onun

Re-

byk

183

tr. Yabanl insanlarn vcuta ve kafaca zayf olanlar ele niverir; ve sa kalanlar, ounlukla, gerekten salkl kim selerdir. te yandan biz uygar insanlar, elenme srecini en gellemek iin elimizden geleni yaparz; geri zekllar, sakat lar ve hastalar iin bakmevleri kurarz; yoksullar koruma yasalar karrz; tp uzmanla rmz, her hastay yaatmak iin en son ana kadar btn ustalklarn gsterirler. Vcut a zayf olduklar iin eskiden iek hastalndan lebile cek halde olan binlerce kiinin alanarak sa kaldklarna inanmak iin gereke vardr. Bylece uygarla m toplum larn zayf bireyleri kendi soylarn srdrmektedir. Evcil hayvan yetitiricilii yapm hi kimse, bunun insan rkna byk zarar dokunmak gerektiinden phe etmez. Bakm szln, ya da yanl bakmn, evcil bir rkn yozlamasna pek abuk yol amas artcdr; oysa insann kendi du rumu ayr tutulursa, hi kimse en kt hayvanlarn damz lk olarak kullanacak kadar bilgisiz deildir. Gszlere yapmamz gerektiini duyduumuz yardm, balangta toplumsal igdlerin yan rn olar ak kazanl m, ama sonradan, daha nce belirtildii zere, daha ince ve daha yaygn klnm olan duygudalk igdsnn so nucudur. Acmasz saduyunun zorlamas ile bile, yarad lmzn en soylu yann bozmadan, duygudalmz dizgin leyemeyiz. Cerrah, i zerinde iken, kat yrekli olabilir, nk yaptnn hastasnm iyilii iin olduunu bilir; oysa zayflara ve gszlere bile bile aldrmasaydk, bu ancak umulur bir yarar iin, aresiz bir dert yznden olabilir di. Bundan tr, sa kalan ve soylarn srdren zayflarn kesinlikle zararl sonularna katlanmalyz; ama bunun hi deilse bir tek srekli ve etkin engeli vardr, yani toplumun zayf ve baya yeleri, salkllar kadar kolay evlenmemek tedirler; vcuta ve kafaca zayf kimsel er, evlenmekten kanarak bu engeli snrsz etkinletirebilirlerdi; ama bu, beklemekten ok ummak gereken bir sonutur.

184

Srekli olarak byk bir orduyu silh altnda tutan her lkede, en stn gen erkekler askere alnr. Bylece onlar, sava srasnda vaktinden nce lr, ou zaman sakatlanr ve ilk genlik anda evlenmekten alkonurlar. te yandan, zayf yapl, ksa boylu ve gsz erkekler askere alnmaz, ve bunun sonucu olarak, onlarn evlenme ve soylarn sr drme anslar daha oktur. 1 1 Erkek, mal mlk edinir ve onlar ocuklarna kalt bra kr, bundan tr, varlkllarn ocuklar, vcut ve kafa stnl dnda, baar yarnda yoksullardan daha s tn durumda olur. te yandan, salk ve dinlik bakmndan eksiklikleri yznden az yaam ana - babalarn ocuklar, br ocuklardan daha nce ana - babalarnn malna mlk ne konarlar, ve daha erken evlenebilir, ve kendi zayf ya pllarn kalt alacak daha ok sayda dl brakabilirler. Ama mlkn kalt alnmas, kendi bana, bir ktlk de ildir; nk sermaye birikimi olmadan sanayi geliemez di; ve uygarlam rklarn, daha aa rklarn yerini ala cak ekilde yaylm ve her yerde yaylmakta olmas, zel likle glerinin sonucudur. Zenginliin ll birikimi de doal seme sreci ile atmaz. Yoksul bir adam sradan bir zengin olursa, ocuklar yeteri kadar uralan ilere ve mesleklere girer, sonunda vcuta ve kafaca en gl olanlar en byk baarya ular. Gnlk ekmei iin al mas gerekmeyen salam vcutlu i nsanlarn varl, abart lamayacak lde nemlidir; nk byk zek gerektiren ileri yapan onlardr, ve byle ilerde, kkl her eit iler leme baka ve daha byk karlarn szn bile etmemeye baldr. Zenginlik, ar olunca, insanlar phesiz haylazlatrr; ama bylelerinin says asla ok deildir; ve bura da hayli ayklanma olur, nk her gn tank olduumuz gibi, aptallk ve bataklk eden zengin kiiler, zenginlikle 11 Prof. H. Fick'in (Einfluss der Naturwissenschaft auf das 1872) bu konuda ve buna benzer noktalarda baz gzel dnceleri vardr.

Recht,

June.

185

rini bouna harcayp tketmektedirler. En byk oulun tek kalt tannmas (primogeniture, ekberiyet), eskiden egemen bir snf yaratmak iin pek ya rarl olduu, ve her hangi bir ynetimin ynetimsizlikten da ha iyi olduu syleniyor idiyse de, daha zararldr. En yal oullar, vcuta ve kafaca zayf olsalar bile, evlenirler; oy sa kk oullar, bu bakmlardan stn olsalar bile, genel likle evlenemezler. Mlkn bir icik kalts olan en byk ve deersiz oullar, zenginliklerini yitirebilirler. Ama bura da, baka yerlerde olduu gibi, uygar yaamn ilikileri y lesine karmaktr ki, dengeleyeci baz engeller ie karr. lk oulluklarndan tr zengin olan erk ekler, kuaktan ku aa, daha gzel ve alml kadnlar seebilecek durumda dr; ve bu kadnlar, genellikle, vcuta salkl ve zekca kvrak olmak gerekir. Soyun, hi bir seme olmakszn, uzun sre ayn izgide alkonmasnn kt sonularn, hep zeng in ve gl olmay isteyen stn erkekler engeller; ve onlar, bunu, kalt kadnlarla evlenerek yaparlar. Ama tek ocuk lu ana- babalarn kzlar, Bay Galton'un kantlad gibi, 1 2 ksrla eilimlidir; ve bylece soylu ailelerin soy izgileri sk sk kesilmekte, ve onlarn zenginlikleri bir yan olua ak maktadr; ne yazk ki, bu oluu belirleyen, herhangi bir e it stnlk deildir. Uygarlk, doal semenin iini birok yoldan engelle mekte ise de, iyi besinle ve arada bir dlen skntlar dan in san kurtararak, besbelli vcudun daha iyi gelime sini kolaylatrr. Bu, yabanllarla karlatrlan uygar in sanlarn, her yerde, fiziksel bakmdan onlardan daha kuv vetli olmalarndan da anlalabilir. 1 3 Serven dolu birok yolculukta da snand gibi, uygar insanlarn direnme g leri de yabanllarnkine eit grnmektedir. Zenginlerin b yk lks bile pek az zararl olabilmektedir; nitekim aris 12

Hereditary Genius, 1870, s. 132-140.

Quatrefages, Revue des Cours Scientijiques, 1807-08, s. 659.

13

186

tokratlarmzn ortalama mr, her yata ve her iki eeyde aa snflarda yaayan salkl ngilizinkinden ok az k sadr. 1 4 imdi zihn yetiler zerinde duralm. Toplumun her s nfndaki yeler, biri zekca stn ve br zekca aa olan lar ieren iki kesime ayrlsayd, birincilerin btn i lerde ok baarl olacandan ve daha ok ocuk yetitire ceinden ok az phe edilebilirdi. En aa mesleklerde bile, beceri ve yetenek hayli yararl olmak gerekir; bununla birlikte, meslekle rin birounda, yaygn iblm yznden bunlarn yarar ok azdr. Bundan tr, uygar uluslarda, zihn bakmdan gl olanlar sayca arttrmaya ve onlarn standardn ykseltmeye hayli eilim vardr. Ama bu yn seme baka ekillerde, rnein dikkatsizl erin ve saknmazla rn oalmas ile, denklemi olamaz demiyorum; ama ye tenek, bylelerine bile biraz yararl olmak gerekir. Yukardakine benzer grlere kar, gelip gemi en sekin insanlarn kendi yksek zeklarn kalt alacak hi bir dl brakmadklar sk sk ileri srlmtr. Bay Galton 1 5 yle demektedir: "Birer deha ant olan erkeklerin ve ka dnlarn ksr olup olmadklar, ve hangi lde ksr oldukla r gibi basit bir sorunu zemediim iin zgnm. Bunun la birlikte, sekin adamlar n kesinlikle byle olmadklarn gsterdim." Byk yasakoyucular, byk dinlerin kurucu lar, byk dnrler ve nl bilim adamlar, insan soyu nun ilerlemesine, baardklar ilerle, saysz dl brakarak bulunabileceklerinden daha ok katkda bulunur lar. Vcut yapl bakmndan bir trn ilerlemesine yol aan, biraz daha iyi yapl bireylerin seilmesi ve biraz daha az iyi yap llarn elenmesidir, ve ok belirgin, seyrek sapknlklarn

14

nun 115.
15

Bay E. R. Lankester'in deerli bilirkiilerden derleyerek v erdii tablo beinci ve altnc stunlarna baknz; Comparative Longevity, 1870, s.

Hereditary Genius, 1870, s. 330.

187

(anomaly) korunmas deildir. 1 6 Bu, zihn yetiler bakmn dan da byledir, nk toplumun her snfndaki biraz daha ye tenekli insanlar, daha az yetenekli olanlardan hayli baa rl olurlar, ve bunun sonucu olarak, baka ekilde engel lenmezlerse, sayca oalrlar. Herhangi bir ulusta zek d zeyi ve zeki insanlarn says ykselince, ortalamadan sap ma yasasna gre, Bay Galton'un gsterdii gibi, dhilerin eskiye oranla biraz daha sk grnmesini bekleyebiliriz. Ahlk niteliklere gelince, en kt eilimlerin elenmesi, en uygar uluslarda bile hep yrrlktedir. Sulular idam edilir, ya da uzun sre hapsedilir, bylec e kt nitelikleri ni kolayca iletemezler. Karasevdallar ve deliler kapatlr lar, ya da kendilerini ldrrler. Zorba ve kavgac insan larn ou zaman kanl bir sonlar olur. Srekli hi bir i tutmak istemeyen deiiklik dknleri bu, uygarlk ii n byk engel olan bir barbarlk kalntsdr 1 7 yeni yerleil mi lkelere g edip orada yararl ncler olduklarn gs terirler. kiye dknlk ylesine ldrcdr ki, iki d knnn otuz yatan sonraki ortalama mr ancak 13,8 yl dr; oysa bu sre, ngiltere'deki tarm iileri iin 40,59 yl dr. 1 8 Uar kadnlar pek az ocuk dourur, ve uar erkek ler pek seyrek evlenir. Byleleri, hastalkl olur. Evcil hay van yetitiriciliinde, gze arpar herhangi bir kusurlar olan bireyleri aykla mak, saylar az olsa bile, baar iin asla nemsiz bir yol deildir. Bu, rnein koyunda karalk gibi, ataya dnle yeniden ortaya kmaya eilimli olan za rarl ralarn bastrlmasnda zellikle yararldr; ve insan soyunda, belirlenebilir hi bir ne deni olmadan kimi ailelerde arada bir ortaya kan kt ynsemeler, belki de pek
16 Trlerin Kkeni, Sol Yaynlar, Ankara, 1970, s. 103. 17 Hereditary Genius, 1870, s. 347. 18 E. Ray Lankester, Comparative Longevity,
tablosu N elson'n Vital Dr. Farr, ''Influence of motion of Social Science, 1858. Stafistics'inden Marriage on alnmtr. Mortality",

1870, s. Uarlk

115. lszlerin konusunda bkz:

Nat.

Assoc.

for

the

Pro-

188

ok kuaktan sonra hl kurtulamadmz yabanl bir hale dnlerdir. Bu gr, byle kimseleri ailenin kara ko yunu diye nitelendiren halk deyiminde gerekten benimsen mi gibidir. Uygar uluslarda, ykselmi bir ahlk dzeyi ve gere ince iyi insanlarn oalmas ile ilgili olarak, grne g re, doal semenin etkisi az olmaktadr; oysa nemli top lumsal igdler ilkin byle kazanlmtr. Ama ahlkn yk selmesine yol aan nedenler, yani, yaknlarmzn vgs, duygudalklarmzn alkanlkla kuvvetlendirilmesi, rnek tutma ve benzenme, saduyu, grg ve hatta bencillik , genlikteki renim ve dinsel duygular zerinde, daha aa rklar szkonusu ederken, yeterince durmutum. Bay Greg ve Bay Galton, 1 9 uygar lkelerde, stn nite likli insanlarn sayca artmasn nleyen ok nemli bir engel, yani, ou zaman kus urlu olan ok yoksul ve tasasz kimselerin hep erken evlenmeleri, oysa genellikle baka erdemleri de olan tutumlu ve sagrl kimselerin, kendi lerini ve ocuklarn rahata geindirmek kaygs ile ge evlenmeleri olgusu zerinde steleyerek durmaktadrl ar. Erken evlenenler, belirli bir srede, yalnz daha ok say da kuaklar retmekle kalmamakta, Dr. Duncan'n 2 0 gs terdii gibi, daha ok ocuk yapmaktadrlar. stelik, ana larn genliklerinde dourduu ocuklar, daha iri ve ar, ve belki bundan tr, br dnemlerde doanlardan daha salam olmaktadr. Bylece, toplumun tasasz, bozuk ve o unlukla uar yeleri, sagrl ve genellikle erdemli ye lerden daha byk oranda oalma eilimindedirler. Ya da

19

Franser's

Magazine,
Rev. F.

s. 318. The 1970, s. 264.

20

Sept. 1868, s. 353. Macmillan's W. Farrar baka bir grtedir;

Magazine, Aug. Fraser's Mag.,

1865 Aug.

"On the Laws of Fertility of Women", Transact. Royal Soc., Edinvol xxiv, s. 287; imdi ayrca yaymlanmtr: Fecundity, Fertility, and Sterility, 1871. Ve yine yukardaki konu ile ilgili gzlemler iin bkz: Gal ton, Hereditary Genius, s. 352-357. burgh,

189

Bay Greg'in sorunu ortaya koyduu gibi, "Tasasz, pis, elindekiyle yetinen rlandal, tavanlar gibi rer; tutumlu, n grl, kendine saygl, tutkulu sko, ahlkna bal, dini ne bal, zeki ve disiplinli bir insan olarak, en iyi yllarn di dinerek ve bekr geirir, ge evlenir, ve ardnda birka o cuk brakr. Balangta bin Sakson ve bin Kelt yerleti rilmi bir lkede, oniki kuakta, nfusun altda bei Kelt lerden oluur, ama mlkn, egemenliin ve aydnlarn alt da bei, nfusun altda biri kadar tutan Saksonlarn olurdu. O sonsuz "yaama savanda", aa ve daha az uygun rk stn gelirdi ve iyi nitelikler inin deil, kusurlarnn gc ile stn gelirdi." Bununla birlikte, bu ters eilimi nleyen baz engeller vardr. lszlerin byk oranda ldn; ve ar ua rlarn az dl braktn grmtk. En yoksul snflar kentlerde toplanr ve Dr. Stark sk oya'daki on yllk ista tistiklere dayanarak, 2 1 kentlerdeki her yata lm orannn, krsal alanlardakinden daha yksek olduunu, "ve ilk be yata, kentlerdeki lm orannn, krsal alanlardakinin aa yukar tam iki kat"na ulatn kantlamtr. Ve veriler zengileri de, yoksular da kapsad iin, phesiz, kent lerdeki ok yoksullarn saysn krsal alanlardakine gre yksek tutmak iin, doum saysnn iki kattan daha ok art mas gerekirdi. Kadnlarda, ar erken bir ada evlenmek ok zararldr; nk, Fransa'da, "yirmi yan altndaki evli kadnlarn yllk lm orannn, evlenmemilerinkinin iki katna eit" olduu bulunmutur. Yirmisine varmam evli erkeklerin lm oran da "ar yksektir" 2 2 ama bunun neden ileri geldii belli deildir. Son olarak, ailelerini ra hat geinderecek hale gelinceye kadar evlenmelerini ertele 21 22

Tenth Annual Report of Births, Deaths, etc., in Scotland, 1867, s. xxix

Trnak iindeki szler, bu sorunlardaki en yetkili bilirkiimiz olan Dr.

Farr'n daha nce Nat. Assoc, for the Promotion ofSocial Science'n (1858) okuduu bildiriden alnmtr:

On the Influence of Marriage on the Mortality

of the French People.

190

yen sagrl erkekler, ou zaman yaptklar gibi, gen kadnlar seerler, ve daha iyi durumdaki snflarda oal ma oran ancak biraz der. 1853 yl boyunca toplanm ok zengin istatistik veri lerden, tm Fransa'da, yirmi ile seksen ya arasndaki ev lenmemi erkeklerin, evlilerden ok daha byk oranda l d anlalmtr: rnein, yirmi ile otuz ya arasnda olup da evlenmemi her 1.000 erkekten her yl 11,3' lrken, ev lenmilerin ancak 6,5'i lmtr. 2 3 Buna benzer bir kuraln, 1863 ve 1864 yllar boyunca, Iskoya'daki yirmi ya akn nfusun tm iin yrrlkte olduu b ulunmutur: rnein, yirmi ile otuz ya arasndaki her 1.000 evlenmemi erkekten her yl 14,97'si, oysa evlenmilerin ancak 7,24' lmtr ve bu, yardan azdr. 2 4 Dr. Stark bu konuda yle demekte dir: "Bekrlk, ypratc ilerden, salk koullarnn d zel tilmesi iin en kk bir aba gsterilmeyen bakmsz bl gelerde ya da kt evlerde oturmaktan daha ldrcdr." Dr. Stark, lmlerin azalmasn, "evliliin, ve evlilikle bir likte grlen dzenli evsel alkanlklarn" dorudan sonu cu saymakta dr. Bununla birlikte, lsz, uar, sua ei limli ve mrleri ksa olan snflarn, ounlukla evlenmedi ini kabul etmektedir; zayf yapl, salksz, ya vcudunda ya da kafasnda nemli bir eksiklik olan erkeklerin ou za man evlenmek istemedikl eri, ya da reddedildikleri de kabul edilmelidir. Dr. Stark, evliliin, kendi bana, uzun yaama nn ana nedenlerinden biri olduu sonucuna varm grn mektedir. nk evlenmi yal erkeklerin, ayn ileri yata ki evlenmemi erkeklere kar, bu bakmd an epeyce stn l vardr; ama genliklerinde salklar kt olup da

23 Dr. Farr, ad geen n arpc bildiriden alnmtr.

yapt.

Aada

trnak

iinde

verilen

szler

de

ay -

24 The Tenth Annual Report of Births, Deaths, etc., in Scotlandta verilen be yllk sonulardan yllk ortalamalar hesapladm. Dr. Stark'n trnak iinde verilen sz, Dr. Farr'n byk titizlikle yazlm sayd bir makalesinden kopya edilmitir: Daily News, Oct. 17th, 1868.

191

evlenmemi, bununla birlikte ileri bir yaa kadar sa kal m, ama gene de zayf kalm, ve bundan tr yaama ya da evlenme anslar hep az olmu erkekler bulunduunu da herkes bilse gerektir. Dr. Stark'n vard sonucu destekle yen nemli baka bir olgu da, Fransa'da dul kadnlarn ve erkekler in evlilere gre ok daha byk oranda lmeleridir ama Dr. Farr, bunu, ailenin yklmasnn sonucu olan eksik liklere, kt alkanlklara ve acya yormaktadr. Genellik le, Dr. Farr ile birlikte, evlenmi erkeklerin evlenmemiler den daha az olan lm orannn, "daha ok, birbirini izleyen her kuakta, kusurlu tiplerin ayklanmasndan ve en stn bireylerin ustaca seilmesinden doar" grnen genel bir kural olduu sonucuna varabiliriz; burada seim, yalnz ev lilik durumu ile ilgilidir ve beden, zihn , ahlk btn nite likleri etkilemektedir. 2 5 Bundan tr, sagrl (basiretli) davranp bir sre evlenmeden kalm salam ve iyi erkekle rin, byk oranda lmediklerini syleyebiliriz. Son iki paragrafta belirtilen eitli engeller ve belki he nz bilinmeyen bakalar, toplumun tasasz, bozuk ve baka bakmlardan aa yelerinin iyi insanlardan daha hzl o almasn nlemezse, dnya tarihinde pek sk grld gi bi, ulus geriler, ilerlemenin deimez bir yasa olmadn unutmamalyz. Uygar bir ulusun, baka bir ulusa gre ne den daha ok ykseldiini, neden daha gl olup daha ok yayldn; ya da ayn ulusun neden bir sre br ulustan daha abuk ilerlediini sylemek gtr. Ama, bunun, n fusta, zihn ve ahlk yetileri yksek insan say snda olduu gibi, onlarn yetkinlik dzeyinde de bir ykselmeye bal olduunu syleyebiliriz. Salam vcutta salam kafann bulunmas ayr tutulursa, vcut yaps az etkili grnmek tedir.
25 Dr. Duncan bu olanlar, evlenmemiler lenmemiler arasnda Fecundity, vb., 1871, s. 334.

konuda yle diyor: "Her yata, salkl ve g zel blnden evlenmiler blne gemekte ve ev hastalarn ve talihsizlerin oram ykselmektedir."

192

Yksek zihn yetiler bir ulusun yararna olduu iin, gelmi gemi herhangi bir rktan zekca daha ileri durum da bulunmu olan eski Yunanllarn, 2 6 doal semenin etkisi gerek olsayd, hl ykselmeleri, sayca oalmalar ve btn Avrupa'y doldurmalar gerektiini ileri sren birka yazar vardr. Burada, vcut yaps ile il gili olarak, vcutta ve zihinde srekli geliime doru doutan bir eilim bulun duu varsaym sessizce benimsenmektedir. Oysa her trl geliim, birlikte etki gsteren uygun birok koulun varl na baldr. Doal seme ancak geici olarak etkilidir. Bireyler ve rklar, tartma gtrmez belirli stnlkler kaza nabilirler, ama gene de, baka ralar (character) bakmn dan yetersizlikleri yznden yok olabilirler. Yunanllar, k k birok devlet arasnda birlik olmamasndan, tm lke lerinin kklnden, klelik dzeninden, nefse ar d knlkten (sensuality) tr gerilemi olabilirler; nk "iliklerine kadar bozulup rdler" 2 7 ve ondan sonra yenil diler. Bugn, eski yabanl atalarn sonsuz gemi olan, ve uygarln doruunda buluna n Bat Avrupa uluslar, stn lklerini eski Yunanllarn dorudan doruya kaltlar ol malarna az borludurlar ya da hi borlu deildirler, ama o esiz rkn yazl yaptlarna ok ey borludurlar. Bir zamanlar pek egemen olan spanyol ulusunun ne den geride kaldn kim kesinlikle syleyebilir? Av rupa uluslarnn ortaa karanlndan kurtulmas ok da ha artc bir problemdir. Bay Galton'un belirttii gibi, o erken dnemde, dnmeye ya da akln aydnlna d kn soylu yaradltaki ins anlarn aa yukar hi birinin, bekr kalmay buyuran bir Kilisenin kucandan baka s ma yoktu; 2 8 ve bunun, birbirini izleyen her kua bozan

26

Bay

Galton'un

bu

konudaki

zgn

ve

zekice

tartmalar

iin

bkz:

He-

reditary Genius, s. 340-342. 27 Bay Greg, Fraser's Magazine, Sept. 1868, s. 357. 28 Hereditary Genius, 1870. s. 357-359. The Rev. F. W. Farrar (Fraser's

193

bir etkisi olmam olamaz. Ayn dnem boyunca, Kutsal En gizisyon, yakmak ya da hapsetmek iin, en zgr ve en yi it insanlar ar zenle seti. Yalnz ispanya'da, en iyi in sanlarn phe eden ve soran insanlarn, ki phe etme den ilerleme olamaz kimileri, yzyl boyunca, ylda bin kii olmak zere, ortadan kaldrld. Katolik Kilisesinin bu yolda yapt ktlk hesapla namaz, ama bu ktlk, p hesiz belirli, belki de byk bir lde, baka yollardan gi derilmitir; Avrupa, gene de, grlmemi bir oranda iler lemitir. ngilizlerin smrgeci olarak br Avrupal uluslara oranla kazandklar dikkate deer baar, onl arn "gzpek liine ve tkenmez enerjisi"ne yorulmaktadr; bu ngiliz ve Fransz soylu Kanadallarn ilerlemesi karlatrlarak ok gzel aklanmaktadr; ama ngilizlerin enerjilerini nasl ka zandklarn kim syleyebilir? Amerika Birleik Devletler i'nin olaanst ilerlemesi gibi, halknn karekterinin de do al semenin sonucu olduu inancnda, besbelli byk gerek pay vardr; nk son on ya da yirmi kuak boyun ca, daha enerjik, daha gzpek ve deiiklie dkn in sanlar, Avrupa'nn drt bir yanndan o byk lkeye g etmiler, ve orada pek byk baar gstermilerdir. 2 9 Uzak gelecee bakarak, Rev. Bay Zincke'nin aadaki sz sylerken abartlm bir gr benimsemediini sanyorum: 3 0 "Btn br olay dizileri Yunanistan'da akln aydnln da geenler, ve Roma mparatorluunda yaananlar ancak Anglo- Saksonlarn Batya olan o byk g akn ... ile balantl, daha dorusu, onun yardmcs olarak dnln Aug. 1870, s. 257), kar gr destekleyen kantlar ileri srm ektedir. Sir C. Lyell (Principles of Geology, vol. ii, 1868, s. 489), ilgin bir paragrafta, Kutsal Engizisyonun kt etkisine, yani, stnleri ayklayarak Avrupa'da ge nel zek dzeyini drm olmasna dikkati ekmi bulunuyor. 29 Bay Galton, Macmillan's Magazine, August, 1865, s. 325. uraya da bkz: Nature, On Darwinism and National Life, Dec, 1869, s. 184. 30 Last Winter in the United States, 1868, s. 29.

Mag.,

194

ce, amal ve nemli grnr." Uygarln ilerlemesi prob lemi aprak olsa bile, hi deilse u nu anlayabiliyoruz: Uzun bir dnem boyunca, ok zeki, enerjik, yiit, yurtse ver ve iyiliksever insanlar en ok sayda yetitiren bir ulus, bu bakmdan geri kalm uluslara genellikle egemen olur. Doal seme, yaama savann; o da, byk bir hz la oalmann sonucudur. nsann byk bir hzla oalma eilimine ac ac yoksa bilgince mi? zlmemek olanaksz dr; nk bu, barbar kabilelerde ocuklar ldrmeye ve baka ktlklere, uygar uluslarda iler acs bir yoksullu a, sagrl insanlarn bekr kalmasna ve ge evlenme sine yol amaktadr. Ama aa hayvanlardaki ayn fizik sel ktlkler insanda da bulunduu iin, insann yaama savandan doan ktlklerden bak (muaf) olmay bek lemeye hakk yoktur. nsan, ilk alar boyunca doa l se meye uramam olsayd, bugnk aamasna herhalde va ramazd. Dnyann birok kesiminde, saysz aile ocan mutlu mutlu tttrebilecek ok bitek topraklarla kapl s nrsz alanlarda, ancak birka yabanl insana rasladmza gre, yaama savann, insan standardnn doruuna k mas iin zorlamaya yeter etinlikte olmam olduu savunula bilirdi. nsanla ve aa hayvanlarla ilgili btn bilgilerimiz, onlarn zihn ve ahlk yetilerinde, doal seme yolu ile s rekli ilerlemeye yeter dei kenliin her zaman varolduunu gstermektedir. phesiz, byle bir ilerleme, elverili bir ok koulun birlikte bulunmasn gerektirir: ama oalma hzl, ve ondan doan yaama sava ar zorlu olmasayd, en elverili koullar yeter miydi diye pekl phe edilebi lir. rnein, Gney Amerika'nn baz kesimlerinde, yaama koullar ok kolay olunca, spanyol gmenleri gibi uygar denilebilen insanlarn tembellemeye ve gerilemeye eilim li olduu ortaya kmaktadr. ok uygar uluslarda, srek li ilerl eme, doal semeye snrl bir lde baldr; nk

195

byle uluslar, yabanl kabileler gibi birbirinin yerini kap mazlar ve birbirini yok etmezler. Bununla birlikte, ayn top lumdaki daha zeki yeler, sonunda, az zekilerden daha baar l olur ve daha ok dl brakrlar, ve bu, doal semenin bir biimidir. lerlemenin daha etkili nedenleri, beynin kolay etki lendii genlik a boyunca iyi bir eitim; en iyi, en yete nekli insanlarn rneini verdii, ulusun yasalarnda, tre lerinde ve gelenek lerinde yeri olan, kamuoyunca zorunlu klnan yksek bir yetkinlik (erdem) dzeyidir. Bununla birlikte, kamuoyunun, bakalarnn vg ve yergilerine deer vermemize bal olduu unutulmamaldr; ve bu deer verme, toplumsal igdlerin en nemli esi olar ak nce doal seme yolu ile kazanldndan pek de phe edileme yen duygudalmza dayanmaktadr. 3 1
BTN UYGAR ULUSLARIN ESKDEN BARBAR OLDUKLARININ KANITLARI ZERNE

Bu konuyu, Sir J. Lubbock, 3 2 Bay Tylor, Bay M'Lennan ve bakalar, ylesine eksik siz ve gzel ilemilerdir ki, burada yalnzca onlarn vardklar sonularn ksa bir zeti ni vermem gerekiyor. Bu yaknlarda Argyll Dknn 3 3 ve daha nce Bapiskopos Whatley'in insann yeryzne uy gar bir varlk olarak geldii ve btn yabanl insanl arn sonradan geriledikleri inancn desteklemek iin ileri sr dkleri kantlar, kar - gr savunanlarn ileri srd ka ntlara oranla, bana zayf grnyor. phesiz, birok ulus gerilemitir, ve bazs kesinlikle barbarlam olabilir; yal nz, bu ikinci maddeyle ilgili hi bir kanta raslamadm. A te lkeliler, kendilerini alt eden baka gebe boylarn zo 31 Bu byktr. 1872. 32 33

konudaki uraya

yerinde eletirileri da bkz: Broca,

iin Bay John Morley'e gnl borcum "Les Selections", Revue dAnthropologic

"On the Origin of Civilisation", Proc. Ethnological Soc, Nov. 26, 1867.

Primeval Man, 1869.

196

ru ile, barnlmas g lkelerine yerlemi, ve bunun so nucu olarak biraz daha gerilemi olabilirler; ama onlarn, Brezilya'nn en gzel kes imlerinde yaayan Botokudolar dan daha geri kaldklarn kantlamak g olurdu. Btn uygar uluslarn barbarlarn torunlar olduunun kantlar, bir yandan onlarn bugnk geleneklerinde, inanlarnda, dillerinde, vb. aka grlen eski aa du rumlarnn izleri; ve te yandan, yabanllarn uygarlkta kendi balarna birka basamak ykselmeye g yetirebilme leri, ve gerekten byle ykselmeleridir. Birinci maddedeki kantlar son derece ilgi ekicidir, ama burada verilemez: Say sayma gibi, Bay Tylor'un bugn baz yerlerde hl kullanlan szcklere bavurarak nce bir ve sonra br elin parmaklarn, ve sonunda ayak parmaklarn saymakla baladn gsteren rnekleri antryorum. Bunun izleri bizim ondalk sistemimizde, ve bir insan elinin ok basit letirilmi bir resmi olduu varsaylan V'ten sonra, ve hi p hesiz br el kullannca, VI'ya vb. getiimiz Romen rakam larnda vardr. Bunun gibi, "three-score and ten" [ kertik ve bir on, yani yetmi - .] dediimiz zaman, bir Meksikalnn ya da Karayiblinin 'bir adam' iin yapt gibi, her score'un dnsel olarak 20'yi temsil ettii yirmilik (vigesimal) sistemle saymaktayzdr." 3 4 Byk ve gelien bir filoloji okuluna gre, her dil, kendi ar ve aamal evriminin izlerini tamak tadr. Yaz da byledir, nk harfler, resimsel anlatmla rn gdklemi halleridir. Bay M'Lennan'n kitabn 3 5 okuyup da, kadnlarn zorla ele geirilmesi gibi kaba grenek lerin izlerine aa yukar btn uygar uluslarda hl ras 34 Royal Institution of Great Britain, March 15, 1867, Ve Researches into the Early History of Mankind, 1865. 35 Primitive Marriage, 1865. Ve besbelli ayn yazarn olan ok gzel bir makaleye de bkz: North British Review, July, 1869. Ve Bay L. H. Morgan

"A

the Class, System of Relationship", vii, Feb. 1868, Prof. Schaaffhausen "insan kurban etmenin kalntlarna hem Homer'de ve hem de Eski Ahit'te" raslandm belirtmektedir.

Conjectural

Solution

of

the

Origin

of

Proc. American Acad, of Sciences ta vol. (Anthropolog. Review, Oct. 1869, s. 373),

197

landn kabul etmemek ok gtr. Ayn yazar yle sor maktadr: Hangi eski ulusun balangta tekeli (monogamous) olduu sylenebilir? Sava yasasnn (the law oj battle) ve kalntlarna hl raslanan baka geleneklerin gsterdii gibi, ilkel adalet dncesi de pek kabadr. Bu gnk bo inanlarn birou, eski, temelsiz dinsel inanla rn kalntlardr. Dinin en yksek biimi doruluu se ven ve ktlkten tiksinen o byk Tanr dncesi ilk alar boyunca bilinmiyordu. Baka kantlara bavuralm: Sir J. Lubbock, baz ya banllarn, basit sanatlarn son zamanlarda biraz gelitir diklerini gstermitir. Dnyann eitli yerlerindeki yaba nllarn kullanmakta olduu silhlar, aletler ve ustalklar konusundaki ilgi ekici aklamaya bakarak, belki ate yak ma ustal dnda bunlarn aa yukar hepsinin bamsz bulular olduundan phe edilemez. 3 6 Avustralyallarn boomerang' byle bamsz bululara gzel bir rnektir. Tahitililer, kendileri ile ilk karlaldnda, birok bakmdan br Polinezya adalarndaki yerlilere oranla daha ileriydi ler. Peru ve Meksika yerlilerinin yksek kltrnn dar dan geldii inancnn hi bir hakl gerekesi yoktur; 3 7 orada birok yerli bitkinin tarm yaplyordu ve yerli hayvanla rn birka evcilletirilmiti. Misyonerlerin nemsiz etkisine baka rak unu grmezlikten gelmemeliyiz: yar - uygar bir lkeden gelen gezici bir topluluk Amerika kylarna ksayd, nceden biraz ilerlemi olmakszn, yerlilerde belirgin bir etki yarata mazd. Dnya tarihinin ok eski bir ana baknca, Sir J. Lubbock'un terimleri ile, bir yontmata ve bir de cillta dnemi grmekteyiz; ve hi kimse akmaktandan kaba aletleri cilalamann bakalarndajn renildiini ileri sr Sir J. Lubbock, Prehistoric Times, 2nd edit. 1869, chap. xv. ve xvi. et uraya da bkz: Tylor, Early History of Mankind, 2nd edit. 1870, 9th Chapter. 37 Dr. F. Mller, (Reise der Novara: Anthropolog. Theil, Abteil. iii, 1868, s. 127) bu konuda yerinde baz dnceler ile sryor.
36

passim.

198

meyi dnmez. Dou'da Yunanistan'a kadar btn Avru pa'da, Filistin'de, Hindistan'da, Japonya'da, Yeni Zelanda' da, Msr'da ve Afrika'nn br kesimlerinde akmak tan dan aletlere bol bol raslanmaktadr; ve bugnk yerlilerin o alet lerin kullanl ile ilgili hi bir gelenei yoktur. inli lerin ve Yahudilerin eskiden byle aletler kullandklarn dorulayan dolayl kantlar da vardr. Bundan tr, uygar dnyann aa yukar tmn ieren bu lkelerde yaayan larn bir zamanlar barbar durumda olduklarndan pek de phe edilemez. nsann balangta uygar olduuna ve pek ok blgede gerilemeye uradna inanmak, insann maya s konusunda acnmaya yarar, ucuz bir gr benimse mektir. lerlemenin gerilemeden ok daha genel ol duu; in sann yava ve dzensiz admlarla da olsa, aa bir durum dan imdiye kadar bilgide, ahlkta ve dinde vard en yk sek dzeye ykseldii gr, besbelli, daha doru ve daha iyimser bir grtr.

199

ALTINCI BOLUM NSANIN HISIMLIKLARI VE SOYKT ZERNE

nsann hayvan serilerindeki durumu Doal sistem soyk tne uygundur Uyarlanr ralarn (adaptive characters) deeri azdr nsan ile drtelliler (Quadrumana) arasndaki ben zerliin eitli nemsiz yanlar nsann doal sistemdeki aa mas nsann doum yeri ve eskilii Tal (fosil) balan tlarn yokluu lk olarak insann hsmllklarndan ve ikinci olarak insann yaplndan anlald zere, insann soyktn deki daha aa evreler Omurgallarn ilkel erdi i durumu Sonu.

nsan ile en yakn hsm arasndaki vcut yaps fark kimi doa bilgilerinin savunduu kadar byk olsa bile, ve aralarndaki zihn g farknn pek byk olduunu kabul etmek zorunda olsak da, daha nceki blmlerde sunulan olgular, ba lantlarn bugne kadar bulunmam olmasna bakmayarak, insann daha aa bir biimin (form) soyundan geldiini en ak ekilde bildirir grnmektedir. nsan, aa hayvanlar gibi, ayn genel nedenlerden ile ri gelen, ayn genel yasalara uygun olarak ynetilen ve ile tilen, saysz hafif ve eitlenmi deiimlere (variation) uramaktadr. nsan ylesine abuk oalmaktadr ki, zo runlu olarak yaama savann ve onun yol at doal se -

200

menin etkisinde kalmaktadr. nsan birok rka ayrlmt r; bunlarn bazlar birbirinden ylesine farkldr ki, doa bil ginleri ou zaman onlar farkl trler gibi snflamtr. n sann vcudu, br memelilerinki gibi, ayn kkende (homologous) plana gre yaplmtr. nsan, embriyonal gelii min ayn evrelerinden geer. Bir zamanlar ie yarar olduk lar sz gtrmeyen yararsz ve gdk paralar oktur. n sann eski atalarnda bulunduklarna inanmamz gerekti ren ralar (character), arada bir, onda yeniden grnmek tedir. nsann kkeni btn br hayvanlarnkinden tm ile baka olsayd, bu eit belirtiler yalnzca bo birer san olurdu; oysa byle bir eyi kabul etmek olanakszdr. te yandan, bu belirtiler, insann br memelilerle birlikte, aa ve bilinmeyen bir biimin (form) soyundan geldii gz nnde bulundurularsa, anlalr olur. Kimi doa bilginleri, insann zihn ve ruhsal yetilerin den ok etkilendikleri iin, btn organik evreni nsan, Hay van, Bitki olmak zere leme ayrmlar, bylece insana ayr bir lem balamlar dr. 1 Doa bilgini ruhsal yetileri karlatramaz ya da snflayamaz: ama, benim yaptm gibi, insann ve daha aa hayvanlarn zihn yetilerinin, aama bakmndan pek ok farkl olmakla birlikte, nitelik ba kmndan farkl olmadn gstermeye ala bilir. Nasl olursa olsun, byk bir aama fark, insan ayr bir leme koyma hakkn bize vermez. Bu, belki, ayn snftan olduk lar hi sz gtrmeyen iki bcein, yani fidanbiti (coccus, scale-insect) ile karncann zihn yetileri karlatrlarak ok gzel aklanr. Buradaki fark, biraz baka bir eitten olmakla birlikte, insan ile en yukar memeli arasndakinden daha byktr. Dii fidanbiti, genken, hortumu (proboscis) ile bir bitkiye tutunur; zsuyunu emer, ama bir daha asla

1 Isidore Geoffroy St.-Hilaire, eitli doa bilginlerinin malarda insana uygun grdkleri yer konusunda ayrntl bilgi Nat. Gen., tom ii, 1859, s. 170-189.

yaptklar snfla vermektedir: Hist,

201

yerinden kmldamaz; dllenir ve yumurtlar; btn mr bu kadardr. te y andan Pierre Huber'in gsterdii gibi, bir ii - karncann alkanlklarn ve zihn yetilerini anlatmak koca bir kitap yazmay gerektirirdi; bununla birlikte, birka noktay ksaca belirtebilirim. Karncalarn birbirlerine bilgi ilettikleri kesindir. Birk a karnca, ayn ii yapmak ya da oy namak iin birleir. Aylarca ayr kaldktan sonra soydala rn tanrlar, ve aralarnda duygudalk vardr. Byk yaplar kurar, onlar temiz tutar, akamlar kaplarn kapatr ve bek iler brakrlar. Yollar, rma klarn altna tneller, stlerine birbirlerine tutunarak geici kprler yaparlar. Topluluk iin besin toplarlar. Yuvaya getirdikleri bir nesne kapdan ge meyecek kadar byk olunca, kapy bytrler ve sonra gene eski haline getirirler. Tohumlar imle ndirmeden saklar, nemli olanlar kurutmak iin yeryzne karrlar. Yap rak bitlerini (aphides) ve baka bcekleri, st inekleri ola rak besler ve onlara bakarlar. Dzenli takmlar halinde sa vaa gider, ve kamunun esenlii uruna gnll olarak can verirler. nceden saptanm bir plana gre g ederler. Kle yakalarlar. Yaprak bitlerinin yumurtalarn da, kendi yumurtalar ve kozalar gibi, abuk alabilmeleri iin, yuva nn scak kesimlerine tarlar. Bunlara benzer pek ok r nek verilebilir. 2 G enellikle, karnca ile fidanbiti arasndaki zihn yeti fark pek byktr; ama bu bcekleri ayr lem lere koymak yle dursun, ayr snflara koymak bile hi kim senin aklndan gememitir. phesiz, arada kalan br b cekler bu fark kapatmaktadr. O ysa insanla yukar may munlarn durumu byle deildir. Ama serilerdeki kopmann birok biimin (form) tkenmi olmasndan ileri geldiine inanmamz iin her trl gereke vardr.

2 Karncalarn alkanlklar konusunda yaymlanm en ilgin olgulardan bir kan Bay Belt sunmaktadr: Naturalist in Nicaragua, 1874, uralara da bkz: Bay Moggridge, Harvesting Ants, vb., 1873, ve George Pouchet, Revue des Deux Mondes, Feb. 1870, s. 682.

202

Prof. Owen, zellikle beynin yapsna dayanarak, me meliler serisini drt alt - snfa blmtr. Bunlardan birini insana ayrmtr, bir bakasna ise keselilerle birlikte tek deliklileri (Marsupials, Monotremata) yerletirmitir; by lece, insan btn br memelilerden, bu son iki grubun bir birine yaklatndan daha ok ayrmtr. Bildiim kadar ile, kendi bana karar vermeye yetenekli hi bir doa bil gini bu gr benimsememektedir, ve bundan tr, bura da onun gr zerinde daha ok durmann gerei yoktur. Yalnz bir tek raya (character) ya da organa o organ beyin gibi olaanst karmak ve nemli bile olsa ya da zihn yetilerin yksek geliimine dayanan bir snflamann neden aa yukar kesinlikle yetersiz olduunu anlayabili riz. Bu ilke, zarkanatl (hymenopterous) bceklerde gerek ten denenmitir; ama onlar alkanlklarna ya da igdleri ne gre snflannca, sralamann tm ile dzmece olduu anlalmtr. 3 Snflamalar, elbette, byklk, renk gibi her hangi bir raya (character) ya da uygun grlen eye da yandrlabilir; ama doa bilginleri, uzun zaman, doal bir sistem bulunduuna derin bir inan duymulardr. Bugn genellikle kabul edilen bu sistem, baarlabildii lde, soyktne uygun (genealogical) olmaldr, yani, ayn bi imin (form) soyundan gelenler, herhangi bir baka bi imin soyundan gelenlerden ayr olarak, hep birlikte bir grupta bulunmaldr; ama ata - biimler hsmsa, onlarn to runlar da yle olur, ve o iki grup, birlikte, daha byk bir grup oluturur. eitli gruplar arasndaki fark toplam yani her birinin urad deiikliklerin tutar cins (genus), familya, takm (order) ve snf gibi terimlerle anlatlr. Soy izgisinin belgeleri elimizde bulunmad iin, soyaac (pedigree), ancak snflanmas gereken varlklar arasndaki ben zerlik tutarlar gzlemlenerek bulunabilir. Bu ama iin, ben -

Westwood, Modern Class of Insects, vol. ii, 1840, s. 87.

203

zer noktalarn pek ok olmas, birka noktadaki benzerlik ya da benzemezlik tutarndan ok daha nemlidir. Yapllar ve szcklerinin ou bakmndan birbirine benzeyen iki dil, yap llarnn birka noktasnda ve baz szcklerde byk lde farkl olmalarna baklmayarak, evrensellikle, ortak bir kk ten gelmi saylr. Ama organik varlklarda, benzer noktalar, benzer yaama koullarna uyarlanma larn (adaptation) sonular olmak gerekmez: rnein, vcutlarnn tm suda yaamak iin deiiklie uram iki hayvan, doal sistem de birbirine hi de yakn dmeyebilir. Bundan tr, e itli nemsiz yapllardaki, yararsz ve gdk, ya da artk i grmez, ya da embriyolojik bir durumda bulunan organ lardaki benzerliklerin, snflama iin pek nemli olduunu anlayabilmekteyiz; nk bunlar, ge bir dnemdeki uyar lanmalardan ileri gelmi olamazlar; ve bundan dolay da, soyun eski izgilerini ya da gerek hsml aa vurmak tadrlar. Herhangi bir radaki byk bir deiiklik tutarnn, her hangi iki organizmay neden birbirinden aka ayrmam za yol amamak gerektiini de anlayabiliriz. br hsm bi imlerdeki ayn paradan imdi ok f arkl olan bir para, evrim teorisine gre, nceden ok deimitir; bunun sonu cu olarak (organizma ayn kamlayc koullarn etkisinde kald srece) ayn eit deiimlere urayabilir; ve bun lar, yararl iseler, saklanrlar, ve bylece srekli ola rak arttrlrlar. Birok halde, bir parann, rnein bir kuun ga gasnn, ya da bir memelinin dilerinin srekli geliimi, o tre, besinini salarken, ya da baka bir ama iin, artk yardmc olmaz; ama insanda, beynin ve zihn yetilerin s rekli g eliimi iin yarar szkonusu olduka belirli hi bir snr gremiyoruz. Bundan tr, insann doal ya da soy ktne uygun (genealogical) sistemdeki yerini belirlerken, beyninin pek ok gelimi olmas, daha az nemli ya da hi nemsiz baka noktalardaki bir yn benzerlikten daha ar

204

basmamaldr. nsann tm yapsn zihn yetileri ile birlikte dikkate alan doa bilginlerinin ou, Blumenbach' ve Cuvier'yi iz lediler, ve insan ikielliler (Bimana) ad altnda, ayr, ve bundan dolay, drtell iler (Quadrumana), etiller (Carnivora), vb. takmlar ile eit bir takma (order) koydular. Son zamanlarda, en iyi doa bilginlerimizin birou, olaanst zeks ile nce Linnaeus'un nerdii gre yeniden dne rek, insan, maymunlar (Primates) ad altnda, drtelliler (Quadrumana) ile birlikte ayn takma (order) yerletirmi tir. Bu kararn hakll kabul edilecektir: nk, birincisi, beynin byk geliiminin snflama iin az nemli olduunu, ve insanla drtellilerin (Quadrumana) kafataslarndak i pek belirgin farklarn (Bischof, Aeby ve bakalar, son zaman larda bunun zerinde nemle durmulardr) grnte on larn farkl ekilde gelimi beyinlerinden ileri geldiini unut mamalyz. kincisi, insan ile drtelliler arasndaki daha nemli farklarn aa yukar hepsinin, rnein insann el, ayak ve leen (pelvis) yapsnn, omurgasndaki eriliin, nitelikleri bakmndan aka uyarlanr (adaptive), ve zel likle insann dik duruu ile ilikili olduunu gz nnde tut malyz. Fokgiller, uya rlanr (adaptive) ralarn snflama iin az nemli olduunu gsteren gzel bir rnektir. Bu hay vanlar, vcutlarnn biimi, n ve art bacaklarnn yapl bakmndan, br etillerin (Carnivora) hepsinden farkl dr, ve bu fark, insan ile yukar maymu nlar arasndaki fark tan daha byktr; ama sistemlerin pek ounda, Cuvier' ninkinden Flower'in pek yaknda nerdii sisteme kadar, 4 foklar, etiller takmnn (order) yalnzca bir familyas sa ylmtr. nsan kendinin snflaycs olmasayd, kendini yerletirmek iin ayr bir takm (order) kurmay asla d nmezdi.

Proc. Zoolog. Soc. 1863. s. 4.

205

nsann yapl bakmndan br maymunlarla uyutu u saysz noktalara ad vermek bile, konumun snrlar d nda kalr, ve bilgimi kesinlikle aa rd. nl anatomicimiz ve dnrmz Prof. Huxley, bu konuyu eksiksiz tartm, 5 ve insann, oluumunun btn paralarnda, yukar maymunla ra, onlarn ayn grubun daha aa yelerine benzediinden daha ok benzedii sonucuna varmtr. Bundan tr, " insan baka bir takma (order) yerletirmek iin hi bir zr yoktur". Kitabmn ilk blmlerinden birinde, insann, yapl bakmndan, yukar memelilerle ne kadar ok uyutuunu gsteren eitli olgular sunmutum. Bu uyuma, ok ince yapl ve kimyasal bileim bakmndan yakn benzerliimi ze bal olmak gerekir. Ayn hastalklara yakalanabilmemi zi, birbirleriyle hsm olan asalaklarn saldrsna uraya bildiimizi; ayn uyarclardan holandmz, onlardan ve eitli illardan ayn ekilde et kilendiimizi birer rnek ola rak vermitim. nsan ile drtelliler (Quadrumana) arasndaki benzer liin nemsiz ve ufak tefek yanlar sistematik almalarn da genellikle dikkate alnmad iin, ve bunlar, saylar pek ok olunca, hsmlmz kesinl ikle aa vurduu iin, byle noktalardan birkan belirtmek isterim. Yz iz gilerimizin ilikin (relative) konumu ayndr; eitli heye canlar, zellikle kalarn zerindeki ve az evresindeki kaslarn ve derinin hayli benzer hareketleri ile aa vurulur. Yzdeki baz anlamlar, gerekten, aa yukar ayn dr, belirli maymun eitlerinde alarken, ve bazlarnda sesle glerken, az keleri arkaya doru ekilir, ve alt gzkapaklar krr. D kulaklarn benzerlii artcdr. nsanda burun, maymunlarda olduundan ok daha ileri kktr; ama kk jibon'da (Hoolock Gibbon) [bir uzun-kol-

Evidence as to Man's Place in Nature, 1863, s. 70, et passim.

206

lu- maymungil tr. - e.] bir gagaburnun balangcn gre biliriz; ve bu, semnopithecus nasica'da gln bir arla varr. Maymunlarn birounun yzleri sakal ve byk ile be zenmitir. Baz Semnopithecus trlerinde sa ok uzar; 6 ve apkal maymunda (Macacus radiatus), tepedeki bir nok tadan, merkezden evreye yaylarak kar. Alnn insana soylu ve akll bir grn verdii sk sk sylenir; oysa apkal maymunda sa aa doru birden sona erer, ve yerini ylesi ne ksa ve ince kllara brakr ki, aln, ok yakndan baklnca bile, kalar hesaba katlmazsa, tm ile plak grn r. Hi bir maymunun kalar olmad, yanllkla ileri srlm tr. Demin adlar verilen trlerde, alnn plaklk derecesi farkl bireylerde farkldr; ve Eschricht, 7 ocuklarmzda, ban sal derisi ile plak aln arasndaki snrn bazan be lirgi n olmadn bildirmektedir; demek ki burada, aln da ha tm ile plaklamam bir ataya dnn nemsiz bir halini grmekteyiz. Kollarmzdaki kllarn, yukardan ve aadan, dirsek teki bir noktaya doru birbirine yaklat bilinir. Daha aa memelilerin pek oundakinden farkl olan bu garip sra lan, goril, empanze, orangutan, baz Hylobates trleri, ve hatta Amerikan maymunlarnn birka iin ortak bir zel liktir. Ama evik jibonda (Hylobates agilis), nkoldaki kl lar, aa ya da bilee doru hi bir zellik gstermeden ynelmitir; ve ak -elli jibonda (Hylobates lar), aa doru ancak ok az yatk olup hemen hemen diktir; demek ki bu son trde gei (transition) halindedir. Memeli hayvanlarn pek ounda, srttaki kllarn sklnn ve ynnn yamu ru aktmaya uyarlandndan phe edebilmek gtr; k pein n bacaklarndaki enine kllar da, hayvan kvrlp

6 7

Isid. Geoffrey, Hist. Nat. Gin. tom. ii, 1850, s. 217.

Ueber

die

Rchtung

der

Haare,

vb.

Mller,

Archiv

fr

Anat.

und

Phys.

1837, s. 51.

207

uyurken, bu ie yarayabilir. Orangutann alkanlklarn dikkatle incelemi olan Bay Wallace, orangutann kollarn daki kllarn dirsee doru birbirine yaklamasnn, yamu ru aktmaya yaramakla aklanabileceini sylemektedir; nk bu hayvan, yamurlu havalarda, kollar kvrk olarak, ve elleriyle bir dala sarlarak ya da ellerini bann zerinde kenetleyerek oturur. Livingston'a gre, goril de "saanaklar srasnda ellerini bann zerine koyarak oturur". 8 Yukardaki aklama doru ise, ki yle grnyor, kollarmzdaki kllar, eski halimizin garip bir belgesini sunmaktadr; nk onlarn artk yamuru aktmaya yaradn hi kimse d nmedii gibi, bugnk dik durumumuzda, onlarn ynle nii de bu amaca uygun deildir. Bun unla birlikte, insanda ve onun ilk atalarnda kllarn yn konusunda, uyarlanma (adaptation) ilkesine ar g venmek sabrszlk olur; nk insan dltnde (cenin) k larn dzeni (ki yetikinlerdekinin ayndr) konusunda Esch richt'in yaymlad resimleri inceleyip de, baka ve ok daha karmak nedenlerin de ie kart grnde bu de erli gzlemci ile uyumamak olanakszdr. Yaknsama (convergence) noktalar ile geliim srasnda embriyonun en son kapanan noktalar arasnda bir iliki var g ibi grnmek tedir. n ve art bacaklardaki kllarn dzeni ile onlarn i kesimindeki atardamarlarn izledii yol arasnda da bir iliki var gibidir. 9 nsan ile belirli maymunlar arasnda, yukardaki ve ba ka birok noktadaki btn benzerliklerin rnein plak alnl ve uzun sal olmak vb. ortak bir atadan srekli soyaekimin, ya da sonradan ataya dnn sonucu olmas
8

Reade belirtiyor; The African Sketch Book, vol. i, 1873, s. 152. Hylobates'te kllar konusunda bkz: C L. Martin. Nat. Hist of Mammals, 1841, s. 415. Amerikan maymunlar ve bakalar konusunda bkz: Isid. Geoffroy, Hist. Nat. Gen. vol. ii, 1859, s. 216, 243, Eschricht, ibid. s. 46, 55, 61, Owen, Anat. of Vertebrates, vol. iii, s. 619. Wallace, Contributions to the Theory of Naturel Selection, 1870, s. 344.
9

208

kesinlikle gerekmez. Bu benzerliklerin ou, daha ok, ba ka bir yerde gstermeye altm gibi, 1 0 ortak atal orga nizmalarn benzer bir yaps olmasnn, ve benzer deiim lere yol aan benzer nedenlerin etkisine urama snn sonu cu olan grevde deiimden (analogous variation) tr olabilir. nsann ve belirli maymunlarn nkollarndaki kllarn ayn ynl olmas, bu ra (character) aa yukar btn insanbiimli (anthropomorphous) maymunlarda ortak olduu iin, s oyaekime yorulabilir; ama bu, kesin deildir, nk ayn ra (character) ok farkl olan baz Amerikan maymunlarnda da grlmektedir. Grdmz gibi, insanm kendisini yerletirmek iin ayr bir takm (order) kurmaya hakk yoktur; bununla bir likte, belirli bir alt- takm (sub-order) ya da familyay iste yebilir. Prof. Huxley, son kitabnda, 1 1 maymunlar (Primates) alt - takma, yani, yalnz insann bulunduu insanms lara (Anthropoidae), her eit maymunu ieren insanmsmay mungillere (Simiadae), ve makilerin (lemurs) eitlenmi cinslerini (genera) ieren makimsilere (Lemuridae) ayr maktadr. Yapln belirli ve nemli noktalardaki farklar szkonusu ise, insann bir alt - takm (sub-order) aamasn hakl olarak isteyebilecei sz gtrmez; ve zellikle insa nn zihn yetilerini dikkate alrsak, bu aama ar aadr. Bununla birlikte, soyktne uygun (genealogical) bir a dan baklnca, bu aama ar yukardr, ve insan yalnzca bir familya, ya da ancak bir alt- familya oluturmak gerek ir. Ortak bir kkenden treyen soy izgisi dnrsek, a lar sonra, bunlardan ikisi pek az deiip gene ayn cinsin (genus) trleri olarak kalrken, ncsnn pek ok dei iklie urayp ayr bir alt - familya, ya da takm (order) olarak bile snflanmaya yarar hale gelebilmesi, gerek -

10 Trlerin Kkeni, Sol Yaynlar, Ankara, 1970, Animals and Plants under Domestication, vol. ii, 1868, s. 348. 11 An Introduction to the Classification of Animals, 1869, s. 99.

s.

150. The

Variation

of

209

ten anl alrdr. Ama bu durumda, nc soy, br ikisine benzerliini, nemsiz pek ok noktada ve soyaekim yolu ile, aa yukar kesinlikle srdrr. yleyse, burada, bu gn zlemeyen u sorun ortaya kmaktadr: birka nokta daki pek belirgin farklara, y ani, geirilmi deiiklik tuta rna; ve treme izgisini ya da soyktn (genealogy) gsterdikleri iin, nemsiz pek ok noktadaki yakn benzer lie, snflamamzda hangi lde nem vermeliyiz? Az, ama belirgin farklara daha ok arlk vermek en a k ve belki en gvenilir yoldur, ama gerekten doal bir snflama yap may saladklar iin, nemsiz birok benzerlii nemle dik kate almak daha doru grnmektedir. Bu konuda insanla ilgili bir karara varrken, insanms maymungillerin (Simiadae) snflanmasna bir gz atmalyz. Aa yukar btn doa bilginleri, bu familyay, dar -burunlu-maymunlar (Catarhine) ya da Eski Dnya maymunlar ve yass -burunlu-maymunlar (Platyrhine) ya da Yeni Dnya maymunlar diye iki gruba ayrmaktadrlar. Birincileri n ayrc zellii (adlarndan da anlald gibi), burundelik lerinin (nostril) garip yaps ve her enede drt kk az bulunmas; ikincilerinki ise, burundeliklerinin farkl yaplta olmas ve her enede alt kkaz (premolars) bulunmasdr. Baz baka, kk farklar da vardr. nsan, didzeni (dentition) ve baz baka bakmlardan, hi tart masz, dar -burunlu-maymunlardan (Catarhine) ya da Eski Dnya blmndedir; pek nemli olmayan ve besbelli uyar lanr (adaptive) nitelikte olan birka ra (character) dn da, yass -burunlu-maymunlara (Platyrhine) darburunlu-maymunlara olduundan daha ok benzer de deildir. Bundan t r, baz Yeni Dnya trlerinin, eskiden, onlarn kendile rine zg ayrc ralarn yitirip Eski Dnya blmne z g btn ayrc ralar edinmi, insana - benzer bir yaratk tretmi olmas, btn olanaklara aykrdr. Bundan dolay, insann Eski Dnyann gerek -maymunlar (Simiae) soyu-

210

nun bir

bir

dal

olduundan,

soyktne

uygun birlikte

(genealogical) snflanmas (anthropove hyloba bir alt da -

grle, Doa

dar -burunlu- maymunlarla pek yani ou, gorili,

gerektiinden pek de phe edilemez. 1 2 bilginlerinin maymunlar, Eski Dnya insanbiimli empanzeyi, beynin bamsz morphous) tesi, grup Bu Bay da den iki cus daki br olarak bu G. grn St. (order)

maymunlarndan, Gratiolet'in, kabul sz ve Eski torba Ancak, varln

ayrmaktadr. alt- grubun deerden Mivart'n en Kimi bulunan

yapsna Bu

yanarak,

etmediini orangutan, geri

biliyorum. bakmdan, "bu takm insanbi biimler -

dt dedii zel doa

gtrmez. sapk n

gibi, 1 3

(aberrant) kalan

(form) biridir". ya da

bilginleri

imsiz cinsi

(non-anthromorphous) kk birinin ile (genus) kendine bulgular, zg

Dnya biimli M.

maymunlarn Semnopithe ile, bu Attika' boyunca, (form) grup midesi

alt - gruba tipidir.

ayrmaktadrlar;

alt- gruplardan artc Semnopithecus yaadn larn bir

Gaudry'n dnemi bir br biimin yukar

orada, ve bu, ile

Miyosen belki nasl

Macacusu birbirleri

birletiren

gstermektedir; zamanlar

kaynak maymunlarn o zaman, ortak ve grn

olduklarn doal yal ra olan

da aklamaktadr. nsanbiimli bir nz larn alt- grup tm hepsini gibi (anthropomorphous) kabul edilirse, oluturduu tad baka insan

dar -burunlu- maymunlar iin zel dei l, ralar

grubunda ve genel

kuyruksuzluk

kabalarda bakmn -

nasrszlk

dan da onlarla uyutuu iin, insanbiimli (anthropomorp12

Bu,

Bay

St.

George

Mivart'n

geici

olarak

benimsedii

snflamann

Philosoph. Soc, 1869, s. 300) aa yukar ayndr. Bay Mivart, makimsileri (Lemuridae) ayrdktan sonra, artakalan maymunlar (Primates) dar-burunlu-maymunlara (Catarhines), yeni- dnya - maymunlarna (Cebidae), ve Hapalidae'ye karlk olmak zere, insangillere (Homminidae) ve insa nms maymungillere (Simiadae) ayrmtr. Cebidae ve Hapalidae, yass -burunlumaymunlara (Plalyrhines) karlktr. Bay Mivart hl aym grtedir; bkz: Nature, 1871, s. 481. 13 Transact. Zoolog. Soc, vol. vi, 1867, s. 214. (Thransact.

211

hous) maymunlarn eski bir yesinin insan dourduu so nucunu karabiliriz. br daha aa alt-gruplardan birinin bir yesinin, yukar insanbiimli (anthropomorphous) maymunlara byle pek ok bakmdan benzeyen, insana-benzer bir yaratk dourmu olmas, grevde deiim (analogous variation) yasasna gre, olanakszdr. nsan, phesiz h smlarnn pek ouna oranla, zellikle beyninin byk ge liiminden ve dik durumundan tr, olaanst ok dei iklie uramtr; bununla birlikte, insann "maymunlarn (Primates) ayr al (istisna) biimlerden (form) ancak biri olduunu" 1 4 unutmamalyz. Evrim ilkesine inanan her doa bilgini, insanmsmay mungillerin (Simiadae) iki ana blmnn, yani dar -burunlu ve yass - burunlu btn maymunlarn, alt - gruplar ile bir likte, pek e ski bir atadan trediini kabul edecektir. Bu atann ilk torunlar, birbirinden nemli lde ayrlmadan nce, bir tek doal grup olutururdu; ama baz trler ya da balang halindeki cinsler (genera), raksayan (diverging) ralar ile, daha o zaman, dar - burunlu ve yass - burunlu b lmlerin ayrc zelliklerini gstermeye balard. Bundan dolay, bu varsayd eski grubun yeleri, didzenleri (dentition), ya da burun deliklerinin yapl bakmndan, belir li bir ynde, bugnk dar - burunlu ve yass -burunlu maymunlar kadar bir- biimli (uniform) olmazd ve bu bakmdan, h smlar olan ve az -burun (muzzle) biimleri 1 5 ve olaans t deiik didzenleri ile birbirinden pek ok ayrlan maki gillere (Lemuridae), benzerdi. Dar- burunlu ve yass -burunlu maymunlar, hi tartma sz bir ve ayn takma (order) girmelerinden de anlald zere, ralarnn (character) ounda uyumaktadr. Birbi rinden ayr bylesine ok saydaki trn, onlarn ortak ra -

14 15

Bay St. G. Mivart, Transact. Phil. Soc, 1867, s. 410. Messrs. Murie ve Mivart, makimsiler

(Lemuroidea)

zerine.

Transact

Zoolog. Soc, vol. vii, 1869, s. 5.

212

larn bundan bir rn da dan duu ilk rar

bamsz tr, doa bilgini,

olarak bu ralar

kazanm ve

olmas

pek

beklenemez; gerekir. arac iki Ama (inmaymunlagrupta phe ol ka -

soyaekilmi tayan, birka eski da ne Ama bir

olmak br bugn biimi Dnya aykr yarar birlikte olduunu,

dar-burunlu ounu ve belki olan ya

yass -burunlu ralar her

ortak

ralarnn durumda,

termediate)

bulunanlardan dar- burunlu iin, vermek atalarmzn

baka soydan byle

(form),

siz, bir maymun gibi snflard. Ve insan soykt bakmn Eski kadar insanla ilk zde kkeninden derse tm ya olduuna bugn vngenliimize zorundayz. 1 6 (Simiae) herhangi dsn, gerek varolan da ona

adlandrlmaya

maymunlar

soyunun biriyle

atalarnn,

maymunlardan

pek benzediini sanmak yanlgsna da dmemeliyiz.

NSANIN DOUM YER VE ESKL ZERNE

Atalarmzn dar -burunlu- maymunlarn kkeninden ayrl d zamanki treme aamasnda bulunan insann doum yerinin neresi olduunu elbette sormalyz. Atalarmzn bu kkenden gelmesi, onlarn Avustralya'da, ya da coraf da dm yasalarndan da karabileceimiz gibi, herhangi bir okyanus adasnda deil, Eski Dnyada yaadklarn gs termektedir. Dnyann her byk blgesinde yaayan me meliler, ayn blgenin tkenmi trleri ile yakn hsmdr. Bundan tr, eskiden Afrika'da, empanze ve goril ile ya kn hsm olan tkenmi maymunlar yaam olabilir; ve bu iki tr, insann yakn hsmlar olduu iin, ilk atalar mzn herhangi bir yerden ok Afrika Ktasnda yaam ol malar biraz daha ok beklenir. Ama bu konuda kurguda bulunmann (speculation) gerei yoktur; nk Miyosen a 16 Haeckel de ayn sonuca varmtr. Bkz: "Ueber die Entstehung des Menschengeschlechts", Virchow'un Sammlung. gemein. wissen. Vortrage, 1868, s. 61. Ve gene Haeckel, Natrliche Schpfungsgeschichte, 1868, Haeckel, bu yaptnda insann soykt konusundaki grlerini aynntl olarak sunmaktadr.

213

 boyunca, Avrupa'da iki ya da insanbiimli (anthropomorphous) maymun yaamtr. Bunlardan biri Lartet'in 17 Dryopithecus'udur; bu maymun aa yukar insan irili indedir ve Hylobates ile yakn hsmdr; ve o uzak dnem den ber i, dnya, phesiz, byk devrimler geirmitir, ve pek geni apta g etmek iin bol bol zaman olmutur. nsan, kl rtsn yitirdii srada, dnem ve yer ne zaman ve neresi olursa olsun, her halde scak bir lkede yaamtr; bu, rneksemeye (analogy) gre, o ada yemi lerle beslenen insann geimi iin elverili bir kouldur. nsann dar -burunlu- maymun kkeninden ilk defa ne zaman ayrldn bilmiyoruz; ama bu, Eosen Dnemi kadar uzak bir ada olmu olabilir; nk yukar maymunlarn aa maymunl ardan st Miyosen kadar erken bir ada ayrldk lar, Dryopithecus'un varlndan anlalmaktadr. ster aa , ister yukar aamada bulunsunlar, organizmalarn elve rili koullarda hangi hzla deiiklie urayabildikleri ko nusunda kesinlikle bilg isiziz; bununla birlikte, bazlarnn pek uzun bir zaman ayn biimde kaldklarn biliyoruz. Evcille menin etkisinde olup bitenlerden, belirli bir dnemde, ayn trn yat torunlarndan bazlarnn hi deimediini, ba zlarnn biraz, ve bazlarnn da byk lde deitiini reniyoruz. Yukar maymunlara oranla, belirli ralar ba kmndan pek byk bir deiiklie uram olan insanda da byle olmu olabilir. Organik zincirde, insan ile en yakn hsmlar arasndaki o byk, ve tkenmi ya da ya ayan trlerin hi biri ile ka patlamayan kopukluk, insanm daha aa bir biimden (form) tredii inancnn karsna, sk sk, almaz bir engel gibi karlmaktadr; oysa bu engel, genel nedenlerden tr genel evrim ilkesine inananlara ok nemli gr nmez. Seri lerin btn kesimlerinde, sk sk, bazs geni, keskin ve be 17 Dr. C Forsyth Major. "Sur les Singes Fossilles trouves en Italie"

Soc.

Ital, des Sc. Nat. tom. xv, 1872.

214

lirgin, bazs deiik llerde daha az byle olan kopukluklar g rlmektedir; tpk orangutan ile yakn hsmlar ara snda cad maki (Tarsius) ile br makigiller (Lemuridae) arasnda filgiller arasnda, ve daha artc bir ekilde, gagalmemeli (Ornithorhyncus) ya da karncayiyen (Echidne) ile btn br memel iler arasnda olduu gibi. Ama bu kopukluklar, yalnzca tkenmi olan hsm biimlerin (form) saysna baldr. Yzyllarla llnce pek de uzak olma yan bir gelecek dnemde, uygar insan rklar, btn dnya da yaband insan rklarn yok edip onlarn y erini kapacaktr. Ayn zamanda, Prof. Schaaffhausen'n belirttii gibi, 18 insanbiimli (anthropomorphous) maymunlar da kesinlikle yok edilecektir. O zaman, insan ile en yakn h smlar arasndaki kopukluk daha da genileyecektir, nk artk bugn zenci ya da Avustralyal ile goril arasn daki kadar olacak yerde, daha uygar bir durumda Kafkas yaldan (Caucasian) daha deimez olacan umabilecei miz insan ile babuin kadar aa bir maymun arasnda kala caktr. nsan ile onun maymuna -benzer atala rn birbirine ba lamaya yarayan tal (fosil) kalntlarn yokluuna gelice, Sir C. Lyell'in btn omurgal snflarnda tal bulmann ok yava ilerleyen ansa bal bir i olduunu kantlad tartmasn 1 9 okuyan hi kimse, bu olguyu pek nemseme yecektir. nsan ile maymuna - benzeyen tkenmi bir yara t birbirine balayan kalntlarn en ok bulunabilecei blgeleri jeologlarn imdiye kadar aratrmadklar da unu tulmamaldr.
NSANIN SOYKTNDEK DAHA AAI EVRELER

nsann, dar -burunlu may munlardan ya da insanms 18 19

Anthropological Review, April, 1867, s. 236. Elements of Geology, 1865, s. 583-585. Antiquity oj Man, 1863, s. 145.

215

maymungillerin (Simiadae) Eski Dnya blmnden, bunlar Yeni Dnya blmnden ayrldktan sonra ayrldn gr mtk. imdi, zellikle eitli snflar ve takmlar (order) arasndaki karlkl hsmlklara gvenerek, ve biraz da, bili nebildii kadar ile, onlarn birbiri ardnca yeryznde g rndkleri dnemlere bavurarak, insann soyktnn (genealogy) eski belirtilerini izlemeye alacaz. Ma kigiller (Lemuridae) insanmsmaymungillerin (Simiadae) aasnda ve yaknnda bulunmakta, ve maymun larn (Primates) ok farkl bir familyasn, ya da, Haec kel'e gre, farkl bir takmn (order) oluturmaktadrlar. Bu grup olaanst ok eitlenip paralanmtr, ve sapk (aberrant) birok biimi (form) iermektedir. Belki bun dan tr, birounun soyu tkenmitir. Sa kalanlarm pek ou, Malaya Takmadalar ve Madagaskar gibi adalarda yaamakta, ve oralarda, birer canl yna durumunda olan ktalarda grld kadar zorlu bir sava vermemekte dirler. Bu grup da, Huxley'in dedii gibi, 2 0 "hayvansal yaradln doruundan, etenlilerin (placental mammalia) en aa, en kk, en az zeki olanndan a ncak bir basamak yukarda bulunan yaratklara doru sezilmeden inerek" birok aamalanma gstermektedir. Bu eitli nedenlerden tr, insanmsmaymungiller (Simiadae), kken bakmn dan, bugn yaayan makigillerin (Lemuridae) atalarndan; onlar da memelil er serisinde ok aada bulunan biimler den gelimi olabilirler. Keseliler (Marsupialia), nemli ralarn birou bakmn dan, etenlilerden daha aada bulunmaktadrlar. Daha eski bir jeolojik dnemde belirmilerdir. Yaylma alanlar, nce leri, bug nkne oranla ok daha geniti. Bundan dolay, eten lilerin (Placentata) etensizlerden (Implacentata) ya da keselilerden (Marsupialia), ama bugnk keselilere ok benze -

20

Man 's Place in Nature, s. 105.

216

yen biimlerden deil de, onlarn eski atal arndan tredii genellikle varsaylmaktadr. Tekdelikliler (Monotremata) keselilerle aka hsmdr ve byk memeliler serisinde nc ve daha aa bir blm oluturmaktadr. Bugn yal nzca gagal -memeli (Ornithorhyncus) ve karncayiyen (Echidna) ile temsil edilmektedirler; ve bu iki biim, tem silcileri Avustralya'da elverili baz koullarn raslamas sonucu korunmu ok daha byk bir grubun kalntlar sa ylabilir. Tekdelikliler (Monotremata), yapllarnn nem li birka noktasnda srngen ler snfn balattklar iin pek ilgintirler. Memelilerin, ve dolays ile insann, soyktn (genealogy) hayvan serilerinde daha aalara doru izlemeye alrken, gittike artan bir apraklkla karlamakta yz; ama ok yetenekli bir bilirk iinin, Bay Parker'n belirt tii gibi, insann dolaysz treme izgisinde hi bir gerek ku ve srngen bulunmadna inanmak iin salam gerek emiz vardr. Becerinin ve bilginin neler yapabileceini grmek isteyen, Prof. Haeckel'in kitabna bavurmal dr. 2 1 Ben, kendi payma, birka genel szle yetineceim. Her ev rimci (evolutionist), be byk omurgal snfnn, yani, me melilerin, kularn, srngenlerin, ikiyaayllarn (amphibia), ve balklarn, bir tek ilk rnekten (Prototyp) tredi ini kabul eder; nk hepsinin, zellikle embriyonal dnem boyunca, ortak yanlar pek oktur. Balklar snf organlan ma bakmndan en aa durumda bulunduu, ve yeryzn de brlerinden nce belirdii iin, omurgallar leminin (kingdom) btn yelerinin bala benzer bir hayvandan

Ayrntl tablolar Generalle Morphologie adl yaptnda verilmitir (B. C. iii ve s. 425): zellikle insanla ilgili olanlar Natrliche Schpfungs geschichte (1868) adl kitabndadr. Prof. Huxley, bu sonuncu kitab eleti rirken (The Acedemy, 1869, s. 42), baz noktalarda Haeckel'den ayrldn, bununla birlikte, onu omurgallarn phylumunu ya da soy izgilerini ok g zel tartm saydn sylemektedir. Tm yaptn genel akn ve zn pek beendiini de bildir mektedir.
21

ii,

s.

217

tredii sonucuna varabiliriz. Maymun, fil, kolibri, ylan kurbaa, balk, vb. gibi birbirinden pek baka hayvanlarn hepsinin ayn ana - babadan treyebildii inanc, doa tari hindeki son ilerlemeyi izlememi kimselere pek garip gr necek tir. nk bu inan, bu gn birbirine hi benzemeyen bu biimlerin (form) hepsini birbirine skca balayan can llarn eskiden yaam olduunu st kapal olarak syle mek demektir. Bununla birlikte, byk omurgal snflarnn birkan birbiriyle hay li skca balamaya elveren hayvan gruplar nn yaam olduu, ya da bugn yaad kesindir. Bildii miz gibi, gagal -memeli (Ornithorhynchus), srngenlere doru azar azar deimektedir. Prof. Huxley, Dinozorlarn, nemli ralarn ou bakmndan, bel irli srngenler ile be lirli kular arasnda kaldn bulmutur. Szkonusu kular zdevekular (daha byk bir grubun geni lde yaylm bir kalnts) ve kertenkeleyi andran kuyruu ile Archeop teryx adndaki garip ilkel kutur. Bundan baka, Pro f. Owen'a 1 2 gre, ihtiyozorlarn kreksi ayakl byk deniz kertenkeleleri balklarla, ya da Prof. Huxley'e gre, daha ok, en yukar blmnde sukurbaalar ile karakurbaala r bulunan ve parlakpullu balklarla (ganoid fish) aka hsm olan bir snfla, ikiyallarla (amphibia) hsmlk lar oktur. Parlakpullu balklar (ganoid fish) daha eski jeolojik dnemlerde, pek boldular ve genellemi tip denilen bir yaplta idiler, yani br organizma gruplar ile eitli ekillerde hsmlk gstermekte id iler. Balkbalklar (Lepidosiren) da, ikiyallar ve balklar ile ylesine yakn hsm dr ki, doa bilginleri onlar bu iki snftan hangisine koymak gerektiini uzun zaman tartmlardr; balkbal ve parlak pullu balklarn birka, snlaca k yerler olan ve okyanusla rn enginlikleri ile tpk adalarn ktalarla ilikili olduu gibi

22

Palaeontology, 1860, s. 199.

218

ilikili olan rmaklarda yaayarak, kesinlikle tkenmekten ko runmutur. Son olarak, balklarn pek byk ve eitlenmi s nf nn bir tek yesi, batrak ya da amphioxus, br balklarn hepsinden ylesine farkldr ki, Haeckel, onun omurgallar leminde (kingdom) ayr bir snf oluturmas gerektiini ileri srmektedir. Bu balk olumsuz (negative) ralar ba kmndan ilgi ekicidir; beyni, omurgas, yrei, vb. oldu unu syleyebilmek gtr; yle ki, eski doa bilginleri onu solucanlarla (worms) birlikte snflamlardr. Yllarca nce Prof. Goodsir, batran tulumlularla (Ascidians) baz yaknlklar olduunu sezmiti. Tu lumlular (Ascidians) omurgasz, erdii (hermaphrodite), bir destee srekli ya pk yaayan deniz yaratklardr. Bunlar, hayvanlara pek benzemez, ve kk kntl iki delii olan basit, ama kay gibi sert bir keseden olumutur. Huxley onlar byk y umuakalar (Mollusca) leminin (kingdom) aa bir bl m olan yumuakamslardan (Molluscoida) saymaktadr; ama son zamanlarda, kimi doa bilginleri, onlar solucan (worms) ya da Vermes arasnda snflamaktadr. Kurtuk lar (larvae), biim bakmndan iribalara (tadpoles) benzer 2 3 ve yzebilir. Bay Kovalevski, 2 4 geliim biimleri, sinir sistemlerinin ilikin (relative) konumu, ve omurgal hayvan larn srt ipliine (chorda dorsalis) benzer bir oluumlar bulunmas bakmndan, tulumlularn (Ascidians) kurtuklar nn omurgallarla yaknl olduunu son zamanlarda gzlem 23 Falkland Adalarnda, 1833 Nisannda, ve bundan dolay herhangi bir doa bilgininden birka yl nce, Synoicum ile yakn hsm ama cins (genus) bakmndan farkl olan bileik (compound) bir tulumlunun hareketli kurtu unu (larva) grme frsatn bulmutum. Kuyruu, uzun bann aa yukar be kat kadard, ve ok ince bir iplikle (filament) sona eriyordu. Basit bir mikroskop kullanarak izdiim ekilde aka grld gibi, enine, saydam olmayan perdelerle blnyordu. Bunlar Kovalevski'nin resmini izdii b yk gzeleri (hcreleri) gstermektedir sanrm. Geliimin erken aamasnda, kuyruk, kurtuun bana skca sarl bir kangal gibiydi. 24

Memoires de l'Acad. des Sciences de St. Petersbourgh. tom x, No. 15,

1866.

219

lemitir. Daha sonra Prof. Kupffer bunu dorulamtr. Bay Kovalovski'nin bana Napoli'den yazdna gre, kendisi im di bu gzlemlerini daha da ilerletmektedir, ve vard sonu lar iyi kantlanrsa, tm almasndan pek deerli bir bulu doacaktr. Bylece, embriyolojiye gvenebilirsek, hi deil se omurgallarn tredii kaynaa giden bir ize ulam gr nyoruz. 2 5 yleyse, pek eski bir dnemde, birok bakmdan bugnk tulumlulara (Ascidians) benzeyen bir hayvan grubunun yaadna, bunlarm iki byk dala ayrldna, birinci daln geliimde geri kalarak bugn tulumlular snfn olu turduuna, ikincininse omurgallar dourarak hayvanlar le minin doruuna ykseldiine inanmakta hakl oldu umuz kabul edilmek gerekir. Buraya kadar, omurgallarn karlkl hsmllklarndan yararlanarak, onlarn soyktn (genealogy) kabaca izlemeye altk. imdi insan olduu gibi inceleyelim. lk ata larmzn birbirini izleyen dnemlerdeki yapl n, uygun bir zaman srasna gre olmasa bile, ksmen gznne getirebi leceimizi sanyorum. Bu, insan vcudunda hl bulunan g dklklerin (rudiment), onda arada bir ataya dn (reversion) sonucu beliren ralarn (character), morfoloji ve embri yoloji ilkelerinin yardm ile yaplabilir. Burada szkonusu edeceim eitli olgular, daha nceki blmlerde verilmitir. nsann ilk atalar bir zamanlar kllarla kapl, her iki eey (sex) de sakall olmak gerekir. Onlarn kulaklar her halde sivriydi ve hareket edebiliyordu; ve vcutlarnda, zel kasla r olan bir kuyruk vard. Kollar ve bacaklar da, imdi an cak arada bir yeniden ortaya kan, ama drt -ellilerde (Qudrumana) normal olarak bulunan kaslarla hareket edi -

25 Tulumlu (Ascidia) kurtuunun organlanmas, bize, doann her varsa ymn ve her teorinin tesinde, uyarlanmann tek zorunlu koulu ile omur gal tipin temel dzenim (bir srt ipliinin varl ile) nasl yaratabileceini gsteriyor; ve gei aamasnn bu basit olana, gerekte o geiin nerede olduunu bilmesek bile, iki alt - lem (sous-regnes) arasndaki uurumu ortadan kaldryor.

220

yordu. Bu dnemde ya da daha erken bir dnemde, byk nkol (nbacak) atardamar ve siniri, sup ra- condyloid bir delikten geiyordu. Barsakta, bugn olduundan ok daha uzun bir krbarsak (diverticulum, caecum) vard. Dltteki ayak baparmann durumundan anla ldna gre, ayak o zamanlar kavrayc (prehensile) idi; ve atalarmz, phesiz, aalarda, scak ve ormanlarla kap l bir lkede yayordu. Erkeklerin korkun silhlar olarak yararlandklar byk kpekdileri vard. ok daha erken bir dnemde dlyata (uterus) iftti; boaltm bir dklk tan (cloaca) yaplyordu; gz, nc bir gzkapa ile ya da niktitant zar ile korunuyor du. Daha da erken bir dnem de, insann atalar suda yaam olmaldr; nk morfolo ji, akcierlerimizin bir zamanlar yzmeye yaram ve de iiklie uram bir yzme kesesinden olutuunu aka gstermektedir. nsan embriyonunun boynundaki yarklar , solungalarn eskiden nerede bulunduunu bildirmektedir. Baz vcut grevlerimizin ayda ya da haftada bir yerine ge tirilmesi, besbelli ilk doum yerimizden, gelgitlerin ykad bir kydan kalan ve hl silinmeyen izlerdir. Aa yukar ayn erken dn emde, Wolff cisimlerinin (corpora wolffiana) yerini gerek bbrekler ald. Yrek, arpan basit bir damar olarak vard; ve omurgann yerinde srt iplii (chorda dorsalis) belirdi. Zamann karanlk kuytularnda bylece beli ren ilk atalarmz, bir batrakt an (amphioxus) bile daha basit bir organlanma gstermekteydiler. zerinde nemle durulmaya deer baka bir nokta da ha var. Omurgallar leminde (kingdom), eeylerden biri nin, reme sisteminin kart eeye (sex) zg eitli yardm c paralarnn g dklerini tad oktan beri bilinmekte dir; ve imdi, ok erken bir embriyonal dnemde her iki ee yin de gerek erkek ve dii bezleri (gland) bulunduu anlal mtr. Bundan tr, btn omurgallar leminin (kingdom) uzak bir atasnn erdii (hermaphrodite) ya da iki eeyli

221

(androgynos) baka bir erkeklerin dlyatann menin supialia) lara bir t an aa gynos) rogynos bulunan itli s de

olduu glkle prostat (uterus)

ortaya

kmaktadr. 2 6

Ama

burada

bambir me(MarBuneski

karlamaktayz. kesesinde balanglar bulunmakta, da kesenin

Memeliler

snfnda,

(vesiculae vardr; ve baz

prostotica), erkekl erde keselilerin pek

balanglar baka ve

erkeklerinde kendi

izlerine ayrc sonra iki

raslanmaktadr. 2 7 yleyse, leminin iki ok eeyli eeyli biimler en zelliklerini da

benzer sonra,

olgular

anlabilir. omurgallar Bu,

memelinin,

snfnn tr,

kazandk (kingdom) (androg (and-

bundan m bulmak

snflarndan kaldn form) nk

ayrldktan hl

varsaymalyz? varolan tm iin,

olanaksz

rnmektedir,

snflarn

aasnda Eeylerden yava ya konuile

balklar

incelememiz birinin

gerekmektedir. 2 8 byle organlar

birine zg olup kart eeyde gdk bir halde bulunan e paralar, ile eeylerden va edinmi, ve sonra eksik bir halde brne iletmi olma aklanabilir. ele alnca, bu Eeysel iletim seme biiminin (sexual saysz selection) sunu rnekleri

karlaacaz. Erkek kularn sava arac ya da bezek ola 26 Karlatrmal anatominin en byk ustalarndan biri olan Pr of. Gegenbauer'in vard sonu budur: bkz: Grundzge der vergleich. Anat. 1870, s. 876. Bu sonuca zellikle iki - yaayllarn (Amphibia) incelenmesiyle varlmtr; ama Waldeyer'in aratrmalarna gre (Journal of Anat. and Phys., 1869, s. 161'e alnd gibi), "yukar omurgallarn eeysel organlar bile, ilk hallerinde, erdiidir (hermaphrodite). Kimi yazarlar, uzun zaman buna benzer grlerde direnmilerdir, ama yakn zamana kadar salam da yanaklar olmamtr. 27 Thylacinus'un (keseli kurdun) erke i en iyi rnektir. Owen, Anatomy of Vertebrates, vol. iii, s. 771. 28 Erdiilik (hermaphroditism) hanigil (Serranus) trlerinde de, baka baz balklarda olduu gibi, ya normal ve bakml (simetrik), ya da anormal ve tek- yanl olarak gzlemlenmektedir. Dr. Zouteveen bana bu konuda kaynaklar verdi ve zellikle Prof. Halbertsma'nn bir bildirisi zerinde durdu: Transact, of the Dutch Acad, of Sciences, vol. xvi. Dr. Gnther olgudan p he etmektedir, ama bugn o kadar ok iyi gzlemci bu olguyu belgelemit ir ki, artk tartmaya yer kalmamtr. Dr. M. Lessona, bana yazdna gre, Cavolni'nin hanigillerdeki gzlemlerini dorulamtr. Prof. Ercolani, ylan balklarnn iki eeyli (Androgynous) olduunu yaknlarda gstermitir: Acad, delle Scienze, Bologna, Dec. 28. 1871.

222

rak edindikleri mahmuzlar, sorgular ve parlak renkler, ve onlarn eksik ya da gdk bir halde soyaekimle diilere de iletilmesi, bu rneklerden biridir. Erkek memelilerin igrmez stbezleri olmas, baz ba kmlardan, zellikle ilgi ekicidir. Tekdelikliklerin (Monotremata) delikleri de olan zel stbezleri vardr, ama meme balar yoktur; ve bu hayvanlar memeliler serisinin ta taba nnda bulunduklar iin, snfn atalarnn da stbezleri ol mu, ama meme balar olmam olabili r. Bu sonu, onlarn geliim biimleri zerine olan bilgilerle de desteklenmekte dir; nk Prof. Turner, Klliker ile Langer'in bilirkiilii ne dayanarak, embriyonda meme balarnn en kk bir belirtisi grlmeden nce, st bezlerinin btn ayrntla r ile grlebildiini bana bildirdi. Bireyde, birbirini izleyen paralarm geliimi, genellikle, ayn soy izgisinde birbirini izleyen varlklarn geliimini gsterir ve ona uyar. Keseliler (Marsupialia) meme balarnn bulunmas ile tekdeliklilerden (Monotremata) ayrlr; bundan dolay, keseliler bu organla r nce tekdeliklilerden ayrldktan ve evrimde onlar a tktan sonra kazanm ve sonra etenlilere (plasental mammals) iletmi olabilir. 2 9 Hi kimse, keselilerin bugnk yap llarn aa yukar edindikten sonra da iki eeyli (androgynos) olarak kaldn dnmez. yleyse erkek memelile rin memeleri olmasn nasl aklamalyz? Memeler nce diilerde gelimi ve sonra erkeklere iletilmi olabilir, ama bunun tersi olamaz. Btn memeliler snfnn atalarnn iki eeyli (androgynos) olmaktan vazgetikten uzun zaman sonra, her iki ee yin de st verdii, ve yavrularn bylelikle beslendii; ke 29 Prof. Gegenbauer (Jenaische Zeitschrift, Bd. vii, s. 212), eitli memeli takmlarmda (orders) ayr iki meme ba tipinin yaygn olduunu, ama her ikisinin de keselilerin (Marsupials) meme balarndan, onlarnkinin de tekde likliklerinkinden (Monotremata) trediinin apak anlalr olduunu gster mitir. Dr. Max Huss'un st bezleriyle ilgili bir ansna da bkz: ayn yerde, B. viii, s. 176.

223

selilerde ise, her iki eeyin de yavrularn keselerinde ta d, baka bir gr olarak, sylenebilir. Bugnk eeneli balklarda (syngnathous fish), erkeklerin, diilerin yumur talarn karin torbalarna alp yavrularn kmasn sa ladklar, ve sonra, kimilerinin inand gibi, onlar besledik lerini, 3 0 belirli baka erkek balklarn yumurtalar azla rnda ya da solunga yarklarnda kulukalandrdklarn; belirli erkek karakurbaalarn n yumurta dizilerini diiler den alp kendi uyluklarna sardklarn ve iribalar (tadpole) douncaya kadar orada sakladklarn; belirli erkek kularn kuluka iini tm ile stlendiklerini, ve erkek g vercinlerin, diiler gibi, yavrularn kursak larndan kar dklar bir salg (secretion) ile beslediklerini dnrsek, bu, batan sona olanaksz grnmez. Ama yukardaki gr, ilk defa, erkek memelilerdeki stbezlerinin, reme sisteminin her iki eeyde de bulunan, ama onlardan birine zg olan yar dmc paralarnn gdklklerinden ok daha tam geli mi olduklarn gzlemleyince aklma geldi. Stbezleri ve meme balar, memelilerde bulunduklar halleri ile, gerekten gdk saylamaz; yalnzca tam gelimemilerdir ve ie ya ramaz haldedirler. Onl ar da, diilerdeki ayn organlar gibi, belirli hastalklara tutulma eilimindedirler. Doumda ve erginlik anda, ou zaman, birka damla st salglamak tadrlar: bu olgu, daha nce anlan o iki ift memesi olan gen adamda grlmtr. nsann ve baz baka memeli lerin erkeklerinde, erginlik srasnda, bu organlarn bazan ok iyi geliip epeyce st verdii bilinmektedir. imdi, erkek memelilerin, eski ve uzun srm bir dnem boyunca, yav -

30 Bay Lockwood (Quart. Journal of Science, April, 1868, s. 26 9'a alnd gibi) deniz atnn (Hippocampus) geliimi ile ilgili gzlemlerine dayanarak, erkein karn kesesinin eperlerinin herhangi bir ekilde besin verdiine inan maktadr. Yumurtalar azlarnda kulukalandran balklar konusunda, Prof. Wyman'n ok ilgin bir bildirisine bkz: Proc. Boston Soc. of Nat, Hist. Sept. 15, 1857; ve Prof Turner, Journal of Anat. and Phys., Nov. 1. 1866, s. 78. Dr. Gnther de bunlara benzer rnekler vermektedir.

224

rularn emzirmede diilerine yardm ettiklerini, 3 1 ve sonra herhangi bir nedenden tr (rnein daha az sayda yav ru retilmesinden tr), erkeklerin bu yardm iinden vaz getiklerini varsayarak, ergenlik boyunca bu organlarn kul lanlmamas, onlarn grev yapmaz hale gelmelerine yol aar d; ve soyaekimin ok iyi bilinen iki ilkesine gre, bu g rev yapmazlk, ergenliin uygun bir andaki erkeklere ile tilebilirdi. Ama daha erken bir ada bu organlar olduklar gibi kalr, bundan tr her iki eeyin de genlerinde aa yukar eit lde iyi gelimi olurlard. Von Baer, bir canlnn ben, "erginlemi" bir canl nn demee eilimliyim eitli paralarndaki farkllama ve zelleme (specialisation) tutarna dayanarak, organik aamalanmadaki ilerlemeyi ya da geliimi herkesten daha iyi tanmlamtr. Organizmalar eitli yaama ekillerine doal seme yolu ile yava yava uyarlanrken, paralar, fizyolojik iblmyle kazanlm stnlkten doan eitli grevler iin gittike daha ok farkllar ve zelleir. Ayn para, ou zaman, nce bir ama iin, ardndan, uzun bir zaman sonra, baka ve kesinlikle farkl bir ama iin dei iklie uram grnr. Bylece, btn paralar gittike daha karmak bir hale gelir. Ama her organizma, ilk tre dii atann yaplndaki genel tipi gene de srdrr. Jeolo jik kantlara bavurursak, bu gre uygun olarak, organ lanmann btn dnyada genellikle ar ve dzensiz adm larla ilerledii grlr. Omurgallarn byk leminde (kingdom), organlanma insanda doruuna varmtr. Bunun la birlikte, organik varlk gruplarnn, baka ve daha tam gruplar dourur dourmaz her zaman yerlerinden olup orta dan kalktklar sanlmamaldr. Sonuncular, ncellerini (se leflerini) altetseler de, doa ekonomisindeki her yere daha

31 Maddle.

C.

Royer

kitabnda

buna

benzer

bir

gr

ne

srmektedir:

Origine de l'Homme, vb., 1870.

225

iyi uyarlanmayabilirler. Baz eski biimler (form), ok zor lu bir savala karlamadklar korunmu yerlerde yaa dklar iin sa kalm grnmektedir; ve bunlar, ou za man, eski ve ortadan kalkm gruplarn nasl olduu konu sunda bizi aka aydnlatarak, soyktklerimizi (genealogy) dzenlememize yardmc olmaktadr. Ancak, az organlanm herhangi bir grubun yaayan yelerine, onlarn ncellerinin (seleflerinin) yetkin te msilcileri gz ile bakmak yanlgs na dmemeliyiz. Omurgallar leminde, belli belirsiz tanmay baara bildiimiz en eski atalar, grne gre, bugnk tulumlularn (Ascidians) kurtuklarna (larvae) benzeyen bir grup deniz hayvanndan oluuyordu. 3 2 Bu hayvanlar, batrak gibi az or ganlanm bir grup baln doumuna yol am olabilir; ve onlardan parlakpullu bahklar (Ganoids), ve onlardan da karamaruya (Lepidosiren) benzer baka balklar gelimi ol maldr. Byle balklardan ikiyaayllara (Amphibia) ge 32 Deniz kysnda yaayan canllar, gelgitlerden byk lde etkilenmek gerekir; denizin ortalama ykselme snr dolaylarnda, ya da ortalama alalma snr dolaylarnda yaayan hayvanlar, on be gnde bir tam gelgitsel dei iklik dneminden geerler. Bunun sonucu olarak, besin salaylar haftadan haftaya belirgin deiikliklere urar. Bu koullarda birok kuak boyunca yaa yan byle hayvanlarn yaamsal eylemleri (vital functions) ileyilerini dzenli haftalk dnemlere uydurmaktan pek kurtulamaz. imdi karasal (terrestrial) olan yukar omurgallarda olduu gibi, baka snflarda da, normal ve anormal birok srecin bir ya da daha ok tam haftalk dnemleri (period) olmas anlalmaz bir haldir: omurgallar bugnk gelgitsel (tidal) tulumlularn (Ascidians) hsm olan bir hayvandan tremilerse, bu olgu anlalr hale gelir. Byle dnemli (periodic) srelere birok rnek verilebilir; meme lilerde gebelik sresi, ateli hastalklarn sresi vb.. Kularn kuluka sre leri de gzel bir rnektir, nk, Bay Barlet'e gre (Land and Water, Jan. 7, 1871), gvercin yavrular iki haftada, kmes hayvanlarnn yavrular haf tada, rdeinkiler drt, kaznkiler be ve devekuununkiler yedi haftada yumurtadan kar. Bilebildiimiz kadar ile, yinelenen bir dnem, herhangi bir sre ya da grev iin uygun bir uzunlukta ise. bir defa kazanlnca, de ime eilimi gstermemektedir; bundan dolay, aa yukar btn kuaklara bylece iletilebilmektedir. Ama grev deiseydi, dnem de dei mek gerekirdi, ve neredeyse birdenbire bir tam hafta deimek eilimi gsterirdi. Bu sonu, doru ise, ok ilgintir; nk her memelinin gebelik sresi, her kuun kuluka sresi, ve baka birok yaamsal sreler, bylece bu hayvanlarn ilk doum yerlerini bize aklar.

226

memize kk bir adm yeter. Kularn ve srngenlerin bir zamanlar sk sky birbirine bal olduklarn; ve tek deliklilerin (Monotremata) bugn, memelilerle srngenleri nemsiz lde birletirdiini grmtk. Ama bugn, da ha yukar olan hsm snfn, yani memelilerin, kularn, ve srngenlerin, daha aa omurgal snflarndan, yani iki yaayllardan ve balklardan, hangi treme izgisini izle yerek doduunu hi kimse syleyemez. Memeliler snfnda, eski tekdeliklilerden (Monotremata) eski keselilere (Marsupialia), ve onlardan etenlilerin (placental mammals) ilk atalarna kan basamaklar izlemek g deildir. Bylece ma kigillere (Lemuridae) ykselebilmekteyiz, ve onlarla insanm smaymungiller (Simiadae) arasndaki uzaklk ok byk deildir. nsanmsmaymungiller de iki byk dala, Yeni Dnya ve Eski Dnya maymunlarna ayrlmtr; ve sonun culardan, ok uzak bir dnemde, evrenin mucizesi ve vn cesi olan insan tremitir. Bylece, insana pek uzun, ama soylu nitelikte olduu sylenemeyecek bir soyaac (pedigree) balam olu yoruz. Dnya, sk sk sylendii gibi, insann doumu iin uzun zaman hazrlanm gibi grnmektedir; ve bu, bir ba kma tam anlam ile dorudur, nk insan, doumunu uzun b ir atalar dizisine borludur. Bu zincirdeki halkalardan bir teki varolmasayd, insan tam bugn olduu gibi olmazd. Gzlerimizi bile bile kapamadka, bugnk bilgimizle, so yumuzu aa yukar tanyabiliriz; bundan utan duymamz da gerekmez. En aa or ganizma, ayaklarmzn altndaki inorganik tozdan ok daha yukar bir eydir; ve nyargsz hi kimse, herhangi bir canl varl, o varlk ne kadar aa olursa olsun, onun olaanst yapl ve zellikleri kar snda cokuya kaplmadan inceleyemez.

227

YEDNC BLM

NSAN IR KLAR I ZERN E

Trsel ralarn nitelii ve deeri nsan rklarna uygulan mas Szde insan rklarnn ayr trler gibi snflanmasn des tekleyen ve engelleyen kantlar Alt- trler Tekkkenciler ve okkkencer irann yaknsamas En farkl insan rklar ara sndaki vcut ve zihin benzerliinin eitli ynleri nsann yer yzne ilk yayld zamanki durumu Her rk bir tek iftten trememitir Yaama koullarnn dolaysz etkisinin nemsiz iz leri Doal semenin hafif etkisi ya da etkisizlii Eeysel se me.

Burada eitli szde insan rklarn tanmlamak niyetin de deilim; ama snflama asndan onlar arasndaki fark larn ne deeri olduunu, ve nasl doduklarn aratrmak istiyorum. ki ya da daha ok hsm biimin (form) trler ya da eitler olarak m snflanmak gerektiini belirlerken, doa bilginlerinin pratikte dikkate aldklar noktalar un lardr: onlar arasndaki farkn tutar; ve byle farklarn, yapnn birka noktas ile mi, yoksa biro k noktas ile mi ilikili olduu; bunlarn fizyolojik bakmdan nemli olup ol mad; ve zellikle, bu farklarn deimez olup olmad. irann deimezlii, doa bilginlerinin zellikle nemsedii ve arad eydir. zerinde allan biimlerin uzun bir d -

228

nem farkl kald gsterilebilince, ya da umulur hale geti rilince, bu, onlar birer tr olarak snflamada ok nemli bir gereke olmaktadr. Herhangi iki biimin ilk aprazlan dklar zaman biraz ksrlk gstermesi, ya da dllerinin bi raz ksr olmas bile, genellikle, onlarn trsel bakalklarnn kesin ls saylmaktadr; ayn alanda srekli olarak bir birleri ile kaynamadan kalmalar ou zaman, ya belirli bir lde karlkl ksrln, ya da, hayvanlarda, iftle meye kartln yeter kant kabul edilmektedir. aprazlamadan doan kaynamadan ayr olarak, iyi incelenmi bir blgede, yakn hsm olan iki biimi birbiri ne balayan eitlerin hi bulunmamas, belki onlarn trsel bakalklarnn en nemli ltdr; ve bu, ran n yalnzca de imez olmasndan biraz farkl bir gerekedir, nk iki bi im (form) ok deiken olabilir ve yine de ara eitler ver meyebilir. Coraf dalm, sk sk bilinsiz olarak ve bazan bilinli olarak ie kartrlmaktadr; yle ki, baka canlla rn pek ounun trsel bakmdan farkl olduu apayr iki alanda yaayan biimlere ou zaman farkl gzyle baklmaktadr; oysa bu, coraf rklar szde iyi ya da ger ek trlerden ayrt etmede gerekten yararszdr. imdi, insan tpk bir doa bilgininin herhangi bir hayvana bakt gzle inceleyerek, genellikle kabul edilen bu ilkeleri insan rklarna uygulayalm. Irklar arasndaki fark tutar konusunda, teden beri kendi kendimizi gzlemleme alkanl ile kazandmz o keskin ayrdetme y etimizi biraz hesaba katmalyz. Hindistan'da, Elphinstone'nun belirt tii gibi, oraya yeni gelmi bir Avrupal, eitli yerli rkla r nce birbirinden ayrt edemez, ama onlarn pek benze mez olduklarm abucak grr; 1 bir Hintli de, eitli Avru pa uluslar arasnda nce hi bir fark gremez. En farkl insan rklar bile, biim bakmndan, ilk bakta sanldn 1

History of India,

1841,

vol.

i,

s.

323.

Father

Ripa,

inlilerle

ilgili

olarak

kesinlikle ayn kandadr.

229

dan ok daha birbirine benzerdir; yalnz belirli zenci ka bileler ayr tutulmaldr, brleri, Dr. Rohlfs'un bana yaz d ve benim kendi gzlerimle grdm gibi, Kafkasyal (Caucasian) zellikler gsterir. eitli rklardan olan insanla rn Collection Anthropologique du Museum de Paris'teki fotoraflar, bu genel benzerlii ok gzel gstermektedir. Bu insanlarn ou, fotoraflarn kendilerine gsterdiim birok kimsenin de syledii gibi, Avrupal geinebilirdi. Bununla birlikte, bu insanlarn kendileri bize elbette ok fa rkl grnrd; nk derinin ve san yalnzca rengi, yzde ki ufak tefek farklar ve anlam, yarglarmz kolayca ve ok etkilemektedir. Yine de, dikkatle karlatrldklar ve lldkleri za man, eitli rklarn, rnein sa oluumu, vcudun bt n paralarnn birbirine gre oran, 2 akcierlerin sas, kafata snn sas ve biimi, ve beynin kvrmlar bakmndan bi le, 3 birbirinden ok farkl olduklar besbellidir. Irklar, vcu dun yapl, iklime uyma (acclimatisation) ve belirli hastalklara kar duyarlk bakmndan da farkldr. Duygusal yetilerinde zellikle, ama zihn yetilerinde bir dereceye kadar grld gibi, ruhsal nitelikleri de ok ayrdr. Karlatr ma frsat bulmu herkes, Gney Amerika'nn suskun, hat ta somurtkan yer lileri ile kaygsz, geveze zenciler arasn daki kartla am olmaldr. Ayn fiziksel koullarda yaayan, ve birbirinden yalnz dar bir denizle ayrlan Mala yallar ile Papuanlar arasnda da buna pek benzer bir kar tlk vardr 4 . nce insan rklarn ayr trler olarak snflamak iin
2 B. A. Gould, ak, kara, ve kzl derili pek ok kimsenin lmlerim ver mektedir: (Military and Anthropolog. Statistics of American Soldiers, 1869, s. 298-358.) On the Capacity of the Lungs, s. 471. Dr. Weisbach'in Dr. Scherzer ile Dr. Schwarz'n gzlemlerine dayanarak verdii deerli pek ok tabloya da bkz: Reise der Novara: Anthropolog. Theil. 1867. 3 rnein, Bay Marshall'n bir Bumen kadnnn beynini anlatan yazsna bkz: Phil. Transact., 1864, s. 519. 4 Wallace, The Malay Archipelago, vol. ii, 1869, s. 178.

230

ileri srlebilecek gerekelerden, sonra da kar - grn gerekelerinden sz edelim. Daha nce hi Zenci, Hotanto, Avustralyal, Mool grmemi bir doa bilgini onlar kar latrmak durumunda kalsayd, bazlar nemsiz ve bazlar nemli olan ralarnn ounda, birbirlerine benzemediklerini grverirdi. Aratrmas srasnda, onlarn ok farkl iklimlere uyarlandklarn, vcut yaps ve ruh dzeni ba kmndan biraz farkl olduklarn bulurdu. Sonra k endisine ayn lkelerden bunlara benzer yzlerce rnek getirilebile cei bildirilseydi, onlarn, trsel adlar vermeye alageldii biroklar kadar yetkin trler olduunu kesinlikle sylerdi. Bu biimlerin yzyllardr ayn rada kaldklarn, grn te bugnk zencilerle zde zencilerin hi deilse 4.000 yl nce yaam olduunu 5 renir renmez, bu karar byk lde kuvvetlenirdi. Bu doa bilgini, yetkin bir gzlemci olan Dr. Lund'dan, 6 Brezilya'daki maaralarda, artk soyu t kenmi birok memeli hayvanla birlikte gmlm ve bugn btn Amerika ktasnda baat olan tipe giren insan kafa taslar bulunduunu da iitirdi. Doa bilginimiz daha sonra belki coraf dalm ze -

5 M. Pouchet, Msrn nl Ebu Simbel maaralarndaki resimlerle ilgili o larak, kimi yazarlarn grebildiklerini sandklar gibi, bir dzineyi akn ulusun tannr resimlerini seemediini sylemektedir (The Plurality of the Human Races. ngilizce evirisi, 1864, s. 59). En belirgin rklarn birka bile, bu konuda yazlanlara bakarak beklendii gibi, oybirlii ile saptanamaz. Bun dan tr, Messrs. Nott ve Gliddon (Types of Mankind, s. 148), II. ya da Byk Ramses'in ok gzel Avrupal yz izgileri olduunu sylemekte: oy sa insan rklarnn trsel (specific) farkllna sarslmaz inanc olanlardan biri, Knox, gen Memmon'dan (ki Bay Birch'n bana bildirdiine gre II Ramses'e benzemektedir) sz ederken (Races of Man, 1850, s. 201), onun ra bakmndan Antwerp'li Yahudilerle zde olduunu steleyerek ileri srmek tedir. Bu ndan baka, III. Amanof'un heykelini grdm zaman, British Museum'un yetkili bilirkiiler olan iki grevlisi ile birlikte, onun ok belirgin zenci tipi yz izgileri olduunu kabul ettim; oysa Messrs. Nott ve Glidon (ayn yerde, s. 146, ekil 53), onu "zenci kam karmam bir melez olarak tanmlamaktadr. 6 Nott kant da sanyor.

ve Gliddon belirtiyor, Types of Mankind, 1854, s. 439. gsteriyorlar; ama C. Vogt, konunun daha incelenmesi

Dorulayc gerektiini

231

rinde durur, bu biimlerin yalnz grn te farkl olmayp, scak lkeler gibi, nemli ya da kurak lkelere, ve Arktik blgelere de uyarlanm ayr trler olmak gerektiini bildi rirdi. nsana en yakn gruptaki yani drtellilerdeki (Quadrumana) hi bir trn, dk scaklklara, ya da neml i hi bir iklim deimesine dayanamamas; insana en yakn trle rin, Avrupa'nn lman ikliminde bile asla ergenlik ana ka dar yetitirilememesi olgusunu da kant gsterebilirdi. lk defa Agassiz'in 7 gzne arpan olgu, yani, farkl insan rklarnn y eryznde memelilerin kesinlikle ayr trlerinin ve cinsleri nin yaad zoolojik blgelere yaylm olmas, onu derinden etkilerdi. Avustralyal, Mool ve Zenci insan rklar iin durum budur; Hotantolar iin daha az belirgin olarak ama Bay Wallace'n gsterdii gibi, byk Malaya ve Avustralya zoo lojik blgelerini ayran izginin aa yukar ayns ile birbi rinden ayrlan Papuanlar ve Malayallar iin aka byle dir. Amerika yerlileri, bu ktann her yanma yaylmtr; ve bu, ilk bakta, yuka rdaki kurala aykr grnmektedir, n k Kuzey ve Gney Amerika'nn rnlerinin pek ou, byk lde farkldr: bununla birlikte, yaayan biimlerden bir ka, rnein opossum [bir keseli- sangil tr - .], baz dev disizlerin (gigantic Edentata) es kiden yapt gibi, Amerika larn birinden brne yaylmtr. Eskimolar, br Arktik hayvanlar gibi, btn kutup glgelerine dalmlardr. eit li zoolojik blgelerin memelileri arasndaki fark tutarnn, o blgeler arasndaki farkn derecesine uyma dna dikkat edil melidir. Bundan tr, Afrika'daki ve Amerika Ktalarndaki memelilerin br blgelerdeki memelilerden farkllna oran la, zencinin br insan rklarndan daha ok ve Amerika lnn daha az farkl olmasn bir sapknlk (anomaly) saymak gtr. nsann, balangta, herhangi bir okyanus adasnda yaam olduunu gsterir belirtiler bulunmad, ve onun,
7

"Diversity

of

Origine

of

the

Human

Races,

Christian

Examiner,

July,

1850.

232

bu bakmdan, snfnn br yelerine benzedii de bunlara eklenebilir. Ayn evcil hayvan trnn varl kabul edilmi eit lerinin byle mi, yoksa trsel bakmdan farkl olarak m s nflanmak gerektiini, yani onlarn bazlarnn farkl yaban trlerinden tremi olup olmadn belirlerken, her do a bilgini, onlarn d asalaklarnn (parasite) ayr trlerden olmasna ok nem verirdi. Ayral (istisna) bir durumla kar lanca, bu olguya daha da ok nem verilirdi; nk Bay Denny'in bana bildirdiine gre, ngiltere'deki en farkl k pek, kmes - hayvanlar, ve gvercin eitlerinde, ayn bit trlerine raslanmaktadr. Bay Murray, farkl lkelerdeki farkl insan rklarndan derledii bitleri dikkatle incelemi; 8 ve onlarn yalnz renk bakmndan deil, bacaklar ve br uzantlar bakmndan da fark l olduklarn bulmutur. Bir ok rnek bulunan her durumda, farklar deimemekteydi. Pasifikteki bir balina gemisinin cerrah, bana birka Sandwich Adal ile gemiye giren bitlerin ngiliz denizcilerinin vcutlarna geince, iki gnde ldn anlatm t. Bu bitler, cerrahn bana rneklerini verdii ili yerlilerine z g bitlerden daha koyu renkliydi ve onlara benzemiyordu. Bundan baka, ayn bitler, Avrupa bitlerinden daha iri ve ok daha yumuak grnmekteydi. Bay Murray Afrika'dan, dou ve bat kylarndaki Zencilerden, Hotantolardan ve Kafirlerden drt; Avustralya yerlilerinden iki, Kuzey ve Gney Amerika'dan iki olmak zere, sekiz bit rnei getirt ti. Son rnekteki bitlerin ayr blgelerde yaayan yerliler den alnm olduu sylenebilir. B ceklerdeki nemsiz ya pl farklar, deimez iseler, genellikle trsel nitelikte sa ylr. Ve insan rklarnn trsel bakmdan farkl grnen asalaklardan zarar grmesi olgusu, rklarn kendilerinin ayr trler gibi snflanmak gerektiine, hakl olara k, kant

Transact. R. Soc. of Edinburgh, vol xxii, 1861, s. 567.

233

gsterilebilirdi. Varsaydmz doa bilgini, aratrmasn bu kadar ilerlettikten sonra, insan rklarnn aprazlandklar zaman herhangi bir lde ksr olup olmadklarn sorard . Dikkatli ve dnceli bir gzlemci olan Prof. Broca'nn kitabna 9 bavurabilirdi, ve o kitapta baz rklarn birbirleri ile ap razlannca gerekten dl verdiini gsteren kantlar bulur du, ama baka rklarla ilgili olarak, kart kantlara da rasla rd. Bylece, Avustralyal ve Tasmanyal yerli kadn larn Avrupal erkeklerden seyrek olarak ocuk dourduu nu renmi olurdu. Ancak, bu konudaki kantlarn deer siz olduu gsterilmektedir. Katksz kara rktan olanlar, yar - karalar (harf-castes) ldrmektedir: on bir yar -kara gencin ldrlp yakldn, kalntlarnn polise bulundu unu bildiren bir haber bu yaknlarda yaymlanmtr. 1 0 Bundan baka, birbiriyle evlenen krmalarn (mulatto) pek az ocuu olduu sk sk sylenmektedir; te y andan, Charlestonlu Dr. Bachman 1 1 birka kuaktr kendi aralarnda ev lenen, ve ortalama olarak katksz aklar ya da karalar kadar dl veregelen krma aileler tandn kesinlikle ileri srmektedir. Bana bildirdiine gre, daha nce Sir C. Lyell'in bu konudaki aratrmalar da ayn sonuca varmtr. 1 2
9

11 An Examination of Prof. mal World, Charleston, 1855, s. 44. 12

On the Phenomena of Hybridity in the Genus Homo, ngilizce eviri, 1864. Bay T. A. Murray 'n ilgin mektubuna bkz: Anthropolog. Review, April, 1868, s. liii. Bu mektupta, Count Strzelecki'nin b eyaz bir erkekten ocuk lar dourmu Avustralyal kadnlarn daha sonra kendi rklarndan erkeklerle birleince ksrlk gsterdii eklindeki demeci rtlmektedir. M. A. de Quat refages de, aprazlanan Avustralyallar ile ngilizlerin ksrlk gsterm ediini dorulayan birok kant toplamtr. 10 Agassiz's Scetch of Nat. Provinces of the Ani-

Dr. Rohlfs, bana, Byk Sahra'da raslad Arap, Berber ve Zenci me lezi olan kark rklarn olaanst dourgan olduunu yazyor. te yandan, Bay Winwood Reade, Altn Sahili'ndeki zencilerin beyaz erkeklere ve krma lara (mulatto) hayranlk duyduu, bununla birlikte, pek az ve hastalkl ocuklar olduu iin, krmalarn kendi aralarnda evlenmeme leri gerektiini syleyen bir ataszleri olduu bildiriyor. Bay Reade'nin dedii gibi, bu inan

234

Dr. Bachman'a gre ABD'de, 1854 nfus saymnda, 405.751 krma (mulatto) saptanmtr; ve bu say, olgu her yny le incelenirse, kk grnmektedir; ama ksmen, bu snfn aa ve kural - d durumunun, ve kadnlarnn uarl nn sonucu saylabilir. Krmalar, zencilerin iinde, belirli bir oranda ve srekli eriyor olmaldr; ve bu onlarn gr nr eksilmesine yol amaktadr. Gvenilir bir kitapta, 1 3 kr malarn yaama glerinin azaldndan, ok bilinen bir olay (phenomenon) gibi sz edilmektedir; ve bu onlarn azalm dourganlnn baka bir sonucu olmakla birlikte, belki ana- baba rklarn trsel bakalnn bir kant ola rak ileri srlebilir. phesiz, ar farkl trlerden elde e dilen hayvan ve bitki hibritleri, vakitsiz lmeye doutan eilimlidir; ama krmalarn (mulatto) ana- babalar ar farkl trler saylamaz. Uzun mrl ve din, ama ksr olmas ile nl baya katr, hibritler de azalm dourgan lk ile yaama gc arasndaki ilikinin ne kadar az zorun lu olduunu gstermektedir. lerde, btn insan rklarnn birbirleriyle birleince tam dl verimi gsterdii kantlan sayd bile baka nedenlerinden tr onlar ayr trler olarak snflamaya eilimli olan kimseler, dourganln ve k srln trsel farklln gvenilir lt olmadn hakl olarak savunurlard. Bu niteliklerin deien yaama koul larndan ya da tam melezlemeden kolayca etkilendiini, ok karmak yasalara bal olduunu, rnein, ayn iki tr ara sndaki kart aprazlarn (converse cross) dourgan lklarnn eit olmadn biliyoruz. phesiz trler olarak snflanmak gereken biimler, aprazlannca kesinlikle ksr olanlardan hayli ya da tm ile dourgan olanlara ka dar, eksiksiz bir sralanma gstermektedir. Ksrlk derece dikkate deerdir, nk beyazlar drt orada oturmaktadrlar, bundan dolay zaman bulmulardr. yzyldr Altn sahiline uramakta yerliler yaayarak renmeye bol ve bol

13

Military and Anthropolog. Statistics of American Soldiers, 1869, s. 319.

235

leri, kn dan,

ana- babann derecesiyle uzun ve pek yol yn hakl zaman

d tam

yaplar

ya

da

huylar nsan,

arasndaki birok trlerin

far -

uyumamaktadr. nce bir evcilletirilmi doal ileri u dl sonucu

bakm karla apraz do -

hayvanlarla dl Bu

trlabilir, lanmasnn

evcilliin genel atn kant olarak,

durumdaki olarak sren ileri Pallas

verimsizliinin retisini nedenler sap ke dl sa -

giderilmesine rulayan den insan bir tr,

gsterilebilir.14 vermesi

eitli

srlebilir: byle olarak

aprazlanm olduu

rklarnn bile

gerei onlar

gibi ayr

tansayd Dl itler

trler

snflamamza rn olan

sinlikle engel olamazd. verimliliinden snflanmak baka, aprazlanma lerin gsterdii ralarn, ana - baba biimlerin trler ya da e olarak gerekip gerekmediini bildirdii nlmtr; ama bu konudaki kantlar dikkatle inceledikten
14 The Variation of Animals and Plants under Domestication, vol. ii, s. 100. Burada, aprazlanan trlerin ksrlnn zellikle kazanlm bir nitelik olmadn, ama belirli aalarn birbirine alanamamas gibi, kazanlm baka farkllklarn rasgelmi sonucu olduunu okura hatrlatabilirim. Bu farklarn doal zellii bilinmemektedir, ama bunlar daha ok reme sis temi ile, ve ok daha az olarak da d yap ya da yapltaki sradan farkl lk'arla ilgilidir. aprazlanan trlerin ksrlnda nemli e, onlarn birinin ya da ikisinin de uzun zaman deimemi koullara alm olmasdr; nk deien koullarn reme sistemine zel etkisi olduunu biliyoruz, ve daha nce de belirttiim gibi, evcilliin kararsz koullarnn doal durumda ap razlanan trlerde pek yaygn olan ksrl giderme eilimi olduuna inanmak iin salam gerekemiz vardr. Baka bir yerde (aym yapt, vol. ii, s. 185 ve Trlerin Kkeni, Sol Yaynlar, Ankara, 1970, s. 279) gsterdiim gibi, ap razlanan trlerin ksrl doal semeyle kazanlmamtr: ki biim (form) nceden ok ksrlatrlmsa, hep daha ksr bireylerin korunmas ve sa kalmas ile ksrln pekitirilemeyecegni anlayabiliriz; nk, ksrlk ar tarken, yavrulayan bireyler gittike daha az dl verecek, ve sonunda yalnz tek tk bireyler seyrek olarak yavrulayacaktr. Ama ksrl n bundan da ileri bir aamas vardr. Gaertner de, Klreuter de, birok tr olan bitki cinsle rinde (genera), aprazlannca gittike daha az tohum veren trlerden, bir tek tohum bile vermeyen, ama yumurta gzesinin kabarmasndan da anlald zere, br trlerin iek tozlarndan etkilenen trlere uzanan bir dizi olu turulabileceini gstermitir. Burada artk tohum vermeyi brakm daha ksr bireyleri semek aka olanakszdr; onun iin, yalnz yumurta gzeleri etkilendii zaman, doal seme yolu ile ksrln doruuna ulalamaz. Ksr ln bu aamas, ve phesiz baka aamalar, aprazlanan trlerin reme sisteminin yapsndaki bilinmedik belirli farklara bal sonulardr.

236

sonra, bu trl genel kurallarn hi birine gvenilemeyecei s onucuna vardm. Bir aprazlanmann olaan sonucu, kark ya da ara bir biimin domasdr; ama belirli hallerde, dl lerin bazlar ana - baba biimlerden birine, bazlar da b rne ok benzer. Bu, zellikle ana - babalar nce an dei imler ya da yaradl aykrlklar (monstrosity) olarak belirmi ralar bakmndan farkl olunca grlr." Bu noktay zellikle belirtiyorum, nk Dr. Rohlfs, bana bildirdiine gre, Afrika'da baka rklarn yeleri ile aprazlanm zen cilerin dllerinin ya tm ile kara, ya tm ile ak, ya da, seyrek olarak, alaca (piebald) olduunu sk sk grmtr. te yandan, Amerika'daki krmalarn (mulatto) genellikle iki rk aras bir grnte olduunu herkes bilir. Gryoruz ki, bir doa bilgini insan rklarn ayr tr ler olarak snflarken kendini tm ile hakl bulabilirdi, nk onlarn yapl ve huy bakmndan ok sayda ve ba zs nemli farklar olduunu saptard. stelik bu farklar, ok uzun alardan beri, aa yukar hi deimeden kal mtr. Doa bilginimiz, insann yaylma alannn pek geni olmasndan da biraz etkilenecekti. nk bu, insan soyuna bir tek tr gzyle baklrsa, memeliler snf iin de byk bir sapknlktr (anomaly). eitli szde rklarn dalm ve kesinlikle farkl br memeli trleri nin dalm arasn daki uygunluk, onu artacakt. Sonunda, doa bilginimiz, btn rklarn karlkl dl verimliliinin henz tam ola rak snanmadn, snansa bile, onlarn trsel zdeliinin kesin kant olmayacan ileri srebilirdi. Sorunun br yanna gelince, varsaydmz doa bil gini, ayn lkede ve byk kalabalklar halinde birbiriyle karan insan biimlerinin de, baya trler gibi farkl ol madn buluverirdi. Brezilya'da, Zenci -Portekiz melezlerinin pek kalabalk bir nfus olu turduunu; Gney Amer -

15

The Variation of Animals, vb., vol. ii, s. 92.

237

ka'nn baka bir kesiminde, ili'de, btn nfusun eitli oranlarda karm yerlilerden ve spanyollardan olutuu nu grrd. 1 6 Ayn ktann birok kesiminde, Zenciler, Yer liler ve Avrupallar arasndaki en karmak arpazlanma larn rnlerine raslard. Bitkiler alemindeki incelemelere gre, byle l arpazlanmalar, ana - baba biimlerin (form) karlkl dl verimliliinin en sk ekilde snanmasdr. Doa bilginimiz, Pa sifik adalarndan birinde, Polinezyal kan ile ngiliz kannn karmasmdan domu kk bir halkla; Fiji Takmadalarnda, Polinezyalarla Cce Zen cilerin (Negrito) her oranda aprazlanmasndan domu bir halkla karlard. rnein Afrika'dan da buna benzer birok rnek verilebilirdi. Bundan tr insan rklar ayn lkede birbirleriyle kaynamadan yaamalarna elverir l de farkl deildir; oysa kaynamann gereklememesi, tr sel farklln olaan ve en iyi lsdr. Doa bilginimiz, btn rk larn ayrdedici ralarnn ok deiken olduunu anlaynca da arrd. Bu olgu, Brezil ya'ya Afrika'nn drt bir yanndan getirilmi zenci kleleri ilk gren herkesi artr. Bu, Polinezyallar ve br rkla rn ou iin de geerlidir. Herhangi bir rann bir rka zg ve deimez olduunun sylenip sylenemeyeceinden phe edilebilir. Ayn kabiledeki yabanl insanlar bile, ralar bak mndan, sk sk sylendii kadar bir - biimli (uniform) deildir. Hotanto kadnlarnda ortaya kan belirli zel likler, herhangi bir baka rkta grlenlerden ok daha gze arpc dr, ama bunlarn deimeden ortaya kmad bilinmektedir. eitli Amerikan kabilelerinde, renk ve klllk hayli farkldr; Afrika Zencilerinde de, renk belirli bir lde, ve yz iz gileri ise byk lde farkldr. Kafatasnn biimi baz rklarda

16 M. de Quatrefagos, Portekizlilerle baka rklarn kark kann tayan Hintlilerin iyice melezlenmesinden domu Brezilyal Paulistas'larn baars ve enerjisi konusunda ilgin bilgi ler vermektedir, (Anthropolog. Review, Jan. 1869, s. 22).

238

ok deimektedir; 1 7 ve br ralarn (character) hepsi de by ledir. Artk btn doa bilginleri, trleri, deiir ralarn yar dm ile belirlemeye almann byk dncesizlik olduunu p ahalya malolmu deneylerle renmilerdir. Ama insan rklarnn ayr trler olarak snflanmasna kar en nemli gereke, onlarn, birbirleriyle aprazlanma larnn dnda da, birok halde, azar azar birbirine dn mesidir. nsan herhangi bir hayvand an ok daha dikkatle incelenmitir, yine de en yetenekli bilirkiiler arasnda insa nn bir tek tr ya da rk olarak m, yoksa iki (Virey), (Jacquinot), drt (Kant), be (Blumenbach), alt (Buffon), yedi (Hunter), sekiz (Agassiz), on bir (Pickering), o n be (Bory St. Vincent), on alt (Desmoulins), yirmi iki (Morton), altm (Crawfurd) ya da altm (Burke) tr ya da rk ola rak m snflanmak gerektii konusunda byk ayrlklar vardr. 1 8 Yarglardaki bu bakalk, rklarn trler olarak s nflanmak gerektiini deil, onlarn azar azar birbirine de itiini, ve onlar arasnda aka ayrdedici ralar (character) bulabilmenin g olduunu gsterir. ok deien organizmalardan olumu bir grubu tanm lama iini yklenmek talihsizliine urayan he r doa bilgi ni, kesinlikle insannkine benzer durumlarla karlar (gr gye dayanarak konuuyorum); sakngan bir kimse ise, azar azar birbirine deien biimleri bir tek trde birletirerek iini bitirecektir; nk, tanmlayamad nesnelere adlar ve rmeye hakk olmadn kendi kendine itiraf edecektir. n sann da bulunduu takmda (order), yani gerek -maymunlarn belirli cinslerinde (genera), byle olgularla karlalr;

rnein Amerika ve Avustralya yerlilerinde byledir. Prof. Huxley. G Almanlarn ve svirelilerin birounun "Tatarlarnki kadar ksa ve ge kafataslar olduunu sylemektedir. Transact. Internat. Congress of Prehist. Arch.. 1868, s. 105. 18 Bu konuda gzel bir tartma iin bkz: Waitz. Introduct. to Anthropology. ngilizce evirisi, 1863. s. 198 - 208, 227. Yukardaki bilgilerin bazlarn H. Tutle' den aldm: Origin and Antiquity of Physical Man. Boston, 1866, s. 35.
17

n eyli ni"

239

oysa br cinslerde, rnein uzun-kuyruklu-maymunlarda (Cercopithecus), trlerin pek ou kesinlikle belirlenebilir. Amerikan Cebus cinsinin (genus), farkl biimlerini kimi doa bilginleri trler, kimiler ise yalnzca coraf rklar olarak snflamaktadr. Demek ki, Gney Amerika'nn drt bir yanndan saysz Cebus rnekleri derlenseydi ve bugn tr sel olarak farkl grnen biimlerin ok sk basamaklarla azar azar birbirine deitii anlalsayd, o biimler okluk yalnzca eitler ya da rklar olarak snflanrd; doa bil ginlerinin pek ou, insan rklar iin de bu yolu izlemekte dir. Bu nunla birlikte, tr olarak adlandrmaktan kana madmz, ama aprazlanmadan bamsz olarak saysz basamaklarla birbirine balanan biimlerin hi deilse bit kiler leminde bulunduu itiraf edilmelidir. 1 9 Kimi doa bilginleri, son zamanlarda, gerek trlerin ayrc zelliklerinin ounu tayan, ama byle yksek bir aamaya pek uygun dmeyen biimleri belirtmek iin "alt tr (sub-species) terimini kullanmaktadrlar. yleyse, in san rklarn tr aamasna ykseltmek iin yukarda verilen salam gerekeleri ve te yandan onlar belirlemenin baa klmaz glklerini dnrsek, "alt - tr" terimi burada zellikle kullanlabilir gibi grnmektedir. Ama eski alkan lktan tr, "rk" (race) terimi belki de hep kullanlagidecek tir. Terimlerin seimi, ancak ayn fark dereceleri iin ayn terimler kullanlmak istendii lde nemlidir. Ne yazk ki bu, seyrek olarak baarlabilmektedir: nk, daha byk cinsler (genera), genellikle, ancak byk glkle ayrdedi lebilen ve birbirleri ile yakn hsm olan biimleri kapsar, oy sa ayn familyadan olan daha kk cinsler tam anlam ile farkl biimleri kapsamaktadr; bununla birlikte, hepsini, fark gzetmeden, trler olarak snflamak gerekmektedir.
19 Prof. Naegeli, eitli rnekleri dikkatle tanmlam tr: Botanische Mittheilungen. B. ii, 1866, s. 294- 369. Prof. Asa Gray, Kuzey Amerika bileikgillerin deki (Compositae) baz ara biimler zerine bunlara benzer eyler sylemektedir.

240

Bundan baka, ayn byk cinsteki (genus) trler, birbirleri ne asla eit lde benzemez: tersine, bunlarn bazlar, ge nellikle, br trlerin evresine kk gruplar halinde, geze genlerin evresindeki uydular gibi, sralanabilir. 2 0 Tekkkenci (monogenist) ve okkkenci (polygenist) olmak zere iki okula ayrlm bulunan antropologlar, son yl larda, insan soyunun bir trden mi, yoksa birka trden mi olutuunu tartmaktadrlar. Evrim ilkesini benimsemeyen ler, trlere ayr yaratlar (creation), ya da bir bakma fark l kendilikler (mahiyet, entity) gzyle bakmak, ve br organik varlklar trler olarak snflamada kullanlan yn temin rneksenmesiyle hangi insan biimlerini (form) tr sa yacaklarna karar vermek zorundadrlar. Ama bu noktada karara varmak, "tr" teriminin herhangi bir tanm genel lik le kabul edilinceye kadar, umutsuz bir abadr; ve ta nm, yaratma eylemi gibi belirsiz bir eyi iermemelidir. Hi bir tanm olmadan, belirli saydaki evlere ky, kasaba, kent demeye de kalkabilirdik. Kuzey Amerika'da ve Avru pa'da karlkl olarak birbirini temsil eden ve birbirleriyle ya kn hsm olan memelilerin, kularn, bceklerin ve bitkilerin trler olarak m, yoksa coraf rklar olarak m snflanmak gerektii konusundaki o bitip tkenmez phelerde, bu g ln uygulamada karlalan bir rneini gryoruz; ve bu, en yakn ktadan pek az uzakta bulunan birok adann rn leri iin de geerlidir. te yandan, yeni yetienlerin artk ounlukla benimse dii evrim ilkesini benimseyen doa bilginleri, insan rklar arasndaki fark tutarn belirtmek amac bakmndan onlarn ayr trler denmeye uygun olduunu dnseler de, dnme seler de, btn insan rklarnn bir tek ilkel kkenden tre diinden hi phe etmezler. 2 1 Evcil hayvanlarmzn eitli rklarnn bir trden mi yoksa birden ok trden mi tredik 20 21

Trlerin Kkeni, Sol Yaynlar, Ankara, 1970, s. 64. Bu konuda bkz: Prof Huxley, Fortnightly Review, 1865.

241

leri sorunu biraz farkldr. Ayn cinsteki (genus) btn doal trler gibi, btn rklarn da ayn ilkel kkenden fkrd kabul edilebilirse de, rnein kpein btn evcil rklarnn bu gn aralarnda grlen fark tutarn insann herhangi bir tr ilk evcilletirmesinden sonra kazanp kazanmadklar; ya da ralarnn bazlarn artk doal durumda farkllam o larak bulunan baka trlerden gelmeye borlu olup olmadklar, he nz tartmaya deer bir konudur. nsana gelince, byle bir sorunla karlalamaz, nk onun herhangi bir dnemde ev cilletirildii sylenemez. nsan rklarnn ortak bir kkenden ayrl masnn erken bir aamasnda, rklar arasndaki farklarn ve fark saysnn az olmas gerekir; bunun sonucu olarak, o zamanki rklar, ayrdedici ralar bakmndan, ayr trler olarak snflanmaya bugnk szde rklardan daha az yarar durumda idiler. Bu nunla birlikte, tr terimi ylesine keyfdir ki, byle eski rk larn farklar ar nemsiz, ama bugnknden daha dei mez, ve azar azar birbirine dnmez olsayd bile, kimi doa bilginleri onlar ayr trler olarak snflayabilirdi. Yine de, insann eski atalarnn, bugn varolan rklarn her birinden daha ok birbirine benzemez hale gelmeden n ce raca birbirini ok raksam olmalar yle dursun, son radan, Vogt'un ileri srd gibi, 2 2 raca birbirini yaknsa m olmalar belkili deildir, te rsine olanakldr. nsan iki ay r trn dllerini ayn amala seerken, genel grn szko nusu olduu srece, bazan nemli lde yaknsamaya (convergence) yol aar. Von Nathusius'un belirttii gibi, 23 iki ayr trden tremi olan gelitirilmi do muz soylarnda, ve daha az belirgin olarak da, gelitirilmi sr soylarnda grlen budur. Byk bir anatomici, Gratiolet, insanbiimli (anthro-

Lectures on Man, ngilizce evirisi, 1864, s. 468. Die Rassen des Schweines, 1860, s. 46, Schweinescaehdel, 1864, s. 104. Srlarlarla ilgili ges. Unite de VEspece Humaine, 1861, s. 119.
22 23

Vorstudien
olarak

fr
M.

Geschichte,
de

bkz:

vb., Quatrefa-

22

pomorphous) maymunlarn doal bir alt-grup oluturmad n, orangutann ok gelimi bir jibon ya da semnopithecus, empanzenin ok gelimi bir macacus, ve gorilin ok geli mi bir mandril olduunu ileri srmektedir. Aa yukar t m ile beyin ralarna dayanan bu sonu kabul edilirse, hi deilse d ralarda bir yaknsama rnei ile kar karyayz demektir, nk insanbiimli (anthropomorphous) maymunlar, birok bakmdan, br maymunlara benzediklerinden daha ok ve kesinlikle birbirlerine benzemektedirler. Gerekte, balinann bala benzerlii gibi olan btn grevde benzer liklerin,* yaknsa ma rnekleri olduu sylenebilir; ama bu terim yzlek ve uyarlanr (adaptive) benzerlikler iin hi kul lanlmamtr. Bununla birlikte, ok farkl varlklarn deiikli e uram dllerinde, yapnn birok noktasndaki rann ya kn benzerliini yaknsamaya yormak, ar ataklk olurdu. Bir billurun (crystal) biimini zellikle belirleyen, molekl kuv vetleridir, ve benzemez maddelerin bazan ayn biimi gs termesi artc deildir; ama her organik varln biimi nin karmak pek ok ilikiye, f iziksel koullara, ve daha ok da onlar kuatan ve onlarn her biriyle yaran organiz malara bal olarak saklanan deiimlerin niteliine, ve son olarak, hepsinin biimi ayn lde karmak ilikilerle belirlenmi saysz atalardan soyaekime (ki soy aekim ba lbana kararsz bir edir) bal olduu unutulmamaldr. Belirgin bir ekilde birbirinden farkllam iki organizma nn deiiklie uram dllerinin, daha sonra, organlanma -

* Biyolojide, kkende (homologous) olmadklar halde, grevleri ayn ya da benzer olan organlara ve yaplara "analogous" denir. rnein, balklarn ve midyelerin solungalar analogous'tur. Analogous'u dilimize (yalnz bir biyoloji terimi olarak) "grevde" diye evirmeyi uygun bulduumuz iin, analogical resemblances yerine "grevde benzerlikler" diyoruz. Suda yaamaya uyar lanm memeli bir hayvan olan balinann gvdesi ve n ayaklar, baln gv desi ve yzgeleri gibi grev yapmaktan tr deiiklie uramtr. Bunun sonucu olarak, balinann gvdesi balk gvdesine, n ayaklar balk yzge lerine, kuyruu yatay bir balk kuyruuna benzemitir. (Balinalarla art ayak lar krelmitir.) Darwin, burada, byle benzerlikleri szkonusu etmektedir. .

243

larnn samas, kkenden miklerde mek lar, u ok

tmnde inanlmaz

nerdeyse

zdelie

varacak

kadar anlan

yakn yaknsa ke rk aa ikiden kemik -

grnmektedir. kant,

Yukarda

m domuz rklarnda, Von Nathusius'a gre, onlarn iki ayr gelmelerinin hl aka doa gorile kimi kafataslarndaki undan sand kadar gibi, ok, iki ya belirli phe ya da insan da grlmektedir. bilginlerinin benzemedii bugnk edebil -

gtr: yukar trden o

orangutann

kadar, tremi

birbirine olsayd,

benzemeyen

insann

belirli

lerinin yaplnda belirgin farklar bulu nurdu. BUGNK insan rklar, renk, sa, kafatas biimi, v cut oranlar, vb. gibi birok bakmdan farkl olmakla birlik te, yaplarnn tm dikkate alnrsa, pek ok noktada bir birlerine byk lde benzemektedirler. Bunlarn birou ylesine nemsiz ya da apayr bir niteliktedir ki, kkenleri baka olan trlerin ya da rklarn onlar ayrca kazanm olmas, son derece olanakszdr. Ayn dnce, en farkl in san rklar arasndaki zihn benzerliin pek eitli ynleri iin de, ayn lde ya da da ha ok geerlidir. Amerika yer lileri, Zenciler ve Avrupallar, kafaca, anlabilecek herhan gi rk kadar birbirlerinden farkldr; bununla birlikte, "Beagle"da Ate lkelilerle birlikte bulunduum sralarda, onlarn zihinlerinin bizimkine ne kadar ok benzediini gs teren kk birok belirti, beni srekli olarak artmt; bir zamanlar yakn arkadalk ettiim su katlmadk bir zen cide de bunu gzlemlemitim. Bay Tylor'un ve Sir J. Lubbock'un ilgin kitaplarn24 okuyan kimsenin, her rktan insa nlarn beenileri, eilimle ri ve alkanlklar arasndaki yakn benzerlikten etkilen memesi gtr. Hepsinin de danstan, kaba mzikten, rol yapmaktan, resimden, dvmeden ve baka ekilde bezen 24 Tylor, Early History of Mankind, 1865; el sunda bkz: s. 54. Lubbock, Prehistoric Times, 2nd edit. 1869. hareketleriyl e anlama konu -

244

mekten holanmas; iaretlerle karlkl anlamas, ayn heyecanlara kaplnca yzlerinde ayn anlamn belirmesi, ve hepsinin ayn hecesiz lklar atmas, bu yakn benze rliin kantdr. Bu benzerlik, daha dorusu zdelik, ayr maymun trlerinin farkl anlatmlar ve lklar ile kar latrlnca, artcdr. Ok ve yay kullanma sanatnn in san soyunun ortak bir atasndan beri kuaktan kuaa ak tarlmadn gsteren salam kantlar vardr, ama Westropp'un ve Nilsson'n belirttii gibi, 25 dnyann birbirine en uzak kesimlerinden getirilmi, ve en eski dnemlerde yaplm tatan temrenler, aa yukar zdetir; ve bu olgu, yalnz eitli rklarn benzer yara tc ya da zihn yetileri olmas ile aklanabilir. Arkeologlar, ok yaygn bezemelerde, rne in zikzaklarda, vb., eitli basit inanlarda ve geleneklerde, rnein ly iri tal (megalithic) yaplarn altna gmme de, ayn olguyu gzlemlemilerdir. 2 6 Gney Amerika'da, dnyann baka birok kesiminde olduu gibi, insanlarn, ya nemli baz olaylar belgelendirmek amac ile talar y mak, ya da llerini gmmek iin, genellikle yksek tepe lerin doruklarn setiklerini hatrlyorum. 2 7 Bugn doa bilginleri, alkanlklarn, beenilerin, ei limlerin ufak tefek saysz ayrntlar bakmndan iki ya da daha ok evcil rk arasnda, ya da yakn hsm olan doal biimler (form) arasnda sk bir uyuma gzlemledikleri zaman, bu olguyu onlarn ortak bir a tadan tremi olmala rnn, ve, bundan dolay da, hepsinin ayn trden saylmak gerektiinin kant olarak kullanmaktadrlar. Ayn gerek eye insan rklarnda daha da kolay bavurulabilir. Vcut yaps ve zihn yetiler bakmndan eitli rklar

25

H.

M.

Westropp,

"On

Analogous

Forms

of

Anthropolog.

Soc..

The

Primitive

Inhabitants

of

Scandinavia, of

Implements", Memoirs of ngilizce evirisi.

Sir J. Lubbock baskya hazrlamtr. 1869, s. 104. 26 Westropp. On Cromlechs, vb., Journal Opinion, June 2nd, 1869, s. 3. 27 Journal of Researches: Voyage of the ''Beagle, s. 46.

Ethnological

Soc,

Scientfic

245

arasnda grlen saysz ve nemsiz benzerlikler (burada benzer gelenekleri anmyorum), ayr ayr kazanlm ola mayaca iin, onlarn ayn ralar tam bir atadan soyaekilmi olmas gerekir. Bylece, insann yeryzne adm adm yaylmasndan nceki durumunu biraz kavryoruz. n sann denizle birbirinden ok ayrlm blgelere yaylmas phesiz, eitli rklarda rann byk lde raksamasna (devergence) yol amtr; byle olmasayd, ayn rka bazan ayr ktalarda raslamamz gerekirdi; oysa hal asla by le deildir. Sir J. Lubbock, dnyann btn kesimlerindeki yabanl insanlarn bugn uratklar sanatlar karlatr dktan sonra, insann ilk doum yerinden ilk ayrld sra da biliyor olamayaca sanatlar belirlemitir; nk o sanatlar bir defa renilseydi, asla unutulmazd. 2 8 Sir J. Lubbock, bylece, "bak ucunun yalnzca bir geliimi olan mzran, uzun bir ekiten baka bir e y olmayan topuzun, artakalan biricik nesneler" olduunu gstermitir. Bu nunla birlikte, ate yakma sanatnn nceden bulunmu ola bileceini kabul etmektedir, nk bugn varolan btn rk lar ate yakmay bilmektedir, ve Avrupa'nn eski maara adaml ar da ate yakmay biliyordu. Belki kabasaba kayklar ve sallar yapma sanat da biliniyordu; ama insan karalarn birok yerde bugnknden ok farkl bir dzeyde olduu eski bir ada varolduu iin, kayklardan yararlanmadan da uzaklara yaylm olabilir. Sir J. Lubbock, daha sonra, "bugn varolan rklarn pek ounun ancak drde kadar" sayabilmesini sz konusu ederek, "en eski atalarmz ona kadar saym olamaz" demektedir. Bununla birlikte, o eski dnemde, insann zihn ve toplumsal yetileri, bugn yaay an en aa yabanllarnkilerden pek az gelimi olamaz; yok sa ilk insan, abucak ve ok yaylm olmasnn da gster dii gibi, yaama savanda pek stn baarl olamazd.

28

Prehistoric Times, 1869, s. 574.

246

Kimi filologlar, belirli diller aras ndaki kkl farklar dan, insann ilk defa geni apta yayld sralarda, konu an bir hayvan olmad sonucunu karmaktadrlar; ancak, bugn konuulanlarn hepsinden ok daha az yetkin olan dil lerin, iaretlerle desteklenerek kullanlm olduu, ve onlarn rn olan ok daha gelimi dillerde bunlarn hi bir izinin kalmad sanlabilir. Eksik de olsa, hi bir dil kul lanlmadan, insan zeksnn, insann eski bir dnemdeki ege men durumundan anlalan dzeye ykselip ykselemeyece i phelidi r. lk insann elinden ancak kabasaba birka i geldii s ralarda, ve konuma yetisi pek eksik olduu sralarda, insan saymaya yarap yaramad, kullandmz tanma bal olmak gerekir. Maymuna - benzer bir yaratktan bugn yaa yan insana doru hi sezilmeden, azar azar deien biimler den (form) olumu bir seride, "nsan" teriminin kullanl mak gerektiini herhangi bir belirli nokta saptamak olanak szdr. Ama bu, ok az nemli bir sorundur. Bundan baka, szde insan rklarnn byle denmeye mi, yoksa trler ya da alt- trler olarak snflanmaya m yarat da nemsiz bir sorundur; ama son terim daha uygun grnmektedir. Son olarak, evrim ilkesi genellikle kabul edilince ki ok geme den kesinlikle kabul edilecektir tekkkenciler (monogenist) ile okkkenciler (polygenist) arasndaki kavgann sessizce ve sezilmeden sona ereceini syleyebiliriz. Baka bir sorun, yani, her insan rknn ya da alt - trnn yalnz bir ift atadan treyip tremedii sorunu da dikkate alnmadan geilmemelidir. Bazan , hepsinin bir ift atadan tredii ileri srlmektedir. Evcil hayvanlarmzdan, yeni her hangi bir ras olan bir tek iftten, hatta bir tek bireyden al nan eitlenmi dller dikkatle iftletirilerek ve bile bile yeni bir rk oluturabilir; ama evcil hayvan rklarmzn pek ou, seilmi bir iftten bile bile deil, tersine, az da olsa yararl ya da istenen bir ekilde deimi birok bireyin bi -

247

linsiz olarak korunmas ile oluturulmutur. Bir lkede hep gl ve hantal atlar, baka bir lkede hep ince ve evik atlar stn tutulsayd, zellikle ayrlarak damzlkta kullanlm hi bir ift olmad halde, zamanla o iki lkede ayr birer alt- rk yetieceine gvenle inanabilirdik. Irklarn birou byle olmutur, ve onlarn oluum yolu, doal t rlerinkine ok benzemektedir. Falkland Adalarna gtrlen atlarn ardk kuaklar boyunca ufalp inceldiini, oysa Pampalarda yaban laanlarn daha iri ve kaba bal atlar haline geldiini de biliyoruz; ve byle deiikliklerin, herhangi bir iftten de il, ayn koullarn belki ataya dn ilkesi ile de desteklenen et kisinde kalm btn bireylerden doduu bellidir. Byle r neklerdeki yeni alt- rklar, herhangi bir iftten deil, farkl derecelerde, ama ayn genel ynde deimi birok bireyden tremilerdir; ve biz insan rklarnn da byle tredii sonu cunu karabiliriz. Deiiklikler ya farkl koullarn etkisinde kalmann dolaysz sonucudur, ya da herhangi bir seme (selection) biiminin dolayl sonucudur. Ama bu son konuyu bi raz sonra yeni den ele alacaz.
NSAN IRKLARININ TKENMES ZERNE

Birok insan rknn ya da alt - trnn tmyle ya da bir kesimi ile tkenmesi, tarih bir gerektir. Humboldt, G ney Amerika'da, yitip gitmi bir kabilenin konutuu dilin bir szcn syleyebilen te k canl yaratk olan bir papaan grmtr. Dnyann her yerinde eski antlar ve tatan aletler bulunmutur; bugn oralarda yaayan insanlarn onlar la ilgili hi bir gelenei olmamas, tkenmenin bykln gstermektedir. Eski rklarn kalnts olan b az kk ve par alanm kabileler, evreyle balantsz ve genellikle dalk blgelerde hl yaamaktadr. Avrupa'daki eski rklar, Schaff -

29

Anthropological Review, Oct. 1868, s. 431'deki eviri.

248

hausen'a gre, 2 9 "bugn yaayan en kabasaba yaban llardan bile daha aa bir aamada idi"; bundan tr, bu gn varolan btn rklardan belirli bir lde farkl olmalar gerekir. Prof. Broca'nn Les Eyzies'te raslad kalntlar, bir tek ailenin torunlar gibi grnmekte iseler de, aa ya da maymu nsu zelliklerle yksek niteliklerin esiz bir bilei mi olan bir rkn varln gstermektedirler. Bu rk, "bildi imiz eski ya da ada rklarn hepsinden tm ile farkl dr". 3 0 Bundan tr, Drdnc Zamanda, Belika maarala rnda yaam olan rktan da farkldr. nsan, yaamasna ar elverisiz gibi grnen koullara uzun sre dayanabilir. 3 1 Kayklar ya da aletleri iin aa bulunmayan, yakt olarak yalnz balkyann ve iecek ola rak erimi karn bulunduu en u Kuzey blgelerinde uzun s re yaamtr. Ate lkeliler, Amerika'nn en gney ucun da, hi giyinmeden ve kulbe denebilecek bir barnaklar bile olmadan yaamaktadrlar. Gney Afrika yerlileri, yrtc hay vanlarla dolu kurak ovalarda dolap durmaktadr. nsan, Himalaya'nn eteklerindeki Terai'nin* ldrc etkisine, ve tropikal Afrika'nn veba saan kylarna da dayanabilir. Tkenme, zellikle kabile ile kabilenin, ve rkla rkn yarmasndan ileri gelir. Her yabanl kabilenin nfusunun oalmasn nleyen eitli engeller, rnein dnemli (periodical) ktlklar, gebe yaay ve bunun sonucu olan o cuk lmleri, ocuklarn ok ge memeden kesilmesi, sava lar, kazalar, hastalklar, arlklar, kadn karmalar, o cuk ldrmeler, ve zellikle azalm dourganlk, her zaman etkisini gstermektedir. Bu engellerden herhangi birinin et kisi nemsiz lde bile artsa, kabilenin azalmasna yol aar; ve iki komu kabileden biri, brne oranla sayca azalnca

30

Transact.

Internat.

Congress

of

Prehistoric

Arch.,

1868,

s.

172- 175.

ura -

ya da bkz: Broca, (eviri) Anthropological Review, Oct., 1868, s. 410. 31 Dr. Gerland, Ueber das Aussterben der Naturvlker, 1868, s. 82. * O blgedeki sk ve taban bataklk orman eridi. .

249

ve gten dnce, yarma savala, krmla, ya myamlkla, klelikle ve sagurma (absorbtion) ile sona erdiriliverir. Daha zayf bir kabile byle birdenbire yok olmasa bile, bir defa azalmaya balaynca, genellikle tkeninceye kadar azalr durur. 3 2 Uygar uluslar barbarlarla karlanca, iklimin ldr c olduu ve yerli rka stnlk salad yerler ayr tutu lursa, kavga ksa srer. Uygar uluslar baarya ulatran nedenlerin bazlar ak ve basittir, bazlar ise karmak ve karanlktr. Topran tarma alnmasnn yabanllar iin e itli ekillerde ldrc olduunu anlayabiliyoruz, nk on lar, alkanlklarn deitirememekte ya da deitirmek is tememektedir. Baz hallerde, yeni hastalklarn ve dknlk lerin ok ykc olduu bilinmektedir; yeni bir hastalk, ou zaman, ldrc etkisine en az direnli olanlar azar azar ayklanncaya kadar, byk oranda lme yol aar; 3 3 ve yabanl insanlarn pek ounun ar dknlk gsterdii ispir tolu ikilerin kt etkisi de lmlere yol aabilir. Bundan baka, ayr yaam farkl insanlar n ilk defa bir araya gel mesi hastalklar dourur gibi grnmektedir. 3 4 Vancouver Adasnda tkenme konusu ile yakndan ilgilenmi olan Bay Spoat, Avrupallarn gelmesinin bir sonucu olarak deien yaama alkanlklarnn, sal ok bozduuna inanmak tadr. "evrelerindeki yeni yaama dzeni yerlileri alkla trm ve uyuturmutur; yerliler alma gdlerini (motive) yitirmiler ve yerlerine yenilerini koyamamlardr" diyerek, grnte nemsiz olan bir neden zerinde de nem le durmaktadr.

Gerland (ayn yerde, s. 12), bunu destekleyen olgular vermektedir. Sir H. Holland'n bu konudaki dncelerine bkz: Medical Notes and Reflections, 1839, s. 390. 34 Bu konuyla ilgili bir hayli olgu derledim: Journal of Researches, Voyage of the "Beagle, s. 435. Ve Gerland, ayn yerde, s. 8. Peopping, "uygar yaa mn yabanllar aladn" sylemektedir. 35 Sproat, Scenes and Studies of Savage Life, 1869, s. 284.
32 33

250

Uygarlklarnn dzeyi, yaran uluslarn baarl olma snda en nemli e gibi grnmektedir. Avrupa, birka yzyl nce, Doulu barbarlarn aknndan korkmakta idi; imdi byle bir korku gln olur. Bay Bagehot'un belirttii gibi, yabanllarn, klasik uluslarn karsnda, imdi uygar uluslarn karsnda olduu gibi ortadan kalkm am olma s, daha garip bir olgudur; yle olsayd, eski ahlklar ola y enine boyuna dnrlerdi; oysa o dnemde yaam ya zarlar arasnda, barbarlarn yitip gitmesinden zlerek sz eden yoktur. 3 6 Tkenmenin en zorlu nedeni, rneklerin o unda, azalm dourganlk ve, yeni yaama koullar ken di balarna zararl olmasa bile, deien yaama koullar nn zellikle ocuklarn saln bozmasdr. Bu konuya dikkatimi ektii iin, ve bana bu konu ile ilgili bilgiler ver dii iin Bay H. H. Howorth'a olan gnl borcum byktr. Aadaki rnekleri bu amala derledim. Tasmanya smrgeletirildii zaman, yerli nfusu ki mileri 7.000, kimileri de 20.000 olarak hesaplamtr. Yerli lerin says, zellikle ngilizlere kar ve birbirleriyle dv rken azalverdi. Tm smrgecilerin katld nl insan avndan sonra, sa kalp hkmete teslim olan ve 1832'de Flinders Adasna gtrlen yerliler, yalnzca 120 kii idiler. 3 7 Tasmanya ile Avustralya arasnda bulunan bu adann boyu 40 mil, eni 12-18 mil dir. Ada sala elverili grnmektedir. Orada yerlilere iyi davranld. Yine de salklar ok bo zuldu. 1834'te, krk yedi yetikin erkek, krk sekiz kadn ve on alt ocuk olmak zere, hepsi 111 kii idiler (Bonwick, s. 250). 1835'te yalnz yz sa k almt. Hzla azalp gittikleri iin, ve baka bir yerde bylesine abuk krlmamalar ge rektiini dndkleri iin, 1847'de, Tasmanya'nn gney kesimindeki Oyster Cove'a gtrldler. O srada (20 Ara -

Bagehot "Physsics and Politics", Fortnightly Review, April 1, 1868, s. 455. Burada bildirilenlerin hepsi J. Bonwick'ten alnmtr: The last Tasmanians, 1870.
37

36

of

the

251

lk 1847) on drt erkek, yirmi iki kadn ve on ocuk idiler. 3 8 Ama yer deitirmek onlara iyi gelmedi. Hastalk ve lm hl yakalarn brakmamt. 1864'te yalnz bir erkek (1869' da ld) ve on kocakar sa kalmt. Kadnlarn ksrl, hepsinin hastalanmaya ve lmeye hazr hale gelmi olma sndan ok daha dikkate deer bir olgudur. Oyster Cove'da yalnz dokuz kadn kald sralarda, kadnlar, Bay Bon wick'e, ilerinden yalnz ikisinin ocuu olduu sylediler (s. 386): onlar da yalnzca ocuk dourabilmilerdi. Bu olaanst durumun nedeni konusunda, Dr. Story lmn yerlileri uygarlatrmak amacn gttn syle mek tedir. "Dkn olduklar avarelikten kendilerini kurta rabilselerdi, daha ok ocuk yetitirirlerdi ve lm oranla r da azalrd." Yerlileri dikkatle gzlemlemi olan Bay Davis, yle demektedir: "Doumlar az, lmler oktu. Bu, byk lde, onlarn ya aylarndaki ve besinlerindeki deiiklikten; ama daha ok, anayurtlar olan Van Diemen's Land'dan [Tasmanya'dan - .] srlmelerinin sonucu olan ruh sarsntsndan ileri gelmi olabilir." (Bonwick, s. 388, 390.) Buna benzer olgular, Avustralya'nn birbir ine ok uzak iki kesiminde de gzlemlenmitir. nl Gezgin Gregory, Bay Bonwick'e Queensland'da "Avrupallarn en son yerle tii yerlerde bile yerlilerin az redii, sonlarnn yaklamak ta olduu, nceden anlalmt" demitir. Morchison River'a gelen otuz Shark's Bay'l yerlinin on ikisi, ay iinde, ve remden lmtr. 3 9 Yeni Zelanda'da Maorilerin azalmasn dikkatle incele yen Ban Fenton, deerli bir rapor hazrlamtr. Aadaki

38

Bu,

Tasmanya

Valisi

Sir

W.

Denison'n

demecidir,

Varieties

of

Vice-Res. 90;

gal Life, 1870, vol. i, s. 67.

39 Bu olgular iin bkz: Bonwick, ve the Last of the Tasmanians, 1870, s. 386.

Daily Life of the Tasmanians,

1870,

252

bilgilerin hepsi, biri ayr tutulursa, ondan alnmtr. 4 0 1830'dan beri nfusun azaldn herkes, yerlilerin kendileri de, ka bul etmektedir. Ve nfus durmadan azalmaktadr. imdiye kadar yerlileri sayma olana bulunmamsa da, blgelerin birounda, yerli nfus dikkatle oranlanmtr. Sonu gve nilir grnmekte, ve 1858'den nceki 14 yl da, azalmann yz de 19,42 olduunu gstermektedir. Dikkatle incelenen kabi lelerin bazlar brlerinden yz mil uzakta, bazlar deniz kysnda, bazlar da i kesimlerde yaamaktadr; geim aralar ve yaaylar belirli bir lde farkldr (s. 28). 1858'de toplam nfusun 53.700 olduu sanlmaktadr. 1872'de, ikinci bir on drt yl getikten sonra, ikinci bir saym yapl m, toplam nfusun 36.359 olduu ve yzde 32,29 azald saptanmtr! 4 1 Bay Fenton, bu olaanst azalmay akla mak iin sk sk sz edilen yeni hastalklar, kadnlarn ua rl, ikiye dknlk, savalar, vb. gibi eitli nedenlerin yetersizliini ayrntl olarak ortaya koyduktan sonra, azal mann zellikle kadnlarn dourgan olmamasndan ve ocuk lmlerinin olaanst okluundan ileri geldii sonucuna varmaktadr (s. 31, 34). Bunu kantlarken, 1844'te her 2,57 yetikine karlk bir ocuk bulunduunu, oysa 1858'de her 3,27 yetikine bir ocuk dtn sylemektedir. Yetikinlerin lm oran da yksektir. Bay Fenton, eeylerin (sex'lerin) azalmasn ve sayca eit olmamasn ikinci bir neden olarak eklemektedir, nk doan ocuklarn ou olandr. Belki ok baka bir nedenden ileri gelen bu noktaya ilerdeki blmlerin birinde dneceim. Bay Fenton, Yeni Zelanda'dak i azalma ile rlanda'daki oalmay aarak karlatrmak tadr: bu iki lkenin iklimleri ok benzemez deildir ve oralar daki insanlarn yaaylar da aa yukar ayndr. Maorile rin kendileri "klerini, belirli bir lde, lkelerine yeni

40

Observations

on

the

Aboriginal

Inhabitants

oj

New

Zeland,

Devlet

yayn

dr. 1859. 41 Alex Kennedy, New Zeland, 1873, s. 47.

253

giysilerin ve yiyeceklerin girmesine, ve buna bal olarak alkanlklarnn deimesine" yormaktadrlar (s. 35); dei en koullarn dourganla etkisini dikkate alrsak, onlarn belki de hakl olduu anlalmaktadr. Eksilme 1830 ile 1840 yllar arasnda balamtr; ve Bay Fenton, msr uzun s re suda bekletip rtmenin aa yukar 1830 ylnda bulun duunu ve geni ap ta uygulandn sylemektedir; ve bu Yeni Zelanda'da pek az Avrupal varken bile, yerlilerin al kanlklarnda bir deime olmaya baladn gstermektedir. 1835'te Bay of Islands'a uradm srada, yerlilerin giysile ri ve besinleri ok deimi bul unuyordu: Patates, msr ve daha baka tarmsal rnler yetitirip onlar ttnle ve n giliz mallar ile deiiyorlard. New Hebridesteki ve komu takmadalardaki Melanez yallarn salklarnn bozulduu, ve misyoner olarak yetiti rilmek iin Yeni Zelanda'ya, Norfolk Adasna, ve sala ya rarl baka yerlere gtrlen Melanezyallarn ounun ld , Life of J. C. Patteson adl kitapta 4 2 verilen bilgilerden anlalmaktadr. Sandwich Adalarndaki nfusun Yeni Zelandadaki ka dar azald ok iyi bilinmektedir. Yetkili kiilerin kabaca yap t oranlamaya gre, Cook 1779'da bu adalar bulduu sra da, nfus 300.000 kadard. 1823'te geliigzel yaplan sayma gre nfus 142.050 idi. 1842'de ve onu izleyen dnemlerde, g venilir resm saymlar yap lmtr, ama ben yalnz aadaki toplamlar elde edebildim: Burada, krk yllk bir srede, 1832 ile 1872 arasnda, n fusun yzde altm sekizden ok azaldn gryoruz. Yazar larn pek ou, bunu kadnlarn uarlna, eski kanl sava lara, yeni len kabilelere ar iler grdrlmesine ve birka defa ok ldrc olduklar saptanan yeni hastalklara yor maktadr. Bunlarn ve baka nedenlerin ok etkili olduu p -

42

C. M. Younge, Life of J. C. Patteson, 1847; zellikle bkz: vol. i, s. 530.

254

YERL NFUS (1832 ve 1836 yllarn dan sonraki saym larda, adalardaki yabanc aznlk da he saba katlmtr.)

YILLIK YZDE AZALMA ORANI Bu saymlar dzensiz ara lklarla yapld iin, bir birini izleyen saymlar ara snda orann deimeden kald varsaylmtr.

1832 1836 1853 1860 1866 1872

130.313 108.579

4 .

71.019 67.084 58.765 51.531 4 6 2.47 0

hesizdir, ve 1832 ile 1836 yllar arasndaki olaanst azalma , oran bunlarla aklanabilir; ama dourganln azalmas, en etkili ned en olarak grlmektedir. 1835 ve 1837 yllar 8 ara snda adalara uram olan ABD deniz kuvvetlerinden 1Dr. Ruschenberg'e gre Hawaii'nin bir kesiminde 1.134 erkekten yalnz yirmi bei, baka bir kesiminde ise 637 erkekten yal nz onu, ocuklu aile baba syd. Seksen evli kadndan 2 yal nz otuz dokuzu ocuk dourmutu; ve "resm rapora gre, , tm adada, her evli ifte ortalama yarm ocuk dyordu". Bu, Oyster Cove'daki Tasmanyallar iin hesaplanm ortala 1 maya nerdeyse eittir. Tarih kitabn 1843'te y aymlam olan 8 Jarves yle yazmaktadr: " ocuklu aileler vergi demek ten kurtuluyordu; daha ok ocuklular, kendilerine toprak ba lanarak ve baka yollardan desteklenerek dllendiriliyor 2 du." Hkmetin bu esiz tutumu, rkn ne kadar ksrlat n ok gzel gstermektedir. Rev. A. Bishop, 1839'da, Hawaii', de yaymlanan Spectator "da, ocuklarn ounun kk ya larda ldn anlatmakta, ve Piskopos Staley, bana, duru1 7

255

mun hl byle, tpk Yeni Zelanda'daki gibi, olduunu bil dirmek tedir. Bu, kadnlarn ocuklar yzst brakmasna yorulmaktadr, ama belki daha byk lde, ana - babalar nm azalan dl verimi ile ilikili olarak, ocuklarn doutan zayf yapl olmasndan ileri gelmektedir. Bundan baka, Yeni Zelanda'dakine benzer baka bir durum daha vardr: olan doumlar, kz doumlarndan ok daha yksektir. 1872 saym, her yatan 31.650 erkee karlk 25.247 kadn ve kz olduunu, her 100 diiye 125,36 erkek dtn gster mektedir; oysa btn uygar lkelerde, kadn says erkek saysndan daha byktr. phesiz, kadnlarn az dour gan olmas onlarn uarl ile biraz aklanabilir; ama onlarn deien yaaylar, ayn zamanda artan lmle rin, zellikle ocuk lmlerinin, balca nedenidir denebilir. Co ok'un 1779 'da, Vancouver'in 1794'te urad adalar, sonradan balinaclarn ura olmutur. 1819'da misyonerler gelmi ler, ve puta tapmann daha nce brakldn, kraln ba ka deiiklikleri de gerekletirdiini grmlerdir. Bu d nemden sonra yerlilerin y aay hzla ve aa yukar t m ile deimi, ve yerliler "en uygar Pasifik adallar" oluvermilerdir. Bana bilgi verenlerden biri, bu adalarda domu olan Bay Coan, yerlilerin yaaynn, elli ylda, ngilizlerinkinin bin ylda geirdiinden daha b yk bir deiiklie uradn belirtmektedir. Piskopos Staley'den alnan bilgilere gre, adaya eitli yeni yemiler sokulmutur, ve ekerkam genellikle tketilir olmutur, ama yoksul s nflarn besleniinde deiiklik grlmemektedir. Ama Av rupallara benzenme tutkusu yznden, giyinilerini ok a buk deitirmilerdir. Ve alkoll iki kullanm ok yaygn lamtr. Bu deiiklikler nemsiz grnmekle birlikte, hay vanlara ilikin bilgilerimize bakarak, bunlarn yerlilerin do urganln azaltmaya yetebildiine iyice inanabilirim. 4 3

43

Bunlar, zellikle u yaptlardan alnmtr: Jarves, History of the Hawaiian

256

Son olarak, Bay Macnamara,44 Bengal Krfezinin dou sundaki Andaman Adalarnda yaayan aa aamadaki insan larn, "herhangi bir iklim deiikliinden ok kolay etkilen diklerini; ada yurtlarndan uzaklatrlnca, besleniten ya da yabanc etkilerden tr deil, yalnz bundan tr, aa yukar hepsinin ldn" bildirmektedir. Ve yazn ar s cak olan Nepal Vadisindeki yerlilerin, Hindistan'daki eitli da kabilelerinin, ovalara inince, dizanteriye ve ateli hasta lklara tutulduklarn; ve btn bir yl oralarda geirmeye kalkarlarsa, ldklerini eklemektedir. Bylece, yabanl insan rklarnn ounun, yalnz yeni bi r iklime gtrlnce deil, yaama koullar ya da al kanlklar deiince de salklarn yitirdiklerini gryoruz. Yalnzca alkanlk deimeleri, balbana zararl grn memekle birlikte, ayn etkiyi yapar gibidir; ve olgularn o unda zellikle ocuklar zarar grmektedir. Bay Macnamara'nn belirttii gibi, insann en eitli iklimlere ve baka de iikliklere zarar grmeden dayanabildii sk sk sylenmek tedir; ama bu, yalnz uygar rklar iin dorudur. Yabanl du rumdaki insan, bu bakmdan, anayurtlarndan uzaklatrln ca asla uzun sre yaayamayan en yakn hsmlar gibi, in sanms maymunlar (anthropoid) gibi, dirensiz grnmek tedir. Tasmanyallarda, Maorilerde, Sandwich adallarda, ve en ak olarak Avustralyallarda grld g ibi, deien koullar yznden azalan dourganlk, onlarn kolayca has talanp lmelerinden ok daha ilgintir; nk nemsiz l de ksrlk bile, nfusun artmasn engelleyen baka nedenler Islands,
1843, s. 400-407. Cheever, Life in the Sandwich Islands, 1851, s. 277. Bonwick, Ruschenberger'den aktarmtr: Last of the Tasmanians, 1870. s. 378. Sir E. Belcher. Bishop'tan aktarmtr: Voyage Round the World, 1843, vol. i. s. 272. eitli yllarn saym sonularn, New Yorklu Dr. Youmans'tan ricada bu lunan Bay Coan'n iyilikseverliine borluyum. Pek ok halde, Youmans'n saylarn yukarda anlan yaptlarda verilenlerle karlatrdm. ok farkl iki say verildiini grdm iin, 1850 saymnn sonularn yazmadm. 44 The Indian Medical Gazette, Nov. 1, 1871, s. 240.

257

le birlikte, er ge tkenmeye yol aar. Dourganln azalma s, baz hallerde (yakn zamana kadar Tahitililerde olduu gi bi) kadnlarn uarl ile aklanabilir, ama Bay Fenton, bunun Yeni Zelandallarn ve Tasmanyallarn du rumunu ak lamaya asla yetmediini gstermitir. Bay Macnamara, yukarda anlan bildirisinde, stmalk blgelerde yaayanlarn kolayca ksrlaabildiine inanmak iin gerekeler gstermektedir; ama bu, yukardaki rnekle rin ounda geerli deildir. Kimi yazarlar, adallarn uzun sre kendi aralarnda evlenmeleri yznden dourganlklar nn ve salklarnn bozulduunu ileri srmlerdir; ama yukardaki rneklerde, ksrln Avrupallarn gelmesi ile raslamas, bu aklamay kabul etmemize engeldir. s telik, bugn, zellikle Yeni Zelanda gibi pek geni alanlarda, ve Sandwich Adalar gibi danklk gsteren yerlerde, insann hsmlararas evliliin kt etkilerine byk duyarl oldu una inanmamz iin herhangi bir gereke yoktur. Tersine, Hindistand aki Todalar, skoyann Dou Adalarnn bazla rnda yaayan insanlar gibi, bugnk Norfolk Adallarn hep sinin yeen ya da yakn hsm olduu, ama yine de dourgan kald bilinmektedir. 4 5 Aa hayvanlarn benzer durumunun dndrd ak lama daha doru olabilir. reme sisteminin deien yaama koullarna ok duyarl olduu gsterilebilir (neden byle ol duunu bilmiyoruz); ve bu duyarlk, hem yararl ve hem de zararl sonulara yol amaktadr. Bu konuyla ilgili byk bir olgu dermesi (collection), Variation of Animals and Plants under Domestication adl kitabmda verilmitir (vol. ii, chap, xviii). Burada yalnz ksa bir zet verebilirim; konuyla il gilenen herkes, ad geen kitaba bavurabilir. ok hafif de -

Adallarn yakn hsml konusunda bkz: Sir W. Denison, Varieties vol. i. 1870, s. 410. Todalar iin Col. Marshall'n kitabna bkz: 1873, s. 110. skoyann Bat Adalar iin bkz: Dr. Mitchell, Edinburgh Medical Journal, March to June, 1865.
45

Norfolk

of

Vica-Regal

Life,

258

iiklikler, organik varlklarn pek ounun ya da hepsinin saln dzeltir, dinliini ve dourganln artrr, oysa baka deiikliklerin hayvanlarn ounu ksrlatrd bilin mektedir. En iyi bilinen rneklerden biri, Hindistan'da evcil letirilmi fillerin yavrulamamasdr. Bununla birlikte, diile rin ormanlarda belirli snrlar iinde babo dolamasna izin verilen Ava'da ou zaman yavrulamaktadrlar. z yurtlarn da, diili erkekli bir arada beslenen, ama yine de hi yav rulamayan ya da ok seyrek yavrulayan eitli Amerikan Maymunlarnn hali, insanla hsmllklarndan tr, ok da ha uygun bir rnektir. Koullardaki pek hafif bir deiikliin tutuklanan yaban hayvanlarnda ksrla yol amas dikka te deerdir; bu, evcil hayvanlarmzn d oal durumda olduk larndan daha dourgan hale gelmesinden de gariptir. Ve ev cil hayvanlarmzn bazlar, hi doal olmayan koullara dlverimleri azalmadan dayanabilmektedir. 4 6 Tutukluluk, belirli hayvan gruplarn bakalarndan daha ok etkilemek te dir; ve genellikle, ayn grubun btn trleri ayn ekilde etkilenmektedir. Ama bazan, gruptaki trlerden yalnz biri ksrlar. brleri ise dourgan kalr; te yandan, bir tek trn dourgan kald, brlerinin pek ounun yavrulaya mad da olur. Ba z trlerin erkekleri ile diileri, kendi yurt larnda, tutuklannca, ya da hemen hemen babo ama tam babo deil yaamaya braklnca, asla iftlemezler; bazlar, ayn koullarda, sk sk iftleirler, ama asla dl vermezler, bazlar ise doal durumda olduundan ok daha az dl verirler; ve insann yukardaki halleri ile ilgili olduu iin, yavrularnn zayf ve hastalkl, ya da elimsiz olmaya ve kk yata lmeye eingenlik gsterdiklerini sylemek nemlidir. reme sisteminin deien yaama ko ullarna duyarl yasasnn ne kadar genel olduunu, ve en yakn hsmlarmz
46 Bunun kantlanmas iin bkz:

Variation

of

Animals

and

Plants

under

Domestication, vol. ii, s. 111.

259

olan drt -ellilerde (Quadrumana) de geerliini yitirmedi ini gz nnde tutarak, bu yasann ilkel durumdaki insanda da yrrlkte olduundan pek phe edemem. Bundan t r, Hindistan'da doal durumlarndan uzaklatrlm filler ve av parslar (hunting leopard), Amerika'daki maymunlarn birou, ve baka bir sr hayva n gibi, herhangi bir rktan olan yabanl insanlar da yaama alkanlklarn birdenbire deitirmeye zorlanrlarsa, ayn ekilde ve ayn nedenler den tr, hayli ksrlarlar, ve kk ocuklarnn sal bozulur. Uzun sre adalarda yaayan, ve aa yukar hi dei memi koullarn etkisinde kalm olmak gereken yerlilerin, alkanlklarndaki herhangi bir deiiklikten niin zellikle et kilendiklerini anlayabiliriz. Uygar rklar, her trl deiiklie elbette yabanllardan ok daha iyi dayanabilir ler; ve onlar, bu bakmdan evcil hayvanlara benzerler, nk evcil hayvan lar, salklar bazan bozulursa da (rnein Avrupal kpekle rin Hindistan'da salklar bozulur), bindebir ksrlarlar. Ama ksrlatklarn bildiren birka belge de vardr. 4 7 Uygar rklarn ve evcil hayvanlarn bakl (immunity), belki, deiik ya da eitli koullarn etkisinde yaban hayvanlarnn oundan daha byk lde kalm, ve bundan tr yle koullara biraz daha ok alm, eskiden bir lkeden br ne g etmi ya da gtrlm, ve farkl aileler ya da alt - rk lar (sub-race) ile aprazlanm olmalarmdan ileri gelmekte dir. Uygar rklarla melezlenmek, yerli bir rka deien koul larn kt sonularna kar baklk kazandrveriyor gibi dir. Nitekim, Tahitililer ile ngilizlerin melez dlleri, Pitchirn Adasna yerletirilince, ylesine abuk remilerdir ki, ada nn ar kalabalklamas zerine, 1856 Hazirannda, Norfolk Adasna gtrlmlerdir. O zaman, 60 yetikin evli ve 134 o cuk olmak zere, hepsi 194 kiidir. Orada da hzla oalm -

47

Variation of Animals, vb., vol. ii, s. 16.

260

lardr. 1859'da on alts Pitchirn Adasna dnm, yle iken, 1868 Ocanda, saylar 300'e ulamtr; stelik kadnlar ile erkekler tam eit saydadr. Bu ha l, Tasmanyallarnkiyle ne byk bir benzemezlik gstermektedir! Norfolk Adallarn sa ys, yalnzca on iki buuk ylda, 194'ten 300'e kmtr; oysa Tasmanyallarn says, on be ylda, 120'den 46'ya dmtr ve bu 46 kiinin yalnz onu ocuktur. 4 8 Bundan baka, Sandwich Adalarnda, 1866 ve 1872 saym lar arasnda, su katlmadk yerliler 8.081 kii azalmlar, oy sa daha salkl olduklarna inanlan melezler 847 kii oal mlardr; ama bu son saynn yalnz ilk kuak melezleri mi, yoksa mel ezlerin dllerini mi kapsadn bilmiyorum. Burada verdiim rneklerin hepsi, uygar insanlarn g sonucu yeni koullarn etkisinde kalan yerlilerle ilgilidir. Ama ksrlk ve salk bozukluu, yabanl insanlar herhangi bir nedenden tr, rnein stn bir kabilenin aknndan tr, yurtlarn brakmak zorunda kalnca da bagsterebi lir. Evcilleen hayvanlarn ilk yakalandklar zaman isteyerek oalmalarn nleyen balca engelin, uygarlkla ilk karla tklar zaman yabanl insanlarn sa kalp ye ni bir uygar rk oluturmasn nleyen balca engelin ayn olmas, yani, de ien yaama koullar yznden ksrlama olmas, ilgin bir haldir. Son olarak, insan rklarnn baka yerlerde ve baka zamanlarda ve baka baka nedenlerden dolay yava yava azalmas ve sonunda tkenmesi, ok karmak bir problem olmakla birlikte; yukar hayvanlardan birinin, Gney Ame rika'daki tal (fosil) atn, tkenmesinde karlalann ay ndr. Bu atn tkenmesinden hemen sonra, ayn blgelerde, bir yn spanyol at srleri onun yerini almtr. Yeni Ze -

48 Bu ayrntlar Lady Belcher'den, The Mutineers of the ''Bounty, 1870; ve the House of Commons'n dzenleyip bastrd Pitcairn Island'dan (May 29th, 1863) alnmtr. Sandwich Adalar zerine aada sylenen ler Bay Coan'dan alnmtr; Honolulu Gazette.

261

landallar bu benzerlii bilir grnmektedirler, nk kendi kaderlerini, Avrupa faresinin artk nerdeyse yok ettii yerli fareninkiyle karlatrmaktadrlar. Kesin nedenleri ve on larn ileyiini aratrmak istersek, hayalgcmz byk bir glkle karlamaktadr ve bu, gerekten byk bir g lktr, bununla birlikte, her trn ve her rkn oalmas nn eitli ekillerde engellendiini; bundan tr, nemsiz bile olsa, yeni bir engel daha or taya knca, saysnn ke sinlikle azaldn; ve sayca azalmann er ge tkenmeye yol atn; ve pek ok halde, bu sonun stn kabilelerin ak n ile abuklatn hi unutmazsak, saduyumuz iin by le bir glk olmamak gerekir.
NSAN IRKLARININ OLUUMU ZERNE

Baz hallerde, baka baka rklarn aprazlanmas yeni bir rkn oluumuna yol aar. Ayn Ar (Aryan) kkenden ge len ve kk bakmndan ayn dili kullanan Avrupallarn ve Hintlilerin grnte ok farkl olmasn, oysa Avrupallarn, Sami (Semitic) kkenden gelen ve bambaka bir dil kullanan Yahudilerden pek az farkl olmasn, Broca, 4 9 belirli Ar boy larn, geni alanlara yaylmalar srasnda, yerli kabilelerle byk lde aprazlanm olmasna yormaktadr. Yakn ili ki halindeki i ki rk aprazlannca, ilk sonu ikisine de ben zemeyen bir karmdr: rnein, Bay Hunter, Hindistan'daki Santali ya da da kabilelerini anlatrken, "kara, bodur da kabilelerinden, zeytuni, uzun boylu, zeki alnl, durgun ba kl, ve yksek, ama dar bal Brahmanlara kadar" ayrt edilmez yzlerce aamalanma grlebildiini, yle ki, mah kemelerde, tanklara Santali mi, yoksa Hintli mi olduklarn sormak gerektiini sylemektedir. 5 0 Heterogen bir halkn, r nein Polinezyallarn, farkl iki rkn ap razlanmas ile ve
49 50

"On Anthrpology", eviri, Anthropolog. Reviev, Jan. 1868, s. 38.

The Annals of Rural Bengal, 1868, s. 134.

262

bu arada su katlmadk birka kii kalarak ya da byle hi kimse kalmadan, homogenletiini gsteren dolaysz kant bi linmemektedir. Ama evcil hayvanlarmzda, melez bir soy, dik katli bir semeyle (selection),51 birka kuakta deimez ve bir- biimli (uniform) hale getirilebildiine gre, u sonuca varabiliriz: heterogen bir karmn engellenmeden apraz lanmas birok kuakta, semenin yerini alr, ve ataya d n bastrr; yle ki, melez rk sonunda homogenleir, ama ana- baba rklarn ralarn (character) eit oranda tamaya bilir. nsan rklar arasndaki farklarn gze en ok arpan ve unutulmayan, derinin r engidir. Eskiden, bu eit farkla rn baka baka iklimlerin etkisine yorulabilecei sanlyordu; ama ilk defa Pallas, bunun kantlanamayacan gsterdi, ve sonra, aa yukar btn insanbilimciler (antropologlar) 52 onu izledi. Bu gr, zellikle, ou uzun zamandr bugnk yurtlarnda yaam olmak gereken eitli renklerdeki rk larn dalmnn, onlarn renklerine uygun den iklim fark larna aykr olmasndan tr reddedilmitir. Yetkin bir bi lirkiiden iittiimize gre, 53 yz yl Gney A frika'da yaadktan sonra renkleri hi bir deiiklie uramayan Hol landal ailelerin durumuna benzer rnekler biraz nemsene bilir. Ayn grn gerekelerinden biri, dnyann eitli ke simlerindeki ingenelerin ve Yahudilerin bir - biimli grn olabilir. Bununla birlikte, Yahudilerin bir - biimlilii biraz abartlmaktadr. 5 4 ok nemli ya da ok kuru bir havann, deri renginin deimesinde scaklktan daha etkili olduu sanlm tr; ama D'Orbigny Gney Amerika'da, ve Livingstone Afrika'da, ne mlilik ve kurulukla ilgili olarak tam kart sonu -

The Variation of Animals and Plants under Domestication, vol, ii, s. 95. Pallas, Act. Acad. St. Petersburgh, 1870, part. ii. s. 69. Onu Rudolphi izlemitir: Beitraege zur Anthropologic, 1812. Godron, kantlamann ok gzel bir zetini vermitir: De VEspece, 1859, vol. ii, s. 246, vb. 53 Knox'in Sir Andrew Smith 'ten aktard gibi, Races of Man, 1850, s. 473,
52

51

263

lara vardklar iin, bu konudaki sonular ok pheli sayl maldr. 5 5 Baka bir yerde verdiim eitli olgular, deri ve kl ren ginin, bazan, belirli bitkisel alarn etkisine ve belirli asalak larn saldrsna kar tam bir baklkla (immunity) a lacak ekilde karlkl - iliki (correlation) halinde olduunu dorulamaktadr. Bundan dolay, zencilerin ve br koyu renkli rklarn uzun bir kuaklar dizisi boyunca, ana yurtlarndaki bulak ve al evrenin etkisinden kurtulan bireyler hep daha koyu renkliler olduu iin, bugnk renk lerini alm olabilirler diye dndm. Da ha sonra, ayn dncenin uzun zaman nce Dr. Wells'in kafasnda da doduunu rendim 5 6 Zencilerin, ve hatta zenci krmalarnn (mulatto), tropikal Amerika'da pek ldrc olan sar - stmaya kar nerdeyse kesinlikle bak (immune) olduklar uzun sredir bilinmektedir. 5 7 Afrika kylarnda en az 2.600 millik bir kesim boyunca et kisini gsteren, ve her yl beyaz gmenlerin bete birinin lmne, ve bete birinin de saln yitirip yurduna dn mesine yol aan 5 8 ldrc aralkl - stmalara (intermittent fevers, mutakatt humma) da byk lde baktrlar. Zencilerdeki bu baklk, ksmen yapnn bilinmeyen bir zelliine bal olarak doutan, ksmen de iklime uvmann sonucu gibi grnmektedir. Pouchet, 5 9 Sudan yaknlarndan

54 Bu konuda 1868, s. 731.

bkz:

De

Quatrefages,

Revue

des

Cours

Scientifiques,

Oct.

17,

55 Livingstone, Travels and Researches in S. Africa, 1857, s. 338, 339. Godron, D'Orbigny'den aktarmaktadr. De l'Espece, vol. ii, s. 266. 56 Royal Soc.'de okunmu (1813) ve 1818'de onun De nemelerinde yaymlan m bildiriye baknz. Trlerin Kkeni'ne yazdm tarihede, Dr. Wells'in g rlerini akladm: (Trlerin Kkeni, s. 11- 12). Rengin yapsal zelliklerle kar lkl ilikilerine degin eitli rnekler iin bkz: Variation of Animals and Plants under Domestication, vol. ii, s. 227. 235. 57 rnein bkz: Nott and Gliddon, Types of Mankind, s. 68. 58 Binba Tulloch, Statistical Society'de okuduu (April 20th, 1840) ve Athe naeum'da verilen bildirisi, 1840, s. 353. 59 The Plurality of the Human Race (eviri), 1864, s. 60,

264

devirilen, ve Meksika Sava iin Msr Genel Valisinin buyruundan alnan zenci alaylarnn, eskiden Afrika'nn eitli kesimlerinden getirilmi ve Bat Hindistan'n iklimi ne alm zenciler gibi, ve aa yukar ayn lde, sar stmaya bak olduunu bildirmektedir. Bir sre souk bir iklimde yaam zencilerin tropik stmalara belirli bir lde duyarlamas, iklime uymann burada bir rol oldu unu gstermektedir. 6 0 Beyaz rklarn uzun zaman yaad iklimin doal zelliinin de onlar zerinde etkisi vardr; nk 1873'de Damerara'daki korkun sar - stma salgnn da, Dr. Blair, gmenlerin lm orannn, eskiden geldikle ri lkenin enlemine uygun olduunu bulmutur. Zencilerin bakl, iklime u ymann sonucu olduu kadar iklimin etkisinde ok uzun zaman kalnmas demektir; nk tropikal Amerika'nn orada bilinmeyen bir zamandan beri yaayan yerlileri, sar - stmaya kar bak de ildir; ve Rev. H. B. Tristram, Kuzey Afrika'nn baz kesim ler inde doup bym kimselerin oralardan ylda bir ayrl mak zorunda kaldklarn, oysa zencilerin buna gerek duy madklarn bildirmektedir. Zencinin baklnn derinin rengi ile herhangi bir l de karlkl - ilikisi olduu yalnzca bir sandr: ba klk onun kanndaki, sinir sistemindeki, ya da baka doku larndaki bir fark ile de ilikili olabilir. Bununla birlikte, yu karda da anlan olgulardan ve renk ile vereme eilim ara snda besbelli varolan balantdan tr, bu san bana ola naks z grnmedi. Bundan dolay, onun hangi lde geer li olduunu anlamaya altm, ama almam az baarl oldu. 6 1 Afrika'nn bat kysnda uzun sre yaam olan Dr.

Quatrefages, Unite' de l'Espece Humaine, 1861, s. 205. Waitz, Yntroduct to(eviri), vol. i, 1863, s. 124. Livingston Trauels'nda benzer r nekler vermektedir. 61 1862 ilkyaznda, eitli yabanc lkelerde grevli bulunan birliklerin he kimlerine doldurulmak zere bo birer izelge gndermek iin Ordu Salk B lm Genel Ynetmenliinden izin aldm. Ama izelgelerin hi biri geri gelme -

60

Anthropology

265

Daniell, ledi. kabile nceden maya

bana,

byle

bir ve

ilikinin iklime

varlna ok gzel

inanmadn dayanmt. byle bu

sy o zenci

Kendisi

sarnd, onun

cuk yata oraya ilk gittii zaman, yal ve grgl bir bakan, grnne Antigual bana, koyu daha Dr. az bakarak, sylemiti. sonra, ak Nicholson,

olacan konuyla sar - st yazd.

uratktan

renkli

Avrupallarn yakalandklarn

renklilerden daha Afrika iyi

J. M. Harris, kara sa l Avrupallarn scak iklime br Av rupallardan tersine, kzl renin nemsiz o, sallar srekli dayandn gerektiini sa tm ile redetmektedir: ayrrken, iin, renkli bu ev ve Onun koyu kysnda gre, altrlacak stma insanlar saan

semek etkisinde

renmitir. 62 bireylerin

belirtilere

karaln, kalan

bulak

sonra daha koyu renkli bireyler olmasndan doduu varsa di. u noktalar zerinde duruyordum: "Evcil hayvanlarmzda derisel uzant larn (dermal appendages) rengi ile vcut yaps arasnda bir iliki bulunduu nu gsteren belirgin ve eitli rnekler belgelere getii iin; ve insan rklar nn rengi ile yaadklar iklim arasnda da snrl lde bir iliki bulunduu iin, Avrupallarda sa rengi ile tropikal lkelerdeki eitli hastalklara duyarlk arasnda bir iliki olup olmad, soruturulmaya deer bulunmutur. eitli birliklerin hekimleri, sala zararl tropikal blgelerde konakladklar zaman, hastalk grlen her yerde, koyu ve ak sa rengi olan ka kiinin hastaland n, ve hastalananlarn kann sa renginin bunlarn arasnda ya da p heli olduunu, bir karlatrma ls olarak saymak zahmetine girerlerse; ve salk konular ile ilgili kiiler, stmaya, sar - stmaya, ya da dizanteriye yakalanan herkesin sa rengini saptarlarsa, birka bin olgu izelgelere ilen dikten sonra, sa rengi ile tropikal hastalklara duyarlk arasnda herhangi bir iliki bulunup bulunmad ortaya kverecektir. Belki byle bir iliki bulunmayacaktr, ama so ruturma yaplmaya deerdir. Olumlu sonu alnr sa, zel bir grev iin adam semede bundan yararlanlabilir. Sonu, ok es ki bir dnemden beri sala uygun olmayan tropikal bir iklimde yaayan bir insan rknn, uzun bir kuaklar dizisi boyunca kara sal ya da esmer birey lerin daha iyi korunmas ile kara derili hale gelebileceini gsterecei iin, teorik bakmdan ok ilgin olacaktr." 62 Anthropological Review, Jan. 1866, s. xxi. Dr. Sharpe da, Hindistan'la ilgili olarak (Man a Special Creation, 1873, s. 118), "salar ak renkli ve kzl yzl Avrupallarn tropikal hastalklara salar koyu renkli ve solgun yzl kimselerden daha az yakaland, kimi salk grevlilerinin gzne arpmtr; ve, bildiim kadar ile, bu grn salam dayanaklar va r gibi grnmektedir" diyor. te yandan, Sierra Leonal Bay Hedle, Bat Afrika kysndaki iklimin "herkesten ok rahipleri ldrdn" syleyerek. Yz ba Burton gibi, dorudan doruya kart bir gr savunmaktadr: W. Rea de, African Sketch Book, vol. ii, s. 522.

266

ym dayanakszdr. Dr. Sharp, ak deriyi yakan ve kabartan tropik gnein, kara deriye hi zarar vermediini sylemekte; 6 3 ve bunun bireysel alkanlktan ileri gelmediini, nk alt ya da sekiz aylk ocuklarn ou zaman plak d olatn ve gneten byle etkilenmediini eklemektedir. Bir hekim bana, birka yl nce her yaz, ama kn deil, ellerinde ak kahverengi benekler belirdiini, bu beneklerin gne yakmasndan asla etkilenmediini, oysa derinin br kesimlerinin ok ya nglan dn ve kabardn bildirdi. Aa hayvanlarda da, derinin ak kllarla kapl kesimleri ile br kesimleri arasnda, gne in etkisine kar duyarlk bakmndan yapsal bir fark var dr. 6 4 Deriyi byle yanmaktan korumann, doal seme yolu ile insann giderek koyu renkli olmasn aklamaya yetip yetmediine karar veremiyorum. Byle ise tropik Amerika yerlilerinin, orada, zencilerin Afrika'da, ya da Papuanlarn Malaya Takmadalarnn gney kesimlerinde yaadndan ok daha ksa bir zamandan ber i yaadn, ve tpk bunun gibi, daha ak renkli Hintlilerin, Hindistan'da, yarmadann orta ve gney kesimindeki yerlilerden daha ksa bir zaman dan beri yaadn varsaymamz gerekir. Bugnk bilgimizle, insan rklar arasndaki renk fark larn, bylelikle salanan herhangi bir stnle, ya da ikli min dolaysz etkisine dayanarak aklayamyorsak da, bu soy etkeni tm ile nemsiz grmemeliyiz, nk iklimin soya ekilen bir etkisi olduunu inanmak iin salam gereke var dr. 6 5
63 64

Man a Special Creation, 1873, s. 119. Variation of Animals and Plants under Domestication, vol, ii, s. 336, 337,

Habeistan'da ve Arabistan'da oturmann etkileri konusunda, ve buna baka olgularla ilgili olarak, bkz: Quatrefages, Revue des Cours Scientifiques, Oct. 1868, s. 724. Dr. Rolle, Khanikofun bilirkiiliine dayanarak, Georgia'ya yerlemi Alman ailelerinin, ounlukla, iki kuak sonra, sa ve gz renklerinin koyulatn bildirmektedir: Der Mensch, seine Abstammung, vb. 1865, s. 99. Bay D. Forbes, bana, Andes'teki Quichuas'larin renginin, yaadklar koyaklarn konumuna gre, byk lde deitiini bildiriyor.
65

benzer

267

kinci blmde, yaama koullarnn vcut geliimini dorudan doruya etkilediini, ve bu etkilerin soyaekimle iletildiini grmtk. Bundan tr, genellikle kabul edildii gibi, Amerika Birleik Devletlerindeki Avrupal gmenler, grnleri bakmndan, hafif ama olaanst abuk dei mektedirler. Gvdeleri, kol ve bacaklar uzamaktadr; Albay Bernys'ten iittiime gre, ABD 'deki son sava srasnda, Amerikan pazar iin retilmi hazr giysiler Alman erlerine her bakmdan ksa geldii iin Alman alaylarnn grn pek glnm. Gney eyaletlerinde, nc kuak ev klele rinin, grn bakmndan, toprak klelerinden ok farkl ol duklarn gsteren bir yn kant vardr.66 Bununla birlikte, dnyann drt bucana yaylm insan rklarn incelersek, onlarn gze en ok arpan farklarnn deiik yaama koullarnn dolaysz etkisine bu koullarn etkisinde pek uzun bi r zaman kalm olsalar bile yorulamayaca sonucuna varmamz gerekir. Eskimolar yalnzca hayvansal besinlerle yaarlar; kaln krkler giyerler, ve ac souklarn, ok uzun gecelerin etkisindedirler; yine de, yal nzca bitkisel besinlerle geinen, scak ve bol gneli bir ik limde hemen hemen plak yaayan Gney in yerlilerinden pek farkl deildirler. plak Ate lkeliler, yurtlarnn ve rimsiz kylarnda deniz rnleriyle yaarlar; Brezilyal Bo tokudolar, lkenin i kesimindeki scak ormanlarda dolar lar, ve zellikle bitkisel rnlerle geinirler; ama bu kabile ler birbirine ylesine benzer ki, kimi Brezilyallar, "Beagle" daki Ate lkelileri Botokudo sanmlard. Bundan baka, Botokudolar, tropik Amerika'nn br yerlileri gibi, Atlantik 'in kar kysnda ve aa yukar ayn iklimde yaayan, ve he men hemen ayn alkanlklar srdren Zencilerden tm ile farkldrlar. nsan rklar arasndaki farklar, paralarn artan ya da
64 Harlan, Medical Researches, s. 532. derlemitir: Unite de l'Espice Humaine, 1861, s. 128.

Quatrafages,

bu

konuda

ok

kant

268

azalan kullanm ile de batan sona aklanamaz. Srekli ola rak kayklarda yaayan insanlar biraz arpk bacakl; yk sek yaylalarda yaayanlar geni gsl olmaktadr. Belirli duyu or ganlarn srekli olarak kullanan insanlarda, bu or ganlarn yerletii ukurlar biraz bymektedir, ve bunun sonucu olarak, yz izgileri biraz deiiklie uramaktadr. Uygar uluslarda az kullanlmaktan klm eneler, daha ok zihn etkinlik gstermekten bym beyin, ve farkl heyecanlar belirtmede farkl kaslarn kullanlmas, hepsi birlikte, onlarn genel grnnde yabanllarnkinden hayli farkl biimlenmelere yol amtr. 6 7 Boyun uzamas ve be yin byklnde buna uygun bir artma olmamas (daha n ce tavanlarla ilgili olarak anlan rnekteki gibi), baz rk lara, dolikosefal tipe zg uzam bir kafatas kazandrm olabilir. Son olarak, iyi bilinmeyen karlkl geliim (correlated development) ilkesi, kaslarn ok gelimesi ile gz uk urunun stndeki kabartnn (supra arbital ridge) ok kntl olma snn birlikte grlmesinde olduu gibi, bazan ie karmak tadr. Deri ve sa renginin, Kuzey Amerikal Mandanlarn sa rengi ile sa oluumundaki gibi, karlkl - ilikisi olduu bellidir. 6 8 Derinin rengi ile derinin sat koku arasnda da bir balant vardr. Koyun rklarnda, derinin belirli alann daki kl says ile salg gzeneklerinin says birbiriyle ili kilidir. 6 9 Evcillemi hayvanlara akarak bir sonuca varmam za izin verilirse, insann yaplndaki birok deiikliin belki

67 Bkz: Prof. Schaaffhausen, eviri, Anthropological Review, Oct. 1868, s. 429. 68 Bay Catlin, tm Mandan kabilesinde, aa yukar on ya da yirmi ki iden birinin, hangi yata ve hangi eeyden (s ex) olursa olsun, gm renkli salar olduunu, ve bunun soyaekildiini bildiriyor. Byle salar, at yele sindeki kllar kadar kaba ve serttir, oysa baka renkteki salar ince ve yu muaktr.

Derinin kokusu delikleri (peres) Zootechnik, 1869, s. 7. nin

69

konusunda konusunda.

Godron. Sur l'Espece, Dr. Wilckens, Die

tom.

ii.

s.

217.

Deri-

Aufgaben

der

Londwirth.

269

karlkl geliim ilkesine bal olduunu syleyebiliriz. nsan rklar arasndaki zel d farklarn, yaama koul larnn dorudan dor uya etkisi ile de, paralarn srekli kullanmnn etkileri ile de, ve karlkl - iliki (correlation) ilkesi ile de, yeterince aklanamayacan grm bulunuyo ruz. Bundan tr, insanda pek sk grlen ufak tefek birey sel farklarn, uzun bir kuakla r dizisi boyunca, doal seme yolu ile saklanp saklanmadn ve bytlp bytlmedii ni aratrmaya balamalyz. Ama burada, yalnz yararl de iimlerin (variation) bylelikle saklanabilecei itiraz ile kar laveriyoruz; ve karar verebildiim iz kadar ile, bu konuda her zaman yanlgya debilecek durumda isek de insan rklar arasndaki farklarn hi biri, insann dorudan doruya ya da zel olarak iine yaramamaktadr. Zihn ve ahlk ya da toplumsal yetileri, elbette bu yargnn dnd a tutulmaldr. nsan rklar arasndaki btn d farklarn de iken olmas da, onlarn ok nemli olamayacan gster mektedir; nk, nemli olsa idiler, ya uzun zaman nce deimezleir ve saklanr, ya da ayklanrlard. nsan, bu ba kmdan, doa bilginlerinin protean* ya da ok - biimli (polymorphic) dedikleri canllara benzemektedir. Bu canllar, de iimleri nemsiz nitelikte olduu iin, doal semenin etki sinden kurtulup son derece deiken kalm grnmektedir. Bylece, insan rklar aras ndaki farklar aklama a balarmz bir dereceye kadar boa gitmi olmaktadr; ama artakalan nemli bir etken var: hayvanlarn ounu etkile dii gibi, insan da kuvvetle etkilemi grnen eeysel se me (sexual selection), /nsan rklar arasndaki b tn farklar eeysel seme ile aklanr demek istemiyorum. Aklanma dan kalan bir ey var ki, biz, bilgisizliimizden tr, bu ko nuda yalnz unu syleyebiliyoruz: Bireyler, rnein hep ba lar biraz daha yuvarlak ya da dar; burunlar biraz daha uzu n
* Protean: Proteus
gibi olan anlamnda,

Proteus,

diledii

biime

giren

eski

bir deniz tanrsdr. .

270

ya da ksa doar. Byle nemsiz farklar, ortaya kmalarna yol aan bilinmedik etkenler srekli olarak deimeden ka lrsa, ve byle bireylerin uzun sre kendi aralarnda apraz lanmas ile desteklenirse, deimezleebilir ve bir - biimli (uniform) olabilir. Byle deiimler, ikinci blmde anlan, ve uygun bir terim bulunmad iin ou zaman kendiliin den (spontaneous) denilen ireti bir dei im (variation) sn fna girmektedir. Eeysel semenin etkilerinin bilimsel ke sinlikle gsterilebileceini de ileri srmyorum; ama u gs terilebilir: saysz hayvan etkilemi grnen o etken, insan deiiklie uratmasayd, bu, anlalmaz bir i o lurdu. Ayrca, insan rklar arasnda renk, klllk, yz izgilerinin biimi, ve bunlara benzer bakmlardan varolan farklarn, eeysel seme nin etkisinde kalmas beklenebilen eitten olduu da gsteri lebilir. Ama bu konuyu eksiksiz ilemek iin btn hayvanlar lemini yeniden gzden geirmeyi gerekli buldum. Onun iin bu kitabn ikinci yarsn eeysel semeye ayrdm.

271

NSANDA VE MAYMUNLARDA BEYNN YAPISINDAK VE GELMNDEK BENZERLKLER VE FARKLAR ZERNE F. R. S. PROF. HUXLEY'N NOTU

NSANDA ve maymunlarda beynin yapsndaki farklarn nitelii ve nicelii konusunda bundan on be yl nce balayan anlamazlk daha sona ermemitir, ama bugn tartlan so run eskisinden tm ile farkldr. Btn maymunlarda, en yu kar maymunlarda bile, beyind e, insan beyninden farkl ola rak, beyin yarkrelerinin alt loblar, bu loblardaki yan karn cn (lateral ventricle) n cornu'su (posterior cornu) ve hippocampus minor gibi nemli yapllarn bulunmad, ba langta, grlmemi bir inatla ileri srlyordu. Oysa szkonusu yapllarn, maymun beyinlerinde de, insan beynindeki kadar, ya da daha bile iyi gelimi olduu bu paralarn iyi gelimiliinin makigiller dnda btn

272

maymunlarn (Primates) ayrc zellii olduu, bugn kar latrmal anatomideki herhangi bir nerme (proposition) kadar kesindir. Bundan baka, insanda ve yukar maymun larda beyin yarkrelerinin yzeyinde bulunan karmak kvrmlarn (gyri)ve yarklarn (sulci) sralan ile zellikle ilgilenmi bir yn anatomi cinin hepsi, onlarn insanda da, maymunlarda da, kesinlikle ayn rnee (modele) gre s ralandklarn kabul etmektedir. empanze beynindeki her ana kvrm (gyrus) ve yark (sulcus), insannkinde aka temsil edilmektedir; yle ki, biri iin kullanlan terminoloji brne de uygun dmektedir. Bu noktada hi bir dnce ayrl yoktur. Prof. Bischoff, birka yl nce, insann ve maymunlarn beyin kvrmlar konusunda bir yaz yaymlad; 7 0 bilgili meslektamn amac insanlar ve maymunlar arasnda bu bak mdan grlen farklarn nemini kmsemek olmad iin, ondan u paray kvanla aktaryorum: "Maymunlarn, ve zellikle orangutann, empanzenin ve gorilin, organlanmalar bakmndan, insana herhangi bir hay vandan ok daha yakn olduklar ok iyi b ilinmektedir ve bu olguyu hi kimse tartmamaktadr. Soruna yalnzca organ lanma asndan baklrsa, Linnaeus'un grn, yani insa n memelilerin ve maymunlarn doruuna ve yalnz zel bir tr olarak yerletirmek gerektiini, belki hi kimse tartma yacaktr. kisi de, organlanmalarnn tm bakmndan, ylesi ne yakn bir hsmlk gstermektedir ki, gerekten varolan farklar gstermek iin pek ayrntl anatomik incelemeler gerekmektedir. Bu, onlarn beyinleri iin de byledir. nsan, orangutan, empanze, goril beyinleri, gsterdikleri btn nemli farklara karn, birbirine ok benzemektedir." (1. c, s. 101.) Demek ki insan beyni ile maymun beyni arasnda ana ra lar (character) bakmndan grlen benzerlik konusunda da;
70 Die Grosshirn-Windungen sch Akademie, Bd. x, 1868.

des

Menschen;

Abhandlungen

der

K.

Bayeri-

273

empanze, orangutan ve insan arasnda, beyin yarkrelerin deki kvrmlarn ve yarklarn sralan ayrntlarnda bile, olaanst byk bir benzerlik olduu konusunda da, hi b ir anlamazlk yoktur. En yukar maymunlarn beyinleri ile insannki arasnda grlen farklar konusunda da, bu farkla rn nitelii ve nicelii ile ilgili hi bir nemli sorun yoktur. n sann beyin yarkrelerinin orangutann ve empazeninkile re gre kesinlikle byk olduu; insanda gz ukurlarnn yukar doru yapt kntnn, n loblar daha az ukurla trd; beyin kvrmlarnn ve yarklarnn genellikle daha az bakml (simetrik) sraland ve daha ok sayda ikincil kvrmlar gsterdii kabul edilmektedir. Ve genellikle, maymunlarda pek belirgin olan akak -artkafa (temporo-occipital) yarn ya da "d dey" (external perpendicular) yarn, insanda ancak belli belirsiz olduu da kabul edilmekte dir. Ama bu farklarn hi birinin i nsan ve maymun beyni arasnda kesin bir snr oluturmad da bellidir. rnein insan beyninde d dey Gratiolet yar iin Prof. Turner yle demektedir: 7 1 "Baz beyinlerde, yarkre kenarnn dpedz bir enti i (indentation) gibi grnmektedir, oysa bazlarnda hayli apraz olarak da doru biraz uzamaktadr; bir kadn bey ninin sa yarkresinde, da doru iki parmaktan (5,08 cm.) ok uzadn; ve baka bir rnekte, gene sa yarkrede, d a doru onda drt parmak (1 cm.) ilerledikten sonr a, aa doru, yarkrenin d yznn alt kenarna kadar uzandn grdm. Bu yarn insan beyinlerinin oundaki yar belir ginlii drt ellilerin (Quadrumana) pek ounun beyninde ki belirginlii ile karlatrlnca onu kesip eper lobunu (parietal lobe) artkafa lobuna (occipital lobe) birletiren ikin cil, yzlek, gze arpar belirli kvrmlardan trdr. Onu kesen bu kvrmlarn ilki boyuna (longitudinal) yara ne
71

Convolutions

of

the

Human

Cerebrum

Topographically

Considered,

1866,

s. 12.

274

kadar yaknsa, d artkafa epersel (external parieto-occipi tal) yara ne kadar yaknsa, yark o kadar ksadr." (1. c., s. 12.) Bundan dolay, d dey Gratiolet yarnn siliklii, in san beyninin deimez bir ras deildir. te yandan, onun tam gelimilii de, yukar maymun beyninin deimez bir ras deildir. nk, Prof. Rolleston, Bay Marshall, Bay Broca ve Prof. Turner, empanzede, sa ya da sol yanda, d dey yar kesen kvrmlarn onu hayli silikletirdiini steleyerek belirtmek tedirler. Prof. Turner, bu konudaki 72 zel bir bildirisinin sonunda yle yazmaktadr: "Demin sz edilen empanze beyni rnei, birinci kprms kvrmn kesin yokluunun ve ikincinin gizliliinin aslnda bu hayvann beynine zg ve nitelik olduu konu sunda Gratiolet'in varmaya alt genellemenin asla evrensel ol madn gstermektedir. Bu beyinden yalnz biri Gratio let'nin koyduu kurala uymaktadr. Belirgin kprms kvr mnn (superior bridging convolution) varlna gelince, o kvrmnn, bugne kadar tanmlanm ya da resmi izilmi empanze beyinlerinin ounda, hi deilse bir yarkrede bulunduunu sanrm. kinci kprms kvrmn yzleklii besbelli daha da seyrek grlmektedir, ve imdiye kadar, bu bildiride yalnz (A) beyninde g rld kansndaym. ki yarkredeki kvrmlarn eski gzlemcilerin szn ettii o bakmsz sralan da, bu rneklerde ok gzel grlmek tedir." (s. 8, 9.) akak -artkafa (temporo-occipital) yarnn ya da d d ey yarn varl yukar maymunlarla insan arasndaki farkn bir belirtisi olsayd bile, yass - burunlu maymunlarn be yin yaps, bylesine ak bir rann deerini ok pheli k lard. Gerekte, akak - artkafa yar dar -burunlu-maymunlar-

72

zellikle

empanze

beyninin

kprms

k vrmlar

zerine

notlar.

Pro-

ceedings of the Royal Society of Edinburgh, 1865-6.

275

da, ya da Eski Dnya Maymunlarnda, en deimez yarklar dan biridir; Yeni Dnya Maymunlarnda asla ok belirgin gelimemitir; kk yass -burunlu-maymunlarda yoktur; 73 Pithecia'da gdktr, ve Ateles'te kprms kvrmlar y znden hayli siliktir. Bir tek grupta bile bylesine deiken olan bir rann s nflamada (taxonomy'de) byk bir deeri olamaz. Bundan baka, insan beyninin iki yanndaki kvrmlarn bakm derecesinin de bireyden bireye ok deitii sap tanmtr. ncelenmi Bumen beyinlerinde, iki yarkrenin kvrmlar ve yarklar, Avrupal beynindekilerden nemli l de daha az karmak ve daha ok bakmldr; oysa baz empanze beyinlerinde bunlar n karmakl ve bakm be lirginlemektedir. Bu, Broca'nn resmini izdii, gen, dii bir empanzenin beyninde zellikle byledir (L'Ordre des Primates, s. 165, fig. 11). Ayrca, salt (absolute) byklkle ilgili olarak, insanda salkl en iri beyinle en ufak beyin arasndaki farkn, sa lkl en ufak insan beyni ile en iri empanze ya da orangutan beyni arasndaki farktan byk olduu saptanmtr. stelik, orangutan ve empanze beyinlerinin insannkine benzedii, ama aa maymunlarnkine benzem edii bir hal vardr, ve bu, beyinlerinde iki corpus candicantia bulunma sdr (Cynomorpha'da da vardr, ama bir tanedir). Bu olgularn nda, 1863 ylnda bildirdiim noktay, bu yl (1874) yinelemekte ve o nokta zerinde direnmekte du raksamyorum: 7 4 "Beyin yaps szkonusu olduu srece, bundan dolay, insan, empanzeden ya da oragutandan, onlarn maymunlar dan farkl olduundan da daha az farkldr, ve empanze beyni ile insan beyni arasndaki fark, empanze beyni ile bir

73

Flower,

"On

the

Anatomy

of

Pithecia

Monanchus".

Proceedings

of

the

Zoological Society, 1862. 74 Man's Place in Nature, s. 102.

276

Lemurun beyni arasndaki farkla karlatrlnca, aa yu kar nemsizdir." Prof. Bischoff, andm bildirisinde, bu sylediimin ikin ci yarsna itiraz etmemektedir, yalnz, nce konu dna karak orangutan ve Lemur beyinlerinin ok farkl olma masnn artc olmadm sylemekte ve sonra yle demek tedir: "Sra ile bir insan beynini bir orangutannki ile; onun kini bir empanzenink i ile; onunkini bir gorilinki ile karla trr ve bu ii bylece, Hylobates, Semnopithecus, Cynocephalus, Cercopithecus, Macacus, Callithrix, Lemur, Stenops, Hapale iin de srdrrsek, kvrmlarn geliiminde, b yk, hatta bir insan beyni ile bir empanze beyni arasndaki kadar byk bir kopuklukla karlamayacaz." Buna, ileri srlen nokta ister doru ister yanl olsun, nce, yalnz kvrmlarn geliimini deil, tm beynin yapsn da kapsayan Man's Place in Nature adl kitabmda bildirilen n okta ile hi ilgisi olmad cevabn vereceim. Prof. Bisch hoff eletirdii kitabn 96. sayfasna zahmet edip baksayd, orada yle dendiini grrd: "Bugnk bilgimizin nda, gerek maymunlar (Simiae) serisinde, beynin yapsnda ger ek bir tek ko pukluk varsa da, bu boluun insanla insana benzer (manlike) maymunlar arasnda deil de, aa gerek maymunlarla yukar gerek maymunlar arasnda, ya da ba ka bir syleyile, Eski ve Yeni Dnya Maymunlar ile aa gerek maymunlar ve Lemurlar arasnd a bulunmas, dikkate deer bir haldir. Bugne kadar incelenmi her Lemurda, be yincik (cerebellum) yukardan baklnca ksmen grlmekte dir; ve onun art lobu, art cornu'su ve hippocampus minor hayli gdktr. Oysa her marmoset'te [Orta ve Gney Amerika 'da yaayan kk bir maymun - .], Eski Dnya Maymununda babuinde ya da insanabenzer maymunda, beyin loblar, arka dan, beyincii tm ile rtmtr, ve beyinciin ok iyi geli mi bir hippocampus minor ile birlikte byk bir art cornu' su vardr."

277

Bu, sylendii zaman bilinenlerin tam anlam ile doru bir zetidir, ve daha sonra Siamang ve Howling Maymu nunda art loblarn bir dereceye kadar az gelimi olduunun renilmesi ile, bana yle grnyor ki, deerden dme mitir. Bu iki trde art loblarn ayral (istisna) ksal bir yana braklrsa, onlarn beyinlerinin Lemurlarn beyinleri ne ok kk lde yaklatn hi kimse ileri srmez. Ve Prof. Bischoff'un pek sorumsuzca yapt gibi, Hapale'yi doal yerinin dna koyacak yerde, ha yvan serilerini onun yap t gibi Homo (insan), Pithecus, Troglodytes, Hylobates, Semnopithecus, Cynocephalus, Cercopithecus, Macacus, Cebus, Callithrix, Hapale, Lemur, Stenops eklinde yazarsak, bu srada en byk kopukluun Hepale ile Lemur arasnda olduunu bir daha sylemek atakln gsteririm. Ve bu ko pukluk, o sradaki herhangi iki terim arasnda olandan epey ce byktr. Prof. Bischoff, uzun sre nce yazd olguyu, Gratolet'nin Lemurlar br maymunlardan (Primates) beyinsel oranlarndaki kesin farklara gre ayrmay nerdiini; ve Prof. Flower'n Cava Lorisinin beynini incelerken unlar gzlemlediini 7 5 nemsemiyor: "Ve genellikle baka bakmlardan bu familyaya, yani yas s -burunlu- maymunlar grubunun aa yelerine yaklatklar varsa ylan bu maymunlarda, art loblarn geliiminde ksa yarkreli Lemur beynine hi bir yaklam yoktur." yleyse, ergin beynin yaps szkonusu olduu srece, ge en on yd boyunca pek ok aratrmacnn almalar ile bilgimize kattklar nemli bulgular. 1863'te sylediimi t m ile dorulamaktadr. Ancak, insann ve maymunlarn er gin beyinleri arasndaki benzerlik kabul edilmekle birlikte, gereklikte yine de ok farkl olduklar, nk geliim biim leri bakmndan kkl farkllklar gsterdikleri s ylenmekte dir. Byle kkl geliim farlar gerekten varsa, bu kantn

75

Transactions of the Zoological Society, vol. v, 1862.

278

salamln ildir. rum . Ama

kabul ben,

etmeye kkl

hi ve

kimse

benden

daha beynin

hazr

de -

geliim

farklar

olduunu

reddediyo geliimin kkl bir beyin insan Gratio beyni kvrm grl -

Tersine, ve

insanlarda

maymunlarda, beyin ilk

de kkl bir uyuma vardr. nsann fark maymunlarn maymunlarda, art kesiminde nce n geliiminde beliren olduunu, yarklarn oysa

yarkrelerinin dltnde Bu ile lar ilgili "iyi

77

bulunduunu, loblarda zere

yarklarn deme, gzleme c, s.

grndn bir jibonun art

let karmtr. 76 genel iki (1. domak oysa 39). n olan o dayanmaktadr: Gratiolet'nin beyinde,

gelimiti",

loblardakiler

"glkle

yordu"

insula'nn

belirmediini

yazd 22 ya da 23 haftalk bir insan dltnde yine de "Ya rklar n lobtan sonra dalr, az derin bir yark, bu dnem den sonra iyice klm olan artkafa geri anlan lobunun kesimi II. i snrn henz olu ke turmaktadr. Bu 1., st, 2., yan Beyin iki yzeyinin grn, kalan

sinlikle przszdr." beynin ve ve 3. alt kitabn ama tablosundaki yarkrelerin yanlarn asla gs dorula ekillerde yanlarn e klin verilmektedir. gstermekte, Gratiolet'nin ekiller,

termemektedir.

tanmn

mad belirtilmeye deer, nk yarkrenin art yarsnn

76 "Btn maymunlarda, art kvrmlar nce, n kvrmlar sonra geliir; ayrca, dltte, art ve yan kafa kemikleri ilikin (relative) olarak ok byk tr. nsan, ilk belirtiler olan aln kvrmlarnn grnmesi dneminde, ilgin bir ayra (istisna) gsterir; ama yalnz hacmine gre dnlm olan aln loblarnn genel geliimi maymunlardaki yasaya gre olur." "Memoire sur les plis cerebers", de l'Homme e des Primateaux, s. 39. 77 "Ksacas, dltte art beyin kvrmlar daha ok gelimi olduu halde, aln loblarndaki kvrmlar daha az belirgindir." Gratiole, yukar maymunlardan olan ve yetkili doa bilginlerinin in sanslar (anthropoidea) arasnda grdkleri orang'a yakn nitelikler tayan bir jibonun dltn ele geirmitir. rnein Huxley'in bu noktada hi p hesi yoktur. Demek ki, Gratiolet, aln lobunun kvrmlar daha belirmemi olan o jibon dltnde, yeni gelimekte olan temporosphenoidal lobun kvrm dalmn grmtr. Ksacas, insanda kvrm dalmnn alfa'dan omega'ya, maymunlarda ise omega'dan, alfa'ya doru belirdiini syleyebiliriz.

279

yzeyindeki yark (antero-temporal), n yarsndaki belli belirsiz grnen yarklarn her birinde n daha belirgindir. ekil doru ise, Gratiolet'nin vard u sonucu asla doru lamamaktadr: "yleyse bu beyinlerle insan dlt arasn da kkl bir fark vardr. Berikinde, aln kvrmlar, akak kvrmlarndan ok daha nce belirmeye balar." Bununla b irlikte, Gratiolet'nin andan beri, beyin kv rmlarnn ve yarklarnn geliimini, Schmidt, Bischoff, Pansch 7 8 ve zellikle Ecker 7 9 yeniden inceleme konusu yap mlardr. Onlarn kitaplarnda bu konuda verilen bilgiler, yalnz en son deil, ayn zama nda ok daha tam bilgilerdir. Onlarn aratrmalarnn kesin sonucu yle zetlene bilir : 1. nsan dltnde, Sylvius yar dl yatana (rahme) dmenin nc ay boyunca ekillenir. O ayda, ve drdn c ayda, beyin yarkreleri (Sylvius yar bir yana braklr sa) przsz ve yuvarlaktr, ve geriye doru, beyinciin de tesine, kktr. 2. Yarklar, dltsel yaamn drdnc aynn sonu ile altnc aynn ba arasnda kalan srede grnmeye balar, ama Ecker, onlarn yalnz belirme zamanlarnn deil, belirme sralarnn da nemli lde bireysel deiime ura dn gstermeye dikkat etmitir. Bununla birlikte, hi bir rnekte, ne n ve ne de art kvrmlar daha nce belirmi deildir. Gerekte ilk grnen yark, yarkrenin i yznde bu lunmaktad r (lindeki dltte beynin bu yzn incelememi grnen Gratiolet, phesiz onu atlamtr) veya i dey (occipitoparietal) ya da calcarine yarktr; bu iki yark

78 "Ueber die typische Anordnung der Furchen und Windungen auf den Grosshirn-Hemisphaeren des Menschen und der Affen." Archiv jr Anthropologic, iii, 1868. 79 "Zur Entwickelungs Geschichte der Furchen und Windungen der Gross hirn-Hemisphaeren im Foetus des Menschen", Archiv fr Anthropologic iii, 1868.

280

birbirine yakndr ve sonda birbiri yle birlemektedir. Genel likle occipito-parietal daha erken belirmektedir. 3. Bu dnemin sonunda, baka bir yark, "posterio -parietal", ya da Rolando yar, geliir ve onu, altnc ayda, n loblarn, eper, akak ve artkafa loblarnn br ana ya rklar izler. Bununla birlikte, onlardan birinin hep brle rinden daha nce grndn dorulayan salam hi bir kant yoktur; ve Ecker'in tanmlad ve resmini izdii be yinde (1. c, s. 212-213, Tablo II, fig. 1, 2, 3, 4), maymun bey ninin pek ayrc b ir zellii olan antero - temporal (nsel ve akaksal) yarn da (scissure parallele) Rolando Yarndan daha iyi gelimemise, tam nde bulunan yarklardan ok daha belirgin olmas dikkate deerdir. Olgular imdi olduklar gibi ele alnnca, bana yle geli yor ki, dltsel insan beynindeki kvrmlarn ve yarklarn belirme sras, genel evrim retisi ile, ve insann maymu na benzer bir biimden, ama hi phesiz bugn yaayan maymunlarn (Primates) her birinden birok bakmdan fark l bir biimden geli tii gr ile tam uyum halindedir. Von Baer, hsm hayvanlarn, geliimleri srasnda, n ce bulunduklar byk grubun ralarn, ve sonra, yava ya va, onlar familyalarna, cinslerine (genus) ve trlerine balayan ralar edindiklerini, bize yarm y zyl nce ret ti ve ayn zamanda, yukar bir hayvann hi bir geliim aa masnn aa hi bir hayvann ergin haline tm ile benze mediini gsterdi. Kurbaann balk aamasndan getiini sylemek tm ile dorudur, nk iriba (kurbaa yavru su ) yaamnn bir dneminde baln btn ralarn ta maktadr; ve kurbaa o halde kalsayd, balklar arasnda snflanmas gerekirdi. Ama bir iriban bilinen herhangi bir balktan ok farkl olduu da ayn lde dorudur. Bunun gibi, bir insan dlt beyninin, beinci ayda, yal nz bir maymun beynine deil, marmosete benzer bir may munun beynine benzedii ok yerinde olarak sylenebilir: n -

281

k yarkreleri, byk art lobsterleriyle, ve Sylvius yar ile calcarine yarktan baka hi bir yar n bulunmamas ile, yal nz Arctopithecine Maymunlar (Primates) grubunda bulunan ayrc zellikleri gstermektedir. Ama Gratiolet'nin dedii gibi Sylvius yarnn pek ak olmas bakmmdan, gerek herhangi bir marmosetin beyninden farkl olduu da ayn lde dorudur. phesiz, bir marmosetin ileri aamadaki d ltnn beynine daha ok benzer. Ama bunun marmosetlerde beyin geliiminin hangi aamas olduunu hi bilmiyoruz. Yas s burunlu maymunlarda benim bildiim tek gzlemi, dltsel bir Cebus Apella'da Sylvius yarndan ve derin calcarine yarktan baka, yalnz ok s bir antero - temporal yark (Grati olet'nin scissure paralleled) bulmu olan Pansch yapmtr. imdi, bu olgu, beyin yarkrelerinin dnn n yarsn da yalnz yark izleri bulu nan Platyrhini'de ve Saimiri'de antero- temporal yarn hali ile birlikte dnlrse, p hesiz, bununla ilgili olduu oranda, Gratiolet'nin varsaymn, maymunlarn beyinlerinde art yarklarn ndekilerden daha nce belirdiini dorulayan ak bir kant salar. Ancak, bundan, Platyrkini (yass -burunlu- maymunlar) iin geerli olan kuraln Catarhini (dar-burunlu- maymunlar) iin de ge erli olduu sonucu asla kmaz. Cynomorphia'da beynin geliimi ile ilgili herhangi bir bilgimiz yoktur; Anthropomorpha' ya gelince, daha nce anlan o domak zere olan Jibonun beyniyle ilgili olandan baka hi bir bilgimiz yoktur. Bugn, empanze ya da orangutan beynindeki yarklarn insan bey nindekiler gibi ayn sray izleyerek belirdiini gsteren bir kant belirtisi yoktur. Gratiolet, nszne u zl szle balar: "Bilimde so nulara varvermeye kalkmak tehlikelidir." Korkarm ki tabnda insanlarla maymunlar arasndaki farklar tart maya sra gelince, bu salam kural genellikle unutmu ol maldr. phesiz, memeli hayvanlarda beynin yapsnn ge rei gibi anlalmasna en ok yardm etmi kiilerden biri

282

olan

bu

deerli verilerin

yazar,

nce

aratrmasn kabul onlarn zne

ilerletirken deer

ya bime

rarland Gratiolet'nin yeterlii Ama ki da en ilikin n yanl murlar aa da insan giderek

yetersizliini sonular , kimselerin art ile ve ilgili nce,

ederdi.

Talihsizlik. (obscurantism) belirmesinde doru ya art, beyni, ve ister ya (Le bu, ise,

vard olmayan

karanlkl n yarklarn ister insan

destekleyen kantlar gibi kullanmalardr .80 Gratiolet'nin (relative) u yana sra olgu olsun, yarklar bir varsaym dltsel ancak ralar (Primates) sonucu

ortadan

kalkmamaktadr:

grnmeden bulunan

braklrsa)

maymunlarn tredii olarak ayn

(Primates) biimin

grubunda br deiiklie

gstermektedir;

maymunlarn

uramasnn

dodu

tam bizim olmasn beklememiz gereken haldir.

80

rnein,

Le

Darwinisme

et

l'Origine

de

l'Homme

(1873)

adl

korkun

kitapnda M. l'Abbe Lecomte.

283