D..

Ziya Gkalp Eitim Fakltesi Dergisi 9, 14-20 (2007)

BREY ve TOPLUM N SANAT ETMNN GEREKLL

The Necessity of Art Education for Individual and Social Levent MERCN 1 Ali Osman ALAKU 2
zet
Bu aratrmada birey ve toplum iin genel eitim btnl ierisinde sanat eitiminin neden gerekli olduunu vurgulanmak amalanmtr. Aratrmada elde edilen veriler, genel tarama modeli erevesinde literatr taramas ve aratrmay gerekletiren yazarlarn deneyimlerinden yararlanlarak elde edilmitir. Aratrmann sonucunda sanat eitiminin hem birey hem de toplum asndan vazgeilmez ve yaam boyu elde edinilmesi gereken bir eitim alan olduu saptanmtr. Bu gereke ile sanat eitiminin okul ncesinden balayarak okul srecinde, meslei uygularken ve hatta meslek sonras da verilmesi gerektii nerilmitir. Anahtar Kelimeler: Sanat Eitimi, Yaam Boyu Sanat Eitimi, Sanat ve Toplum Abstract In this study, we aimed to stres why the art education is necessary within the general education on the whole for individual and society. Tha data in the study were obtained by literature searching within the framework of surwey model, and by making use of the experiences of the researchs who had conducted the study. As a result of the study, it was determined that the art education is an educational discipline indispensable in terms of both individual and society, and necessary to be acquired as a lifelong process. n this respect, it was suggested that the art education should be given art every step of education, starting from pre-school, during the exercise of profession, an deven after profession. Key Words: Art Education, Lifelong Art Education, Art and Comunity

Giri
Eitim, toplumlarn ve uluslarn, sosyal ve ekonomik adan kalknmasnn gereksinimlerinden biridir. zellikle amzdaki teknolojik gelimelere paralel olarak bireylerin ve toplumlarn bilgiye olan gereksinimi
1

r.Gr.Dr.; D.. Ziya Gkalp Eitim Fakltesi Gzel Sanatlar Eitimi Blm Resim- Eitimi Anabilim Dal, 21100 ehitlik - Diyarbakr. e-posta: leventmercin@dicle.edu.tr Yrd.Do.Dr.; D..Ziya Gkalp Eitim Fakltesi Gzel Sanatlar Eitimi Blm Resim- Eitimi Anabilim Dal, 21100 ehitlik - Diyarbakr. e-posta: aliosman@dicle.edu.tr

14

artmtr. Trkiyede son zamanlarda artan nitelikli eitim talebini karlamak ve gelecein artlarna uygun bireyler yetitirmek, hem imdiki Trk Eitim Sisteminin hem de sivil toplum kurulularnn grevleri arasndadr. Bireyin gelecee hazrlanmasnda, her ne kadar genel eitimin, yani geni anlamyla bilinen eitimin pay olsa da, formal eitimin arl daha fazladr. nk genel eitim bireyin yaantsnda doal bir sre ierisinde gerekleirken formal eitim planl hareket etmeyi zorunlu klar. Bu durum bireyin istenilen kazanmlar elde etmesinde en etkili sistemlerden birini oluturur (Mercin, 2006:1). Bireyin eitimi; bir meslei edinmeden nce, meslei uygularken ve meslek sonras ald eitim olarak sralanabilir. Bu tarz bir eitim, onun doumundan lmne kadar srer. Buna yaam boyu eitim denilebilir. Yaam boyu sanat eitimi, sadece rgn eitimle deil ayn zamanda sergiler, mzeler, kitap, dergi, yayn ve her trl grsel-iitsel iletiim aralar ile desteklenmesi gerekmektedir. (Alaku, 2002: 154). nsan ok ynl eitim gereksinimi olan bir varlktr. nsan eitiminin balca yn ve bileenlerinden biri de sanat eitimidir. Sanat eitimi bilim, teknik, felsefe ve kinestetik alan eitimleriyle birlikte bireysel ve toplumsal eitimin en vazgeilmezlerinden biridir. Sanatn nemi Sanat eitiminin fonksiyonlarna gemeden nce sanatn, bireyin yaamndaki yerine ve sanatn anlamna deinmenin anlaml olaca dnlmtr. Sanat, bireyin yaamnn hemen hemen her annda onun ayrlmaz bir parasdr denilebilir. nk insanlar her nereye bakarlarsa baksnlar sanat ve tasarm almalarn grebilirler. Sanat biimleri ve tasarm rnleri hemen her gn insanlara, kullandklar bir sabah kahvalts tabanda, elbiselerinde, mobilyalarnda, sofra takmlarnda grnr (Brommer&Horn, 1985:8). Bu durum sanatn birey asndan ne kadar nemli olduunu ortaya koymaktadr. Sanat ve buna bal olarak sanat eserlerinin, bireyin yaamnda ilevsel yn olduu kadar biimi, renkleri vb. gibi dier zellikleri ile insann estetik ynnn bir yansmasdr. nk Ersoyun da deindii gibi (2002:38) estetik tavr alan, roman okuyan, mzik dinleyen, film izleyen, tiyatro veya bir tabloyu seyreden kii iin, o anda ilgilendii herhangi baka bir ey, bir konu sz konusu deildir. Btn z benlii ile ilgilendii ey, o sanat yaptnn varlna ynelmi olmasdr. Birey estetik tavr alrken hayal dnyasna dalar ve o eserde kendinden bir eyler bulur ve onunla zdeleir. Doal olarak bireyin sanatsal tercihleri bir anlamda onun kiiliini de yanstr. Sanat, insana estetik haz verip, insan elendirerek onun oyalanmasn ve yaam dersi vermesini salar. Bu anlamda sanatn, insanlarn ruhlarn yaamn karanlklarndan kurtarp, gerek yaamdan daha stn olan ideal bir yaam iin hazrlad sylenebilir. Bir roman, bildiimiz insan ilikilerini, olaylar bizim iin derinlemesine inceleyerek bize nderlik eder. Kendi 15

hislerimizin ne olduunu renmemizi salar. Btn insanlarda ayn heyecan, ayn duygular uyandrarak yaad ehrin, snfn ve ulusun insanlarna bir kiilik ve yaama bilinci alayarak birlik olmalarna ve birbirlerine yaklamalarna yardm eder. Ayrca sanat bizi, sanat aracl ile konularnda yaratt tiplerle bir araya getirerek yaammz daha da zenginletirir (Ersoy, 2002:28). Sanat ve buna bal olarak sanat eseri, insan yaamnn belli zaman dilimlerinin sembollemesini, yani bireyin yaamnn o anki kesitinin kayt altna alnmasn salar. rnein bir bireyin herhangi bir yerde bir arky ilk kez dinledii ve bir resmi ilk kez grd an, o sanat eserinin o kiinin zihninde sembolletirdii, yani kayt altna ald andr. rnein birey daha sonra o arky ikinci kez veya nc kez dinlediinde veya eseri baka bir zaman yeniden izlediinde o zaman dilimi hayaline gelir ve bu arky ilk defa urada dinlemitim veya bu resmi ilk kez u galeride grmtm diyerek o zaman dilimini yeniden yaar, yani zihninde sembolletirdii o zaman dilimi bir teyp band gibi hayal penceresinden tekrar geer. Bu durum bir film seyrettiimizde, bir roman okuduumuzda veya bir iir dinlerken de ayn ekilde gerekleir. Bir roman okurken roman ierisinde eer hi gitmediimiz bir yer betimleniyor ise o yeri merak ederiz ve imkn olsa hemen gidip o yeri ziyaret etmek isteriz. te o merak duygusunun balad zaman dilimi, bizim o eser sayesinde o zaman dilimini sembolletirdiimiz andr. Sanatn, bireyin yaamndaki belli zaman dilimlerini sembolletirmesi yannda bireylerin d gcn zenginletirmesine yardmc olduu da sylenebilir. rnein okuduumuz romanlardaki karakterleri veya tasviri yaplm bir yeri merak ettiimiz an hayalimizde o kahramanlarn veya yerin nasl, ne kadar, ne ekilde olduu veya kahramann kime benzedii gibi sorularla o yeri ya da kiiyi zihnimizde canlandrmaya alrz. Bu sorgulama bireyin d gcn gelitirmesine yardm eder. Bunun yannda sanat, bildiimiz bir yeri tasvir etmi veya o yerin resmini yapmsa ou zaman o tasvir edilen ve resmi yaplan yerin gerekte srekli grdmz yerden ok daha farkl ynlerini de bize fark ettirir. Sanat sanat eserinde tasvir ettii bir mekan ile ilgili, bazen her gn grdmz ama fark edemediimiz detaylarn bize sunabilir. Bu gereke ile sanatn bireylerin olaylara bak asn deitirebilecei de sylenebilir. Bu durum bireyin etrafnda olup bitenlere kar daha farkl bakmasn salar. Bu yzden sanatn bireyin hem grmeye dayal ihtiyalarn karlayan hem de zihinsel geliimini salayan bir ara olduu, yani sanat derslerine dier derslere olumlu katklarnn olaca bir ders olarak bakmak gerekir. Nitekim 1998 ylnda Amerika Birleik Devletlerinde sanat derslerinin hem yeni gelimelere ve derslere artan destei motive ettii hem de rencilerin yetenek ve disiplinini gelitiren bir ara olarak grld iin New York Okullarnda Sanat Aydnlanmas Byyor projesi ile Mfredat programlarnda yer alan sanat derslerinin, matematik ve fen derslerine gre eksikliine dikkat ekilmi ve bu gereke ile grevlendirmek zere 1000e yakn sanat ve mzik retmeni ie alnmtr (Erbay, 2004:45). Sanat, insanlarn birbirlerini anlamalarn salayan bir iletiim 16

aracdr. nk Castellsin de (2001:4) ifade ettii gibi, sanat her zaman, farkl lkelerden ve kltrlerden insanlarn, farkl cinsler, farkl sosyal, etnik ya da g gruplar arasnda kpr kurar. Sanat, insanlar arasndaki farkllklar, atmalar ve basklar bir tarafa braktrr ve onlarn birlikte yaabilme becerilerini denemelerini salar. Bu anlamda sanatn, renk, dil, din, rk ayrm yapmadan, tm dnyann paylat evrensel bir ara, yani ortak bir grsel dilin olumasn salad sylenebilir. Yani sanatn amac, (Anderson, 2003:61) estetik bir form olan sanat eserini benimseme ve onu kabul etme srecinde birbirimizi anlama ve bakalarnn bizi anlamasna yardmc olmaktr denilebilir. Sanat Eitimi ve Fonksiyonlar Sanatn eitimi denilince bireyin, toplumun ve insanln eitimine salad anlaml katk ve yarar anlalr. Sanatn genel ve eitimsel ilevleri ise sanat eitimini gerekli klar. Sanat eitimi, insanlarn kendi yaantlarn amal ve yntemli olarak olumlu ynde deitirme, dntrme, gelitirme ve yetkinletirme srecidir (Uan, 2002:2-3). Sanat eitimi, eer zamannda verilmezse, bireyin estetik duyarllk, kar grlere sayg, farkl kltrlere deer verme, sanat eserlerini koruma bilinci kazanma ve evrensel ortak bir deeri paylama vb. gibi davranlar kazanamamasna yol aabilir. Gkbulutun da (2005:167) dedii gibi sanat eitiminin, genel eitimin vazgeilmez bir paras olduunu alglamak ve uygulamak, her aydnn sorumluluudur. nk kltr ve uygarln sanat yoluyla lmszletirilmesi; sanatn, halk kltrnn ve gnlk yaamn zengin estetik birikimiyle beslenmesi ve ocuk yata sanat sevgisine ve sanat bilincine dntrlmesinden geer. nsann genel eitimi bir btn olarak dnldnde, sanat eitiminin genel eitimin bir paras olduu yadsnamaz. Ancak, sanatn bir zgrlk ve bireysel yaratclk olgusu olduu dikkate alndnda ise, sanat eitiminin kendine zg ok zel yasalarnn ve ilkelerinin varl da kukusuzdur. Sanat eitiminin temel fonksiyonlarndan biri insanlk tarihimizi bize bildirmek, bize kim olduumuzu; neye ve nasl inandmz anlamamza yardmc olmaktr. Andersona gre (2003:59) yaam iin sanat eitiminin temelinde, rencilere sanat yoluyla kendilerini ve bakalarn anlamalarn salamak vardr. Bu programda sanatn ierii, renimi ve retim stratejileri verilir ve bunun yannda rencilerin kendilerini kiisel ve sosyal olarak ifade etmeleri salanr. Sanat eitiminin temel amalarndan biri de bireye grmeyi, iitmeyi, dokunmay, tat almay retmektir. evresini hakkyla alglayp onu biimlendirmeye ynelmek iin bu gerekli ilk kouldur. Yalnzca bakmak deil, grmek, yalnzca duymak deil iitmek, yalnzca elle yoklamak deil, dokunulan duyumsamak yaratclk iin ilk aamalardr (San, 2004:25). Sanat eitiminin amalarndan bir dieri insann etik deerleri kazanmasn salamaktr. Deneyimler gstermitir ki iyilik ve etik deerlerin 17

korunmas kafaya deil yreklere iyice yerletirilmesiyle olabilir. Sylemekle insann etik deerleri kazanmas salanamaz. Sosyolog E. Durkheim: Sanatn bir de ahlaki yn vardr ki, hibir ey onunla yaramaz der. Duygular, estetik deerlerin hazzyla beslenen insann, etik deerlerden uzaklamas olanakszdr ve insan ktlk dnemez. Toplumsal kntnn temelinde duyarszlk yatmaktadr (Genaydn, 2002:29). nsan fiziksel, duygusal, zihinsel ve ruhsal bir dnyada yaar. nsan zihinsel edinimleri baka derslerden elde edebilir. Ancak birey, duygusal ve ruhsal deneyim ihtiyalarn matematik, kimya ve yabanc dil vb. gibi derslerle elde edemez. Bu anlamda dnldnde sanat, insann geliim halkalarna etki eden duyarll besleyen ok nemli bir kaynaktr denilebilir. Yani (Boyda, 2004:7; Genaydn, 2002:29) duyarlln kazandrlmasnn en ekonomik ve kestirme yolu ve duygularn hzla beslenmesi sanat eitimiyle olabilir. Duyarl olmak bir bireyin yaamnda nemli olduu gibi toplumlarn yaamnda da ok nemlidir. nk Genaydnn da (2002:29) dedii gibi, bilgisiz toplumlar cahil, ama duyarsz toplumlar barbar olurlar. rnein kendi benlerinden bakasn yok sayan, kendi karlar iin Dnyadaki tm toplumlar smrmeye alan, o toplumlarn hibir deerine sayg gstermeyen ve stn bir toplum olma anlayyla dier toplumlara hkmetmeye alan toplumlar barbar bir toplum olarak kabul edilebilir. Sanat eitimi sayesinde kendi lkesinden olmayan bir sanatnn eserini benimseyen, binyllar nce farkl uygarlklarn yapm olduu sanat eserlerine deer veren ve onlar koruyan, gelecek kuaklara bir kltrel miras brakmak iin aba gsteren insan veya toplumlar, sanat kltrn alm empati yapabilen kii veya toplumlardr denilebilir. Eer dengesiz ve uyumsuz toplumlar istemiyorsak o toplumu oluturan insanlara sanat eitimi vermek gerekir. nk sanat kltr edindirmek ve toplumlarn uyumlu bireylerden olumasn salamak, sanat eitiminin amalarndan birini oluturmaktadr. Bu anlamda Mercinin (2002:342) de deindii gibi, sanat eitiminin amalarna ulalabilmesi iin, eitim ortam olarak sadece snf ortamndan yararlanlmamaldr. Snf ortam yannda mzelerden, galerilerden ve sanat atlyelerinden de destek almak sanat eitiminin niteliini arttrabilir. Bilindii gibi Sanat eitiminin amalarnn banda sanatn evrensel dilini kullanabilme nemli bir alr. nsann, sanatsal dnce yoluyla da vurumu nemli olup, ancak bu yolla kazanlan deneyimler, kiinin kendini anlatmada nemli bir ara olabilir ve kiiyi zgnletirmeye balayabilir. zgn anlatm abas, zgn dnmenin temelini oluturan eletirel dnmeyi ve sentez-yorum yapmay birlikte getirmektedir. Sanat eitiminin gereklilii, bireysel, ekonomik, psikolojik, sosyolojik ve politik gibi farkl birka adan da ele alnmtr (Alaku, 2003). Sz edilen aratrmada zellikle ocuk resimlerine ruhbilimsel ve geliimsel boyuttaki yaklamlar dikkate sunularak, bu resimlerde ocuun ok ynl geliiminin egemen olduu belirtilmitir. Bu tespitlere unlar da ilave edilebilir: 1. ocuun nesnel dnya ile kurduu ilikinin ve o evreyi deitirme yolundaki yaratc eylemin bir gstergesi sayarlar. 2. Bu resimleri 18

organizmann doal gerei sayan yaklamda ocuk byrken izgilerinin de geliecei varsaylr. 3. ocuun izgileri onun tm yaantlarnn gstergesidir. 4. ocuk resimleri dzenleyici, btnleyici bir ileve sahiptir. 5. Resim yapmak iin duyusal, olgusal, zihinsel boyutlarda ilem yapan ocuun resim almalar zihinsel gelimeye frsat oluturur. 6. 10 yana kadar ocuk resimleri bu ya ocuklarnn zeka dzeylerini belirleme de bir ldr (Krolu, 1991:62-63). Sanat eitiminin nemli olmasnn gerekelerinden biri de, insann dncesini ve fikirlerini engelleyecek davranlar reddetmesini salamaktr. Yani, sanat bir anlamda insann kendini zgrletirmesidir. Birey eer zgr dnemez ve hep birilerinden veya bir taraftan emir beklerse kendisini gelitiremez. Ksaca sylenecek olursa yaratcl gelimez. Bunun sonucunda da tamamiyle ezbere dayal, kendini ifade edemeyen, zgveni olmayan, yeni bir ey ortaya koyamayan, bir problemle karlatnda zm nerileri getiremeyen bireyler ortaya kabilir. Bu da bir lkenin gelecei asndan son derece tehlikelidir. nk sanayileen ve teknolojinin hzla gelitii bir dnyada yeni bir ey ortaya koyamayan, var olan teknolojiyi dntremeyen bir toplum yok olmaya mahkm olabilir. Sanat eitiminin bir gerekesi de, bireyde deerler sisteminin olumasn salamasdr. Sanat eitimi, bireylerin evrelerinde olan olaylarn ve nesnelerin veya sembollerin anlamlarn anlayabilmeleri iin gerekli olan becerileri kazanabilmelerine yardm eder. Bu yzden, sanat eitimi, ayn zamanda genel eitim programlarnn bir tamamlaycsdr da (NAEA, 1994:3). Sanat eitimi bu anlamda dnldnde sadece sanatsal yetenei olan bireylere deil, ayn zamanda bu bireylerin dndakilere de verilmesini gerektirir. nk sanat eitimi, bireylerin sadece yaratclklarn ortaya kartmaz, o ayn zamanda bireyin ruhsal ynnn de doyurulmasna yardm eder ve bu yn ile genel eitim btnlnn ayrlmaz bir parasdr. Sonu ve neriler Sanat eitiminde hem ocuklar hem de yetikinler hedef kitleyi oluturur. Bu dnem bireylerin nitelikli eitim alabilmesi, Trkiyenin gelecei asndan son derece nemlidir. nk donanml, nitelikli bir eitimle yetitirilmemi nesil, gelecein teminat olamaz. Bu yzden sanat eitimi, gerek okul ncesinden niversite dzeyine kadar uygulanan rgn; gerekse bo zamanlar deerlendirme, bir hobi alan olarak mr boyu srebilecek niteliiyle en nemli eitim alanlarndan biri olmaya devam edecektir (zsoy, 2003:15). Sonu olarak; insann bata kendisini ve ardndan iinde yaad doal ve kltrel evreyi tanma zorunda olduu bilinmelidir. nsan, doa ile her an yzyzedir. nsan, yzyze kald bu dnyay anlamak iin tm glerini kullanrken kendi kltrel, bilimsel ve teknolojik evrenini de oluturmak abas iindedir. Nesneler arasndaki dzen ya da dzensizlik ilikilerinin titizlikle aratrlmasna duyarl, zgn ve seici tavr gerektiren sanat, bu anlamda bireye kmsenemeyecek katks olabilir. 19

ada uygarlk dzeyini yakalamak yaratc dncenin gelitirilmesiyle mmkndr. Hem genel hem de sanatsal anlamda yaratc dncenin gelitirilmesi iin sanat eitimi, okul ncesi dnemden balayarak temel, orta, yksek eitim ve meslek sreci ile birlikte meslek sonras da verilmesi gereken bir alan olarak grlmelidir. Bu anlamda sanat eitimi dier derslerin bir tamamlaycs olarak deil, bilakis kendi znel yaps gerei verilmesi gereken zorunlu bir alan olarak kabul edilmelidir. Kaynaka
Alaku, Ali Osman (2002). lkretim Okullar 6. Snf Resim- Dersi retim Programndaki Grafik Tasarm Konularnn ok Alanl Sanat Eitimi Yntemiyle ve Bu Ynteme Uygun Dzenlenmi Ortamda Uygulanmas. Gazi niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits. Yaynlanmam Doktora Tezi. Ankara. Alaku, Ali Osman (2003). lkretim andaki Bireyler Bakmndan Sanat Eitiminin Gereklilii, e-sosder (Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi), Say: 4, Sayfa: 1-9. Diyarbakr Anderson, Tom (2003). Art Education for Life. NSEAD. The International Journal of Art Design Education: Oxfort. Jade, 22.1. Boyda, Nihat (2004). Sanat Eletirisine Giri. Ankara: Gndz Yaynclk. Brommer, G. S ve G. S. Horn (1985). Art in Your World. Davis Publications. Inc. Worcester, Massachusetts U.S.A. Second Edition. Castells, Manuel (2001). Museums in the Information Era. Icom News (Newsletter Of The International Council Of Museums). Volume 54, No:3. 19 General Conference, Barcelona. Erbay, Fethiye (2004). evresel Etkenlerin Sanat Kurumlarna ve Sanat Eitimine Etkisi. Gazi niversitesi 2. Sanat Eitimi Sempozyumu. Ankara, s: 41-46. Ersoy, Ayla (2002). Sanat Kavramlarna Giri. stanbul: Yorum Sanat Yaynclk. Genaydn, Zafer (2002). Sanat Eitimcisi Yetitirmede G.E.F. Resim- Blmnn Yeri ve Bugnk Durumu. Gazi niversitesi 1.Sanat Eitimi Sempozyumu. Ankara, s.2530. Gkbulut, Nur (2005). Temel Eitim ve Ortaretim Kurumlarnda Resim Dersi Sresinin nemi ve Sanatta Anadolu Aydnlanmas Beklentisi. Atatrk niversitesi Gzel Sanatlar Fakltesi Sanatta Anadolu Aydnlanmas Ulusal Sempozyumu. Erzurum, 2-5 Haziran. s: 165-168. Krolu, Olcay (1991). Sanatta Eitim (Grmek, Anlamak, Yaratmak), Ankara: Demirciolu Matbaaclk. Mercin, Levent (2002). lkretim Kurumlarnda Mze Eitiminin Sanat Eitimi erisindeki Rol. Gazi niversitesi 1. Sanat Eitimi Sempozyumu. Ankara, s.341-349. Mercin, Levent (2006). Resim Dersini Mze Kaynakl Oluturmac renme Yaklam Etkinliklerine Gre Uygulamann Eriiye, Kalcla ve Tutuma Etkisi. Gazi niversitesi, Eitim Bilimleri Enstits. Yaynlanmam Doktora Tezi. Naea (National Art Education Association) (1994). The National Visual Arts Standarts, Reston.Usa. zsoy, Vedat (2003). Grsel Sanatlar Eitimi. Ankara. Gndz Eitim ve Yaynclk. San, nci (2004). Sanat ve Eitim. Ankara, topya Yaynclk. Uan, Ali (2002). Trkiyede ada Sanat Eitiminde retmen Yetitirme Sreci ve Balca Yaplanmalar. Gazi niversitesi 1. Sanat Eitimi Sempozyumu. Ankara, s.1-23.

20