MDE KIZIL BR GL GB...

Aye Kulin

AYE KULN
1. Gnee Dn Yzn (yk) 2. Bir Tatl Huzur (Biyografi) 3. Foto Sabah Resimleri (yk) 4. Ad Aylin (Biyografik Roman) 5. Geni Zamanlar (yk) 6. Sevdalinka (Roman) 7. Freya (Biyografik Roman) 8. Kpr (Roman) 9. imde Kzl Bir Gl Gibi (Deneme) 10. Babama (iir) 11. Nefes Nefese (Roman) 12. Kardelenler (Aratrma) 13. Gece Sesleri (Roman) 14. Bir Gn (Roman)

Aye Kulin, 1995 ylnda Haldun Taner yk dl'n, 1996 ylnda ise Sait Faik Hikye Armaan'n kazand. Birok kez iletiim fakltelerinin, eitli okullarn, kurumlarn, dergilerin ve derneklerin anketlere dayal dllerini ald.

Deneme 14

imde Kzl Bir Gl Gibi Kapak tasarm: Utku Lomlu Dizgi: Bahar Kuru 2002, Aye Kulin 2005; bu kitabn tm yayn haklar Everest Yaynlar'na aittir. 1-8. Basm: 2002 (Remzi Kitabevi) 9. Basm: Eyll 2005 (Everest Yaynlar) ISBN: 975 - 289 - 259 - O .

"imde mis kokulu kzl bir gl gibi duruyor zaman." NAZIM HKMET

iire olan sevgimi ortaokuldaki Trke hocam Halis Ergeneli tetiklemi olabilir. Edebiyatn penceresini bana aralayan ya da kaplarn ardna kadar aan pek ok yazar ve air ad da sralayabilirim bir solukta. Ama iire tutkuyla balanmamn ve yaadm ehirden balayarak tm ehirlere iir gzyle bakmamn, sevgide, akta, doada, mzikte, resimde hatta fkede, kavgada, savata ve lmde bile iiri aramamn nedeni, odur. O, hayatma ben on drt yandayken girdi, bir yaz akam. Bir daha hi kmad. Onun peinden koadururken, "daha baka iirler, geni sevdalar iin/ald nefesim, fikrim, canevim." Youn duygulara kapldmda, aklara, umutsuzluklara ve gurbete dtmde Nzm, iiriyle hep el uzatt bana. Onun iirlerine tutundum, asldm, yukar ektim kendimi. Sevincimi, cokumu, zlemlerimi de onun msralaryla paylatm. Kzgnken Nzm okudum, kken Nzm okudum, zgnken Nzm okudum. Kendimi tepeden trnaa milli hislerle donanm hissettiim anlar Kurtulu Sava Destan'n okuduum zamanlard. Hmanist duygularn zirvesine trmandmda onun iirleri vard elimde; Anadolu insanyla, Antepliyle, Karadenizliyle, Rumeliliyle zdeletiimde hep gzlerimde onun gzlkleri... Nzm'n iirlerinde insana dair ne aradysam buldum. iirine, tarifsiz bir samimiyetle sinmiti her eyi ve herkesi kucaklayan, sarmalayan sevecenlii, yreinden fkran insan sevgisi, vatan sevgisi, doa sevgisi, hele de stanbul sevgisi ve hasreti. ehrimin tm renkleri zleme batrlm fralarla boyanm gibidir, stanbul, mahzundur onun iirinde. Bu kitapta yazlanlar ne bilimsel bir almann rn ne de Nzm Hikmet'in iirlerinin bir eletirisidir. Burada yazlanlar, mr boyunca en youn duygularna Nzm'n msralarn katarak yaam bir kadnn, kendine ok ey vermi bu aire (o aire adanm 2002 ylnda) kran dolu bir selam gndermesidir, onu, okurlaryla paylama arzusudur, hepsi bu...

EN FAZLA BR YIL SRER YRMNC ASIRDA LMN ACISI

Orta e getiim yl, Fenerbahe'de, tramvay yolunun zerinde, patriin evine komu, bahesinde palmiye aalar olan, ardakl pembe evin giri katn kiralamtk yaz iin. Tandmzda anneannem, odamn pencereleri patriin evine baktndan, sk sk tembihlemiti; "Sakn soyunurken perdelerini ekmeyi unutma, artk bydn sen," diye. Ben kendimde herhangi bir deiiklik grmyordum ama, anneannem tembihle de yetinmemi, hemen Kadky arsna inerek elinde iekli bir basmayla dnm, odamn pencerelerine alelacele bir ikinci perde dikmiti, Singer marka diki makinesiyle. ocukluk yazlarmn getii ahap kona, annelerinin l1

mnden sonra, eziyeti ve masraf ok fazla olduu iin, o yazdan itibaren anlarda brakyordu kzlar, yani anneannem ve kardeleri... Artk yasemin kokulu Ada'ya bir daha hi gidilmeyecekti. Vapur iskelesinde yzme arpan tuzlu rzgr, dar geidin ban tutmu msrcnn stl msrlarn zleyecek, dedemin ben domadan ok nce elleriyle diktii eflatun ortancalarn arkasna saklanamayacak, incir aacnn dallarna kurulmu krmz asma salncamda bir daha hi sallanamayacaktm. Sadakor gmlekli, abanoz bastonlu, iskarpinleri tozluklu, saati kstekli, tek gznde monokl tayan, Osmanl'nn son Maliye Nazr, anneannemin babas, be yl nce lmt. Geride kalan ailesi iin sratle deimekteydi stanbul'un renkleri. Maviyle yeilin tonlar betonun kiiliksiz, souk grisine, ahap kklerin alakgnll asaleti ise hazmedilmemi parann rtkan ihtiamna dnyordu. Hzla. Sanki yal ve yorgun ehir, imparatorluklara bakentlik etmenin hametinden, soyluluun gstermelik arballndan birdenbire sklm, hafiflemeye, kendini grgs kt ama paras bol mterilerin koynuna atmaya, ucuz taklarla uhlamaya karar veren ok bilmi bir fahie kesilmiti. ehirdeki bu deiime yoksulluun harc katlmamt henz. Anadolu'nun aas, zengini ve kendi memleketinde parasn harcayacak yer bulamayan hovardas gmekteydi stanbul'a. 'Hac aa' benzetmesi de o yllarda domutu, byk kente gen Anadolu zenginlerini simgelemek niyetiyle. stanbul, Amerikanvari otellerle, Amerikan zentisi ikiler sunan barlarla sslenip psleniyordu, kendi kiiliini de korumaya zen gstererek. Zaten taradan gelenler de, ehrin temposuna direnmiyor, stanbullulamak hevesiyle, terk edilmi kadnlarndan doma ve bir sonraki karlarnn doldurua getirmeleriyle, hepten unutmay yeledikleri evlatlar gibi, geride ve sahipsiz brakveriyorlard z kltrlerini. Alktan, iddetten, lmden kaan insanlarn sefaletlerinin ve aclarnn iinde, yamal ilteleri, mitilleriyle tngr mngr yuvarlanarak ehrin varolarna tklm tk dolumalarna ve hoy2

rata, stanbullular alkanlklarndan, inceliklerinden, az tatlarndan ve sonuta ehirlerinden etmelerine yaklak otuz uzun yl vard. Anneannem, konan baz eyalarn yaz iin kiraladmz yeni eve tatmt da ok yadrgamamtm Fenerbahe'deki yazlmz. Yine de nceleri ok zlemi, ok aramtm iinde bydm katl kk ve onu evreleyen geni baheyi. Laciverte alan koyu yeil amlar, eftali, erik, dut, fstk ve incir aalar, ortancalar, glleriyle benim ocuk gzlerime usuz bucaksz gzken bahe, hele de bam bir kuzu gibi uzatp asmalarndan zm yediim ba, gnlerce ryalarma girmiti. Ama zamanla yeni evimize alm, hatta Burgaz'n tepesindeki o ssz konaktan ayrldmza memnun bile olmutum. nk Duyuyordum ve bymekte olan bir ocuk iin ok daha elenceli bir semte tanmtk. Marmara denizini, Kakadas'n kubak gren, boyalar dklm kkn insanda yalnzlk duygusu uyandran sesleri (mart lklar, dalgalarn kayalar dven melankolik tns) yerine, anacaddeden yansyan cvltl grlt (tramvay anlar, tek tk korna sesleri, satclarn bartlar, neeli kahkahalar) ocukluktan ilk genlie gei yapmakta olanlar iin bulunmaz birer nimetti. Oysa Fenerbahe ve Kalam, o yllarda Suadiye ve Moda kadar gzde semtler deildiler. Mehur Belv Oteli'nin prlts oktan snm, Kadky yakasnn elit tabakas akam elenceleri iin Moda kulbn mekn tutmu, Caddebostan ve Suadiye plajlarnn kl yannda, Fenerbahe plajnn sala soyunma kabinleri gecekondu ii kalmt. Olsun! Mnir Nureddin Seluk'un ipek sesinin nameleriyle ykad ve "bir tatl huzur almaya geldii'yer hl Kalam koyu idi ve Todori'nin Meyhanesi'nde demlenenler, hem gkte hem de koyun sularnda salnan ayla ifte mehtap keyfi srerlerdi.

***

Yine de, bizim bu semti sememizde, byk teyzemin kk bir bahe iindeki yeni evinin Feneryolu'nda olmasnn pay bykt. Harabeye dnmekte olan kkle ve be dnmlk baheyle baa klamayaca anlaldnda, herkes imkn dahilinde kendi bann aresine bakmaya karar vermiti. mrlerinin byk bir ksmn ve btn yazlarn birlikte geirmi olan kz kardeler, kolay kolay ayrlamyorlard birbirlerinden. Byk teyzem kk villas iin Feneryolu'nu seince, anneannem de ona yakn bir yerde oturmamzda srar etmiti. Anneanneme hayr denmezdi. Aslnda ailemdeki hibir kadna hayr denmezdi ve sanki ailedeki erkekler, bu uzun sar sal, beyaz tenli kadnlarn arzularn yerine getirmek iin vardlar. Kk teyzem hari. Anneannemin en kk kz kardeinin uzun salar ve beyaz teninin dnda, ablalaryla hibir benzerlii yoktu. Dierlerinin azlarna almay ayp saydklar 'ak' uruna, o dalar devirmiti, ipek gibi yumuak kiiliinin derinliklerinde paslanmaz elikten bir irade tayan, zgr fikirli, ailenin sk skya bal olduu greneklere boyun emeyen ve yaad aa gre ok iyi eitilmi, birka dil bilen, dnyann en cesur ve en iyi yrekli insanyd. Ben geni ailemin iinde en ok onu severdim. Bir daha geri dnmeyecek olan ocukluumun Ada gnlerinden de en ok onu zleyecektim, uzun sar salarn rzgra brakan teyzemi. Yeni mahallemizde bir sr arkada edinmitim ksa srede. Yeni arkadalarm arasnda en ok sevdiim, bizden birka ev tede oturan, Soprano Belks Aran'n olu Pnar'd. Annesi ve babas aile dostlarmz olduu iin, evin erkek ocuklara uygulanan yasaklamalar Pnar iin geerli deildi. Pnar her sabah gelir, beni evden alr, onun sayesinde tantm ayn yalarda bir sr kz ve olan, Belv Oteli'nin yanndaki kaykdan kiraladmz sandallara doluarak Moda'ya veya Kalam'a doru krek eker, saatlerce denize girerdik. Sandaldan denize atlamann ve bin bir
4

zorlukla sandala geri trmanmann, yaz elencesi olarak stne yoktu. te o kaygsz, tasasz, elence ve kahkahadan rl ilkgenlik yaznn sonuna doru, bir gn annem, "nmzdeki hafta sen benim odama tanacak, benimle yatacaksn," buyurdu. "Neden?" dedim. "stn bir on gn kadar bizde kalacak. Onu senin odanda yatracam." "stn de nereden kt imdi?" "Almanya'dan tatile geliyor, biliyorsun annesi hl hastanede, o yzden bizde kalacak. Arkadalarnla denize giderken onu da gtrrsn." "Kazk kadar stn' benim arkadalarm ne yapsn?" "Boyunun uzunluuna bakma, senin arkadalarndan olsa olsa ya byktr, fazla deil." "Daha ne olsun! stelik ukalann tekidir o." "Ona ukala deil, bilgili denir. stn senin kuzenin. Bizde kald srece onu memnun etmek iin elinden geleni yapacaksn, anlald m?" dedi annem. stn, annemin halasnn torunuydu. Almanya'da okuduu iin, adn artran bir kibirle bana bilgilik tasladn sanr, illet olurdum. Ama imdi annesi ok hastayd ve bizde kald srece ona iyi davranmam gerekiyordu. Kuzenim, birka gn sonra elinde, valizden ok torbaya benzeyen bir antayla geldi ve odama yerleti. Ben de pilimi prtm toplayp annemin odasna gtm. Odam ona devretmeden nce, yaz masamn gznde sakladm hatra defterimi ekmeceden karp iltemin altna soktum. Birlikte yiyeceimiz ilk akam yemei iin masaya oturduumuzda,
5

"Kitaplarna baktm," dedi okbilmi kuzenim, "iir kitaplarn idare eder ama okuduun romanlarda i yok. Marjorie The Morning Star, yok efendim Little Women... doru drst kitabn yok mu senin?" "Sana kitaplarm kartrma msaadesi verdiimi hatrlamyorum." "Kartrmadm. Sadece baktm." Annem terbiyeli olmam gerektii zamanlarda yapt gibi masann altndan aya ile bacam drtkledii iin, "Ne hakla?" diye soramadm. "Ama iir zevkin fena saylmaz. Attil lhan'n iirlerini seviyorsun anlalan. Eskilerden de kitaplarn var... Yahya Kemal, Faruk Nafiz. " "Aaa, sen de mi Faruk Nafiz okuyorsun?" diye sordu annem bana ve hemen her Faruk Nafiz dendiinde yapt gibi, batan sona ezbere bildii "Han Duvarlar"n okumaya balad. "Yaz atlar kinedi, mein krba saklad Bir dakika araba yerinde duraklad. Neden sonra sarsld altmda demir yaylar Gzlerimin nnden geti kervansaraylar... Gidiyordum, gurbeti gnlmde duya duya, Ulukla yolundan Orta Anadolu'ya. lk sevgiye benzeyen ilk ac, ilk ayrlk Yreimin yakt atele hava lk, Gk sar, toprak sar, plak aalar sar... Arkada zincirlenen yksek Toros dalar, nde, uzun bir kn soldurduu etekler Sonra, dnen, dnerken inleyen tekerlekler..." "Anneciim, yeter," dedim, "stn baylmak zere." "insan hi gzel bir iir yznden baylr m ?" dedi annem. "Attil lhan' okul mfredatna m aldlar?" diye sordu stn.
6

"Yok, Attil lhan benim kendi seimim." "Ben bu airi hi duymadm," dedi annem, "yeni biri mi bu?" Annem, Faruk Nafiz bir zamanlar okulunda edebiyat hocas olduu iin zellikle onun, ayrca Kemalettin Kamu ile Rza Tevfik'in hemen hemen btn iirlerini ezbere bilirdi. Kulam, "Sra dalar mordu, sular krmz / Sular beklerdi bir peri kz / Alnndan perken akam yldz/ Yeil gzlerine meftundur sandm / Su kenarnda laleler vard / Gllerde atein haleler vard / Uzaktan akseden naleler vard / Bir ahu, kalbinden vurgundur sandm " trnden msralarla doluydu. Sesi gzel olmadndan mdr nedir, evde ark syler gibi iir okurdu annem. "Bizim zamanmzda iir iire benzerdi," dedi anneannem, "vezni vard, kafiyesi vard, mns vard iirin, insana ulvi hisler ilham ederdi. Bu yeni airler alt alta yazlm sama sapan cmlelere iir demeye baladlar. Ahh o eski airler! Ziya Paa mesela, ne gzel gazeller yazard. Beybabam ezberletirdi bize. Hl unutmammdr bazlarn... durun bakaym... "Grmeden asar- nisann bahar elden gider Gller ahir ram olur amma hezar elden gider Nev-civan sevmekte ben piran ta'yip eylemem Hsn olur kim seyr ederken ihtiyar elden gider... "Sonraaa... nasld... hay Allah, aklma gelmiyor bir trl." "sabet," dedim. stn glmemek iin dudaklarn srd. Bana dnd, "Madem iire meraklsn, yemekten sonra odama gel de bak, air kime denir sana gstereyim," dedi. "Aaa, sen iir mi yazyorsun?" diye sordu annem. "Hayr." "Eee?" "Baka bir airin iirlerini okuyacam Aye'ye" 7

"Kimmi o air?" diye sordu annem. stn bir sre dnd, sonra, "Orhan Veli," dedi. "Ay bana tantacan air o muydu, ben onun her iirini ezbere bilirim," dedim bilgi bilgi. stn kulama eildi, "Sana hi bilmediin birini tantacam." "te hi anlamadm bir air bu Orhan Veli," diye atld annem. "Ne vezni var, ne kafiyesi... yle iir mi olur!" "Anne, sen 'Han Duvarlar'na takl kaldysan, vah sana." "air, Mehmet Akif tir," dedi anneannem, "u msralara bakn hele... "Bu, tandr diyerek Kabe'yi diksem bana Ruhunun vahyini duysam da geirsem tana Sonra gk kubbeyi alsam da rida namiyle Kanayan lahdine eksem btn ecramiyle Yedi kandilli Sreyya'y uzatsam oradan Sen bu avizenin altnda, brnm kanna Uzanrken, gece mehtab getirsem yanna Jrbedarn gibi ta hare kadar bekletsem Gndzn fecr ile avizeni lebriz etsem Tllenen Maribi, akamlar sarsam yarana Yine bir ey yapabildim diyemem hatrana." Anneannemin sesi titredi. Gzleri de buulanmt. "Haydi, anne haydi," dedi annem yllar nce lm babasn kast ederek, "yine ayn hikyeye balamayalm emi... imdi yemek srasnda." Yemek, anneannemin Ziya Paa ile balayp Tevfik Fikret' le sren ve Mehmet Akif le biten iir dinletisi sayesinde stn ve benim iin bir cehennem azabna dnt ve hayrlsyla sona erdi. Annemle anneannem st katmzda oturan Behiye Hanm'a 8

bezik oynamaya gittiler. Ben de kendimi, artk stn'e ait olan odama attm. "Gster bakalm bana u airi," dedim. "iir seviyor musun gerekten?" "Evet." "En sevdiin airler kim?" "Cahit Stk, Orhan Veli, Dalarca, Behet Necatigil... Attil lhan, Edip Cansever, sonraa zdemir Asaf..." "yi, iyi... sadece eskilere taklp kalmaman, bir art puan." "Art puan nedir?" diye sordum. "Sende mit var demek istedim," dedi kuzenim. "Yani air olabilir miyim sence?" "Sen nce iirin iyisini tanmay ren." "Benden drt-be ya byksn diye, kendini adam m oldun sanyorsun?" "urada seni eitmeye alyorum. Cann isterse!" Odadan kmak zereyken durdum. iir merakm gururumu yendi. "Pekl, kimmi bu air?" "Daha nce bir anlama yapacaz." "Ne anlamas?" "Bu gece bu odada okuduklarndan hi ama hi kimseye bahsetmeyeceksin. Ne annene ne babana ne de en yakn arkadana." Bana ayp bir eyler okutmaya hazrlanyor olmalyd. aresizlik iinde kvrandm. Bir taraftan odada kalp, her ne gsterecekse onu okumak, bir taraftan da odadan kap gitmek istiyordum. Sanki kalrsam, okursam, renirsem bir tutsaa dnecektim. Kurtuluum olmayacakt. gdlerimle bilmitim bunu. Bir kapya, bir kuzenime bakyordum kararszlk iinde. "Dilini tutamayacaksan, hemen git. Ama kalacak olursan bu gece okuyacaklarn seninle aramzdaki sr olacak." "Kalyorum," dedim. "Kimseye sylemek yok, sz m?" 9

"Sz." "Yemin et." "Vallahi billahi. ki gzm nme aksn." "Aman ne adi yemin," dedi stn. "Namusum zerine yemin ederim demen yeterliydi. Ya imdi o mavi gzlerin nne akarsa?" "Akmaz, nk hi kimseye bir ey sylemeyeceim," dedim, "sz veriyorum." stn yatan altndan ektii valizini at, bir sre kartrd, bir dosyann iinden baz notlar ve incecik bir-iki kitap kard. "Nzm adn hi duydun mu?" "Duymadm. Necidir?" "airdir! Trke'nin en gzel iirlerini o yazar." "Atyorsun. yle olsayd ben de bilirdim adn?" "Bilemezdin! imdi sana Nzm'dan iirler okuyacam ve sen bugne kadar iir diye dinlediklerinin aslnda..." Lafn bitirme-di. Masann zerinde yanan lambann n, elindeki kitapklar dzenledi; okumaya balamadan nce, "Ne de olsa sen bir kzsn, nispeten romantik iirlerle balayacam ki havana gir," dedi, cinsimi ve yam kmser bir ifadeyle. Bozuldum ama ses etmedim, "lk iirin ad, KARIMA MEKTUP." "Karsna mektup yazan adamlar severim; babam gibi." "Sus ve dinle!" dedi stn. "Lafm kesme." "Uzatma, okuyacaksan oku ite." stn dramatik bir iir sesiyle okumaya balad: Bir tanem! Son mektubunda: "Bam szlyor yreim sersem! diyorsun "Seni asarlarsa seni kaybedersem," . 10

diyorsun; "yaayamam!" Yaarsn karcm, kara bir duman gibi dalr hatram rzgrda; yaarsn kalbimin kzl sal bacs en fazla bir yl srer yirminci asrllarda lmn acs. (...) Ben, alaca karanlnda son sabahmn dostlarm ve seni dneceim, ve yalnz yarm kalm bir arknn acsn topraa gtreceim... 1 (.. ) stn, dramatik bir el hareketiyle sustu. "Vay be!" dedim. "Al sana bir baka iir daha, dinle bak." 'O mavi gzl, bir devdi. Minnack bir kadn sevdi. Kadnn hayali minnack bir evdi, bahesinde ebruliii hanmeli aan bir ev. Bir dev gibi seviyordu dev. Ve elleri yle byk iler iin hazrlanmt ki devin,

"Karma Mektup", Benerci Kendini Niin ldrd? iirler 2, Yap Kredi Yaynlan

11

yapamazd yapsn alamazd kapsn bahesinde ebruliiii hanmeli aan evin. O mavi gzl bir devdi. Minnack bir kadn sevdi. Mini minnackt kadn Rahata ackt kadn yoruldu devin byk yolunda. Ve elveda! deyip mavi gzl deve, girdi zengin bir ccenin kolunda bahesinde ebruliiii hanmeli aan eve. imdi anlyor ki mavi gzl dev, Dev gibi sevgilere mezar bile olamaz: bahesinde ebruliiiii hanmeli aan ev...2 stn yine sustu ve yzme bakt. Utanla gzlerimi kardm. Birka gn nce, ilerde bir gn evlendiimizde, bir apartman dairesi yerine baheli, balkonlu kk bir evde yaamann ne kadar keyifli olabileceini konumutuk en yakn arkadam Emine'yle. Sust yakalanmm gibi kpkrmz olmutu yanaklarm. Aptal ben! Aptal ben! nsanlar ne byk davalarn peine dmken, sen otur, baheli ev dle... Hibir ey sylemediimi grnce, "imdi okuyacamn ad BAHR HAZER," dedi, diklendi oturduu yerde.

2 "Mavi Gzl Dev", Benerci Kendini Niin ldrd? iirler 2, Yap Kredi Yaynlar.

12

Ufuklardan ufuklara ordu ordu kpkl mor dalgalar kouyordu; Hazer rzgrlarn dilini konuuyor balam, konuup couyordu! Kim demi "rt vazmil" Hazer l bir gle benzeri Usuz bucaksz babo tuzlu bir sudur Hazer! Hazerde dost gezer, e ......y!.. dman gezer! Dalga bir dadr kayk bir geyik! Dalga bir kuyu kayk bir kova! kyor kayk iniyor kayk, devrilen bir atn srtndan inip, ahlanan bir ata biniyor kayk Ve Trkmen kayk dmenin yannda bada kurup oturmu. Banda kocaman kara bir papak; bu papak deil: tyl bir koyunu karnndan yarp geilmi bana! Koyunun tyleri dm kana!
(...) ,; -., '. ..:,,'

bakmyor 13

kaya sarlan sulara Bakmyor atlayp yanlan sulara! kyor kayk iniyor kayk, devrilen bir atn srtndan inip ahlanan bir ata biniyor kayk! Yaman esiyor be karayel yaman! Sakn zn Hazerin hilesinden aman! Aman oyun oynamasn sana rzgr! Aldrma anam ne kar? Ne kar kudurtsun karayel sular, Hazerde doann Hazerdir mezar! kyor kayk iniyor kayk kyor ka... iniyor ka... k...
14

in... k..3 Ortaokula baladmdan beri, Halis Hoca sayesinde iire merak sarp onca iir okumu olmama ramen, bylesine arpc msralar ilk kez duyuyordum. Bir rzgr esiyordu satrlarda. Grsel ve gr sesliydi iirler, bylenmi gibiydim. Azm ak bakakalmtm. "Kapat azn, sinek kaacak," dedi stn, "imdi sana Nzm'n kzd kiilere kafa tutan iirlerinden okuyacam birka tane. Bunun ad AYAA KALKIN EFENDLER: Behey! Kaburgalarnda ate bir yrek yerine idare lambas yanan adam! Behey armut satar gibi san'at okkayla satan san'atkr! Ettiin kr kalmayacak yanna! Soksan da kafan dkknna, dkknn yedi kat yerin dibine soksan; yine ateimiz seni yal salarndan tututurarak bir trbe mumu gibi damla damla eritecek! ek elini san'atn yakasndan ek! ekiniz! (...) Yeter artk Yenicami tra, yeter! Ayaa kalkn efendiler..."4

3 4

"Bahri Hazer", 835 Satr - iirler ], Yap Kredi Yaynlan. "Ayaa Kalkn Efendiler", 835 Satr - iirler 1, Yap Kredi Yaynlar.

15
; ' .

stn iirleri okumaya, ayaa kalkm, odada gezinerek, eliyle koluyla jestler yaparak devam ediyordu. "imdi okuyacamn ad ise; CEVAP. Dinle, bak! Bir baka aire cevap veriyor Nzm: Behey! Kara boynuz gibi kal mukaddes Apis bal adam; Behey! Kara maa bey! Sen iirin asil kamusuyla konuuyorsun, ben asaletten anlamam. apka karmam konutuum dile, dmanym asaletin kelimelerde bile. (...) ' Behey! Kara boynuz gibi kal mukaddes Apis bal adam; Behey! Kara maa bey! Behey, yz kara. Ruhunu zenci bir esir gibi kardn pazara, bir orospu odas yaptn kafatasn... Hki ceketli llerin ceplerinden alarak parasn satn aldn kendine svire dalarnn havasn. Ve bundandr ki bugn ablak sar suratnda senin 16

kanl altnlarn kzll var... Acayip rzgrlar esmeyegrsn bamdan. Yoksa musahhih maamdan haftada papel taksite balayp seni bir amar olan gibi kullanrm. Beyimin byle ilerle lfeti var sanrm, Mkemmel yapar vazifesini...

(..)5
Hakaretlerin, niye ve kimlere edildiini bilmesem de, dinlediim msralarn bys bam dndryordu. Karmda kalemiyle dnyaya meydan okuyan korkusuz bir kahraman vard ve her satr krba gibi vicdanmn zerinde saklyordu. Hi tanmadm ama iine girmeye tene olduum yepyeni bir dnyann kapsnda heyecanla titriyordum. "Kim bunlar stn? Kimlere kzyor bu air? " "O devrin politikaclarna, edebiyatlarna kzyor." "Neden kzyor?" "imdi sen kafan bunlara yorma. Sen sadece iirdeki mzii dinle. Duru Trke'yi dinle, iir dilini duy." Dinledim ve duydum. Hele stn zellikle kalnlatrd buulu sesiyle SALKIMSGT' okumaya baladnda, iir ve air dkn yeniyetme ben, yreimden vurulup gittim: Akyordu su gsterip aynasnda st aalarn. Salkmstler ykyordu suda salarn! Yanan yaln kllar arparak stlere Kouyordu kzl atllar gnein batt yer! Birden
5 "Cevap", 835 Satr - iirler 1, Yap Kredi Yaynlan.

17

bire ku gibi vurulmu gibi kanadndan yaral bir atl yuvarland atndan! Barmad, gidenleri geri armad, bakt yalnz dolu gzlerle uzaklaan atlarn parldayan nallarna! (...) Nal sesleri snyor perde perde, atllar kayboluyor gnein batt yerde! Atllar atllar kzl atllar, Atlan rzgr kanatllar! Atlar rzgr kanat... Atlar rzgr... Atlar... At... Rzgr kanatl atllar gibi geti hayat! Akar suyun sesi dindi. Glgeler glgelendi renkler silindi. Siyah rtler indi mavi gzlerine, sarkt salkmstler sar salarnn zerine! Alama salkmst alama, Kara suyun aynasnda el balama! 18

el balama! alama!6 stn iiri bitirince sustu, bana beklentiyle bakt. "Nasl?" "Mthi. Kim bu Nzm?" "Nzm Hikmet bir komnist." "Aaaaa!" Bu 'komnist' sz, tehlikeyi ve gizemi ayn anda sarmalayarak bende hem korku hem de merak uyandrmt. Komnistin ne olduunu tam bilemiyordum. Tek bildiim, komnizmin Rusya denen komu lkedeki rejim olmasyd, ilkokuldaki jimnastik hocamz, gzlerini devire devire bu rejimin ne kadar korkun bir ey olduunu, zavall Ruslarn alktan nefeslerinin koktuunu, Rusya'dan lkemize yarmalara gelen Rus sporcularn, bizim memlekette grdkleri gzellikleri, bolluu ve zgrl kendi vatandalarna nakledemesinler diye, lkelerine giri yaparken snr kapsnda nasl kuruna dizildiklerini, sokaklarda ten fazla insann bir arada yrmesinin bile yasak olduunu anlatr dururdu bize. Gecelerce snr kapsnda kurunlanan sporcularn kbusunu grmtm sekiz-on yalarndayken. Bir gece yine kt bir ryadan bararak uyandmda, annem neden korktuumu sormutu srarla. Beni dinledikten sonra, annemi babama, "Deli mi bu adam, kck ocuklara anlatlacak eyler mi bunlar, gidip baretmene ikyet edeceim," diye szlanrken duymutum. Babam ertesi sabah kahvaltda, "Her duyduuna inanmamay ren kzm," demiti. "Herkesi ve her eyi dinle, duy ama aklna yakn gelmeyen eylere hemen inanma." "nsanlar ok mu yalan syler baba?" "nsanlar abartrlar yavrum. zellikle de bilgilerinin az olduu konular abartrlar."
6 "Salkmst", 835 Satr - iirler 1, Yap Kredi Yaynlar.

19

Komnizm olgusu bir kez daha, ilkokulu bitirdiim yl girmiti hayatma, bu kez daha ciddi bir boyutta. ok yakn dostumuz ve benim ok sevdiim Hsrev Amca, Ankara'daki iinden ayrlmak zorunda kalp stanbul'a tanmt. Hsrev Amca'nn Moskova'da niversiteye gittii ve Kadro'cu olduu iin (Kadro'nun bir fikir dergisi olduunu sylemiti babam) iinden ayrlmak zorunda kaldn duymutum bykler konuurken. te o gnlerde annem sk sk tembihlemiti, "Okulda filan sakn sakn sakn 'komnist' lafn azna alma," diye. Beni rperten, rkten bir szckt bu. Ama stn'n anlatt gibi, bu rejim tm insanlarn eitliini, kardeliini savunuyorsa, niye kt olsundu? "Nzm Rusya'ya kat ve orada yayor imdi," dedi stn. "Neden kat?" "On yldr ierdeydi zaten. Hapisten yeni kmt. Tekrar tutuklanacan anlaynca kat." "Niye hapisteydi?" "Komnist olduu iin ve btn bu iirler yznden. Bu dinlemeye doyamadn iirler yznden!" "Atmasana stn. nsan iir yznden hapse girer mi?" "Girer, girer. te bu yzden hi kimseye bu gece dinlediin iirlerden bahsetmeyeceksin. Ne annenle anneannene ne de arkadalarna. Yoksa ikimizin de ba beladan kurtulmaz." Sarsldm. stme ok ar gelen, nasl tayacam bilmediim, elikten bir fistan giymi gibiydim. "Sen nereden buldun bu iirleri?" diye sordum, sesim titreyerek. "Almanya'daki Trk arkadalarmdan." "Sen de mi komnistsin yoksa?" "Deilim." Rahat bir nefes aldm.
20

"stn doru sylyorsun deil mi? Baban ldrr seni val-l, mahveder, evlatlktan reddeder." "Doru sylyorum. Komnist deilim, ama sosyalistim." "O da nesi?" "Onu da seneye yaza geldiimde retirim, sen biraz daha byynce," dedi stn. "Bir gecede bundan fazla ykleme yapamam sana, sonra btn sigortalarn atverir." Bana okuduu iirleri toparlamaya balad. Sosyalizm umurumda deildi ama iirlerin peindeydim. "O iirler bende kalabilir mi?" diye sordum. "Akln m kardn?" "Sen yine bulur buluturursun arkadalarndan, onlar bana brak." "ok beendinse ezberle." "O kadar iiri ben nasl ezberlerim. Bari ver, defterime ekeyim." "Olmaz. Onlar yazarken yakalanrsan vay halimize." "N'olursun brak yazaym. ok dikkatli olurum." "Olmaz dedim ya, anneannen her ie burnunu sokuyor. Mutlaka enselenirsin." "Bir fikrim var. Annemle anneannem uyuduktan sonra, klar yakmadan yemek odasnda yazarm hepsini." "Iklar yakmadan nasl yazacaksn karanlkta?" "Mum yakarm. Kimse ne grr ne de duyar. Ltfen stn." stn beni bir sre yalvarttktan sonra, byk bir bata bulunurmu gibi iirleri defterime ekmeme izin verdi. Nzm'n iirlerini aceleyle an defterime aktarmaya baladm. Annemler saat yarma doru dndler. "Aaa siz daha yatmadnz m?" dedi anneannem. "Aye'ye iir okudum yenge," dedi stn. 21

"O, iirden baka her eye benzeyenlerden mi okudun kza. Yok elinde cmbz, yok ciercinin kedisi... iiri bile irazesinden karttlar. Allah sonumuzu hayretsin," dedi anneannem, sylene sylene odasna gitti. Biz de annemle kendi odamza gidip yattk. Yatamda uzun sre hi ses etmeden bekledim. Annem uyuyunca, hnzr bir casus gibi, sessizce odadan dar szdm, konsolun ikinci ekmecesinde sakladm iirleri aldm, yemek masasnn zerinde, bir mumun titrek nda, elim yorulduka bozulan yazmla yazdm, yazdm. (...) Sen kmadn kardlar karma seni! Kll, kara elleriyle tutup enseni gvdeni yerden bir kar kaldrdlar, sonra birdenbire brakp yere seni pantolonumun paasna saldrdlar. Bir dn olum, bir dn ey yetimi Safa, bir dn ki, son defa anlayabilesin: Sen bu kavgada bir nokta bile deil, bir kk, eri virgl, bir zavall vesilesin!... Ben, kzabilir miyim sana? Sen de bilirsin ki, benim detim deildir bir posta tatarna bir emir kuluna svmek, efendisine kzp uam dvmek!...
22

Sen de bilirsin ki, jurnal esnaf, senin gibiler tutulup kulaklarndan birer birer tehir edilirler... 7 (.) Kimin ne iin azarlandn bilmesem de ok eleniyordum. Satrlardaki kstahlk henz ocukluktan kurtulamam ruhumu mthi okuyordu. Sabah bee doru gn d. Mum bitti. Bileim tutuldu. Yazmaya devam ettim. Ertesi gn gzlerim uykusuzluktan kpkrmzyd ama iirlerin tm elimin altndayd artk. Hatra defterimin kk kilidini kilitledim ve anahtarn kimsenin bulamayacan dndm bir yere sakladm. Ertesi gece, bir gece ncesinin yorgunluu yznden yatar yatmaz dalp gideceimi, deliksiz uyuyacam sanyordum. Aslnda erken uyudum ama, gecenin ortasnda birden uyandm. Nzm'dan msralar etrafmda uuuyordu. ki serseri var: Birinci serseri kpr altnda yatar, sularda yldzlar sayar geceleri... iki serseri var: ikinci serseri atlas yakal sarho sofralarnda Badatl bir dilencinin ald sazdr Fransz emperyalizminin idare meclisinde ayvazdr. Ben: Ne kpr altnda yatan, ne de atlas yakal sarho sofralarnda
7 "Bir Provakatr stne iir Denemeleri", Benerci Kendini Niin ldrd? iirler 2, Yap Kredi Yaynlar.

saz alp Arabistan fst satan-larn airiyim; topraktan, ateten ve demirden hayat yaratanlarn airiyim ben. (...)8 Sabah dar ettim. Hava aydnlanr aydnlanmaz odama kotum, horul horul uyuyan stn duymad bile ieri girdiimi. Kapy yavaa kapatp dolabma sakladm defterimi kardm, okudum. trrrrrum trrrrum trrrrum! trak tiki tak! Makinalamak istiyorum!

Tuhaf bir mzik, bir ahenk vard bu iirlerde. Dilimden dmyorlard, gn boyunca mar syler gibi tekrarlayp duruyordum drtlkleri. Msralar yava yara ezberimde kalmaya balamt. Bykler, misafirleriyle birlikte ardak altna kurulan ve bitmek tkenmek bilmeyen rak masalarna oturduklarnda ve daym kvama gelip davudi sesiyle, "Gece sahilden ap sandal enginlere biz / iki k gibi prken gece mehtapla deniz / uyuyan
8 9 "Cevap - ki Serseri Var," Benerci Kendini Niin ldrd? iirler 2, Yap Kredi Yaynlan. "Makinalamak", 835 Satr - iirler 1, Yap Kredi Yaynlar.

24

Marmara'nn koynuna girsek ikimiz," diye stanbul arklarna baladnda, kuzenimle ben alelacele sofradan kalkyor, bahenin bir baka kuytu kesinde, dua okur gibi belli bir ahenkle ve bir azdan Nzm okuyorduk. Hava kurun gibi ar!! Bar bar banyorum. Koun kurun eritmee aryorum... O diyor ki bana: Sen kendi sesinle kl olursun ey! Kerem yana yana... "Deeeert ok, hemdert yok" Yrek-lerin klaklar sar... Hava kurun gibi ar...

25

Ben diyorum ki ona: Kl olaym Kerem gibi yana yana. Benyanmasam sen yanmasan bizyanmasdk, . . . nasl kar karanlklar aydnla. Hava toprak gibi gebe. Hava kurun gibi ar. Bar bar bar banyorum. Koun kurun eritmee aryorum"....10 stn bizimle bir on gn kadar kald ve Nzm' bana onulmaz bir hastalk gibi bulatrp gitti. Ben, yeni kefettiim airin ve iirlerin etkisiyle, kuzenimin ziyaretinden nceki kz ol10 "Kerem Gibi", 835 Satr - iirler ], Yap Kredi Yaynlar.

26

madmn, iimde bir eylerin deitiinin farkndaydm. Ama ne yazk ki bildiim, sadece deitiimdi. Ne Nzm'n niye komnist olduunu ne de komnizmin ne olduunu bilebiliyordum. Sorularma yant bulabilmek iin meraktan lmeme ramen stn'e verdiim sz tuttum, hi kimseye Nzm'dan sz etmedim. Eyll aynda okullar ald. Henz yazlktan inmemitik. Annem beni okula yerletirdikten sonra, Ankara'ya, babamn yanna dnmt, ama havalar gzel gittii iin, biz hafta sonlarn hl Fenerbahe'deki yazlmzda geiriyorduk anneannemle. Cuma gnleri, dersler bittikten sonra geliyor, pazar akamlar yatl okuduum okula dnyordum. Ekim aynn sonuna kadar hafta sonlar Arnavutky'den Fenerbahe'ye tanp durdum. Kasm banda anneannem yazlktan ayrlacamz haberini verdi. Yamurlarla birlikte yazlklar evlerine oktan dnmlerdi zaten. Fenerbahe, neeli cvltsn ince bir hzne brakmt. Yazlmzda geireceimiz son hafta sonu, elimde okuldan getirdiim kirli torbam ve kitaplarmla, prnee bahenin demir kapsndan ieri girdim ki... anneannemi, suratna o ok iyi bildiim, felaket habercisi maskesini takm, yznn rengi gzlerinden daha da yeile alm, bahede beni beklerken buldum. Beni kolumdan ekeleyerek eve soktu. Elinde Nzm'n iirlerinin yazl olduu defterimi sallyordu. Kyamet karlkl koptu. Anneannem avaz avaz Nzm'n iirlerini nereden bulduumu sorguluyor, komnist arkadalarmn adn istiyordu. Bense, anahtar bende olan kilitli defterimin ne hakla ve nasl benden izinsiz alabilmi olduunun peindeydim. kimizin de barmaktan bitap dtmz bir sessizlik annda, frsat karmayp hayatmn ilk tehdidini savurdum. "Anneanne," dedim, "hemen defterimi bana ver. O deftere bir
27

ey yaparsan beni kaybedersin. Sana kserim, lnceye kadar tek bir kelime bile konumam. Her eyi anlatacam ama nce defterimi ver." Gzlerim akmak akmakt. Yanaklarmn alev alev yandn hissediyordum. O anda yzmde nasl bir ifade belirdiyse, anneannem bir an durdu, sonra defteri usulca bana uzatt. Nzm' aldm. Barmaktan ve endieden krk gibi inip kalkan gsme bastrdm. O ana kadar sadece ok arpc, ok keskin ve ok deiik bulduum iirler, imdi bambaka bir veheye brnyordu. Bir savam veriyordum, kendi zgrlm, kendi kiiliim iin, ama iirler adna. "Bundan byle defterlerim, ekmecelerim, eyalarm bir daha asla kartrlmayacak," dedim, "asla!" "Sen bacak kadar boyunla kendini adam m oldun sanyorsun?" dedi anneannem. Anneanneme, 'Boyum senin boyunu oktan geti' demedim. "Bir daha bana ait eyleri kartrrsanz..." "Ne yaparmsn?" "Hafta sonlan okulda kalrm. Hi eve kmam." "Sen bu ilere, on sekiz yama basmadan karar veremezsin." "Hafta sonunu okulda geirmek iin reit olmam gerekmiyor." "Babana mektup yazacam." "Yaz anneanne. Benim kilitli defterimi ap okuduunu yazmay da sakn unutma." Anneannem yaptnn, babam tarafndan, hibir ey sylenmeyecek de olsa, asla tasvip grmeyeceini biliyordu. Nitekim bana cevap vermedi. Odama yrdm, ieri girip kapy kilitledim, yataa oturup gsmn zerinde smsk tuttuum Nzm'n iirlerini atm, alak sesle okumaya baladm.

28

Sabah burdaysak akam ardayz. Gnlerin peinde bir hovardayz. Baz msra gibi dudaklardayz. Baz "kimsin" diye soran bulunmaz. Hey anam hey! Yolcu yolunda gerek. Baz altmzda ta toprak dek, Baz rtnecek yorgan bulunmaz!11 .

Hey anam hey! Sava, iirler ve ben kazanmtk ama birazdan bu iirleri nereden bulduumu, stn'n ban yakmadan anlatmam gerekecekti. Babama da hesap vermek zorunda kalacam biliyordum sonunda. Olsun, iirler hl bendeydi! Onlar okuduka bilmediim dnyalara pencereler ayordum. Kendimi lesiye nemsiyordum. dealleri olan -ama ideallerinin ne olduunu henz bilemeyen dikkafal, cokun, zel bir kzdm ben! Dier kzlara benzemeyen, Nzm' tanyan, snfmda hi kimse onun adn bile duymamken, onun iirlerini ezbere bilen ok zel bir kz! Komnist bir kz! Komnist olmak iin, Nzm'a hayran olmak yeterli miydi acaba? Bunu henz dnmemitim. Komnist olduumu benden baka bilen yoktu zaten, ben de komnistin ne olduunu bilemiyordum. Soyunmak iin ayaa kalktm ve ilk kez farkna bile varmadan, bluzumu karmadan nce, patriin odasna bakan penceremin perdelerini kapattm, hani yaz banda anneannemin elleriyle diktii basma perdeleri. Anneannem haklyd; bymtm, insanlarn, dnceleri uruna lmeyi, hapse girmeyi gze alabildiklerini, birka iir adna bile byk kavgalarn verilebileceini... ve en nemlisi, bakalarna kar haklarm (defterimi) korumay renmitim. ylesine bymtm ki, o gnden itibaren anneannemle annem mek11 "Yol Trks", 835 Satr - iirler 1, Yap Kredi Yaynlar.

29

tuplarm ve gnlm kartrdklarnda, bunu bana sezdirmeden yapmaya zen gsterir olmulard. Ertesi sabah, daym urad evimize. Anneannemin evi toplama bahanesiyle bizi yalnz brakt bir srada yumuak bir sesle, "Sen Nzm okuyormusun, yle mi?" diye sordu. "Kim syledi bunu? Anneannem mi?" Soruma yant vermedi daym. "Babann haberi var m?" "Neden haberi var m?" "Nzm'n iirlerini bulundurduundan, okuduundan?" "Ben Orhan Veli de okuyorum, Yahya Kemal de. Babama sevdiim airlerin bir listesini yazp yollamadm." "Yavrum," dedi daym, "ben de senin yalarndaydm Nzm' kefettiimde. ok etkilenmitim. Ben de senin gibi onun iirlerini defterlerime yazm hatta ezberlemitim. retmen beni onun bir iirini okurken yakalaynca, babama haber vermiti... dnsene benim babam askerdi stelik." "Sen komnist miydin genliinde day?" "Her duyarl insan genliinde komnist olmaya heves eder. Komnizm bir topyadr." "Nedir?" "Yani... gereklemesi mmkn olmayan bir ey... derken, biraz byr, biraz tecrbesi artar ve anlar ki gerekleemeyecek bir hayalin peine dm... Hepimiz bu yollardan getik. Sen de benim gibi yap. O iirleri yrt at. Ne sana ne de ailene bir zarar gelsin. Bu konuyu da burada kapatalm." "Ben o iirleri yrtp attm bile," dedim. "Aferin benim kzma," dedi daym. O gider gitmez odama kotum ve defterimi sakladm yerden alp bu kez pijamalarm koyduum ekmecenin en altna sakladm zenle.

30

** * Okullar aldktan birka ay sonra, iirlerini ilk duyduum gne kyasla daha ok bilgi sahibi olmutum Nzm hakknda. Nzm iinde yaad dnyay beenmiyordu ve onu deitirmeye alyordu. nsanlarn eit, paylamn byk olaca, kimsenin hakknn yenmeyecei, sevgi dolu bir dnya zleminin peinden gitmesine niye kar klyordu acaba? Deli olmalyd insanolu! Sabahlara kadar bunlar dnyor ama bir trl iimi kimseye dkemiyordum. 'Komnist' szcn paylaabileceim, enine boyuna tartabileceim tek bir arkadam yoktu. Rejim, siyaset, hatta edebiyat gibi konular bykler tarafndan ciddiye alnarak konuabilecek yaa gelmemitim henz ama, ocukluumu kesinlikle Fenerbahe'deki o ardakl pembe evde brakmtm, Nzm' tandm yazn sonunda. O ev ki ne zaman yadma dse, bana ellili yllarn yosun kokulu, elenceli, tasasz, neeli yaz gnlerini, Pnar'la arkadalarn, annemin iek desenli uuan elbiselerini, yan komumuzun srekli ald ta plaklarndan dinlediim Puccini aryalarn hatrlatr, bir de anneannemin eliyle diktii basma perdeleri ve kara cppesiyle komumuz patriki... ardakl pembe evde geen ilkgenlik yazm, Nzm'm iirleri ile toplumsal olaylara uyandm, o srada iktidarda olan Demokrat Parti'den nefret etmeye baladm, bitmez tkenmez bakaldrlarmla dopdolu, unutulmaz, ok zel, rya gibi bir yazd ve Nzm vazgeilmez bir alkanlkt, o yazdan bende hep kalan.

31

YAAMAK BR AA GB TEK VE HR...

Nzm'a ait iirlerimin anneannem tarafndan bulunmasndan ok uzun yllar sonrayd, koleji bitirir bitirmez, delice bir kararla evlenmemden ve hatta boanmamdan bile sonra... Beyolu'nda, bir kitapnn raflarn kartrrken, birden gzlerim yuvalarndan urad. Rafta, Nzm'a ait kitaplar vard. Elimi korka korka uzattm ve dokundum onlara. nce uzun bir sre, parmaklarm kitaplarn zerlerinde tuttum. Sonra yavaa ekip aldm kitaplar. Heyecandan titriyordum. Yitirdiimi sandm ok eski, ok yakn bir dostumla hi ummadm bir anda karlavermi gibiydim. Elimdeki kitaplarn adlarn okudum. Biri Kurtulu Sava Destanyd, dieri u 1941 Ylnda'yd. Anavatannda bunca zaman yeraltnda yaadktan sonra, nihayet gn na
32

kmt Nzm ve benim bundan hi haberim olmamt. Hemen oraya, bulunduum yere kmek ve kitaplardaki her bir satr iercesine okumak geliyordu iimden. Raflara yaklamak isteyen insanlara engel olduumu fark edince, kitaplar elimde kasaya yrdm. Her ikisini de satn almaya cebimdeki para kmad. Kurtulu Sava Destanm, dedim, dierini ayrtmak istedim. Kasadaki kadn kitab ayrmay kabul etmiyordu. Yol param da gzden karp, her iki kitab da aldm, otobse veya dolmua binecek param kalmad iin Tnel'den Tevikiye'ye kadar yrdm. Hilton Oteli'nin oralarda yamur bastrd. Srlsklam girdim Narmanl Apartman'na. "Ne bu halin?" dedi, kapy aan anneannem, "denize mi dtn?" Kimseyle konumadan odama kapandm ve hangi kitab nce okuyacama dair bir kararszlk an yaadm. Kurtulu Sava Destan'nn siyah zerine krmz yazlar olan kapa, uuk yeil olan dierine kyasla daha arpcyd. Destan' aldm elime. Destan yle balyordu: Onlar ki toprakta karnca, suda balk, havada ku kadar okturlar; korkak, cesur, cahil, hkim ve ocukturlar ve kahreden yaratan ki onlardr,

33

destanmzda yalnz onlarn maceralar vardr.

t..)12
Darda, gkgrltleri ve art arda akan imeklerle iddetlenen yamur hi dinmeyecekmiesine yamaya devam ediyordu. Yastklarm kabartp yerletim yatama, kendimi pencerelere vuran yamurdan korumak ister gibi zerime bir battaniye ektim ve nce KARAYILAN HKYES'N okudum. (...) Antepliler silhor olur, uan turnay gznden kaan tavan ard ayandan vururlar ve arap ksran stnde taze yeil selvi gibi ince uzun dururlar. Antep scak, Antep etin yerdir. Antepliler silhor olur. Antepliler yiit kiilerdir. Karaylan Karaylan olmadan nce Antep kylklerinde rgatt. Belki rahatszd, belki rahatt, bunu dnmee vakit brakmyordular, yayordu bir tarla san gibi ve korkakt bir tarla san kadar. Yiitlik atla, silhla, toprakla olur, onun at, silh, topra yoktu. Boynu yine byle p gibi ince ve byle kocaman kafalyd
12 "Onlar - (Balang)", Kuvyi Miiii_ye, iirler 3, Yap Kredi Yaynlar.

34

Karaylan Karaylan olmazdan nce. Dman Antep'e girince Antepliler onu korkusunu saklayan bir fstk aacndan alp indirdiler. Altna bir at ekip eline bir mavzer verdiler. (...) "Karaylan" olmazdan nce umurunda deildi Karaylan'n kyamete dek dmana verseler Antep'i. nk onu dnmee altrmadlar. Yaad toprakta bir tarla san gibi korkakt da bir tarla san kadar. Siperi bir gl fidanyd onun, gl fidan dibinde yatyordu ki yzkoyun ak bir tan ardndan kara bir ylan kard kafasn. Derisi l l, gzleri ateten al, dili atald. Birden bir kurun gelip kafasn ald. Hayvan devrildi kald. Karaylan, Karaylan olmazdan nce
35

karaylann encamn grnce haykrd avaz avaz mrnn ilk dncesini: "ibret al, deli gnlm, demir sandkta saklansan bulur seni, ak ta ardnda kara ylan bulan lm." Ve bir tarla san gibi yaayp bir tarla san kadar korkak olan, frlayp atlaynca ileri bir dehet ald Anteplileri, seirttiler peince. Dman tepelerde yediler. Ve bir tarla san gibi yaayp bir tarla san kadar korkak olana: KARAYILAN dediler. (...) Ve biz de bunu bylece duyduk ve etesinin banda yllarca nm yryen Karaylan' ve Anteplileri ve Antep'i aynen duyup iittiimiz gibi destanmzn birinci babna koyduk13 Gzlerimi kamatran mthi bir imek akt, arkasndan gmbrtlerle sesi geldi gkgrltsnn. ok uzaklardan bir de resim, imekle ayn anda akt belleimde. Tpk bugnk gibi bardaktan boanrcasna yaan iddetli bir yamura, yllar nce babamla birlikte, bir cipin iinde ubuk Baraj'ndan dnerken yakalanmtk. ofr, silecekler yetersiz kaldndan ara13 "Karaylan Hikyesi", Kuvyi Milliye, iirler 3, Yap Kredi Yaynlar.

36

bay bir kenara ekmi, iki saate yakn yamurun azalmasn beklemitik, nmz grebilmek iin. On yalarnda var yoktum. Her apartman ocuu gibi temiz havaya hasret yaadmdan, babam beni sk sk yannda tard alt antiyelere, okulum olmad zamanlar. O gn yine ak havada bir tay gibi koumaktan yorgun dtm iin, babama iyice sokulmu, bam gsne gmmtm, yamurun dinmesini beklerken. Hem biraz korkuyor hem de yordum. Bunlarn stne beklemenin sknts da eklenince, annemin sesinde sk yakaladm ikyeti tnyla, "Bu kadar ok alman art m baba?" demitim, "bakalar tatil yaparken sen hep barajlarn peindesin. Halbuki bu cumartesi buraya geleceimize sinemaya gidebilirdik hep beraber." "Senin ve arkadalarnn sinemaya gidebilmeleri iin, nce barajlarn yaplmas gerekiyor." "Nedenmi o? Hem kimsenin babas hafta sonlar almyor. Sen yaz tatili bile yapmyorsun. Niye baba?" "nk bu memleket o kadar uzun yllar ihmal edilmi, altyaps o kadar eksik kalm ki, tembellii kaldramaz. Herkes kendine deni ve elinden geleni hi bekletmeden yapmak zorunda. Benim payma den de memleketin barajlarn ina etmek, kprlerini kurmak, yollarn yapmaktr, yoksa ilerde sineman seyredecek elektriin olmaz." "yi de, senden baka byle alan var m baba?" "Var. Elbette var." "Kim onlar?" "istersen Kurtulu Sava'mz kazananlarla balayalm, kzm," demiti babam. "Srtnda doru drst niformas, ayanda postal bile olmakszn, bulup buluturduu iptidai silahlarla vatan kurtarmaya koanlar sakn unutma. ehitlerin emanetidir bu vatan bize." Utanmtm. Babam baka eyler de sylyordu ama, beni en ok etkileyen bu ilk szleri olmutu. Annemi, bir kere daha ba37

bam ok alyor diye ikyet ederken duyacak olursam, ona aynen bu laflar tekrarlamay kafama koymutum. Benim baba tarafm Bosna'dan gmt stanbul'a. AvusturyaMacaristan mparatorluu Bosna topraklarn igal edince, bu durumu hazmedemeyen dedem, geride akrabalarn, dostlarn, mlkn, iftini ubuunu brakp stanbul'a gelmiti, hamile karsyla birlikte. Serveti anavatannda kalmt. Amcam, halam ve babam stanbul'da domulard ama babaannemin Sultanahmet'teki evinde Bonaka konuurlard aralarnda. Evleri Bosna'dan getirilmi gm ve bakr taslarla, tepsilerle, gmlerle ve eyiz sandklaryla doluydu. Savatan ka deildi onlarn g. Hilal altnda yaamay, ha altnda yaamaya tercih ettikleri iin, toparlanm, yanlarna tanrlarn da alm, sevdikleriyle, dostlaryla vedalam, trene binip gelmilerdi. Yine de topraklarn terk eden insanlarn yreine reklenen acdan ve sla hasretinden payn almt aile. Babaannem yemyeil vadileri, arl arl akarsularyla, byd Banya Luka'da arkadalaryla trk rdklar gnleri, Saraybosna'daki evinin ihtiamn; dedem de beyliini zlyordu. Bosna nihayet resmen Avusturya-Macaristan'a ilhak edildiinde babam be yanda olduu halde, dedemin evin karsndaki kavaklara nasl art arda silah skarak bu durumu protesto ettiini, nasl gnlerce sabahlara kadar alayarak itiini en ufak ayrntlaryla hatrlayp anlatabilmiti bana, sesinde belli belirsiz bir acyla. Ama asl dram, Tito, Yugoslavya'dan yollanan iradlarna el koyduunda yaayacakt aile. kinci Dnya Sava'nn sonunda Yugoslavya'nn bana geen Tito'yla her ey bitmiti. Artk ne iki ayda bir yollanan erzak, ne de para vard. Banya Luka'da, Travnik'teki araziler, Saraybosna'daki mlkler, Bonak beylerinin kendilerine has yaam tarz... her ey bitmiti! Sultanahmet'teki konakta, baba evine iki kk ocuu ile dnm olan dul kzyla ba baa kalmt babaannem. mr boyunca etrafna erzak ve para sam ve hi almam 38

bir derebeyi olan dedem, verilmi sadakas olmal ki, o gnleri grmeden ve oullarna muhta kalmadan lmt. Berlin'de rencilii srasnda, baba parasn su gibi harcayan hovarda, apkn amcam ile her zaman ll, tutumlu babamn tahsillerini tamamlayp gen mhendisler olarak hayata atlmalar, Tito ncesine rastlamt Allah'tan. Babaannemle halam gelir temin etmek iin evlerini para para blmler, aa katlan dkkn, st katlar mesken olarak kiraya vermilerdi. Benim ocuk gzlerime nedense pek geni gzken ve baheye alan iki katl ev, aslnda gerek evlerinin kk bir parasyd. Yllarn iinde daha fazla kira yeri yaratmak iin, giderek daha da kk blmlere tanacaklard ana-kz. Babaannemin, inme indikten sonra iinde akl kald yatann duvar tarafnda, stne bir derenin arl arl akt yemyeil vadi manzaras ilenmi bir goblen yastk dururdu hep. Onun temizlenmek iin bile yerinden alnmasna izin vermezdi yal kadn. "Doup byd yerlerin yeilini artryormu ona bu yastk," demiti halam. Hapsedildii odadan, gemiine bir yastk boyu pencere amt babaannem. Sevdalinka'y yazmak iin Bosna'ya utuumda, camdan aa bakmtm uak alalrken. Babaannemin yastndaki manzara, yeilin her tonuyla, berrak akarsularyla uzanyordu altmda. Sanki cennetin zerinde uuyordum. Yaadmz lanet dnyann tamamen dnda, huzurlu ve sakin, bir masal leminin dekoru gibi duruyordu yemyeil ormanlar, tank olduklar vahetten en ufak bir iz tamakszn. Birka yl ncesinde o korkun sava yaamamasma. Hi belli deildi Bosna'nn ilesi yukardan bakldnda. Tpk babaannemin hasretinin, hznnn gze grnmeyii gibi. ocuklarnn ve torunlarnn 'Cico' diye ard babaannemin, yreinde gizledii sla hasretini, bizler bilememitik o hayattayken. Babaannem, takma adnn artrd hafiflii incecik siluetinde tayan, Trkeyi Rumeli ivesiyle konuan, Ankara'da bydm iin az grdm, ko39

nutuu tuhaf dil ve kilitli sandklarndan dolay ilgin bulduum, ok yal ve gizemli bir kadnd gzmde. ocuklaryla Bonaka konutuu iin, adeta bir ecnebiydi. Namaz klan, oru tutan, Kuran okuyan bir ecnebi. Doumumdan hemen nce len Bonak dedemi ise hi tanmadm. Anlatlanlardan onun da stanbul'da vatan hasretiyle yaadn, beylikten bay'la (hilie) geite zedelendiini, yeni vatanna almakta zorluk ektiini, bu yzden de ok itiim bilirdim ve babamn yurt kaybetmenin acsn ekmi bir aileden geldii iin, lkesine bu kadar dkn olduunu dnrdm hep. imdi, gkgrltleriyle bana geri gelen anlarmn arasnda, yar a-yar tok gen ve yal insanlarn, kadnlarla ocuklarn istikll maceralarn okurken, babamn gzel yzn, drst bakl berrak mavi gzlerini gryordum, sesini duyuyordum kulaklarmda. Nzm'n satrlarnda zlyordu yllar ncesinin ifresi. Bir cipin arka koltuunda yamurun dinmesini beklerken, bana anlatmak istediini, yllar sonra elimde tuttuum kitapta okuyordum iir olarak. Kurtulu Sava bir iirdi. Babam, kurtulu yllarn bizzat yaam olduu iin bu kadar vatanperverdi. Savan ardndan, Anadolu'ya kp memleketin imarna soyunduunda, etrafnda grd yokluk, yoksulluk, meskensizlik, eitimsizlik, aresizlik, ksacas Anadolu insannn korkun yaam artlan ekillendirmiti, bylesine alkan ve sevecen kiiliini. Okuyadurdum elimdeki kitab. Sra KAMBUR KERMN HKYES'ne geldi. (...) Adapazarlyd kambur Kerim. (...) 335'te Kerim Eskiehir'e gitti,
40

mektebe, teyzelerine ve daysna. Days imendiferde makinistti. Dman elindeydi Eskiehir. Kerim on drt yandayd, kamburu yoktu, dmdz, fidan gibi ve dnyaya merakl bir ocuktu. (...) Bir gn dedi ki makinist days Kerim'e: "Ambardan silah alp bana getir, gvura kar koyan zeybeklere gndereceim." Ve ambardan silah ald Kerim: bir bir tane daha be on. (-) Ve ite o gnden sonra bugne kadar kahraman bir trkdr mr Kerim'in. (...) dman iinden geip getirdi haber gtrd haber. Onu naml bir "kaptan" gibi sayd eteler, bir oyun arkada gibi sevdi eteleri o. Ve bir fidan gibi dz bir fidan gibi cesur bir fidan gibi vaadeden bir ocuun sevinle oynad bu mthi oyun srd 1337'ye kadar...

41

Kocaeli orman grgen ve meeliktir, yksek kaln. Gkyz gzkmez. Durgun bir geceydi. Hafif bir yamur yamt biraz nce. Fakat slanmam ki yerde yapraklar karanlkta hrtlarla yryordu beygiri Kerim'in. Solda ilerde tepenin eteinde ate yanyordu: (...) psiz Recep'in yanndan dnyordu Kerim. Katlar gtrm katlar getiriyor. Birdenbire durdu beygir, heykel gibi, teknecilerin ateini grm olacak sonra birdenbire drtnala kalkt. ard Kerim. Dizginleri brakt. Sarld beygirin boynuna. Deli gibi gidiyordu hayvan. ocua art arda arpyordu aalar. Meeleri ve grgenleri ile orman karanlk bir rzgr gibi geiyordu iki yandan. Kim bilir ka saat byle gidildi. Orman bitti birdenbire. (...) beygir anszn kapakland yere, tekerlendi Kerim.
42

Doruldu. Ve aklna ilk gelen ey saatine bakmak oldu. Krlmt cam. Bindi beygire tekrar. Hayvan topallyordu biraz. Uslu uslu yola koyuldular. Sol kula kanyordu Kerim"in, Kirezce'ye geldiler (Sapanca'yla Arifiye aras) Kerim durdu. Biraz zor nefes alyordu. Geyve'ye girdi ertesi akam. Beli o kadar aryordu ki inemedi beygirden indirdiler. Kerim'i bir yaylya bindirdiler. Adapazar. Sonra belki on gn, belki on be, kanlar, mekkre arabalar, sonra, gitgide daralan nefesi, Yahhan, Konya, Sille nahiyesi (...) ve nihayet Hatehan kynden kk erif Usta. Hl ryalarnda grr Kerim incecik bir yoldan eekle gelip zerine eilen bu iekbozuu insann yzn. Usta, ovdu Kerim'i bayltncaya kadar.
43

Sonra, zifte koydu bu krlm dal gibi ocuk gvdesini. Yirmi gn geti aradan. Ve sonra bir ikindi vakti ziftin iinden Kerim'i kambur kardlar.^ "Yemek hazr," diye kapya vurdu anneannem. "A deilim, yemee gelmeyeceim," diye seslendim. "Aaa, yle ey olur mu? Yesen de yemesen de sofraya gel. Ayptr." "Allah'm," dedim iimden, "kimseye tbi olmadan tek bama yaayabileceim bir dzeni bana ne zaman ihsan edeceksin acaba?" "Anneanne, gelemeyeceim. Karnm aryor." "O zaman ben sana bir nane limon kaynataym." "stemem." "Karbonat ier misin?" "mem." Anneannem kapy ap odaya girdi. "Neyin var senin evladm? Yamurda kaldn iin hastalanm olma sakn?" "Anneanneciim, bir ey okuyorum. Bitirene kadar yerimden kalkmak istemiyorum. Ne olursun, elini ayan peyim beni rahat brak." "Ne okuyorsun bakiyim?"
"Nzm."

"Hangi Nzm?" "Nzm Hikmet." "Biz bunun kavgasn seninle on yl nce yapmam mydk?" diye sordu anneannem. "Merakm mucip oldu, ne buluyorsun bu Nzm'da?" "ok ey buluyorum anneanne. u son okuduklarmda derin
14 "Kambur Kerimin Hikyesi", Kuvyi Milliye, iirler 3, Yap Kredi Yaynlar.

44

bir vatan sevgisi buldum mesela... Aslnda, okusan sen de baylrsn." "Ben yle eyler okumam." "Hapse atlmayasn diye mi?" "Byklerle elenilmez." Anneannem kapy kapatp kt. Derin bir nefes aldm, arkama yaslanp okumaya devam ettim. Kurtulu Sava Destan... Paras, silah, cephanesi olmayan, hasta, yorgun, a ve tkenmi bir milletin kendi kllerinden yeniden douu... insanlarn dilerini trnaklarna takarak verdikleri onurlu sava... bu topran insanlarnn sava, bu topraa sahip kmak iin. Ve imdi ben, artk benim olan lkemde, lkemi 'benim' eden savan en yaln, en iten yksn okuyordum. Babam hatrlayarak ve Nzm'a, bu kez bilinle hayran kalarak, minnetle okuyordum bu mthi maceray. (...) Beygirler irkindiler, bakmszdlar, hasta bir fundalktan yksek deillerdi. Fakat Bozkrda kineyip kprmeden sabrl ve doludizgin komasn biliyorlard. nsanlar uzun asker kaputluydu, yalnayakt insanlar, nsanlarn banda kalpak, yreklerinde keder, yreklerinde mthi bir mit vard. (...) Ve ok uzak, ok uzaklardaki stanbul limannda, gecenin bu ge vakitlerinde, kaak silh ve asker ceketi ykleyen laz takalar:
45

hrriyet ve mit su ve rzgrdlar. (...) Tekneleri kestane aacndand, tondan on tona kadardlar (...) fmdk ve ttn getirip eker ve zeytinya gtrrlerdi. imdi byk srlarm gtryorlard. (...) Dmende ve baaltnda insanlar vard ki bunlar uzun eri burunlu ve konumay ehvetle seven insanlard ki srt lcivert hamsilerin ve msr ekmeinin zaferi iin hi kimseden hibir ey beklemeksizin bir ark syler gibi lebilir diler..}5
***

Ayn altnda kanlar gidiyordu. Kanlar gidiyordu Akehir stnden Afyon'a doru. Toprak yle bitip tkenmez, dalar yle uzakta, sanki gidenler hibir zaman hibir menzile eriemiyecek. (...) Ve kadnlar, bizim kadnlarmz: korkun ve mbarek elleri,
15 "nc Bab (Yl 1920)", Kuvyi Milliye, iirler 3, Yap Kredi Yaynlar.

46

ince, kk eneleri, kocaman gzleriyle anamz, avradmz, yrimiz ve sanki hi yaamam gibi len ve soframzdaki yeri kzmzden sonra gelen ve dalara karp uruna hapis yattmz, ve ekinde, ttnde, odunda ve pazardaki, ve karasapana koulan ve allarda ltsnda yere sapl baklarn oynak, ar kalalar ve zilleriyle bizim olan kadnlar, bizim kadnlarmz imdi ayn altnda kanlarn ve hartulann peinde harman yerine kehribar baakl sap eker gibi ayn yrek ferahl, ayn yorgun alkanlk iindeydiler. Ve on belik arapnelin eliinde ince boyunlu ocuklar uyuyordu. Ve ayn altnda kanlar yryordu Akehir stnden Afyon'a doru. (..)16 Okuduka, savaa katlan her insan, her alet, hatta her beygir gzmn nnde tek tek beliriyor, ete kemie brnyordu. Atnn zerinde, belkemiini kran ocuk Kerim... krekleri elinde paralanan Arhavili smail... giysilerini patlak lastiine doldurmak iin rlplak soyunan ofr Ahmet... bu savaa cann koymu olanlar iin, minnetle akan gzyalarn, yanaklarmdan szlp kitaba damlyordu. Kurtulu Sava zerine ya16 "Kadnlarmz", Kuvyi Miiye, iirler 3, Yap Kredi Yaynlan.

47

zlm onlarca yaz vard beni duygulandran ama o ana kadar hi kimse yreime bylesine keskin bir ula kazyamamt o savan geri kazandrd vatann anlamm. Mahpuslarda yatrdmz ve ezeli gurbete mahkm ettiimiz Nzm, ona vatan haini yaftasn yaptran nice vatanperverden ok daha samimi duygularla seviyordu vatann ve bu derin sevgiyi destann okuyan her insana bulatryordu. Anneannem yine gzkt kapda. "Hovarda komnistin kitabn bitiremedin mi daha?" diye sordu. Sesimde on yl nceki kavgamzn dikliiyle, "Bu evde kimsenin Nzm'a kk drc yaktrmalar yaptm duymak istemiyorum," dedim. Anneannem stme gelmedi. Seslerdeki tny deerlendirebilecek kadar akll bir kadnd. "Ne diyelim?" diye sordu sadece. "lla bir sfat takmanz gerekiyorsa, 'air' dersiniz." "airle iin bittiyse, gel de iki lokma bir ey ye." "Anneanne," dedim, "senin ayla bayla okuduun Mehmet Akif var ya..." "Eee?" "Hani u tula gibi kaim kitap, Safahat... okursun ya geceleri... tpk Mehmet Akif gibi hikye ediyor Nzm yaadklarm. Al bir gz at, houna gidecek." "Samalama sen de," dedi anneannem, "bam belaya m sokacaksn benim. Mehmet Akif, vatan airidir, stiklal Mar'mzn airidir o." "Nzm da stikll Destan'mzn airi... sen bilirsin anneanne, iir seversin de onun iin istedim okumam." O hafta iinde, bir gn ge vakit eve dndmde, anneannemin odasnda k grdm. Yavaa araladm kapsn. Asalete 48

ok nem veren anneannem, genliinde, "Dmanym asaletin, kelimelerde bile," diye yazm olan airin kitabn yatanda okurken uyuyakalmt. Gzlkleri hl burnunun stnde duruyordu ve gsnde Kurtulu Sava Destan vard. Usulca kapattm kapsn. Ertesi gn kahvaltda bana apkn apkn bakt anneannem, "Sen yok musun sen," dedi, "bu yatan sonra batan kardn beni. Bu Nzm'n teki kitabn da versene bana, bir gz ataym." kinci kitab, elime hemen almadm. Hatta uzun bir sre amadm kapan. Destan'n zerimde brakt youn etkiden kurtulmak istemiyordum sanki. Bana Kurtulu Sava Destan'n batan aa okuyacak gzel sesli birini aradm gnlerce. Gzlerimle ve gnlmle vardm tada bir de kulamla erimek istiyordum. Destan' batan aa senfoni dinler gibi, sesli dinlemek, yllar sonra Genco'nun sesinden nasip olacakt ve ben kk oullarma drt-be yalarndan itibaren, her akam yatmadan nce, gece masallar yerine Nzm'n Kurtulu Sava Destan'ndan ykler okuyacaktm, bu onurlu savan ruhunu, anlamn ilerine iyice sindirmeleri iin. iir okumalar iin her akam uykudan nce benim yatamda buluuyorduk ocuklarmla. Tpk Nzm'n iirinde birbirlerine yaslanarak ve scaklklarndan g alarak savaa ve lme yryen kadnl erkekli adsz kahramanlar gibi birbirimize iyice sokuluyor, emniyet ve birliktelik duygusu iinde, bata hep endie, fke ve heyecanla, sonlara doru da gurur ve kvanla okuyorduk Destan'. ocuk milletinin ayn yky, yepyeni bir ey okur gibi, usanmadan tekrar tekrar okuyabilmesi ne kadar hotur! Sonunda onlar da tpk benim gibi farkna bile varmadan ezber ettiler Nzm'. Kerim'in herhalde ad Kerim olduu iin, en sevdii y49

k Kambur Kerim'inkiydi. Selim ise hi bkmadan ofr Ahmet'i dinlemek isterdi. (...) gecenin iinde: insanlar, letler ve hayvanlar, demirleri, tahtalar ve ederiyle birbirlerine sokulup korkun ve sessiz emniyetlerini birbirlerine sokulmakta bulup, kocaman, yorgun ayaklar, toprakl elleriyle yryorlard. Ve onlarn arasnda Birinci Ordu kinci Nakliye Taburundan stanbullu ofr Ahmet ve onun kamyoneti vard. Bir acayip mahlktu numaral kamyonet: htiyar, cesur, inat ve irret. (...) Ahmet'in kafasnda uzak bir ehir ve ark vard. Bu ark nihaventtir ve beyaz tenteli sandallar, siyah mavnalar gneli karpuz kabuklaryla bir deniz ky sndadr ehir. (...) Lastik hava karyor. Derdine deva bulmazsak eer... Dur bakalm Babacafer... 50

 numaral kamyonet durdu. Karanlk. Kriko. Pompa. Eller. Kfreden ve kfrettiine kzan elleri lastikte ve ihtiyar tekerlekte dolarken Ahmet hatrlad: Bir gece nzll babaannesini sedirden sedire tarken kadncaz i lastik boydan boya patlad. Yedek: Yok. Dalarda avaz avaz imdat istemek? Sen Sleymaniyelisin olum Ahmet, sana tek bana verilmitir numaral kamyonet. Hem, hani bir koyun varm, kendi bacandan aslan bir koyun. Sleymaniyeli ofr Ahmet soyun... Soyundu. Ceket, klot, pantol, don, gmlek ve kalpak ve krmz kuak Ahmet'i postallarnn stnde rlplak brakarak d lastiin iine girdiler iirdiler.

51

Bu ark nihaventtir. Deniz kysnda bir ehir... Beyaz barts... Saatte elli yapyoruz.Dayan mrmn trps, dayan da dalar anadan doma grsn ofr Ahmet'i, dayan arslan... Hibir zaman byle merhametli bir mitle sevmedi hibir insan hibir aleti...17 Karaylan'n, Arhavili smail'in, ofr Ahmet'in, Kartall Kzm'n, Kambur Kerim'in, zmirli Ali Onba'nn, Erzurumlu'nun ve daha nicelerinin yklerinden sonra, sra en sevdiimiz blme gelirdi, ite tam burada biraz daha birbirimize sokulur ve yer yer bir azdan okurduk, ilahi okur gibi. (...) Dalarda tek tek ateler yanyordu. Ve yldzlar yle ltl, yle ferahtlar ki ayak kalpakl adam nasl ve ne zaman geleceini bilmeden Mntekim. gzel ve rahat gnlere inanyordu ve glen byklanyla duruyordu ki mavzerinin yannda birdenbire be adm sanda onu grd. Paalar onun arkasndaydlar. O, saati sordu.

17 "Bir letle Bir nsann Hikyesi", Kuvyi Milliye, iirler 3, Yap Kredi Yaynlar.

52

Paalar: "," dediler. Sarn bir kurda benziyordu. Ve mavi gzleri akmak akmakt. Yrd uurumun bana kadar, eilip durdu. Braksalar ince, uzun bacaklar stnde yaylanarak ve karanlkta akan bir yldz gibi kayarak Kocatepe'den Afyon ovasna atlyacakt. (...) Saat bee be var. Dr Har aydnlanyor. Bir yerlerde bir eyler yanyor. Gn aard aaracak. Kokusu ttmee balad: Anadolu topra uyanyor. Ve bu anda, kalbi bir ahin gibi gklere salp ve prltlar grp ve ok uzak ok uzak bir yerlere aran sesler duyarak bir mthi ve mukaddes macerada, n safta, en n srada, ahlanp lesi geliyordu insann. Topu evvel mlzm Hasan'n ya yirmi birdi. Kumral ban gkyzne evirdi, kalkt ayaa. Bakt, yldzlar aaran muazzam karanla. Simdi bir hamlede o kadar byk, yle hretli iler yapmak istiyordu btn mrn ve htrasn
53

ve yedi buukluk bataryasn alanacak kadar kk buluyordu. (...) Nurettin Efak bakt saatna: Be otuz... Ve balad topu ateiyle ve fecirle birlikte byk taarruz(...) Sonra. Sonra 31 Austos gn ordularmz zmir'e doru yrrken serseri bir kurunla vurulan Deli Erzurumluydu. (...) Solda, ilerdeydi Ali Onba. Kan iindeydi yz gz. Bir svari takm geti yanndan drtnala. Kaan kovalamyordu yalnz ulamak da istiyordu bir yerlere ve sadece kahretmiyor yaratyordu da. Ve kllarn, nallarn, ellerin ve gzlerin prlts ardarda akan aydnlk bir btnd. Ali Onba bir imek hzyla dnd ve u trky duydu: "Drtnala gelip Uzak Asya'dan 54

Akdeniz'e bir ksrak ba gibi uzanan bu memleket bizim. Bilekler kan iinde, diler kenetli, ayaklar plak ve ipek bir halya benzeyen toprak, bu cehennem, bu cennet bizim. Kapansn el kaplar, bir daha almasn, yok edin insann insana kulluunu, bu davet bizim... Yaamak bir aa gibi tek ve hr ve bir orman gibi kardeesine, bu hasret bizim..." Sonra. Sonra, 9 Eyllde zmir'e girdik ve Kayserili bir nefer yanan ehrin kzlts iinden gelip fkeden, sevinten, mitten alya alya, Gneyden Kuzeye, Doudan Batya, Trk halkyla beraber Seyretti zmir rhtmndan Akdeniz'i.

Kitap biterdi. Ben ve ocuklar bir sre hi konumadan ylece, iice otururduk, belki de sindirmek iin okuduklarmz. Bu sessiz bekleyi srasnda, grnmez bir ba, iine youn duygular katarak bizi smsk birbirimize balard. Ahh ne kadar zlyorum imdilerde, artk benden ok uzak ve ayr birer dnyaya dnm olan ocuklarmla paylatm o derin birliktelii ve onlarn bana ait olduklar uzak ve scak yllar.
18 "26 Austos Gecesinde", Kuvyi Milliye, iirler 3, Yap Kredi Yaynlan.

55

ok da dnmmdr, neden 'kurtulua' dair yazlm baka hibir iirin Kurtulu Sava Destan'n aamadn ve u sonuca varmmdr: lkesinin kaderini deitirmeye soyunan, yrekli, ufuklu gen bir adamn balatt onurlu sava, bylesine itenlikle, ancak dnyann kaderini deitirmeye soyunan yrekli bir air yazabilirdi, air kendi kavgasn hicranla noktalam olsa da!

56

MDE MS KOKULU KIZIL BR GL GB DURUYOR ZAMAN

Ne zaman k olsam, iimde mis kokulu kzl bir gl gibi dururdu zaman. nk ben k olmaya biraz da Nzm yznden yknrdm genliimde. Piraye'ye o kadar gzel iirler yazmt ve ben onlar okurken ylesine youn duygulara kaptrmtm ki kendimi... erkeklerin kadnlarn hep Nzm'n Piraye'yi iirlerinde sevdii gibi sevdiim hayal ederdim. Oysa apkn air, Piraye'nin yan sra daha nice kadnlar sevmiti. Karsna o esiz dizelerini yazarken dahi bir baka kadn sevebilmiti. Bu durum iimi burksa, canm sksa da, Nzm'n apknlklarna hep hogryle bakm ama beni aldatan erkeklerimi asla balayamamtm. Nzm kadar soluklu, iirli ve tutkulu birer k olamadklar iin herhalde... ya da belki 'ak'tan konumann (para,
57

lm ve ya'tan konumann da) ayp sayld bir evde bydm, ak her ynyle tanyamadm iin. Ne demiti Sultan II. Beyazt, "Srr- ak anlamaya hallice idrak gerek!" Bizim evin kadnlar, ki (anne, anneanne, nene, teyzeler, yenge, kuzinler, baba tarafndan da babaanne, hala, bir yenge daha ve yine kuzin) ok boldular ve evlerin reisleri (mevcut yasaya inat) onlard hep. Erkekler ya lmt ya da reislikten feragat etmi, sinmilerdi. Anneannemle kz kardelerinin sadece babalarndan ekindiini hatrlyorum hayal meyal. Dedem, aileyi bir arada tutan gl bir har gibiydi. Yazlar oluk ocuk onun kkne gidilir, bayramlarda ilk onun eli plr, iftarlar onun sofrasnda alrd. Ben dedem ldnde dokuz, nenem ldnde on drt yandaydm. Her ikisini de ok net ayrntlarla hatrlayabildiim iin, Osmanl'y ucundan da olsa yakalayabilmi hissediyorum kendimi. Anneannemin iddiasna gre, bana ilk iir mikrobu da dedemin kadim dostu, bir baka Osmanl beyefendisinin, Ahmet Reit Rey'in evinde bulamt. Ahmet Reit Rey, Ekrem ve Cemal Reit Rey kardelerin babasyd ve Osmanl kabinesinde uzun yllar nazrlk yapmt. Dedem haftada iki gn, oturduumuz Narmanl Apartman'ndan kar, yrye yrye, aziz dostu Reit Bey'in Nianta'ndaki evine giderdi. Kulaklar ar iittii iin, anneannem beni ssler psler, babasnn yanma katard, "Sen, dedenin kulaklar olacaksn, korna seslerine ok dikkat et, emi!" diye tembihleyerekten. Biz dede torun, yava yava yrrdk el ele, narlarn, hlamurlarn glgesindeki tenha caddede. Yan bamzdan sar, krmz ve yeil tramvaylar akard raylarn zerinde, gcrdayarak tan ve an an-an kampanalarn alaraktan. Dedem, Tevikiye Camii'nden km da aksi istikamete giden bir cenazeye rastlarsa, geri dner, ce58

nazeyle birlikte yedi adm yrrd, iinden fatiha okuyarak. Dedemin gm bal bastonu, sayardm, tk tk tk ses kartrd her admda. Sonra tekrar dner yolumuza devam ederdik. Nianta kavanda saa sapar, az gider, bu kez sola sapardk. Yolu ortalayan bahenin demir kaps gcrtyla alrd. Gl fidanlarnn, iek tarhlarnn arasndan geerdik. akl talarnn helezoni desenler yapt yolun sonundaki iki katl eve girince uak bizi yukar karrd. Reit Bey'in piyanolu alma odas st kattayd nk. Reit Bey dedemle kucaklar, beni sevgiyle perdi. Uak beni kucaklayp kuyruklu piyanonun zerine oturturdu. Reit Bey'le Reat Bey, gemi zaman konuadururlarken, ben piyanonun zerinde, tafta elbisem, kocaman kurdelelerimle ss bebei gibi oturmu, yksekten uan bir ku olduumu hayal ederken, bir yandan da onlar seyrederdim. Be yandayken uzaylnn ne olduunu bilmezdim ama, bu iki ihtiyarn klk kyafetleri, tavrlar ve konutuklar dil yznden, yaadmz dnyann ok dnda, bambaka bir yere ait olduklarn sezerdim. Dedem, torunlaryla beraberken, sadeletirmeye zorlad dilini serbest brakr, zincirleme tamlamalarla, velakinlerle, mirim efendim'lerle, hi anlamadm kelimeler ve deiik bir tnyla konuurdu arkadayla. ounlukla gemie dair siyasi dedikodu yaparlar ve birlikte katlandklar srgn gnlerini yd ederlerdi, yle derdi dedem... Osmanl'dan arta kalan kader arkadalarnn, elbette vard birbirlerine syleyecekleri. Belki de koca bir imparatorluu yzyllarn iinde ke gtren hatalar tartrlard ve o sistemin bilgili, donanml, drst elemanlar olarak hatal gidii nleyememi olmalarnn eziklii yzlerine yansrd. ok kederli grnrlerdi nk. Sohbet anlarnda omuzlar bsbtn ker, gzleri sk sk dalar, sesleri titrerdi. ay servisiyle sohbet blnr, aylarn iilmesinden sonra da Ahmet Reit Bey iirlerini okumaya balard. te o zaman ben kulak kesilirdim. Kelimelerin ne anlama geldiini bilmesem de, kulama ahenkle, deta bir mzikle arpan yal, yorgun sesi dinlerdim hi sklmadan. Baka bir li59

sand evet, szckleri anlamazdm hayr, ama iir olduunu bilirdim kelimelerdeki bu durgun musikinin. Evimize dndmzde, anneannem hep, "Brunne et Blonde'yi okudu mu, Reit Bey?" diye sorard. Dedem de kzna sitem ederdi. nk 'Brunne et Blode' Reit Bey'in bat tesirinde kalarak yazd, Franszca kelimelerle dolu, dedemin hi sevmedii bir iiriydi. "Hayr efendim," derdi dedem, "bize rubailerinden okudu. Aye Sultan da pr dikkat dinledi." Bana 'Aye Sultan' diye hitap ederdi dedem, nk onun ilk gz ars yetim torununun kzydm ve dedemin gnlnn sultanydm. Bu makam kaybetmemek iin de Ahmet Reit Bey'in iirlerini dinlemek dahil, dedemin her istediini yapmaya hazrdm. Belki de hakikaten, dier kuzinlerime olan ayrcalm korumak iin katlandm iir saatlerinin, henz drt-be yandayken kulama dolan ahengindendir, iire sevdal olmam, anneannemin dedii gibi. Dedemin lmnden sonra, aile bu kez de nenemin etrafnda halkaland. Nenem, dedemden be yl fazla yaam olmasna ramen, dedemin ok daha derindi izleri bende. Her gece yatamda sylemeye altm, dilimin dnmedii dualar da, A'ya Ayn, K'ya Kaf, M'ye Mim diyerek ezber ettirdii ilk alfabemi de sevgili dedemden renmitim, Osmanl'ya dair imler de ondan yadigrdr bana. Dedem, cumhuriyete kerhen de olsa ayak uydurabilmi, yeni harfleri hemen renmi, hatta anneannemin 'Hidiv'in Bankas' dedii bir bankada mdrlk bile yapmt. Ama gnlnde yatan kesinlikle imparatorluun deerleriydi. Hi kimse onun nnde saraya, Osmanl'ya veya herhangi bir padiaha dil uzatmaya cesaret edemezdi. Belleimde tiril tiril keten giysileri, bembeyaz salar, Panama apkas ve bastonuyla, bir baka an zarafet sembol gibi kald dedem. Oysa nenemi; kocasna 'Reat Bey' ve 'siz'
60

diye hitap eden bu ok uzun sal, beyaz tenli erkez kadnn, yaamnn son yllarndaki huysuzluklaryla hatrlarm hep. Nenemin lmyle, ailenin reislii, sradaki dier uzun sal, beyaz tenli kadna, kz kardelerin en by anneanneme geti ve kalabalk kadnlar ordusunun bacads anneannem oldu bu kez. Yasaklar deimedi. lmden, ticaretten, paradan sz etmek, ya sormak mnasebetsizlerin, kendini bilmezlerin iiydi, aktan konumak ise ok aypt. Bunlar, kibarlktan nasibini alamam insanlarn tenezzl gsterecekleri konulard. Oysa anne tarafmdan gelen kadnlarda bir soyluluk iddias vard. Onlar erkezlerin Bijeduh soyundan inen, Kameriko Hasan Bey'in efradydlar ve bu, hikmeti ancak erkezlerden menkul ayrcalk, srtlarna adeta bir kambur yklyordu. 'Yaplmas' ve 'yaplmamas' gereken uzun bir liste oluturuyordu, soylarnn asaleti. Ayrca kibarlk ve gzellik zerine de tekel koymu gibiydiler; geni ailenin dnda kalan insanlar zellikle de kadnlar, kmsemeden beenebilmek, yapabildikleri en zor eydi. nce belli, kk ayakl, beyaz tenli pek ok erkez kznn sarayda hizmete durmu ya da padiah koynuna sokulmu olmasndan doan bir aalk duygusunu yenme gdsyle mi kendilerim ngiliz saraynn prensesleri gibi grrlerdi, bunu hi bilemedik; ama annemle benim iin, bizden bir nceki kuan bu yaklam hep bir alay konusu olmutu aramzda. te, akn ayp sayld ve sevilmeye, nazlanmaya, el stnde tutulmaya artlanm kadnlarla dolu evde (bu olguyu altst eden 'kk teyze'ye ramen) bu bilgilerle donanm genlere sahip olan benim sevda kltrm ok geni olamayacandan, Nzm stne yazlm her bir kitab satr satr okuduktan sonradr ki ancak, hayatndaki kadnlar arasnda en ok son ei Vera'ya vurgun olduuna karar verebildim. *** 61

Vera'ya olan ak, dier iki ei Piraye ve Mnevver'e duyduu derin sevgiden ve saygdan yoksundu bence. Cinsellie odaklanm bir tutkuydu, genliini ve fiziksel gcn geride brakm, yal, yorgun ve hasta bir adamn kendinden ok gen, gzel bir kadna onulmaz bir sevdayla vurulmasyd, i paralayan bir akt bu. Hele de ayn adamn yirmili, otuzlu yllarda zincirlere vurulmu kkreyen bir aslandan farksz, (...) Biz alt yz adet kadnsz erkeiz. Alnm elimizden dourtmak imknmz. En mthi kudretim yasak bana: yeni bir hayat alamak, bereketli bir rahimde yenmek lm, (..)19 ve parmaklklarn ardndayken dahi, kadnlar batan karabilecek hnere sahip olduunu dndmzde! (...) Azgn bir teke gibi belden aam, kl iinde vebeynime vuruyor eki eki kokusu... Ar, beyaz elini koy alnma, bir afak seyreder gibi seyredeyim seni. Beni yalnz brakma kzl sal bacm, yoksa ben bir haltlar kartracam...20 diye endielenen, 1945 baharnda Piraye'ye,
19 "Lodos", Kuvyi Milliye, iirler 3, Yap Kredi Yaynlar. 20 "Melodram (1. Perde)", Yatar Bursa Kalesinde, iirler 4, Yap Kredi Yaynlar.

62

Bahard sevgilim bahard, ve bahtiyar olabilmek iin toprakta, havada, suda, her ey vard, sevgilim, her ey hazrd, her ey vard.21 diye seslenen airin, ne inanlmaz ve zor geliyor bana, aadaki satrlarn, yukardakilerden bir otuz yl sonra okumak. (...) imde mis kokulu kzl bir gl gibi duruyor zaman. Ama bu gn cumaym, yarn cumartesiymi, oum gitmi te azm kalm, umurumda deil.22 ok daha karamsar olduu gnler de vard Nzm'm, ak aclar iinde kvrand, sevda gnahlarnn bedelini dedii. Sanki gzya dktrd kadnlarn; yar yolda brakt karlarnn, sevgililerinin birikmi intikamn almaktayd ondan Vera: (...) yarmm gsm yreimi yiyoruz bir diiyle beraber. Mektup yaz, telgraf ek, telefon et, geliyorum, geliyorum, geliyorum de, lm, uslandr beni.13 Meakkatli hayatnda ilk kez lmek istiyordu Nzm, nk ayryd Vera'dan ve ne onunla yapabiliyordu ne de onsuz. Byk
21 "Bir Bahar Manzaras", Yatar Bursa Kalesinde, iirler 4, Yap Kredi Yaynlar. 22 "Vera'ya", Son iirleri (1959-63), iirler 7, Yap Kredi Yaynlar. 23 "Yamyamlar", Son iirleri (1959-63), iirler 7, Yap Kredi Yaynlar. .

63

ya farkyla k olmu her insann o kukulu, kskan, hrn ve mutsuz ruh halini yanstmaktayd iirlerinde, hem de hi gocunmadan. Ayrlk demir ubuk gibi sallanyor havada arpyor yzme gzme sersemledim kayorum ayrlk kovalyor beni yolu yok elinden kurtulmann dizlerim kesildi yklacam ayrlk zaman deil yol deil ayrlk aramzda bir kpr kldan ince kltan keskin kldan ince kltan keskin ayrlk aramzda bir kpr seninle diz dize otururken de24 Oysa, sevdalarnn ilk gnlerinde, Vera'yla yine diz dizeyken ve Vera'nn sadece ona ait olduundan kuku duymazken VERA'NIN UYANlI'n yazyordu Nzm, iirlerini okuyabilme ansna ermi tm kadnlar kskandrarak. Sabah karanlnda telgraf direkleri, yol. Sabah karanlnda aynas parlayan konsol masa terlik, eyalar birbirini yeniden grp tanr. Odamzda sabah karanl bir yelken gibi aydnlanr.
24 "Adsz (6 Haziran 1960)", Son iirleri (1959-63), iirler 7, Yap Kredi Yaynlar.

64

Odamzda prlanta yzk gibidir mavi serinlik. Yldzlar aarr odamzda. ok uzakta, gkyzndeki derenin dibinde aarr talar. Ba yastktadr glmn alabildiine geni kuty yastktadr ba. Elleri iki ak lale gibi yorgann stndedir. Salarnda hular tmeye balar. (...) alr yastkta kocaman gzleri glmn. Dumanl da glleri gibidirler henz. ilerinden mavi balklar geer kvltlarla diplerinde yeil amlar durur bakarlar derin dmdz ryalarnn sonu sabah karanlna prl prl vurur aydnlanrm, kendi kendimi grp yeniden tanrm kyasya bahtiyarmdr azck utanrm ama azck. Yolculua hazr bir yelken gibidir, aydnlk bir yelken gibi sabahleyin odamzda karanlk. Glm kar yataktan bir kays gibi plak. Mavi afiteki gvercin gibi aktr sabah karanlnda yatak.25 Sevdaya bylesine teslim olmu, edilgen k rolndeki Nzm ile bu aka biraz dudak bkerek bakan marur Vera, ben doduumda anne tarafmda orta ya am olan kadnlarn hayalimdeki genliklerini artrmt bana.

25 "Sabah Karanl", Son iirleri (1959-63), iirler 7, Yap Kredi Yaynlar.

65

*** Nenem ve kzlar, uzun sar salarn ve bembeyaz tenlerini elbette grc usul evlendikleri, kendilerinden yaa ok byk ve baba evine igveysi giren kocalarna sunmulard sadece. Ama kimbilir ne naz ve edayla! Belki sevmenin ayp olacan dndklerinden, belki de kuaklarca bastrlm duygularn artk krlenmi olmas nedeniyle, onlar iin ak 'sevmek' deil 'sevilmek'ti. Kocalar, bulunmaz hint kuma gen ve sarn zevcelerine hayrandlar. Piyano, keman ve ut alan, at pat Franszca konuan ve babalarnn konanda kocalarna devrin her lksn sunan gzel elerinden bir de sevgi talep etmek densizlik olabilirdi. Bu malumatl ve kibar kzlar, cinsellii olmayan melekler, kocalarna ak yerine, tevekkll bir tahamml ve sayg gsterecek terbiyeyi elbette almlard, ama yreklerindeki tm sevgiyi ocuklaryla torunlarna ayrmlard. Eer kocalarn da sevdilerse bunu yle maharetle sakladlar ki, ben sevilmeyi sevmeye tercih ettiklerini dndm hep ve yukardaki msralar okuduumda onlar hatrladm. Onlarn da dumanl da glleri gibi gzleri, ak lale gibi elleri, plakken kaysy andran bedenleri vard, herhalde. Ak yataklarnda, kendilerine tutkun, olgun erkeklerin koynundan karlard sabah karanlklarnda. Hatta belki kmazlard... "Bykbaban, sabah karanlnda hastaneye giderken, beni uyandrmamak iin usulca ayaklarm perdi... ylesine severdi beni. Ne yazk, sizler sevilmeyi hi bilemediniz," demiti bir keresinde anneannem, evlilikleri hsranla bitmi kuzinlerimi ve beni kastederek. Doruydu. Benim kuam sevilmekten nasibini alamamt. Hoyrat ilikilerde ypranp durmutuk. nce, nazik, kibar erkekleri babalarmzn, bykbabalarmzn kiiliklerinde tanm ya da sararm fotoraflarda srmtk izlerini. Ben, doktor bykbabam sadece resimlerde grmtm. Ben 66

domadan nce, annem renciyken lmt. Hi tanmadm bykbabamn, srtnda doktor peleriniyle asker niformas iindeki ak kahverengi kaln karton resimlerine uzun uzun bakardm, yznde kendime ait bir iz bulabilmek iin. "Bouna bakp durma, sen gzelliini benden aldn," derdi anneannem. "Anneanne, bykbabam sana ak mektuplar, ak iirleri yazar myd?" "Terbiyesiz!" "Yazar myd anneanne?" "Nereden kartyorsun bu mnasebetsiz sualleri? Aktan baka ey bilmez misiniz siz?" "ok merak ediyorum." "nsanlarn hususiyetlerine girilmez." "Bu hususiyet deil ki, yazar myd, yazmaz myd?" "Allah'tan bana yazdklarnn hepsi eski Trke, bir gn ben ldkten sonra elinize decek olurlarsa maazallah, okuyamayacaksnz." Sana iir yazd oldu muydu, ister miydin sana iirler yazmasn, ister miydin Nzm gibi bir sevgilin olmasn anneanne, uzun sar salarnn her bir teli iin ayr bir satr, hareli yeil gzlerin iin drtlkler yazacak? Sevdasn, tutkusunu parmaklarnn ucundaki reel misali, ev eyalarna, masalara, iskemlelere, halya dahi bulatran, sevdii kadnla soluk alan, hayat bulan bir erkein olsun ister miydin, aada yazl iirde olduu gibi? skemleler ayakta uyuyor masa da yle serilmi yatyor srt st kilim yummu baklarn , ayna uyuyor pencerelerin smsk kapal gzleri
67

uyuyor sarktm bolua bacaklarn balkon kar damda bacalar uyuyor kaldrmda akasyalar da yle bulut uyuyor gsnde yldzyla evin iinde dnda uykuda aydnlk Uyandn glm iskemleler uyand keden keye koutular masa da yle. dorulup oturdu kilim naklar ald katmer katmer ayna seher vakti gl gibi uyand at kocaman mavi gzlerini pencereler uyand balkon toparlad bacaklarn boluktan ttt kar damda bacalar kaldrmda akasyalar tt bulut uyand att gsndeki yldz odamza evin iinde dnda uyand aydnlk doldu salarna senin doland plak beline ak ayaklarna senin.26 Anneannem, Nzm'm 'Vera Tulyakova'ya derin sayglarmla' diye balayarak yazd SAMAN SARISI'n hi okumad. Okusayd, muhtemelen sevmezdi. Garlarda, karlarn iinde, tren ranzalarnda yeri yoktu onun. O saydam bir peri gibiydi, gl bahelerinde dolamak iin yaratlm. Genlii, kadnl ve mutluluu uzak hayallere dnm, yksek tavanl kk odalarnda kalmt,. Oysa Vera kaln dudaklaryla kanl canlyd, Nzm'n kaleminde.
26 "Vera'nn Uykudan Uyan", Son iirleri (1959-63), iirler 7, Yap Kredi Yaynlan.

68

Seher vakti habersizce girdi gara ekspres kar iindeydi ben paltomun yakasn kaldrm perondaydm peronda benden baka kimseler yoktu durdu nmde yatakl vagonun pencerelerinden biri perdesi aralkt gen bir kadn uyuyordu alacakaranlkta alt ranzada salar saman sars kirpikleri mavi krmz dolgun dudaklarysa mark ve somurtkand (...) ak boynu uzundu yuvarlakt yllardr byle derin uykulara dalml yoktu (...) aynalarn iinde iniyorum merdivenleri belki yirmi yamdaym belki yz yamdaym vakit hzla ilerliyordu yaklayorduk gece yarlarna (...) yllarca Avrupa ve Asya otellerinin hollerinde oturup itikti yudum yudum ehirlerimizin hasretini iki ey var ancak lmle unutulur anamzn yzyle ehrimizin yz (...) seher vakti habersizce girdi gara ekspres yamurlar iindeydi Prag bir gln dibinde gm kakma bir sandkt kapan atm iinde gen bir kadn uyuyor camdan kularn arasnda salar saman sars kirpikleri mavi yllardr byle derin uykulara dalml yoktu

27 "Saman Sars", Son iirleri (1959-63), iirler 7, Yap Kredi Yaynlar.

69

Gzlerimi smsk kapatp hayallere dalyordum. iir bilmez, kymet bilmez, sevgi bilmez erkeklerle geirdiim yllarn tmn verip eytana, bu airle tek bir yl geirmek iin pazarlk edebilmeyi isterdim. Benim iin de satr yazsn diye, tek bir yla deil, tek bir aya da raz olurdum belki. Benim iin de satr... ama tutkuyla k olduu Vera'ya yazdklarndan deil de, efkatle, saygyla k olduu Hatice Piraye'ye yazdklar trden, nk bence Nzm en gzel ak iirlerini, onu, demir parmaklklarn gerisinde on iki yl bekleyen kzl sal karsna yazmt, herhalde en gzel iirleri o hak ettii iin. Ho geldin, kadnm benim, ho geldin. Yorulmusundur, nasl etsem de ykasam ay aklarn, ne gl suyum, ne gm leenim var. Susamndr, buzlu erbetim yok ki, ikram edeyim. Ackmndr, sana beyaz keten rtl sofralar kuramam memleket gibi esir ve yoksuldur odam. Ho geldin, kadnm benim, ho geldin! Ayan bastn odama krk yllk beton ayr imen imdi. Gldn, gller ald penceremin demirlerinde. Aladn, avularma dkld inciler; gnlm gibi zengin hrriyet gibi aydnlk oldu odam. Ho geldin kadnm benim, ho geldin28

28 "Ho Geldin", Yatar Bursa Kalesinde, iirler 4, Yap Kredi Yaynlar.

70

*** Gnete denizin sonunda mavi bir duman gibi gzmde ttyorsun. Yeil bir erik dal yreim sen altn tyl bir yemi sallanyorsun. Fakat ben seni byle bir yemi ve bir duman gibi grmenin yerine sahiden grmek istiyorum plak ayaklarn sahiden dokunmak istiyorum uzun parmakl ellerine!...29 Ak ayrlk m besliyordu acaba, Fuzuli'nin dedii gibi. Sabahtan akama, yaamn trl derdiyle boutuktan sonra, allahn gn ayn drt duvarn iinde, yorgun ve bezgin buluan insanlarn birbirlerine bir ift ho sz edebilecek nefesi bile kalmyordu... nerde kalm birbirlerinin plak ayaklarna, ya da uzun parmaklarna arzuyla dokunacak gc bulmalar. Nzm, Kadky'deki ahap evinde oturadurayd, gn bitimlerinde taa stanbul tarafndan, nce vapurlarda sonra tramvaylarda iti kak, kar yakadaki evine dndnde yorgun argn, fark edebilir miydi karsnn gzlerindeki bal? Kimbilir belki bu kadar sevmezdik birbirimizi uzaktan seyretmeseydik ruhunu birbirimizin. Kimbilir felek ayrmasayd bizi birbirimizden Belki bu kadar yakn olmazdk birbirimize..?0 Belki de en mthi gdas ayrlk ve zlemdi akn. Belki ben de ykndm iirleri hak edebilmek iin, kavu29 "Yaamak Kasideleri", Yalar Bursa Kalesinde, iirler 4, Yap Kredi Yaynlan. 30 "Rubailer (3. Blm)", Kuvyi Milliye, iirler 3, Yap Kredi Yaynlar.

71

malarn imknsz olduu, bulumalar ancak kaamaklarda sakl sevdalar yaamalydm. Youn hasretler ieren mektuplar gidip gelmeliydi sevdiimle aramzda. ok uzun ve meakkatli yollara dp dp, Mecnun gibi, hsranla dnmeliydim her seferinde. Ellerimi uzattmda hep bir hayale dokunup uyumak... sarlp yatmak mmkn deil, bende senden kalan hayale... Oysa ne somut bir yaamd benimki, ak besleyecek tm hasretlerden uzak... Kocam her gn bei tam on iki geti mi, svire treni gibi vaktinde, zrrr diye zili alar, girerdi atmz kapdan ieri (anahtarn asla kullanmazd, evdekiler ne gne duruyordu; birisi, yapmakta olduu iini brakp ya st kattan inecekti ya bodrumdan yukar kacakt ya baheden dolanp gelecekti evimizin efendisine kapy amak iin) ve varlyla doldururdu yuvamz... Varl hayli grltcyd. Ev halk saa sola seirtirdi, gazetelerini, o gn gelen postay, telefon edenlerin listesini vermek ve ayn hazr etmek iin hemen... ayn yannda da frndan yeni km st kaarl ekmekler, ayva reeli, sahanda yumurta... mutlaka... ben, o eve admn att anda evde bulunmalydm. Yaamm, ocuklarma ayrlan zamann dnda, bei on iki geceye kadar bana, o eve girdii andan itibaren ona aitti. Gocunmazdm bundan. Ben kocamn tm gnn iyerinde geirip dndn sanrdm. En ufak bir kukum olmazd iki mahalle tedeki iinden gelmediine dair. Bambaka tatlar tadarak, deiik hazlar alarak, ayr dnyalardan geerek geldiinden habersizdim. Baka kadnlarn ayak izleri stnde yrdm bilmezdim. Sorard, "ocuklarn dersi bitti mi?" "Bitti." "Sen neler yaptn?" Binlerce, milyonlarca kadnn gn boyu yaptklarn ya da yardmc tutabilecek kadar anslysalar yaptrdklarn... hafta so72

nu, bayram seyran demeden, yllk, aylk, haftalk izin almakszn yaam boyu ve her allahn gn yapmakla ykml olduklar ileri, elbette... Yataklar havalanr, odalar silinir sprlr, amarlar ykanr, gmlekler pantolonlar tlenir, yemek de pierdi, zeytinyalsyla iki kap. ocuklar okuldan alnr, kahvaltlar verilir, dertleri dinlenir, dersleri kontrol edilirdi. Benim de aralarnda bulunduum binlerce, milyonlarca kadn, btn bu iler iin ne maa, ne dl, ne takdir ne de bir teekkr beklerdi. "Akama bir program yaptn m?" diye sorard kocam. Sklmasn diye akama da bir program yapm olurdum. Berbere de giderdim ki, bakml, alml, gzel gzkeyim. Ama Allah kahretsin, iki satr yaz yazacak vakit yine kalmazd bana. Yazy neden mi yazyordum? Hiii, hep derdi ya, biraz atlak olduum iin herhalde... Benim ona, "Ya sen neler yaptn bugn benim iin ve neler yapmaya hazrlanyorsun bu gece? iirdeki gibi ellerimin ve plak ayaklarmn farkna varmaya ne dersin?" diye sormak aklma gelmezdi. Evliliklerin gvene dayanmasna, ihanetlerin evlerden uzak olmasna artlandrlm bir gen kadn olarak, kesin, sert, deimez grlere sahiptim. nsanolunun yumuamas, hogr eiinin artmas ve sonunda filozof kesilmesi (ya da tam bir vurdumduymaza dnmesi) iin, aclardan, zorluklardan, hatalardan, abalardan, aklardan ve sevgiden ve zveriden deli uzun yllar yoku yukar yrmesi gerekiyormu. Bilmezdim. Bana uzak baka yaamlardan gelirdi kocam, ben henz bilmiyordum ama yorgun ve doygun gelirdi. Oysa ben hep vardm ona. len vakti, saat ikide, saat drtte, saat bete, saat bei on iki geceden, evden ayrld ertesi sabahn dokuzuna kadar vardm, vardm, vardm. Evimizin drt bir yann dolanan bir de bahemiz vard. Hi yan yana oturmamtk sanrm o bahede. Nzm da her gnn bir nceki gnden hi farkl olmad, 73

yaamn o biteviye sarmalnda kalayd, ankr Cezaevi'ne dmeyeydi, cezaevinin kk bahesinde yan yana oturduklarn anlatan aadaki satrlar yazabilir miydi karsna, 1940 Temmuzu'ndaV (...) Hapishane avlusunda bir bahemiz vard. Scak bir duvar dibinde on be adm kadard. Gelirdin, yan yana otururduk, krmz ve kocaman muamba torban dizlerinde... Kelleci Memet'i hatrlyor musun? (...) "Hanm abla" derdi sana. Bizim bahemizden kk bir bahesi vard tepemizde, yukarda, gnee yakn, bir konserve kutusunun iinde... Bir Cumartesi gnn, hapisane emesiyle slanan bir ikindi vaktini hatrlyor musun? Bir trk sylediydi kalayc aban Usta, (...) O kadar resmini yaptm senin bana birini brakmadn. Bende yalnz bir fotorafn var: bir baka bahede ok rahat ok bahtiyar 74

yem verip tavuklara glyorsun.

(....)31
Ne ok isterdim byle eyler yazsn benim iin de birileri; iyimser, scak, sevecen, paylalm gnlerden, paylalm bir eylerden haberler veren. Bir akam st oturup hapishane kapsnda rubailer okuduk Gazali'den: "Gece: byk lciverdi bahe. Altn prltlarla devran rakkaselerin. Ve tahta kutularda upuzun yatar ller." Bir gn eer, benden uzak, karanlk bir yamur gibi, cann skarsa yaamak tekrar Gazali'yi oku. Ve Pryende'm benim, ben eminim sen sadece merhamet duyacaksn lmn karsnda onun mitsiz yalnzl ve muhteem korkusuna. (...) Bilmiyorum, neden
31 "ankr Hapishanesinden Mektuplar", Kvyi Milliye, iirler 3, Yap Kredi Yaynlar.

75

aklmda hep ilknce senden duyduum ankrl bir cmle var: "Pamuklad myd kavaklar kiraz gelir ardndan." Kavaklar pamukluyor Gazali'de, fakat grmyor, stat, kirazn geldiini. lme ibadeti bundandr. (...) Ald demirlerin dnda byk lciverdi bahem Asi ol an h a y a t t r... Beni unutma Hatem..
32

Byle eyler de yazsn isterdim bir erkek benim iin, yaamdan ve lmden sz eden, birlikte Gazali'yi okuduktan sonra. Kimbilir, belki aktan da nemli olan, birlikte Gazali'yi okuyabilmekti, yan yana oturabilmekti bir bahede. Belki de deildi. Aslnda her ey ne kadar nemsizdi dnrsek, ne kadar uucu, ne kadar geici, mphem ve soyuttu. Aslolan ne birlikte kitap okuyabilmek, ne yan yana oturabilmekti bir bahede, ne sevmek ne de aldatlmamakt. Aslolan hayatt, hayat! Ve o hayatn ortasndan, itenlikle ve iyimserlikle seslenebilmekti sevgiliye... Mavi gzleri mahmur lepiska salar darmadan,
32 "ankr Hapishanesinden Mektuplar", Kuvyi Milliyi, iirler 3, Yapa Kredi Yaynlar.

76

plak lk teninde brmck gecelii,

'

yani ak sak, hatta hayaszca biraz, kar anszn yatandan bizim stanbul'da bahar52, stanbul'da bahar! stanbul... yllarn iinde, Piraye giderek bedeninden syrlyor, Istanbullayordu Nzm'n gznde. Sanki ehri ve kars yekvcut olmulard. Birine dokundumuydu tekini okuyordu, birini perse, dieri rperecekti. Kprden, emaneti Nuri Efendi'ye verip bir servi sandk yollasa bana memleketim stanbul, bir gelin sand. nnn! diye ngran nlatp kapan asam: "ki top ile bezi, iki ift brmck gmlek, klaptan ilemeli mermerahi mendiller, Edirne sabunlar, tlbent torbalarda lavanta iei ve SEN ksan iinden. (...) Vay, anam, vay, ne kadar gzelsin. Glnde stanbul'un abuhavas, stanbul'un lezzeti baknda. A benim sultanm efendim, izin versen ve cret edebilse Nzm Hikmet kulun koklayp pm gibi olacak yanan stanbul'un34
33 "Mavi Gzleri Mahmur", Yatar Bursa Kalesinde, iirier 4, Yap Kredi Yaynlan. 34 "Kprden Emaneti Nuri Efendiye," Yatar Bursa Kalesinde, iirler 4, Yap Kredi Yaynlar

77

Bir erkein sevgilisini doup byd ehri gibi sevebilmesinden daha iten, daha yrekten, daha btn bir sevgi olabilir miydi? (...) Ne gzel ey hatrlamak seni: bir mavi kuman stnde unutulmu olan elin ve salarnda vakur yumuakl canmn ii stanbul toprann... imde ikinci bir insan gibidir seni sevmek saadeti...

(.)35
Uzaktaki ehrimin damlar zerinden ve Marmara denizinin dibinden geip sonbahar topraklarn aarak 36 olgun ve slak geldi sesin. ()

sevgilim, senin meknn olan ve nereye srlsem, hangi hapiste yatsam srtmda, torbamn iinde.gtrdm ve evlt acs gibi yreimde, senin hayalin gibi gzlerimde tadm ehir..37 Nzm'n Piraye'ye yazd ak iirleri stanbul ile smsk rlmenin yan sra bir de yorgun yllar tayordu msralarnda.
35 "Saat 21-22 iirleri", Kuvyi Milliye, iirler 3, Yap Kredi Yaynlan. 36 "8 Kasm 1945", Kuvyi Milliye, iirler 3, Yap Kredi Yaynlar. 37 "13 Kasn 1945", Kuvyi Milliye, iirler 3, Yap Kredi Yaynlar.

78

O yllar ki, bitmek bilmiyordu, gemek bilmiyordu. Belki de insanoluna yaplabilecek en byk ikenceydi, onu zamann demir parmaklklaryla sarmalamak. Mahpusun; drt duvar, bir tavandan ibaret tecrit odasnn o-ok tesinde, bir isel ikence mekn olduunu grebilmem iin yine Nzm tutmutu feneri nme. Karsnn azndan yazd mektupla balyordu yllarn bitmeyecek ilesi ve iir be iir akyordu seneler. Hesabettim: bugn tam sen ieri gireli sene oluyor ve ben aabeyimin evindeyim iki senedir.36 ** * Saat 21. Meydan yerinde kampana vurdu, nerdeyse koularn kaplar kapanr. Bu sefer hapislik uzun srd biraz: 8 yl... 39 () (1945) ** * (...) Sen ki her yerde "hazr nazr"msn, konuamayz seninle, duyamayz sesini birbirimizin: sen benim sekiz yldr dul karmsn...w (1945)
38 "Aye'nin Mektuplar", Yatar Bursa Kalesinde, iirler 4, Yap Kredi Yaynlar. 39 "25 Eyll 1945", Kuvyi Milliye, iirler 3, Yap Kredi Yaynlar. 40 "22 Eyll 1945", Kuvyi Milliye, iirler 3, Yap Kredi Yaynlar.

79

*** Hatunumun gzleri eladr da iinde hreler var yeil yeil: altn varak stne yeil yeil menevi. Kardelerim, bu ne biim i, u dokuz yldr eli elime demeden, ben burda ihtiyarladm, o 41 orda. (..) (1947) *** Dizboyu karl bir gece, sofradan kaldrlp, polis otomobiline bindirilip, bir trenle gnderilerek bir odaya kapatlmakla balad maceram. Dokuzuncu yl biteli gn oluyor. ()42

Sevdalnz komnisttir, on yldan beri hapistir, yatar Bursa kalesinde.

()43
(1947) *** Ben ieri dtmden beri gnein etrafnda on kere dnd dnya.
41 "Hatunun Gzleri Eladr da...". Yatar Bursa Kalesinde, iirler 4, Yap Kredi Yaynlar. 42 "Dokuzuncu Yldnm", Yatar Bursa Kalesinde, iirler 4, Yap Kredi Yaynlar. 43 "Yatar Bursa Kalesinde", Yatar Bursa Kalesinde, iirler 4, Yap Kredi Yaynlar.

80

Ona sorursanz: "Lf bile edilmez, mikroskopik bir zaman." Bana sorarsanz "On senesi mrmn." (...) imdi on yana bast, ben ieri dtm sene, ana rahmine den ocuklara

Karcm, Hasretliin on ikinci yl bu on ikinci yl Gnl azna kadar dolu Sen diyorum stanbul geliyor aklma istanbul diyorum sen Sen ehrim kadar gzelsin ehrim senin kadar acl.45 Ama bir iiri daha vard ki Piraye'ye gn be gn yazdklarnn arasnda, tarihsizdi; deil on yllara, yz yllara meydan okuyordu; ierde veya darda ve ne kadar aresiz kalnrsa kalnsn, yine de yaamn insana en mthi armaan olduunu haykryordu, Nzm. Bugn pazar. Bugn beni ilk defa gnee kardlar. ..,."'.

44 "Ben eri Dtmden Beri", Yatar Bursa Kalesinde, iirler 4, Yap Kredi Yaynlar. 45 "Karcm Hasretliin 12. Yl Bu", Yatar Bursa Kalesinde, iirler 4, Yap Kredi Yaynlar.

81

Ve ben mrmde ilk defa gkyznn bu kadar benden uzak bu kadar mavi bu kadar geni olduuna aarak kmldamadan durdum. Sonra saygyla topraa oturdum, dayadm srtm duvara. Bu anda ne dmek dalgalara, bu anda ne kavga, ne hrriyet, ne karm. Toprak, gne ve ben Bahtiyarm...*6 Ve ite kreendosu bence Piraye'ye yazd tm iirlerinin... ak, tutkuyu, cinsellii, hasreti ve aresizlii bir solukta dile getiren rubaisi Nzm'n; Sarlp yatmak mmkn deil bende senden kalan hayle. Halbuki sen orda, ehrimde gerekten varsn etinle kemiinle ve balndan mahrum edildiim krmz azn, kocaman gzlerin gerekten var ve si bir su gibi teslim oluun ve beyazln ki dokunamyorum bile.*7 Evet, ben k olmaya Nzm okuduka yknrdm genliimde, zamann iimde mis kokulu kzl bir gl gibi durduu uzak yllarda.

46 "Bugn Pazar", Kuvyi Milliye, iirler 3, Yap Kredi Yaynlan. 47 "Rubailer (5)," Kuvyi Milliye, iirler 3, Yap Kredi Yaynlan.

82

MEMLEKET M, YILDIZLAR MI, GENLM M DAHA UZAK?

Vatan hasreti ve bu hasretten yola karak, stanbul zerine yazd iirlerini, yetmili yllarn banda tandm Nzm'n. zlemin satrlarda somutlat, adeta elle tutulur hale geldii, insann iini burkan bu iirlerini de ok sevdim. ylesine iten ve yalndlar ki, air neler hissettiyse vatanndan uzaklarda, nasl buram buram burnunda tttyse ehri ve sevdikleri, ayn duygular ben de yreimde duydum, onlar okurken. Memleketim, memleketim, memleketim, ne kasketim kald senin ora ii, ne yollarn tam ayakkabm, son mintann da srtmda paraland oktan, 83

ile bezindendi. Seri imdi yalnz samn aknda, enfarktnda yreimin, alnmn izgilerindesin memleketim, memleketim, memleketim...*8

Bam kpk kpk bulut, iim dm deniz, ben bir ceviz aacym Glhane Park'nda, budak budak, erham erham ihtiyar bir ceviz. Ne sen bunun farkndasn ne polis farknda. (...) Yapraklarm ellerimdir tam yz bin elim var. Yz bin elle dokunurum sana, stanbul'a. Yapraklarm gzlerimdir, aarak bakarm. Yz bin gzle seyrederim seni, stanbul'u. Yz bin yrek gibi arpar, arpar yapraklarm. Ben bir ceviz aacym Glhane Park'nda. Ne sen bunun farkndasn ne polis farknda.49 Yetmilerin sonunda ise gzyalar iinde okuyordum Nzm'. Vatan ve evlat hasretini, ilk elden bilir olmutum, nk ben de gurbetteydim artk. Kendimi srgne mahkm etmitim. ocuklarm, babam, annemi, anneannemi, arkadalarm, Boaz', Boaz'daki evimi, ehrimin minarelerin ardnda batan gneini, mavisini, lacivertini, lodosun, martlarn, gvercinlerin seslerini ve trafiin grltsn, kargack burgack merdivenli sokaklarn
48 "Yine Memleketim stne Sylenmitir", Kuvyi Milliye, iirler 3, Yap Kredi Yaynlar. 49 "Ceviz Aac", Yeni iirler (1951-59), iirler 6, Yap Kredi Yaynlar.

84

birbirleriyle dalarlarken birdenbire gzler nne seriverdikleri muhteem deniz manzaralarn olduu kadar, ayn sokaklarn pisliini, tahamml zor kemekeini, dahas beyaz peyniri, siyah zeytini, simidi ve demli ay, kuru kfteyle kuru fasulyeyi, spanakl brei, manty zleyerek yayordum Londra'da. Gnlm krkt, evim paramparayd... Rzgrl bir gvertede deniz suyuyla tel frayla ykanm branda bezinden gmlek gibi srtmda keder.50 Hasta kediler nasl iyileene kadar gizli kelere saklanrlarsa gzlerden uzak, ben de yreimi tamir iin kap kuytulara saklanmtm. Beni etkileyeceklerinden korktuum yaknlarmdan uzakta, hayatma yeni bir yn vermek iin dnmece gelmitim uzak bir lkeye. air gibi, ben de geberiyordum kederden. Geip gitmi gnler gelin rak iin, sarho olun slkla bir eyler aln geberiyorum kederden51 Sndm evden kmyor, btn gn mzik dinliyor, kendime acyor ve Nzm'dan iirler okuyordum. Bunlar ne on drt yandayken okuduum fkeli iirlerdendi ne de Memleketimden nsan Manzaralar'yd. Bu kez, Nzm'n satrlarndan, sanki o bir dervimiesine, sevgi yansyordu. Yllar yumuatmt Nzm', onu bir bilge, bir filozof eylemiti. Yava yava, onun her eyi, herkesi kucaklamaya hazr engin
50 "Rzgrl Bir Gvertede", Yeni iirler (1951-59), iirler 6, Yap Kredi Yaynlan. 51 "Gnler", Yeni iirler (1951-59), iirler 6, Yap Kredi Yaynlar.

85

sevecenlii, iimi stmaya ve benden tap adeta evremdeki insanlara ve eyalara da yaylmaya balad. Gn geldi, kendimi ve sorunumu bunca nemsediimden utan duyar oldum. Koca bir evrenin ortasnda ne kadar da nemsiz olduumu, diz boyu acnn arasnda benim kederimin laf edilmeye demezliini gryordum, onu okuduka. Nzm'n iirleri beni terbiye ediyordu. Hele de o hasret iirleri! O, suratma bir tokat gibi arpan, beni tuttuum yoldan geri eviren, baka hibir ehirde yaamama imkn olmadn kaln kafama kakan, vatan zlemiyle, stanbul hasretiyle yanan iirleri. Baka bir lkede yeni bir hayata balamak belki mmkn olabilirdi, maddi, manevi pek ok zorlukla baetmi biriydim ben, ama o stanbul iirleri vard ya Nzm'n, ite onlarla baetmeyi baaramadm.
(...) . ;

Mavi bulutlar geiyor mavi kubbelerin zerinden, krmz bacalarn, beyaz kulelerin zerinden mavi bulutlar geiyor. Bakyorum Moskova'nn pencerelerinden birinden seni dnyorum memleketim memleketim, Trkiye'm seni dnyorum52 Mavi bulutlar geiyordu damlarn zerinden ve beni alp ocukluuma gtryorlard. Mavi bulutlara taklp yllarn iinde akyordum geriye geriye geriye doru... Haber antiyeye ulanca, yrenin kylleri azgn sularn ortasnda, ime hayvan derisinden bir botun iinde bulmulard babam, doumumu mjdelemek iin. Eek ve at stnde Toroslar', kelekle nehirleri aarak nce Adana'ya varm, oradan tren52 "Seni Dnyorum", Yeni iirler (1951-59), iirler 6, Yap Kredi Yaynlan.

86

le Ankara'ya gemi, dedemin iyerine ektii, doumumu haber veren telgrafn bulmu, yine trenle stanbul'a uzanm ve ancak sekiz gn sonra kavuabilmi ti kzna. Yirmilerin, otuzlarn, krklarn Cokulu mhendisi, Toroslar'da srtnda msn bir atn? Ben dnyaya gelirken ehirde Sen azgn sularndaydn Frat'n? Babam, erken doduum iin pamuklarla beslenmi kundam ilk kez kucana aldnda, neler hissettiini bilirdim, nk anlatmt bana bir ok kez. Ama ilk karlama anmzdaki benim duygularm o hi bilmedi. Sylesem de inanmazd zaten, henz sekiz gnlkken onun Anadolu gnei sinmi tenini kokladmda, dnya yznde yaayan en gzel insann kollarnda olduumu ve hayatm boyunca hi kimseyi onu sevdiim kadar sevemeyeceimi hemen sezdiimi... Ben, krkl yllarn banda, Nianta'nda dodum bir eyll gn. Yaz henz terk etmemiti doduum ehri ama sonbaharn hznl krmzs narlarn, kestanelerin yapraklarna tek tk dmeye balamt birka gnden beri. Anneannem, annemi son muayenesine indirmiti len vapuruyla Ada'dan. Doktorumuz Tevfik Remzi Kazancgil, annemin kocaman karnna hunisini dayayp kalp atlarm dinlemi, "Senin daha en az iki haftan var douma kzm," demiti, "bo-. una ehirde kalmayn, Ada'ya dnn." Nereden bilsindi az nce kalp atlarn dinledii bebein hastalk derecesinde tez canl olduunu, beklemekten nefret ettiini ve yirmi drt saat iinde dnyayla kucaklamaya oktan karar yerdiini.
87

***

O gn Ada'ya geri dnmemilerdi ana-kz. Nianta'nda, akayk Sokak'n kesini tutan evde oturan kz kardeine gitmilerdi anneannemin. Akam yemeinden sonra anneannem Narmanl'daki yeni katlarna dnm, annem teyzesinde kalmt, ayn evde karde gibi byd, benim de daym bileceim kuzeniyle yarenlik etmek iin. Ben ite o gece doacaktm alelacele. Ne anneannemin ne de doktorumuz Tevfik Remzi'nin hastaneye varlarn bile beklemeden, ebenin yannda dikilen byk teyzemin ellerine douverecektim. Teyzem kulama kendi gbek adn fsldayacakt: Aye! Belki de bu yzden elinden nak ilemekten ve piyano almaktan baka i gelmeyen, annesi, babas ve kocas tarafndan el stnde tutulmu anneanneminkine deil de, asker kocasnn peinde ehir ehir dolaan, evinin ve ocuklarnn ilerini kendi gren ve erken ypranan cefakr byk teyzeminkini andracakt benim kaderim. Ebe, aceleden kilonun epey altnda doduum iin, bir fare kadar kk kundam annemin kollarna verirken, biraz da teselli maksadyla, "Gzleri de tpk babasnnkiler gibi mavi," demiti, annemin baucunda oturan daym iaret ederek. Annemle daym birbirlerine bakp glmlerdi. "Babas Frat'n stnde, baraj sularnn peinde. Bebek zamann beklemi olsayd, yetiebilecekti doumuna," demiti annem. Kollarna bunca aceleyle, hevesle atldm dnya, huzurlu bir yer deildi. Almanya'nn bana gemi olan deli, dnyay saracak yangn atelemiti oktan. Hitler anlamalar bozarak, nce ekoslovakya'ya bulam, sonra Avusturya ile birletiini ilan etmi, sava yorgunu dnyann pek de ses etmediini grnce, iyice azp Polonya'y, Fransa'y ve Hollanda'y igal etmiti. ngiltere ve Fransa bu gidie dur demenin zaman geldiine karar vererek, savaa girmilerdi sonunda. Avrupa ne zamandr alev alev88

di ve benim doduum yl, Hitler ordularn Bulgaristan snrna kadar indirmiti. imdi, ya Trkiye zerinden gneye inecek ya da kuzeye kayarak Sovyetler Birlii'ne saldracakt. Bu nedenle, doduum lkede sava korkusundan bunalm bir halk ile geceleri gzleri uyku tutmayan asabi bir hkmet vard ve de gnlk hayat cehenneme evirmi bir sava ekonomisi... pencerelere karartma iin gerilen siyah ktlardan, mavi ampullerden tutun, ekere, peynire, patiskaya kadar akla gelebilecek her eyin hem karaborsas, hem ktl... te yine bu nedenle anneannem, ehre inerlerken, ada vapurunda yannda oturan hanmn eskisi gibi yumuack mermerahi bulamamaktan ve pahallktan doan yaknmalarm dinlemiti yol boyunca. inden, "yi ki kundak bezlerim oktan hazr ettim," diye dnmt. Sadece kundak bezlerim deil, anneannemin kz m olan m olacam bilemedii iin, deiik renklerde rd giysilerim, patiklerim, battaniyelerim, araflarm, tm eyizim hazrd oktan. Anneannemin, annesi ve babasyla yaz sonunda tanaca yeni apartman dairesi de hazrd yaz bandan beri. Badanas yenilenmi, yerleri, kaplar sabunlu sularla defalarca silinmiti. Dedemle nenem, Beyazt'taki klk konaklarn, anneannem kocasn gen yata o evde kaybettii iin, kzlarn tanmas zor anlarla dolu evden uzaklatrmak niyetiyle satmlard. Ortanca kzlar kendi oturduu semtte bir daire bulmutu onlara. Zaten ne zamandr syleniyordu, koskocaman khne evde soba derdiyle uramayn, Nianta'nda bana yakn bir yer tutalm size, diye. Evin iinde eski gnlerde olduu gibi hizmetkr bolluu da yoktu artk. Bir emektarla bir ahretlik kza kalmt koca evin ii. Hak vermilerdi kzlarna. Bahe iindeki kona, hem masrafna dayanamadklar, hem iinin stesinden gelemedikleri iin, ,ama en ok da anneannemi deiik bir yaama tama maksadyla satmlard, ileri burkularaktan. 89

Narmanl Apartman, Tevikiye'nin en gzel binalarndan biriydi. Dedem, tutacaklar kat gezerken, ke penceresinden Tevikiye Camii'ni grdnde, "Eh, vakit tamama erdiinde, buradan son yolculua kmz da kolay olur, istasyon yakn, hemen urackta..." demiti. "Beybaba, byle eyler duymak istemiyorum... rica ederim." Anneannemin yalar titremiti gzpnarlarnda. "lemsiniz vallahi Reat Bey, sylenecek ey mi bu kzmzn yannda, aznzdan yel alsn!" Nenem kocasna baklaryla anneannemi iaret ederek, sinirli admlarla kmt odadan. "Vefat bir facia gibi telakki etmeniz ok yanl," diye sylenmiti dedem, kendi kendine. Evi beenmi, hemen o gn kiralamlard. Ortanca kzlarnn kocas, kira kontratosunu alelacele imzaladklarm renince, "Hi pazarlk etmediniz mi?" diye sormutu. "Bari peinat daha az tu tay diniz." akn akn bakm damadna yal adam, "Aklma gelmedi dorusu," demiti. Dedemle nenem, ehrin yeni ve modern mahallesindeki bu gzel apartmanda dul kzlar iin yepyeni bir yaam dlemiler-di. Krkl yalarn ok bandayd anneannem, hl gzeldi, elbette mnasip bir ksmeti kard hayrlsyla. Ne var ki beklentisi ok deiikti kzlarnn. O, her gece ryasnda, cinsini belirleyemedii tombul bir bebek gryordu. Ailesi ve dostlar ona yeni bir e, yeni bir hayat dleyedursunlar, anneannem kendini, doumunu iple ektii bu bebee adamaya, kznn hamilelik haberini ald anda karar vermiti ve o gn bu gndr, yeni bir ein veya hayatn deil, babas gibi mavi gzl, annesi gibi sarn tonton bir torunun hayalini kuruyordu sadece. Ve o torun, daha iki haftas var dendii gnn gecesinde, tam da ryalarndaki gibi sar salar, mavi gzleriyle geliverdi dnyaya. stelik bir kzd. Hep ona ait olacak bir kk kz! 90

** * Yol yorgunu babam, Narmanl Apartman'nda, lohusa erbetinin karanfil kokusu sinmi salonundaki beie eilmi, tarifi zor duygular iinde, bir haftalk kzna bakmt uzun uzun. "Ben o doar domaz adn 'Aye' diye okudum, fledim kulana," demiti byk teyzem, "esas ad iin sizi bekledik." "ok gzel bir isim koymusunuz efendim, esas ad Aye olsun." "Bir baka ad daha olmasn m ya da Aye'nin sonuna bir Nur veya Gl eklemeyelim mi?" diye sormutu anneannem. "Eklemeyelim." Babam hep en yaln, en sadeyi sevdi mr boyunca. Ssten, abartdan hi holanmad. Bu yzden benim adm da, anneannemin tabiriyle 'yalnz' kald. Ailede, reisliin bu yeni damat yznden kadnlarn elinden kamakta olduunu hissettiyse de, memnuniyetsizliini hi fark ettirmedi anneannem. Bijeduh beylerinin kzlar, bkemedikleri bileklerin karsnda renk vermemeyi iyi bilirlerdi. Yllarn iinde akyordum... ki aylk olunca yatakl trenle Ankara'ya gtrmlerdi beni. stanbul'dan ayrlmaya taa o yata isyan etmi olmalym ki annem, anneannem ve can dostumuz Sreyya Aaolu sabaha kadar beni bir battaniyenin iinde nbetlee sallamlard trenin dar koridorunda, susmam ve uyumam iin. stanbul'daki geni sofalardan, yksek tavanl odalardan sonra, birdenbire kmen oda, bir de hol; Soysal Apartman! Kzlay'n tam orta yerinde, meydanda duran ve her zaman gsteren saate ve Gven Park'n dev heykellerine bakan ilk baba-evim...

91

Osman, Betin, Nuri ye Misket, Madelet ve Ayper, ilk arkadalarm... Ad, Kzm zalp'ten Ziya Gkalp'e deien, evimizin nndeki caddede dmdz yrnd myd be dakikada ulalan, ad Trk Eitim Dernei'nden Ankara Koleji'ne deien, ilkokulum. Cadde, sokak ve okul adlarnn siyasi rzgrlarla biteviye deitii dnyamda, hi deimeyen arkadalarm Alev ile Emine ve yzleri gzmn nnden sevgileri yreimden hi sklmeyecek retmenlerim, Leman Hanm, Naciye Hanm, Fikriye Baretmen... Kzlay'n orta yerindeki binada bahe olmad iin, mahallenin ocuklaryla sokaklarda oynayan, haylaz kk kz... Ankara caddelerine evlerin bahelerinden sarkan dallardan ala ve erik aran sokak ocuu... yara bere iindeki sska bacaklaryla, uzun rglerine ramen kzdan ok erkei andran mahalle etesi eleman, baharla birlikte bisikletiyle btnleen... "Aaa kzm byle olmaz, bu ocuk erkek Fatma gibi, msaade etmeyin bu kadar azmasna, sonra piman olursunuz. Kz dediin uslu olur, nazik olur, ipek gibi... nedir bu byle, tam bir hayta!" diye annemi azarlayan anneannemin sesi ve tpk hzla geen bir trenin penceresinden gze arpan resimler gibi mthi bir sratle akan Ankara yllar. ocukluk dnemi herkes iin de rzgr hzyla m geer acaba? Ankara, rengrenk resimlerin arasna skvermi, siyah-be-yaz birka fotoraf karesi gibidir belleimde;,ok net, ok belirgin, yaln duygularla hatrlanan, karmak hibir yan olmayan... 92

Hi keder yoktu o yllarda, fke, isyan, elem yoktu. ehrin rengi, aralk ortalarnda mutlaka yaan ve gnlerce kalkmayan kardan tr beyazd. ekli, stanbul'un kesiz kubbeleri, uzun sivri minarelerine, akc, saydam izgilerine inat, iri bir kibrit kutusu gibi belirgin ve kunttu. Zaman ncesinde bile var olan doduum kentin gizemine, eriilmezliine karn, 'yoktan var edilmi tek ehir'di. Dolaysyla, ak seik 'benim' di, benim kuamn (arklarda renmitik) her derde deva, eriilir kentiydi. Tren istasyonuna yakn mahallelerde, rzgrda belli belirsiz savrulan kmr kokusu, nisan sonlarnda genizleri yakan keskin smbl, hanmeli, akayk kokular ve her bahar, valizi bana eliyle diktii elbiselerle, armaanlarla dopdolu gelen ve bizimle tam bir ay kalan anneanemin sayesinde, ylda bir ay kesintisiz sren saltanatm vard. O azarsz, eletirisiz, disiplinsiz ayn sonunda, okullar kapannca, anneanemle birlikte yataklyla stanbul'a tatile giderdim. stlerine WL harfleri baslm kadife koltuklarda dizlerimin stnde ykselir, karanla uzanan bozkr seyrederdim pencereden, yataklarmzn yaplmasn beklerken. Yataklar hazr olunca, anneannem Osmanl kadnlarna zg kapanma igdsyle olsa gerek, hemen perdeleri indirirdi, sanki hzla akan trende bizi birileri gzetleyebilirmi gibi. Kulaklarmda, tkdm-tkdm-tkdm diye belli bir nakaratla giderken birden tsss diye duruveren tekerleklerin raylar zerinde ac gcrts, tara istasyonlarnda olancklarn, "Gaste... gaste.." diye kristal havay yrtan ocuk sesleri, genzimde keskin kmr, burnumda araflarn sabun kokusu, gzlerimin nnde bembeyaz kolal rtleriyle kahvalt masalar ve siyah takm elbiseli, kibar garsonlar... (imdilerde, varlkl Nianta kadnlarnn ellerinden dmeyen, retmen maana satn alnm, o plastik grnml, zevksiz antalara vurulmu harfler, bana ocukluumun bu tren fasllarn artrr da her seferinde burnumun direi szlar hl.)
Wagons Lits (Yatakl vagonlar).

93

ook uzak bir yerlerden yllar sonra dnyormuuz gibi, bata nenem ve dedem olmak zere, aile tam takm karlamaya gelirdi bizi. Kalabalk platformda akrabalarmz semeye alr, el sallardk pencereden. Kavuup, pp, koklama ve, "Ah ne kadar bym, naslda uzam, gzmde tttnz," sohbetinden sonra, elim smsk dedemin avucunda, hep birlikte itie kaka ve srekli konuarak, Nzm'n iirlerinde ska geen Haydarpaa'nn geni merdivenlerinden iner, vapur iskelesine giderdik. Anneannemin bej rengi klflara geirilmi valizleri, gen bir hamal ocuun srtnda, izlerdi bizi. Ada'nn bana usuz bucaksz gelen cennet bahesinde iki am aacnn arasna kurulu krmz salncam, dveririm endiesiyle, hl tekerlekli bisikletim ve daha da marabilmem, el stnde tutulmam iin piirilmi en sevdiim yemekler, bata byk teyzemin esiz kuru kftesiyle patates kzartmas, karpuz, beni bekleyen yeni oyuncaklar... Hayatn gerek tad! Ankara'da yaam, stanbul ile kyaslandnda dz bir izgi gibiydi. Akamlar, ne yenirse yensin, pilav ve hoafn hi eksik olmad Ada'daki kkn upuzun sofrasnda buluan dede, nene, anneanne, teyzeler, daylar, yengeler, eniteler ve kuzenler kalabalna kar, Yeniehir'deki kk evin kare masasna bir ekirdek aile otururdu; anne-baba-kz geni! ou kez de baba, Anadolu'da bir yerlerde... Yl bin dokuz yz krk alt, babam da, ta, tepe ve nehirlerinde Cumhuriyetin... Ad byle geerdi evimizde, onun elinde ina edilen memleketin. Ben babam hep zlerdim ocukluumda. Haftalarca gider, her gittii Anadolu kentinden bana bir kartpostal yollard babam. 94

Gece yatarken yastmn altna koyardm kartlarn, onu yaknmda hissetmek iin. Kartpostallar gelirdi Anadolu'dan, "Sana taze fndk aldm Ordu'dan. Kekik kokuyor Yeilrmak boylar. Baraj bitmek zere kzm." Can nasl kotuysa peinde bir devin Ben de, salar rgl ocuk Kartpostal kartpostal peinde mhendisin. Ankaral ocuklarn, baka ehirlerde byyenlere gre bir ayrcalklar vard, hele de brokrat ocuklar iseler. Bakentin havasna sinmi youn politika dumann onlar da anne-babalar gibi solurlard ister istemez. Ankara'da alan devlet memurlarnn evlerinde sabahtan akama kadar siyaset konuulurdu. Hep, "ne olacak bu memleketin hali?" muhabbeti ve hep, "biz hi adam olamayz!" endiesi... Ben ocukluumda, kk evimizde konu komu ve yakn dostlarla radyonun bana p 1950 seimlerini Demokrat Parti'nin kazanmasnn cokulu bir sevinle kutlanmasna da ahit olmutum, birka yl sonra, hayatta kfr etmeyen babamn ayn partiye az dolusu svdne de. Siyasi beklentiler hep hsranla biterdi bizim evde. Babamn umudu her neyse, o beklenti hi gereklemezdi. "Hepsi hrsz bunlarn! Hepsi karc, yalanc, menfaatperest ve poplist!" "Kim bunlar anne?" diye sorardm usulca. "Babam kimlere kzyor?" "Seri bakma babana," derdi annem, "herkes kendi gibi olsun istiyor. Oysa insan memleketi kadar kendini, oluunu ocuunu da dnmeli. Be paralk adamlar nerelere geldi, bizim bir arabamz bile yok." 95

* ** Bizim arabamz hi olmad. nk babam bulunduu makamlarda ne yedi ne de etrafna yedirdi. Bu yzden srekli aya kaydrld. Ayrca, dalar talar tepeleyerek memlekete barajlar, yollar yapmakta, elektrik direkleri dikmekte, ovalar sulamakta olan ekibini datan ve uzman mhendislerin yerine kendi siyasi kadrolarn atayanlarla srekli dalat iin, sk sk istifa ederdi. Derin bilgisini, birikimini, enerjisini ve hayatn cmerte sunduu devletinden grd tek takdir, Devlet Su leri binasnn duvarnda asl duran resmidir bence. Siyasilerle dalamaktan yorulup memuriyetten ayrlarak mteahhitlie balam, devlet ihalelerine girmi ve Karadeniz'de yangn evleri inaatn yaparken, Vatan Cephesi Oca amay reddettii iin, hkmetten parasn alamayp batmt. Siyasetin bu kadar etkin yaand baba-evinde byrken, ben de almtm elbette 'Ankaral ocuk' olmaktan nasibimi. Siyasetten mrm boyunca hi kopamadm ama siyasileri de, hangi partiden olurlarsa olsunlar hi sevemedim, onlara hi gvenemedim ve kendimi sk sk gidiat protesto etmek iin yollarda yryen kalabalklarn arasnda buldum. stanbul'daki rencilik yllarma rastlamt, 27 Mays' hazrlayan gnler. Okuldan kaar, yrylere katlrdm. Elimde ya Yurttalk Bilgisi kitabndan koparlm Atatrk'n nutku ya da resmi, Harbiye-Taksim arasnda, "Olur mu byle olur mu, karde kardei vurur mu!" diye boazm yrtarcasna bara bara defalarca yrm, itelenip kakalanmtm. htilalden birka gn nce yine mutad yrylerin birinde, anneannem o kalabaln arasnda beni her nasl bulduysa, nme geip baylvermeseydi Allah bilir tutuklanmtm da. O gnlerde ben elimde Atatrk resmiyle yollarda yrrken, kendimi Jeanne D'Arc'mm gibi nemsiyordum ama lkemde kardein kardei gerekten vuraca gnlere daha ook uzun yllar vard. 1983 ylnda, babamn lmnden sonra, dosyalarn arat96

rrken, koyu bir Demokrat Parti sempatizan olan ve stanbul'da yaayan amcamn babama, "Kzn sokak serserilerinin arasna kart, onu bir an nce akl selime davet et," diye, yirmi sene nce yazd mektubunu bulmutum. Babam bana hi sz etmemiti bu mektuptan. Yengem, babamn bu mektuba verdii yant okumutu bana. Amcama, "Asl sen, taraftar olduun partinin idarecilerini akl selime davet et," diye yazmt babam, 1960 ylnn Nisan'nda. Babam her zaman olduu gibi, ynetimdeki partiye muhalifti ve her zaman yapt gibi, korumutu kzn. Nzm, stanbul'dan ok uzaklarda olmasna ramen, iyice saptmaya balayan hkmetin hatalarndan, protesto yrylerinden ve Trkiye semalarnda kmelenen ihtilal bulutlarndan gn gnne haberdard. Bir l yatyor on dokuz yanda bir delikanl stanbul'da Beyazt Meydan'nda. (...) Bir l yatyor

()
topraa p p damlayacak kan silhl milletim hrriyet trkleriyle gelip zaptedene kadar byk meydan.53 1960'ta ayn duygulan paylamtk airle ama, benim yllarn iinde kukularm olumutu o gnk eylemimin doruluuna dair. ***
53 "Beyazt Meydanndaki l", Son iirleri (1959-63), iirler 7, Yap Kredi Yaynlan.

97

Hkmetleri protesto etmek iin sokaklarda yrmekten seksenli yllarda vazgetim ben. Sokak protestolarnn, silahlarn ve darbelerin hibir eyi halletmedii, kar fikri savunanlar kurunlamann da zm yerine zlmez sorunlar getirdiini anladmda genliim uup gitmiti oktan. Ne byk bir yazkt heyecann, masumiyetin ve iyi niyetin, saduyu ve hogryle ayn zaman dilimi iinde varolamamas insan ruhunda. Genliin dinamizmini ve cokusunu, ileri yalarn olgunluuyla harmanlayabilseydik, bambaka yerlerde olabilirdik, emindim buna. Ama becerememitik. Kiisel hrslarmz hep n plana kmt. Doruyu gremeyen, eitilmemi kitlelerin oyununa tamah edip, yanl stne yanl kurmutuk. Kck bir ocukken babamn kartpostallarndan tanmaya baladm gzel yurdum nelere laykt oysa! Siz mi bakaydnz cumhuriyetin ilk kua gen retmenleri, mhendisleri, cim savclar? Yoksa biz mi yanl anladk sizi, biz mi saptrdk deerlerinizi? Londra'da oturmu kendimi dinler ve Nzm' okurken, benim kaderimle lkemin kaderi arasnda bir benzerlik kuruyordum. Ne gzel bir balangla yola kmken, lkeme hak etmedii idareciler musallat olmutu. Hedefledii menzile, oy uruna verilen dnler yznden varamamt halkm. Demokrasinin de bir bedeli vard denecek, her eyin olduu gibi. Ya ben! Ben neyin bedelini dyordum acaba? Sevgimi, iyi niyetimi, gvenimi hak edecek kiiler kmamal myd yoluma? Bir yerde kocaman bir yanl yaplm olmalyd. Eer kesin bir kader izgisi yoksa hayatmzda, bu yanlta benim de paym vard kukusuz. 98

Payma den yanl bulmalydm. Bir an nce bulmalydm. Tamam, yanl kiiyle ok gen yata evlenerek, istemediim bir yne ilerleyen bir trene binmitim. Hata benimdi. Ksa srede atmtm kendimi trenden aa. Ya sonra? Babamn kartpostallar, Nzm'n iirleriyle ekillenmi dnyamda, yitip gitmi deerlerle yaamakta srarl olduum iin mi srekli hayal krklna uruyordum? Hayal krklklarndan doan mutsuzluumu gzlerime, yz hatlarma, davranlarma yanstarak fkeye mi neden oluyordum? imdeki hsrann giderek fkeye, fkenin kinayeye, kinayenin, kmsemeye dnmesi sonuta youn bir bkknlk emberi oluturuyorsa bende, bu kar taraf iin de mmknd, pekl. ember yuvarlakt, kaygand, durdurmak iin smsk yapabileceimiz bir ucu yoktu. Yuvarlanp duruyordu aramzda, durmakszn. Olduum yerden birdenbire frlayp son hzla yl teye koaydm ve sonra nefes nefese durup geriye bakaydm, o andaki halime -biraz da utanarak- glerdim herhalde. Olayn iindeyken, kendini hak etmedii bir dramn baoyuncusu gibi gryordu insan. Oysa hayatn sahnesinde kazanan ya da kaybeden yoktu. Eit datlmt roller. Ama ne yazk ki nc yla ancak bin doksan be gn yaadktan sonra ulaabiliyorduk. Biraz ge kalnyordu, hibir eyin lgnca sevinmeye ya da lmne zlmeye deer olmadn anlamak iin. Nzm'n yaamad ve kimsenin artk birbirine kartpostal yollamad bir dnyada, kendimle hesaplamann yan sra, yalnzlmn da giderek derinletiini dnyordum. Ama uykusuz geen gecelerin sonunda en youn duygu, ne pimanlk, ne kzgnlk, sadece zlem oluyordu: ehrime duyduum zlem. 99

Yrek deil be, arkm bu, manda gnnden, teper ha babam teper paralanmaz teper tal yollar. Bir vapur geer Varna nnden, Uy Karadeniz'in gm telleri, bir vapur geer Boaz'a doru. Nzm usulcack okar vapuru, yanar elleri...54 *** u Varna deli etti beni, divne etti. Sofrada domates, yeil biber, kalkan tavas, radyoda "Ha uaklar!" Karadeniz havas, rak kadehte aslan st, anason, uy anason kokusu! Ahbapa, kardee konuulan dilim... A be slh be, islh be hlim... u Varna deli etti beni divne etti.55 *** (...) Mavi anakta cack. Peynirli pide getirdiler, - istanbul'daym sanki peynirli pide getirdiler, susaml, scak scak, yumuack...

54 "Vapur", Yeni iirler (1951-59), iirler 6, Yap Kredi Yaynlan. 55 "Sofra", Yeni iirler (1951-59), iirler 6, Yap Kredi Yaynlar.

100

Varna'da bu yaz gn, ok hasta, ok muhacir air iin bile, btn byk laflardan uzak birbahtiyarhk-yaamak...56 aire bakn hele! Bunca hasret ve keder iindeyken bile, cannn ektii frndan yeni km ramazan pidesinin scakl ve bir tas cacn serinlii! Ah, demek dnyann tek oburu ben deildim, memleketinden uzaktayken kftenin, kalkann, kuru fasulye-pilavn, rokann gznde ttt, cac, simidi ve pideyi zleyen, vatanyla illa bir de damak ba kurmak isteyen. Benimki mide derdinden de te, grsel bir hasretti stelik. Roka, biber, domates, hyar denince Balk Pazar'n dlyordum hemen, krmz tablalarnn iindeki taptaze balklarn, taptaze Rum kzlarna adeta yan yan bakarak gz krptklar, koku, renk ve ses cmb Balk Pazar'n. nk ocukluumun Istanbulunda fkr fkr Rum kzlar dolanrd Beyolu'nda. Ailelerinde len her bir fert iin ayr matem tutmak zorunda kaldklarndan hep siyahlar giyen ve evlere dikie giden terzi madamlar, lokantalarda masalarn arasnda kelebek gibi uuan Rum garsonlar vard. Ada'nn arabaclar da Rum'dular ounlukla. Peltek bir sesiydi, Boaz, Pera ve Adalar. Ama tramvaylarda vatmanlar hep Trk olurdu, nedense. Biz tramvaylarn krmz olanna binerdik anneannemle. Yeil tramvaylar daha ucuz olup ikinci mevkiydi, onlara ne kadar srar edersem edeyim binmezdi anneannem. Bir kere daym bindirmiti beni yeil tramvaya. apkal beyler, k hanmefendiler yoktu yeil tramvayda. Zemini ve oturma yerleri tahta, yolcular ise temiz, terbiyeli ama mtevazyd. stanbul'a henz kent kltrnden yoksun kaba kalabalk akn etmemiti. Anneannem renince,
56 "Balkon", Yeni iirler (1951-59), iirler 6, Yap Kredi Yaynlan.

101

"Niye bindirdin ocuu oraya, pirelendiyse, grrsn sen!" diye azarlamt daym. "Ben her gn biniyorum, pireleniyor muyum?" demiti daym, sonra bana dnp fsldamt, "bu senin anneannen kibarlk budalas." "Kibarlndan deil," diye itiraz etmiti annem, "bilmiyor musun, annemin mikrop delisi olduunu, d kopar hastalk kapmaktan." "Hastaln snf olmaz," demiti daym, "verem mikrobu zengin fakir ayryor mu?" Anneannem, krmz tramvayda bile, oturaca yere elinde tad Yedign mecmuasn koyar, onun zerine otururdu, ben de dizlerine iliirdim. Yaknmzda ksrk sesi duyarsa, ksrene kt bir bak atar, hemen yerini deitirirdi. Bileti alrken mutlaka eldivenli olurdu, eli paraya demesin diye. an an an kampana alard tramvay, kalkarken. Raylarn zerinde gacr gucur kayarak Nianta'ndan Taksim'e gelir, Taksim meydannda geni bir kavis izerek Beyolu'na girerdik. Galatasaray' getikten sonra, Karlman Pasaj'nn oralarda iner, vitrinlere baka baka Tnel'e doru yrr, Lebon pastanesine urardk. Anneannem neneme ve dedeme aylk alrd, nenem iin ikolatal ekler, dedem iin st cam gibi, tepelerinde birer kiraz ekerlemesi duran birbirine yapk adet top. Ben pastam semekte karar veremediim iin azarlanrdm. Derken Japon Pazar... Balk Pazar'nda anneannem alveri ederken uslu durmam ve meyveleri ellememem iin, rvet olarak kk bir oyuncak alrd bana hep. nk, pazara daldmzda, ben o renk cmbnn iinde kendimden geer, krmzs, sars, yeiliyle kr kr, gz alan, o parlak meyvelere, ktr ktr sebzelere ve tr tr kuruyemilere dokunmak isterdim. Ya o meyvelere dokunduum elimi, azma srersem! 102

Ya, Allah korusun, o ykanmam meyvelerden bir mikrop kapp hastalanrsam! Mesela tifo olursam! Ve olmutum! Anneannem o kadar korkard ki mikroptan ve hastalktan, saknan gze p batar misali, yedi yandayken onca ihtimama ramen tifoya yakalanmtm. "Brak o elmay elinden, hemen... sakn azna dedireyim deme!" "Anneanne, baksana elma ayna gibi parlyor, pis olmas imknsz." "Manav o elmay neresine sre sre parlatt, biliyor musun sen?" diye fsldamt kulama. "Neresine?" "Bak... bak da gr!" Manav, nnde durduumuz iin bizi alc sanm, sepetten ald bir baka elmay daha da albenili yapmak iin poposuna sre sre parlatyordu. Nerelerine srerlerse srsnler, orada ayvalarn en sars, domateslerin en krmzs ve elmalarn en ktr bulunurdu. Biberlerin de en yeili. Burda yeil biber ac m, ac. Ac m ac burda trkler. Bana da bylesi gerek,

of, of,
bylesi gerek. Yanp tututum, ol ol Yanp tututu yrek57 Ac biberiyle Balk Pazar, ocukluum ve Nzm el ele vermi stme stme geliyorlard. "Sen BOR OTELN'ni okudun mu
57 "Varna iirlerinden", Yeni iirler (1951 -59), iirler 6, Yap Kredi Yaynlar.

103

hi?" diye soruyordu Nzm bana, "uykusuzluun ne demek olduunu bilir misin?" u Varna'da uyumann yolu yok geceleri, uyumann yolu yok: yldzlarn bolluundan, yaknlndan, parlaklndan, kumlukta hrtsndan l dalgalarn, stanbul'dan kp Boaz' geip odam dolduran anlarn yznden

Bilmez olur muydum hi! 'Boaz' geip odam dolduran anlarn yznden, uyumann yolu yok'tu nicedir. O Boaz ki, sabahlar koyu mavi, gn hatunlarnda altuni ve pembe menevili, lodosta tire ve poyrazda laciverte dnen suyuyla, evimin nnden akadururdu, Yeniky srtlarna yaslanm, mutluluklarn ve kederlerin en younunu yaadm evimin nnde, bana afaktan gn batnma kadar mthi bir renk skalas sunard. Denizin hemen karsnda balard bahe. nce toprak yol, erik ve hlamur aalarnn arasndan kvrla kvrla yukar kar, neredeyse boyuma ulam mor ortancalarn yanndan szlerek, bahenin en st noktasndaki ta merdivenlere ulard. Merdivenlerin bitimindeki iki katl ta evden, elimde kk valizimle iki kez, arlar iinde inerek, hastaneye, oullarmn doumuna yetimitim zar zor. Evimin yokulu bahesinde drt ocuum koumutu nee iinde, kpeklerim oynamt. Havuz banda, hi bitmeyecek gibi gelen uzun hafta sonlarnda genliimin en gzel, en elenceli arkadalaryla araba batm, sabahlara kadar
58 "Bor Oteli", Yeni iirler (1951-59), iirler 6, Yap Kredi Yaynlan.

104

dans etmi, ark sylemi, glm, sabaha kar Boaz'n serin sularnda aylmtm defalarca. *** Amiral Bristol Hastanesi'nin doumhanesinde balayan mrm, nerdeyse bir k hzyla nce Tevikiye'deki Narmanl'da, Burgaz Adas'nda, ilkokul sresince Ankara'da gemi, bir sonraki okulumun bulunduu Arnavutky'de, Fenerbahe'de sregelmi, yl Londra'da duraklam, babaannemin yaad Sultanahmet'e, daymn oturduu Bykada'ya sk uram, stanbul'un her bir semtine ayr ayr demi, sonunda Yeniky'de noktalanmt. Ben bundan byle, lnceye kadar, Yeniky'deki gzel evimde, gzel bahemde, dnya gzeli ocuklarmla yaayacam sanmtm. Tasasz, sorunsuz, gzel gzel! Ama imdi yine Londra'daydm... evim yoktu, kocam yoktu, tasasz sorunsuz gnler geip gitmiti... Hzn kaybetmi hantal yllaryla, nmde sonu gzkmeyen derin ve karanlk bir kuyu gibi duruyordu yaam! ehrimi, evimi, ocuklarm zlyordum.

()
Burda akam olunca dklyor sokaa millet, oluu ocuu, genci ihtiyar, bir glme, bir uultu, bir grlt, bir kyamet, bir aa, bir yukar, yan yana, kol kola, el ele... stanbul'da da ehzadeba'nda Ramazan geceleri - sen o devre yetimedin Mnevver piyasa edilirdi tpk byle. Yok... Geti o geceler... imdi stanbul'da olsam aklma m gelirdi onlar aramak?
.59 "Sofya'dan", Yeni iirler (1951-59), iirler 6, Yap Kredi Yaynlan.

105

Amma stanbul'dan uzak her eyi aryorum. skdar Cezaevi'nin grme yerini bile... (....)59 stanbul'dan uzakta, ben de aryordum ehrime dair her eyi. Aklma m gelirdi trafiin arapsan, uzun-ksa, eski-yeni, dermeatma, birbiriyle en ufak bir uyumu bulunmayan, st ste yaslanm binlerce binann grnt kirlilii yetmezmi gibi, bir de rastgele aslm iren reklam panolarnn kemekeini, apartman nlerindeki p kutularn desenlerden artakalan iren grntleri, en lks maazalarn fiyakasn alt st ediveren arabesk rtlar, soan ve ucuz et kokusu sinmi caddeleri bile zlemek. Ama zlyordum ite, dnmemeye karar verdim vereli. Burnumda, stanbul'da braktm ocuklarmn kokusu ttyordu, gzleri cvl cvl, gr salar taraa gelmeyen, gen da keileri gibi ince uzun bacakl, yerinde duramayan, yaramaz, mutlu ocuklarmn. Oullarmn her biri 'Memet'e dnyordu Nzm' okurken. Kar yaka memleket, sesleniyorum Varna'dan, iitiyor musun? Memet! Memetl Karadeniz akyor durmadan, deli hasret, deli hasret, olum, sana sesleniyorum, iitiyor musun? Memet! Memet.'60

60 "Memet", Yeni iirler (1951-59), iirler 6, Yap Kredi Yaynlan.

106

Daha, daha, daha okuyordum inadna, daha da beter olmak iin, zlem daha da derinlesin, iim daha da ok yansn diye; (...) hey Hikmet'in olu, Hikmet'in olu Tuna'nn suyu olaydn Karaorman'dan geleydin Karadeniz'e dkleydin mavileeydin mavileeydin mavileeydin geceydin Boazii'nden banda stanbul havas arpaydn Kadky iskelesine arpaydn rpmaydn vapura binerken Memet'le anas.61 Sokaklara vuruyordum kendimi, saatlerce yryordum, kk olanlarn salarna dokunuyordum parklarda. Yanmda tadm renkli ekerlerden uzatyordum onlara annelerinin kt baklarna aldrmadan. ocuk giysileri ve oyuncak satan dkknlarn nnde, burnumu vitrinlere dayayp duruyordum, yreimde zlem, cebimde ocuklarmn yollad mektuplar, izitirdii resimlerle. Dudaklarmdaysa kpr kpr Nzm'n iiri. (...) nndeyim bir vitrinin btn dnya bir oyuncak, kurtlar, aylar, ipirin, dp ldrmeyen uak, sar bacak vapurlar, otobsler prl prl.
61 "Tuna stne Sylenmitir", Yeni iirler (1951-59), iirler 6, Yap Kredi Yaynlan. 62 "Akam", Yeni iirler (1951-59), iirler 6, Yap Kredi Yaynlar.

107

stanbul'da bir Memet var Altsna bast bu yl.62 Kaldm eve geri geliyordum, aldklarm yatan zerine yayp, ocuklarm onlar giymi hayal ederek, seyrediyordum kk kazaklar, gmlekleri, pantolonlar. Gururum odann bir kesinden alay ederek bakyordu bana! Bir arkadamn szlerini hatrlyordum. "Senin bu izzet-i nefsinden skldm, biliyor musun," demiti. "Hayatn duygularn deil, bu kahrolas izzet ynlendiriyor. Salak, sen de!" Gerekten salak mydm ben? Ne yapyordum buralarda? Ben istersem eer, hemen bir bilet alp memleketime dnebilirdim. ocuklarmn szme bal rengi, kl gzlerine kavuabilirdim. Nzm iin mmkn olamayan 'dnmek' benim iin ne kolayd... Bir an kendimi, oluna kavuamadan lp giden airin yerine koyuyordum, Memet'e yazd son mektubunu okurken. Bir yandan, cellat girdi araya, bir yandan oyun etti bana bu mendebur yrek, nasip olmayacak Memet'im, yavrum, seni bir daha grmek. Biliyorum, buday baa gibi delikanl olacaksn, ben de yleydim genliimde, kumral, ince, uzun -gzlerin anannkiler gibi kocaman bazan da bir para tuhaf, mahzun; alnn alabildiine aydnlk: herhalde sesin de olacak 108

(...) bal damlayacak dilinden. Vay, Memet, kzlarn ekecei var senin elinden (...) lmekten, olum korkmuyorum, Ama ne de olsa i arasnda hazan, irkilip ansdn, yahut yalnzlnda uyku ncesinin gnleri saymak biraz zor. Dnyaya doymak olmuyor, Memet doymak olmuyor... Dnyada kirac gibi deil, yazlna gelmi gibi de deil, yaa dnyada babann eviymi gibi... Tohuma, topraa, denize inan, insana hepsinden nce. (...) Kuruyan daln snen yldzn, sakat hayvann duy kederini, ama hepsinden nce de insann. Sevindirsin seni cmlesi nimetlerin sevindirsin seni karanlk ve aydnlk, sevindirsin seni drt mevsim, amma hepsinden nce insan sevindirsin seni. (...) Memet, ben dilimden, trklerimden, 109

tuzumdan, ekmeimden uzakta, anana hasret, sana hasret, yoldalarma, halkma hasret leceim, ()63 Gzyalarm silip, krler ediyordum Tanr'ya, ocuklarma hasret lmeye mahkm olmadm iin... Kapy alyorum. Bu evde ben de senet vereceim eytana, ben de kanmla imzalarm senedi. Ne altn istiyorum ondan, ne bilim, ne genlik. Hasretlik cana yetti, pes! Beni stanbul'uma gtrsn bir saatlik...64 Ben eytanla pazarla mecbur deildim air gibi, ehrime dnmek iin. Tek yapacam ey, stanbul'a bir bilet ayrtmakt... burnumu krmak ve bir bilet ayrtmak. Hayr, yapamazdm! Yapmamalydm. Burada bir i bulacaktm, sonra ocuklarm yanma getirtecek, onlar okula yerletirecektim. Bu lkede parasz okullar vard iyi eitim veren. Geri dnemezdim. "Olay gereinden fazla bytyor, biraz gezsin dolasn, alveri etsin, havas deisin, hi demeyecek bir eyi mesele ettiini anlayacak naslsa," demiti kocam benim iin. Beni hi tanmamt! Bunca yl renememiti yan bandaki kadnn kafa yapsn, yreini... hi gerek grmemiti, aba
63 "Memet'e Son Mektubumdur", Yeni iirler (1951-59), iirler 6, Yap Kredi Yaynlan. 64 "Gece", Yeni iirler (1951 -59), iirler 6, Yap Kredi Yaynlar.

110

gstermemiti anlamaya. Yllar boyu ayn damn altnda yan yana yaayan yabanclardk biz. Dnemezdim bu yzden. Dnmezdim! Dnerdim, dnerdim bal gibi... Ona deil, evime deil, ehrime dnerdim. Dnmemeye yeminliydim oysa. Dnemezdim. Dnerdim. Dnmezdim... Bir ses vard kulamda srekli. Bir ses vard... Gri kanatl kular, lk la martlar, beyaz kpklere deerek geip gidiyorlard tuzlu denize kanat vura vura. Minareleri kurunkalemler gibi gkyzne uzanan camilerin avlularnda itiip kakyordu darya en ak gvercinler. Kulaklarmda bir ses... (...) Bu ark nihaventtir. Deniz kysnda bir ehir... Beyaz barts

()65
Gzlerimin nnde, tahtalar eskimi pancurlaryla cumbal evler, yal narlar ve bir ceviz aac... Koparm ipini eski kayklar gibi yzer kn, sabaha kar rzgrda tahta cumbalar ve bir sac mangaln kllerinde uyanr uykudan byk stanbul'um.66
63 "Bir letle Bir nsann Hikyesi", Kuvyi Milliye, iirler 4, Yap Kredi Yaynlar. 66 "Drtlk", Yeni iirler (1951-59), iirler 6, Yap Kredi Yaynlar.

111

stanbul'da uyanmak istiyordum. stanbul'la beraber uyanmak istiyordum ben de, Nzm gibi. stelik Bak'de bile deildim ki, ellerimi uzatp yurdumu avulayvereyim, karmda oturann Trkesinde. Geceleyin yldzsz ar denize kadar geceleyin zifiri karanlkta gneli buday tarlasdr Baku ehri. Tepedeyim, avu avu arpar yzme k taneleri, havada rast perevi Boazii sular gibi akar.

()67
Benim bulunduum ehirde tepe yoktu. Mavi bir deniz yoktu. Rast perevi de yoktu havada, Boazii sular gibi akan... Bana doduum ehri artran hibir ey yoktu Londra'da. Sadece Nzm'n dizeleri vard elimde, beni ehrime uuran. sivah arafl bir kadn / melip yere / dan serper gverinlere / ve papelciler / emsiye stnde papaz aarlar.68a Ve hep ayn ses kulamda.

........ uzak bir ehir ve bir ark vard. Bu ark nihaventtir ve beyaz tenteli sandallar, siyah mavnalar, gneli karpuz kabuklaryla bir deniz kysndadr ehir.68b

67 "Geceleyin Baku", Son iirleri, iirler. 7, Yap Kredi Yaynlar. 68a "Bir letle Bir insann Hikyesi", Kuvyi Midiye, iirler 3, Yap Kredi Yaynlan. 68b "Bir letle Bir nsann Hikyesi", Kuvyi Milliye, iirler 3, Yap Kredi Yaynlan.

112

O hrn, irkin, ihtiyar ve kalle, o uysal, yumuak, esiz ve bilge ehrime dnmeliydim, Nzm gibi zlemekten ve beklemekten yorgun dp birdenbire umutsuzca yalanmadan nce. ok yorgunum, beni bekleme kaptan. Seyir defterini bakas yazsn. Kubbeli narl mavi bir liman. Beni o limana karamazsn...69 airin yorgunluu bana da sirayet ediyordu. Yorgundum, yorgundum. Ve stanbul, doup bydm ehrim, imdi 'kubbeli, narl, mavi bir liman'd, yreimde. Uyurgezer gibi, robot gibi, hi dnmeden, valizimi indiriyordum dolabn tepesinden, konsolun ekmecelerini ap boaltyordum amarlar, kazaklar, bluzlar, etekleri valize tktrmak iin. Giysilerimin zerinde, ocuklarma aldm son oyuncaklar... (...) Eski takvim hesabiyle bu hafta balad bahar. Geri geldi Memet'ime yolladm oyuncaklar Kurulmam zemberei kskn duruyor kamyonet, yzdremedi leende beyaz kotrasn Meme70a Oyuncaklarn stnde yine ocuklarma aldm giysiler, el69 "Mavi Liman", Yeni iirler (1951-59), iirler 6, Yap Kredi Yaynlan. 70a "Karl Kayn Ormannda", Yeni iirler (1951-59), iirler 6, Yap Kredi Yaynlar.

113

divenler, kakollar vard, hepsinin stnde ise bu ehre geldim geleli elimden drmediim kitap: Nzm Hikmet'in Son Yllar. Biraz zorlanarak kapatyordum azna kadar dolu valizi. Gnlk yaantm bavulun iinde kalmt, 'geip gitmi gnler' uzaktayd, yarnlarm neredeydi? imdi ben ne yapacaktm? Yeni gnlere gzlerimi nerede, nasl, ne biimde aacaktm? Bir ses vard kulaklarmda. "... uzak bir ehir ve ark vard ...ark nihaventti." Bir ses vard. Bu ses aaca deince; aa denize, deniz buluta, bulut kua dnyordu. Mavi bir limana doru kanat rpyordu ku.... Bu ses arkya dnyordu... imde alnan slk / beni nereye arr? Memleket mi, yldzlar m, I genliim mi daha uzak?0 Bu ses, bu ark... (...) Uzakta Balkpazar. Kuruyemiiler. Yemi iskelesindcyiz: sandallar, mavnalar, gneli karpuz kabuklanyla yzne hasret kaldn deniz11

70b "Karl Kayn Ormannda", Yeni iirler (1951-59), iirler 6, Yap Kredi Yaynlan. 71 "Bir letle Bir nsann Hikyesi", Kuvyi Milliye, iirler 3, Yap Kredi Yaynlar.

114

Bilecektim bu sesi... bilecektim. Bu ses, hasretin ve ayrln bilgesi Nzm'n iirlerindeki sesti. Doduum ehrin sesiydi... Deniz ve dalga vard bu seste, gn batmlar, afak skleri ve de genliim... Bir ehir ve ark vard. Bu ark nihaventti. Bu ehir de nihaventti. Karmda, ocukluumdan kalma bir masal gibi duruyordu ehir. Sabahn ilk klaryla, ryalarn dip sularndan ykselerek denizin stnde belirmeye balayan, ufka izilmi slak bir hayal gibi, mavi, uhrevi, iir ehir! O, ei benzeri olmayan, narl kubbeli mavi liman! Ve ben iimde sylenen arknn arma uyarak, beni ard yere dnyordum, beyaz tenteli sandallar I siyah mavnalar i gneli karpuz kabuklaryla bir deniz kysndaki ehrime... bir daha onu asla asla terk etmeyeceimi bilerek. Londra'da vakit leden sonrayd. Gn batmyd ehrimde. stanbul'da henz menekelenmiti sular. *** Nzm'a; gnlme, gzme, kulama ve yreime bahettii gzellikler, heyecanlar iin doumunun yznc ylnda binlerce teekkrle... 1 Nisan 2002, stanbul

115