Mimo Drakovi: MOGUNOSTI PRIMJENE INTEGRISANE MARKETING LOGISTIKE KOD LUKO-TRANSPORTNIH USLUGA MOGUNOSTI PRIMJENE INTEGRISANE MARKETING LOGISTIKE

KOD LUKO-TRANSPORTNIH USLUGA MIMO DRAKOVI, Fakultet za pomorstvo u Kotoru Apstrakt: Logistika kao relativno nova nauna disciplina svojom metodologijom optimizacije i organizacije racionalnog kretanja materijalnih (tereta) i prateih tokova (informacionih, finansijskih i uslunih) omoguuje poveanje efikasnosti tih tokova, smanjenje trokova, vee zadovoljenje korisnika i stvaranje dodate vrijednosti kao osnove konkurentske prednosti. Zbog navedenih karakteristika, integrisana marketing logistika ima velike mogunosti primjene kod realizacije luko-transportnih usluga. Primjena integrisane marketing logistike kao kompleksnog sistema planiranja, organizacije i kontrole teretnih tokova u lukom transportu podrazumijeva korienje savremenih elektronskih, komunikacionih, transportnih i informacionih tehnologija. Kljune rijei: integrisana markting logistika, transportni sistem, luka, luke usluge. Abstract: Logistics as a relatively new science with its methodology of optimization and organization of rational movement of tangible (cargo) and accompanying flows, such as informational, financial and service, enables the increase in efficiency of these flows, decrease of expenses, greater number of satisfied clients and creation of added value as the basis of competitive advantage. Due to the mentioned characteristics, the integrated marketing logistics has great possibilities of being applied in realization of harbour-transport services. The use of integrated marketing logistics as a complex system of planning, organization and control of cargo related flows in harbour transport, implies the use of contemporary electronic, communication, transport and information technologies. Key Words: Integrated Marketing Logistic, Transportation System, Port, Harbour Services. JEL clasification: L 92; R 40; Review; Recived: March 30, 2007

121

1. Uvod

Transport ve odavno ima veliki znaaj u sistemu kretanja roba. Tranja za transportnim uslugama u konkretnom regionu zavisi od razvijenosti svih oblika transporta, njihove integrisanosti u jedinstvenu cjelinu, nivoa cijena po oblicima transporta, asortimana i kvaliteta usluga koje se obavljaju potencijalnim klijentima, prilagoenosti specifinim zahtjevima klijenata, itd. Transport je poslednjih 20tak godina uz pomo tehnolokih i informacionih promjena znaajno doprinio dinamizaciji privrednog ivota i postao najvanija karika logistikog lanca. Transportne usluge imaju strategijsku ulogu i primarni znaaj u primjeni logistike (koja ima cilj da optimizuje kretanje tereta, odnosno da povea efikasnost transportnih tokova, preko smanjenja trokova i veeg zadovoljenje korisnika transportnih usluga). Pod transportnim uslugama se podrazumijevaju prevozne i sve ostale usluge koje su povezane sa

njegovom pripremom i realizacijom (prevoz tereta i putnika, istovar, utovar i pretovar, presijedanje putnika, unutar skladine operacije, uvanje tereta, priprema prevoznih sredstava, davanje prevoznih sredstava pod zakup, dostavka novih i remontovanih transportnih sredstava i druge usluge). Iz navedenog nabrajanja raznih oblika transportnih usluga, moe se primijetiti da one predstavljaju djelatnost premjetanja tereta i putnika u prostoru i vremenu, a isto tako i prateih uslunih djelatnosti kao to su pakovanje, markiranje, kodiranje, specijalno oznaavanje, korienje unifikovane transportne tare, formiranje jedininih tereta, paletiranje, kontejnerizacija, itd. Autori su jedinstveni u ocjeni da je sutina transportne logistike usluge u a) stvaranju dodatne vrijednosti preko brzog, efikasnog, pravovremnog i kvalitetnog prevoza tereta i b) rijeavanju zadataka koji su povezani s premjetanjem tereta razliitim transportnim sredstvima.

122

MONTENEGRIN JOURNAL OF ECONOMICS NO 5

realizacije narudbi, izvore isporuka i optimalni obim narudbe, b) snabdijevanje, koje obuhvata punu vrijednost, upravljanje tranzitnim zalihama i smanjenje zaliha sirovina i nezavrene proizvodnje, c) proizvodnja, odnosno njeno premjetanje izmeu firmi, blagovremenost (tano na vrijeme) i druge specijalizovane usluge i d) distribucija, koja obuhvata planove optereenja nih sredstava, pripremu otpremne dokumentacije, grafik otpreme i upravljanje otpremom (prilagoeno prema: J. Stock and D. Lambert 2005, p. 324). U procesu transporta uestvuju mnogi subjekti, od kojih su najznaajniji vozar (prevoznik), predstavnik vozara, pediter, brodski agent i ostali posrednici koji obavljaju odreene radnje u carinskom postupku i kontroli. Transportno-tehnoloka ema dostave (otpreme) tereta sastoji se u optem sluaju od nekoliko osnovnih etapa, i to: prvo, formiranje jedinica tereta (Unit Load, Unit Cargo) ili jedinica transporta (Transport Unit), drugo, utovar formiranih jedinica tereta u transportna sredstva, tree, podvoz tereta do

U ovom radu se razmatraju razni aspekti i mogunosti primjene integrisane marketing logistike kod luko-transportnih usluga. 2. Znaaj i karakter transportnih usluga u logistikom lancu Osnovni elementi transportne marketing logistike su: a) izbor naina transporta, b) izbor oblika transporta, c) izbor logistikih posrednika i d) izbor pomonih logistikih posrednika (V. Sergejev, 2005, s. 303). Kod izbora naina transporta bira se izmeu unimodalnog, mjeovitog, kombinovanog, intermodalnog, terminalnog i multimodalnog transporta, dok se kod oblika transporta bira izmeu eljeznikog, morskog, renog, vazdunog, automobilskog i cjevovodnog transporta. Izbor logistikih posrednika obuhvata prevoznike, peditere, agente, transportno-logistike firme i dr., dok se izbor pomonih logistikih posrednika odnosi na osiguravajue kue, uvare, preraivae tereta, banke, informacione centre, brokere i dr.

Prikaz br. 1: Logistika sutina transportne komunikacije (sopstvena kreacija) Smatra se da su osnovni zadaci transportne djelatnosti u logistikom lancu kako slijedi: izbor transportno-logistike eme dostavke tereta, izbor prevoznika, koji u sebe ukljuuje definisanje oblika transporta, tipa transportnog sredstva i izbor peditera, usaglaavanje transportnog procesa s radom skladita, raspored i slaganje tereta u transportnom sredstvu, marutizacija prevoza i kontrola kretanja tereta na transportnom putu, obezbjeenje ouvanosti tereta za vrijeme premjetanja (transporta) i planiranje razliitih oblika transporta u sluaju multimodalnog prevoza (prilagoeno prema: V. Kurganov 2006, s. 31). terminala, etvrto, konsolidacija jedinica tereta koje imaju adresu dostave u terminalu, peto, prevoz tereta raznim transportnim putevima, esto, transportnoskladine operacije u toku istovara tereta u odredinom terminalu, sedmo, prevoz tereta od terminala do skladino-distributivnih centara, osmo, otprema tereta konanom potroau i deveto, kontrola realizacije otpreme (dostave) tereta. Redosled pojedinih poslovnih aktivnosti koje prate transportnu dostavu tereta je fazan. U prvoj fazi se analiziraju uslovi i mogunosti dostave tereta, kao i pojedina ograninja poslije ega slijedi razrada raznih varijanti dostave, a zatim ocjena konkuriuih varijanti dostave i izrada odgovarajuih ekonomskih kalkulacija. U etvrtoj fazi vri izbor konkretne varijante dostave, a u petoj se zakljuuju ugovori i sastavljaju transportne instrukcije. Zatim se realizuje dostava tereta, poslije ega se vri obraun izvrenih transportnih usluga. U poslednjoj fazise kontrolie i analizira realizovana dostava tereta (prema: V. Kurganov Ibid., s. 81). Poseban znaaj za logistiku transporta imaju odreene operacije u fazama pripreme tereta za otpremu i

Osnovne djelatnosti u lancu isporuka na koje utie transport su: a) planiranje, koje podrazumijeva: racionalnu organizacija mree i aktiva, vrijeme

Mimo Drakovi: MOGUNOSTI PRIMJENE INTEGRISANE MARKETING LOGISTIKE KOD LUKO-TRANSPORTNIH USLUGA potronju. Otpremi prethodi formiranje i kompletiranje pojedinih tereta po korisnicima, pakovanje, mjerenje, slaganje, brojanje, markiranje, grupisanje tereta po destincijama, plombiranje i sastavljanje odgovarajuih dokumenata. Potronji prethodi raspakivanje tereta, a u sluaju oteenja vri se reklamacija. Smatra se da je logistika transporta uspjena ako obezbjeuje efikasnost, kvalitet i pouzdanost isporuke. Iako se navedene kategorije mogu posmatrati posebno, meu njima postoji jednoznana povezanost, odnosno direktna uzrono-posledina meuzavisnost. Kao pokazatelji efikasnosti slue: obim realizacije tereta u novanom izrazu, trokovi dostave tereta u obimu prodaja, trokovi dostave po jedinici mase tereta, veliina dobiti (profita) od izvrenih transportnih usluga, itd. Osnovni pokazatelji kvaliteta dostave tereta su: pravovremenost, zatienost i osiguranje tereta, kompaktibilnost uesnika transportnog procesa, imid prevoznika, fleksibilnost, uslovi isporuke (rokovi, garancije i sl.), uslovi plaanja, kompleksnost predloenih transportnih usluga, nivo usluge, dostupnost informacija (o tarifama, uslovima isporuke, kretanju tereta i sl.), brzina formiranja dokumentacije, itd. Pokazatelji pouzdanosti transporta su: pouzdanost transportnog puta, obezbjeenje sigurnog kretanja, pouzdanost transportnih sredstava i vozaa, obuenost vozaa, klimatske i druge prilike, organizaciono-tehnoloka podrka pouzdanosti, itd.

123

vremenu, kao i obavljanje prateih lukih uslunih djelatnosti kao to su: a) pakovanje i/ili skladitenje i uvanje u skladu s fizikim osobinama tereta, b) markiranje, kodiranje i specijalno oznaavanje, c) korienje unifikovane transportne tare, formiranje jedininih tereta, paletiranje i kontejnerizacija, d) izbor optimalnog oblika lukog prevoza i lukog transportnog sredstva, e) optimalno iskorienje lukog transportnog sredstva putem pravilnog utovara, f) korienje savremenih lukih tehnologija i pristupa u pogledu organizacije razmjetaja i obrauna tereta i zaliha u lukim skladitima i terminalima i g) primjena savremenih informacionih tehnologija i kompjuterske podrke (izvor: sopstveno istraivanje u Luci Bar). Luko-transportne usluge se u literaturi dijele na: osnovne, primarne ili uobiajene (ukrcaj, iskrcaj, pretovar, skladitenje, grupisanje teret, distribucija, punjenje i pranjenje kontejnera, priprema tereta, vezivanje, snabdijevanje brodova, informisanje o teretu, dolasku i odlasku brodova, itd.) i pomone ili dodatne (ponovno pakovanje, kontrola kvaliteta i kvantiteta, popravka, dorada, prerada, slaganje i sl.) prema: J. Tauzovi 2001, s. 689. Kao najvanije komponente pri ocjeni kvaliteta obavljene luko-transportne usluge u literaturi se navode sledee25 : interno luko okruenje26, pouzdanost (izvrenje u roku, odsustvo rizika i nepovjerenja korisnika), odgovornost (garancija ispunjenja luke

Prikaz br. 2: Luke usluge kao odnos i procesna aktivnost (prilagoeno prema: S. Illeris 1996) 2.1 Luko-transportne usluge Luko-transportne usluge su sve djelatnosti vezane za premjetanja tereta u lukom prostoru i usluge, elja lukog personala da se pomogne korisniku usluge), zavrenost usluge (kompetentnost lukog personala, postojanje navika i neophodnih znanja), dostupnost (lakoa uspostavljanja kontakata),
25 Pored navedenih, pominju se uzajamno razumijevanje lukog personala i korisnika, nivo trokova eksploatacije (cijena kotanja prevoza po mjernoj jedinici), nivo propusnih mogunosti, mobilnost u obezbjeenju lukog transporta u razliitim uslovima, neprekidnost lukog transporta (njihova regularnost), garancija uvanja tereta koji su predmet luke usluge, efikasno korienje transportnih sredstava, mehanizacije i automatizacije utovarnopretovarnih poslova, itd. 26 Oprema, ureaji, sistem pristaninog transporta za premjetanje tereta, skladita, vage, sistemi upravljanja, ograeni prostori, obuenost, ljubaznost, korektnost personala i komunikativnost lukog personala, nivo informacione podrke i sl.),

124

MONTENEGRIN JOURNAL OF ECONOMICS NO 5

3. Izbor optimalnog oblika transporta Jedno od najvanijih pitanja za korisnika transportnih usluga je izbor optimalnog oblika transporta. On zavisi od vie faktora, meu kojima su najznaajniji: priroda tereta, princip prevoznika, cijeta, tranzitno vrijeme, sigurnost tereta, zakonska regulativa pojedinih drava, bezbijednost i drigi logistiki zahtjevi (D. Stanivukovi, Ibid. ss. 83-84). Svaka vrsta transporta27 (kopneni, vodeni, vazduni) ima posebne karakteristike s obzirom na ulaganja,

pravovremenost, brzina i cijena - prema: L. Mirotin 2003, s. 49. Iz navedenog teksta se vidi da lukotransportna usluga predstavlja odnos izmeu njenog proizvoaa i korisnika, koji nastaje u procesu ouvanja ili promjene stanja, kao i kretanja tereta (pakovanje, slaganje, premjetanje, skladitenje, transport). U tom odnosu obavezno figuriraju informacije i odreena dokumentacija o izvrenoj usluzi, a pomenuti odnos se realizuje kao procesna aktivnost (ostvarenje serije zadataka) u vremenu (vidi prikaz br. 2).

Prikaz br. 3: Sistem trinog formiranja integralnog sistema transporta (prilagoeno prema praksi Luke Bar i teorijskom modelu L. Mirotina 2003, s. 330) U pogledu integralnosti usluga lukog transporta, marketing logistika ima niz specifinih zahtjeva kao to su: standardizacija parametara tehnikih sredstava luke, propusne i uslune sposobnosti uzajamno djelujuih transportnih sistema u lukom sistemu, homogenost luko-transportnih tehnologija, komplementarnost informacija po sadrini, obliku dostavljanja, brzini prenosa i blagovremenosti dostavljanja od jednog vida transporta drugom (radi donoenja odluka), homogenizacija pravnih i ekonomskih reima lukog sistema, itd. Sistem trinog formiranja integralnog sistema transporta, kao to se vidi iz prikaza br. 3, sastoji se iz ponude, tranje, zakonodavstva kao institucionalne osnove ugovaranja transportnih usluga i prateih uslunih subjekata kao to su banke, osiguranje, carina i sl. Ponudu ine prevoznici, pediteri, terminali i subjekti koji obavljaju dodatne transportne usluge, a tranju ine mnogobrojni korisnici transportnih usluga. mreu saobraajnih pravaca, tehniku opremljenost, tehnoloki nivo, prevozne mogunosti, raznolikost vozila, organizaciona rjeenja i sl. Osnovni pokazatelji svakog oblika transporta su: nivo trokova eksploatacije (cijena kotanja prevoza po jedinici, toni, kilometru i sl.), kapitalna ulaganja, brzina kretanja i rokovi isporuke, postojanje propusnih mogunosti, mobilnost u obezbjeenju prevoza u razliitim uslovima, pouzdanost i neprekidnost prevoza (njihova regularnost), garancija uvanja tereta i prtljaga koji se prevoze, uslovi efikasnog korienja transportnih sredstava, mehanizacije i automatizacije utovarno-pretovarnih poslova. Logistiki izbor oblika transporta rjeava se
27 Prema namjeni se razlikuje a) transport opte namjene, koji se obavlja na komercijalnoj osnovi i b) transport koji izvode vlasnici tereta za svoje potrebe. Prema nainu prevoza transport moe biti unimodalan (prevoz samo jednim oblikom transporta) i multimodalan (prevoz sa dva i vie oblika transporta). Znaajno je istai terminoloku neusaglaenost kod vie oblika transporta, tako da se, pored termina multimodalni, koriste nazivi intermodalni, mjeoviti i kombnovani prevoz.

Mimo Drakovi: MOGUNOSTI PRIMJENE INTEGRISANE MARKETING LOGISTIKE KOD LUKO-TRANSPORTNIH USLUGA primjenom odreenih kriterijuma koji su prioritetni za vlasnika tereta. Za ocjenu logistikog obezbjeenja transportnih zadataka najee se koriste sledei kriterijumi: minimum prevoznih trokova, minimum vremena koje teret provede na putu, minimum rizika od blagovremene isporuke, maksimum propusne sposobnosti odreenog oblika transorta (mogunost prevoza eljenog obima tereta), spremnost za prevoz u svakom proizvoljnom momentu vremena i u razliitim uslovima (vremenskih, klimatskih, geografskih i sl.) i minimum gubitaka tereta u transportu (zatienost tereta od krae, povreda i sl.). Znaaj pojedinih izabranih kriterijuma u pojedinim vrstama prevoza je potpuno razliit, to je sasvim normalno s obzirom na njihove specifinosti. Posebnu ulogu kod transporta imaju terminali. To su mjesta na kojima se obavljaju dvije funkcije: razvrstavanje i konsolidovanje tereta (poiljke) u centralnim terminalima i podizanje i isporuka tereta, u prateim terminalima (prema: B. Roca Ibid., s. 98). U pomorskom transportu poseban znaaj imaju luki terminali, koji imaju iste funkcije koje su gore navedene, ali i brojne specifinosti koje proizilaze iz karaktera morskog prevoza i lukih usluga. Poslednjih decenija posebnu ekspanziju su doivjeli kontejnerski terminali. Njihova osnovna tipska struktura se vremenom brzo mijenjala i usavravala. Kontejnerski luki terminali zahtijevaju veoma veliki pokriveni i nepokriveni prostor, kao i skupu i sloenu osnovnu i pomonu mehanizaciju za manipulaciju na relacijama brod-operativna obala, operativna obalaskladite i samo odlaganje i slaganje u skladitima. Npr. Luka Bar ima dobre uslove za razvoj lukih terminala, jer ima ukupnu povrinu zatvorenog skladinog prostora cca 130.000 m2 a otvorenog cca 200 ha. Ona ima sedam terminala koji ine posebne tehnoloko-logistike cjeline: kontejnerski, generalni tereti, rasuti tereti, teni tereti (nafta), drveni termina, stoni i RO-RO termina. Na prva dva terminala obavlja se preko 80% terminalske djelatnosti (www. lukabar.cg.yu). Radi poreenja, Luka Kopar ima deset terminala: za kontejnere i Ro-Ro brodove (sa 500 metara operativne obale, tri sidrina mjesta i skladinim kapacitetom od 1500 TEU), za automobile (sa 500 metara operativne obale i etiri Ro-Ro rampe za prihvat automobila), za voe i lako kvarljive terete (sa 427 metara operativne obale), za generalne terete (sa 833 metara operativne obale), za drvo (sa 250 metara operativne obale), za ivu stoku (sa 86 metara operativne obale), za glinicu (sa 200 metara operativne

125

obale), za ostale rasute terete (sa 500 metara operativne obale), za itarice (sa 200 metara operativne obale) i za tene terete (sa 200 metara operativne obale - prema: www.luka.kp.si). Luka Rijeka kao najvea morska luka na Jadranu ima osam terminala: za itarice, za kondicionirane terete, za konvencionalne terete, za drvo, za kontejnere i Ro-Ro, za rasute terete, terminal Brica za drvo i stoku i terminal kriljevo za razne vrste tereta (www.lukarijeka.hr). Navedeni podaci su dovoljno indikativni i pokazuju objektivno zaostajanje Luke Bar u raznim razvojnim aspektima, koje se posebno odnosi na izgraenost terminalske infrastrukture, koja bitno utie na redukciju njenih logistikih funkcija. To je uslovljeno dugogodinjom ekonomskom blokadom i odgovarajuim brojnim problemima privrednog sistema, koji su se veoma negativno odrazili na poslovanje i razvoj Luke Bar. 4. Karakteristike, principi i zadaci integrisane marketing logistike u lukotransportnom sistemu Logistitiki pristup se pokazao kao svrsishodan i efikasan kod uslunih, a posebno transportnih preduzea, kojima pripadaju morske luke. Zahvaljujui najsavremenijim transportnim, informacionim i komunikacionim tehnologijama, usavreni su novi metodi kretanja i skladitenja roba (tereta), zasnovani na koncepciji integralnog transporta i materijalnotehnikog obezbjeenja. Uporedo s navedenim tehnologijama razvijala se i usavravala primjena logistike u poslovanju morskih luka. Osnovni zadaci integrisane luke logistike su (prema sopstvenom istraivanju na primjeru Luke Bar): poveanje i ubrzanje protoka tereta u luci, kvalitetnije i bre snabdijevanje brodova u luci, smanjivanje zadravanja brodova u luci, racionalizacija lukih operacija (prostorna, vremenska, komunikaciona), racionalizacija saradnje sa kopnenim sistemom transporta, kvalitetna saradnja s lukim zaleem, optimizacija informacione podrke, kvalitetna komunikacija meu subjektima lukog sistema, minimizacija praznih hodova, zastoja i sl. i poboljanje kvaliteta sistema luke logistike (transportnih sredstava, informacionih i kontrolnih sistema, kadrova, procesa koordinacije i sl.). Logistika i logistike aktivnosti su posebno povezane s transportnom djelatnou i u okviru nje s pomorskim biznisom (luki i pomorski transport), jer su svakodnevne, sloene i dinamine. Dokazano je da smanjivanje logistikih trokova, efikasan logistiki sistem i uspjena marketing logistika bitno utiu na

126

MONTENEGRIN JOURNAL OF ECONOMICS NO 5

Posmatrajui kroz prizmu osnovne definicije transportne logistike, u literaturi se razlikuje pet logistikih funkcija u transportu, i to: a) skladitenje i ekonomisanje zalihama29, b) prevoz (zahtjevi u pogledu sigurnosti, brzine, cijene, intenzivnosti), c) nabavka, d) distribucija (kretanje i rukovanje robom tj. teretom od momenta proizvodnje do momenta potronje) i e) komunikacije i informisanje (misli se na obezbjeivanje kontinuiranih i pravovremenih tokova informacija). Smatra se da prevoz povezuje razliite logistike funkcije u jednu sistemsku cjelinu. Pri tome se posebna panja posveuje kategoriji vremena. Tako je i nastao menadment koncept JIT (Just in-Time) brzog i pouzdanog prevoza, orijentisan na smanjivanje trokova usled izostanka skladitenja30. U osnovne transportne logistike aktivnosti spadaju: kominiciranje u distributivnim kanalima, kontrola zaliha, servis potroaa, predvianje tranje, upravljanje sirovinama i materijalima, proces, transport, skladitenje, manipulisanje, itd. Primjenom logistikih principa u transportu smanjuju se rizik, neizvjesnost i entropija sistema upotrebom kvalitetnih i pravovremenih informacija i informacione podrke, smanjenjem mogunosti dogaanja nepovoljnih si-tuacija, pojednostavljenjem logistikih transakcija i modeliranjem logistikih procesa i logistikog sistema.

poveanje obim, kvaliteta i smanjivanje vremena transportnih usluga, a samim tim i na njihovu cijenu i poslovni rezultat. Strategija logistike ima veliki znaaj za rjeavanje fiziko-distributivnog premjetanja roba, usluga i resursa od jednog do drugog trinog punkta, odnosno poboljanja tzv. servisa isporuke. Uticaj logistike na poslovni uspjeh transportnih firmi doveo je do pojaanja tenji za izgradnjom integralnih logistikih sistema. To se posebno odnosi na krupne brodarske firme, velike morske luke i globalne mrene organizacije pomorskog biznisa. Integrisana transportna logistika treba da otkriva i uklanja unutranje slabosti u sistemima transporta i snabdijevanja i na taj nain neutralizuje tzv. netolerantne trokove (nepravovremena i netana nabavka, nepravilan izbor transportnog sredstva i/ili transportnog puta, oteenja i gubici tereta na putu, neprimjerene zalihe, nedostaci u transportnom osiguranju, nestruno manipulisanje robom, slabo i neblagovremeno informisanje o stanju robe u toku prevoza, nestruno i neblagovremeno obavljanje carinskih i drugih formalnosti i sl. (D. Pupovac et al. 2003, s. 63). Pored toga, ona treba da rjeava brojne i kontinu-irane neusklaenosti (gaps) u snabdijevanju izmeu poslovnih subjekata (business-to-business), poslovnog subjekta i potroaa (business-to-consumer) i samih trinih odnosa ponude i tranje. Osnovne neusklaenosti su brojne, a po karakteru mogu biti vremenske, prostorne i dr.28 Najzad, integrisana transportna logistika treba da integrie marketinke, menadmentske, inenjerske, tehnike, organizacione i informacione aktivnosti koje su usmjerene na efikasnu distribuciju (premjetanje) narudbi, proces nabavke, izbor lokacije proizvodno-uslunih kapaciteta (fabrika, radionica, servisa, prodavnica, skladita), pakovanje raznih resursa. Orijentisanost transportne logistike na kupca kao korisnika transportne usluge direktno se dovodi u vezu s marketingom, ali pojedini autori smatraju da se tu radi vie o isticanju smisla logistike - zadovoljenje krajnjeg korisnika, koje predstavlja mjeru objektivne trine verifikacije, kao i uspjeha i efikasnosti transpotne firme. Naravno, ta mjera je pouzdanija i bolja to je marketing logistike integrisaniji, jer je manja mogunost konflikata izmeu pojedinih transportnih punktova (sektora i raznih drugih logistikih karika).
28 Npr. iz svakodnevnog poslovanja Luke Bar su poznati mnogi problemi u poslovanju nastali zbog slabe ili pogrene fizike distribucije: fenomeni deficita pojedinih roba i usluga, pogrena isporuka, oteenje ili unitenje robe, reklamacije na kvalitet, kvantitet i sl., obustava proizvodnjlukih usluga zbog prekida u snabdijevanju (inputa), nagomilane zalihe robe, itd.

Prikaz br. 4: Struktura lintegrisane maketing logistike transporta (prema: D. Lombert i J. Stock 1993, p. 5) Postoje tri osnovne karakteristike marketing logistike (u upotrebi je i termin menadment logistika)31 transportnog sistema, i to: usluni karakter
29 Za pomorstvo je karakteristian Cross-Docking sistem ekonomisanja zalihama bez skladitenja, Radi se o brzom prevozu kontejnerskog tipa u okviru jedne tranzitne stanice. Naruuju se velike koliine robe koje se odmah i direktno distribuiraju odredinim stanicama. Ovaj sistem podrazumijeva potpunu informisanost svih uesnika. 30 Postoji mnogo rigidniji menadment koncept JIC (Just in Case), koji se koristi za ponavljanje jedne ili uskog kruga operacija. Tu se radi o posebnom know-how transporta uz stroge zahtjeve u pogledu niskih trokova prevoza, stalne dostupnosti, velike uestalosti i pouzdanosti. 31 Prema definiciji amerikog CLM (Council of Logistics Management - Savjet za logistiki menadment), logistiki menadment predstavlja

Mimo Drakovi: MOGUNOSTI PRIMJENE INTEGRISANE MARKETING LOGISTIKE KOD LUKO-TRANSPORTNIH USLUGA (praenje i optimizacija kretanja resursa), integrisanost i funkcionalna koordinacija. Navedene karakteristike se ispoljavaju u logistikom reprodukcionom lancu koji obuhvata ulaz, proces i izlaz, pri emu kao okvirni uslovi figuriu elementi tzv. matrice 7M: odovarajui kvalitet, proizvod, koliina, termini, mjesto, korisnici i trokovi. Posmatrajui integrisanu transportnu marketing logistiku kroz prizmu lananog sistema aktivnosti, ona se moe definisati kao postupak njihove optimizacije koje osiguravaju isporuku tereta kroz logistiki lanac s jednog kraja na drugi (I. Kolanovi i E. Badurina 2002, s. 229). U tom smislu, integrisana transportna marketing logistika pomae pri donoenju odluka kada, gdje i koliko transpor-nih aktivnosti treba preduzeti, kojim sredstvima, na koji nain (kako), i sl. Transportni logistiki lanac ine ne samo transportne logistike aktivnosti od ulaza do izlaza, nego i sva tehnika sredstva logistikog sistema transporta, sve tehnoloke faze, svi subjekti logistikog sistema, sve logistike informacije i svi komunikacioni kanali. Logistiki transportni proces ine mnogobrojne transformacije inicijalnih resursa (kadrovskih, tehnolokih, finansijskih, uslunih, informacionih32 i drugih) u vremenski i prostorno pozicionirane i integrisane elemente logistike podrke transporta. Osnovni principi integrisane marketing logistike transporta su: a) da se trokovi prevoza integriu u

127

ukupne trokove33 i b) da se korisniku transportne usluge obezbijedi pravi proizvod (right product), u pravo vrijeme (right time), na pravom mjestu (right place), po prihvatljivoj cijeni, odnosno po pravim trokovim (right cost) i po pravim uslovima (right condition) prema: G. Gecowets 1979, p. 5. Da bi se stvorila logistika vrijednost transporta kao materijalna i nematerijalna korisnost od efikasne fizike distribucije, potrebno je ne samo planirati, implementirati i kontrolisati sve logistike aktivnosti, nego i posjedovati materijalne, ljudske, finansijske i informacione resurse. Logistika vrijednost transporta predstavlja integrisanu nadogradnju ukupne vrijednosti, poslije proizvodne i marketinke vrijednosti. Ona direktno uslovljava znaaj integrisane marketing logistike transporta. Osnovni zadatak marketing logistike transporta je da to vie integrie komunikaciono-informacionu, organizacionu, marketinku, uslunu i vremensku dimenziju i stavi ih u funkciju kontinuiteta prevoza, smanjivanja trokova prevoza po jedinici, smanjenja trokova zaliha (optimizacije zaliha) i krajnjeg cilja kvalitetnijeg i potpunijeg zadovoljenja kupaca, to je i osnovni cilj marketinga. Ali za razliku od marketinkih tehnika, logistiki instrumentarijum je sasvim drugaiji, tako da je distribucija jedina zajednika karika u navedenim in-strumentarijumima.

Prikaz br. 5: Uproena ema etapnosti lukog transportnog procesa (prema: L. Mirotin, red. 2003, s. 73)
proces planiranja, organizacije i kontrole toka i skladitenja roba, materijala, usluga i informacija od take njihovog nastajanja do take njihove potronje, s ciljem da se uz najmanje trokove (najefikasnije) i najefektnije zadovolje potrebe korisnika. Iz navedene definicije proizilazi da je sutina logistikog menadmenta u primjeni upravljakih funkcija (planiranje, rukovoenje, organizacija, kadrovska popunjenost i kontrola) na tokove roba, usluga i resursa od mjesta proizvodnje (ponude) do mjesta potronje (radi se o tokovima na ulazu u proizvodnju, tokovima u procesu proizvodnje i tokovima poslije proizvodnje (u prometu). 32 Podaci o izvorima sirovina i materijala, dobavljaima, fabrikama, distribucionim centrima, skladitima, proizvodima, korisnicima, raspoloivim vrstama transporta, prevoznicima, pediterima, rokovima isporuke, ogranienjima kapaciteta, cijenama prevoza (vozarinama kod morskog prevoza), itd.

5. Luki transportni proces i luke aktivnosti Sutina lukog transportnog procesa detaljno se moe sagledati iz nekoliko prikaza u nastavku . U prvom sluaju (prikaz br. 5), luki transportni proses je uslovno modeliran etapno, pri emu izmeu svih
33 Logistika kao nauka i funkcija se zasniva na konceptu ukupnih trokova TCC (Total Cost Concept prema: D. Vasiljevi 2001, s. 90). Zbog toga je menadment koncept JIT usmjeren na smanjivanje ukupnih logistikih trokova. Normalno je da on podrazumijeva postojanje efikasnog, umreenog i kompleksnog on-line informacionog sistema, kao i detaljno planiranje kao dio strategijskog menadmenta.

128

MONTENEGRIN JOURNAL OF ECONOMICS NO 5

Prikaz br. 6: Mreni nain povezivanja transportnih operacija sa teretima (prema: Ibid., s. 74) etapa djeluje povratna veza, dok se kontrola, motivacija i upravljanje kao sinhronizatori pojavljuju na svim etapama. Iz prikaza br. 6 u nastavku, koji razmatra mreni nain povezivanja transportnih operacija s teretima, vidi se da su mogue razliite kombinacije pojedinih transportnih operacija navedenih u legendi. Legenda: 1 oekivanje utovara/istovara; 2 manevrisanje; 3 istovar/utovar; 4 formiranje dokumentacije. Poslovno-tehnike sisteme morskih luka karakteriu izuzetno sloene, brojne i visoko sofisticirane kao proizvod lukog sistema bile efikasne, pouzdane, kvalitetne, kompletne, pravovremene i integrisane sa ostalim oblicima transporta na ulazu i izlazu. Zato strategija razvoja logistikog sistema luke mora sadrati nekoliko bitnih faktora uticaja, kao to su: a) efikasan logistiki sistem informacione podrke u luci, b) fleksibilan i integralan luki transportni sistem koji omoguuje brzo kretanje tereta u svim pravcima i zamjenjivost transportnih sredstava, c) precizno voenje evidencije o svim trokovima koji nastaju u lukom logistikom lancu i permanentno nastojanje da se smanjuju u razumnim granicama, jer to utie na

Prikaz br. 7 : Aktivnosti i subjekti morske luke (prema sopstvenom straivanju u Luci Bar) logistike transportne aktivnosti, koje integriu fizike tokove tereta, finansijske tokove i tokove informacija (prikaz br. 7). U zatamnjenom krugu su u gornjem dijelu (svetlije osijenena povrina) prikazane transportne aktivnosti, dok su u donjem dijelu (tamnije osijenena povrina) prikazani subjekti. I aktivnosti i subjekti koji ih realizuju su usmjereni na dvije osnovne faze kretanja tereta: prvo, od prijema tereta u luku do ukrcaja na brod, i drugo, od iskrcaja tereta s broda do njegove otpreme kamionom i/ili vozom. Logistike aktivnosti morskih luka moraju biti prostorno i vremenski usklaene da bi luke usluge snienje cijene lukih usluga i ostvarenje vee dobiti, d) zadovoljenje svih korisnika lukih usluga, e) stalno osavremenjavanje luke infrastrukture i redovno servisiranje postojeih transportnih sredstava, f) usklaivanje infrastrukture lukih terminala sa okruenjem (drumskim, eljeznikim i brodskim kapacitetimma), usklaivanje ostalih lukih logistikih karika i otklanjanje uskih grla i g) prilagoavanje svim promjenama posebno tehnolokim) u internom i eksternom okruenju. 6. Struktura integrisanog logistikog

Mimo Drakovi: MOGUNOSTI PRIMJENE INTEGRISANE MARKETING LOGISTIKE KOD LUKO-TRANSPORTNIH USLUGA

129

Prikaz br. 8: Makrosistemski transportni lanac morske luke (prema: V. Orlandi 1999, s. 10) sistema morske luke i usluga, itd. U nastavku je na prikazu br. 9 ematski Savremeni luki biznis zahtijeva ekonomino modeliran makrosistemski transportni lanac Luke Bar. kretanje tereta, transportnih i drugih sredstava, koje U gornjem dijelu su predstavljeni razni oblici tereta podrazumijeva minimiziranje trokova, uz skraivanje koje dolaze i otpremaju se raznim vrstama kopnenog prostornih rastojanja, vremenskih rokova i smanjenje transporta, uz postojanje mogunosti korienja broja posrednika. Da bi se navedene luko-transportne slobodne carinske zone Luka Bar. U srednjem dijelu usluge obavile ekonomino, potrebno je razraditi su prikazane razne vrste lukih usluga, kako usluge naprednu logistiku strategiju sistema morske luke, brodovima, tako i ukrcajne, skladine i iskrcajne koja se zasniva na usavra-vanju osobina lukog usluge koje se obavljaju u operativnom dijelu Luke sistema u pogledu kretanja tereta, brodova i kopnenih Bar. Najzad, u donjem dijelu prikaza figurie pomorski transportnih sredstava, kao infrastrukturnih i drugih transport koji se obavlja u Luci Bar, sa raznim vrstama osobina. brodova i raznim oblicima plovidbe. Prema miljenju U ukupnom transportnom lancu luki loautora razmatranog modela J. Tauzovia, sva tri dijela gistiki sistem ini samo jednu kariku, koja je s ine kompletan luki sistem, koji ima svoj menadment ostalim karikama povezana irim makrosistemskim (koji navedeni autor poistovjeuje sa upravljanjem). transportnim lancem. Sasvim je razumljivo da svi Zbog izbjegavanja nepotebnog komplikovanja navedeni fakrori uticaja iz vieslojnog, izuzetno eme, izostavljena je informaciona komponenta, koja promjenjivog i veoma sloenog makro okruenja predstavlja neophodnu podrku i obavezan uslov morske luke viestruko, raznovrsno i kontinuirano povezanosti svih prikazanih tokova. Sagledavanjem djeluju na stepen aktivnosti i uspjenosti njenog navedenih sloenih i brojnih povezanosti, koje su transportnog lanca. Upravo se kroz tu prizmu moe prikazane na prethodnom prikazu, dolazi se do sagledati znaaj primjene integrisane maketing logistike, nedvosmislenog zakljuka o potrebi izgradnje to bez koje nije mogu savremeni sistem menadmenta veeg stepena integrisanosti marketing logistike u poslovnih sistema morskih luka. ire razmatranje morskim lukama. makrosistemskog okruenja morske luke prevazilazi okvire ove teme, jer duboko zalazi u institucionalne, 7. Osnovna i institucionalna funkcija politike, tehnoloke i druge okvire meunarodnog integralne luke marketing logistike karaktera. Za potrebe ovog rada mnogo je znaajnije sagledati osnovne faktore lukog mikrosistemskog U ukupnom transportnom toku (lancu) transportnog lanca (prikaz br. 8). Iz nje se moe tereta od poiljaoca do primaoca morska luka kao sagledati direktna interna i eksterna povezanost robno-transportni sistem predstavlja znaajnu kariku morske luke (odnosno njenog integrisanog logistikog koja spaja ne samo pomorski transport sa kopnenim marketinga i sistema menadmenta) sa raznim (drumskim i eljeznikim), nego i mnoge druge oblicima transporta tereta (eljeznikim, kopnenim i aktivnosti: spoljnotrgovinske (uvoz, izvoz, carinjenje, morskim), domaom i spoljnom trgovinom, raznim tranzit), inspekcijske, kontrolne, skladine, i druge. transportnim tehnologijama, mnogim subjektima U tom smislu, morska luka se moe posmatrati (brodarima, agentima, pediterima, prevoznicima, kao distribucioni i logistiki sistem koji se sastoji iz vie krcateljima, i sl.), raznovrsnim uslunim aktivnostima, funkcionalnih, organizacionih i prostornih djelova carinskim institutima, kontinuiranim tokovima tereta (cjelina).

130

MONTENEGRIN JOURNAL OF ECONOMICS NO 5

Prikaz br. 9: Opta ema lukog mikrosistemskog transportnog lanca u Luci Bar (prema: J. Tauzovi Ibid, ss. 691, 694, 753, )

Mimo Drakovi: MOGUNOSTI PRIMJENE INTEGRISANE MARKETING LOGISTIKE KOD LUKO-TRANSPORTNIH USLUGA

131

Prikaz br. 10: Osnovna funkcija luke logistike (izvor: sopstveno istraivanje u Luci Bar) Maketing logistika je vaan faktor integracije i Iz prikaza br. 10 se vidi da se osnovna funkcija optimizacije svih osnovnih lukih funkcija, aktivnosti integralne luke marketing logistike sastoji u povezivanju i procesa. Ona povezuje sve luke funkcije i subjekte osnovnih funkcija lukog sistema (prometna, trina, lukog sistema (prikaz br. 10 u nastavku). Na taj usluna i potroaka) sa svim subjektima lukog nain, marketing logistika direktno utie na stepen sistema, preko razvijenog informacionog sistema. konkurentnosti lukih usluga i stepen zadovoljenja Luka marketing logistika kompetencija se potreba njihovih korisnika. Uspjeno poslovanje odavno smatra osnovnim faktorom konkurencije, morske luke zavisi od usklaenosti njenog sistema sa koja je posebno dola do izaaja u periodu kopnenom transportnom infrastrukturom, s jedne, globalizacije. Polazei od trino-institucionalnog i pomorskim linijama, s druge strane. Navedena aspekta poslovnog sistema uopte, morska luka, pored usklaenost zahtijeva fleksibilnu i prilagodljivu luku regulisanja predaje prava svojine nad teretima, sutinski poslovnu strategiju, koja se u najveoj moguoj mjeri obuhvata organizovano, funkcionalno i ustaljeno mora oslanjati na marketing logistiku, odnosno na povezivanje ponude i tranje raznih lukih usluga, primjeni logistikih principa. To podrazumijeva veliki trinih subjekata koji posluju u lukom sistemu, stepen informisanosti i kontinuiranu informacionu robnih, radnih, finansijskih, informaconih i drugih podrku, pojednostavljenost poslovnih transakcija, preduzetnikih resursa i konkuriuih poslovnih ciljeva lukih operacija i optimalnu integraciju svih logistikih i motiva (prilagoeno prema: V. Drakovi 2003, s. i drugih lukih funkcija. Drugim rijeima, poslovna 100). Posmatrajui kroz navedenu prizmu, jasno je da strategija morske luke mora se zasnivati na optimizaciji integrisana marketing logistika morske luke treba da i integrisanosti svih lukih aktivnosti koje osiguravaju pomjeranje (kretanje) tereta s jednog kraja luke na drugi, uz istovremenu maksimalnu podrku ostalih tokova (informacionih, finansijskih i uslunih). U navedenim aktivnostima uestvuju tehniki, tehnoloki, organizacioni, radni i informacioni elementi (podsistemi) i svi subjekti lukog sistema. Marketing logistika ima zadatak da ih uz pomo raspoloivih uspostavi optimalni cjenovni, prostorni, vremenski, komunikacionih kanala integrie na optimalan nain, informacioni i dokumentacioni sklad u navedenim planira, organizuje i funkcionalno usmjeri na odnosima, kako bi svi korisnici lukih usluga bili realizaciju svakodnevnih uslunih lukih poslova. To zadovoljni, a morska luka ostvarila pozitivan poslovni je jedini pravi put za ostvarenje zahtjeva korisnika rezultat i stabilan razvoj. Usklaivanjem navedenih lukih usluga za to brim, jeftinijim, kvalitetnijim i trino-institucionalnih odnosa, integrisana marketing sigurnijim lukim transportom, skladitenjem tereta i logistika smanjuje ne samo uobiajene luke trokove, dr. nego i razne oblike transakcionihe trokova koji su

132

MONTENEGRIN JOURNAL OF ECONOMICS NO 5

vrijeme (just-in-time JI) i sinergistikih efekata koji poveavaju dodatnu vrijednost luke usluge. Navedeni CRM pristup podrazumijeva, pored usavravanja organizacionih struktura, pravilan izbor informacionokomunikacione i transportne tehnologije i obavezan razvijeni integracioni logistiki sistem (kao to je npr. menadment lanca isporuka SCM Supply Chain Management). Poto marketing logistika lukog sistema planira procese (tokove tereta) u organizacionotrinom smislu, slube luke logistike razrauju i optimizuju konketne operacione zadatke snabdijevanje, transport, skladitenje, uvanje, pakovanje i sl. Naravno, luka integrisana marketing logistika ima zadatak da precizira odvojene funkcije organizacije, optimizacije i upravljanja procesima i da ih sinhronizuje, kako bi integrisana luka usluga u to veoj mjeri zadovoljila korisnike zahtjeve koje dostavlja marketing (u pogledu potrebne brzine, kvaliteta, kompletnosti i raznovrsnosti servisa, reklamacija, itd.). Luka integrisana marketing logistika se u navedenom smislu moe posmatrati i kao specifian instrument marketinga, koji svojim sredstvima

posebno izraeni u poslovanju morskih luka zbog karaktera djelatnosti i brojnosti uesnika. Prikaz br. 11: Veza logistike i trine funkcije luke (prilagoeno prema: J. Tauzovi 2003, s. 563) Proces operativne realizacije marketinke ideje upravljanja mnogobrojnim i sloenim meusobnim vezama i odnosima s korisnicima lukih usluga (CRM customer relationship management) dovodi do znaajnih promjena u strukturama, procesima i tehnologijama sistema lukih usluga, koje imaju izuzetan znaaj s logistikog aspekta. U toku logistikih usklaivanja odnosa morske luke s klijentima, sve vie se primjenjuje navedena marketinka ideja, uglavnom u skladu sa uzajamno-jednoznanim marketingom (oneto-one-marketing). U Njemakoj se npr. koristi ak i iri pristup koji se naziva preduzee s klijentom u centru panje, to znai da se svi unutranji procesi lukog sistema usmjeravaju i organizuju u skladu s potrebama i prioritetima lukih klijenata. ini se da su svi logistiki napori usmjereni u pravcu ostvarivanja integrisanih operativnih isporuka po sistemu tano na i metodama konstantno obezbjeuje i realizuje uslove nabavke i prodaje lukih usluga koje definie sluba lukog marketinga, u uslovima promjenjivog internog i eksternog okruenja. Marketing generie trine potrebe i formulie konkretne zadatke, koje logistika treba rijei i uoblii u kvalitetnim lukim uslugama koje se nude na tritu. Dakle, u odnosu marketinga i logistike morske luke prelamaju se trine komponente, tj. odnosi ponude i ranje koji se na njemu uspostavljaju.

Mimo Drakovi: MOGUNOSTI PRIMJENE INTEGRISANE MARKETING LOGISTIKE KOD LUKO-TRANSPORTNIH USLUGA 8. Zakljuak Mogunosti primjene integrisane marketing logistike kod luko-transportnih usluga su izuzetno velike, to se potvruje i na primjeru crnogorske Luke Bar. I pored nedovoljne izgraenosti, a samim tim i primjene integrisane marketing logistike u navedenom luko-transportnom sistemu, Luka Bar je svjesna njenih prednosti. Zbog toga nastoji da stalno usavrava brojne logistike infrastrukturne aspekte, u cilju smanjivanje logistikih trokova, poveanja obima i kvaliteta izvrenih usluga, kao i smanjivanje vremena njihovog trajanja, tj. poboljanja tzv. servisa isporuke. Brz, efikasan, pravovremeni i kvalitetan prevoz tereta treba da doprinese stvaranju dodatne vrijednosti i ostvarenju boljeg poslovnog rezulata i stabilnog ekonomskog rasta. To je mogue ostvariti usavravanjem materijalnih, ljudskih, finansijskih i informacionih resursa. Poslovna strategija Luke Bar se zasniva na optimizaciji i integrisanosti svih lukih aktivnosti, kao i na uvaavanju znaaja svih faktora lukog mikrosistemskog transportnog lanca. Poseban znaaj u tome ima maketing logistika, jer predstavlja vaan faktor integracije i optimizacije svih osnovnih lukih funkcija, aktivnosti i procesa. Ona povezuje sve luke funkcije i subjekte lukog sistema Poto izmeu marketinga i logistike postoje brojne i tijesne veze, marketing logistika morske luke mora uzimati u obzir injenicu da integrisana logistika vrijednost predstavlja nadogradnju ukupne vrijednosti, poslije proizvodne i marketinke vrijednosti, u smislu uvaavanja i jednih i drugih kriterijuma prilikom donoenja odluka, ali i meusobnih razlika. Literatura

133

Gecowets, G. (1979), Phisical distribution management, Defense Transportation Journal 35, No 4. Sergeev, V. I. (2005), Korporativna logistika 300 otvetov na voprosi profesionalov, Moskva: Infra-M. Illeris, S. (1996), Service Economy A Geographical Approach, New York: John Wiley and Sons. Kolanovi, I., Badurina, E. (2002), Luki sustav u logistikom lancu, Pomorski zbornik br. 40, ss. 223-49. Kurganov, V. (2006), Logistika. Transport i sklad v cepi postavok tovarov, Moskva: Kninij mir. Mirotin, L. B. , red. (2003), Transportnaja logistika, Moskva: Ekzamen. Pupovac D., Zelenika R. i Boras I. (2003), Marketing logistikoga sustava, Nae more br. 50 (12), 61-67. Roca, Boidar (2004), Marketing logistika, Baki Petrovac: Kultura. Stock J. R., Lambert M. D. (2001), Strategic Logistics Management, New York: McGraw-Hill. Stanivukovi, Dragutin (2003), Logistikaorganizacija i menadment, Novi Sad: Fakultet tehnikih nauka. Tauzovi, T. Jovo (2001), Sistemska teorija upravljanja, II dio: primjena u morskom brodarstvu i lukama, Podgorica, Univerzitet Crne Gore. Vasiljevi, Dragan (2001), Logistiki menadment u modeliranju snabdevanja i distribucije proizvoda, Strategijski menadment br. 4, ss. 89-93. www. lukabar.cg.yu www.luka.kp.si www.lukarijeka.hr

134

MONTENEGRIN JOURNAL OF ECONOMICS NO 5

POSIBILITIES OF APPLIING INTEGRATED MARKETING LOGISTIC IN THE HARBOUR-TRANSPORTATION SERVICES Conclusion: Possibilities of applying integrated marketing logistics in harbour-transport services are extremely big, which is illustrated by the example of the Montenegrin Port of Bar. Besides the fact that the company is still insufficiently developed, and consequently is insufficiently applying the integrated marketing logistics, the Port of Bar is aware of its advantages. That is why it constantly strives to improve numerous logistic infrastructural aspects, with the aim to decrease logistics expenses, to increase the volume and quality of provided services as well as to reduce the duration of provided services i.e. to improve the so called delivery service. Fast, efficient, timely and high-quality transport of cargo should contribute to creation of added value and better business results as well as stable economic growth. It is all achievable by improving human, financial and information resources. Business strategy of the Port of Bar is based on optimization and integration of all harbour activities, as well as on appreciating the significance of all factors of harbour micro-systematic transport chain. Marketing logistics has a special importance also since it represents an important factor for integration and optimization of all basic harbour functions, activities and processes. It connects all harbour functions and subjects of the harbour system. Since there are numerous and tight connections between marketing and logistics, the marketing logistics of sea port has to take into account the fact that integrated logistics value represents the building up of a total value, after productive and marketing values, in the sense of appreciation of all criteria in the decision making process as well as mutual differences.