EINO SORMUNEN

MARTIN LUTHER Kutsal nan Adam

GDK YAYIN NO: 142 KTAP: Martin Luther Kutsal nan Adam ORJNAL ADI: Uskon mies: Martti Lutherin elm YAZAR: Eino Sormunen EVR: Pekka Karvanen EDTR: Kirsi Tiira KAPAK: Hannu Nokelainen stanbul Luteryen Kilisesinin yi oban dizisi: 3 Bu kitap orijinal hak sahibinin izniyle yaynlanmtr. Trke yayn hakk: stanbul Luteryen Kilisesi 2011 www.luteryenkilisesi.org info@luteryenkilisesi.org Turkish Martin Luther - the Man of Faith Turkish 2 nd edition was printed in November 2011 as 1,000 copies. This book has been printed with the support of Lutheran Heritage Foundation. 51474 Romeo Plank Road Macomb, Michigan 48042 USA www.LHFmissions.org ISBN: 978-605-5739-79-9 Sertifika No: 16231 Geree Doru Kitaplar Davutpaa Cad. Eminta Kazm Dinol San. Sit. No: 81/87 Topkap, stanbul - Trkiye Tel. & Fax: (0212) 567 89 92-93 E-mail: gdksiparis@yahoo.com www.gercegedogru.net Bask: Anadolu Ofset Tel: (0212) 567 89 92 Davutpaa Cad. Eminta Kazm Dinol San. Sit. No: 81/87 Topkap, stanbul 2. Bask: Kasm 2011 2

NDEKLER
NSZ ...... 5 1. OCUKLUK VE GENLK ..... 7 2. EISENACH VE ERFURTTA ..... 13 3. HUZUR ARAYII ....... 19 4. MERHAMETL ALLAHI NASIL BULABLRM? .... 25 5. ALLAHIM, ALLAHIM, BEN NN BIRAKTIN? .............. 31 6. KULE OLAYI .. 37 7. FIRTINA .. 43 8. GZ KORKUTMALAR VE KANDIRMALAR .... 49 9. ALLAHA BALI VCDANA GVENEREK ...... 55 10. VALYE GEORGE .... 61 11. NCL DAVASI TEHLKEDE .. 65 12. KOPAN VE YENDEN ONARILAN LKLER ... 69 13. KOBURGTA .... 75 14. EVLLK .... 79 15. ALE YAAMI .. 85 16. LUTHERN SOFRA KONUMALARI VE MEKTUPLARI . 93 17. LUTHERN KL .... 103 18. SON ANLARI VE LM .... 109

NSZ
Allaha nasl yakn kalabilirim? Bu soru aklmza sk sk geliyor. Ayn soruyla yaklak 500 yl nce Almanyada yaam olan, if ti bir aileden gelen ve daha sonra Luteryen Kilisesinin olumasna yol aan Dr. Martin Luther de kafasn yoruyordu. O zamanlarda birok insan Allahn merhameti iin neler yapmak gerektiini veya nasl yeterince iyi olunabileceini sorguluyordu. Luther A llahn doruluunun nnde kendini doru deil gnahkr grd, ve gnahkr bir insan kutsal olan Allaha nasl yaklaabilirdi? Martin Luther yllar boyunca Kutsal Kelam' aratrarak Allahn gerek merhametini bulmaya alyordu. Sonunda merhameti hi bir ekilde kazanamayacan, ancak sa Mesih'in sayesinde O'na iman edenlere armaan edildiini anlad. Yaam ve her eyi Allahtan alan insann aklanmas da Onun elinden geliyor. Doruluu arayan bir insann kendi ileri yerine Allah'n yaptklarna oda klanmas gerekiyor. Bunu anlaynca Martin Luther ar vicdan aclarndan kurtuldu, Kutsal Kelam' kurtulu mjdesinin nda, sanki yeni gzlerle okumaya balad. Rab'bin ltfunu anlamasndan itib aren hayatnda umut, sevin ve huzur bulmaya balad. Sayn Episkopos Eino Sormunen, Orta an byk reformcusu olarak tannan Martin Lutherin hayatn 1937 ylnda ksa bir kitabn sayfalarna yazd. Bu kitap Martin Luther Kutsal nan Adam adyla ilk kez 1984de Trkeye evrildi. lk basm ok nce tkendi. Martin Lutherin hayatn yabanc dillerde anlatan birok kitap yazld halde Trke okuyanlar iin daha geni bir eser bulunmamaktadr. Elinizdeki bu Trkesi biraz yenilenen ve
5

baz kavramlar kontrol edilen ikinci basmn size bereketli olmasn dileriz. Tanrnn insan aklad Mjdede aklanr. Aklanma yalnz imanla olur. Yazlm olduu gibi, manla aklanan yaayacaktr. (Romallar 1:17)
Kirsi Tiira

1 OCUKLUK VE GENLK
Orta an son yzyllarnda ve Almanyann tam kalbinde, ormanlk ve dalk bir blgede bulunan Thringenin en saygn ifti soylarndan biri Luther soyuydu. Bu soyun ufak bir blm kk Eisleben kentinin yaknnda Mhran kynde oturuyordu. ifti aileler gl ve ok ocukluydular. Byk uram ve tasarrufla elde edilen iftlikler btn ocuklar arasnda blnseydi, her birine den arazi iftilik iin yeterli olmayac andan, eskiden kalma bir kurala gre, iftlik en kk ocua kalrd. Byk kardeler ise kend ilerine baka bir meslek semek zorundaydlar. Kimileri kentlerde el sanatkrlnda, kim ileri de Thringen dalarndaki tun ve gm madenlerinde alrlard. Mhran kynde Luther soyunun be evi vard. Yakn kylerde de bu gl, mert, belki bazen biraz kaba g kullanan iftiler oturuyordu. Mhran kynn kalabalk Luther ailesinin drt kardeinden en by olan Hans, ayn kyden Margareta Ziegler adl kzla evlendi. Bir sre sonra ei ve kk erkek ocuuyla birlikte Eisleben kentine madenci olarak ansn denemeye gitti. Yoksul madencinin evinde 1483 ylnn 10 Kasmnda, akam saat 11de ailenin ikinci ocuu Martin Luther dnyaya geldi. Zamann detlerine gre, ocuk ertesi gn yakndaki Aziz Petrus K ilisesinde vaftiz edildi. Aziz Martin yortusunda vaftiz edildii iin kendisine Martin ad verildi.
7

Hans Luther, Eislebende pek baarl olamyordu. Bu nedenle 1484 ilkbaharnda Mansfeld kentine tand. Mutluluun kaplar burada almaya balad. Madencilikten ykselip nce maden ocaklar kiralad, sonra onlarn ve maden frnlarnn sahibi oldu. Meslektalarnn temsilcisi, belediye meclisinin yesi ve ev sahibi oldu. nceleri Hans ve Margaret, byyen ailelerinin masraflarn karlayabilmek ve borlarn de yebilmek iin ok alp para biriktirdiler. ki ocuktan sonra aileye, en az drt erkek ocuk ve bir o kadar da kz ocuk dodu. Martin Lutherin sylediklerine gre, annesi yakacak odunlar bile ormandan kendisi tard. Sonra, ailenin madd i durumu iyileince de sade ve idareli yaam srmeye devam ettiler. Birok ifti ailesi gibi, Luther ailesi de alkanlktan ve tasarruflardan hibir zaman vazgemedi. Hans Luther, bir Alman iin iyi bir rnekti: alkan, idareli, drst ve dzenli bir kiilie sahipti. nceleri sert ve abuk parlayan bir zellie sahip olan Hans Lutherin karakteri, kyl insanlara zg olan mizah anlay ile yumuamt. Kiliseye sayg ve sorumluluklarn yerine getirdii halde, keskin zeks ve doruluk anlay kilisedeki yanlglara gz yummasna izin vermiyordu. zellikle keilerden hi holanmazd. Margaret ise erken balayan ar ykn altnda iki bklm yryen, karnca gibi alan, dnceli, iine kapank, o zamandaki Katolik kilisesi iinde bulunan batl inanlara bal olan bir kadnd. ine kapank ve ekingen olduundan, komu kadnlar onu bee nmezlerdi. Margaret ocuklarna ormanlarda, dalarda, aalarda, toprakta, havada ve gllerde yaayan ve ktlk yapan ci nler, periler ve cceler zerine masallar anlatrd. Dan en derin maaralarnda blis oturuyor ve insanlar kendine ekebilmek iin orada altn, gm ve tun yapyormu. Mansfelde yakn bir glde ise bir sr kt ruhlar balym. Gle bir ta attn m, ruhlar hemen fkelenip frtna karrlarm. Ama en kts, komu evinde bir byc kadnn oturmasyd. Kadn, Luther ailesine ok ktlk yapp ailenin ocuklarndan birisinin cann
8

bile alm. Gk grlts ya da frtna knca : blis grlt yapyor denilirmi. Ayn zamanda kilisenin icat ettii kar yollara, ha karmaya, kutsal suya, kutsal nesnelere gvenilir, dua ve vaatlerle madencilerin ermii olan Aziz Annaya bavurulurdu. Yakndaki manastrn anlarnn sesi de kt ruhlara kar etkin bir nlem saylrd. Zamann detlerine gre, Lutherin evde ald eitim ok sert olup onu alkan ve drst olmaya altrd. Bir gn annesi onu tek bir fndk ald iin, kan revan iinde kalncaya dek dvd. Baka sefer de babasndan yle bir dayak yedi ki, ocuk babasndan korkmaya balad. Ama Luthere br ocuklardan ayr davranldn sylemek yersiz olur. Annesi ve babas o zamann insanlarydlar, ocuklarn yemek ve uyku gibi sopaya da gereksinmeleri olduunu dnrlerd i. Ayrca, yetenekli oullarnn duygusal benliklerini anlayamadlar. te yandan, babas olunun gvenini kazanmak iin elinden geleni yapyo rdu. Sonra Luther, annesinin de yreinde ancak olunun iyili ini istediini sylerdi. Martin Luther, her zaman bir ifti ailesinden geldiini, Allahn kendisine drst bir anne ve baba verdiini vnle anlatrd. Soyun znt kayna, Hans Lutherin kk kardei Kk Hans idi. Meyhanelerde oturuyor, kavga ediyor, srekli polislerin eline dyordu. Toplam olarak on bir kez eitli cezalar almt. Ksa boylu, ama salam yapl Martin Luther byk bir olaslkla 1488 ylnda Mansfeldteki Latin okuluna balad; bu okulda sekiz yl okudu. O zaman okumak hi de kolay deildi. Dersler sabah saat bete balayp leden sonra saat bee d ek sryordu. Bu arada toplam saat sren iki yemek paydosu yaplyordu. Okulda ancak snf vard. Bylece renciler her snfta birka yl okurlard. lk snfta okuma yazma, mzik ve Latincenin temelleri retiliyordu. Kitaplar olmadndan, renciler her eyi ezberleyerek renirlerdi. Mzik dersleri nemliydi, nk renciler kilise korosunda ilahiler sylerle r9

di. Bu nedenle, ilahilerin anlam da onlara retilirdi. Harfleri rendikten sonra renciler Latince olarak iman aklamas, Rabbin duas, melein Meryeme selam ve eitli dualar ezberlerlerdi. lk snftaki renciler kendi aralarnda anadilini kullanabiliyorlard, ama ondan sonra Latinceden baka dil ku llananlar ar cezalandrlrd. kinci snfta Donatusun nl Latince dilbilgisi retilirdi. Ezberlenmesi daha kolay olsun diye dilbilgisinin bir blm, iir biimindeydi. renciler birbirlerine, Donatusunu biliyor musun? diye sorarlard. Mansfeldteki okul, br okullardan daha iyi ya da kt deildi, ama Luther daha sonra onun zerine ac szler syledi. nk ona gre okulda rencilere adaletsizce davranlyordu. rnein, bir gn okula yeni gelen ocuklar daha tanmayan bir retmen btn ocuklar ayn odada bulunuyorlard Luthere fiil ekimlerini yapamad iin on be kez sopa ile dayak att. Oysaki bunlar, birinci snfta daha retilmemiti. O zamanlarda renciler sk sk okul deitirirlerdi. 1496 ylnn ilkbaharnda Martin Luther de iyi bir arkadayla Elbe Irma kysndaki Magdeburgta nl bir okula gidiyordu. Luther bir kilise grevlisinin yannda oturup, ekmek parasn iyi kalpli insanlarn kaplarnda ark syleyerek kazanyordu. O zamann llerine gre, Magdeburg byk bir kentti; orada Luther Katolik Kilisesinin ayinlerinin zenginliklerini yakndan grd. Ama burada belleine en ok ileyen ey, sokakta grd bir olayd. Orta an sonlarnda drst insanlarn Allah zlemi yaygn ve umutsuz hale geldii iin, sokaklarda her trl tvbe gsterisi yapan, kanlar iindeki plak srtlarn krbalayan kiilere rastlanyordu. Bir gn tvbe edenlere zg sade bir elbise giyip kendini krbalatan bir hkmdar kentin ana cadd esinde grd. Adam uzun bir sredir oru tutup uykusuz kalarak kendini krbalattndan, bir deri bir kemik kalmt. Lutherin okuduu okulda ortak yaamn kardeleri diye tannan retmenler vard. Bu dindar, sade yaam sren, ekm eini kendi elleriyle kazanan kardeler halkn anlayaca biimde
10

vaaz ederek, retmenlik yaparak, ruhsal konularda insanlar aydnlatarak byk bereket kayna olmulard. Onlarn zel merak Kutsal Kitap evirilerini para para yaymakt. Byk bir olaslkla Luther de onlardan Kutsal Kitapn eitli paralarn Almanca olarak almt. Okulda Luthere henz Kutsal K itap zerine ders verilmiyordu. Magdeburg nemli bir basmevi yeriydi. Gutenbergin ksa bir sre nce icat etmi olduu basm makinesi imdi dinsel yaynlar, zellikle ufak brorleri basyordu. Lutherin Magdeburgta kald dnemde Kaybolmu Cann nlemesi ve Acs adl bir kitapk yaymland. Kitapn kapandaki re smin sa yannda melekler, sol yannda kaybolmu kiilerin topluluu, ortada gkkuann stnde oturan yarg Mesih bulunuyordu. Herhalde bu resim de Lutherin melankolik yapsnda zaman zaman ortaya kan korku anlarn artrd. Daha sonra Luther, Mesihin tam byle, gkkuann stnde oturan bir yarg olduu dncesinde olduunu sylerdi.

11

12

2 EISENACH VE ERFURTTA
1497 Paskalya dneminde Luther Magdeburgdaki okulundan ayrlp eve dnd ve sonra Eisenacha gidip eitimine orada devam etti. Okul deitirmesinin bir nedeni herhalde Eisenachta bulunan akrabalaryd. Ama akrabalar o kadar yoksuldu ki Luthere ne yiyecek, ne de barnacak bir yer salayabiliyorlard. Ekmek parasn yine iyi kalpli kiilerin kaplarnda ark syleyerek salyordu. Duru ve gr sesli bir gen iin bu yntem hi de fena deildi. Allah Lutherin Eisenachtaki yaamn yle ynlendirdi ki, Luther mr boyunca bu kenti gzelim Eisenach diye anmsyordu. Luther 1499 ylnn souk bir k akam, arkadayla birlikte, kapda ark syledi, ama kt szlerden baka bir ey alamad. ocuklar Aziz Georg meydannda umutsuz bir halde dururken, birden sulh yargc Konrad Cottann ev kaps ald. Kapya gelen gen, iriyar ve nazik bayan Ursula Cotta arkclar ieri ard. Bayan Cotta kilise korosunda ilahi syleyen gzel sesli, biraz tombulca, ama dimdik, alevgzl ve kvrck sal ocuu daha nce de g rmt. Bu akamdan sonra Cotta ailesi ve onlarn akrabalar ndan Schalbe ailesi Lutheri kendi korumas altna aldlar. Bu olay, yalnzca Lutherin alk korkusunu gidermekle kalmyor, ona ocukluk evinin zntleri yerine, scak bir ev ve aile sevgisi salyordu. Bu ailelerde iyi eitim ile varlkl Rnesans
13

ailesinin yaamn rendi. Ursula Cottann gsterdii sevgi ve iyiliiyle fazlasyla duygulu ve iine kapank olan bu ocuun karakteri daha ak, daha neeli ve daha zgr bir hal ald. Bayan Cottann, Dnyada iyi bir kadnn sevgisinden daha stn bir sevgi yoktur sz Lutherin hep aklndayd. Eisenachta gen Lutherin zeks uyand. Latin okulunun en st snfnda yd. retmenlerine Latince olarak hem iirler hem de dzyaz yazarak szlerindeki anlatm gcn ve dhiliini gsterdi. Okulda gerekten iyi olan ve rencileri tevik edip cesaretle ndiren birka retmen vard. Bunlardan ikisiyle Luther, daha sonra gelen frtnal zamanlarda bile kopmayan arkadalk balar kurdu. Lutherin olgunlua erimek iin Eisenachta geirdii yaamn bir noktasna daha deinmek istiyoruz. Oradayken ilk kez dinsel dnyay yaamlarnn en deerli alan sayan insanlara rastlad. Kendi evinin dindarlnda Katolik halk detlerinin sarslmazl, ama ayn zamanda ar, neesiz bir hava vard. Cotta ailesinde, dindarlk konusunda bir zorlama yoktu. Byle bir dindarlk Lutherde kar koyma istemini uyandrmad, ama aksine hemen susayan yreine girdi. Fransisken keileri sk sk konuk olarak Cottann evine gelirdi ve sade bir dille ruhsal konular aklard. Korkak, iine kapank Martin Luther Eisenachta nivers iteye girmeye hazr, gl, salkl, zgr kiilie sahip bir gen oldu. Bu arada, Lutherin babas da ocuunu niversiteye g nderebilecek lde varlkl olmutu. Leipzig niversitesi Mans felde daha yakn olmasna karn Luther nl Erfurt niversitesini daha ekici buldu. Bylece Martin Luther, 1501in Nisan aynda Erfurt niversitesinin Felsefe Fakltesine yazld. O zamanlar renciler sk bir denetim altnda yurtlarda kalyorlard. Her sabah ve akam herkes duaya katlyordu. leden nceleri derslerle, leden sonralar ise tartma ve devle rle geiyordu. renci, alt konu yla ilgili olmayan kitaplar ancak retmenin izniyle okuyabilirdi. Bu sk okulda Luther
14

ok ilerleyip geliti. ok ksa bir zamanda, 1502 ylnn sonb aharnda niversiteyi bitirdi. Bundan sonra yksek lisans iin fen, felsefe, ahlak bilimleri okumaya balad. Bu felsefenin temel dncelerinden ikisi Lutherin sonraki gelimesinde byk bir rol oynad. Allahn her eyi etkiledii ve tek bana etkiledii gr zerinde o denli duruldu ki, Allah hi sevgisi olmayan bir g ya da kaprisli, insan elinde bir hamur gibi youran acmasz bir varlk haline gelmiti. Allah, kendi Olunu kurban etmek yerine, insanlar bir aa ya da ktk araclyla da ku rtarabilirdi. Gnahlarmza bir karlk vermeden de onlar balayabilirdi deniliyordu. Gnah zerine de yle retiliyordu: Gnaha d, insan oka etkilememiti. nsan isterse kendi gcyle de Allaha yaklaabilir, bencilliini inkr edebilir, gnahlarndan tiksinebilir deniyordu. Bu dncelerden dolay Lutherde gizli bulunan melankoli ara sra ba gsteriyordu. Ama Lutherin rencilik yllarnda mutlu ve sevinli z amanlar da vard. Byk bir evkle eski a yazarlarnn kitaplarn aratrd. Yabanc dillerde ve tartmalarda yle ustalat ki, arkadalar ona filozof diyorlard. yi niyetli ve akac olduu iin, ama zellikle ark syledii ve ut ald iin arkadalar arasnda aranan bir kiiydi. Ut almay plansz bir ekilde renmiti. yle ki, Lutherin gen yalarndan beri doaya kar olan sevgisi onu sk sk ehrin evresindeki ormanlara atyordu. Byle bir gezide kazara klcn ayana batrm, atardamarn kesmiti. ok kan kaybeden Luther, Ey Meryem, yardm et diye haykrarak baygn halde yere dt. Luther kente gtr ld, ama ertesi gece yeniden balayan kanamadan dolay lmle kar karya kald. Kazadan sonra toparlanma dneminde Luther ut almaya rendi. Erfurtta olan bir baka olaydan sz etmeden geemeyec eiz. Yirmi yandayken Luther, Erfurt niversitesinin kitaplnda ilk kez tm Kutsal Kitap bulduunu sylemiti. Kutsal Kitap yasak deildi, ama pahalyd. stelik ancak yksek tanrbilim reniminde okunuyordu. Luther kitab at, Samuelin
15

gzel yaam yksn okumaya balad zaman zil alm ve derse girmesi gerekmiti. Luther bitirme snavn olabildiince ksa bir srede bitirdi (7 Ocak 1505). O gn mezun olan 17 kii arasnda ikinci oldu. Grkemli Profesr apkasn alp sunumu yapt ve felsefe retmenliine balad. Lutherin mutluluunu kendi szlerinden okuyabiliriz, ama Mansfeldteki evinde olan sevin ve vnme ok daha bykt. Babas, renim grm olunu insanst bir varlk gibi grd. Babas oluyla konuurken, sen yerine siz demeye balad. Annesi ve kardeleri de ayn kurala uymalydlar. imdi, uzun yllardan sonra Luther kendisi iin vakit ayrabildi. Ama zgrlk ve yksek makam ona mutluluk getirmedi, aksine skntl bir ekilde evrede dolayordu. Babasnn tutkulu umutlar, olunun bir prensin hukukuluunu yapmas varlkl ve nl olmas iindi. Belki de Mansfeldin belediye bakan bile olabilirdi. retmenliinin yan sra Luther, babasnn istei zerine hukuk okumaya balad, ama bu i ona ar geldi ve isteksizce alyordu. Sylediine gre Luther skntya ve melankoliye dmt, gnahn sululuu altnda sanki eziliyordu. lm ve yargdan korkuyordu. Yakn bir arkadann ani lm, dncelerini daha da arlatrd. Byk bir olaslkla bu d urumdan kurtulmak iin Luther, 1505 ylnn Haziran aynda Mansfelde baba evine gitmek iin izin ald. Temmuzun ikisinde yryerek Erfurta dnyordu. Kente yakn olan Stotterheim krlarnda aniden iddetli bir gk grlts duyuldu. Yldrm ona yakn bir yere dt ve hava basnc onu yere att. Luther son annn geldiini ve cehenneme atlacan dnyordu. Bu skntl annda zamann detlerine gre madencilerin koruyuc usu olan aziz Annaya seslendi: Aziz Anna, bana yardm et, kei olmak istiyorum diye vaatte bulundu. Stotterheim olay zerine eitli yorumlar yaplmaktadr. Gerek herhalde udur: Lutherin uzun zamandan beri sezinledii ruhsal bunalm, bu olayla onu bir karara vardrmt. ki
16

hafta sresince Luther, verdii karar zerine arkadalarna akl dant. ou, tehlike annda verdii vaadin onu balamayac an syleyerek vazgemesini istediler. Kimileri ise verilen vaadin yerine getirilmesinin zorunlu olduu kansndayd. Lutherin duygulu vicdan bu karardan vazgemesine izin vermedi. Temmuzun on altsnda Luther arkadalarna bir veda part isi dzenledi. Ertesi gn en yakn arkadalaryla birlikte sert ve sk dzeniyle tannan Augustinusularn manastrnn kapsna geldi ve kapy ald. Biraz sonra gler yzl, ok sevilen, yetenekli Martin Luther, srtn bu dnyaya evirerek manastrn sessizliinde kayboldu.

17

18

3 HUZUR ARAYII
Erfurttaki Augustinusularn manastr, Fransiskenler ve Dominikenlerin manastrlar gibi dilenci keilerin manastryd. Bu manastrda yaam ok sert ve tekdzeydi. Lutherin zellikle bu manastra girmesi herhalde oradakilerin kei yaamn ve Allah yolunda yrmesini ciddiye almalarna dayanyordu. nk kimi manastrlardaki yaamn yozlat herkese bilin iyordu. Luther, manastra girmesinin geici bir karar olmad belli oluncaya dek, manastrn konuk evinde kald. Sonra acemi kei olarak baka bir keiin sk denetim ve buyruu altna verildi. Daha kei elbisesini giymeden, byk bir trenle keilerin arasna katlmadan, Luther att adm iin babasnn onayn istedi. Babasnn yant, Lutherin korktuundan da ard. Babas ona yine sen diye seslenmekle kalmad. Btn babalk hakkn helal etmeyeceini de syledi. Annesi ve akrabalar da kendisinden hibir haber almak istemediklerini bildirdiler. Luther tek bana kald. Sknts daha da artyordu. Ama be klenmedik bir zamanda Mansfeldten deiik bir haber geldi. Lutherin kk kardelerinden ikisi vebadan lmlerdi. Ayn zamanda Martinin de ayn hastala tutulduu sylentisi eve ulat. Bu sylentinin yanl olduu anlalnca, babasnn yrei yumuad, olunun att adm onaylad.
19

Artk manastrn bir yesi olduundan Luthere bir oda verilmiti. Hibir stma arac olmayan, uzunluu , genilii iki metre olan odann iinde sadece yatak, masa, iskemle v e ufak bir lamba bulunuyordu. Gnler eitli grevlere blnmt. taatli olmas ve kendi isteklerinden vazgeebilmesi iin Luthere byk, kk, eitli gnlk grevler verildi. Manastr kilisesinde her saatte bir dua toplants yaplyordu. Bunlara, ok nemli baka bir grevde bulunanlar dnda herkesin katlmas zorunluydu. Luthere, keilere zg davranlar, boynu bkk ve gzleri yerde yrmek, en ufak bir glme isteini kendinden koparmak ve syleyecek nemli bir ey olmad zaman konumamak, retildi. Ara sra Luther dilenmek iin manastrdan sokaklara kmak zorundayd. Manastrdayken ise, her gn Kutsal Kitapn belirli blmlerini ve eski dualar okumak zorundayd. Kendi dncelerini ve en derin benliinden gelen isteklerini durmadan denetlemek ok nemliydi; nk her hafta gnah kartlyordu. Duygulu, vicdanl ve melankolik Luther, yneticilerin dikkatini abuk ekti. Baka keiler de onu kskanyorlard. Yneticilerden biri Luthere kar drst ve arkadaa davranyordu. zel bir iyilikte bulunarak ona daha okumas gerekmeyen kitaplar veriyor ve eitli konularda onunla konuuyordu. Luther, Allahn fkesi altnda kendisinin umutsuz durumundan sz edince, Rabbimizin bize umutlu olmay buyurduunu bilmiyor musun? derdi. Baka birisi de ona, Gnahlarn balanmasna inanyorum szlerini anmsatt. Daha sonra Luther, kendi eitimcisi iin, lanetli kei elb isesinin iinde onun gerek bir Hristiyan olduunu sylerdi. Ara sra Lutherin daha kolay zamanlar da oluyordu. Kimi kitaplar zerine yle alyordu ki, onlar ezberliyordu. 1506 ylnn sonbaharnda Luther yoksul, ahlka uygun ve itaatli olmay vaat ederek tam bir kei oldu. Keilerin inand klarna gre kendisi de imdi banyodan yeni km susuz bir ocuk gibi olduuna inanyordu. Ama eski huzursuzluk ve sknt yine balad. Bu yzden Luther daha ok okuyup papaz
20

olmak istiyordu. 1507 ylnn ilkbaharnda Luther, papazlk grevine atand. Bylece diriler ve ller uruna kurban sunmak iin Allahn huzuruna kmaya yetki ald. Zamann detlerine uyarak papazlk grevi yapt ilk ayine babasn da ard. Zenginleen babas yirmi atldan oluan bir kurulla gelip mana stra byk bir armaan balad. Kutsal grev i yapmak iin kiliseye kma zaman gelince, Luther birdenbire kendi deersizliini anlayarak korkuya dt, dizlerinin ba zld, kamak istedi. Ayinden sonraki yemekte Luther, Stotterheim olay n anlatt. Bunun kendisine Allahn ars olduunu syleyince de babas Lutherin szn keserek, Bu belki de blisin sesiydi dedi ve konumaya son verdi. Luther yaptklarn bir daha savunmaya kalkt zaman, babas yksek mevkili kilise ada mlarnn yannda, Sen annene ve babana saygl ol buyruunu iitmedin mi? diye bard. Emir zerine Luther okumalarn srdrd, ama iindeki huzursuzluk gittike artyordu. Yeni yol denilen, o gnlerde moda olan felsefeyi iyice aratrd. Bu felsefeye gre insan ke ndi doal gcyle gnahlarndan piman olup onlardan tiksineb ilir ve Allah her eyden ok sevebilirdi. Luther kendinde bu yetenei bulamad iin, tekilerden daha kt olduuna inanyordu. Ayn zamanda, yine bu felsefeye gre, acmasz ve kaprisli olan Allahla kar karya gelmi oluyordu. Daha okumalarn bitirmeden, Luther biraz nce kurulan Wittenberg nivers itesinde felsefe profesrlne getirildi. Bununla birlikte Wittenberg manastrnn keii oldu. Luther 1508 sonbaharndan 1509 sonbaharna dek, ilerde sreklice oturaca bu kentte kald. Ertesi sonbahar eski manast ra, bu sefer retmen olarak dnd. Bu zamandan kalma, Lutherin sayfalarn kenarlarn kendi notlaryla doldurduu kitaplar ve ilk vaazlar hl elimizde mevcuttur. Kitaplarnn sayfalarna yazd notlardan iinde srp giden sava belli oluyor. Bu kitaplardan biri nl kilise babas Augustinusun yaptyd. Kitap nceden sei, yani Allahn kimi insanlar dnya kurulmadan nce sonsuz yaam iin seti21

i, bakalarn ise kendi kaderine brakt konusu zerine yazlmt. Bu konu Lutheri yalnz bir reti olarak deil, kendi yaamnn byk bir sorunu olarak da dndryordu. Lutherin retim grevine, 1510-1511 yllarnda gerekleen Roma yolculuu iin ara verildi. Romaya, keilerin temsilcisi olarak, aralarndaki bir anlamazl zmeye gnderildi. Luther, Romaya tarihsel yerleri grmek isteyen bir turist gibi gitmedi. Lutherin Roma yolculuu, bir hac yolculuuydu. lk Hristiyanlarn ve ehitlerin yaad katakomp denilen mezarlk maaralarn ziyaret etti. Haclarn tresine gre bir gnde yedi byk kilisenin hepsinde dua edip kutsal emanetlere sayg g sterdi. br hac yolculuundaki papazlar gibi, Romadaki kiliselerin sunaklarnda ller iin dua etme srasn bekledi. By kbabas iin dualar okudu. Kendi ana ve babasnn hl sa olmasna zlrd, nk lm olsalard, imdi onlarn Arafta olan aclarn ve kalma sresini azaltabilirdi. Romadaki en nl yerlerden biri Pilatusun merdivenleriydi. Bu merd ivenlerin zerinde Pilatusun say krbalattna ve lm fermann okuduuna inanlyordu. Aslnda Kudste bulunan merdivenleri meleklerin, Kudsn harap edilmesinden sonra Romaya tad syleniyordu. Bir insan, merdivenlerin yirmi sekiz basaman ciddi olarak diz stnde yryerek, her birini perek, Gksel Babamz... duasn okuyarak karsa, bir can Araftan kurtarabilirdi. Luther bunu byk babas iin yapt, ama bitirdiinde , Bunun gerek olduunu kim bilir? diye bir kuku uyand iinde. Bu kukusunu papaza anlatp af diledi, ama bu da ona huzur getirmedi. Aksine bakent kiliselerindeki bozukluu ve hafif Rnesans yaamn grnce daha kt oldu. Birok papaz kutsal ayinleri abuk ve dikkatsizce yapm ve ona da aynen yapmasn tlemiti. Luther, Roma yolculuundan byk bir sknt iinde d nd. Erfurt manastrndakilerle aralar ald iin, oradan ayrlp Wittenberge tand. Kendisi fark etmeden, Allahn gl ve iyi eli yaamn byle ynlendirmiti. Wittenberg niversit e22

sinde profesr ve ayn zamanda Augustinusu manastrlarn bamfettii, iyi ve yetenekli ruhani t John von Staupitz vard. Staupitz Lutheri nceden de tanyordu. Staupitzin buyruu zerine ar dncelerin iinde olan Luther, 1508 ylnda Erfurttan Wittenberge atand. Staupitz ve Luther arasnda yakn bir arkadalk kuruldu. Staupitz Lutheri durmadan kendi evresinde dnen dncelerinden kurtarmak iin bir greve balamak istedi. Luthere tanrbilim doktoras yapmasn ve sonra da vaizlik grevine girmesini nerdi. Bu konuda mana strdakilerin istei zerine Lutherle daha nce de konumutu, ama bouna 1511 ylnn sonbaharnda Luther manastrn bahesinde, armut aacnn altnda dinlenirken Staupitz yanna gelerek, Sayn hocam, yapacak bir i olsun diye tanrbilim doktoru ve vaiz olmanz gerekir dedi. Bunu yapmamak iin Luther toplam on be engel sralad. Baka birisini bulmalydlar, nk kendisi ok yaamayacakt. Staupitz Lutherin szlerine nem vermeden, Siz btn keilerden ve babalardan daha m iyi bilirs iniz? diye yant verdi. Luther ac dolu sesiyle, Sayn doktor, beni ldreceksiniz diye bard. Buna ay bile dayanamam! O zaman Staupitz sevgi, anlay ve ruhsal bilgelikle dolu olan u szleri syledi: Allahmzn yapacak ok byk ileri olduunu bilmiyor musunuz? Onun da bilgili ve yetenekli insanlara gereksinmesi var. lseniz bile, cennette de Onun meclisinde kimi tanrbilimcilere yer var. Konuma byle bitti ve Luther onun isteine boyun edi. 1512 ylnn Ekim aynda Wittenbergteki btn kiliselerin anlar alarak Martin Lutherin bir tanrbilim doktoru unvann gsteren Kutsal K itap, apka ve yzk aldn haber verdiler. Doktorluk andn ierken Luther, Kutsal Kitapa bal kalacan ve elinden ge ldiince Kutsal Kitapn retilerini savunacan syledi. Az sonra Luther, felsefe profesrlnden tanrbilim profesrlne atand. lk olarak Mezmurlar ve Pavlusun Romallara Mektubunu yorumlamaya balad. Sonralar Luther, tanrbilim
23

doktoru olduu zaman savunacana ant itii gerekleri daha bilmediini sylerdi. ncilin mjdesinin aydnlanmasndan nce, Lutherin abalama dolu yaamnda ne denli skntl zama nlar geirdiini, kendisinin korkun bir ruhsal sava iinde olduunu biraz olsun grdk. imdi biraz daha bu Merhametli Allah bulma abasn inceleyeceiz.

24

4 MERHAMETL ALLAHI NASIL BULABLRM?

Luther ara sra ark syleyen ve ut alan, ara sra sert ve kat Allah ve gkkuanda oturan yarg Mesihi dnd zaman ac eken, iyi bir Katolik ailenin iyi bir ocuuydu. inde, salkl her gente olduu gibi, Allah aray vard, ama Allahn nasl olduu sorusu br sorularndan daha baskn kmamt. Olaanst yetenei, zellikle zengin d dnyas, duygu lu vicdan ve yarda kalan, hibir eyden memnun olmayan doruluk anlay Luthere zgyd. Manastra gitmesi, kendini sulamasnn bir sonucuydu. nemli olan tek ey, Canmn kurtuluu iin bugne dein gerekten yapmadm eyi imdi ya pmak istiyorum eklindeki arzusuydu. Orta an sonlarnda binlerce kiinin ac sorunu uydu: Merhametli Allah bulmak iin nasl yeterince iyi olabilirim ve iyilik yapabilirim? Btn ondalk vermenin, dualarn, orularn, kendi kendini cezala ndrmann, hacca gitmenin, ku tsal emanetleri toplamann ve endljanslarn1 arkasnda bu sorun yatyordu. amzn insan bir dnceden brne ve bir konudan baka bir konuya o denli abuk geer ki, hibir ey benliinde
1

Endljans: Para karlnda satlan gnah aff belgesi.

25

byk bir iz brakmaz. Yaamnn btn amac, gnahlarndan arnmak ve i dnyasn denetlemek olan keii anlamak ona zor gelir. Keiin yaamnda yalnz iki nemli nokta, ruh ve Allah, Allah ve ruh, vard. Yldan yla rutubetli kei odasnn tavannda oluan su damlalar derken sert talarda nasl iz brakrsa, keiin dncelerini durmadan kemiren u ac veren sorun, Gnahlarm, benim gnahlarm! sorunu da onun benliinde ylesine derin izler brakmt. Luther keie zg olan boyun emeyi, yardm etmeyi, dilenmeyi, susmay, uykusuz kalmay, dua etmeyi, oru tutmay, soua dayanmay, kendini krbalatmay bile uyguluyordu, ama iindeki ac dinmedi; huzursu zluk kaybolmad. Katolik K ilisesinin olaan k yollar ona baarsz ve yetersiz geldi. Luthere retilen yeni yol felsefesine gre kaltsal gnah sululuk deil, ancak zayflk getirdi. Asl gnah, yaplan kt ilerdi. Gnaha d, insann doal yeteneklerini bozmad; bylece insan akln ve zgr seimini kullanarak tvbe ve itirafla kendini gnahlarn balanmasna hazrlayabilirdi. nsan yapabildiklerini yaptktan sonra Allah, merhametini esirgemez deniliyordu. tiraf noktadan oluuyordu: 1- Kilisenin buyurduu sevaplar, rnein, oru tutmak, fakirlere yardm etmek, hacca gitmek, dua etmek vb. 2- Gnahlar belirli bir kiiye itiraf etmek. Keiler bunu ciddi olarak her hafta yaparlard. 3- Yrekten gelen tvbe. Ama gerek tvbe neydi? Tanrbilimcilerin lml kolu yle diyordu: Birisi cehennem korkusundan tr gnahlarndan piman olup cennet umudu iin Allah severse bu yeterlidir. Ama birisine bu da ok gelirse, yeterince piman olmadndan znt duyarsa, o da yeterli saylrd. Lutherin retmenleri buna kar kmlar, nk dar aa tvbesi diye adlandrdklar bu retide insan, Allah kendi bencil isteklerinin arac yapmt. Onlara gre gerek tvbede insan gnahl arndan tiksinir, irenir ve Allah sever. Ama yle de retiyorlard: nsan kendini tvbe etmeye eitirse, sonunda Allah bir karlk beklemeden, cezadan korkmadan ve zgr ist ekle seve26

bilir. Bu dnceyi de yle kantlyorlard: Bir gen ancak bir yaratk olan kz o denli sevebilir ki, kendi cann bile onun uruna feda etmeye hazr olur. Ya da bir tccar para ve mal sevgisi iin sonsuz tehlikelere atlabilir. Bylece insan yaratlm olanlar bu kadar sevebilirse, en stn iyilik olan Allah daha ok sevebilir. Yani, doal yetenekleriyle insan Allah her eyden ok sevebilir. Birisi byle hazrlanp gnahlarn itiraf edip gnahlarnn balanmasn kabul ettiyse, ondan sonra da Rabbin Sofrasna katldysa, bu kutsal eylemlerde onun iine gnah bir anda yok eden doast bir ltuf aktlr. Kaltsal gnahtan ancak yeni bir gnah alevlendirebilen bir kvlcm kalm olur. Luther bu yolu denedi, ama ne iinde huzur buldu, ne de Allahn ltfundan emin olabildi. Daha nce grdmz gibi Luther retmenken nl Kilise Babas Augustinusun yaptlarn incelemi, onlarda bambaka bir gnah retisi bulmutu. Ayn derin gnah anlayyla Alman mistisizminde de karlat. Augustinus kaltsal gnaha ilikin unlar retiyordu: Gnaha dten nce insan btn varlyla Allah sevip Ona gveniyordu ve bu nedenle varlnda beden ve ruh arasnda bir denge vard. nsan gnaha dnde gururla Allaha kar gelince, kendi istei yle bozuldu ki, imdi gururuyla ancak Allahtan nefret eder. Ona kar gelir; bu geici dnyay ve zellikle ke ndi kendini sever. nsan varlnn derinliklerinde gurur, bencillik ve dnya sevgisi bulunur. Luther kendini ve ruhsal benliini aratrd zaman, Augustinusun retisinin kendi yaamnda da doru olduunu grd. zgr bir istekle ve karlk beklemeden Allah sevemiyordu. ok incelemi olduu, sa M esihin Dadaki Vaaz, tam istekli ve karlk beklemeden kend ini adamasn emrediyordu. Ama Luthere, Allahn isteine gre hareket etmek zor geliyor ve bunu isteksizce yapyordu. nk aslnda Allahtan holanmyor ve kendi isteini yapmak istiyo rdu. yilik yapt zaman da onu isteksizce ve karlk bekleyerek yapt iin, sadece gnahlarn oaltyordu. Gnahn kralie27

si, iyi ilerde bile kendi onurunu arayan dncedir. Her eyden nce kendini sevin ve zgr isteiyle bir eye adamak umudu yoktu. nk insan tmyle bencillik iinde kendi evresinde dolayor, her eyde kendi iyiliini, zevkini, onurunu aryordu. Allah da bencil isteklerinin arac yapmaya kalkt zaman i nsan bencilliinin en iren biimini ortaya koyuyordu. nsan ancak kendi iyiliini arayp kendini her eyden ok sevebilir durumdadr. Lutherin elde ettii ac sonu uydu: Gerekten tvbe edemiyordu, gnahtan gerektii gibi irenemiyordu ve kendi karn aramadan Allah sevemiyordu. nk kendini ve gnahlarn seviyordu ve Allahtan holanmayp Ona kar geliyordu. Katoliklerin tvbe ve gnah retisinin tmyle yanl olabilecei dncesi aklna bile gelmedi. Kendisinin bakalarndan daha kt olduu iin gerekten tvbe edemediine inanyordu. Luther manastrlarda retilen mkemmellik yoluyla merhametli Allah bulamyordu. O zamanki yaamnda att hemen her admda karlat mistisizm ise, bambaka bir yol gsteriyordu. Mistisizm, yani ruhun Allah ile arasz, yakn ve gizli birlie erime istei, ok ynl bir felsefedir. Mistisizmin bir kolu, insann dnce ve hayallerini bu dnyadan koparp grnmeyen eylere o denli sk balanmasn istiyordu ki, s onunda insann ruhuna szsz dua, sessiz dnme ve grme yoluyla esenlik iinde Allah tadabileceini sylyordu. Mistisizmin baka bir kolu ise kiinin, yrekten gelen bir sevgi ve zlemle ac ekmi olan Mesihe, cannn damadna ac ile balanmasn ve bu yolda kendinden geerek gelinin damatla birletii gibi, Onunla birlemesini retiyordu. Luther bunlarn ikisini de denedi, ama bu onu daha da karamsarla itti. Lutheri en ok eken bir baka mistisizm koluydu. Buna gre Allah ile balant kurmann tek yolu, kendinde olan her eyden vazgemekti. nsann en son vazgeecei ey kendi isteidir. Bundan da vazgemesi gerekiyordu. Bu mistisizm tr, kendini
28

boaltma ve bedenin isteklerini ldrme yolu, ok eski bir gelenekti. Mezmurlarda grlen tkenmez Allah zlemiyle Orta an Mesihe benzeme lks; keiin alakgnll olma abasyla sofinin bu dnyadan ve kendinden geme eylemi bu noktada birleiyorlard. nsan, Allah nnde an ve eref aramamal, aksine Allah nnde bir hi olmak iin daha byk gnahkr olduunu grmelidir. Bu nedenle bilmedii gnahlar da kabul etmelidir. Bylece insan kendinde olan en son bencil isteinden vazgetii, deersizliini anlad ve alakgnll olduu zaman Allah, insann boluunu ltfuyla doldurur. nsan kendi isteklerini yok etmekle, bu dnya yla olan balarn tmyle koparrsa, o zaman huzursuzluk kaybolur, insan kendi varlnn en derinlerinde Allah ve Onun sarslmayan huzurunu sezinler. Bu alakgnlllk, kendini boaltma ve bir hi olma yolu Lutheri ok etkiliyordu, nk insann z gnahnn gurur olduunu gryordu. Ksa bir zaman sonra Luther, eitim yoluyla kendini alakgnll yapamayacan anlad. Alakgn lllk eitiminin arkasnda hep gurur ve yetenek ba gsterdi. Eitimle elde edilen alakgnlllk gizli gururdu. Gerekten alakgnll olan kii, alakgnll olduunu hibir zaman bilmez, nk bilirse hemen bu niteliinden gururlanr... Eitimle elde edilen alakgnlllk de hibir zaman gurur olduunu bilmez... nsan gerekten alakgnll olduu zaman a lakgnlllnn farknda olmaz. nsan zgrce ve karlk istemeden Allah sevemez, nk ancak kendisini sevebilir. Bundan baka sevgi yapmack, doal olmayan sevgidir. nsan gururlu olduu iin kendini a lakgnll yapamaz. Allahn isteine de boyun eemez. B ylece insan kmaza girer. Bu yzden Luther de gittike daha derin sknt ve umu tsuzluk iine gmlyordu.

29

30

5 ALLAHIM, ALLAHIM, BEN NN BIRAKTIN?

Lutherin deneyler sonucu rendii ac bir gerek, hem mkemmellik, yani eriat yolunun, hem de mistisizmin izdii a lakgnlllk ve kendini inkr etme yolunun onu Allahn ltfundan emin olma durumuna gtrmediiydi. Kutsal Yasann buyruklarn sevinle ve zgr bir yrekle yerine getir emiyordu, nk Allah deil, kendini seviyordu. Mistisizm yolu, iyi ilerinin yolundan daha iyi ydi, ama onu da sonuna dek gtremiyordu. Kendi kalbinde Allah deil, bencillik ve gurur bulunuyordu. Her ynden yol kapalyd. Luther kei arkadal arna baknca, ou bedensel ve ruhsal bakmdan iyiydiler. K endisine de arya kamamak iin akll bir orta yolu semesini neriyorlard. Ama, Allahn her eyde o denli titiz olduunu dnme eklindeki tleri Luther iin blisin sesiydi. Allah her eyi eksiksiz istiyordu, fkeliydi, tehdit ediyordu. Lutherin yreinde, Augustinusu okuduu zaman da grd korkun nceden sei dncesi uyand. nsan gzleriyle bakt z aman, insanlarn ounun cehenneme doru gitmekte olduunu gren Pavlus bile yle demiti: Allah dilediine merhamet eder, dilediinin yreini nasrlatrr... Ama ey insan, sen kimsin ki Allaha karlk veriyorsun? Kendisine biim verilen, biim verene, Beni niin byle yaptn der mi? (Romallar 9:1831

20). Luther yle dnyordu: Kimileri kurtulacan bildikleri iin gvenli ve sevinli olabiliyorlar. Ben Allahtan ancak canmn kurtulacana ilikin bir gvence istiyorum, ama alamyorum. Belki konu benim istememem deil, Allahn istememesidir. Herhalde ben Allahn kurtulua setii kiilerin arasnda bulunmuyorum. Onun iin her ne yaparsam bounadr. Luther ne denli ok abaladysa da Allahn sanki, Seni istemiyorum! Mesihi sana vermek istemiyorum! Ben Allahm, istediimi yapamaz mym? dediini duyuyordu. Bylece Luther, Allahn ocuuna verebilecei en ar skntya dt. Allahn onu brakm olabilecei dncesi, ona gerek gibi geliyordu. Lutherin ruhsal yaps ylesine duyarlyd ki, her an yreinin en derin dnceleriyle Allahn huzurunda durduunu sezinliyordu: Cehenneme gitmek iin seildiysem, bu cehennem azabnn balangcdr. nmde cehennem, vicdanmda Allahn gazab ve yargs, herhalde cehennemin dibi budur diyordu. Allahn kendisini brakt korkusu Lutherde dehetli dnceler uyandrd. Allaha kar tiksinti, kin ve fke gstermeye balad. Btn varlyla kendisini arayan birini cehenneme atan Allah, zorba, kaprisli ve gaddar bir varlk olmal diyordu. Yarg altnda olan kii Allaha kar ancak iddet ve kar gelme duygular duyabilir. Lutherin acs dayanlmayacak hale gelmiti. Dncelerinden dolay hastaland. Hastalnda Allaha kar gelme du ygusuyla sknt, umutsuzluk, ilgisizlik halleri deiiyordu. Kendisine, bir insann kaderi ve dnyann gidii, ansa bal kaprisli bir Allahn elindeymi gibi geliyordu. Lutherin dayanlmaz aclarndan sz ettik. Bunlar Lutherin saln bozdu ve onu insanln byk ilekeleri nden biri yapt. Doal olarak bazen iyi ve mutlu olduu zamanl ar da vard. Olmasayd, bedensel gc ve aklnn oktan tkenecekti.
32

Bir gn Luther aclarn yle dile getirmiti: Byle sknt ve ac eken adam tanyorum. Uzun sreli deildi, ama hibir dilin anlatamayaca, hibir kalemin yazamayaca ve ayn aclardan gemeyenin inanamayaca lde byk cehennem azaplaryd onlar. Uzun sreli, yarm saat ya da bir saatin onda biri kadar bile srseydiler, bu adam tmyle yok olur, kemikleri yanp kl olurdu. Bu aclar iinde Allah ve btn yaratlanlardan nefret ediyordu. O zamanlar ne kendi iinde ne de dnda kaacak bir yer ya da bir teselli vard. Her yandan ancak sulamalar geliyordu. Bu durumda ileke insan, fkenle beni cezalandrma diye dua etmeye cesaret bulamaz; sadece, Huzurundan atldm diyebilir. Byle anlarda insan hibir zaman kurtulamayacana inanyor, daha cezasn ekmediini dnyor. Bu ceza sonsuz olduu iin insanda ancak bir yardm zlem i kalyor, ama yardm nereden isteyeceini bilmiyor. O zaman insan sanki Mesihle birlikte armhta asl duru yor, kemikleri bile saylabilir. Varlnda ac, kin, korku ve znt olmayan en ufak bir yer bile yoktur. Bunlar da sonsuza dek srecek gibidir. Bir baka sefer de Luther yle anlatyordu: ine dtm umutsuzluun ne denli iyi ve beni kurtulua ne denli yakn ektiini anlayncaya dek, birok kez doduuma piman olarak umutsuzluun dibine brakldm. Bu szleri sylerken Luther acl yllarnda kendine yakn, babacan arkada, ruhsal ts ve avutucu olan adam an msyordu. Lutherin sonradan sylediklerine gre, bu adam olm asayd, skntdan yok olurdu. Bu adam Lutherin en st efi olan, Augustinusu manastrlarn bamfettii, Wittenberg nivers itesinin profesr, doktor Johan von Staupitz idi. Doktor Staupitz, zamannda byk sayg gren biriydi. Ona durmadan sayg ve sevgi gsterileri yapld, yeni grevler ve unvanlar verildi. Staupitz soylu, dnya grm, nazik, akac, her yerde beklenen, soylularn gvendii, ruhsal tler veren biriydi. Buna karn alakgnll ve drst, bu dnyaya bal olmad iin zgrce yaayabilen bir sofiydi. Bu etkili kii
33

Lutheri Erfurtta buldu, Wittenberg niversitesine gnderdi. Grdmz gibi, Lutheri renimini srdrmeye ikna etti. Sonra onu Wittenberg manastrnn barahip yardmcs, daha sonra da btn Augustinusu manastrlarn mfetti yardmcs yapt. Ama Luther, Staupitze en ok onu umutsuzluk bataklndan kard iin gnl borlusu oldu. Staupitzin Luthere yardm ettii ilk nokta, gerek tvbe konusundayd. Luther, kendisinde sevgi bulamad iin, gerekten tvbe edemiyordu. imdi kendisi gibi dnen nl bilgini ve ruhsal ts yle karlamt. Staupitz, Lutheri tvbede kendi gcne gve nmemesi konusunda uyard. Kendine gvenmesi, bu konuda g ururlu olduunu gsteriyordu. Luther unu ekler: Bizim ltuf retimiz insan deil, Allah onurlandrr diye aklayarak beni avuttu. Sonra Luther, Ksa Hristiyan lmihlinin nc blmnde, nanyorum ki, kendi akl ve gcmle Rabbim sa Mesihe gelemiyorum ve Ona inanamyorum dedii zaman Staupitzin rettiklerini aynen aktaryordu. Bugn de Luteryen kiliselerinde tvbe retisinin temeli yledir: Gerek tvbe, ancak Allaha duyduumuz sevgiyle balar. Bunu Luthere Staupitz retti. Sevgi, tvbe eitiminin sonu ya da doruu deildir; tvbe Allah sevgisini tatmakla balar. Staupitzin, Luthere yardm ettii baka bir konu da Allahn reddetmesiydi. Staupitz ona, Allah bizi reddediyormu gibi grnd zaman da onun isteine uymalyz. nk bu bencilliimizden uzaklamak ve koulsuz olarak Allaha gvenmemiz iin gere klidir diyordu. Staupitz, Lutheri buraya dek getirdikten sonra, onu umutsuzluun dipsiz bataklndan kard ve gkkuann stnde oturan yarg Mesih yerine, bambaka bir Mesih anlay getirdi. Lutherin yazlarnda en ok kulland Kutsal Kitap ayeti, sann armhtaki, Allahm, Allahm, beni neden terk ettin? haykryd (Matta 27:46). Staupitz, birok kiinin byle retmesine karn, sann rnek yaamnn taklit edilemeyeceini bunu zaten yapamayz ama sann bize sadece Allahn bir
34

armaan olarak verildiini retti. sann yaam, beikten mezara dek bizim iin yaanmt. sa armhtaki ac szlerini syledii zaman, orada bizim yerimize aslyd. Bedeninde b izim gnahlarmzn cezasn ve sululuunu, Allahn fkesini ve insanlarn aclarn, vicdannda da Allahn kendisini terk etmi olmasnn korkusunu yaad. Bunlarn hepsi bizim iin oldu. Bunun anlam da udur: En derin umutsuzluk ve en byk ac iinde olduumuz zaman bile tek bamza braklm deiliz, ac eken Kurtarcmz yanmzdadr. Bizler Allah tarafndan terk edildiimizi dnp korkarken, Mesihin o yolu bizden nce yrdn ve bizim iin bu acy hafiflettiini unutmayalm! Kendisi her eyde snand ve elem ektii iin, snananl ara yardm edebilen bir Kurtarcmz vardr. Kurtarcmzn bizim iin yaptklarn Lutherden sonra kimse bu denli derin anlamda anlamamtr. Ne var ki, kendisi karanlk gecenin bitmekte ve parlak bir gnn domakta old uunu daha anlayamyordu.

35

36

6 KULE OLAYI
Luther tanrbilim doktoru unvann aldktan az sonra, eitli grevlerle uraan Staupitz, Katolik niversitelerinde nadir grlen Kutsal Kitap profesrln Luthere brakt. Luther baka nemli grevler de ald. Kendi manastrnn barahip yardmcs ve keilerin retim sorumlusuydu. Staupitz onu Augustinusu manastrlarn mfetti yardmcs yapt. Luther sert ve titiz bir mfettiti; on bir manastrn bakanyd. Bundan baka Luther hem manastrda, hem de kent kilisesinde vaaz ediyordu. evresinde onu otuz yl sresince izleyen bir halk kitlesi olumutu. Her yl yaklak 170 vaaz veriyordu. Hepsini yazl olarak hazrlyordu. Ama kendini en ok adad grev nivers ite profesrlyd. renciler de onun derslerine seve seve giriyordu. Ancak geen yllarda Lutherin, ksmen kendisinin yazd, ksmen rencilerinin ders notlarndan oluan, aray ve bulma yllarnda Kutsal Kitapn eitli blmlerinden verdii derslerinin baz elyazmalar elimize gemitir. O zaman lar bilimsel Kutsal Kitap yorumlar geree aykr ve nemsiz almalar olarak grlyordu. Kutsal Kitapn her szcnn arkasnda, szde daha derin mecaz bir anlam bulunduu dnld. Luther, kitabn gerek dncelerini insan dncelerinin arkasna saklayan bu yorum ynteminden ayrlmaya alyordu. Genellikle kullanlan Kutsal Kitapn Latince evirisiyle yetin37

meyip Eski Antlamann branice ve Yeni Antlamann Yunanca metinlerini aratrd. Luther 1513-15 yllarnda Mezmurlar, 1515-16 yllarnda ise Pavlusun Romallara Mektubu, zerine yorum yapyordu. Romallar Mektubu yorumu, Kutsal Kitap yorumlarnn arasnda en olaanstlerden biridir. Lutherin kefettii yeni Allah anlay orada tatl ve takn sular gibi akar. Yllarca uraan aratrmaclar, Lutherin buluunun hangi tarihte olduunu tartyorlar. Lutherin mcadelesi yllarca srd. huzuruna 1513te kavutu ama her eyi tam olarak alglamas ancak 1518de oldu. ncildeki bu mjdeyi kefettii zaman Lutherin hangi konu zerinde alt bellidir. nk yaad son yllara dek, Luther onu hep ayn biimde anlatp durmutu. Hem Mezmurlarda hem de Pavlusun mektuplarnda Luther durmadan, Allahn doruluu deyimine rastlad. Kat olik tanrbilimi, bu szcklere ayr anlam veriyordu. Bazen bu dorulukla Allahn sahip olduu doruluk, yani Onun tmyle kutsal, lekesiz ve gnahsz olduu kastediliyordu. kinci anlam, Allahn insanlara kar olan tutumudur, yani kty cezalandran ve iyiyi dllendiren, herkese yaptklarna gre davranan etken ve cezalandrc Allahtr. nc olarak szcklerin anlam, insann Allah katna kabul olunabilmesi iin gerekli olan doruluk, yani ona verilen olaanst gksel bir ilatr. nsan, Allahn bu ilac, yani Onun ltf sayesinde, yapt iyi ilerle sslenerek Allah katnda kabul olunur hale gelebilir. Allahn doruluu ifadesi, Luther iin sert ve ac bir szckt. Allahn doruluu her eyi noksansz istiyordu. Luther, kendisinde iyi ilerinin sslerini bulamyordu, aksine derin gnah anlay onu her an korkak, deersiz ve Allah nnde sulu yapyordu. Allahtan kamak istiyordu, ama bu olana kszd. Allah sanki onu huzurundan atyor, ama biraz sonra yine hesap vermek iin aryordu. almak iin Luthere manastrn kulesinde bir oda verildi. Burada ileri ve ar dnceleriyle urayordu. Kutsal Kitap
38

yorumlarnda sra 31. Mezmurun 1. ayetine geldi: Adaletinle (Doruluunla) kurtar beni! Gen profesr korku iinde kald. Mezmurlarn yorumlarnda szlerin harf anlam, Mesihin babasna ynelttii istekleri, ruhsal anlam ise sa Mesih inanlsnn istekleriydi. Mesih Allahn doruluuna dayanarak yardm isteyebilirdi, nk gnahszd. Ama Allahn fkesi altnda olan cehenneme layk gnahlnn onu istemesi Allaha hakaret olmaz myd? Adalete gre gnahl ancak yle syleyebilirdi: Doruluunda beni cehenneme at! inden kamad bu durumda Luther, Pavlusun mektuplarna bavurdu. Romallara mektubunun 1. blmnn 17. ayetinde yle yazldr: Tanrnn insan aklad, Mjdede aklanr. Aklanma yalnz imanla olur. Yazlm olduu gibi, manla aklanan yaayaca ktr. Allahn doruluu Kutsal Yasada deil de, Mjdede aklanyorsa, aklanm olan kendi iyi ilerinden deil de, iman sayesinde yayorsa, o zaman Allahn doruluu Allahn insandan istedii ya da insann yapt bir ey olamaz. Allahn doruluu ancak Allahn, iyi iler gerektirmeden, iman sayesinde insana verdii bir ey olabilir. Luther bunu anlar anlamaz hem sevinle, hem de korkuyla, anmsayabildiince bu szc klerin getii btn ayetleri yeni anlamyla okudu. lerledike sevinci artyordu. Ayn mektubun nc ve drdnc blmlerinde bir yandan Allahn doruluunun, Mesihin doruluunun, armaan olan doruluun, ltuf sayesinde alnan doruluun, Mesihin bizi kurtarmak iin yaptklarnn sayesinde ver ilen doruluun ve te yandan insann kendi doruluunun Ku tsal Yasaya ve iyi ilere dayanan doruluun birbirlerine kart olduunu grd. Tanr iyi ileri yapan ve lyk olan deil, ta nrsz ve gnahly aklar (Romallar 4:5). Bylece Luther de Allah nnde kendi yaptklarna gvenerek deil, tamamyla ltu ftan verilen, sa Mesihe olan iman araclyla alna n armaan olan doruluuna gvenerek durabiliyordu. Allah etken, ilerden gelen doruluu istemeyip armaan olan edilgen doruluu istiyordu. Allahn doruluu, Mesih sada gsterdii sev39

gidir. Dokuz yl sren umutsuz bir araytan sonra, Lutherin yrei esenlik, sevin ve gvenle doldu. Cennet bahesinin kapsndan ieri girmiti sanki Lutherin nemli buluu ncil ve Mesih deneyimiydi. nsann kurtulu yolu zerine bulduu yeni aslnda eski, Pavlusun aklad anlay, olaanst hibir olaya dayanmyordu. Allah ona yeni bir ey aklamyordu, bir mucize olmad, iinde mucizev bir aydnlanma olmad, ama yllarca sren ar ay ve urama sonucu Allah sznn zn kavrad. Allah insana sz araclyla konuur, yani Allah kiisel olarak insana yaklar. Vicdan azab eken her inanl Mesih araclyla Allaha yaklaabilir. Bu yzden insan dinsel konularda salam bir temele dayanabilir. Olaanst deneyimler , kiinin kendi kendini aldatmas ya da blisin ileri olabilir, ama Allahn sz gvenilirdir. Allah sznn (Kutsal Kitap) z, kurtarcmz sa Mesihe ilikin mjdedir. Vicdanmz, Allah szn, zgr ve istekli yreimizle Allahn yasalarn koulsuz ve eksiksiz u ygulamamz isteyen emir olarak grr. Bencilliin balarnda olan insan bunu yapamaynca, vicdan azabna der. Allahn yasas, azab, ceza korkusu, son yargs onu skar. Ama o z aman, Allah sznn mjdesi insana kurtarc olarak sa Mesihi sunar. Mesih gnah, lm ve blisi kutsal ve paha biilmez kanyla, susuz olarak ac ekmesi ve lmyle yendi. Bylece de bizi Allah ile bartrd. Mesih btn yaamn bizim yerimize yaad. Allah tarafndan braklm ve lanetlenmi olarak armhta, Allahm, Allahm, beni niin braktn? diye haykrd zaman, bizim gnahlarmzn cezasn ekti. Gnahmzn cezasn dedi ve Allahn fkesini dindirdi. Bu Kurtarcya ilikin mjde yaylnca, insanlarn yreklerinde iman yaratyor. O zaman insan alakgnll, ama ayn zamanda cesur bir eki lde yle diyebilir: Hepsi benim iin, benim gnahlarm iin oldu. man araclyla Allah ile insan arasnda yeni bir iliki balad. Allah gnahlarmz balar, yreimize esenlik getirir ve
40

bizi evlatlna alr. Gnahl birinin byle aklanmas insann kendisinde olan hibir eye dayanmaz; yalnz Allahn gnahllar arayan, zgr, takn ve anlalmaz sevgisine dayanr. A ncak her gn gnahlarn balanmasn yaayan insann yrei nde gerek alakgnlllk, sevin ve gnl borluluu uyanab ilir. yle ki, insan sevinle ve zgr iradesiyle Allahn isteini yapmak ister. Ama u gerei de unutmayalm; gnah bizi hibir zaman tmyle brakmaz. Bu dnyada durmadan gnahla savamak zorundayz. Ayn zamanda kutsal ve gnahl oluruz, ama her gn armh nnde gnahlarmzn ona ne denli ac getirdiini ve hl getireceini grdmz zaman, gnahtan tiksinmeye balarz. Mesih inanllarnn tm, Onun gzle grlmeyen rgensel birliini, imanllar topluluunu oluturur. Bylece imanllar topluluun ba olan Mesihe iman araclyla ve birbirlerine sevgi bayla bal olu rlar. Kendileri iin d eil, kardelerine hizmet etmek iin yaadklar ve kendilerinde olan hibir eye gvenmeyip Allahn armaan olan ltfa dayandklar iin kutsal olurlar. Gerek Allah hizmeti, kiinin insanlarn koyduu dinsel kurallar yerine getirmesi deil, kendini unutarak, alakgnlllkle, zorluklardan ekinmeden, Allahn istedii yerde, Ona bal olarak kardeine hizmet etmesidir. Bunu yapmak, her imanl iin Allahn verdii zel bir grevdir. *** Bu buluundan sonra Luther doruluk retisinin at yeni grlerini be durgun yl boyunca kendi kendine aklyordu. Mezmurlarn, Pavlusun Romallara yazd Mektubunun, Galatyallara ve branilere yazlan mektuplarn yorumlarnda, gen profesrn dnceleri sel gibi akar ; bazen yeni buluunu metinde pek ilgisi olmayan yerlerde bile anlatr. u ilgin gerei de belirtmek istiyoruz: Luther elyazmalarnda Katolik Kilisesinin yanl uygulamalarn ar biimde eletiriyor, ama derslerde onlarla ilgili pek bir ey sylemiyordu. 41

rencilerinin yazd ders notlarnda bu eletiriler ok az bulunuyor. Luther hl Katolik Kilisesinin bal bir yesi olmak ist iyordu ve kilisenin, yanl uygulamalarn grnce onlar mutlaka dzelteceine inanyordu. Bylece gen, cokun profesr sessiz almalarnda 1517 ylnn ilkbaharna geldi. Mart aynda sevgili Almanlara ilk kitabn, ev ibadetlerinde ok kullanlan Yedi Tvbe Mezmurunun yorumunu, yaynlad. Bu olaanst kitabnda Lutherin gnahl insann kurtulu yolu anlay, cennetten gelen bir mzik gibi yaylyordu. Allahn acmas alakgnlller iindir. Allahn nnde insann tek ss, krlan kalbidir. nsan dnyada nefret ve adaletsizlikle karlat zaman da sabrszlanmamal; baka neye layktr ki! Ama tam byle, Allah fkesinin ve vicdannn korkular iinde szlanan kii u szleri iitebilir: Senin gnahlarn baland. nsan, kurtuluu Mesihin yapt zverilerin sonucu ve armaan olarak kabul ederse, ancak o zaman Allaha ycelik verir. Lutherin bu ilk kitab bir etki yaratmad, nk zaman, onun dupduru, tertemiz bildirisini anlayamad. Ama ayn yln sonlarnda Lutherin yazd ksa bir yaz btn dnyann kaderini deitirdi ve kendisini sessiz alma odasndan karp tm dnyann nne ekti.

42

7 FIRTINA
Romada Rnesansn altn dnemi yaanyordu. Papalk tahtnda X. Leo oturuyordu. Papa nl Medici soyundan, parlak d nya adam, sanat bilgini ve koruyucusuydu. Dnyann en gzel yaps olaca dnlen Aziz Petrus Kilisesi yapm halindeydi. Rnesans zamannn nl sanat ustalar kilisenin smarlad byk eserleri yapyorlard. Bunlar iin ok para gerekiyordu. Papalk saraynn grkemli ve savurgan yaam, len, iki ve rvetleri de ok para istiyordu. Ama Papann daha byk sorunlar da vard; zellikle de dnya politikas konusunda zellikle Fransa ile ekimeleri oluyordu, ama Almanya da Papann gittike byyen para isteklerini karlamaya pek istekli deildi. Papa Trklere kar tasarlad hal seferini A lmanlar olmadan gerekletiremezdi. Hem de Almanyaya yeni bir kayser seilecekti. Bunun spanyol V. Carl olmamas iin elinden geleni yapmalyd. Almanlarn seimlerini etkilemek iin en etkili kiiyle, Saksonya eyaletinin semeni olan Akll Fredrik ile iyi ilikiler iinde olmalyd. Elilerin gnderilmesi, insanlarn ikna edilmesi ve korkutulmas, her ey ok para gerektiriyordu. Papann kiisel para sorunlar da vard. Avlanmak iin yaptrd saray ve evresindeki geni topraklar, Papay durmadan borlanmaya itiyordu.

43

Aziz Petrus Kilisesinin yapm iin genel endljans denilen af belgeleri satlmaya baland. Birisi bu endljans ald m, kilisenin o gne dek ona verdii cezalardan ve lmden sonra Araftaki azaplardan kurtuluyordu. Bir kimse lm olan bir tand iin tam endljans ald zaman, onun hemen Araftaki azaplardan kurtulup cennete girmesini salam olu rdu. Endljans belgesini alan kii istedii bir papaza gnahlarn sylerdi; nk yalnz tvbe ve gnah kartma insan sonsuz cezadan kurtarabilirdi. ou kez endljans belgelerini satan kiinin yannda bir papaz bulunuyordu. inde Allah korkusu bulunmayan bu paral papazlar, endljans belgelerini alanlarn gnahlarn kolayca siliyorlard. Bylece nemli olan, endljans belgesinin alnmasyd. Bu nedenle sz konusu belgeleri sata nlar, konumalarnda endljansn tam olarak gnah karlayan ve gnahkr kurtaran bir ey olduunu sylyorlard. Almanyada endljans satm Mainz eyaletinin gen bapiskoposu Albrekte brakld. Albrekt Papadan, denetimi altna piskoposluk alm ve bu yzden yllarca sren borlara girmiti. Ama Papaya para gerekiyordu! Bapiskopos satt endljanslardan gelen parann yarsn kendine alabiliyor, b ylece de borlarn deyebiliyordu. Bu yzden ticareti etkin o lmalyd. in uygulamasn Augsburgta bulunan bir bankann eline brakt. Banka ise bu ileri yrtmek iin Johann Tetzel adnda kendini ven, vicdansz bir Dominiken keii grevle ndirdi. Tetzel kendini ok nemli biri sayarak Almanyay batanbaa dolap af ticaretini yapyordu. nnde ha, papalk armas ve kendi mevkisini gsteren iaretleri tayan Tetzel g rkemli bir alayla kente giriyordu. Bulunduu yerin btn dinsel ilemleri onun emrindeydi. Her gn endljans zerine vaaz ed iyordu. Halk arasnda papalk sarayndaki grkemli yaam ve para sevgisiyle, Tetzelin yksek ayl, savurganl ve ahl kszlklaryla alay ediliyordu. Endljanslar alan kimileri Tetzeli sorularyla sktryordu.
44

zellikle Augustinusu keiler, insan endljans belges inin deil, ancak gerek tvbenin, gnahn getirdii cezadan kurtaracan savunuyorlard. Birisi, Papa, Araftaki azaplardan insanlar kurtarab ilir mi? diye sordu. Tetzel Evet diye yant verince, adam szn yle srdrd: O zaman kilisenin bandaki kii ok gaddar bir kiidir, nk birka kuru iin binlerce kiinin Arafta azap ekmesine gz yumuyor. Ama endljanslar alan, onlara inanan ok kii vard. Cannn kurtu lmas iin insan ne yapmaz ki, hem de endljansn fiyat kiinin maddi durumuna balyd. Tetzelin vaazlarnda, zellikle u szleri ok etkiliydi: len anne ve babalarnzn ve akrabalarnzn sesini iitmiyor musunuz? Onlar, Allahn eli bize vuruyor, bize acyn! Byk aclar la azap ekiyoruz, ama siz birka kuruunuzla bizi buradan kurtarabileceiniz halde kurtarmak istemiyorsunuz! diye baryorlar. Baba oluna, ana kzna yle haykryor: Sanki beni sryor, etimi yiyorsunuz. Sizi biz dourduk, ekmeinizi verdik, sizi eittik. Mal mlkmz size braktk, ama siz bizi bu azaptan kurtarmak istemeyecek denli kat yreklisiniz. Tetzel ticaretini Saksonyada yapamyordu, nk Elektor2 ona izin vermemiti. Bunun nedeni de, Wittenberg atosu kilisesine toplad kutsal emanetlerdi. Birisi belirli gnlerde bu em anetlerin huzurunda dua ettii zaman, tam 127.799 yllk endljans kazanyordu. Bu mucizevi kutsal emanetlerin says 17.443 idi. Onlarn arasnda rnein u hazineler bulunuyordu: Meryem Anann stnden bir damla, Allahn Musaya grnd aldan bir para, ehit Bart almayn yznden yzlen deri ve Beytlehem ocuk katliamnda ldrlen ocuun kafa derisi bile vard. Elektor, bu hazineleri varken, insanlar niye paralarn endljanslara versinler diye dnyordu. Buna ka r2

Roma-Germen mparatoluu'nda, imparator seimine katlma hakkna sahip prens.

45

n, kimi Wittenbergliler Luthere gelip endljans belgesini gstererek gnahlarndan pimanlk duymadan, bir formalite olarak gnahlarnn balanmasn istediler. Her eyin para yla zmlendiini dnyorlard. Bu durum karsnda Lutherin yrei ok yaraland. Endljans ticareti, gnah yk altnda olanlarla alay etmek oluyordu. Bu konuda Luther kendi yaamnda ok ac deneyimlerden gemi, etin anlar yaamt. O zamann trelerine gre bir bilgin bir konuda ak tartmaya girmek istedii zaman, o konudaki iddialarn, yani tezl erini, Latince olarak herkesin grebilecei bir yere akmas gerekiyordu. Luther, endljans ticaretini eletirmek iin bu yntemi kullanyordu. Tezlerinin aklanmas iin en uygun gn seti. ehitler bayramnda Wittenberg atosu kilisesine kutsal emane tlerin nnde tapnmak iin byk bir kalabalk gelecekti. 1517 ylnn Ekim aynn 31inde, arife gnnde le zeri, Luther endljans ticaretine kar olan 95 tezini Wittenberg atosu kilisesinin kapsna akt. Tez i yle balyordu: Rabbimiz ve Efendimiz olan sa Mesih Tvbe edin! dedii zaman imanllarn btn yaam boyunca sren tvbesini kastediyordu. Luther endljanslarn, kilisenin verdii cezalardan kurtulmak iin ku llanlmasn reddetmiyordu, ama bunlarn sonsuz yaam iin yarar salamadn ne sryordu. Sonunda da, kiinin Mesihi izlemesinin, parayla alnan yanl gven duygusundan daha iyi olduunu yazyordu. Halk, Lutherin Latince olarak yazlm olan tezlerini anlamyordu. Tezlerden nceden hi kimsenin haberi olmad. B una karn, tezlerin ierii ksa bir zamanda yangn gibi btn Almanyaya, biraz sonra spanya, Fransa ve ngiltereye de yayld. Tezler halkn anlayaca dillere evrilerek binlerce kopyas halka datld. Bir kilise adam, Evet, bunu yapacak olan sonunda ortaya kt diyerek kendi dncelerinin yan sra birok papaz, kei ve bir bapiskoposun dncelerini de a klad. zellikle Wittenbergteki niversite rencileriyle tara kiliselerinde grevli olan Lutherin rencileri, ok sevdikleri
46

retmenlerinin dncelerini yaydlar. Tetzel fkesinden kud uruyor, Lutherin yaklmasn istiyordu. Tetzel bir gn Luthere kar yazlan bir araba dolusu bror Witte nberge yollaynca, niversite rencileri arabaya el koyup ykn atete yaktlar. Buna karlk birok yazda Tetzelle alay ediliyor ve Luther vlyordu. Din sapknlarnn doru yola getirilmesi ve cezalandrlm as yzyllar boyunca Dominikenlerin zel greviydi. Hakaret edilen Tetzel de Dominiken olduu iin, bu grevi byk bir istekle yerine getirmek istiyordu. Ancak Papa bu konuyu Dominikenlerin ellerine brakmak istemiyordu. Tezlerin sarho bir Alman keiin fkesiyle yazldna ve kei arkadalarnca doru yola getirileceine inanyordu. Staupitz Augustinusu keileri Heidelbergde toplad. Heidelbergde o gnlerde tanrbilimcilerin byk bir toplants yaplyordu. Toplantnn bakanlna profesr Martin Luther seildi. Hi kimse zc ola ylardan sz etmedi, ama nl kardeleri olan Wittenberg profesrn kutladlar. Sonunda Dominikenler, seslerini Romada iittirebildiler. Onlar kendi adamlarn Lutherin vaazlarn dinlemek iin gnderdiler ve sonra abartlm szlerle Lutheri din sapkn olmakla suladlar. Papa da imdi Luthere kar zor kullanmaya hazrd. 1518 ylnn Ekim aynda Luther Augsburga, papalk elisi Cayetanusun nne arlyordu. Cayetanus eskiden Dominikenlerin generaliydi. Papann yakn evresinden Lutherle bilimsel tartmaya girebilen tek kiiydi. zellikle endljans retisi ve Lutherin yazlarn inceledi. Papadan ald vekletnameye gre Lutheri istedii biimde eline geirebilir, onu ve destekleyenlerini aforoz edebilirdi. Ama Cayetanus Lutheri tatllk ve kurnazlkla ele geirmeyi tasarlad. Elinde Papann Elektor Akll Fredrike gndermi olduu, Hayrsz olunun Cayetanusun eline verilmesini buyuran belge bulunuyordu. Ama Cayetanus daha bir ey yapmadan, durum deiti. Akll Fredrik V. Carln kayser seilmemesi iin ona oy verilmesini
47

yasaklaynca, Papann mfettii oldu sanki... imdi onu kzdrmamak gerekirdi. stelik ona Papann verdii en byk liyakat nian olan altn gl verilecekti. Elektor ile yaplan anlamaya gre, tartmann sonucu ne olursa olsun, Lutherin kentten gven iinde ayrlmas salanacakt. Lutherin bu denli byk tehlikede olduundan ve durumun deitiinden hibir haberi yoktu. Staupitz, Luthere bir mektup yazarak etin gnlerin geleceini sandn bildirdi. Luther de ayn eyi dnyordu. Yllarca Lutherin yakn arkada olan Elektor yardmcs George Spalattin de btn entrikalar ren erek Lutheri uyard. Yoldayken, geri dnmesi de istendi. Ama Luther yle karlk verdi: Mesih, dmanlarnn da yneticisidir. Mesih yaasn, Martin lsn! Luther iin en ar ey, anasna ve babasna znt ektirmesiydi. Augsburg yolculuunda Luther ok ar hastaland, hasta olarak kente vard.

48

8 GZ KORKUTMALAR VE KANDIRMALAR
Sonunda Luther, kilisenin yksek temsilcisinin nnde, kilis enin ac verici durumundan sz edebildi. Cayetanusun evresinde grkemli ve merakl talyan refakatiler vard. Lutherin yannda ise, keiler ve Elektorun adamlarndan oluan be kiilik bir kuru l bulunuyordu. Luther kardinalin nnde yere kadar eildi. lk kalk buyruu verildii zaman, ancak diz stnde durdu. kinci kalk buyruu nda ise, ayaa kalkt. Zamann treleri byle buyuruyordu. Resm s elamlardan sonra, Papann elisi Lutherle tartmak istemedi ini, iyi niyetle ve baba gibi t vererek Lutherin yanl dncelerinden vazgemesini istediini syledi. Ama Luther, rettiklerinin yanl olduu kantlanncaya kadar onlardan vazgemeyecei yantn verince, Cayetanus tartmaya girmek zoru nda kald. Bu tartmada Cayetanus baarsz kald. ok kzd ve kendini kaybederek, Ben tartmaya deil, buyurmaya geldim diye bard. Ama hemen sonra yine tartmaya girdi. Luther, gerekli olduundan sert yazdn kabul etti, ama insann sadece iman araclyla kurtulaca ve Papann da yanl yapabilecei ynndeki dncelerinden vazgemeyeceini bildirdi. Staupitz de tartmaya katlyor ve gizli olarak Lutherin yann tutuyordu. Cayetanus ondan Lutherin dncelerinden
49

vazgemesini istedii zaman Staupitz bunu yapamayacan, nk renimde ve ruhsal bilgilerinde Lutherle boy lemeyeceini syledi. Lutherin dncelerini ancak papalk elisi deitirebilir diye de ekledi. Daha sonra Cayetanus iin Elektora yle yazyordu : Romann elisi, Allah korusun, ama Romadakiler gibi davranyor. Bol bol gzel, ama bo ve yararsz szler sylyor. nad ancak Lutherin dncelerinden vazgemesiyle yatr. Bu susuz kiiyi ezmek ve dnceleri nden dndrmek iin her eyi yapyor. Luther de bir mektubunda eliyi yle eletirdi: Kardinal herhalde Thomasn dncelerini iyi bilir, ama bir Hristiyan dnr deildir. Bu nedenle, bir eek ne denli arp almay baarabilirse, o da bu ii o denli yapabilir. Son konumalarnda Cayetanus tmyle malup olup kzgnlkla, Vazge, vazge diye baryordu. Papadan aldm yetkiyle seni ve koruyanlarn ve seni kabul eden herkesi aforoz edebilirim! Luther yine yanllklarnn gsterilmedii takdirde davasndan vazgeemeyeceini syleyince, eli yle bard: Ya vazge, ya da bir daha bana grnme. Lutherin arkadalar davann yitirildiini dnyorlard. Cayetanus, Elektora mektup yazarak Lutherin zorla kendisine gnderilmesini istedi. Staupitz, Lutheri btn grevlerinden zgr kld ve Fransaya kamasn nerdi. Luther de byle yapmay tasarlyordu. Geceleyin yar giyimli olarak kent surl arnn ufak bir kapsndan kaabildi. Yoldayken George Spalattinin gnderdii, Papann Cayetanusa verdii vekletnamenin kopyas eline geti. Ona gre Cayetanusun grevi, ne olursa olsun Lutheri ele geirmekti. Luther bunu renince ok kzd. Cayetanus kendisiyle kedinin fareyle oynad gibi oynuyordu. Lutherin eve gelii, tezlerini aklamasnn yldnmne rastlad. Umutsuz ve karamsard. Wittenbergten ayrlmaya kararlyd. Ama bu srada durum yine deiti. Olaylarn sahnesine yeni bir adam kt.
50

Mabeyinci Carl von Miltitz, byk tarihsel olaylarn ortaya kard pek nemli olmayan bir adamd. Soylu, ama parasz bir ailenin olu olarak Romada gl akrabalarnn yannda mutluluunu aramaya koyulmutu. almak istemiyordu, a slnda bir i yapmann ne olduunu bile bilmiyordu. Hep ansna gveniyordu. O gne dek konumu ona ancak deersiz bir memurun gelirini salamt. Gelirini artrmak iin kutsal emanetleri alp satyordu. Ama en sonunda talih kuu bana konmutu! Yoksul gezgin, imdi Papann zel temsilcisi olarak yurduna dnebiliyordu. Yannda da ok deerli emanetleri vard: Elektor iin Altn Gl ve Lutherin koruyucularna kar yetmi adet papalk ferman. lerinin yrtlmesi iin kimi ayrcalklar da ona verilmiti; on saray ozan atayabilecek, on kiiye doktor unvan verebilecek, be kiiye ev vaizinin haklarn, be kiiye de kont unvann verebilecekti! Yolda kald hanlarda kendi grevini ok vd. Augsburga gelince Cayetanus orada yoktu. Miltitz, Lutherin yaratt sorunu kendisinin zmleyebileceini sanyordu. Kafasna parlak bir dnce geldi. Kardinalin yapamadn kendisi yapacakt, yani Papa, Luther ve Elektorun aralarn dzeltecekti ve bylece Luther susup bu talihsiz olay kapatlacakt. Lutheri saygyla kabul etti, ona kar ok ak yrekli davrand. Lutherle yemekteyken, onun halk arasnda kazand takdiri hanlarda duyduunu anlatt. Bakalarna, Papann bile Dominikenler gibi Luthere kzmadn syledi. Luther hemen Miltitzle olan konumasnn bo olduunu anlad, ama kendi yurdundan kamak zere olan bir adam iin biraz nefes almak iyi olacakt. imdilik her iki taraf da endljans kavgasndan hi sz etmeyecekti. Luther sylediklerini geri almad, ama bu sorunun bir Alman bapiskopos tarafndan zmlenmesini kabul etti. Miltitz sevinten alayarak Lutheri pt. Luthere kar olan iyi niyetini gstermek iin endljans ticaretinin banda olan Johan Tetzeli kurban etti. Tetzeli yanna ard, ama o canndan korkarak gelmeyince, Miltitz ona gitti. Birer hi olan bu iki kii birbirlerine kar ok acmaszd51

lar. Miltitz, Tetzeli savurgan ve ahlksz bir yaam srmekle sulad ve bunlar Romaya bildireceini syleyerek onu korkuttu. Miltitzin kendisi ikiye dknd. Zavall Tetzel, tmyle kt ve birka ay sonra ld. lm yatanda yken, kendisini avutan bir mektup ald Lutherden. Miltitz, zaferleri zerine Romaya mektup yadrd, siyasal oyununu srdrd. Elektorun danmanlarna mjde li bir haber verdi. Kardinal unvan almak iin Elektor istedii adam seebilirdi doal olarak bu adam Martin Luther olacakt! Elektor iin kayser tacndan bile sz etti. Ama Elektor ve danmanlar her zaman byk oyun oynayan Miltitzi ve onu gndereni aldattlar. Bylece zaman kazandlar. Elektor, kayser seimindeki oyunu V. Carl lehine vereceine karar verdi. Miltitzin tasarlad ve imdi suya dm olan byk planlar halk gldrd. Bu arada sahneye Luthere kar olan ok yetenekli bir adam kt. Bu adam, ngolstad niversitesinin profesr Eckti ve daha nce Lutherle dosta yazmt. Lutherin tezleri yznden iddetli bir tartma oldu. Eck, Lutherin retmen arkada ve savunucusu olan Andreas Karlstad Leipzig kentinde bir tartmaya ard. Eck, Luthere iddetle kar karken, Luther de Miltitze verdii sznn kendisini balamadna karar verdi, tartmaya katld. Eck, deneyimli, yetenekli, daima konumaya hazr ve yrekli bir tartmacyd. Ona gre nemli olan gerek deil, zaferdi. Karlstad ise kitaplar ve not defterleri arasna gmlen ufak tefek bir adamd. Grkemli ve bilgili dinleyiciler, onun sesini glkle iitebiliyorlard. Kitaplarn alp Leipzige giderken yolda bir kaza geirdi. Arabas kullanlamaz duruma geldi ve kendisi yle hastaland ki tartmada gsz kald. Bunun sonucunda Eck kolay bir zafer kazand. Halkn ounluunun dnceleri de Luthere kar dnd. yle ki, Luther kiliseye girince, papazlar sunaktan kap kutsal komnyon takmlarn sakladlar. Eck ise, kent ve niversitesi tarafndan kutland. Olaylarn kmasn ancak Wittenbergten gelen silahl nivers i52

te rencileri nledi. Luther, nl tartmacnn karsna kt zaman, gerginlik gzle grlr haldeydi. Orada bulunanlardan biri Lutheri yle anlatyor: Martin orta boylu, zayf, zntnn ve ok almann ypratm olduu bir adamd. yle ki, bedeninin kemiklerini bile sayabilirs in. Ama gsz deildi. Sesi gr ve duru ydu. nsanlarla konutuu zaman neeli ve nazikti. Gururlu ve ar dnceli olmayp her zaman hogrl ve sevinli oluyordu. Karsndakiler ar tehditleri yadrd an bile en ve sarslmaz tutumunu korudu. Gerekten, en zor durumlarda iyi olabilmesi iin Luthere Allahn merhameti ve huzuru yetiyordu. Bir savc gibi davranan Eck, Luthere kar konuup kendisine konuma frsat vermek istemiyordu. Luther, Eckin sz yamurundan alnmyor, ara sra ona bay baran diyerek ve yannda bulunan karanfili koklayarak sessizce dinl iyordu. Bu davran Ecki kplere bindirdi. Ama tartma Luther iin de kolay deildi. Eck korkun belleinden kilise babalarnn szlerini aktaryordu. Kimilerine gre, iddetli tartmada kendi demelerini de kilise babalarna mal ediyordu. Luther ise, hemen hemen ezberlemi olduu Kutsal Kitapa bavuruyordu. Bunun u nemli yarar olmutu: Eck, Lutheri Husun3 lanetli dncelerinin savunucusu olmakla sulad zaman, Luther sz konusu dncelerden kimilerinin Kutsal Kitapa dayandn fark ederek onlar kabul ettiini syledi. Eck bir taraftan sevinerek Lutheri hemen din sapkn iln etti. Luther ise, Husu din sapkn olarak lmle cezalandran kilise meclisinin yanl ya ptn syledi. Daha nce Cayetanusla yaplan tartmada Papann da yanlabilecei belli olduktan sonra, Luther iin yan lmayan tek yetki Kutsal Kitapt. Bu yzden Luther, Ecke Kutsal Kitaptan kendi yanlglarn gstermelerini, yoksa dnc elerinden vazgeemeyeceini syledi.

Hus: 14. yzyln balarnda Katolikler tarafndan yaklarak ehit edilen Bohemyal Tanr adam.
53

Leipzig tartmas bylece sonusuz kald, ama Katolikler Eckin kazandn ve Lutherin din sapkn olduunun kantlandn savunuyorlard. Az sonra Eck Romaya arld, Lutherin aforoz edilecei kesinleti. Ama zaman geiyordu ve bu arada Luther halkn diliyle ak ve arpc kitaplar yazp retilerini tm halka yayyordu. Sonunda papalk ferman ge ldi, ama koullu olarak. Altm gn iinde Luther krk bir sapk iddiasndan vazgemeliydi. O zaman Luther geriye dn ol anaklarn bir vurula kesti. Wittenbergin kent surlarnn dnda olan, vebadan lenlerin giysilerinin yakld yerde Luther pap alk fermanyla kilise yasalarn yakt. Bu haber Romaya ulat zaman aforoz karar kesinlikle iln edildi ve kayser V. Carl Lutheri hemen yakalatp din sapkn olarak yakmak istedi.

54

9 ALLAHA BALI VCDANA GVENEREK

Kayser V. Carln zayf yan, byk sorunlar nnde kararszlk gstermesiydi. Bu duraksama sonucu Lutherin akll savunucusu Akll Fredrikin yapt gibi, kararlar iyice deerlendirm iyordu. Tam harekete geilecek zamanda korku ve kararszla kaplrd. Kayser, Katolik Kilisesinde olan yeni dnceleri ve reformlar beendii halde, Luther davasn kaba gle sonulandrmak istedi. Buna karn Almanlara yabanc olduu iin, kendisini ve yanndaki spanyol - talyan karm kurulu kukuyla karlayan Almanlar kzdrmaya cesaret edemedi. Wormsa gelince g kullanamayacan iyice anlad, nk evrede Luther yanls saylan valye Franz von Sicking enin atosu ve askerleri bulunuyordu. Kayser, Luthere kar birka ferman yazdysa da, onlar gndermedi. Kayserin evresinde dnen dolaplarn ynetmeni, papalk grevlisi olan Aleanderdi. Wormsda olup bitenleri srekli Papaya iletiyordu. Mektuplarnda tm Alman prenslerin gvenilmez ve gizli Luther yanls olduklarn yazyordu. Kendisi de bu davayla uraan tek kii olmakla vnyordu. Aleander gerekten zor durumdayd. Aforoz edilen Lutherin kitaplarnn yaklmas kimi kentlerde gerekletirildi. Ama kayserin Lut herin kitaplarnn toplatlmas iin verdii buyrua karn,
55

Wormsta onun yazlar ve resimleri aka satlyordu. Halk Aleandere kar fkesini gsteriyordu, yle ki, hanlara bile onu kabul etmek istemediler. Lutherin Millet Meclisinin nne karl aslnda ancak meclisin atad bir uzmanlar kurulunun nne arlacakt tek bana dnya tarihine geen bir olayd. nceleri Papann aforoz ettii kii, tm yasal haklarn yitirmi oluyordu. Lut herin arlmas, Akll Fredrik tarafndan gerekletirildi. O, Lutherin sululuunun daha kantlanmadn ne srd. Herkes o an nllerinden biri olan Erasmusun da Lutherin ortaya kmasn sevgiyle karladn biliyordu. Elektora bile Lutherin yalnzca iki eyden, Papann tacna ve keilerin gbeklerine kar olmaktan sulu olduunu sylemiti. Ama Lutherin evresindeki entrikalar younlatka, Elektor duraksad, sonunda Luthere gelmemesi iin tte bulundu. Elektorun danman George Spalattin, mektuplarnda bu entrikalar Luthere anlatp davasnn umutsuz olduunu sylyordu. Kayserin, Lutherin gvenliinin kendisince salanacan syleyen bir mektu bu ilettikten sonra bile, Lutherin arkadalar Husun sonunu anmsayarak entrikalardan korkuyorlard. Birisi Luthere yoldayken yedikleri ve itikleri konusunda dikkatli olmasn syledi, nk zehirleneceinden korkuyordu. Yoldayken Lut her Spalattinin mektubunu ald. Mektubundan Spalattin, Elektorun Lutherin geri dnmesini istediini yazdysa da, Luther kendine zg yreklilikle yle yant verdi: Wormsta damlardaki kiremitlerin saysnca eytanlar varsa da, yine gideceim. Lutherin Worms yolculuu neeli bir zafer alay gibiydi. Aleander bunu anlatrken, kplere biniyordu. Luther kimi arkadalaryla arabada otururken arkasnda yze yakn silahl bir alay geliyordu. nde, gelenleri karlamaya gnderilen devlet habercisi, yakkl ve gvenilir valye Kaspar Stur m gidiyordu. Her yerde byk bir kalabalk, Lutheri ulusal bir kahraman gibi selamlyordu. Weimarda Elektorun kardei Johan, ona byk sayg gstererek vaaz etmesini istedi. Bata rektr olmak
56

zere tm Erfurt niversitesi, nl eski rencisini karlamaya geldi. Luther, Wormsa girdiinde byk bir kalabalk tarafndan karland ve kutland. Kald evde Luther bir an bile tek bana braklmad. Arkadalar gelip gidiyordu. Luther ruhsal sorular olanlara t veriyordu. Soylulardan yalnz iki kii ziyaretine geldi. Birisi henz on alt yanda olan Hessen kontu Filipti. Luthere, Davanz doruysa, sayn doktor, Allah yardmcnz olsun! dedi. Luther gelenlerden huzursuz ve sinirli oldu, dnya tarihine g een karlamaya doru drst hazrlanamad. Lutherin sorgusu, piskoposun evinde yapld. Oraya gizli yollardan gtrld, nk kalabalk sokaklarda ilerlemek olanakszd. Eve geldii nde, ya kt dzenlemeden tr, ya da srf ktlk olsun diye Luther iki saat karanlk ve nemli koridorda bek letildi. Sonunda grkemli meclisin nne ktnda, akn ve gsz grnyordu. aknlndan, ssl psl kardinallerin arasnda oturan gen ve solgun yzl kayseri de diz kerek selamlamay unu ttu. Konuurken sesi kskt. Luther, rettiklerini aklamaya arlmasna karn, Katoliklerin planlarna gre serbeste konuamayacakt. Ona yalnz iki soru yneltilecekti: Yazd kitaplarn kendisine ait olup olmad ve savlarndan vazgeip gemeyecei. Luthere nceden nasl yant verecei anlatld, ama aknlktan her eyi unuttu. Bakanlk yapan Trier bapiskoposunun danman tarafndan ilk soru yneltildiinde, Luther olumlu yant vermek zereyken, Wittenberg niversitesinin hukuk profesr Schuff yerinden kalkarak, Kitaplarn adlar okunsun bari! diye bard. Bir masa zerinde Aleanderin byk zorlukla toplad Lutherin kitaplarnn bir blm vard. Adlar okunduunda Luther kendine geldi, ald tleri anmsad. Soru yinelendiinde kitaplarn kendisi tarafndan yazldn kabul etti, ama bunlarn yazdklarnn ancak bir blmn oluturduunu szlerine ekledi. Kitaplarndaki savlara gelince, ald tler uyarnca, dnmek iin zaman istedi. nk iman, her cann kurtulmas ve Allah sz gibi nemli
57

konularla ilgili sorular dnmeden ivedi olarak yantlamak iyi deildi. Lutherin istei kabul edildi, ama ona yalnzca bir gn zaman tannd. Hem de yantnn yazl deil, szl olmas ger ekiyordu. Bylece kimsenin Lutheri rahatsz etmesine izin verilmedi. Luther ertesi gn iin hazrlk yaparak, iinde savat dnceleri kt paralarna dkyordu. Bunlar gnmze kadar gelmitir. Wormsta Lutherin baz tanrbilimci arkadalar vard, ama onlar Luthere, iindeki savamnda yardm edemiyorlard. Byle durumlarda insan bakasna ancak belli bir dzeye dek yardm edebiliyor, byk kararlar kendisinin vermesi gerek iyordu. Daha nce de grdmz gibi, Luther tek bana ka lmaya almt. stedii tek ey, Allahn huzuru ve merhametinden emin olmakt. 1521 ylnn 17 ile 18 Nisan gnlerini balayan gece Luther, Yakupun Yabbuk Irmanda Tanryla gretii gibi greiyordu (Yaratl 32:24-32). Bitiik odada kalan Lutherin bir arkada, onun bazen dinlenmek iin yataa uza ndn, bazen de yataktan kalkp diz kerek ya da ak pencerenin nnde durarak genellikle byle yapard dua ettiini iitiyordu. Arkada Lutherin szlerini kda yazd. Bu yakarlarda Luther sanki Allaha kendi szn anmsatyordu. Ey Allahm, Allahm, benim Allahm, beni btn dnyann akl ve bilgilerine kar savun! Bunu sen yap! Bunu sen yapmalsn, tek bana, ben yapamam. Bu dava benim deil, senindir. Kendim iin bu dnyann nde gelenleriyle hibir iim yok. Ben de iyi gnler, rahat ve kolay yaam isteyebilirim. Ama Rabbim, bu dava senindir. Sadk olan, ebedi Allah, bana yardm et! Hibir insana gvenmiyorum, zaten bu bo ve yararsz olur... Ey Allahm, Allahm, beni iitmiyor musun? Allahm, sen ldn m? Hayr, sen lemezsin, yalnzca benden saklanyorsun... Ey Allahm, bana sevgili olun sa Mesihin ban almam iin yardm et. Kutsal Ruhun araclyla O benim desteim ve ka lkanmdr, salam kalemdir. Rab, niin gecikiyorsun? Allahm, neredesin? Gel, gel, senin iin canm vermeye hazrm! Bu s a58

vata senin ellerinin ii olan bedenim yok olsun, bana senin szn ve Ruhun yeterlidir... Canm senin, sana aittir, seninle so nsuza dek kalacaktr. Amin, Allah yardmcm olsun! Amin! Ertesi gn Luther yine yce meclisin nne arld. Saat drtte orada olmalyd. Yine iki saat bekletildi, ama bu kez hi armad. Luther yz kiilik meclisin nne gtrld. Karsnda an nde gelenleri bulunuyordu. Aralarnda kayser, onun kardei, alt elektor, yirmi drt kont, otuz piskopos, yedi yabanc eli bulunuyordu. Bu kez Luther durgun, saygl d avranyordu. Kayserin nnde diz kt, nceki gnn dikkatsiz davranndan dolay zr diledi. Bakanlk yapan Trier bapiskoposunun danman sorular yineledi: Luther kitaplarn kend isi tarafndan yazldn kabul edecek mi, yoksa yazdklarndan vazgeecek mi? Luther savunmasn dupduru bir sesle Almanca ve Latince olarak yapt. Konuma srasnda salondaki hava scak olduundan, pencereler ald. Bylece atonun avlusuna toplanan halk Lutherin savunmasn iitti. Hava kararnca, yaklan mealelerin hayalet gibi , tek bana braklan, Allaha bal vicdanna gvenerek btn dnyaya kar ba kaldran yrekli keii aydnlatyordu. Luther savunmasnda kitaplarn kmeye ayrd. Birinc isinde kimsenin kar kmad ruhsal tleri bulunan kitaplar vard. Bunlardan vazgeemezdi. kincisinde Papaya kar yazlan kitaplar bulunuyordu. Onlardan da vazgeemezdi, nk byle yapmakla ktl ve smry srdrm olurdu. Bu arada Luther ustalkla halkn milliyetilik duygularna deinerek Alman kentlerinin sk sk kilisenin yozlamasndan ve papalk saraynn bitmez tkenmez para isteklerinden ikyet ettiklerini syledi. nc kmedeki kitaplarda Luther kimi kiilere kar kmt. Tartma anlarnda, bulunduu snfa ait bir kiiye yakmayan szler kullandn itiraf etti, ama sylediklerinden vazgemeyecekti. Yine de yanlabilen bir insan olduunu an msatt. Bu yzden, yanlamayan sa gibi yle diyordu :
59

Yanl bir ey syledimse, yanlm gster. Bylece kayserin, soylularn, herkesin nnde Allah merhameti adna yanllarnn Kutsal Kitaptan gsterilmesi iin yalvard. Gsterild iinde, kitaplarn en nce kendisi atee atacakt. Bakan, Lutheri artmak isteyerek, onun kayserin ve soylularnn deerli zamann boa harcadn syledi. imdi dolambal olmayan ak bir yant istiyorlard. Bu szler de Lutheri artmad. Sesini biraz daha sertletirerek yle dedi: Sayn Kayser hazretleri benden ak ve duru bir yant istedii iin bunu dolambal olmayan bir biimde vermek isti yorum. Papaya ve kilise kurullarna inanmyorum, nk her ikisi de ok kez yanlm, elikili bildiriler vermitir. Bu yzden kita plarm yalnz Allah szne ve vicdanma dayanarak yazdm. Yazdklarmn Allah szyle ya da baka ak belirtilerle yanl olduu kantlanmad srece onlardan vazgemek istemiyorum, istemem de, nk vicdana kar bir ey yapmak kt ve zara rldr. O anda bir karklk ve barma balad. Bakan, Lutherin kilise kurullarnn yanldn kantlayamayacan bararak sylyordu. Kimileri ayaa kalkarak cesur keiin szlerini hayranlkla karladlar. Bundan dolay Lutherin son szleri pek iitilmedi. Onun yannda duran arkadalar o szleri u nl biimde sakladlar: Burada duruyorum, baka bir ey yapamyorum. Allah yardmcm olsun! Amin! Kayser fkelenerek yerinden kalkt, ayrld. Toplant byle sona erdi. spanyol askerleri kzgnlkla, Yakalm onu! Yakalm onu! diye bardlar. Almanlar ise, sevgi gsterisinde bulundular. Askerler Luthere yaklat zaman, Alm anlar onu yakalamak istediklerini sandlar. Onlar silahlarna davranmak zereyken Luther , Korumak iin geliyorlar diye bard. Olaylar hemen yatt. Ka ld eve geldikten sonra Luther, ellerini ge kaldrarak, Dayandm! Dayandm! diye bard.

60

10 VALYE GEORGE
Martin Luther, 1521 ylnn 18 Nisannda Wormsta dnya tarihine geen bir i yapt. Yalnz Allaha bal vicdanna gvenerek btn dnyann nde gelenlerine kar koydu: Burada duruyorum, baka bir ey yapamyorum! Ertesi gnlerde ikili grmelerde kandrma, korkutma, rvet yoluyla Lutheri szlerinden vazgeirmek iin bouna urald. Lutherin kartlar, ne yapacaklarn bilemeyince, kayser de onu bir daha dinlemek istemeyince, Luthere geri dnme izni verildi. Katolikler, Lutherin beklenen yasa d ilanndan sonra, hemen temizlenmesini (ldrlmesini) tasarladlar. Ama dikkatli ve bilgili elektor Akll Frederik, Lutheri Katoliklerden kurtarmak iin bir yol buldu. Luther buna isteksizce, ayrntlar bilmeden uydu. Elektorun kendisi de btn ayrntlar bilmiyordu, bylece istendiinde kaysere de drste yant verebilirdi. Bir Maysta askerler Luthere Eisenacha dek elik ettiler, sonra geri dndler. Eisenach Lutherin sevdii, genliini geirmi olduu kentti. Ertesi gn arkadalar, onu vaaz etmeye zorladlar. Maysn nde Luther, aralarnda Wormsta ona en ok yardm etmi olan profesr Schuffn da bulunduu arkadalarndan ayrld. Doktor Amsdorf ve bir baka kiiyle birlikte Thringen ormanlar iinde bulunan Mhran kyne, amcas Henrik Lutheri ve yal bykannesini grmeye gittiler. Belli
61

ki, nl konuk vg ve sevinle kabul edildi. Luther, Wormsa giderken Eisenachta hastaland; dnya tarihine geen gnlerde hem bedence, hem de ruha yorgun dmt. imdi byka nnesinin sevecen ellerinde dinlenebiliyordu. Ertesi gn kyllerin istei zerine, onlara ak havada vaaz etti. leden sonra dn iin arkadalarla arabada yola koyuldu. Altenstein atosunun yaknna gelince Amsdorf, ormannda bir hareket sezdi. Birden arabann evresinde miferlerinin n kapal olan be valye belirdi. Arabac kar koymak istediyse de, bir valyenin yumruu onu susturdu. Arabadakilerden biri kapy ap ormann iinde kayboldu. valyelerden biri Amsdorfu tutup de Lutheri yakalad. Bir an kar koyduysa da, valyeler onu arabadan kararak bir atn stne attlar. Biraz sonra da ormann iinde kayboldular. valyeler kimse grmesin diye Lutheri ssz yollardan gtrdler. Gece yars yaklanca, ormanlk bir tepeye trmanarak salam bir atonun alabilen k prsnn nnde durdular. Biraz sonra da atonun iine girdiler. atonun i avlusunda valyelerin nderleri miferlerini karttlar. Bunlar valye Stemberg ile Wartburg atosunun komutan Hans von Berlepschdi. Luthere kendisine ayrlan iki odaya yerlemesi emredildi. Luther, valye giysilerini giyindi, kl kuanp boynuna altndan yaplm valye zincirini ast. Sa uzayp keilere zg tra ekli bozuluncaya ve sakal bir valye sakal haline gelinceye dek dar kmas yasakt. Btn gereksinmelerini soylu bir silahor karlyordu. Dar ktnda da yanndan hi ayrlmyordu. Lutherin ad artk valye George oldu. Thringen dalarnn incisi olan Wartburg atosu, Alma nyann yzlerce atosu arasnda en anlma ya deer olandr. ato, 1080 ylnda yaplmtr. Orta an halk ozanlar onu verlerdi. Halk ozanlarnn nl yarmas, 1207 ylnda burada yapld. Adil Ludvik ve nl ei Aziz Elisabethin evi burasyd. Sonralar atonun tarihinde Almanlarn byk bestecilerinin, romantizm ozanlarnn ve ressamlarn, zellikle Goethe ve prens
62

Carl Augustinin adlar geer. On ay sreyle, 1522 ylnn Mart aynn birine dek, ato byk reformcunun eviydi. Lutherin burada kalmas, atonun uzun tarihinin belki en unutulmaz ve en gzel ans oldu. Lutherin balangta iyi olan sal, manastr aclarnn ilk yllarnda bozuldu. Ara sra hazmszlk ve kabzlk ekiyordu, ara sra da iddetli ba arlar ve kulak uuldamalar vard. Sonra kalp ve safra hastalklarna tutuldu. En zor ve srekli ol an, uykusuzluk ve onun yan sra sinirsel bozukluklar, can sk nts ve melankoliydi. imdi Lutherin dinlenme frsat vard. Thringenin doas onu ok dinlendirdi. Gzel ormandan grntler, uradan buradan ykselen kmr dumanlar, kularn t, akarsularn sesi, tepe yamalarndan toplad yabanl meyveler ok houna gidiyordu. valye olarak, uzun at gezintileri yapard. Evlere urad zaman, valyenin kitaplara kar gsterdii byk ilgi, kimliini aa karmasn diye silahor Lutheri bu zevkten yoksun etti. Bir av gezisinde, ho bir olay oldu. Kpeklerin kovalad bir tavan, Lutherin valye giys ilerinin iine saklanmaya alm, ama yine de kpekler onu biraz sonra yakalamlard. Bunda Luther, Papann kovalad bir insann kaderini grd. Lutherin Wartburgta zor zamanlar da oldu. Sade yemeklere alt iin, atonun zengin yemekleri bbreklerine dokundu. Davas iin zlyordu, nk n cepheden katn dnyordu. Elektorun habercileri araclyla arkadalaryla mektuplayordu. Melanchton, Lutherin hastalklarndan znt duyuyordu. Bu denli gl ruh neden byle zayf bir beden alm, diye ikyet ediyordu. Luther lseydi, ona daha iyi bakamad iin kendisini balamayacakt. Luther iin en zor olan, imanndaki kukulard. Allahn kendisini braktn sanyordu. blisin atonun karanlk geitlerinde dans ettiini iitiyordu. Ama yava yava Luther, Wartburgta dinlendi ve eski, olaanst i gcne kavutu. Arkadalar Lutherin kayboluuna zlyor, onun ldn sanyorlard. Dmanlarysa, sevinip yapt reforma kar yazlar yazyorlard. Ama ok
63

gemeden her iki taraf da aknlkla onun sa, ruhsal ynden eskisinden daha gl olduunu grd. Luther, Patmos balkl mektuplar yazmaya balad. Basklar bir anda satlp tkendi. Kimilerinde dmanlarna kar kkryor, kimilerindeyse Ku tsal Kitaptan yeni anlad kurtulu yolunu derin ve sade olarak aklyordu. Alman halk ve btn Protestanlar Lutherin Wartburgta geirdii zaman kranla anyorlar. Bunun balca nedeni, or ada yazd Vaaz Kitab ve ncil evirisidir. Lutherin Vaaz Kitab, ncile uygun olan vaazlarn btn halka yayp sevdirdi. Kitapta Allahn sa Mesihteki ltfu sade ve z olarak aklanyordu. Lutherin Kutsal Kitap evirileri ncil 1522, btn Kutsal Kitap 1534 yazl Almancann temelini oluturuyordu. A lmanyada daha nce de Kutsal Kitap evirileri yaplmt. Ama bunlar hem ok pahal, hem de asl metinlerden deil de Latince evirilerden tercme edildii iin o denli zor anlalyordu ki, kimi yerlerde okunmas adeta olanakszd. Luther bir dil ustas ve yaratc bir dhiydi. Luther halk dilini dikkatle dinledi, btn ustaln ve i gcn kullanarak ncili ayda Almancaya evirdi. Lutherin evirisi o zamana gre byk bir bask olan be bin adet olarak basld ve hemen tkendi. Elektor, danman ve Lutherin iyi arkada Spalattin ile kitab atosunda, profesrlerle rencileri derslerinde, varlkl kiiler kiremit atl evl erinde, kyller toprak daml kulbelerinde okuyorlard.

64

11 NCL DAVASI TEHLKEDE

Luther Wartburgtayken Wittenbergteki durum ktye gidiyordu. Reform hareketinin nderi, Lutherin en sevdii i arkada, Greke profesr Filip Melanchtondu. Ama bu sessiz ve barsever adam, btn dinsel hareketlerde grlen ar akmlar ynetiminde tutamad. Bylece nderliini, ateli profesr Andreas Karlstadta kaptrd. Karlstadt, Lutherin ilkelerini biliyordu, ama hzl ve gl reformlarn dzeni bozacan anlamyordu. Katolik papazlarn kiliselerden kovdu, Rabbin Sofras esnasnda hem ekmek, hem de arap datmaya balad, gnah kartmann zorunluluunu kaldrd, yoksullara yardm salad, ahlakszl bastrd, kei ve rahibeler e manastrlar terk etmelerini tledi vb. Ama o da nderliini Zwickau kentinden gelen ve Zwickau peygamberleri diye adlandrlan ar reformculara kaptrd. Bunlarn nderi Thomas Mnzer, d kuran bir kiiydi. Mnzer, Kutsal Kitap brakp yalnzca kendi iindeki Kutsal Ruhun sesine gveniyordu. Bu ar akmn yandalar hem kiliseye, hem de devlete kar ayaklandlar. Bilim g ereksizdi, okullar ortadan kaldrlacakt, vaazlar gereksizdi. Ayr ca Mnzere gre, kk ocuklar inanamad iin vaftiz ed ilemezdi, ocukken vaftiz edilenler yeniden vaftiz edilecekti. Bu yzden Mnzer ve yandalarna yeniden vaftiz edenler de dendi. Onlara gre, kilise yalnzca kutsal olanlarn birliiydi.
65

Kiliselerin ve manastrlarn resimleri ve baka nesneler iddetle paraland; Lutherin kald manastrda da biri dnda btn sunaklar paraland. Kimi keiler manastrlar brakt, biri de evlendi. Melanchtonla Elektor bu gidii aresizlik iinde izlediler. Btn reform hareketi, anari ve karkla batmak zereydi. Luther de bir kez gizlice Wittenberge urad, ama karklk devam ettii iin sakland yeri brakmaya karar verdi. Elektor kar koydu, nk Lutherin yaamn koruyabileceine sz veremiyordu. Luther yoldayken Elektora iman gvencesi ve yreklilik dolu bir mektup gnderdi: Wittenberg olaylar beni o denli ok zyor ki, yaydmz mjdenin kesinlikle doru o lduuna gvenmeseydim, btn davamzdan kukulanrdm. Elektor hazretlerinin de bildii gibi, bu mjdeyi insanlardan deil, Rabbimiz sa Mesih araclyla cennetten aldm. Buna karn kendimi bir snava tbi tuttum. Bu benim kukularmdan tr deil, alakgnlllkle bakalarn kazanmak iindi. Ama imdi gryorum ki, benim alakgnlllm mjdenin aalatlmas iin kullanlyor. Bu yzden vicdanm beni baka bir biimde davranmaya zorluyor. Elektor hazretlerinin istei zerine bir yl gizlendim. blis biliyor ki, bunu korktuum iin yapmadm. Luther, imdi en byk dman olan dk Georgenin hkm srd Leipzige gitmesi gerekli olduu iin yle dedi: Bu dkten daha fkeli dkler dokuz gn boyunca gkten yasa bile, ora ya gitmek istiyorum... Elektor hazretleri unu bilsinler ki, Wittenberge Elektorun koruyuculuu ndan daha gl birinin koruyuculuunda geliyorum. Hazretler inin koruyuculuunu dilemiyorum bile. Evet, ben sizi bile kor uyabilirim. Hazretleri beni korumay isteseler bile, bunu istem iyorum. nk bu dava, klla yrtlmez. nsan tarafndan gelen bir yardm ve koruma olmadan Allah her eyi yoluna koyabilir. Bu yzden, en iyi koruyan, en byk imana sahip ola ndr. Gryorum ki, Elektor hazretlerinin iman zayftr. Daha
66

sonra Luther Elektora Wittenbergte kesinlikle korunmak istemediini syledi. Paskalyadan nceki oru zamann balangcyd. Luther yabanc bir valye klnda iki gndr at stnde Wittenberge doru yol alyordu. leden sonra balayan iddetli sanak, yollar selle kaplad. Jenada Luther mola iin Kara Ay lokantasna urad. Birden kapdan iki gezginci niversiteli ieri girdi. Yamurdan srlsklam olan genler oturmak iin yer aradlar. Luther onlara seslenerek yle dedi: Genler , benim masama gelin! svirelisiniz. Nerede okuyorsunuz? Delikanllar nlerinde tek bana oturan bir valyeyi g rdler. valyenin banda krmz kadife bir balk vard, sa eli klcnn kabzasnda, sol eli masann stnde olan kk bir kitap zerindeydi. Adamn iri, ate li gzleri genleri sevgiyle szyordu. Genler, Bazelde okuyoruz diyerek masaya oturdular. Sizin byk Grek, Rotterdaml Erasmus ne yapyor? diye szn srdrd yabanc. akna dnen niversiteliler retmenlerini anlatmaya koyuldular. Luther: Wittenberge giderseniz, yurttanz doktor Schurffu grebilirsiniz, dedi. Genler aslnda profesr Lutheri dinlemek iin gittiklerini sylediler. Yabancdan Lutherin imdi bulunduu yeri bilip bilmediini sordular. Kesin olarak onun imdi W ittenbergte olmadn, ama ksa bir sre sonra oraya gideceini biliyorum. Ama Filip Melanchton oradadr. Onun denetiminde Greke ve braniceyi iyice renin. Bylece Kutsal Kitap doru olarak anlayabilirsiniz. Biraz sonra yabanc, birden, Beyler, svirede Luther iin ne dnlyor? diye sordu. niversiteliler kimilerinin onu gklere kardn, kimilerinin de onu iren bir sapk olarak grdn anlattlar.

67

Yandaki masadan biri niversitelilere bir kitap uzatt. Bu braniceden daha iyidir. Doktor Lutherin yeni vaaz kitab. Bunu bilmiyor musunuz? Ben de o kitab almak istiyorum diye yant verdi valye. Genlerden biri kitabn sayfalarn evirdi. Kitap Mez murlarn Almanca evirisiydi. Lokantac, genlerden birini yanna ararak, Siz Lutheri grmek istiyorsunuz. O ise sizinle oturuyor dedi. Genler yanl iittiklerini sanarak buna inanmadlar. valyenin, hmanist valye Ulrich von Hutten olduunu sanyorlard. Bu ad la Luthere seslendiler. Yemekten sonra genler Luthere teekkr ettiler, nk Luther onlarn hesabn da dedi. Wittenberge geldiiniz zaman doktor Schurffe benden selam syleyiniz dedi valye lokantadan ayrlrken. Ayn haftann Cumartesi gn genler Lutherin selamlar n sylemek iin profesr Schurffun yanna gittiler. niversiteliler i odaya gtrld. Orada akademik bir topluluk bulunuyordu: Profesr Schurff ve kardei, profesr Filip Melanchton, doktor Justus Jonas, doktor Amsdorf ve Kara Aynn valyesi. valye glerek akn genleri sanki eski arkadalarym gibi selamlad. Melanchtonu gstererek kahkaha ile, Szn ettiim Grek budur dedi. Lutherin vaaz edecei haberi yaylnca Wittenberg kilisesi dolup tayordu. Halkn nderi olan ve reformu balatan kii, imdi yokluunda olanlar iin hkm verecekti. Bir hafta sresince Luther her gn vaaz edip sade ve ak olarak ncilin mjdesinde anari, karklk, zorbalk olmadn aklad. Szler inin etkisi o denli glyd ki, karklklarn elebalar kenti braktlar. Bar ve dzen yeniden saland. Reform, devrim deildi.

68

12 KOPAN VE YENDEN ONARILAN LKLER

Bunu izleyen yllarn siyasal gelimeleri yznden kayser, Worms Meclisinin kararnn yerine getirilmesini ne istiyor, ne de buna olanak bulabiliyordu. Sonra Fransayla uzun bir savaa srklendi. Papa, Fransann tarafn tuttuu iin, kayserin ounlukla Luther yanls olan Alman askerleri, Romaya ve papalk sarayna dek gidip, onun bir blmn yktlar. te yandan, Tuna boyunca ilerleyen Trklerin Avusturyaya girme tehlikesi vard. Bu yzden kayser yllardr Almanyada bulunamyordu. Kaysere veklet eden hkmetinin en gl adam, 1525 ylnda len Akll Fredrikdi. Onun yerini dk Johan ald. Bylece r eform serbeste yaylmaya balad. Luther, dk Georgeun topraklarnda bulunduu zaman klk deitirerek onun tuzaklarna dmemeyi baard. Buna karn, bu yllar Luther iin Wormsda geirdii yldan da daha zor oldu; salam kiilik gerektiren, abalama ve tartma yllaryd. 1521 ylnda Luther btn halknn hayran olduu bir kahramand, ama sonraki olaylarda arkadalar yava yava kendisinden uzaklamaya baladlar. O yllarn en byk bilgini Rotterdaml Erasmus ilk nce Lutherin ortaya kn memnunlukla karlad, papalk kilisesi zerine sert ve ineli szler syledi. Onun rneine uyarak h69

manistler ve valyeler (bunlardan Franz von Sickingen ve Ulrich von Huttenden daha nce sz ettik) Luthere yanda oldular; kiliselerin ve zellikle manastrlarn temizlenmesini istediler. Ama Lutherin durumunu grnce, Erasmus korktu. nk kiilii ve karakteri salam deildi, kendi n ve gelecei gerekten daha nemliydi. Etkili kiiler araclyla R omadakilere hl retilere bal olduunun sylenmesi iin yalvarp yakard. Papa yine kendisinden kukulannca bu kez Luthere kar zgr istekten adl bir kitap yazd. Luther buna Kulca istekten adl bir kitapla karlk verdi. Bylece hmanizm kralyla reformcunun aralar ald. Erasmusun yanda lar da doal olarak reformcudan uzaklatlar. retisel sorunlar daha zlmeden, Luther canlarn ku rtulmasn salayan mjdesini toplumsal ve siyasal olaylara kartrmak isteyen siyasal srtmelere de katlmak zorundayd. Orta an sonlarnda Alman iftiler ok zor durumdaydlar. Onlarn zerinde kilisenin sonsuz para istekleri, hkmdarlarn vergi ve zorbalklar, valyelerin yama ve keyfi hareketleri, hmanistlerin alayl szleri ve kavgac memurlar vard. Yoksulun durumuna kimse bakmyordu, her ey para ve zorbalkla yaplyordu. iftilerin topra ve zgrl seven yreklerinin kin ve devrim istekleriyle dolu olduu herkese bilinen bir e ydi. Onu atelemek iin bir tek kvlcm gerekiyordu. nsann vicdan zgrln savunan Lutherin ortaya k, sevinle karland. Luther de ifti bir aileden geliyordu. Lutherin Bir Hristiyann zgrl adl kitabnn toprak kleliine kar yazld dnlyordu. Luther, Kutsal Kitapn tek bir yaam ilkesi olduunu retince, iftiler devlet yasalaryla ekonomi ve toplum ilkelerini de Musann yasalarna gre dzeltme gerekliliini duymulard. Patlama noktasna ulaan devrim hareketinin nderlii, k imi ar kiilere kald. Wittenbergten kartlan d kurucular da Thomas Mnzer nderliinde bunlara katld. Bunlar btn devlet ve kilise kurallarn tiksintiyle karlayp Allahn bin
70

yllk hkmranln bekliyorlard. Bu da ayrcalkl snflarn ate ve kanla yok edilmesinden sonra kurulacakt. Ayaklanma 1524 ylnda gney Almanyada balad. Kontlar ve valyeler birbirleriyle kavgal ve kskan olduklar iin, ayaklananlar abuka ilerleyip devletin byk bir blmn ele geirdiler. Bunlar isteklerini on iki madde olarak akladlar. Kana susam iftiler yama ederek, yakarak, ikence ederek, ldrerek atodan atoya, kentten kente ilerliyordu. nlerinde, Mnzer ateli vaazlar ederek gidiyordu : Acmayn! Klcnzn kan soumasn! Her iki taraf Luthere bakyordu. Luther iftilerden yana kt. valyeleri yaptklar zorbalk ve ktlklerden dolay azarlad, ama ayn zamanda iftileri de g kullanmamaya ard. Bunun yarar olmaynca, kendi cann tehlikeye atarak tehdit yadran, kuduran insanlarla konutu. Ama tek bana iyi, sessiz, dindar olan bu kiiler imdi aklsz, yrtc bir hayvan srs gibi olmulard. Lutherin sevdii Almanya tten ykntlara dnyordu, kendi yaam da tehlikedeydi. O zaman fke Lutheri ele geirdi ve amansz bir fkeyle dolu iftilerin Yamac Katil etelerine Kar isimli bir kitap yazd. Byyen tehlike karsnda valyeler kendi kavgalarn bir yana brakp glerini birletirdiler ve iftileri byk bir bozguna urattlar. Lutherin uyarlarna karn, imdi de valyeler iftilere acmaszca davrandlar. Mnzer yakalanp idam edildi. valyeler Lutheri ayaklanmadan sorumlu tuttular. iftiler ise onu ihanetle suladlar. Halkn, nceleri Luthere kar gstermi olduu hayranlk, byk bir lde azald. Luther de Alman halkna olan gvenini yitirdi. Reformcularn nnde, uzun ve zor bir eitim grevi olduunu anlad. Ama tek bana kalan Luther yine sarslmad. Kargaalk yllar iinde, aydnlk bir yol gsteriyordu: ncil mjdesi, iman, kiinin sonsuz yaam davas, devletin ve toplumun siyasal davalaryla kartrlmam alyd.
71

iftilerin ayaklanmasndan sonra Luther kiliselerdeki ayinlerde kendi reformlarn gerekletirdi. Onun halk diliyle yazd Alman ayini denilen kutsal ayin, Luteryen kiliselerin ounda hl kullanlyor. Bu ayinde eski kiliselerin miras korundu, ancak papalk kilisesinin yanllklar kartld. Komnyon ayinin yerine vaaz en nemli yeri ald. Vaaz, gnah sorununun ve Allah merhametinin halk diliyle sade biimde aklanmasyd. Luther yetenekli bir vaizdi. Okullarn reform unu Luther Melanchtona brakt. Bylece okullarn gelimesinde de reformun byk etkisi vard. Halkn dinsel eitimi iin Luther, Ksa Hristiyan lmihli adl bir kitap yazd. Bu kitaptan her sabah ocuklaryla on buyruu, iman aklamasn, Rabbin Duasn derin derin dnerek dua ederek okudu. K itab yazd zaman Luther, kendi ocuklarna Kutsal Kitapn gereklerini retmek isteyen Thringenli ifti Petrusu gzlerinin nne getiriyordu. Ona bu gerekleri gen kuak iin sade olarak nasl anlatabileceini aklad. Birok yerde bu kitap hl en nemli kitaplardan biri saylr. Bu kitaptaki konular tam olarak aklamak iin Luther Uzun lmihli yazd. Luther gvenlik grevlilerinden kiliselerdeki huzurun salanmasn istiyordu, ama g kullanmalarn, kilise ilerine karmalarn istemiyordu. Lutherin 1525 ylnda beklenmedik bir anda evlenmesi, hem arkadalarn, hem de dmanlarn dndrd. Bir keiin manastrdan kaan rahibeyle evlenmesi, kukusuz insanlar aknlk iinde brakt. Luther ayinden yanllklar kard ve vaaz en nemli yere koyduu iin, insanlar Lutherin de ar gruplar gibi btn kutsal ayinlere kar olduu dncesine kapldlar. Andreas Karlstadt, Lutherin retilerini byle aklyordu. Benzeri dnceleri svirenin reformcusu Ulrich Zwingli de yayd . Zwingli dncelerinin ounu Lutherden alm, ama baar tutkusuyla dolu olduu iin aralarndaki ayrlklar ortaya atarak reformun bandaki kii olmak istiyordu. Hessen eyaletinin d72

k Filip onun yandayd. Filip yetenekli bir devlet adamyd, zellikle Zwinglinin reformun silahlarla gerekletirilmesi dncesini destekliyordu. Filipin istei zerine, Luther ve Zwingli 1529 ylnda Rabbin Sofras konusunu tartmak iin Marburgta bir araya geldiler. sviredeki nderliini Luthere kaptrmaktan korkan, bu yzden Hessenle gney Almanyann kimi eyaletlerini kendine ekmek iin Lutherle aray amak isteyen politikac Zwingli ile politikadan tiksinen, yalnzca di nsel konular zerinde durmak isteyen Luther, artk kar karyayd. Luther kavga etmeyerek ortak retilerde bir neri yapmt. Bunlardan on drd zerine anlatlar, ama ana konuda anlaamadlar. Zwingli Rabbin Sofrasnn yalnzca sann lmn anmak iin olduunu ve Bu benim bedenimdir szlerinin Bedenimi temsil eder ya da Bedenimi simgeler anlamnda olduunu syledi. Luther ise byk aclar ekerken sann gerek huzurundan avunma bulduunu bilerek, sann gerekten Rabbin Sofrasnda var olduunu, kendisini bize sunduunu syledi. Luther, nndeki masaya tebeirle u szleri yazd: Bu benim bedenimdir. Bu konuda bir anlama salanamadysa da, her iki taraf Vicdann izin verdii srece birbirlerine sevgi gsterecek, Allah gerei aklasn diye dua edeceklerdi. Ama Lutherin bu anlamadan edindii olumlu dnceler biraz sonra suya dt. Zwinglinin nderlik ettii hareket, s ilahl savaa dnt ve Zwingli ehit oldu. Zor geen bir sr eden sonra Fransz Jean Calvin, svirenin balca reformcusu oldu.

73

74

13 KOBURGTA
Luther ve yandalarnn durumu 1530 ylnda, birden ok tehlikeli oldu. Kayser, Fransa ile anlama yapm, Viyana yaknlarna dek ilerleyen Trkleri geri pskrtm, Papa ile barmt. Papann elinden Bolognada kayser tacn ald, Millet Meclisini Augsburga ararak kalabalk bir kurulla Almanyaya geldi. Papaya olan balln, Almanyadaki Protestan hareketini ne pahasna olursa olsun bastrmakla gsterecekti. Protestan soylular ve Elektor Johan, tanrbilimcilerle birlikte gneye, Meclis toplantsna gidiyorlard. Kukusuz, aforoz edilen ba sapkn Lutherin Augsburga girmesine izin verilmeyecekti. Bu yzden Luther, Koburg atosunda be aydan ok kald. Dokuz yl nce Wartburgta olduu gibi, Luther imdi de ormanda, gzel hava ve sessizlik iinde dinlendi. Koburga gelir gelmez Melanchtona bu Sinay Siona evireceini, oraya biri Mezmurlara, biri peygamberlere, biri de Aisopos a olmak zere adr kuracan yaz yordu! Ama Lutherin yaam burada da kolay deildi. Hastalk onun yakasn brakmyordu. Kimi zamanlar alacak durumda bile olamyordu. Ba dnmesi, kulaklarndaki uultu, ba ars ve uykusuzluk ekiyordu. Ama en zoru, iindeki kayg ve huzursuzluklaryd. Yannda bulunan iki gen arkadaa karn,
75

yalnzlktan kamak iin daha kalabalk bir topluluk arad. ki ocuunu, kk Hans ve hemen hemen bir yandaki tatl Magdalenay ok zlyordu. Akrabalar iin de zlyordu, nk babas ar hastayd. ubat aynn ortalarnda, Luther anne ve babasna uzun bir mektup yazarak onlara olan sevgisini, gnl borcunu belirtti. Babasnn salk durumu izin verirse, kendi yanna gelmesini istiyordu. Babas kendisinin yznden hor grld, alay edildii ve kin duyulduu iin ac ekiyordu. Ama bu aclar, Mesihin onu kendi yceliine doru gtrdnn kantyd. Babasn avutarak bu gsz halinde ya amn, bizim iin len gvenilir yardmc sa Mesihin ellerine brakmasn tledi: Szn ettiim sevgili Rabbimiz ve Kurtarcmz, sevinle karlaacamz gne dek (ya bu ya da gelecek yaamda) sizinle birlikte olsun. nk hi kukusuz, ok ksa bir sre sonra, Mesihin yannda karlaacamza inanyoruz. Annesine de buna benzer sevgi dolu szler yazyordu. Koburgtayken babasnn lm haberi Luthere ulat. E i bu habere dayanamayacandan korkuyordu. Yal Hans Luther sarslmaz imanla bu dnyadan ayrld. Ona, olunun son mekt ubunda szn ettii Mjdeye inanp inanmad sorulunca, yal adam, Ona inanmayan biri alaktr diyerek yatanda duvara doru dnd ve cann verdi. Babasnn lm haberi olunu ok sarst. Benim babam imdi lmtr dedi ve Kutsal Kitap alarak bir odaya kapand, dua etti, alad. Mektuplarnda da babasn yitirmesinin acsn anlatrd. te yandan da babasnn Allaha iman ederek lmesi onu avuttu. Ama Lutherin en ok zld konu Mjde davasyd. Sadk arkada Melanchton glklerle karlat an kararszla dt. Bir kardinalle grerek byk bir dn vermeyi bile kabul etti. Ama Luther yine, sanki daha arndrlm olarak aclarnn altndan kalkt. Doann yaknl, kularn t onu ok di nlendirdi. Blbln tn, horozun yeni gnn baladn haber vermesine dein dinlemek ne hotu! Sofra arkadalarna,
76

yani kendi evinde birlikte yemek yedii genlere, ortaklaa gndermi olduklar mektuba karlk uzun, sevin verici, tevik edici yantlar gnderdi: Sevgili arkadalar, Mesihin ltfu ve esenliiyle sizi selamlyorum. Ortaklaa gnderdiiniz mektubu alm bulunuyorum, durumlarnz da rendim. Siz de bizim durumumuzu renesiniz diye unu bildirmek istiyorum: Kendimiz, stat Veit ve Cyriacus (Lutherin gen arkadalar, sonuncusu onun yeeni) Augsburg Meclisine gitmedik, ama baka bir meclise katldk. Penceremin nnde kk bir ormana benzeyen bir allk var. Orada kargalarn meclisi toplanyor. Atllar gelip gidiyorlar, gece gndz yle bir grlt geliyor ki, sanki hepsi zil zurna sarho. Genlerle yallar yle baryorlar ki, soluklarnn kesilmeyiine ayorum. Kayserlerini daha grmedim, ama soylular nmde kuyruk sallayarak durmadan uuuyorlar. eit eit ssl giysilere brnmyorlar. Hepsinin sade siyah giysisi, gri gzleri var. Herkesin sesi de ayndr, ama yine gen ve yalnn, ufak ve byn arasnda ho bir ayrm vardr. Byk saraylara ve salonlara nem vermezler, nk toplant yerinin tavann gk, demesini yeil dallar oluturuyor. Duvarlar ise dnya denli genitir. Atlara ve zrhlara gereksinmeleri yoktur, nk allklar aabilen kanatl tekerleklere sahiptirler... Byk ve gl efendilerdir, ama nasl karar vereceklerini daha bilmiyorum. Ne ise, valyeler gibi kuyruk sallamalar, gagalarn t emizlemeleri houma gidiyor... Koburgta, kularn arasnda yaayan Luther avutucu oldu. Zor bir annda odasnn duvarna u szleri yazyordu: lmeyeceim, yaayacam ve Rabbimin ilerini duyuracam. Luther 117. ve 118. Mezmurlar yorumlarken tatl, iman dolu szleri yazd. Onun ruhu sanki srail peygamberleriyle arkadalk ediyordu. Peygamberlerin kitaplarn Almancaya eviriyordu. Dua yaam daha derin ve gl oldu. Mektuplaryla , Augsburgta savaan arkadalarna g ve destek veriyordu. Her
77

gece yaad atodan, sessiz ormann stnde yldzlarla dolu duru gk kubbesini seyrediyordu. Bir zamanlar brahimin grd gibi, o da orada Allahn deimeyen sevgi ve iyiliinin simgesini gryordu. Bazen de kara yamur bulutlar gkyzn kaplad zaman, hibir destei olmayan gkkuan grerek ard. Elektorun danmanna gnderdii mektubunda Luther yle yazyordu: Geenlerde iki harika ey grdm. Biri uydu: Penceremden dar baktmda, gk kubbesiyle yldzlar gryordum, ama tek bir direi bulunmayan bu harika yap km eden yerinde duruyordu. imdi kimileri var ki, byle direkleri aryorlar, onlara dokunmak istiyorlar. Onlar bulamaynca da korkup titriyorlar, sanki direkleri gremedikleri iin gk kubbesi yklmak zereymi gibi Sanki direkleri grp dokunabilseler, o zaman gk zerlerine dmeyecekmi gibi. Lutherin olu Hansa yazd mektup, bazlarnca bir babann oluna yazd en gzel mektuptur. Mektuptan daha sonra sz edeceiz. Lutherin dncelerini durmadan Melanchton bu alakgnll, doru, ama sarslan adam megul ediyordu. Onu srekli yreklendirip avutuyordu. 1530 ylnn 25 Hazirannda Protestanlarn yapt iman aklamas kaysere okundu. Melanchtonun son biimini verdii bu aklama, ayrntlaryla dnlm, ak ve baryd. Ana dncesi, Protestanln ayrlk bir hareket olmayp Kutsa l Kitapn ve ilk kilisenin retisi olduunu gstermekti. Luther de, aklamasn gereinden biraz lml bulduu halde been iyordu. Yllarca sren tanrbilim almalar ve kiisel deneyi mleri, btn Protestanlarn kabul edebilecei ve Luteryen kiliselerin temel retisini oluturan iman aklamasn meydana getiriyordu.

78

14 EVLLK
Luther evlenme konusunda ok hazrlkl deildi. Geri onun birtakm arkadalar reform ilkelerini bu konuda da uygulayp aile kurmulard. Luther de onlar destekliyordu. Protestan vaizlerinin salam aile yaamnn btn halka bir bereket getirec eini vurguluyordu. Arkadalar Luthere evlenmesini syleyince, imdilik evlenmeyeceini, nk her gn lmn ve aforoz edildii iin cezasn beklediini glerek sylyordu. Ama yine, Allah dncelerimi deitirebilir, nk ben de bir ktk ya da ta paras deil, et ve kandan oluuyorum derdi. Luther bo kalan ve yava yava harap olan manastrda sade kei yaamn srdryordu. Kei giysisi ypranp yamalarla doldu. Sonunda Elektor ona yeni bir giysi kuma armaan etti. Terzi ona geni kollu Luther giysisini yapt. Lutherin sert saman yatan kimse yumuatmad, odasn da kimse temizlemedi. Gnlk almalarn bitirince, kei giysisine brnr, sade yatana uzanrd. Lutherin dnceleri manastrlara da girmi, birok kei ve rahibe bo manastr yaamn brakmak, komularna yardm etmekle Allaha hizmet etmek istiyorlard. Ama manastrdan kamak tehlikeliydi, nk birok aile kaan kiiyi kabul etmiyordu. zellikle rahibelerin geimlerini srdrebilmeleri iin bir meslekleri yoktu. Hem de byle kama giriiminde bulunanlara
79

yardm etmek yasakland; bu ie karanlar lm cezasyla cezalandrlabiliyordu. Leipzig yaknlarnda soylu kzlarn bulunduu Nimbschen manastrnda dokuz rahibe kamay tasarlyordu. Aileleri onlara yardm etmek istemeyince Luthere bavurdular. O da hemen kzlara yardm etmeye hazrd. Manastr yaknlarndaki Torgau kentinde Belediye Meclisi yesi Leonhard Koppe oturu yordu. Grevi manastra yiyecek salamakt. 1523 ylnn Paskalya gecesinde Koppe arabasnda dokuz tuzlu balk fs yerine, dokuz rahibeyi manastrdan kard. Luther kama giriiminin sonucunu bekledii srada, kendi yaam arkadan da bekled iini bilmiyordu. Wittenberge gelen kaaklar byk ilgi topladlar. nk rahibeler sokaklarda serbeste dolamaya alk d eillerdi. Luther kzlarn adlarn aklad, onlara yardm ettiini syledi. Baka isteyenlere de yardm edeceini bildirdi. imdi kzlarn geimi nasl salanacak sorunu ortaya kt. Gen olanlar ksa zamanda Lutherin rencilerinden e buldular. Kimileri dost evlerinde hizmeti oldular. Hizmeti olanla rdan biri yirmi alt yanda, gzel saylmayan Katarina von Bora idi. nce Katarina bir ailede alm, ama orada daha ok kalamaynca Luther onu ya bir rencisiyle, ya da bir arkadayla evlendirmek istemiti. Katarina ikisini de istemediini bildirdi, ama doktorun kendisi kabul ederse... Luther kararn ksa bir zamanda verdi. Kyl ayaklanmasnn kanl sonucundan hemen sonra, 13 Haziran 1525te akamst Luther ile Katarina evle ndiler. Bu gzel treni ressamlar birok kez ayrntlaryla anla tmlardr. Kentin barahibi ve Lutherin ruhsal rgts Johan Bugenhagen dizst ken elerin ellerini birletirdi. Tanklk iin doktor Justus Jonas, Lutherin portrelerini yapan ressam Lukas Cranoch ile kars ve hukuk profesr Apel orada bulunuyordu. Sylentiye gre Justus Jonas, Lutherin bana gelenleri grnce alamaya balad. ki hafta sonr a Lutherin yal ana ve babasnn da katld byk bir dn yapld. Filip Melanchton arldysa da, dne gelmedi. Bir mektubundan,
80

Lutherin eski bir rahibeyle evlenmesinin Melanchtonu ok sarstn anlyoruz. Ona gre bu, Luther iin bir utant. Lutherin evliliinden bekledii tek ey ise, yrtk prtk st b ann dzelmesiydi. Elektor, Luthere ev olarak btn manastr tm haklaryla birlikte verdi. Byk yap kt durumdayd. Demeler krkt, tavanlar akyordu, duvarlar yllardr yaklan buhurdan kapkara olmutu. Belediye onarm iin gerekli gereleri armaan etti. Yaam dolu, alkan Katarina sabahtan akama dek evi onaryordu. Doktor da ilere katlyordu. Ailenin en ilek yeri yemek salonuydu. Pencere kntsnda Katarinann alma masas ile doktorun koltuu vard. br odalar kkt. Bir oda dua iin ayrlmt. Lutherin eskiden ok urat kule odas, imdi alma odasyd. Katarina von Bora alkan, tutumlu bir kadnd. Ksa z amanda Luther, evinde yeni bir dzenin kurulduunu sevinle grd. Sabah erken kalkt iin Katarinaya Wittenbergin sabahyldz ad takld. Onun erkeksi alma gcn takdir eden Luther, mektuplarnda ona Bay Kathe ve Doktor Kathe diye yazyordu. Bu yorulmaz ve sadk yaam arkada olmasayd, Luther yaamn adad ii tamamlayamazd. Lutherin evi srekli konuklarla doluydu. Hem soylular ve prensler, hem de halk oraya geliyordu. Lutherin gelirleri azd. Kendisinin yazd, ama yaynevlerini zenginletiren kitaplarndan para almyo rdu. Vaizlik grevini de parasz yapyordu. Zamann treleri uyarnca, retmen kendi evinde bir eit pansiyon altryo rdu. Sofra her zaman kalabalkt. Eskiden krk kadar keiin oturduu yap imdi genellikle azna kadar doluydu. Aile g iderlerini artran bir etken de reformcunun cmert ve iyi yrekli olmasyd. Darda kalan rencilere yardm etmek iin armaan olarak verilen evdeki eyalar bile satyordu. Onun parolas, verin, size de verilecektir idi. Vicdansz akgzler onun iyi yrekliliinden yararlanarak ona ok zarar verdiler. Youn i leri yznden hesap ileriyle pek uraamyordu. Bir iki kez hesap
81

yapmak iin eline bir kalem ald, biraz sonra kalemi brakarak yle dedi: Hesap ileri yapmak istemiyorum, bu iler ancak znt getirir. Allahn aptallarn da koruyucusu olduuna inanyorum. Katarina da daha ok almak zorundayd. Eskiden beri manastrn bira yapma hakk vard. imdi bu hakk kullanmaya balamlard. Manastrn balk retme havuzlar onarld. Kata rina toprak satn almaya da balad. Bu i iin Lutherden izin almas kolay deildi. Sonunda, kendi soyuna ait bir iftlii satn ald. Katarinann meyve ve sebze baheleri bol rn veriyordu. Ahrda yirmiden ok inek ve domuz bulunuyordu. Byk eve birka at da alnd. Bunun yannda, tavuklar ve arlar da besleniyordu. Elektorun ve belediyenin verdii armaanlar ailenin geinmesini kolaylatrd. Onlarn arasnda tahl, ot, arap, bira, ku, tavan, meyve vard. Gen bir prens olarak Worms mecl isinde bulunan Danimarka kral III. Christian, Luther e ylda bir tereya ve tuzlu balk gnderirdi. Ama o zamanki yollar yle ktyd ki, kimi zaman tereyan balklardan ayrmak olana kszd. Bu nedenle kral, armaan paraya evirip gnderiyordu. Luther doay ok seviyordu. Doann her ynnden fkran yaamla onu yok eden gler arasndaki sava Luther, Allah ile eytan arasndaki savan simgesi sayyordu. Bo zamanlarnda bahenin glgeli patikalarnda yrrd, blbln tn dinleyerek Elbe Irmann koyu renk akan sularn seyrederdi. Arkadalarna yazd mektuplarda, bahesine yaptrd kuyudan, bahenin gl ve zambaklarndan, reformdan sz ediyormu gibi byk bir honutlukla yazyordu. Yapt yolculuklarda Katarinaya eitli iek tohumlar alr, renklenen bahesine hayran olurdu. Mektuplarnda Katarina, Lutherden yolculuklarda eitli eyler almasn isterdi. Ama isteklerini genellikle yinelemek zorunda kalrd, nk Luther unutkan bir profes rd. Luther iin doa, Allahn bilgi ve iyiliinin resimli kitabyd. Kutsal Kitap her zaman iyi meyve veren bir elma aac82

na benzetiyordu. Luther kirazlar ok severdi. Onun eski rencileri olan tara kiliselerinin vaizleri, Lutherin ziyaretlerinin kiraz zamanna rastlayacan iyi biliyorlard. Luther, arlarn alkanlna, toplumsal yaamna hayran kalrd, ama serelerin kstahlndan irenirdi. lkyazlarda Elbe konandan gelen kurbaa seslerini, ncile kar gelenlerin seslerine benzetiyordu. Krlang ise, bo szler konuan bir keiti. Lahana kurtlarnn iini, eytann zel bir ii olarak dnyordu. ocuklarndan baka Lutherin ev halk arasnda, eskiden rahibe olan Katarinann teyzesi, hayvanlarn bakcs, imanl ve tembelliiyle tannan eski rencisi Wolfgang Sieberg ve masalarla evraklarn zerinde bile dolaan Tlpel adnda ufak bir kpek vard. Buna ek olarak evin ocuklarndan saylan, onu akn karde ocuu vard. Bunlar srekli znt ve dert kaynaydlar. zellikle kzkardeinin kz Magdalena, evlenme konusunda durmadan sorun karyordu. Ailede toplam otuz kii va rd.

83

84

15 ALE YAAMI
Luther ve Katarinann alt ocuu oldu: Hans (1526-1575), Elizabet (1527-1528), Magdalena (1529-1542), Martin (15311565), Paul (1533-1593) ve Margareta (1534-1570). lk doan ocuk, btn arkadalar sevindirdi. Babas, ocuu daha bir haftalkken, bilgin arkadalarna yazd mektuplarda onun s elamn yazyordu. ocuk bir yandayken byk bir baar gsterdi: Btn oday batan baa emekledi! Martin inatyd, oku lda pek baarl olamyordu. kinci ocuk Elizabet korkun veba ylnda dodu ve bir yana varmadan ld. Onun yerine Allah onlara Magdalenay verdi. Magdalena babasnn en iten sevd ii ocuuydu. Olaanst gzel ve tatl bir ocuktu. Yaradlnda bir eksik bulunmayan ocuk, hem babasnn hem de k onuklarn gnlne girmeyi baard. Hans ve Magdalena arasnda ok yakn bir arkadalk vard. Martin kkken kundakta alayp elleri ve ayaklaryla zgrlnn kstlanmasna kar k oyuyordu. Bunu gren babas ona yle t verirdi: Yksek sesle bar ve sava! Papa da beni byle balamt, ama imdi, zgrm! Paul gl kuvvetli bir erkek ocuktu. Pavlusa gnl borcu olduu iin Luther, oullarndan ikisinin de Paul (Pavlus) adn tamas gerektiini sylerdi, ama bu ocuk tek bana da yeterdi!

85

Lutherin ev yaamnda doal ve salkl bir zgrlk vard. yle de denilebilirdi: Btn ev yaam, hem gnlk ileri, hem de bayramlar Allaha adanmt. sa Mesihin Lutherin ailesinde nemli bir yeri vard. Zor iler Ona devredildi. Lutherin evinde uyumsuzluklar da vard, bu doaldr. Luther Ka tarinay seviyordu. Karsyla ilikileri konusunda yle derdi: Onu tutkulu bir ekilde deil, ama ok seviyorum. Birlikte uzun zaman geirdikten sonra Luther, Allah seven, sadk bir eim var derdi. te yandan Lutherin ara sra konuklarn n nde Katarinann erkeke davranlarna deinerek onu kzdrd da yadsnamaz. lmnden hemen nce Luther, Eislebenden gnderdii mektuba yle balad: Yrekten sevdiim eim Katarina Luther, doktorun kars, Zulsdorfun ev hanm (Zulsdorf Lutherin iftliinin adyd), domuz tccar ve sahip olduu dier zellikler. Katarinann kimi kusurlar da vard. Bunlardan biri gevezeliiydi. Manastrda uzun sre susmak zorunda kald iin, imdi ok konuuyordu. Bir kez durmadan konutuu iin Luther, Vaazna balamadan nce Rabbin duasn okudun mu, Katarina? diyerek onu susturdu. Luther, kadnlarn doutan gzel szler syleyebildiini, erkeklerinse bu beceriyi ok aba harcayarak renmek zorunda olduklarn sylerdi. Ev ekonomisi zerine konuan kadn, gzel szleri kullanmakta Cicerodan stndr. Keke bu uzun, gzel konumalarn ksa ve ac sonu: Para ver! olmasayd. Kadnlarn elinde bundan da gl baka bir silah var: Alamak. Szleriyle alamadklarn alamayla alrlar derdi. Katarinann baka bir eksiklii de einin ruhsal bykln tam olarak anlamamasyd. Birok kez bakalar Lutherin ruhsal anlayna hayran kalrken, Katarina inatlkla kar koyard. Kukusuz Lutherle yaamak Katarina iin kolay olmad. Bekrlnda alt davranlarnn deitirilmesi kolay deildi. Lutherin cmertlii birok kez ailenin parasal durumunu altst etti. Kimi zaman evde byk bir len iin 7-8 masaya sofra kuruldu. Lutherin alma odasna kadn
86

eli ancak gizli olarak dokunabilirdi. K k bir odada elyazmalar, evraklar, notlar masa stnde, yerde, sandalyelerde, raflarda, pencere kntlarnda karmakark durumdayd. Lutherin arlaan hastal Katarinaya daha ok i yklyordu. Usanmadan ifal bitkilerden ila kaynatyordu. Doktor olan en gen olu da, daha sonra bu ilalarn ok iyi olduunu sylemiti. Kukusuz Katarinann kiiliinde gl erkein nem verdii kadns zariflik pek bulunmuyordu. Ama Wittenbergin sabahyldznn alkanl olmadan, Luther yaamnn byk grevini yapamazd. Cmert ruhlu Luther, eiyle paylaamad klarn ocuklaryla bol bol paylayordu. ocuklarn yaratt zntler ve grlt Lutheri de sinirlendiriyordu. Bir ylba gnnde ocuklardan biri durmadan alyordu. Onu kimse susturamyordu. Bunun zerine Luther kzgnlkla, te evliliin znt ve sknts budur. Bu nedenle biroklar evlilikten tiksiniyorlar... Korktuumuz ey kadnlarn allmam zellikleri, ocuklarn grlt ve alamalar, para sknts, kt komular, vb. dedi. Ama btn bunlar, evinde nur topu gibi ocuklarnn gelimesini seyretmesinin yannda vz gelirdi. Luther sk sk pencerenin nnde durarak uzun sre ocuklarn avludaki oyunlarn seyrediyordu. Kimi zaman kendisi de onlarla birlikte oynuyordu. ocuklaryla birlikte tarad aki vaizlerin kiraz bahelerine gitmek ne hotu! Bir gn Luther alma odasnda oturup kaz ty yle durmadan yazyordu. Bu srada kap yavaa ald, olu sessizce ieriye giriverdi. Bir masann altna gizlenerek, sanki babas grmyormu gibi, babasnn, gl babasnn almalarn izliyordu. Babasnn haberi yokken onun yannda olmak ona byk bir mutluluk veriyordu. Baba ve olu gz gze gelince, olu yakalandn, belki de kovulacan anlad. O zaman Luther olunun gzlerinden 2. Mezmurun Olu pn ki fkelenmesin szlerinin ne derin bir anlam tadn anlad. Evinin gnlk yaamn Luther yle anlatyor: Sabah kalktmda ocuklarmla On Buyruk, man aklamas, Rabbin
87

Duas ve Mezmuru okuyup dua ederiz. Sofradayken ocuklar Kutsal Kitaptan bir para okuyorlard. Pazar akamlar Luther Hristiyanln temel retilerini kolay anlalr bir biimde ev halkna aklard. Sonra bu konumalar Oda vaazlar ad altnda yaynland. ocuklaryla birlikte Luther, yazd ve besteledii ilahileri okurdu. Bunlar sonraki yllarda btn reformcu Hristiyanln ortak mal olmutur. Luther ocuklaryla birlikte olduu zamanlar yaamnn en gzel anlarn yayordu. En byk znts ocuklar yznden oldu ve bu nedenle son yllar mutsuz geti. Luther Koburgtayken Katarina ona, ok sevdii Magdalenann resmini yollad. Luther ok sevindi, resmi masann stne ast. Kimilerine gre Lutherin Koburgta en byk olu Hansa gnderdii mektup, btn tarih boyunca bir babann oluna gnderdii en gzel mektuptur: Sevgili olum Hans Luther, Wittenberg. Sevgili kk olum, Mesihten ltuf ve esenlik diliyorum! Uysal bir ocuk olduunu, ok okuyup dua ettiini i itince ok sevindim. Bunlara devam et, kk olum. Eve geldiim zaman, sana pazardan gzel bir armaan getirec eim. ok gzel ve tatl bir bahe biliyorum. Orada altn giysili ok ocuk var. Onlar aalardan gzel elma, armut, kiraz, sar ve mor erik topluyor, ark syleyerek hoplayp seviniyorlar. Kk ve gzel altn gemli, gm eyerli atl ar var onlarn. Bahe sahibine bu ocuklarn kim olduunu sordum. Bunlar istekli olarak dua eden, renmek isteyen, Allah seven ocuklardr diye yant verdi. Ben de ona, Sevgili arkadam, benim de kk, Hans Luther adnda bir ocuum var. O da bu baheye giremez mi? Gzel elma ve armutlardan tadamaz, kk gzel atlara binemez, baka ocuklarla oynayamaz m? dedim. O zaman adam bana yle dedi: stekli olarak dua eder, Allah sever, ren88

mek isterse, girebilir. Lippus ve Justus da girebilir. (Lippus Melanchtonun ve Justus Jonasn oullaryd). Hepsi bir araya geldii zaman flt, gitar, arp ve her eit telli alg alp dans edecek, kk yaylarla ok atacaklar. Sonra dans iin hazrlanan gzel bir imenlii bana gsterdi. Orada saf altndan flt, gitar ve baka alglarla gm yaylar vard. Sabah erken olduu iin, ocuklar daha kahvalt yapmamlard. Ben de dansn balamasn bekleyemedim, adama yle dedim : Sevgili baym, ben hemen gidip sevgili kk olum Hansa bunlar yazacam. yle ki, o da buraya girmek iin ok dua etsin, okusun, Allah sevsin. Ama onun Lena adnda bir yeeni var, onun da b uraya girmesi gerekir dedim. O da gelsin dedi adam. imdi git ve ona yaz! Bunun iin, sevgili olum, gzelce oku, dua et, Lippus ile Justusa da aynen byle yapmalarn syle. O zaman hepiniz o baheye girebilirsiniz. Her eye gc yeten Allah seninle olsun! Yeenin Lenaya selam syle, benim yerime onu p. Sevgili baban Martin Luther, 1530 Magdalena, ou kez erken len ocuklar gibi, erken o lgunlaan, iman gl, alakgnll, az eylerle yetinen dengeli bir ocuktu. Luther, bu ocuun kendisini hibir zaman zmed iini anmsyordu. On iki yandayken kz ar hastaland. Luther en karanlk dncelerinin gerekleeceini seziyordu. Mag dalenann en yakn arkada olan kardei Hans Torgaudaki okuldayken, bir gn doludizgin gelen bir atl araba onu eve gtrmeye geldi. Magdalena lmeden nce kardeini son bir kez daha grmek istemiti. Luther, Hansn ev sahibine yle bir mektup yazd: Ltfen, olum Hansa size yazdklarm sylemeyin. Kzm Magdalenann yaam snmek zeredir. Allah baka bir karar vermediyse, yaknda cennete, gerek babasnn yanna gecek. Ama kardeini o denli ok zlyor ki, onu a l89

mak iin bir araba gndermeye karar verdim. Birbirlerini ite nlikle seviyorlar. Belki kardeini grd zaman yaama dnecektir. Sonra kendimi savsaklamakla sulamayaym diye, imdi yapabileceimi yapyorum. Bu yzden oluma abuk buraya gelmesini syleyin, ama nedenini aklamayn. Ksa bir zama nda geri dnecektir. Magdalena ya kalkar, ya da Rabde uyuyacaktr. Rab sizinle olsun. Hans zamannda eve yetiti. Magdalena drt gn lmle yaam arasnda savat. Luther onun yatann yannda oturup znt iinde yle konutu: Sevgili Allahm, onu itenlikle seviyorum, ama sen onu yanna almak istiyorsan, kabul ediyorum. Sonra Magdalenaya unu sordu: Magdalena, kzm, burada babann yannda kalmak ister miydin? Evet baba. Allah nasl isterse diye yant verdi. Gksel Babann yanna da gitmek ister miydin? diye sorduunda ise, Evet, sevgili babam, Allah nasl isterse diye yant verdi. Luther duygularn gizlemek iin ban evirip Ah, sevgili kzm! diye inledi. Alayan Katarinay da yle avutuyordu: Sevgili Katri, kzmzn nereye gideceini dn! Kutsallarn yanna gidecek. Luther diz kerek dua ettikten sonra, Magdalenay kucana ald, burada kzcaz sessizce son uykusuna dald. Magdalena tabutunda yatarken Luther ona yle diyordu: Sevgili kk kzm, lmden sonra dirileceksin ve bir yldz, bir gne gibi parlayacaksn. Katarinay avutarak yle dedi: imdi o mutludur! ocuklar kar koymazlar. Onlar sylenene inanyorlar. ocuklar iin her ey yalndr. Kar koymadan, bedensel ac ve lm korkusu duymadan, uykuya dalyormu gibi lyorlar. Gmt kapatlnca Luther, Bedenin dirilii vardr dedi. Eve giderken de gvenle, Alamak iin hibir nedenimiz yok, sonsuz yaam iin gvenimiz var diyordu. Ama arkadalarna gnderdii mektuplarda Katarinann durmadan aladn, kendisinin de bu sz dinleyen ve alakgn ll kznn yznn, szlerinin ve davranlarnn yreinin
90

derinliklerinden silinemeyeceini bilerek zntsnn dinmeyeceini yazyordu. Magdalenann gmt tana babasnn u iiri yazld: Ben kk Magdalena, Zarif kz Lutherin, Yatyorum burada, Bembeyaz yatamda, Btn kutsallarn yannda. Mesih lmeseydi, Yerime armhta, Gnah yknn altnda, Kaybolacaktm ben zavall; Ama imdi mutlu yayorum, sa Mesihin yannda. Luther bu zntsnden bir daha dorulamad. Drt yl d aha yaad, ama evinde eski sevin ve mutluluk yoktu. Lutherin hastal gittike arlayordu. Artk ok sevdii son gn nden baka bir ey zlemiyordu.

91

92

16 LUTHERN SOFRA KONUMALARI VE MEKTUPLARI

Akam st saat be sularnda Lutherin evinde byk bir sofra kurulurdu. Sofraya normal olarak aa yukar otuz kii katlyordu, ama ou kez say daha da oktu. Sofradayken Luther engin d ve mizah yeteneini gsteriyordu. Konumalar dnya ile cennet arasnda her eyi kapsyordu. Geni halk kitleleri iin hazrlanmyordu. Buna karn, Luther kimi rencilerin bu k onumalarn kaydettiklerini grnce de kar koymazd. imdi yzlerce yl sonra bu konumalar bize Lutherin gnlk yaamn aktaryor. Kimileri yalnzca birka gn, kimileri ise uzun yllar kapsayan, rencilerin kaydettii bu konumalardan gnmze on kitap kalmtr. Lutherin dncelerini anlamak iin imdi bu konumalardan birka aktarma yapyoruz. Bir gn Lutherden daha yetenekli vaizlerden sz ald. O zaman Luther yle dedi: Bu onuru onlara hi kskanmadan veriyorum. Halkn onlar ok beenmesinin nedeni de udur: Halk bol bol olay ve yk iitince ayor. Doktor Nikolaus da Yeu ve Krallar blmlerinden vaaz ederken bol bol simgesel ve ruhsal aklama kullanyordu. Halk da bunu beeniyord u. Kendim de bu yntemde usta saylrm. Ama insann Allah nnde nasl aklanaca, insann ancak Mesihe olan iman araclyla kurtulaca gibi konularda vaaz edilince halk kimseye
93

kulak asmaz, hibir vaaz beenmez. Aklanma konusunda vaaz edildii zaman halk uyuyor, ksryor, ama bir olay ve yk anlatld zaman herkes susuyor, dikkatle dinliyor. nanyorum ki, benden stn olan vaiz oktur. yi bir vaizin u zellikleri olmal: Ustalkla ve kolay anlalr biimde doru olan retmeli, ok yetenekli olmal, etkili ve gzel sz syleme sanatn bilmeli, sesi gzel olmal, bellei iyi olmal, bitirecei zaman bilmeli. Konutuklarndan emin olmal, alkan olmal, cann ve maln, nn ve onurunu feda etmeye hazr olmal, herkesin kendisine ktl k etmesine, kendisini aalamasna izin vermelidir. Vaizlerin kusurlar hemen fark edilir. Bir vaizin on tane iyi zellii ve tek bir kusuru varsa, bu kusuru btn iyi zelliklerini glgeler. Gnmzn dnyas bu denli ktdr! Bir insanda olabilecek btn erdemler Doktor Jonasda var, ama sk sk ksryor. Bunu da kimse affetmiyor! Bir gn Katarina, yeeni Johan Polnerin kent kilisesindeki vaazn dinledikten sonra onu, konudan ok kez uzaklaan Do ktor Pommerden daha iyi izleyebildiini syledi. Bunun zerine Luther yle dedi: Johan Pommerin vaazlar siz kadnlarn konumalarna benziyor, aklnza gelen her eyi anlatyors unuz... Doktor Jonas, Rastgele her askerle konuulmamal derdi. Dedii dorudur. Doktor Pommer ise konumalarnda aklna her geleni anlatyor. Aklna gelen her eyi anlatmak zorunda olduunu sanan vaiz aklszdr. Vaizin konudan ayrlmamas gerekir. Konuyu en ak biimde anlatmaldr. Aklna her geleni sylemek isteyen vaizler, pazara giden kzlara benziyorlar. Ka rlarna kan her kzla hemen konumaya dalarlar. Karlat klar btn kzlarla byle yaptklar iin de pazara ge gelirler. Konudan uzaklaan, bir konumada her eyi anlatmak isteyen vaizler de byledir. Ama her eyi anlatmak olanakszdr. Bir gn Lutherin yazdklarn basan yaynevi sahibi sofradayken yle sordu: Doktor, gl ve arpc vaazlarnz nasl
94

hazrlyorsunuz? Luther de yle yant verdi: Sevgili arkadam, yntem ok kolaydr, her isteyen aynsn yapabilir. Birincisi, krsye ktm zaman kendime, Martin, unutma, yce Allahn elisisin! yle ise, Onun adna, Onun yerine konu! derim. Bu yzden de bu dnyada olan hibir eye kulak asmam, gerei sylemekten ekinmem. Ama bu nedenle guru rlu olamam, kendi iyiliimi de arayamam. Hi kimsenin honutluunu, kendiminkini bile, aramyorum. Kimsenin kayrclnn peinde de deilim. Allah gurur ve tutkuya baka kiilerde izin verebilir belki, ama vaizlerde asla. Kutsal Kitap nnde herkes alakgnll olmal, ancak Allaha ycelik vermelidir. kincisi, Kutsal Kitapa dayanyorum. Onu her gn aratryorum. Kutsal Kitap byk, ok dall bir aa gibidir. Yaammda onda iyi meyve bulunmayan tek bir dal bile grmedim. Birok kii Kutsal Kitap bir kez okuduktan sonra, her eyi bildiini sanyor. ncs, nme gelen btn konulara deinmiyorum, sadece bir konuyu ele alyorum. Bir konumada her eyi sylemeye kalkmamal, ll olunmaldr. Drdncs, btn vaazlarm kolay anlalr biimde hazrlyorum. Vaaz ettiim zaman soylulara, doktorlara, renim grmlere seslenmiyorum, iftilere, genlere, hizmetilere sesleniyorum. Vaazlarm yle olmal ki, herkes onlardan yararlansn. Beincisi, insanlara uzun vaazlarla ikence etmiyorum. itme yeteneimiz ince bir alettir. abuk yorulur ve vazgeer. ok eyi az szle sylemek yetenek ister. Altncs, yava konuuyorum, nk bu iyi ve onurludur. Btn bilgeliim budur, kurallara uymak olaanst bir yetenek gerektirmez. Yaynevi sahibi szn srdrerek, Doktor, detiniz olduu zere bunlar da bir deyim olarak syleyemez misiniz? diye sordu.
95

Neden olmasn dedi Luther, deyim udur: Cesaretle i ine bala, azn a ve abuk bitir! Bir aratrmacya gre, dnya tarihinde Luther gibi sknt ve znt iinde olanlar avutabilen baka bir kii olmamtr. Lutherin 9 kaln cilt oluturan saysz mektuplarndan kimi incileri aktaryoruz. Luther 1516 ylnda George Spenleine avutucu bir mektup yazd: Ruhsal durumunuzu bilmeye ok istekliyim. yle ki, sahte doruluunuzdan hl bkp usanyor musunuz, ancak Mesihin doruluu iin sevinli ve cesaretli olmay diliyor musunuz? nk gnmzde kstahlk ok yaygndr, zellikle iyi ve doru olmak isteyenleri yutmak istiyor. Bu kiiler, sa Mesihte bize bol bol ve karlksz verilen Allahn doruluundan bir ey bilmeyip kendilerinde iyilik ve doruluk aryorlar. yle ki, kendi erdem ve iyi ileriyle kendilerini ssleyerek Allah nnde durabileceklerini sanyorlar. Ama bu olanakszdr! Sen bizdeyken ikimiz de yanllk iindeydik. Ama imdi ben bu yanlla kar savayorum, geri onu daha tmden yenemedim. Bu yzden, sevgili kardeim, Mesihi armha gerilmi olarak tanmaya al. Onu yceltmeyi ren. Kendine gvenmeyerek Ona yle de: Rab sa, sen benim doruluumsun, ben ise senin gnahnm. Sen bende olan zerine aldn, kendinde olan da bana verdin. Sen olmadn ey o ldun, beni olmadm ey yaptn. Gnahsz olabileceini retenlerden sakn. Mesih yalnz gnahllarla birliktedir. Gkten, bulunduu doruluktan, gnahllarla birlikte oturmak zere aa indi. Byle bir sevgiyi dn. O zaman Onun sevecen avuntusunu da tadarsn. nk kendi aba ve almalarmzla vicdanmz avuntu bulabilseydi, O neden lmeliydi?
96

Hayr, ancak kendine, kendi ilerine gvenmeden Onda esenlik bulursun. Ondan unu da renmelisin: Seni kaldrp gnahlarn kendisininmi gibi nasl benimsediyse, ke ndi doruluunu da sana mal etmitir. Bunun iin Ona gvenle inanman gerekir, bunu yapmayan lanetli olsun. Deiken, ara sra yoldan sapan kardelerini de sabrla kayr, onlarn gnahlarn kendine mal et, sende iyi bir ey varsa onlarla payla. O zaman elinin szlerine gre davranm olursun: Mesih sizi kabul ettii gibi, Tanrnn ycelii iin birbirinizi kabul edin (Romallar 15:7); ve Mesih sadaki dnce sizde de olsun. Mesih, Tanr zne sahip olduu halde, Tanrya eitlii smsk sarlacak bir hak saymad. Ama kul zn alp insan benzeyiinde doarak ululuunu bir yana brakt (Filipililer 2:5-8). Senin de byle yapman gerekir. Kendini brlerinden stn sayyorsan sanki senin malnm gibi bunu sarlacak bir ey olarak grme, ama kendini alalt, onlar gibi ol, bylece yklerini hafifletebilirsin. Daha kt durumda olduklar iin, onlarla ac ekmek istemeyen kiilerin doruluklar botur. Ya da onlarla birlikte olmakla, sabr, dua ve iyi rnek gstermekle yardm etmek yerine, kamay ve tek bana olmay yeleyen doruluk nedir ki? Bu, Allah vergisini kardelerle paylamak yerine, onu topraa gmmek demektir. Mesihin ok nem verdii iek ve gllerdensen, bil ki, dikenlerin arasnda olman gerekir. Ama dikkat et ! Sabrszlk ve sert yarglarnla ya da gizli gururla kendin de d iken olmayasn. Mezmurlarda yazld gibi, Mesihin egemenlii dmanlarn arasndadr. Bu yzden herkesin dost olmasn nasl beklersin? Bylece sende olmayan, diz st dua ederek Mesihten dilemelisin. O sana her eyi retecek. Sen ancak Mesihin senin iin ve baka insanlar iin yaptklarna bak, o zaman bakalarna ne yapman g erektiini reneceksin.
97

Mesih ancak iyi insanlar arasnda yaamak ve dostlar iin lmek isteseydi, kimin iin lecekti acaba? imdi b yle yap, benim iin de dua et! Rab seninle olsun, mutlu ol arak Onda kal. Kardein Martin Luther, Augustinusu kei. Sofra konumalarn kaleme alan, ocuklarn retmeni olan melankolik Hieronymus Wellere Luther 1530 ylnda yle yazd: Her eyden nce unu anlamalsnz : Bu kt, znt getiren dnceler Allahtan deil, blistendir. nk Allah znt deil, sevin ve avuntu veren Allahtr. Mesihin kendisi yle diyor: Allah llerin Allah deil, ancak yaayanlarn Allahdr. Yaamak da Allah ile mutlu olmak deil midir? Bu yzden byle dnceleri hemen kovup yle demelisiniz: Sizi Rab gndermedi. Sizi aran Rab byle konumuyor. Balangta sava mak zordur, ama yava yava daha kolay olur. Byle dnceler ancak size d eil, btn kutsallara saldryor, ama onlar savap stn geldiler. Bylece siz de ktlkten kamayn, cesaretle stne yryn. Denenmelerden rendiklerimize gre, byle savalarda dmann sesine kulak vermemeli, onun savlarn aratrmamal, ama onlar hor grp ge ip gidilmelidir. Bunu bilen stn gelir, bilmeyen yenilir. Dmann savl arndan kurtulmak amacyla onlar aratran ve tartmaya giren biri, onlar yalnz alevlendirip gle ndirir. srail halk rneiniz olsun. Ylanlara kar savamakla ya da onlar seyretmekle yenemediler, ancak baka bir yne, tuntan yaplm ylana bakarken stn geldiler. Bu savata doru ve kesin zafer byle kazanlr. Bylece sevgili Hieronymus, byle dncelerin yreinize taklmasna izin vermeyin. Birisi denenmeler konusunda, Byle dnceler iimden geliyor dedii zaman, akll biri yle yant verdi: Sen de
98

gitmelerine izin ver. Bu akllca bir szdr. Baka birisi de yle yaknyordu: Kularn bann stnde umasn e ngelleyemezsin. O da yle yant ald: Ama banda yuva yapmalarn engelleyebilirsin. Lutherin babasna yazd son mektup 15 ubat 1530 tarihini tayor. Olabilirse, sizin annemle birlikte buraya getirilmenize izin verirseniz beni ok mutlu edersiniz. Katarina ile hep imiz bunu gzyalaryla diliyoruz. Size en iyi biimde bak acamz umut ediyorum. Her neyse, sizi babam olarak bana veren Babaya yreimde dua ediyorum ki, sonsuz merhametiyle sizi glendirip aydnlatsn ve Ruhuyla sizi korusun. yle ki, sevin ve kran duygusuyla sizin de arlm olduunuz, karanlktan ve yanlglardan geldiinize dair, Allah Olunun, Rabbimiz sa Mesihin merhametli retisini tanyasnz. Sizi bu bilince getiren, sizde iini balatan, onu hem bu yaamda hem de Rabbimiz sa Mesihin sevinli geliinde koruyacan, sonuna dek iini tamamlayacan umut ediyorum. Geri Rab sizi yle glendirdi ve bu ret iye olan imannz kantlad ki, benim yzmden ok incinme, hakaret, alay, hor grlme, kin, dmanlk ve tehlikelere katla ndnz. Ama Pavlusun da dedii gibi, bunlar Rabbimiz M esihe benzer olmamz iind ir. Bunun iin yreiniz rahatlasn, hastalnzda gven iinde olun. nk Allahtaki yaammzda sadk bir yardmcmz var: Bizim iin gnah ve lm yok eden sa M esih. imdi bizim yararmza gktedir, btn melekleriyle bizi seyrediyor, buradan ayrlacamz gn bekliyor. yle ki, kaybolma korkusuna kaplmayalm. O lm ve gnah yendi, artk Ona dokunamazlar. Bunun yannda o denli s a99

dk ve dorudur ki, kuku etmeden yardmn istersek, bizi brakmak istemez, brakamaz. Ama belki Onun kutsal isteine gre bir sre daha gksel yaamdan yoksun olup bizimle birlikte bu znt konanda kalmanz gerekir. Kara haberleri almak, onlar grmek iin, ya da baka Mesih inanllarnn yannda kaz azedelere yardm etmek, ktle kar isteyerek savamak iin Allah size g verecektir. Bylece sizi, kendinizden de ok seven ve sevgisini gnahlarnz kendi zerine alarak, onlarn cezasn kendi kanyla deyerek ve bu mjdeyi aklayarak kantlayann ellerine brakyorum. Ruhu araclyla size iman veren, ktl yenen Odur. imdi btn yreinizle imanda ve Onun sznde durun. Hibir eyden korkmayn. Siz bunu yaparsanz, geri kalan O zmler. O her eyi, dnebileceinizden daha iyi yapar. Sevgili Rabbimiz ve Kurtarcmz sizinle birlikte o lsun. yle ki, bir gn Allahn yardmyla ya burada ya da orada greceiz. Ksa bir sre sonra Mesihin yannda greceimize gvenle inanyorum. Bu yaamdan ayr lmamz, Allah iin benim buradan oraya ya da sizin oradan buraya gelmenizden daha ufak bir eydir. Bu, gveni lir bir gerektir. Buradan ayrlmamz sanki ksa, bir saatlik bir uykudur ve her ey deiecektir. Katarinam, kk Hansm, kk Magdalenam, Lena teyze ve tm ailem sizi selamlyor, durmadan sizin iin dua ediyorlar. Sevgili anneme ve btn arkadalarma selam syleyin! Allahn merhameti ve gc sonsuzlara dek sizinle olsun! Amin. Luther babasnn lm hakknda Melanchtona yle yazd:

100

Bugn Hans Reinecke bana yazarak sevgili babam, Hans Lutherin, Paskalyadan sonra altnc Pazar gn saat birde aramzdan ayrldn bildirdi. Yalnz doal balarmz deil, ama onun yrekten gelen sevgisini anmsadka, bu lm beni ok zyor. Allah onun araclyla bana sahip olduum her eyi verdi. Geri Reineckenin szlerine gre, babamn saya inanarak buradan sessizce ayrld gerei beni avutuyor. Ama onunla yaptm gzel konumalarn ans beni o denli sarst ki, daha nce lm bu denli iren grmemitim. Ama doru adam ktln ar asndan alnr, rahata kavuur, biz ise lmeden nce birka kez lyoruz. imdi ailemizin en by olarak soyadmz ben devam ettiriyorum. Bana da lm araclyla Mesihin hkmranlna girme hakk verilmitir. Bunu, uruna btn dnyann yzkaras olduum Allah bize merhametiyle salasn. zntmden daha ok yazamayacam. Olu olarak, Allahn bana verdii ve alnnn teriyle beni bytp okutan, bu duruma getiren babam iin znt duymam doru ve adildir. Babamn bugne dek yaad ve gerein n grd iin sevinliyim. Kendi lmnden on bir gn nce Luther Eislebenden, hastalndan ve lm zamannn yaklatndan endielenen karsna yle yazd: Sevgili eim, doktorun kars Katarina Luthere, kendi kendine ac veren merhametli hanmma. Rabten ltuf ve esenlik! Sevgili Kathe, ncilin Yuhanna blmn ve bir gn, Bu kitapta her ey benim iin yazlmtr dediin Ksa Hristiyan lmihlini oku. nk sen Allah iin endieleniyorsun. Sanki O, on tane Doktor Martini yaratabilen, her eye gc yeten Allah deilmi gibi
101

Benim iin endielenme, benim senden ve tm mele klerden de iyi bir koruyucum var. O, bir beikte yatmt, imdi ise Allahn, her eye gc yeten Babann sanda oturuyor. Bunun iin esenlikte kal. Amin. Eislebende Dorothea yortusundan sonraki pazar, 1546 ylnn ubat aynn yedinci gn.

102

17 LUTHERN KL
Lutherin kiiliinin en derin gizleri hibir zaman tam olarak aklanamaz. Kiinin doduu ve yaad evresini ince ayrntlarna dek bilebiliriz; soyaekim ve eitiminin ana ilkelerini de bilebiliriz, ama btn bunlarla son biimini alan, olgunlaan kiilii aklayamyoruz. Kiiliin asl yaam kayna, derin ve gizli pnarlardan akyor. Lutherin fotoraflarn her yerde satn alabilirsiniz. Bunlardan en ok tannan tip yal, iko olan Lutherdir. Bu fotoraf ya da tablolar genellikle Lutherin arkada Lucas Cranachn, kendi oullarnn ve rencilerinin yaptlarna d ayanyor. Gerekte elimizde ancak be adet asl ve tarihsel olarak Luthere benzeyen portre vardr. tekiler az ok hayal rnleridir. Ne yazk ki, zamann byk ressamlar Holbein ve Drer , reformcunun portresini hi yapmadlar. Cranach ise, kukusuz byk bir ressam deildi. Ama yine de bu portreler bize Luthere ilikin bir izlenim veriyor. Kaba ve gl yz, ifti soyunun kantdr. Kvrck salarn kaplad iri ve yksek al nl ba, dhiliinin ifadesidir. Burnu, az ve gl enesi, kararlln, alkanln gsterir. Dik duru ve geni omuzlar, kendisine gvenen gl kiinin, az ve enesinin ince ifadeleri ise, hogrl ve sessiz melankolinin izlenimini veriyor. En gze arpan zellii bakdr. Arkadalar onda parlayan iyilii
103

ve sevgiyi grrken, dmanlar gzlerinde eytansal bir ey gryorlard. Leipzig tartmalar zamannda sava ve aclarn ypratt Luther yle zayf dt ki, ba bedenine gre olaanst byk gzkyordu, ama Wormsa gelince glendi kuvvetlendi. Geri kantland gibi, portreler biraz arya kasa da, Lutherin acl son yllarnda ok kilo aldn biliyoruz. Lutherin kiilii, bize olaanst ok ynl, hatta aykrlklarla dolu bir karakter gibi geliyor. Dmanlar Lutherin zaaflarndan oluan saysz listeler yapmlard. En byk zaaf kznca arya kaan fkesiydi. Kimi zaman kendisinden ok emin, ar derecede atlgan, inat ve eilmez olurdu. ok cesurdu, tehlikelerin bykln anlamazd. te yandan da fa zlasyla kendisini hor gryordu, alakgnll yd. Gvendii insanlar da onu kandrabiliyor, gvenini ktye kullanyorlard. Parasal deerler sz konusu edilecek olursa, onu sorumsuz cmertliinden dolay sulayabiliriz. Lutherin kaba konumalarna ilikin sulamalara gelince, ayn sulamalar Lutherin yaklmasn isteyen dmanlarna neden yneltilmiyor acab a? Tartmalarnda hibir zaman gizli bir amac yoktu ve kendi nemini vurgulamyordu. Bu gl tartmalar, onun kolayca incitilebilen adalet anlayndan, pe ygamber gibi olan gerei sevmesinden kaynaklanyordu. R eform iin Allah tarafndan ikna edildiini anmsayacak olursak, o zaman ar vurularnda n kimisini anlayabiliriz. Luther aslnda iine kapank, insanlardan ekinen, ancak evine kar saldrld zaman yiite kkreyen bir iftiydi. Lutherin olaanst cmertliine dair sulamalar doru ysa da, sulayanlar dinine bal olan bu insann bykln anlayamadlar. Onda yalnzca ocuklar ve ocuk gibilerde olan bir zellik vard: Ak gnll, kendi yararn aramayan biri olduu iin btn yreiyle serbeste, sevinle kendini o ana, o ann verdii grevlere adayabiliyordu. Bir vaaz, bir sofra konumas ya da ikili bir grme olsun, kendini buna tmyle verirdi. Aldklar armaanlarn deerini anlamayanlara ya da yreinin
104

iyiliini grp de bunu ktye kullananlara Luther, zamann, parasn, almalarn, gcn harcad. Luther tarihin tand en verimli yazarlardan biridir. Yazd 350 yaptn hepsi, o ann gereksinmeleri iin alan zengin yreinden akan szlerdir. Kendisini nemli saymak, hesapl yaamak deti deildi. Bakalarnn gzlerinde taklit edilecek bir rnek olmak istemiyordu bile. Her zaman davranlarnda kral gibi zgrd. Btn resm iyetlerden uzakt, ancak doal olarak yrekten gelen eylere d eer veriyordu. Onun iin nemli olan yrtt davayd; kendi kiiliine nem vermiyordu. Luther Rabbin kutsal kaygszln vgsn (Matta 6:19-34) gz nne alarak cmert ve ka ygsz olarak yayordu. Lutherin dolaysz, doa tazeliindeki kiiliinde btn d ahilerde de olan ortak bir zellik var: Doa sevgisi. Ar ilerinin ve iindeki savalarn altndan kalkarak bir tara vaizi gibi ara sra bahesine gidip aalar budar, iekleri sular, kularn tn dinler, meyve eitlerini aratrrd. Worms ve Koburgta olduu gibi, ld gece de ak pencere nnde, yldzlarn sessizliini seyrederek dua ediyordu. Onun olaanst dil ust al, abuk bulunan ve arpc benzetmeleri doa sevgisinin, geni anlay yeteneinin bir kantdr. Lutherin kiiliinin bir yn de mizah anlaydr. Bu da doallk ve cmertlik zellikleri gibi ifti soyundan gelen bir kalntdr. Luther tarihin tand byk mizahlardan biridir. Mizah anlay ak fikirlilik, zeka ve insanlarla olaylara kar hogr gerektirir. Kendisi hakknda yapt akalar, gerginlii azaltp nemli ilerde daha akllca davranmasn salard. Ama bu zellikle birlikte, Lutherdeki kimilerine gre hastalk halini alm olan melankoliyi unutmamalyz. Bu iki zellik onda yan yanayd. Lutherin, tarihte grlmeyecek kadar byk olan sululuk duygusu tek tek gnahlardan deil, Allah nnde olan tm yaamnn genel bozukluundan ileri geliyordu. Bunu da kim ileri hastalk olarak yorumluyorlar. Lutherin btn yaptklarnn ruhunun hastalndan kaynaklandn ne srenler de var.
105

Ama buna kesinlikle yle karlk vermeliyiz: yle zannetseler bile, Luther olaanst grevini baard. Luther hem ruhsal hem de bedensel ynden ok ac ekti. Hazmszlk, romatizma, d ayanlmaz ba arlar, uykusuzluk, bbrek talar, hemoroit ars ekiyordu. 1527 ylnda balaya n sinir sisteminden gelen kalp spazmlar vard. Bunlar ok duygulu ve yetenekli insanlarda sk sk grlr. Hastalk ve onun getirdii skntlar Lutheri daha ok Allaha gvenmeye itti. Ama reformasyon, Lutherin hastalndan kaynaklanmad, bunlar ayr eyler. Katolikler ellerinden geldiince Lutherin kiiliini ve iini karalamaya alyorlard. Lutherin lmnden bir yl nce talyada onun soyunu ve lmn anlatan hayali yklerden oluan bir kitap yaynland. Katolikler bu yky ok anlatrlarm. Dediklerine gre, Luther annesiyle blis arasndaki zina sonucu domu. lmeden nce de cesedinin kilisenin mihrabna konulmasn, Allah gibi tapnlmasn emretmi. Ama babas blis gelip onu yle bir gle alm ki, kilisede bir hafta boyunca kkrt kokmu. Luther bu kitab Almancaya evirip yaynlad. nsznde, kitab nerdeyse sevin ve mutlulukla okuduunu belirtti. nk Papa ve yandalarnn kendisinden can yrekten nefret ettiklerini grdke, arlar iinde inleyen bedenini daha iyi hissediyordu. Sonra, bu tr saldrlar yarar getirmeyince, Katolikler Lutherin ruh hastas olduunu vb. savlar ileri sryorlard. in dorusu, Lutherin kaak bir rahibeyle evlendiini, ayya olduunu, vb. savlar ileri sryorlard. Aslnda, Luther yaam ekliyle adalarndan ok stnd. Midesi iin olaan ifti yemekleri yerdi, sarholuun olaan bir ey sayld bir zamanda bira ve arap kullanmada llyd. Aka krallarn, kayserlerin, kardinallerin, birok Papann da ayp saylan zhrevi hastala yakaland bir zamanda Lutherin en yakn kei arkadalar, onun ahlaksal ynden ok iyi olduunu sylerlerdi. Luther, ruhsal ynden her eyi lebilen bir Tanr adamyd. Ama kiiliinin en derin gizi, tmyle inancna adanm, vicdanna bal bir kii olmasyd. Allahn huzuru vicdannda
106

bulunduka, her ey iyiydi. Allah bulmasyla az kalsn yok olacakt. O, Allahtan uzak, terkedilmi, Allah fkesinin altnda kalm bir kiiydi. Ama gnahlarnn balanmasnn verdii evlatlk hakkn, huzuru, sevinci, gnl borluluunu da biliyo rdu. Gnahlarn baland yerde yaam ve mutluluk vardr. Bu denenmeden sonra en byk sorun uydu: Allaha nasl yakn kalabilirim? Tm yaam Onun huzurundadr. Yaamn grevleri ve zorluklar, gnl borluluu ile iten ball yaratan Allahn armaanlardr. Luther hibir zaman bir grev peinde komad; grevler ona verildi, onu ie zorlad. Allah gnlk yaammzn ufak tefek ilerinde bizi koruyorsa, hepsinden byk ve nemli olan canlarmzn kurtuluu Onun elinde deil midir? Allaha ycelik vermek, insanlara yardm etmek ve avuntu bulmak te, Lutherin yaam kayna buydu.

107

108

18 SON ANLARI VE LM
Birok yerde Lutherin yaamnn hem iten hem de dtan gelen skntlarla dolu olduunu grdk. Btn skntlar, sevinleri gibi, Allahtan gelen iman denemeleri olarak kabul ediyordu. Byle denemeleri, Luther sknt olarak adlandrrd. Kendisi bu skntlardan getii iin, skntda olanlarn baarl bir avutucusu oldu. Lutherin en skntl olduu dnem 1527 yl idi. Bu skntlar, arld grevle ilgiliydi. Luther, tm otoriteyi ykarak kendini Allahn szne gvenmeye brakt. Kendi dnceler inin doru olduunu ve dierlerininkinin yanl olduunu nereden bilebilirsin? Hollandada onun retilerini kabul edenlerden kimileri ehit olmutu. Almanyada tm zgrl sarsan kar klk, anari, kan dkme balamt. Anabaptistler onun reformunun yar yolda kaldn dnyorlard. nk hl ortada gzle grlen bir yetki, Allahn sz vard. Onlar, bunu da brakmak istediler. Yalnzca Allahn dorudan doruya vicdanlarna konutuu, ilerindeki Allah szne gvenmek istediler. Hemen hemen bir yl boyunca bu sknt onu sard. Sonucu da gszlk ve kalp krizleriydi. Skntlar gidinceye dek kardelerinden avuntu ve dua istiyor, sk sk gnahlarn itiraf ediyordu . Allah skntya yneltir, uygun grd zaman sknty kaldrr derdi.
109

On yl sonra, benzeri bir sknt yine Lutheri sard. Hastalk nbetleri yle arlat ki, lm haberleri bile yaylmaya balad. 1540 ylnda yeni bir sknt ba gsterdi. Lutherin gvenilir i arkada Melanchton birden hastaland. Luther yanna ge ldii zaman lmek zereydi. Allahm, blis bu Allah aracsn nasl ezmitir! diye haykrd Luther. Genellikle yapt gibi, ak pencerenin nne geldi. Allahtan i arkadan geri istedi: antam Allahn kapsnn yanna atp, kulaklarn, Kutsal Kitaptan bildiim tm dualarn yantlanmasna ilikin ayetlerle yordum. Beni dinlemek zorunda olduunu, nk aksi takdirde szlerine inanamayacam belirttim. Sonra yalnzca lmek isteyen arkadann yanna gitti, yemek getirdi, onu yemek yemeye zorlad. imdi bana bak, Filip, yemezsen seni aforoz ederim! dedi. Gerekten Melanchton iyileti. Luther tek bana gerekletiremeyecei ii tamamlayabilmek iin arkadan geri istedi. ki yl sonra Luther, dnyadaki en deerli varl Magdalenann yaamas iin dua etti. Ama yalvarlar gereklemedi. Magdalenann lmnden sonra, Luther kendisi de sonsuz yaam bekleyerek, yaklaan lmn zlyordu. Kutsal Kitapn, Hazinen neredeyse, yrein de orada olacaktr szleri sonsuzluk anlamn kazanyordu. Luther, yal, yorgun, d krklna uram, sinirli bir kii oldu. 1544 ylnda bir daha dnmemek zere Wittenbergi terk etmekle oradakilere gzda veriyordu, ancak uzun yalvarmalar sonucu geri dnd. Doum gnnden sekiz gn nce 1545 ylnda Luther on yl boyunca verdii Yaratl kitab ile ilgili derslerini bitirdi. Bu yazlardan 11 byk cilt oluturuldu. Bu yazlarda yal, yoru lmu, hayal krklklarnn nnde boyun een adam derin ve avutucu szler konuuyor. Yusufun tarihi ile ilgili aklama Allahn deimeyen merhametini ve sadakatini vyor du. renciler etkilenmi bir ekilde biti szlerini dinlediler: Bu sevgili Yaratl kitabyd. Rab Allahmz sonra gelenlerin benden
110

daha iyi aklamasn salasn. Ben artk yapamyorum, zayfm. Siz Allaha dua edin ki bana iyi, huzurlu bir son an versin. 1545 ylnn sonbaharnda Mansfeld kontlar, Lutheri miras anlamazlklarn zmeye ardlar. Hasta olmasna karn, 1546 ylnn Ocak aynda ary kabul ederek doduu kent olan Eislebene gitti. Yaklaan lm hissediyordu, yaknlarnn yannda olmak iin iki olunu yanna ald. Eislebenden dndkten sonra tabutun iine yatacam ve kurtlarn iko doktoru yemesine izin vereceim dedi. Saale Irmann tamas, yolculuu geciktirdi. Luther souk ald, ama sonra iyileti. Kente vard zaman, Lutheri etin ve balangta umutsuz grlen bir grev bekliyordu: Kavga eden iki kardein bartrlmas... D krklna urayan Luther, dnme hazrlklar iindeydi ki, grmelerde bir sonuca varld. Anlama birka ufak ayrnt dnda hazr olduu zaman, Luther birden ar ha staland. Kimi akrabalarn ziyaret etmekten mutluluk duyuyor du. Birok kez de vaaz ediyordu. Son vaaz, Lutherin hastal d olaysyla iptal edildi. Eine cesaret verici mektuplar yazarak kt dncelerini datmaya alt. ubat aynn on yedisinde Luther birden Justus Jonasa yle dedi: Ben Eislebende dodum, vaftiz olundum, burada kalmama ne dersin? Ayn gn anlama imzaland. Lutherin grevi bitmiti. ok seviniyordu, ama kendisini yorgun, gsz hissediyordu. Birok kez pencerenin nne kp uzun sre ve yksek sesle dua etti. zellikle sevdii yurdunu n kilisesinde, ncilin mjdesinin saf olarak korunmas iin dua ediyordu. Akam yemeinde sonsuz yaam ve orada nasl bir daha birbirimizle karlaacamz konusunda tatl ve avutucu szler syledi. Yatak odasna girdiinde, oullaryla birlikte pencer enin nnde dua etti. Birden bir nbet geirdi, arkadalar onu scak giysilerle ovdular. Bir daha yatak odasna girince, kapda yle dedi: Sadk Allahm, sen beni satn aldn, canm senin ellerine teslim ediyorum. Biraz uyudu, saat on sularnda arkadalarnn yatann ucunda toplandn grnce ard.
111

Mansfeld kontlarndan biri, belediye doktorlarnn ikisi, beled iye ktibi odaya geldiler. Saat birde Luther ok dn syledi, odann stlmasn istedi. lmnn yaklatn bildiini syledi. Durmadan alak sesle dua eden Luther, gc azalnca Almanca deil, ocukken rendii Latince olarak dua ediyo rdu. ou kez Mezmurlarn u szlerini yineliyordu: Sadk Allahm, sen beni satn aldn, canm senin ellerine teslim ediyorum. Atardamarlarna Katarinann gnderdii merhem ovu lduktan sonra rahatlad, sessizce yatyordu. O zaman Justus Jonas onun zerine eilerek yle sordu: Sayn baba, Mesihe ve Onun rettiklerine, vaaz ettiiniz gibi gvenerek lmek istiyor musunuz? Herkesin duyabildii yksek sesle, stiyorum diye yant verdi. Bu son szyd. Ksa sren bir fel, 1546 ylnn ubat aynn on sekizinde, sabah saat 2.45te sessizce yaamn sndrd. Lutherin lm, tm Protestan dnyasn sarst. Katolikler gleniyorlard. Protestanlar tarafnda Lutherin yerini alacak, kavga eden gruplar birletirebilecek bir kii yoktu. Sava korkusu artmt, daha sonra kan dklmeye bala nd. Luther, bunu grmeden kurtuldu. Lutherin cenazesi Eislebenden Wittenberge tanrken, her kyde kilise anlar alyordu. Yol kenarna toplanan halk kendi babasn yitirmi gibi alyordu. Cenaze alay bir kilisede durduu zaman cemaat Lutherin, Derin skntda yardm... ilahisini sylyordu. Wittenbergte dul karsnn ve ocuklarnn da katld alay ile cenaze ato kilisesine tand. Lutherin mezar, Wittenberg atosu kilisesinde, dnyay altst eden tezlerini iviyle akt yerin yaknndadr. Cenaze trenindeki konumasnda Melanchton acsn u szlerle belir tti: Biz imdi, sevgili ve iyi babasn yitirmi olan zavall ve tek bana braklm kszler gibiyiz.

112