Siz de bir grme engelliye, okuyabilecei formatlarda, bir kitap armaan

ediniz...
Teekkurler.
Ne Mutlu Bilgi iin, Bilgece yaayanlara.
TRKIYE Beyazay Dernei
Noam Chomsky _ Entellektuellerin Sorumluluu
ENTELEKTELLERIN SORUMLULUGU
Noam Chomsky
bgst Yaynlar
bgst Yaynlar-4
Duunce Dizisi-2
Entelektuellerin Sorumluluu
Noam Chomsky Turkesi Nuri Ersoy
Birinci Basm
Istanbul, Kasm 2005
bgst Yaynlar
Yayna Hazrlayan: Ender Abadolu Kapak ve Kitap Tasarm: Rauf Ksemen
Mizanpaj: Meltem Aravi
Bask-. Mart Matbaaclk Sanatlar
Kathane - Istanbul
0212 321 23 00
ISBN: 975-6165-03-0
Boazii Gsteri Sanatlar Topluluu
Tomtom Mah. Kaymakam Reat Bey Sok. 9/1
Beyolu/Istanbul
0212 25119 21
www.bgst.org
bgstyayinlari@bgst.org
ENTELEKTELLERIN SORUMLULUGU
Noam Chomsky 1993
Sylei: Michael Albert
Turkesi: Nuri Ersoy
bgst Yaynlar
Noam Chomsky: Noam Chomsky amzn en nemli muhalif entelektuellerinden
birisidir. Massachusetts Institute of Technology'de dilbilim profesrudur.
Dilbilimde gelitirdii kuram, bir devrim olarak nitelendirilir. Dunyann
eitli blgelerine dnuk ABD d politikasn analiz eden ok sayda kitap
yazmtr.
Turkiye'de yaynlanan eserlerinden bazlar unlardr: Kader geni (Iletiim
Yaynevi, 1993); Dunya Duzeni. &kii yeni&i (Metis Yaynlar, 2000); Dil ve
Zihin (Ayra Yaynevi, 2001); Amerikan Mudahalecilii (Aram Yaynclk, 2001);
Medya Gerei (Everest Yaynlar, 2002); 11 Eylul ve Sonras: Dunya Nereye
Gidiyor? (Aram Yaynclk, 2002); Imparatorlua Kar Durmak (Aram Yaynclk,
2003); Iman Doas: Iktidara Kar Adalet (BGST Yaynlar, 2005)
Michael Albert: Michael Albert 68 kuandandr ve ABD'de Vietnam Sava kart
protestolarda renci lideri olarak yer almtr. 70'li yllarn sonunda
balad alternatif medya almalaryla tannr. Michael Albert halihazrda
alternatif kureselleme hareketinin en ok ziyaret edilen, zengin bir ierie
sahip medyasnn, Znet web sitesinin (www.znet.org) koordinatrudur. Uzun
yllardr kapitalizme alternatif bir vizyon sunabilmek iin "Katlmc Ekonomi"
uzerine almaktadr.
Michael Albert'in Turkiye'de yaynlanan kitaplar unlardr: (Robin Hahnel ile
birlikte yazd) Gelecee Bakmak: 21. yuzyl iin Katlmc Ekonomi (Ayrnt
Yaynlar, 1994); Deiimin yolu (Aram Yaynclk, 2002); Katlmc Ekonomi
(Aram Yaynclk, 2004).
6 | entelektuellerin Sorumluluu Noam Chomsky
Tarayan: Gkhan Aydner
SUNUS
Elinizdeki kitap, Michael Albert'in gunumuzun en nemli muhalif
entelektuellerinden Noam Chomsky ile 1993 yl Ocak aynda yapt uzun bir
syleiden oluuyor. Sylei daha sonra Z Magazine tarafndan ayn yl iinde
yaynland. 1993 gibi grece eski bir tarihte yaplm olmasna ramen hl
guncelliini koruyan bu metin bizi entelektuellerin sorumluluu uzerine
duunmeye davet ediyor.
Syleide, sosyal bilimlerin gunumuzdeki ilevi ve temel bilimlerle hangi
noktalarda farkllat, kulturel kurumlarn nasl muhalif unsurlar iinde
erittii, Vietnam Sava'ndan gunumuze Amerikan solunun tarihi, 60'larn
aktivizminin neleri baard ve hangi noktalarda baarsz kald, dunyada
ncu misyonuna dayanan sol hareketlerin nasl olup da duzenin hiyerarik
yapsn kendi hareketleri ve devletleri iinde yeniden urettii, aktivist bir
etiin ve zgurluku bir rgutlenmenin nasl olmas gerektii, alternatif bir
eitimin temel elerinin ne olabilecei gibi birok konu ele alnyor ve bu
alanlarda bir bak gelitirmek iin temel ipular tartlyor.
Sylei tarz, zaman zaman okuyucuda burada ele alnan her bir konunun ok daha
etraflca tartlmaya ihtiyac olduu duygusu uyandryor, ama bu ayn zamanda
duunmeyi ve fikir uretmeyi kkrtyor. Aklmzdaki sorulara hazr cevaplar
bulmak her zaman rahat bir itir, ama bu konularda duunmenin, bir bak ve
kavray gelitirmenin, bunlar tartmaya amann, sonuta bir uzlamaya ya da
ortak paydaya varmann entelektuel ve aktivist bir etiin temel esi olmas
gerektii zaten syleinin zunu oluturuyor.
BGST Duunce Dizisi 7
MICHAeL ALBeRT: Bir zamanlar "Sorumluluk ve Entelektueller" adl bir makale
yaynladnz. Belki bunun hakknda biraz konuarak balayabiliriz. Her eyden
nce bir insan entelektuel yapan ey nedir? Entelektuel nedir?
NOAM CHOMSKY: Bu o kadar da ciddiye aldm bir terim deildir. Hayatmda
tantm ve bildiim entelektuel insanlarn ou, entelektuel meslekler olarak
adlandrlan mesleklerden ok uzaktr. Entelektuel iiler olarak adlandrlan,
yani elleri ile deil zihinleri ile alan insanlarn birou ktiplikten
ibaret olan ilerle uramaktadr. rnein akademik faaliyetlerin nemli bir
ksm esasen bir eit ktiplik iidir.
Kelimeyi olumlu anlamda kullandmz varsayalm.
Pozitif bir armla, eyler hakknda duunmeye, eyleri anlamaya, eyleri
zumlemeye, belki de bu kavraylarn ak bir ekilde ifade etmeye ve
bakalarna anlatmaya alan kimseler hakknda konumak isterim. Bu entelektuel
hayattr.
yleyse bu "eyler" toplum olabilir, kuarklar olabilir... . : Muzik de olabilir.
Spor da olabilir. yleyse temelde herkesi ilgilendirdii sylenebilir...
Ama bu bir yana, oumuzun faaliyetlerinin nemli bir ksm tekduzedir, dikkatli
bir duunme sonunda ulalm deildir, bizi gerekten ilgilendiren problemlere
ynelik deildir ve daha derin bir
kavray gelitirmeye ynelik abalar ve hatta frsatlar uzerine bile kurulmu
deildir.
yleyse hayatn bu ksmna ou kimse az zaman ayrabiliyor-ken, entelektueller
bir hayli zaman ayrabilmektedir.
Istedikleri takdirde, zamanlarnn ve ilerinin ok buyuk bir ksmn bu gibi
eylere ayrabilme ayrcalna sahip insanlar vardr. Ancak bunu nadiren
yaparlar. Daha ziyade, iin kolayna kap hamallk turunden tekduze iler
yapmay tercih ederler.
yleyse bizimki gibi bir toplumun, baz insanlara entelektuel iler yapmak iin
daha fazla zaman harcama ayrcal tandn gznune alrsak, sanrm bu
balamda u soruyu sorabiliriz-. Bu turden bir insann, yan bu zamana sahip
olan bir insann sorumluluu nedir?
Bu insanlarn "grevi" dediimiz eylerle, ahlaki sorumluluklar dediimiz
eyler arasnda bir ayrm yapmamz gerekiyor. Grevleri, yani toplumsal
kurumlarn bu insanlara zaman ve olanak salamasnn nedeni, bu olanaklar
kullanarak iktidara ve otoriteye destek salamalar ve doktriner ynetimi hayata
geirmeleridir. Dier insanlarn dunyay mevcut otorite ve ayrcalklar
destekleyecek ekilde kavramalarn salamak iin alabilirler. Onlarn grevi
budur. Eer grevlerini yerine getirmeyi brakrlarsa kendilerini entelektuel
ilere adama frsatn kaybederler. Dier yandan, ahlaki sorumluluklar tamamen
farkldr ve aslnda bunun tam tersidir. Ahlaki sorumluluklar, hakikati
anlamaya almak, dunyaya ilikin bir kavraya ulamak iin bakalaryla
birlikte almak, bunu dier insanlara aktarmaya almak, onlarn da
kavramasna yardm etmek ve yapc eylem iin zemin oluturmaktr. Onlarn
sorumluluu da ite bunlardr. Ancak burada bir atma sz konusudur elbette.
Eer sorumluluklarnz yerine getirirseniz, entelektuel faaliyetleri surdurmek
iin sahip olduunuz ayrcalklar kaybedebilirsiniz.
9
Bu olduka aktr ve anlalmas hi de zor deildir. Farzedelim universitede
okuyan veya gazetecilie balam, hatta ve hatta drduncu snf rencisi gen
bir insansnz ve fazla bamsz bir zihniniz var, yani sorumluluunuzu yerine
getirmeye baladnz. Sizi bu hatadan saptracak, eer denetim altna
alnamyorsanz, marjinalletirecek ve bertaraf edecek ok eitli yntemler
vardr. Drduncu snfta davran problemleri olan biri olarak grulursunuz.
niversitede sorumsuz ve yoldan km biri olarak grulur ya da iyi bir renci
saylmazsnz. Eer retim uyesi olmay becerebilirseniz "meslektalk" denen
eyi, yani meslektalarnzla uyumay baaramayan biri olarak grulursunuz.
Eer gen bir gazeteci iseniz ve sizin ustunuzde ynetim seviyesinde insanlarn,
ustu kapal ya da ak olarak, peine duulmemesi gerektiini duundukleri bir
hikyenin peinde kouyorsanz, karakola yollanp bu ii etraflca
duunmediiniz ve uygun tarafszlk standartlarna sahip olmadnz vs.
turunden nasihatlar alabilirsiniz. eitli yntemler vardr. zgur bir toplumda
yayoruz, dolaysyla gaz odalarna yollanmazsnz. Ya da birok ulkede olduu
gibi ardnzdan lum mangalar yollanmaz... Bunu grmek iin ok uzaa gitmenize
gerek yok, mesela Meksika'ya gitmek yeter. Ancak yine de, doktriner doruluun
ciddi bir ekilde ihlal edilmemesini salayacak olduka baarl yntemler
vardr.
Ancak tabii ki entelektueller yalnzca gazeteciler, ekonomistler, siyaset
bilimciler ve benzerlerinden ibaret deildir. Bu, sadece sosyal bilimler
iindeki ksmdr. Bunlarn yan sra temel bilimciler de vardr. Biyologlar,
fizikiler ve benzerleri. Bu alanlarda daha az bir toplumsal denetim problemi
varm gibi grunuyor, dolaysyla daha deiik bir davranla
karlaabilirsiniz. Dilbilim blumundeki entelektueller ekonomi
blumundekilerle karlatrlabilir mi?
10
Her eyden nce hakikaten bir toplumsal denetim problemi vardr. Ancak bunu
am olduumuz dorudur. rnein Galileo bununla yuz yuze geldi. Eer Bat'da
iki yuzyl geriye giderseniz toplumsal denetim sorunu ok ciddiydi. Galileo'nun
kaderini rendikten sonra Descartes'n, evren uzerine incelemelerinin son
cildini, insan akln ele ald varsaylan cildi imha ettii sylenir. Bu, lum
mangalar gibi bir ey. Engizisyon tam da bunu yapyordu. Evet, bu gemite
kald, en azndan Bat'da byle. Ama her yerde deil.
Neden gemite kald? Baka bir deyile, en azndan bu turden bir bilgi
arayn gittii yere kadar surdurmenin, szgelimi Musluman bir toplumda deil
de, Batdaki bir toplumda serbest olmasn salayan ey nedir?
Bir dizi neden sralanabilir. Bunlardan biri zgurluk ve aydnlanmadaki
arttr. Mutlakiyeti zamanlara kyasla daha zgur bir toplum olduk. Yuzyllar
boyunca halk mucadeleler zgurluk alann geniletti. Entelektuellerin de bu
ite rolu oldu, rnein Aydnlanma dneminde engelleri ykp duunce iin daha
fazla zgurluk alan yarattlar. Bu i iin epeyce cesaret ve bir hayli mucadele
gerekti. Ve bugune kadar da devam etti. Ancak baka etmenler de var. Burada bir
faydaclk sz konusudur. Modern bilim ile birlikte zellikle de son bir ya da
iki yuzylda, evreni daha derin bir ekilde kavramann modern ekonomik gelime
ve modern gu sistemleriyle kritik neme sahip bir etkileim iinde bulunduu
aa kt. Gerekte bilimin seyri ile askeri giriimlerin seyri ta Arimed
zamanndan beri birbirine ok yakndr. Arimed eninde sonunda askeri amalar
iin aralar tasarlayan birisiydi. Askeri teknoloji ve bilimin tarihleri modern
zamanlarda, zellikle de 19. yuzyln ortalarndan beri iyice i ie gemitir.
Bilimler snai kalknmaya maddi olarak bilfiil katkda bulunmaya balamlardr.
Burada faydac amalar sz konusudur, ancak bunlar abartmayacam. Bu,
szgelimi klelik gi-
BGST Duunce Dizili
bi dier alanlarda da zgurlue yol almas turunden bir sonutur. Ya da 150
yl sonra Amerikan kadnlarnn oy kullanmasna izin verilmesi gibi. Bunun gibi
eyler. Bunlar nemlidir.
Konumuza geri dnecek olursak, 17. yuzyln buyuk bilimsel almlarndan sonra
yle bir noktaya gelindi ki, eer temel bilimler dnda olduka etkin olan
doktriner denetimlere maruz kalrsanz, bilim yapamaz hale gelirsiniz. Bunu
yapamazsnz. Newton'un ardndan, daha nceki ideolojik fanatiklii esas alan
bir fiziki olmak isterseniz oyunun dnda kalrsnz. Ilerleme ok buyuktur.
Bu da ok arpcdr. Burada, Cambridge'de bunu grebilirsiniz. Neredeyse tum
yetikin hayatm burada geti. Burada birbirinden birka kilometre mesafede iki
buyuk akademik kurum var. Bunlardan biri bilim ve teknoloji temelli MIT
(Massachusetts Institute of Technology). Dierinde, yani Harvard'da da bilim
var, ancak temas temelde beeri bilimler ve sosyal bilimler. Ve atmosferleri
tamamen farkldr.
Gerekte doa bilimlerinde tuhaf bir sorun var. Bu sorun da bir i atmann
olmas. Burada ama, ya da kaba bir ekilde ifade edecek olursak, gerekte size
maa denmesinin ve frsat salanmasnn nedeni, evrenin gereklerini bulmaktr.
Bunu da doktriner kstlamalar iinde yapamazsnz. Dolaysyla bir gerilim var.
Bir yanda zgur olmanz gerekir, bamsz duuncenin tevik edilmesi gerekir.
Dier yanda, gu ve otorite sahipleri bunun kstlanmasn ister. Bu eliki,
doa bilimlerinde, sosyal bilimlerde ya da beeri bilimlerde olduundan ok daha
arpcdr. Sosyal bilimlerde ya da beeri bilimlerde sonsuza dek yalan
syleyebilirsiniz.
Ama buradan u sonu kyor. Sosyal bilimlerde, ekonomide ve benzerlerinde,
kaba bir ekilde ifade edecek olursak, bu insanlara maa denmesinin nedeni
gerei bulmak deil de baka bir eydir...
12 Entelektuellerin Sorumluluu Noam Chomky
Ideolojik hizmetlerini yerine getirdikleri surece rollerini oynam olurlar.
Basitletirecek olursak, rnein serbest pazar ideolojisi biimindeki modern
ekonomik teoriyi ele alalm. I dunyasnda ve hukumette yer alan planlamaclar
bu kurallara uyarak zamanlarn boa harcamazlar. ABD'nin bugun bir demir-elik
sanayii varsa bunun nedeni bu kurallar tamamen ihlal etmi olmasdr. ABD son
on ylda szde serbest pazar doktrini erevesinde, yurtdndan tum ithalat
yasaklayarak, ucretleri duurebilmek iin ii sendikalarn ezerek, birka gun
nce de yabanc elik uzerindeki gumruk vergisini yuzde 100'den fazla artrarak
demir-elik sanayiini yeniden toparlamtr. Bu planlamadr. Dier yandan
serbest pazar ideolojisi ok yararldr. ABD'de nufusun geneline kar bir
silahtr, unku sosyal harcamalara kar bir silahtr. ABD dnda fakir
insanlara kar da bir silahtr, unku onlara "bu kurallara uymalsnz" der.
Ekonomistler bu ideoloji iin entelektuel bir zemin saladklar surece ilerini
yapyorlar demektir. Gerek planlama iin onlara kulak asmanza gerek yok. Ama
fizikte bunu yapamazsnz.
Bu nasl oluyor? Burada insan programlarn bitiren ve ekonomist olmak
istediine karar veren rencilerimiz var. Dolaysyla Harvard veya MIT'ye ya da
baka bir ekonomi okuluna gidiyorlar. Herhalde buraya geldiklerinde en azndan
belli bir ksmnn kafalarnda topluma faydal bir ey yapma, hayat daha iyi
hale getirme ya da buna benzer bir nosyon var. Mezun olduklarnda ya kuuk bir
yuksekokulda retmenlik yapacaklar, ya da doru dersi alm olacaklar. Ancak
hikimse snfn karsna geip de "bundan byle sermayenin karlarna hizmet
ediyoruz" demez.
Bu birok ekilde oluyor. Size bir zamanlar Harvard Hukuk Fakultesi'ne gelen ve
bir sure burada kalan bir siyahi haklar savunucusundan duyduum bir hikyeyi
anlataym. Bir keresinde bir ko-
13
numa yapm ve genlerin uzun salar, srt antalar, toplumsal idealleri,
kamu hizmetleri ve adalet alannda alarak dunyay deitirmek yolundaki
fikirleri ile Harvard Hukuk Fakultesi'ne geldiklerini sylemiti. Bu ilk sene.
Nisan aynda yaz stajlar iin Wall Street irketlerinden personel alm
memurlarnn geldiini sylemiti. Rahat bir yaz ii bul ve bir suru para kazan.
Dolays ile renci yle duunur: Ne olur ki? Bir gunluune tra olurum, bir
ceket giyerim, bir de kravat takarm. Bu paraya ihtiyacm var, yleyse neden
almayaym? Bir gunluune bir ceket giyerler, bir de kravat takarlar ve yaz iine
girerler. Yazn giderler, sonbaharda geldiklerinde ceket ve kravat kalmtr ve
itaatkrlk gelimi ve ideolojide bir kayma olmutur.
, Bu bazen iki yl alr. .'''''.
Bu bazen iki yl alr, ama bu konumuzun dnda. Fakat bu etmenler ok
etkilidir. Hayatm boyunca bunlarla mucadele ettim. Baskn olan kulturun iine
ekilmek ok kolay. ok da ekici. Insanlar da ktu insanlara benzemiyor. Burada
oturup da onlar aalamak da istemiyorsunuz. Arkada olmak istiyorsunuz,
oluyorsunuz da. Uyum gstermeye balyorsunuz, alyorsunuz, keskinliklerinizi
trpulemeye balyorsunuz. Harvard gibi bir yerde eitim aslnda buyuk lude bu
i iin duzenlenmitir. Burada yuksek lisans rencisi idim. Akademi Cemiyeti
adl bir organizasyon vard. Yl boyunca her blumden ikier kii seen bir
aratrma grubuydu. almak iin buyuk bir frsatt. Harvard'n butun imkanlar
elinizin altndayd ve hibir sorumluluunuz yoktu. Tek sorumluluunuz her
pazartesi akam yemeine katlmakt. Bu yemek, Oxford ve Cambridge
universitelerinin onur masas geleneini model alyordu. Akam yemekte kdemli
retim uyeleri ve dier saygn insanlarla birlikte geiriyordunuz. Bunun amac
esas olarak sosyallemekti. Nasl Porto arab iileceini ve ciddi konulara
deinmeden kibar konumalarn na-
14
sl yurutuleceini renmek zorundaydnz, ama elbette aslnda ciddi konular
hakknda konuabileceinizi ama bunu yapacak kadar vulgar olmadnz belli
ederek. Kibar ve yapmackl tavrlara tam bir ballk sz konusu idi. O
gunlerde Ingiliz kyafetlerinin nasl giyileceini renmek zorundaydnz. Uygun
olan yapmack tavr buydu.
Ve bir kimse iin tum bunlar yaptktan sonra, bunlar hakllatrmaya ve "ya,
bunlar hakikaten de ok iyi" diye duunmeye balamamak ok az rastlanan bir
durumdur. "Bunlar tam bana gre deil mi?" diye duunmeye ve etkilenmeye
balar..
Bunlar bir ekilde szyor. rnein 1940'larn banda... 1930'Iarda olduka
buyuk bir ii sorunu ve ii mucadelesi vard ve bu i dunyasnn dunyasn
karartyordu, unku hakikaten de emek guleri rgutlenme hakk, hatta yasal
zaferler kazanyordu. Bunun ustesinden gelmek iin ok aba harcand. Harvard da
uzerine duen rolu oynad. Bir sendika program balatt ve bu programa ii
hareketi iinde yukselen ve bir sonraki yl yerel bakan olmas beklenen gen
insanlar kabul etti. Bunlar Harvard'a getirildi ve iletme fakultesinde okuyup
yurtlarda kaldlar. Bir sosyalleme surecinden getiler. Sekinlerin baz deer
ve kavraylarn paylamak uzere getirilmilerdi. Grevlerinin birlikte
almak olduu retildi. Biz hep birlik iindeyiz. Iki izgi vardr. Bir
izgi, kamuya dnuk olan, birlik iinde olduumuzdur. Ibirlii iindeyiz,
ortak giriimde bulunuyoruz, uyum iindeyiz, vesaire. Tabii ki bu arada i
dunyas te yandan da vahi bir snf mucadelesi veriyordu, ancak bu evrenin
baka bir kesinde oluyordu. Sendika aktivistlerini sosyalletirmeye ve entegre
etmeye ynelik bu abann baarsn lmedim, ama baarl olduuna eminim. Bu,
Harvard eitim sisteminde grduum ve tecrube ettiim ynteme olduka benziyor.
MIT'de bu doal olarak daha azdr, tam olarak sizin dile getirdiiniz nedenle:
Burada ynetecek insanlar eitmiyorlar.
BGST \ Duunce Diziii 15
Bu bana bunun 180 derece ztt olan bir eyi anmsatyor. 1960'larn banda ve
ortalarnda insanlar politize olmaya baladklarnda toplumu anlamaya alan
entelektuel bir bileen vard. Uzun satan tutun da yerde bir ilte uzerinde
uyumaya, ve dier eitli davransal niteliklere dein yaam tarzna ilikin
bir dizi tutum vard. Ebeveynlerin ou yaam tarzna ilikin bu turden
hareketlerin, dile getirilen fikirlerden ok daha can skc olduunu anlayacak
kadar grmu geirmi idi. unku burada ok kuvvetli bir ballk vardr. Eer
bu turden, yaam tarzna ilikin davran biimlerine, uyuma biimlerine ve
birbirini tanma ve ayn eyin paras olma biimlerine sahip olan bir
cemaatiniz varsa, anaakm davranlktan daha kolay kaabilirsiniz. Genel
kabul gren kurallar aptalca ya da yanl bulabilirsiniz ve bunlar size artk
ekici gelmez. Bu igjo'lerden beri kayboldu. Solun, anaakm ve saa ait genel
hayat tanmlar ile rekabet edebilecek bir eyi kalmadn duunuyorum.
Dolaysyla solda, batan karc eyleri grmezden gelmeyi daha kolay hale
getirecek gulu bir yaam tarz ve kimlik yok. Idealleriniz var ancak bir kar-
kimliiniz yok.
Bu ksmen, alternatif yaam tarzlarnn kolayca ticariletirilmi, anaakm
kulture sourulmu ve giysi satmak ve benzeri eylere indirgenmi olmasndan
kaynaklanyor.
Evet bu iin bir yan. Ksmen de alternatifi yaam tarznn hibir zaman
tasarland gibi harika olmamasndan. Pozitifi olarak tanmlanmak yerine hep
mevcut olann tersi olarak tanmland. Korkun olan bir eyin tersi her zaman
harika olmuyor. 1960'larda yaam ve davran biimimizin birok gesi,uzun bir
dnem boyunca benimsenecek yaam ve davran biimleri olarak kavranmad. Bir
dnem i grduler, ancak uzun vadede yeterince tatmin edici deillerdi.
16 entelektuellerin Sorumluluu Noam Chomky
Sylediiniz kukusuz ki doru. Bunlar ticariletirildi ve ucuzlatld. Yine de
hayat krk yl ncesine gre ok daha kolay. Bugunleri duunduumde, 1960lardan
kalan fotoraflara baktmda, her eyin bu kadar disiplin altna alnm
olduuna, otoriteye ait yaplarn kiisel ilikilerde bile ne kadar derin
olduuna, arkadalarnzla dar ktnzda nasl grunduunuz ve nasl
konutuunuza bile sindiine inanamyorum. Bunlar ok nemli idi. 1960'larda
meydana gelenler sonucunda, ok iyi deiimlerin sonra tum topluma yayldn
duunuyorum. Belki de kazanmlarn bu ekilde yaylm olmas, gen muhaliflerin
kendilerini tanmlamalarn zorlatryor, ancak bu ksmen toplumun daha iyiye
gitmesi yuzunden.
Ama bu ksmen kafa kartrc ve biraz da rahatsz edici, yani dorudur,
rencilerle konutuumda, herkesin avukatlarn durust ve ak szlu olduunu ve
itaat edilmeyi hakettiklerini, doktorlarn insanla yardm etmek dnda bir
duuncelerinin olmadn, iadamlarnn tuketicileri gzettiini duunduu
zamanlarla, insanlarn tum bunlar hakknda daha fazla bilgiye sahip, ama pasif
ve bovermi olduu gunumuz arasndaki fark aktarmaya alyorum. Ancak tum bu
deiimlere ramen, rgutlu, bilinli, eletirel bir bilince sahip solda buna
paralel bir deiimin olmamas kafa kartrc. Bir yanda bir suru sol aktivist
var, ancak ulusal apta sol turu bir ey yok.
Tabii ki size katlyorum. Ancak 1960'lardan beri neler olduunu anlamaya
alyorum. Halk iinde, sorumlu entelektueller dnda, yani grevlerini
yerine getiren, gu yaplar ve bunlarn karlarna hizmet eden entelektueller
dnda, halkn genelinde, ahlaki deerlerde ve kulturel duzeyde, neredeyse
devrimci bir dnuum meydana geldi ve bu buyuk bir ilerlemedir. Bu hibir
kurumsal biim almad. Bir yanda, ideolojik kurumlar liberallerden gericilere
kadar ok dar bir politik yelpazenin elindedir ve ok sk bir ekilde de-
BGST Duunce Dizisi 17
netim altnda tutulmaktadr. Bunlarn dnda, tannan hibir bak as ya da
duunce biimi, hatta bir iki istisna dnda dergi bile yoktur. Varsa bile ok
azdr. Dier yandan halkn geneli son derece muhalif olmu, 60'l yllarda
insanlarn urunda mucadele ettii deerlerin birounu benimsemitir ve bunu
hemen hemen her alanda grebilirsiniz.
Ancak eksik olan u ki, insanlar deiimi gerekletirebileceklerini
duunmuyorlar.
Bence bir deiimi gerekletirdiler.
Evet ama buyuk lude kazanacaklarna inandklar ve kazanacaklarn anladklar
iin. Ancak bugun insanlar kazanacaklarna inanmama eilimindeler, dolaysyla
denemek iin salikleri ok az.
Hangi deiimlerin baarldnn farknda olduklarn duunmuyorum. Aklnza
gelebilecek herhangi bir alan ele aln. Bu rk, cinsiyet, askeri mudahale ya da
evre olabilir. Bunlarn tumu 60'larn banda varolmayan ilgi ve bilin
alanlardr. Bunlar hakknda duunulmuyordu bile. Teslim olduunuzun farknda
bile olmadan teslim oluyordunuz. Kabul ediyordunuz. Artk insanlar bunu kabul
etmiyor. Amerikan tarihinin kkeninde yatan gunah ele alalm: Yerli halkn
bana gelenler. 1960'lara dek kulturumuzun bununla hi bir ekilde yuzleememi
olmas arpc bir gerektir. Kuukken arkadalarmla oyun oynamaya ktmzda
kovboyculuk oynardk ve kzlderilileri vururduk. Akademik dunyada da durum
aynyd 1960'lara dek, ok nadir istisnalarla, akademik dunya genel olarak
tarihi tahrif ediyor, ne olduuna ilikin gerei bastryordu. Hatta ldurulen
insanlarn says bile tamamen tahrif edilmiti. 1969 gibi ge bir tarihte bile
Birleik Devletler'in nde gelen bir diplomatik tarih kitabnda yazar Thomas
Wally, Devrim'den sonra "kolonicile-
18 Entelektuellerin Sorumluluu | Noam Chom&ky
rin aalar ve Kzlderilileri bime grevlerine geri dnduklerini"
yazabiliyordu. Bugun kimse byle bir ey syleyemez. Bunu Wall Street Journal
dergisinin editr kesinde bile gremezsiniz. Bunlar gerekten nemli
deiimler.
Ama bazen, bir zamanlar duyduum bir tabirle, "baarnn penelerinden yenilgiyi
kaptk" gibi geliyor bana. insanlarda hibir ey baaramadmz, ya da ok az
ey baardmz duygusu geliiyor, insanlar tukenmilik hissetmeye, ya da
deerlerin ve taahhutlerin bir ksmn korusalar bile "gerekten de artk
mucadele edemeyiz, unku baaramyoruz" diye duunmeye balyorlar. Bu ortak bir
his. Tandm insanlar arasnda her zaman dile getirilmeyen ancak var olduunu
bildiim, kesinlikle ortak bir his. Ancak meseleye sizin imdi yapmaya
altnz gibi objektifi olarak bakarsanz, deiimlerin ne hzda
gereklemesi gerektiine dair abartl bir baknz yoksa, deiimlerin
aslnda ok dramatik olduunu grursunuz. Hangi mekanizmalarn insanlarn kendi
etkilerine kar bu kadar unutkan olmalarna neden olduu o kadar da ak deil.
Bu ksmen, resmi kulturun hibir ekilde size baarl olduunuzu
sylememesindendir. Her zaman baarsz olduunuzu syleyecektir. 60'larn resmi
gruu bunlarn isterik olduklar ya da Vietnam'a gitmeye korktuklar iin
oradan oraya kouturan, universiteleri atee veren ve gurultu patrt kartan
bir avu deli olduuydu. Bu resmi hikye idi. Insanlarn duyduu buydu. Kendi
hayatlarnda olan bitenin bu olmadn biliyorlar ve tecrube ediyorlard. Ancak
bir aktivist gruba dahil deillerse bunu onlara kimse sylemiyordu. Deiimin
mumkun olduu ve kazanld, sistemin televizyon, radyo, gazeteler, kitaplar ve
tarih aracl ile bize aktard bir mesaj deildi. Sistem sizin kafanza
baka bir hikye kazyor. Bu dier hikye sizin baarsz olduunuz, baarsz
olmaya mahkum olduunuz, unku bir avu deli olduunuzdur. Ve resmi kulturun bu
gruu be-
19
nimsemesi doaldr. Insanlarn deiimi baarabileceklerini anlamalarn
istemez. Insanlarn anlamasn istedii en son eydir bu. Dolaysyla anaakm
medyann yayd ey, eer deiim olmusa, bunun, biz sekinlerin ok yuce
gnullu olmamz ve deiimleri gerekletirmemiz sayesinde olduudur.
Ancak bunda ters de olsa bir doruluk pay var. Tabii ki, devrim niteliinde
olmasa bile bir deiim nasl meydana gelecek? Hemen meydana gelecek, unku bir
sekin bir deiimi yasa ile duzenlemek iin bir karar verecek. Bu karar
toplumsal hareketlerin basks nedeniyle alacaklar. Ancak hareketlerin etkisini
inkar edecek ve bu yolla kendi itibarlarn yukseltmeye alacaklar.
Ama gerekte baskya boyun emektedirler.
Bu doru, eer tarihi okursanz burada toplumsal hareketlerden gelen baskdan
sz edilmez. Bunun yerine sekinlerin bir sonraki adm atmaktaki derin
bilgeliklerinden sz ederler.
Klelii sona erdirdik, unku ylesine yuce ahsiyetleriz ki, klelii
sevmediimize karar verdik.
Ve bunun gerek nedeni gzlerden uzak tutulur.
Yani kle ayaklanmalar.
Evet bu tarihten kaybolmutur.
Tabii ki son otuz ylda hi de nemsiz olmayan bir lekte buna ahit olduk. Ve
bana gre ahlaki deerlerdeki ve kulturel duzeydeki neredeyse devrimsel
deiimlerin bu bileimi, kalc bir kurumsal deiim olmadan gerekleti.
Ve fikirlerdeki ve deerlerdeki bu deiimler iin kurumsal bir destek olmamas,
resmi kulturun kendi mesajn szdrmasna izin ver-
20
di: Sizler hibir ie yaramazsnz ve hibir eyi beceremezsiniz; neden enenizi
kapatp evlerinize gitmiyorsunuz? Ve bylece ilerlemenin duzenli olarak altn
oydular.
Bu meselelerin bazlarna hareketler uzerine ve ne yaplmas gerektii uzerine
konuurken girmek istiyorum. Ancak imdi, u entelektueller ile ilgili genel
soruya geri dnelim. Solcu entelektueller hakknda ne diyorsunuz? Eer bir
entelektuel, eyleri kavramaya almak iin zaman harcayan birisi ise ve
toplumcu bir entelektuel toplumu anlamaya alyorsa, solcu bir entelektuel
naul birisidir? Byle birisi var m?
"Sol" ve "sa" gibi kelimelerden hibir zaman holanmadm, ancak bunlar
geleneksel anlamyla kullanalm. Sosyal bilimlerde sonunda doru kan ok az
sayda ngruden biri de, Bakunin'in bir yuzyldan fazla bir zaman nce modern
endustriyel toplumda entelektuellerin nasl olacana ilikin syledikleridir.
Entelektuellerin iki kategoriye ayrlacan sylemiti: Sol entelektueller
olacakt. Bunlar, kitlesel halk hareketlerinin srtnda iktidara yukselmeye
alan ve sonunda iktidar ele geirdiklerinde ise halk itaat etmeye zorlayan
entelektuellerdi.
Bu Leninizm.
Evet, Bakunin'in ngrduu ey Leninizm idi. Entelektueller bunu
yapamayacaklarn, bunun ok tehlikeli ve maliyetli olduunu anladklarnda ise
bugunlerde devlet kapitalizmi olarak adlandrdklar eyin hizmetileri
olacaklardr. Geri Bakunin bu tabiri kullanmamtr. Her iki tip entelektuelin
de "halk yine halkn sopas ile dveceini" sylemitir. Yani kendilerini
halkn temsilcileri olarak takdim edeceklerini, bylece halkn sopasn
tutacaklarn ve halk bu sopayla dveceklerini sylemitir. Bu analizi devam
ettirmemitir, ancak bunun doru ktn duunuyorum. Ve analizinden, bir
konumdan dierine gemenin ar derecede kolay olacan -
21
karabilirsiniz. Bugunlerde "baarszla uram Tanr sendromu" olarak
adlandrlan eyi yaamak ok kolay. Kzl burokrasinin bir paras olacak bir
Leninist olarak ie balarsnz. Iktidarn yolunun bu olmadn grursunuz ve
ok hzl bir ekilde sac bir ideolog olursunuz. Hayatnz aydnl henuz
grememi ve iktidarn gerek yoluna dnmemi eski yoldalarnzn gunahlarn
gun na karmaya adarsnz. Gerekte bunu gunumuzde Sovyetler Birli-i'nde
gruyoruz, iki yl ncesinin komunist ekiyalar, Stalinist ekiyalar gunumuzun
banka yneticisidirler, serbest pazarcsdrlar ve Amerikallarn
dalkavuklardrlar.
yeni tarz renmek iin uzun bir doktrin alama dnemine ihtiya yok.
Ve bu krk yldr byle gidiyor. Bir eit aka konusu oldu. "Durust
entelektuellerden" geriye ne kald? Bunlar genellikle sistemin dnda yaarlar
ve bunun iin de iyi sebepleri vardr. Iktidar ve tahakkum kurumlarnn kendi
altlarn oyan insanlara tahammul etmeleri iin hibir neden yoktur. Tam
tersine. Dolaysyla durust ve ciddi entelektuelleri, hakikat, zgurluk,
hurriyet ve adalet gibi aydnlanma deerlerine bal olan insanlar marjinalize
etmek iin buyuk bir aba harcanmaktadr.
Bunlar kim? ;
Su turden iler yapan insanlar... Kimler, hangi insanlar ya da gruplar?
rnein SNCC* aktivistlerini ele alalm. Bunlar ciddi entelektuellerdi. Dunyada
buyuk bir deiim gerekletirdiler. Sizin kuaktan in-
Student Nonviolent Coordinating Committee: (Siddete Bavurmayan renciler
Koordinasyon Komitesi) 1960'da siyah nufusun youn olduu ABD'nin guney
eyaletlerindeki universitelerde beyazlarn basksna kar balatlan oturma
eylemlerinin koordine edilmesi iin kurulan komite. Bu rgut daha sonra 6o'l
yllar boyunca Vietnam Sava'ndan kadn haklarna kadar birok sorun karsnda
siyah rencilerin tepkilerini iddete bavurmadan dile getirdikleri bir
platform oldu. .n.
22 entelektuellerin Sorumluluu Noam Chomsky
sanlar daha nce konutuumuz deiimlere yol aan ileri yaptlar. Bunu derken,
yalnzca caddelerde kouturup pankart sallamay kastetmiyorum. Ayn zamanda
eyler hakknda duunup sorunlarn ne olduunu anlamay da kastediyorum. Bu
insanlar bir deiimi gerekletirdiler. Bunlarn bir ksm kurumlara szd.
rnein bugun universitelere, gazetelere, ya da televizyon kanallarna
bakarsanz hemen hemen her zaman bu deneyimleri yaam ve onlara sadk kalm
insanlar bulursunuz. Ayakta kalabilmek iin eitli biimlerde davranlarn
uyarlamak zorunda kalmlardr. Ancak ou bunu ok bilinli, ok durust ve
hatta ok yapc bir biimde yapmaktadrlar. Dolaysyla durust bir
entelijansiya diyebileceimiz bir kesim vardr; bunun anlam, ne Kzl burokrasi
ne de devlet kapitalistleri eklindeki iktidara komiser olarak hizmet
etmedikleridir. Bu tur insanlar mevcuttur; bazen kurumlarn iindedirler, ancak
ounlukla tamamen nemsiz nedenlerle dndadrlar. Kurumlar ciddi
eletirmenleri tabii ki buyur etmeyecektir. Bu kurumlar, kendi altn oyacak
insanlarn ayakta kalmasn zor ya da imkansz hale getirecek bir ekilde ina
edilmilerdir. Tersi nasl mumkun olabilir? Tpk militan bir ii aktivistin
General Electric irketinin ynetim kurulu bakan olamayaca gibi. Nasl olsun
ki?
Bu bana da ok ak grunuyor. Ancak imdi de "grece daha dikkat eken bir
konuma yukselen, bylece tannr hale gelen baz sol entelektueller var m?"
sorusuna geliyoruz. SNCC aktivistleri, adlar duyulmadan kalmlardr, bir
bakma toplumsal olarak anonimdirler.
Marjinallemilerdir ama nemlidirler. Bazlar hl aktiftir ve nemli iler
yapmaktadrlar.
Ancak bir bakma, dikkat ekmeyen ve toplumsal olarak tannmayan aktivist bir
gruptur. Ancak baz liderler farkl olabilir.
rnein ldurulen Rosa Luxemburg gibi.
23
Doru. Kendisi, tarihte rnek olarak seebileceimiz insanlardan birisidir.
lduruldu. nemli olan nokta da bu.
Bu ok tipik bir durum. Bu da akla u soruyu getiriyor: Byle rnekleri yalnzca
lmu insanlar arasndan m bulabiliyoruz?
Hayr. Her eyden nce tarihe bakacak olursanz... Gunumuze bakalm.
Gunumuze mi? Her yerde bu tur insanlar bulabilirsiniz. Otuz yl ncesi ile
kyaslandnda gunumuzde daha az sol aydn olduu iddia ediliyor. Buna hi bir
ekilde inanmyorum. 1950'lerin solcu olarak adlandrlan buyuk duunurlerine
bakalm. Bunlar kimdir? Akll insanlardr. Ed VVilson akll bir insand ama
solcu bir entelektuel olduu sylenebilir mi? Ya da Mary McCarthy? Baz ho
romanlar yazm olan zeki bir insan. Ancak solcu bir entelektuel deil. Gerekte
bugunku durumda, daha fazla sayda ve ok daha ciddi aktivistler belli yerlere
gelmiler. Her zaman yolculuk yapyorum ve eitli yerlerde konumalar
yapyorum. 1980'ler boyunca yaptm yolculuklarda hayretler iinde kalyorum.
rnein, olduka dramatik bir gelime olan Orta Amerika ile dayanma hareketini
ele alalm. Tarihte buna benzer bir ey daha olduunu zannetmiyorum. Kansas'ta
bir kiliseye gidiyorum, ya da Montana'da, Wyoming'de kuuk bir kasabaya, veya
Alaska'deki Anchorage'a gidiyorum. Buralarda insanlar, Latin Amerika hakknda
CIA'den daha fazla ey biliyorlar. Tamam bu ok zor deil, ama akademik
blumlerde bu konuda duunce ureten ve Amerikan politikasn anlayan insanlardan
da daha fazla ey biliyorlar.
Size adlarn bile syleyemem. Bu tur insanlardan ok sayda var. Hatta "sol"
kelimesinin bile bu insanlar iin uygun olup olmadn-
entelektuellerin Sorumluluu Noam Chomsky
dan emin deilim. Bunlarn ou buyuk olaslkla Hristiyan muhafazakrlard,
ancak bana gre ok radikal insanlard. Bunlar ok ey anlayan ve ok ey yapan
entelektuellerdi. Yalnzca ABD'nin zalimliklerini protesto etmekle kalmyorlar,
kendilerini gerekten de kurbanlarn hayatlarna adyorlard. 1960'larda
hikimse, yamaclarn kyde beyaz bir yuz grsun de ldurme ve yok etme
kapasiteleri azalsn diye bir Vietnam kyune gitmeyi hayal bile edemezdi. Bu
aklnza bile gelmezdi. Gerekte hikimse sava kurbanlarn tarafndan haber
yapmaya almak iin oraya gitmedi bile. Bu duyulmam bir eydi, birka "deli"
belki gitmiti. Ancak 80'li yllarda bu sradan bir ey haline geldi. Ve bunu
yapanlar bana gre ciddi solcu entelektuellerdir.
Eer biri kar da, "sol entelektuel cemaatin ii boaltlmtr, geriye bir ey
kalmamtr" derse gerekte sylemek istedii, kendilerini solcu olarak
adlandran ve grunur bir ekilde ne kan kiilerin saysnn az olduudur.
Tabii ki sizin analiziniz erevesinde bu durum, giderek buyuyen ancak
yaltlm olan, kamusal bir etikete sahip olmayan ve kamusal grunurluu
engellenen bir sol entelektuel cemaatn varlnn gstergesi olarak da
grulebilir..
Bu doru. "Sol" olarak etiketlenen ve kamusal olarak tannan ey o kadar irkin
bir ey ki, insanlar buna kar kmak iin yuruyu bile duzenleyebilirler.
rnein Stalinizm. Fransa'da Stalinist olan sol entelektueller hakknda kitaplar
yazlmakta ve yaynlanmaktadr. Ve yaptklar irkin eylere bir bakn. Bu
turden bir sol entelijansiya-nn kamusal grunurluk ve hret sahibi olmasna
izin verilmektedir. Bunlara mumkun olduunca fazla bir hret salanmaktadr.
Bu yararldr.
25
Ancak eer sol derken, bar ve zgurluk iin, insan haklar iin, toplumsal
deiim iin, gerek kiisel yaamda gerekse kurumlarda otorite yaplarnn
tasfiyesi iin mucadele eden insanlar kastediyorsak, eer sol buysa, hayatm
boyunca tandm insanlardan ok daha fazlas mevcuttur.
Solu bu ekilde kavramak suretiyle, siz kiisel olarak grece gerek bir
avantaja sahip oluyorsunuz. Siz kiisel olarak bu ahsiyetlerle
karlatrldnda, epey kamusal tannrla ve kamuoyu eriimine sahipsiniz.
Bu da toplumumuzda geni bir dinleyici kitlesi uzerinde etkide bulunmak iin
kritik neme sahip bir bileen. Dier insanlar kendilerini yaltlm, etkisiz
ve fikirlerini daha geni dinleyici kitlesine ifade etme konusunda yetersiz
hissediyorlar.
Kamusal grunurluk kavram ile at arabaya deil, arabay ata kouyorsunuz.
Kamusal grunurluk sahibi olmamn nedeni etrafta bana gelip de konuma yapmam ya
da yaz yazmam iin istekte bulunan ok sayda insann, ok sayda grubun
bulunmas. Anaakm kurumlarda grunurlue sahip deilim.
Ancak sizinle o bahsettiiniz, Omaha'daki, Anchorage'daki ya da dier yerlerdeki
insanlar arasnda bir fark olmal. Bu insanlar sizden daha fazla ey biliyor, en
azndan Orta Amerika hakknda ok daha fazla ey biliyor, ancak kimse onlardan
konuma yapmalarn istemiyor.
Farkl yaam tarzlarna sahibiz. 60'larn banda MIT'de profesr oldum. Ancak
sava hakknda konumalar yapmaya, vergi vermeme direnii rgutlemeye, ulusal
direni destek gruplarndan oluan DIRENIS adl rgutun kurulmasnda yer almaya,
MIT'de Rosa Luxem-burg-Demokratik Bir Toplum iin renciler adl rgute
danman retim uyelii yapmaya baladmda, hibir grunurluum yok-
26
tu. numde tercihler vard. Grunurluk asndan benimle ayn statuye ve ansa
sahip olan yakn arkadalarmdan bazlar baka bir yol setiler ve yaamlarn
rgutlenme ve aktivizme adadlar. Louis Kampf'la eski arkadaz. Birlikte MIT'de
yllarca ders verdik, bu dersleri siz de yllarca nce almtnz. Farkl
yollara yneldik. O kendisini gerek aktivizme ve rgutlenmeye, gruplar ve
dergileri iler durumda tutmaya adad. Bunu ben de denedim, ancak bu ite hi de
iyi deildim. Dier ilerde ok daha iyi olduumu ve bu iler iin de bir talep
olduunu grdum, dolaysyla bu yola yneldim. Bu iin sonunda ben grunur
oldum. O ise benim grunur olduum evrelerden farkl evrelerde grunur oldu.
Ancak bunlar ayn turden sorunlara tepki vermenin farkl biimleridir. Bu
kiiliinize, zel yeteneklerinize, yapabileceiniz ve yapamayacanz eylere,
bunun gibi eylere baldr. Grunurluk yuzeysel bir olgudur. Grunurluk aktif
ve canl bir solun varlna baldr. Eer sol olarak bahsettiim ey ortadan
kaybolursa, ben de artk grunur olamam. yani bir politik yorumcu olarak.
Evet, hl dilbilim ve felsefe toplantlarnda boy gsteririm, ancak kesinlikle
bir politik yorumcu olarak grunur olamam, unku arkada evrem dnda azm
aabileceim hibir yer olmaz. Oturma odasnda arkadalarmla konutuum 60'lara
geri dneriz. Bu durum deiti, unku bu eit bir katlm mumkun klan
frsatlar olutu, bu da insanlar grunur klyor. Daha nce SNCC'den szettik.
Martin Luther King neden grunur oldu? unku Guney'de SNCC aktivistleri vard.
Ve o da boy gsterip onlar nezdinde bir rol alabildi.
Bana yle geliyor ki bunda bir olumlu bir de olumsuz yan var. Olumlu yan tarif
ettiniz-. Ortada politik bir balam var ve bu, insanlar deiik biimlerde
ekiyor ve insanlar da buna katlabiliyor. Ancak bana yle geliyor ki buradaki
olumsuz yan u:
27
Martin Luther King ve kendinizden rnekler verdiniz. Belli bir rgutu, ya da
bilgiyi takdim eden ve insanlar buna katlmaya ikna etmeye alan belli bir
konumac ihtiyac var. Ancak bu boluk doldurulmu, dolaysyla dier
insanlarda bu boluklar dolduran insanlarn ardna taklma eilimi var. Bir
dizi etmene bal olarak, uzun bir sure iin, bu boluklarn says
artmayabilir. Bugunlerde, Cleveland'da, San Francisco'da ya da baka bir yerde
bir grup, Krfez Krizi srasnda sava kart bir konumac, ya da d politika
hakknda bir konumac isterse akla yalnzca birka isim geliyor. Ancak sanrm
haklsnz, imdi zellikle de bu etkinliklerde deneyimli olan ve bu ii
grebilecek olan daha geni bir evre var. Bu bana o kadar da olumlu bir dinamik
gibi gelmiyor.
Deil zaten. Bir alm elde etmek kolay deil. Birok i iin gerekli
niteliklere sahip ve bunu yapmaya da istekli olduunu bildiimiz insanlar var,
ancak bir turlu eii aamyorlar. Itenlikle syluyorum ki bunun nedenini
bilemiyorum, unku hepimiz bir noktada bu eii atk. Bunun nedeni ksmen, bu
ie uygun ok sayda insan olmamasdr. Diyelim ki son on ylda epey bir
aktivizm vard, bunun ou da Latin Amerika ile ilgili idi. Etrafta da gidip de
bir konuma yapmaya istekli epey insan vard. Postmodernizm ve sol uzerine, u
ya da bu gibi meseleler uzerine makaleler yazmaya istekli yeterince insan var,
ancak bir kasabaya gidip de bir toplantda bir konuma yapmaya istekli ok insan
bulamazsnz. Bunlarn da isimlerini sayabiliriz.
Sa da bildiklerimizi sayabiliriz, ancak isimlerini bilmediimiz ok daha fazla
sayda insan olabilir. Sorun bu.
Son derece nitelikli ve bunu da yapmaktan holanacak ok daha fazla sayda insan
olabilir. Sorumuz, ki bunun yantn bilmiyoruz, ne-
28 | Entelektuellerin Sorumluluu Noam Chomi
den bu ii yapmadklardr. Bir kere bu iin o kadar da zor olduunu
duunmuyorum. Holly Sklar gibi ok da iyi bilinmeyen, on be yl nce hi
bilinmeyen insanlar ele aln. Tum ulkede eitli yerlerden olduka fazla sayda
davet ald. Grunur oldu. Onun gibi dierleri de var. Ortadou ile ilgili olarak
arkadam Norman Finkels-tein' ele aln. Olduka fazla sayda konuma daveti
ald. Kurumlardan tamamen dland, ancak eer isterse grunur olabilmektedir.
Bu yaplabilir. Ancak ok da basit deildir.
Bir ekilde zor. Bunu engelleyen bir dinamik olduunu duunuyorum.
iaret ettiiniz ktu dinamik "yldz olma" hikyesidir. Bir halk hareketi ivme
kazandnda insanlarn kp da "tamam ben sizin liderinizim" demesi standart
bir hikyedir. rnein Eugene McCarthy tipi. Ortada buyuk bir halk hareketi var.
Ben sizin liderinizim. Iktidar bana verin. Iktidar bana verirseniz, eve gidip
iir yazabilirim, beyzbol hakknda konuabilirim. Eer bana iktidar
verebilirseniz, sizin lideriniz olurum ve artk bana bakarsnz, eve gider ve
iktidar benim elime verirsiniz. Bu tandk bir dinamiktir, politikas ne olursa
olsun Bakunin'in Kzl burokrasisidir. Sol da olabilir, sa da. Ancak daha iyi
bir dinamik vardr, o da halk hareketlerinin devam ederek gulenmesidir. Ister
tuhaflklarndan olsun ister ayrcalk sahibi olmalarndan, her ne sebepten
olursa olsun, bu harekete entelektuel etkinlikleri ile katkda bulunabilecek ve
hareketin bir paras olabilecek insanlar bulunur. Hepsi bu. Bunlar yldz
deildir. Lider de deildir. Yalnzca, bildikleri yoldan katkda
bulunmaktadrlar. Bu daha iyi bir yap olacaktr. Ancak dier ynde yozlamaya
eilimlidir, zellikle de liderlik, yldzlar ve kahramanlar ile dolu bir
imgelem yaratmaya alarak bu insanlarn en ktu eilimlerini gulendiren bir
kulturde.
29
Varsayalm ki, birisi sizi ulkeyi deitirmenin imkansz olduuna, inandnz
eyler duzeyinde ikna etti. Varsayalm ki, siz bugun sahip olduumuz temel
kurumsal yaplarn, numuzdeki iki yuz yl boyunca ayn kalacana ikna
edildiniz. Tabii ki adapte olacaklar, ancak temel yaplar olduu gibi kalacak.
Farkl davranr mydnz?
Hibir ekilde.
Tam olarak ayn ekilde mi davranrdnz?
Ayn ekilde. Gerekte, bunu hipotetik bir durum olarak almayn. Anti-Vietnam
etkinliklerinde ciddi olarak yer aldm zaman, hibir ey yaplamayacana
yuzde yuz inanmtm ve buna inanmak iin yeterince neden vard. ok sayda
konuma yapyordum, ancak genellikle oturma odalarnda ve birilerinin bir araya
getirdii komu topluluklarnda. Genellikle olduka dumanca davranyorlard. Ya
da bir kilisede yapacak bir ii olmad iin oraya yolu dumu bir kii, sizi
ldurmek isteyen iki kii ve bir organizatrden oluan drt kiiye konuma
yapyordum. 1965 ve 1966'ya doru MIT'de sava kart bir toplant organize
etmek istersek, alt balk birden bulmamz gerekirdi. Venezuealla, Iran,
Vietnam ve ekmein fiyat hakknda konualm, belki bylece organizatrlerin
saysn aacak kadar dinleyici buluruz. Bu uzun sure byle devam etti.
Hatrlayacanz gibi, Boston'da dayak yemeden bir toplant duzenlemek
imkanszd. Imkansz grunurdu.
Eer bunun sonsuza dek byle devam edeceini bilseydiniz bile devam ederdiniz.
Neden byle olduunu aklasanz faydal olur diye duunuyorum.
Birka basit nedenden turu. Her eyden nce eer birisi beni ikna etse idi, bu
tamamen irrasyonel olmam yuzunden olabilirdi. Bu
entelektuellerin Sorumluluu \ Noam Chomsky
konularda hikimseyi rasyonel olarak ikna edemezsiniz, Iki hafta sonrasnda
havann nasl olacan ngremeyiz ve neden ngremediimizi de anlayamayz
bile.
Bu hipotetik bir soru. Motivasyonlarla ilgili. Aktr ki hibirimiz buna
inanmyor, hibirimiz bunu kantlayabileceimize inanmyor. Hikimseyi buna
rasyonel olarak inandramazsnz. Bunun hakknda ikna edici hibir ey
syleyemezsiniz.
yine de ou insan bunu anlamad iin bazen bu ekilde hissediyor ya da
hissetme eiliminde oluyor ve zaman zaman ileri kararyor. Sorum u: Her
durumda sabah kalktnzda yaptnz eyleri yapmanz salayan ey nedir?
Kuuk kazanmlarla ilerlemek gerektiini duunduunuzden mi ya da baka bir ey
mi?
Bu konuda bir i bak gelitirmek zor. Ancak bir i bakla varabildiim nokta
u: Temelde iki seeneiniz var. Biri, en ktusunun olacan varsaymak, bylece
bunun gereklemesini garantilemek. Dieri, deiim iin bir umut olduu ve
eyleme geerek deiime yardm edeceiniz. Dolaysyla iki seeneiniz var.
Biri, en ktusunun olmasn garantiliyor. Dieri, ilerin daha iyiye
gidebilecei olasln ak brakyor. Iki seenek verildiinde rasyonel bir
insan tereddut etmeyecektir.
60'larn ortasnda politize olurken bunun hakknda duunmutum. Bu hipotetik
oyunu imdi sizin oynadnz duunduumden daha durust bir ekilde oynamtm.
Kendi kendime yle syledim: Tamam, varsayalm ki, mesele mulk sahipleri ile
mulksuzler arasnda. Mulk sahipleri ok da fazla deil, birok insan mulksuz.
Her zaman iin. Hangi tarafta yer almak istiyorsun? Bu kolay bir soru deildi. O
zamanlar nemsiz bir so-
31
ru idi. 60 'larda beklentiler ne olursa olsun mulksuzler tarafnda olmak
isterdiniz. Bu, buyuk lude yaam tarzlar, deerler ve neyle zdeletiiniz
ile ilgili idi. Dier taraf, yani mulk sahibi olmak ekici deildi Bugun bunun
ok daha zor bir soru olduunu duunuyorum. Ancak bunun, insanlarn radikal
olmak iin sahip olduklar motivasyonlardan biri olduunu duunuyorum.
Insanlarn radikal olmak iin sahip olduklar motivasyonlardan bir dieri de,
yarn ya da lmeden nce ya da makul bir vadede kazanacanz duunmek. yle
grunuyor ki, ilk motivasyon bir biimde ikincisinden daha farkl bir insan tipi
yetitiriyor. Bunlar, ahlaki olarak motive olan, etik olarak motive olan ve bir
ekilde dier eit insanlar tarafndan hor grulen puristler olarak
adlandrlyor. unku, o zamanlar farkna varmaya baladm dier ey de buydu
toplumsal deiimi gerekletirmeye almak, sosyalist basketbol oynamaya
benzemez. Toplumsal deiimi gerekletirmeye alrken skor nemlidir. Iyi ve
arkadaa oynamak ama kaybetmek ie yaramaz. Bu motivasyonlar kombinasyonunun
bir insanda bir arada olmas mulk sahibi olmay kuuk grmek ama ayn zamanda
ciddi bir ekilde kazanmay istemek- olduka zor.
Iki olaslktan sz ettiniz. Biri, 60'larda kendi grubunuzu tasvir ederken.
Hemen yarn buyuk bir zafer kazanmay beklemiyordunuz. Baz insanlar unu
bekliyordu... gidip Columbia niversitesi'nde boykot yapacaz, herkes birbirini
sevecek ve bu da iktidarn sonu olacak. Her ikimiz de gayet iyi biliyoruz ki,
birok kii buna inand. Bunun uzun bir mucadele olacan fark eden, ama
kulturel deerlerini, yaam tarzlarn ve dier birok eyi paylatklar ayn
kafadan dier insanlarla birlik olan insanlar da vard. Bir de uuncu tip
insanlar vard Benim gibi. Ben kulturel manzarann bir paras deildim.
Kesinlikle hzl bir zafer beklemiyordum. Eski tarz burjuva
entelektuellerin Sorumluluu Noam Chomiky
yaam tarzm korudum ve bugune kadar deitirmedim. Ve bunun gibi insanlar da
vard. Bakarsak baka birok tipte insan vardr. Her turden insan katlabilir.
Ancak bana yle grunuyor ki, her ey bireysel kararlarda balanyor. Ben ne
yapacam? Ite benim seeneklerim. Tabii ki benim seeneklerim bu insanlarn
biroundan daha fazladr, unku ben bir ekilde ayrcalkl idim. Ancak
herkesin baz seenekleri vardr. Kendi kendinize soruyorsunuz: Bu
ayrcalklardan bazlarn kullanmayacak mym? Bu durumda eminim ki ekilen
aclar, bask ve ayrmclk devam edecektir. Ya da her ne seeneim varsa bunu,
bakalaryla birlikte bir eyleri deitirmek iin kullanabilir miyim? Bu
durumda iler daha iyiye gidebilir. Bana yle geliyor ki, kim olduumuzdan
bamsz olarak her ey burada balanyor. Ve bu seenekler elindeyken, akl
banda bir kii bir tek yne gider. Toplumun ve resmi kulturun, bu seeneklere
sahip olduunuzu anlamanz istememesinin nedeni tam olarak budur. Akl banda
bir kiinin tek bir yne gidecei doru mu? 60'lar-da rgutu olan bir
arkadam hatrlyorum. Sava kart hareketi birlikte yaadk. Daha sonra
ilerbiraz daha ileri gitti ve cemaat rgutlenmesi yapmak, mahallelere girmek ve
bu evrelerdeki insanlar rgutlemek eilimi belirdi. Bu kii, Boston'da bir
ii snf blgesi olan Dorche&ter'da bir mahalleye tanacakt ve rgutlenme
yapmaya alacakt. Sonunda tanmamaya karar verdi ve bunun yerine yuksek
lisans yapt ve psikiyatrist oldu. Bugun de, eminim ki, bir duzeyde ilerici
deerlere sahiptir kendisini senelerdir grmedim ancak politik faaliyetlerde
nemli bir duzeyde yer almyor. Yapt tercih ok bilinli idi. evresine bakt
ve yle duundu: Benim kiisel etkim ok az olacaktr, unku u u niteliklere
sahip deilim. Kendi gruune gre, bir dizi etmenden dolay daha ok etkisi
olabilecek bir kiinin adn verdi ve vazgemeyi planlad eyden vazgemenin
pek de nemli olmadn duundu.
33
Kimden szettiinizi bilmiyorum, ama bunun gibi birok insan biliyorum. Bu kii
belki de, imdi bir yerlerde zengin bir psikiyatrist olmutur...
Buyuk olaslkla olduka iyi durumdadr. Yeterince seenei vardr. rnein
paras vardr.
Harvard Hukuk Fakultesi'ne gidecek turden bir insan. yllarca kazandktan sonra
paras ile iyi bir ey yapma dadl...
Katlyorum. Ancak bir noktada kendi seenekleri ile yuzlememeye karar vermi
Bu seeneklere her zaman sahip. Su karara varm olabilir: Simdi bir bakalm,
kendi bama yeterince deiim gerek-letiremem unku bu ite iyi deilim,
yleyse gidip canmn istediini yapacam ve zengin olacam. Ancak bunu
yapsanz bile birok seeneiniz vardr. Gerekte hareketler varlklarn
surdurmektedir, unku ksmen dier ilerle uraan insanlar bu hareketleri
finanse etmeye hazrdr. Bu kadar basit bir ey. Bunun ok tesine
gidebilirsiniz, hl kibar bir yaam tarzna sahip olup istediiniz ii
yapabilirsiniz. Hayatlarn bu ekilde blen insanlar biliyoruz. Tabii ki bover
demek ok kolaydr. Kendimi iktidar ve otorite yaplarna uyarlayacam ve bu
yaplarn iinde elimden gelenin en iyisini yapacam. Kukusuz ki, bunu
yapabilirsiniz. Ancak bu, akl banda bir kii gibi davranmak deildir. Caddede
yururken karnnz ackabilir. Dondurma yiyen bir ocuk grursunuz, etrafta polis
olmadn fark edersiniz, daha iri olduunuz iin dondurmay kaparsnz ve
yurur gidersiniz. Bunu yapabilirsiniz. Muhtemelen bunu yapan insanlar da vardr.
Bunlara "patolojik" insanlar diyoruz. Dier yandan, eer bu ii mevcut toplumsal
yaplar dahilinde yapyorlarsa "normal" diyoruz. Ancak bu da ayn ekilde
patolojiktir. Bu genel toplumun patolojisidir. Ve yine syluyorum ki, insanlarn
her zaman seenekleri vardr. Biz zgur insanlarz. Bu patolojiyi ka-
34
bul etmeye karar verebilirsiniz, ama bunu durust bir ekilde yapn, eer bir
nebze olsun durustseniz "durust bir ekilde patolojik olacam" deyin. Ya da
bunu bir ekilde krmaya aln.
Ancak birok insan iin tek tercih "ya hep ya hi" gibi grunuyor. Tek tercih
sizin sylediiniz gibi normal-patolojik olmakm gibi grunuyor. Normal fayda
ve maliyetleri ile toplumun normal bir uyesi olmak, en azndan makul bir
ortalamay tutturmak, belki de kabul edilebilir sekin bir varolu surmek. Dier
yanda ise bir dier "hepsi" tercihi, yani cokulu bir devrimci olmak. Bir
protestocudan bir brour almann ya da mali olarak hi de nemli olmayan bir
bata bulunmann, yani cuma akam darda yemek iin harcayacaklar paradan
daha az bir para balamann ya da maddi adan nemsiz bir dier eylemde
bulunmann birok insan iin bu kadar zor olmasnn nedeni, psikolojik olarak
gerekten gulu bir etkisinin olmas. Bu etki, bence, bir duzeyde insanlarn
muhalifi davranmalarnn doru olduunu bilmeleri ve bir ekilde bunu
yaptklarnda daha fazlasnn geleceini bilmeleri ve savunmac bir ekilde
batan kapy kapatmalar. Insanlar, toplumda belli bir tatmin ile i gren bir
insan olmalarna izin veren ve ayn zamanda toplumu dramatik olarak deitirmeye
katkda bulunabilecekleri olas bir yer edinmeyi ok zor buluyorlar.
Haklsnz. Orta Amerika destek grubuna 100 dolar katkda bulunmak ya da benzer
bir ey yapmak bunun doru bir hareket olduunu bildiinizi ifade etmektir.
Bunun doru bir hareket olduunu bir kez ifade ettiinizde, bunun milyonlarca
katn yapabilecekken nasl oluyor da yalnzca bu snrl eyi yapyorum diye
duunursunuz. Bu sorunla hibir zaman yuzlemeyeceim demek daha kolaydr. Bunu
tamamen unutacam demek. Ama bu, ocuktan dondurmasn almak gibidir.
35
Ancak bu, sol iin ya da hareketler ve rgutuler iin baz eyler
gstermektedir. Umut yoksa, ya da ok az umut varsa ve nasl ilerleme
salanacana ilikin ak bir kavray yoksa, insanlarn sradan, normal ve
gundelik yaantlarndan politik devrimciler, meseleleri politik terimlerle
gren insanlar olmaya doru kayacaklarn duunmek bir lude makul deil. Eer
ortada, insanlarn yaam tarzlarn az ok koruyarak i grebilecekleri rahat ve
orta yolcu bir zum yoksa, ok sayda insann bir eyler yapyor olmas olas
deil. Bu sramay gerekletirmek iin iman sahibi olmanz lazm.
Ancak gerek u ki orta yolda bir suru seenek var. . . :
Ancak insanlar bunlar grmuyor.
Ve hepimiz belli seimlerde bulunduk. Hibirimiz Tanr deiliz, en azndan ben
deilim. Evimi ve arabam vermedim, bir kulubede yaamyorum. Gunde 24 saatimi
insan rk iin alarak ya da bunun gibi bir ey iin geirmiyorum. Zamanmn
ve enerjimin buyuk bir ksmn...
yaptnz her ne ise, dilbilim ya da bakabir ey, onun yuzunden sululuk da
hissetmiyorsunuz.
Bu o kadar da ak deil. Ancak en azndan, enerji ve etkinliimin buyuk bir
blumunu bilimsel alma gibi yalnzca holandm eylere harcyorum. Bunu
seviyorum. Zevk iin yapyorum. Ve bildiim herkes...
Bunu yapmann politik bir insan olarak etkinliinizi arttracan duunerek
kendinizi kandryor musunuz?
Hayr, bu ok sama. Onun uzerinde hi bir etkisi yok. Bu nedenle yapmyorum.
Bunu seviyorum. Yani bir hikye uydurup...
Entelektuellerin Sorumluluu
Noam Chomky
Bence bu, insanlara zor geliyor. Birok insann politik olarak muhalif hibir
ey yapmamasnn nedeni de bu.
Bu doru, ancak hani u grunurlue sahip az sayda insana geri dnecek olursak,
her biri bunu yapyor. Her biri. Neredeyse tanm gerei.
unku, eer tatminkr bir hayatnz yoksa politik bir aktivist olarak etkin
olamazsnz. Gerekten Tanr olan insanlar da vardr belki. Ancak varsa bile ben
duymadm.
Tanm gerei Tanr deiller, unku politik faaliyetten o kadar tatmin duyuyorlar
ki kesinlikle tanrsal olamazlar. Politik etkinlikten deil. Belki de politik
faaliyet o kadar honut edici ki, yalnzca bunu yapmak istiyorsunuz ve kendinizi
kaptryorsunuz. Bu mukemmel bir ey. Tpk dier insanlarn baka ilgilerinin
olmas gibi. Muzik dinlemek istiyorlar, deniz kenarnda bir gezintiye kmak
istiyorlar. Insan yalnzca bu gibi eylerden tatmin olamayacak kadar zengin ve
karmak. Bir eit dengeye varmalsnz. Seeneklerin hepsi nunuzde.
Zannediyorum insanlarn seenekleri olduunu fark etmelerinin psikolojik olarak
neden bu kadar zor olduunu tam olarak belirttiniz. unku seeneklerin nunuzde
olduunu bir kez fark ettiinizde u soru ile yuzyuze gelirsiniz: Neden daha
fazlasn yapmyorum? Ancak bu hayatn gerekliidir. Eer durust bir insansanz
her zaman bu sorular ile yuzleeceksiniz. Ve yapacak daha ok ey var. Gerekte
son dneme dnup bakarsanz, gsterecek ok ey var. Gerekten de,
duunduunuzde ne kadar ok baarnn olduunu grmek hayret vericidir. ok az
kiinin ilgilendii bir meseleyi ele aln. Dou Timor'daki katliam ele aln.
Bununla on be yl nce ilgilenmeye baladm. Insanlar duymak bile istemiyordu.
Sonunda iler ABD Kongresi'nin Endonezya'ya aske-
37
ri yardm yasaklayaca noktaya kadar geldi. Bu muazzam bir deiimdir. Bu
yolla yuz binlerce hayat kurtarabilirsiniz. Ka kii gemie bakar da yuz
binlerce hayatn kurtulmasna yardm ettim diyebilir? Ve bu tek bir kuuk
mesele.
Bu abalarda yer alan insanlarn, mutlu olmak ya da baarlar nedeniyle bir
lude tatmin olduklarn hissetmek yerine, bunu ok az eyin baarld
korkun derecede uzun bir kampanya olarak grduklerini duunmek eilimindeyim.
Bu, bir bardak suya bakp da yarsnn dolu olduunu sylemek yerine yansnn
bo olduunu sylemek gibi. Oysa neredeyse tamamen dolu olduu halde bomu gibi
gruyoruz.
Diyelim ki lum deindesiniz. Ka kii geriye dnup baktnda yalnzca bir
tek kiinin bile ldurulmesini engellemekte katkm oldu diyebilir?
Size katlyorum. Bence haklsnz, ok ak. Ancak bir ey insanlarn bunu
grmesini engelliyor, belki de kulturumuz.
Bu konuda ok da ikna olmu deilim. Kabaca ortaya koyacak olursak, 60'lardaki
hareketler ounlukla gen insanlardan oluuyordu. Gen insanlarn ok ksa
vadeli bir perspektifleri olduu bilinir. Bu yirmili yalarda olmakla ilgili bir
ey. Yarn ne olaca hakknda duunmuyorsunuz. Perspektifiniz ksa vadeli.
Gerek u ki, 60'lardaki hareketlerin baskn olarak genlik hareketi olmasnn
genellikle hem iyi hem de ktu yanlar vard. Ktu yanlarndan biri, eer
abucak baz kazanmlar elde etmezsek, bu ii brakacanz duuncesidir. Ama
tabii ki, deiimler bu yolla olmuyor. Diyelim ki, klelie kar mucadele ok
uzun surmutur. Kadn haklar mucadelesi bir yuzyldr devam ediyor. cretli
kleliin ustesinden gelmek Sanayi Devrimi'nden beri devam ediyor, ama bir milim
yol katetmedik. Gerekte, bu meseleleri anlamakta bir yuzyl ncesine g-
38
re ok daha geriye gittik. Ama yine de mucadele etmeye devam ediyoruz.
Akademisyenler hakknda konuurken oynadklar rol, yaptklar i ve zamanlarn
neye harcadklar hakknda konuurken, arada deindiiniz bir konuya geri
dnelim. Sz arasnda post-modernizm konusunu gundeme getirdiniz -bunu bilgi
alanna bir akn ya da seici bir heves olarak adlandrabilirsiniz. Biliyorum
ki, buyuk olaslkla birok kii ya da en azndan bazlar buna tepkinizi merak
ediyor, yine de uzerinde duralm. Bu nereden geliyor? Neden bir kii muazzam bir
eitime, bilgiye, deneyime ve harcayacak zamana sahip olur da bunu astrolojiye
yakn bir eye harcar?
Genelletirmek istemiyorum. Bu erevede nemli ve kavray dolu almalar
yapldn duunuyorum. Bunu anlamak zor, unku basit ve ilgin olan noktalar
anlamaya almak iin aba harcamam gerekiyor. Ama bu konuda baz eyler var.
Bu konuda ilerleme kaydediyoruz. Ama ok daha genel bir nokta var. Gerek u ki,
bu konuda iyi fikir uretmek ok zor. Bu konuyla uraan birka kii var. Eer
bilimle urayorsanz, biliyorsunuz ki, bazen ok artc bir sonuca
varrsnz. Bu, genellikle bilinen eylerle karlatrldnda ok kuuk bir
eydir ve gerekten de heyecan duyarsnz. Doa bilimlerinin dndaki alanlarda
bunu bile yapmak ok zordur. Temel doa bilimlerinin dnda anlalamayacak
kadar karmak bir ey, ok da fazla bir ey yoktur. Geriye kalan her ey ya
anlalamayacak kadar zordur ya da ok kolaydr.
Diyelim ki bu alanda alan bir akademisyen olarak ylda 50,000 dolar
kazanyorsunuz.
Varoluunuzun bir sebebi olmal. Sonuta fikirler ar derecede karmak bir
terminoloji ve ereve ile suslenir. Bir lude bu yalnz-
39
ca kariyerizmdir ya da saygnlk yaratma abasdr. rnein "edebiyat teorisi"
denen eyi ele alalm. Edebiyat teorisi diye bir ey olduunu duunmuyorum,
tpk kultur teorisi diye bir eyin olmad gibi.
Tabii ki bir kitap okuyup da bunun hakknda konuabilirsiniz. Evet, kitap okuyup
da bunlar hakknda konuuyorsanz, insanlar.. Bu ite ok iyi olabilirsiniz.
Bu ite muthi bile olabilirsiniz. rnein Edmund Wilson' ele alalm.
Muthitir. Ama bir edebiyat teorisi yoktur. Dier yandan kuarklar hakknda
konuan bir fiziki ile ayn odada bulunmak istiyorsanz, sizin de hikimsenin
anlayamad karmak bir teoriniz olmas lazm. Eer onun kimsenin anlayamad
bir teorisi varsa neden benim de kimsenin anlayamad bir teorim olmasn?
Ilgin olan ey u ki, fiziki bu teori hakknda populer bir kitap yazacaktr ve
bunu bir yn lfiuguzab ile aklayacaktr. Tamamen aklanamayacaktr belki,
ama buyuk bir ksm aklanacaktr.
Modern ada buyuk bir fiziki on iki yanda bir ocua verdiinizde
anlayabilecei ve birok ey renebilecei bir kitap yazabilir. Gerekte bunu
her zaman gruyorum.
Edebiyat teorisyenlerinin bunu yapmamasnn nedeni nedir? Ortada bir ey
olmadndan m?
Benim varsaymm bu. Ya ortada insan zekasnda niteliksel bir deiim
gerektirecek kadar derin bir ey var, ya da hibir ey yok. Bu, yalnzca
edebiyat teorisi iin geerli deil. Eer biri bir tarih teorisiyle ortaya
karsa ayn ey olacak. "Teori" bir eit apaklk olacaktr. Belki de "zekice
fikirler". Birileri zekice fikirlere sahip olup
40
da unu syleyebilir: Neden snf mucadelesine bakmyorsunuz, ilgin bir konu.
Ya da neden Anayasa'nn ardnda yatan ekonomik faktrlere bakmyorsunuz? Konuyu
siz sein. Bunlar ilgin ve zekice fikirler. Ama bunlar bir fikir ortaya
koymadan da syleyebilirsiniz. Doa bilimleri dnda, bir fikir ortaya koymadan
sylenemeyen eyler bulmak ok zordur. Ilgin ve basit fikirler vardr. Bunlara
ulamak genellikle zordur ve baarl bir ekilde zumlemek ok zordur. rnein
modern snai ekonomide gerekte ne olduunu ve bu ekilde nasl gelitiini
anlamaya almak. Bunun iin ok almanz lazm. Ancak uzerinde konumak
uzere ok karmak bir ey ortaya kmayacaktr, teori son derece zayf
olacaktr. Teori derken, ilk bakta ak olmayan ilkeleri olan, ama artc
sonular karsayabileceiniz, sonular snayabileceiniz ve ilkeleri doru-
layabileceiniz bir eyi kastediyorsak tabii ki. Bu turden hibir ey
bulamazsnz.
O halde iki kutuphane olduunu varsayalm, edebiyat teorisi kitaplar,
postmodernizm vb. kitaplardan kurulu bir kutuphane, dieri de ayn binada esas
olarak Marksizm-Leninizm kitaplarn ieren bir kutuphane.
Bunu da anlamyorum. Diyalektik materyalizm hakknda yazlan her turlu eyi
okudum. Ne olduu hakknda en ufak bir fikir edinemedim.
Bu da "postmodernizm" gibi bir kelime.
En azndan benim iin evet. Bunu ara sra syleilerde syledim ve insanlardan
"anlamyorsunuz, diyalektik materyalizm udur" turunden uzun mektuplar aldm.
Ama yine de anlalmaz bir ey olarak kald.
41
Bu ya anlalmaz bir ey, ya da doru ama tamamen aikar. Insanlarn bazlarnda
hi muzik kula yoktur, muzii duyamazlar. Belki de ben bu gibi eyler iin
sarm ya da bunun gibi bir ey. Bu alanlarda bulduum her ey ya ok ilgin
ama bir kere grdukten sonra olduka aikar geliyor ya da belki de
gremiyorsunuz da birisinin size gstermesi gerekiyor. Ama bir kere grdunuz mu
ok ak geliyor. Ya da konu tamamen anlalmaz oluyor. Dier alanlarda durum
tamamen farkl. Eer Phy&ic& Reviev dergisinin son saysn elime alrsam bir
tek kelime bile anlamam. Ancak iki fark var. Her eyden nce anlayabilmek iin
ne yapmam gerektiini gayet iyi biliyorum. Baz alanlarda pek de iyi olmadm
halde anlamak iin ne gerekiyorsa onu yaptm. Ama bunu yapabiliyorum. Dier ey
ise daha nce sylediiniz ey-. Size bunun ne ile ilgili olduunu sorabilirim.
Fizik blumune gidip de "syleyin bana, bu konuda herkesi bu kadar
heyecanlandran ey nedir?" diye sorabilirim. Ve buradakiler bana
anlayabileceim bir biimde anlatabilirler, benim kavray duzeyime uyarlayp bu
konuya nasl devam edebileceimi de sylerler. Dier alanlarda, yani diyalektik
materyalizm, postmodernizm, edebiyat teorisi gibi alanlarda, bu iki eyi yapmak
olanakszdr, ki bu da beni iki sonuca gturuyor: Ya muzik kula olmayanlar
gibi bir genim eksik, ki bu anlalr bir durumdur, ya da bu eninde sonunda
kariyerist sebeplerle ilgin fikirleri anlalmaz bir ereve iine gizlemenin
bir yoludur. Insanlar kariyerist olduklar iin eletirmek istemiyorum. Bu
dunyada hayat zor ve sayg duyulmak istiyorsunuz. Bu anlalabilir ve hakl
grulebilir bir durum. Birok alanda anlalmas zor eyler varsa bunlarn bizi
at doru kyor.
Insanlarn topluma nasl yaklatklarna ve onu nasl anlamaya altklarna
dair baka bir trend de "komplo teorisi" olarak adlandrlan yaklamdr.
Bununla tabii ki her ikimiz de kar-
42
latk. zellikle Bat Sahili'nde olduka fazla populerlik kazand. rnein
Kennedy suikast gibi tekil rnekler ya da tartlan dier komplo teorileri
uzerinde durmayp da daha geni duunursek, doru yol nedir? Toplumda ne olup
bittiini anlamann ve toplumla etkileim iine girmek iin hazr olmann en
kullanl ve en etkin yolu nedir? Kurumlar ve bunun sonularn vurgulayan bir
yaklam ile karlatrldnda komplo teorilerinde bir engel tekil eden,
deitirmek uzere dunyay anlamamz engelleyen ey nedir?
Seylerin nasl ilediine ilikin gerei bulmak istiyoruz. Kukusuz insanlarn
bir araya geldii durumlar vardr. Gerekte her planlama karar, insanlarn bir
araya geldii, bir eyi anlamaya altklar ve bir sonuca ulamak iin
iktidarlarn ya da kullanabilecekleri iktidar kullandklar bir rnektir. Bunu
bir komplo olarak grebilirsiniz. Bu tanm gerei, meydana gelen her ey bir
komplodur. General Motors irketinin ynetim kurulu bir araya gelip de
numuzdeki yl ne tur Chrysler ya da Ford otomobili ureteceklerine karar
verirse, bu bir komplodur. Her i karar, her editrluk karar...
Son kertede insanlar tarafndan verilen her karar.
Eer universitede altm blum bir araya gelip de numuzdeki yl kimi
atayacana karar verirse bu bir komplodur. Bu o kadar da ilgin bir i deil.
Kukusuz ki, her karar insanlar tarafndan alnr. Eer komplo kelimesi mantkl
bir anlama sahip olacaksa sormamz gereken soru, temel kurumlarn dnda,
onlar pas geen, onlar ele geiren, altn oyan ve herhangi bir kurumsal
temeli olmayan dier ynlere saptran gruplarn olup olmaddr.
O zaman bu, komplo teorisi nosyonunu aklamaktadr. Byle eyler olmaktadr,
unku toplumun normal yapsnn dnda baz gruplar vardr ve byle eyler
yapmaktadr.
43
unku bu gruplar ya da altgruplar kurumsal iktidar yapsnn dnda i
grmektedir, zel gruplardr ve bunlar komplo olarak adlandrrz. Ancak tarihe
baktmda bunun rneklerini pek fazla grmuyorum. Baz durumlar var, rnein
bir noktada Hitler'e suikast duzenlemeyi duunen Nazi generalleri gibi. Bu
komplodur. Ancak grebildiim kadaryla byle eyler, ekranda ani olarak yanp
snen bir nokta gibidir.
Eer baz rnekler varsa, bunlar aa karmaktan, gun-na karmaktan ve
anlamaktan kazancmz ne olabilir?
Eer birileri, Hitler'den kurtulmann vakti olduunu duunen bir grup general
uzerine bir alma yapmak isterse bu bir monografi iin iyi bir balktr ya da
birileri bu konuda bir tez yazabilir. Ancak bundan dunya hakknda hibir ey
renemeyiz. Bu zel koullarda insanlarn nasl davrandn gsterir. O kadar.
Bundan dunya hakknda hibir ey renemeyeceimizi syluyorsunuz. Bu neredeyse
tanm gerei byle. Buradaki ana fikir bu insanlarn dunyann normal ileyii
dnda davrandklar, dolaysyla bunlar uzerine alma yapmann bu insanlar
hakknda ok ey retecei, ancak tarihin tipik olarak kendini tekrar eden
kalplar hakknda bir ey retmeyeceidir.
Olaand koullar nedeniyle farkl davranyorlar, tam olarak byle. Dahas bu
General Motors'un ynetim kurulunun ynetici koltuklarnda oturup da duzenli
olarak karar vermelerinden pek de farkl deildir. Bundan biraz farkldr, unku
olan biten buyuk iktidar yaplarnn biraz dna kmaktadr. Ancak dunyann
nasl ilediine ilikin ok da fazla bir ey retmemektedir, gerekte bir
sonraki durum iin hibir genelletirme yapmamza olanak vermemektedir. Tarihsel
olarak ngrulemeyen ve spesifik bir olaydr. Eer bu meselelerin ortaya kt
modern Amerikan tarihine bakacak olur-
44 | entelektuellerin Sorumluluu | Noam Choniky
sanz, bylesi durumlarn neredeyse hi olmamas dikkat ekicidir. En azndan
kaytlardan okuduum kadaryla, hibir ekilde byle bir ey olmamtr. Ara
sra bir ey bulabilirsiniz, rnein Reaganclarn raftan indirip de uygulamaya
soktuklar ykc ve terrist faaliyetleri. Ancak bu olaan ileyiin dnda
bir durumdur. Bunun ok ksa bir surede ezilmesinin nedeni de kurumlarn buna
musamaha gsteremeyecek kadar gulu olmasdr. rnein bir suru komplonun
kayna olduu duunulen CIA'yi ele alalm. Bunlar hakknda bir yn
enformasyona sahibiz ve bu enformasyonu okuyunca bunlarn son derece sadk
burokratlar olduklarn ve kendilerine sylenenleri yaptklarn reniyoruz.
Pentagon izin verdii surece kendi karlar iin bastracaklardr, gizli
servisler de kendi karlar iin bastracaktr, ancak bunu olduka effaf
yollardan yapacaklardr.
yleyse bu, komplo deil de sistemik bir ey. Iki argumannz var Biri eer
komplo vana bile, ara sra olan, hatta sk sk olan komplolar varsa bile,
bunlar incelemek ancak bu zel olay hakknda bilgi verir. Tarihin nasl
iledii hakknda deil. Ikinci iddia, daha batan o kadar da ok komplonun
mevcut olmad.
Bunlar da buyuk bir irkette, bir fakultede ya da iinde yer aldnz herhangi
bir yapda bulacaklarnzda.
Bunun genellikle bir kurumun ileyiinin normal bir sonucu olduunu
duunuyorsunuz.
Bir kurumun belli bir iktidar yaps vardr. Belli kaynaklar vardr. Bir
otorite yaps vardr. Belli yollarla toplumun geneline uyum salar ve eer bu
yollarn dna kmaya alrsa alt oyulur ve yok edilir. Eer General
Motors, yardmsever bir kurulu olmaya ve en duuk fiyattan iyi arabalar
uretmeye ve bunu da en iyi alma koullar ile yapmaya karar verirse, yarn
iflas eder. Aynsn yapmayan baka bir irket onun altn oyar. Kurumlarn daha
buyuk bir
45
ereve iinde belli bir ileyie sahip olmalarnn belli nedenleri vardr.
rnein Clinton'n bir ruyada, gerekten de Britanya Ii Partisi'nin duunduu
gibi toplumsal bir devrim gerekletirecek bir devrimci gibi davranmaya
baladn varsayalm. Annda bono fiyatlar biraz dumeye balayacaktr.
Faizler trmanacaktr. Ekonomi kmeye balayacaktr ve bu da bu politik
programn sonudur. Olaylarn iinde gelitii belli ereveler vardr.
unku yalnzca can yle istedii iin, belki de birka muttefiki ile birlikte,
herhangi bir iktidar taban olmayan yaltlm bir birey olarak davranacaktr,
Bu, sinir bozucu ve hibir yere varmayan bir komplo olacaktr.
Tam olarak byle. Ve iktidar sahibi insanlar yle diyecektir-. Bunu sevmedim,
yleyse param Hazine bonolarndan ekiyorum ve baka bir yere yatryorum. Bu
byle devam edecektir ve bir tepki oluacaktr. Eer Clinton bunu anlamazsa, bir
iki hafta nce Wall Street Journal gazetesinde kan ve ayet birisinin aklna
byle bir fikir gelirse ne olacan basit bir dille anlatan bir yazy
okuyabilir. Ama bunun dile getirilmesi gereksizdir. Bunu herkes anlar. Toplumda,
ekonomide, politik sistemde ve ideolojik sistemde iktidarn muazzam bir
merkezilemesi vardr. Bunlar birok yoldan birbirine baldr; iktidarn,
otoritenin ve hakimiyetin derecesi olaanustudur. Eer dinden km herhangi
bir grup bunu krarak dna kmak isterse hemen balar derde girecek ve
yollar kesilecektir. Bunun zirvede bile meydana geldiini grebilirsiniz.
rnein Nixon ve Watergate skandalini ele aln. Watergate ok nemsiz bir
olaydr. Hukumetin giritii korkun ilerle kyaslandnda VVatergate gulup
geilecek bir eydir. Bir erezdir. Bununla birlikte hangi meselelerin gundeme
geldii nemlidir.
46 | Entelektuellerin Sorumluluu Noam Chomsky
Evet erezdir, ama bir istisna ile: Sekin kesimler hedef) alnmtr.
Sekin kesimler hedef alnmtr. Nixon iktidarn normal ileyiinin dna
kmtr. IBM'den Thomas Watson'a kufur etmitir. lkede i dunyasnn
iktidarnn yarsn oluturan Demokrat Parti'nin altn oymaya almtr.
Huzura arlm ve hemen kovulmutur. Ahlaki bir ilkeyi ihlal ettii iin
deil. Giritii zalimlikler yuzunden de eletirilmemitir. FBI, Gestapo tarz
bir cinayetle Fred Hampton' ofisinde katletmitir. Bu Watergate srasnda
hibir zaman gundeme gelmedi. En dramatik olaylardan biri olan Kamboya'nn
bombalanmasn ele aln. Bu olay Kamboya'nn gizlice bombalanmas olarak
adlandrld, "gizlice" dendi unku basn bildii eyleri aktarmad. Belki de
birka yuz bin kiiyi ldurduler. Bir kylu toplumunu yerle bir ettiler. Bu
gundeme geldi, ama bir yan ile: Kongre'yi bundan haberdar etmi miydi? Baka
bir deyile, iktidar sahipleri bu hakk ona vermiler miydi? Bu gundeme gelen
tek mesele idi. Birisi azck sistemin dna ktnda ne olduunu
gruyorsunuz. Hemen kutularna geri konulur, unku birer hizmetidirler. Gerek
iktidar baka bir yerdedir.
Orada bile iktidar bireylerde deildir. General Motors bir kurumdur ve onu
yneten insanlar bile o kadar iktidar sahibi deildir.
IBM'in bakan kovuldu. Neden? Geen yl yeterince kr edememiler. Ya iinizi
yaparsnz ya da gidersiniz. Iktidar baka bir yerdedir. Amerikan irket
sistemi, Vietnam Sava'nn artk kendileri iin bir deeri olmadna karar
verdiklerinde, almak istediklerini aldklarnda, Johnson'a Texas'a geri
gitmesini sylediler. Iten atld. Ona "tamam artk bakanla adayln
koymuyorsun, geri ekil" dendi. Sonra baka birisini buldular. Bu ekilde
ileyen bir sistem iinde komplo teorilerinin uydurduuna az ok benzeyen
herhangi bir
47
eyin meydana gelmesi dikkate deer bir ey olacaktr. Bunlara baktnzda
ktuklerini grursunuz ki, bu da hi artc deildir.
Belki de tek bir istisna ile: Martin Luther King'e suikast duzenlenmedi.
Bu da ilgintir. Bu, birilerinin onu ldurmek iin olduka iyi sebeplerinin
olduunu duunebileceimiz tek vakadr. Bunun ardnda gerek, belki de ust duzey
bir komplo olduunu renmek beni hi de atmayacaktr.
Eer bunun FBI'in bakan Hoover olduunu varsayarsak, mekanizmalar ortada,
aralar ortada, her ey mevcut. Hukumette de kimse uzulmeyecektir.
Bu konuda nemli bir soruturma yapldn duunmuyorum. Eer varsa bile ben
farknda deilim Ancak bu tek makul vaka. Kesinlikle haklsnz. Herkesin o
kadar heyecanland Kennedy suikastnda bile hikimse makul bir neden ne
suremedi.
Bu ilgin bir soru. Komplo teorilerini gznune almann faydasna inanan ve onu
anlamaya alan insanlara kulak verdiimizde, Kennedy vakasna muazzam bir
enerji harcamalarnn, oysa King vakasna grece daha az bir enerji
harcamalarnn nedeni nedir?
Bu ok dramatik bir tezattr, unku Martin Luther King suikastinin ilk gze
arpan vaka olmas ok makuldur. Kennedy vakasnn ilk gze arpan vaka olmas
kesinlikle makul deildir. Dolaysyla bu, ne sormak istediinize ilikin bir
meseledir.
Belki de olaylara ilikin komplocu bir yaklamnz varsa, bir olay ne kadar
makul deiise, normal gidiin ne kadar dnda ise, ne kadar komplo ieriyorsa
sizin iin o kadar ekici hale geliyordur. Bilemiyorum.
48
Kennedy vakasn ekici klan komplovari bir eyler var. Bunlardan biri
Camelot'un* prltsdr. Kennedy ynetimi birok ynden Reagan ynetimine
benzemektedir.
Camelot'un prlts kan lekeleridir.
Ancak mesele u ki, Kennedy ynetimi akllca bir i yapt. Entelektuel snfa
bir kuumseme ile bakan Reaganclarn tersine onlar poh-pohlad. Sonuta muthi
bir imaja sahip oldular. Hibir ekilde gerek olmasa da, iktidar kitap ve
makaleler yazan, filmler eken ve benzer ilerle uraan insanlarla
paylayorlarm gruntusu verdiler. Sonuta Camelot'un guzel bir imaj, ho bir
imaj oldu ve bu imaj korumak iin buyuk aba harcand. Bir ekilde
biroklarnn buna inanmasn saladlar. Guney'de siyahi insanlarn yaad
fakir ve krsal bir blgeye giderseniz Kennedy'nin fotoraflarn grursunuz.
Gerekte Kennedy'nin vatandalk haklar mucadelesindeki rolu hi de ho
deildir. Ancak bir ekilde gerek yle olmasa da imaj baarya ulamtr. Son
yirmi, yirmi be ylda ilerin yolunda gitmedii kesinlikle dorudur. Pek ok
ey, uzerinde durabileceimiz tamamen bamsz nedenlerle yolunda gitmemitir.
Vatandalk haklar mucadelesi buyuk baarlar elde etmitir, ancak
biroklarnn bu mucadeleye baladklar umutlar gerekletirecek kadar ileri
gitmemitir. Sava kart hareketin de baarlar vardr, ancak sava sona
erdirmemitir. Yirmi ylda reel ucretler dumeye devam etmitir. Ho olmayan pek
ok ey olmutur. Bir kahramanmz ve harika bir ulkemiz olduu, bu kiinin bizi
daha iyi bir gelecee gturecei, bir Mesih'imiz olduu ve birilerinin onu
vurduu, o zamandan beri de her eyin gayrimeru olduu inancna kaplmak ok
kolaydr.
Kral Arthur'un maiyetinin ve Yuvarlak Masa valyelerinin bulunduu efsanevi
kale. -.n.
49
50'larda ve ondan sonra da rgutlenme yaparken, riske atlacak daha az ey var
gibi grunuyorsa gerei aa karmann daha zor olduunu duunduumu
hatrlyorum. Insanlarn eyleme gemekte ve politik hareketlerde yer almaktaki
ekingenliinin ardnda yatan bir grule sk sk kar karya geldim. Bu gru
temelde insan doasnn yozlam, egoist, ben-merkezcl ve antisosyal olduu ve
bunun sonucu olarak toplumda her zaman mulk sahipleri ve mulksuzlerin, bask
uygulayanlar ve bask altnda olanlarn, hiyerarinin ve bu turden eylerin var
olacadr. rgutlenme yaparken her zaman belli bir sistemin insanlk dl
ya da rnein davasn veya yakn zamanlarda baz politikalarn hukuksuzluu ya
da adaletsizlii uzerinde uzlama salayabileceinizi grdum. Ancak insanlar,
insan doasna ynelik bu baktan kaynaklanan bir umutsuzluk duygusu nedeniyle
bu konularda aktif olmaktan ekiniyorlar. Bu yalnzca bir bahane ya da aktif
olmaya kar gelitirilen son savunma hatt olabilir, ancak yine de bununla baa
kmak iin bu iddia uzerinde durmalsnz. Dolaysyla unu merak ediyorum...
Bu iddia bir bakma kesinlikle doru. Kesinlikle bir ey var... insan doas, bu
hepimizde var. Her eyden nce, bu hakknda ok da fazla bilgi sahibi
olmadmz bir ey. Kukusuz ki, zengin ve karmak bir insan doas vardr ve
kukusuz ki, her ey gibi buyuk lude genetik olarak belirlenmitir. Ancak
bunun ne olduunu bilmiyoruz. Yine de, bunun bahsettiiniz eylerle tutarl
olduuna ilikin, tarihten ve deneyimlerden gelen yeterince delil mevcuttur.
Dolaysyla bu olgular varsa, tabii ki insan doasnn yan sra varlklarn
surdurebilirler.
Bundan daha da fazlas. Insan doasnn, ki bu sizin ve benim doamz da
ierir, insanlar kolaylkla etkin ikenceciler, kitle katil-
50
leri, kle tacirleri vb. haline getireceini biliyoruz. Bunu biliyoruz. ok da
uzaa gitmenize gerek yok. Bu ne anlama geliyor? yleyse ikenceyi durdurmaya
almamak myz? Eer birisi bir ocuu lduresiye dvuyorsa "pekiyi, tamam bu
insan doasdr" m demeliyiz? Bu, gerekte insan doas ile belli basklarn ve
koullarn bir bileiminden doan bir davrantr, insanlarn bu ekilde
davranmalarna neden olan koullar kukusuz ki vardr. Ancak dile getirdiiniz
nermenin doru kt olsa da, bir lude dorudur da, bunun konumuzla alkas
yoktur. Insan doasnn ayn zamanda, bireycilikten uzaklama, ibirlii,
fedakrlk, birbirini destekleme, dayanma turunden daha bir ok ey iin de
kapasitesi vardr.
Bir varolu biiminin insann potansiyelini gerekletirmesi ve gelimesi ile
daha tutarl olduu, baka bir varolu biiminin de buna kar olduunu
syleyebilir miyiz? Deerler nereden kaynaklanmaktadr?
Deerler nereden kaynaklanmaktadr? Bu ilgin bir soru. Vereceimiz her yant,
ok snrl bir kavraya dayanacaktr, dolaysyla sylenenler ok da ciddi
eyler deildir. Yalnzca ahlaki yarg koullarndan hareket etsek bile, bana
yle geliyor ki, ahlaki deerlerin kklerinin esas olarak doamzda yattnn
doru olmas gerekir. Bu nerme nasl olup da yanl olabilir anlamyorum. Bunu
sylememin nedeni olduka basit. Kukusuz ki, eylere bakma, yarglama ve
deerlendirme biimimizde nemli ve dikkate deer bir kulturel faktr vardr.
Ancak bunun yan sra tamamen yeni bir durumla karlatmzda ahlaki
yarglamalar ve deerlendirmeler yapma kapasitesine de sahibiz. Bunu her zaman
yapyoruz. Surekli yeni durumlarla kar karya kalyoruz. Bunlar bilinli
olarak deerlendiremeyebiliriz, ancak en azndan ustu kapal bir ekilde bunu
yapyoruz. Bu, eyleme geerken yaptmz tercihin temelini oluturuyor.
Dolaysyla yeni eyler ve yeni durumlar hakknda, ah-
51
laki olsun, estetik olsun, her turden yarglama yapyoruz. Bunu ya rasgele, bir
torbadan tombala eker gibi yapyoruz, ki bu kesinlikle doruymu gibi
grunmuyor; ya da bir ibak ve gzlemle veya aklmzda olan ve her yeni
durumla karlatmzda bir ekilde yantlar veren ya da en azndan ksm
yantlar veren belli bir ahlaki sistem temelinde yapyoruz. Kimse bu sistemin ne
olduunu bilmiyor. Bunu hibir ekilde anlamyoruz. Ancak bu, pek ok yeni
duruma snrsz bir ekilde uygulanabilecek kadar zengin ve karmak gibi
grunuyor. Bu nasl oluyor?
Bylesi bir sistemi karakterize eden nedir? ,
Belki de bu aksiyomatik bir sistem. Bunun yanl olduuna eminim. Bunun saylar
teorisindeki aksiyomlar gibi olduunu duunebilirsiniz. Bu sonular
karsayabileceiniz bir dizi aksiyom olabilir. Bylece bu eylem ununla
karlatrldnda tercih edilir diyebilirsiniz. Bunu ciddi bir neri olarak
ne surmuyorum, ancak bylesi bir sistem buna benzer bir ey olabilir. Ya da dil
gibi olabilir.
Ciddi bir neri getirebilir misiniz?
Ciddi bir neri, daha ziyade dil hakknda bildiklerimize benzeyebilir. Bu konuda
birok ey bilinmektedir: rnein deimez olan temel ilkeler, bunlar doamzda
sabittir. Bu ilkeler butun diller iin geerlidir. Bunlar belli bir miktar
uyarlamaya izin verir ve bu uyarlamalar ilk deneyimlerimizden gelir. Eer
varyasyonlara ilikin seenekler sabitse, ileyen bir sisteme sahip oluruz. Bu
da tam olarak sizin ve benim yaptmz eyleri yapmamza, yani yeni eyler
sylememize, yeni eyleri anlamamza, daha nce kimsenin duymad yeni
ifadeleri yorumlamamza olanak verir. Kabaca ifade edecek olursak, ahlaki
yarglama sistemi buna benzer. Dolaysyla benzer bir temeli olmas anlalr
bir eydir. Ancak yant bulmalyz. Yalnzca tahmin yuruterek olmaz. Sunun iin
de ayn eyi syleyebilirsiniz...
entelektuellerin Sorumluluu Noam Chomiky
52
Bu basit bir ey olamaz, ak ki, "cana kymamalsnz" turunden bir ey olamaz.
Hayr, unku verdiimiz karar bu deildir. Bundan ok daha karmak kararlar
veriyoruz. yleyse bu kararlar nedir? Gerekte dierleri tarafndan anlalan ve
takdir edilen grece tutarl yarglamalar yapabildiimizden, bylesi kararlarn
var olduunu duunmek iin iyi nedenlerimiz var. Bazen yaptmz yarglamalara
insanlar katlmyor, bu durumda ahlaki bir tartmaya girersiniz. Ve bu sistem
yeni koullar altnda ve yeni sorunlarla karlatmzda da byle
ilemektedir. Eer melek deilsek, bu sistem de organizmamza dier karmak
eylerin girdii yoldan, yani buyuk olaslkla ilk deneyimlerle biraz uyarlanan
genetik olarak belirlenmi bir ereve yoluyla girmektedir. Bu bir ahlaki
sistemdir. Bylesi bir ahlaki sistemde ne kadar eitleme olabilir? Bir kavray
gelitirmeden bunu bilemeyiz. Dillerde ne kadar eitleme olabilir? Bir kavray
gelitirmeden bunu da bilemeyiz.
eitleme derken bir bireyden dierine olan eitlemeyi mi kastediyorsunuz?
Ya da bir kulturden dierine. Makul bir tahminle ok fazla varyasyon olmadn
syleyebiliriz. Bunun nedeni ok basittir. Sistem karmak ve belirleyici gibi
grunuyor ve bu sistemi belirleyen iki faktr olabilir-. Biri sabit i doamz,
dieri de deneyimler. Biliyoruz ki deneyimler ok zayf dumutur. Bize ok
sayda yn gstermez. Syle bir soru sorulduunu varsayalm: Neden ocuklar
belli bir yata ergenlie eriir? Aslnda kimse bunun yantn bilmiyor,
dolays ile bilinmeyen bir konu uzerinde konuuyoruz. Ancak bu ite iki faktr
var. Biri ergenlie girmenize yol aan ergenlik ncesi deneyimdir, bir eit
evresel etki, akran basks, birisinin size ergenlie girmenin iyi bir ey
olduunu sylemesi, ya da bunun gibi bir ey.
53
Dieri de belli bir olgunlua eriince u ya da bu hormonlarla ergenlie
eriecek ekilde tasarlanm olmanzdr. Herkes hibir ey bilmeden ikinci
seenein doru olduunu varsayyor. Eer biri kalkar da ergenliin nedeninin
akran basks olduunu, unku dier insanlarn bunu yaptn grduunuzu ve
onlar gibi olmak istediinizi sylerse bu konuda hibir ey bilmeseniz bile
guler geersiniz. Gulmenizin nedeni ok basittir. evre son derece zel olan bu
deiimi belirleyecek kadar zel ve zengin deildir. Bu mantk, buyume ve
gelime ile ilgili neredeyse her ey iin geerlidir. Bunun nedeni, insanlarn
farknda olmadan unu varsaymalardr: Bir embriyo besine gereksinim duysa da
ald besin nedeniyle deil, doas gerei tavua ya da insana dnuur. Besin,
son derece zel olan bu deiime neden olacak kadar enformasyon iermemektedir.
Ve ahlaki yarg turunden eyler de bu karaktere sahipmi gibi grunuyor.
Dilin kurallar, hatta belki de kavramlar gibi mi diyordunuz?
Evet, dilin kurallar ve kavramlar iin, zellikle de dilin kurallar iin konu
epeyce kavranmtr. Gerekte bu, insan zekasnn en ok anlalan alandr. Ama
her ey az ya da ok ayn manta sahiptir. Daha nce de dediim gibi, bu,
embriyolojik gelimenin mantndan farkl deildir. Gerekte buna bir lude
benzerdir. Bu noktada varlacak makul bir yarg ahlaki deerlendirme gibi
eylerin de benzer olduudur. Bu arguman destekleyecek bir ey de, ahlaki bir
syleme sahip olabilmemiz gereidir. Insanlarn gerekten blunduu bir
meseleyi ele aln. rnein klelik. Eer klelik uzerine yaplan bir tartmaya
bakarsanz bunun, bir lude yalnzca entelektuel bir tartma olmad aktr.
Bir mucadeleydi. Ancak bu entelektuel bir tartma olduu kadaryla, ki ksmen
yleydi, burada ortak bir ahlaki zemin vard. Ve gerekte kle sahiplerinin
argumanlar o kadar da kolay yantlanacak turden deildi. Gerekte baz-
54
lar geerliydi, ustu rtulu bir suru anlam vard ve bu argumanlar 19. yuzyln
sonuna doru Amerikan iileri tarafndan ciddiye alnyordu.
Eer bir kleye sahipseniz ona daha iyi bakmanz lazm... Tam olarak yle. Eer
bir arabaya sahipseniz ona daha iyi bakarsnz, yleyse, eer bir iiye
sahipseniz ona kiraladnz bir iiden daha iyi bakarsnz. Dolaysyla
klelik yardmsever bir eydir. Ve serbest pazar ahlaki olarak zalimcedir. Eer
literature bakarsanz, 19. yuzyln sonlarnda Emein Svalyeleri ve dier ii
rgutleri iinde rgutlenen iiler iinde bir damarn klelii kabul ettirmek
iin deil, sona erdirmek iin savatklarn sylediklerini grursunuz.
yleyse yaptnz eyi para karl yapsanz bile, bavuracanz
duunduunuz ahlaki ilkeler ya da buna benzer bir ey olmal.
Gerekte bir SS subaynn ya da bir ikencecinin "bakn, bu ii yapyorum, unku
aalk bir adam olmay seviyorum" demesi ok enderdir. Herkes hayatnda ktu
eyler yapar, ama geriye dnup de duunduunuzde "Bunu yapyorum, unku bu ii
sevdiimi duunuyorum" dediiniz ok enderdir.
55
Bunun
bileenlerini yeniden yorumladnz,
yleyse...
- Emein Svalyeleri (Knights of Labor) (1869). Uriah S. Stephens tarafndan
kurulan bu ii rgutunun uye says 1880'lerde 700,000'e ulamtr. Erkekler,
kadnlar, siyahlar, beyazlar, yabanclar, eitimli kiiler, eitimsizler,
nitelikli iiler, tarm iileri, sanayi iileri, her kesimden alanlar bu
rgute bal 6000'den fazla yerel sendika iinde rgutlenmilerdi. rgutun
politik amalar arasnda daha yuksek ucret, daha az alma saatleri ve alma
koullarnn iyiletirilmesi gibi geleneksel taleplerin yan sra, kademeli
gelir vergisi, ocuk emeinin yasaklanmas, kooperatifler kurulmas gibi
talepler de vard. ok heterojen bir yapya sahipti ve sk bir birlikten
yoksundu. 1886'da Boston'daki Haymarket ayaklanmas sonrasnda devletin her
turlu rgutlu emee kar gsterdii haksz ve iddetli tepki sonucunda bu rgut
de dald. n.
yleyse bu, dier insanlarla paylatnz ahlaki deerlere uyar. Ahlaki
deerlerin tek biimli olduunu sylemek istemiyorum. Eer kulturlere bakarsanz
baz farklar bulursunuz. Eer farkl dillere bakarsanz da radikal farkllklar
bulursunuz. Ancak bu farkllklar gerekten buyuk olsayd, bir dil renmek
imkansz olurdu, dolaysyla bunlar yuzeysel olmaldr. Burada sorulacak
bilimsel soru, durumun mant gerei neyin doru olduudur. Ayn eylerin
ahlaki yarg iin de doru olduunu duunuyorum. Bataki sorunuza dnecek
olursak, ahlaki deerlerin doamzdan kaynaklandndan kuku duyamayacamz
duunuyorum.
Ama eer bu doruysa... Benim iin insan imgesi belli ihtiyalar, istekleri,
potansiyelleri ve yetenekleri olan bir yaratktr ve bunlarn gereklemesi
toplumsaldr ve bunlarn gereklemesi dier insanlar ezmeyi, dier insanlarn
uzerine basmay, dier insanlarn kaybndan kazan salamay gerektirmez. Bu
doruysa, yani insanlar bu ortak deerler kumesine sahipse, neden her eyin bu
kadar yoz, hiyerarik ve sava dolu olduunu aklamak zorundasnz.
Her eyden nce, neden baka bir soru sormuyorsunuz? Nasl oluyor da bu kadar
sempati, zen, sevgi ve dayanma var? Bu da doru.
Bu tam tersi. Ben de bu soruyu her zaman ayn biimde yantlarm.
"Neden bu kadar ok u var, bu kadar ok bu var" diye bir ey yok. Ne varsa o
var. Var olan her ey, hi kukusuz belli bir toplumsal, kulturel, hatta
fiziksel balamda empoze edilen ve halihazrda mevcut olan frsatlar ve
tercihler tarafndan belirlenmektedir.
Butun bunlarn ne anlama geldiini akla kavuturmak iin, birinin kalkp da
trampa ve takasn insani bir ey olduunu sylediini duunelim.
entelektuellerin Sorumluluu
Biri bunu syleyebilir, ama buna inanmamz iin hibir sebep yok. Neden
inanmamz iin hibir sebep yok? Bu ahsn arguman u olabilir. Etrafnza
bakn her yerde trampa ve takas var. Kylu toplumlarna bakarsanz trampa ve
takas olmadan binlerce yl yaamlardr. Bir aileye bakn. Burada insanlar
akam yemeinde ne kadar yiyeceklerine dair bir trampa ve takas m yapyorlar?
Kukusuz ki, bir aile normal bir toplumsal yapdr. O olmadan var olamazsnz.
Ve burada trampa ve takas yoktur. Eer trampa ve takasn tarihine bakacak
olursanz, modern kapitalizmin tarihine bakacak olursanz, bu konuda ok ey
biliyoruz. Her eyden nce kyluler gu ve iddet kullanarak emek sistemine
surulmulerdir. Bunu istemiyorlard. Daha sonra gereksinim yaratmak iin ciddi
abalar olmutur. Gereksinimlerin yaratlmasna ilikin koskoca bir literatur
var. Bu, kapitalizmin evriminde uzun bir vadede gereklemitir, ancak klelik
sona erdirildiinde bunun zet bir ekilde ierildiini grursunuz. Bu rneklere
bakmak dramatik bir tecrubedir. Bunu her zaman televizyonda grebiliyoruz.
Gereksinim yaratmak. Evet. Ancak ben gereksinim yaratmak ihtiyacna ilikin
bilinli bir tartmadan bahsediyorum. 1930'larn banda Jamaika'da buyuk bir
kle ayaklanmas olmutur. Bu Britanya'nn klelii brakmaya karar vermesine
yol aan olaylardan birisidir, unku klelik artk kazanl olmaktan kmtr.
Birka yl iinde kle ekonomisinden, szde "serbest ekonomiye" gemek zorunda
kaldlar. Ekonominin ayn ekilde kalmasn istiyorlard. Bunu anladlar.
Parlamentoda yaplan tartmalara bir bakn. Her eyi olduu gibi korumak
konusunda son derece bilinliydiler. Efendiler mulk sahibi oldular. Kleler
mutlu iiler oldular. Bunu bir ekilde halletmeleri gerekiyordu.
57
Zenginlii ve iktidar koruyalm, klelik ilikisini lavedelim.
Evet, resmi klelik dnda her eyi olduu gibi korumak istediler, ancak sorun
bunun nasl yaplacayd. Jamaika'da bir suru bo toprak vard. Eer kleleri
zgur brakrsanz, bu topraklara gidip yerleecekler ve eker plantasyonlarnda
almayacaklard. Onlar plantasyonlarda almaya nasl zorlayacaktk? Iki
eye karar verildi. Bu dnem, herkesin serbest ticaretin ne kadar harika bir ey
olduu, hukumetin mudahale etmesine izin verilemeyecei, on yl nce Irlanda'da
yaanan alk srasnda insanlara yardm edilemeyecei ve benzeri eylerden sz
ettii bir dnemdi. Ancak Jamaika'da iler biraz farkl idi. Orada insanlarn
yerlemesini engellemek iin topraklar kapatmak uzere devlet kuvveti
kullanlaca sylendi. Ve tum bu iiler gerekten de ok fazla bir ey
istemiyorlar, yalnzca gereksinimlerini karlayacaklar, ki bu da tropikal bir
iklimde ok kolaydr, yleyse gereksinim yaratmamz lazm. yleyse bir dizi
gereksinim yaratmamz lazm ki, imdi istemedikleri eyleri istemeye
balasnlar. Ve bu isteklerine ulamalar iin tek yol bunlar satn almak uzere
ucretli emek gucu olarak almalardr. Dolaysyla tam olarak televizyonda
grduunuz eyi yapmak iin bilinli bir tartma, hatta kapsaml bir aba
vard: Gereksinim yaratn ki, insanlar kendi kendilerine istemedikleri halde
ucretli emek toplumuna itilsinler. Bu kalp, kapitalizmin tarihi boyunca
defalarca tekrarlanmtr. Gerekte tum kapitalizm tarihinin gsterdii ey,
insanlarn imdi kendi doalar olduunu iddia ettiimiz durumlara suruklenmek
zorunda brakldklardr. Sayet tarih bize bir ey gsteriyorsa bu, bu
durumlarn insanlarn doas olmaddr.
Ancak tabii ki eer tarihi silerseniz, delilleri yok ederseniz ve yalnzca
bugunun bir fotorafn ekerseniz, bunun doal bir ey olduu tutarl bir
hipotez haline gelir. Bu zorunlu bir meruiyet haline gelir.
58
Tabii ki. Yine bu argumanla klelii hakl kartabilirsiniz. Kle toplumunun
bir fotorafn ekerseniz, buyuk olaslkla klelerin o-- u yalnzca bunu
kabul etmekle kalmayacak, ayn zamanda olduklar gibi kalmak isteyeceklerdir.
Bu, hayatta kalabildikleri tek yoldur. Kendilerini korumas iin efendilerine
bel balarlar. Bundan vazgemek istemezler. Feodal toplumlar iin de ayn eyi
syleyebiliriz. Mutlakiyet iin de. Belki hapishaneler iin de.
yleyse yaadmz toplumda yanl olan eyin zu nedir? Neden kurtulmamz
lazm?
Bence otoritenin, hakimiyetin ve hiyerarinin her turlusu kendisini hakl
karmak zorundadr. Apriori bir hakllk yoktur. Hakl olduunu kantlamak
zorundadr.
Ne tur otoriter yap?
Her turden.
Bir insann dierinden daha gulu olmas gibi mi?
Evet. rnein u yandaki ocuunuzu caddeyi gemeye alrken durdurursunuz.
Bu otoriter bir durumdur. Hakl karlabilir. Tamam, bu durumda bunun iin
hakl bir neden sunabilirsiniz. Kant getirme zorunluluu, deimez bir ekilde
otoriteyi uygulayan kiinin omuzlarndadr. Baktnzda, ou durumda bu
yaplarn hibir hakl nedeni yoktur. Hiyeraride alt basamaklarda yer alan
insanlarn ya da dier insanlarn, evrenin, gelecein, toplumun ya da baka bir
eyin bu hakl karmadan bir kar yoktur. Bunlar, tepedekilerin karna olan
belli iktidar ve hakimiyet yaplarn korumak iin vardr. Ve bununla
karlatnz her durumda, meru olmadn ve deitirilmesi gerektiini
grursunuz. Ve bunu her yerde bulabiliriz. Her turden insan ilikilerinde
buluruz, zellikle de, herhangi bir toplumun nasl ilediini belirleyen merkez
olan ekonomik iliki-
59
lerde. Neyin uretildiinde, neyin tuketildiinde, neyin datldnda, hangi
kararlarn alndnda. Bu gibi eyler, dier tum eylerin iinde meydana
geldii ereveyi olutururlar. Ve bunlar tamamen hiyerarik ve otoriterdir.
Insanlarn evlerinde nasl yaadklarnn, birbirlerini nasl saydklarnn
alma hayatn bile etkileyen bir ereve oluturduu da doru. Tum bunlar
karlkl olarak etkileim iinde birbirini etkiliyor.
Ve baktnz bu ilikilerin tumunde otorite ve hakimiyet ile ilgili surekli
olarak sorulmas gereken sorular vardr ve bunlarn ok ender olarak tatmin
edici yantlar vardr. Bazen vardr, ancak bunun gsterilmesi gerekir. Gerekte
ayn soruyu hayvanlarla ilikilerinize ilikin olarak da sorabilirsiniz. Bu
sorular burada da sorulabilir ve gerekte sorulmaktadr da.
Siz bir hayvan haklar aktivisti misiniz?
Bence bu ciddi bir soru. Hayvanlara ikence etmeye ne hakkmz var? Bu sorunun
sorulmas ok iyi bir ey.
Ikence?
Hayvanlar uzerinde yaplan deneyler onlara ikence etmektir. Tam olarak budur.
yleyse kendi iyiliimiz iin hayvanlara ikence etmeye ne hakkmz var? Bence
bu hi de nemsiz bir soru deil.
ya onlar yemeye ne diyordunuz?
Ayn sorun.
Siz bir vejeteryan misiniz?
Deilim ama bunun ciddi bir soru olduunu duunuyorum. Eer bir tahminde
bulunmam isterseniz, tahminim...
60 | entelektuellerin Sorumluluu
Bir yuzyl sonra herkes vejeteryan olacak.
Yuz yl sonra m bilmiyorum, ama yle grunuyor ki, tarih devam edecek olursa,
-bu hi de o kadar aikar deil, ancak devam edecektir- toplum bu zaman iinde
grduumuz dorultuda bir felakete gitmeden gelimeye devam edecek olursa,
vejeteryanl ve hayvan haklarnn korunmasn benimsemesi hi de artc
olmayacaktr. Gerekte -zalimlikler, terr vb. asndan en ktu yuzyllardan
biri olan 20. yuzylda iyimserlii korumak zor olsa da- 20. yuzyl da dahil
olmak uzere yllar iinde ahlaki alann genilediini grduk. Bu durum, bizlerin
ahlaki failler olarak grduumuz bireylerden oluan daha geni topluluklar bir
araya getirmektedir.
Temelimizi oluturan, doamzda olan, bize zgu olan bu karaktere hibir ey
olamaz. Bu deiemez.
Hayr, hatta bu giderek daha fazla gerekleebilir. Bunu giderek daha iyi
anlayabiliriz. Bizler bilinli varlklarz. Kaya deiliz. Kendi doamz giderek
daha iyi anlarz ve bu onun hakknda bir kitap okumakla olmaz. Kitaplarn size
syleyecek bir eyi yoktur, unku bu konuda kimse bir ey bilmiyor. Bunu
yalnzca deneyim ile renebiliriz. Bu deneyim tarihsel deneyimleri de kapsar,
tarihsel deneyimler ise kiisel deneyimlerimizin bir parasdr, unku iinde
doduumuz kulture yerlemilerdir.
yleyse vejeteryanlarn, hayvan haklar aktivistlerinin ve bu turden dier
aktivistlerin bu konunun ayrdna varmakta bizden birka adm nde olmas akla
yatkn.
Bu mumkun. Kesinlikle bu konuya dikkat edeceim. Bunun nasl doru olabileceini
anlayabilirsiniz. Bu bizim iin kesinlikle olduka anlalr bir fikir. Buradaki
ahlaki itkiyi grebilirsiniz. Hayvanlara gereksiz yere ikence edilmesinin
rneklerini bulmak iin ok da ge-
61
rilere gitmenize gerek yok. rnein Kartezyen felsefede u varsaylmtr-.
Kartezyenler, insanlarn aklnn olduu ve dunyada geriye kalan her eyin makina
olduunu kantladn duunmutur. Dolaysyla diyelim ki, bir kedi ile bir
saat arasnda hibir fark yoktur. Bir kedi sadece biraz daha karmaktr. 17.
yuzylda kraln mahiyetine bakacak olursanz, tum bu yazlanlar okumu ve
anladklarn duunmu olan o akll buyuk adamlar, spor olsun diye leydi bilmem
kimin en sevdii kpeini tekmeleyerek lduruyorlarm ve bunun bir tan yere
dumesi gibi bir ey olduunu syleyip kahkahalarla guluyorlarm, sonra da bu
aptal leydi en son felsefe akmlarndan anlamyor diyorlarm Bu gereksiz yere
hayvanlara ikence etmektir. Bu mesele bir ta parasna ikence edilip
edilemeyecei gibi alglanmtr. Bunu yapamazsnz. Hibir ekilde bir ta
parasna ikence edemezsiniz. Ahlaki alan bu anlamda kesinlikle deiti.
Hayvanlara gereksiz yere ikence etmek artk meru olarak grulmuyor.
Belki de altta yatan ahlaki deerler yerine bir hayvann ne olduuna ilikin
kavray deiti.
Bu rnekte buyuk olaslkla yle, unku Kartezyen gru hayvanlara gereksiz yere
ikence etmemenizi syleyen geleneksel gruten bir uzaklamayd. Dier yandan
hayvanlara gereksiz yere ikence edilen kulturler vardr, rnein tilki avnn
ya da aylara kpeklerle saldrmann bir spor olarak grulduu aristokratik
kulturler. Bunu nasl deerlendirdiimiz ilgintir. rnein horozlarn
birbirlerini parampara ettikleri horoz dvuunu ele aln. Kulturumuz bunu
barbarca bulmaktadr. Dier yandan insanlar birbirlerini parampara etmesi iin
eitiyoruz. Dolaysyla fakir insanlar iin izin verdiimiz eyleri horozlarn
yapmasna izin vermiyoruz. Bu, boks musabakas olarak adlandrlr ve barbarca
olduu kabul edilmez. Burada tuhaf deerler iin iindedir.
entelektuellerin Sorumluluu
Evet tuhaf. Ama tabii ki boksrlere cmerte para derken horozlara para
demiyoruz. Boksrlerin ac ektiklerini kabul ediyoruz.
Ama herkes bilir ki, zengin ailelerden profesyonel boksu kmaz. Bu size hemen
bir fikir veriyor.
O halde, burada zanl olan otoriter yaplarsa ve bunlar yklmas gereken
eylerse bunlarn vucut bulduu kurumlar nelerdir? Galiba zel mulkiyet
bunlardan biri.
zel mulkiyet en ak olandr. Ataerkil ilikiler dieri. Irk ayrmcl ve
baka dierleri.
ya pazarlar?
Pazarlar, mantklar gerei, urettikleri eitsizlikler yuzunden abucak baskc
ilikilere neden olurlar.
Pazar, adalet ve eitliin otorite tarafndan testedildii yerlerdir. Hakl
karlmak istenen ey de budur.
Otorite ve adaletin birbirleriyle badaamayacan duunuyorum, otoritenin
hakl gsterilebilecei ender durumlar dnda. Belki bazen badaabilirler.
rnein ocuk bakm gibi. Bu durumda otorite hakl karlabilir. Ya da diyelim
ki bir felakete maruz kaldk. Varsayalm ki buray bir kasrga silip supurdu ve
bir iki kii kp da bir ekilde bask ile denetimi ele geirdi ve bize unu
yapn, bunu yapn diye buyurmaya balad. Onlara uyarm. Ne yaplacan ben
bilemem. Eer onlar ne yaplacan biliyor grunuyorsa, acil bir durumda abuk
karar verip eyleme geiyorlarsa, durumu biraz kavryorlarsa, yle zannediyorum
ki, onlara kendimi yeterli hissetmediim kararlar alma otoritesini tanrm,
onlarn bu kararlar almasn tercih ederim. Dolaysyla bunu yapma otoritesini
onlara ve-
63
ririm. Bu otoritenin gerekli olduu bir durumdur. Ve bu otoriteye uyarz.
Diyelim ki birisi kalkp da gerekte alanlarn ounun, deneyimleri,
bilgileri, yetenekleri olmad ve yukumluluk ve sorumluluk almak istemedikleri
iin iverenlerine ve patronlarna otoriteyi verdiini syledi.
Ayn soruyu mahkumlar iin de syleyebiliriz. Varsayalm ki birisi kalkp da
mahkumlarn gnullu olarak otoriteyi gardiyanlara verdiini syledi. Buna ancak
kantland zaman inanrm. Kant yukumluluu yine otoritenin hakl
gsterilebileceini syleyen kiinin omuzlarndadr. Bence bu, temel bir ahlaki
ilkedir.
Tabii ki, ama eer bir kar arguman ne surecek olursak...
Bu o kadar da kolay olmayabilir. Gerekte kolay deildir. Daha realist
duunelim. Gunumuzde, modern tarih boyunca da doru olan baz gerekler var.
Insanlar hayatta kalmak iin hapse girmeyi seiyorlar. Eer darda alktan
luyorsanz, donarak luyorsanz, byle durumlar olabilir, gidip bir pencere
krp da beni hapse atn diyebilirsiniz. Bu durumda gardiyanlar tarafndan
itilip kaklmay seiyorsunuz demektir.
unku bu dier korkun durumlardan daha iyidir. Bir bakma doru.
Baka bir seenek olmad iin insanlarn kendilerini smurecek iverenler iin
altklar da doru.
Iilerin ellerinde yalnzca nesnel olarak mevcut olan seeneklere deil, znel
olarak mevcut olan seeneklere de bakmanz lazm. Nasl duunmelerine izin
veriliyor? Nasl duunebiliyorlar? Bunlar bize kapatlm duunme biimleridir,
yalnzca byle duunmek
Entelektuellerin Sorumluluu
konusunda aciz olduumuz iin deil, bunlar hakknda duunmemizi engellemek
uzere gelitirilen ve empoze edilen eitli engeller yuzunden. Aslnda, doktrin
alama dediimiz ey budur. Birinin size ders vermesi deildir. Televizyondaki
komedi programlar, seyrettiiniz spor programlar. Kulturun her ynu rtuk
olarak uygun bir yaamn ve uygun bir deerler kumesinin ne olduu hakknda
ifadeler ierir. Bu tamamen doktrin alamadr ve seenekleri kapatr. Ve ou
zaman da dorudan iddet yoluyla. Eer insanlar etkileim ile kendi deerlerinin
ne olduunu bulamyorsa, yapmanz gereken onlar yaltmaktr. Bu da politik
teori olarak adlandrlr, burada pek de teori yoktur, yalnzca apaklklar
vardr. Ancak yuzyllardr politik teorinin sahip olduu fikirlerden biri de,
mutlak denetimi korumak iin insanlar yaltmanz gerektiidir, ki bugun bunu
totaliter toplumlar olarak adlandryoruz. Insanlarn denetim altnda
tutulabilmesi iin yaltlmalar gerekir. Ve bir kere yaltldklarnda kolayca
denetim altnda tutulabilirler, unku ne duunduklerini bile bilmezler. Bir
odada tek banza oturursunuz ve ne duunduunuzu bile bilmezsiniz. Bilimde de
bu ok olaan bir eydir. Birlikte alrsnz. almann baka yolu yoktur.
Fikirlere ya da bir kavraya sahip olabilmek iin bunlar baka insanlara
aktarrsnz ve tepkilerinin ne olduunu grup buradan bir eyler renirsiniz.
Bundan deerlerinizin, ilgi alanlarnzn ve daha birok eyin ne olduunu bile
bulursunuz. Insanlar yaltlm bir ekilde tutarsanz nesnel seeneklere sahip
olsalar bile znel seenekleri olmaz. Ve gerek znel olarak gerekse somut olarak
bu seeneklerin nu almazsa, yani insanlar intihara suruklenmeden ya da ac
ekmeden ellerinden bir ey geliyorsa, bask altnda olmay setiklerini iddia
etmek tamamen anlamszdr. Bunu baka seenein olmad koullarda seersiniz.
Diyelim ki birisi bu gibi gzlemlerin yukarlardan bir yerlerden yapldn
syledi. Kim oluyordunuz da bakalarnn yapt se-
65
imlerin kutsandna karar veriyordunuz? Kim oluyorsunuz da karar alyorsunuz?
Bir kere bunuyapmaya baladnzda...
Karar verecek kiiler onlardr. Katlyorum. Kararlar verecek olanlar
insanlarn kendileridir. Ancak dikkat ekmek istediim nokta insanlara etraflca
duunerek bir seim yapmalar iin her frsat, yani seenekler uzerinde duunme
frsat verilmelidir. rnein geenlerde, birka yl nce Nobel dulu kazanm
Msrl bir romancnn Kahire'deki hayat ile ilgili yazd bir roman
okuyordum. Sanrm 1920'ler-de geiyordu. Merkezi hikaye, kocasnn demirden
tahakkumu altnda yaayan bir kadnd. Bu kadn tam bir kleydi. Buyuk bir
trajedi ierisinde ve bir kural ihlal ettii iin evden atlyordu. Hayat
mahvolmutu, unku kle olmay seviyordu. Evle megul oluyordu, evin iiyle
snrl olsa da kendi blgesi vard, ama bu onun iin kabul edilebilir bir
eydi, unku kocas bir tanr idi. Gerisini tahmin edebilirsiniz. O bunu semi
miydi? Bunun toplumun doru bir tasvirini verip vermediini bilmiyorum.
Olabilir. Gerekte baz toplumlarn byle olduuna eminim. Bu kadn bunu seiyor
muydu? Bir bakma evet. yleyse bu durum bu kadnn doas mdr? Bu soruya
yant bulmak iin ayn kiiyi baka koullar iine yerletirmelisiniz.
Insanlarn iinde bulunduklar durum ne olursa olsun ellerinden gelenin en
iyisini yapma konusunda olaanustu bir yetenekleri var. Ama ayn zamanda bu
zellik baka koullar altnda elde edebileceklerinden ok daha ktu koullar
iinde skp kalmalarna neden oluyor.
Bu yaltlma ile ilgili belirttiim nokta. Insanlarn etraflca duunmelerini ve
nlerinde olan frsatlar kavramalarn engelleyin. Iler nasl gidiyorsa onlar
yapmaya devam etmekten baka seenek brakmayn.
Entelektuellerin Sorumluluu
Varsayalm ki insanlarn zgur olmalarnn ve kendilerini gerekletirmelerinin
nundeki engelleri kaldrdk. Bu ne anlama gelmektedir? Bu nasl bir toplumdur?
Aktr ki, buna yllardr bir etiket verilmi ve sosyalizm denmi. Ancak
gunumuzde insanlar bunun baarszla uradn, bir eylerin yanl gittiini
iddia ediyor.
Her eyden nce yanl giden bir ey bilmiyorum. Belki bunun iin hazr
olmayabiliriz. Ancak tarihte de klelii sona erdirmeye hazr olmadmz bir
dnem oldu. Insanlk tarihinde, znel olanlar da dahil olmak uzere, koullarn
klelii sona erdirmeye olanak tanmad bir dnem oldu. Bunu iddia
edebilirsiniz, ancak ben katlmyorum. En azndan gunumuze dek tarih boyunca
koullarn, ihtiyalarmzn temini iin kapitalist iletmeler gibi totaliter
kurumlarda varolan hiyerari ve tahakkum derecesini gerektirdiini de iddia
edebilirsiniz.
Merkezi planlama ya da diktatrluk ile birlikte... Bu tartmaldr. Buna hibir
ekilde inanmyorum. Ancak nemli olan u ki, birileri bunu iddia etmek zorunda.
Eer gerekte ne olduuna bakarsanz, kaba kuvvet ve iddetin bu ekilde
merkezilemesi, belli sonular garantiye alacak ekilde gereklemitir. Bu
sonular, szgelimi ortak ii denetimi yolunda henuz balamakta olan abalar
yok etti. Yuzyllardr bu yolda belli abalar vard. Bunlar duzenli olarak kaba
kuvvet ile ezildi. Bolevikler mukemmel bir rnektir. Bolevik devrimine giden
aamalarda, Ekim 1917'ye kadar, ii konseyleri gibi henuz balang aamasnda
olan sosyalist kurumlar vard. Bunlar belli bir sure hayatta kaldlar ancak bu
ok uzun surmedi. Bunun hakl gsterilebileceini iddia edebilirsiniz, ancak
ortada olan gerek bunlarn arabuk bertaraf edildikleridir. Baz insanlar bunu
hakl gstermek istemitir. En ok dile getirilen ne-
67
den, Lenin ve Troki'nin i savan ve lum kalm meselesinin beklenmedik
gereksinimleri nedeniyle bunu yapmak zorunda kaldklardr.
Bunu hakl gstermeye alanlar, byle yaplmasayd yiyecek bulunamayacan
syluyorlar.
Doru. Bu belki de ahlaki olarak varlabilecek tek hakl neden. Bu otoritenin
verebilecei tek hakl neden. Bakn, buna ihtiyacmz var. Bu kasrga rnei
gibidir. Acil durumlarda otoriteyi kabul edebilirsiniz.
Gerekten de tam olarak kasrga rneine benziyor.
Tam olarak benziyor. Burada sorulmas gereken soru bunun doru olup olmaddr.
Burada tarihsel gereklere bakmalsnz. Bunun doru olduunu duunmuyorum.
Gerekte, bu yaplarn daha nce tasfiye edildiini duunuyorum.
Evet, doru. Lenin ve Troki gerekten de bir kasrga srasnda sokaklarda
kouturup da insanlara yardm edenler gibi mi davranyorlard yoksa kendi
servetlerini, iktidarlarn ve statulerini mi pekitiriyorlard?yoksa bu ikisi
de ayn ey mi?
Bence bu ayn ey. Bu kadar nemli bir konuda tarafsz kalamayz. Bu tarihsel
gereklere, insanlarn gerekte neye benzediklerine ve ne duunduklerine ilikin
bir sorundur. Ancak Lenin ve Troki'nin kendi yazdklarn okuduumda
hissiyatm, ne yaptklarn bildikleri, bunun anlalabilir olduu ve hatta
bunun ardnda bir teorinin yattdr. Bu hem ahlaki bir teoridir hem de sosyo-
ekonomik bir teoridir. Her eyden nce bunlar iyi birer Ortodoks Marksist
olarak, duraan ve geri bir kylu toplumu olan Rusya'da sosyalist bir devrimin
olabileceine gerekten de inanmyorlard. Dolaysyla kendilerini bir ekilde
geri ekip tarihin demir yasalarnn, Almanya'da
Entelektuellerin Sorumluluu
BGST Duunce Dizisi
gereklemesi varsaylan devrimi dorumasn bekliyorlard. Tarihi benden daha
iyi biliyorsunuz. Tarihsel zorunluluk nedeniyle olmas beklenen ey bu idi,
dolaysyla bu gerekleene kadar bekleyeceklerdi ve Rusya o gun olduundan daha
da geriye gidecekti. Devrim Almanya'da olmad. Rusya gibi, orada burada kuuk
kapitalist blgeler dnda, temelde prekapitalist bir uncu Dunya toplumunda,
insanlar dve dve kalknmak gerektiini duunduler. Zora dayal kalknmay
yurutmek uzere Troki'nin "ii ordusu" dedii eye bavurdular. Bu, Rusya'y
kapitalizm ve sanayilemenin ilk evrelerinden geirecek ve tarihin demir
yasalarnn ilemeye balad bir noktaya getirecekti, unku ustalar yle
buyurmutu. Dolaysyla bunun arkasnda bir teori ve bir ahlaki ilke vard.
Iler bir sure sonra yoluna girecekti.
Bunlar anlalabilir, hatta durust hatalar olabilir ya da olaanustu zeki birka
kiinin ileri yurutmedi gerektiini syleyen bir dunya gruunun doal
sonular olabilir.
Bakunin'in ngrusu buydu, Rus devriminden yaklak yarm yuzyl nce tam olarak
bunun olacan ngrdu. O zaman Marksistler hakknda konuuyordu. Bu daha Lenin
domadan nce idi. Bakunin'in ngrusu, modern sanayi toplumunda bir oluum
olarak entelijansiyann doasnn ynetici olmalarna elverdii idi. Ancak
ynetici olmalarnn nedeni sermaye sahibi olmalar deildi. Ynetici
olacaklard, unku bir yn silahlar vard. Ynetici olacaklard, unku bilgi
denen eyi denetliyor, rgutluyor ve ynlendiriyorlard.
Bilgiye, belli becerilere ve karar alma surelerine eriim olanaklarna
sahiptiler.
Bakunin bunlarn Kzl burokrasiyi oluturacaklarn syledi, unku karlar
buradadr. Bunun insanlarn doas olduunu sylemedi. Bunu ne kadar etraflca
duunduunu bilmiyorum. Ancak Baku-
nin'in yazdklarn okuduunuzda, entelijansiyann doas byle olduu iin
byle davranacan syleyemeyiz. Byle davranmayanlar bir kenara itilecekti.
Byle davrananlar yolunu bulacakt. Byle davranacak kadar deersiz, merhametsiz
ve sert olanlar bu turden bir sistem iinde ayakta kalanlar olacakt. Halk
rgutleri ile yollarn birletirenler, insanlara rgutlenmeleri iin bizzat
yardm edenler ve insanlara hizmet edenler bu iktidar koullarnda ayakta
kalamayacakt.
Varsaylm ki enformasyon ve bilgi konusunda greli bir avantajnz var. Bunu
kendinize nasl aklarsnz? Bu ok buyuk bir servete, maddi servete sahip
olmaktan pek de farkl deildir diyebilir miyiz? Bu maddi servete ya da bilgiye,
daha iyi koullara sahip olduunuz iin ya da hi de adil olmayan bir ekilde
hakkettiinizden daha fazlasna sahip olduunuz iin ulam olabilirsiniz.
Dierlerinden daha iyi olduunuz iin bunun byle olduunu varsaymak iin kolay
yolu.
Neden daha "iyi"? .
unku ba ekiyorsunuz.
Ancak herkes bir konuda daha iyidir. Sokaktaki herhangi bir insandan daha iyi
olduumu duunduum eyler vardr. Sokaktaki bu insann da benden daha iyi
olduu eyler vardr. Kim daha iyidir?
Belli bir durum karsnda salkl bir baknz var. Ama diyelim ki, belli bir
durum karsnda salkl olmayan bir baknz da var ve bu size unu syluyor:
arabaya ve buyuk bir eve sahip olmamn nedeni benim baka turden bir insan
olmam. Ben daha ustunum. Irkl seviyorum, tabii ki deri rengi iin iinde
olmad surece...
Herkes belli bir zellik kombinasyonuna sahiptir. Baz eylerde daha iyi
olabilirsiniz, dier baz eylerde de daha ktu. Birisi iyi bir ke-
manc olabilir. Baka birisinin muzik kula olmayabilir. Ancak o da mekanik
eylerden anlar ve onlar tamir edebilir. Dieri bunu yapamaz. Eer bu
sylediim doru olmasayd, gidip intihar ederdim. Klonlarn* igal ettii bir
toplumda yaamak lmekten daha ktu. Eer herkes birbirine benzeseydi bu hayat
ekilmezdi. Gerekte baka birisinin benim yapamadklarm yapmas bir takdir
sebebidir. Baka biri gibi keman almyorsam kendimi ktu hissetmem. Eer baka
biri gibi bir fizik problemini zemiyorsam bunda sorun yoktur. Bu beni mutlu
klar. Ne yapabiliyorsanz onu yaparsnz, iaret ettiiniz noktaya geri dnecek
olursak, ksmen doam yuzunden, ksmen de hayatta sahip olduum ok sayda
avantaj yuzunden belli zelliklere sahibim. arabas olan kiinin de belli
zellikleri, art ans vardr. Bu zellikler, ktu niyetlilik, saldrganlk,
bakalarnn altn oymak ya da bu zellikler kombinasyonu her ne ise bunlar,
belli toplumsal duzenlemeler dahilinde deer gren ve desteklenen zelliklerdir.
Dolaysyla bir mafya babas belli toplumsal durumlarda dullendirilen
zelliklere sahiptir. Hitler bu toplumsal durumlarda dullendirilen zelliklere
sahipti. Bu bakmdan sylediklerim dorudur. Ancak bu, sz konusu zelliklerin
daha iyi olduklar anlamna gelmez. ne kmak iin, belli koullar altnda bu
zelliklerin daha kolay benimsenebilecei anlamna gelir.
Bu konumdaki iman, durumu izin anlattnz gibi kavrayabilir, durumun temelde
bir hrszlk olduunu kavrayabilir, ya da durumu butun bir varlk olan biri
iin uygun bir dul olarak kavrayabilir.
Insanlar genellikle sonuncusunu seerler.
Klon: Ayn canldan eeysiz olarak ureyen ve uredigi canlyla ayn genetik
zelliklere sahip olan canl. .n.
Doru. Benim iaret ettiim nokta da bu. Ancak en son kk seerdiniz, eer
Lenin, Troki ya da baka biri iseniz, iinden geldiiniz toplumdaki kavray
bunu yanstmaya eilimli olacaktr. Dolaysyla kendinizin merkezi bir aktr,
hatta kurtarc olduunu duuneceksiniz. Ortada kasrga yokken kasrgann
geldiini, dolays ile herkesi bundan kurtarmanz gerektiini duuneceksiniz.
Her durumda zum insanlarn kendilerini kurtarmalardr, bunu yapmak iin
aralar onlarn elinden almanz deil. Bunun yerine gerek bir demokrasi ve
gerek katlm olasl vardr. Ancak siz bir kasrga gruyorsunuz, unku
oynamak istediiniz rol kurtarc roludur.
Ve burada da daha nce sylediim noktaya geri dnuyoruz. Kant yukumluluu
otorite hakkn iddia eden insann omuzlarndadr. yleyse bir kasrgann
geldiini gruyorsanz bunu kantlayn. Beni bir kasrgann geldiine ve sizin
de insanlar ynledirmek iin doru kii olduunuza ikna edebilirseniz, tamam
olabilir. Ancak bunu kantlamak zorundasnz. Ben bunun aksini kantlamak
zorunda deilim. Yalnzca bunu kantlamadnz demem yeter. Ve tartmay ben
kazanrm.
Ve sizi ikna olana kadar dvup, tum ipleri elimde tutar ve kimsenin oynamasna
izin vermezsem bu tabii ki kant deildir, zor kullanmaktr.
Evet, bu anlamda kant yukumluluu otoritenin meruluunu iddia edenin
omuzlarndadr. Bu ister bir fabrika, ister bir aile olsun her toplumsal
duzenleme iin dorudur. Bu yukumluluun ok ender olarak yerine
getirilebildiini duunuyorum. Bana yle geliyor ki, eer gerek bir eitim
almamza izin verilecekse bunun bir paras insanlarn erken yata kant
yukumluluunun kimin omuzlarnda olduunu anlamalarn salamaktr. Bunu
insanlara retmeye
entelektuellerin Sorumluluu
almanz bile gerekmez. Bence bunu biliyorlar. Bunun kafalarndan kaznmasn
engellemeniz lazm. Ve bu kafalarndan kaznyor. Yalnzca eitim sisteminin
yaps bile bunun ok gen yalarda kafalarndan kaznmasn salyor.
ok fazla bamsz davranan ocuklar hemencecik balarn derde sokar ve hizaya
ekilmeleri gerekir. Bu konuda itenliksiz olmak istemeyiz. Burada da kant
yukumluluu ocuun denetim altna alnmas gerektiini iddia edenin
omuzlarndadr. Belki de ocuk bamsz davranmaktadr ve bu konuda tevik
edilmelidir. Bu yalnzca kiisel bir deneyim. Ben ocukken Tertiple niversitesi
tarafndan iletilen ve Deweyci bir izgide eitim yapan deneysel bir okula
gitme ansna sahip oldum. Buras bamszlk, yaratclk gibi eylerin tevik
edildii ok zgur ve bamsz bir yerdi. ok yapc bir ortam vard. Daha sonra
da, toplumsal statulerini yukseltmeye abalayan ve buyuk universitelere gidecek
ocuklarn okuduu City Academic High School adl liseye gittiimde ve eitim
yaplarnda otoritenin gerekte ne olduunu burada kefettiimde, bu benim iin
tam ok oldu. Bununla daha nce hi karlamamtm. Bu durum kesinlikle hakl
bir neden ne surmeyi gerektiriyordu ve bu hakl neden birok durumda ne de
surulebilirdi. Eitimin ap-
* John Dewey (1859-1952) Amerikal eitim felsefecisi. Dewey deneyime eitim
surecinde zel bir nem vermitir. Bilgi de deneyim biimlerinden birisidir.
Insanlar doann tumu ile surekli bir dei toku (franaaefion) iindedirler ve
doay sistematik bir sorgulama ile kavrarlar. Dewey iin bilgi tefekkurden
(eontemplation) daha ziyade tecrube (experimen-tation) ile edinilir. Dewey bilgi
edinmede en baarl olduumuz yollar inceleme ilevi gren "arasal" ya da
"deneysel" bir mantk gelitirmitir. Burada balang ilkeleri yoktur, ama
bilgi yine de rasyoneldir, unku kendi kendini duzelten bir sure ile ilerler.
Savlarmz surekli olarak dierlerinin savlar ile snar ve gzden geiririz.
Devvey ocuklar bilginin pasif alclar olarak gren 19. yuzyl Amerikan
eitim sistemine eletirel bir bak gelitirmitir. Ayn zamanda ocuklarn ne
renmek istediklerine izin verilmesi gerektiini iddia eden eitim teorilerini
de, bu yaklamn ocuun deneyimlerinin olgun olmamasn grmezden geldii iin
eletirmitir. Dewey ocuklarn doal olarak merakl ve kefedici olduklarn ve
"yaparak renmeleri" gerektiini duunmutur, -.n
talca yanlarnn ounun bile toplumsal bir ilevi vardr ve bu ilev,
bamszl engellemektir. Orta sonda baz aptalca devler verirler ve itaat
etseniz iyi olur.
Kamu okul {.isteminin yalnzca itaatkr olmay deil, can skntsna
katlanmay, oturup saate bakmay ve snftan kama-may da rettiini fark
ettim. Bu, tam olarak bir kapitalist irkette alrken sahip olmanz gereken
bir beceri.
Dakiklik. 15 yalarndayken Dou Avrupa'dan Amerika'ya g eden ok eski bir
arkadam, bir zamanlar bana, New York'ta parlak ocuklar iin bir okula
gittiini sylemiti. Daha nce ald eitim ile karlatrldnda onun
dikkatini eken eylerden birinin, bir snavda ortalama bir not aldnzda buna
kimsenin aldrmad, ama snfa iki dakika ge kalrsanz mudurun odasna
arlp fra yemeniz olduunu sylemiti. Bunun anlam, bir montaj hattnda
almak iin uysal, itaatkr ve dakik olmak uzere eitilmekte olduunuzdur.
MIT'de bile eitim buyuk lude u ekildedir: hoca snfa gelir, ders
kitaplarn tahtaya aktarr, yapt iin yaratc ynleri uzerine hi konumaz
ya da bunu fiilen sizinle birlikte yaparak paylamaz, herhangi bir zaman gidip
de bir yerden okuyabileceiniz eyleri tahtaya kopya eder. Bunu grunce ok
olmutum.
Bunu sylediinize ardm. Lisans rencisiyken oldu bu.
Lisansustu eitim kesinlikle byle deildir. Gerekte lisansustu eitim bir tur
raklk gibidir. Birlikte alrsnz.
Ak ki makul olan eitim biimi bu. yine de "usta" ve "rak" gibi kelimeler
bana korkun geliyor. Ama gereklik ok ilgin.
74
unku bir sanat reniyorsunuz. raklk, illa da emirlere uymak demek deildir.
Katkda bulunabilirsiniz, kendi fikirleriniz vardr ve ayn zamanda da
renirsiniz. Doru durust bilim yapmak retebileceiniz bir ey deildir.
Kimse bunun nasl retileceini bilemez. Bu fikri bir ekilde edinirsiniz. Bu,
bisiklet kullanmay ya da bir masa yapmay renmeye benzer. Fikri renmenin
yolu, bir ekilde bu fikre sahip olan insanlarla almaktr. Onlardan bir
eyler alrsnz ve bilimde kesinlikle onlara katkda bulunursunuz. Bilimde
birok iyi fikrin gen insanlardan ktn herkes bilir. Bu olaan bir eydir.
Butun fikirleriniz rencilerinizden gelir.
Bu konuda kuku yok. Bunu verili kabul edersiniz.
yleyse fikirleri rencilerinizden alrdnz. Hibir otoritenin olmad
durumda durtu nereden gelecek? Momentum nereden gelecek? Sizi ilerleten ve
yetitiren bask nereden gelecek? Bunlar herhalde bu tartmann baz insanlarda
uyandrd sorular.
Her eyden nce "ilerleme basksnn" tam olarak ne anlama geldiini
sormalsnz. Eer daha fazla uretme basksn kastediyorsanz bunu kim ister?
Bu illa da yaplacak doru ey midir? Bu o kadar da ak deil. Birok alanda bu
belki de yanl bir eydir.
Dolaysyla bu derece zgur olmann bu turden bir basky ortadan kaldrd hi
de anlaml bir eletiri olmuyor. Bu bir iltifattr.
Insanlarn gudulmek zorunda olduu zamanlara geri dnelim. Bugun bile byledir.
Insanlarn belli gereksinimlere sahip olmalar iin gudulmeleri gerekir. Neden?
Neden onlar rahat brakmyorsunuz ki mutlu olsunlar ve baka eyler yapsnlar?
Buradaki tek gudu isel olmak zorundadr. ocuklara bakn. Ne kadar
yaratcdrlar.
75
Kefederler. Her eyi kefetmek, yeni eyler denemek isterler. Bir ocuk neden
yurur?
ocuklarn ok fazla enerjisi, merak, arzusu vardr, ancak lup duene kadar
almak istemezler.
Bir ocuk neden yurur? Diyelim ki bir yanda bir ocuunuz var. Gayet iyi
emekliyor. Odada istedii her yere hzla gidebilir, o kadar hzl gider ki, anne
babas ortal krp dkmesin diye arkasndan koturur. Birdenbire ayaa kalkar
ve yurumeye balar. Yurumekte korkun beceriksizdir. Bir adm atar ve yuzustu
duer. Eer gerekten de bir yere gitmek istiyorsa surunerek gidebilir. yleyse
neden ocuk yurumeye balar? Yeni eyler yapmak iin. Byle yaratlmz.
Verimli olmasa da, zararl olsa da, hatta canmz yansa da yeni eyler yapmak
iin yaratlmz. Bunun sona ereceini zannetmiyorum. Kefetmek istiyorsunuz.
Snrlarnz zorlamak istiyorsunuz. Yapabileceklerinizi takdir etmek
istiyorsunuz. ok az insan, bu bir eyler yaratma oyununu tecrube edebilecei
koullara sahip olur. Sanatlar bu koullara sahiptir. Zanaatkarlar da. Bilim
adamlar da. Toplumumuzda insanlarn ou bu frsata sahip deildir. Ancak bu
frsata sahip olacak kadar anslysanz, bunun ok iyi bir deneyim olduunu
bilirsiniz. Bunun iin Einstein'n grelilik teorisini kefetmenize gerek yok.
Bunu ok deiik bir biimde ifade ettiniz. MIT'de bir fiziki hatrlyorum. Ad
sakl kalsn. Bu fiziki yaratcln verdii zevk ile ilgili buyuk bir konuma
yapt ve bunu tecrube etme ve zevkini tatma kapasitesine sahip olmayan birok
insann, nufusun yuzde 99'unun, bu kapasiteye sahip olabileceini syledi. Bu
kapasiteye sahip olmadklarna gre en azndan onlara yeni bir fikir bulduunda
tatt zevki anlatmaya alacan sylemiti.
entelektuellerin Sorumluluu Noam Chomsky
Bence bu fiziki duunmek istemiyor. Her kimse, gayet iyi biliyor ki, herkes bu
zevki tadabilir ve bu kii hayat boyunca birok defa dier insanlarn
yaptklarna bakarak bu zevki tatmtr.
Bunu ok eitli duzeylerde de tadabilirsiniz.
Bir ispat okuduunuzda ve sonunda anladnzda, bu heyecan vericidir.
Bu Pisagor teoremi de olabilir, kuantum mekanii de...
Heyecan vericidir. Tanrm, bunu daha nce hi anlamamm. Bu yaratclktr,
birisi bunu 2000 yl nce ispatlam bile olsa. Her fiziki birok defa bunu
yaamtr. Kefettiiniz eydeki mucizeler karsnda arp kalrsnz ve
baka biri oktan bunu kefettii halde siz de kefedersiniz. Ve orasna
burasna ufak tefek eyler ekleye-bilirseniz bu heyecan vericidir. Fizikinin
sylediklerine inanmam iin ortada bir sebep yok. Ayn ey bir gemi ina eden
bir insan iin de geerlidir. Temelde ne fark var? Bir fark gremiyorum.
Yaratclk ve baarmann verdii zevk sz konusu olduunda pek de bir fark
grunmuyor, tabii ki buna bir de iin sorumlu-luu eklenmitir.
Keke bunu yapabilseydim, bunu yapabileceimi hayal bile edemiyorum.
Ancak ikisi arasnda bir bakma bark var. Iktidar oluturan eylemlerle yle
olmayanlar arasnda bir fark var. Bir gemi ina etmek iin gereken becerilerle,
szgelimi bir toplanty ynetmek iin gereken beceriler birbirinden farkl. Bu
anlamda en azndan ou toplumda, szsel olarak zorlayc olmak, szgelimi hzl
komaktan ok daha farkl.
Ama dulleri ve iktidar oluturan becerilerden biri iddettir ve...
77
Illa da ktu toplumlar kastetmiyorum. Iyi bir toplumda bile bu byle. Iyi bir
toplumda bir sav ortaya koyabllen ve kendini iyi ifade edebilen bir kii, eer
durum bir ekilde eitlenmezse daha etkili olacaktr. Bunun grece eitlendiini
varsaysak bile, hzl koan ancak hibir hitabet yetenei olmayan kii nasl
olur da...?
Bunun doru olduunu duunmuyorum. Doru sav ne surduum, bundan da emin
olduum ancak kimseyi ikna edemediim durumlar oldu, eminim ki size de olmutur.
unku insanlar baka bir ey yapmaya karar vermilerdi. Bu her zaman olur. Bu
kiisel hayatnzda, aile ii tartmalarda, toplumsal durumlarda, her zaman
olur. Belki de bu durumu seyreden bir Marsl, falanca kii bu tartmay kazand
diyebilir. Ancak o falanca kii bunu hayata geirecek guten yoksunsa bunun bir
nemi yoktur.
Farzedeim ki bir grup ya da bir eit organizasyon, szgelimi herhangi turden
bir irket iinde alyorsunuz ve en azndan formel olarak karar alma
asndan bir lude bir eitlik ve adalet de var. Bir araya gelip karar
alyorsunuz ve tum iletmenin nasl iledii bilgisine bir ya da iki kii sahip
ve ellerinde ne olup bittiine ilikin bir yn enformasyon ve olgu var, ayn
zamanda hitabet yetenekleri de var. Dier insanlarn da uretime ynelik becerisi
ve iletme ile ilgili dier bir ok becerisi var, ama ellerinde bu enformasyon
yok. Bu durumda kimin kazanacana hi kuku yok.
Neyi kazanacana? .
Politika kararlarn. '
Politika kararlarn. Peki neyin hayata geirileceine ilikin kararlar kim
kazanacak? retime ynelik becerileri olanlar.
Hayr. Illa da byle olmak zorunda deil.
entelektuellerin Sorumluluu
Neden? Eitliin olduu bir toplumda kararlar hayata geirecek insanlar bunlar.
Eitliin olduu bir toplum olduunu varsayyoruz. Kimse iktidara sahip deil.
Yalnzca herkes farkl yeteneklere sahip.
Herkezin bir oyu var.
Tamam, rasyonel bir ileyi olduunu varsayarsak, daha ikna edici argumanlar
ne surenler dierlerini ikna edebilirler. Ama daha sonra bu kararlar hayata
geirenler ii kendi bildikleri yoldan yaparlar.
Aktr ki, herkes belli bir zguven ve belli becerilerle bir karara varma ok
daha iyi olacaktr, ki bu da katlm ile ayn kapya kar.
Bu ikna olmak ile ayn anlama gelir. Eer bir eyin, yaplmas doru olan ey
olduuna karar verirseniz, baka birinin bu fikri ortaya atmas ile sizin
atmanz arasnda bir fark olmaz. Eit derecede ikna olmusunuz demektir. Eer
siz ikna olmamsanz, bir eyler yanl gitmitir. Dolaysyla bu bir iktidar
durumu oluturur ve eyleri etraflca duunme yetenei ile ilgili bir mesele
deildir.
Yugoslavya'da pazar sistemi iinde bir irketi ele alalm. Iiler bir ynetici
tayin eder. Bu ynetici, Ford irketindeki bir yneticinin ald kararla ayn
kararlar alr. Iiler de yneticinin kararlarnn makul olduu ve hayata
geirilmesi gerektiinde hemfikir olur. Zorunlu olarak kendileri karar
alamazlar, unku olgulara eriimleri yoktur, yine de bu durum olduka mide
bulandrc...
Burada iktidar asndan bir farklln olduu bir durum sz konusu. Burada
iktidar u anlama geliyor...
Ya iktidar formel olarak iilerde ise?
79
Burada nceden bir ey farzediyoruz: Ynetici daha fazla enformasyona sahiptir,
unku iktidara sahip olduu iin bu enformasyonu elde etmitir. Yoksa daha fazla
enformasyona sahip olmayacakt.
yneticinin ii tum bu enformasyonu ynetmek ve ileri duzene koymaktr.
Ama bu ekilde bir iblumune gittiinizde iktidar ilikilerini empoze
ediyorsunuz.
Tam olarak yle. Ben de bu noktaya geliyorum.
Ama durumdan iktidar ilikisini ekip aldmzda bu doru olmayacak. Herkes
enformasyona ayn derecede eriim olanana sahipse, bir ekilde ynetici olmu
kii en iyi fikir ile ortaya kar ve dierleri de bunun en iyi fikir olduunu
kabul ederse, burada bir sorun yok. Bunun surekli olarak byle olmayacan
biliyoruz. Insan hayatnda bildiim tek bir alan eitliki bir duruma yakn
duer. Tam olarak eitliki deildir ama buna ok yakn duer. Bu bilimsel
laboratuvardr, bilimsel teebbustur, burada Nobel dulu kazanm bir profesr,
bir lisans rencisi, bir laboratuvar teknisyeni, vb. vardr. Buras eer
gerekten de iyi iliyorsa, youn bir ibirlii vardr. Ve bunu grebilirsiniz.
En ok basl eseri olan kiinin her zaman tum yantlar bulmas hibir ekilde
sz konusu deildir. Tabii ki birlikte alyorlar ve bir eyleri baarmaya
alyorlarsa.
yleyse bu bir kolektiftir ya da bunun gibi bir eydir. Eer karar alma gucunde
ya da gundem oluturmak ve konum almak iin enformasyona eriim konusunda
yapsal olarak empoze edilen farkllklar yoksa bu iyi bir eydir.
Nobel dulu alm kii iyi bir fikir ne surebilir. Suremeyebilir de. Gerekte,
bu gibi durumlarda bu pek de sk grulen bir ey deildir. Genelde iyi fikir
lisansustu rencisinden gelir.
Entelektuellerin Sorumluluu [ Noam Chomsky
Nobel dulu alanlar bu dulu aldklarnda zaten oktan ihtiyarlamlardr.
Belki de. Ya da kendi bildikleri yola ok saplanmlardr. Ancak, kdemli
profesrun salayaca esiz bir katk vardr: Deneyim. Birilerinin drt yl
nce yapt ancak kimsenin duymad bir eyi hatrlayacaktr. Insanlarn
kolektif kararlara katkda bulunmasnn ok deiik yollar vardr. Bir
fabrikada alnan bir kararn ileri bir bilimsel aratrmadan ok daha karmak
olduuna, bu nedenle de tek bir kiinin her zaman doru fikirlere sahip olduuna
inanmamz iin ortada hibir sebep yok. Bu olamaz. Eer bu oluyorsa, iktidardan
kaynaklanan farkllklar yuzundendir.
Karar alma surelerine ve enformasyona eriimde ya da bunlar iin kritik neme
sahip becerilerdeki bir dengesizlik yuzunden.
yleyse baladmz noktaya geri dnduk: Iktidardan kaynaklanan farkllklar
yok edin ya da yok etmeye abalayn.
Simdi bir dakika iin konuyu deitirmeme izin verin. Hayvan haklar sorununa ve
insani deerlerin daha derin bir ekilde kavranmasna geri dnelim. Kurtaj
konusundaki tartma hakknda ne duunuyorsunuz?
Bu ok zor bir soru. Bu soruya verilecek yantlarn da basit olduunu
duunmuyorum. Bu durum, gerekten de elien deerlerin olduu bir durum.
Insanlarn iinde bulunduklar durumlarn ounda, ki her zaman kendimizi byle
durumlar iinde buluyoruz, ak ve basit bir yantn olduu rnekler ok azdr.
Bazen verilen yantlar ok karanlktr, unku deiik deerlere sahibiz ve
bunlar birbiriyle elimektedir. En azndan kendi ahlaki deerlerimizi
kavraymz, tek bir yantn olduu ve baka yantlarn olmad aksiyomatik
bir sistem gibi deildir. Burada birbiriyle eliiyor gibi grunen deer-
ler sz konusudur ve bu deerler deiik yantlar verir. Belki bu deer- ? leri
tam olarak anlayamadmzdan, belki de gerekten elitikleri iin... Kurtaj
rneinde ciddi elikiler sz konusudur. Bir grue gre belli bir zamana kadar
bir ocuk annesinin vucudunun bir parasdr. Annenin ne yapacana ilikin
karar verme hakk olmaldr. Ve bu dorudur da. Baka bir bak asna gre, bu
organizma potansiyel bir insandr ve belli haklar vardr. Ve bu iki gru
eliki halindedir. Tandm bir biyolog, bir kadnn ellerini ykamas
durumunda da ayn eyin sylenebileceini belirtmiti. Bir kadn ellerini
ykadnda, ok sayda hucre dkulur ve ilkesel olarak bu hucreler bir insana
ait genetik bilgi iermektedir. Gelecekte bir teknolojinin bu hucreleri alp da
onlardan bir insan yarattn hayal edebilirsiniz. Bu biyolog burada reductio
ad absurdum" bir arguman gelitiriyordu, ancak bu hi de astrolojiye benzer bir
ey sylememektedir. Syledii ey dorudur.
Buna benzer ve baa kmas zor bir argumanla karlatm. Diyelim ki belli bir
hastal tedavi edebilecek becerilere sahip tek bir doktor var. Bu hastalk ani
bir ekilde salgn haline geliyor. Tedavi iin ne yaplmas gerekiyorsa diyelim
ki be dakika iinde yaplmas lazm, ancak bunu bir tek bu doktor yapabiliyor.
Bu durumda bu hastala yakalanan ok sayda insan olduu iin, doktorun nunde
bir montaj hatt oluturuyorlar. Bu doktor, tuvalete, yemek yemee ya da baka
bir yere giderse, bu arada - daha ok insan lecektir. Bu doktor ne yapmal?
Bu bir triyaj" durumudur. Bu kii alternatifler arasndan imkansz bir seim
yapacaktr. Durumu bu ekilde tasvir etmek daha kolay.
* reductio ad absurdum: Bir nermenin doruluunu, bu nermenin tersinin ak
bir yanllk ve eliki ierdiini gstererek kantlamak; ya da bir nermeyi
mumkun olamayacak ya da sama sonulara yol atn gstererek yanllamak.
-.n.
" Sava alanlarnda ve acil servislerde vakann aciliyeti, hayatta kalma ans
gibi etmenlere dayanarak tbbi mudahale nceliklerini belirleme sistemi, -.n.
entelektuellerin Sorumluluu
Bu, felsefe seminerlerinde her zaman yaplan eydir. Ikenceye karyz. Bir
felsefeci, Newsveek dergisinde art niyeti Israil'in Araplara ikence yapt
iin eletirilmemesi fikri olan bir yaz yazd. ne surduu arguman balang
seviyesindeki bir felsefe dersindeki gibiydi. Insanlar ikencenin ktu olduunu
syluyor. Ama gerekten de ktu mu? Diyelim ki devreye girdiinde dunyay havaya
uuracak bir kyamet makinas var. Bunun nasl durdurulacan bilen bir kii
var ama bunu bize sylemiyor. Ondan bu bilgiyi almann tek yolu ona ikence
yapmak. Bu artlar altnda ikence kabul edilebilir mi? Siz de "bu artlar
altnda evet" dersiniz. Iyi ama bu durumda ikenceye kar deilsiniz! Biraz
ilerleyelim. Burada "kaygan zemin arguman" dediimiz bir eyin iinde
bulursunuz kendinizi. Bu oyunu her zaman oynayabilirsiniz. Genelde birbiriyle
elien deerlerin, baka koullar iinde normalde gulun olan sonulara yol
at durumlar uydurabilirsiniz. Ancak sorun u ki, hayat da bazen numuze
byle durumlar getirir. Bunlar uydurmanz gerekmez. Kurtaj meselesi hayatn
numuze buna benzer seimler getirdii durumlardan birisidir.
yani buradaki seimin fetusun bir insan olup olmad ile ilgili olmadn m
duunuyorsunuz? Temelde bunun potansiyel bir insan olduunu, bir organ
olmadn kabul etmelisiniz.
Bir insann ne olduuna ilikin ak bir fikriniz olmayabilir. Burada makul bir
neri, fetusun kendi bana yaayabilecek olan bir canl olduunda bir organdan
bir insana doru deiim gsterdiidir. Ancak bu tartmaldr ve bunun ne zaman
olduu ok da ak deildir. Ite bu nedenden turu biyolog arkadam bunun
teknolojinin durumuna bal olarak kadnn ellerini ykad an olabileceine
iaret etti. Ancak hayat byle. elien deerlerle ilgili zor kararlarla yuz
yuze gelirsiniz.
Baka bir konuya geiyorum: New Lejjt'den gunumuze son otuz yl ele alalm ve
bunu ABD'de politik aktivizmin bir dnemi olarak deerlendirelim. Solcular,
grebildiim kadaryla bunu ok sk yapmyorlar. Bunu yapmay deneyelim ve
buradan ne dersler karabileceimizi grelim. Baardklarmz,
baarabileceimizin en iyisi midir? Aktivistler beklenenin en iyisini mi
yapyorlard yoksa korkun hatalar m vard? Burada, yeterince dikkate
alnmayan, uzerinde duunmediimiz, ele almadmz engeller mi vard? Bu
engellerle baa ksaydk daha iyisini yapabilir miydik?ya da baka bir deyile,
bu dnemi nasl deerlendiriyorsunuz? Kukusuz ki benim kuamdan insanlarn
ou bugun bir hayal krkl yayor. Syle duunuyorlar: "Otuz yl nce bu
seimi yaptm. Aradan otuz yl geti ve iler duunduum ekilde gitmedi."
Her eyden nce insanlarn ilerin gidiatna ilikin duundukleri hi de
realist deildi. Bence otuz ylda ne olduuna bakarsanz, her ey eskisine gre
ok daha iyi. Vietnam Sava srasnda birok ey balatld. Ideolojik duzeyde
savaa kar kanlarmzn tumu anaakm kurumlardaki mucadeleyi tamamen
kaybettiler. Buradaki soru, Vietnamllarn bize kar iledikleri sular tazmin
etmek iin ne yaptklaryd. Gazetelerde, dergilerde ya da kitaplarda uzerinde
tartlmasna izin verilen tek soru buydu. Eer eitimli ve elit kulturun bir
paras olmak istiyorsanz ortaya atabileceiniz tek soru buydu. Aslnda srf
merak yuzunden gazeteleri taradm. Sava tutsaklar meselesi de buna benzer.
George Bush kalkp da, Vietnamllar onlara kar kalc bir kin beslemediimizi
anlamallardr, diyor. Bize yaptklarnn bedelini onlara detmeyeceiz. Eer
gerei teslim edip tum hayatlarn ve sahip olduklar tum kaynaklar, vahice
havaya uurduk-lar insanlarmzn kalntlarn aramaya adarlarsa, belki uygar
dunyaya girmelerine izin veririz. Ve tek bir editr ya da ke yazar kal-
84 ( Entelektuellerin Sorumluluu \ Noam Chomtky
kp da bunlar Nazilerden bile beter demiyor. Gerekten de Nazilerden de
beterdirler. Sanki tek mesele bize kar iledikleri sular affedip
affetmeyeceimiz. Bu seviyede tum tartmay kaybettik. Dier yandan, nufusun
geneline bakalm. Bugun, sonu gelmeyen, hi affetmeyen ve en ufak bir tepkiye
bile tahammul gstermeyen bu propaganda ile geen 25 yldan sonra bile halkn
yuzde 70'i elit kulturle ayn fikirde deil. Bu durum, bu seviyede bir zafer
kazandmz gsteriyor. Eer tum bu beyin ykamadan sonra 1990 gibi ge bir
tarihte bile halkn yuzde 70'i savan bir hata deil temelden yanl ve
ahlakd olduunu syluyorsa, bir eyler anlatabilmiiz demektir.
Kesinlikle. Ve bu bize alt-yedi yllk bir aktivizmin, insanlarn katld bir
aktivizmin uzun erimli muazzam bir etkisi olduunu gsteriyor. Ancak yine de, bu
otuz yln ardndan rgutlerimizin ap, rgutlu muhalefetin derecesi, yeni
krizler ortaya ktnda yeni hareketler oluturma yetenei, hatta ok daha
nemlisi mevcut kurumsal yaplara darbeler vuran istikrarl hareketler oluturma
yetenei gibi eksenlerde insanlarn kayglarna yant oluturmuyor.
Bence bu tarihi doru bir ekilde okumamaktan kaynaklanyor. Bu durumda tam
tersi olduunu duunuyorum. Bu derece buyuk en son kriz Krfez Sava idi.
Burada solcu ve aktivist olanlar da dahil, arkadalarmn pek ou ile ayn
grute deildim. Olan biteni sol iin bir felaket ve az nce sylediklerinizin
bir kant olarak deerlendirdiler. Bense tam tersi olarak deerlendirdim. Bu,
buyuk gsterilerin savatan nce baladn bildiim ilk rnek. Vietnam
Sava'na bir bakn. Kennedy Guney Vietnam' 1961-1962 yllarnda bombalamaya
balad. nemli bir muhalefet ancak yllar sonra olutu.
Benim izlenimim de bu oldu. Krfez Sava'na kar kan bir
BGST \ Duunce Dizi&i \ m
hareketin kendini bu kadar hzl bir ekilde hissettirmesine inanamadm.
Inanlmazd. Hatrlamamz gereken ey, iktidar sahiplerinin bunu gayet iyi
bildiidir. Bizim bilmemizi istemezler, ancak kendileri bilir. Bu, ne
yaptklarnda olduu kadar kendi belgelerinde de ak bir ekilde grulebilir.
Krfez Sava'nda kara muharebesinin balad gun ok nemli bir belge basna
szdrlmt. Bu belge bir ekilde gazetelerdeki yazlarn iinde kaybolmutu
ve ou insan bunu gzden kard. Bir makalenin son paragraf gibi bir eydi.
uncu Dunya'ya yaplacak mudahalelere ilikin Bush ynetimine ait bir planlama
belgesini basna szdrdlar. Orada sylenen uydu, ki bu hl geerlidir: ok
daha zayf dumanlarla -yani savaa girmek istediimiz herkes ile- kar karya
gelilerde duman yenmek yetmez, bunu kararl ve hzl bir ekilde yapmalyz,
unku bunun dndaki her durum, politik destei kaybettirecektir. Bu sol iin
muazzam bir zaferdir. Ynetimdekiler, tamamen savunmasz dumanlar karsnda
onlar eytanlatrdktan sonra, kimse fark etmeden hzl ve kesin zaferler
kazanmadmz surece mudahale seeneklerinin olmadn anladlar.
Verilen tepkinin hz ve lei konusunda size tamamen katlyorum. Bu konuda
arkadalarnzn ou ile tartmak zorunda kaldnz sylediniz. Ben de buna
benzer baz durumlarla kar karya kaldm. Bir hareket ya da bir insan
topluluu olarak kendi etki gucumuzu kavrayamyor durumda olmamz arpc bir
durum.
Tabii ki bunun farkna varmamz istemiyorlar. Bunu alglayabilmek iin herkesin
-televizyonlar, radyolar, kitaplar vb.- size dunyann duz olduunu syledii bir
dunyada yaadnz duunun. 1984 romanndaki VVinston Smith gibi. 0, iki kere
ikinin drt ettii gereine tutunmak istiyordu. Herkes iki kere ikinin be
ettiini sy-
86
luyordu. 0 ise iten ie iki kere ikinin drt ettiini hatrlyordu. Bu geree
tutunmak zordur. zellikle de yaltlm bir durumdaysanz.
Buradaki sr nedir?
Sr yaltlmamakta. Eer Winston Smith gibi yaltlm iseniz, er ya da ge
zuleceksinizdir, o da sonunda zuldu. Bu totalitarizm geleneidir: Insanlar
yaltlm bir durumda tutun, bylece her eye inanmalarn salayabilirsiniz.
Amerikan demokrasinin dehas, populer mucadeleler sonunda kazanlan formel
zgurluklere musamaha gsterirken, insanlar evrelerinden yaltarak bunlarn
iini boaltmaktr. Insanlar da yaltlm durumdadr. Televizyonun nunde
mhlanp kalmlardr. Hi bir rgutlulukleri yoktur. Sendikalardan kurtulmann
bu kadar hararetli bir ekilde istenmesinin ardnda yatan neden budur.
Sendikalar sradan insanlarn biraya geldikleri doal yollardan biridir ama tek
yol deildir. yleyse bunlar yok etmeniz lazm. Gerek anlamda hibir politik
partiye sahip olmamamzn bu kadar nemli olmasnn nedeni de budur, burada
insanlar biraraya gelip bir eyler yapabilirler.
Ama buradan kalkarak {.unu syleyebiliriz: Bir kultur yaratan, gerekten de
birlikte alma, arkada olma, dierleri ile iletiim iinde olma olanaklar
yaratan solun bu baskdan daha az etkilenmesi gerekir. Bugun ile otuz yl
ncesini karlatrdmda, gunumuzde insanlarn otuz yl nce olduundan ok
daha atomize olmalarnn, en temel deiiklik olduu duygusuna kaplyorum.
Insanlarn arkadalar yok. insanlarn guvenebilecekleri, arkada
olabilecekleri, duzenli ve surekli olarak etkileim iinde olabilecekleri
hikimseleri yok. Belki hi yok diyemeyiz ama otuz yl nce olduundan ok daha
az.
Daha az olduundan emin deilim. Belki de daha ok var, ama farkl evrelerde.
rnein son yllarn buyuk hareketlerini ele aln...
87
Hareketlerden sz etmiyorum. Sradan, gundelik hayattan sz ediyorum. Ailem,
arkadalarm, tandm insanlarn tumunden.
rnein, Bar Tanklar grubundaki insanlar nasl aklamal? Bunlar kilise
tabanl bir gruptur, arkadalar ve rgutlulukleri kiliselere, hatta
fundamentalist kiliselere dayanr. Ancak gerek arkadalar ve rgutlulukleri
vardr ve birlikte alrlar.
Bu o kurumlardan bir tanesi...
Ancak bu gibi eyler ok sayda insan bir araya getiriyor. Ite bu nedenle,
aktivizmin farkl evrelere kaydn syluyorum. Gerekte nufusun farkl
kesimlerine kaymtr, ok daha anaakm bir mecraya kaymtr. Altml yllar
boyunca bylesi bir rgutlulue ve nemli lude politik aktivizme sahip olanlar
universitelerdeki ocuklard. ok vard. Belki sadece universitedeki ocuklar
deildi bu ilerle uraanlar, ama nemli bir kesimini oluturuyorlard. Burada
aktivizmin inie getii dorudur, ancak toplumun dier kesimlerinde artm ve
derinlemitir.
Sol aslnda byle bir eyi hi nermedi. CP bir zamanlar bunu yapt. Ancak Nev
Left'ten gunumuze kadar modern sol, yuruyuler ve gsteriler rgutledi. Eitim
toplantlar yapt. Konumalar organize etti. Ancak bunu hi bir zaman nermedi.
Kilise tabanl bu Orta Amerika dayanma gruplarn nasl tanmlarsnz? Bunlar
"sol" olarak saylabilir mi? Bence bunlar sol olarak tanmlanabilir.
Belki de solun nerdiklerinden ok daha iyi bir model ortaya koyuyorlar.
Bence bunlar o kadar da ayr dumuyorlar. Bunlarn ou, altml yllarn her
eyi etkileyen deneyimlerini yaad. Bu deneyimler tum kulturumuzu yaygn bir
biimde etkiledi. Kiliselerden bu kadar
88 | Entelektuellerin Sorumluluu Noam Chomdky
ok eyin kmasnn nedeni, burann tahrip edilmemi organik bir kurum olmas.
Bu insanlar ulkedeki ii sendikalarndan gelmemilerdir, unku sendikal
deillerdir. Eer Avrupa'da bir konuma yapacak olursam, yakn zamana kadar
bunun mekan bir sendika binas olurdu. Bunlara katlanlar illa da ii gruplar
deildir, yalnzca cemaat uyeleridir. ABD'de ise byle bir ey yaptm hi
hatrlamyorum. Genellikle bir kilisede konuuyorum. Kilise, mevcut olan ve yok
edilmeyen tek kurumdur. Bu nedenle tum hareketlerin burolar bir kilisenin
bodrum katndadr. Bunlar her yerde var.
Bu her zaman iin doru.
unku varolan tek ey bu. Ancak bundan baka turlu insanlar kyor. Kendilerini
Marksist-Leninist olarak adlandrmyorlar, bu konuda tek bir kitap bile
okumamlar ve bu umurlarnda bile deil. Belki de geldikleri arkaplan zgurluk
teolojisi. Bence bu bizim hareketimizin bir parasdr ya da en azndan ben hep
yle deerlendirdim. Ve ayn insanlar daha birok eyle de ilgileniyorlar.
Kendinizi ne derecede Marksist-Leninistlerle ayn hareketin bir paras olarak
deerlendiriyordunuz?
Kiisel arkadalarm ve temaslarm var, ancak buna kar ok da duygudalk
besleyemiyorum. Her eyden nce bunu ok da anlamyorum. Anladm kadarndan da
genellikle holanmadm. Onlardan hibir ey renmediimi ya da kiisel
ilikilerimi surdurmediimi syleyemem; gerekte benim holandm eyleri yapan
gruplar destekledim ve desteklemeye de devam edeceim. Belli bir yaknlk
hissediyorum, ancak kilise tabanl gruplar bana ok daha anlalr geliyor,
onlarla resmi sol gruplarla hissetmediim belli bir duygudalk hissediyorum.
Bir bakma onlar yannzda grmeyi istiyorsunuz.
89
Evet. Mesela Nikaragua'ya gittiimde ve bir Cizvit evinde kaldmda bunu
hissettim. Burada ne iim var diye duunuyordum. Ancak orada kendimi evimde
hissettim.
Etik insanlar.
Belli ortak deerlere sahibiz. Benim iin kiisel deneyimlerim nedeniyle bu
biraz tuhaf bir durumdu, unku Philadelphia'da ounlukla Irlandal ve Alman
Katoliklerin yaad bir blgede buyudum. Civardaki tek Yahudi aile bizdik.
Katoliklere kar iten bir korku ile buyudum. Okula giderken Katoliklerden
dayak yerdik. Dolaysyla alt sokaktaki Cizvit okulundan kanlarn lgn
antisemitistler olduunu biliyordum. ocukluk hatralarn amak zaman alyor.
Kiliseler insanlarn konuabilecei, fikirler gelitirebilecei, gundemler
oluturabilecei olan mekanlar haline geldi. Ancak kiliselerin toplumsal
deiimin nunde bir engel oluturmasna ne diyorsunuz?
Tarih boyunca genellikle byle idi. Son otuz-krk yldr dikkat eken ey
Katolik Kilisesi'nin radikal bir deiim geirmesidir ve bu pek ok Protestan
kilisesinde de grulmektedir. Buyuk bir deiim var. ABD'nin Orta Amerika'da
terrist bir sava balatmasnn nedeni bunu yok etmek istemesidir. Insanlar
bugun en buyuk dumann Islami fundementalizm olduundan sz ediyorlar. Ancak
bir eyi unutuyorlar. Son otuz yldr buyuk duman Katolik Kilisesi'dir, Islami
fundementalizmden daha buyuk bir dumandr. Bunu yok etmeleri gerekir. Americas
Watch adl rgut 1980'lerde durum deerlendirmesi almasn yaptnda,
1980'de bir piskoposun ve 1989'da alt Cizvit aydnnn ldurulmesinin bu
yllara damgasn vurduunu belirtmitir. Bu kazara olmamtr. Saldrnn ana
hedefi Kilise idi, unku Kilisenin belki tumu deil ama bir ksm kendisini
fakirlerin kurtuluuna adad. Kilisenin belli kesimleri ok bilinli bir ekilde
ter-
90 | entelektuellerin Sorumluluu
cihlerini fakirlerden yana kullandlar. Kilisenin yuzyllar boyunca zenginlerin
ve zalimlerin kilisesi olduunun farkna vardlar. Fakirlere "bu sizin
kaderiniz, bunu kabul edin" deniyordu. Kilisenin nemli bir kesimi, Latin
Amerika'nn nde gelen papazlarn da dahil edecek kadar nemli bir blumu,
deiim gsterdi, bu da seksenli yllar boyunca grduumuz ve ABD'nin de
gayretle katld zalimlikleri balatt.
Bu deiim tarihin bir tesadufu mudur?
Bunu aklamak iin i dinamiklerini yeterince bilmiyorum.
Sizce din nedir?
Aktr ki insanlar iin ok ey ifade ediyor. Benim iin deil. Dini
anlamyorum. Biraz anlyorum, ancak duygudalk hissetmiyorum. Bana gre, bu da
baka bir irrasyonel inanlar butunu. Dine inanabilirsiniz, tabii eer
isterseniz. Insanlarn neden irrasyonel inanlara gereksinim duyduunu
anlamyorum. Grunduu kadaryla birok insan bunda epeyce tatmin buluyor.
Buna birok bilim adam da dahil, yakn zamanda, tum bu fizikilerin,
kimyaclarn ve biyologlarn dine inandn grduumde olduka armtm.
inann ki, bunlar okuduumda olduka kukucu yaklayorum. Bu insanlarla
yaplan syleilerin bazlar ok edici.
Einstein'n yakn alma arkadalarndan birinin bana yar aka yar ciddi unu
sylediini hatrlyorum... Einstein her zaman unlu laflar ederdi.
Her zaman Tanr hakknda konuurdu.
Einstein'n bu arkada, Einstein'n Tanr dediinde aslnda "ben" demek
istediini syledi. "Tanr evrenle kumar oynamaz" dediin-
91
de "tum bunlara inanmyorum" demek istediini syledi. Bilim adamlar Tanr'dan
szettiklerinde bu bana biraz Oppenheimer'n Fars iiri hakknda sylediklerini
hatrlatyor. Bilim adamlarnn yle olmasalar bile uygar insanlar olduklarn
gstermelerinin yollarndan biri, derin bir anlam olduunu duundukleri eyler
yapmalardr. Fars iiri okursunuz, Buda hakknda duunursunuz ya da bunun gibi
bir ey. Bir hastalk olarak duunduum bu ey beni her zaman artmtr.
Tanr hakknda bu eit konumalarn modern bilimin altn dneminde Bohr, Plank,
Max Born ve Einstein kuandan bilim adamlarnda pek rastlanmamas
artcdr. Bu yoktur. Bu dnemde gerek bir kultur ve uygarlk duzeyi vardr,
ve 20. yuzyl Amerikas'nda bu tekrar grulmemitir. Bence bu birok adan
hakiki idi. rnein bu kuaktan insanlar, Finnegan'n Uyan"''n okuduklar
iin ne kadar akll olduklarn gstermek uzere bulduklar bir paraca
"kuark" adn vermezlerdi. Herkese ne kadar akll olduklarn gsterme ihtiyac
duymazlard. Akll, kulturlu ve eitimli idiler. Herkese Finnegan'n Uyan'm
okuduklarn hatrlatmalar gerekmezdi.
Murray Gell Mann" da olduka akll idi.
"Akll" ve "kulturlu" olmak ayn ey deildir. Ve bu, kiilerle ilgili bir
mesele de deildir. Bu, tum entelektuel kultur ile ilgili bir meseledir. Bu,
Orta Avrupa'nn entelektuel kulturudur.
Bu ayn zamanda neyin desteklendii ve neyin desteklenmedii ile de ilgili.
Bu insanlarn ounun iinde yetitii Orta Avrupa'nn entelektuel kulturu, 20.
yuzyl Amerikasndan niteliksel olarak farkldr.
Finnegan'n Uyan: James Joyce'un (1882-1941) bilin ak ve i monologlar
kullanarak yazd bir eser (1939).
" Murray Gell Mann (1929-) "Kuark" adl atom alt paracn isim babas
Amerikal fiziki. Atom alt paracklarla ilgili almalar nedeniyle 1969
ylnda Nobel Fizik dulu almtr.
92 | entelektuellerin Sorumluluu Noam Chom&ky
yakn zamanda Nobel dulu sahibi ok parlak bir fiziki olan Steven Weinberg'in
bir kitabn okudum. Olduka etkileyici Bu kitap zor fikirleri anlamsz klmakla
kalmyordu ayn zamanda olduka duz bir dille ve ok dolambasz bir ekilde
yazlmt. ok akllca ve zarif olduu duygusu veriyordu.
MIT'de iken kendisini tandm, ben de bu duyguya kapldm.
Bu fizikilerin tumu byle eyler yazabiliyor ama byle eyler sosyal
bilimlerden kmyor.
Bu doru. Her eyden nce syleyebilecekleri fazla bir eyleri yok. Bu
kesinlikle doru. Dier yandan bir romandan bahsediyorsunuz, bu ilahi bir temaya
evriliyor ve Buyuk Patlama'nn bize Yaradan hakknda bir eyler syleyip
sylemediini soruyor. Bunun bilimde olduka yeni bir eilim olduunu
duunuyorum. Bu olduka sk rastlanan bir ey. Gunumuzde birok kii bilim
hakknda populer kitaplar yazyor. Byle eyler sylemeleri gerektiini
duunuyorlar. Krk yl nce bilim adamlar byle eyler sylemeleri gerektiini
duunmuyorlard. Bu kulturel bir deiimdir.
Kavramsal devrim asndan bu, hi de erken dnem kuantum teorisine benzer bir
ey deil.
Hayr deil. ' -'
Tamam, yleyse neden bunu sylemiyorlar? unku eskiden bilim adamlar szde
"buyuk fikirlerle" uraabildiklerini gstermek zorunda deildi, unku gerekten
de buyuk fikirlerle urayorlard.
Ite bu Amerika!
Evet bence de bu 20. yuzyl Amerikas, teknolojik bir uygarlk.
Bu ulkenin bu kadar dindar olmas dikkat ekici bir olgu.
Inanlmaz. Yalnzca din deil. Eer karlatrmal aratrmalara bakarsanz,
dinsel inanlar hakknda bir yn karlatrmal aratrma var. ABD bu konuda
srad. Sanki mahvolmu bir kylu toplumu gibi.
Eer televizyonda bir spor programn seyrederseniz, musabakalar-dan sonra
sporcularla sylei yaptklarnda inlilerle ilgili akalar duyarsnz: "Mao'yu
okudum ve bana atlamakta yardm oldu, nasl yuksek atlama yaplacan retti
ve Olimpiyat musabakasn kazandm." Fakat Amerikallar da byle konuur. Burada
Mao yerine Tanr geer. Azlarndan kan ilk ey "Tanrya ukurler olsun"
lafdr.
Bu ok artcdr. Aratrmalara bakn, ok ilgintir. Yakn zamanda Andrevv
Greeley'nin bir apraz-kultur almasna bakyordum. rnein Amerikallarn
yuzde 75'inin gerekten de dini mucizelere inand ortaya kyor. Bunu baka
bir yerde bulamazsnz.
Bunun anlam nedir? Daha da tesi, eer sokakta birisine bunu sorsanz ve
aldnz yant "ben de bu yuzde 75 iindeyim" olursa bunun anlam nedir?
Ya yalnzca bunu sylemek zorunda hissettikleri ya da gerekten buna inandklar
anlamna geliyor. Her ikisi de ayn kapya kyor. Bu Amerikan toplumunun dier
sanayi toplumlarna gre srad olduunu gsteriyor. Bunun u duygu ile ilgili
olabileceini duunuyorum... Baka arpc eyler de var. Her eyin insanlara
kar duyarsz olduu duygusu giderek artyor. Kurumlar hibir ekilde insanlar
iin almyor. Gerekte byle duunenlerin oran yldan yla artyor. Byle
duunenlerin oran nufusun ute ikisini buluyor, ki bu hayret verici. Nufusun
yuzde 83'u ekonomik sistemin adil olmadn duunuyor.
Ancak iki ey birarada gidiyor. Ekonomik sistemin adil olmad duunuluyor,
ayn zamanda bu konuda hibir ey yaplamayaca duunuluyor.
Entelektuellerin Sorumluluu \ Noam Chonuky
Ite bu nedenle bu ikisi birbirine bal. Din...
Ite bu nedenle Amerika'nn mahvolmu bir kylu toplumu olduunu syledim.
Insanlarn hibir eyin yaplamayacan duunduu toplumlarda doaustu eylere
bel balarsnz. Su anda Orta Amerika'da olan da bu. Evanjelik* kiliseler u
hikyeyle karnza kar-. "Bu sefil halinizden kayg duymayn. Nasl olsa fark
etmez. Her ey gelecekte daha iyi olacak." Bu, toplumsal reform hareketlerinin
canice yok edilmesinden sonra nemli bir baar kazand.
Bunun bir anlam var. Eer bu koullar altnda yayorsanz ve bunlarn
deimesi ihtimal dahilinde deilse ve kt kanaat geinerek yaamay da kabul
etmiyorsanz, bu turden eylere inanmak doal.
Belki de. Bu olgular uzerine uzun suredir aratrmalar yaplyor. Walter Vernon
on, on be yl nce bu konuda aratrmalar yapan toplumbilimcilerden biri idi.
19. yuzylda ABD'de bir yanda ii rgutlerinin ve dier populer rgutlerin,
siyasi farkllamann ve siyasi ideallerin mevcut olmamas ile kendini dine
adamln yaygn olmas arasnda artc derecede bir korelasyon olduunu
yazd. Bu ikisinin birbiriyle ilikili olmas muhtemeldir. Gemie bakarsanz
aratrlacak baka eyler de var. Kilise iindeki Zekeriyac" eler, milenyum
tarikatlar"*, kyamet gununun yakn olduunu, Mesih'in geldiini, Mesih gelene
kadar beklemek gerektiini syleyenler genellikle toplumsal mucadele
dnemlerinde ya da toplumsal mucadelelerin ktuu dnemlerde yukselir ve bu
mucadeleler tarafndan kkrtlr.
Evanjelik kiliseler: Iman yoluyla kurtulua vurgu yapan Hristiyan tarikatlar.
" Bir Kurtarcnn geleceine inanan.
"" Millenium tarikatlar: Isa'nn doumunun bininci ylnda Mesih olarak
yeryuzune geri dneceine inanan tarikatlar.
BGST Duunce Dizisi 95
Bu bir bask.
Bunun gibi bir ey. E.P. Thompson 19. yuzyl banda Ingiliz Ii Snfnn
Oluumu adl kitabnda bundan sz eder. Bu 19. yuzylda ABD'de de devam eder.
Gerekte i evreleri hibir zaman evanjelik vaizleri desteklemeyi brakmaz.
Gerekte bunu imdi Islam dunyasnda da grebilirsiniz. Israil'den snrd
edilen 415 Hamas uyesi rneini ele aln. Israil kendisini gerekten rahatsz
eden sekuler milliyetileri dengelemek iin ak bir ekilde bu Islami
fundementalist hareketi desteklemitir. Uzlama nerileri getiren sekuler
milliyetilikten korkuyorlard, bu meselerle siyasi olarak baa kmak
zorundaydlar ve bunu istemiyorlard. yle bir noktaya geldiler ki, Bat
Seria'da sekuler milliyeti rencilerin boykotunu krmak iin resmen Islami
fundeman-talist genleri buraya aktardlar. Istediklerini de elde ettiler.
Islamc fundementalizm. Bu tum Arap dunyasnda hayata gemektedir. Islami
fundemantalizm yukselmektedir. Insanlar kanmz donduran bu korkun eyden sz
etmektedir. Bu, ksmen sekuler milliyetiliin kuune verilen bir tepkidir. Bu
kuun belli nedenleri vardr ve bunlardan biri Bat'nn buna dumanldr.
Tabii ki insanlarn umutlarn ellerinden alrsanz baka bir eye
yneleceklerdir.
Bir daha bir araya geldiimizde belki de bu noktadan devam etmeliyiz. Umut
balayacak ne kald, amacmz nedir, bu amala aramzda ne gibi yaplar var, ne
tur bir aktivizm ve rgutlenme bu engellerin uiteiinden gelebilir ve bizi
amacmza ulatrabilir, bu konularda daha ayrntl konuabiliriz. Ama imdilik
teekkur ederim.
entelektuellerin Sorumluluu
INDEKS
Ahlaki deerler 16, 19, 50, 55, 61, 80
Akademisyenler 38 ..
Aktivizm 6, 26-27, 83-84, 87, 95
Arimed 10
,
Aydnlanma 10, 21 , Bakunin, Mikhail 20, 28, 68 '
J . ?.
Bat Seria 95
'
Bohr, Niels 91 ;
Bolevikler 66
Bolevik Devrimi 66
Born, Max 91 v
Bush, George 83, 85 ?
CIA 23,
44 ?
Clinton, Bili 45
Devlet Kapitalizmi 20 '
Dewey, John 72
Din 45, 90, 93-94
Eitim 6, 13-14, 38, 71-73, 83, 87
Einstein, Albert75, 90-91 '? -'f
Emein Svalyeleri 54
Entelijansiya 68-69 ???...-.,?
Evanjelik kiliseler 94
?
Finkelstein, Norman 28 . -
Guney Vietnam 84
Hamas 95 fl
iktidar 8, 20-22, 28,31,33, 42-46, 48, 57-58, 67, 69, 76, 78-80, 85
Insan doas 49-50
Islam dunyas 95
Islami fundementalizm 89
BGST Duunce DizUI fi
Israil 82, 95 Johnson, Lyndon B. 46 Kampf, Louis,26 Kamusal grunurluk 24-25
Katolik Kilisesi 89 Kennedy, John F. 47-48, 84 Kennedy suikasti 42, 47 Kzl
burokrasi 21-22, 28, 68 King, Martin Luther 26-27, 47 Komplo teorileri 42, 46-47
Klelik 10, 53-54, 56-57 Krfez Sava 84-85 Kurtaj 80-82 Latin Amerika 23, 27,
90 Lenin, Vladimir Ilyi 67-68, 71 Leninist 21 Leninizm 20, 40 Luxemburg, Rosa
22, 25 Mann, Murray Gell 91 Marksist 67-68 Marksist-Leninist 88 Marksizm-
Leninizm 40 McCarthy, Eugene 28 McCarthy, Mary 23 Merkezi Planlama 66 Naziler 84
Newton, Sir Isaac n Nikaragua 89 Nixon, Richard 45-46 Oppenheimer, J. Robert 91
98 | entelektuellerin Sorumluluu | Noam Chomsky
Orta Amerika 23, 25,34, 87, 89, 94
Otorite 8, 11, 16, 25, 33, 44-45, 58-59, 62-63, 67, 71-72, 74
Plank, Max 91
Postmodernizm 27,38, 40-41
Protestan kilisesi 89
Reagan, Ronald 48
Sovyetler Birlii 21
Stalinist 21, 24
Stalinizm 24
Thompson, E. P. 95
Troki, Leon 67-68, 71
niversiteler 13,18, 22, 72, 87
Vernon, Walter 94
Vietnam 18, 24, 29, 84 '
Vietnam Sava 6, 46, 83-84
VVally, Thomas 17
VVatergate skandali 45-46
VVeinberg, Steven 92
VVilson, Ed 23
Wilson, Edmund 39
Noam Chomsky _ Entellektuellerin Sorumluluu
Kitaplar, uygarla yol gsteren klardr.
UYARI:
www.kitapsevenler.com
Kitap sevenlerin yeni buluma noktasndan herkese merhabalar...
Cehaletin yenildii, sevginin, iyiliin ve bilginin paylald yer olarak
grduumuz sitemizdeki
tum e-kitaplar, 5846 Sayl Kanun'un ilgili maddesine
istinaden, engellilerin faydalanabilmeleri amacyla
ekran okuyucu, ses sentezleyici program, konuan "Braille Not Speak", kabartma
ekran
vebenzeri yardmc aralara, uyumluolacak ekilde, "TXT","DOC" ve "HTML" gibi
formatlarda, tarayc ve OCR (optik
karakter tanma) yazlm kullanlarak, sadece grmeengelliler iin,
hazrlanmaktadr. Tumuyle ucretsiz olan sitemizdeki
e-kitaplar, "Engelli-engelsiz elele"duuncesiyle, hibir ticari ama
gzetilmeksizin, tamamen gnulluluk
esasna dayal olarak, engelli-engelsiz Yardmsever arkadalarmzn youn emei
sayesinde, grme engelli kitap sevenlerin
istifadesine sunulmaktadr. Bu e-kitaplar hibirekilde ticari amala veya
kanuna aykr olarak kullanlamaz, kullandrlamaz. Aksi kullanmdan doabilecek
tumyasalsorumluluklar kullanana aittir.
Sitemizin amac asla eser sahiplerine zarar vermek deildir.
www.kitapsevenler.com
web sitesinin amac grme engellilerin kitap okuma hak ve zgurluunu yuceltmek
ve kitap okuma alkanln pekitirmektir.
Sevginin olduu gibi, bilginin de paylaldka pekieceine inanyoruz.
Tum kitap dostlarna, grme engellilerin kitap okuyabilmeleri iin gsterdikleri
abalardan ve
yaptklar katklardan turu teekkur ediyoruz.
Bilgi paylamakla oalr.
ILGILI KANUN:
5846 Sayl Kanun'un "altnc Blum-eitli Hukumler" blumunde yeralan "EK
MADDE 11" : "ders kitaplar dahil, alenilemi veya yaymlanm yazl ilim ve
edebiyat eserlerinin engelliler iin uretilmi bir nushas yoksa
hibir ticar amagudulmeksizin bir engellinin kullanm iin kendisi veya
uuncu bir kii tek nusha olarak
ya da engellilere ynelik hizmet veren eitim kurumu, vakf veya dernek gibi
kurulular tarafndan ihtiya kadar kaset, CD, braill alfabesi ve benzeri
formatlarda oaltlmas veya dun verilmesi
bu Kanunda ngrulen izinler alnmadan gerekletirilebilir."Bu nushalar hibir
ekilde satlamaz, ticarete konu edilemez ve amac dnda kullanlamaz ve
kullandrlamaz.
Ayrca bu nushalar uzerinde hak sahipleri ile ilgili bilgilerin
bulundurulmas ve oaltm amacnn belirtilmesi zorunludur."
bu e-kitap Grme engelliler iin duzenlenmitir.
Kitap taramak gerekten incelik ve beceri isteyen, zahmet verici bir itir. Ne
mutlu ki, bir grme
engellinin, duzgun taranm ve hazrlanm bir e-kitab okuyabilmesinden duyduu
sevinci paylaabilmek
tum zahmete deer. Sizler de bu mutluluu paylaabilmek iin bir kitabnz
tarayp,
kitapsevenler@gmail.com
Adresine gndermeyi ve bu isimsiz kahramanlara katlmay duunebilirsiniz.
Bu Kitaplar size gelene kadar verilen emee ve kanunlara sayg gstererek lutfen
bu aklamalar silmeyiniz.
Siz de bir grme engelliye, okuyabilecei formatlarda, bir kitap armaan
ediniz...
Teekkurler.
Ne Mutlu Bilgi iin, Bilgece yaayanlara.
TRKIYE Beyazay Dernei
Noam Chomsky _ Entellektuellerin Sorumluluu