E Drejta Familjare Dhe Trashegimore Permbledhje ANuhiu J

UNIVERSITETI I PRISHTINS FAKULTETI JURIDIK
E DREJTA FAMILJARE DHE TRASHGIMORE

Prmbledhje(Ajdin Nuhiu)
Prmbledhje
E Drejta Familjare 1. E drejta familjare mund te kuptohet ne dy aspekte: a) si pjes prbrse e sistemit juridik q prfshin trsin e normave juridike q rregullojn familjen dhe martesn si dhe marrdhniet q lindin nga to dhe b) si disiplin shkencore prfshin trsin e studimeve q referohen rregullimit juridik t familjes dhe martess si dhe marrdhniet q lindin nga to. 2. Objekt i s drejts familjare jan familja, martesa dhe marrdhniet q lindin nga to. Po ashtu e drejta familjare e rregullon e studion edhe institucionet dhe marrdhniet e tjera q lindin nga familja dhe martesa ose q kan lidhje t ngushta me to, si jan marrdhniet midis prindrve dhe fmijve, midis personave n gjini, adoptimi dhe kujdestaria. 3. Familja sht institucion qendror n t drejtn familjare. Familjes mund ti qasemi nga aspekte t ndryshme, p.sh. Nga aspekti juridik, sociologjik, psikologjik etj. Nga aspekti juridik familja zakonisht prkufizohet si grup themelor shoqror I njerzve t lidhur me martes e gjini midis t cilve ekzistojn t drejta dhe detyra t parashikuara me ligj. N familje bhet lindja, ruajtja mir rritja dhe edukimi I fmijve, proces ky I prsritjes s shoqris. Veori tjetr sht se familjen e prbjn personat e lidhur me martes( e n bashksi jashtmartesore) dhe n gjini (prindi natyror martesor ose jashtmartesor adoptuesi, fmija martesor ose jashtmartesor dhe I adoptuar si dhe kushrinjt e tjer, p.sh: vllai, motra, gjyshi, njerku, njerka, thjeshtri, thjeshtra etj. 4. Martesa sht institucion qendror n t drejtn familjare. Edhe martess mund ti qasemi nga aspekte t ndryshme. Nga aspekti juridik martesa zakonisht prkufizohet si bashkjetes e vazhdueshme ( jo e prkohshme dhe jo e prhershme) e burrit dhe e gruas ( hetero-seksuale) e rregulluar me ligj. 5. Bashksia Jashtmartesore prkufizohet n analogji me martesn, do te thot si bashksi e jetess s vazhdueshme t burrit dhe gruas, por e pa rregulluar me ligj.
www.e-LIBRARIA.com
Faqe|2
Prmbledhje
6. Adoptimi sht marrdhnie prindrore familjare mes adoptuesit dhe t adoptuarit me t porsalindurit etj. Me adoptim themelohet familja sipas adoptimit. 7. Kujdestaria sht institucion q prfshin marrdhniet midis kujdestarit dhe t kujdesuri-t. 8. Marrdhniet juridike familjare jan pjes e marrdhnieve faktike familjare t rregulluara me ligj. Marrdhnieve faktike familjare u jep karakter juridik rregullimi I tyre me norma juridike. Si marrdhnie themelore juridike familjare jan: marrdhniet midis bashkshortve, midis bashkshortve jashtmartesor, midis prindrve e fmijve, midis personave n gjini, midis adoptuesit e t adoptuarit dhe marrdhniet midis kujdestarit dhe t kujdesuri-t. T gjith kto marrdhnie mund t jen t natyrs thjesht personale, thjesht pasurore dhe t prziera. Sa I prket mnyrs s themelimit marrdhniet familjare mund t jen formale dhe solemne si dhe joformale , ose konsensuale. 9. Subjektet e marrdhnieve juridike familjare jan personat fizik: bashkshortt, bashkshortt jashtmartesor, at, nn, vlla, motr, at adoptues, nn adoptuese, kujdestar etj. Subjektet e marrdhnieve juridike familjare disponojn zotsin juridike, ndrsa zotsia pr t vepruar nuk sht gjithnj e domosdoshme. N t drejtn familjare krkohet zotsia pr t vepruar pr lidhjen e veprimeve juridike, q kan t bjn me personalitetin, si p.sh: lidhje e martess, lidhje e adoptimit, ushtrimi i detyrs prindrore, njohja e amsis, atsis etj. 10. Objekt i marrdhnieve juridike familjare mund t jen veprimet (brjet ose mosbrjet), sendet dhe t mirat personale. Objekt i ktyre marrdhnieve nuk mund t jet personi fizik( njeriu). Lindjen, ndryshimin dhe pushimin e marrdhnieve juridike familjare e shkaktojn faktet juridike n form t ngjarjeve, veprimeve dhe afateve. Si ngjarjes mund t jen: lindja, vdekja etj. Si veprime: njohja e atsis, amsis, kundrshtimi i tyre, etj. Afatet mund t jen: zgjatja e ndrprerjes s bashksis s jetess, zgjatja e martess, zgjatja e mituris, afati pr paraqitjen e padis.
www.e-LIBRARIA.com
Faqe|3
Prmbledhje
11. Metodat e s drejts familjare mund t vshtrohen n dy aspekte: a) si metod shkencore dhe si b) si metod e rregullimit juridik t marrdhnieve familjare. a) metoda shkencore si metod e t drejts familjare prfshin veprimet dhe mjetet me an t t cilave shkenca e s drejts familjare mbledh njohuri mbi objektin e vet. Metodat q zbatohen m s shpeshti jan 1)Metoda Juridikeq nprmjet saj bhet prshkrimi dhe shpjegimi I normave juridike ashtu si jan t rregulluara n t drejtn pozitive dmth. Prcaktohet domethnia juridike e norms, ka parasheh ajo norm. 2) Metoda Sociologjike- q nprmjet saj analizohen dhe shpjegohen arsyet e ekzistimit t nj norme juridike,roli shoqror I saj, shkalla e pasqyrimit t realitetit objektiv n normn juridike etj. b) metoda e rregullimit juridik t marrdhnieve familjare-prfshin trajtat e rregullimit juridik t marrdhnieve familjare. Normat juridike n t drejtn familjare kan karakter kryesisht urdhrues. 12. Detyrat e s drejts familjare jan: a) t hulumtoj trajtat dhe metodat e rregullimit juridik q ndihmojn mbrojtjen dhe forcimin e familjes, b) t bj demokratizimin dhe prsosjen e normave juridike dhe ti prshtat ato nevojave t kohs, c) t sanksionoj barazin midis antarve te familjes, d)t luftoj gjurmt e trashguara t zakoneve prapanike n familje dhe martes etj. 13. Ndarja e s drejts familjare - mund t ndahet n pjes t ndryshme varsisht nga kriteret q merren pr baz: a)sipas llojit t marrdhnieve juridike familjare (1. t drejtn martesore, 2. t drejtn prindrore dhe 3. t drejtn e kujdestaris. b)sipas karakterit personal a pasuror t marrdhnieve juridike familjare (1. t drejtn familjare personale, 2. t drejtn familjare pasurore, c) sipas llojit t institucioneve qendrore (1. martesn dhe 2. familjen) d) sipas vllimit t prfshirjes s marrdhnieve juridike familjare (1. t drejtn familjare n kuptim t ngusht dhe 2. t drejtn familjare n kuptim t gjer)
www.e-LIBRARIA.com
Faqe|4
Prmbledhje
e)Sipas llojit t dispozitave juridike familjare ( 1. t drejtn familjare materiale dhe 2. t drejtn familjare procedurale.) Ligji mbi martesn dhe marrdhniet familjare i Kosovs (LMMFK) I vitit 1984 ka miratuar ndarjen e s drejts familjare n t drejt martesore, t drejt prindrore dhe t drejtn e kujdestaris. 14. Burimet formale t s drejts familjare konsiderohen a)ligji, b)zakonet, c) praktikat gjyqsore dhe d)doktrinat juridike. 15. Burimet plotsuese t s drejts familjare prbjn ligjet t me t cilat nuk rregullohen n mnyr t drejtprdrejt marrdhniet familjare, por preken n mnyr t trthort disa shtje q jan t rndsishme pr kt deg t s drejts, p.sh. ligji penal, e drejta trashgimore, e drejta e procedurs civile, e drejta e procedur penale, e drejta statusore etj. 16. Funksionet e familjes -Si funksione m t shpeshta t familjes prmendn: a) funksioni seksual dhe riprodhues, b) funksioni ekonomik, c) funksioni edukues dhe arsimore, d)funksioni mbrojts dhe e) funksioni shoqrues. a) Funksioni Seksual dhe Riprodhues prfshin n vete dy nn funksione: marrdhniet intime midis bashkshortve (komponenti seksual) dhe lidhjen e fmijve (komponenti biologjik) b) Funksioni Ekonomik-prmes ktij funksioni sigurohet baza materiale e familjes dhe e martess. Edhe ky funksion prfshin dy nn-funksione :prodhimin dhe konsumin e t mirave materiale. c) Funksioni Edukues dhe Arsimor-nnkupton detyrn e familjes q t kujdeset pr4 edukimin e drejt t fmijve dhe pr arsimin e tyre n pajtim me dshirat dhe prirjet q kan. Edukimi I fmijve bhet kryesisht n familje dhe n institucionet prkatse dmth n institucionet edukues. Ndrkaq arsimimi I fmijve bhet n institucione prkatse arsimore. Familja ka pr detyr qe t kujdeset pr arsimim duke I siguruar kushte optimale pr msim t mirfillt. d)Funksioni Mbrojts-prfshin trajtat e ndryshme t mbrojtjes q u siguron familja antareve t saj. N t kaluarn ekzistonin lloje te ndryshme t mbrojtjes familjare: mbrojtja fizike(hakmarrja dhe gjakmarrja), mbrojtja ekonomike, mbrojtja juridike, mbrojtja profesionale, mbrojta mjeksor etj. Sot
www.e-LIBRARIA.com
Faqe|5
Prmbledhje
n familje kan mbet vetm mbrojtja ekonomike, detyrimi I ushqimit (alimentacionit)midis antarve t familjes dhe n t drejtn e trashgimit. e) Funksioni Shoqrues-qndron n shoqrizimin ose n socializmin e fmijve nprmjet familjes. Fmija nprmjet familjes e v lidhjen me shoqrin. Fmija n familje I merr njohurit e para mbi shoqrin dhe dukurit e ndryshme me karakter shoqror. 17. Klasifikim i Familjes- Mund t klasifikohen: a)sipas mnyrs s themelimit dhe b) sipas rrethit t antarve q prbjn familjen. Familja mund t klasifikohet edhe n baz t kushteve gjeografike prbrjes s plot dhe jo t plot t saj, n baz t bartsit t autoritetit n familje etj. 18. Gjinia-Prkufizohet si lidhje midis dy apo m shum personave, e pranuar nga e drejta dhe zakonet, lidhje kjo me karakter biologjik, ekonomik, moral, religjioz etj. Gjinia mund t shikohet si kategori biologjike, sociale dhe juridike. Nj marrdhnie juridike mund t jet e pranuar nga shoqria, por mos t jet e pranuar nga e drejta dhe anasjelltas. Por mund t ndodh q nj lidhje biologjik e t mos jet e pranuar as nga shoqria dhe as nga e drejta. Me LMMFK njihen tri lloje t gjinis: a)gjinia e gjakut, b) gjinia e krushqis, c)gjinia e adoptimit. N jetn e prditshme ekzistojn edhe lloje tjera t gjinis, por ato nuk jan t pranuara me LMMFK si p.sh. Gjinia e qumshtit dhe gjinia e kumbaris. 19. Gjinia e gjakut sht lidhje familjare midis dy a m shum personave q rrjedhin njri prej tjetrit ose nga nj kryeprind i prbashkt (eponim)q sht e pranuar nga e drejta ose zakonet. Gjinia e gjakut llogaritet sipas vijave dhe shkallve. Ekzistojn dy lloje t vijave: vija e drejt dhe vija e trthort. Vijn e drejt e prbjn personat q rrjedhin prej njri tjetrit p.sh. Strgjyshi, gjyshi, baba, djali, nipi, strnipi etj. Vijn e trthort e prbjn personat q rrjedhin nga nj kryeprind i prbashkt p.sh. Vllezrit e motrat ose fmijt e vllezrve dhe t motrave. Fmijt q rrjedhin nga nj nn dhe nga nj baba jan n gjini t plot t gjakut, kurse ata q jan vetm nga nna ose vetm nga babai jan n gjini jo t plot t gjakut. Shkallt n t vrtet jan lindjet. Sa lindje ka po aq ka edhe shkall por duke mos llogaritur lindjen e kryeprindit ose t personit t cilit i llogaritet gjinia. Gjinia e gjakut mund t jet martesore dhe jashtmartesore. Gjinia martesore e gjakut themelohet me lindjen e fmijs n
www.e-LIBRARIA.com
Faqe|6
Prmbledhje
martes ndrsa gjinia jashtmartesore e gjakut themelohet me lindjen e fmijs jasht martess. N kuadr e s drejts familjare gjinia e gjakut sht penges martesore pikrisht n vij t drejt pa kufij kurse n vij t trthort prfundimisht deri n shkalln e katrt. 20. Gjinia e Krushqis (affinitas)- sht lidhje midis njrit bashkshort dhe t afrmit e bashkshortit tjetr p.sh. Midis dhndrit dhe vjehrrs, res dhe vjehrrit, njerks dhe thjeshtrit si dhe njerkut e thjeshtrs. Gjinia e krushqis llogaritet njsoj sikurse gjinia e gjakut me nj plotsim q ka t bj me faktin se n at shkall n t ciln edhe ndodhet njri bashkshort me t afrmit e vet, po n at shkall ndodhet edhe bashkshorti tjetr me ata persona, por n gjini t krushqis. Kjo gjini themelohet me martes, por pushimi i martess nuk e shuan at sepse gjinia e krushqis sht marrdhnie e prhershme. 21. Gjinia e Adoptimit sht lidhje e cila themelohet me aktin juridik, pra me marrveshjen e adoptimit midis adoptuesit dhe t adoptuesit me t paslindurit e tij. Gjinia e adoptimit n t drejtn familjare paraqet penges martesore. i adoptuari dhe t paslindurit e tij kan t drejt ta trashgojn adoptuesin dhe anasjelltas nse plotsohen kushtet e parapar me ligj. 22. Planifikimi i familjes -N disa vende bhet me qllim t kufizimit apo t shtimit t natalitetit, kurse te ne nuk sht konstituuar as si kufizim dha as si shtim i natalitetit, por si e drejt e njeriut q t vendos lirisht mbi lindje e fmijve. Planifikimi i familjes sht ndar nga shtimi dhe sht ngjitur n nivel t s drejts s njeriut. 23. Ngjashmrit dhe Dallimet n mes t drejts familjare dhe t drejts civile-N t kaluarn e drejta familjare si deg dhe si disiplin shkencore ishte n kuadr t s drejts civile. Sipas sistemit institucional e drejta civile ndahej n tri pjes: n persona, n padi dhe n sende. E drejta familjare prfshihej n persona dhe n padi. Ndrsa sipas sistemit t pandekteve e drejta civile ndahej n katr pjes: e drejta reale, e drejta e detyrimeve, e drejta familjare dhe e drejta trashgimore. Midis t drejts familjare dhe t drejts civile ekzistojn edhe dallime q jan: a)pr nga objekti, b)pr nga metoda e rregullimit juridik, c)pr nga sanksionet, d)pr nga forma e veprimeve juridike dhe e)pr nga afatet.
www.e-LIBRARIA.com
Faqe|7
Prmbledhje
24. Dallimet n mes t drejts familjare dhe t drejts civile pr nga objektiObjekt i s drejts familjare jan marrdhniet familjare t karakterit personal dhe pasuror e t cilat marrdhnie nuk jan qarkulluese, ndrsa objekt i s drejts Civile jan marrdhniet pasurore midis qytetarve t cilat jan qarkulluese. 25. Dallimet n mes t Drejts Familjare dhe t Drejts Civile- pr nga metoda e rregullimit juridik. Normat e s drejts Familjare kan kryesisht karakter urdhrues, kjo do te thot se palt me marrveshje midis tyre, nuk mund t ndryshojn ose edhe t prjashtojn zbatimin e atyre normave ndrkaq normat e s drejts civile kan kryesisht karakter diapozitiv, qe do te thot se palt me marrveshje midis tyre mund te ndryshojn ose edhe te prjashtojn zbatimin e atyre normave. 26. Dallimet n mes t Drejts familjare dhe t drejts civile pr nga sanksionet. Sanksionet n t drejtn penale jan personale dhe indirekte (p.sh. Nse shkelet bashkshortsia nuk do t prdoret dhuna, por mund t krkohet shkurorzimi) kurse n t drejtn civile jan pasurore dhe t drejtprdrejta. 27. Dallimet n mes t drejts familjare dhe t drejts civile pr nga forma e veprimeve juridike. Veprimet juridike n t drejtn familjare jan kryesisht formale dhe solemne kurse n t drejtn civile kryesisht joformale, pelqimore (konsencuale). 28. Dallimet n mes t drejts familjare dhe t drejts civile pr nga afatet Marrdhniet n t drejtn familjare kan karakter t vazhdueshm, andaj nuk kufizohen me ndonj afat. N rastet kur marrdhniet familjare dhe shtjet e ndryshme jan t afatizuara, Gjykata sipas detyrs zyrtare kujdeset pr kto afate. Kurse n t drejtn civile marrdhniet zakonisht jan t afatizuara dhe Gjykata kujdeset pr kto afate vetm sipas krkess s palve. 29. E drejta martesore mund t kuptohet n dy aspekte: a) si pjes prbrse e s drejts pozitive familjare-prfshin trsin e normave juridike qe rregullojn martesn dhe marrdhniet martesore. E drejta martesore sht pjesa m e rndsishme e s drejts familjare sepse rregullon martesn dhe pjesrisht bashksin jashtmartesore si dy trajta
www.e-LIBRARIA.com
Faqe|8
Prmbledhje
themelore themelimin e familjes. E drejta martesore mund t ndahet n t drejtn personale martesore (rregullon marrdhniet personale midis bashkshortve) dhe t drejtn pasurore martesore (rregullon marrdhniet pasurore midis bashkshortve) dhe b) si pjes prbrse shkencs juridike mbi t drejtn familjare- prfshin trsin e studimeve, q I referohen rregullimit juridik t martess dhe marrdhnieve martesore. 30. Objektin e rregullimit/studimit t s drejts martesore e prbjn martesa dhe marrdhniet martesore dmth. Studion lidhjen e martess (kushtet dhe procedurn) efektet juridike t martess, mnyrat e pushimit t martess, pasojat e pushimit etj. 31. Parimet themelore t s drejts martesore jan: a) parimi i laicitetit, b) mbrojtja ligjore e martess, c) barazia midis burrit e gruas, d) parimi i monogamis, e) martesa si bashksi e vazhdueshme e shkputshme vetm n rastet e parapara me ligj. a) parimi i laicitetit-qndron n rregullimin juridik t martess dhe t marrdhnieve martesore me norma ligjore dhe lidhje e saj para organeve shtetrore. b) parimi -mbrojtja ligjore e martess- martesa gzon mbrojtjes ligjore, e cila shprehet sidomos n mbrojtjen juridike familjare dhe juridike penale. c) parimi -barazia midis burrit e gruas zbrthehet n t drejtat dhe lirit e njeriut, qoft n cilsi t qytetarit ose n cilsi t bashkshortit p.sh. njeriu si qytetar ka t drejt t lidh apo t mos lidh martes. N shum sisteme juridike gruaja sht e barabart me burrin, po ashtu edhe n LMMFK. d) parimi I monogamis- qndron n lidhjen e martess midis martess s nj burri dhe nj gruaje. Poligamia qoft si poligjin apo poliandri nuk sht e lejuar, Nuk sht e lejuar as bigamia, prkundrazi ajo sht e inkriminuar si vepr penale. Nj person nuk mund t lidh martesn e dyt pa I pushuar martesa e par n ndonj mnyr t parashikuar me ligj. e) martesa si bashksi e vazhdueshme e shkputshme vetm n rastet e parapara me ligj-martesa nuk mund t kufizohet n pikpamje t zgjatjes
www.e-LIBRARIA.com
Faqe|9
Prmbledhje
kohore. Ajo nuk sht bashksi as e prkohshme dhe as e prjetshme. Shkaqet e pushimit t martess nuk mund ti ndryshojn bashkshortt , ato jan t parashikuar me ligj. 32. Komponentt themelore t martess jan: a) martesa sht bashksi jetese e dy personave me sekse t kundrta-dmth. Bashksi hetero seksuale b) martesa sht bashksi jetese e vazhdueshme-martesa nuk sht bashksi jetese e prkohshme dhe as e prhershme. Ajo nuk mund t lidhet q t zgjas pr nj ast ose deri n vdekje, ngase zgjatja e saj sht e paparashikueshme dmth sht e vazhdueshme. c)martesa sht institucion I rregulluar me ligj sidomos marrdhniet kyqe n martes jan t rregulluara me dispozita ligjore me karakter urdhrues. Disa marrdhnie dhe d) martesa sht bashksi e lir-dmth se martesa sht bashksi jetese e themeluar me vullnetin e lir t fejuarve. Asnj qytetar nuk mund t detyrohet q t lidh martes dhe as t pengohet n lidhjen e saj prve n rastet kur nuk jan plotsuar kushtet e parashikuara me ligj. 33. Natyra juridike e martess - N teori ekzistojn disa pikpamje: a) martesa sht kontrat civile, si do kontrat tjetr e ktij lloji, p.sh. kontrata e shitblerjes, e huas etj, kjo pikpamje e v theksin n mnyrn e themelimit t martess. b)martesa sht institucion juridik a shoqror. Kjo pikpamje nxjerr n spikam gjendjen q krijohet me themelimin e martess dhe normat juridike q e rregullojn kt gjendje, c) martesa nuk sht as vetm kontrat dhe as vetm institucion juridik, sipas ksaj pikpamje martesa pr nga themelimi sht kontrat, por jo civile dmth. Q sht nj kontrat e veant, kurse pr nga prmbajtja dhe gjendje q krijohet sht nj institucion juridik. 34. Prmbajtja dhe qllimet e martess- Prmbajtja e martess sht jetesa e prbashkt. Jetesa e prbashkt sht brthama e martess. Qllimet e
www.e-LIBRARIA.com
Faqe|10
Prmbledhje
martess jan a) q. natyror-prfshin marrdhniet intime mes bashkshortve dhe lindjen e fmijve, b) q. moral I martess qndron nnllojet e ndryshme t ndihms s dyanshme midis bashkshortve, q mund t jet e natyrs materiale (nprmjet ushqimit) dhe morale (nprmjet kshillave, ngushllimeve etj), c) q. shoqror I martess qndron n faktin se martesa sht baz e familjes, e familja sht baz e shoqris. N martes realizohen edhe interesat e shoqris, prandaj shoqria ka pr detyr q me instrumente juridike dhe me instrumente tjera t krijoj kushte t nevojshme pr martes t harmonishme. N martes n rend t par realizohen interesat personale, lumturia personale, fati personal etj. 35. Kushtet pr lidhjen e martess-Ndahen n kushte materiale dhe n ato formale. Kushtet materiale jan:a) kushtet thelbsore, b)mosekzistimi I pengesave t martess, c) mosekzistimi I ndalesave dhe d) lidhje e martess me qllim t jetess s prbashkt. 36. Kushtet thelbsore pr lidhjen e martess jan: a) dallimi i seksit- martesn mund ta lidhin vetm dy persona me sekse t kundrta, mirpo p.sh. mund t ndodh q martesn e lidhin nj grua me nj person biseksual-hermafroid dhe n qoft se te ai mbizotron seksi femror, martesa e tij do t jet e pa qen, absolutisht nule. b) hiri i palve vullneti i lir i t fejuarve. Deklarimi i vullnetit nga personat e tret nuk sht I plotfuqishm, lejohet n rast t smundjeve, por me prokur. Hiri i palve nuk mund t kufizohet me kusht apo me afat kohor, dhe c)forma e parashikuar me ligj pr lidhjen e martess prfshin kompetencat e organit para t cilit lidhet martesa sipas Ligjit. 37. Pengesat e martess dhe klasifikimi-Pengesat jan faktet ose rrethanat q pengojn lidhjen e martess s plotfuqishme, dhe mosrespektimi I tyre sjell anulimin e martess. Sipas LMMFK-s, pengesa martese jan: a) mungesa e vullnetit, b)martesa ekzistuese, c)smundja psikike dhe paaftsia pr t gjykuar, d) gjinia dhe e) mituria. 38. Mungesa e vullnetit si penges martesore -Ekziston ather kur vullneti I deklaruar nuk prputhet me vullnetin e vrtet (t brendshm) pr shkak t:
www.e-LIBRARIA.com
Faqe|11
Prmbledhje
a) dhuns ose kanosjes ekziston kur vullneti pr lidhjen e martess sht deklaruar nga frika e shkaktuar nga nj kanosje serioze q bhet kundr tij apo ndonj personi t afrm dhe b) lajthitjes-q ekziston ather kur vullneti I deklaruar nuk prputhet me vullnetin e vrtet pr shkak se nga personi I lajthitur nuk jan ditur disa fakte e rrethana, t cilat po ti dinte nuk do ta deklaronte vullnetin. 39. Lajthitja mund t jet : a) lajthitja mbi personin fizik (ekziston ather kur njri nga t fejuarit mendon se po lidh martes p.sh. me personin A dhe n t vrtet ai lidh martes m personin B. (kto raste jan t rralla n praktik) b) lajthitja mbi personin qytetar (ekziston ather kur njri nga t fejuarit sht prezantuar rrejshm me emr, mbiemr, datlindje, vendbanim etj ku n t vrtet ky person nuk sht ai q thot se sht) c)lajthitja mbi cilsit thelbsore (ekziston ather kur njri nga t fejuarit nuk ka njohuri pr t metat e t fejuarit tjetr, t cilat jan t asaj natyre qe po ti dinte nuk do t deklaronte vullnetin p.sh. smundja e vazhdueshme (kronike), e rrezikshme ose e rnd, paaftsia seksuale, shtatznia e gruas para martess me ndonj person tjetr etj. 40. Mungesa ekzistuese sht penges martese q trheq nulitet absolute, e paevitueshme, e prkohshme dhe absolute. 41. Smundja psikike dhe paaftsia pr t gjykuar si penges martese-sht kur nj person vuan nga ndonj smundje e rnd psikike ose sht I paaft t gjykoj normalisht, p.sh. paranoja, skizofrenia, deliriumet etj. Paaftsin pr t gjykuar e shkaktojn edhe shkaqe t tjera p.sh: marrzia, alkoolizmi, narkotizimi etj. Kta persona me kto t meta nuk mund t martohen sepse nuk mund t gjykojn drejt dhe ekziston mundsia q ti trashgojn t metat e tyre t paslindurit. 42. Fejesa prkufizohet si premtim reciprok, jo formal I dy personave me sekse t kundrta se n t ardhmen do t lidhin martes dmth. Se fejesa sht marrveshje joformale, pra nj lloj parakontrate. Kjo marrveshje nuk prodhon
www.e-LIBRARIA.com
Faqe|12
Prmbledhje
efekte juridike personale dmth. Nuk sjell detyrimin e lidhjes s martess edhe pse qllimi I saj sht lidhje e martess. 43. Fejesa mund t pushoj: a) me lidhjen e martess- sepse qllimi I saj ishte martesa b) me vdekje-e njrit nga t fejuarit sht mnyr e natyrshme e pushimit t fejess. Me vdekje pushon subjektiviteti I t fejuarve, c)me shkputje e cila mund t jet me marrveshje dhe e njanshme (me mirbesim kur I fejuari e shkput fejesn n mnyr t njanshme por per shkaqe te justifikueshme, dhe me keqbesim kur I fejuari e shkput fejesn n mnyr t njanshme por pa ndonj arsye apo shkak) 44. Pasojat e pushimit t fejess jan: a)kthimi I dhuratave ( I fejuari q krkon shkputjen e fejess me mirbesim ka t drejt n kthimin e dhuratave, kurse ai q krkon shkputjen me keqbesim nuk ka t drejt n kthimin e dhuratave dhe sht I detyruar ti kthej dhuratat qe ka marr) dhe b) kompensimi I dmit( I fejuari q krkon shkputjen e fejess me mirbesim ka t drejt n kompensimin e dmit-shpenzimet e prgatitjes pr martes, kurse ai q krkon shkputjen me keqbesim sht I detyruar t kompensoj dmin) 45. Format e lidhjes s martess-Martesat mund t lidhen n mnyr formale dhe joformale. Joformale sht kur pr lidhjen e martess mjafton deklarimi I thjesht I vullnetit t palve, kurse formale ekziston ather kur pr lidhjen e plotfuqishme t martess duhet plotsuar forma e veant e deklarimit t vullnetit, e parashikuar me ligj. Forma e lidhjes s martess mund t jet fetare dhe civile. Forma civile mund t jet fakultative dhe e detyrueshme. Sipas LMMFK-s lidhje e martess bhet ne formn e detyrueshme civile. 46. Procedura pr lidhjen e martess- prfshin dy faza:a)veprimet paraprake pr lidhjen e martess dhe b) kurorzimin 47. Veprimet paraprake pr lidhjen e martess- Paraqitja e vullnetit pr lidhjen e martess bhet para ofiqarit t kuvendit Komunal, n form t shkruar me fletparaqitje ose me goj, t shnuar n procesverbal. Rekomandohet q n fletparaqitje t shnohet edhe marrveshja pr
www.e-LIBRARIA.com
Faqe|13
Prmbledhje
mbiemrin e ardhshm, ksaj duhet ti bashkngjitet edhe certifikata e lindjes, nse ka ekzistuar martesa m par, edhe dokumenti i shkurorzimit ose anulimit t saj. Ofiqari e shqyrton t gjith dokumentet e paraqitura dhe nse jan plotsuar kushtet, merr vendim pr lidhjen e martess dhe n marrveshje me t fejuarit cakton datn pr lidhjen e martess, nse nuk jan plotsuar kushtet ofiqari u komunikon me goj se nuk mund t lidhin martes. 48. Me Kurorzim kuptojm trsin e veprimeve q mundsojn drejtprdrejt lidhjen e martess, pra kurorzimi sht finalizim I lidhjes s martess. Kurorzimi bhet n form civile dhe kjo form sht e detyrueshme me ligj. Bhet n mnyr solemne, publikisht dhe n lokale t caktuara, n komuna apo zyra t vendit. Prjashtimisht mund t bhet edhe jasht zyrave t komuns, nse kt gj e krkojn t fejuarit pr shkaqe t arsyeshme (smundja, vuajtja me burg etj). N aktin e kurorzimit marrin pjes dy t fejuarit, delegate I komuns, ofiqari dhe dy dshmitar. T fejuarit marrin pjes personalisht n kurorzim. N rastet me arsye t posame njrit nga t fejuarit mund ti lejohet prfaqsuesi, i cili duhet t kt prokur speciale. Ajo prokur vlen 90 dit nga data e vrtetimit t saj. Deklarimi i t fejuarve bhet me po ose jo, pajtohem ose nuk pajtohem. 49. Efektet juridike t fejess jan: a) efektet juridike n zotsin pr t vepruar t bashkshortve, b) efektet juridike personale c) efektet juridike personale pasurore dhe d) efektet juridike pasurore 50. Efektet juridike t martess n zotsin pr t vepruar t bashkshortve- si rregull martesa nuk e zgjeron dhe as nuk e ngushton zotsin juridike pr t vepruar t bashkshortve, por ka raste kur gjykata lejon t mitur 16-18 vjet lidhjen e martess pr shkaqe t arsyeshme dhe me kt rast ai fiton zotsin pr t vepruar qllimi sht barazimi bashkshortve. 51. Efektet juridike personale t martess- mund t quhen edhe te drejta dhe detyra t natyrs personale midis bashkshortve, dmth. U prkasin vetm
www.e-LIBRARIA.com
Faqe|14
Prmbledhje
bashkshortve dhe jan t natyrs intime dhe morale. Ndahen n dy lloje: a) t drejtat dhe detyrat e e natyrs personale midis bashkshortve pr t cilat nuk mund t bjn marrveshje (sepse jan t rregulluara me norma urdhruese, me LMMFK parashihen: jeta e prbashkt e bashkshortve dhe ndihma reciproke midis bashkshortve) dhe b) t drejtat dhe detyrat e e natyrs personale midis bashkshortve pr t cilat ata mund t bjn marrveshje (jan t rregulluara me norma dispozitive dhe bashkshortt atom und ti ndryshojn me marrveshje, ato jan:caktimi I vendbanimit mbajtja e ekonomis s prbashkt familjare, caktimi I mbiemrit dhe shtja e shtetsis. 52. Efektet juridike personale pasurore t martess n t vrtet jan t drejta dhe detyra midis bashkshortve. Ato jan: a) ushqimi I bashkshortit t pa siguruar sht e drejt dhe detyr e natyrs personale-pasurore midis bashkshortve. shtja e ushqimit shtrohet n rastet kur bashkshortt nuk qojn jet t prbashkt. Kushtet pr ushqimin e bashkshortit t pasiguruar jan: t mos jet I zn me pun ose t jet I paaft pr pun, t mos ket mjete t duhura pr ekzistenc, t mos jet fajtor pr ndrprerjen e jets s prbashkt, dhe bashkshorti q jep ushqimin duhet t ket tepric t mjeteve pr ekzistenc. b)ushqimi I familjes-prfshin ushqimin e bashkshortve dhe fmijve. sht detyr e t dy bashkshortve n mnyr solidare, c)prgjegjsia pr detyrimet e krijuara rreth plotsimit t nevojave t prditshme n bashksin martesore a familjare nnkupton pagimin e shpenzimeve pr plotsimin e ktyre nevojave n mnyr solidare nga t dy bashkshortet (vetm pr nevojat e prditshme, jo edhe pr luks) si jan : ushqimi, veshmbathja, banesa, rryma, uji etj. Prgjegjsia solidare e bashkshortve ekziston edhe pr detyrimet t cilat sipas dispozitave te prgjithshme I ngarkojn t dy bashkshortt si p.sh pagesa e tatimit ligjor, shprblimi I dmit etj, q e kan shkaktuar bashkrisht. 53. Efektet juridike pasurore jan marrdhniet e natyrs pasurore midis bashkshortve, rregullohen me regjim pasuror martesor. Me regjim pasuror martesor kuptojm trsin e normave juridike q rregullojn nga njra an
www.e-LIBRARIA.com
Faqe|15
Prmbledhje
marrdhniet pasurore midis bashkshortve dhe nga ana tjetr marrdhniet pasurore t bashkshortve ndaj personave t tret. a) Pasuria e prbashkt e bashkshortve prbhet nga pasuria q kan fituar bashkshortt me pun gjat bashksis martesore, pra pr fitimin e pasuris s prbashkt duhet plotsuar dy kushte: fitimi i pasuris me pun dhe ekzistimi I martess dmth. Jetess s prbashkt n martes. b) Dallimet midis pasuris s prbashkt t bashkshortve dhe bashkpronsis sht se e para sht institucion i s drejts familjare ndrsa bashkpronsia sht institucion I s drejts civile. N pasurin e prbashkt nuk dihen hiset a pjest e titullarve as n mnyr ideale deri sat bhet prpjestimi I saj ndrsa n bashkpronsi dihen hiset e pjest e bashk titullarve n mnyr ideale., Si titullar t pasuris s prbashkt, bashkshortt jan persona me cilsi t caktuar kurse n bashkpronsi si titullar zakonisht jan qytetart. T drejtat e bashkshortve mbi sendet e paluajtshme q jan objekt I pasuris s prbashkt t bashkshortve, regjistrohen n emr t dy bashkshortve, kurse t drejtat e bashkpronarve mbi sendet e paluajtshme q jan objekt I bashkpronsis, regjistrohen n emr t secilit bashkpronar. c) Natyra juridike e pasuris s prbashkt Pasuria e prbashkt e bashkshortve rregullohet me norma urdhruese. N pasurin e prbashkt bashkshortt paraqiten si nj subjekt i vetm. T drejtat reale dhe krkesore q paraqesin pasurin e prbashkt u takojn t dy bashkshortve, thuajse secili sht titullar I plot mbi ato t drejta. d) Pasuria e prbashkt e bashkshortve prbhet prej mass s pasuris q e quajm aktiv dhe nga masa pasurore q e quajm pasiv. Aktivi I pasuris s prbashkt prbhet nga e tr pasuria q sht krijuar me pun gjat jets s prbashkt n martes. Kjo e drejt shprehet n trajt t drejtave reale (e drejta e pronsis, e hipoteks etj) dhe t drejtat nga marrdhniet e detyrimeve (kamatat, kompensimi pr fitimin e humbur etj). Pasivi i pasuris s prbashkt prbhet nga shpenzimet pr administrimin dhe disponimin e pasuris s prbashkt p.sh. tatimi, qiraja, rryma etj, si dhe detyrimet tjera q e ngarkojn pasurin e prbashkt p.sh. shpenzimet pr ushqimin e familjes, shpenzimet pr dmin e shkaktuar nga bashkshortt etj.
www.e-LIBRARIA.com
Faqe|16
Prmbledhje
e)Evidentimi i t drejtave bashkshortore mbi sendet e paluajtshme n regjistrat publik t drejtat e bashkshortve mbi sendet e paluajtshme q prbjn pasurin e prbashkt, evidentohen n regjistrat publik n emr te dy bashkshortve, si pasurie prbashkt e paprcaktuar. N rastet kur n kta regjistra sht regjistruar si pronari pasuris s prbashkt vetm njri, do t konsiderohet se regjistrimi sht br edhe n emr t bashkshortit tjetr, prve rasteve kur evidentimi sht br n baz t kontrats me shkrim t lidhur nprmjet bashkshortve. f) Administrimi dhe disponimi i pasuris s prbashkt administrimi i pasuris s prbashkt prfshin marrjen e masave e t veprimeve t zakonshme pr ruajtjen dhe mirmbajtjen e sendeve q prbjn pasurin e prbashkt, si p.sh pagimi i tatimit, qiras etj. Kurse disponimi i pasuris s prbashkt prfshin marrjen e masave e t veprimeve me t cilat bhet tjetrsimi dhe ngarkimi i sendeve q prbjn pasurin e prbashkt p.sh shitja e shtpis s prbashkt, vnia e hipoteks n tokn e prbashkt etj. g) Pjestimi i pasuris s prbashkt mund t bhet gjat ekzistimit t martess dhe pas pushimit t saj. Gjat martess pjestimi i pasuris mund t bhet me krkesn e njrit apo t dy bashkshortve si dhe me krkesn e kreditorit t njrit apo t dy bashkshortve, kurse pas pushimit t martess, pjestimi bhet me rastin e vdekjes s njrit nga bashkshortt, sipas krkess s trashgimtarit, me rastin e shkurorzimit pjestimi bhet me marrveshjen e bashkshortve por nse ata nuk merren vesh ather pjestimi bhet n procedur kontestimore pran gjykats kompetente. Gjykata konstaton vleren e sendeve dhe bn pjestimin e pasuris duke u caktuar hiset. h) Pasuria e veant mund t fitohet para martess dhe gjat martess. Pasuria q kan sjell bashkshortt n bashksin martesore pavarsisht si e kan fituar, prbn pasurin e veant t secilit prej tyre. Edhe pasuria e trashguar dhe dhuratat para ose gjat martess, trajtohet si pasuri e veant. i) Kontratat midis bashkshortve bashkshortt mund t lidhin ndrmjet vete kontrata t ndryshme, me t cilat themelojn t drejta e detyrime t caktuara si psh. Kontrata t shitblerjes, t huas etj. Kto kontrata kan karakter pasuror. Bashkshortt mund t lidhin edhe kontrata tjera q nuk kan karakter pasuror drejtprdrejt, por q kan t bjn me pasurin.
www.e-LIBRARIA.com
Faqe|17
Prmbledhje
54. Zgjidhja e martess bhet n disa mnyra:a) me anulim, b) me shkurorzim, c)me shpalljen e bashkshortit t zhdukur pr t vdekur dhe d) me vdekjen. Tri rastet e para kan t bjn me mnyrn juridike pr zgjidhjen e martess, kurse rasti i katrt ka t bj me mnyrn natyrore pr zgjidhjen e martess. 55. Anulimi i martess kur nuk jan plotsuar kushtet pr lidhjen e plotfuqishme t martess, anulimi mund t jet 1) absolut dhe 2) relativ. Anulimi absolut i martess bhet ather kur ekzistojn shkaqet q kan pr pasoj nulitetin absolut t martess, e q jan: a) martesa ekzistuese, b) paaftsia pr t gjykuar, c) gjinia, d) shmangia nga qllimi i martess, e) mosrespektimi i procedurs pr lidhjen e martess dhe f) mituria deri n 16 vjet. 56. Martesa ekzistuese si shkak i nulitetit Absolut ekziston ather kur sht lidhur martesa e dyt pa e zgjidhur martesn e par. Mirpo ekzistojn dy raste kur martesa e dyt mbetet n fuqi me gjith ekzistimin e martess s par. N rastin e par kur bashkshortt n procedurn pr anulimin e martess s tyre paraqesin se martesa e mparshme nuk sht e plotfuqishme, procedura do t pezullohet dhe n procedurn e re do t gjykohet pr plotfuqishmrin e martess s par. Nse martesa e par anulohet martesa e tyre e dyt do t mbetet n fuqi. Rasti i dyt ekziston ather kur martesa e par pushon n ndonj mnyr t paparashikuar me ligj (me vdekjen, me shpalljen e bashkshortit t zhdukur pr t vdekur dhe me shkurorzim) gjat kohs sa zgjat martesa e dyt. 57. Paaftsia pr t gjykuar si shkak i nulitetit absolut t martess ekziston ather kur personi q ka lidhur martes, sht i paaft pr t gjykuar pr shkak t ndonj smundje psikike ose pr ndonj shkak tjetr. Paaftsin pr t gjykuar nuk e shkakton do smundje psikike, por vetm trajtat e tyre t rnda si dhe shkaqet tjera si marrzira, alkoolizmi etj. Paaftsia pr t gjykuar nuk nnkupton paaftsin totale t gjykimit, por vetm paaftsin pr t gjykuar normalisht. Persona t till sipas mjeksis mentale jan: idiott, imbecilt dhe debilt. Paaftsia pr t gjykuar sht shkak i nulitetit absolut t martess nse ka ekzistuar n momentin e lidhjes s martess, kurse nse lind gjat jetess n martes sht shkak i shkurorzimit.
www.e-LIBRARIA.com
Faqe|18
Prmbledhje
58. Gjinia si shkak i nulitetit absolut t martess ekziston ather kur martesa sht lidhur midis personave n shkall t ndaluar me ligj t gjinis s gjakut, gjinis s krushqis dhe gjinis s adoptimit. Gjinia e gjakut sht shkak i nulitetit absolut n vij t drejt pa kufi dhe n vij t trthort deri n shkalln e katrt. Gjinia e krushqis n vij t drejt deri n shkalln e par. Gjinia e adoptimit t plot sht shkak i nulitetit absolut njsoj sikur gjinia e gjakut, kurse gjinia e adoptimit jo t plot sht shkak i nulitetit absolut midis adoptuesit, nga njra an dhe t adoptuarit me t paslindurit e tij nga ana tjetr. 59. Shmangia nga qllimi i martess si shkak i nulitetit absolut t martess ekziston ather kur bashkshortt nuk e kan lidhur martesn me qllim t jetess s prbashkt, por pr ndonj qllim tjetr, ktu ekziston mospajtimi i vullnetit t brendshm me at t deklaruar. Sipas LMMFK-s, kjo lloj martese q bhet pr realizimin e trashgimit ligjor, pensionit familjar,etj sht nule. Martesa e till sht fiktive. 60. Mosrespektimi i dallimit t sekseve si shak i nulitetit absolut- ekziston ather kur martesa nuk sht lidhur nga persona me sekse t kundrta. 61. Mosrespektimi i mosrespektimi i kompetencs s organitpr lidhjen e martess si shak i nulitetit absolut-sht ather kur martesa nuk sht lidhur para tij dhe konsiderohet nule. 62. Mosrespektimi i procedurs pr lidhjen e martess si shak i nulitetit absolut-sht ather kur nuk jan kryer veprimet konstituive n procedurn e kurorzimit. Ky shkak prfshine edhe mospranin e bashkshortve me rastin e lidhjes s martess, ku n vend t tyre i drgojn prfaqsuesit e tyre. 63. Mituria si shak i nulitetit absolut Mituria deri n moshn 16 vjet sht shkak i nulitetit t martess sepse nuk ka arritur pjekurin as fizike dhe as psikike pr martes. 64. Anulimi Relativ i Martess ekziston ather kur ekzistojn disa pengesa martesore t aktuara me ligj, t cilat mund t shkaktojn anulimin e martess vetm sipas padis private. Shkaqe t anulimit t martess jan a)dhuna ose kanosja, b) lajthitja, c) mituria dhe d)paaftsia pr t gjykuar.
www.e-LIBRARIA.com
Faqe|19
Prmbledhje
65. Dhuna ose Kanosja sht shkak i nulitetit relativ t martess kur njri nga t fejuarit martesn e ka lidhur nga frika pr shkak t kanosjesserioze nga ana e t fejuarit tjetr ose e ndonj personit t tret. 66. Lajthitja sht shkak i nulitetit relativ t martess kur njri nga t fejuaritka pasur pasqyr t gabuar mbi rrethanat e caktuara pa qen i vetdijshm pr kt. 69. Lajthitja mbi personin Fizik sht ahher kur njri nga t fejuarit ka menduar se po e lidh martesn p.sh me personin A por n t vrtet ai ka lidhur martes me personin B. 70. Lajthitja mbi personin qytetar ekziston ather kur njeri nga t fejuarit e ka lidhur martesn me nj person t caktuar q nuk sht ai person pr t cilin shtiret sepse ka dhn shenime t rreme pr emrin, mbiemrin datlindjen etj. 71 Lajthitja mbicilsin thelbsore- sht ather kur njri nga t fejuarit ka pasur pasqyr t gabuar mbi disa cilsi t tfejuarit tjetr, t cilat po ti dinte nuk do t lidhtemartesn si t tilla jan:smundjet e prhershme t rrezikshme dhe t rnda, paaftesis seksuale, shtatznia e gruas para martess me nj person tjetr etj. 72. Mituria- sht shkak i nulitetit relativ t nj personiq ka lidhur martesn sht n moshn 16-18 vjeqare. N procedurn pr anulimin e ksaj martese, gjykata kompetente pr shkaqe t arsyeshme, mund t refuzoj padin pr anulimin e martess dhe martesn e till ta lr n fuqi. 73. Padin pr anulimin e martess pr shkaqe t nulitetit absolut kan t drejt ta paraqesin: bashkshortt, personat e tret q kan interes t drejtprdrejt juridik dhe prokurori publik, kurse pr shkaqet nulitetit relativ kan t drejt:bashkshortt dhe prindrit a kujdestari.Pr shkaqe t nulitetit absolut afati i paraqitjes s padis nuk sht i kufizuar, nuk parashkruhet, ndersaper shkaqe t nulitetit relativafati i paraqitjes s padis sht i kufizuar. Pr dhunn dhe kanosjen afati sht 1 vitq nga dita kur ka pushuar dhuna ose sht diktuar lajthitja, nse bashkshortt kan jetuar s bashkugjat asaj kohe. Te mituria prindi ose kujdestari i t miturit ka t drejt ta paraqes padin deri sa t arrin moshn madhore, kurse bashkshorti q ka lidhur martes n kohn kur ka qen i mitur, t drejtne padis e ka 6 muaj pasi ti ket mbushur
www.e-LIBRARIA.com
Faqe|20
Prmbledhje
18 vjet. Te paaftsia pr t gjykuar, padia paraqitet brenda afatit prej 1 viti ng pushimi i paaftsis prt gjykuar. Procedurapr anulimin e martess zhvillohet pran gjykats s qarkut dhe sht kontestimore. 74. Dallimet mes nulitetit absolut dhe nulitetit relativ t martess. N raste t nulitetit absolut t martess shkelen prveq interesave personalet bashkshortve edhe interest e prgjithshme shoqrore, kurse n raste t nulitetit relativ t martess shkelen vetm interesat personale t bashkshortve. Te nulitetiabsolut rrethi i personave q kane t drejt t paraqesin padin pr anulimin e martess sht m i gjer kurse te nulitetin relativ sht m i ngusht. Te nuliteti absolut afati esht i pakufizuar, kurse te nuliteti relativ sht i kufizuar. 75. Pasojat e nulitetit t martess- jane t nj llojtapavarsisht se pr cilin lloj t nulitetetit t martess sht fjala. Pasojat lindin nga momenti i plotfuqishmris s aktgjykimit mbi anulimin e martess. Pasojate nulitetit t martess jan dy lloje: a) Pasoja juridike familjare dhe b) pasoja juridike penale. a) Pasoja juridike familjare t nulitetit tmartess- kan t bjn me qshtjet statusore dhe pasurore lidhur me fmijt dhe bashkshortt p.sh nse kan fmij se kujt i jepen fmijt pr ruajtje dhe edukim, kurse bashkshortt kan t bjn me mbiemrin, me pjestimin e pasuris s prbbashkt, me t drejtn e trashgimit etj. b) pasoja juridike penale te nulitetit t martess- kan t bjn me prgjegjsin juridike penale t bashkshortve n qoft se veprimet e tyre q kane krijuar shkakun e shkurorzimit ekzistojn elemente t ndonj vepre penale. 76. Martesa e paqen (joekzistuese) LMMFK nuk e njeh institucionin e martess s pa qen. Shkaqet q e shkaktonin kt martes jan shndrruar n shkaqe t nulitetit absolut t martess. Sipas ligjit mbi martesn t Kosovs t vitit 1974 e paqen konsiderohej martesa q sht lidhur pa u plotsusr kushtet thelbsore pr lidhjen e saj p.sh dallimi i sekseve, hiri i palve, forma e parashikuar me ligj.
www.e-LIBRARIA.com
Faqe|21
Prmbledhje
77.Vdekaj si mnyr e zgjidhjes s martess- Vdekja sht mnyr e zakonshme e zgjidhjes s martess s plotfuqishme. Zgjidhja e martess me vdekjen shkakton pasoja sidomos lidhur me a) mbiemrin, b) pjestimin e pasuris s prbashkt, c) t drejtn e trashgimit, d)qshtjet statusore etj. 78. Shpallja e bashkshortit t zhdukur pr t vdekur si mnyr e zgjidhjes s martess. barazohet me vdekjen. Person i zhdukur konsiderohet ai, t cilit nuk i dihet vendbanimi a vendqndrimi dhe n baz t rrethanave t rastit besohet se ka vdekur. N teori njihet edhe personi q mungon dhe nuk i dihet as vendqndrimi dhe as vendbanimi, por besohet t jet i gjall. Vetm personi i zhdukur shpallet i vdekur dhe jo edhe personi q mungon. 79.Kushtet pr shpalljen e bashkshortit t zhdukur pr t vdekur - t vdekur mund t shpallen kta persona: personi q nuk ka pasur lajme pr 5 vitet e fundit dhe q ka mbi 60 vjet, personi pr t cilin nuk ka pasur lajme gjat 5 viteve t fundit dhe pr t cilin besohet se nuk sht gjall, personi q sht zhdukur n fatkeqsi natyrore (termet, zjarr, vrshim, aksident etj) pr t cilin nuk ka pasur lajme 6 muajt e fundit nga dita e pushimit t rrezikut, personi q sht zhdukur gjat lufts dhe q nukka pasur lajme gjat 1 viti nga dita e mbarimit t lufts. 80. Procedura pr shpalljen e bashkshortit t zhdukur pr t vdekur. Nj person t zhdukur e shpall per t vdekur gjykatae komuns me procedur jashkontestimore. Shplljen e personit t zhdukur pr t vdekur mund ta krkojn kta persona:bashkshori i gjall, secili q ka interes t drejtprdrejtjuridik, prokurori publik dhe avokati publik kur duhet mbrojtur interesat pasurore t shtetit., kur ekziston nevoja q shteti t paraqitet si trashgimtar.Gjykata pasi t ket marr krken bn hetimeduke mbledhur shnime, dhe m pas bn shpalljen n gazetn zyrtare dhe n tabeln e gjykats, nse sht e nevojshme edhe n mjetet e informimit, ku fton t zhdukurin q po t jet gjall t paraqitet brenda tre muajve e nse n kt koh nuk paraqitet gjykata merr vendim pr shpalljen e tij t vdekur apo e refuzon krkesn pr shpalljen e personitt zhdukur pr t vdekur. 81. Pasojat e shpalljes se bashkshortit t zhdukur pr t vdekur- si moment i vdekjes konsiderohet momenti i caktuar n vendimin e gjykats, sepse dita e vdekjes nuk duhet. Nga ky moment zgjidhet martesa. Po qe se ndodh personi i
www.e-LIBRARIA.com
Faqe|22
Prmbledhje
zhdukur t jt gjall dhe t kthehet, ai ka t drejt t krkoj revokimin e vendimit, met cilin sht shpallur i vdekur, mirpo ai n martes nuk hyj, sepse martesa e tij ka pushuar, por ka t drejt t bj martes t re po qe se bashkshortt dshirojn t bjn martes t re. 82. Shkurorzimi si mnyr e zgjidhjes s martess zgjidhja e martess me shkurorzim dallohet thelbsisht nga zgjidhja e saj me anulim. Martesat e vlefshme t plotfuqishme nuk anulohen, por mund t bhet shkurorzimi i tyre. Dallimi themelor midis anulimit t martess dhe shkurorzimit, sht se anulohet vetm martesa e pavlefshme ndrsa shkurorzimi bhet vetm te martesa e vlefshme. 83. Kuptimi dhe veqorit e shkurorzimit Shkurorzimi zakonisht prkufizohet si zgjidhje e martess s vlefshme (t plotfuqishme) gjat jets s bashkshortve, pr shkaqe t parashikuar me ligjdhe n procedur gjyqsore(me vendimin e gjykats). Elementet e shkurorzimit jan:ekzistimi i martess s vlefshme, shkurorzimi bhet sa t jen gjall bashkshortet, shkurorzimi bhet vetm pr shkaqe t parashikuara me ligj dhe shkurorzimi bhet n procedur gjyqsore. 85. Historiku i shkurtr i Shkurorzimit- shkurorzimi sht institucion i lasht, dukuri prbrse dhe e pandashme e martess. Volteri thoshte se shkurorzimi lindi disa jav pas martess,. Shkurorzimi ishte n favor t burrit dhe shkaqet kryesore kan qen: mospasja e fmijve (sidomos djem) dhe shkelja e besnikris bashkshortore. 86. Shkurorzimi si dukuri ka marr prmasa t mdha dhe se vjen e shtohet. Shkaqet e shkurorzimeve lidhen me aspektet sociologjike, juridike, ekonomike, psikologjike etj. Tek ne familja sht n proces tranzicioni, t shndrrimit nga nj familje patriarkale n nj familje demokratike. Emancipimi i gruas shkakton shtimin e numrit t shkurorzimeve, sepse sa m tpr q thellohet ky proces ajo bhet m e batrabart dhe e pavarur nga burri. Ngritja profesionale dhe pavarsia ekonomike jan disa nga shkaqet. 87. Sistemet e shkurorzimit n bot- Ekzistojn dy sisteme:
www.e-LIBRARIA.com
Faqe|23
Prmbledhje
a) sistemet q ndaloj shkurorzimin(shtetet n t cilat ka ndikim e drejta kanonike:Spanja, Irlanda, Monakoetj, ku n vend t shkurorzimit lejohet ndarja nga shtrati dhe tryeza, mirpo martesa juridikish ekziston dhe b) sistemet q lejojn shkurorzimin- ktu dalljojm disa sisteme si ps.sh, shtetet q kan liri absolute t shkurorzimit, shtetet q kan pr baz t drejtn e sheriatit (shtetet myslimane), sistemi tjetr i cili lidhet me t drejtn franceze ku shkurorzimi lejohet si sanksion (si pasoj e fajsis) etj. 88. Me LMMFK sht miratuar sistemi i shkurorzimit ku merren pr baz shkaqet e prgjithshme objektive p.sh qrregullimi serioz dhe i vazhdueshm i marrdhnieve martesore, mosrealizimi i qllimit t martess dhe shkurorzimi me marrveshje. Por edhe shkaqe t veanta, p.sh zhdukja, smundja psikike dhe paaftsia pr t gjykuar, ndrprerja e jets faktike etj. 89. Shkaqet e shkurorzimit sipas Ligjit mbi martesn t Kosovs t vitit 1974 jan: jeta e padurueshme e bashkshortve, shkelja e besnikris bashkshortore, atentati kundr jets s bashkshortit, keqtrajtimi, fyerjet e rnda dhe jetajeta e padurueshme, lnia qllimkeqe dhe e parsyeshme, smundja e paarsyeshme ,smundja psikike e pashrueshme dhe paaftsia e vazhdueshme pr t gjykuar, zhdukja dnumi penal, ndrprerja e gjat e jets faktike dhe shkurorzimit me marrveshje. 90. Procedura eShkurorzimit sht e rregulluar me LMMFK si procedur e veqant. Kjo procedur dallohet nga procedura civile pr shkak t natyrs s marrdhnieve juridike familjare dh et natyrs s kontesteve martesore.N procedurn e shkurorzimit zbatohen edhe rregullat e procedurs civile, por vetm n mnyr subsidare. Si rregull procedura e shkurorzimit fillon me padin por na rastet e shkurorzimit me marrveshje mund t filloj edhe vetm me propozimin e shkurorzimit me marrveshje.Padin pr shkurorzim kan t drejt ta paraqesin vetm bashkshortt. Trashgimtart nuk mund ta paraqesin padin pr shkurorzim por vetm mund ta vazhdoj procedurn e nisur nga bashkshortt. Gjat kohs s shtatzanis se gruas ose deri sa fmija i tyre t mosmbush 1 vit, bashkshortt mund t krkojn shkurorzim vetm me marrveshje. Kur sht fjala pr bashkshortt e smur psikikisht ose t paaft pr t gjykuar, padinpr shkurorzim mund ta paraqes kujdestari i tij me lejen paraprake t organit t kujdestaris. Paditsi mund t trheq padin
www.e-LIBRARIA.com
Faqe|24
Prmbledhje
deri n mbylljen e seancskryesore pa plqimin e bashkshortit t paditur kurse pas mbylljes s seancskryesore e deri n prfundimin e procedurs n form t prer, kt mund ta bj vetm me plqimin e bashkshortve. Bashkshortt mund t trheqin edhe propozimin e prbashket pr shkurorzim me marrveshje deri sa gjykimi mbio shkurorzimin t mos marr formn e prer. N rastet kur nga propozimiheq dor njri nga bashkshortt, do t konsiderohetse propozimi i prbashkt sht trhequr. N procedurn e shkurorzimit mund t paraqitet kundrpadia nga bashkshorti tjetr deri n prfundimin e seancs kryesore. 90. Fazat e Procedurs s Shkurorzimit jan: a) tentimi pr pajtimin e bashkshortve, b)caktimi i masave t prkohshme pr vendosjen dhe ushqimin e bashkshortit t pasiguruar, c) seanca kryesore dhe d) marrja e vendimeve. 91. Pasojat e shkurorzimit jan dy llojesh a) ndaj ish bashkshortve jan t lidhura me mbiemrin, pjestimin e pasuris, dhuratat, t drejtn e banimit, ushqimin e bashkshortit t pasiguruar, dmshprblimin dhe shpenzimet gjyqsore, dhe b) ndaj fmijve Gjykata me aktgjykim mbi shkurorzimin e martes vendos edhe pr ruajtjen dhe edukimin e fmijve t mitur t bashkshortve. Mbi ruajtjen dhe edukimin e fmijve mund t merren vesh prindrit e nse prindrit nuk merren vesh, gjykata duke u nisur n radh t par nga interesat e fmijve, vendos se kujt do ti besoj ruajtjen e fmijve, duke marr parasysh edhe dshirn e fmijve nse ikan mbushur 10 vjet. Prindi t cilit i jan besuar fmijt, t drejtn prindrore e ushtron efektivisht, ndrsa prindi tjetr nuk e ushtron t drejtn efektivisht, pr t ciln edhe m tutje sht titullar. Prindi q nuk ushtron t drejtn prindrore, ka t drejt t mbaj kontakte personale me fmijn. 92. Bashksia jashtmartesore prkufizohet si bashkesi jetsore e vazhdueshme e nj gruaje dhe e nj burrie parregukkuar me ligj.Bashksia jashtemartesore, si martesa ngrihet mbi parimin e monogamis, sepse ajo sht bashksi jetese e nj gruaje dhe nj burri dmth.heteroseksuale.
www.e-LIBRARIA.com
Faqe|25
Prmbledhje
93. Themelimi i bashksis jashtmartesore- mnyra e themel;imit t bashksis jashtmartesore dallohet thelbsisht nga mnyra e martess. Ky dallim veqanrisht sht i shprehur n pikpamje t kushteveformale, e m pak n pikpamje t kushteve materiale. Martesa themelohet me hirin e palve, q duhet t deklarohen n formn e parashikuar me ligj. Ndrsa bashksiajashtmartesore themelohet me hirin e lir t palve, pra n mnyr joformale ose edhe n mnyr konkludente dmth. Me themelimin e bashksis s jetess n mnyrfaktike. Pr t qen e plotfuqishme bashksia jashtmartesore, duhet t plotsohen ktokushte: ekzistimi ijetess s prbashkt, jeta e prbashkt t vazhdoj nj koh t gjat dhe t mos ket pengesa martese. 94. Subjektet e bashksis jashtmartesore jan vetm personat fizik me zotsi juridike dhe me zotsi veprimi. 95. Llojet e bashksis jashtmartesore jan a) e qastit (prfshin marrdhniet intime momentale midis burrit dhe gruas), b) e prkohshme (prfshin marrdhniet intime momentale t burrit dhe gruas , por q zgjasin nj koh t caktuar m t gjat dhe c) e vazhdueshme (prfshin jetn e prbashkt t vazhdueshme midis burrit dhe gruas dhe i ngjet martess). 96. Lloje tjera t bashksis jashtmartesore jan: e personave t mitur dhe e personave madhor, e lir dhe jo e lir, ligjore dhe joligjore 97.Ngjajshmrit dhe dallimet themelore midis bashksisjashtmartesore dhe martess ngjajshmrit midis ktyre dy institucioneve qndrojn n faktin se si njra si tjetra jan bashksi jetese e vazhdueshme, kurse dallimi sht se bashksia jashtmartesore themelohet n mnyr faktike pra me marrveshje t thjesht, kurse martesa themelohet n mnyr formale juridike, me kontrat n form solemne. Bashksia jashtmartesore sht bashksi jetese faktike kryesisht e parregulluar me ligj, kurse martesa sht bashksi jetese e rregulluar me ligj. Bashksia jashtmartesore pushon n mnyr faktike dmth. Ashtu siq sht themeluar dhe nuk jan ta parashikuar me ligj shkaqet e pushimit t saj, ndrsa martesa pushon n mnyr juridike dhe vetm me shkaqe t parashikuara me ligj. 98. Efektet juridike t bashkesis jashtmartesore- edhe pse marrdhniet personale nuk jan rregulluar me ligj, asaj i njihen dy lloje t efekteve juridike
www.e-LIBRARIA.com
Faqe|26
Prmbledhje
familjare: a) efektet juridike t karakterit personal-pasuror (detyrimi i ushqimit) dhe b)efektet juridike t karakterit pasuror (pasuria e prbashkt) 99. Detyrimet e ushqimit midis bashkshortve jashtmartesor.- nnkupton detyrn e furnizimit t rregullt t bashkshortit jashtmartesor me t mira materiale me qllim t plotsimit t nevojave pr jet, por kjondodh vetm pas pushimit t ksaj bashksie dhe vetm kur t plotsohen a) kushtet e prgjithshme: bashkshorti jashtmartesor t mos ket mjete pr jet, t jet i paaft pr pun, t mos jet i zn n punetj, dhe b) kushtet e veanta : ekzistimi i bashksis jashtmartesore, zgjatjae jets s prbashktpr nj koh t gjat ose fakti se kan fmij, pushimi i bashksis jashtmartesore dhe mosekzistimi i fajit. 100. Kushtet q duhet t plotsohen pr ekzistimin e pasuris s prbashkt t bashkshortve jashtmartesor- duhet t plotsohen dy kushte: ekzistimi i bashksis jashtmartesore dhe fitimi i pasuris me pun. Pjestimi i kksaj pasurie bhet sipas rregullave n martes. 101. Mnrat e pushimit t bashkesis jashtmartesore jan: a) vdekja, b)me shpalljene bashkshortit jashtmartesor t zhdukur pr t vdekur, c) me lidhjen e martess, d)me marrveshje dhe e) me shkputje t njanshme. 102. Pasojat e pushimit t bashkesis jashtmartesore jan: rrjedhimet q prodhohen pas pushimit t bashkesis jashtmartesore, ato ndahen n dy grupe: 1) pasojat pr ish bashksortt jashtmartesor t natyrs personale pasurore (e drejta e ushqimit) dhe t natyrs pasurore (pasuria e prbashkt) dhe 2) Pasojat pr fmijt (trajtohen si qshtje q kan t bjn me ushtrimin e s drejts prindrore, q kan t bjn me ruajtjen, edukimin dhe ushqimin). 103. Familja jashtmartesore- mund t prkufizohet n analogji me prkufizimin e familjes n prgjithsi. Baz e themelimit t familjesjashtmartesore sht bashksia jashtmartesore dhe gjinia (e gjakut). Antart e e familjes jashtmartesore dhe kushrinjt e tjer jashtmartesore. Midis antarve t ksaj familje lindin t drejta dhe detyra t prcaktuara me ligj, por fakti se kjo familje sht themeluar pa martes ather kto detyra dhe t drejta kan nj theks t veqant.
www.e-LIBRARIA.com
Faqe|27
Prmbledhje
104. Mnyra e themelimit t familjes jashtmartesore- Themelohet n mnyr natyrore me lindjen e fmijs jasht martess. Fmija q lind jasht martess mund t rrjedh nga kontaktet e prkohshme ose t kohpaskohshme dhe nga bashksia jashtmartesore (konkubinat). Familja e themeluar me kontakte t qastit ose t prkohshme, sht familja jo e plot, zakonisht e prbr nga nna dhe fmija. 108. Klasifikimi i llojeve t familjes jashtmartesore mund t klasifikohen sipas titullarit t autoritetit n familje: familje patriarkale dhe demokratike, sipas rrethit t antarve t familjes, dallojm: familjen e madhe dhe t vogl. N aspektin juridik rndsi e veqant ka klasifikimi n familje t plot e jo t plot, dhe t madhe e t vogl.
www.e-LIBRARIA.com
Faqe|28
Prmbledhje
E drejta trashgimore
1.objekt studimi I se drejtes trashegimore eshte studimi I normave juridike te cilat rregullojne trashegimin dhe marrdheniet trashegimore juridike qe kan te bejne me kalimin e pasurise nga trashegimlenesit te persona te tjjere qe quhen trashegimtare. 2.me pasuri trashegimore kuptojme nje pasuri te caktuar e cila perbehet nga sendet te palujtshme dhe te lujtshme si dhe te drejta reale te lidhura me kete pasuri. 3.perberja e objektit te trashegimit jane. A- Te drejta reale (pronsia,pengu,servitudet,posedimi) B- Te drejtat detyrimeve (kontrata,shperblimi I demit,permit e sigurimeve etj) dhe C- Te drejtat e autorit dhe e drejta industriale. 4.pasuria trashegimore perbehet nga aktiva dhe pasiva.Caktimi I vleres se pasuris trashegimore behet ashtuqe para se te caktohet madhesia e pjeseve qe ju takojne trasegimtareve, pra hiqet pasiva prej actives dhe ajo qe mbetet eshte pasuria trashegimtare. 5.parimet themelore Parimi I barazise (ne kushte te njejta te gjith trashegimtaret jan te njejt) Parimi I trashegimise tastamentare (pasuria u takon trashegimtareve testamentary ose ligjor ,vetem personi qe ka interes juridik mund te kerkon anulimin e testamentit) Parimi I kurizimit te bazave juridike te trashegimise (askush nuk mund te trashegoj pa baze juridike) Parimi I sukcesorit universal (Eshte personi qe trashegon tere pasurine ose nje pjese te saj dhe pos qe fiton te drejtat e caktuara ai pergjigjet edhe per borxhet e trashegimlenesit pra ai e pranon edhe pasiven) Parimi I sukcesorit singular (I veqant) quhet personi I cili fiton vetem dobi nga trashegimi pr ate drejtat nga aktiva dhe nuk pergjegjet per borxhet e trashegimlenesit (pasiven)
www.e-LIBRARIA.com
Faqe|29
Prmbledhje
Parimi ipso jure I trashegimit.Qe do te thot se trashegimtart ne momentin e vdekjes se personit fizik fitojne te drejten trashegimtare (dhe duhet qe trashegimtari te mos kete hequr dor nga e drejta e trashegimit) Parimi I zbatimit parallel te bazave per thirrjen ne trashegim.Pra nje person mund te trashegoj ne the njejten kohe sipas ligjit dhe sipas testamentit. 6.trashegimtaret singular quhen edhe legatar 7.momenti i vdekjes se trashegimlenesit qe njeherit eshe edhe momenti I hapjes se trashegimis quhet DELACION. 8.burimet e se drejtes ndahen A- burime materiale, qe shprehin fuqine e shoqerise qe krijon dhe ju jep permbajtje dhe B- burime formale,forma me te cilen shprehen normat juridike 9.burimet e se drejtes ndahen ne. A- Burime te drejtperdrejta (kushtetuta dhe ligji) dhe B- Burime te terthorta (doktrina juridike dhe praktika gjyqesire). E drejta zakonore dhe shkenca juridike nuk jane burime te se drejtes trashegimore. 10.metoda e zbatimit te se drejtes trashegimore jane A- Metoda normative juridike dhe B- Metoda historike 11.metoda normative juridike.Me ane te kesaj metode konstatohet permbajtja e se drejtes, funksionimi i saje dhe menurat si kryhen detyrat para saje (kjo mundeson dhe kritiken shkencore ,ide te reha per menjanimin e te metave) 12.metoda historike aplokohet ne studimin dhe analizimin e mardhenieve te trashegimise qe nga lindja e tyre e deri ne ditet e sotme. 13.trashegimi me ligj. Eshte kalimi me ligj i pasurise se personit te vdekur tek nje apo me shum persona sipas rregullave me ligj. Kjo zbatohet kur trashegimlenesi nuk ka len testament ose ka len testament vetem per nje pjese te pasurise ose kur testamenti eshte plotesisht apo pjeserisht i pavlefshem.Si
www.e-LIBRARIA.com
Faqe|30
Prmbledhje
fakte me te rendesishmeper formimin e radheve te trashegimise ligjore jane marre : A- Gjinia dhe B- Martesa. 14.gjinia- trashegimtar ligjor jane: Femijet e trashegimlenesit , te birsuarit e tij dhe pasardhesit e tyre, bashkshorti, prinderit, vllezerit e motrat dhe pasardhesit e tyre, gjyshi dhe gjyshja dhe pasardhesit e tyre,. Trashegimtaret e radhes me te afert i perjashtojne trashegimtaret e radhes me te larget.Por nese trashegimlenesi nuk le trashegimtar atehere trashegimi i takon komunes ku trashegimlenesi ka pasur vendbanimin e fundit.nese nuk dihet vendbanimi dhe vendqendrimi, trashegimi i takon shtetit te Kosoves. 15.martesa- si fakt per caktimin e radhes ligjore te trashegimise histirikisht ka pasuri ndikim te vogel per shkak te pozites diskriminuese qe ka pasur dhe qe ka gruaja ne shoqeri.Tani bashkshortet jan te barabart sa i perket trashegimis perfshire ketu edhe bashkeshortet jashtmartesor.Trashegimi ne mes te bashkshorteve nuk zbatohet kur martesa e tyre anulohet apo shkurorzohen. 16.Sipas ligjit te Kosoves te drejtat e personave ndaj te cileve trashegimlenesi ka pasur paguar detyrimin per ushqim pse mbajtje nuk shuhen moris kauza por ato te drejta kalojne te trasheguesit qe jan pergjegjes per pagimin e keti borxhi. 17.qelja e trashegimis (dellatio) Trashegimia qelet ne momentin e vdekjes se trashegimlenesit, pra i gjalli nuk trashegohet.Trashegimtareve u kalojn vetem ato te drejta pasurore dhe detyrime qe trashegimlenesi i ka pasur ne kohen e qeljes se trashegimis.Pasuria e gjetur, me vone nese vertetohet me fakte se i ka takuar trashegimlenesit ne momentin e vdekjes se tij poashtu u kalohet trashegimtareve te tij.Vdekja faktike vertetohet me aktvdekje te leshuar nga ofiqari dhe vdekja e personit te shpallur si te vdekur me aktvendim te gjykates.Ne kohen e qeljes se trashegimis lidhet momenti i parashkrimit te kerkesese per zvoglimin e disponimeve me testament dhe kerkesave tjera sipas dispozitave ligjore. 18.vendi i qeljes se trashegimis eshte vendqendrimi ose vendbanimi i fundit i trashegimlenesit (eshte me rendesi percaktimi i gjykates komepetente) 19. trashegimlenesi mund te jete gjdo person fizik dhe kushti qe ai te kete vdekur dhe pas vetes te ket lene pasuri trasheguese (te kete mbushur moshen
www.e-LIBRARIA.com
Faqe|31
Prmbledhje
madhore 18 vjet ose 16 vjet per persona te martuar dhe te kete zotesi per te vepruar) 20.trashegimtari nje person qe ne momentin e delacionit ka qen i gjall ose ka lindur brenda afatit prej 300 ditesh nga dita e vdekjes se trashegimlenesit dhe eshte thirrur ne trashegimi ne baz te ligjit ose testamentit (zbatohet parimi i perjashtimit nga trashegimi te trashegimtareve te radhes me te larget) 21.zotesia per te trasheguar e ka trashegimtari qe ka perjetuar qastin e delacionit dhe qe ka lindur i gjall brenda afatit prej 300 ditesh nga vdekja e trashegimlenesit. 22.bazat per thirrjen ne trashegim jan A- me ligj dhe B- me testament 23.sistemet per caktimin e radheve per thirrje ne trashegimi ligjore jan. -Sistemi i gjakut te perbashket eshte sasia e gjakut te perbashket te personave ne gjini me trashegimlenesin (vllezerit dhe motrat , femijet e tij , prinderit , vllezerit dhe motrat qe rrjedhin vetem nga njeri prind) ne praktik nuk zbatohet ky parim. -Sistemi i shkalleve te gjinis-Bazen e ka e drejta romake (femijet e trashegimlenesit prinderit , radha e dyte niperit, mbesat dhe gjusherit dhe radha e trete sterniperit , stergjysherit , dajet , tezet , kusherinjet). -Sistemi parentelar parantelet (brez) quhej grupi i personave ne gjini te cilet kan prejardhje prej nje personi si paraardhes te perbashket.Parantelen e pare e perbejne te gjith personat qe rrjedhin nga trashegimlenesi si plak i tyre i gjinis femijet e tij dhe paraardhesit e tij.Plaku i paranteles eshte trashegimlenesi i vdekur. -Sistemi parentelar linear.Zbatohet e drejta e perfaqesimit dhe personat ne gjini thirren si trashegimtar ne baze te vijave.Pra nese njeri nga dy femijet e trashegimlenesit ka vdekur para trashegimlenesit ne trashegim vendin e femijes se vdekur do ta zere femija i tij-perkatesisht nipi i trashegimlenesit dhe keshtu derisa te ket edhe nje trashegimtar te fundit ne vijen e drejte
www.e-LIBRARIA.com
Faqe|32
Prmbledhje
zbritese.parantela e pare e paraardheseve ndersa e dyta e prinderit dhe kusherinjt e trashegimlenesit. 24.radhet e trashegimise.radhitja neper radhe trasheguese eshte bere duke marr parasysh sistemin ligjor parantelar te trashegimit.trashegimtaret e radhes me te afert i perjashtojne nga trashegimia personat e radhes me te larget ( ky eshte parimi i perjashtimit). 25.Radha e pare e trashegimise.Rrethin e pare e perbejn femijet dhe bashkshorti i trashegimlenesit. Te gjithe trashigimtaret marin pjese te barabarta.(me te drejten e perfaqsimit kuptojm te drejten e pasardhesve ne kuader te nje vije te drejte zbritese qe te paraqiten si zevendesim ne vend te paraardhseve te vdekur te tyre,dhe ata trashegojne ate pjese te cilen do ta kishte trasheguar paraardhesi i vdekur.Kjo e drejte vazhdon edhe dei tek i fundit ne kuader te vijes. Kur nuk mund te zbatohet kjo e drejte zbatohet e drejta e shtimit qe do te thote se kur e drejta e perdaqesimit nuk mund te zbatohet ne kuader te nje vije te radhes trashegimore ateher pjesa trashegimore u shtohet trashegimtareve te tjer qe jane ne radhe.E drejta e shtimit zbatohet edhe te trashegimia ligjore e edhe te trashegimia e testamentare(per dallim e prejta e perfaqsimit zbatohet vetem te trashegimia ligjore) 26. Radha e dyte e trashegimise-Jane prinderit dhe bashkshorti I traashegimlenesit kur trashegimlenesi nuk ka trashegimtar ne radhen e pare te trashegimit(pra nuk ka lene pasardhes).Ndersa vellezerit dhe motrat e trashegimlenesit do te trashogojne ne raste kur njeri ose te dy prinderit e trashegimtarit kan vdekur para trashegimlenesit(pjesen qe do tu kishte takuar prinderve te trashegimlenesit). 27 Radha e trete-radha e trete e trashegimis jane gjysherit edhe gjyshet e trashegimlenesit(kur trashegimlenesi nuk ka lene pasardhes as bashkshort dhe prinderit e tij nuk kan pasardhes te tjere) Me kete rast nje pjes I takon trungut te atesise dhe nje pjese trungut te amesis.Karakteristik e radhes se trete shte se trashegimtaret ligjor thirren sipas faktit te gjinise se gjakut per dallim prej radhes 1 dhe 2 ku konkuronin trashegimtaret edhe sipas gjinis civile(birsimit) dhe faktit te lidhjes martesore.
www.e-LIBRARIA.com
Faqe|33
Prmbledhje
28.Komuna si trashegimtar ligjor- kur trashegimlenesi nuk le as trashegimtar dhe as testamend ateher trashegimi I takon komunes ku trashegimlenesi ka pasur vendbanimin ose vendqendrimin e tij te fundit.Nese ky trashigimlenes vendbanimin e ka jasht kosoves ateher pasurin e tij e trashegon komuna ku ai kishte per here te fundit vendqendrimin. Nese ai nuk ka pasur vendbanim ose vendqendrim ne kosove ateher trashegimtar I tij eshte shteti I kosoves. 29.Trashegimia e domosdoshme- personave te cileve ju eshte garantuar e drejta e trashegimis quhen trashegimtare te domosdoshem ndersa pasuria quhet pjese e domosdoshme.Ose me sakt pjesa e pasurise trashegimore ne te cilet personat e caktuar kan te drejte ne trashegim dhe te cilen nuk mund te ndryshojn trashegimlenesi me deklarimin e vullnetit te fundit quhet pjese e domosdoshme. 30.Trashegimtar te domosdoshem jane pasardhesit e trashegimlenesit, te birsuarit e tij dhe pasardhesit e tij,prinderit dhe bashkshorti I tij.Nese gjysherit e trashigimlenesit,motrat dhe vellezerit e tij jane plotesisht te paafte per pune dhe nuk kane mjete per jetese behen trashegimtar te domosdoshem.pra trashegimtar te domosdoshem trashegojne sipas rradheve te caktuar me ligj(rregulla e sistemit parentelar-linear) 31.Logaritja e pjeses se domosdoshme- kjo eshte e rregulluar me dispozita ligjore(ne kete pasuri hyjne edhe dhuratat qe trashigimtari ka perfituar nga trashegimlenesi) 32.Perjashtimi nga trashegimi- I trashegimtarit te domosdoshem- kuptojme heqjen e cilesis se trashegimtarit ligjore nga ana e trashegimlenesit me deklarimin e vullnetit te fundit ashtu qe ajo nuk fiton asgje nga pasurija trashegimore(kjo behet per shkaqe te ndryshme si p.sh. kur trashegimtari eshte sjellur ne menyre te vrazhde ndaj trashegimlenesit , femijeve te tij, te birsuarit, prinderve ose ka kryer veper te rende penale ndaj tyre dhe nese eshte plangprishes(nuk do te punoj dhe eshte dhen pas jetes se pandershme)trashegimtaret te cilit I eshte cenuar pjesa e domosdoshme mund te kerkoj me padi zvoglimin e disponimit me testament dhe kthimin e dhuratave per shkak te cenimit te pjeses se domosdoshme.
www.e-LIBRARIA.com
Faqe|34
Prmbledhje
33. Privimi nga pjesa e domosdoshme- ne dobi te trashegimtareve.Ne qofte se trashegimtari I dosmosdoshem ka shum borxh ose eshte plangprishes , trashegimlenesi mund ta privoj pjeserisht apo teresisht nga pjesa e domosdoshme ne dobi te pasardheseve te tij.te drejten e trashegimit ne kete rast do te zbatohen te trashegimtaret e tjere. 34. Padenjesia per te trasheguar- personi I padenj nuk mund te trashegoj as ne baze te trashegimit me ligj dhe as me testament.por kjo nuk I pengon pasardhesit e tij te trashegoj.I padenj te trashegoj eshte personi qe: a- me dashje ka vrar apo ka tentuar te vras trashegimlenesin bashkshortiin ose femijet dhe prinderit e tij. b- nese personi ka bere deshmi te rreme per kryerjen e nje vepre penale nga trashegimlenesi per te cilin eshte parapar denimi me heqje lirie c- nese personi me mashtrim , kanosje ose dhune ka shtyr trashegimlenesin te bej, ndryshoj testamentin ose ka perpiluar vet nje testament te rreme d- personi qe eshte sjell ndaj trashegimlenesit ne menyre poshteruese dhe e ka keqtrajtuar ate dhe e- personi qe nuk e ka permbushur detyrimin per te mbajtur ose per te ndihmuar trashegimlenesin. 35.Pengimi I vullnetit te trashegimlenesit- behet ne dy menyra a- me asgjesimin apo fshierjen e testamentit b- me falsifikimin e testamentit ( ky trashegimtar eshte I padenj per te trasheguar) vleresimi I padenjesis per trashegim per disa shkaqe ( shkeljen e detyrimit per mbajtjen dhe mosdhenje te ndihmes trashegimlenesit) kujdeset zyrtarisht gjykata, ndersa per disa raste te tjera vetem kur pala e ngreh kundershtimin. 36.Dhurimet- konsiderohen cdo heqje dore nga nje e drejt , falja e borxhit , cdo transefim I pasurise ose I interesit te nje trashigimtari ne emer te pjeses trashegimore ose per te themelluar a per te zgjeruar familjen, si dhe cdo disponim tjeter pa shperblim.
www.e-LIBRARIA.com
Faqe|35
Prmbledhje
37.Kthimi I dhuratave- nese pjesa e domosdoshme nuk plotsohet me zvoglimin e disponimit me testamend ateher kthehen dhuratat.kthimi I dhuratave behet brenda afatit prej 3 vjetash nga vdekja e trashegimlenesit. 38.Logarija e dhurimeve- cdo trashigimtari ligjor I llogaritet ne pjesen trashegimore cdo gje qe ka marr dhurim nga trashegimlenesi ne cfardomenyre.Ketu nuk llogariten perfitimet e tjera qe ka pasur trashegimtari nga sendi I dhuruar deri ne vdekjen e trashegimlenesit. Mirpo dhurimi nuk llogaritet nese trashegimlenesi ka deklaruar ne kohen e dhurimit ose me von me testament se kjo dhurat nuk hyn ne pjesen trashegimore ose per shkak te rrethanave mund te konkludohet se ky ka qen vellim I trashegimlenesit.dhurimet e rendomta nuk llogariten 39.Heqja dore nga trashegimia trashegimtari mund te heq dore nga trashegimia me deklarat te dhene para gjykates deri sa te perfundoj seanca mbi trashegimin.heqja dore nga trashegimi mund te behet vetem para vdekjes e kjo vlen edhe per pasardhes(heqja dore nga trashegimia).vetem ne raste se trashegimtari shprehet se heqe dor vetem ne emer te vetin ateher pasardhesit do te trashegoj ne zevendesim. 40.Anulimi I deklarates per heqjen dore nga trashegimia- mund te behet nese deklarimi eshte bere nen kanosje , mashtrim ose lajthitje.Ndersa heqja dore nga trashegimia nuk mund te revokohet sepse do te shkaktohet pasiguri juridike dhe se ka fuqi ndaj deklaratdhenesit. 41.Pasoja e heqjes dore nga trashegimi-me ligj dallohen nga pasojat e heqjes dore nga trashegimi me testament.nese ka hequr dore trashegimtari me testament ateher pjesa e tij trashegimore do tu ndahet trashegimtareve ligjor.(dhe jo vetem ne raste kur ne testament eshte emri I personit zevendesues nese trashegimtari I caktuar ne testament ka hequr dore nga trashegimia) Nese trashegimtari me ligj, qe ka hequr dore nga trashegimi konsiderohet se nuk ka qene kurr trashegimtare.andaj trashegimin e tij do ta trashegojne trashigimtaret e tjere ligjor. Jane dy afate sa I perket parashtrimit te se drejtes per kerkimin e pasurise trashigimore.- -afati I parashkrimit per posedimin e sendit me mirbesim eshte nje vit nga dita kur trashigimtari eshte vene ne dijeni dhe
www.e-LIBRARIA.com
Faqe|36
Prmbledhje
-afati objektiv I parashtrimit per poseduesin e sendit nga pasurija trashegimore eshte 10 vjet. Ndersa per poseduesin ne keqbesim brenda afatit 20 vjet nga dita e shpalljes se testamentit ose vdekjes se trashegimlenesit.nese brenda 20 vitesh nuk ka trashegimtar ateher pasurija trashegimore do ti talkoj komunes.ne rast se pasuris nuk I dihet trashigimtari ose vendbanimi I tyre gjykata cakton kujdestarin e perkohshem. 42.pranimi i trashegimise- jan dy raste kur pranimi i trasgegunuse byj varet nga vullneti i trashegimtarit A- Kur komuna eshte trashegimtar i radhes se fundit dhe B- Kur shtetaseve te huaj u kushtezohet e drejta e trashegimit ne vendin e tyre me kusht qe nga vendi nga vijne tu njohe te drejten e trashegimise shtetasve Kosovar. Ndarja e trashegimise nuk parashkruhet dhe trashegimtaret nuk mund te heqin dore nga e drejta e ndarjes se pasurise se trasheguar. 43.transaksionet ne mes te gjalleve.- Paraardhesi per se gjalli mund tua cedoj dhe tua pjestoj pasurin e vet pasaardhesve te tij.Kjo behet me marrveshje e cila duhet te perpilohet me shkrim dhe te vertetohet nga gjyqtari.Pra kjo eshte nje kontrat e 2anshme dhe formale ne mes te paraardhesve dhe pasaardhesve.Keshtu qe cedin jane : A- Pajtimi i te gjith pasardhesve B- Kontrata me shkrim C- E vertetuar nga gjykata. Ne kontraten e cedimit dhe pjestimit perfshihet vetem pasuria qe ne qastin e vdekjes se ceduesit ka egzistuar dhe te cilen per se gjalli e ka ceduar, e nuk perfshihet pasuria e cila eshte fituar me vone dhe e cila nuk eshte perfshire ne cedim te plotfuqishem. 44.Shuarja e kontrates me cedim dhe pjestimin e pasuris behet me marrveshje por mund te behet edhe permes gjykates.Pra ceduesi ka te drejte te kerkoj kthimin e pasuris nese pasardhesi ka treguar shenja mosmirnjohese.
www.e-LIBRARIA.com
Faqe|37
Prmbledhje
45.Trashegimi me testament- testamenti eshte nje veprim juridik i njeanshem i kryer nga vet trashegimlenesi me anen e te cilit ky disponon pasurin per kohen pas vdekjes ose testamenti eshte deklarate e fundit e vullnetit te njeanshem personale e personit me zotesi testamentare dhe i rregulluar me ligj. 46Permbajtja e testamentit caktimi i trashegimtareve , percaktimi i pasurise qe do ti kaloj trashegimtarit , detyrimet qe u ngarkohen trashegimtareve ligjor ose testamentar dhe caktimi i zbatuesit te testamentit. 47.Instituti i substitutit kuptojme caktimin e perfaqesuesit ose zevendesuesit te trashegimtarit ne rastet kur ai nuk mund ose nuk do ta trashegoj trashegimlenesin. 48.Testamenti eshte akt rigoroz personal Testatori personalisht shfaq vullnetin e fundit (andaj personat e paafte nuk mund te lene testament). 49.Testamenti eshte pun juridike mortiscausa, pra prodhon efekte juridike vetem ne qaste e vdekjes se trashegimlenesit. 50.Testamenti eshte pun juridike bamirese per kundershperblim sepse edhe kur trashegimtaret ngarkohen me borgje vlera e borxheve se paku duhet te jete ne propercion me vleren e trasheguar. 51.Testamenti eshte pune juridike e njeanshme ngase lind dhe prodhon efekte vetem me deklarimin e vullnetit te fundit. Dhe eshte i pavlefshem nese eshte bere me kanosje , shtrengim , mashtrim.Testamenti eshte akt formal juridik , per te qene i vlefshem testamenti kerkohet forma e parapare me ligj. 52.Revokimi i testamentit Testamenti mund te revokohet vetem ne formen e parapare me ligj dhe ne qdo kohe nga trashegimlenesi.Trashegimlenesi mund te revokoj testanebtub ne shkrim dhe me asgjesim e dokumentit dhe me ane te nje deklarate te trashegimlenesit perpara notarit. 53.Me testament ndahet pasuria trashegimore 54.Zotesia per te bere testament Testanebtub mund ta bej gjdo person qe ka zotesi juridike per te vepruar dhe qe ka mbushur 18 vjet. Testamentin mund ta bej edhe personi qe ka mbushur 16 vjet dhe eshte i martuar.
www.e-LIBRARIA.com
Faqe|38
Prmbledhje
55.Pavlefshmeria e testamentit jane tri shkaqe: A- Kanosja, shtrengimi dhe lajthitja B- Mungesa e formes se kerkuar me ligh C- Berja e testamentit pa vullnetin e testatorit Nje testament mund te jete plotesisht ose pjeserisht i pavlefshem. 56.Testamenti absolute nul eshte nese dispozita e tijjane ne kundershtim me dispozitat lirgjore me rendin juridik dhe me rregullat e moralit. 57.Testamenti Relative nul Eshte kur shkaqet e nulitetit cenojne vetem interesat e individeve t ecaktuar.Per shkaqet e nulitetit relative nuk kujdeste gjykata sipas detyres zyrtare por personat interesat e te cileve jan cenuar mund te kerkojne nulitetin e testamentit. 58.Ruajtja e testamentit Me norma juridike eshte rregulluar vetem, menyra e dorzimit dhe ruajtjes se testamentit gjyqesor.Testatori testamentin e vet e shkruan nga dora e tij, ose ne prani te deshmitareve dhe testamentin gjyqesor mund te ja dorzoj ne ruajtje gjykates kompetente me zarg te hapur ose te mbyllur.Per kete gjykata do te beje procsverbal dhe testamentin do ta vendos ne zarf te veqant qe do ta vulos dhe ruaj ne gjykate.Po ashtu edhe kur deshmitaret e testamentit gojor kan ardhur ne gjykate per te deshmuar per deklarimin e vullnetit te fundit te testatorit , gjykata do te marr deklaratat e tyre dhe vertetoj per saktesin e vullnetit te fundit te trashegimlenesit.Testamenti mund ta ruaj vet testatori apo tek qdo person fizik apo juridik (miku, avokati, ekzekutori i testamentit apo edhe ne gjykate) 59.Interpretimi i testamentit Nenkupton gjetjen e qellimit te vertete te testatorit te shprehur ne deklarimin e fundit. 60.Legu Eshte urdher ne testament i trashegimlenesit me te cilin legatarit i le nje apo me shum sendte apo te drejta dhe e urdheron trashegimtarin ose personin tjeter qe nga pasuria trasheguar i jep ndonje send jne personi te caktuar, ti paguaj nje shum te hollash, ta liroj nga ndonje borxhe.Pra si legatar ashtu edhe e drejta apo sendi duhen te caktohen me testament.Legatari si rregulle nuk eshte trashegimtar i trashegimlenesit por person qe fiton nga legu dhe ai vihet ne mardhenie juridike me trashegimtare.
www.e-LIBRARIA.com
Faqe|39
Prmbledhje
61.Per te qene i vlefshem legu Duhet te perfshije tre persona >TESTATORIN i cili duhet te kete zotesin per berjen e testamentit, ONERATIN- personin e ngarkuar per ta permbushur legun dhe , LEGATORIN perfituesin e legut (trashegimtar ligjor ose i domosdoshem) 62.Permbajtja e legut pershine caktimin e nje ose me shum legatoreve si sukcesore singulare te cilet kane te drejten e kerkimit te dhenjes ose veprimit mosveprimit te caktuar. 63.Legu i lene institucioneve publike Kur testatori ua le me testament pasurine organeve publike ose te tjera ka te drejte t ekerkoj dhe caktoj qellimin per te cilin duhet te perdoret pasuria. 64.Heqja dore nga legu- Legatori e fiton te drejten e legut ne baze te testamentit por jo ne kundershtim me vullnetin e tij.Sipas rregullave legatori me kontrate mund te krijoje obligimin qe objekti i leguut ti jepet nje trashegimtari apo personi te tret. 65.Ekzekutimi i legut Legatori ka te drejte te kerkoj ekzekutimin e legut nga trashegimtari i cili eshte i detyruar qe nga trashegimia e tij ti jap sendin e leguar.Me vdekjen e trashegimtarit te ngarkuar me leg ose qe eshte bere i padenje, ose qe ka hequr dore nga trashegimia , me detyrimin e ekzekutimit te legut ngarkohet bashk trashegimtaret ose trashegimtaret e tjere ligjor.Ndersa nese legatori vdes para testatorit atehere sendi i leguar i mbetet ekzekutorit ne qofte se nuk eshte parapa ndryshe me testament.Trashegimtari nuk eshte i detyruar te ekzekutoj legun nese vlera e legut eshte me me madhe se pjesa e trasheguar nga ai. 66.Ekzekutori i legut mund te caktohet vetem personi qe ka zotesi per te vepruar.Gjykata mund te shkarkoj ekzekutorin si me peropozim ashtu edhe Ex offico. 67.Detyrat e ekzekutorit te testamentit jane: Ruajtja e pasuris trashegimore , Administrimi i pasurise trashegimore dhe Pagimin e borxheve dhe dhe legeve sipas vullnetit te fundit te trashegimlenesit.Ekzekutori ka te drejte per shperblimin e shpenzimeve te cilat bien ne barre te pasuris se disponuar.
www.e-LIBRARIA.com
Faqe|40
Prmbledhje
Testatori mund te ia lere legun kreditorit te tij i cili edhe ka me tej ka te drejten te kerkoj borxhin e meparshem dhe ne te njejten kohe edhe legun nese nuk percaktohet ndryshe me testament. 68.Shuarja e legut Legu shuhet kur legatori vdes perpara trashegimlenesit , heq dor nga legu ose eshte i padenj.Po ashtu legu mund te shuhet nese objekti i legut ka pushuar se ekzistuari derisa testatori ka qene gjalle. 69.Parashkrimi i legut Afati i parashkrimit eshte 1 vit dhe jan dy momente kur fillon te rrjedhe parashikimi. A- Dita kur legatori ka marre ne dijeni te drejten e vet B- Dita kur ka qene i autorizuar per te kerkuar ekzekutimin e legut. 70.Llojet e testamentit Testamenti me shkrim, privat, i rendomte , me goje , publik, i jashtzakonshem, i veqant. 71.Testamenti me shkrim kerkon formen e shkruar dhe vetem kur testatori nuk eshte ne gjendje ta beje me shkrim mund ta beje me goje. 72.Tstamenti publik- Eshte e domosdoshme pjesmarrja e gjyqtarit ose perfaqesuesit konzullar ose kapitenit te anijes pra organit zyrtar. 73.Testamenti privat Nuk marrin pjese personat zyrtar si bartesit te funksioneve publike. 74.Testamenti i rendomt Mund te behet ne qfardo rrethane dhe qdo kohe dhe kerkesat per fomen nuk jan rigoroze. 75.Testamenti i jashtzakonshem mund te behet ne rrethana te jashtzakonshme.Por ky testament vlen vetem derisa te pushojne rrethanat e jashtzakonshmne. 76.Testamenti i veqant mund te behet vetem ne rrethana te veqanta. 77.E drejta jone i njeh keto lloje te testamentit 1- testamenti i shkruar nga vete testatori 2- testamenti me shkrim ne pranin e deshmitareve 3- testamenti gjyqesor dhe
www.e-LIBRARIA.com
Faqe|41
Prmbledhje
4- testamenti ne rrethana te jashtzakonshme. 78.Testamenti i shkruar nga vete testator- quhet edhe HOLOGRAF. Eshte testament i shkruar nga vet testatori dhe i nenshkruar me doren e tij.Nese jan shum faqe mjafton te nenshkruhet vetem e fundit edhe pse kerkohet qe te nenshkruhet secila faqe veq e veq.Ky testament eshte i pavlefshem kur testatori nuk e ka shkruar me doren e vete por me mjet mekanik te shkrimit (mjetet e shkrimit jan me ngjyre , laps , shkumes dhe , leter , pluhur , ne dru apo material tjeter.) 79.Testamenti me shkrim ne pranin e deshmitareve (ALOGRAFIK) ben pjese ne testamentin provat.Testatori qe di te shkruaj dhe lexoj mund ta beje testamentin duke e nenshkruar me dore dokumentin pa marre parasysh se kush e ka perpiluar dhe ne pranine dy deshmitarve qe e kuptojne gjuhen duke deklaruar para tyre se testamenti eshte i tij. 80.Testamenti gjyqesor quhet testamenti te cilin e perpilon gjyqtari sipas tregimit te vullnetit te fundit te trashegimlenesit ne menyre dhe kushtet e parapara sipas ligjjit.Testamenti gjyqesor qe testatori eshte ne gjendje ta lexoj dhe pastaj e nenshkruan dhe testamenti gjyqesor qe testatori nuk eshte ne gjendje ta lexoj vete , e lexon gjyqtari ne pranin e dy deshmitareve dhe me kete rast nuk kerkohet nenshkrimi i testatorit. 81.Procedura e berjes se testamentit kompetente eshte gjykata komunale.Gjyqtari e perpilon testamentin sipas vullnetit te fundit te testatorit.Mirpo para qdo veprimi duhet te vertetohet identiteti i trashegimlenesit (gjyqtai mund te njeh testatorin personalisht apo sipas pamjes se jashtme dhe sipas emrit mbiemrit familjar).Mund te behet ne baze te dokumenteve te leshuara nga organet kompetente me fotografi dhe nenshkrim. 82.Deklarata mbi permbajtjen e fundit Permbajtja e vullnetit te fundit te testatorit e deklaron pra gjyqtari me goje ndersa gjyqtari e qet ne procesverbal ose testatori e dorezon me shkrim te perpiluar me pare dhe gjyqtari e pershkuan procesverbal.Me kete rast gjyqtari e luan rolin e keshilltarit juridik per te sqaruar kuptimin e fjaleve dhe shprehjeve te perdorura nga testatori.
www.e-LIBRARIA.com
Faqe|42
Prmbledhje
Gjat shenimit te vullnetit te testatorit gjyqtari duhet te perpiqet ta shenoj me fjalet e trashegimlenesit por mund ta beje edhe duke perdorur terma perkatese juridike..psh Ne vend te fjales SI LE ASGJE mund te shkruaj PERJASHTOJ. 83.Testamenti gjyqesor qe testatori nuk eshte ne gjendje ta lexoj Me kete rast gjyqetari ja lexon ne pranin e dy deshmitareve dhe pas kesaj testatori ne pranin e po ketyre deshmitareve e nenshkruan ose e ve ne shenje e gishtit te vete pasi deklaron se testamenti eshte i tij.Nese testatori nuk mund te vere as gishte, atehere behet permes interpretit gjyqesor. 84.Testamenti me goje- mund te behet para 2 deshmitareve vetem kur per shkak te rrethanave te jaashtzakoneshme nuk mund te beje me shkrim. 85.Deshmitaret e testamentit me goje Keta nuk eshte e domosdoshme te ftohen per te marre pjese ne berjen e testamentit. Po ata mun te jene persona te cilet rastesisht do te ken ndodhur ne vendngjarjen e rethanes se jashtzakoneshme.Pra testatori nuk mund te zgjedhe as vendin as kohen dhe as deshmitaret.Keta deshmitare kerkohet te pakten te mund te shohin dhe te degjojne. 86.Detyrat e deshmitarit te testamentit me goje- eshte te perpilojne me shkrim deklaraten e fundit te testatorit dhe sa me pare ta dorzojne ne gjykate, ose te perserisin deklaraten me goje para gjykatesit dhe duke treguar kur , ku ,dhe ne qfar rrethanash testatori ka deklaruar vullnetin e tij te fundit.Afati i ketij deklarimi eshte 30dite. 87.Testamenti ne anije mund te beje testatori qofte gjate udhetimit zyrtar apo privat.Ky testament eshte i shkruar , publik ,dhe i jashtzakonshem.Nese ai di shkrim dhe lexim ne anije mund ta perpiloj testamentin HOLOGRAF ose ALOGRAF. Me kete rast komandanti i anijes e kryen funksionin e gjyqtarit.Ky testament vlen per ne afatin prej 30 ditesh nga dita e kthimit te testamentit ne atdhe. 88.Testamenti konsullar diplomatik Eshte testamenti i cilli perpilon perfaqesuesi i konsulates diplomatike sipas tregimit te trashegimlenesit dhe nje menyre e parapar me ligj.Kete testament e ben shtretasi i cili ndodhet me pune ne boten e jashtme apo ne udhetim zyrtar a privat ne shtepit e huaja.
www.e-LIBRARIA.com
Faqe|43
Prmbledhje
89.Testamenti nderkombetar eshte i shkruar rendomt dhe publik dhe eshte i rregulluar me dispozita ligjore , Testamenti i tille behet ne pranin e gjyqtarit te gjykates komunale sipas rregullave te parapara dhe me kete rast mund te paraqitet edhe perfaqesuesi i konsullates i shteti shtetas i te cilit eshte testatori.Ky testament nuk kufizohet me kohe dhe zgjate deri ne revokimin e tije eventual.Dhe ky testament dorezohet ne ruajtje organit publik te autorizuar. 90.Testamenti ushtarak behet me shkrim, eshte publik dhe ben pjese ne grupin e testamentit te jashtzakonshem dhe mund te behet vetem gjat luftes ose mobilizimit.Qdo person ushtarak mund ta bej testamentin ushtarak.Ne rolin e organit publik paraqitet eprori ushtarak.Me kete rast zbatohen rregullat ligjore qe vlejne per testamentin gjyqesor.Vlefshmeria kohore e ketij testamenti eshte i kufizuar.Po ashtu me rastin e perpilimit te ketij testamenti si organ publik paraqitet edhe njodnje avokat apo student drejtesie i cili rastesisht qellon aty.Mirpo prezenca e eprorit ushtarak eshte e domosdoshme. 91.Procedura e shqyrtimit te pasurise trashegimore paraqet nje tersi veprimesh nga gjykata per vertetimin e pasojave juridike qe te trashegimise pas vdekjes se trashegimlenesit dhe caktimi e masave per mbrojtjen e kesaj pasurie dhe te drejtave qe burojne nga ajo, Pra menjeher gjykata posa informohet per vdekjen e trashegimlenesit fillon proceduren zyrtarishte per konstatuar se kush jan trashegimtaret m pasurin trasheguese dhe cilat jane te drejtat e trashegimtareve, legatareve dhe personave te tjere. 92. Parimet e procedures se shqyrtimit te trashegimise jane : a) parimi i urgjentitetit ( shqyrtimi i trashegimise te behet sa me pare), b) parimi i socialitetit ( t kihet parasysh realizimi dhe mbrojtaja e personave t smur: mental, t mitur) c) parim i zurtaritetit (ex officio) proceduren e shqyrtimit te pasurise trashegimiore gjykata e fillon sipsas detyres zyrtare posa te informohet se nje person ka vdekur ose shpallur i vdekur d) perjashtimi i parimit te drejtperdrejtshpmeris. Gjykata e ka per detyr te verteoj edhe faktet te cilat palet nuk i klane proppzuar perveq qeshtjeve tjera te parashtruara lidhur me pasurine trasheguese. Ne fund pas vendimit gjykata i jep te drejten paleve te deklarohen lidhur me provat.
www.e-LIBRARIA.com
Faqe|44
Prmbledhje
KOMPETENCAT E GJYKATAVE PA NE PROC. TRASHEGIMORE 93 Kompeteca vendore- gjykata e cila ka kompetencen vendore per shqyrtimin e pasurise trashegimore qyhet ndryshe gjykate trashegimore. Kkjo kompetenc caktohet ne baz te 3 kritereve kryesore: a) ne baz te vendit ku trashegimlenesi e kishte vendbanimin e perhershem ne kohen e vdekjes, b) ne baz te vendit ku trashegimlenesi e kishte vendbanimin e perkohshen ne kohen e vdekjes. c) Ne baze te vendit ku ndodhet pjesa me e madhe e pasurise se trashegimlenesit ne kohen e vdekjes se tij. 94. Kompetenca nderkombetare- pasi te ket marre akt vdekjen dhe qertifikaten nga librat amze te te vdekrve gjykata me vendim do te shpallet jo kompetente nese gjen se gjykata e huaj eshte kompetente. Ne qoftese pasuria trashegimore e shtetasit te kosoves shqyrtohet ne shtetin e huaj sipas ligjeve te atij shteti ateher edhe pasuria trashegimore e shtetasit te atij shteti do te shqyrtohet sipas ligjeve te kosoves. Ky eshte parimi i reciprocitetit te se dr nderkombetare. Kompetenca lendore e ka gjykata komunale traashegimore. 95. Pergadtija e seances trashegimore-veprimet qe gjykata i kryen para fillimit te seances trashegimore quhen veprime paraprake dhe jane: masa e perkohshme per sigurimin e pasurise, regjistrimi dhe vlersimi i pasurise, emreimi i kujdestarit te perkohshem te pasurise. 96 Perplimi i aktvdekjes- kur nje person vdes ose shpallet i vdekur, nenpunesi i gjendjes civile duhet te bej regjistrimin e vdekjes ne librin amze te te vdekurve dhe brenda afatit 30 ditesh duhet tia dergoj aktvdekjen gjykates trashegimore.nese nga shenimet ne aktvdekje del se trashgimlenesi nuk ka len pasuri me aktvendim gjykata do te vendos qe pasuria trashegimore te mos shqyrtohet. perkunde kesaj palet kane te drejte qe te filojn vet proc per shqyrtimin e pasurise trasheguese. 97. Regjistrimi dhe vlersimi i pasurise- me ket veprim behet ne forme te shkruar dhe sipas kritereve te caktuara, eksistimi i pasurise trasheguese vlerat
www.e-LIBRARIA.com
Faqe|45
Prmbledhje
e saj dhe borgjet eksistuese. Ky regjistrim behet me vendim te gjykates por ka raste kur behet pa vendim te gjykates. 98. Objekti ireghistrimit dhe i vlersimit te pasurise- ne ket regjistrim perfshihet pasuria e luajtshmedhe e paluajtshme qe ka poseduar i vdekuri ne kohen e vdekjes se tij pastaj pasuria qe i ka takuaar te vdekurit dhe gjendet te personi tjeter dhe kerkesat dhe borgjet e te vdekurit ne veqanti tatimi i papaguaar. 99. Seanca e trashegimise- me ket rast gjykata do te shqyrtoj te gjitha qeshtjet qe kane te bejne me pasuri trashegimore, me te drejten e trashegimit, me madhsin e pjeses trashegimore dhe me te drejten e legut. 100. Urdhri i paleve ne kontest civil- nese ndermjet paleve jane kontestuese ateher gjykata do te nderpres shqyrtimin e pasurise dhe do ti udhzoj palet qe te fillojn kontestin para organit kompetent. Mirpo nese midis paleve ka kontest rreth se drejtes se legatarit ose te ndonje te drejte nga pasuria trashegimore gjykata nuk do te nderpres shqyrtimin e trashegimise. Ndersa faktet per te cilat gjykata do te nderpres shqyrtimin jane e drejta per trashegin , plotfuqishmeria e testamentit, madhesia e pjeses trashegimore nese ndonje person eshte i padenje ose ne se ka hequr dore nga trashegimia. Pas shqyrtimit gjykata shpall aktvendimin per trashegim (kujt i takon pasuria gjykata i shpall trashegimtar) 101. Pasuria e gjetur pas marrjes se aktvendimit per trashegim- gjetja e mevonshpe e pasurise trashegimore obligon ne qofte sipas detyres zyrtare, qofte ne baz te ekrkeses se paleve te filloj proceduren dhe te marr aktvendim plotesues per trashegim dhe ate mundet perpara plotfuqishmeris se aktvendimit te meparshem. 102. Ne rast se pasi qe eshte ber i plotfuqishem aktvendimi per trashegim gjendet testamenti, gjykata trashegimore nuk do te shqyrtoj perseri pasurine trasheguese do ti informoj palet se te drejtat e veta ne baze te testamentit mund ti realizoj ne proc kontestimore.e njejta vlen edhe nese nje person paraqitet si trashegimtar pasi qe eshte ber i plotfuqishem aktvendimi per tyrashegim pra ai do te udhzohet ne proc kontestimore.
www.e-LIBRARIA.com
Faqe|46
Prmbledhje
103.Mjetet e goditjes se aktvendimit jane: a) te zakonshme dhe b) te jashte zakonshme Si mjet i zakonshem eshte ankesa. Pala e pakenaqur mund te ushtij ankes kunder aktvendimit ne afatin prej 15 ditesh nga data e e pranimit te aktvendimit. Kjo ka egeks suspenziv qe do te thor se shtyhet mundesia qe aktvendimi te marr formen e prer.ne ankes mund te paraqiten faktet dhe provat e reja te cilat me heret nuk jan mar parasysh. Mjeti i goditjes do te merret parasysh nese eshte i lejueshem ne te kundeten gjykata do ta hedh posht. 104. Aktvendimi emrr formen e prer- kur kunder tij ne afatin e caktuar ligjor nuk eshte paraqitur ankesa. Pas shqyrtimit te ankeses gjykata ne shkallen e dyt merr vendim ose e refuzon ankesen dhe le ne fuqi aktvendimin ose abrogon aktvendimin e gjykates ne shkall te pare dhe e kthen lenden per shqyrtim. 105. Mjetet e jashtezakonshme te goditjes jane; a)revizioni behet kunder aktvendimit te shkalles se dyt kur hidhet posht ankesa ose kur vertetohet aktvendimi i shkalles e pare. B) kerkesa per mbrojtjen e ligjshmerise nese me rastin e marrjes se aktvendimit shkelet ligji material ose procedura ligjore.
www.e-LIBRARIA.com
Faqe|47

E Drejta Familjare Dhe Trashegimore Permbledhje ANuhiu J

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

E Drejta Familjare Dhe Trashegimore Permbledhje ANuhiu J

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

UNIVERSITETI I PRISHTINS FAKULTETI JURIDIK

E DREJTA FAMILJARE DHE TRASHGIMORE

E DREJTA FAMILJARE DHE TRASHGIMORE

E DREJTA FAMILJARE DHE TRASHGIMORE

E DREJTA FAMILJARE DHE TRASHGIMORE

E DREJTA FAMILJARE DHE TRASHGIMORE

E DREJTA FAMILJARE DHE TRASHGIMORE

E DREJTA FAMILJARE DHE TRASHGIMORE

E DREJTA FAMILJARE DHE TRASHGIMORE

E DREJTA FAMILJARE DHE TRASHGIMORE

E DREJTA FAMILJARE DHE TRASHGIMORE

E DREJTA FAMILJARE DHE TRASHGIMORE

E DREJTA FAMILJARE DHE TRASHGIMORE

E DREJTA FAMILJARE DHE TRASHGIMORE

E DREJTA FAMILJARE DHE TRASHGIMORE

E DREJTA FAMILJARE DHE TRASHGIMORE

E DREJTA FAMILJARE DHE TRASHGIMORE

E DREJTA FAMILJARE DHE TRASHGIMORE

E DREJTA FAMILJARE DHE TRASHGIMORE

E DREJTA FAMILJARE DHE TRASHGIMORE

E DREJTA FAMILJARE DHE TRASHGIMORE

E DREJTA FAMILJARE DHE TRASHGIMORE

E DREJTA FAMILJARE DHE TRASHGIMORE

E DREJTA FAMILJARE DHE TRASHGIMORE

E DREJTA FAMILJARE DHE TRASHGIMORE

E DREJTA FAMILJARE DHE TRASHGIMORE

E DREJTA FAMILJARE DHE TRASHGIMORE

E DREJTA FAMILJARE DHE TRASHGIMORE

E DREJTA FAMILJARE DHE TRASHGIMORE

E DREJTA FAMILJARE DHE TRASHGIMORE

E DREJTA FAMILJARE DHE TRASHGIMORE

E DREJTA FAMILJARE DHE TRASHGIMORE

E DREJTA FAMILJARE DHE TRASHGIMORE

E DREJTA FAMILJARE DHE TRASHGIMORE

E DREJTA FAMILJARE DHE TRASHGIMORE

E DREJTA FAMILJARE DHE TRASHGIMORE

E DREJTA FAMILJARE DHE TRASHGIMORE

E DREJTA FAMILJARE DHE TRASHGIMORE

E DREJTA FAMILJARE DHE TRASHGIMORE

E DREJTA FAMILJARE DHE TRASHGIMORE

E DREJTA FAMILJARE DHE TRASHGIMORE

E DREJTA FAMILJARE DHE TRASHGIMORE

E DREJTA FAMILJARE DHE TRASHGIMORE

E DREJTA FAMILJARE DHE TRASHGIMORE

E DREJTA FAMILJARE DHE TRASHGIMORE

E DREJTA FAMILJARE DHE TRASHGIMORE

E DREJTA FAMILJARE DHE TRASHGIMORE

E DREJTA FAMILJARE DHE TRASHGIMORE

You might also like