ZEL ETM

STN ZEKALI VE STN YETENEKL OCUKLAR R.GR. Selma ZUSLU NAL HAZIRLAYAN TUBA BOZKURT

NSZ stn zek ve zel yetenekli ocuun geliiminde ve eitiminde zel eitim nemli bir yer tutmaktadr. stn zek ve zel yetenekli ocuun varl insanlk tarihi kadar eski olduu halde onlara ynelik eitim ve retim almalar daha yenidir. Bu almalar kapsamnda stn zek ve zel yetenekli ocuk iin eitim programlar gelitirilmi, zel eitimli personel yetitirilmi, eitim ortamlar hazrlanm, zel okullar alm ve zel ara gereler gelitirilmitir. stn zek ve zel yetenekli ocua ynelik bu ve buna benzer almalar bilim ve teknolojideki gelimelerin paralelinde yenilenmekte ve gelitirilmektedir. stn zek ve zel yetenekli ocuklarn geliimi, ileride topluma daha yararl olabilmesi ve var olan kapasitesini tam anlamyla ortaya karabilmek iin zelliklerinin iyi bilinmesi gerekmektedir. ocuun eitimiyle ilgilenenler tarafndan, stn zek ve zel yetenekli ocuklarn tannmas, onlarn salkl bir geliim gstererek baarya ulamalar ve nitelikli olarak daha st dzeylere kabilmeleri iin ok nemlidir. ocua sunacamz bilinli seilmi uyarclar, ara gereler, bilinli dzenlenmi eitim ortamlar ve etkinliklerle stn zek ve zel yetenekli ocuklar salkl ekilde destekler ve geliim kapasitelerini en st dzeyde kullanmalarn salar. ocuklara etkinlik hazrlarken ocuklarn bireysel farkllklar gz nnde bulundurulmaldr.

NDEKLER stn Zekal ve stn Yetenekli ocuklarn Tanm1-2 Nedenleri...3 stn Zekal ocuklarn zeikleri...3 Sosyal Geliim zellikleri.4 Kiilik zellikleri..5 Zihinsel zellikleri.6-7 zel Yetenekli ocuklarn Olumsuz Ynleri.....8 Tanlama ve Deerlendirme9 ocuk Geliim Profilleri..9 Zeka Testleri10 Baar Testleri.10 Bireysel Zeka Testleri....10 retmen ve Gzlem Kanaati...11 Arkada Gzlem ve Kanaati..11 Aday Gsterme11 Aile Gemii.12 Yaygnlk Oran..12 stn Zekal ocuklarn Eitimleri..13 Zenginleitirme.14

Hzlandrma.14 Gruplama15 stn Zekal ve Yetenekli ocuklarn Snf Ynetimi ve Ders baarsnda retmene Den Grevler16 stn Zekal ve stn Yeteneklilere Uygun Etkinlikler.17 Bu Aratrmay Yaparken Biz...18 KAYNAKA19-20-21

STN ZEKALI VE STN YETENEKL OCUKLAR stn yetenekli ve stn zekal ocuklarla ilgili yaplan tanmlarn deiik yaklamlar erevesinde farkllat grlmektedir. stn zekal ve stn yetenekliler ile ilgili ilk tanmlar, zeka ve yetenek dzeyini ayrt etmeyi amalyan zeka testlerine bal olarak yaplan tanmlardr. stn yetenek ve stn zekal ocuklara gemeden nce zeka ve yetenek kavramlarn aklamak gerekmektedir. ZEKA ; bireyin szck daarcn, soyutlama yeteneini, saylar ve simgeleri anlama ve kullanma yeteneini, problem zme, kavramlar icat etmr, eletirme yeteneklerini kapsayan renmenin ls olarak tanmlanmaktadr. Piaget , zekay, bireyin evreye uyum salama gc olarak ele almakta ve bireyin farkl yalarda zmleme ve uyumsama yoluyla evreye uyum saladn ortaya koymaktadr. Zekay, bir ya da birden fazla kltr iin deerli olan bir rn ortaya koyma ya da problem zme yetenei olarak tanmlayan Gardnera gre insan beyni, szel, dil zeka, mantk, matematik zeka, mziksel , ritim zeka, bedensel, kinestetik zeka, uzamsal zeka, kiileraras zeka, kiisel zeka, doac zeka olmak zere sekiz alan iermektedir. Gardner, zekann zelliklerini de u ekilde sralamaktadr: Her insann kendi zekasn arttrma ve gelitirme yeteneine sahiptir. Zeka sadece deimekle kalmaz, bakalarnada retilebilir. Zeka, beyin ve zihin sistemlerinin birbirleriyle etkileimi sonucu ortaya kmaktadr. Zeka, ok ynlle karn kendi iinde bir btndr. Her insan eitli zeka alalarnn tmne sahiptir. Her insan, zeka alanlarndan her birini belli dzeyde gelitirebilir. eitli zeka alanlar genellikle bir alada belli uyum iinde alrlar. Bir insan her alandaki gizli gcn kullanrak zeki olabilmenin bir ok yolunu bulabilir. YETENEK ; ise kaltm, evre ve eitimin etkisiyle gelimekte ve bir kimsenin bir iin stesinden gelebilme gc olarak tanmlanmaktadr. Yetikin yaamndaki ilevleri yerine getirme yetenei zeka testleri ile retimde baarl olma yetenei ise yetenek testleri ile deerlendirilmektedir. Dnya Salk rt ( WHO ) ile Amerika Zihinsel Engelli ocuklar Derneine gre zeka u ekilde snflandrlmaktadr : 1

1 ) 0-20/25 : ok ar derecede zihinsel engel 2 ) 20725-35/40: Ar derecede zihinsel engel 3 ) 35/40-50/55 : Orta derecede zihinsel engel 4 ) 50/55-70: Hafif derecede zihinsel engel 5 ) 70-79: Snrda zeka 6 ) 80-89 : Donuk zeka 7 ) 90-109 :Normal zeka 8 ) 110- 119 : Parlak zeka 9 ) 120-129 : stn zeka 10 ) 130 ve zeri : ok stn zeka Bir toplumdaki bireylerin zeka dzeyleri an erisine gre dalm gstermektedir. Erinin bir ucunda zihinsel engelliler yer alrken, dier ucunda stn zekallar yer almakta, normal zekaya ahip olanlar ise an erisinin orta ksmnda bulunmaktadr. Zeka testleri ile hesaplanan zeka blm lQ olarak ifade edilmektedir. Bir ocuun zeka testinden ald puanlar deerlendirilerek ocuun ocuun zeka ya belirlenmekte, zeka yann takvim yana blnerek 100 ile arplmas sonucunda ocuun zeka blm (lQ) hesaplanmaktadr. Zeka blmnn hesaplanmas aadaki ekilde gsterilebilir: Zeka Ya Zeka Blm ( ZB ) =--------------- X 100 Takvim Ya

stn zekal ocuklar, geerli ve gvenilir zeka testlerinde srekli olarak 130 ve daha yukar puan alan, kendi akranlarndan rastgele seilen bir grubun 0/0 98inden stn olan ocuklar eklinde tanmlanmaktadr. stn zekal ocuklar ise zeka, yaratclk, artislik yetenek ve liderlik kapasitesinde ya da zel akademik alanlarda yksek performans gsteren ve bu tr yeteneklerini gelitirmek iin okul tarafndan salanmayan hizmet ya da faaliyetlerine gereksinim duyan ocuklar olarak ifade edilmektedir. Birinci zel Eitim Konseyinde genel veya zel yetenekleri bakmndan stn yetenekli 2

ocuk, akranlarna gre yksek dzeyde performans gsterdii uzmanlar tarafndan belirlenmi ve stn yeteneklerini gelitirmede normal eitim proramlarnn yetersiz kald, kendi ilgi ve yetenekleri dorultusunda farkllam prorama ihtiya duyan kiiler eklinde tanmlanmtr. Tanmlardanda anlalabilecei gibi gibi stn yetenek genellikle baar, olaan st merak, yaratc dnce, soyut kavrama yetenei, yksek enerji, geni ilgi alanlar, bamszlk, srarclk, liderlik, toplumsal olgunluk gibi zellikleri iermektedir. Gnmzde stn zekal ve stn yetenekli kavramlar birbirinden farkl iki kavram gibi dnlmekte ve stn zekann stn yetenek ierisinde ele alnabilecei belirtilmektedir. Bu nedenle stn zekal ve stn yetenekli ocuklar birlikte ele alnarak incelenmektedir (Aral,N. 1996.) NEDENLER
Yetenek, genetik olarak ocukta olumakla birlikte evre araclyla byyp gelimektedir. Ebeveynler, aile evresi, arkada gruplar ve toplumsal deneyimleri ocuun yeteneklerinin gelimesinde en nemli etkenlerdir.

STN ZEKALI OCUKLARIN ZELLKLER Genelde, Geliimin tm alanlarnda yatlarnn ilerisindedirler. Doumda dier ocuklardan daha ardrlar. Bebeklikte olaanst hareketlilik gsterirler. Fiziksel yap ve genel salklar normalin stndedir. Erken yrr, erken konuur, okumay erken yata renirler. stn nitelikte sinir sistemine sahiptirler. Ar duyarl sinir sistemine sahiptirler. Duyu organlar keskindir. Bebeklerde bu ar duyusal uyarlabilirlik, battaniyelerini stlerinden atma, giyim eyalarndaki markalardan, altlarnn slanmasndan rahatsz olma, grltye youn tepki gsterme ve tat alma duyularnda ar duyarlk eklinde ifade bulabilir.

 Olgunlama daha hzl gerekleir. Kuvvetlidirler ve koordinasyon gerektiren faaliyetlerde tepkileri daha hzldr. ok iyi duyabilirler. Hastalklara kar daha direnlidirler. Dier gruptakilere oranla daha fazla yaarlar. Sosyal Geliim zellikleri Genelde , Kendilerinden byk ocuklarla karmak oyun oynama eilimindedirler. Arkadalar arasnda poplerdirler. Anne baba ya da bakcy erken tanma ve glme becerisi gsterirler. Ses, ar ve acya kar ar tepki verebilirler. Karsndakilerin dncelerini, duygularn ve isteklerini kestirebilme yeteneine sahiptirler. Yeni ve deiik durumlara kolay ve abuk uyum salarlar. Grup iindeki liderliin amac ve ilevini kavrayabilmeleri ve dierlerinin gereksinim ve ilgilerine duyarl olabilmeleri nedeniyle, genellikle lider olma eilimindedirler. Hem liderlik iin arzulanan kiilik zelliklerine hem de geni ilgi alanna sahip olmalar liderlik potansiyellerini daha da arttrr. Espri yetenekleri gelimitir. Okula kar isteklidirler ve ders d etkinliklere katlmaktan zevk duyarlar.

Kiilik zellikleri Genelde , Bamsz olma zellikleri gsterirler. Bu zellikleri renme etkinliklerinde de grlr. Yksek ama ve ideallere sahiptirler. Faaliyetlerini balatmak iin bir d kuvvete ihtiya duymazlar yani iten denetimlidirler. Yaamlarndaki olaylar denetim altna alabileceklerine inanrlar, kaderci deildirler. Hayal glerinin fazla gelimesi sonucunda, bazlar hayali arkadalar oluturabilir. Bazen bir aile ve toplumu hayal glerinde canlandrabilirler. Daha byk ocuklar bilimkurgu trmde fanteziler yaratabilirler. Ar duygusal olabilirler. Yaplan hakszlklar arkadalarna ynelik bile olsa, byle bir durum gzlerinin yala dolmasna neden olabilir. Yok olma tehlikesinde olan trler, enerji kaynaklarnn azalmas, kirliliin artmas gibi dnya sorunlarna ar duyarl davranabilirler. Mkemmeliyetidirler. zgvenleri yksektir. Meseleleri sorgular, net bir ekilde dnr, ilikileri fark eder ve anlamlar idrak ederler. Azimli ve sebatldrlar. Bakalaryla kolayca ibirlii yaparlar. Alak gnlldrler, bakalarna yardm etmekten holanrlar. alkandrlar.

Zihinsel zellikleri Genelde, Doumlarndan itibaren grdkleri, iittikleri, dokunduklar eylere yatlarna oranla daha fazla ilgi gsterirler, dikkatlerini daha uzun sre younlatrabilirler. Daha byk yalarda da dikkat sreleri daha uzundur. Daha merakl olmalar, ok ey renme isteklerine sahip olmalar nedeniyle, bir sorunla karlatklar zaman, bu konu zerinde akllarn daha uzun sre altrabilirler ve daha g ilerde daha baarl olabilirler. Dnceleri akcdr. Kolayca ezberleme ve ezberlediklerini de uzun sre belleklerinde koruyabilme zelliine sahiptirler. Geni szck daarcna sahiptir. Kelimeleri kolaylkla ve yerinde kullanrlar. Akc bir konumalar vardr.

Kendi balarna okumay renirler. Saylara erkenden ilgi duyma ve matematiksel akl yrtme baars yksektir. Zaman kavram erken geliebilir. Yeni mekanik aletler kefedip ina edebilirler. ki ii ayn anda yapabilirler. Yksek dnce srelerini altrc ekilde bilgilerin aktarlmasndan holanrlar. Daha az yaplam renme materyalini tercih ederler. Baladklar grevlerin bitirilmesi iin kendilerine daha fazla frsat verilmesini isterler ve sonuca iyi ulaabilirler. 6

 Mkemmel, uzun sreli bellekleri vardr. Hafzalar gl olduu iin nemli detay, kavram ve prensipleri unutmazlar. Okuduunu anlama baars yksektir. Okumay ok severler. Yatlarnn seviyelerinin zerindeki eserleri rahatlkla okuyabilirler. Tartmalarda gelimi szel beceriler sergileme gelimitir. Bilgisayar kullanmada beceriklidir. Karmakl zebilme yetenekleri vardr. Hzl ve kolay renirler. Muhakeme ve problem zme yetenekleri gelimitir. Ar yaratclk ve yksek hayal gc vardr. Gzlemleme gleri fazladr. Esnek ve srad dnrler. Meseleleri farkl perspektiflerden ele alrlar. Yeni fikirlere kapal kalmazlar. Hemen her an renmeye hazr haldedirler. Gelimelere rahatlkla ayak uydurabilirler. ok ilgin fikirlere sahip olabilirler. Yaratclk ve mucitlik zellikleri vardr. Sebep sonu ilikisine ilgi duyarlar. Ar merakl olma, ok soru sorma eilimindedirler. Yksek dzeyde enerjiye sahiptirler. Alglayc ve i grldrler. Sanat, bilim, geometri, mekanik, teknoloji ya da mzikte baarl olurlar. Hayalleri gldr. Sanat dallarnda orijinal eserler verirler. Ritim ve hareket kontrolleri gelimitir. Saduyu ve pratik bilgilerden yararlanrlar. Ancak btn bu zellikler her ocukta bulunmaz.

Bu zelliklerin bir ksm zel yetenekli ocuklan tanlamada kullanlmakla birlikte normal yetenekli ocuklarda da ska gzlemlenmektedir. Sz konusu niteliklerin 7

ocuklarda gzlemlenebildii farkl zaman dilimleri de olabilir. zel yetenekli ocuklar bu listedeki zelliklerin yalnzca bir ksmna, byk bir ksmna ya da tmne sahip olabilir. Bir ocuk bu zelliklerin ounu sergilerse aileler ya da eitimciler ocuun zel yetenekli olup olmadn renmek iin bir uzman tarafndan ocuun deerlendirilmesini isteyebilirler. Bu ocuklar uygun eitim programlarna yerletirilebilir ya da destek eitim alabilirler. zel yetenekli ocuklarn - sekiz yalar arasnda erken tanlanmalar nemlidir. Erken tanlama zrl ocuklar iin olduu kadar zel yetenekli ocuklarn da en elverili dzeyde eitim almalarna imkn salar.( Ataman,A.2004)

zel Yetenekli ocuklarn Olumsuz Ynleri Rutin devlerden abuk sklrlar. leri kendi bildikleri gibi yapmak isterler. Snfta ok fazla dikkat ekebilirler. Bakalarnn gremedii ilikileri grebilir ve dersin ounu sadece bu konuda tartmaya ayrmak isteyebilirler. Bazen bir projeyi bitirip dierine balamay istemeyebilirler. Ara sra hayallere dalarlar ve dikkatleri dalr. Dier rencilerin "snk" kalmalarna sebep olabilirler. Kendilerine ok da faydal olmayan eserlere gereinden fazla zaman harcayabilirler. Yersiz espriler yapabilirler. Bazen gereinden fazla yeniliki olabilirler.
Baarszlklardan ok abuk etkilenebilirler. Ar derecede otoriter olabilirler. Bakalarnn fikirlerine yeterince nem vermeyebilirler. (ZSOY. Y, M. ZYREK S.ERPEK,1994)

Tanlama ve Deerlendirme stn zekl ocuklarn tanlamas yaplrken, eer ocuun sahip olduu zek ya da yetenek dzeyi akranlarndan ok ok stnse bu ocuun stn zekl olup olmadn belirlemeye hi gerek yoktur. ocuk, kendi dzeyini apak gstermektedir. Ancak akranlarndan olan farkll bu kadar belirgin olmayan yani ortalamann biraz stnde yetenek gsteren ocuklarn durumlarn belirleme amacyla baz saptamalarn yaplmas gerekmektedir. stn zekllarn tanlanmasnda kullanlan yntemlerin byk bir blm bu alanda nc almalar yapan Termann 30 yl sren dikey genetik yntemle boylamasna yapt aratrmayla elde ettii veriler ve yntemleri esas alarak belirlenmitir. stn zekl ve zel yetenekli ocuklar zellikle okul ncesi dnemde tanlamada kullanlan yntemlerin geerlikleri ve gvenirlikleri olduka dktr. nk ocuun yetenek yelpazesindeki dzey henz billurlamamtr.

ocuk Geliim Profilleri stn zekl ve zel yetenekli ocuklarn gerek taranmasnda gerekse tanlanmasnda en salkl olan, tm sosyoekonomik katmanlardaki stn zekl ocuklarn saptanmasnda kolaylkla uygulanabilecek bir yntem olan, ocuun bilisel, duyusal, devimsel, duygusal geliim alanlarndaki performansn lekler kullanlarak (bilisel toplumsal alanlarda olduu gibi) baz alanlar iin gsterdii performansn profillerinin kartlmasdr. Bu geliim alanlarnn bazlarna ilikin standartlatrlm lt baml lekler gerekir. ocuun btn gereksinimlerinin gvenli ve sevgi dolu bir ortamda aile tarafndan salanmas, okul ncesinde bu ocuklara ilikin donanma sahip retim kadrolar oluturuluncaya kadar dnlebilir. stn zekl, zel yetenekli ocuklarn da tpk akranlar gibi erken eitim almalar, sahip olduklar yetenek dzeyini en st snrna 9

kadar kartmalarn salamak asndan nemlidir. Kald ki lkemizdeki ailelerin eitim dzeyleri, ocuk yetitirmeyle ilgili bilgi dzeyleri, ocuun yetenek dzeyine paralel ortam hazrlamay gerektiren ekonomik koullar dikkate alndnda, erken ocukluk eitiminin zellikle bu ocuklar iin yararll ortaya kar. Grup Zek Testleri zellikle grup testleri bu alanda yetimi olan retmenlerin gzlemleri ile dengelendii takdirde tarama amacyla kullanlabilir. Ancak bu aralarla gdsel ve duygusal sorunlar olan stn zekllarn gzden karlma olaslklar bulunmaktadr. Bunun yannda bu lekleri ancak ocuk ilkretim kademesine geldiinde uygulamak gerekmektedir. Baar Testleri Grup testleriyle ayn snrllklar olmakla beraber, ocuun deiik akademik alanlardaki becerilerini belirleme asndan nemli ipular verebilir. eitli renme yetersizlii gsteren stn zekl ocuklarla yaratc ocuklarn belirlenmesinde ie yaramaz. Bu aralarla da ilkretimde uygulanmaya balanmas gereken leklerdir. Bireysel Zek Testleri Klasik ve geleneksel anlamda stn zekl ocuun yetenekleri ve gizil gc hakknda daha kesin tanmalar yapmay olas klan lekler olarak benimsenmelerine karn, ocuun snf ortamnda nasl bir performans gsterebileceini kestirmede kullanlamaz. Pahal ve uygulamas uzman ve zaman gerektiren leklerdir. Kltrel snrllk ve yanllklar bulunmaktadr. Bu ara, ancak ocuk ilkretime baladktan sonra uygulanabilir.

10 retmen ve Gzlem Kanaati

Her eit ocuun devam ettii, herhangi bir semenin sz konusu olmad okullarda retmenlik yapanlarn ocuklarn zek dzeylerini belirleme konusunda isabetlerinin %60 dolaylarnda olduunu aratrmalar gstermektedir. Seerek renci alan okullarda bu orana retmenler ulaamamaktadr. retmenlerden; snflarnda yaa en kk ancak ortalama baar dzeyinde olan ocuklarla, snflarnn en zeki ve yetenekli rencilerini ve akademik konularda stn baar gsteren ocuklar belirlemeleri istenerek saptama yaplabilir. Aratrmalar, snfnn yaa kk ancak ortalama baar gsterenler arasnda stn zekl ve zel yeteneklilerinin en fazla grldn belirtmektedir. Bu saptama yntemi okul dnemden balayarak ilkretim aamasnda da kullanlabilir. Ancak bu tek gsterge olarak dikkate alnamaz.

Arkada Gzlem ve Kanaati zellikle liderlik, psikomotor alanlardaki zel yetenekli ocuklar belirlemede kullanlabilecek gvenirlii ok fazla olmasa da dikkatli dzenlenmi sosyometrik leklerle ocuklar saptamada kullanlabilir bir yntemdir.

Aday Gsterme Okullara gnderilecek bir form ile ynetici, rehber retmen ve snf retmenlerinden, stn zekl zelikleri tayan rencileri aday gstermeleri ya da ana babalarndan isabet orannn %40 olduunu Terman aratrmas gstermektedir. Bu nedenle ana babalardan salanacak n bilgilerin mutlaka baka verilerle desteklenmesi gerekmektedir.

11 Aile Gemii

stn zekllar konusunda yaplan aratrmalar, gizil g olarak tm sosyoekonomik katmanlarn eit ansa sahip olduklarn ancak, uygun evre koullarnn ve olanaklarnn ocua salanmas asndan st sosyoekonomik dzeye sahip ailelerin ansnn daha fazla olduunu gstermektedir. Ancak burada, zelikle ana babann eitim dzeyinin yksek renim olma koulunu da belirtmek gerekir. Bunun nedeni, evre kadar kaltmn da ancak byle bir ortamda ortaya karak ocuun yeteneklerini gstermede etkili olmasndandr. Tm bu veriler sonucunda, rencinin var olan performans dzeyini belirten deerlendirme raporu yazlmakta ve bu raporlar dikkate alnarak renci bireysel eitim program hazrlanmaktadr. Bu programda, uzun ve ksa vadeli eitim hedefleri, birey iin en uygun yerletirme tipi, salanacak destek hizmetler ve bu programn geerlilik sresi gibi konular yer almaktadr. Yaygnlk Oran Zek dalm erisinin bir ucunda zek gerilii gsteren kiiler yer alrken dier ucunda ise stn zekl kiiler yer almaktadr. Toplumun oluturan kiilerin ancak %2'lik bir blm 130 ve stndeki IQ derecesine sahiptir. IQ derecesi 140'n zerine kldnda bu oran % 0.2 ye dmektedir. MEB zel Eitim Rehberlik ve Danma Hizmetleri Genel Mdrl verilerine gre zel yetenekli bireylere verilen eitim olanaklar incelendiinde, Milli Eitim Bakanl bnyesinde Ankara, Bayburt, Bursa, Isparta ve stanbul'da bilim ve sanat merkezleri ald grlmektedir. Ayrca pek ok renci de okul ncesi, ilkretim ve ortaretim kurumlarnda kaynatrma programndan yararlanmaktadr Bununla beraber buralarda grev alan retmenlerin zel yeteneklilerin eitimi konusunda zel bir eitim almadklar grlmektedir. zel yetenekli ocuklarn ileride nemli roller oynayacak yetikinler haline

12

getirilebilmesi iin ,onlarn erken fark edilmesi ,doru tan konulmas gerekmektedir.Bu ocuklarn bazlar stn geliimleri ve baarlar ile kendilerini daha kolay tannabilir hale getirmektedirler.Fakat bazlarnn yetenekleri eitli nedenlerden tr gizli kalmaktadr.Her toplumun,her kuanda byle gizli kalm ,kefedilmeden eriyip gitmi pek ok yetenekli birey bulunmaktadr.Sosyal ,ekonomik ve kltrel dzeyi dk ailelerde,aznlk guruplarnda okula gidememi ya da erken ayrlmak zorunda kalm olanlarda stn yeteneklerin fark edilmesi daha g olmaktadr.Hatta okula devam edenler arasnda farkna varlmayp tersine kanlarla damgalanm,gerek yetenekleri sonradan ortaya km olanlar bulunmaktadr. Albert Einstein drt yanda konutu ve yedi yanda okudu. Beethovenin mzik retmeni onun iin mitsiz vaka dedi. Tolstoy baarszlk nedeni ile okulu brakt. Walt Disney ,iyi fikirleri olmad iin alt gazeteden kovuldu. Abraham Lincoln yzba olarak katld savatan er olarak terhis oldu. Winston Churchill altnc snf tekrarlad. Newtonun okulda notlar ok dkt. Edisonun retmeni onu hibir ey renemeyecek kadar aptal buluyordu. Werner Von Braun dokuzuncu snfta cebirden kald. Her yz ocuktan en az ikisinin stn yeteneklere ve hnerlere sahip olduu bilinmektedir. Eflatun bu ocuklar altn ocuklar diye adlandrr (METN. N.,1999) STN ZEKALI OCUKLARIN ETMLER stn yetenekli bireyin tanlanp deerlendirildikten ve potansiyeli belirlendikten sonra gereksinimlerini en iyi ekilde karlayacak eitim programna ve salanacak zel eitim hizmetlerine karar verilmelidir. Salanacak eitsel hizmetler ise ana balk altnda toplanr: 13

1.Zenginletirme 1. Hzlandrma 2. Gruplama 1.Zenginletirme: Normal snf programnda stn yetenekli ocuklarn zelliklerine ve gereksinimlerine uygun uyarlamalar yaplmas esastr. Bunun iin normal snf iinde farkllatrlm renme deneyimlerinin planlanmas gerekmektedir. Yatay ve dikey olmak zere iki trl zengiletirme yaplabilmektedir. Yatay zenginletirmede etkinlik ve ders sresini artrma sz konusudur. Dikey zenginletirmede ise o konu ile derinlemesine almalar yaplmaktadr. Zenginletirme 1930lardan beri stn yetenekli rencilere akranlaryla bir arada olup sosyalizasyon olana salamas asndan nemli grlmekle birlikte dier eitsel dzenlemeler ile karlatrldnda st seviyede bir performans ortaya karmad grlmektedir. Bu yaklamn uygulanabilmesi ise retmebib konu ile ilgili yeterlilie sahip olmasna baldr. Zenginletirme kapsamnda, bamsz proje almalar, ileri dzeyde snf d retim almalar, yksek seviyeli dnme srelerini uygulama, misafir konumaclar arma, yksek seviyeli materyallerle alma uygulamalar yaplmaktadr. 2. Hlandrma: eitli uyarlamalarla bir programn normal sresinden daha nce tamamlanmasdr. Okula erken balama, snf atlama, ileri olduu derslerde snf atlama, birka snf birletirme, program sresinden daha ksa srede tamamlama, kurslar alma ve seminerlere katlma gibi pek ok ekilde uygulanabilmektedir. Ebeveynler, retmenler ve yneticiler genellikle stn yetenekli ocuklarn hzlandrma programna dahil olabilmesinde yeterli sosyal, duygusal, fiziksel ve motor olgunluktan yksek olduklarn dnmektedir. Ayrca hzlandrma program ocuun yatlaryla iletiim kurma gereksinimlerine cevap verememektedir. renciler bamsz alma yeteneinden yoksun olmaktadrlar. Bununla beraber hzlandrmann en avantajl yan, ocuklarn sklmasna 14

frsat vermemesidir. Bu nedenle ocuklar, eitim programna ok istekli katlmaktadrlar. Sonu olarak hzlandrma, stn yetenekli bireyin geliimsel deerlendirmesi yaplarak onun eiim ihtiyacn karlayacak ekilde kullanlmaldr. 3.Gruplama: Gruplamann, normal snflardaki stn yetenekli renciler iin kme gruplamalar, zel bir snfta gruplandrma, zel bir okulda gruplandrma, kaynak odada gruplandrma ve kaynak merkezlerinde gruplandrma, zel seminerler, zel yaz kurslar, eitli alma merkezlerindeki zel almalar eklinde uygulamalar bulunmaktadr. Bu tip zel gruplamalar uygun olarak dzenlendiinde, ocuklarn yeteneklerini gelitirmede belirgin dzeyde baar saland, ocuklarn bu uygulamalarla benlik kavramlarnn gelitii grlmektedir. Ancak zellikle akademik deerlendirme sz konusu olduunda normal ocuklar ve aileleri gruplamaya olumsuz yaklam gstermektedirler. zel gruplamalar stn yetenekli ocuklarn ihtiyalarn karlamakla beraber, zel snf ve zel okul almalarnn dndaki uygulamalarda gruplama almas ile birlikte, program zenginletirme veya hzlandrma almalarna da yer verilmesi stn yetenekli ocuklar iin daha yararl olacaktr (N. Grsoy, 2000)

15

STN ZEKALI VE YETENEKL OCUKLARIN SINIF YNETM VE DERS BAARISINDA RETMENE DEN GREVLER

*ocuun ders ve devlerini snfn zerinde tutmal ve ona uygun devler verilmelidir. *Daha ok problem zme tekniini gerektiren devler verilmelidir. *Yar teknik malzemelerin okunmas, zetlenmesi, model yaplmas, ema izimi, alma prensiplerinin aklanmas devleri verilmelidir. *Tartma, proje, dramatizasyon almalarna yer verilmelidir. *Ders etkinliklerinde kitabi etkinliklerden ok, gzleme dayal deneylere yer verilmelidir. *Kendilerine zg ilgileri olduundan, grupla olduu kadar bireysel almalara da nem vermelidir. *Okul ii ve d etkinliklere ynlendirmelidir. *nderlii gerektiren ya da nderlii gelitirmeye frsat veren almalara katlmas iin tevik edilmelidir. *Anne ve babalar ile ibirlii yapmal, onlara, ocuklarn ihmal etmeden ve gurura kaplmadan yetitirilmelerini salayan anlay gelitirilmelidir * Bu ocuklara stnlk duygusu yaratmak zararl sonular dourabilir.ocuk, dier ocuklar kendinden aa grmemelidir.Yoksa yalnz bir kii olarak kalabilir (.DURMU, 2000).

STN ZEKLI VE ZEL YETENEKLLERE UYGUN ETKNLKLER zel yetenekli-zekl ocuklar ve aileleri renme ve kefetme srelerinin sonunda bir etkinliin retildiini fark ederler. Baz ocuklar ylesine etkin ve hareketlidir ki yanllkla dikkat eksiklii, hiperaktivite bozukluu tans alma olaslklar ile kar 16

karyadr. Bu tan konulan ocuklarla olan farklar, zel yetenekli-zekl ocuklarn

hareketlerini salayan gcn onlarn aratrdklar sorularna bir yant bulma araydr. evrelerindeki dnyay merak ettiklerinden, zorluktan ve karmaklktan holandklar iin bu hareketli davran iinde olabilirler. Bazen durumu ya da olay, olduundan ok daha kark bir hale getirirler. Sonsuz gibi gzken enerjilerini bir amaca ulamak iin kullanrlar. Hem zihinsel hem de fiziksel adan etkindirler. Bedenlerini olduu gibi beyinlerini de ok altrrlar, bu durum onlarn uykuya dalma srelerinde de belli aksaklklarn ortaya kmasna neden olabilir. Bylelikle zihinlerini dinlendirmede ve rahatlamada zorluk yaayabilirler. Aile, bu etkin hareketlerini, hayal glerini ve enerjilerini boaltmada plan yapp onlar ynlendirerek yardmc olabilir. Destekleyici heyecanl bir konumadan, heyecan duyulan bir film izledikten sonra veya mthi bir plan yaptktan sonra zel yetenekli-zekl ocuklarn hemen uykuya dalmasn beklemek ok byk hakszlk olur. Onlarn rahatlayabilmeleri iin belli bir zamandilimi gereklidir. Ba ucu hikye kitaplar ya da yatakta uyuma nce dinlenen rahatlatc mzikler ocuun uyumasna yardmc olacaktr. ocua yardmc olmann bir baka yolu da her sorunu tek bir doru yantnn olmad gereini ocukla paylamaktr. Aadaki soru rnekleri gibi sorular size bu konuda yardmc olabilirler. Evimizi nasl gelitirebilir, gzelletirebiliriz? Milli piyangoda en yksek ikramiyeyi kazanrsan ne yaparsn? Sence yaamak iin en ideal yer neresidir? Neden?
deal bir okul sence nasl olmaldr?

17

Bu Aratrmay Yaparken Biz evremizde i ie olduumuz veya daha nceden birlikte olduumuz ocuklarn arasndan stn zekl ve stn yetenekli ocuklarn olabileceini dnmeye ve stn zekl ve stn yetenekli ocuk davranlarn gsteren bir rencimizin de olduunu olduunu veya olabildiini dndk. Ailesinin ilgisizlii yznden kendini ifade edemeyen bu renciler belki de stn zekl ya da stn yetenekli En kts de amz retmenlerinin bazlarnn stn zekl ve stn yetenekli ocuklar kefedememesi. Trkiyede nemli olan eylerden birisi bence en nemli eitim nce eitimcilerin bu konuda bilgilendirilmesi art olduunu dnyoruz... Eer bu ocuklar baarl eitimciler tarafndan kefedilirse Trkiyede zel eitime muhta ocuk says gitgide azalabilir.

18 KAYNAKA ATAMAN, A. Ankara li Resmi ehir lkokullarndaki zel yetenekli ocuklarn Fiziksel zellikleri. Ankara: Ankara niversitesi Yaynlar, 1983. ATAMAN Ayegl, zel Eitime Giri, Gndz Eitim Ve Yaynclk, Ankara,2005 ATAMAN, A. ve dierleri., Eitimimize Baklar. stanbul: Kltr Koleji Yaynlar,1996.

Birinci zel Eitim Konseyi Raporu, Milli Eitim Bakanl, 13 - 15

Mays,Ankara, 2001. "Birinci zel Eitim Konseyi n Raporu", Milli Eitim Bakanl Yaymlar Dairesi Bakanl, Ankara, 1991. BARANLI, H., Eitim Psikolojisi. Basn Yayn Datm, 1997. CURTS, R. S., (1982) The Joy of Movement, Teachers College Press, London. En, M. 1979. DALIOLU H. E., ilkokul 2.-5. Snflara Devam Eden ocuklar Arasndan zel yetenekli Olanlarn Belirlenmesi, Hacettepe niversitesi Salk Bilimleri Enstits,Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi, Ankara,1995. DAVASLIGL, . stn ocuklar, Yaadka Eitim. 1996. DAVD, G., The Challenge of the Able Child, David Fulton Pub., 1992.

EN, M., "stn Beyin Gc", Ankara niversitesi Eitim Fakltesi Yaynlan, 19 No: 83, Ankara, 1979. EN, M.., stn Beyin Gc, A.. Eitim Bilimleri Fakltesi Yayn, Ankara, 1979. EN, M., alar D., zsoy Y, "zel Eitime Giri", Ankara niversitesi Eitim Fakltesi Yaynlan, No: 49, Ankara, 1975. ERSOY. zlem, AVCI, Neslihan, zel Gereksinimi Olan ocuklar ve eitimleri zel Eitim, Ya-Pa Yaynlar, Ekim 2000, stanbul. GARDNER, H., "Multiple Intelligences", New York. Basic Books. 1993. FREEMAN J., The Psychology of Gifted Children, John Willey and Son Ltd., Great Britain, 1995. FOSTER, S. M., "Meeting the Needs ofGifted and Talented Preschoolers", Child Today: 22, 3, 28-30,1993. KAPLAN, P., Pathways for Exceptional Children School, Home and Culture. West Pub., 1997. KULAKSIZOLU, Adnan; Bilgili, Ahmet Emre; irin, Mustafa Ruhi, I. Trkiye zel yetenekli ocuklar Kongresi Yayn Dizisi : 1, zel yetenekli ocuklar Seilmi Makaleler Kitab, Gazi niversitesi,Ankara . METN N.,zel Yetenekli ocuklar, z Aama Matbaaclk San. LTD. ti. Ankara,1999.

MORELOCK, M., "Giftedness: The Viewfrom Within Understanding Our Gifted", 1,11-15.1992. 20 ZSOY, Y. M. ZYREK ve S.ERPEK., zel Eitime Giri, Ankara, Karatepe Yaynlar, 1994. Ulusal zel Eitim Kongresi, YAPA, Ankara, 1992 stn Zekllar Ve zel yetenekliler, YAPA, I. Ulusal zel Eitim Kongresi, Ankara, Kasm 1992. Aral,N. 1996. Yaratclk ve zeka. ada Eitim Dergisi, Ataman,A.2004. Aileler ve retmenler stn zekal ocuklara nasl yardmc olabilir. oluk ocuk Dergisi, 45;31-33

http//:www.aydindoganbilsem.com http//:dent.edmonds.wednet.edu http//:www.eitim.com

21