You are on page 1of 64

LEKSIONI 2. KARAKTERISTIKAT E SHKOLLES EFEKTIVE. NJEMBEDHJETE FAKTORET E SHKOLLAVE EFEKTIVE 1.

Shkolla efektive ka drejtimi profesional: drejtim i vendosur dhe me qellime; pjesmarrs; udheheq profesionalisht. 2. Shkolla efektive ka qellime dhe vizion: unitet qellimesh; kolegjialitet dhe bashkepunim; praktike konsekuente. 3. Shkolla efektive shte mjedis t nxni: atmosfere rregulli; mjedis terheqes pune 4. Shkolla efektive shqetesohet per mesimdhenien dhe te nxnit: shfrytezim maksimal i kohes se nxnies; theksime akademike; fokus mbi perparimin. 5. Shkolla efektive organizon mesimdhenie me objektiva: organizim efikas; qartsi qellimi; msim i strukturuar; praktike adaptive. 6. Pritshmeri t larta; pritshmni t shprehura qart; stimulimi intelektual. 7. Shkolla efektive perforon pozitivisht: disip e qart dhe e drejte; feedbak. 8. Shkolla efektive merret me vleresimin e progresit: vlersim i arritjeve t nxnsve; vlersim i arritjeve t shkolls. 9. Shkolla efektive u jep nxnsve t drejta dhe prgjegjsi: ndertimi i vetvlersimit t nxnsve; dhenia e pergjegjesise; kontroll. 10. Shkolla efektive nderton partneritetin shkolle-familje: perfshirja e prinderve n nxnien e femijeve t tyre. 11. Shkolla efektive eshte nj organizate t nxni: kualifikim mbi baz shkolle. 1. Shkolla efektive ka drejtim profesional Roli i lidershipit. Lidershipi ka t bj me rolin q drejtuesit luajn, me stilin e drejtimit, me marrdhniet q krijojn, me vizionin q kan, me moralin dhe qllimet q synojn, me qndrimet q mbajn ndaj ndryshimeve. Ka stile t ndryshme drejtimi. Drejtuesit duhet t gjejn stilin e prshtatshm pr shkolln e tyre. Tre karakteristikat q lidhen me stilin e suksesshm t drejtimit; a. Vendosmria dhe ekzistenca e qllimeve. b. Prfshirja e pjess tjetr t stafit n vendimmarrje. c. Autoriteti profesional n msimdhnie e msimnxnie. 1. Shkolla efektive ka qellime dhe vizion: unitet qellimesh; praktike konsekuente; kolegjialitet dhe bashkepunim. a. Qwllimet unike Gjithw stafi tw ketw tw njwjtin qendrim lidhur me problemet e shkollws. b. Praktikw sistematike Qwndrimi konseguent ndaj rregullave tw vendosura dhe kwrkesave tw programit. c. Kolegjialiteti dhe bashkepunimi

Atmosfera e rregullit. Mjedis pune twrheqws. 4. Shkolla efektive shqetesohet per mesimdhenien dhe te nxnit: shfrytezim maksimal i kohes se nxnies; theksime akademike; fokus mbi perparimin.

Baz pr ecurin e suksesshme t nj shkolle sht drejtimi i saj. Kjo ka t bj me drejtorin, pasi ai sht personi ky pr nj shkoll, sepse nj drjetor t fort n msimdhnie, i cili planifikon, organizon, formon kolektivin msimdhns dhe drejton gjith mjedisin shkollor, kjo on pa dyshim shum shpejt nj shkoll me rezultate t pandieshme n nj shkoll t prparuar. N kt kuadr, nj drejtor i mir duhet t realizoj nj organizim t till t t gjith stafit msimdhns, msimnxns, prindrve e komunitetit dhe gjith mbshtetjes q i jepet me kurrikul pr t krijuar nj trsi q t ket jet dhe t lviz si nj e vetme. nN kt qeverisje apo drejtim , q drejtori i bn shkolls merren edhe mendimet me t cilat prmbushet misioni i prcaktuar i shkolls . Kjo qeverisje, si shkruan studiuesi kosovar H. Hyseni, krkon aftsi t larta profesionale, por n veanti afti organizuese dhe vendimarrse , q kan t bjn me: -T dish si ta bsh nj pun nsht rezultat pune. Tu tregosh t tjerve sht arritje e msuesve . -T kujdesesh q punn ta bjn t tjert , sht arritje e menaxherit . -Ti frymzosh t tjert q punn ta bjn mir sht arritje e udhheqsit. Sipas ekspertve t njohur n kt dhjetvjear modelet e udhheqsve karakterizohen: 1)Model struktural funksional. sht model tradicional i orientuar n role , n diferencimin e tyre dhe n struktura hierarkike. Me4naxhert e vjetr i prcaktojn qllimet e organizmit q drejtojn , mobilizojn prkrahjen pr orientime dhe prkujdesen q t gjith t hedhin t njjtn valle. 2)Sistemet e hapura. Theksi n organizmin q drejton sht politik. Roli i tij sht formal, por gjith qllimi sht q t mobilizoj vartsit pr realizimin e qllimeve politike. 3)Pluralizm kulturor. Duke u prpjekur q t formatoj tiparet njerzore dhe vlerat profesionale n prshtatje me politikn, udhheqsit lvizin ose manipulojn kulturn q t realizojn qllimet e politiks. 4)Personal. sht pasoj e modelit kulturor . Udhheqsit e ktij modeli prdorin me shkathtsi ndrpersonale pr t ndrtuar konsensiues n mbshtetje t qllimeve organizuese . Kyi udhheqsve t till sht sigurimi i pasardhsve. Nj stil t till m shpesh e prdorin udhheqsitm e dalluar karizmatik. 5)Politik.

Udhheqja trajtohet nga perspektiva politike t vogla. Udhheqsit e ktij modeli prafrsisht jan si ndrmjetsit mes forcave t ndryshme t jashtme dhe t brendshme . Pavarsisht nga pes modelet e msiprme, pr t qen drejtues efektiv i arsimit , ai duhet njeri me ndikim . Nj punonjs arsimi nuk mund t jet drejtues n se nuk ka ndikim. Prmbledhtas do t thoshim, q nj drejtes i mir duhet t karakterizohet nga prmbushja e tre brinjve t nj trekndshi , q jan: -Njohja, -Ndikimi, Komunikimi. Drejtuesi duhet t punoj me prioritete , t cilat jan elsi i udhheqjes s suksesshme. Pra ai duhet t ndaj se cilat jan punt e dors s par nga rndsia dhe urgjenca. Dhe se prioritetet kurr nuk mbeten t njjta. Drejtuesi i mir bn nj struktur t qart t planit t zhvillimit t shkolls, dhe sht pikrisht nj drejtues i mir q e bn shkolln efektive.Po cili sht efikasiti i nj shkolle n kuptimin bashkkohor? shtja e prcaktimit t efikasitetit t shkolls sht shum komplekse. N qndrimet bashkkohore, por edhe n ato t OECD-s theksohet se nuk ka nj prkufizim t prbashkt pr t gjitha shtet antare, por megjithat kjo jepet, si prodhim i rezultatit t daljes s dshiruar. Shtrohet pyetja: T dshirueshme, por pr k? Q t arrihet prkufizimi i kuptimit t efikaqsitetit t shkoll, njerzit jan t detyruar t bjn przgjedhje ndrmjet vlerave konkurruese. Ajo q msimdhnsit e quajn rezultat t rndsishm, ndoshta nuk prputhet me bindjet e nxnsve , prindrve, komunitetit, Ministris, medisve etj. Megjithat, n studimet e bra jan br prpjekje pr ta prshkruar shkolln efektive. Edmond Son (1979) njri ndr prkrahsit e par t shkollave efektive bashkoi n prkufizimin e cilsis (si prvetsimin e dijeve baz) edhe drejtsin : Krkoj q secila shkoll tu siguroj fmijve t varfr, n masn minimale prvetsimin e dijeve, t aftsive dhe t shkathtsive baz shkollore, t cilat jan t domosdoshme pr fmijt e shtress s mesme pr suksesin minimal t nxnsve.

Domosdoshmeria e mesimdhenies se diferencuar Te gjithe nxenesit jane te ndryshem. Arsimi special Organizimi administrativ Shkollat e vecanta ne arsimin e detyruar Shkollat e mesme ofrojne mundesi zgjedhje. Klasat me nivele. Njohja e nxenesve Nxenesit e talentuar Interesat, prirjet, aftesite Nxenesit me aftesi te kufizuara Nxenesit e ngadalte. Nxenesit kane stile te ndryshme te mesuari, mesuesit duhet ti njohin ato. Grupet homogjene Krijohen: Sipas aftesive Seksit Interesave etj. Grupet homogjene nuk jane me te vertete homogjene. Lehtesojne zbatimin e programeve, por perseri kane nevojen e mesimit diferencuar. Ne klasat e perparuara ekziston reziku i neglizhimit te nxenesve me pak te perparuar. Ne klasat e prapambetura mesuesit ndjehen te shqetesuar. eshte arsimi gjithperfshires T gjith fmijt kan t drejt t qendrojn bashk n nj klas pran vendbanimit t tyre. Mundsit q i ofrohen fmijs nuk duhet t bazohen n vlersimin e paaftsis, por n nevojat individuale t tij. T gjth msuesit pa prjashtim mund t msojn t gjith nxnsit. Familja dhe vet fmijt kan rolin e tyre n marrjen e vendimeve. Shkolla u ofron shanse t barabarta, te gjitheve, pavarsisht nga aftsit q ka gjithesecili.
1

Domosdoshmeria e integrimit 1. Futja e fmijve n kto shkolla nuk pritet me knaqsi nga prindrit. 2. Ekziston nj mentalitet i gabuar i shoqris pr kto shkolla. 3. Nuk ka asnj evidenc q t na bind q progresi i fmijve n shkollat speciale sht m i mir se n shkollat e zakonshme. 4. Pr shkak t madhsis dhe organizimit q kan shkollat speciale, kurrikulumi i tyre ka prirje t jet m i kufizuar dhe si pasoj, mundsit pr zgjerimin e arsimimit dhe zhvillimit t fmijve jan t kufizuara. 5.Fmijve t shkollave speciale u mohoet mundsia e ndrveprimit me fmijt e tjere, dhe natyrisht dhe ketyre te fundit u mohoet mundsia e ndrveprimit me fmijt me nevoja te veanta. 6. Futja e fmijve n kto shkolla ka br q kta fmij t humbasin kontaktin me komshinjt e tyre moshatar dhe mundsin e rritjes n kushtet reale t shoqris. 7. Heqja e fmijve nga klasat e zakonshme shpesh duket si favor pr kto klasa, pr t arritur rezultate m t larta, por kjo vetm teorikisht sht e mundur, n praktik sht nj ngjarje e rrall. Skemat e promovimit Promovimi i vazhdueshem. Puna mesimore ndahet ne module. Nxenesit pajisen me paketa mesimore me insrtuksione e materiale per te studiuar ne menyre te pavarur. Nxenesit mund ti zgjedhin modulet, mund te mos ecin njesoj, dhe ecin me ritmin e tyre personal. PEI Shkollat pa klasa Lendet mesimore ofrohen ne nivele te ndryshme. Nxenesit jane nga klasa te ndryshme, por qe kane arritur nje nivel te caktuar

Stimulimi i diferencave individuale nepermjet lendeve te ndryshme Veprimtarite ekstrakurrikulare e lendet me zgjedhje. Ndihma e mesuesit Detyrat individuale. Qendrat e te mesuarit. Oret mesimore fleksibel. Nxenesit takohen me mesuesit ne klasa te rregullta dhe ne nje kohe te percaktuar, ku jepen detyra te pavarura. Diferencimi i detyrave nga veshtiresia dhe kohezgjatja. Diferencimi i llojit te te mesuarit. Te mesuar permes artit, lojes, te lexuarit, te vepruarit etj. Detyre e mesuesve te zbulojne aftesite dhe interesat e nxenesve. Grupet homogjene brenda klases Klasa ndahet ne grupe ne baze te: Aftesive Interesave Objektivave Nevojave Jepen detyra te diferencuara per cdo grup. Klasa si laborator Jepni udhezimet se cfare duhet bere. Nxenesit zgjedhin dhe realizojne aktivitetet ne grup apo individualisht. Ndihmojne njeri-tjetrin. Kjo lejon shpejtesi te ndryshme pune. Nevojitet baze materiale e bollshme ne klase Perdorimi i teknologjise Magnetofoni, Komjuteri, Televizori, Projektoret Arti si forme e teknologjise

Nxenesit e talentuar Inkurajoni te menduarit kritik e krijues. Nxitini te disiplinojne veten dhe te menduarit e tyre. Jepuni shansin te eksplorojne gjera interesante. Le te marrin pergjegjesi, pune te pavarur e kerkimore. Ti diskutojne ceshtjet ne thellesi dhe te ofrojne te dhena orgjinale. Nxenesit me veshtiresi ne te mesuar Bejeni mesimin te lehte dhe dhe rendesi per ta. Percakto veshtiresine dhe ndihmo ta kaperceje. Shmangni perdorimin e materialeve feminore. Mos u nxitoni, inkurajoni, ndihmoni, vleresoni. Perdorni materiale konkrete e interesant. Perdorni gjera qe kane kuptim audiovizive. Kushtojini vemendje secilit nxenes. Lerini te ndihmojne njeri-tjetrin. Jepuni me teper detyra ne klase. Perdorni tekniken e diskutimit.

Konceptimi i klass si nje grup i tr


Socializimi i nxnsit problem madhor i sistemit demokratik. N realizimin e ktij procesi shkolla haset me keto barriera: nxnsi udhhiqet nga vetvetja nxensi sht i papjekur papjekuria ndikon n sjelljen e tij aftsia e tij pr t bashkvepruar me t tjert. Q klasa t funksionoj si nj grup kompakt dhe homogjen duhet: prfshirja e nxnsve n aktivitete bashkveprimi i nxnsve n procesin msimor.

N realizimin e ktyre kushteve shfaqen dy tipe msuesish: msuesi dominant msuesi prfshirs Msuesi dominant paraqitet: udhheq e dominon orn e msimit pyet shum por n mnyr siprfaqsore krkon riprodhimin verbal t materialit msimor krkon dgjimin e msimit pr t nxjerr prgjigjen e sakt. Kontrollon kryerjen e detyrave Vendimet i merr vet. Vrejtje: Ky msues realizon pjesmarrjen e pak nxnsve. Pyet pr t marr nj prgjigje dhe rrall interesohet pr komentet e nxnsve. Msuesi prfshirs pjesmarrja e nxnsve n eksplorimin e ideve dhe koncepteve ndrtimi i informacionit msimor mbi prgjigjet e klass. Bashkpunimi i t gjith nxnsve n klas Pjesmarrja e nxnsve n vendimmarrje Diskutimi i ideve midis nxnsve Lidhja e hipotezave t nxnsve me zgjidhjen e problemit.

Dallimet midis tipeve t msuesve: Msuesi dominant I shikon njohurit e dhna n prgjigjet korrekte t nxnsve Msuesi prfshirs I shikon njohurit si produkt i mendimeve, ideve dhe zbulesave t nxnsve gjat veprimtarive bashkvepruese midis tyre.

Teknika t bashkveprimit Koncepti baz: Klasa nj grup i tr

Teknikat mbi kt koncept ndahen: teknikat e tipit prezantues teknikat e grupit bashkveprues Teknikat prezantuese: Kto teknika synojn t prfshijn sa m shum nxns tavolina e rrumbullakt paneli forumi simpoziumi debati

Teknikat bashkvepruese Kto teknika synojn t prezantojn nivelin e bashkpunimit midis nxnsve teknika e diskutimit n klas teknika e puns n grupe t vogla teknika e sociodrams dhe loja e roleve teknika e gumzhitjes teknika e brainstormit teknika pro e kundr teknika e seancs gjyqsore

Objektivat specifike: Te identifikoni karakteristikat kryesore te procesit te leximit. Te pershkruani veprimtarite per pasurimin e fjalorit Te pershkruani aspektet kryesore tc kuptimit te materialit te lexuar. Te pershkruani procedurat per perdorimin e teksteve dhe udhezuesve te ndryshem te studimit. Te identifikoni karakterisitikat e pyetjeve, qe duhet te shoqerojne prosecin e leximit. Te pershkruani hapat e studimit efektiv. ' Te shpjegoni procesin e skanimit te materialit qe lexohet. Te beni dallimin mes te lexuarit zbavites, kritik dhe imagjinativ. Te pershkruani karakteristikat kryesore te leximit kritik. Te dalloni tipat e ndryshem te nxenesve, qe kane probleme ne procesin e leximit.

5.1. C'lloj lexuesi jeni ju?


Ne nje kuptim te pergjithshem ju, tashme, keni njohuri rreth leximit. For perpara se te fillom te ndihmoni te tjeret, do te ishte e rendesishme qe ju te vleresoni zakonet tuaja te lexinyt-ashtu si edhe idete tuaja te pergjithshme per leximin. Cqi lexuesi jeni ju? Te ngadalte1 dhe te thelle apo te shpejte Hh siperfaqesore, fjale per fjale apo ide per ide, te perqendrua apo te paduruar, ju terhiqet lehte vemendja apo perfshrhen1 ne ate qe lexoni? Ju, tashme, keni vite qe lexoni. Gjate nie ditp ju mund te lexoni nje llojshmeri te konsiderueshme shenirnesh shenjash, letrash, informacione neper gazeta, revista apo libra' Nderkohe, ngaqe te lexuarit eshte bere1 dicka automatike, ju nuk jeni perpjekur qe ta vleresoni veten tuaj si lexues. Me poshte eshte nje pyetesor fillestar, qe nuk do te mase aftesine tuaj per te lexuar, por do t'ju ndihmoje per te eksploruar zakonet eksperiencat, njohurite dhe idete tuaja perpara se te lexoni PJesen tjeter te modulit. Mundohuni t'i jepni lirshem pergjigje cdo pyetjeje. Kur e merrni per here te pare ne dore nje liber i hidhni nje sy tabeles se permbajtjes? A shihni sesi eshte organizuar libri ne teresi? A i lexoni titujt dhe nentitujt e librit? A beheni kurioz per ndonje karakteristike speciale te librit? A e hapni librin rastesisht apo zgjidhni ndonje pjese, e cila ju intereson? Bazoheni gjithmone ne gjykimin tuaj personal apo merrni ne konsiderate opinionin c dikujt tjeter: te nje shoku, te nje mesuesi, te nje bibliotekari kur vendosni te lexoni dicka? A e lexoni gjithcka me te njejten shpejtesi apo i kushtoni vemendje fjaleve te veganta? A jeni perpjekur ndonjehere te shpejtoni te lexuarin tuaj? (^'rezultate keni patur? A jeni perpjekur te lexoni, kryesisht, per idete sesa per fakte specifike per t'u mbajtur mend? fare ndodh kur gjendeni perballe fjaleve per te cilat ju mund te mos jeni shume te sigurte? A i kaperceni ato dhe prisni qe thelbi i asaj qe po lexoni te paraqitet prej pjeseve qe ju i dini-A i kerkoni fjalet jofamiljare ne shenimet e autorit/fjalorin ne fund te librit ose ne fjalor? A perpiqeni ta lidhrii kuptirrun me fragmentin/pasazhin qe po lexoni? Kur mbaroni se lexuari nje pjese, fragment ose kapitull, a

Shprehite e kximit dhe te. studimit / 197


pndoni rreth asaj cka keni lexuar apo thjesht vazhdoni leximin tjeter? Nese ndaloni te mendoni rreth saj, a mbani he'nime rreth asaj qc keni lexuar apo diskutoni me persona te tjere? A ieni kenaqur me menyren qe keni bere detyrat? A jeni eficiente apo jeni te ngadalte dhe te paduruar me vetveten? A keni zakone te mira te studjuari apo do te donit t'i pe'rmiresonit ato? Si do te perpiqeshit per te arritur faza me te larta vetedisiplinimi? Kur hasni ne statistika, grafike ose skema, i kaperceni ato apo harxhoni kohe per t'i studiuar ato? C'vlere' kane ne te vertete ato per ju? Sa mire i lexoni instruktimet mbi testet neper libra, neper receta, ne materiale te ndryshme? A keni ndiere kenaqesi kur keni lexuar materiale shkencore,

poezi, drame apo forma te tjera te shkrimit imagjinativ? A ka pasur ndikim ndonje liber ne menyren sesi ju mendoni ose ndieni per jeten, njerezit e tjere, vetveten, boten ose te ardhmen? Sa shpejt i gjeni numrat ne nje liber adresash, datat dhe ngjarjet ne jeten e nje njeriu, fakte specifike neper gazeta, libra referenca ose tekste? A shperqendroheni lehte gjate leximit, apo perqendroheni mjaftueshem sa per te harruar vendin ose kohen, ose pergjegjesite e tjera qe ju keni? Ku kerkoni per idete kryesore neper libra, gazeta dhe artikuj revistash? C^fare ju ndihmon qe te mbani mend me shpejte n je sasi me te madhe informacioni? A mundoheni qe ti mbani mend gjerat, duke lexuar vazhdimishtmaterialin? A jubenperseritja te ndiheninervoz a po ju ben te sigurte ngaqe ju rifreskon kujtesen tuaj? A keni lexuar materiale me te cilat ju nuk jeni dakord? A ju bezdisin faktet, opinionet e autorit, paragjykimet, toni, gjuha, 9.endrimi, vlerat dhe besimet e tij? Sa ndikojne keto ne leximin tuaj? A lexoni duke u nisur nga kendveshtrimi juaj dhe duke P^rdorur argumentet tuaja ? A keni ndryshuar ndonjehere mendim pasi keni lexuar dic.ka? Si do t'i pennblidhnit synimet tuaja te te lexuarit? A duhpi. qe mesuesit te lexojne ne menyra speciale, per veten e ty re per pergatiljen e materialeve te tyre te mesimdhenies dhe te procedurave me qellim qe te parashikojne reagimet e nxenesve te tyre? Mundohuni t'i krahasoni pergjigjet tuaja me informacionin qe jepet me mposhte.

5.2. do mesues eshte nje lexues i mire


Ne menyre te vetedijshme ose jo, cdo mesues cshte nje lexues i mire. Asnje lexim nuk behet jashte nje permbajtjeje dhe permbajtja qe mesuesit duhet te perdorin eshte ajo e lendes se tyre. do mesues lende nuk do te arrinte objektivat e te mesuarit nese nxenesit nuk do te jene te afte per te lexuar. Mesuesi i lendes si ekspert ne ate fushe, ka pervetesuar konceptet dhe fjalorin e specializuar. Po ashtu ai di se c'lloj materialesh dhe aktivitetesh duhen perdorur ne kete lende. Megjithate, nese ai nuk eshte i zoti te ndihmoje nxenesit qe te zbulojne mesazhet, tc cilat fshihen pas fjaleve ne materialet e shkruara, atehere nxenesit do te bazohen vetem ne prezantimet gojore, qe behen ne klase dhe kjo nuk mjafton per nje pergatitje te plote. Permbajtje te ndryshme kane nevoje per stile te ndryshme leximi. Gjate nje dite te vetme mesimi, nxenesi mund te perballet me ekuacione, diagrame dhe problema matemankore, fjalor teknik, fakte te hollesishme dhe shpjegime te ngjafjeve shkencore, prezantime kronologjike ose tematike te ngj^)ev dhe interpretime te studimeve sociale, literature ekspozues ose imagjinative, si edhe me nje' sere materiale te specializuar., per te lexuar. Asnje mesues nuk eshte ne gjendje qe t'i traJ'^ i vetem te gjitha keto. For cdo mesues duhet te kontribuoje lenden e vet.

ShprehitS e leximit 4he te studiniit / 199 c n. procesi i te lexuarit ,


fa lexuarit eshte nje proces aktiv. Ky proces ke'rkon i emarrjen e p roce sit te vemendjes dhe per kete arsye nuk shte nje proces mekanik. Ai nxitet dhe mbahet gjalle nga nje interes i caktuar. Lexuesi ka nje qe'Ilim dhe eshte pikerisht ky forca, qe mban gjalle procesin e leximit. Pervec; ketyre te lexuarit eshte nje proces mendor, sepse permes tij synohet qe te nxirret nie kuptim nga fjale't e printuara. Njesite esenciale te kuptimit jane: ideja, koncepti, mendimi, imazhi e pohimi. Kuptimi nuk lind prej nje vargu arbitrar te fjaleve, por prej lidhjes mes fjaleve. Shuma totale e ketyre lidhjeve jep kviptimin e kontekstit te materialit te lexuar, dhe fjale't kane kutpim vetem brenda nje konteksti te caktuar. Te kuptuarit e kontekstit eshte qellimi madhor i procesit te leximit. Te lexuarit eshte nje proces zhvillmi qe ndryshon se bashku me idete, konceptet ose operacionet, qe rriten ne thellesi se bashku me eksperiencen jetesore te lexuesit. Te lexuarit nuk eshte nje afte'si e veguar. Ai eshte nje prej kater llojeve kryesore te komunikimit: te degjuarit dhe te folurit {aftcsite gojore), te lexuarit dhe te shkruarit (aftesite e te shkruarit). Vetem pas arritjes se nje suksesi ne aspektin gojor, nje femije mund te mesoje te lexoje. Aftesite gjuhesore jane sigurisht to lidhura ne nje skeme hierarkike, dhe te lexuarit eshte i treti ne renditje.

Zhvillimi i shprehise se leximit be'het permes programit te eximit dhe te letersise ne shkolle, si dhe leximeve jashe klase. e C1 klin e larte te shkolles tetevjecare dhe ne shkollen e mesme _ynohet qe te kultivohen shprehi te tilla si lokalizimi i orrnacionit ( permes nje indeksi ose tabeles se pe'rmbajtjes: , .ra: tabela, skica etj. ) dhe organizimit te ideve ( p.sh. me eri une, nenvizime dhe permbledhje). Keto programe zhvillimi Organizohen: ' J; r te perforcuarr dhe zgjeruar shprehite e deshirueshme te te arritura ne vitet e meparshme; . per te zhvilluar kuptime dhe aftesi te reja, te nevojshrne p* t'u perfshire dhe shijuar forma me te zhvilluara dhe komplekse te komunikimit te shkruar. Disa nder aftesite e perfshira ne programet e zhvilluara te te lexuarit ne shkollat mesme jane: Kapja e idese kryesore. Seleksionimi i detajeve shkencore/shpjeguese. Te kuptuarit e fjaleve ne nje kontekst te dhene. Ndjekja e udhezimeve. Pergjigja ndaj pyetjeve te vecanta. Percaktimi i marredhenieve. . / Nxjerrja e konkluzioneve. : , Skicimi dhe permbledhjet. ., . Percaktimi i qellimit te autorit. Te kuptuarit e gjuhe's figurative. Te kuptuarit e materialeve grafike. Perdorimi i materialeve te referuara. Pervec programeve qe rcalizohen ne shkolle shprehite e te lexuarit zhvillohen po ashtu edhe permes leximit, qe behet per qellime zbavitese. Ne shumicen e shkollave ne vende te ndryshme te botes zhvillohen edhe programe te permiresimit te shprehive te leximit te nxe'nes qe perjetojne veshtiresi te ndryshme. Aktivitetet lidhur me kete zhvillohen ne seanca te vec.anta.

5.4. Pasurimi i fjalorit


Me'suesit efektiv zoterojne perdorimin e teknikave te meposhtme dhe i perdorin ato ne menyre sistematike per te pasuruar fjalorin e nxe'nesve: 1. Jepni kontekstin e duhur per fjalet e reja. Fjalori percakton vete'm disa ku mund te perdoret nje fjale, e cila mund te Shprehite e leximit dhe te studimit / 201 iaiptime te ndryshme ne kontekste te ndryshme. c^pjegoni fjalet kyc. Fjalet ky^, te cilat hasen nga nxenesit ne detyra ose kapitujt e rinj, duhet te shpjegohen nga mesuesi oe me pare. Keto mund te jene pikerisht fjalet me shiune ^uptime; keshtu qe kuptimi specifik ne materialin e ri duhet nxjerre detyrimisht nga konteksti. Kushtojuni ke'tyre vemendje dhe i trajtoini ne menyre gojore dhe pamore. Perdorni derrasen e zeze per t'i renditur keto lloj fjalesh dhe kerkoni prej te gjithe nxe'nesve qe t'i fiksojne ato. Drejtojini klase's pyetje, te cilat kerkojne perdorimin oral te fjaleve ky<;. Ushtroni nxenesit, qe i perdorin keto fale ne shembujt qe japin. 3. Per te aftesuar nxenesit ne te kuptuarit e fjaleve, mund te perdoren mekanizma te ndryshme. Nese ka rrenje te fjaleve, parashtesa dhe prapashtesa ne te cilat duhet fokusuar, keto mund te ndahen dhe analizohen. Fjalet e gjata mund te ndahen ne rrokje-te lehta-pe'r t'u menaxhuar. Shqiptimi i fjaleve, vendosja e theksit ne menyren e duhur, degjimi dhe vleresimi i elernenteve auditive po ashtu mund te perdoren per te mesuar. Shenja te tilla, si shkronjat e me'dha, nyjet, foljet ndihmese dhe parafjalet jane gjithashtu mekanizma qe percaktojne funksionet e fjaleve. Menyra e pe'rdorimit te nje fjale ne fjali, ose ne marredhenie me fjalet e tjera, zakonisht le hapsire per disa kuptime te saj. 4. Mesojuni nxe'nesve perdorimin e mekanizmave te tilla, si: perkufjzimet qe behen ne paranteze, titujt, nentitujt/ she'nimet ne fund te faqeve, permbledhjet dhe shenjat e pikesimit,si p.sh: pika, presjet dhe te tjera. 5- inkurajoni dhe mesojuni nxe'nesve perdorimin e fjalorit. Halori eshte nje burim nepermjet te cilit nxenesit kerkojne narhme. Disa nder shprehite e nevojshrne ne perdorimin e f]'alorit jane: Perdorimi i fjaleve udhezuese. . , Pe'rzgjedhja e kuptimit me te pershtatshem. e ndryshimeve mes kuptimeve. i pershtatshem nepermjet pe'rdorimit te gele'si 202 / Mesimdhenia dhe te nximit te duhur. Rrokezimi, theksimi dhe grupimi i tyre ne nje te te're. Lidhja e kuptimit me formen e fjales. Perdorimi i sinonimeve dhe antonimeve. Perdorni copat e letres ose fletoret e fjalorit. Shenimi i nje fj a i e ne nje cop leter ose ne nje fletore fjalori dhe praktikimi i tyre eshte nje rruge shume e mire per pasurimin e fjalorit te nxenesve. Shqiptimi duhet mbajtur shenim. Nxitini nxenesit qe te

praktikojne fjalet. Kontrolloni sistematikisht koleksionet e fjaleve te reja dhe stimuloni perdorimine tyre. Here pas here, organizoni nje test te shpejte lidhur me pcrdorimin e fjaleve ne kontekste te ndryshme. Organizoni lojera, konkurse, p.sh, dhjete minutat e fundit perpara se te bjere zilja, kushtuar njohjes se fjaleve, shqiptimit dhe perkufizimeve te tyre.

5.5. Inkurajoni leximin e gjithanshem


Mjeti me i rendesishem i zhvillimit te fjalorit, eshte leximi i gjithanshem. Kjo eshte, gjithashtu, menyra me e lehte dhe me me leverdi per pasurimin e fjalorit te dikujt. Gjate leximit te gjithanshem nxenesi jo vetem has shume prej fjaleve te reja ne fusha te ndryshme, por gjithashtu familjarizohet me teper me kuptimet e tyre neper kontekste te ndryshme. Kjo ndihmon qe fjalet te inkorporohen ne fjalorin e nxenesit. Nje nxenes qe e praktikon kete ne me'nyre te pavarur, mund te inkurajohet ose te vleresohet nga mesuesi. Nxenesi qe nuk e ka me shume deshire leximin, ka nevoje per ndihmen e mesuesit ne gjetjen e librave apo revistave qe i pershtaten interesave te tij.

5.6. Si te permiresohet te kuptuarit e fjaleve


Pavaresisht se c.fare lexojme apo ne'se lexojme per kenaqes_ per information, ne lexojme me qellim qe te kuptojme. L^1 studiues dallojne tri nivele te kuptimit: 1. te lexuarit e rreshtave, ;

Shprehite e leximit dhe te studimit / 203


2 te lexuarit ndermjet rreshtave, 3 te lexuarit pertej rreshtave. . a .Te lexuarit e rreshtave Te lexuarit e rreshtave i referohet kuptimit fjale per fjale te materialit. Shume nxenes nuk arrijne te kuptojne materialet mesimore as ne nivelin fjale per fjale. Ke'tu mtind te ndikoje struktura e fjalive, fjalet, konceptet ose ndonje kombinim i mundshem i gjithe ketyre. Kjo mbetet per t'u percaktuar nga mesuesi. Me ane te pyetjeve direkte ose jo direkte, mesuesi diagnostikon problemet e nxenesve dhe i verifikon ato me ane te eksperimentimit dhe vezhgimit te pergjigjeve. Me pas, mesuesi mund te perdore tekste alternative, materiale te ndryshme per te lexuar dhe pyetje te ndryshme orientuese, te cilat e ndihmojne nxenesin per te dale nga prapambetja. Diskutimet para leximit dhe pas tij jane te nevojshme per te stimuluar nxenesin dhe per t'i krijuar atij siguri. Te lexuarit e rreshtave zakonisht testohet me ane te pyetjeve te tilla, si: C^fare tregon autori? (^fare te dhenash jep ai per qendrimet e tij? (^fare kuptimi permban fjalia ( paragrafi, pjesa e zgjedhur, kapitulli, libri)? Mesuesit fillestare duhet te jene te vetedijshem se kjo duhet be're ne perputhje me nivelin e nxenesve. Librat shkollore paraqesin veshtiresi specifike per nxenesit. Asnje lloj teksti nuk mund te plotesoje ne te njejten kohe nevojat, qe paraqesin nxenes te ndryshem lidhur me procesin e leximit, prandaj ^esuesit duhet te japrn detyra te diferencuara. Mesuesit me eksperience shpesh perdorin tekste te ndryshme apo detyra te diferencuara me materiale te pershtatshme. Kjo duhet te ndiqet edhe nga mesuesit fillestare. ; - : ~Te lexuarit mes rreshtave ' e lexuarit ndermjet n-eshtave ben qe lexuesi te njohe synimet qellimet e autorit, te interpretoje mendimin e tij, ta gjykoje te beje dallimin ndermjet faktit dhe opinionit, si dhe te je idete e tij nga ato te autorit. Lexuesi, gjithashh.i, gjykon faktet ose burimet e perdorura nga autori. Ky lloj te lexu eshte me i pjekur, sepse ai perfshin pjesemarrjen e te rnendua * dhe ekpseriencen e lexuesit. Te lexuarit mes rreshtave perf S K' pergjigjen ndaj pyetjeve te tilla, si: "Pse mendoni se e k shkruar kete autori"? "fare kuptimi ka kjo per ju"? "^ c miratoni ju apo jo? Pse? A mund t'i ndani faktet nga opiruon] i autorit? "A rrjedhin opinionet ne menyre logjike prej fakteve' A ju bindin gjykimet e autorit apo keni opinione te kunderta? Nxenesit nuk pergatiten prej mesuesve per te realizuar kete lloj te lexuari. QeTlimi i ketij aktiviteti nuk behet i qarte dhe keshtu te lexuarit behet pa orientimin e pershtatshem, p a motivimin e nevojshem dhe pa stimulimin qe duhet te shoqeroje fillimin e nje aktiviteti interesant. Per ta shmangur kete gje mesuesi duhet t'i lajmeroje nxenesit qe me pare per kerkesat e ketij lloji te lexuari. c-Te lexuarit pertej rreshtave Te lexuarit pertej rreshtave perfshin supozimet lidhur me pasojat dhe nxjerrjen e konkluzioneve qe nuk jane shprehur nga autori. Procesi i analizes e lejon nxenesin qe te beje sinteza te reja. Kjo e ben ate te kuptoje dhe te reflektoje me thelle lidhur me rendesine e ideve. Ky qellim eshte ndoshta me i veshtire per t'u arritur. Megjithate aspekte te veganta te tij mund te realizohen nga disa nxenes me te pjekur. Si mesues, ne mund te drejtojme pyetje te tilla, si: "Nese ajo qe thote autori eshte e vertete, gfare konkluzionesh te tjera te papermendura mund te nxjerrim ne?; "(^fare reagimesh te tjera mund te kemi ne ose njerezit e tjere dhe pse"?; "Nese gjerat nuk do te ishin, si<; i ^a permendur autori, por ndryshe, cili do te ishte kendveshtrim1 yne"; "fare ndryshimesh mund te priten nese ngjaf]e rrjedhin sipas parashikimit te autorit"? ; "C^fare ndryshrrnes do te donit ju te shikonit dhe pse?"; "Si mund te behen ^ mundura keto?"; "Perse jane te rendesishme keto alternative-"Per ke?"; "C^fare mendimesh te tjera ju ka shkaktuar lexim?" ( Te lexuarit e literatures imagjinare, sidomos a dhe poezia, perfshijne te lexuarin pertej rreshtave.)

Shprehite e leximit dhe te studirnit I 206- . 7 ivtetodat per te permiresuar te kuptuarit e asaj 5' ' qe lexohet
disa menyra qe i ndihmojne nxenesit per te permiresuar te rit e asaj qe lexohet: Perdorni eksperiencat e nxenesve, qe nuk kane te bejne me leximet, si: udhetimet, bisedat, filmat, dhe televizioni qe mund ta ndihrnojne nxenesin per te mesuar koncpetet e reja me lehte dhe ne menyre me te kendshme. Per te arritur nje kuptueshmeri te plote, lexuesi duhet te dije jo vetem kuptimin semantik dhe strukturor, por ai duhet te kete, gjithashtu, edhe disa eksperienca lidhur me idete e autorit. Ne kushtet e mesimdhenies kjo do te thote qe mesuesi duhet te investigoje ne eksperiencen e leximeve dhe ate jetesore te nxenesve para se t'u kerkoje atyre qe te bejne nje lexim tjeter. 2. Jepni detyra shtepie te menduara mire. Nje mesues jep p.sh. nje detyre te tille: " Per neser, lexoni kpitullin 14 dhe pergjigjuni pyetjeve nga 1 deri ne 4 ne fund te kapitullit" (^fare te metash verehen ne dhenien e nje detyre te tille? Nuk eshte dhene asnje arsye per te ber detyren Nuk eshte permendur asnje ^eshtje dhe nuk eshte rekomanduar asnje material tjeter shtese. Nuk eshte stimuluar te mendviarit e nxenesve, nuk eshte ngjallur kureshtja e tyre, nuk jepet asnje variadon per zhvillimin e detyres. Ajo qe di nxenesi nga pervoja e tij eshte se duhet te bindet dhe te beje detyren si rutine. Nese material! qe lidhet me detyren do te ishte ne interesant, nxenesit mund te vete-motivoheshin. he do te dviheshin vetem pak minuta ne klase qe suesi te paraqiste detyren ne menyre interesante. Kjo shte, ve^anersisht, e domosdoshme per nje detyre afatgjate. 0 ke'shtu mesuesi duhet ta ndihmoje nxenesin lidhur me ftceptet kryesore: t'i tregoje burimet e ndryshme te ,, terialeve qe do te perdoren per zgjidhjen e detyres etj. Ne men e detyres duhet patur parasysh edhe problemet, qe ^ t$ kerve nxenesit lidhur me leximin. Detyrat e shtepise duhet te jene, po ashtu, te diferencuara. 3. Mesojuni nxenesve sesi te perdorin tekstet e tyre. duhct t'i njohin nxenesit me tekstin, funksionet dhe e perdorimit te tij: Tryezen e lendes (permbajtjes). Parathenien dhe hyrjet e teksteve. Pjeset kryesore, titujt e kapitujve, hyrjet, prezantimet dhe permbledhjct. Problemet per studim ose zgjidhje. Ilustrimet, diagramat, shenimet ne fund te faqes dhe referencat. Shtesat, fjalorin ne fund te librit dhe indekset. Nje mjet i vlefshem per leximin e detajuar te kapitujve eshte udhezuesi per menyren sesi duhet studiuar. Ne disa aspekte, nje udhezues studimi eshte nje shtjellim i detyrave, me pyetjet ne qender dhe leximet e sugjeruara si ndihme per gjetjen e pergjigjeve. I organizuar sipas permbajtjes tematike, kronologjike, konceptuale e logjike udhezuesi duhet te permbaje, si lexime te lehta, ashtu dhe te veshtira, materiale baze dhe materiale te zgjeruara. Pyetjet percaktojne nje ose me shume nga detyrat e meposhtme per nxenesin: a) te ndjeke drejtimin e ngjarjeve; "- . , . b) te kape detaje apo fakte; . ; ." c) te gjeje idene kryesore; d) te njohe marredheniet e kohes, vendit, shkakut, pasojes, motivet dhe reagimet; e) te nxjerre konkluzione apo gjera qe jane le'ne te kuptohen/ f) te parashikoje perfundimet; g) te dalloje tonin, humorin dhe qellimin; h) te beje krahasime dhe kontraste; x i) te beje pergjithesime; ../.'' j) te vleresoje ose gjykoje sipas kritereve te pranueshmeSi ne te gjitha pyetjet, gojore apo me shkrim, te perdorura Shprehite e leximit dhe te studimit / 207 ne lidhie me leximet jashte klase, mesuesi duhet te ,. slgur ohetqe: ,,.,., -,.., ,, , -^-- ..-,.*<. .-,.;, f pyetjet jane te sakta dhe te qarta. * Pvetjet synojne drejt qellimeve te njohura, kuptrmplote dhe ' te arritshme. pvetiet perbejne sfide dhe nxisin mendime. pvetiet i pershtaten formimit, af tesive, nevojave dhe interesave te nxenesve 5 Orgamzoni mesime leximi te drejtuara nga vete mesuesi. , Nganje'her materiali i tekstit eshte i veshtire per shkak te ; natyres se ceshtjes qe trajtohet, moshes dhe mungeses relative : te eksperiences nga ana e nxenesve, fjalorit dhe koncepteve . apo per shkak te ndonje kombinimi te ketyre faktoreve. Mesuesi mund te planifikoje nje mesim leximi te udhehequr nga vete

ai ne te cilin teknikat e shtjelluara ne pjesen e pasurimit te fjalorit dhe permiresimit te te kuptuarit qe jane permedur me siper ne kete modul, kombinohen me eksperiencen e te lexuarit ne klase. Per te zhvilluar nje mesim leximi te drejtuar ne klase: a) - Udhezoni nxenesit qe te perserisin fjalorin, idete e reja, materialin dhe eksperiencat e meparshme ne menyre qe ata te shohin marredheniet mes materialit te ri dhe te vjeter. b ) - Udhezoni nxenesit qe fi hedhin nje sy te shpejte pjeses zgjedhur, te shikojne figurat, titujt e keshtu me rradhe. Ndihmoni nxenesit te formulojne pyetje per pjesen qe o te lexohet, per shembull:
(~^ C

Mare duhet te perpiqet te zbuloje nxenesi gjate studimit ^ pjeses? ^i Hdhet kjo pjese me mesime te tjera te studiuara me Pare?
c -

Tri ri kater pye tje jane mese te mjaftueshme. Pyetjet e teperta rnund t'i ngate'rrojne dhe dekurajojne nxenesit. Nese eshr mundur, pyetjet duhet te hartohen nga nxenesit e jo & mesuesi. ^ 6.- Leri nxenesit ta lexojne vete pjesen. 7.- Diskutoni per leximin. Duke perdorur pyetje, ndihrno nxenesit te shohin lidhjen midis fakteve te paraqitura si dh lidhjen e kesaj pjese te lexuar me ate qe eshte mesuar m-pare.

5.8. Te mesosh nxenesit si te studiojne


Mesuesit duhet te gjejne kohe per t'u mesuar nxenesve menyren si te studiojne. Eshte mire qe ne fillim te vitit mesuesi te beje me nxenesit 1-2 mesime per menyren si te studiojne. Me poshte jepen disa rnetoda dhe keshilla per studirnin me efektivitet. a- metoda SPLRP Perdorni metoden SPLRP, Le t'i shikojme me rradhe elementet e saj. S= beni sondazh. Te besh sondazh do te thote qe kur fillon te lexosh nje material te hedhesh nje veshtrirn te shpejte ne titujt, nentitujt, ilustrimet, permbledhjet, seksionin perserites etj. Kjo do t'ju ndihmoje te krijoni pak a shume nje ide se per cfare behet fjale ne ke'te" material. Kjo po ashtu do t'ju ndihmoje qe t'i lexoni me me kujdes ato pjese te materialit qe ju interesojneP= pyesni. Per te fokusuar vemendjen tuaj ne ate qe lexoni kthcjenine pyetje cdo titull te materialit. P.sh. ju mund te lexora titullin: "Endrrat". Pyesni veten: "g'jane endrrat", "Fse shkaktohen endrrat" /JSa zgjasin endrrat"? Kur te gjenl informacion, i cili u pergjigjet pyetjeve tuaja ne materialit qe jeni duke lexuar nenvizojeni. Pyetjet rrisin kuriozitetin dhe ndihmojne qe ta perfshini ate qe dini ne idete e reja qe je duke lexuar. Shprehiti' e leximit dhe te studimit I 209 i dhe reflektoni. Filloni te lexoni materialin duke e A re ate ne pjese te vogla. Nese materiali eshte i veshtire e f on i disa here te njejtin paragraf gjersa ta kuptoni. Ne kohen C - lexoni mundohuni t'i pergjigjeni pyetjeve qe keni be're me re Te gjitha aspektet e te lexuarit te rreshtave, midis rreshtave Hhe pertej rreshtave jane te rendesishme. Reflektimi nuk eshte 'e hap me vete, por nje perberes thelbesor i leximit. R = recitoni. Pasi keni lexuar nje pjese te nje materiali, para se te kaloni te pjesa tjeter, ndaloni dhe thoni me ze te ulet ose me vete idete kryesore te asaj qe keni lexuar. Pergjigjuni pyetjeve qe keni here. Mundohuni t'i thoni idete qe keni lexuar me fjalet tuaja. Nese s'mund ta beni ke'te, atehere kthehuni dhe lexoni perseri materialin. Kur te arrini te thoni me fjalet tuaja idete kryesore te nje paragrafi, atehere kaloni ne paragrafin tjete'r, lexojeni, thuajeni me fjalet tuaja ate qe keni lexuar dhe kaloni ne pjesen tjeter te materialit. Nuk ka rendesi sa here e rilexoni nje kapitull apo pasazh te veshtire. Ju nuk do ta kuptoni derisa te mund te pergjigjeni me fjalet tuaja. Disa eksperte keshillojne te shihet larg nga materiali i shkruar ose ky i fundit te mbuloje te pakte'n gjysmen e kohes. Keshilla: "'Shikoje! Thuaje! Degjoje! Vizatoje ose Shkruaje!" Ky eshte nje perforcim katerdrejtimesh. Vete variacioni te ndihmon te rikujtosh. Ndryshimi i ritmit, sy te', zeri, veshe't lapsi te mbajne te vemendshem dhe rrisin pervetesimin. Me ane te kesaj teknike, ne vend te nje memorizimi gjysme pasiv, ju e

transformoni materialin nga gjysme te mesuar ne plotesisht te m esuar. Ju zgjidhni vete, sepse e kuptoni c,fare eshte e r endesishme. Ju mbani shenime vetem si ndihme, duke z gjedhur nje nga teknikat e mbajtjes se shenimeve: vijat ar iesore, nenvizimi, ngjyrimi, shenimet e shkurtra anesore, ^irrat, yjet, pike'pyetjet, permbledhjet, skicimet e shpejta me Or e te struktures, shenime ne fletore, etj. Nuk eshte fare i bl shem kopjimi i pavemendshe'm apo automatik i materialit, rv etem ato gjera qe mbahen mend ne menyre aktive. Nese Ce sin e mbajtjes se shenimeve e kombinoni me reflektimin, 210 /Mesimdhenia dhe te nxenit interpretimin, vleresimin dhe idete tuaja, ju e perdonv plote'sisht dhe me efikasitet tekniken e veterecitimit. P=persensni. Pasi te keni mbaruar se' lexuari materialin diihef ta perserisni, d.m.th. ta thoni disa here me fjalet tuaja ate np keni lexuar. Vetem keshtu mund te jeni te sigurte ne qofte se do te pyeteni ne nje ore mesim ose do te beni nje provirn. Studimet e ndryshme kane provuar se kjo metode eshte shiune e suksesshme, sepse ajo ju lejon qe ta pervetesoni materialin dhe jo thesht ta lexoni ate. b-Metoda PISASH } Mesoni te degjoni e te mbani shenime. Shume nxenes nuk zoterojne teknikat e mbajtjes se shenimeve ne kohen qe ndjekin nje ore me'simi. Qe te mbash shenime te vlefshme duhet te dish te degjosh mire ate qe flet. Kjo ke'rkon qe te perqendrosh vemendjen. Metoda PISASH ju ndihmon per te bere ke'te gje. P= prij, mos ndiq ate qe thuhet. Perpiquni ta paraprini ate qe do te thote ai qe flet. Beni pyetje me vete per geshtjet qe shpjegon mesuesi dhe mundohuni ta gjeni pergjigjen nga informacioni qe keni dhe ne shpjegimet e atij qe flet. 1= idete. do me'sim permban disa ide themelore. Zakonisht, kur shpjegohet digka jepet nje ide dhe me pas shernbuj*' Nderkohe qe dikush shpjegon pyet veten: "Cila eshte ideja kryesore e ke'saj qe po thuhet"? S=fjalet sinjal. Gjate shpjegimit te nje me'simi degjoni per kapur fjalet qe sinjalizojne se <;fare drejtimi ndjek ai qe &e' P.sh. disa grupe fjalesh sinjalizuese jane: Arsyeja pse ndodh kjo eshte (sinjalizon per dhenie idesh) Me e rendesishmja eshte (sinjalizon per idene kryesor^j Kunder ke'saj : . , (sinjalizon per ide te kunderta' Shprehite e leximit dhe te studimit / 211 h (sinjalizon se po jepen fakte per te mbeshtetur nje ide) .' pasoje, per ke'te arsye (sinjalizon per nje pe'rfundim) A- de'gjo n^ nienyre aktive. Zgjidhni nje vend ku mund te shihni dhe dhe ta degjoni mire ate qe flet. Beni pyetje per gjerat a e i keni te paqarta. Jini sa me aktiv. SH= mbani shenime. Degjoni gjith;ka thuhet, por mbani shenim vete'm idete themelore. Ne'se do te mbani she'nim gjate dithe kohe's nuk do te arrini te kapni idete kryesore. Mbani shenimet me nje shkrim te lexueshem. Perdorni shkurtime ne kohen qe mbani shenime se kjo do t'ju lejoje qe te degjoni me shume ate qe thuhet. Gjeni nje kohe te lire menjehere pas mesimit per t'i lexuar shenimet me qellim qe te plotesoni ato qe ju kujtohen, por qe nuk keni aritur t'i mbani she'nim. Lexoni here pas here shenimet dhe nenvizoni c,e'shtjet themelore. Perseritini ato se keshtu do t'i mbani mend me mire. c-Perqendrohuni ne ate qe studioni. Zgjidhni nje vend studimi te ndricuar e te ajrosur mire. Ka shume rendesi qe vendi i studimit te jete i qete, sepse zhurmat pengojne shume studimin. Ne kohen qe studioni mbajeni radion apo televizorin te shuar. Mundohuni ta mbani vendin e studimit sa me pak te ngarkuar. Hiqni gjerat qe ju terheqin vemendjen: gazetat, revistat, ushqimin, fotografite, zbukurimet e ndryshme etj. Perdoreni tavolinen e punes vetem per te studiuar. Ne'se ju merr gjumi apo filloni te enderroni, shkoni ne nje vend tjeter. Mundohuni 1 Snrnangni shqetesimet, kujtimet kur studioni. Ne'se ato ju ^qetesojne shume ne kohen e studimit atehere eshte me" mire ^e ^ merreni me di^ka tjeter dhe ta lini pe'rkohesisht studimin. "Kmbinoni shpesh studimin me pushimin. erkimet tregojne se nuk eshte mire qe te studioni nje material ^er nje kohe te gjate pa pushuar. Prirja per ta pervetesuar er njeheresh nje material sforcon shume kujtesen. Ne vend te
Sa

J keshillohet qe studimi te zhvillohet ne disa seanca relativisht te shkurtra me pushim mes tyre. Mundohuni te be'ni dicka qe ju pelqen gjate pushimeve. Kjo do te beje qe t'i ktheheni me deshire studimit. e-Permiresoni kujtesen. Kjo kerkon qe ju te beni tri gje'ra: Se pari, motivojeni veten per te mbajtur mend. Se dyti, nfreskojeni kujtesen tuaj. Psikologe't vene ne dukje se pothuajse cdo gje ka prirjen te shuhet nga kujtesa jone ne'se nuk e perserisim periodikisht ate.

Se treti, organizojeni materialin qe duhet te mbani mend. Kjo do te thote qe te evidentoni gjerat themelore dhe renditini ato ne nje menyre te caktuar. Pastaj i recitoni ( i thoni me vete ) dhe i perserisni ato gjersa t'i mbani mend. Seleksiononi meterialin qc duhet te mbani mend, organizojeni ate dhe perseriteni; ke'to jane tri hapat qe ju ndihmojne te mbani mend, por ka edhe nje numer teknikash qe ndihmojne per te mbajtur mend me mire. P.sh., nje teknike e tille eshte' qe ta lidhni ate qe keni mesuar me situata te caktuara te jetes suaj, me vende familjare per ju etj. f-Testoni vetveten per ate qe keni mesuar. Pasi mendoni se keni pervetesuar nje material mund te testoni veten para se te shkoni ne nje ore mesimi ose ne provim. Pergjigjuni pyetjeve qe ka c.do mesim ne fund te tij. Po ashtu be'jini sa me shume pyetje vetes per te pare ne'se jeni ne gjendje qe t'i pergjigjemg-Mesoni te menaxhoni kohen. A ju ka ndodhur qe ta shtyru kryerjen e nje detyre gjer ne momentin e fundit? Shtyrja puneve eshte armiku me i madh i kohes per cilindo. ben te grumbullohen shume pune per t'u kryer ne te kohe dhe, si pasoje, duhet te punoni nen trysni dhe pa Si mund te menaxhohet me mire koha? Perpiquni qe te hartoni nje plan te veprimtarive ditore. ' nje tabele ku te shenoni oret e c.do dite te javes. Plotesoni krah te djathte te tyre aktivitetet qe do te kryeni: gjumi, va Shprehite e leximit dhe te studimit / 213 e te ngrenit, mesimet, takimet, studimin per cdo le'nde si dhe kohe'n e lire. Kjo mund t'ju krijoje pershtypjen se do te beheni shume te ngurte ne menaxhimin e kohes. Ne fakt kjo ju ben te afte qe te kontrolloni me mire ato qe beni dhe te mos humbisni kohen kot. Perpiquni te beni nje planifikim te gjerave qe do te beni gjate dite's. Ne fund te cdo dite, para se te flini, hidhni nje S y per te pare si i keni zbatuar aktvitetet dhe kohen qe keni caktuar per to. Ne fillim mund ta keni veshtire, por me pas kjo do t'u be'het shprehi. h. Mbikqyrja e studimit Duke qene se studimi eshte individual, disa me'sues e neglizhojne dhe nuk e planifikojne ate ne klase, ne biblioteke, ne laborator, etj. Por kjo eshte me'nyra e vetme per ta mbikqyrur. Duke u bazuar mbi vrojtimet e zakoneve te nxenesve, mesuesi njeh nevojat e tyre individuale, siguron materialet dhe detyrat e duhura, ofron ndihme me pyetjet dhe procedural kontrollon sa kane kuptuar nxe'nesit dhe vlereson progresin. Koha e shpenzuar per kete lloj studimi mbikqyres te individualizuar, pe'rben nje kontribut i madh per nxenesin. Eshte efikase qe ne filim te vitit mesuesi te beje dy me'sime per menyren e studimit. .,.: ' Zhvillimi i fleksibilitetit giate leximit
TT i

^idhni nje sy ne nje faqe te nje teksti te shkencave shoqerore, matematikes, letersise apo dhe te nje gjuhe te huaj. Ju mund te jjdjeni nevojen e pasurimit te fljalorit dhe te permiresimit te te uptuarit te informacionit qe permbahet ne te. Mendoni per ^ene'sit teksa kalojne nga njera klase te tjetra ose gjate ^vUlimit te ndonje detyre shtepie. Pervec, pershtatjes me nje "eymbajtje tjete'r, ata duhet te ndryshojne edhe ritmin dhe stilin e lexuarit. Ne ^'menyre dhe per g'qe'llime duhet te variojne e te lexuarit? ar >imi eshte metoda me e shpejte e te lexuarit. Ajo perdoret 214 /Mesimdhenia dhe te nxenit per lokalizimin e disa te dhenave specifike; nje emer, nje adrese nje date, nje fraze. Perdoret ne fjalore, tndekse, tabela, hart' dhe shtylla. Nxenesit me shprehi te mira leximi do te perdorin ate tip leximi, qe u kerkohet te perdorin dhe sipas synirnit qe ata kane. Nxenesit me shprehi te dobta leximi synojne te lexojne gjithcka ne te njejten menyre, ngadale, fjale per fjale, ne menyre joeficiente. Mesuesit duhet te japin udhezime specifike nese duan qe nxenes te tille si keta te fvindit te mesojne si te ndryshojne ritmin e leximit. k- Kapja e gjerave thelbesore Kjo eshte nje forme tjeter e shpejte e te lexuari. Perdoret per te studiuar permbajtjen e nje libri, kapitulli ose artikulli me qelUm qe te kuptohet thelbi i materialit, qe perdoret, struktura, plani i pergithshem i tij ose pikepamjet dhe faktet, qe kane te bejne rne ndonje problem te vecante. Ky lloj leximi perdoret si kur lexon nje' material per here te pare, ashtu edhe kur behet nje perseritje e shpejte e materialit te lexuar. 1-Te lexuarit per qellime zbavitjeje Te lexuarit zbavites eshte nje forme relativisht e shpejte e te lexuarit qe perdoret kur materiali eshte i lehte ose ece'n shpejt dhe kur qellimi kryeaor eshte zbavitja apo kalimi i kendshem i kohes. Perdoret per leximin e materialeve narrative, biografike, gazetareske dhe humoristike. n-Te lexuarit e kujdesshem te letersise imagjinare Ky lloj te lexuari ngaterrohet ndonjehere me te luar zbavites; ai perdoret per leximin e proze's, drames ose Qellimi kryesor i kesaj forme te te lexuari eshte ke Megjithate, kjo kerkon nje nivel mendor me te maturuaf-perfshin perceptimin e kuptimit,

interpretimin e karakter ' motivacionin e veprimeve te karaktereve (personazheve) si vleresimin e struktures dhe efekteve te vepres letrare. Shprehite e leximit dhe te studimit / 215 q-Te lexuarit per te mbajtur qendrim kritik Xe lexuarit qe synon te mbaje qendrim kritik eshte nje tjeter shembull i te lexuarit te ngadalte e te kujdesshem qe kerkon pjese'marrjen e procesve mendore. Qellimi kryesor i ke'tij lloj te lexuari eshte zhvillimi i te menduarit te pavarur dhe shprehive te analizes dhe te sintezes. Ai perfshin disa komponente. Ne fillim lexuesi duhet te dalloje per cfare flet autori. Pastaj gjykon faktet qe sillen dhe sa te kujdesshme e bindese jane ato, perpiqet te ndaje opinionin nga faktet dhe percakton pikepamjet dhe paragjykimet e autorit.

5.8. Nxenesit qe kane probleme ne te lexuarit.


Tipat e nxenesve qe kane probleme ne te lexuar Lexuesit e ngadalte. Keta lloj lexuesish mund te jene te ngadalte edhe per te mesuar, prandaj kane nevoje per materiale relativisht te lehta, te cilat mund t'i perballojne. Por keto lloj materialesh duhet te permbajne gjerat themelore te nje lende mesimore. Nxenes me disavantazhe ne te lexuar. Keto disavantazhe mund te shkaktohen nga fakti se keta nxenes jane te varfe'r, se kane nje arsimim te cunguar, se kane veshtiresi gjuhe'sore etj. Per keta nxenes mund te ofrohen programe dhe materiale te vecanata. Nxenesit e talentuar, mund te mendohet r se nuk kane probleme ne te lexuar. Studimet tregojne se ata kane nevoje qe te ndihmohen per te kapercyer monotonine duke iu vene ne dispozicion materiale te ndryshme, interesante dhe sfiduese nga pikepamja intelektuale. Nxenesit e prapambetur me probleme neurologjike, emocionale, pamore dhe degjimore. Keta kane nevoje per diagnostikimi dhe trajtim te vecante. Ajo qe mund te bejne mesuesit eshte t'i identinkojne' dhe te punojne me ta pasi te )ene konsultuar me specialistin. ,

Msimdhnia me n qendr nxnsin dhe aktort e tjer veprues.


Zhvillimi i vrullshm i shoqris s sotme si dhe rritja me ritmet e shpejta t shprndarjes s informacionit t pafund kan br q msindhnia t ndryshoj nga ajo e dhjetvjecarve t mparshm. Dikur, msuesi ishte burim informacioni, mas pr gjithshka, ndrsa sot, ai sht udhheqs dhe organizues i msimit q udhheq nxnsit pr ta krkuar n mnyr t pavarur informacionin dhe e pais me metodologjin, i zhvillon mendimin de gjykimin q t zgjidh cdo problem sado i ndrlikuar qoft. Sot, n qendr t msimit sht nxnsi. Msuesi rregullon dhe prshtat msimdhnien dhe objektivat e saj me interest dhe nevojat e nxnsve. Msuesi synon q me veprimtarit n klas t arrij t krijoj tek nxnsit: njohuri, shprehi, prvoj dhe vlera t qndrueshm.

Roli i familjes dhe i pjestarve t tjer n edukim


Njeriu sht qnie biologjike dhe shoqrore dhe si i till nuk mund t injorohet faktori shoqror n edukim. Pa njohur nxnsit/fmijt n vecorit e kompleksitetit t tyre nuk mund t mendohet pr punn me to. Zhvillimi i shoqris, ngjarje dhe kthesa t forta n zhvillimin e nj vendi apo dhe n marrdhniet familjare, te fmijt dhe adoleshentt jan shum t ndjeshme, sidomos para interesave me t cilat ndeshen nxnsit, prindrit apo msuesit. Edukimi n familje sht i lasht sa vet familja. Nprmjet saj fmija hyn gradualisht n shoqri e bhet nj element qytetrimi. Familja plotson krkesa materiale e shpirtrore, ajo ndikon n formimin e mjaft tipareve t personalitetit, qndrimeve ndaj t tjerve, puns, prons, etj. Thelbi i vrtet i formimit t nj individi qndron n familje, n marrdhniet ndrmjet antarve dhe bashkshortve, n baz t t cilave formohen dhe ndrtohen marrdhniet me t tjert prfshi ktu dhe msuesin. Edukata e puns n shtpi sht nj nga aspektet m me shum vlera, ku shkrihet m pas edhe qndrimi ndaj msimeve, krkesave ndaj shkolls, kmbngulja pr t kryer punt e pavarura pa pasur nj tutor mbi kok, nxitjen e inisiativs e t vetveprimit nga ana e fmijs dhe adoleshentit. Shkolla ka tre partner t fuqishm: nxnsit, pa t cilt nuk mund t ekzistoj shkolla, msuesit dhe prindrit. Kta partner, t afrt e m t rndsishmit, s bashku me kurrikuln, prcaktojn fatin e arsimimit t brezave, kur shoqrohen me nj politik dhe menaxhim t mirmenduar, me nj buxhet dinjitoz e me nj sensibilizim t opinionit shoqror. N bashkpunimin me prindrit shkolla shqiptare ka prvojn e saj t pasur. Kolost e tradits shqiptare kan prcaktuar qart rolin e vecant t familjes n edukim, sidomos n arsimimin e brezave t rinj, rolin e pazvendsueshm t nns si edukatore natyrore e fmijs, rolin e madh t babait, t gjyshrve, si dhe t pjestarve t tjer t rritur t familjes.

Niveli arsimor e kulturori prindrve ka rolin e vet, por ka plot shembuj t shklqyer t prindrve edhe me arsim t mesm, apo edhe m pak, q bashk me shkolln kan siguruar prparim t shklqyer t fmijve t tyre, edukimt plot e t shndosh, jo vetm me nj fmij, por me dy e tre prej tyre. Prindrit shembullor jan njkohsisht dhe mirenjohs pr punn e msuesve, t pedagogve, cka prbn nj nga frymzimet e ktyre t fundit pr pun. Puna e msuesit sht vrtet shum e lodhshme, t krijon sa knaqsi po aq dhe strese dhe mrzitje. Adhurimi i shkolls dhe msuesve nga prindrit, pasqyrohet n personalitetin e lart t fmijve t tyre, n sjelljen e prqndrimin ndaj detyrave shkollore e gjithashtu n cilsin e lart t prvetsimit t njohurive t tyre.

Puna me prindrit = pun me fmijt / nxnsit


Mnyrat e puns me prindrit: 1. Nj tip kontrate shkoll prindr, pr nj vit shkollor. Marrveshje e ndrsjellt e shkolls me prindinpr nj vit t caktuar shkollor q prmban: t drejtat dhe detyrimet e shkolls; detyrimet e nxnsit dhe prindit; t drejtat e nxnsve. 2. Komunikim operativ me prindrit (letra apo njoftime me shkrim, ose dhe nprmjet buletinit t shkolls nse shkolla e ka nj t till) 3. Takime me prindr, ku duhet t`I kushtohet kujdes menyrs s komunikimit si dhe temave q do t trajtohen me prindrit. 4. Pjesmarrja dhe prfshirja e prindrve n proceset msimore. Shum vende praktikojn kt metod, n klasa gjat orve t msimit jan t pranishm jo vetm nxnsit, por dhe prindrit e tyre. Dhe jo vetm kaq, por prindrit jan aktiv dhe n marrjen e vendimeve t rndsishme pr shkolln, apo pr cshtje t kurrikuls, apo problem t tjera q shqetsojn msuesit dhe prindrit.

Msimdhnia me n qendr nxnsin


Ajo synon prmirsimin e cilsis s msimdhnies. Module t rekomanduara jan teknikat e t pyeturit, q prfshihen n kontekstin ndrveprues t msimdhnies. Msuesit duhet t jen t hapur ndaj prfshirjes s nxnsve n t gjitha hallkat e procesit msimor. Msuesi drejton dhe organizon, ndrsa nxnsi gjithprfshihet. Msuesi duhet t ndrthur t msuarit me tema dhe projekte, q sigurojn nj aktivizim masiv t nxnsve. Nxnsve duhet t`u jepet shanci q t prfshihen n punn me aparatet pedagogjike t teksteve shkollore. Kjo pun (prgjegjsi) i prqndron ata n mendime e studime dhe msuesit i bn aktiv pr lartsimin e nivelit shkencor n lndn e tyre. Gjithashtu, nga msuesit duhet t mbahet parasysh dhe nxitja e ndjenjs s vetbesimit tek nxnsit, gj q sht pr tu vlersuar.

MSIMDHNIA PASIVE

MSIMDHNIA ME QENDR NXNSIN MSUESI DREJTON, ORIENTON UDHZON NXNSI PRFSHIHET, VEPRON MSUESI NXIT NXNSIT T BJN PYETJE NXNSI BN PYETJE DHE KRKON PRGJIGJE MSUESI BISEDON, DISKUTON, SHKMBEN IDE NXNSI DISKUTON, ARSYETON, ARGUMENTON

MSUESI SHPJEGON

MSUESI DGJON

MSUESI PYET

NXNSI PRGJIGJET KUR E PYESIN

MSUESI FLET

NXNSI RIPRODHON

Metoda Aktive
Metoda aktive prfaqson sot metoda dhe teknika pedagogjike q prdorin dhe q provokojn veprimtarin e nxnsve. Mund t vecojm t paktn tre forma veprimtarish q i korrespondojn niveleve psikologjike t ndryshme: a) Veprimtaria e jashtme q realizohet vetm me lvizje jo t koordinuara pr t arritur nj objektiv, q nuk v n lvizje trsin e personalitetit, q anon nga fushat mekanike m shum se nga ato biologjike dhe psikologjike. P.sh.: fmija q ngrihet n mes t klass, shtit pa asnj arsye, krkon libr, por nuk dshiron ta lexoj; b) Veprimtaria reale por e imponuar nga jashte qoft nga kushtet e mjedisit, qoft nga rrethanat (p.sh. zjarri n nj godin apo bindja prpara urdhrave t t mdhenjve); c) Veprimtaria autentike. Kjo veprimtari nuk prjashton mundsin e ndikimeve nga jasht, por n prgjithsi ajo bashkon subjektin dhe mobilizimin e trsis s forcave t tij psikike (mendore). P.sh.: nj fmij mson informatik sepse sht i detyruar nga kursi I programit shkollor (rasti b); nj tjetr merr pjes vullnetarisht n nj kurs informatike dhe sht I talentuar (rasti c). T dy nxnsit mund t ken t njjtat sjellje n pamje t jashtme, por nivelet psikologjike koresponduese jan t ndryshme.

Akti I jashtm q ne vrojtojm sht rezultat I nj procesi neuropsikofiziologjik shum kompleks, nuk mund t kuptojm veprimtarin e fmijs pa njohur elementt q e prcaktojn nga brenda. Organizmi njerzor funksionon si nj i tr dhe cdo ngacmim q ai merr ose cdo lvizje q ai kryen ka pasoja n gjith organizmin. Cdo subjekt ndrtohet n nj mjedis dhe n lidhje me t. Celsi i metodave aktive apo i auto-sociokonstruksionit t dijeve ka t bj me ndrtimin e jets mendore, rndsin e veprimtaris n kt ndrtim, rolin dhe rndsin e mjedisit. Mjafton q msuesi ta marr fmijn ashtu sic sht, n at nivel zhvillimi q ka arritur, me problemet, nevojat, mundsit dhe konfliktet e tij dhe t zhvilloj veprimtari shkollore q knaqin krkesat e tij dhe zgjidhin problemet.

Metoda e orientuar drejt prbrsve shoqror


Individi nuk zhvillohet vetm n nj mjedis fizik por dhe shoqeror. Prania e personave t tjer, sidomos e moshatarve sht domosdoshmri pr zhvillimin e nj personaliteti. Msuesit nuk duhet t harrojn se sa t rndsishm jan pr fmijt shokt dhe miqsit, ata duhet t shohin se si jan marrdhniet mes tyre, a ka ndonj q sht ln jasht grupit? A ka ndonj q bn rolin e kapos, etj? Nj nga detyrat e msuesit sht t barazpeshoj nevojn e nxnsve pr t prvetsuar programin msimor me nevojn e tyre pr t vendosur marrdhnie t shndosha midis moshatarve. Nj nga metodat e orientuara drejt prbrsve shoqror sht dhe puna n ekipe. Puna n ekipe/grupe ndryshon marrdhnien nga msues-nxns n nxnsnxns. Ajo konsiston n ndarjen e klass n grupe sipas dshirs s nxnsve dhe orientimit t msuesve dhe dhenien e nje sr temash apo cshtjesh kryesore t cilat msuesi duhet t`I trajtoje n oren e ardhshme. Inkurajohen dhe nxiten nxnsit q sipas dshirs t zgjedhin nje tm mbi t ciln do gjejn materiale dhe do punojn vet brenda grupit apo ekipit t tyre. N kte mnyr jan nxnsit q bashkpunojn dhe ndrveprijn me njri-tjetrit dhe msuesi duhet t drejtoj diskutimet dhe informacionet q nxnsit kan sjell dhe t bj plotsimin e njohurive dhe informacioneve nse ai, q prezantojn nxnsit sht I pa plot. Ant pozitive: Motivimi i nxenesit pr t br punn q ka zgjedhur vet Zhvillimi i shpirtit t inisiativs, krijimtaris pr t organizuar punn Krkimi i burimeve t dokumentacionit Lidhja me grupin Zvendsim i konkurencs individuale me at t grupit Ant negative: Rreziku i nj zgjedhje t keqe t liderit t ekipit Puna e kryer vetm nga nj person dhe prfitimi i grupit Specializim i tepruar i antarve n nj fush dhe mos interesim pr fushat e tjera Zgjedhja e gabuar e temave t puns

Msuesit e suksesshm dallohen nga kto karakteristika: Dijet, q prfshijn njohuri per lenden (sa m shum njohuri t ket msuesi aq m me pozitivitet shihet ai nga nxnsit) dhe njohuri per metodat (sa m i update-uar t jet msuesi pr metodat e reja t msimdhnies, aq m t aktivizuar i bn ai nxnsit dhe aq m interesant bhet transmetimi i njohurive gjat nj ore msimore) Qartesia n t folur, shpjegim konceptesh dhe njohurish, si dhe organizimi sa m i mir i nj ore msimi. Nj karakteristik tjetr e msuesve t suksesshm sht dhe transmetimi i ngrohtesis dhe entuziazmit q ndonse prcaktohen me veshtiresi sht shum I rndsishm gjat procesit t msimdhnies.

Rekomandime pr sukses n msimdhnie


Pr t realizuar nj proces sa m t suksesshm t msimdhnies rekomandohet t mbahen parasysh rekomandimet e mposhtme: T organizoj msimin n mnyr logjike dhe t thjesht T theksoj aspektet m t rndsishme t materialit T sinjalizoj kalimin nga nj cshtje n nj tjetr T siguroj sa m shum praktik dhe ta kontrolloj at T vzhgoj pr miratime t besueshme apo pr shikime t pasigurta T kontrolloj veten pr qartsi T korrigjoj dhe sqaroj gabimet T rishikoj dhe vlersoj punn e nj dite m par T mbaj t gjith nxnsit t prfshir a. ata q prfundojn m shpejt detyrn, t ken dicka tjetr pr t br b. Prqndroji nxnsit n pun t pavarur T prshtas msimdhnien me nevojat dhe interesat e nxnsve a) Prdor pyetsor me nxnsit pr t br korrigjime dhe prmirsime n msimdhnie b) Kombino prqndrimin me aftsit formuese t t gjith nxnsve c) Prdor lojra, pamje, figura, filma dhe demostrime T zgjeroj n mnyr t vazhdueshme njohurit pr lndn T prpiqet pr shembuj t qart T shpreh entuziazm pr lndn dhe msimin cdo dit T prfshij prindrit sa m shum dhe sa her t`i jepet mundesia T marr n konsiderat komunitetin ku jeton dhe nga vjen fmija Duke pasur parasysh kto rekomandime procesi I msimdhnies synon drejt prmirsimit t vazhdueshm mbi baza t shndosha ndrveprimi dhe bashkpunimi.

Metoda SPLRP
S = Sondazh P = Pyetni L = Lexoni dhe reflektoni R = Recitoni P = Prsritni

PISASH
P = Prij. Mos ndiq ate qe thuhet. Pr se mund t bhet fjal? I = Idet. Cila sht ideja kryesore? S= Sinjal. Fjal apo fjali q na sinjalizojn pr at q flitet. Arsyeja pse ndodh kjo sht M e rndsishmja shtN kundrshtim me A= Aktivitet. Dgjim aktiv. Sh = mbani Shnime

Kompetencat profesionale Cdo njeri lind me predispozita Zotsia pr msimdhnie nuk sht nj dhunti e lindur. Puna (studimi) zhvillojne aftesite mesimdhenese Metodat direktive Kan n qendr msuesin Jane metoda shpjeguese Japin informacion dhe forcojn kujtesn Shrebejne dhe si baz pr nivelin m t lart t metodave Fazat e modelit t msimdhnies direkte 1. Faza orientuese (objektivat, evokimi, qarteson procedurat e ores dhe detyrat per cdo nxenes) 2. Faza prezantuese (shpjegimi, demostrimi, sigurohet per pervetesimin nga nxenesit) 3. Faza e praktiks s strukturuar (feedback, perforcon, korigjon) 4. Faza e praktiks s udhhequr (roli monitorues) 5. Faza e praktiks s pavarur Parimet e modelit t msimdhnies direkte Rreziqet e metodes se minileksionit Duhet te flasesh shume. Nxenesit mesojne me teper nga kerkimi e diskutimi sesa kur mesuesi vetem flet. Mesuesi beson se duke shpjeguar mire dhe nxenesit kane mesuar mire. Prandaj bisedat shoqeroji me pyetje per te kontrolluar nese nxenesit te kane kuptuar. Strategji e pergjitheshme Prezantoni idene kryesore Vazhdo biseden Shpjego termat e panjohura Leviz neper klase Lidh faktet me idete, shmang zbukurimet e panevojshme Kerkoni pjesemarrjen e nxenesve Beni pyetje per te nxitur nxenesit Jepni feedback Vazhdo me aktivitete praktike Minileksioni perdoret Per te nxitur interesin e nxenesit Per te lexuar faktet shpejt e shpejt Per te nxitur te menduarit Per ti njohur me pikpamjet e reja Per te lidhur faktet dhe idete Per te permbledhur, sintetizuar dhe rishikuar faktet dhe idete. Planifikimi i minileksionit Qartesimi i qellimit dhe tematikes kryesore Zhvillimi sipas nje modeli logjik te pershtatshem per moshen e nxenesve dhe situates ne klase Dhenia e pikave kyc dhe koncepteve hap pas hapi Mosnxitimi Nxitja e interesit Perseritja e pikave te rendesishme

Pyetje per te kontrolluar interesin e nxenesit Minileksioni te jete sa me i shkurter Perdorimi i humorit dhe i te papriturave Nxitja e nxenesve per te bere pyetje Perdorimi i shembujve konkrete Sigurimi i mjeteve audiovizive Mbajta shenim nga nxenesit e pikave kryesore Permbledhja e materialit te paraqitur.

Cfare duhet patur parasysh kur japim minileksion? Dhenia kalon ne te gjitha pikat e planifikimit: Ndryshoni ritmin kur nxenesit lodhen Perdorimi i skicimeve te paperfunduara qe ti plotesojne nxenesit, me qellim berjen sa me aktiv Mos dilni nga tema Nenvizoni ceshtjet kryesore Krijojini nxenesit mundesine te zbuloje konceptet vete. Perse perdoren pyetjet? Vleresim Diagnostikim Motivim Zhvillimin e aftesive Etj. Kujt i drejtohen pyetje? Individi vetvetes Individet me te njejtin status social, njeri-tjetrit Individet me status te ndryshen social, njeri-tjetrit Individi grupit dhe anasjelltas Cilat jane funksionet e te pyeturit? Kontrolli Individuale Perdorimi i ordinatorit Kolektive Test i zakonshem Test me zgjedhje Stacionet e te pyeturit kolektiv Te ndihmojne ne procesin edukativ (ndjekin, kuptojne) Zbuluese Lejon nxenesit per tu shprehur Njohje e personalitetit te atij qe pergjigjet Cfare duhet te bejme kujdes kur pyesim? Klima Pershtatjani pyetjen nxenesit Pyetjet te mos marrin karakter policor Te pyeturit eshte art. Petjet nuk jane prone e nje pale.

Llojet e pyetjeve?

Te hapura o Te kujteses o Divergjente o Konvergjente o vleresuese Te mbyllura

Pytjet logjike Pyetjet hetuese dhe sokratike Gjashte nivelet e pyetjeve sipas Bloomit Te njohurit, te kuptuarit, zbatimi, analiza, sinteza, vleresimi.

Metoda e referimit Mesuesi u jep nxenesve dicka per te mesuar Nxenesit e studiojne Mesuesi i pyet per ate qe kane mesuar I referohet kujteses mekanike dhe jo zhvillimit te qendrimeve e vlerave Referimi me tekst te hapur Ka te njejtat procedura si referimi. Nuk fokusohet te faktet por zgjon te menduarit. Ne fund behet nje permbledhje. Teknika e demostrimit Pershkruani proceduren Demostroni (filma, vizatime etj.) Shoqeroni demostrimin me shpjegim Fillimisht demostroni gjithe proceduren e pastaj me ngadale hap pas hapi. Perseritni demostrimin Teknikat memorizuese Organizimi i informacionit sipas nje rendi logjik Renditja e informacionit Lidhje e informacionit te panjohur me ate te njohur Lidhja e informacionit te ri me asosacionet. Perdorimi i teknikave qe e bejne informacionin te gjalle, lidhja e tij me absurditete etj. Praktikimi i informacionit

METODAT PER ZBULIMIN DHE QARTESIMIN E VLERAVE TE NXENESVE Diskutimi dhe zbulimi
Konsiston ne nje seri pyetjesh sfiduese por dhe udherrefyese, nepermjet te cilave nxenesit: Ekzaminojne njohurite e tyre U largohen paragjykimeve Arrijne ne perfundime te reja, ne zbulimin e ideve dhe vlerave. Shembull: Te gjithe njerezit duan te jene te lumtur, apo jo? Cfare duhet te bejne per te qene te lumtur? Po ju? Etj.
Diskutimi Metoda

sokratike

i kontrolluar apo i udhehequr Eshte nje metode sokratike e pershtatur per klasa me numur te madh nxenesish Hapat: Zgjidhen disa pergjithesime qe duhen mesuar Furnizohen nxenesit me informacion (literature, filma etj.) Perdoren pyetje hulumtuese Per te nxitur te menduarit Per perpunimin e informacionit Per te arritur drejt konkluzioneve dhe perfundimeve.
Recitimi

liberhapur Eshte komponent i diskutimit te mirfillte apo te kontrolluar (mesuesi zgjedh nje nga format e diskutimit ne varesi te temes, problemit qe diskutohet) Perdoret: Qe nxenesit te mbrojne idet e tyre Te justifikojne kontributin Te rishikojne propozimet
Nderkohe

qe merret informacioni i ri

Diskutimi

problemzgjidhes Eshte diskutim i lire dhe i rregullt. Nxit idete Nxenesit jane te ndryshem dhe ky diskutim nxjerr ne pah keto ndryshime Perdoret shpesh teknika e brainstormit Hapat: Grupi beson se mund ta zgjidhe problemin Perkufizon problemin Analizon problemin. Faktet, dhe vlerat e grupit Grumbullon materiale Ben permbledhje, votime, mer vendime me kosesus Hap pas hapi vlereson perparimin

Arrin

ne nje konkluzion dhe e provon ne nje situate reale.

Diskutimi formal

Paneli, forumi, simpoziumi, tavolina e rrumbullaket etj. Perdoren per raportimin dhe qartesimin e asaj qe eshte zbuluar Zhvillimi i vlerave te moralit
Modeli

dhe modelimi Sjellja e mesuesit Shembujt qe perdor Pervoja e kaluar Te bindurit Ndaj nje grup vlersh te perzgjedhura te miratuara nga nje grup i popullates Kjo funksionon kur alternativat e tjera nuk jane fort tunduese Bindja ndaj reklames, shtypit, televizionit.
Kufizimi

i zgjedhjeve Menjanohen zgjidhjet atraktive por te papranueshme Ofrohen vetem dy zgjidhje te pranueshme Frymezimi Mesuesi nepermjet fabulave, mitologjise, historise theksojne vlerat Nxenesit frymezohen nga vlerat e asaj qe kane lexuar, pare ne skene, kane degjuar etj.
Rregulla dhe rregullime

Mesuesi vendos rregulla ne klase dhe I stimulon ato nepermjet sistemit te shperblimit
dhe denimit Tradita dhe dogma fetare Tradita Dogma fetare
Apel ndaj ndergjegjies Indoktrinim

Ben te njohur fajin dhe kultivon sjelljen e kundert. Mesuesi me autoritetin e tij u trasmeton nxenesve idene se vlerat bindja dhe sjellja jane
te rendesishme dhe pret qe nxenesit ti pranojne pa i diskutuar. Strategjia e qartesimit te vlerave i vlerave eshte i domosdoshem per nxenes qe shfaqin apati, paqenrueshmeri, kaprico, konformizem te teperuar etj. Ai ka dhe disa kufizime si: Trysnia e shokeve te klases Ai eshte relativ Nuk e lejon nxenesin te beje gjykimin vleresues te vlerave (pra ndikohen nga qendrimi I mesuesit)
Qartesimi

Nxenesit

te shohin sjelljet e tyre dhe te marrin vendime per alternativat qe ekzistojne Te modifikojne orientimin e jetes se tyre Te ekzistojne opsione te pranueshme Liria per te zgjedhur

Strategjia e qartesimit te vlerave Reagime qartesuese Nxenesit i kerkohet te rikonsideroje ate qe tha apo qe veproi Pyetje qartesuese: A beson se eshte vertet ashtu? Si mund te veproje ndryshe? Etj Diskutime vlere qartesuese Behet diskutim nisur nga pyetje provokative, nga anekdota, incizime, piktura etj.,per situata te ngjashme. Lihen nxenesit ne diskutim pa kaluar ne moralizime. Strategjia e qartesimit te vlerave e vlerave Nxenesve u jepet nje flete me pyetje lidhur me nje ceshtje Pastaj u jepet nje situate e shkruar, e incizuar, apo dramatizuar etj., Nxenesit ne grupe diskutojne pergjigjet e pyetjeve dhe plotesojne fletet Nxenesit dorezojne fletet te mesuesi, i cili i lexon, por pa i identifikuar Pastaj ato i dorezohen nje bordi te klases i cili i klasifikon sipas kendveshtrimeve te ndryshme dhe lexohen para klases
Fletet Loja

Nxitet Dobia

me role te mesuarit permes zbulimit nga aktrimi

Qarteson qendrime e koncepte Thellon kuptimin e situatave sociale Pergatit nxenesit per situata reale Planifikon dhe provon strategji per zgjidhjen e problemeve Teston zgjidhje hipotetike Mangesi Kerkon kohe Shpeshhere nuk eshte realiste Ceshtje serioze shpesh interpretohen si argetim
Simulimi

Eshte realizimi I nje episodi qe eshte sa me afer situates reale, por me disa faktore te ndryshuar Ne simulim nuk levizet nga skenari Hapat Pergatitet materiali Prezantohet plani te nxenesit

Caktohen rolet dhe sqarohen per rolin Udhehiqet situata sipas skenarit te pergatitur Zhvillohet debat

Ceshtje te debatuara Perzgjedhja e temes (jo tema shume te debatueshme sa qe mund te prishin efektivitetin e mesimdhenies) Duhet patur parasysh: Sa tema eshte e lishur me mesimin? A ka mesuesi njohurite e duhura per te dhe aftesine per paanesi ne debat? A ja vlen koha dhe mundi? A jane nxenesit te pjekur dhe te informuar per ate teme A ekziston material ne liber lidhur me temen? A mund te diskutohet pa u kapur nga emocionet dhe pa krijuar zemerime ne klase? Temat e debatuara jane pa pergjigje te percaktuar Mesuesi perqendrohet te procesi dhe jo te permbajtja Ndihmon nxenesit te ndajne faktet nga opinionet (ben nje tabele ne derrase ku shenohen faktet dhe opinionet)

Zhvillimi i aftesive te te menduarit Disa teknika per aftesimin e te menduarit: Te mesuarit vete nepermjet nje problemi Perpjekja per te imagjinuar ate qe lexon apo degjon Perifrazimi asaj qe lexohet apo degjohet me fjalet e nxenesit Zgjidhja e problemit pjese-pjese dhe pastaj kombinimi I zgjidhjeve Zgjidhja e nje versioni te thjeshte te problemit e pastaj e nje problemi me komleks. Zhvillimi i aftesive te te menduarit Per te rritur aftesine e te menduarit duhet: Perzgjedhur aftesia qe duhet mesuar Identifikuar cilesia kryesore e aftesise se re Prezantuar aftesia Nevoja e saj Ofruar praktike

Planifikimi i projekteve shkollore Metoda e Kornizs Logjike (MKL) Objektivat:


ta kuptojn rolin dhe rndsin e definimit dhe t analizs s problemeve si piknisje pr planifikimin e nj projekti; t jen n gjendje ta definojn sistemin e objektivave t nj projekti n baz t transformimit t trungjeve problemore n trungje t objektivave; ta zotrojn n shkall t knaqshme rendin e veprimeve dhe strukturn e kornizs logjike dhe t jen n gjendje ta prdorin at n procesin e planifikimit, zbatimit, monitorimit dhe vlersimit t

projekteve;

t jen n gjendje t drejtojn procesin e planifikimit t nj projekti me pjesmarrjen e t gjitha palve t interesuara.

sht projekti?

Projekti fillon dhe mbaron n nj koh t caktuar. Projekti buron nga idet q n i kemi krijuar, nga forca t paprekshme e t padukshme, t cilat forca shoqrohen me dshirn e zjarrt dhe besimin e fort pr t arritur me do kusht ekuivalentin fizik, pra projekti prodhon rezultate konkrete q mund t shihen e preken. Pr realizimin e nj projekti prfshihen shum aktivitete q e plotsojn njra tjetrn deri n rezultatin konkret, d.m.th. kemi t bjm me nj organizim t pjesve n nj trsi. Projekti sht nj veprimtari q krkon prkushtim intelektual. Secili projekt shkollor duhet t jet n prputhje me prioritetet e prcaktuara shkollore, q jan t prfshira n planin zhvillimor t shkolls. Prgjegjsia T gjitha projektet duhet planifikuar, pr kt duhen shum informata. Palet duhet t jen prgjgjs pr ecurin dhe realizimin e nj projekti. Plan-projekti hartohet bashkrisht nga personat prgjegjs. Planifikimi i prbashkt apo planifikimi me pjesmarrje Dikur nj person hartonte projektin. Prdorimi i Metods s Kornizs Logjike Metoda e Kornizs Logjike sht nj trsi e koncepteve t ndrlidhura q duhet t prdort s bashku me nj stil dinamik ashtu q t hartohet nj projekt cilsor i cili mund t prshkruhet dhe vlersohet objektivisht T udhheqsh sht art dhe njkohsisht shkathtsi

Pun e prbashkt dhe rezultate t prbashkta Takimi i puns pr planifikimin e projektit MKL Raporti i analizs s situats, i bazuar n t dhnat e shkolls dhe informatat e tjera t rndsishme, duhet tu jepet t gjith pjesmarrsve.

Diagnoza e problemeve Diagnoza e problemeve i ka disa faza kryesore:


Prezantimi i gjendjes s projektit Identifikimi i (t gjitha) problemeve individuale Vendosja e t gjitha problemeve Identifikimi i (t gjitha) problemeve t tjera Vendosja e problemeve t reja Organizimi i problemeve n grupe apo fusha problemore

Trungu i problemeve ndihmon n arritjen e synimit t projektit dhe t rezultateve. Prandaj me t drejt thuhet ,,se problemet jan miqt tan m t mdhenj... Matrica e MKL...

Planifikimi n msimdhnie, msimnxnie dhe vlersim

Msimdhnia konsiderohet e suksesshme ather kur: 1. Msimdhnsi di tu ngjall nxnsve interes pr orn e msimit duke i prfshir ata n veprimtari t larmishme dhe t vazhdueshme, t organizuara kto n mnyr individuale, n ifte dhe n grupe. 2. Msimdhnsi di t drejtoj situata t papritura. 3. Msimdhnsi flet qart, kuptueshm, qet dhe sakt. 4. Msimdhnsi sht i ngroht dhe i dashur me nxnsit. 5. Msimdhnsi shfrytzon burime t ndryshme informacionesh pr t zgjeruar njohurit e tij dhe sht n krkim t vazhdueshm t tyre. 6. Msimdhnsi ka vizion e koncepte t qarta t planifikimit dhe t organizimit n prgjithsi dhe n veanti t kohs prej 45 minutash. Msimdhnia mund t jet e suksesshme vetm nse msimdhnsi t gjitha kto i planifikon. Pra,suksesi i puns mbshtetet vetm n nj planifikim t mir. Planifikimi

T dshtosh n planifikim, do t thot t planifikosh dshtimin Suksesi i puns mbshtetet n planifikim t mir Planifikimi paraqet nj aktivitet t lart intelektual kognitiv Dallimi n mes Planifikimit dhe planit: a) Planifikimi sht proces b) Plani sht instrument, gjendje, rezultat i planifikimit. Plani paraqet bazn teorike pr punn e ardhme praktike.

T planifikosh do t thot:

t paramendosh t projektosh t skicosh t modelosh t vizatosh t shkruash etj..

Para se t planifikojm nj gj, duhet t prgjigjemi n kto pyetje:


Pse duhet t planifikojm? ka duhet t planifikojm? Si duhet ta planifikojm?

Llojet e planifikimit (planeve)

Nj ndarje: 1. 2. 3. 4. 5. Planifikimi i programeve msimore Planifikimi i prmbajtjeve t lndve msimore Planifikimi i nj trsie programore Planifikimi i nj grupi temash msimore Planifikimi i nj teme nj njsie msimore

Ndarje tjetr: 1. 2. 3. 4. Planifikimi vjetor (global) Planifikimi semestral Planifikimi mujor Planifikimi ditor

Kush jan bartsit e ktyre planifikimeve?


Planifikimin e programeve msimore dhe t prmbajtjeve t lndve msimore e bjn institucionet e larta arsimore (shtetrore) Planifikimin rreth copzimit n tema dhe n njsi msimore e bn msimdhnsi. Fazat npr t cilat kalon planifikimi i ors msimore

Procesi i planifikimit i ors msimore realizohet prmes tri fazave: a) prgatitja para msimit sht e barabart me hartimin e planit ditor b) puna dhe veprimtarit brenda 45 minutash c) reflektimi pas msimit Faza I: Planifikimi para msimit N kt faz (t parn) planifikohet : a) struktura e ors s msimit b) hartohen objektivat e ors s msimit c) Objektivat duhet t jen specifike (sjelljet q nxnsit duhet ti demonstrojn ose produktet q duhet ti japin dhe t nxisin nivele t larta t t menduarit. d) Motivimi sht element tjetr shum me rndsi i planifikimit. Ky lidhet me lern dhe vlefshmrin q ka tema apo njsia msimore e) Msimi duhet t planifikohet, t ndrtohet mbi njohurit paraprake q kan nxnsit f) Gjithsesi pr t pasur sukses msimi duhet planifikuar procedurat e msimit, teknikat dhe strategjit si dhe format organizative. g) Q n hartimin e planit ditor msimdhnsi planifikon se ciln detyr nxnsi do ta kryej n mnyr individuale, ciln do ta punoj n qifte dhe ciln do ta kryej n grup t vogl apo t madh.

h) Gjithsesi n kt faz planifikohet edhe koha e realizimit Faza II: Puna gjat ors s msimit a) N kt faz fillon zbatimi i veprimtarive t planifikuara b) Prfillet struktura e ors msimore c) Prfillen metodat dhe strategjit, teknikat msimore t planifikuara ) Prfillet materiali lndor, mjete dhe pajisjet msimore d) Prfillet koha e planifikuar dh) Prfillet kontrolli dhe vlersimi i planifikuar Faza III: Puna pas ors msimore

Analiza e realizimit t ors msimore q do t na shrbej si mbshtetje pr t planifikuare n t ardhmen Msimdhnsi n kt faz i rishikon veprimtarit e kryera n klas dhe gjykon mbi vlerat e ktyre veprimtarive Nga shnimet nxjerr se ka ka ecur mir, ka nuk ka ecur si duhet. Pse ndodhi kshtu dhe si do t ishte m mir veprimtaria Kjo ndihmon pr planifikim t ri t kapitullit t ardhshm, tems apo njsis s re msimore.

Rndsia e objektivave n planifikim dhe realizim t ors msimore Pr nj planifikim t mir duhet t prgjigjemi n kto pyetje: 1. 2. 3. 4. 5. far duhet q t arrihet? Cila sht prmbajtja q do t transmetohet? ka do t jen t aft t bjn nxnsit n fund t ors msimore? Si do ta arrijm at q synojm? Si do ta dim se ka kemi arritur

[redaktoni] KUPTIMI I OBJEKTIVAVE


Qllimet arsimore jan synimet e prgjithshme afatgjata q duam t arrijm n t ardhmen, dika drejt s cils duhet t ecim pr ta arritur. Qllimet arsimore lidhen me procesin e prgjithshm t edukimit. Ato prcaktohen pr veprimtarin trsore t shkolls, pr planet dhe programet msimore. Objektivat msimor jan synime afatshkurtra dhe m konkrete se qllimet arsimore. Ato jan produkti q shpresohet t demonstroj nxnsi si rezultat i t nxnit. Objektivat msimor formulohen n kuadrin e kontekstit t qllimeve arsimore, por me synimin q ti konkretizojn ato. Objektivat msimor jan bazamenti mbi t cilin ngrihet plani i

veprimit. Ato jan baz pr vendimet q lidhen me prmbajtjen msimore, me metodat e msimdhnies, me prdorimin e mjeteve msimore, me vlersimin. ka jan qllimet ? Qllimet jan aspirata t prgjithshme m afat gjata q synohen t arrihen n t ardhmen ( drejt s cils duhet ecur). Shembull: T prvetsoj nj t menduarit matematik n zgjidhjen e problemeve nga jeta e prditshme ka jan objektivat ? Objektivat jan aspirata m afatshkurtra dhe m konkrete se qllimi. ka do t arrihet ? Ku do t arrihet ? Si do t arrihet ? A e kemi arrit ? Shembull: Nxnsi i prdor hierarkin e kllapave dhe veprimet aritmetikore pa gabime. ka jan objektivat e prgjithshme ? Objektivat e prgjithshme jan pohime t gjra t asaj q duhet t jet n gjendje t bj nxnsi si rezultat i msimdhnie. Shembull: Nx. duhet t jet n gjendje t dalloj format e ndryshme t trupave gjeometrik. Nx. duhet t jet n gjendje ta zbatoj T. Pitagors n detyra praktike Objektivat specifike Objektivat specifike jan pohime mbi ata se far do t jet n gjendje t bj nxnsin kushte t caktuara. (far mund t bhet konkretisht). Shembull: ka thot Teorema e Pitagors ? ( Njohje ) Pse n Kosov nuk mbillet orizi ? ( T kuptuarit ) T gjendet lartsia e trekndshit n se .. (Zbatim) Cili nga punimet e paraqitura (Mend. Kritik) Prbrsit ose elementet e objektivit 1. Elementi i par: VEPRIMI: prshkruhet nj veprimtari e nxnsit e cila dallohet prmes nj sjellje q mund t vzhgohet. 2. Elementi i dyt: KUSHTET: tregon kushtin n t cilat ndodh ajo sjellje e dshiruar. 3. Elementi i tret: KRITERI: tregon nivelin prfundimtar t asaj veprimtarie q bn nxnsi ku hyn edhe kriteri i cili do t na shrbej pr t vlersuar rezultatet, zhvillimin e nxnsit. Shembuj q jan objektiva msimor - T shkruaj (sakt katr) termat e reja t msimit, sipas shnimeve.

- (N nj hart pa emra), t identifikoj vetm pes kryesort, nga tet lumenjt e Francs, t prshkruar n (tekstin msimor). - T shpjegojn (me shkrim) sakt dhe n mnyr t prmbledhur shkaqet e Lufts s Par Botrore (duke u mbshtetur n tekstin msimor) prej nj kohe prej 7 minutash. - T shpjegojn sakt (me fjalt e tyre), rolin e frkimit gjat lvizjes. - (N nj poezi t dhn), t identifikohen t gjitha metaforat, brenda nj kohe prej tre minutash. - (Veprimi sht dhn me shkronja t pjerrta, kushti me shkronja t zakonshme dhe kriteri me shkronja t nnvizuara n kllapa Veprimi Fjal t vlefshme pr formulimin e elementit t par t Objektivit:

T shkruash T recitosh T veosh T zgjedhsh T krahasosh T analizosh T bashkosh Kushtet Shembuj fjalsh q shrbejn pr t formuluar elementin e dyt t Objektivit

Nga memoria (prmendsh) Duke u bazuar n lisn Ta krkoj vet burimin e referencs Prmes vizatimit, figurs apo mjetit Prmes nj substance, harte aparati etj Prmes nj rregulle, formule, ligji etj Kriteri Shembuj fjalsh shrbejn pr t formuluar elementin e tret t objektivit:

Sakt Pa gabime Prmendsh T gjitha Katr nga pes elemente Brenda 5 minutash Duke krahasuar me etj. Formulimi i objektivave sipas niveleve t dijes

Kur formulojm objektivat pr nj njsi msimore duhet t kemi parasysh se ka presim nga nxnsit.

Pra, duhet formuluar objektiva t niveleve t ndryshme pasi n klas kemi nxns t niveleve t ndryshme. Kur prmendim nivelet, mendojm n nivelet e dijs. Niveli i par:

Njohja: sht riprodhim, prsritja e emrave , rregullave, definicioneve. sht niveli m i ult i dijs. Foljet q prshkruajn kt nivel jan: prkufizo, prshkruaj, dallo,rendit, emrto etj.. T kuptuarit: shtaftsia pr t kapur kuptimin e materialit. Foljet q prshkruajn kt nivel jan: shpjego, zgjero, jep prfundime, rishkruaj, prgjithso Niveli i dyt:(Mesatar ) Zbatimi:sht aftsia pr t prdorur materialin e msuar n situata t reja dhe konkrete. Zbatohen rregulla, metoda, koncepte, parime, ligje teori etj.. Foljet q prshkruajn kt nivel jan: Ndrysho, njehso, provo, manipulo, prgatit, prodho, lidh prdor etj.. Analiza: sht aftsia pr ta coptuar materialin n pjes prbrse. Foljet q prshkruajn kt nivel jan: Copto, ndaj n pjes, dallo, seleksiono etj.. Niveli i tret: (i lart) Sinteza: sht aftsia q t formoj nj t tr duke bashkuar pjest. Foljet q prshkruajn kt nivel jan:Kombino, krijo, harto,, organizo, planifiko, rindrto, risistemo etj.. Vlersimi: sht aftsia pr t gjykuar vlern e nj materiali, t mirn e nj ideje, motivet e sjelljeve etj.. Foljet q prshkruajn kt nivel jan: Konkludo, kritiko, arsyeto. Vlersimi sht vlersimi ?

Vlersimi sht gjykimi pr cilsin Vlersimi sht nj mnyr sistematike e shikimit t shtjeve t rndsishme. Vlersimi sht sigurimi i informacionit pr vendimmarrje. N arsim vlersimi shpesh lidhet me testimin dhe ngushtohet duke u kufizuar n arritjet e nxnsit. Vlersimi sht nj mjet konstruktiv pr prmirsim dhe risi.

Pra, vlersimi sht proces i mbledhjes sistematike, analizimit dhe interpretimit t informative me qllim t determinizmit se n far shkalle nxnsi i ka zotruar objektivat udhzues. Vlersimi prmban prshkrimin sasior dhe cilsor, gjykon vlerat dhe meritat, bazohet n matjen objektive, t sakt , t vlefshme, t besueshme.

Kuptimi i matjes Vlersimi dhe matja n arsim shpesh prdoren n vend t njra tjetrs, kjo n fakt sht gabim, sepse vlersimi dhe matja nuk jan t njjta. Shtrohet pyetja: sht matja ? N fillim pjesmarrsit reflektojn rreth pyetjes, ligjruesi shnon disa nga prezantimet e pjesmarrsve, pastaj ligjruesi prezanton disa t dhna pr matjen dhe pr mjetet kryesore t matjes, si dhe pr dallimet kryesore n mes t nocioneve matje dhe vlersim . Matja sht proces krahasimi t nj sasie t njohur me nj sasie t panjohur. Matja nuk mund t jet e mundshme pa nj standard t prcaktuar dhe t vlersuar. Matja n arsim sht proces i grumbullimit dhe i organizimit t rregullt t informacionit msimor dhe edukativ. Matja sht shum e thjesht n shkencat e sakta, por shum e ndrlikuar n arsim. Mjetet kryesore t matjes jan: Vrojtimi, testi me goje, testi me shkrim, vet raportimi, portfolio ( dosja ) etj. Dallimi n mes t nocioneve matje dhe vlersim . Kto dy nocione nuk jan t njjta. Prdorimi i pasakt i tyre mund t qoj n prfundime t pasakta. Matja dhe vlersimi jan pjes prbrse dhe jetsore t veprimtaris s shkollave bashkkohore. Kur matim dika n arsim,ather prshkruajm at duke e vn prball dikaje t krahasueshme. Ndrsa kur ne vlersojm dika, ather ne gjykojm n vlerat e saj. Pra, vlersimi nnkupton vendosjen e nj vlere gjykimi, sasiore dhe cilsore, bazuar n matje. Kjo do t thot se vlersimi si koncept sht m i gjer se sa matja dhe n vete prfshin edhe matjen. Pse vlersojm ?

q t dim se n far stadi, niveli , pozicioni t njohurive jemi, q t dim se ku dshirojm t arrijm, q t nxjerrim se cilat jan dobsit, pengesat, t metat q n t ardhmen ti evitojm n punn ton, pr t br bilancin e njohurive dhe aftsive t arritura gjat gjysmvjetorit vitit shkollor, pr ta ndihmuar nxnsin t prparoj n formimin e tij, pr t siguruar nj prdorim t drejt t vlersimit t nxnsve pr t kontribuar n ngritjen e cilsis s msimit me baz shkolle.

Fazat praktike t procesit t vlersimit. Standardet e vlersimit Sipas Daniel Stffebeam, drejtues i Komitetit t Prbashkt pr Standardet e Vlersimit n Arsim, prcaktohen rreth 30 standarde t ndara n katr grupe t mdha :

standarde t dobis vlersimi i shrben nevojave praktike standarde t mundsis vlersimi realist dhe i matur standarde t korrektsis karakteri i ligjshm dhe teknik

standarde t saktsis shfaq dhe pasuron informacion teknikisht t mjaftueshm.

Standardet e vlersimit shkurt jan: dobia, mundsia, korrektsia, saktsia. Renditja mund t jet edhe ndryshe. Dhe, s fundi duhet t kuptojm se: Vlersimi nuk ka prfundim. Vlersimi sht ciklik. Vlersimi sht reflektim rreth rezultateve. Vlersimi shrben pr ti prdorur rezultatet pr t prmirsuar t nxnit e nxnsve. Funksionet e vlersimit Msimi dallon varsisht nga nevojat e nxnsve. Vlersimi i mundson nxnsit t prparoj, ndrsa msuesit t prshtat m mir msimdhnien. Funksioni kryesor i vlersimit sht t ndihmoj pr t kuptuar sa m mir natyrn dhe cilsin e shtjes q vlersohet. N veanti funksionet e vlersimit jan:

funksioni formues shrben pr monitorim, planifikim, prmirsim, zhvillim,etj; funksioni prmbledhs shrben pr njohje t prgjegjsis, pr bilancin e njohurive dhe aftsive t arritura gjat vitit shkollor, pr llogaridhnie, pr przgjedhje, pr certifikim, akreditim; funksioni proaktiv i shrben procesit t vendimmarrjes; funksioni retroaktiv - i shrben procesit t llogaridhnies; funksioni psikologjik e social - shrben pr t motivuar sjellje t dshiruara, pr t zhvilluar marrdhnie dhe mbshtetje publike; funksioni administrative shrben pr t ushtruar autoritetin.

Puna dhe aktiviteti i nxnsve vlersohet duke u mbshtetur n planin dhe programin msimor, nj vlersim i vetm mund t prdoret pr m tepr se nj funksion, sikurse edhe funksione t ndryshme mund t shfrytzohen e prdoren me m tepr se sa nj mnyr ose metod vlersimi. Procesi i vlersimit Kontrolli dhe vlersimi shkojn bashk, paralelisht. Prgjithsisht nuk ndodh q t bsh kontrolle e t mos vlersosh, ashtu si ndodh rrall q t vlersosh pa br kontroll. N prgjithsi kontrolli ka t bj me konstatimin e nj gjendje t caktuar, me sigurimin e treguesve t saj, ndrsa vlersimi ka t bj me konkludimin rreth saj, me gjykimin rreth treguesit. N literatur rekomandohen gjasht faza t procesit t vlersimit: Kuptimi i problemit t vlersimit - prcaktimi i objektit t vlersimit, prcaktimi i audiencave ose t interesuarve, prcaktimi i funksioneve t vlersimit, prcaktimi i kritereve q do t prdoren pr vlersimin . Planifikimi i vlersimit - zbrthimi i shtjes q vlersohet, caktimi i detyrave t vlersuesve, przgjedhja e instrumenteve mats dhe pr vrojtim, prcaktimi i kampionit, przgjedhja e procedurave t analizs s t dhnave, caktimi i nj orari veprimesh.

Mbledhja e informacionit - prcaktimi i llojit t informacionit q do t mblidhet, caktimi i burimit t informacionit, caktimi i procedurave dhe i mjeteve pr mbledhjen e informacionit, caktimi i personave q do t mbledhin informacionin, caktimi i afatit t mbledhjes s informacionit. Analiza e t dhnave - caktimi i procedurs s analizs s t dhnave, caktimi i mnyrs s interpretimit t t dhnave Raportimi i rezultateve t vlersimit - caktimi i audiencs, caktimi i formave t raportimit, caktimi i kohs s raportimit. Dhnia e rekomandimeve - caktimi i prmbajtjes pr prmirsim, caktimi i afateve pr prmirsim. Llojet e vlersimit n shkoll N praktikn shkollore aplikohen lloje t ndryshme t vlersimit. Llojet e vlersimit m t prdorshme q aplikohen n shkoll jan si m posht: Vlersimi diagnostifikues prmes ktij vlersimi identifikohen vshtrsit e t nxnit ose problemet q kan t bjn me t nxnit. Po ashtu prmes vlersimit diagnostifikues identifikohen ant e dobta dhe t forta t msimdhnies , prcaktohen shkaqet e ndryshme t problemeve n msimnxnie etj ,n mnyr q t merren masat pr prmirsimin dhe avancimin e saj dhe pr formulimin e planit pr veprim n ndihm nxnsve.. Vlersimi formues prmes ktij vlersimi synojm t identifikojm gabimet, t metat dhe veshtrsit n punn me nxns, me qllim q tu japim ndihm. Vlersimi formues mbikqyr ecurin, procesin, prparimin e nxnsve, msimdhnsve, siguron informat kthyese pr t sjell prmirsime. Kontrollon prparimin e nxnies s nxnsve gjat procesit msimor, pra kontrollon shkalln e zotrimit t objektivave udhzues. Vlersimi prmbledhs - prcakton arritjet n prfundim t vitit msimor, n prfundim t programit msimor. Shrben pr t marr vendime pr nxnsit, msimdhnsit, programet etj. Ka pr qllim notimin dhe certifikimin e nxnsve, gjithashtu siguron informata pr t gjykuar prvetsimin e objektivave t lnds dhe efektshmeris s programit msimor. Vlersimi i kontestit ka pr qllim t prcaktoj kontekstin e shkolls, t klass, t prshkruaj kushtet dhe rrethanat e puns s shkolls, t identifikoj dhe t vlersoj nevojat dhe mundsit n kontekstin e dhn, ndikimin e tyre n arritjet e nxnsve dhe t shkolls. Vlersimi i brendshm kryhet nga brenda shkolls, mund t kryhet nga nj apo nga disa msimdhns, nga drejtues t shkolls. Vlersimi i brendshm sht m i prshtatshm

pr prmbushjen e qllimeve t vlersimit formues. Pr vlersimin e brendshm m gjersisht do t flasim prmes tems vlersimi n klas. Vlersimi jashtm quhet vlersim i jashtm sepse kryhet nga instutiocionet t veanta t ngarkuara pr vlersimin n shkoll, pr vlersimin e jashtm n fund t shkalls s shkollimit, si sht testi i arritshmeris, provimet e maturs. Vlersimin e jashtm mund ta kryej MASHT, ZRA, DKA, apo vlersues t pavarur. Vlersimi i jashtm zakonisht prdoret pr t prmbushur qllimet e vlersimit prmbledhs sumativ. Vetvlersimi sht proces gjat t cilit institucioni, shkolla, msimdhnsi, nxnsi mbledhin informacion pr vetn e tyre dhe bjn gjykimin e vlerave t tyre. Kt vlersim nxnsi e realizon duke krahasuar rezultatet e veta me rezultatet e nxnsve t tjer, apo duke zgjedhur teknika t ndryshme t vlersimit. Nprmjet vetvlersimit nxnsit kan mundsi q n lidhje me qllimet e caktuara t msimit t vlersojn veten, arritshmerin e tyre. Vetvlersimi i bazuar n kritere t drejta, krijon baz pr t motivuar, prmirsuar dhe muar m tej arritjet n t nxnit e nxnsve.

[redaktoni] VLERSIMI I BRENDSHM


(VLERSIMI N KLAS)

ka sht vlersimi i brendshm? Vlersimi i brendshm sht nj proces i mbledhjes sistematike, analizimit dhe interpretimit t informatave duke prdor procedurat dhe teknikat e ndryshme t vlersimit n klas nga msimdhnsit dhe nxnsit, t cilt vlersojn punn dhe arritjen e rezultateve t tyre n zotrimin e objektivave udhzuese n klas. Vlersimi brendshm kryhet nga :

strukturat e vlersimit, msimdhnsit, nxnsit, aktivet profesionale, kshillat e krasve dhe nga strukturat drejtuese t shkolls. Vlersimi i brendshm kalon npr disa faza: Prcaktohen qllimet e vlersimit; Przgjidhen llojet dhe modelet e vlersimit; Bhet planifikimi dhe realizimi i veprimtaris vlersuese; Mbahen shnime dhe analizohen ato; Prgatitet raporti; Prezantohen rezultatet e vlersimit.

Qllimi i vlersimit t brendshm sht : Ngritja e cilsis n msimdhnie dhe msimnxnie. Qllimi i vlersimit t brendshm arrihet prmes formave t ndryshme t vlersimit si :

shkalla e arritshmris e nx. (Testi i arritshmris) shkalla e ndrtimit shpirtror e nx. (Vrojtimi, Vetraportimi) prcaktimi i shkathtsive t domosdoshme (Tes. i gatishmris.) shkalla e zotrimit t objektivave (Test i gatishmris, Vetraportimi. Vroj) prcaktimi i prparimit t nx. n msimnxnie (Testi I zotrimit) prmisimi i msimnxnies (Testi formativ) prcaktimi i shkaqeve t vshtirsive (Testi diagnostik) notimin e nxnsve ( Testi i arritshmris, Testi i kombinuar) prshkrimi i manifestimit n ndonj fush lndore (T. zotrimit) prcaktimi i shkalls s arritshmris e nj nx. n raport me rezultatin me t mir n nj grup t njohur. ( Testi i bazuar n norm, Testi i prgjithshm i prpiluar nga msimdhnsi).

Vlerat e vlersimit t brendshm jan shum dimensionale: 1. Vlersimi duhet t jet i vlefshm ai duhet t vlersoj at q dshirojm ta vlersojm. 2. Vlersimi duhet t jet i besueshm q vlersuesit e ndryshm dhe n koh t ndryshme duhet t jet i qndrueshm (pra vlersimi me t njjtin standard). 3. Vlersimi duhet t jet i barabart instrumentet e vlersimit duhen t jen t njjt dhe proceset t jen t drejta. 4. Vlersimi duhet t jet i pa anshm pra nuk duhet favorizuar individin apo grupin. 5. Vlersimi duhet t bhet n koh t duhur. Shtrohet pyetja : Cilat jan funksionet e vlersimit t brendshm? Prgjegjja del se funksionet e vlersimit t brendshm shrbejn:

pr monitorim, pr planifikim, pr prmirsim, pr zhvillimin e veprimtaris n proces, pr prgjegjsi, pr przgjedhje, pr certifikim, pr motivim, pr mbshtetje publike, pr ushtrim autoriteti etj. Nj vlersim i vetm mund t prdoret m tepr se sa nj funksion .

Vlersimi i brendshm n vete prfshin disa parime apo piknisje themelore. Secili msimdhns - vlersues i brendshm duhet t`i respektoj parimet themelore gjat procesit t vlersimit, si: 1. Prcaktimi i qllimit dhe prparsit n procesin e vlersimit; 2. Prshkrimi i kujdesshm i qllimit t matjes; 3. Rezultatet e parashikuara t t nxnit;

4. Zgjedhja e matjeve t mundshme 5. Zgjedhja e teknikave t prshtatshme t vlersimit n prputhje me karakteristikat q duhen t maten: - Objektive; - T sakta; - T prshtatshme; 6. Zbatimi i teknikave t ndryshme t vlersimit ( vrojtimin, testin objektiv,testin subjektiv, testin ese, vetvlersimin, portofoli, pyetsorin etj.).

Llojet e vlersimit q prdoren m s shumti n vlersimin e brendshm jan : Vlersimi diagnostikues: ka pr qllim q t prcaktoj shkaqet e qndrueshme t problemeve n msimnxnie dhe formulimin e planit t veprimit pr t`u ndihmuar nxnsve; Vlersimi formativ: ka pr qllim t kontrolloj prparimin e nxnies s nxnsve gjat procesit msimor, pra kontrollon shkalln e zotrimit t objektivave udhzuese; Vlersimi prmbledhs: ka pr qllim sigurimin e informatave mbi arritjen e objektivave udhzuese t lnds n mbarim t nnkategoris, kategoris programore, n fund t semestrit apo n fund t vitit, pr t vendosur not. Si realizohet vlersimi i brendshm ?

sht i prditshm dhe i vazhdueshm ; Me an t krkesave q bhen n klas; Me an t detyrave t shtpis; Me an t aktivizimit n klas gjat shtjellimit t materialit; Me an t aktivizimit t puns n grup; Testeve kohshkurtra prvetsim i njsis msimore; Kuize. Shoqrohet edhe me vnien e notave, etj.

N ka duhet pasur kujdes gjat procesit t vlersimit t brendshm ?


Humbja e prkohshme apo e pjesshme e objektivave t vlersimit; Pamjaftueshmri e treguesve q prdoret pr t br vlersimin; Duhet t`i kushtohet sa m shum prvetsimit t koncepteve; Nuk ka rndsi riprodhimi i vrtetimeve dhe zbatimeve por kuptimi i thelbit t koncepteve si model i puns s pavarur ( nj % jo e madhe e kohs s msimit); Momente kur duhet t prdoret teksti shkollor; Momente kur duhen t prdoren mjetet e puns; Mos t ket shum riprodhim gojor t materialit t msimit; Mos t humbet kontakti nxns msimdhns; Mos ngarkimi tej mase me rregulla e formula;

[redaktoni] TEKNIKAT DHE INSTRUMENTET E MATJES. TESTET

sht testi ? Fjala test vjen prej fjals latine testor, testari q do t thot pr t dshmuar,pr t argumentuar. N gjuhn angleze fjala test merr kuptimin e prgjithshm t fjals prov gjurmim n kushte t caktuara. Procedura e vlersimit prmes s cils merren t dhna pr shkalln e nxnies s nxnsve duke prdor lloje t ndryshme t testeve quhet testim. Testi prbhet nga nj sistem detyrash, pyetjesh shtjesh t lidhura logjikisht ndrmjet tyre, t cilat kan t bjn me nj fush t caktuar dhe q duhen zgjidhur e n baz t zgjidhjeve vlersojm pr dukurin e caktuar. Pra,testi sht nj instrument ose mjet q prdoret pr matjen e njohurive, aftsive, shkathtsive. Llojet e testeve

Testet verbale - Testet verbale bazohen n gjuhn e shkruar ose t folur, ato prdoren pr t matur leximin, shkrimin t folurit.

Testet joverbale - Testet joverbale jan teste q nuk i krkojn personit q testohet t zgjedh probleme verbale. Jan teste t prpiluara me shembuj numerik dhe vizatimor,ato nuk masin aftsit e leximit, t shkrimit, t t folurit.

Testet objektive - sht ai lloj testi i ndrtuar n nj mnyr t till q vlersues t ndryshm, t cilt vlersojn n mnyr t pavarur arrijn n t njjtin vlersim pr nivelin e paraqitur t njohurive, t aftsive, t qndrimeve duke u bazuar n nj els prgjigjesh t sakta.

Testet subjektive - sht testi q vlersohet n baz t gjykimit vetjak t vlersuesit, sipas kritereve t caktuara nga ai.

Testet e standardizuara - jan teste, prmbajtja e t cilave przgjidhet dhe kontrollohet n mnyr empirike. Jan t caktuara normat, kan t prcaktuara metoda t njjta t administrimit, t pikzimit dhe t vlersimit dhe mund t vlersohen me nj shkall t lart objektiviteti.

Testet e prgatitura nga msuesi - jan teste t prgatitura nga msuesi pr prdorim n klas.

Prdoren pr disa qllime:

Pr t matur dhe vlersuar prparimin e nxnsve n lidhje me objektivat specifike t lnds T motivuar t nxnit pr shtje t prgjithshme dhe t veanta Pr t siguruar nj evidenc pr ant e forta dhe t dobta t individve dhe t grupit pr punn n kapituj dhe tema t veanta Pr t siguruar informacion pr qllime raportimi Pr t prmirsuar procesin e msimdhnies dhe t procedurave e formave msimore.

Testet e shpejtsis jan teste q prfshijn kohen si faktor. Ato parashikohen t kryhen brenda nj kohe t prcaktuar. Krkesat jan t shumta n numr dhe t lehta pr tu zgjedhur.

Testet e fuqis - masin fuqin, jan teste me kufij kohor t lir dhe q i lejojn do t testuar t prpiqet q t prgjigjet pr do krkes, por pr shkak t vshtrsis jo cilido i testuar mund t gjej prgjigjen e sakt. Krkesat zgjidhen t vshtira dhe renditn sipas shkalls s vshtrsis.

Testet e njohurive masin zotrimin e njohurive. Testi mund t dshmoj se sa i testuari mund t njeh konceptet, faktet, ngjarjet etj.

Testet e aftsive masin aftsit e t testuarve n nivele t ndryshme.

Testet e inteligjencs jan instrumente q prdoren pr t matur funksionet intelektuale, aftsit pr t nxn, aftsin pr tu orientuar dhe pr tu prshtatur n nj situat t re.

Testet e personalitetit - jan t destinuara t mbledhin dhe t vlersojn informacionin pr tipare t personalitetit t individve.

Teste diagnostikuese - synojn t masin arritjet n nj fush t ngusht ose nnfushz, pr t prcaktuar dobsit specifike t t testuarve me qllim q t merren veprime ndihmse. T evidentoj ant e forta dhe t dobta t t testuarit.

Testet e bazuara n norm - kan pr qllim t zbulojn shkalln e prvetsimit t lnds nga nxnsit dhe bjn t mundur dallimin e aftsive nga nj nxns tek tjetri. Jan teste n t cilat pikt krahasohen me mesataren e prparimit t t testuarve t tjer.

Testet e bazuara n kriter jan teste n t cilat pikt krahasohen me nj standard t

caktuar prparimi. Standardet mund t vihen n do lloj niveli dhe kan pr qllim t prmirsoj punn e nxnsve n t ardhmen. Msimdhnsi prdor kt strategji: 1. 2. 3. 4. 5. Flet sa m pak Nuk ka krkesa t mdha n or t msimit Duhet br krkesa t nivelit t lart Prgjigjet e nxnsve prsriten sa m pak Krkesa sa m konkrete dhe zbatuese

Nxnsit: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Duhet t msohen t japin prgjigje t sakta dhe t qarta Pjesmarrja sa m e madhe n shpjegim Sa me m pak konfuzion Sa me m shum konfidenc Sa m pak ndrhyrje Ka m shum bashkveprim Nxnsit fitojn arritje t lart

Vlersimi i nxnsve n tabel Duhet pasur parasysh disa krkesa, si : 1. shtja q do t pyetet duhet t jet e ndryshme nga ajo q nxnsit jan duke punuar n klas 2. Krkohet q t mos harxhohet shum ( 8-10 minuta) 3. T paraqes interes pr klasn, dgjimi i prgjigjes 4. T ket kontrolla t ndryshme, elemente t materialit t ri, n trajt t puns krijuese 5. Vlersimi bhet duke u prgjigjur gojarisht, nga tabela, duke shkruar n tabel, apo duke vazhduar punn edhe n vend 6. Vlersimi bhet n t gjykuarit e vet msimdhnsit mbshtetur n rezultatet e pritura ( objektivat e prgjithshme dhe specifike) Vlersimi i shkathtsive laboratorike apo puna praktike:

Element i rndsishm n zhvillimin e procesit t msimdhnies n shum lnd jan veprimtaria laboratorike, praktike dhe eksperimenteve E rndsishme t shfrytzohen mundsit reale dhe praktike q lejon mjedisi i t nxnit Shum veprimtari t disa lndve realizohen me an t prvojave praktike, prandaj theksi vihet mbi vrojtimet e lidhjeve shkak-efekt-dukuri

Vlersimi i arritjeve sipas rezultateve t pritura

Nxnsit demonstrojn arritjet e tyre n t msuarit e lnds, n prputhje me nj sr faktorsh pra n prputhje me mundsit psikike dhe emocionale t tyre. Rezultatet e pritura zakonisht paraqiten pr tre nivele; I. arritja minimale kufiri i poshtm i lejueshm, realizohet me an t krkesave standarde n klas (deri 40%); II. arritje mesatare karakterizohen rezultatet drejt t cilave synohet q t prvetsohet baza e lnds s zhvilluar (deri 80%); III. arritje e lart karakterizohet me kreativitet siguri dhe saktsi e zotrimit t objektivave udhzuese (mbi 80%); Shembull:Tre nivelet e arritjeve pr arsyetim matematik zgjidhje problemore dhe komunikim Niveli I.

Zgjidh probleme :

me ndihmn e msimdhnsit; me nj kufizim metodash; me gabime apo me mangsi.

Prdor arsyetim matematik:


me ndihmn e msimdhnsit; me metoda q jan m t thjeshta; me gabime apo me mangsi;

Komunikon njohurit:

me ndihmn e msimdhnsit; paqart dhe pasakt; duke prdorur rrall terminologji t prshtatshme;

Niveli II

Zgjidh probleme me:


me ndihm t kufizuar nga msimdhnsi; me nj numr jo t madh strategjish baz; me gabime apo me mangsi t pjesshme;

Prdor arsyetim matematik:


me ndihm t kufizuar nga msimdhnsi; metoda t prshtatshme pr zgjidhje; me disa gabime apo me mangsi t vogla;

Komunikon njohurit:

pa ndihmn e msimdhnsit; me nj far qartsie t sakt; prdor her pas her terminologji t prshtatshme;

Niveli III

Zgjidh probleme :

n mnyr t pavarur; me nj numr t madh strategjish dhe duke krijuar t reja; zakonisht me saktsi.

Prdor arsyetim matematik:


n mnyr t pavarur; t prshtatshm pr zgjidhje, krijon zgjidhje edhe vet; pa gabime apo me mangsi.

Komunikon njohurit:

n mnyr t pavarur;

qart dhe sakt; duke prdorur terminologji dhe simbolik t prshtatshme;

Dokumentet baz t vlersimit

Fillimisht reflektojn pjesmarrsit. Sistemi i vlersimit duhet t mbshtetet n Udhzim administrativ pr vlersimin e shkalls s arritshmris s nxnsve i lshuar nga MASHT, n Plani dhe programi msimor pr lnd dhe klas prkatse. Sistemi i vlersimit duhet t mbshtetet mbi nj sasi t mjaftueshme t dhnash:

vlersimi me not pr prgjigje; vlersimi i aktivizimit n vend; vlersimi i aktivizimit t puns n grupe; vlersimi me teste afatshkurtra; vlersimi n fund t nnkategoris programore; vlersimi n fund t kategoris programore; vlersimi n nj periudh kohore; vlersimi n gjysmvjetor; vlersimi n fund t vitit msimor, etj;

Vlersimi me not Bhet diskutim me pjesmarrs.

Problemi kryesor ka qen dhe n nj t ardhme t afrt do t jet, vendosja e nots sepse sht nj gjykim mbi statusin dhe prparimin e nxnsit, n intervale t ndryshme kohore; Nota sht paraqitja e rezultateve t arritjeve dhe prparimeve akademike t nxnsit; Nota ka pr qllim dshmin e arritjeve t nxnsit , pr orientim vetjak t tij, informim t prindrve mbi t arriturat e fmijve t tyre dhe sht orientim i profilizimit; Nota vendoset si rezultat i t arriturave e jo edhe i sjelljeve disiplinore;

Nxjerrja e nots prfundimtare

Se pari reflektojn pjesmarrsit se si veprojn praktikisht. Nota prfundimtare nxirret si rezultat i t gjitha t arriturave akademike q i arrin nxnsi me t gjitha format e vlersimit dhe instrumenteve matse.

Disa studiues kshillojn q nota mund t bazohet n raporte t tilla si:


vlersimi me goj ( 10 %); vlersimi me teste (50 %); vlersimi i puns n klas ( 30 %); vlersimi i detyrave t shtpis ( 10 %) , etj.

Ndrsa nj grup msimdhnsish me prvoj kshillojn se nota duhet t bazohet n kt raport:


vlersimi me goj ( 15 %); vlersimi me teste (60 %); vlersimi i puns n klas ( 15 %); vlersimi i detyrave t shtpis ( 10 %) , etj.

Nota duhet t mbshtetet n standarde t caktuara, n shum burime dhe duhet t regjistrohet formalisht n dokumente e caktuara. Kompetencat kryesore t veprimtaris s msimdhnsit n fushn e vlersimit:

T hartoj politikn e vet t vlersimit t nxnsve; T njoh instrumentet dhe teknikat e vlersimit; T przgjedh dhe prdor mjete dhe teknika t vlersimit n prshtatje me vendimet msimore; T zbatoj procedurat e vendosjes s notave; T administroj, t interpretoj dhe t raportoj prfundimet e vlersimit para nxnnsve, drejtuesve t arsimit, prindrve; T prdor prfundimet e vlersimit pr marrjen e vendimeve msimore n lidhje me nxnsit dhe m msimdhnien; T zhvilloj aftsit e nxnsve pr vetvlersim; T prmbush prgjegjsit etike dhe ligjore q lidhen me vlersimin e nxnsve.

TE MENDUARIT KTITIK SHPREHIA E ANALIZES T analizosh do t thot ta shikosh nj ngjarje, apo nj personazh t ndrlikuar m nga afr. Prmes analizs nj ngjarje zbrthehet n pjest e saj prbrse, ndrsa nj personazh n cilsit e tij. Ky zbrthim t krijon mundsin ta shikosh seciln pjes m vete, n hollsi. Analiza prfshin, gjithashtu, njohjen e mnyrs se si lidhen pjest me njra-tjetrn dhe njohjen e roleve q luajn pjest pr t krijuar nj t tr t prbr. Aftsia pr t analizuar varet shum nga prvojat dhe njohurit e mparshme t individit, pr mnyrn se si ai bn zbrthimin e tyre. Analiza sht n themel t pjess m t madhe t detyrave shkollore. Kjo pr faktin se sa m mir t kuptohen pjest, aq m mir do t kuptohet e tra, gj q on n kuptimin m n thellsi t materialit. Tabloja e harts s tregimit Harta e tregimit sht nj veprimtari q nxjerr m n pah elementet e rndsishme t nj teksti tregimtar. Ajo gjen shtrirje n tekstet tregimtare, duke i ndihmuar nxnsit t bjn analizn e personazheve, t prcaktojn vendin dhe kohn n t ciln zhvillohen ngjarjet, si dhe t zbrthejn ngjarjet m t rndsishme. Vetkuptohet se nxnsi do ta ket m t leht t kuptoj prmbajtjen e tekstit, si dhe t arrij n mnyr logjike tek mesazhi, apo synimi q ka autori. Kjo veprimtari prmban tregues pamor, t cilat prdoren me efektshmri pr t organizuar dhe pr t prpunuar sa m mir informacionin. Organizimi teorik i veprimtaris 1. Fillimisht msuesi i qartson nxnsit n lidhje me veprimtarin. Ai u demonstron nj skic t harts s tregimit, sidomos kur kjo veprimtari zhvillohet pr her t par. Prve ksaj, do t ishte mir q msuesi t shfrytzoj njohurit ekzistuese t nxnsve, me qllim q ata t marrin nj orientim paraprak n lidhje me procesin. Kshtu msuesi mund t`u referohet fabulave t njohura, tregimeve t shkurtra, apo ndonj filmi t preferuar pr ta. E gjitha kjo, bhet vetm n kuadr t orientimit, pasi veprimtaria do t zhvillohet e detajuar me tekstin e dhn. 2. Pasi nxnsit jan t qart, bhet plotsimi i harts s tregimit, duke filluar me personazhet, pjesmarrs n ngjarje. Emrat e tyre vendosen prqark zons ovale. Mund t vendosen shnime ndihmse n lidhje me rolin e tyre n tregimin e dhn, si p.sh personazh kryesor, ose jokryesor. N raste t tjera mund t vendosen shnime, si personazh pozitiv, ose negativ (n klasa m t larta protagonist, ose antagonist). 3. Prcaktohet vendi dhe koha, si dhe diskutohet se cili mund t ket qen qllimi i autorit n lidhje me mjedisin e dhn. Nxnsi shfrytzon, prve t tjerash, edhe njohurit e tij t mparshme. 4. N diagramn n form diagonale, n mes t harts, shkruhet problemi, ose konflikti kryesor. Nse tabela plotsohet gjat leximit, sht e rndsishme t`u bhet e ditur nxnsve se shnimet duhet t bhen me laps, pasi gjat puns mund t jen t pranueshme ndryshimet.

5. N rreshtat n ann e majt vendosen ngjarjet m t rndsishme, t cilat uan deri n zgjidhjen prfundimtare. Kjo praktik krkon q nxnsi t bj prmbledhje, duke shprehur sakt thelbin e tyre. 6. Pasi jan rnditur hallkat m t rndsishme t ngjarjes, bhet nj prmbledhje e ngjarjes kulmore/zgjidhjes prfundimtare. Kjo vendoset n diagramn n krye t harts. Ndrsa n ann e djatht, posht diagrams n fjal vendosen ngjarjet prfundimtare. 7. Diskutohet me nxnsit n lidhje me mesazhin ose synimin q mund t ket pasur ndrmend autori kur ka shkruar tekstin. sht e rndsishme q gjat diskutimit, nxnsi t`u drejtohet qllimeve historike, morale, shoqrore, politike, apo zbavitse q ka pasur autori. 8. Pasi harta t jet mbushur dhe diskutuar, u krkohet klass q t bien dakort n lidhje me ngjarjet m t rndsishme q duhen vendosur n tabel. N kt mnyr msuesi, s bashku me nxnsit, bn dhe nj prmbledhje, apo prforcim t materialit. 9. Do t ishte me interes q nxnsve, t organizuar me grupe nga 4-8 nxns, t`u jepen 2-3 ngjarje nga harta e tregimit pr t`i dramatizuar. 10. Nxnsve, sipas grupeve prkatse, mund t`u lihet si detyr zbatuese paraqitja n nj version t ri t ngjarjeve, duke treguar dhe ndryshimet n lidhje me ndodhin e tekstit, si dhe arsyet e ktij versioni t ri. N kt mnyr shprehia e analizs lidhet m s miri me shprehin e sintezs. Ky sht nj tregues pozitiv, pasi nxnsi bhet jo vetm analizues i tekstit t dhn, por edhe krijues. Ilustrimi praktik i veprimtaris HARTA E TREGIMIT Titulli: Mandolina Autori: Naum Prifti Pika kulmore Zgjidhja, dhe ndryshimet prfundimtare Fmijt u penduan pr voglsirat e blera, prandaj vendosn ta blinin mandolinn me lekt e mbetura, duke u kthyer n shtpi n kmb, por t lumtur.

ngjarjet

8. Blerja e mandolins dhe kthimi n shtpi. 7. Hezitimi dhe biseda e djemve. blera. 6. Dshira e djemve pr t bler mandolins.

Ata vendosn t kthehen n kmb. Djemt u penduan pr voglsirat e

qytet dhe shpenzimi i t hollave

mimi i levrdisshm i

mandolinn. 5. N pazar pan nj mandolin t vjetr. 4. Vajtja e t rinjve n pazarin e Kors. 3. Blerja e disa sendeve t _________ parndsishme. 2. Djemt blen disa libra.________
Tema: Ndodhit e dy t rinjve n Kor. Ideja: Djemt u ndien t lumtur se me kursimet e tyre blen nj mandolin. Morali, ose msimi: Vlera e vrtet e gjrave qndron n dobin e tyre.

1. Paksimi i t hollave._________ Autori (personazh kryesor)

Gjergji (personazh kryesor) rrfen n

vetn e par Personazhet Librashitsi Gruaja (personazh jokryesor) jokryesor) (personazh

Vendi: Pazari i Kors Autori i vendos ngjarjet n qytetin e Kors Koha: Viti 1946 n vitet e para pas lirimit t vendit. SHPREHIA E INTERPRETIMIT Shprehia e interpretimit sht ajo shprehi e t menduarit, prmes s cils bhet e mundur t kuptohen shum nga mesazhet q nuk thuhen n mnyr t drejtprdrejt. Studimi i letrsis krkon sasi t mdha interpretimi. Interpretimi shkon nga prfytyrimi i "tablos s prgjithshme" t nj teksti, deri tek dshifrimi i kuptimit t nj fjale t caktuar. Aftsia pr t par kuptimin e prgjitshm, t nnkuptuar t nj teksti, do t thot aftsi pr t gjetur idet kuptimplote, t cilat autori mendon se duhet t kuptohen nga marrsi i mesazhit. Dshifrimet dhe prdorimi i gjuhs metaforike si; analogjit, metaforat, krahasimet, simbolet dhe fjalt me shum kuptime lidhen me t menduarit metaforik. Zbrthimi dhe t kuptuarit e gjuhs metaforike n nj tekst t dhn, i jep mundsin nxnsit, si marrs i mesazhit, t kuptoj qllimin e vrtet t autorit, i cili sht dhnsi i mesazhit.

Shnime t cekta dhe t thella Kjo sht nj veprimtari pr t`u paraqitur nxnsve shprehin e t menduarit pr kuptimet m t thella, m t fshehta dhe pak t dukshme n tekste. Gjat interpretimit nxnsi duhet t prdor njohurit e tij ekzistuese pr t marr kuptimin q ka pasur ndrmend t jap autori, por q nuk sht dhn hapur. Shpesh t vrtetat m t thella n jet prforcohen kur nxnsit bhen interpretues t mir t materialit t tekstit. Studimi i letrsis prfshin n mnyr t pashmangshme prforcimin e qndrimeve etike. Prmes ksaj veprimtarie nxnsit arrijn t marrin jo vetm ann prmbajtsore t nj teksti t dhn, por t kapin dhe kodet e fshehura, duke zbuluar idet dhe moralin e veprs. Organizimi teorik i veprimtaris 1. Fillimisht u tregohet nxnsve mnyrn se si do t punojn. Ata mund t plotsojn formular t veant, si sht paraqitur nj i till prmes organizuesit praktik t ksaj veprimtarie n faqen pasardhse. Ky sht nj tregues pamor q u vjen n ndihm nxnsve pr t zhvilluar aftsit e tyre pamore gjat t nxnit. Nxnsit n kt mnyr qartsojn dhe mbajn mend m mir materialin. 2. U bhet e qart nxnsve dallimet q ekzistojn ndrmjet shnimeve q do t mbajn ndrsa lexojn tekstin. Kshtu shnimet e cekta paraqesin fakte dhe vzhgime t dukshme, t cilat shprehen qart n tekst. Ato duhen mbajtur mend, sepse kan rndsi pr t kuptuar tekstin n vazhdimsi, faktet, personazhet, ngjarjet dhe subjektin e tekstit. 3. sht e rndsishme q nxnsit t kuptojn rndsin e shnimeve n pjesn e thell dhe shum t thell. U bhet e ditur nxnsve q nuk duhet t trhiqen vetm nga tregimi, por duhet t krkojn kuptime m t thell. N kt mnyr ata do t mund t kuptojn moralin, apo msimet q synon t jap autori. 4. N pjesn shum t thell nxnsit duhet t shkruajn pr lidhjet q ka fragmenti me jetn e tyre dhe botn prreth. N organizuesin praktik t ktij materiali, prve shnimeve kam dhn dhe nj form interpretimi, i cili, prmes organizimit t ksaj veprimtarie, duhet t vilet prmes paraqitjes s ideve t nxnsve. 5. Nxnsve u demonstrohet procesi i t menduarit pr secilin seksion, ku do t mbahen shnimet. I pari krkon q t jen vetm vzhgues dhe konstatues t siprfaqshm, i dyti krkon analiza, zbrthime dhe interpretime q lidhen me tekstin dhe personazhet, ndrsa seksioni i tret krkon trajtimin e shtjeve m t mdha t jets, q nxisin edhe m shum diskutimin. 6. Nxiten nxnsit q m pas t`i shkmbejn shnimet e tyre n dyshe. 7. N fund idet paraqiten dhe diskutohen me t gjith klasn. 8. Pr shnimet q mbajn nxnsit n lidhje me seksionin shum i thell mund t jepen tema interesante pr detyra t ndryshme, t cilat mund t paraqiten n formn e eseve, apo t nj artikulli gazete.

Ilustrimi praktik i veprimtaris Titulli: Djali dhe deti Autori: Nasi Lera

M pak e rndsishme Cekt Djali u zgjua, hngri mngjes dhe doli nga vila, duke nxituar drejt plazhit(t cekta se jan pjes e aktivitetit t prditshm). I plqen t lahet, por n det nuk po lahej askush. (n shikim t par jan t cekta, pasi tregohet ndjesia dhe perceptimi i djalit n ato aste.) Deti vinte deri tek kmbt e djalit. Ai u zhvesh dhe hyri n uj. Uji ishte i ngroht. Notoi zhytas, m pas doli mbi uj. ( t cekta se jan pjes e rrjedhs s ngjarjes) Mendoi t kthehej, po ndrroi menjher mendje. Ai filloi t notonte duke ar dallgt. Megjithat notonte, ndonse ngadal. Dallgt e pengonin dhe sikur e trhiqnin prapa. (e par n rrafshin e prmbajtjes jan t cekta, se autori ka dashur ta bj tregimin sa m trheqs). Djalin e lan fare forcat. Mendoi se po mbytej, syt po i erreshin. M n fund dalloi se ajo q zbardhte mbi trungun e kalbur ishte kanotjerja dhe kmisha e tij. U dha krahve dhe m n fund doli n breg. U prplas mbi rrn e lagur. Pas pak u ua mori rrobat dhe u nis pr n viln e pushimit. (autori shton dramaticitetin e ngjarjes, duke ngjallur interesin e lexuesit, i cili ndjek me ankth fundin e ngjarjes, derisa djali arrin t dal jasht rrezikut, duke u kthyer shndosh e mir n vil). M e rndsishme -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Thell Askush nuk lahej at dit. Deti kishte shum dallg. (deti merr n kt tregim nj kuptim t figurshm. Q n fillim t tregimit merret nj rrafsh i dyt kuptimor. Deti n nj kuptim m t thell sht vet jeta, ndrsa dallgt jan vshtirsit me t cilat individi prballet do ast. Edhe pse i vetm, djali krkon t prballet me vshtirsit e jets). Mbi trungun e kalbur (ky togfjalsh prmendet n fillim, n mes dhe n fund t tregimit, si pr t treguar se djali krkon t largoj nga vetja mendimet dhe ndjesit e dikurshme pr frikn. Ai-djali- dshiron t`i pohoj vetes s tashm sht rritur). Filloi t notonte duke ar dallgt. Do notoj derisa t lodhem (krkon t sfidoj frikn). Nuk duhet t mendoj se do t mbytem (dashuria pr jetn). Ai e dinte se, po t`i mposhte sot detin dhe panikun, do ta donte shum detin pran pishave t Divjaks. Dhe veten e tij. (vshtirsit, prballja me to dhe mposhtja e tyre e bn njeriun t kuptoj se jeta sht e muar dhe duhet jetuar. Fitorja ndaj vetes, sht fitorja m e madhe). Djali dalloi se ajo q zbardhte mbi trungun e kalbur nuk ishte pulbardh, por ishte kanotiera dhe kmisha e tij.(djali ka fituar mbi frikn, duke prcaktuar identitetin e tij. Ai mund t quhet tashm i rritur). Shum thell Dallgt e pengonin dhe sikur e trhiqnin prapa. Djali vazhdonte t notonte duke e nxjerr kokn pr t`u mbushur me ajr ritmikisht. (jo n pak raste jeta t trheq n vshtirsi q nuk prballohen leht, por ktu qndron forca e vrtet njerzore. Dshira pr t qen i lir e shtyn njeriun t sfidoj vshtirsit q e kufizojn at ).

Bregu her afrohej e her largohej. Pastaj zuri vetm t largohej. Ndoshta kam ende forca, tha dhe me t vrtet notoi. Sa? Nuk e dinte. Nuk e maste dot. Ndoshta tani do t fitonte nj metr me at vshtirsi... . (n jet njeriu duhet t bj bilancin e humbjeve dhe t fitoreve. E rndsishme sht q t vazhdoj t shpresoj). N breg doli duke u rrzuar dhe duke u ngritur.(pas do vshtirsie njeriu gjen forca t ngrihet prsri).

SHPREHIA E INTERPRETIMIT Shprehia e interpretimit sht nj nga dymbdhjet shprehit e t menduarit, e cila gjen shtrirje t madhe n lndn e letrsis. Kjo lidhet me faktin se studimi i letrsis krkon sasi t mdha interpretimi. Pr t mos kaluar n prsritje do ndalem n tabeln e interpretimit t gjuhs, e cila mund t prdoret me efikasitet n t gjitha shkrimet letrare. Kjo lidhet me nj nga veorit kryesore t interpretimit, i cili shkon nga prfytyrimi i "tablos s prgjithshme" t nj teksti, deri tek dshifrimi i kuptimit t nj fjale t caktuar. Tabela e interpretimit t gjuhs Tabela e interpretimit t gjuhs/ligjrimit shkollor sht nj tregues pamor shum i mir pr t`i ndihmuar nxnsit t zhvillojn shprehin e t menduarit lidhur me kuptimet e shumfishta, frazeologjit dhe mjetet e tjera figurative, si analogjit, metaforat dhe simbolet. Njohurit ekzistuese ndihmojn shum pr t br interpretimet e duhura. Modelet e ndryshme mendore, ose e then m thjesht mnyrat e ndryshme t njohjes, shpjegojn faktin pse dy individ t ndryshm, q shohin t njjtn ngjarje, e prshkruajn at n mnyra t ndryshme. Ata jan t vmendshm ndaj detajeve t ndryshme. Msuesi luan nj rol t rndsishm pr t`i nxjerr n siprfaqe kto mnyra t padukshme t menduari. Shpesh n lndn e letrsis ka tekste me fjal dhe terma q nxnsit mund t`i njohin n nivelin e kuptimit t drejtprdrejt, por sht shum e rndsishme t msojn prdorime dhe kuptime t reja abstrakte. N kt mnyr qartsohen jo vetm koncepte t prmbajtjes, por bhet m i qart kuptimi ideo-artistik i tekstit. Kshtu nxnsi arrin t qartsoj mesazhin, si dhe kndvshtrimin, apo qndrimin e autorit ndaj nj shtje. Organizimi teorik i veprimtaris 1. U shpjegohet nxnsve funksioni i tabels s interpretimit t gjuhs. N kolonn e djatht shkruhet nj fjal, apo shprehje e panjohur nga teksti. Kjo fjal mund t mos jet e leht pr t`u kuptuar q n fillim nga nxnsi pr shkak t kuptimit t figurshm q ajo mbart. 2. N kolonn e mesit bhet shpjegimi. Shpjegohet fjala, apo shprehja n kuptimin e saj t parm, duke e zhveshur nga konotacionet, apo ngjyrimet letrare. sht mire q msuesi t`i qartsoj nxnsit me qllim q ata t`i kuptojn fjalt n kuptimet konkrete t tyre. 3. N kolonn e majt prcaktohet ajo q prshkruan n t vrtet fjala, apo shprehja. 4. sht e rndsishme q msuesi t`u krkoj nxnsve t vn re nse gjuha e prdorur n kolonn e mesit dhe t majt sht e figurshme. Nse sht e till, termat q mbartin kuptim t figurshm vendosen n kolonn e djatht, duke vazhduar me mbushjen e kolonave.

5. Pasi jepen disa shembuj paraprak, lihen nxnsit t mbushin pjesn tjetr n formatet, apo fletoret e tyre. 6. Grafiku me kuti dhe shigjeta mund t kthehet dhe n formn e nj tabele t thjesht me tri kolona, t ciln nxnsit mund ta vizatojn lehtsisht n fletoret e tyre. 7. Jam e mendimit se n fillimet e aplikimit t ksaj veprimtarie sht mir t ndiqet grafiku q sht paraqitur n ilustrimin praktik. Ky grafik sht nj tregues i mir pamor; madje secila diagram ka nj domethnie t caktuar. Diagrama n kolonn e djatht mbart nj mendim q duhet qartsuar, diagrama e mesit, e vizuar me ngyr jeshile, shrben si nj drit jeshile pr t qartsuar mendimet n diagramn e kolons s majt. Mendoj se kjo do t ndikonte pozitivisht n perceptimin e tyre vizual. 8. Nse veprimtaria do t jet nj praktik e plqyeshme pr msuesin, nxnsit mund t`i ruajn tabelat e interpretimeve n dosjen e tyre. 9. Sipas dshirs, nxnsit mund ta prdorin dosjen pr t br krijime t ndryshme n formn e shkrimeve, apo t vizatimeve.

Ilustrimi praktik i veprimtaris Titulli: Mngjes Autori: Lasgush Poradeci


far prshkruan (kuptimi i drejtprdrejet)
Autori n fillim t poezis jep peisazhin e liqenit gjat nats. Liqeni sht i rrethuar nga malet dhe n nj ast t till ai duket edhe m i fsheht, duke mbartur nj ndjesi frike dhe ankthi.

Shpjegimi

Teksti (e figurshme)

Shpirt prdoret pr t treguar botn e brendshme t njeriut. Kur themi i zi cilsohet nj shpirt i errt q fshihet thell. Folja mbyll prdoret pr t treguar dika q e futim brenda q t mos dal.

Si shpirt i zi n kraharuar u mbyll liqeri nn male

Errsira e nats po largohet pa kuptuar dhe kjo shprehet dukshm nga autori duke iu referuar pamjes s liqenit n kt moment.

E pasqyruar prdoret pr t treguar figurn e riprodhuar t dikaje n nj pasqyr, apo siprfaqje t lmuar. Shuhet dalngadal ka kuptimin zhduket qet-qet (pa u shpejtuar).

Nga fundi i tij, e pasqyruar po shuhet nata mengadale

Autori ndalet n nj ast mbreslns t peisazhit t liqenit. Ai vizaton prmes ngjyrave (q mbartin fjalt nga ana kuptimore), ndjesin q zgjon tek ai, largimi i nats dhe pritja e nj dite t re.

Agim sht koha kur nis t zbardh dita, drita e par e mngjesit para se t dal dielli. Kur themi llamburits cilsohet shklqimi i ksaj drite. Svagullon prdoret pr t treguar q ndrit prsri.

Tashi dhe agimi llamburits po svagullon n fund liqeri

Kufirin midis nats dhe mngjesit autori e ka paraqitur prmes yllit t mngjesit, i cili duke u larguar ngadal tej n horizont, lajmron agun e nj dite t re.

Folja tret prdoret pr t treguar dika q shkrin n uj, ose n nj lng tjetr. Tinz nnkupton nj veprim q kryhet fshehtas, pa e par njeri. Sumbull sheqeri ktu sht prdorur me kuptimin kokrr sheqeri.

po tretet tinz yll' i drits posi nj sumbull prej sheqeri.

Poeti ndihet i ngazllyer pr ardhjen e dits s re. Drita e bardh e mngjesit ndrion ujrat e liqenit t Pogradecit. Zogu nosit, me bardhsin e tij, prforcon lindjen e saj(dits), si dhe prcakton identitetin e ktij liqeni. Nj dit e re nnkupton shpesh dhe nj fillim t ri, q dokush e pret.

Ndez prdoret me kuptimin t`i japsh flak dikaje pr t br drit; dita ndezi, shpjegohet edhe me kuptimin dita nisi. Folja vettin nnkupton ndriimin me nj drit t fort.

Pra, ja! Pra ja! Se dita ndezi, se fund` i ujit vettiti se posi lajmtar mngjesi del zogu i bardh` i nj nositi.

SHPREHIA E SINTEZS Sinteza sht nj prej shprehive m krijuese t t menduarit. Sintetizimi mund t krahasohet me thurjen e nj "qilimi informativ", nga ku pjes t ndryshme t tij(informacionit) merren nga burime t ndryshme. Prmes sintezs arrihet nj produkt i ri, pasi dhe qllimi i ktij produkti t krijuar sht i ndryshm nga ai i mparshmi. Shprehia e sintezs sht aftsia pr t br lidhje dhe pr t krijuar kndvshtrime gjithnj e m t gjera. Pr t zhvilluar kt shprehi tek nxnsit, duhet t`u msohet q t ken intuit, t ken botkuptim global dhe t jen krijues. Shndrrimi mediatik i tekstit. Kjo sht nj veprimtari q i trheq nxnsit, duke u dhn atyre knaqsin e krijimit n lidhje me informacionet e marra. Nxnsve u krkohet q t transformojn nj tekst n nj lloj tjetr teksti, apo shkrimi. Kjo form e re duhet t ruaj, shtoj dhe sqaroj idet e rndsishme q sintetizon nxnsi. Kjo veprimtari sht realizuar nga msuesit duke shndrruar nj tekst nga proz n poezi dhe anasjelltas. Por format e shndrrimit jan m t larmishme. M posht po renditim disa prej tyre: T kthejn nj kapitull t tekstit t lnds n nj artikull gazete, tregim, letr, intervist, biografi, anket, poster, poezi/poem, apo program lajmesh. T kthejn nj tregim n nj poezi/poem, ditar, dramatizim, kng, letr, reklam, libr me figura, apo kapak libri me t dhna. T kthejn nj biografi n nj letr, intervist, poezi/poem, tregim, tregim me figura apo poster. Pr ta ilustruar praktikisht kt veprimtari kam marr temn "Historia e artit" nga teksti "Gjuha shqipe" e klass s tet. Pak or m par, n rubrikn T shkruarit, nxnsi sht

njohur me intervistn, si nj lloj i shkrimit publicistik. Mendoj se do t ishte me interes q fragmenti, i marr nga "Historia e artit" i autorit E. Gombrich, t shndrrohet n formn e intervists. N kt fragment, si n t gjith librin e tij, autori analizon teknikat dhe veorit e artit t Van Gogut, piktorit t shquar holandes t shekullit t XIX, pararends i ekspresionistve. Organizimi teorik i veprimtaris 1. Fillimisht msuesi u tregon nxnsve se si bhet transformimi i disa llojeve t teksteve. sht mir t ndalemi n njohurit ekzistuese t nxnsve n lidhje me shndrrimin e nj teksti n proz n poezi dhe anasjelltas. 2. Nxnsve u demonstrohen shprehit e t menduarit q do t praktikojn gjat ksaj veprimtarie. 3. U bhet e ditur nxnsve se nj nga krkesat kryesore t ksaj veprimtarie sht q t prqendrohen tek informacioni m i rndsishm n tekst, pasi ky informacion sht i domosdoshm gjat puns s tyre krijuese me tekstin e ri. Pr ta realizuar kt, ata duhet t mendojn se cili ka qen qllimi i autorit dhe far do t donte ai t kalonin patjetr n versionin e ri t tekstit. 4. Nse nxnsit shfaqin pasiguri, mund t prdoret nj skelzim i ndrmjetm, si ndonj organizues grafik pr iden kryesore, pr t prcaktuar elementet e nevojshme t versionit t ri t tekstit. 5. Nxnsit mund t punojn n ift, ose me grupe 4-5 veta. Nse punohet me grupe 4-5 nxns, bhet ndarja e detyrave pr secilin antar t grupit, nga ku msuesi kujdeset q t`i orjentoj nxnsit n lidhje me aktivitetin prkats brenda grupit si p.sh vjelja e materjaleve nga burime t tjera, prpunimi i tyre, grafika, apo lloje t ndryshme t ilustrimeve n varsi nga detyra q kan, prezantimi, etjer. 6. Veprimtaria bhet m interesante nse merr n fund formn e konkursit. N kt t fundit msuesi mund t ftoj edhe nxns, apo prindr pr t krijuar nj mjedis t ngroht dhe mbshtets.

Ilustrimi praktik i veprimtaris Titulli: Historia e artit Autori: E. Gombrich Intervist me Van Gogun Van Gogu ka lindur n Holland m 1853. N piktuarat e tij ai ka dhn maksimumin e shpirtit t tij prej artisti. E kemi intervistuar at n studjon e tij t puns n Arl n jug t Francs. sht knaqsi pr gazetn ton, q n faqet e rubriks "Paragraf" t japim intervistn me piktorin e shquar Van Gogu. Gazetari: `sht arti pr Van Gogun? Van Gogu: Arti pr mua nnkupton t jesh gjithmon n krkim t s bukurs. E bukura ndodhet kudo. Artisti, si vzhgues i holl, duhet t bhet pjes dhe transmetues i saj prmes

grafiks s tij. Dshiroj me gjith shpirt nj art t pakoklavitur, q t trheq jo vetm specialistt, por t`i jap ngushllim e gzim do qenie njerzore. Gazetari: far iu shtyu t`i prkushtoheshit pikturs? Van Gogu: Si fillim dua t ndalem tek mbresat e thella q m ka ln arti i Millet, me idet e tij sociale. Por kjo do t mbetej n kuadrin e dshirs nse nuk do t m ndihmonte dhe prkrahte vllai im i vogl Theo, i cili asokohe punonte n nj dyqan veprash arti. Fal tij u njoha me piktort impresionist t kohs. Ai m ndihmoi pr t`u vendosur ktu n Arl t Francs jugore. Gazetari: Pikturat e tua dshmojn pr nj gjendje t trazuar shpirtrore. Cila sht domethnia e nj gjendje t till? Van Gogu: Shpesh m mbrthen nj zjarr i madh krijues pr t vizatuar gjithka, madje dhe ato gjra t thjeshta, n dukje t rndomta. Emocionet nganjher jan aq t forta, saq punoj pa e ditur sa punoj, kurse penelatat vijn njra pas tjetrs me nj rregullsi dhe vazhdimsi t atill, si ndodh me fjalt n nj letr, apo ligjrat. Gazetari: Shum prej pikturave t tua, si p.sh "Dhoma n Arles ", t kujtojn gravurat japoneze. Prse nj zgjedhje e till? sht kjo nj zgjedhje e rastsishme, apo ka nj funksion t caktuar? Van Gogu: Mendoj se asgj nuk sht nj zgjedhje e rastsishme tek nj artist, pr m tepr tek nj piktor. Personalisht m plqen q pikturat e mia t ken nj efekt t fort e t drejtprdrejt si t gravurave japoneze me ngjyra. Piktura q mort ju si shembull paraqet dhomn time t fjetjes. sht ngjyra ajo q luan ktu rolin kryesor, duke u dhn sendeve nj tingllim m t madh. Ajo sht konceptuar thjesht, ndrsa ngjyra jep iden e prehjes, apo gjumit n prgjithsi. Gazetari: Kritika shkruan pr ju se jeni piktori i par q n pikturat tuja zbuluat bukurin e kashts n ar, degt plot me gunga t ullinjve dhe t formave t errta si gjuh flake t qiparisave. Nga buron e gjith kjo? Van Gogu: Prmes pikturs arrij t shpreh ka ndiej n ato aste. Kur marr penelin n dor, nuk mendoj aspak pr tablon e sakt fotografike t natyrs, q pr mua sht si nj "realitet stereoskopik". Dshiroj q piktura ime t shpreh at q un ndiej n t vrtet, pa u shqetsuar pr paraqitjen e sakt t objekteve. Gazetari: Cilat jan synimet tuaja? Van Gogu: T bj sa m shum vepra t bukura n t ardhmen, sepse e bukura sht e prjetshme. Ajo do t kujtohet gjithmon dhe un dua q emri dhe pikturat e mia t ecin prgjat kohrave. Gazetari: Ju faleminderit pr intervistn. Qe nj knaqsi e veant pr mua q ishit sot me mua. Van Gogu: Ju faleminderit!

You might also like