1

ZEMN ETDLER ve ARAZ ZEMN ETDLER ve ARAZ

DENEYLER DENEYLER
Prof. Dr. Mustafa LAMAN Prof. Dr. Mustafa LAMAN
ukurova niversitesi Mh. ukurova niversitesi Mh.--Mim. Fakltesi Mim. Fakltesi
naat Mhendislii Blm naat Mhendislii Blm
19 OCAK 2013 19 OCAK 2013
ZEMNLERDE GERLME
DAILIMI
Zeminde Kendi Arl Nedeniyle Zeminde Kendi Arl Nedeniyle
Dey Gerilmeler Dey Gerilmeler
Birim hacim arlk tabaka boyunca sabitse Birim hacim arlk tabaka boyunca sabitse
Birim hacim arlk tabakadan tabakaya deiiyorsa Birim hacim arlk tabakadan tabakaya deiiyorsa
z
v
=

=
=
n
1 i
i i v
z
Zeminde Yatay Gerilmeler Zeminde Yatay Gerilmeler
v h
K =
KK:: Yanal Yanal Zemin Zemin Basn Basn Katsays Katsays
KK
O O
:: Skunetteki Skunetteki Yanal Yanal Zemin Zemin Basn Basn Katsays Katsays
KK
A A
:: Aktif Aktif Yanal Yanal Zemin Zemin Basn Basn Katsays Katsays
KK
PP
:: Pasif Pasif Yanal Yanal Zemin Zemin Basn Basn Katsays Katsays (K (K
PP
>K >K
O O
>K >K
A A
))
lave Dey Gerilmeler lave Dey Gerilmeler
lave dey gerilme lave dey gerilme
(yzey yknden) (yzey yknden)
Mevcut dey gerilme Mevcut dey gerilme
(zeminin kendi (zeminin kendi
arlndan) arlndan)
Yzey yk Yzey yk
zz
Derinlik Derinlik
0.5B
1.5B
B
2
lave Dey Gerilmeler lave Dey Gerilmeler
(Basit Kabul) (Basit Kabul)
(L+Z) (L+Z)
(B+Z) (B+Z)
BB
LL
QQ
ZZ
lave Dey Gerilmeler lave Dey Gerilmeler
(Basit Kabul) (Basit Kabul)
L, L, temelin temelin uzun uzun kenar kenar boyutu, boyutu, B, B, temel temel genilii genilii ve ve I I tesir tesir
katsaysdr katsaysdr..
I q
) z L )( z B (
qBL
z
=
+ +
=
lave Dey Gerilmeler lave Dey Gerilmeler
(Elastik zmler) (Elastik zmler)
Elastik zmler Elastik zmler
(Tekil Yk Durumu) (Tekil Yk Durumu)
Boussinesq Boussinesq ((1885 1885), ),
Burada Burada I I
p p
tesir tesir katsays katsays olup olup farkl farkl (r/z) (r/z) oranlar oranlar iin iin
tablolardan tablolardan da da elde elde edilebilir edilebilir..
p 2 z
I
z
Q
=
( ) [ ]
2 5
2
p
1 z r
1
2
3
I
+

=
Westergaard (1938), Westergaard (1938),
Elastik zmler Elastik zmler
(Tekil Yk Durumu) (Tekil Yk Durumu)
2 3
2
2 1
1
(
(

\
|
+
=
z
r
I
w

w 2 z
I
z
q
=
Elastik zmler Elastik zmler
(Dairesel Yk Durumu) (Dairesel Yk Durumu)
3
Boussinesq Boussinesq fadesi: fadesi: Westergard Westergard fadesi: fadesi:
Elastik zmler Elastik zmler
(Dairesel Yk Durumu) (Dairesel Yk Durumu)
2
3
2
1
1
1
(
(

\
|
+
=
z
R
I
I q
z
=
( ) [ ]
2 1
2 2
1
z R k
k
I
w
+
=
w z
I q =
Elastik zmler Elastik zmler
(Dikdrtgen Yk Durumu) (Dikdrtgen Yk Durumu)
Elastik zmler Elastik zmler
(Dikdrtgen Yk Durumu) (Dikdrtgen Yk Durumu)
Boussinesq fadesi: Boussinesq fadesi:
Westergard fadesi: Westergard fadesi:
r z
I q =
(
(

|
|

\
|
+ +
+ +
+
|
|

\
|
+ +
+ +
+ +
+ +
=

1
1 2
tan
1
2
1
1 2
4
1
2 2 2 2
2 2
1
2 2
2 2
2 2 2 2
2 2
n m n m
n m mn
n m
n m
n m n m
n m mn
I
r

r z
I q =
(
(

\
|
|

\
|

+ |

\
|
+ |

\
|

=

2 2
2
2 2
1 1
2 2
2 1 1 1
2 2
2 1
cot
2
1
n m n m
I
r

Zemin ett ynetmelii

Yanl hazrlanm genelgeler
Yetki kargaas
SONU: maddi kayplar, can kayplar ve mahkeme
dosyalar
Zemin Etd
Hi Yaplmam Ya da
Hatal (Eksik) Yaplm
Projelerden Baz rnekler
4
5
Ve Deprem Hasarlar
Zeminde Svlama Sonucunda Meydana gelen Hasarlar
6
TDY 2008, Blm 6.2.2: TDY 2008, Blm 6.2.2:
Btn Btn deprem deprem blgelerinde blgelerinde YASSnin YASSnin yzeyden yzeyden 10 10 metre metre
iinde iinde olduu olduu durumlarda durumlarda DD grubu grubu zeminlerde zeminlerde svlama svlama
potansiyelinin potansiyelinin incelenmesi incelenmesi ve ve sonularn sonularn belgelenmesi belgelenmesi
zorunludur zorunludur..
Svlama potansiyeli yksek olan zeminler; Svlama potansiyeli yksek olan zeminler;
Standart Standart penetrasyon penetrasyon deerleri deerleri yzeye yzeye yakn yakn yerlerde yerlerde (ilk (ilk
10 10 metrede), metrede), NN
10 10
<< 10 10 ve ve daha daha derinde derinde NN
10 10
<< 20 20 olan olan
kumlu kumlu zeminler, zeminler,
Derinlii Derinlii 15 15mm ile ile 20 20mm arasnda arasnda bulunan bulunan ve ve dey dey basn basn
gerilmeleri gerilmeleri yksek yksek olmayan, olmayan, suya suya doygun doygun kumlu kumlu ve ve siltli siltli
kumlu, kumlu, killi killi kumlu kumlu zeminler, zeminler,
Dane Dane ap ap dalm dalm niform niform olan olan silt silt--kum kum cinsi cinsi ve ve zellikle zellikle
efektif efektif ap ap (D (D
10 10
)) deerinin deerinin 00..005 005mm mm ile ile 00..15 15mm mm arasnda arasnda
olduu olduu zeminler zeminler ve ve elek elek analizinde analizinde 00..005 005mmden mmden geen geen
ksm ksm arlka arlka %%15 15den den daha daha az, az, likit likit limit limit deeri deeri 00..35 35den den
kk kk ve ve su su muhtevas muhtevas likit likit limit limit deerinin deerinin 00..90 90 katndan katndan
daha daha byk byk olan olan killi killi zeminler zeminler..
Zemin Ettlerinde
Yaplan Hatalar ve Eksiklikler
7
Arazi ve/veya laboratuar almalar yaplmayan,
Deney sonular kullanlmadan keyfi hesaplanan,
Sondaj yerine daha ucuz yntemlere bavurulmas
Sondaj say ve derinlii tayininde keyfi davranlan,
Yalnzca jeofizik-jeolojik aratrmalara dayanan,
yi planlanmam, karlalan durumlara gre revize
edilmeyen zemin ett raporlar.
Ayrca,
Kilde SPT deneyleri ile tama gcnn hesaplanmas,
Geoteknik uzmann arazi almalarna hi katlmamas,
Temel kazsnda karlaabilecek sorunlar ve iksa sistemi
hakknda bilgilendirme yaplmamas,
Uygun olmayan zeminlerde, zemin veya temel asndan
alnabilecek nlemlerin belirtilmemesi.
Muayene ukurlarnn yap oturum alannda almas
Zemin profili ve zelliklerinin doru belirlenmemesi
Zemin Ett almalar
A. n almalar
B. Arazi almalar
C. Laboratuar almalar
D. Parametrelerin Belirlenmesi ve Analizler
E. Zemin Ett Raporlarnn Hazrlanmas
A. n almalar A. n almalar
ncelenen ncelenen arazinin arazinin konumu konumu ve ve son son durumu, durumu,
Topografyas, Topografyas,
Arazi Arazi jeolojisi, jeolojisi,
Arazi Arazi su su durumu durumu (mevcut (mevcut kuyulardan) kuyulardan)
Zemin Zemin profili profili (mevcut (mevcut yarmalardan) yarmalardan)
Arazi gezilir arazi ve yap ile ilgili mevcut bilgiler
toplanp deerlendirilir.
Daha Daha nce nce evrede evrede zemin zemin kaynakl kaynakl problemler problemler
olup olup olmad olmad
Komu Komu yaplarn yaplarn durumu durumu varsa varsa zemin zemin ett ett
raporlar, raporlar,
Belediye Belediye ve ve dier dier kurululardan kurululardan altyaplarla altyaplarla
ilgili ilgili bilgiler bilgiler alnmas alnmas
n n aa edilecek edilecek yap yapnnnn zellikleri zellikleri (nemi, (nemi,
mimari mimarisi si,, ykleri, ykleri, boyutlar boyutlar,, farkl farkl ve ve toplam toplam
oturmalara oturmalara tolerans tolerans) )
8
Kil
Sondaj Kuyusu
50-75-90 mm ap
6-30 m Derinlik
Muayene ukuru
1-2 m Genilik
3-5 m Derinlik
Kazc
Sondaj
Makinas
B. Arazi almalar B. Arazi almalar
El Aletleri
Arazi incelemesi neden yaplr? Arazi incelemesi neden yaplr?
Zemindeki yatay yndeki deiimler Zemindeki yatay yndeki deiimler
Zemin profili, Zemin profili,
Y.A.S.S. Y.A.S.S.
rselenmi ve rselenmemi Numune rselenmi ve rselenmemi Numune
ndeks deneyler ndeks deneyler ve Snflandrma ve Snflandrma iin; iin;
Oturma ve Oturma ve Mukavemet Mukavemet parametrelerinin parametrelerinin
belirlenmesi. belirlenmesi.
Muayene ukuru Muayene ukuru
Yzeysel inceleme amal Yzeysel inceleme amal
5 5 6 m 6 m derinlie kadar incelenebilir derinlie kadar incelenebilir
Genellikle Genellikle JCB JCB gibi makineler ile kazlr gibi makineler ile kazlr
Hafif yaplarda veya sondajlar dorulama Hafif yaplarda veya sondajlar dorulama
Ama: Ama:
Gzle inceleme Gzle inceleme
Numune alma Numune alma
Tp rnek Tp rnek
Torba Torba rnek rnek
Muayene ukuru Muayene ukuru
Zemin tabakalar ve trleri gzle incelenir,
ortamnda deneyler yaplr ve rselenmemi blok
numuneler alnabilir.
9
Tp ile numune alma Tp ile numune alma
ukur ukur tabanndan tabanndan numune numune almak almak iin iin elik elik
borular borular kullanlr kullanlr. .
BBorularn orularn;;
i i ap ap 10.16 cm (4 10.16 cm (4 in in), ),
et et kalnl kalnl 0.32 mm (1/8 0.32 mm (1/8 in in), ),
boyu boyu 80 80 cmdir cmdir. .
akmadan akmadan nce nce borunun borunun ii ii gresle gresle yalanr yalanr..
Torba Torba Numune Numune Alm Alm
( (rselenmi rselenmi numune) numune): :
Deneyler Deneyler iin iin torba torba numune numune alm almnda nda tp tp aklan aklan
ukur ukur tabanndan tabanndan kazlarak kazlarak ve ve tp tp karrken karrken
evresinden evresinden alnan alnan yaklak yaklak 20 20--25 kg 25 kg toprak toprak torba torba
iine iine doldurulur doldurulur. .
Torbann Torbann az az balanr balanr ve ve etiket etiketlenir lenir. . Etiket Etiket zerine zerine
tp tp alnrken alnrken dlen dlen bilgiler bilgiler aynen aynen geirilir geirilir. .
Veya bu i iin kavanozlar da kullanlabilir. Veya bu i iin kavanozlar da kullanlabilir.
10
SONDAJ KUYUSU SONDAJ KUYUSU SONDAJ KUYUSU SONDAJ KUYUSU
Tijler Tijler (sondaj borusu): (sondaj borusu):
Dnme Dnme, bask kuvveti ve sondaj , bask kuvveti ve sondaj
svsn matkaba svsn matkaba ileten elik ileten elik
borulardr borulardr..
Farkl aplarda olabilir (33mm, Farkl aplarda olabilir (33mm,
42mm, 50mm ve 60mm) 42mm, 50mm ve 60mm)
Farkl uzunluklarda olabilir Farkl uzunluklarda olabilir
Tijlerin Tijlerin bir ucu erkek dier ucu bir ucu erkek dier ucu
dii dilidir. dii dilidir.
Salamdr, Salamdr, balant balant yerlerinde yerlerinde
svy szdrmazlar. svy szdrmazlar.
Karotiyer Karotiyer: : sondaj ilerleme sondaj ilerleme
srasnda matkabn kestii srasnda matkabn kestii
karotu karotu iine alarak bu rnein iine alarak bu rnein
yerstne karlmasn yerstne karlmasn
salayan ekipmandr. salayan ekipmandr.
tip tip karotiyer karotiyer kullanlr: kullanlr:
Tek tpl Tek tpl
ift tpl ift tpl
Wire Wire--line line
11
Sondaj Aralk ve Derinlii; Sondaj Aralk ve Derinlii;
Yapnn nemine
Yap Boyutu ve Ykne
Arazi Zemin zelliklerine
Konut alanlar dnda tipik olarak 20-60 m aralkla.
Sondaj yerleri yaplarn etrafnda younlatrlr.
nas Dnlen Yap
Ayrca Arazinin Jeolojik Yaps, Topografya ve
Proje Btesine baldr
Sondaj derinlii ise, efektif gerilme artmnn azald derinlie
kadar olmaldr (En az 1.5 B olmaldr).
KAT SAYISI (S)
GENLK
(B)
1 2 4 8 16
30 5 7 11 16 25
65 7 9 13 21 33
120 9 11 15 25 41
Binalar in En Az Zemin Aratrma Derinlii (Z) Binalar in En Az Zemin Aratrma Derinlii (Z)
(ZEYT) (ZEYT)
Arazi almalarna ilave olarak ayrca geoteknik
uzmann uygun grmesi halinde arazide jeofizik
lmlemeler ve uzaktan alglama tekniklerinden
yararlanlr (ZEYT).
Sondaj al Sondaj al malar malar
nce cidarl tplerle (shelby tp)
rselenmemi kil zemin
numuneleri alnr.
Kil
Sondaj
Kuyusu
Lab Konsolidasyon,
eksenli Deney vb.
numunesi
Shelby Tp
rselenmemi rselenmemi Kil Kil Zemin Zemin Numunesi Numunesi
Laboratuar eksenli ve konsolidasyon deneyleri iin
Numune
tp
Zemin (%) 100
. .
. . . .
2
2 2

=
D I
D I D O
A
R
Alan oran
A
R
<10%
Kaliteli numuneler iin alan oran
Tp et kalnl arttka, rselenme artar.
Numunelerin tanmas ve alete
yerletirilmesinde dikkatli olunmaldr.
12
Daneli (Kum Daneli (Kum--akl) Zemin akl) Zemin
Tabakalarnda Tabakalarnda
rselenmemi numune almak ok zordur.
Bu yzden arazi deneylerine bavurulur.
rnein, Penetrasyon Deneyleri
deneylerinden yararlanlr.
Bu durumda, temel tasarmnda
ounlukla penetrasyon
deneylerinden yararlanlr.
Penetrasyon Deneyleri Penetrasyon Deneyleri
Standart ucun zemine girdirilmesi srasnda
zemin dayanm belirlenir.
Sondaj Kuyusunda yaplan balca penetrasyon deneyleri
1. Standart Penetrasyon Deneyi (SPT)
2. Presiyometre Deneyi (PMT)
3. Koni Penetrasyon Deneyi (CPT, CPTU)
4. Veyn Deneyi (VST)
Standar Standartt Penetra Penetrasyon syon Test Testii (SPT) (SPT)
Tokmak (63.5 kg
Ykseklik
(75 cm)
Standart
U
Standart ucun (numune alc) zemine 30 cm
girmesi iin gerekli d says kaydedilir.
(SPT N)
Kum
Zemin
DENEY SONULARININ
DZELTLMES
Derinlik Dzeltmesi
Yer alt suyu Dzeltmesi
13
Y.A.S.S. DZELTMES
Terzaghi ve Peck, YASS altndaki ince taneli ve
siltli kumda boluk suyu basncndan dolay, SPT
says 15den byk ise aadaki dzeltmeyi
nermitir.
N
dzeltilmi
= 15 + 0.5 ( N
llen
15 )
DERNLK DZELTMES
SPT N deerleri deney seviyesinin stndeki
zeminden kaynaklanan efektif gerilmenin etkilerini
gidermek iin de dzeltilmelidir. Homojen zemin
ierisinde derinde yaplan deneyler ayn zamanda
daha s seviyelerde yaplan deneylerden daha yksek
N deerine sahiptir.
v': deney derinliindeki dey efektif gerilmesi (kN/m
2
)
C
N
,: dzeltme faktr olup; derinlik basncna bal olarak, aadaki
derinlik efektif basncna karlk alnr.
Pres Pressiyometre Deneyi siyometre Deneyi
stenilen derinlie len hcre (prob) indirilir.
Zemin mukavemet ve oturma zellikleri
belirlenir.
Her tr zemine uygulanabilir.
len
Hcre
pressiyometre
Koruyucu
Hcre
14
Boluk Boluk hacminde hacminde oluan oluan bu bu art art kuyunun kuyunun yalnz yalnz radyal radyal
olarak olarak genilemesi genilemesi eklindedir eklindedir (boyunda (boyunda deiim deiim olmaz) olmaz). .
Bir Bir deney deney zonuna zonuna en en az az 10 10 kademe kademe basn basn uygulanr uygulanr. .
Bir Bir deney deney yaklak yaklak 10 10--15 15 dakika dakika srer srer..
(Bu (Bu killerde killerde drenajsz, drenajsz, kum kum--akllarda akllarda ise ise drenajl drenajl deney deney
yapmak yapmak anlamna anlamna gelir gelir ve ve bir bir yapnn yapnn inas inas dnlrse dnlrse
temel temel zemininde zemininde ani ani ykleme ykleme durumuna durumuna uygundur) uygundur)
Kaytlarn Kaytlarn almndan almndan sonra sonra hacim hacim ve ve basn basn artan artan
deerleri deerleri zerinde zerinde gerekli gerekli dzeltmeler dzeltmeler yaplr yaplr..
XY XY koordinat koordinat sisteminde sisteminde YY ekseni ekseni basn basn (bar, (bar, kg/cm kg/cm22), ),
XX ekseni ekseni hacim hacim deiimlerini deiimlerini (cm (cm33)) gsterecek gsterecek ekilde ekilde
basn basn deformasyon deformasyon erisi erisi izilir izilir..
PMT DZELTMELER PMT DZELTMELER
Sonular Sonular basn basn hacim hacim grafiindeki grafiindeki
gibi gibi iaretlenmeden iaretlenmeden nce nce bir bir seri seri
dzeltme dzeltme yapmak yapmak gerekir gerekir. . Basnlar, Basnlar,
basn basn ler ler ile ile sonda sonda arasndaki arasndaki
hidrostatik hidrostatik yk yk ve ve sonda sonda membrannn membrannn
direnci direnci ile ile gerekli gerekli basn basn nedeni nedeni ile ile
dzeltilmektedir dzeltilmektedir. .
Hacimler Hacimler ise ise hacim hacim lm lm dzeneinin dzeneinin
ve ve borularn borularn genilemesi, genilemesi, sonda sonda
membrannn membrannn skmas, skmas, lm lm
svsnn svsnn skmas skmas nedeni nedeni ile ile
dzeltilmelidir dzeltilmelidir. .
Tipik eride P zemine etki eden Tipik eride P zemine etki eden
dzeltilmi gerilme dzeltilmi gerilme
V lm sisteminde dzeltilmi su V lm sisteminde dzeltilmi su
hacmi hacmi
AB elastik faz AB elastik faz
V0 boluun balangtaki hacmi V0 boluun balangtaki hacmi
PP00 zeminde zeminde sukunetteki sukunetteki yanal yanal
gerilmeye gerilmeye eit eit varsaylan varsaylan elastik elastik faz faz
bandaki bandaki basn basn
Pf Pf krip krip basnc basnc
Vf Vf elastik elastik faz faz sonu sonu hacim hacim
CC zeminin zeminin kme kme noktasn noktasn
Pl Pl gerek gerek yada yada tahmin tahmin ile ile bulunan bulunan
limit limit basn basn deerini deerini
1. BLGE (Balang arazi koullarna dn) 1. BLGE (Balang arazi koullarna dn)
OA blm: OA blm: Probun ierek Probun ierek
kuyu eperlerine temas etmesi kuyu eperlerine temas etmesi
ve zeminin kuyu almadan ve zeminin kuyu almadan
nceki gerilme koullarna nceki gerilme koullarna
gelmesidir. gelmesidir.
A noktasnda arazi balang A noktasnda arazi balang
gerilme koullar yeniden gerilme koullar yeniden
olumutur ( olumutur (P P
0m 0m
). Bu noktadaki ). Bu noktadaki
hacim hacim V V
0 0
olarak tanmlanr. olarak tanmlanr.
VV
0 0
= =
o o
+ + VV
cc

o o
= A noktasnn apsisi = A noktasnn apsisi
VV
cc
= = Volumetredeki Volumetredeki sfr sfr
okumas okumas
0
200
400
600
800
1000
0 100 200 300 400 500
Hacimokumalar
B
a
s

A
PL
B
O
15
2. Blge (Elastik blge) 2. Blge (Elastik blge)
AB blgesi: AB blgesi: A ile B arasndaki A ile B arasndaki
dorusal blm. Elastik blgedir. dorusal blm. Elastik blgedir.
Deneyin A noktasnda balad Deneyin A noktasnda balad
kabul edilir. kabul edilir.
Zeminin deformasyon modl Zeminin deformasyon modl
(E (E
MM
==Menard Menard deformasyon modl) deformasyon modl)
bu dorusal blgenin eiminden bu dorusal blgenin eiminden
hesaplanr. hesaplanr.
B noktasnn koordinatlar B noktasnn koordinatlar
f f
ve ve PP
f f
dir dir..
PP
ff
ayn zamanda akma gerilmesidir. ayn zamanda akma gerilmesidir.
B noktas ayn zamanda plastik B noktas ayn zamanda plastik
blgenin balang noktasdr. blgenin balang noktasdr.
0
200
400
600
800
1000
0 100 200 300 400 500
Hacimokumalar
B
a
s

A
PL
B
O
nc blge (plastik blge) nc blge (plastik blge)
B noktasndan sonra B noktasndan sonra
plastik deformasyonlar plastik deformasyonlar
balar ve eri yataya doru balar ve eri yataya doru
asimptot kalr. asimptot kalr.
Limit basn (P Limit basn (P
LL
): kuyu ): kuyu
hacminin iki kat olmas hacminin iki kat olmas
iin gereken basn olarak iin gereken basn olarak
tanmlanr ( tanmlanr (
LL
). ).

L L
--
0 0
= = VV
0 0
= = VV
cc
++
00

L L
= = VV
cc
++22
00
0
200
400
600
800
1000
0 100 200 300 400 500
Hacimokumalar
B
a
s

A
PL
B
O
Net limit basn (P Net limit basn (P
LL
*) *)
PP
LL
* = P * = P
LL
-- PP
00
PMT DENEY SONULARININ PMT DENEY SONULARININ
DEERLENDRLMES DEERLENDRLMES
PMT Verileri le Oturma Hesab PMT Verileri le Oturma Hesab
Kayma Mukavemeti Parametresi Kayma Mukavemeti Parametresi
Killerde Killerde
PP
LL
*<300 *<300 kPa kPa ise ise cc
uu
=P =P
LL
*/5.5 */5.5
PP
LL
*>300 *>300 kPa kPa ise ise cc
uu
=P =P
LL
*/10+25 */10+25
Kumlu zeminlerde Kumlu zeminlerde
PP
LL
*=2.5*2 *=2.5*2
(( --24/4) 24/4)
16
Koni Koni Penetra Penetrasy syon on Deneyi Deneyi (CPT) (CPT)
Derinlik boyunca srekli
yaplabilir.
Zemine 2cm/s hzla itilerek
girdirilir.
10 cm
2
Kesit Alanl
Koni U Direnci
(q
c
)
Yzey Srtnmesi
(f
s
)
) / (
10
2
cm kg
Q
q
u
c
=
Yumuak kil, silt ve ince orta
kum zeminlerde uygundur.
CPT tp, gerilmeleri, evre srtnmelerini ve boluk
suyu basncn (BSB) ler. Bazlar yzey dalga hacimlerini
lmek iin GEOFON ad verilen cihazlarla donatlmtr.
Datalar bilgisayar tarafndan okunur ve ekranda
gerek zamanl olarak belirli derinlik aralklarnda kaydedilir.
CPT ETLER
Mekanik CPT
Elektronik CPT
Sismik SCPT
Piezocone Piezocone (CPTU) (CPTU)
CPTU adyla BSByi de okuyan
dzenei ile svlama riski olan
blgelerde kullanlmaktadr.
17
CPT DZELTMELER
Boluk Suyu Basnc:
Penetrasyon srasnda, penetrometre etrafnda oluan
boluk suyu basnc bsb (u
c
), llen q
c
ve f
s
deerlerini
etkiler. Dey ykn uyguland aftn ve konik baln
kesit alanlarnn eit olmamas bu etkiye neden olmaktadr.
Ksaca alan oran denilebilir. Bu nedenle llen deerler
boluk suyu basncna gre dzeltilmektedir.
qt: Dzeltilmi u direnci
qc: llen u direnci
uc: llen Boluk Suyu Basnc
a: Alan Oran
ft: Dzeltilmi srtnme direnci
fs: llen srtnme direnci
uc: llen Boluk Suyu Basnc
Asb: Srtnme yzeyinin en kesit alan
As: Srtnme alan
CPT SONULARININ SUNUMU
llen
Parametreler:
llen q
c
, fs ve
u derinlikle
deiimi grafik
olarak ayn
sayfada anlalr
bir ekilde
gsterilmelidir.
CPTnin sonular;
1. Zemin snfnn belirlenmesinde
2. Zeminlerin mhendislik zelliklerinin belirlenmesinde
Relatif sklk
Drenajsz kayma mukavemeti
Skabilirlik
Kayma modl
3. Svlama potansiyeli analizinde
4. Temellerin tama gcnn belirlenmesinde
5. Temellerin oturma tahmininde kullanlmaktadr.
CPT sonular kullanlarak zemin snflandrmas
(Robertson ve Campanella, 1988)
Kohezyonlu zeminlerde; drenajsz kayma
mukavemeti (cu) aadaki ekilde hesaplanr:
qc= Nk*C u+Po C u= (qc-Po)/Nk
cu: Drenajsz kesme mukavemeti,
kN/m
2
qc: U Direnci, kN/m
2
Po: z derinliinde toplam
jeolojik yk, kN/m
2
Nk: Koni faktr (boyutsuz)
Genel uygulama iin CPT deneyinden elde
edilen u direnci okumalar kullanlarak yzeysel
temelin son tama gc:
+
(

+
|
|

\
|
=
c k
f
1
c d
q R
B
D
1
C
B
q q
Burada C1=12.2m, Rk=0.12, ise hesaplama
derinliinde etkiyen toplam gerilme deeridir.
Formldeki qc temel altndan en az B derinlie kadar
llm koni u direnlerinin ortalamas olarak
alnmaldr
18
VVeyn Testi (VST) eyn Testi (VST)
Sondaj
Kuyusu
Yumuak Kil
Burulma Momenti
Vane
vane
Yumuak kil zeminlere uygulanr.
Burulma Momenti Drenajsz serbest
basn mukavemeti, c
u
h2d
d
Kanat genilii d = 20-100 mm
Zemine girdirilen kanatklarn zemini
silindirik olarak kesecek ekilde
dndrlmesinden elde edilen
Bu deney ok yumuaktan, orta serte deien kvamda,
doygun, normal konsolide killerde art kesitli bir kanatl
kesiciyle uygulanan burulma yoluyla kayma direncinin
yerinde lmne dairdir. Kanatl kesici takm, mevcut
sondaj kuyusuna indirilir, veya klfyla zemine
aklarak lm yaplr. Zemin genellikle 2-5 dakika
iinde kesilir. Burulma momenti gstergesi okumalar
yaklak 15 saniye aralkla kaydedilir.
Kanatl Kanatl kesici kesici zemin zemin kesilene kesilene kadar kadar evrilerek evrilerek rselenmemi rselenmemi ve ve
yorulmu yorulmu direnler direnler llr llr.. Deneyin Deneyin bitiminde bitiminde kesici kesici tekrar tekrar klf klf iine iine
ekilerek ekilerek zeminin zeminin ve ve kuyunun kuyunun dna dna alnr alnr..
Uzatma Uzatma ubuklarnn ubuklarnn zemine zemine dedii dedii durumlarda durumlarda meydana meydana gelecek gelecek
srtnmeyi srtnmeyi lmek lmek iin iin deney, deney, ubuklarn ubuklarn ucunda ucunda kanatl kanatl kesici kesici
bulunmadan, bulunmadan, benzer benzer derinlikte derinlikte kalibrasyon kalibrasyon amacyla amacyla tekrarlanmaldr tekrarlanmaldr..
Burada D, H cm, T kg.cm Burada D, H cm, T kg.cm
ve Suv kg/cm2dr. ve Suv kg/cm2dr.
|
|

\
|
+ =
6
3
D
2
H D
u
c T
2
|
|

\
|
+
=
6 2
3 2
D H D
T
u
c

D
Krlma annda llen moment (tork), zeminin mukavemeti ve
geometrik boyutlarn bir fonksiyonudur.
T = f (Suv, D, H), T = f (Suv, D, H),
Suv=T/K. Suv=T/K.
Suv= Drenajsz kayma Suv= Drenajsz kayma
mukavemeti dayanm mukavemeti dayanm..
HESAPLAR HESAPLAR
El El PPenetromet enetrometresi resi
Kil zeminlerde serbest basn dayanmnn elde edilmesinde
kullanlr (q
u
= 2 c
u
).
Uygulamac her Geoteknik Mhendisinde bulunmal
Muayene ukurlarnda kullanlr.
Kile girdirilir
ve ..
..mukavemet
okunur
19
Pla Plaka ka Ykleme Deneyi Ykleme Deneyi
Kare (daire) plaka (300 mm x 300 mm) gene kadar yklenir.
Yk-Oturma grafii izilir. Temel boyutlarna dntrlr.
Yol vb dolgular iin idealdir.
Deney dzenei.
Yk
O
t
u
r
m
a
plaka
C. Laboratuar almalar C. Laboratuar almalar
Endeks zelliklere ynelik deneyler Endeks zelliklere ynelik deneyler
Kayma mukavemeti deneyleri Kayma mukavemeti deneyleri
Oturma Deneyi Oturma Deneyi
Likit Limit
Permeabilite
Konsolidasyon
Veyn
20
Serbest Basn Kesme Kutusu
Eksenli
Arazi ve Laboratuar almalarndan Arazi ve Laboratuar almalarndan
Elde Edilen Bilgiler Elde Edilen Bilgiler
Endeks zellikler
Mukavemet ve Oturma zellikleri
Dier (YASS)
Zemin Profili
ZZemin emin profili profili geoteknik geoteknik tasarm tasarm parametreleri parametreleri
belirlenir belirlenir..
Uluslararas Uluslararas kabul kabul ggrm rm bant bantlarla larla
((Terzaghi Terzaghi,, Brinch Brinch Hansen Hansen,, Meyerhof Meyerhof ve ve
Skempton Skempton vb vb..)) tama tama gc gc ve ve gerekli gerekli durumlarda durumlarda
oturma oturma hesab hesab yaplr yaplr..
D. Parametrelerin Belirlenmesi ve Analizler
21
11.. Tama Tama Gc Gc Koulu Koulu
min max e
q q
Temellerin, ayn anda salamas gereken koullar: Temellerin, ayn anda salamas gereken koullar:
22.. Oturma Oturma Koulu Koulu
33.. Ekonomik Ekonomik Olma Olma Koulu Koulu
Gs
q
q
d
e
=
min
Temeller Temeller
D
f
/B 1 Yzeysel (S) Temel
D
f
/B> 1 Derin Temel
Df
Mtemadi Tekil Radye
Kazk Keson Ayak
Yzeysel Temel Yzeysel Temel
Kum ve Kil Zeminler iin Tama Kapasitesi ve
Oturma Parametreleri
DD
r r
, , , , E E
dd
,,
dd
cc
uu
, E , E
uu
, ,
u u
e, e, mv mv, C , C
cc
, C , C
r r
Kum Kum Kil Kil
q f c
u
d
N D N B N c
L B
Q
m t m kN q + + =

2
1
) / , / (
2 2
Srekli temel:
Yzeysel Temellerde Zemin Tama Gc; Yzeysel Temellerde Zemin Tama Gc;
1. 1. Tama gc formlleri ile (Teorik yaklam) Tama gc formlleri ile (Teorik yaklam)
Terzaghi Tama Gc Forml; Terzaghi Tama Gc Forml;
2 1
* * * 4 . 0 * * * * 3 . 1

B N N D N c q
q f c d
+ + =
2 1
* * * 3 . 0 * * * * 3 . 1

B N N D N c q
q f c d
+ + =
Kare Temel iin:
Dairesel Temel iin:
B : Temelin genilii (m)
L : Temelin uzunluu (m)
: Zemin birim hacim arl (kN/m3, t/m3)
Df : Temel derinlii
c : Temel altndaki zeminin kohezyonu (kN/m2 , t/m2)
Nc, Nq, N : Tama gc parametreleri (boyutsuz)
22
c
L
B
B
D
q
f
d
|

\
|
+
|
|

\
|
+ = 2 . 0 1 2 . 0 1 5
Skempton Tama gc Forml (B<L); Skempton Tama gc Forml (B<L);
Df/B Df/B 2.5 iin; 2.5 iin;
c
L
B
q
d
|

\
|
+ = 2 . 0 1 5 . 7
Df/B<2.5 Df/B<2.5 iin; iin;
2. 2. Arazi deneyleri le; Arazi deneyleri le;
SPT SPT--Ne Gre Tama Gc Formlleri Ne Gre Tama Gc Formlleri
1. PARRY (1977) Tama Gc fadesi;
(

+
+
=
B 75 . 0 D
B 73 . 0 D
N 24 . 0 q
f
f
f u
q
u
: Temelin nihai tama gc
N
f
: Temel tabanndan itibaren 0.75B derinlikteki ort. SPT N deeri
D
f
ve B: Temel derinlii ve genilii
2. Meyerhof-Terzaghi-Peck;
|
|

\
|
+ =
B
D
N q
f
a
3
1 12
|
|

\
|
+ |

\
| +
=
B
D
B
B
N q
f
a
3
1
3 . 0
8
2
) 22 . 1 ( ise m B D
f

) 22 . 1 ( ise m B
) ise D B (
f
<
33 . 1
3
1 =
|
|

\
|
+
B
D
f
q
a
= 25 mm. oturma iin emniyetli tama gc (kN/m
2
)
N = SPT darbe says
D
f
= Temel derinlii (m)
B = Temel genilii (m)
Derin Temeller Derin Temeller
DD
rr
, , , , , , KK
oo
, ,
EE
dd
, ,
dd
cc
uu
, ,
uu
, E , E
uu
, ,
uu
Kum Kum Kil Kil
Kum ve Kil Zeminler iin Tama Kapasitesi ve
Oturma Parametreleri
Kazkta u ve evresel srtnme mukavemetini
tanmlayan mekanizma
Derin Temellerde Tama Gc: Derin Temellerde Tama Gc:
Q
u
Q
yan
Q
Q=Q
u
+Q
yan
Q
yan
Q
yan
Q
u
Q
u
= +
( ) ( ) ( )
2 1
3 . 0 3 . 1
tan
2
1

+ + =
=
+ =
N D N D N c q
A q Q
K D D D c D D Q
q f c d
u d u
o f f a f yan
1. Statik Kaz 1. Statik Kaz k Forml k Forml le le
23
2. 2. Arazi Arazi DDeneyleri eneyleri le le
SPT N deerlerine bal olarak; SPT N deerlerine bal olarak;
KKumlu umlu ZZeminlerde ; eminlerde ;
2
_
_
/ 400
40
m kN N
D
L N
Q =
Kohezyonsuz Kohezyonsuz siltlerde siltlerde;;
2
_
/ 300 m kN N Q
, SPT says; kazk ucundan
10D yukarda ve 4D aada
ortalama deer
_
N
akma kazklarn aklmas srasnda zeminin iine batmaya kar
gsterdikleri direnten tama gcn hesaplamak zere gelitirilen
ok sayda amprik tama gc denklemi mevcuttur.
Kazk Grubu Tama Kapasitesi Kazk Grubu Tama Kapasitesi
Bir Bir kazk kazk grubunda grubunda
tek tek bir bir kazn kazn
davran davran komu komu
kazklar kazklar ve ve grubun grubun
geometrisinden geometrisinden
etkilenir etkilenir.. evre
Srtnmesi
L
lave dey gerilme
(yzey yknden)
Yzey yk
z
Derinlik
H
1
H
2
H
3
......
. .
. .
2 2 1 1
2 2 2 2
1 1 1 1
+ + =
=
=
H H H
p H m H
p H m H
v
v

Temellerde Oturma Hesab Temellerde Oturma Hesab
: Zeminin Cinsine Bal Katsay : Zeminin Cinsine Bal Katsay
: 0.75 : 0.75--1.00 N.K.K. 1.00 N.K.K.
: 0.50 A.K.K. : 0.50 A.K.K.
Smellerde oturma limitleri 3-4 cm civarndadr.
Radye temellerde;
* kohezyonsuz zeminler iin 5 cm ve
* kohezyonlu zeminler iin 10 cm
Radye temeller ar oturma veya tama gcnden dolay
tasarlanamyorsa;
1) ya derin temel
2) ya da zemin slah dnlr.
24
Kazk Kazk temellerin temellerin oturma oturma hesab hesabnda nda ise, ise, grubun grubun yk yk zemine zemine
nasl nasl aktard aktard konusunda konusunda varsaym varsaym yaplarak yaplarak bu bu transferin transferin
gerekleti gerekletiii yerde yerde hayali hayali bir bir temel temel varsaylp varsaylp oturma oturma
hesaplanr hesaplanr.. Literatrde Literatrde aa aa daki daki varsaymlar varsaymlar grlmektedir grlmektedir; ;
1. 1. Kazk Kazk boyunun boyunun 22//33LL aa aasnda snda kazklarca kazklarca evrelenen evrelenen
hayali hayali bir bir temel temel
2. 2. Yzeyden Yzeyden itibaren itibaren 44 dey dey 11 yatay yatay a a ile ile genileyen genileyen
ve ve yine yine 22//33Lde Lde bir bir hayali hayali temel temel
3. 3. Kazklarn Kazklarn ucunda ucunda kazklarn kazklarn evreledii evreledii hayali hayali bir bir
temel temel
4. 4. Kazk Kazk ucunda ucunda daha daha geni geni alanl alanl hayali hayali bir bir temel temel
=40 =40

d=18.1 d=18.1 kN/m3
C C
uu
=50 =50 kN kN/m /m
22
mm
vv
=0.03 cm =0.03 cm
22
/kg /kg
Kum Kum
Kil Kil
1 m 1 m
2 m 2 m
3 m 3 m
Y.A.S.S Y.A.S.S

d
=18 kN/m
3
) 3 ( 301
0 1 1 16 7 . 5 50 1
2
cm kg kPa q
q
d
d
=
+ + =
N
c
N
q
N

0 5.71 1.0 0.0
40 95.66 80.00 100.00

N B N D N c m t m kN q
q f c d
+ + =
2
1
) / , / (
2 2
Sadece Kil Olmas Durumu
) 12 ( 1231
2
cm kg kPa q
d
=
Sadece Kum Olmas Durumu
H
h
x
H
h
x
2
2
1
1
; = =
Zeminde Birden fazla Tabaka Durumu
3
2 2 1 1
2 2 1 1
2 2 1 1
/ 06 . 18
7 . 26
67 . 16
m kN x x
x x
kPa c c x c x c
d
= + =
= + =
= + =


) 62 . 7 ( 32 . 762
2
cm kg kPa q
d
=
1. GENELBLGLER
a) Ama ve parselin tantm
b) Parselin jeolojisi
c) mar bilgileri (tapu, imar durumu)
d) Alann depremsellii
e) Yapnn zellikleri ve ykler
E. Zemin Ett Raporlarnn Hazrlanmas E. Zemin Ett Raporlarnn Hazrlanmas
(ZEYT) (ZEYT)
2. TEMEL ZEMN ZELLKLER
a) Arazi almalar
b) Laboratuar almalar
c) Yeralt su seviyesi ve bilgileri
3. DEERLENDRME
a) Temel zemininin modellenmesi
b) Deney sonularnn deerlendirilmesi
c) Zemin parametrelerinin seimi
d) Analizler ve sonular
e) Temel sisteminin seimi ve boyutlandrlmas
f) Kazdan kacak malzemenin kullanlabilirlii
25
4. SONU VE NERLER
a) Temel tipi
b) Zeminin snflandrlmas (TDY uyarnca)
c) nerilen ek ilemler (var ise);
i) Drenaj
ii) yiletirme
iii) Kaz derinlii ve destek sistemi
iv) Heyelan tehlikesi,
v) Y.A.S.S. ve zararlar,
vi) Zemin iyiletirme yntemleri
TEEKKRLER TEEKKRLER