LETMEYE GR

YRD.DO.DR. SEL ENEL

KAYNAKLAR
Temel letme Bilgileri Prof. Dr. smet Mucuk Trkmen Kitabevi

letme Biliminin Temel lkeleri Prof. Dr. Mmin Ertrk Beta Yaynlar

Modern letmecilik Prof. Dr. smet Mucuk Trkmen Kitabevi

Konu Balklar

letme ve letme Ynetimi letme eitleri letmenin Kurulu almalar letme Bykl Ynetim retim Pazarlama Finans Halkla likiler Aratrma ve Gelitirme

BRNC BLM LETME VE LETME YNETM

LETME BLMNE BAKI

nsanlarn snrsz gereksinme ve istekleri ile bunlar karlayacak snrl kaynaklar arasndaki eliki, kaynak kullanmnda ussallk ve ekonomiklik kayglarnn nde tutulmasn zorunlu klar. Bu zorunluluk ekonomi biliminin douunu salamtr.

Ekonomide, kaynaklarn kullanmn gerekletiren en somut birimler iletme adn verdiimiz rgtlerdir. Bu birimler, insanlarn gereksinmelerini ve isteklerini karlamak amacyla oluturulmutur.

letme bir bilim dal olarak i ve d evredeki olaylar incelemek, bunlarn nedenlerini aratrmak, aklamak ve belirli ilkeleri ortaya koymak amacn gder.

letmeler ekonomik sistemin temel birimleridir. Ekonomik sistem, bir lkenin sahip olduu kaynaklarn, gereksinme ve isteklerinin karlanmas amacyla, bireyler ve kurumlar arasnda dalmn temel alan kurallar btndr.

Yapsal deiiklik olsa bile her iletmenin ekonomik ve sosyal olmak zere iki nemli zellii vardr. Ekonomik anlamda iletme, kt kaynaklarn en dk maliyetle retimini ve kazan salamay amalar. Sosyal anlamda ise retilen mal ve hizmetlerin toplum gereksinmelerini karlamas beklenir.

letmeler, bir lke ekonomisini oluturan ve saylar yzbinlerle, hatta milyonlarla ifade edilebilen kk (mikro) birimlerdir. letmelerin en geleneksel anlamda amac kar elde etmektir. Gelimek, tketici ve evreyle dzenli ve srekli ilikiler kurmak ise ada amalar arasnda yer alr.

SZCK OLARAK LETME

letme kelimesi szlkte iki farkl anlam ile aklanmaktadr: iletmek eylemi ve iletmeyi salayan ynetim. kknden gelen kavram daha geni adan bakldnda: Bir alet, makine ve bu tr bir arac altrma, ona i grdrme eitli i ve faaliyetlerin grld yer, iyeri Maddi ve beeri unsurlardan oluan bir retim birimi.

LETME LE LGL TEMEL KAVRAMLAR

I-Ekonomik Yaam:
nsanlar yaamlarnn byk bir blmn gereksinmelerini karlamak amacyla alarak geirirler. nsan gereksinmelerini zorunlu gereksinimler ve istekler olarak ikiye ayrabiliriz.

Maslowun Gereksinme Kuram

BENL K

TAKDR EDLME SOSYAL GEREKSNMELER GVENLK GERESNMELER

FZYOLOJK GEREKSNMELER

Toplumlarn kaynaklarn, bireylerin gereksinmelerini karlamak amacyla kullanlr. Ancak gereksinmeleri karlamada kullanlan kaynaklarn snrl olmas nedeniyle toplum iin nelerin retileceine birilerinin karar vermesi gerekir.

Bu kararlarn alnmasndaki sorular ise: 1- Hangi mallar ve hizmetler ne miktarda retilmelidir? 2- retilecek mallar ve hizmetler nasl ve kimler tarafndan retilmelidir? 3- retilen mallar ve hizmetleri kimler kullanmaldr? 4- retilen ve datm sonucu yaratlan deerin retim elerinin sahipleri arasndaki dalm nasl olmaldr?

BREY VE GRUP EKONOMS

Gereksinmeleri karlamak amacyla insanlarn tek balarna gsterdikleri abalar birey ekonomisi; biraraya gelerek gsterdikleri ortak abalar ise grup ekonomisi almalarn oluturur.

II-EKONOMK MAL VE HZMET

nsan gereksinmelerinin karlanmasna yarayan ve genellikle parayla ya da baka mal ve hizmetlerle deiimi yaplan aralara ekonomik mal ya da ekonomik hizmet denir.

Ekonomik mal ve hizmetler iki temel nitelie sahiptirler. Bunlardan birincisi kullanlmalar sonucu bir fayda yaratmalar; ikincisi kt olmalardr. Ekonomik mallarn tketilmesi sonucunda salanan fayda bireyler arasnda ayr ayr datlabilir.

Ekonomik mal denildiinde ekmek, kalem, otomobil gibi fiziksel boyutlar bulunan somut maddeler akla gelmelidir. Ekonomik hizmetler ise avukatlk, berberlik, bankaclk, otelcilik gibi konulardr. Ekonomik hizmetler fiziksel boyutlara sahip deildirler.

Ekonomik mal ile ekonomik hizmet arasndaki en nemli fark, ekonomik mallarn depolanabilir niteliine karn hizmetlerin depolanamaz olmasdr.

te yandan, insan yaam iin hayati nem tamasna ramen doada bol miktarda bulunduklarndan parasal deer tamayan hava, yamur, su, gne ekonomik mal olarak kabul edilmemektedir. Bunlar serbest mallar olarak adlandrlr.

Ekonomik mallar, dayankllna ya da kullanm sreleri ynnden dayanksz ve dayankl mallar olarak ayrmaktayz. Dayanksz mallar, bir kez ya da ksa sreli kullanm sonucunda tketilip yok edilen mallardr. rnek: Gda maddeleri. Dayankl mallar ise uzun sreli kullanmla yava yava yok olan mallardr. rnek: Televizyon

Ayrca toplu olarak yaama zorunluluu, savunma, adalet, gvenlik, itfaiye gibi bir takm hizmetlerin ortaya konulmasn zorunlu klmaktadr. Kamusal (toplumsal) hizmetler olarak adlandrlan bu tr hizmetlerin tketilmesinin salad fayda bireylere ayr ayr datlamaz ve bu mallarn pazarlanmas olas deildir.

III-RETM
ktisat biliminde her trl fayda yaratmaya, iktisadi mal ve hizmetler meydana getirmeye retim denir. retim; iletmenin amalarna ulaabilmesi iin insanlarn gereksinmelerini karlayacak mal ve hizmetlerin oluturulma ilemi ve sreci olmaktadr.

Dikkat etmemiz gereken konu, bir maln miktarnn arttrlmasnn yan sra sz konusu maln miktar ayn iken faydasn arttracak ilemlerin de retim olarak kabul edilmesidir. Herhangi bir maln miktarn sabit tutarak faydasn arttrma drt ekilde gereklemektedir:

1- ekil deiiklii yoluyla retim 2- Zaman deiiklii yoluyla retim 3- Yer (mekan) deiiklii yoluyla retim 4- Mlkiyet deiiklii yoluyla retim

IV-RETM FAKTRLER
Ekonomi kuram asndan klasik retim eleri; emek, doal kaynaklar ve sermayedir. Daha sonradan giriimci de drdnc retim esi olarak deerlendirilmitir. Son yllarda teknoloji de beinci e olarak kabul grmektedir.

Emek, retim eleri arasnda en nemli olandr. letme sahiplerinin ve iletme alanlarnn (igren) amaca ulaabilmek iin gerek bedensel gerek zihinsel abalarnn tm emek olarak adlandrlmaktadr. Dier retim elerini biraraya getiren emek esidir.

Tm doal kaynaklar temel bir retim kayna olarak ele alnr. Toprak, iftilerin kullandklar tarlalar, kentsel fabrika alanlarn ve krsal alanlar kapsar. retimde kullanlan demir cevheri, petrol, kmr gibi hammaddeler de doal kaynaktr.

Sermaye iletmenin almalarn srdrmesi iin gerekli tm maddesel ve maddesel olmayan varlklarn toplam biimindedir. Fiziksel retim aralarnn yan sra, iletmenin sahip bulunduu imtiyazlar, patent haklar, alacaklar gibi deerler de sermaye kavram ierisinde yer alr.

Giriimci, kar salamak amacyla dier retim elerini biraraya getiren, iletmeyi yneten, karar verme riskini tayan ve bu kararlarn sonularna katlanan kii veya kiilerdir. Giriimci doal kaynaklarn sahiplerine kira, emek sahiplerine cret, sermaye sahiplerine faiz der.

Mallarn ve hizmetlerin retiminin planlanmasndan datmnn gerekletirilmesine kadar geen sre ierisindeki teknik ve ynetsel yntemlerin ve bilgilerin tm teknoloji olarak tanmlanr.

V- LETMENN TANIMI
Belli nedenler ile ortaya kan gereksinmelerin uyumlu biimde giderilmesini salayan gereksinmeler ile onlarn giderilmesi arasnda balant kuran iletmedir. letme; bakalarnn ihtiyalarn karlamak zere mal veya hizmet reten ekonomik birimdir.

letmelerin Yapsal zellikleri

letme ekonomik bir kurulutur. letme dinamik bir kurulutur. letme bamsz bir kurulutur. letme sosyal bir kurulutur. letme sosyo-teknik bir sistemdir. letme ak bir sistemdir.

Ayrca mal ve hizmet reten ekonomik birimlerin iletme olabilmesi iin bamszlk, sreklilik, hukuki varlk, borlanabilmek ve alacaklanabilmek gibi hususlar da birarada bulundurmalar gerekir.

LETMENN GELMNDE AAMALAR

1-lkel Aama Bu aamada srdrlen abalarla yalnzca kendi gereksinmelerini karlama amac gdlm iletmecilik ilkeleri erevesinde deiime uygun bir artk rn ok az olmutur.

2- Tarmsal Aama nsanlar giderek, kendi kullanmlar iin gerekli olandan daha fazla rn elde etmeye balamlardr. Bylece dei toku balam bir yandan da kendileri iin ara ve eyalar yapmaya balamlardr.

3- Zanaatkarlk Aamas Zanaatkarlk elle, kas gcyle retme anlamna gelir. eitli glerle alan makinalar bulunmazdan nce sadece insan abasyla hammaddelerin bitmi mallar biimine dntrlmesi zanaatkarlktr. Bu sistem, iletmelerin geliiminde nemli rol oynamtr.

4- Lonca Aamas Orta ada ngilterede zanaatkarlk ve tccarlk aamasnda kendini gsteren lonca sistemi, iletme ynnden zel bir nem tar. Ticaret birlikleri olarak grev yapan loncalar standartlar belirler, cret ve alma saatlerini dzenler, yelerine hastalk ve lmde yardm eder.

5- Endstriyel Devrim Aamas ngilterede 1760larn banda makine ve buharn kullanlmaya balanmasyla iletmecilik ada bir anlam kazanmaya balamtr. Pazar iin retim balam, iletmelerde iblmn zorunlu hale gelmitir.

Makine kullanarak retim verimlilii arttrmtr. Fabrikalarda ok kiinin almas ynetim ve rgtlenme sorunlarn ortaya karm cret sistemleri olumutur. Btn deiiklikler iletmelerin ynetimini olduka karmak ve g bir haline getirirken daha nitelikli yneticilerin almasn zorunlu klmtr.

LETMECLKTE BLMSEL YNTEM

letme ynetimiyle ilgili olarak baz ilkeler gelitirilmise de modern ynetimin Frederick Winslow Taylor (1856-1912) ile balad kabul edilmektedir. Amerikada bilimsel ynden ynetim alannda bir ok alma ve aratrma yapmtr.

1911 ylnda Bilimsel Ynetimin lkeleri adl eserini yaynlayan Taylor, iilik, hammadde ve malzemede byk lde israf olduunu saptam; bunu nleyerek verimlilii arttrmann yollarn aratrmtr. Sorunlarn zmnn dzenli ynetim anlaynda olduunu ve iyi ynetimin kurallara,yasalara ve ilkelere dayandn savunmutur.

zellikle zaman etd ad verilen almalar, para bana cret uygulamas ile % 400 aan verimlilik art salamtr.

Rasyonalizasyon hareketine nclk eden Taylor, fonksiyonel rgt modelini ortaya atarak rgtte uzmanlamaya yer vermitir.

Fransada Henri Fayol (1841-1925) adl bir maden mhendisi ynetim konusunda yeni ilkeler gelitirerek iletmecilik alannda hakl bir n kazanmtr. Fayol alt iletmede yaplan savurganlklardan etkilenerek ynetim ilkeleri kuramn gelitirmitir. Bu almalarn Genel ve Endstriyel Ynetim adl nl yaptnda toplamtr.

Fayol bu eserinde bir sanayi iletmesinde bulunan balca faaliyetleri snflandrarak 6 fonksiyon halinde gstermektedir: 1-Teknik (retim) 2- Ticari ( satn alma, satma ve mbadele) 3- Mali (finansal) 4- Muhasebe (istatistik dahil) 5- Gvenlik (mlkiyetin ve kiilerin korunmas) 6- Ynetim

Fayol ynetimin fonksiyonlarn da 5 grupta toplamtr: 1- Planlama 2- rgtleme 3- Yneltme 4- Koordinasyon 5- Denetim

Fayol ve Henry, yneticiliin teknik bilgiden farkl olduunu; ii iin gerekli bilginin teknik bilgi olup, orta ve st kademelere doru kldka teknik bilgi ihtiyacnn yerine giderek artan lde ynetim bilgisi ihtiyacnn aldn ileri srmlerdir.

letme ynetiminin gelimesinde nl Alman bilim adam Max Weber (1864-1920)in de nemli katklar olmutur. Weber, brokrasi modeli veya brokrasi yaklam adyla anlan bir organizasyon teorisi gelitirmitir. Teorisinde etkinlik iin ideal bir organizasyon yapsnn gerekliliini savunmutur.

letme Biliminin Dier Bilim Dallaryla likileri

Ekonomi ile likiler: letme bilimi iletme ii ve d olay ve almalar ele alarak ekonomik birimlerin yap ve ileyiini inceler; kt kaynaklarn etken olarak kullanmn iletmeler asndan ele alr. letmeciler, ekonomi biliminden elde edecekleri sonulara gre iletme politikalarna yn vereceklerdir.

Ekonomi bilimi, iletme biliminin inceleme, aratrma ve zmlerinden yararlanarak eitli kurumlarn ve ilkelerin gerekliini lmekte, bylelikle daha somut sonulara ulamaktadr. Ekonomi ve iletme bilimi karlkl ve srekli ilikiler iinde birbirini etkileyip, btnler.

Davran Bilimleri ile likiler: Davran bilimleri, gzlemler ve deneyler yoluyla bireylerin ve toplumlarn davranlarn zmlemeyi amalar. nsann iletmedeki yerini kavramak, insann eitli zelliklerini hem bireysel ynden hem de toplumsal ynden tanmak davran bilimleri ile olasdr.

Matematik ve statistik ile likiler: eitli iletme sorunlarnn zlmesinde matematik ve istatistik geni lde kullanlmaktadr. Baarl bir iletme, insanlarn gereksinmelerini giderecek mallar ve hizmetleri salamak iin kaynaklar en verimli biimde kullanmak zorunda olduuna gre, doru karar vermek iin saysal zmlemelere ihtiya duymaktadr.

Dorusal programlama ve olaslk kuram bata olmak zere eitli matematiksel programlama teknikleri; ticari hesap ve mali cebir, matematiin iletmelerde kullanlmasn salayan nde gelen uygulama alanlarndan sadece bazlardr.

Hukuk le likiler: Devletin ekonomik yaam dorudan ilgilendirecek biimde koyduu yasaklayc, snrlandrc ya da zendirici olan eitli dzenlemeler, kurallar iletmecilik bilimini, iletmeleri dorudan ilgilendirmekte ve byk etkiler yaratmaktadr.

letmeler kuruluundan balayarak, varlklarn srdrrken ve varlklarn sona erdirirken geerli olan yasal dzenlemelere bal kalmak zorundadr.

KNC BLM EKONOMK BR BRM OLARAK LETME

Burada model olarak temel alnacak iletmenin; Piyasa (pazar) ortamnda ve pazar iin faaliyet gsteren Bakalarnn ihtiyacn karlarken sahibine kr salama amac bulunan Varln srdrmek ve bymek iin aba gsteren dinamik bir yapya sahip Byk ve kompleks bir yapya sahip olduunu kabul etmekteyiz.

Ayrca eitli faaliyetleri iermesi asndan, hizmet reten veya sadece mallar pazarlayan deil de, mal reten (endstriyel) iletme zerinde durulacaktr. Bylece mallarn retimi ve pazarlamas dahil tm iletme faaliyetleri zerinde durulacaktr.

I-LETMELERN AMALARI
letmelerin amalar ok eitli olabilir. Ancak genellikle kabul edilen balca amalar yle sralayabiliriz:

1- Kr Salamak: Kr bir iletmenin belirli bir dnem sonunda elde ettii kazan toplamdr.
Kr= Toplam Gelir Toplam Gider

Her zaman toplam gelirler toplam giderlerden fazla olmayabilir bu durumda iletme zarar etmi demektir. letmeler her dnem sonunda kr elde etmeyi doal olarak amalarlar bunu iin iletme maliyetlerini minimum dzeye ve sat fiyatn maksimum dzeye karmak ister.

Krn iletme asndan kullanm alanlarn yle sralayabiliriz: Kr, iletmenin varln srdrme aracdr. Kr, iletmenin byme, yatrm ve geliim aracdr. Kr, iletme sahiplerinin yaam kalitesini arttrma aracdr.

Kr, cret art ve prim yoluyla alanlar ie zendirme aracdr. Kr, iletme baarsn lm ve deerlendirme aracdr.

Uzun dnemde, iletmenin kr salamas kadar, elde edilen kazancn tutar da nemlidir. Unutulmamaldr ki, salanan kazantan vergi de denecektir. Bu nedenle iletme asndan vergiden sonraki kr (net kr) daha anlamldr. Toplam Gelirler Toplam Giderler Vergiler
NET KR

2- Toplumsal Hizmet: letme toplumun bir paras olarak yine topluma hizmet zorundadr. Bu hizmet iletmenin yapsna gre dolayl ve dolaysz olarak gerekleebilir. Dolayl hizmet zel iletmeler iin sz konusudur. zel iletmelerin bata gelen amac kr elde etmektir. Ancak kr ederken de bir yandan yatrmlar yaparak, rettii maln

Miktarn ve kalitesini arttrarak topluma hizmet sunar. letme alanlarna daha iyi cret ya da krdan hisse vererek alanlara ekonomik katkda bulunur. Dolaysz hizmet ise kamu kesiminde yer alan iletmeler tarafndan ou kez n planda tutulan bir amatr.

Devlet zel iletmelerin yatrm yapmak istemedikleri fakat kamu karna olan alanlarda pek krl olmasa bile iletmeler kurar ve iletir. Bu iletmeler hastane, vakf, ocuk yetitirme yurdu gibi dorudan doruya toplumsal amala kurulmu olabilir, ya da Kamu ktisadi Teebbsleri (KT) gibi mal veya hizmet retimine dnk biimde faaliyette bulunurlar.

KTler zel sektrn finansal glkler, pazarlama sorunlar bulunduu ya da yeterli teknolojiye sahip olmad durumlarda sermayenin byk ounluu ya da hepsi devlete ait olarak kurulan ve toplum karlarn n planda tutan iletmelerdir. (rnein Ziraat Bankas )

Kamu kurulularnn verimli ve etkin altrlmas yapsal sorunlar nedeniyle ok zor olduundan bunlarn zerkletirilmesi ya da zelletirilmesi gndeme gelmekte ve dnyann bir ok lkesinde bu ynde almalar yaplmaktadr.

3-teki Amalar: Uzun Dnemli Byme: Bir iletme bymyorsa ya da yerinde sayyorsa o iletme geriliyor demektir. Srekli byyen bir iletme kr elde eden bir iletmedir ve srekli byyen bir iletme dolayl ya da dolaysz olarak topluma hizmet gtren bir kurulutur.

Ayrca iletmelerin, alanlarnn saln ve moral gcn korumak, komularyla ve toplumla iyi ilikiler gelitirmek, devletin yasa ve dzenlemelerini desteklemek, evrenin korumasn salamak gibi amalar da bulunmaktadr.

II-LETMELERDE EVRE
Bireyler gibi iletmelerde yaadklar ortamdan eitli llerde etkilenen ve ayn zamanda yaadklar ortam etkileyebilen rgtlerdir. Bu nedenle iletmelerin izleyecekleri eitli iletme politikalar, yaanan evrenin koullarna uymak zorundadr.

evre, genel anlamyla kii ya da topluluklar eitli dzeylerde etkileyen fiziksel ve toplumsal koullarn tmdr. letme evresi ise, iletmelerin almalarn iletme dndan etkileyen fiziksel ve kltrel etkilerin tmdr. evresel koullar, iletmelerin neler yapp neler yapamayacaklarn belirleyerek gelimelerini etkiler.

letmelerde d evreyi oluturan etkenler ve koullar drt ayr grup iinde ele alnr: 1- Toplumsal ve Kltrel evre 2- Yasal - Siyasi evre 3- Ekonomik evre 4- Fiziksel (Doal) evre Ayr ayr ele alnan bu evre koullarnn birbirinden kesin snrlarla ayrlmayacan karlkl etkileimin olduunu unutulmamaldr.

1- Toplumsal ve Kltrel evre Toplumsal evreden bir toplumun eitli kurulularna bak as, onlara ilikin grleri anlalr. Toplumun genelinde benimsenen felsefe kurumlarn ileyiine can verir. Bu felsefe ekonomik koullarla i ie oluur ve lke ekonomisi ile badaarak ekonomik kurumlara ilikin anlay ortaya koyar.

letmelerin sonsuz kr elde etme amalar ile toplumsal istekler arasnda elikiler doabilir. Bu elikinin bir denge iinde giderilmesi toplumsal evreye ilikin iletme sorumluluudur. Ayrca isizliin nlenmesi, sendikalara nem verilmesi, ayrmclktan kanma, sakat ve hkml altrma gibi uygulamalar iletmelere toplumsal evre etkeninin devlete getirilen zorlamalardr.

2- Yasal - Siyasi evre Hukuk toplumun st yap kurumu olarak, hem ekonomik hem de toplumsal dzeni iler durumda tutan bir varlktr. Hukuk, toplum yelerinin haklarn ve sorumluluklarn belirleyerek toplum dzenini koruma amac gder. letmeler bu hukuksal kurallar erevesinde hareket edecekler ve bu kurallara uyacaklardr.

Hukuksal yap iletmelerin hukuksal biimlerini de belirler. letmelerin tek sahipli ya da ok sahipli olmasna gre eitli ileyi ilkelerinin belirlenmesi, kamu iletmelerine ilikin ayrt edici ilkelerin konmas iletmelerin hukuksal biimlerine bal olur.

letmelerin alma alanlarna ilikin ilikilerde, iletmelerin boralacak ilikilerinde, iletmelerin para bulma ilikilerinde, uluslararas ilikilerinde,iletme ve alanlar arasndaki ilikilerde, iletme ynetimindeki yetki ve sorumluluk ilikilerinde, iletmelerin kamu yarar ile ilgili davranlarnda uyulmas gereken eitli hukuksal dzenlemeler bulunmaktadr.

3- Ekonomik evre letmeler, iinde bulunduklar ekonomik yapnn birer rndr. Ekonomik yapdaki retim ilikileri ve bunun tm yansmalar iletmeleri etkiler. Ekonomik yapnn zel kesim iletmeleri ya da kamu kesimi iletmelerinin egemenliine gre belirlenmesi birbirinden ok farkl iletmelerin kurulmasna ve farkl iletmecilik anlaylarna yol aar.

zel kesimin egemen olduu kapitalist retim biiminde, temel belirleyici tketicidir. Tketicilerin istekleri erevesinde retici iletmeler dzenlemelere gitmek zorundadrlar. Byle bir pazarda mal ve hizmet reten iletmeler: 1-Ne retilecek? 2-Nasl retilecek? 3-Ne miktar retilecek? 4-Ne maliyetle retilecek?

4- Fiziksel (Doal) evre Fiziksel evre hava,su, toprak ve btn doal kaynaklardan olumaktadr. Tm iletmeler eitli derecelerde bu kaynaklara bamldr. letmelerin mallarn retmek iin kullandklar kaynaklarn ou fiziksel evreden salanr. Bu kaynaklarn kullanm, ekonomik yapyla, hkmetlerin tutumuyla ve toplumun duyarllyla yakndan ilgilidir.

Fiziksel evre koullarndan iletmeleri en ok etkileyen geler yetersiz enerji arz, tkenen doal kaynaklar ve evre kirliliidir. retim enerji ile gerekleir. Ulam, madencilik, tarm, haberleme ve dier iletme almalar belli bir enerji kaynana dayanmadan gerekletirilemez.

lke ekonomisinin belli enerji kaynaklarna baml duruma gelmesi, rnein petrole bamllk, bu kaynan lkede yeterli lde olup olmamasna gre deiecek sonular yaratabilir. Yeterli kaynak olmamas durumunda fiyatlarn artmas, ktlk ekilmesi, ekonomik bunalmlarn ortaya kmas kanlmazdr.

lkelerde endstrileme arttka, toplumlarn retim ve tketim dzeyleri ykseldike toprak, hava ve su kirlenmesi de younlamaktadr. Ortaya kan endstriyel ve evsel atklar, doann kt ve ar kullanm ve benzer sorunlar yaamsal boyutlara ulamaktadr.

III-LETME FONKSYONLARI
Gnmzde artk her biri iletmeciliin ayr bir uzmanlk dal haline gelmi bulunan temel iletme fonksiyonlar 6 grupta ele alnabilir: Ynetim retim Pazarlama Finans (Finansman) nsan Kaynaklar Muhasebe

1.

2.
3. 4. 5. 6.

IV-LETMEDE TEMEL LKELER

Varlklarn srdrebilmek ve daha ileriye gidebilmek iin her iletme belirli ilkelere ve denenmi kurallara uymak zorundadr. Bu ilkeler iletmenin yaps deise bile kolay kolay deimezler. Bir bakma iletmecilik ilkeleri evrensel ve ok boyutludur.

A-VERMLLK (PRODKTVTE) Bir iletmede retim eleri arasnda her ynyle uyum var ise, hibir e atl kalmayacak ekilde kullanlyorsa verimlilik var demektir. Verimlilik, retim srecinde boluk olmadan verilen bir takm girdiler ile en yksek retimin salanmasdr.

Verimlilik = Girdi/ kt V = retim eleri /retim Sonucu Bu durumda verimlilik, birim ktya den retim esi miktarn gsterir ve kan sonu ne kadar kk olursa verimlilik o kadar fazla olur.

B- EKONOMKLK Ekonomiklik; retimden elde edilen gelir ile retim srasnda yaplan maliyet giderleri arasndaki orandr. Ekonomiklik = retimin Sat Tutar/ retimin Maliyet Giderleri Tutar E = Gelirler/ Giderler E = 1 ise iletme baaba E 1den bykse iletme ekonomik E 1den kkse iletme ekonomik deildir.

C- RANTABLTE (KRLILIK) Rantabilite, kazancn kazanc salamak iin kullanlan sermayeye orandr. Baka bir anlatmla bir iletmenin yatrlm sermayesinin o dnem iinde gelir salayabilme olanadr. Rantabilite =Kr / Sermaye X 100

NC BLM

LETME ETLER

I-EKONOMK YAPI BAKIMINDAN SINIFLANDIRILMASI

A-RETC LETMELER retim yapan iletmeler 2 ana grupta toplanabilir: 1- Mal reten letmeler; tarm, inaat, sanayi gibi sektrlerde faaliyet gsteren ve mal reten byk-kk iletmelerdir. rnein: makine, kuma, konserve reten iletmeler.

2-Hizmet reten letmeler; bu tr iletmeler hizmet reterek, gereksinimi olan kii ve kurululara satan iletmelerdir. rnein: ulatrma iletmeleri, mali kurumlar (banka, sigorta), turizm ve dier eitli meslekler ( doktorluk, avukatlk, mali mavir)

B- TKETC LETMELER Bu tr iletmelerde gelirler n planda olup, kendilerini harcamalara uydurma zorunluluu vardr. Bu nedenle retici iletmelere gre farkl bir ekonomik yapya sahiptirler. Kamu Tketimleri (Kamu Bteleri); ky ve belediye, ky ve belediye birlikleri ve devlet bteleri tketici iletmelerdir.

Tketici iletmelerin de retken grevleri vardr. Kamu tketimleri (kamu bteleri) ok verimlidirler. rnein:enerji tedariki, yol ve kpr yapm, yol temizlii, itfaiye, plerin toplanmas gibi maddesel olmayan trde hizmette bulunurlar. Yani ekonomik olamayan bir hizmet retimi sz konusudur. Yararlandnzda hemen parasal bir deer demeniz gerekmez.

II-FAALYET KONULARI BAKIMINDAN SINIFLANDIRILMASI

Tarmla uraan iletmeler Sanayi ile uraan iletmeler naat ile uraan iletmeler Ticaretle uraan iletmeler Ulatrma ve haberleme ile uraanlar Finansal kurulular Serbest meslek ve kurulular Konut geliri salayanlar iletmeler

III-SERMAYE MLKYET BAKIMINDAN SINIFLANDIRILMASI Sermayenin kime ait olduu gznnde tutularak iletmeler gruba ayrlabilir: 1- zel Sektr letmeleri: Sermayenin tamam veya byk ksm zel kiilere aittir. lkemizde karma ekonomi dzeni bulunduundan irili ufakl ok sayda zel iletme bulunur.

2- Kamu Sektr letmeleri: Kamu sektr iletmeleri daha az sayda ve genellikle daha byk iletmelerdir. Bu iletmelerde sermaye ve mlkiyetin yardan fazlas devlete aittir. Bu bakmdan retilen mal ve hizmet ile salanan kazan arasnda her zaman denge salanmaz. letmelerin zararn devlet karlar.

Bu iletmeler piyasa koullarna her zaman kolaylkla uyum salayamaz. Buna karlk zel iletmelerin ilgi duymad, fakat toplum iin yerine getirilmesi zorunlu olan mal ve hizmet retimini gerekletirmekle nemli bir boluu doldururlar.

3-Yabanc Sermayeli letmeler: Yabanc sermayeli iletmeler d lkelerin mteebbislerinin girdikleri lkede zel veya kamu iletmeleri ile ibirlii yaparak kurduklar iletmelerdir. Trkiyeye yabanc sermaye girii ok dk olmakla beraber 1980lerin ikinci yarsndan itibaren nemli artlar olmutur.

Trkiyeye Giren Yabanc Sermaye Miktar (Milyon $ )

Yllar 1990 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Giriler 684 1707 3288 622 745 1291 8537 17814 19190 klar Net 0 684 725 982 22 3266 5 617 8 737 100 1191 336 8201 1687 16127 2280 16910

VI-ULUSLARARASI OLUP OLMAMA BAKIMINDAN SINIFLANDIRILMASI letmeler uluslararas olup olamama bakmndan 3e ayrlmaktadr: Ulusal letmeler; lke iinde kurulmu, sermaye ve ynetim bakmndan da bamsz zel ve kamu iletmeleridir.

Uluslararas letmeler; sadece lke iinde deil, yabanc lkelerde de eitli faaliyet dallarndan biri veya birkanda retim veya sat yapan zel veya kamu iletmeleridir.

okuluslu letmeler; eitli lkelerde yer alacak faaliyetlerini mlkiyeti ksmen veya tamamen kendisine ait retici veya pazarlamac kurulularla yrten bir giriimdir. Ana irkete ve birbirlerine ortak mlkiyet yannda, ortak stratejilerle baldrlar;ana irket niteliindeki iletme bal kurululara datt kaynaklar ve plan ve btelerini onaylama hakkyla kontrol eder.

okuluslu iletmelerin kurulu nedenleri: Ucuz hammaddeden yararlanmak Ucuz igcnden yararlanmak Mevcut pazar geniletmek Tama giderlerini azaltmak Hkmetlerin sunduu deiik teviklerden yararlanmak zellik gsteren rnlerde kaliteyi korumak gibi

lk okuluslu iletme Hollandal Unie Margarin ile ngiliz Lever Brothers irketlerinin birlemesiyle 1929da ortaya kan Unileverdir. Ayrca Shell, Philips, IBM, Coca Cola, Sony nde gelen okuluslu irketlerden bazlardr.

V-BYKLKLER BAKIMINDAN SINIFLANDIRILMASI Kk ve Orta lekli letmeler: Ksa anlatmyla KOBler gerek gelimi gerekse gelimekte olan lke ekonomileri iin ok nemli kurululardr. Trkiyede tm iyerlerinin %95ini KOBler oluturmaktadr. Trkiyede 50 iiye kadar istihdam salayan iyerleri kk iletme, 51-200 ii altran iyerleri de orta lekli iletme kapsamndadr.

Trkiyede istihdamn %70inden fazlas KOBler tarafndan karlanmaktadr. Trkiye asndan KOBlerin nemini arttran bir baka neden, KOBlerin kullandklar girdilerin daha ok yurtii kaynaklardan karlanmaldr.

VI-YASAL YAPILARINA GRE RKETLER

Trkiyede iletmelerin yasal yaplarn dzenleyen eitli yasalar vardr. Bunlar Trk Ticaret Yasas, Medeni Yasa, Borlar Yasas, Kooperatifler Yasas ve Yasasndan sz edilebilir. Bu yasalara bal olarak iletmeler; kii, sermaye ve kooperatif iletmeler olmak zere ana gruba ayrlarak incelenebilir.

letmeler yasal yaplarna gre toplu olarak aadaki tablo zerinde izlenebilir.
Kii (ahs) iletmesi Sermaye letmeleri Kooperatifler

Tek Kii letmesi

Adi irket

Anonim irket
Limited irket

retim Koop.
Tketim Koop.

Kollektif irket
Komandit irket

Sermayesi paylara blnm komandit irket

Tarm Sat Koop.

Yap Koop. Dier Koop.

1-Kii letmeleri Bu tr iletmelerde kiisel emek, sermaye ve sorumluluk sz konusudur. En tipik zellikleri risk faktrnn iletme sahip ve ortaklarnn tm varlklarn kapsam olmasdr. Kii iletmeleri, tek kii, adi irket, kollektif ve komandit irket olmak zere drt gruba ayrlr.

Tek Kii letmeleri En eski, en basit ve en ok grlen bu iletme biiminde kii elde ettii ekonomik kaynaklar deerlendirerek bamsz i kurma yolunu seer. zellikle bamsz alma arzusu tayan bir ok kii kk lekli iletme kurmaya ynelir. Ancak bu tr iletmeler gelimeye ve bymeye balaynca sorunlar da ortaya kmaya balar.

Hukuki bakmdan tek kii iletmesinin en tipik zellii borlulara kar iletmeye koyduu sermayenin dnda kendi z varlklar ile de sorumlu olmasdr. Bu kredi salama kolayl getirirken, risk faktrn de arttrmaktadr. Tek kii iletmelerinde iletmenin tzel kiilii yoktur, iletme ile sahibi hukuki bakmdan ayr tutulmaz.

Adi irket Birden fazla kiinin emek ve sermayelerinin mterek bir amaca ulamak iin birletirmeleri halinde ortaya kan irket adi irkettir. Bu tr ortaklklarda her ortan pay kendi aralarnda szl ya da yazl anlamaya bal olarak dzenlenir. Formalitesi az, ileyii kolay olduundan adi irket olarak tanmlanr.

Adi irket, tek kii tarafndan kurulan iletmenin sakncal ynlerini gidermeyi amalar. letmenin byme potansiyelini karlamak iin birden ok kii sermaye, emek, deneyim ve bilgisi ile ynetime katlr, aralarnda iblm yaplr, bylelikle daha etkin bir iletmecilik dnemine girilir.

Bu stnlklerine karlk en nemli sakncas ynetime birlikte katlan ortaklar arasnda sk sk grlen anlamazlklar, yetki atmalar, farkl dnce ve neriler nedeniyle ortakln ok abuk dalmasdr. Aksi belirtilmedike her ortan kr-zarar pay birbirine eittir. Ortaklarn hibirisi dierinin rzas olmadan nc bir kiiyi irkete alamayaca gibi kendi payn da devredemez.

Kollektif irket Bir iletmeyi bir ticaret nvan altnda iletmek amacyla gerek kiiler tarafndan kurulan ve ortaklarndan hibirisinin sorumluluu irket alacaklarna kar snrlandrlmam olan irket kollektif irkettir.

Bir kollektif irketin ortak zellikleri unlardr: Kurulan bir kollektif irketin bir irket saylabilmesi iin amac byle bir ticari iletmeyi kurmak ve iletmek olmas gerekir. Aksi takdirde irket adi irket saylr. irket gerek kiiler arasnda yaplan bir szlemeye dayanmaldr. O halde kollektif irket gerek kiiler arasnda yaplan bir szlemenin sonucudur ve ekle tabidir. Bu szlemenin

noterlike tasdikli bir suretinin irket merkezinin bulunduu yerdeki ticaret siciline sunulup tescilinin istenmesi zorunludur. Kollektif irket ticaret siciline tescil ile tzel kiilik kazanr. Kollektif irket bir nvana sahip olmaldr. Kollektif irket szlemesi yazl olarak hazrlanr.

Kollektif irketlerde irketin bor ve taahhtlerinden dolay ortaklar btn mallaryla ve zincirleme olarak sorumlu olmakla beraber, nc kiiler borlarn denmesi ve taahhtlerin yerine getirilmesi iin dorudan ortaklara bavuramazlar. nce irkete bavururlar ve gerektiinde irketi icra takibine verirler.

Komandit irket Ticari bir iletmeyi bir ticaret nvan altnda iletmek amacyla kurulan, irket alacaklarna kar ortaklardan bir veya birkann sorumluluu snrlandrlmam, dier ortak ortak veya ortaklarn sorumluluu belirli bir sermaye ile snrlandrlm olan irket komandit irkettir.

Komandit irkette iki eit ortak vardr: a) Komandite Ortak: Kollektif irket ortaklar gibi, irket bor ve ykmllklerinden dolay sorumluluklar koyduklar sermaye ile snrl olmayan ortaklardr. irket varlklar borlar deyemez duruma geldiinde komandite ortaklar bu borlar demekle ykmldrler.

Komandit irketlerde komandite ortaklar temel neme sahiptir. Yasaya gre irketin ynetim ve temsil hakk bu ortaklarndr. Ana szleme ile bu hak ortaklarn birine, bir kana ya da tmne verilebilir.

b) Komanditer Ortak: irkete koyduklar sermaye pay kadar sorumlu olan ve irketin ynetiminde ve temsilinde yer almayan ortaklardr. Bu ortaklar koyduklar sermaye dnda nc kiilere kar sorumlu olmazlar. Komanditer ortak krdan ana szlemede belirlenen koullara gre pay alr.

2-Sermaye letmeleri Sermaye irketlerinde temel ilke, ortaklar ve onlarn varlklar deil, iletmeye koyduklar sermayedir. irketin borlar ve ykmllkleri iin en ok, koyduklar sermaye kadar sorumluluklar vardr. Ortaklarn varlklar irket varlklarndan ayrlmtr. Sermaye irketleri de 3e ayrlmaktadr.

A-Sermayesi Paylara Blnm Komandit irket Bir bakma anonim irket ile kollektif irketin bileiminden oluan bir yeni modeldir. Burada anonim irket ortaklarna benzeyen ortaklar komanditer, kollektif irket ortaklarna benzeyen ortaklar komandite ortak olarak adlandrlr.

Adi komandit ortaklkta sermaye paylara blnmemitir, yalnzca, ortan katlma orann gsteren blmlere ayrlmtr. Oysa sermayesi paylara blnm komandit ortaklkta, komanditerin sermayesi paylar biiminde belirtilmektedir. En az 5 ortakla kurulup, ortaklardan en az birinin komandite ortak olmas gerekir.

B-Anonim irket Anonim irket bir unvana sahip esas sermayesi belirli paylara blnm olan ve ortaklar borlarndan dolay yalnz taahht etmi olduklar sermaye paylaryla sorumlu olan irkettir. Bir anonim irketin kurulmas iin 5 kurucunun bulunmas ve esas sermayenin de 5000 TLden aa olmamas gerekir.

Anonim irketlerin ayrt edici niteliklerini aadaki biimde zetleyebiliriz: Sorumluluk irketin mal varl ile snrldr. Ortaklar irketin bor ve ykmllklerine kar kiisel yoldan herhangi bir sorumluluk tamazlar. Ortaklk paylarnn bakalarna aktarlmas ok kolaydr.

Byme ve gelime olanaklar yksek olan kapitalist iletme trdr. Profesyonel ynetici yetitirilmesine, gelitirilmesine en uygun ortaklktr. Byk ve ada iletme rgtlerinin kurulmasna olanak verdiinden, ileri ynetim teknikleri uygulayarak byk retim ve

yatrmlara giriebilecek glerin bir araya gelmesini salar, ekonomik gelimeye katk salar. Devlet denetimine en kolay olanak veren trdr.

C-Limited irket ki veya daha fazla gerek veya tzel kii tarafndan bir ticaret unvan altnda kurulup ortaklarn sorumluluu koymay taahht ettikleri sermaye ile snrl ve esas sermayesi belirli olan irkettir. Ortak says 2-50 arasnda olup sermayesi 500 TL olmaldr. Szleme yazl yaplp btn kurucularn imzalarnn noterce onay gerekir.

Limited irketler riskli ilerde ortaklarn sorumluluunu snrl tutmak iin ideal bir modeldir. Ayrca byk iletmelerin sat rgtleri,danma ve aratrma brolar iin uygun tipte irketlerdir. Anonim irketlere benzemekle birlikte ortak saysnn snrl tutulmas, daha kk sermayeli iler iin geerli olmas en nemli farkllklardr.

3-Kooperatifler Gerek kiiler, kamu tzel kiileri ya da dernekler tarafndan kurulan kooperatif iletmeler en az 7 orta gerektirir. Kr elde etmekten ok, karlkl ekonomik yardm, dayanma ve korunma amacyla bir araya gelen kiilerin kurduu bir modeldir.

Kooperatife girmek ve kmak serbesttir. Bir genel kurul vardr ve her ortak bu kurulun yesidir ve ynetim organlarna seilme ans vardr. Dnem sonunda elde edilen kr, ortaklara koyduklar sermayeye orantl olarak bir faiz geliri gibi denir.

Kooperatif iletmeler, genelde ekonomik bakmdan pek gl olmayanlarn bir araya gelerek, glendikleri ve ortak amalar etrafnda birletikleri bir modeldir. Kooperatiflerin nemli stnlklerinden birisi de devletten kolayca kredi elde etme ansna sahip olmalardr.

A-retim Kooperatifi: Bu kooperatifler yelerinin gereksinme duyduu konularda retim yapmak ya da iilerin kendi aralarnda anlaarak bir araya gelmeleri ile retime girimek istemeleri halinde kurulan kooperatif trdr.

B-Tketim Kooperatifi: Ortaklarn gda, giyecek ve ev eyas gibi gereksinmelerini ucuz fiyatla ve iyi kalite ile karlamak zere kurulurlar. C-Tarm Sat Kooperatifi: eitli tarm rnlerinin bir merkezde toplanarak uygun koullarda pazarlanmas amacn gder. Meyve, sebze ve tahl rnleri iin byle bir kooperatif kurulabilir.

D-Yap Kooperatifi: Ortaklarn konut gereksinmelerini en ekonomik ve elverili biimde karlama amacn gder. lkemizde son yllarda yap kooperatiflerinin says artm ve zellikle devletin bu tr kooperatiflerinin artmasn salamak iin verdii ucuz ve uzun kredilerle konut edinme sorunu nemli lde zmlenmitir.

VII-LETMELERARASI ANLAMALAR BAKIMINDAN SINIFLANDIRILMASI letmeler, kr salamak amacyla faaliyet gsterdikleri iin daha fazla kr salamak iin kendi aralarnda eitli llerde anlamalar yaparak rekabeti snrlandrma yoluna gidebilirler. letmelerin en az ilikiden balayarak, tam birlemeye kadar giden eitli dzeylerdeki anlama ve birlemeleri alt grupta toplanabilir:

1-Centilmen Anlamas Yapan letmeler: Anlam olarak, centilmen anlamas, buna taraf olanlarn karlkl sz vermelerine dayanan ve taraflarn veya bunlardan birinin vazgemesi halinde hibir yaptrmn szkonusu olmad anlamalardr.

Centilmen anlamas politikada ve hukukta da szkonusu olur; yazl veya szl olabilir. ki veya daha fazla iletme, hammadde kaynaklarn veya pazarlar paylamak; ya da fiyat rekabetini kaldrarak fiili tekeller kurmak iin geici veya srekli olarak centilmen anlamas yapabilirler.

2-Konsorsiyumlar Konsorsiyum, kelime olarak belirli bir i iin kurulan birlik veya ortaklk anlamna gelir. ki ya da daha ok finans kuruluunun hukuksal ve ekonomik bamszln zedelemeden ve geici olarak aralarnda anlamalarna konsorsiyum denir.

Genellikle byk apl taahht ilerinde ihaleyi kazanabilmek iin ayn veya farkl lkelerden, ayn dalda veya farkl ihtisas dallarndaki iletmeler finansal olanaklarn veya teknolojik ya da dier stnlklerini birletirip ibirlii yaparlar. rnek; Boaz Kprs, Keban Baraj Ancak sz konusu yatrmlar tamamlandnda konsorsiyum ad verilen anlama da kendiliinden sona erer.

3-Karteller retim, hammadde ve zellikle pazarlama konularnda, ayn dalda alan iletmelerin rekabeti ortadan kaldrmak ya da snrlamak amacyla aralarnda yaptklar bir anlama trdr. Bu anlama yazl olarak dzenlenir ve balaycdr. Ancak kartele katlan iletmelerin hukuksal ve ekonomik bamszlklar devam eder.

Kartel bir birleme tr olmad iin iletmeler bamszlklarn yitirmeksizin sadece belirli konularda anlamaya varrlar. Bu anlama konularna gre eitli kartel trleri oluur. Fiyat Karteli Sat Karteli Kontenjan Karteli Blge Karteli Uluslararas Karteller

4-Trst Bu birleme trnde iletmeler hem hukuki hem de iktisadi bamszlklarn yitirirler. Trst iki veya daha fazla iletmenin tekelci g oluturmak amacyla hukuki bamszlklarn yitirerek, sermaye ve ynetimlerini birletirmeleridir.

Trstler, gnmzde az kullanlan iletmeler aras bir birleme eklidir. lk defa ABDde ortaya kp gelimitir. Trst tr birlemeler tekellemeye yol at iin eitli lkelerde yasalarla engellenmitir. Bunun nedeni trstn monopol fiyatlar uygulayan, ar kr salayan ve kendi aleyhine olacak yeni bulularn uygulanmasna izin vermeyen kurulular olmasdr.

5-Holding Holding gizli olmayp, ak kurulur. Esas amac rekabeti snrlandrmaktan ok bir ahsa veya irkete ait eitli iletmelerin ynetimini kontrol altna almak ve denetlemektir.

Holding, bir irketin baka irketlerin hisse senetlerinin byk blmne sahip olmak suretiyle ynetim ve denetimi ele geirmesiyle oluan irketler grubudur. Bylece baka irketlerin ele geirilmesiyle kurulan holding, ana irket ile ona bal irketlerden oluur.

Ana irketler ounlukla mal retimi ve pazarlamasyla uramazlar. Ana irketler holdinge bal irketlerin iletme politika ve stratejilerini belirlerler ve denetimi elde tutarlar. Ancak bal irketler hukuken bamsz grnmndedirler.

6-Tam Birleme Tam birleme, (ngilizce Merger veya Franszca Fzyon) adndan da anlalaca zere, iki veya daha fazla iletmenin tek iletme haline gelmesidir. Bir iletme dierini satn alp, ona katabilecei gibi, bunlarn yeni bir iletme olarak ortaya kmalar da mmkndr.

DRDNC BLM LETMELERN KURULUU

Kurulu Kararnn Oluumu

Bir iletmenin kurulmas, belli bir alana belli bir yatrmn yaplmas demektir. Yaplacak yatrmn verimlilii, krll bu konudaki kararlarn tutarllna baldr. Kk ve orta lekli iletmelerde, byk lekli iletmelere gre kurulu almalar daha rahat yrtlr. Bunlarn kuruluunda, giriimcinin deneyimi, sezgisi,

kestirimi, girikenlii n planda gelir. ok fazla ayrntya inmeyen aratrmalarla, bu iletmelerin kurulmas ve baarya ulamas sz konusu olabilir. Ancak, byk iletmelerde kurulu almalarnn ok ayrntl inceleme ve aratrmaya dayanmas gerekir.

Kurulu Karar Sreci

letmelerin kuruluunda yatrm karar ile ilgili aamalar genelde u ekildedir: Yatrm dncesi Yaplabilirlik (fizibilite) aratrmalar Yaplabilirlik projesi (n proje) Deerlendirme ve yatrm karar Kesin proje Projenin uygulanmas (yatrm) retime gei aamas

Yatrm dncesi: Yatrm ulusal gelirin yeni retim birimleri (iletmeler) kurmak veya eskiyen birimleri yenilemek iin ayrlan ksmdr. Bir iletme kurulmadan nce, en bata belli bir alanda, belli bir apta retim yapma dncesinin giriimcilerin kafasnda olumas gerekir.

lkenin ekonomik yaps, Pazar durumu, rekabet durumu, dsatm ve dalm olanaklar, teknoloji, doal kaynaklar gibi etkenler, bu dncenin belli biimde olumasn etkileyecektir. Yaplabilirlik (fizibilite) aratrmalar Kesin yatrm karar almadan nce, giriimcinin yapmay dnd retim ve sermaye ile

ilgili olarak ekonomik, teknolojik ve finansal sorunlarla, kurulu yeri sorunlarn zmek iin ayrntl ve kesin aratrmalara girimeksizin gerekli btn bilgilerin sistemli bir ekilde elde edilmesini yaplabilirlik aratrmas, bunlarn bir metin iinde toplanmasn yaplabilirlik projesi olarak tanmlyoruz.

Yaplabilirlik projesinde eitli aratrmalar yaplarak projenin btnle kavumas salanr. Bu aratrmalar; ekonomik, teknik, finansal, yasal ve rgtsel aratrmalardr. Yaplabilirlik projesi (n proje) Bir nceki aama olan yaplabilirlik aratrmalarna dayanarak bir n proje oluturulur.

Bu proje bir n inceleme niteliindedir ve yatrm dncesinin gerekletirilebilme olasln ortaya koymak iin kullanlr. Yatrm dncesinin incelemeler sonucunda yerinde olduu grlrse, kesin proje hazrlanmasnda n proje verilerinden yararlanlacaktr.

Deerlendirme ve yatrm karar Yaplabilirlik raporunun nda yaplacak deerlendirme sonucunda ya yatrm karar verilecek ya da yatrmdan vazgeilecektir. Yatrmcnn deerlendirilmesinde temel lt salanacak krdr. Bu nedenle iletme kurma karar verilirken zerinde durulacak olan krllk oranlardr.

Kesin proje Proje kabul edildikten sonra kesin proje biimine dntrlr. Bu aama projenin somutlatrlmas ve ayrntlarnn belirlenmesini ierir. letmenin kapasitesi, bykl, hukuksal yaps, yaplacak harcamalarn ayrnts, alnacak her trl donanm gibi her trl ayrnt kesin projede yer alr.

Projenin uygulanmas (yatrm) Bu aamada yatrm gereklemektedir. Arsann alnmas, yapnn ve donanmn kurulmas, makine ve ara gerecin satn alnmas, montaj almalar bu aamada gerekleir. Ayrca, proje ve mhendislik tasarmlarnn oluturulmas, grme ve szlemelerin tamamlanmasna ilikin almalar bu aamada ele alnr.

retime gei aamas En son aama deneme retimine gei aamasdr. Bu retim srasnda, planlana nicelik, nitelik ve maliyetler ynnden maln uygunluu denetlenir, arada oluan farklar varsa bunlarn giderilmesi iin almalar yaplr. Bunlardan sonra kesin retim aamasna geilir ve yatrm sreci tamamlanm olur.

letmelerin Kurulu Yerinin Belirlenmesi

letmelerin kurularak yerleecei alann seimi tm iletmelerin kar karya kald ve zmek zorunda olduu bir sorundur. reticiler, toptanclar, perakendeciler, finansal kurumlar ve tm hizmet iletmeleri bu sorunla kar karyadr. Ayrca bir iletmenin ubeler ya da ek brolar oluturmas ya da var olan evresini geniletmesi durumunda da kurulu yeri kararlar alnacaktr.

letmelerin kurulu yeri, iletmelerin amalarna ulamas iin gerekli koullar gerekletirecek biimde olmaldr. Yer seiminde iletme giderlerinin en dk ve iletme gelirlerinin en yksek olduu, yani en yksek krn ya da en byk yararn saland yer aranr.

Zamannda byk krlar elde eden kimi iletmeler, artan sat hacimleri ve yksek sat fiyatlarna karlk krlarnn dmekte olduunu grebilirler. Bunun ana nedenlerinin banda, iletmelerin bulunduklar yerleim alan nedeniyle rakiplerine gre yksek maliyet giderleriyle retim yapmalar gelmektedir.

Bu durumda iletmeler bulunduklar yerlerde kalarak yksek maliyet giderlerini, retimin baka aamalarnda gerekletirecekleri deiikliklerle giderme ya da yerleim alanlarn deitirerek ok daha elverili bir blgeye kayma seenekleriyle kar karyadrlar.

Kurulu Yerinin Seilmesinde Etkili Olan Balca Etmenler letmenin ilk kuruluunda seecekleri yeri aamal olarak ele alabiliriz: 1.Aama: Belli bir lkenin snrlar iindeki belli bir blgeyi semek 2.Aama: Seilen bu blgenin iinde kalan belli bir noktay saptamak 3.Aama: Bu noktadaki bir arsada iletmeyi oluturup, iletme iin gerekli retim aralarn salamak ve iletmenin i yerleim dzenini kurmak

retim iletmelerinin belli bir kurulu yeri blgesini seerken deiik derecelerde etkili olan, ancak her kuruluta arlklar lsnde deer verilmesi gereken etkenler unlardr: Pazara Yaknlk letmenin kurulu yerinin seiminde bata gelen faktrlerden biri olan pazara yaknlk zellikle ulatrma sisteminin yetersizlii

ve tama maliyetlerinin yksek olduu durumlarda daha da nem kazanr. Genel olarak kk bir Pazar alan iin faaliyet gsteren kk ve orta lekli iletmelerin kurulu yerlerinin pazara dnk olaca sylenebilir. letmenin tr, retilen maln tr ve tama maliyeti yksek trden hammadde kullanlmas da kurulu yerini pazar sahasna ekebilir.

Hammadde, Enerji, klim ve Su Hammadde ve dier yardmc maddeler, srekli tedarik imkanlar, kalite, fiyat ve tama maliyetleri gibi ynlerden kurulu yerini kendilerine ekerler. Baz hammaddeler mamul hale geldiinde abuk bozulma ve rme v.b sebeplerle uzaklara tanamazlar. Byle hammaddeleri ileyen iletmeler hammadde kaynana yakn yere kurulur.

Enerji de, endstri iletmeleri iin ok nemli olmakla beraber, artk kolayca tanabilmesi, hatta lkeleraras nakli, kurulu yerinin enerjiye olan bamlln geni lde azaltmtr. Is, nem, ya gibi iklim artlar baz hallerde iletme iin nemli olabilmektedir. Su baz sanayi kollar iin ok nemlidir. Kimya, gda, kat, dokuma fabrikalarnda yksek basnl suya ihtiya vardr.

gc Geni lde igc kullanan byk iletmelerde, emek youn teknolojiyi seenler yeterli sayda kalifiye eleman kolayca tedarik edebilecekleri blgelere ynelirler. Kylerden ehirlere akn byk ehirlerdeki igc arzn arttrd gibi, buralarda fabrikalarn varolmas da igcn ehre eken bir etkendir.

Tama Ulatrma maliyetleri ve ulam imkanlar kurulu yeri faktrleri arasnda en genel niteliklisidir. Limanlar, demiryolu ve karayolu yaknlar veya kavaklar ulam olanaklar ve tama kolayl nedeniyle pek ok iletmeye kurulu yeri olur.

Devletin Tevik ve Uygulamalar Devlet iletmelerin kurulu yeri seimine direkt ve veya indirekt yollardan etki eder. Merkezi devlet organlar (DPT, Sanayi ve Ticaret Bakanl gibi) ile zellikle mahalli idareler (belediyeler) yneticileri halkn menfaatlerini korumak, ehri ve evreyi korumak, sanayi ve ticareti tevik etmek amalarn gderler.

Devletin etkisi, tevik, snrlama veya yasaklama ekillerinde grlr. Belirli yerlerde iletme kurulmas zorlatrlabilir veya kamu yarar iin gerekliyse yasaklanabilir. Olumlu ynde ise, ucuz veya parasz arsa verme, alt yap tesisleri kurma, gmrk indirimi,vergi ve harlarda kolaylk salama, organize sanayi blgeleri kurma zendirici tedbirler arasndadr.

Atklarn Atlmas Endstri atklar gaz, sv ya da kat biimde bulunabilir. Bunlarn herhangi bir rahatszla yol amadan atlmalar gerekir. letmeler nereye kurulurlarsa kurulsunlar atklarla ilgili nlemleri zamannda almak zorundadrlar. Atklarn zararsz bir biime dntrldkten sonra atlmalar zorunluluu vardr.

ORGANZE SANAY BLGELER Organize sanayi blgeleri kapsaml bir plan gereince parsellenip, yol, su, elektrik, kanalizasyon gibi altyap tesislerinin hazrlanarak, arazi paralarnn beraberce yararlanabilecekleri her trl hizmetle birlikte mteebbislerin yararlarna sunulduu organizasyonlardr.

Organize sanayi blgeleri en ok devlet organlarnca kurulmakta ise de, kurulu biimleri bakmdan ayr tipte olabilir. 1- Merkezi devlet ve yerel ynetimler veya sanayi ticaret odalarnca kurulanlar; 2- zel ve kamu kurulularnca ortaklaa olarak kurulanlar; 3- zel yatrmclar veya arsa sahipleri tarafndan kurulanlar.

Bu blgelerin baz altyap tesislerine sahip olmalar dnda saladklar yararlar arasnda, iletmelerin byme ve gelime amalarna elverili olmalar ve evre kirlilii sorunlarn byk lde gidermeleri belirtilebilir. Ayrca buralarda kurulan eitli tesisler aracl ile sanayi atklarnn deerlendirilmesi de kolaylar.

Trkiyede planl kalknma dnemi ile birlikte, organize sanayi blgesi kurma fikri de g kazanmtr. 1960 ylnda hkmetin almalar sonucunda Bursada Pilot Organize Sanayi Blgesi kurulmutur. 3-4 yl iinde Bursa Organize Sanayi Blgesinin doluluu %70 orann bulmutur.

SANAY STELER Organize sanayi blgelerinin kk lekli tipleri olan sanayi siteleri, kente daha yakn yerlerde kurulan, daha ok kk ve orta lekli iletmeleri barndrmak iin hazrlanan site tipi binalardr. rnein, stanbul mraniyedeki Modoko-Mobilyaclar Sitesi, Merterdeki Demirciler Sitesi.

BENC BLM LETMELERN FONKSYONLARI

1-YNETM FONKSYONU
Rekabet ortam iinde iletmelerin daha gl olabilmeleri salkl ileyen bir ynetim anlayna baldr. letmenin amalarna ulaabilmesi iin en geerli yol ynetsel ilke ve kurallara sahip olma ve bunlar uygulamadr. letmenin temel girdileri olarak kabul edilen igc ve fiziksel varlklarn belirli amalar dorultusunda bir araya en uygun biimde getirilmesi ynetimdir.

Genel anlamda ynetim, belirli bir ibirlii ve iliki iinde bir araya gelen insanlarn, ortak amalarn gerekletirmek zere yapaca faaliyetlerin dzenlenmesi srecidir. Bakalarna i yaptrma sanat olarak da kabul edilen ynetim sanatlarn en eskisi, bilimlerin en yensisidir.

Etkin bir ynetim iin eitli zellikler gerekir: Varlmas planlanan amalarn belirlenmesi, En az iki kiinin bir araya gelmesi, likilerin uyumlu ve dzenli olmas, Bireylerin etkin almak iin iblm yapmas, Yneticilerin yetki snrlarnn belirli olmas,

Gelecei dnk ussal kararlarn alnmas, Bu kararlardan doan sorumlulua katlanlmasdr.

2-RETM FONKSYONU
retim, beeri ve maddi faktrlerin mal ve hizmetlere dnme srecidir. retim faktrlerinin girdi olarak katldklar retim srecinde sonunda ktya dnerek ihtiya karlayacak mal ve hizmetler haline gelmeleri retim srecidir. Kaynaklarn etkili ve verimli bir ekilde kullanabilen iletmelere sahip olan ve yksek retim

dzeyine ulaan lkeler ekonomik olarak gelimi ve halknn refah dzeyi yksek lkelerdir. Bir lkenin refah dzeyinin ls olan ekonomik gstergeler (Gayri Safi Milli Hasla, Milli Gelir gibi) o lkede bir ylda yaratlan deerlerin toplamdr. Dolaysyla retim faaliyeti iletmeler iin olduu kadar tek tek insanlar ve tm lke ekonomileri iin nemlidir.

Bir sanayi iletmesinin temel blmlerinden biri olan retim blm byk ve karmak yapdadr. Bu karmaklk iletme bydke daha da artar. retim blmnn faaliyetleri dier blmlerle sk skya ilikilidir. retim blm satlabilir nitelikteki mallar retmek iin pazarlama blm ile, satn alnmasn istedii yeni makineler

iin ve benzeri eitli nedenlerle gereken fonlar iin finansman blmyle, ihtiyaca uygun nitelikte ii ve dier personel salanmas iin personel blmyle (insan kaynaklar) srekli iliki iinde olmak durumundadr.

3-FNANS FONKSYONU
Finans veya Trkede daha yaygn olarak kullanlan finansman iletmeler asndan; ihtiya duyulan fonlarn uygun artlarda salanmas ve etkin bir ekilde kullanlmasyla ilgili faaliyetlerdir. letmede finansman fonksiyonunu yerine getiren finans veya mali iler yneticisi, temel olarak, gerekli fonlar en

uygun artlarda elde etmek ve en etkin biimde kullanmakla grevli kimsedir. Fon finansmann en genel arac olup, paradan daha geni kapsaml bir terimdir. Fon nakit, vadesiz mevduat, nakde evrilebilir deerler ve gerektiinde para gibi grev yapabilecek eitli unsurlar kapsar.

letmenin finansal yaps, toplam kaynaklarn veya tm iletme varlklarnn nerelerden salandn ve bunlarn nasl kullanldn gsterir. Finansal yap, hereyden nce iletmenin sermaye miktar ve bu sermayenin nasl olutuuyla ilgilidir.

4-NSAN KAYNAKLARI FONKSYONU

nsan kaynaklar iletmenin baarsnda kilit bir role sahiptir. nsan kaynaklar ynetimi amalara ulama yolunda rgtn insan boyutuyla ilgilenir. e uygun igrenlerin tedariki, eitimi, motive edilmesi ve iletmede tutulmas gibi temel fonksiyonlarn yerine getirilmesi grevlerini stlenir.

letmelerin faaliyetlerinde baar salamak, performans dzeyini ykseltmek iin insan kaynaklarnn etkili ve verimli ynetimi gerekmektedir. Bir anlamda insan kaynann iletme iindeki ynetimi demek olan insan kaynaklar ynetimi, gelimi lkelerde zellikle 1980lerden itibaren gelime gstermi ve nem kazanmtr.

nsan kaynaklar ynetimi iki temel dnce zerine kurulur: 1-letme amalar dorultusunda insann verimli kullanlmas, 2-gren ihtiyalarnn karlanmas ve geliiminin salanmas. Bylece insan kaynaklar ynetimi bir yandan insann yksek performansla almasn, dier yandan da yaam kalitesini ykseltmesini amalar.

5-PAZARLAMA FONKSYONU
Pazarlama, iletme amalarna ( ya da daha genel olarak kiisel ve rgtsel amalara) ulamay salayacak mbadeleleri gerekletirmek zere, mallarn hizmetlerin ve fikirlerin gelitirilmesi, fiyatlandrlmas, tutundurulmas ve datlmas srecidir.

Pazarlama, iletmenin baars iin hayati nem tayan, vazgeilmez bir iletme fonksiyonudur. Pazarlama, ayn zamanda, ulusal verimi ve toplumsal refah arttrma abasnn bir parasdr. yi bir pazarlama, etkili bir retim iin de gereklidir. nk, tketicinin arzu etmeyecei bir mamul retmenin hibir yarar yoktur.

Pazarlama, retici ile tketici arasnda yer alan ve taraflar bir araya getiren bir kprdr. Zaman, yer, ve sahiplik faydas yaratr. Mamul ve hizmeti, uygun biimde, arzu edilen zaman ve yerde hazr bulundurarak tketicilerin ona sahip olmalarn salar. Mamul ve hizmete yeni deerler ekleyerek, yeni iler, hatta yeni endstriler yaratarak ve daha yksek yaam standart salar, toplumsal refahn ykselmesini salar.

6-HALKLA LKLER FONKSYONU

Halkla ilikiler, temelde bir iletiim faaliyeti olup, bir iletmenin toplumda kendisiyle ilgili eitli kar gruplar ile iyi ilikiler gelitirmesi, topluma yararl faaliyetleri konusunda bilgi vermek suretiyle bu ilikileri srdrme abalardr.

Halkla ilikiler, kamuoyunun olumlu ynde etkilenmesi, halkn anlay, destek ve sempatisinin kazanlmas anlamna da gelmektedir. Bir bakma toplum iletme btnlemesi salanmaya allr.