Professional Documents
Culture Documents
NSAN 2002
2
TOPRAKLAMANIN AMACI
TOPRAKLAMA LE LGL TANIMLAR
TOPRAKLAMA ETLER
TOPRAKLAMA TASARIMI
zl Diren tayini
Elektrod Seimi
Topraklama letken Seimi
Hesaplar
TOPRAKLAMA YNETMEL
3
Giri
Dier taraftan ebekelerin dzgn almasn salamak maksad ile
topraklama ilemine gerek duyulur.
Elektrik tesislerinde aktif olmayan blmler ile sfr iletkenleri ve
bunlara bal blmlerin, bir elektrot yardm ile, toprakla iletken bir
ekilde birletirilmesine TOPRAKLAMA denilmektedir.
Elektrik sistemlerinin devamll ve insan hayatn gvenceye almak
iin elektrik sistemlerinde, gerilim altndaki ksmlar yaltlrlar.
Topraa kar yaltmda, eitli sebeplerle, her zaman bozulma ve
delinme eklinde hata meydana gelmesi kanlmazdr.
Topraklama, meydana gelebilecek bu eit bir hata durumunda,
insan hayatn gvenceye almak maksadyla uygulanacak
ilemlerden biridir.
4
Topraklamada balca iki gaye gdlr.
A- Topraklanacak cihaz veya blm ile referans toprak (topraklanan
nesnenin elektrodundan olduka uzak, en az 20 m.,bir toprak yzeyi)
arasndaki direncin (toprak elektrodu gei direnci, yaylma direnci)
olabildiince kk olmasn salamak.
B- Cihazlarn, bina aksamnn ve benzeri elemanlarn aralarnda,
iletme esnasnda potansiyel fark meydan gelmemesini temin
etmek.
5
Canllar zerinden elektrik akm gemesi sonucu bunlar zerinde meydana
gelecek etkiler akm byklne ve etki sresine gre aadaki ekilde
gsterilmitir.
nsan bedeninden geecek akmn bykl, kiinin vcut direncine, temas
noktalarnn zelliklerine ve alternatif akmda frekansa baldr.
nsan vcut direnci, vcut i direnci, temas noktalarndaki gei direnleri ve
genel olarak akm yolu zerindeki dier direnlerden oluur. Bu deerler
kiilere gre ok farkl deerler alabilirler.
nsan vcudu toplam direnci 2500 ohm ve insan iin tehlikesiz akm 20 mA
alnrsa 50 voltluk bir temas gerilimi snr deer olarak kabul edilir.
Yksek frekansl akmlarda vcut direncinin artmas sebebi ile, tehlikenin
azald sylenebilir.
Elektrik arpmas olay
6
20
100
200
500
2000
5000
10000
50
20
10
1000
t
ms
1 0,10,20,52510
AC-1AC-2
10000
500 50100200
I
V
mA
10002000
AC-3AC-4
Alternatif akm etkilerinin akm/zaman blgeleri
Vcut akm I
B
AC-1 : Genellikle tepki yoktur.
AC-2 : Zararl bir fizyolojik etki yoktur.
AC-3 : Kalp atlarnda aksaklklar grlr.
AC-4 : Tehlikeli fizyolojik etkiler, ar yanklar.
7
Topraklamann amaca gre snflandrlmas
Topraklama balca maksatla yaplmaktadr.
1. Koruma topraklamas
nsanlar tehlikeli dokunma gerilimlerine kar korumak iin
iletme aralarnn aktif olmayan ksmlarnn topraklanmas.
2. letme topraklamas
letme akm devresinin, tesisin normal iletilmesi iin
topraklanmas
3. Fonksiyon topraklamas
Bir iletiim tesisinin veya bir iletme elemannn istenen
fonksiyonu yerine getirmesi iin yaplan topraklama. Yldrm
etkilerine kar koruma, rayl sistem topraklamas, zayf akm
cihazlarnn topraklanmas.
8
TOPRAKLAMALAR
Koruma
topraklamas
letme
topraklamas
Fonksiyon
topraklamas
Koruma
topraklamas
L1
L2
L3
PEN
R
B
R
A
R
A
9
Koruma topraklamas, alak gerilim tesislerinde temas gerilimine kar
koruma yntemlerinden biridir.
Yksek gerilim tesislerinde ise temas gerilimine kar korumada
kullanlacak tek yntemdir.
Batada belirtildii gibi iletme aralarnn aktif olmayan blmleri, uygun
ekilde toprak iine tesis edilmi olan bir topraaklama dzenine iletken bir
ekilde balanarak koruma topraklamas elde edilir.
Burada uygulanan yntem ile, hata halinde, insan vcudu zerinden
geecek akm olduunca kk tutmak ve bu arada devredeki koruma
cihazlarnn almasn salayarak arzal ksmn, hzla devre d olmasn
salamaktr.
letme topraklamas, alak gerilim ebekelerinde, transformatrlerin sfr
noktalarnn, doru akm tesislerinde bir kutbun veya orta iletkenin
topraklanmas ile yaplr. Bylece sistemde, topraa kar oluacak gerilimin
belirli deerleri amamasna allr.
Orta ve yksek gerilim ebekelerinde iletme topraklamas lkelerin
ynetmeliklerine gre deimektedir. lkemizde Orta gerilim ebekeleri
diren zerinden topraklanmaktadr. Yksek gerilim ebekelerinin ise direkt
olarak topraklanmas yoluna gidilmektedir.
10
3
4
5
6
7
8
9
100
3
1
2
U
d
4 3567
4
5
6
7
8
9
1000
V
890,12
a
8 7 6 5 4 3
c
b
9
s
3 912
t
8 7 6 5 410
Snrl akm sreleri iin izin verilen en yksek dokunma gerilimleri
Akm sresi
Utp
a: Hayvanlar iin kullanlacaktr.
b: Eski VDE 141 deerleri.
c: Yeni kabul edilen eri. Bu eri sadece Y.G. ebekeleri iin kullanlacaktr.
11
TANIMLAR
Koruma iletkeni (PE) : letme elemanlarnn aktif olmayan blmlerini:
- Potansiyel dengeleme barasna,
- Topraklayclara ,
- Elektrik enerji kaynann topraklanm noktasna,
balayan iletkendir.
Koruma iletkeni + ntr iletkeni (PEN) : Koruma iletkeni ve ntr iletkeni
fonksiyonlarn bir iletkende birletiren topraklanm iletken.
Temel topraklayc : Beton iine gml, toprakla beton vastas ile geni
yzeyli olarak temasta bulunan iletken.
Topraklaycnn yaylma direnci : Bir topraklama tesisi ile referans toprak
arasndaki diren.
Topraklama gerilimi :Topraklama tesisi ile referans toprak arasnda oluan
gerilim.
Dokunma gerilim : Topraklama geriliminin insan tarafndan kprlenen
blm
12
Toprak zgl direnci:Birim toprak ktlesinin sahip olduu
direntir.Genellikle ohm-cm,ohm-m birimleri ile ifade edilir.Metaller iin
ohm.mm
2
/m birimi kullanlr
Referans topra:Topraklaycdan yeterli bir uzaklkta topraklayc ile o
nokta arasnda potansiyel fark sfr yazlabilir.te bu mesafedeki
topraa referans toprak,sfr toprak veya ntral toprak denir.
Potansiyel srklenmesi: Bir topraklama tesisinin ykselen
potansiyelinin, bu tesise bal bir iletken yolu ile uzak bir blgeye
tanmasdr.
Potansiyel dzenlenmesi: Bir topraklama tesisinin potansiyel
dalmn, adm ve dokunma gerilimlerini kltmek iin, dzenleyici
elektrotlar yerletirilmesi
Potansiyel dengelenmesi: letken ksmlar arasnda potansiyel
farklarnn ortadan kaldrlmas. Koruma iletkenleri ile iletken yap
ksmlar arasnda ya da yap blmleri arasnda potansiyel
farkllklarnn giderilmesi amac ile yaplan dzenlemeler
13
Potansiyel dengeleme hatt (Epotansiyel kuaklama): Potansiyel
dengelemesini salamak amac ile kullanlan balant iletkenleri.
Global topraklama sistemi: Yerel topraklama tesislerinin birbirlerine
balanmas ile elde edilen topraklama sistemi. Byle sistemler toprak
arza akmnn blnmesine yol aarak, topraklama sisteminde
topraklama geriliminin kltlmesini salar.
Dr..Kak 14
Topraklamada kullanlan nemli tanmlar
1. Koruma topraklamas
2.Toprak
3. Toprak yz
4. Topraklama iletkeni
5. D iletkenler
6. Ntr (N) veya PEN
7. letme topraklamas
8. Potansiyel dzenle-
leyici topraklayclar
9. Temel topraklama
10. Derin topraklayc
YG
AG
2
8
7
6
4
3
9
4
5
4
4
4
7
10
> 20 m
1
15
U
ST
U
E
U
ST
U
SS
POTANSYEL DAILIMI
DZENLENM
POTANSYEL DAILIMI
DZENLENMEM
DOKUNMA
GERLM
TOPRAKLAMA
GERLM
ADIM
GERLM
POTANSYEL DAILIMI
1 m.
16
17
IE
VV
Ref.topraa gre Elektrot gerilimi
0
20
40
60
80
100
120
140
160
180
0 5 10 15 20 25
L = 2 m. D= 2.5 cm. E = 10 ohm.m IE = 96 A. r =Elektrotdan uzaklk
UBUK TOPRAKLAYICI EVRESNDE POTANSYEL DAILIMI
=U-((I
E
.r
E
/2H.L).Ln(4.L.r)/D(L+(r
2
+L
2
)
1/2
)
18
U
TST
U
TSTE
Bu noktada klf topraklanm
ise en byk dokunma gerilimi
POTANSYEL SRKLENMES
19
Topraklayc eitleri :
Temel Topraklayc Tesisi :Temel Topraklamas potansiyel
dengelemesinin etkisini artrr.Bu topraklama yap balant kutusunun
arkasndaki elektrik tesisinin veya buna edeer bir tesisin ana
blmdr.Temel Topraklayc bir ring eklinde yaplmal ve bina d
duvarlarnn temellere veya temelplatformu iine yerletirilmelidir.
ekil-9 : Temel Topraklama
20
21
A Topraklayclarn bir baka avantaj da zellikle yksek frekans etkisi ile
empedans byyen topraklama tesisatnn direncinin kk kalmasn salamasdr..
Bu yzden, bilgisayar sistemleri ve telekomnikasyonla ilgili tesislerde a
topraklayclar tercih edilecek topraklama elektrodu olmaldr.
Topraklamann yan sra Elektromanyetik dalgalarn etkilemedii veya etkisinin en
aza indirildii ortamlar yaratmak iin uygulanan faraday kafesi yapsnda da
topraklama alar ekonomik sonular vermektedir.Bu ortamlar Ameliyathaneler,
Patlayc madde imal ve depolama yerleri, askeri tesislerde haberleme odalar,
hassas lm laboratuarlar v.b yerler olarak rneklendirilebilir
A TOPRAKLAYICI
22
ZOLASYON
Betonarme demir
Elektrik Ark Kayna
CADWELD GT ek
CADWELD PG ek
Topraklama
iletkeni
Betonarme demir
Topraklama
ubuu
23
24
TOPRAKLAMA PRZ DETAYLARI
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
YKSEK FREKANS, LETKEN DRENC LKS
Z=R+Xl+Xc
Xl=e.L , Xc= 1/eC , e=2.t.f
L=L.(l/n) , L=1,6.10
-6
l
38
39
Min. 20m
40
ALAK GERLM EBEKELERNDE TOPRAKLAMA EKLLER
L1
L2
L3
N
TT Sistemi
Sistem ntr ve cihazlar ayr ayr topraklanm
Rk
Ro
Ik
41
42
ALAK GERLM EBEKELERNDE TOPRAKLAMA EKLLER
L1
L2
L3
PEN
TN-C Sistemi
Koruma ve ntr fonksiyonlar birletirilmi
43
L1
L2
L3
N
TN-S Sistemi
Koruma ve ntr fonksiyonlar ayr iletkenlerle
PE
ALAK GERLM EBEKELERNDE TOPRAKLAMA EKLLER
44
L1
L2
L3
PEN
TN-C-S Sistemi
Koruma ve ntr fonksiyonlar ebekenin bir blmnde birletirilmi
ALAK GERLM EBEKELERNDE TOPRAKLAMA EKLLER
Zs
45
L1
L2
L3
N
IT Sistemi
Sistem ntr yaltlm ve cihazlar topraklanm
R
PE
ALAK GERLM EBEKELERNDE TOPRAKLAMA EKLLER
46
TOPRAKLAMA
HESAPLARI
47
48
49
50
51
52
53
54
55
POTANSYEL SRKLENMES SAYISAL RNEK
1000
Kva
uk=%4
R
B
=2 ohm
35 A. 16 A.
3x50+25
100 m.
R
A
V
U
ts
56
Trafo reaktans X
tr
=4/100x0.4
2
/1=0.0064 ohm
ebekenin toprakl tketiciye kadar olan ksmnn direnci ve reaktans :
Rh = 100(56x50) = 0.0357 ohm Xh = 8.478 mohm
Hata akm yolundaki toplam diren ise
Z
toplam
=R
A
+2.04 ohm Reaktanslar kk olduu iin ihmal edilmitir.
Tketicideki toprak elektrodunun R
A
toprak yaylma direncine bal olarak
hata akm ve sfr hatt potansiyeli iin
R
A
(ohm) I
E
(A.) U
ts
(V.)
2 57.5 115
0.60 87.12 174.2
R
A
direnci, hata halinde zerinde temas gerilimi emniyet snr olan 50 V.
almayacak ekilde seilirse
230-50=170 V. 180/2.04 =88.23 A. gemeli ve R
A
= 50/88.23 =0.566 ohm olmaldr.
Motor 35 A.lik Ia=173 A. (5s) olan sigortalarla korunuyor ise
Ia=173>88.23 A.
57
Sigorta ani kesme akmnn hata akmndan byk olduu grlr.
Sonu olarak sigortann ksa srede devreyi kesmeyecei, trafo topraklamas
zerinde oluan 176.4 V.luk gerilimin, sfr hatt yolu ile arzasz cihaz
zerine gelecei ortaya kar.
Faz - ntr gerilimi 230 V. olan bir ebekede, 5 s kesme akm 173 A. olan bir
sigortann hata halinde alabilmesi iin, ksa devre yolundaki toplam
direncin (evrim direnci) 1.33 ohm olmas gerekir.
rneimizde geebilecek en byk ksadevre akm RA = 0 ohm iin 107.8 A.
dir. Bu durumda, ksa devreye sigorta, olduka ge cevap verecektir.
En byk sigortas In= 35 A. olan bir tesis iin gvenli bir toprak gei direnci
50/173 = 0.289 ohm olmaktadr. Ancak bu diren deerinin her iklim
koulunda salanmas arttr. Byle bir gei direnci deerini elde etmek iin
yaplacak yatrm gze almak gerekir. Bu arada belirtelimki ebeke sfr
hattnn topraa nazaran gei direnci kldke, sfrlama yaplan tesislerin
gvenlii artacaktr.
Dr. .Kak 58
Bir ubuk elektrot evresinde potansiyel dzenlenmesi
Potansiyel dzenlenmesi
yaplmam durumda potansiyel
dalm
Potansiyel dzenleyici
ring elektrotlar ayn
dzleme yerletirilmi
Dr..Kak 59
Farkl
derinliklere tesis
edilmi ring
topraklayclar
Potansiyel
dzenleyicinin
tesis lleri
2,2
m
1,2m
0,2m
0,5m
0,7m
0,2m
U
Tp
U
S
1
U
S
2
YGde Potansiyel dzenleyici topraklayclarn emas
60
Y.Gerilim ebekelerinin ntr noktasnn topraklama durumu ekilde
olabilir.
Ntr
1. Yaltlm
2. Empedans zerinden topraklanm
3. Direkt topraklanm
Ntr noktasnn topraklanma durumu, Faz-Toprak ksa devrelerinde
geecek akma etki ettiinden, ksa devre akmnn kltlmesi iin, ntr
noktasnn empedans zerinden topraklanmas tercih edilmektedir.
Dier taraftan baz lkelerde, hata akmnn rleler tarafndan doru bir
ekilde deerlendirilebilmesi ve toprak ksadevresi halinde salam
fazlarda ortaya kan ar gerilimleri snrlayabilmek ve yaltm dzeylerini
dk tutabilmek iin hata akmnn, byk lde snrlandrlmamas
yoluna gidilmektedir.
ebekelerde topraklama ekilleri
61
Ic1
Ic2
L1
L2
L3
I
CE
UL1
UL2
UL3
I
CE
YILDIZ NOKTASI YALITILMI EBEKE
Un: Faz aras gerilim olmak zere
c : Gerilim faktr
I
CE
= 3.C
E
.cUn/ \3
C
E
C
E
I
C2
I
C1
62
IL
Ic1
Ic2
L1
L2
L3
I
CE
UL3
UL1
UL2
I
CE
IL
IRes
L
YILDIZ NOKTASI BOBN ZERNDEN TOPRAKLANMI EBEKE
I
CE
= 3.C
E
.cUn / \ 3
I
L
= c.Un / \3.e.L
I
CE
= I
L
3eC
E
= 1/ eL
63
Tesisat ynetmelikleri, alak gerilim ebekelerinde kullanlmak zere,
temel olarak eit topraklama balants bildirmektedir. Balant
ekillerini belirleyen isimlerde ilk harf trafonun sfr noktasnn toprakla
balant durumuna iaret etmektedir.
T Topraa bal,
I Topraktan yaltlm.
kinci harf ise cihazlarn topraa balant durumunu gstermektedir.
T Topraa bal
N sfr hattna bal
Bu duruma gre ana sistem TT, TN, IT eklinde olumakta TN sistemin
ise yine adet alt grubu meydana gelmektedir.
TN-C, TN-S, TN-C-S
Aada topraklama sistemleri sra ile verilmitir.
Alak gerilim ebekelerinde topraklama ekilleri
64
YKSEK GERLM TESSLERNDE TOPRAKLAMA
TOPRAKLAMA TESSLERNN BOYUTLANDIRILMASI
Topraklama tesislerinin kurulmas iin temel koullar:
1. Mekanik dayanm ve korozyona kar dayanklln salanmas,
2. Isl bakmdan en yksek hata akmna (hesap yolu ile bulunan)
dayankllk,
3. letme aralar ve nesnelerin zarar grmesinin nlenmesi,
4. En yksek toprak hata akm esnasnda, topraklama tesislerinde
ortaya kabilecek gerilimlere kar insanlarn gvenliinin
salanmas.
Bu koullarn salanmas iin
- Hata akmnn deeri,
- Hatann sresi,
- Topran zellikleri nemlidir.
65
66
67
68
69
70
71
72
Mekanik dayanm bakmndan,
Topraklama elektrodu ve potansiyel dengeleme iletkenleri korozyona kar
dayankl malzemeden yaplmaldr.
1. Topraklama elektrodu en kk boyutlar
Topraklamalar Ynetmelii Ek-A da verilmitir.
2. Topraklama iletkenleri ve potansiyel dengeleme iletkenleri
en kk kesitleri Ynetmelik izelge-4a da, mekanik olarak korunmu veya
korozyona kar korunmu olup, olmamasna bal olarak:
Bakr 25 mm2
Daldrma galvanizli demir 50 mm2
olarak bildirilmektedir.
73
Isl zorlanmalar bakmndan,
ebeke ntr noktasnn topraklanma ekline bal olarak gznnde
bulundurulmas gerekli akmlar Ynetmelikte izelge-1 de bildirilmitir.
Topraklama tesislerinde hata akmnn kollara ayrld gz nnde
bulundurularak, her topraklayc iin bu ksmdan geen akm dikkate
alnmaldr.
Son scaklklar Ynetmelik Ek-B de verildii gibi seilmelidir.
Dokunma ve adm gerilimine gre boyutlandrma,
Dokunma gerilimi iin izin verilen deerler hata sresine bal olarak
Ynetmelik ekil-6 da verilmitir. Dokunma gerilimi koullar yerine
getirildiinde tehlikeli adm gerilimi olumayaca varsaylr. ekil-6 da
verilen deerlerin yksek gerilim ebekeleri iin geerli olduu
unutulmamaldr.
74
zin verilen dokunma gerilimi U
TP
, aadaki hususlardan birinin yerine
getirilmesi ile gereklemi saylr.
- Sz konusu tesis global topraklama sisteminin bir paras ise,
- Topraklama gerilimi izin verilen U
TP
geriliminin 2 katn amyor ise,
- Ynetmelik Ek-D de verilen M nlemleri alnm ise.
Yukardaki koullarn hibirisi yerine getirilmezse lme yolu ile dokunma
geriliminin salanp salanmad kontrol edilmelidir.
75
Topraklama sistemi tasarm ile ilgili akmlar
Yksek gerilim sistemi yldz noktasnn topraklanma ekline bal olarak
topraklama elektrodu ve topraklama iletkeni, genellikle bir kutuplu ksa devre
akmna gre boyutlandrlmaktadr.
Bir kutupl ksa devre akm:
U
FN
: Faz-Ntr gerilim olmak zere
I
k1
= 3.c.U
FN
/ (Z
1
+Z
2
+Z
0
) dir.
ift toprak ksa devresinde hata akm:
I
KEE
= \3/2 I
K3
dr.
Empedans deerleri:
Trafo: Xtr=u
k
xU
FF
2
/S S : trafo gc
Xtr = X
1
= X
2
X
0
= 0,93 - 1,0 trafo balama grubuna gre
Hava Hatlar : X1 = X2 = 0,31 - 0,35 ohm/km A.Ger
= 0,35 - 0,41 ohm/km Y.Ger
Z
0
= Z
1
+ 3Z
t
76
3m. x 6 m. boyutunda bina tipi 34.5 / 04 kVluk bir transformatr
postas iin Y.Gerilim taraf toprak ksa devresi akm 1100 A. olarak
verilmitir. Elektrot ve topraklama iletkeninin boyutlandrlmas
istenmektedir. Toprak zgl direnci 100 ohm.m llmtr.
Temel
topraklama
b = 6 m.
a = 3 m.
Temel topraklamann yaylma direnci R
E
~ 2.
E
/3D ; D=(4.a.b/t)
1/2
D: Temel topraklaycnn evreledii alana eit, alanl dairenin ap
olmak zere
D = (4.3.6/t)1/2 = 4,78 m. R
E
=2.100/3.4,78 = 13,94 ohm
U
E
= 13,94.1100 = 15341 V.
Derin topraklayc
(ubuk)
Potansiyel dzenleme
Y.GERLM TESSLER N RNEK 1
77
DOKUNMA GERLM
HESABI
78
Bulunan temas gerilimi ok yksek olup uygun deildir. Direncin
kltlmesi iin 4 adet 2 m. uzunluunda ubuk derin topraklayc
ilave edilirse:
ubuk topraklayc iin R
E
~
E
/ L L: ubuk boyu
R
E
= 100/2=50 ohm.
4 adet ubuk elektrot, temel topraklayc ile paralel altndan
istasyon iin topraklama direnci 6,59 ohm bulunur.
U
E
= 6,59 . 1100 ~ 7250 V.
Bu deer dahi szkonusu ksa devre akm iin yksek bir deer olup
ek nlemler alnmasn gerektirir.
Ynetmelik Ek-D de bildirilen ek nlemlerin alnmas kayd ile ve hata
sresi 0,1 s alnarak (Trafo korumas sigorta ile)
U
TP
= 750 V. ve U
E
s 4.U
TP
hesabndan
U
E
max = 3000 V. bulunur. 1100 A. hata akm iin
R
E
= 3000 / 1100 = 2,72 ohm olmaldr.
Bu istasyonun hava hatt ile beslendii ve kablo klar olmad
kabul edilmitir.
79
Y.GERLM TESSLER N RNEK 2
3x240 XLPE
50 MVA;154/34.5 kV; uk=%12.5
6 km.
X
tr
= X
1
=X
0
=12,5.34,5
2
/100.50 =2,97 ohm
R
hat
= 6000/56.240 = 0,44 ohm
X
hat
=X
1
= 0,5.6 = 3 ohm X
0 hat
= X
hat
= 3 ohm
I
K1
=c.Un \3 /(Z
1
+Z
2
+Z
0
) = 1,1 . 34,5 . \3 / (j(5,97+5,97+2.97+3)+3.20) ~ 1,05 kA.
R
E1
R
B
=20 ohm
630 KVA;34.5/0.4 kV
k1
25 mm
2
Cu
25 mm
2
Cu
80
Y.Gerilim sistemleri topraklama tesislerinde yaplacak lmeler
1. Toprak zdirencinin llmesi:
Bu lme drt sonda yntemi ile yaplmaldr. Wenner Medotu
a a a
e
ea
/3
ea/3 olmak zere
E
=2.t.a.R eklinde bulunur. R
(ohm) llen diren; a ve e (m) cinsindendir.
81
82
TOPRAKLAMA DRENC
LM
83
TOPRAKLAMA ve KORUMA LETKENLERNN
BOYUTLANDIRILMASI
Topraklama iletkeni:
mekanik ve sl ynden Ynetmelik Madde 9-e ye gre boyutlandrlacaktr.
Mekanik ynden izelge-4a artlar salanacak, sl ynden
S=(I
2
t)
1/2
/ k
bants kullanlacak, ancak Madde 9e.ii ye gre izelge-8 de verilen deerlerin
altnda olmayacaktr.
Koruma iletkeni :
Topraklama iletkeni gibi boyutlandrlacaktr.
84
RNEK 3
rnek 2deki 50 MVA;154/34.5 kVluk ve 630 KVA;34.5/0.4 kVluk trafolarn
topraklama hatlar iin hesaplar:
50 MVA trafo: k izolatrlerinde bir toprak ksa devresi iin bulunacak ksa
devre akm yaklak I
k2
= 1,08 kA dir. 20 ohmluk direncin balant hatt olarak
plak bakr iletken kullanlacaktr.
S=(I
2
t)
1/2
/ k
bantsnda t =5s ve k izelge-7den
159 (A.s)
1/2
/mm
2
alnarak
S=(1080
2
.5)
1/2
/ 159 = 15,1 mm2 25 mm2 seilir.
630 KVA trafo: Trafo gvdesini potansiyel dengeleme barasna balayan iletken,
yukardaki gibi 1,05 kA.lik Y.G. taraf ksa devre akm iin 25 mm2 bulunur.
85
2. Toprak yaylma direnlerinin llmesi:
Topraklama sisteminin byklne gre bir yntem uygulanr.
3. Topraklama geriliminin tespiti:
Yaylma direnci lmnde kullanlan yntemlere gre
U
EM
= R
ES
x I
EM
topraklama empedans x topraklama akm eklinde hesaplanr.
86
Y.G. TESSLERNDE TOPRAKLAMA DRENLER
Y.Gerilim tesislerinde eitli topraklama direnleri iin tavsiye edilen
deerler:
letme topraklamas R
B
< 2 ohm
Koruma topraklamas R
A
Koruma dzeneine bal olarak
Dengelenmi ebekelerde R
A
< 2 ohm
Trafo merkezlerinde, direklerde R
A
< 4.2 ohm
A.G. Ve Y.G. Balama tesisleri
birletirildiinde R
A
< 1 ohm
Parafudr topraklama direnci R
A
< 5 ohm
87
ALAK GERLM TESSLERNDE
TOPRAKLAMA
ALAK GERLM TESSLERNDE DOLAYLI TEMASA
KARI KORUMA
Alak gerilim tesislerinde dolayl temasa kar koruma yntemleri:
- Beslemenin otomatik olarak ayrlmas ile koruma,
- Koruma snf II olan donanm veya edeeri yaltm ile koruma,
- letken olmayan mahallerde koruma,
- letken mahallerde koruma,
- Topraklamasz tamamlayc yerel epotansiyel kuaklama ile
koruma,
- Elektriksel ayrma ile koruma,
olarak gruplandrlabilir.
88
1.Beslemenin ayrlmas ve topraklama:
Bir devrede veya donanmda, alternatif akm iin 50 V.u ve
doru akm halinde 120 V.u aan bir temas gerilimi ortaya kmas
halinde beslemenin otomatik olarak ayrlmasdr.
0.4 kVluk ebekelerden beslenen son kullanclarda 0.4 s ;
datm tesislerinde ve alak gerilim ebeke direklerinde 5 s iinde
devre kesilmelidir. Ynt.Madde 8a1i
letken blmler sistem topraklama ekline bal olarak bir
koruma iletkenine balanrlar.
2.Potansiyel dengeleme:
Her binada
- Ana koruma iletkeni,
-Ana topraklama iletkeni,
-Bina iindeki metal borular,
Yaplarn metal blmler,merkezi stma ve klima sistemleri ,
Potansiyel dengeleme hattna balanmaldr.
89
ANA POTANSYEL DENGELEME EMASI
Kalorifer borular
Su borular
Banyo,du
Gaz borular
Anten
Yldrmlk
ve dier
metal
aksam
Ana potansiyel dengeleme
baras
Temel topraklamas 30x3.5 mm.
L1
L2
L3
N
PE
EBEKE
tesisat
L1 L2 L3 N PE
Ana Pano
TT sistemde bu kpr
olmayacaktr.
90
Potansiyel dengeleme iin dier bir rnek
91
Alak Gerilim TesislerindeTopraklama,Koruma,Potansiyel
dengeleme iletkenlerinin seimi
Topraklaycnn yaylma direnci koruma koullarna uygun olmal ve
fonksiyonu deimeden kalabilmelidir.
D etkilere kar yeteri kadar salam olmal veya ek mekanik nlemler
alnmaldr.
Dier metal ksmlarla elektrolitik etkileimle hasara uramasna kar
nlem alnmaldr.
Topraklayclar:
-ubuk veya boru
-erit veya rgl iletken
-Levha (Tavsiye edilmez)
-Temel topraklayc
-Topraa gml beton iindeki demir donat
-Toprak altndaki dier uygun metalik yaplar
92
Ancak
Yanc sv veya gazlar iin kullanlan borular ile yaltm olan borular kesinlikle
topraklayc olarak kullanlamazlar.
Yeni yaplacak binalarda temel topraklayc yaplmas zorunludur.
Ynt.Madde 9b7
Koruma iletkenleri bina giriinde topraklanmaldr.
Ynt.Madde 8a 3.1 Not 2
93
Topraklama iletkenleri:
Minimum kesitler Ynetmelik izelge-4a ya gre seilecektir.
Korozyona kar korunmam iletkenlerde,
Bakr iin 25 mm2
Daldrma galvaniz demir iin 50 mm2
Minimum deerlerdir.
Ana topraklama baralar:
Her tesiste bir ana topraklayc baras ngrlmek zorundadr. Bu baraya,
-Topraklama iletkenleri,
-Koruma iletkenleri,
-Ana potansiyel dengeleme iletkenleri,
Gerektiinde, fonksiyon topraklamas iin kullanlan topraklama iletkenleri
balanr.
94
Koruma iletkenleri:
-ya hesap yolu ile bulunacak
-veya Ynetmelik izelge-8e gre
Faz iletkeni Koruma iletkeni
q16 q
16 < q 35 16
q>35 q/2
alnacaktr. Mekanik olarak korunmam koruma iletkenleri 4 mm2 den kk
olamaz.
Potansiyel dengeleme iletkeni:
Tesisdeki en byk koruma iletkeninin yar kesitinde, Bakr malzeme iin en az
6 mm2 ve en fazla 25 mm2 olacaktr.
Ynetmelik izelge-4b de ana potansiyel dengeleme ve tamamlayc potansiyel
dengeleme iletken kesitleri gsterilmitir.
95
TN sistemde gvenliin salanmas
Temas gerilimine kar gvenliin salanmas, hata halinde geecek akmn
koruma cihazlarn yeterli sre iinde altracak boyutta olmas ile salanr.
~
Uo
Ztr Z
h1
Z
h2
Z
PE
Z
PEN
PE
PEN
Ztr Z
h1
Z
h2
Ih
Ih
evrim empedans Zs = Ztr+Z
h1
+Z
h2
+Z
PE
+Z
PEN
Zs < Uo/Ia
Uo Faz ntr gerilimi
Ia Koruma cihaz ama akm
Z
PE
96
35A gL
173 A.
(5s)
7.5 kW
3x6 NYY
6mm2
3x10+6
10 mm2
TN sistemde gvenliin salanmas iin rnek
Trafo_Ana tablo aras=110 m.
Ana tablo - M.tablosu =40 m.
Motor bes. hatt = 30 m.
3x70+35
630 kVA
uk=%4
Mot.Tablosu
Ana Tablo
97
X
tr
=0,04x0,4
2
/,63 =0,0101 ohm
R
h1
=110/(56x70) =0,0280 ohm
R
h2
=40/(56x10) =0,0714 ohm
R
h3
=30/(56x6) =0,0892 ohm
R
PE
= Rh2+Rh3 =0,1606 ohm
R
PEN
= 110/(56x35 ) =0,0561 ohm
R
PEN
= 0,4053 ohm. Zs=0,4053+ j0,0101 |Z
S
|=0,4054 ohm
izelge-10 dan 35 A. Zs deerleri 0,4 s iin Zsmax=0,6 ohm bulunur.
Zs<Zsmax Koruma salanmtr.
98
TN sistemde Kaak akm anahtar kullanlrsa evrim empedans
hesaplanmasna gerek yoktur. (Madde 10 c6.1.2.3.iii)
Zs=Uo/IDn
U
0
=230 V. ve 30 mAlik kaak akm anahtar iin Zs=7660 ohm
bulunur.
Kaak akm anahtarlarnn koruduklar cihazlar gvdelerinde,
temas gerilimi 25 V.u amayacak ekilde toprakla irtibatlandrlmaldr.
toprak gei direnci dahil
25 V / 30 mA = 833 ohm
yeterli gvenlik salar.
Ayn topraklamaya bal kaak akm anahtarlar bulunmas halinde,
bunlarn kaak akmlarnn toplamnn izin verilen temas gerilimini
amad kontrol edilmelidir.
TN sistemlerde kaak akm anahtar
99
L1
L2
L3
N
PE
L1
L2
L3
N
PE
PE N
U
A
R
B
R
B
Bir fazl cihaz
N iletkeni birletirilmemi ift beslemeli bir TN sistemde PE iletkeni
zerinden kaak akmlar akar ve potansiyel farkllklar oluur.
Ayrk, ift beslemeli beslemede sorunlar
100
A.G. ebekelerde bir topraklama problemi
3xPANSY+ROSE
630 kVA
uk=%4
125 A
Alak gerilim hava hatlarnda kopma meydana gelmesi halinde, koruma
iletkeni ve buna bal aktaki iletken blmlerde topraa gre 50 V.u
aan potansiyel farklar olumamaldr.
R
B1 R
E
150 m.
R
B2
101
Trafodan 150 m. uzaklkta hattn koparak yere dmesi halinde:
Hattn koptuu yerde toprak z direnci r
E
=50 ohm.m
Xtr = 0.04x0.4
2
/.63 =0.0101 ohm
Rh = 0.675 x 0.15=0.10125 ohm Xh=0.325x0.15 =0.0487 ohm
Ntr toprak aras edeer diren R
B
= 2 ohm. R
E
=3xr
E
/l
R
E
=3x50/40 =3.75 ohm Yere den bir hat iin 40m.uzunluk kabul edilmektedir.
I
E
= 230/(2+3.75) = 40 A. Hat ve trafo empedanslar ihmal edilmitir.
40 A.lik bir hata akm devreyi kestirmez.
PEN iletkeni potansiyeli 2x40 = 80 V.a ykselir. 50 V.luk limitin zerindedir.
(Madde 8a 3.7)
102
3xPANSY+ROSE
630 kVA
uk=%4 125 A
R
B1
= 4 ohm
R
B2
=4 ohm
55 55 65 kW
Benzer olaylar ntr kopmalarnda da yaanr. R
B1
=R
B2
= 4 ohm ve kopma
srasnda dengesiz yk 10 kW olsun. Zdyk = 230
2
/10000= 5.29 ohm
evrim empedans Zs= 5.29+4+4 =13.29 ohm Hat ve trafo empedanslar ihmal
edilmitir.
Devreden geen akm = 230 / 13.29 =17.3 A.
R
B2
zerinde gerilim = 4x17.3 = 69.2 V. 50 Vluk limitin zerindedir.
(Madde 8a 3.7)
69.2 V.
A.G.EBEKELERDE DER BR RNEK
103
3x120+70
3x35+16
PD 25 mm
2
Cu
25 mm
2
Cu
PD 25 mm
2
Cu
16 mm
2
Cu
25 mm
2
Cu
L1
L2
L3
PEN
Potansiyel
dengeleme baras
M
M
Koruma iletkenleri Ynet. izelge 8e
Potansiyel dengeleme iletkenleri Ynet. izelge 4b ye gre
PE
N
104
PD 6 mm
2
Cu
25 mm
2
Cu
PD 6 mm
2
Cu
6 mm
2
Cu
L1
L2
L3
PE
Potansiyel
dengeleme baras
N
2x2.5+2.5
4x10
10 mm
2
Priz
fazl tketici
10 mm
2
Cu
L1 L2 L3 PEN
105
KORUMA HATLARI N RNEK TESSAT EMASI
2x2.5+2.5
2x2.5
4x10
10 mm
2
25 A.
KAA
I
A n
=300 mA
Temel
topraklama
25 mm2 Cu
N PE
KAA
I
Dn
=30 mA
16 A.
6 A.
P=29.7 kVA
63 A.
100 A.
9500 VA
3x25A.
106
G
M 30 kW
ISITICI
2.5 kW
PRZ
UPS
80 KVA
150 kW
250 kVA
60kW
3x16
16
3x120+70
3x185+95 2x2.5+2.5
2x2.5+2.5
3x50+25
16
Smax/2
80x10 boyal
80x5
boyal
100x10
100x5
1000kVA;34.5/0.4 kV;uk=% 6
1250
kVA
150 mm2 Cu edeeri
Byk gl bir tesis iin topraklama sistemi
30x3.5 galvaniz erit ile a topraklayc
5 Adet e
k
120
107
Trafo iin hesap:
X
1
=X
tr
X
tr
= 0.06x0.4
2
/1 = 0.0096 ohm
X
0tr
= 0.95xX
1
= 0.00912 ohm
X
bara
= 0.0036 ohm
X
0
= 0.0092+3x2x0.0036 = 0.02352 ohm
R
hat
= 0.00133 ohm
I
k1
= 3.220/[0.00133+J(2x0.0096+0.0312)] = 13.1 kA
S=(I
2
.t)
1/2
/k
t =2 s k=159 A.s
1/2
/mm
2
S=116 mm
2
Sn=120 mm
2
Generatr iin hesap:
X
g
= 0.12x0.4
2
/1.25 = 0.016 ohm
X
0g
=(0.4 - 0.6) X
g
= 0.005 ohm
Ik1 = 3.220/(2x0.016+(3x2x0.0036))=12.31 kA
108
G
M 30 kW
ISITICI
2.5 kW
PRZ
UPS
3x16 30 m.
16
3x120+70 190m.
3x185+95 100m.
2x2.5+2.5 60m.
2x2.5+2.5
40m.
3x50+25 50m.
16
Smax/2
80x10 boyal 20m.
80x5
boyal
100x10
100x5
150 mm2 Cu edeeri
Topraklama sistemi evrim empedanslarnn kontrolu
30x3.5 galvaniz erit ile a topraklayc
5 Adet e
k
120
A
B
D
C
0.0766+J0.1354
0.0669
0.8571
0.571
0.0283+j0.0949
10A.
16A.
80A. 315A.
400A
160A. 100A.
0.0535+j0.004
109
Ksa devre noktas Omik diren Reaktans Empedans Sigorta Max.evrim emp. I
k1
ohm ohm ohm In (A) A
B baras 0.0766 0.1354 0.1555 300 3109
Motor 0.1435 0.1717 0.2237 100 0.287
C baras 0.0283 0.0949 0.099 400 6333
Istc 0.8894 0.0949 0.8849 16 1.916
D baras 0.0535 0.004 0.0536 100 0.287
Priz 0.6245 0.004 0.6245 10 2.875
Sonular uygundur.
315 ve 400 A. ot alterlerin 10I
n
iin ani ama sresi 0.015 s.
Hesaplarda
Xtr = 0.0096 ohm
Xbara =0.0036 ohm
Xkablo = 0.09-0.075 ohm alnmtr.
Kk kablo kesitlerinde Xin ihmal edilmesi uygundur.
evrim empedans kontrol edilirken, devre empedanslarnn hesabnda omik ve endktif direnler
aritmetik toplanarak yaplacak hata, emniyetli tarafda kaldndan hesap basitlii iin uygulanabilir.
Dr..kak 110
IT-Sistemin hastanalerde uygulan IEC 60 364-710
PE
Kalorifer
Temel
topraklama
T
Ameliyat
masas
Yaltm izleme dzenei
kaz
PE
Z
Dr..Kak 111
Ameliyat odas
1. UPS
2. Akm
devresi
1. Akm
devresi
2. UPS
IT-Sistem
Trafo
IT-sistemde ameliyat odasnn transformatr ve kesintisiz g
kayna tarfndan beslenmesine rnek proje
112
lme ve kontrollar
mal edilmi olan bir topraklama tesisi, iletmeye alnmadan nce gzle
muayene edilmeli ve deneyden geirilmelidir.
Deney ve kontrollar,
- Koruma, ana ve tamamlayc potansiyel dengeleme iletkenlerinin
srekliliklerinin kontrolu,
- Tesisin yaltm direncinin denetlenmesi,
- Toprak zdirencinin belirlenmesi,
- Topraklama direncinin tesbiti
- Beslemenin otomatik ama ilemi ile kesilip kesilmediinin kontrolu,
ilemlerini kapsar.
113
Topraklama sistemlerinde kontrol periyotlar
Ynetmelik Ek-Pye gre aada verilmitir.
Elektrik retim, iletim, datm tesisleri 2 yl
Enerji nakil ve datm hatlar 5 yl
Sanayi tesisleri ve i merkezleri diren deerleri 1yl
Topraklama tesisleri ile ilgili dier kontrollar 2 yl
Sabit iletme elemanlar 1 yl
Yeri deiebilen iletme elemanlar 6 ay
Parlayc, patlayc, tehlikeli ve zararl maddelerle allan iyerleri ile slak
ortamlarda allan iyerleri iin kontrol periyotlar 1 yl aamaz.
114
L1
L2
L3
N
R
V
A
PE
Z evrim empedans
U
1
Yk yokken llen gerilim
U
2
Yk bal iken llen
gerilim
I
R
Yk direncinden geen akm
olmak zere
Z=(U
1
-U
2
)/I
R
dir.
Sigorta
evrim empedansnn gerilim dm yolu ile llmesi
115
Toprak zdirencinin bilinmesine, proje aamasnda ihtiya vardr. Elektrotlarn
yerletirilmesi aamasnda projede ngrlen deerin tutup, tutmad kontrol
edilmelidir.
TN sistemlerde dolayl dokunmaya kar koruma iin ar akm dzenleri
kullanlyorsa; proje aamasnda seilen iletken kesitlerinin her ama zaman iin
gerekli olan akma uygun olup, olmadnn kontrolu gerekir.
Hata akm koruma dzeni kullanldnda
- Anahtarn koruma blgesinde meydana getirilen bir hata akm ile,
- Anahtarn kendi I
An
anma akmna ulatnda, at;
- bu arada tesis iin kararlatrlan, izin verilen srekli dokunma geriliminin
almad ispatlanmaldr.
30 mAlik bir hata akm koruma anahtar iin, anahtarn koruduu iletme
elemanlar gvdelerinde llen en byk topraklama direnci 800 ohm olmaldr.
116
A.G. tesislerinde evrim direnci deerleri
A.Gerilim tesislerinde direnler iin
Ynetmelik izelge-10 ve izelge -11 deerleri geerlidir.
117
Y.G. ve A.G. sistemlerinde topraklama tesislerinin birletirilmesi
Bir yksek gerilim tesisinde, toprak hatas esnasnda, alak gerilim
ebekesinde veya tketim tesislerinde tehlikeli dokunma gerilimleri
ortaya kmaz ise (almaz ise) iki sistemin topraklamas
birletirilebilir.
Yukardaki koullarn yerine getirilememesi durumunda Y.G. ve A.G.
topraklama tesisleri mutlaka ayrlmaldr. Y.G.de meydana gelen hata
sonucu oluan potansiyel ykselmesi, alak gerilim tesislerinde,
Ynetmelik izelge-13 de verilen deerlerden kk olmaldr. 50
kVun altndaki iletme gerilimli tesislerde Y.G. ve A.G. sistemleri
topraklayclar arasndaki uzaklk en az 20 m. olmaldr.
YG.tesislerinin iinde bulunan AG. letme aralarnn gvdeleri
koruma iletkeni yolu ile YG. Topraklama tesisine balanr.
118
L1
L2
L3
PEN
R
E
TN sistemde topraklamalarn birletirilmesi
Potansiyel
dengeleme
Temel topraklama
U
E
s U
TP
PEN iletkeni tek noktada toprakl
U
E
s 2.U
TP
PEN ok noktada toprakl
U
F
U
1
U
2
I
E
U
F
= R
E
.I
E
U
1
= U
0
U
2
= U
0
U
0
: Faz-Ntr gerilim
119
TN sistemde topraklarn ayrlmas
L1
L2
L3
PEN
R
B
R
E
Min 20 m.
I
E
U
E
= R
E
.I
E
U
1
=U
E
+U
0
U
2
=U
0
UF=0
U
0
: Faz-Ntr gerilim
U
2
U
1
U
F
120
L1
L2
L3
N
R
E
Potansiyel
dengeleme
Temel topraklama
Zorlanma gerilimi asndan:
U
2
250 V. t
f
>5 s Yaltlm, kompanze edilmi eb.
U
2
1200 V. t
f
s5 s Yldz noktas direkt toprakl eb.
TT sistemde topraklama sistemlerinin birletirilmesi
PE
I
E
U
E
= R
E
.I
E
U
2
=U
E
+U
0
UF=0
U
2
U
0
: Faz-Ntr gerilim
U
F
121
TEMEL TOPRAKLAMA
Temel topraklama 30x3.5 mm
Pot.D.B.
Balant filizi
Yldrmlk
balant filizi
Boyutlar byk ise 20x20 m. gzler
yaplmaldr.
Dilatasyonlarda
esnek balant
122
TEMEL TOPRAKLAMA DETAY
~ 5 cm
~ 5 cm
En az 150 cm.lik
balant filizi
Toprak
Yaltm
Temel
Drenaj
Bodrum d
duvar
Zemin betonu
Tespit eleman
Bodrum d
duvar
Zemin betonu
Temel topraklayc
Temel topraklayc
Balant filizi
Demir donats bulunan temel Demir donats bulunmayan temel
Temel
GEREKRSE YAPILACAK
TOPRAKLAMAYA
GEREKRSE YAPILACAK
TOPRAKLAMAYA
123
Bodrum d
duvar
Balant filizi
Max.yer alt su seviyesi
Bina yaltmnn iinde kalan temel
Temel
Yaltm
124
Temel topraklama hesab rnei
6m.x 8 m. boyutunda bir binada temel topraklaycnn gei (yaylma)
direncini hesaplayalm. Toprak zgl direnci 150 ohm.m olarak
verilmitir.
Topraklaycya edeer dairenin ap ,
D=(4.a.b/p)
1/2
=(4.6.8/p)
1/2
= 7,8 m
R
A
~ 2.r
E
/ 3D
R
A
=2. 150 / 3. 7,8 =12,8 ohm.
125
Dier elektrot tipleri iin gei direnci hesaplar
Gzl topraklayc
R
E
: Topraklama direnci
D : Gzl topraklaycnn edeer daire alan ap
E
: zgl toprak direnci
L : Topraklayc toplam iletken uzunluu
a
n
adet
b m adet
D
D = (axb/t)
1/2
L = a.n + b.m
R
E
=
E
/ 2D +
E
/ L
126
ubuk topraklayc (Derin topraklayc)
d
L
>2L
Baka elektrot varsa
Yaklak hesap:
R
E
=
E
/ L
Toprak
L
d
127
erit topraklayc
b
s
L
|
|
|
|
.
|
\
|
+ =
d
L
H
L
d
L
L
R
E
E
2
ln
2
ln
1
2
ln
2t
d = b/2
Levha topraklayc
Gnmzde nemini yitirdiinden tavsiye edilmemektedir.
Yldz topraklayc ve dierleri iin Ynetmelik Ek-T kullanlabilir.
Hesaplarda Ynetmelik Ek-K de verilen diren erilerinden de
yararlanlabilir.
H
PDB
L
128
129
LETME ELEMANLARININ VE TESSLERN TOPRAKLANMASI
N ZEL NLEMLER
F.1 Elektrik kuvvetli akm tesisleri etrafndaki itler: plak metal itler
topraklanmak zorundadr. Bunun iin, rnein her kede birden fazla
topraklama noktas kullanlmak gerekir. Yerel artlara uygun olarak (itin
topraklama tesisinin iinde veya dnda olmas durumuna gre) toprak
balants, ya YG topraklama sistemine balant yaplarak veya zel
topraklayclarla yaplmaldr.
Yaltkan malzeme ile kaplanm itlerin plak metal ksmlar
topraklanmak zorunda deildir.
Bir tesisi evreleyen itteki btn mekanik kesintiler (rnein kaplar), it
blmleri arasnda tehlikeli potansiyellerin meydana gelmesi nlenecek
ekilde balanmaldr.
130
F.2 Metal borular: Transformatr merkezi ierisindeki metal borular
istasyona ait topraklama tesisiyle balanmaldr.
Transformatr merkezi dndan gelen rnein su beslemesi iin
kullanlan metal borularn kullanlmasndan kanlmal ve bunun iin
metal olmayan malzemeler kullanlmaldr.
F.3 Demiryolu raylar: Transformatr merkezi sahas iinden geen ve
elektrikli olmayan demiryolu sistemlerindeki raylar transformatr
merkezine ait topraklama sistemine balanmaldr.
Transformatr merkezinin sahas snrnda, demiryolu sisteminin dier
ksmlaryla elektriksel ayrmann srekliliini salamak zere uygun
yaltkan ray ekleri ngrlmelidir. Baz durumlarda, tren vagonlaryla
kprlemeyi nlemek iin iki yaltkan ray eki gerekli olabilir. Ray
kenarndaki kumanda yerlerine zel dikkat gsterilmelidir.
131
nlemlerin tespitinde demiryolu sistemi iletmecisiyle bilgi alveriinde
bulunulmal ve bunun dnda Madde 6-cdeki tespitler gz nne
alnmaldr.
F.4 Direk tipi transformatrler ve direk tipi anahtarlama elemanlar:
Sadece bir transformatrn yerletirildii direkler sz konusu olduunda
kk bir topraklama tesisi (rnein, derin topraklayc, halka topraklayc
veya iletken malzemeden yaplm direin temeli) bir transformatrn
topraklanmas iin gerekli artlar salar.
Genel olarak elikten veya baka bir iletken malzemeden yada betondan
yaplan direklerin zerine bulunan anahtarlama tesisleri
topraklanmaldr. Kumanda yerlerindeki topraklama tesisi, en azndan e
potansiyel dengelemeyi salayacak bir topraklama ayla yaplmaldr.
Eer kumanda iin bulunulan yerin yaltlmas yaplmsa veya
anahtarlama ilemi yaltkan bir dzenek yardm ile yaplyorsa (rnein,
yaltlm aletlerle, ubuklarla veya eldivenlerle) , kk bir topraklama
tesisi (rnein, derin topraklayc veya halka topraklayc) yeterli olabilir.
132
PEN L1
Bina
Metal
borular
Bilgi ilem hatt
AU~?
Ekran
Ekranlar iki uda topraklanm
I
G
I
G
I
G
Bilgi ilem sistemlerinde istenmeyen durum
TN-C
133
Bilgi ilem cihazlar iin nerilen ekil
TN-S
PE N L1
Bina
Metal
borular
Bilgi ilem hatt
AU~0
Ekran
Ekranlar iki uda topraklanm
134
letiim tesisleri iin topraklama kurallar
letiim sistemlerindeki topraklama tesisatnn yapl, onda aranan koullara ve
yerel zelliklere gre deiir. Bu topraklama, ya tamamen iletme amacyla
kullanlmak zere fonksiyon topraklamas veya koruma fonksiyonunu da iermek
zere fonksiyon ve koruma topraklamas eklinde yaplr.
Fonksiyon topraklamasnda:
- Klasik elektrotlar
- Topraklama etkisi olan iletiim kablolarnn iletken d klflar
- Betonarme binalarn demir hasrlar da dahil olmak zere temel topraklayclar
- Gaz borusu dnda metal boru hatlar
- A.Akmla alan rayl sistemlerin, iletiim sistemleri topra
kullanlabilir.
135
Toprak toplama iletkeni:
-Topraklama ring iletkeni
-Toprak toplama baras veya klemensi eklinde yaplabilir.
Topraklama ring iletkeni en az 50 mm2 bakr olmal ve balantlar lehim ve
kaynakla yaplmaldr.
inde hassas iletiim tesisleri bulunmayan ve ring iletkeninin byk klfet
getirecei yerlerde bir topraklama baras yeterli olur.
Toprak toplama baras bulunmayan kk tesislerde, potansiyel dengeleme
baras, toprak birletirme iletkeni olarak kullanlabilir.
136
UV
L1
L2
L3
N
PE
8
9
A
1
PA
3 3 3 3 3 3
2 2
4 4
5 5
6
Sinyal hatt
M
H
Ynetmelikte bilgi-ilem cihazlarnn tesisine ait tavsiye mahiyetinde
eitli ekiller verilmitir.
A :topraklama birletirme iletkeni
H :Ana tablo
M :letiim tesisinin bulunduu yerde potansiyel dengelemesi iin yzeysel
topraklama
PA:letiim tesisinin bulunduu yerde potansiyel dengeleme baras
UV:Alt datm panosu
Cihazn ref.iletkeni
Gvdeye izin verilen
balant
Ref.iletken
Ekran
137
138
139
140
141
Yldrmdan korunma tesisleri, binalarn temel topraklaycsna balanr.
Yldrma kar koruma topraklamalarna 2m. den daha yakn mesafede
baka topraklayclar bulunuyorsa, btn topraklayclar birbirleri ile
balanmak zorundadr. Ynet. Madde25a ve devam
Binalara gelen hatlar parafudrlar zerinden potansiyel dengeleme
barasna balanmaldr.
Yldrmlk tesislerinin topraklamas ile ilgili kurallar
Dr..Kak 142
IEC 61024-1ne gre bina d yldrm korumas, temel topraklama ve potansiyel
dengelemesinin birlikte tesisi
Temel topraklama
ni iletkeni
Yakalama ular
lme
noktalar
Ana
pano
Balant
filizi
Balant
filizi
Tali
pan
o
PDB
Dr..Kak 143
Z
Katodik koruma
Temel topraklama
Yldrm potansiyel dengeleme baras
Su burusu
Gaz
Enerji
n
i
i
l
e
t
k
e
n
i
Binaya giren borularn yldrma kar potansiyel dengelemesi ve parafudr tesisi
144
Yeni Ynetmelikteki yenilikler
1.Uluslar aras topraklama standartlar ynetmelie alnmtr.
2.A.G. ve Y.G. Topraklamalar geni olarak ynetmelie girmitir.
3.Temel topraklama yeni tesislerde kesinlikle uygulanacaktr.
4.Kaak akm koruma cihazlar tm sistemlerde kesinlikle uygulanacaktr.
5.Potansiyel dengeleme tesis edilecektir.
6.A.G. ve Y.G. Tesislerinin birletirilmesi veya ayrlmas daha fazla aklk
kazanmtr.
7.Dokunma gerilimi A.G. de 50 V.; Y.G. de 75 V. alnacaktr.
8.Y.G.tesisleri iin adm gerilimi hesabna gerek yoktur.
9.letiim sistemleri potansiyel dengelemesi ve topraklama ekli ak olarak
belirtilmitir.
10.Levha topraklayc kullanlmas nerilmemektedir.
11.Eski ynetmelik k katsaylar yerine IEC 60464 de verilen faktrler
alnacaktr.
145