T.C.

YILDIZ TEKNK NVERSTES FEN BLMLER ENSTTS

BANTLI KONVEYRLER VE TAHRK MEKANZMALARININ NCELENMES

AYKUT MR

YKSEK LSANS TEZ MAKNA MHENDSL ANABLM DALI KONSTRKSYON PROGRAMI

DANIMAN PROF. MUSTAFA ALIVER

STANBUL, 2013

T.C. YILDIZ TEKNK NVERSTES FEN BLMLER ENSTTS BANTLI KONVEYRLER VE TAHRK MEKANZMALARININ NCELENMES
Aykut MR tarafndan hazrlanan tez almas 26.02.2013 tarihinde aadaki jri tarafndan Yldz Teknik niversitesi Fen Bilimleri Enstits Makine Mhendislii Anabilim Dalnda YKSEK LSANS TEZ olarak kabul edilmitir.

Tez Danman Prof. Dr. Mustafa ALIVER Yldz Teknik niversitesi Jri yeleri Prof. Mustafa ALIVER Yldz Teknik niversitesi Yrd. Do. Dr. Muharrem BOOLU Yldz Teknik niversitesi Do. Dr. Serpil KURT stanbul Teknik niversitesi

NSZ

Gelien sanayilerde retim zaman ve kalite rekabetin en nemli unsurlarndandr. Bu sebepten dolay malzeme tama sistemleri de srekli gelimektedir. Bu almada, geni bir yelpazesi olan malzeme tama bantl konveyrler ve onlarn hareketini salayan tahrik mekanizmalar ele alnmtr. Enerji verimlilikleri, kontrol mekanizmalar ve optimizasyon almalar ile konu desteklenmitir. Tezimin hazrlanmasndaki katklarndan dolay Sayn Prof. Mustafa Alveriiye teekkrlerimi sunarm. ubat, 2013

Aykut MR

NDEKLER

Sayfa SMGE LSTES............................................................................................................ viii EKL LSTES................................................................................................................ x ZELGE LSTES ........................................................................................................ xii ZET ............................................................................................................................. xiii ABSTRACT................................................................................................................... xiv BLM 1 GR ................................................................................................................................ 1 1.1 1.2 1.3 BLM 2 KONVEYRLER (SREKL TAIYICILAR ) ............................................................. 2 2.1 Bantl Konveyrler ..................................................................................... 4 2.2 Bantl Konveyrlerin Kullanm Alanlar .................................................... 7 2.2.1 Maden Ocaklar ................................................................................... 7 2.2.2 Enerji Santralleri .................................................................................. 7 2.2.3 Liman Ykleme ve Boaltma Tesisleri ............................................... 8 2.2.4 Dier Kullanm Alanlar ...................................................................... 8 2.3 Bantl Konveyrlerin Ekipmanlar............................................................... 9 2.4 Konveyr Profilleri ...................................................................................... 9 BLM 3 BANTLI KONVEYRLERN EKPMANLARI .......................................................... 12 3.1 Bant Tayclar ......................................................................................... 12 3.1.1 Bant Hatt........................................................................................... 13 3.2 Makaralar .................................................................................................. 22 3.3 Tamburlar.................................................................................................. 26 3.3.1 Yardmc Tamburlar .......................................................................... 27 3.3.2 Bombeli Tamburlar ........................................................................... 28 3.3.3 Motorlu Tamburlar ............................................................................ 28
iv

Literatr zeti ............................................................................................. 1 Tezin Amac ................................................................................................ 1 Bulgular ...................................................................................................... 1

3.3.4 Kaynakl Tamburlar........................................................................... 31 3.4 Gergi Dzeni ............................................................................................. 31 3.5 Bantl Konveyrlerin Ykleme Sistemleri ............................................... 33 3.5.1 Besleyicilerde Bantl Konveyrlerin Yklenmesi ............................. 34 3.6 Bantl Konveyrlerin Boaltma Sistemleri ............................................... 35 3.6.1 Syrclarla Boalma ......................................................................... 35 3.6.2 Boalma Arabasnn Konstrksiyonunda Dikkat Edilecek Hususlar 35 3.6.3 Boaltma Oluklar .............................................................................. 36 3.7 Bantl Konveyrlerin asi Konstrksiyonu .............................................. 37 3.7.1 asinin Blmleri .............................................................................. 37 3.7.1.1 Orta asi ........................................................................................ 37 3.7.1.2 Ba Taraf asisi ............................................................................. 37 3.7.1.3 Tahrik asisi .................................................................................. 38 3.7.1.4 Kuyruk Taraf asisi....................................................................... 38 3.7.1.5 Gergi Dzeni asisi ....................................................................... 38 3.7.1.6 U-Profil asi .................................................................................. 38 3.7.1.7 Bkme Sac asi ............................................................................ 39 3.7.1.8 Boru asi ....................................................................................... 39 3.8 Bant Temizleyicileri .............................................................................. 40 3.9 Konveyrlerin Boyutlandrlmas.......................................................... 40 3.10 Projelendirme rnei ............................................................................ 44 BLM 4 TAHRK MEKANZMALARI ...................................................................................... 50 4.1 Tahrik Tamburu ve Mili ........................................................................... 50 4.2 Tahrik Tamburuna Gelen eki Kuvvetlerinin Hesaplanmas................... 51 4.2.1 Hesaplama in Toplanan Veriler ...................................................... 52 4.2.2 Toplanan Veriler Dorultusunda Kuvvetlerin Hesaplanmas ........... 54 4.3 Bandn Tahrik Gc................................................................................. 55 4.4 Tahrik Sistemleri...................................................................................... 58 4.5 Tamburlarn Tahrik ekilleri ................................................................... 60 4.6 Bantl Konveyrlerin Tahrik ekilleri ..................................................... 61 BLM 5 BANT TAHRK YNTEMLER .................................................................................. 62 5.1 Bant Tahrik Sistemleri .............................................................................. 62 5.2 Bantl Mekanizmalarda Tahrik eitleri................................................... 63 5.2.1 Eimsiz alma Durumu.................................................................. 65 5.2.1.1 Eimsiz Batan Tahrik Yntemi .................................................... 65 5.2.1.2 Eimsiz Kuyruktan Tahrik Yntemi .............................................. 66 5.2.1.3 Her ki Yerden Tahrik Yntemi ..................................................... 66 5.2.2 Eimli alma Durumu .................................................................... 67 5.2.2.1 Yukarya Doru Tahrik Yntemleri ............................................... 67 5.2.2.1.1 Yukarya Batan Tahrik Yntemi ............................................ 68 5.2.2.1.2 Yukarya Kuyruktan Tahrik Yntemi ...................................... 69 5.2.2.1.3 Yukarya Her ki Yerden Tahrik Yntemi ............................... 69 5.2.2.2 Aa Doru Tahrik Yntemleri .................................................... 70 5.2.2.2.1 Aa Batan Tahrik Yntemi ................................................ 70
v

5.2.2.2.2 Aa Kuyruktan Tahrik Yntemi .......................................... 70 5.2.2.2.3 Aa Her ki Yerden Tahrik Yntemi................................... 71 5.3 Motor Gc Hesaplamalar ........................................................................ 72 5.4 Redktrl Motor ...................................................................................... 73 5.5 Tekil Motorlar ............................................................................................ 73 5.6 Alternatif Ksa Devre Motor ...................................................................... 74 5.7 Alternatif Bilezikli Motor .......................................................................... 74 5.8 Bantl Konveyrler in Deiken Hzl Tahrikler .................................... 74 5.8.1 Deiken Hzl Tahrik Sistemlerinin Salad Avantajlar .............. 75 5.8.2 Kalite Kriterleri ve Avantajlar .......................................................... 76 5.8.3 Kalite Kriterlerine stinaden Avantajlar ............................................ 76 5.8.4 Deiken Hzl Tahrik Sistemleri alma Blgeleri ve Ykn Nitelii ........................................................................................................... 76 5.9 Tahrik Sistemi Seimi ............................................................................... 78 5.10 Hz Denetiminde Yntemler ..................................................................... 79 5.11 Tahrikin Dzenlenmesi ............................................................................. 79 5.11.1 Ara Tahrikli Sistemler ...................................................................... 80 5.11.2 ki Tamburlu Tahrik Sistemleri ........................................................ 80 5.12 Tahrik Mekanizmasnn Tasarm ............................................................. 81 5.12.1 Bir Tamburlu Tahrikler ...................................................................... 82 5.12.2 ok Tamburlu Tahrikler .................................................................... 82 5.13 Bant Konveyrlerde Lineer Tahrikler....................................................... 85 5.13.1 Banttaki Gelimeler ........................................................................... 85 5.13.2 Lineer Tahrikler ................................................................................. 86 5.13.2.1 Gelime ...................................................................................... 86 5.13.2.2 Konveyr Dizayn zerine Etkileri ........................................... 87 BLM 6 BANTLI KONVEYRLERDE ENERJ TASARRUFU ARATIRMA VE UYGULAMALARI ........................................................................................................ 89 6.1 Bantl Konveyrlerin Enerji Tasarrufu Teknikleri ................................... 89 6.1.1 Desenkrenizasyon Motoru Y- Anahtarlama Teknii ...................... 89 6.1.2 Voltaj Drme Teknii .................................................................... 90 6.1.3 Akm Snrlama Teknii ................................................................... 90 6.1.4 Daha Az Motor Teknii..................................................................... 91 BLM 7 AAI YNL KONVEYRLER N DSK FRENLEME SSTEMLERNN KONTROL STRATEJS ............................................................................................... 92 7.1 Frenleme Hz Erileri ............................................................................... 93 7.2 Disk Frenleme Ekipman .......................................................................... 94 7.3 Disk Frenleme Sisteminin Kontrol Stratejileri ......................................... 95 7.3.1 Kapal Devre Hz Kontrol ................................................................. 95 7.3.2 Geleneksel PID Kontrol ...................................................................... 95 7.3.3 Optimal PID Kontrol ........................................................................... 96 7.4 Deneyler .................................................................................................... 97 7.5 Aa Ynl Bantl Konveyrler, lk Hareket ve Hz Kontrolleri ............ 98 7.5.1 Tahrik ve Frenleme Sistemlerinin Seimi ........................................... 99 7.5.2 Tahrik Opsiyonlar .............................................................................. 99 7.5.2.1 DC Srcler .................................................................................. 99
vi

7.5.2.2 7.5.2.3 7.5.2.4

Inverter Srcler (Deiken Frekansl Srcler) ..................... 100 Bilezikli Motor ............................................................................. 100 Hidrolik Kaplin ............................................................................ 100

BLM 8 BANTLI KONVEYRLERN ENERJ VERMLL OPTMZASYONU VE MODELLENMES ....................................................................................................... 102 8.1 BLM 9 SONU VE NERLER .............................................................................................. 105 KAYNAKLAR ............................................................................................................. 106 EK-A TEKNK RESMLER ................................................................................................... 108 ZGEM .................................................................................................................. 109 Optimizasyon Problemleri / Kstlar ...................................................... 103

vii

SMGE LSTES

A1 A1A2B c C D Dmin E f FF FG Fi FO GB Gf Gg GG Gro GRo Gru H L N P P Q qb qm T1 T2 T3 T4 Tf

Kaplama kauuu snf Yksek anma dayanm Orta anma dayanm Genilik letim uzunluuna bal katsay Diren katsays Sonlu bant tipi Tambur ap zg cinsi (polyester) Makaralarn srtnme direnci Aleve dayankllk ekme kuvveti Gerdirme kuvveti Bant gerilme kuvveti Bandn st ksmnda oluan kuvvet letilen maln arl letim malnn metredeki arl Bandn metredeki arl Bant arl st hattaki makaralarn metredeki arl st ksm tayc makara arl Alt hattaki makaralarn metredeki arl letim yaplan ykseklik Tambur merkezleri arasndaki uzaklk Sonsuz bant tipi Tambur zerindeki evresel kuvvet Motor gc Debi Bant birim arl Malzeme birim arl Tahrik tamburunda gergin banda gelen ekme/gergi kuvveti Tahrik tamburunda gevek banda gelen ekme/gergi kuvveti Yn deitirme tamburunda banda gelen ekme/gergi kuvveti Yn deitirme tamburunda dier koldaki banda gelen ekme/gergi kuvveti letim malnn direnci
viii

Tg Two Twu v V Z t

Bandn direnci st hatta almas gereken yk direnci Alt hatta almas gereken yk direnci letim hz letim hz Tabaka says Sarm as letim bandnn yatayla yapt a G iletim sisteminin toplam verimi Srtnme katsays

ix

EKL LSTES
Sayfa ekil 2.1 ekil 2.2 ekil 2.3 ekil 2.4 ekil 2.5 ekil 2.6 ekil 2.7 ekil 2.8 ekil 2.9 ekil 2.10 ekil 2.11 ekil 3.1 ekil 3.2 ekil 3.3 ekil 3.4 ekil 3.5 ekil 3.6 ekil 3.7 ekil 3.8 ekil 3.9 ekil 3.10 ekil 3.11 ekil 3.12 ekil 3.13 ekil 3.14 ekil 3.15 ekil 3.16 ekil 3.17 ekil 3.18 ekil 3.19 ekil 3.20 ekil 3.21 ekil 3.22 ekil 3.23 FORD fabrikas konveyrler .......................................................................... 4 AKA Otomotiv bant konveyr montaj hatt ................................................... 4 Bantl ileticinin ematik olarak grn ....................................................... 5 Bantl konveyr .............................................................................................. 6 ki boyutlu konveyr teknik resmi ve bant ilerleme yn .............................. 6 Bantl iletim sistemlerinin kullanld yerlere rnekler................................. 8 Yatay konveyr profilleri ............................................................................... 9 Aa yne profilli konveyrler .................................................................... 10 Yukar yne profilli konveyrler .................................................................. 10 Bant konveyrn kesit resmi ........................................................................ 11 Bantl konveyrler ........................................................................................ 11 Bantl konveyrn genel yaps .................................................................... 12 Bant profilleri ............................................................................................... 13 letici bantlarn yaps ................................................................................... 14 Bandn dokuma tabakalar ............................................................................ 16 Bitmi bant balantlar ve oluturma yntemleri ........................................ 20 Makara eitleri ............................................................................................ 23 Makaralarn tamburdan itibaren dzeni ........................................................ 23 Rulo yata .................................................................................................... 24 Tamburlar ..................................................................................................... 26 htiyaca gre boyutlandrlm tamburlar ..................................................... 27 (a) Kuyruk tamburu (b) Gergi tamburu ........................................................ 28 Bombeli tamburlar ........................................................................................ 28 Konveyr tesisi ............................................................................................. 30 Motorlu tamburlar......................................................................................... 30 Kaynakl tambur ........................................................................................... 31 Kar arlkl gerdirme sistemi .................................................................... 32 Dey arlkl gerdirme sistemi................................................................... 32 Vidal gerdirme sistemi ................................................................................ 33 Konveyr besleyicileri .................................................................................. 34 Tala konveyrnde boaltma sistemi (Bosch REXROTH) ........................ 35 (a) ki yanl boaltma pulluu (b) Hareketli boaltc................................... 36 Orta asi ........................................................................................................ 37 asi ksmlar ................................................................................................ 38
x

U- profil asi ................................................................................................. 39 Bkme sac asi.............................................................................................. 39 Boru asi ....................................................................................................... 39 (a) Kazyc (b) Kuyruk tamburu kazycs (c) Dner fral kazyc ......... 40 Tahrik tamburunun enine kesit resmi ........................................................... 50 Tahrik tamburu ve bant ile malzeme iletimi ................................................ 50 Batan tahrik ile yukar doru iletimde bant dolaysyla tambur zerine gelen eki kuvvetlerinin dalm ................................................................ 51 ekil 4.4 Konveyrlerde kay kasnakl tahrik mekanizmas ..................................... 59 ekil 4.5 FIAT Argenetto hatt konveyrlerde tahrik sistemi Elektrik motoru ....... 59 ekil 4.6 Bosch REXROTH tala konveyr tahrik mekanizmas Redktrl elektrik motoru ............................................................................................. 60 ekil 4.7 Bant tahrik kuvvetleri .................................................................................. 60 ekil 5.1 Tayc makaralar ve bantlarn oluk ekilleri ............................................. 62 ekil 5.2 Tahrik tamburunda meydana gelen kuvvetler .............................................. 63 ekil 5.3 Eimli tahrik edilen bir bant zerinde etkiyen kuvvetler ............................ 64 ekil 5.4 Eimsiz tahrik yntemleri ........................................................................... 65 ekil 5.5 Yukarya doru tahrik yntemleri ............................................................... 68 ekil 5.6 Yukarya batan tahrik yntemi ................................................................... 68 ekil 5.7 Aaya doru tahrik yntemleri ................................................................. 70 ekil 5.8 Aaya kuyruktan tahrik............................................................................. 71 ekil 5.9 Ortadan arlkl aaya tahrikli bant sistemi ............................................. 72 ekil 5.10 Bir redktrl motorun tanzimi ................................................................... 73 ekil 5.11 ki tekil tahrikin tanzimi .............................................................................. 73 ekil 5.12 Bant konveyrlerde tahrik istasyonlar ve iletim noktalar ......................... 75 ekil 5.13 Deiik karakteristikli ykler ...................................................................... 77 ekil 5.14 Deiken hzl tahrik sistemlerinin alma blgeleri.................................. 77 ekil 5.15 ki tamburlu tahrik sisteminde kuvvet durumlar ........................................ 81 ekil 5.16 Tahrik tamburlarnn dzenlenmesi ............................................................. 83 ekil 5.17 Bir tahrik motoru ......................................................................................... 84 ekil 5.18 (a) Tekli tahrik (b) oklu tahrik .................................................................. 84 ekil 6.1 Bant konveyrler iin otomatik akm snrlayc cihaz .................................. 91 ekil 7.1 Aa ynl bant konveyrn iletim prensibi................................................ 93 ekil 7.2 Frenleme hzlar ve yavalama erileri .......................................................... 94 ekil 7.3 Disk frenleme ekipmannn konstrksiyonu .................................................. 94 ekil 7.4 Disk frenleme kontrol sisteminin ak emas ............................................... 95 ekil 7.5 Kontrol sisteminin tepki admlar .................................................................. 96 ekil 7.6 Optimal PID kontroln hz erisi .................................................................. 97 ekil 7.7 Deney dzenei ............................................................................................. 98 ekil 7.8 kontrol metodunun da hz erileri ............................................................ 98

ekil 3.24 ekil 3.25 ekil 3.26 ekil 3.27 ekil 4.1 ekil 4.2 ekil 4.3

xi

ZELGE LSTES

Sayfa izelge 2.1 Standart bir bant konveyrn zellikleri ..................................................... 7 izelge 3.1 Bant gzergahnn malzeme cinsine gre alabilecei maksimum eim deerleri ..................................................................................................... 14 izelge 3.2 Pamuk dokuma bantlar iin nerilen tabaka saylar ................................. 15 izelge 3.3 Tanan malzemelere gre alt ve st kaplama kalnlklar ........................ 17 izelge 3.4 Bant genilii ve rulo ap ilikisi ............................................................. 24 izelge 3.5 Bant genilii rulolar aras mesafe ilikisi ................................................. 25 izelge 4.1 Bant ekme kuvveti T1 hesab iin [ 1 + 1 : ( e 1 ) ] faktrnn deerleri ve katsays ............................................................................. 53 izelge 4.2 letim band arl (Gg ) .......................................................................... 53 izelge 4.3 DIN 22101 e gre iletim uzunluuna bal olarak C katsays ................ 54 izelge 4.4 18 iletim as iin kullanlan motor gleri ............................................. 58

xii

ZET BANTLI KONVEYRLER VE TAHRK MEKANZMALARININ NCELENMES

Aykut MR

Makine Mhendislii Ana Bilim Dal Yksek Lisans Tezi Tez Danman: Prof. Mustafa ALIVER

Transport gnmz sanayisini gelitiren nemli dinamiklerden biridir. Tesis ii ve tesisler aras para iletimini salayan srekli tama sistemlerinden konveyrler, zaman, maliyet, iilik tasarrufu salarlar. Tasarlanan tahrik mekanizmalar ile enerji harcamalarn minimuma indirgerler. Tasarm ve projelendirme rnekleriyle birok alanda birok tesise kolayca uyarlanabilirler. Bu almann amac, transport sistemlerinin nemini ve gnmz sanayisindeki yerini projelendirme rnekleriyle aratrp, tahrik sistemlerini kullanm standartlarna uyarlayarak ve elde edilen sonular derleyerek konuyla ilgili alanlarn bavurabilecei bir kaynak kitap haline getirmektir. Anahtar Kelimeler: Bantl tayc, tahrik mekanizmas, konveyr konstrksiyonu

YILDIZ TEKNK NVERSTES FEN BLMLER ENSTTS

xiii

ABSTRACT

BELT CONVEYORS AND RESEARCH OF DRIVE MECHANISIMS

Aykut MR Department of Mechanical Engineering MSc. Thesis Advisor: Prof. Mustafa ALIVER

Transportation is one of the dynamics improved todays industry. Conveyors which are continuous transmitter that conveys the parts in house or plant to plant, economize time and costs. Designed drive mechanism minimizes energy consumption. Conveyors can be easily implemented in every industrial area in every plant with design and project samples. The aim of this study is to research and experience the importance of transport systems with results and drive systems in order to adapt todays usage standards with project samples. And is to compile them in a book which would be a source in application for relevant. Key Words: Belt conveyors, drive mechanisms, conveyor construction

YILDIZ TECHNICAL UNIVERSITY GRADUATE SCHOOL OF NATURAL AND APPLIED SCIENCES

xiv

BLM 1 GR
1.1 Literatr zeti Bu tez almasnn oluturulmasnda kullanlan veriler; gnmz sanayisinden, YT, U ktphanesi kitaplarndan, internetteki bilgilerdir. Gncel fotoraflarla grselletirilmi ve norm bilgileri ile zenginletirilmitir. Tasarm kriterleri formllerle ve tablolarla oluturulmutur. 1.2 Tezin Amac Bu tez almasnn amac sanayileen dnyada malzemenin istenilen adette, istenilen zamanda, doru hedeflere tamann nemini vurgulamaktr. Bu hedefler dorultusunda, kullanlan srekli ileticilerin (konveyrlerin) avantajlar, salad faydalar, kullanm alanlarndan bahsederek transport sistemlerini ayrnts ile deerlendirmektir. Tahrik sistemlerini tasarlayarak, tanan malzeme cinsine, konveyrn kullanm yerine, istenilen hzlarla madde iletimi konusunda tasarm kriterlerini oluturmaktr. 1.3 Bulgular Bu tez almasnda, gnmz dnyasnda transport ve tamaclk sistemlerinin nemi ve hayattaki vazgeilmez yerleri aratrlm ve vurgulanmtr. Geni yelpazede kullanlan bir tama sistemleri sayesinde zamandan, iilikten yaplan tasarruflar n plana kmtr. Rekabetin artt ve enerji kaynaklarnn azald dnyamzda enerji verimliliinin nemi anlatlm, kontrol stratejileri ile deerlendirilmitir.

BLM 2

KONVEYRLER (SREKL TAIYICILAR)

Tama, kelime anlam itibariyle; bir ykn iki nokta arasnda en ksa yoldan, en gvenilir ekilde ve minimum enerji sarfiyat yaplarak transfer edilmesi ilemidir. Tama sistemi; imalat endstrisi ve hizmet sektrlerinde kullanlan; hareket (yksek verim, dk maliyet), zaman (ihtiya duyulan zamanda orada olma), miktar (doru adet, arlk, hacim sayda temin edilme), yer (ihtiya duyulan yerde olma) ve kullanm alan (depolama yeri) faktr fonksiyonlarn ieren, ykn; tanmasn (ykleme, sevk, lokasyon ii-d tama, boaltma), paketlenmesini (torba, kutu, kasa, vb. ambalajlama) ve depolanmasn (proses ii, ksmlar ii-aras, lokasyon ii-d faaliyetleri) salayan; metot, hizmet ve ilem bileenlerinin bir kombinasyonudur. Bu tanm gerei olarak, endstriyel tama sistemi; imalat ve hizmet endstrilerinde faaliyet gsteren tm sektr firmalarnn kullanmna ynelik olarak gelitirilen ve tm tama ekipmanlarn, vastalarn ve bunlarn sahip olduu tm fonksiyonlar bnyesinde barndran faaliyetler btn olarak tanmlanabilir. Endstriyel tama sisteminde temel tasarm kavramlar; ykn cinsi (para-birim yk: say ile tanmlanabilen, yl-dkme yk: taneli yapda), tama ekli (yatay, dikey, eimli, rotasyonel, vb.), arlk, tama mesafesi, istasyon says, tahrik sistemi tr, alma toleranslar ve retim/montaj kolayl faktrleridir. Tama sistemlerini ve onu oluturan ekipmanlar standart ve basit bir snflandrmaya tabi tutabilmek imkansz derecesinde zordur. rnek vermek gerekirse, iki nokta arasnda bardak tama ilemi ile otomobil tekerlei tama ilemi arasnda fonksiyon benzerlii dnda az sayda benzerlik bulunur. Bu sebeple, tama sistem bileenleri
2

iin, ekipman zellikleri dikkate alnmak suretiyle ancak genel snflandrmalar yapabilmek mmkndr. Bunlar; yaplarna gre, kullanm alanlarna gre, tanacak malzeme zelliklerine gre veya alma ilkelerine gre snflandrmalardr. alma ilkeleri dikkate alnarak yaplan bir snflandrmada tama ekipmanlarn iki ana grupta incelemek mmkndr; 1. Srekli tayclar (konveyrler), tama ilemi tamamlandktan sonra almaya devam eden, 2. Kesikli tayclar (kaldrma makineleri), tama ilemi tamamlandktan sonra duran, sonraki ileme kadar almayan. Konveyrler; Rulolu, Zincirli, Bantl, Yer Konveyrleri ve Havai Konveyrler, Datc Arabalar; Transbordeur veya Shuttle, Elevatrler; Zincirli Elevatrler, Kayl Elevatrler, Hidrolik Elevatrler, Dner Tablalar, Liftler; Hidrolik Liftler, Kramayerli Liftler, Eksantrik Liftler, Makas Liftler.[1] Konveyrler; proses ii malzemeyi sabit bir hat zerindeki iki nokta arasnda yl/gruplar halinde veya tek/ift ynl olarak ve srekli tayabilen sabit veya portatif aralardr. Konveyrler, farkl zellik ve fonksiyondaki fabrikasyon ilemlerini bir ak emas zerinde birletirebilen, sistemin daha etkin ve verimli almasn salayan balayc ve btnletirici ekipmanlardr. nsan vcudundaki kan damarlar gibi tm iletmeyi saran ve ihtiya duyulan malzemeyi; zamannda, gerekli olan yere ulatran ekipmanlardr.[1]

ekil 2.1 FORD fabrikas konveyrler [2]

ekil 2.2 AKA Otomotiv bant konveyr montaj hatt [3] 2.1 Bantl Konveyrler Malzeme iletimi gnmzde endstride iletme ekonomisine en fazla etki eden parametrelerden biridir. Bantl konveyrler, srekli malzeme iletiminde birok uygulama alanlar iinde en verimli sistemi olutururlar. Eriilebilen yksek tama kapasitesi, uzun mesafelere yk tama yetenei, transport yolunun kavisli olabilmesi, basit tasarm, hafif yap, gvenilir iletme gibi zellikler bantl konveyrleri en ok kullanlan transport makinesi durumuna getirmitir. Tanan malzeme slak veya kuru olduu gibi taneli para halinde de olabilir. Bantl iletim sistemlerinde sonsuz hareketli bir bant malzemeyi yatay veya eimli olarak yukarya veya aaya nakleder. Bandn grevi, iletilecek malzemeyi ykleme
4

yerinden boaltma yerine tamaktr. Bu grevi yerine getirebilmek iin bant, amaca uygun bir makine konstrksiyonu zerine yerletirilmitir. Bu sistemde, biri tahrik sistemi ile irtibatl tahrik tamburu dieri gerdirme sistemine balanm olan bir yn deitirme tamburu vardr. elik konstrksiyon, st bant hattn tayan tayc makaralar ve alt bant hattn tayan geri dn makaralarn tamaktadr. [4]

ekil 2.3 Bantl ileticinin ematik olarak grn 1-) letim band 2-) Tahrik tamburu 3-) Gerdirme istasyonu 4-) Yn deitirme tamburu 5-) Tayc makaralar 6-) Yan yn verme makaralar 7-) Temizleme elemanlar 8-) Besleme Bantl konveyrlerin malzeme naklinde salad avantajlar u rnekle aklanabilir: M.. 2800 yllarnda ina edilen Gize piramidinin inaatnda yaklak olarak 100 000 ii 30 yl almtr. Bu piramidin hacmi kadar toprak ( 2 600 000 m3 ) bugn 3 m. geniliinde bir bantl konveyrle 130 saatte ( 20 000 t/h ) tanabilirdi. [5]

ekil 2.4 Bantl konveyr

ekil 2.5 ki boyutlu konveyr teknik resmi ve bant ilerleme yn [6]

izelge 2.1 Standart bir bant konveyrn zellikleri [6] Teknik Veriler (FB60) Tahrik Gc letim Gc V max Aktarlan Yk Bant Boyu Bant Genilii Ykseklik Genilik Birim kW m/min A mm mm mm mm Deer 0.12 Dili Motor 6 standart (1-30 ayarnda) 16 6005000 250600 1000 Bant Genilii+70+Motor

2.2 Bantl Konveyrlerin Kullanm Alanlar 2.2.1 Maden Ocaklar Maden kuyularnda ham maddenin ve cevherin istihsalinde iletme ekonomisinin en nemli faktr malzeme naklidir. Bu halde gerekli olan malzeme nakli maden kuyusundan tasfiye edilinceye kadar, arada krma, tme, eleme, ykama, konsantrasyon ilemleri ve artklarnda nakli ilave edilmek zere bir seri ilemden ibarettir. Bundan sonra elde edilen malzemenin depolanmas ve demiryolu veya gemiye yklenmesi sz konusudur. Bugn yksek kaliteli sentetik iplik bilhassa elik telli bantlarla tek veya ok az sayda seri konveyr kullanlmas ve bylece ara aktarma saysnn azaltlmas mmkn olmaktadr. Yksek mukavemetli bantlar pahal olduklarndan maksimum emniyet yklerinde kullanlmaldr. Maden ilerinde kmr, demir filizi ve dier ham maddelerin naklinde yksek kaliteli bantlar daha ok tercih edilmektedir. Ayrca bu gibi iletmelerde alma artlar zorlu olduundan bantlarn anmasn ve hasara uramasn nleyecek tedbirlerin alnmas gerekmektedir. nk bir konveyr tesisinde maliyetin yaklak olarak yarsn bant fiyat oluturmaktadr. 2.2.2 Enerji Santralleri Modern enerji santrallerinde malzeme depolama ve nakil problemi nemle gz nne alnan noktalardan biridir. Bugn yerlerinin kullanll yeterince olmayan kk santraller dnda, btn enerji santrallerinde bantl konveyrler kullanlmaktadr. Gerekten bantl konveyrler kmrn vagon veya gemilerden bankerlere naklinde kullanlabilecek tek metot olarak kullanlmaktadr. Enerji santrallerinde bankerlerden
7

ayr olarak birka aylk kmrn depolanaca bir depo sahasna ihtiya vardr. Bir ana konveyr ve yan tevzi konveyrleri ile kmrn sahaya kolaylkla tevzii ve depo edilmesi ve tekrar bankerlere sevki mmkndr. Bu ilemler iinde yine en uygun olan bantl konveyrlerdir. Bu arada santrallerde nlenmesi gereken malzeme nakli esnasnda meydana gelen tozdur. Toza kar malzeme kapal tnelle sevk edilmeli ve boaltlmas iin zel boaltma oluklar kullanlmaldr. 2.2.3 Liman Ykleme ve Boaltma Tesisleri Limanlarda maden cevheri, kmr, tahl v.b. gibi malzemenin ykleme ve boaltlmasnda malzeme naklinin byk tonajlarda ve en ksa zamanda yaplmas istenir. Bu sebepten liman isletmelerinde sabit ve hareketli bantl konveyrler kullanlmaktadr. rnein Haydarpaa Limann silosunda her birinin genilii ( B ) 800 mm , uzunluu ( L ) 215 m ve kapasitesi ( Q ) 200 t / h olan iki bantl rhtm konveyr sayesinde gemiye nakil kapasitesi 400 t / h ' tir. 2.2.4 Dier Kullanm Alanlar Bantl konveyrler ayrca, baraj, yol, kpr v.s. gibi inaatlarda hafriyat ve beton hazrlama tesislerinde kullanlmaktadr. Ayrca dkmhanelerde dkm kumunun nakil, hazrlama, kalplama makinelerine tevzii ve tekrar kum hazrlama tesisine dnn salamak iin kullanlr. [7]

ekil 2.6 Bantl iletim sistemlerinin kullanld yerlere rnekler

Maden ocaklar Cevher hazrlama tesisleri Dkmhanelerde kum hazrlama tesisleri Termik santraller
8

 Liman ykleme ve boaltma tesisleri Byk inaat tesisleri Beton hazrlama tesisleri Kimya, kt, imento ve eker sanayi Tahl silolar Gda sanayi

2.3 Bantl Konveyrlerin Ekipmanlar Bir bantl konveyrn ana elamanlar genel olarak unlardr; Malzemeyi nakleden bant Tayc ve dn makaralar Ba, kuyruk, gergi ve saptrma tamburlar Tahrik dzeni Gergi dzeni asi Ykleme dzeni Boaltma dzeni Bant temizleme dzeni Dier ekipmanlar

2.4 Konveyr Profilleri

ekil 2.7 Yatay konveyr profilleri

9

ekil 2.8 Aa yne profilli konveyrler

ekil 2.9 Yukar yne profilli konveyrler [8]

Bantl konveyrler tama glerini, tahrik tamburu ile gerdirme tamburu arasna yerletirilen plastik ve trevi malzemeden yaplm esnek ve sonsuz bir band tahrik eden elektrik motorundan alr. Tama uzakl, yk, motor gc, bant gerginlii tasarm aamasnda belirleyici faktrlerdir.

10

ekil 2.10 Bant konveyrn kesit resmi Yk genellikle konveyr st bant eridinde ilerler. Geri dn, konveyr altndan ve bo ekilde gerekleir. Arza durumlarnda ykn konveyr zerinde kaydrlarak alnmas gerekebilir. Bu ilem srasnda banda zarar vermek mmkndr. Bu nedenle, bantl konveyrlerin, arza durumlarnda ykn boaltlmas gerekmeksizin, en ksa srede tekrar devreye alnabilmesi ii zellikle bakm ve montaj-demontaj kolaylna tasarm aamasndan balamak zere nem verilmelidir.

ekil 2.11 Bantl konveyrler Konveyrlerde kullanlan bantlar, iyaplarna gre iki gruba ayrlr. Bunlar; dokuma bantlar ve elik telli bantlardr. TS547, Konveyr Kaylar Standard kullanlan malzemelerle ilgili zellikleri verir. Dokuma bantlar; pamuk veya sentetik malzemeden olabilecei gibi iplik kordlu, elik kordlu veya elik sac da olabilir. Gnmz konveyr bantlarnda kapron, naylon, lavsan ve dier sentetik elyaflar yksek dayanmlar nedeniyle kullanlmaktadr. Sentetik ipliklerin ekme mukavemeti yksektir ancak elastikiyet zellikleri de yksek olduu iin tek balarna kullanlmazlar. Bu nedenle polyester dndaki sentetik malzemeler genellikle pamukla birlikte kullanlrlar. [1]

11

BLM 3 BANTLI KONVEYRLERN EKPMANLARI

3.1 Bant Tayclar Bir bant taycnn genel grnm aadaki ekilde verilmitir. Bant taycya ismini veren bant (4) hem tanacak malzemeyi iine alan bir kap grevi gren, hem de hareket iin gerekli kuvvetleri ileten bir elemandr. Bant genellikle iki tambur arasna gerdirilir. Tahrik sisteminden (7) alnan hareketi srtnme ile bant kayna aktaran tambura tahrik tamburu (2) denir. Dier utaki tambur ise dn tamburu (3) olarak isimlendirilir. Kimi bant tayclarda bu tambur gerdirme mekanizmalar ile gerdirilerek bant ile tahrik tamburu arasndaki srtnme kuvveti artrlr. Bandn yn deitirmesi ise saptrma kasnaklar (12) ile gerekletirilir.

ekil 3.1 Bantl konveyrn genel yaps Bandn stte olan ksmna st bant kolu denir ve zerinde malzeme tanabilmesi iin tekneletirilmi durumdadr. Alt bant kolu ise genellikle dzdr. st bant kolunu tayan rulolar teknelemeyi salamak amacyla paradan oluur ve bunlara tayc rulo (5) ismi verilir. Alt bant kolu, tek paradan oluan ve dn rulosu (6) denen
12

rulolar zerinde hareket eder. Rulolarn tm ise asi (1) denen elik kafes yap zerine tutturulmutur. Banda malzeme huni eklindeki bir ykleyici (8) ile yklenir ve tanan malzeme ikinci bir ykleyiciye veya silo azna (9) boaltlr. Bant kayna yapan malzemeler ise fralarla (10) temizlenir. [9] 3.1.1 Bant Hatt Bant gzerghnn ekli ile ilgili eitli uygulama rnekleri aada verilmitir. Bunlar u ekilde tanmlamak mmkndr. Yatay bant hatt (a) Eik bant hatt (b) Tek kavisli bant hatt o nce eik sonra yatay (c) o nce yatay sonra eik (d ve g) ift veya ok kavisli bant hatt (e ve f)

ekil 3.2 Bant profilleri Bant gzerghnn eimi; tanan malzeme ile bant kay arasndaki srtnme katsaysna, malzemenin srarj (ylma) asna bal olan bir maksimum deere kadar artrlabilir. Malzemenin bant zerinde gvenli bir ekilde tanabilmesi iin bant gzergahnn alabilecei bu maksimum eim, bant kay ile malzeme arasndaki srtnme katsaysna denk gelen adan 7-10 daha az olmaldr. Bant gzerghnn alabilecei maksimum eim deerleri aadaki tabloda ayrca verilmitir. [9]

13

izelge 3.1 Bant gzergahnn malzeme cinsine gre alabilecei maksimum eim deerleri Linyit briketi 12 Kuru kum 18 ri taneli cevher Kk taneli cevher imento Tahl Toz kire Elenmi kok Elenmemi kok 18 25 20 18 23 17 18 Nemli kum Antrasit Tvanan ta kmr Ta kmr tozu Elenmemi krma ta Kuru toprak Nemli toprak 27 17 18 22 18 20 25

Bir bant taycnn en nemli elemandr. Bant bir yanda tanacak malzemeyi zerine alan bir kap olarak grev yaparken dier yanda srekli olarak ekme ve gerdirme kuvvetleri ile yklenir. Bant taycnn dzenli bir ekilde alabilmesi iin bandn u zelliklere sahip olmas istenir. Rutubeti az emen Arl az Bklebilir Uzun mrl Andrc darbelere kar dayankl Yangn iletmez Uzamas ok az Mukavemeti yksek

ekil 3.3 letici bantlarn yaps

14

Bu zelliklere sahip en iyi malzeme dokuma zl lastik bantlardr. Bandn dokuma z (karkas) pamuk, keten, yapay elyaftan (Polyester, Polyamid veya Reyon) oluur (1). Yksek dayanml bantlarda ise dokuma tabakasnn yerini elik tel dokuma veya ince elik halatlar alr. Bandn kuvvet tayan eleman karkasdr. Bu tabakalar nemden, mekanik etkilerden ve anmalardan korumak iin karkasn st (2) ve alt (3) lastik (tabii kauuk, buna veya PVC) ile kaplanr. Yeterli bant mukavemetini elde edebilmek iin birden fazla dokuma tabakasna ihtiya vardr. Dokuma tabakalarn birbirine iyi bir ekilde tutturabilmek iin tabakalara lastik eriyii emdirilir. Kaplama ilemi de yapldktan sonra vulkanizasyon (bask altnda sl ilem) yntemi ile tabakalar paketi bir btne dntrlr. Tabakalar arasndaki balant bandn kalitesini belirleyen nemli bir faktrdr. Daha sonra bandn kenar zel bir lastik malzeme ile kaplanr. Tabaka saysn belirleyen etkenlerden ilki; bant kayna uygulanan gerilme kuvvetleridir. Bu kuvvetlerin belli bir emniyet katsays ile tanmas gerekir. Tabaka says zerinde etkili olan dier bir zellik ise banda verilen teknelemenin rulolar arasnda da korunmasdr. Tabaka saysn belirleyen nc ve en nemli etken ise bandn tambura sarlma kabiliyetidir. Bant tambur zerinde dnerken, dokuma tabakalarndan dta olanlar ekme gerilme kuvveti, ite olanlar ise basn gerilme kuvveti etkisi altnda kalrlar. Bu kuvvetlerden bir ksmn, tabakalar birbirine tutturan lastik malzeme zerine alr ve onlar rahatlatr. Gerilme kuvvetlerinin ar derecede bymesini engellemek iin bandn tabaka saysna da bir snr koymak gerekir. Bu nedenle pamuk dokuma bantlarda tabaka says en fazla 13 olmaktadr. Bandn tayaca kuvvetler daha fazla tabakay gerekli klyor ise, bu defa dokuma malzemesinin kalitesini artrmak rnein, yapay elyaf veya elik tel kullanmak gerekir. Bylece bandn tabaka says ve kalnl da azaltlm olur.

izelge 3.2 Pamuk dokuma bantlar iin nerilen tabaka saylar Bant Genilii[mm] Tabaka Says 3-4 3-5 3-6 3-7 4-8 5-10 6-12 7-12 8-12 300 400 500 650 800 1000 1200 1400 1600

15

Dokuma bantlar iinde en ok tercih edileni yapay elyafl bantlardr. Yapay elyaf (naylon) pamua gre hem daha ok yk tar, hem de rutubete, anma ve rmelere kar daha dayankldr. Bu olumlu yanlarna kar yapay elyaflar hem yangna kar dayankszdr, hem de bukle yaparlar. Bu dezavantajlarn gidermek iin naylon ipler pamuk dokuma ile kaplanm ve daha kullanl pamuk + naylon veya pamuk + rayon dokumalar elde edilmitir. Yapay elyafn bukle yapma zellii nedeniyle bu tr bantlarda tabaka says yedi ile snrlanmtr. Pratik uygulamada pamuk veya yapay elyaftan dokuma bantlarn yannda elik zl bantlara da rastlanmaktadr. Bu tr bantlarn karkas; ya birka milimetre apndaki elik tellerden rlerek yaplr veya dorudan elik halatlarn yan yana dizilmesi ile oluur. elik telin lastie iyi yapmasn salamak iin teller bakr veya pirinle kaplanr. Bu bantlarla ok uzun mesafeleri veya ykseklikleri bir tek bant tayc ile amak mmkn olmutur.

ekil 3.4 Bandn dokuma tabakalar

16

izelge 3.3 Tanan malzemelere gre alt ve st kaplama kalnlklar Kullanm Alan Tanan Malzeme st Kaplama [mm] Alt Kaplama [mm]

Portatif Bantlar uval ve Paket Nakli Nakliyat Bantlar Nakliyat Bantlar akl ve Ta Ocaklar Makine Bantlar Bagger ve Absetzer Nakliyat Bantlar elik Bantlar Nakliyat Bantlar Kmr - Ta Ocaklar Makine Bantlar Bagger ve Absetzer

nce ve Hafif Malzeme

Ta kmr, Potas, akl, Kum, nce Cevher ri kmr, ta, akl, Cevher, dekapaj ri paral ta, cevher, dekapaj

2-4

Dokuma Bantlar

4-8

2-3

8-16

3-4

Ta kmr, Potas, akl, Kum, nce Cevher Ta kmr, Potas, akl, Kum, nce Cevher ri paral ta, cevher, dekapaj

4-8

4-6

6-12

4-8

10-20

6-10

Alt ve st kaplama kalnlklar ile uygulama rnekleri yukardaki tabloda verilmitir. Tablodan da izlenebilecei gibi kaplama kalnlklar tanacak malzemenin para byklne, andrclna ve spesifik arlna bal olarak deimektedir.
17

zellikle yer alt madenciliinde, ok tehlikeli sonular douran bant yangnlarndan korunmak amacyla bantlarn bir ksm 1950 ylndan beri yangna kar dayankl olarak retilmektedir. Yangna kar dayankl bant yanmayan bant deildir. Bu bantlar, kan bir yangn bytmeden, konulan standartlara gre, 15 saniyeden ksa bir sre iinde snmesine neden olan bantlardr. Kaplama maddelerinden olan tabii kauuun iine Neopren ve bunun iine Chlorparaffin katlmas bantlar yangna kar dayankl klar. Bir dier kaplama maddesi olan PVC ise tek bana yangna dayankl bir maddedir. PVC kaplama, en az dier iki kaplama kadar anmalara da dayankl olup, zellikle keten dokuma karkasla ok iyi kaynap, bir btn oluturur. PVC bantlar gn getike daha yaygn kullanm alan bulmaktadr. Bant paralar ularndan birbirine balanarak bant tayc iin sonsuz bant eridi elde edilir. Maden iletmelerinde bant ular deiik yntemle birbirine balanr. Bunlar; raptiyeleme yntemi, souk yaptrma yntemi ve scak yaptrma (Vulkanizasyon) yntemidir. Salam bir bandn kopma mukavemetine % 100 denecek olursa bu deer, raptiye ile balanan yerde % 35-45 e, souk yaptrma ile balanan yerde % 65-75 e ve vulkanizasyon ile balanan yerde % 75-80 e der. Grlecei gibi bandn en zayf yeri balant yerleridir. ok kolay ve yaygn olarak kullanlan balant yntemi raptiyeleme yntemidir. Kullanlacak raptiyelerin ular bant dokumasn zedelemesin diye iyice sivriltilmitir ve raptiyelerin u ksmna, band deldikten sonra tekrar kvrlp banda saplanmasn salayacak bir ekil verilmitir (ekil 3.5). Birletirilecek bant ularnn dzgn bir ekilde kesilmi olmas gerekir. Raptiyeler her iki bant ucuna srayla dzgn bir ekilde aklr. Bant ular bir araya getirildiinde raptiyeler tarak gibi birbirine geer ve aralarnda oluan kanala elik bir tel sokularak balant tamamlanr. Raptiyeleme ynteminin en nemli avantaj; istenilen boydaki bant paralarnn birbirine balanpsklmesi ve uygulamann, yaklak 15 dakika gibi ksa bir srede tamamlanmasdr. Yer alt madenciliinde bant yrtklar ve dier bant arzalarnn skl nedeniyle bant boyunca ortalama her 25 metrede bir raptiyeli balantya rastlanr. ok saydaki bu balant yerlerinden aa szan ince kmr tozlar rulolar ve asi zerinde birikir. Yanmaya kar dayankl bantlar kullanlmadan nce bu birikintilerin ok sayda
18

yangna neden olduu bilinmektedir. Raptiyeli balant yerleri ayrca, nem ve rutubetin bant dokumasna nfuz ettii yerlerdir. Ksa bir sre sonra mukavemetini yitiren dokuma tabakalar raptiyeleri tutamaz hale gelir. Bu nedenle yaklak 2-3 ayda bir balantlarn yenilenmesi gerekir. Her balantda 80-100 mm lik bandn kesilip atld dnlrse, bu kayplarn miktar zamanla gittike artar. nce kmrn aa gemesi ve rutubetin banda nfuz etmesini nlemek amacyla raptiyeler aklmadan nce elastik conta plakalar ile balant yerinin desteklenmesi gerekir. Scak veya souk yaptrma ile bant ularnn balanmas yer alt madenciliinde geni bir kullanm alan bulamamtr. nk her iki yntem de 4-5 saat gibi uzun bir sreye gereksinme gstermektedir, kullanlan yaptrclarn alev alma scaklklar olduka dktr ve scak yaptrmada ok byk ve ar olan elektrikli stclara ihtiya vardr. Ak iletmelerde ise, belirtilen bu olumsuzluklarn bir nemi kalmad iin, balant kalitesinin yksek olmas nedeniyle scak yaptrma (vulkanizasyon) yntemi yaygn olarak kullanlmaktadr. Souk yaptrma yaplrken bant ular bant eksenine 20 lik a yapacak ekilde diyagonal olarak kesilir. Bu ilem srasnda bandn dokuma tabakalar aa karlarak onlarla basamakl bir yap oluturulur. Basamak yzeyleri iyice temizlendikten sonra zerlerine defa yaptrc solsyon srlr. Srlen son kat da iyice kuruduktan sonra yaptrlacak bant ular st ste getirilerek bir saat sreyle bask altnda tutulur. Souk yaptrma iin gerekli olan sre, kullanlan iilik miktar ve ortaya kan bant kayplar scak yaptrmada olduu gibidir. Ancak, souk yaptrmada balant kalitesi scak yaptrma balant kalitesinden daha ktdr. Bu nedenlerle souk yaptrma pek fazla kullanlmayan bir yntemdir. Vulkanizasyon ynteminde bandn her iki ucu souk yaptrma ynteminde olduu gibi kesilir, temizlenir ve defa yaptrc solsyon srlerek kurutulur. Yaptrlacak ksmlar st ste getirildikten sonra bu ksm 140-150C scaklktaki plakalar arasnda, 60 dakikalk bir sre boyunca sktrlr. En gvenilir, dayankl ve salam balant bu yolla elde edilir. [9]

19

ekil 3.5 Bitmi bant balantlar ve oluturma yntemleri

Bant yapmnda yaygn olarak kullanlan dokuma malzemeleri aada verilmitir. Doal pamuk: Uzun zamandr bant imalinde kullanlmaktadr. Islandnda dayanmnn artmas, yksek nem ekmesi, ancak dk boyutsal stabilizesi ve kften etkilenmesi zellikleri arasndadr. Cam yn: Yksek scaklkta kullanlabilmesi iyi bir zellik olmasna ramen, dk uzamas bant imalinde snrl kullanmna neden olmutur. Naylon-Polyamid: Yksek dayanm, yksek uzama, anma, yorulma ve darbeye dayanm zelliklerine sahiptir. Arlnn % 10 kadar nemi absorbe edebilir. Buna karn dk boyutsal stabilite ve kfe kar yksek dayanm sergiler. Gnmzde bant retiminde % 20 orannda kullanlmaktadr. Polyester: Yksek dayanm, anmaya ve yorulmaya dayanm sergiler. Olduka dk nem ekme ancak yksek boyutsal stabilizesi vardr. Kften etkilenmez. 1960lardan itibaren bant dokumas olarak tercih edilir. Bugn polyester % 75 orannda bant imalinde kullanlr. elik: Yksek dayanm ve dk uzamann istendii yerlerde kullanlr. ok az oranda kullanlmaktadr. malat glkleri nedeniyle birok uygulamada da elik kordlu karkas yap tercih edilmektedir.
20

 Kevlar Aramid: elikten iki kat dayankl ve elik ile polyester aras uzama karakteristii sergiler. elikten daha hafiftir ve paslanmaz. Bant kaplamalar; iletici bandn ve karkas yapsn korumak ve bandn servis mrn uzatmak iin kullanlr. Kaplamalar, plastomer (tabii veya suni kauuk), plastomer (rnek PVC) ve dier malzemeden olabilir. Makara tarafndaki ve tayc taraftaki kaplama kalnlklar iletilen malzemeye ve malzemenin besleme, boaltma, temizleme tarzlarna baldr. Bant kaplamalarnn kullanlma nedenleri, Srtnmeyi arttrmak Eimli iletimlerde almay salamak Temizlenebilirlii arttrmak Grsel gzellii arttrmak Kesilme direncini arttrmak Darbe dayanm salamak Konveyrlerde kullanlan bantlar, iyaplarna gre iki gruba ayrlr. Bunlar; dokuma bantlar ve elik telli bantlardr. TS547, Konveyr Kaylar Standard kullanlan malzemelerle ilgili zellikleri verir. Bir iletici band aadaki gibi ksa sembollerle ifade edilebilmektedir. EP-160-1200-5-4/2-A1-D Burada, E; zg cinsi (Polyester) P; Atk cinsi (Polyamid) 160; Minimum boyuna bez dayanm (daN/cm) 1200; Bant eni (mm) 5; Bez kat says 4; st kaplama kalnl (mm) 2; Alt kaplama kalnl (mm) A1; Kaplama kauuu snf
21

- A1- Yksek anma dayanm - A2- Orta anma dayanm - F - Aleve dayankllk - T1- 2000 C scakla dayankllk (Bant yzey scakl) -T2- 1200 C scakla dayankllk - O - Yalara dayankllk D; Bant tipi - D Sonlu - N Sonsuz - P Profilli [10]

3.2 Makaralar Tayc makara (rulo) grubu en basit halde genilii banttan daha byk olan silindirik bir rulodan ibarettir. Bu tip dz tayc makara gruplar daha ok para malzemenin naklinde veya besleyici bantlarda kullanlr. Bantl konveyrlerde makaralarn iki nemli grevleri vardr. Malzemeyi tayan banda veya dn kolunda banda mesnetlik etmek Gerektii zaman banda oluk ekli vermek

(a) Tek makara

(b) kili makara

22

(c) l makara ekil 3.6 Makara eitleri

(d) Beli makara

Dier bir uygulama ise al bir ekilde dzenlenmi ikili, l, drtl ve beli olarak tertiplenen makara gruplardr (ekil 3.6b). Bu ekilde ileticinin tama kapasitesi arttrlmaktadr. Gnmzde yaygn olarak yatay bir rulo ve her iki yanda da yatayla a yapan birer rulo ieren l tayc makara gruplar kullanlmaktadr. Yan makaralarnn eiminin artmas ile kapasite de artmaktadr (ekil 3.6c). Geni bantlarda, banda daha iyi form verebilmek amacyla beli rulo gruplar kullanlmaktadr. Beli rulo gruplar pahal olmalarnn yan sra konstrksiyon ve yalama bakmndan da glkler doururlar (ekil 3.6d). Bu yzden gnmzde en geni bantlarda bile standart l makara grubu (20-0-20) kullanlmaktadr. l bir hizada bulunan makara gruplarnda, bandn skmasn nlemek iin makaralarn st kenarlar arasndaki aralk 10 mmden byk olmamaldr. Makaralar genelde elik konstrksiyon bir asi zerine mesnetlenir. Makaralar tayan bu asi bant asisine cvatalarla balanr. Makaralarn bant hareketine dik ynde ayarlanabilmesi iin makara asisi zerindeki delikler oval yaplrlar. Makara asisinin tasarm makaralarn kolayca sklp taklmasna imkan verecek ekilde olmaldr. Ar malzemelerin tanaca geni bantlarda makara asisinin yeteri kadar rijit olmasna dikkat edilmelidir.

ekil 3.7 Makaralarn tamburdan itibaren dzeni

23

Rulolar tayc ve dn rulolar olmak zere iki trdr. Tayc rulolar, malzemenin tand st kolda bulunur ve genellikle teknelemeyi salamak amacyla paradan oluur. Baz seyyar ve genilii 400 mm altnda olan bantlar iin tayc rulolar iki paradan oluurken; genilii 1400 mm ' nin zerindeki bantlarda bu tr rulolar be paradan oluur. Dn rulolar ise bandn alt kolunu tar ve tek bir paradan oluur. Rulolar elik borudan yaplr. Rulo yatandaki srtnmeyi azaltmak amacyla ounlukla bilyeli rulmanlar kullanlr. Yataklar zel contalar ile d ortamn etkilerinden korunur.

ekil 3.8 Rulo yata

izelge 3.4 Bant genilii ve rulo ap ilikisi Bant Genilii 400-800 1000-1400 1600-2000 Rulo ap [mm] Hafif ler 108 133 159 Ar ler 133 159 191

Bant geniliine bal olarak hangi apta rulo kullanlaca eitli standartlarla tespit edilmitir. rnein bir standarda gre 400-800 mm arasndaki bant genilikleri iin 108 mm apnda, 800-1600 mm geniliindeki bantlar iin ise 159 mm apndaki rulolar tavsiye edilirken; dier bir standart yukardaki tabloya bal bir seimi uygun grmektedir. Tayc rulolarn toplam boyu veya dn rulosu boyu bant geniliinden 100-200 mm daha uzun olmaldr. Rulolar aras mesafe genellikle; tayc rulolarda 1,2-1,5 metre, dn rulolarnda 0,91,8 metredir. Bu mesafenin belirlenmesinde birok faktrn birlikte deerlendirmesi gerekir. Sabit gerilme kuvveti altnda yaplan deneyler; rulolar aras mesafe ve buna
24

bal olarak rulolar arasndaki bant sehimi arttka, banttaki i srtnme kuvvetlerinin arttn gstermitir. Banttaki i srtnme kuvvetleri rulo ap artnca azalmaktadr. Bu bilgiler; rulolarn apnn byk, rulolar aras mesafenin ise kk tutulmas gereini ortaya koymaktadr. Dier tarafta rulolar aras mesafenin azaltlmas ayn mesafede daha fazla rulo kullanmak anlamna gelir ki, bu durumda da rulo yataklarndaki srtnmeler artm olacaktr. Banda etki eden gerilme kuvvetinin de rulolar aras mesafe zerinde olumlu bir etkisi mevcuttur. Gerilme kuvvetinin yksek olduu yerlerde rulolar aras mesafeyi artrmak, kk olduu yerlerde ise azalmak gerekir. Tm bu dnceleri birlikte deerlendirmek ancak yeryzndeki byk bant tayclarnda yararl olmaktadr. Yer altnda alan kk bant tayclar iin bu ayrntlara girmenin gerei yoktur. Kk bant tayclar iin tayc rulolar aras mesafenin aadaki tabloda belirtilen deerlerde olmas tavsiye edilmektedir. izelge 3.5 Bant genilii rulolar aras mesafe ilikisi Tanan Malzemenin Younluu [Ton/m3] m<1 1<m<2 m>2 Rulolar Aras Mesafe [ mm ] 400 1500 1400 1300 500 1500 1400 1300 Bant Genilii [ mm ] 650 800 1000 1400 1400 1300 1300 1200 1300 1200 1200 1100 1200 1300 1200 1100 1400 1200 1100 1000

Ykleme istasyonlarnda bant zerine den malzemenin oluturaca hasarlardan korunmak iin bu blgede tayc rulolar aras mesafe yukardaki tabloda verilen deerlerin yars kadar alnr. Dn rulolar aras mesafe ise tayc rulolar aras mesafenin yaklak iki katdr. Byk bant tayclarda ise rulolar aras mesafenin aadaki formlle hesaplanmas uygun olur. Tayc rulolar aras mesafe;

lr st =

0, 08.Fi qm + qb

[ m]

(3.1)

Dn rulolar aras mesafe;

25

lr alt =

0, 08.Fi qb

[ m]

(3.2)

3.3 Tamburlar Banda hareket veren tambura tahrik tamburu ad verilir (ekil 3.9). Tamburlar dkm veya sa levhadan yaplr. ekilleri ya silindir veya orta ksm bombeli silindir - f eklindedir. Bombeli silindirik tamburlar bant dorultusunun korunmasnda yardmc olurlar. Bu tamburun en byk ap ile en kk ap arasndaki fark tambur eninin % 0,5 'i kadardr. Tambur genilii, bant geniliinden 100-200 mm daha fazla olmaldr. Tambur apn belirleyen temel olgu ise, tamburu geerken bantta meydana gelen isel gerilmelerdir. Bu esnada bandn st tabakalar ekme gerilmesi altnda alrken, alt tabakalar basn gerilmesi altnda alr. Dolaysyla; bant malzemesinin basn ve ekme dayanm ve bandn kalnl tambur ap zerinde etkili olan faktrlerdir. Bu dncelere bal olarak gelitirilen bir deneysel forml aada verilmitir.

Dmin = m.z [m]

(3.3)

Bu bantda m katsays; 2-6 tabakal bantlar iin 125, 8-12 tabakal bantlar iin 150 olarak alnr. Yeralt gibi snrl ortamlarda m katsays 80 olarak alnabilir. Baka bir yaklama gre tambur ap; tahrik tamburlarnda bant kalnlnn 100 kat, saptrma tamburlarnda ise bant kalnlnn 80 kat olarak hesaplanr. Burada sz edilen bant kalnl iine kaplama kalnl alnmamtr. Hesaplanan aplar piyasada bulunan deerlere yuvarlanr. Eer bir bant kendi mukavemet snrlar iinde ne kadar ok zorlanyor ise tambur ap o kadar fazla olmaldr. Yeterince zorlanmayan bantlarda minimum apn altna inilebilir.

ekil 3.9 Tamburlar

26

Bir konveyrdeki tahrik tamburu says bir veya daha fazla olabilir. Tek tahrik tamburu olan bir konveyrde tahrik tamburundaki bant kuvvetleri ile sarm as arasnda Euler (Eytelwein) bants vardr. Bu ekilde banttaki ekme kuvvetlerini arttrmak iin iki yol vardr; sarm asn ve srtnme katsaysn bytmek. Sarm as en az 180 olabilir. Tahrik tamburunun yannda bir saptrma tamburu kullanarak sarm as 260 ye kadar arttrlabilir. Sarm asn daha da ok arttrabilmek iin iki tahrik tamburu kullanlr. Bylece sarm asn 500ye kadar arttrmak mmkn olur. elik tamburlarda bant ile tambur arasndaki srtnme katsays 0.05 ila 0.45 arasndadr. Srtnme katsaysn arttrmak sureti ile ayn gc daha az ekme kuvveti ile nakledebilmek mmkndr. Bu amala tahrik tamburlar bazen 10 - 15 mm kalnlndan lastikle kaplanr. Bu halde srtnme katsays 0.20 0.60 arasnda deiir. Hesaplarda emniyetli tarafta kalmak iin; srtnme katsays plak tamburlarda 0.25 lastik kapllarda ise 0.35 kabul edilmektedir.

ekil 3.10 htiyaca gre boyutlandrlm tamburlar

3.3.1 Yardmc Tamburlar Tahrik tamburunun dnda kalan tamburlara yardmc tamburlar denir. Kuyruk tamburu, saptrma tamburu ve gergi tamburu bu tip tamburlara rnekler ekil 3.11de grlmektedir.

27

ekil 3.11 (a) Kuyruk tamburu (b) Gergi tamburu

3.3.2 Bombeli Tamburlar Bandn konveyr ekseninden kamamas iin; tahrik, ba ve kuyruk tamburlar hafif konik yaplrlar (ekil 3.12). Bandn enine ynde fazla zorlanmamas iin aadaki hallerde tamburlar bombeli yaplmazlar. Tandem tahrikteki tahrik tamburlar Banttaki azami gerilmenin > 15 (kg/cm) tabaka olduu konveyrlerdeki tamburlar. Arlk gergi ve saptrma tamburlar bombeli yapmaya gerek yoktur.

ekil 3.12 Bombeli tamburlar 3.3.3 Motorlu Tamburlar Motorlu tambur genellikle yn tama sistemlerinde kullanlan konveyr bant sistemlerinde banda tahriki veren kompakt yapda hem bir motor hem de tamburdur. Konveyr bant tahrik sistemlerinde, geleneksel modellere (motor + redktr + kaplin + kay-kasnak + mil yataklamalar + muhafaza) gre ok farkl bir yapdadr, ayrca
28

tm dnya tarafndan kabul edilmi en gvenli tahrik sistemidir. Geleneksel tahrik sistemlerine gre ok ciddi enerji tasarrufu salamaktadr. Geleneksel tahrik sistemlerinde, motor gcn direk olarak tambur miline vererek, mil ile birlikte tamburun dnmesi salanmaktadr. Bu aktarm srasnda d artlara ak redktr kullanlmakta, motoru korumak maksadyla kaplin kullanlmakta, gc mile aktarmak iin baz uygulamalarda kay-kasnak kullanlmaktadr. Ayrca dnen mili hatta yerletirmek ve sabitlemek iin tamburun her iki tarafna rulman yataklamas yaplmak zorundadr. Tm bu ek ekipmanlar bir diren yarataca iin motor gcnn bir ksmn alacak, verimlilii drecek ayn zamanda d artlarda almak zorunda kalndndan hasar grme ve bozulma riski tamaktadr. Motorlu tamburlarda ise kompakt yapsyla dramn iindedir ve tambur mili sabittir sadece tambur gvdesi dnmektedir. Buda ok ciddi enerji tasarrufu salamaktadr. Motorlu tambur ok az yer tuttuu ve d etkenlere kar korunmu olduu iin, kk bantl konveyrlerde ok kullanlr (ekil 3.14). Bu konstrksiyonda motor ve dili kutusu tambur iinde monte edilmitir. Motorlu tamburlarn gleri genellikle 0.05 ila 20 kW arasnda olmakla beraber, sabit konveyrlerde 140 kWta kadar glerde yaplabilirler. Avantajlar: Amaca uygun dizayn edilebilmesi Tamamen kapal olmas Yerden tasarruf salamas Gvenlik Dk satn alma ve montaj maliyeti Dk bakm maliyeti Verimlilik Temizlik Dk ses seviyesi Arlk kazanc ve dayanm Estetik grnt

29

ekil 3.13 Konveyr tesisi [11]

ekil 3.14 Motorlu tamburlar

30

3.3.4 Kaynakl Tamburlar Kaynakl tamburlarn zarflar en az 4 mm kalnlndaki salarn kvrlmas ile yaplr (ekil 3.15). Tamburun dengeli ve salgsz imal edilmesine itina edilmelidir.

ekil 3.15 Kaynakl tambur 3.4 Gergi Dzeni Gergi dzeni bant kollarndaki gerekli ekme kuvvetini temin eder. Gergi kuvvetinin az olmas bakmndan gergi dzenini banttaki ekme kuvvetinin en az olduu yere yerletirmek tercih edilmelidir. ounlukla gergi dzeni konstrksiyonun elverili olduu yere konmaktadr. Aadaki denklem gz nne alnrsa;

N = N1 + N 2 + N 3

(3.4)
E

yazlabilir. Burada, T band hareket ettiren etken kuvvettir. Bu kuvvetin doabilmesi iin, bandn gevek kolunda T gibi bir ekme veya germe kuvvetinin mevcut olmas
2

gereklidir. te bu T kuvvetini oluturmak iin kullanlan dzene germe veya gergi

2

dzeni denir. T kuvvetinin en kk olduu yer genellikle tahrik tamburunun

2

gerisidir. Gergi dzeni kullanlmasnn drt nedeni vardr. Bandn tahrik tamburuna kayma yapmamas iin gerekli T kuvvetini temin
2

etmek. Bilhassa ykleme blgesinde bant oluklamasnn bozulmamas ve bandn makaralar arasnda gerekenden fazla sarkmamas iin olan asgari bant kuvvetini temin etmek.
31

 Bantta hasl olan uzama ve ksalmalar karlamak. Bant ekleri iin bir miktar bant stoku elde etmek. Aksi halde ek yerinin tamiri esnasnda ift ek yapmak zorunluluu ortaya kar. Genellikle kk kapasiteli konveyrlerde vidal gergi dzeni, byk kapasiteli olanlarda ise otomatik gergi dzeni kullanlr (ekil 3.16).

ekil 3.16 Kar arlkl gerdirme sistemi

ekil 3.17 Dey arlkl gerdirme sistemi

32

ekil 3.18 Vidal gerdirme sistemi 3.5 Bantl Konveyrlerin Ykleme Sistemleri Bir bantl konveyrn iyi bir ekilde alabilmesi iin, aadaki iki artn gereklemesi arttr: Bantl konveyr iyi bir ekilde yklenmelidir. Bantl konveyr iyi bir ekilde boaltlmaldr. Bantl konveyr konstrksiyonu bu iki hususa en byk dikkati vermelidir. Bantl konveyrlere malzeme genellikle bir oluk vastas ile verilir. Oluk malzemenin etrafa yaylmasn ve dklmesini nleyerek, muntazam bir ekilde banda verilmesini salar. Malzemenin banda yklemesinde bilhassa noktaya dikkat edilmelidir. Bant dzgn bir ekilde ve bant eksenine gre simetrik olarak yklenmelidir. Banda gelen darbe ve anma tesirleri asgariye indirilmelidir. Malzemenin bant ynndeki hz, bant hzna eit olmaldr. Bant dzgn bir ekilde yklenmez ise, bandn kapasitesinden tam olarak faydanlamaz ve bant kenarndan malzemenin dklmesi ihtimali artar. Bu durum zellikle yklemenin bant eksenine dik dorultuda olmas halinde grlr. Bandn en ok tahribe urad yer ykleme blgesidir. Zira ne gibi tedbir alnrsa alnsn, yklenme blgesinde malzeme banda daima yksekten dklr ve bu dklmenin banda dik tesiri banda darbe eklindeki bir zorlama yapar. Dklme hznn banda paralel bileeni ise, bandn anmasna sebep olur. Anma tesirini azaltmak iin,
33

malzeme bandn hareket ynne dklmelidir. Malzeme hz ayn deilse, ykleme noktasnda hz fark yznden bir malzeme trblans oluur. 3.5.1 Besleyicilerde Bantl Konveyrlerin Yklenmesi Bantl konveyrn dzgn bir ekilde yklenmemesi, bant zerinde bo ve ar yklenmi blgelerin meydana gelmesine yol aar. Bu durum kapasitenin azalmasna ve bandn kenarndan malzemenin dklmesine sebep olur. Malzemeyi dzgn bir ekilde sabit debi ile nakleden makinelere besleyici denir. [4] Bantl besleyici elik plakal besleyici Vargel besleyici Vidal besleyici Kreyicili besleyiciler Titreimli besleyiciler Dner kanall besleyiciler Dner tamburlu besleyiciler Dner tablal besleyiciler Dner kreyicili besleyiciler

ekil 3.19 Konveyr besleyicileri

34

3.6 Bantl Konveyrlerin Boaltma Sistemleri Bantl konveyrlerde en ok rastlanan boalma ekli, ba tamburdan malzemenin boaltlmasdr. Ba tamburdan direk olarak boaltmada malzemenin yrngesi bir paraboldr. Boaltma olduunun konstrksiyonunda malzeme yrngesinin izilmesi arttr.

ekil 3.20 Tala konveyrnde boaltma sistemi (Bosch REXROTH) [12] 3.6.1 Syrclarla Boalma Syrclar sabit veya bir araba zerinde hareketli olabilirler. Syrclar hem yma hem de para malzemenin boaltlmasnda kullanlabilirler. Syrclar dz veya ok eklinde yaplabilirler. Ok eklindeki syrclar bir mafsal etrafnda dnerek bandn zerinden kaldrlabilirler. Normal alma esnasnda, syrcnn lastik kenarlar bandn zerine bastrlrlar. Bandn hasar grmemesi iin, syrcnn bastrma kuvveti gerekli olandan fazla olmamaldr. Ok as 60 - 90 derece arasnda alnr. 3.6.2 Boalma Arabasnn Konstrksiyonunda Dikkat Edilecek Hususlar Tamburlara tesir eden bant ve arlk kuvvetleri izilerek tekerlek basnlar hesaplanmal ve arabann devrilmeye kar emniyeti kontrol edilmelidir. Boaltma arabasna kan bandn eimi, o malzeme iin msaade edilen azami bant eiminden fazla olmamaldr.
35

 Arabann hareketi snrlanmaldr. zellikle geni bantl konveyrlerde, bant kuvvetlerinin bilekesinin boaltma arabasn hareket ettirme ihtimali mevcut olduundan, bu gibi hallerde boaltma arabasnn yrtme dzeni bir frenle tehiz edilmelidir. Boaltma arabalarnda kullanlacak olan tambur aplar ile boaltma arabalarnn ykseklik ve arlklar, bant geniliine bal olarak baz izelgelerde verilmitir. 3.6.3 Boaltma Oluklar Boaltma oluklar malzemenin yerekimi kuvveti ile naklini salar. Oluk eimi malzemenin rahata akmasn salayacak kadar byk seilmeli, fakat malzemenin bir gibi akmasna da sebep olmamaldr. Oluk eimi oluk malzemesi ve nakledilen malzemeye gre deimektedir. Boaltma oluklarnn konstrksiyonunda gerekli itinann gsterilmesi her zaman iin faydaldr. Oluk konstrksiyonunda aadaki hususlar gz nne alnmaldr: Boaltma erisi nce ve tozlu malzemenin tozlanmas Asgari oluk eimi Banda yapan malzemenin banttan syrlmas Boaltlan malzemenin istenilen yere ynetilmesi

ekil 3.21 (a) ki yanl boaltma pulluu (b) Hareketli boaltc

36

3.7 Bantl Konveyrlerin asi Konstrksiyonu Band tayan tayc ve dn makara gruplar bir asi zerine tespit edilirler. Kullanma amalarna gre, bu asi konstrksiyonu farkl ekillerde olabilir. Devaml alan tesislerde asi konstrksiyonu genellikle hadde profillerden yaplr. naat ilerinde kullanlan portatif konveyr ise daha ziyade hafif profillerden veya borudan yaplm asi konstrksiyonuna sahiptir. Gerek inaat ve yol antiyelerinde, gerekse yeralt maden galerinde kullanlan konveyrlerin konstrksiyonunda montaj ve sklmenin kolay yaplabilmesine dikkat edilmelidir. 3.7.1 asinin Blmleri 3.7.1.1 Orta asi Bir konveyrn orta ksmnda sadece tayc ve dn makaralarn tayan ksmdr (ekil 3.22). Orta asi ayrca U profilinden veya hafif konveyrlerde kebent veya borudan imal edilirler. Baz bantl konveyr imalatlar orta asi ksmlarn standart paralar halinde imal etmektedirler.

ekil 3.22 Orta asi 3.7.1.2 Ba Taraf asisi Ba tamburu ile boalma sistemini tayan asi ksmdr (ekil 3.23a). Ba tamburu ayn zamanda tahrik tamburu ise, tahrik asisi de ba taraf asisine balanr. Ba tambur ve oluun olduka ar olmas ve banttaki ekme kuvvetlerinin alnabilmesi iin, ba taraf asisi olduka rijit yaplmaldr.
37

ekil 3.23 asi ksmlar 3.7.1.3 Tahrik asisi Tahrik tamburlar ile bunlarn tahrik tertibat tayan asi ksmdr. Bu ksmn konstrksiyonunda, bant kuvvetleri ve zati arlklar gz nne alnmaldr. 3.7.1.4 Kuyruk Taraf asisi Bant germe kuvvetleri ve tambur arlna maruzdur (ekil 3.23b). asinin bu blmne gelen kuvvetler ba taraf asisine gre olduka azdr. 3.7.1.5 Gergi Dzeni asisi Gergi tertibatna ait saptrma tamburlar aksam tayan asi ksmdr. 3.7.1.6 U-Profil asi Daha ziyade eimi olmayan, zemine yakn olarak konulan, ksa ayakl konveyrlerde kullanlr.

38

ekil 3.24 U-profil asi 3.7.1.7 Bkme Sac asi Daha ziyade uzun, geni ve yksek kapasiteli bant konveyrlerde kullanlr. [13]

ekil 3.25 Bkme sac asi 3.7.1.8 Boru asi Daha ziyade ksa stok bant konveyrlerde kullanlr. [13]

ekil 3.26 Boru asi

39

3.8 Bant Temizleyicileri Siliciler ya da kazyclar bandn d yzeyine tutunan kuru malzemeyi temizlemeye yararlar (ekil 3.27). Islak ve yapkan malzemenin temizlenmesi iin dner fra kullanlr. Kazyc dzeneklerde temizleme ilemi, ya mafsall bir ubua tutturulmu bulunan bir lastik eritle fra durumunda ise sert kl fra ya da silindirik fraya ana dorular boyunca tutturulmu 1.0 ila 1.2 mm kapron fiberi eritlerle yerine getirilir. Bant temizleyiciler, boaltma tamburunun yaknna yerletirilirler ve kaznan malzeme boaltma oluuna dklr. Bandn i yzeyini, istenmeden salan malzemeden temizlemek iin kuyruk tamburu yaknna bir kazyc yerletirilir. Baz durumlarda, malzemenin alt tarafa dklmesini nlemek iin, alt ve st kay arasna bir dolu blme yaplr.

ekil 3.27 (a) Kazyc

(b)Kuyruk tamburu kazycs

(c) Dner fral kazyc

3.9 Konveyrlerin Boyutlandrlmas Eimi 12, uzunluu 150 m olan tesise bant konveyr kurularak bununla saatte 300 ton ta kmr tanacaktr. Bant konveyr boyutlandrlmas; Kabuller: Bant hz : 1,5 m/s Kmr younluu : 0,9 ton/m3 Kmr para boyutu : Elenmemi, max 30 cm
40

Gerekli olan net tama alan;

= A

Qh 300 = = 0, 062m 2 3600. . 3600.1,5.0,9

(3.5)

alma ve ykleme artlarnn zor olduu yer alt bantlarnda teorik tama alannn ancak % 75 inden yararlanlabilir. Ayrca, eimi 12 olan yolda kesit daralmas nedeniyle yatay bantlar iin belirlenen teorik alann % 93 nden kullanlabilir. Bunlar dikkate alndnda seilecek bandn brt tama alan:

= A

0, 062 = 0, 088m 2 0,93.0, 75

DIN 22101 e gre 1000 mm geniliindeki bant 25 tekneleme as ile yukarda hesaplanan brt tama alann salamaktadr. DIN 22101 e gre ayrca; 1000 mm lik bant ile para bykl 40 cm olan elenmemi malzeme tanabilir. Dolaysyla para bykl asndan da belirlenen bant genilii uygundur. Ders notlarndaki ilgili izelgeye gre; kmr iin st kaplama kalnl 4 mm, alt kaplama kalnl 2 mm olarak seilmitir. Hesaplar yrtebilmek iin bant kalitesi ve tabaka saysnn bilinmesi gerekir. Hesaplarda verilmi olan bant katalogundaki 5 tabakal RP200 band verilerinden yararlanacaz. Bu bandn birim arl 15 kg/m2 dir. Rulolara ait izelgeden 1000 mm geniliindeki bantlar iin ap 133 mm olan rulolarn uygun olaca anlalmaktadr. Bu aptaki st rulo takmnn arl 23,5 kg, alt rulo takmnn arl ise 17,5 kg tur. Rulolar aras mesafe notlarmzdaki izelgeden st rulolar iin 130 cm, alt rulolar iin 260 cm alnacaktr.

41

 Tambur ap ;

D= m = .z 125= x5 625mm tambur genilii ise bant min

geniliinden 10 20 cm daha geni olarak alnrsa 1200 mm olarak seilebilir. imdilik tamburun plak yani kaplamasz olmas ngrlebilir.

qm hesab;

= qm

Qh 300 = = 55,56 kg 3, 6. 3, 6.1,5

(3.6)

qb hesab;
imdilik seilen 5 tabakal RP200 bantnn birim arl 15 kg/m dir. Bir metre bant arln bulmak iin bu deerin bant genilii ile arplmas gerekir.
2

kg kg .1m 15 = qb 15 = 2 m m
(3.7)

qR ;
Bir rulo takmnn arln rulolar aras mesafeye blerek rulolarn birim arlklar hesaplanr.

qR st =

23,5kg kg = 18, 08 1,3 m 17,5kg kg qR st = 6, 73 = 2, 6m m

(3.8)

Bant uzunluu 150 m olduunda C katsays yer alt bantlar iin notlardaki izelgeden 2,2 olarak alnmtr. Rulo yatandaki srtnme katsays 0,02 olarak alnacaktr. F ekme kuvveti hesab;

= F C. .l.[(qm + 2.qb ).cos + qR st + qR alt ] + l.sin .qm

42

(3.9)

= F 2, 2.0, 02.150.[(55,56 + 2.15, 0).cos12 + 18, 08 + 6, 73] + 150.sin12.55,56

F = 2449 kg
Motor gc hesab;

= P

F .v 2449.1,5 = = 38 kW 102. 102.0,96

(3.10)

Gerdirme kuvveti hesab; Bant konveyrn tahrik tamburuna arlk aslarak gerdirildii, sarlma asnn 180 olduu ve tamburla bant arasndaki srtnme katsaysnn 0,2 olduu kabul edilmitir.

= e .G 2, = 7180,2.3,14 1,874
e .G + 1 1,874 + 1 = FG k= .F . .G 1,3.2449. 1 e 1,874 1

(3.11)

(3.12)

FG = 10469 kg
Bant mukavemet hesab; Bant malzemesi, geometrik sarlma as ile F ekme kuvveti retilirken, banttaki maksimum gerilme kuvvetini belli bir emniyet katsaysyla tayacak mukavemete sahip olmaldr. Meyil yukar alan bant konveyrde maksimum gerilme kuvveti tahrik tamburunun giriindeki F1 gerilme kuvvetidir. Bu kuvveti, F ekme kuvveti ve geometrik sarlma as ile hesaplayacak olursa;

e .G 1,874 ( F1 ) k =1 F . .G 2449. = = = 5251 e 1,874 1 1

(3.13) (3.14)

.( F1 ) k =1

kg 9,8.5251 = = 129 cm.tabaka ( z 1).B (5 1).100

Bu durumda yapay elyafl RP160 band yeterli olacaktr. Problemin banda RP200 band birim arl hesaplar iin esas alnmt. imdi tm hesabn RP160 verileri ile yenilenmesi gerekir.
43

3.10 Projelendirme rnei Tasnif edilmemi akl, maden ocandan ykamak iin nakledilecektir. (0-40 mm tane byklnde, dkme arl =1,8 t/m3). Ksa bir ara bant ve srlebilir ykleyici yardm ile band ykleyen bir ekskavatr, 70 m uzunluk zerinden sevk yapmaktadr. Pratik olarak ekskavatr kapasitesi ( gevek malzeme) 200 m3/h tutarndadr. Ekskavatr dakikada takriben 30 doldurma yaptndan, dzgn olmayan doldurma iin % 25 arttrma yaplmaldr. Tesisin son ksmnda bant eimi 14o tutarndadr. Doldurma blgesinde yuvarlanabilir maln sramasn nlemek iin, ayn zamanda doldurma ilemi de dzgn olmadndan, bant hz 1,0-1,3 m/sden daha byk seilmemelidir. Tesisin ana boyutlar alttaki ekilden alnmaldr. Bant hz olarak norm 1,05 m/s seilebilir.

letme kapasitesinden B bant genilii; Iv=Iv.1,25 =250 m3/h 1000 mm geniliinde 3 paral 30o eik rulolu bant v=1,0 m3/h (10o dkme as, mal ok gevek olduundan) iletmektedir. V=1,05 m/s de o takdirde Iv=333.1,05=350 m3/h olur. Bu iletme kapasitesi, 14o eim iin k=0,91 kayp faktr nedeni ile azalmaktadr. Iv=350.0,911=318 m3/h 800 mm geniliindeki bir bant yeterli gelmeyebilirdi, arzu edilen Iv=250 m3/h iletme kapasitesi iin 1000 mm geniliinde bir bant seilmelidir. Gmin tayini;

44

Yuvarlanabilir mallarda, kaplama levhalarnn zedelenmesi beklenilmediinden, tayc taraf iin 3 mm ve hareketli taraf iin 2 mmlik bir kaplama kalnl yeterlidir. Bylelikle rutubete kar daha iyi bir koruma salanm olur. Ant arl iin ilk olarak tahmini bir deer kullanlabilir; ilk olarak 4 katl B63lk bir bant kabul edilmi olsun.

O takdirde; GB=11,9 kg/m2 =11,9 kg/mdr. Tama makara ap 133 mm seilebilir. st ve alt kuaktaki 1 m tama makara mesafesinde GRO=24,2 kg/m GRU=18,4 kg/m Gm=23,8+24,2+18,4=66,4 kg/m olmaktadr. evre kuvveti P be bant kuvvetleri T1 ve T2 ise verilenler; letme uzunluu L=116 m ve bylece C=1,7 Kaldrma ykseklii H=8,4 m letme kapasitesi Iv=200 m3/h Dakikada 30 doldurma, dzgn olmayan doldurma zellikle bant genilii iin nemli olduundan, evre kuvveti ve bant kuvvetlerinin tayininde gerek ekskavatr gcne hesaplama yaplmaldr. Dkme arl: =1,8 Mg/m3 Bant hz : v= 1,05 m/s Gm=66,4 kg/m
I v . I ..H )+ v 3, 6.v 3, 6.v 200.1,8 200.1,8.8, 4 = P 1, 7.0, 018.116.(66, 4 + = )+( ) 1372kg 3, 6.1, 05 3, 6.1, 05 = P C. f .L.(Gm +

Hareket direnci : f=0,018

Buradan max. ekme kuvveti;

= T1 P.(1 + 1 )olmaktadr. e 1

45

Tahrik istasyonu akl ykama yerinde bulunduundan ve ekskavatr derin bir ukurda su iinde altndan, rutubetli bir ileme gz nne alnmaldr. =0,2 Sarm as konstrksiyondan 210o ortaya kmaktadr.
(1 + 1 )= 1,92 alnabilir. e 1

T1=1372.1,92=2640 kg T2=T1-P=2640 -1372=1268 kg Bant Tipi: Cm bana bant genilii iin gerek bant zorlamas
K = t T1 2640 = = 26, 4kg / cm B 100

tutarndadr. Cm bana bant genilii iin gerekli bant mukavemeti

= Kg K = z.K z olmaktadr. t .s

Emniyet katsays s=10 kabul edilebilir.

= K g 26, = 4.10 264 kg / cm

1.Kabul: B63 iin;

Kg =

K g 264 = = 4, 2kat 63 Kz

2.Kabul: Z=100 iin;

z = 264 = 2, 64kat 100

Rutubetli

iletme

sz

konusu

olduundan,

bant

zedelenmeleri

ihmal

edilemeyeceinden ve sentetik yn takriben % 60 ila % 70 slaklk mukavemetine kar koyabildiinden, sentetik ynlerde 4 kat gz nne alnmaldr. Seilen: B315/5 (5B63), 3,2 mm kaplama, 1000 mm genilik, alternatif Z 400/4(4Z100) alnabilirdi. Tama makara mesafesi
46

a2 =

h.8.T GB .GG

Burada; a= Tama makara mesafesi h= Sehim T= En kk bant ekme kuvveti

GB = Bant genilii GG = Mal arl =

I v . 200.1,8 = = 95, 2kg / m 3, 6.v 3, 6.1, 05

En kk bant ekme kuvveti st kuakta kuyruk tamburunda mevcuttur.

T4 = T1 C. f .L(GG + GB + GRO ) H (GB + GG ) = 1253kg

= a

0, 01.8.1253 = 0,92m 95, 2 + 13, 4

a=0,9 m seiliyor. T2=1268 kg ve T4=T3=1253 kg kuvvetleri karlatrlmas bize gstermektedir ki, alt kuaktaki eim ve hareket direnleri ak karlanmaktadr.

= a

0, 01.8.1253 = 75m 13, 4

a= 3 m seiliyor, aksi takdirde gerekli iletme elde edilemez.

P evre kuvvetinin, T1 max. bant kuvvetinin kontrol ve tahrik gcnn tayini:

GRO GB=13,4 kg/m, =

24, 2 18, 4 = 27kg / m, = GRu = 6, 2kg / m 0,9 3

Gm=2GB+GRO+GRu=26,8+27+6,2=60 kg/m

200.1,8.8, 4 = P 1, 7.0, 018.116(60 + 95, 2) + = 1350kg 3, 6.1, 05

= T1 1,92.1350 = 2600kg

T2 = T1 P = 1250kg
47

= z

K t .s T1.s 2600.10 = = = 4,13 KZ B.K Z 100.63

O halde 5 katl B63 yeterli olacaktr.

= N P.v 1350.1, 05 = = 13,9kW 102 102

= 0,87 olan bir redktrde;

N mot = N 13,9 = = 16kWlik bir motor gerekli olmaktadr. 0,87

bkey eride kuvvetler ve bandn ykselmesi esnasnda erinin yarap:

R=

T ( m ) yaklak formlnden hesaplanr. GB + GG

Burada; R= bkey erinin yarap (m) T= Bant ekme kuvveti (kgf) GB= Bant arl (kgf/m) GG=Mal arl (kgf/m) olmaktadr. En uygun hal, ayet bant i bkey eri iinde ykl deil veya bo hareket ediyorsa o takdirde ortaya kmaktadr. Bo hareket gc tespit edilemediinden ve ilk hareket momenti tahrikin dner kitlelerine bal olduundan, dura bant ekme kuvveti yalnz tahmin edilebilir. T1lk hareket ,bo=2000 kg

= R

2000 = 150m 13, 4

Buna karlk yk altnda ksa devre bir motor ile ilk hareket, ilk hareket momentinin 1,5 kat ile kritik olmamaktadr.

T1= 1,5 P + T2= 1,5.1350 + 1250= 3275kg

= R

3275 = 30m 13, 4 + 95, 2

48

150 m yarap konstrktif olarak gerekletirilemez, bylelikle bir kalkma gz nne alnmaldr. Bir hareket kaplininin inas ile ve bylece ilk hareket momentinin snflandrlmas ile bir azalma salanabilir. Gergi stasyonu: Gergi istasyonu konstrktif sebeplerden, tesisin kuyruk ksmnda dzenlenir ve arlkl gergi istasyonu olarak tekil edilir. Bu esnada gergi yolu yaklak 2,5 m gz nne alnmaldr. (Aks mesafesinin yaklak %2si) [14]

49

BLM 4 TAHRK MEKANZMALARI

4.1 Tahrik Tamburu ve Mili Bir bantl konveyr genel olarak eitli grev yklenmi tamburlarn arasnda gerilmi olarak hareket eden bir banttan meydana gelmektedir. Banda hareket veren tambura tahrik tamburu ad verilir. Bir banttaki tahrik tamburlarnn says bir veya daha fazla olabilir. [15]

ekil 4.1 Tahrik tamburunun enine kesit resmi

ekil 4.2 Tahrik tamburu ve bant ile malzeme iletimi

50

4.2 Tahrik Tamburuna Gelen eki Kuvvetlerinin Hesaplanmas Bantl iletim sistemleri tahrik ve iletim tipine gre snflandrlrlar. Batan tahrik ile yatay iletim Batan tahrik ile yukar doru iletim Batan tahrik ile aa doru iletim Sondan tahrik ile yatay iletim Sondan tahrik ile yukar doru iletim Sondan tahrik ile aa doru iletim Banda gelen dolaysyla tambura gelen eki kuvvetlerinin hesaplanmas bu snflandrmalara gre deiir. Bu almada hesaplamalarda esas alnan sistem, batan tahrik ile yukar doru iletimdir. [15]

ekil 4.3 Batan tahrik ile yukar doru iletimde bant dolaysyla tambur zerine gelen eki kuvvetlerinin dalm

51

4.2.1 Hesaplama in Toplanan Veriler = 0,35 ( Kuru, profilli lastik ) ( izelge 4.1 ) = 180 L = 20 m. Gg = 1,5 kg/m ( EP 125 1000 ) ( izelge 4.2 ) Gf = 30 kg/m = 25 Gro = 26,4 kg/m ( Band genilii = 1000 mm. , makaralarn ap = 89 mm. , makaralarn genilikleri = 380 mm. Arlk = 24 kg. ) st hatta 22 tane tayc makara olduu iin toplam arlk = 22 x 24 = 528 kg. Metredeki arlk = 528 : 20 = 26,4 kg Gru = 5,6 kg/m ( Geri dn istasyonu genilii (L) = 1250 mm Arlk = 14 kg. ) Alt hatta 8 tane geri dn istasyonu olduu iin toplam arlk = 8 x 14 = 112 kg. Metredeki arlk = 112 : 20 = 5,6 kg. H = 8,45 m. c = 3,2 (iletim uzunluu (L) = 20 m ) ( izelge 4.3 ) f = 0,025

52

izelge 4.1 Bant ekme kuvveti T1 hesab iin [ 1 + 1 : ( e 1 ) ] faktrnn deerleri ve katsays TEK TAMBURLU TAHRK Tambur st Srtnme Sarm as () yzeyi katsays 180 190 200 210 () plak ya ve 0,10 3,7 3,55 3,41 3,28 pislenmi Ok eklinde 0,25 1,83 1,77 1,71 1,67 profilli lastik, 0,30 1,64 1,59 1,54 1,50 ya ve pislenmi Parlak, 0,35 1,50 1,46 1,42 1,38 kuru,ok eklinde profilli lastik, Keramik, ya ve pislenmi Lastik, kuru 0,40 1,40 1,36 1,33 1,30 Tahta, kuru 0,45 Doku, kuru Ok eklinde 0,50 1,26 1,23 1,21 1,19 profilli keramik, ya Keramik, kuru 0,55 1,22 1,19 1,17 1,15

izelge 4.2 letim band arl (Gg ) DOKU KALTES B 50/20 BZ 60/30 BZ 80/35 Z 90/40 EP 100/40 EP 125/50 EP 160/65 EP 200/80 EP 250/80 EP 315/80 EP 400/100 EP 500/100 EP 630/100 EP 125/50 EP 160/65 EP 200/80 EP 250/80
53

AIRLIKLAR (KG/M) 1,4 1,5 2,0 1,5 1,4 1,5 1,7 2,0 2,2 2,5 2,8 3,1 3,4 1,6 1,8 2,1 2,3

KALINLIKLAR (MM/KAT) 1,2 1,4 1,6 1,2 1,0 1,1 1,3 1,5 1,7 2,0 2,2 2,5 2,81 1,4 1,5 1,6 1,7

izelge 4.3 DIN 22101 e gre iletim uzunluuna bal olarak C katsays [19]

4.2.2 Toplanan Veriler Dorultusunda Kuvvetlerin Hesaplanmas -) Two = c x f x L x [ (Gg + Gf ) cos + Gro ] Two = 3,2 x 0,025 x 20 x [ (1,5 + 30) x cos 25 + 26,4 ] x 9,81 = 862,475 N -) Twu = c x f x L x (Gg x cos + Gru ) Twu = 3,2 x 0,025 x 20 x (1,5 x cos 25 + 5,6 ) x 9,81 = 109,236 N -) Tf = H x Gf Tf = 8,45 x 30 x 9,81 = 2486,835 N -) Tg = H x Gg Tg = 8,45 x 1,5 x 9,81 = 124,342 N
54

(4.1)

(4.2)

(4.3)

(4.4)

-) P = Two + Twu + Tf P = 862,475 + 109,236 + 2486,835 = 3458,546 N -) T1 = P x [ 1 + 1 : ( e 1 ) ] T1 = 3458,546 x [ 1 + 1 : ( e0,35x3,14 1 ) ] = 5187,82 N ( =180 = 3,14 rd) -) T2 = T1 P T2 = 5187,82 3458,546 = 1729,273 N -) T3 = T2 - Tg + Twu T3 = 1729,273 124,342 + 109,236 = 1714,167 N -) T4 = T3 = 1714,167 N [15] 4.3 Bandn Tahrik Gc Band tahrik etmek iin gerekli gc aadaki bileenlere ayrabiliriz. Sistemi bota altrmak iin gerekli olan g Malzemeyi yatay nakletmek iin gerekli g Malzemeyi dey olarak nakletmek iin gerekli g

(4.5)

(4.6)

(4.7)

(4.8)

Sistem bota alrken sadece srtnme kayplar karlanr. Bu halde rulolardaki ve tamburlardaki srtnme kayplarn tespit edebilmesi iin gerekir. Ancak ok sayda rulonun ayn srtnme karakteristiklerini vermesi g olduu gibi mekanik montaj ve imalat hatalar, hesap sonularna bir hayli tesir edebilir. Hatta zamanla alma esnasnda rulo yataklarnn yal olup olmamas ve kasnt yapmas bile srtnme kayplarn deitirebilir. Dier taraftan kaybn nemli bir ksmn tekil etmekle beraber hesaplanmayan u tesirler de vardr: Bandn rulo sralar arasnda tekil ettii erinin bant hareketi dolaysyla srekli deimesinden meydana gelen kayp. Bu kayp, bant hz rijitliine, rulolar arasndaki mesafeye ve rulo sralar arasndaki bandn maruz kald ekme kuvvetine baldr. Bandn formlu kesitindeki malzemenin rulolar zerinden geerken eklinin deimesinden meydana gelen kayp.
55

Bu kayp da banttaki ekme kuvvetine, rulo eksen alarna ve rulo sralar arasndaki mesafeye baldr. u halde toplam srtnme kaybn bulmak iin btn hareketli paralarn srtnme kayplarn toplamak ve yukardaki tesirleri gz nne almak lazmdr. Bu ise imkansz gibidir. Pratik olarak srtnme kaybn hesaplayabilmek iin gerek nakledilen malzemenin gerekse konveyrn hareketli paralarnn toplam arl sisteme ait ortalama bir srtnme katsays ile arplr. Tecrbeler ortalama alan birok konveyr tesisat iin ortalama srtnme katsays 0.03 deerine esas alnabileceini gstermitir. Bota almaya ait srtnme kaybnn bulunmas iin nce bant ve hareketli paralarn birim boyuna isabet eden arl tespit edilmeli ve bu deer konveyr uzunluu ile arplarak toplam arl bulunmaldr. Toplam arln srtnme katsays ile arpm ise srtnme kuvvetini verir. Bant ve hareketli paralarn birim boya isabet eden arl;

W1 = 2WB +

WT WD [kg / m] + LT LD

(4.9)

Edeer konveyr uzunluu L [m] olmak zere bo konveyr tahrik iin gerekli g;

= = N N 1 1

lWl Lv
75

[ BG ] olur.

(4.10)

Edeer konveyr uzunluu L tayin edilirken her iki utaki kasnaklarda meydana gelen srtnmeye tekabl etmek zere konveyr eksenleri arasndaki L0 mesafesine sabit bir uzunluk eklenmektedir. Konveyr zerine yaplan tecrbeler bu uzunluun 15 ile 45 m arasnda seilmesi gerektiini gstermektedir. Daha emniyetli olmas bakmndan 45 m seilirse;

L = L0 + 45 [m]
Edeer boyla ilgili verilen bir bant da:

(4.11)

= L 1.07 L0 + 15 [m]
56

(4.12)

Bu durumda bo konveyr tahrik iin gerekli g;

N1 =

lWl ( L0 + 45)
75

[ BG ]
2

(4.13)

Benzer ekilde saniyede q [kg] malzemeyi nakletmek iin gerekli N gc, srtnme katsays olmak zere;
2

N2 =

2 q( L0 + 45)
75

[ BG ]

(4.14)

veya konveyrn iletim kapasitesi Q [ton/saat] ise;

N2 =

2Q( L0 + 45)
270

[ BG ]

(4.15)

Bu denklemde 2 = 0.03 alnmaldr. Malzemeyi dey olarak nakletmek iin gerekli N3 gc dey mesafe H olmak kouluyla;

N3 =

qH 75

veya N 3 =

QH 270

[ BG ]

(4.16)

yazlabilir. Malzemenin yoku yukar naklide N3 pozitif, yoku aa naklinde ise negatiftir. Bylece tahrik tamburunda gerekli g;

N = N1 + N 2 + N 3

(4.17)

Motor gc iin tahrik tambur gcn tahrik mekanizmasnn verimi ya blnmelidir. Verim, tahrik mekanizmasnn konstrksiyonuna bal olarak deiir ve 0.8 ile 0.96 arasnda seilebilir.

57

4.4 Tahrik Sistemleri Bantl konveyrlerde genellikle shaft-mounte redktrler kullanlr ve ayr bir ase zerinde yerletirilen elektrik motoru ile kay-kasnakl olarak tahrik edilirler. zel retimli bant konveyrlerde daha ziyade malzeme kapasitesine gre bant konveyr hz seilmesine ramen, 1,6 ton/m yma younluklu malzemeler iin 1,5 m/sn hz kullanlr. Kullanlan motor gleri aadaki tabloda verilmitir. izelge 4.4 18 iletim as iin kullanlan motor gleri Bant Hz (m/s) 1,5 Tambur ap (mm) 273 320 320 320 400 400 500 500 500 600 600 600 Tambur Devri (rpm) 105 90 90 90 72 72 57 57 57 48 48 48 Motor Gc (kW) 3 4 5.5 7.5 7.5 11 11 15 15 18.5 22 30 51-70m 70-90m 49-66m 67-90m 31-42m 43-54m 55-66m 34-50m 31-48m 16-30m 13-22m 23-25m 26-32m 33-40m 41-60m 61-70m 0-8 m 9-15m 16-22m 23-33m 0-6m 7-12m 13-20m 21-30m 0-6m 7-10m 11-15m 8-12m 0-5m 6-7m Bant Konveyr Eni /Boyu (mm) 500 600 750 1000

58

ekil 4.4 Konveyrlerde kay kasnakl tahrik mekanizmas

ekil 4.5 FIAT Argenetto hatt konveyrlerde tahrik sistemi Elektrik motoru [16] Konveyr altrma birimi bir elektrik motoru, iki kademeli bir redktr mekanizmas ve bumbann st ucunda iki bant eridi arasna yerletirilmi bir zincirli aktarma organndan olumaktadr.

59

ekil 4.6 Bosch REXROTH tala konveyr tahrik mekanizmas-Redktrl elektrik motoru [12] 4.5. Tamburlarn Tahrik ekilleri Bir bantl konveyrn tahrik tamburuna sarlan bandn gergin ve gevek kollarndaki ekme kuvvetleri sra ile T1 ve T2 ise tahrik tamburundaki dndrme momenti denklem, Eulere gre T1 = T2 e ifadesinden faydalanlarak

(T1 T2 ) M= d

D eklinde tayin edilir. 2

(4.18)

ekil 4.7 Bant tahrik kuvvetleri

Tahrik tamburundaki g ise;

N=

(T1 T2 ) (T T ) [ BG ] veya N = 1 2 [kW ] 75 102

(4.19)

olarak hesaplanr. Bantl konveyrlerde g iki trl hesaplanabilir: Bant genilii kapasite ve konveyrn ana boyutlar bilindiine gre tahrik gc hesaplanr; bundan sonra T1 ve T2 bant kuvvetleri bu g deerinden hareket edilerek hesaplanr.
60

 Bant kuvvetleri hesaplanr, tahrik tamburunun iki tarafndaki bant ekme kuvvetleri hesaplandktan sonra, denklem yardm ile g hesaplanabilir. Birinci hesap yolunda band tahrik iin gerekli gcn be bileenden ibaret olduu kabul edilir. Konveyr bota altrmak iin gereken g Malzemeyi yatay nakletmek iin gereken g Malzemeyi dey nakletmek iin gereken g Malzemeyi ivmelendirmek iin gereken g Dier g kayplarn karlamak iin gereken g 4.6 Bantl Konveyrlerin Tahrik ekilleri Bantl konveyrler genellikle elektrik motoru ile tahrik edilirler. Motorun devir says tahrik tamburunkinden olduka fazla olduundan, araya en az iki kademeli bir dili kutusu koymak gerekir. Duruma gre bunlar deiik ekillerde monte edilebilirler.

61

BLM 5 BANT TAHRK YNTEMLER

5.1 Bant Tahrik Sistemleri Bant tahrik sistemleri, konstrksiyona ve tanacak malzemenin zelliine bal olarak; batan tahrik, kuyruktan tahrik veya ift tahrik olarak batan ve kuyruktan olabilir. ok tamburlu sistemlerde dk bant gerilmeleri meydana gelir ancak ilave motor ve dili sistemlerinden kaynaklanan ilave masraf yaratr. Bantl konveyr konstrksiyonunda bant hareket hz ve tahrik gc bulunmasna etkiyen tasarm parametreleri olarak, tama malzemenin zellikleri ve younluu ile konveyr kapasitesi; bant zellikleri, tama uzunluu ve eimi bilinmesi gereken teknik deerlerdir. Tayc makaralar tek paral ya da ok paral olarak elik konstrksiyon zerinde tespit edilmilerdir. Tayc makaralar, st ksmda banda dz veya oluk formunda, alt ksmda ise dz olarak yaplr. Dz bantlar para mallarn iletiminde ve dk kapasitelerde kullanlabilirler. Dkme mallarn byk tama kapasitelerinde iletimi 2, 3 veya 5 paral tayc makaralarn yataklk ettii oluklu, geni bantlarla yaplr.

ekil 5.1 Tayc makaralar ve bantlarn oluk ekilleri Konveyr bandnda kuvvet iletimi, tayc bant ile tahrik tamburu arasnda Eytelwein bantsna dayanr. Tambur evresindeki bant gerilme kuvvetleri T1 ve T2 arasnda
62

Eytelwein bantsndan elde edilen logaritmik bir oran mevcuttur. letim deeri; e logaritma taban, bant srtnme katsays , sarm as olmak zere snr halinde,
T1 = e T2

(5.1)

Tahrik tamburu tarafndan kauuk banda iletilen evre kuvveti, bandn her iki ucundaki kuvvetlerin farkdr. Yatay pozisyonda alan bir konveyrde bant boyunca etkiyen kuvvetler ekil 5.2te grlmektedir. Burada, T1 ve T2 kuvvetlerini salamak iin banda bir n gerilme verilmesi gereklidir. Bu n gerilme, tahrik tamburunda gerekli olan minimum T2 kuvvetini temin edecek kadar olmaldr. ekil 5.2de tahrik tamburu zerinde oluan bant kuvvet dalm gsterilmitir. Hareket ynne gre kuvvetler azalmaktadr.[4]

ekil 5.2 Tahrik tamburunda meydana gelen kuvvetler 5.2 Bantl Mekanizmalarda Tahrik eitleri Yukar doru iletimde, iletilen maln ve bant arlnn hareket ynnde dik bileeni srtnmeyi artrmaktadr. Bir konveyr aa doru eimli bir pozisyonda alyorsa, yklerin bant dorultusundaki bileenleri de faydal etkide bulunur ve bant kollarndaki germe kuvvetlerinin daha az olmasn salar. Bu nedenlerle, uygun konstrksiyonlar yapld takdirde, bant kollarndaki germe kuvvetleri byk deerler almamaktadr.

63

ekil 5.3te grlen bantl konveyr zerine etki eden kuvvetler ve tasarm parametreleri kullanlarak deiik tahrik tarzlar iin hesap esaslar aada srasyla verilmitir. Bandn st ksmnda oluan kuvvet FO, diren katsays C, makara yatak srtnme katsays , bant boyu L, bant arl GG [kg/m], iletilen maln arl GB [kg/m], st ksm tayc makara arl GRO [kg/m] olmak zere,

= F0 C. .L.(GG + GB + GRO ) ile ifade edilir.

(5.2)

Bandn alt ksmnda oluan kuvvet FU, alt ksm tayc makara arl GRU [kg/m] ile

= FU C. .L.(GB + GRU )

(5.3)

dir. st ve alt ksmda oluan kuvvetlerin toplam bant zerindeki evre kuvvetine eittir.

ekil 5.3 Eimli tahrik edilen bir bant zerinde etkiyen kuvvetler Bant tahrik hesaplarnda eimsiz ve eimli tasarma gre, batan kuyruktan ve her iki yerden tahrik ayr ayr ele alnm ve bant germe kuvvetleri her biri iin hesaplanmtr.

= P FO + FU

(5.4)

64

5.2.1 Eimsiz alma Durumu Bandn dz sathta alt yatay pozisyonunu koruduu konstrksiyondur. ekil 5.4de eimsiz durumda 3 deiik tahrik yntemi gsterilmitir. ekil 5.4.ada eimsiz batan tahrik, ekil 5.4.bde eimsiz kuyruktan tahrik ve ekil 5.4.cde her iki utan tahrik yntemleri gsterilmitir. Her bir ekil zerinde tahrik tamburunun konumuna uygun olarak tambur dn ynleri ile oluan bant gergi kuvvetleri iaretlenmitir. 5.2.1.1 Eimsiz Batan Tahrik Yntemi ekil 5.4ada grlen eimsiz batan tahrik ynteminde, yukardaki eitlikte bulunan evre kuvveti ve srtnme katsays ile bant sarm as yardmyla T1 kuvveti,

= T1 P(1 +

1 ) e 1

(5.5)

olarak bulunur. Dier bant gergi kuvvetleri ise , T2 = T1 P yazldnda, kuvvetleri srasyla aadaki eitlikler bulunur.

T= T2 + FU ve T4 = T3 3

(5.6)

ekil 5.4 Eimsiz tahrik yntemleri

65

5.2.1.2 Eimsiz Kuyruktan Tahrik Yntemi ekil 5.4bde grlen eimsiz kuyruktan tahrik ynteminde, batan tahrik ynteminde kullanlan eitlikler srasyla T1 , T2 ve T4 ile bant gergi kuvvetleri ve eitlikleri yardmyla T3 gergi kuvveti T= T2 + FO olarak elde edilir. 3 5.2.1.3 Her ki Yerden Tahrik Yntemi ekil 5.4cde grlen eimsiz her iki ynden tahrik ynteminde, batan ve kuyruktan yaratlan tahrik iin evre kuvvetleri ayr ayr hesaplanr. Bunun iin ilk olarak PB evre kuvveti, PB1 ve PB2 bileenlerinin hesaplanmasyla elde edilir.

e B B 1 PB1 = A A B B e e 1 B B PB 2 = P + FU (e 1) P PB1 + PB 2 = B
(5.7) Dier tamburda oluan PA evre kuvveti ise, PA= P PB olarak elde edilir. Bant gergi kuvvetlerinin yerinin sras ve yerinin tespit edilmesi iin bir karlatrma ilemi yaplr.

PA (

1 e
A A

) < PB (1 +

1 e
B B

) FU

(5.8)

Eitsizlik gerekletii durumda, T3 bant gergi kuvveti ise;

= T3 PB (1 +

1 e
B B

) 1

(5.9)

olarak elde edilir. Dier bant gergi kuvvetleri ise;

T= T3 PB 4
66

(5.10)

T2 ile T1 bant gergi kuvvetleri

T= T3 FU ve T= T3 + PA 2 1

(5.11)

olur. Eitsizlik gereklemedii durumda ise, T1 bant gergi kuvveti, PA evre kuvveti kullanlarak,

= T1 PA (1 +

1 e
A A

)
(5.12)

olarak elde edilir. Dier bant gergi kuvvetleri ise, PA evre kuvveti ve T1 bant gergi kuvvetinden elde edilir.

T3 + PB T2 = T1 PA , T3 = T1 F0 , T= 4

(5.13)

5.2.2 Eimli alma Durumu Konveyr bandnn yatayla a yaparak malzemeleri yukarya veya aaya doru tad konstrksiyondur. Eimli alma durumunda tamburlar arasnda dey mesafe, ekil 5.5de gsterilen eim as ve bant boyuna gre H = L sin ile elde edilir. Bu durumda eim asn etkisiyle eitlikler srasyla,

F0 = C. .L.((GG + GB ) cos + GRO ) = FU C. .L.(GB cos + GRU )

olacaktr. 5.2.2.1 Yukarya Doru Tahrik Yntemleri

(5.14)

ekil 5.5te yukarya eimli durumda 3 deiik tahrik yntemi gsterilmitir. ekil 5.5ada yukarya eimli batan tahrik, ekil 5.5bde yukarya eimli kuyruktan tahrik ve ekil 5.5cde yukarya doru her iki utan tahrik yntemleri gsterilmitir. Her bir
67

ekil zerinde tahrik tamburunun konumuna uygun olarak tambur dn ynleri ile oluan bant gergi kuvvetleri iaretlenmitir.

ekil 5.5 Yukarya doru tahrik yntemleri Tamburlar arasndaki dey mesafe ile yukarya tahrik yntemi iin elde edilir.

P = FO + FU + H .GG

(5.15)

5.2.2.1.1 Yukarya Batan Tahrik Yntemi ekil 5.5ada grlen bant gergi kuvvetlerinden T1 ve T2 ifadesinde hesaplanr. T3 gergi kuvveti ise;

T3 =T2 + FU H .GG elde edilir.

(5.16)

ekil 5.6 Yukarya batan tahrik yntemi

68

5.2.2.1.2 Yukarya Kuyruktan Tahrik Yntemi ekil 5.5bde grlen bant gergi kuvvetlerinden T1 bant gergi kuvveti eitliklerden ve

T2 = T1 P ile elde edilir. T3 gergi kuvveti ise;

T3 = T1 + H .GB FU dr.
(5.17)

5.2.2.1.3 Yukarya Her ki yerden Tahrik Yntemi ekil 5.5cde grlen bant gergi kuvvetlerinin bulunmas iin, batan ve kuyruktan yaratlan tahrikte evre kuvvetleri ayr ayr hesaplanr. Bunun iin ilk olarak PB evre kuvveti, PB1 ve PB2 bileenlerinin hesaplanmas ile elde edilir. PB1 kuvveti, yukardaki eitliklerden, PB2 bileeni ise;
PB 2 = P + ( FU H .GB )(e B B 1)

(5.18)

ile elde edilir. Dier tamburda oluan PA evre kuvveti ise, yukardaki eitliklerden yazlr. Bant gergi kuvvetlerinin yerinin bulunmas iin her iki utaki evre kuvvetleri karlatrlr ve uygun ekilde kuvvetler yerletirilir.

PA (

1 e
A
A

) < PB (

1 e
B
B

) + HGB FU

(5.19)

Eitsizlik gerekletii durumda, T3 ve T4 bant gergi kuvvetleri srasyla (5.8) ve (5.9) eitlikleriyle elde edilir. Dier bant gergi kuvvetleri ise,

T2 =+ T4 H .GB FU T T2 + PA = 1
(5.20)

Eitsizliin gereklemedii durumda ise, T bant gergi kuvveti (5.4) eitliinden ve ile

T2 = T1 P elde edilir ve dier bant gergi kuvvetleri ise, T4 =T1 F0 H .(GG + GB )

T= T4 + PB 3
69

(5.21)

5.2.2.2 Aa Doru Tahrik Yntemleri ekil 5.7de aa doru eimli durumda 3 deiik tahrik yntemi gsterilmitir. ekil 5.7ada aaya eimli batan tahrik, ekil 5.7bde aaya eimli kuyruktan tahrik ve ekil 5.7cde aaya doru her iki utan tahrik yntemleri gsterilmitir.

ekil 5.7 Aaya doru tahrik yntemleri Tamburlar arasndaki dey mesafe ile yukarya tahrik yntemi iin elde edilir.

P = F0 + FU H .GG

(5.22)

5.2.2.2.1 Aa Batan Tahrik Yntemi ekil 5.7.bde grlen bant gergi kuvvetlerinden T1 bant gergi kuvveti (5.4) eitliinden ve T2 = T1 P ile elde edilir ve T3 gergi kuvveti ise,

T3 =T2 + FU + H .GB

(5.23)

ifadesinden ve T4 bant kuvvet gergi kuvveti ise (5.5) eitliinde elde edilir. 5.2.2.2.2 Aaya Kuyruktan Tahrik Yntemi ekil 5.7.bde grlen bant gergi kuvvetlerinden T1 bant gergi kuvveti (5.4) eitliinden ve T2 = T1 P ile elde edilir ve T3 gergi kuvveti ise,

T3 = T1 H .GB FU
70

(5.24)

ifadesinden ve T4 bant kuvvet gergi kuvveti ise (5.5) eitliinde elde edilir.

ekil 5.8 Aaya kuyruktan tahrik 5.2.2.2.3 Aaya Her ki Yerden Tahrik Yntemi ekil 5.7.cde grlen bant gergi kuvvetlerinin bulunmas iin, batan ve kuyruktan yaratlan tahrikte evre kuvvetleri ayr ayr hesaplanr. Bunun iin ilk olarak PB evre kuvveti PB1 ve PB2 bileenlerinin hesaplanmas ile elde edilir. PB1 kuvveti, (5.6) eitliinden, PB2 bileeni ise;
PB 2 = P + ( FU + H .GB )(e B B 1)

(5.25)

ile elde edilir. Dier tamburda oluan PA evre kuvveti ise, (5.6) eitliinden yazlr. Bant gergi kuvvetlerinin yerinin bulunmas iin her iki utaki evre kuvvetleri karlatrlr ve uygun ekilde kuvvetler yerletirilir.

PA (

1 e
A A

) < PB (1 +

1 e
B B

) HGB FU

(5.26)

Eitsizlik gerekletii durumda, T3 ve T4 bant gergi kuvvetleri srasyla (5.8) ve (5.9) eitlikleriyle elde edilir. T1 gergi kuvveti, (5.19) eitlii ile ve dier bant gergi kuvvetleri ise,

T2 = T4 H .GB FU

(5.27)

71

olarak elde edilir. Eitsizliin gereklemedii durumda ise, deilse; T1 bant gergi kuvveti (5.4) eitliinden ve T2 = T1 P ile elde edilir ve dier bant gergi kuvvetleri ise,

T3 = T2 + F0 + H .GB ve T= T3 PB dr. 4

(5.28)

ekil 5.9 Ortadan arlkl aaya tahrikli bant sistemi Srtnmeli tahrikte iletilebilecek gc arttrmak iin farkl dzenekler

oluturulabilir.[4] 5.3 Motor Gc Hesaplamalar Doru akm motorlar elektriksel gcn mekanik gce evrimi ile oluturulan moment kuvveti sayesinde stator denilen dzenein rotor zerinde manyetik olarak dndrld sistemlerdir. En basit haliyle; mantk olarak bobinler zerinden geen akmn oluturduu manyetik alan sayesinde oluan kutuplama ile ileri ve geri ynl olarak, yani zt kutuplarn ekmesi ve de ayn kutuplarn birbirini itmesi prensibinin dairesel harekete dntrlmesi ile mekanik hareket retebilen bir yapdr. N= P.v/t (W)

72

5.4 Redktrl Motor Redktrl motorlarda redktr, direkt motor gvdesine flanla balanmtr. Bantl konveyrlerin tahriki iin redktrl motorlar 0,015den 45 kWa kadar olan gler iin kullanlrlar. Bunlar, kk bir yap tarz ve kirlenmeye kar hassasiyet gstermesi nedeniyle tercihen kullanlrlar. [14]

ekil 5.10 Bir redktrl motorun tanzimi

ekil 5.11 ki tekil tahrikin tanzimi

5.5 Tekil Motorlar Flanl veya ayakl elektrik motorlar, eklenmi dili ark mekanizmalar ile tamburu tahrik ederler. Bu yap ekli, byk tesislerde kullanlr. ounlukla byk tesisler ekilde gsterildii gibi, tahrik tamburunun her iki yanna iki motor ve redktr ile donatlrlar. Bantl konveyrler iin aadaki ekiller uygun der.
73

5.6 Alternatif Ksa Devre Motor lk harekete msaade ettii mddete, alternatif ksa devre motorlar, basit ina tarz, salaml ve ekonomiklii nedeniyle bantl konveyrlerin tahriki iin tercihen kullanlrlar. lk hareket kaplini ile demaraj daha uygun dzenlenebilir. 5.7 Alternatif Bilezikli Motor Alternatif bilezikli motorlarda ilk hareket momenti ve ilk hareket akm d direnlerin devreye sokulmasyla stator akm azaltlabilir. Hem yklenmi konumda, ilk harekette band korumak bakmndan, yumuak bir hareket istenir hem de yksek olan akm azaltmak bakmndan ekseriya bilezikli motorlar kullanmak uygun der. 5.8 Bantl Konveyrler in Deiken Hzl Tahrikler Dnyada enerji kaynaklarnn gittike azalmas ve buna bal olarak enerji maliyetlerinin artmasndan dolay enerjinin verimli bir ekilde kullanlmas daha fazla nemli hale gelmitir. Buna bal olarak da tahrik sistemlerde enerji verimlilii ve bu amaca uygun sistemlerin gelitirilmesi son yllarda gittike nem kazanmaktadr. Enerji verimlilii asndan ve salad dier avantajlar bakmndan deiken hzl tahrik ve kontrol sistemleri, maliyetlerinin de dmesiyle git gide nemli hale gelmeye balam konveyrler gibi birok uygulama alannda da kullanlmaya balanmtr. Mekanik tasarm, hareketli paralarn azaltlmas vs. gibi konveyrlerin verimlilii dikkate alnrken, bunlarn yanna ilave olarak olabilecek en st verimlilik oranlarnda tahrik sistemlerinin de kullanlmas nemlidir. Hareketli paralardaki srtnmenin ve ksma kayplarnn azaltlmasna bal ksmi enerji kazanm ile birlikte, toplam verimliliin arttrlmas zerinde rol oynayan ana faktrlerdir. Gnmzde birok modern bant konveyr sistemleri temelinde sincap kafesli motor ve vites kutular ile frekans deitiricilerle deiken hzl olarak tahrik edilirler. Geleneksel tahrik sistemleri ile karlatrldnda g sarfiyatnda ve mekanik anma konularnda ok byk avantajlar salarlar.
74

ekil 5.12 Bant konveyrlerde tahrik istasyonlar ve iletim noktalar 5.8.1 Deiken Hzl Tahrik Sistemlerinin Salad Avantajlar Geleneksel hidrolik sistemde, pompa srekli sabit bir devirde almaktadr. Pompa, deiken deplasmanl yapya sahip olmasna ramen yksz durumlarda veya hazrda bekleme konumlarnda da enerji harcamaktadr. Deiken hzl tahrik sistemine sahip (VSP) hidrolik sistemlerde, sadece sistemin ihtiya duyduu anda gerekli olan debi ve basn salanmaktadr. Geleneksel hidrolik sistemlerde, kullanlan kontrol valfleri, sistemdeki debi miktarn ve basncn kontrol ederler. Bunu yaparken de yan getii kesit alan daraltlr. Bu gei esnasnda belirli kayplar sz konusudur ve mutlaka bir basn kayb oluur; bu oluan basn kayplar da sya dntnden dolay enerji kayplar sz konusudur. Deiken hzl tahrik sistemine sahip (VSP) hidrolik sistemlerde, pompann devrini kontrol etmek mmkn olduundan dolay, sistemdeki aknn basncn, hacmini ve ak ynn enerji kayb olmadan kontrol edebilmek mmkndr. Geleneksel hidrolik sistemlerde, kontrol valflerindeki kayplardan tr sya dnen enerji kayplar vardr. Bu aa kan s enerjisinin soutulmas gerekmektedir. Bu sebeple soutma sistemine ihtiya duyulmaktadr. Bu

75

soutma gc hidrolik sistemin kurulu gcnn %25- %50 veya daha fazlas olabilmektedir. Soutma demek enerji kayb demektir. Deiken hzl tahrik sistemi (VSP) direkt olarak tahrik edilen yke etki eder. Eer sistemin enerjiye ihtiyac varsa, servo motor enerjiyi sisteme srcs zerinden verir (pompa olarak alma). Sistemden enerji geldii zaman (rnek olarak silindiri durdurmaya veya yavalatmaya altmzda) servo motor enerjiyi tekrar srcye geri verebilir (jeneratr motor olarak alma). Bu ekilde enerjinin geri kazanm, depolanmas ve elektrik enerjisine dntrlebilmesi mmkndr. [20] 5.8.2 Kalite Kriterleri ve Avantajlar G Tasarrufu Verimlilik Art alma ve durma esnasnda dinamik torklanma karakteristii Dzensizlik sistemlerinin minimize edilmesi Dili ve bant anmasnn azaltlmas [17]

5.8.3 Kalite Kriterlerine stinaden Avantajlar Start-stop operasyonlarnda dinamik tork karakteristii Farkl hz ve yklerde verimlilik G faktr (cos 0,95) Sistem sarslmalar (THD 10%)

5.8.4 Deiken Hzl Tahrik Sistemleri alma Blgeleri ve Ykn Nitelii Deiken hzl bir tahrik sisteminin almas birka blgeye ayrlarak incelenebilir. 1. Blge: Bu blgede sistem pozitif kabul edilen ynde dnmekte ve dn ynyle ayn ynde moment retmektedir. 2. Blge: Bu blgede motor pozitif kabul edilen ynde dnerken retilen moment dn engellemeye almaktadr. Tahrik sistemi frenleme yapmaktadr. Frenleme esnasnda enerjinin geri kazanm mmkn olabilir.
76

3. Blge: Sistem ters ynde motor olarak alr. 4. Blge: Motor ters ynde frenleme yapmaktadr. Tahrik sistemleri genellikle blme ayrlabilirler. (a) 1.Blgede alan sistemler (b) 1. Ve 2. (veya 3.) blgede alan sistemler (c) 4 blgede birden alan sistemler

ekil 5.13 Deiik karakteristikli ykler

A. Sabit momentli ykler (konveyrler) B. Sabit g isteyen ykler (moment=k/hz, k bir katsay). Bu tip yklere ou kez takm tezgahlarnda rastlanr. C. Momenti hzn karesiyle artan ykler(moment=k/hz2). Bu tip yklere rnek olarak santrifj pompalar veya fanlar gsterilebilir.[21]

ekil 5.14 Deiken hzl tahrik sisteminin alma blgeleri

77

5.9 Tahrik Sistemi Seimi Konveyr uygulamalar iin tahrik sistemi seilirken geni kapsamda ekipmanlar incelenmeli ve birok soru yantlanmaldr. Bu seim topografik artlara, tanan malzemeye, evresel gerekliliklere ve operasyon metotlarna baldr. Anahtar karar sabit hz ile deiken hzl tahrik seimidir. Tahrik sistemi seiminde proses, mekanik, elektrik enerjisi ve maliyet artlar da gz nnde bulundurulmaldr. Konveyr uygulamalar; hz aral boyunca sabit tork, yksek balang torku, yksek atalet, yksek ivmelenme ve yavalama torklar ve oklu tahrikler arasnda yk paylam, kontrol altna alnm durular gerektirir. Ayrca zellikle daha uzun konveyrler iin tercihen daha doal frekanslarla alan uygun hzl ve bant ekmelerine sahip kompleks mekanizmalar kullanlr. Deiken hzl tahrikler bir motorlar arasnda ve tetik mekanizmas ve ilk hareket mekanizmasnda kesin ve doru bir ekilde yk paylamna izin verir. Deiken hzl tahrikler tasarm ve operasyon aamasnda yksek esneklik salar. Gerekte tasarm snrlar bulunmamakla beraber kontrol altna alnm ivmelenme ve yavalama ile birlikte start-stop salanabilir. Bu uygulama ile beraber voltaj d sistem arzalarn da drr. vmelenme ve yavalama zamanlar ykten bamszdr. Bu dzgn ve kontrol edilen start stop tahrikleri ekipmanlar zerindeki mekanik gerilimleri azaltr ve kullanm mrlerini artrr. Tekli tahrik sistemi ayr bir dorultucu ve invertrden oluan frekans konvertrnden oluur. Ayr invertrler birbirinden bamsz bir ekilde kontrol edilebilirler. Bir tahrik sisteminin seiminde nce aadaki konulara aklk getirilmesi gerekir. (a) Sistemin gc (b) Momentin zaman ve hzla deiimi (c) Hz denetim aral (d) Hz ve moment denetiminde aranan hassasiyet ve sisteme cevap verebilme hz (e) Kalk duru says (f) Dier tahrik sistemleriyle senkronizasyon (g) Kullanm yeri artlar [21]
78

5.10 Hz Denetiminde Yntemler Gemi yllarda kontrol olanaklarnn daha basit olmas nedeni ile, deiken hzl tahrik uygulamalarnda, DA motorlar yaygn olarak kullanlmtr. Ancak kontrol ve g elektroniindeki gelimeler sonucu gnmzde asenkron motorun hz kontrol olanaklar, DA motorunun olanaklarna ulamtr. Sincap kafesli motorlarn hz kontrolnde en elverili yntem, statora deiken frekans uygulamasdr. Bilindii gibi, frekansn yan sra gerilimin efektif deeri de bununla orantl olarak deitirilirse, motorun devrilme momenti sabit kalr. Anma frekansnn stndeki besleme frekansnda ise motora uygulanan gerilim sabit tutulur. 1. Deiken frekansl g kaynayla (invertr) beslenen AA motorlu tahrik sistemleri Sincap kafesli motorlar Senkron motorlar

2. Gerilim ayarl g kayna Asenkron motor sistemleri 3. Enerjinin geri kazanm yoluyla bilezikli asenkron motor hz denetimi sistemleri 4. Cycloconverter ile denetlenen alternatif akm motoru sistemleri 5. Redresr ile hz denetimli doru akm motoru sistemleri Endstrinin daha kaliteli mal retimi ynndeki abas ve iletme maliyetlerini drme ynndeki istekleri otomasyonlarda deiken hzl tahrik sistemlerinin daha yaygn kullanm alan bulmasna yol amtr. Modern tahrik sistemleri hem performans hem de verimlilik asndan avantajlar salamaktadr.

5.11 Tahrikin Dzenlenmesi Kuvvet planndan, yukarya yoku ve ayn zamanda yatay yerletirilmi tesisler iin, alt kuakta daha byk kuvvetlerden saknmak iin, tahrik kuvveti batan tahrikli daha ok kullanlmaktadr. Aks akl takriben 1000 mden itibaren olan tesislerde, ekseriya ayrca kuyruk tamburu da tahrik edilir. Bu dzenleme ile alt kuan hareket direnleri, zellikle ilk harekette daha kolay yenilebilir ve bant daha dzgn hareket edebilir. Ba ve kuyruk tamburunun tahriki konstrksiyon basitlii ve bant saptrmasnn az olmas nedeniyle daha ok tercih edilmektedir. Her iki tambur hznn
79

uyumas salama tedbirleri, byk bant uzunluu nedeniyle elastik denklikten gereksizdir. Kuyruk tahrikinin dzeni zellikle aaya doru olan iletme tesisleri iin faydal olmaktadr. Aaya doru tahrikte hal ayrt edilmelidir. 1. Eim bileeni, nominal malzeme akmnda, dier direnlerden daha kk olabilir. O takdirde hareket halinden duruncaya kadar g ekilir. 2. Eim bileeni, nominal malzeme akmnda, dier direnlerden daha byktr. O takdirde tesis frenlenmelidir, yani bu iletme artlarnda g geri alnr. 3. Stabil olmayan tesislerde ne g alnr ne de verilir. Normal durumlardaki iletme tesisleri iin senkron motorlarn kullanlmas gz nnde tutulmaldr.

5.11.1 Ara Tahrikli Sistemler Byk bantl tesislerde ara tahrik kullanlabilir, bylelikle bant kuvvetleri azaltlabilir. Bu tahrikin ayar ile ba ve ara tahrikteki sarslma kuvvetleri, takriben eit byklkte tutulmas salanabilir. Banttaki fiyat tasarrufu, tahrik iin yaplan masraftan daha fazla olabilir. ift tamburlu tahriklerde, bandn eilme dorultusunun deimesi sebebiyle, yksek zorlanmalar ortaya kmaktadr. Bu durumda band korumak iin, maksada uygun tarzda tambur ap daha byk seilmelidir. Bu sebepten, bu tahrik tarz iin tambur apn uygun ekilde byltlebilmesi iin % 30 civarnda azaltlm deerler gz nne alnmaldr. Takriben 100 kWden itibaren tahrik gl tesislerde bant eki kuvvetleri, byk deerler aldndan, o zaman tambur d yzeyi ve tambur aln levhalar konstrksiyonuna dikkat edilmelidir. Ayrca, ykselen yzey basnc ile bant ile tambur arasndaki srtnme katsays daha kk olabilir.

5.11.2 ki Tamburlu Tahrik Sistemleri Bandn llendirilmesinde rol oynayan en byk ekme kuvveti olan tahrik tamburu giriindeki Tj kuvvetidir. Bu nedenle, ykl bir iletim hattnda tatbik edilen evre
80

kuvveti P ile hareket direnleri ve yoku direncini yenebilmek iin bu kuvvet (Tt) mmkn mertebe kk tutulmaya allr. Bunun anlam bant ile tambur arasnda byk bir srtnme katsays M veya byk bir sarm as a 'nn seimi veya her iki tedbirin birleimiyle kk bir Ct faktr ile allmaldr. Tek bir tahrik tamburunun kullanlmas halinde en byk sarm as ev = 230 olabilmektedir. ki tahrik tamburunun (iki tamburlu tahrik veya tandem tahrik olarak isimlendirilir) arka arkaya yerletirilmesiyle a = 420'lik bir sarm as elde edilir. Byle bir tahrik sisteminde kuvvet iletiminin dzgn olabilmesi, kuvvet ve hareket durumlarnn dikkate alnmas gerekmektedir.[22]

ekil 5.15 ki tamburlu tahrik sisteminde kuvvet durumlar Tek veya ift tamburla tahrik sisteminden uygun olann seilmesinde, gerekli olan evre kuvvetinin tek tamburla iletiminin ekonomik olup olmadnn, yani giri kuvveti Tj'in evre kuvvetine olan Ct orannn bandn temini iin kabul edilebilir olmasnn nce hesaplanmas gerekir. Tamburun kaplanmasyla (ok eklinde kanallarla tambur st yzeyinin lastik ile) srtnme katsaysnn artrlmas ok daha fazla kullanlan bir durumdur.[22] 5.12 Tahrik Mekanizmasnn Tasarm Bir bantl konveyrn tahrikinin tasarm ve tertibi, max. bant ekme kuvveti ve iletmenin uzunluuna gre hareketinden, ayrca bandn nceden seilmi olan

81

boyutlarndan ortaya kmaktadr. Ayn zamanda iletme artlar da gz nne alnmaldr. 5.12.1 Bir Tamburlu Tahrikler Batan tahrik, direkt boaltmal Boaltma kollu Kuyruktan tahrikli Tersinir tahrik, ortada tertipli Tersinir tahrik, bata tertipli 5.12.2 ok Tamburlu Tahrikler ift tamburlu tahrik ift tamburlu tahrikli, batan tahrikli Ba ve kuyruk tahrikli Ba ve kuyruk tahrikli, tersinir ki tambur ba ve kuyruk tahrikli Ara tahrikli Drt tamburlu tahrik [14]

82

ekil 5.16 Tahrik tamburlarnn dzenlenmesi Band korumak iin, esas itibari ile en uygun, mmkn mertebe az saptrma konumu dikkate alnmaldr. ekme kuvveti bant zerine bir tamburla naklediliyorsa, o takdirde bir tamburlu tahrik, mmknse direkt boaltmal batan tahrikli olarak seilmelidir. Sarm asn bytmek iin (tahrik kabiliyetini ykseltme) ok kez ok tamburlu tahrik art olmaktadr.

83

ekil 5.17 Bir tahrik motoru

ekil 5.18 (a) Tekli Tahrik (b) oklu Tahrik

84

5.13 Bant Konveyrlerde Lineer Tahrikler 5.13.1 Banttaki Gelimeler Lineer tahriklerin, bant zelliklerinin ve maliyetinin en aza indirilmesindeki etkinliinin deerlendirilmesini teknik ve maliyet baznda yapmak gereklidir. Tekstil ve elik kordlu bantlarn fiziksel zelliklerinin karlatrlmasyla birlikte ayn genilie sahip eitli cinslerdeki bantlarn maliyetleri de karlatrlmaldr. Uygulamalarn ounda g, konveyre ba taraftan uygulanr, bu durumda tm band harekete geiren g, banda bir noktadan etki eder ve bandn tamamnn ekme dayanm bu gce uygun olmak zorundadr. Tekstil rgl ve elik kordlu bantlara batan uygulanan tahrik glerinin deerleri, bant hz ve genilikleriyle doru orantldr. 1000 mm genilikte bir bant iin tambur tahrik gleri tip 6 tekstil bantta 300 HP' den ST. 4000 elik kordlu bantta 1400 HP ye kadar deiir. Tekstil rgl bantlarda emniyet faktr 10'a 1 iken elik kordlu bantlarda 7'ye 1'dir. Fark elik kordlu bantlarn daha byk dayanma ve daha uzun yorulma mrne sahip olmasndandr. Uygun kontrol faktrleriyle yklemenin dzenlendii iyi tasarlanm sistemlerde emniyet faktr tekstil rgl bantlar iin 8'de 1'e ve elik kordlu bantlar iin 6'da 1'e veya daha aza indirilebilir ve bylece ayn banda uygulanan tahrik gleri artrlabilir. Tahrik gcnn konveyrn boyunca tatbik edildii ve bylece banttaki gerilmenin azaltld ancak emniyet faktrnn aynen korunduu lineer tahrikler kullanldnda kullanlan bandn zellikleri ve maliyeti batan tahrikli konveyrler ile mukayese edilebilir ve lineer tahriklerin avantajlar aka grlebilir, rnek olarak; 900 HP'lik batan tahrikli, 1000 mm geniliinde bant kullanlan ve 2,5 m/s bant hz olan bir konveyr iin bir metresi 83 sterlin olan ST 2500 elik kordlu bandn kullanlmas gereklidir. Dier bir seenek olarak, ayn konveyrde 300 HP'lik lineer tahrikler kullanlrsa bir metresi 35 sterlin olan tip 8 tekstil rgl bant kullanlabilir ve bant maliyetinde % 57 azalma salanr.

85

5.13.2 Lineer Tahrikler 5.13.2.1 Gelime Bandn bir veya birka tambura sarlmasyla yaplan allm tipteki g iletiminin tersine lineer tahrik de ekme kuvvetinin iletimi tahrik bandnn ana banda srtnmesiyle lineer olarak salanr. G iletim unsuru, ana bandn altnda bulunan ve ana banda alt tarafndan srtnen sonsuz bir tahrik banddr. Bandn tayc yzeyini zedelemeyen bu basit tipteki g aktarma yntemi, transfer noktalarnn veya triper tip tahriklerin sorunlar olmakszn konveyr sistemlerine ara tahriklerin uygulanmasn mmkn klmaktadr. Bant gerilim diyagramlar batan tahrikli konveyrlerle karlatrldnda lineer tahriklerin maksimum bant gerilme deerlerinin daha dk olduu grlr. Lineer tahriklerin kullanlmas; yksek gte tek hat, ok uzun bir konveyrn avantajlar ile birok kk konveyrden oluan bir sistemin kullanm kolaylnn birlikte elde edildii ok gl ve ok uzun bir konveyrn kurulabilmesi demektir. Ayn zamanda, mhendislik ve boyutlandrma sorunlar da lineer tahrik nitelerini oluturan kk konveyrlerin boyutlar orannda azalmaktadr. Daha dk bant gerilimi ile alarak daha kk boyutlu makinelerin kullanlmas mmkn olur. Bu nedenle de madencilikte standart tip olarak kullanlan tahriklerin kullanlmas da mmkn olur ve bylece byk ve standart d makineleri yerletirmek iin ocak iinde daha fazla kaz yaplmas gerekli olmadndan madencilik masraflar da azaltlm olmaktadr, zel redktrlerin kullanld 600/700 HP'lik bir konveyr tahrik nitesi, madencilik tipi standart redktrn kullanld 400/500 HP'lik konveyr tahrik nitesi ile karlatrldnda; standart tipin zel tipe gre geniliinde % 54, toplam yerleim alannda ise % 64 azalma olmaktadr. Lineer tahrik sisteminin kullanlmas kavram ve uygulama asndan gelitirilmesinin nedeni, tek para, ok uzun ve ok gl bir konveyre sahip olmaktr. Bu konveyr sadece yeni tip bir konveyr olarak deil ayn zamanda madencilikte kullanlmakta

86

olan bilinen tipteki konveyrlerin bir toplam olmaktadr. Mevcut konveyrlerin kapasitesi gcn artrlmasyla artrlmaktadr. Mevcut bant ve tahrik niteleri aynen kullanlmakta sadece ilave g olarak lineer tahrikler sisteme ilave edilmektedir. Gemite tek hat ok uzun ve ok gl konveyr kullanma ihtiyac olutuunda tek zm yolu yksek gerilme dayanm olan bantlarn ve yksek gte batan tahrik nitelerinin kullanlmas olmaktayd. Bu geleneksel zm, yeni tahrik nitelerinin satn alnmasn ve bu byk hacimli nitelerin yeraltndaki yerleme yerleri iin olduka masrafl olan kazlarn yaplmasn gerektirir. [18]

5.13.2.2 Konveyr Dizayn zerine Etkileri Lineer tahriklerin konveyr dizayn zerinde u yararlar olmaktadr: Kk tahrik nitelerinin kullanlmas, tesis iin fazladan yaplan madencilik ilemlerini ortadan kaldrr. Yeni bir panoya giri eski veya dar yollardan dolay snrlandnda tama kolaylklar getirir. Yatrm ve deitirme maliyetlerini azaltan dk mukavemetli ve hafif bantlarn kullanlmasn mmkn klar. Tek tek kullanlan kk konveyrler en az miktarda ilave maliyetle tek para uzun konveyr haline getirilebilir. Tesis edilmi olan toplam tahrik gcne baklmakszn ocakta kullanlan btn konveyrlerin bantlarnda kalite ve tip ynnden standartlama salanr. Bant hzlar olduka dk tutulabilir ve bylelikle bant yardmyla personel tanmas salanarak personelin yolda geen zaman azaltlm olur.

87

Bu pratik avantajlara ilaveten birok uygulamal aratrmalar lineer tahrikli konveyrlerin allm tipteki konveyrlere gre genel maliyetlerde de tasarruflar saladn ortaya koymutur. Bu durum koullarn ayrntlaryla birlikte ele alndnda deiik llerde olmakla birlikte mekanik, elektrik ve bant masraflar toplam olarak ele alndnda % 10 ile % 30 arasnda olmaktadr.

88

BLM 6
BANTLI KONVEYRLERDE ENERJ TASARRUFU ARATIRMA VE UYGULAMALARI Birok alanda kullanlan bantl konveyrlerde eitli enerji tasarruf teknikleri ile dk maliyetler ve dzenli performans elde edilir. Tm bu uygulamalar iin motorlarda daha az operasyon teknikleri kullanlr. Yksek verimlilii ve evre koruma zellii ile gnmz modern tamaclnda bantl konveyrler srekli tama sistemi olarak geni bir alanda kullanlrlar. Motorlarnn kapasitesi sradan kullanmlarda maksimum yk olarak belirlenir. Bu yzden eer motorlar yklenmeden ya da az yklenerek uzun sre alrlarsa verimlilik der ve kapasite kaybna neden olur. Konveyrlerde 4 adet enerji tasarruf yntemi mevcuttur. Bunlar; desenkrenizasyon motoru Y- anahtarlama teknii, voltaj drme teknii, akm snrlama teknii, motor almasn azaltma tekniidir. Deneysel sonular bu tekniklerin birok avantajlarnn var olduunu ve

uygulanabilirliinin kolay olduunu, dk maliyet, ksa dng, dzenli alma ile dikkate deer bir enerji tasarrufu saladn ve geni bir uygulama alann olduunu gstermektedir. 6.1 Bantl Konveyrlerin Enerji Tasarrufu Teknikleri 6.1.1 Desenkrenizasyon Motoru Y- Anahtarlama Teknii
89

Motor sarglar Y- balantlarna sahiptir. Stator sarmnn faz voltaj balantsnn altnda V = VL ye eittir. Y balantsnn altnda VY =

VL ye eittir. Tepkime gc, 3

motorun ihtiyac olan tahrik gc ve manyetik ak sznt gcn ierir. Motorun manyetik ak sznt tepkime gc bu iki balantya denktir. Tahrik tepkime gc stator sarmnn karesi ile orantldr. Bunun yannda aktif gler benzer voltaj ve ykten oluurlar. balantyla kyaslama yaplrsa toplam g sarfiyat Y balantsnda daha azdr. Eer bant konveyr genellikle hafif ykle alyor veya yksz ekilde alyorsa motoru balantsyla balatmak Y balantsyla almasn srdrmek g sarfiyatn azaltr ve enerji tasarrufu salar. 6.1.2 Voltaj Drme Teknii fazl asenkron motor tam kapasite ile altnda g faktr daha yksektir ve faz as dk voltaj gerisinde akm gecikmesiyle oluur. Motorun yk azaldnda artar ve g faktr azalr. Voltaj drme tekniinde ift ynl transistor ile basnc dengelemek ve motora elektrik salamak iin fazl g kullanr. Ayrca transistorn ateleme asn asn otomatik izlemek iin kullanr. artndan motorun terminal voltaj ve g sarfiyat der. Ve sonu olarak g faktrn otomatik dengeler. 6.1.3 Akm Snrlama Teknii Eer bantl konveyrler malzeme iin daha gl sreklilik, iyi dalmda ve ortalama ak parametrelerinde altrlrsa motorun enerji g sarfiyat ok daha az ve stabil olur. Bant konveyrler iin otomatik akm snrlayc cihaz alttaki resimde belirtilmitir.

90

ekil 6.1 Bant konveyrler iin otomatik akm snrlayc cihaz Bu uygulamann operasyonel prensibi paradan oluan reglatrleri malzeme partikl boyutuna gre balant elamanlaryla (cvata vs) konveyre monte etmektir. Malzeme ana snrlayc ekipmana geldiinde, reglatr malzeme akn durdurur. Malzeme dk kapasiteli yk tanmna kadar altlklarda geici sre ile bekletilir. Daha sonra bant zerine aktarm salanr. Srekli ar ak altlklar malzeme birikmesi problemi gzlemlenebilir. Bu yzden malzeme aklar ok iyi ekilde simule edilmelidir. Bu ekipmanlar kullanmak malzemeyi zamannda iletmeyi ve hassasiyet erevesinde (istenilen oranda) akn elde edilmesini salar. alma verimliliini artrr ve sistemin enerji sarfiyatn azaltr. 6.1.4 Daha Az Motor Teknii Bantl sistemlerle yk tamaclnda istifleyicinin alma pozisyonu farkl olursa, bantl konveyr zerine istiflenen malzemelerin boyutu da farkl olur. Malzemenin boyu ve ykn genilii ne kadar ok olursa motorun alma verimi o kadar ok olur. Tam tersine dnlrse daha ksa malzeme boyu, daha az alma verimliliini beraberinde getirir. Sonunda enerji kaybna yol aar. Bu art altnda motor alma teknii yk fazla olduunda bir ya da daha fazla sayda motoru drr. Enerji kazandrr, gc artrr. Dier enerji tasarrufu teknikleriyle karlatrlrsa, bu teknik uygulanabilirlilii asndan nem arz eder. Ekipmanlar dk yatrm gerektirir. Dk deiken hatlar, dk maliyet ve uygulanabilirlik nemli avantajlarndandr.[23]

91

BLM 7
AAI YNL KONVEYRLER N DSK FRENLEME SSTEMLERNN KONTROL STRATEJS Aa ynl bant konveyr sistemlerinde, frenleme mekanizmas gvenlik adna anahtar karakteristik ve zorunlu bir uygulamadr. Temel olarak 3 adet kontrol mekanizmas mevcuttur. Bunlar; kapal dng hz, geleneksel PID kontrol, optimal PID kontroldr. Matlab Simulink ortamnda simlasyon sonularna gre, optimal PID kontrol zellikle disk frenleme sistemi iin uygundur. Deneysel sonular, optimal PID kontrolnn kk dalgalanmalarla n ayar hzn takip etmek adna k hzn oluturduunu gsterir. Aa yn konveyrler 1980lerden sonra sklkla madencilik sektrnde, kmr tamaclnda kullanlmaya balanmtr. Bu konveyrlerin kullanlmas ile yksek mesafelere ulalm, birim zamanda daha ok yk tanmtr. Ayrca yatrmlar anlamnda byk ekonomik kazanlar elde edilmitir. Aadaki ekilde aa ynl bant konveyrn iletim emas gsterilmitir.

92

ekil 7.1 Aa ynl bant konveyrn iletim prensibi (1) Kuyruk bkme tamburu (2) Avare kasna (3) Bkme tamburu (4) Srekli tambur (5) Tahrik tamburu (6) Ba bkme tamburu Gnmzde aa ynl bantl konveyrlerin frenleme sistemleri, hidrolik basn, hidrolik g ve disk frenleme sistemleri ile gelimitir. rnein; disk frenleme sistemleri ok geni alanda kullanlrlar. En byk avantajlar; tek kademe frenleme, basit konstrksiyon, eski (olgun) teknoloji ve dk maliyettir. 7.1 Frenleme Hz Erileri Konveyr bant visko-elastik bir yapdadr. Bu yzden, frenleme esnasnda gerilimlerdeki dalgalanmalar nlenmelidir. Bu sistemdeki ama bant, makara, tambur ve asi zerindeki dinamik ykleri minimize etmektir. deal frenleme prosesinde; (1) Hz azalmas ngrlen hz azalmasndan daha kk olduunda uzun zaman iin frenlemeyi engellemek, (2) Mmkn olduunca kk zamanda maksimum hz azalmas salamak, (3) Hz azalmasnda ani deiimleri nlemek ve ortadan kaldrmak olduka nemlidir. ekilde var olan frenleme erilerini grebiliriz. Lineer erilerde erinin balama ve biti ve noktalar arasnda ani deiimler gzlenir. Nordell erisinde T/2 noktasnda hz azalmasnda ani deiimler mevcuttur. Harrison erisinde hz azalmasnda ani deiim olmadan sreklilik sz konusudur. Konveyrlerde gerilim etkisi ani
93

deiimlere neden olur. Konveyrn mrn azaltr. Disk frenleme sistemini incelemek iin genellikle Harrison erileri kullanlr.

ekil 7.2 Frenleme hzlar ve yavalama erileri 7.2 Disk Frenleme Ekipman ekilde grld gibi; disk frenleme ekipmanlar, disk fren, fren diski ve asidir.

ekil 7.3 Disk frenleme ekipmannn konstrksiyonu 1 numaral gsterilen silindir, 2 disk yay, 3 fren hatt, 4 fren diskidir. Ya basnc P, fren hatt ve fren diski arasndaki strok ise S gsterilir. Disk frenleme ekipman normal bir kapal devre hidrolik kontrolden oluur. rnein; fren hatt ya basnc olmadnda yaylar tarafndan fren disklerine doru itilir.

94

Orantsal elektro-hidrolik valfnn giri voltaj veya akmn dzenleyerek, k ya basnc P srekli olarak frenleme momentini ayarlar. Bu yolla aa ynl konveyrlerin frenleme hz esnek bir ekilde kontrol edilebilir. 7.3 Disk Frenleme Sisteminin Kontrol Stratejileri 7.3.1 Kapal Devre Hz Kontrol ekilde kapal devre hz kontrol sisteminin ak emas gsterilmitir. Bu sistemde orantsal elektro-hidrolik valf ekirdek elementtir. Bu yzden valfn kalitesi, sistemin performansna etkiyen direkt unsurdur. Aa ynl bantl konveyrn frenleme hzn kontrol etmek iin k ya basnc ve frenleme momenti giri voltaj veya akmn deimesiyle ayarlanmaldr. Giri sinyali iin adm fonksiyonu kullanlmas, sistemin dinamik performans Matlab-Simulink ortamnda simle edilmitir. ekil 7.5de kapal devre kontrollerinin hz erileri verilmitir. Grlecei gibi cevap ok yavatr. Kararl durum hatas genitir. Bu yzden dzeltilmesi iin aksiyonlar alnmaldr.

ekil 7.4 Disk frenleme kontrol sisteminin ak emas

7.3.2 Geleneksel PID Kontrol

Disk frenleme kontrol sisteminde daha ideal bir dinamik performans elde etmek iin, PID kontrol ncellikle tasarlanmal ve sistemi dzeltmek iin kurulmaldr. PID kontrolnde parametrelerin ayarlanmas ok nemlidir. Basit operasyonu ve d etkilerden dolay PID parametrelerini ayarlamak iin Ziegler-Nichols metodu kullanlr. Sonulara gre orantsal katsay kp=208.044, integral katsays ki=889.077 ve diferansiyel katsay kd= 12.191 olarak bulunur. Giri sinyali iin adm fonksiyonu
95

kullanldnda, PID kontrol ekilde gsterilmitir. Cevap hzldr. Kararl durumda hata az olmas ile ar salnm % 24 oranna kar. Ar salnmn artmas frenleme hznda dalgalanmalara neden olur. Bu durum konveyr olumsuz etkiler. Ancak PID kontrolnn parametreleri, ar salnm drmek ve frenleme sistemi zerindeki olumsuz etkisini ortadan kaldrmak iin optimize edilmelidir.

ekil 7.5 Kontrol sisteminin tepki admlar 7.3.3 Optimal PID Kontrol PID kontrol sistemleri iin 2 ana optimizasyon parametresi vardr. Bunlar; ok deikenli optimizasyon teknolojisi ve rastgele optimizasyon teknolojisidir. Her iki optimizasyonda da kompleks hesaplamalara, karmak programlamalara dayanr. PID parametreleri Matlab-Simulink zerinden Signal Constraint (iaret kstlar) modlnden optimize edilir. Bu metot ile optimizasyon sonular en iyi ekilde elde edilir. PID parametreleri kp, ki, kdnin ilk aralklar ile bal olan iaret kstlar ile ayarlanr. Tekrarlanan denemeler sonrasnda aralklar tuned parameters window ile kp/5kp, ki/20ki5ki ve kd/5kd5kd olarak kurulur. Optimize edilmi ilk deerler (kp=208.044, ki=889.077 ve kd=12.191) Matlaba aktarlr. Simlasyonda admn boyutunun zaman deikeni 5 s olarak belirlenir. Sonulara gre kp=207.805, ki=44.454 ve kd=19.423 olur. ekil 7.5de optimal PID kontrolnn hz erisi grlebilir. Ar salnm ve optimal PID kontrolnn zaman ayarnn dt gzlenir. Ar salnm % 24ten %4e der. Ar salnm drmek iin n ayar
96

hzn takip iin k hzn oluturur. Dalgalanmalar ve konveyr bant zerindeki etkilerini de drr. ekil 7.6de aa ynl bant konveyrnn hz erileri gsterilmitir. Burada ilk ayar bant hz Vo= 2m/s idir. Frenleme zaman t=20 sn idir. Bu ekilde n ayar erisi Harrison erisidir ve simle edilen eri optimal PID tarafnda kontrol edilmitir. n ayar eri ve simlasyon arasnda kesin ve kk bir gecikme vardr. Genel olarak k hz doru bir ekilde n ayar hzn takip eder. Bu kontrol metodu esnek bir kontrol gerekletirir.

ekil 7.6 Optimal PID kontroln hz erisi

7.4 Deneyler PID kontrol iin kurulan deney dzeneklerinde ar ykleme artlarnda frenleme sistemi simle edilmitir. Hidrolik vin kullanlmtr. Simlasyon denemeleri iin zaman 40 s olarak belirlenmitir. Sistem kapal devre (dzeltme yaplmadan) ile kontrol edilmitir. ekil 7.8a elde edilmitir. llen ve ilk ayar hz arasnda geni bir gecikme vardr. Ayrca geni dalgalanmalar sz konusudur. ekil 7.8b geleneksel PID kontroln gsterir. Hz takipleri daha iyidir. Hza verilen cevap daha hzldr. Dalgalanmalar daha azdr.

97

ekil 7.7 Deney dzenei ekil 7.8cde optimal PID kontrolnn hz erileri verilmitir. Doru ve kesin llen hz mevcuttur. Dalgalanmalar ok azdr. Disk frenleme sisteminde esnek bir kontrol stratejisi iin optimal PID kontrol tm gereklilikleri yerine getirmitir.

ekil 7.8 kontrol metodunun da hz erileri (a) (b) (c) Kapal devre kontroln hz erileri Geleneksel PID kontrolnn hz erileri Optimal PID kontrolnn hz erileri [24]

7.5 Aa Ynl Bantl Konveyrler, lk Hareket ve Hz Kontrolleri Aa ynl konveyrler tasarm kriterleri asndan, yk altnda doal instabil olmas ve malzeme dzenliliini garanti altna almak adna daha kritiktir. zerinde durulmas gereken en nemli parametre topyekn sistemi gvence altna almaktr. Bunun iinde en uygun tahrik, frenleme ve kontrol opsiyonlarnn seilmesi nemlidir.

98

7.5.1 Tahrik ve Frenleme Sistemlerinin Seimi Hza verilen cevap, tork duyarll, tekrar edebilirlik, kontrol ngrlebilirlii, gvenilirlik ve arza modlar deerlendirilmesi gereken ve kontrol programnn seimini direkt etkileyen parametrelerdir. Aa ynl konveyr tasarmnda nemli bir nokta, senkron hzn altnda drlen tork salamak iin srcnn seimidir. DC srcler ve eddy current diskler haricinde, btn byk disk seenekleri, dk hzda ilk fren kontrol, bandn yumuak hzlanmasn ve durdurma salamasn gerektirir. Inverterlerle hzn yzde 8i tork azaltlabilir, ancak genellikle bu hzn altnda fren kontrol gereklidir. Bunun sonucu olarak; fren sistemi, aa ynl konveyrlerde en nemli bileenlerinden birisidir. Fren ve kontrol sistemi her zaman gvenli tam hzda ve herhangi bir arza durumunda tam ykl konveyrleri durdurmak iin tasarlanm olmaldr. 7.5.2 Tahrik Opsiyonlar

7.5.2.1 DC Srcler

DC tahrikler, her bir g konfigrasyonunda mevcuttur. Bunlar; tahrik edici ve herhangi bir hzda tork drc olabilirler ve drtte bir kontrol (kadran) ile kullanlabilirler. Drt kadrann kontrol tahrikin ana elektrik ebekesine enerji rejenere olmasn salar. DC srcler normalde ok hassas tork ve hz kontrolleri gerektiinde kullanlr veya konveyrn uzun sre dk hzda yk altnda altrmas gerektiinde uygulanr. En byk yetenekleri gc yeniden rejenere ederek byk beygir gc uygulamalar iin nemli elektrik tasarrufu salamaktr. Tam dolum iin hzn kontrol etme yetenei acil kullanmda lekli olabilir ve fren sistemi zerinde grevini en aza indirir. Dezavantajlar yksek maliyet ve yksek bakm gereksinimleridir.

99

7.5.2.2 Invertr Srcler (Deiken Frekansl Srcler) Ortalama g gerektiren uygulamalarla snrl, deiken frekansl invertr

srclerinin artk yksek g, yksek gerilim konfigrasyonlar da mevcuttur. En nemli zellii tam hzda yzde 8 gibi tork d salayabilir. Baz invertrlerin drt kadran kontrol mevcuttur. Konveyr tam hza ulat zaman invertr atlanabilir. Bu operasyon da sistemin verimlilii artrr ve invertrn grevini azaltr. Invertrler 10% hz kontrol gerektiren, ya da uzun sre iin ykl olarak yzde 50 hzn altnda altrlmas gereken konveyrler iin iyi bir seimdir. DC srcler gibi benzer avantajlar sunabilir, ancak ok dk hz aralnda ek fren kontrol gerektirir. nemli dezavantajlar yksek maliyet, yksek elektrik grlts ve kullanm iin sofistike eitimdir. 7.5.2.3 Bilezikli Motor Bilezikli motorlar dk maliyet, ngrlebilir tork ve basit bakm gereksinimlerini nedeniyle byk konveyrler iin iyi bir seimdir. kinci adm direnleri ile donatlm bilezikli motorlar deiken sr torku retebilir, ancak diren admlarn zamanlama dizisi olas dinamik sorunlar iin kontrol edilmelidir. Dezavantaj senkron hz kadar geciktiren tork retme yetersizliidir. Bu sorun da balang hz ve fren tarafndan kontrol edilecek durdurma dizileri gerektirir. 7.5.2.4 Hidrolik Kaplin Gnmzde hidrolik kaplinler ile donatlm endksiyon motorlar yaygn olarak kullanlmaktadr. Sabit doldurma ve deiken tahliyeli kaplinler olmak zere iki temel gruba ayrlrlar. Akkan balantlar yksek g uygulamalar iin dk yumuak hzlanma kontrol salamak adna avantajldr. Bu nedende nispeten dk maliyet, gvenilirlik, kolay yk paylam yetenekleri ve basit bakm gereksinimleri konveyrler iin iyi bir

100

seimdir. Scoop veya uzun start-up srelerinin gerektii yerlerde kaplinler sk kullanlan drenaj veya deiken hz kontroln bir lde salamaktadr.

101

BLM 8
BANTLI KONVEYRLERN ENERJ VERMLL OPTMZASYONU VE MODELLENMES Bantl konveyr sistemlerinin enerji verimliliinin artrlmas ekipmanlarla ve operasyon admlar ile mmkn olabilir. zellikle deiken hz kontrol, ekipman seviyesi mdahalesi bantl konveyrlerin operasyonel verimliliini artrmas iin nerilir. Ancak var olan uygulamalar ounlukla sistemdeki operasyonlar gz nnde bulundurmadan daha dk seviyedeki kontrol dnglerine odaklanr. Bantl konveyrlerde verimlilii artrmak iin model bazl optimizasyon yaklamlar oluturulabilir. ncelikle ISO 5048e gre analitik enerji modeli parametreleri 4 kat sayyla bir arada toplanr. Daha sonra srasyla hem evrimii hem de evrimd parametre beklenti emalarn yeni enerji oluturmak iin uygularlar. Sonular simlasyon ortamnda dorulanr. Son olarak birok deiken kstlar altnda bantl konveyrlerin en iyi operasyon verimi salamak optimizasyon oluturulur. Gnmz sanayisinde toplam g tedarikinin nemli bir seviyesini oluturan malzeme tanm ok nemli bir sektr haline gelmitir. Bantl konveyrler yksek verimlilii sayesinde malzeme tamaclnda ok nemli bir yere sahiptir. Bu sebepten enerji sarfiyatn ve maliyetini kstlamak ok nemlidir. Bantl konveyrler, elektrik enerjisini mekanik enerjiye eviren tipik dng sistemleridir. Enerji verimlilii 4 aamada arttrlabilir. Bunlar; performans, operasyon (i), ekipman ve teknolojidir. Pratikte bantl konveyrlerin ekipmanlarnn verimliliini artrmak, daha yksek verimli komponentler kullanlarak mmkndr. Tamburlar, bant ve tahrik sistemleri
102

bu ama dorultusunda temel hedefleri tekil ederler. Bundan dolay montaj, yalama, rulman yataklar ve bakmlar gzden geirilmelidir. Operasyonel verimlilik yk deikenlii ile artrlabilir. En nemli gerekliliklerden bir tanesi hz kontroldr. Hz kontrolnn temeli malzemenin yknn bant zerinde sabit tutulmas ile alakaldr. Genel amalar, enerji modelleri yaratarak bantl konveyrlere optimizasyon uygulamaktr. Genel olarak enerji modelleri aadaki gibidir. Diren temelli, Enerji dnm temelli, Analitik enerji modelli.

8.1 Optimizasyon Problemleri / Kstlar 1. Pratikte, birok bantl konveyr malzeme blokajn, besleyicilerin eksenden kakln engellemek adna drlm besleme oranlar ile veya tamamen bo olarak hareket ederler. Birinci kst (problem) drlm besleme oran altndaki optimizasyonla ilgilidir. Temel hedef bant hz ile besleyici hzn eitleyerek enerji kaybn engellemektir. Burada elektrik gc devreye girer. Bant hz ve birim ktle elverili uygun alanda olmaldr. zm olarak, optimum bant hz, drlen besleyici hzna uygun olmaldr. 2. Bantl konveyrler iin, genellikle bir zaman diliminde toplam retim/i gereklilii mevcuttur. Toplam enerji sarfiyat, minimizasyon iin nesne olarak alnr. 3 deikeni vardr. Bunlar; bant hz, besleme oran ve alma hzdr. Bu problemin kstlar ise; Bantl konveyrn hz uygun bir alanda olmaldr. 0VVmax Birim ktle uygun bir alanda olmaldr. 0QGQGmax Bantl konveyrn toplam retimi/i kapasitesi ihtiyatan byk ya da eit olmaldr. T.twTSUM
103

olarak belirtilebilir. 3. Bu optimizasyon problemi bantl konveyrlerin enerji maliyetlerini gz nnde bulundurarak oluturulur. Genel olarak enerji sistemlerinin verimlilii performans verimliliine baldr. Dier bir deyile performans verimlilik, optimal verimlilikle ii tahrik eder. Performans indikatr bu problem iin nesnedir. Bu problemde optimizasyon deikenleri V ve T, ilk iki problemden fakl olarak vektrel byklklerdir. kinci problemin ilk iki ksd geerlidir. 4. 3. Problem ile ok benzerdir. Tek farkllklar, optimizasyon srasnda bant hznn eim derecesini de dikkate almasdr. Pratikte geni eim dereceli konveyrlerin ekipmanlar zorlanr. Eim derecesinin azaltlmasnn yolu nesne fonksiyonuna eklenmesidir. 5. Eer malzeme bantl konveyre, bantl ara, kamyon veya baka bir ekipmanla ykleniyorsa, besleme oran kontrol altnda tutulamayabilir. Bu art altnda, optimizasyon bant hz ile besleme orann eletirmek gerekir. Eer besleme oran ngrlebilirse, bantl konveyrn optimal zamanlamas/planlamas uygulanabilir. Bu optimizasyon probleminde enerji sarfiyat nesne olarak kabul edilir. Bu problemin ksd ise bantl konveyr hz limiti ve birim ktle hz snrndan kaynaklanm olmasdr. 6. 5. Probleme ok benzerdir. Eim derecesinin drlmesi hedeflenmitir. Problem 4 ve 6 gerekte, ekonomik performans indikatr ve teknik indikatr dengeler.[25]

104

BLM 9 SONU VE NERLER

Gnmzde endstriyel alanda, malzeme iletiminde bantl konveyrler geni bir uygulama alan bulunmaktadr. Bu geni yelpaze iinde almamzn zn tekil eden bantl konveyrler ise imento fabrikalar, maden ocaklar, kire ocaklar, dkmhaneler, gbre fabrikalar, kimya endstrisi ve enerji santralleri bata olmak zere birok alanda kullanlmaktadr. letmeler iin seilecek bant tipinin belirlenmesinde tanacak malzeme zellikleri, scaklk, mekanik, kimyasal ve fiziksel koullar bir btn olarak deerlendirilmelidir. Bu deerlendirmeler sonucunda isteneni tam karlayacak doru bant tipi seilmelidir, zira bant maliyeti tm sistem maliyetinin neredeyse yarsn oluturmaktadr. Dier ynden konveyr tesisinin tasarlanmasnda seilen bant tipi birok parametreyi de etkilemektedir. Gnmz sanayisinde giderek artan rekabet koullarnda maliyetler azaltlmal, kalite seviyesi artrlmas ve retilen rnler zamannda ve istenilen adette alclara ulatrlmaldr. Bu gereksinimlerden dolay transport sistemlerinde de optimizasyon almalar ile enerji tasarrufu uygulamalar yaplmaldr. Uygun tahrik mekanizmalar seilerek kontrol stratejileri gelitirilmeli ve boa harcanan enerji engellenmelidir.

105

KAYNAKLAR
[1] [2] [3] [4] [5] [6] [7] [8] [9] [10] [11] [12] [13] [14] [15] Endstriyel Tasma (Transfer) http://ttconsultant.com/konveyorler.pdf FORD Srekli letim Hatlar, 2012, Germany AKA Otomotiv Montaj Hatt Bantl Konveyrler Uygulama Alanlar, 2012, Bursa Gerdemeli, . mrak, ve C.E. Kesiki, M.K (2005) Srekli Transport Sistemleri, stanbul. Prof.Dr.Mustafa DEMRSOY, Transpot Teknii ( letim Makinalar ) , cilt 2, 3. bask, Birsen Yaynevi Subject to Technical Changes www.conveyorsolutions.com Version: 06/2009 Demir, M., (2006) Yksek Scaklkta alan Bantl Konveyrler, Yksek Lisans Tezi, YT Fen Bilimleri Enstits, stanbul. FENNER DUNLOP Conveyor Belting www.fennerdunlopamericas.com Gerdemeli, . Bant Tayclar T Makine Fakltesi Ders Notlar, stanbul. Bogoclu, M. Sarl A., Transport Teknii 2-Bantl leticiler Ders Notlar, Yldz Teknik niversitesi, stanbul Rulmeca Tama Aksamlar Tic. www.rulmeca.com.tr , 2012,Ankara Ltd. ti. rn Kataloglar Sistemleri; Konveyrler

Bosch REXROTH Tala Konveyrleri ve Tahrik Mekanizmalar, 2012, Bursa NACE Makine Sanayi A.. (2008) Bant Konveyrler rn Bror, Ankara Alverii M., (1984) Bantl Konveyrler (Konstrksiyonu, Hesaplanmas ve Projelendirme rnekleri) YT, stanbul Dursun I., (2005) Bantl letim Sistemlerindeki Tambur Milinde Oluan Gerilmelerin Analizi, Bitirme Projesi DO Makine Mhendislii Blm, zmir FIAT Argenetto (Stepne Kaldrac) Hatt Bant Konveyrleri, 2012, Bursa
106

[16]

[17] [18] [19] [20] [21] [22] [23]

Variable-speed drives for belt-conveyor systems (2000), ABB Process Industries - Open Pit Mining & Materials Handling, Cottbus/Germany John S. EXLEY Bant Konveyrlerde Lineer Tahrikler Dowty Meco Ltd. Worcester, ENGLAND DIN 22101 (2002-08) Continuous Conveyors - Belt Conveyors For Loose Bulk Materials - Basis For Calculation And Dimensioning Bostan B., (2011) Preslerde Deiken Hzl Pompa (VSP) Tahrik Sistemleri, VI. Ulusal Hidrolik Pnmatik Kongresi, zmir Ertan H.Blent,(1986) ada Deiken Hzl Tahrik Sistemleri ODT Elektrik Elektronik Mhendislii Blm, Ankara Demirsoy, M.,(2001) Lastik Bantl leticilerin Hesap ekli ve Gnmzdeki Durumu, Dokuz Eyll niversitesi, zmir Mingwang D. ve Qing L., (2011) Research and Application on Energy Saving of Port Belt Conveyor 3rd International Conference on Environmental Science and Information Application Technology, China. Hou Y., Xie F.ve Huang F., (2011) Control strategy of disc braking systems for downward belt conveyors Mining Science and Technology, China. Shirong Z. ve Xiaohua X., (2011)Modeling and energy efficiency optimization of belt conveyors. Applied Energy Department of Automation, Wuhan University, Wuhan 430072, China.

[24] [25]

107

EK-A TEKNK RESMLER

Eik bantl gtrc 1. Lastik bant, 2. Tahrik tamburu, 3.Tahrik istasyonu, 4. Tahrik tamburunun tayc asisi, 5. Gergi tamburu, 6. Vidal gergi tertibat, 7. Gergi tamburunun tayc asisi, 8. Saptrma rulosu, 9. Eik tayc rulo istasyonlar(Doldurma yerinde daha sk dzenlenmi), 10. Alt kuaktaki dz tayc rulolar, 11. Bandn tayc asisi,12. Hareketli tarafa ait bant syrc, 13. Koruyucu rulo istasyonu
108

ZGEM
KSEL BLGLER Ad Soyad Doum Tarihi ve Yeri Yabanc Dili E-posta : Aykut MR : 29.01.1988 stanbul : ngilizce-spanyolca-Almanca : aykutsimsir@gmail.com

RENM DURUMU Derece Alan Okul/niversite Mezuniyet Yl 2010 2006

Lisans Lise

Mak.Mh Fen-Matematik

Sakarya niversitesi OETAL

TECRBES Yl 2010Firma/Kurum Bosch Rexroth Grevi Satnalma Kalite Gvence Mhendisi

109