BANTLI GTRCLERN OPTMZASYONU

Hamdi ZORLU YKSEK LSANS TEZ Makine Mhendislii Anabilim Dal Danman: Yrd. Do. Dr. Nuren NTRK 2009

T.C. NAMIK KEMAL NVERSTES FEN BLMLER ENSTTS

YKSEK LSANS TEZ

BANTLI GTRCLERN OPTMZASYONU

Hamdi ZORLU

MAKNA MHENDSL ANABLM DALI

DANIMAN: Yrd. Do. Dr. Nuren NTRK

TEKRDA2009 Her hakk sakldr

Yrd. Do. Dr. Nuren NTRK danmanlnda, Mak. Mh. Hamdi ZORLU tarafndan hazrlanan bu alma aadaki jri tarafndan Makine Mhendislii Anabilim Dalnda yksek lisans tezi olarak kabul edilmitir.

Jri Bakan: Prof.Dr. Blent EKER Tez Danman: Yrd. Doc. Dr. Nuren NTRK ye: Yrd. Doc. Dr. Semih ZE

mza: mza: mza:

Fen Bilimleri Enstits Ynetim Kurulunun . tarih ve . sayl kararyla onaylanmtr.

Prof.Dr. Orhan DALIOLU Enstit Mdr

ZET Yksek Lisans Tezi BANTLI GTRCLERN OPTMZASYONU Hamdi ZORLU Namk Kemal niversitesi Fen Bilimleri Enstits Makine Mhendislii Anabilim Dal Danman: Yrd. Do. Dr. Nuren NTRK

Gnmzde enerji ve sanayi hammaddelerine olan yksek talep, dnyada bu hammaddelerin retiminin artmasna neden olmutur. Bu retim art beraberinde transport sorununun giderek ykselmesi, daha yksek kapasiteli ve srekli alabilen i makinelerinin kullanmn kanlmaz hale getirmitir. Bu almada, tanacak malzeme zellikleri ve miktarna, iletmenin alma koullarna en uygun bantl konveyr sisteminin tasarm amalanm ve bu dorultuda bir imento fabrikasnda mevcut olan bantl konveyrn optimizasyonu gerekletirilmitir Anahtar kelimeler: Transport, Bantl Gtrc(Konveyr), Tasarm, Optimizasyon, Kapasite.

2009, 103 sayfa

ABSTRACT

MSc. Thesis OPTIMIZATION OF BELT CONVEYORS Hamdi ZORLU Namk Kemal University Graduate School of Natural and Applied Sciences Department of Mechanical Engineering Supervisor: Assist. Prof. Dr. Nuren NTRK Today, the high demand of energy and industry raw materials, led to the increase in world production of these materials. This will increase production gradually increases with the problem of transport, higher capacity and can run continuously in the use of construction machinery is inevitably bring. In this study, intended design most suitable belt conveyor system for factory working conditions, depending on the properties of the materials transported and the amount and in this direction optimization of belt conveyor was carried out which are available in a cement factory.

Keywords: Transport, Belt Conveyor, Design, Optimization, Capacity.

2009, 103 pages

ii

NSZ Bugn endstride iletme ekonomisine en fazla etki eden faktrlerden biri malzeme iletimidir. Malzeme iletiminde maliyete, iletimin debisi ve hz nemli bir ekilde tesir etmektedir. Lastik bantl gtrcler (konveyrler, ileticiler) verimi artrarak maliyet ynnden iyi bir zm olmaktadrlar. Bu almasnda Lastik bantl iletim tesislerinin hesap ekillerini kullanarak seilen bir bantl gtrcnn belirli koullar altnda mmkn olan alternatifler iinden en iyi tasarmnn nasl yaplaca ele alnarak bantl gtrcnn tasarm asndan optimizasyonuna allmtr. Bu tez almasn almam salayan ve her zaman sahip olduu fikirlerle bana yol gsterdiini inandm, danman hocam Yrd. Do. Dr. Nuren NTRKe ve bana her trl konuda desteini ve yardmlarn esirgemeyen Makine Mhendislii Anabilim Dal bakan Prof. Dr. Ayen HAKSEVERe teekkrlerimi sunarm. Ayrca bu tezin hazrlanmasnda yardm ve zverilerini esirgemeyen Prof. Dr. Blent EKERe teekkr bir bor bilirim. Ayn zamanda bu almada yardmlarn esirgemeyen GENKON MHENDSLK MAVRLK NAAT VE TCARET A.. alanlarndan Mak. Mh. Soner BOYACIOLU ve mekanik tekniker Sabri DZGNe teekkr ederim.

Hamdi ZORLU

iii

SMGELER DZN Simge a a a

max min

Boyut Para boyutu En byk para boyutu En kk parann boyutu olarak Ortalama para bykl Bant genilii Tambur genilii Eilme moment faktrleri Burulma moment faktrleri Tahrik faktrlerinin Tahrik tamburu ap Tambur mil ap Tahrik tamburu ap Kuyruk tamburu ap Moment kolu Banttaki kme (sehim) miktar Srtnme faktrleri Emniyetli kme miktar Ama fonksiyonu Doldurma kesit alan Birim bant boyuna den arlk Hareketli paralar iin birim metredeki arlk letim bandnn birim boy arl Toplam hareketli dn rulo gurubu arl Toplam hareketli tayc rulo gurubu arl Tambur arl Eitsizlik ve eitlik kstlar Tamburlar aras dikey mesafe Dzeltme katsays Bant ekme zorlanmas (her kat iin)

Birim [mm] [mm] [mm] [mm] [mm] [mm] [-] [-] [-] [mm] [mm] [mm] [mm] [mm] [mm] [-] [mm] [-]
2

a B BT Ce Cb (c1, c2) D d
DT DK

e f (f1, f2) fem F()

F1, F2

[m ] [daN/m] [daN/m] [daN/m] [daN] [daN] [daN] [-] [mm] [-] [daN/cm]

G G1 GB GD GT Gw gj, h( )

h
k K

iv

Simge K1 Kem

Boyut Bantlarn kopma dayanm (her kat iin) Emniyetli bant kopma dayanm (her kat iin) Konveyr boyu Tambur eksenleri aras Dn rulo gurubunun ana boyutlar Dn rulo guruplar arasndaki aralklar Edeer konveyr uzunluu Bant gergi miktar Tayc rulo guruplar arasndaki aralklar Tahrik tamburundaki burulma veya dndrme momenti Eilme momenti Kapasite emniyeti Tahrik tamburunun devir says Tahrik tamburundaki g Tambur ile bant arasndaki yk iletim kabiliyeti Dn makarasna gelen yk Gerekli motor gc Toplam g Tayc makara grubuna gelen yk Bo altrma gc Malzemeyi yatay iletme gc Malzemeyi dey iletme gc Bantl konveyrn kritik tama kapasitesi Bantl konveyrn teorik tama kapasitesi Tambur yatakta tepki kuvveti Bant emniyet katsays Dn makaralar srtnme kuvveti Tambur tarafndan iletilecek olan evre kuvveti(etken kuvvet) Tayc makaralardaki srtnme kuvveti Bandn gergin kolundaki ekme kuvveti Bandn gevek kolundaki ekme kuvveti

Birim [daN/cm] [daN/cm] [mm] [mm] [mm] [mm] [mm] [mm] [mm] [daNmm] [daNmm] [-] [1/dak] [kW] [daN/m2] [daN] [BG] [BG] [daN] [BG] [BG] [BG] [t/h] [t/h] [daN] [-] [daN] [daN] [daN] [daN] [daN]

L
L1

( L, L1, L2) LD Le Lg LT Mb Me nk nT N P PD Pm Pt PT P1 P2 P3 Q Qt R S TD T
E

TT T T
1 2

Simge T1'
(T ) T
(T ) K

Boyut Kalk an gerilme fazlal Tahrik tamburu tambur st Kuyruk tamburu tambur st Konveyrn Bant hz Kuyruk tamburu alma noktas Tahrik tamburu alma noktas Dizayn deikenleri Bant tabaka says Bant eim as Malzeme yma younluu Bantn tahrik tamburuna sarlma as Motor verimi Bant oluklama as Bant ile tambur arasndaki srtnme kat says Mil malzemesinin kayma emniyet gerilmesi Dinamik ev as

Birim [daN] [mm] [mm] [m/s] [mm] [mm] [-] [-] [] (t/m3) [] [-] [] [-] [daN/mm2] []

v
( WP) K

( WP) T

1, 2, ... , p z

em

vi

NDEKLER ZET ........................................................................................................................................... i ABSTRACT ............................................................................................................................... ii NSZ ...................................................................................................................................... iii SMGELER DZN .................................................................................................................. iv NDEKLER ......................................................................................................................... vii EKLLER DZN .................................................................................................................... x ZELGELER DZN ............................................................................................................. xii 1.GR ...................................................................................................................................... 1 1.1 Bantl Gtrcler ................................................................................................................ 1 1.2 Bantl Gtrclerin Kullanld Yerler ............................................................................. 5 1.3 Bantl Konveyrlerin Elemanlar ......................................................................................... 5 1.3.1 Makaralar ........................................................................................................................... 6 1.3.1.1 Makara konstrksiyonu .................................................................................................. 9 1.3.1.2 Makara konstrksiyonunda kullanlan malzemeler ...................................................... 10 1.3.1.3 Darbe makaralar ........................................................................................................... 10 1.3.1.4 Makara aplar .............................................................................................................. 11 1.3.1.5 Mil ve rulman hesab .................................................................................................... 11 1.3.1.6 Makaralarn yalanmas ve szdrmazlk ...................................................................... 11 1.3.1.7 Makaralarn srtnme direnci ....................................................................................... 12 1.3.1.8 Makara gruplarnn aralklar ........................................................................................ 12 1.3.2 Tamburlar ........................................................................................................................ 13 1.3.2.1 Tahrik tamburu ............................................................................................................. 13 1.3.2.2 Yardmc tamburlar ...................................................................................................... 14 1.3.2.2.1 Bombeli tamburlar ..................................................................................................... 14 1.3.2.2.2 Motorlu tamburlar...................................................................................................... 15 1.3.2.2.3 Kaynakl tamburlar .................................................................................................... 15 1.3.2.3 Tambur konstrksiyonu ................................................................................................ 16 1.3.2.3.1 Tambur genilii ........................................................................................................ 16 1.3.2.3.2 Tambur aplar ........................................................................................................... 16 1.3.2.3.3 Tambur milinin hesab ............................................................................................... 17 1.3.2.3.4 Tamburlarn malat ................................................................................................... 19 1.3.2.3.5 Tamburlarn yataklanmas ......................................................................................... 19 1.3.2.3.6 Tamburun mile kamalanmas .................................................................................... 19 1.3.2.3.7 Tamburdaki srtnme kayplar................................................................................. 20 1.3.2.3.8 Tamburlarn tahrik ekilleri ....................................................................................... 20 1.3.2.4 Gergi dzeni ................................................................................................................. 24 vii

1.3.2.5 Bantl konveyrlerin ykleme sistemleri ...................................................................... 25 1.3.2.5.1 Besleyicilerde bantl konveyrlerin yklenmesi ....................................................... 26 1.3.2.6 Bantl konveyrlerin boaltma sistemleri ..................................................................... 27 1.3.2.6. 1 Syrclarla boalma ................................................................................................. 27 1.3.2.6.2 Boaltma oluklar ....................................................................................................... 28 1.3.2.7 Bant temizleyicileri....................................................................................................... 29 1.3.2.8 Bantl konveyrn asi konstrksiyonu ........................................................................ 30 1.3.2.8.1 asinin blmleri ....................................................................................................... 30 1.3.2.9 Konveyr galerileri ve kprleri .................................................................................. 32 1.3.2.10 Konveyr bandnn zellikleri ve seimi .................................................................... 33 1.3.2.10.1 Kauuk bandn zellikleri ve yaps ........................................................................ 33 1.3.2.10.2 Bandn ortadan sevki ............................................................................................... 34 1.3.2.10.3 Konveyr bantlarnn yapm zellikleri ................................................................... 35 1.3.2.10.4 Konveyr bantlarn eitleri .................................................................................... 37 1.3.2.10.5 Dokuma rgl bantlar ............................................................................................ 39 1.3.2.10.6 elik kordlu bantlar ................................................................................................. 41 1.3.2.10.7 elik sal bantlar .................................................................................................... 42 1.3.2.10.8 Lastik bantlar ........................................................................................................... 43 1.3.2.10.9 Profilli bantlar .......................................................................................................... 43 1.3.2.10.10 Kevlar esasla bantlar.............................................................................................. 43 1.3.2.10.11 Bant tabaka saylarnn bulunmas......................................................................... 47 1.4 Dizayn Optimizasyonu Teorisi ........................................................................................... 48 1.4.1 Optimizasyon nedir? ........................................................................................................ 48 1.4.2 Optimizasyonda mhendislik uygulamalar .................................................................... 49 1.4.3 Dizayn optimizasyonu probleminin formlasyonu ......................................................... 49 1.4.4 Dizayn deikenleri ......................................................................................................... 50 1.4.5 Ama fonksiyonu............................................................................................................. 51 1.4.5 Dizayn kstlar ................................................................................................................ 52 1.4.5.1 Dorusal ve dorusal olmayan kstlamalar ................................................................. 52 1.4.5.2 Eitlik ve eitsizlik kstlamalar ................................................................................... 52 1.4.6 Kstlanmam ve kstlanm optimizasyon problemlerinin formle edilmesi........................................................................................................................... 53 1.4.7 Neden optimizasyon? ...................................................................................................... 54 1.5 Tezin Amac ....................................................................................................................... 54 2. LTARATRN GZDEN GERLMES ................................................................. 55 3. SELEN BR BANTLI GTRCNN TASARIM AISINDAN OPTMZASYONU .......................................................................................................... 58 3.1 Optimizasyon Amalar ve Optimizasyon Parametreleri ................................................... 67 viii

3.1.1 Konveyr giri deerleri .................................................................................................. 67 3.1.2 Konveyr eim kontrol.................................................................................................. 68 3.1.3 Teorik kapasite ve bant genilii hesab .......................................................................... 68 3.1.4 Rulo ap ve aralklarnn tayini ...................................................................................... 73 3.1.5 Konveyr altrmak iin gerekli g hesab ............................................................... 76 3.1.6 Tahrik dzeni ve srtnme kuvvetleri ............................................................................. 78 3.1.7 Bant kuvvetlerin hesab ................................................................................................... 79 3.1.8 Bant dokusunun(karkasnn) seimi ................................................................................ 82 3.1.9 Tambur Sisteminin ve Tahrik Mekanizmasnn Optimize Edilmesi ............................... 85 3.1.9.1 Tambur aplar ve mil aplarnn tayini ....................................................................... 85 3.1.9.2 Redktr ve motor seimi............................................................................................. 90 3.1.10 asi Sisteminin Optimize Edilmesi ............................................................................... 95 4. ARATIRMA SONULARI ............................................................................................ 97 5. SONU VE NERLER ................................................................................................. 100 6. KAYNAKLAR .................................................................................................................. 101 ZGEM ............................................................................................................................ 103

ix

EKLLER DZN

Sayfa No

ekil 1.1. rnek bir bantl konveyr iletim sistemi kesiti ......................................................... 1 ekil 1.2. Kuyruk tamburu bir vidal tertibatla gerdirilmi yatay bantl gtrcnn ematik olarak grn ve temel ekipmanlar ..................................................... 2 ekil 1.3. Arlkl gergi tertibatyla gerdirilmi yukar eimli bantl gtrcnn ematik olarak grn ve temel ekipmanlar .......................................................................... 2 ekil 1.4. Seyyar bantl gtrcnn ematik olarak grn ve temel ekipmanlar .............. 3 ekil 1.5. eitli bantl konveyr tipleri ..................................................................................... 4 ekil 1.6. Bantl iletim sistemlerinin kullanld yerlere rnekler ............................................ 5 ekil 1.7. Bantl iletim sistemlerinin temel ekipmanlar ............................................................ 6 ekil 1.8. eitli makara gruplar ............................................................................................... 7 ekil 1.9. Makaralarn tamburdan itibaren dzeni ..................................................................... 9 ekil 1.10. a) Makara konstrksiyon resmi ................................................................................ 9 ekil 1.10.b) Makara montaj resmi .......................................................................................... 10 ekil 1.11. Lastik kapl darbe makaralar ................................................................................ 10 ekil 1.12. Dn makaras ...................................................................................................... 13 ekil 1.13. Tahrik tamburlar .................................................................................................... 13 ekil 1.14. Yardmc tamburlar ................................................................................................ 14 ekil 1.15. Bombeli tambur ...................................................................................................... 14 ekil 1.16. Motorlu tambur....................................................................................................... 15 ekil 1.17. Kaynakl tambur ..................................................................................................... 15 ekil 1.18. Bir tahrik tamburu milindeki eilme tesirleri ......................................................... 17 ekil 1.19. Bir saptrma tamburu milindeki eilme tesirleri .................................................... 18 ekil 1.20. Bir bantl konveyrn tahrik tamburuna tesir eden bant kuvvetleri ....................... 20 ekil 1.21. Bantl konveyrlerin tahrik ekilleri.................................................................. 22-23 ekil 1.22. Gerdirme sistemleri ................................................................................................ 25 ekil 1.23. Besleyiciler ............................................................................................................. 27 ekil 1.24. Boaltma sistemleri ................................................................................................ 28 ekil 1.25. Kazyc sistemleri .................................................................................................. 29 ekil 1.26. Kazyc sistemlerin boyutlu grn .............................................................. 29 ekil 1.27. Orta asi .................................................................................................................. 30 ekil 1.28. asi ksmlar .......................................................................................................... 31 ekil 1.29. Gergi dzeni asisi ksmlar .................................................................................. 32 ekil 1.30. Konveyr galerileri ve kprleri ............................................................................ 33 ekil 1.31. Konveyr bandnn iyaps ................................................................................... 36 ekil 1.32. Dokuma rgl konveyr band ............................................................................. 39 ekil 1.33. Dz sargl karkas dokuma ..................................................................................... 41

ekil 1.34. Sk dokuma karkas ................................................................................................ 41 ekil 1.35. Tipik elik kord karkas ieren bant kesiti ............................................................. 42 ekil 1.36. Kevlar esasl bandn kesiti...................................................................................... 45 ekil 1.37. Konveyr bantlarnn bant mukavemetleri ............................................................. 46 ekil 1.38. Konveyr bantlarnn karlatrlmas ................................................................... 47 ekil 1.39. Kevlar esasl bandn uzama deerleri ..................................................................... 47 ekil 1.40. Optimizasyon erisi................................................................................................ 48 ekil 1.41. eitli kesitler ve bunlara ait dizayn parametreleri ................................................ 51 ekil 1.42. ( a ), ( b ) Minimum ve maksimum bulma ............................................................. 52 ekil 1.43. Eitlik ve eitsizlik kstlamalar arasndaki fark .................................................... 53 ekil 3.1. ak plan ............................................................................................................... 59 ekil 3.2. Optimum tasarm prosesleri ..................................................................................... 61 ekil 3.3. seilen bandn plan grn. .................................................................................. 64 ekil 3.4 a) Seilen bandn kesit grn. ............................................................................. 64 ekil 3.4 b) Seilen bandn kesit grn. ............................................................................ 64 ekil 3.5. Standart eik konveyr emas. ................................................................................ 65 ekil 3.6. Hesap ynteminin ak emas. ................................................................................ 66 ekil 3.7. Bantn optimize edilecek ekipmanlar ve ksmlar. ................................................. 67 ekil 3.8. Konveyr lastik band optimizasyon emas. ........................................................... 69 ekil 3.9. Bantl konveyr doldurma enine kesit...................................................................... 70 ekil 3.10. Eime bal kapasite azalma faktr. .................................................................... 71 ekil 3.11. Tayc ve dn rulo guruplarnn ana boyutlar.................................................. 74 ekil 3.12. Maksimum ve minimum bant kuvveti.................................................................... 79 ekil 3.13. c1 ve c2 tahrik faktrlerinin tambur ile bant arasndaki srtnme katsays () ve sarm as () arasndaki bant. ...................................................................... 81 ekil 3.14. Tahrik tamburu mili apn hesab. .................................................................... 86 ekil 3.15. Tahrik tamburu boyutlar. ................................................................................... 88 ekil 3.16. Saptrma tambur mili apn hesab. .................................................................. 88 ekil 3.17. fazl asenkron AC motorlar boyutlar. .............................................................. 92 ekil 3.18. KA88 redaktr boyutlar. ....................................................................................... 94 ekil 3.19 a). Optimize edilmi konveyrn plan grn ve ana lleri. ........................... 95 ekil 3.19 b). Optimize edilmi konveyrn kesit grnleri ve ana lleri........................ 95 ekil 3.19 c). Optimize edilmi konveyrn kesit grnleri ve ana lleri. ....................... 96

xi

ZELGELER DZN

Sayfa No

izelge 1.1. Yk durumuna gre moment faktrleri ................................................................ 19 izelge 1.2. eitli karkas malzemelerinin zellikleri ............................................................. 38 izelge 1.3. Bant tabaka says. (tekstil dokulu bantlar iin) ................................................... 40 izelge 1.4. Kevlarn karlatrmal mekanik zellikleri ........................................................ 44 izelge 3.1.a) Optimize edilecek teknik zellikleri ................................................................. 62 izelge 3.1.b) Optimize edilecek bandn teknik zellikleri ..................................................... 63 izelge 3.2. Optimize edilecek bandn ekipmanlar ................................................................. 63 izelge3.3. Optimize edilecek bandn giri deerleri............................................................... 68 izelge 3.4. nerilen bant hzlar (m/sn) ................................................................................. 71 izelge 3.5. Teorik kapasite ve konveyr lastik band geniliinin tayini ............................... 72 izelge 3.6. Tayc ve dn rulo aplarnn bant hzna ve geniliine bal optimum deerleri ............................................................................................................... 74 izelge 3.7. 108 apndaki tayc ve dn rulo guruplarnn ana boyutlar ve arlk deerleri .............................................................................................................. 75 izelge 3.8. Tayc ve dn rulo guruplar arasndaki ngrlen aralklar (mm) ................ 75 izelge 3.9. letim band arlklar: Gb (daN/m) ..................................................................... 78 izelge 3.10. Band ekme kuvveti t1 hesab iin [ 1 + 1 : ( e 1 ) ] faktrnn deerleri ve katsays ..................................................................................... 80 izelge 3.11. Bantlarn emniyetli kopma dayanmlarna gre kullanm alanlar ..................... 83 izelge 3.12. Tekstil bantlarn kopma dayanm: k1 (daN/cm - her kat iin) ..................... 83-84 izelge 3.13. Malzeme trne bal olarak banlarda st ve alt kaplama kalnlklar............... 85 izelge 3.14. Banttaki tabaka says ve karkas tipine gre tavsiye edilen en az tambur aplar ................................................................................................... 86 izelge 3.15. fazl asenkron AC motorlar EFF2 serisi 400v teknik bilgiler.................... 91 izelge 3.16. fazl asenkron AC motorlar lleri ............................................................. 92 izelge 3.17. Redktr seim izelgesi ................................................................................... 93 izelge 3.18. KA88 redaktr lleri ve teknik zellikleri ...................................................... 94 izelge 4.1. Optimize edilmi bandn ekipmanlar .................................................................. 97 izelge 4.2. Bantl gtrcnn optimize ncesi ve sonras teknik zellikleri .................. 98-99

xii

1. GR 1.1 Bantl Gtrcler Bugn endstride iletme ekonomisine en fazla etki eden faktrlerden biri malzeme iletimidir. Bantl konveyrler, srekli malzeme iletiminde birok uygulama alanlar iinde en verimli sistemi olutururlar. Bantl konveyrler, sabit ve hareketli olmak zere iki tipte imal edilirler. Sabit bantl konveyrlerin btn yapl ekilleri, kullanlma mddetince, sabit olarak kalacak ekildedir. Eriilebilen yksek tama kapasitesi, uzun mesafelere yk tama yetenei, transport yolunun kavisli olabilmesi, basit tasarm, hafif yap, gvenilir iletme gibi zellikler bantl konveyrleri en ok kullanlan transport makinesi durumuna getirmitir. Tanan malzeme slak veya kuru olduu gibi taneli para halinde de olabilir. Lastik bantl iletim sistemlerinde sonsuz hareketli bir bant malzemeyi yatay veya eimli olarak yukarya veya aaya nakleder. Bantn grevi, iletilecek malzemeyi ykleme yerinden boaltma yerine tamaktr. Bu grevi yerine getirebilmek iin bant, amaca uygun bir makine konstrksiyonu zerine yerletirilmitir. Bu sistemde, biri tahrik sistemi ile irtibatl tahrik tamburu dieri gerdirme sistemine balanm olan bir yn deitirme (Kuyruk) tamburu vardr. elik konstrksiyon, st bant hattn tayan tayc makaralar ve alt bant hattn tayan geri dn makaralarn tamaktadr(ekil 1.1).

ekil 1.1. rnek bir bantl konveyr iletim sistemi kesiti [20]

ekil 1.2. Kuyruk tamburu bir vidal tertibatla gerdirilmi yatay bantl gtrcnn ematik olarak grn ve temel ekipmanlar [5]

l .3. Arlkl gergi tertibatyla gerdirilmi yukar eimli bantl gtrcnn ematik olarak grn ve temel ekipmanlar [5]

ekil 1.4. Seyyar Bantl Gtrcnn ematik Olarak Grn ve Temel Ekipmanlar [2] Kullanma maksatlarna gre ok eitli bantl konveyr konstrksiyonlar yaplmtr. ekil 1.5.de eitli bantl konveyr tipleri gsterilmitir. Bunlar: (a) Yatay konveyr, (b) Eimli konveyr (a ve b de kuyruk tamburu bir vidal tertibatla gerilmektedir), (c) Konveks bir ara paras olan arlk gergili bir konveyr, (d) Tevzi konveyr (mekik konveyr), (e) Konkav bir ara paras olan arlk gergili bir konveyr, (f) Sabit triperli ve iki noktadan boaltma yapan bir konveyr, (g) Boaltma arabal (ift tahrik tamburlu ve arlk gergili bir konveyr), (h) Aa eimli konveyr, (i) ift kanatl bir boaltma arabas olan konveyr, (j) Radyal boaltma yapan konveyr.

ekil 1.5. eitli bantl konveyr tipleri [11]

1.2 Bantl Gtrclerin Kullanld Yerler Bantl gtrcler sabit veya hareketli olarak yaplabilirler. Bantl konveyrler malzeme naklinden baka, ykleme ve boalt ma tesislerinde, stoka alma ve malzemeyi stoktan alma tesislerinde byk lde kullanlrlar. Bantl konveyrlerin kullanld balca yerler aada verilm itir: Maden ocaklar, Cevher hazrlama tesisleri, Dkmhanelerde kum hazrlama tesisleri, Termik santraller, Liman ykleme ve boaltma tesisleri, Byk inaat tesisleri, Beton hazrlama tesisleri, Kimya, kt, imento ve eker sanayinde, Tahl silolarnda, Gda sanayinde, kullanlmaktadr.

ekil 1.6. Bantl iletim sistemlerinin kullanld yerlere rnekler [15] 1.3 Bantl Konveyrlerin Elemanlar Bir bantl konveyrn ana elamanlar genel olarak unlardr; Tayc ve dn makaralar Ba, kuyruk, gergi ve saptrma tamburlar Tahrik dzeni Gergi dzeni asi Ykleme dzeni Boaltma dzeni Bant temizleme dzeni Dier tehizat Malzemeyi nakleden bant 5

ekil 1.7. Bantl iletim sistemlerinin temel ekipmanlar [6] 1.3.1 Makaralar Tayc makara (rulo) grubu en basit halde genilii banttan daha byk olan silindirik bir rulodan ibarettir. Bu tip dz tayc makara gruplar daha ok para malzemenin naklinde veya besleyici bantlarda kullanlr. Bantl konveyrlerde makaralarn iki nemli grevleri vardr: Malzemeyi tayan banta veya dn kolunda ba banta mesnetlik etmek Gerektii zaman banta oluk ekli vermek 6

ekil 1.8. eitli makara gruplar [11] (a) Dz tayc ve dn makara grubu, (b) Lastik kapl dz darbe makara grubu, (c) l tayc ve tekli dn makara grubu (yan ve orta makaralar ayn boyda olup yan makara lar yatayla 20 a yapmaktadrlar), (d) l 35 tayc makara grubu, (e) l 45 tayc makara grubu, (f) l 20 yan lar ksa l makara grubu, (g) l 7

lastik kapl tayc makara, (h) zerindeki bklebilir makara, (i) Banta yapan

malzeme

arlna gre oluklaabilen

malzemenin dklmesi iin zgara eklinde

yaplm dn makaras, (j) kili tayc makara grubu, (k) Beli tayc makara grubu, (l) makara ayn hizada monte edilmi, (m) Bantn klavuzlanmas iin, yan makaralar ne evrilmi, (n) Yalama kolayl bakmn dan orta makara k ak yerletirilmi, (o) Bant merkezlemek iin dz klavuz makara grubu, (p) l klavuz makara grubu. Eer makaralara darbeli ykler geliyorsa, bantn ezilmemesini temin iin, (b) deki gibi lastik kapl makaralar kullanlr. Bantn kapasitesini arttrabilmek iin, orta makaralar yatay ve yan makaralar (c), (d), (e) ve (f) de grld gibi, eimli olan l tayc makara gruplar yaplmaktadr. Yan makara eimleri, en ok 20 yaplr, kapasiteyi daha ok arttrmak iin 30 -35 - 45 eimlerde makara gruplar kullanlmas eilimi de yaygndr. Darbeli ykler varsa (g) deki gibi lastik kapl makaralar kullanlr. Banta daha iyi bir ekil verebilmek iin (h) da grld gibi bklebilir makaralar kullanlabilir. Bazen 500 mm. ye kadar dar bantlarda, l yerine, (j) de grld gibi, ikili makara gruplar kullanlr. (k) da beli bir makara grubu grlmektedir. Bir zamanlar ok kullanlan beli makara gruplarnn faydalar daha iyi bir oluklama temin etmek suretiyle bant mrn uzatmak ve bantn kapasitesini arttrmaktr. Mahsurlar ise konstrksiyonun zor ve pahal olmas ve makaralarn yalanma zorluklardr. Bir zamanlar ok kullanlan beli gruplar bugn nadir olarak kullanlmaktadr. l bir hizada bulunan makara gruplarnda, bantn skmama s bakmndan, makaralarn st kenarlar arasndaki aralk 10 mm. den byk olmamaldr. Makaralar genellikle elik konstrksiyon bir asi zerinde mesnetlenirler; Makaralar tayan bu asi, bant asisine cvatalarla balanr. Makaralarn bant hareketine dik ynde ayarlanabilmesini temin iin, makara asisi zerindeki delikler oval yaplrlar. Makara asisinin dizayn makaralarn kolayca sklp taklmasna imkn verecek ekilde olmaldr. Ar malzeme tayan geni bantlarda makara asisinin gerektii kadar rijit olmasna bilhassa dikkat edilmelidir.

ekil 1.9. Makaralarn tamburdan itibaren dzeni [18] 1.3.1.1 Makara konstrksiyonu 1. Makaralar genel olarak sabit bir mil zerinde iki noktada yataklanm, serbest dnen bir borudan ibarettir. Makara konstrksiyonunda dikkat edilmesi gereken noktalar unlardr: Yalamann iyi olmas, Rulmanlara toz ve zararl maddelerin girmemesi iin iyi bir szdrmazlk, Yataklarn ar yklenmemesi iin makaralar hafif ve dengeli olmaldr, Seri imalatta ucuzluk salayacak bir konstrksiyon.

ekil 1.10. a) Makara konstrksiyon resmi [18]

ekil 1.10.b) Makara montaj resmi [20] 1.3.1.2 Makara konstrksiyonunda kullanlan malzemeler Makaralar elik, dkme demir, plastik veya lastik kapl borudan; rulman yataklar ve kapaklar preslenmi sa, elik, temper, kr dkm veya hafif alamlardan pres dkm olabilir. Mil ilendii takdirde St 42 ve St 50 kalitesinde elikten; ilenmedii takdirde souk ekilmi elikten imal edilir. Tek sra bilyeli veya konik rulmanlar kullanlr. Yalama bir gres nipeli ile yaplr. Nipel kapaa veya sabit olan mile taklr. Gnmzde kendinden yalamal rulmanl yataklar yaygn olarak kullanlmaktadr. 1.3.1 Darbe makaralar ri paralarn banta ykledii yerde, bantn hasar grmemesi iin lastik kapl darbe makaralar kullanlmaldr. Lastik kaplama, darbe etkilerinin daha kolay absorbe edilmesi iin girintili kntl imal edilir.

ekil 1.11. Lastik kapl darbe makaralar [18]

10

1.3.1.4 Makara aplar alma artlar ve bant genilii makara apn tayin eden faktrlerdir. Makara ap yapld borunun apna bal olarak deiir. Makara apnn byk alnmas, bantn erilik yarapn byteceinden bant mr bakmndan faydaldr. Buna karlk apn bymesi ile maliyetler artmaktadr. 1.3.1.5 Mil ve rulman hesab Kullanlan miller sadece eilmeye maruzdur. Rulmanlar ise makaralarn devir saysna ve tadklar yke gre seilir. Rulmann tad yk makarann dnen ksmlarnn arl ile malzeme bantn makarann zerine den arlnn toplamna eit olur. Bantl konveyrn kapasitesi Q [t/h] ve hz v [m/s] ise niform ykl malzemenin birim bant boyuna den arl,
G= Q 3,6 v

[daN/m] [ Kg m]

dir. Tayc makara grubuna gelen yk:

Q PT = + G B .10-3.L T + G T [daN] 3,6V

dir. Dn makarasna gelen yk ise:
PD = 10 3.G B .L D + G D [daN]

dir. Tayc makara grubunu makaradan ibaret olmas halinde, P ykn % 60 ile 76 arasnda ortadaki yatay makara ve %12.5 ile 20 arasnda yandaki eimli makaralarn her biri tarafndan tanr. Yan makaralar ayn zamanda eksenel yke de maruzdurlar. 10 - 15 yllk bir mre gre makara seilir. Rulmann getii mil g6 ve h6 tolerans ile (nokta yk) rulmann getii gbek ise K7, M7 ve N7 tolerans ile (evre yk) ilenmelidir. 1.3.1.6 Makaralarn yalanmas ve szdrmazlk Makaralardaki rulmanlarn yalanmas gresle yaplr. alma yeri ve alma scaklna bal olarak uygun gres seilir. Genelde makaralara gres tek taraftan, sabit milin ortasndan gvdedeki gres hcresinin uygun bir yere alan bir delik vastasyla sevk edilir. Ya kanalnn ucuna bir gresr taklr. Mile i boru arasndaki boluk bir ya deposu oluturur ve dier yatan gresle beslenmesini salar. Makara grubuna sadece bir taraftan yaklalabilen konveyrlerde destekle ya kanal veya boru donanm bulunan bir yalama tertibat kullanlr. Periyodik olarak dtan gres pompas ile gres baslr.

11

1.3.1.7 Makaralarn srtnme direnci Makaralarda rulmanl yatak kullanldnda srtnme katsaylar olduka kktr. Makaralarn d apna indirgenmi ortalama srtnme katsays 0.02 ile 0.04 arasndadr. 1.3.1.8 Makara gruplarnn aralklar Tayc makara gruplar arasndaki mesafenin byk seilmesi malzeme ykl bantn sralar arasnda sarkmasna ve bunun sonucunda makaralara darbe yklerinin gelmesine neden olur. Arln dar tutulmas halinde ise kullanlan makara says artacandan yatrm maliyeti artar. Bu yzden makara gruplar arasnda optimum araln seilmesi gerekir. ki makara grubu arasndaki sarkma miktar(f)

L2T .(G B + G ) 10 3 8.T1

dir. Burada T1: Bandn gergin kolundaki ekme kuvveti [daN] G: Birim uzunlua isabet eden malzeme arl [daN/m] GB: letim bandnn birim boy arl [daN/m] L : Tayc makara gruplar arasndaki mesafe [mm]
T

Sarkma miktarnn araln %2sinden fazla olmas halinde darbe yklerinin sratle ykseldiini gsterdiinden imalatlar sarkmann %2 olarak snrlandrlmasn tavsiye etmektedir.
L T .(G B + G ) 10 3 f = 8.T1 LT

Dolaysyla bant germe kuvveti;

T1

L T (G B + G ) 10 3 0,16

olmaldr. Ykleme blgesinde makara aral normal araln yars kadar alnarak bantn makaralar arasnda fazla sarkmas nlenir. Yklenen malzeme paral ve keskin ise bantn fazla anaca bu blgede plastik makaralar kullanlarak darbe tesiri azaltlr. ekil 1.12de grlen dn makaras daha az yk tadklar ve darbe tesirlerinden etkilenmediklerinden daha byk aralklarla yerletirilebilirler.

12

ekil 1.12. Dn makaras [18] 1.3.2 Tamburlar Bir bantl konveyr genel olarak eitli grev yklenmi tamburlarnn arasnda gerilmi olarak hareket eden bir banttan meydana gelmektedir. 1.3.2.1 Tahrik tamburu Banta hareket veren tambura tahrik tamburu ad verilir (ekil 1.13). Bir konveyrdeki tahrik tamburu says bir veya daha fazla olabilir. Tek tahrik tamburu olan bir konveyrde tahrik tamburundaki bant kuvvetleri ile sarm as arasnda Euler (Eytelwein) bants vardr. Bu ekilde banttaki ekme kuvvetlerini arttrmak iin iki yol vardr; sarm asn ve srtnme katsaysn bytmek. Sarm as en az 180 derece olabilir. Tahrik tamburunun yannda bir saptrma tamburu kullanarak sarm as 260 dereceye kadar arttrlabilir. Sarm asn daha da ok arttrabilmek iin iki tahrik tamburu kullanlr. Bylece sarm asn 500 dereceye kadar arttrmak mmkn olur. elik tamburlarda bant ile tambur arasndaki srtnme katsays 0.05 ila 0.45 arasndadr.

ekil 1.13. Tahrik tamburlar [18] Srtnme katsaysn arttrmak sureti ile ayn gc daha az ekme kuvveti ile nakledebilmek mmkndr. Bu amala tahrik tamburlar bazen 10 15 mm kalnlndan lastikle kaplanr. Bu halde srtnme katsays 0.20 0.60 arasnda deiir. Hesaplarda 13

emniyetli tarafta kalmak iin; srtnme katsays plak tamburlarda 0.25 lastik kapllarda ise 0.35 kabul edilmektedir. 1.3.2.2 Yardmc tamburlar Tahrik tamburunun dnda kalan tamburlara yardmc tamburlar denir. Kuyruk tamburu, saptrma tamburu ve gergi tamburu bu tip tamburlara rnekler ekil 1.14da grlmektedir.

ekil 1.14. Yardmc tamburlar [18] 1.3.2.2.1 Bombeli tamburlar Bantn konveyr ekseninden kamamas iin; tahrik, ba ve kuyruk tamburlar hafif konik yaplrlar (ekil 1.15). Bantn enine ynde fazla zorlanmamas iin aadaki hallerde tamburlar bombeli yaplmazlar: Tandem tahrikteki tahrik tamburlar .Banttaki azami gerilmenin > 1,5 (daN/mm) tabaka olduu konveyrlerdeki tamburlar..Arlk gergi ve saptrma tamburlar bombeli yapmaya gerek yoktur.

ekil 1.15. Bombeli tambur [18] 14

1.3.2.2.2 Motorlu tamburlar Motorlu tambur ok az yer tuttuu ve d etkenlere kar korunmu olduu iin, kk bantl konveyrlerde ok kullanlr (ekil 1.16). Bu konstrksiyonda motor ve dili kutusu tambur iinde monte edilmitir. Motorlu tamburlarn gleri genellikle 0.05 ila 20 kW arasnda olmakla beraber, sabit konveyrlerde 140 kWta kadar glerde yaplabilirler.

ekil 1.16. Motorlu tambur [18] 1.3.2.2.3 Kaynakl tamburlar Kaynakl tamburlarn zarflar en az 4 mm kalnlndaki salarn kvrlmas ile yaplr (ekil 1.17). Tamburun dengeli ve salgsz imal edilmesine itina edilmelidir.

ekil 1.17. Kaynakl tambur [18]

15

1.3.2.3 Tambur konstrksiyonu 1.3.2.3.1 Tambur genilii Tambur genilii bant geniliinden 75 -150 mm daha fazla alnr. Buna gore, B T =B + (75-150) [mm] olarak bulunur. 1.3.2.3.2 Tambur aplar (D) Tamburlarda bant eriliinden dolay, tambur aplarnn kk alnmas bant mr bakmndan zararldr. Buna karl tambur aplarnn byk alnmas ekonomik ynden uygun deildir. Pamuk, naylon ve suni ipek gibi doku karkasl bantlara da tambur aplar, karkastaki kat saysna gre veren ampirik formller vardr. Bant kuvvetlerinin byk olduu tahrik tamburlarnda ap yardmc tamburlarnkinden byk seilmelidir. Ayrca tahrik tamburu apnn gerekenden daha byk seilmesi durumunda dili kutusundaki evrim oran daha byk olmas gerekeceinden dili kutusu fiyat da artacaktr. Banttaki tabaka says z ise tahrik tamburu ap aadaki denklemden bulunabilir. D = (125 il 190). z [mm]

Yardmc tamburlarn ap ise, aadaki denklem vastas ile bulunabilir. D = (100 il 125). z [mm]

izelge Ide tabaka says ve karkas tipine gre asgari tambur aplar verilmitir. Bantlardaki alma gerilmesinin emniyet gerilmesine nazaran dk olmas halinde, tambur aplarnn daha kk alnabileceine dikkat edilmelidir. DIN 22 102 ye gre tahrik tamburu ap, tamburdan banta ykn iletim kabiliyeti bakmndan aadaki denklem vastas bulunabilir.
D 360.TE ; D: Tahrik tamburu ap [mm] P...B

Ayrca D > (0,125 ile 0,180).z art da salanmaldr. (Yeraltnda D>0,08.z) . B : bant genilii [ mm]

T E : tahrik tamburundaki etken kuvveti [daN] P : tambur ile bant arasndaki yk iletim kabiliyeti

P= 1600 2000 daN/m2 (yeraltnda P< 3500 daN/m2) a : bantn tahrik tamburuna sarlma as [] 16

1.3.2.3.3 Tambur milinin hesab Tahrik tamburlarnn milleri hem eilme hem de burulmaya maruz olduklar halde yardmc tamburlarn milleri sadece eilmeye maruzdur. Tahrik tamburlarnn milleri tamburla birlikte dner, yardmc tamburlarnn milleri ise sabit veya dner olabilir. Mukavemet kurallarna uygun olarak eilme ve/veya burulma hesaplar yaplr. Srtnme tesirleri ihmal edilir. Mildeki eilme ve burulma momentleri ve yatak kuvvetleri hesaplandktan sonra eitli ekil ve izelgeler yardm ile mil aplar seilebilir. Rulmanlara gelince bunlar yatak kuvvetleri ve devir says belli olduundan, tesirin mrne gre veya 10 ila 15 yllk bir mr sresi dikkate alnarak seilirler. Ar sanayi tesislerindeki konveyrlerde tama gc yksek olan, 222 serisi ift sra oynak makaral rulmanlar kullanlmaldr. Miller normal olarak 42-50 veya 1018- 1020 kalitesinde akma eliktir.

ekil 1.18. Bir tahrik tamburu milindeki eilme tesirleri [11]

17

ekil 1.19. Bir saptrma tamburu milindeki eilme tesirleri [11] Tahrik tamburu milindeki burulma momenti aadaki denklem ile hesaplanr. Mb = 955.103.N/n Mb:Tahrik tamburundaki burulma veya dndrme momenti [daNmm] N: tahrik tamburundaki g [kW] n: tahrik tamburunun devir says [1/dak] Bantn eilmesi ve tambur milindeki srtnme sebebiyle hasl olan srtnme tesirleri mil hesabnda dikkate alnmayacak kadar kk mertebededir. Mildeki eilme ve burulma momentleri ve yatak kuvvetleri hesaplandktan sonra, ASME formlne yardm ile, mil ap bulunabilir. Eilme ve burulmaya maruz millerin ASME formlne gre hesab denenmi, baarl ve nispeten daha basit bir metottur. ASME forml esas olarak maksimum kayma gerilmesi teorisine istinat eder. ASME forml:

d=3

16 (C e .M e ) 2 + (C b .M b ) 2 . em

d: Tambur mil ap (mm)

em : mil malzemesinin kayma emniyet gerilmesi (daN/mm2)

M e , M b :ap hesaplanacak kesitteki eilme ve burulma momentleri ( daNmm)
Ce , Cb : moment faktrleri (izelge 1.1) St 42, St 50 kalitesinde elik malzeme iin

em = 4,25 daN/mm2 deeri kabul edilmitir.

18

Bu metoda gre mil ap

seerken aadaki gibi hareket edilir :

1. ap hesaplanmak istenen mil kesitine gelen eilme ve burulma momentleri hesaplanr. 2.Bu moment deerleri, iletme artlarna gre tespit edilmi bulunan aadaki faktrlerle arplrlar : izelge 1.1. Yk durumuna gre moment faktrleri [11] Moment faktrleri Yk durumu 1 Duran miller Tedricen tatbik edilen ykler Ani tatbik edilen ykler 2 Dnen miller Tedricen tatbik edilen ykler Kararl ykler Ani tatbik edilen ykler (az darbeli) Ani tatbik edilen ykler (ok darbeli) 1.3.2.3.4 Tamburlarn malat Tamburlar dkm veya daha ok kaynakl olarak imal edilirler. Dkm tamburlar, elik dkm veya dkme demir olabilirler. Dkm tamburlar, hafiflik bakmndan, kollu yaplrlar. Bunlar tek veya ift kollu olabilirler. 1.3.2.3.5 Tamburlarn yataklanmas Milin yaltaklanmas bakmndan yataklar ikiye ayrlabilirler: (a) Dtan yatakl ve (b) ten yatakl. Tahrik tamburlar daima dtan yatakldr. Yardmc tamburlar ise iten veya dtan yatakl olabilirler. Tamburlar normal olarak (yatak kuvvetleri kk ksa bile) 222 veya 223 seri ift sra makaral rulmanlarla yataklanmaldr. Hafif hizmet tipi konveyrlerde ift sra oynak bilyeli 12, 13, 22 ve 23 serisi rulmanlar kullanlabilir. 1.3.2.3.6 Tamburun mile kamalanmas Allm tambur konstrksiyonlarnda tambur gbei mile burunlu kamalarla kamalanmaktadr. Kamalarn sklebilmesi iin, yatakla gbek arasnda uzun bir mesafenin braklmas mecburiyeti bu konstrksiyonda eilme momentinin byk olmasna sebep olur. Bu sakncay yenmek, ayrca tamburun milden ksa zamanda ve kolaylkla sklp taklabilmesi iin, konik gergi burlar kullanlmaktadr. Bu burlar tamburun mile sk gemesini salarlar. 19 1,5 1,5 1,5-2,0 2,0-3,0 1,0 1,0 1,0 - 1,5 1,5 - 3,0 1,0 1,5-2,0 1,0 1,5 - 2,0 Ce Cb

1.3.2.3.7 Tamburdaki srtnme kayplar Uzun konveyrlerde tamburlardaki srtnme kayplar nemsiz olduu halde, ksa ve yatay konveyrlerde gcn nemli bir ksmn tekil eder. 1.3.2.3.8 Tamburlarn tahrik ekilleri Bir bantl konveyrn tahrik tamburuna sarlan bantn gergin ve gevek kollarndaki ekme kuvvetleri sra ile T ve T ise tahrik tamburundaki dndrme momenti denklem,
1 2

Eulere gre T1 = T2 .e. ifadesinden faydalanlarak,

M b = (T1 - T2 ).

D 2

eklinde tayin edilir.

ekil 1.20. Bir bantl konveyrn tahrik tamburuna tesir eden bant kuvvetleri [19] Tahrik tamburundaki g ise;
N= (T1 - T2 ).v 75

[BG ]

veya

N=

(T1 - T2 ).v 102

[kW ]

(3 ) E) (T1-T 2=T

olarak hesaplanr. Bantl konveyrlerde g iki trl hesaplanabilir: a) Bant genilii kapasite ve konveyrn ana boyutlar bilindiine gre tahrik gc hesaplanr; bundan sonra T ve T bant kuvvetleri bu g deerinden hareket
1 2

edilerek hesaplanr. b) Bant kuvvetleri hesaplanr, tahrik tamburunun iki tarafndaki bant ekme kuvvetleri hesaplandktan sonra, yukardaki forml yardm ile g hesaplanabilir.

20

Birinci hesap yolunda bant tahrik iin gerekli gcn be bileenden ibaret olduu kabul edilir. Konveyr bota altrmak iin gereken g. Malzemeyi yatay nakletmek iin gereken g. Malzemeyi dey nakletmek iin gereken g Malzemeyi ivmelendirmek iin gereken g Dier g kayplarn karlamak iin gereken g Bantl konveyrler genellikle elektrik motoru ile tahrik edilirler. Motorun devir says tahrik tamburunkinden olduka fazla olduundan, araya en az iki kademeli bir dili kutusu koymak gerekir. Duruma gre bunlar deiik ekillerde monte edilebilirler. ekil 1.21de eitli tahrik ekilleri gsterilmitir. (a)daki tertip az yer tutmas bakmndan pek ok kullanlr, bu tipte dili kutusu sonsuz, vidal veya konik dilili olabilir. Birincisinin ucuz olmasna karlk, ikincisinin veriminin yksek olmas stnl vardr. Tahrik dzeni unlardan oluur: 1. Motor, 2. Motor kavramas, 3. Sonsuz vidal veya konik dili kutusu, 4. Tambur kavramas, 5. Tahrik tamburu, 6. Tahrik tamburu yata, 7. Motorlu dili kutusu, 8. Zincir dili mekanizmas, 9. V - kay mekanizmas, 10. Dili kutusu, 11. Hareket dilileri.

21

ekil 1.21 (a), (b). Bantl konveyrlerin tahrik ekilleri [11]

ekil 1.21 (c), (d). Bantl konveyrlerin tahrik ekilleri [11]

22

ekil 1.21 (e), (f). Bantl konveyrlerin tahrik ekilleri [11]

ekil 1.21 (g). Bantl konveyrlerin tahrik ekilleri [11]

23

1.3.2.4 Gergi dzeni Gergi dzeni bant kollarndaki gerekli ekme kuvvetini temin eder. Gergi kuvvetinin az olmas bakmndan gergi dzenini banttaki ekme kuvvetinin en az olduu yere yerletirmek tercih edilmelidir. ounlukla gergi dzeni konstrksiyonun elverili olduu yere konmaktadr. Aadaki denklem gz nne alnrsa;

T T2 = E e -1

Burada, T bant hareket ettiren etken kuvvettir. Bu kuvvetin doabilmesi iin, bantn
E

gevek kolunda T gibi bir ekme veya germe kuvvetinin mevcut olmas gereklidir. te bu T
2 2

kuvvetini oluturmak iin kullanlan dzene germe veya gergi dzeni denir. T kuvvetinin en kk olduu yer genellikle tahrik tamburunun gerisidir. Gergi dzeni kullanlmasnn drt nedeni vardr: (Yukarda anlatld gibi) Bantn tahrik tamburuna kayma yapmamas iin gerekli T kuvvetini temin etmek. Bilhassa ykleme blgesinde bant oluklamasnn bozulmamas ve bantn makaralar arasnda gerekenden fazla sarkmamas iin olan asgari bant kuvvetini temin etmek. Bantta hasl olan uzama ve ksalmalar karlamak. Bant ekleri iin bir miktar bant stoku elde etmek. Aksi halde ek yerinin tamiri esnasnda ift ek yapmak zorunluluu ortaya kar. Genellikle kk kapasiteli konveyrlerde vidal gergi dzeni, byk kapasiteli olanlarda ise otomatik gergi dzeni kullanlr (ekil 1.22).
2

24

ekil 1.22. Gerdirme sistemleri [18] 1.3.2.5 Bantl konveyrlerin ykleme sistemleri Bir bantl konveyrn iyi bir ekilde alabilmesi iin, aadaki iki artn gereklemesi arttr: Bantl konveyr iyi bir ekilde yklenmelidir. Bantl konveyr iyi bir ekilde boaltlmaldr. Bantl konveyr konstrksiyonu bu iki hususa en byk dikkati vermelidir. Bantl konveyrlere malzeme genellikle bir oluk vastas ile verilir. Oluk malzemenin etrafa yaylmasn ve dklmesini nleyerek, muntazam bir ekilde banta verilmesini salar. Malzemenin banta yklemesinde bilhassa noktaya dikkat edilmelidir: Bant dzgn bir ekilde ve bant eksenine gre simetrik olarak yklenmelidir. Banta gelen darbe ve anma tesirleri asgariye indirilmelidir. Malzemenin bant ynndeki hz, bant hzna eit olmaldr. Bant dzgn bir ekilde yklenmez ise, bantn kapasitesinden tam olarak faydanlamaz ve bant kenarndan malzemenin dklmesi ihtimali artar. Bu durum zellikle yklemenin bant eksenine dik dorultuda olmas halinde grlr. Bantn en ok tahribe urad yer ykleme blgesidir. Zira ne gibi tedbir alnrsa alnsn, yklenme blgesinde malzeme banta daima yksekten dklr ve bu dklmenin banta dik tesiri banta darbe eklindeki bir zorlama yapar. Dklme hznn banta paralel bileeni ise, bantn anmasna sebep olur. Anma 25

tesirini azaltmak iin, malzeme bantn hareket ynne dklmelidir. Malzeme hz ayn deilse, ykleme noktasnda hz fark yznden bir malzeme trblans oluur. 1.3.2.5.1 Besleyicilerde bantl konveyrlerin yklenmesi Bantl konveyrn dzgn bir ekilde yklenmemesi, bant zerinde bo ve ar yklenmi blgelerin meydana gelmesine yol aar. Bu durum kapasitenin azalmasna ve bantn kenarndan malzemenin dklmesine sebep olur. Malzemeyi dzgn bir ekilde sabit debi ile nakleden makinelere besleyici denir. Bantl besleyici elik plakal besleyici Vargel besleyici Vidal besleyici Kreyicili besleyiciler Titreimli besleyiciler Dner kanall besleyiciler Dner tamburlu besleyiciler Dner tablal besleyiciler Dner kreyicili besleyiciler

26

ekil 1.23. Besleyiciler [18] 1.3.2.6 Bantl konveyrlerin boaltma sistemleri Bantl konveyrlerde en ok rastlanan boalma ekli, ba tamburdan malzemenin boaltlmasdr. Ba tamburdan direk olarak boaltmada malzemenin yrngesi bir paraboldr. Boaltma olduunun konstrksiyonunda malzeme yrngesinin izilmesi arttr. 1.3.2.6.1 Syrclarla boalma Syrclar sabit veya bir araba zerinde hareketli olabilirler. Syrclar hem yma hem de para malzemenin boaltlmasnda kullanlabilirler. Syrclar dz veya ok eklinde yaplabilirler. Ok eklindeki syrclar bir mafsal etrafnda dnerek bantn zerinden kaldrlabilirler. Normal alma esnasnda, syrcnn lastik kenarlar bantn zerine bastrlrlar. Bantn hasar grmemesi iin, syrcnn bastrma kuvveti gerekli olandan fazla olmamaldr. Ok as 60 90 derece arasnda alnr. Bir boalma arabasnn konstrksiyonunda dikkat edilecek hususlar: a) Tamburlara tesir eden bant ve arlk kuvvetleri izilerek tekerlek basnlar hesaplanmal ve arabann devrilmeye kar emniyeti kontrol edilmelidir.

27

b) Boaltma arabasna kan bantn eimi, o malzeme iin msaade edilen azami bant eiminden fazla olmamaldr. c) Arabann hareketi snrlanmaldr. d) zellikle geni bantl konveyrlerde, bant kuvvetlerinin bilekesinin boaltma arabasn hareket ettirme ihtimali mevcut olduundan, bu gibi hallerde boaltma arabasnn yrtme dzeni bir frenle tehiz edilmelidir. 1.3.2.6.2 Boaltma oluklar Boaltma oluklar malzemenin yerekimi kuvveti ile naklini salar. Oluk eimi malzemenin rahata akmasn salayacak kadar byk seilmeli, fakat malzemenin bir gibi akmasna da sebep olmamaldr. Oluk eimi oluk malzemesi ve nakledilen malzemeye gre deimektedir. Boaltma oluklarnn konstrksiyonunda gerekli itinann gsterilmesi her zaman iin faydaldr. Oluk konstrksiyonunda aadaki hususlar gz nne alnmaldr: Boaltma erisi nce ve tozlu malzemenin tozlanmas Asgari oluk eimi Banta yapan malzemenin banttan syrlmas Boaltlan malzemenin istenilen yere ynetilmesi

(a) ki yanl boaltma pulluu (b) Hareketli boaltc ekil 1.24. Boaltma sistemleri [12]

28

1.3.2.7 Bant temizleyicileri Siliciler ya da kazyclar bantn d yzeyine tutunan kuru malzemeyi temizlemeye yararlar (ekil 1.25). Islak ve yapkan malzemenin temizlenmesi iin dner fra kullanlr. Kazyc dzeneklerde temizleme ilemi, ya mafsall bir ubua tutturulmu bulunan bir lastik eritle fra durumunda ise sert kl fra ya da silindirik fraya ana dorular boyunca tutturulmu 1.0 ila 1.2 mm capron fiberi eritlerle yerine getirilir. Bant temizleyiciler, boaltma tamburunun yaknna yerletirilirler ve kaznan malzeme boaltma oluuna dklr. Bantn i yzeyini, istenmeden salan malzemeden temizlemek iin kuyruk tamburu yaknna bir kazyc yerletirilir. Baz durumlarda, malzemenin alt tarafa dklmesini nlemek iin, alt ve st kay arasna bir dolu blme yaplr.

ekil 1.25. Kazyc sistemleri [12]

ekil 1.26. Kazyc sistemlerin boyutlu grn [10]

29

1.3.2.8 Bantl konveyrn asi konstrksiyonu Bant tayan tayc ve dn makara gruplar bir asi zerine tespit edilirler. Kullanma amalarna gre, bu asi konstrksiyonu farkl ekillerde olabilir. Devaml alan tesislerde asi konstrksiyonu genellikle hadde profillerden yaplr. naat ilerinde kullanlan portatif konveyr ise daha ziyade hafif profillerden veya borudan yaplm asi konstrksiyonuna sahiptir. Gerek inaat ve yol antiyelerinde, gerekse yeralt maden galerinde kullanlan konveyrlerin konstrksiyonunda montaj ve sklmenin kolay yaplabilmesine dikkat edilmelidir. 1.3.2.8.1 asinin blmleri a) Orta asi Bir konveyrn orta ksmnda sadece tayc ve dn makaralarn tayan ksmdr (ekil 1.27). Orta asi ayrca U profilinden veya hafif konveyrlerde kebent veya borudan imal edilirler. Baz bantl konveyr imalatlar orta asi ksmlarn standart paralar halinde imal etmektedirler.

ekil 1.27. Orta asi [18] b) Ba taraf asisi Ba tamburu ile boalma olduunu tayan asi ksmdr (ekil 1.28a). Ba tamburu ayn zamanda tahrik tamburu ise, tahrik asisi de ba taraf asisine balanr. Ba tambur ve oluun olduka ar olmas ve banttaki ekme kuvvetlerinin alnabilmesi iin, ba taraf asisi olduka rijit yaplmaldr.

30

ekil 1.28. asi ksmlar [18] c) Tahrik asisi Tahrik tamburlar ile bunlarn tahrik tertibat tayan asi ksmdr. Bu ksmn konstrksiyonunda, bant kuvvetleri ve zati arlklar gz nne alnmaldr. d) Kuyruk taraf asisi Bant germe kuvvetleri ve tambur arlna maruzdur (ekil 1.28b). asinin bu blmne gelen kuvvetler ba taraf asisine gre olduka azdr. e) Gergi dzeni asisi Gergi tertibatna ait saptrma tamburlar aksam tayan asi ksmdr. Gergi dzenin yer ald gergi asisi ekil 1.29de grlmektedir.

31

ekil 1.29. Gergi dzeni asisi ksmlar [18] 1.3.2.9 Konveyr galerileri ve kprleri Bugn birok tesislerde ana nakil eleman olarak kullanlan bantl konveyrleri tayan ve muhafaza eden yap blmlerine, yapl ekline gre, konveyr galerisi veya konveyr kprs denmektedir (ekil 1.30). Bantl konveyrler arazi zerinde korunmasz olarak tesis edilebilirler. Bina iinde ayrca bir korunma veya bir galeriye ihtiya olmaz. Eer konveyrn yer altndan gemesi isteniyorsa, bu taktirde konveyr bir beton galeri iine alnr. Bu galeri beton bir kutu eklinde yaplr. Bantl konveyr zeminde yukardan geirilecei zaman, bu kpr tekil edilir. Baz hallerde bant asisi bir kafes kiri haline getirilip kpr tekil edilir ve yrme kollar bu kprye balanr. Kafes kiri hem bantl konveyr hem de yrme yollarn tar.

32

ekil 1.30. Konveyr galerileri ve kprleri [18] 1.3.2.10 Konveyr bantnn zellikleri ve seimi 1.3.2.10.1 Kauuk bantn zellikleri ve yaps Bant, malzemenin nakledilmesi ek olarak hareket iin gerekli olan ekme kuvvetine, malzemenin mekanik ve korozif andrma tesirine, rutubete ve scakla dayankl olmaldr. Bant ayrca malzemenin ykleme blgesinde darbe tesirine, rulolara yaslanmasnda ve kasnaklara sarlmasndan tr eilmeye ve santrifj kuvvete de maruzdur. Arzasz bir alma iin bir konveyr bantnn aadaki zelliklere sahip olmas gerekir: Az nem ekme zellii Yksek dayanm Dk zgl arlk Az uzama Tamburlara sarlma ve oluklamadan dolay oluan etkilere dayanm Erilik deiimlerinin neden olduu alternatif gerilmelere dayanm Malzemenin andrc etkilerine dayankllk ve uzun mr Orta ksmnda mukavemeti salayan pamuk veya naylon gibi sentetik malzemeden yaplm birka tabakal bir dokuma bulunan lastik bantlar, yukardaki artlar en iyi ekilde saladklarndan dolay geni bir uygulama alan bulmulardr. Bantlarda dokuma tabakalarnn aras, st, alt ve yanlar lastikle kaplanr. 33

1.3.2.10.2 Bantn ortadan sevki Bantl konveyrlerin bant ekseninin konveyr ekseni zerinde kalmasn salamak arttr. Bantn yana kamas malzemenin dklmesine ve bantn hasar grmesine neden olacaktr. Dz makaralarda bantn merkezlenmesi kolaydr; fakat l tayc makaral konveyrlerde ise hareketli bir bant yksee trmanmak isteyeceinden bantn yksek olan yan makaralara kama ihtimali yksektir. Aadaki noktalar bantn yana kama ihtimalini arttrrlar: Eim as artmas Makaralar arasndaki mesafenin fazla olmas Makaralarn kaymal yatakl olmas Bantn rijit olmas nedeniyle orta makaraya oturmamas Bantn tam ortadan yklenmemesi Bant hznn yksek olmas Bantn makaraya iyi oturmamas Makara ve tamburlarn skmas ve zor dnmesi Ek yerinin dzgn yaplmam olmas Makara ve tamburlarn konveyr eksenine tam dik olarak yerletirilmemi olmas Bant asisinin istikametinin ve tesviyesinin tam olmamas Akta alan konveyrlerde rzgr etkisi Bantn ortadan sevki iin alnacak konstrktif nlemler unlardr: a) Yan makaralar bantn hareket ynnde 1.5o ile 3o arasnda eimli yerletirilmesi b) Ba ve kuyruk tamburlar bombeli yaplmas c) Sabit klavuz makaralar kullanlr. Yan klavuzlar bant asisinin kenarna tespit edilmi olup, bantn kenarna temas ederek bantn yana doru hareketini snrlar. Bant kenarlarnda anmaya neden olacandan uzun bantl konveyrlerde kullanlmamas d) Klavuz makara gruplar kullanlmas Dkme ve para malzemeleri bir bant zerinden bir yerden dier bir yere ileten srekli Bantl konveyrler, endstrinin hemen hemen tm kollarnda geni bir uygulama alan vardr. Tanan malzemeler kuru veya slak olabilir, plverize hububatta olduu gibi tane veya kmrde olduu gibi para halinde olabilir. alma scakl normal bantl konveyrlerde 100 - 150 C , zel sentetik bantl konveyrlerde 150 C kadardr. te bu eitlilik konveyr sistemlerinde deiik yapda bantlarn gelitirilmesini ve kullanlmasn gerektirmitir. Konveyr bant, malzemenin nakledilmesine ilaveten hareket iin gerekli olan ekme kuvvetine, malzemenin mekanik ve korozif andrma tesirine, rutubete ve scakla dayankl 34

olmaldr. Konveyr bant ayrca malzemenin yklenme blgesinde darbe tesirine, rulolara yaslanmasndan ve kasnaklara sarlmasndan tr eilmeye ve santrifj kuvvete de maruzdur. Orta ksmnda mukavemeti temin eden pamuk veya naylon vb sentetik malzemeden yaplm birka tabakal bir dokuma bulunan lastik bantlar, yukardaki artlar en iyi ekilde saladklarndan dolay geni bir uygulama alan bulmulardr. Arzasz bir alma iin bir konveyr bantnn aadaki zelliklere sahip olmas istenir: 1. Az nem ekme 2. Yksek mukavemet 3. Dk zgl arlk 4. Az uzama 5. Tamburlara sarlma ve oluklamadan dolay hasl olan eilme tesirlerine mukavemet 6. Erilik deimelerinden hasl olan alternatif gerilmelere mukavemet 7. Malzemenin andrc tesirlerine mukavemet ve uzun mr 8. Darbeye yksek dayanm 9. Dk arlkta ve uzamada, enine ve boyuna yksek elastisite 10. Kimyasal bileenlerden etkilenmeme. 1.3.2.10.3 Konveyr bantlarnn yapm zellikleri Konveyr bant, orta ksmnda mukavemeti temin eden pamuktan veya naylon, rayon vs. gibi suni ve sentetik malzemeden yaplm ok tabakal dokuma veya kord (iplik) karkas veya elik tel ihtiva eder. Karkas yapda, sentetik lastik veya polimer (polivinilklorid gibi) malzemeler dolgu olarak kullanlarak, banttan istenen zellikler karlanr. Bu dolgu karmlarnn kimyasal yaps deitirilerek deiik kullanm amalarna hizmet edecek bantlar elde edilir. Genel amal bantlar, -45C ile +60C arasnda kullanlr. Donmaya kar dayankl bantlar -60C; scaa dayankl bantlar +100C ve yksek scakla dayankl bantlar ise +200C scaklklarda kullanlabilir. Bant kaplamalar, konveyr bantn ve karkas yapsn korumak ve bantn servis mrn uzatmak iin kullanlr. Kaplamalar, elastomer (tabii veya suni kauuk), plastomer (rn PVC) ve dier malzemeden olabilir. Makara tarafndaki ve tayc taraftaki kaplama kalnlklar yklemelere bal olup, her siparite mutabk kalnmaldr. 4 mm ye kadar olan kaplama kalnlklarnn tolerans (- 0.2 ile +1 mm), 4 mm den fazla olanlarn ise (-0.05 ile + 1 mm) dir ekil 1.31da konveyr bantnn i yaps grlmektedir.

35

Kaplamalar aadaki zellikleri temin etmek iin kullanlr: a) srtnmeyi arttrmak b) eimli almay salamak c) temizlenebilirlik d) srtnme katsaysn arttrmak e) istenen renkleri sunmak f) kesilme direnci salamak g) yk darbe dayanm salamak

ekil 1.31. Konveyr bantnn i yaps [18] Kauuk kaplama, karkasn bozulmasn, mekanik hasara uramasn, tanan ykn zarar vermesini nler. Ayrca yk tanan st ksm ile makara ve tambur zerinde hareketi salayan alt ksm ilave koruyucu kauuk katna sahiptir. Lastik kaplama ise tabakalar birbirine balar ve karkas bantn d yzeyindeki mekanik (makaralar zerinde ezilme, yklenme blgesindeki darbe tesirleri...) ve korozif etkiler ile rutubet ve scaklktan korur. Ayrca kaplamalar, atee, yaa ve kimyasallara kar banta ilave koruma da salarlar. Bantn tamada kullanaca malzemeye uygun sertlikte ve kalnlkta kaplama seilmesi gerekir. zellikle pamuk esasl karkaslarn kf ve kimyasal maddeler nedeniyle abuk bozulmalar bu korumalar gerekli klmtr. Polymer eitleri kaplama malzemesi olarak yaygn kullanm alan bulmulardr. Bunlardan polivinilklorid, doal kauuk, eitli sentetik kauuklar ve rethan malzemeleri en yaygn kullanlanlardr. Ayrca karm yaplarak polymer kaplamalarn zelliklerinde iyiletirmeler de gerekletirilebilir. Katk malzemeleri olarak, dier polymerler, antioksidantlar, pigmentler yaygn kullanlmaktadr. Kaplamann kalnl bantn anmas ve tahrip olmasna dayanm etkiler. Kalnlk art bant imalatnda maliyete en az etkide bulunan faktrdr. Kauuk esasl bantlarn anma dayanmlar PICO ad verilen yenme testi ile belirlenir. En yksek yenme rakam en dayankl elastomer iin kullanlr. rnein PICO oran 135 olan elastomer Kalite I, PICO oran 100 36

olan elastomer Kalite II ve PVC malzemesi PICO 50 dir. Taber yenme testi, anma deeriyle daha dorudan ilikili olduundan sk kullanlr. Bantn ortasndaki dokuma tabakalarnn hepsine birden karkas ad verilir. Kauuk kapl bantlar, i yapsndaki karkas malzemelerinin tm yzeylerinin elastik koruyucu madde (kauuk) ile kaplanmasndan oluur. Karkas banttaki ekme kuvvetini nakleder, bantn yk tamasn salar ve bantta oluan uzunlamasna ekme gerilmesini karlar. Karkas, pamuk veya sentetik malzemeden olabilecei gibi; iplik kortlu veya elik sa olabilir. Sentetik ipliklerin ekme dayanmlar yksektir; fakat uzamalar fazla olduu iin yalnz balarna kullanlmazlar. Polyester dndaki sentetik malzeme genellikle pamukla birlikte kullanlr. Karkas yaps, elyaf kauuk, kablo (halat) kauuk ikilisinden oluabilir. Ek yerlerinde kat ular st ste binip, baz yerlerde kalnlk yapmamaldr. Konveyr bantn iinde bulunan karkastan beklenenler: a) ykl bantn hareket etmesi iin gerekli ekme gerilmesini salamak b) konveyr bantna yklemeden oluan darbeleri absorbe etmek c) yk desteklemek iin gerekli katl salamak d) uygun birletirme yntemi iin gerekli dayanm salamak 1.3.2.10.4 Konveyr bantlarn eitleri Konveyrlerde kullanlan bantlar karkas yaplarna gre iki genel gruba ayrlmtr. Bunlar dokuma rgl bantlar ve elik kordlu bantlardr. TS547 Konveyr Kaylar Standardndan kullanlan malzemelerle ilgili zellikler bulunabilir. Karkas pamuk veya sentetik malzemeden dokunmu olabilecei gibi iplik kordlu, elik kordlu veya elik sac olabilir. Gnmzde konveyr bantlarnda kapron, naylon, lavsan ve dier sentetik elyaflar yksek dayanmlar nedeniyle kullanlrlar. Karkaslarda kullanlan eitli malzemelerin zellikleri izelge 1.2de verilmitir. Sentetik ipliklerin ekme mukavemeti yksek olmasna ramen, uzamalarnn fazla oluu yalnz balarna kullanlmalarna engel tekil eder. Bu bakmdan polyester dndaki sentetik malzemeler genellikle pamukla birlikte kullanlr. Pamuk-rayon, pamuk-naylon kombinezonlar genelde kullanlr.

37

izelge 1.2. eitli Karkas Malzemelerinin zellikleri [18]

Bant yapmnda yaygn olarak kullanlan dokuma malzemeleri aada verilmitir. a) Doal pamuk: uzun zamandr bant imalinde kullanlmaktadr. Islandnda dayanmnn artmas, yksek nem ekmesi, ancak dk boyutsal stabilitesi ve kften etkilenmesi zellikleri arasndadr. b) Rayon: pamuktan bir miktar daha dayankldr fakat slanmasyla ekme dayanm der. Kimyasal dayanm pamuk ile ayndr. Yksek nem ekmesi, ancak dk boyutsal stabilitesi ve kften etkilenmesi zellikleri arasndadr. Artk gnmz konveyr bant imalatnda kullanlmaz. c) Cam yn: rayona gre olduka dayankldr. Dk uzamas, yksek scakla maruz yerlerde kullanlabilmesi bant imalinde snrl kullanmna neden olmutur. d) Naylon-Polyamid: yksek dayanm, yksek uzama, anmaya, yorulmaya ve darbeye dayanm zellikleri arasndadr. Arlnn % 10 kadar nemi absorbe edebilir. Buna karn dk boyutsal stabilite ve kfe kar yksek dayanm sergiler. Gnmz bantlarnda % 20 orannda kullanlmaktadr. e) Polyester: yksek dayanm, anmaya ve yorulmaya dayanm sergiler. Olduka dk nem ekme ancak yksek boyutsal stabilitesi vardr. Kften etkilenmez. 1960lardan itibaren bant dokumas olarak tercih edilir. Bugn polyester % 75 orannda bant imalinde kullanlr. f) elik: yksek dayanm ve dk uzamann istendii yerlerde kullanlr. ok az oranda kullanlmaktadr. Yerini elik kordlu karkasa brakmtr. 38

g) Kevlar Aramid: elikten iki kat dayankl ve elik ile polyester aras uzama karakteristii sergiler. elikten daha hafiftir ve paslanmaz. 1.3.2.10.5 Dokuma rgl bantlar Dokuma rgl konveyr bantlar, doal / sentetik dokularn lastik veya plastik emprenye edilmesi ve zerlerinin lastik / plastikle kaplanmasndan elde edilir. Dokuma rgl bantta tabaklar aras st, alt yz ve yanlar kauukla kapldr. Bant karkas konveyr bantnn ekme gcn ileten ksm olup bir veya ok katl dokularn bazen ierisinde tel veya kord konularak elde edilmi malzemelerdir. ekil 1.32de dokuma rgl bantn tabakalar grlmektedir.

ekil 1.32. Dokuma rgl konveyr bant [18] Karkas tabakalar arasndaki kauuk ayn zamanda tabakalar su geirmez hale getirir. Bantn alt kaplamas bant karkasnn zerini kaplayan ve bantn makaralara temas eden yznde bulunan bant karkasn koruyucu ve anmay nleyici malzemedir. Bu kaplama banta pislik nfuziyetini nledii gibi, tamburdan ald tahrik kuvvetini karkasa nakleder. st kaplama bant karkasnn zerini kaplayan ve bantn yk tayan yznde bulunan daha kaln ve daha iyi zelliklere sahip kauuk tabakasdr. Kalnl yaklak olarak 1,5 ile 12 mm arasndadr. Koruyucu kat bant karkasnn daha ok korunmas gerektii hallerde st veya alt kaplama ile bant karkas arasnda kaplama iine yerletirilen seyrek dokulu veya kordlu olup, delinme, yrtlma ve kesilmeyi snrlayc bir veya ok katl dokudur. Dokuma tabakasnda uzunlamasna sarg ve ters ynl sarg ile atk katmanlar bulunabilir. En yaygn kullanlan dokuma tarz tek sral sarg dizileri olan karkas yapsdr. ki sral sarg dizgileri byk younluklu dkme mallarn tanmasnda gvenirlilii arttrmaktadr. Karkas zerindeki koruyucu tabaka, karkasn hasara uramasna engel olur.

39

Eer yksek scakla dayankllk istenecekse, s yaltm salayan bir tabaka, ilk tabaka zerinde bulunmaldr. Bantn mukavemetini iindeki karkas temin eder. Karkastaki dokumann cinsi ve says, bantn maruz kald ekme gerilmesini tamaya yeterli olmaldr. Maksimum tabaka says mukavemet hesabyla elde edilir. Tabaka says, bant geniliine, mukavemetine, rijitliine baldr. Rijitlik bantn makaralar zerinde ekil alabilme yeteneidir. Bant geniledike tabaka says artmaldr. Oluklamas istenen bantlarda karkastaki dokuma tabaka saysn istenildii kadar arttrmak mmkn deildir, aksi halde bant oluk eklini almaz. Bant genilikleri iin nerilen tabaka saylar izelge 1.3de grlmektedir. izelge 1.3. Bant Tabaka says. (Tekstil Dokulu Bantlar in) [18]

Bant karkasnn asl grevi ykl bant hareket ettirmek iin gerekli gerilim gcn tamak ve bant stne yklenirken malzemenin sald arpma enerjisini absorbe etmektir. Bir bantl konveyrn karkas genellikle srtnme veya kpk kauuk ile birletirilmi dokumadan oluan katlardan meydana gelmitir. Bant imalinde kullanlan minimum tabaka says tr; bu deer bant genilii bal olarak 15e kadar kabilir. Bununla beraber karkas i rgl liflerden olumu bir tek kattan da ibaret olabilir. Standart rg kat, enine ve boyuna ipliklerden olumutur. Boyuna iplikler, uzunlamasna gerilimi tayan ksmlardr. Enine olanlar ise zellikle bir arada tutma ve genel olarak ipliklerin dzeni salar. Dokunmu ipliklerin enine ve boyuna kullanlanlar ayn bklm iplik trnden olabilecei gibi, enine bir tr ve boyuna baka bir tr iplik kullanlabilir. Dz sargl karkas, temel sarglarn bklmeden bulunduu ve esas yk tayan elemanlarn bunlar olduu yapdr. Dz sargl karkas dokuma trlerine ait eitli rnekler ekil 1.33de verilmitir.

40

ekil 1.33. Dz sargl karkas dokuma [18] Bant bylece boyutsal stabilite ve yk altnda kiri gibi davranma imkn salar. Sk dokuma karkas, dz sargl karkas yapsndan tretilmi ve polyester filamen bkmler ile polyetser elyaf sarmlardan olduka kopleks bir dokuma elde edilir. Sk dokuma karkas yaps ekil 1.34de grlmektedir

ekil 1.34. Sk dokuma karkas [18] 1.3.2.10.6 elik kordlu bantlar elik kordlu konveyr bant, elik rglerin lastikle emprenye edilmesi ve zerinin lastikle kaplanmas ile elde edilen malzemenin yatay veya eimli olarak genellikle uzun mesafelerde bir yerden baka bir yere byk ktleli malzemelerin tanmasnda kullanlan tayc bir elemandr. Lastik ierisine ekme kuvvetlerini tamak zere, elik tellerden yaplm kortlar yerletirmek sureti ile daha byk ekme kuvvetlerini tayabilen ve daha uzun mrl olan bantlar yaplmtr. Bant boyu uzadka, ykleme noktasndaki darbeler nedeni ile hasl olan anma azalmaktadr. Bugn dnyann en uzun bantl konveyrlerinin hepsinde elik kortlu salar kullanlmaktadr. elik rg atk ve zgleri elik kordlardan oluan hasr eklinde dokunur. elik kordlu bantlarn tipik uzamalar 10 emniyet faktr iin % 0,2 ila 0.5 arasnda kalmaktadr. M kalite anmaya dayankl olmal veya 150C scakla

41

dayankldr. ekil 1.35de dokuma katmanlarnn arasnda yer alan elik tel halatl bant grlmektedir.

ekil 1.35. Tipik elik kord karkas ieren bant kesiti [18] Bu bantlarn dier bantlara gre stnlkleri unlardr: a) bant boyu daha uzun yaplabilir. b) uzama az olduundan germe mesafesi daha ksadr c) uzun bir bant ayn noktalar arasnda alan birka banttan daha uzun mrldr. 1.3.2.10.7 elik sal bantlar Ortasnda elik kortlar yerine, yksek dayanml elik sa bulunan bantlar da yaplmaktadr. elik sa kalnl 0,5 ila 1,6 mm, st kaplama kalnl 3 ila 10 mm alt kaplama kalnl ise 2 mm dir. Bu elik salarn kopma dayanmn takriben 120 kg/mm
2 2

olup, emniyet gerilmesi 35 kg/mm

alnmaktadr. Bu bantn mahsurlu taraf, enine

esnekliinin az olmasdr. Bazen elik bantlar plak olarak kullanlrlar. Bunlar karbon elii veya paslanmaz elik salardan yaplrlar. elik bantlar koku vermezler, syrlmazlar ve hasar grmeden souk veya scak su ile ykanabilirler; ok hijyenik olup, gda sanayi iin idealdirler. Ayrca plak elik bantlar lastik bantlardan daha ucuzdurlar. Karbon elik salar 100C ile 120C scaklktaki malzemelerin, 300C kesikli tamada kullanlabilir.

42

1.3.2.10.8 Lastik Bantlar Lastik bantn mahzurlarndan biri yaa kar gayet hassas olmasdr. Buna karlk neopren ve kloropren gibi suni lastikler yadan baka, kmr katranndan elde edilen solventlerin, aromatik hidrokarbonlarn ve klorlu solventlerin tesirlerine kar gayet mukavim olduklarndan, suni lastik bantlarn kullanlmas gn getike artmaktadr. 1.3.2.10.9 Profilli Bantlar Artan eim as ile iletilen mal para byklne ve zelliine bal olarak kaymasn nlemek iin eik tamada bant yzeyi uygun profillerle donatlr. En uygun tayc yzeyin seimi tanacak malzeme ve kullanm artlarna baldr. Hafif taneli malzemeler iin 12 ile 15 eim alar, nemli malzeme iin 45 eim alarna msaade edilir. Kaplama yzeyi dz olan bantlar, ancak 18 22 eim alarna kadar kullanlabilirler. Daha yksek eimlerde, malzemenin geri kaymasn nlemek iin, tayc yzdeki bant kaplamasna zel kesitler verilir. 1.3.2.10.10 Kevlar esasla bantlar Kevlar, aromatik esasl polyamid malzemesidir. Kevlar karbon ve cam lifler birbirinden farkl zelliklere sahip olduklarndan, bunlarn stn ynlerinden yararlanmak iin ayn karma malzeme iinde birlikte kullanlrlar. Bu bantlar suni ve sentetik esasl bantlar snfna girmektedir. Endstriyel ve ileri teknolojinin ok deiik taleplerini karlamak iin Dupond firmas tarafnda Kevlar, Aramid ismiyle piyasaya sunulmu yksek mukavemetli bir elyaftr. Naylonun kefinden bu yana suni elyafta en nemli gelime olduu sylenebilir. Aromatik polyamide aramid ad verilmektedir. Aromatik evrim yaplar yardmyla yksek erime scakl, yksek termal stabilite ve yksek performansa sahip zellikleri vardr. Bu polimeriler, birok ama iin kullanldnda erimezler, yaklak olarak zlemez polimerlerdir. Polimerizasyonu, elyaf olarak ekilmesi ve son ilemleri Naylon 6.6 veya Naylon 6'dan daha masrafldr. Bu nedenle yksek dayanm, yksek modl, sya dayanm arzuland yerlerde kullanlr. Kevlar 500C civarnda erir ve yksek dayanml Naylon veya polseyterden 2 kat daha fazla ekmeye mukavimdir. Ar alma artlar olan konveyr bantlarnda kullanlr. Radyal takviye olarak elik tel yerine kullanlr. Amid balaryla oluan i yaps nedeniyle bu polimer s ve alev almaya dayankl ve dikkate deer ekme dayanm ve modl sunarlar. Dupont Company 1971'de Aramid elyaf sunmutur. 1974'de genel terim olarak A.B.D.'de kullanlmaya balad. Aramid elyaf ile ilgili ilk almalar gene ayn firma tarafndan AT-1 ad ile 1967 ylnda yapld. Bu almada sya dayanm zelliinin varl 43

saptand. Conex firmas 1970'lerin ilk yarsnda Nomex adn verdii aromatik esasl elyaf zerinde alt. Rusya'da MPD-I adyla sivil ve askeri alanda aramid elyaf almalar yapld. Dupont firmas 1970'lerde yapt almalar sonunda Kevlar 29 ve Kevlar 49'u piyasaya srd. Kevlar Malzemesinin Mekanik zellikleri; Kevlar elyaflar, arlklarna oranla yksek dayanma sahip elyaflar olduklarndan takviye elyaf olarak kullanlmaktadr. E cam elyafna oranla 3 kat, elik korda oranla 5 kat daha hafif yapdadrlar. Bu zellikleri nedeniyle kurun geirmez yelek, radyal lastik takviyesi, tekneler, uaklar, roket paralar, konveyr bantlar gibi yerlerde kullanmlar yaygnlamtr. Kevlar elyaflar 196C ile 204C srekli alma scaklklarnda, erimeden ve yanmadan kullanlabilir. Geici olarak 538C temas scaklnda s direnci gsterirler. Kevlar malzemesi dk arl, yksek sneklii, korozyondan etkilenmeyen, iletken olmayan, esnek ve ak havada elik korddan 5 kat dayanma, su iinde 20 kat dayanma sahip olmas, elik kordlarn yerini almasna neden olmaktadr. Kevlar elyaf kullanmak zellikle lastik rnler iin hafiflik, sertlik ve dayankllk ile birlikte yksek mukavemet ve ekme modl salamaktadr. Kevlar, konveyr bant imalat iin ideal olarak uygun klan, zellikler arasnda esiz bir denge sunar Kevlar elyaflar yksek dayankllk ve yksek ekme modl, dk uzama, srnme ve iyi termal stabilite sunar. Bununla beraber elikten farkl olarak dk younluk, kimyasal daynm ve yorulma dayanm ve organik elyafn karakteristikleri gibi davranlara sahiptir. Kullanmda yaygn olarak bulunan konveyr bant takviyelerinden en yksek dayanm, arlk oranna sahiptir. Dier organik elyaflarn (polyester ve naylon gibi) iki katndan daha fazla ve eliin be katndan fazladr. Uygun olarak kullanldnda takviyelerde en yksek zgl modle sahip olandr. Naylon ve polyester karlatrldnda uzamas ve srnmesi dktr, sadece elikten biraz fazladr. izelge 1.4de Kevlarn mekanik zellikleri dier elyaflarla karlatrmal olarak verilmitir. izelge 1.4. Kevlarn karlatrmal mekanik zellikleri [18]

44

Kevlar mkemmel termal stabilite gsterir. ok yksek scaklk artlarnda kullanlmak iin olduka uygundur. Kevlar esas olarak -30C ile +120C scaklk aralnda dayanm dmesi ve gevrekleme gstermez. Bu nedenle Kevlar esasl takviyeler konveyr bant uygulamalarnda yksek scaklklarda iyi performans gsterir. Yaklak 430C zerinde karbonlamaya balar. Kevlar ok eitli kimyasal maddelere kar ok iyi diren gsterir ve kflenme, rme veya paslanma tehlikesi yoktur. Performansnn etkilenmeme iin uzun sre asit veya bazla konsantre edilmesi gerekir. Bu nemli mekanik, termal ve kimyasal zellikler, Kevlar konveyr bant karkaslarnn takviyesi iin uygun klmaktadr. Kevlar esasl bantn karkas yaps; Kevlar esasl bantlar sert ve salamdr. Dz-zg, tamamen sentetik karkas, geleneksel ok tabakal yap veya elik kord/kauuk bant yapsndan daha gelimitir. Boyuna ve enine dayanm paralel tabakalarda toplanr ve yksek deerdedir. Esiz balant sistemi sayesinde birbirine kenetlenir. Sentetik elyaflar, yksek birim dayanm ve olaanst abrozyona, kesilme, yrtlma ve paslanmaya diren gsterir. Bu bantlar olaanst kt kullanmaya diren, yksek yk-tama kapasitesi, arttrlm mr ve ok dk uzamaya sahiptir, stn nitelikli yksek gerilimli bant yaplardr. Dz-zg yapsndaki bantn kt kullanmaya kar direnci dier klasik bantlardan daha iyidir. arpma, yrtlma ve yarlma direnci enine karkas bileenlerinin yksek dayanml olmasndan dolay ok yksektir. Kt kullanmaya kar diren, bantn kolaylkla tamada ve yklemede hasara kolay uratlamamas demektir. ekil 1.36de grlecei gibi dz-zg karkas kendiliinden yksek dayanm tesiri ve kullanmada, dk uzama ile dizayn edilmitir. Kevlar elyaflar, ok yksek dayanml zg ipliklerinde de kullanlmtr. Enine arpma direnci salam atklarn bu yapda kullanmyla salanr.

ekil 1.36. Kevlar esasl bantn kesiti [18]

45

Karkas yapsndan kaynaklanan yorulma direncinin elik kordlu bantdan daha iyi olmas, bu bantlarn besleyici ve istifleyici bantlar gibi yorulmann olaca uygulamalar iin uygundur. Kevlar esasl bantlar, Staramid veya Aramid adyla piyasada bulunmaktadr. Kevlar Esasl Konveyr Bantlarnn stnlkleri; Yksek ekme dayanm ve dk uzama salayarak, kfe aleve ve kimyasallara dayankll, hafif yapda olmas ve yksek alma scaklklarna direnci gibi zellikleri nedeniyle dier sentetik elyaflardan stndr. Yksek elastisite modlne sahip olan Aramid bantlar, bu zelliklerinde dolay elik bantlar haricinde dierlerinde daha dk uzama deerlerine sahiptir. Kevlar esasl konveyr bantlar % 15 uzama snrn rahatlkla amaktadr. Kevlar (Aramid) esasl konveyr bantlar ile yaygn kullanlan konveyr bantlarnn bant mukavemeti bakmndan karlatrlmas ekil 1.37de grlmektedir.

ekil 1.37. Konveyr bantlarnn bant mukavemetleri [18] Kevlar esasl bantlar, tabaka ayrm bir endiesi olmakszn yksek bir yorulma dayanm gsterir. Uzun bant mr kk apl makaralar ile salanr. Mkemmel oluklama ve germe zellikleri ilave olarak elde edilir. Kevlar esasl bantlarn, naylon, polyester, elik tel gibi dier elyaflarla karlatrmal olarak srnme uzamas deiimi ekil 1.38ada grlmektedir. Kevlar esasl (aramid) konveyr bantlarnn dier bantlarla karlatrmal olarak yorulma deerleri ekil 1.38bde grlmektedir.

46

ekil 1.38. Konveyr bantlarnn karlatrlmas [18] Kevlar esasl Aramid konveyr bantlarn dk uzama deerleri karlatrmal olarak elik tel, polyester ve naylon malzemesi ile ekil 1.39de verilmitir. elik malzemesinden sonra en iyi uzama deerine sahip konveyr karkas malzemesi kevlar olduu grlmektedir.

ekil 1.39. Kevlar esasl bantn uzama deerleri [18] 1.3.2.10.11 Bant tabaka saylarnn bulunmas Konveyr bantn genilii iin, bant stabilitesi ve bant kenarlarnn eim asna bal tanmlanan minimum ve maksimum tabaka saylar belirlenmitir. Bantta oluan gerilmeye bal bant tabaka says(z) ,

K em K1

ile tespit edilir. Burada,

K=

T '1 10 B

daN/cm
47

K em = S.K

daN/cm

K: Bant kopma dayanm S: Bant emniyet katsays Kem: Emniyetli bant kopma dayanm T1' =Kalk ani ekme kuvveti [daN] B: Bant genilii [mm] K1: Bantlarn kopma dayanm. (izelge 3.13) 1.4 Dizayn Optimizasyonu Teorisi 1.4.1 Optimizasyon nedir? Optimizasyonun matematiksel anlam, bir fonksiyonun maksimum veya minimum deerini veren durumlarn bulunmas ilemidir. Bir optimizasyon problemi genel olarak; F( ) fonksiyonunu minimize eden gj ( ) 0; j = 1, 2, ... , m ve hi ( ) = 0 ; i = 1, 2, ... , n kstlarn salayan = { 1, 2, ... , p } deerlerinin bulunmas eklinde tanmlanabilir. Burada F( ) fonksiyonu ama fonksiyonudur. gj ( ), hi ( ) eitsizlik ve eitlik kstlardr. 1, 2, ... , p ise dizayn deikenleridir.

ekil 1.40. Optimizasyon erisi [23] * noktas F ( ) fonksiyonun minimum noktas ise, -F ( ) fonksiyonunun maksimum noktasdr. Optimizasyonun mhendislik anlam ise, verilen koullar altnda en iyi sonucu elde etme iidir. Herhangi bir mhendislik sisteminin tasarmnda, konstrksiyonunda veya bakmda mhendisler birok aamada teknolojik ve idari kararlar alrlar. Bunlar, krn maksimum olmas, maliyetlerin minimum olmas, rn arlnn minimum olmas ve 48

verimin maksimum olmas gibi kararlardr. Bu kararlar belirli deikenlerin bir fonksiyonu olarak ifade edilebilirse optimum dizayn problemini oluturabilirler. Elbette ki farkl optimizasyon problemleri iin farkl optimizasyon metotlar gelitirilmitir. Matematiksel metot: Bir fonksiyonun verilen koullar altnda minimumunu veya maksimumunu bulmada ie yarar. Stokastik metot: Rasgele deien deikenler ile tanmlanan problemlerin analizinde kullanlr. statistiksel metot: Deneysel verilerin analizi ve fiziksel durumun tam kesin olarak anlatlabilmesi iin ampirik modellerin kurulmasna olanak salar. 1.4.2 Optimizasyonda mhendislik uygulamalar Optimizasyon herhangi bir mhendislik probleminde kolayca uygulanabilir. nemli olan ama fonksiyonunu salamak iin kullanacamz parametreleri ve kstlar yani optimizasyon deikenlerini iyi belirlemektir. Optimizasyonun kullanlabilecei farkl alanlarda mhendislik uygulamalarna dair aada birka rnek verilmitir; Uzay yaplar ve uaklarn minimum arlkta dizayn iin, naat yaplarnn minimum maliyetlerde tasarm ve yapm iin, Su kaynak sistemlerinin maksimum kararllkta dizayn iin, Yaplarn deprem, rzgar ve dier tip dzensiz zorlanmalarda minimum arlkta dizayn iin, Mekanizmalar, kamlar, dililer ve dier makine elemanlarnn optimum tasarm iin, letim makinelerinin minimum maliyeti iin dizayn almalarnda, Minimum retim maliyeti iin metal kesme ilemlerinde, Elektrik alarnn optimum dizaynnda, En ksa yol problemlerinde, Boru hatt sistemlerinin dizaynnda, Sanayi iin ehir seimlerinde, Kontrol sistemlerinin optimum dizaynnda, Ama olarak minimize ya da maksimize edilebilecek her trl problemde, Endstri mhendislerinin ama ald her trl yneylem almasnda,

optimizasyon metotlar kullanlr. 1.4.3 Dizayn Optimizasyonu probleminin formlasyonu Bir optimizasyon probleminin matematiksel olarak formle edilebilmesi iin aadaki basamak takip edilmelidir; 49

 Dizayn deikenlerinin belirlenmesi; Herhangi bir mhendislik sistemi baz nicelikler ile tanmlanr. Bu niceliklerden bazlar balangta sabit kabul edilir. Dierleri dizayn ilemi boyunca deiken olarak davranr. Bunlara dizayn deikenleri denir. rnein, giri devri n1 ve k devri nolan bir dili grubu dizaynnda, dili saylar olan z1 ve z, aks aral a, malzeme ve dili profili karakterize edilir. Di profili ve malzeme balangta sabit kabul edilirse z1, z2 ve a dizayn deikenleridir. Ama fonksiyonun tanmlanmas ve dizayn deikenleri cinsinden ifade edilmesi; Klasik bir dizayn, problemin sadece fonksiyonel ve dier baz gereksinimlerini karland kabul edilen dizaynn bulunmasdr. Genelde birden fazla kabul edilebilir dizayn vardr. Optimizasyonun amac bunlar arasnda en iyi olann semektir. En iyiyi seebilmek iinde bir kriter olmaldr. Bu kriter dizayn deikenlerinin bir fonksiyonu olarak ifade edilebildiinde ama fonksiyonu adn alr. Ama fonksiyonun seimi en nemli kararlardan biridir. rnein maksimum gc ileten bir dili kutusu minimum arlkta olmayabilir veya bir yapy minimum arlkta yaparsnz fakat gerilmeler ok fazla olur. Baz durumlarda ise e zamanl salanmas gereken birden fazla kriter olabilir. rnein bir dili ifti minimum arlk ve maksimum verim iin tasarlanabilir. Byle problemlere ok amal (multiobjective) programlama problemi ya da optimizasyon problemi ad verilir. Kstlarn tanmlanmas ve dizayn deikenleri cinsinde ifade edilmesi; Tm mhendislik sistemleri verilen kaynaklara ve ileyi gereksinimlerine gre tasarlanp retilirler. rnek olarak yap iletme yk altnda hasara uramamaldr, ya da bir makine eleman alt yerde zerinde oluan gerilmelere dayanabilmelidir. Yani makine eleman emniyetli gerilme deerlerinde almaldr. Uygun tasarm elde etmek iin salanmas gereken bu snrlamalar dizayn kstlar olarak adlandrlrlar. 1.4.4 Dizayn deikenleri Bir sistemin dizaynn tanmlamak iin seilen deikenlere dizayn deikenleri denir. Bu deikenlere ilk olarak rasgele deerler verilerek sistem oluturulur. Dizayn deikenlerinin doru seilmesi gerekmektedir. Bunlar, mmkn olduu kadar birbirlerinden bamsz olmaldrlar. Bazen baml dizayn deikenleri seilmise de, bu problem formlasyonunun gereksiz yere karmak hale gelmesine neden olur. rnek olarak ekil 1.41.(a) daki boru incelenirse; bu boruya ilk bakta dizayn deikenleri olarak i ap (di), d ap (d), ve et kalnl (t) sylenebilir. Fakat burada t nin ve do ya baml olduu gzden karlmamaldr. 50

ekil 1.41. eitli kesitler ve bunlara ait dizayn parametreleri [23] Mesela; di = 20, d= 22 ve t = 2 olarak alnamaz. nk t = 0.5 ( do-d) dir. Eer problemi do, di ve t yi dizayn deikenleri olarak tanmlanrsa, t = 0,5 ( do-d) de snrlama olarak almak zorunda kalnr. Bylece problem gereksiz yere karmak hale getirilip zaman kaybetmi olunur. Dizayn deikenleri olarak di ve d yi almak daha uygun ve yeterlidir. ekil 1.41 de baz kesitler ve bunlara ait dizayn deikenleri de gsterilmitir. zet olarak, bir problemin dizayn deikenlerini belirlemek iin aadaki hususlar dikkate alnr: Dizayn deikinleri mmkn olduu kadar birbirinden bamsz olarak alnmaldr. Bir dizayn problemini doru olarak formle edebilmek iin minimum sayda dizayn deikeni gerekir. ( Arora, J., 1989 ) 1.4.5 Ama fonksiyonu Bir sistem ile ilgili birden fazla ve bazlar dierlerinden daha iyi uygun dizaynlar olabilir. Bunlar birbirleri ile kyaslamak iin bir kritere ihtiya vardr. te bu kritere optimum dizayn problemi iin ama fonksiyonu denir. Bu fonksiyon dizayn deikenlerine bamldr. dizayn deikeni vektr olmak zere, ama fonksiyonu f ( ) ile gsterilir. Ama fonksiyonunu doru semek dizayn ileminde ok nemlidir. Minimum maliyet, maksimum kr, minimum arlk, minimum enerji gibi birok ama fonksiyonu

51

kullanlmaktadr. Eer ama fonksiyonu maksimum kr problemindeki gibi bir maksimum bulma problemi ise - f ( ) olarak alnr (ekil 1.42 ). Birok dizayn problemlerinde, ama fonksiyonu ve bunun dizayn deikenleri ile nasl bir ilikisi olaca ak deildir. Genelde bu tip problemler birok alt probleme ayrlarak, her birinin dizayn optimizasyonu yaplarak zlr. rnein bir binek arabann optimizasyonu iin dizayn deikenleri nelerdir?. Ama fonksiyonu nedir?. Dizayn deikenleri ile ifade edilecek fonksiyonel hali nasldr?. Bu olduka karmak bir problemdir. Fakat problem, kaplar, yan paneller, tavan, sspansiyon sistemi, iletim sistemi vb. gibi alt problemlere ayrlp her biri optimize edilerek zlebilir.

ekil 1.42. ( a ), ( b ) Minimum ve maksimum bulma [23] 1.4.5 Dizayn kstlar 1.4.5.1 Dorusal ( lineer ) ve dorusal olmayan ( nonlineer ) kstlamalar Kst fonksiyonu dizayn deikenlerinin sadece birinci derecedeki terimlerini ieriyorsa bunlara dorusal kstlar denir. Eer dizayn deikenlerinin daha yksek derecedeki terimleri varsa, bunlara dorusal olmayan kstlar denir. 1.4.5.2 Eitlik ( equality ) ve eitsizlik ( inequality ) kstlamalar Dizayn problemleri eitlik ve eitsizlik kstlarn ierebilirler. rnein; istenen operasyonu yapabilmek iin bir makine parasnn tam olarak kadar hareket etmesi gerekiyorsa, bunu bir eitlik snrlamas olarak ele alnmas gerekir. Uygun bir dizayn tm eitlik kstlamalarn tam olarak salamaldr. Eitsizlik kstlamalarnda ise, hesaplanan deerlerin baz deerlerin stne kmamas veya baz deerlerin altna dmemesi istenir. rnein; gerilme deeri malzeme emniyet gerilmesi kstn amamal, malzemede oluacak deformasyon belirtilen alanlar amamaldr. Eitsizlik kstlamalarna gre birok uygun dizayn olabilir. Fakat eitlik kstlamalarna gre uygun dizayn bulmak daha zordur. 52

Bu durumu daha iyi anlayabilmek iin ekil 1.43 incelenebilir. ekil 1.43(a) x1 = x eitlik kstlamasn gstermektedir. Bu kstlamaya gre uygun dizaynlar A-B dorusu zerinde bulunmaldr. Fakat kstlama ekil 1.43(b) deki gibi x1 x eitsizlik kstlamas eklinde yazlrsa uygun blge ok daha geni olur. A-B dorusu zerindeki veya altnda kalan blgenin iindeki herhangi bir nokta uygun dizayn vermektedir. ( Arora, J., 1989 )

ekil 1.43. Eitlik ve eitsizlik kstlamalar arasndaki fark [23] 1.4.6 Kstlanmam (unconstrained) ve kstlanm (constrained) optimizasyon problemlerinin formle edilmesi Optimizasyon problemleri kstlanmam (unconstrained) ve kstlanm (constrained) olmak zere iki ana balk altnda toplanabilir. Adndan da anlalabilecei gibi kstlanmam optimizasyon, ama fonksiyonu zerinde hibir kstlamann olmad problemlerin optimum zmnn bulunmasdr. Kstlanm optimizasyon ise en az bir adet kstlamann tanmland problemlerdir. Her iki problem tipi iin de gelitirilmi zm teknikleri vardr. lk bakta mutlaka kstlamalar olaca dnlerek, kstlanmam problemlerin mhendislik sahasndaki bir dizayn problemi ile ilikisi olamayaca dnlebilir. Fakat kstlanm problemler baz tekniklerle, daha basit zm teknikleri ieren kstlanmam problemlere dntrlerek de zlebilir. Dizayn optimizasyonu problemlerinin genel tarifi aadaki gibi yaplmaktadr. = ( 1, 2........ n )T dizayn deikenleri vektr olmak zere; F ( ) = fi ( 1, 2......, n ) ama fonksiyonu h1( ) =0 g1 ( ) 0 i=1 p eitlik kstlamalar i=1 m eitsizlik kstlamalarna gre minimum yap.

Eer kstlanmam bir optimizasyon problemi ise sadece; F(x) = fi ( x1, x2, .....,xn ) ama fonksiyonunu minimum yap. ( Arora, J., 1989 )

53

1.4.7 Neden optimizasyon? nk Optimizasyon "En yileme" anlamna gelir ve her zaman iin hedeflenen bir sonutur. Bir iin yaplm olmas demek, o iin en iyi ekilde yapld anlamna gelmez. Optimizasyon teknikleri, yaplm veya yaplmakta olan iin en iyi zmn ortaya koymak iin kullanlr. Bu teknikler kullanlarak ortaya konulmu olan zm, Optimum zm olarak adlandrlr. Hedef her zaman iin bu optimum zm yakalayabilmektir. Optimizasyon, anlamndan da anlalaca gibi, her alanda kullanlmaktadr. Yaplacak olan bir inaattan tutun bir web sitesine kadar her alanda bu tekniklere ihtiya duyulur. 1.5 Tezin Amac Bantl gtrclerin tasarmnda her ynden optimum sonulara ulamak iin bu tez almasnda hedef; bantl gtrclerin tasarmnda etki eden parametrelerin deerlerini belirli koullar altnda maksimize veya minimize ederek mmkn olan alternatifler ierisinde en iyi parametre deerlerini bulup, bantl gtrcnn tasarmn en uygun ekle sokmaktr. Bu amaca ulamak iin aadaki admlar izlenecek: Uygulama verilerine baklarak belirli tonajda bir bantl gtrc seilecek ve bu bantl gtrcnn teknik zellikleri izelge ya da amalarla verilecek. Bantl gtrcnn tasarm optimizasyon parametrelerinin ne olduu ve bu tasarmn nasl gerekletii aklanp, sonuca gidilecektir.

54

2. LTARATRN GZDEN GERLMES Alverii (1985) Transport Teknii 2.Fasikl Bantl Konveyrler (Konstrksiyonu, Hesaplanmas ve Projelendirme rnekleri) adl eserinde bantl konveyrlerin konstrksiyonu ve hesaplanmas anlatlm olup, ayrca projelendirmede yardmc olmak zere, bu konu ile il gil i gerekli btn izelgeler ve rnek hesaplamalar verilmitir. Ak (1982) Bantl Konveyrler Hesap ve Konstrksiyon Esaslar adl kitabnda bantl konveyr tesislerinin artnamelerinin hazrlanmas, hesab ve konstrksiyonu iin mhendis ve konstrktorlere gerekli bilgileri vermek amac ile hazrlanm bir kaynaktr. Bu kitapta daha ok konstrktif bilgi ve hesap esaslar vermek amac gdlmektedir. Bunun yannda bantl konveyrlerin iletme ve bakm ile ilgili olarak baz bilgiler, bantl konveyrlerin hesabnda yol gstermek bakmndan tipik saysal rnekler ve bantl konveyrlerin hesap ve konstrksiyonunda kullanlacak olan ekiller ve izelgeler bir arada verilmitir. Cerit (1976); Gtrcler (Konveyrler) ve lgili Donatm, Sovyet malzeme iletimi (material handling) uzmanlarndan A.Spivakovsky ve V.Dyachkov tarafindan yazlarak 1969 ylnda Moskova'da Bar Yaynlar arasnda baslan bu kitap ngilizce evirisinden A. Mnir erit tarafndan Trkeye evrilmitir. Kitapta, malzeme iletiminde kullanlan belli bal btn gtrc trleri ele alnm ve her trn ana elemanlar tantldktan sonra tasarm iin gerekli saysal deerler verilmi ve bu aklamalar, en az bir tane gerek uygulama rnei ile somutlatrlmtr. Crgel, Feyzullaholu (2003) Transport Teknii Problemleri adl eseri basl bana problem zmleri ve rneklemelerle ilgili olarak tama teknii konusunu ieren bir yayndr. Bu anlamda gerek niversitede okuyan renciler gerekse retimde alan mhendisler iin bir bavuru kayna niteliindedir. erii incelendiinde eserin bir problem kitabi olmaktan teye zm aralarnda yaplan aklamalar ve eklenen izelgeler sayesinde retici bir ders kitab gibi hazrland aka grlebilir. Baz problemlerin ise bal bana bir proje konusu eklinde verildii de ayrca tespit edilebilir. Kitapta kullanlan eitlikler, zm yntemleri, saysal deerlerin bulunduu izelgeler ve dier byklkler iin nemli lde kaynaka ksmnda belirtilen yaynlardan yararlanlmtr. Dursun (2005); Bantl letim Sistemlerindeki Tambur Milinde Oluan Gerilmelerin Analizi adl bitirme tezinin ilk blmnde Lastik Bantl letim Sistemlerine deinilmi ve alma prensibi incelenmitir. . kinci blmde tahrik tamburu ve mili zerinde durulmu, alma esnasnda maruz kaldklar eki kuvvetleri hesaplanmtr. Tahrik tamburu ve milinin 55

ayrca gerilmeleri azaltacak olan modelin modellenmesi yaplmtr. almann son blmnde ise bilgisayar ortamnda elde edilen gerilme analizlerinin sonular incelenmi ve deerlendirme yaplarak iyiletirme almas iin tasarm nerisinde bulunulmutur. Gerdemeli (2007) ; Srekli Transport Sistemleri adl eserinde bantl gtrclerin alma prensibini, esas itibariyle nelerden olutuunu ve bunlarn tanm, nerelerde kullanlmasnn daha ekonomik olduunu, hesap esaslarndan Bir bantl gtrcde kay ana boyutlarnn, gerekli motor gcnn, bant tahrik yntemlerinin belirlenmesi de kullanlan hesaplar bahsetmitir. Kurbanl Olu (2002), Transport Teknii Teori Konstrksiyon zml Problemler. Transport Teknii kitab teori, konstrksiyon ve zml problemler blmlerinden meydana gelmektedir. Bu konuda baka yaynlarn olduu phesizdir. Burada konstrksiyona ve zml problemlere daha geni yer ayrlmaktadr. Kutay (2004), Mukavemet Deerleri;TMMOB makine Mhendisleri odas uzmanlk alanna giren dier konularda olduu gibi, mukavemet alannda da lkemizdeki kaynaklarn says snrldr. Bu nedenle zellikle makine imalatnda alan teknik elemanlarn yararlanabilecei, mukavemet bilgilerini ieren ve birok gncel bilgininde eklenerek yaynlanmas ile nemli bir ihtiya karlanmtr. Rollers and Components for Bulk Handling adl eserde bantl gtrclerin (konveyrlerin) projelendirtmesi ve tasarm iin teknik bilgilere ve bantl gtrcn esas bileenleri olan rulolar, tamburlar, lastik bantlar, bant temizleyiciler, lastik bant koruyucu kapaklar hakknda kapsaml aklamalara yer verilmitir (Anonim 2002). Demirsoy (2002) , Lastik Bantl leticilerin Hesap ekli Ve Gnmzdeki Durumu. Bu tebli ile lastik bantl iletim tesislerinin hesap ekilleri, son zamanlarda kullanlmaya balanlan lineer tahrik sistemi, bant gerdirme sistemleri ve bantlarn ivme kontrollan hakknda bilgi verilmeye allmtr. Eskikaya (1965), Lastik Bantl Konveyrler.Bu makalede verilen bantl konveyr esaslarn ou genel olup btn bant tesislerine uygulanabilme mknna sahipse de, konunun genilii yznden, ayrcal durumlarda sadece yeralt uygulamas gznne alnmtr. Kleynhans Justus (2007), Design and Review of Millmerran Coal Handling Plant.Bu almada bir kmr tamas iletmesi iin kullanlan bantl konveyrn dizaynnda etki eden parametrelerden ve temel ekipmanlarndan ayrtl olarak bahsedimitir.Ayrca zel olarak bantl konveyr tambur mil aplarnn, bant kuvvetlerine gre nasl hesaplanacan da anlatmtr.

56

Sipahi (2004), Dip Klapesinin Ansys ile Dizayn Optimizasyonu. Bu tez almasnda dizayn optimizasyonunun teorisi ve pratikte kullanld mhendislik alanlar ksaca aklanmtr. Gnmz teknolojisinde bu ilemleri bilgisayar ortamnda yapabilen ANSYS programnn dizayn optimizasyonu modlnn temel kavramlar anlatlmtr. Varol (1976), Bantl Konveyr Konstrksiyon Detaylar.Bu kitapta bantl konveyrlerin temel ekipmanlarnn konstrksiyon detaylar ayrntl olarak verilmektedir.

57

3. SELEN BR BANTLI GTRCNN TASARIM AISINDAN OPTMZASYONU Bu almasnda optimizasyonun mhendislie uygulanmas gerekletirilerek seilen bir bantl gtrcnn belirli koullar altnda mmkn olan alternatifler iinden en iyi tasarmnn nasl yaplaca ele alnarak bantl gtrcnn iletim performansnn iyiletirilmesi yaplacaktr. Bunun iin i ak plan ekil 3.1de verilmitir. Optimizasyon, yaplm veya yaplmakta olan iin en iyi zmn ortaya karmasyla optimum zm yakalayabilmemizi salar. Dolaysyla bir bantl gtrcnn tasarm iinin en iyi yaplmas optimizasyonun mhendislie uygulanmas ile salanr. Bylece, bantl gtrcnn tasarm probleminin hedefi olan en iyi tasarm optimizasyon teknikleriyle optimum zme ulam olur. Mhendislik uygulamalarnda; tasarm yaparken veya retim yaparken sistemi tanmlayan birok parametre vardr ve bu parametrelerden en uygun olanlarn seilmesi gerekir. Bu seimde ama: minimum malzeme kullanmak yani maliyeti azaltmak ve kazanc maksimum yapmaktr. te bu nedenlerle optimizasyon kullanlr ve sistemde parametrelerin optimum deerlerinin bulunmas gerekir. Optimizasyonu bir tasarmda ele almadan nce tasarm ve analiz arasndaki fark bilmek gerekir. Analiz, bir sistem veya makine elemann evresel etkiye kar verdii yantlar, tepkileri tespit eden bir prosesidir. rnein, bir makine elemanna etkiyen kuvvetler neticesinde oluan gerilmelerin hesaplanmas analiz olarak deerlendirilir. Dier yandan, tasarm (design) sistemi tanmlama prosesi olarak tanmlanabilir. rnein makine elemann, kendisinden istenilen ilemleri yerine getirmesi iin gerekli olan boyutlar, malzeme zelliklerini belirleme ilemi tasarm olarak adlandrlr. Buradan da aka grlecei gibi analiz tasarmn bir alt prosesidir ve elde edilen boyutlarn tasarm gereklerine uygun olup olmadn denetlememize yardmc olur.

58

ekil 3.1. ak plan

59 59

Klasik bir tasarmda tasarm tamamen tasarmcnn bilgisi ve tecrbesi dhilinde gerekletirilir. Tasarmc tasarmn istenen performansa uygunluunu deneyerek veya tecrbelerine dayanarak gzden geirir ve tasarm gerekletirir. Bu yaklam baz ynleri ile tatmin edici olmasna karn tasarm zerindeki kstlamalar ve deikenlerin fazla olmas durumunda tasarmc karmaa yaar ve tasarm istenen dzeyde olamaz. Fakat bu sre bir optimizasyon yaklam ile ele alndnda tasarm problemi btn ynleri ile ele alnm olur. nk optimizasyon teknikleri temel olarak matematiksel modellemelerle tasarmcya byk avantajlar salar. ekil 3.2de optimum tasarm prosesi gsterilmektedir. ekilde tasarmla ilgili deikenler ve tasarm kstlamalar belirlendikten sonra tasarmla ilgili bilgiler deerlendirilerek bir balang tasarm ortaya konur. Bu aamadan sonra tasarm kstlar kontrol edilir ve tasarmn istenen performans salayp salamad belirlenir. Eer tasarm istenen performansa uygunsa tasarm baaryla tamamlanmtr. Eer tasarm istenen performansa uygun deilse optimizasyona bal olarak tasarm yeniden analiz edilerek farkl zmler retilir.

60

Bala

HAYIR

EVET

Sonu

ekil 3.2. Optimum tasarm prosesleri

61 61

izelge 3.1.a) Optimize edilecek teknik zellikleri

DEERLER DZAYN BLGLER AKIM EMASI KAPASTES TAMBURLAR ARASI MESAFE EM ALIMA SAAT DEY MESAFE ZELLKLERI MALZEME YIMA YOUNLUU TASINAN MALZEME TANE BYKL NEM SICAKLIK DNAMK SEV AISI BANT OLUK ACISI KONVEYORN METRESNDE TAINAN MALZEMENIN AIRLII HIZ GENLK BEZ TP BANT KAT ADED KALINLII ST KAPLAMA ALT KAPLAMA KALINLII TOPLAM KALINLIK YAPITIRMA PAYI HAR BANT UZUNLUU t/h (mm) () (SAAT) (mm) MENTO HAMMADDE
3

BRM 50

DEER

9,3 2 24 1500

(t/m ) (mm) (%) ( C) () () (daN/m ) (m/s) (mm) (-) (-) (mm) (mm) (mm) (mm)

1,4 0 25 2 35 10 30 35 0.8 650 EP800 3 4 2 10,5 19950

REDUKTOR IKI:30,57 d/d TAHRK MOTOR:5 kW, 1500 d/d TAMBUR DEVR KAPLN TAMBUR BLGS SM AP ADET ZELLK 12mm LASTK TAMBURLAR TAHRK KUYRUK SAPTIRMA 500 400 216 1 1 1 KAPLI 85 70 55 ML API 30.57 -

62

Cetvel 3.1.b) Optimize edilecek bandn teknik zellikleri

SEMBOL SM 30 TAIYICI RULO STASYONU RULOLAR 30 DARBEL RULO STASYONU ADET 5 5 AP 108x250x20 108x250x20 108x750x20 108x250x20 108x750x20

DN RULO STASYONU KILAVUZ TAIYICI RULO STASYONU KILAVUZ DN RULO STASYONU

1 1

izelge 3.2. Optimize edilecek bantn ekipmanlar

EKPMAN LSTES POZ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 TANIM BANT (B=650) TAHRK TAMBURU 500x85x750 ADET 1 1 1 1 3 1 7 2 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 2 1

SAPTIRMA TAMBURU 216x55x750 30 TASIYICI RULO GRUBU KILAVUZ TASIYICI RULO STASYONU 30 DARBEL RULO GRUBU DON RULO GRUBU KILAVUZ DON RULO STASYONU TAHRK TAMBURU SASES TAHRK TAMBURU DAVLUMBAZI KONTROL KAPAI TAHRK TAMBURU ALT UTU KUYRUK TAMBURU SASES KUYRUK TAMBURU DAVLUMBAZI V SIYIRICI YKLEME TEKNES TAIYICI SASE VE AYAKLAR VDALI GERG TERTBATI AIRLIKLI SLC TAHRK UNTES SASE RT SACI AIRLIKLI SLC KONTROL KAPAI BANT BESLEME UTU

KUYRUK TAMBURU 400x70x750

63

ekil 3.3. Seilen bantn plan grn

ekil 3.4. a) Seilen bantn kesit grn

ekil 3.4. b) Seilen bandn kesit grn

64

ekil 3.5. Standart eik konveyr emas [24]

( WP) T = Tahrik Tamburu alma Noktas [mm] ( WP) K = Kuyruk Tamburu alma Noktas [mm]

(T ) T = Tahrik Tamburu Tambur st [mm] (T ) K = Kuyruk Tamburu Tambur st [mm]

L = Konveyr Boyu [mm]

L1 = Tambur Eksenleri Aras [mm]

D T = Tahrik Tamburu ap [mm]

D K = Kuyruk Tamburu ap [mm]

= Bant Eim As []
(T ) T = (WP)T + (T ) K = (WP)K +
L1 = LCos +

DT (1 Cos) 2 DK (1 Cos) 2

DT.DK Sin 2

h = Tamburlar Aras Dikey Mesafe[mm]

65

Bala

Giri Deerleri

Bant Eim Asnn Kontrol

Bandn Hznn ve Geniliinin Tayini

Rulo ap ve Aralklarnn Tayini

G Hesab

Bant Kuvvetlerinin Hesab

Bandn n Seimi

Bandn Mukavemet Kontrol

Tambur ap ve Devir Says Tayini

Konkav ve konveks Erilik Y.ap Hesab

Bitir ekil 3.6. Hesap ynteminin ak emas 66

OPTMZE EDLECEK EKPMANLAR ve KISIMLAR

BANT

RULOLAR

TAMBURLAR

TAHRK SSTEM

GERDRME SSTEM

AS ekil 3.7. Bantn optimize edilecek ekipmanlar ve ksmlar 3.1 Optimizasyon Amalar ve Optimizasyon Parametreleri Optimum Tasarm Prosesleri (ekil 3.2) kaile alnarak, hesap ynteminin ak emas dhilinde (ekil 3.6) izlenecek yol ile optimizasyon amalarna ulalacaktr. Balang iin konveyr giri deerleri verilmelidir. Eim kontrol, bant hz tayini, teorik kapasite ve bant genilii hesab yaplmaldr. 3.1.1 Konveyr giri deerleri Optimizasyon amalarna ulalmas iin konveyr giri deerleri bir hayli nemli oluu bilinmeli ve bu deerlerin doru ekilde yazlmasna gayret gsterilmelidir. (izelge 3.3)

67

izelge 3.3. Optimize edilecek bantn giri deerleri Konveyr Giri Deerleri 1 Kritik Tama kapasitesi (t/h) 2 Tanacak malzeme 3 Malzeme yma younluu (t/m3) 4 Dinamik ev as (0) 5 Besleme Tipi 6 Tamburlar aras yatay mesafe (m) 7 Tamburlar aras dikey mesafe (m) 8 Konveyr eimi ( )
0

150

HAMMADDE 1,4 10 Dzgn L h 9 1,5 9,5 30

9 Bant Formu (OLUKLU) (0) 3.1.2 Konveyr eim kontrol

Tanacak bu malzeme iin azami konveyr eimi 180 dir; konveyr giri deerleri (izelge 3.3) verilen konveyr eimi= 9,50 dir. Dolaysyla eim herhangi bir sorun arz etmemektedir. 3.1.3 Teorik kapasite ve bant genilii hesab Bir bantl konveyrde bant (kay) ana boyutlar ve gerekli motor gcn belirlemek iin kullanlan ilk veriler: letilecek ykn karakteristikleri Hesaplanm ortamla ve maksimum kapasite Konveyrn geometrisi ve ana boyutlar letme koullar (kuru veya slak ortam, ak veya kapal blge ve besleme ve boaltma yntemleri) Konveyr lastik bant optimizasyon prosedr ekil 3.8 devrilmitir. Bu prosedr erevesinde izelge 3.5de bant hz, teorik kapasite ve konveyr lastik bant geniliinin tayini yaplmtr.

68

BANT

OPTMZASON AMALARI

OPTMUM BANT GEN

OPTMUM BANT MUKAMET

OPTMZASYON PARAMETRELER

OPTMZASYON PARAMETRELER

nk=Kapasite emniyeti
v = Bant hz [m/s]

=Malzeme yma younluu [t/m ] =Bant oluklama As [0] Qt=Teorik Kapasite [t/h] Q= Kritik tama kapasitesi [t/h]

z=Bant kat adedi

B=Optimum bant genilii [mm] Kem=Bant emniyet gerilmesi [daN/cm] (her kat iin) T1' =Kalk an ekme kuvveti [daN] T1 =Maksimum bant ekme kuvveti [daN]

k = Eime bal kapasite azalma faktr

ekil 3.8. Konveyr lastik bant optimizasyon emas 30-0-30 tipi oluklama (ekil 3.9) iin bant genilii: B=Konveyr Bant Genilii [m] Oluklu bant iin b = 0,9 B 0,05 [m] v = Bant hz [m/s] =Malzeme yma younluu [t/m ]
3

(F1 + F2 ) = Toplam doldurma kesit alan [m ]

Q = Teorik tama kapasitesi [t/h] t
Q=Kritik tama kapasitesi [t/h] nk=Kapasite emniyeti (1,2< nk<1,8)
k = Eime( ) bal kapasite azalma faktr

n k = Q t / Q.k Buna gre, bantl konveyrn teorik tama kapasitesi

69

Q t = Q.k.n k
formlyle bulunur.

[t/h]

Q = (F1 + F2 ).v..3600 [t/h] t

t + 0,05 540.v. 103 0,9 Q

2 =30 iin Q t = 540.v. (0,9.B - 0,05) B =

[mm]

Burada B fonksiyonu optimum dizayn probleminin ama fonksiyonudur. Minimum bant genilii tespit edilirse bantl gtrcnn tasarm asnda optimizasyonu gerekletirilebilir.

ekil 3.9. Bantl konveyr doldurma enine kesit [22] Yukardaki denklemden hesaplanan bant genilii, aadaki optimizasyon kstlarn salamak zorundadr. Snflandrlmam malzemeler iin: B 2a+200 [mm] Snflandrlm malzemeler iin: B 3,3a+200 [mm] a parann boyutu olmak zere a olarak alndnda a
max max

en byk para boyutu, a

min

en kk parann boyutu

/ a

min

oran 2,52dan bykse malzeme snflandrlmam malzeme

olarak adlandrlr. Eer bu oran 2,5den kkse malzeme snflandrlmtr denir. Snflandrlm malzemeler ortalama para bykl diye ifade edilen;

a' =

max

+ a min 2
max

deeri ile nitelendirilir. Snflandrlmam malzemelerde a = a

alnr.

70

Eimli bir konveyrde, ykn muhtemel salmalarn tanmlamak iin hesaba dahil edilir. Bu katsay konveyrn eimine baldr. (ekil 3.10)

ekil 3.10. Eime bal kapasite azalma faktr [5] Bant hz; iletilen maln cinsine, bant geniliine, konveyr eimine ve ara boaltmalar olup olmayacana baldr. nerilen bant hzlar izelge 3.4de verilmitir. izelge 3.4. nerilen bant hzlar (m/sn) [19]

Ayn malzeme iin bant genilii arttka, malzemenin bant zerinde daha iyi yaylabilmesi ve anma ile yer deitirmenin azalmas sebepleri dolaysyla, daha yksek hzla seile bilir.Ar ve andrc malzemede daha dk hzlar seilmelidir. Odun tala gibi ok hafif malzemede bant hz 2 m/s yi, un ve imento gibi kolay tozutan malzemede ise 0,8 -1,0 m/s yi gememelidir. 71

Yukardaki izelge de verilen deerler ykleme ekli, eim as ve yardmc tehizata bal olarak tatbikatta deiebilir. Malzemenin bant hareketi ynnde verildii , bant eiminin dk olduu ve malzemenin ba tamburdan boaltld zel hallerde bu izelge deki deerlerin ok stne kld grlmekte dir. Bunun aksine bant eimi fazla ise veya nakledilen malzemenin krlma ihtimali varsa (kok veya kmr gibi) izelge de verilen deerlerin altna i nilmelidir. Bant zerinde bant tarafndan tahrik edilen boaltma arabalar varsa, bant hz 2 m /sn yi gememelidir. Boaltma lastik kenarl s yrclarla yapl yorsa, bant hz 1 m/syi gememelidir (sadece odun plpnn naklinde istisna olarak 1,52,0 m /s hz tercih edilir) izelge 3.5. Teorik kapasite ve konveyr lastik bant geniliinin tayini Parametreler Kritik tama kapasitesi (t/h) Bant hz(m/sn) Eime.bal.kapasite.azalma.faktr(=80) Kapasite emniyeti (Optimizasyon ksd) Malzeme yma younluu (t/m3) Teorik Kapasite(t/h) Minimum bant genilii (B): Sembol Q v k nk Qt 150 0,8 v < 1 0,96 1,2< nk<1,8 1,5 seildi 1.4 Qt= Q.n.k 216 Hz 0,8 seildi. Sonu

B=

216 + 0,05 540.0,8.1,4 103 = 720 mm 0,9

Bulunan 720 mm deeri DIN 221002ye gre minimum deer olan 800 mm alnmtr. Burada 1,2< nk <1,8 ve 0,8v<1 eitsizlikleri birer optimizasyon ksddr. Her iki eitsizlik aral iin srasyla oluturulan teorik kapasite ve hz deerleri matrislerinin her bir eleman ama fonksiyonunun deikenleri olan teorik kapasite ve hz verir. Bu matrislerin her bir elamanlaryla oluturulan ikili kombinasyonlarn ama fonksiyonuna yazlmasyla minimum bant genilii 650 ve 800 mm olarak bulunmaktadr. Ancak teorik kapasite deiken deerinin, kritik tama kapasite deerinin takriben %50 fazlasn veren kapasite emniyeti.(nk=1,5)..deeri ile hesaplanm olan 216 t/h seilmi olmas ve hz deikeninin deeri, tanan malzemenin tozutan bir malzeme olmasndan. dolay 0,8 .m/s uygun grlmesi ile minimum bant genilii 800 mm seilmitir. 72

3.1.4 Rulo ap ve aralklarnn tayini Konveyrler kullanlaca sektrn ortamlarna ve gerekliliklerine uygun imal edilmekte, makinelerin alanlarla uyumluluu salanarak, harcanan i gcnn en verimli bir ekilde kullanlmasn salamaktadr. Uzun konveyr mr rulo ile balar. Bir rulonun iletme sresi rulonun szdrmazlk zellii ile belirlenir. Tm hava artlarna dayanabilecek en dayankl szdrmazlk elemanna sahip olmaldr. ok eitli yklerin tanmasnda, makine ve montaj hatlarnda malzemelerin iletilmesi ve birbirine aktarlmasnda kullanlabilirler. Para mallar, keli veya silindirik mallar, kutulu, ambalajl rnler yatay veya eimli olarak tanabilir. rnler, konveyr asisi zerine dzgn aralklarla yerletirilmi rulolar zerinde iletilirler. Ykleme alanndaki rulo ve bant zerindeki artm gerilim tampon ringlerinin kullanmyla azaltlr. Geri dn rulolar iin tanan malzemenin yapmasn engellemek ve rulo kabuundaki bantn tayc ksmn korumak iin destek ringleri kullanlr. Tayc ve dn rulo aplarnn bant hzna ve geniliine bal optimum deerleri izelge 3.6 dan alnr. Buna gre; tayc ve dn rulo aplarnn 108 seilmesi en uygundur. 108 apndaki tayc ve dn rulo guruplarnn ana boyutlar ve arlk deerleri izelge 3.7 den okunabilir. Buna gre; l tayc rulo gurubunun ana boyutlar ( L, L1, L2), hareketli para arl ve toplam arl okunur. Bu deerler: L=315 mm, L1=323mm, L2= 347mm, hareketli para arl=4.3kg (her bir rulo iin),toplam hareketli tayc rulo gurubu arl (GT)=3x4.3x9.81x10-1=12.6 daN bulunur. Dn rulo gurubunun ana boyutlar ( L, L1, L2), hareketli para arl ve toplam arl ise: L=950mm, L1=958mm, L2= 982mm, hareketli para arl=10.1kg toplam hareketli dn rulo gurubu arl (GD)=1x10.1x9.81x10-1=9.9 daN bulunur. Tayc ve dn rulo guruplar arasndaki ngrlen aralklar izelge 3.8de malzeme zgl arlna bal olarak verilmitir. Buna gre; tayc rulo guruplar arasndaki aralklar (LT)=1200x0.75=900mm, ykleme blgesinde bu deer yarya iner. Dn rulo guruplar arasndaki aralklar (LD)= =3000mmdir. Tayc ve dn rulolarn teknik zellikler ( mren Makine konveyr rulolar) Rulo gvdesi Rulo mili Rulman - St 37/ 50 ~ 159 mm/3 ~ 5 mm - 20 ~ 30 mm Transmisyon elii - SKF / FAG / ORS 73

Labirent Toz kapa Toz lastii Boya

- Poliamid6 - 2 mm St37 - Nitril Kauuk - Astar + Elektrostatik Boya

izelge 3.6. Tayc ve dn rulo aplarnn bant hzna ve geniliine bal optimum deerleri [5]

ekil 3.11. Tayc ve dn rulo guruplarnn ana boyutlar [5]

74

izelge 3.7. 108 apndaki tayc ve dn rulo guruplarnn ana boyutlar ve arlk deerleri [5]

izelge 3.8. Tayc ve dn rulo guruplar arasndaki ngrlen aralklar (mm) [13] Bant genilii (mm) 300-400 450-550 600-700 750-800 900 1000 1200 1400 1600-1800 2000 0,5 0,8 1,2 LT Malzemenin zgl arl (t/m )
3

Dn (makaras)
LD

rulosu

1,6

2,4

1600 1500 1500 1500 1500 1400 1500 1400 1200 1400 1400 1200 1400 1400 1200 1200 1200 1000 1200 1200 1000 1200 1000 1000

1500 1400 1400 3000 1400 1200 1200 3000 1200 1000 1000 3000 1200 1000 1000 3000 1000 1000 1000 900 1000 900 900 900 900 900 2700 900 2700 900 2700 900 2500 900 2500

1600 1500 1500 1400 1400 1400 3000

1200 1000 1000 900

Not: 1. Ykleme blgesindeki rulo aral yar yarya azaltlmaldr. 2. alma artlar arsa rulo aralklar % 25 orannda azaltlabilir.

75

3.1.5 Konveyr altrmak iin gerekli g hesab Tahrik gc hesab be guruba ayrlabilir. Bunlar: a) Bo altrma gc, b) Malzemeyi yatay iletme gc, c) Malzemeyi dey iletme gc, d) Toplam gc, e) Gerekli motor gcdr. a) Bo altrma gc (P1):

f .G .L P =
1 1 1

.v
(BG)

75000

Edeer konveyr uzunluu Le tayin edilirken her iki utaki kasnaklarda meydana gelen srtnmeye tekabl etmek zere konveyr eksenleri arasndaki L mesafesine sabit bir uzunluk eklenmektedir. Konveyr zerine yaplan tecrbeler bu uzunluun 15 ile 45 m arasnda seilmesi gerektiini gstermektedir. Daha emniyetli olmas bakmndan 45 m seilirse; Le=L+45000 mm Edeer boyla ilgili verilen bir bant da: Le=1.07L+15000 mm Le=L+45000=9000+45000=54000 mm Bu denklemde srtnme faktrleri f1 =f2= 0.03 alnmaldr Burada hareketli paralar iin birim metredeki arlk (G1): G1=2.GB +( GT/LT + GD/LD).103 (daN/m) letim bant arl: GB=12,5 (daN/m) (izelge 2,9) Toplam hareketli tayc rulo gurubu arl (GT)=12,6 daN Toplam hareketli dn rulo gurubu arl (GD)=9,9 daN Tayc rulo guruplar arasndaki aralklar (LT)=900 mm Dn rulo guruplar arasndaki aralklar (LD)= 3000 mm Bant hz(v)=0,8 m/s

12,6 9,9 3 G1=2.GB + (GT/LT + GD/LD ).103 = 2.12,5 + + 10 = 42,3 daN/m 900 3000

76

f .G .L P =
1 1 1

.v

75000

0,03.42,3.54000.0,8 = 0,7 BG 75000

b) Malzemeyi yatay iletme gc (P2) :

f .Q .L 2 1 e P = (BG) 2 270000 f .Q .L 2 1 e 0,03.216.54000 = = 1.3 BG P = 2 270000 270000

c) Malzemeyi dey iletme gc (P3) :

Q .h P = t BG 3 270 Q .h 216.1500 t = = 1.2 BG P = 3 270000 270000

d) Toplam g(Pt): Pt = P 1+ P2 + P3 (BG) Pt = P1+ P2 + P3 = 0,7 + 1,3 + 1,2 = 3,2 BG e) Gerekli motor gc (Pm) : Verim 0.85 ve emniyet katsays 1,2 olarak kabul edilmitir.

P t BG P =S m em t P 3,2 t = 1,2. P =S = 4,5 BG m em 0,85 t

veya Pm =

4.5 = 3,3 kW 1.36

77

izelge 3.9. letim bant arlklar: GB (daN/m) [13] Bant genilii Malzemenin yma zgl arl 0,45-1,20 1,20 - 2,00 2,00-3,20 (mm) 300 3,1 3,8 3,9 350 3,7 4,5 4,6 400 4,2 5,2 5,3 450 4,6 6,0 6,1 500 5,2 6,7 6,8 550 5,7 7,6 8,0 600 6,2 8,5 9,2 650 6,6 9,0 9,8 700 7,3 9,5 10,6 750 7,8 10,3 11,6 800 12,0 12,5 15,0 900 13,4 14,0 17,0, 1000 15,0 16,0 19,2 1400 22,5 25,5 29,2 1600 27,6 30,3 33,5 1800 30,0 36,0 38,0 2000 33,0 40,0 42,0 3.1.6 Tahrik dzeni ve srtnme kuvvetleri Konveyrn tahriki ba tamburdan yaplacaktr. Tek saptrma kasnakl olarak tertiplenecek olan konveyrde gergi tertibat konveyrn boyunun 60mden ksa olmasndan dolay kuyruk tamburu asesine yerletirilecek vidal gergi dzenei ile salanacaktr. Dn makaralar srtnme kuvveti

G TD = f1.10- 3 G B + D .Le (daN) LD

Burada srtnme kat says f1=0.025 alnrsa

9.9 TD = 0,025.10 3 12,5 + .54000 = 178,5daN 3000

Tayc makaralardaki srtnme kuvveti

Q G T = f . G + t 10 3 + T .L e (daN) T 2 B 3,6.v L T
Srtnme deeri says f2=0.03 kabul edilirse

216 3 12,6 .54000 = 164 T = 0,03. 10 + 12,5 + T 3,6.0,8 900

daN

78

3.1.7 Bant kuvvetlerin hesab Lastik bantl ileticilerde gerekli g; motor, dili kutusu ve tambur zerinden banta iletilmektedir. Tambur ile hareket eden bant arasnda iyi bir iletim ancak yeteri derecede bir kuvvet bants ve bantn ngerdirilmesi ile mmkn olabilir. Kuvvetin dnen bir tamburdan lastik banta iletimi srtnme ile olmakta ve bu teorik olarak Eytelwein snr artyla ifade edilmektedir. Bantn tambura olan sarm as , her ikisinin arasndaki srtnme katsays ise ve kuvvet bants kayma snrna kadar zorlanrsa, tamburun her iki tarafnda banta T1 ve T2 kuvvetleri tesir eder.

T 1 = e T 2
(e =2,7183 tabii logaritma taban) Tambur tarafndan iletilecek olan evre kuvveti(etken kuvvet) bantn her iki hattndaki kuvvetlerin birbirleriyle olan farkdr.
TE = T1 T2

TE =

75.Pm daN v

Burada, yukardaki denklemlerden bantn her iki hatndaki kuvvetler

1 1 T1 = TE 1 + = TE c1 , T2 = TE = TE c 2 e 1 e 1
elde edilir. Burada ; TE = Dier taraftan;

75.Pm 75.4,5 = 422 daN v 0,8

T 1 = e T 2

ekil 3.12. Maksimum ve minimum bant kuvveti

79

Saptrma tamburu nedeniyle bantn sarm as = 190 Gergin koldaki bant kuvveti

iin c1 deeri 1,46 (izelge

3.10) ve bant ile tambur arasndaki srtnme kat says =0,35 (izelge 3.10) alnrsa;

1 T1 = TE = TE c1 = 422.1.46 = 616 daN 1 + e - 1

ve gevek koldaki bant kuvveti

TE = T1 T2 T2 = T1 TE = 616 422 = 194 daN

olarak bulunur. izelge 3.10. Bant ekme kuvveti T1 hesab iin [ 1 + 1 : ( e 1 ) ] faktrnn deerleri ve katsays [15]

80

ekil 3.13. c1 ve c2 tahrik faktrlerinin tambur ile bant arasndaki srtnme katsays () ve Sarm as () arasndaki bant [15] Bant gergi kuvveti; arlk dzeni kuyruk tamburunda olduuna gre:

TG = 2.(T2 + TD ) (daN)

TG = 2.(T2 + TD ) = 2.(22 + 194) = 432daN

Bant gergi miktar ise;

L g = 0,015.L (mm)
Buradan

L g = 0,015.L = 0,015.9000 = 135mm

olarak bulunur. Banttaki kme (sehim) kontrol de yaparsak,

L2T .(G B + G ).10 3 f 8.T

(mm)

Burada birim bant arl(izelge 2.9) GB=12,5 daN/m olarak alnmtr. Bant zerindeki ykn dzgn yayl olduu kabul edilirse, birim bant uzunluuna den malzeme arl Qt (t/h) ve hz v (m/s) olmak zere

G=

Qt 216 = = 75daN / m 3,6.v 3,6.0,8

Malzeme iletimi srasnda bant makaralar arasnda n grlenden fazla sehim

yaplmamaldr. Optimum sonu iin banttaki ekme kuvveti aadaki art salamak zorundadr.

L T (G B + G ).10 3 (daN) 0,16

81

900.(12,5 + 75).10 3 T = 492daN 0,16

Banttaki (gergin kolda) en byk ekme kuvveti T = T1 = 616daN olduuna gre kme miktar

f=

(900) 2 .(12,5 + 75).10 3 = 14mm 8.616

Emniyetli kme miktar fem= 0,02LT fem= 0,02.900=18mm olup, f=14mm < fem=18mm temin edildiinden bant, sehim bakmndan uygundur. 3.1.8 Bant dokusunun(karkasnn) seimi Banttaki ekme zorlanmas T1' =Kalk an gerilme fazlal(Katsay=1,3) =1,3T1=800 daN

T 800 K = 1 10 = 10 = 10daN/cm B 800

Emniyet katsays S =12 alnrsa emniyet gerilmesi

'

K em = S.K = 12.10 = 120daN/cm

olur. Emniyetli kopma dayanmna gre bantlarn kullanm alanlarna gz atldnda (izelge 3.11) bu i iin B(Pamuklu), BZ(Pamuklu ve Viskon) ve Z(Viskon) bant malzemelerinin kullanlabilecei grlr. Bant malzemesi olarak Z125 malzemesi seilirse K1=125 daN/cmlik kopma dayanmna (izelge3.12) sahip bu bantn tabaka (kat) says

z=

K em 120 = = 0.96 K1 125

Ancak emniyet bakmndan banttaki tabaka saysnn z=3 alnmas uygun olur. Bant zerinde ambalajsz ve az andrcl para malzeme tanmas sz konusu olduundan bantn st kaplama kalnl: 3mm Alt kaplama kalnl: 1mm Seilmesi uygun olacaktr. (izelge 3.13)

82

izelge 3.11. Bantlarn Emniyetli kopma dayanmlarna gre kullanm alanlar [13]
Bantn emniyetli kopma dayanm Kem (daN/cm) 40 50 63 80 100 125 160 200 250 315 400 500 630 800 1000 1250 1600 2000 3150 4000 5000 6300 Doku Malzemesi B BZ Z R RP X X X X X X X X X X X X X EP EZ st

X X X X X X X X X X X X X X X X X

X X X X X X X

X X X X X X X X

izelge 3.12. Tekstil bantlarn kopma dayanm: K1 (daN/cm - her kat iin) [13]
Doku tr Pamuklu B 25 B 50 B 63 B 80 Viskonlu Z 60 Z 80 Z 100 Z 125 Suni ipek (Rayon) R 80 R 110 R 120 R 160 80 110 120 160 48 55 60 80 60 80 100 125 32 35 40 50 25 50 63 80 10 20 25 32 Boyuna (zg) Enine (atk)

83

izelge 3.12. Tekstil bantlarn kopma dayanm: K1 (daN/cm - her kat iin) [13]
Doku tr Suni ipek (polyamid) RP 100 RP 125 RP 160 RP 200 RP 250 RP 315 RP 400 RP 500 Polyester-polyamid EP 100 EP 125 EP 160 EP 200 EP 250 EP 315 EP 400 EP 500 EP 630 elik kortlu St 500 St 600 St 700 St 800 St 900 St 1000 St 1200 St 1600 St 2000 St 2500 St 3150 St 4000 St 5000 500 600 700 600 900 1000 1200 1600 2000 2500 3150 4000 5000 100 125 160 200 250 315 400 500 630 40 50 65 80 80 80 100 100 120 100 125 160 200 250 315 400 500 40 50 65 80 80 80 100 100 Boyuna (zg Enine (atk)

84

izelge 3.13. Malzeme trne bal olarak banlarda st ve alt kaplama kalnlklar [13]
1. YIMA MALZEME HAFF Aa tala, baca tozu, ok ince kmr vs. st kaplama Alt kaplama kalnl(mm) kalnl (mm) tozu, imento

2,0

0,81,0

AZ ASINDIRICI Kum bitml kmr; 75 mm. den kk ta veya kmr vs. AINDIRICI Antrasit kmr, kok, sinter 250 mm. den kk cevher, kmr veya kire ta AIR VE AINDIRICI 250mm. den byk ta, keskin kenarl cevherler, kuvartz vs. 2. PARA MALZEME Kat veya bez torbalar iindeki hafif ykler: kitap, paket, vs. Yumuak ambalajl malzeme: Sent kutular iinde 15 daN'a kadar arlkta paket balya ve torbalar 15 daN'dan ar paralar: Kutu, varil ve sepetler Ambalajsz malzeme: Makine paralar, seramik paralar, makine elamanlar, vs.

2,03,0

0,81,0

2,56,0

1,62,0

6,012,0

2,0

1,0

1,0

1,53,0

1,0

1,54,5

1,0-1,5

1,5-6,0

1,0-1,5

3.1.9 Tambur sisteminin ve tahrik mekanizmasnn optimize edilmesi 3.1.9.1 Tambur aplar ve mil aplarnn tayini Bant katsays z=3 ve doku tr Z125 olan bant iin izelge (izelge 3.14den) Tahrik tamburu ap Kuyruk tamburu ap Saptrma tamburu aplar :350 mm (G=280 daN) :300 mm (G=240 daN) :200 mm (G=160 daN)

85

izelge 3.14. Banttaki tabaka says ve karkas tipine gre tavsiye edilen en az tambur aplar[13]
Kat says
B50 Z70 R70 EP100 A 200 300 400 500 600 675 750 900 1050 1800 B 150 250 300 400 450 600 675 675 750 1350 C 150 200 250 350 400 450 500 600 675 1050 Z125 B63 EP160 R100 RP150 A 250 350 450 600 675 750 900 1050 1200 1350 B 200 300 350 450 500 675 750 900 900 1050 C 150 200 300 350 450 500 600 600 675 900 RP160 B80 EP 200 A 300 450 600 675 900 1050 1200 1350 1500 1800 B 250 350 450 600 675 750 900 1050 1200 1350 C 200 300 350 450 600 675 675 950 900 1050 RP200 EP250 RP200 EP300

2 3 4 5 6 7 8 9 10 12

A 300 600 600 750 900 1050 1200 1350 1500 1600

B 250 500 500 600 750 900 1000 1050 1200 1500

C 200 400 400 500 600 675 750 900 1050 1200

A 550 600 700 900 1100 1250 1400 1550 1800 2100

B 400 500 600 700 900 1100 1150 1250 1400 1800

C 350 400 500 600 700 800 900 1100 1260 1400

A: Tahrik tamburlar B: Ba, kuyruk, triper, gergi ve yksek germe tarafndaki saptrma C: Alak germe tarafndaki saptrma tamburlar DIN 22101' e gre standartlatrlm tambur aplar: mm 200, 250, 320, 400, 500, 630, 800, 1000, 1250, 1400, 1600, 1800, 2000 Eilme ve burulmaya maruz millerin ASME formlne gre mil ap hesabn kullanarak tambu r mil aplar hesaplanacak. Tahrik tamburu mili apn hesab, Bantl konveyrlerin tahrik tamburlar kararl yke gre hesaplanrlar; buna gre C e = 1,5 ve C b = 1,0 deerleri alnr.

ekil 3.14. Tahrik tamburu mili apnn hesab

86

G 280 tg = ' = = 0,35 = 19,3o 800 T1

= 180 10 =150,7o
' R ara = G 2 + T1 = 280 2 + 800 2 = 847,5daN
' R = R ara 2 + T2 - 2.R ara .T2 .cos 2

R = 847,5 2 + 378 2 - 2.847,5.378.cos150,7 o R 1192daN

Tambur mile iki yerden vidal gergi burcu ile baldr. Bu sebeple balanan yerler ve yataktaki tepki kuvveti: R=1192 daN Tahrik tambur mili tm deiken zorlanmalara uramaktadr: Eilme Momenti: Tahrik milinde azami eilme momenti, milin tambura kamaland noktada meydana gelir.

M e =

R 1192 .e = .210 = 125160daNmm 2 2

Burulma Momenti:

M b = 955000.

P 4 = 955000. 9048daNmm n 42

d=3

16 .

(Ce .M e ) 2 + (C b .M b ) 2 = 3

em

16 (1,5.125160) 2 + (1.9048) 2 = 60,84mmm .4,25

Asgari tahrik mili ap bu deerden byk en yakn standart ap 65mm seilir. Milin sadece burulma tesirine maruz olan u ksmndaki mil ap en az 60 mm olmaldr. Milin u ksmndaki ap d1 =60 mm alnd zaman, dier aplarda konstrktif olarak byyecektir.d2=65mm, d3=75mm, d4=80mm alnmtr.

87

ekil 3.15. Tahrik tamburu boyutlar ap 65 mm olan mil iin SFK rulman kataloundan[8] uygun rulman yata seilmitir. Saptrma tamburu mili apn hesab ise, Bileke kuvvet (R)
R = (T2' (1 cos 0 ) 2 + (T2' sin 0 + G) 2 = (378 (1 cos5) 2 + (378 sin5 + 160) 2 = 193daN

olarak bulunur. Azami eilme momenti,

Me =

R 193 .e = .210 = 20265daNmm 2 2

deerindedir.

ekil 3.16. Saptrma tambur mili apn hesab

88

Saptrma tambur mili burulmaya maruz kalmaz ve C e = 1,0 alnrsak;

d=3

16 .

(Ce .M e ) 2 = 3

em

16 (1,0.20265) 2 = 28,95mm .4,25

Asgari Saptrma mili ap bu deerden byk en yakn standart ap 30mm seilebilinir.Fakat as duruma gre artrlabilecei iin optimum mil ap 45 mm seildi.ap 45 mm olan mil iin SFK rulman kataloundan[8] uygun rulman yata seilmitir. Buna gre; SNH 510 TC(Yatak gvdesi),22210 EK (Rulman), H310 (Adaptr), TSNA 510 C (Kee) zellikli rulman yata seildi. Kuyruk tamburu mili apn da hesaplarsak, Bileke kuvvet (R)
R = (2.T2' ) 2 + (G K ) 2 = (2.378) 2 + (240 ) 2 = 793daN

olarak bulunur. Azami eilme momenti,

Me =

R 793 .e = .210 = 83265daNmm 2 2

deerindedir. Kuyruk tambur mili de burulmaya maruz kalmaz ve C e = 1,0 alnrsak;

d=3

16 .

(Ce .M e ) 2 = 3

em

16 (1,0.83265) 2 = 46,38mm .4,25

Emniyet asndan minimum kuyruk mili ap 50 mm seilir. ap 50 mm olan mil iin SFK rulman kataloundan[8] uygun rulman yata seilmitir. Buna gre; SNH 511 TC(Yatak gvdesi),22211 EK (Rulman), H311 (Adaptr), TSNA 511 C (Kee) zellikli rulman yata seildi.

89

3.1.9.2 Redktr ve motor seimi

60.v Tahrik tamburu devir says, n T = .D

Buradan;

(d/d) (n T = n 2 )

nT =

60.v 60.0,8 = = 41.3 d/d .D .0,37

Hesaplara gre gerekli motor gc 3,3 kW ve tahrik tamburu devir says 41,3 d/d

bulunur. bulunmutur. Fakat standartlar ierisinde bu deerleri bulamadmzdan bu deerleri karlayacak optimum derler seilir. Standartlar ierisinde 3,3 kW yerine 4 kW motor; 41,3d/d yerine 42 d/d kl redktr uygun grlmtr.

nT =

60.v 60.v .D.42 .0,37.42 = = 42 v = = = 0,81 0,8m / s .D .0,37 60 60

Semi olduumuz tambur ap ve devir says bant hzna uygundur. Buna gre;

motor gc 4 kW, tamburu devir says 42 d/d alnmtr. Bu deerler dorultusunda izelge 3.15den uygun motor seilir. Buna gre teknik bilgileri, Pm=4 kW Tip: VM 112M Frekans: 50 Hz Gerilim: 400V (dier zellikleri izelgede verilmitir) olan motor seilmitir. Motor gc 4 kW (50Hz) ve n2= 42 (50 Hz) olduuna gre, Redktr seimini de izelge 3.17den yaparsak, Redktr tipini K.88-M112MB4 buluruz. Balama tipine gre ekil 3.18 KA88 redaktr uygun bulunmutur. Redktrn gerekli zelliklerini izelge 3.18den motor tipine (M112M) gre okuya biliriz.

90

izelge 3.15. fazl asenkron AC motorlar EFF2 serisi 400V teknik bilgiler [9]

- Voltage - Frequency - Int. Protection - Insulation Class - Duty Type

Gerilim: 400V Frekans: 50 Hz Koruma Derecesi: IP 55 Yaltm Snf: F alma Tr: S1 IEC: 341

91

ekil 3.17. fazl asenkron AC motorlar boyutlar [9]

izelge 3.16. fazl asenkron AC motorlar lleri [9]

92

izelge 3.17. Redktr seim izelgei [7]

PMotor [kW] 4 kW (50 Hz) 4,8 kW (60 Hz) n2 (50 Hz) [1/min] 3,6 3,9 4,2 4,5 4,8 3,8 4,1 4,7 5,3 5,7 6,2 6,7 7,1 7,6 8,6 9,1 10,1 6,5 7,1 7,6 8,2 8,8 9,8 10,6 11,6 12,6 14,8 16,8 10,4 11,2 12 13,3 14,5 16,1 17,4 21 24 28 19,2 21 25 29 35 42 47 51 57 61 73 129 154 180 216 261 44 48 52 n2 (60 Hz) [1/min] 4,3 4,7 5 5,4 5,8 4,6 4,9 5,6 6,4 6,8 7,4 8 8,5 9,1 10,3 10,9 12,1 7,8 8,5 9,1 9,8 10,6 11,8 12,7 13,9 15,1 17,8 20 12,5 13,4 14,4 16 17,4 19,3 21 25 29 34 23 25 30 35 42 50 56 61 68 73 88 155 185 216 259 313 53 58 62 T2 [Nm] 10512 9701 8999 8489 7940 10010 9230 8092 7255 6650 6132 5683 5403 5050 4454 4201 3765 5859 5398 4997 4647 4338 3882 3597 3297 3023 2576 2273 3671 3407 3173 2869 2641 2375 2192 1857 1618 1377 1995 1839 1543 1317 1097 909 816 753 675 622 522 296 249 212 177 146 867 803 740 fB [-] 1,3 1,4 1,5 1,6 1,7 0,8 0,87 0,99 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 1,8 1,9 2,1 0,8 0,87 0,94 1 1,1 1,2 1,3 1,4 1,6 1,8 2,1 0,82 0,88 0,95 1 1,1 1,3 1,4 1,6 1,9 2,2 0,83 0,9 1,1 1,3 1,5 1,8 2 2,2 2,4 2,7 3 2,7 3,1 3,4 3,9 4,4 0,95 1 1,1 iges [-] 264,18 243,8 * 226,15 213,33 * 199,54 251,55 231,95 * 306,08 274,42 * 251,55 231,95 * 214,96 204,38 * 191,02 168,5 * 158,93 142,41 * 221,64 204,18 * 189,04 175,8 * 164,11 146,84 * 136,06 124,73 * 114,34 97,44 85,98 * 138,87 128,86 * 120,03 108,52 * 99,9 89,85 * 82,9 70,24 61,22 * 52,08 75,45 * 69,57 58,37 49,8 * 41,5 34,4 * 30,87 * 28,5 25,53 * 23,54 19,75 11,21 9,41 8,03 * 6,69 5,54 * 32,78 * 30,38 27,99 * Getriebe motor Gear Motor

K.168-M132MA6

K.148-M132MA6

K.148-M112MB4

K.128-M112MB4

K.108-M112MB4

K.88-M112MB4

K.68-M112MB4

93

ekil 3.18. KA88 redaktr boyutlar [7] izelge 3.18. KA88 redaktr lleri ve teknik zellikleri [7] d 19 M t u 60 54 M20 64,4 18 50 44,5 M16 53,8 14 KA88 KB 661 693,5 745,5 745,5 796,5 855 964,5 964,5 1065 1065 Gewicht/Weig KA88 69 71 73 75 84 92 104 125 141 155

Motor M71 M80 M90S M90L M100L . M112M M132S M132M M160M M160L

k 617 638,5 679,5 679,5 724,5 774 864,5 864,5 948 948

AC 138 158 176 176 194 218 258 258 310 310

AD 118,5 126,5 150 150 160 167,5 181 181 199 199

XC 2xM20x1,5 2xM20x1,5 2xM25x1 ,5 2xM25x1,5 2xM25x1,5 2xM25x1,5 2xM32x1 ,5 2xM32x1,5 2xM32x1 ,5 2xM32x1,5

94

3.1.10 asi sisteminin optimize edilmesi Bant geniliinin atmasndan dolay (650mmden 800mmye artmas) asi zerine montajlanan tambur ve rulo guruplarnn boylarnn artmasna neden oldu. Dolaysyla montajlanmann yaplabilmesi iin asi aralk mesafelerinin artrlmas gerekmektedir. Buna gre, tahrik ve kuyruk tamburu asi aks aral (tahrik ve kuyruk tamburu yataklar aras mesafe) 1050mmden 1240mmye; tayc asi U profilleri srt mesafe aral 950mmden 1150mmye kartmtr (ekil 3.18). Ayrca asiler zerine montajlanan dier mevcut ekipmanlarda yaplan bu deiiklie gre adapte edilecektir.

ekil 3.19. a) Optimize edilmi konveyrn plan grn ve ana lleri

ekil 3.19. b) optimize edilmi konveyrn kesit grnleri ve ana lleri

95

ekil 3.19. c) optimize edilmi konveyrn kesit grnleri ve ana lleri

96

4.ARATIMAR SONULARI Bu blmde optimize edilen bantl gtrcnn ekipman listesi, optimize ncesi ve sonras iki bantl gtrcnn dizayn bilgileri karlatrmal olarak izelgeler halinde verilmitir. Malzeme tonaj artmas, transport sisteminin nemli lde deimesine neden olmutur. Bunu aadaki izelgeleri incelersek aka anlarz. izelge 4.1. Optimize edilmi bantn ekipmanlar
EKPMAN LSTES POZ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 TANIM BANT (B=800) TAHRK TAMBURU 350x65x950 ADET 1 1 1 1 3 1 7 2 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 2 1

KUYRUK TAMBURU 300x55x950 30 TASIYICI RULO GRUBU

SAPTIRMA TAMBURU 200x45x950 KILAVUZ TASIYICI RULO STASYONU 30 DARBEL RULO GRUBU DON RULO GRUBU KILAVUZ DON RULO STASYONU TAHRK TAMBURU SASES TAHRK TAMBURU DAVLUMBAZI KONTROL KAPAI TAHRK TAMBURU ALT UTU KUYRUK TAMBURU SASES KUYRUK TAMBURU DAVLUMBAZI V SIYIRICI YKLEME TEKNES TAIYICI SASE VE AYAKLAR VDALI GERG TERTBATI AIRLIKLI SLC TAHRK UNTES SASE RT SACI AIRLIKLI SLC KONTROL KAPAI BANT BESLEME UTU

97

izelge 4.2. Bantl gtrcnn optimize ncesi ve sonras teknik zellikleri

DEERLER DZAYN BLGLER BRM t/h (mm) () (SAAT) (mm) (-) (t/m3) (mm) (%) ( C) () () METRESNDE (daN/m ) (m/s) (mm) (-) (-) (mm) (mm) (mm) HAR BANT (mm) YEN TAHRK MOTOR:4 kW, 1500 d/d TAMBUR DEVR: 42 DEER ESK 50 9,3 8 24 1500 YEN 150 9 9,5 24 1500

AKIM EMASI KAPASTES TAMBURLAR ARASI MESAFE EIM ALIMA SAAT DEY MESAFE ZELLKLER MALZEME YIMA YOUNLUU TASINAN MALZEME TANE BYKL NEM SICAKLIK DNAMK SEV AISI BANT OLUK ACISI KONVEYORN

MENTO HAMMADDE 1,4 0 - 25 2 20 10 30 35 0.8 650 EP200 3 4 2 10,5 19950 1,4 0-25 2 20 10 30 75 0.8 800 Z125 3 3 1 9,5 19000

TAINAN MALZEMENIN AIRLII HIZ GENLK BEZ TP KAT ADED BANT ST KAPLAMA KALINLII ALT KAPLAMA KALINLII TOPLAM KALINLIK YAPITIRMA UZUNLUU TAHRK ESK TAHRK MOTOR:5 kW, 1500 d/d TAMBUR DEVR: 30.57 TAMBUR BLGS TAMBURLAR SM TAHRK KUYRUK SAPTIRMA SM RULOLAR AP ESK 500 400 216 YEN 350 200 PAYI

ADET

ZELLK

ML API ESK YEN 65 55 45 YEN 108x315x30 108x315x30 108x950x30 108x250x30 108x950x30

1 1 1 ADET ESK 3 7 2 1 1

10mm LASTK KAPLI

300

85 70 55

AP YEN 3 7 2 1 1 ESK

30 TAIYICI RULO STASYONU 30 DARBEL RULO STASYONU DN RULO STASYONU KILAVUZ TAIYICI RULO STASYONU KILAVUZ DN RULO STASYONU

108x250x20 108x250x20 108x750x20 108x250x20 108x750x20

98

Cetvel 4.2. Bantl gtrcnn optimize ncesi ve sonras teknik zellikleri

SM AS TAIYICI AS TAHRK ASS KUYRUK ASS GENLK ESK 950 mm 1050 mm 1050 mm YEN 1150 mm 1240 mm 1240 mm NOT: Genilik, tayc asi iin; tasarmda kullanlan U 120 profillerinin srt ara mesafesi (ekil 3.19), tahrik ve kuyruk asisi in; 3.19). tahrik ve kuyruk tamburu yataklar aras mesafeyi belirtiyor(ekil

99

5. SONU VE NERLER Lstik Bantl Konveyrlerin birok endstri kolunda ok geni bir uygulama alan vardr. Tesisi meydana getiren unsurlarn iinde, gerek teknik gerekse ekonomik bakmdan en byk nemi, bizzat bantn kendisi tekil etmektedir. Sentetik maddeler pamua nazaran daha dayankl olduu iin, son senelerde nylon, rayon, dacron ve polyamid gibi malzemelerin bant yapsnda ana eleman olarak kullanlmas geni lde artmtr. Ancak sentetik maddelerin ok elstik ve yanc olular, bunlarn baz karm kombinezonlar halinde kullanlmasn gerektirmektedir. Bantn rt tabakas olarak uzun zaman kauuk kullanlmsa da artk yerlerini gittike artan bir hzla PVC diye bilinen maddeye brakmaktadrlar. Bir bant tesisinde net ekme kuvveti kasnakla bant arasndaki srtnme katsaysn ile bantn tahrik kasnana sarld aya baldr. Nemlilik, srtnme deerini byk lde drmektedir. Srtnme katsaysn artrmak in kasnaklarn zeri kauuk, seramik veya benzeri maddelerle kaplanmaldr. Tesis in gerekil toplam gce gelince, bu:
P =P +P +P = t 1 2 3 f .G .L .v f .Q .L Q .h 1 1 e 2 1 e t + + 75000 270000 270000

ifadesi ile belirlenmektedir. Buna

bantn lk hareketi in gerekli vme kuvvetleri dahil deildir. Nakliyat meyil aa yaplyorsa, h kot farknn ok byk olmas halinde Pt negatif olabilir. Bu takdirde bant tahrik motorlarn jeneratr gibi altrmak imkn hsl olmaktadr. Sonu olarak bantl gtrcnn tasarm asndan optimum deerlere ulamas iin ama fonksiyonunun minimum bant genilii olarak belirlenmi ve bu ama fonksiyonu malzemenin; ylma younluu, tonaj, tama hz gibi deikenler ile matematiksel olarak formlletirilmitir. Optimizasyon kstlarn tanmlanmas ve dizayn deikenleri cinsinde ifade edilmesi gerekletirildikten sonra optimizasyon kstlar ile oluturulabilecek teorik kapasite ve hz deerleri matrislerinin her bir elamannn ikili kombinasyonlardan en uygun olan deerler seilmitir. Bu deerlerin ama fonksiyonda yerine yazlmasyla minimum bant genilii tespit edilmitir. Optimum bant geniliinin tespiti dorultusunda konstrksiyonun dier boyutlarnn da optimum deerde dizayn gerekletirilmitir.

100

KAYNAKLAR [1] Alverii.M (1985).Transport.Teknii.Bantl.Konveyrler. stanbul Teknik niversitesi. 328s, stanbul. [2].. Anonymous.(1986)..Bantl.konveyr..Maker.Mak.Santic.Ltd.,.http://www.makermakina.com (eriim tarihi, 10.11.2008). [3]. Anonymous.(1988)..Conveyor.Components,.Wilatt.Conveyors.Inc, http://www.wilattcon veyors.com/pics/conveyor_components.pdf (eriim tarihi, 10.11.2008). [4]. Anonymous (1989)..Tayc Geri Dn Rulo Grubu..mren makine, http://www. mren konveyor.com/tasiyici-geri-donus-rulo-grubu.html.(eriim tarihi, 11.01.2009). [5]. Anonymous (2002). Rollers And Components For Bulk Handling. Indicazioni .Tecnich, http://www.rulmeca.com/download_cms/catalogues/Rulmeca_Bulk_GB_def.pdf (eriim tarihi, 10.12.2008). [6]. Anonymous (2002). Rollers And Components For Belt Conveyors In Bulk Handling Applications.IndicazioniTecniche, http://www.rulmeca.com/ download_cms/catalog ues/rc/english/ENG_completo.pdf (eriim tarihi, 10.12.2008 ). [7]. Anonymous.(2005)..Flender.Drives.and.Automation..Flender,.582s,.Tbingen. [8]. Anonymous.(2005)..SKF.Product.Catalogue..SKF,.http://www.skf.com/skf/product/jsp/vi ewers/productTableViewer.jsp?presentationType=3&lang=en&tableName=2_1_1a (eriim tarihi, 15.12.2008). [9]. Anonymous. (2005). Volt. Elektrik. Motor Tantm. Katalou. Volt Elektrik, http://www voltelektrik.com/volt.pdf (eriim tarihi, 10.12.2008 ). [10] Anonymous (2008). Trellex Conveyor Components, Metso Corporation, http://www. met so.com/inetMinerals/MaTobox7.nsf/DocsByID/DE3007EB7A5A221B42256AFC003 FDF91/$File/1037_Comp_EN.pdf (eriim tarihi, 10.11.2008). [11].Ak E (1982). Bantl Konveyrler Hesap ve Konstrksiyon Esaslar. Makine Mhendisler Odas Yaynlar No:98, 333s, Ankara. [12] Cerit A (1976). Gtrcler (Konveyrler) ve lgili Donatm. Maya Matbaaclk, 427s, Ankara. [13] Crgl ve Feyzullaholu (2003). Transport Teknii Problemleri. Birsen Yaynevi. 334s, Kocaeli. [14].Demirsoy M (2002). Lastik Bantl leticilerin Hesap ekli Ve Gnmzdeki Durumu. Doktora Tezi, Dokuz Eyll niversitesi Mhendislik Fakltesi Maden Mhendislii Blm, Bornova-zmir. [15].Dursun I (2005). Bandl letim Sistemlerindeki Tambur Milinde Oluan Gerilmelerin Analizi. Lisans Tezi, Dokuz Eyll niversitesi Mhendislik Fakltesi Makine Mhendislii Blm, zmir. [16] Eskikaya (1965). Lastik Bandl Konveyrler. I.T.O. Maden Fakltesi, XI: 3154. [17].Gerdemeli (2007). Bantl Konveyr hesaplar. Srekli Transport Sistemleri. Ed: .T., stanbul, 79102. [18] Gerdemeli (2007). Bantl Konveyrlerin Konstrksiyonu. Srekli Transport Sistemleri. Ed: .T. , stanbul, 4178. [19].Gerdemeli ve mrak (2007). Bantl Konveyrlerin Hesaplar. Transport Teknii. Ed: .T., stanbul, 124. [20].Kleynhans Justus C (2007). Design and Review of Millmerran Coal Handling Plant. MSci. Thesis, University of Southern Queensland Faculty of Engineering and

101

Surveying, Toowoomba- Australia. [21] Kurbanolu C (2002). Transport Teknii teori konstrksiyon zml problemler. Atlas Yayn Datm, 322s, stanbul. [22].Kutay Gven M (2004). Mukavemet Deerleri. Makine Mhendisler Odas Yaynlar No:353, 286s, Ankara. [23] Sipahi E (2004). Dip Klapesinin Ansys ile Dizayn Optimizasyonu. Yksek Lisans Tezi, Dokuz Eyll niversitesi Fen Bilimleri Enstits, zmir. [24] Varol H (1976). Bantl.Konveyr Konstrksiyon. Detaylar. Tsta Sna Tesisleri. 56s, Ankara.

. . . .

102

ZGEM Hamdi ZORLU 02.01.1982 tarihinde Erzurum ilinin ilesi olan Akalede dodu. lk ve orta renimini Akale ve Ilca ilelerinde tamamlad. Lise eitimini stanbul Kabata Erkek Lisesinde tamamlad ve 2003 ylnda girdii Trakya niversitesi Mhendislik Fakltesi Makine Mhendislii blmnde 2007 ylnda lisan renimini tamamlayp, bu blmden makine mhendisi unvanyla mezun oldu. Akabinde 2007 ylnda girmi olduu Namk Kemal niversitesi Fen Bilimler Enstits orlu Mhendislik Fakltesi Makine Mhendislii blmnde halen yksek lisan renimini srdrmektedir.

103