TRKYEDE HAYAT BOYU RENMENN GELTRLMES

Hande Poyraz * Osman TTREK **

ZET Bu almada hayat boyu renme (HB) kavram ve Trkiyede HBye katlm dzeyinin eitli deikenlere gre Avrupa lkeleriyle karlatrlmas ve eitime katlm engelleyen eitli deikenlerin oranlar incelenmitir. Ayrca beikten mezara kadar deyimi ile Trk kltrnde varolan HBnin, kuramsal olarak ne kadar nem kazand ve bu yaklamla ne tr dzenlemelerin yapld, bu dzenlemeleri uygulamadan sorumlu kurum ve kurulular tanmlanmaya allmtr. Hayat boyu renme kapsamnda tek bir kurum veya kuruluun sorumluluu almasnn yeterli olamayaca, Trkiyede HBnin bir yaam felsefesi haline gelmesinde bata devletin desteinin, medyann desteinin ve yerel ynetimlerin desteinin gereklilii aklanmtr. Kurumlarda HB kltrnn oluturulmas ve bu felsefeyle hem kurum iinde hem de kurumlar arasnda ibirliinin yaplmas, koordinasyonun salanmas HBnin gelitrilmesinde olduka nemli olduu sonucuna varlmtr. Ayrca HBnin nndeki engeller finansal engeller, i hayatndaki engeller, ailevi engeller, eriim engelleri ve kiisel engeller olara k kategorize edilmitir. Bu engelleri amada; devlet, medya ve yerel ynetimlerin HBdeki sorumluluklarnn gerei ve dier tm eitim salayclarn da etkili bir biimde koordine edilip ynlendirilmesi gereklilii ne srlmtr. Toplumda da HB felsefesinin kazandrlmasna dnk eitsel almalarn zellikle de kadnlar zerinde gitgide arttrlmas nerilebilir. Anahtar szckler: hayat boyu renme, katlm engelleri, gelime.

DEVELOPMENT OF LIFELONG LEARNING IN TURKEY

ABSTRACT In this study, the concept of lifelong learning (LLL), the comparison of participation percentages in LLL in Turkey with European countries by taking into consideration different variables and the proportion of various variables that hinder participation in LLL in Turkey are examined. In addition, being a familiar concept in the Turkish culture, expressed in the saying learning from the cradle to the grave the importance LLL has recently gained theoretically, the regulations that have been made for LLL and the organizations responsible for the implementation of those regulations are discussed. It is explained that just one organization would not be enough for the implementation of LLL and that implementing LLL requires support from the state, media and local authorities. It is stated that creating a lifelong learning culture in organizations, establishing cooperation within and among organizations, and establishing coordination are important factors in the development of lifelong learning. Further, barriers that impede lifelong learning are categorized as financial barriers, workplace barriers, family barriers, access barriers and personal barriers. To overcome those barriers, the responsibilities of the government, media and local authorities are defined and effective coordination and guidance of other education providers is suggested. It is recommended to gradually provide more education with regard to LLL especially among women to help make the idea of lifelong learning part of life. Keywords: lifelong learning, barriers in participation, improvements.

Okt., Ahi Evran niversitesi, Yabanc Diller Yksekokulu, Krehir. handepoyraz@hotmail.com.tr ** Do. Dr., Sakarya niversitesi, Eitim Fakltesi, Hendek/Sakarya. otitrek@sakarya.edu.tr

Hande POYRAZ, Osman TTREK 1. GR an ihtiyalar dorultusunda, hzla gelien ve deien yaamda politik, sosyal ve kltrel yaamdaki hzl deimelere ayak uydurabilmek amacyla hayat boyu renme (HB) kavram ortaya km ve gelimekte olan lkelerde eitim seviyesi ve istihdam koullar asndan nem kazanmtr. 1972 ylnda toplanan UNESCO eitimin gelitirilmesi komisyonunda, eitimin hayat boyunca sren bir etkinlik olduu kararna varlmtr. Eitimin insanlar henz olmayan bir topluma hazrlad belirtilmitir. Komisyonun nerileri incelendiinde HBnin gelimeye ve nem kazanmaya balamasnn nedenleri yledir (Akba ve zdemir,2002): 1. Eitimi okul ya ve okul binalar ile snrlamak yanltr. 2. Eitim, hem okul eitimini hem de okul d eitimi kapsayan tm eitsel etkinliin temel bileeni olarak dnlmelidir. 3. Eitsel etkinlikler daha esnek olmaldr. McGivney (2006) ise, yetikinlerin; evrelerindekilerin byle yapmas, baka insanlarla tanmak istemeleri, daha nce baka amalarla alk olduklar yerlerde, informal renme frsatlar salanmas, tandklar ve gvendikleri birilerinin bilgi vermesi ve desteklemesi, ocuklarnn renmelerine yardmc olmalarna olanak salamas, gnll faaliyetleri veya toplumsal etkinliklere katlmak ve hayatlarndaki bir deiim ya da sorunla baa kmak iin HBye katlma nem vermeye baladn ne srmektedir. Avrupa Komisyonunun Yetikin Eitimi Terimler Szlnde (2008) hayat boyu renme; bilgi, teknik bilgi, beceri, yeterlilik ve yetenekleri kiisel, sosyal veya mesleki sebeplerden dolay gelitirmekle sonulanan hayat boyunca stlenilmi her trl renme faaliyeti olarak tanmlanmtr. Hayat Boyu renme Memorandumunda ye lkelerde yaplmas gereken almalarda alt temel stratejinin (Turan, 2005), HBnin tanmlanmas ve yaygnlamasnda gerekli olduu ne srlmtr: 1. Herkes iin yeni temel beceriler: Bilgi toplumuna katlmn salanmasnda gerekli olan becerilerin kazanlmas iin renmenin srekliliinin ve evrenselliinin salanmas amalanmtr. 2. nsan kaynaklarna daha fazla yatrm, 3. Eitimde yeniliklerin ve yeni yntemlerin gelitirilmesi, 4. Her trl eitime deer verilmesi/belgelendirilmesi, 5. rehberlik ve danmanlk hizmetlerinin yeniden gzden geirilmesi ve 6.eitimin mmkn olduunca renenlere yaknlatrlmas ile eriim zorluu olan kesimlere ulamak iin bilgi iletiim teknolojisinden yararlanma, yerel ve blgesel merkezli giriimler iin HB yaklam, ok amal renme merkezleri, renen toplum iin bilgi alarndan yararlanma ile 21 yy. daki HBnin genel erevesini izmilerdir. Eitimciler ise son yllarda HB terimini hayat sresince renmeye katlm olarak kullanmaktadrlar (Bryce, 2006). Trkiyede Hayat Boyu renme Strateji Belgesinde geen tanmla (2009) HB; kiisel, toplumsal, sosyal ve istihdam ile ilikili bir yaklamla bireyin; bilgi, beceri, ilgi ve yeterliliklerini gelitirmek amacyla hayat boyunca katld her trl renme etkinliidir. Hayat boyu renme; kiisel, toplumsal, sosyal ve/veya istihdam ile ilikili bir bak as iinde bilgi, beceri ve yeterlilikleri gelitirmek amacyla tm hayat boyunca stlenilen her trl renme etkinlikleri olarak tanmlanmaktadr. Hayat boyu renme rgn renmeyi, yaygn renmeyi, teknik eitim ve becerilerin kazanlmasn salayan kurslar, i yerinde 116

Trkiyede Hayat Boyu renmenin Gelitirilmesi kazanlan mesleki becerileri ve dier bilgi, anlay ve becerilerin kazanlmasna yol aan renmeyi iermektedir (DPT, 2007). Bilginin ve teknolojinin srekli gelimesi ve artmas gnmzde HB gereksinimini ortaya karmakta (Bryce, 2006) ve bir grev haline getirmektedir (Bassham, 2008). Bu balamda HB deien ve gelien toplumlarda politik bir cevap olarak da ortaya kmtr (Coolahan, 2002). HB kapsam olarak hem gelitirilmi politikalar hem de okullardaki uygulamalar bunlarn yan sra yetikin eitimini ve dahas hayat boyunca devam eden yaygn ve rgn eitimi de iermektedir (Morgan -Klein ve Osborne, 2007). Dnya Bankas da (2003) hayat boyu renmenin rgn, yaygn ve rgn olmayan eitimden olutuunu belirtmitir. HB erevesi rgn renme, rgn olmayan renme ve yaygn renme olarak belirlenirse bu renmelerin erevesi u ekilde olabilir (Syslo, 2004).

ekil 1. Hayat Boyu renme erevesi (Kaynak: Syslo, 2004) 1.1. Trkiyenin Hayat Boyu renme Balamnda Mevcut Durumu Politika kavram olarak HB, nceden sadece en zengin gelimi ekonomilere ait idi. Son zamanlarda Dnya Bankas araclyla orta gelirli ve gelimekte olan lkelerde de gndeme alnmaya balanmtr. Trkiye gibi gelimekte olan orta gelirli ve geleneksel ile moderni bir araya getiren bir lke iin ekonomik ve sosyal gelimeyi, bireylerin becerilerinin yan sra bilgi toplumuna dnmn ieren daha geni bir kapsam (DPT, 2007), zellikle AB srecinin de etkisi ile nemli hale gelmeye balamtr. ABnin eitimle ilgili projelerinde olduu gibi Trk Eitim Sisteminde HBnin yeni ilkretim programnn temelleri arasnda bir beceri olarak tanmland ve bu becerinin rencilere kazandrlmas gerektii grlmektedir (Salam, zdoru ve ray, 2011). Lizbon 2010 Eitim retim Hedefleri arasnda AB lkelerindeki yetikinlerin (25 - 64 ya aras) en az %12,5inin hayat boyu renmeye katlmlarnn salanmas yer almaktadr (DPT,2009). 25-64 ya aralndaki insanlarn Avrupa lkelerinde ve Trkiyede hayat boyu renmeye katlm olanlar aadaki tablolarda belirtilmitir.

117

Hande POYRAZ, Osman TTREK

ekil 2. Avrupada Hayat Boyu renmeye Katlm Oranlar (Kaynak: Eurostat, 2012). ekil 2de, 27 Avrupa lkesinin hayat boyu renmeye katlm oran en yksek dzeye 2006 ylnda ortalama 9.5% ile ularken, Almanya en yksek katlm orann 7.9 % ile 2008 ylnda, Fransada 6.4% oranyla en yksek katlm yine 2006 ylnda, ngiltere ise 26.7% katlm oranyla 2006 ylnda ve Trkiye ise 2.9 % oranyla 2011 ulalmtr. HBye en dk katlm Trkiyede iken, Trkiyede heryl bir artn olmas olumlu olabilecek bir yn ifade etmektedir. Ancak AB lkeri incelendiinde 2006 ylndan sonra HB faaliyetlerine katlmn azalmaya balamas, olumsuz bir gelime olarak deerlendirilebilir.

ekil 3. Kadnlarn Hayat Boyu renmeye Katlm Oranlar (Kaynak: Eurostat, 2012). ekil 3e gre, 27 Avrupa lkesinde kadnlarn HBye katlm oranlar 2007de 10.2%, 2008de 10.2%, 2009da 10.2%, 2010da 10.0% ve 2011de 9.6% oranndadr. HBye kadnlar en ok katlm 2007, 2008 ve 2009da 10.2 %oranyla gstermilerdir. Trkiyede ise 2007de 1.3%, 2008de 1.6%, 2009da 2.1%, 2010da 2.4% ve 2011de 2.7% oranlaryla kadnlar hayat boyu renmeye katlm gstermilerdir. En ok katlm 2011de 2.7 oranyla grlmektedir. Ancak AB lkelerinin ortalamalar ile karlatrldnda HBye kadnlarnda katlm dzeyinin 118

Trkiyede Hayat Boyu renmenin Gelitirilmesi Trkiyede ok dk olduu, ancak her yl dzenli bir artn olmas ise olumlu olarak deerlendirilebilecei ne srlebilir. ekil 4e gre, 27 Avrupa lkesinde erkeklerin HBye katlm oranlar incelendiinde, 2007de 8.4%, 2008de 8.5%, 2009da 8.4%, 2010da 8.3% ve 2011de 8.2% orannda olduu grlmektedir.. Yani hayat boyu renmeye erkekler en ok katlm 2008de 8.5% oranyla gstermilerdir. Trkiyede ise, 2007de 1.8 %, 2008de 2.1 %, 2009da 2.4%, 2010da 2.6% ve 2011de 3.0% oranlaryla erkekler HBye katlm gstermilerdir. ekil 4ten de anlalaca gibi, Trkiyede HBye katlm oran dk olmasna ramen bir nceki yllara gre srekli bir art gstermesi olumlu olarak deerlendirilebilir.

ekil 4. Erkeklerin Hayat Boyu renmeye Katlm Oranlar (Kaynak: Eurostat, 2012). Tablo 1. Trkiye'de Cinsiyete Gre Hayat Boyu renmeye Katlm Oranlar Yl 2007 2008 2009 2010 1.3 1.6 2.1 2.4 Kadn 1.8 2.1 2.4 2.6 Erkek
Kaynak: Eurostat, 2012.

2011 2.7 3.0

Tablo 1e gre, son yllarda hayat boyu renme srecine katlmn artmaya balad ancak ok yetersiz dzeyde (5.7%) olduu belirtilebilir. Erkeklerin kadnlara gre hayat boyu renme srelerine daha yksek dzeyde katldklar grlmektedir. Hayat boyu renme, Trkiyenin geliim anahtardr. Merkezi olarak modernizasyon ile ilgili olsa da hayat boyu renme aslnda bundan daha fazlasdr. Hayat boyu renme, kendi kendini yenileyen bir kapasite oluturulmas ve srdrlebilirlikle ilgilidir (DPT,2007). 1.2. Hayat Boyu renmeden Sorumlu Kurum, Politika ve Ykmllkleri Hayat boyu renmede devletin eitimdeki grev ve sorumluluklar; politika retme, ynlendirme, sorumluluk belirleme, eitim piyasasn oluturma gibi konularda ve deiik dzeylerde ele alnmaktadr (MEB,2009). Hayat boyu renme sadece bireyin sorumluluunda ya da okulun sorumluluunda deildir. Vatandalarn hayat boyu 119

Hande POYRAZ, Osman TTREK renen bireyler yapmak devletin sorumluluudur bu konuda devlet tm kamu kurum ve kurulularn bunun yan sra zel sektr ayrca sivil toplum kurulularn, medyay bu ama iin organize ve tevik etmeli zellikle hayat boyu renme kltr oluturana kadar gerekli finansman salamaldr. HBnin gelitirilmesine dhil olan ana paydalarn rol ve sorumluluklar aadaki gibi tanmlanabilir (DPT,2007): 1. ETM SALAYICILAR, yle tanmlanabilir: niversiteler Ortaretim sonras Mesleki Eitim Kurumlar Okul ncesi yaplar Kamu ve Mesleki Eitim Kurumlar zel retim Kurumlar lkretim Okullar Genel ve Mesleki Ortaretim Kurumlar Sorumluluklar ise unlardr; o renenlerin ihtiyalarna gre eitim salamak. o Eitimin yksek kalitede olmasn salamak. o Sosyal ortaklar ve STKlar ile ibirlii iinde yerel eitim ihtiyalarn belirlemek. o eitli belirgin renici gruplarna esnek eitim olanaklar gelitirmek. o Yerel iletme ve kurumlara eitim olanaklar gelitirmek. o Mezunlarn ie yerleme ve kariyer ynlendirmesini desteklemek. 2. DEVLET KURUM VE ORGANZASYONLARI, yle tanmlanabilir: Bakanlklar ve ilgili kurumlar Blgesel ve yerel yetkililer Kurumlar, kurullar ve kanunla kurulmu yksek komiteler TSK Sorumluluklar ise unlardr; o Konsept ve lek olarak hayat boyu renmenin (HB) tanmlanmas ve belirlenmesinde dier paydalarla ibirlii yaplmas, o HBnin paydalar arasnda ibirlii, paylama ve koordinasyonla kaynaklarn etkin ve verimli kullanlarak eitim-retimde kaliteyi artrma, o Hem yatay hem de dikey, esnek renme yollar nndeki engellerin kaldrlmas ve kiinin eitim ve retime eriiminin salanmas, o Toplum ihtiyalarna uygun olarak kamu eitim ve retim kurumlarnn kurulmas ve finanse edilmesi, o HB gereklerini dikkate alarak eitim ve retim dzenleyici erevesinin oluturulmas, o Eitim program ve mfredatnn HB gereklerini yanstmasn salanmas, o Profesyonel rehberlik ve ihtiya tanmlamasnda sosyal ortaklarla koordinasyonu, o Kiilerin istihdam edilebilirliini tevik edilmesi, o niversitelerin HB aratrmasnda daha gl bir rol stlenmesini tevik etmeyi de ieren HB uygulamalarnda karar alma ve izleme iin veri toplama ve kullanma, o Teviklerle zel HB kurumlar ve kariyer rehberlik merkezlerinin desteklenmesi, o Kamu ve tm paydalara ak Mesleki Rehberlik ve Bilgi sistemi oluturma ve yrtlmesi, 120

Trkiyede Hayat Boyu renmenin Gelitirilmesi o AB standartlar ile ayn izgide, kamu kurumlar alanlarnn HB ihtiyalarn karlamak iin planlamalar hazrlanmas, o Eitim salayclarnn teknik ve teknolojik tabann gelitirmek iin dier paydalarla ibirlii yaplmas, o Dier paydalarla ibirlii iinde beceri ihtiyalar ve meslek standartlarnn yeterlilikler ve eitim programlarna dntrlmesi, o Engelli ve dier dezavantajl gruplarn renme imknlarna eriiminin tevik edilmesi. zel bir grev de artl tahliyeli cezallara eitim imknlar yaratlmas. 3. DNYASI, yle tanmlanabilir; letmeler ve dier alma rgtleri Sendikalar ve iveren rgtleri Profesyonel kamu kurumlar (TESK, TOBB, Od alar) Sorumluluklar ise unlardr; o HB kltr yaratma amacyla, halk bilgilendirme yoluyla HB teviki, o Talep edilen igcnn yeterlilik profilinin belirlenmesi, o alanlarn profesyonel geliimi iin eitim olanaklarnn oluturulmasn ve eitim e eriimlerinin salanmasn desteklenmesi, o Tanmlanan alma piyasas ihtiyalar tabannda eitim ve retim programlarnn kalite gvencesine katkda bulunmas, o Kiilerin, HB erevesinde kazanlan bilgi, beceri ve tecrbeye dayal kariyer geliimini desteklemesi (kariyer haritalar). 4. SVIL TOPLUM RGTLER, yle tanmlanabilir; Vakflar Birlikler Sorumluluklar ise unlardr; o yelerinin ve hedef gruplarn karlarn temsil eder. o Kiilere renme olanaklar hakknda bilgi salar. o Kendi renme olanaklar salar. o renme yaplarnn geliimi ve a almasn destekler. o Kalite gvence uygulamalarna yardmc olur. o Mesleki rehberlik ve kariyer geliimi ile ilgili danmanlk salar. o HBde iyi uygulamalarn deiimini tevik eder. 5. MEDYA, Sorumluluklar ise unlardr; o HB kltr bilgilendirme ve uygulama yoluyla, toplumu, HBnin nemi hakknda bilinlendirmede aktif rol oynar. o Topluma ve paydalara iyi rneklerin sunulmas anlamnda HBnin farkndalnn salanmasnda nemli bir rol oynar o Eitim ve dier programlar yoluyla informal renmede belirgin bir rol vardr. Hayat boyu renme dorultusunda gerekletirilen almalardan en nemlisi Sekizinci Be Yllk Kalknma Plan erevesinde 2001 ylnda hazrlanan Hayat Boyu Eitim veya rgn Olmayan Eitim zel htisas Komisyonu Raporudur . Bu rapora 121

Hande POYRAZ, Osman TTREK gre, HB ile ilgili planlanan yatrmlar ve politikalar yle zetlenmitir (Cokun, 2009): o Milli Eitim Bakanlna, dier kamu ve zel kurum ve kurululara bal her de rece ve trdeki okul ve kurumlarda uygulanan retim programlar ve eitim materyalleri hayat boyu eitim yaklam erevesinde ele alnmaldr. Bu amala, eitime ilikin mevzuatlarda gerekli dzenlemeler yaplmaldr. o Yetikin eitimi uygulamalarna daha ok nem verilmelidir. o Toplam eitim harcamalarnn gayri safi milli hslaya oran arttrlmaldr. o Yaygn eitim frsat ve olanaklar artrlmaldr. o Kltr ve eitim imknlarndan yoksun kalm gruplara, onlara en yakn olan ve onlarn gnlk sorunlarn paylaan insanlar tarafndan ou kez daha kolay yaklalabildii gerei gzden uzak tutulmamaldr. o Trkiyede hzla artan yal nfusun, sosyokltrel zellikleri dorultusunda yeni donanmlarla hayatlar zenginletirilmeli, hayata ballklar srdrlmeli, retime ynelik faaliyetlerle desteklenerek kendi btelerine ve ekonomiye katkda bulunmalar salanmaldr. o Milli Eitim Sistemi, gelimi lkelerin tmnn benimsedii ve herkesin hayat boyu renmesini hedefleyen eitim reformlarna ilgisiz kalmamal ve eitim sistemi bu kapsamda yeniden ele alnmaldr. Byle bir almada baarl olabilmek iin de hayat boyu renme ilkesinin kapsamnn iyi anlalmas, bu konuda gelime salam lkelerin deneyimlerinden yararlanlmas ve hayat boyu renm e ilkesinin Trkiye artlarna uyarlanmas nem tamaktadr. o Trkiyenin ksa ve orta vadede zmesi gereken en nemli sorunlarndan biri istihdam ve isizlik sorunudur. Hayat boyu renme faaliyetleri iinde hem niteliksiz igcne nitelik kazandracak almalar planlanmal, hem de isiz nfusu ihtiya duyulan alanlarda mesleki eitim grmeye tevik edecek dzenlemeler getirilmelidir. o Mesleki eitimde hayat boyu renme kavram zel neme sahiptir. nk btn mesleklerde bilgi hzla yenilenmekte ve bu yenilenme suresi teknolojinin geliimine gre giderek ksalmaktadr. Meslek sahibi kiilerin srekli hizmet ii eitimden geirilmesi zorunluluk halini almaktadr. Bu zorunluluk maddi imknlar yeterli olan byk iletmelerde sorun haline dnmez iken kk iletmelerin en nemli sorunlarndan biri olarak karmza kmaktadr. Ayrca kk iletmeler ou kez eitim ihtiyacnn farknda deildir, iletmelere bu konuda hizmet vermesi gereken kurumlar arasnda bu iletmelerin bal olduu meslek rgtleri de bulunmaldr. o Gelimi lkelerde yaygn eitim frsatlarndan daha ok orta ya grubundaki niversite mezunu ve meslek sahibi kiiler yararlanrken gelimekte olan lkelerde yaygn eitim, orgun eitimden hi ya da yeterince yararlanamam bireylere eiti m frsat salamaktadr. lkemiz iin geerli olan da ikinci uygulamadr. Yaygn eitim imknlarnn arttrlarak yaygnlatrlmas iin nlemler alnmaldr. o Trkiyede blgeler arasnda insan kaynaklar, sanayi, doal kaynaklar, ulam imkn, istihdam imkn gibi eitli alardan farkllklar bulunmaktadr. Yaygn eitim faaliyetlerinin bu blgesel zellikler ve farkllklar dikkate alnarak planlanmas ve yerel yneticilerin mutlaka bu planlama iinde aktif rol almas salanmaldr. o Sendikalar, iveren kurulular, resmi kurumlar, gnll ve toplumsal kurulular, eitimin demokratikletirilmesi, rgt, uygulama, programlarn ierii ve retme yntemlerinin secimi konularnda kararlara etkin olarak katlmaldr. 122

Trkiyede Hayat Boyu renmenin Gelitirilmesi o Kadnlarn ve kz ocuklarn eitim imknlarndan, hayat boyu eitim imknlarndan daha geni lde yararlanmalarna ynelik nlemlere nem verilmelidir. Trkiyede HB anlaynn eitimin tmn kapsayacak ekilde alglanmas gerektii ynndeki gelimelere paralel olarak, eitim altyapsnn glendirilmesi ve kalitenin arttrlmasna ihtiya duyulmaktadr. Bunun salanmas iin gerekli ncelikler aadaki Tablo 2de olduu gibi belirlenmitir (DPT, 2009); Tablo 2. Hayat Boyu Eitim veya rgn Olmayan Eitim zel Ihtisas Komisyonu Raporunda ncelikli Genel Hedef ve Sorumlu Kurumlar
Genel Hedefler 1. Hayat boyu renmenin e gdm iin taraflarn grev ve sorumluluklarn belirten bir yasal dzenlemenin yaplmas 2. Toplumsal farkndalk artrlarak hayat boyu renme kltrnn oluturulmas 3. Etkin izleme, deerlendirme ve karar verme iin veri toplama sisteminin glendirilmesi 4. Tm bireylere okuma yazma becerisi kazandrlarak okuryazar orannda art salanmas 5. Eitimin tm kademelerinde okullama oranlarnda art salanmas 6. Eitim kurumlarnn fiziki altyaps ile eitici personel saysnn ve niteliinin ihtiyalara uygun hale getirilmesi 7. retim programlarnn deien ihtiyalar dorultusunda srekli gncellenmesi 8. Bilgi ve iletiim teknolojilerinin kullanmnn etkin hale getirilmesi 9. Hayat boyu renmeye katlm srecinde dezavantajl bireylere zel nem verilmesi 10. Hayat boyu renme kapsamnda mesleki rehberlik hizmetlerinin glendirilmesi 11. Mesleki yeterlilik sistemi aktif hale getirilerek kalite gvence sisteminin kurulmas 12. retim programlar arasndaki ve okuldan ie-iten okula geilerin kolaylatrlmas 13. gcnn niteliinin uluslararas rekabet edebilir seviyeye ulatrlmas 14. Hayat boyu renme finansmannn taraflarca paylalmasnn salanmas 15. Hayat boyu renme kapsamnda uluslararas ibirliinin ve hareketliliin arttrlmas 16. Yallarn sosyal ve ekonomik hayata etkin katlmlarn artrmak zere hayat boyu renme faaliyetlerinin desteklenmesi Kaynak: DPT, 2001 Sorumlu Kurum MEB MEB, RTK TUK, MEB MEB MEB MEB MEB MEB, RTK, YK MEB, SGB, SHEK MEB, YK MYK, MEB MEB SGB, MEB MEB, Maliye Bakanl, KUR YK, AB Eitim ve Genlik programlar Merkezi Bakanl, MEB MEB

1.3. Hayat Boyu renmenin nndeki Engeller Trkiyede eitime eriim engelleri arasnda geleneksel toplumsal ilikilerin varln korumas, gelir dkl, eitimin beceri/vasf kazandramamas ve kaliteli eitime eriimin zorluu (Bak, Levent, nsel, ve Polat, 2009) saylabilir. Avrupa Birliinin 123

Hande POYRAZ, Osman TTREK istatistiklerine gre Trkiyede renmeye katlm engelleyen balca etmenleri ve oranlarn Tablo 2de gsterilmitir. Tablo 3. Eitime Katlma Engel Olan Etmenler ve Oranlar Yl ( 2007) Katlmclarn gerekli koullar salayamamas 16.0 Eitimin pahal olmas ya da cevaplayan eitim iin yeterli paraya 16.9 sahip olmamalar verenin yetersiz destei 1.4 Eitim alma zamanlaryla akmas 8.7 Ailevi sorumluluklar yznden eitime gerekli zaman ayramama 30.2 Katlmclarn yakn evresinde bir eitim imknnn olmamas 11.6 Katlmclarn okula benzer bir eye geri dnme fikrine scak 0.4 bakmamas Salk veya ya etmenleri 7.7 Dier nedenler 7.0
Kaynak: Eurostat, 2012

Tablo 3 incelendiinde, ailevi sorumluluklarn renmeye katlm engellemesi 30.2 %oranyla en yksek etmendir. Bunun arkasndan maddi yetersizlikler 16.9 % oranyla, renmeye eriimde zorluklar %11.6 oranyla Trkiyede renmeye katlm engellemektedir. Trkiyede hayat boyu renme alannda karlan politika belgelerine ve Sekizinci Be Yllk Kalknma Plan incelendiinde eitimin srekliliine byk nem verilmektedir. Avrupa Birliinin yapt analizler sonucunda, Trkiyede hayat boyu renmeye katlm engelleyen ncelikli etmenlerin; ailevi sorumluklar, maddi yetersizlikler ve eriim zorluu olduu aktr, hkmet tarafndan oluturulan politika belgeleri ve alanyazn incelendiinde Trkiyede HBye katlm nndeki engeller temel boyutlarla aadaki ekilde kategorize edilebilir: Finansal engeller, hayatndaki engeller, Ailevi engeller, Eriim engelleri, Kiisel engeller. Ayrca her alanda srekli geliimin ve deiimin grld bu aa bireyleri hazrlamada, DPTnin (2001) mevcut eitim sisteminde HByi ve toplumsal katlm engelleyici olarak saptad baz nemli sorunlar ise unlardr; Bireylerde yaratc ve eletirici dnceyi, retmeyi, yarglamay, sorgulamay yeterince gelitirmekten uzak, renmeyi retmeyen, insanlar ne hayata ne de bir meslee tam olarak hazrlayabilen, kitaba dayal, ezberci ve duruk bir yapya sahip olmas, nsanlarda salam bir kiiliin ve giriimciliin olumasna katk salama yeteneinden yoksun, gelecein toplumunun gereksinimlerini dikkate almada n dnyadaki gelimeleri ok gerilerden izleyen bir sistem olmas, 124

Trkiyede Hayat Boyu renmenin Gelitirilmesi Eitimin toplum hayatndaki neminin ve arlnn lke genelinde yeteri kadar anlalamam, devletin eitim politikalar ve uygulamalarnda gereken lde yanstlamam olmas, Dorudan rgn eitim ve retim hizmeti sunan kurumlarn birounun iyi ve frsat eitlii salayc bir eitim ve retim ortam salayamamas, Toplumsal statnn yalnzca diplomaya baml olmaktan kurtarlmas, mesleki yeterlilie ve meslek ahlakna da bal olmas salanmaldr. Bylece kii, mesleinin gerektirdii kadar eitim almakla yetinecek, mesleindeki gelimeleri ksa sreli eitim faaliyetleri ile de takip edebilecektir. Ayrca, eitim sisteminin niversite eitimini zendiren ve herkesi niversite kaplarna tayan yaps da deitirilmelidir. Eitim- istihdam ilikisini olumsuz ynde etkileyen unsurlardan biri de mesleki tercihlerin isabetli yaplamamasdr. Meslek seiminin isabetli yaplmas, ilerde meslek deiiklii yapma ihtiyacn da asgariye indirecektir. Bunun iin mesleki rehberlik ve danma hizmetleri yaygnlatrlmaldr. Eitimden bir stat bekleme eiliminin yksek olduu Trkiyede, yaygn eitim yoluyla veya kendi kendilerine renen vatandalarmzn bu bilgi ve becerilerini, geerlilii olan bir belge ile belgelendirememeleri; onlarn rgn eitim dnda bir eyler renme arzusunu olumsuz ynde etkilemektedir. Bu durum, yaygn eitimin nemli bir problemidir. Dzenlenen yaygn eitim programlarnn genelde ilkretim seviyesindeki kiilere ynelik olmas zellikle yksekrenim gren kiilere hitap eden programlarn snrl kalmas, rgn eitimini tamamlam kiileri adeta yaygn eitimin kapsam dnda brakmaktadr. Trkiyede, yaygn eitim alannda uzaktan retim yntemleri ile kendi kendine renme materyalleri istenilen lde gelitirilememitir. Bu durum, yaygn eitim hizmetlerinin zellikle alan kesime yaygnlatrlmasna engel tekil etmektedir. Yaygn eitim faaliyetleri arasnda koordinasyon ve ibirlii salanamamas; bu eitimin sistem btnl iinde gelimemesine kaynaklarn verimli olarak kullanlamamasna ve kurum ve kurulular arasnda da yetki atmasna sebep olmaktadr. 2. SONU, TARTIMA VE NERLER Hayat Boyu renme (HB), tm dnyada hzla gelien yeni bir paradigma olarak nmze kmaya balad belirtilebilir. zellikle AB eitim programlar ile birlikte ve hzl gelien iyaam Trkiyede de HBnin gelitirilmesi ve hayat boyu renme faaliyetlerinin retilmesini bir gereklilik haline getirmitir. 8. ve 9. Kalknma Planlarnda, Trk Eitim Sisteminin bu yaklamla yeniden dzenlenmesi ngrlmtr. Plan dneminde yatay ve dikey geilerin kolaylatrlmas, yetikinlerin renmesini zendirme, kzlarn okula devamn salama, gnlllerin eitime katksn tevik, eitime daha fazla kaynak ayrma gibi hayat boyu renmeni ilkeleriyle rten nemli gelimeler salanmsa da bunlarn sistematik bir btnle kavuturulmas gerekli grlmektedir (MEB,2009). Bu amala 652 sayl KHK ile MEBnda ilk kez Hayat boyu renme Genel Mdrlnn oluturulmas (http://mevzuat.meb.gov.tr/html/28054_652.html), bu tr faaliyetlerin retilmesi ve organizasyonu asndan atlm nemli bir gelime olarak deerlendirilebilir. Bu yaplanma, Trkiyede HBye olan ilgi ve destei daha da arttrma ve daha planl hale 125

Hande POYRAZ, Osman TTREK getirme olasln arttraca ne srlebilir. Bu nemli yaplanma, bundan sonra HB kurum ve kurulularnn geliimini arttrma ve daha etkin hale getirme olasln tad da unutulmamaldr. HB, kiisel, toplumsal, sosyal ve istihdam ile ilikili bir yaklamla bireyin; bilgi, beceri, ilgi ve yeterliliklerini gelitirmek amacyla hayat boyunca katld her trl renme etkinliklerini ifade etttii HBnin yukarda belirtilen nemli yaplanmaya ramen, gelitirilmesi iin nnde var olan engellerin almas nem arz etmektedir. HB yaklam kiinin srekli renme ihtiyacn karlamak amacyla okul -i yaam, i yaam-okul geilerini beraberinde getirmitir. Okul-iletme ibirlii, bilginin faydaya dntrlmesi srecini ksaltarak renme motivasyonu yaratmas asndan nemlidir (DPT,2009). Bu ibirliinin salanmas hem renmeye hem de iyerlerinde renmeye eriim engellerin almas asndan nemlidir. Trkiyede birok kurumun stlendii HB faaliyetlerinin gelitirilmesi amacyla ncelikle nde gelen engellerden birisi olan finansal engellerin almas nem arz etmektedir. Finansal engellerin almas iin eitim ve retime ayrlan gayri safi yurtii hsla oran arttrlmal ve kaynaklar daha etkin biimde kullanlmaldr. Mali kurallar ve dier yasal dzenlemeler daha fazla yatrm ekecek ve artan talebe tepki olarak arz artsn salayacak biimde tasarlanmaldr. Kurumsal zerklii, giriimci eitim yatrmn ve bireysel eitim yatrmn motive eden ynetmelikler, inisiyatifler ve tevikler olduka yava devlet destek sistemi iinde glendirilmelidir (MEGEP, 2006). Finansal engelleri amak iin hkmet katk kuponu, vergi nlemleri, krediler, bireysel renme hesaplar ve mevcut isizlik sigorta fonlarnn eitim iin etkin kullanm gibi finansman mekanizmalarndan biri ya da daha fazlasn uygulamaya koyabilir (DPT, 2007). zel sektr iletmelerinin %90nn sistematik eitim programlarna sahip olmas ve btelerinde eitime ayrlan payn her geen sene biraz daha bymesi, iverenlere eitimin nemli bir kariyer gelitirme faaliyeti olduunu gstermektedir (Yiit Ik, 1993). yaamnda, yaanan hzl deiim, bireyi yenilikleri takip etmeye, srekli renmeye ve srekli kendini yenilemeye zorlamaktadr. Bu zorunluluk, i yaamndaki kiinin belirli aralklarla okul/eitim kurumuna dnp yeni eyler renmesini gerekli klmaktadr (DPT, 2009). Bu nedenle iletmeler bireyin renme istei karsnda gdleyici olmaldrlar. nk amzda iletmelerde nitelikli insann yani iyerindeki deiik grevlere kolay uyum salayabilecek, hayat boyu renen personelin rekabeti bir sektrde dier tm kaynaklardan daha nemlidir. Bu bilincin kazanlmas i hayatnda renmeye katlm engellerini amaya yardmc olacaktr (Deniz ve nal, 2007). Sivil toplum kurumlarnn zellikle de ulalmas g gruplara yaygn eitimi gtrmesine, desteklemesine ve glendirmesine ihtiya vardr. Sivil toplum kurulular, eitli eitim faaliyetleri uygulamann dnda toplumsal bilin artrma, renme ve eitim srelerine katlm motive konularnda da daha fazla sorumluluk almaldr (DPT,2009). Bylece aileler bilinlendirilerek eitimin nndeki ailevi engellerin nne geilebilir. Trkiyede erkeklerin kadnlara oranla HBye daha fazla oranda katld Avrupa Birliinin istatistiklerinden yola klarak sylenebilir. Bunun nedeni geleneksel ilikilerin yaratt muhafazakr deer yarglarnn kadnlara bitii rol, kzlarn 126

Trkiyede Hayat Boyu renmenin Gelitirilmesi okumaktan ok ev ii roller stlenmesini uygun grmekte ve buna bal olarak kzlarn okullulamas zerinde olumsuz bir etki yarattndan olabilir (Bak, Levent, nsel, ve Polat, 2009). Buradan yola karak renmeye devam etmede karlalan kiisel engeller arasnda cinsiyet faktrnn nemli bir yeri olduu sylenebilir. zellikle kadnlar aile, i, kariyer, ocuk sorumluluklar arasnda birok problemle yz yzedirler. Bu yaklam iinde Amerikada birok iveren, altrd kadnlarn aile ve i ykn azaltmas ve zellikle tepe ynetimine terfi edebilmesi iin alan annelerle ilgili esnek programlar (Mummy Track) gelitirmilerdir. Mummy Track, kariyer ve ailesi iin ocuklarnn gerisinde faaliyetlere katlarak kariyerlerini srdrmek isteyenlerce izlenecek kariyer stratejisidir (Kngr ve Gn, 2007). Trk kltrnde kadnn sorumluluklarna bakldnda bu tarz esnek programlarn uygulanmas kadnlarn ailevi sorumluluklar yznden eitimden ve i yaamndan ekilmesinin nne geebilir. Hayat boyu renme faaliyetleri organize eden kurum ve kurulularn, proje vb. faaliyetlerde kadnlara ncelik vermeleri ve kadnlarn HB etkinliklerine katlmalarnn zendirilmesi gerektii ne srlebilir. Bu yolla kadnn gelitirilmesi ve doal olarak toplumun geliiminin salanmas da mmkn olabilecektir. Titrek, Bayrak ve Zafer Gnee (2012) gre de, kadnn toplumda rol alabilmesi hususunda kadnlarn inand ve kadnlarn yeterli dzeyde eitilir lerse, toplumda lider olabilecekleri ve bunun yolunun da HB olduu unutulmamaldr. Eitime eriim engellerinin almas iin uzaktan eitim bir alternatiftir. Uzaktan eitimin temel geliimi drt evrede sralanabilir. Bunlardan birinci evre mektupla retim modelidir. kinci evre basl materyaller, radyo ve televizyon gibi aralarn biri birlerini destekler yapda kullanld oklu ortam modelidir. nc evre tele renme (senkron) modelidir. Drdnc evre ise internetin devreye girmi olduu esnek renme modelidir. HB gereksinimi, geleneksel eitimden yararlanamama, teknolojilerin yaylmas, bilgi ve becerilerin artmas, deimesi ve eitlenmesi bir anlamda uzaktan eitimi zorunlu klan temel boyutlardr (Gkta ve Kayri,2005). Eriim zorluunun giderilmesi iin hayat boyu renmeyi desteklemede paydalar arasnda dierlerine gre daha fazla sorumluluk sahibi olanlar yerel ve blgesel hkmet, niversiteler ve yksekretim, okullar, ulusal hkmetler, sanayi ve iyerleri ve gnll kurulular saylabilir (Longworth, 2003); yerel ve blgesel ynetimlerin ehirlerde, kasabalarda ve kalabalk yerleim yerlerinde nemli bir etkiye sahip olduklar iin hayat boyu renmede ibirliine ak olmalar gereklidir. Trkiyede eitimin kalitesini artrmak iin AB ye lkelerinde olduu gibi hayat boyu renme ile ilgili almalara niversitelerin de desteiyle gerekli zen gsterilmeli ve her ya grubundan insan hayat boyu renme srecinden yararlanmaldr (Salam, zdoru, ve ray, 2011). niversitelerin bulunduklar blge veya ehir iinde aktif olmas, halk bilinlendirme ve onlar da renmeye katma amacn tamas nemlidir. Genelde kendi i dnyas iinde bir renme ortam olarak grlen okullar kabuklarn krmal ve topluma almaldr. Baarl iletmeler her zaman eitime ayr bir nem vermitir, iletmelerde alanlarn renmeye tevik edilmesi hayat boyu renme asndan gereklidir. Gnll kurululara da hkmet tarafndan destek verilmelidir. Btnlemi, tm toplumu kapsayan bir HB yaklam iin paydalarn u nerileri uygulamas gerekmektir (Chapman, Mcgilp, Cartwright, Souza, ve Toomey, 2006); - Btnletirilmi bir yaklam, hkmetin ve toplumun tm yaklam - Eitimde insanlar birletirme ve stratejileri birletirme ve blgesel/krsal geliim, 127

Hande POYRAZ, Osman TTREK - Yaam boyu renmeyi ve blgesel geliimi birletirmenin nemini yeni, ak ve yaratc mesajlarla iletme - Neyin baarl bir ekilde yapldn, eldeki kaynaklarla neyin yaplabileceini ve renmeyle blgesel geliimi balamada neler yaplmas gerektiinin nemine dikkat ekme, - Paylalan nceliklerde kamu ve zel kaynaklarn ayrmna younlama, - Blgesel geliim, yenilikler ve renmede baarl stratejiler kullanma. nmzdeki yllarda Trkiyede yaam sresinin uzayaca ve dolaysyla e mekli konumundaki yal saysnda bir art olaca ngrldnde; esnek emeklilik, yeni i dzenlemeleri, uygun alma ortamlarnn hazrlanmas, btn ya gruplarndaki bireylerin, yala kazanlm deneyimlerinden kapasite ve danmanlklarndan yararlanlmas, malul yallar iin mesleki iyiletirme gibi istihdam edilebilirlilik sresinin uzatlmas, alan yallar iin bilgiye, eitime ve gelitirme olanaklarna eriime arlk verilmesi, yal insanlarn yeni teknolojileri, zellikle her geen gn daha da yaylan bilgi teknolojilerini benimserken genlere kyasla daha byk zorluklarla karlamamalar iin yeni politikalar retilmesi gerekmektedir (DPT,2009). ocuklar, yallar, engelliler, yurt ierisinde g edenler, isizler, dk gelirli kiil er, beceri seviyeleri dk iiler, renme merkezlerinden uzakta yaayan kiiler, zrller ve dezavantajl gruplar HBnin ncelikli hedefidir. Herkesin renmeye devam etme ihtiyac olmasna ramen bu kimseler HBnin ve kaynaklarn temel odan oluturmaktadr. Bu anlamda, tehlikeye daha ak bu kiilere zel ilgi gsterilmelidir (DPT, 2007). Bu kiilerin eitim talepleri ve yaam bilinci ve kalitesini artrc ynde etkinlikler organize edilmeli ve organize edenler desteklenmelidir. HB dzeyini arttrmak amacyla, erken yata okulu brakmaya ynelik almalarn yaplmas arttr. Bu kiilerin saysnn azaltlmas iin iki yaklam mevcuttur (DPT, 2007): bunlardan biri istihdama, i piyasas durgunluuna ve marjinal beceri sahibi olmayan almaya srklenen ve bunlarn dna kan erken yata okulu brakanlardr ve bunlarn rgn renmeye geri dnmelerinin salanmas amalanmaktadr. Dier programlar ise genlerin erken yata okulu brakmasn engellemeyi amalamaktadr. Bunlarn ikisi de, nemli miktarda rehberlik gerektirmektedir. Mezuniyet ya da okulu brakma gibi durumlarda bireylerin eitimden uzaklat grlmektedir. Yetikinlerin renmeye katlm geniletmek iin bir toplumdaki ekonomik, sosyal ve kltrel ayrmlarn ne kadar derin olduunu anlamamz gerekmektedir (McGivney, 2006). Yetikinler arasnda yaam boy renme alkanl iin yaplabilecekler u ekildedir (Evans, 2003): Okulda baarya ulaamam kiileri renmeye geri dnmeye ikna etmek iin etkili politikalara sahip olma, Bireyler kendi geliimlerine yatrm yapmalar iin tevik etme, e alnmalarn arttrabilecek beceriler hakknda yaam sresince daha iyi bilgilendirme, tavsiye ve rehberlik sunma, renmeyi daha ulalabilir yapma, Gelien becerilerini gsterebilmeleri iin inandrc yeterliliklere sahip olma, niversite ve yksekokullardaki standartlar ve kaliteyi arttrmak, Eitim ve retim salayanlar bireylerin ihtiyalarn karlamaya ynelik olmasn ve eriimi geniletmesini salama, 128

Trkiyede Hayat Boyu renmenin Gelitirilmesi verenleri tm alanlarnn becerilerine yatrm yapmasn tevik etme. Akba ve zdemir (2002) ise, HBnin gelitirilmesi ve nndeki engellerin kaldrlmas iin u nerilerde bulunmutur; 1. Kreselleen ekonomi ve artan rekabet hayat boyu renmenin arlkl olarak istihdamn artrlmasna ve verimin ykseltilmesine hizmet etmesi gerektiini ortaya koymutur. 2. Hayat boyu eitime yaplacak kamu yatrmnn yan sra zel sektr ve kiisel yatrm tevik edilmelidir. 3. niversiteye giremeyerek i hayatna atlacaklarn meslek sahibi yapacak projeler gelitirilmelidir. 4. Zorunlu eitim bireylerin kendi kendine renme becerilerini gelitiren ve hayat boyu renmeye hazrlar nitelikte olmaldr. 5. Hayat boyu renme eitim ve retim frsatlarndan ok az faydalanm veya hi faydalanamamlarn yararna yaantlar salamaldr. 6. Eitim kurumlar ile i dnyas arasnda (zellikle kk ve orta lekli irketler) iliki kurulmaldr. 7. Tm toplumun hayat boyu renme konusundaki farkndalklar etkinlikler ve medya yoluyla artrlmaldr. 8. Hayat boyu renmede kiiler kendi eitim retim ve kiisel geliimlerinden sorumlu olurlar. Bundan dolay bireylere uygun danma ve rehberlik verilmelidir. 9. Hayat boyu renmede oklu ortam yazlmlar ve alarn kullanarak bireylere bilgiye ulama becerisi kazandrlmaldr. 10. Hayat boyu renme etkinliklerinde ve tm okul seviyelerinde bilgi teknolojileri rnleri kullanlmaldr. Sonu olarak, HBnin sadece bireyin sorumluluunda ya da okulun sorumluluunda olmad aktr. Vatandalarn hayat boyu renen bireyler yapmak devletin sorumluluudur bu konuda devlet tm kamu kurum ve kurulularn bunun yan sra zel sektr ayrca sivil toplum kurulularn, medyay bu ama iin organize ve tevik etmeli zellikle hayat boyu renme kltr oluturana kadar gerekli finansman salamaldr. Avrupa Birlii lkelerinde HByi gelitirmek ve HBnin nndeki engelleri amak iin kii bana yaplan eitim harcamalarnn ykseltilmesi, okulu erken (lise mezuniyetinden nce) terkin azaltlmas, internet balantsna sahip eitim kurumlarnn herkesin faydalanabilecei renme merkezleri haline getirilmesi, dijital okuryazarln gelitirilmesi, renci ve retmenlerin AB snrlarndaki deiim programlarndan daha fazla yararlanmas, hizmet sektrnn ekonomi ve istihdam iindeki artan payn gz nne alan politikalar gelitirilmesi, kazanlm bilgi ve becerilerin deerlendirilmesi eklinde zetlenebilir (MEB, 2009). HBnin gelimesinde, kurumlar ve toplumda HB kltrnn oluturulmas olduka nemlidir. Kurumlarn hem kendi ierisinde hem de dier kurumlarla bir arada HB felsefesiyle ibrilii ve koordinasyon iinde olmalar HBnin nndeki engelleri amada ve HByi gelitirmede nemli bir etkiye sahip olacaktr.

129

Hande POYRAZ, Osman TTREK KAYNAKLAR Akba, O. ve zdemir, S. (2002). Avrupa Birliinde yaam boyu renme. Milli Eitim Dergisi (155-156), 112-126. Bak, O., Levent, H., nsel, A., ve Polat, S. (2009). Trkiye'de eitime eriimin belirleyicileri. stanbul: Eitim Reformu Giriimi. Bassham, G. (2008). Lifelong learning and the duty of self-improvement. Think, 101. Borat, O. (2010). Hayat boyu renme kapsamnda eitim sektrnde beklenen gelimeler. Projeler Dergisi 4, 32-44. Brooks, G. ve Burton, M. (2008).European adult learning glossary, level 1. Retreived February 25, 2013 from http://ec.europa.eu/education/more-information/ doc/2010/adultglossary1_en.pdf. Bryce, J. (2006). Schools and lifelong learners. Editor: P. C. Judith Chapman, Lifelong Learning, Participation and Equity (p 243-263), Dordrecht: Springer. Chapman, J., Mcgilp, J., Cartwright, P., Souza, M. D., ve Toomey, R. (2006). Overcoming barriers that impede participation in lifelong learning. Editor: J. Chapman, P. Cartwright ve J. Mcgilp, Lifelong Learning, Participation and Equity. The Netherlands: Springer. Coolahan, J. (2002). Teacher education and the teaching career in an era of lifelong learning. OECD Education Working Papers, No.2. OECD Publishing. Cokun, Y. (2009). niversite rencilerinin yaamboyu renme eilimlerinin baz deikenler asndan incelenmesi. Yaynlanmam Doktora Tezi, Hacettepe niversitesi, Ankara. Deniz, M. ve nal, A. (2007).nsan kaynaklarnn bir fonksiyonu olarak rgtsel kariyer ynetimi ve bir uygulama. E-Journal of New World Sciences Academy, 2 (2), 101-120. DPT (2001). Sekizinci Be Yllk Kalknma Plan: Hayat Boyu Eitim ve rgn Olmayan Eitim zel htisas Komisyon Raporu. Retreived February 19, 2013 from http://ekutup.dpt.gov.tr/egitim/oik584.pdf DPT (2009). Hayat Boyu renme Strateji Belgesi.Retreived February 13, 2013 from http://mesbil.meb.gov.tr/genel/hayat%20boyu%20%C3%B6%C4%9Frenme %20dokuman.pdf Dnya Bankas. (2003). Lifelong learning in the global knowledge economy: Challenges for developing countries. Washington: Word Bank Publications. Eurostat (2012). Lifelong learning. Retreived February 25, 2013 from http://epp. eurostat.ec.europa.eu/tgm/graph.do?pcode=tsdsc440&language=en, Evans, N. (2003). Making sense of lifelong learning. London: RoutledgeFalmer. Gkta, . ve Kayri, M. (2005). E-renme ve Trkiye asndan sorunlar, zm nerileri. Yznc Yl niversitesi Elektronik Eitim Fakltesi Dergisi, 2 (2). Hargreaves, D. H. (2004). Learning for life: The foundations for lifelong learning. Bristol: The Policy Press. Kngr, S. ve Gn, G. (2011). Kariyer planlama ve kariyer gelitirme sorunlar. Ekev Akademi, 30. Longworth, N. (2003). Lifelong Learning in action: Transforming education for the 21st. London: Kogan Page. McGivney, V. (2006). Attracting new groups into learning: Lessons from research in England. J. Chapman, P. Cartwright, ve J. Mcgilp. Lifelong Learning, Participation and Equity. The Netherlands: Springer. 130

Trkiyede Hayat Boyu renmenin Gelitirilmesi MEGEP (2006). Trkiye'nin baars iin itici g: Hayat boyu renme politika belgesi. Ankara. MEGEP (2007). Hayat Boyu renme Strateji Belgesi (TASLAK). Retreived February 2013 from http://www.megep.meb.gov.tr/megep/genel/hayatboyu/., Milli Eitim Bakanl (2009). Milli Eitim Bakanl 2010-2014 Stratejik Plan. Ankara: Milli Eitim Bakanl Strateji Gelitirme Bakanl. Milli Eitim Bakanl (2011). Milli Eitim Bakanlnn tekilat ve grevleri hakknda kanun hkmnde kararname. Retreived March 12, 2013 from http://mevzuat .meb.gov.tr/html/28054_652.html Morgan-Klein, B. ve Osborne, M. (2007). The concepts and practices of lifelong learning. Oxon: Routledge. Salam, M., zdoru, F. ve ray, F. (2011, Aralk). Avrupa Birlii eitim politikalar ve Trk Eitim Sistemi'ne etkileri. Yznc Yl niversitesi Eitim Fakltesi Dergisi, 8 (1), 7-109. Syslo, M. M. (2004). Schools as lifelong learning institutions and the role of IT. Lifelong Learning in the Digital Age Sustainable For All in a Changing World, p. 99-110. Boston: Kluwer Academic Publishers. Titrek, O., Bayrak, M. ve Zafer Gne, D. (2012). Women can be a leader. International Counseling and Education Conference- ICE-C, 3-5 May 2012, Istanbul. Turan, S. (2005). renen toplumlara doru Avrupa Birlii eitim politikalarnda yaam boyu renme. Avrupa almalar Dergisi, 5(1), 87-98. Yiit Ik, . (1993). rgtsel kariyer gelitirme sistemleri ve eitim amalar. stanbul: Marmara niversitesi Yaynlar.

131