T.C.

UKUROVA N VERS TES SOSYAL B L MLER ENST TS FELSEFE VE D N B L MLER ANAB L M DALI

GEM TE VE GNMZDE ANTAKYADA HIR ST YANLIK

Ali Ekber TRKO LU

YKSEK L SANS TEZ

ADANA2006

T.C. UKUROVA N VERS TES SOSYAL B L MLER ENST TS FELSEFE VE D N B L MLER ANAB L M DALI

GEM TE VE GNMZDE ANTAKYADA HIR ST YANLIK

Ali Ekber TRKO LU

DANI MAN: Do. Dr. Kadir ALBAYRAK

YKSEK L SANS TEZ

ADANA2006

ukurova niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Mdrl ne, Bu al ma, jrimiz tarafndan Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dalnda YKSEK L SANS TEZ olarak kabul edilmi tir.

Ba kan

: Do. Dr. Kadir ALBAYRAK (Dan man)

ye

: Yrd.Do.Dr. Mnir YILDIRIM

ye

: Yrd.Do.Dr. Muhammet YILMAZ

ONAY Yukardaki imzalarn, ad geen retim elemanlarna ait olduklarn onaylarm. // 2006

Prof. Dr. Nihat KKSAVA Enstit Mdr Not: Bu tezde kullanlan zgn ve ba ka kaynaktan yaplan bildiri lerin, izelge, ekil ve foto raflarn kaynak gsterilmeden kullanm 5846 sayl Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundaki hkmlere tabidir.

i ZET

GEM TE VE GNMZDE ANTAKYADA HIR ST YANLIK

Ali Ekber TRKO LU

Yksek Lisans Tezi, Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dal Dan man: Do.Dr. Kadir ALBAYRAK Eyll 2006, 116 sayfa

Antakya, Byk skenderin generallerinden Seleukos tarafndan kurulmu , Roma mparatorlu u dneminde de ba kent olmu tur. Antakya, birok dinden ve inantan insann bir arada ya ad bir kltr merkezidir. Hristiyanlk, Kuds d nda ilk kez Antakyada yaylmaya ba lam ve bu dinin takipileri ilk kez burada Hristiyan adn alm tr. Havariler Antakyay ziyaret etmi ve burada Aziz Petrus, Antakya Kilisesini kurmu tur. Daha sonra Papa buray hac yeri olarak ilan etmi tir. Bu olaylar sonucunda Hristiyanlar iin Antakyann nemi daha da artm tr. Giri blmnde Antakyann tarihi anlatldktan sonra, Hristiyanl n do u u, Havarilerin Antakyaya geli i, Antakya Kilisesinin kurulu u ve kilisede grev yapan nemli din adamlar ikinci blmde anlatlm tr. Gnmzde hlen Antakyada aktif olarak faaliyet gsteren kiliselerin ibadet, ayin ve sakramentleri son konu olarak i lenmi tir. Antakyadaki Hristiyan cemaatlerinin birlik ve uyum iinde ya adklar gzlemlenmi ve buradaki cemaatin ya antsnn diyalog iin iyi bir rnek oldu u tespit edilmi tir. Anahtar Kelimeler: Antakya, Hristiyanlk, Katolik, Ortodoks, Protestan.

ii

ABSTRACT

CHRISTIANITY IN ANTAKYA IN THE PAST AND TODAY Ali Ekber TRKO LU

Master Degree Thesis, The Department of The Philosophic and Religious Sciences Supervisor: Do. Dr. Kadir ALBAYRAK September 2006, 116 Pages

Antioch was established by one of Alexander the Greats generals Seleukos, and has been the capital during the Roman Empire Period. Antioch is a cultural dwelling centre, in which people from many religions and believes live in a harmony, because of its geographic, economical and social position. Except Jerusalem, Christianity first spread in Antioch and the followers of this religion were called Christian in Antioch. The apostles visited Antioch and here St. Petrus established Antioch Church. Later, the Pope declared here as a pilgrimage place. As a result of these events, Antioch gained more importance for the Christians. After telling the history of Antioch in the introduction, the birth of Christianity, apostles coming to Antioch, the establishment of Antioch Church and the important religious men who served in this church are told in the second part. The rites, worships and sacraments of this church which is stil serving actively, were told as the last subject. It is observed that different Christian communities live in Antioch in a unity and harmony and it is also ascertained that the lives of these communities is a good example for the dialogue. Key Words: Antioch, Christianity, Catholic, Orthodox, Protestant.

iii KISALTMALAR

bkz. c. ev. DTA Hz. M.. M.S. . St. TDV vb.

: baknz. : cilt. : eviren. : Dinler Tarihi Ansiklopedisi. : Hazreti. : Milattan nce. : Milattan Sonra. : lm : Saint. : Trkiye Diyanet Vakf. : ve benzeri.

iv NSZ

Antakya, Bat ile Do u kltrnn kesi ti i, toplumlarn kltr al veri inde bulundu u bir co rafyada yer almaktadr. Konumu itibariyle nemli bir ticaret ve transit merkezi olan Antakya, gemi te ve gnmzde birok dinden ve inantan insann bir arada ya ad bir kltr merkezi konumundadr. Gnmz Antakyasnda cami, kilise ve havra varlklarn bir arada srdrmektedir. Hatay ili Trkiye Co rafyasnda Do u Akdeniz blgesinde yer almaktadr. Hatay' da di er turizm yannda inan turizmi de geli mi tir. Hristiyan dininin yaylmasnda byk hizmetler veren Hz. sa' nn havarilerinden Aziz Petrus Kudsten sonra Antakya' da dini yaymaya ba lam tr. Kendi adn ta yan tarihi Aziz Petrus kilisesi de buradadr ve halen ayakta durmaktadr. Aziz Petrustan nce Hristiyanlar iin nemli bir Aziz olan Barnaba ve bununla birlikte Hristiyanl a yeni bir boyut kazandran, Hristiyanl n ikinci yrtm lerdir. Romallar zamannda Hristiyanlar burada din adna ok ehit vermi ler ama Konstantinin Hristiyanl benimsemesi ile Antakya, Hristiyanl n nemli merkezlerinden biri olmu tur. Burada alan okulda Hristiyanlk iin nemli din adamlar yeti tirilmi tir. Konstantinin Hristiyanlara kazandrd huzur, bir sre sonra teolojik tart malar nedeniyle yerini mezhep kavgalarna brakm tr. Antakya iin tekrar kt gnler ba lam , byk katliamlar, srgnler olmu ve btn bunlara bir de depremler eklenince kbus daha da bym tr. Tabi buralara yaplan istilalar da halk iin ayr bir sorun te kil etmi tir. Bizansn yapt zulm, slam ordusunun buray almasyla son bulmu tur. Hal seferleriyle yeni bir karga a iine srklenen Antakya, Osmanl idaresi ile bir sre sknete kavu mu tur. Franszlarn Antakyay i gali ile Hristiyanlar buralarda tekrar faaliyette bulunmaya ba lam , halk arasna fitne girmi ama Antakyallar son kararlarn verip Trkiye ile birlik olmu lardr. Bu gnden sonra halk, farkl inan ve d nceleri bir kenara brakp, birlikte hareket etmi lerdir. Ortodoks ve Katolik kiliseleri, Musevilere ait havra ile Mslmanlarn tarihi camilerinin yan yana bulunmas bunun gzel bir rne ini temsil etmektedir. Bizim tezimizin konusunu ilgilendiren Hristiyanlar, burada 2000 yl ncesinden beri ya amaktadr. Burada patriklikler kurmu lardr. Gemi te Monofizitlere ve ardndan Yakubilere ait olan Patriklik unvann, gnmzde Sryani, Marun, Rum sas Pavlus da misyon faaliyetlerini burada

v Katolik, Rum Ortodoks ve Sryani-Yakubi mezhepleri de kullanmaktadr. Buras be Patrikli in merkezidir ama hibir Patrik burada oturmamaktadr. Gemi te saylar olduka fazla olan Hristiyanlar, gnmzde, Antakyann merkezindeki saylar yakla k 1300 civarndadr. Bunun 1200n Ortodoks Hristiyanlar, 70ini Katolikler ve kalann di er Hristiyan mezheplere mensup ki iler olu turmaktadr. Genellikle Hristiyan mezhepleri birbirleriyle tart ma halindeyken, aksine burada birlik hkimdir ve Hristiyanl karde e ya amaya al maktadrlar. Paskalya Bayram Ortodoks ve Katolik mezheplerinde di er yerlerde farkl gnlerde kutlanrken burada 1988den beri birlikte kutlanmaktadr ve oru devresinde yaplan yardmla may beraber gerekle tirmektedirler. Ayin iin, mezhep fark gzetmeksizin birbirlerinin kiliselerine gidebilmektedirler. Hatta Protestan Kilisesinin Pazar ayininde tan t mz bir ki i kendisinin aslnda Ortodoks oldu unu ve Katolik Kilisesinin de cemaat ba kan oldu unu syledi. Gerekten bu ki i halen Katolik Kilisesinde bayramlarda Papaz yardmcl yapmaktadr. Bunun rne ini o altmak mmkndr. Bu olay sadece halk arasnda de il, ara trmamzda ahit oldu umuz zere; zel gnlerde papazlar da birbirlerinin kiliselerine gidip ayinlerine katlmaktadr. Gemi in mirass olan ve bugn sayca aznl olu turan Antakya Hristiyanlarnn, gemi teki ya antlar ve inanlar o u ki ilerce incelenmi , tarihsel olarak ortaya konulmu tur. Biz de gnmzde Antakyada ya ayan Hristiyanlarn ibadet ve ayinleri hakknda al ma yaparak, Antakyada gemi gnlerde ya ayan Hristiyanlar ve Antakya d nda ya ayan Hristiyanlarla benzer ve farkl ynlerini ortaya koymaya al tk. Bu tez al mas sresince, bana her trl yardmlarn esirgemeyen de erli hocalarm Sayn Do. Dr. Kadir Albayrak Beye, Sayn Yrd. Do.Dr. Mnir Yldrm Beye, Ortodoks Kilisesi Papaz Sayn Dimitri Do um ve Sayn Jan Dellller Beylere, Ortodoks Kilisesi Vakf Ba kan Sayn Josef Naseh Beye, Ortodoks Kilisesi iin dokmanlar hazrlayan Fadi Hurigil, Antakya Ortodoks Kilisesi fahri okutman ve vakf sekreteri Beye, Katolik Kilisesi Papaz Sayn Dominico Beye ve Antakyadaki tm Hristiyanlara te ekkr etmeyi bir bor bilirim. Son olarak tezi yazmamda yardmc olan e ime ve dualaryla beni destekleyen tm aile fertlerine sonsuz te ekkrlerimi bir bor bilirim.

vi Bu al ma ukurova niversitesi Rektrl Ara trma Fonu F2004YL14 nolu Proje tarafndan desteklenmi tir. Katkda bulunan herkese te ekkr ediyorum. Adana, Eyll, 2006 Ali Ekber TRKO LU

vii NDEK LER ZET ......................................................................................................................................................... i ABSTRACT ........................................................................................................................................... ii KISALTMALAR ................................................................................................................................ iii NSZ ................................................................................................................................................... iv RES M L STES ................................................................................................................................. xi B R NC BLM G R ........................................................................................................................................................ 1 1.1. Ara trma Hakknda Genel Bilgi ............................................................................................... 1 1.1.1. Konunun Amac, Seimi ve Snrlar ............................................................................ 1 1.1.2. Metodoloji ve Kaynaklar .................................................................................................. 3 1.2. Antakyann Genel Tarihi............................................................................................................ 4 1.2.1. Hatay Devletinin Kurulmas ve Trkiyeye Katlmas ............................................ 9 1.2.2. Efsanelerde Antakyann Kurulu u .............................................................................. 11 K NC BLM HIR ST YANLI IN DO U U, ANTAKYA K L SES N N KURULU U VE GEL ME DNEM ........................................................................................................................ 13 2.1. Hristiyanl n Do u u ............................................................................................................... 13 2.1.1. Kilisenin Do u u............................................................................................................... 18 2.1.2. Pavlusun am Tecrbesi ............................................................................................... 20 2.2. Antakya Kilisesinin Kurulu ve Geli me Dnemi ........................................................... 21 2.2.1. Havarilerin Antakyaya Geli i ...................................................................................... 21 2.2.2. Antakya Kilisesinin Kurulu u ....................................................................................... 23 2.2.3. Antakya Kilisesinde Grev Yapan Piskoposlar ve Roma mparatorlu unun Hristiyanlara Kar Tutumlar ....................................................................................... 24 2.3. Hristiyanl n Devlet Dini Olmas ve lk Byk Konsil................................................. 29 2.3.1. Hristiyanl n Devlet Dini Olmas .............................................................................. 29 2.3.2. lk Konsilin Toplanmasnda Antakyann Etkisi ve Arius .................................... 30 2.4. Nasturun Hristiyanl a Etkisi ................................................................................................ 34 2.5.1. II. Efes Konsili (M.S. 449) ............................................................................................. 35 2.5.2. Kadky Konsili (M.S. 451) .......................................................................................... 37

viii 2.5.2.1. Kadky Konsili Sonrasnda Antakya........................................................... 38 2.5.3. II. stanbul Konsili (M.S. 553) ...................................................................................... 41 2.5.4. III. stanbul Konsili (M.S. 680) .................................................................................... 41 2.6. lk Yllardan Melkit ve Sryani Kilisesi Olarak kiye Ayrlncaya Kadar Antakya Kilisesinde Grev Yapm Olan Patriklerin simleri ve Grev Tarihleri ..................... 43 2.7. Do u ve Bat Kiliselerinin Ayrlmas .................................................................................... 44 2.7.1. Sezaropapizm ..................................................................................................................... 45 2.7.2. Kilisede Be Patriklik Anlay nn Ortaya k ................................................ 46 2.7.3. Roma le stanbul Arasndaki Kilise Hiyerar isi Konusundaki eki meler .... 47 2.7.4. Lisan Farkll ndan Dolay Ortaya kan Kar lkl Bilgisizlik ve Yanl Anlamalar ............................................................................................................................. 48 2.7.5. Filioque Meselesi .............................................................................................................. 48 NC BLM ANTAKYA HIR ST YANLI ININ NAN ESASLARI ................................................ 51 3.1. nan Esaslar ................................................................................................................................ 51 3.1.1. Antakya Rum Ortodoks Kilisesince Kabul Edilen nan Esaslar ...................... 52 3.1.1.1. man Esas ............................................................................................................. 52 3.1.1.2. Teslis ...................................................................................................................... 53 3.1.1.2.1. Tanr (Baba) ....................................................................................... 53 3.1.1.2.2. sa Mesih (O ul) ............................................................................... 54 3.1.1.2.3. Kutsal Ruh .......................................................................................... 54 3.1.2. Antakya Katolik Kilisesince Kabul Edilen nan Esaslar.................................... 55 3.1.3. Kilise ..................................................................................................................................... 56 3.1.3.1. Saint Piyer (Aziz Petrus) Kilisesi................................................................... 58 3.1.3.2. Antakya Rum Ortodoks Kilisesi..................................................................... 59 3.1.3.2.1. Antakya Rum Ortodoks Kilisesine Ba l Hristiyanlarn Saylar .................................................................................................. 62 3.1.3.2.2. Antakya Rum Ortodoks Kilisesi Patri i ..................................... 62 3.1.3.2.3. Antakya Rum Ortodoks Kilisesinde Grev Yapm ve Halen Grevli Din Adamlar ....................................................................... 64 3.1.3.3. Antakya Katolik Kilisesi .................................................................................. 65 3.1.3.4. Antakya Protestan Kilisesi ............................................................................... 67

ix DRDNC BLM ANTAKYA HIR ST YANLI ININ BADET VE AY NLER ..................................... 69 4.1. Hristiyanlkta badetler ............................................................................................................. 69 4.1.1. Antakyadaki Kiliselerde Gnlk badetler .............................................................. 71 4.1.2. Haftalk badetler .............................................................................................................. 73 4.1.2.1. Antakya Katolik Kilisesinde Haftalk badet .............................................. 74 4.1.2.2. Antakya Rum Ortodoks Kilisesinde Haftalk badet ................................ 74 4.1.2.3. Antakya Protestan Kilisesinde Haftalk badet .......................................... 75 4.1.2.4. Antakyadaki Kiliseleri Arasndaki Baz badet Farkllklar ................ 76 4.1.3. Bayramlar ............................................................................................................................ 77 4.1.3.1. sa le lgili Bayramlar ...................................................................................... 78 4.1.3.1.1. Christmass (Noel) ............................................................................. 78 4.1.3.1.2. Epifani Bayram ................................................................................ 83 4.1.3.1.3. I k-Nur Bayram .............................................................................. 83 4.1.3.1.4. Paskalya Bayram ............................................................................. 83 4.1.3.2. Antakya Rum Ortodoks Kilisesinin Bayramlar ve Aziz Anma Gnleri .................................................................................................................... 89 4.1.4. Oru ve Perhiz.................................................................................................................... 92 4.1.4.1. Kilise Tarafndan Oru Zamannda Yenilmesi Msaade Edilen Yiyecekler .............................................................................................................. 92 4.2. Sakramentler ................................................................................................................................. 93 4.2.1. Vaftiz .................................................................................................................................... 93 4.2.1.1. Antakya Katolik Kilisesinde Vaftiz............................................................... 94 4.2.1.2. Antakya Rum Ortodoks Kilisesinde Vaftiz................................................. 95 4.2.2. Konfirmasyon..................................................................................................................... 97 4.2.2.1. Antakya Katolik Kilisesinde Konfirmasyon ............................................... 97 4.2.2.2. Antakya Rum Ortodoks Kilisesinde Konfirmasyon ................................. 98 4.2.2.3. Katolik ve Ortodoks Kiliseleri Arasndaki Konfirmasyon Ayininin Farkllklar ............................................................................................................ 98 4.2.3. Evharistiya (Ekmek- arap Ayini) ................................................................................ 99 4.2.3.1. Antakya Katolik Kilisesinde Ekmek ve arap Ayini ............................. 100 4.2.3.2. Antakya Rum Ortodoks Kilisesinde Ekmek ve arap Ayini ............... 101 4.2.4. Gnah tiraf ..................................................................................................................... 101

x 4.2.4.1. Antakya Katolik Kilisesinde Gnah tiraf ................................................ 102 4.2.4.2. Antakya Rum Ortodoks Kilisesinde Gnah tiraf .................................. 103 4.2.5. Son Ya lama .................................................................................................................... 103 4.2.5.1. Antakya Katolik Kilisesinde Son Ya lama............................................... 104 4.2.5.2. Antakya Rum Ortodoks Kilisesinde Son Ya lama ................................. 105 4.2.6. Rahip Takdisi ................................................................................................................... 106 4.2.7. Nikh .................................................................................................................................. 107 4.2.7.1. Ortodoks Kilisesinin Dini Nikh Yasaklad Gnler ve Evlilik artlar ................................................................................................................... 108 4.2.7.2. Antakyal Hristiyanlarnn D n Adetleri ............................................. 109 SONU ................................................................................................................................................ 111 KAYNAKA ..................................................................................................................................... 113 ZGEM
....................................................................................................................................... 116

xi RES M L STES

Resim 1. Haron, Yunan Mitolojisinde Cehennem Kayks....................................... 6 Resim 2. St. Piyer Giri i .............................................................................................. 59 Resim 3. St. Piyer i ................................................................................................... 59 Resim 4. Antakya Ortodoks Kilisesi D .................................................................... 61 Resim 5. Antakya Ortodoks Kilisesi ....................................................................... 61 Resim 6. Petrus ve Pavlus............................................................................................ 61 Resim 7. Antakyal Hristiyanlar ................................................................................. 63 Resim 8. Antakya Ortodoks Patri i ............................................................................. 64 Resim 9. Nikola Huri ................................................................................................... 64 Resim 10. Vehbi Huri .................................................................................................. 64 Resim 11. Butros sagil................................................................................................ 64 Resim 12. Sami Bulos Sabagil..................................................................................... 64 Resim 13. Dimitri Do um ........................................................................................... 65 Resim 14. Jan Dellller................................................................................................ 65 Resim 15. Katolik Kilisesi ....................................................................................... 66 Resim 16. Avlu, D Cephe ......................................................................................... 66 Resim 17. Oyun Salonu ............................................................................................... 67 Resim 18. Oturma Salonu............................................................................................ 67 Resim 19. Katolik Kilisesi an ve Hemen Biti i indeki Cami (a), Kilisenin Bahesi (b) ................................................................................. 67 Resim 20. Ekmek- arap Gezdirilirken ........................................................................ 77 Resim 21. Ekme in Kutsan ...................................................................................... 77 Resim 22. Vaftiz Kurnalar.......................................................................................... 97 Resim 23. Rahip, Bir Hasta in Dua Ederken ............................................................ 105 Resim 24. Rahip Takdis Edilirken............................................................................... 107 Resim 25. Rahip Takdisi, ncili perken .................................................................... 107

1 B R NC BLM

GR

1.1. Ara trma Hakknda Genel Bilgi 1.1.1. Konunun Amac, Seimi ve Snrlar Gemi te ve Gnmzde Antakyada Hristiyanlk adl bu al mamzn temel amac, Hristiyanl n ilk yllarnda Hristiyanl n merkezi ve dinamik g odaklarndan biri olan Antakyada gnmzde ya ayan Hristiyanlarn gemi le ba lantlarn tespit edip ara trmak ve hl ibadet ve ayinlerini nasl icra ettiklerini ortaya koymaktr. Asi nehrinin kenarna yerle en Antakya, Akdenize yakn olu u, Asya ve Orta Do unun kav ak noktasndaki konumu nedeniyle, Yunanl, Msrl, Sryani ve Asyal tccarlarn ortak pazar olmu tur. Mezopotamya, Arabistan ve Hindistandan gelen kymetli rnler, burada pazar bulmu tur. Antakyay kuran Seleukos ve ardndan gelen yneticiler, buray gn getike gzelle tirmi hatta dnyann ilk sokak aydnlatmasn yapm lardr. Asi rma zerine vuran klar neticesinde ehir gece btn ihti amyla parlam tr. Bu gzel ehre Romallar da zgr kent stats vererek burann refah dzeyini daha da artrm lar ve insanlarn buraya g etmesini sa lam lardr. Bu g neticesinde kentte, egzotik inanlar, Yunan kltr, Roma ihti am, Hristiyan inanlar harmanlanm ve yepyeni bir kltrn olu masna zemin hazrlam tr. yakla mlar getirerek, Hristiyanl n yeniden ekillenmesini te bu yeni kltrn etkisinde kalan Hristiyanlar, dini nderlerine ( sa) ve inanlarna farkl sa lam lardr. Hristiyanl n hkim olmasndan sonra Roma mparatorlu unun tanrlarnn yerini Hristiyan inancndaki tanr anlay (Baba, O ul, Kutsal Ruh ve Meryem) alm tr. De i ik d nce ve felsefi akmlarn etkisinde kalan baz Hristiyanlar, bu d ncelerini ortaya koyunca tart malara neden olmu lar ve neticesinde Hristiyanl n dini doktrinlerini belirlemek iin toplantlar (konsil) dzenlenmesine sebep olmu lardr. Antakya, skenderiye ile birlikte Do u Hristiyanl nn iki nemli merkezinden biriydi. Bu iki ehrin rekabeti dini tart malar da beraberinde getirdi. stanbul, ba kent

2 olduktan sonra, burada bulunan patrikler tm Hristiyanl n dini lideri olmak istemi lerdir. stanbulda grev yapan patriklerin genelinin Antakya ekolundan olmas nedeniyle skenderiye, stanbulla da liderlik eki mesine giri mi tir. Hatta baz konsillerde stanbul Patriklerinin aforoz edilmelerini sa layarak Do unun liderli inin kendilerinde oldu unu gstermeye al m tr. Aforoz ettikleri patriklerin bazsnn Antakya ekolnden olu u, Antakyaya kar da hamle yaptklarn gstermektedir. Ama yllar sonra Antakya ve skenderiye monoteizm gr n savunarak, ilk defa birlikte hareket etmi lerdir. Bu dnem, her iki ehir iin kbus olmu ; Romann putperestli i dneminde katledilen Hristiyan halk imdi kendi dinda lar tarafndan katledilmeye ba lam tr. Bu eziyet slam ordusu gelinceye kadar devam etmi tir. Antakya, Mslmanlarn eline geince Hristiyanlk iin eski nemini yitirmi , sadece patriklik olarak unvan kalm tr. Bu unvan hala Sryani, Marun, Rum Katolik, Rum Ortodoks ve Sryani-Yakubi mezhepleri devam ettirmektedir. Bu patrikliklerin patrikleri Antakya d nda ya amaktadr. Bu patrikliklere ba l cemaat de Antakyada ya amamaktadr. Sadece burada, Rum Ortodoks Patrikli inin cemaati bulunmaktadr. Antakyada Ortodoks cemaatten ba ka, Katolikler ve az da olsa di er Hristiyan mezhepleri de bulunmaktadr. Ortodoks cemaat Antakyann en eski yerle en halkdr ve Hristiyan cemaatin o unlu unu olu turmaktadr. Daha sonra yetmi ki ilik mensubuyla Katolik Kilisesi gelmektedir. Ara trma alanmza da genellikle bu iki cemaat girmektedir. nk di er kilise mensuplar buraya ya sonradan yerle mi ler ya da misyonerlik yapmak iin gelmi lerdir. Ama yine de Antakya Protestan Kilisesine de de indik. Bu kiliseden yeterince bahsedemeyi imizin nedeni, kilisenin 2000 ylnda faaliyete gemesi ve cemaatinin yeni yeni olu masdr. Tespit edebildi imize gre, bu kiliseye ayine gelen ve burann hizmetlerini yrtn ki ilerin geneli Ortodokstur. Bu da bizim Ortodoks cemaat zerinde daha ok durmamz zorunlu hale getirmi tir. Ara trmamz, Antakya Rum Ortodoks Kilisesi, Antakya Katolik Kilisesi ve Antakya Protestan Kilisesi ile snrlandrlm tr. Antakyada ya ayan Hristiyanlar ve kiliseler hakknda al t mz iin nce Antakyann genel tarihinden ksaca sz edilmi tir. Daha sonra, Antakya, Hristiyanl n Kudsten sonra asl merkezi oldu u ve ncillerde de burann bahsi geti i iin nce ncillere gre Hristiyanl n do u undan ve Antakyaya geli inden bahsedilmi tir. Antakya kilisesinin tarihsel geli imi, Hristiyanl a etkisi, Hristiyanlk iinde Antakya kilisesinin konumu ve kilisede grev yapan nemli din adamlarndan ksaca bahsedilmi tir.

3 Son blmde, gnmzde Antakyada bulunan Hristiyan kiliselerin (Ortodoks ve Katolik) inan esaslarndan ve al mamzn asl konusu olan Antakyadaki Hristiyanlarn dini ibadet ve ayinlerinden detayl bir ekilde zerinde durulmu , hatta baz ayin ve trenler yerinde bizzat grlm tr.

1.1.2. Metodoloji ve Kaynaklar Gemi te ve gnmzde Antakyada Hristiyanlk zerine yaplan bu al mada, Dinler Tarihinin deskriptif, tarihsel ve kar la trmal metotlar takip edilmi tir. al mada kullanlan metotlardan biri de, gzleme dayanan alan ara trmasdr. Bu erevede, Antakyaya gidilmi , buradaki Antakya Rum Ortodoks Kilisesinin, Antakya Katolik Kilisesinin ve Antakya Protestan Kilisesinin baz ayin ve trenlerine katlarak izlenmi tir. Ayin ncesi ve sonrasnda Hristiyan papaz ve cemaatleriyle sohbet yaplarak gzlemlerimiz de erlendirilmi tir. Bu gzlemlerimiz srasnda notlar alnm ama bazen cemaatin not al mzdan rahatsz olmas nedeniyle nce gzlem yaplm daha sonra gzlemleri yazma yoluna gidilmi tir. Bu al mada, soru cevap metodu da uygulanm ; renmek istedi imiz baz konular hakknda sorular hazrlayp onlar papazlara veya halka sorarak cevaplar bulmaya al lm tr. Antakyann genel tarihini anlatrken genellikle, Hatay iin hazrlanan yllklardan faydalanlm tr. zellikle Mehmet Tekinin Hatay tarihi ile ilgili yapt ara trmalar bize olduka yardmc olmu tur. Gemi te Antakyada Hristiyanlk konusunu i lerken faydaland mz kaynaklarn ba nda Mehmet elikin Sryani Tarihi, Richard E. Rubensteinin sa Nasl Tanr Oldu ile Aziz S. Atiyann Do u Hristiyanl Tarihi adl eserler gelmektedir. Do u ve Bat Hristiyanl nn ayrl konusunda Ahmet Hikmet Ero lunun Do u ve Bat Kiliselerinin Ayrl Sebepleri adl makalesi al mamzda n plana km tr. badet ve ayinler konusunda en ok ba vurdu umuz eser, Mnir Yldrmn Yunanistan ve Ortodoks Kilisesi adl al mas olmu tur. Bayramlar konusunda ise Mehmet Katarn Hristiyan Bayramlar zerine Bir Ara trma adl makalesi, zellikle Katolik Bayramlar hakknda bize yardmc olmu tur. Bunlarn yannda Katolik kilisesinin hazrlad bro r, kilisenin tarihi hakknda bize bilgi vermi tir. Yine

4 Dominico Beyin bize verdi i dua kitab Katolik ayinlerinde okunan dualar hakknda mracaat etti imiz temel kaynak olmu tur. Kiliselerin Pazar gnleri ve bayramlar iin hazrlad bro rler faydaland mz malzemelerin ba nda gelmi tir.

1.2. Antakyann Genel Tarihi Altnz, enky, Antakya ve evlikte yaplan ara trmalar, yredeki

yerle menin Orta Paleolitik Dneme uzand n ortaya karm tr. Yerle meler, st Paleolitik, Neolitik, Kalkolitik dnemler boyunca da srm tr. Buradaki ara trmalara gre, ilk yerle melerin M. 100000-40000e tarihlenen Orta Paleolitik dneme uzand n gstermektedir (Yurt Ansiklopedisi, 1982, 5: 3464). Tun a ndan itibaren Akadlarn egemenli inde kalan bu blge M.. 18001600 yllar arasnda merkezi Halep olan, Babil ynetimindeki Yamhad Krall na ba lanm tr (Ana Britannica, 1992, 10: 451). Yre, M.. 17. yzyl sonlarnda Hititlerin, M.. 1490larda Msrn egemenli i altna girmi tir. M.. 1200l yllarda merkezi Kanula (atalhyk) olan Hattena Krall kurulmu tur (Ana Brinannicada, Hatay szc nn bu krall n adndan geldi i sanlmaktadr yazlm tr, Ana Britannica, 1992, 10: 451). Daha sonra bu Krall n lkesi, srasyla Asurlularn, Hitit Prensliklerin, Urartularn ve tekrar Asurlularn egemenli i altna girmi tir. Hatta M.. VII. yzyl ortalarnda O uz Trkleri dahi bu blgeye gelip 18 yl kalm tr (Hatay, 1998, 52). M.. VI. yzyl ortalarnda Antakya ve evresi Pers mparatorlu unun snrlar iinde idi ama Pers Kral Dara, Byk skenderle sos ( skenderun)ta yapt sava ta yenilerek Frata kadar ekilmi , Frat boylarnda ikinci bir sava ta da yenilince yurt, skenderin egemenli i altna girmi tir (Hatay Yll , 1973, 19). skenderin lmnden sonra imparatorlu u payla an kumandanlarndan Seleukos, rakibi olan ve paylarna Frigya ile Anadolu d en di er kumandanlardan Antigonosu yendikten sonra, onun Samanda da kurdu u ehirle, Amik gl gneyinde in a edip kendi adn verdi i ehri ykp yerlerine Samanda da Selucia Pieria (Samanda -evlik) ve babas Antiochos adna Antiochia (Antakya)y kurmu tur (Sahillio lu, 1991, 3: 228). Kentin ilk halkn Makedonyal, Atinal, Kbrsl, Rodoslu ve Giritliler olu turmaktayd. Kent, Helenistik dnemin en nemli merkezlerinden biri olmu tur (Yurt Ansiklopedisi, 1982, 5: 3466). ki mahalleden olu an ehrin Halep yoluna do ru

5 olan ksmnda Makedonyallar ve Yunanllar, gneybat tarafnda ise yerli halkla bir miktar Yahudi oturmaktayd (Sahillio lu, 1991, 3: 228229). En az Antakya kadar nl olan ve Antakya iin Daphne (Defne) yaknndaki Antakya olarak tarif edilen banliys Defne' den su getiren bir su kemeri ile Silpius eteklerinde sarnlar in a edildi i, yaplan kanalizasyon tesisat ile pis sularn Orontes' e (Asi) aktld bilinmektedir (Hatay 2000, 2000, 22). Antakya ehir plan, sokaklar k n gne i grecek ve yazn da Asi nehrinin rzgrn alacak ekilde Xenarius tarafndan izilmi tir. Lskye ehir plannn da ayn olmas nedeniyle bu iki ehir kiz ehirler adyla uzun sre anlm tr (Tekin, 1993, 24). Seleukos devleti zamannda Antakyada ilki M.. 195 ylnda olmak zere M.S. 6. yzyla kadar aralklarla devam eden olimpiyatlar dzenlenmi tir (Hatay, 1998, 52). Kentin ikinci kurucusu saylan IV. Antiochus Epiphanes (M.. 175164), Epiphania olarak anlan yeni bir yerle me kurdurmu , bylece Antakya drt mahalleli (tetropolis) bir ehir olmu tur (Sahillio lu, 1991, 3: 229). IV. Antiochus zamanndan gnmze gelmi yegne eser, bir kayaya oyulmu Charonion' a (Haron) ait dev bsttr (resim: 1). Hkmdarl srasnda kente yaylan veba salgnn durdurmas iin ilahlara yaknmak amacyla yontulmaya ba lanm tamamlanmadan yarm braklm tr. Kurulu unu bu ekilde tamamlayan ehir, M.. 64te Pompeinin ehre girip,, Selevki Devletine son vermesiyle Antakya, Roma mparatorlu una katlm tr. Pompei, halk ynetime sndrmak iin 69 ylndaki depremde harap olan ehri onartm , bylece ehir mparatorlu un Suriye eyaletinin ba kenti olmu tur. Birka deprem atlatan ehir, tahrip olduysa da derhal imar edilmi tir. Romallar ayrca surlar daha da geni letmi lerdir (Sahillio lu, 1991, 3: 229). M.S. I. yzylda Hristiyanlk Kudsten sonra Antakyada da yaylm ve burada ilk defa Hz. saya inananlara Hristiyan ad verilmi tir. mparatorlu un do u illerini tehdit ile ba layan Pers tehlikesi, mparator Valerian' n (253260) esir d t 260 ylndaki sava tan sonra ciddi boyutlara ula m ve nihayet 256 ylnda kent ilk defa I. apur (Sapor I) tarafndan i gal edilmi tir. 260 yl Haziran ay sonlarnda kenti ikinci defa ele geiren Persler, Antakya' y ya ma ederek yakp ykm lar ve bir harabe haline getirmi lerdir (Rubenstein, 2004, 40).

olan bst, salgnn snmesi sonucu

Byk ehirlerin evresinde bulunan, her gn gidip gelinmesi mmkn olan ve ehrin hayatna katlan yerle me blgesi. Yunan mitolojisinde Cehennem Kayks.

Resim 1. Haron, Yunan Mitolojisinde Cehennem Kayks Perslere kar kazanlan bir ka ba ar zerine ba mszl n ilan eden Palmura Kraliesi Zenobia, 268 ylnda Antakya' y i gal etmi , ancak bir ka yl sonra mparator Aurelianus ile giri ilen ve Zenobia' nn esir d mesi ile sonulanan mcadeleyi takiben Antakya eski gnlerine dndrlm ve bu olaylarda u ram oldu u tahribatn giderilmesi amacyla mparator Probus (276-282) dneminde zel ilgi altna alnm tr. Antakya' y bir ka kere ziyaret etmi olan mparator Diocletian (284-305) dneminde, ada zerindeki hipodroma biti ik ( stanbul ve Selanik' te oldu u gibi) muhte em bir saray in a edilmi tir (Hatay 2000, 2000, 23). 525 yl Ekim aynda kentte kan byk bir yangn ok sayda binann kl olmasna ve ok sayda insann lmesine neden olmu tur. Bundan bir yl sonra, 526 senesi Mays aynn 29. gn ak ama do ru vuku bulan deprem, yakla k 250.000 300.000 ki inin lmne neden olurken, kentin hemen tamam tahrip olmu , ayakta kalabilen yaplar da depremden sonra kan yangnda kl olmu tur. Bu felaketin yol at karga ada halk kenti ya ma etmi , birbirlerini ldrm ve korkarak kenti terk

7 etmi tir. Defne ve Seleucia Pieria da bu depremden byk lde zarar grm tr. mparator tarafndan kentin sratle imar, su kemerleri, hamamlar ve kprlerin onarm iin byk mebla lar gnderilmi tir (Hatay, 1998, 54). Mstakbel imparator I. Justinianus ve Theodora, bu felaket zerine Antakya' da kiliseler, hamamlar, sarnlar ve imarethaneler yaptrarak kente olan ilgilerini ifade etmi lerdir. Theodora' nn yaptrd Archangel Kilisesi' nin stunlar, stanbul' dan gnderilmi tir (Yurt Ansiklopedisi, 1982, 5: 3466). 540ta En irvan ehri alarak ya malam , 542de veba salgn, 551, 557 ve 577de depremler ehri tekrar sarsm tr (Sahillio lu, 1991, 3: 229). 606607 yllarnda Perslerin Suriye ve n Asya' ya yapt hcumlar, mparator Heraclius (610-641) dnemine rastlayan 613 ylnda imparatorluk ordusunun Antakya yaknnda byk bir yenilgiye u ramas ile devam etmi ve kent tekrar Perslerin i galine u ram tr. Bu i gal, iinde Suriye' nin de bulundu u imparatorlu un do u topraklarnn 628 ylnda Bizans' a iade edilmesine kadar devam etmi tir (Sahillio lu, 1991, 3: 229-330). Halife mer ynetimindeki Araplarn, 634 ylndan itibaren Bizans topraklarna girmesi ile ba layan Suriye ve Filistin' in istilas, Heraclius dneminde 20 A ustos 636' da yaplan Yermk sava nda, Bizans kuvvetlerine kar kazanlan zafer sonucu Kuds' e kadar uzanrken, Antakya, hicretin 17. ylnda (Mart 638) Eb Ubeyde bin Cerrah kuvvetlerine kar ksa bir direnmeden sonra teslim olmu tur (Sahillio lu, 1991, 3: 330). 661750 yllar arasnda, Antakya Halepe ba l olarak Emevilerin elinde bulunmaktayd. Abbasiler dnemine gelindi inde Antakya sakin bir devir ya am tr. Bu dnemde de Antakya Kilikyann merkeziydi. Abbasiler dneminde Halife Harun Re it Antakyaya kadar gelmi tir. Bu halife dneminde Antakya avasm olarak idare edilmi tir. Abbasilerden sonra Antakya, Ahmet bin Tolun tarafndan zapt edilmi tir. 877de Toluno ullarnn daha sonra h itlerin egemenli i altna giren Antakya, 944te Hamdano ullarnn Halep koluna ba lanm tr (Tekin, 2000, 7). Bizans mparatoru II. Nikephoros Suriyeye at bir sefer srasnda 968de ehri alm ve ehir 1084 ylna kadar, bir asrdan fazla Bizans hkimiyetinde kalm tr (Sahillio lu, 1991, 3: 330). Anadolu Seluklu hkmdar Sleyman ah, Antakyay 1084te ele geirmi tir. Antakya halknn o unlu u Hristiyan oldu u iin, Mslman Trklerin ehri almalar kar snda son derece endi e ve korkuya kaplarak i kaleye s nm lard. Oysa

8 Sleyman ah kimseye ktlk yapmak niyetinde de ildi. Bu niyetini askerlerine

kartt bir emirname ile aka ortaya koymu tur. Sz konusu emirnamede Hristiyan halka iyi davranlmas, evlerine girilmemesi, kzlaryla nikhla da olsa evlenilmemesi eklinde ifadelere yer verilmi tir (Tekin, 1993, 43). Sleyman ah, Mar Cassianus Kilisesini camiye evirmi ; buna kar lk iki yeni kilise (Meryem Ana ve Saint George Kiliseleri) yaplmak zere bir araziyi Hristiyan halka tahsis etmi tir (Sahillio lu, 1991, 3: 330). Sleyman ahn lmnden sonra Melik ah, buraya Ya syan tayin etmi tir. 1097 ylna gelindi inde, Suriye Seluklularnn kar kl ndan yararlanan Hal ordular skenderunu ve daha sonra ierden birinin (Firuz) ihaneti sayesinde 1098de Antakyay ele geirmi lerdir. Antakya bu sefer 170 yl Hallarn hkimiyetinde kalm tr. Tekrar Hristiyanl n merkezi haline gelen Antakya, Kuds Krall na ba l bir dukalk (Antakya Prensli i veya Antakya Kontlu u) eklinde ynetilmi tir. Uzun bir sre Hal hkimiyetinde kalan Antakya 1268de Msr Memluk Sultan Baybars tarafndan ele geirilmi , ancak Antakya, Mslmanlarn merkez olarak geli tirdikleri am ile rekabet edecek durumda de ildi (Meydan Larousse, 1992, 1: 556). Baybars, halk kltan geirmi , bir ksmn da esir alm , ehrin ya malanmasna izin vermi ve bylece ehir tahrip edilerek ate e verilmi tir. Bundan sonra Antakya bir daha eski a aasna ula amam tr (Sahillio lu, 1991, 3: 230). 1516da Mercidabkta, Osmanl ordusu ve Memluk ordusu arasndaki sava , Osmanllar kazanm tr. Yavuz Sultan Selim, sava kazandktan sonra Halepe girmi . Ardndan Antakya ve evresini de ele geirmi tir. Bu Padi ahtan sonra, Kanuni Sultan Sleyman Tebriz Seferi dn nde buradan gemi tir. Kanuninin emriyle Antakyann evresindeki Belene, cami, han, hamam ve imaret yapm ba latlarak buras, ky haline getirilmi tir (Tekin, 2001, 19). XVI. yzylda Antakyann demografik yaps incelendi inde, nfusun birka defa tespit edildi i ve bu tespitin 1527den 1589a kadar de i medi i grlm tr. Ayrca, bu dnemde gayrimslim nfusun olmad da kaytlarda yer alm tr. ehirdeki mahalle saysna gelince; 22 ile 24 arasnda de i mektedir (Tekin, 2000, 13). Bunlardan Debbs (Drtayak), Haracc Bekir ve Hallabnnemle (Basaliye) mahalleleri Osmanl fethinden sonra kurulmu tu. Btn bu mahalleler sur iinde yer almaktayd ve XIX. yzyla kadar sur d nda pek mahalle bulunmamaktayd (Sahillio lu, 1991, 3: 231). XVI. yzylda gayrimslim nfusu bulunmayan Antakyada 1867de Cevdet Pa a burada 8775 Mslman, 1129 gayrimslim nfusun bulundu unu yazm tr (nfus

9 bilgileri ve Antakyadaki ehir yaplar iin bkz. Sahillio lu, 1991, 3: 231).

Mslmanlar de i ik mesleklerle zellikle iftilikle u ra rken, Hristiyanlar daha ok zanaat ve ticaretle u ra maktayd. Hristiyan mahalleleri de kiliselerin evresinde olu mu tur (Yurt Ansiklopedisi, 1982, 5: 3466). XVII. - XVIII. yzyllarda Antakya, Lskye, Hama, Humus civarlarnda konarger Trkmen a iretleri iskn edilerek, hem retim dengesi olu turulmu ve hem de baz yerle im yerleri imar edilmi tir. XVIII. yzyla gelindi inde Msr Valisi Kavalal Mehmet Ali Pa ann o lu brahim Pa a Osmanl ordusunu yenerek Suriyeye ula m , 1832de yaplan sava ta, brahim Pa a, Osmanl ordusunu yenerek bu blgeyi de ele geirmi tir. brahim Pa ann kurdu u dzen 1839 Tanzimatn ilanna kadar devam etmi tir (Tekin, 2001, 21). 1839 Tanzimat Fermannn ilan, Antakya idaresinin dzenini de etkilemi tir. Ancak bu fermann etkisi ok uzun srmemi . XIX. yzyl ba larnda skenderun, Belen ve Antakya kazalar evresine kadar isyan hareketleri ba gstermeye ba lam . Bu blgenin slah iin bir frka olu turulmu tur. Adna Frka- Islahiye denilen bu ordu, isyan hareketlerini dzenli bir ekilde bastrarak isyan eden a iretleri de itaat altna alm tr (Tekin, 2001, 22). Ermeni faaliyetlerinin Antakya ve evresini etkisi altna almas, daha sonra bu blgelerde yabanc okullarn almasna da zemin hazrlam tr. Bu okullarda, ba ta Ermeniler olmak zere btn Hristiyan halka ve ksmen de yerli halka hizmet verilmekteydi. Sz konusu okullardan ilki, Presbiteryen misyonerleri tarafndan Samanda da alan ngiliz okulu (1846)dur ve bundan sonra Antakya (1876) ve skenderunda (1902) da ubeleri alarak, misyonerlik hareketlerine devam etmi lerdir (Tekin, 2000, 124; Yurt Ansiklopedisi, 1982, 5: 3466). 1877de skenderuna yerle en Saint Josef srleri, 1905te Antakyaya bir okul, bir yetimhane ve bir dispanser am tr. Kapuin rahipleri, 1882de bir okul am tr. Bu okullarda daha ok Hristiyan aznlklarn ocuklar renim grmekteydi (Yurt Ansiklopedisi, 1982, 5: 3466).

1.2.1. Hatay Devletinin Kurulmas ve Trkiyeye Katlmas I. Dnya Sava nn sonlarna do ru, M. Kemal Pa a, Antakyann bugnk snrlarnn hemen hemen ayn ekliyle korunmasn sa lam tr. Mondros Mtarekesinin imzalanmasndan nce 27 Ekim 1918de Antakyada Faysal taraftarlar

10 bir Arap hkmeti kurduklarn ilan etmi ler. Ardndan Mondros Mtarekesi imzalanm tr. Bu mtarekeye dayanarak 12 Kasm 1918de Franszlar Antakyaya asker karm lar. 7 Aralkta skenderundan gelen bir Fransz birli inin Antakyay i galiyle Arap hkmeti maceras sona ermi tir (Tekin, 2001, 25). Manda idaresinin kurulu undan itibaren Ermeni okullarnn says 8den 40a km tr. Manda idaresi, Araplk a lama al malarna da a rlk vermi tir. Arap liseleri am lar ve buraya Suriyeli Arap militanlar, retmen olarak tayin edilmi tir. Bu okullarda Trkeye yer verilmemi , Franszca ve Arapa dersleri okutulmu tur. I. Dnya sava ndan nce Ortodokslarn Antakyada iki, Samanda da bir okullar vard ve bu okullar Rus arl nn yardmlar ile ya amaktayd (Antakyada alan okullar ve bunlar aanlar, yaptklar al malar hakknda bkz. Tekin, Hatayda E itim ve Kltr, s. 7273). 21 Ekim 1921 Ankara Antla mas ile Fransa skenderun sanca denilen blgeye idari muhtariyet vermeyi kabul etmi tir. Ocak 1937de Paris ve Ankarada yaplan gr melerden sonra iki devletin garantisinde Hatay adyla bir devlet te kili kararla trlm tr. Anayasas, Milletler Cemiyetinde hazrlanm ve 29 Mays 1937de onaylanm tr (Sahillio lu, 1991, 3: 232). M. Kemal Atatrk Hataya byk nem vermi tir. Bu Trk ehrinin Fransz idaresine gemesini iddetle knam ve tepki gstererek; Krk asrlk Trk yurdu d man elinde esir kalamaz eklindeki tarihi szn sylemi tir. Ancak 1921 Ankara itilafnamesinin imzalanmak zorunda kalnmas, Hatayda Fransz basksn bir derece daha arttrm . Bu duruma, Trk ordusu 5 Temmuz 1938de iki koldan Hataya girerek, mdahale etmi tir. Bu srada Fransa, Bo azlarn neminden ve Ortado unun en gl bir devleti olmasndan dolay Trkiye ile ili kilerini yumu atmak istemekteydi (Hatipo lu, 1986, 21). Nihayet bu yaknla ma, Hatayda Trk ve Fransz ordularnn garantisi altnda, Millet Meclisi seiminin yaplmasn sa lam tr. Seimlerden sonra ise yeni devlet iin bir cumhurba kan seilerek, 2 Eyll 1938de Hatay Cumhuriyeti ilan edilmi , Cumhurba kanl na Tayfur Skmen seilmi , Ba kanl a Doktor Abdurrahman Melek atanm ve hkmet kurularak greve ba lanlm tr. Devletin bayra hemen hemen Trk Bayra nn ayns, Milli Mar ise Trk stiklal Mar idi (Hatay, 1998, 76). Hatay Cumhuriyeti ile Trkiye arasnda gayet yakn ili kiler kurulmu tur. Hatay Meclisi, Trkiyedeki Trk Medeni Kanununu aynen kabul etmi tir. Bununla birlikte Trkiyedeki mali m avirlerden yardm istemi ve Trkiyeden gelen mali

11 m avirlerin yardmyla, Hatay ekonomik dzenini kurmaya al m tr. Ayrca Trk Ceza Kanununu da yine Hatay Meclisi tarafndan kabul edilmi tir. Tm bu giri imler Hatayn anavatana katlma iste inden kaynaklanm tr. Tabi ki, Trkiyede bu iste i desteklemi ve bu ynde faaliyetlerini hzlandrm tr (Armao lu, 2002, 351). Hatay Devleti ile Trkiye arasndaki mnasebetler hzla geli mi tir. Ancak Fransa ile Trkiye arasnda Hatay hakknda tereddtler mevcuttu. 23 Haziran 1939da Hatay Millet Meclisi toplanarak anavatana katlma karar alm tr. Ayn gn Trkiye ile Fransa arasnda bir anla ma yaplarak Hatayn Trkiyeye katlma karar kabul edilmi tir. Ancak, bunun kar l nda Fransa, Suriyenin ba mszl n garanti eden bir maddeye yer vermi tir (Eyicil, 1990, 294). 29 Haziran 1939 gn Hatay Millet Meclisi son defa toplanm , oy birli i ile Trkiyeye katlma karar alarak kendi kendini feshetmi tir. Trkiye Byk Millet Meclisinde 7 Temmuz 1939 tarihinde kabul edilen bir kanunla Hatay Vilayeti kurulmu tur. kr Skmenser Hatay Valili ine tayin edilmi tir. Anla ma gere i 23 Temmuz 1939 gn Antakya K lasnda devir teslim treni yaplm , k laya halkn co kun sevin gsterileri arasnda Trk Bayra ekilmi ve son Fransz askerleri de Hatay terk etmi tir. Bylece Hatay tekrar Trkiye topraklarna katlm oldu (Hatay, 1998, 76).

1.2.2. Efsanelerde Antakyann Kurulu u Antakya Efsanesi, skenderin lmnden sonra generallerinden Seleukos, yeni bir devlet kurmak iin Hatayn bulundu u topraklara gelir. Ba kent olacak bir yer aramaya koyulur. Casius Da ndaki bir khine ba vurur. Khinin dediklerine uyarak Zeusa kurban keser. Anszn beliren bir kartal, kurbandan bir para kapp hi de kent kurmaya uygun olmayan deniz kysnda bir yere brakr. Seleukos burada bir liman yaptrr. Bu kez opolisteki Jpiter Tapna na gider, bir kurban daha keser. Kartal yine belirir. Kurban Silpius Da ile Orantes (Asi) rma arasnda brakr. Seleukos buraya byk bir kent kurdurur, babas Antiokosun ansna Antioche adn verir (Yurt Ansiklopedisi, 1982, 5: 3474). Defne (Harbiye) Efsanesi, Zeusun o lu I k Tanrs Apollon, rmak kenarnda gen ve gzel bir kz grr. Bu e siz gzelin ad Defnedir. Apollonun iinde arzular

12 uyandrr. Onunla konu mak ister. Fakat Defne, I k Tanrsnn iinden geenleri anlam tr. Kamaya ba lar. O kaar, Apollon kovalar. apkn Tanr bir taraftan kama seni seviyorum diye ba rr. Defne ise Tanrlarla sevi en kadnlarn ba larna neler geldi ini bildi i iin korkuya kaplr ve kamaya devam eder. Apollona gelince, bu gzel periyi mutlaka yakalamak istemektedir. Aralarndaki mesafe gittike ksalr ve bir an gelir ki Defne, Apollonun scak nefesini salarnn arasnda duyar. Artk kurtulu imkn kalmad n anlayan Defne, birden durur ve aya ile topra kazyarak yle ba rr: Ey toprak ana, beni rt, beni sakla, beni koru. Bu iten yalvar zerine Defne organlarnn a rla t n, odunla t n hisseder. Olgun g sn gri bir kabuk kaplar, kokulu salar yapraklara dn r, kollar dallar halinde uzar, krpe ayaklar kk olup topra n derinliklerine dalar, bir defne a ac oluverir. Bu manzara kar snda a ran Apollon, Defnenin a a olu unu hayret ve znt ile seyreder. Sonra da sarlr ve sert kabuklar altnda hala arpmakta olan kalbinin sesini duyar ve yle seslenir: Defne, bundan sonra sen, Apollonun kutsal a ac olacaksn. O solmayan ve dklmeyen yapraklarn, ba mn elengi olacak. De erli kahramanlar, sava larda zafere ula anlar, hep senin yapraklarnla alnlarn ssleyecekler. arklarda, iirlerde admz yan yana geecek. Bu tatl szler zerine Defne, dallarn e erek Apollonu sayg ile selamlar. Apollon teessr ve heyecan iinde o a ac amblem olarak alr ve parlak yapraklarndan ba na bir ta yapar. te o zamandan beri iir ve silah zaferi Defne dal ile dllendirilir ve Defnenin gzya lar bugn hala Harbiyede elaleler meydana getirmektedir (www.antakyagezi.com, 21.02.2005). I. Seleukos dneminde su kanallar yaplarak Defne a layanlarndan Antakyaya su getirilmi , bu su, depoya aktarlm ve su da tm ebekesi ile ehre da tlm tr (Hatay, 1998, 52). Defneyi yakalamak zere olan Apolloyu betimleyen bir mozaik, bugn Princeton mzesindedir (Yurt Ansiklopedisi, 1982, 5: 3466). Defne (Harbiye), il merkezine 7 km. mesafede olup, Yaylada ilesi zerinden Suriye ve dolaysyla Ortado uya ba layan E91 karayolu zerinde bulunmaktadr. Suriye hududuna 55 km mesafededir. Harbiye, son yllarda Ortado u lkeleri olmak zere gittike artan turist aknna u ramaktadr. Lokantalar, turistik otelleri, pansiyonlar ve e lence yerleri byk bir geli me gstermi tir.

13 K NC BLM

HIR ST YANLI IN DO U U, ANTAKYA K L SES N N KURULU U VE GEL ME DNEM

2.1. Hristiyanl n Do u u Tarih kaynaklar sann kimli i konusunda kesin bilgi vermemektedir. Ya am, peygamberli i, onu takip eden rencileri, armha gerili i hakknda Romal yazarlar, sa ile ilgili bilgi vermemi lerdir (DTA, 2: 6-7). rne in Romal yazarlardan Livy ve Seneca sann a da olmasna ra men al malarnda sadan bahsetmemi tir (Gndz, 2004, 136). Roma resmi kaynaklarnda, Kayser Augustun nfus saymna katlmasna ra men, sa ile ilgili bir bilgi edinilmemi tir. Fakat Romal yazarlardan Tacitus, Suetonius ve Kk Pliny yazdklarnda sadan bahsetmi lerdir. Yahudi kaynaklarndan Talmudda, sadan, eriate aykr hareket eden bir sihirbaz olarak bahsedilmi tir. Yine Yahudi yazar F. Josephus, sadan haber vermi tir (Tmer, 1997, 12). Fakat Ali Erba , Josephusun sadan haber verdi i iddia edilen eserinin kayboldu unu, Rusa bir tercmesinin gnmze kadar geldi ini ve bu esere mehul bir Hristiyann ilaveler yapt n iddia etmektedir (Erba , 2003, 30; Gndz, 2004, 138)). Buna ilave olarak Erba , Tacitusun sadan bahsetti i eserinin 115 ylnda yazld n, bu tarihte zaten Romada kalabalk bir Hristiyan cemaatinin bulundu unu, artk bu tarihlerde ncil menkbesinin tamamen yerle ti ini, Tacitusun da verdi i bilgilerin kulaktan dolma oldu unu eserinde belirtmi tir (Erba , 2003, 31). Suetonios ve Kk Pliny de Tacitusun a da lardr. Kk Pliny, 111-113 yllar arasnda Bursa ve Adapazar blgesinde Roma valili i yapm ve blgesindeki Hristiyanlarla ilgilenip onlarla diyalog kurmu tur (Snmez, 2002, 138). Bu durumda, ad geen Romal yazarlarn say grm olmalar, onun hakknda herhangi bir belgeye sahip olmalar mmkn grlmemektedir. Bu yzden sann kurtarc Mesih olarak ne zaman ortaya kt n ancak Luka ncilinden renmekteyiz; Sezar Tiberiusun egemenli inin on be inci ylnda Yahudiyede Pontius Pilatus valilik yapmaktayd. Celileyi Hirodes, tureya ve Trohonitis blgesini Hirodesin karde i Filipus, Aviliniyi Lisania ynetmekteydi (Luka, 3/1). Bu bilgiler di er ncillerde bulunmamaktadr.

14 Lukann verdi i bu tarihi bilgilere gre Eliade, sann M.S. 28-29 yllarnda ortaya kt n belirtmi tir (Eliade, 2003, 2: 380). Bu tarihi bilgilerden sonraki ksm di er ncillerde de anlatlmaktadr. Tanrnn emri ile eria rma nn evresinde dola arak insanlar tvbe etmeye ve vaftiz olmaya a ran Yahya Peygamber, ayn zamanda Tanr krall nn yaknda kurulaca n ama kendisinin Yahudilerin bekledi i Mesih, lyas ve Peygamber olmad n da aklamaktayd (bkz.Yuhanna, 1/19-28; Luka, 3/2-16; Markos,1/4-8; Matta, 3/1-12). Ye aya Peygamber, Yahya peygamber iin yle demi ti: lde haykran, Rabbin yolunu hazrlayn, geece i patikalar dzleyin diye sesleniyor (Matta, 3/3; Luka, 3/4). Yahyann a rsna uyanlar o alm t ve Yahya, a rsna uyanlar vaftiz etmekte, tavsiyelerde bulunmakta ve mjdeledi i ama tanmad say beklemekteydi. sann stnl n, Ben sizi suyla vaftiz ediyorum, ama benden daha gl olan geliyor. Ben onun arklarnn ba n zmeye bile layk de ilim. O sizi Kutsal Ruhla ve ate le vaftiz edecek (Luka, 3/16; Matta,3/11; Yuhanna, 1/26-27; Markos, 1/7-8) szleriyle belirtmekteydi. Yahya, say vaftiz etmekten ekinmesine ra men yine de sa onun elinden vaftiz olmu tu. sa vaftiz olduktan sonra gkler alm , Kutsal Ruh gvercin eklinde sann zerine inmi , gkten Tanr Sen benim sevgili o lumsun, senden ho nudum diye seslenmi (Matta, 3/16-17; Markos, 1/10-11; Luka, 3/21-22) ve bylece sa artk grevine ba lam t. Luka ncilinde sann greve ba lad nda 30 ya larnda oldu u belirtilmi tir (Luka, 3/23). Bundan sonra sa, blis tarafndan denenmek zere ruh aracl ile le gtrlm ve sa orada krk gn krk gece oru tutmu tur. Bu krk gn boyunca da eytan tarafndan denenmi ama eytan alt olup say terk edip gitmi tir (Matta, 4/1-11; Markos, 1/12-13; Luka, 4/1-13). sa, Yahyann tutuklanmasndan sonra Celileye gitmi ve Tanrnn mjdesini duyurmu tur: Zaman doldu, Tanrnn egemenli i yakla t, tvbe edin, mjdeye inann (Markos, 1/14-15; Matta, 4/17). Bu a r, Yahudi dinselli ine egemen olan eskatolojik umudu ifade etmektedir (Eliade, 2003, 2: 382).

aya Peygamber, Yahudilere: Babilin Yahve, Tanrnn arac Keyhsrev veya srail tarafndan yklaca n; srailin kurtulaca n yani srgnlerin zgrl e kavu aca n, l geeceklerini, Kudse vararak dnyann drt bir yanna da lm olanlarn bir araya gelece ini; Yahvenin Siyona dnece ini; yeniden in a ve cemaatin o almasyla lkenin ihya olaca n; milletlerin Yahveyi kabul edece ini ve kendi tanrlarndan uzakla aca n anlatarak onlara eskatolojik umud vermekteydi (Elliade, 2003, 2: 289). Bu eskatolojik d nceyi daha sonra gelen di er peygamberler de geli tirmi tir. Bu yzden

15 sa, Havariler adyla anlan ilk rencileri ile birlikte Celile blgesini dola makta, buralardaki havralarda vaaz vermekte, halk hayranlk ve a knlk iinde brakmaktayd. zellikle insanlardan kt ruhu kovmas, hastalar iyile tirmesi, cinleri kovmas ve onlar konu turmamas gibi zellikleri tm Celile blgesinde hzla yaylm t. (Markos,I/21-34; Matta, 4/23). sann daha sonra bir czamly (Matta, 8/14; Markos, 1/40-45; Luka, 5/12-13) ve bir felliyi iyile tirmesi (Matta, 9/1-8; Markos, 2/1-12; Luka, 5/17-26) gibi mucizeleri onun nnn Celile, Dekapolis, Yeru alim, Yahudiye, eria rma nn kar yakas ve tm Suriyede yaylmasna ve halkn sann, hastalar iyi etme pe inden gitmesine sebep olmu tur (Matta, 4/24-25).

mucizesinin halkn zerinde etkisi oldu u a ikrdr. Bugn bile halk, tp biliminin d nda iyile me mucizeleri aramaktadr ki, sa gibi, hastalar iyile tirme mucizeleri gsteren ki ilerin pe lerinde kalabalk halk grmek gayet do aldr. sa, pe indeki kalabal grnce, da dan onlara seslenerek vaaz vermi ti. Burada kendisinin kutsal yasay tamamlamak iin geldi ini syleyerek; ahlaki kurallar, nasl dua edilece ini, nasl oru tutulaca n, nasl davranmalar gerekti ini onlara anlatm t. sann da da yapt bu vaaz halk a rtm t. nk, din bilginleri gibi de il yetkili biri gibi dini retmekteydi (Matta, 7/28-29). Tabii, sann bu kutsal yasaya kar zgr tavr Ferisileri kayglandrmaktayd, onun mucizelerine inanmamaktaydlar ve sann cini kovmas olayn cinleri, cinlerin nderinin gcyle kovuyor demekteydiler (Matta, 9/34,12/24; Markos, 3/22; Luka, 11/15). sa ile her frsatta eki ecek bahaneler aramaktaydlar ve onu kutsal yasaya uymamakla sulamaktaydlar. sa da onlara her defasnda ileri ile d larnn bir olmad n sylemekte, onlar ikiyzllkle sulamaktayd. Ferisilerle beraber, yasa uzmanlarn yani din bilginlerini de grevlerini yapmamakla ve insanlara tavsiye ettikleri eyleri yerine getirmemekle sulamaktayd (Luka, 11/37-54). sa, onlarn tapna dua evi olmaktan kardklarn ve haydut evine evirdiklerini sylemekteydi. Bu yzden, ba kahinler, din bilginleri ve halkn ileri gelenleri say yok etmeye karar vermi lerdi (Markos, 11/17-18; Luka, 19/46-47). sa, ifa da tarak ve vaaz vererek ldrlece ini bildi i yere (Yeru alim) do ru ilerledi. Ferisiler, sann yanna gelerek buradan ayrlp ba ka yere git, Hirodes seni ldrmek istiyor dediler; ama sa onlara, bir peygamberin Yeru alim d nda lmesi d nlemez (Luka,13/33) kar l n verdi. Hatta rencilerine Yeru alime
Yahudiler, kendilerini kurtulu a erdirecek, Tanrnn egemenli ini yeryzne hkim klacak bir kurtarc beklemekteydi.

16 gidiyoruz. Peygamberlerin insano luyla ilgili yazdklarnn tm yerine gelecektir. O, teki uluslara teslim edilecek. Onunla alay edecek, ona hakaret edecekler; zerine tkrecek ve onu kamlayp ldrecekler. Ne var ki o, nc gn dirilecek (Luka, 18/31-33; Matta, 20/17-19; Markos, 10/32-34) szleri ile lp dirilece ini nceden bildirmekteydi. sa, Zeytin Da nn yamacndan spa zerine bindi. Halk, giysilerini ve a a dallarn yollara sermi bir ekilde; Hozana! Rabbin adyla gelene vgler olsun Atamz Davutun yakla an egemenli i kutlu olsun Ey ycelerde hozana ilahisini syleyerek say co kuyla kar lad ve sa bir kral gibi Yeru alime girdi (Matta, 21/1-11; Markos, 11/1-11; Luka, 19/28-40; Yuhanna, 12/12-19). Bu ihti aml giri tm kenti alkalad ve kentliler Bu kimdir? diyerek kalabal a sordular. Kalabalk, bu, Celilenin Nasra kentinden Peygamber sadr cevabn verdiler (Matta, 21/10-11). sa, burada da Ferisilerle, din bilginleri ile mnaka a etmi tir. Onlar da artk say hileyle tutuklama zamannn geldi ine karar verdiler. Hristiyanlarn zld olaylardan biri, on ikilerden olan Yahuda skariotun ihanetidir. O, ba kahinlere giderek say ele verme kar l nda pazarlk yapm ve say ele vermek iin frsat kollam tr (Matta, 26/14-16; Markos, 14/10-11; Luka, 22/3-6). sa, Yahudi bayram olan fsh yeme inde rencileri ile son yeme ini yedi. Burada kendisine ihanet eden ki iyi i aret etti ve daha sonra kendi elinden rencilerine ekmek ve arap vererek ikramda bulundu (Matta, 16/17-29; Markos, 14/12-26; Luka, 27/7-23; Yuhanna, 13/21-3; I. Korintlilere, 2/23-25) sa ve Havarileri ilahi syledikten sonra d ar kp Zeytin Da na do ru gittiler (Matta, 26/30; Markos, 14/26 ). Bu arada sann en istikrarl rencisi, iman eden cemaatin lideri olarak grlen Petrusa bu gece horoz tmeden beni kez inkar edeceksin (Matta, 26/34; Markos, 14/26-31) diyerek inkarn nceden bildirmesi ve

Fsh: Bahar Bayram, zgrlk Bayram ve Hamursuz Bayram olarak da bilinen fsh, srailo ullarnn Msrdan k nn yldnm olarak brani takvimine gre Nisan aynn 15inde kutlanr. Tanr, Msr halkna ilk erkek ocuklarnn lmesini musibet olarak vermi ti. srailo ullar bu musibetten korunmak iin Tanrya kurban kesip kaplarna kanlarn srdler. Bylece Tanr kaplardaki bu i aretlere bakarak onlar atlam t. Bu olayn ansn tazelemek zere, Yahudilerce her sene Fsh Bayramnda bir kuzununTanrya kurban edilmesi ve bunun yenilmesi, bu bayramn geleneklerinden biridir (Altnta , 2001, 12-14).

17 Petrusun da onu inkar etmesi (Matta,26/74; Markos, 14/68) kafalar kar trsa da, onun inkar insann zayfl n do rulamaktayd. Bu ac verici olay Eliade, byle bir davran Petrusun saygnl n ve karizmatik erdemlerini asla yok etmez. Bu ac verici olayn anlam bellidir: selamet d ncesine dayal tutumda, ne insani erdemler, ne de gnahlar hesaba katlr; nemli olan nedamet getirmek ve umudunu yitirmemektir (Eliade, 2003, 2: 384) eklinde yorumlamaktadr. Yahudann ihaneti, Petrusun say inkr etmesi gibi, Getsemani denen yerde Hristiyanlar iin zc bir olay daha olmu tur: Getsemani denen yerde sa rencilerine, Ben uraya gidip dua edece im, siz burada oturun dedi. Petrus ile Zebedinin iki o lunu yanna ald. Kederlenmeye, a r bir sknt duymaya ba lam t. Onlara lesiye kederliyim, burada kaln, benimle birlikte uyank durun dedi. Biraz ilerledi, yzst yere kapanp dua etmeye ba lad: Baba, mmknse bu kse benden uzakla trlsn. Yine de benim de il, senin istedi in olsun. rencilerinin yanna dnd nde onlar uyumu buldu. Petrusa Demek ki benimle bir saat uyank kalamadnz, Uyank durup dua edin ki, ayartlmayasnz, Ruh isteklidir, ama beden gszdr dedi. sa ikinci kez uzakla p dua etti ama dnd nde rencilerini yine uyumakta grd (Matta, 26/36-45; Markos, 14/32-42; Luka, 22/3946). Bu olay da insann zayf oldu unu ortaya koymakta, uyank kalmann zor bir snav oldu unu ortaya koymaktadr. Gerek Petrusun inkr, gerek bu olay Hristiyanlar iin bir ibrete dn ecektir (Eliade, 2003, 2: 385). Daha sonra sa, Yahudann ihaneti ile yakalanr ama rencileri onu brakp kaarlar. sa, nce yksek kurul (Sanhedrin) nnde yarglanr. Burada ba khin saya Tanrnn o lu Mesih sen misin? dedi. sa syledi in gibidir deyince, ba khin Tanrya kfrettin diyerek, lm hak etti ine karar verdi (Matta, 26/57-66; Markos, 14/53-64; Luka, 22/66-71; Yuhanna, 18/19-24). sa daha sonra vali Pilatus nnde yargland. Vali ona sen Yahudilerin kral msn?diye sordu. sa syledi in gibidir dedi. Bunun zerine Pilatus, say sulu bulmasa da halkn onu armha ger diye ba r malarnn baskn kmas zerine onu armha germeye karar verdi ve sa askerlerin krba darbeleri ve alaylaryla birlikte armha gtrld. sa, ba nn zerine bu, Yahudilerin kral sadr yazl bir su yaftas aslm olarak armha gerildi (Matta,27/37-38; Markos, 15/26-28; Luka, 23/28-41; Yuhanna, 19/19). Bu olayn kesin tarihi bilinmemektedir, tahminen M.S. 30 yllarnda 14 veya 15 Nisan gn meydana gelmi tir (Bihlmeyer-Tuchle, 1972, 16). ncil d nda sann haa

18 gerildi ini Yahudi yazarlardan F. Josephus ve Tacitus da eserlerinde ksaca da olsa bahsetmi lerdir (Tmer, 1997, 12). Hazrlk Gnyd ve abat Gn ba lamak zereyken say, yksek kurul yelerinden Yusuf adnda biri, cesedi Pilatustan isteyip onu keten beze sararak, hi kimsenin konulmad , kayaya oyulmu bir mezara yatrd ve mezarn giri ine bir ta yuvarlad (Luka, 23/52-54). sann tutuklanmas, yarglanmas ve armha gerili inden sonra mminler da ldlar. Yalnzca olup bitenleri izleyen baz kadnlar vard. Bunlarn arasnda Mecdelli Meryem, Kk Yakup ile Yosenin annesi Meryem ve Salome bulunmaktayd (Markos, 15/40; Matta, 27/55-56; Luka, 27/49; Yuhanna, 19/25). sann armha gerilmesinden sonra olan olaylar Hristiyanl n ana kayna ve temelini olu turmu tur. sann tekrar dirili i, rencilerine grlmesi ve rencileri ile aralarndaki diyalogu ve onlarn gzleri nnde g e ykselmesi inanc, manevi gcn yitiren ve say terk edip kaan grubun tekrar kararl bir mmin grubuna dn mesini sa lam tr.

2.1.1. Kilisenin Do u u Kilise kelimesi, Yunanca toplant anlamna gelen ekklesia kelimesinden alnm tr. Toplamak veya toplant anlamna gelen kilise kelimesi Hristiyan cemaatin toplants manasndadr (Sarko lu, 2002, 354). verdi inde, de i ik milletlere sa, havarilerini toplad nda, kalabalklara vaaz etti inde, ekme i krd nda, Petrusa anahtarlarnn iktidarn ncili anlatmalar iin rencilerini gnderdi inde, kilisenin ilk safhas kurulmu tur. Kilisenin resmi olarak kurulu u Pentekost gn gerekle mi tir (Besnard, 1992, 166). Havariler, Yuhanna lakapl Markosun evinde toplanarak sa ile geirdikleri hatralarn anmaktaydlar (elik, 1996, 25). M.S. 30 ylnn Pentekost gn imanllar yine bir arada toplanm lard. Anszn gkten, gl bir rzgrn esi ini andran bir ses geldi ve bulunduklar evi tmyle doldurdu. Ate ten dillere benzer bir eylerin da lp her birinin zerine indi ini grdler. manllarn hepsi Kutsal Ruhla doldular ve Ruhun onlar konu turdu u ba ka dillerle konu maya ba ladlar (Elilerin leri, 2/1-4). Bylece Pentekost bayramyla Hristiyan Kilisesinin tarihi ba lar. Bu Kilise kendisinden asla ayrlmayacak Kutsal Ruhla donatlm , Yahudilikten ba msz, yeni ve evrensel krallk olarak ilan edilmi tir (Bihlmeyer-

19 Tuchle, 1972, 17). Bu olaydan sonra artk havariler canlanmaya, umutlanmaya, vaaz vermeye ve mucizeler gerekle tirmeye ba ladlar. Petrus, Pentekost gn kalabal a seslenerek onlar Hristiyanl a a rd (Elilerin Hristiyan toplulu una katt (Elilerin leri, 2/14-36). Daha sonra tvbe edin, her biriniz sa Mesihin adyla vaftiz olsun dedi ve bin ki iyi vaftiz ederek leri, 2/38-41). Bir gn Petrus, Yuhanna ile leri, 3/1-7). Petrus, bu olay birlikte tapnakta sakat dilenciyi iyile tirdi (Elilerin

gren ve a knlk iinde bulunan Yahudi halkna, bilgisizliklerinden tr say ldrttklerini ama bu olayn Tanrnn szn yerine getirmesi oldu unu, bu yzden gnahlarn temizlenmesi iin tvbe edip Tanrya dnmelerini syledi (Elilerin leri, 3/11-20). Bu olay zerine de imanllarn says artt ama Petrus ve Yuhanna Yahudi Yksek Kurulunda yargland fakat sulu bulunamad, yalnzca Yksek Kurul tarafndan tehdit edildiler (Elilerin leri, 4/1-21). manllar ekonomik rgtlenme iine girmi , birbirlerine ba lanm lar, her eylerini payla m lar (Elilerin i leri, 4/32-37), bylece geimlerini sa lamakta ve dinlerine sk bir ekilde sarlmaktaydlar. Eliler, mucizeler gstermeye devam etti, tapnakta vaazlar verdiler. Btn bunlar ba khinleri ve Sadukileri ok kzdrd ve onlarn hepsini Yksek Kurul nnde yine yarglattlar. Yksek Kurul onlar kamlatt ve tehdit edip sald (Elilerin i leri, 5/27-40). Havariler bir gn kendilerinin grevini yapacak yedi yardmc seti. Baz Yahudiler, bunlardan birini ( stefanos) bu adam durmadan bu Kutsal yere (Azatllar Havras) kar koyuyor diye sulayp Yksek Kurulda yarglattlar (Elilerin i leri, 6/12-13). stefanos, Yahudilerin genel tarihini kurul nnde anlattktan sonra Ey dik kafallar, yrekleri ve kulaklar snnet edilmemi benziyorsunuz, her zaman Kutsal Ruha kar olanlar, siz tpk atalarnza direniyorsunuz. Atalarnz

Peygamberlerin hangisine zulmetmediler ki? Adil olann gelece ini nceden bildirenleri de ldrdler, melekler aracl yla buyrulan yasay alp da bana uymayan sizler, imdi de adil olana ihanet edip onu katlettiniz hitabn yapnca kurul yeleri fkelendi ve onun ta latarak ldrlmesini sa ladlar (Elilerin i leri, 7/51-61). Bylece stefanos 32 veya 33 ylnda Hristiyan inancnn ilk ehidi oldu (Bihlmeyer-Tuchle, 1972, 18). stefanosun ldrlmesini ilerde Hristiyan teolojisini olu turacak olan Pavlus da onaylam tr (Elilerin i leri, 8/1). stefanosun ldrld gn Yeru alimdeki kiliseye kar korkun bir bask dnemi ba lad. Eliler hari btn imanllar Yahudiye ve Samiriyenin her yanna da ldlar (Elilerin i leri, 8/1-3).

20 2.1.2. Pavlusun am Tecrbesi Pavlus, Romallara mektubunda kendisinin oyma ndan bir brahim soyundan, Benyamin lerinde

srailli (Romallar, 11/1) oldu unu yazm tr. Elilerin

yazd na gre Pavlus, kendisinin Kilikyann Tarsus kentinde do du unu ve Kudste Gamalielden Yahudi yasasnn e itimini ald n sylemi tir (Elilerin Luka, Elilerin 2004, 32). stefanos ldrldkten sonra Yahudiler Hristiyanl tamamen yok etmek istemi lerdi. Hristiyanlk ba lamadan bitmeliydi. Hristiyanlar yok etmek iin hrsl bir Ferisi gen olan ve yurt d ndaki artlar ok iyi bilen Pavlus, bu i iin grevlendirildi (Zitelmann, 2003,136). Pavlus, inanllar toplulu unu krp geirmekteydi. Ev ev dola arak, kadn erkek demeden imanllar d ar srklemekte, hapse atmaktayd (Elilerin i leri, 8/3). Kudsten etrafa da lan halk misyonerlik grevini yapmakta ve Hristiyanl n yurt d nda da yaylmasn sa lamaktaydlar. Kuds Yahudileri Pavlusu, Kuds d na kan Hristiyanlar ba layarak Kudse getirecekti ama olaylar yle geli medi. ama giderken ba na mistik bir vizyon geldi. Bu vizyonu beni daha annemin rahmindeyken seip ltfyle a ran Tanr, uluslara mjdelemem iin o lunu bana gsterdi (Galatyallar, 1/15-6) diye aklayan Pavlus, misyonunun insandan kaynaklanmad n, sa Mesihin vahiy yoluyla olu tu unu (Galatyallar, 1/11-12) syleyerek, Hristiyanl n tekrar do umunu gerekle tirmi tir. Pavlus, ama Hristiyanl yok etmek iin hareket etmi ti fakat ama varnca, Havralarda sann Tanrnn o lu oldu unu hemen duyurmaya ba lad (Elilerin i leri, 9/20). amdaki Yahudiler Pavlusu ldrmek iin tuzak kurdular fakat Pavlus oradan kaarak Kudse geldi. Barnaba aracl yla havarilerle konu tu ve ba ndan geenleri anlatt. Daha sonra Pavlus, Yeru alimde ve her yerde Hristiyanl anlatmaya ba lad, dili Greke olan Yahudilerle tart t. Yahudiler onu ldrmeyi planladlar fakat imanl karde leri onu karp Tarsusa gtrdler. Bu vizyon tecrbesi ve yapt misyonerlik hareketi ile Pavlus, say tanmadan Havari unvan alan tek ki i olmu tur (Eliade, leri, 22/2-3). lerinde ondan Saul diye bahsetmi tir. Pavlusa bu isim, byk

ihtimalle srailo ullar tarihindeki kral Saulun isminden hareketle verilmi tir (Gndz,

Havari: dini anlamda havariler, Rabbi grenlerdir. Bu yzden havarilerin sonuncusu Pavlus olmu tur. Bu anlamda havari, sann dirili ine ahit olanlar ve dirili in gerekle ti i ksa sre boyunca kendisinden misyonerlik grevini alanlardr (F. Aydn, 2002,77).

21 2003, 2: 393). Pavlus, e itli milletlere ve ehirlere yazd mektuplarla Hristiyan ilahiyat biliminin kurucusu olmu tur (Bihlmeyer-Tuchle, 1972, 22).

2.2. Antakya Kilisesinin Kurulu ve Geli me Dnemi 2.2.1. Havarilerin Antakyaya Geli i stefanosun ldrlmesi ile ba layan bask sonucu da lan imanllar, Fenike, Kbrs ve Antakyaya kadar gittiler. Tanr szn sadece Yahudilere duyuruyorlard. Ama ilerinden Kbrsl ve Kireneli olan baz adamlar Antakyaya gelip Greklerle de konu maya ba ladlar. Onlara Rab sayla ilgili mjdeyi bildirdiler. Onlarn arasnda etkin olan Rabbin gc sayesinde ok sayda ki i inanp Rabbe dnd (Elilerin i leri, 11/19-21). Luka, Elilerin leri kitabnda, Antakyada ilk Hristiyanl n yayl n anlattktan sonra; Havarilerin ba kan Yakupun, Barnabay Antakyaya gnderdi ini, Barnabann da Tarsusta gizlenen Pavlusu buraya getirerek bir yl boyunca Hristiyanl yaydklarn (Elilerin i leri, 11/22-25) ve gn getike burada o alan cemaate ilk kez Hristiyan (Mesihi) ad verildi ini (Elilerin i leri, 11/26) yazm tr. Pavlus, Yahudi hukuku olan Musa hukukunu, zellikle snnet olmay kabul etmemekte, Yahudi olmayan Gentilelileri kendisine hedef olarak seerek, onlara Mesih kavram evresinde sa anlay n kompoze etmekte ve bylece Kuds cemaatinden ayr bir dinsel hareket iine girmekteydi. Nitekim Mesih merkezli olu an bu dinsel hareketin cemaatine Antakyada Mesihi (Hristiyan) ad verilmi tir (Gndz, 2004, 56). Elilerin lerine gre, Kudsten Antakyaya gelen baz kimselerin orada byk bir ktlk olaca ndan bahsetmeleri zerine, rencilerin her biri kendi gc orannda yardm toplam ve bu yardmlar Pavlus ve Barnaba aracl yla Kudse gndermi lerdir (Elilerin i leri, 11/27-30). Pavlus, Kudsteki bu seyahatte Havarilerin Yahudi olmayan uluslara misyon faaliyetlerini yrtmesi iin kendine ve Barnabaya el uzatarak yetki verdiklerini (Elilerin i leri, 2/9), bu yzden de snnetlilere mjdeyi bildirme i inin Petrusa, snnetsizlere bildirme i inin de kendisine verildi ini (Elilerin i leri, 2/7) sylemi tir. Barnaba ve Pavlus, Markos diye de tannan Yuhannay da yanlarna alarak Antakyaya dnm lerdi (Elilerin i leri, 12/25). Antakyadan da misyon hareketine

22 devam etmi ler ve Kutsal Ruhun grevlendirmesi ile misyonu yaymak iin Kbrs, Pisidya snrndaki Antakya, Konya, Listra ve Derbeyi ziyaret edip tekrar Antakyaya dnm ler ve buradan Pamfilya, Perge ve Antalyaya gidip yine Antakyaya dnm lerdir. Pavlus ve Barnaba bu misyon hareketinde gnahlarn sa aracl yla ba lanaca , Musann yasas ile aklanamayaca (Elilerin i leri, 13/38-39) mesajn i lerken, Yahudiyeden gelen baz ki iler Antakyadaki Hristiyanlara Siz Musann tresi uyarnca snnet olmadka kurtulamazsnz diye retmekteydiler. Pavlusla Barnaba bu adamlarla eki ip tart dlar. Bu grup, byk ihtimalle Havarilerden Yakup liderli indeki Kuds merkezli sa cemaatinin mensuplardr. nk sonraki dnemlerde de Yakup cemaati ile Pavlus ve rencileri arasnda ayn konuda ciddi tart malar ya anm tr (Gndz, 2004, 60). Tart malarn belirli bir uzla ma sa lamamas zerine, Pavlusla Barnaba, yanna birka ki i alp, Kudse gidip, bu sorunu havarilerle zmeye karar verdiler (Elilerin i leri, 15/1-2). Yakup, Petrus, Yuhanna, Pavlus ve Barnabann katlmyla olu an Kuds Konsili ya da Havariler Konsili (49 veya 50) adyla me hur olan bu toplantda, Petrus ve Yakub, Pavlus ve Barnabay hakl grm ; neticesinde Havariler cemiyeti, Barsaba denilen Yahuda ve Silas aracl yla Antakyadaki Hristiyanlara u mektubu yollam lardr: Karde leriniz olan biz elilerle ihtiyarlardan, teki uluslardan olup Antakya, Suriye ve Kilikyada bulunan siz karde lere selam! Bizden baz ki ilerin yannza geldi ini, szleriyle sizi tedirgin edip aklnz kar trd n duyduk. Oysa onlar biz gndermedik. Bu nedenle aramzdan seti imiz baz ki ileri, sevgili karde imiz Barnaba ve Pavlusla birlikte size gndermeye oy birli i ile karar verdik. Bu ikisi, Rabbimiz sa Mesihin ad u runa canlarn gzden karm ki ilerdir. Kararmz uyarnca size Yahuda ile Silas gnderiyorum. Ayn eyleri szl olarak da aktaracaklar. Kutsal Ruh ve bizler, gerekli olan u kurallarn d nda size herhangi bir ey yklememeyi uygun grdk: Putlara sunulan kurbanlarn etinden, kandan, bo ularak ldrlen hayvanlarn etinden ve fuhu tan saknmalsnz. Bundan kanrsanz, iyi edersiniz, esen kaln (Elilerin i leri, 15/22-29). Kuds seyahatinin ardndan Pavlus ve Barnaba, misyon hareketleri yaptklar kentlere ikinci bir misyon seyahati yapmay planlarlar. Barnaba yanlarna Yuhanna Markosu almak istemi ti, fakat Pavlus, Pamfilyada kendilerini yzst brakp terk eden Markosu yanlarnda gtrmeyi uygun grmedi i iin Barnaba ile aralarnda anla mazlk km tr. Bunun zerine Barnaba ve Pavlus birbirlerinden ayrlm lardr;

23 Barnaba yanna Markosu alarak Kbrsa do ru gitmi , Pavlus da yanna Silas alp Suriye ve Kilikya blgesine do ru gitmi tir (Elilerin i leri, 15/36-41). Bu anla mazl n altnda yatan asl meseleyi Pavlus, Galatyallara mektubunda Antakyaya Musa hukukuna uyan baz adamlar (Yakup taraftarlar) gelince, Petrusun bunlardan korkarak snnetsizlerden (Gentilelerden) uzakla t n, Barnabann da Petrus gibi yapt n yazm (Galatyallara, 2/11-13). Pavlus, Anadolunun e itli yerle im merkezlerinden misyonuna da devam ederken ncil ve Elilerin leri yazar Luka da kendisine katlm tr. Daha sonra Pavlus, Makedonus ve Yunanistandaki ehirlere u ram , Efesten geerek Kudse kadar gidip buradaki kiliseyi ziyaret ederek tekrar Antakyaya dnm tr. Pavlus, bu misyon seyahatinde zellikle ac ekip lmden dirilen Mesih (Luka, 17/3) inanc zerinde durmu tur. Pavlus, Antakyada bir sre kaldktan sonra tekrar misyon yolculu una ba lam tr. Tekrar Efese, Makedonyaya, Yunanistana ve ehirlerine, Egedeki adalara ve daha sonra Yeru alime gitmi fakat burada Yahudiler Pavlusu sulam ve karga a km , bunun zerine Roma askerleri Pavlusu tutuklam lardr. Nihayetinde Pavlus, Filistin blgesinde ve Roma da yarglanm tr. Geleneksel Hristiyan d ncesi, Pavlusun imparator Nero dneminde (54-68) idama mahkum edilerek ldrld (Gndz, 2004, 83) ve Pavlusun lm tarihinin 67ye denk d t kanaatindedirler (Gndz, 2004, 85). ve Petrusu ve Barnabay ikiyzllkle sulam tr

2.2.2. Antakya Kilisesinin Kurulu u Antakya Patrikli i, M.S. 37-43 yllar arasnda Petrus tarafndan kurulmu tur. Kudsten sonra Hristiyanl n ikinci merkezi sayld iin Antakya Patrikli ine Ana Kilise denir (Akdemir, 2002, 9). Ayn ekilde Eusebius da, Antakya Kilisesinin Aziz Peter (Aziz Petrus) tarafndan kuruldu unu, daha Roma Kilisesini kurmadan nce burada yedi yl sre ile bu kilisenin ilk Piskoposlu unu yapt n iddia etmi tir. Antakya, zamanla Hristiyanlk tarihi asndan vnlecek konuma ykselmi tir. nk ilk kez Hristiyanlk Yahudiler d nda da (putperestlere) yaylm ve yine ilk kez burada Hristiyanlk Yahudi ismi d na kp Hristiyan adn alm tr. (Atiya, 2005, 192).

24 Gelene e gre Petrus, M.S. 33-40 yllar arasnda yedi yl sre ile Antakya Kilisesine ba kanlk etmi , batya gitmeden nce yerine vekil olarak Pavlusun da yardmyla Putperest kkenlilere St. Euodiosu (Atiya, 2005, 192), Yahudi asll Hristiyanlara gnatiusu atam tr (elik, 1996, 52). St. Euodius, mparator Neron (5468) dneminde ldrlnce cemaatin lideri sadece St. gnatius olmu tur. Atiya, eserinde; gnatiusun, Euodiusun lmnden sonra Aziz Pavlus tarafndan takdis edildi ini yazarken (Atiya, 2005, 193), elik, eserinde, onun Euodius ile ayn anda Antakya Hristiyanlarnn ba kan oldu unu yazm tr (elik, 1996, 52). Her halkarda gnatius zamannda Antakya Kilisesi ba msz bir Piskoposluk unvann alm tr. M.S. 70 ylnda Kuds, Titus tarafndan yklmasndan sonra buradaki cemaat da lm , cemaatin bazlar Antakyaya g etmi (Atiya, 2006, 192; elik, 1996, 53) ve burada Hristiyanlarn says artm tr. Bylece Antakya, Hristiyan dnyasnn lideri ve misyon al malarnn merkezi olmu tur. Bunun zerine gnatius, Suriye Piskoposu unvann kullanmaya ba lam tr (elik, 1996, 54). St. gnatius, kuvvetli bir misyoner rgt kurmu tu. nce Antakya Kilisesi iindeki Yahudi asll Hristiyanlar ile Putperest asll Hristiyanlar arasndaki ayrl gidermi , sonra da zellikle Anadoludaki kiliselere gnderdi i mektuplarla paralanmalar nlemeye al m t (elik, 1996, 55). gnatiusun yapt bu misyon al malar mparatorluk iinde huzursuzluk yaratm ve ikayetler zerine Do u seferine kan mparator Trajan, Antakyaya u rayarak St. gnatiusu yakalatm t (elik, 1996, 56). gnatius, mparator Trajan (98-117) tarafndan sorguya ekilmi ve mparator, onun vah i hayvanlara atlmasn emretmi tir. Romaya gtrlen ve 87000 seyircinin gzleri nnde vah i hayvanlarca paralanan gnatiusun (Bihlmeyer-Tuchle, 1972, 48) bedeninden kalan kk paralar Antakyaya gtrlerek gmlm ve V. yzylda mparatorie Evdoksiya, kiliseye evrilmi olan eski bereket tapna na gmlmesini emredene kadar orada kalm tr. St. gnatiusun Sryani tarihinde o kadar saygn bir yeri vardr ki, ardndan gelen Yakubi Patrikler takdis edilip greve ba larken gnatiusun unvan ile anlm lardr (Atiya, 2005, 193).

2.2.3.

Antakya

Kilisesinde

Grev

Yapan

Piskoposlar

ve

Roma

mparatorlu unun Hristiyanlara Kar Tutumlar Antakyann ilk piskoposlar, M.S. 135 ylnda Judasa gelinceye kadar Yahudi Hristiyanlard (Atiya, 2005, 193; elik, 1996, 82). Piskopos Theophilus (165-182) ile

25 birlikte Antakya Kilisesinin dnm noktas ba lam tr. Theophilus, Putperest

d ncelerle ve ilk Sryani gnostiklerin sapkn retileri ile mcadele etmi tir. Bu dnemden nce ortaya kan Marcion, Eski Ahiti reddetmekte ve Eski ve Yeni Ahitin ayn Tanrdan olmad n, Yahudilerin Tanrsnn Yaratc Tanr, sa da zuhur eden Tanrnn sevgi ve teselli Tanrs oldu unu savunmakta, Yahudilerin nfuzlarn ykmak iin sann grn te haa gerildi ini aslnda haa gerilenin o olmad n iddia etmekteydi (elik, 1996, 84; Eliade, 2003, 2: 426). Dahas Marcion, Luka ncili ile Pavlusun on mektubu d ndaki havarilerin mektubunu da reddetmi ve kendine gre Lukann ncilinden, Elilerin lerinden ve Pavlusun Mektuplarndan zel bir Yeni Ahit dzenlemi tir (Albayrak, 2004, 63). Gnostisizmi Antakyaya sokan ki i, Samariyeli olan Menandrostur. Kendini, insanlar kurtarmak iin gkten inmi kurtarc olarak tantmakta ve kendisinin vaftiz etti i ki ilerin meleklerden dahi stn oldu unu iddia etmekteydi. 100-130 yllar arasnda Antakya da faaliyet gsteren ardl Satornil, yalnzca yaratc meleklerin ba olan Yahudilerin Tanrsnn kar sna gizli Tanry koymakta, eytann eseri olarak aklad evlili i mahkm etmekteydi (Eliade, 2003, 2: 426). te Antakya piskoposu Theophilus bu gibi Gnostik d ncelerle mcadele etmi ve Atiyann yazd na gre, zellikle Treatise to Autolycus adl eserinde Marcionun bu fikirlerini rtm tr. Theophilusun bu eseri kayda geen en eski din bilim eserlerinden biridir ki Trinity (l Teslis) teriminin ilk kullanm bu esere kadar geri gtrlebilmektedir (Atiya, 2005, 194). 199 ylnda Serapion Antakya piskoposu olmu tur. Serapion, Yunanllara ve Caricus, Pontius ve Damianus adl ki ilere hitaben mektuplar ve eserler yazm tr. Onun esas olarak Frikyal Montanusun sapkn gr leri ile mcadele etti i sylenmektedir (Atiya, 2005, 194). 240-250 yllar arasnda Antakya piskoposlu unu St. Babylas ynetmi tir. Hristiyanlar, II. yzyldan itibaren mparator tapnmalarn reddetmeleri sebebiyle Neronun emriyle kyma u ram ve Hristiyanlk yasak din olarak kabul edilmi ti. 202de Septimius Severus, din yayma abalarn yasaklayan, ilk Hristiyan kar t kararnameyi karm t. Ksa sre sonra Maximinus kilise hiyerar isine saldrm , ama

Gnostisizm: Tanr, alem, insan ve bunlarn birbirleriyle olan ili kilerini kendine has kutsal esoterik (gizli) bilgi doktrini temeline dayal olarak aklamay ilke edinen dini, felsefi gelenek (Gndz, 1998, 143).

26 bir sonu alamam tr. Deciusun saltanatna kadar, kilise bar iinde geli mi tir (Eliade, 2003, 417-418). Bu dneme gelindi inde Hristiyanlar Yahudiler kadar kalabalk olmasalar da Roma dnyasndaki en dinamik dini gruptular ve saylar gittike artmaktayd. Decius, Hristiyanlar Romann k nden sorumlu tutarak, Hristiyanl ortadan kaldrma seferleri dzenlemi tir. Decius, tm halka lmsz Tanrlara ( mparatorluk Tanrlarna) kurban sunmalarn, yapmayanlarn lm ile cezalandrlaca kararnamesini duyurmu (Eliade, 2003, 2: 418; Rubenstein, 2004, 35), bunun zerine eski Tanrlara kurban adamayanlar ldrlm tr. Eski Tanrlara kurban adamayanlar iinde St. Babylas da vard. St. Babylas ldrlnce Antakyada onun ad evresinde bir klt olu mu tur. Babylas, St. John Chrysostom tarafndan aziz mertebesine karlm tr (Atiya, 2005, 194). Eski tanrlara kurban adamadklar iin idam edilenlerin arasnda St. Babylasdan ba ka; Romal Fabiam ve II. Sixtus, Kudsl Aleksandros, Kartacal Cyprion gibi nl piskoposlar da vard (Rubenstein, 2004, 36). Hristiyanlarn kriz kar snda prensipli davran lar, fedakrlk, kilisenin alar doyurmalar, evsizleri ehitlerinin yapt hastal a barndrmalar,

yakalananlarla ilgilenmeleri gibi tutumlar Roma halk arasnda byk sayg toplamalarna sebep olmu ve bylece Hristiyanlar, n snavdan zaferle km lardr (Eliade, 2003, 2: 418; Rubenstein, 2004, 36). Bu zaferde mparator Deciusun 251 ylnda lmesi de etkili olmu tur ama yerine geen mparator Valerianusun kararyla 257-258 ylnda tekrar bask dnemi ba lam tr. 257 ylnda Valerianusun bildirisine gre, Hristiyan din adamlar ilahlara kurban etmedikleri takdirde srgn edilmekte, dini toplantlar yapanlar ldrlmekte, din adamlar fikirlerinde kararllk gsterirlerse idam edilmekte, yksek mevkideki Hristiyanlar makam ve mevkilerinden uzakla trlmakta, Hristiyan asil kadnlar kle olarak al trlmaktayd (Bihlmeyer-Tuchle, 1972, 56). 260 ylnda Sasani kral I. apur, Roma ordusunu ve Valerianusu ele geirmi sanki Hristiyan ehitlerinin intikamn alrcasna Valerianusun diri diri derisini yzdrp bu deriyi Ba kent Meydannn kapsna iviletmi ama maalesef, Antakyaya girip ehri ya malam ve binlerce ki iyi de kle yapm tr (Rubenstein, 2004, 40). Kle yaplanlar arasnda Antakya episkoposu Dimitriyanos vardr (Bihlmeyer-Tuchle, 1972, 36). Belki bu olaylar da Hristiyanl a katlm arttrm tr. nk her ne kadar mparatorlar bu kt gidi attan Hristiyanlar sorumlu tutsa da, insanlar bu durumun i galler, kt yneticiler

27 ve kendilerini artk korumayan aciz Tanrlardan kaynakland n bilmekteydiler. 260303 yllar arasnda bir bar dnemi olmu tur. Hatta mparator Gallien (260-268), Hristiyanlarn mal ve mlklerini geri vermi ve dini toplant yapmalarna da izin vermi ti (Bihlmeyer-Tuchle, 1972, 56). Hristiyanlk, mparatorlu un her yerine ve tm toplumsal katmanlara (hatta mparatorun ailesine kadar) szmay ba arm tr (Eliade, 2003, 2: 418). mparatorun kars Prisca ve kz Valeria da Hristiyan olmu tu (Bihlmeyer-Tuchle, 1972, 57). Dimitriyanosdan (254-260) sonra 260-270 yllar arasnda Samsatl Paul XVI. Piskopos olarak seilmi tir. Paul, Palmira Tadmur kraliesi Zenobia nn retmeni oldu u iin; kralie ehrin valili ini de ona vermi ti (elik, 1996, 86; Atiya, 2005, 195). Paul, Tanr inanc konusunda yle demektedir: Baba, O ul ve Kutsal Ruh diye uknum yoktur. Tek uknum vardr. O da bir tek olan Tanrdr ki Kitab- Mukaddes onu Baba olarak adlandrmaktadr. say, Ruhul Kuds aracl yla bakire Meryemden mucizev bir ekilde do mu saf bir insan olarak nitelendirmektedir. saya yceli i verenin Tanrsal Hikmetin (Kelam) onun iine i lemesi oldu unu, bu Tanrsal hikmetin daha nceki Peygamberlerde de ksmi olarak var oldu unu sylemekte ve armha gerildi i zaman Tanrsal Hikmetin ondan ayrld n iddia etmektedir (elik, 1996, 86-87). Paul, bu gr lerini eyleme dkerek; Mesih in Tanr oldu unu gsteren ya da ima eden her eyi kaldrtm tr. Antakyada artk sa, bir Peygamber, Allah ise tek bir varlk d ncesi hkim olmaya ba lam t. Hatta bir keresinde halk, kendisine mutlu Antakya kilisesini putperestlikten, sapknlktan korumak ve takdis etmek iin o gkten inen bir melektir eklinde tempo tutmu tur (elik, 1996, 88). Bu durumda Paul, Mesihin ikili do as retisinin temellerini atm ve nl Homoousion terimini ilk kez kullanm tr (Atiya, 2005, 195). Paulun bu al malar ve d nceleri her yanda yank yapm t. Bu fikir akmna kar skenderiye piskoposu Dionysius, Do u kiliselerini, problemi zmek zere Antakyaya konsil toplantsna mektup yollayarak a rm , bylece 264 (veya 265) ylnda Do u kiliselerinin piskoposlarnn katld I. sinod toplanm t. Paul, bu sinodda kendisini savundu u ikili do a retisini reddetti ini syleyerek ikna olmu gibi davranm fakat d nce ve eylemlerinden vazgememi tir. Bunun zerine 269 ylnda Antakyada II. bir sinod daha toplanm tr (Atiya, 2005, 195; elik, 1996, 88-89). Yine d nce ve fikirlerinde bir de i iklik

Hristiyanlarn znik Konsilinde belirledikleri iman formlnde, tanrlkta O ulun Baba ayn cevhere sahip oldu unu belirten bir ifadedir (Gndz,1998, 173).

28 olmayan Paul, 269 da nce kez Antakyada daha kalabalk bir katlmla sinodun toplanmasna sebep olmu tu. Bu sefer sinod, Paulun aforozuna ve yerine Dumnosun patrik olarak takdis edilmesine karar klm tr (elik, 1996, 90). 299 ylnda imparator Diocletianus, Perslere kar byk bir zafer kazanm ve herkesten Apollonun tapna nda lmsz Tanrlara kurban adamalarn istemi , bu hareketiyle de Hristiyanlara kar kampanya ba latm t. Ama, kendi Tanrlarnn Yahova ya da sadan daha stn oldu unu gstermekti. Diocletianusun asl amac, Roma da birli i sa lamak ve Roma halknn inand di er dinler gibi Hristiyanl da sistemin bir paras haline getirmeye al makt (Rubenstein, 2004, 44). nk manevi ve sosyal birlik sa lanrsa eski gnlerin tm ihti amyla gelece i fikri onda ve di er ileri gelenlerinde hkim bir d nceydi. Fakat Deciusun ve Valerianusun yapt bask hareketleri Hristiyanl yldrmad n aslnda daha da g kazand n bilen Diocletianus, nce devlet i lerini dzenlemi , halk iinde huzurun yaylmasn sa lam , bylece halk kendi tarafna ekmeye ba arm ve devlet grevinde, orduda ve sosyal hizmetlerde bulunan Hristiyanlar da tasfiye etmeye ba lam t. 303 ylnda Pagan ayinlerine hakaret ya dran Romanus adl bir Hristiyann yapt eylem, 23 ubat 303 tarihinde Terminalia denen bir Roma festivali srasnda Hristiyan ibadetlerini yasaklayan ve mparatorluktaki tm kiliselerin yklmasn emreden bir fermann yaylmasna sebep olmu tur (Rubenstein, 2004, 47). Diocletianusun yapt bu son bask dnemi (303-305), en uzun sreli ve en kanls olmu tur (Eliade, 2003, 2: 418). Do unun Augustusu olan Pers Fatihi Galerius, kymlara devam etmekteydi fakat lmcl bir hastal a yakalannca Nisan 311 de byk basknn sona erdi ini ilan eden bir ho gr belgesi yaynlam ve lkede dini zgrl ilan etmi tir (elik, 1996, 98; Rubenstein, 2004, 54-55). Byk Konstantin Batnn hkimi olunca, eni tesi Do u Augustosu Licinius ile Milanoda bir araya gelip Hristiyan kymna son veren ve i huzuru sa lama amac ta yan nl Milano Fermann yaynladlar. Ama ne yazk ki Antakya Teoloji okulunun kurucusu Lucian, bu fermann yaynlanmasndan nce Licinius tarafndan idam edilmi tir (Rubestein, 2004, 56; Atiya, 2005, 195). Lucian, Kitab- Mukaddes bilginidir. O, Septuagint ile ncilleri gzden geirmi byk bir limdir. Luciann Antakya Teoloji Okulu, Hristiyan dogmasnn ve Hristiyan doktrininin olu masnda byk bir rol oynam tr. Hristiyanlk leminin nl tarihsel ki ilikleri olan; Arius,

Eski Ahitin branice zgn metninin gnmze olan ilk Yunanca evirisi, yani, Yetmi ler evirisi.

29 Diyodorus John Chrysostom, Mopsuestial Theodore, Nastur, tarihi ve din bilgini olan Theodret, Eusebius, bu okulun rencileri olmu lardr.

2.3. Hristiyanl n Devlet Dini Olmas ve lk Byk Konsil 2.3.1. Hristiyanl n Devlet Dini Olmas 25 Temmuz 306da ngiltere kral olan Konstantin, Batnn Augustusu idi. Roma kral Galerius lnce yerine Maxentius gemi ti. Konstantin, 312 ylnda Batnn tek hkimi olmak iin Roma zerine yrd. Bu Milvius Kprs sava ndan nce Konstantin gkte bir i aret grd: Gn ortasnda gne ufukta alalmaya ba larken g n ortasnda gne ten ok daha parlak klar saan ha i aretini ve zerine yazl i aretleri grd (onunla (hala) yeneceksin). O ve yanndaki tm askerler a rd, Touto Niko (fethet) cmlesini i ittiler ve o gece sa, Konstantinin ryasna girip ona ha gstererek bu i areti ordudaki tm sancaklara i letmesini syledi (Eliade, 2003, 2: 465; Rubenstein, 2004, 55). Bu olaydan sonra Konstantin orduya labarum (pagan sancaklar) yerine, Hristiyan i aretini (ha) kullanmalarn emretti. Daha sonra Maxentiusu yenip batnn tek hkimi oldu. Konstantinin Hristiyanl semesi ardndan Licinius ile birlikte Hristiyanlara zgrlk tanyan Milano Fermann yaynlamalar, Hristiyanlar sevindirdi fakat Licinius, hl Hristiyanlar potansiyel d man olarak grd iin, onlar ynetimden tasfiye etmekte ve bask uygulamaktayd. Konstantin ve Licinius arasnda taht kavgas ve Liciniusun Hristiyanlara bask yapmas sava malarna neden oldu ve Konstantin, 324 ylnda Anadoludaki sava ta Liciniusun kuvvetlerini yenince artk tm Roma mparatorlu unun hkimi oldu. Bylece mparatorlu un resmen Hristiyanla masna yol at. Zaten 315 ylndan itibaren sikkelerde ilk Hristiyan i areti konulmaya ba lam , 323 ylnda putperest imgeler yok olmu tu. Hristiyanlk kar snda en byk engel (Licinius) de kalknca Hristiyanlk, Roma mparatorlu unun gayri resmi dini oldu.

30 2.3.2. lk Konsilin Toplanmasnda Antakyann Etkisi ve Arius znikde 325 ylnda ekmenik konsilin toplanmasna sebep olan Ariusun gr leri olmu tur. Samsatl Paulun gr leri Antakyada etkisini gstermi ve halk arasnda kabul grm t. Daha sonra ortaya kacak olan ikona krcl n temelini atm , say, saf bir insan olarak grm , bylece tevhidi bir yol izlemi ti. Antakya Teoloji okulunun kurucusu Luciann, Paulun rencisi oldu u rtlse de, bu okuldan mezun olan rencilerin gr lerinde Paulun etkisini grmek mmkndr ki; Arius ve destekisi zmit piskoposu Eusebius, Nasturilikin kurucusu Nastur, Antakya lahiyat Okulu rencileri idi (Atiya, 2005,196). Yeni Platonculu u Hristiyan dnyasna nfuz ettiren Origenesin gr lerini (Origenes in gr leri iin bkz. Eliade, 2003, 3: 56-58) daha ileriye gtrmeye al an Arius, skenderiye de papaz iken, piskoposunun Hristiyanlk gr n halkn nnde ele tirmesi zerine skenderiye kilisesinden uzakla trlnca ortalk kar m t. elikin yazd na gre, Patrik Alexander, bir gn cemaate vaaz ederken konuyu teslisin srrna getirmi ti. Alexander, bu vaaznda zellikle teslisin birli i zerinde srarla durmu ve felsefi aklamalarla savlarn kantlamaya al m t. Rahip Arius patri in Sabellianizme kayan aklamasna itiraz ederek, Baba ile O ul arasndaki ayrl vurgulam ve Babann oldu u bir zamanda O lun var olmad n, sonradan yaratld n, yani mahlk oldu unu sylemi ti (elik, 1996, 108). Konstantin, Hristiyanlara zgrlk vermi , onlardan basky kaldrm t ama birbirlerine d eceklerini hi hesaba katmam t. O, Roma mparatorlu unun tm maddi mesafeleri manevi bir ba la ortadan kaldracak birle ik bir imparatorluk olmasnn; yani gl oldu u kadar kutsal da olmasnn gerekli oldu u lksn ta makta (Rubenstein, 2004, 59) ve bu lky bozacak tm kar kl ortadan kaldrmak istemekteydi. Bu yzden dan man piskopos Hosiusu skenderiyeye gndermi ti. Ariusun bu k ilk etapta; Nil vadisi, Thebes manastrlar, Sudan llerini kapsayan tm Msr, ayrca Afrika llerine kadar olan Libya yetkisi alanna giren skenderiye piskoposlu una gz diken bir papaz gsterildi fakat Arius, Antakya okulunun gr lerini savunan (Antakya okulu, eski Grek tesiriyle Aristo mantk ve felsefesinin temelleri zerine kurulmu tur; bkz. Albayrak, 1997, 73 ) iyi bir hatip ve kendi itikadn iirler haline getirip cemaatine ilahi eklinde syleten iyi bir dinsel

31 arkc idi. Ariusun itikadn yanstan bu iirleri ve ilahileri tm Do u Akdenizdeki liman ehirlerinde yaylm tr. Aslnda subordinationist gr , II. ve III. yzylda kilise babalar, apolojistler ve ilahiyatlar arasnda kabul grm kristolojik bir gr t ( elik, 1996, 84 ) ve bu d nce tarz Do u Romadaki o u ki i tarafndan da kabul grm t. Ariusu yardmcs olarak atayan skenderiye piskoposu Peter, subordinationist gr e ve Origenesin gr lerine iddetle saldrm hatta onun aforoz edilmesini sa lam t. Piskopos Peterin gr lerini devam ettirmek isteyen piskopos Aleksandros, Origenesin gr lerini daha teye ta mak isteyen Ariusa da kar kmaktayd. Arius, sadan nce Tanr henz baba de ildi ve henz sa yokken O vard gr lerini savunarak onun Tanr gibi ezeli olmad manasn vurgulamaktayd (Rubenstein, 2004, 64). Ariusun bu gr lerinin neticesinde skenderiyede bir konsil toplanm ama bu konsil kararlar Arius ve Aleksandros taraftarlar arasnda sokak at malarna sebep olmu tur. Nihayetinde Arius, Antakya okulundan arkada ve destekisi zmit piskoposu Eusebiosin yanna gitti, skenderiye konsiline kar Anadolunun kuzeybatsndaki piskoposlar toplanarak bir konsil olu turdular ve deste ini alm tr. Btn bu olaylar zerine byk bir konsil toplanmas gerekti i d nlmekteydi ama daha nce Suriye, Lbnan, Filistin, Kapadokya, Arabistan ve do uda Pers snrlarna kadar yetki alanna sahip Antakya piskoposu Philogoniusun lm zerine yerine seilecek piskoposun atanmas yaplmalyd. Bu nedenle Antakyada yakla k altm kadar piskopos topland. Bu toplantya Konstantinin dan man Hosius da katld. Arius kar t Aleksandros ve yardmcs Athanius tarafndan kaleme alnan bir bildiri yaynladlar: sann yoktan de il fakat Babadan geldi i, o lun her zaman var oldu u, de i mez ve de i tirilemez oldu u ve onun Babann iradesinin ya da ba ka herhangi bir eyin de il bizzat Babann mevcut varl nn (hypostatis) tecellisi oldu u. Bu bildirinin yannda bir de laneti (bir kilise konseyi tarafndan itikadi farkllklara ynelik lanet) eklediler ve bu bildiriyi kabul etmeyen; Laodiceal Theodotusu, Neroniasl Narcissus ve Kaesereal Eusebiosu aforoz ettiler yalnz pi man olurlarsa

skenderiyenin aforoz kararn

bozdular (Rubenstein, 2004, 68). Arius, Filistin Kaeserea piskoposu Eusebiosun da

Subordinationist: O lun babaya tabi klnmas ve ikinci dereceye konulmas. Kilise babalar: Hristiyan gelene inde otoriteleri kabul edilen eklesiastik yazarlar iin M.S. IV. yzyldan itibaren kullanlmaya ba layan bir isim (Gndz, 1998, 220). Apolojist: inan esaslarn makul bir ekilde savunmak ve di er kimseleri kendi inanlarna ekmek iin eserlerini kaleme alan Hristiyan yazarlara verilen ad (Gndz, 1998, 38).

32 byk konsilde tekrar Hristiyan cemaatine kabul edileceklerini de akladlar (Rubestein, 2004, 74). Tm halklarn sahip oldu u farkl inanlar tek bir tanr inanc do rultusunda bir araya getirmek ve strap verici bir hastal n penesinde ac vermekte olan dnya sistemini tekrar eski sa l na kavu turmak (Rubenstein, 2004, 60) amacn ta yan Konstantin, Arius ihtilafna ve kilisenin karga asna sebep olan di er meselelere zm bulmak iin 325 ylnda znikte byk bir konsil toplanmasna karar verdi. Bu konsilin al konu masn Antakyada aforoz edilmi olan Kaesereal Eusebios yapt. Bu konsil kararlar Antakyada grubun olu masna sebep oldu. Birincisi Eusebiosu grup, Nicomedio ( zmit konsili) ve Kaeserea kararlarna ba lyd ki, Ariusu gr savunmaktaydlar. kinci grup znik amentsn ve yasalarn savunan Eustathius (.330) adyla zde le mi ti. Eustathiusun sa hakkndaki d nceleri zetle yledir: Kelam ve Tanr, kendi mabetleri olarak sann zerinde ihti amla ykseliyorlard Beytlehemde do an, akl ve hikmet iinde byyen, strap ekip haa gerilen Kelam de il, insan olan sa idi. sa ile i ie olan insanlk ve tanrsallk daima biri di eri ile birle me arzusundayd. ki ahsiyet arasnda bir birle me mevcut idi ki kurtarc birle mi ti. nsan, sa rne i sayesinde kurtulmu idi Eustathiusun teolojisi, znik aments ile ayn teslis inanc idi. Ancak Kelam hakkndaki gr , insan olan sada ayr bir tabiatn halkalar gibi ikamet eden ve fail durumda olan bir tanrsal enerji idi (elik, 1996, 117). nc grup, znik kararlarn benimsemi ancak kilisenin ba ndaki patri e itaati esas kabul eden, dindar ve yasalara saygl din adamlarndan olu maktayd. Bu grup dinsel konularda ince ayrntlar zerindeki tart malara da scak bakmamaktayd (Atiya, 2005, 196-197). Ariusuluk, znik sonras dnemde silinmemi ve hem imparatorlar, hem de do unun byk kiliseleri olan stanbul ve Antakya patrikliklerinde kilise hiyerar ileri, Arius ile Athanasius arasnda gidip gelmeye devam etmi tir (Atiya, 2005, 197). Kaeseral Eusebios, Kontantinin ba dan man oldu. Antakya piskoposu Eustathius, Arius kar t sylemlerine devam etmekteydi. Ama Ariusular, Eustathiusu, sabelliusu ve ahlaksz olarak sulamalar zerine 327 ylnda Eusebios bir konsil toplayarak onu aforoz etti ve yerine Arius sempatizan Tireli Paulinusu Antakya piskoposu olarak atad (Rubenstein, 2004, 99). Kilise karga alar nedeniyle 328, 338, 341 yllarnda Antakyada konsil toplantlar yapld fakat bu asla tart malar bitirmedi. Bu teolojik tart malarn halk ne

33 kadar etkiledi ini bilmemekteyiz. Halk, kendisini gvende hissedebilece i veya zengin yapabilece ine inandklar ki i ya da ki ilerin yannda olmu olabilir. elik, eserinde znik konsili sonras tart malarn halk kitlelerine kadar indi ini hatta sokaklara kadar nfuz etti ini belirtmi tir. Bu tart malara sinirlenen Nis piskoposu Gregor yle der: Her yer anla lmas mmkn olmayan sorunlar tart an ki ilerle dolu; sokaklar, Pazar yerleri, Drtyol a zlar, meydanlar, ksaca her taraf ka obol verilmesi gerekti ini sorarsanz, size yaratlan ya da yaratlmayana dair felsefi d nceler yrterek yant verirler. Ekme in fiyatn renmek istedi inizde, Babann o uldan daha byk oldu u yantn alrsnz. Banyonuzla ilgili soru sorarsanz, size o lun hiten yaratld n sylerler (elik, 1996, 132-133). Ariusu veya Aleksandrosun ardl Athanasiosu taraflar arasnda at malar olmu tur ama itikadi tart malarn derinli ine inildi inde halk bu tart malarda elbette geri planda kalm tr. u gerek ki; Konstantinin lmnden sonra, merkezi Antakya olan Do u Romay Konstantius ynetmekteydi. Ariusularn da merkezi Antakya idi. Konstantinin kk o lu Konstans, Milanodan talyay ynetiyordu ki, Roma piskoposlu u da Arius kar tlarnn merkezi olmu tu. Bu da Roma ile Antakya arasndaki piskoposlarn aforozla masna ve de i ik ekillerde birbirlerini sulamalarna sebep olmaktayd. Hatta bir keresinde Athanasius, Antakya konsilinin birinde (351) Konstans Konstantiusa kar k krtmakla, eski grevine dnmek iin siyaseti alet etmekle ve drt kilise konsilinin kararn hie saymakla sulanm t. Bu gibi olaylar nedeniyle Konstantius, piskoposlar, Konstans kendisine komplo dzenlemeye sevk etti i d ncesi ile artk batya srgn etmemeye ba lad (Rubenstein, 2004, 159). 380 ylnda Theodosios imparator olunca Ariusu piskoposlar grevden alnd. 381 ylnda stanbulda konsil toplanarak 325 znik konsilinin itikadnn tekrar oldu. Bu konsile Antakya piskoposu Arius kar t Meletius ba kanlk yapt (Atiya, 2005, 197). znik tikadnamesine kar t gr ler reddedilerek sahipleri aforoz edildi. Bu konsilde znik tikadnamesinin sonuna Babadan kan ve herkese hayat veren Ruhul Kudusa iman edilece i, ona da secde klnp tespih edilebilece i karar eklenmi tir (elik, 1996, 136).

34 2.4. Nasturun Hristiyanl a Etkisi Antakyal Johnun 429 ylnda piskoposlu a ykselmesiyle kilise iindeki blnmeler ksa bir sre iin birle ir gibi olmu tu. Yalnz renimini Antakya ilahiyat okulunda tamamlayan Nastur, mparator II. Theodosius tarafndan 428 ylnda stanbul Patrikhanesine patrik olarak atanmasyla kristoloji konusunda tart ma tekrar patlak vermi tir ( Atiya, 2005, 198; Albayrak, 1997, 72). Nastura gre sa, iki ynyle temayz etmi tir. Bunlardan biri be eri, di eri ise ilahidir. Yani, sa ba l ba na Tanr veya Tanrnn o lu de il, Hz. Meryemin o lu idi ve bir insand. Nastura gre Tanr, vcut, ilim ve hayat sfatlarn iinde barndran tek bir varlk; sa hem ilah, hem de insandr. Bu ikisi, iki cevher ve iki unsurdur. sann ilah ve insan taraf birle erek tek bir Mesih oldu. Mesihin ldrlmesi ve haa gerilmesi olaynda lm fiili, onun cesedinde, yani insani ynnde gerekle ti (Albayrak, 1997, 74). Nasturun bu gr lerinin temelini hocas Theodoret olu turmu tur. Antakya ilahiyat okulunun mdrl n yapan Diodores, btn hayat boyunca sann insani do asn vurgulayarak onda iki do ann var oldu unu savunmu tu. Theodoret, Diodoresin gr lerini geli tirdi ve sistemle tirdi. Theodoret, Kitab Mukaddesi harfi harfine bir yorum yntemiyle yorumlam , Eski Ahitin metinlerinin Mesihe mal edilen zelliklerini yalanlayarak Ne ideler adl yaptn da tanrsal olmad n sylemi tir (elik, 1996, 147-148). sann insani ynnn oldu una vurgu yapan Theodoret, Meryeme Theotokos (Tanr Anas) denmesini reddetmekte ve aksine Hristotokos (Mesihin Anas) deyimini savunmaktayd (elik, 1996, 149). Theodoret, bu okulun ba nda iken Nastur, renci olarak buraya gelmi , ondan ve d ncelerinden ok etkilenmi tir. Yine Theodoret dneminde Nasturdan ba ka, Antakya patri i Yuhanna, Kuros piskoposu Theodoritos, Nusaybin piskoposu Barsavn da bu okulda yeti mi lerdi ( elik, 1996, 149). Nasturun sa Mesihin iki do as konusundaki tezleri, Meryeme Tanr Anas de il, Mesihin anasdr demesi, haa gerilenin saf bir insan oldu unu savunmas ve bunlar kiliselerde de eyleme dkmesi vb. sebepler, 431 ylnda birinci Efes Ekmenik Konsilinin toplanmasna neden olmu tur. Konsil yelerinin hepsi toplanmadan nce skenderiye piskoposu Cyril, kendi yanda lar ile oturumu ba latt. Nastur, Cyrilin konsili ba latma kararna zellikle

35 Antakya Patri i Yuhannay beklemeleri gerekti ini syleyerek katlmad. Ama Cyril kimseyi beklemeden Nasturu aforoz etti. Daha sonra Efese ula an Yuhanna tekrar konsili ba latt ve Nasturu aforoz edenleri aforoz etti ama Cyril bir ekilde kendi ynetti i oturumlarn ve ald kararlarn geerli olmasn mparatora onaylatt (Atiya, 2005, 198; elik, 1996, 164 ). Cyrilin Efes Konsil kararlarn saraya byk r vetler vererek kabul ettirdi i iddia edilmektedir (elik, 1996, 165; Dvornik, 1990, 14). Cyrilin byle davranmasnn baz sebebleri vardr: Bunlardan biri; 381 ylnda stanbulda yaplan konsil kararlarnn nc maddesi, skenderiye piskoposlu unu nc sraya itmi ti. Bu karara gre kilise hiyerar isi iinde Romann nceli i kabul edilmekte ve bundan byle ikinci srada skenderiye de il; mparatorun ikametgh olan stanbul yer almaktayd (Dvornik, 1990, 11). Bu konsil karar ile skenderiyenin Do u kiliseleri zerindeki etkisini azaltmak d nlmekteydi. te Cyril, stanbul patri i Nasturun gr lerini mahkm ederek ve onu aforoz ettirerek stanbulu a a latma hesabna gitmi ti. Di eri ise; skenderiye ve Antakya ekol arasndaki rekabetten kaynaklanmaktayd. Nastur, Antakya ekolnn gr lerini savundu u iin Cyril kendi kararlarn onaylattrarak bylece skenderiye ekolnn zaferini ilan etmi oluyordu. mparator konsil kararlarn onayladktan sonra Nastur, Antakyada mezun oldu u Ubribyos (Euprepius) Manastr okuluna dnm t (elik, 1996, 169). Nastur, 433ten itibaren Antakyadan, kendisine yakn olan piskoposlara mektup yazmaya ba laynca mparator tarafndan Msr llerine srgn edilmi tir (elik, 1996, 171 ). Msrda birok de i ik yerlerde uzun bir srgn hayat ya adktan sonra 451 ylnn sonlarnda Panopolis (Ahmin)de lm tr (Albayrak, 1997, 75). Ama yine de Antakya mntkasnda Nasturun taraftarlar o unlukta idi ve Antakya kilisesi de Nastur taraftar Yuhannadan sonra yine onun ye eni Dumnosu patrik semi ve bylece ynetim tamamen Nastur yanda larnn eline gemi ti. Dumnos, Antakyada do mu , Filistinde Euthymius Manastrnda renimini tamamlam ve birinci Efes Konsilinden itibaren de Antakyada bulunmu tur (elik, 1996, 172).

2.5.1. II. Efes Konsili (M.S. 449) Artk I. Efes Konsilinin byk aktrleri lm tr: Antakyal John (Yuhanna) 441 ylnda lnce, yerine Dumnos; 440 ylnda Roma patri i Siktusun yerine Leo; 444

36 ylnda skenderiye patri i Cyrilin yerine Dioscorus patrik olarak seilmi lerdi (elik, 1996, 175; Atiya, 2005, 199). II. Efes Konsilinin toplanmasnn birinci nedeni: Tarihe monofizitizmin babas olarak geen Utuci, 421 ylndan beri stanbulda bir manastrn ba rahipli ini yapmaktayd ve saray iinde byk bir etkinli i vard. sann biricik tabiatn savunan Utuciyi, stanbul patri i Flavian, sapk olarak mahkm etmi ve bu kararn di er piskoposlara zellikle Roma patri i I. Leoya da bildirmi ti. Oysa Utuci sayesinde monofizit doktrin, saray iinde byk etki kazanm t. skenderiye patri i Dioscorus da Utuciyi desteklemekteydi. Zaten skenderiye ekolne Yeni Eflatunculu un kurucusu Plotinin gr leri cazip gelmekteydi. Plotin, insann tanrla mas iin ki isel bir ahlaki disiplinin gerekli oldu unu, byle bir tanrla ma a kla ve Allaha teslimiyetle mmkn olabilece ini, bylece insann ilahla aca n sylemekteydi. skenderiye ekol, bedenle mi o lun ilahi tabiat zerinde Plotinin felsefi gr lerine gre aklama yaparak- fazlaca durmakta ve m riklere de bu ekilde retmekteydi (Dvornik, 1990, 15). Ayn gr leri payla an Utuciye gre, Mesihin tanrsal do as, insani do as zerine inmi ; bu iki do a meczolmu , birbirine kar m ve tek do a olmu tur (Utucinin gr leri iin bkz. elik, 1996, 177-178). II. Efes Konsilinin toplanmasnn ikinci nedeni: Utuci byk bir Nastur d man idi. Utucinin d nceleri Nasturun yanda larna d man olanlar arasnda byk ilgi grm t. Nasturun yanda lar do uda Urfa piskoposu Hiba ve Suriye ile Filistinde Kuros piskoposu Thedoretin liderli inde rgtlenip al malarna devam etmi lerdi. Utuci, mparatora etki yaparak Thedoretin etkinliklerini yasaklatm tr. Bu yasaklama ferman Antakyada ilan edildi inde kentte ayaklanmalar ba lam , ba ta patrik Dumnos ve Thedoret olmak zere, yanda lar her yanda bu ferman aleyhinde toplantlar dzenlemeye ve konu malar yapmaya ba lam lard. Nastur yanda larnn bu al malar skenderiye patri i Dioscorusa ikyet edilmi , bunun neticesinde Dumnos ile Dioscorus arasnda kar lkl sert ve hakaret dolu mektupla malar olmu tur (elik, 1996, 176). Flaviann Utuciyi grevden almas (448), Dioscorusun Nastur yanda larna d manl ve onlar tamamen yok etme d ncesi vb. sebeplerle Utuci ve Dioscorus, saraydaki etkinliklerini de kullanarak II. Theadosdan 449 ylnda Efeste konsil toplanmasn sa lam lardr.

37 Dioscorus, Roma, Antakya ve stanbul kiliselerinin mensuplarn beklemeden konsili ba latt. Hemen, Nastur yanls piskoposlar yokluklarnda grevlerinden aldrp aforoz ederek yerlerine yeni piskoposlar takdis ettirdi. Utucinin rtbesi geri verildi ve eski grevine dnmesi kararla trld. Flavian ve Dumnos azl ve aforoz edildi. Roma patri i Leonun konsile gnderdi i mektubu (Toms) de i ik mazeretlerle okutulmad. Bu konsil o tarihten beri Latrocinium (hrszlar veya haydutlar konsili) olarak anlm tr (Atiya, 2005, 199; elik, 1996, 184-189; Dvornik, 1990, 15-16).

2.5.2. Kadky Konsili (M.S. 451) Dioscorus, stanbul patri i Flaviann yerine Anatoliusu, Antakya patri i skenderiye kilisesi do u

Dumnosun yerine Maximosu takdis etti. Bylece

Hristiyanl nn fiili nderli ini ele geirmi oldu. Bunun farknda olan Roma patri i Leo, Romada bir sinod toplayarak (449) II. Efes Konsilinde aforoz edilenlerin hepsinin ruhani rtbelerini iade etti ve Dioscorusu da aforoz etti. II. Efesi de haydutlar konsili olarak ilan etti (elik, 1996, 193-194; Dvornik, 1990, 16). Buna mukabil olarak Dioscoros da skenderiyede bir yerel sinod toplayarak, Leoyu aforoz etti. Leo bunun zerine II. Theodosiusa mektuplar yazarak Dioscorosu ikyet etti ve bir konsil toplanmasn istediyse de sonusuz kald. Leonun iste i ancak mparator Marciann 450 ylnda tahta kmasyla gerekle ti. Leo, konsil kararlarn reddeden ve bunu byk cilt adyla anlan bir mektupla Marciana bildirdi. Bunun zerine mparator 451 ylnda Kadky konsilinin yaplmas iin piskoposlar toplantya a rd (Atiya, 2005, 199; elik, 1996, 198; Dvornik, 1990, 16). Bu konsilde II. Efesin kararlar mahkm edildi, Papa I. Leonun Tomsu okundu ve oy birli i ile onun, resmi Ortodoks Katolik inancn ifade etti i kabul edildi (Dvornik, 1990, 16). II. Efeste aforoz edilenlerin aforozu kaldrlarak ruhanilik rtbeleri geri verildi fakat Antakya patri i Dumnos, eski makamna iade edilmedi (elik; 1996, 203-204). Dioscorus ve Utuci aforoz edildi. (Atiya, 2005, 200; elik, 1996, 206-208). Altnc oturuma mparator Marcian ve mparatorie Pulharya da katld ve Leonun dogmas olan diofizit gr leri desteklediklerini belirterek Roma itikadnamesini oy birli i ile kabul ettirdiler (itikadname iin bkz. elik,1996, 210-211).

38 Yedinci oturumda Antakya kilisesi ele alnd. Daha nce Antakyaya ba l olan Kuds, ba msz bir patriklik statsne kavu turuldu ve Yahudiye, Samiriye, Galile blgeleri Antakya kilisesinden alnarak bu patrikli e ba land. Buna kar lk Fenike I ve Fenike II eyaletleri ile Arap beldeleri Antakya krssne verildi (elik, 1996, 213-214). mparator, Kadky Konsilinin 28. maddesi ile stanbul piskoposlu unu Roma ile e it statye kavu turdu (Atiya, 2005, 200; elik, 1996, 216). Kadkyn iman ilkelerinin paradoksu u olmu tur: Bir yandan Cyrili vp onun retisini mahkm ederken, di er yandan diofizitizmi destekleyip Nastoru mahkm etmi tir (Atiya, 2005, 200; elik, 1996, 219). Siyasi adan Marcian bu konsilde; hem siyasi hem de dini stnlk sa lam tr. Bu konsilde mparator, konsile katlan piskoposlar tarafndan ya asn Marcian, ikinci Konstantin, ikinci Pavlus, ikinci Davut. Sizler Ortodoks imannn me alesisiniz diye tezahratlarla alk lanm tr (elik, 1996, 237; Dvornik, 1990, 17). Konsil sonrasnda Papa Leo, 28. maddeyi kabul edemeyece ini bildirdi ve bu maddeye itirazlarn srdrd. skenderiye patrikli i iin takdis edilen Proterius, askeri birlikler e li inde Msra geldi. Ama buradaki ayaklanmalar neticesinde binlerce ki i ld. Proterius da lin edilerek paraland (elik, 1996, 243), hatta cesedini caddelerde srklediler, sonra yakarak kllerini rzgra savurdular (Atiya, 2005, 89). Ayn ekilde Filistinde de kanl olaylar oldu. Yalnz buradaki kar klklarn nedenleri farkldr: Yahudiler Sinagoglarn istemekte, Hristiyanlar da Leonun Tomsunu reddetmekteydiler. Antakyada pek olay olmad. nk Dumnosun yerine atanan Maximos, konsile patrik olarak gitmi ve yine ayn sfatla dnm t. Aslnda o itikatta Dioscorus gibi d nmekte idi ama Kadky konsil kararlarn da imzalam t. Fakat Maximus 455 ylnda patriklikten istifa etmi tir (elik, 1996, 249).

2.5.2.1. Kadky Konsili Sonrasnda Antakya 455 ylnda Maximus patriklikten istifa edince yerine Kadky Konsili yanda lar olan Basilyos (456-458) ve Akak (458-459) patriklik yapm lardr. Bu dnemde Antakyada deprem olmas, patriklik iin bir karga ann ya anmamasn sa lam tr. 459da Martur patrik olmu ve depremin aclarn sarmakla me gul oldu u

39 iin dini tart malara girmemi tir. 26 Temmuz 459da Mar amunun lm halk daha ok zm ve halk, onun stunu evresinde 51 gn sren bir ayin dzenlemi tir. Btn bu olaylar teolojik tart malar ve ruhbanlar arasndaki siyasal eki meleri unutturmu tur (elik, 1996, 250). 465 ylnda Antakya patri i olan Petrus, monofizit inanc nedeniyle iki kere grevden alnm fakat mparator Zenonun deste ini sa lad iin, monofizit d nceyi Antakyada halka ve ruhban snfna benimsetmi tir. mparator Basilikos zamannda Petrus, ayin srasnda ey benim iin haa gerilen deyimini, antik do u litrjisinde yer alan trisagion yani kutsal leme duasna ekletmi tir (Atiya, 2005, 201; elik, 1996, 252). Ayn zamanda o, Antakya ilahiyatlar tarafndan yarm yzyldan beri iddetle reddedilen theotokos deyimini halka benimsetmi ve ayinlerde bu deyimin anlmasn sa lam tr (Atiya, 2005, 201; elik, 1996, 253). mparator Basilikosun deste ini alan skenderiye patri i Timoteus ve Antakya patri i Petrus, bir konsil toplayarak Kadkyn kararlarn gayri me ru ilan edip, Leonun Tomsunu da aforoz ettiler ve bu alnan kararlar da mparator ferman ile ilan ettirdiler. skenderiye patri i ayrca Efeste de bir sinod toplayarak Kadky ve Leonun Tomsu ile birlikte stanbul patri i Akak da aforoz etti (elik, 1996, 255). Yalnz mparator Zenon, Basilikosu tahtan indirince 476 ylnda Antakya patri i Petrus, Efes piskoposu Pavlus ve skenderiye patri i Timoteusu azlederek srgne gnderilmelerini emretti (elik, 1996, 256). Antakyada bu olaylar zerine kar klklar kt. Halk, mparator tarafndan atanan piskoposlar kabul etmedi i iin ayaklanmalar kt. Bu ayaklanmalar da ok kanl bir ekilde bastrld. Bu karga a durumu ayn ekilde Msrda da srmekteydi. Bunun zerine mparator Zenon, kilise iinde birlik sa lamak amacyla 482 ylnda Henoticon (birlik yasas) ad ile bir metin yaynlad. Bu metinde hem Nastur hem Utuci aforoz edilmekle birlikte tek do a, ift do a deyimlerinin telaffuzundan oldu u gibi, Ortodoks gr yada monofizitizm lehine herhangi bir zorlayc ifadeden de kanlmaktayd (Atiya, 2005, 200; elik, 1996, 260-261; Dvornik, 1990, 19). Bylece stanbul, Antakya, skenderiye ve Kuds patrikleri bir gr etrafnda birle mi oldu. Fakat Zenonun siyasi rakibi Leontius, Antakya patri i Calandioyu yanna ekerek Henotikona kar muhalefet yaptlar. Zenon bunun zerine Leontiusu ortadan kaldrarak Calandioyu da srgn etti. Bylece Petrus tekrar Antakya patri i oldu. Petrus, Henotikona ba l oldu unu bildirdi ve artk ehirde monofizit yanllar egemen oldu. Ama zamanla Henotikona da cephe alnd. Calandio, Papa II. Felixten yardm

40 isteyince, Papa Henotikonu inceledi. Bunun zerine Papa bir sinod toplayarak stanbul patri i Akak aforoz etti ama tekrar kar kl n ba lamasna sebep oldu. Antakyada monofizit doktrinin en byk savunucusu patrik Severustur. Severus 536 ylnda toplanan bir stanbul konsilinde aforoz edildi. Severusun 538 ylnda lmesinden sonra Antakya kilisesinde iki ba llk sre gelmi tir. ki ayr grup, seti i patriklerin Antakya kilisesini temsil ettiklerini iddia ede gelmi lerdir. Bu patriklerden biri, Melkit yani Rum Ortodoks izgisini temsil ederken; di eri Sryani monofizit gelene i temsil etmekteydi (Atiya, 2005, 201). Severus aforoz edildikten sonra yerine ruhani olmayan Pavlus getirildi. Pavlus greve ba lar ba lamaz, monofizit yanls ruhbanlarn hepsini tutuklatarak srgne gnderdi. Hatta Kadky ve patrik kar t olan halk dahi srgne gnderdi (elik, 1996, 286). I. Pavlus 521 ylnda istifa edince yerine Afroniyos atand ama o da 526 ylndaki Antakya depreminde ld. 527 ylnda Diyarbakrl Afram patrikli e atand. Yine ayaklanmalar, katliamlar ve ikinci srgn hareketi devam etti. mparator Justinien (527-565), kendisini ilahiyata vermi ; gerek imann savunuculu u ve havarili i roln ok ciddiye alm t (Dvornik, 1990, 20). Justiniene gre devlet ba kan hem Sezar hem papa olmalyd (elik, 1996, 290). Romann etkisinde kald ndan dolay, Kadky kar t piskoposlarn srgn ve halkn sindirilmesi iin bir ferman yaynlad. Bu yzden de Antakyada halkn ayaklanmas zerine yine byk katliamlar oldu. Hatta aileler paralanp srgne gnderildiler. stanbulda Nika Ayaklanmas, Ye iller ve Maviler gruplarnn birle erek 532 ylnda ayaklanmas, ran sava lar gibi nedenlerden dolay mparator dini tutumunu de i tirdi ve monofizit yanls piskoposlar ba layarak, srgnden dnmelerine izin verdi. Yalnz Antakyallarn hala patrik olarak kabul ettikleri Severus lehine istenilen sonu elde edilemedi (elik, 1996, 293). 6 ubat 538de, Antakyada tutuklu bulunan Byk Severusun naibi tellal Viran ehirli Yuhanna ld. 8 ubat 538de de Severus ld. Monofizit retisi yanls bir patrik olan skenderiye piskoposu Theodosius da tutuklanp stanbula getirildi ve bununla beraber di er monofizit yanls ruhaniler tespit edilip ldrlnce; monofizit karakterli Antakya ve skenderiye kiliseleri artk tmyle kaldrlm grnmekteydi (elik, 1996, 295). Bir Sryani papaznn kz oldu u sylenen mparatorie Theodor, Arap Kral Haris bin Kabala ile anla arak Yakup Baraday piskopos olarak takdis ettirmesi ve onu

41 Tek Do a yanls Do u kiliselerini canlandrmak iin grevlendirmeleri ile birlikte yeni bir Pavlus seyahat hareketinin ba lamasna sebep oldular. Yakup, yakn arkada Tellal Sergisi Antakya Sryani kilisesine patrik olarak takdis etti (elik, 1996, 303; Atiya, 2005, 204). Ama Sergis, zgrce Antakya patrikli i yapamam tr. retmenlik yaptrmaktayd, bylece onu stanbulda gizlemekteydi. 546 ylnda Sergis ld. Bunun zerine tutuklu bulunan skenderiye Patri i Theodosiusun iste iyle ilk kez, bir Kpti olan Pavlus Sryanilere patrik olarak seildi (elik, 1996, 307; Atiya, 2005, 205). mparatorie Theodor, onun gr lerini payla t iin hem onu korumakta hem de ye enine

2.5.3. II. stanbul Konsili (M.S. 553) mparator Justinien, blm (Justicatum) mahkm eden bir ferman yaynlatt. Bunlar: 1. Nasturun stad Mapsuesteli Theodoreun eserleri ve ahs, 2. Cyrli Theodoretin aziz Cyrillee ve Efes Konsiline kar olan yazlar, 3. Urfal basn Theodoru savunan ve aziz Cyrillein itirazlarn reddeden mektubu (Dvornik, 1990, 20; elik, 1996, 308). Buna itirazlar edilmesi zerine Justinien, 553 ylnda stanbulda bir konsil toplad. Konsil, mparatorun d ncesi do rultusunda karar alarak blm aforoz etti.

2.5.4. III. stanbul Konsili (M.S. 680) Bizans mparatoru, yksek rtbeli din adam olarak Antakyann Rum ya da Melkit Ortodoks patri ini onaylamakta ve rahipleri yetkili ruhban snf olarak tanmaktayd. Aksine Sryani patrikleri ve ona tabi olan monofizit yanllar devlet tarafndan byk kymlara u ratlmaktayd. Bu durum, gerek Kadky yanls Maviler, gerek monofizit yanls Ye iller arasnda ho nutsuzlu a neden olmaktayd. mparator Heraklius, bu kymlarn diyalogla zlebilece ine inand iin stanbul patri i Sergiusdan bar sa lamas iin bir forml bulmasn istedi. Sergius,

42 monothelisme denilen ve sa Mesihte tek irade ve enerji oldu unu ileri sren bir forml buldu. Ama bu forml ele tiri alnca mparator, sada iki do a ve bir irade kabul eden iman bildirgesi (ektesis)ni yaynlad (elik, 1996, 327; Dvornik, 1990, 2122). Bar iin bu formller de i e yaramad. Aslnda Msrl Koptlar ve Antakyal Sryaniler, Bizanstan gelecek hibir teklifi kabul etmeye yana mamaktayd. nk yaplan kymlar, srgnler ve dini kstlamalar onlarda milliyeti duygular glendirmi ve artk Bizans egemenli i altna girmek istememekteydiler. Neticede 636 ylnda Halid bin Velid komutasndaki slam ordusu Yermkte Bizans ordusunu yenince; Antakya Bizans egemenli inden km , daha sonra Kuds ve Msr da slam ordusunun egemenli i altna girmi ve bylece monofizit yanllar slam ordusuna cizye vergisini vererek dini zgrlklerini kazanm t. Sryaniler de 518 ylndan beri Antakya d nda olan patrikhaneyi 637 ylnda buraya ta m lardr (elik, 1996, 328; Dvornik, 1990, 22; Atiya, 2005, 217). Papa Honoriusdan sonra gelen btn papalar, Herakliusun Ektesisini reddetmi ler. mparator II. Konstant, sadaki iradeler konusunun tart masn yasaklam ama Papa I. Martin, type diye adlandrlan bu bildirgeyi de reddetmi tir. mparator da onu srgn etmi tir. IV. Konstantin, mparatorlu un Do u eyaletlerini kaybetmi , Batda do acak bu tip ho nutsuzluklarn, tehlikelerin do masna sebep olaca n anlam olmal ki, ortal n sakinle mesi iin yeni bir genel konsil toplanmasn sa lam tr (Dvornik, 1990, 23). stanbulda Kasm 680den Eyll 681e kadar sren bu altnc genel konsilde, papa Honorius dhil tm monothelisme savunucularn mahkm etmi ler ve sada blnmeyen, ayrlmayan ve birbirine kar mayan iki iradeyi ve iki enerjiyi kabul ediyoruz. ki irade, insani irade gibi Tanrsal iradeyi takip eder ve ona tabi olur iman formln kabul etmi lerdir (Dvornik, 1990, 23). Genel konsiller, iman ve disiplin konusunda kilise birli inin muhafaza ve temsil edildi i yerdir, ama konsillerde hep kavgalar yapld n veya sonularnn daha byk blnmelere sebep oldu unu grdk. Gnmzde Hristiyanlar iin byk nem arz eden bu genel konsillerin tespiti tarih iinde geleneklerin nda olmu tur. Genel konsiller zamann getirdi i artlara ve ihtiyalara gre toplanm tr (Aydn, 1995, 157158). Konsillerin oldu u zamanlarda belki tart malar olmu tur ama bugn Ortodokslar gemi te ya anan tart malar yok sayarak yedi konsili genel konsil olarak kabul ederken, Katolikler yirmibir konsili genel konsil olarak kabul etmektedirler.

43 2.6. lk Yllardan Melkit ve Sryani Kilisesi Olarak kiye Ayrlncaya Kadar Antakya Kilisesinde Grev Yapm Tarihleri 1. St. Petrus (37-67), 2. Euodios (67-79), 3. gnatius (79-127), 4. ron (107-127), 5. Kornilios (127-140), 6. ros Odos (140-156), 7. I. Theophilus (157-172), 8. Maximinus (172-190), 9. Serapion (190-211), 10. Esklifiyadis (211-223), 11. Filatos (223-226), 12. Zbinos (226-236), 13. Babylas (237-244), 14. Fabiyos (244-251), 15. Dimitriyanos (251-259), 16. Samsatl Paul (259-271), 17. Dumnos (271-281), 18. Timiyos (281-291), 19. Korilos (291-302), 20. Turanos (302-313), 21. Bitaliyos (313-319), 22. Filocanios (319-324), 23. Eustathius (324-340), 24. Paulinus (340-360), 25. Ulaliyos (331-333), 26. Orfaniyos (333-334), 27. Filakilos (334-342), 28. stifanos (342-344), 29. Levantios (344-357), 30. Udeksiyos (358-359), 31. Militos Milatios (360-361), 32. Hanyas (361-362), 33. II. Bolinos (362-388), 34. O ris (388-393), 35. Lukiforos, 36. Uziyos, 37. I. Flabiyanos (381-416), 38. Farforiyos (416-418), 39. Aleksandros (418-426), 40. Thevodotos (428-429), 41. John I. Yuhanna (429-441), 42. II. Dumnos (441-449), 43. Maximos (449-460), 44. II. Petrus (467-500), Olan Patriklerin simleri ve Grev

44 45. Basilyos (456-458), 46. Akak (458-459), 47. Martur (460-467), 48. Yolyan (471-475), 49. stifanos (478-481), 50. II. stifanos (481-482), 51. Klevidos (482-485), 52. Fladiyos (501-508), 53. II. Flabiyanos (508-512), 54. Byk Severus (512-542), 55. Viran ehirli Yuhanna (636-649), 56. I. Pavlus, 57. Afroniyos, 58. Bladiyos, 59. Afram, 60. I. Rumaniyos, 61. Grigoriyos, 62. II. Anastasiyos (Gnel, 1970, 223-224).

2.7. Do u ve Bat Kiliselerinin Ayrlmas Do u ve Bat kiliselerinin ayrl nn ilk sebebi olarak genellikle 1054 ylnda Papalk delegeleri ile stanbuldaki ruhban snfnn ileri gelenleri arasnda meydana gelen tart malar gsterilmektedir. Ama Hristiyanl n Do u ve Bat, Ortodoks ve Katolik olarak ikiye blnmesi, bir anda meydana gelmi olay de il, uzun bir tarihi srecin sonucudur. Do uda ve Batda dini anlay lar ve uygulamalar bakmndan farkllklar olu mu tu. En nemli farkllk, Bat kilisesinde kredoya filioque kelimesinin eklenmesidir. Yani kiliseler, gemi ten bu zamana kadar Yuhanna ncilinde yazl Kutsal Ruhun, Babadan kt cmlesini aynen kabul ederken; Bat kilisesi konsil dzenlemeden bu sze Latince filioque (ve o uldan) kelimesini ilave etmi tir (Aydn, 1995, 27; Ero lu, Eyll-Aralk 1999, 387-388). 1054 ylnda Papa II. Leon, aralarndaki problemleri halletmek zere Kardinal Humbert ba kanl nda stanbula bir heyet gndermi . Humbert, stanbul patri i Michel Cerulaireye Papann mektubunu vermi . Bu mektuptan ve Kardinalin davran larndan gururu incinen Michel, bir daha Humberti huzuruna kabul etmemi ti. Bunun zerine Humbert 15 Temmuz 1054te ayin ba larken Ayasofyaya girerek Patri i aforoz etmi , stanbul Patri i de kendisini aforoz edenleri -bir konsil toplayarak- aforoz etmi ve bylece Do u ve Bat kiliselerinin

45 ayrl resmile mi tir (Ero lu, Eyll-Aralk 1999, 388; Aydn, 1995, 26; M. Yldrm, 2005, 55). Do u ve Bat kiliselerinin ayrl n derinle tiren ikinci byk olay 1204 ylnda yaplan IV. Hal seferleri olmu tur. IV. Hal seferlerinde Batllar, stanbul zerine saldrm ve buray ya malam lard. Ortodoks ikonalarn paralam lar, rahipleri asm lar, stanbul Patri inin taht zerinde fahi eler oynatm lar ve bu ekilde inan farkll ndan dolay sapk saydklar insanlara byk zulmler yapm lard. Bunun zerine iki taraf arasnda byk husumetler olu mu tur (Ero lu, Eyll-Aralk 1999, 388; Aydn, 1995, 26). Do u ve Bat kiliselerinin ayrl sebebi olarak sadece bir ylda meydana gelen olaylar ile de erlendirmek yeterli olmamaktadr. Onlar geni apta de erlendirmek gerekir.

2.7.1. Sezaropapizm Sezaropapizm, Sezarn yani sivil iktidarn, kilise ynetiminde de yetki sahibi olmas demektir. Hristiyanlar, 313 ylnda mparator Konstantin, Milano Fermann yaynlayana kadar byk zulmlere maruz kalm lard. Ama Konstantin ile birlikte Hristiyanlk devlet dini olmu tu. mparator, Piskoposlar arasnda kan anla mazlklara mdahale etmekte, sinod ve gerekirse konsil toplatabilmekteydi. Konsillerde ba kan, zellikle mparator, ikinci olarak da Papa adna ba kanlk etmekteydi. Konsil mparator kendi zerine almaktayd. Bu yzden mparatorun iste i kararlarnn uygulanmasn da

Hristiyanlarn konsil kararlar, dini ya ay lar, tamamen

do rultusunda gerekle mekteydi. Bizans mparatorlar arasnda en fazla Sezaropopist anlay a sahip olan Justiniendir. Onun felsefesi tek devlet, tek kanun, tek kilise olmu tur. O, Papa ve Patrikleri hizmetkrlar saymakta ve buna gre muamelede bulunmaktayd (Ero lu, Eyll-Aralk 1999, 392). Ona gre devlet ba kan hem Sezar hem Papa olmalyd (elik, 1996, 290). Do u ve Bat Kiliseleri arasnda byk uurumlara neden olan ikonoklast (tasvir ve put d manl ) hareket, Bizans mparatorlu unda, Sezaropopist uygulamalar konusunda en belirgin rneklerdendir. III. Leon, 726 ylndaki ferman ile Hristiyanlar azizlerin resimlerine tapnmaya kar korumu . kinci bir fermanla, sa Mesihin,

46 azizlerin btn resimlerini ve tasvir kltn yasaklam t. mparator bu mdahalesini hakl gstermek iin de; tpk sann havarilerin reisi Petrusa mminler srsn otlatma emrini verdi i gibi kendisine de sann bunu emretti ini aklam tr (Dvornik, 1990, 23-24). III. Leonun o lu V. Konstantin, 754 ylnda Do u Piskoposlarnn olu turdu u bir konsil toplayarak ikonalar yasaklatm tr. Fakat mparatorie rene 787 ylnda znikte bir konsil toplayarak ikonaklast konsilde alnan kararlar reddetmi ve II. znik konsili olarak anlan bu konsili yedinci genel konsil olarak kabul etmi lerdir (Ero lu, Eyll-Aralk 1999, 395; Dvornik, 1990, 25). mparatorlar, kilise yneticilerinin seimine de mdahale etmi lerdir. Papann, mparatora ta giydirmesi ve onlar Kutsal mparator olarak adlandrmas da tek devlet, tek kilise anlay n daha da glendirmi tir.

2.7.2. Kilisede Be Patriklik Anlay nn Ortaya k Kilisenin, Do u ve Bat olarak ikiye ayrlmasnn sebeplerinden biri de VI. yzyldan itibaren be patriklik (pentarchi) anlay nn ortaya kmas gsterilmektedir. Pentarchi terimi: Evrensel Kilisenin be patri i; Roma, stanbul, skenderiye, Antakya ve Kuds Patriklerinin birbirleriyle uyum iinde e gdml olarak Evrensel Kiliseyi ynetmesi anlamna gelmektedir (Ero lu Eyll-Aralk 1999, 399-400). Kilisede ilk dnemlerde havari, retmen, cemaat reisi (piskopos) ve yardmclar (diyakon) gibi grevliler bulunmakta idi. znik konsil kararnda; Piskoposluk ba kentlerinde oturan Piskoposlar, Exarqueslar (genel valiler) diye adlandrlacakt. Roma Piskoposlu u ba ta geliyordu. kinci srada skenderiye, nc srada Antakya Piskoposlu u vard. Kuds ise eref ncl ne sahipti. Bylece kiliseler arasnda bir sralama yapld. 381 ylnda stanbulda yaplan ama esasta genel konsil olmayan bir konsilde stanbul ikinci sraya yerle tirilmi ve bu konsil kararlar ancak 451 Kadky Konsilinde kabul edilmi tir (Dvornik, 1990, 11). I. Justinien (537-565), be patrikli i yle sistemle tirmi tir: 1. Roma Patrikli i: Btn Bat blgeleri, 2. stanbul Patrikli i: Trakya ve Anadolunun baz blgeleri,

47 3. skenderiye Patrikli i: Msr ve Libya blgeleri, 4. Antakya Patrikli i: Baz Do u blgeleri, 5. Kuds Patrikli i: Kuds ve evresi. Konsil toplama sz konusu oldu unda veya nemli zamanlarda Bizans mparatorlar, be patri e a r yapm veya en azndan onlarn rzalarn almaya al m tr. Hatta stanbul Kilisesi, be patriklik anlay n 1054deki ayrlktan sonra da devam ettirmi tir. Ama bu anlay a Roma d ndaki drt patriklik katlm tr. 1593te Moskova Kilisesi, patriklik dzeyine karlm tr (Ero lu, Eyll-Aralk 1999, 401). XV. yzylda, Do udaki Patrikliklerin tamam Trklerin hkimiyetine girmi ve stanbul Patri i, lkede ya ayan Hristiyanlarn hepsinin en yetkilisi saylm tr.

2.7.3. Roma le stanbul Arasndaki Kilise Hiyerar isi Konusundaki eki meler Yukarda da bahsedildi i zere stanbul, Yeni Romann ba kenti oldu u iin ikinci sraya ykseltildi ama Papa, Romann, Antakyann ve skenderiyenin imtiyazl durumunun; havarilerin ve Petrusun buralardaki ikametinden geldi ini syleyerek itiraz etmi tir. 525 ylnda, Procope adnda bir papaz, Bizans Patrikli inin Havari Aziz Andre tarafndan kuruldu unu, ilk pastrnn Stahis oldu unu ve bundan Pavlusun Romallara Mektubunda bahsetti ini ileri srm tr. Bylece de Roma ile beraber ilk sraya oturmu tur. stanbul Patri i IV. Jean, kendisine ve kendisinden sonra gelenlere kmenik Patrik unvan vermesi, birincilik yetkisini eline almaya ynelik bir giri im olarak de erlendirilmi tir. IV. Jean, kendisine bu unvan, 588 ylnda stanbulda, Antakya Patri ine kar yaplan bir sulamay gr mek zere toplanan sinodda ba kanlk yapt nda vermi tir. 691 ylnda Bizansl papazlar Trullo konsilinde Roma kilisesini bile ba layc kararlar alm lar ve bylece kendilerini Evrensel Kilisenin kanun koyucular yerine koymu lardr. Bu konsili de VI. genel konsilin devam olarak takdim etmi ler ama Roma Kilisesi bu kararlar kabul etmemi tir (Ero lu, Eyll-Aralk 1999, 406-407). stanbul Patrikli i kendisini di er Patrikliklerle beraber imtiyazl duruma getirmi ve Ba kent oldu u iin

48 2.7.4. Lisan Farkll ndan Dolay Ortaya kan Kar lkl Bilgisizlik ve Yanl Anlamalar Hristiyanl n Antakyaya gelmesi ile artk Hristiyanlk Yahudilerin d nda olan halk arasnda da yaylmaya ba lad. Bunun en byk sebebi Greke bilen tebli cilerdir. Daha nce Pavlus, Kudste Greke bilenlere Hristiyanl anlatm ama ldrlme korkusuyla Kuds terk edince Antakyada bu grevini devam ettirmi tir. Daha sonra Pavlus, yapt seyahatlerde bu dini Greke olarak anlatm t. Bu nedenle Hristiyanla trmann birinci dili Greke olmu tur. Gerek Eski Ahit gerek Yeni Ahit, halk arasnda Greke olarak yaylm t. Latince konu ulan Romada bile Roma Hristiyanlar III. yzyla kadar Greke konu maktaydlar. III. yzyln ortalarndan sonra Roma Kilisesinde Greke dilinin yerini Latince almaya ba lam tr. V. ve VI. yzyllarda artk Greke bilinmez olmu tur (Ero lu, Eyll-Aralk 1999, 407). Do uda da stanbul ba kent olunca mparatorluk Latinceyi unutmu tu. Do unun dili Greke kalm tr. Bat, Do udaki teolojik tart malardan haberdar olamyor; Do u, Batnn gnderdi i mektuplar tercme edemiyordu. Ancak mecbur kaldklarnda yani nemli olaylar oldu unda birbirlerinin mektuplarn veya fikir yazlarn tercme ediyorlard. Ayn ekilde fikir adamlarnn eserlerinden de hemen faydalanamyorlard. Btn bunlara ilaveten, arlmann tahta gemesinden iki ku ak sonra Do ulular tarafndan Papa barbarlarn dilini konu uyor denilmesi sebebiyle artk onun hibir ekilde Do u zerinde Kilise otoritesi sremeyece i anlay ortaya km ve bu d nce, Do u ve Bat arasndaki psikolojik ayrl daha da krklemi tir (Ero lu, Eyll-Aralk 1999, 408).

2.7.5. Filioque Meselesi 864 ylnda Roma hkimiyetine girmi olan Bulgaristana, Papann gnderdi i misyonerler, buralarda yaptklar konu malarda, Grek Patriklerini mahkm ediyorlar ve Kutsal Ruhun Babadan ve O uldan (filioque) kt n sylyorlard (Gngr, 2002, 39; Ero lu, Eyll-Aralk 1999, 409). stanbul Patri i Photius, hem bu misyonerlik faaliyetine hem de filioque ekine tepkisini gstererek bir sinod toplad (Gngr, 2002,

49 39) ve bu kelimeye kar eserler yazarak delillerini sundu (Ero lu, Eyll-Aralk 1999, 409). Charlmange, filioque ekini Do uda ikonalarn yasaklanmas-serbest braklmas tart malar yaplrken, Roma Kilisesinin fikrini dikkate almadan kredoya sokmu tur. Aslnda Papa III. Leon, bu eki Krallk teolojisi oldu u iin kabul etmemi ve kredoya sokmam tr. Fakat 1014 ylnda, Papa VIII. Benoit, mparator II. Henrinin basksyla evharistiya ayini esnasnda okunan duaya filioque ekinin konulmasn kabul etmi ve bu ek, Bat kilisesinin resmi gr haline gelmi tir (Ero lu, Eyll-Aralk 1999, 410). stanbul Kilisesi, filioque ekine Roma Kilisesi, genel konsil toplamadan btn Hristiyanlara ait bir inanc de i tirmek istemektedir (M. Yldrm, 2005, 52); filioque eki, Yuhanna ncilindeki, sann Babadan size gnderece im yardmc, yani Babadan kan gere in Ruhu geldi i zaman, bana tanklk edecek (Yuhanna, 15/26) szlerine ve konsillerde Kutsal Ruhun Babadan geldi i teslis inancna ters d mektedir vb. iddialarla kar km ve bu eki, apostolik temeli olmayan bir iddia olarak kabul etmi lerdir (M. Yldrm, 2005, 52). Bylece Bat Kutsal Ruhun Babadan ve O uldan, Do u ise Kutsal Ruhun sadece Babadan kt n kabul etmi tir. Kiliseleri birle tirme konsili olarak grlen Bale-Ferrare-Florance Konsili (1431-1445)nde Florencada filioqoe eki tart malar 1439 ylnda ubatta ba lam Hazirana kadar devam etmi tir. Efesli piskopos Marc, Latin ilahiyatlarnn aklamalarn ret etmi tir. Yine de Rumlar, Kutsal Ruh tabiat ve cevheri iinde Babadan ve O uldan ayn anda km tr formln kabul etmi lerdir. Fakat Efesli Marc, stanbulda bu konsile muhalefetini srdrm tr. stanbul, Fatih tarafndan fethedilip Osmanl himayesine geirilince, birle me konsilinin d man olan Gennade Scolarius stanbula yerle tirilmi ve 1448 ylnda stanbulda bir konsil toplanarak Florenca Konsilinde ilan edilen birlik resmen geersiz kabul edilmi tir (Dvornik, 1990, 57-59). Bale-Ferrare-Florance Konsilinin iki kiliseyi birle tirme abalar neticeye ula mam fakat aradaki ili kileri dzeltmek iin faaliyetlere devam edilmi ti, ancak XVII. yzylda stanbul Patrikli inin, Katoliklerin ve Protestanlarn sakramentlerinin otantik olmad n sylemesi ili kileri tekrar bozmu tur (Harman, 2002, 196). Gemi te filioque eki yznden konsiller yaplm , bu konsillerde hararetli tart malar olmu , bu ek hakknda eserler yazlm ama bugn artk filioque eki nemli

Otantik: Aslna uygun, de i ikli e u ratlmam , gerek, saf (Do an, 2001, 1032).

50 bir tart ma nedeni olarak grlmemektedir. nk bu problem sadece ilahiyatlar ilgilendirmekte, Hristiyanlarn nazarnda bu problem sadece tarihsel bir konu olarak yer almaktadr (Aydn, 1995, 27-28). Sadece II. Vatikan Konsilinin toplanma sebeplerinden biri olarak gndeme alnm (Gngr, 2002, 72) ve bu konsilde alnan kararlar ile tekrar iki kilisenin gndemine girmi tir (Ero lu, Eyll-Aralk 1999, 412). Papa XXIII. John, dnyadaki olumsuzluklarn sebebini kilisenin misyonunu gerekle tiremedi inden kaynakland n, bu yzden Hristiyanlar arasndaki fikir ayrlklarn kaldrmaya, at malara son vermeye a rm tr. Netice olarak, Hristiyanlarn manevi mutlulu unu ve da nk cemaatlerin birle mesini temin etmek iin 25 Ocak 1959da 18 kardinale konsil toplama fikrini am tr. Bu olay da II. Vatikan Konsilini (1962-1965) hazrlayan sebeplerden biri olmu tur (Gngr, 2002, 73).

51 NC BLM

ANTAKYA HIR ST YANLI ININ NAN ESASLARI

3.1. nan Esaslar Hristiyan teolojisi, Eski Ahite ba ll yla tanmlanr. Daha nceleri Yahudi kurumlarnn devam niteli inde olan bu din, zaman ilerledike kristolojik yeniliklerle ekillenmi tir. Hristiyan kilisesi, en ba ndan beri Tanry ki ilik altnda tanm t: 1. Eski Ahitte zuhur eden Baba, yaratc ve yarg; 2. Dirilmi sa Mesih; 3. Hayat yenileme ve Tanrnn Krall n tamamlama gcne sahip Kutsal Ruh (Eliade, 2003, 2: 462). Hristiyanlk iman esaslar, ilk Havariler Konsilinden ba layarak zellikle IV. ve V. yzyllardaki konsillerde tespit edilmi tir. Daha sonraki konsillerde de, di er konular yannda, inanla ilgili olanlarn bir esasa ba lanlmasna al lm tr. Ancak inanlar konusunda, kiliseler ve mezhepler aras ortak konular bulundu u gibi, farkl konular da vardr (Tmer-Kk, 2002, 280). Btn Hristiyanlarca kabul edilen IV. yzyla ait Havariler inan sistemine gre kredo u ekildedir: Ben Tanrya, kudretli Babaya ve Onun biricik o lu Rab saya, sann bakire Meryem ve Kutsal Ruhtan do mu oldu una, Pilatus zamannda armha gerildi ine, ld ne ve gmld ne, nc gn ller arasndan dirildi ine, gklere ykseldi ine, Babann sa nda oturdu una, oradan lleri ve dirileri yarglamak zere inece ine ve Kutsal Ruha, Kutsal Kiliseye, gnahlarn ba lanaca na, llerin dirilece ine, sonsuz hayata, inanrm (Tmer-Kk, 2002, 281).

52 3.1.1. Antakya Rum Ortodoks Kilisesince Kabul Edilen nan Esaslar 3.1.1.1. man Esas Antakya Ortodoks Kilisesi genel Ortodoks iman esaslarn kabul etmektedir. Ortodoks Kilisesi, hiyerar i ve ritalizm akmn benimser. Bu kilise, kendisinin di er kiliselerden daha ok litrjiye nem verdi ini, kutsal gelene e sahip kt n ve Hristiyan ibadet formlarnn en orijinaline sahip oldu unu ileri srmektedir (M. Yldrm, 2005, 94). Ortodoks kilisesinin kredosu, I. znik Konsili (325) kararyla alnan ve I. stanbul Konsili (381) ile devam ettirilen esaslardan olu maktadr (M. Yldrm, 2005, 94). zetle Ortodokslu un iman esas, hikmetin yedi stn olarak kabul ettikleri yedi genel konsilde olu mu tur. Buna gre; de i ik zamanlarda katlp, gzlemde bulundu umuz Antakya Rum Ortodoks Kilisesinin din grevlileri ve cemaatinin ayinlerde syledi i iman ikrar yledir: Tek Allaha inanyorum; G ve yeri yaratan, grnen ve grnmeyen varlklarn yaratan, her eye kadir Yce Allaha ve Onun biricik o lu sa Mesihe inanyorum. O, Allahtan Allah, Nurdan nur, hak Allahtan hak Allahtr. Yaratlm olmayp, Peder ile ayn zdedir ve her ey onunla yaratlm tr. Biz insanlarn kurtulu u iin gkten inmi , Kutsal Ruhun kudreti ile vuct bulmu ve bakire Meryemden do mu tur. Pontius Pilatus zamannda bizim iin zdrap ekerek, armha gerilmi , gmlm ve kutsal kitaplarn yazd gibi, gn sonra dirilmi ve g e ykselmi tir. O, Pederin sa nda oturmaktadr. Dirileri ve lleri yarglamak iin anla tekrar gelecek ve onun hkmdarl son bulmayacaktr. Peygamberler vastasyla konu mu olan, Pederden kp, Peder ve O ul ile birlikte taplan ve yceltilen, hayatn kayna olan Kutsal Ruha inanyorum. Gnahlarn aff iin tek bir vaftizi kabul ediyorum. llerin dirili ini ve ebedi hayat bekliyorum.

Greke bir kelime olan liturji, Hristiyanlkta e itli dini ibadet ve ritelleri ifade etmektedir (M. Yldrm, 2005, 94).

53 3.1.1.2. Teslis Hristiyan inancna gre sa, Tanr eklinde yaratlm tr. O halde teslis dogmas bizzat hayatn kayna nda, mutlak bir birlikte, mutlak bir ayrlkta, mkemmel bir uyumu telkin eder. Teslisteki , matematik tesi bir saydr ve daima Birin ayndr (Clement, 1993, 213). Teslis: Baba, O ul ve Kutsal Ruh lemesinden olu ur. sa dirildikten sonra rencilerini Celileye a rd (Matta, 28/10). Burada sa rencilerine; gkte ve yeryznde btn yetki bana verildi. Bu nedenle gidin, btn uluslar rencilerim olarak yeti tirin; onlar, Baba, O ul ve Kutsal Ruhun adyla vaftiz edin dedi (Matta, 28/18-19). Bu pasaja dayanarak Hristiyanlar teslis inancn benimsemi lerdir.

3.1.1.2.1. Tanr (Baba) Ortodoks Kilisesinin ilk devirlerinden ba layarak, ekmenik konsillerle sistemle tirmi oldu u Tanr anlay , di er Ortodoks Kiliselerinde oldu u gibi Antakya Rum Ortodoks Kilisesi tarafndan da ayn ekilde muhafaza edilmi tir (Ortodoks Tanr anlay iin bkz. M. Yldrm, 2005, 95-97). Antakya Ortodoks inancna gre Tanr, iki ba lang, iki prensip ve iki temel esastr. Birincisi, o, yaratcdr. Evren, onun aracl yla olu mu tur. kincisi Tanr sevgidir. O, insanlara gz-kulak olan, onlara obanlk yapan say gndermi ve insanlarn gnahnn kefareti olarak onu kurban etmi tir. Tanr insan dnyann efendisi yapm ve dnyadaki her eyi diledi i gibi kullanma frsat vermi tir. nsan Tanry beklemesi sonucu Tanrdan krle bu evreni kendisine hediye olarak alm tr (Dimitri, Antakya Ortodoks Kilisesi Papaz, gr me, 19.12.2004). Bu d nceye gre Tanr hibe edici ve sevgi dolu, insan da Tanrya kredicidir. Antakya Ortodoks Hristiyanlar, Tanr iin tm Hristiyanlar gibi Baba terimini kullanrlar. Ama asl olarak Allah kelimesini kullanmaktalar ve Allah terimi yerine Tanr terimi kullanlmasna da kar kmaktadrlar (Josef Naseh, Antakya Ortodoks Kilisesi Vakf Ba kan, gr me, 19.12.2004).

54 3.1.1.2.2. sa Mesih (O ul) Teslisi olu turan temel unsurdan biri de sadr. ncillerde saya, Allahn o lu (Matta, 11/27; Luka, 10/22, 20/13; Markos, 12/6, 13/32, 14/36; Romallar, 1/3, 5/10, 8/29), nsano lu ve Ademo lu (Matta, 16/13; Yuhanna, 9/35-36), Rab (Yuhanna, 13/13), Mesih (Matta, 1/1-17; Luka, 1/1-27), Tanr Kelam (Yuhanna, 1/14), Kurtarc (Yuhanna, 12/47), Peygamber (Luka, 7/16-17), Koruyucu oban (Matta, 26/31, 25/32; Markos, 14/27) gibi sfatlar veya unvanlar verilmi tir. sa Mesih, Hristiyanlk inancnn merkezini olu turur. Havariler, Antakyada dini misyonlarn sa Mesih merkezli anlattklar iin kendilerine Hristiyan ad verilmi ti. Ortodoks inancna gre Tanr, kendi suretinde tek bir ahsta iki tabiatl tek bir varlk yaratm tr. Bu varlktaki birinci yn, tenle mi bir kelam; ikincisi ise teslisin ikinci ahs olan ete brnm , Babann biricik o lu Mesih sadr (M. Yldrm, 2005, 98). Antakya Ortodoks Kilisesi; sa Mesih ile ilgili temel inanlarda, di er iman konularda oldu u gibi, yedi konsilde belirlenen Ortodoks Kilisesinin inanlarn benimsemektedir (Ortodokslarn sa inanc iin bkz. M. Yldrm, 2005, 98-99). Antakya Ortodoks Hristiyanlar zellikle sann kurtarcl zerinde yo unla r. Ayinlerinde sa iin: Kurtarcmz, bizi do rularn do rusundan ycelerden arad; Ey Tanr validesi bakire (Meryem), sen ki kurtarcy do urdun; Kurtarcn validesine vgler sunalm; Mesih kurtulu u olu turdu; Ey kurtarcmz, sana, do ru gr n Tanrsal sylemlerini sunuyoruz gibi kurtarcl zerine vurgu yaparak terennmlerde bulunmaktadrlar. sa, Tanrnn Kelam ve biricik o lu, lmsz, o insanlarn kurtulu u iin ilah oldu u halde insan bedenini kabullenip armha gerilmi ve bylece lmle lm ezmi tir. zetle sa, kutsal lemenin biri, Baba ve Kutsal Ruhla birlikte ycele en kurtarc Tanrdr.

3.1.1.2.3. Kutsal Ruh Teslisin nc unsurundan biri de Kutsal Ruhtur. Kutsal Ruh, Baba ve O uldan farkl, ezeli ve ebedi, ayn cevherden, ayn ekilde e it ve Tanrsal ki ili i

55 oldu u d nlen bir varlktr. Tanrnn nefesi olarak da ifade edilir (M. Yldrm, 2005, 99). Ortodokslar, Kutsal Ruhun, sadece Babadan kt n kabul ederler. sa, Babay tantm , Kutsal Ruh da say tantacaktr veya saya tanklk edecektir (Yuhanna, 15/26) ve o, insanlara yardmc olarak, gere in ruhunu verecektir (Yuhanna, 14/17). Kutsal Ruh, sa vaftiz olduktan sonra gvercin eklinde inip onun zerine konmu tur (Matta, 3/16). Bu yzden de Antakya Ortodoks Kilisesinin vakf ba kan, Kutsal Ruhu Allahn ula dr diye tarif etmekte ve gvercin Kutsal Ruhu temsil etti i iin her bayramda halkn kilisede gvercin uurdu unu ifade etmektedir (Josef Naseh, Antakya Ortodoks Kilisesi Vakf Ba kan, gr me, 19.12.2004). zellikle Epifani bayramnda sann vaftiz olu u temsil edildikten sonra cemaat ellerinde tuttu u gvercini havaya atp onlarn kilise iinde umalarn sa lamaktadr.

3.1.2. Antakya Katolik Kilisesince Kabul Edilen nan Esaslar Katolik kilisesine mensup olmak iin, iman ikrar etmek ve vaftiz olmak gereklidir. man formlnn iki ekli vardr: Vaftiz merasiminde kullanlan VI. yzylda Romada tespit edilmi ksa forml; di eri znik (325) ve stanbul (381) konsillerinde formlle tirilen ve ayinlerde kullanlan formldr. De i ik zamanlarda ayinlerine katlp gzlemlerde bulundu umuz Antakya Katolik kilisesi cemaatinin ve din grevlilerinin koro eklinde syledikleri iman ikrar u ekildedir: Bir tek Allaha inanyorum. G ve yeri yaratan, grnen ve grnmeyen varlklarn yaratan, her eye kadir Peder Allaha ve tm asrlardan nce Pederden do mu olan Onun biricik o lu, bir tek Rab olan sa Mesihe inanyorum. O, Allahtan Allah, Nurdan nur, gerek Allahtan gerek Allahtr. Yaratlm olmayp, Peder ile ayn zdedir ve her ey onun aracl yla yaratlm tr. Biz insanlarn kurtulu u iin gkten inmi , Kutsal Ruhun kudreti ile bakire Meryemden vcut alp insan olmu tur. Pontius Pilatus zamannda bizim iin zdrap ekerek, armha gerilmi , gmlm ve kutsal kitaplarn yazd gibi, gn sonra dirilmi ve g e ykselmi tir. O, Pederin sa nda oturmaktadr. Dirileri ve lleri yarglamak iin anla tekrar gelecek ve onun hkmdarl son bulmayacaktr.

56 Peygamberler vastasyla konu mu olan, Peder ve O uldan kp, Peder ve O ul ile birlikte taplan ve yceltilen, hayatn kayna ve Rab olan Kutsal Ruha inanyorum. Havarilerin inancna dayanan, Katolik ve kutsal olan tek kiliseye inanyorum Gnahlarn aff iin tek bir vaftizi kabul ediyorum. llerin dirili ini ve ebedi hayat bekliyorum. Katolikler de konsillerde belirlenen iman ikrarn yapmaktadrlar. Ortodokslar gibi ayn ekilde, ncillerde anlatlan ve konsillerde belirlenen Tanr inancn ve teslisi kabul ettikleri iin kiliseler arasnda teolojik adan fark yoktur. Yalnz Do u ve Bat kiliselerinin ayrlmasna sebep olan filioque ekini Ortodokslar kabul etmezken Katolikler bu eki kabul etmekte ve iman ikrarlarnda devaml sylemektedirler. Bu yzden inan esaslarnda ki temel ayrlk sadece buradan kaynaklanmaktadr. Albert M. Bessnard, ayrl n men eini; Ortodoks Kiliseleri ile Roma Kilisesi arasnda teslis konusunda baz farkl yakla mlar olmu , ama buna ra men a a yukar temelde bu kiliselerin btn iman formllerinde anla m , filioque meselesi konusunda ayrl a d meleri Do unun Batya boyun e meme gibi arzusundan kaynaklanm tr (Bessnard, 1993, 171) eklinde yorumlam tr.

3.1.3. Kilise Kilise kelimesi, Yunanca toplant anlamna gelen ecclesia (eklesya) kelimesinden alnm tr (Aydn, 1995, 65; Tmer-Kk, 2002, 291). Bu toplant, davet ile bir araya gelinmi bir toplantdr. Hristiyan kilisesinin kurulu u, Ahit, seilmi halk, Yahvenin mabedi, Mesihi Krallk mefhumlar ile Tevrat tarafndan hazrlanm tr. Hristiyanlkta kilise, Hristiyan cemaatinin addr (Aydn, 1995, 65). Bu anlamda kilise, Elilerin lerinde yazd na gre Pentekost gn kurulmu tur. O gn, sann rencileri bir arada toplanm t. Anszn gkten Kutsal Ruh geldi. Ruh, onlara ate ten diller da tt ve imanllar ba ka dillerle konu maya ba ladlar (Elilerin leri, 2/1-4). Havariler artk vaaz vermeye, imanllar arasnda birlik olu tu u iin her eyi ortak kullanmaya, mallarn mlklerini satp ihtiya sahiplerine da tmaya, her gn tapnakta toplanmaya ba ladlar (Elilerin olarak greve ba lam t. leri, 2/44-47). Bylece ilk kilise kurulmu tu ve aktif

57 sann yolunu benimsemi olanlarn bir yerde olu turdu u toplulu a kilise ad verilmi ve Pentekost gn bir araya gelen cemaatin ba kan Petrus oldu u iin, kilisenin ba da o olmu tur. Kilise, hzla yaylm , Yahudilikten ayrlm , itizaller olmu , ehitler vermi (en byk Hristiyan ehitleri Romada ldrlen Petrus ve Pavlustur), mparatorlukla mcadele etmi ama sonunda 313 ylnda ilan edilen Milano Ferman ile zgrlklerine kavu mu lar ve daha sonra cemaat ad verilen kilise; artk bir mekn haline de gelmi tir. Kilisenin mekn olarak II. yzylda ortaya kt iddia edilmektedir fakat bu kiliselerden gnmze kalntlar kalmam tr (DTA, 2: 77). Yuhanna, Yedi Asya Kilisesinden bahsetmektedir (Vahiy, 1/4). Bu yedi kiliseden kast iki ey olabilir. Birincisi, kilise kelimesi ile cemaat kastedilmi tir. kincisi ise, bu kiliseler Antakyadaki St. Piyer Kilisesi gibi do al kilise olabilir. Yani bu kiliseler ilkel tapnak olabilir. nk kiliseler, Konstantin zamannda, 306-337 ylnda yaplmaya ba lanm tr. Gnmze kalan en eski yap kilisesi, Byk Konstantinin Romada Laterano meydannda IV. Yzylda yaptrd San Giovanniin Laterano Katedralidir ve dnya kiliselerinin anas saylmaktadr (DTA, 2: 77). Genel gr e gre, kilise binalar Hristiyanlk inancn btn dnyaya gstermelidir. Bu yzden Konstantin, stanbulda gzel bir kilise in a ettirmi ti. Daha sonra Justinyen bu kilisenin yerine 537 ylnda Ayasofyay yaptrm tr (Sarko lu, 2002, 333). Hristiyanlkta kilise, Hristiyan mminlerle canllk kazanmaktadr. nk mmin, vaftizle kilisenin bir yesi olmaktadr. Katolik kilisesi; Papa, kardinaller, patrikler, piskoposlar, laik ve dini rahipler, rahip adaylar ve cemaatten olu maktadr. Bu toplulu un merkezi ynetimi Papa ve idari Kardinaller Meclisi ile Vatikana tevdi edilmi tir. Kilise terimi, sann mistik bedeni, mminler de onun uzuvlardr. Katolikler kiliseyi ksma ayrrlar: 1. Faal kilise (dnya kilisesi), 2. Izdrap kilisesi (araf kilisesi), 3. Zafer kilisesi (cennet kilisesi) (Bessnard, 1993, 166). Ortodokslar da kiliseyi, evharistik cemaatlerden olu tu u iin birinci derecede sann bedeni olarak tarif etmi lerdir. Bu durumda mahalli kilise evrensel kilisenin bir paras de il, belli bir manada, kutsal birli in tezahrdr. sann bedeni Kutsal Ruhun dayand manevi bir bedendir. O halde sann bedeninin uzuvlar olan mminler de Kutsal Ruh ta yclardr (Clement, 1993, 217).

58 Protestanlar ise, cemaatin oldu u her yerde kilisenin oldu unu sylerler. Kilise, ba lanm gnahkr insanlarn, kelamla gerekle mi bir toplanmasdr (Mehl, 1993, 260).

3.1.3.1. Saint Piyer (Aziz Petrus) Kilisesi Kentin kuzeydo usunda, Reyhanl k nn yaknnda bulunan bu ma ara-kilise, Antakyada Hristiyanl n yaylma dneminden kalan tek yapdr. Stauris (Ha) Da nn ete inde, eni 9.5 m, derinli i 13 m., yksekli i 7 m. olan bu do al ma arada, St. Pavlus, St. Piyer ve St. Barnaba ilk Hristiyan cemaat ile toplanp onlara vaaz vermi lerdir. Bu do al ma ara hallar tarafndan geni letilerek iki kemer tarafndan n cepheye ba lanm tr. Do u stilinde in a edilen n cepheden kap aracl yla, kiliseye girilmektedir (resim, 2). D emesinde, V. Yzyla ait mozaik paralar ile suna n sa ndaki duvarda bir zamanlar duvar tm ile kaplayan fresklerden kalan izler bulunmaktadr. Suna n sol tarafnda kilisenin iine alan tnel, bir baskn srasnda cemaatin da a kaarak gizlenmesine yaramaktayd (Yurt Ansiklopedisi, 5: 3483). Arka duvarn yannda beyaz ta lardan yaplm bir sunak ve bu suna n zerinde bir oyuk bulunmaktadr. Bu oyu a, 1932 ylnda, beyaz mermerden yaplm Aziz Petrusun bir heykeli konmu tur (Zambon-Bertogli, 2005, 56). 1990 ylnda, suna n arkasna ta tan yaplm bir krs yerle tirilmi tir (Zambon-Bertogli, 2005, 55; resim, 3). Sa tarafta birka yl ncesine kadar kayalardan szan bir kaynak su vard. Tahminen bu su kayna depremler neticesinde kaybolmu tur. Gemi te bu su ile halk vaftiz yaptklarn, gnmze kalan ve vaftiz iin kullanlan kk bir su yala ndan tahmin ediyoruz. Eskiden bir cephesinin bir revak ile korundu u sol taraftaki izlerden anla lmaktadr. ndeki bahe birka yzyl mezarlk olarak kullanlm tr. Kilisenin iinde, suna n evresinde de mezarlar bulunmaktadr. Bu ma ara kilise, 1580 ylnda Mslmanlar tarafndan Ortodokslara verilmi tir. 1856 ylnda Suriyedeki Vatikan temsilcisi Brunoni, Halepteki Fransz konsolosundan buray alm ve (1846 ylnda Antakya Katolik Kilisesine yerle en) Kapuin Rahiplerine teslim etmi tir (Zambon-Bertogli, 2005, 55). Dnyann ilk katedrali kabul edilen ve 1963 ylnda Papa IV. Paul tarafndan Hristiyanlar iin Hac yeri olarak ilan edilen (Ana Britannica, 1992, 10: 452) bu

59 ma arackta, zellikle her yl 29 Haziran gn, civardan ve uzak illerden gelen din adamlar ve kalabalk bir cemaatin katld bir ayin yaplmaktadr. Her yl yaplan bu trenlere Hristiyan kiliselerinin dini liderleri yannda, Vatikandan da temsilci katlmaktadr. Halen mzeye ba l olan bu kilisede, Hristiyanlar, 29 Haziranda yaplan Aziz Petrus ve Aziz Pavlus bayram kutlamalarndan ba ka, Noel gecesi, d n, vaftiz gibi ayin yapma yetkileri vardr. Buna ilave olarak kilise, mzeden izin alarak hac iin gelenlere de ayin yaptrmaktadr.

Resim 2. St. Piyer Giri i

Resim 3. St. Piyer i

3.1.3.2. Antakya Rum Ortodoks Kilisesi Bu kilisenin resmi ad; Aziz Pavlus ve Havari Petrus Katedralidir (resim: 4 ve 5). Antakya Rum Ortodoks Kilisesi, bir veya tek, apostolik, kutsal ve evrensel olmakla drt temel esas zerinde durmaktadr. Zaten Hristiyanl a gre kilise; tek, kutsal, evrensel ve havariseldir. Kilise bunlara kendili inden sahip olmam tr, bizzat Mesih, Kutsal Ruh aracl yla kilisesine bu nitelikleri vermi tir. Kilise, kurucusu sa nedeniyle tektir. nk o, haa gerilerek herkesi bir halkta ve bir tek bedende toplam . Kutsal Ruhta insanlar birbirine ba layarak, onlar arasndaki bu birli i sada birle tirip gerekle tirmektedir. Antakya Ortodoks kilisesinin apostolik olu u; Havari Petrusun Antakyaya gelerek Antakya Krssn kurmasna dayandrlmasndan kaynaklanmaktadr. Havarilerin Antakyaya Geli i ba l altnda da ifade etti imiz gibi, burada Barnaba, Pavlus gibi Hristiyanl n nl ki ilikleri misyon faaliyetlerinde bulunmu lard. Bu

60 yzden de Ortodoks Kilisesinin kaplarnn zerine Havari Petrusun ve Pavlusun suretlerini nak etmi lerdir (resim: 6). Kilisenin kutsall ; Tanrnn O lu Mesih kiliseyi e i gibi sevmi onu kutsalla trmak amacyla kendini feda etmi , onunla kendi bedeni gibi birle mi ve ona Tanrnn yceli i iin Kutsal Ruhun ltfn bah etmi tir. Mesihle birle mi kilise, onun sayesinde kutlula m tr (Pamir, 2000, 213). Kilisenin kendisinde Mesih mevcut oldu u iin evrenseldir. Kilise onun bedenidir, her ynden her eyi doldurann dolulu udur (Efeslilere, 1/23). Kilisenin evrensel olmas iin hibir rk, snf ve topluluk ayrm gzetilmemelidir. Bu nedenle sa, rencilerine btn uluslar rencilerim olarak yeti tirin(Matta, 28/19) talimatn vererek evrenselli i sa lama amacyla onlar grevlendirmi tir. Bylece herkes Tanrnn halk olmaya a rlm tr. Bunun iindir ki, bu halkn grevi tek ve biricik kalarak, Tanrnn ba langta insan do asn birlik iinde yaratrken ngrd da lm ocuklarn bir araya toplamak olan iste i gerekle sin diye kendini btn evrenin boyutlarna ve btn a lara yaylacak ekilde hazrlamaktr (Pamir, 2000, 213). Pavlus, halkn birli ini, artk ne Yahudi ne Grek, ne kle ne zgr, ne erkek ne di i ayrm var. Hepiniz Mesih belirtmi tir. Kilise, havarilerin zerine kuruldu u iin havariseldir. sa, havarileri misyon iin grevlendirmi (Matta, 28/19) ve Pavlus, Efeslilere Mektubunda, kilisenin havarilerin temeli zerine kuruldu unu ve k e ta nn da sa oldu unu yazm tr (Efeslilere, 2/20). Antakya Kilisesi St. Petrus tarafndan 37 ylnda kurulmu tu. znik konsilinde (325) patriklik olmu tu (Benlisoy-Macar, 1996,10). Severusun lmne (538) kadar patriklik birdi. Severusun lmnden sonra bu kilisede iki ba llk sregelmi tir. Bizans yanls olana Melkit kilisesi, di erine Sryani kilisesi denilmi tir (Atiya, 2005, 201). Bu tarihten itibaren Melkit kilisesine Rum Ortodoks Kilisesi ismi verilmi tir (Gnel, 1970, 34). 1268 ylnda Baybarsn Antakyay ele geirmesi zerine patriklik ama ta nm tr (Benlisoy-Macar, 1996,10). Fatih Sultan Mehmetin stanbulu fethettikten sonra Fener Patrikhanesini Rumlara vermesi dolaysyla, Antakya kilisesi Fener Rum Patrikhanesinin stnl n ve nceli ini kabul etmi , bu yzden de Antakya kilisesine Yunan kkenli patrikler atanm tr. 1890 ylnda kan milliyetilik akm zerine Antakyadaki Arap Hristiyanlarn ayaklanmas ve bu ayaklanmay Ruslarn da desteklemesi nedeniyle bu kiliseye artk Arap kkenli patrikler ve papazlar atanmaya ba lam tr (Albayrak, 2005, 360; Benlisoy-Macar, 1996,10). Bugnk sada birsiniz (Galatyallara, 3/28) szleriyle

61 Antakya Ortodoks kilisesi, Hrriyet caddesinde bulunmaktadr. Kilise 1833 ylnda Rus mimari tarzna gre in a edilmi tir. Antakya, Ortodokslarn dnya genelinde says 13e ykselen patrikhane merkezlerinden biridir. amda ya ayan patrik, Antakya ve tm Do unun patri i olarak anlmaktadr. Ortodoks cemaatin Trkiye iindeki din snrlar yledir; Mersin, Adana, Antakya, Urfa ve Diyarbakr. Mersin ehir merkezindeki Ortodoks kilisesi amda bulunan Antakya Patri inin himayesindedir

fakat Silifkede bugn artk olmayan kilise stanbuldaki Fener Rum Patrikhanesine ba ldr. Kurallara gre Fener Rum Patri i Mersine, Antakya Patri i ise Silifkeye kar amamaktadr. Antakya Patrikhanesine ba l 18 tane metropoliten kent vardr. Suriyede 6, Lbnanda 6, Irakta 1, Amerikada 2, Brezilyada 2, Arjantinde 1 olmak zere do rudan ama ba l metropolitler bulunmaktadr (Harman, 2002, 193; Dimitri, Antakya Ortodoks Kilise Papaz, gr me, 18.05.2006).

Resim 4. Antakya Ortodoks Kilisesi D

Resim 5. Antakya Ortodoks Kilisesi

Resim 6. Petrus ve Pavlus

62 3.1.3.2.1. Antakya Rum Ortodoks Kilisesine Ba l Hristiyanlarn Saylar 1. Antakya: Hatay ilinin merkezine Antakya denilmektedir. Buradaki Rum Ortodokslar takriben 150 ailedir. Vaftiz defterine 1200 ki i kaytldr (resim, 7). 2. Samanda : Hataya ba l bir iledir. Burada ya ayan Rum Ortodokslar takriben 350 ailedir. lyas Peygamber ve Meryem Ana Kilisesi adnda ki kilise bulunmaktadr. Bu kiliselerde Trifon Yumurta ve Yusuf Hannut grev yapmaktadr. 3. Altnz-Tokal: Kyde 150 Rum Ortodoks Hristiyan aile ya amaktadr. Kydeki Meryem Ana Rum Ortodoks Kilisesinde Musa Papaz grev yapmaktadr. Tokal kyndeki Aziz Yuhanna, Meryem Ana ve Aziz lyas ziyaretleri, her yl adlarna yaplan bayram gnlerinde ky ve di er yakn ky halk tarafndan ziyaret edilmektedir. 4. Altnz-Sarlar: Altnz Hatayn bir ilesidir. Sarlar kynde ya ayan Rum Ortodokslar yakla k 400 ailedir. Aziz Cor adndaki kiliselerinde Papaz Bulos Bardak ve Cebrail Ku o lu grev yapmaktadr. Kilisenin iinde Aziz Cor ziyareti de vardr. 5. skenderun: lede 400 Rum Ortodoks aile ya amaktadr. Aziz Nikolas adndaki kilisede papaz Dimitri Yldrm grev yapmaktadr. Kilisenin mezarl nda Aziz Cor Manastr ve kilisenin n tarafnda da eski evlerin bulundu u Klleyi adnda bir arazi vardr. skenderun kilisesinde ocuklara dini e itim ve bayanlara da din dersleri verilmektedir. Ayrca kilisenin bir ilahi korosu da mevcuttur. 6. Arsus: skenderuna ba l olan bu semt, deniz kenarnda yazlk bir yerle imdir. Bu semtte 25 Rum Ortodoks aile ya amaktadr. Burada bulunan Vaftizci Yahya adndaki kiliseden de skenderun papaz Dimitri Yldrm sorumludur. 7. Mersin: Yakla k 200 Rum Ortodoks ailenin ya ad Mersinde, Cebrail ve Mikail adndaki kilisede papaz Abdullah irin grev yapmaktadr (www.alepporthodox.org, 12.05.2005).

3.1.3.2.2. Antakya Rum Ortodoks Kilisesi Patri i IV. I natius Hazim (resim, 8): Antakya, Orta Do u ve Uzak Do u Rum Ortodoks Patri i IV. I natius unvanyla anlr. Esas ad Habip olup Esat Hazim' in o ludur. Suriye' de bulunan Hama ehrinin Mharde Beldesinde 1920 ylnda do mu ve

63 babasnn retmenlik yapt okulda ilkokulu okumu tur. 1936 ylnda ruhbanlk snfna girip Beyrut Metropolitli i' nde greve ba lam tr. niversiteyi Beyrut' ta bulunan Amerikan niversitesi' nin Terbiye ve Felsefe blmlerinde tamamlam tr.

Resim 7. Antakyal Hristiyanlar 1949 ylnda Paris' e gidip Aziz Sergios Okulu' nda felsefe ve ilahiyat blmlerini bitirmi tir. 1953 ylnda tekrar Beyrut' a dnerek papazlk snfna terfi olmu ve Mjde (Bi ara) Akademisine atanm tr. 1961 Ylnda Episkopos olup patrik VI. Theodosios zamannda am' da patrik vekilli ine atanm ve ayn zamanda Trablus' ta bulunan Belemende Manastrnn ba rahipli i kendisine tevdi edilmi ve orada manastrn lise blmn kurmu tur. 1965 ylnda Lskye Metropolitli ine seilmi ve 1970 ylnda bu greve ba lam tr. 1979 ylnn Temmuz aynda Antakya Orta Do u ve Uzak Do u Patrikli ine seilmi olup am' da bulunan Meryem Ana Katedralinde resmi bir trenle bu makama ve greve ba lam tr (www. antakyaortodoks.com, 18.04.2006).

64 3.1.3.2.3. Antakya Rum Ortodoks Kilisesinde Grev Yapm ve Halen Grevli Din Adamlar 1. 1900-1946: Nikola Huri (resim, 9), 2. 1906-1933: Vehbi Huri (resim, 10), 3. 1933-1983: Butros sagil (resim, 11), 4. 1982- halen devam etmekte: Sami Bulos Sabagil (resim,12), 5. Kilisede diyakon olarak devam eden Dimitri Do um, 08 Ocak 2005 tarihinde Halep Metropoliti Pavlus tarafndan takdis edilerek Papaz olarak atanm tr (resim, 13), 6. Kilisede diyakon olarak devam eden Jan Dellller, 09 Ocak 2005 tarihinde Halep Metropoliti Pavlus tarafndan takdis edilerek Papaz olarak atanm tr (resim, 14).

Resim 8. Antakya Ortodoks Patri i

Resim 9. Nikola Huri

Resim 10. Vehbi Huri

Resim 11. Butros sagil

Resim 12. Sami Bulos Sabagil

65

Resim 13. Dimitri Do um

Resim 14. Jan Dellller

3.1.3.3. Antakya Katolik Kilisesi Antakya Katolik Kilisesi tm Hristiyanlarn kabul etti i kilise; tek, kutsal, evrensel ve havariseldir temel esaslar zerinde durmaktadr. Bu temel esaslar, Antakya Rum Ortodoks Kilisesini anlatrken yukarda ifade etmi tik. Bu kilisenin Ortodoks kilisesinden fark apostolik olmay dr. 18 Mays 1268' de saldrya geen Memluk ordusu, Antakya' nn uzun sre direnmesine imkn vermemi ti ve surlarn Silpius' a ykselmeye ba lad bir noktadan kente girmeyi ba arm t. Bylece 175 yldan beri sren Antakya Prensli i halindeki son Hristiyan hkimiyeti nihayet bulmu ve Antakya bir daha el de i tirmemek zere slam hkimiyetine gemi ti. Uzunlu u itibariyle stanbul surlarndan sonra ikinci sray alan muhte em surlar tahrip edilmi ti. Kent acmaszca ya ma edilirken, ba ta St. Pavlus Katedrali olmak zere btn kiliseler, saraylar, atolar ve btn gzel yaplar yaklp yklarak, kent adeta harabe y nlarndan ve lden ibaret bir hale getirilmi tir. Antakya' nn d mesi Hristiyan lemi iin ok byk bir darbe olmu ve Kuzey Suriye' deki Hristiyanl n k nde hzlandrc rol oynam tr (Demir, www.antakyarehberi.com, 13.05.2006). Bu olaydan sonra Latin a rlkl hallarn ekilmesiyle Katolik Kilisesi de ehri terk etmi tir. 1846 ylnda Kapuin rahipleri aracl yla Katolik Kilisesi buraya tekrar yerle mi tir. Papa IX. Piusun iste iyle Antakyaya ilk gelen Parma dinsel blgesinden P. Basilio Galidir. Burada bir kilise ve Hristiyan ocuklar iin bir okul am t. Ancak bu misyon abas nedeniyle 12 Mays

66 1851 ylnda ldrlm tr. Onun yerini Fransz rahipler alp burada bir manastr kurmu lar ve 1852 ylnda Osmanl hkmetinden izin alarak bir Katolik Kilisesi in a etmi lerdir. Kilise 1939 ylnda al mayan bir eker fabrikasna ta nm tr (ZambonBertogli, 2005, 114). 1964 ylnda Fransz ve Lbnanl rahipler Antakyadan ekilince, yerlerini Mersinden gelen Parma Kapuinleri alm , 1973 ylnda da bir rahip Antakyaya yerle mi tir (Zambon-Bertogli, 2005, 115). 1965 ylnda kk bir kilise in aatna ba lanm t, fakat arazisi istimlk edilmi tir (bugnk vergi dairesinin bulundu u yer). Bu yzden de kilise, 1977 ylnda 150 yllk bir eve ta nm tr (Zambon-Bertogli, 2005, 116). Bu eski ev ile sonradan satn alnan kom u ev restore edilmi ve tipik ark stilinde bir manastr olmu tur. u anda bu kilise ufak bir manastr (resim,16), Aziz Petrus ve Pavlusun adn ta yan kk bir kilise (resim, 15) , Hristiyan ve cemaatin toplanmalar iin oturma ve oyun salonu (resim, 17, 18) ve baheden olu mu tur (resim, 19a ve b). skenderun Episkoposuna ba l olan kilisede gnmzde Dominico Bertogli adnda bir rahip, Maria ve Germania adlarnda iki rahibe grev yapmaktadr. Fakat Rahibe Germaniann Belikaya gitmesiyle gnmzde bir rahibe grev yapmaktadr. Bugn bu kiliseye mensup Katolik Hristiyanlar, yakla k 70 ki iden olu maktadr. Fakat Ortodoks cemaat ile Hristiyanl karde e ya adklar iin ayinlerine katlan insanlar, zellikle bayram gnlerinde daha kalabalk olmaktadrlar. Bu karde lik Paskalya bayramnda daha net grlmektedir. Do u ve bat kiliselerinin farkl takvim uygulamasndan dolay Paskalya bayram, ayn gnde kutlanmamaktadr. Ancak be ylda bir bu bayram ayn gne rast gelmektedir. Fakat 1988 ylndan beri Paskalya bayramn Antakyadaki Katolik ve Ortodoks kiliseleri birlikte kutlamaktadr. Oru devresinde yaplan yardmla may iki kilise beraber gerekle tirmektedir.

Resim 15. Katolik Kilisesi

Resim 16. Avlu, D Cephe

67

Resim 17. Oyun Salonu

Resim 18. Oturma Salonu

(a) (b) Resim 19. Katolik Kilisesi an ve Hemen Biti i indeki Cami (a), Kilisenin Bahesi (b) 3.1.3.4. Antakya Protestan Kilisesi Protestanlk, kilise yapsna ve te kilatna birinci derecede nem vermez. Protestanlk inancnda, Allahn kelamnn ve kilise srlarnn retilmesi iin sadece bir hizmete gerek duydu unu aklar (Mehl, 1993, 264). Protestan papazlar kelamn hizmetileridir. Onlarn kelam bilmelerinden ba ka bir ayrcalklar yoktur (Mehl, 1993, 260). Bu nedenle her yer kilisedir. Katolik mezhebi, bir rahibin ve mabedin bulundu u yerde kilisenin varl n kabul ederken; Protestan mezhebi, rahip olmadan da cemaatin oldu u her yerde kiliseyi kabul eder (Mehl, 1993, 272). Bu yzden de Protestanlar toplandklar her yeri kilise olarak kabul etmi lerdir.

68 Eskiden Suriye-Lbnan bankas olan imdiki Protestan Kilisesinin binasn

Trkiye, Fransadan satn alm ve bu bina 2000 ylnda Protestan kilisesine satlm tr. Binann kilise olarak faaliyete gemesi ehir halk iin hl bir muamma ama yine de halk bu durumu Hatayn u me hur mozai ine kk bir renk katmak diye ve psikolojiden mastr aklamaktadr. Gney Kore asll Davit Ham, kilisenin pastr olarak grev yapmaktadr. Methodist bir teoloji niversitede okumu yapm tr. Bu kilisenin ayinlerine, Protestanlarn yannda Ortodoks, Katolik Hristiyanlar ve buna ilave olarak Alevi (kimisi Hristiyan olmu ), Snni Mslmanlar da katld iin; bu kiliseye mensup Hristiyanlarn saylarn tam olarak tespit edemedik. Genelde ayine yirmi ki i katlmakta ve gn getike saylar artmaktadr.

69 DRDNC BLM

ANTAKYA HIR ST YANLI ININ BADET VE AY NLER

4.1. Hristiyanlkta badetler Hristiyanlkta dua, cemaatle veya ferdi olarak ifa edilmektedir. Hristiyanlara gre dua Mesih vastasyla Allaha yakla ma vesilesidir. Hristiyan dua ederken yaratc Baba Tanrya de il; Baba, O ul ve Ruhulkudsten ibaret olarak Ulhiyete ynelmektedir (S. Yldrm, 1996, 234). Pavlus, Efeslilere Mektubunda bir zamanlar gnah ile Tanrdan uzakla an insan, Mesihin kan sayesinde Tanrya yakla m tr (Efeslilere, 2/11-16) yorumuna binaen Hristiyan, duasna Mesih sann adyla ba lamaldr. Mistik adan d nld nde Mesihin adyla ba layan ki i onunla btnle mektedir. Dolaysyla Mesihin iste i onun iste i, Mesihin kurtulu u onun kurtulu u, Mesihin hayat onun hayat olmu tur. Bylece sa ki ide ve ki i iin ya am olmaktadr (S. Yldrm, 1996, 235). Hristiyanlkta nasl dua edilece i ncillerde belirtilmi tir. Buna gre dua; a. Ki i ikiyzller gibi ortalkta de il, i odasnda dua etmelidir (Matta, 6/5-6). Tek ba na dua etmenin yannda yeryznde aranzdan iki ki i dileyecekleri ey iin aralarnda anla rlarsa, Gklerdeki Babam dileklerini yerine getirir. Nerede iki yada ki i benim admla toplanrlarsa ben de orada aralarndaym (Matta, 18/19-20) szyle, sa, cemaat olmalar halinde yanlarnda olaca na vurgu yapm tr. b. Dua, putperestler gibi bo szlerle de il, Baba Tanrnn adnn yceltilmesi, suun ba lanmas iin yalvarma ve nimete krederek edilmelidir (Matta, 6/7-13). c. Dua, kendini ycelten Ferisinin dua edi inin aksine kendini alaltan vergi grevlisi olan ki inin dua edi i gibi edilmelidir (Luka, 18/9-14). d. Dua, uyumadan nce yaplmal ve bylece verilmemelidir (Matta, 26/41). e. Duada srar olmaldr, hi usanmadan dua edilmelidir (Luka, 18/1). f. Kyamet olaylarndan kurtulabilmek iin devaml uyank olmal ve dua edilmelidir (Luka, 21/36). eytann ayartmasna izin

70 g. Duay ba lanmak amacyla yapyorsanz; siz ba kalarnn suunu ba larsanz, Baba Tanr da sizin suunuzu ba lar (Matta, 6/14). Bu yzden sann retti i dua olan Pater noster (Gklerdeki Babamz) duasnda; Bize kar su i leyenleri ba lad mz gibi, Sen de bizim sularmz ba la (Matta, 6/12) denilmektedir. Hristiyan bir ki i veya cemaat yukarda belirtildi i gibi duaya Pater noster (Gklerdeki Babamz)duasyla ba lar, bu dua yledir: Gklerdeki Babamz, Adn kutsal klnsn Gkte oldu u gibi, yeryznde de Senin istedi in olsun Bugn bize gndelik ekme imizi ver. Bize kar su i leyenleri ba lad mz gibi, Sen de bizim sularmz ba la. Snanmamza izin verme. Bizi kt olandan kurtar. nk egemenlik, g ve ycelik sonsuzlara dek senindir! min. Kutsal Kitapta nk egemenlik, g ve ycelik sonsuzlara dek senindir! szlerinin baz Greke el yazmalarnda olmad dipnot ile belirtilmektedir (Kutsal Kitap, 2003, 1198).Yine bu sz Lukada gememektedir (Luka, 11/1-4). Hristiyanlkta ibadetler, gnlk, haftalk ve yllktr. Yllk ibadetler; bayramlar, oru-perhiz, hac gibi kutsal gn ve gecelerde yaplan ibadetlerden olu maktadr. Kltrel, co rafi, dil vb. faktrler, Hristiyan Kiliseleri arasnda ibadet ve ayinlerin uygulan ynnden baz farkllklarn ortaya kmasna sebep olmu tur. Pratikte farkl olan ayin ve ibadetler, mistik ynden benzerlikler gsterir. Antakya Ortodoks mistisizminde ibadetlerde ie bak -Tanry anma- zerine vurgu yaplrken, haftalk ibadetlerde ie bak ile birlikte evharistiya ayini ile vecd/kendinden geme Tanr ile bir olma- mistik tecrbesi zerine vurgu yaplmaktadr. Antakya Protestanlk ibadet ve ayin mistisizmi ise (pastrn vaazlarndan ve onunla yapt mz sohbetlerimizden kan sonuca gre), hep ie bak zerine vurgu yapmaktadr. Antakya Katolik Kilisesi, evharistiya ayinini gnlk ibadetlerden biri olarak yapt ndan srekli vecd halinde olma tecrbesini uygulamaktadr.

71 4.1.1. Antakyadaki Kiliselerde Gnlk badetler Hristiyanlkta gnlk ibadet, nceden yedi defa yaplmakta iken, (TmerKk, 2002, 293) gnmzde sabah ve ak am olmak zere iki vakitten olu ur. Ama hala manastrlarda alt-yedi kez dua edilmektedir. Mesela; Suriyede bulunan Saint George ve Saydnaya Manastrlarnda hl yedi vakit ibadet edilmektedir (Dimitri, Antakya Ortodoks Kilisesi papaz, gr me, 18.05.2006). Kilise toplu ibadetleri ferdi ibadetten stn grd iin, ibadet ve ayinlerin kilisede papaz nezaretinde yaplmasn ister fakat bu bir mecburiyet de ildir. Bu yzden Hristiyanlar, gnlk ibadetlerini kilisede veya ba ka yerlerde yapabilirler. Katolik kilisesinde papaz nezaretinde yaplan ibadetlerde, sabah, ak am ve haftalk ayinlerde riteller hep ayndr. Ekmek- arap ayini her gn bir defa sadece sabah ayinlerinde yaplmaktadr. Antakya Katolik Kilisesinin ayin safhas: 1. Cemaatin toplanmas ve Allahtan af dilenmesi, Giri dualar, 2. Kutsal Kitabn okunmas, man aklamas, Evrensel dua, 3. Ekme in ve arabn sunulmas, 4. kran duas, 5. Komnyon, Komnyondan sonra dua, 6. Son Takdis. Antakya Katolik Kilisesi cemaati, Komnyon ayininde ellerini yukarya do ru ap dua etmektedir. Komnyon ayininden sonra Peder herkes bar ve sulh iinde birbirine dua etsin dedi inde cemaatin her biri birbirine sarlmakta, bayram sevinci gibi sa ile birle melerini tebrik etmektedirler. Gnlk ibadet saatleri yer ve zamana gre de i ti inden Antakya Katolik Kilisesi, sabah ayinine 08.30da, ak am ayinine 18.30 saatlerinde ba lamaktadr. Antakya Ortodoks Kilisesinde, sabah ayini 08.15, ak am ayini 17.00 saatlerinde ba lamaktadr. Bu kilisede Antakya Patrikli i Kutsal Meclisinin belirledi i ritellere gre ayin yaplr, ayin dili Arapadr. Sabah ve ak am ayinlerindeki temel ama, Baba

72 olan Tanrya insanlarn te ekkrlerini sunmasdr. lm, bozgunlu u ve gnahn karanl n kovan dnyann aydnlatcs sa Mesihi anmak onunla beraber olmaktr. Gne in do u u ve bat nda yaplan ibadetler, sa Mesihi hatrlamak ve ona kranlarn sunmak iin yaplan en uygun vakitlerdir (M. Yldrm, 2005, 113). Antakya Ortodoks Hristiyanlar, gnlk ibadetlerini papaz nezaretinde veya ba ka yerde tek ba na yapabilmektedir. Kilisede yaplan sabah ve ak am ayinlerinde papaz, duasn sunakta yapmaktadr. Ayin ba langcndan sonuna kadar Kilise ncil Okuyucular tarafndan ncili ihtiva eden Ortodokslara ait kutsal kitaplar belirli notaya gre okunmaktadr. Bu kutsal kitaplarn okunaca yerler kilise takvimine gre Antakya Patrikhanesi Kutsal Meclisi tarafndan her yl belirlenmektedir. E er ayin yapld gn, bayram veya aziz anma gn ise o gne ait kutsal kitap okunmakta ve anma trenleri yaplmaktadr. Antakya Rum Ortodoks Kilisesinde ayinler, genellikle ritellerini yerine getirmektedirler. Antakya Protestan Kilisesinde gnlk ibadet yaplmamaktadr. nk Protestanlkta dini pratik, sadece imana bir yardm anlam ta r. Kurtulu , amellere de il imana ba ldr (Mehl, 1993, 272). Antakya Protestan Kilisesi Pastr Davitin belirtti ine gre; Protestanlar, sabah kalktklarnda ve ak am yatmadan nce dualarn yaparlar. Protestan ibadetleri devaml Tanry ite d nme eklinde olup belirli ritelleri yoktur (Davit, Protestan Kilisesi Pastr, gr me, 02.01.2005). Antakya Protestan Kilisesinde Sal gn bir araya gelinip ilahiler sylenmektedir. Kilisede pastre tercmanlk ve di er konularda yardm eden Karen bu ilahilerle Tanrya a k dillendirme yaptklarn belirtmi tir (Karen, gr me, 02.01.2005). Cuma gn ncil al mas yaplmakta, ncilin d na pek klmamaktadr. Pastr, ncil okuyup onun zerinde d nerek bir kuvvet elde ettiklerini ve bu esnada byk bir feyiz aldklarn ifade etmektedir (Davit, Protestan Kilisesi Pastr, gr me, 02.01.2005). Bu yorumlara bakarak bir benzetme yaparsak, meditasyon metodu ile gere e ula maya al tklar grlmektedir. Antakyadaki bu kiliselerde gnlk yaplan ibadetlere pek ra bet olmamakta, genellikle ya l ki iler Kiliselere gelmektedirler. Bunun en byk nedenini, gnlk me guliyetler olu turmaktadr. Ortodoks Kilisesinin ncil okuyucular mutlaka ayinlerde hazr bulunmak zorunda ve o gne ait okunacak yeri kutsal kitaplarndan ncil okuyarak ifa edilmektedir. Papazlar sunakta dua ederek tts veya buhur ile kutsama yaparak

73 okumak zorundadrlar. Katolik Kilisesinde gnlk ibadetlerden hari haftada iki gn zel ayin yaplmakta, bu ayin esnasnda katlm biraz daha fazla olmaktadr.

4.1.2. Haftalk badetler Hristiyanlara gre Pazar gn, sann dirili gn kabul edilmesi nedeniyle kutsal gn olarak de er kazanm (Tmer-Kk, 2002, 294) ve haftalk ibadetin merkezi olmu tur. Pazar gn yaplan ibadet mutlaka kilisede ve papaz nezaretinde olmak zorundadr. Pentekost gn btn imanllar bir arada bulunmaktayd. Anszn gkten, gl bir rzgrn esi ini andran bir ses geldi ve bulunduklar evi tmyle doldurdu. Ate ten dillere benzer bir eylerin da lp her birinin zerine indi ini grdler. manllarn hepsi Kutsal Ruhla doldular, Ruhun onlar konu turdu u ba ka dillerle konu maya ba ladlar (Elilerin leri, 2/1-4). Petrus ba kanl nda imanllar vaazlar vermeye mucizeler gstermeye ba ladlar. Bunun zerine cemaate 3000 ki i katld (Elilerin leri, 2/14-41). Bu anlatlanlara gre, ilk kilise, Kutsal Ruh vastas ile ilahi gle dolmu tur. Bylece Kilisenin, sann bedeni hatras ile de il, manevi varl ile btnle mi oldu u kabul edilmi tir. O gnden sonra sann Kilisede hazr bulundu una inanlm tr. Bu yzden sa ile birlikte olmak isteyen cemaat Pazar gnleri kiliseye gelmekte ve kilisedeki ritellere uyarak sa ile bedenle mektedir. Evharistiya ayini Katoliklerde her gn yaplmakta iken tm Ortodokslarda oldu u gibi Antakya Ortodoks Kilisesinde de sadece Pazar gnleri yaplmaktadr. Antakya Protestan Kilisesi ise tm Protestan mezhebine ba l kiliseler gibi evharistiya ayinini hatra yeme i olarak grd iin, bu ayini bazen yapmaktadr. Antakya Hristiyanlar mezhep fark gzetmeksizin her Kiliseye gitti inden dolay, kiliseler, ayinlerini birbirleriyle ak mamas iin farkl saatte yapmaktadrlar. Antakya Ortodoks Kilisesi: 08:30-11:00 aras, Antakya Protestan Kilisesi:12:00, Antakya Katolik Kilisesi - (Ekim-Nisan)17:00, - (Mays-Eyll)18:00.

74 4.1.2.1. Antakya Katolik Kilisesinde Haftalk badet Antakya Katolik Kilisesinin ritelleri gnlk ibadetlerle ayndr. Sadece ncilin okunma safhasnda; o gnn nemine gre hangi konu anlatlacak ise cemaatten biri ncili okumakta, buna ilave olarak Papaz vaaz vermektedir. lahiler, hem gnlk ibadetlerde hem de haftalk ibadetlerde okunmaktadr. Haftalk ayinlerine artk kilisenin enstrman alan genleri katld ndan ilahiler enstrman e li inde (2005 itibariyle gitar e li inde) koro halinde sylenmektedir.

4.1.2.2. Antakya Rum Ortodoks Kilisesinde Haftalk badet Antakya Ortodoks Kilisesi gnlk ibadetlerde de oldu u gibi, Kutsal Meclisinin belirledi i ritellere gre haftalk ayin yapmaktadr. Her zaman oldu u gibi ncil okuyucular ayin boyunca Kutsal Kitaplarndan okunmas gereken yerleri okumaktadrlar. Cemaat, Kiliseye ha kararak girmekte ve Kilisenin giri indeki Pavlus ve Petrusun ikonalarn pp mum yakmakta ve dua etmektedir. nk mum, nurdur, kutsal ktr. Cemaat, mum ile dualarn peki tirmek istemekte, nk mumun kutsal k oldu u ve dualarnn bu sayede kabul oldu u inancn ta maktadrlar (Dimitri, Antakya Ortodoks Kilisesi Papaz, gr me, 17.04.2004). Papaz, buhur yakarak tm Kiliseyi ve cemaati ttslemektedir. nk tts, sann ruhunu temsil etmektedir. Bylece her yer ve herkes sann ruhu ile dolup, onunla bedenle mi olmaktadr. Papaz, ttsleme i ine nce suna n iinden ba lamakta, sonra suna n d na kp sunak kapsnn ynn kutsayarak ttslemektedir. Bundan ba ka Kilisenin iinde dola rken ve ikonalar kilise iinde gezdirirken de tts yapmaktadr. Kilise iinde ikona ve ha gezdirme de haftalk ayinlerin nemli ritellerindendir. ocuklar nde ha gezdirirken Papaz elinde ikonay gezdirmektedir. Bu esnada halk aya a kalkmakta, ikona yanlarndan geirilirken onu ba lar ne e ik olarak selamlamakta veya pmektedirler.

Meryem, sann do umunun krknc gn, temizlenip arnmak iin, say Kudsteki Mabede gtrerek Tanrya sundu (Luka, 2 2223). Bu esnada Mabede gelen srailin ya l bilgesi imonun, say milletleri aydnlatacak olan k (Luka, 2/31) olarak tanmlamasndan dolay, sann do umunun 40. gn Candlemass ( k veya nur) bayram icra edilmektedir. Kilisede bir yl boyunca yaplacak ayinlerde kullanlacak olan kandiller bu bayramda kutsanmaktadr (Katar, Ocak- Nisan 2001, 16).

75 Haftalk ibadetlerin en nemli riteli ekmek- arap ayinidir. Papaz, kutsal kse iindeki arab, iki eliyle tutup suna n sa ndan ba layarak kilise iinde dola trmakta (resim, 20) ve suna n tam kar sndan tekrar suna a girerek ayini ba latmaktadr. Mayal ekmek sunakta kutsanmaktadr. Halk, kutsanm ekmekten alp kendileri cemaate da tmaktadr (Mayal olan ekmek, bir ki iyi doyuracak byklkte Antakya yresine ait bir somun eklindedir bkz. resim, 21). Tabi en nemlisi de Papazn elinden kutsal ekmekten bir para alp yemek ve araptan imektir. Papaz ekmek ve arab da trken cemaat sraya girmekte, bayanlar ba larna rt alp o ekilde Papaz elinden ekmek alp arap imektedir. Antakya Ortodoks Kilisesi ayinlerinde enstrman kullanmamakta ancak son zamanlarda Halep Metropoliti Pavlus Yazcnn iste i zerine bir ilahi koro ekibi olu turma abasna girmektedirler. Ya l Hristiyanlar Arapay bildiklerinden ayin esnasnda bir problem ya amyorlar fakat yeni nesil Arapa olan ayini pek anlamad iin ayin dilini Trkeye tercme abalar ba lam tr. Bunun ilk rne i 24 Aralk 2005 Noel ayini esnasnda uygulanm , yani ayin zaman zaman Trke olarak yaplm tr.

4.1.2.3. Antakya Protestan Kilisesinde Haftalk badet Antakya Protestan Kilisesinin ayinlerinin byk blmn ilahiler ve vaaz olu turmaktadr. Cemaat, pastr nezaretinde, gitar ve piyano e li inde, ocuklar ile olu turduklar koro ile hep birlikte o gnn nemine ait veya pastrn verece i vaaza ait ilahiler syleyerek Baba, O ul ve Kutsal Ruha a klarn belirtmektedirler. Pastr, gnn nemine gre ncilden rnekler vererek vaaz vermekte, ncilden rnek metinleri bazen kendisi okumakta bazen de cemaatten birine okutarak onlarn da vaaza aktif katlmalarn sa lamaktadr. Ayin arasnda dua, ba lar ne e ilmi vaziyette

Fadi Hurigil, bayanlarn ba larna rtmesini, Yahudi gelene i oldu u iin eski Hristiyan bayanlar da

bu deti alm , halk da atalarndan grdkleri bu deti grdkleri ekil zerine uygulamaya devam etmektedirler diye yorumlamaktadr (Fadi Hurigil, Antakya Ortodoks Kilisesi fahri okutman ve vakf sekreteri, gr me, 24.12.2004). Byle davranmalarnn asl sadece Yahudi gelene i oldu u iin de il, Pavlusun Korintlilere yazd I. Mektubunun 11. blmnn 5. ve 6. pasajlarnda ba ak dua ya da peygamberlik eden her kadn, ba n kk d rr. Bylesinin ba tra edilmi bir kadndan fark yoktur. Kadn ba n aarsa, san kestirsin. Ama kadnn san kestirmesi ya da tra etmesi aypsa, ba n rtsn szleri, kadnlarn ba nn kapal bir ekilde dua etmesi gereklili ini belirtmektedir.

76 cemaatten birinin seslice Tanrdan istekte bulunmas ve di erlerinin de min diyerek katlmas eklinde edilmektedir. Bylece Pastr ynetici olup ki i ile Tanr arasna girmemeye al maktadr. Ayin sonunda piyanodan fon mzi i e li inde, ba lar ne e ilmi ekilde sa Mesihin d ncelerine sahip olmak iin Tanrya gizlice dua edildikten sonra Gklerdeki Babamz duas okunmakta ve herkes birbirini tebrik etmektedir. Ayin bittikten sonra, dileyen Kiliseden kabilir, dileyen de Kilisenin oturma salonunda oturup sohbet eder, bylece aralarndaki samimiyeti ilerletmi olurlar. Bunun yannda kiliseye yeni katlm veya misafir olarak katlm kimselerle de tan p dostluk kurarlar. Antakya Protestan Kilisesine Hristiyanlarn yannda hem Snni Mslmanlar hem de Alevi mezhebine mensup Mslmanlar gelmekte ve ayinlerini izlemektedirler. Bu yzden Kilisenin ayinlerinde Ortodoks, Katolik, Methodist, Protestan Mezheplerine mensup Hristiyanlarla, Snni ve Alevi Mslmanlar da katld ndan Kilisede dini renklili i ak olarak grmek mmkndr.

4.1.2.4. Antakyadaki Kiliseleri Arasndaki Baz badet Farkllklar Antakya Katolik Kilisesi ve Antakya Ortodoks Kiliseleri, evharistiya ayininden nce man aklanmasn yapmaktadrlar. man aklanmas arasnda baz farkllklar vardr ki bu farkllklar eskiden beri var olan ve kiliselerin ayrlmasna sebep olan farktr: Katolikler, Kutsal Ruhun, Peder ve o uldan kt n sylerken, Ortodokslar, Kutsal Ruhun yalnzca Pederden kt n sylerler. Her ne kadar Kiliseler bu man ikrarnda sylenen Kutsal Ruh konusunda ayrl a d m katldklar iin, olsalar da, Antakya Hristiyanlar byk Kilisenin ayinlerine kilise blnme sebebi olan Kutsal Ruhun Babadan veya hem

Babadan hem O uldan kma tart masna pek katlmamaktalar. Bu tart malarn gemi te kald n, her iki kilisenin de iman aklamasnn do ru ve ayn oldu unu kabul etmektedirler.

77

Resim 20. Ekmek- arap Gezdirilirken

Resim 21. Ekme in Kutsan

4.1.3. Bayramlar Dini ve milli bakmdan hususi de eri olan ve millete kutlanan gn veya gnler diye adlandrlan bayramlar, insanlar tarafndan zel bir takm ayin ve trenlerle ne e ve sevin gn olarak kutlanmaktadr (Katar, Ocak-Nisan 2001, 7). Hristiyanlktaki bayramlar, Hristiyanlar tarafndan tarihi sre ierisinde kademeli olarak ortaya konmu tur. Bu erevede sadan ksa bir sre sonra onun hayatndaki nemli olaylar anmaya ynelik baz kutlamalar ortaya kmaya ba lam tr. sann do umu, armhta lm, dirili i, g e ykseli i gibi olaylar Hristiyanlarn hayatnda gittike nem kazanarak her yl dzenli biimde kutlanmaya ba lanm tr (Katar, Ocak- Nisan 2001, 8). Daha sonra Meryem ve e itli Hristiyan azizleriyle ilgili bayramlar ortaya kmaya ba lam tr. Hristiyan kiliseleri bu bayramlar kutlayarak Hristiyan toplumunun, say takip eden bu sekin insanlar kendilerine rnek ahsiyetler olarak almalarn sa lamaya al maktadr (Katar, Ocak- Nisan 2001, 9). Bu bayramlarn hepsi ayn neme sahip de ildir. sa ile ilgili bayramlar, sa Mesihin hayatnn yeniden ya anmasn ifade etmekte, onun hayatn yeniden ya ayarak kendi kurtulu larna kavu acaklarna inanmaktadrlar. Azizlerle ilgili bayramlar ise; genellikle onlara sayglarn gstermek, onlar sevgi ile anmak ve hayat tarzlarn kendileri iin rnek almak amacyla kutlanmaktadr.

78 4.1.3.1. sa le lgili Bayramlar 4.1.3.1.1. Christmass (Noel) sayla ilgili kutlanan bayramlarn ilki Noel bayram ve ona ba l olarak Noel tarihinden nceki drdnc Pazar gn olan Advent dnemidir. Advent dneminin ilk gn 27 Kasm ile 3 Aralk arasndaki yedi gnlk tarihten birine rastlamaktadr. Bu devrede Katolikler ilk yzyllarda kefaret amacyla oru tutmu lar fakat gnmzde bunu terk etmi lerdir. Bu dnemde kilisede evlilik trenlerine izin verilmez (Dominico, Antakya Katolik Kilisesi papaz, gr me, 19.12.2004). Antakya Ortodoks Kilisesi oru iin belirleyici kat kural uygulamasna gitmez ancak isteyen perhiz eklinde oru tutabilir. Bu dnemde Hristiyanlar, Noel iin hazrlk yapmakta, bol bol dua etmekte ve ayinlere daha ok devam etmektedirler. Protestanlar ise; her Pazar bir mum (Yahudi bilgesi imonun k olarak hitap etti i say temsil etti i iin) yakmakta, say bekleyen, onun gelece ini mjdeleyen ilahiler sylemekte, bol bol dua etmekte ve en nemlisi i dnyalarnda say d nerek Noeli beklemektedirler. Protestanlar iin bugnlerde yaplacak herhangi bir kural yoktur. Antakya Katolik Kilisesinde Noel: Papazlar, Advent dneminin Pazar gnleri mass ayininde tvbeyi simgeledi i kabul edilen, gnahlar konusunda pi manl n bir sembol olan mor renkli kyafet giymektedirler ( Dominico, Antakya Katolik Kilisesi papaz, gr me, 19.12.2004). Advent dneminde, sann geli ine ve bekleni ine ynelik dualar etmekte ve ilahiler sylemektedirler. sann kavminin gnahlarn stlenerek strap ekece ine, lece ine ve tekrar dirilece ine delalet etti ine inanlan Eski Ahitin aya kitabndaki baz blmleri ve yine buna ilave olarak gnn nemine ait Yeni Ahitten pasajlar okumakta (okunan pasallar iin bkz. Pavlustan Romallara Mektup, 1/1-7) ve Mesih saya vgler yapmaktadrlar. Sadece saya de il, sann ncs ve mjdecisi olan Yahya Peygambere ve say dnyaya getiren Hz. Meryeme de dualar etmekte, onlarla ilgili ilahiler sylemekte ve onlar da vlmektedir (okunan pasajlar iin bkz. Matta, 1/18-24; Matta, 3/1-17). Kilise, 22 Aralk ak am ayininde, bar ma ayini olan tvbe ayinini veya gnah karma ayinini de yaparak herkesin sann do um gnne gnahsz olarak kmasn sa lamaktadr.

79 24 Aralk Noel Arifesi gecesinde sann do u u, Antakya Katolik Kilisesi organizatrl nde St. Piyer Kilisesinde kutlanlmaktadr. Antakya Katolik Kilisesi, Antakya Ortodoks Kilisesi ile burada yapaca ayin saatleri ak masn diye aralarnda anla p, ona gre ayin saatlerini belirlemektedirler. Bylece bu kiliselerden birinde ayine katlan cemaat di er kilisenin de ayinine katlabilmektedir. Mesela 2004 Noel ayini St. Piyer Kilisesinde 20:00da ba lad, 21:00da sona erdi; Ortodoks Kilisesinde ki ayin ise 21:00da ba lad. Katolik Kilisesi nderli inde yaplan St. Piyer Kilisesindeki ayine, Katolik, Ortodoks, Protestan ve di er Hristiyan cemaatin yannda Mslman ve Yahudilerden de katlan oldu u iin, Katolikler, ak am dualarn nce kendi kiliselerinde yapp daha sonra Noel ayini iin Saint Piyer Kilisesine gelmekte ve orada Noel ayinine devam etmektedirler. Papaz suna a gelmeden nce cemaat, gitarlar e li inde Mesihin do umunu mjdeleyen ilahiler okumaktadr. Mesela; TOPLANIN MM NLER Toplann mminler Ne e ile muzaffer Toplann birlikte Beytleheme gel Melekler kral Do du gelin grn Gelin ona tapalm Rab saya OBANLAR GEL YOR obanlar geliyor, mjde veriyor Davudun ehrinde Mesihim do du Beytlehem ehrinde yemlikte yatyor Sevinin, sevinin Mesihim do du! Rahip, Noel gn beyaz kyafet giymekte ve bu beyaz kyafet iinde cemaate ayini yaptrmaktadr. Beyaz kyafet zerinde sar, turuncu, krmz, mor ve mavi renklerde ku aklar bulunmaktadr. Bu renkler tm zel gnlerde giyilen elbiselerin renkleridir. Beyaz kyafet giymeleri iki hafta boyunca devam etmektedir. Meleklerin Beytlehemde syledi i ilahi olarak inanlan, Gloria gloria in exelsis Deo Gloria Gloria alleluya alleluya

80 ilahisi hep beraber sylenmeye ba lamaktadr. Luka ncilinden (2/1-14) sann do umu cemaat veya papaz tarafndan okunmakta, papaz vaaz vermekte, aralarda da sann do umunu anlatan ilahiler sylenmektedir. Komnyon ayini yaplarak ayin bitirilmektedir. 25 Aralk Noel bayram kutlanmaktadr. Noel bayramndan sonraki Pazar gn Caritas (Katolik Kilisesinde fakirlere yardm amacyla kullanlan bir kurum) iin bir tombala oynanlmaktadr. Oyundan elde edilen gelir Caritasa aktarlmaktadr. 1 Ocakta Meryem Ana Bayram kutlanmaktadr. Bu gnde Meryem Ana ile alakal ilahiler sylenmektedir. Ayine Meryeme selam verilerek ba lanlr. yle ki; Selam sana, Aziz Meryem Ana, nk yeryzne hkmeden Kral dnyaya getirdin. Ve Meryeme; O lunun bakire Meryemden do umu sayesinde, btn insanlara ebedi selameti ba layan Yce Allah sana yalvaryorum; sonsuz hayatn kayna olan Mesih say dnyaya getiren Meryem Anann bizim iin senin nezdinde her zaman efaatte bulundu unu iimizde hissedelim. Bunu, seninle ve Kutsal Ruh' la birlikte imdi ve ebediyen hkmeden o lun Rabbimiz Mesih sann adna senden dileriz diye dua edilmektedir. Daha sonra her zamanki gibi ak am ayinini yapmakta; ncilden sann gnderili ini, onun do umunu, snnet olu unu ve isminin verili ini anlatan pasajlar okumaktadrlar. (okunan pasajlar iin bkz; Galatyallara, 4/4-7; Luka, 2/16-21). Ayn zamanda yine 1 Ocakta sann snnet bayram da kutlanmaktadr. Yahudi dini gelene ine gre erkek ocuklarna, do umdan 8 gn sonra isim verilir ve ocuk snnet ettirilir. Bu yzden saya do umunun 8. gnnde isim verilmi ve snnet ettirilmi tir (Luka, 2/21). Bu tarihin 1 Ocaka denk d mesinden dolay sann Snneti Bayram ve sann Kutsal Ad Bayram kutlanmaktadr.

Bu ilahi, Advent dneminde sylenmez. Tombala: zerinde numara bulunan k tlar ve pullarla oynanan bir oyun. Luka, 2/21de; sann anne rahmine d mesinden nce mele in Meryeme, sa ismini vermesini syledi ini, bu yzden ona bu ismin verildi ini yazm tr. Bu olay Kuran Kerimin Ali mran suresinin 45. ayetinde hani melekler, dediler ki: Meryem do rusu Allah kendinden bir kelimeyi sana mjdelemektedir. Onun ad Meryem o lu sa Mesihtir eklinde ifade edilmektedir.

81 sann Kutsal Ad Bayram nce Fransisken ke i leri arasnda ortaya km ve bir sre sonra, 1721 ylnda Papa XIII. Innocent tarafndan btn Hristiyanlarn bayram haline getirilmi tir (Katar, Ocak-Nisan 2001, 14). Noelden sonraki ikinci Pazar Epifani, kutsal masumlar anma ve mneccimin say ziyareti bayramlar kutlanmaktadr. Matta nciline gre Kral Hirodes devrinde sann do masndan sonra Do ulu mnecimler, Yeru alime gelip Yahudilerin Kral olarak do an ocu un nerede oldu unu sormalar, do ru olan onun yldzn grdklerini ve ona tapnmaya geldiklerini sylemeleri zerine, Kral Hirodes ve Yeru elim halk tedirgin olmu tur. Kral Hirodes bu ocu un nerede oldu unu renmelerini istemi ti. Do ulu mneccimlere de o ocu u Beytlehemde bulun ve bana syleyin ben de tapnaym diyerek onlar Beytleheme gndermi ti. Mneccimler say bulmu ve ona tapnm lar fakat Krala haber vermemi lerdir. Melek, sann babas Yusufu Msra gitmesi iin uyarm ve Yusuf, o lu sa ve hanm Meryemi alarak Msra gitmi tir. Onlar bulamayan Kral fkelenmi , bunun zerine de Beytlehem ve btn yresinde bulunan 2 ya ndaki kk erkek ocuklarn hepsini ldrtm tr (Matta, 2/1-16). Dolaysyla burada anlatlan olaylara binaen Katolik Kilisesi, mneccimin say ziyareti amacyla Epifani Bayramn kutlamakta, ldrlen ocuklar anma maksadyla da Kutsal Masumlar Anma treni yapmaktadr. Do u Kiliseleri ve dolaysyla Antakya Ortodoks Kilisesi Epifani bayramn, sann vaftiz bayram olarak ve Kanadaki bir d nde suyu araba dn trerek ilk mucizesini gstermesi ansn icra etmek amacyla kutlamaktadr (Katar, Ocak-Nisan 2001, 15). Antakya Rum Ortodoks Kilisesinde Noel: Antakya Rum Ortodoks Kilisesinde Noel, daha nceki tarihlerde 6 Ocakta kutlanrken, gnmzde 24 Aralk gecesi kutlanlmaktadr ( Josef Naseh, Antakya Ortodoks Kilisesi vakf Ba kan, gr me, 19.12.2004). ncil okuyucular Kutsal Kitaptan blmler okuyarak ayin ba lamaktadr (Okuyucular, Mezmurdan 3/1-8, 38/1-22, 63/1-11, 88/1-18, 103/1-22, 143/1-12 pasajlar Arapa okurlar). Bu esnada Papaz ttslerle Kiliseyi kutsamakta ve sunaktaki ritellerini yapmaktadr. Daha sonra Matta ncili 1/18-25den sann do umunu anlatan pasajlar okumaktadr. ncil okuyucular Mezmur 50/1-19 pasajlarn okuduktan sonra sann do umuna kr etmekteler ve ona vgler sunulmasn talep etmektedirler. Daha sonra her zaman ki klasik kutsal ayinlerini yapmaktalar.

82 Antakya Protestan Kilisesinde Noel: Kilisenin pastrnn Noel yorumu u ekildedir: Noel, orijinal ad ile Christmasdr. Chris sa demek, Mass ayin demek oldu una gre; Christmass, saya tapnma anlamna gelmektedir. Christmass, Tanrdan bize hediye bizim de Tanrya hediye vermemiz anlamna geldi ine gre; bu bayramda Tanr bize say hediye etmi tir. Bizim de Tanrya kendimizi, ya ammzla, inancmzla hediye etmemiz gerekir (David Ham, Antakya Protestan Kilisesi Pastr, gr me, 19.12.2004). Bu durumda Protestanlar Noele Tanr ile hediyele me anlamn katmaktadrlar. Noelden nceki Advent dneminde her Pazar bir mum yakmaktadrlar. Bu dnemde oru-perhiz, belirli kyafet giyme gibi kurallar yoktur. Advent dneminde Protestanlar, sa ile ilgili ilahiler sylemekte, dualar etmekte ve en nemlisi de say ite d nerek, onun do umu beklemektedirler. 24 Aralk gecesinde ayin yapmazlar fakat kilisede ailece bir araya gelerek yemek yemekte, ncilden sann do u unu okumakta ve ilahiler sylemektedirler. 25 Aralk gn Noel kutlanmaktadr. Noel kutlamas haftalk ayinleri ile ayndr. Tabi ki Noel gn Kilise sslenmekte, ocuklar, sann do umunu anlatan kk gsteriler sunmaktadrlar. Antakyal Hristiyanlarda Noel Bayram Kutlamas: Di er yerlerdeki Hristiyanlarn uygulamalaryla benzerlik gsterir. Burada da Noel Babay temsil eden bir ki i (genellikle papaz) evleri gezmekte ve ocuklara hediyeler da tmaktadr. Birbirlerini ziyaret etmektedirler. Her bayramda oldu u gibi bu bayramda da mezar ziyaretleri yaplmakta ve mezarl a iekler gtrlmektedir. Hasta ziyaretleri de yaplmaktadr ki bunu zellikle papazlar nezaretinde bir heyet olu turularak yapmakta ve bylece ya llarn ve hastalarn gnln almaktadrlar. Antakyada Noel Bayram Yiyecekleri: Oruk en nemli yemektir. Buna ilave olarak tuzlu yo urt ile yayla orbas yapmaktalar ve bu orbann iine de oruk koymaktadrlar. Evlere bayram ziyaretine gidildi inde ise Mslman Trklere ait klasik bayram kutlamasn yapmaktadrlar; byklerin elleri plr, kklere bayram harl verilir, misafir ikram olarak kahve, ikolata, muzlu likr, yannda da ay ile birlikte el yapm pasta e itleri sunulur (Edward, Ortodoks cemaat, gr me, 02.02. 2005).

Antakyallarn her zel gnde yapt , tepsi iinde veya ili kfte eklinde etli yemek.

83 4.1.3.1.2. Epifani Bayram Antakya Ortodoks Kilisesi, bu bayrama Mesih Bayram da demektedir. sann Vaftiz (Kddes)

sann do umu ile alakal olarak yaplan en nemli

bayramlardan biridir. Bu bayram Do u Kiliselerinde (Antakyada) Noelden sonra 6 Ocakta kutlanmaktadr. Do u Kiliselerinde bu bayram, sann vaftiz olduktan sonra ortaya k ve Kanadaki bir d nde suyu araba dn trerek ilk mucizesini gstermesi ansna icra edilmektedir. Katolikler ise do ulu mneccimin bebek say ziyaret etmesini anmak amacyla kutlamaktadr (Katar, Ocak-Nisan 2001, 15).

4.1.3.1.3. I k-Nur Bayram Levililer, 12/1-4e gre; bir kadn hamile kalp erkek ocuk do urursa, adet grd gnlerde oldu u gibi 7 gn kirli saylacaktr. Meryem bu yasaya gre arnma gnlerinin bitiminde Yusufla birlikte ocu u ( say) Rabbe adamak iin Yeru alime gtrm tr (Luka, 2/22). Bu esnada imon adnda bilge ki inin tapna a gelmi , bebek say kuca na alarak; Uluslar aydnlatp halkn sraile ycelik kazandracak I gzlerimle grdm (Luka, 2/25-32) diye hitap etmi tir. Bu hitaba binaen, bugn yaplan bayrama I k bayram denilmi tir. Bu bayram Meryemin arnmas ve bebek say Yahudi mabedine gtrerek Tanrya sunmas (Luka, 2/22) ansna 2 ubatta icra edilmektedir (Katar, Ocak-Nisan, 2001, 15). Btn bir yl boyunca Kilisede yaplacak ayinlerde kullanlacak olan kandiller de bu bayramda kutsand iin bu bayram, candlemass olarak da adlandrlmaktadr (Katar, Ocak-Nisan 2001, 16). Antakya Ortodoks Kilisesi I k Bayram adyla bir bayram kutlamamaktadr. Yalnz 2 ubatta sann Mabede sunulmasn, 3 ubatta da Aziz imonu anma gnn kutlamaktadr.

4.1.3.1.4. Paskalya Bayram Paskalya, branice gemek anlamna gelen Pesah (fsh) kelimesinden treyen bir kavram olarak sa Mesihin ldkten sonra dirili i adna yaplan bir bayram ifade etmektedir. Ba langta Yahudi bayram olarak kutlanmakta olan fsh, sonradan

84 Hristiyanlar asndan yeni bir anlam kazanarak sa Mesihin dirili yldnm haline gelmi , M.S. II. yzyldan itibaren de kutlanmaya ba lanm (M. Yldrm, Ocak-Nisan 2005, 68) ve bugn bayramlarn bayram olarak en nemli bayram konumuna gelmi tir. Paskalya Bayram kutlamalar da kltrel, co rafi, felsefi vb. faktrler nedeniyle, e itli anlay larla ekillenmi tir. Paskalya devresi ierisinde yer alan bayramlar, ayn hareketlerine gre belirlendi i iin bu bayramlarn ba lang tarihleri her yl de i mektedir (Katar, Ocak-Nisan 2001, 16). I. znik Konsili (M.S. 325)nde Paskalya bayramnn Pazar gn kutlanmas karara ba lanm ama yine de gn, kiliselere gre de i iklik gstermi tir. M.S. VI. yzylda Aziz Kk Denys, Paskalya bayramnn lkbaharn gece ile gndzn e it oldu u andan sonra ilk dolunay takip eden Pazar gn kutlanmas gerekti ini ne srm tr (M. Yldrm, Ocak-Nisan 2005, 69). Katolik Kilisesinde lkbaharn dolunayndan sonraki ilk Pazar gnnde kutlanrken, Ortodoks Kilisesi Paskalya bayram gn olarak Julyan takvimine uydu u iin Katolik kilisesinden farkl gnlerde bu bayram kutlamaktadr. Ancak her be ylda bir bu bayram ayn gnde kutlanabilmektedir. Paskalya kutlamalar, paskalyaya hazrlk devresi olan Lent dneminde ba lamakta, paskalya gnnden sonraki elli gnlk zamana kadar srmektedir. Lent; kilisenin, insanlar gnahtan kurtulmak iin zel bir faaliyet ve aba gstermeye a rd Paskalya ncesindeki kefaret dnemini ifade etmektedir. Bu dnemin ana gayesi, insann gnahlardan arnarak paskalyaya manen hazrlanmasn sa lamaktr (Katar, Ocak-Nisan 2001, 17). Lent dnemi, Katolik Kilisesinde 40 gn, Ortodoks Kilisesinde, Pazar gnlerini paskalya devresi ierisinde kabul etmedikleri iin 49 gndr (Dimitri, Antakya Rum Ortodoks Kilisesi papaz, gr me, 30.05.2004). Bu nedenle Katolikler 40, Ortodokslar 49 gn oru tutmaktadrlar. Bu bir perhiz orucudur, bu dnemde hayvansal gdalardan uzak durmak ve di er yemekleri daha az yemek esastr. Lent dneminde Katolik papazlar pi manl n sembol olan mor kyafetleri giyerken, Ortodoks papazlar byle bir kyafet kuraln uygulamazlar, sadece paskalya gnne bir hafta kala strap haftas kabul ettikleri iin siyah kyafet giymektedirler. Lent dneminin ba langc olarak kabul edilen Kl ar ambasnda yaplan tvbenin pi manl n vurgulamak amacyla kl serpilmektedir. Bu gnde tvbe eden kimselerin ba larna kl dklmekte, kl ile insanlarn aln ve yzlerine ha i areti yaplmaktadr (M. Yldrm, Ocak-Nisan 2005, 72). Tespit edebildi imiz kadaryla

85 Antakya Rum Ortodoks Kilisesi Kl ar ambas olayn uygulamamakta ve bilmemektedir. Fakat Mesih sann yakaland haftann ar ambas olarak farkl bir ar amba uygulamalar vardr. Bu gnn sabah, zeytinya dualarn yapmakta ve ayinde Tiryodion adl kitaptan dua okumaktadrlar (Dimitri, Antakya Rum Ortodoks Kilisesi papaz, gr me, 18.05.2006). Katolikler Lent dneminde, ilahiler arasnda sylenen allelluya szn sylemezler, nk bu dnem znt ve pi manlk dnemidir, oysa allelluya sevinli gnlerde sylenilmektedir; Ortodokslar ise allelluyay sylerler, nk allelluya, Tanrya hamdolsun demektir ve hamd her zaman yaplmaldr (Dimitri, Antakya Rum Ortodoks Kilisesi papaz, 12.04.2005). Lent dnemi ierisinde zellikle drt gne nem verilmektedir. Bunlar; Kutsal Pazar (Palmiye Pazar), Kutsal Per embe, Kutsal Cuma ve Kutsal Cumartesidir. Antakya Ortodokslar, Kutsal Pazar gnn yani Paskalyadan bir hafta nceki gn, sann Kudse giri inin ansna kutlamaktadrlar. sann Kudse geli inde halk onu palmiye dallarn co kuyla sallayarak kar lad iin (Luka,19/28-38), kilisede de cemaat, sann Kudse giri ini canlandrma amacyla palmiye ve zeytin dal ile papaz kar lar ve o an, temsili olarak kutlarlar. Bu tren srasnda buhur ve kutsal su ile kutsanan palmiye ve zeytin dal a ac cemaate da tlr. Papaz, say temsil ederek Kilisenin kapsndan ieri girmekte ve cemaat zeytin dal ve palmiye a acn sallayarak onu co kuyla kar lamaktadrlar. say kar layan halk Hosanna, Rabbin adyla gelene, srailin Kralna vgler olsun (Yuhanna, 12/13) diye ba rd iin cemaat de bu pasaj ilahi eklinde okumaktadr. Bu esnada Lukadan sann Kudse giri ini anlatan pasajlar okunmaktadr (Dimitri, Antakya Rum Ortodoks Kilisesi papaz, gr me, 18.04.2004). Antakya Katolik Kilisesi, Kutsal Pazar gnnde, Ortodokslar gibi say kar lama treni yapmamaktadr. Sadece papaz, ayin esnasnda zeytin dallarn kutsar ve onlar cemaate da tr. Cemaat, kutsanm zeytin dallarn evine gtrp asar ve bylece evlerinin de kutsanm gr me, 19.05.2006). Lent dnemi boyunca mor renkli kyafet giymi olan Katolik Rahipler, Kutsal Per embe gn bunlarn yerine ne e ve sevin alameti olan beyaz renkli elbisesini giymektedir, sunaktaki mor rtler de toplanmaktadr. Lent dnemi boyunca okunmayan Gloria in Excelsis (ycelerde olan Tanrya hamdolsun) ilahisi bugnden

oldu una inanrlar (Nikola Diner Din, Katolik cemaat,

say kar layanlarn bu szleri sylemesinin sebebi, Mezmurdaki kutsansn Rabbin adyla gelen, kutsuyoruz sizi Rabbin evinden (Mezmur,118/26) pasajnn gerekle mesi olarak grmeleridir.

86 itibaren okunmaya ba lanmaktadr. Ak am duasndan sonra, Papaz, temsili olarak cemaatten bazlarnn ayaklarn ykamaktadr. Asl olarak bugnn nemi; sa fsh yeme i iin havarileri ile birlikte bir evde topland, burada kendisine ihanet edecek olan Yahuda iin, elindeki ekme i benimle birlikte sahana batrandr (Matta, 26/23) ifadesini syleyerek ihanete u rayaca n nceden belirtti. Daha sonra sa eline ekmek alp bld ve rencilerine aln yiyin bu benim bedenimdir dedi. Bir kase arab rencilerine uzatarak bu benim kanmdr, gnahlarn ba lanmas iin biroklar u runa aktlan antla ma kandr, hepiniz bundan iiniz dedi (Matta, 26/26-28) ve bylece rencilerine ekmek- arap srrn verdi. te bu olayn ansn yd etmek amacyla Kutsal Per embe kutlanlmaktadr. Bu gnn ak amnda, Cuma gn iin kullanlacak ekmek- arap hazrlanr ve suna a konulur (Katar, Ocak-Nisan 2001, 20). Kutsal Cuma gn sann armha gerildi i gndr. Katolikler, sann armha gerilmesinin znts olarak suna plak, halar rtl tutar ve din grevlileri de siyah elbise giyerler. Ortodokslar ise son hafta elem haftas oldu u iin zaten siyah giymektedir. Ortodokslar, bugn ayinlerini hznl yapar, Paskalya boyunca okunan Triyodin adl kitaptan sann cenazesini anlatan blm okurlar. Katolik Papaz, ayin ba lamadan nce suna n nnde secdeye kapanarak ayini ba latr (Katar, Ocak-Nisan 2001, 20). ncil okuma ayininde Yuhannadan sann yakalan , armha gerili i ve gml ile alakal blmler okunmaktadr. Haa tapnma treni ve ardndan Komnyon ayini ile kutlama sona ermektedir. Per embe gn hazrlanm olan kutsal ekmek ve araptan sadece Rahip almakta, cemaate da tlmamaktadr (Katar, OcakNisan 2001, 20). nk bugn Hristiyanlar oru tutmaktadr. Oru Cuma gn le vakti ba lamakta ve Pazar sabahna kadar srmektedir. Bu zaman aral nda hibir ey yenilmemekte, sadece sv saklanan ekmek ve eyler alnabilmektedir. Ancak bugn kilisede altarda bitirilmektedir. nk sa lm ve birle me arap

gerekle emeyece i iin ekmek ve arabn de eri kalmam tr (Nikola Diner Din, gr me, 19.05.2006). sann armha gerilmesinden sonraki Kutsal Cumartesi yani Paskalya arifesi gn ile birlikte sann dirili ini kutlamak amacyla yaplan Paskalya trenleri de ba lam olur. Bugn Katolik rahip, sann dirili ini sembolize eden yeni ate i, Paskalya Kandilini ve vaftiz kurnasn kutsar, cemaatle kar lkl ilahiler syler ve

Fsh bayramndan nce ak am yeme i srasnda sa yemekten kalkt, beline bir havlu dolad, sonra bir le ene su koydu ve rencilerinin ayaklarn ykad. Sonra da rencilerine sizler de birbirinizin ayaklarn ykamalsnz tavsiyesinde bulundu (Yuhanna 13/4-17). Papazlar da bu tavsiyeye uymaktadrlar.

87 dualar okurlar. Bu ekilde mass ayinini gerekle tirirler (Katar, Ocak-Nisan 2001, 21). Ortodoks Kilisesinde Papaz, artk sevin alameti olan beyaz elbisesini giyer. Cumartesi gn, sa eytan alt edip geldi i ve eytana kar byk zafer kazand iin, zaferi temsil eden defneyapra kilisenin iine yere serilir ve onun zerine baslarak gezilir (Dimitri, Antakya Rum Ortodoks Kilisesi papaz, gr me, 18.04.2004). Bugn Mesih sann tekrar geli i beklenmektedir. Bu yzden ite heyecanla say d nme ve onun geli ini sabrla bekleme ve sonucunda kurtulu a erme fikrini ta yarak Paskalya iin hazrlk yaplmaktadr. Yine bugn, ncil okuyucular Tiryodion kitabndan sann gelece ini anlatan blm okumaktadrlar. Pazar gn artk bekleyi bitmi ve sa dirilmi tir. Bu dirili insanl n kurtulu u anlamna gelmektedir. Dolaysyla bu kurtulu gnn kutlamak iin insanlar sabahn erken saatlerinde kiliseye gelmektedirler. Geleneksel olarak, Paskalya bayramn Katolikler ve Ortodokslar farkl gnde kutlarken Antakyadaki Ortodoks ve Katolik Kilisesi 1988den beri birlikte kutlamaktadrlar. Ortodoks cemaat burada daha fazla oldu u iin bayram kutlamas Antakya Rum Ortodoks Kilisesinde yaplmaktadr. Tren, sabahn ok erken saatlerinde gne do madan nce ba lamaktadr. Kiliseye gelen cemaati Kilise vakf yetkilileri kar lamakta ve onlara ikolatadan yaplm yumurta vermektedirler. Daha nce bu yumurtalar do al yumurta iken, koku yapt iin son zamanlarda bu adet de i mi , do al yumurtalarn yerini ikolata yumurtalar alm tr. Ayin, ncil okuyucular tarafndan Tiryodion adl kitaptan okuyarak ba lamakta, daha sonra cemaat hep birlikte papazn elindeki l mumdan mumlarn yakmakta ve bylece sann n kilise iine yaym olmaktadrlar. ocuklarla birlikte papazlar kilise iinde ha ve sann dirili ikonunu gezdirirler. Ayinin bu safhas bittikten sonra hep beraber Kilisenin avlusuna karlar. Papaz burada yksek bir yere karak Markos, (16/1-8)dan sann dirili i ile ilgili pasajlar okur ve halk kutsama yaparken sann dirili sevinci olarak havai fi ekler atlr, gvercinler uurulur, byk bir alk ve slkla sevin gsterileri yaplr, hatta halk bu sevince zaman zaman silahlaryla havaya ate ederek de katlr. Kilisenin avlusunda yaplan bu kutlamann ad Yahudi ldrme detidir. Halk bu yzden silahlarla kutlama yapmaktadr. Daha nceleri bu kutlama, kilisenin d arsna, Hz.

Bugn yumurta kullanlmasnn sebebini Dimitri, Hz. sa tekrar dirildi inde, mezar ta n yarp kmas, civcivin yumurtadan kmasna benzer, bu yzden de Paskalyada yumurta kullanlr eklinde yorumlamaktadr (Dimitri, Antakya Rum Ortodoks Kilisesi papaz, gr me, 18.04.2004).

88 sann ldrlmesine sebep olan Yahudileri temsilen bir maket yaplmas, makete ate edilmesi eklinde icra edilirdi. Hatta bazen maketten hrsn alamayan halk daha da galeyana gelip di er caddede bulunan Yahudi havrasna saldrr ve havrann kapsna sert yumruklarla vurup tepkilerini gsterirdi. Yahudileri temsilen yaplan makete ate edilmesi eklindeki kutlamay kilise kabul etmedi i iin kar km ve bu deti kaldrm , yerini ne e ve sevin alm tr. Sevinlerini de havai fi ek patlatma, balon ve gvercin uurma eklinde gstermektedirler (Josef Naseh, gr me, 11.04.2004). sann dirili ini kutlamak iin d arya kld nda kilisenin kaps kapanm tr. Papaz, say temsil ederek kiliseye girmek iin; - Kaplar an diye ba rr. eriden bir ses: - Kim girecek ki kapy aalm der. Papaz: - Krallarn Kral geliyor der. eriden bir ses: - Kim bu Krallarn Kral? der. Bu szler kar lkl olarak defa tekrarlanr. Daha sonra kap zorla alyormu gibi yaplarak Mesih dirildi terennmleri ile beraber papaz ve cemaat ieri girer. Herkes tekrar yerlerini alr, ilahiler sylenir, Pentakistarion adl kitaptan pasajlar okunur ve bylece Paskalya ayini bitirilir. Daha sonra an alnr ve Pazar ayinine geilir. Pazar ayini bittikten sonra herkes birbirine sarlarak veya tokala arak bayramlarn kutlar ve Kilisenin avlusunda sabah kahvaltsn yaparlar. Sabah kahvaltlar yumurta a rlkldr ve 49 gn boyunca tuttuklar orularn ilk olarak yumurta yiyerek aarlar. Halk, bayram kutlamalarna kiliseden da ldktan sonra da devam etmektedir. Evlerinde Paskalya gn misafire ikramda bulunmak iin pasta, kek ve paskalya yumurtalar hazrlam lardr. Pastalar tuzlu ve kuru olarak yaplmaktadr. Tabi ki geleneksel yemek olan ili kfte ve oruk bayramlarn vazgeilmez yeme idir. (Edward, Ortodoks cemaat, gr me, 02.02.2005). Kabirler her bayramda oldu u gibi bu bayramda da ziyaret edilmektedir. Aralarnda e lenerek, birbirlerini ziyaret ederek bayramlarn byk bir ne e ve sevinle kutlamaktadrlar. Paskalya gnnden elli gn sonra ise Pentakost Bayram kutlanmaktadr. Bilindi i zere sa paskalya gnden krk gn sonrasna kadar havarilerine grnm ve Tanrnn egemenli i hakknda konu mu tur. Havarilerine Kutsal Ruhla vaftiz edileceklerini syleyerek onlarn gz nnde g e alnm tr (bkz. Elilerin ykseli ini kutlamaktadrlar. leri, 1/3-10). Bu nedenle Hristiyanlar, Paskalya devresinin krknc gnnde sann g e

89 sann g e ykseli inden sonra Pentekost gn Havariler bir arada otururken Kutsal Ruh gelmi , onlara her dili konu abilecek kabiliyet vermi tir. Bundan sonra Havariler farkl dillerde konu maya ve (Elilerin sann szlerini yaymaya ba lam lardr leri, 2/1-41). Bu yzden Hristiyanlar, Kutsal Ruhun ini i ve Havarilerin

her dili konu up mesaj yaymas ansna Pentekost gnn bayram olarak kutlamaya ba lam lardr. Ayn zamanda Hristiyan Kilisesinin kurulu zaman olarak kabul edilen bu bayram gnnde Kutsal Ruhun Hristiyan cemaati zerine ini i kutlanmaktadr (Katar, Ocak-Nisan 2001, 23). Paskalya gnnden Pentekost gnne kadar Ortodokslar, Pentakistarion adl Kutsal kitaplarn okumaktadr. Pentekost gnnde normal Pazar ayinlerini yapmaktalar. Bu gnn fark olarak; halk bayramlk elbisesini giyer ve ayinden sonra bayram sevinci kutlamas olarak birbirlerini tebrik ederler. Avluda pasta ay da tldktan sonra herkes evlerine da lr ve birbirlerini ziyaret ederler. Bu bayramda, son zamanlarda halk toplu ekilde e lenmek iin Harbiye (Defne)ye gitmekte ve burada elale sularnn dkld yerde olu an glette birbirlerini slatmaktadr.

4.1.3.2. Antakya Rum Ortodoks Kilisesinin Bayramlar ve Aziz Anma Gnleri Hristiyan Kilisesinde sa ile ilgili kutlamalarn byk oranda artmasndan sonra, ba ta sann annesi Meryem olmak zere, baz nemli Hristiyan ahsiyetlerini anmaya ynelik bayram ve trenler de ortaya kmaya ba lam tr. Bu bayramlarnn oklu u nedeniyle sadece Antakya Rum Ortodoks Kilisesinin bayramlarn ve Aziz anma gnlerini tarihleri ile vermekle yetinece iz. Bu bayramlar ve Aziz anma gnleri Katolik Kilisesince de kutlanmaktadr. Aylara Gre Dura an bayramlar: 01 Eyll: Yeni Yl, 08 Eyll: Meryem Anann do umu, 14 Eyll: Kutsal Ha Bayram, 24 Eyll: lk bayan ehit Azize Teklay anma gn, 26 Ekim: Byk Aziz ehit Dimitriosu anma gn, 01 Kasm: Yoksul ya am Azizler Kozma ve Damianosu anma gn, 08 Kasm: Ba melekler Mikael ve Gabrieli anma gn, 13 Kasm: stanbul Patri i Aziz Altna zl Yuhannay anma gn,

90 14 Kasm: nl eli Aziz Filipusu anma gn, 21 Kasm: Meryem Anann tapna a sunulu bayram, 25 Kasm: Azize ehit Katerinay anma gn, 27 Kasm: Byk ehit Aziz ranl Yakubu anma gn, 04 Aralk: Azize ehit Barbara ve Aziz baba aml Yuhannay anma gn, 05 Aralk: Tanrsal doluluklu ve meshedilmi Aziz baba Sabbas anma gn, 06 Aralk: Demre ve Likya episkoposu Aziz baba Nikolavosu anma gn, 09 Aralk: Azize Annann Meryem Anaya gebe kalmas bayram, 12 Aralk: Kbrs episkoposu mucize yapan Spiridonu anma gn, 25 Aralk: sa Mesihin bedence do u u bayram, Noel, 01 Ocak: sa Mesihin snnet olu u bayram ve Kapadokya ba episkoposu byk Basiliosu anma gn, 06 Ocak: sa Mesihin rdn nehrinde vaftizi (Epifanya bayram), 07 Ocak: Vaftizci Peygamber Yahya bayram, 17 Ocak: Aziz baba byk Antoniosu anma gn, 02 ubat: Mesih sann Tanrya sunulmas (heykele giri i) bayram, 03 ubat: Aziz ihtiyar Simeonu anma gn, 17 Mart: Tanr adam Aziz baba Aleksiosu anma gn, 25 Mart: Meryem Anaya mjdeleme bayram, 23 Nisan: Aziz, nl, yengili byk ehit Georgiosu anma gn, 21 Mays: Aziz byk imparator Konstantin ve annesi Helenay anma gn, 24 Haziran: Vaftizci Yahyann do umu bayram, 29 Haziran: Aziz byk eliler Petrus ve Pavlusu anma gn, 20 Temmuz: Aziz Peygamber Eliay anma gn, 06 A ustos: Rab sa Mesihin grnmnn de i mesi (Tecelli) bayram, 15 A ustos: Meryem Anann uyumas (lm) bayram, 29 A ustos: Vaftizci Yahyann ba nn kesilmesi ans. Sene erisinde Tarihi De i en Bayramlar: 1. Karnaval haftas ( Paskalya Perhizinden nceki 2. Pazar );

Not: Bu tarih, Paskalya orucuna rastlar ise, anma gn do u takvimine gre 06 Maysta kutlanlmaktadr.

91 a. Cumartesi: Tm lm insanlar anma gn, b. Pazar: Merfeil lehim (bugn son olarak et yenir ve paskalya bayramna kadar bir daha et yenmez). 2. Stl yiyecekler haftas (Paskalya Perhizinden nceki Pazar), Merfeil cibin; bugn son olarak peynir yenir ve bu andan itibaren artk tm hayvansal rnleri paskalya gnne kadar yemek yasaktr. 3. Paskalya perhizinin ilk haftas; a. Cuma: Meryem Anaya vg dualar (1. Medih), b. Cumartesi: Aziz Teodorosu anma gn, c. Pazar: Kutsal konalar(Ortodoksluk) Pazar. 4. Paskalya perhizinin ikinci haftas; a. Cuma: Meryem Anaya vg dualar (2. Medih). 5. Paskalya perhizinin nc haftas; a. Cuma: Meryem Anaya vg dualar (3. Medih), b. Pazar: Ya am veren armha tapnma pazar. 6. Paskalya perhizinin drdnc haftas; a. Cuma: Meryem Anaya vg dualar (4. Medih). 7. Paskalya perhizinin be inci haftas; a. Cuma: Meryem Anaya vg dualar (5.Medih), b. Pazar: Msrl Azize Meryemi anma pazar. 8. Paskalya perhizinin altnc haftas; a. Cumartesi: Do ru ki i Aziz Lazarusu anma gn, b. Pazar: aanin-Dallar Pazar ( sa Mesihin Yeru alime giri i). 9. Paskalya perhizinin yedinci haftas (Elem haftas); a. Byk Per embe: sa Mesihin Haa gerilmesi, b. Byk Cuma: sa Mesihin gmlmesi, c. Byk Cumartesi: Dirili in ngn, d. Paskalya: Mesih sann ller arasndan dirili i. 10. Paskalyadan sonraki 1. Pazar: Aziz Tomasn Pazar. 11. Paskalyadan sonraki 2.Pazar: Kokulu ya Ramiyeli Yusufu anma pazar. 12. Paskalyadan sonraki 3. Pazar: nmelilerin pazar. 14. Paskalyadan sonraki 4. Pazar: Samiriyeli kadnn pazar. 15. Paskalyadan sonraki 5. Pazar: Anadan do ma grmezin pazar; ta yan kadnlarn pazar,

92 a. Per embe: Paskalya dneminin kapan ve g e ykseli bayram. 16. Paskalyadan sonraki 6. Pazar: Nikia ( znik) konsili babalarnn pazar. 17. Paskalyadan sonraki 7. Pazar: Pentekost (Havarilere Kutsal Ruhun verili i) bayram (Dimitri, Antakya Ortodoks Kilisesi Papaz, gr me, 21.04.2005).

4.1.4. Oru ve Perhiz Orucun amac, bedenin ruh vastasyla srekli terbiye altnda tutulmasdr. Hristiyanlkta oru, ya perhiz eklinde ya da gece ve gndz boyunca hibir ey yemeden durma eklindedir. Antakya Ortodoks Kilisesinin oru ve perhiz gnleri yledir: 1. Noel Orucu: 15 Kasm 24 Aralk sresi, 40 gn. 2. Byk Paskalya Perhizi: 49 gn. 3. Resullerin orucu: Paskalya Bayramnn de i ikli ine ba l olarak 8 gn ile 42 gn arasnda de i ir. 4. Meryem Ana Perhizi: 1-15 A ustos aras 14 gn. 5. Kutsal Ha Bayram, 14 Eyll. 6. Vaftizci Yahyann ba nn kesilme gn, 29 A ustos. 7. Kutsal Vaftiz Yortusu Bayramn nceki gn, 5 Ocak. 8. Kilisenin yasaklad gnlerin haricinde, btn sene boyunca ar amba ve Cuma gnleri oru tutulabilir (Dimitri, Antakya Ortodoks Kilisesi Papaz, gr me, 21.04.2005).

4.1.4.1. Kilise Tarafndan Oru Zamannda Yenilmesi Msaade Edilen Yiyecekler 1. Btn yl boyunca ar amba ve Cuma gnleri orutur. Ama a a da belirtilen ar amba ve Cuma gnleri hayvansal besinler yenilebilir; a. Noel Bayramn takip eden ilk hafta, b. Paskalya Bayramn takip eden ilk hafta, c. Pentakost Bayramn takip eden ilk hafta, d. Ferisi ve A ar Pazarn takip eden ilk hafta. 2. Balk yenebilen ar amba ve Cuma gnleri;

93 a. sa Mesih veya Meryem anaya ait herhangi bir bayramn rastlad

ar amba ve Cumalar, b. Mmtaz bir Aziz veya Resul Bayramna rastlad ar amba ve Cumalar, c. 6 Ocak gnnden Ferisi ve A ar Pazarna kadar olan ar amba ve Cumalar, d. Paskalyadan g e ykseli Per embesine kadar olan 40 gnlk sre ierisinde ar amba ve Cumalar. 3. Birinci karnaval takip eden hafta iinde st rnleri ve yumurta yenebilir. 4. 25 Mart (Mjdeleme bayram), 6 A ustos(Tecelli bayram) gn ve anini Pazar balk ve zeytinya l yiyecekler yenilebilir (Dimitri, Antakya Ortodoks Kilisesi Papaz, gr me, 21.04.2005).

4.2. Sakramentler 4.2.1. Vaftiz Yunanca baptisis szc nden tretilen vaftiz, sutan arnma, gnahlardan kurtulma, gnahlarn silinmesi anlamnda kullanlr (DTA, 2: 91). Hristiyanlkta vaftiz, ilk gnahn yol am oldu u kirlilikten temizlenme anlamnda yeni bir varlk yaratma, ki iyi sann manevi vcuduna i tirak etme ve Kutsal Ruhla yeniden do umunu gerekle tirme eylemidir. Vaftiz, sann kilisesine katlma simgesidir (Tmer-Kk, 2002, 297). Vaftizin, daha nceki geleneklerde de var oldu u, Vaftizci Yahyann, insanlar gnahlarnn ba lanmas iin vaftiz olmaya a rd , hatta say Yahyann vaftiz etti i ncillerde anlatlm tr (bkz. Luka, 3/3, 3/16; Matta, 3/13-16; Markos, 1/9-11). Yahya, vaftize, gnahlarn ba lanmas iin arnma anlam katarken; Pavlus, vaftizdeki suya batrma eylemini, sann gmlmesi, sudan tekrar karma eylemini de, mezardan sann kmasyla simgele tirmi ve ki inin yeni bir yaratk olarak ortaya kmas eklinde yorumlam tr (Romallara, 6/3-5). Buna gre Pavlus, vaftizi, lm ve ritel dirili olarak yorumlam tr. Di er teologlar da bu yorumu geli tirmi : Vaftiz, deniz canavaryla yaplacak dv iin engin sularn dibine ini tir. Bunun ilk rne i, Mesihin eria Nehrine ini idir. Ykselen di er de er, tufann kar t tipi olarak vaftizdir. sa, sulardan zaferle km ve yeni bir rkn nderi olmu tur (bu anlamda ustinos, saya

94 yeni bir Nuh demi tir). Vaftizdeki plakl n da hem ritel, hem metafizik anlam vardr: Ademin cennetten kovulduktan sonra srtna geirdi i eski yozla ma ve gnah giysisinin terk edilmesi sz konusudur (Eliade, 2003, 2: 455). Kutsal Ruhun havarilere ini inden beri kilise, vaftizi kutlamakta ve uygulamaktadr. Pentekost gn Kutsal Ruh, Havarilere indikten sonra Petrus, halka vaaz vermi ve onlar tvbe edin, her biriniz sa Mesihin adyla vaftiz olsun (Elilerin leri, 2/38) szleriyle vaftiz olmaya a rm tr. Bu a rsna da yakla k 3000 ki i katlm ve vaftiz olmu tur (Elilerin leri, 2/41). Vaftiz, Hristiyanl a girmedir. Hristiyanl a girmenin; Tanr sznn bildirilmesi, ncilin kabul edilmesi, inancn dile getirilmesi, vaftiz, Kutsal Ruhun akmas, Komnyonu alma gibi baz temel eleri iermesi gerekmektedir (Pamir, 2000, 305). Gnmzde, btn Do u ve Bat ritlerinde, eri kinlerin Hristiyanl a giri leri vaftize hazrlanma evresinde ba lar, sonra da vaftiz, glendirme ve Evharistiya srlarnn trenlerinde en son noktasna ula r. Do u ritlerinde ocuklarn Hristiyanl a giri i hemen vaftizle ba lar ve onu glendirme ve evharistiya srlar izler, oysa Roma ritinde Hristiyanl a tam olarak girebilmek amacyla glendirme ve evharistiya srrn alabilmek iin yllarca sren din e itimi grmek gerekmektedir (Pamir, 2000, 306).

4.2.1.1. Antakya Katolik Kilisesinde Vaftiz Rahip, anneyi, babay, sa dlar, cemaati selamlar ve onlardan ocu un ismini renir. ocu un ba na ha i areti izer. Sonra hep beraber; ocuk, annesi ve babas, vaftiz olan ocu un vaftiz anne ve babas iin dua ederler. Azizler ve Meryem iin de dua ederler. Rahip, ha i areti eklinde, ocu un g sne ve omuzlarna kutsal ya srp Mesih sann kudretinin zerinde olmasn diler (Dua Kitab, 1975, 152). Vaftiz suyu duayla kutsanr. Vaftiz kez su serpmekle gerekle tirilir. Su serperken papaz, ocu un ismini syler ve seni Baba, O ul ve Kutsal Ruh adna vaftiz

Vaftiz suyu, gerek o srada gerek Paskalya gecesinde kutsanr. ster ocuk ister eri kin olsun, imann

vaftizden sonra geli mesi gerekir. te bu nedenle kilise her yl, Paskalya gecesinde vaftize verilen szleri yeniler ve vaftiz iin suyu kutsar (Pamir, 2000, 309).

95 ediyorum diyerek vaftiz eder. Sonra ha i areti eklinde ocu un alnna kutsal ya srer. Rahip ocu a beyaz elbise giydirirken yeni bir hayata kavu tun ve Mesih saya s ndn. Bunun iin beyaz elbiseyi ta yorsun diyerek onun pakl n belirtir. ocuk, Mesihi giymi tir ve Mesihle dirilmi tir. Rahip, ocu un ailesine yanan bir mum vererek, ocu un Mesihin nuru ile aydnland n syler. Yani vaftiz olanlar, sada dnyann durumuna gelmi lerdir. Son olarak hep beraber dua ederek vaftizi bitirirler.

4.2.1.2. Antakya Rum Ortodoks Kilisesinde Vaftiz Ortodoks kiliselerinde genelde ocu a sekizinci gn isim verilirken (M. Yldrm, 2005, 132), Antakya Ortodoks Hristiyanlar ocu a do du u gn bile isim verebilmektedir. Buna rnek olarak Ortodoks Papaz Dimitri, ocu una ismini do du u gn verdi ini sylemektedir. Ortodoks gelenekte ocuk, do umunun sekizinci gn ile krknc gn arasnda vaftiz edilmektedir (M. Yldrm, 2005, 133). Antakya Ortodokslar ise yeni do an ocu u iki aylktan bir ya na kadar vaftiz ettirebilir. nk vaftiz olacak ocuk, do umunun krknc gn suna a veya sann armha gerili heykeline sunulur. Bugn e er kutsal bir gne veya bayrama yaknsa o gne denk getirebilir yani krknc gn olmas art de ildir (Dimitri, Ortodoks kilisesi papaz, gr me, 18.05.2006). Meryem ve Yusuf, arnma gnlerinin bitiminde bebek say Rabbe adamak iin Yeru alimdeki tapna a gtrdler. sann gelece ini Kutsal Ruhtan renen Yahudi bilgesi imon da tapna a gelerek say Annesinin kuca ndan alp Tanrya sunmu tur (Luka, 2/22-34). te bu olaya binaen de Antakya

Ortodoks rahibi kiliseye getirilen ocu a, annesinin kuca ndayken dualar eder ve sonra ocu u kuca na alp suna a girer ve onu heykele sunar. Bylece ocuk Tanrya adanm ve Onun hizmetisi olmu tur. Vaftiz ayininde uyulmas gereken iki kural vardr. Birincisi, kutsal lnn isimlerinin okunmas, ikincisi ise vaftiz olan adayn suya defa daldrlmasdr (M. Yldrm, 2005, 132).

Kutsal ya la mesh etmenin anlam udur: Episkopos tarafndan kutsanm parfml ya , yeni vaftiz

olan ki iye srmek, Kutsal Ruhun bir arma an demektir. Artk ocuk Hristiyan olmu tur, yani Kutsal Ruhla mesh edilmekle, peygamber ve kral olarak meshedilen Mesihe katlm olur (Pamir, 2000, 307).

96 Papaz, ocuk ve vaftiz anne-babas ile birlikte vaftiz kuyusu (Taufe Curunu)nun yanna gelir. Papaz ynn Kudse dnerek ocu u kutsanm suya batrr ve yle der: Tanrnn kulu (ocu un ismini syler): Baba, O ul ve Kutsal Ruh adna vaftiz olmu tur. Papaz ocu u suya daldrdktan sonra, kutsal lnn her birinin ismini sylerken de ocu u suya sokar ve karr. Vaftiz esnasnda papaz temsili olarak ocu a: - eytan reddeder misin? diye sorar. ocu un vaftiz annesi veya babas ocu un adna: - Evet, eytan reddederim diye cevap verir. Papaz: - say kabul eder misin diye sorar. Vaftiz ebeveyni: - Evet, kabul ederim der. Papaz: - saya inanyor musun? diye sorar. Vaftiz ebeveyni: - Evet, inanyorum diye cevap verir (bkz. M. Yldrm, 2005, 133; Jan Dellller, Ortodoks Kilise papaz gr me, 13.10.2005). Bu olay, ocu u suya her batrma ve karma esnasnda defa tekrarlanmaktadr. Daha sonra ocuk, papaz tarafndan kutsanm zeytinya ile ya lanr, temizli in ve pakl n alameti olan beyaz elbise giydirilir ve dua edilir. Sonunda orada bulunanlara papaz, ncillerden pasajlar okur ve artk ocu un vaftiz edildi ini, Babann evlad, Mesihin yesi, Kutsal Ruhun tapna durumuna geldi ini belirterek ayini tamamlar. Antakya Ortodoks Kilisesinde antika ta tan yaplm Taufe Curunu (Vaftiz Kuyusu) vardr. Havariler bahesi tarafndaki kiliseye ieriye giri in hemen sa tarafna yerle tirilmi tir. Bu vaftiz kurnasnn suyu ise rahiplere ait kilisenin altnda bulunan mezarl a dklmektedir (resim, 22).

Bu su, ya vaftiz esnasnda veya Epifani bayramnda sann vaftiz olu unu kutlarken kutsanmaktadr. Papaz, Epifani bayramnda, byk kazanlar iindeki suyu kutsamakta ve bu suyun birazn halkn zerine serpip onlar tekrar vaftiz etmektedir. Kazann iinde arta kalan suyu da cemaate da tmaktadr. E er cemaatin bu gne yakn vaftiz olacak ocuklar varsa sularn saklamaktadrlar. ocu a vaftiz ismi olarak ehitlerin veya azizlerin isimlerinden biri verilir ve o ekilde hitap edilir. E er o gn bir azizin anma gn ise o azizin ismi tercih edilir.

97

Resim 22. Vaftiz Kurnalar

4.2.2. Konfirmasyon Konfirmasyon, vaftiz edilen ocu un, takdis edilmi bir ya la, vcudun e itli yerlerinin ya lanmasdr (Tmer-Kk, 2002, 297). Vaftiz, gnahtan kurtulmay, konfirmasyon ise Tanrnn sa Mesih aracl yla insan soyu iin yaptklarnn ahitli ini sembolize etmektir (M. Yldrm, 2005, 134). Vaftizden sonra, konfirmasyon alnmaldr. Bu ikisinin birli i korunmaldr. Vaftizle Kutsal Ruhtan g alan ki i, konfirmasyon ile Mesihin gerek tanklar olur (Pamir, 2000, 315). Havariler, vaftiz olan ki iyi el koyma doktrini ile Hristiyanl a girdirmi lerdi ( branilere, 6/2). Havarilerin el koyma gelene ine kiliseler, parfml ya srmeyi ekleyerek, mesh gelene ini ba latm lardr. Bu meshetme riteline Do u kiliselerinde krismasyon (kremle meshetme), ya da meyron (krem) denmi ; Bat ise konfirmasyon (glendirme) demi tir (Pamir, 2000, 316).

4.2.2.1. Antakya Katolik Kilisesinde Konfirmasyon lk yzyllarda glendirme ayini vaftizle birlikte yaplrd. Bat kiliselerinde, glendirme ayininin episkopos tarafndan yaplma mecburiyeti oldu undan, vaftiz olacaklarn says arttka zamanla episkoposlarn da bu vaftiz trenlerine gitmesi imknsz hale geldi. Bunun sonucunda vaftiz ve glendirme ayinleri arasnda otomatik olarak ayrlma oldu (Pamir, 2000, 316). Ama eri kin biri vaftiz oldu unda, glendirme

98 srrn hemen almakta ve evharistiya kurbanna katlmaktadr. Yine de papazlar vaftizden sonra kutsal kremle meshetme yapmaktalar ama bu ya Kilisesi Papaz, gr me, 24.12.2004). Kutsal ya , Kutsal Per embe gn episkopos tarafndan kendi episkoposluk blgesi iin kutsanmaktadr, Do u kiliselerinde bu kutsamay patrikler yapmaktadr. Tren, nce vaftizde verilen szlerin yinelenmesi ve bu srr alacak olanlarn inancn dile getirmesiyle ba lar. Episkopos, ellerini glendirme srrn alacaklarn zerine uzatr ve Ruhun gelmesi iin dua okur. Bu ayin, alna ya srme, elin ba n zerine konulmas ve Allahn arma an Kutsal Ruhla mhrlen szlerinin dile getirilmesi ile son bulur (Pamir, 2000, 319). daha sonra episkoposlar tarafndan yeni vaftiz olann alnna tekrar srlmektedir (Dominic, Katolik

4.2.2.2. Antakya Rum Ortodoks Kilisesinde Konfirmasyon Glendirme ayini Do u kiliselerinde papaz tarafndan yapld iin vaftizden hemen sonra yaplmaktadr. Bu ayine Antakya Ortodokslar meyron demektedir. Meyron, vaftizle birlikte Hristiyanl a giri uygulamasdr. Papaz vaftiz olan ocu a meyron duasn yaptktan sonra kutsal ya , alnna, gzlerine, burnuna, kulaklarna, dudaklarna, g sne, srtna, ellerine ve ayaklarna srmektedir. Ya her sr nde Kutsal Ruh olan arma ann mhr szlerini ifade etmektedir (Jan Dellller, Ortodoks papaz, gr me, 13.10.2005). Artk ocuk mhrlenmi , Mesihin tan olmu ve Hristiyan sorumlulu unu alm tr.

4.2.2.3. Katolik ve Ortodoks Kiliseleri Arasndaki Konfirmasyon Ayininin Farkllklar 1. Ortodoks Kilisesi vaftizden hemen sonra konfirmasyonu uygularken, Katolik Kilisesi daha sonraki zamanda uygulamaktadr. 2. Ortodokslar, bu ayini vaftiz gibi Hristiyanl a giri olarak de erlendirirken, Katolikler, konfirmasyonun, Hristiyan olan ki inin episkoposuna, do al olarak da Mesihin Kilisesine ba ll n simgeledi ini belirtmektedir.

99 3. Bu ayini Katoliklerde episkopos yapmak mecburiyetinde iken, Ortodokslarda papaz da yapabilmektedir. 4. Ayinde kullanlan kremi, Kutsal Per embe gn Ortodokslarda Patrik, Katoliklerde ise episkopos kutsamaktadr. 5. Katoliklerde kutsal ya de i ik uzuvlarna srlmektedir. sadece alna srlrken, Ortodokslarda vcudun

4.2.3. Evharistiya (Ekmek- arap Ayini) sa, fsh bayramndan nceki ak am, rencileriyle son yeme ini yedi i esnada ekme i rencilerine payla trd ve aln, yiyin, bu benim bedenimdir. Sonra bir kase arap alp kretti ve bunu da rencilerine vererek, hepiniz bundan iin, nk bu benim kanmdr dedi (Matta, 26/26-289). Bu olay di er ncillerde de anlatlmaktadr. Yalnzca Luka, bu anlatlanlara ilave olarak sann beni anmak iin byle yapn emrini eklemi tir. Bu emri havariler ve ilk Hristiyanlar da daima yerine getirmi lerdir (Elilerin ler, 2/42, 46). sa, kendini kurban etmi ve yeni bir dini inancn ve ya ay n ortaya kmasn sa lam tr. saya inanan ve ona gnl veren insanlar, her zaman onunla bir ve beraberdirler. Bu birli i srdrmek iin onun eti ile kann temsil eden kutsal ekmek ve arab yiyip ierek, onun varl na katldklarna inanrlar (DTA, 2: 60). Ritelde onun bedeni ve kanyla bu manevi birle me, sann kendi ki ili iyle mistik bir zde le me kabul edilir (bkz. Korintlilere I, 10/16). sa, iman edenin sonsuz ya am oldu unu, ya am ekme inin de kendisi oldu unu ve ondan yiyenin lmeyece ini sylemesi zerine Yahudiler, bu adam yememiz iin bedenini bize nasl verebilir? diyerek birbirleriyle eki mi lerdi. sa onlara yle dedi: Size do rusunu syleyeyim, insano lunun bedenini yiyip kann imedike sizde ya am olmaz. Bedenimi yiyenin, kanm ienin sonsuz ya am vardr ve ben onu son gnde diriltece im. nk bedenim gerek yiyecek, kanm gerek iecektir. Bedenimi yiyip kanm ien bende ya ar, ben de onda. Ya ayan Baba beni gnderdi i ve ben Babann aracl yla ya ad m gibi, bedenimi yiyen de benim aracl mla ya ayacak. te gkten inmi olan ekmek budur. Atalarnzn yedikleri man

100 gibi de ildir. Atalarnz ldler, oysa bu ekme i yiyen sonsuza dek ya ar (Yuhanna, 6/53-58). Bu pasajlara gre kutsal ekmek ve arabn insan sonsuzlu a, lmszl e, ebedi ya ama kavu turmas Hristiyan dininin temel inanlarndan biridir ve Hristiyan liturjisinin merkezini olu turmaktadr. Ksaca evharistiya imann hem toplam, hem de zetidir. Evharistiya, Hristiyan kiliseleri tarafndan bir tr kansz kurban olarak grlmektedir (M. Yldrm, 2005, 136). Bu ayin ilk Hristiyanlardan beri yaplmaktadr (Elilerin leri, 2/42,46), zellikle ilk Hristiyanlar, haftann ilk gn yani Pazar gn bu ayini gerekle tirmek iin bir araya gelmekteydiler (Elilerin leri, 20/7). Bu yzden evharistiya ayini iin bir araya gelinmelidir. Evharistiya ayininin ba sann kendisi oldu u iin, papaz onu temsilen toplanty ynetmektedir.

4.2.3.1. Antakya Katolik Kilisesinde Ekmek ve arap Ayini Bu ayin nce, ekme in ve arabn Tanrya sunulmasyla ba lamaktadr. Rahip ekme i almakta ve omzuna kadar kaldrarak, Tanrya bu ekme i verdi i iin kretmektedir. Sonra rahip, arab kupaya dkmekte ve ona biraz su katarak suyun araba katld gibi biz de Mesihin ilahi hayatyla birle elim diye dua etmekte ve arabn z olan zm insanlara verdi i iin Tanrya kretmektedir. Bu kre cemaatte de katlmaktadr. Ekme i ve arab Tanrya sunduktan sonra ayinin ikinci safhas olan kran duasna geilmekte ve duadan sonra hep beraber ilahiler sylenilmektedir, sonra rahip sann ekmek- arap gizini anlatmakta ve kendilerine sa, ebedili i ve kurtulu u sundu u iin Tanrya kretmektedir. Daha sonra kominyona geilmektedir. Bu esnada hep beraber Gklerdeki Babamz duasn okumaktadrlar. Ardndan rahip dua etmekte, cemaat de bu duaya amin diyerek i tirak etmektedir. Rahip kutsal ekme i cemaate gstererek; -Ne mutlu rabbin sofrasna davet edilenlere! te Allahn kurban, dnyay gnahlarnda kurtaran budur dedikten sonra rahip ve cemaat,

101 -Rabbim, bana gelmene layk de ilim, ancak tek bir sz syle, ruhum ifa bulacaktr demektedir. Rahip kutsal ekme i alrken, Mesihin bedeni beni ebedi hayat iin korusun diyerek ekme i yemektedir. Rahip kupay eline almakta ve Mesihin kan beni ebedi hayat iin korusun diyerek arab imektedir. sa ile bedenle en Rahip, cemaatin de sa ile bedenle mesi iin ekme i cemaate de da tmaktadr. Kutsal ekme i cemaate verirken, Mesihin bedeni demekte ve komnyonu alan ki i amin diyerek cevap vermektedir. Kilise, Hristiyanlara Pazar gnleri ve dini bayramlarda ayine katlma zorunlulu u getirmektedir. Evharistiyay ylda en az bir kez, bunun iin de en uygun gn olarak Paskalyada gnah kardktan sonra almay zorunlu klmaktadr. Komnyonu ise her Pazar ve bayram gn, hatta her gn almasn tavsiye etmektedir (Dominik, Katolik papaz, 15.03.2005).

4.2.3.2. Antakya Rum Ortodoks Kilisesinde Ekmek ve arap Ayini Ortodokslar, evharistiya ayinini her Pazar ve bayramlarda yapmaktadr. nce dualar edip ncillerden pasajlar okumaktadrlar. Ayin ba lamadan nce ayini yneten din adam cemaatten af diledikten sonra suna a girmektedir. ocuklar ellerinde hala nde yrmekte, peder ve yardmcs onlarn arkalarndan ekme i ve arab kilise iinde gezdirmektedirler. Ekmek ve arap, sann bedeni ve kan oldu u iin bu hareketle inkarnasyonu gerekle tirmektedirler. nkarnasyon esnasnda halk ekme in ve arabn nnde e ilip, ha karmaktadr. Papaz ekmek ve arab suna a gtrp, sunaktaki armhn nnde dua etmektedir. Sonra ekme i ve arab halka da tarak komnyonu gerekle tirmektedir.

4.2.4. Gnah tiraf tiraf, bir Hristiyann vaftizden sonra i ledi i gnahlar papaza aklamasdr. Bu srra, dine dnme, tvbe, itiraf, ba lama ve bar ma srlar da denir. Tvbe ve itiraf srlarnn sonular u ekilde sralanabilir:

102 Tvbekrn Tanr ile bar arak yeniden nura kavu mas, Kilise ile bar ma, lmcl gnahlarn neden oldu u ebedi cezadan kurtulma, gnahn bir sonucu olan dnyevi cezalarn en azndan bir ksmndan kurtulma, vicdan rahatl ve huzuru, tinsel teselli, Hristiyanca mcadelede gereken tinsel glerin geli mesi (Pamir, 2000, 362).

4.2.4.1. Antakya Katolik Kilisesinde Gnah tiraf IV. Laterano Konsili (1215)nde alnan karara gre, ergenlik a na gelmi her Hristiyann, en azndan ylda bir kez gnah karmas gerekmektedir. Bu konuda ncilde gsterilen dayanaklardan biri, Yuhannann Birinci Mektubundaki (1/7-10) szleridir (DTA, 2: 68). Hristiyanl a gre btn insanlar gnahkrdr. Fakat onlar pi manlk duyarak Allaha dnebilmektedir. nk sa, insanlar kurtarmak iin gelmi , gnahlar affetmi ve dnyann kurtulu u iin kendini kurban olarak sunmu tur. sa dirildikten sonra, havarilerine gnahlar affetme kudretini ve yetkisini u szlerle vermi tir: Kutsal Ruhu alnz. Kimlerin gnahlarn affederseniz, onlarn gnahlar affedilmi olacak; kimlerin gnahlarn affetmezseniz, gnahlar affedilmeyecektir (Yuhanna, 20/22-23). Havariler de, ruhanilere ayn yetkiyi devretmi ler ve bu suretle kilise, Mesih sadan ald yetki sayesinde, dnyann sonuna kadar, insanlarn gnahlarn affedebilecektir. Bunun iin, ruhaninin nnde diz kp gnahlarn itiraf eden ki i, onlar Mesih saya syledi ini ve bizzat onun kendisini affetti ini d nmektedir. Yani rahip, sann vekilidir. Gnahlarn affedilmesi iin onlar yetkili ruhaniye sylemek, verilen cezaya katlanmak ve pi manlk duyarak, daha dzgn bir ekilde ya amaya ve gnahlardan kanmaya sz vermek gerekmektedir (Dua Kitab, 1975, 136-137). Ksaca tvbekr; pi manlk, gnahlarn itiraf etmek ve kefaret demek gerekle tirmelidir. Gnah itirafnda bulunacak ki i, Tanrdan af dilemek iin rahibin nnde diz kmekte ve Pederim, beni takdis et, nk gnah i ledim demektedir. Sonra gnahlarn itiraf ederek btn gnahlarmdan pi manlk duyuyorum. Tanrdan merhamet ve af diliyorum diye pi manl n dile getirmektedir. eklinde eylemi

103 Rahip itirafya t verdikten sonra itiraf pi manlk duasn okumakta ve Tanrya kretmektedir. Beraberce dua yaplp ayin bitirilmektedir.

4.2.4.2. Antakya Rum Ortodoks Kilisesinde Gnah tiraf Ortodoks anlay ta hibir zaman gnah itiraf ayinine i tirak eden piskoposa tvbeleri affetme yetkisi tannmamaktadr. Bu anlay a gre; gnahkrn sadece Baba Tanr tarafndan affedilece ine inanlmaktadr (M. Yldrm, 2005, 139). Gnahlarn itirafta bulunmak isteyen ki i nce akrabalarn ve zerinde hakk bulunan insanlar ziyaret eder ve onlardan helallik diler. Daha sonra papazn huzuruna varr (M. Yldrm, 2005, 140). Gnah itiraf iin Antakya Kilisesinde ayr bir blme yoktur. Papaz ve itiraf kar lkl oturur ve ki i gnahlarndan pi manlk duydu unu syleyerek gnahn itiraf eder. Daha sonra papazn syledi i duaya icabet ederek, Tanrya yaknarak ba lanma diler. Papaz, gnahkrn gnahn itiraf etti ine ahit oldu unu belirterek Tanrdan onun affedilmesi iin dilekte bulunur ve bylece ayin sona erer (Dimitri, gr me, 18.05.2006).

4.2.5. Son Ya lama Hastalk ve ac ekme, insan ya amnn en byk sorunlarndan biridir. Mezmurlarda anlatld na gre insan, hastal Tanr huzurunda ya ar ve bu derdini Tanrya anlatr (Mezmurlar, 38). nsann ifa istedi i kimse de yine Tanrdr (Mezmurlar, 6/2). Hastalk insan kaygya, kendi iine kapanmaya, huzursuzlu a ve Tanrya kar isyana gtrebilir (Mezmurlar, 39/8). Hastalk, insana suundan dolay Tanrdan verilmi tir (Mezmurlar, 39/11). E er insan suunu itiraf ederse Tanr onu ba lar (Mezmurlar, 32/5). aya Peygamber, insan ac ekerse suunun ba lanaca n ve Siyonda oturan herkesin suunun ba lanaca n sylemektedir ( aya, 33/24). sa da hekim ve otacyd, her trl hastal iyile tirmekteydi (Matta, 4/24) ve insanlar tutsak alan kt ruhlar karmaktayd (Markos, 5/8). Ayn zamanda

Allahm, i ledi im btn gnahlardan ok pi manm, nk sonsuz sevgine kar geldim ve yaknlarm da incittim. Tvbe ederim ve senin yardmnla artk gnah i lememeye sz veririm.

104 onun, gnahlar ba lama yetkisi de vard (Markos, 2/10). sa, iyile tirme yaparken, parmaklarn, tkr n (Markos, 7/33) ve amuru (Yuhanna, 9/6) da kullanmaktayd. Asl olarak o, dnyann gnahn ortadan kaldran Tanrnn kuzusuydu (Yuhanna,1/29). sa, hastalar iyile tirme grevini Havarilere de verdi (Matta, 10/8) ve Havariler, hastay iyile tirme i ini sa Mesih adyla ba ardlar (Elilerin leri, 9/34). Havari Yakup, hasta iyile tirme yetkisini kiliseye u szlerle vermi tir: inizden biri hasta m? Kilisenin ihtiyarlarn a rtsn; Rabbin adyla zerine ya srp onun iin dua etsinler (Yakup, 5/14). Bu bakmdan hastalara ya srme srr, sa tarafndan Havarilerine verilen ve Yakup tarafndan Hristiyanlara tavsiye edilen ve aklanan bir ayindir. Eskiden beri ya srme srr sadece lm d e indekilere uyguland iin son ya lama adn alm tr. Elbette hastann sa l na kavu mas iin dua edilmekte ama buradaki asl ama, insann esenli e ve zgrl e (lm) kavu mas iin dua etmektir. Son ya lama sakramentinde kullanlan ya , ifa ve gnahlarn ba lanmas niyetiyle, inananlarn ac ekmeden bir lm grmesi iin hastalara srlmektedir (M. Yldrm, 2005, 141).

4.2.5.1. Antakya Katolik Kilisesinde Son Ya lama . Vatikan Konsilinde (1962-1965) alnan karara gre, kutsal ya srme srr tehlikeli hastalklara yakalananlara uygulanacaktr, kutsanm ya -zeytinya ya da herhangi bir bitkisel ya - hastann alnna ve ellerine srlecektir. Bunu srerken bir defa Bu kutsal ya n srlmesi sayesinde, Rab seni yce iyili i ile Kutsal Ruhun nuru ile glendirsin. Bylece, btn gnahlarn sildikten sonra Rab seni kurtarsn ve yceltsin (Pamir, 2000, 366) denilmektedir. Antakya Katolik Kilisesi de yukardaki karara uygun olarak davranmaktadr. Hastalara ya srme srrn sadece episkopaslar ve yardmclar verebilir. Bu yzden burada bu ayini skenderun Episkoposu gerekle tirmektedir. Bu tren, aile iinde, hastanede ve Kilisede bir tek hasta iin ya da bir grup hasta iin yaplabilmektedir. Bu ayinin Evharistiya ayininde yaplmas daha uygundur. Normal hasta iin yaplan ayin: Evde beyaz bir rtyle rtlm kk bir masa hazrlanr. Masann stne bir ha, iki mum ve birka iek konulur. Komnyonu getiren din adam, evdekileri selamlar ve evdekiler diz kp dua ederler. Rahip,

105 ncilden pasajlar okuduktan sonra hep beraber pi manlk duasn okurlar ve rahip, Tanrdan herkesin affn diler. Sonra hastaya komnyonu verir (Dua Kitab, 1975, 177183). lmcl hasta iin yaplan ayin: Beyaz rtyle rtlm bir masann stne bir ha, iki mum, bir para pamuk ve birka iek konulur. Rahip herkesi selamladktan sonra, hasta iin dua eder ve vaftizdekine benzer ekilde su serper. Rahip hastay ve orda bulunanlar tvbeye davet eder ve hep birlikte tvbe ederler. Rahip, ncilden pasajlar okuduktan sonra ellerini hastann zerine koyar ve gnahlarnn aff ve eytann uzakla mas iin dua eder. kr duasndan sonra rahip, kutsal ya ba parma yla ha eklinde hastann alnna ve ellerine srerek dua eder, bylece ayini bitirir (Dua Kitab, 1975, 189-199).

4.2.5.2. Antakya Rum Ortodoks Kilisesinde Son Ya lama Ortodokslar bu srr, hastann iyile tirilmesi ve lm hastal ndan insann zgrl kavu mas, huzura ermesi inancyla uygulamaktadr (M. Yldrm, 2005, 141). Ortodoks Kilisesinin uygulamasnn Katolik Kilisesinden fark, Ortodokslarn, ya hastann tm uzvuna srmeleridir (resim,23).

Resim 23. Rahip, Bir Hasta in Dua Ederken

106 4.2.6. Rahip Takdisi Rahip takdisi, Hristiyan hiyerar isinin st merhalesini te kil eden piskopos, papaz ve diyakos rtbelerinin verilmesi srasndaki ayindir. ordre, ordo ayini adn da alan bu sakrament, dini grev rtbelerinde baz kilise yelerine unvanlar verilmesi srasnda icra edilmektedir (M. Yldrm, 2005, 142). Ordo szc Antik Romada medeni anlamda kurulmu topluluklar, zellikle de ynetici snfn belirtirdi. ordination ise bir snfa girmeyi belirtir. Gnmzde ise ordination szc episkoposlar, papazlar ve diyakoslar snfna sokan srla ilgili eylem iin kullanlmaktadr (Pamir, 2000, 371). Eski Ahite gre Tanr, rahiplik snfn branilerden olan Levi kavmine verdi (Saylar, 1/50). Musa yetmi ki ilik ihtiyar kurulu seti ve Tanr bunlara Musann zerindeki Ruhtan alp verdi (Saylar, 11/24-25). te kilise de bunu litrji olarak benimsemi tir. Pavlus, Timoteosa yle demi : Ellerimi senin zerine koymamla Tanrnn sana verdi i arma an alevlendirmen gerekti ini sana hatrlatyorum (Timoteos II, 1/6) ve i te gvenilir sz: Bir kimse gzetmen olmay gnlden istiyorsa, iyi bir grev arzu etmi olur (Timoteos I, 3/1). Titusa da geri kalan i leri dzene sokman ve sana buyurdu um gibi her kentte ihtiyarlar ataman iin seni Girite braktm (Titus, 1/5) demi tir. Pavlusun bu szleri de rahip takdisi srr iin delil olmu tur. Kiliselerde ruhbanlk srrn episkoposlar, papazlar ve diyakoslar alr. Katoliklerde bu srr alacaklar diyakos hari bekr olmak zorundadr. Ortodokslarda ise piskopos srrn alacaklar bekr; papaz ve diyakos srrn alacaklar evli olabilir. Ruhbanlk srr verilmesi esnasnda bu trene ok sayda imanlnn katlmas istenilmektedir. Katolikler bu treni bir katedralde Pazar gn yaparken, Ortodokslar iin belirli gn art yoktur (papaz Dimitrinin rahip srrn alma treni Cumartesi yaplm tr). Episkoposluk, papazlk ve diyakosluk a amalarnn hepsinde ayn prosedr uygulanmaktadr. Katolik ve Ortodokslarda ruhbanlar takdis edenler piskoposlardr. Antakya papazlar, Dimitri Do um ve Jan Delllleri Halep Metropoliti Piskopos Pavlus Yazc takdis etmi tir (resim, 24, 25).

107

Resim 24. Rahip Takdis Edilirken

Resim 25. Rahip Takdisi, ncili perken

4.2.7. Nikh Hristiyan inancna gre evlilik, iki insann anla masnn kilise tarafndan takdis edilmesi ve bunlarn kilise bnyesinde kutsal bir ba la hayatlarn birle tirmesidir. Tanr insan erkek ve di i olarak kendi suretinde yaratm ve onlar kutsayarak, verimli olun o aln demi tir (Yaratl , 1/27-28). Pavlus, kar-koca li kilerinde Mesih, kilise ile evlenmi ve onun ba (kocas) olmu tur. Mesih kilise ile tek beden olmu ; kar-koca da birbirleriyle tek beden olacaktr. Bu sr byktr (Efeslilere, 5/22-33) benzetmesini yapm tr. Pavlus, bu yorumuyla evlilik ili kisinin bir sr oldu unu belirtmi tir. sa, Kanadaki bir d ne katlarak (Yuhanna, 2/1), Hristiyanlara evlili in iyi bir ey oldu unu gstermi , bo anmann, inatlk oldu unu ve bo anan ki inin zina etmi olaca n (Matta, 19/8-9) sylemi , Tanrnn birle tirdi ini insan ayrmasn (Matta, 19/6) diyerek evlili in Tanrda ahitle me oldu unu vurgulam tr. Ama btn bunlarn aksine, isteyenin gklerin egemenli i u runa kendilerini hadm saymalarn (Matta, 19/13) tavsiye ederek, insanlardan bazlarnn kendisi gibi evlilikten vazgeebileceklerini de tavsiye etmi tir. te ruhbanlk snf, Tanrnn egemenli i iin kendilerini hadm sayanlardan olu mu tur. Bu yzden ruhbanlar evlenmezler. Katolik kilisesi fuhu d nda bo anmay yasaklamakta fakat Ortodoks kilisesi bo anmaya ve yeniden evlenmeye izin vermektedir. Yalnz nc bo anmadan sonra drdnc evlili e izin vermemektedir (M. Yldrm, 2005, 145).

108 Kilisede evlenecek ki ilerde aranan artlar: Kar-koca vaftiz edilmi olmal, bu ki ilere herhangi bir zorlama yaplmamal, evlenecek ki ilerin do al yasa gere ince evlenme manileri olmamal ve kar kocann birbirlerini e kabul ettiklerine dair ikrarda bulunmalar gerekmektedir. E er Hristiyan bir ki i aykr kltrlerden (ba ka dinden) biriyle evlenecek olursa kiliseden zel izin almas gerekmektedir. Evlilik treninde, papaz, kar-koca ve ahitler hazr bulunmaldr. Papaz dualar etmekte ve e ler birbirlerine evlilik sz vermektedir. E ler, Baba, O ul ve Kutsal Ruh adna birbirlerine yzk takmaktadr. Sonra papaz, onlara komnyonu takdim edip onlar Baba, O ul ve Kutsal Ruh adna takdis ederek ayini bitirmektedir.

4.2.7.1. Ortodoks Kilisesinin Dini Nikh Yasaklad Gnler ve Evlilik artlar 1. Ortodoks Kilisesini dini nikh yasaklad gnler: a. 20 Aralktan 7 Ocak gnne kadar olan sre, b. Birinci karnavaldan sonraki Sal ak amndan Paskalyadan sonraki Tomas Pazarna kadar olan sre, c. Pentakost Pazar (El-Ansra Pazar), d. Meryem Ana Perhizi sresi 1-15 A ustos, e. Ha Bayram gn 14 Eyll, f. Aziz Yuhannann kafasnn kesildi i gn 29 A ustos, g. Her Cumartesi gn ak am ayini sonras. 2. Ortodoks Kilisesinin evlilik artlar: a. Drdnc dereceye kadar akrabalk olmamas, b. Vaftiz akrabal olmamas, c. Taraflarn her ikisinin bekr olmalar (daha nce kilisede dini nikh yaplmam olmas), d. Dini nikhtan nce Yasal Medeni Nikhn yaplm olmas, e. Pederin her iki taraf tanyor olmas, f. Aleni nikh g. Akli ve bedensel bir sa lk sorununun olmamas,

Vaftiz tektir. Bu yzden herhangi bir kilisede vaftiz olan ki i, evlenmek iin vaftizlik belgesini getirmesi yeterlidir.

109 h. Taraflarn aka ve kar lkl rzalarn beyan etmeleri (Dimitri, Antakya Ortodoks Kilisesi Papaz, gr me, 21.04.2005).

4.2.7.2. Antakyal Hristiyanlarnn D n Adetleri Antakyada Hristiyanlar, resmi nikh kydrmadan kilisede nikh

kydramamaktadr. nk kilise, nce resmi nikh art ko maktadr. Genelde nikh kilisede Pazar gnleri kylmaktadr. Eski adetlere gre (tm Hatay blgesinde oldu u gibi), d n -drt gn srerdi. D n Per embe gnnden itibaren ba lar, kom ular damadn odasn tantanayla aar ve zel yiyecekler isterdi (Do ruel, 2005, 143). Per embe ve Cuma gnne kom u d n denilir: bu gnlerin gecesinde d n evinde kom ular hep birlikte oturur, yemekler yenilir, ikiler iilir, yreye ait oyunlar (ske) oynanr, hikayeler anlatlr, trkler sylenir, hatta trk sylemeyen ki iye de i ik cezalar verilirdi. Cumartesi gecesi kna gecesi yaplr. Buna Antakyal Hristiyanlar hamam gecesi demektedir. Kz, kadnlar hamama gtrr, gzel bir e lence dzenlenir, bazen kz ve erkek taraf ayr ayr, bazen de ayn yerde e lence dzenlenir (Do ruel, 2005, 143). Bir iekinin, son zamanlarda yaplan hamam detini bize anlatt na gre; kz, iekler iinde su dolu kvette banyo yaptrlmaktadr. Ama bu olay Hristiyan olan Edmon Do uma sordu umuzda, zenginli in vermi oldu u bir uygulama olarak de erlendirmekte ve biz kvette banyo yapmay brak, altmza oturmak iin ktk buldu umuzda sevinirdik diye cevap vermektedir. Pazar gn erkek taraf hamam ziyafeti denilen bir ziyafet verirdi. Bu ziyafete isterse kz taraf da katlabilirdi (Edmon Do um, gr me, 11.03.2005). Damat, banyo (hamamda veya evinde) yaptktan sonra damadn arkada lar, damada ve ahidine (sa dcna) dualarla elbise giydirirler ve davul-zurna e li inde e lenirlerdi. Yine eski dete gre kz, kom ularna saklanr, damat ve arkada lar kz buluncaya kadar ararlard (Do ruel, 2005, 143). Kzn bulundu u davul-zurna almaya ba lad nda anla lr ve tekrar e lenirlerdi.

110 D n gn, sbahy (hediyelerin d n sahiplerine takdimi) yaplrd (Do ruel, 2005, 145). Bylece d n sahiplerine destek km olurlard. Ak am da kiliseye gidilir, nikh kylrd. Bu adetlerin o u, sadece Hristiyan halka de il tm Antakya yresine aittir ve bu adetlerin o u terkedilmi tir. Baz adetler hala ky yerlerinde uygulanmaktadr. Gnmzde, modernle menin ve zenginle menin etkisiyle Antakyadaki d nler, d n salonlarnda, restoranlarda ve otellerde enstrman e li inde e lenilerek yaplmaktadr. Antakya Hristiyanlar da kilisede dini nikhlarn kydrdktan sonra d n yaplacak salona gitmekte ve hep beraber e lenerek d n yapmaktadrlar. E er durumu msaitse damat ve gelin balayna kmakta, de ilse evine gitmektedir.

111 SONU

Antakya Seleukos tarafndan kurulu undan Trkiyeye katlmasna kadar, e itli istilalardan da kurtulamam ancak ok sayda uygarl a da ev sahipli i yapm tr. Asi nehrinin kenarna kurulan Antakya, Akdenize yakn olu u, Asya ve Orta Do unun kav ak noktasnda bulunmas nedeniyle, Yunanl, Msrl, Sryani ve Asyal insanlarn ortak ya am merkezi olmu tur. Bu kentte, egzotik inanlar, Yunan kltr, Roma ihti am, Yahudi ve Hristiyan inanlar harmanlanm ve yepyeni bir kltr ortaya km tr. Hristiyanlara ilk olarak Hristiyan ismi burada verilmi tir. Aziz Petrusun, Aziz Pavlusun ve Barnabann burada Hristiyan misyonunu srdrmeleri ve Petrusun Kuds d nda ilk kiliseyi burada in a etmesi Antakyay Hristiyanlar iin nemli klm tr. Bu ba lamda Antakya kilisesi, Apostolik bir kilise saylm tr. Antakya kilisesi St. gnatius zamannda ba msz piskoposluk unvann alm , Kudsn, Titus tarafndan yklmasndan sonra buradaki cemaatin Antakyaya g etmesi ve bylece Antakyada Hristiyanlarn saysnn artmas nedeniyle, Hristiyan dnyasnn lideri olmu tur. Fakat Antakyal Hristiyanlar Pagan ayinine kar ktklar iin Romallar tarafndan zulme u ram lardr. Ancak Konstantin, Milano fermann yaynlad zaman Hristiyanlar huzura kavu abilmi lerdir. Bu huzuru daha sonra teolojik tart malar bozmu , Roma zulmnn yerini kendi dinda larnn zorbal alm tr. Antakya d ncesine gnostik akm ve Samsatl Pavlusun gr leri hkim olmu tu. Antakya Teoloji Okulunun kurucusu Lucian, Pavlusun gr lerini rencilerine yanstm , bunun neticesinde aforoz edilen, Arius, Eusebius, Nastur gibi bu okulun rencileri Antakyaya ve Hristiyan Teolojisine damgalarn vurmu lard. Antakya kilisesi, skenderiye kilisesi ile hep teolojik tart malara giri mi ve aralarnda devaml liderlik yar mas olmu tur. Bu liderlik yar mas Monoteizm d ncesinin k na kadar srm ve sonunda her iki kilise bu d nceyi savunarak Bat kiliselerine kar cephe alm lard. Do u ve Bat kiliselerinin ayrlmasyla Antakya Patrikli i stanbul ve skenderiye Patrikliklerinden sonra nc sray alm tr. Mslmanlarn Antakyay fethetmesiyle birlikte Antakya Hristiyanlar asndan nemini yitirmi tir. Hl Sryani,

112 Maruni, Rum Katolik, Rum Ortodoks ve Sryani-Yakubi mezheplerinin Patriklik merkezi olsa da hibir Patrik burada ya amamaktadr. Halen gnmzde Antakya Rum Ortodoks Kilisesi, Antakya Katolik Kilisesi ve Antakya Protestan Kilisesi faaliyetlerini yrtmektedir. Misyonerlerin kiliseleri de var ama bu kiliselere mensup Antakyal Hristiyanlar olmad iin dikkate alnmam tr. Her kilise de tabi olduklar kendi mezheplerinin inan, ibadet ve geleneklerini srdrmektedir. Az da olsa dini d nce ve ayinlerine Antakyann rf, adet ve geleneklerini de eklemi lerdir. Antakyadaki Hristiyanlar, gemi te yaplm olan teolojik tart malar ve mezhep kavgalarn bir kenara brakarak Hristiyan karde li i iinde bir arada ya amaktadrlar. Gnmzde gerek din adamlar gerekse cemaatler birbirlerinin kiliselerine gitmekte ve ayinlerine katlmaktadrlar. Kilise grevlileri, Paskalya bayramnda fakirlere yardm etme faaliyetlerini birlikte icra etmekte, hastalar beraberce ziyaret etmektedirler. Btn bu durumlar Antakyadaki Hristiyan cemaatlerin diyalogu kendi aralarnda eyleme geirdi ini gstermektedir.

113 KAYNAKA

AKDEM R, Samuel (2002), Gemi te ve Gnmzde Trkiyedeki Sryani Kilisesi, Dinler Tarihi Ara trmalar-III, Dinler Tarihi Derne i Yaynlar, Ankara. ALBAYRAK, Kadir (1997), Keldaniler ve Nasturiler, Vadi, Ankara. ------------------------- (2004), Bogomilizm ve Bosna Kilisesi, Baki Kitabevi, Adana. ------------------------- (2005), Adana ve Hatay evresinde Misyonerlik, Dinler Tarihi Ara trmalar-V, Trkiye Dinler Tarihi Yaynlar, Ankara. ALTINTA , Yusuf (2001), Yahudilikte Kavram ve De erler, Gzlem, stanbul. Anabritannica (1992), Ana yaynclk, c.10. ARMAO LU Fahir (2001), 20yy. Siyasi Tarihi, Ankara. AT YA, S. Aziz (2005), Do u Hristiyanl Tarihi, ev. Nurettin Hiylmaz, Doz, stanbul. AYDIN, Fuat (2002), Hz. sa Sonras Tart ma Konularndan Havarilik ve Pavlusun Havarilik Anlay , Dinler Tarihi Ara trmalar-III, Dinler Tarihi Derne i Yaynlar, Ankara. AYDIN, Mehmet (1995), Hristiyan Kaynaklarna Gre Hristiyanlk, Trkiye Diyanet Vakf, Ankara. BENL SOY, Y., MACAR, E. (1996), Fener Patrikhanesi, Ayra, Ankara. BESNARD, Albert M. (1993), Katolik Mezhebi ( sa Vastasiyle Kurtulu ), Din Fenomeni, derleyen ve ev. Mehmet Aydn, Din Bilimleri Yaynlar, Konya. B HLMEYER, K., TUCHLE, H. (1972), I-IVc Yzyllarda Hristiyanlk, Gler Matbaas, stanbul. CLEMENT, Olivier (1993), Ortodoks Mezhebi ( lk Yedi Konsil), Din Fenomeni, derleyen ve ev. Mehmet Aydn, Din Bilimleri Yaynlar, Konya. EL K, Mehmet (1996), Sryani Tarihi, Ayra, Ankara. DEM R, Ataman, a lar inde Antakya, http://www.antakyarehberi.com, 12.05.2006. DO AN, Mehmet (2001), Byk Trke Szlk, Gerek Hayat, stanbul. DO RUEL, Fulya (2005), Hatayda oketnili Ortak Ya am Kltr nsaniyetleri Benzer, leti im, stanbul. DTA (Dinler Tarihi Ansiklopedisi), (1999), Sabah Medya Ofset, c. II, stanbul. Dua Kitab (1975), Gven Matbaas, Ankara.

114 DVORN K, Francis (1990), Konsiller Tarihi znikten II. Vatikana, Franszcaya eviren Soeur Jean Marie O.P., Franszcadan Trkeye ev. Mehmet Aydn, Trk Tarih Kurumu, Ankara. EL ADE, Mircea (2003), Dinsel nanlar ve D nceler Tarihi, c. II-III, ev. Ali Berktay, Kabalc, stanbul. ERBA , Ali (2003), Hristiyanlkta badet, Ay Kitaplar, stanbul. ERO LU, Ahmet Hikmet (Eyll-Aralk 1999), Do u Bat Kiliselerinin Ayrl Sebepleri, Dini Ara trmalar, cilt 2, say 5, Ankara. EY C L, Ahmet (1990), Siyasi Tarih, Ankara. GNDZ, inasi (1998), Din ve nan Szl , Vadi, Ankara. --------------------- (2004), Pavlus Hristiyanl n Mimar, Ankara Okulu. Ankara. GNEL, Horepiskoppos Aziz (1970), Trk Sryaniler Tarihi, Oya Matbaas, stanbul. GNGR, Ali sra (2002), Vatikan Misyon ve Diyalog, Alperen, Ankara. HARMAN, mer Faruk (2002), Gnmzde Ortodoks Hristiyanlk, Dinler Tarihi Ara trmalar-III, Dinler Tarihi Derne i Yaynlar, Ankara. Hatay Yll (1973), Kemal Matbaas, Adana Hatay (1998), Trk Basn ve Basm A. ., Ankara. HAT PO LU Sleyman (1996), Atatrk ve Hatayn Anavatana Katlmas Trk Dnyas Ara trmalar, stanbul. KATAR, Mehmet (Ocak-Nisan 2001), Hristiyan Bayramlar zerine Bir Ara trma, Dini Ara trmalar, Cilt 3, Say 9, Ankara. KAYA, Nurdo an (komisyon) (2000), Hatay 2000, Gaye, Hatay. Kutsal Kitap (2003), Kitab Mukaddes Yaynlar, stanbul. MEHL, Roger (1993), Protestanlk Mezhebi, Din Fenomeni, derleyen ve ev. Mehmet Aydn, Din Bilimleri Yaynlar, Konya. Meydan Larousse (1992), c. I. PAM R, Dominik (2000), Katolik Kilisesi Din ve Ahlak lkeleri, stanbul. RUBENSTE N, Richard E. (2004), sa Nasl Tanr Oldu, eviren Cem Demirkan, Gelenek, stanbul. SAH LL O LU, Halil (1991), Antakya, Trkiye Diyanet Vakf slam Ansiklopedisi, c. 3, stanbul. SARIKIO LU, Ekrem (2002), Ba langtan Gnmze Dinler Tarihi, Faklte, Isparta.

115 SNMEZ, Zekiye (2002), nciller ve Kuran I nda Hz. TEK N, Mehmet (1993), Hatayn Tarihi, Antakya. -------------------- (2000), Osmanl Dnemi Hatay Tarihi, Ankara. -------------------- (2001), Hatayn Tarihesi ve Eski Ktphaneleri, Antakya. TMER, Gnay (1997), Hristiyanlkta ve slamda Hz. Meryem, Trkiye Diyanet Vakf Yaynlar, Ankara. TMER, G., KK, A. (2002), Dinler Tarihi, Ocak, Ankara. YILDIRIM, Mnir (2005), Yunanistan ve Ortodoks Kilisesi, Aziz Anda, Ankara. ---------------------- (Ocak-Nisan 2005), Ortodoks Kilisesinde Paskalya, Dini Ara trmalar, c. 7, say 21, Ankara. YILDIRIM, Suat (1996), Mevcut Kaynaklara Gre Hristiyanlk, I k, zmir. Yurt Ansiklopedisi (1982), Anadolu Yaynclk, c. 5, stanbul, ZAMBON, M. Grazia, BERTOGL , D. (2005), Antocha Sulloronte, Edizioni Eteria, Parma, talya. http://www.alepporthodox.org. 12.05.2005. http://www.antakyaortodoks.com. 18.04.2006. http://www.antakyarehberi.com. 12.05.2006. http://www.antakyagezi.com. 21.02.2005. sa, Dinler Tarihi

Ara trmalar-III, Dinler Tarihi Derne i Yaynlar, Ankara.

116 ZGEM

SEL B LG LER: : Ali Ekber TRKO LU : Drtyol, 1973 : Erkek : Evli : Ye ilky kas. Ba mah. Park cad. No: 21 Drtyol/HATAY Ev Cep : 0 326 7342705 : 0 543 7117281, 0 505 6746220 : aekberturkoglu@hotmail.com

Ad Soyad Do . Yeri ve Tarihi Cinsiyeti Medeni Hali Adres Telefon e-mail E T M DURUMU:

20021994-2000 1986-1993 1978-1983 Yabanc Dil DURUMU 20041994-2004

Yksek Lisans, ukurova niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dal, Adana. niversite, ukurova niversitesi lahiyat Fakltesi, Adana. Orta-Lise, Drtyol mam Hatip Lisesi, Hatay. lkokul, Ye ilky Hasanpa a lkokulu, Drtyol/Hatay. : ngilizce, Arapa.

Din Kltr ve Ahlak Bilgisi retmeni, Kuzuculu Cumhuriyet ..O. Drtyol/Hatay. Mezzin-Kayym, Ye ilba lar Cami, Adana.