Professional Documents
Culture Documents
GİRİŞ
toplanır.
rijit davranışlı bir yapıya oranla daha az duyarlı olduğuna dikkat etmek
koşullar altında kolay olmasına karşın, yer altı su düzeyi altında bulunan
gerektirir.
ise, yapı yüklerini zemine derinde aktaran derin temeller (kuyu temeller,
Ayrıca temeller yükü zemine aktarma biçimlerine göre de; yükü zemine
olduğu gibi hem de derin olarak yapılabilen), yükü zemine bir kazık
veya kazık grubu ile aktaran kazık temeller olmak üzere iki ana gruba
ayrılabilir.
de temel çukuru tabanının derinliği ile temel çukuru yanlarının dik veya
eğimli olmasına önemli ölçüde etki eder. Bu nedenle yer altı suyunun
yüksek olmasından ötürü, oldukça yüzeysel temellerin bile bazen
OLUŞUMU
kesin bir sınırı olmaması nedeni ile keyfidir. Bunun için genel bir ayırım
vermek güçtür. Örnek olarak jeologlar, kaya terimi ile yer kabuğunu
birbirine az veya çok bağlı olmasının önemi yoktur. Buna karşılık, zemin
terimi ile ancak yer kabuğunun bitki yetişmesine elverişli bir bölümü
taşınan zemin daneleri suyun hızı yeter ölçüde azaldığında; önce büyük,
sonra küçük daneler olmak üzere derecelenerek çökelir. Böylece,
sınıflandırılması:
sınıflandırılması:
gruba ayrılır;
bilinir.
düşünülmelidir.
grupta incelenebilir:
ZEMİNLER:
danelerden oluşan bağlantılı zemin bölümü ağırlıkça %15 den fazla olan
kısmı fazla olan daneli zeminler; örneğin, kumlu kil, kumlu silt , lem ve
c) ORGANİK ZEMİNLER:
Organik zeminler; turba veya çürük çamur gibi organik zeminler ile
kum veya turbalı kum organik silt veya organik kil, balçık) bu zeminler,
organik bölümlerinin sıkışabilirliği fazla olması nedeniyle kullanılmaya
1.2.2.3.2. Kayalar
özellik ve yeteli kalınlıkta bulunursa, çok iyi bir temel zemini oluşturur.
sınıfa ayrılır:
sıkıştırılabilir.
kapasiteli sıkıştırma tekniği yardımı ile olağan üstü derecede yüksek bir
söylenir.
derecelerinin bulunması)
değerlerin bulunması.
bilinmesi gereklidir:
Bağlantısız Zeminler: Dane dağılımı, yerleşim sıkılığı,(kesme
dayanımı)
bozuşması ile oluşmuş katı daneler ile daneler arasını dolduran sıvı (su)
boyutu aralığı çok geniş olup zemin danesi olarak kabul edilebilecek en
edilen dolgularda en büyük zemin dane çapı 0.3 m, kepçe gücü ile
genellikle iki veya daha fazla boyut aralığına düşen dane dağılımı
prensibine bağlı olarak hidrometre veya pipet metodu ile tayin edilir.
elekler ASTM (Amerikan) Standardına göre 200 no.lı elek olup açıklığı
çizimle elde edilir ve şekil 1’de gösterildiği gibi eksenler tane çapı
Böyle bir zemine “iyi derecelenmiş (iyi gradasyonlu)” denir. b eğrisi ise
çoğunluğunun çok dar bir dane boyut aralığında kaldığı bir zemini
göstermektedir.
olabilir. İnce daneli zeminlerin çoğu tabii halde plastik kıvamda bulunur
”likit limit (LL veya WL)” ve plastik limit (PL veya Wp)” denir. plastisite
Ip = WL – Wp
IL = ---------------- = ------------------
WL - Wp Ip
İfadesi ile tanımlanır. IL‘nin değeri 1’den büyük ise zeminin likit
kıvamda , 0 ile 1 arasında ise plastik kıvamda, 0 ‘dan küçükse katı veya
Relatif Konsistans(Ic),
WL - Wn
Ic = ----------------
Ip
Bağıntısı ile ifade edilir. Ic‘nin değeri 1’den büyükse zemin yarı katı
veya katı , 0 ile 1 arasında plastik (1’e yaklaşınca daha sert olarak) , ve
Kıvam limitleri tek başlarına büyük bir anlam taşımamakla birlikte ince
ışık tutarlar.
Ip
A = -------------
C - n
%50 den fazlası 200 no.lı elek üzerinde kalan kaba taneli zeminler, %50
den fazlası 200 no.lı elekten geçen zeminler ince taneli zeminler ana
diyagramı” kullanılır. Denklemi Ip = 0,73 (WL- 20) ile verilen “A” hattı
organik inorganik killeri ayırır. “U” hattı çeşitli zeminler için bulunan Ip
edilmektedir.(Bowles,1984)
Zeminin toplam hacmi (V), katı tanelerin hacmi (Vs), hava hacmi(Va), ve
Vv Vv
Vs V
n e
e = ---------- n = -----------
1 - n 1 + e
belirler ve
Vw
Vv
zemini gösterir. Kısmen suya doygun zemin için %0 < S < %100’dür.
Va
Kütle M
ρ = ----------- = ------
Hacim V
Hacim V V
su muhtevası w ise,
Mw Ww
Ms Ws
ifadesinden bulunur.
Zeminlerin dane özgül ağırlığı Gs ,katı dane katı dane yoğunluğu (veya
ρs γs Ms Ws
ρw γw V s ρw Vs γw
birim hacim ağırlıkları için kuru(ρk , γk)ve suya doygun (ρd , γd)
bulunabilir:
Vw w . Gs
Se = w . Gs
e = w . Gs ‘ dir.
M M w + Ms Gs (1 + w) Gs + Se
V V 1+e 1+e
Gs + e
ρd = ---------- . ρw
1+e
Ms ρ Gs
V 1+w 1+e
Gs + Se Gs + e
γ = ----------- . γw γd=
---------- .γw
1+e 1+
Gs
γk = ---------- . γw
1+e
Gs - 1
γ' = γd – γw = --------- . γw
1+e
içinde akım söz konusu ise akım yönü de göz önüne alınarak
hesaplanması gerekir.
Sıkılık sınırları
Zemin (toprak) bir inşaat malzemesi mesela bir dolgu malzemesi olarak
eğrisi , daha yüksek bir sıkışmanın daha düşük bir wopt değerinde elde
ağırlık azalır.
parametreleri , wopt ve γ,
arasında
wopt = wp – 4 %
laboratuarda elde edilen maksimum kuru birim ağırlığın belli bir yüzdesi
Tutması
Herhangi bir göçme, oturma veya şev kayması analizi yapmak için çok
grup olarak belirlenen kaba ve ince daneli zeminlere örnek olarak kum
Cassie, 1969):
KUM KİL
yüksek kohezyonlu
uzun sürede
iki gruba ayrılırlar. Zemin oluşumu ile günümüze kadar geçen zaman
normal konsolide zeminler yükler altında çok daha fazla oturma gösterir
vermektedir.
likit limit, tabii su muhtevası, tabii boşluk oranı, plastik limit ve kil
(1956)
zeminler Sowers
(1970)
Krizek
zeminler ve Corotis
(1974)
(1972)
Krizek
zeminler ve Corotis
(1974)
Cc = 0,07 (wL – 7) Yoğrulmuş killer Skempton
(1944)
Krizek
zeminler ve Corotis
(1974)
kullanmıştır.
zemin, başlangıçta kuru ve sıkı ise küçük yükler su alınca veya tabii
gösterir.
Düşük 0 – 15
Orta 10 – 35
Yüksek 20 – 55
Çok yüksek ≥ 55
veya suya doygun hale gelmesi sıkışmaya yani “çökme” tabir edilen
rastlayan köprü ayakları için böyle bir tahkik yapılması gereği ortaya
edilerek)
G s . γw
1 + w L Gs
Bunu tespit için 40 no.lı elekten (0,4 mm) geçen daneler gerekirse su
indisi(%) dayanım
Plastik 0-3 Çok düşük Kalayca dağılır
değil
Düşük 3-15 Az Parmaklarla
eli
Orta 15-30 Orta Zor kırılır
plastisit
eli
Yüksek >31 Yüksek Parmaklarla kırmak
plastisit imkansız
eli
KONSOLİDASYON
ve
tarafından
σ’ = σ – u veya σ = σ’ + u
σ = hw . γ + (z – hw) γd
u = (z – hw) γw
σ’ = σ – u = hw . γ + (z – hw) . γ’
tekabül edebilir.
γw suyun birim hacim ağırlığı, γ’ = (γd – γw) efektif birim ağırlık olup su
Suyun yüzeysel gerilim etkisi ile yer altı su seviyesinin üstüne çıktığı
geçirimsiz tabakada statik yer altı suyu basıncının üstünde bir boşluk
Δσ kadar bir ilave (aşırı) boşluk suyu basıncı doğmasına neden olur.)
zamanla boşluk suyunun bir kısmının geçici akımla drene olması ile
drenajlı safha için “uzun süreli stabilite” tabir edilen ve farklı kayma
olabilir.
geçerlidir.
meydana gelen , boşluk suyunun aşırı boşluk suyu basıncı sönene kadar
drenajı ile oluşan tedrici bir hacim azalmasıdır. Silt ve kilerde düşük
çakıllarda suya doygun halde bile hacim değişikliği ve oturma ani olur.
Ödometre deneyi
edilen eksenel yük her defasında iki misline çıkarılır. Sıkışma okumaları
ΔV ΔH Δe
Vo Ho 1 + eo
ile)
Δe 1 + eo 1 + (e1 + Δe)
------- = --------- = -----------------
ΔH Ho Ho
Numune alanı = A
Ms
AGsρw
H1 – Hs H1
Hs Hs
çizilebilir.suya doygun bir kil numunesi için bulunan tipik eğriler Şekil 2
numune , alındığı derinlikteki efektif düşey gerilme σo’ den itibaren abc
gibi lineer bir e - log σ’ bağıntısı veriyorsa bu tip bir zemin “normal
jeolojik geçmişinde σc’ > σo’ basıncı altında konsolide olmuş ise
e-log σ’ bağıntısı efb’c eğrisi tipinde bir davranım gösterir ve σc’ basıncı
edilebilir :
1 Δe 1 (eo – e1)
Δe eo – e1
Cc = ----------- = ----------------
Δlog σ’ log σ1’ / σo’
Δe
Sc = ΔH = H ---------
1 + eo
Sc = H . mv . Δσ’
Cc σ1’
1 + eo σo’
ifadesi kullanılabilir.
için tayin edilebilir. Birden fazla kil tabakası için veya mv ve Δσ’ ‘nin
bulunmasını önermişlerdir:
S = S1 + Scx Scx = μ Sc
Elastik veya ani oturma killer için elastik teori çözümleri kullanılarak
tabakaları homojen olduğu için toplam oturmaya eşi olan ani oturma
(Craig, 1983).
yapının bir kısmı ile diğer kısmı arasındaki farklı hareketi ifade eden
farklı oturma daha kritiktir ve δ = smaks – smin şeklinde tarif edilir. Farklı
tanımda δ iki nokta arasındaki farklı oturma, ι ise bu iki nokta arasındaki
yatay mesafedir. Diğer bir yapının oturması uniform ise bu, yapısal bir
zarara yol açmaz ancak tesisat vs. etkilenebilir. Farklı oturma bahsine
kullanımı gibi pek çok faktöre bağlıdır. Ancak yapıların çoğu yarı rijit
hareketi zorlaşabilir.
gibidir:
Cv = Konsolidasyon
katsayısı
∂u ∂2u k
∂t ∂z2 γw m v
Sct = U x Sc U = f (Tv)
Cvt
Tv = -------
d2
aşırı boşluk suyu dağılımına ve drenajın tek veya çift yönlü olmasına
ifadelerden bulunur:
Önalp, 1982).
Kuru veya kısmen suya doygun tabii veya dolgu zeminlerin, üzerilerine
beklenir.
YÖNTEMLERİ
Bir zeminin kayma dayanımı, belirli şartlar (drenaj şartları, yükleme hızı
şekilde verilmiştir:
τf = c + σf tan Ø
gerilme
c = kohezyon } Toplam
gerilmelere göre
gibi, kırılmaya tekabül eden Mohr gerilme dairesi kırılma zarfına teğettir
AB 1 / 2 (σ1’ – σ3’)
düzenlenince :
adlandırılır.
θ = 45 + Ø’ / 2
Direkt kesme (kesme kutusu) deneyinde, numune kare veya daire kesitli,
orta yüksekliğinden ikiye ayrılmış bir kutu içine yerleştirilir. Düşey yük
tatbik edilir. Kutunun üst yarısının alt yarısı üzerinde hareketi ile yatay
kayma düzlemine sabit tutulan düşey yük altında kesme kuvveti tatbik
basıncı veya çevre basıncı (σ3) tatbik edilir. Deviatör gerilmeye (σ1 – σ3)
tekabül eden eksenel yük bir mil vasıtası ile numune üzerine etkir.
basınçları ölçülür.
Üç eksenli basınç deneyinin özel bir şekli olan ve sıfır yanal basınç (σ3 =
tayin edilebilir.
zeminde hızla yapılan bir bina için drenajsız deney söz konusu iken tabii
(σ1 – σ3)f, hücre basıncı arttığından yatay ve lineer olmayan kırılma zarfı
Δu3 = B . Δσ3
Δu1 = AB Δσ1
olarak ifade edilir. Burada AB, Ā olarak da yazılabilir. Suya doygun
zeminlerde B = 1 olduğundan,
Δu1 = A Δσ1
Normal konsolide killerde A değeri 0,5 ila 1,0, az aşırı konsolide killerde
0 ila 0,5 ve çok aşırı konsolide killerde –0,5 ila 0 arasındadır. Aşırı
Δu = Δu3 + Δu1
bu denklem düzenlenirse,
Δu Δσ3
------ = B [ 1 – (1 – A) (1 – ------)]
Δσ1 Δσ1
veya
Δu _
------ = B
Δσ1
şeklinde yazılır.
Şev stabilitesi problemlerinde, muhtemel kayma yüzeyleri boyunca
denir.
ru = -----
γh
dar genişliğinin 1,5 katını aşmaması halinde bu tür temellere sığ temeller
denir.
2.1 TİPLERİ
Münferit Temel : Bir kolonu tek başına taşıyan ayrı bir temeldir.
etkiler vs.
Zemin Profili Tespit Edilir : Bu tespitte, yapılmış olan zemin etüdü ile su
tablası derinliği, zeminin yerinde yapılan SPT, kanatlı kesici veya koni
alınır.
Temellerin mecburiyet karşısında eğimli arazide yapılmaları halinde
b = Kazada en az 0,60 m.
b = Zeminde en az 1,00 m.
kullanılarak temelin:
a) Oturma
geçilir
EDİLECEK HUSUSLAR
kalacak,
kalacak,
e) Komşu yapı temelinin zarar görmemesi sağlanacak,
benzer bu tür bir değerden söz edilemez. Zira bir yapının güvenli
olabilmesi :
uyulmalıdır.
Bu tabloda :
ф Nc Nq Nγ
0 5,7 1,0 0
10 9,6 10 1,2
Tablo 2.2
(1)
(2)
(3)
Burada verilen değerler nihai taşıma gücünü brüt değerler olarak verir.
Emniyetli net taşıma gücü ise bu değerden efektif örtü yükü çıkarılarak
bir emniyet faktörü tatbik edilmek sureti ile tariflenir. Örneğin birinci
denklem için :
(4)
CNc
Bu ifade, şerit yükleme için olup dikdörtgen bir temel için (1 + 0,2 B /
L) ile çarpılmalıdır.
2.3.1.3. Oturmalar
esasına dayanmaktadır.
hesaplanır :
ΣV 6e
BL B
ΣV 6e
BL B
Burada B moment alan düzlemdeki boyut, L ise diğer boyuttur. “e”
çoğu bina inşa edilirken görülür, ancak özellikle servis yükleri değişken
Kumlarda küçük ф açıları için bile (6) ifadesi ile çok büyük emniyet
olunur : Bu formül
qu
ΔH = ------------- (7)
(0,41)N
ifadesidir.
oturmadır.
Burada kullanılan N değeri, belirli bir tabaka için alınan en küçük değer
Bu düzeltme
Dw
Df + B
Burada :
Cw=düzeltme katsayısı
olmaktadır.
191,5
σo
N=NmxCwxCn........ (11)
olabileceği bilinmektedir.
Tablo 2.3 Müsaade edilebilir oturmalar
miktarı
5,0 cm
5,0-1,0 cm
7,5-30 cm
0,004 ℓ
0,003 ℓ
Dönme türbinler(makine)
0,002 ℓ
0,003 ℓ
0,0005 ℓ
0,001 ℓ
0,0025 ℓ
Farklı oturma betonarme perde duvar
0,003 ℓ
0,002 ℓ
0,005 ℓ
açıklıktır.
Öncelikle son iki husus çok önemlidir. Yurdumuzda don olayları oldukça
iyi bilindiği ve don haritaları olduğu halde şişme ile ilgili etütler
Oysa zeminlerin şişmesi nedeni ile ABD’de ortaya çıkan hasar orada
taban basınç dağılımı elde edilir. e > B / 6 hali için ise aşağıdaki taban
4 ΣV
3 (L – 2e)
M+Hxd
Bu durumda
M1 M2
B L
ΣV 6e1 6e2
BL L B
ve
ΣV 6e1 6e2
BL L B
formülleri ile hesaplanır.
6e1 6e2
L L
bulunur.
Şartnameler, zeminlerde
6e1 6e2
L B
şartını, yani bütün taban zemininin basınç altında olması şartını ararlar.
gerilmeler
ΣV M1 M2
A I1-1 I2-2
ifadesiyle hesaplanır.
Burada 1-1 ve2-2 eksenleri ağırlık merkezinden geçerler. M1-1 ise 1-1
A1
-------
< 0,20
A
her iki halde de kolonların durumundan veya yük değerlerinden ötürü
A1
ΣV
6e
qmax = ------- (1 +
------)
BL
L’ = L +
2e
ΣV
ΣV
q = ------- =
---------------
BL’ B
(L + 2e)
hesaplanır.
Trapez sömel :
için yapılırlar.
(21)
(22)
dir.
2)dolayısı ile
ΣV + W = 1 / 2 (B1 + B2) ifadesinden
(23)
bulunur.
geometrik denklem
L B2 + 2B1
x = ------ x --------------
(24)
3 B2 + B 1
ifadesi ile (B1 + B2) nin bilinen değeri kullanılmak sureti ile B1 ve B2
hesaplanır.
Özel durumlar :
genellikle 1,5 olan bir emniyet misali ile tahkik yapmak gerekir:
W1 + W2 + F
Fem = -------------------
Burada
W1 = temelin ağırlığı
F = sürtünme katsayısı
U = γw x B x L x hw
arasındaki mesafe
Kohezyonlu zeminlerde F = C x Df x L
Df = temel derinliği
C = kohezyon
Granüler zeminlerde
F = γo Ko x Df x L
dir.
Ko = 1 – sin ф
γo = 1 / 2 Df . (γ – γw)
olarak bulunur.
yansıtmaktadır.
ΣV 6e ΣV 6e
BL L BL L
olurlar.
a)
Bu şekilde bir döşeme doğrudan kolonları taşır. Özel durumlarda kolon
b)
Bu sistem temelde çok rijit, iki yanda kirişlerle teşkil edilmiş bir
radyedir.
c)
Bu sistemde alt bodrum kata tamamen betonarme perde duvarlarla teşkil
temellerde olduğu gibi (7) ifadesi ile bulunur. Ancak bulunan buradaki
Nγ = 0 olduğundan ifade
haline dönüşür.
olmalıdır.
Qt = Q D + Q2 – Q3 (29)
Q2 = Hareketli yük
zayıf zeminler için çok yararlı olup ve birçok halde kazıklı temele
gitmekten kurtulunabilir.
Temeller, genel bir çerçeve içinde iki grup halinde düşünülürler bunlar
Derin temeller tabiri, izafi bir durum ifade etmekte olup genel olarak
derinliği, genişliğinden daha büyük bir temeli ifade etmek için kullanılır
a) Sürtünme kazıkları
b) Uç kazıkları
önemli bir kısmı kazığın etrafındaki çevre sürtünmesi ile taşıdığı taktirde
İkinci tip, yani zeminde bir deformasyon yaratmayan kazıklar ise genel
olarak fore kazık olarak bilinen ve zeminde önce sondaj deliği açarak
oluşturulan kazıklardır.
Şekil 3.1 Sürtünme kazığı
görülen yeni bir gerilme bölgesi yaratır. Buradan görüleceği gibi kazık
bir farkı olan bu özellik önemini kaybedebilir. Şekil 3’de sol tarafta
radye temel, sağ tarafta kazık temel için belli bir P yüküne tekabül eden
bir yapı, 3b’de ise geniş bir yapı temsil edilmiştir. Her iki yapı da bir q
daha büyük gerilmelere maruz kalırlar. Kazık grubunun esnek bir yapıyı
Tek kazık davranışı ile bir kazık grubunun davranışının çok farklı
kazık grubunun oturması tek kazığa göre çok daha fazla olacaktır.
olsa bile, kazığa zemin mukavemetini aşacak şekilde bir yük tatbik
Yer altı suyu altındaki ince kum ve siltli kumlarda da, kazık çakılırken
Gevşek kum 25 KN / m2
Kumlu silt 20 – 50 KN / m2
bir formasyon yer alabilir. Böyle bir durumda, alttaki yumuşak tabaka
Tek kazık halinde oturan zeminin kayma mukavemeti ile kazık çevre
nedeni ile oluşan ilave yük olarak alınır. Bu durumda kazık uç direnci :
R=Q+W+πDHs
olur. Burada
W = Kazık ağırlığı
D = Kazık çapı
ΣR = ΣQ + ΣW + n π D H s
ΣR = ΣQ + γ H A + P H s
ifadelerde
n = gruptaki boşluk sayısı
3.21.Ahşap kazıklar
Caminin zemini 8 metrelik yapay dolgu, bunu altında yer alan kum-çakıl
tabakalı yeşil renkli kil- marn olup en altta 20-22 metre derinliklerden
itibaren de grovak şist (ana kaya) vardır. Yer altı suyu 16,5 metrededir.
gibi ekleme yerlerini çelik boru ile desteklemek veya bulonlu çelik
izlenmelidir.
kesmek, kısaltmak veya uzatmak oldukça zor bir işlemdir. Ancak sınırlı
alanda dahi kazık uzunluğunu tam olarak mümkün olabilir. Kazık boyu
kısaltılacağı zaman kısaltılacağı seviyede çekiç ile oyularak demirler
sağlanmalıdır.
derinlik 20 25 30 35
40
550
700
850
6 - - 650 800
1000
kullanılabilirler.
delik açan çelik bir çarığın zemine çakılması ve meydana gelen çukurun
bir çelik mandrelin çakılması ile zemine girer. Sonra mandrel çıkarılır
Bir başka tip olan Simplex kazıklarında ise timsah ağzı denen, açılıp
kapanabilen özel uçlu bir kaplama borusu zemine çakılır. Sonra beton
dökülerek timsah ağzı açılarak boru ile birlikte dışarı çekilir. Dökülen
Fore kazıklar (veya sondaj kazıları, delme kazıklar), zeminde yanal bir
ekonomidir.
Avantajları:
fazladır.
edilebilir.
f)Kazıklar yerinde teşkil olduğu için, taşınacak malzeme kum, çakıl, su,
yük artar.
h)Sondaj deliğinin istenen derinliğe indiği ve istenen sağlam tabakaya
Dezavantajları :
gecikmeler olabilir.
Sondaj deliği çevresi yıkıntı veya döküntü yapabilir. Bunlar için özel
yumuşak kil, siltli kil, çamur ve yer altı suyu altındaki silt, ince kum,
yerleştirilen daha ince ikinci bir boru dışarı çekilmeden yerinde bırakılır.
sürtünmeyi azaltırlar.
edilir.
edilemiyor ise delik ağzına kadar su ile veya betonit çamuru ile
kazık için kalite kontrolü için 6 adet beton deney küpü alınır. Bunların
Dairesel kesitli, yani boru şeklinde olanların uçları kapalı veya yarık
kazıklardır. Bu tip kazıkların genellikle alt kısmı ahşap, üst kısmı beton
kadar çakılır. Sonra üst kısım beton olarak, şartlara göre gereğinde
Son senelerde çeşitli amaçlar için mini kazık tabir edilen özel kazıklar
sınırlıdır.
Öte yandan zemin çivilemesi (soil nailing) denen nispeten yeni bir
bir boru sokularak beton bu boru içine basılır. Delikli boru da zemin
bulmuştur.
Kum kazıklar:
Kum kazıklar, fore kazık, veya çakma kazık tekniği ile imal edilen,
Kireç kazıklar: