T.C.

MLL ETM BAKANLII

ELEKTRK ELEKTRONK TEKNOLOJS

KABLOSUZ A SSTEMLER
481BB0005

Ankara, 2011

Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme materyalidir. Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir. PARA LE SATILMAZ.

NDEKLER
AIKLAMALAR ...................................................................................................................iii GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET-1 ..................................................................................................... 3 1. KABLOSUZ A SSTEMLER .......................................................................................... 3 1.1. Kablosuz LAN .............................................................................................................. 3 1.1.1. Kablosuz LAN Standartlar ................................................................................... 5 1.1.2. HiperLAN.............................................................................................................. 7 1.1.3. Kodlama / Modulasyon Teknikleri ........................................................................ 7 1.1.4. oklu Eriim ve oullama Yntemleri ............................................................... 7 1.1.5. Gvenlik ve ifreleme ........................................................................................... 8 1.2. Kablosuz LAN Teknolojileri ........................................................................................ 9 1.2.1. RF Teknolojileri .................................................................................................... 9 1.2.2. Kzl tesi Teknolojisi......................................................................................... 10 1.3. Kiisel Alan Alar...................................................................................................... 10 1.3.1. Bluetooth (Mavidi) Tarihesi............................................................................. 11 1.3.2. Home RF.............................................................................................................. 15 1.4. Kablosuz LAN Sistemleri ........................................................................................... 15 1.4.1. Kablosuz LAN Sistemlerinin alma Esaslar ................................................... 16 1.4.2. Kablosuz LAN Sistemlerinde Kullanlan Frekanslar .......................................... 17 1.4.3. Kablosuz LAN Sisteminde Kullanlan Cihazlar.................................................. 17 1.4.4. Kablosuz LAN Sistemlerinin Mimari Yaps ...................................................... 21 1.4.5. Noktadan Noktaya Kablosuz Balant................................................................. 23 1.4.6. Kablosuz LAN Uygulamas ................................................................................. 24 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 32 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 33 RENME FAALYET-2 ................................................................................................... 35 2. KABLOSUZ MOBL LETM....................................................................................... 35 2.1. Kresel Mobil letiim Sistemleri (GSM)................................................................... 35 2.1.1. GSMin Tarihsel Geliimi ................................................................................... 35 2.1.2. Anahtarlama Sistemi............................................................................................ 36 2.1.3. Hcresel letiim Sistemleri................................................................................. 38 2.1.4. Baz stasyonlar ................................................................................................... 40 2.1.5. GSM Alt Yaps ve GSM A Bileenleri ........................................................... 41 2.2. Genel Paket Radyo Servisi (GPRS) ............................................................................ 45 2.2.1. Giri ..................................................................................................................... 45 2.2.2. GPRS Sistem Yaps ............................................................................................ 47 2.2.3. GPRS Sisteminin almas ................................................................................ 48 2.2.4. Hizmetler ............................................................................................................. 50 2.2.5. GPRS Servisini Kullanmak in Gerekenler ....................................................... 51 2.2.6. Sonu ................................................................................................................... 52 2.3. LMDS ve Kablosuz Uzak Balant ............................................................................. 52 2.3.1. LMDS (Local Multipoint Distrubition System) .................................................. 52 2.3.2. LMDSde Kullanlan Modlasyon Yntemleri ................................................... 55 2.3.3. LMDSde Kapasite .............................................................................................. 55 2.4. Kablosuz Uygulama Protokol (WAP)....................................................................... 55 2.4.1. WAPn Geliimi ................................................................................................. 55 i

2.4.2. WAP Nedir? ........................................................................................................ 56 2.4.3. WAP Yaps ......................................................................................................... 56 2.4.4. WAP Modeli........................................................................................................ 57 2.4.5. WAP Ann alma Esas ................................................................................. 58 2.4.6. Kablosuz Uygulama Ortam (WAE).................................................................... 60 2.4.7. Sonu ................................................................................................................... 62 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 63 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 64 MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 65 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 67 KAYNAKA ......................................................................................................................... 70

ii

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK 481BB0005 Elektrik Elektronik Teknolojisi Otomasyon Sistemleri Kablosuz A Sistemleri Kablosuz a teknolojilerini kullanarak kablosuz a kurulum ilemlerini yapmakla ilgili temel bilgi ve becerilerin kazandrld renme materyalidir. 40/24 A Sistemleri ve A Elemanlar modln alm olmak Kablosuz a sistemlerini kurmak Genel Ama Gerekli ortam ve donanmlar salandnda kablosuz a teknolojilerini kullanarak, kablosuz a kurulum ilemlerini gerekletirebileceksiniz. Amalar 1. Kablosuz a teknolojilerini kullanarak noktadan noktaya kablosuz balant kurulumu yapabileceksiniz. 2. Kablosuz a teknolojileri ile mobil iletiim ilemlerini yapabileceksiniz.

MODLN AMACI

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

oklu bilgisayar sistemi, kablosuz a aralar, kablosuz a yazlmlar ve i gvenlii ile ilgili ekipmanlar Her faaliyet sonrasnda o faaliyetle ilgili deerlendirme sorular ile kendi kendinizi deerlendireceksiniz. retmen modl sonunda size lme arac (uygulama, soru-cevap) uygulayarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek deerlendirecektir.

LME VE DEERLENDRME

iii

iv

GR GR
Sevgili renci, nsanlar, tarihin ilk dneminde iletiim iin duman, gvercin ve iaret gibi eitli yntemler kullandlar. Bunlar yaznn bulunmasyla yerini kil tabletler ve papirslere brakt. letiimin geliim evreleri yine devam etti. Telgraf, mektup, telefon, fax ve ardndan da Internet geldi gndeme. Son yllarda da insanolu, ara telefonlar ile kablosuz iletiimi balatt. Son olarak GSM teknolojisiyle dijital, kaliteli, annda, her zaman, her yerde sesli iletiim imkn olutu. imdi bu teknoloji ile dnyay cebimizde tayoruz. Gnmzde bilgiye her yerde, hzl ve zgr bir ekilde ulamann nemli bir hle gelmesi, kablosuz a sistemlerinin byk nem kazanmasna sebep oldu. Bugn insanlarn byk ounluunun cep telefonlar sayesinde kablosuz a sistemlerini kullanmalar buna iyi bir rnektir. Bugn olduu gibi kablosuz a sistemleri gelecekte de nemini yitirmeyecek, hatta zerinde ok byk yatrmlar yaplacak bir teknolojidir. Kablosuz ortam size balanabilirliinizden dn vermeden kablosuz olarak alma zgrl verir. Yer ve zaman kstlamalarn ortadan kaldrd iin i yeriniz fiilen herhangi bir yer olabilir. Dier kablosuz cihazlara balanan cihazlar, mobil alanlara daha kesintisiz alma yntemleri salar. yeri ii uygulamalar da anz rahatlatmaya yardmc olur. Kablosuz ortam iinizin daha becerili ve verimli hle gelmesi demektir. Bu modl baaryla tamamladnzda kablosuz a sistemlerini kurma ve sorunlarn giderme becerisine sahip olacanzdan dnyann her yerinde herkesin ihtiya duyduu aranlan bir yeterlie sahip kii olacaksnz.

RENME FAALYET-1 RENME FAALYET-1

AMA
Uygun ortam salandnda kablosuz a teknolojilerini kullanarak noktadan noktaya kablosuz balant kurulumu yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Bu faaliyet ncesinde yapmanz gereken ncelikli aratrmalar unlardr: Kablosuz a sistemlerinin yapsn ve kullanm amalarn aratrnz. Kablosuz a sisteminde kullanlan aralar ve kullanmn aratrnz. Kurulu bulunan bir kablosuz a sistemini inceleyiniz. Aratrma ilemleri iin internet ortam, bilgisyar kitaplar ve bilgisayar dergilerine ulaabileceiniz ortamlara gidiniz. evrenizde bulunan kablosuz a aralar satan ve kablosuz a sistemi kuran bilgisayar firmalarn aratrp bu ii yapan firmalara giderek alanlardan bilgi edininiz. evrenizde kablosuz a sistemini kullanan devlet kurumlar veya zel kurumlar tespit edip yetkili kiilerden izin alarak kullanlan kablosuz a sistemini inceleyiniz.

1. KABLOSUZ A SSTEMLER
1.1. Kablosuz LAN
Kablosuz iletiim teknolojisi, en basit tanmyla, noktadan noktaya veya bir a yaps eklinde balant salayan bir teknolojidir. Bu adan bakldnda kablosuz iletiim teknolojisi, gnmzde yaygn olarak kullanlan kablolu veya fiberoptik iletiim yaplaryla benzerlik gstermektedir. Kablosuz iletiim teknolojisini dierlerinden ayran nokta ise iletim ortam olarak havay kullanmasdr. Metal kablolar, elektrik akmn iletirken kablosuz ve optik iletim sistemleri belli frekanstan elektro manyetik dalga iletmektedir. Bir LAN (yerel alan a) iinde ok sayda bilgisayar, yazc, izici, tarayc ve dier bilgisayar evre birimleri yer alabilir. LANlar da bilgisayarlar ve a ierisindeki dier cihazlar arasnda iletiimi salamak zere kablo yerine RF veya kzl tesi teknolojisi kullanlmas durumunda, kablosuz LAN (Wireless LAN-WLAN) olarak adlandrlmaktadr. Bu sebeple kablolu LANlarn tm zelliklerine sahiptir.

WLAN sistemleri kullanclarna; Kablosuz geni bant internet eriimi, Sunucu zerindeki uygulamalara (programlara) ulam, Ayn aa bal kullanclar arasnda elektronik posta hizmeti ve dosya paylam gibi eitli imknlar salamaktadr. Ayrca kablosuz bir sistem olmas sebebiyle cadde, sokak, park, bahe ve benzeri ak alanlarda WLAN sistemleri baarl bir ekilde kullanlmaktadr. Ancak yerel (lokal) kullanm amacyla gelitirilmi olduklarndan WLAN sistemlerinin mesafesi 25-100 metre civarndadr.

Kablosuz LAN, yerel anlamda bilgisayar sisteminde var olan LAN teknolojilerine bal kalnarak kablosuz olarak iletiimde bulunmalardr. Kablosuz LAN, ekil 1.1de grld gibi kendi bana tamamen kablosuz olaca gibi, var olan ve temelde kablolama altyapsna dayanan bir LAN n paras ya da uzants olabilir.

ekil 1.1: Kablosuz ve kablolu an ortak kullanm

Btn iletiim teknolojilerinde olduu gibi kablosuz LAN larda da uluslararas dzeyde kabul edilmi standartlar (protokoller) vardr. Kablosuz LAN cihazlar reten firmalar bu standartlarn izin verdii zellikte ilevi olan cihazlar retmektedirler. Bu standartlarn bilinmesi salkl ve verimli alan kablosuz LAN kurabilmeniz iin ok nemlidir. Aada bu standartlar ve yapsyla ilgili bilgiler verilmitir.

1.1.1. Kablosuz LAN Standartlar

Kablosuz LAN, aslnda var olan LAN teknolojilerinin fiziksel katmannn (ethernet vb.) ve ksmen veri ba (data link) katmannn kablosuz hle getirilmesidir denilebilir. Bu amala kablosuz LAN iin uluslararas standartlar belirtilmitir. Veri transferlerinin nasl yaplacan belirleyen bu standartlar gnlk hayatmzn iinde kullandmz trafik kurallarna benzetebiliriz. Trafik kurallaryla aralarn yolun neresinden, ne kadar hzla ve nasl gidecekleri belirlenmise, kablosuz LAN sistemlerinde de verilerin nerden, nasl ve ne kadar hzla gidebileceini belirleyen standartlar vardr. Aadaki Tablo 1.1de Kablosuz Lan larda kullanlan IEEE ve ETSI tarafndan belirlenen standartlarn zellikleri verilmitir. Tablodaki verileri dikkatlice inceleyiniz. Veri Oran (Data Rate)
1-2 Mbps 11 Mbps 54 Mbps 54 Mbps

Kategori /Standart
IEEE 802.11 (1997) IEEE 802.11b IEEE 802.11a HiperLAN2

Frekans (Hz)
2.4GHz 2.4GHz 5.2GHz 5.2GHz

Tablo 1.1: Kablosuz LAN standartlarnn karlatrlmas

1.1.1.1. IEEE 802.11x Standartlar 8021.11x ailesi IEEE tarafndan kablosuz LAN uygulamalar iin tanmlanm standartlar kmesidir. 802.11x standardnda ilk olarak 1 veya 2 Mbpslik alma hzlar n grlmse de daha sonra gelitirilen 802.11b ve 802.11a standartlarnda alma hzlar 11 Mbps, 54 Mbpse kadar karlmtr. Verilen bu hzlarn, kablosuz alar iin brt hzlar olduu aslnda veri aktarmnn daha az olduu unutulmamaldr. Yani, yararl veri aktarm miktar da nemlidir. Bu sebeple kablosuz a cihazlar birbirleriyle karlatrlrken aktarm baarm da gz nne alnmaldr. Tablo 1.2de 802.11x standartlarnn fiziksel aktarm oran (brt aktarm oran) ve veri aktarm oran (net aktarm oran) verilmitir.

zellik
Brt Aktarm Oran Net Veri Oran Frekans Ortalama Eriim ifreleme Modlasyon Yntemi Kesimeyen Kanal Says

802.11
2 Mpbs 1,2 Mpbs 2,4 GHz CSMA/CA 40 bit RC4 FHSS veya DSSS 3 (dahili/harici)

802.11a
54 Mpbs 32 Mpbs 5 GHz CSMA/CA 40 bit RC4 Tek tayc 4 (dahili,U-NII1) 4 (dahili,U-NII2) 4 (dahili,U-NII3)

802.11b
11 Mpbs 5 Mpbs 2,4 GHz CSMA/CA 40 bit RC4 DSSS 3 (dahili/harici)

Tablo 1.2: IEEEnin 802.11x standartlarnn karlatrlmas

1.1.1.2. IEEE 802.11b Standard 802.11b standard 802.11a standardndan daha nce tanmlanmtr ve destekledii aktarm oranlar 1,2,5.5 ve 11 Mbpsdir. IEEE 802.11b kablosuz alarda iletim iin en fazla veri aktarm oran 11Mbpsdir ve 50 metreye kadar haberleebilir ve DSSS teknolojisini kullanr. IEEE 802.11b standartnn stnl ve ana konusu; Bluetooth, HomeRF ve Mikrodalga gibi teknolojiler tarafndan kullanlan 2.4 GHz banda ileyebilmesidir. nk Bluetooth ve IEEE 802.11b ayn frekanslar iin yarmaktadr. 1.1.1.3. IEEE 802.11a Standard 802.11a standard 2.4 GHzdeki kalabalk bant geniliine 5GHzlik bant tanmlayarak alternatif oluturur. 54 Mbps ile gelecekte IEEE 802.11a standard oklu ortam uygulamalar iin ve youn veri aktarmnn yapld uygulamalar iin ok uygun olacaktr.

5 GHz banda kablosuz sistemler daha az parazit oranna ve daha yksek aktarm oranna sahip olacaklardr (ses ve video uygulamalar gibi). Hem 802.11a hem de 802.11bye eriim iin reticilerin kprleme eriim noktalar (bridging access point) yaratmalar beklenmektedir. Bylece 802.11b uygulamalar ayn anda ek bir g harcamakszn 5GHzlik kablosuz alara geii salanm olacaktr. ABD de byk lde IEEE 802.11a desteklenmektedir. Symbol Technologies, Breze Com ve Cisco aktif olarak 802.11a uyumlu aygtlar tasarlamaktadr. Bununla beraber ayn kategorideki rakibi olarak bilinen HiperLAN2 standard ise, Avrupada Nokia ve Ericsonn gibi firmalarn da destei ile byk geliim gstermektedir.

1.1.2. HiperLAN
HiperLAN (High Performance Radio LAN-Yksek Performansl Radyo Yerel A), ETSI tarafndan tanmlanm, OFDM kodlama ve modlasyon yntemi kullanlan, 5 GHz bandnda alan kablosuz LAN standarddr.

1.1.3. Kodlama / Modulasyon Teknikleri

IEEE 802.11x ailesi standartlarnda genel olarak DSSS, FHSS ve OFDM kodlama/modlasyon yntemleri kullanlmaktadr. Kodlama/modlasyon yntemi, kullanld standardn veri oran, kanal says gibi temel zelliklerini belirlemektedir. DSSS (Direct Sequence Spread Spectrum) dz sral dank spektrum teknii 802.11b standardnda kullanlan kodlama ve modlasyon yntemidir. 11 Mbps veri oranna kadar kodlama yapabilmektedir. FHSS (Frequency Hopping Spread Spectrum), frekans atlamal dalm spektrum 802.11 de tanmlanmtr, ancak reticiler tarafndan pek rabet grmemitir. OFDM (Orthogonal Frequency Division Multiplexing) yani dikey frekans blmleme oullama 802.11a standardnda kullanlmakta ve dalm spektrum (spread spectrum) salad tm getirileri kullanmaktadr. Bu getiriler veri aktarm oran ve kanal saysdr. zellikle kanal says byke kablosuz a kurulumunda nem kazanr. nk her bir kanal aslnda bamsz bir iletiim ortamdr. OFDMde 20 MHzlik 8 tane akmayan kanal tanm yaplmtr. Kanallarn her biri 52 alt taycya blnmtr. Bylece ayn anda yapabilecek bamsz aktarm says artrlmtr. Her bir alt-tayc ayn anda yapabilecek bamsz aktarma karlk dmektedir. 54 Mpbs hza ulamak iin 64QAM adl mekanizma kullanlmaktadr.

1.1.4. oklu Eriim ve oullama Yntemleri

Kablosuz alarn radyo frekansn kullanarak iletiimi salamakta olduunu nceki konularda sylemitik. Radyo frekans spektrumu sonlu bir kaynaktr. Bu sebeple, ayn anda aktarm yapmak isteyen farkl u sistemler kanlmaz olarak belirli frekans aralklarn 7

paylamalar gerekir. Frekans spekturumunun blnmesi ve birok kullancnn arasnda paylatrlmasnn birok yolu/yntemi vardr. Aadaki Tablo 1.3 te ksaca bu yntemler anlatlmaktadr. Yntem
FDMA (Frekans Blmeli oklu Eriim) Yntemi TDMA (Zaman Blmeli oklu Eriim) Yntemi

Yntemin alma ekli

Frekans, alannda birbiri zerine tamayan blmelere ayrlr. Bu blmeler, u sistemlerin belirli bir ars iin sistemlere atanr. Her bir ar iin, frekans ayr bir tayc iaret bulunur. Yaygn olarak analog sistemlerde kullanlr. Kullanaca spekturum zaman alannda blmelere ayrlr. U sistemler birim zamanda kendilerine ait blmne srayla eriebilir. Eer ereveler yeterince hzl tekrar edilirse, u sistemler haberleme srasnda bir kesilme ve gecikme hissetmezler. HiperLAN/2 standard tarafndan kullanlyor. Bu yntemde arlar frekans ve zaman akannda kanallanmaz. Bu yaklamda iletimde bulunan her u, her bir ayr ar iin benzersiz bir datma kodunu, bilgi iaretini eldeki frekans aralna yaymak iin kullanlr. Alc ayn benzersiz kodu kullanarak bilgi iaretini ayklar; alc iin dier iaretler arka alan grlts olarak alglanr. Bu yolla ayn spektrum blounda ayn anda birden fazla ar gerekleebilir. 802.11x standartlar bu yntemi kullanr. ki ynl aktarm anlamna gelir. Var olan spektrum alveri ynnde birbiriyle etkileimde bulunmayacak ekilde ayrlmasdr. ki ynl aktarm anlamna gelir. Saysal ortamda iki ynl iletimin gerekletirilmesi iin kullanlyor. HiperLAN/2 standard tarafndan kullanlyor. Tablo 1.3: oklu eriim ve oullama yntemleri

CDMA (Kod Blmeli oklu Eriim) Yntemi

FDD ( Frekans Blmeli ift Ynl Eriim) Yntemi TDD (Zaman Blmeli ift Ynl Eriim) Yntemi

1.1.5. Gvenlik ve ifreleme

Kablosuz alarda gvenlik zerinde en ok durulmas gereken unsurlardan birisidir. Radyo frekans dalgalarnn havadan iletilmesi istenmeyen kiilerce izlenebilme ve takip edilebilme imkn salar. Gvenlii artrmak iin en basit yaklam VPN yaplandrmasnn, kablosuz haberleme sistemleriyle birlikte kullanlmasdr, ancak bu yaklam maliyetlerin artmasna sebep olur. 802.11x ailesi standardlarnda kablolu a dzeyinde fiziksel koruma imkn salanabilmesi amacyla WEP adl mekanizma nerilmitir. Ama, fiziksel anlamda kablolu alarn doal olarak salad mahremiyeti salamaktr. WEP (Wired Equivalent Privacy) ksaltmas kablolu dzeyde gizlilik/mahremiyet anlamna gelmektedir. yle ki, kapsama alan iersinde herkes tarafndan alnabilen radyo frekans dalgalarndan, yalnzca haberleme yetkisi olanlarn veri aktarmnda bulunabilmesini salamaktadr. Bu yntem, anahtar yntemini kolaylatrr ve gizli kalmas gereken anahtarlarn renilmesini engeller. Tablo 1.4 ten ifre olutururken yararlanabilirsiniz. 8

ifreleme Tekniine Gre Kullanlabilecek Anahtar Uzunluklar WEP (Wired Equivalent Privacy) Onaltlk 64bit (40+24) 128bit (104+24) 152bit (128+24) 256bit (232+24) 128bit-256bit 0-9 ve A-F aras 10 karakter 0-9 ve A-F aras 26 karakter 0-9 ve A-F aras 32 karakter 0-9 ve A-F aras 58 karakter 0-9 ve A-F aras 64 karakter ASCII A-Z ve 0-9 aras 5 karakter A-Z ve 0-9 aras 13 karakter A-Z ve 0-9 aras 16 karakter A-Z ve 0-9 aras 29 karakter A-Z ve 0-9 aras 63 karakter

Tablo 1.4: ifreleme tekniine gre kullanlabilecek anahtar uzunluklar

1.2. Kablosuz LAN Teknolojileri

Kablosuz alarda veri iletimi iin kullanlan birka teknoloji bulunmaktadr. Bunlarn en nemlileri elektromanyetik dalgalar kullanlan RF ve plak gzle grlebilen n altndaki frekanslar kullanan kzl tesi teknolojisidir. RF ve kzl tesi teknolojileri WLAN sistemlerinde kullanlmakta olup, her birinin kendine zg stnlkleri ve mahzurlar bulunmaktadr. Kullanclarn kendi ihtiyalarna gre doru teknolojiyi semeleri sistem verimliliini ve memnuniyeti artrmaktadr. Gnmzde artan oklu ortam uygulamalar sonucunda oluan yksek veri hz talebi sebebiyle teknolojiler arasndaki rekabette veri hz en nemli lt olarak grlmektedir. Uygulamada yksek veri hzlar ve fiziksel engelleri geebilme zellikleri sebebiyle RF teknolojisi yaygn olarak kullanlmaktadr. WLAN sistemlerinde kullanlan RF ve kzl tesi teknolojisi aada verilmitir.

1.2.1. RF Teknolojileri
RF teknolojisinde, kablo yerine elektromanyetik dalgalar kullanlarak kablosuz iletiim gerekletirilmekte ve WLAN sistemlerinde yaygn olarak kullanlmaktadr. Ekonomik sebeplerden dolay WLAN sistemleri iin lisans ve kullanm creti gerektirmeyen ISM frekans bantlar esas alnmtr. Bu bantlar ncelikle dier telsiz servislerinin kullanm iin tahsisli olduklarndan WLAN sistemleri muhtemel enterferans batan kabul etmek zorundadr. Bu durum WLAN sistemleri iin karm olaylarna (enterferans) kar dayanakl teknolojilerin gelitirilmesini ve kullanlmasn zorunlu hle getirmitir. "Enterferans" terimi, ilgili kanun ve tzklere uygun olarak salanan her trl haberleme hizmetini engelleyen, haberlemede kesinti douran veya kalitesini bozan her trl yayn veya elektromanyetik etkiyi ifade etmektedir. 9

1.2.2. Kzl tesi Teknolojisi

Kzl tesi teknolojisi elektromanyetik spektrumda gzle grlebilen n altndaki frekanslar (3x10 14 kHz / 850-950 nm) veri iletiminde kullanan bir teknolojidir. Alc ile verici cihaz arasnda ak gr hattnn bulunduu ortamlarda ve ksa mesafeler iin ok uygundur. Kzl tesi teknolojisini iki tr kullanmak mmkndr. Birincisi gr hatt (direct beam, line of sight), ikincisi ise yansma (diffused beam) yntemidir. Doal olarak gr hatt yntemi dierine oranla daha fazla veri iletiimi salamaktadr. Ancak uygulamada geni alan kaplamak ya da ok kullancya ulaabilmek iin yansma yntemi tercih edilmektedir. Kzl tesi teknolojisi byk oranda uzaktan kumanda cihazlarnda kullanlmaktadr. Profesyonel olarak kzl tesi teknolojisi geici a kurma ihtiyac duyulan toplantlarda veya gezici sat elamanlar tarafndan kullanlmaktadr. Bu tr kullanmda yerel kablolu a ile balant kurarak bilgi alveriinde bulunmak ve sunucuya bal faks ve yazc gibi cihazlardan faydalanmak mmkndr. Ayn ortamda alan bir grubun yazc, faks ve benzeri donanmlar ortaklaa kullanabilmeleri iin bir a oluturmalar da mmkndr. Benzer ekilde kullanm rneklerini artrmak mmkndr. Ksa mesafe iletiim iin uygun olan kzl tesi teknolojisinin stnlk ve mahzurlar Tablo 1.5te verilmitir. Kzltesi (nfrared-rda) Serbest kullanma aktr. Bir lisans ve cret gerektirmez. RF sinyallerinden etkilemez. G tketimi dktr. Kapal ortamlarda yetkisiz dinlemeye ve bozucu etkilere kar tam bir gvenlik salar. letiim mesafesi ksadr. deal artlarda 10-15 m dir. Sinyaller kat cisimleri geemez. Bu sebeple kapal alanlarda duvar, kap ve bro malzemeleri tarafndan kullanm iin uygundur. Sinyaller kar, sis, toz ve k gibi hava artlarndan etkilenir. Bu sebeple ak alanlarda kullnm iin uygun deildir. Kirlilik sinyalleri etkiler.
Tablo 1.5: Kzl tesi teknolojisinin stnlk ve mahzurlar

stnlkleri

Mahzurlar

1.3. Kiisel Alan Alar

Kiisel alan alar (Personal Area Network, PAN), adndanda anlalaca gibi kiisel saysal cihazlarn (PDA) kablosuz olarak birbirlerini grmesiyle ortaya km bir kavramdr. Ama, yakn mesafede olan saysal cihazlarn (klavye, fare, kulaklk vb.), evre birimlerinin birbirleriyle kolayca etkileimde bulunmasn salamaktadr. Kiisel alan alar denildiinde ilk akla gelen Bluetooth ve HomeRF dir. Bluetooth, daha ok birka metredeki kiilerin etrafndaki saysal sistemlerin birbirini kablosuz grmeleri ve iletiimde bulunabilmeleri iin tanmlanmken, HomeRF kablosuz LAN 10

uygulamasnn ev veya kk i yerlerinin kullanm iin tanmlanmtr, denilebilir. imdi bu iki kiisel alan an yakndan inceleyelim.

1.3.1. Bluetooth (Mavidi) Tarihesi

Bluetooth (Mavidi), ksa mesafedeki aygtlar birbirine balayan bir kablosuz teknolojidir. Bluetooth cep telefonlar, bilgisayarlar, PDA lar, yazclar, klavyeleri kablosuz olarak bir araya getirir. Mavidiin gemii, 1994 ylnda telefon reticisi Ericssonun cep telefonlarn kulaklklarna kablosuz olarak balamas ile balamtr. zm, kk ve ucuz bir yongann kablosuz sinyalleri alp gnderebilmesi ile gelitirilmitir. Ayrca hareketli (dinamik) kiisel alar oluturulmasn da salamaktadr. Tablo 1.6 da mavidi kablosuz a sisteminin genel zellikleri verilmitir, inceleyiniz. Bluetooth ayrca ses iletimini de desteklemektedir. Frekans Aral
VER ORANI KANAL BAND GENL MESAFE RF ATLAMA FRELEME TX IKI GC

2.402 2.480 GHz

1 Mbps (fiziksel) 1 MHz ~10 metre 1600 kez/s Cihaz ID ve 0/40/64 bitlik anahtar uzunluklar Azami 20 dBm (01.W) Tablo 1.6: Mavidiin genel zellikleri

1998 ylnda, Ericsson, Nokia, Intel, IBM ve Toshiba biraya gelerek bir konsorsiyum oluturmu ve adna Bluetooth zel lgi Grubu (Special Interest Group -SIG) denilmitir. Bluetooth SIG, mavidi aygtlar iin gereken yazlm ve ortak ilevlerin standart hle gelmesinden sorumlu olmutur. 1.3.1.1. Mavidi ile Neler Yapabilirsiniz? Mavidi mmkn olan en basit ekilde sabit veya tanabilir cihazlarn aralarnda bilgi aktarmalarna, paylatrlmalarna imkn salar. Evde, broda veya hareket halinde basit bir a oluturarak dosya paylam, bilgi iletimi, elektronik posta, internet eriimi yazdan kt alma gibi ilemler gerekletirilebilir. Endstriyel uygulamalarda cihaz ve makineler kontrol edilebilir. Eriimi zor olan yerlerdeki cihazlara kolayca hizmet verilebilir. Resim 1.1 i inceleyiniz.

11

Resim 1.1: Bluetooth ile yaplabilen uygulamalar

1.3.1.2. Mavidi Teknolojisi Hz: Bluetoothn maksimum hz 1 Mbps olarak tanmlanmtr. Fakat 780 Kbps seviyelerine daha yakndr. Bu pozisyon 56 Kbps lk telefon modemlerinde, DSL veya kablo modemlerde olabilir. Fakat pratikte, mavidiin 780 Kbpslk kapasitesi haberleen aygtlar arasnda paylatrlr. Bylece, gerek i gc ortak kanal kullanan mavidi aygtlarnn saysna baldr. Yeni nesil mavidilerde baarmda beklenen nemli hz art ile 5 GHz band hedeflenmitir. Mavidi, 2.4 GHz zerinde, endstriyel, bilimsel ve tbbi radyo dalgalarnn lisanssz olarak yayn yapabildii aralkta alr. Bu bant ayn zamanda kablosuz LANlar ve mikrodalga frnlarn da kulland bir aralktr. Mavidiin dnya apnda yaygn klnabilmesi iin dzenleyiciler, mavidi teknolojisinin 2.400 MHz ile 2.483,5 MHz aralnda yayn yapmasnda gr birliine varm bulunuyorlar. Burada sadece Avrupa lkelerinden Fransa ve spanya, bu blgenin bir ksmn ynetim sebeplerinden dolay lisanslad iin daha kstl bir alan kullanr. Endstri, bu iki lke iin de daha dar bir frekans ve hopta alan zel bir srm gelitirmi bulunuyor. 12

Yazclar ve tarayclar gibi baz aygtlar hizmet etmek iindir, masast bilgisayarlar ve PDAler ise dinamiktir. Mavidi aygtlar, aktif veya pasif olarak ayarlanabilir. Aktifken mavidi aygt ortam aratrarak balanabilecei bir baka mavidi aygt arar. Pasif durumdayken aktif bir mavidi aygtnn gelip balant kurmasn bekler. Mavidi aygtlar, birbirlerini bulduklar zaman, kiilerinin i kartlarn dei toku yapmas gibi tanmlarn dei toku yapar. lk merhabadan sonra, aygtlar tek olan mavidi kimliklerini deitirir. Bu kimlie Global ID denir. rnein, bir cep telefonu, yazc veya bir tarayc ile balanty kurduktan sonra ynetici olan, cevap veren aygtn servislerine ihtiya duyup duymadn kontrol eder. Eer karlkl grmeye devam etmek isterse iftine bir cevap gnderir.

ekil 1.2: Piconet yaps

Scatternets: Daha esnek mavidi aygt kurulumu yapabilmek iin piconetlerin bir araya geldii adr. Bir scatternet, ekil 1.3te grlebilecei gibi eitli kk mavidi cihazlarnn bulunduu kmelerin ayn alan ierisinde haberlemesini salar. mavidi aygtlar piconetlere kilitli olmamas yznden aygtlar dei toku yapabilir ve farkl piconetlere gnderilebilir.

13

ekil 1.3: Scatternet yaps

Eleme: Eleme sadece her iki cihaz da isterse oluur. Balatc, cevap verecek olandan sadece servislerini istemez ayn zamanda cevap veren iin gereken onaylama ve gvenlik kstlamalarndan da memnun olmaldr. Bu ilem, her cihazn dieri zerinde kendisini zorlamasn nler. Eer her iki taraf da tatmin olursa, eleme oluur ve balatc ynetici, cevap veren de ynetilen olur.

14

1.3.2. Home RF
HomeRF, genel olarak kk ofis ve ev ihtiyalar iin dnlm kablosuz eriim standarddr. 2.4 GHz ISM bandnda almaktadr. HomeRFnin IEEE 802.11x standartlarna gre gl yan veri aktarmnn yan sra ses desteinin de olmasdr. Tablo 1.7 de homeRF nin genel zellikleri verilmitir. Baknz. Frekans Aral
VER ORANI MESAFE RF ATLAMA TX IKI GC

2.402 2.480 GHz

10 Mbps (v.2 iin) ~100 metre 50 kez/s Azami 20 dBm (01.W) Tablo 1.7: HomeRFnin zellikleri

HomeRF in katmanl bir mimar yaps vardr. Fiziksel katmann zerinde ethernet, ses ve veri ak iin ayr ayr teknikler vardr. Ethernet iin CSMA/CD, veri ak iin CSMA ve ses iin TDMA kullanr. HomeRF 2.0 sistemlerinde FHSS modlasyon teknii kullanlmaktadr. Bu teknikte veri kanal bir frekanstan dierine saniyede 50 defa atlamaktadr. Bu teknoloji iletiimin izlenmesini ve verilerin alnmasn olduka zorlatrmaktadr. Ayrca aa giri iin a ifresi istenerek gvenlik artrlmaktadr. HomeRF ne iin kullanlabilir sralayalm: Bilgisayarlar aras kablosuz a kurulabilir. Evin iinde ve etrafnda tanabilir aygtlar ile internete balanlabilir. ok bilgisayarl ortamda dosya, modem, yazc paylam salanabilir. Sadece PC uyumlu el setine konuarak ev elektronik sistemi aktif hle getirilebilir.

1.4. Kablosuz LAN Sistemleri

WLAN, veri iletimini hava zerinden elektromanyetik dalgalar hlinde tayarak kablo balantlarn azaltan bir zmdr. WLAN uygulamalar, kullancnn hareket imknn kolay bir kurulumum rahatl ile birletirirler. Temel olarak kablosuz LAN (WLAN) sistemi iki ana unsurdan olumaktadr. Birincisi AP (Access point, Eriim Noktas), ikincisi ise kablosuz cihazlardr. Ancak cihazdan cihaza (peer to peer) alma modelinde APye ihtiya duyulmaz. Bu durumda kablosuz a kartna sahip bilgisayarlar, kendi aralarnda ilave bir cihaz veya kabloya ihtiya olmadan bir a oluturabilir. Kablosuz cihazlar genellikle bir dizst bilgisayar, kiisel bilgisayar (PC), cep bilgisayar (PDA, Personal Digital Assistant, kiisel saysal yardmc), veya kablosuz a nitesi (NIC, Network Interface Card ) ile donatlm benzeri bir cihaz olabilir. NICler RF veya kzl tesi kullanarak takl bulunduu cihaz ile AP arasndaki balanty salar. APler ihtiyaca gre bir eve, i yerine, toplant salonuna veya bir binaya kurulabilir. Halka ak kullanm salamak zere ise ehir merkezlerine (Taksim, Kzlay gibi), byk alveri merkezlerine, hava alan, tren istasyonu, 15

otobs terminali veya restoran gibi kamuya ak alanlara AP kurulabilir. Bu durumda APnin oluturduu kablosuz internet balants salanan fiziksel alan, Eriim Alan olarak adlandrlmaktadr. Kablosuz cihazlarda bulunan NICler otomatik frekans tarama zelliine sahip olduklarndan kendilerine ulaan WLAN sinyalini alglayabilir. NIC tarafndan doru frekans kanal bulunduktan sonra AP ile kablosuz cihazlar arasnda balant kurulumu balatlr. WLAN sistemleri aslnda tamamen kablosuz deildir. nk sistemde bulunan APnin geni bant eriim hizmeti veren DSL, Fiberoptik veya benzeri bir kablolu altyap zerinden ebekeye balanmas gerekebilir. Bu sebeple, WLAN sistemleri ile tamamen kablosuz olmaktan ziyade kablolama ihtiyac en az dzeye indirilmi olmaktadr. Bu adan baklnca WLAN sistemlerinin art geni bant eriim hizmetinin artna baldr ya da WLAN sistemlerinin art geni bant eriim hizmetinin yaygnlamasn desteklemektedir. Ancak cihazdan cihaza kullanmda herhangi bir kablolamaya ihtiya olmadndan tam bir kablosuz a kurulumu gereklemektedir. Benzer ekilde ebekeye eriim hizmetinin kablo yerine sabit telsiz eriim (FWA) veya uydu terminali ile salanmas durumunda da tam bir kablosuz a kurulumu gereklemektedir.

1.4.1. Kablosuz LAN Sistemlerinin alma Esaslar

WLAN sistemleri havada yaylan elektromanyetik dalgalarla bir noktadan baka bir noktaya fiziksel balant olmakszn bilgi iletiimini salar. Tipik bir kablosuz yerel a kurulumunda, AP olarak isimlendirilen hem alc hem verici konumundaki cihaz, kablolu aa balanr ve kablolu a omurgas ile kablosuz cihazlar arasnda veri alverii ilemini gerekletirir. Bir AP, kullanlan ortama bal olarak dhili uygulamalarda 25-100 metre, harici kullanmda ise 200 metreye kadar yarapl bir alan kapsayabilir. WLAN sistemlerinde kullanlan yksek frekansl RF sinyali (2.4 GHz ve 5 GHz) temel zellii sebebiyle kat cisimlere nfuz edebilir ve geebilir. Bu zellik gr hattnn salanamad bina ii kullanmlarda fayda salar. Ancak kat cisimler kullanlan maddeye (tahta, elik, beton gibi) bal olarak sinyal zayflamasna sebep olur. Bu da sonuta eriim mesafesini ksaltr. Lisansz kullanmlar iin k gc dzenlemeler ile snrlandrlm (genellikle 100 mW) olduundan mesafe artrm iin g ykseltilmesi sz konusu deildir. Bu sebeple iyi bir kapsama alan iin fiziksel ortam iyi ett edilmeli ve AP montaj yerleri iyi seilmelidir. AP veya kullanlyorsa APye bal harici anten, genellikle yksek bir noktaya montaj edilir. Bu sadece kapsama alann geniletmek iin gereklidir. Eer yeterli kapsama alan salanyor ise APler istenilen her noktaya konulabilir. Kullanclar ise kablosuz eriim zelliine sahip cihazlar ile aa balanabilir. Bu zellii bulunmayan bilgisayarlar iin hariten taklan kablosuz a adaptrleriyle, dizst bilgisayarda PCMCIA kartlarla, masast bilgisayarlarda ise ISA/PCI kartlarla kablosuz eriim gerekletirilir. Dizst bilgisayarda kullanlan PCMCIA kart rnei ve masast bilgisayarlarda kullanlan PCI kart rnei EK-1de verilmitir. Ayrca dizst ve masast bilgisayarlarda USB giriinden kablosuz a adaptr (Wireless LAN Adapter) ile kablosuz balant yaplmaktadr. Bir baka ifade ile kablosuz eriim zellii bulunmayan cihazlar hariten taklan kablosuz a adaptrleri ile WLAN sistemlerinde kullanlabilmektedir. 16

1.4.2. Kablosuz LAN Sistemlerinde Kullanlan Frekanslar

RF bantlarnn belirli alanlar, kablosuz LAN (Yerel A), kablosuz telefon ve bilgisayar evresel aygtlar gibi lisanssz aygtlarn kullanmna ayrlmtr. Bu alanlar, 900 MHz, 2.4 GHz ve 5 GHz frekans aralklardr. Bu aralklar Endstriyel, Bilimsel ve Tbbi (ISM) bantlar olarak bilinir ve ok az bir kstlamayla kullanlabilir Bu bantlardan teknik olarak WLAN uygulamasna uygun olan ISM bantlar ekil 1.4te verilmitir.

ekil 1.4: ISM bant plan

Ancak, 900 MHz band sadece ITU-RR ikinci blge iin ISM band olarak belirlenmitir. Bu sebeple, ITU-RR birinci blgede yer alan Trkiyede GSM sistemleri iin tahsis edilmi olup WLAN sistemlerinde kullanlmamaktadr.

1.4.3. Kablosuz LAN Sisteminde Kullanlan Cihazlar

1.4.3.1. Eriim Cihaz Eriim noktas (AP) kablosuz LAN kurulmas iin merkezi konumda olan ve kapsama alan ierisindeki tm trafii yneten eriim cihaz kprleme mantyla alr. Kablosuz eriimler, zerinde bulunan antenlerle havadan, kablolu aa btnletirilmesi de ethernet gibi LAN teknolojisiyle yaplr. U sistemlerden daha yksee monte edilmesi yararldr. Eriim noktas cihazlar kuruluma ve teknolojiye dayanarak 10 metrelerden 500 metreye kapsama alanna sahip olabilmekteyken, 10 ile 250 arasnda kullancy desteklemektedir. Bir eriim noktas cihaznn kapsama alanndaki u sistemlerin says arttka tkanma olasl artar ve kablosuz an baarm der. Bu sebeple, ekil 1.5te grld gibi hem kapsama alann geniletmek hem de eriim cihaz bana dn kullanc saysn azaltmak iin ayn a ierisinde birden ok eriim cihaz kullanlabilir.

17

ekil 1.5: Kablolu LAN ve kablosuz LANlarn eriim noktalar ile birletirilmesi

Piyasada kullanlan eriim cihazlarna bir rnek Resim 1.2 de ve eriim cihaz alrken dikkat edilecek zellikler ile ilgili bilgiler aada verilmitir. Kuracanz kablosuz LANn yapsna uygun eriim cihaz almanz anzn salkl almas iin hayati nem tar.

Resim 1.2: Eriim cihaz

Standartlar: Cihazn destekledii kablosuz LAN standartlar Modlasyon: Cihazn destekledii modlasyon yntemleri (OFDM) 18

Veri transfer deerleri: Veri transferi yapabildii hz deerleri A balants tipi: Destekledii a balant tipi (Infrastructure ve Ad-hoc) alma modlar: alabildii kablosuz balant modlar (Eriim Noktas, APto-AP Bridge, Point-to-MultiPoint Bridge(kpr, Wireless Repeater (WDS), Wireless Client) Frekans band: Cihazn alt frekans aral (MHz olarak) Verici iki gc: Cihazn verici gc (db olarak) Alc hassasiyeti: Cihazn alc hassasiyeti (db olarak) D anten tipi: Cihazn taklabilen anten tipi A destei: Cihazn kullanlabilecei alar ( Server and Client) Gvenlik: Cihazn destekledii gvenlik modlar (64-bit, 128-bit 152-bit WEP ifreleme, WPA, 802.x vb.) alma menzili: Cihazn iletiim kurabildii menzili (Kapal alanda, ak alanda)

1.4.3.2. PCMCI Adaptr Bir baka kablosuz bilgisayar a paras, son kullanclarn bilgisayarlarna taklabilen WLAN arayz ve dahili alc verici anteni bulunan PCMCI kartdr. Gerektii durumlarda gl antenlerin de taklabilmesi iin zerinde yuvas bulunan bu kart, kpr cihazlarnn kablosuz a badatrcs olarak kullanlabildii gibi ISA veya PCI adaptrleri aracl ile gnmz kiisel bilgisayarlarna da taklabilmektedir. Piyasada kullanlan PCI adaptrlerine bir rnek Resim 1.3 te ve PCI adaptr alrken dikkat edilecek zellikleri ile ilgili bilgiler aada verilmitir. Kuracanz kablosuz LANn yapsna uygun PCI adaptr almanz anzn salkl almas iin hayati nem tar. Dikkatlice inceleyiniz.

Resim 1.3: 32 Bit PCI slot

Standartlar: Aygtn destekledii kablosuz LAN standartlar Modlasyon: Aygtn destekledii modlasyon yntemleri (OFDM) Veri transfer deerleri: Veri transferi yapabildii hz deerleri 19

A balants tipi: Destekledii a balant tipi (Infrastructure ve Ad-hoc) Frekans band: Aygtn alt frekans aral (MHz olarak) Verici k gc: Aygtn verici gc (db olarak) Alc hassasiyeti: Aygtn alc hassasiyeti (db olarak) D anten tipi: Aygtn taklabilen anten tipi Gvenlik: Aygtn destekledii gvenlik modlar (64-bit, 128-bit 152-bit WEP ifreleme, WPA, 802.x vb.) alma menzili: Aygtn iletiim kurabildii menzili (kapal alanda, ak alanda) Uyumluluk: alabildii kablosuz LAN standartl aygtlar letim sistemi destei: Windows 98SE/ME/2000/XP

1.4.3.3. Anten 802.11 standardndaki cihazlar temel olarak iki tr anten kullanmaktadr. Noktadan ok noktaya iletim iin omnidirectional ve noktadan noktaya iletiim iin ynlendirilmi omnidiretional anten iin tipik olarak eriim mesafesi 45 m civarndadr. Yerel dzenlemelerin elverdii durumlarda yksek kazanl antenler ve glendiricilerle mesafe 40 km ve stne kabilir. Noktadan noktaya iletim iin kullanlan antenler LAN lar aras kprleme iin tercih edilmekte olup gr hizasnn salanmasn gerektirir. Omnidirectional uygulamalarda eriim cihaznn (bas istasyonunun) yerleimi ok nemlidir. Radyo frekans giriimlerine dikkat edilmelidir. Resim 1.4te bir niversite kampsnde kurulan kablosuz LAN grlmektedir.

Resim 1.4: Bir niversite kampsnde uygulanan kablosuz LANda kullanlan antenler

20

1.4.4. Kablosuz LAN Sistemlerinin Mimari Yaps

Bilgisayarlarn birbirleri ile iletiiminin hangi hiyerarik dzende olduu mimari yap (Topoloji) olarak ifade edilmektedir. Kablosuz LAN sistemlerinde cihazdan cihaza (Peer-topeer, Ad/Hoc) ve altyap (Infrastructure, Client/Server) olmak zere 2 eit mimari yap kullanlmaktadr. WLAN sistemlerinde kullanlan mimari yaplar ve temel zellikleri aada verilmitir. 1.4.4.1. Cihazdan Cihaza alma (Ad Hoc) Modeli Cihazdan cihaza alma modeli iki ya da daha ok kablosuz iletiim zelliine sahip bilgisayarn, bir sunucu kavram olmadan birbirine baland a yaplardr. Bu tr alarda bulunan bilgisayarlarn sahip olduklar program, veri ve dosya gibi tm kaynaklar adaki dier bilgisayarlar tarafndan kullanlabilir. Bu model prensip olarak daha hzl kurulabilen ve kablo veya AP gibi herhangi bir altyap ihtiyac olmayan en basit a kurulum yntemidir. stemci veya sunucu olmasna baklmakszn ada yer alan tm bilgisayarlarda sadece kablosuz alma zelliinin olmas yeterlidir. Cihazdan cihaza alma modelinde kablolu bir a balants bulunmaz. Dolaysyla internet veya intranet balants sz konusu deildir. Cihazdan cihaza alma modelinde a iindeki btn bilgisayarlar eit dzeydedir. Yani istemci sunucu ayrm olmayp tm bilgisayarlar ayn ncelie sahiptir. Adaki her kullanc dier kullancnn kaynaklarna kolaylkla eriebilir ve kullanabilir. Bu mimari yap ok yaygn kullanlmamakla birlikte geici ve hzl bir a ihtiyac duyulan grup almalarnda ve toplantlarda kullanlmaktadr. Cihazdan cihaza alma modeli ekil 1.6 da grlmektedir.

ekil 1.6: Cihazdan cihaza alma modeli

21

1.4.4.2. Altyap alma (Infrastructure, Client/Server) Modeli WLAN sistemlerinin temel ve en yaygn kullanm ekli olan altyap alma modeli; kablolu aa bal bir AP ve istenilen sayda kablosuz eriim zelliine sahip cihazdan oluur. Kablolu ada ihtiyaca gre genellikle bir geni bant internet eriimi ve sunucu bilgisayar bulunabilir. Bu durumda ada bulunan tm bilgisayarlar AP araclyla kablosuz olarak mevcut kablolu aa ve internete balanabilir. Ev ve kk i yeri uygulamalar iin temel altyap alma modeli yeterli ve uygundur. Bu tr alma modelinde paylalan btn kaynaklar sunucuda yer alr ve ilemler sunucu araclyla yrtlr. Sunucu ilemleri hzl bir ekilde yaparak sonular istemciye yollar. Bylece ilem hz ve kapasitesi artrlm olur. Aksi durumda ise her bir bilgisayarn kendi programlar ile verileri ilemesi gerekecektir. Bu durumda ise ilem hz i istasyonunun performansna bal olacaktr. Altyap alma modelinde geni bant internet eriimi genellikle kablolu sistemler ile salanmakla birlikte kablosuz olarak da salanmas mmkndr. Kablolu eriim olarak ADSL, Fiberoptik, Kablo TV ebekesi; kablosuz eriim olarak ise FWA kullanlmaktadr. Temel altyap alma modeli ekil 1.7de gsterilmitir.

ekil 1.7: Temel altyap alma modeli

WLAN altyap alma modelinde kullanc saysnn veya iletiim mesafesinin artrlmas gereken durumlarda sisteme yeni APler ilave edilebilir. rnein, bir toplant 22

salonundaki youn kullanm karlamak zere ikinci veya nc AP sisteme ilave edilebilir. Kullanm alann geniletilmesi ise hcre sistemine gre deiik noktalara APlerin kurulmas ile gerekletirilir. APlerin saysnn ve montaj yerlerinin tespiti istenilen veri iletiim hz, kullanc says, iletiim alannn boyutu ve benzeri ltlere bal olarak belirlenir.

1.4.5. Noktadan Noktaya Kablosuz Balant

Noktadan noktaya (point to point) kablosuz eriim a uygulamasnda ve veri haberlemesinde birok alanda kullanlmaktadr. Her ne kadar kablosuz LAN uygulamalarnda sistemler birbirini dorudan noktadan noktaya grebilse de, noktadan noktaya balant szc daha ok ekil 1.8de grld gibi iki nokta arasndaki ana hattn (trunk) kablosuz balants eklinde deerlendirilir. Bu ekildeki balantlarda u sistemlerin antenleri dorudan birbirini grmesi gerkirken uydu sistemleri araclyla da balant salanabilir. Uydu sistemleri, kablosuz haberleme teknolojileri arasnda en ok bilinen ve yaygn olan trlerden biridir. Uydu hizmetleri corafi olarak elverisiz noktalarla haberlemeyi mmkn klmaktadr. Ancak iletimi ve hizmetleri pahaldr.

ekil 1.8: Noktadan noktaya kablosuz balant eitleri

ekil 1.8de grld gibi, noktadan noktaya kablosuz balant, kablosuz LAN standartlarna gre daha basittir denilebilir. nk en azndan antenler birbirlerine ynlendirilmi durumdadr ve yalnzca bir ift u sistem vardr. Bu tr kablosuz balant, balanacak u dmlere ait ATM, ethernet gibi teknolojilerin fiziksel katmannn kablosuz olmasyla gerekletirilir. Noktadan noktaya balant ihtiyac, kablosuz LAN standard olan 802.11x ailesi tarafndan desteklenmektedir. Bu durumda, ortada eriim noktas cihaz olmadan sistemler ad hoc modunda birbirleriyle veri alveriinde bulunabilir. Bu tr balant daha kk 23

uygulamalarda ve tanabilir bir sistemin bulunduu ortamda izin verilen bir sisteme balanmasnda tercih edilmektedir.

1.4.6. Kablosuz LAN Uygulamas

Kablosuz LAN kurulmasnda ve kurulduktan sonra salkl ve verimli almasn salamak iin bilinmesi ve dikkat edilmesi gereken noktalar vardr. Aada bu noktalar ksaca aklanm ve Windows XP iletim sisteminde kablosuz LAN oluturulmas ile ilgili bir uygulama yaplmtr. 1.4.6.1. Kablosuz Yerel A Oluturmada zlenecek Temel Admlar Kablosuz yerel a oluturmann tek bir yolu yoktur. Kablosuz a teknolojilerini a yapnza tmletirme eklini ve zamann ihtiyalarnz ve bteniz belirler. Bu sebeple, kendi kablosuz yerel anz oluturmaya daha ok adm adm ileyen bir sre denebilir ve aadakileri ierir: Almak istediiniz donanm belirleme: stek listenizde kablosuz dizst bilgisayarlar, eriim noktalar, kablosuz yerel a badatrclar ve kablosuz kartlar gibi kablosuz zellii etkinletirilmi cihazlar bulunmaldr. Alacanz donanm miktar kullanc saysna baldr. Aa erimesi gereken kullanc saysn belirleme Kablolu yerel anza balanty planlama: Eriim noktalarn kuracanz yerleri belirlemeniz gerekir. Eriim noktasn, etrafnda kablosuz cihazlarn yerel aa eriebilecei snrl bir kablosuz blge bulunduundan byk ihtimalle merkez bir konuma kurmak istersiniz. Ayrca eriim noktasyla kullanm noktalar arasnda ok az engel bulunmasn salamak iin eriim noktasn olabildiince ak bir ortama kurduunuzdan da emin olmak istersiniz. Bu, eriim noktasnn kablosuz kapsama alann en st dzeye karr. Kablosuz cihazlarnz anzla birlikte alacak ekilde yaplandrma: Eriim noktasn kurmak iin yerel aa bal bir ethernet kablosu taknz ve a ad ve ifre kodu atamak zere eriim noktasyla birlikte gelen yazlm kullannz. Hayata geirmeden nce kurulumu snama: Tm donanmnz aldktan ve yaplandrdktan sonra yeni kablosuz kurulumunuzu snamanz gerekir. Kablosuz yerel ada birka kullanc ve cihaz kullanarak veri alverii yapmak zere gereki bir senaryo zerinden uygulama yapnz. Kablosuz yerel a ynetimi yordam oluturma 1.4.6.2. Kablosuz LAN larda Karlalan Sorunlar Performans

Radyo dalgalar gerekte btn ynlerde ayn mesafeye eriemezler. Duvarlar, kaplar, insanlar, asansr boluklar ve dier engeller, radyo frekans yaylmasnn bozulmasna ve dzensiz olmasna sebep olur.

24

Performans etkileyen temel ltler: Kablosuz cihazlar arasndaki mesafe, eriim noktas ile kablosuz ethernet kart arasnki mesafe Transmisyon (aktarm) g seviyesi Bina ve evdeki elemanlar Radio frekanslarnn birbirine karmas Sinyal yaylm Anten tipi ve yerleimi

Kablosuz LAN uygulamalarndan iyi bir performans alabilmek u noktalar gz nnde bulundurulmaldr. Kablosuz uygulama alannda, AP ile kullanclar arasndaki mesafe performans dorudan etkiler. Mesafe arttka aktarm hz der. Kablosuz cihazlarn yerleimi ve dorultusu da nemli bir etkendir. Uygulamann yapld binann yaps, bina malzemesi, konstrksiyon tipi sinyal kalitesini ve sinyal hzn etkiler. AP ile kullanc arasndaki duvarn yapsna gre zayflama deerleri Tablo 1.10da verilmitir. Engel Tipi Al Duvar Tula Duvar Metal ereveli Cam Duvar Cam ereve Metal Kap Zayflama 3dB 4dB 6dB 3dB 6dB

Tablo 1.10: Duvarn yapsna gre sinyallerin zayflama deerleri

*Her 3 dB zayflama sinyal gcnn yarya dmesine sebep olur. Fiber duvarlar, alminyum yzeyler, boru ve elektrik kablolamas, mikrodalga frnlar ve kablosuz telefonlar ise, kablosuz sistemin etkin olabilecei mesafeleri ve kaplama alann olumsuz etkiler. Elektromagnetik Etkileim

2.4Ghz radyo frekans spektrumunda alan dier kablosuz cihazlar, 802.11b kablosuz cihazlarla ayn ortamda kullanldnda elektromanyetik etkileime sebep olabilir. 2.4GHz kablosuz telefonlar, mikrodalga frnlar, yakn mesafedeki florasan aydnlatma sistemleri ve yakn mesafedeki baka bir 802.11b kablosuz a bunlara rnek olarak verilebilir.

25

Gvenlik

Kablosuz sistemlerde dikkat edilmesi gereken en nemli zellik gvenliktir. Standart gvenlik salayan rnler yerine kendi gelimi gvenlik algoritmalarn kullanan rnler tercih edilmelidir. Ancak paketlerin yksek seviyede ( 128bit, 256bit ) kodlanmas ve alcda tekrar kodlarn zlmesi, iletiimde gecikmeye ve dolaysyla a performansnda azalmaya sebep olur. 1.4.6.3. Win XP letim Sisteminde Cihazdan-Cihaza ve Alt Yap Kablosuz A Kurulumu lk bata fiziksel balantlar halletmelisiniz, kablosuz a kartlarnn montaj ve eriim noktasn konumlandrma gibi. Bu hususda dikkat etmeniz gereken, mmkn olduunca gr alan ak yerlerden faydalanmak ve cihazlarn engellerle boulmasndan kanmaktr. Bunlardan sonra cihazlarn srclerinin kurulumunu gerekletirmelisiniz. Biz a kurulumunu Windows XP SP2 ile gelen "Kablosuz Sfr Yaplandrma (Wireless Zero Configuration Service)" diye adlandrlan hizmeti ile yapacaz. Hem ortak bir noktaya deinip hem de olayn genel mantn kavramanz salayacaz. Aadaki admlar srayla takip ediniz. ADIM 1: A kartlarnzla gelen yazlmlar ounlukla bu Windows hizmetini devre d brakr. Bunun iin, a kartnzn yazlmn Program Ekle/Kaldr' dan silmelisiniz. Merak etmeyiniz kartn srcleri byk ihtimal silinmeyecektir. Eer byle bir ey olursa ya da a kart kurulumunu hi yapmadysanz Windows donanm ekleme sihirbaz yeni aygt bulduunda ona sadece elinizdeki srcleri gstererek kurulumu salayabilirsiniz. Hl "Kablosuz Sfr Yaplandrma" almyorsa "Denetim Masas>> Ynetimsel Aralar>> Hizmetler" den balatabilirsiniz.

Resim 1.5: Kablosuz a balant durum simgesi

ADIM 2: eitli przleri ortadan kaldrdktan sonra Denetim Masas>> A Balantlar' na girerek kurduumuz aygtn oluturduu balantnn zelliklerine girmemiz gerekiyor. Buradan "Kablosuz Alar" sekmesine gelerek yolu yarlam olduk bile. Eer elinizde ethernet girili bir eriim noktas varsa bilgisayarlardan nce onu ayarlamanz size zaman kazandrr ve olas sorunlar zmlemenizi kolaylatrr.

26

Resim 1.6: Kablosuz a balants zellikleri penceresi

ADIM 3: Bu noktada kurmak istediimiz ya da balanmak istediimiz kablosuz aa gre yaplabilecek birok seenek mevcuttur. Eer sadece daha nce kurulmu bir Eriim noktasna ya da balant bekleyen bir Ad-hoc balantya balanacaksak, aada grebileceiniz Gelimi ayarlardan uygun a trn bulabilmek iin gereken ayarlamalar yapmalsnz.

Resim 1.7: Gelimi ayarlar penceresi

27

"Tercih edilmeyen alara otomatik olarak balan" seeneini aktif yapmadnz durumlarda bazen Ad-hoc balantlar gremiyorsunuzdur. Balantlar bulduktan sonra seenei tekrar kapatabilirsiniz. Varolan alar aramak iin artk yapmanz gereken tek ey "Kablosuz Alar Grntle" butonuna basmaktr. Burada hemen son balanty kurmaya gemeden nasl balant oluturacamz konusuna deinelim. Yelenen alarn altndaki "Ekle" ye tklayarak yeni balant oluturacaz. Aadaki gibi bir pencere alacaktr. Bizim kullandmz ayarlara dikkat ediniz.

Resim 1.8: Kablosuz a zellikleri penceresi ilikilendirme sekmesi

ADIM 4: Burada bir Ad-hoc a oluturduk. Infrastructure balanty bu ekilde yapmak gerekmiyor. Eriim noktasn ayarladktan sonra onu Kablosuz Alar arasnda grebilirsiniz. ki ekilde de gvenlii kesinlikle elden brakmaynz. Aygtlarnzn destekledii en uzun ve karmak anahtarlar kullanmay tercih ediniz. Anahtarlar ne kadar uzunsa o kadar gvenli demektir.

28

Resim 1.9: Kablosuz a zellikleri penceresi balant sekmesi

ADIM 5: Son sekmedeki seenek ayarladmz balantnn menzile girdiinizde otomatik olarak balanmasn salar. Birden fazla balant olan ya da oluturduumuz yerde bu otomatik balantlarn nceliklerini de bu sayede ayarlayabilirsiniz. Tamam 'a bastktan sonra son bir iki adm kalyor.

TCP/IP ayarlar, dzgn olmad takdirde kablosuz alar arasnda grdnz halde bu balantlar kuramazsnz. Bu sorunu halletmek iin birka yntem var. Eer Ad-hoc bir balant ise Windows'a IP adresini otomatik olarak vermesini salayabilirsiniz. Bu durumda Windows iki tarafa da 169.254.xxx.xxx eklinde ayn alt ada IP adresi atayarak sorunu zer. Eer Eriim noktas kullanyorsanz ve aktifse, DHCP sunucusundan yararlanabilirsiniz ama deilse, her balant iin teker teker Eriim Noktas ile ayn alt a iinde IP adresleri atamanz gerekiyor.

29

Resim 1.10: Kablosuz a balants penceresi

ADIM 6: Btn ayarlamalar yaptmza gre geriye sadece balanmak kald. Olutuduumuz Ad-hoc balantya balanmak iin dier bilgisayar kullanmalyz. Kablosuz alar grntlediimizde isminden ve trnden istediimiz a tespit edebiliriz. Amz gvenli olduu iin bizden bir anahtar isteyecektir. A olutururken kullandmz anahtar kullanarak balanty tamamlayabilirsiniz.

Resim 1.11: Kablosuz a balantsna giri penceresi

ADIM 7: Eer balantnz buraya kadar doru yaptysak balant durumunu yaptmza benzer ekilde gzlemleyebiliriz. Hl baz sorunlar varsa yaptklarnz ve admlarnz tekrar gzden geiriniz. Sonunda uralarnza deecektir. 30

Resim 1.12: Kablosuz a balants durumu penceresi

31

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

lem Basamaklar neriler

Kablosuz a zelliklerini dikkate alarak kablosuz a kartnn ve eriim cihaznn montajn kablosuz a cihazlarnn arasnda olan engelleri gz nnde bulundurarak uygun yerlere montajn yapnz. Windows XP iletim sisteminin Yeni Donanm Ekle seeneini kullanarak Kablosuz A dzeninin yerleimini cihazlarnzn srclerini ykleyiniz ve seiniz. A Balantlarm seeneinden Windows XP iletim sisteminde bu kurduumuz cihazn oluturduu cihazlarn srclerinin kurulumunu ve balantnn zelliklerine girip Kablosuz sunucu ve istemci ilevini dikkate Alar sekmesini aktif yapnz. alarak a yazlmn altrnz. Kablosuz A Balant zellikleri Windows XP iletim sisteminin penceresinin Kablosuz Alar sekmesine Kablosuz A Balant zellikleri giriniz ve Gelimi butonuna tklaynz. penceresinden oluturulacak a Alan Gelimi penceresinden Eriim a yapsn, gerekli frekans adres tipinizi seiniz ve Tercih Edilmeyen tanmlama ilemlerini yapnz. Alara Otomatik olarak Balan seeneini letim sisteminin kablosuz a aktif hle getiriniz. zellikleri penceresini kullanarak Kablosuz A zellikleri penceresinin gvenlik ve eriim tanmlamasn likilendirme sekmesini aktif hale yapnz. getiriniz. Veri ifreleme seeneinde Kesme ve krma ilemleri iin daha uygun veri ifreleme yntemini seiniz ve gl ve byk matkaplar (krclar) a anahtarlarn aygtlarnzn destekledii kullannz. en uzun ve karmak anahtarlarn Kesme delme ilemleri srasnda oluturunuz. Balant sekmesini anz ve mutlaka toz tutucu, kulaklk, gzlk Kapsama alannda Yer Aldnda Bu Aa gibi emniyet malzemelerini kullannz. balan seeneini iaretleyiniz. Kablosuz A Balants penceresinde kablosuz anzn olutuunu grebilirsiniz. Eer olumamsa ilem basamaklarn en batan sabrl ve titiz bir ekilde yeniden kontrol ediniz ve sorunlar gideriniz.

32

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz. 1. Kablosuz LAN larda veri iletimi nasl gerekleir? A) Fiberoptik kablolarla Elektrik Sinyalleriyle B) Havadan Elektrik Sinyalleriyle C) Fiberoptik kablolarla Radyo Dalgalaryla D) Havadan Radyo Dalgalaryla Aadakilerden hangisi kablosuz LAN standartlarndan deildir? A) IEEE 802.11a B) IEEE 802.11b C) IEEE 822.g D) HiperLAN2 Aadakilerden hangisi kablosuz LAN larda kullanlan bir gvenlik mekanizmasdr? A) FSSS B) DSSS C) WEB D) OFDM Aadaki seeneklerden hangisi Bluetooth kablosuz kiisel a teknolojisinin zelliklerinden deildir? A) Uzak mesafedeki aygtlar birbirine balar. B) Ses iletimini desteklemektedir. C) Ksa mesafedeki aygtlar birbirine balar. D) Bluetooth alar piconet ve scatternet eklindedir. Aadaki seeneklerden hangisi eriim cihaznn (Access point, AP) ilevlerinden deildir? A) Kablosuz LAN lar birbirine balayabilir. B) Fiberoptik kablolarla balanty salayabilir. C) Aygtlar birbirine balayarak kablosuz LAN oluturabilir. D) Kablosuz LAN lar Kablolu LAN lara balayabilir. Cihazdan cihaza (Ad Hoc) modeli ile oluturulmu kablolu alar iin aadakilerden hangisi sylenemez? A) Bilgisayarlar eit yetkiyle birbirlerine balanr. B) Bilgisayarlarn kablosuz alma zelliinin olmas yeterlidir. C) Kablolu LAN larla balant kurabilir. D) Eriim cihaz kullanmaya gerek yoktur.

2.

3.

4.

5.

6.

33

7.

Altyap alma (Infrastructure,Client/Server) modeli ile oluturulmu kablolu alar iin aadakilerden hangisi sylenemez? A) Sunucu (Server) istemci (Client) mantyla alr. B) Kablolu LAN lara balanamaz. C) Kullanc saysna bal olarak eriim cihaz ilave edilebilir. D) letim mesafesini artrmak iin eriim cihaz ilave edilebilir. Noktadan noktaya (point to point) balant iin aadakilerden hangisi sylenemez? A) Uydu sistemleri araclyla balant yaplamaz. B) 80211.x kablosuz LAN standartlar tarafndan desteklenir. C) Ad hoc modunda noktadan noktaya balant oluturulabilir. D) Antenlerin birbirlerini dorudan grd balantdr. Aadaki seeneklerden hangisi kablosuz LAN larn performansn olumlu ynde etkiler? A) Binalarda metal aksamn olmamas B) Radyo frekanslarnn birbirine karmas C) Anten yerleiminin uygun olmay D) Aygtlar arasndaki mesafenin artmas Kablosuz LAN kurulurken aadakilerden hangisi en son yaplacak admdr? A) Almak istediiniz donanm belirleme B) Kullanc saysn belirleme C) Kablolu Yerel Anza balanty planlama D) Hayata geirmeden nce kurulumu snama

8.

9.

10.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

34

RENME FAALYET-2 RENME FAALYET-2

AMA
Uygun ortam salandnda GSM alt yapsn kullanarak mobil cihazlar ile (cep telefonu, PDA vb.) veri gnderip/alma, internette gezinme, stok takip, sipari verip/alma, elektronik posta ve bankaclk ilemlerinizi, GPRS ve WAP aracl ile gerekletirebileceksiniz. Ayrca yine uygun ortam salandnda, geni bant noktadan ok noktaya sistemleri kullanarak kablosuz uzak balant ilemlerini gerekletirebileceksiniz.

ARATIRMA
Bu faaliyet ncesinde yapmanz gereken aratrmalar unlar olmaldr: lkemizde hizmet veren GSM operatrlerini ve kullanclarna hangi hizmetleri sunduklarn aratrmalsnz. GSM operatrlerinin sunduu hizmetlerden faydalanabilmek iin mobil iletiim aralarnda bulunmas gereken donanm ve yazlm aratrmalsnz. Mobil cihazlarn, GPRS ve WAP hizmetlerini kullanabilmeleri iin cihazda yaplmas gereken ayarlar, GSM operatrnden renmelisiniz.

2. KABLOSUZ MOBL LETM

2.1. Kresel Mobil letiim Sistemleri (GSM)
GSM (Global Systems for Mobile Communication), mobil haberleme iin kabul edilmi ikinci nesil, saysal hcresel bir sistemdir. GSM, basit olarak devre anahtarlamal saysal ve analog veri balants hizmetleri sunan bir sistemdir. nsan hayatn kolaylatran ve yeni nesil haberleme teknolojilerinin gelimesinde basamak olan GSM sisteminin alma esaslarn anlatmadan nce bu sisteme ihtiyac douran olaylardan ksaca bahsetmek GSM teknolojilerinin nemini anlamak asndan isabetli olacaktr.

2.1.1. GSMin Tarihsel Geliimi

Gelien teknoloji ve insanolunun beklentileri 1970li yllarn balarnda bilim adamlarn Kablosuz Mobil letiim konusunda almaya zorlamtr. Yaplan almalar sonucunda hcresel sistemlerin ortaya karlmas Kablosuz Mobil letiim teknolojisi adna en byk atlm olmutur. Bu dnce ilk olarak 1972 ylnda Bell Laboratuvarlar tarafndan retilmitir ve 1979 ylnda Kuzey Amerika daki mobil iletiim iin gelitirilen ilk hcresel sistem olan AMPS (Advanced Mobile Phone Service-Gelimi Mobil Telefon Servisi) 35

hayata geirilmitir. Kuzey Avrupa' da ise skandinav lkelerini kapsamas amalanan NMT (Nordic Mobile Telephone) sistemi gelitirilmitir. AMPS' in bir trevi olan TACS (Total Access Communication System Tam Eriimli letiim Sistemi ) ngiltere'de 1985'te hizmete sokulmutur. Bu haberleme standartlar, otoriteler tarafndan, Kablosuz Mobil iletiim standartlarnn birinci jenerasyonu olarak adlandrlmtr. Ancak kablosuz iletiimin balad bu yllarda her lke ayr bir standart uygulamas, iletiim iin kullanlan mobil cihazlarn kullanm alannn sadece o lke snrlar ile kstl kalmas sorununu ortaya karmtr. letiim standartlarndaki bu farkllk mobil telefon reticilerini de skntya sokmu ve her lke iin farkl zelliklerde telefonlar retmek zorunda brakmtr. Bunun yan sra artan talepleri karlamak amacyla yeni sistemlerin tasarlanmas lkelerin btelerini zorlamaktayd. Artan bu talebi karlamak ve ortaya kan ekonomik skntlar gidermek amacyla 1980'li yllarn balarnda, tm Avrupa apnda alabilecek bir mobil sistemin gelitirilmesi iin bir alma grubu faaliyete gemitir. Bu alma grubunun ncelikli hedefleri aada belirtilen hususlara zm getirmekti: Yksek ses kalitesi Dk telefon ve grme cretleri Uluslararas dolam (roaming) iin destek Yeni rn ve hizmetlere ak bir yap Kara haberlemesine ilave olarak deniz haberlemesinin de salanmas Sistem gvenilirliinin ykseltilmesi ve ifreleme tekniklerinin kullanlmas

GSM, 1987 ylnda, 30 Avrupa lkesi tarafndan standart olarak kabul edilmitir. 1989 ylndan itibaren alma grubunun ykn ETSI (European Telecommunication Standards Institute - Avrupa letiim Standartlar Enstits) stlenmi ve bir yl sonra da ilk GSM standartlar yaynlanmtr. Bir Avrupa standard olarak balamasna ramen GSM, ksa srede benimsenmi, dnya genelinde kabul edilen ve uygulanan bir standart hline gelmitir.

2.1.2. Anahtarlama Sistemi

Anahtarlama, bir haberleme ebekesinde, birbirleriyle birok balant kurmaya alan iki nokta arasnda bilgi aktarm salamak amacyla balant kurmak ve bu balanty istenildii srece devam ettirmektir. Bir GSM ebekesinde, binlerce cep telefonu arasndan sadece arayan ve aranan cep telefonlarnn birbiri ile balantya gemesi ve grme bittikten sonra balantnn kesilmesini gsterebiliriz. Bu ilem yaplrken dier balantlar ile karklk olmamasn yine anahtarlama sistemi salar. Gnmzde Devre ve Paket anahtarlamal olmak zere kullanlan iki anahtarlama sistemi kullanlmaktadr. 2.1.2.1. Devre Anahtarlama Devre anahtarlamas, ses ebekelerinde yllardr kullanlmaktadr. Devre anahtarlama ebekelerinin en nemli zellii, bir arya ayrlan ebeke kaynaklarnn sadece ve sadece o ar iin kullanlabilir olmasdr. ar bittikten sonra ebeke kayna serbest braklr.

36

ekil 2.1: Devre anahtarlama modeli

Devre anahtarlamal ebekeler yksek kalitede telefon hizmeti salamak iin tasarlanmtr. arnn izleyecei yol nceden belirlendiinden arnn hangi santrallerden ve aktarm yollarndan getii belirlenebilmektedir. Bundan dolay devre anahtarlamal ebekelerde, mesafeye ve ar sresine gre cretlendirme yaplabilmesi mmkn olmaktadr. 2.1.2.2. Paket Anahtarlama Devre anahtarlama daha ok telefon iletiimi iin kullanlrken paket anahtarlama veri haberlemesinde kullanlmaya daha uygun bir anahtarlama modudur. Veri haberlemesinde trafik patlamaldr. Yani iletim ortamndan her zaman veri iletilmez, sadece bilgi alp gnderme ilemleri srasnda iletim sz konusudur. Veri bitlerini tayan kmeye paket denilir. Paketler farkl bit saysnda olabilir. Paketler veri bitlerinin yannda var adresini, kaynak adresi ve kullanlan protokoln kontrol bitlerini de tar. Paket anahtarlamal ebekelerde anahtarlama ebeke dmlerini tekil eden ynlendiriciler ya da anahtarlar tarafndan yaplr. Paketler, dm noktalarnda srayla analiz edilir ve var adresine gre gidecei fiziksel aktarm yoluna gnderilir. Dolaysyla dm noktalarnda anahtarlamadan dolay gecikme oluur.

ekil 2.2: Paket anahtarlamal ebeke

37

2.1.3. Hcresel letiim Sistemleri

Mobil telefon sistemlerinde, haberlemenin yaplaca alan, hcre ad verilen kk corafi alanlara blnmtr. Her hcrenin merkezinde bir baz istasyonu bulunur. Mobil telefonlar haberlemelerini baz istasyonu zerinden yapar. Baz istasyonlar ekil 2.3te grld gibi birbirlerine bir a yaps eklinde baldr. Herhangi bir mobil telefondan gelen ar isteinin ilgili kullancya ulatrlmas bu a yaps tarafndan gerekletirilir. Baz istasyonlar, Mobil Anahtarlama Merkezlerine baldr. Mobil Anahtarlama Merkezleri de farkl anahtarlama merkezleri ile birbirlerine baldr. Bu balantlar kablo ya da ynl radyolinklerle salanr. Mobil telefonlarla baz istasyonlar arasndaki iletiim, elektromanyetik dalgalar yoluyla gerekletirilmektedir. Hcresel yap sayesinde ayn anda daha ok kullanc haberleebilir.

ekil 2.3: Baz istasyonlarnn hcresel yaps

GSM hcrelerinin planlanmas yerleim blgelerinin zelliklerine gre yaplr. Hcre planlamas, hcrenin ehir iinde ya da ehir dnda olmas ve kapsanacak blgedeki GSM abone says gibi faktrler gz nne alnarak belirlenir. GSM hcresel sisteminde, kapsama alanna gre drt tip hcre vardr: Mega (Uydu), Makro, Mikro ve Piko hcre Mega hcreler: Geni alanlar kaplamada ve zellikle trafik younluunun dk olduu uzak alanlarda kullanlr. Hcre boyutlar itibariyle, mega hcreler uzak alanlardan ehir merkezlerine hatta karasal iletiim ebekelerine 38

ve eriim yaplamayan alanlar gibi ok eitli ortamlar iin kullanlabilir. Gelimekte olan lkelerde, tek uygulanabilen hcre tipi olarak, ehir merkezlerinde de kullanmak mmkndr. Mega hcreler uydular tarafndan saland iin baz zamanlarda mega hcreler yerine uydu hcreleri ifadesi de kullanlmaktadr. Bununla birlikte makro hcre kaplamasnn gelecekte uydular ile de salanabilecek olmas sebebiyle mega hcre kavramn kullanmak daha uygun olacaktr. Hcre boyutlar uydu yksekliine, k gcyle anten yksekliine baldr ve ok byktr.

ekil 2.4: Kresel mobil iletiimde hcre yaplar

Makro hcreler: Hcre yaraplar 35 kmye kadar ulaabilen hcrelerdir. Ynl anten kullanm gibi baz yntemlerle bu mesafeyi artrmak mmkndr. Ancak bina, aa ve tepe gibi engellerin ok olduu yerleim yerlerinde oluturulan makro hcrelerin yaraplar daha kk olmak zorundadr. Makro hcreler, trafik younluunun fazla olmayp orta dzeyde olduu ve mobil istasyon hzlarnn ok olmad, dar bant hizmetlerinin sunulduu ortamlarda tercih edilir. Genelde krsal ve banliy blgelerinde kullanlr. En byk makro hcre ebekesi 900 MHz frekans bandnda alan GSM900dr. Makro hcrelerde GSM900 baz istasyonu antenlerinin k gleri 40-60 Watt arasnda olabilir. Mikro hcreler: Genellikle yerleimin youn olduu ve makro hcresel kapsamay gelitirici ve tamamlayc olarak kurulan sistemlerdir. Mikro hcreler havaalan, byk alveri merkezleri gibi yerlerde kurulur. Bir kilometreye kadar yarap olan alanlar kapsar ve baz istasyonlarnn k gleri makro hcrelere gre dktr. Bu tip hcrelerde binalar engelleyici olabilir. Bu durumlarda hcre yarapn kltmek dolaysyla daha ok hcre 39

kullanmak gerekir. Bu tip hcrelerdeki baz istasyonlarnn k gc GSM900 iin 5-10 Watt arasndadr. Piko hcreler: Daha ok bina ii haberlemelerde kullanlr ve bu tip hcrelerde kullanlan baz istasyonlarnn k gc birka watt civarndadr.

2.1.4. Baz stasyonlar

Baz istasyonlar, hcresel haberleme sistemlerinde merkez istasyon olarak grev yaparlar ve her hcrenin merkezinde mutlaka bir baz istasyonu bulunur. Baz istasyonlar olmadan mobil telefonlar iletiim salayamaz. Mobil telefonlar, dier mobil telefonlarla ve sabit a telefonlaryla baz istasyonlar sayesinde grme yapabilir. Bir baz istasyonunun ayn anda hizmet verebilecei grme says snrldr. Bunun sebebi baz istasyonuna tahsis edilen tayc frekans saysyla ilgilidir. Baz istasyonuna ayrlan frekans says ile yaplabilecek grme says doru orantldr Bu zellik sayesinde, kullanc saysnn yksek olduu yerlerde daha kk hcreler oluturularak ebekenin kapasitesi artrlr. Bu amala kapsama alan daha dar olan fakat daha sk aralklarla baz istasyonlar kurulur. Bu ekilde hem kapasite artrm salanm olur hem de ehir merkezlerinde binalardan oluabilecek kapsama sorunlarnn nne geilmi olur. Eer sk aralklar ile hcre oluturmayp, ehrin merkezine ya da dndaki yksek bir noktaya kurulacak tek bir hcre sistemi ile kullanc saysnn youn olduu bir blgeye iletiim hizmeti verilmek istenmesi bir takm sorunlar da beraberinde getirecektir. Bu sorunlardan birincisi baz alc ve vericilerin k gleri ile ilgilidir. GSM sistemlerinde mobil telefonlar ve baz istasyonu arasnda karlkl iletiim olmas gerekir. Bundan dolay baz istasyonu ve mobil telefon arasndaki uzaklk arttka, iletiimin salanabilmesi iin hem baz istasyonunun hem de mobil telefonlarn k glerinin artrlmas gerekir. letiimin tek bir hcresel yap kullanarak, ehir dna kurulan bir kule ile salanaca bir yapda, kuleye yakn mesafelerde ve kuleye uzak olan mobil telefonlarda ok yksek elektromanyetik alan seviyeleri oluur. Bu seviyeler gnlk hayatmzda kullandmz dier cihazlar etkileyebilecei gibi etkisi tam olarak kantlanm olmasa da insan sal zerinde de olumsuz etkiler yaratabilir. kinci sorun da telefon ve istasyon arasndaki bina veya tepe gibi byklklerin elektromanyetik dalgalar kesmesi ve iletiimi engellemesidir. Bir dier sorun ise tek bir istasyonun haberleme trafiinin younluuna cevap verememesidir. Daha nce bahsettiimiz gibi her bir istasyona ayrlan tayc frekans dolaysyla ayn anda yaplabilecek grme says snrldr. Byle bir sistemde ebeke tkanklklar ortaya kacaktr. Saydmz bu sebeplerden dolay tek bir baz istasyonu kullanarak bir ehrin iletiiminde kullanmak doru deildir. Bunun yerine sk aralklarla, hcre kullanarak k gleri makul seviyelerde tutulmu olur. Bunun yan sra hcre saysndaki art ile kullanlabilecek frekans saysn artrd iin hem daha fazla kullancya hizmet verilebilir hem de binalardan kaynaklanabilecek engellemelerin nne geilmi olur. 40

2.1.5. GSM Alt Yaps ve GSM A Bileenleri

GSM iin belirlenen standartlar, ilevleri ve eriimler iin gerekli olan badatrma ihtiyalarn da kapsamaktadr. Altyapda kullanlacak olan donanm zerine bir snrlama getirilmemitir. Bylece GSM altyaps hazrlayan kurulular marka bamsz alma ansna sahip olmulardr. Bir GSM a aada belirtilen 4 ana sistem olarak tasarlanmtr: Mobil stasyon (MS Mobil Station) Anahtarlama Sistemi (SS Switching System) Baz stasyonu Sistemi (BSS Base Station System) letme / Destek Sistemi (OSS Operation / Support System)

2.1.5.1. Mobil stasyon Mobil birim veya mobil istasyon, mobil telefon ve akll karttan olumaktadr. Akll kart kullanc badatrma (arayz) modln tar ve SIM (Abone Kimlik Numaras Modl - Subscriber Identity Module) olarak adlandrlr. Servis szlemeleri sonucunda kullanc SIM ile arlar ve farkl servisleri kullanabilir. SIM kart zerinde; uluslararas mobil abone kimliini ieren IMSI (International Mobile Subscriber Identity) ve uluslararas mobil cihaz kimliini ieren IMEI (International Mobile Equipment Identity) birlikte yer alr. Mobil istasyonlar, hava ortam vastas ile BSS (Base Station Subsystem) sistemiyle iletiim kurar. 2.1.5.2. Anahtarlama Sitemi Anahtarlama sistemi daha nce de bahsedildii gibi, aboneler aras balanty salamak iin kullanlr. Baka bir deyile, ar ve abone ilemleri iin kullanlr. GSMde kullanlan anahtarlama sistemi, devre anahtarlamal bir sistemdir. Anahtarlama sisteminde ilevsel birimler arasnda SS7 (Signalling System 7- 7 Numaral Haberleme Sistemi) haberleme protokol kullanlr. SS7 sisteminin alma esas ksaca u ekilde aklanabilir; Bir a numaras, b numarasn aradnda, numara adm adm deerlendirip her seferinde bir dier santrale sorularak arama yaplr.

ekil 2.5: GSM sistem yaps

41

SS7 sisteminde, dijital haberleme yaplrken bir santraldan dierine zel bir frekans aracl ile sanal bir kanal oluturulur ve hibir zaman konuma kanal megul edilmez. Sonuta b numaras santraline ulalp telefonun bo olduu grlnce konuma kanal alnr ve atanr. SS7 teknolojisi ile; Anahtarlama sistemi kendi elemanlar arasnda SS7 zerinden haberleir. Konuma kanal daha ekonomik kullanlr. zel ayrlm frekans band zerinden dijital haberleme yaplr. Baz istasyonundan sonra yere inen konuma bilgisi SS7 teknolojisi ile ait olduu santrala aktarlr. Merkez Konum Kayd: HLR, aboneliklerin depoland ve ynetildii bir veri tabandr. Abonelerin hizmet profilleri, konum bilgisi ve aboneler kakndaki sabit bilgiler bu veri tabannda saklanr. Kullanclar GSM operatrne abone olduklarnda HLR veri tabanna kaytlar yaplr. Mobil Hizmetler Anahtarlama Merkezi: MSSC, sistemin telefon anahtarlama ilevlerini yerine getirir. Dier telefon ve veri sistemlerinden ya da dier telefon ve veri sistemlerine olan arlar denetler. Kontr saym, a arayz balants ve iaretleme bilgisinin aktarm gibi dier santrallere zg ilemler burada gerekletirilir. Ziyareti Konum Kayd: Ziyareti Konum Kayd (VLRVisitor location Register), MSSCnin ziyareti abonelere hizmet verebilmesi iin, sz konusu aboneler hakknda geici bilgileri ieren bir veri tabandr. Dorulama Merkezi: AUC, kullanc kimliinin dorulanmas ve ar gizliliinin salanmas iin dorulama ve ifreleme parametrelerini salar. AUC, GSM alarnn, deiik trde saldrlardan korunmasn salar. Cihaz Kimlik Kayd: EIR, alnt yetkisiz veya arzal kullanclardan ar yaplmasn engelleyen ve adaki kullanc cihazlar hakknda bilgi ieren bir veri tabandr. AUC ve EIR ayr ayr olabilecei gibi ikisi btnletirilmi de olabilir.

2.1.5.3. Baz stasyonu Sistemi Abonenin ebekeye giriini ve cep telefonu ile santral arasndaki balanty salayan sistemdir. Baz istasyonu sistemi aadaki birimlerden oluur; Baz stasyonu Denetleyicileri (BSC - Base Station Controller) Baz Alc / Verici stasyonlar (BTS Base Transceiver Station)

GSM, TDMA (time division multiple access) teknolojisini kullanarak, her konuma kanaln 8 adet time slota ayrarak, bu slotlar zerinden data tar. 8 time slot, ayn anda 8 kii iin grmeyi salar. Baz istasyonu denetleyicileri: BSC nitesi BTSlerin denetlenmesinde kullanlr. Abone tarafndan yaplan bir arama, BTS ler tarafndan onaylandnda; BSC ler, BTS ve MSSC (Mobil Hizmetler Anahtarlama Merkezi) arasnda iki ynl bir kanal aar. Ayrca, BSC ler aramalarda enterferans (grlt) olaylarnn yaanmamas iin BTS lerin k gcn 42

srekli olarak denetler. Baz istasyonlar arasnda, trafik ve kapsama alanna bal olarak abonenin Handover (gei) ilemlerini kontrol eder. Handover kavram ksaca yle aklanabilir; GSM sisteminin, her hcre alan ierisindeki baz istasyonlar iin ayr ayr frekanslarn tahsis edilmesi mant zerine altndan daha nce bahsetmitik. Bu sebepten tr konuma esnasnda yer deiimi sz konusu olduunda radyo kanallarnn sabit link olarak tahsis edilmesi mmkn deildir. Bu durum Handover kavramn ortaya karr.

ekil 2.6: GSMin lojik mimarisi

Baz Alc / Verici stasyonlar: BTS, mobil istasyonlara radyo badatrmas yapar ve bunlar denetler. BTS, adaki her hcreye hizmet sunabilmek iin ihtiya duyulan alc / verici niteleri ve alc / verici antenlerinden oluur.

2.1.5.4. letme / Destek Sistemi letme merkezi, anahtarlama sistemindeki tm cihazlara ve BSC lere baldr ve ksaca OSS olarak adlandrlr. OSS, GSM ann izlenmesi ve denetlenmesini salayan mekanizmadr. Btn bu donanmlara ek olarak GSM sisteminde kullanlan birok yardmc donanm bulunmaktadr. Bu dobanmlar u ekilde sralayabiliriz: Mesaj Merkezi (MXE Message Center) Mobil Hizmet Ucu (MSN Mobile Service Node) 43

Geityolu Mobil Hizmetleri Anahtarlama Merkezi (GMSC Gateway Mobile Services Switching Center) GSM Ara Bbalam Birimi (GIWU GSM Internetworking Unit)

GSM alanlar i ie corafi alanlardan oluur. Bu alanlar ekil 2.7de grld gibi hcreler, konum alanlar, MSC/VLR hizmet alanlar ve kamusal karasal mobil a alanlar olarak genilemektedir.

ekil 2.7: GSM corafi alanlar

ekil 2.7den de anlalaca gibi hcre, bir Baz Alc/ Verici stasyonu (BTS) tarafndan kapsanan radyo alandr. GSM a her hcreyi o gcreye atanm bir hcre kimlii ile tanmlar. Konum Alan (LA) bir grup hcrenin bir araya gelmesi ile oluur. Bu alan ayn zamanda aboneye ar yaplan alandr. MSC/VLR hizmet alan ise GSM ann bir MSCsi tarafndan kapsanan ve MSCnin Geici Konum Kayd (VLR)nda kaydedildii gibi eriilebilir bir hizmet alann temsil eder. 2.1.5.5. GSM ile Adm Adm ki Mobil Telefonun Haberlemesi GSM sisteminde iki mobil istasyon arasnda konuma her zaman 2 safhadan oluur. Sinyalizasyon safhas: Bu aamada a numaras tanmlanr, gvenlik denetimi yaplr, b numarasnn yeri tespit edilip onun serbest veya megul olup olmad denetlenir. Konuma safhas: Denetlemelerden sonra izin verilen ve iletiim salanan zaman dilimidir.

Bu iki aamann gereklemesi ve konumann salanmas iin geen ok ksa zaman diliminde aadaki ilemler gerekletirilir.

44

(A) numaras ncelikli olarak bir baz istasyonu servis alan (hcre) ierisinde olmaldr. Hcreden alnan arama bilgisi radyo arabirimi zerinden BS (Baz stasyonu) vastas ile yere indirilir. Baz istasyonu bu yolla sinyali MSCye iletir. Cep telefonu sinyalizasyon kanal zerinden tantm anahtar ile beraber IMSI / MSISDN ve grme yapmak istedii b-numarasn yollar. MSC, gelen talebi kontrol ettikten sonra onaylamasn yapar (IMSI, Ki) ve aranan (B) numarasn inceleyerek onun hangi konumda olduunu bulmak amac ile VLRdan bilgi alr. Eer (B) numaras VLRn kendi servis alannda deil ise, HLRa sorulur. HLR, sayesinde bu cep telefonunun lkenin neresinde ve hangi konumda olduu tespit edilir. Kontrol safhasnda MSC, EIR (equipment identity register) veri tabanndan aboneyi sorar. EIR, GSM a zerinde servis alan abonelerin ve ayn zamanda alnt telefonlarn ve giri izni olmayan abonelerin numaralarnn olduu bir veri taban olduu iin telefon tanml kullanlan bir numara ise onay verilir. alnt ya da bor yznden kapal ise onay verilmez. Son olarak, AUC (authentication center) veri tabanndan abone aratrlr. AUC, abonenin SIM kartnda bulunan gvenlik numarasn denetler ve abonenin radyo kanalnn kullanm aamasnda, onay ve kod zme ilemlerini gerekletirir. Bu denetlemelerden geen abone iin (A) abonesine ait MSC-A, ald bilgi ile dier servis alanna yani (B) abonesinin bulunduu alana bakan MSC-Bye bavurur. MSC-B gelen aramay devam ettirmek iin nce (B) numarasnn megul olup olmadn ve o hcre iinde tahsis edilecek bo kanal olup olmadnn denetimini yapar. Tm denetlemelerin yaplmas sonucu, gerekli artlarn salanmas durumunda (A) numarasnn, (B) numaras ile konumas iin gereken trafik kanal verilir ve konuma balar. Konuma boyunca A+ arabiriminde (hava telsiz yz) yaplan tm konuma Kc ifresi ile gnderilir. Bu ifre ancak cep ile MSC arasnda bilinir ve MSC gelen ifreli mesajlar bu anahtar ile aar. Konuma bitince tahsis edilen tm trafik ve sinyalizasyon kanallar geri alnr.

2.2. Genel Paket Radyo Servisi (GPRS)

GPRS (General Packet Radio Service/Paket Anahtarlamal Radyo Hizmetleri), verilerin mevcut GSM ebekeleri zerinden saniyede 28.8 Kb'den 115 Kb'ye kadar varabilen hzlarda iletilebilmesine imkan veren, cep telefonu, dizst bilgisyar, PDA ve di er mobil cihaz kullanclarna kesintisiz nternet balants sunan bir mobil iletiim servisidir.

2.2.1. Giri
GSM, ETSI (Avrupa Telekomnikasyon Standartlar Enstits) tarafndan gelitirilmi hcresel haberleme iin bir Avrupa standarddr. Bu standart Avrupa da ve dnyann dier lkelerinde ksa zamanda geni bir alana yaylmtr. GSMin en nemli 45

hizmeti ses iletimidir. Ses saysal olarak kodlanr ve devre anahtarlamal kipte GSM tarafndan iletilir. GSM ses hizmeti yannda veri transferi hizmeti de vermektedir. Fakat devre anahtarlamal veri kanallar kullanmndan dolay havada bit hz en fazla 9.6 kbit/s olmaktadr. Bit hzn artrmak iin yksek hzl devre anahtarlamal veri (HSCSD=High Speed Circuit-Switched Data) teknolojisi gelitirilmitir. Bu yntemle her kullanc iin daha fazla zaman blmesi (slot) tahsis edilmi ve dolaysyla hz artrlmtr. Fakat WEB tarama gibi veri uygulamalarnda yetersiz olmutur. Mevcut hcresel veri hizmetleri, kullanclarn ve hizmet salayclarn isteklerini tam olarak yerine getirememektedir. Kullanclar asndan veri ak ok yava olmakta, balant sreci ok zaman almakta ve olduka karmaktr. Bunlarn tesinde hizmet olduka pahaldr. Teknik adan ise, mevcut kablosuz veri hizmetleri, devre anahtarlamal radyo iletiimi esasna dayanmas sakncalarna sahiptir. Hava arabiriminde tek kullanc iin tam bir ar periyodunda trafik kanalnn tamam tahsis edilmitir. Grup trafii sebebiyle (mesel internet trafii) yksek derecede kaynak yetersizliine sebep olur. Grupsal trafik kanallarnda, paket anahtarlamal tayc hizmetler devre anahtarlamal trafik kanallarnn kullanmndan daha iyidir. nk ihtiya duyulduunda sadece bir kanal tahsis edilecek ve paketin iletiminden sonra aniden serbest kalacaktr. Bylece birok kullanc tek bir fiziksel kanal ortaklaa kullanabilecektir. Bu olay istatistiksel oullama olarak adlandrlr. Bu yetersizlikleri gidermek iin iki tr hcresel paket veri teknolojisi gelitirilmitir; AMPS, IS-95 ve IS-136 iin Hcresel Saysal Paket Verisi (CDPD) Genel Paket Radyo Servisi (GPRS) dir.

GPRS temelde GSM iin gelitirilmi olmasna karlk IS-136 sistemi ile de btnletirilmitir. GPRS, paket veri alarna kablosuz eriimi kolaylatran ve glendiren GSM iin yeni bir tayc hizmettir. Harici paket veri alar ile gezgin istasyonlar arasnda kullanc veri paketlerini transfer etmek iin paket radyo (telsiz) prensibini kullanr. Paketler GPRS gezgin istasyonlarndan paket anahtarlamal alara dorudan ynlendirilir Geleneksel GSM sisteminde, balant kurulumu birka saniye almaktadr ve veri iletim hz 9.6 kbit/s ile snrldr. GPRS a, oturum kurulumunu bir saniyenin altnda gerekletirmekte ve veri hz ISDNlerde olduu gibi onlarca kbit/s (170 kbit/s) deerlerine ulamaktadr. Ayrca cretlendirme asndan, GPRS paket veri iletiimi, devre anahtarlamal servislerden daha uygundur. Devre anahtarlamal hizmetlerde, cretlendirme balant sresince yaplmaktadr. Bu durum grupsal trafik uygulamalarnda olduka sakncaldr. Kullanc bir WEB sayfasnda srf yaparken bile yani herhangi bir veri transfer etmezken de cret demektedir. Buna karlk paket anahtarlamal hizmetlerde, cretlendirme transfer edilen veri miktarna gre yaplmaktadr. Kullanc uzun sre evrimii kalsa bile eer veri transfer etmiyorsa cretlendirmeye tabi tutulmayacaktr. GPRS son birka yl ierisinde ETSI tarafndan standartlatrlmtr.

46

2.2.2. GPRS Sistem Yaps

GPRS, ETSI tarafndan var olan GSM yaps zerinde deiiklikler yaplarak meydana getirilmi ve hizmete sunulmutur. GPRS sistem yaps ekil 2.8`de grld gibidir. GPRS, kullancya bir MS (Mobil stasyon) ile internete eriim imkn salar.

ekil 2.8: GPRS sistem yaps

Bir mobil istasyon, GPRS sisteminde kullancnn zerinde ilem yapt, veri paketini iletmek ve almak iin kulland bilgisayar terminali olan TE (Terminal Cihaz) ve bir GSM telefonu olan MT (Mobil Terminal)den meydana gelir. GPRS, mevcut GSM altyapsn kullanmaktadr. Mevcut GSM yaps ierisine GPRSi entegre edebilmek iin birtakm eklentilere ihtiya duyulmu ve GPRS destek dmleri (GSN=GPRS Support Node) ad verilen yeni bir a dmleri snf GSM sistemine ilave edilmitir. GSM sistemine eklenen bu dmleri u ekilde sralayabiliriz; 2.2.2.1. Harici Paket Veri Alar (PDN) PDN (Packet Data Networks), Gezgin istasyonlar arasndaki veri paketlerinin ynlendirilmesinden sorumludur. 2.2.2.2. Sunucu GPRS Destek Dm (SGSN) SGSN (Serving GPRS Support Node), servis alan ierisindeki gezgin istasyona giden ve istasyondan gelen veri paketlerinin datmndan sorumludur.

47

2.2.2.3. A Geidi GPRS Destek Dm (GGSN) GGSN (Gateway GPRS Support Node), harici paket veri alar ve GPRS kaburgas arasnda badatrma grevi yapar. SGSNden gelen GPRS paketlerini uygun paket veri protokolne (PDP=Packet Data Protocol) (IP veya X.25 gibi.) dntrr ve paket veri ana gnderir. Tersi istikametinde ise gelen veri paketlerinin PDP adresleri hedef kullancnn GSM adresine dntrlr.

2.2.3. GPRS Sisteminin almas

ekil 2.8deki Gb arabirimi BSC ile SGSN arasnda balant kurar. Gn ve Gp arabirimleri vastas ile kullanc verileri ve iaret verilerinin GSNler arasnda transferi gerekleir. Eer SGSN ve GGSN ayn PLMN ierisinde ise Gn arabirimi, farkl PLMN ierisinde ise Gp arabirimleri kullanlr. Btn GSNler balantlarn IP tabanl GPRS omurgalar ile gerekletirir. GSNler PDN paketlerini GPRS tnel protokoln (GTP=GPRS Tunneling Protocol) kullanarak iletir. GPRS omurgalar iki gruba ayrlabilir. Intra-PLMN omurga alar ayn PLMN ( Yerel Karasal Mobil Telefon A ) ierisindeki GSNleri balar. Inter-PLMN omurga alar ise farkl PLMN ierisindeki GSNler arasnda balant kurar.

ekil 2.9 da ise bir inter-PLMN omurga ile birbirlerine balanm farkl iki intraPLMN omurga a gsterilmitir. PLMN ile harici inter-PLMN arasndaki a geidi snr a geidi olarak adlandrlr. Snr a geitleri kaytsz kullanclara ve istenmeyen saldrlara kar sistemi savunma grevini yerine getirir. ki SGSN arasndaki Gn ve Gp arabirimleri bir gezgin istasyon bir blgeden baka bir blgeye getii zaman kullanc profillerindeki deiikliklere msaade eder. Gi, PLMN ile nternet veya kurumsal intranetler arasnda bir arabirim oluturur. HLR, PLMN ierisindeki her GPRS kullanclar iin PDP adreslerini, mevcut SGSN adreslerini ve kullanc profil bilgilerini saklar. Gr arabirimi HLR ve SGSN arasnda bilgi alveri grevini stlenir. SGSN bir gezgin istasyonun mevcut konumu hakknda HLRyi bilgilendirir. Kullancnn konumu ve profilini sorgulamak iin ve dolaysyla konum kaytsndaki bilgileri gncelleyebilmek iin GGSN ile HLR arasndaki iaretleme yolu GGSN tarafndan kullanlabilir. Ayrca devre anahtarlamal hizmetler (geleneksel GSM) ve paket anahtarlamal hizmetler (GPRS) arasndaki koordinasyonu salamak iin MSC/VLR devreye sokulabilir. Devre anahtarlamal GSM arlarnn sayfalama istekleri SGSN tarafndan yerine getirilebilir. Bu amala Gs arabirimi SGSN ve MSC/VLR veri tabanlarn birbirine balar. GPRS ile SMS mesaj alveriini gerekletirebilmek iin Gd arabirimi tanmlanmtr. Gd arabirimi SGSN ile SMS-GMSN ksmlarn birbirine balar.

48

ekil 2.9: GPRS sisteminde ynlendirme

2.2.3.1. Ynlendirme ekil 2.9, GPRS sisteminde paketlerin nasl ynlendirildiine dair bir rnektir. Paket veri ann bir IP a olduunu kabul edelim. PLMN1 ierisinde yerletirilmi bir GPRS gezgin istasyon IP ana balanm bir sunucuya IP paketleri gnderir. SGSN gezgin istasyondan gelen IP paketleri kaydeder, PDP balamn denetler ve paketleri intra-PLMN GPRS omurgas ierisinden uygun GGSNe ynlendirir. GGSN paketleri ayrr ve IP a zerinden dar gnderir. Paketlerin hedef an ynlendiricisine eriim iin IP ynlendirme mekanizmalar kullanlr. ekil 2.9daki gezgin istasyonun H-PLMNi PLMN2 olsun. Gezgin istasyona IP adresi PLMN2deki GGSN tarafndan tahsis edilir. Bylece gezgin istasyonun IP adresi PLMN2 ierisindeki GGSN ile ayn a neklerine sahiptir. Yabanc sunucu gezgin istasyona IP paketlerini gnderirken, paketler IP a zerinden gnderilir ve GGSNe ynlendirilir. Daha sonra HLR sorgulanr ve gezgin istasyonun PLMN1 ierisindeki mevcut konum bilgisi elde edilir. IP paketleri hazrlanr ve inter-PLMN GPRS zerinden PLMN ierisindeki uygun SGSNe ynlendirilir. SGSN paketleri ayrr ve gezgin istasyona gnderir. 2.2.3.2. GPRS Terminalleri GPRS ve GSM sistemleri birlikte almay ve kullanclar arasnda kaynaklarn dinamik olarak paylamn destekler. Bu sebeple terminaller snfa ayrlmlardr: 49

A snf gezgin istasyon, kullancya herhangi bir kesinti olmakszn devre anahtarlamal ve paket anahtarlamal balantlar ayn anda destekler. B snf gezgin istasyon, GSM ve GPRSe ayn anda balant yapabilir, fakat bir sesli ar geldiinde GPRS ile veri transferi geici olarak beklemeye alnr ve sesli grme sona erdikten sonra veri transferi kald yerden devam eder. Yani A snf gezgin istasyonundan fark, herhangi bir anda sadece iki hizmetten birisini kullanabilir. C snf gezgin istasyon ise herhangi bir anda protokollerden sadece bir tanesine eriime imkn salar. Dier bir ifade ile hem GPRS hem de geleneksel GSM hizmetlerine eriim yapabilen C snf gezgin istasyonda ayn anda kullanm ve kayt mmkn deildir. Sadece SMS mesajlar ayn zamanda alnabilir ve gnderilebilir.

Bir GPRS gezgin istasyonu, modem gibi bir arabirime eriimi salayan, tipik bir telefon alcs olan gezgin terminal ve bir dizst bilgisayar veya kiisel saysal yardmc (PDA) olan bir terminal aygttan oluur.

2.2.4. Hizmetler
2.2.4.1. Tayc ve Ek Hizmetler GPRSin tayc hizmeti utan uca paket anahtarlamal veri transferini gerekletirir. Bu ilemi iki farkl ekilde gerekletirir:

Noktadan noktaya (PTP) Noktadan ok noktaya (PTM) Noktadan Noktaya (PTP): PTP hizmeti iki kullanc arasnda veri paketlerinin transferini gerekletirir. Balantsz kip (PTP-CLNS) ve balantl kip (PTPCONS) olmak zere iki kipi destekler: PTP-CLNS (PTP Balantsz - PTP Connectionless) bir veya daha fazla paketin A abonesinden B abonesine gnderildii bir servistir. Her paket birbirinden bamszdr. Datagram modundadr ve patlamal uygulamalar desteklemektedir. Gvenilir bir datm iin, radyo arayz zerinde PTP-CLNS, onaylanm transfer modunu destekler. PTP-CLNS hizmetleri ile kredi kart onaylama, elektronik ekranlama, telnet uygulamalar ve veri taban eriimi uygulamalar gerekletirilebilir. PTP-CONS (PTP Balantl) oklu paketlerin A abonesinden B alcsna gnderildii bir hizmettir. Kullanclar arasnda lojik bir balant salar. Patlamal transaktif veya interaktif uygulamalar destekler. Radyo arayz zerinde onaylanm transfer modundan gvenilir bir datm iin yararlanr. PTP-CONS hizmetleri ile elektronik posta ve internet kullanm ilemleri gerekletirilebilir.

Noktadan ok Noktaya (PTM)

PTM hizmeti bir kullancdan ok kullancya veri paketlerinin transferini gerekletirir. eit PTM hizmeti vardr: 50

PTM-M (PTM - Multicast), oklu yayn hizmeti kullanlarak, veri paketleri belirli corafik alan ierisine yaylr. Bu hizmette tek ynl iletim sz konusudur. Bu hizmet ile kullanclara, gnlk haberler, hava ve yol durumlar gibi bilgiler ulatrlr. PTM-G (PTM - Group), grup ar hizmeti kullanlarak, veri paketleri bir kullanc grubuna adreslenir ve grup yelerinin bulunduu blge olan corafik blge dna gnderilir. Mesaj alm gerek zamanldr. Veri iletimi tek tnl, ift ynl ya da ok ynl olabilir. Bu hizmet sayesinde konferans ilemleri gerekletirilebilir. IP-M (IP - Multicast), arlar yelerin bulunduu corafyadan bamszdr. Bu hizmette de mesaj alm gerek zamanldr ve ok ynl iletim desteklenir. Bu hizmet sayesinde canl multimedya iletimi salanabilir.

2.2.4.2. Hizmet Kalitesi (QoS Quality of Service ) Gezgin veri uygulamalarnn, hizmet kalite ihtiyac ok eitlidir. Bu ihtiyalar ierisinde gerek zaman oklu ortam, Webde srf yapma, e-posta aktarm nem arz etmektedir. GPRS, QoS profil tanmlamalarnda aada belirtilen drt parametre kullanr. Hizmet ncelii dier hizmetlere nazaran bir hizmetin ncelii demektir. Yksek, normal ve dk olmak zere seviyesi bulunmaktadr. Gvenilirlik gerekli iletim karakteristiklerini gsterir. Belirli bir maksimum deeri salama, kopyalama ve paketlerin bozulmasna kar olmak zere eit gvenilirlik sz konusudur. Gecikme parametresi ortalama gecikme ve %95 lik gecikme iin maksimum deerleri tanmlar. Gecikme, iki gezgin istasyon arasnda veya bir gezgin istasyon ile harici paket veri alarnn arabirimleri arasndaki utan uca aktarm zaman olarak tanmlanr. Bu gecikme GPRS alarndaki istek, radyo kaynaklarnn tahsisi ve omurgadaki gecikmeleri ierir. Bu kavrama GPRS a ile harici a arasndaki gecikme dhil edilmez. Ortalama bit oran ve maksimum bit oran.

Her oturum iin gezgin kullanc ile a arasnda bu hizmet kalitesi profilleri kullanlabilir. Hizmet cretlendirilmesi transfer edilen veri byklne, hizmet tipine ve seilen QoS profiline baldr.

2.2.5. GPRS Servisini Kullanmak in Gerekenler

GPRS hizmetlerinden faydalanabilmek iin kullanclarn aada belirtilen artlar yerine getirmi olmas gerekir. Kullancnn GPRS hizmetinden faydalanabilmesi iin GPRS uyumlu bir mobil telefona ihtiyac vardr. Gnmzde birok mobil telefon, kullanclara bu hizmeti kullanma imkn salar. Kullancnn ayrca GPRS destei salayan bir mobil telefon ebekesini kullanyor olmas gerekir. 51

GPRS uyumlu mobil telefonu kullanarak GPRS hizmetlerini kullanabilecek bilgiye sahip olmaldr.

2.2.6. Sonu
GPRS nc nesil (3G) gezgin haberleme teknolojisinin nemli bir admdr. Paket anahtarlama iletim teknolojisi kullanldndan dolay nternet ve ntranet gibi grupsal trafik iin olduka elverilidir. Gezgin telefonlarla nternet eriimini hzlandrmtr. cretlendirme, transfer edilen veri miktarna gre yapldndan GSMe gre veri aktarm hizmetlerini ucuzlatmtr. Daha ksa srede daha fazla veri transferine imkn salam ve sonuta gezgin nternet kullanmnn artmasna sebep olmutur.

2.3. LMDS ve Kablosuz Uzak Balant

2.3.1. LMDS (Local Multipoint Distrubition System)
LMDS genibant, noktadan ok noktaya ve 20 GHz zerinde frekanslarda iletilen haberleme sistemleridir. Kullanlan frekans band sistemin kurulduu lkedeki lisanslama modeline gre belirlenir. Bu tr sistemler ses, grnt ve veri iletimi iin geni bant genilii sunar. Sabit kablosuz teknolojiler genelde, karasal altyapnn ulaamad veya iyiletirmesinin yaplamad blgelerde tamamlayc bir rol oynamaktadr. Dolaysyla bunlar geni bant iletiim iin hzl zm arayan irketler ve kurumlar tarafndan tercih edilebilir. LMDSnin yerel oluu bu frekans bandnda yaplan yaynn bir hcre oluturacak ekilde snrl bir alanda kalmas anlamna gelir. Bu mesafe sistemin k gcne ve corafi yerleime bal olarak merkez sistemle kullanc arasnda 3-4 km' lik bir mesafedir. Kullanlan birimler uzun yllardr hali hazrda noktadan noktaya kullanlan ve olduka olgunlam cihazlardan tretilmilerdir. LMDS lisanslarnn verildii lkelerde, lisans sahibi kurumun verecei hizmet trlerine herhangi bir kstlama getirilmi olmamasna ramen ilk uygulamalarn internet eriimi iin olaca ngrlmektedir. 2.3.1.1. LMDSnin Salad Faydalar LMDS kablosuz iletiim konusunda salad faydalar aadaki gibi sralanabilir: Balang maliyetlerinin dk olmas Uygulamann ksa srede alr hle getirilebilmesi Talebe gre yapnn leklenebilmesi Maliyetin mteri tarafnda konulandrlan ekipmana kaymas (Karasal sistemlerde maliyetin nemli bir blmn hatlarn alr durumda tutulmas iin gereken almalar oluturur.) Bakm ynetim ve iletme maliyetlerinin dk oluu

52

2.3.1.2. LMDS A Mimarisi LMDS a modellerinde deiik trde mimariler ngrlebilir. Noktadan noktaya (PTP) veya noktadan ok noktaya (PTM) iletim mmkndr. Ayrca yap, ATM ve IP iletimi iin de kurulabilir. Saysal veri iletiminin dnda yayncl iinde uygulamalar bulunmaktadr. En tipik yaklam 3-3,5 km lik hcreler ve bunlar birbirine balayacak fiberoptik hatlardan oluan karasal bir omurga sistemi olabilir. Karasal omurga SONET ve SDH iletim sistemlerinin kullanld, yldz, aa veya halka yapda gerekletirilebilir. Omurgann geniletilmesi iin noktadan noktaya (PTP), RF (Radyo Frekans) linklerinin de konulandrlmas mmkndr. E3 (34 Mbps), STM-1 (155 Mbps) veya STM - 4 (622 Mbps) kapasitesindeki linkler hcre bana ihtiya duyulan bant geniliklerinin tanmas iin ihtiya duyulan omurga balantlardr (ekil 2.10).

ekil 2.10: rnek bir LMDS yaplandrmas

Kurulacak olan bu omurga yaps zerinde POS (Packet Over SONET) veya ATM protokolnn kullanm mmkndr. Ancak QoS gereksinimleri ve servis eitliliinin artrlabilmesi asndan ATM protokolnn kullanlmas daha uygundur. LMDS nin a mimarisi aadaki drt temel bileenden oluur. A operasyon merkezi Fiber tabanl omurga Baz istasyonlar Kullanc cihazlar (CPE Customer Premises Equipment )

Yksek bant geniliklerinin tand omurgalar iin karasal fiber balantlar kullanlmaktadr. Omurgaya balant iin nxE1,E3 veya STM-1 balantlar kullanlabilir. 53

A operasyon merkezlerinde ATM ve IP anahtarlama cihazlar ile a ynetim yazlmlarnn alt sunucular bulunmaktadr. Baz istasyonlar, omurga balantsnn sonlandrld ve kablosuz alt yapya gei yapld konumlardr. Baz istasyonlar harici ve dhili birimlerden oluur. Harici birim mikrodalga frekanslarnda alveriin gerekletirildii noktadan noktaya bir anten veya ok sayda aboneye hizmet eden sektrel antenlerden oluur. Harici birime bal dhili birimde omurga balants iin badatrclar bulunur. Bunlar modlasyon ve demodlasyonu gerekletirir. 2.3.1.2. LMDS Veri Gnderip / Alma LMDS, kablosuz balant sistemleri iin ATM Forum, DAVIC, ETSI ve ITU tarafndan standartlatrma almalar devam etmektedir. Bu almalarn ounda, temel tama birimi ATM hcreleridir. Baz istasyonlar ile oluturulan hcrelerde eriim younluunu artrmak iin sektrel antenler kullanlmaktadr. Bu erevede 90, 45, 30, 22,5 ve 24 derece al antenler zerinde allmaktadr. Her bir baz istasyonunun tek bir antene sahip olduu veya bir baz istasyonuna fiber ara balantlarla birok antenin bal olduu yaplar kullanlabilir. Baz istasyonlarndaki anten ile kullanc antenlerinin gr hizasnda olmalar gerekir. Dier iletiim sistemlerinden etkilenmemeleri iin bina atlar veya yksek kuleler tercih edilmelidir.

ekil 2.11: LMDSde veri alta TDMA, verite FDMA kullanm

54

CPE ve baz istasyonu arasnda eriim iin kullanlabilecek oullama yntemleri TDMA, FDMA veya CDMA yntemlerinden birisi olabilir. Eriim yaplandrmas iin genel yaklam al kanalnn TDMA ile ortaklaa kullanlmas, gnderme ilemi iin FDMA ile kullanc bana ayr bir bant genilii tahsisinin salanmasdr (ekil 2.11). Internet eriim hizmetinin verildii durumlarda asl trafik, adan kullancya ve kullancdan da aa doru zamanla ok az bir trafik olacandan bu yaklam istenen sonucu salayabilir. nk TDMA zamanla deien patlamal trafiin gzlemledii a yaplandrmalar iin daha uygun bir seimdir.

2.3.2. LMDSde Kullanlan Modlasyon Yntemleri

LMDS sistemlerinde modlasyon yntemi olarak faz (PSK Phase Shift Keying) ve genlik (AM Amplitude Modulation) modlasyonu yntemleri kullanlmaktadr. FDMA ve TDMA iin yaklak olarak ayn modlasyon yntemleri kullanlmaktadr. Kullanlan sembol uzayn genilii, birim bant geniliinde tanabilen verinin miktarn artrr ancak bu durum durumda iletim mesafesini ksaltmaktadr. LMDSde eriim mesafesi, kullanlan modlasyona bal olduu kadar nemlilik ve ya miktar ile de yakndan ilgilidir.

2.3.3. LMDSde Kapasite

LMDS sistemlerinde kapasite, veri oran ve desteklenen kullanc says ile llmektedir. Her hcredeki kapasite, hcredeki sektr says ve sektr bana kullanc saysnn arpmna eittir.

2.4. Kablosuz Uygulama Protokol (WAP)

2.4.1. WAPn Geliimi
WAP (Wireless Aplication ProtocolKablosuz A protokol), Internet ieriini ve servislerini hareketli telefonlara ve kablosuz aygtlara ulatran kresel bir standarttr. Kablosuz uygulama protokol, kablosuz iletiim ile ilgilenen irketlerin birleerek WAP forumu meydana getirmeleriyle olumutur. Bu forum grubunun kurulmas ile kablosuz mobil bir ortamda herkesin serbeste bilgi transferi salamas ve uygulama gelitirmesi amalanmtr. Gelimekte olan internet protokolleri bu ynde de gelitirilerek internet ve WWW tabanl olarak tasarlanmtr. Bylece kresel bir kablosuz a protokol olarak ortaya kmtr. Bu balamda WAP, internet ve mobil protokollerinin bir kesiimi olarak da tanmlanabilir. WAP Forum, 26 Haziran 1997 ylnda Ericsson, Motorola, Nokia ve Unvired Planet (imdiki ad Openwave Systems )in bir araya gelerek WAP standartlarn belirlemek iin oluturduklar ve bnyesinde, altyap salayclar, yazlm firmalar ve ierik salayclarn da barndran bir endstri konsorsiyumudur. Amac, kablosuz eriimin geliime ak olmas ve tayc, satc ve a teknolojisinden bamsz olmasn salamaktr.

55

2.4.2. WAP Nedir?

WAP, nternet ieriini ve servislerini hareketli telefonlara ve kablosuz aygtlara ulatran kresel bir standarttr. WAPn bant genilii kstl cep telefonlarna WEB ierii sunma konusundaki zm, aygtlar, sunucular, diller ve protokolleri kaynatran tam bir zmdr. WAP bir servis veya rn deildir. WAP, uygulama ve tama (datma) standarddr. WAP standard, nternet ieriini HTMLe yakn bir standart yntemle WAP uyumlu aygtlara ulatrr. Buradaki sorun HTMLin kk ekranl aygtlara pek ok veriyi beraberinde getirmesidir. Bu sebeple WAP yeni bir format tanmlamtr. WML (Wireless Markup Language-Kablosuz letiim in aretleme Dili)in tasarlanmasndaki ama hzl ve verimli ierik datmdr. WAP, cep telefonlar, PDAlar, el bilgisayarlar ve hatta gelecein yeni nesil kablosuz aygtlarnda alabilecek ekilde tasarlanm ve aygt bamszl konusunda byk bir baarya ulamtr. Bu baarnn temelinde yatan; her aygtn WAP destekli olabilmesi iin neler yapmas gerektiinin Kablosuz Uygulama Ortam (WAE-Wireless Application Environment) nda tanmlanm olmasdr. Tm bunlarn yan sra WAP, GSM, GPRS, TDMA ( Time Division Multiple Access), CDMA (Code Division Multiple Access) veya yeni gelitirilmi ikinci nesil (2.5 G) ve nc nesil (3G) global alarn hepsinde alabilir. Daha nemlisi WAP devre ve paket anahtarlamal alarn herhangi birinde de alabilir. WAPn esneklii altyapsnn eitli a protokollerinin zerine kurulmu olmasndan kaynaklanmaktadr.

2.4.3. WAP Yaps

WAPn tarifi Nisan 1998de yaynlanmtr. Bu ilk tarif WAPn aygtlar, sunucular, protokoller ve diller olmak zere tm ynlerini kapsayan 30un zerinde tanmn iermektedir. WAP, WEB ieriini datmak iin kendi yapsn u sebeplerden dolay gelitirmitir: Aygt kstlamalar: Daha kk pil, daha rahat tanabilir aygt ihtiyac, WAP ierik datm enerji tketimini kltmek ve kablosuz balantnn mrn uzun tutmak iin planlanmtr. HTTP: Gereksiz bilgiler ve genellikle oka script ve karakter iermektedir. WAP datm protokol ise bu i iin optimize edilmitir. Alar: stekler arasndaki uzun srelerde kopmaya/kesilmeye eilimidir. WAPn ierik dili olan WML birden fazla WAP sayfasn card-and-deck (kart ve deste) metaforu (dn alma) olarak adlandrlan yntemini kullanarak a kesintilerinin stesinden gelebilecek ekilde tasarlanmtr.

56

2.4.4. WAP Modeli

2.4.4.1. WAP Programlama Modeli WAP programlama modeli, WWW programlama modeli ile benzerlik gsterir. Bu sebepten daha nceden gelitirilmi eitli uygulamalar, bilinen programlama modellerini ve www modeli iin kullanlan (Web sunucu, XML, HTML, TCP/IP vb.) eitli uygulamalarn kullanlmasna imkn salar. Ayrca kablosuz mimarinin karakteristik zelliklerinin optimizasyonuna ve ilavelerine izin verir. Mmkn olan her yerde WAP teknolojisinin kullanlmasna ve adapte edilmesine imkn salar.

ekil 2.12: WAP programlama modeli ve WAE yaps

WAP ierik ve uygulamalar bilinen WWW tabanl formata uygun olarak tanmlanmtr. eriin tranferinde kullanlan protokoller ise WWW tabanl haberleme protokolleridir ve uygulamalar mobil cihazlarda bulunan mikro tarayclar tarafndan altrlarak kullanlr. WAP, mobil cihaz ile network sunucular arasnda balanty aktif klabilmek iin eitli zellikler tanmlamtr: Standart simleme Modeli -WWW- standart URL isimleri merkezi bir sunucuda bulunacak WAP ieriine ulamak iin kullanlabilir. Tm WAP ieriinin format WWW tabanl olduundan bu durum kullanclarn hatasz olarak ierie ulatrlmasn salar. WAP ierii, WWW tabanl olduundan markup (iaret), takvim bilgileri, elektronik i kart objeleri, resimler ve script dilleri ierir. Standart haberleme protokollerini kullanan WAP haberleme protokolleri mobil cihazdaki tarayc ile a WEB sunucusu arasndaki balanty mmkn klar.

WAP ierikleri ve kulland protokoller geni bir market olan kablosuz cihazlar iin optimize edilmitir. WAP sistemi mobil domain ile WWW arasndaki balanty kurmak iin proxy teknolojisini kullanr. Bu teknolojinin tipik zellikleri aada anlatlmtr: 57

Protokol kprs; WAP protokol ynndan gelen istei WWW protokol ynna (HTTP ve TCP/IP) dntrerek aktarr. erik ifreleme ve zme; WAP ieriini kodlayarak network anda tanabilecek bir veri boyutuna indirir.

Bu yap mobil terminallerin WAP ierik ve uygulamalarn altrabilmelerini salar ancak bu uygulamalar geni zellikleri olan mobil cihazlar iin gelitirilmektedir. WAP proxy tm WAP uygulamalarnn bir WEB sunucusu zerinden altrlabilmesini ve CGI gibi script dillerinin kullanlmasn salar. WAP sisteminin kullanlmasnda WEB sunucusu, WAP proxy ve WAP cihaz birbiri ile ilikili olarak kullanlmaktadr. Bunun yannda WAP mimarisi dier yaplar da desteklemektedir. Bu durum merkezi bir WAP proxy sunucu yolu ile araya herhangi bir (WEB sunucusu gibi) teknoloji sokmadan son kullancya ynelik uygulamalar ve ierik salama hizmetinin verilebilmesini salar. 2.4.4.2. WAP Program Modelinin alma Prensibi WAP yaps WEB uyumlu tasarlanm olsa da, aygtlar ve ierik salayclar arasndaki ilikiler bakmndan WAP mimarisi WEBden eitli ynleri ile ayrlr. WAP kendi nternet protokolunu ( IP ) kullanr, bunun bir sonucu olarak WAP aygtlar WEBe dorudan balanamaz. Bunun yerine ekil 2.12de gsterildii gibi WAP gateway (a geidi) olarak adlandrlan bir aracya gereksinim duyar. WAPta gateway, WAP aygtlarna gelip giden bilgi aknda kritik bir rol oynar.

ekil 2.12de grld gibi WAP aygtlarndan kan ilem isteinin WEBe gidip gelme esnasndaki gezintisini grlebilir. Buradaki 3 anahtar yapta; WAP istemci aygt, WAP Gatewayi ve WEB sunucudur (Origin Web Server). WAP aygt, WAP protokoln kullanarak Gatewaye isteini ifrelenmi olarak yollar. Bu istek, WEB taraycnn herhangi bir WEB sunucuya HTTP istei yollamas ile benzerdir. Aradaki farkllk, WAPta, istein bir WAP Gateway (proxy)ye gnderilmesi ve onun tarafndan HTTP iletisine evrildikten sonra WEB sunucuya gnderilmesidir. Eer WEB sunucu istenen bilgiyi barndryorsa bu WAP Gatewayine HTTP protokol kullanlarak yollanr. Bundan sonra ne yaplaca WAP Gatewaye kalmtr. Eer ierik WML biiminde ise, Gateway ierie dokunmadan WAP protokol aracl ile WAP aygtna iletir. Eer ierik HTML biiminde ve WAP Gateway, otomatik eviri destei veriyorsa, ierik WML biiminde evrilip aygta yollanr. Bu ekilde WAP ierisinde bilgi gnderme ve alma ilemi tamamlanm olur.

2.4.5. WAP Ann alma Esas

WAP kullanc ada iki sunucu ile balant kurar. WAP Proxy, WAP isteini WEB isteine evirir. Bylece WAP kullanc WEB sunucusuna isteini bildirebilir. Bunun 58

yannda proxy WEB sunucusundan alm olduu yant WAP kullancsnn anlayabilecei bir binary modda kodlayarak WAP kullancya gnderir. Eer WEB sunucusundaki bilgiler WAP ierikliyse (WML gibi) o zaman WAP proxy direkt WEB sunucusu ile balant kurar. Fakat sunucudaki bilgiler, WWW formatl HTML dokmanlar ise bu durumda HTML dilini WAP cihazlarnn anlayabilecei WML diline evirmek gerekir. ekil 2.13te bu ilem blok olarak aklanmtr.

ekil 2.13: WAP a alma rnei

WAP mimarisi mobil haberleme cihazlarna program ve uygulamalarn gelitirilebilmesine izin vermek amacyla esnek ve geniletilebilir bir mimari protokol yapsna sahiptir. Bu durum protokollerin ekil 2.14te grld gibi tabakalandrlmasyla mmkn olur. Her tabaka dier servislerde ve uygulamalarda olduu gibi zerindeki tabaka ile etkileimlidir. WAP tabaka mimarisi dier servislerin ve mimari yaplarn, iyi tanmlanm bir arayz ile WAPn getirilerinden faydalanmalarna imkn salar. WAP mimarisi bu zelliklerinden dolay mevcut uygulamalar destekler ve yeni gelitirilecek uygulamalara da kolayca uyum salar. WAP gnmzde paket anahtarlamal sistemler olan 2.5G GPRS ve benzeri sistemleri ile uyumlu almakta, gelecekte kullanlmaya balanacak olan 3G sistemler ile de sorunsuz bir ekilde almas iin almalar yaplmaktadr.

59

ekil 2.14: WAP mimari tabaka yaps

2.4.6. Kablosuz Uygulama Ortam (WAE)

WAE, WWW modelinin sisteme adapte edilmesini salamaktadr. Tm ierik internet formatnda tanmlanmtr. erik standart WWW protokolleri tarafndan tanr. WAE, mmkn olan her yerde kullanlmak zere ynetim ve yaynlama metotlarn WWW standartlarndan almtr. WAE, cihazlarda ve a zelliklerinde kullanlan WWW standartlarn gelitirmitir. Ayrca WAEye Mobil Network servislerini, arama kontrol ve mesajla may destekleyebilmesi iin ilaveler yaplmtr. Fakat dikkat edilmesi gereken en nemli husus ise mobil cihazlarda bulunan dk hafza ve ilemci hzdr. Bu yzden mimari alak bant genilikli ve yksek gecikmeli hatlar destekleyen bir zellie sahiptir. WAE, ifrelemeden sorumlu geidin tm ilevsel zelliklerini bnyesinde barndrr ve mobil abonenin ifrelenmi veri aktarmn salar. Mobil kullancya ieriin ifrelenerek datlmasnn amac havadan gnderilecek verinin daha az bir boyuta sahip olmas ve bunun sonucunda daha az enerji kullanlarak mobilin cihazn bilgiyi alabilmesini salamaktr. Daha ncede bahsedildii zere (gateway) geit fonksiyonlar ekil 2.12de grlecei zere merkez bir sunucuya yerletirilebilir. WAEnin temel ynetim zellikleri yle snrlanabilir: WAE kullanc ksm: Kullanc cihaznda bulunan yazlm sayesinde kullanclar yazlmn destekledii ierii gsterme gibi zellikleri kullanabilir. Kullanc ksm (tarayc gibi) WAP mimarisi iine entegre edilmitir. URL yoluyla ulalan WAP ieriini yorumlar. WAE kullanc blm iin iki eit standart kullanr: Kodlama iin Wireless Markup Language (WML) ve uygulama altrma iin ise Wireless Markup Language Script (WMLScript.) 60

erik salayclar: Mobil terminal iinde bulunan kullanc ksmndan gelen istee merkezi sunucuda bulunan uygulamalar (CGI script gibi) standart formatta yantn iinde gnderir. WAE herhangi bir standart ierik reticisini tanmlamaz. Fakat yakn bir gelecekte gnmzde yaygn olarak WWW iinde kullanlan HTTP tabanl sunucularda yaplacak deiiklikle yaygn uygulamalar sz konusu olacaktr. Standart ierik ifreleme: yi tanmlanm ifrelenmi ierik bir WAE kullanc ksmnn (bir tarayc gibi) uygun ekilde WEB ieriine ulalmasn salar. Standart ierik ifreleme WML iin sktrlm ifreleme, WMLScript iin sktrlm byte kodu, standart imaj formatlar birok paral tayc format ve adapte edilmi i ve takvim veri formatlar ierir. Wireless Telephony Applications (WTA): Gelecek kontrol mekanizmalar ve arama iin zel telefon eklentileri topluluu daha ileri mobil network servislerinin olumasn salar.

2.4.6.1. WAE Servisleri ve Formatlar WAE servisleri ve formatlar WAEnin etkili olmasn salayan birok teknik yapy iermektedir. WAE bnyesinde WML ve WMLScript dillerini ve buna bal WAE uygulamalarn ve WAE destekli format yaplarn ierir.

ekil 2.15: WAE alc yaplar

2.4.6.2. Kablosuz letiim in aretleme Dili (WML) WML, WAP uygulamalarnda kullanlan, etiket tabanl ve uygulamalarn iaretlerle tanmland bir eit dildir. WML iin WWW iin tanmlanan HTML ve HDML (handheld markup language) dillerinin mirasn paylayor diyebiliriz. WML bir XML (eXtensible 61

Markup Language) dokman gibi tanmlanmtr. XML dili yresel ya da sunuculara ya da kullanlacak farkl bir taraycya zel yeni iaretler ve bu yolla da yeni iaretleme dillerinin gelitirilmesine imkn salayan ve gnmzde yeni yeni gelime gstermekte olan bir eit iaretleme dilidir. WML zel sunum, telefon ve kablosuz iletiim aralar iin standartlatrlmtr. WML ve destekledii evre birimleri ufak ve dar bantl cihazlar, kk ekran, snrl kullanc girii, darbant network balantlar, snrlandrlm hafza kaynaklar ve snrl hesap yapabilen birimler iin tasarlanmtr. WAP tarafndan hdeflenen ise ynetim ve browser aralar arasndaki veri alveriini olabildiince esnek ve etkili klmaktr. WML yaptalarn tad HDML dilinin baz elementlerini deitirmi ve buna yeni elementler eklemitir. Bunlarn bazlar HTML dilinin elementleri gibi modellenmitir. Sonuta ise kart ve deck yapsnda WML dili olumutur. Bu yap ieriin oklu kart yaplar iinde sunulmasn salamaktadr. Kartlar ise mobil cihazn ekrannda grlen ieriin kademeli olarak ulatrlmasn ve yaynlanmasn salar. WMLin bu ekilde tanmlanm olmas birok irketin kendi zel cihazlarn gelitirebilmesini mmkn klmtr. 2.4.6.3. WMLscript WMLScript, kullanclarn dar bantl balant hatlarnda kullanabilmeleri iin bu snrlandrma ve programlayabilme yeteneklerini gelitirmek amacyla tasarlanmtr. WML tarafndan yerine getirilebilen birok servis kk mobil cihazlarda kullanlabilir. Sunucuya bilgi transferi ya da eitli aktif uygulamalar iin bu program paracklar kullanlabilir. WMLScript, WAP mimarisinin genel script yapsn gelitirmek amacyla gelitirilmitir. WMLScript, WML yapsn gelitirmek ve tamamlayc bir unsur olarak kullanlabilir.

2.4.7. Sonu
WAPn ortaya k aamalarn, geirdii geliim srecini, mimari yapsn, bu yapy oluturan birimleri ve bu yapnn almasn inceledikten sonra u sonulara varabiliriz. WAP, birok kuruluun ortak alma grubu olan WAP Forum tarafndan srekli yenilenmekte ve bu sayede yeni hayata geirilen teknolojilere ayak uydurup bu teknolojilerle uyumlu alabilmektedir. Bu ekilde esnek yapya sahip olmas, mobil cihazlar kullanarak internet eriimi salamak isteyen kullanclara yeni imknlar sunmas WAP mobil internet eriimi konusunda vazgeilmez klmaktadr. zellikle GPRS ve benzeri paket anahtarlamal uygulamalar kullanmaya baladktan sonra hizmet cretlerindeki ucuzlama kullanclar memnun etmitir. Bu adan bakldnda WAP teknolojisi uzun yllar kullanlmaya ve yeni nesil uygulamalarda kullanlmaya devam edecektir diyebiliriz.

62

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

lem Basamaklar neriler

GPRS ve WAP, hizmetlerini kullanabilmek iin uygun bir mobil telefon seiniz. GPRS hizmetleri sunan bir GSM operatr kullannz. Telefonunuzun GPRS ve WAP ayarlarn yapnz. Operatrn salad veri hizmetlerinden (haberler, hava durumu ekonomi, spor, vb.) istediklerinizi, operatrden talep ediniz. WAP sitelerini geziniz. Sayfalarda gezinmek iin telefonunuzun tularn ya da joystickini kullannz.

Telefonunuzun, ayarlar blmnden, internet ve GPRS ayarlarnn yapld blme giriniz. GSM operatrnzn, mteri hizmetleri merkezinden, GPRS ve WAP ayarlar ile ilgili bilgileri edininiz. Eer interrnet balantnz var ise operatrnzn WEB sayfasndan da ayn bilgileri edininiz. Bu bilgilerinizi telefonunuzun ilgili menlerini kullanarak telefonunuza kaydediniz. Veri hizmetlerini kullanmak iin WEB sayfasndan veya mteri hizmetleri merkezinden gerekli bavurular yapnz. Ziyaret etmek istediiniz WAP sitelerinin adreslerini, telefonunuzun uygun mensn deki URL adresini iin ayrlan blme yaznz. (http://wap. ---------- . com.tr vb..) Ekrandaki ynergeleri takip ederek sayfalarda gezinmek iin tular veya joysticki kullannz.

63

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aadaki cmlelerin banda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen bilgiler doru ise D, yanl ise Y yaznz. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. ( ) GSM, mobil cihazlar ile kablosuz ses ve veri hizmeti sunan bir sistemdir. ( ) GSM, paket anahtarlama sistemi kullanarak saysal veri hizmeti sunan bir sistemdir. ( ) GSM, merkezlerinde baz istasyonlarnn bulunan hcresel alanlardan oluur. ( ) HLR, mobil telefona ait kimlik bilgilerini barndrr. ( ) GPRS, GSM alt yapsn kullanmaz. ( ) GPRS, sadece ses iletimi iin kullanlr. ( )GPRSin en nemli zelliklerinden birisi paket anahtarlamal sistem kullanmasdr. ( ) Her trl cep telefonu ya da mobil cihazla GPRS sisteminden yararlanlabilir. ( ) LMDS genibant, noktadan ok noktaya ve 20 GHz zerinde frekanslarda i letilen haberle me sistemlerdir. ( ) LMDS ile 200-300 km yarapndaki alanlara kablosuz haberleme yaplabilir. ( ) WAP, Internet ieriini ve servislerini hareketli telefonlara ve kablosuz aygtlara ulatran kresel bir standarttr. ( ) WML, WAP uygulamalarnda kullanlan, etiket tabanl ve uygulamalarn iaretlerle tanmland bir eit dildir. ( ) WAP, sadece mobil cep telefonlarnda kullanlabilir.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise Modl Deerlendirmeye geiniz.

64

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz. 1. Kablosuz LAN larda veri iletimi nasl gerekleir? A) Fiberoptik kablolarla Elektrik sinyalleriyle B) Havadan Elektrik sinyalleriyle C) Fiberoptik kablolarla Radyo dalgalaryla D) Havadan Radyo dalgalaryla Aadakilerden hangisi kablosuz LAN standartlarndan deildir? A) IEEE 802.11a B) IEEE 802.11b C) IEEE 822.g D) HiperLAN2 Aadakilerden hangisi kablosuz LAN larda kullanlan bir gvenlik mekanizmasdr? A) FSSS B) DSSS C) WEP D) OFDM Aadaki seeneklerden hangisi Bluetooth kablosuz kiisel a teknolojisinin zelliklerinden deildir? A) Uzak mesafedeki aygtlar birbirine balar. B) Ses iletimini desteklemektedir. C) Ksa mesafedeki aygtlar birbirine balar. D) Bluetooth alar piconet ve scatternet eklindedir. Aadaki seeneklerden hangisi eriim cihaznn (Access point, AP) ilevlerinden deildir? A) Kablosuz LAN lar birbirine balayabilir. B) Fiberoptik kablolarla balanty salayabilir. C) Aygtlar birbirine balayarak kablosuz LAN oluturabilir. D) Kablosuz LAN lar Kablolu LAN lara balayabilir. Cihazdan cihaza (Ad Hoc) modeli ile oluturulmu kablolu alar iin aadakilerden hangisi sylenemez? A) Bilgisayarlar eit yetkiyle birbirlerine balanr. B) Bilgisayarlarn kablosuz alma zelliinin olmas yeterlidir. C) Kablolu LAN larla balant kurabilir. D) Eriim cihaz kullanmaya gerek yoktur.

2.

3.

4.

5.

6.

65

7.

Altyap alma (Infrastructure,Client/Server) modeli ile oluturulmu kablolu alar iin aadakilerden hangisi sylenemez? A) Sunucu (Server) istemci (Client) mantyla alr. B) Kablolu LAN lara balanamaz. C) Kullanc saysna bal olarak eriim cihaz ilave edilebilir. D) letim mesafesini artrmak iin eriim cihaz ilave edilebilir. Noktadan noktaya (point to point) balant iin aadakilerden hangisi sylenemez? A) Uydu sistemleri araclyla balant yaplamaz. B) 80211.x kablosuz LAN standartlar tarafndan desteklenir. C) Ad hoc modunda noktadan noktaya balant oluturulabilir. D) Antenlerin birbirlerini dorudan grd balantdr. Aadaki seeneklerden hangisi kablosuz LAN larn performansn olumlu ynde etkiler? A) Binalarda metal aksamn olmamas B) Radyo frekanslarnn birbirine karmas C) Anten yerleiminin uygun olmay D) Aygtlar arasndaki mesafenin artmas Kablosuz LAN kurulurken aadakilerden hangisi en son yaplacak admdr? A) Almak istediiniz donanm belirleme B) Kullanc saysn belirleme C) Kablolu Yerel Anza balanty planlama D) Hayata geirmeden nce kurulumu snama

8.

9.

10.

Aadaki cmlelerin banda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen bilgiler doru ise D, yanl ise Y yaznz. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. ( ) GSM, mobil cihazlar ile kablosuz ses ve veri hizmeti sunan bir sistemdir. ( ) GSM, paket anahtarlama sistemi kullanarak saysal veri hizmeti sunan bir sistemdir. ( ) GSM, merkezlerinde baz istasyonlarnn bulunan hcresel alanlardan oluur. ( ) HLR, mobil telefona ait kimlik bilgilerini barndrr. ( ) GPRS, GSM alt yapsn kullanmaz. ( ) GPRS, sadece ses iletimi iin kullanlr. ( ) GPRSin en nemli zelliklerinden birisi paket anahtarlamal sistem kullanmasdr. ( ) Her trl cep telefonu ya da mobil cihazla GPRS sisteminden yararlanlabilir. ( ) LMDS genibant, noktadan ok noktaya ve 20 GHz zerinde frekanslarda i letilen haberle me sistemlerdir. ( )WAP, sadece mobil cep telefonlarnda kullanlabilir.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki modle gemek iin retmeninize bavurunuz. 66

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET-1N CEVAP ANAHTARI
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 D C C A B C B A A D

RENME FAALYET-2NN CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 Doru Yanl Doru Yanl Yanl Yanl Doru Yanl Doru Yanl Doru Doru Yanl

67

MODL DEERLENDRMENN CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 D C C A B C B A A D Doru Yanl Doru Yanl Yanl Yanl Doru Yanl Doru Yanl

68

NERLEN KAYNAKLAR
http://www.antrak.org.tr http://www.wapforum.org http://akademik.maltepe.edu.tr/~yceyhun/KablosuzSistemler/Maltepe-Subat2004 cisn@metu.edu.tr http://www.tk.gov.tr/

69

KAYNAKA KAYNAKA
Dr. LKESEN Rifat, Prof.Dr. Blent RENCK, Bilgisayar Haberlemesi ve A Teknolojileri, stanbul, 2003. Dr. LKESEN Rifat, Yasin KAPLAN, Yksek Hzl Kablosuz Hcresel A Eriimi. ZTRK Emin, WLAN Kablosuz Yerel Alan Alar Teknolojisinin ncelenmesi, Mevcut Dzenlemelerin Deerlendirilmesi ve lkemize Ynelik Dzenleme nerisi, Uzmanlk Tezi, Ankara, 2004. Yrd. Do. Dr. NCEOLU Mustafa Murat, Ebru KILIN, Wap A Geidinde Ortaya kan Gvenlik Boluklarnn Kapatlmasna likin neriler, Ege niversitesi Bilgisayar Mhendislii Blm. SARI Arif Ogn, Rekabet Kurallar Inda Eriim Ara Balant Anlamalar ve Sanal Mobil A Operatrl, Ankara, 2004. Sektrel Aratrma ve Stratejiler Dairesi Bakanl, Sanal Mobil Operatrlk, Telekomnikasyon Kurumu, Ankara, 2001. SMER Nihat, Yeni Kuak Arabalant: 2G/3G Arabalant, Ankara, 2004. TBTAK-BLTEN, Elektromanyetik Dalgalar ve nsan Sal - Ska Sorulan Sorular ve Yantlar, Ankara, 2001. KOAK Ylmaz,, M. Akif SABAH, Necmi TAPINAR, Genel Paket Radyo Servisi (Gprs) Yaps, Protokolleri ve Kaynak Ynetimi, Erciyes niversitesi Fen Bilimleri Ensits Dergisi, Kayseri, 2002.

70