Trkiyenin Demokratiklemesi iin Kapsaml bir Siyasi Parti ve Seim Sistemi Reformu nerisi

Fuat Keyman Tarhan Erdem Bekir Ardr

Aralk 2013

Ynetici zeti
Trkiyenin dnm srecini demokrasiyle eklemlemek ya da dnen Trkiyeyi demokrasisi gl Trkiyeye tamak, bata siyasi partiler olmak zere, hepimizin zerinde almas gereken bir giriimdir.

Trkiye son yllarda etkileri toplumsal yaamn her alannda hissedilen bir dnm srecinden gemektedir. Dnm sreci iinde, kreselleen, kentleen, ekonomik olarak dinamik, d politikada aktif ve tm sorunlara ramen, Avrupa Birliiyle (AB) tam yelik mzakereleri srdren bir Trkiye tablosu ortaya kmtr. Bununla birlikte, yaadmz dnm sreci, bugne kadar, demokratiklemeye, ya da demokrasimizin pekimesine ve ileri demokrasi konumuna gelmesine yol amamtr. rnein, lkelerin demokrasi performanslar zerine alan nemli ve saygn kurulularn ortaya kartt demokrasi endeksleri (Economic Intelligence Unit Index, ve Freedom House), Trkiyeyi, otoriter eilimler gsteren snrl demokrasi olarak nitelemektedir. Trkiyenin, son yllarda, demokrasi karnesi zayf grnmektedir. Trkiyenin dnm srecini demokrasiyle eklemlemek ya da dnen Trkiyeyi demokrasisi gl Trkiyeye tamak, bata siyasi partiler olmak zere, hepimizin zerinde almas gereken bir giriimdir. Bu balamda, kritik nem tayan bir giriim, hatta, demokratikleme yolunda atlan en nemli adm olan yeni anayasa yapm sreci, maalesef, durmutur. Trkiye, ok nemli bir frsat karma noktasndadr. Yeni Anayasa kadar nemli, dahas anayasann uygulamaya sokulmasnda gerekli admlarn banda gelen

bir giriim de, Siyasi Partiler ve Seim Sistemi Reformudur. Bu reformlar, eer yeni anayasa yaplamazsa, ok daha nem tayacaklardr. Trkiye siyasetinde yer alan farkl gr ve gruplarn Trkiye Byk Millet Meclisinde (TBMM) temsili, semen-milletvekili bann kuvvetlenmesi, lider sultasnn kaldrlmas gibi sorunlarn zlebilmesi ve semenin siyasete yn verebilmesinin yollarnn almas iin Siyasi Partiler Kanunu ve Seim Sisteminin hzlca ve bir btnlk iinde yeniden dzenlenmesi gereklidir.1 Bu kanunlarn reformu, Trkiyenin ileri demokrasi seviyesine gemesinin nn aacaktr. stanbul Politikalar Merkezi ve KONDA ortaklnda yrttmz ve National Democratic Instituteun (NDI) teknik desteiyle tamamladmz bu alma, Trkiyenin bu nemli ve acil sorununa dair tespitler ve zm nerileri sunmaktadr. Elinizde bulunan alma iin Trkiyede Siyasi Partiler Kanunu ve Seim Sistemi zerinde uzmanl bulunan 16 akademisyen ve deneyimli siyasetinin yuvarlak masa toplants ve birebir grmeler araclyla alnan grleri, siyasi parti ve sivil toplum temsilcilerinin odak gruplar2 ve birebir grmeler arac1 Seim Sistemi konusunda ilgili kanunlar 298 sayl Seimlerin Temel Hkmleri ve Semen Ktkleri Hakknda Kanun ve 2839 sayl Milletvekili Seimi Kanunudur. 2 Bu odak grup almalar, 15 sivil toplum rgt, 7 sendika ve meslek rgtnden 25 ve 11 siyasi partiden 15 temsilcinin katlmyla gerekletirilmitir.

lyla alnan grleri, 36 lkenin siyasi partiler ve seim sistemi zerine aratrmalar ve uluslararas kurulularn zerinde ortaklat ilkeler biraraya getirilmitir. Ayrca, Trkiyenin tm siyasi partiler ve seim kanunlarnn aratrld ve analiz edildii bir kitap hazrlanmtr. nerilerimizi bir araya getirirken, 30 Eyll 2013 tarihinde Babakan Recep Tayyip Erdoann aklad Demokratikleme Paketini de gz nnde bulundurduk. almamz gstermektedir ki paydalar Siyasi Partiler Kanunu ve Seim Sisteminin yeniden dzenlenmesi gerektii3 zerinde fikir birliindedir. Reformlarn hangi mekanizmalar araclyla yaplmas gerektiine ilikin ise farkl neriler bulunmaktadr. Paydalarn nerileri eitlilik gsterse de, gerekli reformlarn yaplmas srasnda uluslararas ilkelerin lt olarak alnmas demokratik bir siyasi parti ve seim kanununa sahip olmamz asndan nem arz etmektedir. almamz kapsamnda ne kan ilkeler ise unlardr: 1. Semen seilen mesafesini azaltma hedefiyle seimlerdeki adaylarn belirlenmesinde yeler etkin olmal, 2. Parti ii demokrasiyi glendirme hedefiyle, parti yeleri parti politikalarnn belirlenmesinde etkin olmal, 3. Siyasi parti finansman effaf ve denetlenebilir olmal, 4. Siyasi partiler rgtlenme ve ye kaydetme alanlarnda zgr olmal, 5. Farkl gruplarn siyasi temsili salanmal, 6. Seim Sistemi toplumdaki
3 ounluk sistemine sahip Hindistan ve Birleik Krallkta koalisyon hkmetleri mevcutken, nispi temsil sistemine sahip Trkiye ve Gney Afrikada gl parti hkmetleri bulunmaktadr.

farkl grleri Meclise yanstmal ve temsiliyeti salamal, 7. Seim Sistemi ve seim blgeleri semen iradesini yanstmal, seim blgeleri effaf, kapsayc ve katlmc bir srele belirlenmeli. Bu ilkeler dorultusunda yaplmas gereken reformlar Demokratikleme Paketi kapsamnda deerlendirdiimizde paketin nemli konular ele aldn, fakat nerilerin gelitirilmesi ve Trkiyenin ihtiyalarna gre yeniden dzenlenmesinin gerekli olduunu grmekteyiz. Seim Sistemine ilikin birinci seenek olan mevcut sisteme devam edilmesi nerisi, nispi temsil sistemine ait pratiklerin toplumda ve siyasi partilerde allm olmas nedeniyle en uygulanabilir seenek olmakla beraber, nerimiz temsiliyet sorununun almas iin barajn yzde 3-4-5 seviyesine ekilerek sistemin yeniden dzenlenmesi ynndedir. kinci seenekte yer alan yzde 5 barajl, 5li gruplandrmayla Daraltlm Blge Seim Sistemi nerisinin de seim adaleti asndan, her seim evresinin karaca milletvekili saysnn alt snr 5 veya 6, st saynn da 10-14 aralnda snrlandrlmas durumunda salkl ilemesi mmkndr. Seim blgelerinin belirlenmesinde ise genel mutabakat aranmas gerekmektedir. nc seenekte yer alan sfr barajl Dar Blge Sisteminin demokratikleme ynnde bir adm olabilmesi iin ise her eyden nce yerel ynetimlerin glendirilmesi gerekmektedir. Merkeziyetiliin ok gl olduu lkemizde yerel ynetimler reformunun bir sre uygulanmas ve sonrasnda Dar Blge Sistemine geilmesi uygun olacaktr. Aksi durumda mil-

letvekilleri kendi blgelerinin sorunlaryla snrlanacak, lider hakimiyeti devam edecek ve semen tercihini lidere bal yapmaya devam edecei iin semen-milletvekili bann da glenmesi mmkn olmayacaktr. Demokratikleme Paketinde Siyasi Partiler Kanununa dair bulunan neriler olumludur, fakat olduka kstl bir alan kapsamaktadr. Yaplacak reformlarn rgtlenme zgrl, finansmann denetlenebilir ve effaf olmas, kadn, gen, dezavantajl gruplarn siyasete katlmnn arttrlmas, n seim uygulamas ve yelik sistemi zerine dzenlemeleri iermesi, nem tamaktadr. Daha nce de belirttiimiz gibi, Siyasi Partiler Kanunu ve Seim Sistemi reformunun e zamanl ve birbirini tamamlayacak ekilde yaplmas siyasetin demokratiklemesi asndan nem tamaktadr. Demokratikleme asndan nemli bir dier unsur ise, reformlarn katlmc ve effaf bir srele tamamlanmasdr. Temsil adaleti Trkiyenin en nemli sorunlar arasnda yer almaktadr. Dolaysyla, nerilecek Seim Sistemi gerek lke baraj gerekse seim blgelerinin sorunlu dalm nedeniyle kar karya olduumuz ciddi temsiliyet sorununu zd lde baarl olacaktr. rgtlenmenin zgr olduu, semenin milletvekiliyle bann kuvvetli olduu ve karar srelerine etki edebildii bir sistem demokrasilerin en nemli unsurlar arasnda yer aldndan Siyasi Partiler Kanunu ve Seim Sistemine yaplacak reformla-

rn bu unsurlar gz nnde bulundurarak gerekletirilmesi nemlidir. Bunun yan sra, Trkiyede merkeziyetiliin ok gl olmas hem partilerin demokratiklemesi adna hem de semen milletvekili bann glendirilmesi asndan nemli bir sorun tekil etmektedir. Semen-milletvekili bann kuvvetlenmesi, parti yelerinin ve semenlerin fikirlerini partileri yoluyla ifade edebilmesi ve milletvekillerini davranlarndan sorumlu tutabilmesi iin n seim mekanizmas ve yelik aralar arasnda yer almaktadr. Bu mekanizmalar ayn zamanda, parti iindeki lider oligarisini engellemek iin de bir ara olabilecek ve de parti ii demokrasinin glenmesine hizmet edecektir. Siyasete duyulan gvenin arttrlmas ve demokratik ynetiim asndan parti finansmannn denetlenebilir, effaf ve hesap verilebilir olmas gerekmektedir. Yaplacak olan reformlarda mali effaflk ve hesap verebilirlii salayacak mekanizmalar gz nnde bulundurulmaldr. nemli sorunlar arasnda yer alan siyasette kadn temsilinin olduka az olmas nedeniyle de reformlarn katlm arttracak zendirici yntemler iermesi gerekmektedir. almamzn Siyasi Partiler Kanunu ve Seim Sistemi reformu iin bir balang noktas olacan ve Trkiyenin demokratiklemesi iin gerekli admlarn atlmas yolunda yol gsterici olacan umuyoruz.

NDEKLER
I. GR: NEDEN TRKYENN DEMOKRATKLEMES KAPSAMLI BR SYAS PART VE SEM SSTEM REFORMUNA BALI? II. Proje Ekibi ve Aratrma Kaynaklar III. Demokratiklemede Siyasi Parti ve Seim Sisteminin Rol: Uluslararas lkeler IV. Payda Gruplar, lkeler ve Trkiyedeki Sorunlar zerinde Hemfikir V.Uzman Grleri V.1. Siyasi Partiler Kanunu Reform nerileri V.1.1. n Seim V.1.2. yelik V.1.3. rgtlenme V.1.4. Finansman V.1.5. Kadn Katlm V.2. Seim Sistemi Reform nerileri V.2.1. Seim Baraj V.2.2. Seim Sistemi V.2.3. Dier: 18 18 18 19 19 19 20 20 20 VI.2.2.3. Partilerin Denetimi 8 12 14 17 17 VI.2.2.4. Hazine yardm VI.2.3.1. Veriler, Gerekler VI.2.3.2. Farkndalk VI.2.3.3. Kadnlardan Gl Talep VI.2.3.4. Zihniyet Dnm htiyac VI.2.3.5. Kadnn Glen(diril)mesi VI.2.3.6. Siyasi Partiler Kanununda Kadnn Ad Yok VI.2.3.7. Demokratikleme VI.2.3.8. Kota Uygulamas VI.2.3.9. Partilerin Tutumunda Aklk VI.2.3.10. Kaynak VI.3.1. Psikolojik Ortam VI.3.1.1. Karlkl Gvensizlik VI.3.1.2. Bakanlk tartmalarnn glgesi VI.3.1.3. Krt Meselesinin Glgesi VI.3.2. Reform htiyacnda Tam Mutabakat VI.3.2.1. Vesayet Vurgusu VI.3.2.2. Demokrasi Vurgusu VI.3.2.2. htiya Vurgusu VI.3.3. Anayasa htiyac VI.3.4. Siyasi Kltr VI.3.5. Sonular VI.3.5.1. Genel Yaklam VI.3.5.2. Odak Gruplar VI.3.5.3. Sonular VI.3.5.4. Sorunlar VII. Reform nerileri VIII. Katlmclar IX. EKLER: TRKYE VE DER LKE RNEKLER X. Kaynaklar 33 34 35 36 37 38 40 41 42 42 43 43 44 44 44 45 45 45 45 45 46 47 48 48 49 49 51 52 58 60 82

VI.2.3. Kadn Temsili ve Siyasette Kadnn Glendirilmesine Dair 35

VI.3. DEERLENDRME 44

VI. ODAK GRUP ALIMALARI DEERLENDRMES: Siyasi Partilerin Ve Sivil Toplum Kurulularnn Grleri 21 VI.1. KAPSAM 21

VI.2. GRLER 22 VI.2.1. Seim Sistemi ve Kanununa Dair 22 VI.2.1.1 Seim Sistemi VI.2.1.2. Kanunun Yenilenme htiyac VI.2.1.3. Seimlerin ynetimi VI.2.1.4. Seim evresi VI.2.1.5. Semenler ve Semen Ktkleri VI.2.1.6. Oy Kullanma VI.2.1.7. Baraj VI.2.1.8. Seim Kampanyalar VI.2.1.9. Seim ttifak VI.2.2.1. Siyasi Partiler Kanunu VI.2.2.2. Parti i Demokrasi Ve nseim 22 23 23 27 28 29 29 31 31 32 33

VI.2.2. Siyasi Partiler Kanununa Dair 32

I Giri
Trkiyenin Demokratiklemesi Neden Kapsaml Bir Siyasi Parti ve Seim Sistemi Reformuna Bal?
Trkiyede siyasetin normallemesi ve demokratiklemesi inili kl bir yol izlemektedir. Siyasi hak ve zgrlkler ile rgtlenme zgrl zerindeki kstlamalar, demokratiklemenin nnde nemli bir engel oluturmaya devam ederken, Avrupa Birlii (AB) ileri demokrasi yolunda admlar atlmas iin apa grevi grmektedir. Bu srete, Siyasi Partiler Kanunu ve Seim Sisteminin e zamanl ve birbirini tamamlayacak ekilde yeniden dzenlenmesi, Trkiye demokrasisinin glenmesi yolunda nemli bir adm olacaktr. Anayasal gvence altna alnm temel hak ve zgrlklerle uyumlu olan bir reform, ayn zamanda, yurttalar ile temsilcileri arasnda da gl balarn kurulmasna olanak salayacaktr. Ek olarak, yeni dzenlemeler bir yandan Trkiyenin AB adaylk srecinin canlandrlmasna katk sunarken, dier yandan Trkiyenin ileri demokrasiye geiini hzlandracaktr. Bu sre, gnmzde durma noktasnda olan yeni anayasa srecinin de canlanmasna neden olabilir. zetle, kapsaml bir Siyasi Partiler Kanunu ve Seim Sistemi reformunun Trkiyeyi daha temsili, katlmc ve istikrarl bir ileri demokratik sisteme tayacan syleyebiliriz. Babakan Recep Tayyip Erdoann 30 Eyll 2013 tarihinde aklad Demokratikleme Paketinde yer alan neriler, hem Siyasi Partiler Kanunu reformunu iermekte, hem de seenekli bir yeni Seim Sistemi tartmasn gndeme getirmektedir. Bu neriler Trkiyenin ileri demokrasiye gemesi adna nemlidir. Bununla birlikte, nerilerin tartmaya almasna ve yeniden zerinde allmasna gereksinim duyulmaktadr. Demokratikleme Paketinin Seim Sistemi zerine nerileri u ekildedir: 1. Mevcut sistemle, yzde 10 barajyla devam etmek, 2. Baraj yzde 5e ekip, 5li gruplandrmayla Daraltlm Blge Seim Sistemini uygulamak, 3. lke barajn tamamen kaldrlarak Dar Blge Seim Sistemine gemek. Paket ayrca, Seim Kanununda tzkte yer almak ve iki kiiden fazla olmamak kaydyla partilere e genel bakanlk sisteminin getirilmesi ve siyasi parti ve adaylar tarafndan yaplacak her trl propagandada Trkenin yannda farkl dil ve lehelerin de kullanlabilmesinin mmkn hale getirilmesi konusunda da dzenlemeler iermektedir. Seim Sistemi zerine nerilerin her birinin uygulanmas mmkndr, fakat nerilerin gelitirilmesi ve Trkiyenin ihtiyalarna gre yeniden dzenlenmesi gerekmektedir. Birinci maddede yer alan mevcut sisteme devam edilmesi nerisi, lkenin nispi temsil sistemini uzun zamandr kullanyor oluu ve buna ilikin pratiklerin toplumda ve siyasi partilerde allm bir uygulama olmas nedeniyle uygulanabilir bir neridir. Fakat mevcut lke barajnn korunmas, temsiliyet sorununun almas yolunda nemli bir engel oluturmaya devam edecektir. Ayrca, aada incelenen Siyasi Partiler Kanununa ilikin neriler arasnda bulunan hazine yardmnn yzde 3e ekilmesi asndan da barajn drlmesi gerekmektedir. Katlmc grleri, bu konuda yaplan aratrmalar ve demokratik lkelerdeki rnekler gz nne alnarak, nerimiz, nispi sistemin korunmas ve barajn yzde 3-4-5 seviyesine ekilerek uygulanmas ynndedir. kinci maddede yer alan yzde 5 barajl, 5li gruplandrmayla Daraltlm Blge Seim Sistemi nerisinin de yaratabilecei sonular gz nne alnarak dzenlenmesi gerekmektedir. Daraltlm blgede

Yeni bir Siyasi Partiler Kanunu ve Seim Sistemi gereklilii zerine bir uzlama mevcuttur. Reformlarn, siyasi zgrlklerin erevesinin geniletilmesi, yurttalarn siyasete gveninin arttrlmas ve siyasete yurtta katlmnn salanmas ilkeleri erevesinde dzenlenmesi nem tamaktadr.
her seim evresinin karaca milletvekili saysnn alt snr 5 veya 6 olabilir, fakat st saynn da belirlenmesi ve 10-14 aralnda snrlandrlmas gerekmektedir. st snrn 14ten fazla olmamas semenlerin adaylar tanyabilmesi iin gereklidir. Alt snrn 5 olarak belirlenmesi de nispi temsilin uygulanabilmesi ve seim adaletinin zedelenmemesi iin nemlidir. nc maddede yer alan sfr barajl Dar Blge Sisteminin demokratikleme ynnde bir adm olabilmesi iin ise her eyden nce yerel ynetimlerin glendirilmesi gerekmektedir. Merkeziyetiliin ok gl olduu lkemizde yerel ynetimler reformunun bir sre uygulanmas ve sonrasnda Dar Blge Sistemine geilmesi uygun olacaktr. Mevcut sistemde Dar Blge Seim Sistemine geilmesi ise, blgesine zg sorunlar dna kamayan milletvekillerinin Meclise tanmasna yol aacaktr. Bu ise hem lider hakimiyetini destekler hem de yasama organn yozlatrr. Dar Blge Sisteminde matematiksel olarak en fazla oyu alan aday seildii iin, seimin iki turlu olmas gerekir. zellikle belediye bakan seimlerinde tek turlu seim, halk temsil etmeyen adaylarn belediye bakan olmas sonucunu dourmaktadr. Demokratikleme Paketinde Siyasi Partiler Kanunuyla ilgili de neriler yer almaktadr. Bu neriler u ekildedir: 1. Hazine yardmnn yzde 7den yzde 3e ekilmesi, 2. Bir ilede tekilatlanmak iin, ile snrlar ierisindeki beldelerin en az yarsnda rgtlenme zorunluluunun kaldrlmas, 3. Oy verme hakkna sahip olan herkesin siyasi partilere ye olabilmesi, 4. n seimlerde Trkeden baka bir dil ve leheyle de propaganda yaplabilmesi. Siyasi Partiler Kanununa dair neriler olumlu ve uygulanmas gereken neriler olmakla beraber, rgtlenme zgrl, finansmann denetlenebilir ve effaf olmas, kadn, gen, dezavantajl gruplarn siyasete katlmnn arttrlmas, n seim uygulamasnn ve yelik sisteminin dzenlenmesi nem tamaktadr. stanbul Politikalar Merkezi (PM)nin nclnde tamamlanan bu almann amac, Trkiyede Siyasi Partiler Kanunu ve Seim Sistemine ilikin sorunlara dikkat ekmek ve bu alanlarda gerekli reformlarn gerekletirilmesi iin temel alnacak ilkelerin belirlenmesine katk salamaktr. Bu alma, Siyasi Partiler Kanunu ve Seim Sistemine ilikin sorunlarn tespitlerini ve sivil aktrlerin nerilerini kamuoyu ve karar vericilerle paylamak amacyla gerekletirildi. alma, siyasette oulculuk ve yurtta katlmnn en nemli aralar olan siyasi partilerin demokratiklemesi; lkedeki farkl grlerin Meclise yansmas; semen seilen mesafesinin azaltlmas; hesap verilebilirlik esasnn salanmas gerektiini vurgulamaktadr. Grmelerimiz ve aratrmamz gstermektedir ki, Siyasi Partiler Kanunu ve Seim Sistemi alanlarnda yaplacak olan reformlarn hem btncl bir yaklamla, hem de Anayasann izecei normlar erevesinde yaplmas gereklilii zerine toplumsal irade mevcuttur. almamz, zgrlk ve btncl bir yaklamn gerekliliini vurgulamaktadr; ancak, reformlarn gerekletirilmesi iin hangi mekanizmalarn kullanlacana dair ortaklalan neriler snrl saydadr. Dolaysyla, Siyasi Partiler Kanunu ve Seim Sistemi alanlarnda gerekletirilecek bir yasal dzenlemeden nce, bu alanlarda yaplacak reform zerine farkl grlerin ifade edilebilecei ve karar vericiler ile yurttalar bir araya getirebilecek bir mzakere srecinin iletilmesi nem tamaktadr. Bu tr katlmc bir mzakere sreci, hzla kutuplamakta olan Trkiyede, reformlarn geni bir taban tarafndan sahiplenilmesini de salayacaktr. Siyasi Partiler Kanunu ve Seim Sistemi reformu konusunun nemli boyutlarndan biri, temsilde adalet ve ynetimde istikrar ilkesinin dengesi olarak ortaya kmaktadr. Denge ve denetleme mekanizmalarnn glendirilmesi, siyasi partilerin demokratiklemesi, yurttalarn siyasete katlm gibi eitli mekanizmalar, temsilde adalet-ynetimde istikrar dengesi salanmas iin nem tamaktadr. Hem temsilde adaleti hem de ynetimde istikrar tam olarak salayacak bir Seim Sistemi mevcut deildir. rnein, ounluk sistemlerinin istikrarl parti hkmetlerine, nispi temsil sistemlerinin de koalisyon hkmetlerine yol at varsaylmakla beraber, farkl rnekler de mevcuttur.4 Her lkenin
4 ounluk sistemine sahip Hindistan ve Birleik Krallkta koalisyon hkmetleri mevcutken, nispi temsil sistemine sahip Trkiye ve Gney Afrikada gl parti hkmetleri bulunmaktadr.

ve toplumun, var olan siyasi, toplumsal, ekonomik ve etnik/kltrel sorunlarna zm reten bir sistem oluturmas gerekmektedir. Bu reformlarn, belirli ilkeler nda olmakla beraber, son kertede lkenin kendi balamnda deerlendirilmesi ve katlmc bir mzakere sreci sonucunda belirlenen lke gereksinimlerine gre ekillendirilmesi gereklidir. Mevcut takvimin uygulanmas durumunda Trkiyeyi 2015 Haziran aynda genel seimler beklemektedir. Seimlerin adil yaplabilmesi iin ivedilikle Seim Sistemi reformu yaplmas gerekmektedir. Hukuki dzenlemelerin uygulamadan en az bir yl nce yaplmas gerektiinden 2014 Mays ayna kadar gerekli reformlar zerinde mutabakat salanm olmas gereklidir. Yaklaan yerel seimler de gz nne alndnda nmzdeki aylarda reformlar gerekletirmek iin epey az bir zaman bulunmaktadr. almamzn da ortaya koyduu gibi, yeni bir Siyasi Partiler Kanunu ve Seim Sistemi gereklilii zerine bir uzlama mevcuttur. Reformlarn, siyasi zgrlklerin erevesinin geniletilmesi, yurttalarn siyasete gveninin arttrlmas ve siyasete yurtta katlmnn salanmas ilkeleri etrafnda dzenlenmesi nem tamaktadr. Uzun zamandr reform beklentisinin olduu, irade ve uzlann saland bir alanda yaplacak reformlar, siyasetin demokratiklemesine katk salayacaktr.

10

11

II Proje Ekibi & Aratrma Kaynaklar

Bu alma, stanbul Politikalar Merkezi (PM) Direktr Prof. Dr. Fuat Keyman ve KONDA Aratrma ve Danmanlk Ynetim Kurulu Bakan Tarhan Erdem bakanlnda yrtlm; KONDA Aratrma ve Danmanlk Genel Mdr Bekir Ardr, odak grup toplantlarn ynetmi ve bu toplantlarn raporunu kaleme almtr. National Democratic Institute (NDI) Trkiye Direktr Dilek Ertkel, uluslararas ilkelerle ilgili teknik destek salamtr. PMden Proje Koordinatr Meltem Ersoy almaya yazar, aratrmac ve

analist olarak destek sunmu; PMden Damla Cihangir Tetik almaya aratrma ve organizyon destei salamtr. NDI Trkiye Direktr Yardmcs Ebru Aduk ve zleme Program Koordinatr Aye amkran almaya proje tasarm ve genel koordinasyon destei vermitir. alma, Ankaradaki ngiltere Bykeliliinin mali destei ile tamamlanmtr. Rapordaki neriler, yalnzca katlmclarn ve yazarlarn grlerini yanstmaktadr; ngiltere Bykeliliinin ve NDIn grlerini yanstmamaktadr.

Bu almada drt ana kaynaktan yararlanlmtr: 1. Trkiyede Siyasi Partiler Kanunu ve Seim Sistemleri zerinde uzmanl bulunan 16 akademisyen ve deneyimli siyasetinin grlerinin bir ereve etrafnda toplanmas amacyla tm gn sren bir yuvarlak masa toplants ve yz yze grmeler gerekletirilmitir. 2. Siyasi parti ve sivil toplum temsilcileri ile 4 farkl odak grup almas yaplmtr. Bu odak grup almalar, 15 sivil toplum rgt, 7 sendika ve meslek rgtnden 25 temsilci ve 11 siyasi partiden 15 temsilci ile gerekletirilmitir. 3. Farkl lkelerin Siyasi Partiler ve Seim Sistemi kanunlar ile Ekonomik Kalknma ve birlii rgt (OECD), Uluslararas likiler in Ulusal Demokratik Enstit (NDI), Uluslararas Demokrasi ve Seim Yardm Enstits (IDEA) ve Uluslararas Parlamenterler Birlii (IPU) gibi uluslararas kurulularn zerinde ortaklat ilkeler zerine kapsaml bir aratrma yaplmtr. 4. Trkiyenin tm siyasi partiler ve seim kanunlarnn aratrld ve analiz edildii bir kitap hazrlanmtr.

Tm katlmclara gr verdikleri ve almamza katldklar iin teekkr ederiz.

12

13

veler farkllasa da, bu lkelerdeki dzenlemeler baz ilkeler etrafnda oluturulmutur. Seim sistemleri ise, siyasi kltr, siyasal ve toplumsal tecrbeler, kurumsal pratikler ve rgtlenme biimleri gibi faktrlere bal olarak lkeden lkeye eitlilik gstermektedir. 19uncu yzyldan 20inci yzyln bana kadar homojen bir nfusa sahip olan Birleik Krallk ve ABDdeki elit snf, aznlk gruplar zerinde sistemde azami kontrol salamak istedii iin Birleik Krallk ve ABDde tek turlu basit ounluk sistemleri ortaya km ve yerlemitir. Bu sistemde hkmet genellikle parti hkmeti olurken, gnmzde ngilterede koalisyon hkmeti bulunmaktadr. ABD tek yeli dar blgeli seim sistemine sahiptir. Bu sistemde ikinci veya nc partiler hibir sandalye alamad iin daha kk ve aznlk partilerinin temsili neredeyse imkanszdr. Ancak, meclis seimleri iin belirlenen blgeler kk olduu iin adaylarla semenin ba gldr. Daha oulcu bir toplum yapsna sahip Avrupa lkelerinde farkl gruplarn hepsinin temsilinin salanabilecei bir siyasi sistem kurulmutur. 20inci yzyln banda ou Avrupa lkesinde listeli nispi temsil sistemine geilmitir. Bugn Avrupa Birlii ye lkelerinin byk ounluu ve Trkiye, parti listeli nispi temsil Seim Sistemine sahiptir. Fransada ise iki turlu dar blge sistemi bulunmaktadr. ounluk ve nispi temsil sistemlerinin eksikliklerini gidermek amacyla Almanya rneinde olduu gibi bir karma sisteme geilmesi gerektii gnmzde epeyce tartlan bir meseledir. Genel olarak karma sistemlerde, adaylarn bir ksm tek adayl seim blgelerinden ounluk sistemi ile bir ksm ise parti listeli nispi temsil ile seilmektedir. Her ne kadar incelediimiz demokratik lkelerde siyasi partiler kanunu ve Seim Sistemi eitlilik gsterse de, kanunlarn ortaklat ilkeler bulunmaktadr. lke rneklerinin yan sra Ekonomik Kalknma ve birlii rgt (OECD), Uluslararas likiler in Ulusal Demokratik Enstit (NDI), Uluslararas Demokrasi ve Seim Yardm Enstits (IDEA) ve Uluslararas Parlamenterler Birlii (IPU) almalarn referans alarak bir araya getirdiimiz uluslararas ilkeler aadaki gibidir:

1. Semen seilen mesafesini azaltma hedefiyle seimlerdeki adaylarn belirlenmesinde yeler etkin olmal
Hem semen-milletvekili arasndaki kopukluu gidermek ve semen taleplerinin demokratik yollarla siyasete yansmasn salamak, hem de lider sultasn kaldrp parti ii demokrasinin gelimesini salamak iin yelerin parti politikalarnda ve n seimlerde aktif rol oynamas byk nem tamaktadr. Katlmc demokrasinin uygulanabilmesi ve ileyebilmesi iin semen parti bann glenmesi gerekir. Ayn ekilde, il ve ile tekilatlarnn da parti ii karar mekanizmasnda etkili olabilmesi gerekir, bylece yeler de tekilatlar araclyla siyasi partilerin politikasn etkileyebilir. Bu prensipler, partinin denetlenmesi ve demokratik bir ileyile ynetilmesi iin katlmc bir anlaya gereksinim duyulduunu ortaya koymaktadr.

III Demokratiklemede Siyasi Parti ve Seim Sisteminin Rol: Uluslararas lkeler

Demokratik lkelerde siyasi partiler ve seim sistemleri zerine tek tip bir hukuki ereve bulunmamaktadr. rnein, Avrupada her lkenin bir Seim Kanunu olmasna ramen, 17 Avrupa lkesinin dokuzunda - Belika, Danimarka, Yunanistan, rlanda, talya, Lksemburg, Hollanda, sve ve svire - Siyasi Parti Kanunu bulunmamaktadr. Bu lkelerde siyasi faaliyetler anayasa kapsamnda dzenlenmitir. Amerika Birleik Devletlerinde (ABD) ise bir siyasi partiler kanunu olmad gibi, anayasada da bu kapsamda herhangi bir dzenleme bulunmamaktadr. Siyasi partilerin kurulmas Haklar Bildirgesine eklenen 1. deiiklik maddesi ile gvence altna alnmtr.5 Siyasi partiler kanunu bulunan lkelerde ise
5 Trkiye ve Baz Avrupa lkelerinde Parti Finansman iin bknz. CD- uzun rapor / ekler

arlkl olarak siyasi partilerin finansman ve snrlar/yasaklar dzenlenmitir. svirede siyasi partiler kanunu olmamasna karn, Anayasann 137. Maddesi u ekilde dzenlenmitir: Siyasal partiler halkn dncesine ve iradesine katkda bulunmakla ykmldr. Almanya, Portekiz ve spanyada ise siyasi partiler kanunlar parti organizasyon yapsn ve hareketlerini de kapsayacak ekilde dzenlenmitir. Alman Anayasasnn 21. Maddesinde yer alan siyasi partilere ilikin hkmler, siyasi partilerin i organizasyonu, demokratik ilkelere uygunluu ve finansal kaynaklarnn topluma ak olmas konularn iermektedir. Bu dzenlemeyle, siyasi partilerin, hem i denetime hem de kamuoyunun eletirisine ak olmas salanmtr. Yasal ere-

2. Parti ii demokrasiyi glendirme hedefiyle, parti yeleri parti politikalarnn belirlenmesinde etkin olmal
Gnmzde semenlerle siyasi partiler arasndaki ba zayflam, semen seilen mesafesi giderek alm durumdadr. Bu durum temsili demokrasiler iin nemli bir sorun tekil etmektedir. Demokratik lkelerdeki siyasi partiler, bu ba glendirmek ve mesafeyi azaltmak; parti yelerinin siyasi partilerin karar alma mekanizmalarnda ve parti politikalarnn belirlenmesinde aktif rol almalar iin politikalar ve mekanizmalar gelitirmektedirler. Bu politikalarn banda siyasi parti yerel tekilatlarnn glendirilmesi, tekilatlarn ve dolaysyla yelerin parti btesi bata olmak zere parti politikalarnn belirlenmesinde ve parti rgtlenmesinde aktif ve etkin rol oynamalarn salayacak nemlerin gelitirilmesi gelmektedir. Parti ii demokrasi, parti ii fikir alverii ve karar alma srelerine aktif katlm gerektirir. Yerel tekilatlarn bu hedeflerle glendirilmesi parti ii demokrasiyi glendirecek ve partilerin hesap verebilir yaplar olmalarn salayacaktr.

14

15

3. Siyasi parti finansman effaf ve denetlenebilir olmal

Siyasi partilerin etkin bir ekilde rekabet edebilmeleri iin gl rgtlenme yaplarna sahip olmalar ve yurttalarla sistemli ve dzenli bir iletiim iinde olmalar gereklidir. Bu tr bir yaplanma ve alma, partilerin kullanabilecei finans kaynaklarnn mevcut olmasn gerekli klmaktadr. Demokratik lkelerdeki siyasi parti yaplanmalarna bakldnda siyasi parti finansmannda nemli olan baz unsurlar ne kmaktadr. Bunlar arasnda parti finansmannn effaf ve denetlenebilir olmasn salayacak mekanizmalarn gelitirilmesi, yolsuzluk phelerinin nne geilmesi ve siyasi partilerin zel karlarn boyunduruu altnda kalmasnn engellenmesi iin denetim altna alnmas bulunmaktadr. Siyasi parti finansmannn effaf ve denetlenebilir olmas, ayn zamanda semenlerin hangi aday ya da siyasi partiyi destekleyeceine ilikin kararlarnda da etkili olduu iin demokratik siyasi partiler balamnda nemli bir unsurdur.

kesimlerinin temsil imkann ve mekanizmalarn engellemektedir. Dolaysyla, kadnlar, genler ve engelliler, aznlklar gibi dezavantajl gruplarn partilerin farkl katmanlarnda temsil edilmesi ve siyasete aktif katlmalar iin mekanizmalar gelitirilmesi gerekmektedir.

6. Seim Sistemi toplumdaki farkl grleri Meclise yanstmal ve temsiliyeti salamal

Parti ii demokrasi kadar, partilerin yasama organlarnda aldklar oy orannda temsil edilmeleri de nem tamaktadr. Toplumun farkl kesimlerinin rgtlenmesine ve partilerin karar alma mekanizmalarna katlmalarna imkan salamak tek bana demokratik bir ileyi iin yeterli deildir. Demokratik bir seim sisteminin farkl tercih ve taleplerin yasama organnda temsil edilmesini salayacak ekilde kurgulanmas gerekmektedir. rnein, istikrarn salanmas iin uygulanan lke baraj uygulamas, yksek olursa toplumun iindeki farkl kesimlerin Meclis dnda kalmasna, dolaysyla siyasetin dna itilmesine yol aabilir. Toplumun iinde bulunan fikir ayrlklar baraj uygulamasyla yok olmad gibi meclis iinde tartma ve sorun zmne katlmas engellendii durumda demokratik siyasetin etkin ilemesinin n tkanacaktr.

IV Payda Gruplar, lkeler ve Trkiyedeki Sorunlar zerinde Hemfikir

Katlmclar uluslararas ilkelerin uygulanmas ve yeni bir Siyasi Partiler Kanunu ile Seim Sistemi olmas gerektii konusunda hemfikir. Bu raporda anlatlan ilkeler, ayn zamanda, Trkiyede siyasi Partiler Kanunu ve Seim Sistemi alannda yaplmas gerekli olan ve alma sresince grlerine bavurulan katlmclar tarafndan sklkla dile getirilen n seim, parti yelii, rgtlenme, finansman ve dezavantajl gruplarn siyasi partilerde temsili, seim baraj ve Seim Sistemi alanlarn kapsamaktadr.

1. Semen seilen mesafesini azaltma hedefiyle seimlerdeki adaylarn belirlenmesinde yeler etkin olmal

4. Siyasi partiler rgtlenme ve ye kaydetme alanlarnda zgr olmal

rgtlenme zgrl demokrasilerde anayasa tarafndan garanti altna alnmtr. Karar alma mekanizmalar zerinde halkn kontroln salamak ve semenin ifade zgrlne sahip olmas iin rgtlenmenin, iddete bavurmad srece, serbest braklmas gerekmektedir. Toplumun farkl kesimlerinin kendine ifade alan bulabilmesi iin ncelikli olarak rgtlenebilmesi gerekir. Siyasete katlm imkan bulan kesimler taleplerini demokratik yollarla ifade edebildii iin siyaset toplumun gereksinimlerinin gerekletirilmesi ve sorunlarnn zm iin etkin bir alana dnecektir.

V Uzman Grleri

7. Seim Sistemi ve seim blgeleri semen iradesini yanstmal. Blgeler effaf, kapsayc ve katlmc bir srele belirlenmeli
Seim sistemi semenin farkl taleplerinin Mecliste temsilini salamak durumundadr. Seim blgeleri ise siyasi partilerin hangi oranda yasama organnda temsil edileceini belirlemedeki en etkin unsurlardan biri olmas dolaysyla tm seim sistemi iin kritik bir neme sahiptir. dari snrlar gzeterek seim blgelerinin belirlenmesi gerekir, fakat seim blgelerinin toplumu blecek ve temsil ve oy kullanma gcn rk, renk, din, ideoloji temelli ayrmcla yol aacak ekilde belirlenmesi demokrasilerde kabul edilemez. Rekabeti ve oulcu bir sistem iin, seim blgeleri toplumun tm kesimlerini temsil edecek ekilde, effaf bir srele belirlenmelidir.

Siyasi Partiler Kanunu ve Seim Sistemi Reformu almamzn ilk aamasnda, konu zerinde uzmanl bulunan akademisyenler ve deneyimli siyaset mensuplarnn grlerine bavurulmutur. 9 ubat 2013 tarihinde yaplan tm gnlk yuvarlak masa toplantsnda bulunamayan uzmanlarn grleri de yz yze grmeler yoluyla toplanmtr. 6 Uzmanlarn Siyasi Partiler Kanunu reform nerisi iin bir ereve belirlenmesine yardmc olacak grlerini n seim, yelik, rgtlenme, finansman ve kadn katlm konularnda aada bulabilirsiniz. Ayn ekilde, Seim Sistemi reformu nerileri de seim baraj ve seim sistemi konularnda aada detayl olarak bulunmaktadr.7 Siyasi Partiler Kanunu ve Seim Sistemi meselesini birbirinden tam olarak ayrmak mmkn olmad iin, blmler arasnda i ie geen konularn yer almas da kanlmazdr. Uzmanlarn nemle altn izdii hususlardan arasnda, Anayasann temel prensiplerinin kanunlar ile uyum ierisinde olmas gerektii, siyasi istikrarn temsilde adaletin ve demokrasinin nne gememesi gerektii ve dzenlemelerin oulculuu tevik edici ynde dzenlenmesinin nemi ne kmaktadr.
6 Katlmc listesini sayfa 58de grebilirsiniz. 7 Trkiyede uygulanm olan seim sistemleri iin Ekler blmnde bknz. Ek 1, Tablo 1.

5. Farkl gruplarn siyasi temsili salanmal

Demokrasi her grup ve kiinin temsiliyeti iin imkan salamak durumundadr. Yurttalarn eit ifade zgrlne sahip olmas devlet korumasna tabidir. Yurttalar, siyasete katlm salayabildii oranda gerek anlamda sz sahibi olabilir. Yalnzca belli kesimlerin temsil edildii partiler ise, toplumun farkl

16

17

V.1. Siyasi Partiler Kanunu Reform nerileri

Siyasi Partiler Kanunu, uzmanlar tarafndan rgtlenme ve ifade zgrl ierisinde ele alnmtr. Bunun en nemli sebeplerinden biri, yrrlkte olan kanunun, siyasi partilerin rgtlenmesi ve faaliyeti hakknda pek ok yasak iermekte olmasdr.8 Uzmanlarn nerileri arasnda kanunun ok detayl olmasna gerek olmad, yalnzca belli hususlar zerinde kstlamalar getirip dier konularn partilere braklabilecei ifade edilmitir. 9

det kullanm olduu farkl uzmanlarca belirtilmektedir. Bu neri ayn zamanda parti kapatmann tek art olarak da ne kmaktadr. l ve ile tekilatlarnn parti ynetimi tarafndan grevden alnmas durumunda yargnn hzla devreye girmesinin yolunun almas gerektii ifade edilmitir. Bir dier konu da grup toplantlarnn kapal yaplmasnn nemi zerinde younlamaktadr.

V.1.1. n Seim
Uzman toplantlarnda, partilerin aday belirleme srecinde n seim mekanizmasn nasl dzenlemeleri gerektii ve bu konuda kanunda bir yorum olup olmayaca ile ilgili farkl fikirler paylalmtr. Uzmanlar, arlkl olarak, n seim yaplmas konusunun hkme balanmas gerektii nerisinde bulunmulardr. zellikle mevcut sistemin olumsuzluklarnn alabilmesi bakmndan n seimin etkili bir yntem olaca ifade edilmektedir. Oluabilecek olumsuzluklara ramen n seimin merkez yoklamasndan daha salkl olaca, adaylarn yelerin oylaryla belirlenmesi gerektii ounluun ortaklat bir gr olmutur. n seimlerin ileyebilmesi iin, yelik sisteminin dzenlenmesi gerektii belirtilmitir. Partilerin her kademesinde yneticinin geni katlml seimle belirlenmesi gerektii fikrinin yan sra seimlere glge dmesi durumunda yargnn devreye girmesi nerilmektedir. nerilerden biri n seimin genel halk oylamas eklinde yaplmas ynnde olmutur. n seimle belirlenecek adaylar dnda merkezin de bir kontenjan olabilecei de ifade edilmitir. Baz hkmler dnda detayl bir Siyasi Partiler Kanunu bulunmas gerekmedii grn savunan uzmanlar, n seimin de partilere braklmas gerektii fikrini paylamaktadrlar.

V.1.4. Finansman10
Siyasi partilerin finansman konusu Siyasi Partiler Kanununda dzenlenmesi zellikle gereken blm olarak ele alnmtr. Finansman dzenlemesiyle ilgili temel konular, hazine yardm ve mali faaliyetlerin effaf yrtlmesi ve denetlenmesi gereklilii olarak ortaya kmaktadr. Siyasi partilerin finansman kaynaklarnda kstlamaya gidilmesi yerine, effaf ve yarg denetiminde olmas gerekliliinin alt izilmitir. Harcama konusunda baz kstlamalara gidilebilecei belirtilmitir. Yalnzca finansmann dzenlendii bir kanunun yeterli olaca gr baz uzmanlar tarafndan dile getirilmitir. Hesap verilebilirlik nemli bir ilke olarak ifade edilmektedir. Hazine yardm olmamas gerektii de ifade edilen bir gr olmakla beraber ounluk hazine yardmnn nasl dzenlenmesi gerektii zerinde durmutur. Hazine yardmnda baraj uygulamasnn dzenlenmesi gerektii tartlrken, oy baarsnn yannda partinin cinsiyet eitlii gibi demokratik deerlere verdii nemin de bir kriter olarak eklenmesi nerilmitir. Hazine yardmnn partiyi baa muhta etmeyecek bir sistem olmas, ama belirli bir oy oran belirlenmesinin yardm almak iin parti kurulmasnn nne geecei ifade edilmitir. Parlamentoda seim yoluyla grup kuran siyasi partilere eit yardm yaplmas gerektii, muhalefet partilerinin daha fazla devlet yardm almas gerektii, %3 oy alan tm partilerin hazine yardmndan faydalanabilecei bu konudaki dzenlemeler iin farkl neriler arasnda yer almaktadr. Hazine yardmnn nasl kullanlacann dzenlenmesi gerekliliinin bir uzman tarafndan alt izilirken, bir siyasi etik yasas kapsamnda adaylarn ve partilerin mal bildiriminin kamuya ak olmasnn dzenlenebilecei belirtilmitir.

V.1.2. yelik
n seimlerin etkili olmas ve siyasi partiler ile semen bann salanmas konusunda eitli neriler yaplmtr. n seimlerde oy kullanmas tavsiye edilen yelerin belli sorumluluklarnn olmas, rnein finansmana katkda bulunabilecei ifade edilmitir. yelik kriterlerinin effaf ve net olmas gerei vurgulanmtr. Parti yelerinin partiye kar korunmas ve ye istedii srece teminat altnda olmas gerektiinin alt izilmitir. yelik aidatnn denmesi iin devlet yardmnn bir ksmnn buna balanmas nerilmitir. Bir neri de seim kurullarnn seim zaman dnda da semeni bilgilendirici toplantlar yaparak demokrasiye katk sunacak bir grev stlenmesi ynndedir.

V.1.5. Kadn Katlm11

Uzmanlar kadn katlm konusunda arlkl olarak iyiletirici ve tevik edici tedbirler alnmas gerektii konusunda uzlamaktadrlar. Aday listesinde kadn adaylar iin bir kota belirlenmesi gerektii baz uzmanlar tarafndan ifade edilirken, cinsiyet eitliini esasna uyulmas gerekliliinin kanunda ve anayasada da bulunmas gerektii fikri paylalmaktadr. Siyasi katlm glendirmek iin zayf konumdaki siyasi gruplarn desteklenmesi gerektii, bunun eitim, finansman, sivil toplum katlm gibi yollarla arttrlabilecei belirtilmitir. Kadn kollar olmas konusunda bir fikir birlii salanmamtr. Kadn kotasnn demokratik olmad ifade edilse de bu konuda gr bildiren uzmanlarn ounluu kota uygulamasn desteklemektedirler. Hazine yardmnn bir ksmnn kadn katlm iin harcanabilecei de zm nerileri arasnda yer almaktadr.

V.1.3. rgtlenme
Siyasi partilerin rgtlenmesi konusu tm siyasi rgtlenmeleri ieren Anayasa maddeleri ile dorudan ilikilidir. Uzmanlarn da belirttii gibi ifade zgrl geniletilerek rgtlenmenin nnn almas siyasi partiler asndan da nemli bir gereksinimdir. Uzmanlarn zerinde durduu nemli konulardan biri rgtn milletvekilini glendirecek ekilde dzenlenmesi ynndedir. rgtlenme konusunda ortaklalan gr, kanunda kstlamaya gidilmesi yerine partilerin ilke ve amalarn belirleyerek istedikleri ekilde rgtlenmeleri ynnde olmutur. Sendikalarn rgtlenmesinin demokrasinin gelimesi iin nemli bir unsur olduu belirtilmitir. Siyaseten anlam olan farkl kesimlerin rgtlenebilecei ifade edilmitir. Her yerde rgt kurma gerekliliinin olumsuz bir uygulama olduunun alt izilmitir. rgtlenme zerine konulacak tek kstlamann silahlanma, askeri eitim yapma ve id8 Siyasi Partiler Kanunu: http://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.2820.pdf 9 Siyasi Partiler Kanunu: Dnya Pratikleri iin bknz. Ek 2, Tablo 2.

V.2. Seim Sistemi Reform nerileri

Seim Kanununun toplumda demokratik gelimenin nn amas iin dzenlemeler yaplmas gerei ska ifade edilmitir. Kanunun tek bir partinin isteine gre deil, zel bir ounlukla yaplabilecei
10 Trkiye ve baz Avrupa lkelerindeki finansman iin bknz. Tablo 8. 11 TBMMde temsil edilen kadn oranlar iin bknz Ek 3, Tablo 3. Dnyada kadn katlm iin bknz. Tablo 2 ve Ek 3.

18

19

gr dile getirilmitir. Seim Kanununun, siyasi partiler konusunda olduu gibi, milletvekilinin bamsz davranabilmesi ve glendirilmesi ynnde dzenlenmesi gerektiinin alt izilmitir.

V.2.1. Seim Baraj12

Seim Sistemi reformu zerine uzman grleri, Anayasa 67. Maddesinde de yer alan temsilde adalet ve ynetimde istikrar salanmas erevesinde toparlanabilir.13 Bu hususta en nemli belirleyicilerden olan seim baraj14 zerine grler farkllasa da, uzmanlar arasnda genel eilim %4-5 seviyesinde bir baraj belirlenmesi ynndedir. Dier neriler arasnda %3 baraj uygulamas bulunmaktadr. Farkl uzmanlarn paylat bir dier zm nerisi, barajn tamamen kaldrlp dar blge sistemi ile istikrarn salanabilecei ynnde olmutur. Temsiliyetin arttrlmas gerektii uzmanlarn zerinde uzlat konulardan biridir.15

V.2.2. Seim Sistemi16

Seim Sistemi konusunda uzman grleri farkllk gsterse de alt nemle izilen husus yine temsiliyetin arttrlmas gerektii zerinedir. Nispi temsil sisteminin korunmas gerektiini savunan uzmanlar, dar blge sisteminin sakncalar zerinde younlamaktadrlar. Sz edilen sakncalar arasnda nfuzlu bir adayn kolayca kendi blgesinde kendisini setirebilecei ve kadnlar gibi siyasette avantajl olmayan kesimlerin aday gsterilmesinin zorluu ifade edilmektedir. Seim blgelerinin nfus esasna gre tekrar dzenlenmesi nerilmitir. Nispi temsil sisteminin barajn drlmesi yoluyla dzenlenebilecei ifade edilmitir. Dar Blge Sistemini neren uzmanlar ise sistemin iki turlu ve sfr barajl olarak uygulanmas gerektiini savunmaktadrlar. Bu fikri ifade eden uzmanlar, bu yolla, sistemin en nemli problemleri arasnda yer alan, milletvekili-semen bann glendirilebileceinin ve partilerde lidere bal ynetimin ve gsz milletvekilliinin nne geilebileceinin altn izmektedirler. Dar Blge Sistemi nerileri arasnda, milletvekili saysnn arttrlp, 50/100 milletvekilinin Trkiye genelinden seilmesi nerisi yer almtr. Dar Blge uzmanlarn ounun nerdii sistem olurken, karma sistem uygulanabilecei de ifade edilmitir. Gl adaylarn ne gemesini engellemek iin bir neri de ynsal oy kullanlmas ynnde olmutur. Seim srecinin yarg denetiminde yrtlmesi gerektiinin de alt izilmitir. Seimler ittifaknn nnn almas gerektii uzmanlarn zerinde uzlat bir grtr. Koalisyonlarn kanlmas gereken ve kt sonular dourabilecek bir alternatif olduu fikrinin almas gerektii sk sk ifade edilirken bunun yerine uzlama kltrnn gelimesi gerektii belirtilmitir.

VI. ODAK GRUP ALIMALARI DEERLENDRMES: Siyasi Partilerin Ve Sivil Toplum Kurulularnn Grleri

VI.1. KAPSAM
Trkiye, iki yla yakn zamandr sivil ve demokratik bir anayasa oluturma srecinin iinde bulunuyor. Yaanan sre zaman zaman umutvar zaman zaman ise kesintili ilerliyor olsa da azmsanmayacak lde kazanmlar da ieriyor. En azndan iki noktadaki kazanm bile siyasi kltrmz iin ok nemli. Birincisi, bugn hemen tm partilerin btnlkl bir Anayasa nerisi mevcut hale geldi. kincisi de ilk kez partiler bu denli uzun bir sre boyunca ayn masa etrafnda bir diyalog zeminini yaatmaya ve srdrmeye alyorlar. Bu sre, demokrasinin glenmesinin nndeki engellere kar zm nerilerinin toplumun farkl aktrleri ve karar vericiler tarafndan ifade edilmesi ve gerekletirilmesi iin uygun bir zemin oluturuyor. Bu balamda Sivil Toplum rgtleri de en az partiler kadar Anayasa etrafndaki grlerini kristalize ediyorlar. te yandan da Denge ve Denetleme A gibi baarl rneklerle ibirlii ve diyalog zemin ve yntemlerini oaltyorlar.

V.2.3. Dier:
Aday olmak iin grevinden istifa eden kiilerin seilmezlerse geri dnebilmeleri gereklilii baz uzmanlar tarafndan ifade edilmitir. Partisinde grevden alnan ya da disipline sevk edilen yelerin dava aabilmesi ve haklarn sonuna kadar tketebilmelerinin salanmas gerektii de belirtilen grler arasnda yer almaktadr.
12 Seim baraj konusunda dnya rnekleri iin bknz. Ek 4, Tablo 5. 13 T.C. Anayasas, ilgili madde: (Ek fkra: 23/7/1995-4121/5 md.) Seim kanunlar, temsilde adalet ve ynetimde istikrar ilkelerini badatracak biimde dzenlenir. http://www.tbmm.gov.tr/anayasa/anayasa_2011.pdf, sayfa 12. lgili kanunlar: Seimlerin Temel Hkmleri ve Semen Ktkleri Hakknda Kanun http://www.ysk.gov.tr/ysk/SecmenKaydi/298.htm, Milletvekili Seimi Kanunu http://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.2839.pdf 14 Trkiye tm dnyada en yksek seim barajn uygulamaktadr. Trkiyeyi %7 barajla Rusya takip etmektedir. Venedik Komisyonu Raporu, Trkiye iin bir erh koysa da, %3-5 aras bir baraj nermektedir. http://www.venice.coe.int/webforms/ documents/CDL-AD(2010)007.aspx 15 Trkiyedeki 2002, 2007 ve 2011 genel seimlerindeki oy oranlar ve temsiliyet iin bknz. Tablo 4. 16 Avrupa lkelerindeki seim sistemlerinin zellikleri iin bknz. Tablo 6.

20

21

Trkiyenin demokratiklemesinin nndeki en nemli engellerden biri Siyasi Partiler Kanunu ve Seim Kanununun demokratik, katlmc ve temsiliyeti olmamas. Bu noktada, stanbul Politikalar Merkezi (PM)nin, National Democratic Institute (NDI)n teknik desteiyle balatt Siyasi Parti ve Seim Sistemi Reformu almas anlaml ve yol ac bir zemin iin umut veriyor. almann amac, bu alandaki sorunlara dikkat ekmek ve bir kanun tasla oluturulmasna ynelik baz prensiplerin belirlenmesine katk salamakt. Siyasi parti ve seim sistemi reformuyla ilgili olan bu alma, be ana aamadan oluuyor. lk aama, farkl lkelerdeki siyasi parti ve seim sistemlerinin ve deneyimlerin karlatrmal bir analizini ieriyor. kinci aama ise, Trkiyedeki siyasi parti ve seim sistemi kanunlarnn olumlu ve olumsuz ynlerini ieren kapsaml bir alma ve kanunlarn analizinden olumakta. nc aama olarak, Trkiyede Siyasi Parti Kanunu ve Seim Kanunu zerinde uzman kiilerin bilgi ve deneyimlerinin bir ereve etrafnda toplanyor. Drdnc aama ise, TBMMde grubu olan ve olmayan siyasi partilerin, sivil toplum temsilcilerinin ve siyasi partilerin kadn kollar ile kadn sivil toplum kurulularnn gr ve nerilerini ifade edebildikleri odak grup alma toplantlaryd. Son aamada da, tm bu almalarn sonularnn ve kanun reform nerilerinin nihai bir raporla kamuoyu ve karar vericilerle paylalmas amalanmaktadr. almann bu ksm, 27 Mays 2013 tarihinde Ankarada siyasi partiler temsilcileri17, 28 Mays 2013 tarihinde yine Ankarada siyasi partiler kadn kollar ve nde gelen kadn STKlar temsilcileri ve 6 Haziran 2013 tarihinde stanbulda STK temsilcileriyle yaplan odak grup almalarnn deerlendirilmesini iermektedir.

VI.2.1.2. Kanunun Yenilenme htiyac Sistemin zne ilikin farkl neri yok denecek kadar azsa da seimlere dair yasalarda farkl zamanlarda ve ska yaplan deiiklikler nedeniyle btnl ve tutarllnn kaybolduuna dair genel bir kanaat var. O nedenle de seim sistemini dzenleyen yeni ve btnlkl bir yasa ihtiyac konusunda genel bir talep var. Bugn seim hukukuyla alakal o kadar ok kanun olmasna ramen Seim Kanunlarnda da bir o kadar boluklar var. Seim Kanunlarndaki boluklardan kaynaklanan sebeplerden dolay bazen Seim Kurullar veya bazen adli veya idari makamlar boluklardan kaynaklanan taleplerden dolay uygulamada farkl farkl kararlar alabiliyorlar veya Seim Kurulunun ayn konuyla ilgili sekiz sene nce ald bir karar, bir bakyorsunuz ay nce ilke karar diye deiiyor, ayn konuyla ilgili farkl karar almak durumunda kalyorlar. Bir de Seim Kurulu uygulamalarnda farkllklar var, yani filan le Seim Kurulu ok farkl uygulamalar yaparken, baka seim kurulu ok daha farkl bir karar verebiliyor. Bunun da seim sonularna ok ciddi etkisi var. VI.2.1.3. Seimlerin ynetimi Seimlerin yarg gzetiminde yaplmas, ynetilmesi ve denetlenmesi konusunda herkes mutabktr. Fakat konuda farkllklar olumaktadr: (1)Yksek Seim Kurulu oluumu ve karar usulleri, (2) l ve le Seim Kurullar oluumu ve karar usulleri, (3) Oy saym, tutanaklar, sonularn paylam-ilan gibi teknik ayrntlar. VI.2.1.3.1.Yksek Seim Kurulu (YSK) YSK ile ilgili tartmalar iki ana balktadr. Birincisi YSKnn oluumu ikincisi de uygulamalar ve denetimidir. YSKnn oluumuna dair tartmalar esas itibariyle siyasi partilerin YSKda temsili ve oy kullanma yetkileri hakkndadr. Yine de genel olarak YSKnn varlndan, baz sorunlu uygulamalar olsa da ileyiinden memnuniyet gzlenmektedir. zellikle YSK almalarna partisini temsilen dorudan katlan kiilerin deneyimlerinin ve kanaatlerinin olumlu olmas zellikle dikkat ekicidir. Aslna bakarsanz mevcut yaps itibariyle, zellikle Avrupa lkeleriyle kyaslandnda olduka demokratik bir yaplanma denilebilir, nk biz bunu bire bir grme frsat da bulduk. Dediim gibi siyasi partiler olarak birok ey bizim gzmzn nnde cereyan ediyor. Biz siyasi partiler temsilcileri olarak kurulda partimizin, partimizde de kurulun bir nevi temsilcisi pozisyonuna dyoruz. Kurulda partimizi, partimizde de kurulu mdafaa etmek mecburiyetinde kalyoruz. Bizden nceki dnemlerde kararlarn nasl alndn bilmemiz mmkn deil ama en azndan bizim dnemde ahit olduumuz, yani son iki yllk dnemde ahit olduumuz [kadaryla] kararlar mmkn olduu kadar effaf alnyor, hukuk ve Anayasa erevesinde alnyor ve siyasi partilerin grlerine de hakikaten son derece deer veriyorlar. Siyasi parti temsilcileri btn toplantlara katlyor ve bizim grlerimizi, partimizi ilgilendirsin ya da ilgilendirmesin, hangi konuyla alakal olursa olsun mutlaka soruyorlar ve kanaatimce siyasi partilerin belki balangtr- orada olmalar faydal oldu. YSK bir yarg organ olmamakla beraber verdii kararlar yarg hkmnde. imdi biz

VI.2. GRLER
VI.2.1. Seim Sistemi ve Kanununa Dair
VI.2.1.1 Seim Sistemi Seim sisteminin detaylar zerine daha sonraki blmlerde ele alacamz farkl neriler olsa da esas itibariyle sistemi kkten deitirecek neri azdr. Yalnzca bir parti iki turlu bir seim sistemi nermektedir. Birinci tur seimde Trkiye genelinde seime hak kazanm her partinin kendi amblemiyle ve adaylarnn girdii seimdir. Bu seim ikinci kademe seim iin n yoklama mahiyetidir. Birinci tur seimlerde seim ibirlii yapmak yasaktr. Birinci tur seimlere katlmayan partilerin ikinci tur seimlere katlma haklar da yoktur. 18 kinci tur seimde ise ancak birinci tur seimde listelerde yer alan isimlere yer verilebilir kinci turda; birinci turda ilk drt sray alan partilerin dorudan itirak ettii seimdir. lk drt sray alan partiler tek balarna seime girebilecekleri gibi bir partiyle veya birka partiyle birinci tur seimlere katlp ilk drt sralamasna girmeyen dier partilerle de seim ibirlii yapabilir.

17 Davet edilen ve katlan partiler ve temsilcileri listesi raporun58. sayfasnda bulunmaktadr. 18 talik paragraflar konumaclarn szleridir ve toplantlara katlanlarn konumalar dzeltme yaplmadan aynen alnmtr. Her bir paragraf bir baka konumacnn konumasndan alnmtr.

22

23

hkimlerimize ya da yargya gvenmek zorundayz. Bazen biz de ikyet ediyoruz, itiraz ediyoruz, sesimizi baya da bir yksek kartyoruz ama nihayetinde Anayasaya gre [madde] 79 olmas lazm ve seimler yarg denetim ve ynetimi altndadr. Bu noktada biz yargya gvenmek zorundayz. Hkimlerimize gvenmek zorundayz. Kurul hakikaten o noktaya gelmi durumda. Dolaysyla en azndan bizim olduumuz dnemlerde ahit olduumuz kadaryla alnan kararlarda ok byk effaflk olduunu syleyebilirim. Asl ve kritik tartmann YSKnn oluumu konusunda olduu gzleniyor. Tartmann z YSKnn oluumunda ve kararlarnda siyasi aktrlerin ne denli ve neye kadar yetkili olup, olmayacaklar. ounluun YSKnn siyasallamasndan korktuu, en azndan kaygland grlyor. Siyasi partiler temsilcileri oy hakkna sahip olsun mu? Olsun diyenler de var ama uygulama, ileyi asndan bu belki de kurulun daha fazla siyasallamasna sebep olabilir. u anda 11 tane ye ve 4 tane siyasi parti temsilcisi olduunu dnelim, imdi oy hakkmz olursa iktidara kar biz burada -drt tane muhalefet partisi olarak zaten bir blok oluturabiliriz, yanmza da iki oyu bulduumuz zaman biz orada iktidarn lehine veya onun hakkna ynelik karar kmasna engel olabiliriz. Bu da hem kurul yelerinin hem de biz siyasal partilerin tamamyla siyasal irade adna veya siyasi grlerimizle karar almamza sebep olabilir. Bu da ciddi sorunlara neden olur, yani bunu da gzetmekte fayda var. Zaten son HSYKnn yapsnn deitirilmesi vs. gibi eylerle parti temsilcileri artk kurul yesi zerinde de oy hakkna sahip olacak olursa, bu sefer iktidar partisi de orada ounluu elde etmek adna kurulu siyasallatrmaya ynelik ok daha fazla hareket edebilir. Bu kritik bir nokta. Elbette ki siyasi parti olsun, oy verelim; oy hakkmn olmasn ben de isterim ama en azndan kurulun almasn ve ald kararlardaki hukuk lsn dnerek bunun aslnda biraz da zarar olabileceini grmekte fayda var diye dnyorum. u anda en azndan hukuk konuuyoruz. Buna karlk tam da siyasallamas ihtiyacndan sz eden ve YSK iinde siyasilerin arlnca temsiliyetinden yana olanlar da var. Siyasi partilerin YSKya sadece bir gzlemci, bir mahit olarak katlmas deil, orada kurulun asli, karar alc bir yesi olarak bulunmas. Ad stnde, verilen kararla seime gidiliyor; hukuki bir karar deil, siyasi bir karardr, nk sonular itibariyle, neticeleri itibariyle buradaki bak siyasi olacaktr. Orada alnan karardan bir organn sorumlu olmas lazm. YSKdaki yelerin verdii karardan dolay hangi kurum sorumlu? ktidarda kim olursa olsun o iktidar sorumlu tutabilir miyiz? Hayr. Yarg bamszdr, verdii karar da kesindir. Dolaysyla btn bu kurumlarn millete kar hesap verebilir olmas lazm. Bu Anayasa Mahkemesinde kapatlma davasyla da karmza kan bir konuydu. Oradaki yelerin, neredeyse toplumun yarsna yaknnn oyunu ald ya da 100 bin kiinin oyunu alm bile olsa bu oranla alakal bir konu deil. z itibariyle bir siyasi partinin kapatlmasna ynelik bir hususu, bir organ tarafndan ama milletin hibir ekilde geneline dayanmayan bir organ tarafndan verildiinde, siyasetin bu anlamda hesap verebilir olmas iin meclisten ve siyasetten seilmesinde birtakm dzenleme nerileri de var. Bunu ite siyasallayor anlamnda yorumlamamak lazm. YSKnn oluumuna dair tartmalardan bir dieri de YSKda hangi partilerin temsil edileceine dair. Kk partilerin hemen hepsi YSKda tm partilerin temsilinden yana gr bildiriyorlar. Bir de YSKda 5 parti temsil ediliyor, 22 parti seime girme hakkna sahip. YSKnn denetledii,

dzenledii bir seimde eer 20. parti yaryorsa, semenle kar karya ise neden 5 parti? O 22 parti o seime katlmyor mu? Sadece neden o 5 parti zerinden gtrlyor. Arkadalar YSKda altklar iin bir ekilde sylediler: ye olmasn ama neden temsil edilemiyoruz? Bizi o kurulun ald kararlar direkt etkiliyor, o seimde biz de oy kullanmak iin yaryoruz, bir ekilde varz ama niye biz temsil edilemiyoruz ve orada bulunamyoruz? 22 parti iin bu nasl bir ayrmclktr? Bu hi demokratik olmayan, bence hibir ekilde badamayan bir usul. Bunun bir an nce dzeltilmesi lazm. imdi yle bir ey ki 2008 ylnda yurtd ile alakal bir kanun kt, semenlerimizin 50 yllk bir beklentisi vard. Trkiyedeki Sandk Kurullarna en ok oy alan ilk be parti oy veriyor. Hava, kara, deniz genelde mevcut 25 tane gmrk kapsnda oy kullanlyor. Gmrklerdeki mevcut 24 tane sandk ve Seim Kuruluna kanun tasarrufu YSKya brakm. YSK bu zamana kadar hep iki partiden ye alm. imdi nceki sene kan bir kanunda yurtdndaki seim kurullarnda ve yurtdndaki sandk kurullarnda esasnda Trkiyedeki genel hkmlerdeki gibi drt veya be partinin ye vermesi gerekirken, ne hikmetse tane parti ye veriyor. yani gmrkte 2, yurtdnda 3, Trkiyedeki sandkta 4. Merkez organdaki YSK gibi Trkiyedeki Yurtd Yksek Seim Kurulundaki merkez organnda ye olarak 4 parti temsil ediliyor ama ayn parti, temsil edilen parti yurtdndaki sandklara ye veremiyor. YSK kararlarna kar yarg yolunun ak olmas tm katlmclarn zerinde mutabk olduklar bir konu olarak ortaya kyor. zellikle tam kanunsuzluk gerekesiyle yani tartlan konuyla alakal olarak kanunlarda somut ve ak bir dzenleme mevcut olmad gerekesiyle YSK yetki kullanabiliyor ve itihat anlamna gelecek kararlar verebiliyor. Fakat hemen tm katlmclarn zerinde mutabk olduu konulardan birisi hem bu tam kanunsuzluk tanmnn mulakl ve ok geni bir yorumla kullanlyor olmas hem de farkl zamanlarda benzer konularda YSKnn farkl kararlar veriyor olmas. YSKnn alm olduu kararlarla ilgili u durumda kendisinin dahi pek tanmlayamad tam kanunsuzluk ad altnda konular ele alma biimi ve karar verme ekli var. Bakyorsunuz Seim Kanununda birok maddede le Seim Kurulunun kararlarnn kesin olduu belirtilmi olmasna ramen, YSK kanunu daha geni ve farkl yorumlayarak hemen hemen her konuyu tam kanunsuzluk ad altnda kurul gndemine getirebiliyor ve bu konular kendi arasnda tartp karara balayabiliyor. Tabii bununla ilgili ciddi bir kstas yok, yani u konular tam kanunsuzluk olarak deerlendirilebilir, u konular deerlendirilemez veya alnan u kararlar deerlendirilir diye bir ey sylemek mmkn deil. YSK, seim dneminde alt ay aktif alan bir kurum. Biz de YSKnn tm kararlarna kar yarg yolunun ak tutulmas ve yargnn da ok hzl karar vermesi gerektiini dnyoruz, nk seim sonular, istikrar ve sonularn ortaya kmas asndan aylarca bekletilemez. YSKnn tam kanunsuzluk haline ilikin kararlarna kar yarg yolu ak olmal ve bu yolun alabilmesi iin gerekli yasal dzenlemeler yaplmaldr. Elbette YSKnn yetki alanna dair de tartmalar var ve bu konuda da yaygn bir mutabakat gzleniyor. Onun haricinde denetleme mekanizmas tabii en ok skntl olan ey, nk verdii karar kesindir, zerinde hibir yarg organ yoktur, yani ne parlamento ne Anayasa Mahkemesi ne Cumhurbakanl ne Babakanln YSKnn ald kararla ilgili herhangi bir iradesi sz konusu deildir ama tekrar etmek istiyorum, en azndan bizim ahit olduumuz son iki yllk dnemde YSKnn hangi konuyla alakal olursa olsun sendikalar, dernekler, birlikler, barolar, yani kuru-

24

25

lun alan o kadar geni ki. Bana bazen soruyorlar Sen hangi eylere bakyorsun diye, ben de Apartman ynetimi seimi hari her trl seime bakyoruz diyorum. Bu husus ok rahata uygulamaya geirilebilir. Zaten belli dnem almalar, belli bir dnemde younlayor ve effaflk konusunda biz de siyasi partilere parlamentoda grubu olup olmamas bakmndan deil- seime katlan tm siyasi partilere an be an hzl bir ekilde bilgi verilmesinin devlet asndan bir sorun veya bir engel yaratacana, bir karmaaya yol aacana inanmyoruz. VI.2.1.3.2. l ve le Seim Kurullar l ve le Seim Kurullarna dair tartmalarn bir ksm yarg mensuplaryla siyasetiler aras sorunlu ve gvensiz ilikiler zerine bir ksm da l Seim Kurullarnda ve zellikle kararlarnda siyasi parti temsilcilerinin olmamasna dair tartmalar olarak ne kyor. l Seim Kurulu tane hkimden oluyor, kanunda temsilci gnderme hakknz var, gnderdiiniz temsilciyi reis bey kovalayp gidiyor, Bize gvenmiyor musunuz, kn dar diyor, kp gidiyor. Burada btn partiler var. Hangi partinin l Seim Kurulu temsilcisi gidebiliyor, l Seim Kurulunda ne yapldn bilebiliyor? Dolaysyla bunlarn da dzelmesi lazm. YSK bata olmak zere seim kurullar hukuk devletini, artk hukuk devletini braktk, kanunu uygulama mecburiyetinde olduunu idrak etmelidir, yani kanuna uymak zorunda olduunu idrak etmelidir. l Seim Kurulu, YSK siyasi partilerin itirazlarna, ikayetlerine karar veriyor ama o karar mekanizmas iinde o partinin ne olup bitiyor, benim partim hakkndaki itiraz nasl deerlendiriliyor eklinde- bir yesi yok. zellikle Seim ve Siyasi Partiler Yasasnda yaplacak deiikliklerin dnsel, toplumsal, fiziksel atmalarn ortadan kaldrlmasna gebe olacak bir srece iaret ettiinden yarg brokrasisi ve seim brokrasisi asndan bir skntyla karlaacamzn da hesabn yapmak lazm. l ve ile seim kurullarnda karar mercilerinin dardan denetlenmesi, dardan grlmesi asndan ciddi bir refleks iinde olduunu biliyoruz. Tabii ncelikli olarak yasal dzenlemelerin yaplmas suretiyle, akas bu konuda uygulama sahiplerinin de ciddi anlamda gzden geirilmesi, eitimler verilmesi [noktalarna da] iaret etmekte fayda olduunu dnyorum. l ve le Seim Kurullarndan bahsedildi: Sandk Kurularnn yaps belli, siyasi partilerin temsilcileri biliyor; le Seim Kurullarnn yaps belli, siyasi partilerin yeleri de biliyor, sandkta olduu gibi temsilcileri de biliyor ama l Seim Kurullarnda bu ne hikmetse yok. l Seim Kurullarnda ye olarak siyasi partilerin bulunmas belki torba yasasna eklenebilecek olan maddelerden bir tanesidir. VI.2.1.3.3. Oy Saym, Tutanaklar, Sonularn Paylam Yaygn tartma ve talep konularndan birisi sandk tutanaklar ve ardndan sonularn hem st kurullarla hem de partilerle paylam konusunda gzleniyor. Sandk tutana iki nsha tutulur, bir nshas sandk torbasnn iine konulur, bir nshas kapya aslr, isteyen partilere de sureti verilir. Sureti dedii, elle yazlma. Elle yazlma dediinde, hibir sandk tutana ayn kii tarafndan yazlsa bile aynen sureti olarak karmza kmyor, nk kopyas deil; bir satr alta kayyor, bir satr ste kayyor, yanllklar oluyor. O yzden meseleye buradan balamak lazm Bu kopyal retilecek olan sandk sonucunun bir nshasn seime giren partilere taahhtl mektupla gnderemiyor mu?

Madem ki benim oyum kayboluyor phesi var, bunu sfra indirmek iin bilgisayarn bandaki kiinin arkasna seime giren partilerin oraya doru yazlp yazlmadn grebilecek kadar birer tane mahit bulundurmasna izin verilsin. le Seim Kurulunun bilgisayarna giren her sandk sonucu, talep eden siyasi partilerin genel merkezlerine dikkat edin, kanun aynen byle- ezamanl, saklanabilir, depolanabilir ve ilenebilir formatta gnderilecek; ezamanl, saklanabilir, depolanabilir ve ilenebilir bir formatta gnderilecek. YSK bu kanun maddesini uygulamamtr. En son seimde biz de genel merkezimizde sistemimizi oluturduk, bekledik, sonular bize de aktarlacak, biz de kontrollerimizi yapacaz diye. Orada arkadalarmz istihdam ettik falan filan ama sonu hsrand. VI.2.1.4. Seim evresi Seim evresi ile ilgili tartmalarda dorudan dile getirilmemi olsa da lkenin deimekte olan demografik yapsnn rettii sorunlar ne kyor. Gle beraber her seimde deien seim evresi semen saylar ve buna bal olarak deien her bir seim evresine den milletvekili saylarnn sorun rettiinin herkes farknda. Ve elbette buradaki sorunun temsil adaletine dair olduunun da. Bizim seim sistemimiz sonuta eit oy ilkesine uymuyor. Diyelim ki ankrda 15 bin oy alan kii milletvekili seiliyor, stanbulda 80 bin oy alan kii milletvekili seiliyor. Bunda herhalde bir tuhaflk var, yani nedenini biliyoruz, herkes de biliyor: Bu kaldrlmaldr. Eitsiz oy doru bir ey deildir. Bir ekilde memleketin baz kesimlerini cezalandrmak anlamna gelmektedir. Baz katlmclar bu demografik yapsal deiimin yalnzca seime dair deil ynetime dair sorunlar rettiinin de altn izmektedir. Seim evresi meselesi de bizce kamu ynetiminin yeniden yaplandrlmas ile de ilikilendirilerek yeniden dzenlenmelidir Tuncelinin 87 bin nfusu var, efendim stanbulun 15 milyon nfusu var. kisi de Vilayetler Kanununa gre ynetiliyor. Byle bir ey de ynetilemez. Dolaysyla kamu ynetiminin yeniden yaplandrlmasyla seim evresi de bir ekilde btnletirilmelidir. Gle beraber byyen ve metropolleen kentlerin seim sitemi zerinden gelien siyasi sorunlarna kar daraltlm blge konusunda geni bir mutabakat vardr. Daraltlm blge uygulamasna geilmesinin semen ile seilmiler arasndaki ilikileri glendireceinin alt izilmektedir. Btn kentlerde her blgeyi 5 veya 6, maksimum sayda milletvekili karacak ileleri ona gre blmek mmkndr; 6dan fazla milletvekilinin olmayaca daha dar blgeli bir sistem. Bu durumda hi de baraj olmayabilir, sfr barajl bir sistem kurulabilir. Milletvekilliinin illere gre dalmnda o ilden kacak milletvekili saysnn 6y amas halinde o ilde 7, 8, 9 olmas halinde- blge uygulamasna gidilecek, blgeler ve illere gre milletvekili says tespiti seim ncesinde yaplan son genel saym esas alnarak YSKca yaplacaktr. Daraltlm blge dediimiz nedir? 5 milletvekili veya 6 milletvekili; bunlar teknik eyler, 4 de olur 7 de olabilir. Milletvekilinin semenin tanyaca, bilecei, bir vesile ile hukukunun olabilecei insanlarla oluturulmu olan daraltlm blge Daraltlm blge kavram zerinde geni bir mutabakat olmasna karn tanmn ve snrn nasl olacann hassasiyetine de dikkat ekilmektedir. Dar blge seim sistemi; daraltmak lazm ama ne kadar dar olaca da ayrca bir tartma

26

27

Daraltlm blge 5 ila 6 olabilir, 7 ila 10 olabilir, tartlabilir ama fazla daralttnzda bu sefer de dar sistemin getirdii risk var, yani yksek olan partinin btn adaylar gtrme ihtimali var. Dolaysyla dar blge seim sisteminin de iyi tahlil edilmesi, siyasi bir tartmayla deil de bilimsel bir tartmayla zerinde durulmas lazm. Seim evresine dair tartmalarn bir boyutu da yurtd semenler iin yurtd milletvekillii tartmas bir dieri de Trkiye Milletvekillii nerileridir. nmzdeki dnemde muhtemelen yurtd milletvekillii talebi ciddi manada halkmzdan gelecek, yani yurtdnda oturan parti ite Diyarbakrdan, Yozgattan aday gsterin demiyorlar. Almanyada yurtdnda oturan halkmzn, insanlarmzn taleplerini, ihtiyalarn sylemek, anlatmak, temsil etmek iin yurtdna bir milletvekili tahsisi ayrlsn diyorlar. Bu rakam nedir? Bu konuulur, zaman geldii zaman olabilir. Yine bu Trkiye milletvekillii ile alakal 550 milletvekilliinin 400 sabit kalp 100 tanesi Trkiye genelinde en ok oy alma durumuna gre bltrlebilir, yani diyelim ki SP yzde 15 oy ald, genelde 100 milletvekilliinin 15ini almak gibi. Dolaysyla baraj belli bir oranda drlmeyecekse, ksmen de olsa en azndan 3-4 tane deil de belki 8 tane, 10 tane, 12 tane siyasi partinin 1 milletvekili olarak da olsa orada temsil edilmesinde bir fayda olabilir. Biz Trkiye milletvekilliine kar deiliz ama bu saynn da belli bir oranda olmas gerekliliine inanyoruz, hatta ve hatta yurtd seim blge sisteminin de gerekletirilmesi nemli. VI.2.1.5. Semenler ve Semen Ktkleri Semen tanmyla ilgili ve yurtdndaki semenlerin oy kullanmalarna dair ok zel farkl fikirler grlmyor. Yurtdndaki semenlerin oy kullanmas gerektiini hemen herkes kabul ediyor olsa da tenkil ve yntem sorunlar nasl zlebilir, seimlerin gvenlii ve denetimi nasl yaplabilir gibi sorunlar henz katlmclarn ok farknda olmadklar konular olarak ne kyor. Yurtd meselesiyle ilgili ben yurtdndaki vatandalarn yurtdndan temsilci kartmas meselesini ok mantkl bulmuyorum akas, bu benim kiisel grm, nk yurtdndakiler lkenin nasl ynetileceiyle ilgili kendi iradelerini ortaya koyabilmeli ama bence oradan kan adaylar arasndan seim yaplmas gerekiyor. Onlarn katlmlarnn artrlmas lazm. Tartma semen ktkleri konusunda zellikle semen ktklerinin gvenlii ve gvenilirlii meselesindeki kayglar ne kyor. Buna karlk semen ktklerinin teknik ve yntem olarak oluumu, gncelletirilmesi, gvenlii ve denetimi konularnda hemen hi gr sylenmemesi de ayrca dikkat ekiyor. Semen ok nemli, semen ktkleri ok nemli, semenlerin kaytlar ok nemli, bunlarn nasl tutulduu ok nemli. u anki sistemde ne oluyor, semen vasfna sahip olmayp semen gzkenler var m veya olmayan adreslere kiiler yerletiriliyor mu? Gemi seimlerde biz bunu ok somut rnekleriyle grdk. zellikle yerel ynetimlerin u anda kullanlan adres kayt sistemleri ierisinde adres bildirmeye yetkili olduunu dnrsek, sanal adresler yaratp, o adreslere hatta inaatlara dahi onlarca kiinin sanki ikamet ediyormu gibi gsterildiklerine tank oluyoruz. Bu da ok ciddi sknt. Dolaysyla semen ktklerinden balayan sistematik bir anma sreci var. YSK yln belli dnemlerinde siyasi partilere tm semen ktklerini CD ortamnda verir, bu btn siyasi partiler iin geerlidir. Biz de bunu CD olarak alrz ve hangi mahallede kim var, ne

durumdadr bunlar grrz. Bizde olmayan adres veri tabandr. Bunu alamyoruz. Eer siyasi partiler adres veri tabann alacak olurlarsa, ok daha faydal olur diye dnyorum, nk kimlik numaras olarak elimizde olan kiilerle adresleri karlatrma imknna sahip olabiliriz. u anda bizim byle bir imknmz yok. Eer bu veriler salkl olmazsa, yani oy kullanacak insanlar biz en azndan elimizdeki listelerle, Evet, bu kiiler oy kullanacaktr ve sanda gidecektir diyemiyorsak, zaten seimlerin de aslnda ne kadar ne olduunun da ok fazla nemi yok. Oy kullanacak olan semenler, her ey semenin iradesinde balayp bitiyor. VI.2.1.6. Oy Kullanma Oy kullanma usulleri, gvenlii, saym gibi konularda genel olarak zel bir soruna iaret edilmemekle beraber baz kayglar da yok deil. zellikle son Bykehir Yasas deiiklikleri ile birlikte idari tekilatlardaki deiiklikler, beldelerin kapatlmas, ile merkezlerindeki tekilatlar ve bakanlklar iin kyler ve krsal kesimin oy kullanacak olmasna dair imdi semenin belli blgelerde toplanarak oy kullanmas gibi bir deiiklik ngrlmekte. Bunu krsal kesimde hem oy kullanm asndan hem de semenin iradesinin bask altna alnmas asndan ciddi bir sorun olarak gryoruz. lkokullar olan kylerde sandk kurulmas gndemdeyken imdi 10 veya 15 ky toplanarak daha merkezi bir yerde seim sand kurulmasna dair almalar olduunu biliyoruz. Bu da semeni o merkezlere tayacak parti, kii ve kurumlarn semen iradesini bask altna almas tehdidi ile kar karya brakmakta. zellikle krsal blgelerde gl isimleri bask ile getirip, aslnda tehditle bir irade sknts yaratlaca kaygsn imdiden tayoruz. VI.2.1.7. Baraj Seim sistemine dair en nemli ve hemen herkesin mutabk olduu tartma seim baraj olarak dikkat ekiyor. Hemen tm katlmclarn seim barajnn ykseklii ve drlmesi gereklilii konusuna deiniyor. Adeta seim sistemi tartmas seim baraj rakamna kilitlenmi gibi grnyor. zellikle seim sistemi konusunda nispi temsil sistemi, lkemizde yzde 10 gibi bir barajla uygulanmakta. Dnyann hemen hemen hibir yerinde bu kadar yksek bir seim baraj olmad vurgusunu tekrar yapmak istiyoruz ve bu lkemizde her gn artan nfus asndan da ciddi bir skntya iaret etmekte Yzde 3lk bir baraj sistemi nerimiz var, nk en temel sorunu seim baraj sorunu olarak gryoruz. Bu barajsz, ulusal artk biiminde olan bir seimdir ve Trkiyede en istikrarl dnem de o zaman gereklemitir. 1965 seimlerinde Adalet Partisi (AP) yzde 53 oy ald ve 1969da da yzde 46 alarak ta 12 Mart darbesine kadar gtrd. O yedi yl Trkiyenin siyasi bakmdan en istikrarl, ekonomik bakmdan en iyi dnemi olmutur, yani yzde 7 kalknma, yzde 7nin altnda enflasyon gibi bir dnemi vardr. Bu barajsz seim de asla istikrarszla sebep olmamtr. En gayri adil iki tane seim vardr, bir tanesi 1987 ylnda Turgut zaln seim yasasn deitirerek yaptdr. Anavatan Partisi yzde 36 oy alp yzde 66 temsil kazand. kincisi de 2002 seimidir, Ak Parti yzde 34 oy ald, yzde 64 temsil kazand. Bu ne kadar adalete aykr bir seim sistemine sahip olduumuzu en iyi ekilde gsteriyor. Aslnda seim barajnn bu denli yksek oluunun ardndaki gerekenin Krt meselesi ve Krt siyasetini engelleme abasnn olduunun da alt iziliyor.

28

29

Baraj meselesinde de aslnda konutuumuz konu Krt sorunudur, baka bir ey deil. Dorudan doruya Krtlerin mecliste temsilini engellemek zere konulmu utan verici bir baraj var. imdi inerse de neden ineceinin karar iin muhtemelen nce kamuoyu aratrmalar yaplacak, Krt partisinin ald oy nce bir saptanacak, ondan sonra baraj saptanacak gibi kurnazlklar yaplabilir. Bunlardan uzak durmak lazm. Bu gm tepsi de Krtler zerinden sunulmu bir gm tepsi, nk yzde 10 barajndan direkt olarak Krtler etkileniyorlar. Bar ve Demokrasi Partisi artk iki seimdir bir ekilde bunu biliyor ve ok youn alarak, ok rgtl alarak, ok byk mcadele ederek bir ekilde geliyorlar, yani aslnda artk yzde 10 baraj artk etkili deil. Bunu bir ekilde herkesin kabul etmesi lazm ve bu yzde 10 barajnn ivedilikle bu seimlerden nce deitirilmesi gereken en nemli maddelerden bir tanesi. Seim barajnn semen davranlar zerindeki psikolojik etkilerinin alt iziliyor. Siyasi partilere, siyasi partilerin programna ynelen semenler zerinde yaratt etki bakmndan ciddi psikolojik etkisi var: Seim baraj davran belirliyor. stemeden de olsa gl, kendi politik grn yanstmasa da iktidar partisine veya ona muhalif olan ana muhalefet partiye ynelmek durumunda kalyor. Bu baraj dolaysyla Ahmete oy vermek isteyen gidiyor Mehmete oy veriyor. Bylece irade fesadna da yol ayor. baraj hakikaten yzde 10 seviyesine kardnz zaman grnm kendi partisinde olan ama bedeni ve ruhu farkl farkl yerlerde olan semenler olabilir. Arzu etmedii halde, istemeyerek kerhen baka bir partiyi desteklemek zorunda kalabiliyorlar. Seim sisteminin adaletli sonu vermedii konusunda siyasal partilerden ok sivil toplumda genel bir kabul vardr, yani siyasi partiler bunu kabul etmiyor ama toplumda da byle bir kabul var. Ynetimde istikrar adna bugn korunmakta olan yzde 10 lke barajnn temsilde adaleti tmyle ortadan kaldrd, ynetimde istikrar zedeledii aikrdr. Bilindii gibi istikrarl hkmetler kurulmasn salamak amacyla seim barajn yksek tutmaktan, bunun da milli iradenin mecliste adaletli bir biimde temsilini nlemekte ve baz siyasi partilerin meclis d kalmasna yol aarak bir trl ounluk despotizmine yol amaktadr. Ayrca iktidarlarn formel hukuk asndan meruiyetine karlk kamu vicdanndaki meruiyetine halel getirmektedir. Bu sebeple lke barajn partim yzde 5 seviyelerine drlmesini ngrmektedir. Demokrasi semenin, seime en yksek oranda katlmyla gerekleiyor ama baraj olduu zaman insanlar sanda gitmek istemiyor. Benim istediim parti zaten iktidara gelemeyecek ya da Parlamentoda temsilci gsteremeyecek deyip, insanlar sandk bana gitmekten ekiniyor. Seim barajnn yksekliinin semen psikolojisi ve davranna yansyan sonularnn yan sra siyasi sonularndan birisinin parti ve liderlik yaplarna dorudan etki eden ynne dikkat ekenler de var. Bu baraj meselesinin aslnda demokrasiye ok ciddi bir zarar daha var. Hep bahsettiimiz lider sultasnn sebeplerinden birisinin baraj konusu meselesi olduunu dnyorum. Nasl? Aslnda barajdan dolay meclisteki partilerimizin hi biri tek bir parti deil. Baz kimlik siyaseti yapan partileri belki zaman zaman bunun dnda tutuyoruz ama evet, (meclisteki partiler) bir koalisyondur. Niye bir koalisyondur? Meclise giremeyeceini dnen partiler zamanla (byk partilerin) iine dhil oldu ya da grler, toplumsal gruplar, kitleler dhil oluyorlar. Bu koa-

lisyonun banda olan kii parti lideri, bu koalisyonu bir arada tutmak iin daha otoriter bir liderlik ortaya koymak zorunda kalyor bir yerde. Liderin byle bir kiilik yaps olmasa bile lider, bir ihtiya olarak bu farkl toplum kesimlerinden gelen insanlar, siyasi grleri bir arada tutabilmek iin daha otoriter bir liderlik izlemeye balyor. Dolaysyla baraj meselesinin dolayl olarak lider sultasna parti ii demokrasinin ortadan kalkmasna etkileri var. Seim barajnn ka olmas konusunda farkllamalar olsa da 3 veya 5 olmas konusunda yaygn bir mutabakat gzleniyor. Biz u anda kk bir partiyiz, sfr baraj olsun falan da diyebiliriz ama bir baraj olacaksa bunun iin objektif bir kriter bulalm, o objektif kriter de AB ortalamalardr. Elbette yzde 3 makul bir eydir, AB ortalamalarnn da yzde 4-5in altnda olaca bellidir. Avrupa lkelerini brakn, Ruandada bile bu kadar yksek bir baraj yok. Evrensel insan haklar diyoruz, demokrasi diyoruz, temel haklardan bahsediyoruz ama demokrasinin nne engeller koymaktan da geri kalmyor, demokrasinin nne barajlar konuyor. Bizim de parti olarak yzde 5lik bir kanun teklifimiz vard, fakat tabii kiisel fikrim aslnda hi barajn olmamasndan yanadr. Deiir 3tr, 5tir; bu oranda baraj olabilir ama onun haricinde baraj hakikaten yzde 10 seviyesine kardnz zaman grnm kendi partisinde olan ama bedeni ve ruhu farkl farkl yerlerde olan semenler olabilir. lke baraj kabul edilebilir bir oranda olmal tartmalar var, hi olmaya da bilir. Bu tartlmad, bu teknik bir mesele. Orada temsilde adalet, ynetimde istikrar meselesi de var ama benim kiisel grm burada hi baraj olmamas taraftarym. Yzde 1 olsa, binde 7, binde 6 olan partinin suu ne ya da semenin suu ne? Dolaysyla benim ahsi grm baraj olmamas, partimin resmi gr kabul edilebilir oranda baraj olmas. Baraj meselesini seim sisteminin btnl iinden bakan ve tmyle barajs sistem neren partiler de var. Hem bir Trkiye milletvekilliini barndran, belki milletvekili says artrldktan sonra 50-60 Trkiye genelinde ve hibir barajsz tam bir nispi temsil. Dolaysyla yzde 1-2 oy oran olan bir partinin bile 1 milletvekili ile bile olsa mecliste temsilini salayan barajsz tam bir nispi temsil. Kalanlar iin ise mutlak surette blgeyi daraltan bir yerden bir seim yapmak lazm, yani dar blgeli bir seim sistemi kurmamz gerekiyor. VI.2.1.8. Seim Kampanyalar Seim sistemine dair tartmalarda ne kan konulardan bir tanesi seim kampanyalarnda kullanlabilecek dile iliki kstlamalar. zellikle Krt siyasetinden gelen ve sol ideolojiden beslenen partilerin kampanyalardaki dil yasana ilikin dzenlemelerin kaldrlmas talepleri dillendiriliyor. Karadeniz Blgesinde vekillik almas yapan milletvekillerinin, semenleriyle seim almas, propaganda almas yaparken Lazca konutuunu biliyoruz. Gneyde Mersin, Urfa blgelerinde Arap olan vekillerin propaganda almalarn Arapa yaptn biliyoruz. Blgede Krte yapldn biliyoruz ama yasa biraz da darbe dneminden gelen bir mevzuat olmasndan kaynakl olarak bu konuda bir yasak koymu; bu yasa anlamak mmkn deil, nk uygulamada zaten ihlal ediliyor. Toplumun tm kltrleri, tm renkleri asndan da bark bir siyasi partiler yasas oluturulmas[n istiyoruz]; sadece seim dnemi propagandas olarak deil, Siyasi Partiler Kanununda siyasi partilerin her konuya dair propaganda ve alma faaliyetlerinde Trke dnda dillerin kullanlmas nndeki

30

31

engellerin yasal anlamnda ve uygulama anlamnda kaldrlmas gerektiini dnyoruz. Almanyada nc kuak Trke bilmeyen Trk vatandalar var, siz onlara Trke propaganda m yapacaksnz? Almanyada Trke propaganda yapmay m dnyorsunuz? Trke dndaki dillerde propaganda yapma yasa var, bunu nasl deleceksiniz? Onun iin de bir ekilde Trkiyede de bu konuyu dnelim, 15 milyona yakn Krte konuan insan var ve bunlarla da bir ekilde partilerin, eer iletimek istiyorsak, iletiim istiyorsak, demokratik yollarla konumak istiyorsak, birbirimize dncelerimizi anlatmak istiyorsak onlarn dilinde konumamz gerekiyor. VI.2.1.9. Seim ttifak Seim sistemine dair byk parti hari dier partilerin byk ounluunun itiraz ettii ve dzenleme talep ettii konulardan bir dieri de seim ittifaklar meselesi. Seim ittifaklarnn nnn almas ve olanakl olmasnn alt iziliyor. Trkiyede seime girerken ancak hile yaparak seim ittifak yapabiliyorsunuz. Bu yasak edilmi bir ey. Bunun niin yasak edildiini anlamak benim bakmmdan mmkn deil, yani anlalabilir de onu sylemek doru bir ey deil. Dolaysyla seim ittifak yaplabilir hale getirilmelidir, yani bunda bir saknca yoktur. ttifakla seime girmek mmkn olmal, onun etrafndan dolayoruz, dediiniz gibi hile yapyoruz. Ayn tek listeden giriliyor vs., farkl yntemler izleniyor. nsanlara, siyasi partilere hile yapmann yolunu amaya gerek yok. Baraj devam edecekse ittifakla seime girmenin serbest olmas lazm.

rulmadan dediim gibi ademi merkezilie dnmeden sorunlar zmemiz mmkn deil, artk bu ok aikar ve Siyasi Partiler Yasas bunu yasaklyor. Kapatlan 25 tane partinin 11i dorudan doruya blgecilik-aznlk yaratma-Krt meselesinden kapatld. 4 laiklik meselesinden kapatld. Baka bir yasakla Diyanet lerini sorgulamak yasak. Ben Diyanet lerinin lavedilmesi gerektiini dnen bir partiyim ve Siyasi Partiler Yasasna gre kapatlmam gerekiyor. Atatrke saygda hibir ekilde kusur edilmemesi gerekiyor. Bizim siyasi partiler asndan da dikkat etmemiz gereken konu partileri topluma nasl aarz sorusu zerinde durmamz lazm, yani partilerimizi toplumsal etkilere amamz gerekiyor. VI.2.2.2. Parti i Demokrasi Ve nseim

Hemen her parti genel demokrasi kltr ile parti ii demokrasi balants kuruyor ve parti ii demokrasinin gelitirilmesinden sz ediyor. Ama bu konuda en ok ve hatta tek vurgulanan ikayet parti ii nseimler ve kuvvetli liderlik yaplar. zellikle nseim ihtiyac hemen her temsilci tarafndan dillendiriliyor.
imdi bunlarn dnda tabii bununla seimin adil olmasnn bir de teki taraf var, yani partiler taraf var. Aa yukar btn siyasi partiler diktatrlk. zellikle toplumsal kesimlerin siyasi partilerde temsiliyeti asndan da, bir partinin kendi ierisinde de o liderlik sultas veya erkek egemen bak, erkek egemen bir siyaseti ynlendirmesi noktasnda da ciddi skntlar var. imdi bu semen eilim yoklamas siyasi partilerin demokratik olmas bakmndan ve kendi ilerinde rmemesi bakmndan fevkalade nemli. Aksi takdirde siyasi partiler gl olanlarn egemen olduu birer mekanizma haline geliyor. ye defterlerine, efendim o ilede egemen olann insanlar yazlyor, yma yelikler yaplyor. Halbuki n seim semene gtrlrse, btn bu adaylar, ileler, iller filan insanlara gitmek iin alacaktr ve seimden nce isteyen semenler seilir. imdi Siyasi Partiler Kanununun aday belirleme yntemini dzenleyen 37. maddesinde partilerin milletvekili adaylarnn farkl usullerle seilmesi konusunda bir madde var. Orada Ayn anda da uygulanabilir diyor. eitli usuller var; n seim yaplabilir, merkez yoklamas yaplacak. gerekten yaplmas gereken, demokrasi adna atlmas gereken admlar ama siyasi partilere braktnz zaman bunu uygulamyorlar. VI.2.2.3. Partilerin Denetimi

VI.2.2. Siyasi Partiler Kanununa Dair

VI.2.2.1. Siyasi Partiler Kanunu Siyaset zeminini dzenleyen kanunlarn en tartmal olannn Siyasi Partiler Kanunu olduunu sylemek galiba yanl olmaz. Hemen tm katlmclar Siyasi Partiler Kanununun z ve ardndaki felsefe olarak gne uygun olmad konusunda hemfikirler. Siyasi Partiler Kanununa baktnz zaman ok ciddi polemiklere sebep olabilecek, ok konuda absrd eyler var. O yzden oralara hi girmemek lazm. Tamamen yokmu gibi var sayarak yeniden yazmak gerekiyor. Bu Siyasi Partiler Kanunu, hepiniz ayn niformay giyeceksiniz kanunudur. Dolaysyla esaslar demokratik olmaldr ama her parti kendi merebine gre. Kongreyi ne zaman yapacaksn, delegelerini nasl seeceksin, ka kiiden oluacak? Ya sana ne? Buralarda demokratiklik esaslarn belirleyen bir ynlendirme Siyasi Partiler Kanunu bakmndan yeterlidir diyorum. yle ki Siyasi Partiler Kanunu, siyasi partiyi devletin bir kurumu gibi deerlendiriyor, siyasi parti sanki bir kamu kurumu niteliinde. Halbuki siyasi parti sivil bir toplum rgt, sivil olmas gerekirken sanki bir kurum, bakanlk ya da genel mdrlkm gibi tznde neler olmas gerektii adeta siyasi partiye sadece adn deitir, dierini olduu gibi al diye tahakkm edici, buyurgan bir anlay var. Trkiyede sosyolojik bir gereklik var, toplumsal bir hakikat var: Krtler var, Aleviler var, gayri Mslimler var ama bunlarn siyasette temsilleri yasak. Toplumsal hakikatin siyasette temsilini yasaklayan bir Siyasi Partiler Yasas var. Blgecilik yasa var. Trkiyede blgesel idareler ku-

Siyasi partilerin baz usul ve kurallar erevesinde denetlenmesine kimse itiraz etmiyor ama denetimin kapsam, denetim yapacak makam ve kurumlar, denetim ilke ve konular gibi alanlarda ikayet ve dzenleme ihtiyac katlmclar tarafndan kabul ediliyor.
Siyasi partiler, ye kaytlarn Yargtay Cumhuriyet Basavclna verir, Yargtay Cumhuriyet Basavcl da partilerin verdii yeleri bir sicilde tutar, seimlerde de bu sicil esas alnr. Yargtay Savcl ye kaydn tutmakla grevli bir kurulu, ye kaydn silemez, sen kim oluyorsun benim yemi siliyorsun? Siyasi partilerin il ve ile tekilatlarnn grevden alnmasna ilikin yasa maddesi, demokratik bir ekle dntrlmeli ve buradan kan sonu o partinin kayyuma teslim edilmesi gibi bir sonucu ortadan kaldrmaldr. Dolaysyla kayyum dediiniz kii neticede birey, oysa oradaki o partinin iledeki, ildeki semenlerinin ortak iradesidir. Bu ortak iradenin yerine memur niteliin-

32

33

deki birisini getirip kayyum klmak ne derecede demokratik olabilir? Siyasi hayattaki yozlamay nlemenin yolu, salkl bir denetimden geer. Partilerin gelir kaynaklarn nasl elde ettikleri, bu gelirleri parti almalar iin harcayp harcamadklar konusunda dzenli ve mali denetim salanmaldr. Anayasann ilgili maddesinin deitirilmesi halinde kanunla siyasi parti hesaplarnn Saytayca denetimi mmkn olabilecektir. Siyasi partilerin mali adan denetimi Anayasa Mahkemesi yerine bu konuda uzman kurum Saytay denetleyebilir ama tabii tarafsz olarak. VI.2.2.4. Hazine yardm

Siyasi hayatta eit rekabeti salamak adna yaplan yardmlar bu ama dorultusunda, genel seimlerde seime katlan partilere taban bir yardm yaplmaldr. Bunun stndeki yardmlar, tm partilerin aldklar oy orannda paylatrlacak dzenlemeler yaplmaldr. Partilere yaplan hazine yardmlarnn miktar, partilerin 1 senelik makul ve zorunlu harcamalarnn nispetinde ve toplam gelirini amayacak ekilde dzenlenmelidir. En nemli eylerden bir tanesi tabii ki siyasi partilerin finansman kaynaklar ve devlet yardmndan yararlanma koullar. Bu ok nemli. Bir kere siyasi partilerin almalarn, kendi ana damarlarn oluturmalarn etkileyen bir ey. ok kaynak alan partilerle ayn seimde, ayn blgede yar yapmaya alyoruz. Bir kere batan yara 2 bin metre geriden balyorsunuz ve depar atp onu gemeye alyorsunuz; byle bir ey yok, bu yaam [..ak..] mmkn deil. Ondan sonra o yzde 10 barajn amaya alyorsunuz. O da mmkn deil, yani engelli kounun da engellisi, yani denizleri amaya alyorsunuz; biraz zor bir durum. Demokratik bir seim sistemine kavuabilmek iin bu adaletsizliin, bu antidemokratik yapnn bir an nce dzeltilmesi gerekiyor. Hazine yardm konusunda benim ahsi dncem partilerin ald oy oranlaryla deil, eer baraj kaldrlmayacaksa, baraj devam edecekse yzde 5, yzde 7, yzde 10 her neyse, baraj kalacaksa mecliste olmayan partilere meclistekine oranla daha fazla katk yaplmas gerektiini dnyorum. Yine mecliste olan partilerin milletvekili aidatlar var; ye aidatlarnda ye saylar daha yksek, nk daha gl bir ekim merkezi, ye aidatlarndan gelirleri daha yksek. zaten bir avantajlar var ama mecliste olmayan partiler bu avantajlar kullanamyorlar, dolaysyla onlara yardmda mecliste olanlardan daha yksek bir oranda pozitif ayrmclk uygulanmas gerektiini dnyorum.

Siyasi Partiler Kanununa dair tartmalarda en ok zerine vurgu yaplan konu siyasetin finansman ve zellikle partilere yaplan hazine yardmnn kural ve usulleri.
Dier bir sknt olarak grdmz mesele de hazine yardm. Zaten seim baraj meselesiyle, seim baraj olmasndan kaynakl yaanan adaletsizlik, bir de baraj am partilere verilen hazine yardmnn aksine parlamento dnda kalan partiler iin ngrlmemesi sknts ciddi bir sknt. Seim barajnn yzde 1ini gemi partilere ynelik hazine yardm yaplmasna dair yasa teklifimiz mevcut. Bu konuda da bir kstlama var, mecliste grubu olan veya grup oluturan partiler asndan da yasada bir kstlama var. Bu konuda mali yardm nemlidir, nk demokrasi biraz da darda kalanlarn pozitif olarak devlet tarafndan desteklenmesini gerekli klan, denetim mekanizmas veya parlamento dndaki muhalefetin parlamentoyu denetlemesi; aktif muhalefet yapmas asndan devletin bu konuda pozitif adm atmas gereklilii ynnde parlamento dnda kalan parlamento dndaki partilere de veya belli bir oy alan partilere de hazine yardmnn yaplmas ynnde de nerimiz var. Hazine yardmna gelince, hazine yardm da seimlere giren partilerin aldklar oy orannda verilmelidir, Politik partiler madem demokrasinin vazgeilmez paralar, elbette kamusal bir kaynan bu konuda seferber edilmesi gerekir ama Trkiyedeki hali yine son derece vicdan yaralaycdr. Kamu kaynann bu ekilde kullanlmas dorudan doruya zaten gly daha da glendiren bir yapdadr. Benim de aklma gelen en makul nerilerden bir tanesi elbette her partinin ald oy orannda desteklenmesi. Siyasi partilere yaplan yardm miktarlarnn fazlalna ve partiler arasndaki eitsizlie dikkat ekiyoruz. Mevcut Anayasaya gre dzenlenen Siyasi Partiler Kanununa gre yaplan yardmlarda adalet ve eitlik ilkesi ciddi bir ekilde ihmal edilmektedir. Ayn zamanda bugn anayasal bir su ilenmektedir. Anayasann 68. maddesinde Siyasi partiler, devlet yeterli dzeyde ve haka evet haka mali yardm yapar demesine ramen partilere yaplacak yardm, alacaklar ye aidatlarnn ve balarnn tabi olduu esaslar kanunla dzenlenir, [demesine ramen] devlet yardmlarnn iktidar partileri tarafndan kendi dnemlerinde sk sk deiikliklere uratlmas partiler arasnda eitsizlie neden olmaktadr. Bugn bakldnda siyasi partiler bu haliyle tamamyla devlet yardmyla beslenen kurulular haline getirilmitir. Evet, mevcut partilerin yapsna baktnz zaman daha ok KT ve dner sermaye benzeri yaplar haline geldiklerini rahata syleyebiliriz.

VI.2.3. Kadn Temsili ve Siyasette Kadnn Glendirilmesine Dair

VI.2.3.1. Veriler, Gerekler

Kadnn siyasette temsili ve glendirilmesine dair odak gruptaki kadn katlmclarn meseleye hem dnya hem lke leinde hakimiyetleri, heyecanlar ve heveskarlklar zellikle dikkat ekicidir.
Ben de en az siyasi partilerden gelen kadnlar kadar erkek egemen olan bir kurumda alyorum. ok fazla kadn alan var, evet; ok fazla bartl arkadamz da var ama inann burada bartl veya bartsz olmak hi fark etmiyor; bir trl ykselemiyorsunuz. Byle bir problemimiz var. En son Gender Indexten birka rakamla konuya girmek istiyorum. Trkiyedeki tm mstearlarn hepsi erkek, 79 mstear yardmcsndan sadece ikisi kadn; 96 bakan direktrnden 91i erkek ve 175 valinin hepsi erkek, 450 vali yardmcsnn da sadece 12 tanesi kadn. 3 bin belediye ierisinde sadece 27 tanesi kadn. Byle bir ey kabul edilemez, ayn ekilde mecliste de tamam ama belediye bakanlklar, belediye meclisleri ok daha nemli. Toplumda kadna ynelik iddetin bu toplumda bu kadar artmasnn sebebi acaba ne? Neden kadna kar bu kadar byk bir erkek kotas var? Aa yukar bir sene sonra yerel seimler yaplacak, orada kadnlarn temsili ise dnya apnda en son sralarda gelen noktalarda. Mesela belediye bakan olan kadnlar yzde 1in altnda. Meclis yeleri, belediye meclislerinde yzde 4 civarnda. Bu rakamlar il genel meclislerinde yzde 3 civarnda seyrediyor. En son Belediyeler Yasas ile onun uygulama-

34

35

sn greceiz, ancak buradan baktmzda mesela kadn belediye bakan adaylarnn genellikle daha kk beldelerden seilmi olduunu gryoruz. Ancak bu yerler imdi belediyelere dhil edildii iin muhtemelen o adaylklar da sz konusu olmayacandan dolay orada yine kadnlar vuran diyeyim bir sknt olabilecek gibi grnyor. Mesela kotann ne kadar nemli olduunu grmek iin kuzey lkelerine bakyoruz Finlandiya, sve gibi lkelere bakyoruz ama mesela Ruanda, u anda dnyada kadn parlamenter saysnn erkek parlamenter saysndan daha fazla olduu dnyadaki tek lke ve ok strict bir kota uygulamalar var. Ayn ekilde Cezayir, Ortadouda kadn parlamenter orannn yzde 30u getii tek lke. Yine Krgzistanda kadn parlamenter oran inanlmaz ykselie geti. Tabii ki hepimizin dedii gibi yaptrmlar olduu mddete. Bir de unu syleyeyim, 2011de seime giden 55 lkeden 17sinde kota uygulamas yapld. Bu kota uygulayan lkelerde kadn parlamenterlerin oran yzde 27 iken, bunu uygulamayan lkelerde bu oran yzde 16yd.

Siyasi Partiler Yasasna e bakanlk il, ile ve tm tara tekilatlar da olmak zere kadn temsiliyetini artracak [dzenlemeler yaplmal]. Tabii bunun iin demokrasi ve demokrat olma noktasnda samimi olmak lazm ve toplumsal cinsiyeti politikalar retmek asndan lkemizde ok ciddi sorunlar yayoruz. Bir tanesi kotalar sistemidir, dezavantajl gruplarn mutlak surette temsiliyetini artrmamz gerekiyor. Yzde 50 kadn kotas da yetmez. Maalesef Trkiyedeki siyaset ok erkek ve ok da 40 ya st, daha dorusu 40 ya st erkekler dnyas, yani benim iinde bulunduum grup. Kadnlarla ilgili olarak siyasette bir kadn blokaj var, bunu hepimiz biliyoruz, hepimiz yayoruz. Btn partilerde var, hibir partide yok denemez. Bu yzde 10 milletvekili oranyla, sadece bu deil btn parti organlar il, ile belediye bakanlklarnn hepsini ilgilendirir. Hepsine bir kadn kotas konmas gerekiyor. Yzde 50 kadn temsil edilemiyor. Bu siyaset blokajnn bir ekilde kotayla desteklenmesi gerekiyor, kadn meselesinde pozitif ayrmc yaklamak gerekiyor. Kadn erkek eitlii meselesinde zaten herkes yllardr mutabk, yani ben hibir zaman bugne kadar ok marjinal siyasi gruplarn dnda kadnlar mecliste olmasn, siyasi partilerde temsil edilmesin diyeni duymadm. Dolaysyla burada mutabkz ama ben burada kadn kotasnn ok yeterli, ilevi olan, ie yarayan bir yntem olmadn dnyorum. Olsun, mutlaka olsun ama bunun dnda baka eyler yapmamz gerekiyor, yani kadn kotas koyalm da tamam eyvallah, gnlmz rahatlad, bu yeterli diye bir ey yok. Kadn kotas ile bu iin yrmediini ok net olarak mecliste ve birok partide gryoruz. Dolaysyla eitim sreleriyle ilgili baz dzenlemeler yaplmas lazm. Bugn toplumun yzde 50sini oluturmalar sebebiyle deil, kadnlarn insan olmalar gerei siyasette eit artlarda yer almaldrlar. Bunun iin belki zorlama olarak kotalara ihtiya var, yani kendilerine yer aabilmek asndan ama bizim asl yapmamz gereken demokratik kltr topluma ve kadnlarmza vererek bunlarn mcadele ederek veya talep ederek buraya gelmeleri yoksa eer siz kotalarla kadnlar siyasete sokmak zorunda hissederseniz, siyasi partilerin ile tekilatlar bunun farkl yollarn buluyor. VI.2.3.3. Kadnlardan Gl Talep

Kadn katlmclar sk sk uluslararas szlemelere de atfta bulunarak taleplerini destekliyorlar.

Onun dnda Trkiye yine yle bir durumda, gene Anayasa yoluyla uluslararas szlemeler i hukuk kurallarnn stnde diye bir eyi kabul etmiiz. O zaman Trkiye Kadnlara Kar Her Trl Ayrmcln nlenmesi Uluslararas Szlemesinin (CEDAW) altna imzasn atm. CEDAW bu geici zel nlemlerle eitliin salanmas konusuna zorunludur diyor, yani keyfi olabilir deil, zorunludur diyor. Avrupa nsan Haklar Szlemesi ek protokol bunu ayn ekilde dzenliyor. Bunlarn hepsinin altnda Trkiye Cumhuriyetinin imzas var. Ondan sonra biz Avrupa Birliinin mzakerelerine balam olan bir lke olarak Avrupa Birlii kurucu anlamasnn da hatta 3. maddesine gre kadn erkek eitliinin tm sektrlerde yaylmas, dezavantajl gruplara zel nlem politikalar uygulanmas zorunluluu getirilmitir. Bunlarn hepsi birer zorunluluk, yani Trkiyede Anayasann 10. maddesine de dayanarak, art altna imza attmz btn anlamalara da dayanarak bunu yapmamz mmkn. VI.2.3.2. Farkndalk

Konusu dorudan kadnn siyasette glendirilmesi olan dndaki dier iki odak grup almasnda da -ki byk ounluklar erkek katlmcdr- hemen her bir katlmc ve zellikle kadn olmayan ve kadn kollarndan olmayan siyasi partilerin temsilcilerinin de tm siyasetteki kadnn rol ve glendirilmesi ihtiyac konusunda kadndan yana gr sylemitir.
Bu bizim parti dhil dier partiler iin bir ayp konumundadr. Kadn siyasette olsun dendiinde kota uygulamasna [ilikin] onun ad her ne olursa, kota derseniz kota olsun- geen dnem verdiimiz bir kanun teklifi vard. Biz yzde 50 zerinden hesaplamtk, sadece milletvekillii deil, belediyelerde il genelde, ile baznda, il ynetimlerinde hatta genel merkez dzeyinde yzde 50 kadn hedefini ortaya koyduk. Ben bu kanun teklifini hazrladmda ilk nce partideki erkek arkadalarmdan tepkiler gelmiti. Yzde 50, ne yapyorsunuz? Olmaz demilerdi. Zaten bu barajlarn dnp dolap kadnlar vurduuna inanyorum, nk eer baraj varsa, ncelikle kadn deil, paras olan, ad duyulan erkeklerin sraya koyulmas [sz konusu]; kadna burada da bir hakszlk yaplyor. Bunu da belirtmeden gemeyeyim. Bu anlamda partilerin kendi istekleri dorultusunda karar vermeleri, uygulamalara atlmalar [mmkn olmuyor], akas atlamyorlar. Bunun iin Siyasi Partiler Kanununun belki bu ekilde dzenlenmesi gerekiyor.

Kadn temsilciler yalnzca siyasi zeminde deil genel olarak var olmak konusunda olduka gl bir talepte bulunuyorlar.
Kadn siyasette, mutlaka kadnn dncesini zm nerisi olarak aktarmak iin olmal ama siyasi parti yaplanmalar ierisinde Siyasi Partiler Yasasndan da kaynaklanan [durumlar var], zaten hepimiz birbirimizi biliyoruz, bu noktada bizim toplum olarak zihniyet dnmnn de gerekletirilmesi gerekir. Bunun da bugnden yarna olabilecek bir ey olmadn dnyorum, yllar ierisinde [olabilecektir] ama biz siyaset eliyle, siyasette ve sivil toplumda var olan kadnlar eliyle bu sreci ne kadar abuklatrabilirsek, yani zihinsel dnm ne kadar abuk hayata geirebilirsek kendi haline braktmzda belki bu yzyllar alacaktr- [o kadar iyi olacaktr].

36

37

Belki burada manifesto karmayacaz ama kadn gzyle baktmzda ortak anlamda bir buluma salayabilir miyiz? Bunu yaratrsak, lkemiz iin, ocuklarmza brakacamz lkemiz iin, nk ocuklarmza kar sorumluyuz. nk Trkiyede bir kadnn temsil sorunu var. Aslnda bu artk bir kriz, bir sorun olmay da at, Bizce artk buna hi zaman yok, bu ie byle ok ortadan girmek gerekir diye dnyoruz. Byle hareketlenmelerden sonra, her trl hareketlenmeden sonra arkasndan kadn hareketi geliyor. te sivil hareket var Amerikada, arkasndan kadn hareketi geliyor. Bu BDPde de byle olmutur: Krt hareketi, arkasndan gl bir kadn temsili.

Kadn istihdam iyilemezken, politik hayatta yer almas hi de kolay deil. Hepimiz biliyoruz ki ok pratik, gndelik bir sr ey var ve belki de bu iler konuulurken unutmayp o yardmc mekanizmalarn da bir arada konuulmas lazm. Kadn katlacak ama nasl katlacak? Bu kadnn ocuu da var. te bu i sadece kotalar ykseltmekle olmuyor. Onun ortamlarnn da hazrlanmas lazm demekten belki vazgememek lazm. Siyaset, kadn ya da erkek asndan tabii ki biz ataerkil toplumda yaadmzdan erkekler iin ok fazla sorun deil-, bir mcadele ii, bunu kabullenelim. Paramz ok da olsa, ok da donanml olsak, bilmem ne de olsak eer ansn ok yaver gitmiyorsa, sonuta gene de mcadele etmek zorundasn.

Talepler yalnzca partilerle ilgili deil, srmekte olan yeni anayasa srecine mdahil olmak, anayasada baz dzenlemeleri talep de olduka gl.
Anayasa almalar erevesinde toplumun yzde 50si, yarsn oluturan bir cinsiyet olarak, kadnlar olarak Anayasaya byle bir maddenin girmesini talep ediyoruz, yani kelime olarak, Anayasada kadn ve erkek eitliinin yzde 50 [eklinde] gemesini istiyoruz. Baz lkelerde bu var, yapld. Ben trban nedeniyle niversiteyi 12 senede bitirmi, iki defa atlm biri olarak her eyden nce en temel hakkm olan eitim hakkn bile bu kadar uzun srede bitirebilmi olmam; benim iin siyasi temsilden nce yaamn en temel gereklerinden olan eitim, i alanlarna dhil olmama bu denli engel olunurken, tabii ki bu konu uzunca bir sre bize lks gelmiti ama imdi umuyorum bundan sonra siyasi partiler arasndaki zellikle kamusal alanda barts yasaklarnn kaldrlmas [ve] bunda bir dnem uzlamayla birlikte, kadnlarn siyasete katlm konusu daha gl bir ekilde tartlacaktr. Toplumsal cinsiyet eitlii konusu kadnn her alanda siyasi partilerde, millet meclisinde yar yarya temsil orannn mutlaka ve mutlaka Anayasada stne baslarak geilmesini istiyorum. VI.2.3.4. Zihniyet Dnm htiyac

Kadn katlmclar erkek egemen siyasi kltrde baar iin erkeklere benzemeyi deil kadn kimlii, tavr, duruuyla yer almak istiyor.
Mutlaka kadn bak asnn, kadn yreinin, kadn sabrnn, kadn fikrinin dncesinin mutlaka o zm nerilerine yansmas gerektiini grdm. Kadnn siyasette erkeklemesi kadar bu topluma zarar verebilecek bir ey olamaz. Siyaset yle bir ey ki kadn olarak deil, birazck o sistem ierisinde sizi yourarak kendilerine benzeterek politika ierisinde bir ara haline getirmek istiyor. Burada da kadnn kendi kadn kimliini korumas ve o kadn kimlii ile birlikte var olmas ok nemli. Kadn tek bana, erkek yok, erkek onun tepesinde ve byle ynlendiriyor; onu yapamazsn, bunu yapamazsn. Kadn serbest olmak istiyor, ruhu zgr. Kadn ruhu zgrdr, yani yle ey yoktur kadnda; abluka altna alnmak, ne bileyim ite ynlendirilmek, vesayete raz olmak aslnda kadnn ruhunda yoktur. Hayatn her alannda kadnn olmad yerde bir banallik, bir estetikten yoksunluk, bir banazlk gryorsunuz. O nedenle kadnlar bu estetik ve pratie kollarn aarak gelecekler. Biz erkek gibi kadn istiyoruz demiyorum. Erkek gibi olan kadna Erkek gibi kadn, siyasete katlm, siyasette aktif grev yapyor; hayr, ben ona katlmyorum. Kadnn her yerde gc g. Her kadnn bir baka ekli var. Her kadnda faydalanmamz gereken baka bir ey var. Kadn bartl, kadn bartsz, kadn baka bir ey dnyor, dini baka; bunlar bizi hi ilgilendirmiyor. Biz ayn toplumda yayorsak, bizim tmn birletirip tmnden bir eyler karmamz gerekiyor.

Kadn katlmclar uluslar aras rneklere, verilere ve szlemelere atfta bulunduklar kadar ve hatta daha youn biimde genel bir toplumsal ve siyaset yapma zihniyetinde dnm ihtiyacnn altn iziyorlar.
Bir zihniyet sorunu var Trkiyede, bu tabii ok nemli. Siyaset zihniyetinin ok erkeksi bir zihniyet olduu da ok nemli. Trkiyede siyasetin hizmetten ziyade bir g kayna, bir rant kayna alan olarak alglanmas da ok nemli, fakat Trkiyede u anda anayasal olarak eitlik anlamnda bir zemin aa yukar hazr gibi, (anayasa) devletin bu eitlii salamakla ykml olduunu sylyor. Dolaysyla anayasal bir zemin u anda Trkiyede var. Gelimilikten veya problemlerin zmnden bahsedebiliyorsak, yzde 50yi bir keye atmamamz gerekiyor. Onun iin de karar alma srelerinin tamamnda kadnlarn kesinlikle eit anlamda temsil edilmesi gerekiyor. Bu sadece siyasal partilerde deil, kadnlar rgtlenmeyi aslnda kendi meslek gruplarnda da renmeliler. Trkiyede onunla alakal meslek odalarnn faaliyetlerini belirleyen yasalar, ayn zamanda sendikalarn iinde kadnn rgtlenmeye katlabilmesinin nn aabilecek ok ciddi yasal dzenlemelere ihtiya var.

Her iki odak grup toplantsna da katlan bir kadn katlmc dil ve slup farknn altn kendi scak deneyimiyle iziyor.
Buradaki konumalardan unu anlyorum, herkes birbirini dinliyor ve anlamaya alyor. Dn insanlar sadece kendini anlatmaya alyordu. ok nemli bir fark, kadn fark. Dn konuurken, dzgn konuaym stresi vard, bugn rahatm! Onun iin de bugn burada konuurken ok mutluyum.

Katlmclar lkenin genel bir demokratikleme sreci yaamadan yalnzca kadnn siyasi temsil sorununun alamayacan ya da yetmeyeceinin altn iziyorlar.
Eer farkl kadn kesimlerini gren bir yerden kadn tanm yaparsak, genel bir demokratiklemenin hepimizin katlmnn nn alaca grndeyiz. Btn bunlarn detaylandrlmas ve siyasal hayatn genel demokratikletirilmesi zerine sadece kadn vurgu-

38

39

sunun dnda genel olarak demokratikleme zerine bence oturup, topluca kafa yorup, bir de kafa tutmamz lazm.

Kadn rgtllnn btn katmanlarda nn amak gerekiyor; sendikalarda, meslek rgtlerinde.

Ve bir katlmc yasalardan te asl meselenin zihniyet deiimi olduunu ok net ve veciz biimde ifade ediyor.
Yani uygulama yok. Ne kadar (yasalar) yazlrsa yazlsn, uygulanmad srece bir manas yok. VI.2.3.5. Kadnn Glen(diril)mesi

Ama tm bunlarn yan sra kadnn siyasetteki gcnn artrlabilmesi iin kadnn mali adan da glenmesi gereinin ve mali gszln siyasi alanda retecei sorunlara dikkat ekiliyor.
Siyasetten bahsediyoruz, siyaset inansman gerektiren bir yry, yani kadnn finansal anlamda da zgr olmas gerekiyor ki siyaset yaparken gl olsun. Dier trl e desteine ihtiya duyuyor. Ei finansal anlamda destek vermezse, siyaseten baarl olmas da mmkn olmuyor Bunlarn hepsi de finansal anlamda gl kadn olmanz gerektiriyor. Bunu da einiz marifetiyle ve yakn akrabalarnzn, paraya sahip erkeklerin marifetiyle yapma zorunluluunuz var. Bunlar kadnn karar verme srecinde ok ciddi anlamda sekte yaratyor. Onun iin de kadnn istihdam, ekonomik hayata katlm ok ok nemli, yani karar verme srelerindeki hali, ayn zamanda finansal gcnden geliyor. Kadnn finansal gcnn de eksik olmas, siyasette gl olmas iin Trkiyede nemli bir engel. VI.2.3.6. Siyasi Partiler Kanununda Kadnn Ad Yok

Katlmclar toplumsal zihniyet dnm, yasal dzenlemeler kadar kendi alma usulleri ve modellerli konusunda da eletiri ve zeletiri yapyorlar, siyasette varolmann yollarn aryorlar.
Hakikaten kendi partim ve birok partide grdm bir durum u kadnlarn mkemmel olmas lazm, zengin olmanz lazm, muhakkak eitimli olmanz lazm vs. Bizim kendi aramzda sekinci olmamamz bir kere bence olmazsa olmaz, yani ilkokul mezunu mu, bilmem ne mi ayrmadan kadnlarn politikada yetiecekleri ve kendilerini gelitirecekleri fikriyatn besleyerek ortak parti hayat veya rgt hayat kurmak gerekiyor sanyorum ve bunlar, bu gerei erkeklere de gstermek lazm.

Haklarn verilmesini beklemeden almay nemseyenler

Siz zannediyor musunuz ki mecliste erkekler Hadi gelin kotaya yzde 50 koyalm, deitirelim diyecekler, byle bir ey var m? Byle bir ey yok. Bu yasann banda daha ok defa yzde 50 kota olacak, Arkada, kota olmas lazm de, de, de dur. Bundan sonu alamayz. Alamayacamz biz on sene nce grdk ve bu nedenle hi olmazsa tabann kadn gcn merkeze yanstmak iin tekilatlandk. Bugn konuacamz pek ok sorunun, sorunla da i ie gemi hemhal olmu bir sorun. Dolaysyla her ey bir seim sistemiyle ya da barajn drlmesi vs. gibi tartmalarla zmeyi beklememiz mmkn deil. Ben sadece bu tr seim sistemlerine ynelik mdahaleleri bir balang, mcadelenin bir balangc ve olmazsa olmaz olarak gryorum.

Kadn katlmclar Siyasi Partiler Kanununda kadn rgtlenmesine ve partilerin kadn kollarna dair dzenlemelerin eksikliinin altn iziyorlar.
Tabii biliyorsunuz kongreleri partiler hkmet komiserinin gzetiminde yapar, nk devlet tarafndan, sistem tarafndan tannan siyasi partinin kendisidir, kadn kollar deildir. Kadn kollar o siyasi partinin bir parasdr. Dolaysyla kendi iimizde biz hkmet komiserini arp da Gel, biz kongre yapacaz diyemiyoruz, buna yasa engel. Kadn kollar bence gerekten ok anlaml, ilk kademe eitimli bir kadn mahallede kalm bir kadn bir dnem sonra milletvekili aday olarak karmza kyor byk oranda bunu siyasetin kiisel anlamda dntrc gcne balyorum. Bu adan kadn kollar gerekte ileyen bir ey. Bir baka sistem, aslnda baz partilerde fiilen uygulanyor ama Siyasi Partiler Yasasnda yeri yok: E szclk ve e bakanlk sistemi. En merkezde kadnlarn da temsilinin ok nemli bir biim almasn mmkn klan bir sistem. Dolaysyla bunun da Siyasi Partiler Yasasnda mmkn hale getirilmesinin nemli olduu dncesindeyiz. Siyasi Partiler Yasasnda; kadna mevcut siyasi erevede engel olan ey, kadn kollar yaplanmasnn maddi bir gc yok. Kendi btesinin olmasna dair bir engel var. Bu nedeni de yine devletin ya da sistemin sadece partiyi muhatap almas, kadn kollar bir kurum deil, bir siyasi parti ierisinde var. Bu nedenle dorudan kadn kollarmza bir bte ayrlmas iin ok istiareler ettik, ok almalar yaptk ama gelip takldmz nokta Siyasi Partiler Yasas. Bu deimedike, tzkte hibir deiiklik yapabilmek mmkn deil. Bunun yasal bir dayana yok, tzkte de bu byle deil, yani akas yasay delerek byle bir ey yapyoruz. Dolaysyla Siyasi Partiler Yasasnda kadn kollarnn ad yok. Siyasi Partiler Yasasnda kadn kollarnn bir resmiyeti olmadndan, yani hibir partinin kadn kolu hkim teminatnda seimleri yapamyor. Ancak, kendi rgtlerinin gzetiminde yaplan bir seimle bizler greve geliyoruz. Bunun Siyasi Partiler Yasasna girmesi gerekiyor.

Deneyim ve bilgi paylamn nemseyenler

Bence buradaki deneyimden kan u ki yine de kadnlarn somut olarak birbirleriyle tecrbe alverii yapmas lazm.

Dayanmay ve hep beraber hedefe ynelmeyi nerenler

ncelikle biz kadn olarak tamamen ne demek istediimizi, her adan ne demek istediimizi anlatmak zorundayz: ster Ak Parti, ister CHP, MHP, BDP hi fark etmiyor benim iin. Bunu baarabilirsek, sanyorum siyasi partilerin meclisteki kadn milletvekili saysn, belediyelerdeki kadn saysn, toplumun her alannda kadn sesini bence ok daha iyi bir ekilde kartm oluruz. Hanmefendinin dedii gibi direkt girmemiz gerekiyor ve direkt anlatmamz gerekiyor. Bunun baka yolu yok.

Ve asl yalnzca siyasi zeminde deil tm rgtl alanlarda kadnn nnn almas talebi ne kyor.
Meslek odalar ve sendikalar iin de u anda konutuumuz eylerin geerli olmas gerekiyor, nk ekonomik hayata katlan kadnn rgtler ierisinde almasnn nndeki btn engellerin kaldrlmas gerekiyor; meslek odalarnda o kotalar, sendikalarda o kotalar ok ciddi anlamda gerekiyor.

40

41

VI.2.3.7. Demokratikleme

Parti ii demokrasinin zayf olduu yaplarn kadnlar iin daha da dezavantajlar rettii syleniyor.
Trkiye siyasal kltrnn genel olarak ok erkek, erkek merkezli elit bir kltr. Bu siyasi partiler hayatna nasl yansyor? Benim gzlemim en bata ok merkeziyeti bir yaplanmann varl, ortak kltrmzn sonucu olarak ister istemez o merkezde bir erkein olmasn beraberinde getiriyor ve o merkeze gitmek isteyen erkek rekabetini artran bir faktr oluyor. Dolaysyla o rekabete uyum salayamayan, kltrel olarak zayf olarak kodlanan kadnlarn zellikle kendileri de byle grd takdirde, ite aile hayatna skml vs. gibi konular da dikkate alrsak, temsiliyet asndan kadnn oralara kmas ok gleiyor. Dolaysyla bence ncelikle parti ii demokrasi kavramnn kadnlar tarafndan da sahiplenilmesi ve ademi merkezi bir yaplanma iin mcadele verilmesi gerektii kanaatindeyim. Birok noktada n seimin partiler ierisinde uygulanmyor olmas, liderlerin zellikle milletvekili seimlerinde bir liste hazrlayarak adaylar belirliyor olmas, kendiliinden erkek akln ne kartan bir uygulama. VI.2.3.8. Kota Uygulamas

gibi farkl kotalar var ama seilemeyecek yerlere yerletiriliyorlar. Dolaysyla onun nne gemek iin eitli modeller var, fermuar sistemi bunlardan biri. Bizim nerimiz yzde 50 kadn hedefinde fermuar sisteminin uygulanmasdr, nk eer fermuar sistemini uygulamazsanz, zaten diyorlar ki Biz yzde 50yi gsterdik ama gsterdikleri yerlerde ilk seilebilecek yerlere erkekler konuyor, dier tarafa kadnlar konuyor. Demek ki fermuar sisteminin masaya getirilmesiyle ilgili olarak her zaman pratiin ne olduuna bakp pratikte ilemeyene kar ok ciddi nlemler alnmas gerekiyor.

Uygulamaya dair nerilerden bir bakas da e bakanlk uygulamas.

Kadn kollar, evet yar e bakanlk eklinde bir ey olmas gerekiyor BDPde olduu gibi ya da kadn kollar. VI.2.3.9. Partilerin Tutumunda Aklk

Kadn katlmclar siyasi partilerden kadn temsili konusundaki tutumlarnn net olmasn ve bunun da kamuoyu ile paylalmasn istiyor.
Her parti ne yapmak istediini, dncesinin ne olduunu, kadn temsilinin ne olmas gerektii konusunda tzn aka yazsn, kotas varsa da kotas yoksa da ne yapmak istediini aka yazsn, semen de ona gre deerlendirsin ve oyunu versin. Bu bir zm olabilir diye dnyorum. Bir parti arkada ben kadnn eit temsilini kabul etmiyorum, benim partim, grm kadnlarn evinde oturmasndan yanadr diyebilir ama tznde bunu aka sylesin, semenine de deklare etsin. Bu konudaki politikasn tzne net olarak yazsn. VI.2.3.10. Kaynak

Tm katlmclar siyasi temsilde kadnlar iin kota uygulamasndan yanalar ve byk ksm iin de kota yzde 50 kota anlamna geliyor.
Bu anlamda temel konulardan biri sanyorum kota sistemi ve farkl uygulamalar var, bizim nerimiz yzde 50 cinsiyet kotas uygulanmas. Kotaya karyz, kadna hakarettir demeyi ok anlaml bulmuyorum, zaten var ve ancak bu sayede olmu oluyor. Geree gzmz kapamadan belki de bunu hukuklatrmak daha da anlaml olacaktr. Merkezi bir kadn kotasnn siyasette zorunlu olduuna inanan kadnlardanm. Partinin her kademesinde yzde 50 kadn kotas art, nk siyaset yaanlarak renilen bir ey. Siyasi Partiler Kanununun 5. maddesinden 20. maddesine kadar geen her dzenlemede ekstra yzde 50 kadn veya ortak mutabakatla yzde 40 gemesi halinde zaten btn problemlerin zlebileceini dnyorum.

Siyasi partilerin kadn temsili konusunda ak ve net bir tutum almalarn ve kadn temsilini yzde 50 kota uygulamasyla kesinletirmelerini talep ederken dikkate deer taleplerin ne kt bir baka alan yine siyasi partilerin kadn kollar ve kadn almalar iin ayracaklar bte ve kaynaklar konusunda ne kyor.
Parti ierisinde kadn rgtllnn ve faaliyetlerinin en temel sorunlarndan biri malum, yani bte sorunu. Siyasi Partiler Yasasnda; kadna mevcut siyasi erevede engel olan ey, kadn kollar yaplanmasnn maddi bir gc yok. Kendi btesinin olmasna dair bir engel var. Bu nedeni de yine devletin ya da sistemin sadece partiyi muhatap almas, kadn kollar bir kurum deil, bir siyasi parti ierisinde var. Dolaysyla kendi btesi yok; kendi gelirlerini kendisi belirleyemiyor, harcamalarn kendisi yapamyor. Bu nedenle dorudan kadn kollarmza bir bte ayrlmas iin ok istiareler ettik, ok almalar yaptk ama gelip takldmz nokta Siyasi Partiler Yasas. Bu deimedike, tzkte hibir deiiklik yapabilmek mmkn deil. Biz uygulamada yle atk: Sistemin partilere verdii bteler ierisinde, belli miktarlarn, belli oranlarn il tekilatlarmza gnderiyor. Genel bakanmzn iradesiyle ve MGKda bu konuda gsterilen irade dorultusunda illere giden paydan da mutlaka yzde 20 orannda kadn kollarmza ve genlik kollarmza pay ayrlarak onlarn hi

Fakat katlmclar kota olsa bile uygulamadaki eksikliklerin ve durumu idar eden yaklamlarn da farkndalar. Kt uygulamalara kar savunulan yntem olarak ise fermuar yntemi neriliyor.
Ynetimde kadn saysnn artrlmasn konusunu getiriyor ama maalesef siyasi-etik yaklam da gerekiyor. zellikle kk illerde kotalarn ii yakn akraba kadnlar tarafndan dolduruluyor ynetimlerinde il bakannn amcasnn kz, erkek kardei eklinde bir yntemle o kotalar dolduruluyor. Ayn zamanda bu ieriin boaltlmas anlamna geliyor. Yzde 50 cinsiyet kotasnn dnda, bu kotann daha dzgn uygulanmas iin fermuar sistemi uygulanmas, yani kadnlarn evet, u andaki faaliyetlerde yzde 30, yzde 50

42

43

olmazsa bu kadar ksm bamsz olarak harcama yetkilerinin olmas [saland.] Bunun yasal bir dayana yok, tzkte de bu byle deil, yani akas yasay delerek byle bir ey yapyoruz. Son tzkte illere aktarlan payda yzde 10luk ksmnn kadn ve genlik, yani yzde 5, yzde 5 olarak verilmesini ngrdk. u an illerimizde yle, yllk onlara verilen para zerinden kadn ve genlik kollarna aktarmn yapyorlar ama bu yeterli mi? Tabii ki yeterli deil ama gene de yeterli olmayan byk ksmn kadn kollarmz, kadn emei kendi gcyle yapyor.

VI.3.1.3. Krt Meselesinin Glgesi Yine sreci ve reformlarn geleceini belirleyecek srecin nndeki olumsuz psikolojik sorunlardan birisi de Krt meselesidir. Kadn katlmclarla yaplan odak grup almas dahil bir ok mesele z itibariyle Krt meselesine dedii noktada gerilim artmakta ve tartmalarn oda kaymaktadr. Trkiyede birok meseleyi aslnda m gibi yapyoruz, baka eyler konuurken esas z baka ey olan meseleyi grnrdeki hali ile tartyoruz. Birok meselemizin zndeki konu belli, aslnda Krt sorunu. Bu konuda da, zaten bugnk konularn da bir blm dorudan doruya Krt sorunu ile ok ilgili ama ok fazla zerinde vurgu yapmyoruz, bakanlk rejimi de dorudan doruya onunla ilgili. Bakanlk rejimi evrensel standartlar ile masaya gelirse elbette zerinde konuulur ama esas nemli olan kuvvetler ayrldr, yargnn bamszldr ve en nemlisi blgesel idarelerdir. Trkiyede ademi merkeziyetilik olmad mddete bata Krt sorunu olmak zere ynetiim sorununu zemeyeceiz. Kald ki bu sorun da Krtlerin sorunu deil, zmirlinin, Antalyalnn, Artvinlinin de sorunu.

VI.3. DEERLENDRME
VI.3.1. Psikolojik Ortam Yukarda zetlediimiz grlerden de grld gibi Siyasi Partiler Kanunu be Seim Sisteminde reform ihtiyac ve yaplacaklar konusunda ok zel bir atma alan grlmyor. Tek kayda deer farkllama YSKnn yaps ve siyasetilerin rol konusunda kayda deer gr ayrl olduu sylenebilir. Fakat bir ksm szlere ve grlere yansm olan ounluk ksm ise dorudan szlere dklmemi olan baz sorunlarn varl hissedilmektedir. zellikle partilerin seim ilerinden sorumlu Genel Bakan Yardmclar seviyesindeki yetkililerle proje erevesinde yaplan yz yze grmelerden edindiimiz izlenimlerle de birleince bu olumsuz psikolojinin reformlarn zerindeki etkisi kayg verecek derecededir. Hangi konu tartlrsa tartlsn, katlmclarn kimlikleri ne olursa olsun, tartmalarn odan esas konu deil bu psikolojik eiklerin rettii dolayl bir dil ve tartmalar oluturmaktadr. Siyasi reformlarn nndeki en byk engel de bizce dillenmemi ama varl hissedilen bu psikolojik eik gibi grnmektedir. VI.3.1.1. Karlkl Gvensizlik ncelikle Ak Parti ile CHP ve MHP arasnda karlkl derin bir gvensizlik hissedilmektedir. Ak Parti, CHP ve MHPnin her trl deiime kar kmakta olduklar ve siyasete gvenmedikleri kanaatindeyken, CHP ve MHP ise Ak Partinin hemen her dzenlemede rvanist bir tutum iinde olduu ve Cumhuriyet ile hesaplamay ne koyduu duygusuyla hareket ediyor gibi grnmektedir. Bu karlkl gvensizlik ortamn besleyen nemli bir konu da son iki yasama ylnda ok az deiiklik ve reformun genel bir parlamento uzlamasyla yaplabilmi olmas, uzlama yerine karlkl dayatmalarn temel siyaset tarz haline dnmesi olabilir. VI.3.1.2. Bakanlk tartmalarnn glgesi Tartmalar ve dolaysyla da reformlarn geleceini belirleyecek srecin nndeki sorunlardan birisi de tartmalarn zerindeki Ak Partinin bakanlk sistemi nerisinin rettii glgedir. Bakanlk sistemi ad altnda Anayasa Uzlama Komisyonuna bir neri sunuldu. Bu neriyi biz tabii bir teklif olarak deerlendireceiz ama bunun bakanlk sistemi ile ad dnda hibir ilgisi, hibir alakas yok. Dengesiz, dengelenemeyen ve denetlenemeyen tek kiilik bir g yaratlyor: Meclis gya bakan kontrol edecek, dengeleyecek ve denetleyecek, bakann vesayeti altna alnyor; yarg, hukuk devletinin gerei olarak hem yrtme organn hem de bakan dengeleyecek ve denetleyecek ama yarg, bakann tasarrufuna braklyor.

VI.3.2. Reform htiyacnda Tam Mutabakat

Bir nceki blmde siyasi reformlarn nndeki olumsuz etken olarak psikolojik eikleri vurgulam olmamza karn srece dair umutlar artran olumlu etkenler de vardr. Srecin sonucuna dair umutlanmamz artran ey hemen tm siyasi aktrlerde e katlmclarda gzlenen, devletin siyaset zerindeki vesayeti vurgusu, demokrasi vurgusu ve siyasi reformlara olan ihtiya konusundaki byk farkndalktr. VI.3.2.1. Vesayet Vurgusu Tm katlmclar siyasi reformlara olan ihtiyac dillendirirken vesayet vurgusu yapmaktadr lkemizde ne yazk ki yasalar yukardan toplumu ekillendirme bak asnda. Bir ekilde iktidar olan parti, hkmet deiebilir ama sistem topluma yukardan yn vermek [eklinde]. Seim yasalarnda da yle. Bu da mevcut sosyolojik gereklikle yasal sistem arasnda bir atma yaratyor, bir gerilim yaratyor. Bu noktada da bir gerginlik, bir gerilim mevcut. Siyasi Partiler Kanunu, bir vesayet rejiminin kanunudur. Vesayeti koyan 12 Eyll idaresidir. 298 sayl Seimlerin Temel Hkmleri ve Semen Ktkleri Hakkndaki Kanun da bir vesayet kanunudur. Bu da 1960 htilalinn vesayetindedir. Siyasi Partiler Yasas Trkiyenin temel vesayet aralarndan bir tanesidir. Bu nedenle de zaten kendi bana ele alnamaz. Vesayet sistemi, vesayet rejimi Trkiyenin temel siyasetinin temel yapsdr. Dolaysyla ancak btn kurumlarn iinden deerlendirilirse anlam olur. Hakim zihniyet, ok iyi bir toplumdur Trk halk ama kandrlmaya ok msaittir, srekli kk darda mihraklar tarafndan kandrlmtr, dolaysyla bunlar ynetecek, onlara vasilik yapacak bir kuruma ihtiya var eklindedir. Onun iin Trkiye devleti bu ekilde rgtlendi. Peki, imdi Siyasi Partiler Yasasnda bunu nereden gryoruz? Daha 3. maddeden gryoruz. Siyasi partiler Atatrk ilke ve inklplarna bal olarak alrlar. imdi bir sosyalist partiyi dorudan doruya dlyor. Bir sosyalist parti nasl Atatrk ilke ve inklplarna bal olarak alsn? VI.3.2.2. Demokrasi Vurgusu Her ne kadar nasl anlamlandrdklar tartlr olsa da istisnasz tm siyasi aktrler demokrasi ve demokrasinin mihenk talarndan birisi olarak Siyasi Partiler Kanunu ve Seim Sistemi vurgusu yapmaktadrlar. zerinde tarttmz konu ya da tartarak bir mutabakata varmak istediimiz konu, aslnda demokrasinin zdr.

44

45

Siyasi Partiler Kanunu ve mevzuatyla, seim mevzuat aslnda o lkenin sessiz anayasasdr. Anayasaya istediiniz kadar demokratik yazn, istediiniz kadar insan haklarna saygl yazn, istediiniz kadar uluslararas szlemelerden doan ykmllkleri yerine getirir yazn, ne yazarsanz yazn seim mevzuat ve siyasi partiler mevzuat demokratik olmad mddete bunlarn hayata gemesi mmkn deildir. Dolaysyla siyasi partiler mevzuat ile seim mevzuat sessiz bir anayasadr ya da anayasann zdr. Elbette ki demokrasiyi hepimiz savunacaz, savunuyoruz, bunda bir sorun yok, tartma mevzuu bile deil ama demokrasiyi, demokratik deerleri koruyabilecek cihazlarla mcehhez klmamz gerekmektedir. Demokrasiyi kendini koruyamayan bir rejim halinde brakrsak, ortaya anari ya da dardan kontroll birtakm mdahalelerle kar karya brakabiliriz. Anayasa metni dnda, asl gerek bir demokrasiyi lkemizde pratik uygulamadan kaynakl gerek sorunun esas noktas Siyasi Partiler ve Semen Ktklerine dair Kanun ve burada muzdarip [olduumuz] belki en ciddi mesele, toplumsal sorunlarn ve atmalarn temelinde yer alan mesele kamuoyunun, demokratik muhalefetin parlamentoya yansmas srecinde temsilde adaletsizlikten kaynaklanyor. VI.3.2.2. htiya Vurgusu stisnasz tm siyasi aktrler Siyasi Partiler Kanununun ve Seim Kanununun btnlkl ve demokratik biimde tmyle yeniden yazlmas vurgusu yapmaktadrlar. Bu erevede ok partili siyasi sistemimizin en aksayan ve demokrasiye aykr ksmlar, mevcut Siyasi Partiler Kanunu ve Seim Kanunudur. Aslnda bu unsurun slah demokrasisi halinde yaplmad mddete anayasa deiikliinin bir kymeti de kalmamaktadr. 1961 ylndan bu yana Siyasi Partiler Kanunlarnda toplam 91 kez deiiklik yaplm, yani 298 sayl Kanun, 2820, 839, 2972; toplant, gsteri yryler; onun haricinde Dernekler Kanunu, Medeni Kanun, Referandum, Cumhurbakanl Halk Oylamas gibi seimlerle ilgili kanunlarda toplamda 91 kez deiiklik yaplm. Dolaysyla buna deiiklik de denmez, delik deik olma hali gibi bir ey sz konusu. ncelikli olarak yaplmas gereken ey, tm Seim Kanunlarnn birletirilmesi, yani tek bir merkezde Siyasi Partiler Kanunu, Seim Kanunu tek bir merkezde toplanmal.

Seim hukuku ile ilgili ya da yaadmz problemlerin bir ksm Anayasadan kaynaklanyor, bir ksm Siyasi Partiler Kanunundan. TBMM Uzlama Komisyonuna vermi olduumuz anayasa teklifinde de millet iradesini glgede brakacak hibir uygulamaya msamaha gsterilemeyeceini aka teklif ettik. Bu noktada siyaset ve siyasetiye gvenin ve itibarn yeniden tesis edilmesi arttr, nk yllardr milletten almadklar yetkiyle hepimizin syledii vesayet kurumlar araclyla millete hkmetmek isteyenler, siyasetiyi ypratmak iin zel gayret gstermilerdir.

VI.3.4. Siyasi Kltr

Siyasi partilerden katlmclar seim sistemi ve siyasi parti kanunundaki reformlar kadar siyaset kltrnn ve siyaset tarzlarnn da deimesi gerektiinin altn iziyorlar. Bir deiimin kurumlar, kurallar ve zihniyet boyutunu da kapsamas gerektii dikkate alnnca siyasi kltrn deimesine yaplan bu vurgu olduka nemli. Aslnda tm meselelerin bu anlamda banda siyasi kltr oluturan siyasi partilerin de kendi siyasal mcadelelerini ya da ileri demokrasi anlamnda atlacak admlarda belki milletin bile gerisine dmesi, birtakm skntlarn da sebebi. Tabii ki bunlar kanuna yazmann ok nemli bir deeri vardr ama yeterli deildir. Siyasi kltrmz bununla ok ilgilidir, ne kadar yazarsanz yazn bunun uygulamas ok nemlidir. Burada da sivil toplum kurulular ve niversitelerimizin bu konuda alan merkezlerine ok byk grevler dyor. Akas bir siyaseti olarak benim onlardan beklentim daha yksek, nk biz siyasetiler her ne kadar kendi iimizde konusak da maalesef dardaki toplantlarda bunlar itiraf etme ansna galiba sahip deiliz. imdi bunlar deitirsek bile Trkiyenin sorununu zer mi? Ondan ok emin deilim, nk bir de bunun gerekten politik kltr ve sosyolojik boyutu var. Biz en iyi yasayla bile idare edebilir miyiz? Politik kltrmz gerekten dntrmediimiz mddete, ok emin deilim. Bizim bir merkeziyetilik takntmz var, bu bence YK meselesi dhil olmak zere politik kltrmzn en nemli temel maddesidir; solu sa fark etmiyor. Benim kafamda bir dolu dndm, aklma gelen sosyalist partiler var, mesela devrimle iktidara gelseler YK asla deitirmezler, nk ok daha iyi bir YK yapacaklarna eminler: Bu sefer biz iktidara geleceimiz iin problem olmayacak, btn niversiteleri ok iyi yneteceiz [derler] oysa sorun tam da katlma kapallk. Trkiye siyasal sistemi katlmdan haz etmez ve aslnda solun-san ortak noktasdr. imdi anayasa u an yrrlkte olan, bir darbe dneminin rn olan anayasamz var; o da egemenliin millete ait olduu ancak bu egemenlii anayasal kurumlar araclyla kullanabilecei yoluyla bir snrlandrma, aslnda Trkiyedeki siyasal alana yaplan en byk mdahale. Vatandalara siyasal alan dizayn etme, siyaseti belirleme, kendi hukukunu koruma, temel haklarn muhafaza etme anlamnda en byk bariyer.

VI.3.3. Anayasa htiyac

Partilerin ve katlmclarn byk ksm Siyasi Partiler Kanunu ve Seim Kanununu var eden zihniyetin anayasadan kaynaklandnn altn izmiler ve yeni anayasa srecinin ve Anayasa Uzlama Komisyonunun almalarn nemsediklerini vurgulamlardr ki bu noktada siyasi reformlar konusunda umutlar artran bir etkidir. Anayasa, Siyasi Partiler Kanunu, Seim Kanunu ve Meclis Tz kapsamnda antidemokratik birtakm normlardan kaynaklanyor. Bunlar da zaten darbe yasalaryla getirilen dzenleme olduu iin aslnda kadk, yrrlkte ama kadk olan dzenlemeler. Dar blge, baraj veya buna benzer birok mesele aslnda ok teknik ayrntlar. Bunlar aslnda ok ksa vadede uzlalabilecek konular. Burada asl olan btn partilerin burada var ettii bir anayasa ama anayasann ruhunun da zgrlk olduu, milletin iradesinin esasnda yanstld yap veyahut da bir hukuki norm oluursa, yani kanunlar, genelgeler de buna gre ekillenecektir.

46

47

VI.3.5. SONULAR
VI.3.5.1. Genel Yaklam Trkiye ilk kez olaanst koullarn veya d dinamiklerin zorlamalar olmadan kendi siyasi inisiyatifi ile balam ve srmekte olan yeni bir anayasa yapm sreci yayor. Ayrca bu sreci zgn ve deerli klan eylerden birisi sivil katlma ak sryor olmas. Srece bazen umut ykselten gelimeler bazen hayal krklklar damgasn vuruyor olsa da hala parlamentoda ve Anayasa Uzlama Komisyonunda bulunan partilerin sreci srdrme gayret ve niyetlilikleriyle sryor. Eksik veya fazla yaanan srecin bile lkemiz siyaseti iin geri dnlemez kazanmlar var. Birincisi, bugn hemen tm partilerin btnlkl bir Anayasa nerisi mevcut hale geldi. kincisi de ilk kez partiler bu denli uzun bir sre boyunca ayn masa etrafnda bir diyalog zeminini yaatmaya ve srdrmeye alyorlar. Kukusuz ki bu deneyim bile siyasi tarihimiz gz nne alndnda siyasi kltrmzde ve yaygn siyaset yapma tarzmzda olduka nemli bir deiim potansiyeli ima ediyor. Ayn zamanda yaanan sre sivil toplum ve geni anlamyla siyaset zemini iin de olduka nemli kazanmlar retiyor. Bu balamda Sivil Toplum rgtleri de en az partiler kadar Anayasa etrafndaki grlerini kristalize ediyorlar. te yandan da Denge ve Denetleme A gibi baarl rneklerle hem birbirleriyle hem de siyasi aktrler ve karar vericilerle ibirlii ve diyalog zemin ve yntemlerini oaltyorlar. Anayasa Uzlama Komisyonunun almalarnn nasl ve ne kadar ilerledii ayr bir bahis ama bu almalar da etkileyen, daha geni planda tm bir siyaset zeminini etkileyecek olan baz zihniyet, sistem/ kurallar ve kurumlar manzumesi var ki yeni anayasa ile de olsa var olan anayasa ile de olsa geleceimiz iin kilit ta rolne sahip: Siyasetin demokratiklemesi. Siyasi alan dzenleyen kanunlarn demokratiklemesi bir bakma daha geni bir kapsam ima ediyor. Seim sistemi ve kanunlar, Siyasi Partiler Kanunu, Dernekler Kanunun, Vakflar Kanunu, Toplant ve Gsteri Yryleri Kanunu, Terrle Mcadele Kanunu, Medeni Kanun ve Ceza Kanununun ilgili blm ve maddeleri ve bu kanunlara gre dzenlenmi bir ok genelge, ynerge, talimat, vb. Siyasetin demokratiklemesi gerek yeni anayasa, gerek yine paralel biimde srmekte olan Krt meselesinde alm srelerinin siyasi anlamda baarya ulamas iin de kilit role sahip bir yandan. te yandan gelecek hayatmz iin kritik kararlara yaklatmz bir dnemde bu kararlarn toplumun her kesim ve grnn katlmyla alnabilmesini yani uzlamann nn de aacak bir anahtar. Bu denli kritik srelerin ve dinamiklerin bir arada olduu bylesi bir aamada lke siyaseti deindiimiz olumlu ve kritik kazanmlar kadar ve hatta bunlardan da daha kritik bir sorunu da ezamanda yayor: Siyasi kutuplama. Siyasi kutuplamaya dair tm aratrmalar, tartmalar, yorumlar gsteriyor ki kutuplamay besleyen en nemli unsurlardan birisi farkl kesimlerin, ideolojilerin ve siyasi hareketlerin/aktrlerin birbirlerine hakknda bilgiden daha ok vehim ve vesveselere sahip olmalar. Siyasetin demokratiklemesi, bir baka deyimle siyasetin doallamas bir bakma bu karlkl bilgisizlii ve ilikisizlii de bozacak ve siyasi hayat doal mecrasna ynlendirecek bir potansiyele sahip.

Yeni anayasa srecine de damgasn vurmu nemli tartmalardan birisi olan parlamenter sistem / bakanlk sistemi tartmalar nda bakldnda da siyasetin demokratiklemesi yine anahtar bir role sahip. Bakanlk veya parlamenter bir sistemden yana pozisyon almann kolaycln kaplmadan bakldnda iyi parlamenter sistem veya iyi bakanlk sistemi iin asgari gerekler var. Dolaysyla baz n kabullerini, n gereklerini yerine getirmeden hangi sistemi seersek seiyor olursak olalm veya parlamenter sisteme devam ediyorsak edelim bildiimiz problemler srm olacak. Bu gereklerden bir tanesi iyi tanmlanm denge ve denetleme mekanizmalar ise bir dieri de siyasetin demokratiklemi olmas. Bu gereke ve yaklamlarla siyasetin demokratiklemesi sorunu ele alnrken en nemli unsurlar olarak Seim Sistemi ve Siyasi Partiler Kanunu zerine odaklanld. VI.3.5.2. Odak Gruplar Projenin be admndan birisi olan odak gruplar tasarlanrken amalar yleydi: a. Hem siyasi partilerin hem de sivil toplum kurulularnn konu zerinde beraber dnmelerini salamak; b. Partilerin ve Sivil Toplum Kurulularnn bu konu etrafnda da olsa diyalog ve ibirlii zeminlerini gelimesine katkda bulunmak; c. Ve elbette zellikle siyasi partileri, konu zerindeki uzlama alannn daha fazla olduunu grmelerini salayarak reform iin atlmas gereken siyasi admlar iin cesaretlendirmek.

Balang hipotezimiz uydu: a. Seim sisteminin ve Siyasi Partiler Kanununun demokratiklemesi ihtiyacn douran ya da demokratik eksikliklerini var eden koullar var. Bu koullar hem anayasa ve kanunlardan, hem uygulamalardan hem de her bir siyasi aktrn gncel pozisyonu ve pratik siyasete bal tercihlerinden kaynaklanyor olabilir. Yani mevcut durumun srdrlmesinin yalnzca var olan hukuki deil siyasi pozisyonlardan reyen nedenleri var. b. Trkiye siyasetinin geldii noktada bir yandan kutuplama te yandan karlkl siyasi gvensizlikten beslenen ve her bir partiyi kendi pozisyonunun psikolojik ve zihni ambargolar var. Bu ambargolar genellikle herhangi bir meseleyi ihtiya ve talepler zerinden tartlmasna ve uzlama ve de giderek zm retilmesinin nndeki en byk psikolojik eii oluturuyor. Halbuki meseleleri ihtiya ve talepler erevesinde konuabilsek uzlama alanlarnn kutuplamann belirledii alandan daha geni olduu grlecek. Siyasi taleplerin dayand ihtiyalarn ve siyasi hedeflerin karlkl olarak renilmesi uzlama alann geniletebilir. Bunu salamann yollarndan birisi de partilerin medya ve semen nnde deil daha sakin ortam ve zeminlerde diyalog ve ibirlii yollarn oaltmak. c. Hedefi dorudan bir uzlama metni retmek olmayan, herkesin birbirinin ne sylediini, gerekten ne talep ediyor olduklarn duymalarn salayan bu tr grup almalar hem birinci ktaki siyasi nedenlerin zayflamasn hem de ikinci ktaki uzlama alanlarnn genilemesini salayabilir

VI.3.5.3. Sonular unu not ederek balamak doru olacaktr. Gerekten de diyalog zemini aldka ve glendike bir

48

49

yandan siyasi pozisyonlar anmakta te yandan uzlama alanlar genilemektedir. zellikle siyasi parti temsilcileriyle yaplan odak grup toplantsnn temel sonucu budur. Seim sistemi konusunda: 1. Seimleri dzenleyen kanununun yenilenmesi, gncellenmesi partilerin mutabk olduu bir konudur. 2. Seimlerin yarg denetiminde ve Yksek Seim Kurulunca ynetilmesi konusunda tam bir mutabakat vardr. Fakat ayn zamanda YSKnn yetkilerinin yeniden tanmlanmas, mmkn olduunca olas sorunlarn zm yollarnn YSK inisiyatifiyle deil kanunun dzenledii kurallarca yaplyor olmas talep edilmektedir. 3. YSK kararlarna yarg yolunun almas konusunda tam bir mutabakat vardr. 4. Partiler arasnda YSKnn oluumu, siyaset marifetiyle atanan veya siyaseti temsil eden aktrlerin YSK iindeki yetki ve sorumluluklar gibi konularda ise mutabakatszlk olduu dikkati ekmektedir. 5. l, le Sandk Kurullarnn oluumu, oy saym, zapt, duyurulmas, bilgilerin paylamlar gibi teknik konularda yeniden dzenlemeler konusunda gl bir talep ve mutabakat gzlenmektedir. 6. Seim evresi tanmnn deitirilmesi ve daraltlm blgeye gei konusunda da yaygn mutabakat gzlenmektedir. Fakat daraltlm blgelerin nasl tanmlanaca konusunda farkl fikirler gzlenmektedir. 7. Seim sisteminde barajn drlmesi konusunda genel bir kabul vardr. Ama baraj rakamnn ne olabilecei konusunda farkllklar gzlenmekle beraber 3-5 aralnda bir orann genel kabul grd sylenebilir. 8. Seim kampanyalarndaki kullanlacak dil ve dier baz kstlamalarn kaldrlmas taleplerinde, seim ittifaknn nnn almas ynnde byk parti dndaki partilerde gl bir talep ve uzlama vardr. Siyasi Partiler Kanunu hakknda: 9. Siyasi Partiler Kanununun yok saylmas ve tmyle batan yazlmas konusunda mutabakat vardr. 10. Parti ii demokrasi eksiklii, lider sultas, nseim konularnda herkes mutabk olmakla beraber bu dzenlemelerin kanunla m yaplaca yoksa her partinin kendi inisiyatifine ve uygulamasna m braklmal sorusunda farkl gr ve neriler vardr. 11. Kadn kollarnn Siyasi Partiler Kanununda da tanmlanmas ve bamsz bte ve kaynann olmas konusunda yaygn bir mutabakat vardr. 12. Tm siyasi seviyelerde kadn kotasnn olmas, kotann doru uygulanabilmesi iin daha net tanmlama ve kstlamalar yaplmas konusunda tam bir mutabakat vardr. 13. Partilerin yalnzca Saytay tarafndan mali denetimi talep edilmektedir. 14. Partilere hazine yardm konusunda yeni dzenlemeye ve kapsamn geniletilmesi ynnde byk parti dndaki partilerde gl bir talep ve uzlama vardr.

VI.3.5.4. Sorunlar Burada deinilen sorunlar raporun nceki blmlerinde deinilen siyasi ve psikolojik sorunlarn tesinde toplantlarda gzlenen yaklam sorunu ve teknik bilgi eksiklii sorunudur. 1. ktidar partisinin hegemonik gc ve siyaset tarz nedeniyle tartmalar eitler arasnda uzlama aray biiminde deil iktidar partisinden talep biiminde gelimektedir. ktidar partisi temsilcileri de tartmalara grlerini aktarmak biiminde ve gelecee dair deil yaptklarn savunmak ve gemie dair bir eksende oluan dil ve yaklamla katlmaktadrlar. Bu iki tarafl yaklam ve dil fark gerekli dzenlemeler iin gereken tartma ortamn eksiltmektedir. 2. Gerek partilerin gerek sivil toplum kurulular adna katlan katlmclarn semen ktkleri, oy verme-saym-tutanak-duyuru gibi konularda teknolojinin getirdii olanaklar ve tehdit konusunda az bilgi sahipleri olduklar grlmektedir. Dolaysyla zellikle semen ktklerinin dzenlenmesi, gncellenmesi, gvenlii gibi konular teknolojinin gerekleri zerinden deil siyaset zerinden deerlendirilmektedir. Bu bilgi eksiklii de gerek teknolojik imkanlar gerekse de tehditler konusunda gerekli dzenlemeler iin gereken tartma ortamn eksiltmektedir.

Siyasi Partiler Kanunu ve Seim Sisteminin kapsaml bir ekilde yeniden dzenlenmesi Trkiyenin demokratiklemesi iin nemli bir adm olduu gibi yeni reformlarn yaplmasnn da nn aa-

50

51

VII Reform nerileri

caktr. Tm siyasi ve sivil aktrler iin reformlar zerinde gr birlii bulunmas mhimdir. Aada reformlarn ierii ve srecin nasl ilemesi gerektii zerine nerilerimizi bulabilirsiniz:

neri 1. E Zamanl ve Birbirini Tamamlayan Reformlar Uygulamaya Konmal

Siyasi Partiler Kanunu ve Seim Sistemi, Anayasa ile uyumlu bir ekilde ve e zamanl olarak, birbirini tamamlayacak biimde ve uluslararas ilkeler dorultusunda reforme edilmelidir. Ancak Anayasann 67. maddesinde19 bulunan, Seim Kanunlar, temsilde adalet ve ynetimde istikrar ilkelerini badatracak biimde dzenlenir ifadesi, bir ok
19 T. C. Anayasas http://www.tbmm.gov.tr/anayasa/ anayasa_2011.pdf

katlmcnn da belirttii gibi, uygulamada demokrasinin ve oulculuun nne geecek bir ereve sunmaktadr. Dolaysyla, reformlarn btncl bir perspektiften yaplmas dncesinden hareketle, Anayasann siyasi parti ve seim sistemini ilgilendiren maddelerinin de demokratik uygulamalar ve oulculuu tevik edecek ekilde yeniden dzenlenmesi gereklidir.

neri 2. Reformlar Yaplrken Katlmc ve effaf Bir Sre letilmeli

Siyasi Partiler Kanunu ve Seim Sistemini reforme edeceimiz srecin nasl yrtld demokratikleme iin nem tamaktadr. Srecin salkl ileyebilmesi iin ise kapsayclk, katlm, effaflk ve hesap verilebilirlik ilkelerinin uygulanmas gerekmektedir.

52

53

Sre, mmkn olan en geni ekilde paydalar kapsamaldr. Reformlarn demokratiklemeye hizmet edebilmesi iin, siyasi partilerin ve adaylarn talepleri de, semenlerin talepleri de srece yanstlmaldr. Srecin farkl fikirlerin zgrce ifade edilebildii bir platformda yrtlp, reformlarn genel mutabakatla belirlenmesi gerekmektedir. Siyasi partilerin, farkl gruplarn temsili gzetilerek bir araya gelecek olan yurttalarla effaf bir istiare sreci iin bir araya gelmeleri, reformlarn uygulanabilmesi ve kabul grmesi iin nem tamaktadr. Karar alma srelerinin effaf olmas iin, karar vericiler: 1. Sre iin belirlenen ilkeleri, kurallar ve prosedrleri kamuoyu ile paylamal; 2. almalarna ve srece ilikin gvenilir, yeterli bilgiyi ve alma takvimlerini dzenli olarak kamuoyu ile paylamal; 3. Sre boyunca hangi birey, kurum ve rgtlerden gr alnd hakknda kamuoyuna gvenilir bilgi aktarmal; 4. Tm yurttalarn bilgiye ulaabilmesini salamaldr.

Karar alma srelerinin katlmc olmas iin, karar vericiler: 1. Gr alma sreci balamadan nce, yurttalar bilgilendirmeli; 2. Gr alma sreci balamadan nce, srece ilikin planlama yapmal ve bu plan kamuoyuyla paylamal; 3. Gr alma srecinin effaf olmasn salamal; 4. Gr alma srecinin kapsayc ve eriebilir olmasn salamal; 5. Yurttalarn gr alma srecine katlmalar ve hazrlk yapmalar iin onlara yeterli zaman vermeli; 6. Gr alma srecinin sonunda gr verenlere geri bildirimde bulunmaldr.

mali, seim sistemiyle birlikte ele alnmaldr.

neri 4. Yeni Anayasa Sreci Canl Tutulmal

almamzda belirttiimiz gibi, Siyasi Partiler Kanunu ve Seim Sistemi reformunda kurumlarn dzenlenmesi kadar uygulamann dzgn ilemesi ve yurttalar tarafndan iselletirilmesi de nem tamaktadr. Bu nedenle, reformlarn hangi normlar etrafnda dzenleneceinin Anayasada belirtilmesi gerekmektedir. fade zgrl ve rgtlenme zgrlnn anayasada garanti altna alnmas hem demokratikleme iin hem de reformlarn ileyii iin gereklidir. Yeni anayasa almalar durma noktasna gelmi olmakla beraber almalarn srdrlmesi ilerleme asndan nemli bir role sahiptir. Fakat ksa vadede yeni anayasa yaplmas mmkn olmasa bile, Siyasi Partiler Kanunu ve Seim Sistemi reformu her halkarda demokratikleme iin kritik admlar arasnda yer almaktadr.

gerekse seim blgelerinin sorunlu dalm nedeniyle kar karya olduumuz ciddi temsiliyet sorununu zd lde baarl olacadr. nerilerimiz bu husu gz nnde bulundurularak oluturulmutur. Trkiyede temsiliyette adaletli olan oulcu bir sisteme ihtiya duyulmaktadr. lkenin birok katman ve eksende yer alan farkllklarnn bir arada olabilecei ortak yaamn kurallarn yeniden tanmlamak gerekmektedir. Siyasi Partiler Kanunu ve Seim Sistemi, farkl talep ve grlerin Meclise yansmas amacna hizmet etmelidir. Bu balamda, varolan nispi sistemin barajn %34-5e ekilmesi yoluyla korunmas, hem uygulamada sorun yaratmayacaktr, hem de temsiliyetin artmas iin ok nemli bir admdr. Gnmz balamnda yaplabilirlii en uygun reform budur. Dar Blge Sistemi ancak iki turlu ve sfr barajla uygulanrsa demokratiklemeye hizmet edebilir. Fakat, merkezi ynetimin gl olmas sistemin ileyiine engel olan en nemli sorunu oluturmaktadr. Dola-

neri 3. Reformlar Yaplrken Ynetim Sistemi-Seim Sistemi likisi Gz nnde Bulundurulmal

Reformlar yaplrken, seim sistemi ile ynetim sistemi ilikisini gz nnde bulundurmak gerekmektedir. almamzda yer alan neriler parlamenter sistemde kalnaca varsaym zerine hazrlanmtr. Fakat, Trkiyede herhangi bir sistem deiiklii yaplmas ihti-

neri 5. Temsiliyet Salanmal

Seim sistemi alannda yaplacak reformlarda gz nnde bulundurmamz gereken nokta, nerilecek seim sistemi gerek lke baraj

54

55

ysyla, yerel ynetimlerin glendirilmesi, dar blge sisteminin n kouludur. Daraltlm Blge Sisteminin salkl ileyebilmesi iin her seim evresinin karaca milletvekili saysnn alt snr ve st snrnn belirlenmesi gerekmektedir. Alt snr 5 veya 6, st say 10-14 olarak snrlanmaldr. Semenlerin 14ten fazla aday tanyabilmesi zorlamakta, 5ten daha az milletvekili says da nispi temsilin uygulanmasn gletirmektedir. Ayrca, seim blgelerinin belirlenmesinde de geni mutabakat aranmas gerekmektedir. u anki seim evresi tanm etkin, demokratik ve katlmc deildir. 300 Nfuslu ky ve mahalle ile 80 bin nfuslu bir stanbul mahallesi ayn idari tanma ve benzer muhtarlk/ihtiyar heyeti seimleri uygulamasna tabidir. evrelerin nfusa gre ve corafi ve sosyolojik kompozisyonlar da gz nnde bulundurularak tekrar dzenlenmesi gerekmektedir.

Kadnlarn siyasete katlmnn arttrlmas iin zendirici yntemler gelitirilmesi gerekmektedir.

neri 6. Yerel Ynetimler Glendirilmeli

Trkiyede merkeziyetiliin ok gl olmas hem partilerin demokratiklemesi adna hem de semen milletvekili bann glendirilmesi asndan nemli bir sorun tekil etmektedir. Dar Blge Seim Sistemi ancak yerel ynetimler gl olursa ileyebilir. Mevcut idari yap ierisinde dar blge sisteminin uygulanmas, blgecilik yapan, lkenin genel konularyla ilgilenmeyen adaylarn seilmesine yol aacaktr. Semen oy verirken adayn merkezle ilikisini dikkate almaya devam edecektir. Yerinden demokratik ynetim dzenine gememiz, merkeziyetilikten kurtulmamz gerekmektedir. Yerinden ynetim sisteminin birka yl uygulanmas sonrasnda Dar Blge Seim Sistemine gei ancak mmkn olabilir.

Tersi bir uygulama, Meclise yerel sorunlarn ve dncelerini izlemek zere seilmi vekillerin, parti merkez idaresinin getirdii genel meselelere karar vermesi sonucunu douracaktr. Bu ise hem lider hakimiyetini destekleyecek hem de yasama organn yozlatracaktr.

neri 9. Partiler zgrce rgtlenebilmeli

Siyasi Partiler Kanununda ye kayt sistemi ile ilgili nemli deiiklikler yaplmas ve yelik haklarnn gvence altna alnmas gerekmektedir. Siyasi haklarn kulland iin partiden ihra edilen yenin mahkemeye bavuru hakk olmaldr. rgtlenme tek tip olmamaldr. Parti yelerini nasl yneteceini her parti kendi belirlemelidir. rgt kongrelerinin olaanst toplanmas iin gerekli imza says azaltlmaldr. Parti politikalar belirlenirken, rgt ularnn gr alnmas zihniyeti benimsenmeli ve kurallatrlmaldr. Parti politikalar ve program maddeleri rgt kongrelerine sunulmal, st kongrede grlmeli ve genel kongre alt birim kongrelerinin kabul ettii metinleri tartmaldr.

neri 7. Parti Adaylar Belirlenirken n Seim Yaplmal

Parti iinde lider oligarisini engelleyen

bir sistem kurulmaldr. Semen-milletvekili bann kuvvetlenmesi, parti yelerinin ve semenlerin fikirlerini parti yoluyla ifade edebilmesi ve milletvekillerini davranlarndan sorumlu tutabilmesi iin n seim mekanizmas nemli aralardan birini tekil etmektedir. Partinin herhangi bir dzeydeki aday adaylar o kademe kongresinin onayna sunulmaldr.

neri 8. Partiler Hesap Verebilmeli

Parti finansmannn denetlenebilir, effaf ve hesap verilebilir olmas gerekmektedir.

56

57

VIII Katlmclar
Uzman Grubu Katlmclar
Prof. Dr. Ali Yaar Sarbay, Uluda niversitesi retim yesi Bekir Ardr, KONDA Aratrme ve Danmanlk Genel Mdr Erturul Yalnbayr, Eski Babakan Yardmcs Erol Tuncer, Toplumsal Ekonomik Siyasal Aratrmalar Vakf Bakan Prof. Dr. Ersin Kalaycolu, Sabanc niversitesi retim yesi Prof. Dr. Fatmagl Berktay, stanbul niversitesi retim yesi Prof. Dr. Fuat Keyman, Sabanc niversitesi retim yesi, stanbul Politikalar Merkezi (PM) Direktr Hasan Korkmazcan, Trk Parlamenterler Birlii Bakan Prof. Dr. Kamil Ylmaz, Ko niversitesi retim yesi Do. Dr. Mehmet . Alkan, stanbul niversitesi retim yesi Prof. Dr. Nihal nciolu, stanbul Bilgi niversitesi retim yesi Prof. Dr. Serap Yazc, stanbul ehir niversitesi retim yesi Prof. Dr. Serpil Sancar, Ankara niversitesi retim yesi Prof. Dr. Seyfettin Grsel, Baheehir niversitesi retim yesi Tarhan Erdem, KONDA Aratrme ve Danmanlk Ynetim Kurulu Bakan, CHP Eski Milletvekili Dr. Tark Ziya Ekinci, Siyaseti ve yazar

Kadn rgtleri ve Siyasi Partilerin Kadn Kollar Odak Grubu Toplants Katlmclar
Aye elik, Hak ve zgrlkler Partisi Genel Bakan Yardmcs Betl Yarar, Yeiller ve Sol Gelecek Partisi Merkez Yrtme Kurulu yesi Fatma Bostan nsal, Bakent Kadn Platformu Kurucusu Fezal Glfidan, Kadn Adaylar Destekleme Dernei Ynetim Kurulu yesi Gnl Erdal Dastanl, Milliyeti Hareket Partisi Kadn Kollar yesi Dr. Hlya Demirdirek, Trkiye Ekonomi Politikalar Aratrma Vakf Rusya Merkezi Direktr Meral Kiriiolu, Adalet ve Kalknma Partisi Genel Merkez Kadn Kollar Bakan Yardmcs Mjge Kkkele, Siyaset, Ekonomi ve Toplum Aratrmalar Vakf Aratrma Asistan Nurten Bozkurt, Cumhuriyet Halk Partisi Kadn Kollar Genel Sekreteri zlem Eki, nsan Haklar ve Mazlumlar iin Dayanma Dernei yesi Selda Tandoan Demirel, Trkiye Odalar ve Borsalar Birlii Adyaman Kadn Giriimciler Kurulu Bakan Serpil Dadaolu, Milliyeti Hareket Partisi Kadn Kollar yesi Zuhal Esen, Trk Kadnlar Birlii Ynetim Kurulu yesi

Sivil Toplum Kurulular Odak Grubu Toplants Katlmclar

Doan Duman, Kafkas Dernekleri Federasyonu Genel Bakan Yardmcs Enver Sezgin, Yeni Anayasa Platformu Kurucusu Fatih Demirci, Gen Siviller Hareketi Dernei Koordinatr Fatma Bostan nsal, nsan Haklar ve Mazlumlar iin Dayanma Dernei Genel Bakan Yardmcs Fermani Altun, Dnya Ehl-i Beyt Vakf Genel Bakan Hasan Seymen, Kafkas Dernekleri Federasyonu Genel Bakan Yardmcs Pnar anga, Trkiye Ekonomik ve Sosyal Etdler Vakf Demokratikleme Program Proje Asistan anar Yurdatapan, Dnce Suuna Kar Giriim Kurucusu enel Karata, nsan Haklar Dernei Merkez Yrtme Kurulu yesi Yksel engel, Marmara Grubu Stratejik ve Sosyal Aratrmalar Vakf Ynetim Kurulu yesi

Siyasi Parti Temsilcileri Grubu Katlmclar

Altan Tan, Bar ve Demokrasi Partisi Diyarbakr Milletvekili Bekir Bozda, Babakan Yardmcs, Adalet ve Kalknma Partisi Yozgat Milletvekili Blent Tezcan, Cumhuriyet Halk Partisi Genel Bakan Yardmcs Aydn Milletvekili Hasip Kaplan, Bar ve Demokrasi Partisi rnak Milletvekili Prof. Dr. Hikmet Sami Trk, Demokratik Sol Parti Genel Bakan Yardmcs Eski Adalet Bakan Oktay ztrk, Milliyeti Hareket Partisi Genel Bakan Yardmcs Erzurum Milletvekili Sadullah Ergin, Adalet Bakan, Adalet ve Kalknma Partisi Hatay Milletvekili Sleyman Soylu, Adalet ve Kalknma Partisi Genel Bakan Yardmcs

Siyasi Partiler Odak Grubu Toplants Katlmclar

Abdlhamit Gl, Adalet ve Kalknma Partisi Merkez Karar Ynetim Kurulu yesi Ahmet Grhan, Byk Birlik Partisi Genel Bakan Yardmcs Aye elik, Hak ve zgrlkler Partisi Genel Bakan Yardmcs Aye Jale Arba, Demokratik Sol Parti Genel Bakan Yardmcs Faruk Bal, Milliyeti Hareket Partisi Konya Milletvekili Ferdan Ergut, Yeiller ve Sol Gelecek Partisi Genel Bakan Hilmi Bilgin, Adalet ve Kalknma Partisi Sivas Milletvekili Hseyin Ergn, Sosyal Demokrat Parti Genel Bakan Krat Ergn, Milliyeti Hareket Partisi Sivas l Bakan Murat olak, Saadet Partisi Genel dare Kurulu yesi mer Ak, Demokrat Parti Genel dare Kurulu yesi Sinem Cokun, Bar ve Demokrasi Partisi Parti Meclisi yesi

Yazl Grlerini Sunan Sendika ve Meslek rgtleri Odak Grubu Katlmclar

Dr. Arzu erkezolu, Trkiye Devrimci i Sendikalar Konfederasyonu Genel Sekreteri Ecz. Erdoan olak, Trk Eczaclar Birlii Genel Bakan Av. Hakan Yldz, Hayat ve Hukuk Dernei nsan Haklar Kurulu Bakan Kani Beko, Trkiye Devrimci i Sendikalar Konfederasyonu Genel Bakan Ltfi enocak, Demokratik Sendikalar Konfederasyonu Genel Bakan Mahmut Arslan, Hak i Sendikalar Konfederasyonu Genel Bakan Av. Mehmet Aysan, Hayat ve Hukuk Dernei Genel Sekreteri Nurettin Knk, Tm Belediye ve Yerel Ynetim Hizmetleri Emekileri Sendikas Genel rgtlenme Sekreteri

58

59

Ek 1: Trkiyede Uygulanan Seim Sistemleri

Trkiyede ok partili dneme geildiinden bu yana yedi farkl seim sistemi uygulanmtr. ok partili sisteme geildikten sonra yaplan ilk drt genel seimde (1946, 1950, 1954 ve 1957) liste usul ounluk sistemi uygulanmtr. 1961 ylndan gnmze kadar ise nispi (oransal) temsil sistemin, aadaki tabloda grnen ekilde, farkl trleri uygulanmtr. Trkiyede ok partili dneme geildiinden bu yana yedi farkl seim sistemi uygulanmtr. ok partili sisteme geildikten sonra yaplan ilk drt genel seimde (1946, 1950, 1954 ve 1957) liste usul ounluk sistemi uygulanmtr. 1961 ylndan gnmze kadar ise nispi (oransal) temsil sistemin, aadaki tabloda grnen ekilde, farkl trleri uygulanmtr.20

IX EKLER

Tablo 1: Trkiyede Uygulanan Seim Sistemleri 21

Seim Yl 1961 1965 1969 1973 1977 1983 1987 1991 1995 1999 2002 2007 2011 Uygulanan Seim Sistemi evre Barajl dHondt Milli Bakiye Barajsz dHondt Barajsz dHondt Barajsz dHondt ifte Barajl dHondt ifte Barajl dHondt + Kontenjan ifte Barajl dHondt + Kontenjan %10 lke Barajl dHondt %10 lke Barajl dHondt %10 lke Barajl dHondt %10 lke Barajl dHondt %10 lke Barajl dHondt Kaytl Semen 12.925.395 13.679.753 14.788.552 16.798.164 21.207.303 19.767.366 26.376.926 29.979.123 34.155.981 37.495.217 41.407.027 42.799.303 50.189.930 Katlm Oran (%) 81,4 71,3 64,3 66,8 72,4 92,3 93,3 83,9 85,2 87,1 79,1 84,2 87,2 Milletvekili Says 450 450 450 450 450 399 450 450 550 550 550 550 550 Hkmet Modeli Koalisyon Tek Parti Tek Parti Koalisyon Koalisyon Tek Parti Tek Parti Koalisyon Koalisyon Koalisyon Tek Parti Tek Parti Tek Parti

Ek 2: Siyasi Partiler Kanunu: Dnya Pratikleri

Avrupada her lkenin bir seim kanunu olmasna ramen, btn lkelerin siyasi parti kanunu yoktur (Aadaki tabloda rnek olarak incelediimiz 17 Avrupa lkesinden 9unda - Belika, Danimarka, Yunanistan, rlanda, talya, Lksemburg, Hollanda, sve ve svire - siyasal parti kanunu yoktur).
20 Trkiyede uygulanan farkl seim sistemlerinin tarihi iin bknz. zbudun, Ergun (2013) Party Politics and Social Cleavages in Turkey, Colorado: Lynne Rienner Publications, 108-114. 21 Gksel ve nar, Mevcut Seim Sisteminin yiletirilmesine Ynelik Saysal Analizler ve Politika nerileri TEPAV Yaynlar No:58, Eyll 2011, sf:15. Tuncer ve Danac, ok Partili Dnemde Seimler ve Seim Sistemleri TESAV Yaynlar No:21, Austos 2003, sf: 48-49.

60

61

Siyasi faaliyetler genellikle Anayasalarda belirtilmi ve gvence altna alnmtr. Siyasi parti kanunu olan lkelerde ise bu kanun daha ok siyasi partilerin finansman ve snrlar/yasaklar meselelerine deinmitir. Parti finansman meselesi detayl dzenlenirken, yasaklar konusunda detayl, geni bir kriterler erevesi yoktur. rnein Almanya, Portekiz ve spanyada dier Avrupa lkelerine gre parti organizasyon yapsn ve hareketlerini daha geni bir ekilde tanmlayan parti kanunlar mevcuttur. Genelde partilerin organizasyon yaps, kendi i seimleri, yelik meselesi, seimlere katlma koullar vb. lkedeki tm partileri ykml tutan bir kanun altnda belirtilmemi, partiler zgr braklmtr. Partilerin finansman meselesine ilikin ise hemen hemen her lkenin Parti Finansman Kanunu mevcuttur. Parti Kanunlar ve ierikleri siyasi partilerin yapsn ve zelliklerini dorudan etkilemektedir. ABDde kendine zg, Avrupa lkelerindekinden hayli farkl bir siyasi parti sistemi vardr. Bu nedenle, ABDnin bir siyasi parti kanunu yoktur. Siyasi partiler ile ilgili anayasada da herhangi bir madde yoktur. ki partinin baskn olduu (Demokrat Parti ve Cumhuriyeti Parti) bir parti sistemi mevcuttur. Bu partiler ve sistemde var olan dier kk partiler, belli bal siyasi meseleler ve politikalar zerinden siyaset yapmaktadrlar. Savunduklar grlere gre halkn desteini aramaktadrlar. Kenneth Janda siyasi parti kanunu hakkndaki ayrntl analizinde inceledii 13 lkenin anayasasnda siyasi partiler hakknda bir dzenleme olmadn anlatyor.22 rnein ABD Anayasasnda siyasi partilerle ilgili bir dzenleme yoktur. Haklar Bildirgesiyle eklenen 1. deiiklik maddesi siyasi partilerin kurulmasn gvence altna almaktadr. lgili madde: Kongre, dini bir kuruma ilikin veya serbest ibadeti yasaklayan; ya da ifade zgrln, basn zgrln kstlayan; ya da halkn sknet iinde toplanma ve ikyete neden olan bir halin dzeltilmesi iin hkmetten talepte bulunma hakkn kstlayan herhangi bir yasa yapmayacaktr. 23 Alman Anayasasnn 21. maddesinde siyasi partilere ilikin hkmler yer almaktadr. Bu hkmlere gre siyasi partilerin i organizasyonu demokratik ilkelere uygunluu ve finansal kaynaklarnn topluma ak olmas ngrlmtr. Bylece siyasi partilerin hem i denetime hem de kamuoyunun eletirisine aklnn salanmas hedef alnmtr. svirede siyasal partilerle ilgili 137. madde yalnzca Siyasal partiler halkn dncesine ve iradesine katkda bulunmakla ykmldr. demektedir. Tablo 2: Baz Avrupa lkelerinin Siyasi Parti Sistemlerinin zellikleri
24

Parti rgtlenmesi/ organizasyonu

6 yl boyunca hibir seime katlmayan bir siyasi parti yasal statsn kaybedebilir. Siyasi organizasyonlarn eer 1. yelerinin veya yrtme kurulu yelerinin ounluu yabanclardan oluuyorsa veya 2. Amalar, mevcut kanunun dnda yer alyorsa siyasi parti olarak addedilemez. (2. madde) Parti kanunundaki Kamu Finansman (State Funding) balkl blmden; Siyasi partiler, Anayasa tarafndan ykml klndklar iler ve grevlerin masraflar iin bir maddi katk alabilirler. Devlet fonlarnn tahsisi blgesel seimlerde ve Avrupa Birlii seimlerindeki ye ve milletvekili aidatlarnn miktarna ve balardan elde ettikleri miktara bal olarak belirlenir. (18. madde) Siyasi partiler ba kabul edebilir. (25. madde)

Finansman

Parti kanunu 10. Madde bal: ye haklar Bir yelik bavurusunu reddetmek iin herhangi bir sebep gstermek zorunlu deildir. Hukuki olarak oy kullanma hakk elinden alnm olan kiiler siyasi parti yesi olamazlar. yelik Parti yeleri ve delegeler, parti iinde eit oy hakkna sahiptirler. Oy haklar, parti aidatlarn demi kiiler iin geerlidir. Bir ye herhangi bir zamanda, uyarlmadan parti yeliinden kartlabilir. Eer bir ye partiye kasten zarar verecek ve partinin disiplin tzn ve ilkelerini bozacak bir ey yaparsa partiden ihra edilir ve grevden kartlrsa sebebi aklanmaldr.

Kadn katlm

ALMANYA
Parti kanunu Var 1949 Anayasaya uygun olmayan ekilde deklare edilen siyasi partiler gerekli ekillerde yarglanabilir, kapatlabilir. (32. ve 33. Maddeler)

Baz partilerin uygulad gnll cinsiyet kotalar bulunmaktadr. SPD: Kurullarn ve listelern en az %40 bir cinsiyetten olmaldr. Yeiller: Listelerde %50 kadn kotas vardr. CDU: Listelerin ve parti yetkililerinin en az 3te biri kadn olmaldr. Sol Parti: Aday listelerinde ve daha sonra her iki adaydan biri kadn olmaldr.

Parti yasaklar

BELKA
Parti kanunu Parti yasaklar Parti rgtlenmesi/organizasyonu Yok / Parti Finansman Kanunu var - 1989 -

22 Janda, Political Parties andd Democracy in Theoretical and Practical Perspectives: Adopting Party Law 2005. Roy Franklin Nichols (1967). The invention of the American Political Parties. Macmillan. 23 ABD Anayasas, http://turkish.turkey.usembassy.gov/media/pdf/abd-anayasasi.pdf 24 Party Law in Modern Europe (Modern Avrupada Parti Kanunu), Veritaban http://www.partylaw.leidenuniv.nl/, Quota Project (Kota Projesi), Veritaban http://www.quotaproject.org/

62

63

Seim propagandas iin kullanlan miktar 1.000.000 Euroyu amamaldr. Kamu finansman senatoda ya da mecliste en az bir yesi olan tm partilere verilir. Kamu finansmanndan yararlanma art partilerin Avrupa nsan Haklar ve Temel Haklar Szlemesine uygun olmasna baldr. Buna kar bir eylemde bulunursa bu finansmandan faydalanamaz. Siyasi partiler, ayn zamanda iletiim aralar ve medya zerinden alnan vergilerden de gelir salamaktadr. Sadece gerek kiiler siyasi partilere ba yapabilirler ve 125 Euronun stndeki her ba partiler kayt altna almak zorundadr. yelik Aday listelerinde herhangi bir cinsiyetten olanlarn says dierini geemez. lk iki aday ayn cinsiyetten olamaz (Madde 117bis). Herhangi bir parti listesinde cinsiyet ayrm gzetirse seim kurullar tarafndan listesi reddedilir (Madde 119quinquines).

FRANSA
Parti kanunu Parti yasaklar Parti rgtlenmesi/ organizasyonu Yok / Parti Finansman Kanunu var - 1988 Kamu finansmanna sahip olmak iin parti adaylarnn seimlerde oylarn en az %1ini alm olmas gerekiyor. Siyasi partiler veya kurumlar dndaki tzel kiiler, siyasi partiler veya kurumlarn finansmanna katkda bulunamazlar. 2000 ylnda yrrle giren Kadnlar ve erkeklerin milletvekillii ve seim pozisyonlarna eit eriimi Kanunu gereince seimlerde liste usulne gre yaran partilerin listelerinde %50 cinsiyet kotas bulunmak zorundadr (Madde 9-1).

Finansman

Finansman

yelik

Kadn katlm (Seim Kanunundan)

Kadn katlm (Seim Kanunundan)

FNLANDYA
Parti kanunu Var / Parti Finanasman Kanunu var - 1969 2 kez seimlerde parlamentoda hi sandalye elde edemeyen siyasi partilerin kayd silinir. Bir siyasi parti kendi kaydnn silinmesini de isteyebilir. Bir siyasi partinin yasal olarak tannmas iin, Adalet Bakanl bnyesinde bavuru yapmas ve u koullar yerine getirmesi gerekir: en az 5000 oy kullanma hakk olan vatandan desteini almak, parti iinde alnacak kararlarda demokratik prensipleri uygulayaca taahhdn vermek ve bir siyasi programa sahip olmak. Seim aktivitelerinin kazan ve harcamalar ayr ayr gelir tablosunda sunulmaldr. Finansman Hibir ye, onu destekleyen grup veya bir yeyi tantmak iin alan rgtlerden hibiri devletten, belediyeden, belediyeler federasyonundan veya belediye veya devlet kaynakl herhangi bir irketten kampanya iin katk alamaz. (Party Finansman Kanunundan) -

YUNANSTAN
Parti kanunu Parti yasaklar Parti rgtlenmesi/organizasyonu Yok / Parti Finansman Kanunu var - 1984 -

Parti yasaklar

Parti rgtlenmesi/ organizasyonu

Siyasi partiler, faaliyetlerinin ve seim almalarnn masraflarnn bir ksmn karlamak iin devlet tarafndan finanse edilirler. Devlet finansman alabilen siyasi parti ve koalisyonlar her yl aratrmalar yapmak ve eitimler dzenlemek iin devletten ek bte alabilirler. Yunan vatanda olmayan bireylerden, tzel kiilerden; herhangi bir dzeydeki yerel ynetim kurumlarndan; bir gazetenin, derginin sahibi ve yayncs olan kiilerden veya radyo ve televizyon kanal sahiplerinden siyasi partilerin ba almalar yasaktr. yelik Herhangi bir seim blgesindeki seim listelerindeki adaylarn en az 1/3nn herhangi bir cinsiyetten olmas gereklilii bulunmaktadr.

Finansman

yelik Kadn katlm

Kadn katlm (Seim Kanunundan)

64

65

RLANDA
Parti kanunu Parti yasaklar Parti rgtlenmesi/ organizasyonu Finansman Yok Devlet destei, seimlerde en az %2 oy alm partileri kapsamaktadr (The Electoral Act 1997). Siyasi partiler ayn zamanda, yayn sresi olarak dolayl yoldan da devlet destei alabilmektedir. Partilerin anonim balar ve yabanc balar kabul etmeleri yasaktr. yelik Kadn katlm (Seim Kanunundan) Eer partilerin herhangi bir cinsiyetten aday oranlar %30un altndaysa partiler kamu finansman haklarnn %50sini alamazlar. Bu %30 cinsiyet kotas 2019 seimlerinde %40a ykselecektir.

LKSEMBURG
Parti kanunu Parti yasaklar Parti rgtlenmesi/ organizasyonu Yok / Parti Finansman Kanunu var - 1999 Kamu finansman, oylarn en az %2sini alan siyasi partilere verilmektedir. Btenin datm ncelikle belli bir ksm tm partilere eit olarak, ardndan parlamentodaki veya Avrupa Parlamentosundaki oy oranyla paralel olacak ekilde yaplmaktadr. Anonim kiiler ve tzel kiiler siyasi partilere bata bulunamazlar. Siyasi partiler yllk hesap belgesi dzenlemek zorundadr. yelik Baz partilerin uygulad gnll cinsiyet kotalar bulunmaktadr. CSV (Christian Social Peoples Party) %33 kadn kotasn hedeflemektedir. Sol (The Left) parti organlarnda ve seim listelerinde %50 cinsiyet kotas uygulamaktadr. LSAP (Luxembourg Socialist Workers Party) parti ii pozisyonlar iin %33 cinsiyet kotas uygulamaktadr. Hedefi %50dir. Yeil Parti (The Green Party) tm organlarda, pozisyonlarda ve listelerde %50 kotay hedeflemektedir.

Finansman

TALYA
Parti kanunu Yok / Parti Finansman Kanunu var - 1974 Dalm bir faist partiyi herhangi bir yap altnda yeniden rgtlemek yasaktr. (Anayasa) Kadn katlm

Parti yasaklar

Parti rgtlenmesi/ organizasyonu

HOLLANDA
Parti kanunu Yok / Parti Finansman Kanunu 1999 1999 ylna kadar olan yasalarda siyasi partiler sadece devletin kaynaklarndan dolayl olarak faydalanabiliyorlard ve dorudan bir finansal katk alamyorlard. Ancak, yeni dzenlemelerle dorudan finansal destek alabilmek baz artlara balanmaktadr; Partinin en az 1000 semeninin olmas, Seim Konseyine (Electoral Council) ye olmas, en az bir seilmi adaynn olmas. zel balar iin herhangi bir kstlama getirilmemektedir. Tek gereklilik, yllk olarak tm balarn belgeleriyle yaynlanmasdr.

Finansman

Siyasi partilere seim kampanyalar iin dorudan bir devlet finansman salanmaktadr. Bunun dnda, seim zamanlarnda baz kamu alanlarn zgrce kullanabilmek gibi dolayl katklar salanmaktadr. Partilerin kamu ya da yar kamusal kurululardan ba almalar yasaktr. Partilere bir irket tarafndan ba yaplabilmektedir. (Parti Finansman Kanunu)

Parti yasaklar Parti rgtlenmesi/ organizasyonu

yelik

2003teki Anayasa Reformu ile talyann 20 blgesinden 12si kendi blgesel kanunlarnda cinsiyet kotas uygulamaya balamtr.

Finansman

Kadn katlm (Seim Kanunundan)

66

67

yelik

Kadn katlm

Baz partilerin uygulad gnll cinsiyet kotalar bulunmaktadr. PvdA (Labour Party/i Partisi) prensipte ulusal aptaki tm adaylar bir kadn bir erkek olarak belirlenmektedir. Ancak, son karar partinin kongresi vermektedir. GL (Green Left/ Yeil Sol) kadnlar iin oran belli olmayan kotalar mevcuttur.

Hi kimse ayn anda birden fazla partiye ye olamaz ve hi kimse bir partiye ye olduu ya da olmad iin herhangi bir hakkndan mahrum braklamaz. (Anayasa 51. Madde, Parti kanunu 19. Madde) Siyasi parti yeleri siyasi haklara sahip olan vatandalar olmaldr. (Parti Kanunu 7. Madde) Hi kimse bir partiye ye olmaya zorlanamaz. Kimse soyu, cinsiyeti, rk, dili, dini, eitimi, sosyal ve ekonomik durumu nedeniyle parti yeliine reddedilemez. yelik Yasal olarak Portekizde yaayan yabanclar ve vatandalktan karlm kiiler siyasi parti yesi olduklarnda, onlarn sahip olduklar siyasi haklarla uyumlu ekilde katlm haklar olabilir. Tam zamanl asker ve askeri personel; gvenlik hizmetleri personeli siyasi parti yesi olamaz. Hizmet vermekte olan hakimler, savclar ve diplomatlar siyasi aktivitelere katlamaz. Kamu kurumlarnn genel direktrleri, kamu kurumlarnn yrtme organlar bakanlar, bamsz idari organlarn yeleri partilerin yrtme organlarnda yer alamazlar. Siyasi parti tz, siyasi etkinlikte kadn ve erkek katlmnn aktif ve direkt dengesini salamaldr ve parti organlar ve siyasi parti aday adaylar olarak seime eriimde cinsiyet ayrmcl engellenmelidir. Seim Kanununa gre ulusal seimlerde, Avrupa Parlamentosu seimlerinde ve yerel seimlerde %33 cinsiyet kotas uygulanmaktadr. Bunu salamayan partilere maddi ceza uygulanmaktadr.

PORTEKZ
Parti kanunu Var - 1974 / Parti Finansman Kanunu var - 1993

Silahl veya askeri veya paramiliter olan siyasi partilere; rk ve faist ideolojiye sahip olan siyasi partilere izin verilmez. (Parti Kanunu 18. Madde) Parti yasaklar Bir parti, son 6 ylda genel seim, AB seimi ve yerel seimde hibir sandalye kazanamadysa, 6 yl boyunca ye ve alan listelerini hi yenilemediyse, 3 yl boyunca kendi hesaplarn yaynlamazsa kapatlabilir. Kadn katlm

Parti rgtlenmesi/ organizasyonu

Siyasi partiler herhangi bir din veya kiliseyle ilgili ifadeleri isimlerinde kullanamazlar; ulusal veya blgesel herhangi bir sembolle kartrlabilecek amblemleri kullanamazlar. (Anayasa 51. Madde) Bir siyasi partinin kayt ilemlerinin yaplmas iin en az 7.500 kaytl semeni olmaldr. (Parti Kanunu 15. Madde)

SPANYA
Parti kanunu Var 1978 / Parti Finansman Kanunu var - 1987 Ceza yasasnda tanmlanm bir su ilendiinde, Parti yasaklar Bu yasann 7. ve 8. maddelerinde tanmland gibi demokratik iyapya ynelik srekli bir ihlal varsa, demokratik sistemi engelleyen ya da ona zarar veren srekli bir faaliyet iindeyse siyasi partiler kapatlabilir. (Siyasi Partiler Kanunu 10. Madde) Siyasi partilerin iyaplar ve ileyii demokratik olmaldr. (Anayasa 6. Madde) Parti rgtlenmesi / organizasyonu Siyasi partiler demokratik yapda olmaldr. Siyasi partiler, temel hak ve zgrlklere kar iddette bulunamaz, bireylerin ideolojileri, dini, cinsiyeti, cinsel ynelimi, rk, kkeni nedeniyle hi kimseye bask yapamaz, terr organizasyonlarnn eylemlerini dzenleyemez ya da siyasi olarak destekleyemezler.

Finansman

Siyasi partilerin gelirleri zel balarla ve devlet yardmlar ile salanr. (Parti Finansman Kanunu Madde 2) Tzel kiilerin yapt balar ulusal asgari cretin 1000 katn geemez. Bireyler tarafndan yaplan balar da ulusal asgari cretin 30 katn geemez. Bu balarn effaf olmak zorundadr. (Parti Finansman Kanunu Madde 4) Partiler devlet kurumlarndan, hkmetten, vakflardan, sendikalardan ve yabanc tzel kiilerden ba alamazlar. (Parti Finansman Kanunu Madde 5) Seim kampanyalar iin devlet finansman salanmaktadr. Ulusal mecliste temsil edilen her parti ve koalisyon partisi devlet yardm almaktadr.

68

69

Siyasi partilere salanan ekonomik katklar son seimlerde elde ettii oya gre belirlenir. Finansman Kamu veya yar kamusal kurumlardan, yabanc hkmetlerden veya irketlerden veya anonim kiilerden gelen balar alnamaz. ( Parti Finansman Kanunu) Hakim ve savclar bir siyasi parti yesi olamazlar. (Anayasa 127. Madde) Anayasa Mahkemesi yeleri bir siyasi partiye ye olamazlar. (Anayasa 159. Madde) yelik Siyasi parti yeleri gerek kiiler olmal ve kiilerin akli ayrt etme gcnn yerinde olmas gerekir. Herkes hak ve grevleri konusunda eittir. (Siyasi Partiler Kanunu 8. Madde) yeler bir aidat demek ve statlerine uygun olan dier katklar yapmak zorundadrlar. (Siyasi Partiler Kanunu 8. Madde) Tm seimler ve listeler iin %40 cinsiyet kotas bulunmaktadr. Bunu salamayan partilerin seimlere katlm Seim Komisyonu tarafndan engellenir.

SVE
Parti kanunu Parti yasaklar Parti rgtlenmesi/organizasyonu Yok / Parti Finansman Kanunu var - 1972 Devlet destei son sve Meclisi Rikstag seimlerinde en az %2,5 oy alm olmalar artyla mecliste temsili olan ya da olmayan tm partilere salanmtr. Finansal destekler yasa tarafndan parti destei ve sekretarya destei olarak iki farkl biimde tanmlanmaktadr. Mecliste temsil edilen partiler sandalye saysna oranla destek alrken, temsil edilmeyen partiler oy oranlarna gre finansal destekten faydalanabilmektedirler. Seimde %1in zerinde oy alm olan partiler ayn zamanda kamu binalarna ulam gibi farkl dolayl kamusal destekler de alabilmektedirler. zel balar iin herhangi bir snrlama getirilmemitir.

Finansman

Kadn katlm

AVUSTURYA
Parti kanunu Parti yasaklar Parti rgtlenmesi/ organizasyonu Var 2010 Siyasi partiler kamu yardmlarndan kampanya ve reklam gibi halkla ilikiler alanlarnda kullanmak zere faydalanabilirler. Devlet, seimlerde %1 oy alm, parlamentoda olan ya da olmayan tm siyasi partilere finansal destek salar. Bu finansal destek partilerin seimde aldklar oy oranlaryla paralel olarak belirlenir. zel balar hakknda herhangi bir kstlama getirilmemekle beraber, tm gelir ve giderleri raporlama zorunluluu vardr. yelik Siyasi parti yesi olan kiiler, Anayasa Mahkemesine ye olamazlar. Baz partilerin uygulad gnll cinsiyet kotalar bulunmaktadr. GA (The Greens/Yeiller) parti listelerinde %50 kadn kotas bulunmaktadr. VP (Austrian Peoples Party/Avusturya Halk Partisi) parti listelerinde %33.3 kadn kotas bulunmaktadr. SP (Social Democratic Party of Austria/Avusturya Sosyal Demokrat Partisi) parti listelerinde %40 kadn kotas bulunmaktadr.

yelik

Baz partilerin uygulad gnll cinsiyet kotalar bulunmaktadr. S (Social Democratic Party/Sosyal Demokrat Parti) fermuar sistem uygulamaktadr, listelerde bir kadn bir erkek adaylama yapmakatadr. V (Left Party/Sol Parti) en az %50 kadn kotas bulunmaktadr. MP (Green Party/Yeil Parti) %50 cinsiyet kotas bulunmaktadr. M (Moderate Party/ Ilml Parti) AP seimleri iin ilk 4 adayn 2sinin kadn 2sinin erkek olmas artn koymutur.

Kadn katlm

SVRE
Parti kanunu Parti yasaklar Parti rgtlenmesi/organizasyonu Finansman yelik Yok Parti kaynaklar, harcamalar, yaplan ba miktarlaryla ilgili herhangi bir kstlama yoktur. Baz partilerin uygulad gnll cinsiyet kotalar bulunmaktadr. SPS/PSS (Social Democratic Party of Switzerland/ svire Sosyal Demokrat Partisi) parti listelerinde %40 kadn kotas uygulamaktadr.

Finansman

Kadn katlm

Kadn katlm

70

71

BRLEK KRALLIK
Parti kanunu Parti yasaklar Parti rgtlenmesi/organizasyonu Var 1998 Parti Finansman Kanunu var - 2000 Siyasi partiler, partilerin kayt ilemlerini yapan ve finansal raporlamalarn denetleyen kurum olan Electoral Commissiona (Seim Komisyonu) dzenli olarak raporlarn sunmak zorundadrlar. 200 Pound zerindeki yabanc ve anonim balar yasaktr. Adaylarn, seim dneminde kampanya iin yapacaklar harcamalara da yasayla snrlamalar getirilmitir. yelik Partilerin uygulad gnll cinsiyet kotalar bulunmaktadr. Liberal Democrats/Liberal Demokratlar 2001 seimlerinden itibaren parti adaylarda %40 kadn kotas uygulamaktadr. Labour Party/i Partisi parlamento seimlerinde %50 kadn kotas uygulamaktadr. yelik

Hakimler siyasi parti yesi olamazlar. The Supreme Chamber of Control Bakan, siyasi parti yesi olamaz. Vatanda Haklar Komisyonu yeleri siyasi parti yesi olamaz. Ulusal Radyo ve Televizyon Kurulu yeleri siyasi parti yesi olamaz. Polonya Ulusal Bankas bakan siyasi parti yesi olamaz.

Finansman

Kadn katlm (Seim Kanunundan)

2011de kabul edilen deiiklik gerei ulusal ve AP seimlerinde adaylarn en az %35i herhangi bir cinsiyetten olmak zorundadr. Bunu gerekletirmeyen partilerin listeleri kabul edilmez.

EK CUMHURYET
Parti kanunu Var 1993

Kadn katlm

Siyasi partiler kanunun snrlar iinde hareket edebilirler. Aksi halde devlet yetkilileri mdahele edebilir. (Parti Kanunu Madde 3) Bir siyasi partinin kapatlmasna Anayasa Mahkemesi tarafndan karar verilebilir. (Anayasa 87. Madde, Parti Kanunu Madde 4)

POLONYA
Parti kanunu Var 1990 Irk, iktidar ele geirmek veya politikalar etkilemek iin iddet yanls olan, yelerini ve iyaplarn gizleyen yntemler ve Nazizm, faizm ve komnizm zerine kurulu olan rgtler ya da siyasi partilerin kurulmas yasaktr. Anayasaya aykr etkinlikler yapan bir siyasi parti olduuna Anayasa Mahkemesi tarafndan karar verilirse, siyasi partiler kapatlabilir. Parti rgtlenmesi/organizasyonu Siyasi partiler yelik aidat, hediye, miras vs. alabilirler. Sadece tzel kiilerden finansal destek alabilirler. u kiilerden alamazlar: Finansman - Polonyada oturma izni olmayan kiilerden (yurt dnda yaayan Polonya vatandalar istisna olarak kabul edilir), Polonyada yaayan yabanc kiilerden. Parti rgtlenmesi/organizasyonu Parti yasaklar

Parti yasaklar

Devletin demokratik temellerini ortadan kaldrmak isteyen ve Anayasay ve hukuku ihlal eden, Demokratik kurallar ve demokratik yollarla seilmi yeleri olmayan, Amac anayasal yollarla, medeni haklarn eitliiyle iktidar elde etmeye alan dier partileri engelleyerek iktidar ele geirmek ve korumak olan siyasi partiler ve hareketler, Program ve etkinlikleri ahlak, kamu dzeni, medeni haklar ve zgrlkleri tehlikeye atan siyasi partiler kurulamaz.

Siyasi partiler silahlanamaz veya silahl birlikler kuramazlar.

Vatandalar bir araya gelerek bir siyasi parti ve rgtlenme kurabilirler. Ancak, var olan sivil toplum rgtleri, meslek rgtleri ve dini kurumlar, dernekler bu amala siyasi bir parti kuramazlar. (Parti Kanunu Madde 1)

72

73

Siyasi partiler u kaynaklardan finansman salayabilir: Finansman Seim kampanyas iin devlet btesi, Etkinlik harcamalar iin devlet btesi, yelik harc, Balar ve miraslar, Maddi ve maddi olmayan varlklarn sat ve kiralar, Mevduat faizleri, Dier tzel kiilerin ticari ilemlerine katlm, ekililer, kltrel, sosyal, spor, elence, eitim ve siyasi organizasyonlar, Krediler.

Tablo 3: Trkiyede Kadn Milletvekili Oranlar

Seim Yl 1935 1939 1943 1946 1950 1954 1957 1961 1965 1969 1073 1983 1987 1991 1995 1999 2002 2007 2011 Meclisteki vekil says 395 400 435 455 487 535 610 450 450 450 450 400 450 450 550 550 550 550 550 Kadn vekil says 18 15 16 9 3 4 7 3 8 5 6 12 6 8 13 22 24 50 78 Toplam (%) 4.6 3.8 3.7 2.0 0.6 0.7 1.1 0.7 1.8 1.1 1.3 3.0 1.3 1.8 2.4 4.0 4.4 9.1 14

Son seimlerde %3 oy alm herhangi bir parti dorudan bir kamusal finansmana sahip olabilmektedir. Mecliste temsilcisi olan partiler ise her sandalye bana sabit bir katk pay alrlar. Bunun dnda siyasi partiler dolayl katklar da alrlar. zel balarla ilgili olarak ise baz snrlamalar getirilmitir. Devlet kurumlar, devlet organizasyonlar, devletin %10dan fazla paynn olduu irketler, hayr kurumlar, yabanc ve anonim balardan ba almak yasaktr. Siyasi partiler tm balarn, kazan ve harcamalarn finansal rapor olarak sunmak zorundadr. Bu rapor hazrlanmazsa siyasi partiler kapatlabilir. Her ek Cumhuriyeti vatanda bir siyasi partiye ye olabilir. Kimse zorla parti yesi yaplamaz ve istedii zaman yelikten ayrlabilir. Baz partilerin uygulad gnll cinsiyet kotalar bulunmaktadr. SSD (Social Democrats/Sosyal Demokratlar) adaylarnn en az %25I kadn olmak zorundadr. Eer partinin herhangi bir rgt, alt kurumu bu oranda kadn aday belirleyemiyorsa Sosyal Demokrat Kadn rgt kadn aday nerme hakkna sahiptir.

yelik

Kadn katlm

Tablo 4: 2002, 2007 ve 2011 Seimlerinde Temsiliyet27

Ek 3: Kadn Katlm
2011 seimlerinde AK Partiden 45 (% 13,8), CHPden 19 (% 14,07), MHPden 3 (% 5,6) ve Bamsz 11 (% 30,5) kadn TBMMye girdi. TBMMdeki kadn oran % 6 artarak % 8,8den % 14,18e ykseldi.25 Dnyada kadn temsili oran ortalama % 19,3, Avrupada % 21,5 ve Asyada % 18dir. 26

Gstergeler Seime katlm Oran Seime Katlan Parti Says Meclise Giren Parti Says Temsil edilmeyen oy oran

2002 % 79.1 18 2 % 45

2007 % 84.2 14 3* % 13

2011 % 87.2 15 3* %5

Kaynak: Gksel ve nar, Mevcut Seim Sisteminin yiletirilmesine Ynelik Saysal Analizler ve Politika nerileri TEPAV Yaynlar No: 58, Eyll 2011, sf: 32-40, 120. Ek 4: Seim Baraj

25 Yksek Seim Kurulu, https://www.ysk.gov.tr/ysk/GenelSecimler.html 26 Kadn Adaylar Destekleme Dernei (KA-DER), http://www.kader.org.tr/tr/container2.php?act=sayfa&id00=125&id01=81

27 Trkiyede partilerin seim oran ve temsiliyet oran ilikisi iin bknz. zbudun, Ergun (2013) Party Politics and Social Cleavages in Turkey, Colorado: Lynne Rienner Publications, 114-115.

74

75

Ek 4: Seim Baraj
Seim baraj Trkiyede 10%, Grcistanda 8%, Rusyada 7% (2007 ncesi 5%), Moldovada 6%, Almanya, Belika, Estonya, Macaristan, Polonya, ek Cumhuriyeti ve Slovakyada 5%, Avusturya, Bulgaristan, talya, Norve, Slovenya ve svete 4%, spanya, Yunanistan, Romanya ve Ukraynada 3%, Danimarkada 2%, Hollandada 0.67% (oylarn 1/150si)dir. 28 Avrupa Konseyinin ye lkelerinden karma sistem kullananlarn ou 4%-5% aras bir baraj kullanmakta iken nispi temsil sistemi kullanan yelerinin baraj oran 3% ile 5% arasnda deimektedir. Avrupa Konseyi raporunun nerisi lkelerin %3n zerinde baraj kullanmamas ynndedir. Aadaki tablo karlatrmal olarak farkl lkelerde baraj sistemi uygulamalarn gstermektedir: Tablo 5: Baz Avrupa lkelerindeki Seim Barajlar
ek Cumhuriyeti 10.306.709

200 / 44 (% 22) 179 / 70 (% 39.1) 101 / 21 (% 20.8) 200 / 85 (% 42.5) 577 / 155 (% 26.9) 620 / 204 (% 32.9) 300 / 63 (% 21) 386 / 34 (% 8.8) 166 / 25 (% 15.1) 630 / 198 (% 31.4) 100 / 23 (% 23) 141 / 34 (% 24.1) 60 / 13 (% 21.7) 70 / 10 (% 14.3) 150 / 58 (% 38.7) 460 / 109 (% 23.7) 230 / 66 (% 28.7)

%5

Parti listeli Nispi Temsil dHondt Parti listeli Nispi Temsil dHondt Parti listeli Nispi Temsil dHondt Parti listeli Nispi Temsil dHondt ki Turlu ounluk

ift meclis

Danimarka

5.457.415

%2

Tek meclis

Estonya

1.342.409

%5

Tek meclis

Finlandiya Fransa Almanya

5.289.128 63.392.140 82.314.906 11.125.179

%0

Tek meclis ift meclis ift meclis Tek meclis

15.00 10.00 5.00 0.00 YUNANSTAN GRCSTAN MOLDOVYA BULGARSTAN MACARSTAN EKOSLOVAKYA DANMARKA AVUSTURYA HOLLANDA NORVE BELKA SLOVENYA ROMANYA ALMANYA SLOVAKYA UKRAYNA RUSYA TRKYE ESTONYA TALYA POLONYA SVE SPANYA

%5 %3

Karma Aday Oransal Temsil Parti listeli Nispi Temsil dHondt Karma Aday Oransal Temsil Devredilebilir Tek Oy

Yunanistan

Macaristan

10.066.158

%5

Tek meclis

rlanda

4.239.848 59.131.287

ift meclis ift meclis

Tablo 6: 28 AB ye lkesi ve Trkiyedeki Seim Sistemlerinin zellikleri

Meclisteki Sandalye Says / Kadn vekil says (%) 183 / 51 (% 27.9) 150 / 57 (% 38) 240 / 59 (% 24.6) 151 / 36 (% 23.8) 56 / 6 (% 10.7) Seim Baraj Oran (tek partiler iin) %4 talya Seim Sisteminin Tr Meclis Yaps

%4

Karma Aday Oransal Temsil Parti listeli Nispi Temsil SainteLague Karma Sistem/Hare Metodu ile Parti listeli Nispi Temsil dHondt Devredilebilir Tek Oy

lke

Nfus

Letonya

2.281.305

%5

Tek meclis

Avusturya

8.316.487

Parti listeli Nispi Temsil dHondt Parti listeli Nispi Temsil dHondt Karma Sistem/Kapal Liste dHondt Parti listeli Nispi Temsil dHondt Parti listeli Nispi Temsil Hare Metodu

ift meclis

Litvanya

3.373.991

%5

Tek meclis

Belika

10.584.534

%5

ift meclis

Lksemburg

476.200

%0

Tek meclis

Bulgaristan

7.679.290

%4

Tek meclis

Malta

404.962

Tek meclis

Hrvatistan

4.398.150

%5

Tek meclis

Hollanda

16.372.715

% 0,6 (1/150) %5

Parti listeli Nispi Temsil dHondt Parti listeli Nispi Temsil Kapal Liste dHondt Parti listeli Nispi Temsil Kapal Liste dHondt

ift meclis

Kbrs (GKRY)

766.400

% 1,79

Tek meclis

Polonya

38.635.144

ift meclis

Portekiz
28 Avrupa Konseyi, http://assembly.coe.int/Main.asp?link=/Documents/WorkingDocs/Doc10/EDOC12107.htm

10.599.095

%0

Tek meclis

76

77

Romanya

21.565.119

412 / 55 (% 13.3) 150 / 28 (% 18.7) 90 / 29 (% 32.2) 350 / 126 (% 36) 349 / 156 (% 44.7) 650 / 146 (% 22.5) 550 / 78 (% 14.2)

%5

Karma Aday Oransal Temsil Parti listeli Nispi Temsil Kapal Liste dHondt (Hagenbach-Bischoff kotas ile) Parti listeli Nispi Temsil dHondt Karma Aday Oransal Temsil Parti listeli Nispi Temsil Uyarlanm Sainte-Lague Tek Turlu Basit ounluk

ift meclis

Kriterler Semenlerin oy tercihinin temsili Mecliste sosyo-demografik temsil Vekillerin semenlere kiisel sorumluluu Katlm imkanlarnn maksimize olabilmesi Bal ve disiplinli partiler stikrarl, etkin hkmet Tannabilir hkmet seenekleri Semenlerin hkmetleri indirme yetkisi

1 -0

2 0

3 -0

4 ++ 0

5 + 0

6 ++ +

7 ++ 0

8 + 0

Slovakya

5.396.168

%5

Tek meclis

--

++

++

Slovenya spanya

2.013.597

%4

ift meclis

--

--

++

45.116.894

%3

ift meclis

0 ++ ++

+ ++ ++

0 0 ++

+ 0 +

+ 0 0

0 0 0

0 0 0

0 0 +

sve

9.142.817

%4

Tek meclis

Birleik Krallk Trkiye

60.587.300

ift meclis

75.627.384

% 10

Parti listeli Nispi Temsil dHondt

Tek meclis

++

++

++

Tablo 7: Sekiz Kritere Gre Sekiz Seim Sisteminin zellikleri29 1- Tek Turlu ounluk Sistemi 2- Alternatif Oylamal ounluk Sistemi 3- ki Turlu ounluk Sistemi 4- Karma Denkletirici Sistem 5- Karma Paralel Sistem 6- Nispi Temsil Kapal Oylama Sistemi 7- Nispi Temsil Ak Oylama Sistemi 8- Nispi Temsil Devredilebilir Tek Oy Sistemi

(++) gl pozitif etki (+) pozitif etki (0) ntr etki, veya anlaml bir karar iin ok fazla deiken var ya da etki dier faktrlere gre ok az (-) negatif etki (--) gl negatif etki

29 Avrupa Parlamentosu Yaynlar, Seim Sistemleri 2011, sf: 44. http://www.europarl.europa.eu/pdf/oppd/Page_8/ Electoral-systems-LR-for-WEB.pdf

78

79

Tablo 8: Trkiye ve Baz Avrupa lklerinde Parti Finansman30

Yabanc kaynaklardan siyasi partilere yaplan balara ilikin bir yasak var m? Tzel kiilerden siyasi partilere yaplan balara ilikin bir yasak var m? Siyasi partilere yaplan anonim balara ilikin bir yasak var m? Siyasi partilere ya da adaylara verilen ya da onlardan alnan devlet kaynaklarna ilikin bir yasak var m? (Devlet yardm hari) Bir siyasi partiye bir zaman dilimi iinde yaplan ba miktarna ilikin bir limit var m? (seime zel deil) Siyasi partilere verilen dorudan devlet yardmlar iin koullar varsa uygunluk kriterleri nelerdir? Siyasi partilere verilen dorudan devlet yardmlar iin koullar varsa nasl pay ediliyor? Siyasi partiler finansal durumlarn dzenli olarak rapor lamak zorundalar m? Siyasi partiler seim kampanyalarna ilikin finansal durumlarn raporlamak zorundalar m? Hayr Siyasi partiler ve/ ya adaylarn raporlarda belirttikleri bilgiler kamuoyuna ak m? Evet, ama tm bilgiler kamuoyuna ak deil. Evet Evet Evet Evet Evet ama partilerin finansal kaytlarn yaymlama gibi bir zorunluuu yok.

lke

Sendikalardan siyasi partilere yaplan balara ilikin bir yasak var m?

Siyasi partilere verilen dorudan devlet yardmlar iin koullar var m?

Avusturya

Hayr

Hayr

Hayr

Hayr Hayr ama limit var. Hayr Evet Evet

Hayr

Hayr

Secilmi organda Evet, dzenli olarak verili- temsil. Bir nceki yor. Kampanyalara ilikin. seimdeki oy oran. Bavuru. Evet, dzenli olarak veriliyor. Evet, dzenli olarak veriliyor. Evet, dzenli olarak veriliyor. Secilmi organda temsil. Bir nceki seimdeki oy oran. Secilmi organda temsil.

Eit. Alnan oy ile orantl. Eit. Alnan oy ile orantl. Alnan oy oranna gre sabit tutar. Kazanlan sandalye saysyla orantl. Alnan oy ve sandalye saysyla orantl. Alnan oy oranna gre sabit tutar. Partinin ald zel balardan fazla olamaz. Eit. Alnan oy ile orantl.

Evet

Belika Danimarka Finlandiya Fransa

Hayr Hayr Evet Evet

Evet Hayr Hayr Evet

Evet Hayr Hayr Evet

Evet Hayr Evet Evet

Evet Hayr Evet Evet

Evet Evet Evet Evet

Evet Hayr Evet Hayr

Evet, dzenli olarak verili- Bir nceki seimdeki yor. Kampanyalara ilikin. oy oran. Evet, dzenli olarak veriliyor. Bir nceki seimdeki oy oran.

Almanya

Hayr

Hayr

Hayr

Hayr ama limit var.

Evet

Hayr

Evet

Hayr

Yunanistan

Evet

Evet

Evet

Evet

Evet

Evet

Secilmi organda Evet, dzenli olarak verili- temsil. Bir nceki yor. Kampanyalara ilikin. seimdeki oy oran. Aday says. Evet, dzenli olarak veriliyor. Evet, kampanyalarla ilgili. Bir nceki seimdeki oy oran. Bir nceki seimdeki oy oran.

Evet

Evet

Evet Evet ama balar belli bir oran getiinde aklanyor. Evet Evet Evet

rlanda talya Lksemburg Hollanda

Evet Hayr Hayr Hayr

Hayr Hayr Evet Hayr

Hayr Hayr Evet Hayr

Hayr ama limit var. Hayr ama limit var. Evet Hayr

Evet Evet Evet Veri yok.

Evet Hayr Hayr Hayr

Alnan oy ile orantl. Alnan oy ile orantl. Eit. Alnan oy ile orantl. Eit. Kazanlan sandalye says ile orantl. Alnan oy ile orantl.

Evet Evet Evet Evet

Evet Evet Hayr Hayr

Evet, dzenli olarak verili- Bir nceki seimdeki yor. Kampanyalara ilikin. oy oran. Aday says. Evet, dzenli olarak veriliyor. Evet, dzenli olarak veriliyor. Seilmi organda temsil. ye says. Seilmi organda temsil. Bir nceki seimdeki oy oran.

Norve

Evet

Hayr

Hayr

Evet

Evet

Hayr

Evet

Hayr

Evet

Portekiz

Evet

Evet

Evet

Evet

Evet

Evet

Seilmi organda Evet, dzenli olarak verili- temsil. Bir nceki seEit. Alnan oy ile yor. Kampanyalara ilikin. imdeki oy oran. Aday orantl. says. Seime katlm. Evet, dzenli olarak verili- Seilmi organda yor. Kampanyalara ilikin. temsil. Evet, dzenli olarak veriliyor. Hayr Seilmi organda temsil. Bir nceki seimdeki oy oran. Geerli deil. Seilmi organda temsil. Bir nceki seimdeki oy oran. Gelecek seimlerde kazanlan sandalye says oran. Kazanlan oy ve sandalye says ile orantl. Eit. Kazanlan oy ve sandalye says ile orantl. Geerli deil. Kazanlan oy ve sandalye says ile orantl. Kazanlan oy ile orantl.

Evet

Evet

Evet

spanya

Evet

Hayr

Hayr

Evet

Evet

Evet

Evet

Evet

Hayr

sve svire

Evet Hayr

Hayr Hayr

Hayr Hayr

Hayr Hayr

Evet Veri yok.

Hayr Hayr

Evet Hayr

Hayr Hayr

Hayr Geerli deil.

Birleik Krallk

Evet

Hayr

Hayr

Hayr ama limit var.

Evet

Hayr

Evet, dzenli olarak veriliyor.

Evet

Evet

Evet

Trkiye

Evet

Hayr

Hayr

Evet

Evet

Evet

Evet, dzenli olarak verili- Bir nceki seimdeki yor. Kampanyalara ilikin. oy oran.

Evet

Hayr

Hayr

30 International Institute for Democracy and Electoral Assistance (IDEA) Political Finance Database (Siyasi Finansman Veritaban), http://www.idea.int/political-finance/index.cfm

80

81

X Kaynaklar
Amerika Birleik Devletleri Anayasas, http://turkish.turkey.usembassy.gov/media/pdf/abd-anayasasi.pdf Aldrich, J. H. (1995). Why Parties?, Chicago: The University of Chicago Press. Avrupa Konseyi Karar, No: 1705 (2010), http://assembly.coe.int/ASP/XRef/X2H-DW-XSL. asp?fileid=17808&lang=EN Auer, A. and Btzer, M. (eds.). (2001). Direct Democracy: The Eastern and Central European Experience, Aldershot: Ashgate. Bourne, A. K. (2012). Democratisation and Illegalisation of Political Parties in Europe, Leiden niversitesi Party Law in Modern Europe alma Notu: 7, ubat, http://www.partylaw.leidenuniv.nl/uploads/wp0711.pdf Cox, G. (1997). Making Votes Count: Strategic Coordination in the Worlds Electoral Systems, Cambridge: Cambridge University Press. Diamond, L. and Plattner, M. F. (eds.). (2006). Electoral Systems and Democracy, Baltimore: The Johns Hopkins University Press. Duverger, M. (1964). Political Parties: The Organization and Activity in the Modern State, London: Routledge. Dnya Bankas, Ulusal parlamentolardaki kadn sandalye saylarnn oranlar http://data.worldbank.org/ indicator/SG.GEN.PARL.ZS Erdoan, M. ve Yazc, S. (eds.). (2011). TESEV Anayasa Komisyonu Raporu: Trkiyenin Yeni Anayasasna Doru, TESEV Yaynlar: stanbul. European Parliament. (2011). Electoral Systems: The Link Between Governance, Elected Members and Voters, DG EXPO European Parliament: Brussels. http://www.europarl.europa.eu/pdf/oppd/Page_8/Electoral-systems-LR-for-WEB.pdf Farrell, D. M. (1997). Comparing Electoral Systems, London: Prentice Hall. Freedom House, http://www.freedomhouse.org/report/freedom-world/2013/turkey, Economist Intelligence Unit Democracy Index Gallagher, M., and Mitchell, P. (eds.). (2005). The Politics of Electoral Systems Oxford: Oxford University Press. Gksel, T. ve nar, Y. (2011). Mevcut Seim Sisteminin yiletirilmesine Ynelik Saysal Analizler ve Politika nerileri, TEPAV Yaynlar: Ankara. http://www.tepav.org.tr/upload/files/1319107851-7.Mevcut_Secim_ Sisteminin_Iyilestirilmesine_Yonelik_Sayisal_Analizler_ve_Politika_Onerileri.pdf Gunther, R., Montero, J. R. and Linz, J. (eds.). (2002). Political Parties: Old Concepts and New Challenges, Oxford: Oxford University Press. Grsel, S. (2013). TRKYE N YEN SEM SSTEM NERS: Temsil, Meruiyet ve Koalisyon sorunlar nda alternatif seim sistemlerinin analizi, BETAM: stanbul. Hikmet. S. T. ve Tuncer, E. (eds.). (2005). Trkiye iin Nasl Bir Seim Sistemi?, TESAV Yaynlar: Ankara. International IDEA. Democratic Assessment: The Basics of the International IDEA Assessment Framework. http://www.idea.int/publications/sod/upload/demo_ass_inlay_eng_L.pdf IPU (Inter-Parliamentary Union), Ulusal Parlamentolardaki Kadnlar http://www.ipu.org/wmn-e/classif. htm. stanbul Politikalar Merkezi (PM). (2012). Anayasa Reformu Aracl ile Trkiyenin Denge ve Denetleme Sisteminin Glendirilmesi, PM: stanbul. Janda K. (2005). Political Parties and Democracy in Theoretical and Practical Perspectives: Adopting Party Law, Washington: National Democratic Institute for International Affairs. http://www.ndi.org/files/1948_ polpart_janda_110105.pdf Kalaycolu, E. ve Kancolu, D. (eds.). (2011). Karlatrmal Siyasal Sistemler, T.C. Anadolu niversitesi Yayn No. 2391, Anadolu niversitesi: Eskiehir. Kentel, L., Kker L. ve Gen, . (eds.). (2012). Yeni Anayasa Srecini zleme Raporu 1: Ekim 2011-Ocak 2012, TESEV Yaynlar: stanbul. Keyman, F. ve Kemahlolu, . (eds.). Trkiyede Demokrasi Algs, PM: stanbul. Landman, T. (2008). Assessing the Quality of Democracy: An Overview of the International IDEA Framework, Stockholm: International IDEA. http://www.idea.int/publications/aqd/upload/ AssessingOverviewWeb.pdf Lijphart, A. (1994). Electoral Systems and Party Systems: A Study of Twenty-Seven Democracies, 1945-1990, Oxford: Oxford University Press. Merloe, P. (2008). Promoting Legal Framework for Democratic Elections, Washington: National Democratic Institute for International Affairs. http://www.ndi.org/node/14905 Molenaar, F. (2010). Party Law in Modern Europe: The Development of European Standards on Political Parties and their Regulation, Working Paper Series on the Legal Regulation of Political Parties, No. 4. http://www.partylaw.leidenuniv.nl/uploads/wp0410.pdf Nichols, R. F. (1967). The invention of the American Political Parties. Macmillan. Norris, P. (2004). Electoral Engineering: Voting Rules and Political Behavior, Cambridge: Cambridge University Press. zbudun, Ergun (2013) Party Politics and Social Cleavages in Turkey, Colorado: Lynne Rienner Publications Party Law in Modern Europe Database, http://www.partylaw.leidenuniv.nl/ Powell, B. (2000). Elections as Instruments of Democracy, New Haven: Yale University Press. Quota Project Database, http://www.quotaproject.org/ Scarrow, S. (2005). Political Parties and Democracy in Theoretical and Practical Perspectives: Implementing

82

83

Yksek Seim Kurulu, http://www.tuik.gov.tr.

Intra-Party Democracy, Washington: National Democratic Institute for International Affairs. http://www.ndi.org/files/1951_polpart_scarrow_110105.pdf Taagepera, R. (1989). Seats and Votes: The Effects and Determinations of Electoral Systems, Yale University Press. The Economist Intelligence Unit, Democracy Index 2012 https://www.eiu.com/public/topical_report.aspx? campaignid=DemocracyIndex12 The Guardian, 12 Temmuz 2013, A primary solution to widening Labour party democracy, http://www. theguardian.com/politics/2013/jul/12/primary-solution-labour-party-democracy Tuncer, E. (2011). Seim 2011 12 Haziran 2011 Milletvekili Genel Seimleri Saysal ve Siyasal Deerlendirme, TESAV Yaynlar: Ankara. Tuncer, E. (2007). Seim 2007-22 Temmuz 2007 Milletvekili Genel Seimleri Saysal ve Siyasal Deerlendirme, TESAV Yaynlar: Ankara. Tuncer, E. (2002). Osmanldan Gnmze Seimler (1877 1999), TESAV Yaynlar: Ankara. Tuncer, E. (1999). Seim 1999 - 18 Nisan 1999 Milletvekili Genel Seimleri Saysal ve Siyasal Deerlendirme, TESAV Yaynlar: Ankara. Tuncer, E., Kasapba, C. ve Tuncer, B. (eds.). (2003). Seim 2002 3 Kasm 2002 Milletvekili Genel Seimleri Saysal ve Siyasal Deerlendirme, TESAV Yaynlar: Ankara. Tuncer, E. ve Danac, N. (eds.). (2003). ok Partili Dnemde Seimler ve Seim Sistemleri, TESAV Yaynlar: Ankara. Trkiye Cumhuriyeti Anayasas, http://www.tbmm.gov.tr/anayasa/anayasa_2011.pdf Trkiye Cumhuriyeti Milletvekili Semen Kanunu, http://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.2839.pdf Trkiye Cumhuriyeti Seimlerin Temel Hkmleri ve Semen Ktkleri Hakknda Kanun, http://www.ysk. gov.tr/ysk/SecmenKaydi/298.htm Trkiye Cumhuriyeti Siyasi Partiler Kanunu, http://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.2820.pdf Uum, M. ve Gen, . (eds.). (2012). Yeni Anayasa Srecini zleme Raporu 2: ubat 2012-Haziran 2012, TESEV Yaynlar: stanbul. Venedik Komisyonu Raporu, http://www.venice.coe.int/webforms/documents/CDL-AD(2010)007.aspx Venedik Komisyonu, Siyasi Partilerin Yasaklanmas ve Kapatlmasna likin Yol Gsterici lkeler 10 Ocak 2000, http://www.venice.coe.int/webforms/documents/CDL-INF(2000)001-e.aspx. Ware, A. (1996). Political Parties and Party Systems, Oxford: Oxford University Press.

Grafik Tasarm: Zinnur VAPUR / www.adlinestrategy.com

84

85

Trkiyenin Demokratiklemesi iin Kapsaml bir Siyasi Parti ve Seim Sistemi Reformu nerisi

www.ipc.sabanciuniv.edu/tr