W.D. Teiesenhausen-İ.h.uzunçarşili - Altinordu Devleti̇ Tari̇hi̇ne Ai̇t Meti̇nler

T C J R K
T A R H
A Y N A K L A R I :
No. 2
ALTINORDU DEVLET T A R H N E A T M E T N L E R
H a zrlya n :
Trkeye eviren :
W. DE TIESENHAUSEN
smail Hakk ZMRL
V.
1941
S T A N B U L M A A R F M ATBAASI
A r a p v e ra n d ille r in d e y a z lm o la n v e T rk T a r ih in i ilg ilen d iren e s k i eserlerin t rkey e terc m e e ttir ile r e k n eri f a y d a l g r lm v e bu eserlerd en en l z u m lu la r s t a n b u l n iv ersitesi E d e b iy a t F a k lt e s i T a rih P r o fe s rlerin c e tesbit olu n m u tu r. T rk T arih K u ru m u n u n te tk ik v e ta s v ibin d en d e g em i o la n bu lis tey e d a h il es erlerin terc m esi y a p l a n l a rn d an bu d e f'a d a R u s M sterik lerin d en W: D e T iesen h au sen in m u h te lif a r a b a k a y n a k la r d a n a l k a d a r b a h is le r i bir a r a y a t o p la m a k su retiy le A ltn O rdu D ev leti ta r ih in e a it m etin ler,, a d a lt n d a v cu d a g etird i i eserin i l k y a r s b ir c ilt h a lin d e T rk T a r ih i z erin d e a l m a k istey en lerin u m u m is tifa d e s in e a r z e d ilm i bu lu n u yor.
NDEKLER
M u k ad d em e S . X I . e llif in m e h a z la r S . X X I . M e llifin s z le r i S . X I. M te r c im in iz a h la r S . X IX . M s ta n b u l k t p h a n e le r in d e b u lu n a b ile n m e h a z la r S . X X I V .
I.
B a b b a . S . i T a t a r la r n m sl m a n m e m le k e tle rin e lg a r la r . S . 2 T a t a r l a n n T rk is ta n ve m a v e ra n n e h re lg a r la n v e y a p tk la r . S . 7 T a t a r l a r n H a re z m a h z e r in e y r m e le r i, H a r e z m a h n b o z u lm a s v e lm e s i. S . 2 1 G a r p t a t a r l a r n n M a z e n d e ra m a lm a la r . S . 2 5 T a t a r la r n R e y v e H e ra e d a n a g e lm e le r i. S . 2 7 T a t a r l a r n A z e rb a y c a n a g e lm e le r i. S . 2 9 T a t a r l a r n M e r a g a ty a lm a la r . S . 3 5 T a t a r l a n n H e m e d an a lm a la r v e a h a lis in i v e s a ir e y i a lm a la n . S. 46 ld r m e le r i. S . 4 1 T a ta rla n n S. 52 G rd s ta n a T a ta rla rn
T a t a r l a n n A z e rb a y c a n a g e lm e le r i, E r d e b il v a r m a la r . A la n la r a S. 50 T a ta rla n n
ir v a n d e rb e n d in e v a n n a la n v e y a p tk la r .
v e K p a k la ra y a p tk la r . S . 5 4 T a t a r l a n n
K p a k la ra v e R u s la r a y a p t k la n . S . 5 7 T a t a r l a n n B u h a r a v e S a m e r-
T a t a r l a n n R u s, K p a k t o p r a k la r n d a n y e r le r in e d n m e le r i. S . 6 1
k a n tta n so n r a M a v e ra n n e h rd e y a p t k la n . S . 6 3 T a t a r l a n n H o r a s a n a l m a l a n . S - 6 5 T a t a r la r n H arczm i a lm a la r ve y k m a la r . S. 72 T a t a r l a r n G azn eyl ve G o r i l i n i a lm a la n . 61 76
T a t a r la r d a n
b ir ta ife n in R e y , H e m e d a n v e s a ir y e r le r e S . 84 C e l le t tin ile T a t a r l a r S. 90
d n m e si. S .
C e l le t t in i le T a t a r T a ta r la r n A z e r-
la n n s a v a la r . bay can a
a r a sn d a k i sa v a la r . S . 8 6 M erag ay a lm a la n .
y r y le ri ve h a lle r i.
T a ta rla rn
S. 94
C e l le ttin n
D iy a n b e k ir 'e g e lm e s i, o ra d a b o z u lm a s v e h a l' . s . 9 6 m e le r i ve e h irle r d e y a p tk la r fe n a lk la r . S . 9 9 B ir
T a t a r l a r n D iy a n b e k z r v e C e z ire y e g i r t a ta r ta ife s in in r b il ve D ekokakaya
v a rm a s . S .
1 0 4 A z e rb a y c a n a h a lis in in ta ta r la r a b o y u n e m e le ri. S . 1 0 6 .
ir. ûaidO ljtB a b b a . S 110 (6 6 0 ) S e n e s in d e k i v a k a . S . 110 M e lik z a h irin t e d b ir le r i. 113 B e re k e H a n a e l ile r in g n d e r ilm e s i. S . 1 1 5 ta n n T u r c ih e tin e g itm e s i. S . 1 2 1 H k im B ie m r ill h a b i a t o lu n m a s . S . e l il e r in in 1 1 9 S u l B e r e k e H a n n v a s l o lm a s v e M s r S u lta n n n
k y m e tli h e d iy e le ri. S . 1 2 3 . B e re k e H a n n e l il e r in in g e lm e le ri ve top*1 o y u n la r n d a b u lu n m a la n . S . 133. m . B a b b a . S . 1 3 7 6 8 1 se n e s in d e h e d iy e le r. S . S. S u lta n ta ra fn d a n B e re k e a ile s i n e g n d e r ile n o n a lt b y k
1 3 8 . T o t a M en k H a n ta ra fn d a n K p a k fu k a h a s m n c l s t e b r ik i i i n g e lm e le r i. 144 P a d i a h la r
1 4 2 - ( 6 8 3 ) se n e s in d e d e n iz y o liy le e l il e r in p a d i a h la rn a g n d e r ilm e s i. S . g e lm e le r i. S . 1 4 6
ta ra fn d a n e l ile r in V I. .j **
B a b b a s . S . 1 4 8
T a ta rla r
ile K p a k la r a r a sn d a
sa v a b a la m a s . S .
149
T a t a r la r
a r a s n d a k i ih t il fn se b e b i ve s a v a la r . S . 15 1 M e lik z a h r i le B e re k e H a n a r a s n d a k i it t if a k . 1 5 6 V . l rj? s t B a b b a . S . 1 5 8 M e lik z a h ir in B e r e k e H a n a m e k tu b u . S . 1 5 9 B e r e k e H a n e l il e r in in a ir e t v e k a b ile le r in in m sl m an o ld u k la r m m 'ir m e k tu p la r v e S u lt a n t a r a fn d a n g n d e r ile n k y m e tli h e d iy e le r. S . 1 6 1 S e n e s in d e H l g a sk e rle r in d e n a m a n d ile m e k zere g e le n t a t a r la r . S . m sl m a n o ld u u n a 166 (6 6 9 )
M e lik z a h ire
d a ir N o g a y 'n y a z d m e k tu p v e S u lt a n n c e v a b .
VII
A ltn O rdu tarihin e a it m etinler

S . 169 im a l te m r M a r s ily a l F r e n k le r in v efa t k o r s a n l . e tti i. Tudan S. S. 1 7 3 S e l u k ile r d e n S u lt a n z z e ttin K eyk vu su n M e lik M a n su r 'u n 181 c l s u . (6 8 2 ) S. 177 S e n e s in d e Tudan M enku Tudan
t a t a r la r H a n n
y an n d a
175
v e fa t.
S. 179
M en k n u n e l il e r in
c l s u . S .
M en k n u n h a n lk ta n n n
m sl m an
o ld u u n u m 'ir 185 A yn
g e lm e le ri.
S . 183 (6 8 6 ) h a n l a g em esi
M enknun T u la b u T o tk a n n
e k ilm e s i. S .
se n e d e A yn
T u la b u g a 'n n
S. 187
k a tlo lu n m a s ( 6 9 0 ) . S . 1 8 9 b e y le ri 197
se n e d e (6 9 3 )
T o tk a n n h a n l a g e m e s i. S . 1 8 9 N ogaym ilk M en ku T e m e r k a r s S. 199
z ik r o lu n a c a k k a tle tm e s i. a r a s n d a K u rm u a r a s n d a S.
k a tle tm e s i. S . 1 9 5 T o tk a i le N ogay
i e k h atu n u
a ra s n d a
m u h a le f e t
T o k t a ile N o g a y S. 204
ilk
vak a. S . 2 0 2
N ogaym
k z n n o lu A k ta c m n
K e fe d e
ld r lm e si.
o lu A b a c ile k a rd e in in k a tlo lu n m a s . S . 2 0 6 ( 6 9 9 ) d a T o k t a i le N o g a y v e o u lla r ik in c i vak a, N o g a y n ld r lm e s i. S . 2 1 0 A yn se n e d e N o g a y n ik i o lu ile C e k ile
T e k a r a s n d a k i
m u h a le fe t.
S . 214 (7 0 0 )
S e n e s in d e C e k
N o g a y n d am ad M u n cik o lu
T a z a r a s n d a sa v a la r. 2 1 8 g e lm e le r i ve 706 da
( 7 0 1 ) y l v u k u a t. S . 2 2 2 7 0 4 t a r ih in d e T o k t a e l ile r in in M s ra M s r e l il e r in in g e lm e le r i S. 226. (7 0 7 ) de T o k ta n m
T o k t a 'd a k i
K r m , K e fe v e im a l e y a le tin d e sa k in o la n v e o n la rn V I. B a b b a . V II. B a b b a . S . 2 4 3 B e re k e n in H a n l . S . 2 4 9 C in g iz S. 238 m e m le k e tle rin e g itm e le r i. S . 2 2 8
C e n e v iz lile re
d o d u k la r y e r o la n K e fe y e ask e r sev k
M e lik z a h ir in o lu M eh m e t B e re k e n in s n n e t d n . S . 2 4 1
H a n n im a l e y a le tin d e k i o u lla r n a
a i t h a b e r le r .
S. 244
( 6 5 3 ) t e B e r k e i le H u l g a r a sn d a k i sa v a v e H u l g n u n h e z im e ti,
B e re k e H a n a g n d e r ile n k y m e tli h e d iy e le r . S . 2 5 1 B e re k e i le A b a k a a r a s n d a k i s a v a . S . 2 5 5 M en k T e m ir o rd u su n u n s ta n b u l z e r in e y r m e si, S u lta n iz z e ttin K e y k v u su n m a h b u s o ld u u
k a le d e n k a r p M enk T e m ir e g n d e r ilm e s i. S . 2 5 9 ( 6 7 9 ) T u d a n M en k n u n h a n l ve h e d iy e le r S . 2 6 3 ( 6 8 6 ) T u la b u g a n n h a n l . S . 2 6 5 ( 6 9 0 ) da T u la b u g a n m ld r lm e si. S . 2 6 7 A yn s e n e d e T o k ta n m h a n l a g e m e s i. S . 2 7 0 T o k ta n m m erad an b ir c e m a a ti ld r m e s i. S . 2 7 2 T o k ta i le N o g a y a r a s n d a lk v a k a 2 7 6 S. 280 N ogay
T o k t a ile N o g a y a r a sn d a ilk m u h a le fe t. S . 2 7 4 k in c i v a k 'a ve N o g a y m ld r lm e s i. S . 2 7 8 o lu T u ra y ile M en k T e m e r o lu S a r a y b u g a n n
N o g a y o u lla r n n v a k 'a la n . T o k ta y a k a r s u ik a s tle r i
v e h e r ik isin in d e
k a t ill e r i. S . 2 8 3 z b e k H a n n p a d i a h l . S . 2 8 7 ( 6 6 2 ) d e t a ta r la r d a n b ir c e m a a tin su lta n n h id m e tin e g e lm e le r i. S . 2 8 9 ( 6 6 1 ) d e 1 3 0 0 a tld a n fa z la am a n d ile y e n t a ta r la r n B a b yuna g e lm e le r i. S. 292 (6 6 3 ) de B erek e H a n a h e d iy e o la r a k ik i i e ze m z e m d nen H u m asu yu ile
B e le s a n y a v e sa ir e e l il e r in in fr e n k le r
g n d e r ilm e s i. e s ir
S . 294 e d ilm e s i,
( 7 1 1 ) d e T o k t a H an ta ra fn d a n S u lta n n te e b b s ile e l il e r in
S u lta n n
t a ra fn d a n
sa lv e rilm e s i. S .
2 9 8 ( 7 1 7 ) d e S u lta n , C n g iz H an a ile s in d e n b ir k za ta lip o lm a s . S . 3 0 2 ( 7 2 0 ) d e D u lu n b iy e h a tu n u n M s r a g e lm e s i, S u lt a n n o n u n la gvey g irm e s i. S. 304 zb ek H ana g n d e rile n
e l il e r in d n m e le ri ve b ir lik t e z b e k H a n e l il e r in in g e lm e le r i. S . 3 1 0 V III. J ljjv ll > " 314 T o k t a n n v e f a t. S. 315 H a re z m h a s ta n e s i b a ta b ib i A le d d in
B a b b a . S . h a k k n d a . S . 3 1 8 IX .
j - jl- J I
B a b b a . S . 3 2 0 U rm iy e g l h e d iy e le r
B e r e k e i le H l g a ra s n d a k i sa v a la H l g n u n k a u p A z e rb a y c a n d a k a le s in e k a lm a k la s n d . S . 3 2 1 hayvan B erek e H ana o u nu n t e le f g n d e r ile n k y m e tli o lm a s , s e b e b iy e t
O r ta sn d a k i T e la ik i sen e
Is ta n b u ld a
ve k le d e n
v e r e n Im a d d d ln A b d u r ra h m a n H a im in ln B e re k e ta r a fn d a n m u a h a z e o lu n m a s v e b e r e k e n in e v sa f 325 H u l g n n lm esi v e o lu A b a k a n m t a h ta k m a s S . 3 3 4 T o k t a le H u l g u la rd a n
VIII
indekiler
H arben d a zbek a r a s n d a k i k a rd e i h d is e . S . 340 zbek H an lk e s in in h u d u d u v e S u lt a n M e lik n s r ile
H a n n X.
k zn n a k it le r i. S . 3 4 6
B a b b a . S . 3 5 0 X I.
B e r k e H a n h a k k n d a . S . 3 5 3
T o k ta H an h a k k n d a . 3 6 9
jU V i ^ L ^ . K p a k h a lk . S . 3 6 3 K p a k ili v e a h v a li 8 . 3 7 2 B u lk e n in
B a b b a . S . 3 6 1 hududu. S . 3 7 8
K p a k h a n la r n n
M a h m u t G a z a n ile o la n
ih t il f l a r v e o rd u s u ve r a e m le -
k e tle r in in a r z v e t l , k a ra n lk m e m le k e t le r , sa r a y v e H a r z e m e h ir le r i. S . 3 8 4 C in g z O u lla r v e M en k H an n h a n l , H n l g n u n E l r a u tta k i b t m le r i k a ld rm a s . S . 3 9 4 ve m e m le k e tle ri, r a n ve T u r a n n b y k p a d i a h la r v e lh a n ile r d e n E b u S a id e y a z la n r e s m m e k tlp . S . 4 0 1 o la n m k te b e d e k i m e ra sim v e d t . S. 409 T u ra n
D e v le t h k im le r i. S . 4 0 7 h k m e ti. S . 4 1 1
B u n la r ile
IX
MUKADDME
Rus msteriklerinden W. de T iesen h au sen [*] tarafndan Altn Ordu Devletine ait arap kayn aklarn d an toplanan ve 1 8 8 4 tarihinde [**] Petersburg'da baslan Arapa metinlerin T rkeye terceme olunmasna Maarif Vekletinin Yksek makamndan m em u r edildim. Eser bir m ukaddim e ile yirm i sekiz baptan ibarettir.
A
M ellifin S z leri s Atn Ordu veya Cci Ulusu yani Cingiz Hann byk olu Ccinin k u rm u olduu devlete ait esasl v e elden geldii kadar tam, tenkitli ve tahlilli bir tarihin bulunm amas Rus tarihinin en hassas ve en m him bir m eselesini tekil eder; bununla yalnz vakalarnn cerey an i deil, iki asrdan fazla Rusyay h k m altnda bulunduran geni ve ayr bir hususiyeti olan bu devletin btn kuruluu hakknda bir fikir edinemiyoruz. Fakat bu devletin Ru sya zerinde ne gibi bir tesir yaptn, Mool ve Tatar hkim iyetinin Ruslarda ne gibi izler braktn ve Ruslarn tabi inkiafna ne derece engel olduunu doru v a k alar ile tayin etmek m m kn olamyor. Bu mesele oktanberi sezilmitir. 180 5 tarihinde Schletzer Rus tarihi Mool devresinin tetkik edilmesinin lzum ve ehem m iyetinden b a h setm i, bu sahada alan k im se gptaya deer demiti. U yl sonra Lerberg Altn Ordu tarihinin yazlmas iin nakt mkfat verilmesini lim akadem isine teklif etmi ise de her nedense bu teklif kuvveden file kmamtr. N ihayet 1 8 2 6 tarihinde lim akademisinin yznc senei devriyesinin kutlulanmas dolaysiyle 1 8 2 9 tarihi programna Mool hakim iyetinin
[*] B u zatin b iy o g ra fisi ve ilm i m e sa isi h a k k n d a ik in c i cild in so nu na bir yaz ko n u lacak tr. [**] Bu e serin n e rin d e n b u g n e k ad ar bu m ev zu d a yap lm lm tetk ik lerle n e riy a t hu lsa eden b ir yaz ik in c i cild in son u n a kon ulacaktr.
XI
A ltn O rdu tarih in e ait m etinler
neticelerini aratrma meselesi de sokolmutur. Bu karara kar almanca yazma bir eser takdim olunmu ise de lim akadem isi bu eseri dikkatle tetkik ettikten sonra nakt m k fata lyk grmedii gibi bir takdirname bile yazmamtr. Me h ur M. F raeh n in teklifi zerine 1 8 3 2 tarihinde lim akade misi tekrar bu meseleyi ele ald; Fraehn galiba Altn Ordu tarihi ile evvelce itigal etmi olan Se n k o w sk iy i bu m esele ile alkadar etmek istiyordu. lim akademisinin bu husustaki artlar Fraehn tarafndan kalem e alnan program da mufas sal olarak gsterilmitir. Bu gn Bibliyografik cihetten pek nadir olan program kitabn sonuna ayniyle koydum . lim akademisinin bu yeni teklife kar 1 8 3 5 tarihinde matbu ilvelerden b aka 1 2 7 2 sahifelik Almanca bir eser gelmi ise de Fraehn, Schmid, K rugun bu eser hakknda yaptklar tetkikler ve tenkitler [1] neticesinde akadem i bir sene sonra bu eserin mkfata deeri olmadna karar vermi, yalnz drt sene sonra bu eser baz tashihler ile baslmtr . . . . Buradaki eser hakknda Krug, Fraehn ve Schm id taraflarndan yaplan tenkitler ve mellifin iddetle itirazlar ilve olunm utur . . . . Mellif m nekkitlerin son ikisine mklpesentlik ve suiniyet atfetmekte, y a ln z K ru g un adilne hareketine, iyi dikkatine hak v erm ekte idi. nk K ru g akad em iye m sabaka mddetinin bir sene daha uzatlmasn ve b ununla mellifin eserini akadem ik kayitlere binaen tashih ederek yeniden m sabakaya verilmesini m m k n klmasn teklif etmiti . . . . Ben burada akadem inin kat' h km n n doru olup olmad meselesini tetkik edecek deilim. Ben bitarafm, Won H am m eri de mdafaa etmek istemiyorum, [2] fakat kendi noksanlarna m ukabil baka lm eserlere byk hrm etle bakarak K rugun doru teklifinden istifade etmeliydi diye dnyorum ve bununla akademi lm iskandali ve her iki tarafn zerine toplanan lzumsuz glgeyi bertaraf ed eb ilir. . . . N e de olsa bu akadem ik m esele m ey dana gelemedi ve gelemezdi. nk bunun balca iki sebebi
[1] M ellif bu te n k itle ri uzu n uzadiya yazm tr. Mtercim [2] M ellif W on H am m erin itirazlarn n A lm anca b a s ld n z ik red iyor. Mtercim.
XII
Mukaddime
v ardr: 1 Bu gibi m him bir eseri bir m u h arrir tek bana baaramazd. 2 W on H am m er tarafndan zikrolunan 4 0 0 yazma eser, baslm eserler, risaleler v e makaleler n ce den tahlil ve tenkit edilm ek lzm idi. nk onlardan isti fade edip bir tarih m eydana getirilebilirdi, ksas balanm a s lzm gelen taraftan balanmad. Bu hususu ise her halde lim akademisi de m sabaka ilnndan evvel anlamt. Ne acayiptir ki Rusyann ilim muhafz olan akadem i ozamandanberi Altn O rdu tarihine dair ark lisanlariyle yazlan eserlerin m him materyallerinin tenkitli bir bibliyografisini bile neretmei hatrna getirmemiti, yalnz 1 8 7 1 1 8 7 4 tarihlerinde Eblgazi'nin Tatar tarihini v e franszca tercemesini neretm ekle iktifa eylemiti. Tatarlarn Kafkasya ve Karadeniz mntakalarn istillarna dair I lm n s k inin bniesir den ald v e ilim akademisinin U c en n iy e Zapski m ecmuasnn ikinci cildinde bast ( 6 3 6 6 6 8 ) bu eserine ok teekkr etmeliyiz, ayni m ecm u a y a (cilt 2, sahife 7 6 5 - 7 8 7 , cilt 3, sahife 7 1 4 - 7 4 1 ) konulan ve etraf lca tetkik olunan Kalka [1] savann zaman hakkndaki tetkiki, 185 5 senesine kadar intiar eden P een ek ler [2] Kpaklar ve aa Tunann v e Karadenizin im alinde Atillcan Cingize kadar geen devirlerde serseriyane dolaan dier T rk halk hakknda ki yazlar nereden akadem i azasndan K unike de teekkre borluyuz. Umumiyetle Mool - Tatar devrini tetkik meselesi o gndenberi hayli ilerlemiti. nk onlar bize tantan yardmc eserlerin says pek fazla ve bu hususta m eydan a gelen materiyaller pek kymetli idi. Zikrolunan eserlerden maada aadaki eserlerden istifade edebiliriz: 1 Banzarof, Berezin, Brun, Vasilief, veliaminof - Zernof, Gomboyef, Grigoryef, Defremery, Dlaurie, vanin, yakinf, Kzm Bey, Quadremere, Palladif, Patkanof, Sablukof, Saveliyef, Haworth, Sch arm u a, Erdm ann ve sairenin kymetli eserleri.
[1] Don n e h rin in b ir kolu olan K alk a rm a k e n a rn d a Cingiz H an zam an nd a garp T atarlariy le R u slar arasn d a y a p la n ve m th i h ezim etle n eticelen en b y k savatr. Mtercim. [2] T elfik u lah b ar sa h ib i P e e n e k le ri, B o n ak g ste riy o r. Mtercim
XIII
A lfn Ordu tarih in e a it m e t in le r
2 Arkeoloji cemiyeti tarafndan nerolunan Rus salna meleri. 3 Ksmen Avrupada; ksmen arkta nerolunan o dev rin mslm an m verrihlerinden b n il e s i r , bni Haldun, Eblfeda (yeni nerolunan), bnilverd, Karam an, bni Arabah ( yeni b a s m a s ), Reidddin ( tam deildir ), Mirhund, Hundemir, M neccim ba ve sairenin eserleri. 4 bni Babtuta, Astzelin, Plano Karpini, Marco - Polo, Bubrukvis. Schiltberger, Clavixo gibi seyyahlarn kritik seya hatnameleri ve Bizans, Grc, E rm en i ve Mool - Tatarlar hakknda pek mfit olan fkralar havi bulunan bu devre ait haberler. 5 Karadeniz ve Azak denizi sahillerinde T rk -T a ta r ahalisi arasndaki talyan kolonisinin (Cinevizler) o devre ait materiyalleri. 6 Cci Ulusu hakknda tarih ve coraf bir ok m a lmat veren Altn Ordu sikkelerinden ibaret olan koca razineler. 7 1 8 4 3 - 1 8 4 6 tarihlerinde Saray harabelerinde yapl m olan hafriyattan alnan neticeler. 8 Bulgar, k e k [1] harabelerinde ve Altn Ordu Dev letinin dier mahallerinde bulunan asar atika 9 Ad geen Fraehn'e ait olup Asya mzesinde muha faza olunan yazma eserler ile Sch a rm u a mn eserleri gibi. Bunlardan baka Altn Ordu hanlnn mstakbel tarihe sini daha ak, daha doru ve etraflca tenvir edebilmek iin hertrl hazrlklar lzmdr ki ileride ona yardm edecektir; bu hazrlklardan biri de toplanan bu m ecm uadr ki buraya her eyden evvel b irk a sene zarfnda topladm Altn O r duya dair yazlar girecektir. Bu yazlar en ok Arap, ran, Tatar ve dier m verrihlerin eserleridir; bizim iin en kymetlisi bilhassa Altn Ordu hanlnn kendi vaka nvisleri tarafndan yazlan eserler ise de ne are ki bize kadar gel medi, fakat onlarn m evcut olduunu ra sg ele baz em areler den seziyoruz. Bundan dolay imdilik Altn Orduya dair naks malmat ile iktifa etmee m ecburuz; bu malmat o
[1] Saray ile
Mtercim
B u lgar [bular] eh ri arasn d a ve tam
ortasndadr.
XIV
Mukaddime
devrin ark m uharrirlerinin eserlerinde hfzolunmutur, bun lar arasnda Msr tarihinin klem en ler d evrine ait Arap mverrihlerinin verdikleri malmat ehemmiyetlidir. Bu devir 6 5 6 - 9 2 3 Hicr [1258-1516] Milad tarihine kadar devam eder. Msrdaki ilk klem en ler Padiah dier adla deniz klem en lerinin asllar kpak kleleri olup Msr ve Su riyeye cenub Rusyadan, daha evvel bu iki lkede h k m sren Eyyubler tarafndan Cingizlerin Kpaklara ve Rus topraklarna aknlarndan sonra getirilmi olup onlar zamannda Msra satlm kleler idi [1 ]. Kpak Trkleri Msrda h assa muhafzlar sfat ile az rol oynamadlar; Kpak diyar Tatarlarn istilsna uradktan sonra Msrdaki K p ak klelerinin miktar art mt. Bundan b aka Kpaklardan bir oklar Msra hicret etmilerdi [2]. Kpaklar m him m evki igal eden rkdalar tarafndan sevin ile kabul olunmular, kendi rf, det ve mi zalarn da beraber getirmilerdi. Nitekim Syutinin [vefat: 1505] [3] dediine gre kendi hkm etinde ve Msr diyarnda Tatar Padiah Cingiz Hann kanun ve yasalarn tatbik etmek iin Sultan B ay b ers elinden geleni yapyordu. Kalkaindi (vefat 1418) [4] nin sylediine g re klem enler salta nat devrinde Msr ve Su riye askerleri Rum lardan [BizanslI lardan], Trklerden, erkezlerden, Lezkilerden ve Trke benzer (i!.-liU rklardan yani Altn Ordu hanl dahilinde yayan balca kabilelerden m rek k ep idi [5]. Bu cilde koyduum materiyaller gsteriyor ki (1 2 6 0-14 30 ) seneleri iinde Msr Sultanlar ile Altn Ordu hanlar ara sn da eliler gidip gelirlerdi, aralarnda sk dostluk ta vard, bu dosluk neticesinde 1 3 2 0 senesinde Melik Nsr Altn Ordu Padiah Mehmed zbek Hann akrabasndan bir kzla evlenm ekle dostluk daha ziyade sklat. Bu dostluklar her
[1] E y y u b lerd en M elik S alih k le le ri o alm ak la b u n lard an hassa ordusu tek il etm i, bu orduya halka d en m iti. M u m ailey h in deniz k en arn d a yap t b ir k a le y e n isb e tiy le veya k le le rin V en ed ik gem ile riy le g elm esiy le o n lara d en iz k le m e n le ri, d en d i i g ib i S u ltan K alavun u n Lezki ve erk ezlerd en 3 7 0 0 k ley i kale b u rla rn a y e rle tirm e k le b u n lara bur k lem en leri de d en ilm iti. Mtercim [2] A a r tbesin d e b ir takm zab itler M sra iltica e tm ile rd i. M tercim [3] 911 H icr Mter cim [4] 821 H icr. Mtercim [5] C ing izlerin n lerin d en k aan H arezm iler de vard. Mtercim .
XV
A ltn Ordu tarihin e a lt m etinler
iki taraf iin faideli olmutur. Irak Moollarnn yani Hlglarn Msrn Suriyedeki m em leketlerine saldrmalarna kar imal Moollar olan Altn Ordu hanlar pek gzel bir silh o lm u tu ; Msr Sultanlar da Hlglarn Altn Ordu hanlarnn Kafkasyada, Ardanda, Horasanda, Harezmde sar kntlarna kar engel oluyorlard; klem enler ile Hulglar arasndaki ihtilftan Altn Ordu hanlar istifade ettikleri gibi imal Moollar ile Irak Moollar arasndaki zddiyetten de Msr Sultanlar mstefit oluyorlard. Msr Sultanlarnn Altn Ordu hanlar ile olan m ktebeleri ok kere Moolca yaz lrd, bunun iin saraylarnda Altn Ordu hanlarlnn det ve ananelerini ve dillerini bilen m em uru m ahsus bulunduruldu. bni Tanribirdi ( 1 4 7 0 ) [1] nin rivayetine gre Msr Emiri Arta Cingiz yasasn en inceliklerine kadar bildii gibi her trl Tatar uruklarnn m enei ve ecerelerini de m kem m el bilirdi. Ve ok vakit kendi halknn tarihlerine istinat ederdi. Msr ile Krm arasndaki daim! ticaret mnasebetleri, Msr ve Suriye limlerinin ve seyyahlarnn Kpak, Bulgar (karanlk diyar), Harezm il... lkelerine seyahatleri, niha yet Msrda pekok devlet adamlarnn : gibiadlar takndklar yani bu gibi zavatn b y k m em uriyetlerde bulundunklar dnlecek olursa X III XV asrlarda Msrllarn Altn O rdunun gerek i, gerek d vaziyetlerini pek iyi bildiklerini kabul etm ek icap eder, bu esami Altn Ordu Devletinin h k m altnda bulunan lke ahalisinden olduklarn gsterir, bu dncelerimizin doru olduuna ak bir delil mesel Baybersin (1 5 9 2 2 9 , tercmeleri) E lo m ernin ( 3 9 3 4 1 2 ter cmeleri) bni Batutan n (279314), bni Arabahn ( 4 5 5 4 7 4 ) ve Elaynnin ( 4 7 5 5 3 4 ) [*] kayitlerindeki mfit malmattr. Altn Ordu hakkndaki m tenevvi malmat o devirde Msrda alkadar zevat tarafndan toplanp yazlmtr. Bu yazlarn pek ou belki hepsi arkta ard aras kesilm iyen kargaalklar, yangnlar, seller ve buna benzer felketler
J1J 8 7 4 H icr. Mtercim. [*] B u bap hen z b a sa m a d n d a n sah ife n u m aralar terc m ey e gre g ste rilm em itir.
XVI
Mukaddime
yznden mahvolmutur; bununla b eraber baz eserlerin bulunm ak ihtimali de vardr, bunlar dikkat ve gayret ile aratrmaklmz lzmdr; bilhassa Hac kalfann [1] zikret tii Baz klem en Padiahlarnn hayatn tasvir eden ese rini aram a pek arzu ederiz. imdilik ben Arap mellifleri nin eserleri hakknd a sz syliyorum, bunlarn bulunmasiyleAltn Ordu hakknd a malmatn bulunacan mit ede biliriz. Bu gibi eserler arasna bni eddadin u--?^ bni D okm akm JAr. j j Elaynnin [2] dlUU>~yi gibi eser lerle bize kadar gelm iyen bni Abdzzahir tarafndan y a zlan u--?- aLJlj'- v e emseddin Eluca tarafndan yazlan yl burada dahildir. bni Arabahn T rk ve Tatar hanedanlarna dair monogra.isi ile Rkneddin Beybersin ve bnilforat tarihinin zayi olan ksmlarn bulm ak pek ehemmiyetlidir. O asrlarda baz Msr m ecm ualarnda Altn Orduya dair mufassal malmat bulunm as m uhtem el olduu gibi hatt Hac Kalfann gznden kaabilen, mesel benim tarafmdan 5 4 4 5 4 9 [*] sahifelerindeki malmat gibi daha az maruf olan eserlerde bulunabilir. Ksas, bu sahada yaplacak aratrma" larn baarlabileceini umuyordum. Mteveffa W- Grigoryefin Altn Ordu tarihine dair mal matmz yeni yazlar ve tarihler ve bunun gibi yazma eser ler bularak bu sayede oaltmaa asla midim iz yoktur. szne itirak etmiyorum. Mevcut malmatn oalmas Altn Ordu m eskkt fenninin zenginlem esine baldr ki Grigoryefin doru iaret ettii vehile bunlar hibir k a y n a k lar ile deitirilm iyecek derecede esas materiyallerdir. nk Altn Ordunun m eskkt izlerinden baka onun tarihinde pek ok m him halkas ve kronolojik ve coraf m n ase betler onlar devrelere ve bir sahaya doru yayabilm ek iin eksik olurdu. Kronolojik tertipte buulnan bu m ecm uaya
[1] K tip elebi. Mtercim. [2] K re m e ry y e ait K ay tb ay ve ak m ak su ltan larn n b iy o g ra fy alarn gzden g e v re m e d i im iz d e n dolay p ek m teessifim , y in e E lay n tarafndan yazlan ilHiciUJ-in b iy o g rafy asn o ku y am ad m a da te e ss f ederim - Mellif. [*] k in ci cilttedir. S a h ife nu m aralar te rc m e y e g re g ste rilm em itir.
XVII
A ltn Ordu tarih in e a lt m etinler
Altn Orduya ait materiyaller konm utur ki bnilesir tarihin den umumiyetle Mool - Tatarlarn ilk istillarn srasiyle izah ederek fevkalde canl, fakat toplu olarak konmutur. Elaynnin 1 3 4 8 - 1 3 4 9 (Sahife 4 9 8 , 5 2 9 530[*] senelerinde) Suriyede, Msrda olan taun hakkndaki k k bir hikyesi konm utur ki bu v a k aya ahit olanlarn anlattklar korkun taun banna dair verdii malmat havidir. Bizde Kara lm diye m aruf olan bu taun bundan evvelce de Avrupada hkm srm t, (bakalar tarafndan nerolunan 1, 15, 2 3 baplarna bak [1]). Arap eserlerinden alnan malmat yalnz tercem e olunmutur, fakat 19 u ncu bap iin yaplan istinsa [2] 3 6 5 sahifede izah edilmitir. Geri kalanlar hep asllariyle b era b e r baslmtr [3], bununla beraber ihtilflar metin altnda mutarza iinde gsterilmitir. Ebulfedamn Altn Orduya dair verdii muhtasar mal mat havi olan m eh u r tarihine [4] gelince tarafmdan zik rolunan ve baka eserlerden istinsah edilenlere de iaret etmekle iktifa eyledim ( 5 0 2 , 510 514 sahifeleri) bnilverd tarihinin [5] aslndan tarafmdan neredilen ksm m da bnilverd'nin zikri geen taun hakkndaki kaydi ile iktifa ettim. Tercem eleri elden geldii kadar ayni ile yaptm, yalnz harfi atf olan 0 ) lerin tekrarndan kandm. Bu harfler pek ok yerlerde konulm amtr, baz yerlerde lzumu grl dke (ise, sonra, o vakit, fakat ve saire) gibi szlerle dei tirilmitir. Baz cm le ve ifadelerin toplu olmas iin lzm gelen szler her yerde mutarza iine alnmtr ki bununla kimi ve neyi kastetiim e iaret ettim. nk Arap mellifleri ismi haslar n c ahs yapmakla iktifa etmilerdir; ismi haslarn (gaip, o) nakillerinde m m kn olduu kadar onlar arktaki telffuzlarna gre kullanmak istedim...
[*] k in ci ciltted ir. [1] b n ile sir, b n i B atuta ve b n i A rabah baplar. Mtercim. [2] Y alnz b n i H aldun b ab a sliy le b erab er b aslm tr. Mtercim. [3] son rad an M srd a b a sld n d a n m ellif bu n u m atbu e se rle r arasnd a gs tere m e m itir. Mtercim. [4] E y u blerd en olan H am a p re n si Ebulfedam n j j adl tarih i. Mtercim [5]. E bu H afs m er b n ilv erd inin j tarih id ir k i E bulfeda tarih in in b ir icm ali m ahiyetinde olup vefat se n e le rin e kadar tem dit olu n m u tu r. Mtercim-
XVIII
Mukaddime
Kitapta tesadf edilen Tatar adlarnn m esel ( 1 0 0 , 1 0 9 , 155, 1 5 8 vesair) sahifelerdeki adlarnn doruluunu tekeffl edem em; n k bunlara sebep karklktr, bunlar her tr l melliflerde veyahut daha dorusu el yazmalarnda ayni ahsn adnn btn tarihlerde b ak a b ak a zikrolunduunu gr- mekteyiz [1]. Bu ahslarn h akik adlarnn tayini ileride yaplacak aratrmalara baldr. slm devirlerinin seneleri, aylar ve gnleri Mild sene hesabna evrildii vakit Wustenfeldin m eh u r Almanca eserini takip ettim. M ecm uann ikinci cildine ran, Tatar v e T rk mellifle rinin eserlerinden [2] istinsah olunan paralar girecektirBu iki cilde lzm olan tarih ve coraf ve baka notlar tarafmdan nerolunacaktr; bunlardan imdilik ancak pek azn yapm aa karar verdim. E v v e lce tarafmdan toplanan metinlerin baslmasiyle uratm... B Y ksek lim, W. de Tiesen H ausen bu m ecm uann n e rinde candan alka gsteren ve kendisinin Asya mzesinde ve im paratorluk ktphanesindeki baz yazma nshalardan istifadesini temin eden Berlin, Laypzig, Liyon, Londra, Oksford, Paris, Mnih ve Viyana ktphanelerini ziyaret edebilmesi iin tam alt ay ecnebi m em leketlerin e gitmesini temin hususunda uraan Graf Aroganow derin sayg ve minnettarlk ile yadediyor ki o sayede bu ktphanelerde iyi m ateryaller elde etmi, hatt ken d isin e kesesinden iki bin beyz ruble tahsis eylemitir. Baz m uk ayeseler gn deren, mahallinde m ukayese eden, istinsahlar ve yazma nsha irsal eyliyen zevata; hususa bu eserde en ufak ihm al leri, tercem edeki gedikleri dolduran P etersb u rg niversitesi Profesrlerinden Baron Ruzene de derin teekkrlerde b u lunuyor. Mtetebbi msterik olanca h im m et ve gayretleriyle m e y dana koyduu bu mecmuada cahil hattatlarn yazdklar
[1] Y ani b a k a b a k a gryoruz. M te r c im . [2] Y a n i F arsa, T atarca ve T rk e e serlerd en alm an paralar g ire c e k tir. Y o k sa b irin ci ciltte Arap o lm y an Ira n lla r ve T rk ler de vard r. M te rc im .
X IX
A ltn O rdu tarihine a lt m etin ler
kelim e ve ib are yanllarn nasl bulm u ise yle yazm ve ara sra (sic) iaretini de unutmamtr. te bu yzden bu kym etli metin yanl ismi haslar, yanl imllar, yanl kelimeler, hatt manay bozabilecek ibareler, nihayet sarf ve nahiv hatalar - bir takmlar notlar ve tercem elerde tashih olunm akla b e r a b e r - y in e ok yer tutmutur. Bundan nai ilk n ce metinleri tashih ettim, mellifin ald metinlerin m ehaz larn stanbu l'k tphanelerind e uzun uzadya uraarak bir oklarn bulabildim, bun un la b eraber bir takmlar da eksiktir, b ulunan mehazlardan metinleri bulup karm ak kolay olmad, fihristsiz nshalar 617 ( 1 2 2 5 ) 9 4 0 (1444) senelerinde cerey an eden vukuat yllara ayrarak birer birer gzden geirdim , hele stlahlara ve resm m uh ab erelere ait olan L j'iflib J'j ~ ile .j.j-iJi J kitaplarn batan so n una kadar mtalea ettim. Metinleri yazma ve basma ns halar ile veya ayni bahsi yazan dier kitaplar ile karlat rarak veya sarf ve nahiv kaidelrine tatbik ederek dzelttim, karlatrdm eserleri not ksmnda gsterdim. Metinleri yazlmyan babn v a k a balarnye T rk ey e tercem e ettirdikten sonra beyan ettiim vehile tetkik ederek elve rili olann aldm. Mellifin bnilforat, Nuvveyr, Ayn veya muhtelif tarihler den naklen manay dzelten veya sarf ve nahiv kaidelerine uyan ibaresini, ilvesini manay tenvir ediyorsa ayni ile aldm, yoksa bunlar alm aa lzum grmedim. Notlardaki tashihlerini olduu gibi yazdm. Tashih etmediklerini de dorudan doruya tashih eyledim. Bir takm hatalar matbaa hatas olmakla onlar tashih etmedim, gerek metinleri, gerek tercem eleri tenvir edecek baz notlar ilve ettim. Birden fazla olan nshalar tetkik eyliyerek racih grdm metne, deilse not ksmna yazdm. E cn ebi ismi haslarn tashihi ile ok uratm. Mellif ile m tercimin yazlarn ayrm ak iin mellif iin M. veya T.H . mtercim iin d e / . Z. iaretlerini koydum. M ecm uada geen Garp limlerinin isimlerini Um um Ansik lopedi ve slm Ansiklopedisi imlsna, Rus limlerinin isim lerini de mecmuadaki imlya gre yazdm. urasn unutm-
XX
Mukaddime
yalm ki Altn Ordu Devleti tarihinin garip bir tecellisi v ar dr, ok defalar vakalar v e tarihler biribirlerine u ygu n d mez. Nitekim tercem ede gze arpacaktr.
Mellifin mecmuada ald m ehazlar unlardan ibarettir:

M lhazalar
688 611 H i c r a r a s n d a 6 2 8 662
M ellifler
Eserler
-U
Jlaj**.
681 685
fil
1J
1
IJ> jU I J ' (
^ (l f jl T J
j>î Oii)
l _
d
4
627 - 6 7 1
j- 'j
B a y b e r s t a r ih i ^ .
,^ 1 vJL1 <^.J
S _ fi\ 2 .x j )
661 708 65 0 780
( B a y b e r s t o r ih i n J e n m s t a h r e ) 66 1 667 H ic r a r a s n d a
^ < C~ ]
B i r i n c i k s m k i n c i k n
ibikli ;<fj / J J v/ ^ ) j
6 2 3 -7 1 3 6 6 1 -7 2 5
lS y I |^ \
(iO/
7
8
7 0 9 -7 1 8
6 6 0 -7 3 7
f-i* \ ci
jjjJl V 4 ' >7
[1] M ellif, e se r sah ib i m alm d e ild ir diyor, fakat b ey an ettii veh ile R e n o nun sah ib in i b n i A bd zzahir d ed iini de ilv e ediyor. M e c m u ay gzd en geiren ilji* j jtei* j jLi.yij.iiT sa h ib i M. R e m z i de sa h ib in i b n l A b d zzah ir g steriy o r, tz.
XXI
A ltn O rdu tarih ine a it m ctnler
6 6 0 712
| j[ ] .1 1 1_ dJilr j
f %M\ j;\ _ f *-V J j j jfjirj jU.Ni dili] jU .N I^,
10
T a rih ve C o r a f y a y a ait
Njl
R esm m u h a b ereIere a il
11
7 0 4 705 H ic r a r a s n d a 7 3 9 743 6 9 1 741 "
[2 ]
j
l2 jJua
j -at.
A
[ 3] 13
7 1 3 716 H ic r a r a s n d a 6 6 0 730
I-ij l
14 15
M e h u r S e y a h a t n a m e d ir
*]&yO l
Jj jU.MIj1 ^ jjlkJu;|_
|(<LjlaJ (j-1 p-j) 'J _ * jli" j pl)^1 <*/ " ( ^ } Â ")
7 1 3 743 H ic r a r a s n d a 7 2 0 797
16
R e s m m u h a b e r e le r e ait 7 6 6 799 H ic r a r a s n d a
lîk a lV^ _ jy ilgili j
I _
----
17 18 19
l tj 1
C u c U lu s u D e v le ti / G u c i U lu s u \ \ v e R esm m u h a b e re le r h a k k n d a /
j_*i-Ij 1-C -iljl ^ 5J^J ( LuVlit" J
j _rJllyc.|
6 5 2 833 H ic r i a r a s n d a 720
______________ ____
H ic r v u k u a t
i]ji J j j 43^ jT'i ^ jLlcNI j
21
jlTM ljJ
[1] T a rih lisl m n m u h tasar olan ve em sed d in Sahavi tarafn dan H icr 901 ta rih in e k ad ar tem d it olunan tarih tir T. H. [2] M ellif m u h a rriri m alm d e ild ir d ed ik ten son ra b elk i b u n u n sah ib i em ed d in u cai M srd ir sz n ilv e ed iy or . H. [3] M ellif B io g rafi h ak k n d a galiba bir e se rin sek iz in ci cild in i tek il eder d ed ikten son ra ayni m al m at h arfiy y en te k ra r ed en b rah im M u u ltayn eseri olan W J J j - * & '*- j f ile m u kay ese e tti in i sylyor. Telfik u lih b a r sa h ib i bu b iy o g rafin in sah ib in i dorudan d oru ya b rah im M uultay g steriy o r. 1. H.
XXII
Mukaddime
712
H i c r T u k u a t
I /
___ __2 2
7 2 0 796 H i c r a r a s n d a
f
a
^
2 3
773 819 H i c r a r a s n d a
T im u r v u k u a t 617 947 H ic r a r a s n d a
1 }
<~Jy j J jU -lo c
----- -- 2 4 }
j
2 5 ^ 6
I
z b e k H a k a n la r h a k k n d a J! . \' "
_J^ 4 > z) < JJb j i

.'' " * \- ,
J
Bu 2 6 bapta zikrolunan eserler [33] e bali olur, m el lifler arasnda Trk m verrihleri de vardr. Her b abn ba tarafnda ald m ehazlar hakknda pek kym etli malmat vardr ki, eser tetkiki hakknda gzel bir n m unedir, u m ehazlar da vardr : 1 kinci bapta Kahire ehri hakknda O^lill ^ ^ JL l .IgjaÂjJl 2 kinci bapta Sultan Kalavomn Siyreti hakknda tlU l jil 3 Beinci bapta Baybers tarihinden istihra olunan <Sjl j I -4jI 4 Sekizinci bapta Birzalinin tarihinden ihtisar ettii L *j < j0l !l L ti) j] 1 5 On nc bapta 6 Yirminci bapta tSj ^*T e rcem e arasnda biri onuncu bapta 1 j k ^ ' ^ . j ' ^ d i e r i yirmi beinci bapta olmak zere jUjllSl^ da gsterilmitir. Bundan baka naklettii mehazlar da vardr :
bni Hacer ve Ayn tarihlerinde ve yirmi ye dinci bapta Ayn tarihinde bni Hacer Yirmi yedinci bapta Ayn tarihinde J l* * J
< _ s j' k j- l
c>^'
tj t j\ jl .... JjV ljlI j JjJIjU-I
jLJI jy>jI J c J.--*
2 3
4 5
XXIII
AJtn Ordu tarihin e a it m etin ler
Mecm uada yirmi alt baptan baka iki bap daha v a r dr ki, hepsi yirmi sekiz baba bali olur. Biri ilveler ve tas hihler, dieri de lahikalardr. lveler N ov vey rlnin J'-3 * ksm ndan ibarettir. Bununla b erab e r arzolunduu vehile arapa nakiller de vardr. Bu paralar da tetkik ettikten son ra tercem e ettim. Tashihler ancak j m Ayasofya Ktphanesindeki yazm a nsha ile tashihinden ibarettir. Lahikalar daha evvelce beyan olunduu zere Aka deminin 1 8 2 6 1 8 3 2 tarihlerine ait olmak zere iki progra m havidir ki, bu programlarda artlarla beraber yz altn nakt mkfat beyan olunmutur. Mecm uann sonunda bir sahife kad ar hata ve savap cetveli vardr. Rusa yazlan mukaddime, ilveler ve tashihler ile lahi kalar, bap balar, metni yazlmyan baplarn ksm balar, ismi haslar ve notlar Trkiyat Enstits rusa mtercimi m erhum B ay Haan ile Edebiyat Fakltesi memurlarndan Bay Sabur Resul tarafndan tercem e edilmekle ok yardm lar sebkettiinden onlar teek kr ile yadederim.
D
stanbul ktphanelerinde bulabildiim mehazlar :
K t p h a n e le r E s e r l r
Leyden basm as niversite Ktphanesinde [Halis Efendi] 3 5 1 9 3 5 2 0 num arada ve [Rza Paa] 2 2 4 7 num arada mukayyettir. M sr basmas oktur. Ayasofya K tphanesinde 3 0 5 6 3 0 6 6 n um a ralarda yazm a nshas vardr. Kadasker Molla elebi Ktphanesi 119 n um arad a pek eksik bir nsha vardr, fakat alnan paralar yoktur.
'jy** 2
X X IV
Mukaddime
Ayasofya Ktphanesinde 3511 3 5 1 6 numaralarda mukayyettir, baz ktphanelerde eksik n s halar vardr. Kprl Ktphanesinde 1 0 3 7 nu marada mukayyettir. Ayasofya Ktphanesinde 3 0 0 5 3 0 1 6 numaralarda mukayyettir. Baz ktphanelerde vardr, fakat hi bir nshas tam deildir. Kprl Ktphanesinde 1079 num arada mukayyettir. Nshas nakstr, 1189 numarada Tarihlislmm zeyli olarak Sehav inin Dveli slm vardr. Murat Molla Ktphanesinde Dveli slmiye ad ile 1410 No. da mukayyettir. Nshalar eksiktir. Ayasofya Ktphanesinde 3 4 1 5 3 4 3 9 numaralarda mukayyettir. Ayasofya Ktphanesine 3 1 6 0 n u marada yazmas, niversite K tphanesinde [Rza Paa] 2 6 1 9 n u marada Msr basmas vardr. Hamidiye Ktphanesinde 8 9 2 8 9 4 numaralarda mukayyettir. Bir ok ktphanelerde vardr. niversite Ktphanesinde Pa ris basm as franszca tercem esiyle b era b e r 91 ( 5 + 9 ) = 9 2 6 4 n u maralarda, Millet Ktphanesinde [Ali Emiri] Msr basm as 2 5 5 8 n um arad a ve franszca tercem e siyle beraber Paris basmas 2 5 9 9 2 5 6 2 numaralarda mukayyettir. Kprl Ktphanesinde 1 154 1157 numaralarda mukayyettir.
r:*-,Si.jir >
jUMlaJil 7'
_^ 1 ---------8
llfJlj 4 j l-U I --- -9
(j-\ A s-j --- -10
f l/ V l
11
XXV
A ltn Ordu tarih in e a it m etin ler
Baz ktphanelerde eksik nsha lar da vardr. Fatih Ktphanesinde 4 3 1 2 nu marada, Esad Efendi K tphane sinde 2 2 4 3 num arada m u k ay y et tir. Baz ktphanelerde de vardr. N uruosm aniye Ktphanesinde 3 0 8 5 3 0 7 0 numaralarda, Damad brah im Paa Ktphanesinde 8 6 3 8 6 9 num aralarda m u k a y yettir. Masr basmas oktur. Bayezit U m um Ktphanesinde 8 2 2 num aralarda mukayyettir. Ayasofya Ktphanesinde 3 3 6 9 3 3 7 2 num aralarda mukayyettir. B irok ktphanelerde vardr. niversite Ktphanesinde [Rza Paa] 1 8 4 1 184 3, Millet Ktpha nesinde [Feyzullah Efendi] 1 5 3 7 1 5 3 9 num aralarda mukayyettir. Daha baz ktphanelerde vardr. Kprl Ktphanesinde 1 0 2 7 ve 1 0 2 8 num arada mukayyettir. Fey zullah Efendi Ktphanesinde 1 4 0 3 num arada yalnz beinci cil di vardr. N uru osm an iye Ktphanesinde 3 0 5 6 num arada mukayyettir, bir ok ktphanelerde vardr. N uruosm aniye Ktphanesinde 3 3 9 3 num arada mukayyettir. Bir ok ktphanelerde vardr, Msr basm as oktur. T rkiyat Enstit s nde 1 7 4 5 ve ir Efendi Ktp hanesinde 1 2 6 2 numaralarda Liyden basmalar vardr. jLitMl j JisLtl
I*-
S ~
jO "
XXVI
Mukaddime
Veliyddin Efendi Ktphanesinde 2 3 7 4 2 3 9 6 numaralarda, Millet Ktphanesinde [Carullah Efendi] 1 4 9 0 1591 numaralarda m ukay yettir, eksik nshalar da vardr. Air Efendi Ktphanesinde 6 0 8 , j.tU H amidiye Ktphanesinde 8 9 6 num aralarda mukayyettir, birok ktphanelerde vardr. Tercem e arasnda grlen m ehazlar: Ayasofya Ktphanesinde yazma tjj'V nshas 3 4 9 4 3 4 9 9 numaralarda, Rza Paa Ktphanesinde Leyden basmas 1 7 8 9 1 7 9 0 numaralarda mnkayyettir, daha baz ktphanalerde de vardr. N uruosm aniye Ktphanesinde csj'l' j l - j U J I J*u.l 3 4 2 8 3 4 2 9 num aralarda mukay. -ittir, baz ktphanelerde de
v & r d ir .
20
21
. asofya Ktphanesinde 3 4 1 0 3 4 * 2 , Kprl Ktphanesinde i .' .'41157 numaralarda m u k a y yettir, nshalar eksiktir. Ayasofya Ktphanesinde 3 1 4 6 num arada 5-r^ vardr. Air Efendi Ktphanesinde 2 3 2 , Rza Paa Ktphanesinde 2 2 3 0 2 2 3 2 num aralarda mukayyettir, basm alar oktur. N uru osm an iye Ktphanesinde 3 1 5 5 , Veliyddin Efendi Ktpha nesinde 2 3 3 9 num aralarda m u kayyettir. kenarnda M sr basmas vardr.
S *
XXV II
A ltn O rdu tarih ine a it m etinler
Kprl Kt phanesi nde- - ^3 1 0 8 0 num arada mukayyettir. Aya sofya K t p h a n e s in d e 3 2 1 3 3215, Ali Em ir Ktphanesinde 2 3 0 9 numaralarda mukayyettir.
JOtjJl J * J . 1 I 7
Bap balar-nda grlen mehazlar : 1 ) j Vr 1 Jaki- 2 bab; 2 ) - l j j/Ul j-ii I 3 b a b ; 3 ) iljjl j 5 bab, 4 ) 8 babKtphanelerimizde bulamadmz mehazlar: > iU l t < y\ ^jL~ -u .; l i wsL l^ v a - i 0^1JA-fJI t i
. ^ j]l
6 *u 5 ~ ^ lU
^j >lilJJaJI t Ûll
Ord. Pro/. . H . Z M R L
[*| Lleli K t p h an esin d e 2 0 0 2 nu m arad a T ab eri T arih i m uhtasar olan b n ila m id T a rih i m u k ay y ettir.
XXVIII
E lk m il
b n ile s ir
z z ed d in E b u lh a s a n A l i E lc e z e r ib n ile s ir a d ile m eh u rd u r. [ C e z ir e i ib n i O m er] d e 1160 [ 1] d e d o m u , 7233 te [ 2 ] M u su ld a lm t r. b n ile s ir uzun m d d et M u su l A ta b e i N u red d in A r s la n a h n h iz m e tin d e bu lu n m u ; son s e n e le r in i t e l i f v e tetebbu i le g e ir m itir. T a ta r la r a d a ir y a z la r n k s m e n v a k a la r a a h i t o la n la r d a n soru p re n erek, k s m e n d e iid ere k y a z m tr . A a k i p a r a la r den a ld k . E ser 6 2 8 H ic r sen esin e [1 2 3 0 - 1 2 3 1 ] k a d a r o la n v a k ' a la n n a k le d e r . B u k ita p T orn berg t a r a fn d a n 12 k s m o lu p 2 c ilt f i h r i s t v e t a s h ih le r ile bera b er b a s lm tr , bu n u n la bera b er J b n ile s ir in el y a z m a sn d a n b a k a b a sm a la r v a r d r . 1290 [1 8 7 3 - 1 8 7 4 ] te B u l a k t a 12 c ilt o la r a k b a s lm tr [ 3 ] . T a r a fm d a n il v e o lu n a n tercem en in m etn i T orn b erg ta ra fn d a n n erolu n an 12 c ild in d e n 2 3 3 -3 2 8 k a d a r o la n s a h i f e ler in den a ln m tr. B unu n b y k b ir k s m ev v e lc e D o h sso n , D efrem e ry ta r a f n d a n fr a n s z c a ter cem e e d ilm i tir . R u s a tercem esi I l m i n s k i t a r a fn d a n y a p lm tr .
[1] 5 5 5 H icr. z. [2] 6 3 0 H icr. z. [3} K ahirede b ir k a defa m tr. M etinde g sterilen tarih ik in ci tab tarihid ir. z.
basl
TURKES
TATARLARIN MSLMAN MEMLEKETLERNE ILGARLARI [1] [H. 617] Nice yllar,bu hadiseyi etin grp zikrinden holanm ad mdan dolay beyan etm eden vazgem i idim. Ne bir adm ileri atabiliyordum, ne bir adm geri kalyor idim, tereddt iinde kalm idim. Evet islm ve mslm anlarn kara ha berini yazm ak kim e kolay o lu r? Bunu kolay kolay kim yazabilir? Ne olayd! Anam beni dourmyayd. Ne olayd ! bundan evvel lm, bsbtn unudulm u olaydm! u ka dar ki dostlarmdan bir cem aat bu hadiseyi yazmaa beni kandryordu. Ben ise yle durup kalyordum. Nihayet bu hadiseyi brakm ann hi bir faide verm yeceine kanaat getirdim. Artk sze balyoruz : Bu i gecelerin, gndzlerin dourmad, btn halka, bilhassa mslm anlara amil olduu byk bir hadiseyi, koca bir musibeti iine alyor. Bir kimse lem Tanr Taalnn Adem (peygamber) i yaratt zamandan bu ane dein bu gibi felket grmemitir,, dese k e re k sylemi olur. nk tarih ler ne buna ya klar, ne buna yanar, hi bir eyi iine almamtr, zikrettikleri hadiselerin en bynden biri Buhtu nasrn srail oullarn ldrmesi, Beyti Mukaddesi ykm as dr. Bu mel'unlarn, her biri kat kat Beyti Mukaddes olan m em leketleri yikm alarna nisbetle Beyti makdis n ed ir? ld r le n le re nisbetle srail oullar ne tutar? nk ld rlen bir tek ehir ehalisi srail oullarndan daha oktu. Olabilir ki halk, lemin tkenm esine, dnyann yok olmasna dein bu gibi hadiseyi grm iyecektir; Y ecu ve M ecu baka. Deccale gelince D eccal kendine uyanlar brakr, kar gelenleri bitirir; b unlar ise bir tek kim seyi brakmadlar, belki erkekleri, kadnlar, ocu klar ldrdler, geb e kadnlarn
[1] (1 2 2 0 M .), b n ile s r b u b y k h ad iseye ackl, k o rk u n s zlerle baly or. Z.
2
Elkmil ibnilcsir
karnlarn yardlar, ana karnnda olan yavrular ldrdler. [n ] ^ ^ *1 1 il V I ; o Vj * t 1 j ^ M te kvlcm u m u , zarar h erk ese d okunm , rzgrn ynn evirip kovalad bulut gibi m em leket m em leket dolam olan bu felket nasldr? yleki Tatar kavm i in taraflarndan ktlar, Kgar, Balasagon gibi Trkistan m em leketlerine; oradan Sem erkant, Buhara ve saire gibi Maverannehir m em leketlerine h cum ettiler, onlar aldlar, ehalisine zikredeceimiz eyleri yaptlar. Sonra onlardan bir oymak Horasana geiyor, orasn, alarak, ldrerek, ykarak, yama ederek ilerini bitirdikten sonra brakp gidiyor, Oradan R ey e, H e m e d a n a , Cebele' ve oradaki ehirlere, ta Irak snrna dein tecavz ediyorlar, Sonra Azerbaycan, E rran iye [2] zerlerine varyorlar, bu m em leketleri y k y o r lar, ehalisinin pek ounu ldryorlar. Pek az kaup kurtu labiliyor. Bunlar hep bir yldan az bir zaman iinde oluyor, bunun bir misli duyulmamtr. Azerbaycan, Erraniyeden fari olunca irvan derbend ine revan oldular, ehirlerini aldlar, padiahlarnn bulunduu kaleden maada hi biri kurtulmad, o kaleyi brakarak Lan, Lekiz m em leketlerine getiler[3]. Bu taraflardaki trl trl uluslar bol bol ldrd ler, mallarn yama ettiler, ehirlerini yktlar. Sonra Kpak topraklar zerine vardlar. Kpak ehalisinin en ou trktr, Tatarlar nlerinde duran ldrdler, geri kalanlar bklere, da balarna katlar, m em leketlerini braktlar. Bu Tatarlar burasn da aldlar, bunu pek az bir zamanda yaptlar, buralar da ancak yryleri kadar elenip kaldlar, baka kal yok. Bu oymaktan b aka dier bir oym ak da Gazne ve ona bal olan yerlere, civarndaki Hint, Sicistan, K irm an m e m leketlerine getiler, bunlarda onlarn yaptklarn, daha id detlisini yaptlar, bun un bir misli kulaklara arpmamtr. nk m verrihlerin dnyay istil ettiklerinde uyutuklar skender dnyay b ukad ar a b u k elde etmemi , a n cak on
[1] Biz T anr k u llary z, an cak on a dneriz. M sib etlerin e raz olu ruz. Zor, g, erk an cak h e r ey d en y ce ve u lu olan T an r iledir. Bu c m le E sk i T rk e k itap larm zd a JW O L U , s y erin d ed ir. Z. [2] Eran, E rivan . Z. [3] Lan, Alan D a stan d r, L ek iz b en d eri irv an ark asn d a b ir eh ird ir, Lezki o ym a olacak. K am u s tercem esi Z.
3
A ltn O r d u ta rih in e a it m e tin ler
yl kadar bir mddet zarfnda alabilmi, hi bir kimseyi ld rm em i, yalnz boyun em elerine raz olmutur. Bunlar ise yer y znn en bayndr, en gzeli, bayndrl ve ahalisi en o k , ahlk ve gidi itibarile en mutedil olan parasn hem en bir yl zarfnda istil ettiler ; girmedikleri ehir hal kndan her biri, basknlklarndan korka korka sabahlam , hcu m etmelerini beklem i durmutur. Bu Tatarlar asla erzak ve levazma, gelecek bir imdada da m uhta deillerdir, nk yanlarnda koyun, sr, at ve sair hayvan vardr. Bunlarn etlerini yerler, baka bir ey yemezler. Bindikleri hayvanlar da yeri trnaklar ile kazar; ot kklerini yer. arpa bilmez. Tatarlar bir yere konduklar zaman dardan hi bir eye muhta olmazlar. Diyanetlerine gelince onlar gne doarken taparlar, hi bir eyi haram bilmezler, btn hayvan hatt kpek, domuz ve saireyi yerler. Nikh n e d ir? Bilmezler, belki bir kadna birok erkek gelir, ocuk dnyaya geldi mi babasn bilmez. slm ve m slm anlar bu m ddet esnasnda yle musibetlere giriftar olmular idi ki hi bir ulus buna giriftar olmamt. Bu m usibetler den biri ite bu Tatarlardr. [1] Tanr bunlar hayrsz etsin,, b unlar arktan kalkp her iidenin mthi grecei ileri ile diler. Sen bunlar erh olunmu, bitiik bir halde gre ceksin[l]
[ y J JU i l L iji
[1] b n ilsir d i er iki m u sib e t d aha zikred iyor: B iri h allar sefiri, d i eri tatar ve h allar m u sib e tlerin d e n ku rtu lanlar arasn d a ki fitne ve fesat. Z. [2] y ce tonr d ilerse. Z.
4
m e t n in a s l i
y ' i j.
jM A( jO S j^ M*-j
-j --- ( *\ \V <C * ) p}L*Vl
J l jd l
J> -
p -^ 51 t Is ^ y * l IajSÎ^) U k * U a^jL-I o Jj t cr4-^

& A
w . 1 *5-\^'V l
^ ^Lc- o_^" *^L? {j*^

fi 4
^1 4 -A c-
1^^ L ^ * l* 1 î^ 1*aa

jl lj
J^_Jl IA * J jZ li Ifr^ ^
l_i (_ -^ V tUJj (* ^ - '* ' ^ v 3 ^ L. ^j^-V .1. jl a
_is e * l l j U j k . _T jJ *
i H
* - u II_} ^doJl ^j j I - 1
o VI (jl |*jl J l *j 4 A )I
er*J U^l-i V_j
jli
li jl = >jl
Ijlic I
^r-ii!lI*xJl ^j^-jJzZJl^
lj-* C a * X 3 ^
j '^JI
U îol^l^y j j - X U
c V j* _j^>- U J l a___IJL o J l b_j
jj
e-^~t_j ^ j l s
U*
J l ^_ Jl
03J
1 _ j ~j \ y-> L > _ j
5
."-j-J 1 ,,_ 31a-I

a
J ci^ <ol^l *A A JlU *u > ^^
-) 1 ^ j l3*
^
(j
< \ JW -_aJ\ *1 Jl I^ Z s ^ Jb-I j J Li'lj *U 1 ^ 3
^ < s ^ 3
\ j j l **
(JL_Jg Vlj
1 _^ 2-j jl #
fj*
* il VI e^ 5 V_J J V
. p k Jl J J I
u jL s C -J ^ j O j l __ J y J ? {& J jZ * j a l \ ^ 1 0j y j
j*^ '& ' L )t
jt - j
^M j
\ j J ^ zas
(jucJl ^l^ls]
J i.
iy>~j> - L * $ j3
fi
4j
1*_a-_j ,s j \ j X j j ^
j^S\ I j j l j5\i J l 1(1 jf
j j i - l - M j
Altm Ordu tarihine ait metinler L-t bCL* j
jk s j L l ( J l
\
4 j> U s> ^ * {T o ^ -V j U l* U l
-i=- J l jMJl {j * J Uj J J - t -tlj jl_) l $1*1 j S ~ I
Jl
f V - j_j-v-ai
* * * *
U jt- aJt jl L. l * . <c . ^
Jl j
j j
U I a,_p i)l
j^l. V j- ,jJl 
J j " ' -> f^3^. ' j * J' y . j\- V

jll*_^cJ -C jll ^
J ' Oy^ y j r * ^ ^-O ( 3
&
c
jIac Vl \ ^
^ JJ^
1^1*3 l^c
^ J^
LIo-a j * . - ^ J ^ \ j LL
j-cXNl (j\i
y- ,3
lfrC u U 1
V~^ ^
^ * ^ Jb
VJ*
(3**
^*J^S
<-*^'
l o-!* * j LgCir ji L*_JI tUJu t! ^ <-l!aJL lil iy* ^ ^-x>-l ^Jâj ^
l l^ d l* -X s
(j^ - j~ s '
j^ j V 5> t> -> tuol

Û-Vl jl ^ f - 1^
^ to^*s^l
e ( J l
t jM Jl iy* -^ > -1 v l^ -
V ^ AJl
*c
J ^ Jj
j)l _^vJl (^ -- ^ 11
Ul_j j j N V oLJl lJ i^ jv^ J^ ^
J f- s J^-'-> ' N V_)w I
. . .
^ J ^j^>- ^
^ tJl ^
Y \
i_)^fcG \ ^p- t*j1_j-dl ^-^7 JÎ elo- lil

^yk ->^-l ^ ^
V^c-jlt aIc -
^
2 a 11 oJkjb ^
0> jJj 1>-1^J

* L J llj 'Vl -X a1 _j oU t*3_^|, ^
jJS^ *
j) I JLÎ
TATARLARIN TRKSTAN VE MAVERALNEHRE ILGARLARI VE YAPTIKLARI. Bu sene iinde Tatarlar slm m em leketlerine hcum etmilerdir, Tatarlar Trklerden b y k bir uruktur. Bulun duklar yer in tarafndan [1], Tu m a dalardr[2], buras ile slm mem leketleri arasnda alt aydan ziyade mesafe vardr. Onlarn hcum lar yle olm utu: Tem uin dem ekle maruf olup ingiz Han denilen padiahlar kendi m em leketlerinden ayrlm, Trkistan taraflarna revan olmutu. Tacirlerden ve Trklerden bir kafileyi birok gm, kunduz derisi, ve saireyi [ 3 ]satp kendisine giyecek kuma, almalar zmnnda[4]Maveralnehir ehirlerinden S em erka n t ve B uh araya gndermiti. Bunlar T rk m em leketlerinden trar denilen ehre geldileer, buras Harezmahn son vilyeti idi. Burada bir naibi vard. Tatarlarn bu oyma gelince naip Harezm aha bunlarn geldiklerini, yanlarndaki mallarn, bildirir bir haber gnderdi, Harezm ah gnderdii bir adam ile onla rn, ldrlerek mallarnn alnp kendisine gnderilm esini emretti. Naip de emir m ucibince onlar ldrd, mallarn da gnderdi ki bunlar ok ey tutuyordu, mallar H arezm aha varnca bunlar Buhara ve Sem erka n t tacirlerine da tt, onlardan parasn ald. Harezmah Hatayhlarden M averalnehri zabtettikten sonra Trkistan ve ondan sonraki m emleketlerin [5] yollarn kapam idi, buralar HataylIlarn iken Tatarlardan byk bir uruk (memleketlerinden kp) buralara gelmiti. [6] Harezmah HataylIlardan Maveralnehirde ki m em le k et leri zabtedip Hatayllar ldrnce [7] bu Tatarlar Kgar, Belsagon ve sair Trkistan ehirlerini almlar, [8] Harezma[1] V eya in toprand an, in lk esin d en . Z. [2]T u m g a T oga, in m erkezid .r.Z . [3]H ata ve Hten m atalarm d an .Z [4]Y ani bu m atalar satp k e n d isin e , evld na, kad n larn a m n asip b ir ey alm alar iin . Z. [5] H a re z m a h Iraktan T rk ista n a kad ar h k m s r y o rd u .Z . [6] Yani T rk ista n e h irle rin in a rk a sn a in m ilerd i. H ataylIlar ile ara la rn d a d m an lk , sav a vard. Z. [7] H arezm ah H ataylIlara b y k i le r y ap m m e m le k e tle rin i alm t.Z . [8] P ad iah lar K l k H an idi.
7
A ltn O r d u ta rih in e a it m e tin le r
hm askerlerile savata bulunurlar idi [1]. te bundan nai Harezmah kuma ve sair levazm onlardan diri etmiti. Tatarlarn slm m em leketlerine hcum lar hususunda b u n dan baka sebepler de sylenmitir, fakat bu sebepler kitap lara gememitir. (Zikredem iyeceim eyler oldu, sen onlar hayr san da artk haber sorma.) Harezm ah Cingiz Hann adamlarn ldrnce onun ne olduunu, bileince olan carhaclarn miktarn, ne yapmak istediini gznnde tutmak iin bir takm casuslar gn derdi [2]. Casuslar gittiler, yollardaki susuz llerden, da lardan geerek nihayet oraya vardlar. Uzun bir mddet sonra dndler; Harezm aha saylarnn okluunu, onla rn hadsiz, hesapsz olduklarn, vurum aa en ok dayanan Tanr m ahlukundan olup bozgunluk nedir, bilmediklerini, muhta olduklar yat, yara ellerile yaptklarn haber v e r diler. Harezm ah Cingiz adamlarnn ldrp mallarn aldna piman oldu, kendince salam bir fikir peyda oldu. ihabeddini H uyuk [3] yi artt. ihabeddin fadl bir fakh idi, yannda pek itibarl idi, beyan ettii reyine kar durmaz idi, ihabeddin geldi, Harezm ah yle dedi: B yk bir i zu h r etti, her halde onu dnp yapacamz ey hakknda reyini almaktan baka are kalmad; yle ki Trk tarafndan saylam yacak derecede bir ok asker ile bize kar bir dman kmldad. ihabeddin ona u cevab verdi: (Sklma) askerlerin oktur, etrafa yazar, damk as kerleri toplarsn, btn ahali silhlanp karlar. nk sana mal ile, can ile yardm etm ek btn mslmanlara vacip olur; sonra toplanan askerlerin ile Seyh un tarafna gidersin, Seyhun b y k bir rm ak tr,T rk mem leketleri ile slm m em leketlerini ayrr, artk orada bulunursun [4], Uzun bir mesafe kateden dman gelince askerleri yorgun, dermansz kalacaklarndan biz kavi yrekle onlara kar karz.,, Bu nun zerine H arezm ah emirleri, yanndaki danlacak
[1] nk H ataylIlarn in k razn d an so n ra H arezm ah n hududu T rk ista n g b e in e kad ar d ayanm t.Z . [2] S iy asetn am ed e zikrolu n d u u v eh ile ca su sla r tacir, sey y ah , sofu, il satc, d ervi k y afetin d e g n d erilird i. Z. [3] H veli iz. [4] Y ah u t etrafa yazarz, a sk e r toplarz. S eyh u n tarafn a gideriz. O rada b u lu n u ru z. Z.
8
Elkmil lbnilesir
kimseleri toplad, onlar ile dank yapt. Bunlar ihabeddin reyine uymadlar, belki yle bir rey ortaya koydu lar: Onlar brakalm ki bize doru Seyh u n u gesinler, o da larda, dar yerlerde yrsnler, n k onlar yollar bilm ez ler, biz ise biliriz, artk onlara kar gl olur, o n lar biti ririz, onlardan hibiri kurtulmaz. T rkler bu halde iken bir de ne baksnlar, bu Cingiz H an m elunu tarafndan bir camaat ile birlikte bir eli gelir, Harezm ah tehdit eder, Cingiz tarafndan Tacirlerim i ldrr, mallarn alrsnz, savaa hazr olun, size takat getirem iyeceiniz ask e rle g e liyorum,, der. Cingiz Han Trkistana yrm, Kgar, Belsagon ve btn ehirleri alm, buralardaki ilk Tatarlar [1] yok etmiti. Bundan dolay onlar hakknda ne bir h a b e r geldi; onlarn ne bir eseri kald; belki HataylIlar gibi da ldlar. Adlar, nianlar kalmad [2]. Cingiz Han Harezmaha eli ile mektup gnderp te H arezmah o m ektubu dinleyince (bu tehdide kar) elinin ldrlmesini emretti, eli ldrld, bileince olan cemaatin sakallarnn tra edilmesini de emretti [3], elileri, padiahlar olan Cingiz Hana, eliye yaptn h aber v ersin ler; Harezm ah ona (ben zerine varyorum, dnyann ucunda olsan bile senden alacam, adamlarna n e yapm sam sana da onu ya pacam) desinler diye iade etti. Artk hazrland, eliler haber getirmeden evvel iriip onlar basm ak zere acele yrd, bu yryte devam ed erek drt aylk bir yol ald, onlarn obalarna vard, orada kadnlardan, oluk o c u k la r dan baka kim se grmedi, onlara saldrd, hepsini doyum luk ald, kadnlar, ocuklar esir yapt. Kfirler Trk padiahla rndan [4] Klk Han adl padiah ile savaa gittiklerin[] K l k H ann pad iah olduu T atarlar; K l k H an, K g ar, H ten, Y ark en tte h k m s rerd i. z. [2] C ingiz H an K l k H am m a h v e t m e k le H ataylIlar ilin e h k im o lm u idi. S a h ib i ih a b e d din M uham m ed b ni A hm ed M n ii N esev K l k H a n m C in g izin b y k olu u cnin elin d e h e l k o lm asn (612) tarih in d e g steriyo r, b n ile sirin (6 1 6 ) tarihind e g ste rm e sin i y an l sayyor. D nyay harap ed en C in g iz T atarlar K l k H ana h cu m etm ekle K l k Han H arezm ah b ra k a ra k C ingiz T atarlarile u ra m t. z. [3] E lile rin sak allarn tra e ttirm ek tahkir alm eti idi. z. [4] b n ile s ir yu kard a K l k H ana T a ta r P ad iah d em iti, burada ise T rk P ad iah diyor. nk T atarlar T r k n b y k b ir u ruud ur. C am i ttevarih sah ib i R eid ed d in Fadlullah bni A bulhayr h em ed an M o ollar T rk u lu slar arasn d a b ir u lu s gsteriyor. z,
9
Altn Ordu tarihine ait metinler
den dolay yerlerinde bulunamamlard, Klk Han ile v u rutular, onu bozdular, inallarn doyumluk aldlar, dndler, yolda Harezmahn geride kalanlara yapm olduu hali haber aldlar, acele yrdler, Harezmah obalarndan km adan evvel yetitiler, sava saf kurdular, bir misli duyulmyan bir sava ile savaa giritiler, gn gece sa vata kaldlar, her iki taraftan saysz halk ldrld, iki taraf tan hibiri bozulmad. Mslmanlar din gayretile sabrettiler, bozulurlar ise bir tek mslm an kalmyacan, yurtlarndan uzak dtklerinden tutulacaklarn biliyorlar idi. Kfirlere gelince onlar da ailelerini, mallarn ku rtarm ak iin sab re diyorlard. Sava pek iddetlendi, hatt sava meydannda savalardan biri atndan iner, yaya olarak karsndaki ile savata bulunurdu. Savalar baklar ile birbirlerini ururlar idi, kan o kadar akt ki bir am ur deryasna dndn den atlarn ayaklar kayyordu [1]. Artk her iki tarafn sabr ve savaa takatleri kalmad. Bu savalar hep Cingiz Hann olu [2] ile oluyordu. Babalar bu savata hazr dei! idi, bundan haberi bile yoktu. Bu savata m sl m anlarda;; ldrlenlerin says yirmi bini bulmutu. Kfirlerden ld rlenler saysz idi. Drdnc gece olunca ayrldlar, bire birlerinin karlarna kondular, gece karanlk basnca kfir ler ate yaktlar [3], atei olduu gibi brakp yola revan oldular, m slmanlar da byle yaptlar, her iki taraf v uru madan bkmt. Kfirler padiahlar olan Cingiz Hana, m sl manlar da Buharaya dndler. Harezm ah muhasara hu susunda hazrlklar yapt [4]. nk kendisi btn askeriie Cingiz askerinin bir oym an yenememiti. Bunlar padiahlarile beraber hepsi gelince ne olacak idi? te bu dn celerden dolay (karlarna kmadan, kar durmadan) ciz kaldn anlad. Buhara ve Sem erkan t ahalisine, kar durmak iin m uhasara hazrlklarn grmei ve zahire toplama [5] sk sk emretti, (ahaliyi silh altna alp) Buharay m u hafaza etmek zere yirmi bin svari brakt, S em erka n d e de elli bin asker koydu [6], Onlara Memleketinizi muhafaza
[1] K sas sav a m eydan b atak l a d nm t. z. [2] B y k olu Cci H an z. [3] n san var san sn lar diye ate y ak p s ratle katlar z. [4] K a leye bu r y a p lm a sn em retti. z. (5J Yani tahaffuz! h a rek e tle re devam e tm e le rin i. z. [6] S e m e rk a n t k a le sin in d u v arlarm ta h k im etti. Iz.
10
Elkmil ibnilesir
edin, ta ki Harezm ve Horasan adnp asker toplayaym, msl m anlardan imdat alp size dneyim,, dedi. Bu iten fari olunca Horasana dnm ek zre hareket etti. C eyhunu geti, Belha yakn bir yere kondu, oraya ordughn kurdu[l]. Kfirlere gelince onlar hazrlandktan sonra Maveralnehri kast edip [2] Harezm ahn vusulnden be ay sonra Buharaya vardlar, burasn kuattlar [3] gn birbiri ardnca iddetli vurutular, Harezm li askerlerin onlara kar kuvvetleri yok idi [4] H orasana dnm ek zere ehirden k tlar, [5] ahali sabahleyin bir tek a sk e r grm eyin ce gayretleri krld, Kad Bedreddin Han halk iin aman dilemek zere gnderdiler. Kfirler ahaliye aman verdiler. Bir takm askerler, arkadalarile beraber kaam adklarndan i kaleye sndlarCingiz Han ahalinin am anlarm kabul edince 6 1 6 senesi [1220] [6] zilhiccenin drdnc sal gn ehir kapular ald, k firler Buharaya girdiler, hi bir kim seye dokunmadlar, belki ahaliye Yalnz sultann zahire ve saireden nesi varsa onlar bize karn, kaledekiler ile vurum ada bize yardm edin,, dediler, ahali hakknda adalet ve gzel h areket gsterdiler. C ingiz Hann kendisi de girdi, kaleyi sard, ehirde yle iln etti: H i b i r kimse geri kalm yacak, geri kaan ldrlecek* btn ahali hazr oldular; onlara kale etrafndaki hendein doldurulmasn emretti, ahali de aalar, toprak ve sair ey ler ile hendei doldurdular, hatt kfirler minberleri, kuran czlerini alp hendee atarlar idi V1^ J [7] Tanr hakkile kendine Sab u r ve Halim adn vermitir. Y oksa bu gibi yaptklar ite onlar yere batrr idi. Sonrakaleye um u m bir hcum yaptlar, kalede dortyz mslm an svari vard, bunlar var kuvvetlerini sarfettiler, btn kfirler ve ahali ile vuruarak kaleyi mdafaa ettiler. lerinden bazlar maktul dt, bu halde iken onlara bir uurdan hcm ettiler, duvarlar delenler kale etrafndaki duvara
[1] A sk erin toplanm asna b ak m ak zere orada ik am e t etti.z. [2] Y ani istil p ln larn hazrlay u p . z. [3] H arezm ah ile d a n k a s k e rle rin in arasn k e s m e k isted iler. z. [4] M ah v d ere ce sin e g elm ilerd i. z. [5J Yani h u ru h arek eti yap tlar. z. [6] M atbu m etin d e byledir, h alb u k i b n il e sir h ad isey i 617 tarih in d e g steriy o r k i bu tarih ile aralarn d a mb ay en et vardr, bu tarih h ad isen in 6 1 6 da o lm asn teyit eder, n itek im b n ik e s ir ve bakalar bu had iseyi 6 1 6 [1 2 2 0 ] tarih in d e yazy o rlar.tz. 17] Biz T an r ku llaryz, an cak ona d n eriz, m u sib e tlerin e razy z.. z.
kadar vardlar, onu da deldiler, artk vurum a pek iddetlen di. Kaledeki m slm anlar ellerine geirdikleri btn ta, ate ve oklar yadryorlard, bunun zerine Melun fkelendi, o gn askerlerini geri evirdi, ertesi gn erken onlar ile, ok gayret ile vurutular, kaledekiler yorulmular, ciz kalmlard, karlarna takat getiremiyecekleri asker gelmiti, kfirler onlar yenp kaleye girdiler, buradaki mslm anlar ile vu rutular, hepsini de ldrdler. Cingiz kaleyi alnca ehrin beylerile bakanlarm n [1] kendisine yazlmasn emretti, em rini yerine getirdiler. Listeyi ona arzettiklerinde bu kere on larn getirilm esine emir verdi. Onlar da geldiler, onlara Szler den H arezm ah m satt gm isterim, n k bu gm benimdir, b en im tacirlerimden alnmtr, bu da sizin katmzdadr emrini verdi, yannda bir az gm bulunan herkes onu getirdi, sonra onlara ehirden km alarn emretti [2], o n la r d a zerlerindeki elbiseden bska hi bir ey almakszn ehirden ktlar, knca kfirler ehre girdiler, ehri yama ettiler, bulduklarn ldrdler [3] mslm anlar sardlar, askerlerine Ahaliyi taksim ediniz [4] dediler, onlar da aha liyi taksim ettiler (karde kardeten, ana olundan ayrlmakla) erkeklerin, kadnlarn, ocuklarn feryad ve figanlar ile felketli bir gn oldu, bunlar tarumar oldular, teye beriye daldlar, k ad n lan de byle taksim ettiler, artk Buharann ats km , ehir temelden yklm idi. Tatarlar halkn gzleri ve feryat ve figanlar nnde kadnlarn rzlarna ge iriyorlar, biare halk balarna gelen felketten kendilerini kurtaramyorlard, buna dayanamuyup lm gze alanlar, vuruup ldrlenler . vard. Nitekim mam Zade Fakih Rukneddin ve olu mslm anlarn balarna gelen felketi g rm e m ek iin lm gzlerine almlard. nk harem e olan tecavz gr n ce hemen vuru m aa kalkarak ldrl mlerdi. Kad Sadreddin Han (Bedreddin?) de byle yap mt, kurtulan kim se esir alnd, ehri, [5] medreseleri, camileri yaktlar. Halk mal hususunda sktrarak trl trl ik en celere arptlar. [6] Sonra Sem erkan d e doru hareket ettiler,
[I] M em leketi idare ed en ler ile zen g in leri.z. [2] K olay yam a etm ek iin ahaliyi e h ir h a ric in e k arrlard .z. [3] K le ve cariy e olm aa yaram y an lar ld r rlerd i. z. l4)Y ani ahali k le le rin iz d ir z. [5] Y ani evleri.z. [6] Z en g in lere p aralarn z n erey e g m d n z ? gsterin diye ik e n ce le r yaptlar. z.
13
E lk m il b n le s r
H a r e z m a h n kendilerinden ciz kaldn phesiz o la ra k a n lamlard [1] onlarTirmiz ile Belh arasnda Harezmahn ye rinde idiler, [2] kendileri ile b era ber Buhara ahalisinden kurtulupta esir olan (genleri m uhasarada b ulunm ak zere) aldlar. Esirleri yaya olarak kt bir halde gtrdler, yrm eden yo rulup ciz kalanlarn hepsi ldrlrd, Sem erkanda yakla tklarnda svarileri ileri srp piyadeleri, esirleri, arlkla rn arkalarnda braktlar, mslm anlarn y reklerin e daha ziyade ylgnlk drm ek emelile yollarda acele etmeyp yapcack yrdler. Ahali bu kalabal grnce dehete d t, ikinci gn esirler, piyadeler ve arlklar geldi, her on esir ile b eraber bir bayrak vard.[3] ahali (bu heybeti grnce) hepsini kl eri asker sandlar, bunlar memleketi kuattlar, memlekette elli bin Harezm askeri vard, (toplanan) ahaliye gelince onlar da saylamyacak derecede ok idi. Ahalinin bahadrlar, yiitleri, kuvvetlileri yaya olarak karlarna k tlar. [4] Harezmli askerlerin y reklerin de bu m el'unlann korkusu bulunduundan na hi biri ahali ile kamad, piyadeler Tatarlar ile ehir diarsmda vurutular, Tatarlar ge rilemede devam ediyorlar, ahali de arkalarndan gidiyorlar, tamaa dyorlard. Halbuki kfirler ahaliye bir pusu k u r mulard, ahali pusuyu geince onlar zerlerine lgar ettiler, ehir ile aralarna girdiler, ilknce v urum aa tutuup ta baki kalanlar dndler, ortada kaldlar, Tatarlar her taraftan kl rdler, bunlardan bir teki kurtulmad, hepsi de ehit olarak ldrld Tanr onlardan honut olsun,,, denil diine gre bunlar yetmi bin kii idi. Baki kalan asker ile ahali bu hali grnce gayretleri krld, helak olacaklarn phesiz anladlar. Askerler T rk idiler, Biz onlarn cinsin deniz, onlar bizi ldrmezler,, dediler[5], am an dilediler, onlar da amanlarn kabul ettiler, bunun zerine ehir kapularn atlar, ahali onlar m e n e kadir olamadlar. O nlar kfirlerin
[1] nk C in g izin karak o llar h e r vakit H are z m ah n em irlerin i, ad am larn yak alarlar, o nlar da C ing ize bo yu n eip k o rk tu u n u , hayrette, tered d tte k ald n b ild irirlerd i, tz. [2] Y an i y a z lk ik a m e tg h olan yerde. z. [3] E sirle ri a rlk la r ile p iy ad eler a rasn a k a rtrm la rd . z. [4] H uru h arek eti yaptlar. z. [5). Y ah u t a sk e r Biz t rk z, onlarn c in sin d en iz, o n lar b izi ld rm ezler,, dediler. nk a s k e rin o u K a n k l T rk le ri idi. z.
13
karlarna ailelerile, mallarile ktlar, kfirler onlara Bize silhlarnz, mallarnz, hayvanlarnz verin, biz sizi emniyet olunacak mem leketlerinize gtrrz,, dediler, onlar da byle yaptlar, Tatarlar onlarn silhlarn alnca, kendilerini y aka layp zerlerine kl rdler, hepsini ldrdler, mallarn hayvanlarn, karlarn da yakaladlar. Drdnc gn de e hirde btn ahalinin kmasn, geri kalann ldrleceini,, iln ettiler, btn erkekler, kadnlar, ocu klar ktlar, Tatarlar Buhara ahalisine yaptklir yamay, ldrmeyi, esir etmeyi ve fenal S em erka n t ahalisine de yaptlar, sonra ehre girp orada olan yama ettiler, [1] camii yaktlar, ehrin geri kalann halile braktlar, kzlarn kzln bozdular, mal hususunda halk sktrup trl trl ikencelerde bulundular, esir olmaya yaram yan ld'.dler bu hadise 617 [1220] senesi m uh arrem in d e vaki olmutu [2] Harezmah konanda ikamet etmekte idi. Ne vakit asker toplanrsa Sem erkan da gnderirdi, halbuki askerler geri dnerlerdi, bir trl Sem erkand a varm aa cesaret edemezlerdi, - l, [3] H arezmah bir kere on bin atl gnderdi, bunlar geri dndler sonra yirmi bin atl daha gnderdi, oniar da geri dndler.
[I] detleri v eh ile ahaliyi k a rtp yam a ederlerd i. z. [2] b n ik e s ir ta rih in e u y gu nd u r. z. [3] m d atsz, hor kalm ad an T a n ry a s n rz. z.
14
METNN ASLI
.jLo L j JL=- ^5**L~* _j i!jdl ^ y
,3
J\ Jull
^ o Jl A a (_j
^ II J jl s
^ C
-A y L *
jo _ * l^ A
Jl j^ J
J_/^' jli- J r ^ f ^ H .J pv^"* ^ Jl_/V)j (j-* "Û: j j\ lS'J ' ij~\y - ) 5 d ^_7^ j fj*
^Jl oAft
JX)Ij *j I ^ jcS ~
<C-jl* (Jl \ jU y o^- i LL a ) a I s ^ . * _,f~ ^^ C -O JJ

L 4
y
i)W >w *A 4 yJ&'j oI-_*JJ^=>- t K')j j?-\

\ ._J L* -Ji-lj llaj
j\j\ K j>~i
jd l
J (-J
i l j lj Jl_^*Vl
L l ^ ^ j l ^ - <J| !+*-$ J l ^ V l
' * -* > * jl^-^c- 45^ oLt-*jj\y*~ (Jl tJ-=>j L ^ A \ ^ -\ Z J Ijl (j^5 J U ai-I^y* Jpl
\ y ^ y > -
(v^*5 *4^
-J
\ y ] 'V ^ \
jd l^ *
*J u
lis j l
IaAaJ U ^ ^
j l L - 5 ^ J>M > ^.c-
^^
U & -I t^* _
(j
*0^ L c^ M *3l Li* jjt_j=*- tUUUJj a^dl ^
^ ^L cj ^ y^*\
f t L i* * j j l^ > -
^ l c- y
J
tjj^-l--'
3
jl*-i5^"j\f j ^- ^l)l
^yS, O_ / I I
J -3 _ ?
* [ 1 ] Ibnikesir, de
IjJI j _ j k j J
J ^ jg N ^
J\
yazlm tr.
IZ . [2 ] senesi
( e U - ^ jjl^ jt ilU H atayhJar i^L* J f c j
. t - ^ V j l J ' j J I bnilesir IZ . [3] bnilesir 6 0 4 mahveden vakayi zikrederken u szleri
V ukuatnda
j *
yazyor:
JU l
j\jx Ua-ltjoj
bniJesir z .
- ' j VlX*/ *\ J J l^_/J U-\ 5

4*JnJl ^J^liVl llai-b (oLi-
j Jk > - J. .5^ !^ jA Ij-^-J5

1 ^ 1
y ~ j
15
A ltn r d u ta rih in e a it m e tin le r
j*-l
J l- J
^ 3
jt C *
Jl
1
l 1^-|
j^
^^5
cli>jjl^*- ^ o l* Jl L * A i
ja
j l jk)_/ L_j il^Jl ^v* < w* L _j!jJL <Jl < 5^
L > îs-i-J
^L^la dJu* j.a)
<Jl*^-lj jj\î\
(JliJl
I
y > 3
4 .u l (jj-bj
3
iy*
<2^Vl ^c, oy ^
j ^ - L i ^ - U j^L*-*j
*f*^3
^ jv^-L_^1 ^f4 _^3l
^ ,x
j\y*~ f j V - ^ ^
^ j^ t2 ^ \ j
-\ j|j JkT eJklc J-<a3-_j ^
1^ 1
eAC
^\
jr ^ ^
J3
3 >-C X - j*2^- *0 _7 \ - J I4 s^J^- V J l_ 4 * ^ l-)I t i ^
1j
i^-ls
4__J
o
*V ^ = J= -
^1^ jJ s 'N l _ > J1 $ C _ )J ej f ^ 0i)^ i J 4 (J l 5

JU l (j\) J cUju-l .*
j s j u
^ ii J p l
S
43^
(jv.Jl___ II ^-
y~
4*l U W j A J I j j i C j ( jl / " l (
a
*^ -*^
^
y ^ 'j \ ~
3^3
j l > > ,j- ^ l * -*Îj
0I1 J
o-^j 4L_^ jL ' o L ^ jjl^ > *
1-^ iJ L ^ * a-Jl (H*^* ^
^ 1 VI
3 ^ 3
.dJ^j^l
C j ^~3
La*1v^1
( v O ^ j l 1^15 ,J) 4>lj p jjia i j^ U U p ^ li
^ I_ j>
^ jU i -li C - J ^ l - jljl
a-Cc ^ y j
^ L k i l ^ JLJ-1 oA*
ry ^ ^ ]y 3
U l 0^=^--
I^/V l |Â *3 -X_^l

d j & j o\
^ V | * Ic.
cA*-l
AjI*
{ y2 3
* * jj\ j? -
i J y j <c-l|"
<*a
3 ^ ^
'j ^ j j il
< k> l S 3
^3-3 V
-^ 7 3
p l t j- ^ lj ( j l i ^ ^ 4 ! I jju ^ - I p^ll jU-iS*^ciiU jU * J ^

j^ > -
i^ I
Jl
jl . j i jj
jU -
tjl_ - ^ l
^ 1^1
j \
(v^J ^
[1] Bu Beyt bnijm urezzjin beyitlerindendir. Z . [2 J ibnilesir 2. L 16 unu da

^jC.
yazyor:
^
L 'jl
\y J -
J - jl ^ ^ V l JcJl (jl*-
jU-
j^l- J j V l JcJl
Elkmil Jbnesir
o L L *j y>- 1 ^ -m ' Uii eLl*jjt^5- J l / 'j d l L.J\ J - j l j PItL

Jl <*-* 1 y&~ ([/- li < c-l H <s*\J Jlni ^ y* j
ll J c U ) Jj e l^ *jj\ y- jl 4 o j y ^ j J y^J^. A *+ y^J * ^ 11 ^ 1 ; & il J ^ lj p-^ I
L L jJ I _p-1 j <il1
* ^*3 ts ^
^ lr*^^ ( * r * -J^ 3
^
~ - A )
^ îj' JUsVlj jU -J lj
l_jî ** Jlj^l I y S t-j
rrn .
*L _J J l
^ 1 ^jI
y <ilU ijl__^ Jl
6
oô U s jio -jL i4 ]< J \ i i)jdl
Ju5 ^j-sli ^-Jl l j-^ jv^pc pLi^jjlî- ,J* 9 lx j-jLl JjiÛi j ÎU Ij^lcj I J J U 3^ ) ^ - ^ i '^^-U ~aJj ff~ y ^ jl
4 *^ J/-5 ^3 j_^Ju_Ll U l
jlj .x *j_ "V U ^ jC jn IL J l y* Jias l^JL L ^ L l 41 ^ j^ p f"^ lj-*-L c-j (j'-U I
s-l jl
i^\ ^
Alilj jv^Jl^lj (v r^l :sUiL-V I jj^ s5 jU_l Ulj

*
Jc- ^ -01 \j^3 (j^KUlj j^j'-Z'j JlllJIj (J jî> <*j^ji ay 1
M ^-lJ 4 )J
Jjli j
4 ^ yc- jjr^ jis^ 5 * " jtsl i*

J fZ 3 lij
A v lj A) J ,r y *
j ^L-I vIjjLs ^ >- {J*j)l\
^^-is ^ - j* ^ ^
^ ^ jic- y^~-^m< j) *
\sa^~ ^ J^-l y* Ulj Ul {jj^ s- l_> (< 3 aj^l o -X fc ^ j\^J_J.! ^ y ,Jj3 ^ y a 1^3,^sl jlSÛi
Jjl JJ1I jil U J 3 Jo j A JoU^
JjC _~ lj \sJ^ Jl
jl J t [1] [2] U | J J j l
* -)j *L A\ U l_j jl^ m r^
Jl I^ ^ L fc jU_^Jl
ro
&
* ^jA
Us J)V
jLâPtU
Ibnilesir_IZ, 4.! y . UJ-I c j r li J ^ l j L-I ^ l / j . j ^ - Z .
[3 ] j U 4
VI V. - J j j Ayni.Z. [4 J o jU l l y ^ l ^ l l ^ j^ Jl, _ Ayni. IZ.

17 2
il-U-Vl cr* f jj^ _*= - J' tilfc <y* Ulj
\j \ JaI v"*lS r j~ ^ t->^ *J li3"
(*^^T
^ * * ^S r-f-
jAyJ ./U-jJl 5*"^ (J^ J*~3
^ J j U )1 < > ? -^
p^' ^ > . J il -v^tlL-lj ^ ^ L*Jl ilil*-^L*i -A i <y* e jj I j J j r j j- ^ I \ 6^5

l jj\ j $*-\ ^^w*S
jl \j=^ (Jl f*f-^ j\j-l ?* ^-*-*f c "

IajIh*
-\*j t^j^- (Jl 1 _^Ls_ ^ 5 ^J1 Ij j ^ ^ VllS ^ L \ ^ U^LSj ^ ^

1*Jj j L l ^ (Jl (j'Alc -JJ)
> _ > 1 -V ^ -l / L j l ^y J A s o'1 - j*^'-*4 ^ \ c^tj j-* c- ki* < *C_-* ^
Â *C - ^ J***^ (j-Jl j.x ^ U*
jU*Vl ^^kf-li (jÛl jL*Nl wlLJ ^ > ^ A *a]1 1 ^â*c-ls

^j1 j 1}1
*
O jJlI
4^tJ*-l
^s*$ J)U*l/l
^Xs- .jllaJ_J J ÂlV JjL
L J 6 ^ _ ^ S Jk -^ = > -1 <Jl ^ jfc L JL jj^ * (Jlls <*XiJ1 .-J.^ jlc>j Jsl^-lj C

J - U - l ^JaJ
^ iS J^ jl-l J^~- Ul o^x-_j w ^ s* -^ tir4 *j'^

J ^ - - J5 > -X^-|
^ J J -J lj w>l__-.P-VL O j- i^
^3-vii-i j
j i _y)
^/Ui
î^ ^ n j i ^ >- tiiss
J^ V ^ fA *cfjIjl^JI 4u Ja1\ 4j 0j
a JJI
^ 4 A )1 (3^*" (ji ^ *>0^ j~ s~ cS'! ^ J1 ** f^ y 9 ? *[

^ A in i-lZ . ~Ui)l j
4JJ L 3
(juJ-JLl
J l j_j>Ull tS ^ jj jvfJ' \y&-j (J^- <il-ÎJ \ j

U Jl -^V ^\ f - j [4 ] Ayni. 12. <5_^J.I ^ l c j
J a tJ f ll j [ 2 ] Ayni. _ Z.
[1 ] -ui-l^ iiT IL
(jUJ )IJ>V4^laij [3 J Ayni_Z.
18
E lk m il b n ile s ir
jL J jl^
,_^*j*jJj Jllill ^gi:l<ij <_*U)I 4 ^sSv j l ^ 1
^
Ij aJ- -U]| jL ^ l <*-Ull y
^
^
l j ^
V ^-?
^ ^
OL>* -C llj _ j j
w -a j
f V -'-?
t -^ 5 V U ^ 'j^-3 (J^^
4*U)L
_/ ^ Lfcij kill^
-I j ^ U il jJ-Jl t - r j j p ^ - * * -A>jl
\jjJl%^Xss J ' j
__ A>-\i ^S *\ *U. \ y s ^
IâS ^
0 -^ -1 (J ^ ^ (j-J lV *^ ^ ^-L ^ ' l f* j)l 4*1^=*) ^ls 4jL j<J jv *1 11 4^-fc M -J^-l ^ Aj f l ejS-j ^ y ^y
Iy . J *. jJJl <y jli_ l
l5^ <y
cA^
* Cy
*A*ll
j^
e> T *
&
-..T -) Jjl
\ _J j ' v j
tLJJl^ J\o~J\ ^ y
* s*
'
'
j^ j
^-
.M fi
eL *J\
J> 3\ _ ^ Ojr^ cJ^"
l"^
& j j j j l i j _r^Jlj dJJjj ^jf>_j ^

Vj Mjb
j il
(r' (v ^ j U
*'-^' >* ^ ' A l^ jl 6 ^ U--J^ * ^ ~ * ^ v "jaj^C j^ u^ o j)**^",M j.

liiji j * j j Tj ^ ^ J tU ^ o _ ji i
M j li Ia.^js -Oj^ -i ^*
/-JI lA*-1 *'- -^ ^JU ll J_/ M*s ^ > Jj-L_LIj \ t j Ia _j j JJI IjZ 2 J s j j C S j^ r Ja! < y cj^
J J < Jli'i/ | _ 5
j U l I l ^ * u | - x i - l - ^LJL-1 j y j ^ ^ j^- df-JI IjJo-^ . JU.I Jia ^ y ^>Ij u J I ^ I jj L (j-'l-Jl <j|$i
\y>.s2-~\j ^JLj J u y
J$3
^-c- eLi ^ j j \ y ^
o j y * ^*>1 (J^
-^_ 4Vj1
L . e-
\ l * pf- I j j l s i j j \ I
^j5 l-u -L ^3^
^ 1 * * i j i \ y e jju
<y
(*r*^
Lc-I ^^y
jL - N l J
UJ ! J ^ j L J , > J J d ( p J l j r L
[ J Ayni.
j)Jl
Ui
iz. _
f^ j^ lj
iJ I
l- jj
[2] M atbu N shasnda byledir, A d geen Bedreddin olm al, Z . 19
jl ^ 1 3 ^ ^ k -Jl <*W U j
J \
J * l jfe
^jUVl jJl
^W j L = t
;j-ip J6^_* J l iV lj A _*3_J

JV (J| o j S ~ Q y a -
3jb-J ojlJ -\U-1
4i> -^ P i jU_l j l j
_ ^ (j^^ aVÂ jjjt J a jj -OJl J*L>
^ u, -X > - J-/ ^ j
^ ^ C L i-**ji
y*
^ r -0^1 '-j ^ .**j ^9 (^jIo^ j** * _.-ll

fj^>* **
4 ]
(JlidJl I^*AjI d rJ l
J 2 ^3
^1 1 _ _ 3 J-*3 L J^ r 1_/ i ^'O _j| ^ > l td i (Jl
1j ^ t l ^ ^ j I jv^ -jy u JjUVl

cJ l*^>
j^ f^ 4
ii^ J i 1
iUi <^LjJij aJ-i
jy u
C j ^~
I^^Jjloj V j cN^b (j*^* (j^

^~*~A
jU J J l p(J JLs ^.^1^*^ ^1*L jl^Jl J l UJj (il!i i_^ U i3 y L A U J l

* pyj
J^ *^^l
^ s ^ L m\ \yu^>J
*a)-JI tl Iâ3Î
plj-olj ^ Jl
^
p ^ ^ P tL -l IjjJ-l
oîi? JaI / l *I-I
< y*j
*0^ 1 ^j^~ ^ j^^Jl 3

^
jlS^ L o A s ^ cL-j^j
I^L*ji3 ^jl*A-Jl^ 1 jJl^ JU-Jl ^

jL
-a )Ij
JjJl_j (_^Jl
< _ ? j^
j
J U l <_JJ (J u I J I ^\y\ o " U l \ j ^-j j K V I \j-is\j ^]W- Je- -d*!l ,3 1 I
j^ j
A j'^ j oj J lc.
^J J f* '^ j ^ J
C-'
(3 c-^-5
Jl e
^
^
4lJ^C *L V '
L J ) (]/J"*,C f
4 _>V) C y t e - 6^ ^
L^l I j i L i
A y n L lz . . U j.jjlî- .JJ j
Ull J - ^ c ^Tl
[2 ] A y n i _tz. I,-!!
C r*^ 4
1 C1 ]
20
TATARLARIN HAREZMAH ZERNE YRMELER, HAREZMAHIN BOZULMASI VE LMES

Vaktaki kfirler Sem erkan d aldlar Cingiz Han Tanr ona lanet etsin,, yirmi bin svari gn d erm ee karar verdi [l]. Onlara Harezmah nerede olursa olsun, ge ksa da onu bulup yakalayncaya kadar aratrn,, dedi. Bu oym ak Horasann bat tarafna revan olduklarndan nai baka Tatarlar ile aralarn ayrm ak iin Tatarlar, bunlara garp T a tarlar demilerdir [2], n k pek uzak m em leketlere gidenler bunlardr, Cingiz Han bunlara y ry em red ince b u n la rd a yola revan oldular, be su m anasna gelen (Penap) denilen geit [3] zerine yryp oraya vardlar. Fakat orada gemi bulamadlar, aatan b y k havuzumsu birey yaptlar. Su alm am ak iin ona kz derisi geirdiler [4], ilerine silhlar n, eyalarn koydular, atlar suya salverip ku yru k larna sarl dlar, aatan yaplan bu havuzlara kendilerini baladlar, ar tk at adam, adam da silh ve saire dolu olan havuzu ekiyor du. Hepsi de bir defada suyun kar yakasna getiler [5], Harezmahn haberi y o k k en anszn onunle bir yerd e bulutuIar[6], bunun zerine m slmanlar pek ziyade kork u ve yl gnlk iinde kaldlar, bununla beraber aralarnda ihtilf v ar d: Ceyhun Irma aralarnda olduu iin tutunabilirlerdi[7]. fakatTatarlar C eyhunu yarp kendi taraflarna geince ne topluca durmaa, ne dnmee gleri kalmad! Belki darmadan oldular, her bir oym ak bir taraf tuttu. H arezmah da hibir eye bakmakszn b irka adamile [8] oradan kalkp Niabur
[1] Veya H arezm ah n ard nd an g itm e k h u su su n d a a s k e rle rin den y irm i b in in i ayrd. z. [2] veya C ingiz H an b u ay rlan lara bat T a tarlar d em iti. A yni z. [3] B elh ve T irm iz h u du du nd a C ey h u n dan b ir geitti. z. [4] Y an i k z d erisin d en tu lu m lar yap tlar, o n lar iird iler. z. [5] C ey hu n su y u n u k p r s z, san d alsz g etiler. z. [6] Y ah u t ken d isile k a rm oldular. z. [7] C eyhun a zn yan i a rk a sn d a k i b t n g eitleri tutup m dafaada b u lu n m a k h u su su n d a ih tilfa d m lerd i. z. [8] n k ad am larn n b y k k s m m ak tu l d m t . z.
21
yolunu tuttu, N iabura girince bana baz askerler topland ise de orada kalamad [1], nihayet ardna den Tatarlar oraya vardlar. B unlar getikleri yollarda hibir eye sarkntl etmezler, ne yam a ederler, ne adam ldrrlerdi! Yalnz H arezm ah tutmak hususunda acele acele yrrler, ona asker toplamaa meydan verm ezlerdi [2], Harezmah onla rn N iabura yaklatn duyunca oradan M azendrana gitti. Mazendran da onun hkm altnda idi. Garp Tatarlar H arezm ahn izinde yrdler, N ia b u rda durm adlar,bel ki onun ardndan gittiler. H arezm ah ne zaman bir k o n a k tan kalkarsa onlar oraya konarlard. Nihayet Abiskn diye maruf olan Taberistan Denizinde [3] ki iskeleye vard. Orada deniz ortasnda bir kalesi vard. Harezm ah ve adamlar bir sandala atlp denize alnca Tatarlar yetitiler, Harezmah denize alm grnce, deniz kysnda durdular. Harezm aha ulamadan mitleri kesilince dndler. (*'*^0 zikredeceimiz vehile R e y e ve ondan sonraki yerlere hcum edenler ite bu Tatarlard. Buharada bulunup Tatarlarla beraber Se m erk an d a kadar esir olarak gittikten sonra kurtularak bize gelen bir fakh bana byle beyan etmitir. Dier tacirler ise yle beyan ediyorlar: H arezmah Mazendrandan kalkp R eye, oradan Hemedana varmt, Tatarlar ise onun izinde idiler, Harezm ah kendisini gizlemek, halini saklam ak emelile H em edandan pekaz k im se ile y k hafif bir surette tekrar Mazenderana vard, o kaleye doru denize ald. Sahih olan haber budun nk fakh o zaman tutsak idi, bu tacirler onlarn Hemedanda bulunduklarn bildiriyorlar; H arezmah H em ed an a varm ken, Tatarlarn geldiklerini haber veren bir adam gelince, H em edandan ayrld. Bu tacirler de ayrldlar. Tatarlar onlardan sonra gndzn bir vaktinde gelmilerdi. Tacirler grdkleri zere h aber veriyorlar. Harezm ah bu kaleye varnca (birka gn sonra) orada lmtr.
[l]Bu rad a y re in d e y e r eden k orku d an dolay g nd z b ir saat kadar kalabild i z. [2] H er n e zam an a s k e r toplam ak zere b ir eh re g e lse T a tarlar oraya u larlar, o da onlard an k o rk u p kaard . z. [3] H azer D enizi ki bu n a K u zg u n D en iz de d enir, A bis k n H arezm ahn s n d k alen in addr, burada b ir isk e le y e de A b is k n d erler. z.
22
METNN ASLI .
_ al J^-^J l^JL jlJ u f JL3__^* \ j j\ j * -
j' *
li
p l * j o j i - l 7 j o ^ j j j
ij^jj j^ -j/ \
_/ J.Ij o ^ iJL-A l _ j j ^ <Jl
3
^
$ O j t - l^V ^'^^*J.I j d l i^* j jLLUI

^ oL* ij~^~ * * ^ ^ pv~* ijj aj
* *
m ' , j-^l (j* iyi
_J-Jl * 1 Ô V* <->'^~
\^^~*\j *^1 -^ r-j-i^ ^
\jd\j jl
tlil
*yJi j j ^ -^-ii-1 q* ^jJ lj?vJ-\ 0j ^3 _v?-i^ ^ j l

\ j> ^* ^ A l^ 4 * -l
^ i^j* j-U-U 3 ^
X&J
L^-j
# ^ J^ X L+^5
\^JU J3 j j i ..1 1 ,jlli

J~
J Jt*
w*-1 !
jJ j^ ^ - L c '
Jfi' - J L [^ColeL }* jju j J
ûJ.1 ^
Nj ol-i)! ^
j
I jjji
^1
* U
iS jk , ^ L -l fjj^>=* J * - j
<6^- p r *
^p- ^
^5
jj*J 'U P ^-*-^"1
U -U J f L - ij \jJ~a3j
Jo Jl* Vj
Jl 4
V
* *
^jru^ ^
^
\ y t o j^
| L Ijifej ly!l jd i
^ * '^ *3 -ru-^ l
Ayni Z .oy*^ ^ [ t } Ayni Z. - \>^ * ''^ 3^ l ?-~ o ^j [ N 1 Ayni 2 . _ * 1^1 J>. J a j [t] Ayni, Ibni kesir IZ. *jLJU. jJ j V I [t]
*Jr*. V t ^] Ayni lz - -
<>
^
V: r^ ^C T ^-
Ayni Z. p-* Wj4*
2S
JîLjy ^
*j\
i -ajJ 4 J^J ^
jljJjjU ck
< J^ j_ 5 4 ; l_ ^ ^=tJ\ JjÛ Û V *x j0 Lj i S^ pj--* ejJ~*\j i

, j *
J jf j \jA-a> {j Jji
^ a*$ ili_L a 4_j 'jj^ * * * L \^y^ vJ-^3 j j t > \ ~ \^>-j I I ji j UJi jd i (j4 < j^
-3J J
c^J2)| j 3 -* ^ ' ^ S *^
t i
^
l^
e lt ^jjl^=> 0^ J^ * = ^ (j-*
(*}- ^
^j
,3 jl-Lf* Jjl* oj\ j j d \j
J ' V* ^
ksJI
S * j ob-v*j
-A ) J l j=tJl <J _j_^^* jipcJ
f j j jl Jjj jU J l ^ \ j - j - 0*r )A e-Ul jr^l J ^ J .9 ^
ej^ (j\i fj^=-
< f lj j^*-lJ oJj
_/*J jjb \ a # >
(Jjlii Jl\\ l ) j -oy o

t l J:L M -J
(Jaj- J*^ pt*'
j j Itrili VÂ i ^zi \ < -S^ (jl-L/* AaLI^ ^ jC - j jj^ "
^-3
pjjT^J.il *W U U \ o A to J l Ll
Ayni Z. ( j*J| j
) O
5 ^
[1 ]
24
GARP TATARLARININ MAZENDRANT ALMALARI

Garp Tatarlar H arezm aha yetimeden mitlerini k e since dndler. Mazenderan topraklar zerine vardlar, b u n larn sarplna, oraya girm enin glne, kalelerinin ele geirilem iyeceine ram en orasn pek ab u k zabtettiler. Mazenderan eski ve yeni zamanlarda bile ele geirilemezdi. Hatt mslmanlar Iraktan H urasnn en crasna kadar btnKisra memleketlerini zabtettikleri halde Mazenderan e hirleri kalmt. Buralardan hara alrlard. Doksan senesinde Sleym an ib n i Abdulmelik zamannda zabtolununcaya ka dar buralara girememilerdi. Bu melunlar ise buralar T a n rnn diledii bir iten dolay kavgasz, zahmetsiz zabtettiler, Mazenderan zabtedince ahaliyi ldrdler, esir aldlar, yam a ettiler, ehirleri yaktlar. Mazenderan iinden fari olduk tan sonra Rey taraflarna yrdler. Yolda H arezm ahn anasn ve kadnlarm, misli duyulmyan nefs mallarm, zahirelerini grdler. B unun sebebi u ki H a rez m a h n anas (Trkn Hatun) olunun bandan geeni duyunca korkup Harezmden ayrlm, sfehan, Hemedan ve C ebele varp snm ak iin R ey cihetini tutmutu; Tatarlar ona yolda rastgeldiler. Onu, yanndakilerile b eraber R e y e v a rm a dan evvel yakaladlar, aldklar ey iinde gzleri, yrekleri dolduran, misli grlm iyen, kim senin hayaline smyan kumalar [1], nefs m cevh erat ve saire vard; hepsini Sem erkantta Cingiz Hana gnderdiler.
[I] B in m erk ep y k ip e k k u m alar, tz.
25
METNN ASLI
o l I j J - a a j
o \ _
y*~
u* ^ t - r * ^ ^ sj | p jI ^
jU j^ l
l^3 l^c^ls ^Lz*l_j l^Jt l J l ^ J w l _-a>*j
Usj^J-
J j' ^
I^ J U U
tjwL**ll j l
^ > - <l-tij& -j
-^"Jl, O-*^* JLÎ o*jd j L l^-l ^J&\ J !

uj
(j^ W :
j
4 *
t iJ J J .1
v\^c ^
L jlci ^
^Ll
j^ - J t
jlj-AjjL* jJj
_?1j
U l^ l / I u (j^-J-^
< l -ijjf \S*^
1yL^
f c
^ *_
I y _ $ \j+fj 1^ < _ j
c>* U-& *~i I 1 li^'
( ^ V 'j
*L j_* eLi~ *_ jj\^~ :jJ lj J J J l j
U (j>l=- jKj'.'^Ll j-jj'_ )= * - _t)lj jl lilli ^ x - jlSj l J'
(Jl JaJ
O -* *aj
C -ilcfc- V -_A 4^ u)j_j U 4 j

cr^J tir* r 'C ^
k S
^ jlî-tfl
L ju * L j Iaj-^-I ^ ^ J J l ^5 ljby^L.o3 iyi t^rUl jaIij ^ 1 Uj

Jl
^>^. *Û
J f-i
Jr*
c,P' ci^
J^" dr* 'J~*
V * n ) 0^*
16
TATARLARIN REY VE HEMEDANA GELMELER

617 senesinde Tatarlar Tanr onlara lanet etsin. Ha rezmah M uham m edi takip hususu nd a R ey e geldiler. nk H arezmah onlara kar bozulduktan sonra Rey tarafna getiini h a b e r almlard, onun izinde acele ile yrdler. Onlara birok m sl m an ve kfir asker lerle yam a ve fenalk arzu eden birtakm mfsitlerde katldlar, R ey i de ahalisinin h aberi olmakszn anszn basp aldlar, yam a ettile r, h arem leri esir a ld la r, ocuklar esir tuttular, misli duyulm am iler ilediler, burada kalmadlar, Harezmah kov alam ak emelile acele ile geip gittiler, yollarda uradlklar btn ehir ve ky yama ettiler, hepsinde de R eyde yaptklarnn kat katn yaptlar, yaktlar yktlar, erkekleri, kadnlar, ocuklar kl tan geirdiler, birey brakmadlar, H em ed an a varncya ka dar bu halde bulundular. Harezm ah b uraya birka adam ile gelmi idi, durmad buradan ayrld; bu, onun son gnleri idi. Bazlarn onun hal ve keyfiyetini beyan ettiine gre ne olduu malm deildir [1], baka bir ey de deniliyor, nitekim biz onu beyan ettik. Tatarlar Hemedan'a yaklanca reisi ahali iin aman dilemek zere birtakm para, kuma, hayv an ve saire gibi vergilerle kp teslim oldu; onlar da ahaliye aman verdiler, sonra oradan ayrlp Zencana revan oldular, bunun kat katn burada yaptlar, daha sonra Kazvine vardlar, ahalisi onlara kar m em leketlerinde korundular, bun un zerine onlar da ahali ile vurutular, vurum ada ok g a yret ettiler, m em lekete zorla, klla girdiler, ahali ellerinde b ak la r olduu halde ehir iinde sokak savalar yapmlarsa da(yenildier), her iki taraftan saylam yacak kadar maktul dt. Bundan sonra K azvinden ayrldlar, ahalisinin m aktulleri sayld, miktar krk binden fazla tuttu.
[1] D e n iliy o r ki d en ize ald ktan son ra h a li ne olduu m alm deildir. Evet deniz y o lu y le gitti, fakat n erey e g itti i m alm d eild ir Z, T
METNN ASLI
L Sj^ J '
eL-/ l _ ^ L ^
o j- *.Z-** ^
j l i j l J j _/l j
)l l_j-k- ^^l _j^- | V f~ *
(V^k f t ^
^ X Jf
.o11
Ll^l cJjS^jj jla_^Jlj {J^*^
^ ^^
I^L^ Jsj V I Ij_. _1j J IÛI ^y> 4- j^~ J * < s J 1 1^>y j~^-> l^lis .-i ^jJl Jj^VI l^l*s_j JU LU V l \ (v^< ^ (j e^ f j J '^
j i ^ ^
j *
l^Jl '^*tai (^
^.j*J *-*
Jl
_,i-l j & j
ly_j
*l^ ?l
l_j^ ^ JU tV lj L_iil_5 JL- j JI J

,j l^Jl -
_ Jt
- f jjl > > - ^ j j l - i > *> J y jj l
J J j tU) jS - J ^J
4_- j(~J f- lc* 4~* j ^ L* l5 jJ
JI^Vl jA jJ-l l_Û is j ^ j J l IjjL_j l*_j5jls IjJo-_j
I^ a*j d.-^ '-j^1 ^ l - v i S )^ ^ ^_jll jJJl ,J*V jl*Vl t_JJaJ_ vtl f _l-l
tS (j^ " ^ 11 \j>\y
*1 (*4-4 '-*^ (*(- U-^ ^ a'c- o j ' j (Jl I

|^> _^~s^ 'j J > ^ y *cr*
l_}_A w *< j 1 - CsL (_} -OJl J ^ j Jd l J jj dr_)j3 I f \sa^ ' .

_ w i j'J JjJ(_ Ji !^"l jV
^jill ^ jj\ J t
j
jjj J*l j .
V <l J j j [ \ ]
Ayni Z. 28
TATARLARIN AZERBAYCANA GELMELER
Vaktaki Hemedan ve Cebelde Tatarlara k bast, iddetli souk ve k a r yn grnce A zerbaycan a revan oldular. U radklar yollarda kylere ve k k ehirlere yukarda getii gibi ldrme, yama etme detlerini gsterdiler, yktlar, y a k tlar, Tebrize vardlar. Azerbaycan H km dar Pehlivan Olu zbek onlara kar kmad, gece, gdz ayk durmyp iki dkn olduundan [1] m em leketi mdafaa iin silha sarlma hatrna bile getirmedi. Yalnz Tatarlara h aber gnderip para, elbise, hayvan v erm ek zere onlar ile sulh yapt, hepsini onlara verdi. Tatarlar oradan kalkp k geir mek zere souk olmyan, h ayvanlar iin otlaklar ok olan deniz (Hazer Denizi) kylarn arzu edip Mokan ovalarna vardlar. G ezerken yollarnda G rc stan a uradlar, G r cler yirmi bin kii kadar kl eri askerle karlarna ktlar, vurutular, Grcler bozuldu, pek ou ldrld [2], G r cler Azerbaycan H kmdar z b e k e , Ahlat ve Cezire diyar hkm dar Melik Adil olu Melik Erefe de eliler gndererek Tatarlar kom ak zere sulh, ittifak ve m uvafakat istediler. K kp ilkbaharda toplanmak hususunda uyutular, b u n larn hepsi de Tatarlarn kn, ilkbahara kadar sabredecekleri zannna dmlerdi. Tatarlar ise ilk bahar beklem eyp k ortasnda Grcistana hcum ettiler, onlara zbek klelerin den Akku adl bir Trk kle de katld [3], civardaki da ve sahra ahalisinden Trkm en, Krtler vesaire toplad, birok halkn bana geti. Tatarlara katlmak zere Tatarlar ile m e k tuplat, Tatarlar, cinsiyetten dolay onun dileini kabul, ona meylettiler, artk toplanp Tatarlarn pitar kolu olarak Gr[1] K t kt ile r iled iin d en , b ir d z ye eh v e tin e d t n d en Z. (2JO rc ler gz ap yu m u n caya kad ar T atarlarn n n d e d u ram ad lar Z, [3] G rc le r h ristiy a n o lm ak la frsa t b u ld u k a etrafa s a rk n tlk ed er lerdi. z.
29
Altn Ordu tarihne ait devirler
cstana yrdler, Tiflis civarna kadar kaleleri zaptedp yktlar, ehirleri yama edip viran eylediler, ahalisini ldr dler, mallarn yama ettiler. G rc ler Tifste toplandlar iddetlerile,demirlerile [1] karlarna ktlar, i l k n c e Akku mayetindeki pitar kolu onlar karlad, iddetli dvtler, bu hususta hepsi de sabrettiler. A kku askerlerinden pek ou maktul dt, tatarlar da yetiti. G rcler vurumadan yorulmular, p e k ok maktul vermilerdi, artk Tatarlara da yanamadlar, pek fena bir halde bozuldular, onlara her taraf tan kl rld, saylam yacak derecede pek ou ld rld, bu sava bu senenin [2] zilkadesinde vuku bulmutu, ellerinden kurtulan ehirleri de yam a ettiler. Tanr hakk iin bu Tatarlarn m aceralar n e eski, ne yeni zamanda doyulmamtr, in hududundan bir oymak kyor, zerinden bir yl gem eksizin bir ksm bu taraftan Ermenistane geliyor, Hemedan tarafndan da Iraka geiyor. Tanr hakk iin hi phe etm iyorum ki zaman uzayp ta bizlerden sonra gelen bir kimse bu hadiseyi yazlm grnce inkr edecek, raksanacaktr. O, hakldr, fakat ne zaman bu hadi seyi raksanrsa bizlerin ve bu zamanmzda tarih cem eden lerin hepsinin de, hretinden dolay limin, chilin msavi surette bildii bu hadiseyi her kesin bildii bir zamanda yazdmz satrlar gzden geirsin (de raksanmasn). Tanr mslm anlar ve mslm anl saklyacak, koruyacak bir zat onlara m y esser eylesin. Tanr hakk iin onlar dm an dan kurtulup dehetlisine, m slm an hkmdarlarndan k u r tulup kasti, derdi karnna t yerine kaslm olan kim selere tutulmulardr. Mslmanlar bu gn tutulduklar gibi P e y gam berin geldii tarihten bu zamana kadar hibir eza ve iddete tutulmamt. Bu dman kfir Tatar Maveralnehir m em leketlerini inedi, ald, ykt. Onun topraklar o derece geni, o derece genitir ki baka genilii dne mezsin. O nlardan bir oym ak rma geip Horasana geldi, orasn ald. M averalnehir gibi yapt. Sonra Reye, Cebele, Azerbaycana geti, Grcstana dayand, memleketlerinde onlara galebe ald. Beri taraftan dman Frenk garb ve imal arasnda Rum lkelerinin en ndeki memleketlerin[1] Y ani b t n k u v v etlerile, son gay retlerile. z. [2] 617 sen esin in . z.
30
Elkmil bnilesir
den balayarak msra kadar vardlar, D im yat gibi ehri al dlar, orada ikamet ettiler. M slm anlar ne onlar yerlerinden oynatabildiler! ne oradan karabild iler! Msrn dier diyar de tehlike iindedir. iji, s1 1 -in* [1]. Msl manlar zerine ken en byk felketlerden biri padiah lar olan H arezm ah M uham m edin [2] yok olup n e oldu unun doru olarak bilinm em esidir. Kh H em edanda lm, ls gizlenmitir,, deniyor, kh Fars ehirleri Taraflarna girdi, orada ld, ls gizlenm itir, deniyor, bu da tatarlarn izinde y ryerek zerine varm am alar iin idi, k h Taberistana dnd, denize ald, orada bir adada ld , deniyor. Hasl yok oldu. Sonra Taberistan denizinde ld sahih kt. Bu ise b y k bir felkettir. Horasan, Ira kacem gibi eyaletleri, ne geri durduracak bir yeit, n e te sa v aca k bir padiah bulunm am akla ba bo kald. Dm an ise yama iin m em leket m em leket dolayor, dilediini alyor, diledii ni brakyor, bununla beraber uradklar ehirlerin hibirini ykm akszn, yama etmeksizin, b rakm am lar, ilerine yaram yanlar yakmlardr. pekleri tepeler gibi yp yak mlard [3], dier metalar de byle m ahvetm ilerdir [4].
[1] B iz T an r kullaryz, an cak ona d neriz, m sib e tle rin e razy z; zor, g ve e rk an cak h e r ey d en y ce ve ulu o lan T an r iled ir.z. [2] n k S e lu k ile rd e n son ra h i b iri o n u n k ad ar b y k b ir pad iah d e ild i. [3] h tiy alar o lm yan lar y ak arlar, b il k is ih tiy alar o lnlar y a m a ed er ler. [4] p e k le r pek ok olup g t re m e d ik le rin d e n gzleri n n d e y a k m lard r. fz.
31
M E T N N ASLI J l ^ju]l U cL*_j UA_i taj ' I j l j l_)_J-l 4lu j jl-i^ j JSJI
{ y
^ i J\ t 1)1 ^0- 11 J l IjjL-i l5 pr* f-** iijl

\J* >
jU -Jl j-U lj L-j-j

y _ j f
py-"^ j l^lois
Jl
i
* *
rr'-j
-V
^
r
ivjJl J.jl L_c lj

0 3 \j sJ^ *
'
>L ujJI jL.il

^ J
a3A
J*
U2
ti
I jjL i ^ t _ ^ l t\-^c' i^ " * .jJ
4V y = J l o ty j^ cy* *3 -jl_ ? \
1_^-L-f
77j^Cjl
^ jJl
cl_;- ^ j l ( ^ j ^0 ^
aI a
Jl *-^j
pr** J 0 v - 9
<3
j^ J
^ y ^ j ^ ^^ d ^ L t 'y ij
jm ~ c' 3^~
j i l ._>=*-!^ vi\jl j t f lllJ l
1
<1*
- j \
ti A ^ = > ^ oj
^ ^ 1 1j>l
_^=>-l-0 jl li-Jl [fJl ^1^ u ^ *0^ 6^1^-
JÛJl
l
J-IUI < 1? ^ p-fr*j-5T
9 p r^
t UU! ( j l
c !-^
^ * 9 ^ J l
<iLKf
,3
o3j
_aÎ
^ ^ Jl
I j j l ~*j I jT * j - ,j> o * j^ I 4-*-*l \jj \ U ÛJ [> ] [X ]
*^>-3 ^ <^..j>?4l <J1
c \jZ > z~ d \j JL -I tULT ^Jt&l p|Jl Vl ^ jd \
l_^L>_) *iU j ( j l
y& > - (y *
L -d > Ij^ A ^ ^ J | j l o lli- Jl >
jru ll 4 ^ Jju ^ j \ j j C j > ly *-c- < p- J l *Jr ^
Ib n kesir z. _ ol_n- J l J j J L ^ V I j A yni Iz. _ ^ 32 J
E lk m il - b n ile s ir
J l Ij-^j ,J=Jl ^di pjTjjlj X>l cryI

ft A *
J^Jl (nJl U-u o- J

* j
^ Jrr->
jrjOl o<mJj-I
_jl^l (j Js ^,$ls 4- i.? * ^ y ^ ~ i j*c^ J**j
Uj_l. V t IjiSlj *î(j^ _^Jl >_-*)' ->Jj
_ *_)f*ij
;o-)l j
^ L * (*r* >3*** 3 f{~* ^J-^>0 3 J 3 ^ 3
<- "* L *
p t f j J
...I 2 t* _^*il J>- C- j\^ lFÛ U '^ (j^ J l j * i \
^ JL u J I e-X & jA
^ j- <lL <,Jcr-J ^-O ^ jl

$ %
4^>-L_Jl ft ^ j
J l pr^*5 . *-^d i^ _ 'I ^ 4 )t_J
jîa*w Aoli-I *-\A -" -^ T
k S
-^ 4 * ^ 1 -* * *1 ^ 1L aJ * (_ ^ : ^f jj-4 j l I *d3 JuJi_
* iJ
tl?^ l^J l_^l

t j i~ * \ *-*>*
j* - *
^ * J _ 4_J ^ J5^ -- -^ J JwL-*4I Jl
^J fe Lj-Uj J ^ j l jr*-i J ^ ^ lj J l j-uJl l5 ^ ^ ft. A ...J .I jVi u
l^*3J jJj
0 ^
p-6^ L^ ~
Ji II iJ_Jll ^ - l
_}*^
* ^ J I Iâs^ l* *
4j
I U b ^Jl
j
^***3
ls* ^ io * a ^
iJLaLj U>^
f
^ 3
^3l Ij_j l*
ÎsOl j-xJl
L ?_^l J^
j** lÛJ Itoj- jL-l ^=W J l ^p\ ^^4 < jU ? ^_ujj ^ r ^ ^ ^ (jL-^-Lji _ j J [^ i^,1 cr* ^ ^
J ^ ~ s ' a -A
^5-Vij-^lj (>^M > J^j
*a *
J' > ~ I
\j K * > 3 3
( >j ^Jj^l -5^* J^ L l
p 4 ^ -\J
J i- I^Tl ^ r*
Jj-* J
*L ^1 _ji Vj J ^
J J J &
^Jl ^<lj 5 L\i
-- pf-zl*- ,j) ,jwi 1) J t -Cc

c A
^J*J)
31
J^^ j lj 4 j l / *
o j i j m j
<Jli jl Zs
Al J * ? - \ j
o j^ > -
A a*>-
J l Jc JL_i
IJ
j d )
iJllto vlUj eTJ^
A ltn O r d u ta rih in e a it m etialeT
* ,jUaL- Nj A \ja~-> ji jj
Â c. jJlS V LA
J j^~ ^
* *
s'" j^*=Jl J J *
3 jl
3 (j\ - 'l^ c> * Jl-* jc^ a -C , < ^ -A > -L .M Jl ij~* j-Xjk}\j C t- 3 .A > y^~ 4 ^ c" ^3\/* _*v e- ti-jTj jVlll <j ^ _* h_ ?1 *C j-x^ fc v -i-^. ^
p .5 t,A \
\y^Ls e>y*y?-\ - u lflN l
34
TATARLARIN MERAGAYI ALMALARI

6 1 8 senesi saferinde Tatarlar Azarbaycan ehirlerinden Meragay aldlar, bu h dise yle oldu : 617 senesinde Tatarlarn Grclere yaptklarn zikretmi idik. Bu sene geti, onlar ise Grcstanda idiler. 618 senesi girince karlarnda kavi bir evket; vurum aa, ba artc grltlere ihtiya gsteren darboazlar g rm e k le Grcstan tahliye ettiler. Bu onlarn detleri idi. Bir ehir zerine varp zaptn g g r n ce o yoldan saparlard, artk Tebrize vardlar, hkmdar yin e onlara mal, kum a, h ayv a n verdi. Oradan Meragaya. rev an oldular, orasn kuattlar. M eraga y mdafaa edecek bir h k m dar yok idi. n k h km dar bir kadn olup Ruyendiz [I] kalesinde ikam et ederdi. P e y g a m b er sallallahu aleyhi vesellem l/j rj 5 bu yu rm u idi. Tatarlar M erag ay kuatnca ahalisi onlar ile v u rutular, Tatarlar oraya m ncn klar diktiler, h cu m ettiler. Tatarlarn detleri u idi ki bir ehir halk ile v u ru u rlar ise ilk n ce esir aldklar m slm anlara h cum ettirirler, v u ru tururlar, geri dnenleri ldrrler idi. [3] M sl m an lar zo raki vurular idi. M slmanlar biare olup ulj as*. _rut [4] szne m asadak olmular idi. Tatarlar mslmanlar siper almakla tutsak m slm anlar maktul derler, T a tarlar ise ldrlmeden kurtulurlar idi. Tatarlar Meraga mu hasarasnda birka gn kaldlar, sonra saferin drdnc g n cebrile, zorla aldlar, ahalisine kl saldlar. Hadsiz, h e sapsz adam ldrdler. lerine yaryan y a m a ettiler, yaram yan da yaktlar. Ahaliden bazlar saklanm idi. Aldk lar esirlere sokak balarnda Tatarlar gtler diye tellal[1] Azarbaycan kalelerin dendir. z. [2] le rin i k a d n a b ra k a n bir k a v im asla felah bulm az. z. [3] Esirleri, m u h a s a ra n hattn da, m e a k katli, tehlikeli ilerde b u lu n d u ru rla r idi. z. [4] Al at gibi d i r k i ilerlerse boazlanr . Geri kalrsa sin irle n ir. z.
35
A ltn O r d u ta rih in e a it m e tin ler
lar kartrlar idi, tellal knca saklananlar m eydana karlar, yakalanp ldrlrd. B an a h aber verildie gre bir tatar kars bir saraya g irer saray halkndan bir cemaati ldrr, onlar kary erkek sanrlar, kar silh braknca bir de ba. karlar ki erkek sandklar adam kar imi, h em en kary esir ald erkek ldrr. Meraga ahalisinin bazlarndan iittim ki Tatarn biri yz giilik bir sokaa girer o yz erkei birer birer ldrr, hibiri ldrm ee k alk m ak iin ona el uzatamaz. Halka alaklk damgas vuruldu, ne az, n e ou canla rm kurtaramyorlar. JlLiy Tatarlar Meragay bitir dikten sonra Erbil sem tine yrdler [2]. Musulda bize buna dair haber geldi, ko rk tu k , hatt baz ahali kl korkusundan yurdunu b rakm ak sevdasna dt. Erbil H kmdar Muzafferiddinden [3] Musul Hkmdar Bedriddine imdat iin m ektuplar geldi, o da askerinden ie yarar bir kuvvet g n derdi. Tatarlar cihetindeki mem leketleri tarafna sevkedilip hibir ferdin gem em esi iin boazlarn tutulmasn istedi. nk bu taraflarn hepsi sarp dalk, ancak birer birer s vari geebilecek d ereced e boazlar olmakla onlar gem eden alkor idi. Halife [4] (m emleketin tehlikede olduunu grnce) Musul Beyine ve Muzafferiddine eliler gnderip hepsinin asker toplyarak Tatarlar alkoym ak iin D aku ka ehrinde toplanmalarn emretti. nk olabilir ki Tatarlar Erbil da larnn etinliinden dolay yollarn deitirirler, bu tarafa dnp Iraka [5] girerler. Muzafferiddin saferde E rb ilden k a lk t. Musul askerinden bir kol da onlarn yoluna koyuldu. Birok gnlllerde ardlarndan gittiler. Halife Melik Erefe de [6 ] mektup gnderdi. H epsinin toplanarak Tatarlar zerine va rp vurumalar iin askerlerile beraber bizzat hazr olmas n emretti. Fakat o srada m elik dilin olu melik Muazzam [7] Msrdaki Frenklere kar imdat istemek iin amdan kalkp Harranda bulunan kardei Erefe geldi, Dimyat Frenklerden kurtarm ak emelile hepsinin Msra yrm eleri iin bizzat hazr olmasn istedi. Melik Eref Halifeye kar, kardann istimdad, Frenklerin kuvveti sebebile itizarda bulundu: D im
[1] Hor ve h ak ir k alm ad an T a n r ya snrz. z [2] Takip k u m a n danlar ebe ve Sobutay idi. R u sy a y a kadar giden m fre ze k u m a n d a n lar ite b un lar idi. z. [3] G k b r (Gk kurt). z. [4] NasrlidiniIIah. z. [5] Irak Arap. z. [6] Diyar Cezire h k m d ar. z. [7] am h k m d ar. z.
36
yata yetiemez ise hem oras, hem baka m em leketler elden kar idi. Melik Eref Msra girm ek iin a m yolunu tutma a hazrland. Dimyatn kurtulmasn zikretmitik. Vakta ki Muzafferiddin askeri ile beraber D aku kada toplandlar. Halife onlara Irakta en b y k E m r olan Katemeri v e baka em rler ile beraber sekiz yz kad ar svari genderdi. Bunlar Halifenin baki askerlerile b irlem ek zere burada toplandlar. H epsi nin kumandan Muzafferiddin idi. Muzafferiddin askerin az ln grm ekle Tatarlar zerine v arm aa cesaret edemedi, kendisi yle hikye ed iy o r: Vakta ki Halife bana Tatarlar zerine y rm ek hususunda haber gnderdi. Ben ona d man kuvvetlidir, benim dman karsn a kacak askerim yoktur, eer b eraberim de on bin svari bulunursa alnan memleketleri kurtarrm.(onlar oradan srer karrm )dedim. Halife bana asker gnderecei vadile Tatarlar zerine y rmekliimi emretti. Vakta ki yola ktm m aiyetim de an cak sekiz yz tava vard, bunun zerine durdum, ken dim e ve m slm anlara bir muhatara grm edim . Tatarlar a skerlerin toplandklarn duyunca askerler kendilerinin ardndan ge lecek zann ile gerisin geriye dndler, hibir ferdin k e n dilerini takip etmediklerini grnce durdular, slm askerleri de Dakukada kaldlar, kendilerine h cum eden dman g r medikleri gibi, ken d ilerine imdad dahi gelm ediinden dolay daldlar, m em leketlerine dndler.
METNN ASLI
.
4X .lv''* jul\
o j
,jl ^-Ljil
^1^ * o j d | j ^ l 4)**^ ej^*~
*&^
^ _ Jl cL U u > -H *Ja JIj 7 ^ u ^ -L \ j #
r*^" ^ *l*A >o L % 5 ^ ^^3l (_ J
ajjbj (^ (*c' l^J-^*5 ^1a*^ (Jll5 J l ^jP 3 __ tj1 ^ o11 * * j j j J l IjL_js L^* l_jljifc U-Lll 1_*jCc I_jIj j Ô-u Ija_=5 bl W I*,)j ~ a ^
^^1
*& !> /** **-x* J l <. \j_,>l__j ^jIj-^j > ol^-M c.lS^l^^-1
a
Jlc lp-l
j^)L_; lf- jj
Jts_ j^_^._jj ^.sj ,
j"V l$l;
(* j~ ^ " B 1_ _ j L - k * * : l^ l (>^'l I_jlj * ^4* U_"^ '->.? lj-*-X s *c-<.x* 1^1)3 bl ^ôlc l_j-Jl
^tL u ^j) * ^__._) <_lc. 4 jJ J^>

\ & ^ - j j
L a > ^ . L l J.J I tj*
\_jiKj l_jt> Ijjlc jls j_ô'lij j_jis- jr J - V .I j\j.

f j * l
jl_j _r=t- f-*j> 0'
d r ^ l' (Aj
S ^ i
Sac. Lîc l_j-.l\s . *C _ ^ = tJ j ^_j ^jL/Vl j u i__ il j JcJl j J*^ L-âI

o jp j? - \
^ W II ^ lU
ll I
jA
&
J ~ C
^cl -o j^ jl l*J ^4 ] ^ ^ J
j j
L .
d -a^-Vlj
-^ - 1
-JJJjH ( lîl (vjl
^ Vl j j j i - l l_j)iCs j^. U'LJ' t/a*1 . ^

*7
A >j Jli)_j -X_i-^t-i (_j^^ Jf*

5t-j
l j^"j
^j a
jl ;i^ l jl
^ 4^*1
w-t>j ijb Ji-j jd
A y n . t z . . <>JL-l l 38
, j \ VLf \j -* j [ l ]
E ik m tl - b n ile s ir
**1
dr4
*.ii-l Jp-j UÎ5 jrfl ^ Jlj, li J^-j *jI
l^>l ^ |j>lj ^}LJ| M=-j j l l^**l

- ^ 1
-
Ijj^ J ^ o _/dl
*j ^ i
fr-* -? * *o*'
j
^ crL-Jl J*- 3)1

< f
**Jl '** <Sl
^Lljl
J^jl
jV--1 jl jl l
^ iT -*Vj >Ll dJ Jj U l j^"l
t^ -_J l .^jj^ J ^ j^ a
l^- *m A -L
j*
f*
(j-'l Jl Jl
w->-l ^ dr-dl *j " ^ r cj* _

~^*\
^ c/j)! _yk^ ^ -.m i? i_ n ^.11 4^ = > jJ *
4 ^
z S *
^1
oa^
J b
^ g-J" l^-l Ap-I L jl^ji-l y p * 4 ** J ^y^-VL

m
aU J^-_j U>j^ j l
^11
Jl
V
^ lS
Jl-P~ ' < l

t >
-^ " 1
v^l> d/jJ! _ J * J a .-* J l j J
Jl < L j_* ^-A ^-l

j
-aJ Jo j \ jl*>-
|^Jj. l C j pf-ls jrdl Ijj*^ l

y ^ A
O -A
i__ C - *
pjjl jV_j O + a 3 J J tj* tT-^ (i-U J l l

}\
^ jr*
c,j '
^ L3
V-j-UI Jjb Jl (j-* e^V) I l

^7
<a*li-l J \
j
J _ ^ jll 4.. ->
J^z) 1 JL a Jc_4to^ ^ V l <*>-! J l
^vZ=^J
1 __ S -
< Jl ÛUI (1/ (*lijII < ^ U U I jl -j j l

j ^ 2 -*
jJ ^ .-fl^ w r ^ J ^ ,-*^'J ^ r^ J* C ^-^l ^ J ^ jl j l j ^_yiil jlS^

j
<*>-l iJl J l
J l ^jJxls -v -U j ^
m
(j*
l_^w U jJ ^y
f - J j* -
L -^
4a-l-l j l c
y-
^5-A jS * ^ " i_mjJlj (_/-0l y e < *a j
JsL^j jl^l; Jl. j ^ i _j*j Jât.) i]l_I

<[9
fj
c L
L *
-*
ij
&
j ^ pt^l
Jc* ^-Al j!j 4jlJjl- ^4 ]! j,d2.^ -J ^ v Jj

S **
^ L_^ ~
?JS 4jU
j d l -V ---< a 3 J t p-X jl ^!l*-jj| _jJ*Jl ul 4) jJj
j l *^ 3 jr-JI ^2^
j._âj l^*-4 (_ 5 <^jJ-l J l J v j ) U cJlS

39
A ltn O r d u ta r ih in e a it m e tin le r
?-l U I ^ J-X jfi -
(_A ^
^> '">* ^ j^ ^ -*Jl ^

dj'& y
t*
5j
,y* ^ c3/^ ^
1 * -Jj
* * >
b-k
( j i
Jrdl *---- \J (Jm J * ^_? C 5~A ~ ~ ' j^jJaJ \ .A = > I Ij

j
wJ J
*I^3i ^>\ jb 4jLc!x (d

S "
Ldi
jl
+Y~*
jj.1 V j |>j._-a _>-l j l \ j j |l V
5_Jj jJp ^Â-Vl j d J l ffilj l_^6l
(Jl l_>^W _> 1y y > | f-j"^
40
TATARLARIN HEMEDANI ALMALARI VE AHALSN LDRMELER

slm askerlerinin dalmasn mteakip Tatarlar Heraedan'a dndler, ona yakn bir yere kondular, burada ahalinin zapt ve rapt iin bir subalar vard, ahaliden para ve kuma istemek zere subaya h aber gnderdiler. Ahali uzun bir mddet iinde mallarn tketmilerdi [1 ] Hem edan belediye reisi eskidenberi ehir reisliinde bulunan bir aile den olup Ali evldndan bir erifti. Tatarlar ile ahalinin iini grr, toplad mal onlara iletirdi- Tatarlar bu kere ahaliden mal isteyince ellerinde verecek mallar bulunm yan ahali reisin yannda toplandlar, reisin katnda bir de bir fakih vard. Fakih kfirlere kar sz birliinde honut olunacak i grmt. Ahali her ikisine kar, bu kfirler mallarmz tkettiler, onlara v erecek bir eyimiz kalmad. Onlarn m a l larmz almalarndan, naipleri olan (suba) nn bizlere kar yapt kt muam elesinden m ahvolduk dediler, Tatarlarn H emedana koyduklar suba ahali hakknd a diledii gibi h k mederdi. erif cevap olarak, biz ciz olduka ne are bulunur? Elimizde ve avcum uzdaki mallar v erm ek ten baka bir are yoktur dedi, bunun zerine ahali ona sen bize kfirlerden daha iddetlisin,, dediler, ar szler sylediler. Artk erif ben sizlerden biriyim, dilediinizi yapn dedi, Fakih e hirden Tatarlarn subann karlm asna, ehri mdafaa etmee, Tatarlar ile vurm aa emir verdi. B unu n zerine ahali suba zerine h cu m edip ldrdler, ehri mdafaa ettiler, artk Tatarlar onlara kar ilerlediler, onlar kuattlar. Memleket harap olup ahalisi ldrldnden, kurtulanlarn da yurtlarndan avare olduklarndan dolay btn bu diyarda azk bulunam yordu. Hibir kim senin azck bir yiyecein[1] e h ir ge e n s e n e rnda b irey k a lm a m t. z. istenilen vergiyi v e rm e k le ellerinde av u la
41
A ltn O r d u ta r ih in e a i t m e tin le r
den baka b ireyi yoktu. Tatarlara gelince onlar alklarn bulunm am asna aldr etmezlerdi, n k yalnz et yerler, hayvanlar da yalnz yerde biten otu yerdi. Hatt trnaklar ile yeri kazark otun kklerini karp yerdi. Tatarlar Hemedan kuatnca reis ve fakih nlerinde olduu halde ahali Tatar lar ile vurtular, Tatarlardan ok maktul dt, fakih nice yerinden yaraland. Ahali ayrldlar, ertesi gn yine ktlar. lk vurm adan daha iddetli vurutular, ilk gnden daha ziyade Tatarlardan maktul dt, fakih de nice yerinden yaraland. Fakat sabrediyordu. Ahali nc gn yine k m a k istediler. Fak at fakhin ata b inm ee takati yoktt. Halk Alev reisi aradlar onu da bulamadlar, reis ise ehir; diarsna kadar yapm alduu lmdan, kendisi ve ailesi orada y ksek bir da stnde bir kaleye kam, oraya snmt. Ahali reisi bulam aynca arp kalmlard, ne yapacaklarn bilmiyorlard, ukadar ki son nefeslerine kadar vurumak hususunda mttehit kalma szlemilerdi. Artk [ehirde kaldlar, diar km adlar Tatarlar ise maktullerinin oklu undan dolay gm ee karar verm ilerdi. ehirdeh hibir kim senin ktn grm eyin ce tamaa dtler, ahalimin zayf olduklarna istidlal ettiler, bunun zerine zerlerine yryp vurutular, bu hdise alt yz on sekiz senesi recebiride vaki olmutu. T atarlar ehre kl ile girdiler, ahali onl^r ile so kaklarda vurtular, izdihamdan silh ilemedi, baklar ile vurutular, her iki taraftan-saysn ancak Tanr bilir - m ak tul dt, Tatarlar mslm anlara galebe aldlar, katliam ettiler, an cak kendisi iin yer altnda bir tnele yapp gizlenen kurtuldu, mslm anlarn ldrlmesi nice gnler srd. Sonra Tatarlar ehre ate verdiler, ehri yaktlar, oradan kalkp E rdeb ile geldiler. Deniyor ki Hemedanm aln masna u hdise sebep olmutur: Ahali reis erife kfirlerin yaptklarndan ikyet edince reis onlara bir emrin ku m an das altnda a sk e r gnderilm esi iin halife ile mektuplama anlatmt, Ahali bunda ittifak ettiler, reis halifeye yazd mektupta ahalinin kork u iinde, h a k a ret altnda kaldklarn dmann onlar hakknda irtikp ettii hakaretleri, hor gr meleri haber veriyor, bir em r kum andas altnda vuruacak bin svari olsa da imdat istiyordu. Ulaklar mektuplar g trnce hali bilen bir adam Tatarlara h a b e r gnderiyor, bu
42
hali bildiriyordu, bunun zerine Tatarlar yola adam g n d e riyorlar, onlar yaklayp ellerinden mektuplar alyorlar; reise de haber gnderip bu hali kt gryorlar, reis ise inkra kalkyor, onlar da onun ve cem aatin yazdklar mektuplar kend isine gnderiyorlar, artk reis piman oluyor, o vakit Tatarlar ilerleyip onlarla v uru u yorlar, zikrettiimiz gibi vurum a husule geliyor.
43
METNN ASLI
JCI ci-lU
jl ^1 jl
tS ^
i
__ ^ _^ Jl j j & U
V: ^
1~*
I_jAIx-.I j J \y'6'j
4x_xj 4_ Lj i Ûv j ^ v _^* i_ j ^
^.W j* JU ij^'V 4 JI 1 _^L-j\s V ^ 's
* *
l ^
(,J
4*^
L j^Jl J ^ j jrdl * J,Ul J^J J ^ | ^

4t
jJ-c Ij j- p s i l^H_ 3 ^-vj*-l Pî^v*
^Jjbl
ji J l _II
^ 1 _ * s LAs Jl^Vl
^ J\
L U jli_Jl jJ j
4 d O l f'>-\ <J jl J 4-J3 j l __J I l* l__ l

^
|Ij U l y*\ I^3 -X ? jl_ i ^ J l tNjib L*^J <v* ^ (v^- * j cUI <&*ju L^ U l^ l jîJl J I 3 e j c L_ ,J
<6c- jl- ^ f -
-** \ y ^ j J^-C- J^tjO ll-f^ IM
U J (J-jJ J ^ l J4\jk\k\j Ûl ^y* j d l Csz S * jjJ l l f l^ -
jL_L<Jl
jl_ U
J l ^ V l (V Û -V I p >* -b-1 j 11 JU i
j>-\i 'UJl j l _-li
\j*11a\j J z l i 'C_5tJl ^c -
<*Ul s ^ j , i j d l ^J"1_I*j <3 l*Vl_j

a ^~3 f j j ^
^ 4
.sÛl d-tlj (3 J-U** o l^ Vl -V p-1 jJj ^3
^-V*)
"^S Ju)| l*lj Û VI ^l*-Ul
^ j V l j ^ l J V\ ^ 1 j r t V j ^411 VI l
C JT^
V r'V ol_jV! r a j J^ L ^ 4^ 5 ^ a JIj I J 'j L Û \

^ " 6
Llll \$ 3 \s^ j*'

- * -^ aJI J Iy>~j>~ ^
J jV l Jlil y * -X __^-l
44
j>- e-*- laII
E lk m il ~ b n ile a ir
Oo- l o- Xc- l -ajJ U ll ^
Cf*
J"^.?
- ^ i '-\}0 ' 4
-\\J| ^
j
J-H . ^
*^
jS
f^ i
j}**
o"LJl
J l <!* * _> j ^ î\s^
\ j- 1
4^1 Jl e- L*S l^-j ^**^ t^ ' ^ > ~ jl Jl Jl_H Jc. <j* j- J~>-_^l J t j,^ -l ^ -**
**
<-^ 4^^.? J*
hlli Iyy. I *-l> (v p -*
V\ j yLa j_ U j j j ^ jlSj C* I_^-j |lj -A -J l j jv jJ l jr.p' l-^l jl
^ P *-*. jiaj ^1 > _i**? J * l_j^-C -l_j I^m _Ul ^ jvglrlj *V U 4 J V I J l O-U.1 Jus c $ÎsUL >^5 o ^
' cr* ^ -*= * J l5 ^LJl
J3J 4-?^
t>JUJ^ j d l <_yj Jl*" -SM 4__^_
o ^ j >-ii
-0Jl(J j U 1 l^l)l^~
jlc j^.U i l^ J6" jL il
Jdj l^.J-^j^ J l l-j-c.
* .*
^
J l Ij^S U . \JJ| JaI j \ \j^ * ^Jl -VaiJ 4^-li-l *L -<^x *^ A c<Jl
jU l CJI
J l w*I^j l^J^ J t
1 ^jL A *ls (v ^ '',^ , J tJ v ) ^ ^ _ 3
_a J I j } j Ji- j^Jzj j j^~\j jU-aJl< j-* jJjJl ^ ^Tjl * ^J -*'^ ljj.=>-!_j *lc.\jt~I J AfiJl^jl 1 <U X c
^ Ûl J l 1^ /jlj cUJi j % ^ -* -1 j jrJl J l li-l J ' Ijl * jl_?
*lzS^ 4JI IjL-jli Astl- Jli-I <Jx. X J ^ '^ ^ J l d l J tS j^ - j
SL- Jizll ^)1 f A j fr-^' ^
45
TATARLARIN AZERBEYCANA GELMELER, ERDEBL VE SAREY ALMALARI

Tatarlar H em edan iini bitirdikten sonra Azerbaycana revan oldular Erd eb ile vardlar, orasn aldlar, orada pek o unu ldrdler, pek ok yerini yktlar; oradan kalkp Tebriz yolunu tuttular, emseddin Turay Tebrizin idaresini eline al m, ehalinin szlerini bir eylemidi. H km dar Pehlivan Olu zbek Tebrizden ayrlmt, zbek geri bir emirdi, gece v e gndz ikiye dkn idi. Bir ay, iki ay halka grn mezdi, bir k o rk u n ses iitince hem en u ar gibi kap gider di. [1] btn Azerbaycan, ve Erivan onunu hkm altnda idi. zbek mem leketine hcum edecek bir dmana kar m em leketi mdafaa hususunda T anrnn en ciz mahluku idi, Tatarlarn H em edandan hareketlerini iitince onlardan uzak dm ek zere Tebrizden ayrld, N ahcivane ekildi, ehil ve ayalini Hoveya gnderdi. Bunun zerine Turay m em le ketin idaresini ele ald, sz birlii yapt, mdafaaya kar halkn gayretlerini arttrd, onlar cenkten geri kalmann ve tenbelliin akbetinden korkuttu, memleketi, var kuvvetini sarfedip sarp kld [2] Tartarlar buraya yaklap ahalinin kendileri ile v uru m a hususundaki sz birliini, memleketi sarp kldklarn, etrafa ekilmi duvarlar ve hendekleri on ar dklarn duyuncn (hcuma cesaret edem iyerek) para ve ve kuma istem ek zere haber gnderdiler, ahali arasnda para ve kumatan malm bir miktar verilm esi kararlat. Bu m iktar Tatarlara gnderdiler (Tatarlar bu vergileri alp) ora dan Serav ehrin e vardlar, orada ne varsa hepsini yama ettiler.sora ran ehirlerinden *B ey la k a n sa gtler, uradklar
[1] H alktan e k in g e n , elind eki m e m le k e ti idare h u su su n d a hi d n m e z , kafasz ve m ste b it bir adamd. G n l nd e n her eyi atmt, bir t iitse kula k iri te idi. z. [2] Ksas m e m le k eti mdafaay pek iyi hazrlad. z.
46
E llc m il - b n ile s ir
ehirleri, kyleri yama ettiler, viraneye evirdiler, ahalisin den bulabildiklerini ldrdler [1] Beylekana v arn ca orasn kuattlar, ahali uzlam ak zere Tatarlardan b ir eli istediler,. Tatarlar belli ballarndan ve kum andanlarndan bir eli gn derdiler, ahali eliyi ldrdler, bunun zerine T atarlar ah a liye h cum ettiler, onlar ile vurutular, sonra 6 1 8 senesi ram azannda memleketi zor ile aldlar, kl saldlar, n e k k ne byk, ne kadn brakm adlar, hepsini ldrdler, hatt geb e kadnlarn karnn y arara k iindeki yavrular ldrdler; kadnlar da rzlarna getikten sonra kltan geirirlerdi. [2 ] Onlardan biri, iinde bir cem aat bulunan bir sokaa g ir d im i onlarn hepsini bitirinciye kad ar birer birer ldrr, bu cemaatten hibiri ona el uzatamazd. Beylekan iini bitirdik ten sonra evrelerini son derece yama ve harap ettilerv Oradan kalkp Erivan n h k m et merkezi olan G e n c ey e r e van oldular, G ence ahalisinin okluunu, G rc ler ile vuru-malar sebebile iyiden iyiye cengverlie altklarndan yiit liklerini, ehrin sarpln bilm ekle ehre h cum a cesaret ede-, mediler. Para ve ku m a istem ek zere ahaliye haber gn derdiler, ahali de istediklerini verdiler, onlarda ekilip gittiler..
[1] Zaptettikleri yerlere ko layca m a lik olm ak iin katliam ve tahrip^ ederlerdi. z. [2] ahaliyi tkete yazdlar. z.
4 7.
E lk m il b n ile s ir
O-Nl j j l i j (JL-I j^ k j jjj - ^li^l 4-j _jJI J -J j (*(-" J L j VI jl S j

Js U-b \ -V j *dl
j& -\ jx
\^ \ Vj j 'y j :lÛ
dr*"
Cf*
jljl L_^-if- I^ aL .p ^ -c-
} ~ ^ S ' ^C_u J l I j j U j _j_pcdlj ( ^ J l ^ (Jlli f^j -'* -a tJU \ rp* jÂkj V | V a \ Jl
l o j\j
z 1 \ A c j
4
joVl^rl _ ^ 'y i
IjjiS'
[\ ]
49
METNN ASLI
Jj j j j l Lfcjdl (Jl
J l j d l j, . / i jL_^Lj (Jl l^ j ^ jl-^ (j^ jrdl j (jl j h i \ U .
j j (Jl 1(1 IjjL -j i*_a^""I Ij* j& j j ' j y i lJ jl Ifijti -w_j Vj-UI
_ _ J V d
^ j -
^
J^ J
U )l( jJU*
_r*^c3 K*y-* ^ j ^ / f ^ jUp * O * J fa U > -V ^ aJJj Ia .A >j

j^~* 3
lilj jM -Jl
^** ^ 3
j y
(jl**-^ (j-*
a
_/ ^ *"
\) !I l j l
j
1 ^.-kJi 1 A fis ^ L fii Jilstlll A *slc

^
-X jt*J [_^ :> - J l cLi j < \J jb |

^ y o
j i j
4^ldi
*~3
lr* 1^1 jl
-dJl J*! lx t^ jt-*. '_ I * ' O

jJ
_ > & U-li C sU s>^

aH
-V 5 (V ^ A ^'Vl
J slL
dÂp-Is ^Jl jju-S cS^*

j iji L o* ^ 4, l_jj> ^
* *l 1)L_J VI* j^lk^

^
V ** \j ^*~->j ^ Ijtsj
<y ^
'yx *
l ? i ^ J l j ^ <1 lj^* L > JS ' \jrr* lgl1^-VL*ls Iftjj~a^ ^"* J^ Ja>l 1 ^ /^ ' (>* '< ~ A*J j ^ (3 * i-' IJ^ 1*
^Jl ^ 'jls ^LaJl ^ ^r \ f ^
jji ^
p^ll ^ 1
I^ L -> ^5 ^ g. J l I j j a a J ^ - (J^
^'1 jM_Jl ^jjT j

48
/_Jl<J
A yn z _ . j , j
TATARLARIN GRCSTANA VARMALARI

Tatarlar A zerbaycan ve Erivan yolunda m slm an m em leketlerinin, bazsn almak, bazsn da uzlam ak suretile, ilerini bitirdikten sonra yin e bu diyardan olan Grcstan yolunu tuttular. G rc ler onlara kar mdafaaya hazrdlar. Hazrlanp tatarlar a lkoym ak zere mem leketlerinin etrafna ok asker gndermilerdi. Tatarlar varnca kar karya geldiler. G rc ler duramadlar, belki bozularak geri dn dler, artk onlara kl rld, kaandan baka kurtulan olmad. Tanr h a k k iin ban a haber verildi ki Grclerden maktul denler otuz bin kadard, Tatarlar vardklar ehirleri yama ettiler, v iran eye evirdiler, detlerini burada da tamamile yaptlar. Bozgu n asker padiahlarnn bulunduu Tifse varnca padiahlar Tatarlarn memleketlerinin ortasnda b u lunmalarn m en iin baka asker toplayp Tatarlar stne gnderdi. G rc ler grdler ki Tatarlar ne bir da, ne bir boaz, ne b aka bir ey alkoymyor, onlar ehirlere girmi oluyorlar. Artk Tatarlarn bu fiillerini grnce Tifse dnp m em leketleri boalttlar. Tatarlar burada diledikleri gibi yam a ettiler, ldrdler, yktlar, fakat boazlar, derbentleri pek ok olan ehirleri gr n ce ieri dalmaa [1 ] cesaret ede mediler, oradan dndler, Grcstan ierisi ise Tatarlardan tiril tiril titriyordu Hatt eli olarak gelen G rc b y k lerinin birinin size tatarlar bozulurlar, esir olurlar diyene inanmayn, ldrlr diyene inann, bu budun asla kamaz. Tanr hakk iin onlardan b ir esir almtk, kendisini h a y vandan att, kafasn taa yle arpt ki ld, yine esir olmad,, dediini iittim.
[1] Yani Tiflis s t n e varm ay a z.

50
METNN ASLI
jM j
J l jrull (J ^ ^ l*_L Ji l* L > -
^JLaL 4-ajfcJ^ * i\JJ.l> <Ja*l ,jl -A-? (jl^L J^>\ ji...>U

\j
jy|J I_j-a.pI -W 1. ^s-jl
L aj I JL^Vl Jjhjj- ^ ^ ^ J l -C ^ ll Jl
^3 l^jiJls
^jLI -J_ * A jj ^ \ Vl lf- I d

< S jr ^
jji k_ > ll ^--l ( j ^ j ^ l^lj Jj ^ / J l * l \ j y - J

y^~
pf* J** (*fl ( vf''5^ c _âU
^>*7 f . (V V~^' V^-^ cT^1 ^ j l

h ^ y
jÎ IÛ-j -a$_j Jull I J aji* Â_âJL\

^y> -
U aJ_l j d l J l j*3 " jd \
1 _^=-^ (j-Â* J l Ij^lc Sj f ^ ' V>^ 1_?jj ^ / J l J ^ -b j IjÛi i y i
I jlj U li *^-i)i _>^Vj -3 " ^ J lJ I j ^ J l ^y* Vj-^j' U
Jji-^ ll J^- l j _ - - ^ s O-C*j-d^ _ /^ l (J**i ^ l i l j l_jiO*aT Ms ^*-*- (J>J ^ jl \ 1 A Jj L^\
^y* J5 4jI Vj-*-J p-^3 jJ jf e j f Jll jls l y j - a i 1J3 ^ 1 ^r o l j l J l j Pe-1 <j
^ * jb (3^^
.j
4 .w ^Lj jlj
51
TATARLARIN RVAN DERBENDNE VARMALARI VE YAPTIKLARI

Tatarlar Grcstandan dnnce irv an derbendi zerine varp em ahyi kuattlar, ahalisile vurutular. Ahali 'm uha saraya sabretti. Sonra Tatarlar birtakm m erdiven kurarak kale duvarlarna ktlar. Hayr, m erdiven ile deil, belki b irok deve, kz, koyun ve saire ile gerek kendilerinden ve gerek bakalarndan maktul denleri topladlar, birbiri stne koydular, tepemsi birey oldu, stne ktlar da denmitir. Tatarlar ehre yaklap ahali ile vurutular, ahali sabretti. Vurum a gn iddetle devam etti, artk ahali tutulacak larn anladlar, "kltan baka are yoktur, bize sabr ya kr ki erefle lelim,, dediler, bu g e c e d e sabrettiler; bu leler koktu, gevedi, bunun zerine tatarlar iin kale du varlar stne km ak, sava iin saldrm ak m m k n ola mad. Artk birden h cum edip v uru m aa baladlar. Aha linin yrekleri o k darald, stelik zerlerine yorulma, usanma, bkm a da km ekle gayretsizlik balad. Bu hal zerine tatarlar ehri aldlar, ahalinin ounu ldrdler. Mallarn yama ettiler, tamamile tkettiler, buradan fari olunca derbendi g e m ek istediler [1 ] ise de buna gleri yet medi. [2] (Serhaddi geem eyince) irvan Derbendi Padiah irvanaha uzlamak zere bize bir eli gnder,, diye haber gnderdiler, irvanah belli bal adamlarndan on kii gnderdi, Tatarlar birini tutup ldrdler, dier doku zun a: E er bize g eeceim iz.yo lu bildirirseniz ne l! Sizin iin am an vardr, yoksa onu ldrdmz gibi sizi de ld rrz,, dediler. O dokuz kii bu derbentte asla yol yoktur, fakat en dz bir yol vardr dediler, Tatarlar onlarn ardndan giderek oradan getiler, [3] onlar arkalarnda braktlar.
[1] nk tatarlar K a fk a s y a m n im aline g i t m e k istiyorlard. Z. [2] Y ani G rcstan yolunda dar yollar, geilm esi pek g yollar vard.tz. [3] Y a ni Tatarlara T r k lk elerine gid ilecek yolu gsterdiler. Ayn. z.
52
METNN ASLI
0J -L *5 [ aJ j l Jj - i -^j-5 I^*'S ~ (Jj J^J
Jl
^ *
? rJ u jd l I^ ^ a i
*\c, U
Ia j ^ - Ij-L*.^ jfuJl j l
lyJ jfcl JJ^
J f' r*
<OjJ,I ^c. _C Jl _\V 1
pr* cTÎ (J^ c^*-? < ^

,-^ls <Jx. \jAjlusj J--* n 5 tj*a ,J ^
J^T^cr* <5^ aJsu.)

j
\J\ m
,jl (Ji- l ^ j ( J l l J l
j Z^>\j
Ijj\^s3 Iglj& l
<J->' -K j >
I t . _a^-jJI l_.i_jl*i . _'_^l I
j ^-Jl Jc- _/lÛ (h V- ^

I ^ \j/^ j
-^ A *l j ?z Ja JLjJI j U\ _*u)I ctlU ff Iâ*Jai *LcVl_J J^feCJlj v^jjJl ^ _~.*J ly jJ->^J-Jl 4 4jIÎ jL t l y
JyS- J^ljl 4* 1 ^-^.9 L *-3 l*^>-lZfl3 Jl y J 1

J-^ tiAU oU j^_j^p-* J l JU*j j i.
4^3
tiUS JcV jj |^Jl
f j l j jU V l (X j J *cJl ^ ^ J vilJ J l j-Jl
f*\ j l j\$U) 1^5 ^ Jcis (^ j^ -I

* a ,jl jv ^ J I^Hi iJ u b His J > _^ ia J l (^ r4 4*L* ^L ts 1^*^
4 ^ * '^
$A
fjj* ) * * b j
Ayn : z_i]JIi^ Jl 1 ^ .. j _ * U J i ^
J t^]
53
TATARLARIN ALANLARA VE KIPAKLARA YAPTIKLARI

Tatarlar irv an bendini geince bu diyarda yola revan oldular. Burada Alanlar, Lezkiler, Trklerden birtakm oy m aklar olmak zere ok budunlar vard. Tatarlar yama edip birok Lezkileri ldrdler, bunlar iinde mslman da kfirde vard. Bunlardan baka dier ahaliye de saldrdlar, Alanlara vardlar. Onlarn budunlar oktu. Tatarlarn geldik lerini haber alnnca ftursuz gayret edip Kpaklardan asker topladlar. Tatarlar ile vurutular, fakat galip, malp belli olmadan ayrldlar, Tatarlar (hileye m racaat edip) Kpaklara (gizlice) Bizler, sizler hep bir cinsteniz [1], Bu Alanlar ise siz den deildir ki onlara yardm edesiniz, dininiz de onlarn dini gibi deildir. Biz size sz veriyoruz ki size saldrmiyacaz, dilediiniz paray, kumalar vereceiz, sizde bizi onlar ile brakn [2 ] diye h ab e r gnderdiler. Artk verecekleri para, kum a ve saire de aralarnda kararlat, Tatarlar da kararla an eyi verdiler [3], Kpaklar Alanlardan ayrldlar, bunun zerine Tatarlar Alanlara hcum ettiler, onlardan oklarn ldrdler, yam aya kalktlar, tutsak yaptlar; sonra Kpaklara yrdler, kpaklar ise aralarnda uzlama kararlatn dan dolay em in ve dank bir halde idiler. Hibir eyden haberleri yok k en anszn Tatarlarn gelip memleketlerine girdiklerini duydular, bunun zerine Tatarlar Kpaklara biribiri ardnca saldrdlar, [4] verdiklerinin katkatn onlar dan aldlar. Uzaktaki Kpaklar bunu duyunca vurumakszn katlar, uzaklatlar, kimi ormanlara, kimi dalara snd, kim i de Rus diyarna ulat. Tatarlar Kpak memleketlerinde kaldlar, Kpak k ve yaz otla bol bir diyardr. Burada ya[1] Y ani b izde T r k z , sizde T r k s n z . B ir cin ste n b ir oymaz. Z. 12] Yani oradan e k ilin Z. [3] Raz olduklar para ve k u m a verdiler. Z. [4] Kp aklardan pek ok kim seleri ldrdler. Z.
54
E lk m il - ib n ile s ir
zn souk, otla bol yerler bulunduu gibi kn da scak, yin e otla bol yerler vardr. [1] K pak diyar deniz b o y u n ca orm anlktr. Tatarlar Sudak eh rin e kadar vardlar, Sudak [2] K pak ehridir ki asl m ayalar ondandr. nk Su d a k H azer denizi zerindedir. [3] G em iler oraya varr. Sudak (ticaret ehri olmakla) tacirlerin getirdikleri k u m alar bulunur, bu k u m alar onlardan satn alnr. O nlara da cariyeler, kleler, Brtas [4] kunduz ve sincap derileri ve m em leketlerinde bulunan sair eyler satarlar. [5] Bu Hazar denizi stanbul Boazna bitiiktir. [6 ] Tatarlar Su d aka varp aldlar. Ahalisi dald, kim i ailelerile, mallariie b era ber dalara ktlar, k i mi de denize aldlar, Klarslan evldndan olan Mslmanlar elindeki Rum eyaletine [7] gittiler.
[1] im al taraf ller, hali k u m diyarlardr, bina o lu n m u ehir le ri de azdr. Z. [2] Veya Serdak (sar da). z. [3] Hazer denizi zerin de deil, b e lk i Karadeniz sahilinde Yalta ile K efe arasndadr. Z. [4] B r tas hem bir budun, hem b y k bir v ilyet addr ki buradan l k r k ler kar. Brtas Hazer hu dudundadr, aralarnda b a k a b u d u n yoktur. Z. [5] Yani Sudakta kum alar, emtia, kzl tyl tilki derisind en Brtas k rk , sincap ve ku nd uz derileri ok bu lu nu r. Z. [6] Bitiik olan Karadenizdir. Z. (7) Anadoluya. Z.
55
METNN ASLI
jMJL s_jLi L f i
MI |*y-* e j t Z '
~a
l,S J JU rt/l lill (J 1) jl----j

\jz S
'
J f-
u.
J^4JI
l.?~^ iJjr^l Jj-* l m\ j ^ s j j>I kiLir J il ^ y |^>l-vt

< *
j^JLL j i j J_ ? p
jT
jMJl J l
< jC aj z)\ (_-^ *-l î) ^ ji

f ^ 1 'i ~ ^
,Û ej
Lc? ^ JlLc-
-k-I.J _r^T f '-J Uj'i ^ a * u 'l jl j > \ ^ i j^ ' l_3j'e p40^ . jj* jl-JI -u* jlS"* ^ -b_ L U ai ^
JVei J l j d l J - j t ^ >^1; j t . L j > v_j

^ <
^ji ,_,u^-j ^ ^_;^ v e^L?- Jl*

r*
j> (J l_^*^ 1^^
IJ c l i j>l j d l _Ji:-l U .
j^ -' t* j^-il l_L=ts i4)j jr>ij Jl==* J l ^ r- -5 LfcfJ J J ^ L * -^ j^ l j*f ^ )l IjLy U L ^ ^.LaJl^* lj_\j-l_*
J_Vls _^-I
^ .J -
* J-L ^^ZjOJ ^sLilJ ^^.-1 jvy^jj

jil Ij-t ' J j \
jUL l_^
(Jlls _ ^ X jd l flilj
o jjL jj5^*Ul j
v-jL-JIj ti)l j
J U lis i M ; j
4 .âh ^
jJ l jb-zis A > ^ j ^ ^ _ j*> 1^ J l Jdl _^dl_i^>
J l l_Û>J^ _ p j l
\jj* -
j . ,jiL c V'* rr^^*

i
^jLdl ij j j 1^1 J aT ^ I j l l j > jl* - !lj j-^**llj A ...x.k iaJl _ ? 4l>J 4*1;
jÎ_? ii*IUil_j ljI_)^~I fr^C j-0-* l-^* S.Jjf"
-1--3 (r"2*^ ^t~* W ^l l U j C i j b j ju^lL l j j ^!l ^j^JI J l j l j
jl ^ i j'i/jl
56
TATARLARIN KIPAKLARA VE RUSLARA YAPTIKLARI

Zikrettiimiz gibi Tatarlar Kpak arazisini istil edipKpaklar dalnca Tatarlardan b y k bir oym ak Rus diya rna revan oldu. Rus diyar byk, geni memleketlerdir., Kpaklara mcavirdir, ahalisi hristiyan dinindedir. Kpak-, lar Ruslara varnca hepsi toplandlar. Tatarlar, zerlerine gelince vurum ay kararlatrdlar. Tatarlar ise K pak topra nda bir mddet kaldlar, sonra alt yz yirm i senesinde Rus diyarna yrdler, Tatarlar ile vuru m aa hazrlanan Ruslar ve Kpaklar bunu haber alnca Tatarlar m em leket lerine koym am ak iin onlar varm adan nce dm ana kar, gittiler. Tatarlar, bunlarn zerlerine yrm elerini haber alnca gerisin geriye dndler. Ruslar ve Kpaklar bunlara tama edip Tatarlarn kendilerinden korkup vurum adan ciz olduklarndan dolay dndkleri zannna dtler, [ 1 ]: ardlarmdan gitme hususunda acele ettiler. Tatarlar tam on iki gn ricatte devam etmiler, bunlar da izlerinde y r m lerdi. Sonra Tatarlar Ruslar ve Kpaklar zerlerine atldlar,, haberleri olmakszn anszn karlarna ktlar, n k bunlar Tatarlardan emin idiler, kendilerini onlardan daha kuvvetli biliyorlard. Hez vuru m a hazrlklarna balam adan nceTatarlar by k bir ku vvet ile zerlerine saldrdlar, Her iki taraf misli duyulmyan bir sabr ile sabrettiler, aralarnda nice gnler vurum alar devam etti, en nihayet Tatarlar zafer bulup galebe aldlar [2] Tatarlar bunlarn o k kanlarn, dktkten sonra b u n la r b y k bir hezim ete uradlar. B oz gunlardan ou ldrld. Ancak az kurtulabildi. Onlarn, yanlarnda neleri v ar ise hepsi yam a edildi,, kurtulanlar[1) Halbuki Tatarlarn m ak satlar Ruslar m e m le k e tle rin d e n uzaa-, d rm e kti. z. [2] Ru slar ve K paklar to planncya kadar- T atarlar rek ounu, ldrdler z.
5 7;
A ltn O r d u ta rih in e a it m e tin le f
yolun uzunluu, bozgunluk dolaysile pek kt bir halde m em leketlerin e vardlar, bir ou bunlarn artlarna d erek ldryorlar, yama ediyorlar, ehirleri ykyorlard [1 ] o derece ki ehirlerin pek ou ssz kald, belli bal Rus tacir ve zenginlerinin ou toplanp bahada ar olan m al larn yklettiler ve bir ka gemi ile mslm an m em leket lerine gitmek zere denize aldlar istedikleri iskeleye yak lanca gemilerinden biri krld, batt, ancak insan zayiat yoktu,, [2] krlan gemi det vehile sultann olacakt. Sultan bundan ok ey ald geri kalan gemileri teslim etti. Bu hali orada bulunan bir zat bana haber verdi.
[1] Yani Tatarlar ardlarn a d erek u radklar ehri yk p ahali sin i ldryorlar, mallarn y a m a ediyorlard z [2] P rofesr Kzm B e y e ait olup b u g n P e t e r s b u r g niversite k t p h an e sin d e k i nshaya gre trn ak iind eki yazlara bedel yazlan ibareye gre m an as yledir: Onlar re v an oldular, s a lim e n denizi getiler. u kadar ki sahile varnca bir gem ileri krld T. H.
58
M ETNN ASLI
cr3j\j 4 > U ? j[L j
<Ui U J " i _fl)l j U . ' (V* *Jj*^"
i ^ j l ^ i Jfel Jfj^J jlses -5% t/J
j_jÔ l$UI_j pAj_)l^j.1 5 1 j jl Jdl Jt
ul_j ^ls'l_yî-l ^1 l_jL>_} lUs Jl **\r-'J il_? --* jcl f -1 -* l^^* c?j\ ly ^ j
^ j ^ l .J ^.jJI J i_^ la i_ jl (Jj > c *.ia i ^j\>-lj
(Jl ijj' * (*<)^ ^-ll __ *
ti
^ (*i ' - r ' J b-^-
* < > '. r r j ^
* 'y- 'j -3' (r'
5 ^ *J
tiAîj jd J_/ \jjJ-i_ p jU=jsj !ja)I l^^..--!j
j)i lj * îkc jd i j i f j> j-it ^ ^ j ^ jd l l_jl*l J \y& r r V ^ L-kft Ul- | j-> jd l ii

jjj
ijf- Jc Vl Jtl! I J
J j Vl i
^
IJ^P jri\ jl
jd l p,i
^ L 1 *JlC v p U Jlll
jl J b < - iic.
* ^ * J ' 1
jillkJl
J ) 2 *
J. U*'__y^ jlpz f J v f-t
IJ
^-
\,y^3
dr^j (*$ * *
- 5^
j
*v
^ *3*^^
->ya Ct*' ~
jM-)I ^y j f - j j^trl-J j j,j U
^Licl_j tr"j_j'l
jL*l j-*
IM >I j_jki
j ~S j> I
Kcb-
^ 3*j 1 ^JI ^ ^1 l^jli l Ui *
l^ j.t ;_} | .M Vl jM; Jl
jl ^jjU- L J l cj& i [ ] 1^- j"l Jl jl Vl i^y*i

11 lanesinde ) Brofesfir K zm bulunan Ib n ile sir beye a it olub
\y* <j* S'*s*
bugn Petresburg bir yazm asnn
n iversite 12
tarih in in
eski
cild ind e 59
] ka.mil - b n ile sir
J>\ J L
--'U - * *j^>*l
^ jjl
4 ]
jl k A Jl
. jU-l A ^ - L-y- y
trnak iindekilere bedel J - j U
Lfj^ ,M V *1L- ^ r " 1 y\*>

T . H . b aresi vard r.
ij^ l J
0U U l J l
60
TATARLARIN RUS, KIPAK TOPRAKLARINDAN YERLERNE DNMELER

Tatarlar Ruslara zikrettiimiz eyi yapp m em leketlerini yam a ettikten sonra oradan geri dndler. Alt yz yirm i senesi nihayetlerine doru Bulgar ilini almaa gittiler.Bulgar ahalisi Tatarlarn yaklatn iidince nice yerlerde onlara pusu kurdular, yryp karlarna ktlar, pusu yerlerini g einciye kadar onlar ektiler, bunun zerine aralarndan zerlerine lgar ettiler, onlar aralarna aldlar, her taraftan onlara kl rld, pek ou ldrld, ilerinden an cak az kurtuldu. Kurtulanlar drt bin kii kadardr,, deniyor, bunlar padiahlar Cengiz hana d nm ek zere Saksine [1] revan oldular. Kpak topraklarnda Tatarlar kalmad, Rus ve Kpaklardan kurtulanlar m em leketlerine dndler, T a tarlar Kpak diyarna girdikleri zam andanberi yollar kesil miti, Kpaklarn m em leketlerinden n e Burtas k rk ne sincap, ne kunduz derileri vesaire gelmiyordu. Tatarlar K p ak diyarndan ayrldktan so nra Kpaklar m em leketlerine dndler, yollar ald [2 ] bu matalar da eskisi gibi gelm ee balad [3]. te garp Tatarlarna dair bu haberleri arkas k esilm em ek iin toptan zikrettik.
[1] S aksin Hazer denizi k e n arn d a ticaret merkezid ir. z. |2] O nla r ile slam m em lek etleri arasnda. z. [3] Kafileler iledi. z.
61
M ETNN ASLI
J l JWci_) Ijlt IjjIc \ Jl 5* ^ l *^ "' ^
jM.
,y *
jrfl L
sy-
_T i J'*)' J** ^ ^ C f_ / * ^ I_ j^ ' 3
jLA) A C ,3
l y
^ ~ ^ "* **
^ l
fi
J S * *'^-l> JS^ jr t> 1
Ja ^ l| t3 I_ *2j
*0 j t>*
,>_\jlc j\ 1~ J l I j j L i J ^ J J V l ^>jl jlS j (^ ,J^1 . ( f-4 ^ - (jr* (3^ (*r*
IjjIT Ju JJlI VI ^- ^ u^J C--j l-
j-CiJlj ^ _jlj rl -Jl^ ( b 5"'^ s 0.1aTI_j

^ 2%
J -^
Jdl lô Jk Lil* ^ J^ ^ jajl

^
Jl
\jz\c
*_jjIs U ^
j>I liu
L_f (jÎ
e-v^-lj 45u I a L - V s 4j ^ J l jL^-I Ia OjS " ^ <aIaV | tZ J ^ j
. tiJ M d
jl
_
I^jIg
| M VI
p-*
oj ^ jl [2 ] T elfik u la h b a r Iz _ J I
o^L ( _ 5 [ l]
V^* ljl> o Jo . c J 1 'I
T e lfik u la h b a r tz. 62
TATARLARIN BUHARA VE SEMERKANT'TAN SONRA MAVERAUNNEHRDE YAPTIKLARI

Padiahlar Cengizhann Tanr ona lnet etsin Harzemah'a sevkettii garp Tatarlarnn ne yaptklarn zikrettik. Cengizhana gelince bu oyma H arzem aha sevkettikten, H arezm ahn Horasan bozgunluundan sonra askerleri bir ka ksm a ayrd, bir ksmn zaptetmek zere Ferg ane diyarna, dier ksm n Tebrize, br ksm n da Kelta sevk etti. Kelt Ceyhun tarafnda en Sarp, alnmas en g kalelerden biri idi. Her bir o ym a k zerlerine v ar masn emrettii tarafa revan oldu. Vardklar taraf k u attlar ve zaptettiler. Arkadalarnn yaptklar gibi ldrd ler, esir aldlar, esir ettiler, yama eylediler, yktlar, trl trl fenalklar da bulundular. Bu ilerden fari olduktan son ra Sem erkan t ta bulunan Padiahlar C en gizh an a dndler, evlatlarnn biri ile b y k bir ordu hazrlad, H arzem e g n derdi, dier bir orduyu da Ceyhun Irm an geerek H ora sa n a yollad.
63
METNN ASLI
. x * jl u )l * C * ) jl-j *> j
( _
Jui
I el
ir j d l <li L
l>^ ^ ^Jl A ) 4 u j L * L ^ i j jlci- j^lL- U l_* L t*^ jj\ y > -
oLt*jj \ y > ~ (jl uAlaJl A * jl Juj * o>l (jl 1 ^ -* \$ 3 ^L_sl Ai ^l^l v*3
C S t *
jl
U * s
- >j
j l ,
> -1
\-j
'U i^ i ^JU- J*- <lx^>-
j l <4jL_s JÔjl 3 ^ 5llj Jl

j- J ) l\ j
~*lj
(V-^l ^y
j ll 1 jj^
ji
slJUsj L Jlc. j j _-\_a ip jl ^ L_*jui 0 ^ 1 ,j)l Â-l LAi îp \

j (jl
\ j\ c
tllli
$
J-* L
_^ j
j ^
\ j
.j e
o^Vj\ jl>*i
.. # j^l LlA J>-
J ^ jjl_ p -
64
TATARLARIN HORASANI ALMALARI

V a k ta k i H orasana sevk olunan ordu C eyh un u geti, Belh zerine vard. Ahalisi aman dilediler. Onlara aman verdiler. ehir altyz on yedi senesinde teslim olundu. Onlara yam a ve ldrm e gibi bir gna taarruzda bulunmadlar, belki oraya bir suba diktiler, oradan kalkp Zozan, Meyment, Endehoy, Karyat zerlerine vardlar, hepsini aldlar, buralara b irer vali tayin ettiler, ahalisine bir gna ktlkte, incitmede b u lu n madlar, u kadar ki kendilerine kar duranlar ile v u ru m a k zere erkekleri b era ber alrlard. B ylece T lekana vardlar, Tlekan bir ka ehirleri m tem il bir vilyet idi, orada M ansurkh denilen sarp bir kale vard, zaptedilmesi kabil deildi, kalede kl erleri ve bahadrlar vard. Tatarlar tam on alt ay gece, gndz orasn kuattlar [1] asla teslim alam a dlar, kaledeki kl erlerinin okluundan, kalenin sarpl dolaysile alnmas g olduundan dolay kaleyi almadan ciz kaldklarn Cengiz H ana bildirdiler. Cengiz Han bizzat yanndaki ordu ile b erab e r yrd, Kaleyi kuatt, yannda bir ok mslman esirler de vard. Onlar ilk harp safna srd. E m ri dinlemiyenleri ldrd, mslman esirler Cengizhan maiyetinde vurutular, drt ay daha m uhasara devam etti. Bu esnada Tatarlardan bir ok maktul dt. Padiahla r bu hali grnce elden gelebilecek kadar aalarn ve tahta paralarnn toplanmasn emretti, eniri m ucibince bunlar toplanp bir sra tahta stne bir sra toprak koydular. B y lece kale y ksekliinde y k sek bir tepe oldu [2 ] kaledekiler toplandlar, kapsn atlar [3] oradan bir huru hareketi y a p tlar, bir uurdan h am le ettiler, svariler kap kurtuldular, dalara, patika yollara sabtlar, fakat piyadeler ldrld,
[1] Yani h c u m aske rle rini d e i t ire re k g e c e ve gndz m u h a s a ra y a devam ettiler iz. [2] P e t e r s b u r g n iv e rs ite k itaphan esind eki o e ski y a z m a d a fazla olan satrlarn m an alar u d u r : adamlar o tepenin s t n e ktlar, oraya m a n cn k diktiler, m a n c n k ile kalenin ortasn a (ta) yadrd lar T. H. [3] T e h lik e y i n le rin d e g rd klerin den kapy a m aa m e c b u r oldular. z.
5 65
A ltn O rd u tarih in e ait m etinler
Tatarlar kaleye girip kadnlar, ocu klar esir tuttular, para lar, matalar y am a ettiler. Cengizhan bundan sonfcnBelhte ve sair yerde am an verdii btn ahaliyi toplad, onlar baz oullar ile [1] M erve gnderdi, Merv'de Araplar, Trkler ve sair kurtulm u olan m slm anlar toplanmlard, hepsiikiyz binden ziyade idi. M erv darsna ordu kurm ular, Tatarlarn karlarna km aa karar vermilerdi. Tatarlara galebe ve za ferd e pheleri yoktu, Tatarlar zerlerine varnca karlarna ktlar, vurutular, Mslmanlar sabrettiler. Tatarlara gelince onlar bozgunluk nedir bilmezlerdi, hatt bazlar esir edildi, mslm anlarn yannda olduu halde Tatarlar ldrrler denirse doru bilin, yok bozulup kaarlar denirse doru bil meyin demiti. Mslm anlar Tatarlarn sabrlarn, bahadr lklarn gr n ce bozularak geri dndler, Tatarlar onlardan bir ou n u ldrd ve esir ald, Aancak az kurtulabildi, paralar, silhlar h ayv anlar yam a edildi. Tatarlar etraflarn daki m em leketlere Mervi m uhasara iin a sker toplamak ze re haberler saldlar, diledikleri asker toplannca Merve doru ilerlediler ve M ervi kuattlar, futursuz gayret ile sar dlar ve v urum aa devam ettiler. ehir halknn, o askerin bozulmasndan, ok ldrlmesinden ve esir alnmasndan dolay gayretleri krlmt. Tatarlar kond u klarnn beinci gn Merv ahalisinin kum andan olan E m re haber gnde rip kendini ve ahaliyi helk etme, bize k gel, biz seni bu ehre E m r yapacaz, sonra seni brakp gideceiz dedilerBunun zerine E m r kendi ve ahali iin aman dilemek zere haber gnderip ku m andan onlara aman verince Emr Ta tarlara gitti. C en gizH an n olu ona kaftan geydirdi, ihtiram etti, arkadalarnz b a n a gstermenizi istiyorum, greyim, hizmetimize yarayan kullanaym, ona timar vereyim , o da bizim ile b era b e r bulunsun,, dedi. Emrin arkadalar geldiler, k u m andan onlara zaferyap olunca onlar da Em ri de yakalayp ellerini arkalarna balad, bu iten fari olunca onlara benim iin mem leketin tacirlerini, balarn ve malsahiplerini bir def tere yazn, san at ve i g sahipleri iin de ayr bir defter tutun, bunu bize gsterin,, dedi, onlar emrettikierini yaptlar [i] Tul. i 2 .
6 6
Elkmil - ib n ilesir
ku m andan defterlere vukuf peyda edince ehir halknn ailelerile kmalarn emretti, hepsi ktlar, ehirde bir tek adam kalmad. Kum andan altn bir sandalye stne kt, yakala nan o askerlerin gelmelerini emretti, bunlar gelince halkn gz ve feryat ve figan nnde kolu bal olarak boyunla rn vurdu. Ahaliye gelince erkekleri, kadnlar, ocuklar, mallar taksimetti. H aykrm ann, alayp szlamann, ahu ve figann okluundan dolay temaa olunacak h engm eli bir gn oldu. Malsahiplerini de yakalayp ddler, mal isteme de trl trl tkencelerde, cefalarda bulundular, dayan iddetinden len bile bulunabiliyor, kendini koru m ak iin v e re c e k bir bedel elinde kalmyordu, bundan sonra Tatarlar ehri, Sultan Se n ce rin trbesini yaktlar, para buluruz diye m ezar da atlar, gn byle kald. Drdnc g n k u m a n dan "bunlar bize kar gelm ilerdir, diyerek btn mem leket halknn ldrlmesini emretti, Tatarlar da ahalinin hepsini ldrdler, ldrlenlerin saylmasn emretti. Hepsi yedi yz bin k a d a r d . O g n M s l m a n la r n b a la rn a g e le n felketten dolay .rr'.j S-'' ^ ^ (deriz). Tatarlar bundan sonra Niabur yolunu tuttular. Niaburu be gn kuattlar, N iab urda slm askerinden ie yarar bir frka vard [1] u kadar ki Tatarlara kar kuvvetleri yoktu. Artk Tatarlar ehri aldlar, ahalisini k ra karp ldrdler, harem lerini esir tuttular. Mervde yaptk lar gibi para ile itham ettikleri adam lara ik en celer yaptlar, burada on be gn kalarak yktlar, para buluruz diye btn m enzilleri aratrdlar. Merv ahalisini ldrdkleri zaman maktul saylanlar arasna saklanp bir oklarnn kurtulup slm m em leketlerine can attklar sz zerine bu kere hi birinin kurtulmamas iin btn Niabur ahalisinin balarnn kesilmesini emrettiler. lerini bitirince ilerinden bir oyma T u sa gnderdiler, onlar Tu sta oradaki gibi yaptlar. ehri, Musa-el-kzmn olu Ali Rizanm ve H arun u rreid in kab irle rini yktlar, ta ki hepsini viraneye evirdiler. Oradan Herata revan oldular Herat en sarp ehirlerdendi, onu on gn k u a tp aldlar [2]. Ahalisine am an verdiler. lerinden bir ksm n [3] ldrmekle iktifa ettiler. Ahaliden kurtulanlar Katnda
[1] K alelerin stn e binlerce m a n c n k ve saire ko y m u lard . Z. [2j Herat valisi ehri mdafaaya kalkt elinde k l oldu u halde harp m e y d an n d a dt. Z. [3] H a re z m a h n 1 2 . 0 0 0 askerini. Z.
6 7
A ltn O rd u ta rih a e a it m etinler
bir suba tayin ettiler, Gazne yolunu tuttular, Celleddin H a rezmah, i.U zikredecaim iz vehile karlarna kt, onlar ile vurutu, onlar bozdu, bunun zerine Herat ahalisi suba zerine atlp ldrdler. Bozgun asker onlara dnnce eh re zor ile girdiler, katlim eylediler, mallar yam a ettiler, h arem leri esir tuttular. ehrin etrafn da y a m a ettiler, btn ehri yktlar, yaktlar, Tlekan'da bulunup btn Horasan ehirlerine bir kolordu gnderen padiahlar Cengizhana dndler [1], bu Horasan ehirlerinde de b yle yaptlar, o n larn ktlklerinden, fenalklarndan hi bir ehir kurtul mad. H orasandaki btn bu hdiseler alt yz on yedi sene sinde vaki oldu.
[1] Olan biteni b i r e r b ire r bild irdiler Z.
68
METNN ASLI
. j U l j>- J)l cUU wjlL* ^Jt CjLjBj

ky~* {3 1
< -> ~ X a l_ *-A *aij jyz**^ 4j -_j o x^ * j OjJ,^
' I ( J l *A aJ.I ** -Jl i
_U tjU'Vl 1^1*1 Jw J 5 *Vj
LjjL-j <pci 4J
4*3
V^*1 ^ *-^ \y & j * '
jlJUJl J| I Ijit ^
*
jf>- ^ U
1^ 1U L ) J U .J l j j - L \y & JL C . ^c. J. * I < j

* "
ajfT^j j-al* l^J J l Cut>- 4*l l_^jj

m
^\J l$ ,U > l j^TlL _,y^ < Z -- oju oj j^zyz3 jl*pc-t jJuli JU -j l^-j U-LLjl_j
* 5*^*1
j^ -^ t J l
cUU ^
j_j
o^. ^Ji J A -..-t jl~J (Jl] I

jrvi-5^Jll>-
j A ej.^ <*iaj| 6-Jb L b ^ ij*

Ijlrlj
*s*\ *il!i
'^ C f * i j * ~ ^ (j\ -*-L -JL 1 ^jA j t ^ ^3^^

j^Jl y Jj3 ^
4 4*1
jl
I^L*ji5 4 * ^ (j ^ l U î-i5 'J l , / V^ fli u l y , y ^

C j*
] ^ ^^
t^ lj L *A s
\j
j
i L j^ U .^
{**j
< -V>
J^~3 V-^ ^
4*JL 1 i j ^ y UW M jV & ^5^~ J 5 ^*j

4
_'LuJl_j JL-itil)j Ij î
3 *t** 4^J*I
)^"
4*l*Vlj Jl_^Vl
[l]
j JU^Nlj *LU| \y~*y 41aJ
I A j l s - J I Ul^
Pecresburg n iversite K i p h anesid d e u satrlard a vardr :
T. H. _ < t gdi'l h ^ J J l ^JJ jLa U-^la <Jl^ Ijwij
<5î JU-jl JOJ^SJ >

69
A ltn O rd u ta rih in e a it m etin ler
â.C-1 jJl .Ûl ^ i\j')l\j ^ ik j j ^ L_^ ^ - \ jJ j o_u Jl
jl>sjVjI ^ J^ j>OW l^ Z l j|lll
f*
(ja*j *
^ j ^ -^ y ^
r<J LU11 ^y-il j ^ - ^ - J j y _/ *, M * Jl3 j l j j u y^* -J U i J/"'* j t ^ Jts)l \ e J Ulj j^*J il jy a s
^ j ^ -*-^ jl ^
'y-V-a3 j^llaj jr^Jl j l J-3 j l j'-JLJ.A- y>_J cJl j~>\ j d l jw? jj*_LJJ f j \ j Lis f c -*tT-J -M*^ ^ ji * 1 j-4 \ jj ^ s .^ j .ly-UaJ M i
jrC^Jl IjjJ L * Jl Jl 1 ja * a 2 > I - * S U ^ -\J-Jl J & l ^ -^ 1 * * -Uf
^jJl j ^ U s jv^-j ^Vl_* JlJl o^S^ j ^^*-jJl eUJ ^ ciLc. <y* J f e-0uJl O -a _^*1
'-t; <J4> j^Vl J i j d l J --- jt r4_*> iy?z3 \_J l ^ ^
jU- ySJs>- j'l 4A.C - ^ ^ 9 j*|Jl ^ j>&

LU-v?d--l Li* .a^ Jlj-*^fl LJj- dS 1 1 ^ > j ^ A ts ^
li -OJl
"J* l f *
* J (jUVl
j^ j^ * -J \3 _ * <*j& -\j Lc-Uail Ua-I_j U i ^ y C S 'j \ j -^^rT L l_jljtii V 3^. ^ x^ a
-? oA lt- !_)y 2-> - L*-li l **> e*l^ J J J ^JJl Jy-\ Jl I J6
(J ^ ^ i-lj CjLL-alI o ljjl J^ I
-0^1 J*1 ^^ r j~ j l \/*\ ^t jJl J^- ^-sj \ o ^ '-?

ks* S * ti*-
ilr- )l jL>-V| îtJjl i^L Jl Ulj j j j ^ 1 j ^1j - J l O

70
Jr* \2
U^ jl^ 3
(JViisVlj *L-JJij JU-jJI 1^4s
Elkm il - bnlesr
y-^'_5 ^
Jl^Vl -A - oUU ^ 3 Jl^Vl ^ y I , /^J -0 ^ 1 I ,/ '

y /*\
^ 1 jt 4 -*> * Âli L 4 ^
l^J JU) l Jl l^ jL c -1 j
?-' J
_r= ~ -
/Vj* JSj 4 S " ".aU I J*1 J C L o j ^ -J l1 > I.J

^
^ ^ Jl 'jfc " "l_Ju
*$ *$
J-^ * a J l
y lj jLJl cLar -L !y S *\j < j\jC ?" l j^ ^ Za

( jj> -
L ^
Ujjpes j^L-a Jl _jjlf * .^Jl *i4 1 i< jw J L J L 1 Jc (j^ j" ^ c/^ Vl j,^l)Jl Ij-JIcj Ij *~*j _?yc r Jl *
lf
Jl LgUl 1^ -^ ,^ -lj OjJ.1 Io ^ ft jrull * U ? " 1 Jj r^ jj

y*
fil^ ^ -aJl
Jjbl 1 ^ 1 5 l_L U j Jl^*Nl j'

e
JjLÎ j^-jjj j ^ U j ^ _/ -^ Jt '_j^j o'
fM --Vl
lr !_jL j " ^ J l |^* -<i<LJa l_)^ illi ^ j_i_Jl_; L_JI ,_5-_y < lr J * c5-I
)y - j > l^-l -*>-\ J i)\ jj* j-j >

d J jS '
v * ^ L oj^ c.
\ y *
J ^ -/ i 1 ^
~xicJ
*-î i^-j^
^Â IJ ^ \ j
J I
J <\l?cJ^
{^N|
p^-*
> 1 ^ .y 4 U l_ i j l _ * " U J t j*4< _)*j I Ia iy S ^ !_.> -llJl I_jii-J ^ 1 1 > jl 1 .I I^ * j -L' j - > W
ol-^ j d r 1_JL* j H
j-iilJM ^- f>y^> -OeiJl J c ol^
>!^-^1
l^j Jl^**Vl l^*^-_j * cj J l l j J ^cj jij tUjjT 1y*
j l Ij> - jM > _
J ' ^ Û*JI; _j*j jl>- j ^ ~ - ^ ,> j L J j

,y
U I > . j L i u y T - j i r j j>u i j , . ^
0 ^ *-C *
*^ > v
z, U.*)jl^>- ^
1M
71
TATARLARIN HAREZM ALMALARI VE YIKMALARI

Cengiz Hann H arezm e sevk ettii b u oym ak, ehrin byklnden dolay btn kolordularn efrad en ok olan idi- [1] Asker H arzem e revan oldu, oraya vard- Harzem de byk bir ordu vard, ahalisi ylmazlkla ve ok lukla m aruf idi. Tatarlar ile yle iddetli vurutular ki insan bunu pek az iidebilir. Kuatma be ay s rm ekle her iki taraftan birok m aktul dt. u kadar k i mslm anlar kale duvarlarnda koru nm akla tatarlardan maktul denler daha oktu. Bunun zerine Tatarlar Cengiz H an a haber gn derip imdat istediler. O da birok imdat kuvveti gnderdi, bunlar ehire varnca bir uurdan h cu m yaptlar, ehrin bir tarafn aldlar. Ahali toplanp aldklar yerde onlar ile vurutular is e d e onlar oradan atamadlar, v e vuru m aa de vam ettiler. Tatarlar mahalle mahalle alyorlard, ne vakit bir mahalleyi alrlarsa m slm anlar civarndaki m ahalle de on larla vuruurlard. Harzemliler erkek, kadn, oluk, ocuk (adm adm, kahram anca) savaa devam ettiler, nihayet ta tarlar btn ehri aldlar, kim varsa hepsini ldrdler, ne varsa hepsini yam a ettiler. Sonra C eyh un sularn tutmak iin yaplan eddi atlar, ehri su bast. Btn ehir su al tnda kald, binalar ykld, ahaliden hi biri kurtulmad, dier ehirlerde hi olmazsa bazlar (bodrumlarda) gizlenir, kim i (dalara) kaar, bir ksm (ehirden) kp kurtulur, kimi de kendini m aktuller arasna atar da kurtulurdu. Harzemde ise tatarlardan gizlenenler ya suda bouldular, ya ykk altnda kaldlar, Artk Harzem harab yab ab oldu. [2]
[1] K um and an Merv, Niabur, Tus ve H eratta Toli olduu halde H arezm d e Cuci idi; y a n n d a aatay ile Toli de vard, Cuci ile aatay aras bo zulm ak la Cengiz m u h a s a ra ord usu k u m a n d a n l n a Oktay gnderdi. Z. [2] Ahaliden, bayn drlk tan e se r k a lm a d . z.
72
Elkmil - bnilesir
Gya Hacun'dan Safaya [1] kadar h ib ir yolda, M ek k ede g ece sohbeti yapacak hibir arkada kalm ad [2 ] . N e eski zamanda, ne yeni zam anda bunun gibisi duyul mamtr. jVJi-l j jj-Ojuj [3] Bu felket Tanr h akkn slm ve m slm anlara amil olmutur. Horasan ve dier ehirlerden n ice n ice m aktullerde vardr. nk gerek tccardan, gerek saireden gelenler oktu, hepsi de kltan geti. Tatarlar Horasan v e Harzem ilerinden fari olunca Tlekandaki padiahlar yanm a dndler.
[1] Safa hac ibadet yerlerinden ufak b i r tepedir. Hacun M e k k e m ezarnda bir dadr. Z. [2] Yani M e k k e civ arn da C rhm k a b i l e s i n den b ir tek ki i kalm ad gibi H a re z m de de bir tek kii ka lm a m tr, tz. [3] Artmadan sonra e ksilm ed en, yardm dan sonra hor k alm adan T a n rya snrz. Z.
73
METNN ASL
l^li ^ j j \jz>- J l (jl>- y^S?>y i
jjl ^
j u
uL U aJl L * l_ j
jj\y - Jl
I^Lj
l j j l j _\,Ul ^-k*l ^*^7 jJ| J * lj <u~p~ d
< ^ ljJl 4j cr*
L.U J t jÎ ^*^jI o^jvSJIj apIp^jIj J*^' j ' ^ 3^3-** j r ^
Û- j-^L>-
j jaJi j _ j\ j_jJi ^-..^ j t r j j li jV
1j^3 1 * 1L -^ > * li?-^,' Ijj^ -j AIJl 11^+2 * UAs

J c l^jAaj ^5 1j lu ^JJI a-^1
1 ^ 3^^ âJc*I .sJdl j^JJz

< m l i j t
pAjATj jJJl > 1
j^- lLjS^1^1 J-
j y r U jLjUfiillj lUlj JU-^l^lSî j^-T ^Jl 4^ 1(3 j^--1-i.l j U J6 ^1

^ ^ --V c _
^_\)l J 1 Ijc ^ i pf-\ ^ U L * J6 ^1

eL*
y
4IJ1 I^CL
UAjVl
4ju-s*~ - \ L J l ^ i l i
^ *
4)^1 (J^*1 . j i.
.
iMJl ^
J * l UJ y ^ J J^Jl jvl 4-Jj
ji-. f JTJ^- pr*-? 'rJT.*
ejr^- O ^ *
-A = -l * 0 ^ 1^
ILLI^=- ii*^c*-l
^ ^*U *^C J *) _jlj ^J-A .1 j
[1 ]
74
.1 U
j\cj> ^*^*1 (j%

(J ^
li-Jl J l j^ s ti -1 jV L > ^
* 0^ + * * ), ^ I-Aaj
Bu beyic
j * ^ U . J> ^ jl^ -l Jr j j f n in d ir. z.
Elkmil - bnilesir
U n jS- k \j -j Z^~
* 0 Jbl_ 5
U A ^ ail *-X A C*-& A 3
\ y t S ' \y & ^ ( j J L l a l I jV
. jUHLJL
(Jl ^
y*~* o^*l-r> cr*
75
TATARLARIN GAZNEY VE GOR LN ALMALARI

Tatarlar Horasan iinden fari olup padiahlarna d n n c e padiahlar byk bir ordu hazrlad. G azn eye gn derdi. Gazne Celleddin H arezm ahn elindeydi, kendisi de b abasnn askerlerinden kurtulan bir kuvvetin bandayd, b u ku vv et altm bin kiidir deniyor. Tatarlar Gazne eyale tine varnca m slmanlar Harzem ah olu ile Bluk deni len yerde kar karya geldiler, iddetli vurutular, gn bu hal devam etti. N ihayet Tanr m slm anlara yardm etti, Tatarlar bozuldular, m slmanlar diledikleri gibi onlar l drdler, kurtulan, T lekan da bulunan padiahlarna dnd. Herat ahalisi bunu h a b e r alnca Tatarlarn braktklar valiye h cu m edip ldrdler, zikrettiimiz gibi Cengiz Han zer lerin e a sker gnderip memleketi ald ve ykt. Tatarlar bo zulunca Celleddin Cengiz Hana Nerede sava istersen biz oraya gelelim,, diye haber gnderdi. Cengiz evvelkinden daha kuvvetli bir ordu hazrlayp baz oullarile Celleddin zerine evketti, ordu Kbile vard. slm askerleri onlara ynelip sava saf tekil ettiler, aralarnda by k bir vuru m a oldu, ikinci defa yine kfirler bozuldu, bir oklar ld rld. Mslmanlar onlardan kll miktarda ganim et aldlar, ordularndaki bir ok m slman esirlerini de esirlikten kurtardlar. Sonra ganim et dolaysiyle m slm anlar arasnda fitne bagsterdi, sebebi u idi ki Hala T rk le rin d en olup Seyfeddin Buyrak adl em r ylmaz ve bahadrd, sava ve hilelerinde rey sahibi idi [ 1 ] bizzat savaa pek gayret ile balamt. Celleddinin askerlerine, "Geri kaim , siz tatarlar dan ok ylgnsnz, demiti, hakikatte Tatarlar kran bu idi. M slmanlardan Melek Han adl byk bir em r ile Ha rezm ah aralarnda akrabalk vard; bu em r Herat beyi idi.
[1] Tatarlara k ar olan savalar, m k l olan cih etlerini ve hilele rin i iyi bilir idi z.
76
Elkm il - b n ilesir
ite bu iki emr ganim et hususunda [ 1 ] ihtilfa dtler, vurutular. O arada Bu rakm bir kardei ldrld. B unun zerine Burak Ben kfirleri bozaym da bu m undar k a zan iin kardeim ldrlsn ha diyerek fkelendi, ordu dan ayrld, Hinde doru yrd [2 ], Otuz bin askerin [3] hepsi de ardndan gitti, Celleddin ona her trl yalvarm, bizzat yanna gelip cihad ve Tanr korkusunu yadeylemi, nnde gzya dkm ise de Burak geri dnmemi, ayrlp gitmiti. te bundan dolay m slm anlar krldlar, zfa dtler. Bunlar bu halde iken Cengiz Hann askeri ile, hadem v e haemile geldii haberi geldi. Celleddin ordusun dan ayrlanlar dolayisile m slm anlarn zfn grnce yerinde duramad Hint ili canibine gidip Sint suyuna vard. Sint suyu byk bir rm ak olup gemisiz oradan geilemezdi. Cengiz Han acele acele Celleddinin izinde gidiyordu. Cel leddin sudan gem eden Cengiz Han Tatarlar ile ona yetiti Tatarlar zerine v arm ak kabil olm amakla m slm anlar naar vurumaa, sabretm ee m ecb ur oldular onlar f.xz j i j J-k [4 ] szne masadak olmulard [5] artk sava saf tekil ettiler, iddetli surette vurutular, hepsi de geen savalarn hepsinin bu savaa nisbetle oyuncak,, gibi olduunu itiraf ettiler. gn bu halde kaldlar ad geen emr Melek Han ve bir ok halk maktul dt, kfirler arasnda katil daha ok, yaralar daha b y k idi. Kfirler geri ricat ettiler, uzaklatlar ve bir yere kondular. ldr lenler ve yarallar ile gayretleri krlm olan mslm anlar kendileri iin bir medet grm eyip kfirlere de bu savatan ne afet geldiini bilem ediklerinden gemiler aram aa adamlar gnderdiler, gem iler geldi, m slm anlar Allahn takdir ettii emrini yerine getirmek iin Sindin br yakasna getiler[ 6] ertesi gn kfirler G a zn eye dndler. Mslm anlarn Hint cihetine suyu gem eleri ve uzaklamalar sebebi ile bunlarn
[1] B ir arap atn sen alacaksn , b e n alacam diye z. [2] P i a v er yo lunu tuttu z. [3] Halaclardan, T r k m e n le r d e n z. [4] Al at gibidir ki geri kalrsa ldrlr, ile rle rse s in irle n ir z. [5] nk nlerinde S in t suyu , arkala rnd a Cengiz ord usu vard; iki ate arasnda kalm lard z. [6] Celleddin bayra elin de olduu halde su y u atile gem iti z.
77
A ltn O rd u ta rih n e a it m etinler
gayretleri artm idi. Gazne'ye varnca asker ve him aye eden bir zat bulunm adndan hem en aldlar, ahalisini ldrdler, mallar yam a ettiler, harem leri esir aldlar, (katlim etmekle) bir tek adam kalmad, ehirleri yktlar, yaktlar, etrafnda da byle yaptlar, yam a ettiler, ldrdler, yaktlar, [l] btn mlhakatta bir fert kalmad, bu ehirler atlar zere kt, tem ellerine kadar ykld, sanki orada dn hi bir ey yok imi.
[Ij E m n iy e tle ha rek e t e t m e k iin eh irin etrafn vir aneye e v i rirlerdi z.

78
METNN ASLI
%j C ^ J l j Juj 4 1
Li-* ^ pL\ ^lc J"** Jj**J ^ ^ -C p I-J ol j f ^ i l^ ^ J J ^ 1
J d l dJb J ' l Ijilcj j l 1^- j* Jdl ^ j i U
^y* ^ j*
(IjI *
<-ll ^^-1 vij y KUL
j j l ( j * (j-JlJ^pj UA Ul\ (jC-* ! j ) i r
1\
jvyil ^
y>JJ\
4 JL ^l
l.A*jJl V t l_^bl3_j iJllib l^ a jls p j^ ls IIJc
4 )
t_JLoj
ft+sy
oj~& s
ailj j?\ J l'
aÂIjS J^.U
\S* j1 *^ ^~ ~ cy J^-J - 1^1 Ij . d l S !j 5 vL^_c

< -^ <3 a! (j\,jl&-
jjU-
jjC jo -
p^Jl _/^-5
3*
k J sl*\
y^-^T
J j\ o^
1 \y :5 '
p^* L * il
\jd .c .
iS j^ J iJU* l^LcaJj Ifi-C .

S JT
_5d*J \ 4s- C* kj0^* l^ Jy^>^r

f'*~~^
pr*
(3 *^
3**' ^ ~ -1 ^_ jL fi_^ T jl^ Jts
0^-d
f ^3^*~3
j i i - ^ l j c-L^_
Cy (* 4 * -* 0^3-
^L ?1 j^jl .j*.) j - d l * _^ lJL^ j d l
jI t-i-5 > _^L>-V 'il? ^l j ti U|-X< l e b t i
jd \
(_f-ll^j L t -j j + y * ^-iU j J j
1 Ij^ -lT 'jv> \ LlaJ I

ji-''** -_Jd^l ol\/*
^d -* ) J3_j 4- bj ^ L -IJf.
1y>- I j\J J
jU
Cio (jlo- cU L -J J l i ^
^ j l ^ T I ?
* J ^ '..m \\
^3
1
JLi"
(J^ -
^v 'l3J ._ -I- ^
1 jjb (_l^-V t_^'l
jlaXJi^J,*\ 1 )1
^j_^J=* J$o d r-d lJ^> - aJcaL-I
A>jJaj
U l j^ M j
A ltn O rd u tarih in e a it m etinler
lJV j.
^<y* ^ y ~j
S * ^
jU- Jr^T j l jji-1 ->J_J (j*
d l - A f ^ j _ j - J L _ U <IJ j ^ l SjUl* Uis O yS*-J \} ^ 3 -**
j^L Jli k_iU.^ ([/-Jl JM=|-
-OUM^ j^Tir ^ u y 4 Ojf 1

^ ^ * j j l
(J^ > jJ ^ .U
ij i S * j
^ ia ^ ls
*u i
aj
^ j J l ^ *
-V ^
a ^ \j
l d
l j l
.A L j-
.1 1
^\t>'
j l
j
,
t iJ S ij
M
- v il
fi.
JC aj jj? - l
J m s ^ jJ u
j l j
j l^ ') J '& '
l^*3 JLS A &

j U - i j j ^ ji i
< U jJL LjJ

*
l ,/^tlr* tjr*2'4
S "
^ ^ * ^ *
U^"*-^ {*-0^
^ < V j c i i ^ u
Jl*
c U ijr ^
j- u V
|-*-^-l
^-J J
* _ jL a l Ic
r^ T ^ -
j- U - c !
l j l j t
c tiji
jla jC jl
^ lj
^ y rJ
ju - lII
^L **3
l ^ t a j l
- \ i)|
j l S '*
U -b
,^ .A > _X jo
jc ^ J I
jjl
*U
1(jwL.ll
'~^>
l^
jU l^ J I jIc
J l r *V l \^ J
l,JUI l_^tS ^ 1 J f
lJ lJ . u y i Ip j) u / j l . y i \ j L , j U i
(^J f ' - ' ^
I^ Z > i Ij - f - j tA J-i-S U jI j Ij L> j l* y j > - \ j 1 * f J * - j J^-l |I j l .^ ^ ~ ' j ' S ^ d ' ^ ^ l J ^ ^ l ^
^ T "2
^1**^19
\jj> -\j
! j - ^ \ (>'
80
TATARLARDAN BR OYMAIN REY, HEMEDAN VESAR YERLERE DNMES

Bu sene iptidasnda [1] Padiahlar Cengiz Han katndan bir Tatar Uym a geldi, bunlar, R eye varm alarndan evvel, haberlerini zikrettiimiz Garp Tatarlarndan bakadr, Rey ahalisinden kurtulanlar R ey e dnp ehri tam ir ettiler, T a tarlar, ahalinin haberleri olmakszn anszn geldiler, ahali on lardan korunam adklarndan Tatarlar ahaliyi kltan g eir diler, diledikleri gibi ldrdler, memleketi y a m a ettiler, yktlar, oradan Sveye revan oldular, buradada ylece yapt lar. Sonra Kum ve Kaan'a vardlar, bu iki ehir ilk istilda kurtulmudu, nk (yol stnde olmamakla) oralara yakla m amlar, ahalisini incitmemilerdi. Bu kere bu Tatarlar gelip bu iki ehri de aldlar, ahalilerini ldrdler, ehri yktlar, sair yklan ehirlerin akibetine urattlar, sonra ehir ehir dolap onlar yktlar, yam a ettiler, daha sonra Hemedan zerine vardlar, ahlisinden kurtulan birok h alk orada toplan mt, anlar ldrerek, esir alarak, yama ed erek mahvettiler, memleketi yktlar [2], R eye varnca orada birok Harezm askeri grdler [3], onlara baskn verdiler, bir ksmn ldr dler, geri kalanlar A zarbaycana katlar. Tatarlar Azarbaycan etrafna kondular, bunlarn haberleri olmakszn yine onlara baskn verdiler, zerlerine kl rdler, bunlar da bozulup yzlerini dndrdler. Bozgun askerin bir takm Tebrize snd- Tatarlar Tebriz beyi Pelivanolu z b e k e Bizim ile beraber iseniz katnzdaki Harezmlileri bize teslim edersin, yoksa seni bizim ile beraber bilmeyiz, bizim h im a yem iz altnda tanmayz [4], diye haber gnderdiler. zbek
[1] 621 s en e si iptidasnda Z. [2] B u tahrip [3] Bunlar H are z m a h n askerlerindendiler. Z sayarz Z
6
ik in c i defa idi, Z [4] s e n i d m a n
81
A ltn O rd u tarih in e a it m etin ler
katndaki Harezmlileri teslime karar verdi. Kimini ldrd, kimini esir etti, esirleri (ldrlenlerin) balarn Tatarlara gnderdi, b unlar ile beraber birok para ve kuma, hayvan da yollad. Tatarlar onun eyaletinden kalkp Horasan taraf na dndler, m ecm uu bin svari olup ok deilken bunu yapmlard. Bozgun Harezmliler ise altbin kadar svari idiler, hele zbek askeri hepsinden daha ok, katkatt, hal byle iken ne zbein, ne Harezmlilerin hatrlarna Tatarlara kar durm ak gelmedi. Tanrdan dileriz ki slm ve mslm anlarn elinden tutacak bir zat m y esser etsin. Mslman lar ldrlmek, mallar yama edilmek, ocuklar esir tutu lmak, harem leri esir edilip ldrlmek, memleketleri ykl m ak gibi b y k bir felkete tutulmulardr.
82
METNN ASLI
j V l^Lbi Iy ^ a y
(\ j
\ X f j
J l j d i ^y A j U ? jy Alc- y* jd l y LJ^
S C-Jl e*A J_jl îll 4juUa)l 1

JS
jl^. y* 1 y
Z t ^
lS-P! p^Jl 1
* y J ^
_ ;L J * -1 L ^ ) l
\ j y t j ^
J JkJ/Vl
J
Uj If Jl
J
I^Lub jlJ l l^jl__ > J ^Lffl Vj y* |i
K .L JI \j y
- J
tJL-
y ^ jS '
^ _-,..JTlÂ J
^
Vjl Jdl ^y llJL- jJ l^*^1y

" ^ j
jtilS j jJ 5 Jl
l^-
l_^1*1 O j^ J
f tj
\** s j f *-,'j^'
y iS
A jfcj j l - l /11jJ-a3 IJ l &

j
y ^ Y t*
1 I^Z _j ^ j ~j^3
^ j~ * ^ J ^
[^-5-^li IÎaI y* ^ y /
^l^
j jl^-1 y* I ^ J * " l j - l_*ij l^J ^ J^ Ni

J j ?
. flfl jljI^Ji
y s {j
J ^ J3 \ ^3i\ l^ L J l l_^ j lj V l_> <* J * a 3

a j j
Jl
Jj I4 * -*
*" r 1^^ (*^
ai y
\j ^ - \
y* iI-Uc y* llJl ^
j*
Ij
t S
^y J l JjÎj jjdl J l j l \y> f r *
I ic-L g j Vj U îl^*
\ j
'
L^l wi^-Jl^
y\y ^ T y ^
Jlr Vl y
(3
~~^1 Ij^l^ cTJ
^Nl A )^\
y S ~ \
l_j Jj 1 y
y -
^ y t-
cHjjl
cTJ^ ^*^l
* j f \
(J-l A ^ jjljil
^s
k j l <uj\JL *j ^-* ^Ll>V1j ^-^jjl^-1 V_j * v j ^Jk^*w Y -^ (j* ^Jx- ^l J l 1^*3^ -X

jo *
1 a*>
^y t-jwL-J.l^ < 3
83
. ^MJl
c5^-^
CELLEDDN LE TATARLARIN SAVALARI [1]

Celleddin smalilerin iinden fari olduktan sonra Tatarlardan b y k bir O ym an Islm m em leketlerin e h cum etm ek kastile Rey yaknnda Dmegan'a vardklar h a berini ald, zerlerine yrd, onlar ile savat, aralarndaki vuru iddetlendi. Tatarlar Celleddine yenildiler, o da onlar bol bol ldrd, nice g nler kaanlarn arkalarndan yetiip onlar ldrd, esir ald. Celleddin bu halde, Tatarlarn dier bir kolundan tel ederek Rey taraflarnda durm akta iken b ir d e ona birok Tatarlarn Reye vsl,olduklar haberi geldi. Artk onlar beklem ek zere orada durdu, b unlara dair ma lmat alt yz yirmi be senesinde vereceiz.
[1] 6 2 4 [122 9 - 1227] yl T. H.

84
METNN ASLI
Jdl_j dy-dlJM- ju y > j T i

l^jiJb J Aft.JTfc j r f l *)U> j l '^ ^JL a I^ V I j'j J l jM s
(^-JO-J (*V^ *
j ~j\jj
jl
-- (J * 1 j^ jlc j^-il
^7
,j*
C j* M is 4* JiiJl
i4!-xS^
iJ a> ^11 ac
j j i - l IjI i l J^ U j > '
85
CELLEDDN LE TATARLAR ARASINDAK SAVALAR

Bu sene iinde [1] Tatarlar R ey e y r m ek zere dnd ler, Celleddin ile aralarnda ok savalar oldu. Halk onun saysnda bize muhalefet etti, savalarn pek ou Celleddin aleyhinde olduu halde sonunda zafer ona kald. Arala rndaki sava iptidasnda, garip ve ap eyler vard. Padiahlar Cengiz Han bu tatarlarn kum andanlarna fke lenmi, kendisinden uzaklatrm, onu lkesinden karm idi. Bunun zerine kum andan Horasan zerine yrd, onu harap g r n ce bu taraflar ve ehirleri zorbalk ile almak emelile Rey zerine yrd. Celleddin orada karsna k t, iddetli vurum alar oldu, nihayet Celleddin bozuldu, ge ri dnd, sonra yine bozuldu. sfahan zerin e yrd, oras ile Rey arasnda durdu, askerlerini, kendisine itaatte bulunan lar toplad. O n a gelenler arasnda Fars ili Hkmdar Ata bek S a dm olu vard ki babasn-n vefatndan sonra padiah olmutu. Nitekim bunu zikrettik, Celleddin Tatarlara d n d, onlar karlad, hertaraf dierinin karsnda sava saf tekil ettikleri srada Celleddinin kardei Gyaseddin ken d i ne uyan em irler ile Celleddini brakup ayrldlar, gide cekleri taraf tuttular. Tatarlar onlarn askerden ayrldklar n gr n ce arkalarn evirip her iki taraftan vuruacaklarn sandlar, bundan dolay Tatarlar bozuldular, Fars eli h k m dar artlarna dt. Celleddine gelince kardeinin ve bile ince bulunan emirlerin ayrldklarn gr n ce o da Tatarlarn kendisini tuzaa drm ek iin yaptklar bir hud'a olmak zere ricat ettikleri zannna derek bozgun bir halde dnd. Kendisini m uh asara etmemeleri iin sfahana girm ee cesaret edemedi, S m e y re m e geti, Fars h k m d ar ise Tatarlann a r dnda uzad gitti, ne Celleddini, ne askerini grmeyince Ta(U 6 2 5 [ 1 2 2 7 - 1 2 2 8 1 T. H. sen e sin d e
B6
Elkm ii - bnilesir
farlardan kork up geri dnd. Tatarlar artlarndan g elen ler den hibir kim se grm eyin ce durdular, sonra sfehana doru dndler, yollarnda kendilerini alkoy acak bir kim se bula m aynca Isfahana vardlar, orasn kuattlar, ahali ise Celleddinin yok olduu zannna dmlerdi, Tatarlar onlar m uhasara edip onlar da bu halde iken b ir d e Celleddin tara fndan bir olak gelip onlara Celleddnin selmette olduunu bildirdi, Ben askerd en salim olanlar toplayncaya k a dar gecikeceim, size geleceim, Tatarlar karp zeriniz den atmakta sizinle beraberim haberin i getirdi. A halide Ce lleddine gelm ek zere haber gnderdiler, ona yardm et mei, birlikte d m ana kar km a vadettiler, onlar pek ylmaz kimselerdi, bunun zerine Celleddin onlara varup balarna geti. O n la r d a Celleddin ile b eraber ktlar, T a tarlar ile vurutular, Tatarlar pek fena bir halde bozuldular, Celleddin Reye kad ar arkalarndan yetiip ldrd, esir ald. Tatarlar Reyden uzaklanca Celleddin orada durdu, Cengiz Han olu [1] ona "Bu Tatarlar bizim askerim izden deildir, biz onlar yanmzdan uzaklatrdk [2] diye h aber gnderdi. Celleddin Cengiz Han tarafndan emin olunca b tn btn emin oldu, Azerbaycana dnd.
(1) Baz tarihlere gre Tatarlarn b a k u m an d a n . Z. [2] Lkin yak nd a takat getiremeyecein ask e r g receksin . Z.
87
METNN ASLI
-> < f> iS j^ J

4
d\
Iaji-^c- ^
[^]
ll*X- ^ l k_ill>*l f* ^ * J~r~ *Oc JlaJ\j
(j
<j &\
<At I*.j S '\
I j^ S * j? *-5
_L^t^ j i j d l V_*> j j A ajl3 bl j>- l*l^j (J_ I^3- JLût
\jt^
C l
f"
I,- *u5JLj
^ l_ J l
^^1
jK l* *CclL J
l _ ^ ^7-? <-ffw ^
l_j*l5l_* jlL *l jua j
<j,_dlJM>- ^lc_j
X ^ ^ \? 5jto\
< _
<~>I Isjjuj cUU -** tilM (j-l ja j
aJi
jr d l J l
y>-\
d /-01 wl-C-
!aJ J* l_u 4-1j li> J 6 ^ j jjiL-a^ ^ | (j-JIJ> U s jlu Jc- jC -J \ i y j -*S i l j
I I j I J a c I j
fj*-* d/-dl J} U L_Ui 1^)1 \ j j U
<y
Wj u"jk
1 j j ^>- j**^ ^-^1 *_a*~ J l ks^ ^1^- 4jk J l 1_*jW
j'
f3r^
(j^9 '^ * (j^_j kl ^>-1
asjLL*
^1 j U , <l ([/-(JlJM^
j^f-c*! J--A _/ jjd l
j ^ ^j
L*^
j\
^ a * j \ l*Jb ^*-li
jli ^ * - 1^0^-
1 j sj ^JJai, lA^l jaa^LI ^ Jl
c^-l
*j-dl<JM>' A^>ls
\^*ay
p g.
iJ4Ja 5 ^ ^ 1 j - s
jl^L -sl
i l j^-^_,<a^
^ ac
z .
83
J r ^ j
[' 1
El k m i i - b n i l e s i r
Jl ,j*
< y> J l
CT*^-
( * < * ( * 1^
r^ 2 t ^ J J J d l Îcjl J * f \ j Ll J & j
^
4 .)a c > (<*-'J ^ j Ct*^ -*'*^ f-if^* [l * (j^l J "'jl^ [^]
6Ss~ J l
j a ^~
_pl J l - d ' j ^ j l Jâj ^* ^ 1 jU-
s <- jlfi- l J*l,/^î-? *3*^ 1j~~J *Vâ>
CF'
Ul L L ^ I
j^ -ljjil J l j 1 c_ j,
z.
j l _ *, L tl! J J V cUL. jJL - JjS'j [ \ ]

89-
TATARLARIN AZERBAYCANA YRYLER VE HALLER

Bu yl iptidasnda [1] Tatarlar Maveran - N ehirden Azer b a y c a n a vardlar, evvelce Maveran-Nehri nasl aldklarn, Horasanda ve sair ehirlerde yaptklar yamalarn, ykmalar n ldrmelerini zikretmitik, M averan-Nehirde yerlemelerile bura ehirleri m am ur oldu, Harezm ehrine yakn bir yer de byk bir ehir yaptlar, Horasan ehirleri harap bir hal de kald, mslm anlardan bir fert orada yerlem e e cesaret edemiyordu. Tatarlara gelince onlardan az bir O y m a k lgar eyleyorlar, orada ne grrler ise yama ediyorlard, ehirlerin ardaklar stlerine km, temelleri yklmt; altyz yirm i be senesinde onlardan bir oym ak zuhr edinceye kadar bu hal byle devam etti, bunlar ile Celleddin arasn da zikrettiimiz eyler oldu. Onlar da bu halde kaldlar. im di alt yz yirmi yedi senesinde zikrettiimiz gibi Celleddin Aleddin K eykubat [2] ile Erefe kar bozulunca smaliler ku m andan tatarlara h ab e r gnderip Celleddinin bozgunluunu bildirdi, onlar bu zayflk akabinde zerine varm a tevik et ti, ona rz olan zaaftan dolay muzaffer olacaklarn da unut mad. Celleddin kt gidili, mesleki iin kt idareli idi, d man olmadk, m lkn d e kavga karm adk, kt komuluk etmedik hi bir h k m d a r brakmad, bu cm leden olmak zere sfahanda [3] ilk galebe alp asker toplaynca Huzistan zerine yrd. Tster ehrini kuatt. Bu ehir halifenin olduu halde onu muhasara altna almt, oradan D ekokaya revan oldu, onu yam a etti, orada pek ok kiileri ldrd. D e k o k a da Tster gibi halifenin idaresi altnda idi. Sonra
[1] 6 2 8 S enesi iptidasnda. Z. [2] Aleddin K e y k u b a t bin Keyhi'srev bin Kl Aslan. z. [3] Celleddin H indistandan G e r m a n a cretni, sfahan'a varp orasn zaptetmiti. z.
90
A ltn O rdu tarihine a it m etinler
Azerbaycan ald, buras zbekin olduu halde onu zapt etti, G rcler zerine de yrd, onlar bozdu, onlar ile dman oldu, sonra Ahlat h k m d ar Melik Eref ile, sonra Anadolu hkm dar Aleddin ile dman oldu, smailler ile de dman olup memleketlerini yam a etti, cok kiileri ldrd, her yl zerine bir vergi kararlatrd. [1] Bunlardan bakalarna da byle yapt, padiahlardan her biri kendini boladlar, elinden tutmadlar. smaliler kum andannn, Celleddin zerine var malarn m ir m ektuplar tatarlara varnca tatarlardan bir oym ak acele ile Celleddin topraklarna girdiler, Reyi, Hemedan ve aralarndaki ehirleri aldlar, sonra Azerbaycan zerine yrdler, yktlar, yama ettiler. Ahalisinden elleri ne denleri ldrdler. Celleddin ise karlarna kmaa cesaret edemiyor, m em leketlerini mdafaaya gc yetmi yordu, onu korku ve ylgnlk kaplamt.
[1] sm aliler Celleddin em irlerinden b y k bir em ri ld rm lerdi. z.

91
METNN ASLI
(*r*
j
J l jd l jj* ( j* j d l [ ^ ] ( * ^ ^ ) 4^ ll-* J _ j l _J LJ Ij^-j-* |J-S ^ *
J_ j
Jl
^ J l (jj j!5 I ^
l j z - j j^ J ^
Ij j P j C ->_rvJ ^ U j j L
J c > -I
tl)Jc_) ^ U j j k
V ily
*-l(j-X* jl_
i^li j l
y
ijj' l* 4 U JJi <C ~ *I)U *^ j Vl

.n C 1 ^
c
\ y ^ j jdl U l^ j
wA-Jll
tM
jl Jl tlU ^S^*lâ>j & y 1 U

o l
dr-JlM ^- |
V1 ^ \a* jI A eJ.__ -as J f c pf^ J 4*^ c^_g^ d r-JU ^ ^ - j
^L > $ ^
JI
* Jr^ (T-JIJ^ s- >_^ .4 J J*{ j d l J l J j - U I _ ji J l j-^j! {y>^*}_5 >_. ^ll ,_~-
l I j j l ^ ^.ll i )^11 &
cUUI A.j'C} .blc M i 4 -\-as
1^ '- ^ ^ J i
^ Cj^
1 71 ^ 3e
J1
f \
* jl
[^]
j^--l
* 1 1 j
J s _5 Vj-jJ Is_j3j J l jL - _ J U ^ z ^ c j < L iic li J 3 \ A -a ij ^ .-L <3 ^ j j l ^ t S jj jl^ l J^ j J ^ f ^ iljjV ^ j S \ s ^ y j J J _ ) A^JI ^ & jU [Y ] jL ^ - L jil
['r ] J<~~t < ^J. a J .a ^ z i j L j y ~ tH U Lkj_l - u J jc ll j S 'li Ij,
_ jj_ t V l cUUI ^y-J t. H. <e.l(- Vl S ^ l c j j J \ (1231 - 1 2 3 0 ) [ \ ]
z.
92
^*_ [v] z . joVI Jj^l
Elkm il - bnilesr
Ui .< -.,~ * 4ju U s
<J i)_*Ul < > J^* f jf" Î-^ S * tjt dlcJ^^" 1 ^1 1* ^ 1
<JW
1 ^ 1 " 1 '^ Uj j l xj*j Jf- l_)!_jl-l_j jM ,
\ } J xs jl_^ ljil \jXuai jr JÛI ^y
jJ
Ûl jl (Jc. J.A I V (j'-dlJM^-J Ijifcl j* 4 j IjJA { y I^ JC JJ \ j y J

* * . I y*-j Lcj J* js j5I jjc
93
TATARLARIN MERAGAYI ALMALARI

Bu sene iinde Tatarlar Azerbeycan ehirlerinden Meragay kuattlar, ahali onlara kar durdular, sonra diledikleri aman artile teslime boyun ediler, Tatarlar onlara aman verdiler, ehri teslim aldlar, burada adam ldrmler ise de ldrdkleri adam ok deildi, Tatarlar ehre bir suba diktiler, artk tatarlarn an ve erefi byd, A zerbeycanda Tatar korkusu pek ziyade artt, hem en Tanr Taal, tarafndan gelecek bir yardm ile slm ve Mslmanlara yardm etsin. slm Padiahlar iinde n e cihada rabet edecek, ne dine yardm ey liyecek bir tek kii gremiyoruz, belki bunlarn hepsi de oyun, elence, tebaasna kar zulum hevesindedir. Bu nice dm andan daha korkuntu r Tanr Taal ; iji'lj o Ij-it J.J3I [ 1] buyurm ulardr.
[1] inizden ya ln z z alim le re s a k n n 8 JA' su re s i 2 5 , Ayet Z.

94
erim eyecek
fitne
ve
felketten
METNN ASLI
<.1^ j d l *u /
f*
LâI
( jl^ L jil
<.1^ jid ! y-^=*" < 1 Jl e-u
Jciit
jl^ - L jil
jl
Vl <J
u r l
-J\ 1 ^L. t$ <jLVl

J ^ l/ jd l j l i
jJju>-
_JJl (3 I
4 Jj-*
Nl iJÛ
4-*)^
^ e-Cfc (J^ \ jr-^J ^JL\_5 ^ Vl J-.-7.' JL*T < U J

JJU
i_ jajI_ )
1 0 * CLf-J
Jg <J'-*J1
<3 \ ?
j a JI
O <^C.J
Ij ^ d^Jl ju-Aj V <if
(JW aIII J6 j
^jc-
CELLEDDNN DYARBEKRE GELMES, ORADA BOZULMASI VE HAL

Celleddin Tatarlarn Azerbaycanda yaptklarn, orada du rup dam ldrdklerini, yama eylediklerini, etrafn veraneye evirdiklerini, mallarn aldklarn, nihayet kendi zerine varm aa karar verdiklerini, stelik kendisindeki gszl, kavam akl gr n ce Azerbaycandan Ahlat iline ayrld, Me lik Erefin oradaki naibine Biz ne sava iin, ne incitme iin gelm edik, an cak u dman korkusu bizi memleketlerinize gelm ee m e c b u r etti diye haber gnderdi. Celleddinin maksad D iy arbe k ir ve Cezireye varp imdat iin halifenin kapsna, btn (mcavir) padiahlara m racaat etmek, on lardan Tatarlara kar yardm istemek, ihmallerinin akibetinden onlar korkutmakt. Celleddin Ahlat'a varnca Tatar larn kendisini aradklakn, acele ile ardndan geldiklerini haber ald, artk Diyarbekir yolunun tuttu. G ece basknndan kork m ak la bir ok yerlerde karakol koydu, Tatarlardan bir oym ak izi zerinde gelip karakolun bulunduu yoldan ba ka bir yol ile ona ulatlar, Celleddin D iy arbe k irin darsn da iken geceleyin ona saldrdlar. O da olvehile bozu larak geti gitti. Bileince olan askerlerin her biri bir ta rafa dald. Onlardan bir oymak H arran stne vard, Me lik Km ilin H arran daki kumandan E m r Savap, yanndaki askerler ile onlara saldrd. Mallarn, silhlarn, hayvanlarn ald. Dier bir o ym ak Nuseybin, Musul, Sencar, Erbil ve sair ehirler zerine vardlar. H kmdarlar ile tebaa onlar yaka ladlar, h er biri hatt ifti, Krd, bedev ve saire onlara tama edip onlardan aldlar. Ahlat ve sair yerlerde yapm olduk lar kt ilerine, irkin hallerine ve yer yznde kardklar fesatlara kar cezalarn verdiler, Tanr mfsitleri sevmez. Artk Celleddin askerinin dalmas ve balarndan geen felketler dolaysile arklatka arklat, kavadkca kavad,
96
Elkm ii - bnileBr
Tatarlar, askerlerini byle datp kendisi de Tatarlardan kap gidince Celleddini aram ak zere D iyarbekire girdiler. nk n ereye gittiini, hangi yolu tuttuunu bilmiyorlard. Aferin o zatiliye ki emniyeti korkuya, izzeti zillete, okluu azla evirmitir. Alemlerin Rabbi olup dilediini yapan T anr her eyden ycedir, bereket ondandr.
97
METNN ASLI
j^ "lo U >aIc-
.xl
^-JlJ^^* < J
jjilaj L ^ - j y jk * <Jx ^ jJ& U1 ^1JJ A -a3 J c

viJJJ.1^
j,
^M * j jrdl 4*-ajl* ([/-Jl J>U- ,_j ll Jl^-*Nl j^ ^ -j il^~Jl

j \j
o y j ^ J O y x lJ
{f-
*^f\Jl J l J
.k^*
J l j l ^ l j i l jjk <waJJ1j
a3 J.c U L ?- _jaJ| 1 -A j ^ 3 Ic 1
J^SJJ
^p= L^-U < J J j i 3j-iYl J-ai j ' jJ* l jW jfej j iJj^llI

"'.
^ 3 * ^ s>^c>-ûl ujj-lol (jl J-^^9 -X c^j iJ^}Jt ^4^-J

^>\ y a x*o3j
j"ji-lj
^*s\c
*
^*^*3.1 Jc- D X tU -il j-^ y "4 * J^ laJ_ 5

e
JL * 1 Jl jL_5 e_/l(_? O J - ^ ('*'*-/ ^
^7^1 jl < * L JaM ^"
^1?J t <J\ I^Loj^s ej I j* * -4 JS ^j\y>-
4_uIL Ofil^" o l Jl,y* Is 4jL U p JL-aa1 ^ -
-^1 *C-^Û ybj^LJ blÂJjls i)jJl < *j ^ a JI ,3--'*^

o^C^-C-â yA\A ^ j&>J
iljlll gflaÎ jMJI
p ^ -4 * jL * l^-l /*~Jl < * * _ ?j l * J U U I ^ j X * cLl|i jr& J Ju JJ jl^=I^-_j (j^ -JL x a ^ 4jL U ? ^M iJl
*-
-A ^-l J6^ j pÂjU-^
tj^jY 1^ 1^*lej Ia^pj *Ca^ J l r*t

*
3j ^.^lc. ^c_
*:w Jl la.^ (j-Jl M ^ ^1^3^ ([/a>i41 t^^-V 4 i)l_ j taL*j f*tt

^_ Jt-S
o^L -c- y * ijj
^ j r 4 t5^-?
j-ij (y (jl^**3 d -D
^1 IâIjo^ | i
Yi U ^>- ^-^1
.Lij^ U JLul! (j\i.ljJL-jj a IjI iljLis ^)J

98
TATARLARIN DYARBEKR VE CEZREYE GRMELER VE EHRLERDE YAPTIKLARI FENALIKLAR

Celleddin Diyarbekir stnde Tatarlardan kanca T a tarlar D iyarbekir etrafn, Erzen i [1], Meyyafarikyni yam a ettiler, Siirt ehrinin zerine vardlar. Ahalisi ile vurutular, Tatarlar onlara aman verdiler. Ahali onlara inandlar, teslim oldular. Tatarlar onlara zaferyap olunca zerlerine kl r dler, onlar ldrdler, o derece ki hem en hem en onlar biteyazd. Aacak ilerinden gizlenenler kurtulabildi, bunlarn da mikdarlar az idi. Bana Diyarbekire gelen baz tccarn h i kye ettiine gre onlar maktul denleri on be binden zi yade tahmin etmilerdir. Bu tacirin yannda Siiritli bir cariye var idi, yle haber v e r d i : efendisi v u ru m ak zere km idi, anasnn ondan baka evlad olmamakla olunu m en et mi ise de olu anasnn szne kulak asmad, bunun zeri ne anas olu ile beraber gitti, her ikisi de maktul dtler, cariye, ana bir erkek kardanm oluna dt, o da cariyeyi bu tacire satt, cariye maktullerin okluunun dehetli oldu unu, m uhasarann be gn srdn zikrediyor. Son ra Tatarlar buradan kalkup Tanza yolunu tuttular. Orada da byle yaptlar. Tanzadan, yaknndaki Vadii Kureyiye deni len bir dereye revan oldular, orada K ureyiye denilen bir K rt Oym a bulunuyor idi. Orann akar sular v ar idi, bostanlar ok idi, oraye giden yol dar idi. Bundan dolay K u re y iye Krtleri Tatarlar ile vurutular, onlar oradan pskrtt ler, onlara kar durdular, birok T a ta rd a ldrdler, Tatarlar dndler, m aksatlarna nail olamadlar, ehir ehir dolatlar, onlar n e geri durduracak, ne nlerinde duracak tek bir kii y ok idi, onlar Mardine vardlar, ehirde bulduklarn yam a ettiler. Mardin h km dar ve D neysr ahalisi Mrdin kalesine sndlar, kale civarnda bulunan dier ahali de oraya sm[1] D iy a rb e k ir m l h a k a t n d a Garzan. z.
99
Altn, Ordu tarihlerine ait^'m etinler
diar, sonra. Elcezire N seybinine vardlar. Orada gndz biraz kaldlar, etrafn yam a ettiler, ellerine denleri ldrdler, ehrin kaplar kapanm idi, bunun zerine oradan dnp Se n care getiler, Sencar dalarna vardlar, orasn [1] yama ettiler, H abu ra girdiler, Arabana vardlar, yam a ettiler, l drdler. sonra dndler, onlardan bir O ym ak Musul yoluna urad, M unise adl bir k ye vardlar, bu ky N useybin ile Musul arasnda b.ir kon ak mesafededir, orasn yam a ettiler, ahalisi v e dierleri orada bir hana sndlar, oradakilerin hepsini ldrdler. Bana oral bir adamdan yle hikye olundu: Ben sam anla gizlenmitim, beni yakalyamadlar, ben onlar sam anln penceresinden gryordum, onlar ne vakit bir adam ldrmek isterlerse, o adam Yapma Allah akna,, der, nler yine onu ldrrler idi, ky iinden fari olup orada ne varsa yama, harem leri esir ettikten sonra onlar grd m ki at stnde oynyorlar, glyorlar, kendi lgatlerile Yapma Allah akn a diye rlyorlar. Tatarlardan bir O y m a k D iyarbekir mlhakatndan olup Frat zerinde Rum N u se y b in ie geti, burasn yam a ettiler, oradakilerini ldrdler, sonra Diyarbekire, daha sonra Bitlise dndler, Bitlis ahalisi kale y e ve dalara snmlar idi, orada az bir kim se ldrdler, ehri yaktlar. Ahalisinden biri yle hik ye etti : Eer yanmzda beyz atl bulunsayd Tatarlardan bir tek kii kurtulan olmaz idi. nk yol dalar arasnda dar idi, az bir m iktar ok miktar savabilir idi. Bundan sonra Bitlisten Ahlata revan oldular, mlhakatndan ve en sarp e hirlerin d en olan Bakeri adl ehri kuattlar, zorla aldlar, iindekilerin hepsini ldrdler, Ahlat mlhakatndan Erci zerine yrdler, Erci byk, cesim bir ehirdi, orada da byle yaptlar, bu hadiseler zilhicce aynda vaki olmutur. Tanr h a k k i n H ak Suphanehu ve Taalnn halkn y rek lerine k o y d u u Tatar korkusuna ait bana yle h aberler hi kye edildi ki onu iiten hem en h em en yalan sayar. Hat t deniyor ki Tatarn biri bir ok cemaatin bulunduu bir k y e v e y a bir sokaa giriyor, onlar birer birer ldryor, hi biri b u atlya el uzatmaa cesaret edemiyor. Tanr h ak ki n b e n unu da haber ald m : Y in e Tatarn biri, yann
[1] S e n c a r ve ye y a dag yolundaki yerleri, kasaba ve kyleri. z.
100
Elkm il - b n llesir
da ldrecek bir let bulunmad halde birini yakalyor, ona Ban y e re koy, ayrlma,, diyor, bu da ban yere koyor; Tatar gidip klcn getiriyor, klc ile onu ldryor,,. Biri bana byle de bir h ik y e d e bulundu: Ben on yedi kii ile bir yolda bulunuyordum , bir Tatar svarisi geldi bize Birbirinizin kollarn arkalarnza balyasnz,, dedi. Arkadalarm emrini yapmaa baladlar, Ben onlara: Ne yapyorsunuz? Bu bir kiidir, neye onu ldrp kamyoruz? Dedim. Bana Korkarz cevabn verdiler, Ben Bu sizi imdi ldrecek, artk biz onu ldrelim. Ola ki Allah bizi kurtarr dedim. Tanrya and ierim ki hibiri bunu yapma gzne kestiremedi. B unun zerine elime bir bak alarak onu ldr dm. sonra kap kurtulduk. te bun un gibileri oktur.
101
METNN ASLI
o^t*3 Lj jJL-aSj j\3J3

j\~ * J
ojr
lj ^Tjlo jd l
j f
*i ^
JJJJ -A -* l J_jrul| h-^* ^j) JJ-*3 Jtp- p_>jll5j &j jU^Jl
L * _ l? IÂ m a, < 1 ^ fr * ^
^ .^ A j* L H -5 ^ ^ ^ * * < 1 k O - l!
* ^ 1
ci^'
lljj_/=- |^-l -^ > l J^ j jl

Zj J '
J (5^ )
S'~s~
a? 3^jt > 1j- * ^ jjW - ^>-ll)l I-X c >^ j J - ^ < . a J l Jl

Ij S '^ y
4 J-^
-/^* '
l<
^-l3 ^ ! (J^Jl
^ l_ } * -* 4J y o i
*C *i5 ^ 14 ] \ J ^ 3 J*
_ ? ^3-l l-i^^y 1^*1 jyl ^1 < 1 /1 lf-jj j l 5 7M ia
ly.9 |jL *u5 o j b *Cj-U J l Ijjl__- f ' fU 4--? C * .'feT jLa-I Aa j l j I ^ S L C t , < jL L > <j 4~j^J)l (_ ^ > J 4 Uj o j b ^ L Jllj Jl eJjU f ^j JJ^J dij5* ^.*^3 <J| tj IU -J J 4j J^*- ol*'* *t_Sj ^ L *-
\j L&j 5
^Jl
Jli i ^jl] I
*
1 jlj
|" A " t * " ^' 1 j^ o- * *I^ 4 -fc C * (j 1 u a ap-1 Nj

j k z
L sJ
.
f-f*-
tJ^^J
w p - L a I a ^ J j (j* lj-b-jLo i ^
At
j V- o^*1 . l^ J L c.
l^lili o_/ji-
L lajI ^ ^^ls-1 A jJ L a J l Jîfe jj-* Ij &

j j~> 1 f f j
jUtl^ u)j J l 1 y& *3 j l ^ J l lji*5^s ti -* * 1
Jl
.
U j U t i J^?J
* - c
l^l (j* JLi-l J l l^Loj Ij - ^ j 1 5-JJl
(J'
\jb * y
J-_^ll
*~r*
( j ^ ' j ^*jy*
102
r i -^<y &"'/*
Etcmil . lb n lear
aJ
lj f " ^ l
JS 4jI
J>-j J
^Jrr3
J ejiL y fîjl
Ô * ^
V *
\jj sj ^ ^
jLJI J* Ij^tjl l l^K

^
<j
t j l l i u jL V J y L J
ty~uoj Jl ^y-* A lt ^-*3 aLIj
J^*l J^ -^1 J ^ l
y C j \^ I J ^
Jj Jl ^ Jw * l Jl Ij^jlc ^ ii Ijilsj 'C/Al 1 ^ 5 \_/* J1 ^ -5 1 ^Za 3

<3r^ -^ i (j^ ^ j jl
ufj fjJ ' ,j->J Jo

jl l
< * Ju aJl l^lflal

L-C & JS
l^J J is!}U - Jl ^jJ^-J O-X

^ l-\ A
Sj
jj
(j*
Ijjl -/ ^
K ^"
jiS 3 \
e > y-
J t jJUj JJUj JL-1^-3 <S^
W -is-C . o jS ~ Cj-U ^
0*
4bt ' -f V \_ A j> -I * Ûl
4) < JU j
t_j J s J J l^ j ^?" 4;^
< L U > L( j^ \
f*
- ^ -l |-w ^ *1 * 1 j jl î.1 aJj o-jUj

4 --- 1 -> J (j^jVl Jfr
4^3 ti--- ^5-1 L^jdl ,3^-*^
e^- J-i^ j y o*j ^ t

1 -^ 4 * w *
<-Dl
J J p-j J (^5^"-?) H L a ^âjip L;l^l jr^~iLi lJz L csa j t a 1

\_ X fc
_/^c 4*-^ wilj
.^Til? Jj j
^31^- |JUs
^ jf~ 3
4juV
J ^ -\j
Ju^lj t j ^ > 9 1-^^j Oliij L l-5 C ^ c ij_ X i-V
Jaajj^-1 ^*>L u lj9
<ulJ* j t S ^ *
103
BR TATAR OYMAININ RBL VE DEKOKAYA VARMALARI

Bu senenin ( 6 2 8 senesinin) zilhiccesinde bir Tatar O y ma Azerbaycandan, irbil mlhakatna vard, yollarnda bulunan va Trkm enleri [1] ile Cevzekan [2] Krtlerini ve bakalarn, irbil ehrine girinceye kadar ldrdler, kyleri yam a ettiler, bu m lhakat ahalisinden ele geirdiklerini ldrdler, bakalarndan emsali iitilmiyen kt ilerde bulundular, irbil hkm dar Muzafferddin askeri ile m e y dana atlp Musul askerlerinden imdat istedi. mdat kuvveti geldi, Muzafferddin Tatarlarn Azerbaycan'a dndklerini h aber alnca kendi eyaletinde kald, Tatarlarn artlarndan gitmedi. Tatarlar Kerhini, D ekoka vesair ehirlere vardlar, salimen dndler, onlar ne korkutacak bir tek kii bu lundu ; ne karlarna kacak bir tek svari bulundu ! Halk n e eski zamanda, ne yeni zamanda buna yakn ne bir m u sibet, ne bir hdise grmedi. Hak S b h an eh v e T a a l mslm anlara ltfu m erh am et buyursun. Bu dman onlardan savsn. Bu yl kt, Cellddin hakknda hi bir haber tahkik edem edik? ld r ld m? veya Tatar korkusundan kendini m eyd an a karam ayp gizlendi m i? Yoksa bu lkeyi brakp b aka bir yere mi gitti? Ne oldu! Bilemedik. [3] Btn b u n lar T anr iyi bilir.
[1] V ey a Yiva, Yivak, Yav o k T r k m e n le r i O uz ulusundandr. M s l m a n l kabu l eden Ouzlara T r k m e n d en m itir C am i ttevarih sahibi R eid eddin Fadlulla h E b lh ay r H e m e d an H alk uy gu rlara T r k m e n d e r Diyor. Msr b a s m a s ibni H ald un tarihinin b e in c i cil d in in 1 4 4 sahifesinde E m v am le r, 5 2 5 sahifesinde E y ble r yazl yanltr, tz. [2] Cevzekan pe hle v a n v e z n in d e K rt airetlerindendir. K a m u s tercem esi. Z. [3] Celleddin o s e n e iinde bir K rt tarafndan ld r lm t . Z.
104
METNN ASLI
1 5 J L > I J l jl^ L jil J l b j j .3
J > j l J l jr d l ^ jd l ily ^ j 4,
4 U s> J
S ^ -C-Jl eÂ J _ j l * '_>&* J ; j '
4a)ll J a_j < -^ 1 ^ 1 j^ J ^ l
IJ ^ f - J J L > V l tU i; J * l
0^ I t ^ J j\ w^>-Ls j j J I j j $ ^
l5 j ^ - l j i l J l jrdl ^ j d U Ij \ c j <i\]i jlJr'l r J ^ j-UI Ia |L j\ J? (JÛl j J
j
j 1 IjjL -3
^ j Jl <*-LJl J ^ V l A^.1 \j ^_j
1 5 4_j
/ J l jJl, J l j ,J < *J V _}
^ ,ju i---- l
L -a> oi*_j U"J^
J U j j 4j Ipt* S lj*jL- la O jA-j **Jl c^ a >

j
^* V j Ij& .
^j
^ L c -i
^ jlj j\ j d {j*
j^
105
AZERBAYCAN AHALSNN TATARLARA BOYUN EMELER

Bu Sene [1] iptidasnda btn A2erb aycan ahalisi Tatarlara boyun ediler. Onlara paralar, Hta, Huveyy, Attab [2] ku malar v e s a ir e verdiler, Tatarlara boyun emelerinin sebebi ne gelince Celleddin D yarbekir stnde Tatarlara yenilip as keri dalm, tarum ar olmu, halk tarafndan yakalanmt-Ta tarlarn Dyarbekir, Elcezire, Erbil ve Ahlatta yapm olduklar fenalklara kar onlar savacak bir tek kii, nlerinde duracak bir tek atl kmamt. slm hkm darlar ise deliklere so kulmulard. stelik Celleddin h akknd aki haberlerin ard da kesilmiti. nk ondan ne bir haber alnm, ne de ah vali bilinmiti! te bundan dolay ahali arb Tatarlara b o yun emiler, istedikleri paralar, kumalar vermilerdir. Bu hale tutulann balcas Tebriz ehri idi. nk Tebriz Azer baycan'n merkezi idi, Tebriz ile burada bulunanlar [3] hep btn eyaletin m ercii idi. Tatar Han askeri ile beraber Tebrize yakn bir y ere konup ahalisine boyun em ek davetine kar durmalarn tehdidi m ir haber gnderdi. Bunun ze rine ahali ona ok paralar, trl trl ibriim kum alar ve saire, hatt arap bile olmak zere hediyeler gnderdiler, onlara boyun ediklerini gsterdiler, Tatar Han ahaliye te ekkrler ederek kum andanlarnn katna gelmesini m'ir cevap verdi. Mem leket Kads, Reisi, ayanndan bir cemaat ona vardlar, yalnz em seddin Tura geri kald. emseddin Tura hepisinin m ercii idi. u kadar ki hi bir ey izhar et mezdi. Bunlar Tatar Hannn huzuruna g irin ce han kendi li]
hediyeleri ku nm utu. dr ki ar Vali, Emr,
106
6 2 8 . z. [2] Hta H ataya n is b e t olunan bir nevi ipektir. C engizin arasnda Htay kuma vard ki b e y az d eve ty n den do Attab b ir ne v i dalgal k ab a canfestir. H u v e y y H uvey dibasve arg c ipek olur, H u v e y ehri, d ib a s ile mehurdur. Z. [3] Reis. Z.
Elkml - /bnilcsir
lerinden Turanin niin geri kaldn sordu. O n l a r d a : O, bir keye ekilmi bir adamdr, hanlar ile alkas yoktur, biz gz.. dediler. Bunun zerine han sustu, sonra m etbuu olan b y k hanlar iin [ 1] kullanlmak zere Hta kum a ve saire yapan sanat sahiplerinin gelm elerini istedi. S a n t sahip lerini getirdiler, onlar diledikleri s a n atta kulland. Tebriz aha lisine kym et tahmin edip onlardan hakanlar iin b ir ota is tedi- O nlar da hakana misli yaplm am bir ota yaptlar ki, d srmal gzel atlastan, ii de samur, kunduz derilerinden idi- Bu, onlara ok pahalya maloldu, onlara her sene birok para ve birok ku m a vergi tarhetti- Tatar elileri hilfet di vanna, padiahlardan bir cem aate gidip gelirler, onlardan H arezm aha yardm etmemelerini iste rlerd i.T a n rh a k k y n R eyli bir tacirden gelen m ektuba muttali oldum, bu tacir Musula nakletmi, orada arkadalar ile b eraber ikam et eyle mi, Tatarlarn Ilgarndan evvel, geen sene R eye sefer et miti. Tatarlar, Reye gelip te ahalisi onlara boyun eerek A zerbaycana revan olduklar zam an o tacir de onlar ile be raber Tebrize g itm iti. te M usuldaki arkadalarna yazd mektupta yle diyor : kfirin - Tanr ona lanet e tsin askerinin okluunu tavsif edem em , ta ki Mslmanlar k o rk masnlar, nk i etindir. N u say bin e, H ab u ra varan bu o y m a k ile Erbil ve D ekoka ya varan ier oyman am a larn y am a sanmayn, onlar yalnz eyalette kendilerini geri ev irecek adam var mdr, yok m u d u r ? Onu renm ek is terler, geri dnnce Hanlarna, ehirlerde kar duracak, geri evirecek bir tek kii bulunmadn, eyaletin padiah ve askerlerden bompo olduunu h aber verirler, artk hrs ve tam alan kuvvet bulur. lkbaharda zerinize varacaklardr. Sizin 'in duracak hi bir yer kalm az. M e e r k i Bat ehir leri ola. nk niyetleri, btn kasabalar zerine varmaktr. O halde banzn aresine bakn. te m ektubun mnderecat budur.
[11 O tarihte B y k Han C e n g iz in olu O ktay Kaan, bu taraflar daki h a n da Ccin in olu Batu H an idi. Z.
107
METNN ASLI
jr'U j l ^ - l 1 jJjbl j^ jrÛ JjV ^ -V jil eU )j> y

j
/ i ^ Jl O Ak
^s - j
yr \ U j'.JIJlvU- j l ^c.l_i? j d l J*_j ^rLJl

j * j
J j l l J l j J ^ l j (jli^l ujLiJlj
j^
Iy y : j aJ
1 c - vliy u j jj|
J jjl _ j . /
jÎ J p
j l-^
(3 '^ 3 ^ 3 *^"1 f4r ,*'jC ^ 3 ^3^** ^
jL-^l Û z.*)! \j& J l ^ jL si\j ^liVl (j j^^c^ci* I J
-Vl
^ jl s
< .\ laJL jrw l) IÎclj ^ J j l j JaJVlo- < J Ij-d-- V j ^ = > -< J jy-î ^ ^ J-^l ^ jl y ju 0-^4 l.!j { y* o l i l l j <Jlj-*Nl
L ^ J j O x. j d l d LU ^ _ )\ 3 l^- jV* J l _ j apU? J l
jL^-Ljil
^
s* 3
J - * o l 3 ^* wJîJli oy _ ^ i5 J l fitili J lil <dl
I^ * ^ l j l (3*
\J * \ J l
a p I I a1
U _/ ^ j ^ o j 'V l w>Li!l _Î
4 -*A j j
-\Ljl
oA â a*! t,jC.z- ^^.*Jul j* 'a ^ ' y > 3 (Jl_/Lk)l ^s-
j^
. -\ !_;lî-l
<y
-^ \ g -J m
y - J & j 4 *1 j L - ^ l
j j l ^ U l ^3***^
ij^ .^ - j i
ljy(=>- L *3 l i j j i
c j d 5 j ^ V 3 i r
^
ijH i
^1 iI
1 j*
(ji |^Jic-*Vl ^ .j^ JlI J a I j j J 3 I j^ ljl ^ JJI j
LbJ
&3
o ^ ill
o-Cp
l- J ^ 3 ^ y Jl j j y
p*y L / -\i L J l l j J ~&>-'i tilUl iiO i

j> " 4 Ijb -a 3 Uall
J j sVl (JM LacI^P- ^3^^3
olS^s-
j
108
2j u S ^ aJu^
OftL_l- jaIIj
!yA p -ta fjA ' j ^ j j C y ^
E)km il - bnilesir
J l j iî-l j \ y j J l
'~OJ^ -J ^1-^" <->Li)l { y j Ij t Ia-1 ji)_jiil
^-j-ic^cLr-
_lrjT"j& O a9j .AiJj L i - j j l j a - j j " V |^j-l t^pl J l Jl f A ^*A*I *.y&>\J ^ Jl j j^ J l
J l J ^ l -A 3
3*l Jr* ./T^* '-M^lJl ^ j^ * j^ lj^ l
4 ^ ]1 * ^ * a J ^sKUl jjl I ^ V_J v'"'^
J9^lL AjIÎ J l jw L -ll

_
< C -j2~' j S *Vj <L^j jJ li U
J ; j' J l >1-L_J j j l J_f_p-\l 4)UaJl_j JJ'I-J jujuaj J l JULsj ^)l LL lUl o* j l Ijilc V rl
jM JI
J J * I^ U j j l I _ jj Ijl ir I v_^Jl ^.Jkâ j l S ' l S _ j
* ^ L-.j ci^*
aJU. ^Ûl j I j ^sl-uj
^
. ^ O j ^ , Ijjb
(Jh1
l_Jji^ j*
j* "*
-Jua9 Jfi-
***
109
II Siretlmelik Ezzahir bni Abdzzahir Kad Muhiddin Abulfadlullah bni Abdzzahir

H ic r 6 9 2 d e (1 2 9 3 M il d ) M sr'da 7 2 y a n d a ld [ J J M sr su l tan M e lik Z a h ir B ey bers'in - k i bu 6 5 8 6 7 7 [ 2 ] ta r ih in e k a d a r h k d a r o lm u tu r - k tib i id i [ 3 ] . K t ib li k h iz m etin d en d o la y o v a k tin s i y a s ilerin d e bu lu n u rdu . A ltn O rdu ile M srn m n a se b e tle rin i y a k n d a n biliy o rd u . M u fa s s a l s iy e r in i y a z d bu e s e r u n v a n ile m a r u f o ld u u g ib i s a d e c e a d n d a a lr [ 4 ] , V iy a n a k t p h a n e sin d e k i n sh a y a g re I b n il F o r a t bu esere jU -l ^ d iy o r ; a a d a k i p a r a la r n B r ita n y a m z esin d ek i sonu e k s ik olan y a z m a n sh a d a n a ld m . B u d a 6 5 8 6 6 3 t a r ih le r in i ih tiv a ed er. A ltn O rdu ya d a ir d i er ba z m a lu m a t a a d a g r e c e im iz zere R u k n ed d in B ey b ers. S h a f i ib n i A li, N u v v ey r v e M ek in in [ 5 ] z ey li, Ib n il F o r a t, A y n , g ib i s o n r a k i m v errih ler h ep bu eserd en a lm la r d r , i te bu sa y e d e ben m e llifle r in v e r d ik le r i m a l m a t B r ita n y a m z esin d eki y a z m a n sh a la r ;le k a r la tr a b iliy o r im . B u ld u u m d e i ik lik le r i u i a retler ile g sterd im : H = N u v v ey r, I I 0 = M ek in in z ey li, N c|> = I b n il F o r a t. M u h id d in b n i A b d z z a h irin i i t i l \,jJ.I i - j K a h ir e eh ri h a k k n d a jJl a d l e s e r i ile d a h a ba z e s e r le r i d e v a rd r.
[1] B u halde 6 2 0 H. de domutur. Iz. [2] D o ru s u 6 7 6 dr. bnahna. z. [3] Y ani s r ktibi idi, s r k tib in e d iv a n in a s ah ib i veya nazr da derlerdi D iv a n in a sahib i v eya nazr bizdeki dem ektir. z.[4] N e te k im iyJLiirda bu u n v a n ile yazlmtr. z. [5] M e h u r h jris tiy a n m v errih i M ekin bnil Amid dir. z.
no
6 6 0 senesindefl 2 5 1 - 1 26 2)M eIik Zahir Tatar hanlarnn b y olan B erek eye, bir m ektup yazd, n am na yazdm bu m ektupta onu Hulagya kkrtyor, aralarna dmanlk, pek ziyasevimsizlik sokuyor, Tatarlar ile cihad etmenin, zerine vacib olduu hakknda delil getiriyordu. nk B erek enin mslman olduu h a k k n d a k ih a b erler ayi olmutu. Artk kfirler ile, velev ki ailasinden olsa da bu h a lin e [l] c ih a d terettb edi yordu. nk P e y a g m b er Ucij- en yakn hsmlarile vu rumu, K urey ile cihad elmi yoktur tapacak, alapdr ancak1 deyinceye kadar h alk ile vuru m aa emrolunmutu. M slm anlk dil ile dem ekten ibaret deildir, cihadda mslmanlm rknlerinden biridir, birbiri ardnca gelen h a b e r lere gre Hulag karsnn hristiyan olmasndan dolaysile [2j Ha dinini ortaya koym u, senin dinine kar karsnn dinini gzetmei ileri tutmu, karsn senden stn grerek halife yurdlarna kfir ba Papas yerletirmitir. Bu mektupta b yk bir kkrtmay, Sultana den cihad hakknda ne gibi hareketleri var ise hepsini sayp dkyordu. Melik Zahir m ektubu Alan tacirlerinden gvendii bir kii ile gnderdi.
[1] B ere k e Hann m s l m a n o lm a s n a z. [2] Ad Dokuz hatund u, k ilis e le r yaptrir, cam ile ri yk trrd i. z.
METNN ASLI
jM i
<ic<-* 4*I \y ^
j^ j
a5* " * j J l.. JJ-JI ^ ^ tilii A a > 1 o j
" v * ^* *c- (3
^-k o j '^ f C > j\y
jld l jl^>j\i
*UajLJlj jLvjJ) ^
*
jU-l
*
jLi-^fl
-
^-Ul Jj (jl
tS * \j
(jv^Vl 4 > J l j l
4 ^ -jj
j
< L- \j-a
4 )^
ljJ *^-Vl
oW\^ cliAc w **Jj
J }
^5!
S^*
\jb-\ *liiii"l
^j&Dl 4- jliai )l L
^
3I4-I
L j\ y
jlZ^Jl A fc
. jM Jl
4,
[ l ] Metinde olduu gibi
i j dir z.
112
Sultan yani Melik zahir yzn m sl m anln genel ilerine evirdi, yani B erek e H ana b y kl artsn* eli ler gnderm ek istedi. Fakih Mecdeddin ile E m r Seyfeddin K er bei gnderdi, beraberinde Soraganm arkalar ile [1] gelen Tatarlardan iki kii de vard. Mslmanln ahvaline, halifeye (.>u.sit biyat edilmesine ait ellein e bir m ektup verdi, bir de halifenin P eygam b ere 3 1 1 1 ^ olan n eseb i nin yazlmasn emretti (bir kopyas) yazld, altn ile yaldz land, kadlar kads Taceddin tarafndan nesebinin [2] e ce resini B erek e Hana gnderdi. Bu mektuplar hazrlannca sultan beyleri ve mfret askerlerini [3] ve saireyi [4] toplad [5] m ektubu hepsine okudu, bu bapta onlar ile istiare elti. O n lar sultann reyini doru buldular, bundan sonra Tekfur [6] Ekeriedn [7] gelen mektupta b u elilerin kendi m em le ketine vasl olduklarn, hizmetlerine bakarak B erek e Hann elilerile birlikte hazrlayp gnderdiini zikrediyordu.
[1] B ey b e rs tarihinde g e le ce k z. [2 ] iki halife h a k k n d a sicil yaplm , biyat vaki olmutur. lki zahir B illa h n olu olup E lm ilsta n sir Billah E b u lk as m A hm et lakabn almtr ki M elik Zahir tarafndan Badada gnderilmi, Tatarlar tarafndan ld rlm t r. kincisi, Abbasler in d in de, E lm s te rit B illahn oullarndan olup h k im B ie m rillah E b la b b a s A hm et lakabn almtr. Zikrolun an bu kincisid ir z. [3] h a s s e alayndan s e m e yiitler olup en itibarl askerlerdirlz. [4] Cebel k a le sind e ki divanha n ei h m a y u n yaverlerinden z. [5) E sk i tabir zere m e ra ve hall akt e rbabn toplad z. |6] m s l m a n la r tarafndan S is ve H ristiyan R u m pad iahlarna verilen lekaptr, T e k fu r tacdar d em e k tir z. [7] Firenk lerden stanbulu alan Mihaile E k e r i derler, >l B u E k eri Paleologosu n gbein den gelen Mihildir. E k e r i o n u n ve oullarn n lekabdr. T r k le r stanbulu b u n u n ou llarndan, E k e r id e n alm la rdr z.
113
M ETNN ASLI
J l JL j ill
J ^>LVl <lc <pc-oa j
^3) (/ÛaJl liJU |î ) j U a U l

s A i c . O-v j
a ^ a^ Ij < 7 - d l * u J l
viUll
(Jlj^-l w.^J l ^ *-^1

15 *^ ^
^ ^ Jl tAc u-A-l c -a Ij
j U l tj* o^j** ^^L-Vl ^_j <JLc lr-JI^
/ÛaJl 4Ia_j V jp t<
;\_JaJl ij_j ^ ^
j
<5^r iUJ.1 J l Ij& j ^- j
j j U l l j J ^ V l j l l j~ *-1 ^ X J l Ju o U _ j <olj l_>i j-^Z-! tUli j fjv r
tH JJLI w iti^ jliJ L .I j - i ; l J t ^_,t5CJl $** < ? ^
^*a- 4 ~ *j
O"_^l '^3a >^
[l]
M etin d ek i edde za ittir. z.
[2 ]
H ibaresi
$ .
de
ilve
olunm utur. Iz,
T. H.
[4 ]
[3}
M etin d e jl_>iV I y
c <j_i C jjJ j~ j ,_ 5 telfik u la h b a r z.
z a ittit - T elfik u lah b ar
lj^ l j
114
BEREKE HANA ELLERN GNDERLMESNE DAR

Vaktaki ilk nce sultana [1] Tatar cemaati geldi. Sultan onlardan B erekenin haline muttali olmak istedi. B e re k e H a nn ahvalini, m akam n ve oray a gidecek yolu bilmi oldu. Zikrettiimiz gibi [2] elilerin hazrlklarn grd, bileince B erek e Hann klelerinden ve adamlarndan olup ad geen Tatarlardan ve m em leketleri bilenlerden iki kiiyi gnderdi. Elilerin ellerine verdii mektupta kendine m ey lettirm e i; cihada kandrm a, slm askerlerin in okluunu ve nice cinslerini, ilerinde bulunan svarilerini, Trkm enlerini, Krt airetlerini, Arap kabilelerini, [3] slm ve Fren k m eliklerin den ona boyun eenlerini, kar gelenlerini, birlikte olanla rn, hediye gnderen ile bark olanlarn; hepsininde k e n dine boyun eip bir iaretine bakdklarn sayp dkmt. Bundan baka Hlagya Tan r rsva etsin kar kkrt ma, iini kolay sayma, aleyhin e kalkma, yapt iin kt olduunu, Hlag h e rn e ilerse hepsinide inadndan dolay ilediini anlatyordu. (Bu byk iler ile beraber) mektupta gelipte B erek e Hann adamlarndan olduunu iddia ettikleri Tatar heyetinin (Msra) vasl olduklarn, onlara ya plan iyiliklerin ancak kendisinden dolay olduunu da bil diriyordu. Bu elilik nam esini Harezm ahn camedar [4] olup m em leketleri, dilleri bilen E m r T rk K erbek ile Fakh Mecdeddin Ruzraveryi, [5] Mogollardan [6] iki kii ile bera[1] M elik Zahir B e y b e r s e Z. [2] Sultand a B er e k e Hana e lile r g n d e r m e k fikri hasl o lm a kla Z. [3] Sultann askerleri iki k s m a a y r lr d : biri merkezde, dieri etrafta b ulunurdu. T r k m e n le r, Araplar gibi airetlerde vard. A sk e r T rk, erk e, Rum , Krt, T r k m e n gib i m u htelif uluslardan m r e k k e p idi. Fak at en ou m e m lu k le rd e n idiki e m ir le r tab akasn tekil e d e rd i-M a k riz Z. [4] Esvap b as Z [5] Ru zra v er zalin s k n ile N ih a v e n t yak nn d a bir sa n ca k tr Z. [6] G r l y ork i Mogollaar ile Tatarlar bir gsteriyor Z.
115
A ltn O rdu tarihine a it m etin ler
b er gnderdi, sultan onlarn hazrlklarn grd, onlar gemi lere bindirdi, birok azklar da verdi. Mektup iki kere okun du biri vanda [1] btn beyler huzurunda idi. Sonra Mevlna halife geldi. [2] bunlarn huzurunda kendisine biyat olun du, sonra halifenin kutlu (cuma) hutbesinde bulundular, ha life ile bulutular, sultan onlara azdan Mslmanln sal h n a ait szleri anlatt, B erek e Hann Tatar adamlarna da as kerin vaziyeti, okluu, cihat hususunda, askeri toplamak hakknd a ne yapldn, dine yardm, erik koan dmanlar ile vurum a hususunda sarfettii mallar, B erek e Hana dost olduunu, dmanlarn yenmesi iin ona dualarda bulundu unu, lemin salah hakknda onunla uyutuunu bildirdi. B un u n zerine 661 senesi M uharrem inde ( 1 2 6 2 ) hareket ettiler, Ekeri lkesine vardlar, Ekeri onlara iyi muamelede bulundu, buraya geldikleri B erek e Hann Tekfur Ekeriye gnderdii elilerin geldikleri zam ana tesadf etmiti. Ekeri bunlar onlarla beraber gnderdi, Fakih Mecdeddin tutulduu hastalktan nai Berek e Hann elileri olan E m r Celleddin ve eyh Nuredd^n Ali ile birlikte dnd. Em r Seyfeddin Ke rbek ve arkadalar yola ktlar, T e k fu r Ekeri tarafndan sultann elilerinin salimen hareket ettiklerini, B ereke H a nn elileri ile birlikte otarafa varm olabileceklerini mir mektuplar geldi.
[1] Cebel k ale s in d e k i div anh anei hu m ay u n d a , tz. [2] b y k vanda d iv an tertip olundu, halife b uraya at stn de geldi Z.
METNN
ASLI
* 0 . emi j j - j \ i u f
i
c J ^ a j U_j 'j illd ljl^ = - l
i i ljld lj,- . <J llT
3
{ j y
Jli-I
U s i - l j jU a i i y i V j l
j i} j) l jl n l l
j
^
oL ^ j U
j
^ Jl J '^1
J -jJl lS - ^
>U I
j f ' t U s ljt iU il j U I c ^ y (lr jj>
^ jS '
<> -i=l j , y
^~V J l t_la-=_)_>
jL ^ p J T l i _ j / |
Vj j
^ S f- o*
îkc- ^
r r - '^ r ' *A cj
4 <pÎa j IÎa .^ 1
Îfl ^ oljp-f j^Mp- c f^ Y l ^
< )to-
4-*M Yi ii^ u ,>~*L
liil _/i- J l * j l iY ^ <\U a
J y & y Li Y lj

<lr- 31 j L J l < c.Ij7
^^l l^ c o lj (j-* 1 ,^ !
J JT -) j * J
^ v l ^ ^ '* -*"-
jPy>-j _j_jl j i j j l7 _ I-^ <*c)1_j <1iV l^ ^M JIj * j * * A \J1* j jl_j=*- jl-VjJ^

jO V '
i
^ _/_> ; j t S ~ j ^
'jj
^ L - L t l j jjl ^ i a J l , j ( ^ j j j l j Nl
jL L L J l
<H-I
J)lJs lJl M etin d e ( j )
l 'V y
j1 *
^3
ly/'Vl
j_j-=^-;
*^ iL iJ.l [1 ] hep
4 j l^ *^ = ~ l_j <5"jULl 4. l?->- ! j t - ^ ^ l zaittir. Iz. z . [3 ] [2 } M etin d eki b e zam iri m uttasl Iz . [4 }
m ennes T e fil
sigasiled ir
M etin d e
U*l j b aslm tr. ifa l liil y
M etin d e 5] [ ]
babndandr, kam usda yazdm z g ib i byled ir, m etin nshasnda [7 ]
bab vard r. Iz . jt_.S,' d ir. Iz.
M akrizd e M etin d e j
vardr. Iz.
M etin nshasnda
1 yoktur. Iz.
117
A ltn O rdu tarihide a it m etinler
l*J lf j S ' j ^ lAc-Vl J L - j
i f ' J ly \
jlzJ) 4jIÎ
^ k * a 4*$L (j*
<T-dl j ^
e? Jl_^*^1 (j* A - < U ^J ^LkJcI\ j
A ij \yJ 1 -uVl J j-aJl; 4 ^ jC iV l AAN *C
< 0 iUll (J -^ 4 )J ^ 1 y* jlU l

<j U
^ / V l iilUt J l '< / .imi J l-., [6] J r - j [5] Jbb

^ \ J
JjL,J ^ i
i^
cU U I J-O
i l
a ! J-a^- O0^ cT-dl-^" 4*iJl
^Jl_-j_j C jj k
-01' ^w*JIjjL-j J * dr-JIj y ^ i J l j dr-OIJM-
V r JM J * > j [7]
^- >J
'jr r y jlU - J
J~
jl
.
<
JO c M J J L I
l] JrJl ise de
M etinde
jl d l
fr y g \
j 1
z. (N -$ )
baslm tr. [3 ] T. H. A sl
z .
[2 }
M etinde t f'S ^-H tesniye ilve
y^
daha
4 ] Ji_ .
dorusu [5 } [7 J
U j b aslm tr. elm rikn d ir.
nshada
[4 ] [6 }
M etin d e ( H ) de
sig a siied it. z. olunm utur. T . H
M etin d e * i i t > M etin d e ( j
eksiktir. z .
) eksiktir. z.
118
EMREl MOMNN MAM HKM BEMRLLAH EBLABBAS AHMEDE BAT OLUNMASI

Vaktaki 661 [1262] senesi m u h arrem in in ikinci P e re m b e gn Sultan um um bir meclis at, bu mecliste btn halk, raktan gelen Tatar heyeti ve B e re k e Hana gid ecek olan Sultann elileri toplanmlard. m am H kim Biemrillah da hazr bulunmutu. Kadlar Kads Taceddin indinde m am n nesebi sabit olduktan sonra [1] Sultan, beyler, btn halk, fraktan gelen Tatarlar, B erek e Hana gid ecek olan eliler biat etmilerdi [2 ] bu kutlu biat tam am lannca B erek e Hana e li lerin gnderilm esine dair sz alm, buna da muvafekat hasl olmutu. Sonra huzurunda ikinci defa mektup o k u n dum [3] Meclis dald. Vaktaki biyatin ikinci Cuma gn halk topland. B erek e Hana gidecek olan eliler de hazr oldular. Halife hutbeyi okudu halka Cuma nam azn kldrd.. kinci gece B erek e Hann elileri k a leye [4] geldiler, onlara Mevlna halife tarafndan Etapek [5] R ob e geydirdi, onun gibilerine lyk olacak elbise verdi. abann yirmi sekizinci [1 2 6 3 ) Cuma gn Mevlna halife B e re k e Hann elileri hazr olduklar halde bir h utbe daha okudu, hutbede Sultana ve B erek e Hane dua etti. Halife nam az kldrd. Ms lmanln m him olan hususlar hakknda Sultan ve eliler le itimada bulundu.
[1] N asa n e s e b i o k u n d u k ta n s on ra biat olundu. z. [2] T rn a k iin d e k ile r m etind e sfr ile gem itir. N e te k im T e lfik u la h b ard e vard r z. [3] T rn a k iin d e kile r m e tin d e yoktur. H albu ki ib a re n in gelii b u n a baldr. z [4] Sultann paytaht olan Cabel k ale s i K ahire haricindedir. S ela heddin e y y u b z a m a n n d a n itib aren M sr paytaht olmutu. z. [5] Sultan- halifeye Atabek, stadar, arab, hazinedar, m a b e y in ci tayin etmiti, Syut z.
119
METNN ASLI
-^ 1
uJ^l \
j~
u*Jl ^
y
^^rUl
L*W
tjUal Jl
ruV
I^Vl
f j dju j j j ^ j i i jiU J i J - j j [1] , m \J\ j t l icUrj

-- _) C jy * -X - L
jUaAJ l
^ _A --JL> <UJl_j
< ^ L il uJl a o t ,_jlXj|

-^-l
4 l_[ j *&j ilUI J l J _-_)\j
Si J t J j l j j '^S <iW .I JIiJl*j i l i l J <* iIj ji-l Ju a^-)

u~^\
(*>-^ l-^J > > J l *^7 ! ^.j* j ^ U . j
J 1_'aJ>'1 i J' J J'

c!AUI J - . J ^
* j y a ^~ o u '
[3 ] V l
Uil J j . . . < s U \ , < > J ^Jd-I

U t -l r M _ ^ a il
iy r r r ^ j
"<C ^
U sJl J l i f j
^ l *-^1 (_y j j (.J& i3-Jj _ l
j^Jl J--j illM ^ l ^ l

J~ m C -3
Ûa-JS IcJJ < 5 ^ ttlU \J -J J y a - L ijl *Jl-l CV^ JaJ- ^ ^ Vl oU .j* J Ju,^l|jj jUa-JUl crLUl J-<_)
tULJIj
[1 ] ek sik lik la trn z .
Jl_^:l ^ o lm as T. H.
M- $ .
T. H.
[2 ]
<J| |.j>
^1
z.
[3 ] tarihi 28
B u rad a b ir ile k a r
m uh tem eld ir. [4 ]
Q u atrem ere'in
M em l k lar
W u scen feld in
salnam esine gre
aban C u m a-
ertesiye g e lir. M .
120
SULTANIN TUR CHETNE GTMESNE DAR

Sultan iraz[l ], lur[ 2 ] h km darlarna ve Haface[3] ye m ek tuplar yazd, mektupta Hlgya kar onlardan imdad istiyor, onlara B erekenin Hlgyi tekrar tekrar krdna dair kara ve deniz yolile Anadolu cihetinden gelen haberleri bildiriyordu.
[1] Telfikulahbarda e y ze rd ir e y ze r H am a y a k m d a n b ir ehirdir. A ynn in 6 6 2 sen esi v ukuatn da iraz a s k e rin d e n bir c em aatn Sultann h u z u ru n a girdii yazldr. B u halde ir az olabilir. z. [2] L u r H uzistan ayaletindendir. z. [3] B asra taraflarnda s a k i n olan Aaraplar. z.
121
METNN ASLI
Jjjall
Jc J >-Up- J ) j
J l jUaJLJl
j >
j j J|| cUUj
jljj* -i iilU J l ( jU a lJ l )
j S ^j a j ? r jlj j J l j f j J I
jU~VI *
.
lc ^
,
jjiU 4i < r .
M
122
A m m e a b n d a H lgya byle denir. z.
BEREKE HANIN ELLERNN VUSULNE DAR

Sultan K erek den dnte Gazzeye yaklanca Msreli saltanat naibi Em r zzeddin Hillden bir U lak geldi, Berek e Hann elileri olan kadolu E m r Celleddin, eyh Nureddin Ali ve bileince bir heyetin geldiklerini m ir skenderiyeden mektuplar geldiini beyan ediyordu. Bir de Tekfur Ekerinin elilerinin, Ciniviz kum andannn, Anadolu H km dar Sultan zzeddinin [1] de elilerinin geldiklerini haber veriyordu. B unu n rerin e sultan onlarn hepsine de iyi muamelede bulunm asn yazmt. Sultan kaleye ayak basnca onlar, beyler ve halkn h uzurunda toplad. Elilik ile gelen E m r Celleddin ile eyh Nureddinin ellerindeki mektuplar okudu. Mektup selm ve teekkr , Hlgya kar yardm istemei [2], Hlgnun Cingiz Han yasana, ve ailesinin turasna kar durduunu bildiriyor, adam l drm ekteki her fili ancak zulm den ileri geldiini, slm rakm asn dikmek [3], hidayet yurtlarn kendi yurtlar olan Tan r kulluuna, Tanry anmaa, ezana, kraete ve namaza iade etmek [4]. m am lar ile mmetin n a lm a k gayesile kendisinin ve drt kardeinin Hlag ile h e r taraftan sava atn beyan ediyor; b ir d e H lgnun yolunu k esm ek iin Frat tarafna bir mfreze gnderilm esini rica, Anadolu H k m d ar Sultan zzeddine yardm etmesini tavsiye eyliyordu.
[1] zzeddin K e y k a v s E k e r i l k e s i n e ka m a d a n ev vv el karda R k n d d in Kl Arslan tarafndan s k t rlm a k la elileri M elik Zahir B ey b e rs tan istimdat etmilerd i. K e y k a v s nihayet B e r e k e H an a snd, ald k u v vet ile Anadoluya dnd, B e r e k e H a n b u defa yazd m e k tu p ta M elik Zahire o na yardm e tm e sin i tav siye etmiti. z. 12] Veya birlem e i. z. [3] M s l m a n l n a h rah n , u lu yolunu ortaya k o y m a k . Iz, [4] Y ani m s l m a n yu rtlarn e v v e lk i hali olan T a n r k u llu u na, Tanry a n m a a eza n e k rae te ve n a m a z a avdet ettirup oralarda evvelki gibi ibadetlerd e b u lu n m a k , lk e s in d e cam ile r y ap lm ak , cu m a kln m ak. z.
123
Meclis burada dald. Sultan elilere saysz nimetler ihsan etli, B erek e Hana her eyden ayr ayr hediyeler hazrlanm a sn emreyledi, onlara Lok [1] da bir davet yapt [2], her cu martesi ve sal gnleri trl trl nimetler ve kumalar ile yaplan top oyunu gnlerinde bir dziye hal ve hatrla rn soruyordu. [3] Kullar [4] yarm tabaka [5] olmak zere Badad yetmi sahifede cevabn yazmtr. [6] Cevapta ciha da tevik hususundaki yati kerim e ve Ehadisi erife, Msr h akknd a ve erik koanlar ile vuruma, P ey g a m b ere ^ "'J-' l^ -je cihadda uym a hususlarndaki yetler ve hadisler vard. B ir de Berek e Hana dua olunan btn ehirlerdeki ibadet yurtlar, ziyaret yerleri de zikrolunmutu. stek verm ek, kor kutm ak, meylettirmek, onu ululamak, ona meyil gsterm ek; Msr ili askerlerinin okluunu, vaziyetlerini, ve mutaddan zi yade olduunu, hepsinin de mslmanla yardm hususunda kend isine uygun olduklarn sayp dkm ek gibi pek ok ey ler vard. Mektubu beyler huzurunda sultana okudum , sultan daha ilve ediyor, Etabek de onu dikte ettiriyordu. Vaktaki bu m ektup tamamland, kutlu hediyeler hazrland. Hediyeler un lard: krmz, srmal atlas kapl bir mushaf erif, denildiine gre bu mushaf erif O sman bin Affan yazs ile idi. Mahfazas srmal, krm z atlas ii bir nevi dalgal canfes kapl bir sahtiyand. G m kakmal, gm kilitli fildii ve
[1] Msr darsnda bir yerdir z. [2] lk nce B ere ke H ann elileri olan Kad olu Celleddin ile e y h Nureddin Alinin getird ikleri m e k tu p tan son ra davet yap m tr z. [3] Bundan son raki hiky e h e m e n bnil F u rat tarafndan k ale m e aln an B e r e k e H ann M elik Zahire gnderdii h e d iy e le r ve e lile r n v an l yazsnd a tam olarak k ay do lun m u tu r. bnil furat b un u halifeler ve sultanlarn tarihleri ha k k n d a yollarn k a i d elerini yazan m u harrirden yani A bdurrahman B ista m id e n ve bu m a l m a tn b y k babas Kad M uhid din bin Abdzzahirden a ln d n tasrih e tm itir. M. [4] Mellif bni Abdzzahir z. [5] Y arm tabaka Kaanlar d u n u nd a olan b y k hanlara, tam tabaka kaanlara m a h su stu r. z. [6] M etnin not ksm nda ib a re n in man as:- B ere k e H ann elilerini h a zrla m asna, M e lik Zahirin he d iy e sile yola k m alarn a d a ir -^ .ji / j J jl JjU.^.Ui kitabnn sahibi dedesi Sir et lm elik izzahir mellifi Kad M u hid din b in Abdzzahird en h ik y e ederek d e r k i, ke n a rnd a u n u diyor: V aktaki Sultan Melik Zahir B e r e k e Hana ayr ayr h e r ey den hediye hazrlad. M.
124
Siretlm elk Ezzahi bn A bdzzahir
abanostan bir rahlesi de vard. M kem m el ve pek ok V en e dik bezleri [1], namaz iin nam azlklar, ren k renk secca d e ler [2 ], arkta yaplan bir ok eit ipek kum alar, sahtiyan demeler, seradk derisinden [3] kalcalar, birok am dan lar, gm kakmal kallecor [4] kllar, Altn kapl ular demirden olan tupuzlar, boyununa geirilen yerleri g m ten olan venedik tulgalar, altn yaldzl kalkanlar, rtl Venedik g m fenerleri, mum iin yaldzl, rtl m a k in e ler, gm fenerleri asmak iin m zrak eklinde kifayet miktar srklar, ayaklar kaplamal ift el kandilleri, gmile bezenm i bir erit ile balar ilenmi, kaplamal bir ok at oyanlarl, bezenm i g m levhalar, bezenm i k o unlar, keeler, Harezm eerleri, onlara ait haalar,, erit ve g m pullar ile ilemeli Bulgar torbalar [5] kirileri ipekten olan am n halkal oklar, kirileri ile beraber klle atan oklar, neft atan oklar [6], kanay m z ra k lar [7], ucu arap demiri olan sngler, rneksiz bir surette yaplm karglar, bu karglar deri sandklar iindedir, brme denilen ta mlekler, altn ile yaldzlanm g m zincirlerile beraber altn yaldzl b y k lambalar, siyah h a deme, a kadnlar, alacak erk e k giyikler, nice gzel, y krek arap atlar, nadir noba hecinleri, yetiilmez, ekn y rr binek hayvanlar, talim grm bir nevi m aym unlar, kifayet miktar hecin takmlar, zincirli yu'arlar, binek h a y vanlarnn ynden yaplan ullar, hatay rtleri [8], z rafa; hepsinin ullar krmzmtrak, alacal bulacal ynden idi. Bunlarn hepsinden pek ok g n d erild i; bunlardan b a k a d a
[1] da beyan o lund u un a gre V e n e d ik uhalar h e r n e v in e faik o lm akla bu bezler ihtimal ki Venedik uhalard r z. [2] Dier n s haya gre ko ltu k yastklar, nam az seccadeleri z. [3] Seradk, p o stu n dan kalca ve k r k yaplan bir nevi hayvandr . bni H ald unun bir y e rinde vardr. Dzi k a m u s u . S e ra d k bird e seraperde, ah otan a e k ile n perdedir. B u manaya gre kalcalar seradk postlar deil, b elk i a sk l kalcalar, duvar hallar olabilir z. [4] Arap klc n n gayri z. [5] Bir nevi fie klik olsa g e rek tir z. [6] Burada m etinde Altn ile b e ze n m i amdanlar da vardr. z. [7] Hin distanda biten ii kapal bir k am tan yaplan mzraklar z. [8] O nevi m a y m u n l a r iin z
1 2 5-
A ltn O rdu tarihine a it devirler
grlm em i eyler, alacak hediyeler, byk padiahlarn hzinesinde b ir misli bulunmyan arm aanlar da vard. Bunlar ile b era ber uaklar, bu hayvanlara bakacak kim se ler de bulunuyordu. Bu hediyelerin hepsini de sultan kendi elilerine teslim etti, bunlara pek ok zenildi. Bunlarn hepsi de m slm anlk hasusundan ileri geliyordu. Sultan Em r Farisddin Akku Mesudu, erif madeddin Haimyi B ereke H ana iki eli olarak gnderdi, bu hediyeler ite bu ikisine teslim olundu, bunlara Mevlna halife U* tarafndan ftvvet alvar [1] giydirdi. Onlar hutbesinde ve namezda ardnda bulundurdu, onlar ile itimada bulundu, farz olan cihad yerin e getirmek hususunda kandrd. Onlara B ereke Hana iade edecekleri tavsiyeleri, azdan da birtakm szleri, sultann say gayretlerine, eriati yerine getirmek, fesada gtrecek kapy kapam ak, dinin fenerini ykseltmek, erik koanlara kar cihat am ak, fenalklara yanam am akta sebat etmek, ahaliye adi ve insaf ile muameleda bulunm ak gibi hususlardaki vaziyetine kar teekkrlerini [2 ], ba ve sonu [3] olmyan askerleri topladn bildirdi. Bunlar iin byk bir kem i hazrland, hediye o la ra k gnderilecek eit eit hayvanlar, nefis eyler buraya kondu, yine bu gemiye birok ok atanlar, neft atanlar, arha atanlar [4] bindirildi, onlar iin bir yllk zahire ykletildi. Ziyaret olunacak ibadet yerleri de tavsiye olundu. Sultan M ek ke de, Medinei P eygam beri j J-l j c da, Beyti Mukaddeste B erek e Hana dua olunmasn, hutbede kendisinden sonra da dua edilmesini yaz ile emretti, Mekkede B erek e Han iin Umrei erife yaplmas hususunda yazdm m ektubu Mekke iy e gnderdi [5]. Bunlar 661 ( 1 2 6 3 ) senesi ramazannn
[1] F tv v et alvar veya i don yiitlik timsali, cen g v e rlik donu idi. Halife N asrlidinilla hn en ziyade e h e m m iy e t verdii eylerden biri ftvvet alv ar g iy d irm e k idi. Msr halifesi de Badat halifesinin yolu nu tutm u oldu. Hatta sultana bile Selman P ak e varncaya k ad ar isnad muttasl ile (Aras k e s ilm iy e n ravi tarikile) yiitlik donu giydirmiti. z. [2J M e lik Zahir B e y b e rs in hizmetlerine kar p eko k k r a n la rn. z. [3] N ihayeti olm yan. z. [4] M an c n k ile ok veya neft atanJar. z. [5] S o nra u m r e y i tasvir eden varaka gnderildi. z.
126
Siret lm elilf Ezzahir bni A bdzzahir
on yedinci gn yola ktlar, sultann, akllar durduracak bykln gzlerile grdler. Bu ayda yani 6 6 2 (1 263) senesi R am azannd a Sulatan, B erek e Hana giden elilerinin ve bileince olan B e re k e Han elilerinin Tekfur E keri tarafndan alkonduunu h a b e r ald. Andnam elerin nshalarn istedi, onlarn iinden "Tekfur k r Mihail Ekerinin andnam esini ayrd, an d n a m e Rum ca idi. Sultan Patrikleri, piskoposlar toplad yle, byle bir andda bulunup sonradan andn bozan bir kim se hakknda n e lzm gelir? Meselesinde onlar ile grt. Papaslar; bu husus onu dininden karacak eylerdendir, yle olan kim se dinden m ahrum olur cevabm d a bulundular. Sultan on larn bu babdaki yazlarn ald, onlar ise n e kasd olundu unu bilmiyorlard. Sonra onlara Ekerin in andnamesini kard. Ve Ekeri benim elilerimi alkoydu. H lg tarafna meyletti dedi. Daha sonra Sikkeli Polu okuyan Yunan filozofu Rahip [1] ile b erab e r Piskopos ve Keii istedi. Onlar bu mektuplar ile b eraber Ekeriye gndrdi, birde mektup yazd, burada ona ar szler syliyor, eer elilerimin alkonm asm a sebep B erek e Han ile arann bozuk olmas, Asker lerinin yurduna tecavzelerde bulunm alar ise ben ikinizin arassn dzelebilirim Diyordu. Sultan B erek e Hana da bunu m bevyin bir m ektup yazd, m ektubu B erek e Hana hediye gtren E m r Fariseddin Mesudiye gnderdi. Ona sulh h a k knda araya girmesini emretti, ad geen h eyet bu mektuphamilen yola ktlar. naallah mahallinde zikrolunaca vehile Ekeri o anda hepsini salverdi.
[1] 6 6 2 sen esi R em azan nd a ku s ('Sait valilerinin ik am e tg h ) tara fn dan gm l bir ta k m m e s k k m a n k rla r getirildi. Ondan b ir tanesi alnd. Bir de bakd larki zerin de sa e lin d e b ir terazi, sol elinde bir k l olduu halde d uran bir kral sureti; dier y z n d e b y k ku lakl b i r ba sureti; m a n k n n ev resin de de bir ta km satrlar vard. Bunu Y u n a n Rahibi okudu, o k u d u u tarihe k ad ar t a m ik ib in y z yl g e miti. Orada u yaz vard: Ben kral Goliyasm , b o y u n e e n e sam d a ad alet ve ke rem terazisi, kar gelene solum da kl*; d i e r y z n d e de B en Kral Goliyasm, k u la m m a zlu m un sz n d in le m ek , gz m d e m l k m n ilerini g r m e k iin alm tr.
127
METNN ASLI
. o
liju j j
jJ l d
iy
J * '- J I J_ y
y ^ \ ^ y > ^lc _}*_} w^tlr* ^ j* jUaLJl J-^j j V

^ j L - J I j d r-JU M = 4 lj? l J l
_ J j sr_j y
(^>^1
{P j ^ j '
ittil J - j
jU z l IlJJ J j l k l l _ ^ - l U_j
_^V|
l i t t i l J u - jJ
Jf^~3 "*s\^ Lvfw_J
j*^-)l j L a - M l j U i l 5-ill t ' c S ' I j j j (_rUJIj
{ j J \ _________ _________
1 ^ 'V l j y n ^<Js j j- - )l_>
( j - J I J M ? - _^Vl J
Jt ^
^y ^Jj5 J f T
j l ^ V l *-&>} y ^ b jl j 4)aI
1 '
yJa*j
-0 b y
^
lJ j^ *> " j_3L
j-L- jj-*
y - a*) UJ l <**Vlj <cVljL

e
l l k^5l j J & \j 4 ^jljJkjJl j\i* ûliV e^ L < aJl^

5 l^ \
^L*JL j U J l ^ *<-ly ili .1

jU s i- J l J c V U ^ IjJV l ^ J^ !lJ ^ JA > Jl J *
0 * 1
4l j 3^
j^ l <>*
*V1> Iy ill <4=- J l tAc-L*
1 J
J ^ u j j
^ j j l j j f-^-^
J S ^ ,y
1VV^'
[ 2]
- b r ? '.
ts ^
1}
M etin d e J , J jU ^
J4 I
4 U >
[4 ]
m kerrerdir. Iz.
jV^VI N
< t> . [3 ]
M etin d e
128
dmtr. Iz .
M etin nhas j u ^ - j j d ir. Iz.
Siretlm elik ezzahir - bni A bdizzahir
* * ! iS y
jy
^JjLu ^
^ y ?
ojPJ *^S
izS ^y* olVl (J ^
Iji
^ O -V ^ J 43jJ (j j * -- ^ * 1 ^ j^ l * L pa IJ* c 5 as \
j a
JIjo m
<J-C- 4JJ-S <^5*^ e l - O V l j
vl*oU -V l_J J!jlV l< j-*
l ^* 5
< 3 ^
^ 4 ^ -V lj
-l 5 ->U I
OlÛi
^
<LS_j l ^ j
J j- I
^> J\ j ^ s.J\ j , j t S '
sIL lII^jP
4 -1 p^
4 j j~zl\ jl-dl ^ j ^ - Sj^f* < Q-0$ j
< Jl
.1^*1 <cl^ j j U a l - J l J t ^jlH^Jljjl^5J V ^ J ^ J
V l e^pA J|J 4 4 3
0lkUlJc^l5Cjl 1* J - t C Uj < J L f i UVldU*j < V ) _ / J^ A (j jl^P -k- l^l|

U
( ^ ^ J L a l c3^_ * C p < 1 ) 1
-k 1
j <J^ * U ^ > - , ^ j ^fjLU

f-^ y - 3 *- *Ca U _j!l l' I 1* m .-. .. I
s -'S 'i ^ .
^
^
O t a U _j : 5 t 4 !
o lj> i y i } , / J " * - u . J ^ I < J J --' J - C a i J j Jj_j-^-Jl_3 - u . l l j l l ^ L l j) " O
jA k V I _? ( " . jV l ly
4 f"l
^ ^ JOJL- ,,.fT--1 O*-^ ^
*' -.V -* Jjlfi ~*L 4j
4^t-\, -CaS (j-kl^ ^ 4_jjiJu J_)I_J5_} ^

[l] Ib n ilf ra tta vaka
-Ojj
<3_,j j j i - J
iT^/ lillil J j >iUil -^>
<Jb.
i
ayr bir bab ile balar. w^L J l j ba yledir :
UU-I ^ _ jl_ y j kenarnda ^ U k l iilil yle yaz ld r: *!>Li-l ^c. [

t
^ j-^ j
L^] 11 M .
> J3^
Jr
j iliU J l ^ J^ JlJ ^ ^ ^jbl tiULI

[3 ] [4 } B az nshalarda < l 5>La1) jU U - - j
2]
M etin nshas karktr. z.
M e tin nshas Aynye m u h alif olarak c -ls y * dr. z . A yn ,
i j j J * baslm tr. z.
[5 ]
Beybers ve A ynde ^ )}\j -i^ ^ J.1 tarihlerind e jg -istarihte M e tin d e

j>
c > y A j dir. Iz. [ 6 ]

yoktur. Iz . Iz. 8] 7] Bu yoktur.
Nuvveyr ve Beybers U / ij zaittir,
M etin d eki tarih te
netekim bu Iz. {9 }
< <J*j Jljis* l>
yoktur.
bu tarihe
uygun
olm ayarak
< J^ ajl vardr. Iz.

9 129
^ ^
_Aj ' ? C-L*^ ^ ^ 4 J - L - *
c^S' ^
^ *
zS c ^ U.xtly_j ;lr>- J^L>_j ^ M ia* <Jai < - fli M ^

V ~ * " ' J
<*Jl ejjj^
^ * jjlj= * -
4 jU l j
J s J j- J j
j
< J a ) -L>Ll_j
t J l c j' O J j - ^
^ U j i j l J-C.
.JJ -^ -A.1-^ ^ 3 Jil 4*laJl
^ Jj=~ j l j l
<*
o tj
^J.A) t ^ j l - J j A y" J j J c -
t15^ ^ ^ [17]^ ^ .
t14l ^ j j l y.k . ^
J-ot-j ^ 12 a . ^ ^ jL T jo iU j [ 1^1 *_Jl OU-U* Jj=fj j)
i j l i . j .U T ^yjcjJljl_jT"I_j -u-U.1 (j ~'1'j 3 ^ i ^ 0./ > _ > !jj_ j j^L

[1 ] A yn , Beybers tarih lerin d e < j i
O i > yoktur, N uvveyrde yalnz m kerrerdir. Iz. yazldr, tarihde [5 } nuvveyrd : yoktur. z.
^ j-V ly vardr. [2 ] h i
M etin d e aada yazlan j- U . *_ l tarih lerin d e [3 ] < -iil c U - ^ iin d ekiler yazld r. z.
A yn ve Beybers b irisi yoktur. Iz.
T rn a k j^ I^
[ 4 ] H er fnde V C
ucunde da yoktur. z. h i b iri yoktur. nde j j z. [10]
j
T rn a k iin dekiler
[6 ] 7]
Beybers ve A yn tarih lerin d e V _/ ; N uveyrde T rn a k iin d ekiler z. yine nde yoktur, z. [9 ] [8 ] H er
z.
M j \ ,
akl
yoktur.
nde de U ^-U jL yoktur. C1 -^ 1* dem ektir. A yn ve
M etin d e m anas c
^y-5 * yoktur, buna bedel j j _ I J j y f l K a ra a l maymun derisinden gsteriyor, heybeler beyberes,
vard rki *
-> j - l _ ' J
dorudan i
doruya m aym un m usarrahtr.
N uv veyrde
M etin d eki o V l j^ - i . [11]
m kererdir,
yalnz buna <_ij
ilve olu n m u tu r: z . N etek im
H er nde i j\" < N. O . M. [14]
_ ^ B t t <*La)l{jj < [13] M etin d ek i et d i 'j > zaittir.

j JL
yokrur. z.
[1 2 ]
A yn . Beybers te yoktur. z. vardr. H er z. [15]
M etin d e
yoktur.
Beybers ve ayn da z. [16]
M etin d e
< j _ j - yoktur, z . N . O . de i
h er uunda vardr.
n da [17]
<-_ i yoktur.
j ilve olunm utur. M .
M etind e
zaittir. H er nde * H e t jL>- yoktur. z.

130
Siretlm elik ez 2 ahir - bni Abdizzahir
j j- A * JjJlC ^jsS
t, flU L Jj 4j ja l^ A
JJ4 1
jG*
cU J ^
*J
4i J^S . L i \ c-i J ^ 3
^ J
^-X >
~
J-*3
jj 3
Oî-l
^ - ^j 2 t
jUic.
4 l_ y > -j
Igli*
^}L*Vt V scJLal l-i* X

t>)^ -j ^4I
\
^
Ul^*l If.
^
4U-j J l
d * -d u*J&
?& rJ
&\ r^
4 Ja lj
m * lsL \
* U 3 Jc-
o p i\ ^
IJ>J 4 j
Ur - j \J \ j ^ \ *1* \ ^ \ J
4 > 4ZJv '^0' A * * 4 J
dJlW J \
<j-t
e^j a j ^ L % j jgj.Jl (_^LJ,
JU Ji <
j j \ ijJ i.r*^ o tI y ^ - \ ^
S*
a
< **:
^^ 4 j 0jJJ -U-^
JajJl 4 -_ c ._ ji
J
4 * tsl
k 2* J v d ^ 4+. J 2C oJkL*.^J
<
A ^ .a J _ L^y > -\
Z*J\
w "1 ^ "j*"
t>jtS~ oAc
3*
I_3
~s
__/>-*1-
* '^ 33
4 jAa o ^ J J
j ^ ^
' '
J*Iz3
iJ--
4 . -_ j* Jl 4 JjJJ,Ij 4 )| \ y j j J i 4 4
J\
^\ _)
jL jUalJl
\yS^ 4 > ^
ajj^4 \
o*^-*-*4â>
L ^ t j'
3^^*J
14 ^ .> . 2 .C ^ * ^ < \ ^V t o L /aXS^
3^
^ * * * 3 ^f t^
\yf>-y ^
^>1J j l : Vl
y ^
l j j l j J l
^1
( A A T - o jL ^ jj) '< / _ cUUI J - j - C ^ j * ti4)^l(j^ ^ji^nde de {4 } M etin $ . M.
j U d U l wJLks , s j d i V l LÛI r r 3 V l ? I s t *
4L-Vl^ S^jliaJl o j^ V l j^ l]
\ j S^ j \ j
^ ^ ,'U
I^JU *C-
j - ^
N O
j^ ^ l j^ - * 1 -^ 5 i r [2 ]
ilve olunm utur. ju j_ JI d ili
T rn a k iin d ek iler eya vardr. Iz. [5 ] UW * ^1 j
yoktur. . nshas [6 ]
[3 ]
de daha baka ^ lj d r. tz .
j l U J I J J
N.
M etin nshas iy\ <L-j z. [8 ] jV I N . O . M.
1 dir. z. [ 7 ] M etind e [9 ] jj'j^ N. $ . M.
^ J- *
^y>-V ij
yazlm tr.
131
A ltn O rd u ta rih in e a i t m e tin le r
p^-L _ji=^ Jl J -"J jj JlSj L S _.1u_J ^ ^ e^ l c .o 50 ^

jt
*Cj
ja
4jI_j *Co ij- 4 I _JL t^ jlfi* -jl 4 J li-I ^tX*&I L s i)^M j

{j~
-X _ L * *
(* f"* < > _ j l sj. I
Ij lS 'JI jl_^Jl j j L)l ^ tL U U - ^L-3 J-*j jUJ-Jl ^ * 4i-\j^l

^
^ OUJj_j*jL f^2 v iL JI._-lO ^,"K 1.U a jv j ^_j (_j^l'i/ljl

f 3 ^ j
Jl I
* C a jj
tiU Jil Jl < i*a^JL A lS ^k d.\Jj
J^ ^ c l.M -a ^ la
dlk-v
6y /^ 3 j ) ^ - L *
J-^-
< ul eLt(jl 4il$S
[1 J
M etin d e w -* !jl
yoktur. z.
i^ls Jy_u Oo^-j

p -VI
< *> -^ _-*lj Ul^

JA * I j l j * * tiUil
0^1 (
L" * ^ l jtf j
O )
* l j ^-U -*
^j
L 2]
*S^c lil> jj-
<>-_y'ljj *_- > Jic^JI j j j
-*J ^
bUl ^1
jteC i
,j~^l J ^ . j
-c/~
li-llil vlUx ll c - < - j j
^*cj
j_jUsll
^ lc-J <*-yi ,jil

<*)dir. z.
oLii b l ^ p -V I
.
4 1 j (j-i1 0*^1 ^5 ^ l 5j^ . J< Jlj

^^ -a'* V -* 'w a )1
[ 3 ] M etin d e
32
BEREKE HANIN ELLERNN VUSULNE DAR

Siyretin iptidasnda [1], Sultann B ere k eH a n e eliler gn derdii, slm cem aatine meyil ettirmesi, H lgya kar k krtmas, onunla cen g e koyulmas hususlar gem i idi. V a k taki eliler Ekeri lkesine vardlar, Fakih Mcdeddin hasta land, Bab H m ayna gelen B erek e Hann elileri ile birlikte Bab H m ay n a dnd. Bu eliler kad olu Celleddin ile aml eyh Ali idiler. Seyfeddin K er Bek ile iki Moul yola ktlrr. Eliler E keri ile nede [2] bulumularidi. Sonra yirmi gnde Kostantaniyeye, oradan stanbula, [3] oradanda Definsiyaya [4] gittiler Definsiya msait rzgr ile Ekeri cihetten olmak zere Sudak kenar:nda [5] bir ehirdir. S o n ra deniz yoliyle baka bir yere gitmek zere denize aldlar, bunun mesafesi on gn ile, iyi bir havada iki gn arasnda idi. Sonra Sudak denilen daa ktlar. Vali [6] Burada Krm denilen kasabada onlar karlad, Krmda nie Kp ak, Rus, Aln uruklar sakin idiler, sahilden b uraya kadar bir gnlk mesafe tutar, sonra Krmdan, bir gnde b aka bir yere gittiler. O rada bu cihetlere hakim olup on bin atl ya kum anda eden zat [71 buldular. Son ra otaklar, koyunlar ile m em u r olan sahrada yirmi gnde Etil Denizine [8] v ar dlar. Etil Denizi tatl bir denizdir, genilii Nil Denizinin genilii kadardr, b u ra d a Rus gemileri vardr, B erek e Hann saray onun sahilindedir. Misafirlere bu yollar boyunca za hireler, koyunlar tertip olundu. Orduya[9] yaklanca vezir
[11 Yani bu kitabn ban da Z. [2] Yani negld e [3] stanbul ile lstiye arasn da etim oloji itib arile m n a s e b et b u lu n m ak la m e tn in stan bul dedii stinye olm aldr. E sk i stanbul K ostan taniyyed en evvel ol m a k la yazlr iken ta k d im ve tehire u r a m olabilir T e lfik u lah b a r stanb u lu zait gsteriyor Z. [4], Veya Deksita eh ri Z [5] Yani K ara deniz k e n arn d a Z. [6] Valinin ad Tabuktur. Z. [7] K u m a n d a n n ad. T o k Buadr. Z. [8] Volga Nehri Z. [9] Oturduklar kasaba, paytaht, k a r a rg h Z.
133
A ltn O rd u tarihine a it m etinler
Kazvinli erafeddin onlar karlad,sonra Berek e Hann h u zuruna ktlar. H uzurunda yaplacak m erasim i renm i lerdi, yani sol taraftan girilir, kendilerinden m ektup alnnca sa tarafa geilir, iki diz stne oturulur; hi bir kim se ota a ne kl ile, ne bak ile, ne yat, y ara ile [1] giremez, ayaiyle otan eiine basamaz, idi; yat, yara ancak sol taafna karr, yay k u bu rd a brakmaz, karr, kiriini ayrr idi, terkisinde hi bir karg brakmaz, Orduda k a r yemez elbisesini ykamaz [2] idi. B erek e Han dokuzyz kii [3] alr b yk bir otada bu lu n u yo r idi. Ota ak keeden olup ii ipek, hta kuma ile d okunm u, m cevherat ve inci ile bezenmi idi. B ereke Han tahtnda oturuyor, yannda en b y k kadn bulunuyor idi. H uzurunda elli yeya altm em r otadaki sedir zerinde oturuyorlar idi. Vaktaki otaa (merasim v e hile) girdiler, B erek e Han vezirine m ektubun okunmasn em ir etti, [4] sonra onlar sol taraftan sa tarafa geerdiler, Han, onlara Nil h akkn d a iittim ki bir adam olunun kem i i Nil zerine uzatlm da, halk stnden geerler imi dedi. Onlar biz byle bir ey grmedik,, cevabn verdiler... H uzu runda bulunan kadlar kads (ba kad) mektubu tercme etli. Asl mektubu Hana gnderdi, Sultann mektubu huzu runda bulunanlara T r k e olarak okundu, hep sevindiler. B erek e Han elileri, c ev a b ile beraber iade etti, bileince ken di elilerini de yollad. H er bir emrin yannda bir mezzin, bir imam ve Hatunun yannda yine bir mezzin, bir imam bulunuyor idi, k k ocu klar Kurankerim i m ekteplerde renirler idi. Eliler Ekeri lkesi yoliyle dndler. Zikir ettiimiz gibi asakiri m en su ren in resm libaslariyle geit res? minde bulundular, b u d a 6 2 2 senesi (1264) zilkadesinin onuncu gnne tesadf etmi idi. Eliler daima huzuru Hm aynde bulunurlar, top oyununu seyrederidi. S nnet d ne de [5] davet olundular luka endirildiler. ** *
[J Topuz ile gire m ez. N. O. (2J nk Cingiz yasasn da elbiseyi y k a m a k m e m nu idi m a k riz B y k H an k y k m e r a sim in d e e li le re kap nin ei ine b a s a m a la r ihtar o lunm utu, yasa. Yasak h k met, nizam d em e k idi. Iz [3] B e y z kii H. b e y z kii kadar d en mitir. N. M. [4] K azvin li vezir erafeddin Arapa ve T r k e bilir idi. Z. [5] ehzade m e lik S a it B er e k e n in s n n et dn ne. IZ.
134
METNN ASLI
<S''j liU II J * " j
^^
*^ J l * c l l j d / _ JI-^ <Jia)l u^V '* <
ÂUI J l
j U a i J l J ~ j i\i\ S j* M J j l l l j *t -liV l_ j
^-VL
Jl J Jl
<j-JI*JM^-
^ ^4
j-^JI *-j^Y| ^| s j\Ll^l|
cU U l J - - J L^
ji?j j^ ^ ji_.AJi_j tii J^ S ' Lj> J Lo? :1a-Il Jl I
_ \j a-. *=ryj
J*
ts^^
^ [2] < C l j ' esJaVl Ju-JI ^ 1 ^ L_jjj Jl J^-:k.- l Jl ^ll Jl c3\j T j
^ ^ jd V l *#>- ,y Jbj-Jl J^L^ ^ * aÂs

^
_ -ll Jl * 1 * 1e
ly-. ! i^s j <gi-\ D ^ Jljll ÛJa Jjb__~j J>j* J~>- Jl \y&> f

k ,J & I SJ& Jl J-^ Jl <j*j ^Jlj o"jjllj jL-=til\ y ,_rl^>-l S_u.
e -a^ ^lîS^-L o^lc )Jjv*j
I_ j> jls
> _
e
^ J l | *^ - Jl <y* t_ 3 lf j~~ m
* "
-V r> -l_ a
^ * )W ^-îj J ^ Û-
*S~\'S* Uj v Z jls_rU I
K *^J > ^*-~* jjJl

o l ^ j -c * J u - I ll < ^ 0 ilUl
jjb J _ J ^ U i V l j jjU l V l
l_j--$ -vi l_yj <50 iA JJ-l-\ JL ft I_jî3- ^ tjrjJll d/Jl^-i ,/jjll ^ ^ J l j^jVl
[l] snda T rk k iin d eki N . 4 ). da ilve olunm utur. M . [ 2 ] , 1 1 3 . de ^ 1 dorusu dr. Q uatrem ere de dir, M etin nsha T elfik u la h b a rd a 3]
4^1 j Fak at
o l dir. [4 ]
O l dir k i n e g l
olacak tr. Iz. M.
t i - J J I I . 3.
T rn a k iin deki N . $
de ilve olunm utur.
135
A ltn O rdu tarihlerine a it
m etinler
> j j\
1 .. - 1
\ils jl I
j a _^*4I
*-*-* A*J0 j \ \ btal
4>l^>- J * -X = ~1 J^--A>
(jC j^ l J * -
^l
Jl
-*ih At-**J t-11O c

-j
j V j SS^-) *cic < 0 ^-^ 4l^

^j=*~ d
jr^*- V j
ol^yd! c5 er-_^)I ilj^ V j j\ jJl __- L -1 V_j ^
*^l*
^ " 3 3 J * j \ ^ 4j_** J l Jo
Â-t *d* 1
o lA -^xli> tg J L = > -l_ > t^ j^ Jl j_ y l_ I
j y L .~ * j ^<*-'1
taU o ^ J k a ^ ÎjJllj,
<uU. J l J ^
J * (jJL- y * j ^
_l5 >Jl :d yu o j j j < s*\ ^

cJ1 ^
< . _jU-i ij zKJi-\ j ^ 1 j t yi-j\

J Jl i\JU
\ j? 3 5
fiic- jjl _*-- Jtaj

j
_J * ^ 1 -C J l * jL j j - ^r^L * j-AiJl J -J l J*. o t u ^ J^ Jcij
- <^-31 oLlaJl ^ ^ 6 >
~~*j
- o-\lc. < j-* Jc- ^ y ^ \ jUal*Jl ji>
l - J l& j
Cr
-jIS^J.1 ^3 J 'jJ l ^JÎ ^-^-' cU lij X

f i U Jc
Lallj fl*l_> ^ j *
\
j
1 91
U lV ;J ^ ^ il f
js
Jl f 8 ^ J \i r ^
J ^ _ fS \
^ ji J'
J J l J 'J U j . ^ r
sj^sJî
** *
i j j~as~}
[l] L de lj
M etin d e < J t
yerine J l [3 ]
b aslm tr,
da zaittir. z. f 2 ]
de vard r. M . vard .
M etin d e ( ^ / j) yoktur. I.z [ 4 ] M etin d e
K l yoktur. j j _ ! I ^ ;l de 4SC. vardr. z. t <J| > b a sld r. Iz. z. [8 ] [<5] m etin d e cem i
M etin d e Ied ir. z.
yine < yerine [7 ] M etin d e
Uul yoktur.
4>. N . [ 9 ]
j - 1 ^
III Tegrifl eyyam velusur bisiretlmelik Elmansur

s a h ib i b en ce m a l m d e ild ir j p'uV I ^Ju^S R en o , s a h ib in in M u h id d in bin A b d u z z a h ir o ld u u n u k a y d e d iy o r . H a c M a lfa B ib li y o g r a fi k l g a tin d e [7] b y le b ir eser y a z m y o r s a d a <jj ' j i i j [2] a d l b ir eserin m e l l if i K a d A h d u rra h im bin A l i el- B e y s a n [3] g sterm itir. H er h a ld e a n la lm a m a k ta n ile r i g e liy o r . n k K a la v u n 6 7 8 - 691 \4\ s e n e le r in d e s a lt a n a t s rm , K a d A b d u r r a h im is e (596) d a lm t r. W sten feld 'in [5] f i k r i n e g re H a c K a l f a d a k i (5 96) r a k a m b ir seh v o lu p d o ru su 6 9 5 o la c a k , f a k a t bu r e y i y a n l tr . Y a k u t [6] bu K a d n n 5 9 6 d a ld n y a z y o r . P a r is m il l k t p h a n e s in d e z ik r e tti im iz eserin e k s ik o la n ik in c i k s m v a rd r k i 681 - 6 8 9 sen e le rin in v a k a la r m h a v id ir . A a d a k i p a r a la r o ra d a n a ln m tr . B o d le y o n k t p h a n e s in d e m u k a y y e t o la n j y ^ i l cillil jl L l.Jl J j y III J J d l a d l S u lta n K a la v u n u n S iy re tin d en b u la m a d m . b a h se d en k it a p ta A ltn O rd u y a d a ir bir ey
[1] Ktip elebi de Iz. [2] Ktip elebi veya j j dl u n v anile zikre d e r ki i k is i de bir manadadr z. [3] Fadl Kad d e m e k le m ehurdur. K a m u s te rc em e si Iz. [4] Melik M a nsu r K alavu n 6 7 8 - 6 8 9 senele rinde H k m d a r idi. ,> .1 z. [5] M e h u r A lm an m ste rik . z. [g] Y ak u tu H am ev da z.
137
Alt yz seksen bir senesi (1282) rebilevvelinde, Mevlna sultan tarafndan hediyeler ile Menktemire, Bereke aile sine giden elilerin mektuplar geldi, eliler E m r emseddin Sungurigutm ile T rk hassalarndan [1] Em r Seyfeddin Balaban idi, yanlarndaki hediyeler on alt y k idi ki bunla rn bir ksm M en k tem ir Hann, dieri N ogayn, br de Menktemir H ann kardei Avkac H a n n ; bir paras Menktemir den sonra mlk ele alan karda Tuta Mengnun, dier paras yin e Menktemirin karda Telabuann; br paras iek Hatun, Ulcay Hatun, Tutleyn Hatun, Tutayun Hatun, Sultan Hatun, Kutlu Hatun olm ak zere kadn l a r n ; br ksm sol cenah emri Mavo, sa cenah emri Tayr olmak zere emirlerin, dier bir ksm Avkacnn kars Kutlukun, br k sm Anadolu Hkmdar Sultan Gyaseddin bin zzeddinin [2] idi- Bu hediyeler pek nefis kumalardan, ak ve berrak kaftanlardan, pahal armaanlardan, yaylardan, zrhlardan, tolgalardan idi. Her birinin hediyesi m ertebe lerine gre idi, eliler yle dediler: Biz oraya varnca Menktemr Han lm, yerine Tuta Mengyu gemi bulduk, bu hdise 6 8 0 (1 2 8 1 ) senesi cemaziyelhirinde vaki olmu idi. Eliler hediyeleri ona teslim ettiler, onlar hediyelerden m em nun oldular. E lilere ok iyi muamelede bulundular. Eliler Nogay ve gnderildikleri btn kiiler ile buluup pek ziya de izzet ve ikram grmlerdir. Bu eliler 681 senesi ra mazan aynda avdet ettiler, birlikte Avka Han ve saire ta rafndan eliler vard. B un lar olan biteni h a b e r verdiler [3], dediler ki onlar H um u s bozgunluunu [4] abanda haber al l] H assa a s k e ri bizzat sultann ahsna m e rb u t olup daim a m e r
kezd e b u lu n u r Gzide as k e rd ir z. [2] Gyaseddin M e n k te m ir yann da bulunan Mesud G yaseddin olacak, Magriz ve bnilfrat tarihlerinde sultan tarafndan o n a b i r m e k tu p gnderildii yazldr tz. (3] Metinde trnak iindeki vak'a lar yazlm adn dan H u m s b o zgu n lu u n u h a b e r v e renlerin kim le r o ld u u anlalam yor z. |4] H ulgu nu n olu Abakan n kardei M e n k l e m ir ku m an d as altnda sev k ettii yz bin a sk e r H um usa kad ar gelm iti. M elik M ansur Kalavun k a r s n a karak onlar kr p geirmiti, M e n k t e m i r kederinden ld z.
138
S ret m e k em aas r - b n i A bdizzabir
mlardr, halbuki bu bozgunluk receb in on drdnde vaki olm u idi. Ad geen Mengtemir Han alt yz yetmi dokuz ( 1 2 8 0 ) senesi rebiylevvel aynda E kl kiy e [1] denilen yerde lmt, l m n e sebep u idi: boaznda bir b a n kt, onu deince, ld.
[1] E k l k iy e belki Ahtbe, A ktbedir T b e Mool tepe d em ektir. Aktbe Hac T arh an s tn ded ir tz.
im lsile olup
139
METNN ASLI
jUai
tj 'J ^ ^
C j ^j j
- (Jj)l\^~ > j ^ j J l \ ^ ^ y \ y ^ djll l/4I^-- ^ y* lp JL~ < ^-iL *-iJ j * * ^1 u y imi) ^ ^ l^

o
"j zî J l bl-^gJL jl S*j * j jC j*

3 oy^
a ^ jS j ^-
*C- ^ j LIaÎI im
iyj ^ \ ^l*j jvA T y ij y ^ \ _jjl j * u jlk

U
juo viyj'i - >-I ^ jji
jt -Jj ^
U^j i^~3^ **~JJ (3^"^ 3* iS-^f l5^
*tU _J.I ^1 _^.kJ
jjJL1
4JjVl Jj-
C f j ^ ^ jU a L J l^ ^ j L c , Îjpl JJlA-Ij ^p-^1 o^-As ^c j^^>(jlJl l*J 1^15
ojl jJL* Jc-Xp-IJsCJ iy i- lj (^-1jA-1j J L > j
CLp-1 J '.^l J l l_ j
i_Îj1 4-Jl
. " *
^
^jIc ^ J L * *
J 'ji\ *Vâ ilc j * (Jj-i^ JLVL 4 J 1 \jj^~ ^j* \jjf> -\j 9j ^ - j

[
^4U1 j* iS ~ j pr-*^
M akriz, Ib n ilfu ra c tarihlerind e
j-x5 pbÎI jLla^j J t - j 1 yoktur. M etin d e her ikisi de vardr. Iz. [ 2 ] J^ JI m kerrerdir. N itek im Beybers ve M a k riz de
(L eyd en ) in m atbu
nshasnda ve i ^>1^1 f j > J l de byledir. Iz. [ 3 ] M etind e < ,j î yoktur. z. [4 ] M etind e yoktur. z.
140
S ir e t lm e l i k El m an s ur - b ni A b d i z z a h ir
-lj ^ ojKj jL i J
c5
,
OK'jjJi
j
jl ijlfij 4
tjj>-
lc
jjc ji^-* o \ s_j *^>15^ ^=*-j j-^,lc--'J j w
CjW * a*S <Ib- ^ J ^ * -3
^ 4 j * ^
^ 1* 0 -
141
KIPAK FUKAHASININ BEREKE HANIN HISIMI TUTA MENGtJ TARAFINDAN EL OLARAK GELMELER, CLSUNU VE MSLMAN OLMASINI KUTLULAMALARI
Alt yz seksen iki [1283] cemeziyelahrnda Kpak elileri olan fukaha geldiler, bunlardan biri fakh Mecdeddin Ata ve arkadalar Nureddin ile dier bir arkadat. Ellerinde Tuta Meng tarafndan Moolca yazl bir mektup vard, mektup Tuta Mengnun mslman olduunu, tahta ktn, slm eriatlerini yerine getirdiini bildiriyordu. Fukaha dediler ki han, kendisi iin Mevlna sultandan mslman adlarndan bir ad almak, halifeden ve sultandan ayr ayr birer bayrak ve nekkareler [1] istemek zere bizi gnderdi. Bunlar ile yryp din dmanlarile vuruacak. Bir de mektupta Fukahann hacca gitmelerine msaade olunmasn tavsiye etmiti. Mevlna Sultan onlarn iine zendi, ne ihtiyalar varsa hepsini hazrlyarak svari kafilesile Mekkeye gnderdi, (Mekkeden avdetlerinde) huzura girdiler, sultan yazd cevab ellerine verdi, onlara so n derece iyi muamelede bu lundu, bundan sonra en mkemmel ve gzel bir surette onlar yola kard.
(1] B y k m evkibi hm ayuna m ah su s olan takmlar arasnda bay raklar, nekkareler de vardr. nek kare dnbelek dediimiz al gdr. z.
142
METNN ASLI
< 5 dU ll
y*
jL ^ jl l^5 j
_yf~
^ >
< *lX :)1 <j* j*^ Jis_j d
(jL^ J _j ^JLa_j [ *\AT < C -- ] _^~Vl,_siL_s7 j (J* J ^^ .

<^S2j
L * -L c -_ ^
'/P J ^-J jvf-kl
Vl ^-^'./* " * ' j*lslj k_^^l ^
h * ^c-**j ll*j îki_Jl l/Y ^ y * ti A j

J tT ji
4jl
(j u^^j L?-dl J-U-l

^ y~V \
o ljlij jUaL Jl^ Ulc_j <U1

lw Alj\ ^J\ \x
>^Ji^^\
--J f LV^* ^>l t_ -I_ S ^ \j JLf \
4_Î Jl I c ^!
Jc. vijj -Uj (fi ^
143
683 (1284) SENES MUHARREMNN KNC GN ELLER DENZ YOLULA PADAHLARA GNDERMESNE DAR
Bereke Hann hsm Tuta Mengya, Nogaya, Kaydoya [1] eliler gnderilmesi bu aradadr, bunlar bileince Emr Kitogan ve emseddin Mehmet bin Ebievarip te vard.
[1] 144
Oktay Kaamn olu Kain'n olu. z.
METNN ASLI
.. . (W
j-us J l j
L*
) r>1 J l J j* Jl
*
i)J x \.
J\
Ju-Jl
- J jUJai
_ ri
V*
J l j <5^/ cU U .1
l ^ tilUl J l J-v*l
(^1 ^
10
145
PADAHLAR TARAFINDAN ELLERN GELMELER

Bu sene yani 6 8 5-(12 86 - 1287) senesinde Tutameng n u n elisi Mecdettin Ata geldi. Mecdettin Ata bundan evvel gelmi ve ark adalar ile b eraber sultann az ok. masraf byk, [ 1] sevab kat kat olan s ad a k a [2] larile M ekk ey e - Tanr o n u m erref klsn - gitmi, oradan T u ta m e n g H a n a d n d k te n sonra bu sene y in e avdet etmiti. Mecdettin Ata M evlna Sultann b tn dileklerinin hsl o ld u u n u b e y a n etti [3]. Buna cevap olm ak ze re Emir Seyfeddin Balaban G u tm eli gnderildi, bileince hediyeler, arm aan lar, alt ba, eerlerile, takmlarile b e ra b e r cins at [4] vard. Eliler yola ktlar. Yine bu sene iinde Z eyneddin Tizin bileince N ogayn elileri geldiler. *
[1] Yani masraflar h e m t r l trl, h e m b y k , klfeti ok. Iz. [2] S adak a Tanr y o lu n d a t e b e r r u o lu n a n paradr. z. [3] S ultann, TutaM e n g H andan isted ik leri ey ler ihtim al ki sz birlii etm ek, y ah u t K rm d a cami y a p trm ak tr. N ite k i m bnilfurat 6 8 6 tarih in de sultann cam i y ap trm a a ba lad n yazyor z. [4] Msrn m e h u r mevaisi iin d e cins atler de v ardr. iz.
146
METNN ASLI
U s l ilcj cJli=- ^ jLL

t j 'j
J
a
(* \ A 0 Jl
* ^ -y j
) < C * J|
cSa
.^JÛl J -*J J y a > -^ i iUU

j a
j* - l L^j Z.
ilii Jus j~^>- j ^ ^4l

j * Zj j ^
ti.a c.Ll2jj
~ jp * * }I
^^ 4 Tl ju 9
* C 3 jj
j5 *L-M l jl \ l i Jl A* ,j jIc jf ^ ltT < i4 U I ,^- Jl tii

<3 J^~*3
jUalJl tVja t_)Û s^ _ j LJ* u*

*
C jj* * )
LjjJicj
!S jJ l
**j>Li-j J"j
V j
u j j
i-JIi s j
J t jj j j Iy r r y
[ 1 ] T elfik u lah b ar. m etinde j l U J I l'V ^. ol-u> J baslm tr. Iz. M etin d e ( j ) dm tr, tz.
[2 ]
147'
IV
M u f e r r i c lk r u b
i b n i V s l H a m e v
Cemaleddin Ebu A b d u lla h M uham m et bin S lim , b n i V sl diye m ehur olup 691 [1 2 9 7 ]senesinde 9 3 yan d a H am ada ka d iken vefa t etm itir[ 1]. L 5 - iljU jLÎ j jL. [ 2 ] adl olup Paris m ill ktphanesinde m a h fu z olan 530 - 680 v a k alarm h avi olan eserinde A ltn O rduca dair m alm at ib n i A b d zza h irin verdii m a l m a tn tekerrrnden ibaret olm akla m ecm uaya alm adm . 635 695 tarihlerini iine alan ve Paris m ill ktphanesinde m a h fu z olan dier bir nshasnda da A ltn O rduya ait bir ey bulam adm . F akat Got A rid o k ktphanasinde b n i V sln eserinden ka rlm ya zm a bir nsha vardr k i 626-689 tarih lerini ihtiva eden bu eser K a rta y el - Iz z i el - H azinedar tarafndan ta s n if olunm utur, i te bu y a zm a d a aadaki bahisler vardr.
[1] Bu hald e 6 0 4 te d o m u oluyor z. [2] bni Vsln b u kitab Eblfeda ta rih in in m e h a z la rn d a n d r Iz.
148
62 7 (1229 - 1230) s enesinde Tatarlar ile Kpaklar a ra snda sava atei alevlendi [ 1], Bu sene yani 6 6 2 (1263 - 1264) senesinde Tatarlar, Hlg ve Bereke arasn da ihtilaf ba gsterdi. H l g a rk ilinden kalkp Bereke iline y r d , iki a sk e r karlatlar, aralarnd a o k adar ad a m ld r ld ki saysn a n c ak Tanr Teal bilir.
[1] O k tay Kaan z a m a n n d a Batu k u m a n d a s altnda se v k o lun an T atar o rd u s u ile K paklar a ra s n d a z.

149
METNN ASLI
. ^ jlscijiJlj _jdl j\ > ,_jjA-ljli OjC ( VfY <1- J ^ )

^ S 'j i j_)!^* j d l > jiti-Vl
^ (j t5*i ) * * ^ * * l-J >-Jkj (Jy-^l 1* ^ 1 {y i ^

. j u r iv ^ K^-JJ
(* f >
< j'^ -J l Jjdl_) < 0
[ 1 ] K itap ta 6 4 4 - 6 5 3 seneleri botur, vakalar yoktur. M.

150
TATARLARIN HTLFINA SEBEBE DAR

Tarih sahibi [1] diyor ki Tatarlar arktan ilk z u h u r ettik lerin de Cingiz Han onlara yle ferm an etti : H e r kim bir lkeyi feth ederse kazandnn te biri B ereke ailesinin, te biri de Cingiz Han ailesinin [2], dier te biri kendisinin ve askerinin olacak. Cingiz H an l n ce T ata rlard a n hi biri o n u n h k m n d e n , fe rm an n d an dar km ad, fakat Hlg y a gelince i deiti, H lg ark, Acem ve Irak feth edip mallar alnca Tatarlardan hi b irine bir ey verm edi, b t n mallar kendisine ayrd, ne B ereke ailesine, n e Cingiz Han ailesine hi bir ey g nderm edi, Cingiz H an ailesine Batu ailesi denir, n k Bata onlarn b y k ve ulu h an lar idi [3], bu hal Bereke ailesine ar geldi, B ereke Msr H k m d a r Me lik Zahire eliler gnderdi, ona dedi ki biz ark tan kalk a lm, s e n d e Garp ten kalk, H lg askerini esir alalm, on lar dan bir tekini brakm ayalm . Melik Zahir b u n d a n nai ona in'am da b u lu n d u [4]. ki h a n arasn da zikrettim iz vehile i kararlat. Hlg, H anlarn k endi aley h in e u y utuklarn h a b e r alnca askerini hazrlad, Bereke lk esin e y r d . Bu sene iinde Berekenin elileri H l g y a vardk la rn d a Hlag hepsinin b o y n u n u v u r u p a s k e r ile Aladaa g iderek Kur nehrine, D em ir k apy a [5] v a rd k la rn a dair Melik Zahire h a b e r geldi. Bereke H l g n u n k en d i lkesine vardn h a b e r alnca ehirlerin boaltlmasn, hi bir ferdin du rm ay p o n unla v u ru m am asn emretti. S onra on be g n zarfnda e[1] bni Vsl Hamev, z. [2] Yani b y k H an ailesin in z. [3J M ellif zam a n n d a b y k H an ailesine Batu ailesi d e n iy o r imi, n k Bat u n u n h k m b t n C engiz H an ailesi z e rin d e cari idi, yaa en b y k le r i idi; ku vv et ve evketi d a h a ok, reyi d a h a s t n d , y o k sa Batu H a n ailesile Bereke ailesi birdir. z. |4] O na t e e k k r etti,rhassaten h e diy eler g nd erd i z. [51 D em irk ap B ereke ile H l g a ra s n d a b ir sn r gib id ir z.
151
A ltn O rd u tarihlerine a it metinler
hirleri boalttlar. Tarih sahibi diyor ki Seyhut [1] Irm a b y k bir rm aktr, genilikte Nil suyu kadardr, vey a on d an ziyadedir, h e r sene o n u n stn e k a r yaar, dalar ile bir oluncaya v eya o n d a n aasna k a d a r yedi ad am b o y u n d a n daha o u n u rter, bylece tam dokuz ay kalr. Sefer e d e n ler: tacirler, h a n la r ze rin d e n geerler, birbirlerile v u r u u r lar, b u n d a n aikr olur ki b u lke dokuz ay k, ay yaz dr. H lag C ey h u n [2] rm an geti, Bereke askerleri k a m akla ehirleri bom bo buldu. H lg askeri o nun to p rak la rna p ek ziyade daldlar, sr, k o y u n ve b u n a m n asip n e b u l dularsa hepsini y a m a ettiler, d o yum luk aldlar, n k Tatarlar ne k u m a ne kymetli eya bilmezler, yaaylar alk,kltk, kt libas ile; ekimli, biimli, yemli yemili m ahal bu lam am ak la kpeklerin yaaylar gibi yaarlar. K unduz derisinden, k r k ten ve bu gibi kt eylere m nasip olanlardan baka bir ey bilmezler. B ereke H lg o rd u s u n u n topraklarna p ek ziyade daldklarn iitince on yanda olanlarn y rm eleri h u s u su n da a s k e rin d e delll kard, o kadar halk y r d ki n, sonu bilinmezdi [3], H lg y a gelince o Bereke lkesini ald itikadnda idi. Bu hald e iken bir de bakt ki kzgn bir sam yeli esiyor, y a n n d a bu lun an lara b u sam yeli acaba ne olacak? diye sordu. B u n u n zerine dar kp ieri girdiler, b u h ava nn scakl atlarn soluklarndan ileri geliyor dediler. Hl g n u n askeri arasnda S am g ar adl [4] yal bir ad am vard, S am gar k tr m idi, yar belinden aas tutmaz idi. H a n k i o r duda b u lu n u r s a savanda b u lu n an krar, d m ann y e n e r idi, Tebriz [5] v e m lhakat o nun malikneleri cm lesind en idi, D m an y enm esin in sebebi u idi: dm an ile karlat v akitatndan iner: arkadalarna te ben burada o tu ru y o ru m , dileyen b en im y erim e v u ru u r,d iley en beni brakr derdi. H g onu isteyince o h u z u r u n a girdi, H lg ona b u askeri nasl g ry o rsu n ? dedi, S am g ar kam sn eline ald, onu ban d an so n u n a k a d a r u rd u , H lg y a Kammn n n d e alt y z
[1] S e y h u n veya C e y h u n rm aklar K ur veya T erek rm a k la rd r h e r ikisi de H a z e r den izin e d k lr. K ur nehri iki m e m le k e t a ras n d a had di fasldr. z. [2] C e y h u n e sk ile rin rfinde m u tlak b y k n e h ir de m ek ti ki K u r rm a dem e ktir. Sind rm a n a da d e n iy o r: n e te k im > -! &jj j; cili denmitir. z [3]. Hadsiz hesap sz d e m e k t ir z. [4 Veya S n tay adl z [5] m m e Tevriz der z.
152
Muferriclkurub bni Vaal
bin ask e r vardr. B u rad a n ve oradan da tayor [1] b u askerin saysn b ilem em , dedi, b u n u n zerine H a k a n d a n nce [2] rm a h e r k im geerse olur [3] diye e m ir verdi. S onra Hlg, Mool hassa askerlerile b era b e r bozuldu, H lg rm a yarp te geince ark a s n d a k i asker krld. Tatarlar k a m a k h u s u s u n d a darlktan dolay birbirini itip kaktlar, k a r al tnda k a ld la r.O ra s k a rd a n bir k t'ah alin d eo lu p m esafe s i g n idi; T atarlardan h a b e r getirecek bir fert k urtulm ad, kap ileri gidenin hepsi bouldu, geri kalan da h ep ld r ld . Vakta ki Bereke bu katil m ahallini grd, ld r len lerin hepsinin b ir yere getirilmesini emretti. Onlar bir yere getirdiler, b y k tepeler olm ak z e re yn ydlar, y a m u rla r, r z g rla r onlar silip s p rd , kem ikleri b em b ey a z oldu. ki g n l k mesafeden onlar g r rle r idi v e bu v a k aya Demirkap vakas denmitir. Hlg, az bir nefer ile kat- Tarih sahibi der ki Vakta ki Bereke katil m ahallinde d u rd u , onu pek kt bir katil m ahalli grd. Tanr H l g y u kt y a p sn, bu ne h a l ! Mool Mool kllarile ld r l yor. Eer sz m z bir olsayd y e r y z n tam am ile fethetmi olu rduk
[1] Yani sa d a n ve so ld an z. [2] H l g n u n k e n d is in d e n nce [3) Yani ld rlecek z.
z.
153
METNN ASLI
1 ^ 5 j-iil < j* ^1 ^1 1 ^l jjM* J l 'Vl _aJ V_j L ^juJl J^\ j
U Jdl jl ^.jI <j* ^

Cj* Jfi'
-a J .JlJl v3Î-l > J ^ < j^> - j^-** , ^-1 . jA ^ I1 ^

j
o ^ ^ * * ' ...) ^ 4 ] w*LJlj
v _ ^ a J i Xu
T L ^ f"
Uii * jf'-j l_^ V j u^-V = -l Jl (* * ^ L?-Jl
_i)l (j- -a^-I
^ JI^Vl ^-I_j ^ * 1 _ r* ^ l_ J * ^l _yL^Jl t-lLlI

^
l5
^* ^ ^3 f r * "-^ U^" j-^ * -^
p-U^- ^*w ->j Jlj^ s !* jI j (jîJl ^
^ J J j i ^>UJl c ltU .1 J l 4~-j Jrtj jj>U

t\t f
^ V l J j i j t^ -\ /Ûi]] dlUl-J ^ "3 \ -\ p -|_*>U -_; 4-ap- Jrtp" 4-if. iJjlil jLij*! jj^ta ^ 4 jIj
j j M*J l
f JT
i ^ J-^ j'ÛII -Jl e-!*
1^.-^j-J 4-fj' J - j jl ÛJ'dAUl Jl jo-1 J
[2J j
Jl
J -^ J
t-iNl Jl / '__.]'
jjjM > J
<U*ol
i5t J l
5^/ A LJ* j|S J

As-I s _eg^1j
J' J
jÛl
jj ^ J** JÛl 4 I^ U > -I ^ J c-I 4jJli V j 4 jJ ^ j (ju c* .Aljfjl JJl eU Jjlj ^1 1_/f j ' jl o l. 1 5 i)jUl_j jbtJl
^
j^
^*>-Lfl Jl U _y ^Lt - JS^J A j\ _ j
jS 'I uLjLj ^lill -u Lt J_)w
II 4-lt c^ - ^
_îl U | -V s-^j j^^j>-
jj5^* l-V c - Ul>
| l jd l jli itli _ U' L _j ^llj _rJl Ji* I_ j-_S 's \y-fj jÛl j jj ^ * _f^Lt1 1 ] M etin d e j # j
154
zaittir. 2 .
[2 ]
M etinde (
j )m k errerdir.
z.
Mferricullturube bni V asl
Xlt> w U- U j
uTAiJ\ j rfJ * j l -* S i^ V JU * j l *^ J
îjjjVl
^ lj
(_rSI
,j ^ iL U ^ i-T
^>Ul , j
ja
LJ* O tSil L iV l
* jT j^ \ ^
U )jl
*j lii y* l_'j fj)*'"'' trir? l-j

o^"j jjy
^ *i-lLJ *1 aIm
' ~r ^-i tli

f 21 *
L * 1 _ j
l ?0 ^ I
a- ^jJ* JLZ L * p c-rf L*^v alîb _rljl j y
*-M^ ^ Jkj
^jl_ p - l S ^ I l-i 4 t_j^li_j jj II .^ i"

u p fr^
* * ^
1 aS*
jlS j -uIjj jLU-^> ^ ^ o ^ ; j - ^ (_j-^l
âl
427
jV* jl j aj-A* J c
< > J ~ & ,i
JU II l iU^V J j i j 4 j j
1 ^ 1 ' I i'j-ai
->-'_) IjJLÎj Ua
4 J Uls
j\i j 1*^^*1 J l
jjM ^
<*l!s l*A
-V ) _/ ftl-i
Ju Ij ^L - -
#-A ' 4l - j 1 <
Aj-Is â-1 IAte ^2> L i
l^jb
JlSJl J J ^ lAf-j ^ j l >kj U_b e JiJl ijt -uL
C j *3
^ t>* ( j ^ -
jp\y>- ^v* J**l
*'c-'
0"-?
^
Ot*
^ 1 lA t j J^ ^
j l j_^ /wj tM)i jlU j Jls ^jiA-l l- * >
^ i ) l ^ - _ i -\j - J j j j J l j jrdl ^ I j r ' j J^ u ^ 1-r -5^ 1 s* JS j f \j&~ _^)l ^ i ^5 l^sL-. -l VI ^ f-^ - lSj - ^
C^"
IJI3 Ijjs^lT O*JJl U lj ^^ ^ j
* ^3 L ljj
'JI L*li J 3 _ ^ lJ
<îl
w--A->\ Jk5j ^ ^ ^ J jUa^N\ rS \ -^ > ^ (J j ^ 6 */*J ^5y:
4-^^C V Mj j ^ r * v l\ j -l * {y> j j ^ L J , !
^ 1
oAaj c ^ y
4JJ^t_*j J5 <juJL ^.Iz* t^\j_j Î J t ^ j ^-$j U j^jldl .LgjL*^*

[ 1 ] M etinde
J li
L ^ i] ^ < > Lz!^'Ojl^y J*-LI

( o5 ) dm tr, i z.
[2]
^
M etinde
1-^*
dilif** jA L Iz.
yoktur. z. [ 3 ] M etinde
baslm tr Iz. [ 4 ] M etinde j l n dm tr.
[ 5 ] M etin d e ayrca jy * de vard r. Iz. [ 6 ] M etinde <r<ulY T> baslm am tr. Iz. | 7 ] M etinde ^ ^ I c j baslm tr. z.
155
668 (1 2 6 9 -1 2 7 0 ) S enesinde B ereke elileri H l g o r d u s u n a kar b irlem ek teklif ile geldiler. 671 (127 2-1 27 3) S en esinde B ereke elileri [1] geldiler, Melik Zahir ile B ereke a ra sn d a an c ak Allahn tak d ir ettii ey zere birlem e vaki oldu. [2 ]
[1] B ereke H an 6 6 5 tarih in d e lm e k le y e rin e M e n k t e m i r gemiti. tarih lerin d e imal eyaleti h a n M e n k te m ir idi, b u halde g e le n eliler B ereken in deil a ilesin in elileri olacak Iz. [2] N eye dair b irle m e vak i o ld u u m a l m olm ad z.
6 6 8 ve 671
156
METNN ASLI
^ U i)l cUW y.
j j ii-j ( ^
l- j ^ j _) v,jj
0 ^ '^
^ jj ^ J . _ K *j o i-o j (*\V^ -c ( j . J U * J Vl Uj-> ^
jy
I J t tfj- J
***
157.'
V Beybers Tarihi Rkneddin Beybers

B u eser I J SjSÎlsjj y a h u t sadece .jlf unvanile m a ru f olup on bir ciltten ibarettir. Eser 1-724 H ic r v u k u a tm havidir. E m r D evadar [ 1J R kn ed d in i Beybers E lm ansurel M sr Kahirede 80 yanda iken 25 ram azan 7 2 5 (1325) te lm tr[2 ]. R kn ed d in M sr sultanlarndan K a la vu n ile M uham m edinnsrn [ 3 ] en y a k n m utem etlerinden idi, Wste n fe ld her nedense bu za t 709 tarihinde ecelikazaya uram olan S u lta n R kn ed d in Beybers [ 4 ] zannetm itir. A ada A h a rf ile iaret olunan paralar B rita n ya m zesinde h fzo lu n a n nshalardan aldm . B u nsha galiba zikretti im iz eserin onuncu ksm dr. nk bu nsha 655- 709 v a k ala rm m uhtevidir. M aatteessf bu nshada baz beyazlar [5 ] vardr. M esel 6 6 1 -6 6 9 seneleri, 67 2 -6 7 6 , 6 8 8 -6 9 0 seneleri arasnda bu beyazlar grlyor. M etni m ukayese iin A y n ve Ib n ilfu ra t tarihle rinden istifa d e ettim . [N o tla rd a k i A , N O harflerine bak] k i bunlarn eserlerine Beybersin ya zla rn n p ek ou girm itir. B odleyon ktpha nesinde Beybers vakanam esinin dokuzuncu ksm n ihtiva eden ya zm a nshada A ltn O rduya dair ye n i bir ey yoktur, Beybers vakanam esinden istihra edilen ik i y a zm a nsha daha vardr. B iri dieri
. J O I lljjl J i'jU. dir. M ilnda, ;) j j l j 'jU-l V iya n a ktphanesinde m a h fu zd u r. Buradan A ltn O rduya dair aldm y a zla ra B . iaretini ko yd u m .
[1] D e v a d a r divit tu ta n d e m e k idi ki p a diah tan sad r olan tahrirat m a h a lle r in e isal ve istidalar tebli, eli ve s a ir zevat h u z u r u h u m a y u n a ithal ey le m e k vazifelerile m u v azz af idi. z. [2] Bu hald e 6 4 5 te d o m u tu r. z. [3] M elik N asr Melik M a n s u ru n o lud ur. Beybers 7 0 2 de Melik N a srn vekili u m u r u olup Seyfeddin M an s u r K a la v u n u n klesi idi. z. [4] kinci R k n e d d in Beybers anegir (m u tb ak emini) dir. 7 0 8 - 7 0 9 se n e le rin d e pad iah lkta b u lu n m u , h a p is h a n e d e lm t r. z. [5] Y azm a k ita p la r d a e k s i k y e rle re iaret iin b ey az y erler braklrd.z.
158
JBDETLFKRE BEYBERS 6 5 9 (1260-1261) ylnda Sultan (Melik Zahir) Sayn k a n o lu [1] Berekenin m s l m a n o ldu u n a dair biribiri ard nca h a b e rle r gelm ekle ona b ir m ek tu p yazd, m ek tu p ta B erekeyi H lgy a kkrtyor, z e rin e cihadn vacip o ld u u n u bildiri yor, slm dinine giren le rin kfirler ile cihat eylem eleri lzm id g n ve buna b e n z e r ayartm ak, k krtm ak gibi h u su sa fit szleri beyan ediyordu. M ektubu Aln tacirlerinden biri ile gnderdi, aada zikredeceim iz vehile cevab geldi. [2 ]
[1] Sayn Batu H a n n lakabdr. Akl ve istid ad nn y k se k li in e m e b n i b y k babas C ingiz ta rafndan telkip o l u n m u t u r k i m u h tere m , cey yt m anasnadr, B ereken in B atu n u n kardei veya o lu o lm asn d a mverrihlerce ihtilf vardr. Mellif, olu gsteriyor, d o r u s u olu deil, k a r deidir. Nitekim ilil * k a rd e id ir z. [2] bni Abdzz a h ir siyretinde m ek tu p ta rih ini [660] yl gsterdii halde mellifin [659] tarih ind e gstermesi ya z h u l veya y azan ktiplerin seh v leri eseridir z.
159
METNN ASLI
6 <
âj^pcJl (j-*
Jl
) jtU J
j l 4s^j j -A * 1 (Jlil_j jIjl^JI 4j\^>- J j ^S jl
y
^f~ ^ _ /* L ^ l
tJ
-C-- k
J^- -k*-\ * \4 )
[ 1 ] M etin d e - u \*i z a ittir. z.

160
661 (1 2 6 0 -1 2 6 1 ) ylm da Tatar H a n Berekenin islma geldiini h ab e r v e rm e k h u s u s u n d a Kad olu Emr Celled din ile eyh N u re d d in Ali, elilik ile g elp m e k tu p getirdiler. M uhteviyatndan bazs Tatar erafndan islma gelp kfirler z m re sin d e n ktklarn, uluslarn, b u dun larn, adamlarn, askerlerini, k n , b y n m ufassal olarak b ey a n edi y o rd u ki bir ksm budur: Byk, k k kardelerim iz, oulla r, kzlar, B u d akr evlad da b t n h a d e m ve haem le ve evltlarile slm oldular. P u latk kcur, Yisnoay da m e m leketlerinde olanlar ile; Kudao, K araar, T e n u k b u a , ram u n , Bozbak, M eng k a d ar b t n askerlerle, kylerile; Bek K adak - Baynal, dok uz oul, Kutluktem ir, Ac b t n oul ve kzlarile, Durbay, H orasan a gnderilen on bin nefer asker, Baynal Noyon, Aykako gibi B aycunun m aiyetindekilerin hepsi de islma geldiler; farzlar, snnetleri, ze k t,T anr yolunda g a za ve cihad yerine getirdiler,,. T anrya h am d o lsu n bizi b u n a hidayet etti. Tanr bize hidayet etmeseydi, biz hidayet bula mazdk,, dediler; b iz d e ili JS' j < r1 1 1 j*1 ,.-*1 [1] yi o k udu k. Sultan bilsin ki ben slm d in in e taassup [2] u u ru n d a Allahn y k sek kelim esini l iin, etim den ve k a n m dan [3] olan H lg ile sava ettim. n k o bai ve yai [4] dir bag! Tanry ve yalvacn n k r eden kfirdir. Sultann elileri ile birlikte Arboga, O r t e m i r v e O nam as eli ve ulak k ou p gnderdim , bileince v u ru m a n n alacak cihetlerini h ik y e etm ek iin v a k ay gzile gren Oazi ibni ehab da yolla dm [5], Sultann ilm ine aikr olsun ki k en disi hayrlara, saadetlere m uvaffak olup Abbas u r u u n d a n H kim Biemril[1] P e y g a m b e r k e n d in e inzal o lu n a n k itab a inand, m m i n l e r d e inandlar, h e r biri Allaha inand... z. [2] T a a ssu p m e z m u m , salbet m e m d u h olm akla m a k s a t salbet olacak. z. [3] Kan hsm , am u ca s o lu. [4] Ya Trke d m a n d e m e k tir z. [5] b ni K esir tarihind e yazl d vehile Gazi ibni ehap [662] de gelm itir. B urada y ine tarihte b ir tah rif olacak z.
11
161
lah slm halifelii m a k a m n a im am getirm ekle him metine teek k r ettim. Hele o taraflar kfirler elinden k u rta rm a k iin slm askerlerile B adada azimetini [1] iidince Tanrya hamdeyledim. Bu m e k tu b u n tarihi til m a k am n d a 661(1263) senesi recep iptidasdr. M ektup tafsil ve e rh ile yazlm, sonu u z u n bir m ek tu ptur. Bizim yazdm z o cm leden bi ridir, ilk nce Sultan tarfndan elilikle gnderilen Harezmahm esvaps T rk Em r Seyfeddin K erb ek ile Fakih Mecdeddin R uzraver dnm lerdi. Sultan, Bereke elilerini ve o nlar ile beraber gelen Ekeri elilerini arlayp h e r eyden B ereke Han iin, beeni lecek hediyeler hazrlad. O nlar bir mushaf eriftir ki denil diine gre O sm an bin Affan yazsiledir; trl trl koltuk yastlan [2], n am az seccadeleri, Venedik bezleri, arkta yaplan ipek ku m alar, seradk p o stu ndan [3] ve sahtiyandan demeler, k akm al kallecur kllar [4], altn kapl topuzlar, frenk tulgalar, altn yaldzl kalkanlar, rtl fanuslar, a m danlar, rtl m akineler, ayaklar kaplam al ift el kandilleri, Harezm eerler, eer haalar, herb iri trl t rl altn ve ve g m ile ilenm i oyanlar, halkal oklar, klle atan oklar, neftatan oklar, k a n a y m zraklar, sn gler, karglar, b unlar da sandklar iinde, b rm e denilen tatan yaplan tencereler,
[1] Buras izaha m uhtatr. b ni Kesir, Ayn ibni Tanr birdi ve Syotnn b e y a n la rn a gre M u stansr Billh Abbas o u lla rn d an bir cemaat ile M ustasm tarafndan h a p s e atlmt. H lg Badad alnca bunlar salverdi, M u s ta n s r Irak A raplarm a kart, Melik Zahiri iidince Irak A raplarndan bir c em a at ile [659] ta rih in d e Msra geldi ki k e n d i sinin n ese bin e eh ad et e den ite b u cem aat idi. M ustansra byat olu n u n ca m etin de o ld u u gibi Badada azim et etti, Melik Zahir ama k adar o n u n la b e ra b e r gitti. M u sta n sr o tarihte veya [660] yl m u h a r re m in d e Tatarlar ta rafndan ld rld , veya ortadan kayboldu. H k im Biemrillh vakada M u s tan srn m a iy e tin d e idi. O radan k u r t u lu p Msra geldi. Yoksa halife o ld u k ta n son ra Badada azim e t etm edii gibi Melik Z a h ird e Badada k a d a r gitmedi. B erekeye gelen haberler Hkim Biemrillhn veya Melik Z ah irin B adada azim etleri m erk e z in d e olabilir z. (2) Y ahut n am a z lk lar z. [3] Veya askl d em eler, d u v a r hallar. z. [4] Makriz Juijl de silh h a n e d e k i kllar syledii e sn ada SLjjei-lij oUjj y I4 U .1 je d e m e k le y u k a r d a beyan ettiimiz gibi kallecur Arap klc o lm y an kl oluyor. z.
162
Z bdetlfikre Beybers
altn ile yaldzlanm, g m zincirleri ile b e r a b e r altn yaldzl kandiller, siyah hadem e, a kadnlar, yrek a rap atlar, nobe hecinleri, ekin y r r b in e k hayvanlar, bir nevi m ay m u n la r, e r k e k semiz geyikler v e saire. Elilerine yeitlik d o n u giydirdi [1] ve o sen e n in (1263) ram a zan n d a elileri iade etti.
[11 Yani halife tarafndan. z.

163
METNN ASLI
<V4)I ^ i
jb l
< lX & j
< C (J ^jO ) L ^s
41*
/Y!
V j\
<y^j^
^ j U l j { P jlL t-j (v^^; ^L-sju^ j l i jL^J\ (_ J \Jj"-^j *Jk ^ j
^ ^ j U i v l ) y* ^ o * ^
^S*
jU-l_ 3 j y o y j U
^
i s \j ^j
(j y j 1 sy j i j
jSj i j
-\j y : k j
Ji_*l j y
1j
JU-l ,jjittl-_> jI_ _ j- Jl

&
S ^J
JIU
_j^"L * u = <?-y y JÔ j 1 -'y~ ^ j 1 1 ^ _ P 2 -^ _ ^ JL ^^.wL
y l?-Î
jI^L a ^ jl^ * > -l_ ^ lyLil^ ^l^yl Lly_j .< S l LJjbjl V^)
^
LS^ U _j lA^J LIaa^ )' 4 -li-! I_ jlls _ > >UV o ju d r-A l * J

^
V y a ^ o ^ l (jl^ rill ^* -A sA j Vl b M(Ot-VI jj_-J L^j Ul JI < l ,_rUl_jl_j

jjij\ j ^ zJ \ iyj\ { P j
jlkl!l d->j -< ~ s e J~j^

^"
I jU jlk_4j
4/*)l
jj_jll,j \ jJslo^ y *
4jV âu>
jl
c ^>- j j
ObV < ...)|^ oljazeH i

'
^jaLJl ^ J u J
^ j Of* '~'\j'
a <ul^L ^L-l^j j-vill <3^^-(3

\ ^ -y
Jl ,y * U l*l ^ Is l
Jl iJti Jl 4^.^_-Vl ^ I
CjÎcJ CX^ y* 1 -A ejLIslJ
164
,_ ^ i> L l lc V iUi jjc JU- i l

*
C ^" ^J
ll J c Jo".L
tjll5*ÂJ J < 1 Ûc
Z bdetlfikre Beybers
*UJlj oLL*jjl^=^ Jl -^7 S

jr T J
'
O-aH * 1 * * * * jvVl li
jV jZ -^5 jUal (jr-dl^-
^ J t K^J jlalJl
f
jlie-r jlf* Jaj^ If-'l O j'Jj L.lj!

J
^ j- Z < ^ - iJ j ,y-prZ~^ < jZ *
JT^
LjljJI^ T^J ltsjlrj
J-Cj_p-j!jlVI
S^LJ! Obbcj ^
45JJ-A.II
( j V *I j j 4J?d ..-* 4j j^?e5 (_ 5j A .. * .C -l) v Z ^ lt|X a^>*^ al A. A
Lj2 ^ jbC -1.t.
A l1 ^5 4 Â w L * (^ 1j J
idili
olijlf i _J_rT
\s~i i
< - jjl t-S -* '" .
j-_ j
s ^ J 3 ^
-_} _j>-i)l !5i< -k 5

Jf-J
<t,X t JdjUsj ^ 1 j
*^_y 3
i_jLj_j
J
5J J.?'
.1^ jLkj
_jii)l 4 -j
l^
[ 1 ] Veya Os^jU o t .3 ir baslm tr Iz.
z.
[ 2 j M einde
- i y j
yazldr. Iz.
[ 3 ] M etin de
165
HLG ASKERLERNDEN STMAN [1] EDEN TATARLARIN GELMELERNE DAR 661 (1263) senesi zilhiccenin altsnda T atarlardan istiman, ve slama istek ile bin nefer k ad a r olm ak zere b y k bir he yet geldi. lerindeki belliballarn adlar u d u r: Kerem un, Amtaya, N ukiye, C abrak, Kayan, N asaya, T ab ur, Nabatu, Sanc, uhlan, U k u rk a, O rk u k , Kiray, Solagay, Menkadim, S o ragan vard. B unlar B erekenin ad a m la rn d an idi. Bereke [2] onlar H ulg y a [3] im d at kuvveti olarak g n d e rm i idi. B un lar H u l g n u n y an n d a bir m d d e t kaldlar, H lg ile Bereke arasnd a m uhalefet vaki olup d m an lk k u v v e t b u lun ca Bereke onlara H u l g d a n ayrlp kendi tarafna dnm e lerini, dnem ezler ise Msr askerlerine katlmalarn bildirdi, B un lar Msra gelince m s l m a n oldular, s n n et edildiler, so n ra da isimleri zikrolu nan b y k leri ileri getiler. Onlara beylikler verildi, tmarlar, m e h te r h a n e le r tayin edildi. Caize ler, kaftanlar ve bahlar ihsan olundu. Onlar Lok m ahal line k o n d u rd u , bu b ab d a Kad M uhiddin bin A bdzzahir u iiri syledi, m anas b u d u r : m m etler iin m ah z salh ve felh olan d n y a padiah! Adi ile bizdeki z u l m karan lk la rn yok eden p a d i a h ! Kendisine, Tatarlar g anim et olarak k o y u n gibi srlen padiah ! Tatarlar senin kllarndan korktular, n k kllarn onlar uk ubetlere s r k le r. Artk hepsi de k a p n a geldiler, oradan h a r e m e sn yorlar.
[1] stim an a m a n dilem ek z e re gelm ek. z. [2] D o ru su Batu Han olacak. z. [3] Ismaillere kar. z.
166
ZbdetH ikre Beybers
B u rada k ork tu k lar bellardan, hastalk lard an em in oldular. Cenab h u m a y u n u n u kalkan, atlarnn topran mstelem [I] kldlar. Barklk elini uzattlar ki ok k ere o el k a n la ra boyanr. Sen onlara mellefei k u lu p payn v erd in [2], Ey padiahlar padiah! Zam an senin hadim in olsu n .
[1] stilm K bedeki Heceri E svedi selm la m ak , p m e k veya ona el s r m e k tir, jl mahallidir. Manas: Seni k a lk a n ye rin e koydular, atla rn n ayaklar altndaki to praklara y z srd ler d e m e k olur. z. [2 ] s lam a snm ak . slm da sebat etm ek iin m s l m a n la ra , m s l m a n o lm ak iin g a y rim slim le re verilen zekt esh abdr. Mellefei k u lu b e P e y g a m b e r ve E b u b e k ir za m a n la rn d a zekt verilirdi !
16 7
METNN ASLI
V y * ^L-c. I j j d . l l J .1 j l J
< y
2j
j f *c.Lr r* (*v;*J o ~ "
^ ôl----l
*L-j
(
3
'\1
N 

"^1 *^ y j j l
y S ' ( '1 '^
jh ^ J
1
jS
c ^ S z j
5
& j ' ^
f j r ^ j y * j ->3 ^3 ,y * y
^*J
> _ A \
^
jlclj ~&3
lJ j J - u , X c I j-lils
c _A "j <3j^j^3
j S ^ )I j a }\ ^ ^ (*^1 jl
k_ -l L jj<
<?-yJl
jlj <Jl
3^ l^-A^ l;
U j < j*al.\ j I j H ^ l
ojl-VjJl
I
^ -1
^^ j l _ ^ - j
t j I _ j J l
. c- J l l j j U d j <\
Cj!^_J l ^-ic.
^
lAp'l==LlaJl_j JjlcLkl'i/l (4 )
^ 1 ^ 1 ' i i l i < j < J ^ l 5 >1)1; ^ 1
Ijv/'lj 033
f^j'lj
L
l
jL flI
(C5 U 5C -
^ j]l L j l a l i l . L
L _1j îi
^ iJ1 ** J
U -VjJL
4 ^1i
pS.II
^4?3 -!
0 fjA^ 3
I ^ -1
3
l^3*>.
fj*" Jl '-'
pA_Jlj
Â **
J Ij'lj ^ ^ _^* l
^ 1 -^ "
LiUl
l^
A ~>m
t4 Jj* ^ - \ S j
c-x^ 2 >-
U .U ^ \ J k ,4J Lj: (_jk__j

_41 l*
jc)l
f J - l ^ jUj)|dJ!iJ jlU
[2 ] N u v ey r ve M akrz
i Ju
L ^JjV
j -
h. jUVi
m etinlerinde S '^ j j j
yi j. [\]
yazldr. Iz.
168
669 (12701271) senesinde B ereke H a n n Hsm, ordu k u m a n d a n la rn n en b y olan Y isnogaydan bir m ek tu p geldi. Sureti ud ur: Bu m ek tup Yistogaydan Melik Z hire sadr olm utur. Beni m s l m a n la r c m lesin den klan, dini m b in e ittiba edenler arasnda b u lu n d u ra n Tanrya hamdederim . P eygam berlii s o n u n a e rd iren , d o ru yolu gsterm ei reden, Tanr tarafndan gnderilenlerin n d e r i, ve T a n r dan saknanlarn destei olan M u h a m m e d e } U e 1> kardeleri olan yalvalara; h ak erbab ve tem k in sahibi olan gzide ashabna salt ve dua ederim,,. S onra bu bizim m e k tu b u m u z iki m anay mtemildir, biri b izlerden sana tahiye [ 1] ve selmdr, [2] kincisi de biz E rb o g a d an d u y d u k ki o [3], babam z Bereke H ana olan ah d in e sadk olup evldn dan, hsmlarndan ve onlarn iinden islm e gelenlerden h a b er alm ak istemitir. Biz bu haberi alnca ah d in e vefakr olan Melik Zhir'e kar sevgim iz halis oldu, biz h aber s o ru turm asn ancak islmdaki ham iyyetinden, ahitleri yenilem ek h u s u s u n d a ki gerek niyyetinden ileri geldiini bildik, bu m e k tu b u yazup Ertemir, Tok Bua ile gnderdik ; m aksad mz u n u bildirm ektir ki biz slm dinine girdik, Allaha ve o n u n tarafndan gelene ve Allahn P ey g a m b e rin e inandk, dediim ize itimat etsin, biz babam z B ereke H ann gittii yolu tutuyoruz, h a k k a tbi olup batldan kanyoruz. M ek tup g n d erm e k h u s u s u inktaa u ram asn, biz senin ile elin p a r m a k la n gibiyiz, sana u y g u n olana biz de u y g u n oluruz, kar gelene de kar geliriz. Sultan tarafndan b u m ek tu b a yazlan cevap u d u r : Bu m e k tu p asl, Tanrs yo lu n d a m cahit, kalbinin n u r u ile nur[1] m r n z ok o ls u n diye dua, m u tla k a dua, selm z. [2] T e r c m e d e ibnilfratn ibaresi ile m e tin ib aresi birletirilmi ve tertibe g re m e tin ibaresi son ra te rc m e o lu n m u tu r, tz. [3] Melik Zhir. Belgat fenni kaidesince hitaptan gaibe intikal etm itir z.
169
A ltn O rd u tarihine ait
metinler
lanan, m sltim an larn zahiresi, m m in lerin yardm cs olan Y isnogayn y k sek ve eref sahibi olan meclisine sadr olm u tur. Allah o n u n kalbini im an ile daim etsin, d n y a ve ah re t iinde e m a n glgesinde ra h a t ra h at b u lu n d u rs u n , ona gzel ameli ile (ashaba) tbi olanlara yapaca m u am ele ile m u am ele eylesin. O n a bildirelim ki o n d an bize m ek tu p gelmesi kula da, y re i d e sev in d irm i , galebeye m uvaffak olacamza h k m vermitir. Biz o n u n m a z m u n u n u , itikadn sahih olmas, v e d in dek i itihadnda ve T an rya erik k o anlar ile cihatta Bereke H an n izinde gitmesi hu suslarn anlatm aa m a k s u r bu ldu k. Bu keyfiyet bizim katm zda da lzm olan bir h u s u s tu r ki m uktezas asla terk ve ihmal olunam az. Biz Allahu taalnn lifL d)i t [1] s z n o k u d u k , kendisile m s l m a n cemaatini oaltp onlar o tarafta kfirler ile v u ru m a y re in e b a lad n dan nai O an T anrya h a m d sen a ettik. M alm du rki P e y g a m b e r en yakn airetile cihatta b u l u n m u , o turan lar ile birlikte olm aa raz olanlar tayip etmitir. M aksadmz b u n u hatrlatmak; o koru nas tarafta [2] b u l u n u p O a n Tanr, gn l g z n n u rla n d ra ra k hak yolu na ihtida, cihatta Bereke H ana - T anr o n d a n hon u t olsun - iktida eden; Tanrnn, kfirlerin evketini k rm a k iin bat tarafndaki ecrini bizlere , dou tarafndaki ecrini de ken d ilerin e takdir ettii cihada d evam eden kiiye selm ve du a eritirm ektir. Kfirler b u d n y a d a k i so nun kim in olaca n bileceklerdir, T anrya erik k o a n la n n yardm clar peri an olacaktr, zalimlerin hibir yardm cs yoktur. M ektubu ta m am lam ak iin ilve olu nan eyde Tatarlara [3] k ar cenk iin d a v e t etmei ve k krtm a iine alyordu.
(11 te a rad m z b u d u r , z. 12] Eski tabirim iz z ere m em alik i m a h r u s a d a z, |3J H l g a ilesin e ve k a v m n e z.

170
METNN ASLI
ill JL3-1 ^ U i J l i|U I J l
y -*
*-jlz5" j j j ( V \ ^ -c J ^
^ ) l,j_ j
o t ^ J l 1O J-L tf CcI CA^*- (_^*V
A aj^ * (julil (j'-Jl < j I ^ viUl L

\~>ci\
,? (jv*J^ * 1 1 Ujo-1 jul*> Jc- ^

e-1 ^-
Âa^- jl Jc- JI ai * U 1 1 jjb j\j
4 ^-7 '
$j^-H,
*1
{}* L**
0^
_lJl
L -= al> ~| ^ ^ -^ 1l ^ f* ^ O ^ a_ o ^ ^
\j^ VC-Tj i ^ aI j u ^
^ _L c - jL^tl \ L U>sj
^ *U . ^_cj <Ul tul_j

J-I
,J L-o L-U-* U
4 J !j
^ IlI
il** vy3 ^
( ^-J^_
<-j^lll Jl__ j\ z _ 2 j Vj jÛaJl

.C L Jl_; t* r* < il 5_J'
oJA CjjA-* 4)iy>-
^^
uw^-l^ ^>o 4 * ls -)y~ ^ ^ z X * 1 14i J - j

jLl (_5 ol >$ j/^1
.
A aI^-I J * Vl ^
*Ois < 1 ) 1 \ S ^ y 5 m )4
-U y
...11
ai
a^JLj
~>-l
[ l ] M etinde }u ibareler vardr :
basldr. Iz, [ 2 ] T rn ak iindekilere bedel b n if ratd a
^1 y j
,>1^11
Ûl ?JVj!I
ll J\ ^
J^\j
[l-M-^1 !
vV-)' 0 ^ 1 *>yij
U* N . $ . de v a rd r. M . [ 5 ] T erifat
M etin d e jJ - l l-L j i . baslm tr, tz. [4]
u sulile yazlm tr. N itek im ^ y c V I - y da gelecek. 2. [J M e tin d e o f 7^ 1 d m tr. Iz.

171
A ltn O rdu tarihine ait
metinler
illc-Vl
*Ox- jtb U
-l
\ j j ~2a
v-*\ <1 . l'-Alt jlS^la>j ^

L -l^ j Jll jl j-f ^ Mz.c* tir* ^-> li-1 ,^-^J L5Û
jS^JJ .1 ojL_^=-_j j j l J
d ili (JL_-j 4j jC*Û _j*-.
jÛ -
oJ
(j
,Jh jl V j d]z* JcA9j
(A U
iIj V - (jjîJl ^ ^ jj^Sî-ll jL âjl

. ^
4jj*- J Ij j * j .1 jdUziJ l*j
<_>^*Jl (_5 jl-dl jlzJl J c ^
^ ^ UII^zS^t_-)l ^1 jlfl- l ^Jzi C r j jl-aj^ ^
Vl ^
[l]
M etin d e
drm tr Iz.
[ 2] K e h f
suresi.
z .
[ 3 ] R a 'd
suresi. z.
172
[4] N . 0 . de (_>LJI
de Jj^.n'-T dir. M.
670 (1 271-1372) ylnda Sultan Marsilya F renklerin in deniz korsanln haber ald, Korsanlar, imal diy arn d a Tatar Han olan M engtem irin elileri ile Sultan tarafndan M engtem ire giden terc m an tayan bir gem iyi zapettiler. Onlar esir alarak Akkya gtrdler, Sultan F irenk lere ad a m gnderdi, onlar istedi, b u n u n zerine F renkler de onlar salverdiler, aldklar eyler ile b e ra b e r gnderdiler.
173
METNN ASLI
Iji-I v L J L I > )l 61 j l k U r J l J jt l J ~ j ( A V * i - j j> > l?4I _j JljiJl
^-1 ) Lf^-*
j I HL. j i 1 ill ,_i-j < j _^5cJl
Jl t?j I j>_j^J^-l_ >jUaJ Jl

.
^ ^
Jl
j j - l U j ^ _ jL- j | j
D J rrJl A.
174
A N A D O LU H K M D AR I SULTAN ZZEDDN KEYKVUSUN MAL DYARINDA TATARLAR Y A N IN D A VEFATI Tatar Han B erekenin, vefatndan evvel stanb ulu alm ak iin asker gnd erd iin i zikretmitik, a s k e rler dndler, Sul tan zzeddini, evld ve onu n evld ile b e r a d e r m a h p u s ol duklar kaleden aldlar, Sultan zzeddin vefatna k a d a r yanla rnda ikam et etli. Vefat edince M engtem ir, olu Sultan Mesuda babasnn kars olan U rbay H a tu n u tezvi etm ek istedi. Mesut ise b u bidati iren grd, pek k t v e duyulm as irkin olan, eriat y o lu n u ineyip geen b ir halden aretti. Kendisi iin k a m a k ta n baka k urtulacak b ir are m m k n olamad. Artk o ra d an kap k u rtuldu, [1] iki evldn bile ince gtrd, b u n la rd a n birinin ad Melik, dierinin ad K ra m rat idi...
[1] U rb ay H a tu n B ereke H a n n kzlarnd an o ) u d M e n g t e m i r tara fndan Sultan zzed din K e ykv usa tezvi edilmiti, zz edd in in vefatn da Mool deti zere v e y validesini o lu n a tezvi e tm e k istedi. Mesud kap H lg o lu A bakaya vard, A baka ona iyi m u a m e le d e b u lu n d u . Sivas, E rz u ru m ve E rzincan verdi, M esu d oralara sa h ip oldu, l nciye k a d a r o rada kald, 718 de ld z.
175
METNN ASLI
jLJI-CcJ jjj}^,\
^$ *
LLl>y> lÛJb e ^ ^ ^}y j>
=-V
Vsj
J-s j l ^
jlnJl cUU ^ J , jlkJl <lj
as
os )Ij \ j
<u5 ^ *C*J| eA* J ^> ~3y
Ij i-lj IjÛs ^ A l t ^BJ
j' J
f u
A-^3
cJLu I j l J l
_jui_j 4x.iaJi At v 4 j j
.*^jiigi J i <-11 ^j$y <*_*_ J l ^c_Jj 4 ^ 3\
^f3 ^' ^
j ^-*)!\j
cUU < 4 \ lÂ^-l < J
*w* ^z>z~i3^\j iJljt.^4
[l]
176
611
f 1 2 7 8-1 2 7 9 ] M.
6 8 0 (1281-1282) senesi... Vaktaki Sultan (M elik M ansur Kalavon) tahta kt, m em leket ahvalini gzden geirdi. P a diahlara h angi taraftan ie balam ak iktiza ed erse oda o tarafatan ie balad. [1] H e r tarafa ayr ayr h a b e r g n d e r m ek suretile eli yollad. ark ilinde Tatar H an olan Cingiz Han olu Oktay olu Kain olu K ay d u y a bir eli gnderdi, bu Han d m an larn a kkrtyor, onlar ile gazaya istek ve riyordu. imal d iyarn da Tatar H an olan M engtem ire de b ir eli gnderdi, ona ise hanlk m ertebesin e erip tahta k tn, slm m em leketlerine sahip o ld u u n u h a b e r veriyor, o n u n la dostluu yeniliyor, onu kfirler ve m u a n n itle r ile v u ru m a a tevik ediyordu.
[t] Yani gerei
gibi ilerini yoluna koydu, tz.

177
12
METNN ASLI
JtjJ Ajlj^-ljjjliijiil J ^
<\U I ) jU aJ
X
U "VA*
<c~
lj.)l JUjVl
,y
jj
Cj
Jl Jt-jl A L u i)jUl l-t- jl
it
; 'S ,y.
_j*j Jj-UI jMJI jtll tUU jJkJ Jl J&

o j^ " 3
v Jl^ jJl iMJi jl Jl

\*j
4olcl
o'^
< ~ *}L* v yi ii.\ iL J.I -dal

^
jl ^:_J j
\5~j^X\ <->
ÎJ^J t o_,^ _ j
Si_^LIj ^^ Jl
[l]
/K
M etinde ( ^*.lk)l lillil ) yazlm as
doru
deildir.
iiuk o tarihte
j j ^ d . I iULI tah tta
idi. Iz. [ 2 ] M etinde grdii gibi jU Jr j j - . j-4>
oî- -j . >178
baslm tr. Iz. [ 3 ] M etin nshas :j7J.I dir. Iz.
MAL DYARINDA TATAR H A N I CNGZ H AN OLU CC HAN, OLU BATU, OLU TOAN OLU MENGTEMRN VEFATINA DAR 6 8 0 ylnda M engtem irin Eklokiye denilen y e rd e vefat ettiine dair h a b e rle r geldi. Vefatna sebep u idi: boaznda bir iban kt, ban deti ve o n d a n ld. D okuz erkek evlt braktki o nlar u n la rd r: 1 Algoydrki b u n u n anas iek [1] H atu ndu . Bu, m eziyyet sahibi, tevk ir ve ihtiram a lyk bir kadnd. n k Kaan z rriyetin dend i. 2 Brlk, 3 Saraybua, 4 Dorulca, 5 Malagan, 6 T udan, 7 Tokta, 8 Kadan, 9 K utugan dr [2]. T u d a n Meng ile Avkac baba bir kardeleriydi. T u d a n M eng k ardelerinin en b y olup saltanatta m stakil oldu, kardei evltlarn saltanattan e savd, M engtem irin padiahlk m ddeti on alt yl srd . 6 7 9 (1280) ylnn R eb iy ylevvelinde vefat ettiini syliyenler de vardr.
[1] Bereke H an n k ars iek Hatun m s l t l m a n o lm u tu , Berekenin vefatndan sonra b u g n k Kazak deti zere o n u teze vv etm i ola cak; y ah u t baka bir h a t u n d u r Z. [2 ] Aada zik ro lu n a cak olan T ulbuga ile b eraber M en g tem irin oullar ona bali oluyor, b u ra d a zik rolunm a m a s seh ve m eb n i olacak. IZ.
179
METNN ASLI
jU- >>- j*. ^ ' i
^ ^j
^9
J - y * lsj S ~ -
Jlfiil oÛl ^ *j
j I ( AA*
a.
jLJ-Vl *loj_j
<*_J jJ ^ j) 1 iVj^/l
<_p-J * C * *I;li 42-3 <C s > - ^ J-O 4 Û 4 j\ L ^ -i ^

oy ^ -
3 ^j-li y*
jljj 4->V ojp-Vl {y> 4 j&J jL-iksj j ' j i j = L iis> _ j !-* .? jVi.U_j U-^jsj li *cc <u^-i jNjI * * _ ? ^mu (J _/u ^ I* C _ -/ J_jV_-j ^; ^ ' j^-^
o&'j ^
J^-** o^4 i ^*jIS3
J^- A -*
. Jl^j JV *- < J
[ l ] T o g an , [2 ]
T u an,
T okan hep birdir. Camiiiccevarihde T ocokandrr,
Iz.
1 / yazm ada eksik olm akla m eilif ta ra fn d n ilve olunm utur. z.
[ 3 ] Avkci, Avkaci, O lakc h ep birdir. Cam itcevarih. z.

180
681 (1281 -1283) YILINDA CNGZ HAN, OLU CC HAN, OLU B A TU OLU TOAN, OLU T D A N M EN G U NU N MAL EYALETNDE HANLII
Bu yl Tudan M eng, karda M eng tem irin vefatndan son ra saray d a hanlk tahtna oturdu, 6 8 0 yl C em aziylah rn d a o tu rd u u da sylenmitir. Sultan, B erek e H an ailesine eliler gndermiti, o nlar emsettin S n g u ri G utm ile T rk hassalarn dan Seyfettin Balaban idi [1]. O nlar ile b e ra b e r tam on alt y k nefis k u m alar gnderm iti. Bunlarn bir ksm Mengtemirin, bir ksm M engtem irin k ardei Avkann, Tuta M engnun, Tulboann, N ogaynd, n k Nogay Tatarlar y an n da k u m an d an d , aralarn da ad, san, n vard. Zikrolunan k um ain bir ksm hatunlarnd. Bunlar da iek Hatun, Ulcay Hatun, Ttleyn Hatun, Tutayun Hatun, Sultan Hatun ve Kutlu H a tu n d u r. Bir ksm da Em ir lerin idi, bu n lar da sol cenah Emri Em r Mavu, sa cenah Emri Emr Tayrdr. Avkann kars K utluk H atu n ile Ana dolu h k m d a r sultan Gyasettin K e y k u b a tb in sultan zzettin K eyhsrevin de hediyeleri vard. Bu h ed iy ele r p ek nefis k u malardan, elbiseden, arm a a n la rd a n yaylard an , zrhlardan Tulgalardan idi, ki eli oraya vardk la rn d a M engtem ir l m , y erin e T dan M eng kem i idi. Hediyeleri ona sundular, o da kabul etti ve sevindi- Bab h m a y u n a b u n u m ir elilerin m ek tup lar geldi.
[1] E m r Seyfettin Melik N asrn m e m l k le ri hassalarn dan olup b in ba idi. z.
181
METNN ASLI
jU.
l 5*J-5 Oi
Ol ^ ' (j
^
jjJ
jA 45f
N^J ^JL_-lj
*
4 * ^-1 o ls _ ^ W jol jUsil! ^1^"
jl-A
.
^j'
A * ^
,
i "-'-? cN^
^ ^ j. 1 ^ *4 * 1
~Jl d '
C >_"
j^ j
S -f
t^Pi
^ ^ 1 >-*!l * 'J (3^1 _^*-" >-^( _r-*-' ^ J

^j-C ^ jP *
^J~~1a -^
O 'j~
4) j l
^f*J C -
^Jk -A 5 jjfe T "< r\ s C_^-J

*J o y^ oy^y>
/1*L J U jjT* li ^ L - J l
y^>- <y\>y 3 o y ^
L *J
j '* C f^ yj
j> L -
( J ^ \ j y^>-
*\\syi j *
l* ^l-jJ
jU aL-j j
j*
U_^ * c* _J.l j > > * I jb
oywi.LI
j * j\
J~YI ^ j
*JL* jJfcj ^j^l w ^ -? UU 4j-X |J| <J|

\jr*Xi
O-3^ - ^ j l k L - J l y U_j l5-*^^.? * * ^ I lj ^ÛJl vjUj ^c/!!

\Jo - j y
V yJ'
* i4 JJ> l l3
(jl-V (j-^ -
V^v^t V^?6 *
. ^Jj
A-taJL_Jl <_jl^>YlJ\ (Jl J < _ p l* * ^ 5 * " * * Cj *j j j ^
[l]
182
M etin d e hep noktasi 2 dm tt. z.
6 8 2 (1283-1284) ylnda Bereke ailesinde tahta otu ran Tdan Mengii tarafndan [1] eliler geldi,eliler o n u n M slm an o ld u u n u h a b e r veriyorlar, Hanln k u tlu y o rla r idi. Bunlar kpak fakhlerinden idiler. Birinin ad M ecdeddin Ata, dieri nin ad da N u re d d in idi, ellerinde Mool yazsile yazlm m e k tup v a r idi, m ek tu p Arapaya terc m e o lundu. M azm un u M slm an o ldu unu , tahta ktn, din eriatlerini, M sl m anlarn trelerini y erin e getirdiini bildiriyor idi, elilikle gelen Fakihler hac kasdile gelm ekle m e b r u r olan [2] hacce m saade olunm asn tavsiye etmiti. Eliler, T d an M ennn sultandan, M slm an ad ile bir ad taklmas, din dmanlarile v u ru m a k iin biri halifenin, dieri sultann olm ak zere iki sancak gnderilm esini istediini de azdan syle milerdir. Sultan zik ro lu n a n Fakihleri Hicaz erife gnderdi, oradan dn d k leri z a m a n da pek gzel bir halde m em lek et lerine iade etti.
[1] T d an Meng, T u d a M e n k Tta M en g h e p birdir Iz. [2] D r st olm akla m a k b u le geecek olan z.
183
METNN ASLI
J ftjjJ -l
jU
'^ 4 rrC f
J - '- ^ > 3
( ^ AT
) IjJ j
SJjt -k-L ^ 1 5 1
*
C^^y*
yj Lf j \j-*a^-lj
Lj
&"j
c^ju cUlil
*f
lll5^Lv|V jI Jc-
^ ilr-J'-^- ^ * a J y~x
^s^\
J* ^j-u-L-j jl
o& C jL^
o j** ^1j~*
j
l^ s jJl Jc- j ^ j l j >-Jil

c
\} j
LJ
41*^. j l jlkJLJl JL . 4)1 py-i-ll j *

I^j * _ j j l ^ ^ ~ l Jl
^ j
i j ^ -i^ li aII.jUjlj II
j'{ ^
}-\
J r li L.\kL. U itj L ili- UJit ^
< jx .
J __j
^ * >
-j^l cl^-Jl jU JJl
* l_ lr-| Lv^-
J* r^ J^ * Jl f^ y -
[1 ] Y azm ad a J . j eksik olm akla
M ellif
tarafndan ilve olunm utur. Iz. j kalm tr. Iz.
[2 ] M etin d e <-U J ._/ j l j x > dm , yalnz 184
6 8 2 ylnda sultan b y k Seyfeddin Balaban Halebi ile Muzafferddin Musa bin Grsay Tdan Meng, N u g a y ve Kayd u y a eli gnderdi, yanlarnda Em r Futugan ile em seddin Ebievarp ta var idi. CNGZ HAN, OLU CC HAN, OLU BATU, OLU TOAN, OLU T U D A N M EN G U N N MAL EYALET H ANLIIND AN EKLMESNE DAR.
686 ( 1 2 8 7 - 1 2 8 8 ) ylnda Tdan M eng sersemlikle, [1] m em leket ilerini g rm eden yz evirm ek, ehyler ve Fa kirler ile nisbet peyda edip bitler ve salihlerden ay rlm a mak, oa bedel az eye kani olm ak gibi haller gsterdi. O n a byle olmaz, m em leketin zapt rapt iin h e r halde bir padiaha ihtiya vardr, denildi, o da tahttan inip kardei olu T ulabugay tahla karlmasn tavsiye etti, b u n d a n dolay gnl ho oldu, Bu h u susa H a tu nlar [2], kardeleri, amcalar, hsmlar ve etrafndaki has h adem esi m u vafakat gsterdiler. Tdan M en g n u n H anlk m ddeti be sen e k a d ard r z Meng, S araytem ir ve S kay adl oullar vardr.
[1] Veya delilikle - C a m i ttev arih z. [21 Yani p ren s esler z.

185
METNN ASLI
jS
J I J.l\
jaJj
jU
,yj\ cyj
( jlkLJl )
t _jl*
( W
J
^J
L^j
j U Jl 5 *
.
^
^
J-J. (jl-Jl er-Âj j^*Vl
jU- j-d>* ^
0*..H Cf.
a1 .
^'A
J '*
J l ^ ' L ^ 5Sdai ^ ^ l l l j c J^C^ ^

^y^\j AJ\ 1 *
j U Jr& \ (
l J
. w j i j iU i f Vij .^ J ij im j
<Sojli J r j
a >% !*iU sj 1 j0^\T <u-l
Alt J y 05 A)ljLit cT^-J cUU y 4 Ji' dJJJ.1 j4 J l j J!sS^\ y ^ _^w jJL
J&
y*
4 ] j
(jZ
dy*- <C-l S --
[3]
. i2 i
j /
. [ j ^
l c
186
CNGZ HAN, OLU CC HAN, OLU BATU, OLU TOAN, OLU MENG TEMR, OLU T U LA B U A N IN MAL EYALETNDE BEREKE TA H TINA IKMASINA VE KREL [1] EYALETN GARET ETMEK ZERE ORAYA GTMESNE DAR
686 ylnda T u lab u a amcas T u d an M en g yerine Han oldu, Krel [2 eyaletini y am a ve o rada b u lu n a n la r ile cenk etm ek kastile hazrland, askerlerile o ra y a re van oldu. N ogaya da adam g nderip Krel eyaletini y a m a iin y an n daki askerlerile b e ra b e r gelmesini emretti, N ogay yan n d ak i tm enler [3] ile geldi. H er ikisinin dilekleri hsl oldu. H er taraftan apula tler, dilediklerini y a m a ettiler, diledikle rini ldrdler, d nd ler. K bast, k a rla r oald, yollarda y r m e k gleti. N o gay maiyetile ondan ayrld, klakla rna doru gitti. G e rek kendisi, g erek ard nca gidenlerin hepsi salimen vasl oldular. Tulabua ise c a d deden sapt, sarp, otsuz, susuz llere dt. Kendisi ve askeri p ek ok sk n tya ve darla tutu lm ak la b era b e r s o u u n iddetinden, zahiresizlikten askerin ou helk oldu. Ancak bir az kurtuldu, bu h u s u s T ulaboann pek g c n e gitti. N ogayn, askerlerini helk etmek, ve kabile ve airetlerinin n a m niann b ra k m am ak m aksadile tertip ettii bir d b ara ve hile oldn tevehh m etti. Y reine bir kin dodu, fenal iinde saklad. n k kendisi ve ask eri yle bir skntya tu tu ldular ki binek atlarnn, y anlarn da b u lu n d u rd u k la r tazlarn, hatt onlar d an alktan lenlerinin de etlerini y em ee n a ar kalm lard. Tulaboa adam larile b erab er N ogaya sui kastte b u lu n m a k h u s u s u n d a uyutular, nitekim zaman gelince onu m ahallinde zikredeceiz.________
[1, 2] Kradan muhaffef olmal. Kral Macar Kiraldr. L ehistan Ki ralna da Kral denir. Telfikulahbar. N u v v ey r de kf ile Krek, K rako y a n i Krakoftur m etin d e de byledir. z. [3] O rd u on bin n efere ayrlr ki b u n la ra t m e n derler. T m e n aas b u o rd u n u n k u m a n d a n d r , m a iy e tinde bin nefere k u m a n d a e den mini aas (binba), yz n efere k u m a n d a eden yzba (yzba), on kiiye k u m a n d a eden onaas (onba) vardr z.
187
METNN ASLI
jo -
L*-
( j;
, j j jC ^ 1 * ^
Lj Mj <jULc j f j
\jtA JJCJI
J l tjK *J <5' ' j
JU-lJl
j^ j
j _d* jL\j y
j
{j* U pjc. Lo yr lU Jc
4i^ ^-) L ^J j 5*^J _ ^ """^ * 1 ,1 i
V*
l,J \*,y jL_3 J^^Jl jj
Jc- ojUlJc-
l. .. ^ J '( jj> -LLc-^^3
l^lÛl^Lsj IJl l* \yy. ^^jlcVl \y-^j JL-aiIljUl^ j oJH c- JjJ-JI 4c 4 c-y J-as * _.'1 5 ^jaJl ^.- i - 1 j ^J.i]Ioj ls ^ j * tll_iJ\
J l .jl 3 * ' * " ^
_a Z -o U j> 1 7 Zi\ aJI ^
jLoj <Sj ^y J b j ja UL- 0L>y oLl* -iU -^jc- 1 ^3

Cjji *-u. j Oj- ..* 7 .1 1 ^LiJlj ^ ji^ \
,j* laJlj ctlLdll 4j\c e>J^L*-J 4 L * J <i.yj j$ py~ * J -lji V j.__ j_
j^ji jl
3
^^>*
l _ cdjyJ j-^4j \^~* ^ *- S i J*$ Ic 1 4-._j j \ ^ y 3 U >M T Jp 4I U . d-Uij j~tll (*f^-?,s

.
jjJ-iJl 6-LlJl ^ja o < J l j I ^Jl

j U \ <Ci. <\SS ,J oJ a;----.U
1 j jA*Jl a ! l o^/Llc 'l'
ijc -y J *3 Jfc 4;US| * jjJ t
Vc_j^- Jf^
. l Jl
11 1 S jli'l A. [2 ]M etinde j l - } d r z. | 3 | ;^ cy.l A. [4] s y i l l A. [5 ] M etinde i j i l tir Iz.

188
CNGZ HAN, OLU C, OLU BATU, OLU TOAN OLU MENKTEMR, OLU, MAL EYALETNDE TATAR H A N I TULABO ANIN LDRLMESNE DAR 6 9 0 (1291) ylnda Bereke tahtna oturan Tatar H m Tulab a ldrld. Sebebi u ki y u k a r d a zikrettiimiz vehile Krel savana Nogay ile b e r a b e r gitmi idi, h erbiri ilerini bitir dikten sonra m akam larna, k'aklarn a d n m le r idi. N o gay dz yolu tutmu, askeri ile salimen vsl olm u idi. Tulabua bilakis etin yollar tutm akla izah ettiimiz zere maiyetinden pek ou alktan, souklan, yollarda a rm a k tan helk olmu idi. T u lab u a b onlardan b ih u zu r olm akla N o gay ile aralarnda d m anlk p ey da c-ldu,hncn N ogayda top lad, ona suikastte b u lun m a iyice k u rd u . Bu h u s u s u etrafn daki srdalar, k end i tarafne geen M engtem r evlt'arile karar/atrd. N ogay zam an g rm , i snam , hile i le rin d e uyan k bir behadr idi. [1] Tulab uann k endi h a k k n d a b es lemi odu u hncn, k u r d u u tuza, asker toplad k u la na git:i. (Tulabua hilesine balad, onu ld rm ek iin as ker toplamala m egul oldu). Noay talep iin bir adam g n derdi, onunla bir h u s u s ta m av erey e ihtiya hsl, b u lu n m a s lzm o ld u u n u ifade etti. Buna kar N ogay da baka bir suretle hileye balayp T ulabu an n validesine m ektu p g n d e r di. fcu olun gen bir handr, ona t verm ek; devet kai delerini salam klm aa, kanlar ve girenleri bir k a ra r al tna alm aa ait ileri retm ek zm nn da baz srler h ab e r verm e k b o y n u m u n b o rc u d u r, bu srlar, yalnz k en disinden bakasnn muttali olamyaca ten ha y e rd e ifade edebile ceim iin m lkat zam a n n d a pek az kim se b u lu n u p etra fnda toplad ask e rlerd e n bir ferdin b u lu n m am asn arzu
[11 Bereke H ann h a n l n d a n b u vakte k ad ar tecr be g rm , Cingiz oullar arasn da sz geer kart bir k u r t idi. Iz.
189-
A lt n O rd u tarihine ait metinler
ederimgibi ifadeler ile kadn re y ine meylettirdi, m ek tu b u ile o n u n aldatt. Kadn oluna N o gay ile bulum asn, szlerini dinlemesini tavsiye etti O n u N ogay h a k k n d a k i suikastinden vazgeirdi. B un un ze rin e T u labu a o n u n iin toplad as kerleri datt, so n ra adam gnderip N oay istedi. Nogayda a sk e r toplayp yola hazrland, M enktem ir oullarndan ka fadarlar olan Tokta, b rl k S ara y b u a ve T d an a adam gn derdi, ardnd an yetim elerini emretti. K onak yerlerinin arala rn ksaltarak hzl y r d . Toplant yeri olan T ulaboann olduu yere yaklanca y a n n d ak i a sk e r ile H anzadeleri Tokta ve kardalerini p u s u d a brakt. Az bir nefer ile T u lab ua ca nibine gitti. T u labu a em in ve m utm ain olarak M enktem ir oullar olan Algoy, Torulca, Malagan, Kadan, Kotugan ile b erab er karlad Bu olanlar [1] T u lab u a n n can birader leri, Noayn m uhalifleri idiler. Artk Tulabua ile Nogay bulutular, T u lab u a gafil ve N ogay i le m k le m e ve m a v ere ile m egul ik en d m anlar bir u u rd a n zerin e at sal dlar, Sel gibi yetip apanszn ullandlar. T u lab u a h ay ret iinde kald, N ogayn m u h k e m bir surette yapt hile ve d u bara tuzana dt. Asker ise d u ru p bakyorlar, N ogayn em rini bekliyorlard, N o gay ileri v aru p Tulabua ile yanndaki o lanlar atlarndan indirilm elerini em retm ek le as k e rle r hem an onlar atlarndan indirdiler. B alanm alarn da b u y u rm a k la onlar sk sk baladlar. Bundan so n ra Nogay Toktaya hi taben Bu adam bab a n n hanln ele geirip seni ondan m a h ru m etti, bu olanlar da seni tutup ld rm ek h u s u s u n d a onunla uyutular. te ben onlar san a teslim ediyorum , dile diin gibi onlar ldr dedi. Bu sz zerine onlarn balar rtld, arka k em ikleri krld, bu yolda ld r len olanlar Tulabua, algoy, Torulca, Malagan, Kadan, K otugan idi.
[1] Cingizlilerde h a n oullarna olan denir. z.

190
METNN ASLI
3 .
^
C f. ^ ^
3 ^
(s,
^ y
O1 .
J^
^ * -^ S
J j3 \
J ' J^ u *
Û)^1 3 jIc j .
cUL-j oIt * -<j uU* J l l^ - y j5^*ldU<9

^ j*Lrfj j
I V^* 1 1 * 5j 4-Jl <-c
jL -j L
J J l
Ul e^ ^ 1 * )
4-Jj _ J 4 * \ >
[21
cL^t~Jl _. \ J ot*>"J***
{-'" .
l^
J., I~ll j ^ ^ l 4 - y e * J 3 4 * -*
* J^3
jC l V jlj O a J <Jl,^0^5 l;
.J3 " ( j 4 j^ "-'^ J^" (3 ^ ^ ^ Jo&lU ^ j U x _ * l>j-
4j J i <3
".
ûi-jj o ^ 3 4Lj J l ^ j ^ t li l A 4 j1_J LLlMr
eJjJLl ^ ^ <I 77) 3 ^ 4 j1 \(*^-* 4^C-_\1~J J --- -j\ f ^JtiiL*A* lp \,jl \ _ ^
V ij ')\j o41^4^c.^ J 1jS ^ ^ 1*j~a- o_jLM^ l*

<M JU
JlcI J
l y -
j1 j
4^Tl* j^L * a ,*
< J-C . .Jj c

j
< ^ \ J
o
<^=_aJ
llj
- l L "^ -
(J V l a] l^-A ,jl
0j-3 -a j y v j
c Jli <J| 1$*^ ^jJl
L -J l
Ap-1
jj^J V j ^r . ^r4 * _3
' z\ji\
5 <^sly U._dj J t
J ^J^3
1 -V ^ J U I J f l *
<dL-^
1 j dil. Jl
<1^J j
L?-)l
^ j\
li^ T i j j 4jJ U* ^ c.
f^^* 4_î l
J l Ju j l j 0j C ^ II24I3 P j <Ul j ^ U
o lm a kle M e llif il v e etm itir. [3] M e tin d e [ 5] N u v e y r, z.
^^-Jl ^ ^ a&I ^ 4) IâpcJo jL ^ J

[ i ] Y azm ad a JUL ^ [2] M e tin nshas [4] U^-iJl
C r
eksik
d ir. z.
b aslm tr. Iz. Cam itte-
M e in nshas a , 3 b j
ajâf-
; j - i d ir. Iz. ^La^ < *^ !j d ir.
varih. M e tin nshas a -it
[6] T rn a k i in d e k ile r
N u v e y r ve Cam i tcevarih 'de vard r, fakat m etinde yoktur. z. [7 ] A . ^v-1

191
A ltn O rd u tarihine a t metinler
Jjol ^-ll Ui^j j j j ^ j i S 4_js-\_jUa!t
^y* L *j i jL
JjLil
i M
y3
4^- r " - *J
LJU Ja ^ Lul L A zJ jl_-j LjM j lj.ITj^-ls

j : Jk1j > jV_jI
^ Iy1 1* ^* 1 r? "^ /^ '* * j~^3 _J 4^
jii j j'->j_j ^
jLz-'i/ij ^ j J - i J
i> > vr ^ <JxU ^Jl oL* -X 3 jC-jJi

e^-2
jL Vl
^ y ^ <*j\
U^ |J l9 ^
c*s*^ l 5
UjJ
r f a j j\ t\j j
| v * J yl (4)_}-=- ^ 4*a jj>Jill _ > _ j5 C j> iVjlj 1 jM T Jljrl ^ 1 ^

Ll;)
dr. M.
* -iy
[ 3 ] M etinde U dir. Iz. [] Bu ibare
teseniye sigasiledir. Iz.
[4] M etin
[ 5 ] M etindeki lilsC i.j zaittir. N itek im
N uvveyarde yoktur. Iz. eder.
T u lab u an n M en g tem irin olu olm adna dellet tev aih d e k ardeinin o lu d u r deniyor. Iz.
192
N itek im C am it-
[7 ] M etinde C j j S ^ baslm tr z.
CNGZHAN OLU CC H AN OLU B A TU OLU TOAN OLU MENGTEMR OLU T O K T A N IN [l] HANLIA GEMES 6 9 0 ylnda T ulabuadan sonra Tokta imal eyaleti han l na geti. Vaktaki Nogay, h k m e ti y o lu n a k o y u p T oktam n eline verdi. Kendisile birlik olan kardeleri B rl k ve Sara boa ve Tudan y a n m a koydu. te kard elerin senin hizm e tinde b ulu nuy orlar, onlara ltuf ile m u am ele et. diye tavsiye etti, N ogay (m eram na erdikten sonra) m a k a m n a dnd. Tulabua Nogay istem ek zere ad a m gnderdii za m a n kendisini telef etm ek h u s u s u n d a T u labu a ile birlik olan Mir zalardan dilgir olmakla izaleleri h u s u s u n a k a r a r verdi, nite kim onu (mahallinde) zikredeceiz.
[1) Totoh, Toton, Totak, Tohutan, Tokta h e p birdir z.
13
193
jlcij
{ j jU- ^
lr U* I/ ^c ^ 1* lr Uai? ^Cf
J i ^ l j>L li^\r a*j tUUlJ Uails (j~k (

4 j c
(3 (^ 5*1 .) 4 ^ ' U.j * v \c (jv*--> *C -J^3

ro l ^
a* jjO iuU 4*y-\ ^
jj
, .
1 ^
Uj5C*-< I_j-Î IjjIS'(j')!
^Jp-1 oN^t <J3j jl-^J l*1 . 4 v J ^J)_j <,1 ,1. J l

5 ' x ~~ CKU j-ii
_
^J
j\c_j L \_/jJc < 1c
<Jl <Lc-C _J_ Jl-J L
[ \ ] M etinde
194
yerine i j baslm tr. Iz. [ T] M etinde i - dmcr. z.
TO K TANIN ADLARI GEEN BEYLER HELK ETMES 692 (1292 - 1293) ylnda N ogay, kars Baylak h a tu n u bir m ektu pla Tokta H ana gnderdi, ona bir takm em irler verdi. Kadn o rd u y a vsl olunca Tokta on u izzet ve ik ra m ile k a r lad, ona ziyafetler tertip etti, h ediyeler verdi, gn lerc e ziyafette b ulund u, sonra gelm esinin sebebini sordu, kadn o na u cevab v e r d i; Baban (Nogay) hanlnn yolunda biraz tiken kalmtr, y o lu n u temizlesin dedi. Bu sz zerine Tokta o tikenin ne o ld u u n u sordu, kadn, N ogayn kendisine isimlerini sayd beylerin b ire r b ire r adlarn verdi, onlar Kilitkay, Yotuk, K a raky k, Macar, Barintokta, Kbi, Yok, Turatem ir, Altemr, Tuka, Baytara, Bay Meliklemir, Bay Tuktemir. Bay G u r aktac, [1] Baruh, M alcuku, Burul, G ncik Sodak, Karain, Haeri, taka, Bayanc* olup Nogay aleyh in d e T u labua ile birlik olm ular idi. Vaktaki kadn bu m e k tu b u Toktaya tebli etti, b u szleri syledi. Tokta bu mirzalar b ire r birer istedi, Hepsini de ld rd . B unun zerine Baylak H atun N ogaya dnd, onlarn ld r ld n bildirdi. Aartk N oayn i sknts zail, kalbi m u tm a in oldu, k o rk u s u kal m ad. Ne are ki oullar, to ru nlar ta h a k k m e baladlar. N oayn e rk ek evld vard, o n lard a n eke ile T ekenin analar bir, T urayn anas ayr idi, T uulca adl bir kz, bir de kznn Aktac adl bir olu vard, b u kzn M nck olu Taz adl, birine vermiti, b u n la rn evketleri k u v v e t buldu, m eh ab e t v e satvetleri gnllerde y e r etti.
[I] Ahta At, Aktac h u s u s u n d a z.
m ira h u r
d e m e k t ir z.
[2] Nogay l d r m e k
1 95
METNN ASLI
^
Ogflk i-Ull J l ^ 1^ V L IflalfiJ L T j ^Jlii
^
AajI ^ i
3^ _jVl J l Z*L^_)
fjc-
<~-y j#>- ( *\\X <1-,

A -L c- 1 ^
m,
^ J l
_* * j
y u ^ 1.11
w-*3^ ^HJlj ^LJajl^ l^ J Jl=-lj J 03 ^ *^1 ti J
4C ~ * 9i ) _ j *
U j J llj 4IZ9 i l J l I j iA l)
< A L ? c U (j* j l ( jW-U -\ A A Jl
4^-j* *_y^ 1
i t3^_ ^
-A * 'f y L 5^
^JL-^l & -A a A j JjI 1 -c J j <*i) Jc. li M *> I > -^ 1 ? L**?"
-\s>-\^ -V j j
'sj> J'j_) j.1^ LV^j Isj fc- ^ _ j
j)l i')lj)l\ly> < d jt j oiVjl iV ^ \j iMjl ^ > <Mj tf_>-! l ^ l (j* jli **i
^ ^ ^~3y^ e* -el
^ _j ^ U v ,
[ 1 ] N uveyr, m etin nshasnda *1 de d ir. Iz.

196
vardr. z. | 2 |
N uveyr, m etinde
693 (1293 - 1294) Ylnda imal diyarnd a bir ok tatar lara h kim olan Cingiz Han olu Cci olu Moul [1] olu Tatar olu N o g a y - k i on un bu taraflarda k u v v e t v e e v k e tini zikretmitik - Padiahlar M engtem irin kars iek H a tu n u ldrd. n k kadn, M engtem ir, ond an so nra tahta geen Tdat M eng ve T u l b u a m n hanlklar za m an n d a tatarlara ta h a k k m edip insaf brak m a k la halk ayak altna almas pek ar gelmi, bu so uk tah ak k m leri ta h a m m l tarm olmakla N o g a y a ikyet o lu n m u idi. B unu n ze rin e N ogay onun boulm asn emretti, _emri vehile bouldu, onunla b era b e r iek H atuna snup em irlerini tenfiz, ilerini tervi ed en Beytara adl bir bey de ldrld.
[1] C am i ttev arih te Buval, Bukaldr, hepsi birdir.
z.
197
METNN ASLI
<y.
O ",
{?. ~*~?-y
ls^ )
Jlf-Jl
tij
->* ^~~ ^'/î
cjlk^V^mr^
*u-j& l
-tej j t ) l ^
j j U=TJJ j ^ j OUSS- _i llSj îo- < il= > cU j^l ^JLc w lJ)_j ^
Xai-,f
eJu ^ J J k J * ^ ^ - 1
jU &
*Jc.y
<^-l lav'ljl
i_yL ^
jv\
_ ll5 _ j Z * i^ d
jl> /'ls
Jl
[ l ] TeJfikuJahbar. m etinde l i % 'j yoktur Iz, [ 2 ] B aytara ad bayakar olm a ld r. T elfik u lah b ar z.
198
MAL EYALETNDE TA TA R H ANI OLAN TOKTA LE ZKR GEEN N O G AY ARASINDA LK MUHALEFETE DAR 6 9 7 (1267-1298) Ylnda B erek e ailesi h an M eng tem ir olu Tokta ile Noay arasnda m u halefet balad, b u m u h a le fetin bir takm sebepleri vard, biri udur: N o g a y n kars Baylak Hatun oullar eke ile T ek enin yapdklar fenalklar dan, onu h akir grm elerinden dolay o ullarndan iine bir tasa d t [1]. B undan nai T oktaya ad am g n d erip Toktay bu ikisine kar kkrtt. Dier biri de u d u r : Toktann baz em irleri duydu klar bir h u s u s ta n dolay ilerine k o rk u d m ek le ondan ayrlmlar, N o g a y a snmlard, N ogay da bunlar kabul etti ve iyilikle karlad, kendi to p raklarn a yerletirdi, M nck olu Taz adl bir b eye kzn verdi. T o k ta da gnderdii m ektupta onlar N ogaydan istedi, N ogay b u n lar verm em ekle Toktay fkelendirdi, kzdrd. Tokta ona bir eli gnderdi, eliye bir av u toprak, bir sapan, bir ok verdi, eli gelip y an nd aki eyleri ona gsterdi. N ogay Bu m ek tup bir haberi m u tazam m n, rem z ve iaret tarikile bir eyi m beyyindir d iyerek M everet a s h a b n d a n olan cemaatinin byklerini, asker reislerini toplad, Bu iarete n e m an a veriyorsunuz? Tokta, toprak, ok, sap a n g n d e r m ek le ne dem ek istiyor? D iy erek Toktann m u ra d n is tifsar etti, h er biri birer sz sylediler. Akllar erdii, gleri yettii kadar bir tevilde b u lu n d u lar, N ogay Am aca rast ge tiremediniz. Ne istediini ne d e m e k o ld u u n u bulam adnz; ben size ne dem ek istediini h a b e r v e re y im ; g n l n n iindekini bildireyim ; Sapan ile, siz y er altna girseniz ben sizi b u sapan ile k arrm ; ok ile, siz gk y z n e ksanz y ine ben sizi bu ok ile y ere i n d i r i r i m ; toprak ile elim den bir trl k urtulm ak m m k n deildir, h em en b ir yer seip
[1] Veya oullarndan nefret d u y d u .
z.
199
bulualm d em ek istiyor dedi. O nlar N ogayn tevilinide rastgetirdiini, Toktann ne d em ek istediini iyice anladn a n ladlar; Eli de b u h u s u s u teyit etmekle iin farkna v a r dlar. N o gay eliyi iade etti, dedi ki: Toktaya syle, atlarmz susamtr, onlar Ten s u y u n d a n sulam ak istiyoruz.. Ten s u yu Saray yaknndadr, o rada Toktann konaklar vardr. El i b u h ab e ri alp o ra d an ayrld, Toktaya varp hali bildirdirdi. Tokta da tedarik e balad, askerlerini toplad, cemaati ni hazrlad. N o gay ile b u lu u p sava kastile k o n a k ko n ak y r d .
200
METNN ASLI
^ j
j\j j ^lc ^ Z+s <-U U jZ SCl* ^> aiU
jl ll tilU iJiL (j\ i
*1-01 ^ i
1-01 ( A\V 4l_- ( j
lS ^ > -H -Jj
(j-aô j l
^^ w
^ ^
>
r
^f-y
:
j j * ^ 3 ^*
^_A N L.i-jj
^J ^ ' 3 o *^ \ j *L-Vl l^ J l^ t l j 4 L ^ - 1 I L i L 1^-*'

, /
t
<j^ 3 pi'J ^ 4 *-c--y J l I
3 ojf9j[] -C c-
ajJ^ J - j l *CfcLilstL ^ ,1jlL U1
(d
(n^
Ll_^ ^-^J ^y~J Ol J- J^ J

4)l^jJl aJ^J ,jl J i *uU - <jc *U
^ îLas-l^ d -
k i-li a l . v^l^ *C
O l <Jj -_JI C U- l-îi ^jl^r jj-* <Js-5j ,__;LiJ
cia ^ pAlt-L J 2 3 A j
^ j*
W1 ,? jV.l\ if*
A-1JIj ÎjrJl J U jL j-aJl j' U JU X* _r^ Lkils
-^.
'^jC>
-xp-l^
(Jll? ^jlj^l_j
-> L*j o ljL iV l JU -j VH. -5
^c ^^=*"1 Lij - ^ i ^r ^=r' 1-j. pS^Lsl J^ *' J ' ^
J _ j 1 J}\ 1 *1 j ^ il lA^- j^ z j jr\ ji-\ J l LLJs 3jL-j ij?d (*&j jtc j y*^" 3 oL^l \ j\ 1_Û$
jl_J (JyLs IjLiJJl Va\j ^ 1 )1 j^\ j L j j l p ljjl^-1
y*-) J*J3 O-iC- -i.5 lli*P-j\ UzjiialJS J 5 j -A jtZ l IJ ^~^3
jJl ^W 4 ^ta>
t > ~ At-I_j
lal! j l _ ?
[l]
A ynde Cj J l'S i dir. Jz. [ 2 ] Ayn ve N uveyrdc w <l-lj yoktur Iz.

201
TOKTA LE NOGAY ARASINDA LK V A K AYA DAR 697 ylnde M engtem ir olu Tatar Hani Tokta, N ogay ve ou llan kendisine m uhalefette srarlarn gsterdikleri ve m u halifleri arasnda b u lu n d u k la r iin, onlara k ar y r d . n k Nogay bir m d d etten b eri Bereke ailesine el uzatarak m em lekette hkim kesilmiti. H a nla rdan h o n u t olmadn tah tndan indirir, dilediini tahta geirirdi. (Ast astk, kestii kestik idi) nitekim b u n u zikrettik. Nogay, b u halde devam, bu ayalette h k im kalm a istiyordu. Tokta ise o n u n h k m altnda kalm asna razi deildi, ite b u n d a n dolay Nogay ile gerekten v u r u m a k istedi, savam a iyiden iyiye kurdu. N ogay ve oullar, Toktayn kendilerine kar yrm esini, kendilerile s a v a m a a azm etm esini h a b e r aldlar. Nogay ya nndaki askerleri, h k m altnd aki tum anlarn, damad Mnc k olu Taz, Kaan olu Tunguz, K orum u olu Abac, k a r dei Karain, kard eleri Yanc; Maci, Sudun, Alaca, Sana, Kuup, Salgay, Ak, G n c k , ubu tgay, T rkeri.K utluboa, Moultay gibi tedenberi k en disine tbi olup sefere knca m u tatlar zere hazr olan k u m a n d a n la r toplad, b u n la r iki y z bin den ziyade atl ile geldiler. H er iki taraf birbirlerinin ze r lerine v a rm a k iin yola re v an oldular, Tokta ile N ogayn dairei h k m etleri a rasn d a Yasa Irm a nda [l] kar k arya cenge giritiler. Tokta ve ask e rleri krldlar, bozuldular, b o zgun lu k Ten rm ana k a d a r dayand, kimi s u y u geip kurtuldu, kimisi s uy a d p bou ldu . A sker ta r m a r oldu. Nogay, askerlerine k a an lar kovalam am alar, yaralya ilimemeleri h a k k n d a em irler verdi, ganimetleri, esirleri, len askerlerin arkasn d an s o y u p karlan ru b alar alp y e rin e dnd.
[II Akcan T. H. Anlalyor ki N og ayn dairei h k m e t i ce nu b R usy a h u d u d u olacaktr. Yasa rm a K entlan y ann da dr. K entlan Tokta ile Nogayn dairei h k m e t le r i a r a s n d a d r: Telfikulahbar.
202
METNN ASL
. *u-y j U^L j\a
^ i
_ >
jUdl iU* j t j d * {ji Ik L tUUI j\ c~k. -U ._J j l liJJj JLil^y

* Cj * J
( "V^V a!
, j ^ * ) ljj_j
ojb) IJÛT ll. jV jlJ
O * * ^ :)
l ^ ^ Ja-*lj
J'J> oL_S^j _
^ ^
V j -a
^ liUUil cUL" J t l5Û- j j C j d ili J t _r*-i _j^Jl e ^y)J)l e^)lj\j Je.y ^L_J AIju <S^~
4I ,JJj>-_} L - Ajj^T j l UiJ o^- ^1 ^ IJl "^tS^J
\i\>* O* 1 J ^ . C>
'-r* ? 3 ^y. ^_JLL
< J P = _ L * ^1 jlL
4 _ J
< j ?t 'J j J ^ J 1 .
< J\ f
o-u'-? t J ^ j W*"'
L jU J j i S f j k j
fj
aijj f\2* S^~ J\~ (^

_jf~ pt W ^J
< *= -L *7 J^ u aJ U -^l* 6 ^ r^ **C - -? lials
jL-_j ^ y k _3\ (jU *Z-j1^ ^s.y

y (jA ^
J^"^ c
V /" *^ _ ? l3y * ^ ^ ^ *5^ \ lx * ft*4 J

W llj ^LJJl -\i*l_j ^j"'^
.4 j1 sS (Jl ^W _j *
^ y*
[l]
N u v e y rd e
j*
d ir
I 2. 203
NOGAYIN KIZININ OLU AKTACININ KEFEDE LDRLMES

698 (1298 - 1299) ylnda Aktac Kefede ldrld, bu hdise yle oldu: dedesi N o g a y Tokta Han bozduktan sonra eyaletlerini [1] ald. Krmllardan, tarholunan vergiyi toplamak zere kznn olunu Krma gnderdi [2], Olu Kefeye geldi, Kefe stanbul ile Krm arasnda cinevizlilerin bir ehri idi. Aktac Kefelilerden ve rg iy i istedi, onlar Aktacy kebap ve arap ile konukladlar. Aktac kebab yedi, arab iti, tam serho olunca zerine atldlar, onu ldrdler. Aktacnn ldrld n dedesi N o g a y haber alnca (beylerinden Macinin mayetinde) gr bir asker gnderdi, askerler orasn yama ettiler, yaktlar, Krmllardan bir takmn ldrdler, orada bulunan mslman. Alan ve Frenk tacirlerini esir ettiler, mallarn aldlar, Sar Kerman, Krkeri [3[ Ker ve sair ehirleri talan ettiler.
[1] K rm kt'asn. K rm n m erk ezi Solgat ehri idi z. [2] nk o (Tokta) k rm k tasn ona (N o g a y a ?) bahetmiti. B ilein ce tahm inen drt bin atl ile E m r Kasra olu Tabrasda vard. M. [3] ft kale M.
204
METNN ASLI
UlX- Xs-y
!j filis i JZ* /
i ) Ij,!J
U . J L - <J^y j l lL'ij U T 4 _JjT 'Jdl

j ^111 JUl _i
Jl C.I <jl J .jls jMJI J t J_jX I U axi> iUI 1

4-i*
j^j _^
U T J\ J?-J ^ ^ IâI j * Iy>Skj ojfl*1 JU ._]lis _ y
Is
j d c J-jls O cy lr* ^ .? < w -^ 5 7f

C j*
L_* J y^\j
f ^ __-il vJ w A
l.tj
^ ^ jl
"* ^TfJ f* "3 ^ J --J
J ify
[i]
K ita b n kenarnda yle y a z ld r : ^ j r U l ^ - jmI < j< J I j l 1 -JLj.aj
,_ r j!j j V l <!jl o^l-* yazld r. M. [3 ] M etin de
s - t J . M . [ 2 ] * 1 ^ 1 Jj-I y j j yazld r. z.
kitap kenarnda
KURMU OLU ABACI LE KARDENN LDRLMES
698 ylnda Kurmu olu Abac ile kardei Karain l drlmtr; bu Kurmu oullar kardeti , her de imal ayaletinde byk kumandanlardan, Tmen sahiple rinden idi; mertebede, kumandanlkta, asker saysnda [1] N o gay gibiydi. Tokta enginde N o g a y ile birlik olarak onunla beraber bu cenkte hazr olmular, ona yardmda bulunmu lard. N ogayn lehine dnnce oullar Cek, Tek, Turay ta hakkme balad'ar, Kurumu oullar onlardan umduklarna eremediler, bundan do'ay aralarnda muhalefet ba gsterdi, artk Abac, Karain, Yani kardeler onlardan ayrlp Toktaya mail oldular. N o g a y ve oullar bu haberi alnca onlar geri evirmek, Toktaya snmalarn menetmek yolunda evla d olun Cek, Tek ve Turay gnderdi, her iki taraf kar karya gelip birbirile vurutular, araya gece girdi, onlar tabiyelerinde gecelediler. Karanlk basnca Kurmu oullar askerinden bin atlya kumanda eden Kotuu kap N og ay evldna snd. Sabah olunca onu ve askerlerini bulama dlar. Her iki taraftan hi biri dieri ile cenge girimedi, akam olunca Kurmu oullar ate, yaktlar dnmei tasmim etliler, N o g a y evld onlara haber gnderdi. Muhalefet ve muharebeye ne hacet! Biz birbirimizle hs mz, birbirimize yaknz, bize yakan evelki gibi dmanl brakp bar kararlatrmaktr, szlerile onlar okad ve aldatt. En kkleri olan Yaniyi meylettirmek istedi o da onlara meyletti, ondan kardelerini okayp dmanl brakarak bar istemesini istediler. Yani kardei Abacya, gidip szlerini bildirdi, onlar ile bulumak hususunda kar deini okad, kardei Abac Yaninin szn tuttu kendisi onlara giti, br kardei Karaine gelince o hepisinden ziya[1] V eya le v a zm v e m him m atnda
206
(yat, yaranda) z.
Zbdetlfikre - Beybera
de metin idi [1], askerlerinin idaresini deruhte etmiti, durdu, kardei e beraber gitmedi, gitmek hususunda validesile m ek tuplatlar, valideleri ona gidip bar kararlatrma tavsiye etti, oda kalkp gitti, Abac ve Karain kardalar N o a y o u l lar yanna varnca bunlar onlar ldrdler. Yani bunu sezdi, onlara dnmedi, belki kendini kurtard. N o a y oul lar Abac ile kardeinin Tmenlarn yama eltiler, pek ounu ldrmek, esir almak, kul etmekle bitirdiler. Artk evketleri kuvvetlendi, askerleri oald, elleri uzatld, ba kalarna, hatt babalarna bile galip geldiler.
[ 1] lerin incelik lerin i onlardan ziy a d e bilirdi iz.

207
METNN ASLI
^ ^ *^ -b j
i)lj\ <,y~\ j j ^ j
i
d r t/rlj' J^5 (
^
S "*
.c_^ <j
j
jjjblJaj \y^j Jîll jX ->
o_ ^ > -l îL * 1 y'fT^Jl*j
^ ^0 j j ^ j IIm ^_r*~J c 4 -*-* I j jl*J f l rai
I_*>I j jC-JlJ^^ ^ -V iJ W aJÎ^
j*
C^SS- <-j$ S *S J\ Ûl^\ Ljj < -5
j^ s C .
1 ^ -X -(2 3 _ j
wA^ fV* 1 ^3*fi~*
ÎTU
jV_jV J~ <a^S :\ ,\ ^ j
a^Vjlj 4-i-jj cLU i Jjj l LL Jl IjJUj ^ 3 jL r l J jl_ , Ik it Jl jUSh

_!.& ,j-
jI j
JJM <y>- U ('r'-jJ " J- 'j'L JJ)I pr1 '; -rT-? '- ^ rfr* -?1 l_?^b
l^pc**^3 .j 1 ^Njl Jl jl^-lj
^-Jl f
^.ks
j _/.*!
s
j j *Vjl oj-Jjj j'^
^V_jl f_r*^ _ ?( ^
^ j&ÛJ ^*-V\ y , j u j ^ i J l -A s > -I âII. ^ V

j J ^y
OLU?j
JJ&3 j l l ll'- i ] j
J jV lj
*^j5l
*-j_r~'j <_1-1 Jl U -U - b ^J
Îc- 1 ^ 3 <J^^ ^LiJl
^1 ._o^Âj j l *b
J <JsVj liU[l] r 4** has dr. 208 Jl - > ^ j dr.
j ^^Jl JL ^j^Nl $^3
**
^J-l (j^LI Jl Û <ll i\j 4co|ÎI j [ 4] U^JLmj

y3
N ite k im
jls^4>li jv^-l^5 Ulj ^ 1 <_.. l*

M e tin nshas
J ' jlil ^ ]c^"Vl

aada [3] 91 sayfada ns dir. Z . M e tin
* y-x j
dir. z . M etin
[2]
ibaresi va rd r.
ibaresi * j j u Iz, [4 ]
H a lb u k i aada w i -d ir.
M etin nshas
^ U j *^>1
h . [ 5 ] M e tin d e U .U
baslm tr.
z.
Zbdetllikre - Beybers
l 4.-0J IjL_-lJ 4-j-l A

X A
<^-y C jjf'j
|lj ,jal
i
c J J ,,_ X j UyA jl
^ tA -^ a J l JjOiJ A s * - <J| ^jjLil tU J -^

f j S 's y^j
4 h >
Jj ^J| jjL_j L j '^r-b
'u i.jj ^Vjl
lj>lj 4-i-lj (_^tU i l l e fC*!.' ' '^!^-? (**
M ti3" *
(**'->" lr* (J*
[l]
M e tin d e
>
J c yoktur.
T elfik u lah barda vardr.
z.
14
209
TOKTA H A N LE N O G A Y VE OULLARI ARASINDA [699] DA KNC VAK AYA VE NOGAY1N LDRLMESNE DAR
Bu yl (1299-1300) Mengtemir olu Tokta Nogaydan almak, (fke) ateinin kzgnln sndrmek zere N ogay ile savama tasmim etmiti, o srada N ogayn karlkl olarak biri birlerine gvendikleri beylerden bir takm ondan ayrl mlar, Toktaya snmlard. Bunlar Maci, Sudun, Ura, Akbua, Tayta idiler. Maiyetlerinde otuz bik atl vard. Bunlar ile Toktann azmi kavileti, ekimesi iddetlendi [1], bunun ze rine Tokta N o g a y v e o ul i ar m a kar y r m e e azmetti. Toktann onlara hcum edecei, sava iin saysz asker top lad, imdat iin asker kuvveti [ 2] tedarik ettii haberini aldlar. Toktann maiyetinde hanlardan, Tmen aalarndan Mrtet [3] Tokta, Mncik, Ceherkes, Yani, Salcuday, Yablak, Toloktemir, Akbuga, Altabua, Kamaz [4] ile kendi kardeleri Brlk, Saraybua Tdan, bir de N o g a y ordusundan Toktaya kap gelen beyler vard. Nitekim bunlar zikretmitik, N o g a y ve oullar Cek, Tek.Turay ile beyleri ve askeri atla rna bindiler,karlarna kmaa hazrlandlar.iki ordu arasn da bir gnlk mesafe kalnca N ogay, Tokla ile maiyeindeki ordunun nerede bulunduunu kefetmek zere yz atl Boa adl birini gnderdi, Boa uzaktan grndkte onlar abucak zerine yrdler, onu ortalarna aldlar, yanndakilerini l drdler, yalnz kendisi kurtulabilp geri dnd, Nogaya on larn basknna uradn haber verdi. Nogay, oullar ve yanndakiler ile atlarna bindiler, Kknlk denilen mahalde iki taraf karkarya geldi, Vurumaa baladlar, akam vakti oldukta bozgunluk N o g a y a dnd, oullar, askerleri bozu lup daldlar. N o g a y hi yerinden kmldamayp at stnde
[1] Yani bir ferde ba e m iy e c e k bir hale geldi. Iz. [2] O nlar ile vu rum ak iin kifayet m iktar asker Iz.^3] M ehur on tm en aalar Iz [4]M
210
ZbdetHikre - Beybers
sebat etti, kocalm, kalarnn kllar gzlerini rtm [1] yan ban alm, gc kesilmiti. Tokta ordusundan bir Rus geldi, N og ay ona kendisini bildirdi, [2] Ben Nogaym , beni ldrme, Toktaya gtr, onunla grlecek iim, kulak veri'ecek szm vardr dedi ise de Rus szne kulak asma d, hemen ban kesip Tokta Hana gtrd te N ogayn ba dedi. Tok'a Rusa N ogayn ba olduunu nereden bi liyorsun demesine kar Rus bizzat kendisi bana bildirdi, ldrlmesinden vazgem em i diledi, ona kulak asmadm, hemen iini bitirdim,, dedi. Tokta bundan dolay pek ziyade fkelendi, Rusun, an byk olan bir adama tecavz edip onu hana getirmedii iin ldrlmesini emretti, Rus ld rld, bir daha bu gibi fiile hibir kimsenin cesaret edememesi iin siyaset onun ldrlmesini icap ed er dedi. Tokta makamna dnd, arlk arzusuna ermi, dmanlarn yenmi olmakla pek ziyade sevinmiti. N o g a y oullarile ordusundan kurtulanlara gelince onlar gecenin bir vaklinde kendilerini gizlediler, Tokta ordu sunun kalabal arasnda saklandlar, kendilerini onlardan sanmalar iin onlarn parolalarile birbirlerini ardlar. Onlarn parolalar, onlar ile beraber vakada bulunanlarn hikye ettiklerine gre til, yayk,, [3] idi, o gece selmette kaldlar. Sabah karanlnda yola dtler, korkak, bozgun bir halde avdet ettiler. Kadnlarndan, ocuklarndan bir oklar, kalabalk bir halk esir edildi, tede, beride satla karld, byk ehirlere gnderildi, Msr diyarnda sultan ve emirler tacirlerin getirdikleri esirlerden bir cemaati satn aldlar, bun lar istekle slm dinine girdiler, elden geldii kadar seve seve namaz eda ettiler, milletin ve mmetin yardmclarndan oldular; Tanr, onlar kfr karanlklarndan iman nuruna karlmalar, peygamberin d'ni urunda keskin kl salla malar, slm rakmasn dikmeleri [4] iin yurtlarndan ay rlmasn, airetleri ve kardeleri tarafndan esir olunmas.n takd r buyurmutur. Aferin her eyin inceliklerini bilen o padiaha ki gecelerin, gndzlerin kuvvet v e saltanat yalnz onun elinded'r.
[11 Bundan dolay g rm e e takati y o k idi. z. [21 ld r lm e s in den korktuundan kurtulm ak m id ile k en d in i bild ird i tz. [3] til Volga, Y a y k Oral, rm aklardr. Iz. [4] M sl m a n l n ahrahn, ulu yolunu ortaya koym alar. z.
211
METNN ASLI
J *j ojM ( ^^
4*-*-
J - O
i tv*J
Uab tilUl > U d i U ^ / s

o
^ -A l
A..-
\+.E-
\ J lL 1 _ j cjlti i-Ml <*s-y

jjJ u ^ j Û juL jfc ' <>j)l \ y
yz jsL* (j*
!^ l ^
t-lU .1 ^^^- l^.i j

jl J 'j jl
U aJa_j Uj j l j
fj* ^ ^
j-* J (S~\*
!_* *Ci \ jJ L C -\ jf~UjJl^y*
g jS
ci'
J O ^ J S u lc.
_) L l
y A -\y
^p-_-j^. S y TJ>3 . 1 j^ lij <bl_* ^ S - / U ^ l JjLl-I^V

j+ Z & Z j 3 ^ 0^3 *
Juailj
^ j 4 ? ~ } CtatL*_J lja.lj -K ;y * O'L^jl ^ J
cUUI j ^ ) j j l * ^ - J
\^ -y
IL.JJlj
s j f j - J & j
y * \ j j \ \ jriJ\ al^V l^ j1 -*j
jL?LAj ^ ] JL4Jlyj>\S j
^< J
o_^-c-j j \<s*\j c>' J * J

Laic-- J jl
} ^ r o^j\ j <uc*
*_y
(j-jls 4?U *U* ^ Uj
jv^ lc- ^ j - t \ UJj ^-t^JjL-5 jd-jJl^v* 4*^ ^ j U aJj

< ^> '3 5^J ^ 4 i~'^ 'J !>* .j^ A - J
0
^ jl
k &j
(J^
'aJ~r
blîslcfcl ^ ^ -? -j V '-? _ j JvJl t
a 4 _L c.
<J^ j ^ ' 1
^ O
J^*l _ J j^*-^1 *2 ^ 9 ^
< *^ -1 ^ 5 ^
[l]
*>
J
M e tin
ll?*^ ^J
nshas UU dr.
k '~' ^ ^ y J** 5
^/-U ^ } arasndadr. z. [ 2 ] M etin d e Iz. [4J Telfik u la h b a r. M etin d
M e tin d e trnak iin dek iler Ik iL ile
l j l - u baslm tr z.r. [ 3 ] trnak iin dek iler
yoktur. z.
212
Z bdetlfikre - Beybers
4-. l 4m* J _ j Ife 4 1 & -J -1^4*1
j mS Lkfli? y
-c- y * M*-*4> J
o ls l^ j l s lWI J l ^ 1 J jt-ai" ^3 y
yt> i l i ^ ^ J .^ -
*C_j) 4--I j
_ ^ - J 4 ^ * J l { * 3 ^
Lc-Î ^
4*1 clU-U-l ^ IL* _j aIJU s 4_.jj ( j - l j 1jIj> -JJSj IkJs d -lU lJ l __âJ^5 <Ac, <J| ?1 J *" 'V J lL ^ 'I j \-AiA-i
LJs- 4 Ualis | lj j U l
wU-^Jl lA * J ^ * J c - (^ -U i"< .^ J J i ^ 4J 0J .a '^ Cj j j eLlC J &
^ ^ 4i*9 J ^ J * \ jz -y jV _ jI L I j *L*fr <JJac-J J t L -t j \ j J C j* j^ j ^ < r * 3 r * 0
J j j a L J l ^ - 0 o j z j 3j
<*\A ^
J l l k j i J c j _ j
\ j s \ Z j Uu y * 3 i- ^ fjA ^ jr ^ -tl j r***
\ y ^ \ } JJJ\ J *\ j v - J i *
p^- ^ t>*
I j j L - j cUT jv(^J 1 j-U j J*
J l IjJL>- _ Û aiVL Iy*-> j __c t J I
j^kjJl jl_ J l o^_aJ 1 y 51 j c\^ V ^ _ J *L_t
1^jL>0 _*jlp c l) l^Jb>- ^J\ *Jl
V^li*- A ^ a i l J
'^Vl(jl^-I_* ^ J J IIj l aJ
jb>c_s ^ 1 _A -l ^
4u, j ' i ^
\_jLiU-j ^5L-Ml jL i |*|-.
jltM l
. rLVJ JU!I jUJL- .JU ^JI fMJl lilUl
] ] ] M etin d e U ^ l f ^ . [ 2 ] M e tin basmas
iU iy o k t t r . N ite k im telfikulehbaada vardr. Iz. [3 ] M e iin d e l. J i _-l j j . j 'V baslIz.
^->1j dur. z .
mta. Iz. [4 ]
Telfik u lah bar M etin d e bu iki kelim eye bedel
baslm tr.
213
NOAYIN K OLU CEK LE KARDE TEK ARASINDA IKAN MUHALEFETE DAR
699 ylnda bu ikisi ihtilfa dtler, bu hdise yle oldu: Vakta ki bozgunluk dolaysile her ikisi de hkmet dairele rine dndler, ldrlmekten, esir olmaktan kurtulan boz gun askerleri de onlara dndler. Cek babasnn beyliinde mstakil oldu. Beylii kardeine vermeyip kendisine ayr d, bu ise T e k in in cann skt,onu gcendirdi [1], Tek Cekdan ayrlp cemaati ile beraber Toktaya varmak istedi. Bu gibi hususta unu syliyen Allah iin ne gzel sylemitir: Arkadana munsifane muamele etmediin vakit, o akl eder se [2] kendisini senden ayrlm bulursun. Senin ona zulum etmene bedel [3] kl azna binmekten [4] baka bir are kalmazsa onu gzne kestirir. Cek, Teknn kendisinden ayrlp uzaklamak hususun daki azmini haber ald, kendi aleyhine Toktaya yapaca yar dmdan korktu, ona kar gizlice bir heyet hazrlad. Bu hey et gecenin birinde onu adrnda ayarden hali buldular. z e rine varup her taraftan adr kuattlar, adr iinde onu snglediler, onu, ld sanarak braktlar-, dnp gittiler. Halbuki onda lm iyecek kadar bir dirilik kalm idi, bu hale kar ad rnda bir lk koptu. Ailesi v e etrafndaki hs hademe ara snda haykrmalar oldu, kardeine baskna uradn bildir m ee kotular. Bunun zerine Cek kardeinin halini bir sorucu, suikast edeni sezmediini iham edici vaziyetinde acele ile geldi, ziyareti suretinde yanina girdi, gnlnn ackl olduunu izhar etti, ona saldran heyeti soruturmaa balad, sngledikleri zaman onlar tanyp tanmadna dair haber
[1] nk istihkak hususunda aralarnda fark yok idi. z. [2] A k l etm ez ise insaf ile zulm ayram az. z. [3] V eya zulm nden kaup kurtulm ak iin. tz. [4] Yani teh lik e ve m uhataray gze aldrmaktan. z;
214
Zbdetlfikre - Beybers
sordu. Kardei ona Beni ldrenin benden sonra mddeti elbette^ uzamyacak, yav klndm mteakip o da yav k lnacak, evet sen onu benden daha iyi tanrsn, ite o, benim hatrm sormaa gelendir cevabm verdi. Cek kardeinin kendisine iaret etliini, bu hileyi, suikasti kendisine nisbet eylediini anlad, yanndan kt, var kuvvetini sarfederek ldrlmesini tamamjyacak el altndan bir adam gnderdi. Bu hal askerleri arasnda uyu buldu, hsmlar v e airetleri arasnda yayld, artk bu fiilini byk bir cinayet buldular. Kardeine kar suikasti v e ldrmei fena grdler kalple ri soudu, gnlleri krld, bir oklar ondan ayrldlar.
215
METNN ASLI
y \ 1 $ C jjtjS- \^j 4~-y S - j 'J l^L* Jl jjW L i U^-l viU 3_) j l j y Jdl *_Ll-l ( J S S UalaJ
<j\l*
y y
*C
ji JJJ oj^Ja
3
Uy ~ ^ - j i U^Jl "->.* ejJL p 4^-1 jj^ l^- j ll l^ <-1

J-* <3 _p <1 !^
^
j^ ^
jl j * .-.J l
*3^ ^Cjl U 4 ...^ a > <jl
jl cJl lil % _fi - 'l X > * \IjLii 4-j-Ij

* U I
. *
^ J s U l^
'j }
Lkflla.) A j jS l-*^g^J*c3Of- ^ ^Jk.*_Jlj^_jtj*

J l J=-
I_ j
j> - ^
JklJ
j t o j J H ) l (y
<iJ * J .l .s>e*
U jS J\'^~
ol* ^1 1 2^0 * ÛJl ^W O y, ^ |1 4jl <*L>- ^ 0=_) II o jlii ^ v^l ij~ ML~ J l jjL ^
*--jU- J6""iy* lS^-l l^lsU-ls 4 *i J-^CJ Ij -.jL3
L -l^
j-
Jr
^ ^ 4^-J "^J ^Jali-I

J _ jk ) ^ [l] zbeyr |^4( j l
y a - l 4 J U j _^jJa j u
f & s ' J * J ^ ' I J > ! tf-W

beyitlerindendendir, kendi iiri olm ak lbn izzere
Bu iir jJ . 1 j j - j l bnnu incihal [2| ederek
nindir, hamase M u a viye J J dr. l huzurunda j z. nk
okumutur z. [3] :U - I 216 M e tin J- j
M e tin d e o l* i- l
J>- ile slalanr z.

M e tin nshas
nshas
JS^ j .
[4 ] T elfik u la h ba r.
dr. z.
[ 5 ] M e tin d e
4J I -1
yazlm tr z.
Z bdetlfikre - Beybers
(JU<Jl
j S 'I
<ij i tiU j j-Xei ^.Ic jUL-'J *\Ju i-l iiU* ^ ^ -Ulj
4)JL. 'Jl *l I ^>-1 J m i
^ .
4&J V - l J t _>-*< IJ j f Is pr* 4 jjljj
M]
rr.J ^ ^
(Vf;jll >. iUi ^LiJ J ^ <U*
[ l ] M e t in d e ____ i y a z lm tr Iz . [i]
< !j
dr.
J l ____ i ile s r a la n r z , [2 j m z e k k e r d r.
M e t in d e h jy d r .
j * j Z .
M e t in d e
T e lfik u la h b a r d a
217
700 (1300-1301) Ylnda [1] imal eyaletinde, Bereke aile sinde Tatarlar iin zikredeceimiz bir hdise kt, yle ki N oayn olu Gek Hkmeti ele ald zaman oraya emirle rin byklerinden Tunguz adl bir naip [2] tayin etmiti. Gek kardei Tekyi ldrmei aklna koyunca Tunguz ondan soudu.O esnada ev ve lce zikrettiimiz gibi N ogay, kzTuulcay vermekle damat edindii Mnck olu Taz ile Tunguz Ulah ve Rus ktalarn yamaya gitmilerdi. Orduarile maksut olan mahalle revan oldular, birbirlerile yalnz kalnca eknn iini, cr'etini, kt gidiini grtler. "Bu adm kardeini brakmazsa bizi nasl brakabilir, [3] dediler, zerine varp anszn bastrma kararlatrdlar, makamna avdet ettiler. Askerlerinden biri bunlarn Ceky ldrmee karar v e r diklerini sezdi, hemen atna binip sratle o tarafa revan oldu, nasihat eklinde, fena niyeti bulunmyacak surette hali bildirdi. (Doruluu tebeyyn edip) ikisininde kendisini bastracaklarn anlaynca Cek hemen adamlarndan [4] 150 svari ile atna binip asker cemiyetgh olan Alan eyaletine can att, onlara sndi, aralarnda ikamet etti, naibi Tunguz ile damad Taz Ceknn (Menzilinde brakt) evleri ne gidip yama ettiler, evleri de basmlarsa da Ceky kam buldular. Ceknn Elan ayaletinde kald, lmeyip diri, baki olduu askerlere malm olunca bir oklar gizlice bana toplandlar, yannda hayli asker bulundu, kuvveti artt, Cek da Taz ve Tunguz ile savaa kalkt. ki taraf kar karya g e l dikte Cek onlara galebe ald, onlar krp geirdi, kalabalk larn datt, diledii kadar doyumluk ald, evlerini, doyum luklarn geri ald. Vakada bulunan bir zatn Tanr hakk iin bana [ 1] hikye ettiine gre kz karnda N o g a y kz Tuulca at stnde yiit erkekler ile beraber kardeile vurumutur, kocas v e maiyetindekiler bozulunca Toktaya,
[t] veya (701) y ln d a Iz. [2] V ezir z. [3] K ardeine m erham eti olm yan n b ize de m erham eti olm az. iz. [4] Srdalarndan, iz. [5] M e llif B eyberse Z.
218
yardm dilemek, Cek ile vuruup ona kar dmanln gsterecek bir imdat kuvveti istemek zere mektup yazdlar. Bunun zerine Tokta kardei Menktemir olu Brlk ku mandas altnda imdat kuvveti gndrdi. Toktadan imdat gelince sava iln ettiler, tekrar vurumaa kalktlar. Ceknn onlara kar gc olmadndan kap Ulah ayaletine vard. Orann hkimi, hkmdar Ceknn hsmlarndan birile evlenmi idi. Cek onun katnda korunur itikadn besliyerek kalesine snd, kucana atld; hkimin (danlacak) arka dalar toplanp ona Sana gelen bu adam Toktann dma ndr, Tokta iddetle onu kuvalyacak, bizim yanmzda dur duunu bildi mi bizim tarafa gelip bizi helk edecek; dorusu onu kaleye tkp Tokaya ii bildirmektir dediler. Bunun ze rine hkim Ceky yakalayp Trnova kalesine tkt, Toktaya da hal ve keyfiyeti arzeyledi. Tokta bunu haber alnca ldr lmesini emretti; Cek da bu yl iinde ldrld, Artk Tokta lkesinde kendine kar kacak kalmad. Tokta muradna erdi, yani dmanlarn tepeledi. N o g a y oullarndan yalnz en kkleri olan Turay kald. Tokta kurmu olu Yaniyi kardei Abacnn yerine tayin etti. ki olu Tkel Bua ile lbasari N o g a y eyaletine yollad, Tkel Bua, Noayn konaklar olduu sak, Tuna rmandan Demirkapya kadar uzanan [ 1] yerlere sahip oldu, bileince kardei Saray Bugay tayin etti, lbasar Yayk rmanda ikamet eyledi. Btn imal eyaleti Tokta Hann oldu.
[1] Tuna nehrinden H azer d enizi kenarnd ak i D em irk ap ya kadar K rm ktasnn m tem il old u u Karadeniz k y la rn a kadar Z.
219
METNN ASLI
j &j
Ju
L*
*5'ir
j}L >
jt li
-C -
l^ j_ j
yiT I ^ _)iA ,^> j L-i a! fBJ 4\JLU ^ ^

^*
j f e ^ i.^ b- jl 4-^ ^
3 ^
* ^3^^ *^C _ flJ

jlc M] ^ b ^ L L ?
cL L < * - j j j J 4>V l ^
*^y
*y~** 4 Î
lol^- j^'il L IjI_j llJLc. . 1 & <J-|

* 4 -*^
Ly?l Jar l^L-j jl lft j^ j l Vaj 4 *j - *

I.A ** ^ c t I jj.M J
Jl taô j l ^
Ll\
\(*^V t ^y. -X*-\ ^
L^-l JjiL- U. \s- jy j *_m ^ jlS^ ^

1(jl
3y>-y* o^^ . -
bt-jj JU l <JL.J ^ Ctl?- ^ l.jls

3
o j
U - ,---*
j ^Tl ^ CtL- 4 y*
<3
-'^s- 4 ~ - ^
j * Z>' 3
^ ^ o A
3 \Jf t ' K- fB l U.J L r l -W oJ-^-_* ly~l^ \j}y~* J
^ > ^ lc _ ^ ^ ^ -d* ^ t j p j 4*A . p .^ - Oja_\J <UL

S-*
y^'
c
1
*{*
* 5 > *jU
B
O ^ ;
J _jj
aaJ\
j ~-^->1
*L j ^ l l i
fzr
^j*
(^
<J>^*~
l ^'-5 j ^9
3y ^ 3
IptUl *0-1 j l
ac Lc-j 4 jy
I ^ j I ^ *\- y * j ^ - \- * l [l] [2]
^^"3J
J^^caJI ^ ^
s ilili j
J j- ^ I C ^ J
< * * y
j j ^
<j j -V. w-w^ Ual <i * yazlm tr. M .
M etn in kenarnda yaprak arkasnda m einde L i i ^ dr z.
N u v ey r,
[ 3 ] M etin d e gr ld g ib i cemi sigasilez. [ ] M e
dir z,
[ 4 ] M e tin d e %- dmtr z , [ 5 ] <S^_t. Telfik u laah bar. [ 7 ] M einde ^-1 zaittir. z . [8 ] M etin d e ^
tinde J dmtr z.
220
dmtr Iz.
Zbdetl/ilcre - Beybers
tJl
lô
1JjIj -V -_c.
1 -4 -3
(_y
4*^1
îp
U-ij igd> jfejjV j\
^ 4" oîj^
t>
U$ ejJLc-
4j1 l-UI*-* <lJa=>- (Jl l j \J
C-aj- j j ! 23 4j JI
jV- If'jJ L c *uLi: ^c.

lj^ - 1 j U iJ <3^ j < J U (^ J l 3 o ^ L C. M' Ij i
jjl*. t \ i j\J\ \j& <.1^1 dJJ

j _ j - a 11j L U I j Lj - J l
A^Llj ^jT Uii? 4^JjT tî=>-J <1 Jl o-Vft.^5 JuaJ ^l~3i d| ^
ey*L lUjJa
,
(^ Iji? 11
*)}\ ^ C j* ^ 3^
e
l*l ul-Vc-l oi\j\ ^
4 * -_ f c >
4-i-^ j^ -*
(Jl 4jjJj jLa) Jj_I _jUj JS C j"

Vj-xA-l ^ Ij ^ ^
\$*-J <f~\
k zû s
3* LT* J
<3 j * ~
< J [ L5?
J ^ -1
liiJscUU-l!Jl^Jl
j^--*jLaj
l ^ ^ 5 j l al*j
,_J"jj
[1] M etin d e dm tr !z. [2J Zahir olan Ten rm a olmal, Sakc da Isakdan bakadr, T elfiku lahbar z. [3] M e tin d e trnak iindekileryoktur z.
221
701 YILI V UK U A TI
701(1301-1302) YIndaTafar eyaletinde yeni hadiseler kt. Gazne ve Bamyan hkmdar Cingiz Han olu Cci Han olu Ordu olu Kununn vefat vuku buldu, amca oullarile evltlar Bayan, Kyliik, Toktemir, Tuatemir, Manitay ve Sa ihtilfa dtler. Kunu ldkten sonra ihtilf dolaysile biribirinden ayrldlar, Kylk babasndan sonra mlke sahip oldu, karda ile ihtilf bagsterince '-ardei Bayan,Kylke kar yardm ve imdat dilemek zere Toktaya mracaat etti. Tokta da kardei Brlk kumandas altnda yardm ve im dat kuvveti gnderdi. Kylk de imdat ve yardm istemek ze re Kaydoya [ 1] mracaat etti. Kaydo ona yardm edip kuvvet gnderdi. Sonra iki taraf kar karya gelip vurutular, Kylk krld, kardei Bayan Gazene ktasna sahip oldu. Bu yl iinde Nogayn olu Turay, babasnn ve kardeinin cn almak zere harekete geti, dileine erimek, eme line ermek iin (Elinden gelen trl trl vastalarla) hile yapmaa, yaltaklanmaa balad, zikrettiimiz vehile kar dei Toktayn, N ogayn hakim olduu mahalle tayin ettii Saray Buaya ulat, ona yaltakland, ondan ayrlmad. Onun yari oldu. Saray Buanm meylini anlaynca kardei Tokta ii hakknda sz at, kendisinin Toktadan ziyade mlke lyk, hanl idareye daha ziyade kadir olduunu kulana soktu, ona her trl aldatacak szler syledi- o kadar sy ledi ki onu hanlk sevdasna drd, o da hilesine kand, aldand, on bin kiilik bir ku vvet ile yrd, til rma donmu olduu halde stnden svariler geti- Hatrna kardei Brlk ile istiare edip ondan yardm dilemek geldi, askerini bir tarafta brakt, yal nz olarak onun yanna geldi, onunla bulutu, iini ona da nt, Brlk zahirde arzusuna muvafakat ve muavenet gs[1] M avera n n eh ir hkm dar. z.
222
Zbdetulfilcre - Beybera
terdi, [1] hemen Toktaya, kardei Saray Boa ile N o g a y olu Turayn ilerinden geirdikleri su kasti bildirdi. Tokta fil hal havass ile, srdalar ile atna bindi. Her ikisini tutup geti recek adamlar gnderdi, getirdip ikisi de nnde ldrld, askerleri dald. Tokta olu lbasar Saray Buay tayin et tii yere gnderdi, olu lbasar kardei Saray Boann y e rine sahip oldu. Bu yl N ogayn olu Cek olu Karakisek kat, onunla beraber hsmlarndan Ceriktemir ile Yolukutlu da kamlard. Bu hdise vle oldu: Tokta kardei Saray Boa ile N o g a y n olu Turay ldrnce Karakisei ele geirmek iin Brl gnderdi, Karakisek ve bu ikisi bozuldular. [2] Rzgr on lar .eimen [3] ayaletine Kirakof yaknnda Budul denilen mahalle att, onlarn mavetlerinde bin kadar svari vard. eimen onlar mayetleri ile beraber barndrd, zamanmza kadar orada kalp etrafa akn ederler, kllarile geinirler.
]1] nk vakit m sait d e ild i z. [2] T ok ta K arakisik ailesinden k o rk u y o 'd u , dedesinin, babasnn, am casn le rin i alm ak zere hare kete g eti i vehm ine dmt, ite bundan dolay bu harek elin vukundan e v v e l ihtiyat bir tedbir kullan m ak isled i tz. [3] Tuna B ulgari Kral z.
223
METNN ASLI
j ^ y
( v* n
i j i
4j f - ^ _ll^-lj 4p3J CJ& \ jL-Lj 4 ^ _^>*l< & jUJ

a
jl- I ^ j - 3
*X\
ij^dl^ 3 j
U j <-j -Xaj
^ ^V < J -.*
>
la )J
.flJ g ^
c/1*1 * ^-^~l
tLlLS^" o ^ J J t \-\-w^-^J
<*>-L
e X C -j A>ls
IU^>lLu-> Ua^jg J l j l - oy * \ j l "
jî j j r i j d f .j^;ij 4,'icis L ^ _ , _ , k i : - . _,j<j j c U lT jL j ^

oj^>-\ j L j
a^_
j& L - l j d-U^ 4,l="-l
<jl^>-Vl
ijk , J l^ )i,j f ^pis ^

jl L *^ ^ *LL ^ j_ )1 Lvli ^ ^ 4 > ju A j ^ <lx J j-^ _ ? $"j_? ^ _Âa..J j l jc _y^ 4Lj 6 < 5 C jla i *c* ,3 ^ tl^ ^
jC ^Ji=J
^ Ol ^ _ .J? ^ J l j- L a jlj
^
P jk j
1 '- -^ ^ ljL *J U aii ^ j lL_iL> liL-l
<^-1
O l j l^-ls
01
O
j- i
2U 1
J^j
j l _ f iili./ ^ u^
jb 'O -J
^
Jw*lo- y 4-^-L <3 *cil^1J N u v e y r,
J J jl
^1
j y Jc.
^
<1.*.". -i
llzl [l]
y
M etin de
^
dll^
6 ^ - U J c - oA cl.LJ yoktur Iz. [2]
0^ 1^
dir tz. [ 5 ] N u v ey rd e [7 ] <*M etinde yerine
m etinde
[ } ] N u v e y rd e
^-Ij yoktur ty,
[4 ] M e tin d e [ ]
J baslm tr z. dmtr. z . [9 ]
< c a - j> - <*1j- J l ^ l- a lj j dmtr. z . tUj [8 ]
yoktur,
M e tin d e j l dmt. z.
M ein d e
M etin de
yalnz
224
yazlm tr.
z.
IkL Ju*-jij *
j+ ^ t y ?
j.j jr ' M i*? \Pj~s2s>-\ Jl
Uj ^ j-^ * ^ ir Olk)_j <^\ Jj iL aL ^ j
4 W?
<*3 *j
ij*
^ jj jj j t r j & i j o-j^
\s*j ^ y <s^ ty
u ^ -l <** < _j
o1 **^y
<10^ J *"jl *-^ y

s%
L as Jj U 4jI <iij jiJâL j (Or^

^^J
J l <Li-l p r * -^ j
jljjT"ili j l IJla>j
i) J ^ y
* ^(3
<_rjfe v_sV I iA ,y
J-^ ^~L
6^
jt
.ija l._j> ,j _ji .Vl j_îf l _ ) j i j i V ijt jjj-^
ti^
[l]
M etin
nshas 4U ?]j dir. Iz.
15
225
704 (130-41305) ylnda Tatar Han Tokta tarafndan derg h liye Korukc adl bir eli geldi, ona pek ziyade ikram olun du, Keb kknde [1] en iyi bir yere [ 2] konduruldu, ziyadesile inamda bulunuldu, Cize ve Ehram [3] da gezm ee k masna msaade olundu. Mektubuna cevap verildi, gnderen hana trl trl hediyeler, armaanlar bergzarlar gnderil di, Bileince Emir Seyfeddin Balaban Sarhad Bab Humayun tarafndan bir eli olarak yola karld.
706(1306-1307) ylnda Dergh li elileri olan Seyfeddin Balaban Sarhad, Seyfeddin Balabani Hekimi ve Mirahur Fahreddini emsi, Tatar Han Tokta katndan dndler, bileince Tokta tarafndan Namun adl bir eli de vard, kendileri pek ziyade arland; Elilik mektubunun cevab ile iade olundu, bileince Tokta Hana armaanlar gnderildi. Eli olarak def terdar Seyfeddin Bekmi ile Mirahor Fahreddin Ayaz emsi gnderildi. Tokta Han katndan yola kmalarna gelince zikrolunan Seyfeddini Hekimi lisanile haber verdiine gre on lara kolaylk gstermesi dolaysile Krmda bu yln (1307) sefer ay iptidasnda yola ktlar, son on gn iinde skenderiyeye vardlar. Ate kayklarile Msra azimet edip sefer sonunda geldiler. Halbuki Krmdan Msra kadar bir aylk mesafe vard.
y ere
226
[1] N ile nazr kk d e z. [2] Sultann ken d i kkne z. [3] M s rn tem aa olunacak y e rle ri z.
kar bir
METNN ASLI
Jl J-cj
jU lt ilU
ik lk tUUl
^ "
^ J
(3* ) V^_-1<JUl
-?
o^]*c J_/l j rl/
lc ^ l i
L = > c ^ J l j_?l
(Jl
-?
flu '^ l 3
jU A j
-C*^*
V j 'J 4 1 *^ = *
t , _iMjlj
jU ltU U ILloJs -Cc ^ j- d l^ - j j ^

j X
^_J_^VlJy ~ j *l-oW ( Y* * \ <C ^ m ^ ^ * ) lî j <lr4]l<wi j

< s^ ~ j~ d \
^ - - ljL L
jLAj >j
<jr.jlû_ / w *l
*i-lUl < # > (j-* jj^L*u
(j-dl
^ ^ <Jl_/ ^ U2 ?
_> 1 Jucl_j l> l-*-g J l w * 3 ^ -? ^^-~uj
^y* ^jA*&
_yL- ^L&L^*^ jfe j ^g..^.)! jy > -\ j *a \ j l l dr-l^^3j V ^ j l - A ^ - l cJ^-^ Jl <$Lm

e?*
*jj
tjf _j
1 ^_ji
4j^^-iLo j ^
\ jx S ^ \
rJ
j *
c-j&Is jB^> ^-UjLa^3
j-&-*
J
*
3
Jl
[l]
M e tin d e ^ I j T * d i , te. [ 2 ] T e lfik u la h b a r M etin d e m etinde z
<Jl_^j
iLuL <iJjll-i.*H
yoktur z [ 3 ] Telfik u lah bar.
j j T il! L 5 ^_-1 Jr-Jlî- 4>'lJ ^ 227
f>
707,708 SENELER V U K U A T I
707 (1 307-l308)ylnda Tatar Han Tokta katndan (Msra) gelen haberlere gre Tokta Krm, Kefe ve imal eyaletinde sakin olan Ciniviz frenklerine, Tatar oullarn yakalayp bu taraflara sevketmeleri vesaire hakknda onlardan kendisine naklolunan haberler zerine cezalarn vermek hususunda doduklar yer olan Kefeye asker sevketmitir. Frenkler, as kerlerin geleceklerini sezerek gemileri hazrlayp bindiler, memleketlerine gittiler, Tatar askerleri onlardan bir tekini bile ellerine geiremedi, bunun zerine Tokta Saray ve civarnda bulunan mallarn yama etti. 708 (1308-1309) ylnda Tatarlarn [1] hareketlerine dair ha berler geldi, yakn, uza korumak kaygusiyle asakiri mansureden bir ordu karmak zere hazrlanma emrolundu.. Ordu kp gitmek zere iken hayrhahlar tarafndan perian olas dman hareketlerinin gecikecei, yaplmyaca hakknda muhakkak haberler geldi, bylece de oldu, asker hareketi ge cikti. Bazlarna gre dman hareketlerinin-cehennemin dibi ne dsndurmas yle olmutur: Toktamn lkesini muha faza iin kard karakol Hlglarn lkesi snrlar zerine kardklar karakol karsnaRast gele kt. Bu iki karakol birbirile arpt. Harbende [2] karakolu bozuldu, onlar krp geirdiler, hemen bir iki kii kurtulabildi [3], te bu hal onlarn yrmelerine mni olmutur. Bir de Harbende bu h diseyi haber alnca oban maiyetindeki Tmen ile karakola redif olarak gndermesini beyan ediyorlar. Bu vaka (1308 ylnn) rebilahrnda vaki olmutur.
[1] Irak taki H lg larn tz. [2] ran tarihlerind e Harbende m uharref olacak olan H dabende M eh m et O lcaytu H an Z. [3] Atlar ve onlarla beraber bulunanlar yam a ed ildi, cem aatlar datld, kalabalklar darm adan oldu. z.
228
METNN ASLI
(*" t,'i jUtaM_jl Jc- ^ J jii . ^
* ^<1*^
O j j j ( VY 41- j
Iji j
j LlS^j ^J\ ] I 5j _^J- I
\jS ~ *c-u (Jl Ljj- JL j tlUj j t i _j jlizsVl oj* J l
J l IjjL- j l*j (^1j~& OJj:
j j *-JlJ
^ljLgj
_* l_j-^ls p^-Jj
Jo-\:
jU " ^ Jlj-*l UjIL
j t ll l jk '[ )m
j ' y ^"
lX*3j
( Y*A < __, ^ I Jl^y*
\ .jt, U_b . ,-\-*Jl^ ,_j^ JH S
a)l jlîl (3 \-^-a3 jk,j^zZ^ Zjy^xlX\ ^ _,*U >-M l ^l-L^j O j
JjÎ j_ul\s ^ [4W
45^*>-
cJ6j> - j ^ L - ( j ,_*> II jlS" J-_> jK l ^ j J c . i M C1 y \ J
j l _/--s
^ } \ ^
j l [3)JlôMl J l LjU Jl J - \ f j * J ljV i i l ^ ^ ^ i l jI^^ JisU Lkit J_jil _> 9
^-JCJICjI ^ Lk LU dilli jlSj ^
o -fs jf
Jl M l
l li U-Ji* ^ - S ^ l - C ^ i - J_jil j i J c
U . Ioj
j^c j^^** *
^jr^ l"^-1 y~ o' UM \jy i j ^ jr\- *
. * j^~ *V l ^-JJ
[l]
o a >J Ia j tTj <0 jiSÛ

A.
T elfik u lah b ar. Mein nshas (c Ju ) dr z. [ 2 ] * S ')-\ j * d r z . [] y> Lj baslm tr. z. [8] A. de*ii) j
[ 3 ] A. da trnak iindekiler yoktur. M . [4] s i / A. [ 5 ] M etinde A. [7 ] M etin d e Lj
^ 'j ( T--'r vardr. u k ad ark i m etinde ^-Ui > baslm tr. z.

229
B
650 (1252- 1253) ylndaki havadis cmlesinden biriTatar han Cingiz Han olu Cci Han olu Batunun lmesi, yerine kardei Sartakn gemesi keyfiyetidir.
652 (1254-1255) ylndaki havadis cmlesinden biri u idi: Cci Han olu Sartak imal eyaletinde lm, ondan sonra Cci Han olu Batu Han olu Bereke gemitir. Mslman olup lkesindeki Tatarlar slma sokan budur, bunu yerinde zikredeceiz.
653 (1255-1256) ylnda Tatar Hanlar Batunun olu Be reke ile Tulinin olu Hlg arasnda cenk balad. Bozgun luk Hlgda kald. te bu zamandanberi her ikisi arasnda sava kt, her iki taife (oymak) arasnda dmanlk miras kald, bu cenkte bulunanlar arasnda Cci Han olu Mool olu Tatar olu N o g a y hazr idi. Gzlerinin birine bir sn g isabet etmekle bir gz kr oldu.
662 (1263 1264) ylnda Batu Han olu Bereke Han ve ondan sonra imal eyaletindeki Tatarlar Mslman oldular. Bereke Han tarafndan Bab Hmayuna, mslman olduunu haber ve rm e k zere iki eli geldi, bir de onun tarafndan bir mektup getirdiler, mektupta Tatar ailesinden slma gelen leri zikrediyor, slm dinine kar taassubundan (salbetinden) dolay Hlg ile olan savan da sultana bildiriyor.
230
B
METNN ASLI
jlo-
dr U.
tir
( ^*
C-Jl -a ^j
Lr_j
. 4 j ^
_ ? j l tilU
jU(3 dr-l
j Iii 1 ap-! j
d r
^ -I
( '\'('
tjlo- L s-'j-i dr
) lî
Ifj
j - ^ l dr *^0 a-^*J
><*-
(j
l J ^ dr j5^Vyb d.^.5 O
*j J ^ l 1 C ja
^ j
u\ ^*sj _'^-^ 1 j J
loV -
(j Âjt )
o ^ J i ôls'j j l li!^L
^ j j y * jOnSj'-XjJ
dr ** _}< ejjJÂ li 4
. j â < * .
^ t CL C jLÎ J jl> .
c-V j< j Cy~^ j^"
o* ^ 'j
*^Xm ^ > > l ( *\*\T < ^ _j ^ 'j ^ -^ (j-0 J ^ JJ JlctJli^L
L ..*?.-0
^^CjjLstC
(jlla iJ l
C j> y-> y
^ ' '1 (_j* ^*3
d w* i t r
.^ V l^ -d
fl]
M etin d e cem sgasiledir z .

231
663 (1264 - 1265) Ylnda Abaka hanla ordusile savamak zere bir ordu hazrlad.
geti, Bereke
665 (1266 - 1267) Ylnda imal eyaletinde Tatar han Berekenin ldne, yerine kardei olu, Doan olu Menktemirin getiine dair haberler geldi.
669 (1270 - 1271) Ylnda Sultan Baybarse Bereke tinden, N ogayn slm dinine girdiini, muhabbet ve ile balayp uyuma v e birlemeyi havi bir mektubu Sultan Ulan arlad, bir ok teekkr, gzel koku senalar, byk mjdeleri mutazammm bir mektup onu azmiyle arktaki kfirler ile cihada tevik etti.
eyale selm geldi saan yazd,
681 (1282 - 1283) Ylnda imal eyaletinde Tatar han Menktemir ld. Ondan sonra kardei Tdan Menk saray tahtna oturdu.
682 (1283 - 1284) Ylnda ...Bab Humayuna Menktemir yerine geen Tdan Menk tarafndan slm olduunu bil diren bir mektup geldi, sultan ( Melik Mansur ) mslman olmasile duyduu sevinci, kfrn zulm ve karanlklarndan kmas sebebile ku vvet bulan sevgiyi mir bir cevap yazd.
232
METNN ASLI
. ^ J
l t
^ j i - L1a=>-
c t U ll^
lil (
'C
J l^ ilb ^ U
jid l
d i l * ~4^j ls^j
jU ^ V l
.
Cj ^ j j ( ^
C- ( j *^*:> ' > .'
4jJ^* jic
^ J > yz
jiy ^ b
ijl y
jlk L J l J l )_j j d j A ^
*1 J j J
^ -J^>- -vj
(j
Ifj
^^
y[<ss~
.y i j ^ ^
^y*
iy*~<a > L l5 ^ <J| <^zS~j 6-\-dl j i - l J l p
4 jL Lk ]|
OJaj-J <i l^-j-1

.
^
<Ay* lc
^ 3= 7 <jJ l ^jI
jln J l
cUU
jX j.C L
3j
oJLu l l aj_l .^ 1 j
( "IA \ < _ ^
cll oJLfi.,3 Jl^Jl
^ *'-r ^ a^j^ l j ^ L * ,J-Aj oAaI
^jJ-l
Jl ( j j ^ i l ciOJ.1 ^ jlL J L J l Îcls u M -'-l
C & *
'
*y*~ ^ 1
y* JÂ ^ ^ jj- L?^c

ju l-a^ Iz.
233
jILkJI ^} jj-* 4 ^ - j Zj^' 1 7
o<u^L-l
ile
o^-JLl
[ l ] M etin de pMV l j baslm tr z . [ 2 ] M etin d e j c
baslm tr
686 (1287 -1388) Ylnda imal eyaletinde Tatar han T dan Menk hanlktan ekildi, Bereknin kardei olu Tulboa han oldu.
690 (1391) Ylnda Berke ailesi Tatar han Tulboa l drld, Yerine Menktemir olu Tokta han oldu.
697 (1297 - 1298) senesindeki vakalardan biri Tatar top raklarnda Tokta ve N o g a y arasnda ihtilf ve sava vakas idi. Bozgunluk Toktada kald. Askerinden, idaresi elindeki ahaliden, kendi taifesinden (oymandan) saylamyacak ka dar halk esir oldu. Bunlardan pek oklarn tacirler satn al dlar, drt bir yana gtrdler, byk ehirlerde sattlar.
699 (1299 - 1300) ylnda imal eyaletinde Tokta ile N o ay karlatlar, bu kere bozgunluk N ogayda kald, N o g a y sava meydannda ldrld, askerinden bir ok halk esir oldu. Pek kalabalk asker yam a olundu, o vakit bu diyara onlardan saysz kle ve cariye ketirdiler. Bunlar slm dini ne, sevgi ile ellerinden geldii kadar girdiler. Dman sa valarnda yardmc, cihatta yaryaver oldular. Tanr, v e himlerin eriemiyecei, anlama kuvvuetinin derinini yoklayamyaca bir tedbir ile, yurtlarndan dalmalarn imana girmelerine sebep kld, onlar gvurluk, azgnlk karanln dan kard.
234
METNN ASLI
jbll lilU jjCL jJg Jjr ( 'VAA ,

4 ^*S
^ j ) < C * Jl
j ^JUII^f.
U a > cUUj
Z^-Jj
i4l* liMT Jls l
( *\\* <C
Lj A
) V *3 ^ y C^ - * ^ I
<uij^ lia - J < j* I3

f jt lj
jllJl 4l_cjj oj f ^ j
( *\\V Uja .U
^ -cjl d -^ fc ^ Uyjj o j^-\p'j *JJ

b -^ ^ V Jr& -
$J l
u ? j^ b
j J V lJ l
jb e d l (^ j - T l
^^c . e^*l < * jtC s Jl^l

jv ^ > ^y~ 3 o '-5 l 5 ^
IL) ^dl (
^ ^ * c (j-* j ^
^*j_ ) <cJl
ol* (jj
<y^3 4 * -_ ^ *
J ^9^1 < i-U i (3 j ^ j^ j d U l j r
jL-JI 6 -^* (jl

<*=tC J.5-.V1 jU a jM l^
Ij j L sJ \ j-V jlo L U lj __J l \ - u l t

^y, ^ t^ -J j^ J
(jU M l J l
^P_^la-4) L l -
*
[l] M etin d e Ci dr. Iz. [ 2 ] M e tin nshas
*j
V_j
*< 5 *"S -^ j^
Ij- ^ V d r lz .
235
706 (13 06 -130 7) ylnda Derghli elileri Tatar Han Tokta yanndan dndler, bunlar Seyfeddin Balaban Hekim ile Fahreddin A ya z ems idiler. Onlar ile birlikte, tarafndan bir de Namon adl bir eli geldi. Emsalinde olduu vecihle arland, lzm olan zahireler oaltld, gerei gibi konuk luk yapld.
709 (1309-1310) ylndaki havadisten biri Tatar eyaletin de Menktemir olu Toktann olu lbasar ile kardei Brlin vefatlar idi.
710 (1310 - 1311) ylnda... Bab Humayuna hkmdarla rn elileri geldiler; gelenler arasnda Berke ailesi han Men ktemir olu Toktanm elileri vard. Bunlar Aladdin Ali, arkada Ahi abkr olu idi. Tokta, elileri hanlk tahtna k masn, yce erefi urunda mnazaaya kalkanlara kar zafer bulmasn kutlulamak zere gndermi idi [lj. Eliler ikramlara, ihsanlara nail oldular, masraflar grld, onlar ile birlikte cevap gtrmek zere Nasriddin Mehmet bin Ymn ve arkada yola.karld.
* *
[1] M elik N a s r M eh m et bin Kalvun, ken d isile ask erler arasnda vu k u bulan ih tilf zerin e (7 0 8 ) tarihinde h k m darlktan ekilip K erk te ikam et etm i idi, ertesi sene nc defa m lk ele g eirm ee k ya m ederek m eram n a erdi. 741 de l nceye kadar tahtnda kald. Tokta ite bu m u zafferiyeti k u tlulu yor Z.
236
METNN ASLI
aa
J - ' J kl-Olc ( V *A <1- j
J -o
^ L*- S * j 3
. J l j ' l j <tU6l eJiL C j 4 ) l i * l <olc p/ S jj-* l) <*-~>\
j l
<j-*
H?cLa
_)LJl
jLaJ Ji l S^ ( V ^ (_5-"^ ) C -Jl oJjt,
^J^-
_J
.j
j X\
IkL
Lg~\
ljjj
^y .
. (jlk J U l ^ ) )
4,1J^l J l
2) /
ll J - j O
. V\ j;
^ J - j 4>_ji^^
jv-gJ j l j K l l ? I ; l _ - i l l
(ji-O lS U L ^ j f y o j l ^ k i l j _jj
cU L j t y >
*ij~i
( j * C t j l l |lj ^
j~tl\ <u -,y

by& ^j
5^1 ^ 4 i-3 j_j (^
[l]
M e tin
olduu g ib i
m frec zam iri
iled ir
Iz. 237
VI Hsnlmenakb - Shafiibni Ali

P a ris m i l l ktphanesinde m ahfuz olan i,sl iejiii u nvanl eserin sahibi ktip Nasreddin ebu A l i a fi bin M ehm ed bin A l i d ir. K en d isi A s k a la n ld r. H ic r 730 (1 3 2 9- 1330 M .) de lmtr. Z a n nm a gre bu nsha tam d eild ir, 160 sahifadan ibarettir. B u eser H a c K a lfa y a her halde m alm olm a m tr, nk, Kefizzununda onun hakkn da m alm at verm iyor. a f ibin A l i Hsnlmenakp eserinin mukaddimesinde ba eser M a h id d in tarafndan yazlan Sultanelm elikezzahirin siyretinden ihtisar edilm i bir nshas olduunu ya zyor [/]. Aadaki paralar bu kitaptan jln m ir.
[1] 64 9 (1252) y ln d a doan ve 7 3 0 senesinde len N asreddin d e m e k le m eh ur olan afi bin M ehm et bin A li ibni A b d zza h irin torun la rn d an olup b y k babas tarafndan M elik Zahir B eybersin gn g n ne pek uzun y a z d hayat ru znam esini telhis ederek yazm ak la tari h k y m e ti b y k t r z. 238
BEREKE H A N A ELLERN AZMET ETMELER
Bu Bereke Han Tatarlarn arkasnda [1] dr, onlarn d mandr, sultan bu dmana kar kendisile beraber olmas iin onun muhabbetini arar, onunla mektuplar, [2] hediyeleir idi. Bereke Han, [3] adamlarndan bir cemaati Hlgya imdad olarak gndermiti. Bunlar oradan kap Msr iline geldiler, sultan onlar arlad. Bunlar halifenin biat merasi minde hazr bulunup hutbesini dinledikten sonra kendi elilerile birlikte onlar da memleketlerine gnderdi. Onlarn gnderilmeleri (661) (1262) yl muharreminde idi. Ekeri, Bereke tarafndan vukubulan yama ve eza sebebile sultann Bereke Hana gnderdii elileri tutmutu. Sul tan ile mtareke ve dostluk hakknda and yapan ve yunan ca bir nshasn gnderen bu Ekeri idi. Bunun zerine sultan patrikleri ve keileri toplayp yapt byle bir anda kar gelmesi hakknda onlardan rey istedi, bunlar Eke rinin haram ilemesinden dolay dinden kmasile hkmetti ler. Sultan bu husustaki tahrir ifadelerini alp Ekeriye gn derdi, Bereke Hana da ezadan vazgemesi hakknda tavsiyeyi mir bir mektup yazd. Ekeri mektubu alr-almaz elileri salverdi, onlara iyi muamele etti [4],
[ 1] Y an i H lglarn arkasnda. z [2] Badat vak asm dan nai orada h a lifeliin sona erm esinden, Hlgnun H alepten dn m esinden sonra aralarnda U laklar gelip g id e rle r idi. M ak riz z. [3] D orusu batu olacak z [4] Ayn, sultann, E keri M ih a ile g n d erd ii an dn am en in vefat ve olu n u n yerin e getii zam ana tesadf ettiini, andnam edeki artlar o lunun y erin e g etird iin i b eyan ed iyor. Y a ln z tarihini gecik tiriyo r. [682] (1283 -1284 M.) y ln d a gsteriyor. z.
239
METNN ASLI
. o ij _k)__Jl jl j
-\^\ -\ 3 4jt^-l
cUUIJI J
y>j
jV_dl Aj j
iUIjs
Jj^J 4oVj**^
* ^ x .l-5 * t _.t fj
4 J j 4 -^
(Vî f^JrS^
^(*4* y ^
-CJz^
JM '
^^ J~^~J ^ ^ b j * 3 j'^ *
.
lj^ _ ) -J-I
W <L-
j =>-\X^j
jlkLJlJ j ^\* \ j (_ ,jUa ti < w jp jJ ^ 5 lfc j ' O jlc^l^y ^S 1

j
Ûa]\j
* . A L ? -^ L il lj ^ j,-,. Jlj *6^jUaJl jU a.1_J l^ -sL p -l <jl_JL J u ^ ] s > j j - i s -cL

3j^~3 * ^ *
tiU -X ) 4 > -j
0 j-sls _ ]L > -j jlj: Vl -\* J
jj >-\j
Jl
K -s~ s'3 ^
l>
* IW Jl
Jl
*t"
[l]
M e tin nshas
\jy tp , ^ j}U
J ^ l J3 dr Iz.
2 40
MELK ZAHRN OLU (MELK SAT BEREKENN [1]) SNNET D N

Sultan Baybers, Bereke hann elileri v e Yafa veziri gibi saraynda bulunanlar, bu ulu gn grmeleri iin getirtti. Onlar buna ap kaldlar, merasimin yaplmasna ok se vindiler... Snnet dn geince sultan kendi elisi ile bir likte gelen Bereke Hann elilerini arladktan, ululadktan sonra elilerin ahvalini mlhaza etmee koyuldu, onlardan Berekenin ahvalini, lkelerini, lkelerinin mesafelerini, rf v e detlerini [2] anlamak istedi, onlar sultana ayr, ayr [3] haber verdiler. Berekenin be yz atl sar, ii inciler ve m c ev herler ile murassa keeden bir adr olduunu da bildirdiler, onun klk, kyafetini, giydii elbiseyi beyan kldlar. Mektubun mazmunu selm, sevgi, balanma, dostluu koruma ifadelerile sultann, kendisinden istedii gibi Hlg aleyhine yar yaver olmasndan ibaretti.
SULTANIN KORUNASI DIMIKA AVDET ESNASINDA NELER OLDUU

667 Ylnda Hlg olu Abakamn, Ekerin, Mengtemir Hann elileri geldii hakknda sultana haber geldi. Sultan Dmk kalesine ayak basnca yksek kkte oturdu, eli leri huzuruna ard, ifah szlerini dinledi... Abaka, Bizans Tekfuru Ekeri ve Berekeden sonra yerine geen Mengtemirin elilerini izaz ve ikram ile masraflarn grd. ***
[1] Baybersten sonra tahta g em i ise de ok durm am tr. Z. [2] Saray rf v e detlerini Z. [3] Saray vazifelerin i. z.
16 241
METNN ASLI
.... ( (Tj' j j 1
tUI ,^j_ )
^ "j
J j ^"C f j l i l |J. f 'J^ ' 3 j** j^.

Cb- 4 1
ii
fI-*
( u " ) erUaLJl j- ^ A i Ij^*islsL j j j j &'j

^
1iLj .... o^l Ij - lj cU)i * 0 -j

**y-*->3 &j
*j
& 'j
O j jj* jUsJ J l jvj'j

L * t j^ 4 )jl_^
eAjU (^rjls
ljT MA j ^ t 4 < l J Judl J^-j
A > V z 5 j yJa*_} ,C jUzlJl< j ^ I
( *^Y ^, ^ ^
_^|
Jl jU aJuJl jy^-Cf.
./^^ _iiL=
L *J l 5
jC y * lilUl J ^ j j t5_^2.Vl J j j jT^'bly jj U) J 'j

j '_p i j~^*~^3
jS .
. . . iÎjsL*. ^*j
_^JL
T ^ , JjO |fU]|
( lll ^ * ) i L ,)
* *
[1 ] f~_/ m etinde bulduu g ib i $'/ J- y y Z - J j j yazlm tr. N etek im aadaki
Juo ^ lill ibaresi bu yanl; gsterir z.
[2] M ellif afi b in A lin in tercem ei halini A yn d en naklederek not ksm nda alyor, bu hususu sadat haricinde grd m iin tercem esine lzurn g rm ed im z.
242
VII -
NHAYETL REB - NVEYRl
ehabddin E b l Abbas A h m et bin Abdlvehhabnnveyr yukar M srd a A h m im [/ ] kasabasnda zilkade aynda 677 (1 2 7 9) da domu , 733 ramazannda (1 3 3 3 ) te K ahirede lm tr. N v e y ri bir mddet Suriyede devlet ilerinde bulunmu ise de mrnn m him bir ksm n ilim ilerile geirm itir. 30 ciltten ibaret olan ^ j VJyjV a d l byk ansiklopedisi kendisinin ok olm a kabiliyetinde oldunna ah ittir [2], Bu eserin (ji ) serlevhasndaki beinci ksm tarihe a it olup 728 y lla rn a kadar devam eder [J], Aadaki paralar bu ansiklope dinin leyden nshasndan a ln m tr. Bu m e tin leri benim ricam zerine oradan gen Felemenk lim i H otsm a karm tr. A ia retli olan fa s l b il istisna A ltn Orduya a it olup 2 K yazmasndan a ln m 2 i yazmasile mukayese edilm itir k i deiikler mlhazatta (n o tla rd a ) gsterilm itia. B iaretli olan fasl ise K lem en padiahlarnn tarihinden iktibas olunarak 2 m, 2 n, 2 o ve 19 b yazm a nshalarndan alnm , ve ksmen N vey rn in Paris ktpanesindeki nshasile mukayese e d il m i tir k i mlhazatta II h a rf ile gsterilm itir, ksmen de Ib n il F ratn Viyana nshasile mukayese edilerek deiikliklere N $ harf lerile iaret olunm utur. \4\ Tarafm dan bild irilen tarafndan franszcaya evrilm itir. m alm atn bazlar dOhssan
[1] D i er tarihlerde N iiv e y re d e d od u u iin N v e y r i d en d ii m ez krdur. Luis GrSaire tarih ve corafya an sik lap ed isind e Y u k ar M srda T aberde d oduu nu k aydediyor. z. [2] N v e y r i eserin i M elik i N a s r M ehm et bin K alvun zam annda yazm tr. z. [3] Beinci ksm son ksm dr. B irinci k sm sem a ve asar u lv iy e d e n arz ve asar sfliyeden, ik in ci ksm insandan, nc k sm hayvandan, drdnc k s m ne batat ve tabakattan bahseder. z. [4] T. H. A yasofya nshasndan bahset-, m iyor. z.
243,
A TEMRC CNGZ H A N [1] OU LLAR IND AN MAL EYALET H ANLARININ HABERLER

Bu devlet imal eyaletinde Trk ve Kpak semtlerindedir. Payitaht Saray ehridir, bu devlete Cingiz evldndan ilknce han olan Cci Handr, kardei Oktay Cingiz Hann lmnden sonra 627 (1229 - 1230) yibnda kaanlna g e tikten sonra onu gndermekle bu kt'ay fetheden odur [2J Cci Han 641 (1243 - 1244) te lmekle [3] yerine olu Batu Han gemitir, Batunun lkab Sayn Handr [4]. Batunun hanl 641 ylndan 650 (1252-1253) ylna kadar [5] de vam etmitir ki hanlk mddeti on yl tutar [ 6] Batu Han bu devletin kinci handr. Sayn Han lnce Doan, Bereke, Berkecar [7] adl oul brakmtr Amcalar, Cingiz Han olu Cci Han olu Sartak ile, hanlk iin arasnda kavga kmakla Sartak onlara galebe etmi. 650 (1252 - 1253) ylnda han
[1] C in gize tem irci den m esi Hata ilin d e dem irci olm asndan ileri gelir. z. [2] Oktay Hann oraya gn d erd ii Batu H andr, yoksa Cci Han d eild ir, Cci babasndan alt ay nce 6 2 3 de lm e k le C ciyi ora ya gnderen Oktay deil, C in gizd ir. N v ey r ile d ier m verrih ler ara snda ehem m iyetli ihtilf grlyor. Bu da m ellifin m sam ahasn gsterir. z. [3] Ccinin 623 de vefat zerine pederi C in g iz Han Batuy u y erin e nasbetmitir. Cci 641 de deil, 623 te vefat etm i, Batu 641 de d e il 6 2 4 te han olm ulur. z. [4J Bu lkap C in g iz tarafndan verilm i tir ki gzide, gzel, m uhterem han dem ektir. z. [5] Batunun vefat hakkn da ihtilf vardr, daha doru sn 653 ylnda lm t r z. [6 ] Ba tunun hanlk m ddeti 62 4 653 olm akla y irm i d ok u z yl kadardr, y ok sa on y l d e ild ir z. [7] Batunun ou llar Tuan ile Sartaktr, B ere ke, Berkecar kardeleridir. Cam ittevarih. z. Babasnn s aln d a H arezm i fetheden C in g iz Han o lu Cci Handr. Babasnn vefatndan sonra imal eyaletini fethetm i, h anl alm, oradaki T rk oym ak lar, K p a k kabileleri, Eln, As, Ulak, erke ve Rus k ab ileleri g ib i d i e rle ri ni; im al eyaletinde d ie r sakin olanlar bitirm i, bu diyarn hanl k e n di elinde, sonra olu Batu Han ile kardeleri evldnda kalm tr. C in g iz H an n olu Cci Han evldndan biri de Ordudur ki O azne ve Bam yan h k m d ard r O rdu C in g iz H an n dorudan d oru ya olu d u r da den244
Nihay etiilireb Nveyr
olmutur. Bu da bu ailenin nc handr, Sartak 652 (1 2 5 4 -1 2 5 5 ) ylnda vefatna kadar hanlkta kalmtr [1], bunun hanlk mddeti bir yl u kadar aydr. Sartan evld olmamtr. Kardei Batu Han olu Doann kars Burakin Sartak ldkten sonra oluTdan Mengy imal eyaleti han lna geirmek istemi idi, Burakinin tasallut ve tahakkm var idi. Olunun amcalar Batu Han oullar olan hanlar, tmen aalar bu hususta kadna uymadlar. Kadn bunlarn imtina ettiklerini grnce Tulu Han oulu Hlkya mektup gnderdi, mektubunda yeleksiz[2] ok, iliksiz, dmesiz ruba [3] da var idi, mektubunda Oklukta ok kalmad gibi yayda da kiri kalmad [4], durma, gel memleketi al diyor idi. Sonra elinin ardnca gitti, Hlkya ulap onu imal ktasna g e
m itir. C in g iz Han Cci Hana a v ilerin i verm i idi ]**] ki M ou llar arasnda en byk m ertebedir, ona k lk ve yazlk o lm ak zere k aya lk hududu ve H arezm e ya letin d en Saksn ve B ulgar iline, atlar n n ayak bast yere kadar fetholunan y erle ri verm iti [**]... O ktay H an da kerdei Cci H an im al eyaletin e [****] gnderdi, Cuci Han bu rasn 62 7 de fethetti. Orada ik am et etti... Oktay (631) de ldu [****]. O k ta y Han, lm yaklanca am calarn, em irleri davet etti, onlara o lu K y k Hann tahta karlm asn, bu k eyfiy etin amcalar, k ard e le r ve em irler huzurunda olm asn emretti. Oktay H an lnce Cci H andan [***] bakas hep toplandlar. nk Cci Han im al ktasnn uzak yerlerin e gid ip oralar v e ona yak n olan K pak v e sair y e r le ri alm idi, m esafenin u za k l n a m ebni gelm ek m m k n olam ad [****], kardei C in giz H an o lu M oolu [****] gnderdi. N o a yn d ed esi ite bu m ooldur... M o o l C cinin olu d u r da d en m itir T. H J1] Sartak yolda lm ek le biraderi T o a n olu Avk ac (U lak ) ya berat v e r d i. Cam ittevarih. Y an i tahta gem eden e v v e l ld tz. [2] Oka geirilen kanat Z. [3] Veya b ayrak sz m zrak z. [4] Yani m em lek eti alm ak i in hib ir engel, kar kacak h i b ir adam yoktur. z. [*] A v sava m ektebi der idi, C ciye saray ilerin i de verm i idi, aatay adliye, Oktay m aliye, T u lu H arb iye N azrlar idi. z. [***] C ci y e B ir Tatar atnn trna d e y d i i y ere kadar al dem iti. z. [****] 627 yln d a Kurultayda kaan nasbolunan Oktay Kaan kardei Ccinin alm ak is le d i i Rus, Macar ve ona y a k n olan ehirleri, Kpak, Bulgar, Saksn e h irlerin i alm ak m id ile p ren slerin en b y olan Batuyu g n d e r m iti. z. [****] O ktayn vefa t 6 4 3 tedir. [****] H a y r Batudan b ak a s n z. [*****] Batu ih tiya rlk m nasebeti ile k en disine g e v e k lik arz olu p kurultayda bulunam am idi. z. [******] Batu ona k ardeleri Berkecar. Orduyu, eyban, T o k aytem iri, Tenkotu, B erek ey i gnderd. C am ittevarih z.
245
Al t n Ordu tarihine ait metinler
tirmek istedi. Beritaraf, kadnn gittiinden haberdar olmakla ardndan adam gnderdiler, oni ister istemez geri dndr dler, ldrdler. te bu hann haberleri hakknda bildi im iz bundan ibarettir. Bunlardan her birerlerinin haberle rine, savalarna, vakalarna, fetihlerine muttali deiliz ki onlar zikredelim. Biz ancak beyan ettiimizi beyan ettik, beyan ettiimiz de teden beriden duyduklarmzdr [1],
[1] N otlarda izah e tti im iz veh ile N veyrn ir. birok y erle rd e gib i en m h im tarih vesikalarndan birin e v e y a baz tarihlere m uhalif sz sylem esi bu m em lek et ahvaline ttlaszlndan ileri geliyor Z.
246
A METNN ASLI
. ( _ / 7 j l c ~
.iN jI
4 - l^ l
jf"
J jlj
^ \ j- * C jl* i p - ^ L s t l l j i ) j l U *C >^ illi j j' cjlj ^ Jr^-^3 "
J l ^ l ^>L tir*
< ^ J L I
a
< - L - ll
ci-lU ^
Juo "c-ll^ ^ ^ t L ^ < \ A i t j l ^ .
d JU ^ j l j a j jl -
j^
4^1 e -u j c U U j "M \ j l J l A i ^ <1 ^y ti-UJLl^J C-Vjb
- ,j cU U j j5 j L 1ja _j
_p- <63 * e-U o l j A o *C** ^ 4J ^ cULll j U -
<L>- jjl- ^ l __ & kljL* l i j j jlcdr k lJ lJ lj/ b j
J & j j fT j' j j l i k ^ j
*\ * <C^ 4*
a
jla J I - I
JL1 j
[ l ] <iLa^ l M e tin
[2 ]
M e tin [ 3 ] N v e y ri C in g iz o u llar v e kar ^ l3 \ c

l -d!_>*_?
deleri hakknda yle d iy or: <^l sU - j J l _yVI * _ j j I . t l j J^*; >lj
j; *^"i l
^ *1
o ~ j*
^
u~j ) h US '^J-lj JV_j Vlj ^ V lj oM.'lf JfUil^y ^ jr^ j UiJI JfLj

^ jU j 1 jl^- _jkl O^J jt* Jj ^ aX-> ca tilU ^* -1j <JlîJl jÛ l ^ J <jl j^ - ^ j' J ^ jl
j-*& j
y ^ r -r ^- erJ-5
J*ajJ
l-
^j
o lij
-----^ C in g izin .. L p l
jr$" I pf*a:c (jfj

jl^ j >*S
^ ^_/ ^J l r 3 jl> JL5 Jj->^
ou llar v e kardalar hakknda j*lslj 1 1V sonra I aTsj < g ele n j
N u v e y r unu deyor.
\j&*y\ )
l^-l
>*>-j ( l
L^.
JUJI bapta O ktayn
2%
jU -
Jl
,jli-
N u veyr
ondan
lm hakknda
yle yazyor : lij ^Js^

247
^ I ^ V l j <*U"I
lij
j S l in- ^
l* 4..oT)l
A ltn O rdu tarihine ait metinler
<J daJLJ
A (jT jijj v jL ^ I l^l_^* *A -'J

^
\j
J-* j l ^ j- k l
tlo
-C (J tiiU j l J l df jU I?
<y^
j l O - ljl Îj ^-* tiJJS O J -A*1 *^_y

j * a^tt
l^J (jl^ j <3^ (^

y**
OIjU ^
a\^\j
^ ^1
<y f
As 4 O j l ^ 4 j_/ jL ^
aV j *
4-Jl ^ i * - j l j iJ l*3 U l *uJx

j j
**j Lfj <JI c J -jl_ j jlp^ L ilJ l

j a j}\
j*
^ j M j\
j^ ^ ll
^
sj l Ja^-lj I U 1 -a
^ -\ j
(JJcilI i.1jJ a 3 j j j -_J|
jL -l ^
1 ^ 1 * U j ^l c l j U.^ I ^ j L - j l ^
o2 >j y
jl oL-L IjT
jl^ U ^ ^
^JJaj |Lj CMiJl i i j U l 1^

y
J\o- jM el y
oL^ j j l l* L ^
(*V ^V1 jjÂ A _ jU ( J\rill

^
l S*J OuU ^jT" Jc

4fl VI Cj U 1 1j ftlt^*Vlj s ^ V l j ÛtiiiJl^y* l^-jI_x> t* (J-^ l|- 4il J u J jy** J-l <le M ein .jU -
,J J ^ j l j i *l-l
j ; l j * j \ J . . . \ y j^- l i > J i j j\i-
248
CNGZ HAN OLU CC HAN OLU BATU HAN OLU BEREKENN HANLII
Bereke Han bu imal ktas hanlarnn drdncsdr. [1] Amcas Sartakn lmnden sonra 652 ylnda bu ktann tahtna oturmu idi, Bereke mslman oldu. Mslman l kalbinde yer tuttu. Dinin ulu yolunu ortaya koydu, slm nianlarm aikr kld, fakihleri arlad, kendine yanatrd, huzuruna yaklatrd. Onlara bahlar verdi, memleketinde camiler, medreseler yapt, Cingiz Han dlnden ilk nce slm dinine giren budur, ondan nce bunlardan birinin mslman olduu bize naklolunmamtr. Bereke mslman olunca kavminin pek ou da mslman oldu. [2] Kars iek Hatun da mslman olup adirden bir cami idindi ki onu beraber tard.
[1] O lakcda hesap olunursa beinci olur. z. [2] B ereke Tatarlarn m slm an olm alarn em retm ek le birok askeri m slm an oldular. z.
249
METNN ASLI
(jr
J ^"
S'^
sjîj <idu cJ> j * -u.û jiTîtiJi 4 -Ciu ci* o'*a]IjLi Op-L-LI ^-Ij (* 4^ J.J
J\L J j-^-^1 ' ^ t>*
^ X j* J .
y>j
IA*
fn y j
o^ 7 j ~ a ^ l$)l f 4ljLf
^ * ti
cf* ti J * 1 >* J-'
fcl.~ 1 .^1 _ <*j^? y S
'1
i U _*
4 *S ^ I p** \-X>-\,jl L-J\

l*)
^ < iL s c= -
.< îL~j pL-ljj-*
250
653 VE 661 YILLARI VUKUATI

653 (1 2 5 5 -1 2 5 6 ) ylnda Bereke le Horasan v e iki Irak [1], bunlar ile beraber dier kta Han Hlg arasnda sava balad, bu sava yle o l d u : Zikrettiimiz vehile Togann kars Burakinin yazd mektup dolaysile Hlg bu lkeyi elindeki lkelere katmak tamama dt, bunun zerine hazrland, ordusile oraya yrd. [2] Hulgnun oraya varmas Burakinin ldrlmesinden, Berekenin tahta kmasndan, iinin dzelmesinden sonra idi. Bereke Hul g nun lkesine yaklatn haber alnca o da ordusile kar sna kmak zere yrm idi. Aralarndaki Terek denilen rmak souun sertliinden donmu idi. Hlg zerinden ordusile beraber Bereke lkesine geti. ki taraf kar kar ya gelince vurutular, bozgunluk Hulgda kald, Hlg bu rmaa geldiinde askerleri zerinde toplanmakla hemen rman buzu zlp altnda kaldlar. lerinden bir ou bouldu, Hlg, askerlerinden geri kalanlar ile lke sine dnd, ite bu yldanberi Bereke ve Hlg arasnda sava kt. Bu savata Bereke ile beraber bulunanlar iinde Cingiz Han olu M ool olu Tatar olu N o a y de vard ki bir gz bir mzrak yarasile kr olmutu. [3] N oayin bir takm vakalar vardr ki ju -jiujoi onu sonra zikredeceiz. Bereke 661 ylnda Msr li, am eyaleti padiah Sultan Melik Zahir Rkneddin Baybers Salih [4] ile mektuplat.
[1] Arap Irak, Acem Irak. A rap Irak n n m erk ezi Badat, Acem Irak n n m erk ezi Isfehan idi. Z. [ 2 ] H ulgnun bir karnn sz ile Dedesi C in giz Hann yasasna kar gelm e s i ihtim ali pek uzaktr. Bahusus Bereke lkesinin ah valini, askeri k u v v e tin i pek iy i bilirdi. H e r ik is i arasndaki sava m v errih le rin a z b irli ile s y led ik lerin e g re (653] te deil, (6 6 0 ) tedir, u kadar ki savan bir daha vaki olm as caiz olabilir. Fakat (6 5 3 ) te sava olsayd H lg Badat zerin e bozuk asker ile y r yem ezd i, hep bunlar N v e y rn in bu m em lek et ahvaline vukufsuzluktan ileri gelir. D m anlk baka sebep lerden ileri gelm itir, n itek im d i e r k sm tarihlerde tasrih olunuyor. Z. [3] Bu sava m v errih le rin hem en a z b irli ile daha sonra 660 ta va k i olm akla burada kalem am olacak. Z. [4] Baybers E m r Aleddin Bndkadarnin k lesi idi. A leddin E yy u b lerd en Sultan Salihin m aiyetin de olm akla B aybersin Sahili vasf ve u n van oradan kalm tr z.
251
Mektup Melik Zahire Tanrnn inam ettii mslmanl haber veriyor, Melik Zahir de onu bu nimetten dolay kutluluyor, ona kymetli hediyeler hazrlyor. O hediyeler arasnda bir mushaf erif ki masahifi Osmaniyeden olduu zikrolunuyor, namaz seccadeleri, Akdenizin ark kylarnda yaplan nice kumalar, seradk postundan kalieler [ 1] ve sahtiyanlar, [ 2] gm kakmal kallecur kllar, altn yaldzl topuzlar, taslar, kalkanlar, fanuslar, amdanlar, ayaklar altn kakmal ift el kandilleri, Harezm eerleri, hepsinin de altn v e gm ile ilenmi yularlar, halkal yaylar, glle atmak iin yaylar, neft atmak iin yaylar, sngler, karglar, bunlar sandklarda; biram tandan yaplan kazanlar, altn yaldzl lmbalar, siyah hademe, a kadnlar, yrek Arap atlar, Nbe hecinleri, ok yryen merkepler, bir nevi may munlar, erkek semiz geyikler vesaire var idi. Sultan Melikzzahir onun elilerini bu yln remazannda iade etti. Yazd mektupta Berekeyi Hlgya kkrtyor, Hlg ile savaa tevik ediyor idi.
[1] Veya askl kalieler. z. [2] M etin nshasna g re m ana ark sah ilin d e yaplan kum alar, seradk derisinden nice k alieler v e m e in le r dem ek olur. z.
252
METNN ASLI
j i l j J \j L jl !J-
Vy> j O l O y jl U
c J K " V0 ? ' 4j V_^> j l < ^ S ~j
J j
^ jlj ?
0'^- t_?ly 4Ij
etili
4 -> jy *^ -_ ^ l_~tj pUiz,lj

jy
d-Uldl^j'* e-Ol* Jl 1^.aJ 4^ L * -L 1e J J b< iA ]o * (_ 3 tilJi J*

a S^jt ^ J ^ - 3 c ~
ii^X\ j j - >
J l/, J-3 -1 *1 .
^
j^ j y i
j
L^ J^
Û -U
oj "
jL-
j *
4jj$j
V_j*
j& -
JM Uj 4 J L
L -m J
4 -A c - ^*-5 i_ ^ rJ le -V ^ iJ o _ jL -i-7" *^ _ J^ JJ N yt> Jc. < j^Jl
<_ro^J1 ^Jl illi Jl Ju^j Uli 4*1^1^

J
l_Îl51j 1 ^! Li (*f* '* * 4^c ^1^1 *.? o^> Jl drl

1-^*
* 4*3jJl d -^ > < C ^ c -l5
Ol
jj-*
* * ,-^ ^ l
a Js~y] Zj jl*
t/^liiJl
cLUJII
<Uf OL?l jU-
jr Ji-* jr j-^ 5j < * -_ *'

-*ju Ia ^ ^
j a i- J l 1-Ub <5^/ J __Ij j J I * j - Lljjt U.lJ
^-^*Jl o-^4 -**^ - jjllai-Jl 4jW -\s ^ _ > -L talibe l^-\ ^ S

4 j J
J e^^Jl
4-ft.JL* ^pOlfJj
45iJ.L 1 ^_JaJlj
-^c.
Ciid
J-C- (S^3
[l]
^ ^ IaAcIj^^j
ts~*3 * ^
J^-l
1 ^3
(v^-j ^ j j l ^
i3~^y*3
1 3
^**-31 Ja*-J
S-u.
ibn i abdzzahir siyretine g re yazlm akla dir. Iz.
kelim esi se tarafna b a ld r, ye balanm tr. Iz. [2 ]
m etin nshasna M e tin nshas -u l y j
^ ^ k 'l
253
A ltn O rd u tarihine ait metinler
iy
< il| i J j t j | U j j
-a Ju -iLj \ j J j J j AjU -a) >_jLL_} -C-J

.j
J ^ j ^ 0 - j
J .
J o U - L l
<Jl
a l i 4i~Jt ^ j l
' j
4 )1 _^ j
tiA U J jUai-Jl
f '^3 *
\j=- (i*-
254
BEREKE LE A B A K A ARASINDAK SAVA

663 (1264 - 1265) ylnda Bereke ile Hlg olu Abaka ordular arasnda sava ald Bu sava yle oldu. Bu yl Hlg lp yerine olu Abaka geince Bereke ile vurumak iin bir ordu hazrlad. Bereke bunu haber alnca o da Mo ol olu Tatarolu Yiso N o a y kumandas altnda hazrla d ordu da N o a y arkac olarak yrd. Bereke N o a y ardnca Yesntay kumandas altnda elli bin svari katt. Yiso N oay yanndakiler ile beraber ilerledi, Abakann aske rine yetiti Yesntay da ardnca yrd, Yesntay gayet kala balk bir kol ile ilerlemekte iken Abakann askeri Yesntay grnce top top oldular, kamak zere toplandlar; Yesntay onlarn toplanmalarn grnce N o a y ile yanndakilerini sardklarn sanarak karlarna kmakszn bozgun bir halde dnd. N oaya gelince N o a y Abaka ordusunun ar dndan gidip onlar ile savaa tututu, onlar bozdu, birok larn ldrd, Berekeye dnd. Artk Berekenin yannda N og ay n mertebesi byd, itibar artt. Bereke onu bir ka tman zerine babu yapt, Yesntayn bilkis Bereke ya nnda suu byk oldu. Bereke bu memlekette 665 (1266 1267) ylnda, mslman olduu halde - Tanr ona rahmet etsin - lnciye kadar gnleri byle geti [ 1] Berekenin kendinden sonra mlke varis olacak olu olmadndan hanlk kardei olu Mengtemire kald.
[1] M eng Kaan [658] (1259 - 1260) de lnce kardei A rk Boah a n ln almak istedi. K ardei K ub lay M eng Kaan tarafndan Hatay ilin e [*] gnderilm i idi. Bunun zerin e A rk Boa h anlk tahtna oturdu. imal kt'as han Batu Han o lu B ereke A rk Boaya, Sen han l a lyk sn nk M en g K aan seni s aln d a oraya nasbetm i id i [**] d iy e haber gnderdi. Buna amcas ou llar O ktay o lu Kain olu K a y d o da l***] katld. T. H. [*] Baz hkm darlarnn kar gelm e le ri zerin e z. [**] B ereke A rk B oaya hakkn aram a, K u blya itaat e tm em e i tavsiye ed iyo r idi. N i hayet A rk Boa K ublya teslim oldu - Cam ittevarih - z. [***] B ereke K a y d o askerine kendi askerin den bir m iktar katarak K a y d o kum andas altnda evketm i idi. M avera nnehrde aatay oullarn da aleyh in e k krtm akla onlar da K u blya kar gelm iler idi. T elfiku lahbar. z.
255
m e t n in
a sli
f ' j a lil f
JlZ
1 _ _j
^
I
l C jj.
^
^>1
oteT ^
(J ^ Li
y
Jj
^)1 ^J ^ ^j*^>
^ J
^ __ J1 _> rLz.^ j *
O - J l e-A
* tju m j L - J * - * j ^
j* > j
L ijj> ^JJl
*-
^ lc >
i
J . s ^ j l
^ L L j
-u -I
J>~\
^ J i
4 u jl ^ J l f aL j J ~ *
^ ItL
J c li> I _ T l__ _. ^ L -j
U j ^ J^J
o_/l J c
^ Iz L - j l i l
1^- 3w ^ - 1 ^ -^ *J l j l ^ -^
pt*j*J ( * 4 ^ j j ^ l
<J^y
c ^ J Jl
jCc
tj^ j
*^*
C-l Ic -V t Jc ^j_j
(J j' jl ' 4 ^ J U I
ôjjlj -C c. oj-a j>ii*5

J ^ Jub jlj <5^/ Û ^1 J U j
\z\j s - p^ J3,
^ l i __ _j J * - ,>*_? * ^ pi-_j ^- j
y
\ lU J->_r j)_ ?
<i\ - u - j *u j-l j V
o A * j dAU.1 j i l ls o~w
[1 ] UsvL)
A yn ,
telfik u lih ba r. M etin d e j U - j (sic ) dr. z.
[2 ]
j lj_ j5 .
OU
Ui
h o V i - \ jMJI
o^"j <-Ol*1I (Jx *5Ll-V I ( ^ . i j l ^t-I ) j l j l ^ * A ^ - j
Jl <JVi!l
< r^ ~ \ -0 jU- ^LL

[* ] T.
f"j J > jl* 4 _l]|

H. [* ] M etin de
jaJ <J~y* Ol jc d Ij < j"L = - j l jj < iL -j oliîa jV

,j I j 5^jI J- ^ l 256
i j 1 J L
^
*ul
dr. z.
CNGZ H A N OLU CC H A N OLU BATU H A N OLU DOAN OLU MENGTEMRN HANLII

Mengtemir bu devlette beinci handr. Bu devlette han olup Sarayda tahta kt, iml, Trk ve Kpak, Demirkap ve ondan sonraki lkeler ona geti, bu da 665 (1266-1267) y lnda idi. Mengtemir, han olunca ona Msr diyarndan Sultan Melik Zahir Rknettin Baybers salih [1] tarafndan kutlulama, amcasndan dolay ba saln mbeyyin bir mektup yazd. Bereke kendisine mektup yazd vakit nasl yapm ise ylece onu Hlg olu Abakaya kkrtyor, kan dryor idi. Bu hdise 666 (1267-1268) ylnda vaki olmutu.
[1] N isbetler burada n isbet olunur. z.

17
old u u g ib i
ya efen d ilerin e
veya satanlara
257
METNN ASLI
^-<^ Jc^ j\ jj
j^ : " bj jf^^li-l j & j tiAU

__ ^^cLUI
<^L*J,I jjb tilU ^LpciaJl^ iJjrJlj JlîJl
Uj jojJ-1 î-L^Jl
dr-l (ji j yM JJl ctlUl (jllzJ J l4 ^cUU \ij *w *) . M O- J diJij ^
*c_ J iU^ < -X >
j&V<JLc- < J ? V ^ c ^ liL
< djjlj 4jyâll
f2 ^ - (T U
J^ -W
[1] <5CJJI T. H. [2] <-V F. H.

25 8
MENGTEMR O R D U SU N U N STANBUL [1 ] ZERNE YRY
668 ylnda (1269-1270) Mengtemir stanbul zerine bir ordu gnderdi. Sultan Melik Zahir Rknettinin elisi Farisiddin Mesud o srada Eker yannda idi. Mengtemir ordusuna varp gunu dedi: Bilirsiniz ki stanbul hkmdar Msr hkmdar ile barktr. Ben de Melik Zahirin elisiyim, benim efendim ile Mengtemir Han arasnda mektuplama, barklk, sz birlii vardr. stanbul Msr, Msr stanbul demektir. Bu sz zerine askerler dndler, yalnz lkelerini yama ettiler, dalp gittiler. Farisi Mesud Sultan tarafndan elilikle Mengtemire varnca Farisi Mesudnin stanbulu al madan alkoymasn fena grmt. Mesud bunu Sultann rey ve emrile deil, belki kendiliinden, kendi reyi ile yapmt. Mesud Sultan Melik Zahire dnnce Sultan [2] onu cezaya arpt, dd, hapsa att. Mengtemir ordusu stanbuldan dndkten sonra Anadolu hkmoan Sultan zzettin Keykvusun mahpus olduu kaleye uradlar, oradan onu alp Mengtemir Hana gtrdler Mengtemir Sultan zzettini arlad ve iyi karlad. zzettin Keykvus lnceye kadar
[1] Tatarlarn An adoluya ilk g iri le ri Sultan Aleddin K eykubadm son gnlerinde, olu Gyasettin K e yh u s re v in saltanatnn iptidala rnda, 6 3 4 ( 1 2 36 - 1237 ) yln d a idi. Sonra o tatarlardan. Sultan G yasettin K eyh u srevin son gnlerin d e 641 (1243-1244) ylnda bir kol geldi Bu gelen kol im al diyar han C in g iz H an olu Cci Han olu Batu Han tarafndan gnderilm iti. K e y h u s re v askerin bana geti, zerlerin e yrd. k i taraf karlatlar, vurutular. lknce tatarlar b ozu lm aa baladlar, sonra dnp Anadolu hkm darn byk bir b ozgu n lu a urattlar, m slm anlardan b ir ou n u ldrdler, esir ettiler, saylam yacak kadar pek ok m allar y a m a eylediler, Gyasettin bir k aleye kat. Tatarlar o diyarda zab itlik takndlar, sonra Ahlat ve D iyarbekir topraklarn aldlar. Bundan snnra G yasettin para verm ek artile tatar hkm altna gird i. T.H. [2| Sultan bunu haber alm t. z.
259
A ltn Ordu tarihine ait metinler
Mengtemir yannda kald. Mengtemirin gnleri 6 7 9 (12801281) ylna kadar srd. O yl iinde ld, l m haberi Msr iline 681 ( 1 2 8 2 - 1 2 8 3 ) ylnda geldi. Boaznda kan bir ban demek Mengtemirin lmne sebep olmutu bu da o senenin rebilevvelinde idi. Hanlk zaman on drt sene kadardr. Mengtemir dokuz oul brakt. Algoy ki anas iek Hatundur. Kaan dlnden olmala meziyetli ve itibarl bir kadn idi. Brlk, Saray Boa, Dorulca, Melegan, Tudan, T o kta ki sonralar han olan budur, Kadan, Kotugan adl baba bir kardeleri de var idi: Tudan Meng ile Avkai [1], Tudan Meng en bykleri olmala kardeinin ocuk larn hanlktan te savd. Kardeinden sonra hanlkta ms takil oldu.
[1] Avka, Ulalti hep birdir. z.

260
METNN ASLI
^ J
4U1 jlk L J l J y ^ * j
j i l i
k $
l
ji j J
-J l .j-jli
Jl
J
j : ^1*
L-.C . J uâ ^
j^>- *\* \A *c_* J j
d M 'j T j ^ U i J i
l
i
Llju- y:
S
L"l_j
^ L L lj
^
4}
m .
( J t ^ ^ - L ol ,j^JLj
j t
I (Jl5j
j&
Jl cUUI
J ^ - j
tilU l
__ -I <j^ j
J _L *J L j ly
Iy -f$ y ' 1
^ j '^^1 j"*AAJ j ,AA
j-'*h^\j
4 * ^ * I jllalJl
< - i J-5 j-* tii J*3
<Jlc
iy j ^ jJl
^ ^c
tiUll Jl a* L * iÎ^
jS j jj-l
* 1 1
t j-
J ^5jj*-J.
^ Ik Jl tiUil jlkJLJl J l
<*jUJL
^
j) ...II
j
Uis /"*1^ ^Ll ciAUl jUaJLJl

Z
Ij a ^ j j
J jt S 2* 0 L
^ lj
\j
L_^l* ejJj-li
_*>
u~j
bCT* ^ j j
\ ^
jlk L J l
^Cjd pil
j^ l
Ol jl Jl JC . ptilj <Jl
a t
^ ^
>> i^ j l ^ J l
_ y cjCI* *iUU Jl
J jl [ ^]
j l L U l p\*l _,=-! j l j
V * jj^
'\i\
<jU-
- j
j-
lI jn-* < * *U O jjj i* *

j l i - J 9 J J -* j - ^ U a J l o-a
r-Jl *-*1 ^ *-dj

J' ^
*-^
*1*^1j
j1 .^ o^l1 -1
j U a i - J l p U J >-1 , j
cJ\5o l_jl^lj rtJI ^_r>-j L Jl j_rk -i_S^^- U uJl *iIU 1 U. Ij^r-Ij <*-^c ^^jC _^-'' f* jUJl -~S^-$ ^ j^JI J l j * _ j^-l a L-^-JU^cjldl Ûaj llJiJud j*jIltlLtJ^-jj a*Ij _U M > ^
N veyr nshasnn 2 K yakmasndan,
V. H . [ 2 } M etind e ^ yoktur. z.
261
A ltn O rd u ta rih in e a it m e tin le r
jl
*\A\
*3
j^2.II j l - J I J l 4>ls_^ j L i - V l ^>^j 33

'J w rv~" J
< C ~ >Jl
Oj|S 4*Jl y
4 ~a
^Ja- - ^
J - O 4 ^Jls 4jI ^3_>
<*l_j J^l V j
j^ V t ^
^ *- J
J3
0^3
e?*
* ^ Ja j_ 5 <*^p-X*J 1^5 . ^ U l c t U * L j b \ j * J
*a > * (j^^-
jl^ o j
\2\s>J
j l \j iDLI^j* 4 j-l o \ _ jl ^s-Va
jl-k
4->V
<*>-1
c iU ll^
[1 ]^ a
tahm in olunur. T .H . Y a n i yj^~\j
olm al. z.
262
CNGZ HAN OLU CC HAN OLU BATU HAN OLU TOAN [1] OLU TUDAN MENGUNUN HANLII
Tudanmeng kardeinin 6 7 9 ( 1 2 8 0 - 1 2 8 1 ) yl rebiulevvelinde lmesinden sonra imal kt'asna han oldu. Tudan m engnun 6 8 0 (12 8 1 ) yl cemaziyelhrnda tahta kt da syleniyor. Bu devletin altnc han budur. Msr diyar ve am ktas hkmdar Sultan Meliki Mansur Kalavun, Mengtemire emsettin Sungur Gutm ile Trk Hassalarnda Seyfeddin Balaban eli gndermiti. Onlar ile beraber on alt denk kymetli kuma adlar saylan Mengtemir Han, Avkac, Tudan meng, Tulaboa, onlarn katnda byk bir k u m an dan olan N oaya; Hatunlardan iek Hatun, Olcay Hatun, Toyluk Hatun, Tudayun Hatun, Sultan Hatun, Kutlu Hatuna; Emirlerden sol cenah emri Mao, sa cenah emri T a y r a y a ; Avkac kars Kutluka Anadolu hkmdar Sultan Gyaseddine yollam id i; bu kymetli hediyeler, armaanlar, kumalar, yaylar, zrhlar, taslar idi. Bu iki eli oraya varnca Mengtemir, yerine Tudanmeng gemi idi, ona hediye leri sundular, o da kabul etti. Tudanm eng 686 (1287-1288) tarihine kadar hanlkta kald, o tarihte memleket ilerine bakmadan vazgeti, derviler, eyhler ile arkada oldu. Az bir aza kanaat etti, ona Memleket babo olmaz. Herhalde memleket iini gdecek bir han lzmdr dediler. O da Tu laboa Han iin tahttan indi.
[1] Tokoan, Toko Han, Toan B o a hep birdir. z.

263
METNN ASLI
jlc>-
^ '+ *
(jl-fcÛL*
^ J L - 4j1
< S *J W \
*C__ -
J j V l --' J (j*
(3
4 *i-\ e l j- V j 0
J > U l i ^ U
*UJ.l jU aL Jl ^ J 4JCx*11oa
j C
(J-oL-M jaj 1A- <1**

<>^ -a L \ j ^ - d l J i* *
<3
O J ^ jj- t a u l!
Jl
(j^ $ **j ^
J-- j l
j
^ L
Jl
*C-- L*^*
JjL-L ^4lt-Ju .j
j* 3 ^ *
Uj>lr_j
f j^ 3
^L
f ^
j 1 -A j
dPtp-
ii ll
t
S ''* *
cA (j
(_rUJl
03 jl T j
< u**j
4 jJV l <y j\ T ly jj y
uJ
Uj
^ ^ A l J <L*Ll
jlltL^
j^ \ \ j b
oy\- ^ y j jy ^ > - 3^.-? J

jK a )1\j
eJ
^ J
J,1
J^\
jU
_/-*V l
O.iVl ^
j~ b -j
<| lJ^ - < o *

y i,
15j
^-^-1 <^~J1 ^!jLc jlia ii S l_jl*3_j L*Ii j u?
Uj
f t^ ~ ' J ^
CjI*as
!>
ajc-JIj
tUUl 3 l i l l ^ Iâ)1 liMi i\u>

f jz -
j-*-"--''j l^L j *)I uJl 1 ^j j cUUI (J jC2* jl-U 4_^JUJll <Jy &
jj* \ jy * \
<3 y
*\A *\ <c_ J l 4 id a 4 j j * o^Ji

j
^/-^*j li^
[1 ] E l yazsnda [ 2 ] M etind e
jT U l l J I il re olunm utur. T . H . gib i ^^lsJ dr. Terem ede de istifham iareti
bulunduu
ile yokluk denm itir. H albuki Baybars tarihinde <J&) dr z.
CNGZ HAN OLU CC HAN OLU BATU HAN OLU TOAN OLU MENGTEMR OLU TULABOANIN HANLII
Tulaboa 686 ( 1 2 8 6 - 1 2 8 8 ) ylnda, Tudanmengnun dnyadan elekmesinden sonra imal devletine han oldu. Tuleboa bu devletin yedinci handr, han olunca kirek [l] sava iin ordusunu hazrlad, zikrettiimiz vehile Hlg savanda bir gz kan Cci Han olu Mool olu Tatar olu Noaya maiyetindeki tmenler ile gelmesini emretti, Noay da yrd. Her ikisinin maksatlar hasl oldu, kirek ehrini abula koyuldular, yama ettiler, ldrdler, geri dndler, k bast. Karlar oald, Noay maiyeti ile beraber ondan ayrld, klaklarna revan oldu, salimen vard, Tulaboa ise caddeden sapmakla maiyetindekilerden bir cemaat helk oldu, bu hal, askerlerinin yanlarna aldklar binek hayvan lar, tazlar, hatt bunlardan alktan lenlerin etlerini ye melerine mecbur etti. Tulaboa bunu Noay tarafndan ya plm bir hile tevehhm etti, yreine bir ktlk yapmak dt, ite bu hal kendisinin ldrlmesine sebep oldu.
[1] Krafof tz.

265
METNN ASLI
il^L* ^y ^LJ\ 3^3 J*- ^

'jbb
* C <^
i 'y_j*
jjt_ / -X * aJ^jI ^-"

^ jr ^
^ 4 )w * * V ^ 3 .J1e -X A
J^ (^J*5o * .^
_ ^ L
c 5* '~ ~ c '
_^ll5 j j'.IT-} ^S J*" A ^ a jd l^ L1_^J * 0 \ j\ 3Ol^jj* < * > ,Ju^j <-/Ll*J\ j!.? 4 ^ * -* < jJ' *Js-y 45jl5 C jj^ y JC^ \J j J^l ' Jl Jli-I c> Js l_ ) -u * ^c A f-L s ^ -c U L ^ s Jj_.Ul ^ JlJjs LLM r jl_ Ul~
tjl
s^y*
j'*
*^ -J .4 II3 ^,ju-
oL
J^J
-* ^ * -'^0
t_^J e - J l ^ J u ^ l l I 4Jua> <jc.y
[1 ] 266
T rn ak iin dekiler eksikcir T . H .
TULABOANIN LDRLMES
6 9 0 (1291) ylnda Tulaboann ldrlmesi hadisesi vu ku buldu, bu hdise yle oldu: Tulaboa kirek savandan dnnce Noaya bir suikaste karar verdi. Buna Mengtemir oullarndan ona uyanlar da muvafakat gsterdiler. Noay zaman grm, grp geirmi, hileleri bilir ve onlara alk bir yeit idi, Tulaboann tuzak kurduu kulana gitti, o da bunu gizledi [1]. Sonra Tulaboa Noay ard, danla cak, reyi alnacak eylerde ona ihtiya gsterdi, Noay Tulaboann anasna bir mektup gnderdi [2], mektupta Senin olun gentir, ben ona t vermek, ona hanlk ilerine ilgili faideleri [3] bildirmek istiyorum, ukadar ki bakalarnn bunu duymasn istemem, onu tenhada beyan edeceim [4], mlakat esnasnda pek az kim se bulunmasn dilerim de miti, kadn Noayn szne meyletti, onunla uyuup birle mesini, dediini dinlemesini oluna taysiye eyledi, bunun zerine Tulaboa toplad askerleri datt, Noaya yanna gelmesi iin haber gnderdi. Artk Noay maiyetindeki b tn askerleri ile hazrland, Mengtemir evldndan kafadar lar olan Tokta, Brlk, Sarayboa ve Tudana adam gnderdi, ardndan yetimelerini emretti, sonra acele ile yola kt. Bulumalar vadolunan Tulaboa makamna yakn bir yer de maiyetindeki askerleri, Mengtemir oullan Tokta ve kardelerini pusuda brakt. Pek az bir kimseyi alp Tulaboa tarafna yneldi, Tulaboa da Mengtemir oullar olup ha vadarlar olan Algoy, Dorulca Melegan, Kadan, Kotuan ile beraber karlamaa kt, Tulaboa ile Noay buluup sze balaynca Tulaboann haberi olmakszn Noay askerleri
[1] Yani dier yzden bir tuzak hazrlayp vaktini bekledi. z. [2] Hi lesine byle balad. z. [3J Yani h k m e t kaidelerini (olu kurallarn) pekitm ei, kuvvetlendirm ei. z. [4] nk hay rhahlk yolun da baz srlar sylem ek boynunun borcudur. z.
267
Altn O rdu tarihlerine a it metinler
bir uurdan at saldlar. Tulaboa at kald, Noay askere ilerileyp onun Tulaboa ile yanndaki Mengtemir oulla rnn atlarndan indirilerek m uhkem bende vurmalarn em retti, askerler de bu olanlar m uhkem bende vurdular. No ay Toktaya Pederinin m lkn ele geirip (seni m ahrum eden) ite b u d u r[l] seni tutup ldrmek iin ona u y a n la rd a kardelerindir, ben onlar sana teslim ediyorum istediin gibi ldr dedi, o da hepsini ldrd.
[1] Yukard a saylan M engtemirin dokuz evld iinde Tulaboa yoktur, hak kn dak i ~US tabiri onu gsterir. B u halde Tulaboa ya M en g tem irin kardei veya karde olu olacak. z.
268
METNN ASLI Ld>lr Jl*

^1
U4 jI tillij *W l j -U * jlT
4^-y j 'j jC
jlcj s411^- t
*V = -L l= -I
iS^J
_^*
^ < ^ -y
Jl ^H jy ii J^
<J| (*5 "^ -Jv & lL
^ J.1 J 1 *jM T
'^--' <^J j\ 1 ^ 3 tJ^_J ^La* j J

^ jj
o4^J 4 _ .
J -Ij3 4lj Ulj * u jJ-^~* J^ lJl^J Jjo' d jl ^>1

<L*--
^j^C Vj fclJl l*
C j*
K tU ii
lJljl _A*^j o l_ j ly- - ^-aj^
^ 4
l?_j* ^fl>U ^'Ic-'j ^ -i-lfr ^ ja

j4?*^
*csljx lyjl Jl Ojll_ j * c )L c a Jl l^ 1 1

jm^pz.J
c -A -
* U -^ J l J 'jl j W *^T o^
y . jf s * )lj \
i
G ^
citlj J a s
Ji jjLc
(j-jl
*
Jl J - j l j
S 'l _ J l {j*
tfjjl l jM * Îc* C j* *
lijT^ j*
<*AJ
_}L^ U JL s \-X ii _;l ^ 4 j jbfcUll

* ^ ^
l ^ * * < s -?
jl t-l_y
<* -*
y
iij
<j
jVjl
Uj^j" jL i \ il^r
^ 3
A>_y_J
> K
^ \jAi
<
< K mj* ^>C+A~~~\j y*
^*_^ LvJj 4 J 1 j^^
j 1 *^ 3_j
k L -l* 5 ^J k 5
yi jCj**
\ ~ ~ y
_A . ,
Nl l* J
lj J
<^yj e^*\
liM *
jf&sZi
jVj!
C j * *** * o*3 \jb\y f
dL.1 cUU J^- i-aT l ft. IklU JSj - ^ -* J$

z **>1
f^yf* C j*
iLJl
* -L-
iJ =-l Jc- e^5J iL-J-J

.
U-i^ r r l 3
269
CNGZ HAN OLU CC HAN OLU BATU HAN OLU TOAN OLU MENGTEMR OLU TOKTANIN HANLII
Tokta bu devletinin sekizinci Handr, 6 9 0 (1291) ylnda imal eyaletine Han olmutur, bu hadise yle oldu: Tulaboay ve Mengtemir oullarndan be kardei ldrlnce Noay Toktay tahtna oturttu, ulus ilerini yoluna koydu, onunla birlik olan kardelerini ona tavsiye etti bunlar hizmetinde bulunacak kardelerindir, onlara ltf ile muamele et dedi, mekamma dnd, yalnz iinde Tulaboa Noay istemek zere adam gnderdii zaman onu telef etmek hususunda Tulaboa ile birlik olan Mirzalara kar yapaca i kalmt.
270
METNN ASLI
j^ ir
j*
^ u u
o - a
il
CJJ j_^*l ^"j_} iUll ,_5-_/"jc < - _ ?< W is dl-J

,j o y ^
_,C jSC.
jMjl <-j-| 4y-\J
pf- u? c .
Jli_j ----a j 4
i
-)' * < j="! t> * jj* ^

K s-y
UjM T l^*_I=-l j jll lîll
4li Jl
jlcj ^ \ ji-
,4*cjIj 4J! ,1*-jl U -Ct 4 JL c .
[l]
M etinde j j i . yokcur Iz.

271
TO K TANIN MRZALARDAN BR CEMAAT HELAK ETMES

6 9 2 (1292-1293) ylnda Noay kars Baylak Hatunu elilik ile Tokta Hana gnderdi, Baylak hatun orduya varnca Tokta onu izzet ve ikram ile karlad, ona ziyafet yapmaa pek zi yade zendi, sonra gelmesinin sebebini sordu. Hatun baban [1] sana selm ediyor (padiahlk) yolunda biraz diken kalmtr, o yolu temizlesin, diyor, Tokta o diken n e d ir? , deyince k a dn Kiltiky, Yotuk, Karakyk, Macar, Barin Tokta, Kbi, Yk, Turatemir, Eltemi, Tuk, Baytura, Bay Melik Temir, Baytoktemir, Baygur Aktac, Baruh, Maluga, Brlga, Gncik, Sudak, Karain, Haeri, aka, Bayanc adl Mirzalar birer birer sayd ki bunlar Noay ldrmekte Tulaboa ile birlik olmulard, kadm bu tenbihi Toktaya bildirip bu emir leri adl adnca saynca Tokta onlar istedi, hepsini de ldr d, Baylak Hatun Noaya dnd. Artk Noayn kalbi mutma in oldu, Noay evld ile evldnn evld tahakkme kal ktlar. Noayn Cek, Tek, Turay adl erkek ile Tugulca adl bir kz, Aktac adl kznn bir olu vard, kzn Mncik olu Taz adl birine vermiti. Artk bunlarn evketleri ku v vet buldu, sonra Tokta ile Noay arasnda muhalefet ba gsterdi.
[11 Y a n i N o g a y .
z.
METNN ASLI
4 )1 ^ 1 \ cJLs 4I j ^ ikil ctllll Jl
< C -L j
Lk iis j f l i l 4_c.^ p l V l l*> liLT *C jV l J l klJu^
l^ JL - ^ JLiI=>- Vl <lc. l^. J u is <^l)^Js ^
(J3 < 5 L j i ) ^
J dJJ i J t i L l c
Û L *J ij_j|l vlJlS U b Jjja = -
1 _gTj LklL ,> jL_? jto-Uj 1 ^ lîj J j j j ' j IsSzJUj i) '

f
(Jj
c~ Uj .A* y js

3
Vja.j ^ ^lU,_j
lv^*Vl c V J a -!> -< j ^ V jl
( _ 5^=>-U.j <j^-IJ!_} v i ' i j - j

H J U J e-U <iLI L*.li 4*c^> J . c Jl 1*j MT
jJj'J
1 ^
lj 1
p.,^Z9j
c o V jl - i V j l j - ^ z^x, < j \ j y* UÛi Cî y 5
o_^l- jU -L -is jsC TjIsS( jA =tU .
jy '\ ^ - ^ . U
O jL > J l* -* " Vl y 4) J & j
~ ^ \ j ,_^1J a <\z>zi* ( j jlk
iL" jjT " -d I
*0 (1 0> 5*J ^JÛaJl ô-*J Lk^k ^j\_) t,__aL -1 * 3 J ~
[l]
Bu
ism iha sl ar Ba y b a r s
ta r ih i n d e k i
ismihaslar
ile
d z e l ti l m i ti r
z.
18
273
TOKTA LE NOAY ARASINDA MUHALEFETN BA GSTERMES

6 9 7 ( 1 2 9 7 - 1 2 9 8 ) ylnda Tokta ile Noay arasnda mu halefet balad. Bunun birka sebepleri vard: 1 Noayn kars Baylak Hatun, oullar Cek, Tekdan sadr olan k tlklerinden, hatunu hakir grmelerinden dolay, onlardan bir nefret duydu. Bundan tr Toktaya haber gtrp onu bu ikisine kar kkrtt, kandrd. 2 Toktann baz emirl eri, ilerine korku dmekle ondan ayrlmlar, Noaya snmlard, Noay onlar kabul edip haklarnda iyi mu amelede bulundu, kendi sahasna kondurdu, ilerinden M nck olu Taza kzn verdi. Tokta bunlar Noaydan is tedi, fakat Noay verm eyince bu hal Toktay fkelendirdi, Tokta ona bir eli gnderdi, eliye bir sapan, bir ok, bir avu toprak verdi, Noay airetinin byklerini toplad. Toktann gnderdii eyler hakknda ne dersiniz dedi, herbiri akl erdii kadar bir sz syledi, Noay, hayr, rasgetiremediniz, ben size ne olduunu haber vereyim ; sapan ile yer altna inseniz bununla sizi karrm, ok ile ge ksa nz bununla sizi indiririm, toprak ile elimden kurtulamaz snz hemen bir yer been in d e bulualm demek istiyor dedi. Noay eliye dnd de dedi ki; Toktaya syle bizim atlar mz susamtr, biz Ten suyundan onlar sulamak istiyoruzTen suyu Toktann menzilinde saray yaknnda bir rmak t [1]. Bunun zerine Tokta askerlerini toplad, Noay ile bulu up arpmak kasdile (konak konak) yrd.
[I] Saray til r m a kenarnd a olmakla metin nshasnda olduu vehile saray m a k a m n d a d enm esi uy gun dmez. z.
274
METNN ASLI
U aZL
* * L 'i-1 l-O jfS ill

(j
j^L- j| O ^ l
1 ^ 1* o L -1 cU
JJ j f e j ' ^ y j
îJLl l-O \ W
O ya ^ y
c_- J j
e ti-V i
i p ^ i i j ^ j j f e j jl
4 j4 j
* ^ - jj y ^
llaits
A*^-4*1 j
U a- AS*\ (jAA
4 * ? tJl i - j \ j
^ rj J j ^9 - c
j
(^ '
<J'
4 ILj? jV jjJs Cl l d i^ :4
yjUi
J& J
4-J\ J j\_j tiJ^ < AC-3 <4 i y^>
* ^ 5 ^-L-U < J\S j

ol
J - l J l ^na? j l -J
J ^ \ ?-+^
^_jLlJ JlS V^S

o l j^\ Ij^ - ^ jjJL Ja l
+ y ~*J jI^*^
^ ^ 4 -^ l_ j
1 * 1 -^
(Jl SU a a *(Jl jl
j V l Js L ~ J l ^ ) j < j \ l-y
4 jL ii!l l*1_j L - jl jjv
^ L * Jj \y.j \ y J^ j
o t _ j J l Ll_j
_'t~
F 21
V--- ^ -^ J 3 C^Js-C.-kS LUL>- j l IkJg) J J jll* 4*3J
<Jy * J 4-C_W l^j l ' J**
.H fliU jl j O U a J a l
T3 1
[i] tr z.
Baybers tarihi, M etin nshas [ 3 ] M etin nshas L \_r* p li.
dir z. [ 2 ]
M etind e j l
dm
dr Iz. 275
TOKTA LE NOAY ARASINDA LK VAKA

6 9 7 (1297-1298) ylnda Tokta Nogayn karsna kmak zere yola revan oldu, Noay (bunu haber almakla) asker leri ve hkm altndaki iki yz binden ziyade svariyi top lad. Her iki taraf biribirinin zerine varmak iin yola kt lar, Tokta ile Noayn idaresi altndaki yerler arasnda Yasa rmanda kar karya geldiler (Yasa, Kendlan yanndadr, Kendlan byk bir sudur), iki taraf cenge tututular, neti cede bozgunluk Tokta ve askerlerinde kald, bunlar Ten su yuna kadar bozuldular, bazs suyu geip kurtuldu, bazs, at atmakla bouldu, [1] Noay, askerlerine kaanlar kova lamalarn, yaralya saldrmamalarn emrettii, ganimetleri, esir edilenleri, arkalarndan karlanlar alp yerine dnd.
[1] Ksas askeri tarmar oludu Z.

276
METNN ASLI
Ikla (jO J j V l Ujll ^Jl ^jl Jaj I j * } ^ < C >^^3 dr* pr^-? 1
A -^ y
4--C jri C j -L? -LâiJ
4 -^ y
clU U z k jL- ^ V
ai~,
j l - j U^jls 4_ Jl (J U
(j^Jj Jr* -Alt*
^ l i a j ^l* j\ > ^^ tir* ' _^r

pfm*~rJ\j 0
L c-j U a^ J
4.^yS < t
1 JJ^\,S j l ojf^l^ C - L.C -jJ i^lj (Jî
<>* j l Îcj _O V Vlj LL*Jlj
[1 ]
T elfiku lah bar,
M etin nshas
dir z.
[2 ]
T rn ak iindekiler
yazmada vardr. T . H.
2 .7 7
KNC VAKA VE NOAYIN LDRLMES

6 9 9 (1299-1300) ylnda Tokta Noay ile sava tasmim eyledi, bu srada Noayn itimat ettii emirlerden bir cemaat ondan ayrlp Toktaya sndlar, bylece Toktann evketi kuvvet buldu, bunlar otuz bin atl idiler, Toktayn hazrlan masn Noay haber alnca o da onunla savaa hazrland, her biri arpmak zere yola ktlar, aralarnda bir gnlk mesafe kalnca N o a y yz svari ile birini kef iin gn derdi, Tokta onlar yakalayp ldrd, yalnz kumandanlar. kurtuldu, Noaya askerin kendisini bastn haber verdi, Noay maiyeti ile atlarna bindiler Kkenlilekte karlatlar, vurutular, akam vakti bozgunluk Noayda kald, evld, askerleri ve airetleri katlar, Noay yerinden kmldamayp at stnde sebat etti, Noay kocalm, yan ban alm, gzlerini kalarnn kllar rtm idi, Tokta askerinden bir Rus gelip onu ldrmek istedi, Noay kendisini bildirdi ben Noaym, beni Toktaya gtr, onunla benim bir szm var dr dediyse de Rus szne kulak asmad, Noay ldrd, ban Toktaya gtrd, ite Noayn ba dedi Tokta Rusa. bunun Noay olduunu sana kim bildirdi dedi, Rus ta ks say hikye etti, bu hal Toktaya ac verdi, katilinin ldrl mesini emretti, onun ldrlmesi siyaset icabdr t ki onun gibileri bu gibi byk adam ldrmee cret bulmasnlar*, dedi, sonra makamna dnd.
27a
METNN ASLI
j)|y i
*Je.y ,\^\
<tl~ jl Jyulj U.y ,_jj>-
^c.
U 2IL (V ^"
> C jj
| V f "c l* )_ j 3 la - i (Jl JJ^J J S ^

^jr*~ t^ _ y J J)*~
<-TJ^ ^ Jl; 4 3L* lÂ

j \mp
4 ;l* 4jl*J l_ < a P = -l 4 -.C _ * J J 'jl

< f 3
l* -3 tk lis >
tl ^ J. ^Jj
J k 3_^L.m}\ jl
< j^ y
j-ls o_^ ^ Ju L * \-J
fjf-
^1
t j^ J
J j* J*1 XjyJl CJ ^J cU ] jlTjS^ J t Iy d \ j 4^. -V S j^ J 4 U s jd-CâJ ^3 J^ y t> I-A-J * > _/ L l-C .j 6 (_ 5 -^J J ^ J o ls l_ ^ 94 * ^-lj^:> .-C J 0 })J\
4â3 <ll
JâSj
* lL . L J
4 I3 _ J 4l)Ui 4 * i._y 4 jI
4 j* ^ Jj U iA ? J l ^-î * U -^ M JSj 4 __ju,
^jjl j-*J A J\1 84 _ .jy ,J-1J lJL & JS, U a a Jl 41 j jjj*- 4C 34 lJl
^y*
jl Jl5j ^jJl J1 a > ^*l_? * -U )i lA ls 4 -a jjJl 4 * ic ^ _^jCjl J^-^l IAa Jl* J? J i
.4 * X * Jl Uz2L
379
NOAY OULLARININ HABERLER
Noay askeri bozulup Noay ldrlnce oullan yerine geti, fakat ok srmeden aralarnda ihtilf kt. Noay olu Cek kardei Teky ldrd, Cek babasnn mlknde mstakil oldu, Tunguz adl birini naip dikti, Cekdan adam lar rktler Kardeini ldrdkten sonra kendilerini de hayatta brakmyacaklarn anladlar, bu esnada naibi T u n guz ile Noayn damad olup kz Tuulcay tutan Mnck olu Taz ile birlik te Ulah ve Rus yamasnda bulundular, yola ktlar, Ceknn adamlar hakknda tuttuu kt yolu ko nutular, avdetlerinde onu yakalama kararlatrdlar, bunun iin dndler, Cek bu haberi alnca yz elli svari ile as ker cemiyetkh olan Ass eyaletine can att, orada ikamet etti. Naibi Tunguz ile damad Mnck olu Taz (menzilinde brakt) evlerine gidip yam a ettiler, onlara galebe aldlar. Cek Ass eyaletinde durduu mddete gizlice b ir o k askeri yanna gitti, bana hayli asker toplad, Tunguz ve Mnck olu Taz ile sava iin yola koyuldu. Kar karya gelip vurutular, Cek bunlara galip geldi, evlerini geri ald. Bu defa da kz kardei Tuulca bizzat vuruuyordu. Koca s ve maiyeti askerler bozulunca istimdat iin Toktaya mektup yazdlar, Tokta kardei Mengtemir olu Brlk kum andasile imdat gnderdi, imdat kuvveti gelince vuru mak iin karlamlar ise de eknn onlara kar gc olmadndan Ulak eyaletine can att, burann hkmdar ve hkim i Ceknn akrabasndan birile evlenmiti, ek ona snd, adamlar huzurunda toplandlar. Bu gelen Toktann dmandr, Tokta bunun bize sndn haber alrsa askeri ile zerimize varmyacamdan emin olamayz. Bizim ise o n a gcmz yoktur dediler. Hkim eky tutup Trnova kalesine tkt. Toktaya hal ve keyfiyeti arzeyledi, o da ldrl-
280
N ihayetlireb - Nuveyr
meini emretti, hkim de [1] onu ldrd: 7 0 0 yl 1300-1301. Tokta Hann memleketinde kendisine kar kacak kalmad. Mengtemirin olu Brlk kardei Tokta tarafndan Noay makamnda kald- Noay oullarndan ancak en kkleri olan Turay sa idi, Tokta Korm olu Yaniyi kardei Abac yerine tayin etti, oullar Tkel Boa ile lbasar No ay eyaletine gnderdi. Tkel Boa Noayn sakin olduu Sakc ve Tuna rma [2 ] ile Demirkap evrelerine [3] sahip oldu, tlbasar ise Yayk rmanda ikamet etti, kardei Turayboay da tayin etti.
[1] Baz tarihlerde h k m d arn eknn kayn biraderi olduu yazldr. z. [2] Menkl n sh aya gre bu rm ak T u n a rm a ise, sak da Tuna kenarndadr, zahir olan byle deildir, belki bu rm ak Tuna rma deil Ten rmadr. Sakc da sakd an bakadr. u kadar ki b u nun nerede olduu bilinmiyor z. [3] Yani K rm eyaletini m temil olan Karadeniz kylar Tunadan Hazer Denizi kysndaki Demir Kapya kadar. z.
281
METNN ASLI
.
ij L ^~l y
jV_jl j -l _,lJ U _> * |
j.lVl jji f i( Ll o l lj 4 1ilk
& >
J5_j *-_y __Lt aJL-Ij I U - l S^ 4)1^1 * C c -
JjilU 4-L J jUJ e l^-l (Ju S jl -^ * jM jl jM J*

2j\cS\
,Je- Uci -C.I ^=~_j 4_t_y _j(-= _j*J >dlssl ^ jUaUjjIj S S > ( 3 U y -*
L^jjiAlc. lJLc Lî jl

__
I I j l i
.
yjJ^y
fi
U jl jj ' - j 4< L "
^ j X* l^. j l S ^ ^ l
Mj
^ 4LL idil ,jL -U J-
4>a . ^ ^
O j^ -j o ( j ^
4J 1 jjl-j
j> u
^ _}LL>j
U j ^ u > 1
s j \j U^Jj^ 5^ ^ J il IjZ Ij 1oJillj
Iy - & <jl* ( j> J

l ^ d l j ^ jO lI ^ . U - U J j ^ c _jl*
lU <*J^)| a ^ ly, -j ^JjU u UeAjJ Ali*-1 ! C*lSj^ 4 -p -l < J ? (_ r ^ 4_?..u T j U a lf
\S^
4>1 AjL I I I 4j 1 ^ 3- i^JU a_j
\ y j
< 1^
U a L j J k f - 1-X J ^ S J 4 1 ^1 4; ^ I p - I < J l l ?_?^
4*^33
4 ^ c -_ ji^L*l 4 jIiJv J l3 V j
. 3 flj L J l j l ^ l '
Ua? cUUl *Â iT k i-U j V* < * j_ __
<;]|
*A.y
^ jl
j* ^
| I_ J Uait L-I J-i ^ Lc_ -ui-l Ul

^\\ Jay,
yi L* ^
tUl^r l
JS' ' y
^ -i j^ -j
(J^
> (jO 1 _-^* -1 '*
_ v > l-1 ^jI; 282
jl jl-^1
< * _*> j U
*
. lil ;\j~a oUl UaJ _*7 j j J5'~1 ^ '4r~" jUaJ Jj 1
NOAY OLU TURAY LE MENGTEMR OLU SARAY BOA TOKTA HANA BOYUN EMEMELER, HER KSNN LDRLMELER
701 (1301 - 1 3 0 2 ) ylnda Noay olu Turay Toktadan* babasnn ve kardelerinin cn almak iin harekete geldi. Buna yalnz bana gc yetmiyordu. Toktann Noayn ye rine tayin ettii kardei Mengtemir olu Saray Boaya geldi, ona yaltakland, ondan ayrlmad, daima onu okard,. ta ki kardei Toktaya kar gelmesini ve bal bana olmasn tevik etti, Saray Boa ona uyup hanlk sevdasna dt,, on bin nefer ile atna bindi. til rman geti, askerini bir yerde brakp yalnzca gitti, kardei Brlk ile bulutu, ona dileini at, onun muvafakatini istedi. Brlk isteini kabul etti, sonra kardei Tokta ile bulumada acele eyledi. Keyfiyeti, Saray Boa ile Turay Boann ilerinden geirdikleri sui kasdi bildirdi. Tokta o saat havass ile atma bindi, onlar da tutacak bir adam gnderdi, ldrmelerini emreyledi, ikisi de (tutulup) nnde ldrld, olunu [1] Saray Boann yerinetayin etti. Tokta Turay ldrnce Noay olu Cek olu Karakisek kat, onula beraber Ceriktemir ile Yolkutlu adl hsmlarndan iki kii daha kat, Tokta onu takip iin Brl gnderdi. Karakisek ile iki arkada bozularak otuz bin atl ile eim en eyaletine, Karakofe yakn Bodul denilen yere katlar, eimen onlar barndrd, onlar da onun ya nnda kaldlar, drt yana akn ederek kazanlarile geinirler idi, Toktann son gnlerine kadar bu halde idiler.
[I) lbasar. z.
283.
METNN ASLI
jJ
~i
j-
^Lr^j
^ f -y <y.
J"' ^
Lk Z L td^LLI <c.lL y .
^ j Ik L
c j - l j
4_ j I j L
^ j Z y^-*
^l_Js> ^
^^
3-? 1 0 UoÎs
A^ky * l * ^ *Uj j-V5
Uajjp o j f c T j
IjO tS^y"^ l ' J_/ jlj
<jl_$ I L i l s < -= ^ -1 J^ - ?3 J^-\ 4
-U
j3
y^3
A V c
S'j 3
^1 J l * j 1 *j ^1j s asI^s *J-ml ^ L -.-j.

cAj > 3 i-laJs 4^ -L
* e > -y j
i* J1
j^ j ^
4 ^ * 1Jl C * t_- ?j <JLc

x * ^ ^
^*3 j _^ Jl
< ^-U_/ j$\> ^ k_JJp UsjiL O -Jj S^- y t_$ Wj ; j *Jz- y ^ 4-A * lA>
} I 3 \ crM ^ y S * \ _ l / 1 J-A=-1 y ^1 J b Uzils- J 3 li_ j Lo < _ j~ a 4*jl l y J L -*
Vf-Jl \^~>-^ <*a\y>- ^ <J jlM J l ^ J - j J I^-ll 4j-* J 3^ f jf'"^ jlO * l J y
jiia L _ ^ _jC iJ^~ J-\> jf c J l
dL-iô^S o / *
}j* i
-^*1 y> Slj j+.-* ~
.r'j^ _sV \ <iir U al^ ^ L l

j
j -
| v ^j
i! y
> -1 J l
k-ilji^Vl
284
(707) YILI VUKUATI

7 0 7 ylnda (1307 - 1308) Msr diyarna u haber geldir Tokta, Krm, Kefe ve imal eyaletindeki Cineviz frenklerinin Tatar evldn alp slm lkelerinde satmalar gibi kendisine naklolunan husustan dolay onlara fkelendi, do duklar Kefeye asker gnderdi, frenkler bunu sezmekle ge milerine binip denize aldlar, Tatar askerleri onlardan bir tekini bile yakalayamad, bunun zerine Tokta onlardan Sa ray ve evresindeki yerlerde bulunanlarn mallarn yama, etti. 7 0 7 ylnda Toktann olu lbasar deinde ld, lbasar babas katnda asker kumandanl iin iyi bir terbiye grmt. Yine bu yl iinde kardei Mengtemir olu Brlk ld, Toktann gnleri 712 (1312-1313) ylnda vefatna, kadar srd [1],
[1] 71 2 ylnda veya o zamanlarda iramun ld vakit imal memleketleri hkmdar M engtem ir olu Tokta hanl ele geirm ek: iin alt, fakat buna muvaffak olamyarak ldi. T. Ji.
2 8 S-
METNN ASLI
J^
LkZL
jl
jL-dl J l j L i -V l
V*V
* l
^
j*l$
^JlyL l1 ^ 1 j^ -c . -Jl c j_j/i/

U j O j^* J l LiAs- J - o l i
MJl_j IA5"j ^ l - * ^
VI ^yJL jld l
vt-*
( v* u ^ ' -rî
j ^ ' '-5rT>J
.
J
^y~*
^ y f j rr.
lyJj U j C;\j ~ a i JX
^ V*Y eC
UzL
O 1 AC lj>C-iy'> (jfefj <l I dj . ,jl J l IkSk ^ll
Ual Jj) jLrfOJ J)1 \sj O j
_;CbL* ji d.H^ oj.=~l iJajJ ^5^_?
Jc - Âall]
[1] V\ T - O - j
jy
[l]
N veyr yle diyor:
UL _,L- V .J^ 1
V Nf L M b JU l
J
^ -L .
o U llj _ / j . J.I
T . H . l,J. ,Lj L i l o
:2 8 6
h _ ,TUI|
,_U, j
ZBEK HANIN PADAHLII

Toktadan sonra Cingiz Han olu Cci Han olu Batu Han olu Duan olu Mengtemir oluT uru lca olu zbek Han Padiah oldu. zbek bu devletin dokuzuncu Hamdr, 713 (1314) yl zilhiccesinde Msr diyar, am eyaleti, dier slm memleketleri padiah Mevlna Sultan Melik Nsrn Bab H mayununa zbek elileri, imdiye kadar det olmyan arm a anlar ile geldiler. Mektubun iinde u vard: inden Maribin en ucuna kadar mslmanln bitiik olmas sebebile Mev lna Sultan Melik Nsr kutluluyor, diyor ki kendi lkesinde mslman olmayan bir cemaat kalmt. Han olunca onlar slm dinine girm ek ile sava arasnda muhayyer kld, onlar ise kar durmakla vurutular, o da onlar ile cenge koyul makla onlar bozdu, ldrmek, esir etmek suretile kkn kuruttu, kadn ve ocuktan ele geen nice esirleri Mevlna Sultana gnderdi. Sultan kendi elilerile birlikte zbek eli lerini iade etti, eliler ile beraber, ok hediyeler gnderdi. te bu telif tarihine kadar imal lkesi hanlarna dair bize naklolunan haberler bunlardr, bundan sonra onlara dair bize haber gelirse onlar inaallah Korunas Msr diyarndaki Nsriye devleti haberleri arasnda beyan ederim.
Z87
NETNN ASLI
ji c L
Cf
j^ *
uU ^
j *
tir t i *
iiljl
o*x*\ d U aj
jl c ^
( j^
[ __ -//l
t - J j * 1 4^------ J V * jfi&J *U ^ L iJl
oAjb
3^3
J-U*U
O ^J
< jj
rf^ j
a li
jl*4 \ j^ s A *j
4&
jlU
l i a J Jl L V y . ^ U d l ^ y
p M --V l j ^ - a j l j - ^ U l ^m * U Jj l i l j jlia JL Jl - V ' t j 1^ j ^ (v g ^ jj j ^ ^
jL k L J l
L^ y * l ^ Sb *^1 c J L - j
^
j^ j
o lc
= > C \ JjT ^ l ^
jJ
4 jI
J S j ( jo ^
j
t_)^jjLl I i S * * \ J l J _ j= - - J l ^ * < ^ J ^ >~

j
' j '^ ^ l j l
L V j l c b ^ L L
- u . j 2 l L V ^ ( J l j & - j U a $1 t j j l j
' ^
c )*^ * I ^ 7 j < iU U j l
-v ^ j L ^ l
Ll j J -*j I L -^ j
.
jLa]L
[l] 288
M etin nshas ^
J ^-j dir Iz. [ 2 ]
jM Jl T ,
H.
661 YILINDA [1] TATARLARDAN BR CEMAATN SULTANIN HZMETNE GELMELER

... Sonra Emr Hac Aleddin Aksunguru Nsrden bir mektup geldi, mektupta u haberler vard: Keaflar [2] eman ve himaye istemek zere Bab Humayuna gelmekte olan bir ok Tatar cemaatine rast gelmilerdir, [3] bu Tatarlar Hulgya [4] imdat olarak gnderilen B ereke [5] Hann askerlerinden idi, her ikisi arasnda muhalefet kmakla B erek e onlara, yanna gelmelerini, ayet gelemezlerse Msr diyar askerine snma larn yazmt. Bu gelenler Hulag Han ile Bereke Han ara snda dmanln kuvvetlendiini, Hulag olunun sava meydannda ldrldn zikrediyorlard, cemaat iki yz den fazla svari idi. Sultan am naiplerine [6] arlanmalarm, zahire tedarik etmelerini yazd, onlara ve kadnlarna kaftan lar yollad, drt kumandanlarna ihsan etti [7], onlar 1 6 ,6 0 yl zilhiccesinin yirmi drdnc Perem be gn geldiler, Sultan bizzat ayn yirmi altnc cumartesi gn onlar kar lamaa kt [8] Sultan Lok, ta onlar iin konaklar, m esken ler yaplmasn emretti, onlar orada sakin oldular [9], onlara
[1] Bu tarih n sh a yazann hatasdr, nk aada ( 6 6 0 ) tarihi tasrih olunuyor z. [2] Haber almak zere gnderilen adamlar, keif kolu, casuslar. z. [3] Melik Zahir havassm dan silhtar E m r Cemalettin ile E m ir Hac Alettin Aksunguru Nsryi Hlgdan haber almak, onlar ile beraber Urbann adedini b ilm e k iin k e af gndermiti, ite b un lar bu Tatar cem aatine rasgelm ilerdir >.>. z. [4] Mlhitlere kar z. [5] Dorusu Batu olacak. z. [6] nk m lteciler ama kadar gelmilerdir. z. [7] Onlara Msrdan kendi kilerinden koyunlar, eker, a r pa vesaire gnderdi. Metin. [8] K ahire ve M sr ahalisinden [*] k m a dk kalmad, o gn ulu bir gn idi, askerlerin, halkn okluu nu grp akllar ap kald. Metin. [9] Bu ayn yirm i altnc cumartesi gn o n larn ereflerine Lokta by k bir davet yapt. Metin. [*] Eski Msr de nilen yerdir ki, harabedir, vilyetin ismidir. Kahire Msr merkezidir. z.
1 9
289
A ltn Ordu tarihlerine a it m etinler
kaftanlar verdi. Atlar gnderdi, paralar datt, onlar sultan ile beraber top oyunu oynadlar, byklerine yz svari ve madunu kumandanl verildi, b rlerin i bahriye [1] ve s kleleri srasna katt [2 ], onlara bir takm cihetler ayrld ki onlarn taynlar oradan karlridi, [3] bunlar mslman ol dular, m slmanlk gnllerinde yerleti, Tatarlar, bu gelen lerin ihsanlara nail, inamlara mazhar olmalar haberini aln ca blk blk gelmee baladlar. Sultan nce gelenlere nasl muamelede bulunmu ise her gelene de ayni ile o muamelede bulunmutur [4],
[I] E yyu b lerden Melik Salih deniz kenarnda bir kale yapmakla k leler oraya nisbetle bahriye unvann alrlar, mensup olduklar zatn adn tarlard. Azizler, Slihler gibi. z . [2] Bunlardan her biri (ser vette, hizmetlerinde) askerleri, kleleri bulunan bal b ana em r gibi o ld u la T . Sultan onlar zahir, batm nim etlere bodu. Metin. [3] Yani sultan taynlar v e rilm ek zere nice cihetleri ayrd. z. [4] Her cemaati kendi K le m e nlerin iki m isli arasna datt T. H. Yani her bir frka iki m isli K le m enler arasnda bulunuyordu. z.
290
B METNN ASLI
.,.
\ j^ -j
,j\]al ..^ 1 M
J|
< -L * * J ^^~l ul
j l ^ y
jj j
iULI ,_>li?l {j* |vf-lj jU * L J ( -jl; J l j jâ}*-\t *fil : _ j| jJ l jl 'j_ j_ T " jj l^ -l j

Z.
ifji 1 j ^
: j-z S ' < cl *7 ^S"'j
i - l ) b - 6-A ^ j- a i l jl jJ l
J l*-li ^ V ^tb .A^c eJ^ - Ij i
d i l i y c. [ 2 ] \ jy j l _ j Jl
v JL -o ilj
J
j
-Jj j 'j
J $ ''^ 5 *
>;
)U6Vl K^*> j ^^
^^ J\ C j
u- <-
Jl ja.LJl p -f-l*J^_? (v v ~ ^ c ^y Lr^'-?
(j-jU ^ U ^ ol5j-Ul(3
<-r-^~' f^_
y
^
JlIiLJt
L-.J j^l SjUjJ
-) J j'j * f* ,? -3 L j^jli
^ _,v^cr* Lr~*^-?
.Ijl-JI
i J l _ ^ V\ O
j
*k.L?"
J v l * 4 - j ,* ^-1 ^-)l
J (^r'^ ^r*
t
jV .
^ ^1 * ^_C--> (j^1(3 ^*lj jUaJJ\ *

^
^
^ Jlfj
t ? ) l J L La _jL -Jl
jL la L -Jl^ [}
4s-1 \jX3l^- ^ ^ ^ 1^ 3^ >71 ^y A^Zcl U

!> .J *
-f ~'?^
i> U J.I J l t - ^ r' Vc
S J l - * j 7T > -
(^r' \ J = r ' j j f l ^ ' y
uTJS ts', l- [ 2 ] N $ I j j J i
-r** o - ÛliVl [* ] f;) ] ^ j [ 3 ] I Zj JJtiL I

[4 ] f U l ; j f ] j M etinde / 'L J l [**] N3> [ * * ] ol'UI jjj
L^_ j^_>
s ^ lll J*1 ,> N> ??* tt-
p JI
M etinde [*] mana
_r.
i } f j.
yazlm tr ki < Ji ijz ^ lj
l_ }J-lj
dmtr .z.
cX f j j f U _-iJl j ^ .y -i -1 !j j - j I J I >a_J| j-ji_ J j [ 5 ] bozulur. z. ^ J c ^-i-l _ 5 j l J i ! l j :,Il>-VI J ^ J i j U _ j [ ] N $ J_^ U ij

N <E> L - 'I U JI 4 -i U l j . lîl ^91 (jv < ^ [7 ] NO
291
BEREKE HANA ELLERN GNDERLMESNE DAR... BEREKE HANIN ELLERNN GELMES HAKKINDA...
Aman dileyen Tatarlarn gelmeleri 661 (1 26 3) yl zilkadesinde Bire [1] ve Halepten gelen mektupta Bab Humayuna gelecek olan Mooliardan ve bahadrlerden [2] aman dileyen Tatarlarn bin yz atldan ziyade olduu yazlyd, sultan cevapta onlara iyi muamele olunmasn, zahire tedarik edilmesini bildirdi. Zilhiccenin yirmi altnc perembe gn geldiler, sultan bizzat onlar karlamaa kt; onlar sultan grnce atlarndan inip yer ptler. Sultan onlar iin meskenler yaplmasn emretti, orada m eskenler yapld, [3] oraya indiler, sultan onlara ih san etti. Sonra onlardan ok bir cemaatin geldii hakknda, yine mektup geldi, sultan onlarn iine bakt, onlar karla maa kt. Sonra baka bir cemaat te geldi, bunlara da on lara yapt ihsann aynini yapt, bu defada sultann hiz metine gelen byk emirlerden unlar zikrolunuyor: Keremon Aa ki btn Trkistan fetheden budur, Amtaya Aa. Nuk Aa, Cebrak Aa, Kayan Aa, Tabur, Nasaya, Nabato, Sanc, Holen, Uckurka, Urkuk, Solaya, Menkadim. Bunlar, kendilerinden nce gelen Soraan Aa ve onunla birlikte gelenler ile bulutular. Sonra sultan onlara mslmanlk teklif etti. Onlar da huzurunda mslman oldular.
[1] Birecik z. [2] Cingizin hassa askeri. Yesuki behadr Cin gizin babasdr. z. [3] Lokta en evvel skn a iin konak yaplmas Melik Zahir zamanddadr z.
292
METNN ASLI
[1] ' * f j eldi Jl

< 0 au i J_J
Jl jll f
f
i
i
^s\^" î y* (j-jj^ l
'
o_/ J1 j
^J l l (_ ^ jj-^ y y
y * o-WJ|^J ^-J i **' ^ _jL J\ j

z s j\ j
* o il j.i ^ sS 3
jin i ^
y ^
^ r c ^
o U lV l jU a J L J i jlS j
j
^ 1
j l -p -V l o ^
jlk L Jl
**cA~^ , J l Jr* j U ^ L J l
^ ' j 'j L * j ^ ' u-* o ( j r ^ ^ - l ilSjl j J j ( j L - ^ -V l ^ y
le * )
j U a i J l < J v J l 0 - 5 j -XÎcl
L ?^ 3-* ^ (j ?-l_j ^ ^ l^- l^j! j* i (vy-4^ , p|-
* ^ -^7-5J j o ljllo j* .
^SÎ er*
\ \ & JJ Icl U I ^ lj U *^- i)J I ^
^1 (_^JJI^*>j \c\ o j * j T < JL lj
lc) j l - j Icl i li
j
u * j j
ji jir< y j
ti
jic i^
fv ^
jtr j*
p - * j
4-Aj J x . J_^JL-lj p^'L-Vl ( j ^ l - J l
[l]
Bu
serlevhah
ksm
b n i
Abdzzahrin
eserinden aynen alnm akla
burada tekrar olunm am tr. T .H . [ 2 ] B u d a alnm akla tekrar olunm amcr. T elfiku lah bar. m etinde T. H .
Ih n i Abdzzahirin eserinden aynen
[ 3 ] M etinde ^ U l i j yazlm tr. z, [4 ]
J * yoktur. Iz. [ 5 ] U jl^ i II

293
BEREKE HAN ELLERNN GELMELER.,

6 6 3 (1 2 6 4 -1 2 6 5 ) ylnda Ekerinin iltimas zerine lke sindeki yamalardan vazgeilmek zere Bereke Hana Daya olu Hacp ecaaddini eli gnderdi, onunla beraber Mekkede Berke iin yaplan u Um reyi mir mektubu bir de iki ie zemzem suyu ve belsan ya [ 1 ] vesaire gnderdi. 6 8 2 ( 1 2 8 3 - 1 2 8 4 ) ylndaki Bereke ailesi tahtna oturan Tudanmeng tarafndan Mecdeddin Ata ve Nureddin adl iki Kpak Fakihi geldi, ellerinde getirdikleri Mool yazsle yaz lan mektup okundu- [2] Mazmunu u idi: Tudanmeng slm dinine girmi, dini Muhammedinin eriatlerini yerine getir mi, mektup getiren [3] Fakihlere mebrur [4] olan hacca msa ade istemiti. Fakihler azdan da Hann sultandan bir ms lman ad takmasn, din dmanlar ile vurumak zere biri Halifenin, biri de sultann olmak zere iki bayrak gnde rilmesini sylediler, sultan Fakihleri Hicaza gnderdi. Av det ettiklerinde de maksatlarna iletti.
[1] Belsan ya Msrda bulunanlard an biri idi z. [2] Veya arapaya evrildi. z. [3] Ve hac kastile gelen. z. [4] Makbul olacak z.
294
METNN ASLI
[I]
i-lljl
4*l*
*i4U I
4^ -y
* -3 > -V
cl-Jl (j*l j'-dl
<C * ^ ^_5 J < 5 **^ /

jp
.
^ 4 1 _ J -^-^- t
o*
1* j * 4 -^*S tUUl o l j l c
j i -Jj
ujj
e lli
w *-^
4_^TlJ.
J*"
j^ -* (J-V j
L<a)l ÂY d l^ J * ^ Ja-l j l jju
tf-*! J c ^ Vl [4]
j ,4 !ljjj j Icl j'-Jl-J^ \f>j J=>-.i 4j1 4ij .+ .~ a.*

o&
^ ^ lJ&
C$=- f j * o i _ 4 .U 1
4>\j
-u.I_~j j^ j
el^Jl J t ^ > j \ j 1 y
lZai C*^. j l jUaJLJl J l - tU U ljl 4^31 .1* lc^!x Jl 0 * c Ji Lu L U^L-* U i t j l.. s1 1 > - L_Lc 4J1
f51
i j jjj* l! ^
J5 , u *^ 1
.^ - L ^ o J l
Ijjlc l i j jl^J-1 J l
jlla^Jl j^ ~ dr-dUl^cl
[ l ] Bu serlevhal ksm da b n i Abdzzahirin eserindeu aynen alnm akla buraya alnm am tr T . H . tarihinde dir. z, [2 ] M etin d e cem i sigasiledir. z. [ 3 ] Baybars M etin nsha
[4 ] M etin d e a ^
dmtr. z. [ 5 ]
snda J\ yoktur. Iz. 295
704, 706 YILLARI VUKUATI

7 0 4 ( 1 3 0 4 ) ylnn rebilvvelinde Saray ve Kpak ktas Han Toktann elileri geldiler. Sultan onlar arlad, onlara iyi muamele etti. Keb kulelerine indirdi. Recep aynda kendi elisi Emr Seyfeddin Balaban serhad ile birlikte onlar gnderen efendilerine iade etti. 7 0 6 ( 1 3 0 6 - 1 3 0 7 ) ylnda Sultan Melik Nsrn imal eya leti Tatar Han Tokta katndaki elileri olan Seyfeddin emr Balaban serhad ve Seyfeddin Balaban Hkimi ve mrahur Fahreddin emsi avdet ettiler, onlar ile birlikte Tokta Hann Namun adl bir elisi de var idi, eli pek ziyade arland, cevap ile iade olundu, [1] defterdar Emr Bedreddin Bekm, m rahu r Fehreddin Mahmut emsi ve Sunguru [2[ eli gn derdi.
[1] Elinin getirdii m ektupta Harbende zerine beraberce yrm esi isteniyordu. Yazlan cevapta Harbende ile ba r klk olm akla bozulm a z. [2] Halka yani Melik Nssnn lyk olmad bildirildi jjU. rn tekil ettii hassa ord usu ku m andanlarndan S u n g u r E k a rjjCfi z.
296
METNN ASLI
^*&3
-Jc**
^ ->^_? <*4^
j\ -îW 'j (_r^' t_ $ ciJJjj j_^-b-âJl jLL
L r 9"^ ^kUl j*g>jT^ls * fl--jr^*> , ^ \y> j
U a i t < i4 U U * <y ^ L J l
41111 j U a J l J ^ j O ^ lo
( v - a)
*j <* -Ij
jL JL ,^-dl * 0 - _a*Î J j- 'j

ir?~ 3
^Jl^-! jM -JL jLdl ti-U ^ O^*. tj^*L

* 3^ < y ^ J * :33
ajI?
i^jA
V^*-j ^ !/ _ ?> -j^ _ j;f-^ ^-c'lJ r 21 y ~ *3 i 3~
[ 1 ] M etinde y t - _ j yazldktan sonra daha dorusu M etin d e y'~* yoktur. Iz.
_^_j denm itir. z. [ 2 ]
297
711 VE 713 SENELER VUKUATI

711 ylnda (1311-1312) Tokta Han katndan Sultan Melik Nsrn elileri dndler, Frenkler onlar ve muzaffer Tokta Hann sultana gnderdii elileri hep esir ettiler, onlar, ma iyetleri ve limleri ile beraber altm kadar idi, bu hdise rebilevvel aynda vaki olmu idi, frenkler bunlar Trablus am a gtrdler, satla kardlar, fiyatnda mbala etti ler, altm bin altn nakit istediler, [1] sonra Ayasa gtrd ler, bu fiyat ile Sis Tekfuruna arzettiler, o da almadan elekti, sonra Sakz adasna gtrdler, Sultan bunu haber alnca skenderiye limannda frenk tacirlerinin tutulmalarn, mal larna haciz koymalarn emretti, elileri gelmedike tacir lerin salverilmemelerini, mallarnn braklmamasn zerine ald. Tacir Cinevezli Sakran Sakz adasna mteveccihen yola kt, elileri kurtard, Msr diyarna gnderdi, bunlarn M sra gelip huzuru ahanede bulunmalar 7 1 2 yl (1312) rebilvvelin on altsnda idi. 713 (13 13) yl zilhiccesinin on altnc cumartesi gn Be reke ailesi hkmetinin saray ve evresindeki devlet tahtna oturan zbek Han elileri Cebel kalesindeki Babhumayuna geldiler, onlar bileince det zere Ekeri elileri de var idi. Sultan, zbek Hann elilerini Keb kulelerine indirdi [2]. ihsan ahaneye nail eyldi.
[I] Hi bir kim se onlar satn almad Ayn Z. [2] Nile nazr olan bu ku leleri T rk Hkmdar Tolonolu Ahmet y a p t r m t r Sy t z. l
298
METNN ASLI
UaZL cUJdl
j
dUll jlk i-Jl J l - J ^LOC ( y \>

^
) < C * J| 60*^5
f*^ li-
1 yK j ^
jUsJ Jl (Jl IklL _^=ll d-lUl J -j j ^ pl^Jl j di^j j * < J > ^ pr.
^
^ ^ u j^ i tj^ lj l_jlal j ^ ^
oc- y 1 '-?i,a4-?
Lr-u^ <l tj^ ,/r^
jjt 1
(j"ll J l ^
\J-x- jL o _a J \ <jC- 1 ^^c-Ll jl
(jaA-Jly^l illi -C*i Îk-oll j jvgJ^^l ^^ Û-J
ci' pf- 1
j A i d - V l ( j Jl ^ îJl jl^- (jy_? îi=.)y

e J J> j
iy^~\ <j\j^~ ' (O ^
jlk L J l ,_ J o j^
jL-Jl (Jl pr^j'-'jlj .V \T C J^yi ^ c
_jl_yVl JlJ-oj <=J-Ici ^

l^, U J
< j\ ^
3 JU .I
j --^ j
< _r '
Jl^ j ( v\f -c -j ) Ijj
Jt .jJli-l 431 e U i lJ- J Jj-l U i L.'lkU l

\
liD Il J_-j J _ > ls o jU IjJc
J j
p&kjj '^ T j ^
j
iS j :
J Lc
.(jlU J l
j L - s - V l (V ^
[l] ^ yerine
m etinde ^
dmtr, netekim A ynde vardr. Iz. dir. Iz.
[ 2 ] m etinde I
yazldr, netekim A ynde
[ 3 ] A yn. M etinde da j l k l J l ^ i j i [6 ] M e
trnak iin dkilere bedel ,^-li ttfli yazldr ki tin nshas vavsz
b aslm tr. Iz.
[4 ] J - l l
mana daha aktr. Iz. dir Iz.
[ 5 ] ^ J-I j
nsha. Iz.
299
715 SENES VUKUATI

7 1 5 (1315) yl ramazann son on gnnde Sultann, zbek Han yanndaki elileri Emr Seyfeddin Oru, Husamddin Hseyin bin Saru geldiler, bileince zbek Hann elileri de var idi. Sultann elileri ava gitti, [1] huzura girdiler, sultan av iini bitirdikten sonra Cebel kalesine dnd, Sultann gel mesi evvalin yirmisinde idi, sultan zbek Han, Ekeri ve Mardin hkmdarnn elilerini huzuruna istedi, elilerinin mektuplarn dinledi, zbek Han, tarafna Harezmli Em r Aleddin Aydodu ile Hseyin bin Saruyu gnderdi, bile ince hediyeler, bergzarlar yollad.
[2] Sultan Melik Nasr ava merakl idi Z.

300
METNN ASLI
jlkLJl Jl_j Ojc j

j Jj\ ^ 3
,y
j*=-Nl
( V\o jl iA L .1 < # > -
u'= ~ '4I
= -_ > ^yl dr-Jl >_ ..- _ ^ v > N l
4jd Jl jlkiItalcj 4 j-^ j c^ > l_^-* _J ^ Ijl jlkLJl J-,j A^- S ct\)J.I c^JlIIJ^j
!j
^ ^ (_ 5 j-J- viUil Jl _ / _ > jJ jlj jj> l .,_ ) djijU
\ J ^ j ->~Jl^ Jj j
S-te
î
jl A * J J-i-l J j j
i ^ y ~ s i\
J-J j^-JI c !> ^- ^Yl - CJr*

.
iw jt5l)l_) Il-V $)l
[1 }
M etinde
(sic)
lj> -d ir. z. 301
SULTANIN, ZBEK HAN KATINDAN ELLERNN DNMELER VE ZBEK HAN ELLRNN GELMELER
717 [1317] yl remazannda sultann elileri Harezmli E m r Alettin Aydodu ile maiyetindekiler zbek Han katn dan dndler, onlar ile birlikte zbek Hann elileri de vard, bunlar ayn drdnc perenbe gn sultann huzuruna girdiler, sultan, zbek Handan Cingiz hanedanndan padiah kzlarndan bir kz istemi, elileri ile beraber kymetli ve ok miktarda hediyeler gndermiti. Eliler gelince mehirde mbalega ettiler, bin tuman altn istediler ki bir tuman on bin altn olmakla, tutar bir milyon lira eder, bir de bir milyon at, bir milyon mkemmel sava elbisesi ve saire istemilerdi, bundan baka bunlarn tesellm iin byk emirler ile kadnlarndan bir cemaatin gelmelerini vesaireyi de art kl yorlar idi ki bunlar kabul etmek imkn dairesinde deildi, sultan bu dnrlkten vaz geip det vehile zbek Han ile .aralarndaki mektuplama yolunu tuttu. Sonra zikredeceimiz gibi sultan tarafndan talep ve caize olmakszn istenen kz gnderildi.
30 2
METNN ASLI
4 - j J . t i jl cHUI
{f* jUaJLJlJu- j
y i
jUaJuJl J j Oilc j cUJJllJ j

<jla
( V\V O - ^ *Alt/Jl
) Jl Aa ti^jl ctUU <*^ctljl
<Jl ^Ja>- -A 9 jaLJi jlSj

<1 jjb
JJ
j jUaLJl ^.Aj i>j ilgili olz.
< 4 -"j
**U l^
;|^| tiLjl <Û I' ci^
jLis 4L 1 j ..1 )j.9 ^JLI^ 1 JgMI

s^_iJlj
y j*
Z jcI o- UJb jl-x2il 4 L A = > - ^j U s

^ J5 * j
1 tjîi
* _^1
Jl
i ^jic. jL U l j
At
Ig-Jx l j*a- j\ \^s > j ^\j cii j^-J
jUa,LJI(Jj\3 lyJl A jlc^-V l jrciiji vii t>*j .o

^
^-^_AC ,_ J j^*l J_J J i ^ ^ <JajL ^lasM J L j l s
olTisli jj-* < )o
JjU
jUsJ-Jl^y* IcJlI-,1 j ^ ^
[l] baslm rtr:
V * J - J ^ j N sha Iz.
< j^ L I J L - jI
|2]
Iz.
M einde
crnak iindekkilere bedel yle
303
720 (1320) YILINDA DULUNBYE HATUNUN-K ONA TOLONBYE DE DENMTR - GELMES, SULTAN MELK NASIRIN GEY GRMES
Melik Nsr imal eyaleti han Cingiz Han olu Cci Han olu Batu Han olu Doan olu Mengtemir olu Turulca olu zbek Handan Cingiz Han dlnden bir kz istemi, ona Harezmli Emr Alettin Aydodu ve bakasn gndermi idi. Nitekim 7 1 7 ylnda gemitir. Sultann mektubu hana arzolundukta tercman eliye azdan sz sylemek istediinde "zbek Han azle sznde s e lmdan baka bir ey varsa emirler ile konusun diyor,, dedi. Sonra tmen aalar olan yetmi emr topland, eli bu bapda onlar ile konutu, Emirler bu sz (irikn bulup) ekindiler. Cingiz Hann zuhurundan bu vakte kadar geen mddette bunun gibisi vaki deildir, neye mukabil Cingiz Han dlnden bir han kz Msra gnderilip yedi deniz ge ecek dediler ve bunun gibi szler s a r f e t t ile r . Sonra sultann onlara gnderdii hediyeler gelince baka bir gn yine top landlar, bu hususta sz ald. Elinin sualine cevap verdi ler, kolaylk gsterdiler de padiahlar padiah kzlarn istiye gelmilerdir, Msr padiah byk bir padiahtr, istedi i ey kabul olunur, u kadar ki bu i ancak drt ylda biter, sz yl, dnrlk yl, hediyeleme yl, evlenme yl, dediler, mehir istemede de mubalea ettiler. Sultan bu haberi alnca dnrlkten, bu bapta sz sylemeden vaz geti. Sultann zbek Hana, zbek Hann sultana elileri gelip giderlerdi, dnrlk ii anlmaz, mektuplarda det vehile selm ve sev giden baka bir ey bulunmaz idi. Sonra Emr Seyfeddin, sultan tarafndan hediyeler, armaanlar, srmal, donatlm a hane bir kaftan ile zbek Hana gitti, zbek Han bu kaftan geydi, sonra Emr Seyfeddin Utucya evlenme keyfiyetini anmaa balad. Ben kardeim Melik Nasra istediini ha304
Nihayetiilireb - Nuveyr
zrladm, onun iin Cingiz Han olu Cci Han olu Batu Han olu Bereke Han dlnden, Cingiz Han ailesinden bir kz ayrdm dedi, Utuc ise Sultan beni bu i i in gnder memitir, bu byk bir itir, sultan bunun byle olacam bilseydi bu anl prensese yakr ve yarar eyler hazrlard cevabn verdi. Utuc bu sz ile bu ii baka bir vakte at mak istemiti. Bunun zerine zbek Han Ben kendi tara fmdan onu gnderiyorum deyince eli, szne kar bastne demekten baka bir ey yapamad- Artk bu i kararla nca zbek Han eliye Bu prensesin mehrini ver dedi. Eli yannda para bulunmadn syliyerek zr dilemi ise de zbek Ben tacirlere emrederim, yatracan paray sana dn verirler dedi ve tacirlere byle emretti. Eli yirmi bin altun nakit dn alup paray yatrd. Sonra zbek eliye, herhalde hatunlarn toplanacaklar bir d n de lzmdr,, dedi, Eli baka bir para daha dn ald ki yedi bin altn deniliyor. Bu para ile dn yapld, prenses hazrland, yanma elilerden bir cemaat ile nice ha tun ve saray kads kouldu, zbek Han tarafndan kal kp 719, (1 3 1 9 ) yl ramazannn ikisinde denize al dlar. 7 2 0 (1 32 0) yl rebiylevvel aynda skenderiye lima nna varmcya kadar ok sknt ektiler, prenses gemiden kp araba stnde altn yaldzl bir adra konuldu, araba y skenderiyedeki beylik konaa varm cya kadar kleler ekmilerdi, onlar iin ok zahireler hazrland, sultan, pren ses hizmetine mabeyincilerden bir cemaat ile (18) ate ka y ayrd, prenses byk saltanat kayna bindi, m a iyetinden geri kalanlar da dier kayklara bindiler, prenses 7 2 0 yl rebiylevvelinin yirmi beinci pazartesi gn Nil denizinden Kahire karsnkaki kyya vard, inmesi iin Meydani Sultan [1] kuleleri dedildi, prenses gelince sal tanat seniye naibi Em ir Seyfeddin Arun bir takm em ir ler ve byk ahane klelerile beraber atma bindi, prensesin hizmetine yneldi. Prenses kayktan alnp Meydan Sultan salonuna gelinciye kadar saltanat seniye naibinin kleleri
ni Cebel kalesi altnda Nil zerinde Melik N asr tarafndan ya p lan by k meydandr ki orada top oyunu oynanrd, m ey da n n stnde Somaki mermer k k vard iz.
20 305
nin omuzlarnda utufta gtrld, meydanda da sultan iin yaplm olan maden atlas bir adr kuruldu, prensese ve maiyettekilere emsali prenseslere lyk sofralar kuruldu, On lar iin zahireler tertip olundu, ayn yirmi sekizinci perembe gn Sultan zbek Han, Grc kral ve Ekerinin elilerini huzuruna ard, onlar huzura girdiler, elilik vazifelerini yaptlar, mektuplar, hediyeleri sundular, sonra sultan naibi Emr Seyfeddin Arun ile klelerinin en hasekisi olan Emr Seyfeddin Bektemir Sakye meydana gitmelerini; prenses ce naplarna bakmalarn emretti, onlar prensese vardlar, rendiime gre onu grdler. Sonra prenses o gnn geri kalannda [1] Cebel kalesine naklolundu ve sultann ina edip Cebel kalesinde slm lkelerinde hibir misli yaplmyan ve prenses iin hazrlanan salona gelinciye kadar prenses, k lelerinden birinin [2 ] yedeinde bir katrn ektii ara ba da geldi [3]. Sonra rebiylahirin altnc pazartesi g n otuz bin miskal altn nakit zere kutlu nikh k yld, bunun iinden yukarda getii gibi evvelce verilen yirmi bin altn muaccel idi [4], Nikh kadlar kads (ba kad) Bedreddin Mehmet bin brahim bin Cemaa kyd, akti sultan tarafndan vekleten naibi Emr Seyfettin Arun kabul etti. Sultan o gece gvey girdi, elileri, prensesin hiz metinde bulunanlar, bir ok inamlara mazhar ettikten sonra iade etti, bileince zbek Han ve bakasna kymetli hediye ler gnderdi, bunlarn avdetleri abanda idi. Hac m na sebeti ile sray kads onlardan geri kald, 721 [1321] ylnda memleketine dnd.
[1] Yani o gn, veya s'/./- ve da olduuna gre rebiylevvel sonu cum artesi gecesi z. [2] da klelerinden ikisinin z. [3] Tatar deti zere dizgininden ek e re k z. [4] Makrizde on bin altn mecceldir z.
306
METNN ASLI
.Ij, l/T t lc zJl
ilU .1 JlLDl
\ S -j
u j ) j b Ijj J j j '-Jj
j
J_j-j f i (j5 , j ^ 7o1 , j*
^ - ^ j, di jl d J J L I Jl ^Jaia j^c-j ^jjl^-l v V I -d
^ l cH U I jK' ( vr -C- j ) j^ji-l * \ jj-i]1j [1 J v \ v ^ J rJ Y

a ^ L lL I | J6 j l ^1 j\ U *I^ V l
d4U jU- jîj>- jj) jl^ J jZ'
^^Vl < J|
jisrjojs du j t [2] j i u j ^ l u s
!i _f~ cAlgsL**^ j l T j l j _y^_l '
J ^ vil j l cHJJLI jU J l j l
oLlPl^Ji!*
4^* ^
lv^*Vl
<^-^7
^ * _ tiJJi < j
^ I Ijj&
( j* jl-d l ( J l ^ J jl j ^ j J - I * o j4 l c-Ui J c j a J - J l i i l j l l
^ \*. IjJls^ <1*
_ /i j (3_?
4j I | t f ~
tf4L* * 0 1 l}4s^~ 1-i* L I a * r r ll o-^y-w ^ j
l^ il j> ^|Jl ^ l
j ^ -j**j
J l ^ - I j J^ ll <i\U j ic L \ L *J o l*-Ls Jkj j jl i
y ^
jjl jU
I^ U s dili
jO *v * j j l J j V l y jJ lj
^^Vl Ijjb
^/l (^*A?L* J l < C ->L>'1 (j\jk > <1 j *C j
. jjj < 0 -5
iiUJLl J l *0u*j O j ^ > J
*1*3 j d - l j a i-I^ c S - j U a U L t i i l i
L -j ^ 2 ^ * ^
*-Ujl
cL U JL I
aAs^\^\ j i * V
d-J l * ft* _>*Vl
jUaJLJlj <Jl .iAjl tmdl

SÛll J c - ^ ^ j j i l
(Jl
jU a J-Jl
[l] f^ ]
M etind e grld gib i 7 1 6b a slm tr3 tercm esinde 7 1 5 diye tashih de jU a i l^ U f " g j [4 ] U i yazlm tr z. * M etinde
olunmutur ki sehvolsa gerektir z . [ 2 ]
| yazlm tr Iz.
M etind e j ^ l > b asl-
mam tr z.
307
Altn Ordu tarihine a it m etinler
1-C. 1^ liAjl
iii^X \
4jJ^
^-.U zJL-
aA z-j
s _ p ^l)_j IIa$JL
m II^ L >_Jia tjr j U -
j i j t r U ^ J I I j U J U l J - V z ^ r -w" J l s _ , ; J I f jU -_ jJ L j fr '^ c' ^ iU il I j -
C j a J i ^ C,l -d |i j l L J l j l , _ j 7 J l l
^V l
tii-V Îjl^
L j ^JjLo
ts&T *
^ jp y \ i\ tiLJl ji.-1
U aA )l Jl
^tlX* Vl (Jy *jJl -"j ^ o ju t
1 ^1 jl
lill Jli
y-\ zJij
J-H *Jj^S tiL jl <i4U I J5 i y o j A tir*

j
1 Jj
*
Uj ^c-UsJlj JUV VU
j
.JL *s*\ j-icl <^-1 ^ljA-1
(ilS v ^Îs
<j
jl jljtill ^ l,
*
\ * ~ S r
(Jls
j >- 1
* *
-* jV 4 ! J6 ^
J
j^- * * Jl ji-T^ u*-7^
j_j)li-l tdUi ,jl J l U.jc ^
jUo
* u a u l Jlj
< j^^'^-i^j-* cAcj j _/^<ut ?; V\<\ < L jLk*j VT*

<c_^
(_jC _^tl ^ J^d ^ -{t > ~ ^ -a
* d A > jl Jl
\j^>j
JjVl
_j
î
A.lalÛ _jli Jl < iLJL% J,l l& y~ 3 Jl ^jUaL )l
> oLlsVl 4 3 \ J ~ > -
^-*g - < Cj Ix _ j i.jIpJ - 1^* 4 ^ .L 3 *

<J
J Ig Jt* y * *ui I_-* * JJ < L-U = JJl (J

y
4\X\J
^_*lji-l jONl
0 ÛU Jjliil Jo-LJl Jl

j *j
(jiJaiJ ji-ui^ 1 ^*
l^Vl y* ^c-ls^ j 
^*
\ZâJ
Ij4 >- yj _/ITÎ U llaJJl liUULl^ I jl Jl CaLJl__T Ij ctUliT
jl-Ll l_J a j_ l l4] u ( ^ L l a j L J l jA-ll *u-li o lÂl ^tL â J 4a^ I

j-s^\
[ 1 ] M etinde 308
^
*l
~ ^ ~ *J
j a Û J-^ -J j ^ (3
^ y_ j jlS " U Is o U lV l bozulmutur. Iz.
I j^ l yazlm akla m ana
N ihayetlireb - Nuveyr
^Jl
^T^Vl ji ^ v'*! f <&Jik o fi2 ^"^(j'* <3^'
S->JJ tiL j l
tUUI J J
f4 *-*
Jy*.s^-lj J > L - <
(j^-A^* ^ ' jjwV i^ j^ i- ji ^ o j^ i* I J ) I (J^j JLI
J^l < '-A,t J vlJu* u-Li o jg "-^ ac

^
l^ s l^ L ljj g i L^-jis l/ J ir J^l L O ^flJ J * j <JU1L

^ j ->
tj^
Jui-i 4*3 J l
jij IaLjI J jlJgLJl jls^ (Jui-I Oju l$l O-J^-l

C j*
L*t iJli* > -_ - J i (jv Jc- ^ V l ^ jj

^ 7 a U | j S*-j I a ^ i ^ jJ j j J l
^ (j'--j^l
l3 ^j^* -A j*J|
IjL. ^ J li-I
* _^1 j j j - t s - y s j
fJL
_ 7^Vl ^*jL dis>
a*J|
C j" 3 f
^ âIj'\
jjr
t ^ j
jjj-\]ljJ d .f7fl)|
jl A a j
j-^ ~
V-
lj-JI< i*
j^ - j
f i y . 0 ^ 3 > jf- 3
^ j' ^
J ' i U f ' U -^ ' $*-* j& T J

(Jl ile J ti-I *-.*...! tJ (3^0
YX \ <_-
[ ]
M akrizi, m etinde grld gibi
JU- b aslm tr. z.

309
SULTANIN ZBEK TARAFINDAN, ELLERNN DNMELER, BLENCE ZBEK HANIN ELLERNN DE GELMELER
Bu yl (yani 721 (1321) ylnda) zilkadede sultann zbek Hana gnderdii Emir Seyfeddin Toksoba Zahir ile bera berinde bulunanlar da dndler, bileince zbek Hann eli leri de geldiler, Toksoba geldii zaman sultann huzuruna kt. Sultan, elileri avdan dnp Cebel kal'asna gelinciye kadar geciktirdi. Elileri, zilhiccenin sekizinci pazartesi gn huzura istedi, elilerin szlerini dinledi, fakat onlar, kendile rini gnderen efendilerinin elilerine yaplmas mutat olan muameleyi grmediler, sultan onlara kaftan geydirmedi, yal nz Keb kulelerine indirilmelerini emretti [1], Bundan sonra sultan onlara iyi muamele etti, kaftan geydirdi. Kendi eli lerine koarak gnderen efendilerine iade etli.
724 yl ( 1 3 2 4 ) rebilahirinde Bab Humayuna, Saray ve imal ayaleti Han zbekin elileri geldiler. Huzuru ahaneye kabul olundular, bileince olan hediyeleri sundular, hediyeler kabul olundu, eliler inamlara mazhar oldular, sultann elileri ile birlikte gnderen efendilerine hediyelerile iade olundu.
il] Onlara, kle satr a lm asn da menetti z.
310
METNN ASLI
P ijc - j
^ jl tdUll <j=<j
jlkLJlj^fc
i
jj
1 Jjl jli l Ju-J O-ilc eJjJill^

j
( VY \
) C J I s-i*
J-
AjukC y 'i
jlj
<^/e ^ i
A,'î f *s ^ jl * iA W .i J | * t* *
L.~t23 jl jjkl j
j^"
j U a J U -J l
<JW- j U a J J l t_-V> j \ )
< 3
U JLu
JeZÂ j
J L -J l^ ^
jl Jl J -jlI
(A i- V^ji-v--* J _ >^ ^ )l jlk l)l ,y -^l

f~
^^>1 -i\ c J^- \ _ j> y_

_j*_j *j ^ 1 _>l < _ ?
4U-Jl I_j il apJ-I^ ^jll jljil J l Ij-slcj ilJi
J l ^Pjlclj ^,.U
cUUl* litjl cUJJlIJ j

^*U î>.|_j jlkJLJl
_*-^l
_v"' _ 3 ( V'f '- 3 ^ 5 * 1 ) V*-?

olUL-Jl .jl^NlJI J l Jk^clj pLJVl ^}Ul_j (_ ^ l > I.J-.a > lAgJlj^
. <Ul jlki-JI J-* J <- = LJyJl
311
725 YILI VAKASI

725 ( 1 3 2 5 ) yl Remazann on altnc sal gn sultann imal eyaleti han zbek Han katndan, elileri esvabc Emr Seyfeddin Bektemir Zahir ve Ebu Gudde diye maruf olan Emr Bedreddin bilik Seyfi essalar dndler, bileince zbek Hann ve Ekerinin elileri hediyelerile beraber geldiler. Sul tan eliliknamelerini dinledi, onlara inam etti, onlar, elileri Emrle den [ 1] biri olan Em r Seyfeddin Utuc ile kumandan larndan [2] biri olan Karademir ile birlikte ve hediyelerile beraber iade etti, bunlar gittiler. zbek Hann elilerinin sultann inamlarma, kaftanlarna nail olduktan sonra Hu zuru humayundan kmalar evvalin altnc pazartesi g nne mesadif idi. Onuncu cum a gn de azimet ettiler.
[1] Msr emirlerinden Ayn z. [2] Halka kumam andanlarndan Ayni z

312
METNN ASLI
jis .
o-ol* IT M iI\^ j (vyo
) lr * j jUaLJl
r^ Ji' ^^ 4y-j < !> -o j.?-l (j jVkUl

j
^!>U lk _ > = > -L ctljl cU L lI

d\x~> ^^J jî
-. (j\j jUaLJl
*....$ pelidi
e) J_?
{P j
1 ^
(>
* -1 j d ljl ciUUJ^j
-^1
j J>-
(jj-Jl t-' -
C^3 \ j 4 = ? r & ^ \ J iy*
j--lc <*^l f _ * > (J 1 $ ^ - J pUVlj
^ ^ * 4
u r^ U o^Vl
3 ] 3
VIII TARH BIRZAL BIRZAt
ALEMEDDN
b n i A s a k ir ln a m ta rih in e y a p la n il v eler d en biri olu p 7 3 8 H ic r sen elerin e k a d a r d ev a m ed er. B u eserin s a h ib i y \ ^jJI^ [ 1 ] J' jj?'1 E b ily e ( S e v il) d e dom u , a r k ta p e k o k se y a h a t etm i, uzun m d d et a m m h er m ed resesin d e m d er rislik y a p m 739 ta rih in d e 7 5 y a n d a lm t r. [ 2 ] A a d a k i p a r a la r i k i ciltten ib a ret olu p 709 - 718 ta rih le rin i ih tiv a eden v e L ey d en k t p an esin d e m a h fu z bu lunan y a z m a la rd a n aln m tr. B e r lin K tr a l k t p a n esin d e B rzalV nin 135 s a h ife lik bir ... o * 6 Uj a d l 601 ~ 6 3 6 H icri sen e le rin i iin e a la n bir k ita p d a h a v a rd r; bu k ita p ta A ltn O rduya d a ir 620 sen esin d e T ata rlarn K p a k la r ve R s la r ile s a v a la r n, 621 y ln d a T a ta rla rn K p a k ta n d n m eleri , 660 sen esin d e B ereke ile H lg a ra sn d a k a n i h t i l f 661 y ln d a B er ek en in H lg zerin e yap t s e fe r d e g a lip g e l m e s i 665 sen esin d e a B er ek en in v e f a t u h a k k n d a y a z la r n d a y e n i bir ey yoktu r.
[1] Brzal hem mverrih, hem y kse k muhaddis idi. Brzal oul lar Berberlerden Zenate kav m in den bir kabiledir. Berberlerin Trklerden olmas itibarile Brzali u ru k itibarile Trk olur. z. [2] Bu halde 6 6 4 tarihinde domu olur. z.
314
TOKTANIN VEFATI
712 ylnda (1 3 1 2 -1 3 1 3 ) Tokta deye bilinen zat Kbak sahras ve evresi iller han oldu. Doru ad Tohta oldu unu zikrediyorlar. Deniyor ki hkmeti altndaki mahalde[l] rebilevvelde lm, otuz sene kadar yaam [2 ], yirmi sene hanlkta kalmtr. nk tahta kt zaman yedi ya nda idi. Tokta kfir, putperest idi- Uygurlar yani Bahileri, [3] bycleri sever, onlara tazim ederdi [4] Tokta adil, her milletin hayrl olanna mail idi. Mslmanlar dier millet lerden stn tutar, hekimleri, tabipleri sever, onlara ok ih san eder idi. Askerleri de pek ok idi, deniyor ki zerine harp at asi dmanlara kar askerlerden her onda birini ayrm, ayrlan askerlerin says ikiyz ellibin svari tutmu idi, bir olu var idi ki[5] ondan daha gzel grlmemi idi. Bu olu slm dininde idi. Kuran Azimi, (manasn) anla masa da dinlemesini sever idi. Memlekete sahip olunca slm dininden baka bir din brakmyacana niyet etmi idi, fakat babasnn hayatnda ld, bir oul brakt, Tokta, olu lnce, bu olunun olunu onun yerine tayin etmi ise de kader yardm etmedi, kendisinden sonra karde inin olu zbek Han hanl ald, zbek Han da gen, gzel yzl, pek yakkl, hakik bir mslman ve bahadr idi. Nice beyleri, belli bal adamlar, Uygurlardan yani
[1] Gernada z. [2] ibnikesir, otuz yl deil, k r k yl yaad ndan sy lyor, z [3] Bahi lma, am an rahibi dem ek olup khin man asna gelen bakc dan bozulmutur. Bu mezhep b u g n d e Kazaklar arasnda vardr. jU-V ,j.jB z. [4] Burada bir phe v ard r: bir defa yedi yanda Han ol mas doru deildir, n k babas M eng tem ir ( 6 7 9 ) da ld. Tokta ise ( 6 9 0 ) da tahta kt Nasl olur da otuz yanda ld sz doTu ola bilir, babas mverrihlerin ittifaklarile ( 6 7 9 ) da lm ekle ya otuzdan fazla olur, nitekim b n ik e sir k r k yan da olduunu tasrih ediyor. Bir de Tokta Mslman lar sev m ek le M slman olmas daha racihtir. u ka dar ki slm asar, seleflerinde olduu kadar ken disind e zhir olma makla kfir olarak ld denmitir. j U j j j i r z. [5] lbasar. z.
315
A ltn Ordu t a r hine ait metinler
Bahiler ve byclerdin bir ounu ldrd. slm keli mesini (dininin sancaklarn) izhar etti, 712 (1313) ylnn ramazan sonlarnda tahta kt. Bu lke Hlknun amcas olu B ereke lkesi diye mehurdur. Berkenin vefat 6 6 5 ylnda idi, Berke han oldu, kendi ile Toktay aralarnda Mengtemir, Tuda Meng ve Tulabua olmak zere han gelmi idi Harezmli Fadl eyh'Aleddin Numan Hanefi 710 ylnda ama geldii zaman bu lkenin [1] uzunluunu sekiz aylk, enlilii de alt aylk mesafe olduunu beyan etmiti.
[1 ] zbek lkesinin. Iz
316
METNN ASLI
- i^ o l * c5
(V \\
(3 e5*0
cAjb ^ V
S ^ ~
^ -U
t_='t-aJl j l I j J S ^ j ^ l laSl^ 4- 1 - t > ^ 3^ ( j ^ j c^ji* '
f-^ 3 ^
If ^ 3
( j J jV ^ ^ j
^ rr -
^ L -^ V I j^ k _^s>xa J p
d~j^' $v -'M ^ J j~* (_^r ( j J ^ -
_jX-\ Jj> ! J l ( J - j j
^p IL c-
J ^ -^ 3 ^ _ r^ Âc-1 Ll
A l - 'y i j t L ^ I
j^ j
JS^ ^y>
,_j^>- 4-^ ~ 3
^l<-
^ j l_ j ^ - l L^* ti/ (V^
jp*
c!^j ^
^
^^ lJ-5 1 -^
1-J^ ' j l jJlp
* _y ^T 3
{j*
t_TJ3
J _/f=^
ojT*l- p
(j*1 j'
*
j^ j O
(j ^-l
J U -1 , j j
j. j^lj 4
< J O r t j iJ ^ .'V ^ y J l c lU j l 4j1
j j ^ j <u^ju |. j l j
1 jl ^ 1
e j^
jJ.1 o l (jj 1 J , ' -Jlj -^^c- o l * l*-Ls 1-Jj J j * j
- J j l*3- <j o l s ^
j yd> 1
J ij
>- ,_jLi ^ ^ 3 O ^^^"V l ^
4_j- I u 'l o-u viUl J t J y - ' l j ^ V l '

J
jL tV lj
i^
^p
*v
î=>ij oj?T.J j 4 -*LirJ ^ j ^j^jVi ^y>

j j~ ^ l5^ ^ * J' ^ ^ J (_J ^3
<c-i^
J j~*
<^J_J*l -Ltoj . <j ilU j ^ ---- J I J^ 3 j l
l y ^ j j-* '
J J Ic^jJ V ^ J j^~~* ^
o l ^ j ^ ^-a U
( j l < -5 0 i-^CU-c (1^ (_Ûal (ô J 'O)
j^s* ^*-*
o^*-Î c/-\]l^l!^c' J-^VJI
. ^-1 i l j j-y-il <^> V ^ ^ J J~ r ,f'
*J-~>* -JH IJ>
[ l]
M etin d e
= J lj o l. dir,
HAREZML ALEDDN HAKKINDA

718 r a m a z a n n d a H a r e z m li e y h A leddin N u m a n Bin D ev let ah Bin Ali y in e . D m e k a geldi. Bir m d d e t kald, o r a d a n K a h ire y e, B a b h m a y u n a geldi, b u r a d a n d a H acca gitti, K a h ir e d e b ir b u u k yl k a ld k t a n s o n r a efendisi zb e k H a n a d n d . A leddin, Fazl b ir zat idi, m e m l e k e t i n d e n k t z a m a n yirm i b ir y a n d a idi, m e m l e k e t m e m l e k e t dolat, fazllar ile b u lu tu , m a n tk , cedel, tp tahsil etti 701 (1 30 1, 1302) ylnd a m e m l e k e tin e d n d , h k m d a r T le k te m ire att, tabip o la ra k h iz m e ti n d e b u l u n d u , H a r e z m h a s ta h a n e sin in ba tabibi o ld u , s o n r a T le k te m ir o n u K p a k S a h ras H a n T o k ta ya g n d e r d i, e y h A leddin N u m a n o n u n gzdesi oldu, T okta l n c e o n d a n s o n r a z b e k H a n y e r in e geti, z b e k . a n otuz y a n d a h a n oldu, M s l m a n , akll, k l, kyafeti g ze l idi A led din N u m a n ile bir m ik ta r Kud s te b ir te k k e y a p lm a k , b ir m ik ta r da H a r e m e y n i erifin m c a v ir le r in e [1] d a tlm a k z e r e a k e g n d e r d i. N u m a n 6 5 7 ;1256) ylnn r a m a z a n o rta sn d a H a r e z m d e d o m u tu .
[1] M e k k e ile M e d i n e y e k a p a n p k a la n l a r a . z.
318
METNN ASLI
\-a 1 J-^ jj j ^ - tj1
jl s _ j^ g ij <^> j- ^ l lli j-^ -J J j j
< y <j-* ^ ^ l il jlL iJI
( v \A ,_jL j l
4a
jj^-
(j J-s-o j l )
c Jjj
pil^j i ! l > (J-^ls
_y**j ^ - < ^jl
(O'Uadl ^ I - l j J ^ I ^ jlL O \S * $ -UJj L ^ l i c
(J.-Zl_3 U jt-^ J ( ^ - ^ l 4
jj\y -
* * jJ- I j l j l c j * J a J l j ( j - d - l j ^ ^ J - I
j ~
[2]
^ \ A
cill j l
<jAjl a*j j j j
-jU l frUsl
jU j \1 o-CcO ' j cUU
tilUl-*-* o ^ * U ls d-Cf- ^JL=>*3
U- J-'*'3 aJjj<a)l_J 4frljj 5 * ~ 3^3

[3] jc ^^*^1 J y * j
^^**'1 -Cf-J (^ '^ -J l *t-*l

j
V*l^*lc>- .4--'
/ J l II (jL*-*Jl
^3 r "
^*;
j L * J 4 ^ 3 t > i j - J l
[ l ] Metinde
diU dir,Iz.
[ 2] Metinde O; c^" dir.tz. [ 3 ] Metinde

319
> j j j l i i ^ c i dir ki
nahve uygun deildir.Iz.
IX ENNEHCSSEDID EL MUFADDAL
.uf y j.j U .9 /I/ j.o-1 adl eser M ekin bin A m id 'in (vefat 612) m arf tarihinin ze y li olp 658-747 H ic r tarihlerini ih tiva edip P aris M illi ktpanesinde m ahfuzdur. Gerek bu eser ve gerek ese rin sahibi olan E lm u fa d d a l h a kkn d a Hac K a lfa bir m a l m a t verm iyor. B u eserde M ogollara dair bahisler ksm en Ebu am eden (2), ibni eddaddan (5) ve ibni A b d lza h ird en a lm tr k i m e llif baz yerlerde bunu aka beyan etm ektedir , m aatteessf ya zm a d a 665 669, 682-689 seneleri arasnda bir ok beyazlar vardr. Buraya n a kl ettiim iz m etnin bir ksm Ibnilfu ra t'n V iyana nshasile ka rlatrlm tr k i aradaki eksikler N $ h arflerile iaret olunm utur . E lm u fa d d a l1 m 661 se nesinde S u lta n B aybars'm Berekeye gnderdii eliler h a kknd a verdii m a l m a t Kadremere tarafndan tercme o lu n m u tu r: Klem en Sultanlar Tarihi sa h ife 213-216,
(1) Corcis M e k i n b i n A m id i M s r n i n , i b n i C eriri T a b e r i t a r i h i n d e n ve z e y l i n d e n i h t i s a r e d e r e k y a z d v e a d n v e r d i i t a r i h i u m u m i n i n zeylidir. b n i A m id T a r i h i Lleli K t p a n e s i n d e 2 0 0 2 n u m a r a d a m u k a y y e t t i r . z. (2) jU .'j sahibi e h abeddin E b u a m e A b d r r a h m a n b i n s m a il 5 5 9 t a r i h i n d e d o m u , 6 6 5 t a r i h i n d e l m t r . i. (3) b n i e d d a d d a i b n i A b d z z a h i r gib i M e l ik i Z a h r in m u f a s s a l s u r e t t e si re ti n i y a z m t r . Iz.
320
660 YILI VAK ALARI

e y h e h a b d d i n e b u a m e t a r ih in d e d e r ki 6 6 0 (1262) yln n z ilk a d e s in in 2 7 inci g n k a d n la rile , o c u k la rile m s l m a n l a r a k a m a k z e r e T a ta r a s k e r i n d e n iki y z atl ve y a y a a m a g e ld ile r v e u n u b e y a n ettiler : H l g n u n a s k e rin i a m c a s olu B e r e k e k rp g e irm i, H l g o r d u s u k a p teye b e r iy e d a lm tr. Bu c e m a a t t e sl m m e m le k e t le r in e y n e l m i l e r d i r 1 1 . M s l m a n la r b u n d a n do lay se v in d ile r, g n l le r i n d e s a n d k la r v e k o r k tu k la r e y le r k a lm a d , b u g e le n le r u h a b e r i de v e r d i l e r : T atarlarn b y k H a n M e n g K a a n lm , y e r i n e k k k a r d e i A rk B u g a H a n o lm u tu , b y k k a r d e i K u b il y H a n o r a d a b u l u n m a m a k l a b u n u ta n m ad, a s k e r i ile k a r d e i z e r i n e y r d . B e r e k e d e Ark Bug a ya yardm etti, K u b il y a s k e r in i k rd la r, b u h a b e r H l g n u n p e k g c n e gitti, Ark B u g a m n H a n l n h o g r m e di, a s k e r toplad, B e re k e z e r in e v a r d ; B e r e k e de o n a k a r y r d , G r c i s ta n a indi, H l g d a S e lm a s s a h r a s n a k o n d u . irv a n s e m ti n d e k a r k a ry a geldiler, iki ta ra fta n ok kii ld r l d , n i h a y e t b o z g u n lu k H l g da kald, o n iki g n a s k e r i n d e d u r m a d a n kl iledi, H l g kat, A z e r b a y c a n g l n n o r ta s n d a Tel k a le sin e g ird i [1], k a le y o lu n u kesti, o r a d a m a h p u s gibi k a l d [2], M v e r r ih [3], b u ylda T a ta r la r a r a s n d a k i ihtilf h a k k n d a S a h ib z z e d d in b in i e d d a d n d e d e d ik le rin i n a k le d iy o r da d iy o r k i: Bana d e v a d a r [4] E m r S e y fe d d in B alaban R u m n in a d a m la r n d a n o lan A l e dd in b i n A bdullhij B a d ad h i k y e e dip d e d i ki T a ta r la r B a d a d a ld k la r z a m a n b e n i esir ettiler, b e n o n la r a k a r m idim , h a b e r l e r i n e vkf o lu r id im , 6 6 0 y ln d a Be ll] B u gle r m i y e v e y a Tela k y de d e rle r , gl o r t a s n d a ki
a d a da b i r d a s t n d e T e l a k a le s i v a r d r z. [2] B u r a s d a Kad i b n i e d d a d n s i y e r i n d e n a l n m i s e d e k s a l t l m t r z. [3] M e llif M u f a d d a l z. [4] P a d i a h l k d i v itin i t u t a n d e m e k t i r k i p a d i a h t a n s a d r o l a n t e z k e r e l e r i y e r l e r i n e g n d e r m e k , is t id a l a r p a d i a h l a r a b i l d i r m e k , eli ve s a i r z e v a t h u z u r a g t r m e k g i b i v azifeler g r r idi. z. 21
32]
Atn Ordu tarihine ait metinler
T e k e n in y a n n d a n B alagya v e T atara d en ile n iki eli b ir m e k tu p g etirdi. M e k tu p ta d e t v e h ile o h n c m le le r i in d e [fethol u n a n lk e le r d e n a ln a n v e r g i le r d e n y in e d e t v e h ile b ir k s m n n Batu a ile sin e verilm esi] v a r idi, d e t u i d i : C e y h u n r m a n n g a r b i n d e n z a p te d ip ele g e ird ik le ri y e r le r in h a s lat b e k s m a b l n e c e k , iki b l m b y k h an a, ik i b l m a s k e r e , b ir b l m d e Batu a ile s in e v e r ile c e k idi. Batu lp t e B e r e k e tahta kt v a k it H l g B e r e k e n in v e rg is in i a lk o y d u . B u n u n z e r in e B e r e k e H l g ya eliler g n d e rd i. E l ile r a r a s n d a b y c l e r d e v a r idi, b u n l a r H l g n u n b y c l e r i n i a z d r a c a k la r idi, H l g y a n n d a Y a k a adl b ir b y c v a r idi. O n a B e r e k e n in g n d e r d i i h e d iy e y i v e rd ile r. D ile k le rin d e elbirlii o lm a sn istediler, b u d a o n la r ile b ir oldu. H l g eliler iin h iz m e tle r in d e b u lu n a c a k a d a m l a r k o y d u , a r a la r n d a g e e n szleri k e n d is in e b ild ir m e k t i z e r e K e m a adl H atayl b ir b y c k a d n da v a r idi. Bu b y c k a d n , o n la r n h a lle rin e v k f o lu n c a H l g ya bil dirdi, H l g da o n la r y a k a la y p Tela k a le s in e tkt, y a k a la d n n o n b e in c i g n o n la r ve o n la r ile b e r a b e r Yaka adl b y c y d e l d r d . B erek e, elilerinin ve b y c l e r in in ld r lm e s in i h a b e r aln ca H l g ya d m a n lk izhar e d ip H l g ailesine k a r el b irli in e k a n d r m a k h u s u s u n d a M e lik z a h ir'e eliler g n d e rd i, y e ri g e lin c e in a a lla h b u ra s b e y a n o lu n a c a k .
322
METNN ASLI J ^*i) <^Jl

(jr'J^ o / j <50 ^ ' l *
J jl
- A j f * jl
J 5^L i, y \
< J '*'3J eA *5l(_^J
*J
iJl JS
(3
<>JuJLI J l (> j U
Jl i) U di O A 0 > .[1]jj-^1 ^^Vl

& "j o y > -\ $ o
J < Jy

(j^jVl
jU aJ J
_ y uj
l J 1y ^
fcl> j^ > -lj clUL

**&
4 jy t^ -J j\jk
Jljj Jj j J4.L ..1 ^ y & 4J ) 4o^5 ! * * (3ij'
jl
j S ^ *
4 Jli ^JJ ^*5C -ll jtll lUU jl
j as
j ol> -l j ^ s s ^ ,. j l L -j1 c jl>^jf-S \
d u i ^ y j jC-t- ij j S ' ; Uj jjjV
^;jV> J j
j J^s 4 JI <5"~ j jl _j <T^/ ->^9j ^C_JI

o'j^r -1 V~' ^ j^ ^
- ^ J J j^"" J=- >^
*' J^-^.
J,' jjM * 1 ^*
^jl_uJl
jIa j ^s 'j^ j ' i 1
L ,-> . r-c '-?' =r-^

< J J J
l5 5^
j
-
jjj^y
Jt
e> j^~
/ i l i ÛiJl Û! ^
(j'jjUyp- J
C f \ cT-aH^ ^-Ldl <li Ifj ^ J j i I J'i Jl jldl ^ jj ^ jjl s li-1 <lJl
j l j j A i - l Jli j!j1_ajJ (_^_?^1 l) ^ Cf 'J- ^ *** j * a'^ 1 c-t^^l -^-1 L *-5 ^ jV-i-1 Jt- l*H aJLoj ^ .y- dalz^ ^_\. v .. jU 1 jj^- 1 L L
^ jO *C *u
j- j ^ ]l_+
\s u
Jals
ij
J l^1 A = > -1 J^* ^ 0 *'^

< 3 ^
l j j ^ l j * ^ ir Iz[2]
^-5*0 * ^ -c'
^3^1
M etinde
^ ' 'J
j 0
d
ai l _^j ^ L *y 1 )k l^ A j Jl c^ L J1 ^ 1
[2]
[1] m t r z.
0jl J1 ^ o^>-L*
t
^Jl j^ IJ
jjjjl^ u V ^
y^
M etinde
(j)le r
323
Al t n O r d u t ar i hi ne ai t met i nl er
I
pj ^
lJ
(J^*3
il ^tZ j
<- 9
(jjV j-
j'*\ o t*
k 0^-3
4 jA fl> o^laC-li L * $ ^T
J* J J > Jf-
i
jjV y <nUajJ \ t S ' *1) j
^
pfr* * j i l J a ^ -1
j'^_yb j " * -- 0J= > z 'm

j ' _^>" ^ ' (J a J \ l ^ S til)ju k j - l | ^ U j ^ J < !l * 5 0 'h
vl^-Af- U 3
j^ jL i- 1
J - S - * S J j J
v4^S j" 5 ^ '
p ----- 3 - J
S 'j Â > Ldi \j S j Li* U 4

^ j> -l J t< ^ > j . J U Û JI U V ijM iiU .1 ^ y J l j * i-^ j lilji j f
_^-VI Lkil
jj" ^ jL -J s _ )j Jl jV J * J t
if
j. -J L H
324
661 YILINDA BEREKEYE HEDYELER GNDERLMES HAKKINDA

(1293) 661 y ln d a r e c e b in on b i r i n d e B e r e k e H a n k a t n d a n D a v k a t Kads O lu Cellettin ile zzettin T r k m a n adl ik i eli d eniz yoliyle s k e n d e r i y e y e geldiler, m e k t u p i in d e u n l a r v a r i d i : Bilirsin ki b e n b u dini s e v e r im , b u d m a n y a n i H l g kfirdir, M s l m a n la r l d r m e e t e c a v z etti, l k e l e r i n i ald, b e n y le g r y o r u m ki sen o ta ra fta n z e r i n e v a r , b e n de b u ta r a ra f ta n z e r in e v a r a y m , elbirlik o la r a k o n u arp alm , lk e l e r d e n k o valm , b e n s a n a o n u n e lin d e k i s l m lk e le rin i v e ririm . S u lta n b u n a t e e k k r etti, k y m e tli b i r h e d iy e ile eli g n d e r d i. Eliler S e y y id i erif m a d d d i n A b d r r a h i m Haim i A bbas ile E m r F a r i s d d i n A k k u Mesud i Esed idiler. H e d iy e le r a r a s n d a b u t o p r a k t a k i acaip y a b a n i h a y v a n l a r d a n fil, zrafa, m a y m u n l a r , akl, k a r a l M sr y a b a n e e k le ri, soy develer, Msr eek leri; b ir ok libas, m c e v h e r a t G m a m d a n la r, A b e d a n [1] h a s rla r, k u m a la r , in k a p la r, s k e n d e r iy e elbisesi [2] D aritzaz [3] m a m u l t, b ir o k e k e r le m e le r , b e yaz e k e r l e r v a r idi M e k tu p ta tekliflere h a z r ol m a k , dosta y a a m a k , H l g a le y h in e y a r d m d a b u l u n m a k g ib i h u s u s la r da v a r idi [4] eliler s ta n b u la v a r d k l a r n d a T e k fu r Vasilos K r Mihail f r e n k le r ile olan s a v a dolaysile o r a d a y o k idi. Elilerin in g e ld ik le rin i h a b e r alnca o n la r istedi. Yirmi g n b t n m a m u r y e r l e r d e n g e e r e k K isay k a l a s n d a b ulu tu la r. T e k fu r o n la r eyi k a r la d , [5] arlad, (K p a k ) e h ir le r in e g itm e le ri iin m s a a d e y i vaadetti, y a n n d a H l g elilerin e r a s g e lm e k le H l g n u n b u n a m u t tali o lm a s n d a n k o r k t u u iin g itm e le rin in g e c i k e c e in d e n
[1] Abedan] Y e m e n d e b i r m a h a l , A b d a n M e r v d e b i r k y d r . A b b a d a n F a r s d e n iz i z e r i n d e D i c le n i n d e n i z e d k l d y e r d e b i r m a h a l d i r . z. [2] s k e n d e r i y e n i n i p e k m e n d i l i , i p e k g m l e i m e h u r idi, j y o ^ U . z. [3] Nefis, v e s u l t a n d o k u m a f a b r i k a s [4] Sireti M e lik z a h i r m e l l if i S a h ip z z ttin b n i e d d a t M e l i k i z a h i r i n e l ile rin i E k e r n i n g e c i k d i r m e s i s e b e b i n i h i k y e e d iy o r , y l e k i : T. H. [5] O n l a r a s e v i n g s t e r d i . T. H.
325
n a i o n la ra z r diledi [ 1]; s o n r a s ta n b u la d n m e le rin i, k e n disinin a v d e t e d ip o n la r n m a s ra fla rm g r n c iy e k a d a r o r a da k a lm a la rn e m r e tti [2]. Y annd a ta m bir yl a y geinciye^ k a d a r v a d in i u za tp d u r d u . B u n la rn b u r a d a k a lm a la r u z a y n ca b u n l a r E k e r y e h a b e r g n d e r ip ayet bizim (B e re k e H a n a ) g itm e m iz e m s a a d e o lu n m y a c a k ise bizi Msra ia d e et dediler[3] [ b u n u n z e r i n e T e k f u r yalnz erife izin verd i. O n la ra y in e H u l g d a n k o r k u s u dolaysile z r diledi [4] a rtk erif d n d Faris [5] iki s e n e d a h a gecikti. T ki b e r a b e r i n d e b u l u n a n h a y v a n la r n p e k o u telef oldu[ 6]. S o n r a B e re k e n in a s k e ri sta n b u l z e r i n e y r y p etrafn y a m a etti, o ra d a b u l u n a n Vasilos kat, Faris M esu dyi [7] B e re k e o r d u s u k u m a n d a n n a u n u s y le m e k z e r e g n d e r d i : Bu lk e le r S ultan M e lik iz a h irin a n d ve b a r n d a d r. H a n [8] S ultan ile b a r k o lan ile bark; an d olan ile a ndldr. B u n u n z e r in e k u m a n d a n b u s z k e n d i yazsile y a z m a sn istedi, F a ris M es u d d e k u m a n d a n a , b u h u s u s u k e n d i yazsivle yazd gibi k e n d i ih tiy a rile b u r a d a kaldn, y o k s a sta n b u l T e k fu r u n u n B e r e k e y e g itm e d e n a lk o y m a d n da yazd. B ere k e o r d u s u sta n b u l s t n d e n kalkt, sta n b u l k a le le rin in b ir in d e m a h b u s olan S u lta n z z u d d in i y a n la r n a alp k a le d e n k a r dlar [9] s o n r a Vasilos F a ris i [10] B e r k e ye g n d e r d i. Y a n n a b ir d e ta r a f n d a n eli kotu. K en disin e y a r d m d a b u lu n m a k , m e m le k e ti m d a f a a e y le m e k z e re [11] h e r yl y z atlas elbise g n d e r m e s i n e k a r a r v e rd i in i m ir bir d e m e k tu p yollad. F aris B e r e k e ye vard , B e re k e ile b u lu t u u v a k it a s k e rin i a l k o y m a s n d a n dolay o n u tayip etti, Faris sta n b u l T e k fu r u b e n i [12] m e n e tti de m e si z e rin e o r d u k u m a n d a n n a
[1] H l g ' n u n , k e n d i s i iin g e ld i k l e r i n d e n h a b e r d a r o l u r k o r k u s i l e T.H.. [2] B u da o n u n b i r hile si idi. T.H. [3] Yani bize, m e m l e k e t e d n m e y e iz i n v e r il s i n T.H. [4] O n l a r g i t m e k t e n a l k o y m a s n a u z r g s t e r d i : k e n d i l k e l e r i s u l t a n R k n d d i n m e m l e k e t i n e m c a v i r o la n l k e l e r d e n u z a k ; H l g m e m l e k e t i n e m c a v i r o lan l k e l e r e y a k n d r . H l g , n e v a k i t M sr P a d i a h n n e l i l e r i n i n B e r e k e y e g i t m e l e r i n e b r a k t m d u y a r s a b e n i m ile o n u n a r a s n d a k i b a r n b o z u l d u u v e h m i n e d e r , o la b ilir ki o n a m c a v i r o l a n e h i r l e r i m i y a m a y a k o a r.T .H . [5] F a r i s d d i n A k k u . T.H. [6] H a y v a n , .kle h e l k oldu. D i e r le ri d e b o z u l m a a y z t u t t u T.H. [7] E m r F a r i s d d i n A k k u T . H . [8] B e r e k e T. H. [9] K e n d i s i Dobr i c a k t a sm a , o l u G y a s e d d in s t a n b u l i i n d e m a h p u s idi. iz [10] E m r F a r i s d d i n T. H . [11] K e n d is i ile a n d l a m a k v e b a r m a k z e r e T.H . [12] H a r e k e t t e n T. H.
326
Ennehciissedid Mfeddal
y a z d yazsn k a rp : Ben s a n a M e lik iz a h ir iin k m y o ru m [l]. S o n ra Sultan z z d d in M e lik iz a h ire m e k t u p y a z p b t n bun lar; F a risten s u d u r e d e n b t n k u s u r l a r [2] b ild ird i. M u h id d in ib n i A b d z z a h ir d e r k i M e lik iz a h irin elileri Be r e k e Hanj ile b u l u m a d a n e v v e l y o lla rn d a n e g l e h r i n d e T e k fu r E k e riye u r a d la r , s o n r a y ir m i g n z a rf n d a stanb u l a v ard lar, o r a d a n S u d a k [3] k y s n d a k i D a k s ita y a v a r d lar, o n lar o ra d a T a y u k [4 ] adl b ir vali ka rla d , y a n n d a posta b e y g ir le r i v ard, b u y e r i n ad K r m d r ki b u r a d a K paklar, Ruslar, Alanlar sa k in o lu r ; d e n iz k y s n d a n b u e h r e k a d a r bir g n l k yol v a r d r . S o n r a b a k a b i r g n d a h a y r d l e r , b t n bu c ih e tle rd e h k i m olan v e o n bin a s k e r e k u m a n d a e d e n Tok B uga ad l b ir k u m a n d a n a ra sg e ld ile r, o r a d a n k a lk p til r m a n a k a d a r a d r la r ile k o y u n l a r ile, m e v a i ile m a m u r olan s a h r a d a y ir m i g n d a h a y r d l e r . til tatl, M sr Nili k a d a r g e n i b ir r m a k tr , o r a d a R u s g e m ile r i b u l u n u r . Buras B e r e k e H a n n k o n a d r. Bu sa h ile b t n zahi r e le r di e r y e r le r d e n g e tirilir [5]. Eliler y a k la n c a a ra p a ve t r k e k o n u a n v e z ir K azv in li e r e f d d in o n la r ka rla d, gzel b ir y e r e in d ird i. Et, balk s t v e s a ir e gibi e y le r ile k o n u k la d , B e re k e H a n da y a k n b ir y e r e indi, elileri h u z u r a istedi [6] Elilere, h u z u r a g ire c e k le ri z a m a n n e y a p a c a k la r n re tm i le rd i: Sol taraftan g ir e r e k e lle rin d e n m e k tu p la r a ln n c a s a tarafa g e e rle r, diz s t o t u r u r lar, hi biri o taa n e kl, n e b ak , n e silh ile g ire m e z , a y a ile otan e i in e b a s a m a z , [7] silh n k a rd z a m a n
[1] O, y a l a n n d a n - s e n i n ile b e r a b e r g n d e r d i i e y l e r i n b o z u l m a s n d a n d o la y s e n i y a k a l a m a a b e n d e n d a h a l y k t r T. H . [2] M c e r r e t l k e n i n M e l i k i z a h i r in a n d n d a o l m a s v e h m i l e B e r e k e o r d u s u n u n s t a n b u l d a n k a l d r m a s ki b u n a m u k a b i l b o z u l a n h e d i y e l e r i n k y m e t i n i a la b i li r idi, n k e k e r i k y m e t i n i v e r m e e m e c b u r idi.. F a r i s d d i n Msra d n d k t e s u l t a n ile b u l u t u , s u l t a n y a p t i t e n dolay o n u c e z a y a arpt, yak alad, o n d a n , b e r a b e r g e le n m a l l a r ald k i k y m e t i k r k b i n altn d e e r i n d e idi, F a r i s in g e l m e s i 6 6 5 [ 1 2 6 7 ] y l C e m a z i y l a h i r i n d e idi T.H. [3] E k e r ta r a f n d a n . S o n r a b a k a b i r k a r a y a g i t m e k z e r e d e n i z e aldlar, u z a k l g z e l h a v a ile on g n ile o n iki g n a r a s n d a idi. S o n r a S u d a k d e n i l e n d a a k tla r .T .H .[4] T a b u k T.H. [5] B u y o l l a r b o y u n c a o n lara z a h i r e l e r , k o y u n l a r v e r il m i ti r . b n i A b d z z a h i r . z . [6] S o n r a B e re k e H a n h u z u r u n a g ird ile r , v e z i r e r e f d d i n h i z m e t l e r i n d e idi, d e t vehile h u z u r d a b u l u n d u l a r . T. H. [7] E i k t e k i n d e ild ir ; a r par. b u a d e t a m an iz m d e n a l n m a d r . z.
327
sol y a n m a k a rr. Y ayn k u b u r d a n k a rr, y a y n kiriini ay rr, o k lu k ta o k b r a k m a z , o r d u d a k a r y e m e z , elbisesini k a r m a z [1], y k a m a k lzm ise gizlice y k a r. B e re k e H a n b e y z atl s a r [2] b e y a z k e e ile rt l , ii ip e k k u m a larla, H a ta y i d e n ile n ip e k ile astarl, m c e v h e r a t v e inci ile d o n a tlm b y k b ir o ta da, ta h t z e r in d e , n k ris h a s ta l n d a n d olay z e r i n d e y a stk b u l u n a n b ir s a n d a l y e d e idi, y a n n d a T a ta g a y adl b y k , h a t u n v a r idi. B u n d a n b a k a o n u n i e k h a t u n ile G h e r h a t u n adl iki k a rs d a h a v a r idi, o lu y o k idi, o n d a n s o n r a V eliahd g ste rile n k a r d e in in o lu Batu H a n olu, S a r ta k olu, T u g a n olu, k k e m r d e m e k olan e m r o u l [3] M e n g te m ir dir. B e re k e H a n ile S a r ta k a n a v e b a b a b ir iki k a r d e tir , B e re k e H a n b u ta rih te 5 6 y a n d a idi. B e r e k e H a n y e y n i sakall, b y k y zl, sar r e n k li, sa k u la k la r n a k a d a r ta r a n m idi, k u la n d a sek iz keli m c e v h e r a t b u l u n a n altn halka, e n i n d e h a ta y kaftan, b a n d a k a lp a k , b e lin d e yeil B u lg a r k a y ile c e v a h ir le n m i altn k e m e r [4]. A y a k la r n d a krm z, s a v r d e n ile n d e r i d e n y a p lm izm e, b e lin d e kl b u l u n m a y p k e m e r i n d e a ltna b atrlm e ri siy a h b o y n u z la r v a r idi, y a n n d a elli [5] e m r o ta n d a s e d i r l e r z e r in d e o tu r u y o r la r idi. Eli le r h u z u r a g irin c e elilik m e r a s im in i ifa eylediler. Bu hal o n u n p e k h o u n a gitti. B e re k e m e k t u b u alp v e z ire o k u m a s n em retti, s o n r a elileri s a n d a n nakletti [6], h u z u r u n d a b u l u n a n e m ir l e r in a r k a s n d a k i o ta n y a n n a o tu r t tu, o n la ra kmz, s o n r a p im i bal, d a h a s o n r a et ve balk getirtti. Elik.r y e d ile r, s o n r a k a rs iek h a t u n u n k a tn a in m e le r in i e m re tti. S a b a h le y in , h a tu n k e n d i o ta n d a o n l a r a ziyafet v e r d i, s o n r a a k a m z e r i k o n a k l a r n a d n d ler, B e re k e H a n elileri s a ir v a k itle r d e ister, o n la r d a n fil, z rafa , Nil, Msr y a m u r u n u s o r a r idi. D edi ki d e m o lu n u n b ir k e m i i Nil s t n e gerilip u z a n d n , z e r in d e n in s a n g e ti in i iittim. O n l a r biz o n u g r m e d ik , b izde o, y o k tu r d e d ile r, y a n n d a y ir m i alt g n kaldlar. B e r e k e H a n o n la ra,
[1] detleri z e r e k o r u n m a k i i n s e r e r z. [2] Y z a d a m alr. B e y z k a d a r n e f e r d e alr d e n il i y o r . T. H. [3] E m r M a la y z, [4] B e lin d e B u l g a r k a y asl m c e v h e r a lt n k e m e r . T.H. [5] Elli v e y a a l t m e m r . T.H. [6] S o l u n d a n s a n a . T. H.
328
Ennehcasedid - Mfaddal
E k e n lk e s i n d e te d a v l e d e n b i r m ik ta r altn v e rd i, s o n r a a d g e e n k a rs o n la r a kaftan g iy d ird i. O n la r n y a n l a r n a elileri E r b u a , E rte m ir v e O n a m a s k o a r a k g n d e r d i. B e r e k e H a n y a n n d a e y h A h m e d i Msr adl F e y y u m a h a lis in d e n biri v a r idi, itibar z iy a d e idi. E m ir le r in h e r b irin in y a n n d a m e z z in v e im a m v a r idi, h e r h a t u n u n da b ir m e z z i n v e im a m b u l u n u r d u , k k l e r i n m e k te p le r i v a r idi ki K u r a n o k u r l a r idi. Eliler 6 6 5 y lm a (1266) k a d a r [1] b u l u n d u l a r , in a a lla h Taal b u n u n z ik r i gelecek.
|1] V e y a j e l i le r d n d l e r . E k e n l k e s i n d e k a ld lar. H. T.
329
METNN ASLI
j ~ ^ <^
"
J ^3 ("n \
<J*l)
j* j
Jl _pJI j
jA*Ji \js> (jij
Aâi j l J>J J j L "l_ j j^ J I
A^^z>~ C? \ -j j
ojj
i-v^J * _^
^
W^'
^
_
4 i*j^
i s ^ - *
y - ^ s zA
4jj*v
jjV y * l
C J\^JL J 3 Jp (_$aJ J j ^ 3~^^ ^ 3

^y*
Aj-Ij I _ x
| *-^H^" jr4
A j^ J J b4 _ JI A J tj
^- j l k l J 1 4]^St-$ 1 Jl-L-P c j * a !J
oA j (_ ^
iLLiC-1 j- ^ jj
^ t_r*^v a*VIj ^ L l I
v _j~ ^ I 1 ^ y ^3
4_-îll ^ fy?-J\
IjC ^
3
(1^3
j J^*j
^J^V l
(^ ^ ^ * ^ 11
j
4.1^J \ _ 7 ^ J
-^ J * 3 ^ 3
d | (J^>-jJl lL-^l j)-*-*3 O^J I_^5^ IjJo -j vllaîa J l! I <1 U-ls ,^VI (J ^ 3 ^
aAs
, <a>-J Osi .^jIj I

J J
^r'âJuo
J l5 \_<
[1] 0 3 ^ y ^
^La 1 \ _jd?j A.tajl^JJ

J - lr> n _ 3 a* J lj j\ i <}\
\ j
^" * 1 '_r* 3 jl^ J U_ji dr
[2] ^ Ju-UI
f d y *3
(j < ) jj>U' ^
[1 ]
<k&
ac-LJlIJ 'J j S ' j j ^
[3] ^_k.
la LL5^
M sr elisinin tev k ifi hakkndaki haberler ib n i eddadn eserlerinden, Buda V iy an ad a ki b n ilfu ra tn yazma nshasndan anlalyor.
alnm tr.
Bu yazm ada b n ilfu ra t baz ilvelerde bulunuyor ve bu sz tek rarlan d k tan sonra
^t-lkli dlUl J - j _r^-tr __| j ÛJI d iji.1 aj^~

h a rfle rile d eiiklikleri gsteriyorum T .H . [2 } veya
t j l dfjJlj-^ < .^11 ^L .

z. [3 ]
ibaresi vard r, b u rad a en m him vakalar bildiriliyor. N. ^). cb-Û
S^JlI ^ _ N..
330
Ennehcssedid - M faddal
jjV j> ^ <J l ^ j j a J * [5 ]
k j
y 43J>-
--- jJ - lj ^
^Jl
j j s &s j j V y > Jl
^ f
y ^ j 0X s P -k ilj J ^ ^ ^ ^ jl jy j^lj (1^"^*" Js- jlc lj ( j
V; ' y*-?3 b ^L$C> Jl! L ja jrir->1 *Oj_j i._a) jj^ jliil e-Cc-
jl J l __U d L i^ c
(_)3s [ ^ ] j~.a* j l Ac-is l^ = -j) ^ c j ^ - J l jU i [4 ] t f j j V j J 6 J _^L f- j l L^] j l * W * 1^9 j l j^c* j (j^ ^ jl^ J U l ^*>i j i < \j A^f-^ a-\_^ ^y>
Isy>- p J l 1 l* ^ 1^1 ^ 1 j (_J ^5w~t_/
A jJ a J a ^ J 1X^s5
[*7] ^ ^ * 11 (j-jU I <^>=1^3
^ L j i j j j i i jiia i___ n JJju
4a>- l_Jda,9 -AJ^lc
jjs-^9 ^5^ J J l Aj>-^zil ^ jA [&] Ajlc |. <tlj) 4*9 ^ L-J y [^-^1 4) 5 J 'jlj- - * ' <_)^J__ l^ a -= > c-â--H J1 J L _r,J ^ ' 1 ' <_Jj Jc - j^j j l (J ,_)! ^_ii?l _iy L 5 <5^"j <-^ f"
A )1 J <JA Aas4_Jl. .1? U . flll^jA AJxlla J*l lL j j 4^ jr* <J Jl [^ ] j ^ a i l j l jl ^ ^ j ^ l^la JI^ V I <^~y -Jaliaa]' ^ iJ i ***
~*S^J J l \jfy j
ju ^ - j i
Jjt- l*3-LaJ U ^ ]
_^>-\_(jl (Jls j^ > -\r 4_Ip J ^ -1\ ^ vliU J> -V
'- l'l Jlfli O j ^ L j ^ pA < 1 ^zS^~ [c ^^r*i ^ I lijjll j l k l 1 1 J l ^* 1 $^" ( j ' j l l ^
jjj- cAb
[2 ]
([). <tx-j l> L j L * (J^. Jl v a r d r : H J -*J C^-
4 3 [1 3
jjti# [ 3 ] N- < e*%
T rn ak iinde bulunan 6 ke - [ 4 } N- (I> lm elerin yerine Ib n ilfu ra tta u ibareler jjliai-Jl J-J 2-* 1 ^J
j j J -b -y l^ jU I^ j^ jl
jjU l j> L M ^
^3
(j-JI
j_jl^l ^J
^ ij* * ^ -' ^ j : J l <3~yJI
*Clj
N * O- j ^ l j Jl ^j-jls [5] N N- ^ l-^-^1 ^ JS^-4 .1 ^ N -O -
jjlo-L l_-y-J1 ^jL-j l-c^j

oj^s- JIL J1 jpjlj j \yf~ C^3 M etinde [ 8 ] [1 0 ] vard r. Iz.. { 1 2 ] z. yazlm tr, ^ a Jjl_^*j [ 1 ^ 3 yazlm tr ^ c
73 N-
evvel den .-uLkda M M etinde [ 9 } z.
1. $* J M etinde [ 1 1 ] - N- <>. J j ) ' ^ j l s

t1 - 5 ] N^ U -L ^ j IaaL^. j_^T jl N- (P- il *< 1 'jl UjIil_) cUj-5^ J ^
831
^=-1 J J
4,1
lj_s- cj ' ' - ' l M
(j"-> ^ < lr J -1 * ' J
_jL=-j ^
^ U d l [2 ]
o a *j
^ v i m i ; ^ a > . C j
,^1 lâ Uj> { j
liiui; ^y ûw
tj a-vL^L-âI ^ 1
a^ -I
^ ijV lo - u j- * >
Ju jJ I i* i i ^ _ ^ J r * o ( J l (J-- l 1 ^ (j^ j
3j>U jtl j jU s i lI ^
liU^, J J I
-^c- ^S^jj fî'
.pAjL#
*1j r ^ A j ( J . ^ L^r j 1L -
l_ij J 4 _ w ^ - l
fj" jj S ' c _/* <!p <*-* C x - J j j -
L -*JL o IjJ o -_ j3> ^ l i - l ^ J ^ jV l o l' p llc-V lj O ^ J ^ " ^ - \ c f 3 ^ 'S '\ > s * U.ls M ^ ^ l j V l * 4^ j d l j C U '
o ^ l i Y l ^ J l iS+^~ ( J * ^ ^ A&J ^ f j* iiU.1 a! j*-* ( j'J l '-_/* j ' j ^ p-jJl [7 ] J ^ jll

j\
[^ ] viijj j S r j (jU llj AS \ y j
^ IjJ I
!_}>j'3
^ = " L a* j [ 6 ] V jl ^ J
<Lw ^9 ^ j
1 o -^ 3 -!
J) [9 ]
4i
__-a I I
j& 3
c
c>^
aj^judU
ci^ ^ - \
i
j^
\ J i - J V j l j tjC '-^ 0 ^L i c' ^
l^.aAi
J>
JX- A^-1
Jw * V3 AC- V J ( j^ C - V j ^_
^ ^J>-
l V j U jl - c ^ _ / j
V j ^r 3 ^ I j j l j ^ l < - j ^ ^ 3 j ^ - ^ 1' wJ' ^ " j 5"
^ 0 iX U l ^-^-3 1jC~ I4 .U-J ^ j

^ S '
Ijj\j
*^-aj
4 p (jjul jls
[1^] < ^ u
4 1j* <J
_ a ^ "
^3
1bU ^ ^
cA^rJ'' (J~^ ^
jM J lj j5 ^ - ^ j l lc 4J-laiL ) l ^
J ^ = - ^ o*'-^
] <LLl*j . o jâJH J'l J~u S -A <J^
.( j'jJ l^ jls ^ . j U d lb (Jl ojl_Ja^jV 41-tjJ l^ a a jl l 4^*5 o ; ^L Jl ^ 4a^ ,J ^ J t o JLi-l_j -uic. ^jâ-3^ 4**J *^-l^-
'A * \^ j
N .
j
\-*y (Jl ( J
^ * -* 1
o ^ i J l (Jt\j L * 47_^ 6j > l S I jJ I J l ^ j \ j N ^ \y S ') f [3 ]
L |I^
N.C^,
ts _ > S I < 4 ^
. [ 4 ] j^lijJL fij'l *_%-
d r.lz .
M etin de
[5 ]
. yazldr o ls J=i\ jjll N . 5 ,U [9]
J Ja
(.l^M lj o U 'lS I ^ I I i i s - j lj^>. jr u zaictir. z.
[ ] M e tin d e J > dir. z. [ 7 ] ^ - ^ - j ^ .-i N. . [8 ] JJj [ 1 0 ] _> \<wj- j-

332
<j_Jl^jy^ j j j l 'j * 0 . M etinde
N .$ .
Ennehcssedid Mfaddal jy
U-ULi-L>
aJI j l i i l j
0.^1^ oU-
{ j J H \ ^ 3
-^ -ulc-^4j.
J j 4) l_r - J j j j t- _ r ^ " j j j 1^-
U_^ j l I y \
[1] i l 1 > I a-U) A4J I
*S~j tl ll j ? j j
4
^
Î ^ i l l
j l y - 1 ,3 ij ~ ^ j < $ 0 ilU lj j 6 j I r ^3^.z-3 ^ 0^- <JL4>3

^
[2]
l.^
j I (.J j l
. . .
* ^1 j
-j" j j
^lla^ *VJ < -L c -^ 4_**>

y~a>-l l S J ^ . ^
*ol ^ <-ol -Cp ^.

*~^\?~3 \>*^/
<la
*1
J ^3 ~
^3^ 7**^ ^
i _j 2~ '
-CPj k_->Jg <*-g_a>
^J-'- O j ^ *OtfLr>
L^klj <^1 4I
[6] __* ^ a Z_^-Ij C s ^ r" ^^Jall J -jJ l J-*-^
^ c'
l^ 3 4 jp1 ^> j *jjll _/u a5- ^ C J ^

f
o i-lj
Iy>c~& 1 HJ (j_J* le - obt>- <i-j3 -1 -*

*S"'j j U L J l j l j if-i
^ J ~ ^ if-> j l jV -^ j= -I ^ I j J 1^ J ^ ' lf-
IjJSÎj IS^ j
li" ^ j~ oj> \
l_ ji^ a J
'^'6 j ~ j j j ' - l p r V
^ Is j'
(^ -^ .
I j ji l_j!V U&
jf J - J I
^jI (j/V I^Jkt j l
J B j j- a *
- l^ ^l I
^ jr*
Li-i ÛaPj L # ^ j*
_ / C '3
o -V C ^
l AP
1 jJ
^
ol^-1IjU
J ^t l_^" ^âf-l_J OJjS ^ ^-1
(*V~^
< ^ 'J.
0^3
f ^ j] J^ -JI )I> I
j J j e-C4jll/-l/y.J v > lj3 j [ l l ] [ ; j ^

\
jiÎ j^l^-j
o
l^Âf- (j'jll j U J l j
CJ^ * 3
.JUi* 4jjUl^J)l
^ j
4 --i*'
-^ J-j*>
kardeidir. z... N . $. N . ( > . zaittir.z.,
[ l ] Bu beyana gre Bereke B atunun olu oluyor, dorusu [ 2 ] T rn ak iindekiler b n ilfu ra rta yoktur. T .H . [ 3 ]
\j^y * 3 V. ( 3 ^ avAJ^~,
[6] N . 4>. [7 ] J^jJI
j N . O . [ 5] (J^ N . $ . [ 8 ] ^ 1 J N , $ [ 9 ] M etinde J U j
[ l 0 ] M etinde ok kere olduu gibi cemi sigasiledir. z, [ l 1 ]T rn ak iindekiler b n ilfu ratta yoktur. M . [ 1 2 ] D rt kelim eye bedel b n ilfu ra ta cm lesi vard r. M .
333.
663, 670 VAKALRINA DAR

6 6 3 ( 1 2 6 4 - 1 2 6 5 ) y ln d a Sultana, H l g a s k e r le r in in "bana o lu A b a k a n n getii, H l g n u n da re b i l h ir in y e d in c i g n s a r d a n l d h a b e r i geldi, H l g y u g n d e iki k e r e s a r a tutard, H l g M e ra g e e h r in d e ld. Tela k a l a s n a n a k l o l u n u p o r a y a g m ld . z e r in e b ir k u b b e y a pld [1] b ir d e B e r e k e n in A b a k a z e r in e y r y p b o z d u u .h a b e ri geldi.
6 7 0 (1271-1272) y ln d a Sultana, D im i k a Batu o lu Sarta k o lu T o g a n o lu M e n g t e m ir k a tn d a n B e re k e ailesi el ileri geldiler, M e n g t e m i r elileri d e n iz yolile g n d e rm iti. Eliler E k e r l k e s i n d e n k tk la rn d a M arsily allarn b ir k o r s a n g e m is in e ra s g e ld ile r, M arsily allar o n la r y a k a la y p Akya g t r d le r . A k d a k i m u ta s a rr f la r o n la r tay ip ettiler, bizim S ultan ile a n d m z o l m a k l a el ile rd e n hi b irin i Bab hum ay u n a gitm e le rin i m e n e d e m e y i z dediler, s o n r a o n la r n m a s ra fla rn g r p D im i k a g n d e r d ile r , M arsily allar elilerden a ld k la r h e d iy e le r i g e r i v e r m e d ile r . Eliler Sultan ile b u lu t u k l a r n d a y a n l a r n d a olan b ildirdiler. S u lta n s k e n d e r iy e y e -a d am g n d e r d i, o r a d a k i M arsily a T c c a rn , a r k a d a la r n n a ld k la r m a lla r n b e d e lle r in i v e r in c iy e k a d a r ta s a r r u f ta n ve s e f e r d e n m en etti. B e r e k e ailesi elilerinin e lle rin d e k i m e k t u b u n m a z m u n u u idi: H l g a ilesin in e lin d e b u lu n a n b t n slm lk e le r i S u lta n n olacak idi, S u lta n d a n o n la ra k a r im d a t k u v v e ti, H l g ailesinin k k n k u r u t m a k iin y a r d m istiyorlard.
[1] H l g M o ol d e t i z e r e b i r d in ile m t e d e y y i n d e il idi.
-3 3 4
METNN ASLI
j o ' jUaLJl Jl jjj (y \r ^j~ait ^ J > N 1 _-J -l\ *( _ ^

j i j u j J ij J ^ " yj a j j i j <c-i^ jj--' 6^ y>

>
J ^C )
j j ^ J lj l
y :^ A
-Cp^ ^-t-ojljlkLJlJl <50 o*> J-* j ^ U\yfj

^ ^ fT
jn l\
(^V* ^ (J t^ i) ^
J p4^j' ^
< 5 *-T^
^ 9&
< y jj^ sl
f
Vt!/*
3-*^^
J>\ {j* '-%'\/* l_^lsj

^ j J &
r
^ J^
(J^J
jj-* J ^ <j*
ojA-lU
^ jUaJ-4I Ll=J |*J (j-** J l [2] (j^ ^

z^> J^LS*'
Y *A s< _ ~ K fi> O^J
V *-^ <j* *J ^J-C-d-^Vl Jl l^ **9 \e > jJ > -1 U 1 J jSÛ P] <5" * * j
<j^ ^ yi Jl
(j^.JLJ.1
^ Jt k_3y-giI jj0J^rl) I ^j-a ^j^g^jl | Jy
J *j
Jp
l_^JJj [5] jlk L J ! j_j$C jjV _ j> C ji lj~lc- W J_ j^ _ J ^Jl j><JI
^rj(~ k JLia-*-1 ! Jp V ^*J_ 5 ^"f'*'^' ^-A^- (_)l 4A

l] m tr Iz. 13] M etinde [2] I j U o j < Ij-U-l sig alar m fret gr n d g ib i m efret Iz. [4 ] m zekker zam iri ile M etin o larak yazl M etinde yazlm tr z. cemi
M etin nshasnda sigasile . 1^
yazlm tr
nshasnd a
m zekker
1 yazlm tr. Iz. [ 5 ] M etinde jlkL-J j^SCr ibaresi
yazlm am tr ki eksiktir Iz.

3S5
698 VAKALARINA DAR

6 9 8 (1 2 9 9 ) yl r a m a z a n a y n d a S u d a k ta n g e le n tccar, u h a b e r i getirdi: B e re k e lk e s i ta h tn a o tu r a n N o g a y H a n n [1] b u s e n e b a h a r ip tid a sn d a b y k b ir o r d u ile S u d a k a v a r p S u d a k ahalisin e, k e n d i taraftar o la n la rn aileleriyle, m a lla r iy le e h ri b r a k p d a r k m a la r n em retti, b u n u n z e r i n e o n a ta a ll k u o la n la rn h e p si ktlar ki, e h r i n te b ir in d e n fazla idiler. S o n r a a s k e r e e h r i s a r m a l a r e m r in i v erdi, d u r d u a h a liy i b i r e r b ir e r istedi, i k e n c e etti, b t n m a lla rn a ld k ta n , a h a liy i l d r d k t e n s o n r a e h r i atee v erdi, g y a y o k im i gibi o rasn d p d z etti. B u n u n s e b e b i u id i: S u d a k m a h s u l d rt T atar p a d ia la r a r a s n d a ta k s im o l u n u r idi biri b u N o g a y idi ki Msr p a d i a h ile a r a la r n d a se vg i v a r idi, o n u n ile m e k t u p la r v e h e d iy e le ir idi. O n la r yle b e y a n ettiler: O rtaklar olan h a n la r , o n a m te a llik o la n h u k u k t a n a ib le r in e te c a v z e tm e k le b u v a z iy e t o n u b y le y a p m a a m e c b u r etmitir.
[1] B u r a d a N o g a y T o k t a ile k a r t r l m t r , n k A y n i t a r i h i n 7 0 0 y l n d a k i f k r a s n n m a n a s u d u r : K bcak, til r m a n a k a d a r S u d a k H a n B e r e k e H a n n k a r d e i o l u T o kta d r*. M. D e m e k k i b u r a d a b i r z u h u l v a r d r tz.

336
METNN ASLI W
j C T "2 " --7 JZ3 j l Jl 4U ^-'fcTj
if
CX*}
jU*j
J ("Â t j
^- jjtj S '^ L s -
^ * i)
W
Jl J-^j I
ti 4 ^-J Jr* <j^" r* [6 ] j & j

4 )JI
(_ -*!' tj^ j 1 > ^ 1UI j l <**j I^ÎU Jl [4]

jS ^
^ Jlj >^ J*V /^' [3]
<Jl*j -^ lj
Jjl _JJai- ^jJJ [ 8 ] _^JL Ijtba-' ^ d jJ I^ I jf [7] ^Jd I

4^3 f
4^Jl(_ [1 0 ]
Jja-lj -U J V*(J^ l ^
t~ ^ > J^*2*
V ^ iy ^ -
jtf L 3j_j-^jl >]i^_ju-_5

4]
t_j]l_j^_5 [ ] ^lc^ c U U ^ ^jj>-I jb ll JA *J

o^J*~>
^ y ^ -\^
4 \ y ^ C '
tj'jjl iU il (jl J^*Â 9 <oly-J ^-"1J J

.
[1 2 ]
Jf- lJj ^j>=5
*0
AjlUlll
[ l ] Metinde jl tarihinde (70 dir. iT/ dilil ^J-\ ,j\ nahve uymaz. z. [ 4 ]
l_Ûj baslmtr ki nahve uygun olmaz. Iz. [ 2 ] Ayni
0 ) tarihinde bu cmle vardr :

j *j
JT
_^-' Jl
jl*iI
lilUj
jTt b Metinde. [ 3] Metinde Ij S ^ \ J l s . dir ki nsha, Iz. [5 ] nsha, Iz.[ 6] I^V ^
nsha. Iz. [ 7 ] Metinde grd gibi ^ ) l yazlmtr. z. [8] Metin nshas 1,. dr. z. [ 9 ] Metinde jJJIJaI dm, nshas (SUll-U) sic dir. Iz. [ 12 ] J~> t l j 1 J ^
22
Oa-lj yazlmtr. Iz. f l O ] Metin Metinde (< J,y dili) yerine jlO " S-1 * 1* Te. Iz.
337
l^ L ^ i. dir, Iz. {1 1 }
TACR HACI BRAHM BN MEHMED MESU D l LE MAN U K MARDANI VE EMS MEHMED SNCARNN HACI BEYANLARI
B u n la r 7 0 0 (1300 -1301) y ln d a K a h ir e d e y le b e y a n ettiler: B e re k e 'n in k a r d e i o lu o lu p ad g e e n N o g a y H a n ki y u k a r d a s y le n d i i gibi S u d a k a halisin i ld r m t . O n u n l a T okta H a n a r a s n d a b y k s a v a v a k i oldu , s o n r a T o kta o n a g a le b e a lm a k la b t n K pak lk e s in i almt, b u h a n n ya otuza v a r m a z , H o r a s a n s n r n d a k o m u s u olan K a z a n H a n ile b a r etm itir, yle r a s g e ld i ki b u z a m a n d a d n y a n n b t n p a d i a h la r g e n o lu p h i b iri otuz y a n a g irm e m iti, m e m le k e ti id areleri, istikllleri 6 9 4 y ln d a n b a la r. Bu z:am a n d a M ev l n a S ultan M elik N a s r y irm i y a n a b a s m a m idi, bat p a d i a h la r n n da g e n o ld u k la r sy leniyor. T a n r e n eyi bilir.
H ic re tin 7 0 4 ( 1 3 0 4 - 1305) yl girdi. K p ak s a h r a s H a n m s l m a n olan B e re k e H a n n k a r d e i o lu Tokta H a n idi.
338
METNN ASL
\j\^ \ / i
-ll W l^- cU U I
^^sJ I ^ r* ^ ^^
l^-1 <lfl Cf jfey villl
-~^ O* J S^lK ^ 3, / ^ ^ ct* t^ * $ * ^

1 0 ^ 3 4- ' <*_Ja-
<X O A ) Ij e ^ i ^- > (J^^

3 W* "" 3 Iptiai 1 *^_^Jjf ^ ^ ^ aJlp ^ jk <-UUl
j l ^ju Ij j l ^j~*~
J^~ t j j > * j
^ ,^ 3 3-^3
^L-j
^* fr* J^"' ^
îpl < ^lj VJiil [2]
c J j\
U -Jl jr*
C-3Î c A J j J j Lil cLlU l (jaLJl l>Vj-* jj 4 j^ 1 * * > j
J ^ U j l Jl-9 j a~ ~ > ,j j J l&
i J
- \ ( j 11 Ûa-il* l,U Jj\j>=jjJ 1 J
* ^ l*&3
<
j \a
*"^ 4**1 ^ k -* ^ * 3J
'
3^3 ^ " J
[1 ] M etinde ^ ^ 1 dir, z. [ 2 ] T el. M etinde[*]> L *l d r. z . [* ] M etin nshasnda < _>JU Ij \ yazlm tr. 339
704,706,707 YILLARI V U K U A T I
7 0 4 ( 1 3 0 4 - 1 3 0 4 ) -ylnda B e r e k e H a n n k a r d e i olu K p a k s a h ra s v e s a ir e h a n T okta H a n n elileri b y k h e d iy e le r , k le le r v e c a r i y e l e r ile g e ld ile r, b u n l a r d e n iz yoliyle s k e n d e r iy e y e g elm ile rd i. M e k tu p la r n n m a z m u n u u id i: Biz H a r b e n d e y e T e b r iz s n r n a k a d a r H o r a s a n istem ek z e r e h a b e r g n d e r d ik , biz im a z m im iz o n a k a r h a r e k e t e tm e k tir, a s k e r le r in iz i to p la y p b iz e gelin, o n u lk e d e n k o v m a k z e r e b u lu a lm , atnzn a y a n n bast lk e sizin, b izim a tm z n a y a n n da bast l k e biz im olsu n. M v e r r i h [1] d e r ki b u n d a n d olay [2] H a r b e n d e d e b a r iste m e k z e r e eliler g n d e r m i ti. S o n r a e lilerin y o llu k la r h a z r land , a r la n d k ta n s o n r a ia d e o lu n d u la r . Sultan, elilerine k e n d i ta r a fn d a n E m ir S e y f d d in B alaban S a r h a d iy i eli kotu.
706 (1306-1307) yl S u lta n n , T o k ta H a n k a tn d a k i elileri o la n E m ir S e y f d d in B a la b a n S a rh a d i, S e y f d d in B a la b an H a k im i, m r a h o r F a h r d d i n M a h m u d u emsi; T o k ta ta ra fn d a n N a m u n adl eli ile b irlik te g eldiler, eli p e k z iy a d e arlan d, c e v a p ile i a d e o lu n d u , b ile in c e D e fte rd a r B e d r d d in B ek mi, y u k a r d a ad g e e n F a h r d d i n v e S n g u r E k a r yola k arldlar.
707 (1 3 0 7 - 1 3 0 8 ) yl girdi. D e m i r k a p d a n K p ak s a h r a sna v e S u d a a , H a r z e m d e n s ta n b u l s n r n a k a d a r olan y e r le r h e p T o k ta H a n n e lin d e idi, ad C ing iz H a n o lu Sayn H a n o lu S a rta k o l u T o a n o lu M e n g te m ir o lu T u h ta dr k i B e re k e H a n n k a r d e i o l u d u r .

|1] M e llif M u f a d d a l z. [2] T o k ta H a n d e d i r g i n e t m e k i i n i z .
340
METNN ASLI
S ' j
au { j ~\ cy j^yr3
j j viJ l I
( v* t ^
) V^j
j
js>JIJ
Ûiall
^=>-L?
jl_ I^5 - <! j^ J a j l - C- Jl 11-jl as W (j^"j ^-r"j ^Vl i ^ -^ 'j ^ ^ oU j U
4jj_c_^LvI Jl ^*1^ ti-? ^ ~ ^ .-,-> l ^ J * = ^r1 - , *^J ^ oj^-^L^zJl^Jizj

J * 2 ^ Uj -J^
J-Jl l-o j= > - j ^ h Lkjl l-^J^Vj ^-j^1 Jl V J _j4i jlkLJlJ^-jlj ^ 1jf~ V I juj IjA-plj
. A - ^jA *V ^ '"^
^ j (_$lkiL clUl -C t- ^ jlkLJl J*-j o j c ( v*^ 4 -* J (3*1) V9.? J^3 ^jl_î-l A-e-lj a *\y Ij . [^ '-^' *?"3 t*^y-ail (3 _ ^ -* L *< * -* '1 ^l T -lg j y ji tlrJl_p^j j p~r^-^ -tj-vi < * - j ^ s (j'j]l^_i-*I
t jU ^ -.aJI _/ Jl JjjJ-l
jjVil (j jS. yj+A
4 -* - > \j ^ gllrtfli c t-lL L lJ ^ <JU aJa. ali -Jo- Jl ^jjl^^-j .[6] jU- ys=>- (j* (jU- (j' L -> (J j1
^sr
jj'I
[1 ] A vam diliyle T ebriz dem ektir. Iz. [ 2 ] M etinde <J dir. Iz. [ } ] T e. M etin d e (LiMr-j) dr. Iz. [4 ] N veyr m etinde l_ J ^J\ yerinde _^LiVI yazlm tr.z. [ 5] N veyr, m etninde
} yoktur. [ 6 ] M etinde
jt
ile OL* arasndakiler yazlm am tr.z.

341
710,711 YILI VAKALARI

710 (1310-1311) yl g i r d i : K pak s a h r a s H a n , C in giz H a n olu S a yn H a n o lu S a r ta k olu T o a n o lu M e n g te m ir o lu T u h ta idi. lk e s in in s n rla r u z u n l u u itibarile sta n b u l d e n iz in d e n rti r m a n a k a d a r alt ay a y a k n , enlilii B u lg a r [1] ilin d e n D e m i r k a p y a k a d a r d rt a y a y a k n d r.
711 (1311-1312) yl T o k ta H a n k a tn d a n , M elik N a s rn elileri d n d le r . F r e n k l e r o n la r ve T o k ta n n elilerini esir ettiler, b u n l a r altm k a d a r id ile r [2], B un lar sa h il e h ir le r in e u r a d p T r a b lu s a m a g t r d le r . O r a d a satla k ardlar, fiatinde ar d e r e c e y i b u ld u l a r , altm bin altn istediler, [3] E y a se g t rd le r , b u fiat ile Sis T e k f u r u n a s a tm a k istediler, T e k f u r b u n la r a lm a k ta n e k in d i. S o n ra b u n la r Sakz a d a s n a g t r d le r . S u lta n b u n u h a b e r alnca s k e n d e r iy e h u d u d u n daki F r e n k t c c a rn se fe rd e n a lk o y u p m a lla r n a ha ciz k o y m a l a r m em retti, a n c a k elilerin g elm e siy le o n l a r n sa l.v e rileceini, m a lla rn n b ra k la b ile c e in i iltizam etti. C ineviz Taciri e k r a n S a k z a d a s n a m te v e c c ih olarak yola kt. O n la r k u r ta r d v e Msr d i y a r n a g n d e rd i. B u n la rn g e lm e leri 712(1312) yl r e b i l e v v e li n in on altnc g n n d e idi.
[1] B u l g a r ili i m a l ta ra f n d a , B a y n d r l k s o n u n d a d r , m e r k e z i B u l a r 'd r iu U V jf z. [2] E l ile r, tabileri, li m le r i ile b e r a b e r h e p s i a ltm k i i idi z. [3] N a k t e n a lt n is t e y i p h i b ir k i m s e a l m a m a l a Iz.
342
METNN ASLI
j 4i^ alg dUl j U i J ' (jUjU- (jL * * fjf
JJy^ J*
jI*
j JU-
4 l* * > ^ ^
(y jUl* ijf yy^-~* C J

JT-
jliL
Ja
^^J
Lj
J&
Jl
J-Jr"
dr* V1 j -i,JJ"' o! J l
ÎklLdlU' *J^LJI
_*!!<>_
I dlliljlkL JL U j o j 1 c(v\\ ^ j j K ) I I ^ b y 's ' j* ^ 1

i-' f
^VLlL J j j ^ _^J.I
J l (*r.
j ~-Is
Z* i^ p \ l i ^ . j c .
J^ ^ ' ' ' '* ^ ^ ^
Û JI
^2=1^11
\yi^-y
Jl ^
\y4s2rJ f
,jt
^ ilaiV < !
<j_j-u_d,Vl j*^> {j jjl

j jy a > - AsJ VI y>& 4^_
v \r
u- j 1 j
j j
jM
' J ' ( ^ - j 'j
] l ] M etin d e T elfik u lah b ard a hem
dr, Iz. [ 2 ] M e t i n d e ^ ^ ^ l j dir. z. [ 3 ] N veyride hem ^ y u dr I.z.

343
710,711 YILI VAKALARI

710 (1310-1311) yl g i r d i : K pak s a h r a s H a n , C in g iz H a n o lu S ayn H a n o l u S a r t a k olu T o a n o lu M e n g te m ir o lu T u h ta idi. lk e sin in sn rla r u z u n lu u itib a rile sta n b u l d e n iz in d e n rti r m a n a k a d a r alt a y a y a k n , enlilii B u lg a r [1] ilin d e n D e m i r k a p y a k a d a r d rt ay a y a k n d r .
711 (1311-1312) yl T o k ta H a n k a tn d a n , M elik N a srn elileri d n d le r . F r e n k l e r o n la r ve T o k ta n n elilerin i esir ettiler, b u n l a r a ltm k a d a r id ile r [2], B u nlar sahil e h ir le r in e u r a d p T r a b lu s a m a g t r d le r . O r a d a satla k a rd la r, fiatinde ar d e re c e y i b u ld u la r , altm bin altn istediler, [3] E y a se g t rd le r , b u fiat ile Sis T e k f u r u n a s a t m a k istediler, T e k fu r b u n la r a lm a k ta n e k in d i. S o n ra b u n la r S a k z a d a s n a g t r d le r . S u lta n b u n u h a b e r alnca s k e n d e r iy e h u d u d u n d a k i F r e n k t c c a rm se fe rd e n a l k o y u p m a lla rn a h a c iz k o y m a la r n em retti, a n c a k e lilerin ge lm e siy le o n la r n s a l.v e rileceini, m a lla rn n b ra k la b ile c e in i ilt 2a m etti. C ineviz T aciri e k r a n S a k z a d a s n a m te v e c c ih olarak yola kt. O n la r k u r t a r d v e Msr d iy a r n a g nd e rd i. B u n la rn g e lm e leri 712(1312) yl r e b i le v v e l in in on altnc g n n d e idi.
[1] B u l g a r ili i m a l ta ra fn d a , B a y n d r l k s o n u n d a d r , m e r k e z i B u l a r d r 'jyV.j* z. [2] Eliler, tab ileri, l i m l e r i ile b e r a b e r h e p s i a lt m k i i idi z. [3] N a k t e n a lt n i s t e y i p h i b ir k i m s e a l m a m a l a z
342
METNN ASLI
(Û a g -j^-j jUjUL
J
a
JUjlJ A
OL ^ j
?b
jl
J~~^' 4 * * * > C j
cT . ^"J1
jU- cT O1 ( 3^j*9 C J
y j [ ^ p j\
L i^ j
JJr' ?->'
if
V l-> * -k ia^ t*'; Jl
^lla g J g c U .U I 4-p-^ÛI
lJ^J O JC (V \ ^ <-'~'J(-5*0
^ -^J
<_b-LJl j^Jljt- p- Ijy^j !_/> j o _j/ IjISj ^Vti^ ,_,t-jj ^ _yJl jJj^-ls dlû- I^JijjjP lj l_jLZilj Ij. [1]^ _JJ ^jjs^j^Jl^y-JJl ^ IjLojj
^l '-V.J-^*"'r>' ^ , J
^ ^ - J L /!;'J 'fr.
~J_y?
f j ' ,V
f
îil jL^ Jc^3

pr * l
y '
< -U )j jaiJI ^L ^ h ^ a i \
Jl
ji^ c/j]!
= -_ j^L
.A \
Jl ^=r^l
jr ^ \
o '1 ^ - - ^
^ ^ * j
j y ^ 2^
]l] M e t i n d e d r , T elfik u lah b ard a hem
z. [ 2 ] M e t i n d e ^ ^ i ^ A ) dir. z. [ 3 ] N v ey ride hem dr I.z. 343
712,713,715,717 YILLARI
712 (1313) yl r a m a z a n n n s o n la r n d a M e n g te m ir olu T o ru lc a olu z b e k H a n K pak s a h r a s ve e v re s i lk e le rin ta h tn a kt. H a n l a m c a s M e n g te m i r o lu Tokta d a n s o n r a idi. D e n iy o r ki z b e k gen, g z e l y zl , g a y e t yosm a, h a k ik m s l m a n , y lm az b ir yiit idi, e m ir le r d e n ve belli bal a d a m l a r d a n b ir o u n u , B a h ilerd e n v e b y c le r d e n b ir c e m a a ti ld rd .
713 (1314) yl z ilhic ce sinin y irm i altnc g n Tokta H a n n y e rin e g e e n z b e k H a n elileri Msr d iy a r n a geldiler, b u n la r y z y e tm i d r t k a d a r idi, on lar K e b e k o d u r d u la r , o n la r ile b irlik te T e k f u r E k e r n in elileri d e k o n d u .
715 (1315-1316) yl z b e k Han, T e k f u r E ker, M ardin h k m d a r elilerini h u z u r a istedi, o n la r n ge tird ik le ri(m e k tuplar) ni dinledi. S o n r a o n la r n y o llu k la r n g r p b e r a b e r in d e o k a r m a a n l a r , h e r eit h e d iy e le r yollad, k e n d i ta ra fn d a n da H a rz e m li E m ir A l d d in A y d o d u y u , S a ru olu H s a m d d i n H s e y n i d e n iz yoliyle K p a k iline g n d e rd i.
717 (1317) yl a b a n n n s o n u n d a s k e n d e r iy e isk elesine K pak s a h r a s n d a n z b e k H a n ta r a fn d a n b ir g e m i geldi, g e m id e eliler v a r id i; y a n l a r n d a da iki y z cariye, y z k le v e sa ire v a r idi [1],
[1] Bu k u l c in s le r i h e d i y e iin deil, tic a re t iin o lm a l z.
344
METNN ASLI
cUIU j ' j -A j*J O - V j ^ * j ,^ j l * j ( (V \Y <**
(_ 5 *i ) V ^J
1
CJ
^jy
d -lU l I fc V lj L_J (jlp io J I
JI^T Jj'ls
.
^ I l3^J ^
K f*
; _jx~ilj i-i^JI j , itU- J a j U V lj I^VI ^ ;jl J jJ-
J l J ^ 3 <^-^(S^ ,j-^-} (_r'jL~' J ( V N Y -'

<jI
1^
j (ii ) Vj
0
^ l i a i L d j j ll
(j^ 5 "
^ jj l
J**j
S_^-S'VI >-U mJ j
!_/
'illi! J j i ^ j j 1 -^1 < J j jU=J Jl

S j \i5 ^ l i p4 ^* J V -J ^ | t ^ A t-O l U K l j t U - l . - j
I ( y \o
J ^j ) ly-sj
s - l^ J ^ - j j ^ _ ^ i V I
C 4.5 - ^
^ y
^ .i ; ! - ^ .?
JI= * eJlJI j^JI J l
( tj 1 )
- -
* / >
* _ ) - C d V I > i J l
j U i _ p -l j
( v \V
<^ j tU lil
î ) V j
iJ_j^r
Â j <ij U - l b p l^ j
*-^j^
jj* (jU^JI ^
.
jJU j jvfrj
[ 1] Nveyride p-'j/L-j
dir. Iz.
345
720 VUKUATINA DAR

7 2 0 (1 3 2 0 -1 3 2 1 ) yl girdi. D e m ir k a p d a n H a r z e m e , S u d a k v e B u lg a r ilin d e n sta n b u l s n rla rn a k a d a r B e re k e H a n n k a r d e i o u l la r n d a n T o ru lc a o lu z b e k H a n idi, b t n lk e le r in d e M in b e r le r d e h a n la r n a d u a ettikten s o n r a Sultan Melik N a s r a d e d u a e d e rle r idi.
7 2 0 (1 3 2 0 ) yl re b iu le v v e lin y irm i b e in d e Msr d iy a rn a B e re k e lk e si h a n z b e k H a n n k a r d e kz geldi. Bileince bin k le ve c a r iy e vard, Cebel k a le sin e indirildi, M e v l n a Su ltan M elik N a s r h u z u r u n a g i r m e k h u s u s u n d a k a d n n h e r n e ihtiyac v a r ise h a z r la n n c y a k a d a r k a d n o ra d a kald, n i k h r e b iu l h r a y n d a otuz bin altn m e h r z e r in e kyld, s o n r a ka d la ra , d e v le t y a n n a , k a fta n la r g i y dirildi, b u n l a r in a m la r a nail o ldular, k ad K e r im d d in in kaftan iki ferace idi, biri s tte n g e y p k rm z atlas idi. z e ri Msr altn ile ile n m i idi. Kad b u n u g i y m e k te n ek in di, H a k k m d a y a p la n m u a m e l e d e te uym az dedi. Su ltan o n a Biz seni o n d a n istisna ettik dedi. Bu ise k a d n n sultan k a tn d a m e rte b e si y c e o l d u u n d a n nai o n u n h a k k n d a b ir i k r a m idi.
346
METNN ASLI
jl(dr") J
tiiUI K J - \ jV jI
.
d fi
-j*.L (jr
Oj~-i' ^ 'VjajLJI J l
j ^ d l Icjl jj ^ l J t ^-aI liJUl jlLL-U
cX _-j-
ii"""/
jU l
Jl
J_ ^ j
J jV l^ j
^ - '1 ^ j
( VY
(J-i ) V j sla
j *jAS
^LtT * ._al I
L^ ..^ 53 * T ,
d )^ < ^J3 -5 >
-1
L V _j-* Jc- J_p-_iil ^1 {j* <J1
j l J l J-A-l
c^j
lj
jLj-o v _i)^ O '-k Jctj O I * u L > -
J ^r*' (j
^ jL & L o'V1
tUlll jlkU l
c*J*5j 4 j-]l jL tlj sLI Jc( j - ^ A_--3_yJi ^ 3
1 -w * Jls^ ly^jJ
4^ j .a j^ S
j~ a'* * J S ,^ >
a ] Uly
I < Jjj l] LjuL-^-I a 11 jllaJL Jl Jla ^lc 4 j J Sj^T^*
. jllaLJ A C
347
732,737 VUKUATI
7 3 2 (1332) yl c e m z iy le v v e l a y n d a z b e k H a n t a r a fn dan kym etli h e d i y e l e r ile eliler geldiler, e y h N u r d d i n i n l m h a b e r in i getirdiler; b u N u r d d i n S u lta n M elik N a srn 7 2 0 y ln d a e v le n d i i z b e k H a n n k a r d e i kz ile birlikte Msr d iy a rn a g e lm i idi. S o n ra eliler d n d le r , bileince Sultan Melik N a s r ta ra fn d a n b ir eli de v a r idi.
7 3 7 (1 3 3 6 -1 3 3 7 ) yl D eli? h k m d a r S ultan M e h m e t [1] ah ve s o n ra I r a k h k m d a r A n b e r c i o lu S ultan M ehm ed[2] ta ra fn d a n eliler geldiler, o z a m a n A n b e rc i o l u n u n D evlet m d r eyh H a a n idi. D ah a s o n r a b y k bir c e m a a t ile z b e k H a n n elileri de geldiler.
***
11] B u z a t T o l u k o l u M e h m e t t i r k i H ic r 7 2 5 - 7 5 2 ( 1 3 2 4 - 1351) t a r i h i n d e h k m e t t e b u l u n m u t u r . 7 4 4 te M s r a h k i m o l m y a h a z r l a n d n b i ld i r m i ti r . M. [2] Bu M e h m e t te Y o l g u k l u olu, o d a T i m u r o lu ( b a z la r n a g r e T a t e m i r o l u o d a s e n t e m i r o l u d u r ) A n b e rci olu, o d a M e n g t e m i r o lu , o d a H l g o l u o l u p 7 3 6 s e n e s i n d e l h a n ile r t a h t n a v aris o l d u u n u b y k e y h H a a n n y a r d m i y l e i d d ia e tm i v e N a h c u v a n m u h a r e b e s i n d e m a k t u l d m t r . T. H.
348
METNN ASL
j l k ) II jS ^
_n^ J ( YfY
jlk U l (J ljU -
j ji^ -
VJ
jj izJL I jl>-Jl j l
l-^*j '- J l j .y ^^11 Is.} ljjo -l_ j <*-" U=JII j -1
j~o\li\ l)1I
< j4 )1 jaLJI
-rj ^ V M 1 <-* j v.
[!]jj
UjJ 1 jlU iJl <j- ^
J - j c JU j ( v r v o - j jl) O' ilUl J - " j l-îl J j'- j ^ d) *
q ~ J I il*_jp d j j
(jl_^)l =-L^>
*^*
(J jl*-
***
[l]
M etin d e ( j o
?) yerine ?
yazlm tr Iz,
349
X TARHOLSLM - EZZEHEBI
em sddin Ebu A b d u lla h M ehm et bin A h m e t bin E lfa r ik Edd im i k f l] E lzeheb 748 H icr (1348-1349) tarihinde am da v e fa t etm i tir Zeheb birtakm ta rih eserlerin m ellifid ir [ 2 ] en m a ru f eseri 1 2 -2 0 ciltten ibaret olan ve 741 senesine kadar devam eden fy-vijtT adl kitabdr m aatteessf bu eserin y a ln z bir ka cild i m uhafaza edilebilip bunlar da m u h te lif ktpanelerde m a h fu zd u r. A adaki paralar B odleyn ve Leyden ktpanelerindeki nshalardan aldm . A ltm o rd u y a dair baz ksa paralar Z ehebnih Tarihi islam nn ihtisar edilm i bir nshas olan ve em s d d in S u h a v [ 3 ] tarafndan 901 H icr tarihine kadar uzatlan e'A -\ J kitabndan da aldm k i m lha zalarda ona iaret olunm utur.
[1] Z e h e b 6 7 3 ( 12 64) te M e y y a f a r i k m d a d o m a k l a f a rk t a b i r i n d e n M e y y a fa r ik n l o l d u u ve D i m i k t a l m e k l e D i m i k u n v a n n a ld a n lalr. z. [2] Z e h e b n i n c e d d i T r k m e n o l a n K a y m a z d r . te b u T r k li m i b y k m v e r r i h ve b y k h a d is m n e k k i d i d i r , g e r e k t a r i h ve siyere, g e r e k h a d i s e a it p e k . k y m e t l i e s e rle r i v a r d r. H a d i s m n e k k i d i o l m a l a v a k a la r n z a p t n a p e k z iy a d e itin a e tm i t ir . H a d i s t e ve t a r i h t e z a m a n n n p i u v s idi z [3J M e h u r m u h a d d i s ve m v e r r i h e m s d d i n Sehav s a h i b i o l u p 9 0 6 (1500) da l m t r z.
350
660,661-663 VUKUATI
6 6 0 (1261-1262) y ln d a A n a d o lu h k m d a r z z e d d in e g e lin c e ...[1] E k e ri o n a g c e n d i in d e n o n u k a le d e h a p setm iti. B ere k e a s k e r in d e n b ir taife E k e r n in baz m e m l e k e tle r in i y a m a e tm iler, b u ka le y i k u a t m l a r d ; o n la r ile S u lta n z z e d d in in [2] teslim i, b u n la r n da k a le y i k u a t m a d a n e k ilm e leri h u s u s u n d a u y u u ld u ; b u n u n z e r i n e sakc (muhafz), z z e d d in i o n la ra teslim etti, o n l a r d a z z e d d in i B e r e k e y e g t rm e i z e r le r in e aldlar. H l g ile B e r e k e a r a s n d a m u h a le fe t v a k i oldu, B e r e k e o n a d m a n l n i z h a r etti, Melik Z a h ir ile b e r a b e r h a r e k e t etme, sz b ir lii v e r m e h u s u s u n d a eliler g n d e rd i, M elik Z a h ir'i H l g ile s a v a a te v ik e d iy o r idi [3], 661 (1263) yl r e c e b i n d e T a ta r H a n B e r e k e n in elileri geldiler, eliler B e r e k e n in slm se v d i in i, a m c a s olu H l g dan ik y e t ettiini h a b e r v e rd ile r. Melik Z a h ir Berek e ye h e d iy e g n d e rd i, re y in i d o r u b u ld u ... H l g ile B e re k e a r a s n d a m th i b ir s a v a v a k i oldu, felket H l g y u sa rd , a s k e r le r in d e n b ir ta k m h a lk l d r l d , d i e rle ri b o u ld u , k e n d is i k u r tu ld u [4].
6 6 3 (1 2 6 4 -1 2 6 5 ) y ln d a T a ta rla rn Hl?.g o lu A b a k a y H a n yaptklar, B e re k e n i n d e A b a k a z e r i n e y r y p o n u k r d h a b e r i geldi [5],

[1]T.H. o n d a n y le b y l e o l d u z. [2] z z e d d in K i k v s b i n K e y h u s r e v z. [3J B u v a k a k s a c a T a r i h i D v e l li s l m m 6 6 0 yl v u k u a t n d a z i k r o l u n u y o r - T . H . [4] Ayni e s e r d e (T rih i D v e l l i s l m d a ) 661 s e n e s i v u k u a t n d a 19 4 sa h ife [5] Yine a y n i e s e r e 194 s a h i f e y e m r a c a a t et ki o r a d a H l g n u n l m ve A b a k a n n t a h t a k m a s 6 6 4 ( 1 2 6 0 - 1 2 6 6 ) s e n e s i d i y e g s t e r il m i ti r . M.
351
METNN ASLI
jcs [2] ^
{ j**$ ^"
IjJT ** -C * j b? ^
j
Uls
4~'
ij*
<* < a = > -j <A pL $Î_-i'y

/ HJIIJI * W Tj
4i j \ j s .
L/Mf^P
jUaX-Jl p jl ^
P l j l *1 jc- JU"V1 $_j9 <*l)l -d A l" 3j j 4^1 9 ljU-j(_j)

S ~ j
cJI Jc=H j Jjl_}ilj ^LtJI U Jl J__'Jl

*
j^
* * * * $
y ~ i}
,- ^ ^ / j^~j c j ^ ^j J j -aa \^
ij
^>lj i_jj ,^ r* jl-
i_- ^LJaJl (iUI <JI J^-jls _ ! ^ J t
V _y^
y ^ y *
^/l (jvj 4 , 1 U
U j i >-'
>ljj <5^"j j
.
. a^
*j-a5
j (j lj
V^
li II _j.Cl.jldl
j*
[ l ] M etinde [ 4 ] M etin d e
352
^=-L>,Jrl d r.lz , [ 2 ] M etin m uterize iindeki ibareyi etm itir. Iz. [} ] M etinde ( j l ) yazlm amtr. Iz.
alm ayp sfrlar ile ik tifa
yazlm tr. z.
BEREKE HAKKINDA
Mool C in giz H a n o lu C c in in o lu B ere k e , K p a k v e S u d a k s a h r a s H a n oldu, b u r a s g e n i b ir m e m le k e ttir, d rt a y lk y o ld u r , p e k ok y e r i k rlar, a y rla rd r, b u m e m l e k e t ile A z e r b a y c a n a r a s n d a m e h u r b ir geitte d e m i r k a p u v a r d r ki iki m e m l e k e t a ra sn k a p y a n b y k b ir k a p u d u r , ve b u k a p u b y k e m irin m u h a f a z a s n a b ra k lm tr. Bu B e re k e d e H l g n u n a m c a s o lu d u r , 6 6 5 ( 1 2 6 6 - 1 2 6 7 ) y ln d a lm t r, [1] B e r e k e m s l m a n o lm u idi, M e lik iz a h ir ile m e k tu p la r idi, d e n iz y oliyle eli g n d e r d i, eli I s k e n d e r i y e y e v a r n c y a k a d a r gitti, o r a y a kt; o n d a n s o n r a C in g iz H a n o lu Cci o lu S a rtak o lu T o a n olu M e n g te m ir , H a n oldu, A b a k a z e r in e v a r m a k iin a s k e r to p la y p b ir k u m a n d a n ile g n d e r d i, A b a k a da a s k e r in b a n a geti, K r r m a n a r e v a n o ld u , o r a y a indi, k a y k la r , b u k a la r getirtti, r m a k s t n e iki k p r yapt, s o n r a M e n g te m i r tara fn a geti, y r d n ih a y e t A k s u y a [2] indi. M e n g te m ir d e seyirtti. Ak dile a s k e r evketti, a r k tarafna k o n d u , A b a k a d a g a r p tarafna in m i idi, s o n r a sil h la n d la r; B ir ib irle r in e a d a m g n d e r d ile r . [3] saat s o n r a A b a k a d a v u l ald rd, n e h r i geti, M e n g te m ir z e r in e saldrd , o n u krd. M e n g te m ir o r d u s u n d a kl iledii h a ld e o n u a r k a s n a s r d . S o n r a M e n g te m ir o r d u s u n u top layp d m a n a d n d le r . A b a k a a s k e r i ise se b a t etti, yats v a k t in e k a d a r c e n k d e v a m etti, s o n r a M e n g te m ir b o z u ld u , A b a k a g a le b e alp a s k e r i p e k o k d o y u m l u k ald, k p r y geti, K r r m a n a indi, a rtk u lu s b a k a n la r n to p la y u p r m a k z e r in d e a h a p b r k a le y a p m a k h u s u s u n d a o n la r ile is ti a re d e b u l u n d u , o n la r b u n u m u v a f k b u ld u la r . O d a kalkt, r m a Tiflis s n r n d a n baly a ra k lt, h e r bir k u m a n d a n a y z y ir m i a r n y a p m a k d t , b u n l a r ie baladlar, k a le y e d i g n d e bitti, d a h a
[1] A y n i e s e r i n 194 sa h ife s i 6 6 5 s e n e s i v u k u a t M. [2] V e y a Ak dile z. [3] M z a k e r e y e b a la d la r , m z a k e r e n e t i c e l e n m e d i z.
23 3 S3
Tarhjlislam - Ezzebeb
s o n r a o r a d a n k alk t [ 1] k u m a n d a n D o a n indi, o r a d a k lad [2], K u t b d d i n [3] d e r k i : (B e re k e m s l m a n la r a m e y le d e r idi, o n u n b y k o r d u s u v a rd , lk e s i b a z taraftan H l g m e m le k e t in d e n s t n d , lim leri u lu la r, sa lih le r h a k k n d a itikat besler idi, y a n n d a b u n l a r n itib a rlar v a r idi. H l g ile a r a la r n d a k i s a v a n e n b y k se b e b i H l g n u n halifeyi ld r m e s i idi. B e r e k e Msr s u lta n n a m e y l e d e r idi. Elilerini u lu la r , o n la r a s a y g la r s u n a r idi, o n a H icaz a h a lisin d e n b ir taife g e lm i idi, o n la r a ar d e r e c e d e in a m d a b u lu n d u , k e n d is i v e a s k e r in in p e k o u m s l m a n o lm u tu , a d rd a n y a p la n m escitleri k e n d is ile b e r a b e r g t r l r idi. M escitlerin i m a m v e m e z z in le ri v a r idi, o r a d a be v a k it n a m a z klnr idi. B ereke b a h a d r , cm e rt, ii salam , dil, g z e l gidili idi. ok k a n a k tm a k ta n , ar d e re c e m e m le k e t y k m a k ta n h o la n m a z idi, h alim , z iy a d e efk at ve sa l h sa h ib i idi. Y e rin de [4] altm y a l a r n d a ld. Ben d e r im ki r e b iu l h ir d e l m t r : [1267]. B e re k e k r k b u k a d a r y ln d a e y h S e y f d d in B ah erziy i z iy a re t k a sd ile S a k s n d a n B u h a r a y a sefer etti. Z a v i y e n in k a p s n d a s a b a h a k a d a r d u r d u , s o n r a ieri girip e y : h in a y a n pt, k e n d is ile b e r a b e r e m i r le r in d e n b ir c e m a a t te m s l m a n oldu, b nilfu vv ati [5] Baherzi t e r c m e s in d e by le n a k le tm i lir.
[1] 6 6 5 y l n d a A baka ile M e n g t e m i r a r a s n d a b i r b a r y a p l d y a z l y o r tz. [2] T. H. k e s t i r e m i y o r D o a n Vai? g s t e r i y o r z. [3] h t i m a l ki m ellifi r.jJi-.ki d i r - T. H. [4] S a r a y n d a z. [5] Elfu vvatn i n o l u K e m a l d d i n A b d r r a z z a k A h m e t o l u p 7 2 3 te l m t r . b n i K e sir z.
354
METNN ASLI
j
<j
y* ^ } $ j ~ f j* \ *J& 3 -
I < i4 U ,Jiil j t
bz-
/'
Cj
/
----
CS",3 V j J ^S\Z*3 j \ j ^
Jl ^ 1 (^C-SCuil (jj\j <jKj ( M o ^
. _jIj 33
liJU '
j j > i ) lJ' . j * j jj> y _^ y ^

t-? & i3 ^ j~* ^
i d.x .y > âo yi
3 ^ J~'~-^
^^"*3
^^) l
c j y~ y^-
y^"* 3 ^ - 5 ^ -/t'" J^"

s. y O . 1$=-
^ J' Jl
**3 Lil <â>- la jl
-*^"
^^ ÂîJ
J& JJr ^=- j L - j

J j 3
_^Jl j&
C j_j~^r
J^.J J->LJlj
,'-^ ! r j-* J-/ 3 ^r1 :'.'^ _ ,t~ *-
l^ 3 _ ? . - ^-ui ^.-.Yl __y)'
CUjTU,liL=- olcU
jr J ^
J
JU ) y U - ' / j ^>UI l^-J ^ ^y ill ^_jU-I j l i ;

^ r - u 3 ->'' J J J ^ J J ./ J 1" ^ 3 ^ 3
uj j j ^y~ |.'j j yC& ^ m H] y *-' Jc'J*
^xs
û. lil
\j *s~j j j
yO t
i^ ;_î-V1
^ y" V l^ i. aju.
_/ yd ^j^.1
j (^33*^3 ^3-* ^ j f ^ T f i f ' J C J^ ^-^3 'r'^J-' a T u j'oCf vU Jjk \_jj\-i\s IjJi * . ^ ^j I J_>3 J ^ j l (T J jjs 1' ^ > 3 4 ^ j "U-l^ _T*1 c -A _ j i* w A L l J ' Jj: O j
a
J>-
J . [2] J\j>
V ^P'.SCjT^ jS *zSC\C J
\J&Ajij (-LÛjl^lA^tâ y>- _jllâJ
,
[1 ]
J*S
M etinde
VJ*
^ ^ 'Vl jrlpl ^
O -C t-
dir z. [2 }
Ayasofya nshas. T eJfikulahbar sa diyor. T. H . de
h ib i bu nshay grem em ekle ihtim al ki ( i)b t c^y fjJ l\ J j 'j ) istifh am iareti ile ( ^ jlc p ) gsteriyor z.
355
iU* <JI
^ j
-= J l ,J-c
l5^
V jU c I jI y>-
fcUlSj
l=*c^ ^ j <-3^
j ^
-Ij
^*3
oy
(j
* * * ^ W^j 4j^*'
^> -Cpj j^LI

-u j ^ V l^ j j (j^> c i s o ^
<jcJI
jl> J_j> U l * ^ r1
^l9 ^ j j = ^ U l
[2] SjLj iS j ^ ^
J^
^ -;-*J' tJ^f-J (Jj (J1 * 0f
(jl
> j|f J*-
^1 <vi ^ 3^ Ul ^ -jj.
[ 1 } M etinde L> baslm tr Iz.

356
[2 ]
M etinde ^ l l \ c j \ j
baslm tr z.
669,670,676 VUKAATI
669 (1270-1271) y ln d a B e r e k e 'n in k a r d e i o lu a s k e rin in A b a k a a s k e r in i k r d n a d a ir M e lik iz a h ire h a b e r geldi.
670 (1271 - 1 2 7 2 ) y lnda D o a n olu M e n g te m ir t a r a fn d a n , B e re k e a ilesinin elileri'; geldiler. E liler s u lta n d a n A b a k a 'n m k k n k u r u t m a k iin y a r d m istiy o rla r idi.
6 7 6 (1277) yl r e b iu le v v e lin d e B e re k e ailesi d e n i z yoliyle gelip s k e n d e r i y e d e n ktlar [ 1],
elileri
[1] M e l ik i z a h i r b u y ln m u h a r r e m i n d e l m idi, B e r e k e H a n o k s e v m e k l e b y k o l u M e h m e t S a id e B e r e k e a d n v e r m i t i . Eliler M e h m e t Sait B e re k e z a m a n n d a g e ld i l e r z.

357
METNN ASLI
rS~ S'j' tj-1
tlrj
(Û=Jl jlkLJI J l ^^-) Jl j j j
~
,lj>l
^ 'j e* *
V5.?
.lil l i JLJL-I
cVI jUaJ !l u*
I__pJl(_j
'j C*
C-*ai(J_jVI -^j (J ( _^j) <jj ...^V^ ^
l]
358
M etinde b ulu n d u u gibi < f j J j
yazlm tr z.
KIPAK HANI TOKTA H A N

O n a , b y k a z g n M ool C ing iz O lu C ci O lu S a r ta k O lu D o a n O lu M e n g te m ir O lu T o k ta k a d a d e n i r - o n a T o k ta adn v e r e n le r d e v a r d r , T o k ta y e d i y a n d a ta h ta kt, y i r m i yl h k m e t s r d , 7 1 2 yln r'a ( 1 3 1 2 - 1 3 1 3 ) ld. B y c l e r i sever, o lu la r idi, dil, m ille tle rin h a y rlla r n a m e y y a l idi. M s l m a n l s t n g r r idi, ta b ip le r i d e s e v e r idi, lk esi genitir. K rm v e S a ra y o n l a r d a n b irid ir, a sk e ri de s o n d e re c e o k tu r, b ir k e r e iki y z bin [ 1] h a z r la d s y len iy o r. T o k ta nn y o s m a b ir o lu v a r idi, o lu m s l m a n old u, K u ra n d in le m e i s e v e r idi, b a b a s n d a n n c e ld. H a n l a z b e k H a n geti, z b e k H a n b a h a d r , yiit, g z e l y z l m s l m a n idi, e m ir le r d e n v e b y c l e r d e n bir taifeyi m ah vetti, 712 yl r a m a z a n n d a h a n o lm u tu , o tuz y.l k a d a r h k m s r d , S u ltan Melik N a s r z b e k in k z k a r d e in i alm t, lkesi im ali a r k id e d ir ki s ta n b u l d e n iz in d e n rti r m a n a k a d a r se k iz y z fersahtr, enlilii is e b a b le b v a p ta n B u lg a r iline k a d a r alty z fersahtr, f a k a k o k y e r i otlak ve k y l e r d ir [2], b u ra s y z se n e k a d a r T a ta rla r n e .in d e b u l u n u y o r [3], b u n l a r d a n n c e K pak p a d i a h l a r n n idi. [4]
[1] Y->,, jf-i'c;}, t a r i h l e r i ile ( 2 5 0 ) b i n y a z l m t r ki a r a d a n (50) b i n d m o la c a k z. [2] Yani e h i r l e r i a z d r z. [3] Y ani Z e h e b i z a m a n n d a . [4] Z e h e b i 'n i n y u k a r d a z i k r e t t i i m i z k s a v a k a n a m e s i n d e 712 s e n e s i n e a it v a k a d a 216 s a h i f e d e u v a rd r : Bu s e n e K p a k H a n T o k ta y v efat ettii v a k i t 3 0 y a n d a idi. H a n l a y e d i y a n d a g e m iti. i r k z e r e ld, o n u n b i r o l u v a rd k i s l m o l m u t u , F a k a t b a b a s n d a n e v vel vefet e y le di. T o k t a d a n s o n r a H a n l a z b e k geti, b u g e n m s l m a n ve o k c e s u r idi, m e m l e k e t i b y k t r , alt a y lk y o ld u r , f a k a t e h i r le r i azdr. S e h a v n i n telif ettii m u h t a s a r v a k a n a m e n i n z e y l i n d e y a ln z 7 9 8 s e n e s i n e ait v a k a (sahife 2 4 0 ) d a A ltn O r d u y a d a i r u n l a r v a r d r : Bu s e n e T i m u r l e n k ile o lan m u h a r e b e d e m a l p o l a n D e t H a n T r k T o k ta m , H a n oldu, o n u T i m u r u n K u t l u adl b ir T a t a r E m r i l d r m t . M. B u m a l m a t A yni ile b n i h a c e r t a r i h i n d e g e l e c e k t i r z.
359
METNN ASLI
& Jy*
(j1 ( jliU (j* )
ji
CJ
J l i j (Ûas jlL l l ,jl=^nJl U -
j f v < - c . y [ i ]
^* > 1 7 .(jCC- ^ (J j Jac- aJj ^
S^ptl
j& j V^Y ^ ( j o U j
j
a L L ' V ^Vl ^ (jllalJ I ^Lai-J s ^c^
j J-U I J*!
* < S * j+T
J ' J' i 4 ^T3 tS^j~*3 ^ I _ô^ (jl ^^ o ^ j ji* * '3 ^-aJ 1 ^ _b ^ i^: '9 ^ A J
<*^^3
O^- t-i^*jl
_jj 4! o ^ j (j*1
lJIctlj.11 (jUal II ^'~j ~--*"-f5
0^^ j-^
V\Y 4 -* - j ^ ,j>_j j r ;
(_ 5 (c=>-' uf'/-*
j
vi-i
ye d 1 oJ=.:l= 3
jL iii OA* Jl ,_ JI_ J )*V I^ -> 1 i/.. j l d l ^ j j l j IjJj
.jl= ii)l iljll j 4 j
[1 ]
M etin d e trn a k
iindekilere bedel jli. ,_yL J
baslm tr. F akat
tercm e tashihim iz vehiledir. Iz

360
X I.
MESALKL EBSAR F MEMALKL EMSAR BN FADULLAHL MER
B u baptaki paralar E lom ernin ik i eserinden a ln m tr. B iri A h a r f ile iaret olunan, ve tarih ile corafyaya a it m uazzam br eser olan j jUjViiilt-. dr [/]. Dieri m uhaberat resm iye hususunda rehber olan ve B h a rf ile iaret olunan . n-u-nj dir. B irin ci eserin tam olarak ik i nshas sta n b u l ktpanesinde m ahfuzdur. B un da n baka P aris M ill K iitpanesinde cild i vardr. (B u cild in sonuncusu k a d m A rap airlerine nisbet olunm utur) B ir c ilt te B o dleyin K tpa nesinde vardr. A a d a ki paralar Paris M ill K tpanesindeki nsha dan alnm tr. 1838 senesinde Quadremere tarafndan tasvir olunm utur. O zam anda franszca baz yerleri k sa ltla ra k baslm tr. B u baslan paralar benim tarafm dan gsterilen paralarn tercmeleridir. A rapa olan m etni m ukayese iin bizim A sy a m zesine a it olan Elom er'nin a y n i eserinden karlan ile m ukayese hususunda istifade e ttim , ve Bodleyn Ktpanesinde m a h fu z olan ehabddin K alka en d'nin j Ljy^Lu' snn ikinci cildi ile karlatrdm [2\. H ac K a lka V zS yerine UU-. yazm tr. da E lo m e rtd en a ln m birok y a zla r vardr. B ulduum deiikliklere A {A sya m zesi nsha) K (K a lka en d ) harfi le iaret ettim [3], E lom er'nin A ltn Ordu h a kkn d a birka ya zsn P aristeki baka bir cildinde buldum k i (641-744) h ic r seneleri y a zm a sn ihtiva etm ektedir. F akat bunda hibir y e n ilik yo ktu r. E lom er'nin i L eyden K tpanesindeki ve B ritanya M zesindeki nshalar ile L eip zik niversite K tpanesine a it olan el ya zm a la r ile m ukayese ettim , bulduum deiiklikleri B h a rfile (B ri tanya m zesine) P h a rfile (Pefl?) iaret ettim . B u esere ait olan ilveler h a kkn d a aadaki 17 baba baknz, a h a bddin E bl A bbas A hm e[1] O l u e m s d d i n M e h m e d l k i r m a n p e d e r i n i n b u e s e r i n e b ir z e y i l y a z m t r z. [2] M e l li f i n K a l k a e n d ile k a r l a t r m a d n o k ta l a r K t p a n e i U m u m i d e k i M sr b a s m a s S u b h u l a a ile a y r c a k a r l a t r d m z. [3] M u k a d d i m e d e b e y a n o l u n d u u v e h i l e m e l l if y i r m i y e d in c i b a p t a A y a s o f y a d a k i n s h a ile t a s h i h e t m i t i r z.
361
A ltn O rdu tarihine ait m etinler
dibni F a d lu lla h il O m er M sr S u lta n E lm eliknnasir'in ya nnd a k tip lik v a zife si ile bulunm utur. [/] ve 749 senesinde a m d a v e fa t etm itir. V efatnda 4 9 -5 2 yalarnda id i [2]. M e llif A ltn O rdu h a kkn d a k i balca m alum at, oraya siy a s ve ticar iler ile gidip gelenlerden sorarak ahzetm itir.
[1] P e d e r i M u h i d d i n d e n s o n r a 7 0 0 t a r i h i n d e d o m u t u r z.
362
s r k t i b i o l m u t u z. [2] E lo m e r
A HAREZM VE KIPCAA DAR

Birinci k s m . . . ik in c i n e v i . . . ik in c i b a p . . . n c fasl T u r a n l e r e d airdir; b u n l a r d a iki frkadr. Birinci frka Maver a n n e h i r , ikinci frk a H a r e z m v e K p a k h a k k n d a d r ... k in c i frk a H a r e z m v e K p a a d a i r d i r : B a n a M u s u llu e y h N e c m e d d in bin S a h h a m h a b e r v e r d i k i b u m e m le k e tin en i ve u z u n l u u geni, s a h r a l a r [1] ok, e h ir le r i a z d r, a h a lisi s a y la m y a c a k k a d a r o k tu r, u k a d a r ki s il h la r az,, atla r k u v v e ts iz o ld u u n d a n m e n f a a tle ri o k d eildir, y e r le r i d z , talar azdr, b e s le n e n atlar o r a d a s a r p y e r le r d e g e z e m e z , b u n d a n d o lay b u m e m l e k e t a h a lis in in h a r b e istidatlar azdr, p a d i a h la r n n v a z iy e tle re b y k b ir ih tim a m la r y o k tu r . Bu m e m le k e tin a sk e rlik ii ve k u v v e t v e e v ke ti h a k k n d a k i tertibi e m ir l e r in a d e d in d e , h k m v e k a n u n l a r d a , h a d e m v e h a e m d e I r a k v e A cem m e m le k e tle r in d e k i tertip gibidir. A n c a k b u r a da u lu s beyi ile vezirin ileri v e g e ri h a r e k e tle ri Ir a k ve A cem m e m le k e tle r in d e k i gibi deildir, b u m e m le k e t h a n n n ge lirleri, v erg ile ri, e h irle rin ve k y le rin a d e tle r i o h k m d a r n k i n e b e n z e m e z . K pak h a lk I r a k v e A cem h a lk gibi h a life nin y a p tk la r k a n u n l a r d a ir e s in d e y r m e z . B u n la rn h a tu n la r n n h k m v e id a re d e , k e n d ile r in d e n s a d r olan e m ir le r d e o n la r k a d a r hatt d a h a z iy a d e itira k le ri v a r d r; a n c a k H u d a b e n d e n in o lu E b u Sait B a h a d r H a n in k ars o b a n n kz B a d a d H a tu n b a k a . n k o n u n h k m gibi h k m e d e n g r l m e m i tir [2]. B e re k e ve o n d a n s o n r a g e le n le r in z a m a n l a r n d a n b e r i b u d iy a rn h a n la r n d a n s a d r olan fe r m a n la r n o u n a m uttali o ld um , b u f e r m a n la r d a h a tu n la r ile e m ir le r y le, b y le b ir e y d e ve y a b u yo ld a b ir e y d e elbirlii e tm ile rd ir d iye yazldr. Bu M lk n p a y ta h t S a r a y d r , S a ra y , k u m v e i r
il] V e ya a a la r M. [2] M e tin n s h a s n a g r e o n u n h k m g ib i h k m e d e n bir k a d n z a m a n m z d a n e g r d k , n e z a m a n m z a y a k n o l a n l a r d a n i ittik T. H. E b u Sait B a d a d H a t u n a a k o l m u t u . O n u n i i n k e n d i s i z e r i n d e b y k b i r n f u z u v a r d z.
363
A ltn O rd u tarihine a it m etinler
m a k a r a s n d a b i r e h ir d ir , b u g n b u r a d a p a d i a h olan zb ek H a n b ir ilim m e d r e s e s i yapm tr, z b e k Hat ilm e v e ilim e h lin e tazim e d e r . M u h te r e m Z e y n e d d ir m e r Bin M safir b a n a d e d i k i s u lta n z b e k , m e m le k e ti iine u z u n u z a d y a b a k m a y u p yle b ir b a k ile iktifa eder, [ 1] ona g n d e r ile n v e r g iy e k a n a a t e d e r, alp v e r m e cihetini ara tr m az, h a t u n la r n d a n h e r b irin in k e n d i n e m a h s u s varidat v a rd r, h e r g n k a d n l a r n d a n b ir in e g id er, o g n o ra d a k a lr, o n u n e v in d e y er, ier, h a tu n elbisesini deitirir, ta m ta k m y e n i r u b a g iy d irir, s t n d e k i e lbiseyi etrafta k im e rastg e lir s e ona v e r ir. u lta n n k u m a l c in s in d e n deildir, p a h a l da d e ild ir ; o halis b ir m s l m a n d r , d iy a n e t ve eriate s a rlm a aka g ste rm itir. N a m a z h a k k il e eda etm ee, o r u c u n u tu tm a a m d a v i m d ir , b u n u n l a b e r a b e r o n u a r a y u p b u la n etban a yak lar, u k a d a r ki bahii o k deildir. E er o n u oaltsa lk e s in in geliri b u n a y etm ez, n k etbann o u k rla rd a a d r h a lk d r, az kla r at, in e k ve k o y u n gibi m e v a id e n ibarettir, e k im le r i azdr, en az da b u d a y ve arpad .r, b a k la h e m e n h e m e n y o k gibidir, e k i m le r in d e n en ok b u l u n a n d a r d r ki g d a la r ondand'r. M e m le k e tin to p r a k la r n d a n hsl olan h e r e y d e dar b alca g d a la rn tekil e d e r [2]. B t n b u m e m le k e t te fiatler g a y e t u c u z d u r , H a re z m d iy a r n n payitaht o lu p H a r e z m d e n ile n G r g n baka. B u ra d a z a h ire fiatleri sabittir, u c u z deildir, belki y a p a h a h v e y a orta ne p ahal, n e u c u z d u r , asla u c u z lu k bilinm ez, etlere gelince on lar u c u z d u r , o k k e r e b u e h ir le r d e at boazlanr. l halk a r a s n d a et a ln u p satlmaz, o n la r n ok k e r e y e dik le ri av etleri, st, y a v e d a rd r, i le rin d e n birinin at. in e k ve k o y u n v e saire gibi h a y v a n la r telef olursa o k im s e telef ola n h a y v a n k eser, k e n d is i ve ailesi o n d a n yer, k o m u l a r n a h e d iy e eder, h e d iy e v e rd ik le ri k im s e n in y a n n d a d a b u h a y v a n l a r d a n biri telef o lu rs a b u n u boazlar, k o m u l a r n a h e d i y e verir, b u s e b e p le e v le r in d e et e k s ik olmaz; n k b u hal a ra l a r n d a m a r u f tu r, g y a et h e diyesi y a p la c a k b ir farzd r. H k m e t id a r e s in d e erkesle r.R u sla r, L e z k ile r v a r d r . O n la r n m e m le k e tle r i m a m u r d u r , e n d ir, d a la r aalk, y em iliktir, o r a d a e k im biter, s t
[I] Y ani e sa s ilerile m e g u l olu r. F e r t l e r ile m e g u l olm a z . O n la r a r a t r m a z z. [2] Veya b u d a r y a b t n g l e r i n i s a r f e d e r l e r M.
364
M esaliklebsar - Elmer
salr, r m a k l a r a k ar, m e y v a l a r to p la n r. E h a lin in b u h k m e t h a n n a [1] k a r d u r a c a k ta k a tle ri y o k tu r , i le r in d e h k m d a r l a r olsa d a y in e s a r a y h a n n n etba m e sa b e s in d e d irJe r,. ona, b o y u n e m e k ile a r m a a n l a r ile, h e d iy e le r ile m u d a r a e d e r le r s e ta z y i k n d a n k u r t u l u r la r , y o k s a y a m a e tm e k iin z e r le r i n e y r r , o n la r sktrr, k u a d r , nic e k e r r e e r k e k l e r ld r lm , k a d n la r, o c u k la r e sir edilm i, e s ir le r d e teye b e r iy e g n d e rilm i tir. Bu s u lta n n k a n a d n a s n a n la r d a n im a l h u d u d u n u n n ih a y e tle r in d e b ir T r k k a v m v a r d r k g e in m e le r i so n d e r e c e d a r d r, z ir a e h irli d e ille r d ir k e k in le ri b u lu n a b ils in , s o u u n iddeti o n la r n dav arlarm h e l k e d e r ; b u k a v m lpe, isiz v e g s z a d a m la rd r,, o n la rn n e tu tt u k la r b ir dini, n e a k lla r n d a b i r t e m k in i y o k tur. O n la r d a k i k t h a lin id d e ti n d e n nai biri b ir et elineg e irir s e o n u g n ssnd a g y e n d ir ir , g e re i gibi p iirm e z . S u y u n u ier, b a k a v a k it y e m e k z e r e eti b r a k r ; s o n r a g e m i k l e r i d e toplar, o n u d a b a k a v a k itte te k r a r g n ssn da g y e n d ir ir , s u y u n u ier. A rtk d i e r g e in m e le rin i b u n a k y a s et. T acir, m u h t e r e m C e m a le d d in A b d u lla h lh s n b a n a h a b e r v e rd i ki b u r a l a r d a k i l h a l k n n en o k g iy d ik le ri d e r i dir, g e r e k b o a z la n m o ls u n , g e r e k l olsu n, g e r e k derisi te r b i y e o lu n s u n , g e r e k te r b iy e o l u n m a s n , g e r e k p k h a y v a n olsu n , g e r e k o lm a sn ; b u n la r y i y e c e k te i r e n m e k ile irenm e m e i, h a r a m ile helali a y r t e tm e z le r; baz s e n e g e in m e d a r l n d a n n a i ev latlarn da sa ta rla r, sattklar ev latlar h a k k n d a "bizim ve o n u n s a k a lm a k l m z lm e m iz d e n d a h a iyidir,, derler. Ben, m u h t e r e m Z e y n e d d in m e r Bin M safir ile b u l k e le r h a k k n d a sze giritim, A b d u lla h ls n in n d e d i in i s o r d u m , b a n a A b d lla h sa n a n e h a b e r v e r m i ise h e p s i d o r u d u r , dedi. B en d e r im ki b u lk e n in T r k le r i b o y la r n n tam, e h r e le r in in gzel, h u y l a r n n y a ra k olm a sile b e r a b e r v e f a k r lklar, yiitlikleri, m u a m e le d e a ld a tm a k t a n e k in m e le r i cih et le T r k c in sin in iy ile rin d e n d ir. M elik K m ilin O lu Melik Salih N e c m e d d in E y y u b u n K p a k k le le rin i satn alm a s
[1] zbek H an a z. 36S -
A ltn O rd u tarih in e ait m etin ler
h u s u s u n d a k i ra b e ti z a m a n n d a n b eri Msr d iy a r n n p a dia h la r, e m irle ri v e a s k e r le r i o lan anl o r d u s u h e p b u T r k l e r d e n d i r ; s o n r a Melik S a lih in kleleri o la n la r M lk ve saltanata e r m i le rd ir [1]. M sr p a d i a h la r c in siye te m e y letm i, o n la r n o a lm a s a r z u s u n d a b u l u n m u t u r . yle ki M sr o k le m e n le r le e n le n m i , o n la r ile k o r u n m u t u r . Mevk ib i h m a y u n aylar, m e c lis le rin en b a la r, a s k e r le r in in elebalar, a r z la r n n k o d a m a n l a r h e p b u n l a r d a n o l m u tu. slam , o n la rn dini m u h a f a z a h u s u s u n d a erlik m e y d a n n da d u r m a la r, T a n r u r u n d a h s m la r, rk d a la r ile d u r u m a la r h u s u s la r n a h a m d s e n a etm itir. I r k d a la r n a olan sev gileri o n la r b u h u s u s t a n g e ri d u r d u r m a m ; tek in in , b e r ik in in y e r m e le r i o n la r T a n r y o l u n d a n a lk o y m a m tr. C alu t b u la s a v a n d a k i ilk m u z a ffe riy e t y e te r artar. yle ki 6 5 8 ( 1 2 6 0 ) s e n e s in d e Msr su lta n M elik M uzaffer K u tu z km , C alut b u la n d a H l g o r d u s u n u k rm t, H l g ise H a le p te n g e ris in g e riy e d n p gitmiti, H l g la r d a n b t n etraftaki a s k e r l e r ciz k a ld k ta n v e H l g iarn H a r e z m a h olu s u lta n C elledd in M e h m e d in k k n k u r u t u p a s k e r le rin i ld r d k t e n s o n r a [2] Msr o r d u s u d e p r e n ip k a lk m , o n a k a r d u r m u t u r , Msr o r d u s u ise C e l le d d in in o r d u s u n a n isb e tle d a ir e d e n bir no k ta , d e n iz d e n bir iim su gibi idi. T a n r d ile diini y a r d m ile teyit e d e r, nice az b ir c e m a a t o k b ir c e m a a te o n u n iznile g a le b e etmitir. T a n r sa b r e d e n le r ile b e r a b e r d ir . te b u m u z a ffe riy et P e y g a m b e r in m u c iz e le r in d e n d ir , n i te k im m m e tim d e n b ir taife k y a m e t g n n e k a d a r d m a n l a r n a ga le b e alp d u r a c a k , o n la r im d a tsz b r a k a n l a r o n la r a z a r a r v e r m iy e c e k , ite o n la r Bat a sk e rid ir b u y u r m u t u r . H a d is te k i onlar Bat a sk e rid ir s z baz riv a y ette z iy a d e d ir, b u z iy a d e riv a y e t itib ariy le sa h ih o lm a z s a d a m a n a itib a riy le s a h ih tir. P e y g a m b e r galip d e dii Bat a s k e r i ile b u a s k e r i kastetm itir, n k T a ta rla ra
[1] M e tin i b a r e s i n e g r e m a n a y l e olur: M e lik K m il in O lu M e l ik Salih N e c m e d d i n E y y u b u n K p a k k l e l e r i n i s a t n a lm a s h u s u s u n d a k i a r z u s u z a m a n n d a n b e r i M s r n a n l o r d u s u b u T r k l e r d e n d i r . n k p a d i a h l a r ve e m i r l e r i o n l a r d a n d r , s o n r a M l k o n l a r a in ti k a l e t m i t i r z. [2] M etin i b a r e s i n e g r e H a r e z m a h O l u S u lta n C ellettin M e h m e t - A l l a h o n a r a h m e t e y l e s i n - m a k t u l d n c i y e k a d a r e l d e n g e le n i y a D m a k ile b e r a b e r H l a g d a n b t n e tra f ta k i p a d i a h l a r aciz k a m a l a r ile z.
3 66
M esaliklebsar - Elmert
o n l a r d a n b a k a la r g a le b e e tm e m itir, a n c a k b u m u z a ff e r iy e t ile d ir ki T a ta rla ra k a r m u z a f f e riy e t d e v a m e y lem itir. slm p a d i a h l a r n n o k lu u , c ih a t u r u n d a alp a b a la m a la r ile b e r a b e r m uz a ffe riy et a n c a k o n la r ile h sl o lm u tu r , b a k a la r elile deil. [1] te b u defa M elik M uzaffer K u tu z sl m m h a y a t n n b a k iy e s in i tuttu. D in b a k iy y e s i b a k i k ald. [2] E e r b u m u z a ffe riy et o lm a s a y d m illetin d ire i olan m m e t d a lrd. [3] G n e e ta p a n la r '; [4] atlar b atn n en u c u n a k a d a r a y a k b asa rd , y e r y z n n b t n h k m d a r l a r zelil o lu r d u . te bu, a r a y a g ir e n b ir c m l e d i r ki b u d iy a r a h a lisin i b e y a n m n a s e b e ti ile fkra i in d e b a k a b ir fkra o la r a k z ik re d ilm itir...
[1] C a lu t b u l a s a v a m s l m a n T r k l e r i n , C i n g iz le re k a r ilk e sasl zaferi o lm a k la b ilt n m s l m a n la r b u n a ok s e v in m ile rd i. H l g la r F r a t h u d u d u n a k a d a r k o u l m u l a r d , S u r i y e d e u r a d k l a r i lk b o z g u n l u k b u d u r z. [2] Yani i s l m n b a k i k a l m a s n a s e b e p o ld u z. [3] s l m d i n i n i n d i r e k l e r i y e r l e r i n d e n o y n a r d z. [4] T a t a r l a r n z.
367
A METNN ASLI
y le li
d jb ij^ j
j u ^
- . .
4_-j lJ I<3j i i I
V
^-j ^
__* j Iy^~1 4*_y* 4

j**^-?
^J ^L p^ J l(J/ _ ]
ly~ j jjil< L 3 [ 2 ] *I
1 ff'
A4 3 jlc jV I ljj c** j
J~>- ,3 - 1 *) V
f lr -
^?jVl ^Lc- ôl-c p ^ j l i ( j - J j
J a I [4] a Ii J iju
J
^ J J [5] J^JtfjCf ^ v
l^ - ^ j_ ^ lj jlilj
j $ \ r ^ 3 v> ^r ^
*-&JU 0 -JJ&
_/J
c - ^ - l j ftS ^ -V lj I ^ V I - ^ j S - u iL a j l k ) ! V j L 5 C u .l t i l t J^l ^ _ y )l^ j j i j A t j
jU aJLJ vil) j) U j jl
^ ip (jvri_ji-j d U j l ji*
( _ y < J l p v H j I j - f *lj
\& j * a 3 jjjj [6]

U IJ 1 [^ J o J I ly j J t"oAaJ L o J <T, l_)^_) (^J o .4 lj [1 ] pU-Ll K . [ 2 ] j -La J I
s J ^ I j j - ^ ' j-^V
la-Lfe i^LaJ^P oJ jl~ d I ^ l . 0 1
< i -^-^ '3 J \S^T~ ^
iS
I^ -'j-l (jl^ -tilji (j V) 1^- ^*
^ ^ 3^ c 3
j^ Y o jiS
A. [ 3 ]
K . da
^ 1 Nl ilve olunm utur.. jlk Ju
[4 ] C j* J " ..J l j J l y C j j f dr Iz. [* ]
C^3 s ^ ^ ^ r " 4 .lkL .j
da byledir. UJUj v J l
M etin jM JIsa z. [6 ] L * -N j
îjj
m etinde b .1 > b'ls
ibaresi iled ir ;^ ljl
k jZ ?
L'L.j j
m etinde o l j lî jui_1.j ibaresi iledir z.
[*] U* A368
M esalikiilebsar - Elmerj
t i l j l 0 lM j 11 -Uh (jl ^C- [1 ] J^L S O [2] 4,'|j J'* " ^ U*U. <o, ^
^yf'
j-5 J l^ i J$ 3 j l j J
jAaJ 1^l VI <L^JjT <*
^ j ? ^
4- < atj ^
i
tir1
^
^
^jv*
j *
^ IJ lc V j ^L*aJ 4*ajl-L* J ^La 1 Jsl^-
ltlJ * fr^1 J L jJljj^lll* [^] L C (j * ^ ^ _^L?
^L A j-ft>J
JJJ^J p \lu Jl 4 - j g [^1 ((vl^-jJ *Jo (jl Vl 4 (j'Ju ^ U ll p r^ J ^ lr* p l ^ ^ - a J lJ e j l ^ l oLLj [^] w )lc jte ^ -C p
^
ci-DS
a j )1 l J^" j
*>-y j&*. ^
J j j J l U l j ^ ^ - l lj ^*-J49j
[8]
* ^
p4^' ^
^-A'yjJ1 '^ ^ j \_ > o \ [-^1 \ypr-*
j^ - ^ 'J ^ 'j (3 Vij
[9] <A p ^ ( 3^ A L ij S*'j A--j-j \ r \

\
-J *-^(-^
l (3 <-Ct* *-3w r*i V A - _-jl*

j>^>V J1 1a^
p-A< SJ ^~-i ^ 3 ^ ~ *^
[ 12] 4 JI
j'
-^'y cjir ^-r* ^ J?
<ia^j
-v Ji
^ X- C-lr ll ^V v_^JuJi Ay
$\
(j^ ^_33^ A
[141 4jl
^
^ ,A a
Â >1
^ IÛ _SCmi Afc

J L - ^ - j 4.U1 s ^ l c
J^l
o ^ ^ '- a 3 - ^ 'j ^ r ^ / r '
jlki j ^ 4 } iU ? Vj
[l] iJve [7 ^ K. [ 2 ] [4 ] oJunm utur.
j j^r^l ^_^-j
m etinde (y> j) dir. Iz. l5V1^?vj [3 ]
J'ij--3 .J^ '

K. da [5 ] ^^j J J ^
m etinde ( j ) de vardrr. z.
St-sJ \ ^ a
m etin nshas trn a k iindekilere bedel [ a.iJ^] dir. z. [ ] m etin de !-U dr. Iz. m etinde ( jls ) yerine (^) baslm tr. 2 . [ 8 ] Q uartem ere ile beraber tek lif ediyor. M. [ 9 ] yoktur. m etinde M etinde
^ ' \ okuyorum . B aron Rozen

4-k- U1 j a J j dir. z. [ l ] Jl
z. [ l 1 ] jjkll K . [ l 2] M etinde ^ j Jl# dir. z. [ l 3 ] K, da dl]j j^ j \ ilve olunm utur. [ 1 4 ]

M etinde <s^Jl
l 5-ia 1 _ j
CT-
^ _ ^ jl
|*-jl c-ilr Ij Is
z- f 15]
K.
24
369
A ltn O rd u tarihine a it metinler
12] <.UaJl J j l . [^ ] Jl -^3 CJ
[1] j j I j j l P]
^*=*-1^) L L i J j U
\j
(jlS^
p-jr(^ 3 ^ *
_s*tdl^
U j ^ jV (3
jU J 'J l
^ A p -j j
J e J J -^ - y* J ^ lJ l L ^ J jJ I s i! -*---- J
J jJ l
^jA
j l k L J l A* ^-UJa*1
^f*)
p j j p-^J
o jjpô-
j j - j Ijl J-Ia^**- q *
,
Jc- j
^ * ljj V j
[^1 ( jj J l ^ c
p.j^XC- 4_ 1-X& ^-
J
^ J - l <\ii_AC - tJ/jJlcJl
^ L ^-lL e?
A ^l
^jjl)
J ^ {j* (J^*?*^y* A&JJj*
s-yJÂ
AZ~*J
fc > Jw O
> } l \
C u
oi *
j_y^. j^-lj
i f il^ o ja = - j
.
Vj [7] jL U y U lj j _ J j j Vj
. i / ^^yJ
[6] oj^c-j1
f8^
J.--^ t> "

.y j j o y
J^.
J ^-1 ^'
_ /l_ *
j^ jll^ j j j J l > > ^ j - ' 1^1 J
^ j - y > j ^ CL-j j} I A
S * ^ " ' V\J\->_ff- 4 ^
p ^ ^ j*rfr^= ~J ^ ij_^îl jljJI ^ f r

vlUl (_j[12] 4.1^ 1..,)| j 1 ) -\ J l
ÎjJ' jL-f* (j
cUUl __c-jAa [11]
is /* *
1_y*1Î_9
j
cÛI
Jl
cjr'^ i y
Jy*
^ jb=~]! îJJljr
[ l ] _*= Metinde jj !j jlsllcJ^Jjl ^

itU J l dir. z [ 3 ] o l j l l l ^ j U i l ) |*!>Liij A . d r. [<5] Iz. [i]
jlj
j J*j
dr. Iz. [2]Metinde

d ir Iz. .|
< ~JS~} K . [ 4 ]
->
. M etinde .jl_J - t 5-C .
M etinde j j ,
M etin d e ^ U J I jl> J - l >ijl^.lk)l j l ^ J - l ^ X-y -b* 4lâjl < ^Ju
dir. Iz. [ 7 ] K . da ,_ jL V it* ilve olunm utur. Iz. [8 ] b ed el. M etinde [*] [ 1 0 ] M etin nshas iljOl j l ^ ibaresi yledir: M etin ibaresi y le d ir: [* ] j& _ -A. dr.
370
T rn ak iindekilere dr, Iz M etin
jL*jVl j . ^ ^ jM J I Ju> j j j*^
[9 ] M e tin nshas dir. Iz. [ll]
I r ^ 'j
(_r^-[*k~ d ir Iz,
dr. z. [ 1 2 ] -~* .
dJU.1 J 1 f
Mesaliklebsnr - Elmeri
j ^3j>
'VIJs
\y
* 4 jLs ^ V - ^ - '
Ûic-j A'jlj
t+r-^r
^ _s^ j j j -^j [^J fr j* '

f^ -tr T 3
cr-d'Â3 "j X 2*
^ J^-\j _Vj < -s- t^ J p PJj-C V jS " $ ^ lc ^ * J cJ*- * * "

tj^ c S
^_*" (3
f ' ^3*
1 cjjlll ^ ^=>- U
" 7^ (j^ -a^ tj ,4lJ>U- (jlkLJl ili
ojH*- (j^- Jp jS^Vy* ^"L-p jUJVl y l p ^ jIjuj il fi ^ tt 0J * " " I _ ^ j fjj-^p" '^ 1 j _ xjJ1 Aal^~ V1 [6]
^y>
L/^rT^ ti' V " 5 . r ^ _r^V' s -V j o jk ^ 3 j**-* jj^ !_ ^ ta > > >

f
Ia > _ j [7]
U t^, <,y!j JJrV [S ] o>^ A -^"' ^ 'v ''1 jV ^J> Ujji s -A y-J p -4 -1 -^ ^
j>j>. ^ -l ^
<-^'
CJ> (J*
A i a .11 . oA > ^V '^?VJ -^-> ( ^ Z~ f -*> *y \f ^^Pj ^j 9 (j ^ J ^ P

.** J T * -J V
l3 J!j i^l'-i V k J l

^ J.~>
> 1*1^3 jlzil ^P
j\zil Jp _;v-^ lf jôjv5^^>
sJ.^ jX--^ J l ^_a.-I S -i-P jy jlÛ:^VI l^sl^ _j_ 3 ^.H ^y-^
^ jLr ?-_ 3 ^^L-V'

.^ j
^V' w --i ^'-^jV V*'V_^_5 (j'^Jl'U j '

.
\l?- A 5> j . ^j*VI pIcj
_îl^-^l
Ûr > '
[l]
^ -^ M e d n
nshas j l i C - N l j dr.
dr M.
z. [ 2 ] c jl^ l M etinde
A. [ 3 ] trnak
^ J - f V ^ I J A. [ 4 ] A.yasofya nshasnda iindekilere bedel ( .jjly - J JIs ^5=- tl o - j a li d r nshas ^L.j t-lt
[5]
JLJI jlfj-l ^
C to j^ U
z. [ ] i J ^ V j ^ l l . M . 'l^5 y*5
[ 7 ] Bakara suresi. Iz. [ 8 ] M etin ^*r ^z- [9 ] M etin ibaresi Iz.

371
i '_>:? *-'llr VI lifli ^
j j j i i \ jcI jjj 'l/l -dyj J > ) l - ^ l
f)
dir
NDE B U LU N D U U M U Z BELDELERE VE AHVALNE DAR

Bu beldeler yer yznn suyu v e otla en ok, ekil dii vakit ekimi en bol olan bir yeridir, ukadar ki bunlar gmendir, davar sahibidir. Ekin ekmee, fidan dikmee al drlar yoktur, buras Tatarlar ellerine gemeden evvel hep mamur idi, imdi burada o mamurluun bakiyeleri vardr; zm, nar, ayva, elma, armut, kays, eftali ve ceviz gibi meyvalarn eit eit aalar vardr. Burada incire benzer bir m ey va daha vardr ki, ona Kpak dilinde patlcan derler bugn Kpaklarda bulunan meyvalar onlardan nce ekin ekm ee aa dikmee zenen merakllar tarafndan olup yok olan fidanlarn bakiyelerindendir; yok olanlar ok olmakla bera ber dalarnda [1] ok bulunur. Kavuna gelince onlarda ka vun, hele sar cinsi ok yenir [ 2 ] nk onlarda uzun md det kalr, ellerinde bulunur [3], okluu ve ucuzluu hikye olunmakla beraber gayet tatldr, tad da hotur. Bazlar onun suyunu karp ondan tatl yaparlar. ehirlerinde [4] algam, havu, karnebit ve saire gibi ok sebze vardr, erke, Rus, Lezki ehirlerinde de pek oktur, Kpak diya rnda rengi ak, tad tatl, keskinlii iddetli, ok. bal vardr. Bugn aralarnda mslmanlk yaylm, drt tarafa iman nuru domutur, padiahlarndan ilk nce dini hanif ile dindar olan Cingiz Iian olu Cci olu Bereke Handr, on larn ufuklarnda ilk ulesi ondan yaylm, imdi tam n vermitir, o kadar ki pek az karlarak pek byk bir ce maatte karanlk gmlekleri devirilmitir [5]; bunlar erke, Rus [6 ] ve Macar ordularn istil etmekle beraber bunlarn
[1] M etin d e m e v cu t olan eh irlerin d e . . . ibaresi de vardr. z. [2 j V eya ok y e ti ir z. [3] Onu d ilim d ilim dilerler, gnete kuruturlar, tam bir sene, yarlarnda kalr. K. [4] Veya onlarda K. [5] m an o k a dar parlam tr ki pek az karlnca g eri kalann hepsi k fr k aranlk larndan kurtulm utur. z. [6] Ruslar T rklerden bir oruktur M esud z.
372
MesalkJebsar - Elmer
evltlarn yakalayp Tccara satarlar. Bunlar da islmm z u h u r u , ehadet kelimelerini [1] ikrar ile beraber yine birok hu suslarda ahkmna muhaliftirler [2], Bunlarn evveli ve sonu yalan sylemek, zina etmek, andlarn atmak hususlarnda biribirlerini iddetle tedip etmekle beraber Cingiz Hann yasasna bakalar gibi tbi olmazlar [3]. Hanlarnn detleri yle idi ki tebaasndan birine fkelendikleri zaman maln alrlar, evldn satarlar, bunun gibi hrszlk vukuunda ma l alnan adam alann malna ve evldna malik olmakla e v ldn satar idi, bir kimse birinin kzn istese de ona az bir ey verse o adam ona kzn verir, sonra daha bir ey iste mezdi. Nitekim Maverannehir lkesinde zikretmi idik [4]. Bana Fazl Nizamddin Eblfezail Yahya bin Elhakm dedi ki bu lkede herkesin hana deyecei bir harac vardr. Baz kere hayvanlarda kran olmas ve y a kar yamas v e emsali gibi bir sebepten nai kurak bir ylda ahaliden ha ra istenir, artk borlu olan, harac eda etmek iin evldnsatar. Bu diyarda uzak bir sefere kp Aka Germana ve Bul g a r iline kadar varan Kerbell tacir erif emsddin Mehmet Hseyninin buralardan avdetinde 738(1338)de, ran diyarna girsinler diye hanlarnn bir yasas knca evladn satmya macbur olduklar cihetle burada seferi esnasnda, ihtiyala rndan nai babalar ve analarndan kleler ve cariyeler satn aldn, ilerinden gal ve pahal olanlar satmak iin baka bir yere gtrdn bana sylemi idi. Bu diyar eskiden Kpak ili idi, Tatarlar buraya akn edince Kpak ahalisi onlara reaya oldu, sonra onlar ile kartlar, akraba oldular. Toprak onlarn tabiatlerine ve oruklarma galip, M ogollar Kpak topranda sakin olmakla Kpak ahalisin den kz almakla, ehirleri onlarn arasnda bulunmakla Tatarlar hep Kpak gibi, gya bir cinsten oldular, bylece herhangi bir ehir veya toprakta uzun mddet kalmak oruklar, o topraa eker, yaratldklar tabiatleride o topra[1] Tanrdan baka tapacak y o k olduuna, M u h am m edin Tanrnn y a lv a c olduuna ahadet etm ek. z. [2] B ereke Handan sonra zbek H an zam anna kadar slm eriatine sarlm ak az id. T elfik lahbar z. [3] Yahut C in g iz H ann yasasna nasl bakalar tbi oluyorlarsa onlar da y le tbi oluyorlar. K [4] Ben o bahiste buna dair b irey bulam a d m . T. H.
373
n tabiatlerine dner, nitekim bunu evvelce beyan ettik, ehirlilikten baka dier sebeple de renkler az, ok deiebilir^ Ben derim ki Srp, Bulgar eskiden slm ehri ve iman karargh idi, bunu Mesud Murucuzzehebinde ve sair yerde beyan etmitir. Bugn ise memleketlerinde imana bedel k fr vardr. Haa tapanlardan birtaife orasn nbet nbet ele geirmilerdir, 731 (1330 - 1331) de Srp v e Bulgar hkm dar tarafndan birtakm eliler Msr sultanna mektup ge tirdiler, hkmdar mektupta sevgisini arzediyor, sultandan takacak bir kl, dmanlar kahredecek bir sancak istiyor du. Sultan elileri arlad. Konaklar hazlad, hkmdara eli ile beraber mkemmel bir kaftan, srmal bir nevi ipek ku matan [1] elbisedir ki ii skenderiye kuma zerine Sincap ve Kunduz derisi ile dikilmitir, srma kalpak iki taraf na kl [2] tlbent, altn kemer, altn mahmuzlar, bezenmi kl, altn yaldzl sar sultan sancak tertip etti. Onlar Kpak Ha nnn kendilerine kar olan azametinden, yaknlklarndan do lay, grtlaklarn yakaladndan tr sultana mdara ederler idi. Dediki stanbul Kpak memalikinin etrafna mcavirdir, bunlar Rum Tekfuru ile daima takip, her vakit pek ok tahak km tarikiyle talep etmek halindedir. Rum Tekfuru ateinin iddeLi ile [3], koruyucularn ve yardmclarn okluu ile be raber onun lgarndan ve zararndan korkar, ona yaklamakla mdara eder [4], onunla btn ileri bir vakitten dier bir vakte kadar uzatr. Cingiz oullarnn bu memleket idaresini ellerine aldklar zamandanberi bu lkenin hanlar ile bunla rn hali daima byle idi; aralarnda vadeye bal bir zamana kadar hi bir an andlarn yenilemeden, elbirlii yapmadan biran hali kalmamtr. Rum Tekfuru tarafndan Kpak h kmeti Hanna daima hediyeler gnderilir idi [5].
[1] A v m anzarasn gsteren b ir m anzaradr. T. H. [2] sark iin z. [3] yani askerlerin in okluu ile z. [4] veya ona mudara eder K. [5J Rum Tekfuru zb ek Hana nefis m allar g n d erir idi. Subh. z.
374
METNN ASLI
v* J^l j ^.3 [ 3 ] jL> oi*V I ( j l j ^
( d '_>=' j
y *
j ' *U
o I 4 J^ I D-Ub [ 1 ] (JU-^t1j J^ j I
j j W tc -jj - k iij N L* S j L J l dj,lr LUj ^3 o ^ A ic llj ,_lp- J& 11j
*Vl ^ j
[^] ._>1j.i-1 j l * l c I j^ ljy
j U j l l j _^jJI
<ni=îl 7"
\ 0^ Jr3 -j I U l j
**' J75
(iL->I (^l^^JiJI <i.l tj^ B
4 -6 ^ ^ L . y j
j * jI jU LVû (J o
L>- (_ J J^l a jrZS^ ^ J ^_..-2. i IJ
[^] (( l^..o j l L*
< 1* j-Aj *C l J ^ C t - ^
if
< 1 [^J ji a ^ V l ^_.-^ U -< ;

S ^ y
AP ^
_a 9 (j
p~*J ^ 4 =*^33 ^3V T3 * j^ i f
*
t] <
j_ ^ i-lj I j^s^ jjc . u i- 1 ^ j l j ,y J j' j S j j ^ 'j y
^ L*ls
- v j j j ofrU ^ j ^ c . c.\]^ '
*_^J^*^-3lj V -j
J l i l Jfkll j , j l 0 > tt' 0^ J t - i j - i 'j
j^ iC l' J J l * V I U A S j
-VI p j
j j i _ j i i p ^ s 'i i j > 1^ 1 [1 ] j
o .j
A.
ju . [2 ] ^ j L J^
jj- .
<y ^ j .
:^ lc A. [3 ]
ly ( j ^ - ' ^-Ji;
M e tin d e
J U j- j JL ^ 2. [4 ]
( JJ ) yoktur. [5 ] baslm tr, îtNI [7 ] K.
B elki
batenk dir k i batenkn =
badincan dem ektir. M
-y * M etin d e trnak iin dek ilere bedel jIU

[ ] M e tt ibaresi i^ y . l^ ' denir: ^JI Jl i*>U. ^ = d ii d r k i <:1 1 ^ L cjj Û. i U t yerine j_ dir. Iz.
* o - ^ l ^
dir. yazlm tr z . ijJ - t iM K,
375
da _ ^ .M I da yle
J y^ J [9 ]
[8 ]
^jMI -.> da t_e_?LLl t> l_ y ^ j j
JJiil jjA'JljVl cUr t1]

^
CJ-^ 3 ( j ^ ' j jU-UIj j - j J l j

J 'y f r
j Jp
3 y*3
'l' jVjI . _ilîajl

O '^
j l ^
llJ 1 A A ^
i) L-LaJl e-X0> J j ^ j
j
J ^ ' i3 U-'^=-'V
V a>J=>- I j
^43
--*\ [^] I^ L jJ
aJj-lj.A c j j j
[2] ^ ( _ ) U -
y^hs>~ _** L
(J
1 j
* ^ '~ _?1 1 Ij \ _J -X _^ JI j oa* 1 ^ J ,I 1 y

'^
s^ (Jy lil <il)-x5"j ^Vj! I L j 4 J U lj -^1 ^ c l 1 ^y j^-I ^
Ijl
J 5 I elUlj O o -x = -\ ,_ j,I Jsti- ^=j j^pjj jYjIj JjLJI Jl* 4 ) J_jj ~il J.yi J , Jj ._gi IjjU 4 _i? ,j LJ^"i T g . 4 H 1 j_jiV jr [5 ] l^ J4 =-jj U -lJ>- ^-3 ^
i_sdj.l jj (jU aL-i jl ^-l

r^ - i '
ajk~* ( j
IjJ
{J
\y^jb
< jrj]l^l!) JÛJl

Icj [^] I^f-Li [7] o J -/rl
0^3
-*>
( j ' j j l 1 _lS '^ >~3 oJjP J \ c -O'^J jv * JJ
0'~^J3
V 5
A9
î-La-Vjvf-^J J f-U " 7 "^J jtll IjAt [9 ] ^ ^ U iT ^ iJ I

J
lili oA 4
j t_)'i4 l J, J: j jULlI
^ > ^ ^ = "1^ jlj'I jV; J.I ^jT^Jl ^ 5 i X?-^~ U5 jUJJl jî (j> ir j jj.j Ut U lc U-j ^ j (J*ll [10] ^P^yu. r Llcj Jo-lj ^
( j^ ; J^-i ) j j ^ ^j'j-:J^J diCil J_^ l^5 C*j ^ j l j ^jMjj â-J _ S o J r jl J _j . b>ji ^ l^LlsJI j I_ ^ iJ I Jj } g
* ^4 -J I
[1 ] . [ 2 ] <* 1:1 ^ o y j^ j '* - J - ^ r
^>1
K . [3]
0^3
M e tin
-yo
o^- dr
M e tin d e ^r [ 7 ]
j*4-* [5 ] ^r. [^ ]
dr z.
[4 ]
1 _ 5^ V 1
ibaresi ^1 y~ K, da .
^Z m
y-c''^\
ibaresi [9 ]
M e tin ibaresi o > ^ A jJ^jU -j ^ - lj dr z . . [lo ] [8 ]
z.
iln
*I _ ?^ N I
^ * -^ -g M e tin
olunmutur. M
IjL i -l
376
M esaliklebsar - E lmeri
j f * * j j l s I j o j
jlj
f j j
jU J jlj
U -.J -J I J
-^-lj i>5
JU LPjljJ 1 j \ jS ~
> U *^ -j
'J-1 ' -'j* VI U ls

A ---- *V J Jp
~ e 4_JU
j __jJJ
J
< _sj^..11
J l
>_Juffl I j L p (^jLlSvT ^9 ^>sl**'J
L- [ ^ ] A L *J j 4 2 y J
< y<S
^*.3 j U l J l j _ J j~ J l _ * - L ? ^ Jp (j-'-C *
4jJ a 4^. 1 aJ( ^ ^
<*!;>.
j )
J-6 -^J
T^ . & j
(_j-CjC ' I [^1
[4]
l_ ^ 2 ,flJ
^ _ J ^^-'vo
^ Ua_L**
â _5 _^(b i ,_J o A = - lj [ ^]
J\S^j
^ j
A Ug'ia ) lj J la A~*
4j j l c
3 1
(jUa-L-u d ljlir $1
ol - 1. j ^l j ^ I j w 1^5^
o j \ __-al
(_jl^>c-jJl t - lU j
y->
I j 4>[ #~
[^ ]
^ jjl
^-Sj J [9]
J^LP
JJJ.r j J l j U j
-JJb
(J l
tjg J
^ V l <*-* ^ s l_ \ ) j [1 0 ] A j l j y j < J l _\ -V _ ^_^^-_>- e .l --- U | I oA^
P j- j
(jL>-
ilÂ
^ .(A (J ^ = *-^ [ 1 ^ ] J lJ w i
J A --J
3^>=-ll
_X J ^ " ^ -*-
[H ] ^ C u '
^ L il J p j
j U J l J l ^ 3 ^ 1 ^4=^jy [*3 ] (j ^ . ^
[l] J L j j dir z. [ 3 ]
M e tin d e bir de K . [4 ] [5] ^ y i* K .
L^-lkL- J l
vardr z,
[2 ]
M e tin
nshasr
M etin d e ^ o i * . H ata ve sevap D o z y ye bak M . H ata ve sevap cetvelinde
cetvelin d e <_-kL* dir z.
> dir z. [ 6] ^ .
Iz. Iz. dr, [8 ] Telfik u lah bar.
[ 7 ] T elfik u la h b a r. M etin d e pjJIdlUjjU c-JIdlU^JIJ^N

M etin d e j3 / J c dir. z . [9 ] Telfik u la h b a r M e tin d e ^ jV l < ^ U I dl^' jji^
[ 1 0 ] M etin de [ * ]
jl-.lOl.jîL^
t11}
T e lfik u la h b a rm naklinde [l3 ] Telfik u lah bar.
L a j^ I Ij j i j M e tin d e
!_j)_^l Jc* dr Iz. [ 1 2 ]
2-u K.
baslm am tr z.
['^J tfjAij K
dr z.
377
B U LKENN H U D U D U
rbirli Uz Hasan[l], seyyar tacir Bedruddin Haan Ru minin kendisine haber verdiini yle beyan ediyor: Bu. lkenin hududu Ceyhun tarafndan Harezmi, Saanak, Sayram.Yarkent, Cent, Saray ve Macar, Azak, Aka kerman, K e fe, Sudak, Saksn, kek, Bulgar ehirleri [2], Sibr ve bir eyaleti, Bakrt, u lm a n ; ulmandan sonra Sibir ve bir eyaleti hududu Hatay ili [3] hududuna muttasl olur. De di ki Bak ehri, irvan lkesi ehirlerinden biridir. Trklerin Demirkap dedikleri Bablhadit oradadr. Bak ehrinden ibaret olan Demirkapdan Sibir ve bir tarafndan Hatay ili hududuna kadar kervan yry ile tam be aylk yoldur. te bu lkenin uzunluu; Ceyhun nehrinden Tuna nehrine kadar olan yerlere denilir. Seyhun, Ceyhun, Tuna, til, Ya yk, Ten, Torl nehirleri mehur byk nehirleridir, Seyhundan Tunaya kadar drt aylk yol vardr, Seyhun ile Ceyhun aras on be gnlktr. Ceyhundan Yaya kadar on be gn. Yayktan tile kadar on gn, tilden Tene kadar bir ay, Ten den Torlye kadar on gn, Torl [4] den Tunaya kadar bir ay srer. CeyhUn ile til Klzm[5] Denizine akar, Seyhun Kamlk[ 6] ve Kum arasnda akar, Cent ehrinin altnda gn lk yol tutar, burada kol yapar. Zkrolunan nehirlerden geri kalanlar Umman [7] Denizine akar, bu lkedeki yedi nehir
[1] M e llif terc m ede e lg r ? diyor. z. [2] B ulgar Yakutu H am eviye gre Saklablar diyard r. Buras da Trktr. Kam us tercm esine gre Eflk, Budan ve Bulgaristan lk elerin e denir. M ellif T. H. tercm ede saklab s l v ile tercm e ettii g ib i M ruczzehebin franszca tercm esinde s a k la p : slav ile tercm e olunm utur. Bu beyanlara gre slav da T rk ola b iliyor. z. [3] Hatay T rk oruklan ndan bir oruktur, lk eleri in ile hem huduttur. Subhulaa [4] N ita d en izin e yani K rm ve A zak d en izin e dklr. Subh. z. [5] Buna H azar denizi, Taberistan denizi, K u zgu n d e n iz d e d e n ir iz . [6] V e ya n em li toprak. M [7] U ral d e n izi z. v e y a nehri. M
378
MesaJilclebsar - Elmeri
budur. Buradan Seyhun ve Ceyhun Maverannehir lkesine muttasl olur [ 1], Ben derim ki dorusu Ceyhun yz fersah kadar Tuzlu. Gle akar, oraya a nehri de dklr. Ceyhunun Kolzm Denizine aktn zuum eden yanlmtr. Bu da gln byklnden ileri gelir [2 ], Ceyhun ile an dkldkleri, y er arasnda on gnlk kadar mesafe vardr. Bu gl Harezm Gl diye maruftur, ortasnda ar Da vardr ki orada, su donar, hatt yaza kadar kalr. brilli dedi ki mehur ehirlerinden [3] biri Bulgar eh ridir. Onun en ksa gecesi drt buuk saattir. Haan Rum derki ben Bulgaristanda muvakkit olan Mesuddan sordum. O, bana yle dedi: Biz bunu rasat aletlerile denedik. Tah min [4] olarak drt buuk saat bulduk ki bu miktar orada en ksa gecedir. Akgl [5] ehrine gelince onu da denedik. En ksa gecesini buuk saat bulduk ki Bulgar ehri g e cesinden bir saat daha ksadr. Dedi ki Bulgar ile A kg l aras mi'tat yry ile [ 6] yir[1] Tacir Seyyah Bedrddin, H asan rru m nin sz burada b itiy or z [2] V aktile Ceyhun ve Seyhun Hazar d enizin e aktn, sonra y o lu nu d eitird iin i sylyorlar. Bundan dolay yan lm olabilir. M ellif b n i F adlullahilom er ile M verrih E b ulfidaya gre Ural gl n e d i er tabir ile H arzem d en izin e akar. z. [3] Yani zb ek Hann m e hur ehirlerinden z. [4] V eya doru, y erli yerin d e M. [5] O ksford ktpanesi el yazm asna bak. M. Bu ehir B ulgar ehirlerin in im al tarafn d a d rz. [6] m e r nin ayni eserinin birin ci ksm nda B udleyin ktpanesinin elyazm asn n jVlJJ*\ G n lerin u zu nluu hakkn daki ksm a Tacir Hasani R u m nin u il veleri vardr: Ben Fadl tercman, H a rezm li ucaeddin Abdrrahm andan zb ek d e vle tin in hududunu sorduum da, bana yle dedi: D evletinin sonu im alde Sibire dayanr, ondan tede m a m ure yoktur, orada gece ksadr. D edi ki ora ahalisinden bir ka kii dede m e g elip afak [*] kaybolm adan e v v e l tan y e ri aarm akla ahalisinin ne vak it yats nam az klacaklar hakknda fetva istemiti, dedi ki: eyh ehabeddin Irak u i j l j kitabnda bunun g ib i bir ey zikretti: B u l gar eyaletinden bir ka kii Buhara fakhlarna mracaat ettiler. B iz de uzun gece saat olm akla ege r oru b ozm ak la vakit geirir isek nam az vakti geecek, ayet namaz ile vakit geirecek olursak bu kerre tan y eri aarm akla oru b ozam yacaz, artk hangisin i e v v e l yap alm dediler. Buhara fakhlar ilk nce oru bozu p nam az g eri brakm ak suretinde fetva verdiler. ra k der ki bu fetvalar maslahat k aidesin e uym akla doru du r bu k eyfiy et B ulgar diya rn n im al tarafnda olabilir,, nk Tacir Hasani R u m nin szne inanlr, zik rettiim iz eyi de bize Bulgar m u vakkitinden nakletm itir M. [*] Gne battktan sonra az ayd nlk , veya k zllk dem ek tir z.
379
A l t n O rd u tarihine ait metinler
mi gnlktr. Kasaba: A cem stlahnda kk ehirdir. Dedi ki Akglden sonra Sibir v e bir eyaleti, ondan sonra ulman eyaleti gelir, bir seyyah ulmandan arka doru sefer ederse byk Hakann eski payitaht olan Karakuruma v a rr, oradan Garba doru sefer ederse Rus lkesine, sonra frenk diyarna v e Bat Denizi sakinleri lkesine varr. Ben derim ki imdi Hakann payitaht Hanbalk [1] dr, dedi ki Bakrt eyaleti ulman ile hemhuduttur, Bakrtta saygl bir mslman kads vardr, Sibirya ile ulman eyaletleri ok souktur, orada alt ay kadar kar eksik olmaz, bir dzye da tepelerine, ovalarna, lkelerine kar yaar. Bundan doly onlarda davar azdr. Onlar imal merkezi sakinle ridir, oraya pek az insan varr. Onlarn azklar da azdr. Hatt onlardan hikye olunduuna gre bir adam hangi hayvan olursa olsun kemiklerini toplar, sonra kifayet mikta r kaynattktan sonra onu ylece brakr. Yedi kere byle yaptktan sonra onu yine ylece brakr. Bu halden sonra onun ya kalmaz [2]. Dedi ki geinmeleri dar olmakla beraber Kul cinsleri ara snda bunlarn bedenlerinden daha ltif, daha gzel beyaz insanlar yoktur. Suratlar gzellikte, beyazlkta, alacak derecede yumuaklkta mkemmel yaratlmtr. u kadar ki gzleri mavidir [3] rbilii Uz Haan dedi ki Hasani Rum buralara seyahat etmi, ehirlerinin en ounu zikretmitir. Harezmli eyh Aleddin bin Numan dedi ki bu diyarn uzun luu stanbul denizinden rti rmana kadar alt aydr. Eni de Bulgar diyarndan Demirkap'ya kadar takribi olarak drt ay mesafedir.
[1] Peldn ehri z. [2] ervi y a yeya et ya, m etin nshasna gre srnecek yad r ki m u v a fk d eild ir. z. [3J Sibirya kzlar olm al z.
METNN ASLI
jl
jli* J l
< y jJ -l -*J j U - * J
'^ I j J j j l
J .jV I
P 1
J-C=-J - C $ " "jlj [2 ] j L _ i L j ^JS^lj (J'
j^r>c-^- <>- ^jA 4_$CjLU oJuk
**3 ^ ^ 3
j^ _ ^ - ^
^ l3 J ^_5 ^>*U c j ^ j J^ 3 Jy* J L ^ j

Jc>-1
j\ j^ ^> J U M
J^jjl _X-J-1_; l> J l jS
<jA f
( j l j ja^ i ^S
y
^ l
l)
J3 Uai-I -iJjJl ^ 4 i
' ~Lo jj* Ij 4 ,----
jLc-
J j- J l ^jl
a -lf>
-i* J j
l-1 ^
LSCi-J,'
4 < s j-2 J1 j' 0_^^"

a
J1
Jl
4 fc >" j^*
<-5Cxj.i 4_SCb.ll
.
jf
j^==_?- j<f f j * 3
^ j= > 3 Cj 3 3 ---? l3*^'J ^ 3 ^ 3 y ^-^73 j _ j ;:> = U _y x zp 4_2- c ,y --> -3 y ^ - O . i * i' J^_' (lr*J Jr' 1 J 1 if} ^
L^] Xj>- O -U ^ !l o j L _J* J l
s -* r^
J ' O y -r * 1 o 3
*-*" J 1 -!: J' j=^rr Jyj

j<r> Cj
j_ ? ;:,,::-^"
j a j ^1
Jj^ .
jJ b J l {j f 3
Z^~ J j j ^
17] Jl
<aA* J l J_ j^ T * jll
tjj=>r~^3 ^ j ^ l j~ J l
V l 16] J I j j Jl
jl^
lU > ,_JjL9 ^Ll il

^ -1
t_>Jj 1 ^-^3 j ^^-^3 \_j iJl
j 3 s^ ljj ^^-Jl^ljjl-*
J "2 13 <-SCLu-ll o-w> J j^ j de ^,il!
jY'
3 ?=-"^3
4-A^l Ic IJ O*
2 1 / sayfada
U JaJjtfl ^1 ^
e,J^~ l 5 L^J ^
belki
tilJ [ 1] A a d a
j ^ 0 1 ^
denm itir,
yerine j i l l [3 ] Quat-
okumak lzm dr M . [ 2 ] rem erein M o o l JM j I j . ^-ce- il ve M. [4 ]
\j^> olacak, M- plÛ Ispicap ehridir z .

el yazmasnda yle . [7 ] .
tarihlinde Asya m zesindeki
yazlm tr: [8 ] A da
A . [ 5 ] J-=- . [ 6 ] v e j t j
olunmutur M .
3 81:
o X S b
j*3
W Jl
jiLlJl ^ j J*=-
~ O JT ^
< lri J;jVI Jk
(3 = - U ' aIc-
Jc-j
Jl
t^] a u
* Ijlj [6] cjJI l^ L * ji\ _*

jtyJl î)l Jl
jVill a -5 >
^/jjl
,jJl; j t j l i l l VI Ul
[l] Ij j K.
M einde ^ U *j-s. [3] Qacrem ere Y ah u t
dr
ki
zait ben
olarak J_^C>
baslm tr z. okuyarak M. [- f ]
[2]
okumutu,
J jS^j l
tahmin ediyorum. bahsindeki o jl> L*-U) JaI t-LlJI
y-sm y kelim esinin
m uh arrefidir
j i p i Jl_^l t s '^ j d U
il vele r: j^ J I Jl J *^
j^ T ^ I 4i_^_U* ^-\ l5 [ ]
{ f r )\J --
rjjlÛ & i
J-Ûll
JLi ciJjjl 4_5C_U* J l J
1^1*1 fj*
3
J -j A
.~ ^1 j 1 1 iL5*^ jl_*^l (_ / __)1

llcU 1>% * JJJ J yS 3 jb
^ . -M I-La J-""* l
31
Jt
-Lji (Jl j li lj ^ i j ^
[* *] ojls SJS-U . J ii
^ $ l j ai'V l L-jij ^ L tJ l Li-tl jl_j L-lj bLu-J jl Lj jjM jZ e (Jj jl^f*ll Jlj jlkiN 1 | < *J ^ J L jJ S
jliJJI ^ S y A j - Lb^^-lj <5 > j >-I ^ ^ J l M. [5] rrnak = "- j V jl i U l J\^ J JU b J*J_J <^&Lall o-Lc\i [6 ] Ik-l J l^ *
.5
M e tin d e Jû i^-S^Jc- dr Iz. ^ > ?C J jliJ
M etin d e d ir z.
iindekilere bedel
[ 7 ] M etin d e trnak iin d ek ilere bedel tinde trnak iin dekilere bedel M e tin nshas t 382
j l j baslm tr z .
[s ] M e
dr z.
j dr Iz.
Mesaliklebsar - Elm eri
Ij l l j
1f c _*U
* * > ^ j ^
^ -Ce-
l^ il J j
I4 j
+f'J'Z' 3
+ (>r* <_s"
J^ ' ^ o l^
<j?~
^*xs- o l y V l j J J i ^ / L - l l I ^
V* (3 ^ ^
7 **? -?
J
j*" 'r.'J 1 -^"

^ (_r ^ J I
l- f
f 3 Jl [2 ]
^ 3 ^ l ~ = - l jy . ^ il j J j l
[4]
U^SÎ ^ 4 - lii
^ L jj l y =~ (3
j
^
< > - <-)'*
l3
*
_ ^ ' J jj ^ cT1 - ) 'J _ )- J = - l
t y jJ l jr - ^ J ji ( ^ j j ^ i 'i ji c * j c y
j.e d ji?
Jo-ti-l-!; J l
jr U - ^ ^ J jr*\ '*-'
[l] ^ J l^ dir Iz. [3 ]
M etin d e <>*1" .
dir
z.
[2 ]
^ j N I
m etinde
[4 | M e tin d e
^ - O j yoktur z.
38 3
TEBRZ VE MERAGA DDALARI

Kpak Hanlarnn Tebriz ve Meraga ehirlerinin kendileri nin olmas hakknda, iddialarndaki pheye gelince Mevl Nizameddin Ebulfezail Yahya bin Hakimttayyarnin bana haber verdiine gre Byk Han [1] smail'lerîle Cibalda isyan karanlar'ldrmek zere Hlgy gnderdii zaman Hlg Byk Handan bileince askerinin oalmasn istedi, o da Cingiz Han oullar Hanlarndan her birinin askerlerini kotu, bu askerler ile Hlg beldeleri feth edince bunlar onun ile beraber kald, onlardan her bir frkaya bir tarafn ulfesini [2] tayin etti, Kpak eyaleti hkmdar tarafndan onunla koulan askerin ulfesi Tebriz ve Meraga tertibinden idi. Onlar bu ulfeyi bu ehirlerden almakta devam ettiler. Sonra Hlg lp yerine Abaka Han olunca askerler ona Hanlar Berekenin Tebrizde bir cami yapacaz yoliyle hiyle v e hudaya kalktlar, Abaka da, onlara cami yapmalarna salhiyet verdi, onlar da cami yapp zerine Sultan Bereke adm yazdlar; sonra kendileri iin bir kuma fabrikas yap malarn de istediler, Abaka ona da salhiyet verdi, (fabrika yapld) Bereke Han iin kuma yapmakta devam ettiler. Bu hal Abaka ile Bereke arasnda vukuat balayncaya kadar srd, her ikisi kar karya gelip te Bereke Abakay krnca Abaka pek kzd, fabrikay battal etti, bu olan vukuat unutu lup ta iki hkmet hanlar arasnda barklk hsl olunca dilediklerini yapm ak iin memleketlerinden para getirmek artiyle fabrika geri verildi; yardm temadi edince Bereke Han adiyle bina klman cami ve fabrikay bu davaya sebep kldlar. Elileri Tebriz ve Meragay istemek zere Mahmut Gazane gelip Buralar babalarmzn askerlerinin kl ile fethettikleri yerlerdir, onlardan miras olarak bizimdir ve hakkmzdr, bize hakkmz ver dediler- Bunun zerine
[1] lklar. z.
384
H lg nun k ardei M engkaan z.
[2] A sk erlerin aylk ve y l
Mesaliklebsar
Mahmut Gazan ben mlk miras ile deil, ancak kl ile aldm, Tebriz ile Meraga da klcm ile alp lkeme kat tm yerlerdendir, bu bapta benim ile sizin aramzda kl tan baka birey yoktur cevabn verdi. Bugn Kpak h kmeti Han zbek bu phenin hayali ile bu veraset davasiyle burasn istiyor. eyh Alddin Numandan Toktanm askerleri soruldu, o da saylamyacak, miktar bilinemiyecek kadar oktur dedi. Takribi olarak nekadardr diye tekrar sorulunca cevap olarak bilmem, u kadar ki bir kere ona ve Byk Hana Maverannehir Ham Esen Buga [1] kar geldi, haksz olarak milki ele geirdi, yolu kesti, ben milke her ikisinden de daha lykm dedi, kervan yam a etti; Boynunu Kaann itaati boyun duruundan kard, Kaan Toktaya onun ile vurumasn emretti. Tokta da her on askerden birini ayrd, ayrlan as kerlerin says iki yz elli bine kt; Numan dedi ki saylan askerler, onlara katlan kk kta ile gnlllerden maada sdr. Dedi ki: onlardan her svari iki kle, otuz koyun, be ba at, iki bakr kazan, silh tamak iin bir araba ya nna almtr. Tokta Esen Bugaya harp at, onu krd, ona tamamiyle galebe ald, m eyyet v e masur olarak dnd. Numan dediki bu memleketin arz Demirkapdanki bu nu skender bina etmitir, zerinde demir kap vard. imdi yoktur. Bura topraklarna kadar [2] ve tul rti suyundan ki bu su, Msr Nilinden ok byktr; Ve Hatay elinden stanbula kadardr. Bu tul biraz, N em se denilen eyalete kadar uzar; dediki Nemse eyaleti Rus ve frenk eyaletleri arasnda dr. Numan dediki memlekntimizin tacirleri [3] seferlerinde Bulgar ehrini gemezler, oradan dnerler, Bulgar tacirleri de ulman memleketine, ulman tacirleri de Bura eyaletine sefer ederler, zira Bura imalin en ucundadr, ondan te skenderin binasndan olup yksek bir rakma ekli zere byk bir kale kulesinden baka bir mamure, hi bir kimse iin gidilecek bir yol yoktur, tesi karanlklardr. Sence karanlklar nedir diye soruldu, cevabnda dedi ki kar v e souk eksik olmyan krlar ve dalar olup oraya g[1] Esen Buga 709 tarihinde M avera n n eh ir H an olm u idi. z. [2] V eya ancak Bura vardr. M. [3] M sr diyarna g id ip gelen tacirler z.
25 385
ne domaz, ordada bir ot bitmez, orada asla bir hayvan ya amaz, buras Karadenize muttasldrki, daima yam ur yaar, onu bulut kaplar, oraya asla gne domaz. Numan dedi ki denildiine gre skender mamureye yakn ilk karanlk da lar civarlarna uram, orada Trk cinsinden olup vahilere pek benziyen, hi bir kimse tarafndan dilleri bilinmiyen birtakm insanlar grm, biri onlar tutarsa elinden kaarlar m, civardaki dalarn [ 1 ] otlarn, ktlk olunca biribirlerini yerlermi; skender onlara uram ise de ilimemitir. Numan Kpak hkmeti hkmdar hakknda unu syledi: Bu hkmdarn reayasnn ou imaii garb sakin leridir, bunlar saylamyacak kadar oktur, en ou Ruslardr, bunlardan sonra Kpak sahras Trkleri gelir, bunlarn kabileleri oktur, ilerinde mslman da var, kfirde vardr; bunlar pahallk, ktlk zamanlarnda evltlarn satarlar, er kek evltlarn, msamaha ile, yalnz sknt zamannda satarlar. Bana Fadl terceman Abdurrahman H arzem unu haber vermitir: Saray ehrini, Bereke Han til nehri kenarna kurmutur, Saray orak bir yerdedir, ehrin etrafna ekilmi duvar yoktur. Payitaht olan Sarayda byk bir kk vardr ki tepesinde iki kantar Msr altn arlnda hill vardr; kk, etrafna ekilmi bir duvar ile kale kuleleri [ 2 ] ihata etmitir. Burada emirler vardr, klaklar da burasdr. Dedi ki bu nehir Nilin misli kadar veya daha byktr, burada byk gemiler Rusyaya, Saklaba iler, bu rman kayna Saklap lkesindedir. Dedi ki Saray byk bir ehirdir, ar, pazarlar, hamamlar, hayrat vardr [3] ortasnda kulla nlmak iin bir havuz vardr ki suyu nehirden gelir. mel erine gelince nehirden byk testiler ile gelen sudan ierler. Testiler arabalara dizilir, ehre getirilir, orada satlr. Sarayn Harezmden uzakl bir buuk ay kadardr, Saray ile Harezm arasnda H ive ile Kutlukent ehirleri vardr, altnlar rayi olarak alt dirheme muadildir. Dedi ki Harezm ile Sarayda hemen kymet fark yoktur. Harezm rtl, yz otuz dir hemdir. Azklar zikrolunan buday, arpa, dar ki buna erzen derler-burak, karacadar - ki yonca tohumuna benzer - on[1] Ve bayrlarn M. [2] M etin nshasna g re kale kulelerinin ve em irlerin m eskenleri z. [3] Saray tacirler ve T rk k leleri iin byk bir lim andr. z.
386
Meaaliklebsar
larca bu hububat yalnz rfl ile satlr, her eek yk u ka dardr denir. Bir eek yk bu rtl ile yz rtldr. Budayn orta narh iki buuk altn, buran, arpann orta narh iki al tndr. Darnn, Karaca darnn orta narh bu kadar veya daha fazladr. Ekseriya bunun narh orta narh zere buday, arpa, koyun etinin narh kymetindedir ki her rtlda bir dirhem dir, burada yemilerin btn eitleri vardr, yalnz hurma, zeytin, ekerkam, muz, aakavunu, limon ve turun yoktur. Burada eit kular ve yaban hayvanlar, pek byk ahuler de vardr ki yaban inekleri kadar olur. Burada ta madenleri de vardr, bu talardan yaplan yem ek tence releri altm [ 1] sene kadar dayanr, hi bozulmaz. Burada Hayrda vardr ki, pnar ile maruftur, oraya eskimi hasta lkllar giderler, yedi gn kalrlar, gnde sabah ve akam su ile ykanrlar, her ykan mteakip gayet kanmcya ka dar sudan ierler, artk hastalk kalmaz. Ceyhunda yle bir balk vardr ki kemii yoktur, yalnz belkemii vardr, yoksa hepsi ettir, ba kkrdaktr. Harezm Ceyhun zerinde iki kolu arasnda alvar gibidir, Harezmde yz ev yahudi, yz e v d e hristiyan vardr, baka yoktur, bunlara bundan fazlasna msaade etmezler. Harezm ardnca deirmi bir arazi gelir, bu deirmi araziye Manklak denir ki tul v e arz be aydr, hepsi de sahradr, Trkmenlerin birok kavimleri [ 2 ] burada sakin olur, bu arazi ile Ceyhun arasn Akbalkan adl Horasann imalinde bir da ayrr. Harezm Horasan ve Maverannehirden ayrlm bir iklimdir, her taraftan susuz ller ile ihata olunmutur,hududu imal v e garpte garp memleketleri hududuna muttasldr[3], cenup ve ark taraf Horasandr, Ceyhunun iki taraf zerinde kasabas imal tarafnda Harezm dili ile (Kt)tr ce nup tarafnda Crcaniye (Grgene) vardr, bu iklimde nice ehirler vardr, Harezmin ilk hududu Aml velye den Tahiriye denilen ehirdir. Ceyhunun her iki tarafnda da mamuriyet imtidat eder. Bu memleketin padiahlarnn k laklar zikrettiimiz gibi Saraydr, bunlarn ve btn Turan
[1] V eya iki yl M. [2] V eya Y ecil ve M eciin. Tel. z. V eya b irok adam lar yahut Burcanlar M. [3] V eya O u zla r hududuna M. Garp m em lek etleri Bulgar, Rus, erke, K pak ve ardnca gelen m em lek et ler. z.
387
Hanlarnn v e Noyanlarn [ 1] yazlklar Oruk da denilen bir dadr ki uzunluu in hududundan garp hududuna kadar olup Septede nihayet bulduu Bahrimuhitte biter, Akdeniz de orada biter, dadan ayrlan btn paralar, T u rann sair topraklar bunun cenubundadr. zbek memleke tinin mecmuunun hududu tul itibariyle arktan Harezm Dergmndan [2] Bakrd'a, arz itibariyle Harezmden Sibir eyaletinin en ucuna kadardr, oradan Samur, Sincap getirilir; Sibir, Saklab beldelerindendir. Dediki bunlardan sonra asla mamure yoktur. Dediki ora ahalisinden baz kimseler memleketlerim izde afak kaybol madan evvel gece abuk gemekle sabah oluyor, bu halde ahalinin namazlar ne olacaktr diye dedemden sormular d. Dediki bu lke Harezm ahlardan Cengiz oullarna g e ince Harezm askerlerini haliyle, tmarlklariyle braktlar [3], babalarnn ellerinde ne tmarlk kalm ise oullarnn elle rine geti [4]. Dediki emirlerin eyaletleri vardrki onlar arasnda ylda eyaletlerinden gelirleri iki yz bin rayi dinardan [5] yz bin rayi dinara kadar iner. Ordu neferlerine gelince hepsine msavi olarak halis sikkeden 200 rayi dinar verilmektedir. Bunlarn kyafetleri ise slm devletindeki Msr ve am askerlerinin kyafetlerinde v e buna mnasip bir kyafette idi. Fakat imdi kyafetleri Tatar kyafetidir; u kadarki deirmi kk sarklar vardr.
[1] ehzadelerin veya u lu larn n M. [2] H arezm in lk hududu olup Ceyhun kenarnda bir ehirdir, i-djy**. z. [3] H evarizm ah lar zam an n daki h allerini m uhafaza ettiler. z. [4] O u llar buna varis oldular, tz. [51 Dinar, s ik k e li altn dem ek tir. Bir M ool dinar 6 Seluk dinar na m uadildir. 100 dinar g m 2 5 dinar altna m savidir. R ayi dinar, gm dinardr ki altn h esab iyle g m dinar dem ektir. Bir gm dinar 6 gm dirh em e m savidir, Bir d irh em 6 denk, b ir den k 4 habbe, bir hebbe 4 b u da yd r t.H.
388
METNN ASLI
J jlU
,Jj!J ^
Jp ^
V j ^ > L L
->j /
j'
y -i H Uj 1 $ <J_-1C^VI
^S d-c-
jU J j l D -] (^jUaJI ^ i - l (jr j io ^
/ cZ$ L*_S
J jL k ilI jl^ y
4*^ j ^ - u*
Îs'-o
y * "V 4 )L
1 ^ 0 jL>-
Jl
^ iJ jL fl
^ j j U jl^Ci jlla Y ljj* ^laS ^VcjjJ ^ -l 1 y ^ ^ ^ *3 J jy f jf (JUtJsM * - *4*- j r 6 *** -\>>^ V yfr 1 ^ 1 *
j|jk > j *S~'j
^y-llaL >_)l
j
ôl&- l i l 6jJj c i l b j ^ ^ ^.-m I 4 Â c- I ^

j
(_j\ IjU^j <-
y~^ * ^ --a ^ \ j l * U > l| p.^3 A-i^l V oll-^""*"^J

j
jllaA U t jrjl*_i.H ly. (j^Ju-*i j Ll>-^Ci 1 j.Lzjlj \i 1 l i 1a S *j
L ^ j j l^y~\ j ^ j jj^ j V V lr j
s l U ^ l cjjup ! [2 ] ^ C u â>-1 1 jLl>- jjJJ (jljlc j 1 j
<r_U
o l a J jll îUr o j li ** l ^y> o j ^ oljl^j jy
Ia5 1 ^.3 I j L i U
^4^_J 0^1=* Aj ^_c^pjJI . a * ) U j^ -_ I ^y1 I!
Û al...11^1
A>Jt>-l lC j o l ^ r l l V
--'1^ VI mil
JVs ijl>- Llac-l
^-Ui diji jiL U i jjr ^ r .. 1.11
\j
X^,_j ^ JU il ^
' ^ y ,i j j y
(jH (J *V I
IaX > lJI-^1(3 ^ *^ J 1=^)1

^
^* Jw 5 [^]
l]
\j JLb
l^]
^ y
j^ X -\
O yt> B _^l5^ JV 3 4.^JS-
U-*j
. M etin de | < - - lt> 2 dmtr. z. [ 2 ] M e tin d e JJu > l* S-î 3 ] -r m etinde trnak iin dekilere bedel _ r ^~\cji>
>SJL-ll baslm tr, z. dr. z.
389
A lto Ordu tarihie ait metinler
(jlL a l_+* liJ L * *I

j
jUJl J^j
^ j> - [1]
d J U J L l. j=-' ^ tJj
a > \
Y ^c-IY Jî [2 ] jl liJl 4 ^ -L U I *u j

A f-
j-ic. y ji_u Jl
^y>
aJI
4 Jli j l liij Jl jl l J l
_-^ 1abj
jU Jl
JG
V ill
(j* y~_j 0^"^-* *-^ 4_f-l^jailj J j ^ l
1jj>-1j
L - l j d A ^ j 0 ''> s ^^ r ^
^(^ cj'-j'1
\*~\ c T j A j
J ^ ' j r 4 e r 'J j 4
1 a *> (jl*_*Jl J
^
J ^ j A )-J -lj^ * k_jL ^Jp^ 5 *$ I ]
jojIc
^Lb âi 4 _ A c - j~ j2 ^'J

j f ^ j
j -* _ * j*^ \ tVi-j ^jA 4. 1 -L* (
{j* d
c i' ^
j
^J-^ *U y *
s*J
(JjlaJI
(jUjj[13]
1a_fe
^ j J ^ .* l3 .-g l Jl l_lJ-l j^j 4 ^ -Ij jj^j

^ ^ ^ Jk
* ^
J'
Jl j^^L_j [H] jV iJ u c. jw * j j j ^ V [10] jU Jlj jl*jJlJ3 J1c^c 5 -^ j ^Y [12] ^p _ j)

JU1 jLLl i l J p
jl^ Uj^j
Jl jj^l-4 jU*j^^ ^ .r-
[15] _ * i . [14] ^ ^llajYj j l ^ j l i V JI^V

Q~gZj> Û(?l
jJ -C VUt- ^
^
olJ dill ^J-Cp

3
,jj s oi.uy 1
vl> *j
o^ -1
Vj
^^_Jllj*C '
jl
JJj
jUjJlJU
[16] ij^
djp
^_^Jl
ÂU'Vj Ijjp j*li

^ J-*
L^l 1 \ .j^ 3
(_1j\-^jJl^y
4
,
o L U U 1 JL^- J T ljl
[l]
^_w la,
m etinde ^^1) dr. dr.
[2]
T elfik u la h ba r.
M e tin dr. M .
nshas da
jliJ l 4 jiLL> ^ ne g r i
z. [ 3 ] A ya so fya nshasnda
^11 ^ * 1 ^
ne <-uJl yoktur. Y a ln z
dr. M e llif
trnak iindeki cm lenin K a lka en dd e olduunu yerinde 4&LLJ! jS I ^ A u ^ J halde ^ j l dir. Iz . [4 ] [ ] [9] ^ m etinde ( ^ A. [7] )
tasrih ediyor. M e tin d e tl^ U l yoktur. z. [5 ] L - yerine
^ IrM,
J*y A , her h alde

l'j% jU " K . [ l 1] K
M. da.
[ 8 ] H er jU U Ijlf j K.
jS~ K .
A. [ 10]
il ve olunmutur. M . [ l 2 ] A .
a jty dir M . [ l 3 ] c5> - K . [ l 4 ]

bir de
U j j A . [ l 5]
da ju*5 il ve olunmutur. M . [ l 6 ] *. M etin d e 390
>UI vardr.
Mesaliklebsar
dr*' J j !*-? jlC^ jU e - d .l L lj JajtJlj [3 ]
(J 'y -J 'b ^ ^
f ^ ") ^ \ 4 -fj Jljrl Sli jU ^ J l ^ -u j ^y <^JjT ^*=>-1^? ^
^
J L-1 * Z j\ J > i jjj
dr* jj>^^, -**
jU jc J IJ l ^1 j / 'j e_/
j*s
jr , j - j j
lj j ^ - ^ V .i ....*
J l< - ^ < j^ J*L- J
lû_j
^ jV j!
V j < jc J l j j j
l^ 3 j
^jc- V I ^ - '- a j^ jl jL a ^ jJ l _r^
'f ( j ^ J ^ j
(j* J ^ la il^ -x = > - j M ^rr* 0^ 4 -5*0 A)IAc- J c - ^ P (a .) o l y '*
^_^-1
j~<s ^J ^yc
t ijjll JJ""" y-tijaL j j jo i jj.s T Jl O-J*
(j^ j^ t j ( j ^ j
J (_j-aLI) [^1 j l j U a l i ^ l i i 1-u.j j ly- _/!i j *^1 ,_J (_^_J J3
[^ ] ___&O J^^-*1 [ ^ [9 ] j j C j *
[S K ^ y ^
^ L ^ ilj ^ l^ -!
<Sj^ 3
L jl
j f ~'
t^JLâl I Jj-aJL# ft " ,^ O jJ.1
I A * J -^ J
l-*w* ^jA [1 3 ] Jc-
aS*J
jVr>s j\j>- (J
[l^ ]^ j^ - V l j i v^.
J o_^-JJ
J U ^ l^ y J Jl
^ [ ^ ] (J j
f-L j _J
r^ jb -'- > J
[1*7]
C^S^jaJ
O A
[^ ]
(3^-5
*^- -A -*
(jl^JJ
-?
[l]
M e tin [4 ]
nshas ^ - I J l^ - l A. J -l olcak z . [5 ]
dir z. M e tin
[2 ]
^ jM I A .
[3 ] z.
<J*
jlu ll
A.
nshas < L!e dir
<31 jIc j;L il

<Jli 1^1 Luo5 -J j ilve olunmutur
frLlc j
J M 4J I JS^JI jl^cl j l J t z ^ iy -*L l ^ i y telfik lih b a r z. [ 7 ] K . da
-j l i . j_ ^ l ba dr tarafna z [9]
M.
[8 ]
m etinde va rd r Iz.
- t l^ N [l 0 ] K. da
metinde M etin de [l3 ]
djS^j
yerinde
<-i dir M .
[ll]
dmtr z. <5^
[ 1 2 ] ijJ I j j J j j jUdUi^k^. < 0j U jL kobya eden
<\s~$
subhula a z.
M etin d e [ 14 ]
den sonraki
tarafndan [l5]
katlm o lm a l Iz. Subhula a m etinde Iz. [l6] A.

j
Subhula'a m etninds
dir z .
Z-j yazlm . Mennes salar hep m zekker sigasiyle baslmtr K. d r M . [l7] JjUaS K .
391
W Lyjuu
(Ji i j o-i^> f Jlj J iJ l I j y J j i U ^
jCc-
A ^*t l *~ e' * y ~ \ 'f * ^""'-J5'- ^ J -5 j ' j * ' c l * j j < j i3^J^\

3 U *^ J
j j V I fjS z JU J i j 'l j V l
j l i " I J ^ ~ _j lJ^T j U - ,_U- y
j f
jv * -l)l 3 jj-U I
J j^ J i V i ^ t ^ li
[^]
X > jljl
^ J J -x 5 ^ "
^ L^j j^ jl^"l "C *T j J ^ m ^*A ^ J A j [^]
j l)_ t -^^
j^ J 'j
0_jî
* "* * ' Ov ~ ' lj!\ ^1 JA1 [3] jjJ3
1^ 1 U*j-a> ^
jij^
0Uz^_5
[S ]
J l _Xcl J5^
-p
[7 ]
^ [9 ]y v i j ^ i f
j j 'i i _y,~ ^.3
u - j ^
j i w f U y a>.j.v i - C -
^ J
^ O ^ ^ > ^ y~ fT
^jA j S
^l U _ ^ J jr~j> 1*Vj
C * J o <U_ 5
^ '*
di]-k5 ^* Jff-
I d-^ 5 O ^ .
^>Ci~ jjAl ^ j \ l o ^ ij *jj-^ ^ j l [^ 2],jp.JJ\ ^ 5jS^ f \ 'Ij=- Jlc-1 l)UL (Jl < *^ -1
V. ^ *^ 3
0^3
[14]
Lf"j j^*'lj> - 0^ ^ a j^r f *

V iT
^jJi s- (J îla aJjj-J w-iU- J5^
<i-a$ j^=^=>- (^-le[ 1] L^_ jr U m etin d e A. [2] OjU- K . [3 ] ^ -J j)
^>J j U l _p- 4-5
<->y-^- 3
[5 }
A.
^ Ir
[4 ] ? - r A.
^2 C^] [10] dir.
Subhula a A. [7] notunda o jv ^ A. ?
|*jjlj=- ^
-^ -Ijr f- 'U^ 1 [8]
^r J 4 Jl de B elki
IjL. K . I d r dr M .
da il v e olunmutur 2. [ 9 ] [11}
Subhula a m etinde
\j^s\ j l
[ 12]
M etin d e r l ^ iV lj cJ^ ' > dr z. il!i ^ jljJ I J
Subhulaa m etinde okumutur. M etin .
JL-Jl dr.
Q uatrem ere
j /
Telfik u la h b a rd e
K alkendi kesdirem iyor. [13]

392
Yec ve M ec T rk oruklarndandr. okumutur M .
ibn ilesir Iz
jliL j
A. [1 4 ]
Quacremere i ^ i l l
Mesaliklebaar
J '= l" J (3*^" [^]
j-^*
^lVl ^ lo -J j
^ _-*
(_5j
j^l(_3j 4 -O j'^ l iJjl l> K -X lCj [^] J-*l J_ \C AjÛaJl ^.^j^jl^ < _ y**^ (]/ * ...\ J ^ j ^jjl^>4 _Jl*1 1a J J fc Jjl p] '
L5rl* -C f- Ja^-1 ^ J ^ *
^L-a . >< )îil (3^^ -A_^ (J--^
(j* ^ ^ j - 3 _î 'i i' ij ^'tlr* f3j'j=" ^ ^J3 ^ j ^ 3 ^ 3 '

jli-aJ 1 ^ ^ j ,_ jU > tlJ lj j j J l lyv* [^J
JJ-^J
_^-"L^JjÎ ^<3 *j
l*is (J5 t_j-J J l L-**j
Lis
p l"
1 îLaj
(_ * *o
^--iJ 1
^
1 -xlc-
1 a p ^ t
jJj j-^l A^LoJ.1

b-K&
o^K^
lj
Û-
j^ L s > - ^
Jl A *jjl j^ !
o jl
e-l^VljJli t ^ ] aÂ _u .1 a --j j&y) tll-^

jL o _ jJ l
aTU
[^-1 tjlj ry-lcU a s!

<11 1 ( j [ ^ 2 ] oJ^
J l c U ljjj^ U j
Jp 1 ^ 3 ^4 )^ = -J l Jp ^j*
y~s* tjj
JJj* V 1 p ^ -* -Aj-V
jl~o lÛ < 1 !l ( j p~*
'u # ,S 3
J l3 J i-1 UJ ^ lj
a=-1j j> 3 [13] A \j \ \
4J-^ t3 ^ U J lj
p^j
^ lj
^ L *j
^ 1 VI jld l
. JjX jli-2?
[l] V V [ 5] [8] =
muceml - buldan z . V L tU jL *^ z. [3 ] o M.
2}
m etinde A . A, [6 ] J d i r [l 2] dir, ,3 r*^
da
U jLj
tercede
[4 ]
dorusu A. [7 ]
budur M, o U jj A.
M e tin jw
imls Tj dr ki [lo]
mana bozulur z . M e tin nshas ^
A. [9 ] J c j A .
z. [ l l j
M e tin d e
trnak iindekilere bedel * L 'l dir Iz. [l3]
j* V l_ jA ^
d ir z .
j^ o m etinde a j > I . J ^
p ^ T j dr Iz.
393
M e tin d e trnak iin dek ilere bedei
M EN K K A A N IN KAANLII
Zamann bir teki' olan eyhimiz emsddin Isfahanden Cingiz Han oullarn sorduk, dedi ki Cingiz Hann drt olu oldu, onlarda Cci, aatay, Tuli, Oktaydr, Cci babasnn salnda ldrld [1] Cci evldnn en by, en sayn idi. Cci evlt brakt, bnilhakim dedi ki bunlar Batu, Urda, Bereke Buvul (Tuli) [2], Cimtay [3], eyhimiz emsddin dedi ki mehur olan Batu ve Bereke Ccinin oullardr. Bunlarn babalan ldrlnce babas Cingiz Han onu Kpak sahra sna ve onunla beraber olan mahalle tayin etmi, ona Erran, Tebriz, Hemedan ve Meragayi katm idi. Cingiz Han taht kk olu Oktaya, Maverannehir v e onunla beraber olan lkeyi dier olu aataya vasiyet etmi [4] Tuliye birey vermemi idi[5]. Oktay babasnn tahtnda mstakil oldu, Cci olu Batu dedesi Cingiz Hann babas Cciye verdii Kp ak sahrasiyle onunla beraber olan lkede mstekil oldu. aatay kendisine ayrlan Maverannehir lkesine mutasarrf olamad. Sonra taht sahibi Oktay vefat etti, ondan sonra olu Gyk, Han oldu. Gyk kt, cebbar, mtesallit, nefsi kuvvetli idi, babasnn oullarna hkim oldu, onlarn zorla haklarn dan geldi ; Batu ile inada kalkt, Batunun elindekini ekip kard, Elktay adl emiri Errana ve onunla beraber katlanlarn geri kalanna [6] gnderdi [7] Batunun valilerini yakala[1] Cci 624 de lm tr, yok sa ldrlm em itir. N etek im Kalkaendi tasrih ediyor. z. [2] V e ya M o o l Ccinin veya C in g izin olu olduunda ihtilf vardr, C in g izin o lu olm as ihtilfhdr. z. [3] eybanilerin babas olan eyban yani oban (oban), Berkecar, T ok aytim u r da Cci evldndandr. z. [4] Aada K alkaendinin beya nna gre C en giz H an lnce M avera n n eh ir ve bununla beraber olan d ie r eyaletlere de Ccinin olu Batu m utasarrf olmutu, aatay vak tinin en ounu O k tay h izm etin d e ge irir idi. z. [5] T u li baba oca nda kald. z. [6 Azerbaycan taraflarna (T elfikulahbar) tz [7] nk bu eyaletler de Batunun va lile ri vard, tz.
394
Mesliklebsar
yp kendisine gnderilmesini emretti, Batonun valileri bunu iitince ne yapalm diye Batuya istizan mir bir mektup yazdlar [1] Oktay olu Gyk tarafndan gnderilen Elatay, Batunun valilere verdii cevaptan ev ve l geldi, onlar G ye gtrmek zere yakalayp kollarn balad [2] ayni saatte Batudan valilerine Elatay [3] kyamedp kolunu balyarak kendisine gtrmelerini mir mektup geldi. Kollar bal bulunan valilerin taraftarlar kyamedp valilerin balarn zdler Elatay [4] yakalayp kollarn balya rak Batu huzuruna gtrdler, Batu da onu suda kaynatt [5]. Bu haber taht sahibi Gyn pek ziyade gcne gitti, onu byk bir i yapt, altyz bin atl toplad, [ 6] herbiri dieri ile karlap vurumak zere hareket ettiler, biribirlerine yaklatlar on gn kadar mesafe kalnca Gyk han apan szn ld, Gyn lmiyle Gyk ile beraber bulunanlar strap iinde kaldlar; sonra hatunlar v e emirler Batu ile mektuplamak hususunda elbirlii ettiler. Batuya Gyn ldn, tahta en lyk kendisinin olduunu [7], artk dile diini yapmasn mir bir mektup gnderdiler. Batu benim ona ihtiyacm yoktur, ona Tulinin bir olunu gnderiyorum,, dedi, oraya Tulinin olu Menkkaan tayin etti, kardeleri Tulinin oullar Kubily Han ile Hlgyi gnderdi [8] Mengkaan tahta oturttuktan sonra dnmek zere Bahadr[9] askerlerinden yz bin svari ile kardei Berekeyi Kotu, Bereke Mengkaan yanna alp gtrd, tahta oturttu[10] ve dnd. Buharaya uraynca tarikat piri Necmddin Kbrann mritlerinden eyh emseddin Baharzi ile bulutu, grt.
[1] nk iin aslndan haberdar d e ille r idi, apanszn olm u bir i idi. Kaann buyruuna da boyun e m e k g erek idi z. [2] nk Kaann bu yru u zerine teslim oldular. z. [3 - 4] V eya Elatay m ayeti ile beraber. z. [5] Yahut scak suda kaynatt, yahut onu piirdi yed i. T. H. [6 ] Batu da asker toplad. z. [7] nk C in g iz o u llarn n en yals, k u v v e t ve evketlisi, rey i ile ri g ele n i idi. z. [8] G n d erilen ler ara snda kardei A rtk B oad a var idi. T elfik u la h b a r z. [9] Ordunun ce sur olanlar M. [10] u kadar ki Oktay Han e v ld n n buna rza gster m em eleri y z n den iki sene clusu g eri kald. Bunun zerin e Batu kardeine inatlara k rl k olarak M engkaann tahta g e irilm e s in i ve kar duranlarn ldrlm esini m ir b ir m ektu p gnderdi. A rtk p ek az hari olm ak zere inatlar inatlarn braktlar, bu i te b y lece bitti. Telfikulahbar. z.
395
Baharzinin sz ona tesir etti, nnde Mslman oldu, Be reke ile Baharzi arasnda lfet perkiti, Baharzi Berekeye Halife Mustasm ile mektuplamasn [1], ona biat edip hedi y e gndermesini tenbih etti. Bereke de Halife Mustasim ile mektuplat, ona hediye gnderdi, her ikisi arasnda eliler, mektuplar, armaanlar, hediyeler devam eder dururdu. Mengkaan tahtnda mstakil olunca Cingiz Han'n, aataya yapt vasiyeti yerine getirmek iin aatay evldn Mavera nnehir arazisine Han yapt, aatay, vasiyet yerine gelm e den evvel lmt. Artk Mengkaann sz ykseldi. Ona Kazvin, Cebel eyaletleri ahalisinden eliler gelip Mlhidlerin [2 ] kendilerine yaptklar kt komuluklarndan, zarar larndan ikyet ettiler. Mengkaan Mlhidler ile vuruup kalelerini almak, devletlerinin kkn kurutmak iin kala balk bir ordu ile kardei Hulkyu onlarn zerlerine gn derdi. Hulk oray zaptedince kardei Mengkaan Halife lkelerinin de zaptedilmesi iin tevik etti, o da Hukya izin verdi. Bunun zerine Hulk yrd. Cci olu Bereke bu haberi alnca halife ile aralarnda lfet kuvvetletiinden dolay bu hal ona pek g geldi, kardei Batuya Mengkaan tahta geiren biziz, buna mukabil bize ve dost larmza fenalk etmek, andmz bozmak, emanmz ayak altna almak, halifenin memleketlerine saldrmak gibi hal lerde bulunuyor. Halife benim dostumdur, aramzda mektup lamalar, muhabbet balar vardr. Bu ite hafi olmyan bir irkinlik vardr dedi, v e Hulgnun fiilini kardei Batuya kar, takbih etti. Bunun zerine Batu Hulgya yerinden ayrlmamas iin haber gnderdi. Hlg Ceyhun rman gemeden e v v e l kendisine Batunun mektubu geldi. Artk Hulg Ceyhunu gemedi, Batu vefat edip ondan sonra kardei Bereke padiah oluncya kadar maiyeti ile beraber tamam iki yl yerinde durdu, Bereke tahta gem ekle Hulgnun tama artt, kardei Mengkaana Halifenin memleketleri zerine varmak hususundaki azmini yerine getirmesi [3] v e elinden memleketlerini koparmas hususunda istizane dair haber gnderdi, (Mengkaan bu bapta ona izin vermedi, Hlg garaznda srar edince) Mengkaan da srar edemedi, emelini
[1] Veya dosluunu. K. [2] E lem utdaki Ism aililerin , Sabbah hatm ileri nin. z. [3] V e y a M en g k aann b u yru u n u y e rin e g etirm esi. z.
396
Mesalikiilebsar
mnasip grd. Bunun zerine Hulg beldelere girdi, Mlhitlere baskn yapt. Batuya v e ondan sonra Berekeye ait olan Hemedan diyar byklerinden yediy z neferi Berekeye muzaheret ve gizlice Hulg ve Mengkaana kar hareketler ile itham ederek hepsini de ldrd, ehirlere uzand, Kpak sahras zerine yrd, oraya geti, orada gn durdu, bir kln erine rasgelmedi, drdnc gn svariler onu anszn bastlar, Bereke ordusiyle, askerleriyle onlar inedi v e Hulgyi felket kaplad, kama bile kurdu, yannda Sntay adl byk bir emir var idi ki Iraktaki Suntay torunlari ona mensuptur, Hulgnun atnn ban tuttu. N e r e y e gidiyorsun dedi, sonra adamlarnda vuruma kzt, Hulg ise geriledi, hatt kendisiyle Bereke arasndaki Kur nehrine kadar vard, Berekede geldi o da Kur nehri zerinde durdu, nehri gem iye bir y o l bulamad. Hulg geri dnd, beldeleri fesada verdi, fesat dalgalarnda yzd, adetini yapt. Bereke han ile arala rnda dmanlk ku vvet buldu.
397
M ETNN ASLI jl JU jU^J^J

^ ^ 5 l (j1 ! J li I j V j I
J w j llr n . CJU- -A J Â S^- J

<~^~3^ f 3
(^*
l j^ j
**}
j' -Jj' ^- Jr^-^

(-5 c^ >? J-^5
^ 'j 3
& * J3
(jlst-fijl
^=~i* J ls * X Sa _ J *1jl -
^] jKj
^c )* ^
f l , ^ ~ '^
jU-aI _ J _ j o j_j^T j l jUJ,_jU J^<ju *U j
c -lv ^ J jl-^ j _ /j^'j j ^ aJI^jUÎj

a^ J j T
j_ ^ j j l j
jl
O .A j= > -
L^~3^~
(j* Plj* l*
0^ *
^ "J^1 ^-^"
V d *
[5] b r (Îjcso_J j--u j tiA U j [^3 C - = J ld l!l*

^ 3
(^ lS ^ jl *^jU
jt* [6 ]
4_^JjT
4]
^5 ol ^ ^ J c - ^ 5 C i- ^jJl^y U *L _1 * ljL>- I j * } U - j jKj

j^ (-5^ \ U j <J \ i t^ y \ j A \ _* ^ 1
y
3^^ -j^C
Jl
I
- ^
d lU y \
y L ^j\y J l *
jji u
y f ' jj*
4*1 ^- ^
i)^ 3*
a J j ^ ^ L * l
j j f - j A - L ^ V l _j*1j j l
^y ' j l
aJ 1 *\L?"j
y 1 ^_J^ i j t - J j y \ )
ile
o-i j j j [_^1aÎ-I l i i - j: 4jI_j>
v-V_ Jl (j ( 3 j
j ^l-\^~i'l I
[l] jla e -
...*1 j
A . ve K. [2] Jj/A .
^ ^j1 j^2 I ^l^ll

J/K.
Ajî
K. [ ] A. J [4 ] y ~ l ^
[i]
M e tin nshas eksiktir / b J i - I j ile ik tifa olunmutur Jz. [ 5 ] L A . da il ve olunmutur z . L S 'J ljc ;r^ m etinde
-jrj^^ ^ j 'i '
t-L -j ^' JJ^
*SAe Iz. [ 7 ] j - .
^ . i d l i j j l j dr z . [8 ] ._*> m etinde l ^ b U i
Ij-'V A . [ l 1]
p5S-jt-IJ- J c [ * ] j y i M e tin d e ll yoktur z .
d r [ 9 J M e tin d e o i ^ j " d ir z . [ l ] [ 1 2 ] M e tin [* ] f i * 9 8 nshas I^ J> dr z.
K, dr z ,
Mesaliklebsar jf-_) [ 2] i) ^ \jj> U i [ 1] U l ^S I j ^ 3 ^ - J\
_jliT LU 4ts_j j >~Î (3*^

^< ]_ ) *
j* - l y> * 3 A {^*' J oU-l _>>L -A^-S i S j j Z - Vj\ (j* ^ 3^ U i j 4= - j [6] J f-
{j*
l aTVjl^ [3J *- * -d
V^jj ^s-
\^-
i l ol *
q
[*^ ] fil *j-- C (j 4^-r|>S ^cA^-U-V
o_^-* ^Îc- Ij <J| Ij.-r
(> -l_ ^ -| ^ j Ja-5 OS-
i**J M 4j J jf"V y > j
Ij jJIS o \ j l
j l s & K i * y~\ <* _H=rj
C J
aS~'j
1*^1 4 *5- ^5v -*^*ll
^jA (J"J9 , _aJI 4jL* [^]
^= L y=r \ (_ jl^ y * j =*** ajj>U_ _j c j^ j
A_*i>-9 A j *>-y <J^ c/*
< jJ J l t lr ^ '
A-JljLil o - i- i j j <_j^r
O - * ^ ^"j o-X ) J f- t11] ^*-ls [^^3 oJklf^ J L lil [ 1 2 ] 4^ , ^
^=xiil J i ^ l U
j \ ( j \ jlo -
^ a p r illj
U\aviA c- j
_? -v=-l j o-i>-^>Ul a=-^>U1
*j '
J lz ll [^ J
jj5d^.j JL-l ->^3 cf 5j?

^
(j > V _ ^ ,U-1 [-t ^] p J l __1 t^ J
(J- j ^
j
^ j
j ^4 ^
^5
t ^ l <s 4 (ji\s
[l]
f"\ jf-
4jji-i t^ y iiT j-i
<^-V
va rd r M .
A . da jlL l ilve olunmutur. K . da .UUL* yerine ^ da ona bedel telfikulahbar z. nshas [3 ] . j\ va rd jr z.
[ 2 ] A . da < 1 ^ yokrur M . nshas *_) dir z. [ 4 ] * Lyoktur z. lJUJ [6 ] dir yoktur i- lj dr z . M etin A.
[3 ]
M etin
[ 5 ] T elfik u la h b a r. Ol 1>1 j< * d ir Iz. K.
m etninde [7 ] ^ M etin
<b_js^lj
dr Iz . [9 ] [l 1]
D orusu m etinde nshas [l4]
M e tn in d e
yalnz
^____ ^
K.
va rd r [l 3]
z.
[10]
[ l 2 ] *Vlyr
m etinde (.jl
T yuktur z. [l6] trnak
Subh. m etinde
yoktur z . [ l 5 ] M e tin nshas Us dmtr Iz . [ l 7 ]
_^b dir Iz . T elfik u la h b a r
T elfik u la h b a r metninde ^-U ^ y - l iin deki bu ibare metinde
yoktur. z . 399
0^3
[ 4 ] 4j [ 3 ] g
i [2] lI CP
9 lj> - l* j
ll^l
^ - y>- fjf
J A fi* ^L [1] C ^ A J ) Jkj

^jj>
lw*l _j>L < ^ -V
A aA ^ -1 fc jliT jl ^ys
c-3j
(ya J L * '3
[~^ ll-5^ (jl JJ

< S j \S^~ a < C ij J ^ * 3 3^5
[ 6]
Vl* \j& (_ 5_ J ~o$y* j l ^ V y > Jl y l
ll_^j a M- a j *
Vy> J*s y l j^r*c->-
Jcjl J_ y l
(JO^ 4** ^ j 4 jh j^ i^ lflls j*^ -1 3
Jl
f
^L_JÎ
A i-^ > n 3 *A j0 <5^/ 0

t^J 4 _ C [9] J^
p Y
J*^ ol*
jl^ 1(3 Vy* j ^ = > l jls^d* ^ jil*_
^ 9 4 ^ * l^l^/ulj <-ii-l < \ jT J l-2 3 Vjj J=-->j < J t4 > U 5 < -i jA ^ j
-i j^Ji tiuj ji-*-^ jtf\ ^ j j& 4 j6 i*jw- [io]
ij sj^-y ^33 j^^j
j\^J-j jT*)Ijfi> Jc- lA *LlW [ ] 4 S~jr l V^ <$0 J^ f y l J\ l^^-ij -i -> a *j j^JI^ Aiolj ^ 1 ~ J (Jj^ <u;^Jl ^
3 ^ 3 ^
l*A $ ^jl x-*)i ^ > 1 1 j ^ I j aJI l-k c-j j ^ o_/I-J o j l j j j * " ^ 3 ^ aJ1 ' tj _[ 12] ^li_
[13] j> c \ cj^
,j.l 4 Jlij
"
V_j> ^
u f j cf^ J.
^ *'j j ' t ^ * * V*'

jd l
(J^ 4 - ^ 3 >U-j a^/ <>.j < 1 * . ^ C l l ^ jU> ,j=- _^ts *,\j?\
jl Jjl jL-- (_ 5 plcj
jS^ V
Ji
'
Â aJI
*Ja^-
> JI
A li*3 j
J &* 3
[l] [] [5] [7 j M e tin
M e tin
nshas I i * Iz.
^ J -} [4 ] A. [ ]
dr. Iz. [ 2 ] da l
M e tin d e
dlij dmtr. Iz. M.
nshas o
z. [ 9 ] Iz,
400
r ~~*3 m etinde trnak iin dekiler yoktur. z. [ 1 0 ] M etin de ^r l j baslmtr.

m etinde JJ.1; dir. z. [l 2] (^ L A. [l 3]
[ll]
j>^~\ A ,
B LK KISIM MOKTEBELERN TERTBNE DAR.... RAN VE T U R A N D A VE ONLARI VELYEDEN FIRATIN MECRASINDAN GNEN D O DU U YERE K ADAR ARK EYALETLERNDEK PADAHLARIN BYKLER
uras bilinmelidir ki ran, kisrlar [1] lkesidir ki Frattan Belhn bulunduu Ceyhun nehrine kadar, Fars denizi ve civar olan Bahri Hindiden kulzm yani Taberistan deni zine kadardr, buras Hulglere gemitir, buraya Heyatla lkesi dahil olur. Heyatla [ 2] Mazenderan ve onu velyeden beldelerden Geylnn sonuna kadardr, buna Geyln, Ceyln ve Cyil eyaleti de denir, Taberistan ikisi yani Mazenderan ile Geyln arasndadr, Mazenderan arknda, Geyln garbin dedir. Turana gelince buras da hakanlar diyardr ki Trk Hakan Efrasiyabn elinde idi, buras Belih nehrinden vasat semti zere gnein doduu yere kadardr, cenubunda Sint, sonra Hint eyaleti, imalinde Kpak tayfasnn bu lunduu Kpakili vardr. Saklap erke, Rus [3] ve Ma car ve mcavirleri olan muhtelif mmetler hep imal sakin leridir. Bu Turaniline ok lkeler, geni eyaletler, uzak ml hakat, saylamyacak kadar muhtelif mmetler dahil olur, Gazne, Bamyan, Gur, Harezm, Kpak sahras ile Buhara, Semerkant, Sut, Hokant v e saire gibi Maverannehir lke lerini iine alr, Maverannehir ile iaret olunan nehir, Cey hun nehridir; bunlar iine ald gibi Trkistan, Urusane, Fergane Balasagon, Taraz, Sayram beldelerini, Cingizi ka ran, ve arslan yata olan Karakuruma [4] kadar be balk,
[1] Acem padiahlar dem ek olup H u srevd en arapaya gem itir. z. [2] M esud M rucuzzehep de H eya tlayi Buhara ile Sem erkant arasn daki Sut ahalisi gsteriyor. jM u -v M avera nnehir slm tabiridir, E v velce buraya H eyatla bild d erler idi d iyo r z. [3] M esud Ruslar T rk cinsinden gsteriyor. z. [4] Karakurum eski U y g u r ili m erk ezid ir. z.
26 401
Altn Ordu tarihne ait metinler
Elmalk [1] gibi Hatayilini de iine alr. in ve Main [2] eyalet leri bunun ardndadr, bunlarn hepsi de byk byk dev letler, toplu ehirlerdir. Padiahlar byk sultanlar, erefli hanlardr, Tanr bugn onlar islmiyle mkerrem, Pe y ga m berimiz Muhammede J-**' ^ tbi olmakla m erref klmtr. Hudutlarn toplu tutan, messeselerini tesis eden hane mektup yazma resim ve detine gelince Ebu Saide olduu gibidir. Mektup en byk Badad kdna yazlr, ktta ilk nce besmele ve turalardaki det vehile sultanmzn lkaplar doldurulan altnlar ile yazdrlan parlak bir satr hutbe [3] ile balanr. Sonra hutbe tamamlanr, lkaplara gelinciye kadar * * > . [4] ile balanr. Lkaplar unlardr: dir [5]. U J-JI V ul onlarca hakaret etmek v e aalamak demek olmakla bu lkaplar ile kartrlmaz [ 6] sonra Sultan Aziz, yar ve ya verlerini [7] yardmc, zamanlarn daim klmak, bayrakla rn yaymak [8], askerlerini metanetli yapmak, elilerini oaltmak ve bu yolda bulunan baka bir cmleler gibi anl olan, ululanan padiahlara yakan dualar ile dua olunur. Daha sonra daim dostluu ve inann halis olmas, evk ve adanln birbir saylmas ve okluu ve buna mnasip eyler sarih ve ak bir surette zikrolunur. Sonra mektuptan maksat ne ise ona giriilir, yce bir dua ile bitirilir, ihtiya larn [9] arzi teklif olunur, elden gelen hizmetin yaplaca bildirilir, buna da intizar olunduu beyan olunur var ku v vetin sarfolunduu izhar edilir. Bu Mektubun btn hutbe leri v e turas doldurulmu altun ile yazlr. Bu esnada vki olan yksek ad, btn anl erefli olan Allahn yahut p ey gamberimizin ad U c 1IJ- veya peygamberlerden veya meleklerden birinin ad, yahut dini slmm veya sulta
[1] Kola ehri. z. [2 ] Cenubi in, Kanton lkeleri z. [3] Ba tarafta m anzu m olm yan, ahr k afiyeli olan yaz, dibace lz.[4] jujj* g ib i lafzIardrki bundan sonra m akam ndadr. z. [5] l H azreti H um ayun yuca, hansel, en b y k hanlar han, biricik, karde, han vasflariyle muttasf olan filn.z. [6] Sultan, kaan, ehinah y a zld halde m elik yazlm a* yor, b ugnde ran ve Efgan hkm darlarna l H azreti H um ayuna ehinah denir. z. [7 ] V eya kardelerin i M. [8] V eya y k seltm ek z. [9] V eya y a rlglarn . M.
402
Ettarif
nmzn veya kendisine mektup yazlan sultann anldklar veya bizim katmzda, sizin katnzda, bizim iin, sizin iin, bizim mektubumuz, sizin mektubunuz gibi her iki padiaha taallk eden eyler hep altun ile, maadas siyah m rekkep ile yazlr. Unvana gelince unvan has lkaba gelinciye kadar bu lakap lar iledir, sonra [ 1] ve bunun gibi bir veya iki defa dua olunur. Daha sonra kendisine mektup yazlan sul tann ad sylenir, sonrada Ebusait Behadr Hana yazd mz gibi yalnz Jt- denir. zerinde sultanmzn lkaplar olan damgalar altun ile damgalanr, damgalar cetvel ile izi len dz bir izgi zerinde olur ilk izgde sa tarafnda, ikinci izgide sol tarafnda damga ile balanr. Sonunda saa varncaya kadar byle olur. Kenardaki yazsz beyaz yere damga vurulmaz, ktip yazlacak yerleri baz kere sada, baz kere solda olmak zere damga yerleri iin bo brakr.
[1] Tanr k u v v et ve evk etin i y k sek dereceli, ann il elsin. z.

403
B
(3 J jV l iJl
^ iS -r T * V
'j^* 3 j '/ j i
*Lkf-
^1 y ;
0 -3 ( J ) fj^ l;
jr
Jl
o '> J 'd r *
c? -
<& *
'j}
j'
ls 1 1 j ^ 'J '
( i - ^ 1 - r - ^ * V '- "
< _rv^ '
ij* 3
IjJ (J^"J
3 jS"*" V
J l ej UaJl 4^J4
[1] j l l jX> 3 *}k
<
jj-\
v^j
^ ~i c^j * o * r
j ' l_-^ Vj
tf3
lUU
> -j I Ij j u ^ Aa
[ 2 ] ^ 9 ^ i - l <_jo?
j^ jj* ^y-
j- ^ Y l C^l
j K ' ^_5^ (_jL_^*ll 4^) U? [6 ] lA kil ^ V l a ~ A _ lI--- iJ J AJ_r^J l j ^ j [l] l V

i
[ 4 1 h * ... Jc- 1 _r * -iJ ' Ûa.* J\
^\j>eji-l j^ lj jlS"* [5 ] V\^ L - j l - I
U_j -CgJl^"-c!lj> t, ^ _J 2 J l
i)l_î ^- (7J | ^ jjU ^ * _ J j j>(j_5 j S ' kUlU M jL - lj i- S J u ll
1 _r^""-, ^ T ^ ^ J - I
JUM j
J^--'-> J l f i l l j\l< j '^ j 'V ui | flj
^P J>(j JcJ^ 4
O y^ rT 3 * ^
j A ile ^ jj
_rj-Jl I.O>_} Jjlz^S'j tz. fÔ] jl3 -^ -1 j [3] l* L t
(jb u ll A i^ lj
Bahrilazer z . [4 ] c
[ 2 ] M etin nshas -'lili-l d ir P. [5 ] . -*> M e tin

[3 ] .
B . de idlur il ve dir z . [6 ] ^ j
olunmutur M . P. [7 ]
nshas
M e tin nshas ^ j j L U j [9 ]
dir z.
~ > M etin nshas j l j ^ j J^-Joj

yoktur z. [1 0 ] Ve ij/
dr z. P. 404
m etinde j U - ) l da d ili i )
( - j 'j ' y -
yoktur, m etinde bu ibare il ve olunmutur z.
Ettarif
\J
L ilU r a [2 ] (jfeTj I
t/J
<>JI
c )\ ^
iJ j
^
j
Îj j ^
^Jl J ^ 'l j J L r*-
^^*uVL ( j V I < U)lp^-*^^' 1 as ^l ^ . .
^likc- ^jO^^L-u tgS***^Lj y^-Al JJa$l 4-ic- A ^
[^ ] l JL - (^"'k ^ 5
j~*3
[4]
<Ja^~ 1
1 jjK^ IÛojJi*J ^..U llJlj l>jjjJ- ^l^l (jUI Jl ÎsCll

^jia - J ^L*-X IJji
U ls
j|
-L .S
l-Cjj J ^ fe O l (_-5A*Jl ^JaJ
4 L i-l J ^JC~ * -
cjIjI^ J a J I j I c ^
_ - ^ U J l ( i U j i l *_^jfll> .It 0 .1 [ 5 ] #|îll L lL i_ _jl__ ] V l J j b j (jl J l < * j a * > ^ ~ a jj 4 1 1 ali 4j ^ ^ Y l ^ j - i j - j V l 4_jbLi*u^L*J 1 ^ J V^-L>Ua^-lj [7 ] j l ^ p V l ^ j
Vl * 0 ILlIJ l i J U l 4 jj j J l y-a^-1 [^ ] J a l^ -V j <^}taJ|
\ j. IJ 4 J <-jd l 1^9 j l i a l Jl 3 1 ^ 1 ^ [9 ] jISIc-VIaUl-i? j *1gA)
< ^ j V l ) 4 (^ A ^ > i_ jj jjJ - Ij^ - V tj
[ 8 ] ^ ^ c - V l j - i j fl;V 3 _ jU -j <L# Jlj 1-^
jI jjJ I lj- ij ^ y - a l ! l j
jbJl
Syf~
'~^-i
AmsUI^CC - 3 ^ l (1 1 ] cJJa^**j
4 ----Jl oAfe
^jA
J>U J ^ Y l ijjT J
(jlj-iVl^_-S JJ J JwL>A > j
J&-*
J IjJI îiad I^*^ _J J ^ a "I J [1 0 ] I^r-\ j *1
^ jC.
^ t i l
iÛjJ.1 _*fc>Ll <j 1 ^ J-j*
Aliaj>-
1 _-~ ^ ^
<UJ-^ L j J j | [ 1 Î U j 1 (.Lu V Ij^* aj>- V j l j > U j l 'cJl Ia a [3 ] (jU a l J ljl j L * P. ve a~ E. d ir
_3 ^ a ! c . j [ 1 5 ] l)-C f1 J* LvyAy[1 ] (_jl^l*Jl Uls
e l^ * U j t __S'-il ^ . C dir
-~*>
m etinde
z.
[6 ]
[2 ]
JS^
B-
[4 ]
Nshalarda hep byle isede mana [5 ] d r Iz. m etin [7 ] nshas B. 1jb)\i d r [8 ]
doru km yor, z .
dorusu
z.
^
m etin tz. [9 ]
nshas -Ll t_j_^ 1 ve dir P.
^^Jl
,}U Y # jj dr
nsha
m etin nshas J y J [1 2 ]
_^C;_
z. \z.
z.
[lO ] ^ l^ ll
B.
[ l l ] D orusu
B-
M e tin imls IF " drki mana bozolu r z. [ l 3 ] m etin im ls < 1 )1 dr ki d e ild ir [ l -4J m etinde ^X__V I ^ J baslm tr
aaya uygun
z ,
[ l 5 ] m etin
nshas V jc* 11^ d r
4 05
^liC'LS^
<Jl t^5.l jlLJL Jl^-1 ^ y>...\ - [ 2] v j j V ^ L i

j ad3 jUJ j' ^ Jl-a*- y \ P ] 1-^ JU>jVl J *
[4] j j$Cs l'-U aJi_^ ^ U l I^J lp

f __________ 3 j ' ~ ^
.L-iJl ;>JIjp
[7] jJ.iV j ^ 1 Jl _^VI j

o ^*jJ o j l j j *- o j l i t I ^
jl Jl JJI li> M
J^"
J)
Ijyj AjuaJ 1 ^ 1 ^ 1
[l] []
m etin nshas c i'ljl dr z. [ 2 ] E de J y j il ve olunmutur M .
. m etin [4 ].
nshas dlii yj\ dir Iz. m etinde c ,l;.L II
P. ve
^yZs
dr z.
[7 ]
[ 5 ] ^ r ' m etin de j L J I J c dr Iz. [6] B . da J c il ve olunmutur.
y ) nsha Iz.
406
BU SULTANIN DEVLET HAKMLER

Ulus beyleri drttr en bykleri Beylerbeidir. N ite kim Gzan zamannda Kutluah, Hdabende, sonra Ebu Sait zamannda oban Beylerbei idi. lerin en by ancak bu drt beyler ile grlr, onlardan biri bulunmazsa mera sim demek olan yarllara ismi bulunduu zaman nasl yazlrsa bulunmad zaman da yle yazlr, naibi onun yerini tutar. Bunlar hi bir ii vezirsiz imza etmezler, Vezir ise onlar y o k iken ileri imza eder ve naiplerine emreder, onlarn adlar yazlr. Hakikatte padiah vezirdir. B ey lerbei asker iinde nasl yalnz sz sahibi ise vezir de mal, azil v e nasp iinde, hatt en byk ilerde de yalnz sz sa hibidir. Halkn mallarna gelince orada [1] hepsinin itiraki vardr. Beylerin, ekseriya naiplerinin bildirdii eyi bilme den baka bilgileri yoktur.
11] V e y a i le rin d e M. 407
-i-lf- a \ ti jai
*l,y*VlJV>I
< jA > iS j'^ 'i ^
cf ^
[2] jJ^V ^jVl I^VI >V>_, [1] o_~ J ^ p^jj jj^Vl JU Ij3
J ^- J1
3^ 3
^-r^j
< * -* * > \
p ^* * _ jlc ^j p^ Vl ^1 J ^ ^ ol* [4] j 1 j J ? u.

\ /* \3
-/ j^ ljj'jj^ '^ j_ ^ I
J
O _>V^
j
jjllaJ -J l 4 jl>ciX (_j^Sj t^J ^
j jll ^ jl**"!
j
< d j)3 Jlc j
p^ [^1 (J ^-J' J lJ -*I ,j iJIJL-iVl U I9 o j^ ,[8]Û V I
[l] [3 ]
M e tin p- ve [5 ]
nshas
-4 - j>l . _,_^z! I_j
dir.
z.
[2]
Dorusu m etinde ( j )
J __a i
dir
p. ( jl )
ve B . b a sl
B.
[4 ]
yerine
mtr. I z [ ]
__Sj._^J1j
s m etinde ( j l ) yerine
( uÔ [7 ]
baslm tr. z.
u - U ljj^ l
B.
_ i ^ J l j t^-5/lj_; , de de byledir. z. [8 ] M e tin d e
p, ve
B.
de jw-l
il ve olunmutur. 408
U l. notunda <1> p. dr. z.
BUNLARLA OLAN MKTEBEDEK RESM VE DETLER

Beylerbeine [1] v bLl ^ ve onun dununda olan bee [ 2] yazlr, her birine noyan [3] denir [4] Anadoludaki Ertana ile Diyarbekirdeki Sntay v e oullar olan Tmen aalarna; tmen aalar olan dier noyan bey lere de byle yazlr. Vezirle Mktebe resim ve deti udur: vezirlik lkaplar ile __ vezirlere mektup yazmak deti zere (_ J _ L tlS yazlr, beylii olm azsa^jj)! denir de ^LJIdenmez[ 6] nk onlarca bu tabir hakarettir. Beylerbeine yarm tabaka, N oyan olan belere ve vezire te bir tabaka k da mektup yazmak resim v e det iktizasndandr.
[1] Tanr k erim olan cenabn yard m n aziz etsin. z. [2] Tanr ce nabn yard m n aziz etsin. z. [3] Paa, on bin nefer b eyi. z. [4] Britanya m zesinin refa y yazm as M. [5] Tanr yce, em iri ve veziri olan m eclisin nim etin i kat kat etsin. z. [6] Arkadam a z.
409
[3]
4 ijj
j'jjl [2]
^ .9
jt-j l
s j -
<1)1^1 <iX > t ~ * Jl j
l5 j^ ;
jUjJI _> lj fjJl; L^jl c -l C * I Ji*_j o ' >'& s^lc J&

' i 'J-^ 5=-'
' ,'"^r'
^
I^Vl j'L- s)x5^j
j ) j
I ^j^Vl JUI ( _ rJ^ w i U II_ i ^ j jjll Jl UlsCll

î
C lA
I^VI Jl
lSj'jj'' J' /*^ ^ 1 (j^f '* j'jj^ r^'; 'bj^l Uj > _ fl-g .II ^ J a 54 -5 c iA Jl jlcj
(b * j
j jN j
[l]
p. ve B. de
[ 2 ] mein imls i'U lj dic. Iz. [ 3 ] fJ p. ve JB. [4 ] metinde fazla olarak ^ J3\ vardr. Iz-
410
TURAN
HKM ET
Turan hkmeti ksma ayrlr, son zaman Nsrye [1] zamanlarnn [2] ard kesilmesine kadardr. Turanda iki Ms lman, bir kfir sultan vardr, bu kfir sultan zikri geen byk ksm hanlarnn en bydr. Buna taht sahibi Byk Han derler. Byk Han in, Hatay hkmdardr v e Cingizin tahtna varistir, kendisini yksek tutmas, sertlikle geri durmas, babalarnn hretlerine gvenmesi sebebiyle mktebe vki olmamtr. Sonra onun mslman olup slm dinini kabul ettii, kelimei tevhidi bayraklar zerine yazd ayi olmutur, eer bu husus doru ise umulan ey de budur. Muhammet mmeti dou ile baty doldurmu, Bahrimuhitin iki kys arasnda uzanm olur. ki Mslman sultanlara gelince biri Saray, Harezm, Krm ve Kpak sahras hkmdardr. Bu hkmet Bereke ailesi hkmeti demekle maruf olan bir hkmettir, hanla rna eski zamanda, halifeler zaman ile evvelki zamanda taht sahibi ad verilmiti, Nasriye zamannda Kpak hkmdar Sultan zbek Han idi, Sultan [3] zbekten bir kz istemi, o da sultana yaklamak emeliyle bir kz tezvi etmitir. Bu hkmet pediahlar ile padiahlarmz arasnda Zahir Baybars zamannn ta iptidasndan son vaktine kadar eski birlik v e dostlukta doruluk devam etmitir. Bugn orada padiah zbek hann oullarndan ya Teni ve y a Cani Beydir [4]. Sanrm ki Teni Beydir [5]. Buna mektup yazmann resim v e deti yledir: Eer Arapa yazlrsa yukarda getii vehile ran hkmdarna yazld gibi yazlr. Yoksa ekse li^] M sr Sultan M e lik N sr M ehm et. z. [2] V eya N sr im am nn. M. [4] Baz tarihlerde ()siz Can, T en B eyd ir. z. [5] T a rif sahibinin bu sz doru d eildir. N etek im K alk aen d i bu sze unu ilve e d iy o r : Yukarda getii vehile zb ek Handan sonra y erin e g een Ca ni Beydir, T en i Bey deildir. z.
411
Altn Ordu tarihne ait metinler
riya M ool dili ile yazlr. Bu da. Aytam Muhmmedi, TayerBoa Nasr, tercman Arkadakn ileri, zerlerine aldkla rndan ileri gelmiti. Sonra da Sak Kuson ii zerine ald. ki mslman sultandan kincisi Gazne, Buhara, Semerkant ve umumiyetle Maverannehir hkmdardr. Orada hkmet edenlerin sonu Terma irindir [1] Terma irin halis mslmandr. Gidiinde dildir, etei temizdir [ 2] hayri ter cih eder, hayr sahibini sever, lemadan, sulehadan, fukaha ve fukaradan kendisine gelenleri arlar [3]. Terma irinede ran ahma yazlan mektup gibi yazlr. Byk hana gelince eer mslmanl sahih ise ona da mktebe byle [4] veya bundan daha l olur [5]. Bu v e ran ah ile beraber drt olur, drd de Cingiz Han oullarmdandr [ 6 ].
(1) aatay H an Al dd in T erm a irin iin aaya bak. M. [2], Muttakdir, gnahtan kanr. z. [3] T erm a irin s e k izin ci H ic r asrn e v v e lin d e idi, M slm an olunca btn aatay oullar M slm an old u lar M avera nneh irde M oollardan v e Tatarlardan M slm an olm ad k kalm ad. Telfik u lah b ar. z . [4] Y a n i ran ahna ve z ik r i g een d ier Hana y a zld g ib i. z. [5] T a rif sahibi b y k Hakann k fr . zere kald takdirde ona cilan m ktebe res im v e detini b ild irm e e yan a m am tr. z. [6] Btn b u bap K a lk a je n d i nin yukarda, zik rolunan sjyiijo snda vardr. M. 412
METNN ASLI
]3] ^LYLLkflJ J\ [2J
j^ Jl^ p - 1 1 ^.>j >

j
[ IJ j l l a l j jl !- .* *_*r>-U p t jl ll <9J __
U lj ^)LUaJu l^-j a*=>\jJ 1 U [^] u^^J\
<*jJLl <u^-ll ^LsVl iJ^L

<^j^3 3
^ u a il
L?
[6] 4jjL>-V! [] liiJj ^s> j l j

"
< *-*3 4j Ij J J 4j JJ Jfr < 3 j ^

j j ^ y*~3
\y^\ \j? i ^ J J
A&
^J
AT j
(JM S l "!
4^*VI
-jJi$ Ja ^ L ^ A j
s.3,? f
J)U jJ | j r A J
^ j ^ l jU JLJ.1 jfeLl U liJa - il

a^JU jC 4 j^ ,* 1
ci\ j\ j a - L jl [1^] *0
(3
^J
<LU_5 ^
0^3 JJj < jL > -
<kj_*il eJJb iJÛ (^jV j J l j U j 4JI [I^-J lfJ3 I > lU U Ij C j j ^ 1 Jl D-Î o^ VI j

c? j ^
I f
j
jI jj (J -^ j U \
j
^
^
A j (jW-jl dJu ^
^ ^
^ s S ^ ( j l aJI
o ^ j I _^-l*^ J l
j U j i \ (JAc-jlj t i C ?J^ J A ,*(>^ [l]
Uj J-fr V ^ ( J L J
^ f l V _y-> ^ j j l Jl
d ll j Jii\; ^5 a V y ^ ^ r
metindeJc. yerine
^. dir tz. [2 ]a B- [3] ^ V l B [ ^ 1 ^ ^ meinde
trnak iindekilere bedel V}W j S ' 1 ^*jt> ile iktifa edilmitir z. [5 ] Dorusu dr P. g .
[] Dorusu **L dir P. ve B- [7]

^ iC L r *
B. P. [s ] ^-r ^* metinde
c-t basrlmrbaslmtr z.
dUi dmtr z. [9 ] metinde J^ tr Iz. [ lo ] ^>1

J *i z-
ye bede] f ' j metinde ^
[ll]
[ 12 ] ^
P. [ 1 5 ] ^-7^ . m etinde d (^" J deki J zair d ir( V e bundan sonra

u ibareyi ilve ediyor. t^-V tit j U Û. t i l j l j-j dlUl (*J^"
<
tJiL*
Jc- il
ta-
S'd'lP*
i 13
SjuJl Jjlc
^Jj\ji 9j
J^j
*IcJ |
*l=JLaJlj *L *J b J l ^j* 4-p j j
U ^
4 >V
^ r-*j J 5 *
1 j j * (3jjlf 1^!Ij
a ?û l\
^ ^Jl
[2j ijjj ^
jls j-l J jl J l lj J
* jU-
Birinci Cildin Sonu
[l]
.Dorusu i . lo j d ir P . v e
E-
[ 2]
kalkaendi burada yle d iy o r:
^ L J * *U> jr_a3T
)| XSgl\ J l
tz.
414
NDEKS
A
Al ddin Bin A bdu llah B adadi 321. Askaln 238.
Abbas 161.
A dem 2. b skn 22. Ac 161. 3, 29, 30., 35, 46, 50, 81, 87,
Ah m m 243. A rk b o g a 321. Ayas 298, 342. Ahm et M sr 329A m b erci O lu M ehm et 348. A sya 361. Akdeniz ( t f i j j * ) 388. A zak 378. A tlan tik denizi j * ) 388
A zerbaycan
90, 91, 94, 96, 104, 106, 107, 321, 353. Akku 29, 30. Aka Kerman 373, 378. 30, 50, 91, 123, 138, 175, 181, 259,
Aksu 353. A n ad olu
A k g l 379, 380. A bd n ah m an Akbalkan 367. Am l ( j J * > ) A rk d a 388. A rgada 412 A ytem i Muhammedi 412 387. H arezm 386.
263, 351. A li Bin M u sem za 67. Al ddin Keykubad 90, 91. Araban 100A y n 110, 158 A cem 151, 363. Abdurrahm an A li Beysan 137. A vk ac 138, 179, 181. 260, 263. Aktepe Aykako 161. A rb o a 161, 329A m ta ya 166, 292. A lg o y 169, 190, 260, 267. Altem 'r 195, 272. A k ta c 195, 204, 272. A la c a 202. A k 202. A k b o a 210. A lla b o a 210. A la n ili 3, 219, 280. A baka 232, 241, 255. 257, 334, 351, 353, 357, 384. A l d d in A li 236. Al ddin , Aksunkur N sr 289. 139, 179.
B
Batu 151, 230, 244, 322, 394, 395, 396, 397. U-) e bak. 162, 321. Baybers Badat Bulak 1. Buhtunasar 1. B eyti M ukaddes 2, 126.
Akk 173, 334.
Balasagon 3, 7, 9, 401. Beylakan 46. Buhara 3, 7, 401 B elh 412. 11, 13, 65, 66, 401. 379, 380, 388. 10, 12, 13, 22, 63, 354, 395,
B odleyn 137, 158, 350, 361.
Bakrt
Buluk 76. Bakeri 100. Bamyan 222, 401. Bugrak 76, 77. Bugre 385. Bereke 111, 115, 116, 119, 121, 123, 126, 127, 133. 134, 142, 144, 149, 151, 152, 153, 159,
Al ddin A y d o d u 300, 302, 304, 344. A l ddin 386. Numan H arezm 316, 318, 380, 364,
415
indeks
161, 166, 169, 170, 183, 169, 218, 230, 232, 239, 241, 244, 249, 251, 255, 2 57, 209, 292, 294, 314, 316, 320, 321, 322, 325, 326, 327, 328, 329, 334, 340, 346, 351, 353, 354, 355, 372, 384, 386, 394, 395, 396, 397. Brlk 179, 190, 193, 210, 222. 236, 260, 267, 280, 283, 285. Bayanc 195, 272. Budakr 161* Badat Hatun, 363. Bu2 bak 161 B itlis 100. Bekkadak - banyal 161. Banyalnuyon 161. Baycu 161. Baylak Hatun (prenses) 195, 199, 272, 274. Barintokta 195, 272. Baym elktem ir 195, 272. Baytoktem r 195, 272. Baygur aktac 195, 272. Bak 387. Budul 223, 283. Britanya 110, 158, 361. C lb al, 384. 396J r r 407. C ezire 29, 96, 106. C ezlre bnt m er 1. C ellettin Harezmah 63, 76, 77, 84, 86, 87,
96, 97, 99, 106, 366. C ellettin (K a d o lu ) 123, 133, 161, 325. C ellettin (E m r ) 116. C em alettln Abdullahlksn 365. C in g iz Han 7, 8, 9, 11, 13, 21, 25, 61, 63, 77, 81, 86, 87, 123, 384,
65, 66, 151,
68, 72, 76, 249,
244,
304, 359,
373, 374,
388, 394, 396, 402, 411, 412. C ci 244, 245, 294. C in eviz 228. Cani Bey 411. Cabrak 166, 192. C erik tem ir 223, 283. ent 378. C im tay 394. Calt b u la ( jlU , ^ . ) 366Ceyhun 11, 21, 63, 396, 401. Cayk (Y a y k ) a bak 65, 322, 378, 379, 385,
Baruh 195, 272. Burulg 195, 272. Bayan 222. B eylerbeyi (p a y e ) 407. Bebalk 401. Berkecar 244. Burak in 245, 251. B irecik 292. Bedrettin bekm i (D e fte rd a r 266, 3 4 0 ) (226 inci sahifede) (S e y fe ttin ) dir. Bedrettin (bakad) 306. B edrettin Haan rum , 378, 380. Bedrettin 11, 36. B lrzali 314. B erlin 314. Balagya 322. Beka 322. Bulgar (m em leket) 342, 346, 359, 373, 374,
ek 195, 199, 206, 210, 214, 215, 218, 219, 272, 274, 280. in 3, 7, 30, 287, 388, 411. in ve M ain 402. a grta g 379. iek Hatun 138, 328. uhla 166. 292. lze 226. oban 228, 263, 407. erkezlstan 372, 401. aatay 394, 396. ulman 378, 385. 169, 181, 197, 249, 260,
D
D'ohsson 1, 243. D efrm ery 1.
378, 379, 38 0 , 385.
C
C ebel kalesi 298, 300, 306, 310, 344. C ebel 3, 25, 29. 30.
D eccal 2. Dekuka 36, 37, 90, 104, 106. D eh li 343. D im yat 31, 36, 37.
416
ndeks
D cm irkap (J * a iv l ) 105, 219, 257, 281, 342, Frengistan 380, 385. Feyyum 329.
346, 353, 359, 378, 380, 385. D erbendi irvan 3, 52, 54. D am egn 84. D iya rb ek ir 96, 97, 99, 106, 409. Dneysir 99. D urbay 161. 179, 190, 260, 267.
G
O azn e 3, 68, 76, 78, 99, 222, 401. G rcistan 30, 35, 50, 52, 91, 321. G e n c e 47. G u r 76, 401. G yasettin 86. G a zze 123, 412
D o g g u lc a
D a vga t 325. D oan D ern 354. 388
G o t aridok 148O n cik 195, 202, 272. K ira y 166. 385. G h er Hatun 328. G rg n 394, 387. G eyla n (ceylan , c iy l) e bak.
E
E rti suyu, 342, 359, 380 Ermenistan 30 Ertene 409.
E rd eb il 42, 46. Erraniye 3, 46, 50, 394. Etabek 119Etabek o lu Saat 86. Erzen 99. Endehoy 65. Ekeri 113, 116, 123, 127, 133, 239, 241, 259, 298, 300, 351, 374. 306, 312, 327, 329, 334, 344, H a la t 29, 96. H acun 73. H em edan 3, 22, 25, 81, 91, 394, 397.
27, 29. 30, 31,
41, 46,
H in t 3, 77, 78, 86, 90, 407. H in t den izi 401. H arunrreit 67. H arran 36, 96. H erat 67, 68, 72, 76. H okant 401. H o ten 7. H orasan 3, I I , 25, 30, 31, 63, 65, 68, 73, 76, 82, 86, 90, 161, 251, 338 340, 387.
E rtem ir 161, 169, 329. E rboga 169.
Ebugudde B edrettin B ilik Zahir 312. Ehram 226Elm ufaddal 320 E b u lfed a l N iza m ettin 394. Y a h ya binilhakim 382,
Harezm ah 7, 8, 9, 10, 11, 21, 25, 27, 63, 76, 81, 107. H arezm 72, 73, 81, 82, 90, 125, 162, 2 5 2 ,
Ebuame ahabettin 320, 321. Ebu S a it Bahadr 363, 402, 407. Esenboga 384 Erci 100. Efrasyap 407. Elm alk [K o l a ] 402.
318, 346, 363, 364, 378, 379, 384, 386, 387. H atay 7, 9, 125, 322, 328, 378, 385, 401, 411. H azer denizi (K ulzm denizi, Taberistan denizi, K uzgun den iz) 379, 401. 22, 51, 54, 55, 61, 378,
F
Fars 31. 86 Fars denizi 401. Faristtin Akku M esudi 127, 259, 325, 326, 327. Fahrettin ayaz em si (M ira h u r) 226, 296, 340. Felemenk 243. Frat 100, 123, 401. F ergane 63 401.
H o y 46. H a y r d a 387. H a e ri 195, 272. H o zista n 90. H abu r 100, 106. H kim B iem rillh 116, 161. Hum s 138. H am a 148. H arem 166.
27
417
ndeka
Harem eyn 318. H ic a z H lg 183, 294, 354. 111, 115, 161, 121, 166, 289, 351, 123, 133, 230, 314, 353, 239, 316, 354, 149, 152, 241, 245, 321, 366, 322, 384, Kgar 1, 7, 9. Kirman 3, 86, 90. Kisra 25, 401. Kalavun 137, 153, Klk Han 7, 9, 10. Kulzm denizi H azer denizine bak. Kuzgun deniz H azeri denizine bak. K azvin 27, 134, 327. b n ilfu vvat 354. bn Fadlu llah lm er 361, 362. bnilhakim (N lza ra ettln Yah ya binilh aklm ) e b ik .
153, 159,
251, 255, 265, 325, 326, 334, 395, 396, 397.
H arbende (H u dabende) 228, 340, 407. H unt Hatun 306 [ l ] , Hanbalk (P ek in ) 380. H eyatla (A fta litle r ) eli 401. Hotsm a 243 H iy ve 386.
i
bnilesir 1. lminski 2. skender 3, 123, 385, 386. roamzade Rknettin 12. rak 25, 30, 36, 37, 151. 348, 363. 397. rakeyn (A ra p ve A cem ra k la r) 251. rak A cem 31. sfahan 25, 86, 87, 90. rb il 36, 96, 104, 106, 107, 378, 380. 327,
Kateraeri 37. Kuds 318 Kerhini 104. Kafkasya 52. Kbi 195, 272. K l Arslan 55. K elt 63. Kpak 3, 52, 55, 57, 142, 149, 244, 257, 296, 314, 318, 325, 338, 373, 340. 374, 342, 384, 344, 386, 353, 394,
359, 363, 365, 397, 401, 411.
stanbul 55, 133, 204, 259, 325, 326, 340 , 342, 346, 359, 361, 374, 385. stanbul denizi 380. zzettin trkmni 425. zzettin (E m ir) 123. bnilf rat 110, 158, 243, 320. m adettin haim 126, 325, 326. ne (n e g l) 133, 327
Karyat 65. Kad Kerim ddfn 346. K b il 76. Kum 01. Kadrem ere 320, 361. Kahire 110, 158, 243, 305, 318, 338.
Kadan 190, 260, 267. Kaan 81. Kerek 123. Kanay 125, 162. K n m [ l ] 1 3 3 ,2 0 4 ,2 2 6 ,2 2 8 ,2 8 5 ,3 2 7 ,2 5 9 , 411. K tip eleb i (H a c k alfa) 137, 234, 320. Kutlu Hatun 138, 181, 263. Kutluk Hatun 138, 181, 263. K aydo 144, 177, 185, 222. K otogan 144, 185, 260, 267. K artay e l*z z i 148. K o r 152, 353, 397. K udago 161. Karaar 161. Kutluk T em ir 161. Kara M urat 175, [ l ] M erkezi Solgattr.
t il (V o lg a ) 133,162, 211, 222, 283, 326, 378. bni V sl 148. bni ahabettin 161. lcktay 396. bni Asakr 314. lbasar 219, 223, 236, 281, 285. sakc 219, 281. bni Cenaa B edrettin (B a k a d jy a bak. aka 195, 272. skenderiye 226, 298, 305, 325, 334, 340, 342, 344, 353, 357, 374. bni A hiabkr 236. bni eddat zzettin 320, 321. brahim bin M ehm edlm esud 338. ran 401 412.___________ [1 ] M srda byk kadnlara Hunt denir.
418
ndeks
Karaksek 223, 283. K er 204. Kerem un 166, 262. K ayan 166, 292. K ra k o f 187, 189, 223, 265, 267, 283. K illtk y 195, 272. K arain 195, 272. K aan o lu Tcm guz 202. Korum u o u lla r (A b ac, Karain ve yanc)
M
M uham m ed-aleyhi Efdalsselti vesselam 402. Muhammednnasr 156. M averannehir 3, 7, 11, 30, 63, 90, 363, 373, 378, 385, 387, 394, 396, 401, 412. Mazenderan 22, 25, 401. M elik i M u za ffer Kutuz 367. M elik E ref 29, 36, 90, 91, 96. M elik M uazzam 36. M elik 158, Z ah ir 169, 110, 111, 113, 241, 124, 252, 151, 153,
202, 206, 207, 219, 230. Kuup 202. K u tlu b oga 202. K rk e ri ( ift e k ale) 204. K o tu gu 206. K am az 210. K an ci 222, Kkenlik 210, 278. K eb 226. 296, 298, 310, 344. K yl k 222. Kyk 394, 395. K oru k c 226. K u tlu ah 407. Kendulan rm a 276. KeFe 204, 228, 285, 378. K u blay 320, 395. Kuson 412. Kr M ih a il V asilos 127, 325, 326. Kostantaniye (stan bu l) a bak [ l ] . Kem a 322. Kesay 133, 325. Karakurum 380, 402. K u tbettin 353. K e rb e l 373Karadeniz 286. Kutlukent 386. K t 387,
232, 238,
259, 320,
322, 326, 327, 351, 353, 357, 361, 411. M e lik Mansur (K alavu n ) 177, 232, 263. M elik N a s r 287, 296, 298, 304, 338, 3 4 2,346, 348, 359, 362. M eliki Salih 315.
M elik H an 76, 77. M e lik 175. M e lik Sait Bereke 241. Mahmut Gazan 338, 384, 385, 407. Mekke 126, 142, 146, 249M edine 126 M okan 29. Musul 1, 36, 96, 104, 107. M sr 31, 36, 110, 115, 124, 226, 239, 251, 259, 260, 263, 304, 326, 328, 3 3 6 ,3 4 6 ,3 4 8 354, 362, 366, 374, 385, 388, M eraga 35, 94, 334, 384, 394.
M uzafferttn (K kburi) 36, 37. M eyyafan k yn 99, 350. M eym ent 65. Mensurkh 65. M erv 66, 67, 72. M ila n 158M unise 100.
L
L u r 121. L ok 124, 134, 289, 292. Leyden 243, 314, 350, 361. L a y ip z ig 361. L ezk i ili 2, 372 [2 ]. [ 1 ] 1 3 3 , 3 3 7 sahifelerde her kisi d e va r d r, ya ln z 327 nci sahifede (K o s ta n ta n iy e )
M stelem
167.
M ardin 99, 300, 344. M uhittin bni Abdzzahir 168, 238, 320, 327. 110, 124, 137, 148,
M ecdettin 113, 115, 116, 133, 142, 146, 162, 183, 294 Mesudi 374. Mesut 175. Menk Kaan 321, 395, 396, 397. Menku T e m ir 138,139, 173, 175, 177, 179, 181, 189, 190, 232, 241, 255, 257, 259, 260,
322 nci sahifede de arapasnda stanbul d mtr, [2 ] L ezk iler eski Avarlardr.
263, 267, 316, 328, 334, 357.
419
indeks
M ckin bin A m it 110, 320. M a vo 138, 191, 263. Mengkadar 161, 292. Mus bin Oarsa 185. M alagan 179, 10, 260, 267. M a nuk Elmardanl 339 M acar (sm ihas) 195, 272. M acar (M em lek et) 378 Macaristan 401. Malcuku 195, 272. M aci 202. M ou lta y 202. M rtet Tokta 210 Mncik 210. M angty 222. M arsilya 173, 334. Meydansultan 305. Manktlak 387. Muncik o lu T a z 195,199,202, 218, 272,274,280. zbek 310, 384, kek 318. 287, 312, 298, 318, 300, 344. 302, 346, 304, 305, 348, 306, 359, 364, O lc a y Hatun 138, 181, 263. Onamas 161, 329O rb ay Hatun 175. O ktay 394. Omman 378. O rda 394.
388,. 411
P
P eygam ber 30, 35, 111, 113,124, 169,366, 402. Pehlivan o lu zbek 29, 46, 81, 91. Pulatkkcur 161. Pencap 21. Paris 142, 238, 243, 320, 361. Piaver 77.
N
N o g a y 138, 144, 146, 161, 169, 170, 180, 185, 187, 189, 190, 193, 195, 197, 199, 200, 202, 204, 206, 207, 210, 211, 218, 230, 232, 234, 250, 263, 265, 267, 268, 270, 272, 276, 278, 280, 283, 336, 338. N u rettin A li 116, 123, 133, 142, 161, N u rettin Arslan I. N ecm ettln l Kbra 395N ecm ettin bin Sahham 363. N izam ettin Yahya bin Elhakim 373. N u vvey ri 110, 243. N u k iye 166, 292. N asagya 166, 292. Nabatu 166, 292. Nam un 226, 236, 296, 340. N srettin Mehmet bin E lfey y u m 236. N il 133, 13 4, 152, 328, 385. N o b a 125, 163, 252. N isabu r 21, 22, 6 7, 72. N ahcivan 46. N usaybin 96, 100, 107. N em se ( ^ j ) 385. 183, 294.
R
Rknettin Baybers (M e lik i Z a h ir) e bak. Rkncttin Baybers (M ve rrih ) 158Rumtekfuri 374 (E keri) y c bak. Rusye 57, 61, 280, 372, 380, 385, 401. Rey 3, 22, 25, 27, 30, 81, 8 4 ,8 6 , 8 7 ,9 1 , 107.
S
Sleyman bin Abdlm elik 25. Sultan S encer 67. Sultan zzettin 123, 175, 259, 326, 327, 351. Sultan G yasettin 138, 181, 263. Sultan Hatun 138, 181, 263.
S eyfeddin Ker B ey 113, 115, 116, 133, 162. Seyfeddin Balaban Elhaleb 185. Seyfeddin Balabam Sarhadi 226, 296, 340. Seyfeddin Balaban Elhakirai 226,. 239, 296. 340. S eyfeddin Bekmi (.D efterdar) 226. Seyfeddin O ru 300. Seyfeddin U tuc 304, 305, 312. Seyfeddin E rgun 305, 306. Seyfeddin Bektem ir sak (e s v a p ) 306, 312. Seyfeddin Balaban EJgutm 146. S eyfeddin Toksoba 310. Seyfeddin Karadem lr 312. Seyfeddin Balaban Elrum l 321.
O
Osman bin A ffan 124, 162. Orkuk 166, 292.
420
ndeks
S eyfed d in Balaban Elhass T rk 138, 181, 263. S eyfed d in Baherz 354. Sayn H an (B a tu ) ya bak. Sadreddin 12. Suragan 113, 166, 292. S am gar 152. Sanc 166, 292. S ola ga y 166, 292. S arayboga 179, 190, 193, 219, 222, 223, 260, 267, 281, 283. S araytem lr 185, 210. Suky 185. Sudak (ah s) 195. Sakran 298, 342. Sudun (ah s) 202, 275. Sanga, 202. Sa lga y 202. Salcu day 210. Sac 222. Sartak 230, 244, 245, 249, 328. Sungur 296, 340. Suntay [ i l Suntay 409. Saru o lu Hsamettin 300, 344Safa 73. Sem erkant 3 ,7 , 10, 12, 13, 1 4 ,2 1 ,2 2 , 25,63,401 S lcisla n 3 Seyhun 8, 9, 155 [2 ] 378, 379. 267. Sis 298, 342. Saktz adas 298, 342. S evil (I b iliy e ) 314. Selmas 321. Saanak 378. S ib irya v e b ir 378, 380, 388. Septe 388.
ihabeddin H yu k (H iy v e li) 8, 9. ihabeddin Kalkaend 361. ecaaddin (D a y e o lu ) 294.
afi bin A li 110, 238. em seddinzzehebi 350. em seddin SahavI 350. em seddin sfahan 394. emeddin Baharzi 395, 396 [ l ] , em seddin M uhammedlhseyn 373. emseddin Muhammedssencar 338. em seddin M ehm et Bin em seddin T u g ra y 46, Ebuevarib 106, 157. 144, 158.
em seddin Sungurigutm 138, 181, 263.
erefeddin Kazvn 134, 327. irvanah 52. iram un 161. iramun (H a n ) 286. ubutgay 202. eyh N u reddin 348 eyh Haan 348. eimen (B u lg a r son kral Seyism an) 223, 283.
S era v 46. Sudak 54, 378 [3 ]. 133, 327, 336, 338, 346, 353,
am (D m e k ) 36,
37,
125,
241,
263,
314.
Saksin 61, 354, 378. Saklap ili, (s la v ) 386, 388, 401. Sind 77, 401. S m eyrem 86. S en car 96, 100. S iir t 99. Srbistan 374. Saray 20, 228, 232, 244, 257, 285, 296, 298, 3 0 5 ,3 1 0 ,3 5 9 , 363, 365, 378, 386, 3 8 7 ,4 1 1 . Sarkerm an 204. Sayram 401. S u t 401. [1 ] 152 inci sahlfede Samgar dr. [2 ] Kafkasyadaki kur ve T erek rm ad r. [3 ] A va m s&radk okur.
316, 318, 321, 334, 350, 362, 388. emah 52. irvan 321, 378. iraz 121. as Suyu 379. eyban (C im ta y ) a bak.
T
Taceddin 113, 119. Trkn Hatun 25. Tek 195, 199, 206, 210, 214, 272, 274, 280.
Tu ray 195, 206, 210, 219, 222, 223, 272, 274, 281, 283. T o rn b e rg 1. T u ta M eng 138, 142, 144, 146, 181. T u tleyn H tn 138, 181, 263. 354 nc sahifede Seyfeddin Baharzdir.
421
n d e k s
Tutayu n Hatun 138, 181, 263. T a y r 138, 181, 263. Tenuk B o a 161. Tabur 166, 292. T o k b o a 169. Tudan Menk 179, 181, 183, 185, 190, 193, T lektem lr 318. T atar ah 322. T o k B oga 327. Tabuk 327. T en nehri 200, 202, 274, 276, 378. Trablus am 298, 342. T e l 321, 322, 334. Terek suyu 251.
197, 210, 232, 234, 2 60, 265, 267. T o k ta 179, 190, 193, 195, 199, 200, 202, 260, 267, 268, 270, 272, 274, 276, 278, 280, 281, 283, 298, 316/318, 338, 340, 342, 344, 359, 385. T a ta a y Hatun 328. T o lo n b iy e Hatun 304. T l b o g a 138, 181, 185, 187, 189, 190, 193, 195. 1 9 7 ,2 3 4 , 263, 2 6 5 ,2 6 7 , 2 68,270,272,316. T en ib ey 411.
U
Ukurka 166, 292. U lak 219, 280. U z Haan 372, 380,
trar 7. z Menk 135.
Trkistan 3, 7, 9, 401. T rk eli 244, 257. T rkeri 202. T o m g a 7. T ara z 401. Trn u va 219, 280. Tir/niz 13, 21, 63. Taberlstan 30, 401. Taberisfan D en izi (H a z e r D e n iz i) ne bak.
rusene 401.
V
Vadilkureye 99. Venedik 125, 162. W ustenfeld 137. Viyana 158, 243, 320.
T e b riz 2 9 ,3 5 , 46, 81, 106,107, 152, 340,384, 394. T iflis 30, 50, 353. Y ecu c ve M ecuc 2. Yakut H am evi 137.
Talkan 65, 68, 73, 76. Tus 67, 72. Tuna 219, 223, 281, 378. T o rlu nehri 378. T& ster 90 T a n z a 99. T a b lriy e 387. T u r 121. Tu ran 363, 388, 401, 411. T u l 394, 395. Term a$irin 412.
Yisogay (N o g a y ] a bak. Yunan rahip ve feyleso fu Yesntay 255. Yelkutlu 223, 283. Y o tu k 195, 272. Y ok 195, 272. Yanc 210. Yasa suyu 202, 276. Y a y k nehri (O r a l) 211, 219, 281, 378. Y afa 241. 378. 127.
T a y e r B o g a 412. Tuka 195, 272. Tu rtttem ir 195, 272. T u g u lca 195, 272, 280. Tulukterar 210. T u n gu z 218, 280. Tu k el B o g a 219 281. T o k te m lr 222.
Y arken t
Yablak 210.
Z
Zencan 27. Z ozan 65. ZeynGddin m er Bin M saflr 364, 365. Z eyoeddin T z in 146.
422
KORONOLOJ TBARYLE V A K ALAR

Sene
617 Tatarlarn mslman m em leketlerine lg a rla r - Tatarlarn Trkistan v e m averannehre lga rla r ve yaptklar T a tarlarn H arezm ah rezmahtn b o 2ilmas ve lm esi nehirde yaptklar ve G o r lin i alm alar zerine yrm eleri ve H a-
T a tarlarn Buhara, ve Semerkanttan soura M averanT atarlarn Gazne
T atarlarn H arezm i alm alar ve ykm alar T a tarlarn Horasan alm alar
G arp Tatarlarn n M a-
zendram alm alar 618 G arp Tatarlarnn
G arp Tatarlarn n R ey v e Hemedana gelm eleri. alm alar G arp Tatarlarn n Hemedan alm alar v e yrm eleri ve E rdebil
M eragay
ahalisini
ldrmeleri
G arp
T atarlarn n
Azerbaycana
vesar ehirleri alm alar G arp Tatarlarnn irvan A lan lar ile Kpaklara 620 G arp Tatarlarnn
G arp Tatarlarn n Grcistana varm alar ve yaptklar derbendine varm alar ve yaptk lar G arp Tatarlarnn
yaptklar. ile Ruslara yaptklar G arp Tatarlarn n Rusya
K paklar
ve Kpak sahrasndan yerlerin e dnm eleri. 621 623 624 Tatarlardan b ir taifenin (O y m a n ) R ey ve Hem edan vesair y e rle re dnm eleri. C in gizin byk o lu C ci'n in vefat. C in gizin vefat C ci'n in o lu Batu'nun han l T atarlar le C elleddin Harezmahn 625 627 628 muharebeleri.
C elleddin Harezmah ile T a ta rla rla r arasndaki m uharebeler. C in gizin kk o lu O ktayn hanl.
G arp T alarlaron Azerbaycana yryleri ve h a lleri G arp Tatarlarn n M eragay alm alar C elleddin H arezm Hann D iyarbekire ge lm e s i, orada bozulm as ve hali C ezireye g irm e le ri ve taifenin eh irlerd e y aptklar fenalklar Azerbaycan T atarlarn D iyarbekir ve G arp Tatarlarndan b'r
E rbil ve Dekukaya
varm alar:
ahalisinin G arp Tatarlarna boyun em esi. 64 3 O ktayn lefet l 650 652 658 vefa t O lu Kykn h an l Kyk ile Batu arasndaki muha Menkkann kaanC cl o lu
Kykn
v e fa tiy le C in gizin d i e r T u li'n in olu
o lu
T u ll'n in o lu B atn lere
C ci'n in d i e r o lu Berekenin Mslman olm as [ l ] . H l g nun hcumu
Batu'nun vefa t Sartakm hanl. Sartakn
vefat Berekenin h an l. K
Menk Kaamn vefatiyle o u lla r A n k B oga ile K u blay arasnda vurumalar lem enlerden M elik M u za ffer K otozun (ayni calu t) da
H lg ordusnn bozmas. okluunu ve hallerini, b ir de o lm alar Tatarlardan b ir
660
M elik Zahirin Bereke Hana mektubu = m esi, E lilerin cihada H lgya kar kkrtm ay cemaatin ama gelm eleri. [l] m 'ir
M elik Z ah irin Bereke Hana E l ile r gn der mektubu h m il
teviki ve s lim askerlerinin
B erekeyi Batu'nun o lu gsteren ler de vard r.
423
Koronloji
661 M sr tarafndan Bereke Hana e l ile r g n d erilm esi Hkim B iem rillaha b ia t olunmas Bereke Han E lilerin M sra dnm eleri h ed iyeler gnderm esi neticelenen byk b ir larn M sr sultannn M e lik Z ahirin Bereke Hana pek k ym etli hezim eti ile H lg ya
Bereke Han ile H lg arasnda H lg nun H lg askerlerinden hizm etine gelm eleri
muharebe [ l ]
aman dileyen T a ta r
Bereke H an tarafndan
kar ittifak m 'ir ik i elin in gn d erilm esi. 662 [6 6 0 ] tarihinde M elik Z ah ir tarafndan Bereke Hana gn derilen e l ile r ile Bereke H a nn elilerin in n eg d e bulum alar stanbul ta rik iyle Sudak sahiline km alar
K rm a ya rm a la n [6 5 5 ] tarihinde Bereke Han tarafndan binas ikm al olunan K pak payitaht Saraya gelm eleri ve huzura kabul olunm alar M elik Zahirin elilerin in E lile rin daim a huzuru humM elik Zahirin Iraaik i elisinin stanbul Tekfuru
Bereke Hann e l ile ri ile b irlik te M sra dnm eleri yunda bulunm alar dddin Haim ve Bereke e l ile r i M esud Frisddin nam larnda
ile b irlik te gn d erilen
Eker tarafndan stanbulda alkonm as zerine Ekerinin e l ile ri brakmas
M elik Zahirin a r surette y a zd mektup M elik i Zahirin iraz, L o r hkmdarlarna
ve H a ffa ce A raplan n a, H l g 'y a kar istim dat hususunda m ektap gnderm esi. 663 lh an lerin ilk i olan H lg ' nun vefa t O lu Abakann clsu M elik Zhirin
Bereke Hana e l ile ri ile baz h ed iyeler gnderm esi Abaka Hann B ereke Han zerine yryp sonunda bozulm as. 665 Bereke Hann v e fa t M enktem irin h an l. M sr Sultannn M enktem ir H an am kalesinde e l ile r i kabul. ordusunun stanbul zerine yrmesi stanbulda kalan O rdu M sr elilerin in avd etleri.
666
667
668
Frisddin M esu dnin mdahalesi nun Sultan zzeddin i
zerine ordunun stanbuldan hareketi D obru ca kalesinden,
mahbus oldu u
o lu G yseddini de
stanbuldan kurtarup M enkutem ire gt rm eleri [ 2 ] . 669 Y is N o g a y tarafndan mslman olduunu m 'ir M sr sultanna gnderilen mektup ile cevab M enktem ir ile Abaka arasnda Abakann hezim eti ile neticelenen muharebe. 670 M arsilya frenklerin ln M enktem ir e lilerin i tayan g em ileri zaptetm eleri- M s r le esirlerin ve onlardan alnan m allarn iade olunmas^ M enktem irin M sra
sultannn mdahalesi Abakann kkn g n d erd ii e l ile r. 676 678 679 680 681 682
kurutm ak' zere
yardm talebini m 'ir
K pak Han elilerin in iki hkmet arasnda ittifak akti M e lik Mansur Kalavunun clsu.
iin M sra gelm eleri.
Sullan zzeddin in Sarayda v e fa t M enktem irin v e fa t Tdan Menk'nun h a n l [3 ], M elik i Mansurun hkmdarlara mektup gnderm esi. M e lik Mansur tarafndan Menk T e m re ve b ir takmlarna gn d erilen hediyeler. mslman olduunu ve mslman sim lerinden b ir isim Tu dan Menk tarafndan
taklm asn m 'ir K p ak fakihlerinden iki zatn gnderilm esi. 683 685 M s r sultan tarafndan b ir takm hkmdarlara deniz y o liy le e l ile r gn derilm esi. B ir takm hkmdarlar tarafndan M sr sultanna elilerin gelm eleri. Tdan Menk nun tahttan ekilm esi T u l B oann tahta gem esi T u l B o
686
ann Krakovi yam a etm ek zere zerine yrmesi. [1 ] Bu muharebeyi 660 veya 662 d e gsteren ler de vard r.
[2 ] Ennehcssedd bu vak 'ayi 661 senesinde Bereke H an zamannda g s te riy o r. [3 ] V a k 'a y i 680, 681 tarihinde gsteren ler d e vard r.
424
Koronoloji 690
692 N o g a y n byk yardm ile T u l Bugann k atli ve ona m zahir olan Menktemir
o u llarn n balar rtlp kem iklerinin krlm as V ak'ada N ogay aleyhinde bulunup T u l B u ga tarafndan katlolunm alan. 693 M enktem ir boulm as. 697 T o k la le N ogay arasnda lk m uhalefet K ars iek Hatunun
Tok tan n tahta gem esi. olan beylerin T okta
ile berab er
tahakkmlerinden
d o la y
Nogay
tarafndan
T o k ta le
N ogay
arasnda
Toktann
h ezim eti ile neticelenen 698 N o g a y n kz o lu kedp b ir
ilk vak a. K efede katlolunm as K rm d a bulunan N o g a y n K rm a asker sevA lan ve frenk
Aktacnn
takm larn
katletm esi
mslman,
ta cirlerin in ellerin d e bulunan K aracinin katlolun m alan
m allarn yam a etm esi N o g a y n (T ok ta n n )
Kurumu o lu A b ac ile edp ahalisini dalm as
Sudaka hcum
ldrm esi ve m allarn almas. 699 T o k ta ile N o g a y ve o u lla n arasnda N o g a y n katli ile ve ordusunun
le neticelenen ikin ci vaka 700 Teknn katlolunmas.
N o g a y o u lla r Cek
ve T e k arasndaki m uhalefet
Ceknn naibi T u n gu z ve neticelenen vak'a.
N o g a y n damad M ncik o lu
T a z ile Ceknn katli ile
701
Gazne ve Bamyan ve am ca besi
hkmdan
C ci o lu , O rdu
o lu K ancm n vefe ty le o u lla n o lu Bayann gale
o u lla n arasnda ikan ih til f N o g a y n o lu Tu ray ile
neticesinde Kancm n kardei
Toktann
Saraybugann Toktaya kar
gelm eleri ve her ikisinin katlolunm alan. 704 T ok ta tarkfndan M sra an lar ile m ukabil (H l g la rd a n ) M sra gelm eleri. 707 C n eviz frenklerin in T atar ou llarn yakalayup M tstr taraflarna sevketm eleri gib i e l i gnderilm esi gnderilm esi kar ttifa k Sultan T o k ta tarafndan trl trl arm a han elilerin in , byk lhanilerden h ediyeler ile
e l ile r
Harbendaya
te k lifi hususunda
fiillerin d en d o la y Toktann K e fe zerine asker evki. 708 Toktann karakolu ile Harbenda ile neticelenen 710 711 arpmalar. karakolu arasnda H arbenda karakolunun hezim eti
Baz hkmdarlar tarafndan M sr sultanna e l ile r gn derilm esi. T ok ta ile M e lik N sr elilerin in frenkler tarafndan yakalanmakla sultann
teebbs 712 713 715
ile salverilm eleri. zbeyin han l eramunun vefa t.
Toktann ve fa t
zbek Han ile Eker elilerin in
M sra gelm eleri. km alar ve sultann onlara b ir takm hediye
E lilerin M sr sultannn huzuruna le r verm esi
Sultan tarafndan Saraya s e firle r gn derilm esi.
716 718
zbek Han ile H lg larm sonuncusu olan Eb Sait Bahadr H an arasnda harp. zbek e l ile r i kabu lleri ile birlik te Nasrn M sr el ile rin in M sra a vd etle ri E lilerin huzura
M e lik
C in g iz
ailesinden b ir kza ta lip olm ak la.m eh ir husu ca riy e le r v e k leler le sken
sunda e l ile r ile
uyuamamas
zbek elilerin in
deriye limanna gelm eleri. 720 zbek Han tarafndan C in g iz ailesinden Prenses T o lo n b iyen in ve M elik N s n n j g vey girm esi. 721 Kpak e l ile ri le M sr elilerin in b irlik te M sra a vd etleri. M sra gnderilm esi
425
Koroooloji
721 724 . M e lik N srn , ip tid a la r Kpak elilerin e m utat merasimde bulunmas. zbek H an elile rin in Sultanin etmesi. 725 M sr e l ile ri bileince zbek H an ve Eken elilerin in h ed iyeler le M sra g e lm e le ri. 731 S rp ve B u lgar hkmdarnn M sra mektup ile e l ile r gnderm esi [ l j E li da m ukabil h ed iyeler olarak ile M sra gelu p huzuru ile ve e l ile ri humayuna km alar b ilein ce el ile rin i ia d e'
h ed iyeler
lerin sultana sev gilerin i
sunup b ir k l le b ir sancak talep etm eleri - t
Sultann
hkmdara zln etli k l ve altn y a ld zl sancak ile le r gnderm esi. 732 737
beraber d i e r k ym etli hediye
zbek Han tarafndan h ed iyeler ile e l ile rin M sra gelm eleri. rak ve D eh lI hkmdarlar cem aat ile zb ek taraflarndan M sra elilerin ge lm e leri Byk b ir elilerin in g e lm e le ri.
[ l ] T rk B u lgarlar h ic ri 330 senesinden
sonra m slman olm ulardr
426
Karine ile anlalamyacak ve manay deitirebilecek baz tertip hatalar

Yanhg
Sahfe Satr VIII XV X VI 29 32 81 23 Ordler
Doru
rd ler ( erkeslerden ile (le zk ile rden) arasna konacak K afkasya ardnda On bin
22 (Ruslardan) dm tr 5 Kafkasyada, ardnda 14 Y irm i bin 9 t-jV 1 14 Yktlar, yam a ettiler O lveh ile bozularak N e s ebinin Buzra veriyi (Boulanlarn saysn Tanr bilir, g eri kalanlarn) (hepsi ldrld) dmtr
JVT Sj-i
Y ktlar, ld rd ler ve y a ma ettiler Bozularak o veh ile Pk nesebinin B u zraveryam J ( ld r ld ) ile ( vaktaki ) ' arama konacak k end isine Rabbinden inzal C fi
Jj S O P j V i s - j
113 115 135 153
96 22,21 9 25 15 9
161 161 217
18 N ot [1] kendisine inzal 3 [r] [2] N otu kalkacak
r] v-'
[2] telfikulahbar. notu k o nacak (K rld ) ile [kardaj arasna konacak (z.) ile (babasnn ) arasna konacak At suya atm akla i> u _J J-j *f(Etrafnda) ile (stanbula) arasna konacak Y k a m az ile arasna k o nacak (j.J J r j ) ile CoVj) arasna konacak
222 244 276 311 327 328 332
4 (Ecelile ld) dm tr [7] N ot (Cuci) dmtr
11 At atmakla Bataraf ilkl-Jb.*. 5 (K ostan tan iyyeye, oradan) dmtr 2,3 karm az 3 Vv dmtr
335 2 (y / 'fjj / j *y i o'fj) dmtr
Sahife
Satr
Yanl
Doru
Tohta Y erlerd e uzu nluudur Veya yerlerin
o i- r M .
359 4 Tokta 378 15 y erle re denir 386 N ot [1] ve bayrlarn 392 N ot [9] 417 d eki 417 deki 418 d eki 420 Erti K iray lktay
6.
rti olarak 418 nci sahifeye geecek 419 ncu sahifeye geecek Elatay olarak 417 nci sahifeye geecek E lyem en
36 E lfeyyu n
327, 33 2 sahifelerin de ek sik olan (ICostantantaniye ve stanbul) 419 sahifenin [1] notunda gsterilm itir. M ellifin rem zi T IH.

W.D. Teiesenhausen-İ.h.uzunçarşili - Altinordu Devleti̇ Tari̇hi̇ne Ai̇t Meti̇nler

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

W.D. Teiesenhausen-İ.h.uzunçarşili - Altinordu Devleti̇ Tari̇hi̇ne Ai̇t Meti̇nler

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T C J R K

smail Hakk ZMRL

k a n tta n so n r a M a v e ra n n e h rd e y a p t k la n . S . 6 3 T a t a r l a n n H o r a s a n a l m a l a n . S - 6 5 T a t a r la r n H arczm i a lm a la r ve y k m a la r . S. 72 T a t a r l a r n G azn eyl ve G o r i l i n i a lm a la n . 61 76

b ir ta ife n in R e y , H e m e d a n v e s a ir y e r le r e S . 84 C e l le t tin ile T a t a r l a r S. 90

D iy a n b e k ir 'e g e lm e s i, o ra d a b o z u lm a s v e h a l' . s . 9 6 m e le r i ve e h irle r d e y a p tk la r fe n a lk la r . S . 9 9 B ir

T a t a r l a r n D iy a n b e k z r v e C e z ire y e g i r t a ta r ta ife s in in r b il ve D ekokakaya

A ltn O rdu tarihin e a it m etinler

T o tk a n n h a n l a g e m e s i. S . 1 8 9 N ogaym ilk M en ku T e m e r k a r s S. 199

o lu A b a c ile k a rd e in in k a tlo lu n m a s . S . 2 0 6 ( 6 9 9 ) d a T o k t a i le N o g a y v e o u lla r ik in c i vak a, N o g a y n ld r lm e s i. S . 2 1 0 A yn se n e d e N o g a y n ik i o lu ile C e k ile

K r m , K e fe v e im a l e y a le tin d e sa k in o la n v e o n la rn V I. B a b b a . V II. B a b b a . S . 2 4 3 B e re k e n in H a n l . S . 2 4 9 C in g iz S. 238 m e m le k e tle rin e g itm e le r i. S . 2 2 8

B e re k e H a n a g n d e r ile n k y m e tli h e d iy e le r . S . 2 5 1 B e re k e i le A b a k a a r a s n d a k i s a v a . S . 2 5 5 M en k T e m ir o rd u su n u n s ta n b u l z e r in e y r m e si, S u lta n iz z e ttin K e y k v u su n m a h b u s o ld u u

T o k t a ile N o g a y a r a sn d a ilk m u h a le fe t. S . 2 7 4 k in c i v a k 'a ve N o g a y m ld r lm e s i. S . 2 7 8 o lu T u ra y ile M en k T e m e r o lu S a r a y b u g a n n

N o g a y o u lla r n n v a k 'a la n . T o k ta y a k a r s u ik a s tle r i

2 9 8 ( 7 1 7 ) d e S u lta n , C n g iz H an a ile s in d e n b ir k za ta lip o lm a s . S . 3 0 2 ( 7 2 0 ) d e D u lu n b iy e h a tu n u n M s r a g e lm e s i, S u lt a n n o n u n la gvey g irm e s i. S. 304 zb ek H ana g n d e rile n

e l il e r in d n m e le ri ve b ir lik t e z b e k H a n e l il e r in in g e lm e le r i. S . 3 1 0 V III. J ljjv ll > " 314 T o k t a n n v e f a t. S. 315 H a re z m h a s ta n e s i b a ta b ib i A le d d in

B e r e k e i le H l g a ra s n d a k i sa v a la H l g n u n k a u p A z e rb a y c a n d a k a le s in e k a lm a k la s n d . S . 3 2 1 hayvan B erek e H ana o u nu n t e le f g n d e r ile n k y m e tli o lm a s , s e b e b iy e t

A ltn O rdu tarih in e ait m etinler

A lfn Ordu tarih in e a it m e t in le r

B u lgar [bular] eh ri arasn d a ve tam

A ltn Ordu tarihin e a lt m etinler

A ltn Ordu tarih in e a lt m etinler

A ltn O rdu tarihine a lt m etin ler

Mellifin mecmuada ald m ehazlar unlardan ibarettir:

661 708 65 0 780

jjjJl V 4 ' >7

A ltn O rdu tarih ine a it m ctnler

f %M\ j;\ _ f *-V J j j jfjirj jU.Ni dili] jU .N I^,

7 0 4 705 H ic r a r a s n d a 7 3 9 743 6 9 1 741 "

l^ik a lV^ _ jy ilgili j

j_*i-Ij 1-C -iljl ^ 5J^J ( LuVlit" J

i]ji J j j 43^ jT'i ^ jLlcNI j

_J^ 4 > z) < JJb j i

tj t j\ jl .... JjV ljlI j JjJIjU-I

jLJI jy>jI J c J.--*

AJtn Ordu tarihin e a it m etin ler

llfJlj 4 j l-U I --- -9

(j-\ A s-j --- -10

A ltn Ordu tarih in e a it m etin ler

A ltn O rdu tarih ine a it m etinler

A ltn O r d u ta rih in e a it m e tin ler

-j --- ( *\ \V <C * ) p}L*Vl

p -^ 51 t Is ^ y * l IajS^I^) U k * U a^jL-I o Jj t cr4-^

^ ^Lc- o_^" *^L? {j*^

1^^ L ^ * l* 1 ^i^ 1*aa

l_i (_ -^ V tUJj (* ^ - '* ' ^ v 3 ^ L. ^j^-V .1. jl a

."-j-J 1 ,,_ 31a-I

J ci^ <ol^l *A A JlU *u > ^^

< \ JW -_aJ\ *1 Jl I^ Z s ^ Jb-I j J Li'lj *U 1 ^ 3

j*^ '& ' L )t

j^S\ I j j l j5\i J l 1(1 jf

Altm Ordu tarihine ait metinler L-t bCL* j

-i=- J l jMJl {j * J Uj J J - t -tlj jl_) l $1*1 j S ~ I

U jt- aJt jl L. l * . <c . ^

j^l. V j- ,jJl < u Ju J\ j\t- __ j_ j

J j " ' -> f^3^. ' j * J' y . j\- V

J ' Oy^ y j r * ^ ^-O ( 3

l o-!* * j LgCir ji L*_JI tUJu t! ^ <-l!aJL lil iy* ^ ^-x>-l ^J^aj ^

j^ j V 5> t> -> tuol

Ul_j j j N V oLJl lJ i^ jv^ J^ ^

J f- s J^-'-> ' N V_)w I

i_)^fcG \ ^p- t*j1_j-dl ^-^7 J^I elo- lil

0> jJj 1>-1^J

A ltn O r d u ta rih in e a it m e tin le r

-j --- ( \ \V <C ) p}L*Vl

^ ^Lc- o_^" ^L? {j^

J ci^ <ol^l A A JlU u > ^^

< \ JW -_aJ\ 1 Jl I^ Z s ^ Jb-I j J Li'lj U 1 ^ 3

l o-!* * j LgCir ji L_JI tUJu t! ^ <-l!aJL lil iy ^ ^-x>-l ^J^aj ^

i)W >w A 4 yJ&'j oI-_JJ^=>- t K')j j?-\

0^ L c^ M 3l Li* jjt_j=*- tUUUJj a^dl ^

- ' j VlX/ \ J J l^_/J U-\ 5

3 >-C X - j2^- 0 _7 \ - J I4 s^J^- V J l_ 4 * ^ l-)I t i ^

1-^ iJ L ^ * a-Jl (H^ ^

p l t j- ^ lj ( j l i ^ ^ 4 ! I jju ^ - I p^ll jU-iS^ciiU jU J ^

o L L j y>- 1 ^ -m ' Uii eLljjt^5- J l / 'j d l L.J\ J - j l j PItL

ll J c U ) Jj e l^ jj\ y- jl 4 o j y ^ j J y^J^. A + y^J * ^ 11 ^ 1 ; & il J ^ lj p-^ I

jlj .x j_ "V U ^ jC jn IL J l y Jias l^JL L ^ L l 41 ^ j^ p f"^ lj-*-L c-j (j'-U I

il-U-Vl cr* f jj^ _= - J' tilfc <y Ulj

\j \ JaI v"lS r j~ ^ t->^ J li3"

jAyJ ./U-jJl 5"^ (J^ J~3

p^' ^ > . J il -v^tlL-lj ^ ^ LJl ilil-^Li -A i <y e jj I j J j r j j- ^ I \ 6^5

jl \j=^ (Jl ff-^ j\j-l ? ^--f c "

> _ > 1 -V ^ -l / L j l ^y J A s o'1 - j^'-4 ^ \ c^tj j-* c- ki* < C_- ^

jUVl ^^kf-li (j^Ul jLNl wlLJ ^ > ^ A a]1 1 ^^ac-ls

^ 4 A )1 (3^" (ji ^ >0^ j~ s~ cS'! ^ J1 ** f^ y 9 ? *[

'-^' > ^ ' A l^ jl 6 ^ U--J^ * ^ ~ * ^ v "jaj^C j^ u^ o j)**^",M j.

^ r -0^1 '-j ^ .j ^9 (^jIo^ j * _.-ll

I^^Jjloj V j cN^b (j^ (j^