T.C.

MLL ETM BAKANLII

TESSAT TEKNOLOJS VE KLMLENDRME

DOAL GAZ KAZANI YAKMA

ANKARA 2009

NDEKLER

AIKLAMALAR

MODLN KODU ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE NKOUL YETERLK MODLN AMACI Tesisat Teknolojisi ve klimlendirme Yetkili Kalorifer Ateilii Doal Gaz Kazan Yakma Doal Gaz Kazan Yakma ile ilgili bilgi ve becerilerin kazandrld renme materyalidir. 40/24 Kat Yaktl Kazan Yakmak ve Sv Yaktl Kazan Yakmak modln alm olmak. Doal gaz kazann yakmak. Genel ama: Bu modl tamamladnzda ve uygun ortam salandnda tekniine ve standartlara uygun olarak doal gaz kazann gvenli bir ekilde yakabileceksiniz. Amalar: 1- Doal gazn tanm, zellikleri ve kullanm alanlarn reneceksiniz. 2- Doal gazl stma sistemlerini bileceksiniz. 3- Merkezi sistemde kullanlan doal gaz sayalar, tesisat ve brlrleri tanyacaksnz. 4- Doal gazn gvenli yaklmas, gerekli emniyet tedbirleri, periyodik bakmlar ve talimatlar reneceksiniz. ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI LME VE DEERLENDRME Doal gazla alan kazan dairesi, kazan donanmlar, kazan temizleme aralar, doal gaz brlr, gaz yolu elemanlar, gaz sayac, el aletleri, baca elemanlar, alarm cihazlar v.b. Modln iinde yer alan her faaliyetten sonra, verilen lme aralaryla kazandnz bilgileri lerek kendi kendinizi deerlendirebileceksiniz. retmeniniz ayrca, modl sonunda size lme arac uygulayarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri deerlendirecektir.

GR
Sevgili renci, Doalgazn konutlarda ve sanayide kullanlmas son yllarda ok yaygnlat. zellikle konut stmasnda birok ehirde doalgaz yaygn olarak kullanlmaya baland. Bilinli yakclar sayesinde hava kirlilii kalmad.. Konut stmasnda doalgaza dnm yaplrken en son yeniliklerin izlenmesi gerekir. Bilinli hareket edilmesi can ve mal emniyeti asndan son derece nemlidir. Olduka yeni olan bu sektrde yetimi, bilinli eleman bulmakta firmalar ok zorlanmaktadr. Doal gaz bilinli kullanldnda hibir tehlikesi olmayan yakttr. Bu modlle doal gaz kazanlarn bilinli ve emniyet kurallarna uygun yakmay reneceksiniz. Doal gaz konusunda bilgisi olmayanlar aydnlatabileceksiniz. Doalgaz tesisatnda kullanlan ara, gere, cihazlarn ve yap elemanlarnn standartlara uygun olmas halinde byk kolaylklara, konfora ve evre salna kavuacaz. Bu da ancak sizlerin bu modl iyi renip ve rendiklerinizi doru uygulamanz ile mmkn olacaktr.

Yaktmz tam ve verimli yakalm ieklerimizi ve havamz gldrelim.

RENME FAALYET1

AMA
Bu faaliyeti baar ile tamamladnzda standartlara ve tekniine uygun olarak doal gazn tanmn yapabileceksiniz, zelliklerini ve kullanm alanlarn reneceksiniz.

ARATIRMA
Blgenizde bulunan gaz datm irketini ziyaret ediniz ve doal gaz hakknda bilgi alnz. Doal gaz kullanan sanayi irketlerini gezerek doal gaz nerelerde kullandklarn aratrnz. nternetten doal gaz datm yapan irket sayfalarn inceleyiniz. Yaptnz aratrmalar rapor halinde kataloglarla birlikte arkadalarnza sununuz.

1. DOAL GAZIN TANIMI, ZELLKLER VE KULLANIM ALANLARI

1.1. Doal Gazn Tanm ve zellikleri
Doalgaz doal olaylar sonucu olumutur. Doalgaz, milyonlarca yl nce yaam bitki ve hayvan artklarnn zamanla yeryz kabuunun derinliklerine gmlp kimyasal ayrma uramas sonucu ortaya kmtr. Organik madde olarak bilinen bu bitki ve hayvan artklar doal sreler sonucu gl ve okyanuslarla tanp, dibe kerek amur ve kumla kaplanarak kayalamtr. Giderek daha derine gmlen bu organik madde, basn, scaklk ve bir ihtimalle de bakteri ve radyoaktivitenin etkisiyle ayrarak petrol kmr ve doalgaz oluturmutur. Doalgaza en ok da silislerinin yamalarnda rastlanmaktadr. Bu dalarn bir blm milyonlarca yl nce meydana gelen jeolojik deiiklikler sonucu okyanuslarla kaplanmtr. Doalgaz, genelde, yzeyden binlerce metre derinde, kumta gibi gzenekli bir kaya katmannca tutulmu olarak bulunur. Bu katman gaz geirmeyen ve bu zelliiyle doalgazn kamasn nleyen bir baka kaya katmanyla rtldr. Doalgaz, dnyamzn nemli enerji kaynaklarndan biridir. Enerjinin, gnlk yaammzdaki nemi her kede grlebilir. Endstrinin gelimesiyle enerjiye olan ihtiya da artmaktadr. Gemite insanlara ve hayvanlara yaptrlan tekdze iler makinelere yklenmitir. Dolaysyla doalgaz uygarln temel talarndan biridir.

1.1.1 Doalgazn Oluumu

Denizlerin ve gllerin dibine kelen tortularda nce youn bir bakteri etkinlii gerekleir ve buradaki organik maddelerden metan, karbondioksit, azot ve azot oksit rer. Bu aamada bol miktarda metan gaz oluur. Buna karlk etan ve daha ar hidrokarbonlar hemen hemen hi bulunmaz. Baz bakterilerde hidrojen slfr oluturur. kellerin altndaki tortularn gmlmesiyle bakteri etkinlii sona erer ve organik maddeler, kerojene dnr. Kerojende sl ayrmayla petrole ve doalgaza dnr. 1000 -3000 metre arasndaki derinliklerde ilk aamada metan ve karbondioksit ile birlikte ham petrol oluur. Daha aalarda, tortulun kalnl ve scakl arttka petroln yerini, hafif ve gaz halindeki hidrokarbonlarn oluumu alr. 5000 m. altndaki derinliklerde ise molekl paralanmas kerojen artklar ve kuru metan oluumuna yol aar. Doalgazda bulunan helyum ve argon radyoaktif paralanma rnleridir. Toryum ve uranyum radyo izotoplarndan helyum, potasyumdan ise argon rer. Doalgaz yataktan karld haliyle kullanlmaz. Metan bakmndan (%95) ok zengindir ve iinde ar hidrokarbonlar da bulunur. Ayrca eitli oranlarda azot, karbondioksit, hidrojen slfr ve baka kkrt bileikleri ierir. erdii svlarn ve katlarn ayrlmas amacyla eitli ilemlerden geirilir. Ayrca ilemi tamamlannca ticari zelliklere uygun gaz elde edilir.

1.1.2 Trkiyede Doal Gaz

Trkiyede doalgazn varl 1970 ylnda Krklareli Kurumlar blgesinde tespit edilerek, 1976 ylnda Pnarhisar imento Fabrikasnda kullanlmaya baland.1975 ylnda Mardin amurlu sahasnda bulunan doalgaz, 1982 ylnda Mardin imento Fabrikasna verildi. Kaynaklardaki rezervlerin snrl olmas tketimin genilemesini nledi. Doalgazn sanayi ve ehir ebekelerinde kullanm almalarna, 84/8806 sayl Bakanlar Kurulu kararyla 1984 ylnda SSCB ile imzalanan doalgaz sevkiyat anlamasnn ardndan baland. Doalgaz ehir ii evsel ve ticari olarak ilk kez 1988de Ankarada kullanld. 1992 ylnda stanbulda, Bursada, Eskiehirde, zmitte doalgaz pazar geniledi. zellikle evsel kullanmda doalgazn kesilmesi riski yoktur. Gazn byk bir ksm sanayide kullanlmaktadr ve gaz datm firmalar sanayideki aboneleri ile zel bir szleme yaparak olas bir gaz arz skntsnda sanayiye verdii gaz miktarn azaltp bunu konutlara vermektedir. Byle bir durum, bugn iin ok az bir ihtimaldir, nk lkemizde gaz arz talepten fazladr. Trkiyede de snrl bir miktarda doalgaz kmakta ve kullanma sunulmaktadr. Trkiye doal gaz esas olarak Rusya ve randan boru hatlaryla, Cezayir ve Nijeryadan svlatrlm (LNG) olarak deniz yoluyla satn almaktadr. Ayrca Azerbaycan ve Trkmenistan ile doalgaz temini iin anlamalar yapmtr.

Trkiye, enerji uzmanlar tarafndan dnyann en hzl gelien on pazarndan biri olarak gsterilmektedir. Ekonomik byme ve snrl doal kaynaklar, lkemizin enerji ithali gereksinimi arttrmaktadr. Trkiye stratejik konumu gerei Ortadou ve Hazar Denizi doalgaz retim alanlar ile Avrupa tketim pazar arasnda kprdr.

ekil 1.1: Trkiyede Doal Gaz Boru Hatlar

1.1.3 Doal Gazn Tanmas, Depolanmas 1.1.3.1. Doalgazn Tanmas

Doalgazn boru hatlaryla ve yksek basn altnda tanlabilir olmas ekonomik bir enerji alternatifi olarak lkemiz ekonomisinde yerini almtr. Bugnk teknik ilerlemeler, doalgazn atmosferik basncn 80 kat bir basnta 140 cm apl borularla 6000 km gibi uzaklklara tanmasna imkan vermektedir. 6500 kmnin zerindeki tamalar iin svlatrma yoluna bavurulmutur.

1.1.3.2. Doalgazn Depolanmas

Pik tketim dnemlerinde kullanmak, stratejik miktarlar elde bulundurmak ve boru hatlaryla ulalmayan noktalarda kullanm salamak amacyla doalgaz yeralt depolama sistemi gelitirilmitir. Killi tabakalara gaz baslarak basnl ortam oluturulur. Basn altndaki gaz suyu iter, fakat killi tabakalardan kamayaca iin yeraltna hapsedilir. Dier bir yntem, yeralt tuz kaynaklarna su baslarak tuz tabakalarnn erimesi salanr. Elde edilen tuzlu su alnrken, oluan bolua doalgaz baslr. Gaz depolamak iin s yitimi sorunu daha nemsiz olduundan, yeralt sularnn dondurulmasyla su szmaz duruma getirilen donmu topraktan oluturulmu yeralt hazneleri kurulur. Ayrca boalm petrol ve gaz hazneleri doalgaz depolar olarak kullanlabilir.

1.1.4. Doalgazn zellikleri

Doal gaz yeraltndan kartlr. Genelde petrol yataklar ile birlikte bulunur. Ar hidrokarbonlar, nem ve slfr bileenlerinden ayrtrlarak kullanma sunulur. Yava yanan bir gazdr. 1012KWh/m3 / 8600-10300 KWh/m3 mertebesinde kalorilik deere sahiptir. Bileiminin byk blmn metan gaz oluturur. Metan dnda az miktarda etan, propan, btan gibi dier karbonlar bulunur. Ayrca azot, oksijen, karbondioksit hidrojen slfr ve bazen de helyum gazna rastlanr. Doalgaz, renksiz ve kokusuzdur.

Resim 1.1 : Doal Gazn Yanmas

Gaz kaaklarnn fark edilmesi iin THT (tetrahidrofen) katlarak zel olarak kokulandrlr. Doalgaz, zehirli deildir, fakat yksek konsantrasyonlarda oksijen olmayaca iin boucu etkisi vardr. Havadan hafiftir. Yanma sonucu 8250 kcal s aa kar. Doalgazn yanma hz 34 cm/sndir. Doalgaz, rutubetsiz, kuru bir gazdr. Doalgazn ierisinde yanmayan hibir madde yoktur. Ayrca kkrt ve kkrtl maddeler de olmad iin kkrt dioksit gibi zehirleyici gaz aa karmaz. Ancak uygun koullarn oluturulmamas sonucu tam yanma salanmazsa karbon monoksit oluur. Doalgaz atmosferik artlarda 163 soutulduu zaman svlamakta, hacmi 600 kat daha klmektedir.

1.1.5. Doal Gazn Dier Yaktlarla Karlatrlmas

Doal gazn yanma verimi oduna, kmre ve fuel oil"e gre daha yksektir, buna karlk

ok daha ekonomiktir. Doalgaz ile dier enerji kaynaklarnn orants: 6 birim LPG = 4.6 birim Motorin = 3 birim Akaryakt = 2.7 birim Linyit = 1 birim doalgaz

Yand zaman artk brakmaz, zehirsiz, klsz ve dumanszdr. evreye zarar vermez, havay kirletmez. Dier yaktlardan ucuzdur. Tketimi sayalardan okunur ve kontrol edilebilir. nce kullanlr, bedeli sonra denir. Depolama ve tama maliyeti yoktur. Depolama alanlar baka kullanma ayrlabilir. Zahmetsiz, konforlu bir yaam salar. Temiz bir yakttr, iletme ve bakm maliyetleri dktr. Doalgaz havadan hafiftir, serbest halde iken ykselir ve birikmez.

Ekonomik : Doalgaz kmr, fuel oil ve elektrie kyasla ekonomik ve verimli bir yakttr.Yanma verimi yksektir. Dier yakt giderlerinden daha fazla tasarruf salar. Tablo 1.1.

Konforlu : Doalgaz sizi kmr bitti, fuel oil azald dertlerinden kurtarr. Tututurma derdi yoktur, kl ve artk brakmaz, koku yapmaz. Dmeye basarsanz, doalgaz konforunu yaarsnz. evreci : Doalgaz, art olmad iin evreyi kirletmez, hava kirliliine neden olmaz. Doalgazla hem evlerimiz hem de kentimiz temiz kalr. Gvenli : Doalgaz tesisat ve cihazlar dk basnla alt iin LPG tpleri gibi patlama tehlikesi ve basnl para tesiri yoktur. Dier gazlar gibi zehirli deildir.
Yakt Tp Gaz Motorin LPG-Propan Fuel-Oil 4 Elektrik Kmr(thal) Doalgaz Birim Fiyat 3,330000 3,209600 2,938200 1,660000 0,168 0,420000 0,597 Isl deer kcal/kg kcal/kg kcal/kg kcal/kg kcal/kWh kcal/kg kcal/m3 Verim 0,84 0,90 0,90 0,80 0,99 0,65 0,93 YTL / 1000 kcal 0,389 0,324 0,297 0,210 0,197 0,092 0,078

YTL/kg 10.200 YTL/kg 11.000 YTL/kg 11.000 YTL/kg YTL/kWh YTL/kg YTL/m3 9.875 860 7.000 8.250

Tablo 1.1: Doal Gazn Dier Yaktlarla Isl Deerinin Veriminin ve Birim Fiyatnn Karlatrlmas

1.2. Doal Gazn Kullanm Alanlar

Doal gaz sanayide; snma, retim, evrim tesisleriyle elektrik retmekte, konutlarda; piirme, scak su elde etme ve snmada kullanlr.

1.2.1. Mutfaklarda Doal Gaz Kullanm

Piirme iin konutlarda tp gaz denilen LPG kullanlmaktadr. Tp gaz ise konutunuzda yakt depolama tehlikesi yaratr ve tp deitirilmesini gerekli klar. Doalgazn tp gaza gre temel stnl srekli oluu ve maliyet dkldr. Piirme amal olarak konutlarda ocak ve frnlar kullanlmaktadr. LPG kullanan bu tr aygtlarn memeleri deitirilerek doalgaza dnmleri sz konusudur ancak bu ilemler " yetkili servisler " tarafndan yaplmaldr. zetle, temizlii ve sreklilii nedeniyle piirme de, doalgaz dier yaktlara gre nemli stnlkler tamaktadr.

Resim 1.2: Mutfakta doal gaz kullanan cihazlar

10

1.2.2. Sanayide Doal Gaz Kullanm

Doalgaz; her trl endstri, sanayi, toplu konut ve konutlarn ekonomik olduu srece vazgeilmez enerji kaynadr. Yakt olarak dier yaktlara gre baca gaz emisyonu asndan en evreci yakt trdr. Kullanm kolayl ve ucuz olmas bakmndan sanayi tesislerinde tercih edilen yaktlarn banda gelir. Sanayi tesislerinin doalgaz dnm, teknik artnameler erevesinde, gazn teslim noktasnda yakc cihaz ve nitelerine kadar boru ebeke ve bu ebekeler dahilinde teknik emniyetin salanmas, tm kademelerde gazn akndan yanma noktasna kadar belirlenen teknik esaslar dahilinde olmaldr. Sanayi tesislerinde ihtiya duyulan gaz debisi ve basn deerleri gaz teslim noktalarna kadar %100 maksimum kapasite artna uygun olmaldr. Kazan daireleri, buhar-kzgn ya s santralleri, piirme kurutma amal tnel veya kamara tip frnlar, tekstil amal tesislerde ramz makinalar, dkm ergitme ocaklar, homojenizasyon frnlar, tavlama ocaklar, daldrma tip ergitme havuzlar, dner tip s jeneratrl kurutucular ve bu nitelerde yakc cihaz olarak kullanlan atmosferik, flemeli gaz brlrleri ve gaz bekleri, EX-pro of emniyet sistemleri, teknik artname asndan irdelenmeli, doru tercihler yaplmal ve gerekli adaptasyonlar yerine getirilmelidir. zellikle kapal mekanlarda olas gaz kaaklarna kar gerekli emniyet tedbirleri zenle alnmaldr.
Resim 1.3: Sanayide doal gaz kullanan tesisler

1.2.3. Istmada Doal Gaz Kullanm

Tm dier yaktlarda olduu gibi doal gazla snmann da iki temel ekli vardr. Ortak snma ve bamsz snma (kombi, kat kaloriferi, soba ) 1.2.3.1. Ortak Isnma ( Kalorifer Kazanlar ) Byk kentlerimizde nfusun nemli bir blm kmrl ya da fuel-oilli kalorifer kazanlar ile snmaktadr. Bu tr kazanlar byk lde hava kirlilii yaratmaktadr. Doalgaz kullanm ise nemli yararlar salayacaktr. yle ki: *** Doalgazn yanmasyla, hava kirlilii yaratan nitelikte ok az atk oluur. *** Doalgaz yakt depolama ve kmrde olduu gibi kl atma sorunlarn ortaya karmaz.
Resim 1.4 : Doal gaz kazan

11

*** Doalgaz dier yaktlardan daha verimli yaklabilir ve daha ekonomiktir.

Ayrca doalgazn yaklmasnda denetim olana ok yksektir. Doalgazn bu zelliinden yararlanarak evlerde istenilen scaklk ksa srede elde edilebilir ve otomatik kontrol aygtlar ile nemli yakt tasarruflar salanabilir. Kalorifer kazanlarnda doalgazn yaklmasnn yukarda belirtilen tm stn zelliklerine karn baz zorluklar da vardr. Genellikle, kazan dairelerinde havalandrma, elektrik ve baca tesisatlar kurallara uygun yaplmamaktadr. Varolan kazanlarn nemli bir blm ise ok eski olup; verimleri dktr. Ortak snmada dkme dilimli kazan veya elik kazan seimi yannda, ayrca atmosferik ya da flemeli brlrl kazan seimi de yaplabilir.

1.2.3.2. Bamsz Isnma

Konutlarn bamsz snmas doal gaz sobalar, kat kaloriferi veya kombi ile yaplabilir. Sobalar Doalgaz kullanma zelliine sahip ok deiik tip ve kapasitelerde sobalar gelitirilmitir. Temiz ve srekli bir yakt olan doalgazla alan bu aygtlar, hava kirlilii yaratmazlar. Doalgaz sobalarnn kullanlaca odalarda, radyatre gerek yoktur. Bu durum sabit gelirli aileler iin yle bir yarar salayabilir; ncellikle en ok kullanlan odaya doalgaz sobas taktrlr. Zaman ierisinde aile btesinin olanaklar lsnde, dier odalara da doalgaz sobas taktrlabilir. Bylece ilk yatrm giderleri zamana yaylm olur. 1970'li yllarda Avrupa'da 9 kw'ye kapasiteye kadar doalgaz sobalar retilmekte idi. Gnmzde gerek oda hacimlerinin klmesi , gerekse yaplarda daha iyi yaltm yaplmasndan tr 2-3 kw kapasitesindeki sobalar uygun olabilir. Bu kapasite, yapnn konumuna ve yapm kalitesine bal olarak deiebilir. Kk bir oda iin gereinden ok daha byk bir sobann kullanlmas, yakt giderlerini arttracaktr. Bu yzden, soba seerken stlacak odann bykl, pencere alanlar, yapnn yaltm gibi noktalar belirlenmeli ve soba seimi buna gre yaplmaldr. Doalgaz sobalar, genellikle hermetik ve bacal olarak retilmektedir. Resim 1.5 : Doal gaz sobalar Hermetik ( denge bacal ) Sobalar. Kapal yanma olan hermetik sobalar, yanma iin gerekli havay bulunduklar odadan almazlar. Soba ile birlikte montaj yaplan i ie taklm iki boru d hava balantsn salar. Yanma iin gerekli temiz hava dardan alnr. Yanm gazlar da darya atlr. Bu tip sobalar, daha ok pencere altlarna ve souk d duvarlara takld iin uygun bir snma salayabilirler. Aydnlklara bakan duvarlara taklamazlar. Bacal Sobalar Bacal sobalar yanma havasn dorudan bulunduklar odadan alrlar. Yanm gazlar ise baca yoluyla darya atarlar. Bu tip sobalar ak yanma hcreli ve atmosferik brlrldr.en az 150 cm alt ve st havalandrma delikleri ve en az 8 m hacimli odalarda kullanlabilir. Banyolarda ve 8 m 'den kk odalarda kullanlmaz. Bacal sobalarn kullanlaca durumlarda, bacann uygunluu ile odann havalandrlmasna zen gsterilmeli ve mutlaka uzman kii ve kurulularn nerilerine uyulmaldr.

12

 Kat Kaloriferleri Konutun stlmas iin gerekli kapasite, projelendirmeden sonra belirlenir. elik veya dkm kat kaloriferi seimi yaplr. En az 150 cm alt ve st havalandrma delikleri alm ve en az 8 m'lk hacmi olan mekanlara konur. Dubleks ve tripleks konutlar yetecek kapasitede kat kaloriferleri vardr. Bu tr aygtlarn alma ilkesi yledir; kazanda depolanm su stlarak pompa ile radyatre gnderilir ve ortam stlr. Doalgazn yaygn olarak kullanlmaya balanmasyla birlikte, hzl pratik ve verimli olan bu aygtlar yaygnlamtr. Pilot alevli ve elektronik atelemeli tipleri gelitirilmitir. inde eanjr ( ani su stcs ) ile scak kullanm suyu hazrlanan tipleri yannda; boylerli olup scak su ve stma devrelerinin otomatik olarak alt, stma devresinin programland; d hava kompanzasyonlu ( uyumlu) paneli ile i ortam ile d ortamn uyumunu salayan tiplerde bulunmaktadr.
Resim 1.5 : Doal gazl kat kaloriferi

Kombiler Duvara monte edilecek ekilde yaplan kombiler, hermetik yada bacaya balanan ak yanmal tiplerde olabilir. Kapasiteleri ise 20.000 Kcal/h ile 30.000 Kcal/h ( 17,5 kw - 35 kw ) arasndadr. Kombi aygtlarnn ilk yatrm giderleri, dier snma sistemlerine gre daha yksektir. Kat kaloriferlerinden fark, ofbenlerde olduu gibi bir boru demetinden akan suyun stlmasdr. Yani ak durumundaki suyun annda stlmas sz konusudur. Daha az yer kaplarlar, duvarlara monte edilirler. Baca sorunu daha kolay zmlenir. Scak su kullanm iin musluk aldnda stma ilevine ara verilir, scak su kullanm bittiinde musluk kapannca tekrar stma ilevine geer. Istma eanjr bakr, elik ve dkm olan tipleri vardr. Scak su gereksinimi kombi aygt iindeki boyler veya ani su stcs ile salanr. Bacal, fanl ve hermetik olarak grupta toplanr. Pilot alevli ve elektronik atelemeli tipleri vardr. Pilot alevlide manyetolu akmak kullanlarak pilot alevin olumas salanr, pilot alev srekli olarak yanar. Elektronik atelemeli aygt aldnda otomatik olarak ateleme yaplr.

Resim 1.6 : Kombiler

13

 Bacal Kombiler Bacal kombi aygt kullanlacak yerde ncellikle baca ekii etd edilmelidir. Havalandrma ok nemlidir. Bacal kombi aygtlar yanma iin gerekli havay bulunduklar ortamdan alrlar. Alt ve st havalandrma delikleri en az 150 cm , ortam hacmi en az 8 m olmak zorundadr. Hermetik Kombiler Yanma iin gereken havay dardan alp, baca gazlarn da dar atan dolaysyla, bulunduu mekann havasn kullanmayan zelliktedir. ie gemi iki borudan birisi yanma havasn salar, dieri, baca gazn dar atar. Bu nedenle i ortam havalandrma koullar sorunu yoktur. Hermetik kombiler genellikle da bakan duvarlara konabilirler, aydnlk gibi yerlere konmaya uygun deildir. Kombiler, dolam pompas, scaklk ve basn gstergeleri, kapal genleme deposu, atk gaz atma yannda alevin snmesi durumunda gaz kesme dzeneklerine sahip gaz tketim aygtlardr.

14

LMEVE DEERLENDRME
LE DEERLENDRME A- OBJEKTF TESTLER (LME SORULARI)
Aada verilen sorular size en uygun gelen seenei iaretleyerek cevaplaynz. Soru-1- Doal gazn iinde en ok bulunan yanc gaz aadakilerden hangisidir? a ) Metan b) Etan c) Hidrojen d) Oksijen

Soru-2- lk doal gaz antlamas hangi lke ile yapld? a ) ABD b) SSCB c) ran d) Bulgaristan

Soru-3- Doal gaz kullanmaya ilk balayan ilimiz aadakilerden hangisidir? a) stanbul b) Eskiehir c) Ankara d) Konya

Soru-4-Aadakilerden hangisi doal gazn zelliklerinden deildir? a) Renksiz b) Kokusuz c) Zehirsiz d) Havadan ar

Soru-5- En konforlu yakt aadakilerden hangisidir? a) Doal gaz b) Fuel-oil c) Kmr d) Odun

Soru-6- Doal gazn sl deeri nedir? a) 7500 Kcal/cm b) 8250 Kcal/cm c) 8500 Kcal/cm d) 8850 Kcal/cm

Soru-7- Aadakilerden hangisi bamsz snmada kullanlan doal gaz cihazlarndan deildir? a) Bacal kombi b) Kat kaloriferi c) Youmal kazan d) Hermetik soba

Soru-8- Doal gaz sobalar en az ka m hacimli mekanlara montaj edilebilir? a) 5 m b) 6,5 m c)7 m d) 8 m

Soru-9- Aadakilerden hangisi kombilerin sl kapasiteleridir? a) 20000-30000 Kcal/h c) 45000-55000 Kcal/h b) 35000-40000 Kcal/h d) 600000-75000 Kcal/h

Soru-10- Kombiler de aadaki elemanlardan hangisi bulunmaz? a) Dolam pompas c) Scaklk gstergesi b) Ak genleme deposu d) Basn gstergesi

15

DEERLENDRME Cevaplarnz, modl sonunda verilen cevap anahtar yardmyla kontrol ediniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken kararsz kaldnz sorular iin faaliyetin ilgili blmne geri dnerek konuyu tekrar inceleyiniz. Yanl cevaplarnz doru cevaplarnzdan fazla ise bu faaliyeti yeniden yapmanz tavsiye ederiz. Tm sorulara doru cevap verdiyseniz bir sonraki faaliyete geebilirsiniz.

16

RENME FAALYET2
AMA
Bu faaliyeti baar ile tamamladnzda ve uygun ortam salandnda; doal gazl stma sistemlerini tanyacak ve reneceksiniz.

ARATIRMA
Doal gaz kazanlarn ve donanmlarn aratrarak bu bilgileri arkadalarnzla paylanz.

2. DOAL GAZLI ISITMA SSTEMLER

2.1. Doal Gaz Kazanlar
2.1.1. Sv Yaktl Kazanlarn Doal Gaza Dnm
Mevcut sv ve kat yaktl kazanlarn doalgaz yakar hale dntrlmesi veya yeni bir doalgaz kazan ile deitirilmesi mevcut kazann yana, salamllna, boyut ve tipine baldr. Kazanlarn doalgaza dnm maliyet olarak yeni bir kazan bedelinin %30'u kadardr. Mevcut kazanlarn doalgaz dnm yakt sarfiyat ve tekrar arzalanma riski bulunduundan tercih edilen bir yol deildir. Kazanlar elik ve dkm kazan olarak ikiye ayrlr. Doalgaz da kullanlan kazanlarn mr hayli uzundur. Merkezi kazan sistemi bireysel stma sistemine gre daha avantajldr. lk yatrm ve iletme maliyeti, kullanm konforu gibi nemli avantajlar nedeniyle bireysel stma sistemi yerine merkezi kazan sistemi daha avantajldr Sv yakt yakan kazanlarda doal gaza dnmde pek byk problemler kmaz. Kazanda doal gaz yaklmas ile sv yakttakinin ayn sl kapasite elde edilir. Ancak kazan duman borularnn aynalara kaynak edilmesi ve boru ularnda fazla kmalar varsa talanmaldr.Ocak yanma hcresi zaman iinde bozulur, dklen ksmlar varsa tamir edilmeli, kazan stma yzeyleri pislik ve kurumdan temizlenmelidir. Duman borularna mutlaka trblatr yerletirilmelidir. Aadaki ekilde doal gaza dnm kazandaki scaklklar grlmektedir.

17

ekil 2.1: Sv yaktl kazann doal gaza dnm

2.1.2.

Doal Gaz Kazan Donanmlar

Doal gaz kazanlarnn donanmlar snan akkana gre farkllk gsterir. Aada scak sulu ve buharl kazanlarn donanmlar verilmitir.

1. Alev Geri Dnml Yanma Odas 2. kinci Gei Duman Borular 3. nc Gei Duman Borular 4. Kazan Gvdesi 5. Alabilir Kapak 6. n Kapak Yaltm 7. Kazan Kaset Saclar 8. Gzetleme Cam 9. Gvde Yaltm 10. Ayaklar 11. Gaz / Sv Yakt Brlr

3 1 9 4 7

5 6 2 8

11 10

Resim 2.1: Doal gazl scak sulu elik kazan paralar

18

1. Brlr kapa 2. n dilim 3. Orta dilim 4. Arka dilim 5. Arka kapak 6. Baca 7. Gzetleme kapa 8. Kapak vidas 9. zolasyon sac 10. zolasyon 11. Mentee 12. Su giri adaptr 13. Su k adaptr 14. Kaide 15. Baca temizleme kapa
ekil 2.2: Doal gazl scak sulu dkme demir kazan paralar

2.1.2.1. Ate Ayar Cihaz (Reglatr)

Scak sulu kazanlarda olduu gibi, buharla alan kazanlara da reglatr konur. Bu cihaz kazandaki buhar basncna gre, atein yann dzenler.

2.1.2.2. Manometre
Kazan ierisindeki buhar basncn gsterir. Yapllar hidrometrenin yaplnn aynsdr. Buhar basncn Kg/cm(at) ve mbar cinsinden len elemandr. Manometrenin hassasiyeti iindeki yaya baldr. Bu yayn elastikiyetinin bozulmamas iin, onun s tesirlerinden korunmas gerekir. Bu sebepten kazana balanrken, manometre borusu ile balanr. Bunun zerinde bir de vana bulunur.

Resim 2.2: Manometreler

19

2.1.2.3. Su Seviye iesi(Cam) Kazan iindeki suyun seviyesini gsterir.

Resim 2.3: Su SeviyeGstergesi

ekil 2.3 : Su seviye gstergesi blmleri

2.1.2.4. Haberci Ddkleri Buhar basncnn ve su azlnn tehlikeli duruma geldiini haber verir. 2.1.2.5. Emniyet Ventilleri veya Sifonu Kazann emniyetini salar. Sadece emniyet ventilleri kullanlyorsa, her kazan zerinde birer adet olmak zere yayl ve arlkl emniyet ventili bulunmaldr. Sifonlar ise basnc karlayacak ap ve uzunlukta borular kvrlarak imal edilirler. Bu emniyet cihazlarnn gvdesi buhar basnc ykselince fazla buhar dar atarak kazann patlamasn nler. Buhar basnc nceden belirlenmi deeri geince aarak buharn dar kamasn salayan cihazlardr. Bunlar emniyet sifonlar (tek kollu ve ok kollu) ve emniyet ventilleridir (arlkl ve yayl).

Resim 2.4: Arlkl ve yayl emniyet ventili

ekil 2.4: Emniyet sifonu

20

2.1.2.6. Doldurma Boaltma Musluu Kazanlara souk su doldurmada kullanlr..

Resim 2.5: Doldurma boaltma musluu

2.1.2.7. Termometre
Kazan iindeki buharn veya scak suyun scakln gsterir. 2.1.2.8. Presostat Kazan basncn sabit tutar, sv ve gaz yaktl kazanlarda bulunur ve basn artnca brlr durdurur. .2.1.2.9. Besleme Suyu Girii Buhar kazannn suyu eksilince su vermeye yarar. Genellikle kazann st yannda bulunur. Su kazana pompa ile verilir. 2.1.2.10. Baca Dzenleyici Brlrl kazanlarda brlrn iletmeden kmasyla baca srgsn kapayan, brlr almaya balaynca aan bir srg motoru ve srgden oluan cihazdr. Srg motoru alteri, komutay brlrden alr. Bu ekilde brlr iletme d kalnca gereksiz eki ile kazann soumas, nlenmi olur. 2.1.2.11. Termostatik Vana Scaklk kontrol ve ayar aygtdr. Bunlar ounlukla s deitiricileri ve boylerlerde, sanayide ise bir ok stc sistemde kullanlmaktadr. Duyar u, stlan suyun kna balanmtr. Termostatik vana su kn hangi scaklkta istiyorsak o scakla gelince, buhar giriini kapar, dnce aar. 2.1.2.12. Kazan termostat Kazan termostat kazandaki su scakln, ayarlanan sabit bir deerde tutar. Bunlarn en basiti iki kontakl tiplerdir. Bunlar tek kademeli brlrlerin ONOFF kontrolne balanr. Sistemde bulunan basit termostat ile scaklk belirli bir deere dnce sistemin tekrar devreye alnmas salanr. Oransal termostat ayar ile su scakl kademeli olarak deitirilirken, yakt ve hava miktar da kademeli olarak deiir.
Resim 2.6: Kazan termostat

2.1.2.13. Su Dzeyi Gvenlik Elemanlar (Tadiye Cihazlar)

a) b) Elektrotlu, Dzey Kontroll Su Besleme Aygtlar: ki elektrot ve bir komuta kutusundan oluurlar. Yaygn olarak kullanlrlar. amandral ve Cva Kontakl Su Besleme Aygtlar: zellikle buhar kazanlarnda yaygn biimde kullanlrlar. amandra sistemi cva kontana kumanda ederek su besleme sistemini devreye sokar veya devreden kartr.

21

2.1.2.14. Blf Dzeni

Kazan iindeki amur ve keltileri atmak iin yaplr. Blf miktar ve zaman kazan suyunun zmlenmesiyle belirlenir. Gnmzde otomatik olarak alan blf sistemleri de kullanlmaktadr. Su borulu kazanlarda, brlr alrken blf yaplmaz. 2.1.2.15. Szgeler (Filtreler) Buharn veya suyun iindeki pislikleri tutmak iin kullanlr. Otomatik ve selonoid vanalardan, kondenstoplardan ve buhar dzenleyicilerden nce kesinlikle szge konulmaldr. Tersi durumlarda bunlarn almalarn nler. Su iin ve yakt iin olanlar vardr.

2.1.2.16. Motorlu Vanalar

Scaklk ve basncn elektrik sistemlerini uyarmasyla alrlar. Bunlar 2 3 ve 4 yollu olarak yaplrlar.

2.1.2.17. Separatrler
Kazan knda ve cihazlardan nce kullanlacak bu su ayrc cihazlar, su zerreciklerini ve kondens filmini buhardan ayrarak tesisata kuru buhar gitmesini salarlar.

2.1.2.18. Selonoid Vanalar

Elektro mknatsla alrlar. Akkann gei yn zerinde belirtilir. Kazan ayarlanan scakla gelince, buhar giriini kapar, dnce aar

2.1.3. Kazan Verimleri

Kazanlar, ilevleri gerei bnyelerinde yaklan yaktlarda aa kan s enerjisini ilerindeki akkana aktaran cihazlardr. Bu akkan su, hava veya kzgn ya olabilir. Bir kazann verimini belirleyen drt ana faktr vardr. Yakt Alt Isl Deeri: Bu zellik yaktn kendisi ile ilgilidir, kazandan bamszdr, ancak verim hesabnda etkili faktrlerden biridir. Yanma Verimi : Byk lde yakcya, ksmen de kazan dizaynna baldr. Zarf Kayplar : Kazan gvdesinden evreye olan s kayplardr. Bu kayplar kazann bykl ve s izolasyonu ile yakndan bantldr. Yukarda sralanan faktr genelde sabit deerlerdir. Baca Gaz k Scakl : Kazan verimini etkileyen ve belirleyen en nemli faktrdr. Kazanda yaklan yaktn yanmas sonucu aa kan s enerjisinin kazan bnyesindeki akkana hangi lde aktarldn belirler. Baca gaz k scakl ncelikle kazann alma rejimine sonra kazann dizaynna baldr. Herhangi bir kazanda baca gaz k scakl alma rejimine ve kullanlan yakt cinsine gre aada belirtilen deerler aralnda olmaldr.

22

Kmr ve Fuel oil yaktl kalorifer kazanlarnda Motorin yaktl kalorifer kazanlarnda Doal Gaz ve LPG yaktl kalorifer kazanlarnda Buhar Kazanlarnda Kzgn Ya Kazanlarnda

190 - 200 C 170 - 180 C 140 - 150 C retilen buhar scakl +( 50 - 70) C retilen kzgn ya scakl +( 60 - 80) C

Tablo 2.1: Yakt trlerine gre baca gaz scaklklar

Yukarda belirtilen deerlerin stnde baca gaz k scaklna sahip kazanlar dk verimli kazanlar olarak adlandrlrlar.Aada yakt cinsleri ve kazan baca gaz k scaklklarna bal olarak kazan verimleri verilmitir. KAZAN VERMLER Baca Gaz FUEL oil k 9700 Scakl C kcal/kg 140 150 160 170 180 190 200 210 220 230 240 250 260 270 280 290 300 310 320 330 340 350 88,6 88,1 87,6 87,2 86,7 86,2 85,8 85,3 84,8 84,3 83,8 83,4 82,9 82,4 81,9 81,4 81,0 80,5 80,0 79,5 79,0 78,5 Motorin 10000 kcal/kg 89,6 89,1 88,6 88,2 87,7 87,2 86,8 86,3 85,8 85,3 84,8 84,4 83,9 83,4 82,9 82,4 82,0 81,5 81,0 80,5 80,0 79,5 Doal Gaz 8500 kcal/Nm3 90,4 89,9 89,5 89,0 88,5 88,1 87,6 87,1 86,7 86,2 85,7 85,2 84,8 84,3 83,8 83,3 82,9 82,4 81,9 81,4 80,9 80,5 % LPG 11600 kcal/kg 90,9 90,4 90,0 89,5 89,0 88,6 88,1 87,6 87,2 86,7 86,2 85,7 85,3 84,8 84,3 83,8 83,4 82,9 82,4 81,9 81,4 81,0 Kmr 3000 kcal/kg 77,9 77,7 77,5 77,3 77,2 77,0 76,8 76,6 76,4 76,2 76,0 75,8 75,6 75,4 75,2 75,0 74,8 74,6 74,4 74,2 74,1 73,9

Yakt Cinsi ve Alt Isl Deeri

23

Tablo 2.2:Yakt cinsleri ve kazan baca gaz k scaklklarna bal olarak kazan verimleri

Tablonun hazrlanmasnda Yanma Verimleri : Fuel oilde %98, Motorinde %99, Kmrde %95, Doal Gaz ve LPG de %100, Zarf Kayplar : % 3 alnmtr. Zarf kayplar asgari deer olarak : Kalorifer kazanlar iin %3, Buhar ve Kzgn Ya kazanlar iin %4, Scak Hava kazanlar iin %3 alnmaldr. Normal deer olarak yukardaki deerlere %1 ilave edilmelidir. lkemizde, kar basnl ve yksek verimli olarak adlandrlan, gerekte tanmnn aksine ar derecede dk verimli olan; teknolojilerinin bize geldii lkelerde bile artk retilmeyen ve satlmayan kazanlar, yaplarnn basit olmas nedeniyle ok sayda firma tarafndan retilmekte ve fiyatlarnn ucuzluu nedeniyle mteahhitler ve bilinsiz kullanclar tarafndan tercih edilerek ok sayda konut ve iyerlerinde kullanlmaktadrlar. Kullanclar ncelikle satn alrken daha sonra kullanrken kazanlarnn veriminden sorumludurlar ve bunun bedelini derler. Kazanlar arasnda verim kyaslamas ve gerekli hesaplamalar yapldnda yksek verimli kazanlarn dk verimli dier kazanlara oranla yakttan salad tasarrufun genelde 1 - 2 yl iinde kendine denen bedeli (fiyat farkn deil kazan bedelini !) amorti ettii grlecektir. Baka bir deyile, dk verimli kazan, kendisine denen paradan ok daha fazlasn sy bacadan atarak yakar. Verimi yksek kazan lke ekonomisine de katkdr. Doru ve tekniine uygun kazan yakma sizlerin elinizde. Bilinli yakma baca gaznn az kmasdr. Verilen deerlere gre kazanlarn iletilmesi hepimizin kazancdr.

2.1.4. Doal Gazda Bacalar ve zellikleri

Baca, atk gazlarn ak havaya atlmas iin, binann iinde, binaya bitiik veya ak havada serbest olarak ina edilmi ve inaat teknii kurallarna uygun artlar salayan sistemdir.

2.1.4.1. Mstakil (Ferdi) Bacalar

Tek kolon halinde hitap edecei birimden atya kadar ykselir. Sadece bir birimin kullanm mevcuttur. Doal gaz cihazlar sadece ferdi bacalara balanabilir. lkemiz 1992 ylndan itibaren zellikle konut, otel, i merkezleri ve sanayi kurulularnda youn olarak doalgaz kullanmna balamtr. Doalgazn birok arts nedeni ile cazip hale gelmesi kullanm alanlarn daha da artrmtr. Ancak tm mekanik tesisatlar iin kullanlmas gereken bir ifade ve ortak kural doalgazla alan sistemler ve donanmlar iinde geerlidir.

2.1.4. 2. Bacalar neden nemlidir ve hangi malzemeler ile imal edilmelidir?

Bacalar uygun malzemelerden imal edilmelidir. Yukarda da belirtildii gibi bu kadar youn su buhar ve asidik ortama maruz kalan malzemenin, sl genlemeleri de hesaba katlarak ve kaynak gerilmelerini de karlamas gerektiini bilerek seilmesi gerekmektedir. Bu anlamda yaplan aratrmalar ve uygulamalar sonucunda ortaya kan malzemeler AISI 304 AISI 316, AISI 316 L ve AISI 316 Ti diye tanmladmz malzemelerdir. Bu malzemeler:

24

Malzeme AISI 316 L AISI 316 Ti

erii X2CrNiMo 17 13 2

% C max 0,03

% Cr

% Mo % Ni

% dier -

16,5-18,5 2-2,5 11-14

X6CrNiMoTi 17 12 2

0,08

16,5-18,5 2-2,5 11-14 Ti5x%C-0,8

Tablo 2.3: Baca yapm malzeme zellikleri

Yukarda belirtilen malzemelerin hepsi yksek scaklklarda (9001100 C) kaynak mukavemeti st dzey, TIG ve MIG kayna yaplabilen, uzayabilen ve bklebilen, oksidasyona ve srtnmeye dayankl, nemli ve rutubetli ortamlara dayankl, ekme, akma ve uzama dayanmlar st dzey ve sert malzemelerdir. ( 500 N/mm-710 N/mm-%>40-HB 217 )

Resim 2.7: Kazan elik baca balants

25

Resim 2.8: elik bacalar

2.1.4.3. Bacalar ne gibi zelliklere sahip olmaldr?

Bacalar uygun kesitte olmaldr. Bu i iin baca ap seim tablolar ve hesaplama yntemleri titizlikle incelenmelidir. Kazan baca ilikisi ve ap hesaplanmas bakmndan tm veriler toplanmaldr. Bacalar yaplar itibar ile gaz szdrmazlna haiz olmaldr. Bu nedenle de imalat yntemi Argon Kayna ile aln alna birletirme olmaldr. Kazanla alma ilikisi asndan uygun ve yeterli bir ykseklikte olmaldr. Bacalarda duman gazlarnn souyup kondens oluturmamas iin izole edilmesi gerekir. Bacalarn dizayn ve konstrksiyonu sistemin doru ve sorunsuz almas iin iyi tasarlanmaldr. Baca duman kanallar balantsnn minimum 75 cm olmas ve dey bacaya balantsnn ( Te ) mmkn olan hallerde al olarak balanmas gerekmektedir. Bacalarn kendi iinde genleme ve uzama yapabilecek bir yapya sahip olmalar gz nne alnarak imalat ve montajlar yaplmal ve denetlenmelidir. Bacalar kondens ynne gre imal ve monte edilmelidir. Bylece atk gaz ve su buhar baca dna kusmadan tahliye edilebilmelidir. Bacalarn at geileri ve ykseklikleri, at eimlerine, yapsna ve yannda bulunan binalarn konumuna gre belirlenmelidir. Bacalar srtnme kayplarn en aza indirilecek ekilde imal ve monte edilmelidir. Bacalarda uygun yerlerde temizleme ve kontrol kapa bulunmaldr. Bacalarn en stnde sistem iine ters rzgarlarn ve youn yamur suyunun girmesini engelleyecek tarzda bir baca apkas kullanlmaldr. Tam ve iyi yanma iin kazan dairesinin kontroll bir ekilde havalandrlmasnn salanmas gerekmektedir. Bacalarn en stnde sistem iine ters rzgarlarn ve youn yamur suyunun girmesini engelleyecek tarzda bir baca apkas kullanlmaldr. Tam ve iyi yanma iin kazan dairesinin kontroll bir ekilde havalandrlmasnn salanmas gerekmektedir.

26

ekil 2.5: Kazan baca balants

2.1.4.4. Doru teknik, doru malzeme ve doru uygulama nasl olmaldr?

Doalgaz bata Metan (CH4) ve Etan (C2H6) olmak zere eitli hidrokarbonlardan oluan yanc bir gaz karmdr. Doalgaz renksiz, kokusuz havadan hafif bir gazdr. Doalgaz temiz bir gazdr. Yandnda karbondioksit, su buhar ve scaklk i noktasnn altna dtnde ve uygun ortam bulduunda da slfirik asit, nitrik asit, hidroklorik asitler ve azot oksitler meydana gelir. Su buhar ile birleen bu asitlerde korozyona sebebiyet verirler. Tm bu tanmlamalar nda, zellikle stma sistemlerinde ok iyi bir yakt ve alternatif olan doalgazn, yandktan sonra sisteme en az zararla tahliyesi, yani bir baca vastas ile atmosfere gvenli bir ekilde atlmas gerekmektedir. Tanmdan da anlalaca zere Baca bir tahliye aracdr. Bunun iin uygun elik baca kullanlmaldr.

2.2. Kazan Dairelerinin Doal Gaza Dnmleri

Kazan dairesinin dnmnde dikkate alnacak aamalar aadaki gibi sralanabilir: * Keif ve teknik ett, * Kalorifer kazannn uygunluu ve dnm, * Bacann uygunluu, * Havalandrma sistemi ve kazan dairesinin havalandrlmas, * Elektrik ve topraklama tesisat Keif ve Teknik Ett Dnm ileminden nce sistemin kurulaca yerde teknik bir ett yaplmaldr. Bu aamada kurulacak sistemin sl kapasitesi, cihaz seimi, bacann uygunluu, havalandrma sisteminin belirlenmesi gibi dnmle ilgili teknik konularla ilgili n almalar yaplr.

27

Kalorifer Kazannn Uygunluu ve Dnm Mevcut kalorifer kazannn sl kapasitesi ile birlikte binadaki mevcut radyatrlerin kapasitesine baklarak, gerekiyorsa yeniden s hesab yaplarak kazan kapasitesi ve tipi belirlenir. Mevcut kazanda tadilatlar yaplarak dnmn salanabilecei durumlar vardr. Ancak tadilatl dnmden sonraki kazanlarn verimi, yeni doalgazl kazanlardan dk olduu iin tercih edilmemektedir. Bacann Uygunluu Doalgaz dnmlerinde dikkat edilmesi gereken hususlardan birisi de dnmden sonraki baca daraltlmasdr. Kat ya da sv yakta gre hesaplanm baca kesitinin doalgaz dnmnden sonra tekrar hesaplanmas gerekir. Doalgaz kullanmnda daha az yakma havas kullanlmas nedeni ile daha az baca gaz oluacaktr. Bu nedenle baca kesitinin daraltlmas gerekmektedir. Doalgaz kullanmnda bacann eski haliyle kullanlmas bacada youmaya neden olur. Bu durum bacada hasarlara ve kazan borularnda rmeye neden olur. Havalandrma Sistemi ve Kazan Dairesinin Havalandrlmas Yanma iin gerekli teorik hava ihtiyacndan daha fazlas kazan dairesine verilmelidir. Havalandrma, alt ve st havalandrma menfezleri ile salanr. Alt ve st havalandrma menfezlerinin boyutlarnn hesab standartlarda belirtilmitir. Elektrik ve Topraklama Tesisat Doalgaz dnmnde kazan dairelerinde elektrik donanm ynnden alnmas gereken en nemli tedbir, ana elektrik alterinin ve kumanda panosunun kazan dairesi dna yerletirilmesidir. Her kazan iin ayr topraklama yaplmal ve aydnlatma sistemi standartlara uygun olarak yerletirilmelidir. Mevcut sv ve kat yaktl kazanlarn doal gaz yakar hale dntrlmesi veya yeni bir doal gaz kazan ile deitirilmesi mevcut kazann yana, durumuna, boyut ve tipine baldr. Aadaki durumlarda kazann deitirilmesi daha iyi olacaktr: 1- Sistem iin ok byk veya ok kk ise, 2- Mekanik durumu zayf ise, 3- mrnn sonuna yaklam ise, 4- Uygun bir brlr bulunmayacak tipte ise, 5 yandan byk elik kazanlarda, yarm silindirik ve radyasyon tipi kazanlarn doal gaza dntrlmesi yerine, yeni bir dkm doal gaz kazan ile deitirilmesi daha uygundur. 350 kw gcn altndaki kazanlarn da dntrlmesi yerine atmosferik kazanlarla deitirilmesi daha ekonomiktir. Bu durumda ayrca baca problemleri ile de karlalmayacaktr. Sonu: a- Mevcut kazanlarn doal gaza dnm iin yaplacak masraflar yeni bir kazan bedelinin % 20 30 u mertebesindedir. b- Bu kazanlarn mr de doal gaz kullanldnda 3 5 yl mertebesinde olacaktr.

28

c- Bu sre ierisindeki mevcut kazanlarn fazladan yakt yakt miktar ise yaklak olarak yeni bir bedeli kadar olacaktr. Buna gre klasik kazanlarn doal gaz dnmnn 3 5 yl sonraki maliyeti, yeni kazan almaya gre ortalama 2,5 kat daha pahal olacaktr. d- Bu sre ierisinde bakm ve tamir masraf yaplacak, arza nedeniyle stmada kesintiler olabilecektir.

2.3. Doal Gazl Kazan Dairesinin Havalandrlmas

Bina altndaki kazan dairelerine taze havann serbeste girebilmesi iin kuranglez braklmal ve atya kadar kan bir havalandrma bacas yaplmaldr. Temiz hava giri kesiti, baca kesitinin % 50 sinden 2 kk olmamaldr. Yine bu kesit 50 kw gce kadar en az 300 cm olmal bunun zerindeki glerde 2 her kw iin minimum kesite 2,5 cm ilave 2 edilmelidir. Pis hava bacas kesiti en az 200 cm olmal ve baca kesitinin % 25 inden az olmamaldr. Ancak pis hava baca kesitinin, en az kalorifer bacas kesitinin yars olmasn neririz. Vantilatrlerle havalandrma yaplyorsa, vantilatr 3 debisi kw kazan gc bana 0,5 m / h olmaldr. Doal havalandrma yaplamayan kazan dairelerinde kazan dairesine hava verecek vantilatr kapasitesi; brlrlerin toplam fan kapasitesi + aspiratr kapasitesinden % 10 daha byk olmaldr. Ayrca vantilatr almadan, aspiratrn almamamsn salayacak elektrikli kilitleme sistemi yaplmaldr. Resim 2.9: Kuranglez Bina dnda yaplan kazan dairelerinde ise, kalorifer kazanlarnn stnde havalandrma iin boluk braklmaldr. Kesiti en az kalorifer bacalarnn toplam kesitinde, idealde kalorifer kazanlarn etrafnda toplam kesitinin iki kat olmaldr. Kalorifer kazanlarnn etrafnda oluacak snn (daha ok kazanlarn arka ksmndaki duman sand ve baca civarnda oluur) darya atlmas iin havalandrma menfezi kazan sonuna yakn yerde braklmaldr. Kazan dairelerindeki cihazlarn darya karlabilmesi iin en byk cihaz boyutunda (kazan boyler, hidrofor vb.) bir servis boluu brakp, bunu havalandrma iin de kullanmak daha iyi zm olabilir. Bu durumda servis boluunun altnda cihaz olmamasna dikkat edilmelidir. genellikle kazanlarn n taraf servis boluu olarak brakld iin, doal aydnlatma feneri ve cihazlarn darya alnmasn salayacak boluk da bu ksmda braklr. Souk blgelerde ve srekli almayan kazan dairelerinde donma riskine kar havalandrma panjurlar
Resim 2.10: Havalandrma menfezi

arkasndaki damperlere oda termostatndan kumanda alan bir servomotor balanmaldr. Kazan dairesi scakl + 5 C ye dtnde kazanlar almyorsa bu damper otomatik kapanmaldr. Hava yanma iin gerekli teorik hava ihtiyacndan daha fazlas kazan dairesine verilmelidir. Havalandrma aklklar d ortama direkt olarak almal, bunun mmkn olmad durumlarda havalandrma kanallarla yaplmaldr. Mahaller endirekt olarak havalandrlmamaldr. 29

Kanal uzunluu (yatay ve dey uzunluklar ile dirsek edeer uzunluklar toplam) 10 m. ve zerinde ise havalandrma mekanik olarak yaplmaldr. Havalandrma kanallarnda 90'lik dirsek edeer uzunluu 3 m.,45'lik dirsek edeer uzunluu 1,5 m. ve zgaralar iin edeer uzunluk 0,5 m. alnmaldr. st havalandrma, havalandrma bacas ile (Grafik.2) tabii olarak yaplabilir. Alt havalandrma kanal brlr seviyesine kadar indirilmelidir. Alt ve st havalandrmalarn her ikisi de tabii veya cebri (mekanik) yaplabilir. Tek basma st havalandrma cebri olamaz. Alt havalandrma cebri, st havalandrma tabii olabilir. Taze hava veya egzost fanlarnn herhangi bir nedenle devre
Resim 2.11: Vantilatr

d kalmas durumunda brlrn de devre d kalmasn salayan otomatik kontrol sistemi kullanlmaldr. st ve alt menfezler mmkn oldu u kadar mahallin st ve alt seviyelerine k sa devre hava ak m n n engellenmesi iin birbirlerinden mmkn olduunca uzak yerletirilmelidir. st havalandrma menfezi tavandan en fazla 40 cm a a da, alt havaland rma menfezi d emeden en fazla 50 cm yukar da olacak ekilde almaldr. Sv yaktl kazanlarn gaz yaktl kazanlar ile ayn kazan dairesinde kullanlmas durumunda, bu kazanlarn da kapasiteleri hesaba dahil edilerek havalandrma aklklar bulunmaldr.

2.3.1. Tabii Havalandrmal Sistemler (Atmosferik ve fanl brlrl kazanlar)

Tabii havalandrmada alt ve st menfezlerin d hava ile direkt temas etmesi salanmaldr. Kazan dairesi toprak kotunun altnda kalyor ise havalandrma uygun boyutlarda kanallar ile salanmaldr. Havalandrma menfez ve kanallar korozyona kar mukavim, kolay yanmayan; galvaniz, alminyum, bakr, DKP sac v.b. malzemelerden imal edilebilir (TS 3419). DKP sac kullanlmas durumunda menfez ve kanallar antipas zeri yal boya ile boyanacaktr.

Resim 2.12: Alt menfez

Resim 2.13: st menfez

30

Toplam kurulu gc 1000 kW'a kadar olan kazan dairelerinin havalandrmasnda dorudan dar alan menfezler iin yeterli kesit alan aadaki formle gre hesaplanmaldr.

SA: Alt havaland rma net kesit alan (cm 2 ) F: Menfezin geometrisine ba l katsay F=1 F=1 :Uzun kenar , k sa kenar n n 1.5 kat ndan fazla olmayan dikdrtgen :Dairesel

F = 1.2 :Rzgarl F = 1.1 :Uzun kenar , k sa kenar n n 5 kat na kadar olan dikdrtgen F =1.25 :Uzun kenar , k sa kenar n n 10 kat na kadar olan dikdrtgen a :Menfezin zgara katsay s a=1 a =1.2 Q br :Izgaras z :Izgaral
: Toplam

Anma Is l Gc (kW)

Toplam kurulu gc 1000 kW'n zerine olan kazan dairelerinin havalandrmasnda toplam anma sl gcnn her l kW' iin 1.6 m /h hava ihtiyac vardr. Buradan hareketle dorudan dar alan menfez iin gerekli kesit alan aadaki forml ile hesaplanmaldr. S A = Q br /3600 Q br: :Toplam Anma Is l Gc (kW) S A :Menfez Kesit alan ( m2 ) Kazan dairelerinde pis hava at miktar , toplam anma s l gcnn her 1 kW' iin 0.5 m 3 /h olmal d r. Buradan hareketle pis hava at iin gerekli menfez kesit alan a a daki forml ile hesaplanmal d r.

31

S= SA X 0 . 6 S : Pis Hava At iin net kesit alan (m2) Menfez zeri dikdrtgen deliklerde ksa kenar en az 10 mm. olmaldr. Izgara kafes vb.lerin gz aralklar en az 10x10 mm. olmal d r. Havalandrma iin kanatlarn kullanlmas durumunda hesaplamalar iin TS 7363 standard uygulama kurallar dikkate alnmaldr.

2.3.2. Cebri Havalandrmal Sistemler

Tabii havalandrmas mmkn olmayan kazan dairelerinin cebri olarak havalandrlmas gerekir. Cebri havalandrma iin gerekli en az taze hava ve egzost havas miktarlar brlr tipine ve kapasitesine gre aadaki formllerden hesaplanmaldr. flemeli brlrler iin Alt havalandrma hesab: Vhava = Qbr * 1.184 * 3.6 (m3/h) Sa = Vhava / ( 3600 * V ) (m2) V =Kanaldaki hava hz (m/sn) st havalandrma hesab: VEgzost = Qbr * 0.781 * 3.6 (m3/h) S= VEgzost / (3600 * V ) (m2) 5 ile 10 arasnda alnmaldr.

V =Kanaldaki hava hz (m/sn) 5 ile 10 arasnda alnmaldr. Atmosferik brlrler iin Alt havalandrma hesab: Vhava = Qbr * 1.304 * 3.6 (m3/h) Sa = Vhava / ( 3600 * V ) (m2) V =Kanaldaki hava hz (m/sn) st havalandrma hesab: VEgzost = Qbr * 0.709 * 3.6 S= VEgzost / (3600 * V ) (m3/h) (m2) 3 ile 6 arasnda alnmaldr 3 ile 6 arasnda alnmaldr

V =Kanaldaki hava hz (m/sn)

2.4. Doal Gazl Kazan Dairelerinin Aydnlatlmas

2.4.1. Kazan Dairelerinin Aydnlatlmas ve Armatrler
Aydnlatma sistemi tavandan en az 50 cm. aaya sarkacak biimde veya st havalandrma seviyesinin altnda kalacak ekilde zincirlerle veya yan duvarlara etanj tipi exproof flouresan armatrlerle yaplmaldr. Kazan dairelerinde muhtemel tehlikeler karsnda kazan dairesine girmeden

32

dardan kumanda edebilecek ekilde tm elektriin kesilmesini salayacak ilave tesisat yaplarak kazan daireleri kontrol altna alnmaldr

2.4.2. Elektrik Tesisat Ve Topraklama

Cihazlar iin gerekli elektrik enerjisinin alnaca elektrik panosu etanj tipi ex-proof olmal, kumanda butonlar pano n kapana monte edilmeli ve kapak almadan btanlarla ama ve kapama yaplabilmelidir. Elektrik datm panosunun kazan dairesi dnda olmas durumunda pano ve aksesuarlarnn ex-proof olmasna gerek yoktur. Brlr kumanda panosu etanj tipi olmal, ana kumanda panosundan ayrt edilebilecek ekilde ve brlre yakn bir yere monte edilmelidir. Ana pano ile brlr kumanda panosu arasnda ekilecek besleme hatt projede hesaplanm kesitte ve yanmaz TTR tipi fleksible kablo ile yaplmaldr. Her kazan dairesi iin zel topraklama tesisat yaplmaldr. Kazan ve kazana ait elik baca iin tek bir topraklama tesisat yaplmas yeterlidir. Topraklama tesisat: a) 0.5 m2, 2 mm. kalnlnda bakr levha, b) 0.5 m2, 3 mm. kalnlnda galvanizli levha (scak daldrma) veya c) Som bakr ubuk elektrotlar ile yaplmaldr. Bakr ubuk elektrotlar, 16 mm apnda en az 1.5 m boyunda veya 20 mm apnda en az 1.25 m boyunda olmal ve ubuk elektrotlarn topraklama direnci 20 Q, snrlarnn altnda kalmaldr. (NtrToprak voltaj 3V) Her halde, bakr elektrotlar veya levhalar, en az 16 mm2 ok telli (rgl) bakr kablo ve iletken pabu kullanlarak lehim veya kaynak ile doalgaz tesisatna balanmaldr. Bakr elektrotlar veya levhalar toprak iinde dey olarak btnyle yerletirilmeli, toprak zerinde kalan iletken, boru muhafazas ile kazan dairesi ana tablosuna balanmaldr. Ana tablo ile kumanda tablosu ve cihazlarn topraklamasnda kullanlacak topraklama iletkeni ise projede hesaplanm faz iletken kesitinde veya bir st kesitte olmaldr.

33

ekil 2.6: Brlr elektrik balant emas

34

UYGULAMA FAALYET-2

Aada verilen elik kazann blmlerini yaznz

3 1 9 4 7

5 6 2 8

11 10

1234567891011-

35

LME VE DEERLENDRME-2
A- OBJEKTF TESTLER (LME SORULARI)
VEDEERLENDRME Aada verilen sorular size en uygun gelen seenei iaretleyerek cevaplaynz. 1- Kazanlarn doalgaza dnm maliyet olarak yeni bir kazan bedelinin % ka kadardr? A)% 7 B) %30 C)%50 D) %60

2- Kazan iindeki buhar ve su scakln gsteren donanm aadakilerden hangisidir? A) Manometre B) Hidrometre C) Termometre D) Termostat

3- Kazandaki su basncn gsteren donanm yandaki ekilde ka numara ile gsterilmitir? A) 5 B) 4 C) 3 D) 2

4- Termostat yandaki ekilde ka numara ile gsterilmitir ? A) 4 B) 3 C)2 D) 1

5- Doal Gaz ve LPG yaktl kalorifer kazanlarnda baca gaz scakl ka derecedir? A) 100 - 110 C B) 140 - 150 C C) 160 - 170 C D) 190 - 210 C

6- Aadaki durumlardan hangisinde kazan deitirilmez? A) Sistem iin ok byk veya ok kk ise, B) Uygun bir brlr bulunmayacak tipte ise, C) Mekanik durumu ok iyi ise, D) mrnn sonuna yaklam ise, 7- Kazan dairesinin dnmnde dikkate alnacak aamalardan aadakilerden hangisi deildir? A) Keif ve teknik ett C) Bacann uygunluu, B)Kalorifer kazannn uygunluu D) Kazann markas ve kalitesi ve dnm,

8- Her kazan dairesi iin zel topraklama tesisat hangi metal ile yaplmaldr? A) Bakr B) elik C) Demir D) Kurun

36

DEERLENDRME Cevaplarnz, modl sonunda verilen cevap anahtar yardmyla kontrol ediniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken kararsz kaldnz sorular iin faaliyetin ilgili blmne geri dnerek konuyu tekrar inceleyiniz. Yanl cevaplarnz doru cevaplarnzdan fazla ise bu faaliyeti yeniden yapmanz tavsiye ederiz. Tm sorulara doru cevap verdiyseniz bir sonraki faaliyete geebilirsiniz.

37

RENME FAALYET1

AMA
Bu faaliyeti baar ile tamamlandnzda ve uygun ortam salandnda; doal gaz sayalarn ve brlrleri reneceksiniz.

ARATIRMA
Doal gaz sayalar ve brlrleri hakknda aratrma yapnz. Aratrmanz internet ortamnda ve bu elemanlar satan iyerlerinde yapabilirsiniz. Topladnz bilgileri rapor haline getirerek arkadalarnzla paylanz.

3. MERKEZ SSTEMDE KULLANILAN DOAL GAZ SAYALARI, TESSATI VE BRLRLER

3.1. Doal Gaz Sayalar
Tketilen gaz m3 olarak len cihazlara saya denir.

3.1.1. Saya Yerlerinin Seilmesi

Sayalar nemsiz, havalandrlan, d etkenlere kar korunmu, endeksi kolay okunabilir, bakm ve deitirilmesine imkn veren yerlere konmaldr. 1.Kalorifer kazanlar iin kullanlan sayalar kesinlikle kazan daireleri iine yerletirilmemelidir. 2.Sayalar, ilgili memurlarn kolayca girip muayene edebilecekleri ve gstergeleri kolaylkla okuyabilecekleri ayrca grevlilerin gaz rahata kesip aabilecekleri ekilde aydnlk, havalandrlabilen, rutubetsiz ve donmaya kar korunan ve ok scak olmayan (en ok 35 C) yerlere yerletirilmelidir. Sayalar, yanc ve patlayc maddelerin bulunduu yerlere yerletirilemez. 3.Gaz sayalar konut giriine uygun bir yere konulmaldr. 4.Saya numaratrlerin ykseklikleri, yerden bina iinde 220 cm,yi bina dnda 180 cm,yi amamaldr. 5.Sayalar, ticari yaplarda konut iine konulmamaldr.Ticari abonelerde yap ierisine konulan sayalarn bulunduu yerler, gda maddeleri deposu, malzeme deposu, plk vb. ekilde kullanlmamal ve yaknna patlayc ve parlayc maddeler konmamaldr. 6.Gaz sayalar kesinlikle balkon, konut ve asansr giri kaplarnn stne konulmamaldr

38

3.2.2. eitleri
Doalgaz tesisatnda 3 tip saya kullanlmaktadr. 160 m3/h kapasitelere kadar retilmektedir.

3.2.2.1.Krkl Sayalar: TS 5910 EN 1359 a uygun olmaldr. Bu sayalar 2,5 m3/hden

1. Kresel vana 2. Filtre 3. Reglatr 4. Esnek balant eleman 5. Doalgaz sayac 6. Saya konsolu

ekil 3.1: Krkl saya balants

Resim 3.1: Krkl saya

3.2.2.2 Rotary Sayalar: Genellikle 40 m3/h in zerinde imal edilen sayalar rotary tip
sayalardr.

Resim 3.2: Rotary saya Bu sayalar daha ok kazan girilerine yere yaplm beton kaideler zerine monte edilir.

2.2.3 Trbinli Sayalar: TS 5477ye uygun olmaldr. 40 m3/h ile 25.000 m3/h kapasitelere
kadar retilmektedir. Saya iinden geen gazla dndrlen trbin arknn devir adedi ile geen gaz hacminin kaydedildii bir l cihazdr.

Resim 3.3: Trbinli saya

39

Eksenel akl trbin arkl gaz sayac ve radyal akl trbin arkl gaz sayac olmak zere iki eidi vardr.

3.3. Montaj
Kazan sayalarnn montaj, ilgili gaz kuruluu veya yeterlilik verdii firmalar tarafndan yaplr. Gaz kuruluuna kayd yaplmayan hibir saya monte edilmez. Kazan saya montajlarnda uyulmas gereken kurallar unlardr: 1- Sayalar elektrik anahtar, elektrik sayac, priz, buat ve zil gibi elektrikle alan alet ve cihazlardan, scak su borularndan en az 15 cm. uzaa yerletirilmelidir. 2- Saya ve balant borular, duman bacalar zerine yerletirilmemelidir. Sayalar duvar ile arasnda en az 2 cm. aralk kalacak ekilde duvara yerletirilmelidir 3-Kazan sayalarnda sayatan nce bir gaz kesme vanas, filtre ve basn reglatr mutlaka olmaldr 4- 65 m3/h ve daha kk kapasitedeki krkl tip sayalar duvara konsol ile daha byk kapasitedeki 100 ve 160 m3/h kapasiteli krkl sayalar yere yaplacak beton kaide zerine monte edilmelidir. Krkl tip saya balantlarnda n gerilme oluturmayacak ve deiik tip sayalarn kullanmna imkn salayabilecek ekilde esnek balant eleman kullanlmaldr. Esnek balant eleman TS 10878 e uygun olmaldr.

ekil 3.2: Sayalarn konsol ve kaideler zerine oturtulmas

5- Tm sayalarda saya giriine ve 100 m3/h zerinde tketime sahip her trl saya kna TS 9809 a uygun kresel gaz kesme vanas konmaldr. Vanalar kolay mdahale edilebilir ve alp kapatlabilir bir konumda monte edilmelidir. Bu vanalarda herhangi bir tehlike annda abonenin veya bir bakasnn kolayca kapatmasn salayacak ekilde bir ama kapama kolu olmaldr. 7-Sayalar, ilgili grevlilerin kolayca girip muayene edebilecekleri ve gstergeleri kolayca okuyabilecekleri, ayrca gaz rahata kesip aabilecekleri ekilde aydnlk, havalandrlabilen, rutubetsiz ve donmaya kar korunan ok scak olmayan (en ok 35 C) yerlere yerletirilebilir. Sayalar yanc ve patlayc maddelerin bulunduu yerlere yerletirilemez. 8-Rotary ve trbinli sayalar imalat katalog ve talimatlarna gre ve yalanabilecek ekilde yerletirilmelidir. Bu tip saya kullanlmas durumunda saya ncesinde filtre bulunmaldr. Kullanlacak olan filtrenin gzenek akl 50 m olmaldr.

40

1. 2. 3. 4. 5. ekil 3.3: Trbinli saya balants

Kresel vana Filtre Trbinli saya Flan Boru

Trbinli tip sayalarda saya giri ve knda 5D(apn be kat) mesafesinde balant eleman kullanlmamaldr.

1. 2. 3. 4. 5.

Kresel vana Filtre Rotary saya Flan Boru

ekil 3.4: Rotary saya balants Rotary tip sayalarda giri ve kta 5D mesafesi braklmamaldr. 9- Merkezi sistemlerde kullanlan sayalar kazan daireleri iine yerletirilmemelidir. 10-G4 (dhil) ile G25(dhil) aras krkl tip saya kullanlacaktr,G40 (dahil) zeri sayalar rotary veya trbin tip olmaldr. 11- Flanl balantlarda uygun szdrmazlk contalar kullanlmaldr. Vidal balantl sayalarn saya giriinde fleks esnek balant eleman kullanlacaktr. 12- Sayalar yanc ve patlayc maddelerin bulunduu yerlere yerletirilemez.

3.1.2. Sayalarn Korunmas

Sayacn bina dna konmas durumunda saya ve saya hatt elemanlar korozyona dayankl malzemeden yaplm bir koruyucu muhafaza iine alnmaldr. Muhafaza kutusu tabii havalandrmay salayacak ekilde olmal ve saya gstergesi okuma penceresi bulunmaldr. Saya ve saya vanasna gerektiinde mdahale etmek iin saya kutusu kilitli olmamaldr

41

ekil 3.5: Sayalarn muhafaza iine alnmas

Resim 3.4: Saya muhafazas

3.1.3. Doal Gaz Tesisat 3.1.3.1. Servis Hatt

Servis hatt olarak isimlendirilen bina balant hatt, gaz teslim noktas ile ana kesme vanas arasndaki hattr. Servis hatt bina dndaki vana balants, yaltm paras, ana vana, basn reglatr kutusunu kapsar. Servis hatlar elik veya polietilen (PE) borulardan ekilir. Bina balant hatlar binaya, binann giriine yakn, yeterince aydnlatlm, kuru, kendi kendine havalanabilen ve kolayca ulalabilen bir yerinden girmelidir. Gaz borusu hasara uramayacak bir biimde korunmu olmaldr. Doalgaz borular, bina ortak mahalli olmayan yerler, kapc dairesi, snak, yakt deposu bulunan vb. yerlerden geemez (TS7363). Doalgaz hatt yangn merdiveninin iinden ve bitiiinden geirilmemelidir. Doalgaz borular iletme tarafndan her zaman kolayca grlebilecek, kontrol edilebilecek ve gerektiinde kolayca mdahale edilebilecek yerlerden geirilmelidir. Doalgaz bina balant hatt zerinde(bina ana giri kapsna mmkn olduunca yakn ) rahata ulalabilecek, hasar grmeyecek bir noktaya tm tesisatn gaz akn gerektiinde kesip ama ilevini yerine getirecek bir Ana Kesme Vanas konulmaldr. ( TS 9809 veya TS EN 331 ). Ana Kesme Vanas bina dnda bir noktaya konulacak ise havalandrlm bir kutu iine alnmaldr. Yalnzca DN 50 dili vana konulabilir. DN 65 ve zeri aplardaki ana kesme vanalar, flanl ve tam

42

geili kresel vana olmaldr. Servis hatt anma ap 80 mmden byk olan yerlerde bina dna ikinci bir kapama vanas konmaldr. Doal gaz hatlarnn, duvar ve demelerden geilerinde koruyucu klf borusu kullanlmaldr. Duvar ve deme geilerinde gaz borusu ve koruyucu borunun e merkezli olmasna zen gsterilmelidir. Koruyucu borunun i ap, gaz borusunun d apndan en az 20 mm. daha byk olmaldr. Koruyucu boru bina d duvar iine sk ve tam szdrmaz bir biimde yerletirilmeli ve duvarn her iki yznden darya doru en az 20 mm. tamaldr. Koruyucu boru ile gaz borusu arasnda kalan boluk duvarn her iki tarafndan zamanla katlap atlamayacak zellikte uygun macunla (TS EN 751-1, TS EN 751-2, TS EN 751-3) doldurularak tam szdrmaz hale getirilmelidir. Koruyucu boru iinde kalan gaz borusunda ek yeri bulunmamaldr. Aada hem bina iinde, hem de bina dnda braklan servis hattnn nasl dendiini gsteren ekiller verilmitir.

ekil 3.6: Servis hattnn bina iindeki balant detay

43

Servis hatt bina iine girerek burada son bulabilecei gibi, bina giriinde (bina dnda) yaplacak duvar tipi reglatr kutusu veya servis kutusunda da bitebilir

ekil 3.7: Servis hattnn bina dndaki balant detay

44

3.1.3.2. Saya Hatt

Kolon hatt ile saya girii arasnda bulunan hattr.Merkezi stma sistemlerine ait doalgaz boru hatlarnn birletirilmesi kaynakl yaplmaldr. Konutlarda merkezi sistem tesisat yapld durumlarda, binann mutfak ve scak su kullanm iin ayr bir domestik hat tesis edilmelidir. Merkezi sistem saya vanas ve sayac bina dnda veya bina iinde uygun olan bir ortak mahale tesis edilmelidir. Eer saya bina dna yerletirilemiyor ve merkezi sistem hatt ile domestik hat ayr ayr veya ortak tek bir hat olarak kazan dairesinden geecek ise, kazan dairesinden ktktan sonra, merkezi sistem saya vanas ve sayac tesis edilmeli ve merkezi sistem hatt tekrar kazan dairesine dnmelidir. Ortak hattan ayrlan veya mstakil olarak ilerleyen domestik hat iin de bir kesme vanas kazan dairesi dnda ortak mahale tesis edilmelidir. Merkezi sistem saya vanas ile domestik hat vanas arasndaki mesafe 2 mden fazla deil ise ortak hat zerine bir AKV tesisine gerek yoktur. Kazan dairelerinde solenoid vana ile irtibatlandrlm ve st havalandrmadan daha yksek bir seviyeye ex-proof gaz alarm cihaz tesis edilmelidir. Solenoid vana, oluabilecek bir gaz kaa durumunda gaz alarm cihazndan ald sinyal dorultusunda kazan dairesine gaz giriini (merkezi snma tesisi hatt ve domestik hat dahil) engelleyecek bir noktaya yerletirilmelidir.

3.1.3.3. Kazan Dairesi Tesisat

Kazan saya kndan brlre kadar olan boru hattna, kazan besleme hatt denir. Merkezi stma sistemlerine ait doalgaz boru hatlarnn birletirilmesi kaynakl yaplmaldr. Boru hatt zerindeki ayar kumanda lm ve kontrol cihazlarnn dili balant ile yaplmas durumunda TS 61e uyulmaldr. Balantlar; ap DN 65 ap >DN 65 eklinde olmaldr. Kazan gaz besleme boru hatt, boru ap brlr kapasitesine gre tespit edilir. Hatta verilecek gaz basnlar ise s merkezlerinin mstakil olmas durumunda kullanm nitelerine orta basn hattndan, direkt kazan besleme hattna gaz verilebilir. (1 Barn zerinde basnla kazan besleme hattna girilmemesi emniyet asndan tavsiye edilir.) Ancak binalarn altnda bulunan s merkezlerine, brlr alma basncna uygun bir basnla girilmelidir. (Bu basn 350 m bardan fazla olmamaldr.) Kazan dairelerinde solenoid vana ile irtibatlandrlm ve st havalandrmadan daha yksek bir seviyeye ex-proof gaz alarm cihaz tesis edilmelidir. Solenoid vana, oluabilecek bir gaz kaa durumunda gaz alarm cihazndan ald sinyal dorultusunda kazan dairesine gaz giriini engelleyecek bir noktaya yerletirilmelidir. Kaynakl, Flanl, Vidal Kaynakl, Flanl

45

ekil 3.8: Kazan dairesi gaz balant detaylar

Kazan gaz besleme hatt

Resim 3.5: Kazan gaz besleme boru hatt

46

Resim 3.6: Kazan gaz besleme borularnn desteklenmesi

3.1.3.4. Brlr Balant Hatt

Gaz besleme boru hatt ap; hattan geecek gaz miktarna ve boru hattnn uzunluuna gre boyutlandrlmaldr; Brlr ncesinin gerekli testlerinin yaplarak boru hattnn mkemmel olarak szdrmaz olduunun kontrol yaplmaldr. Brlr kolaylkla skmek ve kazan kapan amak iin brlrn yaknndaki boru balants zerine rekor balants gerekir.

ekil 3.9: Brlr gaz balant detaylar

47

Brlr balant hatt

Resim 3.7: Brlr gaz besleme hatt

3.1.

Doal Gaz Brlrleri

3.2.1. Atmosferik Brlrler

Konutlarda ofben, kat kaloriferi ve frnlarda yaygn olarak kullanlmaktadr. Sanayide ise direk scak hava ve endirekt sv stma reteleri, zel kurutma frnlar ile piirme ocaklarnda kullanlr. Elle veya otomatik atelenebilir. Termostatik s kontrol ve termoelektrik alev kontroll tipleri vardr. Atmosferik brlrler kazanla birlikte blok halinde piyasada bulunmaktadr. Bu tip brlrlerde gaz basnc konutlarda doal gaz kullanmnda 12 mbardr. Brlrn gaz balantsnda aadaki ekilde grlen balant elemanlar kullanlr.

ekil 3.10: Atmosferik brlr gaz yolu balant elemanlar

12345678910-

Kresel vana (TS EN 331) Manometre (musluklu) (TS 827) Gaz filtresi (TS 10276, DIN 3386) Test nipeli Gaz basn reglatr (TS EN 88, TS 10624) Relief valf (DIN 3381)(Reglatr ani kapamal ise) Tahliye hatt (vent) Presostat (Min. gaz basn) (TS EN 1854) Selenoid valf (TS EN 161) Brlr (TS 11391)

48

Atmosferik brlrler, basnl gazn bir llede genlemesi srasnda enjeksiyon prensibiyle evresinden emdii birincil hava ile kararak yanmann salanmas ve termik olarak snn ykselen gazlar yerine ak olan yakcnn altndan emdii ikincil hava ile yanma prensibiyle alr. Atmosferik brlrn alma prensibi aadaki ekilde grlmektedir.

ekil 3.11: Atmosferik brlr alma ekli

3.2.2. flemeli Brlrler

Yakma havasnn ek bir fan ile basnlandrlarak ok sayda zel olarak alm delikten (nozuldan) yakma havasna verildii brlrlere flemeli brlr denilmektedir. flemeli brlrlerde kapasite deiimine gre yakt ve hava oranlar ayarlanabilir. Bu brlrlerde verimi ykseltmek amacyla yakma havasnn 20-400 C arasnda ykseltilmesi mmkn olduu gibi, kazan ve baca arasna s geri kazanm niteleri konulmas da mmkndr.

ekil 3.12: flemeli brlr gaz yolu balant elemanlar

1234567891011-

Kresel vana (TS EN 331) Kompansatr (TS 10880) Test nipeli Gaz filtresi (TS 10276, DIN 3386) Manometre (musluklu) (TS 827) Gaz basn reglatr (TS EN 88, TS 10624) Relief valf (DIN 3381)(Reglatr ani kapamal ise) Tahliye hatt (vent) Presostat (Min. gaz basn) (TS EN 1854) Selenoid valf (TS EN 161) Brlr (TS 11392-11393)

49

Yksek bir hzla hava ve gaz kararak trblatr de bir dnme hareketi verilir ve yanma odasna gnderilir. Yanma trblatr nnde balar ve yanma hcresinin iinde devam eder. flemeli brlrlerde kullanlan trblatr srekli olarak hava ve yakt birletirerek yanma stabilizesini salar, karm basnla ieri doru ittiinden alevin geri tepmesini nler.flemeli brlrlerde kullanlan fan ortamdan yakma havasn salamann yan sra oluturduu basn ile yanma hcresinin kar basncn da yener.

ekil 3.13: flemeli brlrn alma ekli

3.2.2.1. Tek Kademeli Brlrler : Bu brlrler kk kapasiteli merkezi stmalarnda kullanlmaktadr. Kapasite ayar kapalak olarak scakla bal yaplr. Gaz yolu armatrleri gaz - hava karmn brlre belirli oranlarda temin eder. stenilen scaklk salandnda brlr durua geer. 3.2.2.2. ki Kademeli Brlrler I) Basit iki kademeli Doal Gaz Brlrleri

Daha iyi bir ayar hassasiyeti ile kazanlarda balang titreimini nlemek amacyla tercih edilirler. nokta ayar konumu "kapal yk-tam yk" sayesinde brlr, almaya nce yarm ykle balar ve s ihtiyacna gre tam yke kar veya tekrar zayf yke dner. Is ihtiyac yarm ykteki s retiminden az ise brlr durur. Bu tipte gazn "kapal-yarm yk-tam yk" olarak akn gaz yolu armatr iinde yer alan iki kademeli selonoid vana salamaktadr. Hava klapesi ise gaz akna uygun olarak bir servomotor sayesinde hareket ettirerek yeterli hava verilmektedir. II) Basn Dengeleme Reglatrl ki Kademeli Doal Gaz Brlr

Bu tipte u nokta ayar konumunun salanmasnda dier tiplerden farkl olarak, gaz yolu armatrleri iinde yer alan selonoid valfle birleik alan basn dengeleyicisi sayesinde yaplmasdr.

50

Bunlardan birincisi fan havasna, ikincisi gaz hattna ncs ise kazan yanma odasna balanmaktadr. n atelemenin balamas ile, servomotor kumandal hava klapesi yarm yk alr. Fan havas birinci kontrol hatt sayesinde reglatr etkiler ve gazn geii yarm yke uygun bir debide aka balar. Daha sonra tam yke geerken servomotor hava gaz geiine tam ykteki debiye geer. Brlr tam kapasitede iken durma noktasna bu ilemin tersine geriye doru uygulanarak yapmaktadr. Ayn ekilde gaz debisindeki dme ve artmada bu durum ikinci impuls hatt sayesinde yine dengeli bir konuma ular. III) Kaymal ki Kademeli Doal Gaz Brlrleri

Bu tipte ise gaz/hava birleik ayar dzenei sayesinde, gaz ve hava miktar oransal ayarlanmaktadr. Bu sistemde selonoid vanalar ya kapal, ya da ak konumdadrlar ve sadece emniyet grevi yaparlar. n atelemenin balamas ile birlikte servomotor hava klapesini ve buna bal bir kolla da gaz memesindeki yolu aarak yarm ykte yanma balatmakta ve s gereksinimine gere servomotor hareket ederek hava klapesini ve meme yakm birleik olarak tam amakta ve tam yke gemektedir. 3.2.2.3. Oransal Doal Gaz Brlrler ki kademeli ayarlama sistemlerine ilave edilen scaklk (termostat) veya basn (presostat) dedektrl - P kontrol sayesinde kademesiz oransal kumanda ekline dnmektedir. Bu tip brlrlerde yanma artk yarm ykte deil de balang yknde gereklemekte ve tam kapasiteye kayarak ulamaktadr. Bu sayede her yanma noktasnda en uygun ve mkemmel yan ayarlarna ulalarak yakttan tasarruf imkan da elde edilmektedir. zellikle byk kapasiteli brlrlerde ilk yanmann yarm ykte balamas da kazan vuruntusu ve titreimlerini nleyememekte bu sebeple kademesiz, oransal brlrlerin kullanlmas gvenilirlilik asndan gerekli olmaktadr.

51

ekil 3.14 : flemeli brlr elemanlar ve kesit ekli

3.3 Doal Gaz Brlrlerinin Donanmlar

3.3.1. Gaz Basn Ventilleri 3.3.1.1. Gaz Manyetik Vanas
Herhangi bir ayar bozukluu veya arza durumunda gaz akn otomatik olarak keser.

3.3.1.2. Gaz Basnc Kontrol-Gaz Presostat

Gaz basnc kontrol cihazlar gaz basncn kontrol eder ve gaz basncnn alt ve st snrlarn dna kmas halinde devreyi kapatr veya tekrar aar.

3.3.1.3. Gaz Basn Ayar Gaz Basn Reglatr

DIN 4756 ve DIN 4788e gre brlrden nce gaz basncnn sabit kalmas iin basn ayarlaycs- reglatr bulunmas arttr. Gaz ayarlaycs mmkn olduu kadar brlre sabit basnta gaz gitmesini salar.

52

3.3.1.4. Minimum Gaz Basn Presostat

Gaz basncn kontrol eden gvenlik elemandr. Gaz basnc belirli bir deerin altna dnce gaz keser ve brlr durdurur .

3.3.2. Gaz kaak Kontrol niteleri 3.3.2.1. Gaz Emniyet Firar Vanas
Gaz devresindeki ayar cihazlarnda ve zellikle brlrden nce kan basn artmalarn nlemek iin kullanlr. Ayrca gaz basn reglatrlerinde iyi bir kapanma olmamas nedeniyle meydana gelen yksek basn iinde gereklidir. 100 mbar olan byk giri basnlar iin ngrlmtr.

3.3.2.2. Yangn Emniyet Vanas

Gaz tesisatnn bulunduu yerde yangn kmasndan 10 dakika gibi ok ksa zaman sonra yksek scaklk nedeniyle gaz vanalar, sayalar ve tesisat ek yerleri karmaya balar. Yangn emniyet vanasnn iinde bilye kapamal sl yay bulunup 70C scaklkta gaz akn keser. Testlere gre 1000 Cye kadar iki saat sreyle sdan etkilenmez.

3.3.3. Gaz/ Hava Ayar nitesi

Fan: Yanma iin gerekli havay salar. Brlrn fann kapaklar aarak prin tel fra ve basnl hava ile temizleyiniz.

Trblatr: Havaya gerekli trblansn ve ynn verilmesini, gaz ile havann mkemmel karmn salar. Verimli yanma salayabilmek iin yanma bal ve trblatrn llere uygun ayarlanmas gereklidir. Trblatr ayar yandaki ekilde grlen ayar vidas ile yaplr. Trblatr Pirin tel fra ile temizleyiniz.
ekil 3.15: Trblatr borusu ayar

Hava Klapesi Ayar Grubu: El ile kumanda edilerek yanma havas debisini ayarlar.
Hava Klapesi: Hava gei miktarn ayarlar.

ekil 3.16: Hava ayar klapesi

ekil 3.17: Yanma havas ayar

53

vidas

Brlr iletmeye alrken ilk altrmada havay ksp altrnz. Hava klapesinin ayarn yanma baladktan sonra yapnz. Yukardaki gstergede grlen 1 deeri klapenin kapal 6 deeri ise tamamen ak olduunu gsterir. Yanma borusunun uzatlmas ayar vidasnn gevetilerek 1,2,3 konumlarna getirildikten sonra sklr ve ayar yaplr.

Yanma Bal: zerindeki hava gei formu ile kapasite ayarn salar. Verimli yanmay
gerekletirir.

3.3.4. Ateleme Sistemi Ateleme Elektrotlar: Atelemeyi salarlar. Ateleme Trafosu: 220 volt ve 18 kV alarak elektrotlardaki atelemeyi salar. Gzetleme Cam: Elektrotlar tar, yanma balna gaz geiini salar. Trblatrn hassas ayarn
salar.

3.3.5. Alev Takip Sistemi (yonizasyon ubuu, Fotosel Yerine)

yonizasyon elektrotlar alev olumazsa beyine kumanda ederek gaz kapatr. adet elektrot bulunur. ki adet ateleme ve bir adet iyonizasyon elektrotu vardr.

Yandaki ekiller vastasyla trblatr ile elektrotlar arasndaki llerin doru ekilde konumlandrld kontrol edilir.
ekil 3.18: Ateleme ve iyonizasyon elektrotlar

3.3.6. Hava takip sistemleri Hava Basn Presostat: Fan tarafndan tedarik edilen yanma havasnn basncnn yetersiz kalmas
durumunda brlr durdurarak gvenlii salar.

3.3.7. Brlrn Dier Donanmlar 1.Brlr Gvdesi: Alminyum enjeksiyon dkmdr. zerindeki hava kanallar ve salyangoz
formu ile kazan ynnden hava emiini gerekletirir.

2. Kapak: Alminyum enjeksiyon dkmdr. Brlr elemanlarn zerinde tar.

54

7.Multiblok: Filtre, reglatr, vana ve minumum gaz basn presostatnn birlemesinden oluan kompakt bir nitedir.Bu kompakt dizayn, minimum basn dnm ile maksimum debiyi salar. 8.Brlr Motoru: zel tasarml monofaze motordur. 10.Kapak Tespit Pimi: kapan gvdeye kolayca sklp taklmasn salar. 11.Soket: Brlre gelen elektrik balantlarnn kolayca sklp taklmasn salar. 12.Kumanda Beyni: Brlr belli bir programa gre altrr. Normal alma srasnda brlrn
alev kontroln yapar. Alev arza nedeniyle sndnde brlr hemen durdurur.

17.Kazan Balant Flan: Brlrn kazana balantsn salar. 18.n Kapak: Brlr gvdesinin emdii havay salyangoz formuna gnderir. 19.D Kapak: Brlrn sessiz almasn, i kapak zerindeki ekipmanlarn korunmasn ve havay ynlendirmesi ile soumasn salar. 3.3.7. Sv Yaktl Brlrlerle Doal Gaz brlrnn Karlatrlmas
Doal gaz brlrlerinde sv yakt brlrlerinde kullanlan fotoseller kullanlamaz. Alevin mavi donuk rengi dolays ile farkl bir alev emniyet dzeni kullanlmaldr. B u dzen alevi srekli kontrol ederek, herhangi bir snme durumunda ana gaz emniyet vanasn kapatmaldr. Doal gaz sistemlerinde alev emniyet dzenleri, pilot alevi kontrol edenler ve ana alevi gzleyenler olarak ikiye ayrlr. Pilot alevi kontrol eden sistemler daha ok atmosferik brlrlerde kullanlr. Termo elektrik prensiple alan bu sistemler pilot alev sndnde ana gaz vanasn kapatrlar ve daha ok kk yakclar iin kullanlrlar. Merkezi scak su kazan sistemlerinde ve flemeli brlrlerde ise ana alev gzlenir. Dorudan alevin gzlenmesi, atmosferik brlrlerde gaz iyonizasyon dzenleri ile veya flemeli brlrlerde ultraviyole dzenler ile gerekletirilir. Sv yakt brlrlerinde yaktn belirli scaklkta ve akkan halde gelmesi gerekir. Doal gaz brlrlerinde yaktta byle bir zellik istenmez. Sv yakt brlrlerinin yakttan dolay arzalanmalarna sk rastlanr. Doal gazn herhangi bir kaak durumunda patlamas durumunda evreye verdii zarar ok fazladr.

3.3.8. Brlr Kumanda Panolar, Panolarn Donanmlar Pano Brlr Hatt Elektrik Devresi
Brlr elektrik balantlar retici firmann vermi olduu montaj ve kullanm klavuzundaki emaya gre yaplmaldr. Aada verilen bilgiler ve emalar birka retici firmadan alnmtr. Besleme hatt kablolar ile emniyet ve alma termostatlar veya presostatlarnn balants elektrik emasna uygun olarak yaplmaldr. Sigorta ve anahtarlama elemanlarnn montaj standartlara ve gaz kurulularnn kurallarna uygun olarak yaplmaldr. Topraklama iyi yaplmaldr. Kumanda panosu iinde ayar deiiklii retici firmaya danlarak yaplmal ve kontrol panosu ebekeden ayrlmaldr. Brlr zerindeki soketlere ( ekil 2.5de 7 poz numaras) balanacak olan tm kablolar brlr zerindeki kablo rakorlarndan geirilmelidir. Elektrik balantlarnda kesinlikle ntr ile fazn yerini deitirmeyiniz.

55

Elektrik balant emalar zerindeki sembollerin anlamlar aada aklanmtr. h1: Brlr 1.Kademe alma sayac h2: Brlr 2. Kademe alma sayac IN: Brlr manuel durdurma dmesi X4: 4 kutuplu soket X6: 6 kutuplu soket X7: 7 kutuplu soket PG: Minimum gaz basn presostad S: Arza sinyali

ekil 3.19: Brlr elektrik balants

TR: 2. kademe termostat ( eer brlr tek kademeli alma ekline ayarlanacaksa, T6 ve T8 terminalleri arasna kpr atarak TRyi devre d braknz). TL: 1. kademe termostat TS: Emniyet termostat VR: Ayar selenoidi VS: Emniyet selenoidi Monofaze brlrn besleme hatt zerinde bir adet 6A otomatik alter kullanlmaldr.

Resim 3.8: Brlr elektrik balantlar ve soketler

56

ekil 3.20: Brlr elektrik detay emas Hasar grm kablolar deitiriniz. Soketlerden gevemi olanlar sktrnz. Kablo eklerini sk ekilde yapnz ve yaltnz.

ekil 3.21: ebekenin brlr elektrik soketine balanmas

57

UYGULAMA FAALYET-3

ekil 2.2: flemeli brlr gaz yolu balant elemanlar

58

LME VE DEERLENDRME-3
A- OBJEKTF TESTLER (LME SORULARI) Aadaki sorular doru ve yanl olarak deerlendiriniz. (D) (Y) 1. Tketilen gaz metre olarak len cihazlara saya denir (D) (Y) 2. Kalorifer kazanlar iin kullanlan sayalar kesinlikle kazan daireleri iine yerletirilmemelidir (D) (Y) 3. Servis hatt olarak isimlendirilen bina balant hatt, gaz teslim noktas ile ana kesme vanas arasndaki hattr. (D) (Y) 4. Atmosferik brlrler kazanla birlikte blok halinde piyasada bulunmazlar. (D) (Y) 5. Kazan saya kndan brlre kadar olan boru hattna, kazan besleme hatt denir (D) (Y) 6. Gaz Manyetik Vanas herhangi bir ayar bozukluu veya arza durumunda gaz akn otomatik olarak aar. (D) (Y) 7. Fan yanma iin gerekli havay salar (D)(Y)8. Tek kademeli brlrler kk kapasiteli merkezi stma sistemlerinde kullanlmaktadr (D) (Y) 9. yonizasyon elektrotlar alev olumazsa beyine kumanda ederek gaz aar. (D) (Y) 10 Besleme hatt kablolar ile emniyet ve alma termostatlar veya presostatlarnn balants elektrik emasna uygun olarak yaplmaldr.

DEERLENDRME Cevaplarnz, modl sonunda verilen cevap anahtar yardmyla kontrol ediniz. Yanl cevap verdiiniz yada cevap verirken kararsz kaldnz sorular iin faaliyetin ilgili blmne geri dnerek konuyu tekrar inceleyiniz. Yanl cevaplarnz doru cevaplarnzdan fazla ise bu faaliyeti yeniden yapmanz tavsiye ederiz. Tm sorulara doru cevap verdiyseniz bir sonraki faaliyete geebilirsiniz.

59

RENME FAALYET4

AMA
Bu renme faaliyetini baar ile tamamladnzda ve uygun ortam salandnda; gerekli donanm kullanarak doal gaz kazann gvenli yakacak ,emniyet tedbirlerini alacak ve periyodik bakmlar yapacak, talimatlara uyabileceksiniz..

ARATIRMA
Doal gazn gvenli yaklmas, gerekli emniyet tedbirleri, periyodik bakmlar ve talimatlarn neler olduklar ile ilgili aratrma yapnz elde ettiiniz bilgileri arkadalarnzla paylanz.

4. DOAL GAZIN GVENL YAKILMASI, GEREKL EMNYET TEDBRLER, PERYODK BAKIMLAR VE TALMATLAR
4.1. Doal Gazn Gvenli Yaklmas, Gerekli Emniyet Tedbirleri 4.1.1. Doal Gaz Emniyeti Doalgaz normalde kokusuzdur ancak sznt halinde fark edilebilmesi iin kokulandrlr. Havaya gre younluu 0,.58-0,79 arasnda olup (Hava=1) , havadan hafiftir. Bu nedenle kaak halinde tavana doru ykselir. Havadan hafif olmas nedeniyle mevcut doal yada cebri havalandrma ile LPG'ye kyasla ok daha kolay tahliye edilebilir ve gaz kaak kontrol sistemleri daha kolay ve ekonomik dizayn edilebilir. Doalgaz zehirli deildir, ancak hava ile %5-15 orannda kartnda patlama zelliine sahiptir. Bu nedenle doalgaz tesisat ve cihaz bulunan yerlerde gaz alarm sistemlerinin kullanlmas gerekmektedir. 4.1.2. Elektrik Tesisat Ve Donatlarnn Emniyeti

Kazan dairesinde bulunan ana enerji panosu etanj tipi ve ex-proof olacak pano ierisine her cihaz iin V otomat sigortalar konulacak, her cihaz iin pako alterler pano n kapana monte edilecek. Sistem topraklanmaldr. 4.1.3. Istc Akkan Emniyeti

Sistem standartlara uygun su ile doldurulmaldr.Kazana ve tesisata baslacak su muhtevas iinde tortu, pislik ve istenmeyen kat partikller bulunmamaldr. Bu tortu ve pislikler sirklasyon pompas iin son derece zararldr.. Suyun temiz olmadndan pheleniyorsanz, mutlaka doldurma borusu giriine filtre taknz. Su sertliinden emin deilseniz kontrol ettiriniz. Ayrca ar kireli sular iin 60

tesisata kire tutucular taklmaldr. Sistemdeki gerekli tm vanalar ak konumuna getiriniz. Sistemdeki su scakln veya buhar istenen deerin zerine kmasna izin vermeyiniz.

4.1.4. Alarm Sistemleri

Alarm sistemleri elektronik teknolojisi kullanlarak tasarlanm olan her trl konut iyeri ve benzeri yerlerdeki gaz kaaklarn tespit ederek sesli ve kl uyar verir. Ayrca kontrol nitesi iin anahtarlama grevi de gren elektrik ile alan bir cihazdr. Cihaz alr durumda iken (G beslemesi halini) gsteren yeil renkte, alarm durumunu gsteren krmz renk, arza durumunu gsteren sar fault renkte, gsterge lambalar bulunmaktadr. TSE standard TS-EN 50194e haiz olan A tipi (alarm + kontak kl) TSE standartlarna gre ayarlanm cihazdr. Sensrler yar iletken tiptedir. Doalgaz ve LPG younluu nceden ayarlanm alarm seviyesinden yksekse grsel-iitsel bir alarm sinyali verir. Her iki sinyalde ancak hacim ierisindeki gaz younluu nceden belirlenmi olan alarm seviyesinin altna indiinde kesilecektir. Her trl konut ve iyeri iin ok fonksiyonlu kullanm alan istenildiinde (12 V 24 V 220V) ift kontak kl (normalde ak-normalde kapal) solenoid valflere kumanda edebilen nc bir cihaz devreye sokabilen veya karan fonksiyonlara
Resim 4.1: Alarm cihaz

sahip son sistem elektronik teknolojisiyle uyumlu kombine cihazlardr. Gaz alarm cihazlarnda kontak veya anahtarlama iin kullanlan rleler, kvlcm korumal kapal tiptir.oalgaz iin tavandan 5-15 cm aaya LPG iin yerden 15-25 cm yukarya monte ediniz. Selonoid valf iin iki ayr renkteki kabloyu valfin iki ucuna ayr ayr balaynz. Cihazn kontrol ve testi aadaki gibi yaplr. 1. DKKAT ! .. Cihaz kontak k ularnda 220 V elektrik vardr. 2. Cihazn kontak k ularn valf ve benzeri cihazlara baladktan sonra prize taknz. 3. Prize taktktan sonra yeil led (power) yanar. 4. Cihazn gaz alglama sresi (kalibrasyon) olan 20 sn. beklenmesi gerekir. 5. Cihaz test etmek iin akmak gaz kullanabilirsiniz. 6. Cihaz gaz ald anada sesli alarma geer ve krmz led (alarm) yanar. 7. Cihaz zerindeki sar led (fault) sensr arza durumunda srekli yanar

61

ekil 4.1: Alarm cihaz balant emas

4.2. Doal Gazl Kazanlarn ve Gaz Tesisatnn Periyodik Bakmlar

4.2.1. Mevsim Banda Yaplacak Bakmlar 1. Atei takmlarnn tamam olup olmadn ve kazan zerinde bulunan teferruatn faaliyete hazr olup olmad kontrol edilmelidir. 2. Izgaralar gzden geirilmelidir. 3. Tesisatn suyu tamamlanmaldr. 4. Kazandan bacaya olan ksmla baca kontrol edilmelidir. 5. Dolam pompasnn elle kolayca dnp dnmedii muayene edilmelidir. 6. Dolam pompasn eviren elektrik motoruna ait sigortalar kontrol edilmelidir

4.2.2. Haftalk-Aylk-Yllk Bakmlar

Doalgazl kazanlarda her blgenin ana yetkili doalgaz datm mdrlklerinin talimatlar alnmal buna gre kazan altrlmaldr. Geerli iletme talimatlar, alnacak olan talimatlardr. Ana yetkili mdrlklerin uygun grd zamanlarda doalgaz kaa, elektrik tesisat, alarm tesisat ve doal gaz tesisatnda bir problemin olup olmad kontrol ettirilmelidir. Mahalli gaz dairesinin belirledii alt st havalandrma salanmaldr. Havalandrma menfezleri kapatlmamaldr. Doalgaz kazan borularnda ar kirlenme yapmadndan normal periyodik bakmn yapnz.

62

1. Kazan scakken su ilavesi yapmaynz. 2. Kazan yakmadan nce tesisatn su seviyesini hidrometreden kontrol ediniz. Eksikse ilave ederek suyun basncn ayarlaynz. 3. Kapal genleme deposu hava basncn; at havalk tp ile kazan dairesi demesi arasndaki ykseklie (metre), dolam pompa basnc (metre ss) ilave edilerek bulunur 4. Kapal genleme deposu basncn eksikse portatif hava kompresr ile ayarlaynz..Basn fazla ise supaptan ayarlaynz. Kazan almaz iken su souk iken iletme basncnn yaklak 5 mss fazla olarak ayarlanabilir. katl bir binada yaklak 20+5=25 mss yani 2,5 bar. Ancak bunlar rnek olarak verilmi olup yaklak deer olup yetkili servislerce ayarlanmaldr. 5. Kazan termometresinin salamln kontrol edin, renkli svnn iine dald kovan sv ya 6. doldurun. (s iletimi daha doru llr) 7. Kazana giren ve kan devreler zerindeki vanalar ak bulundurulmaldr. 8. Kazan dairesinde brlrn yanma havasnn akna engel eyleri ortadan kaldrnz 9. Kazan dairesinin duvar ve demesinin slanmasna engel olunuz. Uygun yangn tp bulundurunuz. 10. Fotoseli ve brlr her hafta kuru ve temiz bir bez ile siliniz. 11. Ark yapabilecek elektrik tesisatn exproof olacak ekilde yenileyin, mmknse gaz tesisatna dayanml elektrik sistemi kurdurunuz. 12. Gaz detektrnn altn kontrol ettiriniz. 13. Kazan termostat vastasyla suyun scakl d scakla gre ayarlanmal ve kontrol edilmelidir. 14. Bu termostat azami scaklk kontrol limit termostat olarak altrlacaktr 15. Brlr altrmak iin ana tablo alteri almal, brlr dmesi ak duruma getirilmeli, gaz 16. vanas almal ve dolam pompalar altrlmaldr 17. Arza durumunda ilgili brlr firmasnn el kitapndaki arza prosedrleri yerine getirilmelidir 18. Selonoid vanalarda gaz kaan kontrol ediniz. 19. Gaz filtresini ve hava fann temizleyip test ediniz. 20. Ateleme ve iyonizasyon elektrotlarnn pozisyonunu kontrol edin. 21. Hava ve gaz proses tatlarnn ayarlarn kontrol edin. 22. Gaz basn regltrnn ayarn kontrol edin. 23. Gaz kokusu hissettiinizde sistemi durdurup, ana gaz vanasn kapatp yneticiye haber verip gaz lm servisini arnz. 24. Brlr ylda bir kez ehil bir teknisyene kontrol ettirilip gerekli bakm ve ayarlar yetkili servise 25. yaptrlmaldr 26. D hava scaklnn 15C altnda olmas durumunda; i ortam scakl 20C den yukar olmayacak ekilde yakn. Kazan iletmesini scaklk cetveline gre yapn. 27. Kalorifer kazannn genleme tankna ve emniyet ventili balantsnda kesinlikle hibir ak kesici vana olmamaldr. 28. Emniyet ventili hem kazann zerinde hem de vana grmeyen baka bir yerde(genleme tank balants v.b. gibi) iki adet yedekli olmaldr. alp almad uygun basnlarda ap amad yetkili servis ve yetkili kullanclarla devaml kontrol edilmelidir. 4.2.3. Mevsim sonunda yaplmas gereken hazrlklar 1. Kazan durum borular tamamen temizlenir. 2. Kazan iindeki ate artklar dar ekilir. 3. Kazan izole salarnda ve kazanda tamire muhta ksmlar varsa giderilir ve bakmlar yaplr. 4. Genleme deposunun ryp rmedii gzden geirilir. 5. Tesisat pompalarnn bakmlar yaplr.

63

6. Yaltmlar kontrol edilir. Bozulan yerler yenilenir. 4.2.4. Yllk Baca Gaz Analizleri Ve Baca Bakmlar

Baca Gaz Analizi ve Emisyon lm doalgaz yakan cihazlarda doalgazn yakma standart ve normlarna uygun ekilde yanp yanmadnn elektronik lm cihazyla llmesidir. Kazan ve brlr sistemlerinde en uygun ve ideal yanmay salayacak iki temel faktr vardr. Birincisi yakt ayar, ikincisi de hava ayardr. Bu iki ayarn srekli olarak maksimum ve minimum deerler arasnda dengesi salanarak, kazan ierisinde yaktn en ideal ekilde yanma ilemi gerekletirilir. Doalgaz yakan cihazlarda en uygun yanma deerinin anlalabilmesi ne yazk ki gzle yaplan ayarlarla mmkn deildir. Gzle yaplan ayarla kazan ierisinde oluan alevin rengine baklarak yaklak bir ayar yaplabilir. Bu ekilde yaplan ayarlamada mavi alev rengi tam deerler bilinmemek kaydyla uygun yanmaya yakn bir yan, portakal rengi alev eksik yanmay ve karbonmonoksit oluumunu, dier bir deyile fakir yanmay, ksa ve mor renkli alev ise yaktn tam anlam ile yaklamamasn ifade eder. Buna da zengin yanma denmektedir. Bu ekilde meydana gelen yanmada gzleri yaartan ve genzi yakan bir gaz oluumu meydana gelir ve bu oluan gaz insan saln tehdit ettii gibi doalgazn yanmadan kazan bacasndan atmosfere atlmas demektir.

Resim 4.2: Baca gaz lm cihaz

Kazan ierisinde tam, uygun ve ideal yanma iin maksimum ve minimum deerler arasndaki bu dengenin salanabilmesi, ancak Baca Gaz Analizi ve Emisyon lm sayesinde anlalabilmektedir. Bu lm ile yanma verimlilii en uygun ve ideal ekilde ayarlanabilmekte, yaklan doalgazdan istenilen enerji tam anlamyla elde edilebilmektedir. Yanmann gerekletii sistemde hava ayar dengeli bir ekilde ayarlanarak doalgazn yanmas iin gerekli olan havann en uygun ekilde ayarlanmas gerekir. ayet yanmann gerekletii ortama az miktarda oksijen girerse, yanma tam olarak gerekleemeyecei iin ortaya yksek miktarlarda karbonmonoksit kar. Bu da yanma veriminin kt olduunun, yani doalgazdan elde etmek istediimiz enerjiyi elde edemediimizi ve yaktn yaklamadan bacadan sokaa atldnn bir gstergesidir. Dier bir konu eer hava klapeleri gereinden fazla alrsa, yani yanmann olduu yanma odasna gereinden fazla hava/oksijen girii salanrsa bu defa da aa karbonmonoksit kartlm olur. Yani teorik olarak yanmann olutuu ortamdaki doalgaz tam anlamyla yanmam olacaktr. Fakat ortama verilen fazla hava sebebiyle stma sisteminde souma meydana gelecek, bu ekilde oluan bu dengesiz yanma sebebiyle yine enerji kayb ortaya kacaktr. En yksek yanma verimi, hava/oksijen fazlalnn en dk seviyeye ekilerek, s kaybnn en dk seviyede tutulmas ile salanr. Baca Gaz Analizi ve Emisyon lm ile O2, CO, CO2, baca scakl ve yanma verimlilii gibi deikenler llerek sistemin maksimum yanma verimi ile minimum verim kayb kontrol altna alnr. Buda enerji kaybn minimuma indirmek demektir. Emisyon deerlerinin snr, TC evre ve Orman Bakanl tarafndan yaynlanan Hava Kirlilii Kontrol Ynetmeliinde tanmlanmtr. Tketici dostlarmz mesken, bina, fabrika, atlye frn vb. tm tesislerde evre bilinciyle hareket ederek bu limitleri gz nnde bulundurmal ve kullanmakta olduklar stma sistemlerinin emisyonlarn kontrol altnda tutmalar gerekmektedir.

64

Unutulmamaldr

ki!

Enerji zor kazanlr, bilinsiz kullanmlar sebebiyle de kolay kaybedilir. Enerjiyi bilinli ve tasarruflu kullanmak lke btesine katk salayarak ekonomimizin dzelmesine yardmc olmasnn yannda, geleceimiz olan ocuklarmza brakacamz byk bir mirastr. 4.2.4.1. Baca gaz emisyon deerleri Baca gaz emisyon deerleri Tablo-8de verilen deerlerde olmaldr. PALGAZn gaz verme ilemini takiben cihazlara ait baca gaz emisyon lm deerleri ilgili tesisat kontrol efliklerine teslim edilmelidir.

YAKIT

BACAGAZI DEERLER O2 % % % %

MN. 1 9,5 4 92 1,05

MAX. 4,5 11,5 8 96 (1,2 - 1,25)

DOALGAZ

CO2 Yanma Kayb Yanma Verimi

Hava Fazlal

Tablo 4.1: Baca gaz emisyon deerleri

Yakma Isl Gc 100 MW'n altnda olan tesislerde (% 3 O2) CO 100 mg/m (Karbonmonoks 80 ppm it) miktar 0,008 % NOX Herhangi bir snrlama (Azot Oksitleri) yoktur. miktar SOX 100 mg/m (Kkrt 34 ppm Oksitleri) 0,034 % miktar Aldehit (Formaldehit 20 mg/m olarak, HCHO miktar)

Yakma Isl Gc 100 MW'n stnde olan tesislerde (% 3 O2) 100 mg/m 80 ppm 0,008 % 500 mg/m 243 ppm 0,024 % 60 mg/m 21 ppm 0,0021 % Herhangi bir snrlama yoktur.

Tablo 4.2: Kirletici parametreler ve snr deerleri

65

Resim 4.3: Baca gaz emisyon cihaz stten grn

Resim 4.4: Baca gaz emisyon cihaz ve probu

4.3. Yetkili Ateinin Grev Ve Sorumluluklar

4.3.1. Ateinin tanm
Kalorifer kazanlarn, iletme kurallarna gre, gvenlik nlemlerini alarak altran, basit bakm ve onarmn yapan kiidir.

4.3.2. Ateinin grevleri

1. Kazanlar kurallarna gre nlemlerini alarak altrr, 2. Kazann ve tesisatn gerekli kontrol, bakm ve basit onarmlarn yapar, 3. Kazan dairesinin dzenini ve temizliini salar, 4. Kazann ve kullanlan aralarn gnlk temizliini ve bakmn yapar, 5. alma yerinin dzen ve disiplinine uyar, 6. Mesleki gelimeleri izler.

4.3.3. Ateinin sorumluluklar

1. 2. 3. 4. 5. 6. Yneticinin talimat dorultusunda konutun kaloriferini zamannda yakmak sy ayarlamak ve sndrmek, Hidrofor ve benzeri aralar altrmak, alt blgenin ortak yerlerini ve tesislerini temiz bulundurmak, demirbalarn, ara ve gerelerini, dzenli, bakml ve iler ekilde tutmak, Kendisine ayrlan konutu baka amalarla kullanmamak, konutu korumak, kendisi veya ailesinden birisinin konuta verecei zarar ve hasarlar karlamak, Yneticinin talimat erevesinde konutun gvenliini salayc nlemlere yardmc olmak, Verilen eitimlere uygun davranmak ve koruyucu malzemeyi kullanmak,

4.4. Doal Gazl Kazan Dairelerinin Temizlenmesi ve Talimatlar

1-Periyodik kontrolleri zamannda yaptrnz. 2-Yaz aylarnda sirklasyon pompalarn ayda 5 dakika altrnz. 3-Havalandrma menfezlerinin nn ak braknz. 4-Brlr kesinlikle slatmaynz. 5- Elektrik tesisatnn gvenlik kurallarna tam uyumlu olmas gerekir. Srekli kontrol ediniz.

66

6- Sistemin yllk bakmn yetkili servise mutlaka yaptrnz, bu servis aadaki blmlerin bakmn iermelidir; a-Kazan b-Brlr c-Baca d-Ekopanel e-Kollektr sistemi ve pompalar f- Servisinizden mutlaka baca gaz analizini isteyiniz.

KAZAN DARES LETME TALMATI

SSTEMN LK ALITIRLMASI 1- Sistemde doalgaz olup olmad saya gurubundaki elektronik saya gstergesinden kontrol edilir. 2- Sistemdeki doalgaz basnc manometreden kontrol edilir(eksiklik belediye ile irtibata geilerek giderilir) 3- Doalgaz brlr elektrik panosundaki alter kontrol edilerek ak pozisyona getirilir. 4- Doalgaz brlr zerindeki elektrik ama kapama dmesi kontrol edilerek ak pozisyona getirilir 5- Sistemdeki su basn seviyesi kontrol edilir. Eksiklik varsa tamamlanr. 6- Sistemdeki mevcut zon pompalar (1 adetleri) alr duruma getirilir 7- Pompa grubundaki bay-pass vanalar hari dier vanalar ak konuma getirilir. 8- Btn sistem gezilerek sistemdeki hava dar atlr. Sistemin yalnz su ile dolu ve yeterli basnta olmas salanr 9- Is merkezi temiz tertipli, aydnlk ve havadar duruma getirilir. SSTEMN LETLMES Gnlk Bakm ve Kontroller: 1Sistem otomatik kontroll olduunda sistem ayarlar ile oynanmamaldr. Eer ayar deiiklilii gerekiyorsa bu deiiklik mutlaka yetkili servis tarafndan yaplmaldr. 2Sistemdeki su basnc seviyesi kontrol edilmelidir 3Sistem merkezi gece ve gndz mutlaka aydnlk olmaldr 4Sistem merkezi taze hava giri ve egzoz havas at azlarnn ak olup olmad kontrol edilir. Ak konumda olmalar salanr 5Sistemdeki doalgaz miktar kontrol edilir(miktar haftada bir yetkililere iletilir) 6Sistemdeki doalgaz basnc kontrol edilir (basntaki dklk yetkililere acil iletilir) 7Sistemdeki mevcut zon pompalarnn alr durumda olup olmad kontrol edilir (arza durumu acilen yetkililere iletilir) 8Sistemdeki mevcut pompalar ; ayda bir alan pompa durdurulur dieri alr duruma getirilir 1-2 saat kadar altrlr daha sonra tekrar nceki alan pompalar devreye alnr. 9Varsa sistemdeki mevcut yollu kartrma vanalarnn alp almad kontrol edilir

67

10-

Sistem merkezinin temizlii havalandrlmas sistem durgun vaziyete getiinde yaplmaldr

Resim 4.5: Kazan dairesi kumanda panosu

Aylk Bakm ve Kontroller : 1- Sistemdeki mevcut zon pompalarnn alanlar durdurulur, almayanlar altrlr 2- Doalgaz brlr temizlii ve yanma kontrol yaplmaldr 3- Tam geili kresel vanalar ap kapatlarak alma devamll salanmaldr 4- Sistem atmosfere kapal ise kapal genleme tanklar emniyet ventilleri ap kapatlarak alma devamll salanmaldr 5- Kapal genleme tanklar basn gstergelerinin alp almad kontrol edilir 6- Istma kazanlarnn, makinelerin, ama ile kapama aralarnn genel temizlii yaplmaldr Yllk Bakm ve Kontroller : 1- Is merkezi grevlisi nderliinde yetkililerin bilgisinde yetkili servis tarafndan brlr bakm yaptrlr 2- Is merkezi grevlisi nderliinde yetkililerin bilgisinde yetkili servis tarafndan stma kazanlarnn bakm yaptrlr 3- Is merkezi grevlisi nderliinde yetkililerin bilgisinde yetkili servis tarafndan varsa yollu motorlu kartrma vanalarnn bakm yaplr 4- Is merkezi grevlisi nderliinde yetkililerin bilgisinde yetkili servis tarafndan otomatik kontrol paneli ve elektrik tesisat bakm yaptrlr 5- Grevlilerce pislik tutucularnn bakm ve temizlii yaplmaldr 6- Doalgaz saya grubunda mekanik sayacn ya kontrol grevlilerce yaplmaldr 7- Is merkezi grevlisi nderliinde yetkililerin bilgisinde yetkili servis tarafndan sirklasyon pompalarnn bakm yaptrlr

68

4.5. DOAL GAZLI KAZAN DARELERNDE TEHLKE ANINDA YAPILMASI GEREKENLER

DOALGAZDAN DOABLECEK EN NEML TEHLKE GAZ KAAIDIR. GAZ KAAI KOKUDAN HEMEN ANLAILABLR. GAZ KAAI OLMASI HALNDE HEMEN AAIDAK NLEMLER ALINIZ. 1. 2. 3. BTN ALEVLER HEMEN SNDRLMELDR. BTN KAPI VE PENCERELER AILMALI, ORTAM HAVALANDIRILMALIDIR. GAZ SAYACINDAN NCEK KRESEL VANA VEYA GRTEK ANA KAPATMA VANASI HEMEN KAPATILMALIDIR. 4. 5. 6. 7. 8. 9. GAZ KOKUSU OLAN ODALARA, ORTAMLARA AIK ALEVLE GRLMEMELDR. HBR KBRT VEYA AKMAK AKILMAMALIDIR. ELEKTRK DMES, ALTER AIKSA KAPATILMAMALI, KAPALIYSA AILMAMALIDIR. HBR ELEKTRK F PRZDEN EKLMEMELDR. HBR ELEKTRK ZL KULLANILMAMALIDIR. BTN GAZ ARMATRLER KAPATILMALIDIR. SNDRLMELDR. 11. LGL GAZ DAITIM RKET GAZ KAAI OLMAYAN BR MAHALDEN (RNEN KOMUDAN) 187 NOLU TELEFON ARANARAK BLDRLMELDR.

10. SGARA LMEMELDR, LYORSA HEMEN

69

UYGULAMA FAALYET-4

Aada verilen ilemleri retmeniniz ve yetkililerle doal gaz yakan kazan dairesinde uygulaynz.

lem Basamaklar

neriler

1- Mevsim banda yaplacak ilemler ve hazrlk.

Kazann genel bakmn yapnz. Brlr ve emniyet aygtlarnn servis bakmn yaptrnz. Kazan dairesini temiz tutunuz.

2- Kazanlara periyodik bakmak ve temizlik

3- Dolam bakmak.

pompalarna

periyodik

Pompay altrnz, skma varsa n kapa aanz ve gevetiniz. Kapal genlemenin basncn kontrol ediniz. Sistemi ve stclar kontrol ediniz kaak varsa tamir ediniz.

4- Genleme depolarna bakmak. 5- Merkezi sistemin ve stclar kontrol etmek

6- Denetim ve kontrol elemanlarn kontrol etmek.

Denetim ve kontrol elemanlarnn tam lm yapp yapmadna baknz.

7- Kazan dairesini genel temizlemek. 8- Yangnla mcadele donanmlarn kullanmak 9- Yangn ve emniyet tedbirlerini almak. 10- letme yerletirmek. ve bakm talimatlarn

Kazan dairesini amar suyu v.b temizleyiciyle temizleyiniz. Yangn sndrclerin kullanmn gzden geiriniz. Kazan dairesinde kesinlikle yanc madde bulundurmaynz. Talimatlar kontrol ediniz okunmayanlar yenileyiniz.

70

LME VE DEERLENDRME-4
A- OBJEKTF TESTLER (LME SORULARI)
VE DEERLENDRME Aada verilen cmleleri size uygun szcklerle tamamlaynz.. 1. Doalgaz hava ile ..orannda kartnda patlama zelliine sahiptir. 2. Her cihaz iin V otomat ..konulmaldr. 3. Kazana ve tesisata baslacak su iinde tortu, pislik ve istenmeyen .bulunmamaldr.

1. Gaz sayacndan nceki kresel vana veya giriteki vanas hemen kapatlmaldr. 2. lgili gaz datm irketi gaz kaa olmayan .. telefon aranarak bildirilmelidir. bir mahalden (rnein komudan)

6. Kazann ve tesisatn gerekli kontrol, bakm ve .. yapar 7. Kazan yakmadan nce tesisatn su seviyesini . kontrol edilmelidir 8. Dolam pompasnn elle kolayca muayene edilmelidir 9.Brlr ylda bir kez ehil bir teknisyene kontrol ettirilip gerekli bakm ve ayarlar .yaptrlmaldr 10. Kazan ve brlr sistemlerinde en uygun ve ideal yanmay salayacak iki temel faktr; birincisi . ayar, ikincisi de .. ayardr. DEERLENDRME Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz yada cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete dnerek tekrar inceleyiniz Tm sorulara doru cevap verdiyseniz modl deerlendirmeye geiniz !

71

MODL DE ERLEND RME MODL DE ERLEND RME

1. Doal gazl scak sulu dkme demir kazann paralarn yaznz.

2. Trbinli saya balantsnn elemanlarn yaznz

72

3. Verilen brlrn elemanlarn yaznz.

73

PERFORMANS DEERLENDRME
Bitirdiiniz faaliyet sonunda aadaki performans testini doldurunuz. Hayr olarak iaretlediiniz konular retmeniniz ile tekrar alnz

KONTROL LSTES
GZLEMLENECEK DAVRANILAR gvenlii kurallarna uydunuz mu? Ara ve gerelerinizi setiniz mi? Doal gazn tanmn yapbildiniz mi? Doal gazn kullanm alanlarn rendiniz mi? Doal gaz kazanlarn tandnz m? Kazan dairelerinin doal gaza dnmlerini rendiniz mi? Doal gazl kazan dairesinin havalandrmasn rendiniz mi? Saya yerlerini setiniz mi?? Sayalar korumay biliyormusunuz? Doal gaz tesisatnn blmlerini rendiniz mi? Doal gaz brlrlerini rendiniz mi? Doal gaz brlrlerinin donanmlarn sayabildiniz mi? Doal gaz yakarken emniyet tedbirlerini aldnz m? Doal gaz kazanlarnn periyodik bakmlarn yaptnz m? Grev ve sorumluluklarnz rendiniz mi? Talimatlar biliyor musunuz? Tehlike annda neler yapacanz sayabildiniz mi? Bakm ve onarm yaparken elektrik ve gaz kestiniz mi? Takm ve malzemelerinizin temizliini yaptnz m? lme sonularna gre sizin modl ile ilgili durumunuz retmeniniz tarafndan deerlendirilecektir. Bu deerlendirme iin retmeninize bavurunuz. Kendinizi baarl buluyorsanz modl bitirdiniz. Sizi kutlarz.! Evet Hayr

74

CEVAP ANAHTARLARI
FAALYET1- CEVAP ANAHTARI SORU 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 CEVAP A B C D A B C D A B

FAALYET- 2 CEVAP ANAHTARI 1 2 3 4 B C D A 5 6 7 8 B C D A

1. Alev Geri Dnml Yanma Odas 2. kinci Gei Duman Borular 3. nc Gei Duman Borular 4. Kazan Gvdesi 5. Alabilir Kapak 6. n Kapak Yaltm 7. Kazan Kaset Saclar 8. Gzetleme Cam 9. Gvde Yaltm 10. Ayaklar 11. Gaz / Sv Yakt Brlr

3 1 9 4 7

5 6 2 8

11 10

75

FAALYET- 3- CEVAP ANAHTARI

flemeli brlr gaz yolu balant elemanlar 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. Kresel vana (TS EN 331) Kompansatr (TS 10880) Test nipeli Gaz filtresi (TS 10276, DIN 3386) Manometre (musluklu) (TS 827) Gaz basn reglatr (TS EN 88, TS 10624) Relief valf (DIN 3381)(Reglatr ani kapamal ise) Tahliye hatt (vent) Presostat (Min. gaz basn) (TS EN 1854) Selenoid valf (TS EN 161) Brlr (TS 11392-11393) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Y D D Y D Y D D Y D

FAALYET- 4- CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5

%5-15 Sigortalar Kat partikller Ana kapatma 187 nulu

6 7 8 9 10

Basit onarmlarn Hidrometreden Dnp dnmedii Yetkili servise Yakt hava

76

MODL DEERLENDRME CEVAP ANAHTARI

77

KAYNAKA
ERDEM mer, Ders Notlar ve Modl almalar, Yap Meslek ve naat Teknik Lisesi, Ankara KUMRAL Sabri, Tesisat Teknolojisi ve lem Yapraklar 10.snf, MEB Devlet Kitaplar, Ankara, 2003. KKALI Rknettin, Kalorifer Tesisat, ISISAN almalar No:153, Nisan,1997 SEVN Cemil, Shhi Tesisat Meslek Resmi-Cilt ,MEB Yaynlar SIDAL Cavit, Kalorifer Ateilii, T.C. DEVLET BAKANLII BABAKANLIK Basmevi, Yayn no:43, Ankara,1989. YILDIRIM Kenan, Shhi Tesisat Blm Meslek Teknolojisi-, MEB Yaynlar Kalorifer Tesisat Proje Hazrlama Teknik Esaslar No:84, TMMOB Yaynlar, stanbul1989 Merkezi Istma Sistemleri ve Boru Donanmnn Tasarm, Demirdkm Is Danma Merkezi Yaynlar-05, stanbul-Eyll-1987. MEGEP Tesisat Teknolojisi ve klimlendirme blm modlleri. Ankara 2006. Kalorifer Tesisatlar, Demirdkm Is Danma Merkezi Yaynlar-02, stanbul-Eyll-1987. E..E.. Bina Enerji yneticileri eitimi notlar (Elektrik leri Ett daresi) ALARKO Doal Gaz Brlrleri Bakm ve Onarm Kitab ALARKO Doal Gazl Kat Kalorifer Kazanlar Bakm ve Onarm Kitab Demirdkm Doal Gaz Brlrleri Bakm ve Onarm Kitab Demirdkm Doal Gazl Kat Kalorifer Kazanlar Bakm ve Onarm Kitab Issan Doal gaz Brlrleri Bakm ve Onarm Kitab www.ampyazilim.com.tr www.aknur.com www.burakmuhendislik.net www.fentek.com.tr www.gpd.com.tr www.intervalf.com www.kar-el.com.tr www.pakkens.com.tr www.akkaya.com.tr www.anadoluisi.com.tr http://ari.cankaya.edu.tr www.baymak.com.tr www.buhara.com.tr

nternet Kaynaklar

78



www.demirdkm.com.tr www.tef.marmara.edu.tr www.erensan.com.tr www.alfa kazan com. tr.NA Dosan Is San. Eraslanlar I. San Ve Tic. A.. Ferroli Ist. Gemak Mak. Gksan Gen Ener. System.San.Ve Tic. Ltd.ti. Immergas Issan Istma Ve Klima San. A.. M.T.S. Istma Ve So. Sesinoks Paslanmaz Mam. Lti. ti. Tek Is Da. Tic. Vaillant Is San.Tic.Ltd.ti. Viessmann Is Tek. Tic. A.. Yetsan Yap Elemanlar Tic. Ve San. A.. www.baymak.com.tr www.sesinoks.com.tr www.tekisi.com.tr www.vaillant.com.tr www.ferroli.net www.gemak. com. tr www.susler.com.tr

79