TAKSM- ML ( BLM) VE LEM- FNNN MRI : MEHMED

VEHB EFENDNN TEFSRNDE KTSAT NOTLARI

smail Yurdakk
ismailyurdakok@gmail.com

Tefsrinin ok byk blmn 1911-1915 yllarnda yazan Mehmed Vehbi Efendi, I.

Dnya Savann balamasyla bu almasn bastramaynca, tefsrin basld 1923
ylna kadar, zaman zaman baz kk notlar da, ilk almasna eklemitir. Fahr-i
Rznin tefsri, Mehmed Vehbi Efendinin ana kaynadr denilebilir. Hatta bazen bu
tefsirden yapt st ste alntlar sebebiyle, Vehbi Efendinin Hulsatul-Beyn tefsri,
Fahr-i Rznin tefsrinin bir muhtasar m sorusu bile akla gelir. Fakat, yine sklkla
Kad Beyzvye ve Hzin Tefsrine, daha az olmakla beraber Ebussuudun tefsrine
de, zaman zaman bavurur. Baz yerlerde de, gncel ekonomik sorunlar gndeme
getirir ve Kurn nda, problemlerin zmn deerlendirir. Mehmed Vehbi
Efendinin iktisatla ilgili yetlerin tefsrlerinde yapt aklamalar, slm ktisat
Felsefesini btn ynleriyle ve hemen hemen eksiksiz bir ekilde ortaya
karmaktadr.
Hem, II. Merutiyetin ilanndan sonra Konya milletvekili olarak stanbul Meclis-i
Mebusannda, hem de 23 Nisan 1920de Ankarada alan TBMMde yine Konya
mebusu olarak, sonra da eriat ve Vakflar Bakan olarak grev yapan Mehmed Vehbi
Efendi (1861-1949), hem hukuku hem de siyaset adam olarak tecrbeli bir yata, elli
yanda iken Hulasatul Beyan isimli tefsirini 1911 ylnda yazmaya balam ve drt
yl iinde bu almasn bitirmitir. Fakat harp yllar sebebiyle baslamayan bu
almasn, araya giren ve yakn tarihin ok byk olaylarnn yaand 1915-1923
yllar arasnda (bizzat ahit olduu yerel, blgesel ve uluslar aras deiimle ilgili)
baz notlar da ilave ederek, 1923 ylnda bastrmtr.
Kurn hzl okumamak gerektiini syleyen Mehmed Vehbi Efendi, nk Kurn
okumaktan hedefin onun ilkelerine uymak olduunu yle belirtir: Kurn acele
okumakla kalp huzru olamayacandan, yle hzl okumada mnlar da
dnlemez, (yetlerin) maksatlar da karlr. nk, Kurn okumaktan maksat,
onun tlerini almak, yasakladklarn terk etmektir. Bu ise ar ar ve dne
dne okumakla olacandan, sratle okumakla elbette bu maksadn karlacanda
phe yoktur.(XV/6206, Mzzemmil sresi, 4. yetin tefsri)

PARA KAZANMAK: MLLETN AYAKTA DURMASI N.

nk milletin her
ferdinin eratn hkmlerini bilmesi vcip olsa, herkes mrnn yarsn bu uurda feda
etmek ve baka bir ie bakmamak lazm gelirdi. Halbuki bir milletin tamamna it olan
grevler, yalnz ilim tahsl etmekle snrl deildir. Zira, ziraat yaparak, (her yl) bir eylerin
ekilmesi ve ticaret yaplarak para kazanmak, milletin devam ve beksna yegne
sebeptir. Bundan sonra da, dmana kar varln korumak, millet iin grevlerin
nemlilerindendir. Dier konularda da durum byledir. te, taksm-i ml (ilerin blm)
kuralna uyarak, toplumun bir ksm tarm, bir ksm sanayi, bir ksm ticaret, bir ksm
brokrasi, bir ksm bilimle, bir ksm da askerlikle megul olur. nk insan doas itibariyle
meden olduundan, yalnz yaamayp, toplumla yaamak zarr olduu iin, toplumun
devamll iin de amelleri taksm (i blm) zarrdir. (I/45, Bakara sresi, 4. yetin
tefsri)
nk Kurn, insanlarn dni ve dnyev yararlarn (bildiren kurallar ieriinde)
topladndan, kiilerin dnya ve hiretlerinin dzgn olmasna yeterli olduundan, Allahn
(insanla) nimetlerinin en bydr (orijinali: Kurn; insanlarn menfi-i dniyye ve
dnyeviyelerini cm, mad-u malarnn slhna kf olduundan, niam- ilhiyenin
bydr)(VIII/3078, Kehf sresi, 1. yetin tefsri)
YARDIM EDERKEN DE ORTA YOLU TUTMA. ..nk insanlarn ahlk
deiik olup, bazs gayet cmert olmakla, elinde olan mallarn hepsini hayra harcamak
istediinden ve bazs da gayet cimri olup elindekinin bir zerresini bile vermek
istemediinden ve bu da ktlenmi (mezmm) bir huy olduundan, Allah Tel bu yette
insanlar iin gerekli olan bu iki tarafn ortasn semek lazm geldiini iaret buyurmu ve
yardm konusunda gerekli olan davran tayin etmitir. Kurnda Mslmanlar israftan
korumak ve malnn bir miktarn hayra harcamak ve bir miktarn da kendi ihtiyalar iin
alkoymak gerektiine iaret iin, bu yette (Bakara sresi, yet: 3) yaplacak hayrn, servetin
bir ksmndan yaplacana ilikin olarak bazs anlamndaki min kelimesi gelmitir ki
(min m razaknkum), size verilen rzkn, (tamamn deil) bazsn hayra harcayn (bazsn
da yannzda tutun) demektir. Yklemin yunfikn (hayra harcarlar) olarak, muzr (geni
zaman) kipiyle gelmesi, bu harcamann (bir defa deil, servete sahip olunduu
srece) devaml yaplmas gerektiine iaret etmektedir. (I/42)
KTSAT FELSEFES. Hedefe isbet etmeyen mermi, her zaman kayp olduu gibi, hiret
ilerine sarf olunmayan bir mr de, her zaman iin bir kayp ve sahibine gnah ve vebaldir.
(I/65, Bakara, 16. yetin tefsri)
Yeryznde bulunan btn yaratlmlar, bizzat veya dolaysyla insana hizmet ederler. Ve
hepsi de, insann faydalanmas iin, Allah tarafndan hazrlanm nimetlerdir. u halde insan
iin hner, bunlardan faydalanma yollarn aratrarak (esbb- intifn taharr ederek), her
birinden gerektii ekilde yararlanmann aresini bulup faydalanmaktr.(I/74, Bakara 22.
yetin tefsri); Fahr-i Rz ve Hznin aklamalarna gre, yeryznde insanlarn
faydalanmas iin yaratlanlar, bitkiler, hayvanlar, madenler, dalar, sular ve aalardr.
nk insann bizzat veya dolaysyla faydaland eylerin tamam bunlardan ve akll
kiilerin bulduklar orijinal sanayi retimlerinden olur. Cenb- Hak bu yette (Bakara, 29),
faydalanlacak olan her eyden yararlanmak ve bunun iin de sebeplere sarlmak
gerektiine iaret buyurmutur. nk yeryznde var olan faydalarn hepsini insan iin
yarattn aklamas, insana yeryznn faydalarn elde etmek iin almak lazm
geldiini aklamaktr. Sonra yeryz zerinde bulunanlar, yalnzca dnyev yararlar ve
yaamn devam iin gdalanma ve bedeni glendirmeyle snrl deildir. Bunun yannda, dn

iinde, Allahn kudretine ve dier inan esaslarna, doadan kantlar getirmeyi de ierir.
(I/88)
HLFETTEN KASIT, YERYZN MR. nk, insanda fke ve ehvet
kuvvetleri bulunduundan, bunlarn da fesda ve kan dkmeye sebep olacan ve insanda
bunun yannda bir de akl kuvveti olup, bu da Allah bilmeye ve Ona kullua sebep olacaksa
da, fesda aran kuvvetlerin galip geleceini gz nne alarak, insann halfelie layk
grlmesindeki hayretleri, meleklerin bu sorularna sebep olmutur. Halbuki fke ve ehvet
kuvvetleri (kuvve-i gadabiyye ve ehevniye) terbiye edilirse gzel ahlka ve beenilecek
davranlara kaynak olacan bilemediklerinden, bu iki kuvvetin erdemlerini
dnememilerdir. Yine, deiik kuvvetlere sahip olan bir ahs (yani insan cinsi), tek bir
kuvvete sahip olandan, daha ok evrenin faydalarna elverili olacan da bilememilerdir.
nk, deiik kuvvetlerden olumu bir ahsn, sanayi ilerini ortaya koyarak ve evrenin
yararlarn meydana kararak, hilfetten asl maksat olan yeryzn mra daha fazla yetkili
olacana iaret iin Allah Tel sizin bilmediinizi Ben bilirim buyurmutur. (I/92,
Bakara, 30. yetin tefsri)
SANAYNN KANUNLARI RETLD HZ. DEME.
Allah Tela eyann i
yapsn ve zelliklerini ve isimlerini ve bilimlerin ve kavraylarn temellerini ve kurallarn
ve zanaatlarn (endstrinin) kanunlarn ve sanatn letlerini mesel yazmak iin kalemi ve
diki yani terzilik iin ineyi, deme ilham yoluyla rettikten sonra, meleklere demin
imdi artk sahip olduu bu bilgileri bilip bilmediklerini sorarak: (Biliyorsanz) Haber
verin! buyurdu. Melekler bunlar bilmediklerinden haber veremediler. (demin yklendii)
hilfet ii, bilimsel yararlara ve bilim(ler)in kanunlarna in olmaya ve bu konuda hata
etmemeye ve adleti uygulayp her eyi laykyla yapabilmeye ve nesnelerin i yaplarn ve
zelliklerini ve yaptklar ileri ve d yzlerindeki grnen zelliklerini bilmeye bal
olduundan, Cenb- Hak nce dem Aleyhisselma bunlar retmek suretiyle, demin
hilfet iini yerine getirmeye layk olduunu.. aklamtr..Bu yet, insan iin ilim renmeye
gayret edip, giriecei iin evvel ilmini renmenin gerekli olduunu ve insan
iin ilimden stn bir erdem olmadna da iaret etmektedir.(I/94, Bakara 31. yetin tefsri)
(Bu kadar ekonomize olmu gnmz dnyasnda, iktisat ilmini renmek de, farz-
ayn mdr, yoksa farz- kifye midir? konusu da dnlmelidir. Farz- ayn ise, ne kadarn
renmek farz- ayndr, hangi konular da, iktisat reniminin farz- kifye olan blmleridir,
konular da dnlmelidir.)
KALKINMA N LM.
nk sanat, ticret, zirat ve hiret ileri, zetle her ey
ilimle elde edildiinden, ilim her trl mutlulua sebep ve ilmin sahibi de ok hayra (pek ok
iyilie) ulam/kavumu kimsedir. (II/500, Bakara: 269. yetin tefsri)
ZEKAT, SADAKA. Zekta, mal pislikten ve nefsi (egoyu) cimrilikten temizleyip, mala
bereket ve nefse erdem ve cmertlik verdiinden tr zekat denilmitir...Yahdler, zekt
vermekte tembellik gsterdiklerinden, zekt vermekle (tekrar) emrolundular. Zira, Tevrtn
zektla ilgili hkmlerini inediler ve bunu da aralarnda gizlerlerdi. (I/114, Bakara, 43.
yetin tefsri)
mndan sonra (en byk ve gerek) iyilik, mala ok sevgisi olduu bir zamanda, maln
Allahn emri zere, nce akrabaya vermektir. Zira, akrabaya iyilik, hem akrabalk haklarna
uymak hem de akrabay ziyaret olmu olacandan, iki ynden ibdettir. Hem sadaka (zekat
veya dier hayrlar) vermek, hem ziyaret sevab. te yette (Bakara: 177), akrabaya yardm
dierlerinden nce gelmitir..Mala ok sevgisinin olduu bir psikolojik durumda, bakalarna

sadaka/zekat vermekte ok sevap olduuna iaret iin ..sevgi ile beraber verilmesi..
aklkla belirtilmitir.Zira, sevdii maln vermek nefse ar geldiinden bunu erdeminin
daha ok olacanda kuku yoktur. Ve Allahn Elisine hangi sadaka daha faziletlidir?
denildiinde, senin vcdun salam ve paraya da ihtiyacn ok olduunda verdiin sadaka
daha faziletidir (erdemlidir) buyurmutur. te bu hads, bu yeti tefsr ediyor ki, insann
mala ihtiyac olduu ve mal da ok sevdii bir zamanda, muhta olanlara bir miktarn
verebilmesi elbette (gerek) iyiliktir. (I/297)
SERVETNN BYK KISMINI BAKALARINA VASYET ETMEK: BATI
DET. Allah Tel, Medne dneminin ilk yllarnda, vasiyetin nemini akladktan
sonra, kimlere vasiyet olunacan aklamak zere vasiyetin kiinin annesine, babasna ve
akrabasna olacan bildirmitir. Araplar, o zamanlar, eref ve gsteri kastyla,
yabanclara vasiyet ederler, akrabalarn zerlerdi. Cenb- Hak, slam ncesi
dnemin byle yolsuzluklarn kaldrm ve vlideye, pedere ve akrabaya vasiyet etmeyi, mal
olanlar zerine vacip klmt. Geri bu yet daha sonraki yllarda inen, ayrntl ve herkese
mrastan payn bildiren mras yetleriyle nesh olunmutur (hkm kaldrlmtr). slamda
bir kimsenin malnn te birinden fazlasn vasiyet etmesi mmkn deildir. Vasiyet
yapacaksa, bu miktar, malnn te biri veya daha az iin yapacaktr. nk, mmin olan
kimsenin evladn ve ilesini, kendi vefatndan sonra zengin olarak brakmas, onlar fakir bir
halde brakmasndan daha iyi olduu ile ilgili hads vardr. Hatta Buhr ve Mslimin
naklettikleri bir hadste, Hz. Peygamber Efendimiz, Sad b. Eb Vakkasa (servetinin sadece)
te birini vasiyet etmesine msade etmi, te birden fazlasna vasiyetini engellemitir.
(I/305, Bakara, 180. yetin tefsri)
NELER HARAM OLUR? Mallarnz aranzda haksz sebeplerle yemeyin yetindeki,
haksz (btl) olarak yemek drt trl olur: lki, hrszlk, gasp, nehb, gart, zulm ve taadd
ekilleriyledir. kincisi, halkn parasn kumar, alg, arap ve dier oyunlarla
elinden almak eklinde olur. ncs rvet yiyerek halkn parasn almak, drdncs de
emanet ve vasiyet gibi konularda, gveni ktye kullanarak zimmetine geirmektir. Bunlarn
hepsi bakasnn hukukuna saldrdr ve kendisi iin helal olmayan eye elini uzatmaktr. Bu
konularda, hkimin hkm de, haram helal yapamaz; nk hakim kantlara gre hkm
verecektir, kar tarafn gerekte hakl olup ama yeterli kanta sahip olmadndan dolay
davay kaybetmesi, o mal bizim iin helal yapmaz. (I/323, Bakara 188. yetin tefsri)
BAKIRI ALTINA DNTRMEK MMKN M? Eer sihirle dntrme
veya bir cisim yaratma gleri olsayd, bir sihirle birok mal kazanrlar ve
imdiki gibi be parasz kalmazlard. Yine, kimyaclarn (simyaclarn),
gerekleri deitirdikleri ile ilgili iddialar da yalandr. Zira, birka let ve
edvt ile, bakr altn veya gme dntrm olsalard, imdiye kadar
kimyaclarn dnyay altnla doldurmu olmalar lazm gelirdi. Padiahlar
madenleri karmak iin hazineden bunca paralar harcayacaklarna,
kimyacla azck mal sarfyla, birok hazineleri elde etmeleri mmkn
olurdu. Sonra, (bu tr) kimyaclkla, kolaylkla bakrdan altn retimi, byk
byk kaleler fethetmekten elbette daha nemlidir (kaleleri
fethedeceklerine, bu ie nem verirlerdi). Halbuki hi bir devirde ve hibir
hkmdarn byle bir ey elde ettiini tarihler nakletmedii gibi, bu
konuda erat kitaplarnda da her hangi bir nakil grlmyor. Sonra, altn
ve gmn kimya ile meydana gelmesi, Cenb- Hakk'n onlarda yaratt
kymete ve hikmete de aykrdr. nk altn ve gmn kolaylkla elde
edilmesi mmkn olsayd, insanlar arasnda altn ve gmn deeri

kalmaz ve mumelt durma noktasna ulaacandan, dnyann dzeninin

bozulaca phesizdi. u halde, kimyaclarn bu uurda sarf ettikleri
paralar ve ektikleri emekler yazk ve bounadr ve bu konuda
sylenilenler de temelsiz kuruntular ve hlydan (hayallerden) ibarettir.
(I/189, Bakara 102. yetin tefsri)
SOSYALZM YEEREMEZ, SLM TOPLUMLARINDA, HASET BYK
GNAH OLDUUNDAN.
Hased, dier bir kiinin nimetini
ekememekle, o kiiden o nimetin gitmesini arzu etmek ve bunun iin de
hlelere, entrikalara teebbs etmektir ki btn dnlerde haramdr. Byle
bir hal, insanlar arasnda uyumsuzlua ve ayrla sebep olduu gibi,
dnyada fitne ve fesda (bozulmaya) da neden olduundan, genel syi
ve dzeni bozan ahlkn en fens olan bir eydir. blisin ebediyen helk
olmasna sebep de, Hz. deme hased etmesidir. Fakat, bakasnda olan
nimetin devam etmesini arzu etmekle beraber, kendisinin de ayn nimete
sahip olmasn arzu etmesine gpta denilir ki, bu haram deildir ve bunda
bir saknca yoktur. (I/200-201, Bakara 109. yetin tefsri)
OK ZENGNLER DE OLACAKTIR, SLM TOPLUMUNDA. Kntr la kast
ok maldr. Mehirde kadna pek ok mal vermek ve kadnn da bunlar
almasnda bir saknca olmadna bu yette (Nis: 20) iret vardr. Hatta
Hz. mer (Radyallhu Anh) bir gn hutbe okurken, ok mehir
istememelerini kadnlara sylediinde, bir kadn bu yeti okuyup: Ey
mer! Allah bize veriyor, sen bizi engelliyorsun (olacak i mi, bunu
yapamazsn), deyince, Hz. merin: insanlarn tamam merden daha
ok erat ilimlerini biliyor dedii veya bir nakilde (u) kadn isbet
etmitir, emriniz (yneticiniz) hata etmitir diyerek, ok mehir istemek
mekrhtur sznden dnd, nakledilir. (II/867-868)
..(Ey insanlar!) Sizin bir ksmnz bir ksmnza imtihan (vesilesi) kldk;
bakalm sabredecek misiniz? Rabbin her eyi hakkyla grmektedir.
(Furkn: 20) Mesel fakirleri zenginlerle imtihan ederiz ki, fakir,
zenginlere bakarak haline sabredecek mi yoksa feryat ederek;
yoksulluuna sabrederek alaca sevaptan yoksun mu olacak? Yine
zenginleri yoksullarla imtihn ederiz ki, zengin madd durumunun iyi
olduuna kredip, fakirlere merhamet edip yardm ederek sevap m
alacak, yoksa yoksullar kk grp de; zenginlii dolaysyla elde
edebilecei sevaptan mahrum mu kalacak? (IX/3805, Furkn sresi, 20.
yetin tefsri)
FLNIN EV GB EV, FLNIN BAI GB BA.. [Allah Telnn dnya
hayatnda baznz baznz zerine stn kld mal, makam, evlt gibi
nimetleri iinizden hasret ekerek ve iinizden ac duyarak, zlerek
temenn ve arzu etmeyin, kendi hakknzda Allahn verdii nimete raz
olun..Allah Teldan nimeti almanzla isteyin, hasetle istemeyin.
Allahn ltfundan ve haznesinden isteyin, insanlarn elinde bulunan
nimetlerden istemeyin. Zira, Allah her eyi bilir.].. Kendinde olmayan
nimetlerin kendinde olmasn Cenb- Hakdan temenn etmekte saknca
yoktur ve bu haset deildir denilmise de, baz bilginler bunu da doru

olmadn sylemilerdir. Zira, bakasnda grp de gpta ederek

istedii nimet, dn konusunda onun hakknda kt bir duruma dmesine,
dnya ileri konusunda da zararna olmak ihtimali olabileceinden, insan
duasnda Ya Rabbi! Filnn evi gibi ev, filnn ba gibi ba ve filnn
han gibi han bana da ver diyerek dua etmemelidir. Fakat yle
dua edebilir: Ya Rabbi! Dnime ve dnyama uygun olan nimetlerden bana
da ihsn et diyerek, istirhamda bulunmaldr. Belki, bizzat istedii bir eye
kavuamamas kendi hakknda hayrldr. Bakasnn elinde olan
nimeti arzu etmek, Allahn taksmine raz olmamak aybna
iret ettiinden, doru deildir. (III/905-906, Nis: 32)
ENFLASYON DA, FETLER DE MTHANDIR.
..Yani, bellara
sabretmek lazmdr. Zira Ztma yemin ederim ki, ey insanlar! Biz sizi
dmanlarnzn hcmu korkusu ve ktlkla, fiyatlarn artndan doan
alk ve malnza ft isabet etmesi ve savalar ve cihadlar sonucu
canlarnzda (nfusunuzda) azalma meydana gelmesi ve ba ve
bahelerinizde meyvalarnza ft sebebiyle rnde dme olmas gibi
azck bir eylerle elbette imtihan ederiz. Peygamberim! Bu gibi belalara
sabreden kimseleri, sen sabrla mjdele ki o sabredenler, balarna bir
musibet geldiinde Allaha snrlar ve derler ki: nn lillhi ve inn ileyhi
rcin (Biz Allah tarafndan kul olarak bu dnyada grevlendirildik ve yine
Ona dncyz Byle belalarla Allahn kullarn imtihanndaki hikmet,
ilh hkme raz olanlarla olmayan insanlar ortaya ksn..Meyvalarda
(tarm rnlerinde) noksanlk, baz fetler sonucu olabilecei gibi,
insanlarn almay ve gayreti terk etmeleri sonucu da olabilir. Hangi
sebeple bir noksanlk oluursa olusun, insanlar bunun imtihan olduunu
unutmamaldrlar. te bu gibi belalara uramamak iin kulluu iyi yapmak,
baa gelen belalar eer bizim hatamz yznden olmusa, kusurlarmz iin
Allahtan af dileyerek, belann kaldrlmasn istemek lazmdr. Bu yet de,
Hz. Peygamberin bir mucizesidir. nk belann meydana gelmesinden
evvel, Kurnn byle eylerin olabileceini haber vermesi, insanlarn kalp
salamlnn artmasna vesile olur. Zira, musbetin geleceini bilen bir
kimse, o musbete hazrlandndan, sabr ve dayankll artacandan, o
musibet geldiinde ok feryad etmez. te, Allah Tel bu yette (Bakara:
155) aklanan musbetlerle imtihan olunacaklarn haber verdi ki, bunlar
meydana geldiinde sabretsinler, feryat etmesinler ve ihls (samimiyet)
zere bulunsunlar. nk insann bana bir bela geldiinde, samimiyeti ve
Rabbine snmas daha ok olduundan, baz bellara urayacan
dnen kimse isyn etmez, azmaz, daima ihls (samimiyet) zere,
(gnlerin getirmesi muhtemel) olaylar(n) bekler. (Bir baka bak asyla)
Mslmanlar hakknda musbet, ceza olmayp tam bir nimet olduu ve
musbetin yaratcsnn Allah Tel olduu ve musbet zamannda nn
lillh ve inn ileyhi rcin demenin, Allahtan ne gelirse raz olduunu
ortaya koymak olduu ve bu cmleyle, kiinin ahreti, tekrar dirilmeyi
hesaba ekilmeyi hatrladndan ve azyla da (tekrar) ifade ettiinden
byk sevaba kavuaca, bu yetten edinilen faydalardandr. (I/266-268)
Ancak saf (temiz bir) kalbe sahip olan kimse kaza ve kadere ve Allahn
srrna mn ve Allahn verdii nimete ve (kullar arasndaki) taksmde
(kendi) nasbine (dene) rz olduundan, halkn (elindeki) nimetlere

itiraz etmez ve susar. O nedenle de (kimsenin malnda gz olmadndan)

dnyada rahat yaar ve mesut olur. (IV/1431, Enm sresi, 53. yetin
tefsri)
YAMUR YAMAZ, GNAHKRLAR YZNDEN. Hatta gnahkrlarn
gnahlar, yamurun kesilmesine sebep olduundan, bu sebeple a kalan
evcil hayvanlar, vah hayvanlar, kular ve yerin haereleri..hepsi nimetten
mahrum olduklarndan, bu yaratklarn nimetin kesilmesine sebep olan
(gnahkr insanlara) lanet ettikleri nakledilir. Elbette, her yaratk, kendine
zg diliyle, lanet eder. (I/272, Bakara, 159. yetin tefsri)
Fahr-i Rz ve Nisbrnin aklamalarna gre, bu yette (Enfl: 25) Allah
Tel, zarar genel(e, topluma) olan gnahlardan saknmakla emretti ki,
insanlar biri birlerine zarar verecek gnahlar yapmasnlar da, dnya sakin
dzeni iinde devam etsin. nk, zina ve livta (homoseksellik,
lezbiyenlik..) gibi gnahlar, veb gibi umm (genel,
bulac) bellara sebep olaca gibi, lek ve terzde
noksan vermek ve karaborsaclk (i ahlknn dmesi)
ktlk ve pahalla sebep olur. Dorularn sylenmemesi,
ilgililerin uyarlmayp yaclk yaplmas, Allaha isyan halinde olanlarn
isyanlarna rza gsterilmesi, bidatlarn ortaya k, slm sylemin
dalmasna ve szlerin bir araya gelmemesine (bir gr zerinde
uzlalamamasna) sebep olur (Metnin orijinali yledir: Zina ve livta gibi
gnahlar tn ve veba misilli umm belyya sebep olaca gibi, lek ve
terzde noksan vermek ve ihtikr etmek de kaht-u galya sebep olur.
Haktan skt ve emr-i bilmrf ve nehy-i anil-mnkerde mdhane
eylemek, snin isyanna rzay ve bidatlarn zuhru, kelime-i slmiyenin
dalmasn ve szlerin bir araya gelmemesini ve emr-i cihatta teksl
(tembellik), kffrn galebesini icap ettiinden, bunlardan ve bunlarn
emsli umm belynn isbetine sebep olacak gnahlardan, her
mminin ihtiraz etmesi (saknmas) lazm olduunu, Allah Tel tavsiye
etmitir.) (V/1874)
(Dnya apnda 2008den beri son be yldr
devam eden ekonomik kriz de, insanlarn gnahlar yznden meydana
gelmi deil midir? Dnya yaratlaldan beri byle yaygn plaklk
grlm deildir. nce Atlantik krizi olarak adlandrlan kriz, daha sonra
btn dnyaya yaylmtr. dem babamz dnyaya geldiinden beri,
herhalde zinann, ikinin bu kadar yaygn olduu bir dnya mevcut
olmamtr. Mslman lkeler bile, Mslman ileler bile, mala, mzikle
vakitlerini tketmektedirler. Mslman olsun olmasn, israf btn
toplumlarda yaygndr. Bu kadar ekonomik ve siyasi tehlikelere/bellara,
igallere, bombalamalara, lmlere ramen, Mslmanlar televizyonlarn
kapatp da, namaza ynelmek, gecelerini ibadetle geirmek yoluna
girememekte, bunun sonucu olarak da, felketler bamzdan eksik
olmamaktadr.)
[u kimselere iledikleri gnahlar sebebiyle byk bel isbet eder ki,
onlar kfir olmulardr. Veyahut onlarn memleketlerinin yaknna bel iner
ki, o belnn yongalar (paralar) onlara da isbet eder. Ve onlar inkrda
srar ettike, bel onlarn balarna inmeye devm eder..(Rad sresi, 31.
yet)] ..Kfirlerin iledikleri inkrlar sebebiyle, onlarn bana byk

bellar gelir durur. Arkas kesilmez, devam eder. Allah onlar bazen
ktlkla..mptel eder. Yahut o bel, lkelerinin yakn mahalline iner ki,
onun atei onlara da deer.(VII/2645)
NSANIN ET DAVRANII. nsann davranlar, Fahr-i Rzye gre
eittir: Birincisi ibadettir. kincisi mubahlardr (sevap yahut, gnah
olmayan eyler.) Ama mubah olan bir ey, yaplan bir niyet sonucu ibadete
dnebilir. Mesela yemek yemek, mubah olduu halde, ibadetime kuvvet
olsun diye yenilirse, ibadet olur. ncs erdemlerdir. Mesela, mescidde
oturan kimse, Allahn evini ziyaret niyetiyle mescide girmise sevap
kazanabilecei gibi, mescidde itikaf niyetiyle veya namaz beklemek
niyetiyle de oturmaya devam etse, ayr ayr sevaplar elde edebilir. Ama,
her hangi bir isyan, gnah, sevap almak iin yaplrsa, ibadete dnmez.
Mesela, haram bir maldan mescid yaptrm olsa bu
(davran) ibadete dnmez, yani kii bundan bir sevap
alamaz, nk (mescidi yaptrmak iin harcad para zaten) haramdr.
(slm ekonomisinin kapitalizm ve sosyalizmden en byk fark da
buradadr. Dier dnler ve ideolojilerde, toplant yerinin/ merkezinin/ibadet
meknnn ina edilmesi/satn alnmas iin toplanan parann helaldan
olmas gibi bir art yoktur. Kiliseler, paralarn bankalara, faize yatrmakta
hibir saknca grmezler. Asyada ve Avrupada hibir dn ve ideoloji, ans
oyunlarn haram olarak grmez. ans oyunlarndan veya faizden
kendilerine ba yaplsa, bunu seve seve kabul ederler. Sadece slmda
byle bir art vardr ki, b u da bu dnin ilh vasfnn deimediini
gsteren en byk kantlardan biridir. .Y.)
Hell, mubah (faydalanlmas sakncasz) olan eydir. Hellin esas
anlam: bir eyin ban zmektir. Hell hkm ile, insann
faydalanmasna engel olan ba zlm olur demek olur. Bir eyin haram
olmasnn sebebi ise ikidir: ilki, pislik ve zararl olmasdr. O nedenle insana
zarar veren her ey haramdr. kincisi, bakasnn hakk ile ilgilidir. te, izni
olmakszn bir kimse dierinin malndan faydalanamaz. yet, (Bakara:
172), mfessir Beyzvnin bildirdiine gre, Ben Huza kablesinden baz
kiilerin, baz yemekleri kendilerine haram klmalar zerine inmi ve
yeryznde insann faydalanmas iin, Allahn yaratp mubah kld
nimetlerin hell olduunu ve hell olan bir nimeti, bir insann haram
klmasyla haram olmayacan aklamtr.(I/284)
YEMEK YEME LE LGL HKMLER. Fahr-i Rznin aklamasna
gre, yemek yemede hkm drttr. lki, nefsini lmden kurtarmak iin
yerse, farzdr. kincisi kendisindeki zafiyet (ok zayflk, bitkin derecede)
gibi bir zarar gidermek iin yerse (yemesi) vciptir. ncs, davet ettii
misafirinin utanmamas iin yerse, mendubtur. Drdncs, bunun
dndaki sebeplerden tr de yerse, mubahtr. Bu yetteki (Bakara: 172)
size rzk olarak verdiimiz tayyib (helal) olanlardan yiyiniz emri, mubah
bir emirdir. (Yani mutlaka yiyin, durun demek deildir. cp ettii zaman
daha dorusu aktnz zaman yiyin demektir). yette daha sonra
geen ..Ve Allaha kredin.. emrinde ise..krn ksm vardr: lki,
kalple krdr ki, nimeti vereni (Allah) bilmektir. kincisi, dille krdr
ki, kalbinde olan bu bilgisini diliyle ortaya koyup, nimet veren (Allah) sen

etmek (vmektir, Subhnallh, Subhnallhi Ve Bihamdih SubhnallhilAziym..tesbihlerini ekmektir) ncs, btn organlaryla krdr ki,
btn vcduyla Allaha ibdeti laykyla yerine getirmeye
almaktr..kr yaplmayan nimet, daima yok olmaya/kaybedilmeye
mahkumdur. Geri, dnya nimetlerinin hepsinde zaten bek
(dimlik=sreklilik) yoksa da, kr yaplan nimet, dierlerinden daha
ok devam eder demektir. (I/289)
CANININ HER STEDN YEMEK, SRAFTIR
(PHYSCHOLOGICAL INFLUENCES ON SHOPPING). Allahn hlis kullar o
kimselerdir ki, onlar yoksullara yardm ettiklerinde, harcamada snr
(normal lleri) aarak israf etmezler ve gereinden noksan da
vermezler. kisinin ortasnda bir yol tutarlar.(Furkn, yet: 67) Yani,
Allah Telnn o iyi kullar muhta olanlara ve nafakas zerlerine vcip
olan ilelerine harcadklarnda erata ve akla gre knanm bir seviyede
israf derecesinde harcamazlar. Gereinden noksan da vermezler. Hzinin
aklamasna gre, bu yet, Hz. Peygamberin sahbleri hakknda inmitir.
nk onlar, zevk iin ve kendilerine ziyafet ekmek iin
yemezler. Sadece al giderecek kadar ve namaz
klarken vcudu ayakta tutmaya yetecek kadar yerler. Ve
elbise alrken de gzel olmasna bakmazlar sadece, vcudu rtmesine
bakarlar. Hz. merin insana cannn her istediini alp yemek, israf
ynnden yeter. sz de, bunu desteklemektedir. (X/3861-3862)
SRAFILAR HAYVANLAR SEVYESNDEDR, ERATA GRE. Kfir olan
kimse, maln harcamaktan engellenmez. Halbuki sefh (ar israf) maln
harcamaktan (mahkeme (kad) kararyla) engellenir (bu tip kiilere,
kendilerine mallarnn gelirinden belirli bir maa balanr) ki, sefhler,
erata gre (bylece ancak nne konulan yem kadarn yiyen) hayvanlar
seviyesine indirilirler ve aklllardan saylmazlar (metnin orijinali:
Binenaleyh, kfir olan bir kimse, malnda tasarruftan menolunmaz.
Halbuki sefih olan mlknde tasarruftan menolunur ki, sefhler nazar-
eratta behyim menziline tenzl olunurlar ve ukaldan addolunmazlar).
(X/4027, Neml sresi, 55. yetin tefsri)
MAA GTMEK : GNAH. te, insann dnya ve hiretine fayda
vermeyecek oyun yerlerinin hepsi bu yetin (Furkn : 72) kapsamna
girer. nk yararsz ve bouna vakit geirecei yere gitmek, insan avre
ve tembel yapaca gibi, bu yzden amel defterine de gnahlar
yazlacandan, bu yerlere gitmeyen mminleri, Cenb- Hak mmin-i
kmil (olgun mmin)lerden sayarak vmtr ki, bunun aksini yapanlar,
Allah katnda elbette knanmtr.(X/3866) (Gnmzde, maa gitmek de,
televizyon seyretmek de, kahvede oyun oynamak da, hal sahaya gitmek
de bu eit lzumsuz ve gnah ilerdendir.)
HACCIN EKONOMK YARARLARI. Haccn sevab ok olup, Hac gibi
slmn temel direklerinden biri olan bir ibadeti yerine getirmek ve o
erefe nail olmak, ancak o yerde mmkn olur. Dnya ynnden faydalar
ise, ticarete ve Hac mevsiminde eitli kazanlara vesile olmas ve Hac
sebebiyle yollarn ve geitlerin tamir edilmesi, slm dnyasndaki farkl

yerleim birimlerini grme ve halklarn bir birlerinin hallerini grmesi gibi

saysz ve tkenmez yararlar da ierir.(I/224, Bakara : 135. yetin tefsri)
DNYA LER N DUA ETMEK. Ekinsiz, otsuz ve aasz bir vd olan
Mekke iin, Hz. brahimin Mekke halknn rzklandrlmalarn isteyerek dua
etmesi, dnya ii ile ilgili bir istek ise de, iyi niyete ve yce bir maksada
ynelik olduundan, dnya ileri iin bu ekilde dua yaplabilir. nk, dua
kabul edilirse, Mekkenin ucuzluk ve bolluk olmas, haclarn ilerini
kolaylatracandan, kullarn Hac ibadetini daha rahat yapmalarna vesile
olacandan, her ne kadar duada dnyay istemek gibi grnyorsa da,
gerekte hireti istemektir. (I/226, Bakara : 136. yetin tefsri)
DENZ TCRET.
nsanlarn yarar iin gemilerin denizlerde
yrmesinde, azck akl olanlara, Yaratcnn varlna ve kudretine
kantlar ve iaretler vardr. nk, geminin denizde yrmesi ve suyun
gayet cvk bir ey olduu halde gemiyi tamas ve geminin arzu edilen
yere varmas iin, rzgrn uygun ekilde esmesi, Yaratcnn kudretine
iaret eder. Ve bu (deniz) vesileyle, insanlarn ticret yapp, mallar ve
eyalar mbdele ederek, biri birlerinin ihtiyalarn grmesinde, denizin
herkesin gidip-gelmesine msit olmasnda ve denizde insanlarn
yaamlar iin, (balklk, inci ticareti gibi) deiik sebepler yaratmasnda,
Allahn birliine iaret eden byk almetler vardr.(I/278, Bakara 164.
yetin tefsri)
Tayyib: haram phesi bulunmayan nimettirAllah Tel, (Bakara, 168.)
yette, yeryznde var olan nimetleri yemeyi, btn insanlara mubah
(sakncasz) kldktan sonra, bu yette (Bakara: 172) zellikle mminlere
tayyib olan rzklar arayp bulup onlarla faydalanmalarn emretmitir.
nk tayyib olan rzkta, manev sorumluluk yok, nk helldir. Madd
zahmet de yok, nk vcda faydaldr. (I/288)
REZALETLERN ANASI : CMRLK. Nimetullah Efendinin aklamasna
gre hac, ebed ve gerek yaama ulamak iin, (zaten) emanet olan
dnya hayatnn gereklerinden vazgeerek, mnen vefat etmi gibi Allaha
teslim olmak ve bu (hac esnasnda) emanet hayatn gereklerinden olan
kar-koca ilikilerini terk etmek, kt szleri brakmak, insan Allaha
itaatten uzaklatran her eyden ayrlp, arkadalaryla tartmay da
brakp, rezilliklerin anas olan cimrilii terk ederek
(mmr-rezil olan buhl terk ederek), fakirlere ve zayflara
yardmlarda bulunmann mutlak yaplmas gereken ilerden olduuna
inanarak, dnyadaki bir yolculukta nasl her ihtimale kar yannda biraz
yiyecek bulundurmak lazmsa, hiret yolculuunun az olan takva ile
azklanmann vcip olduunu insana hatrlatan bir ibadettir.. bu hac
yolculuuna karken, maddiyattan olan ekmek ve para gibi eylerle
azklanmak lazm olduu gibi, maneviyattan olan ittika (Allah korkusu ve
bu korkunun gerektii ekilde hassas davran) ile de azklanmak vcip
olduu, bu yetten edinilen faydal bilgilerdendir..nsan yaamna
hizmet eden rzk, ticret yaparak elde etmekte bir
saknca olmad, aksine bazen bu iin vcip (mutlak

gerekli) olduu ve hacdaki grevlere engel olmayacak

ekilde, (Mekkede ve hac yollarnda) ticaret yapmann bir
sakncasnn olmad da, bu yetten (Bakara: 197) anlalmaktadr.
CMRLK: CNAYETLERN SEBEB. Kim (Allahn yardmyla) nefsinin
cimriliinden korunursa, ite onlar kurtulua erenlerdir. (Har, yet: 9)
Hz. Cbirin naklettii bir hadste, Hz. Peygamber yle buyurmutur: Siz
zulmden saknn. nk zulm, kyamet gnnn kyamet gn
karanlklarda kalmaya sebeb olur. Ve siz cimrilikten de saknn. nk
cimrilik, evvelki toplumlar (biri birlerinin) kanlarn dkmeye yneltti ve
haram olan eyleri hell saymaya kadar gtrd. te bu hads cimriliin
insan iin helk edici iddetli bir hastalk olduunu aklamtr. nsan
helk eden bu hastalktan kendini koruyan kimsenin kurtulacan, Cenb-
Hak bu yette aklamtr. O nedenle akl sahibi bir kimsenin, bu helk
edici cimrilik hastalndan kendini korumas vciptir.(XIV/5852)
(Toplumda zenginlerin cimrilik yapmas, fakirlerin hakk olan zekt ve
sadakalar vermemeleri sonucu, toplumlarda haset ve kin duygular artar.
Yoksul kesimler bir taraftan zenginlere kar fke duyarlarken dier
taraftan da, bu kesimin iinden bazlar a ve isiz kaldklarndan hrszlk,
soygun gibi sular ilemeye balarlar. te bylece kan dklme balam
olur. Bu srecin devamnda zengin kesimler de (yoksullarn derdini dinleyip
onlara yardm yapacaklarna) kendilerini ve servetlerini korumak iin
kendilerine silahl adamlar tutarlar. Bylece iki kesim arasndaki silahl
mcadele ve kan dklmesi artm olur. Sre (tansiyon) daha da
trmanrsa, iki taraftan biri dierini tamamen ezme yoluna gider ve bu da
ancak ok byk kan dklmesi, binlerce bazen onbinlerce bazen
yzbinlerce bazen de Rusyada Stalin dneminde olduu gibi milyonlarca
kiinin (yok yere) ldrlmesi ile sonulanr. 1848den 1991e kadar
dnyay kasp kavuran komnizmin k nedeni de, zenginlerin cimrilik
yapmalar ve yoksullarn haklarn vermemeleridir. Sonuta yoksullar
Marxn arsna uyarak zincirlerini krarak ayaklanm, fakat dnyann
her yerinde yzmilyonlarca insan anari ve i savalar sebebiyle yaamn
yitirmitir. Kimi lkelerde komnistler halk sava sonucu iktidar gelmi
ve o lkede komnizmi kabullenmeyen yzbinlerce insana katlim
uygulayarak ldrm; kimi lkelerde de faist ve yar-faist ynetimler
komnstleri iktidara getirmemek iin, bazen gizli bazen de ak bir
ekilde yine yzbinlerce komnisti veya sosyalizm sempatizann
ikencelerden geirererek ldrmlerdir. te, Hz. Peygamberin cimriliin
sonu kandr demesinin ne kadar isabetli olduu aktr.)
[Onlar biz namaz klanlardan ve fakirlere yemek yedirenlerden olmadk,
bo eylere dalanlarla beraber biz de dalardk, lm bize gelinceye kadar
da kyamet gnn yalanladk durduk dediler.] Yani cehennemlikler
kendilerini cehenneme dren sebepleri sayarlarken bunlar sylediler:
Biz ykml olduumuz be vakit namaz klanlardan ve Cenb- Hakkn
mnev huzruna ynelenlerden olmadk ve zerimize farz olan zekt
muhta olan fakirlere vermezdik ve yoksullara yemek yedirmezdik.
Merhametimiz az olduundan fakirleri sevindirmezdik. te bu kt
davranlarmzn cezas olarak Cehenneme girdik ve imdi Cennet
nimetlerinden yoksun kaldk.(XV/6246)

KENDLER MUHTA AMA, YOKSULU GZETRLER (CHARITY

PHILOSOPHY)
Onlar kendi canlar ekmesine ramen, yemei yoksula yetme ve esre
yedirirler. Biz size Allah rzas iin yemek yediriyoruz; o nedenle sizden ne
bir karlk, ne de bir teekkr bekliyoruz. Biz, o gnn azabndan korkarz
ki, o gnde azabn iddetinden yzler ekir, alnlar drlr ve herkes ne
yapacan bilemez, arr. (Dehr (nsn) sresi, 8-9-10. yetler)] nk
onlar yemee ihtiyalar ve sevmelerine ramen, muhta olan fakirleri,
yetimleri ve esrleri kendilerine terch ederek, ellerinde olan yemei onlara
yedirirler ve bizim size yemek yedirmemiz, sizden karlnda bir mkft
beklemek iin deil, ancak Allah rzs iindir. diyerek, yemek yedirdikleri
kimselerin de gnllerini ho ederler, hatta du bile beklemezler. Medrik
tefsrinde getii gibi, mminlerin annesi ie radyallhu anh hazretleri
bir ileye sadaka gnderdiinde, sadakay gtren criyesine o ilenin
sadakay kabul edince ne dediklerini sorard. Eer sadaka alanlar du
etmilerse, Hz. ie sadakann sevbnn noksanlamamas iin o da onlara
du ederdi. u halde sadaka veren kimse, ancak Allah rzs iin vermeli ve
karlnda du da beklememelidir. nk sadaka veren kimse baa
kakma, karlnda bir ey bekleme veya gsteri gibi bir ey bulunur
yahut bir karlk gzetirse, o sadaka srf Allah rzs iin olmadndan
sevbnn noksanlaacana phe yoktur. Ama yemek yediren kimsenin
byle bir ey arzu etmemesinden, yemei yiyen kimselerin teekkr
etmemeleri lazm gelmez. Zira onlara da gereken, nimet grd kimseleri
vmektir. nsanlara kretmeyen Allah Telya kretmemi olur
mnsnda olan hads de bu anlam kuvvetlendirmektedir. Bu yetin,
Ensrdan Ebud-Dahdah isminde bir sahb hakknda indii de nakledilir.
Ebud-Dahdah hazretleri bir gn oru olup, evinde drt rei bulunduu
bir iftar vaktinde, birisi ok yoksul, birisi yetm ve birisi de esr muhta
insan, kapsna gelip yiyecek istedikleri, onun da ne de birer rek
verip, ilesi ve kendisine bir rek kald, yetin bu olay zerine indii
rivyet edilir. yet her kim hakknda ve ne her sebeple inmi olursa olsun,
bu sfat bu gzel cmertlik karakteri kendisinde bulunan btn
Mslmanlar kapsamna alr. [Allah da onlar (byle cmertleri) kyamet
gnnn skntlarndan korudu ve yzlerine parlaklk, kalplerine de sevin
verdi ve (kendi yemeklerini bakalarna verip) sabretmeleri dolaysyla,
Cennet-i ly ve ipekten giysileri kendilerine dl olarak verdi. (Dehr
(nsn) sresi, 11-12. yetler)] Yedirmekle kast, yoksula bir yarar
salama, menfaat temin etmedir. Bu nedenle muhta olanlara yemek
yedirdii gibi, elbise ve para vermek ve her trl ihtiyacn gidermek de,
yemek yedirmeye eittir ve Allah rzas iin olunca, hepsinin sevab
birdir.(XV/6276-6278)
.
HASENENN GEN ANLAMI [nsanlarn bazs Ya Rab! Bana (her ne
vereceksen) dnyada ver demekle (btn emelini (arzusunu) dnyaya
yneltir) Bu kimsenin hirette nasbi yoktur.] nk btn dncesini ve
duasn dnya iin sarfedip, hiret hazrl yapmadndan, hiret
nimetlerinden bir hissesi olamaz. [ Ve insanlardan bazlar da Ey Rabbim!
Bize dnyada (beden sal ve afiyet ve bolca rzk ve iyi bir son ve hayr
ilerinde baar gibi) hasene ver ve hirette de (sevap ve Cennet ve

Cennette nimetler ve azaptan kurtulu gibi) hasene ver ve Cehennem

azbndan bizi sakla] diyerek, hem dnya ve de hiret
nimetlerinden istifade etmeyi ve her ikisinde de huzur iinde olmay,
Cenb- Haktan isterler...Bu yette (Bakara: 201-202) hasene, iyi
evlada ve iyi ileye ve gzel gelire ve dman zerine galip olmaya ve
ucuzluk gibi her trl sevince sebep olan eyleri ierdii gibi.. Mminlerin
bu duaya dikkatle devam etmesi de, Hz. Peygamber tarafndan tavsiye
edilmitir.(I/347-349)
SERVETYLE GURURLANANLAR. [Kfirlere dnya hayat sslendi ve
dnya nimeti onlarn gzlerine gayet gzel grnd ve dnyay sevmeleri
onlar dereceye vardrd ki, (bunun sonucu) mminleri ve kyamet
gnnde kendilerinin zerinde olacak olan kimseleri alaya alyorlar.
(Halbuki haramlardan ve ve nefsin (egonun) arzu ettii dier
ktlklerden) saknanlarn dereceleri, kyamet gnnde onlarn
zerinde(olacak)dir..Bu yet (Bakara:212), fakir mminleri
yoksulluklarndan tr dalgaya alan Eb Cehil ve benzeri gibi Arap
zenginleri hakknda inmise de, (her devirde) servetine marur olarak
(gururlanarak) fakirlerle dalga geirmeyi adet edinen btn zenginleri
kapsamna almaktadr. (I/363)
EKONOMK KRZ: 1914 TEMMUZUNDA BALADI VE YAYILIYOR. [nceki
mmetleri fakirlik ve (karlanmayan acil) ihtiyalar, eitli meakkatler,
zararlar ve hastalk ve krlk gibi iddetler her taraflarn kaplad, bin bir
eit belya uradlar ve yle sarsldlar ki Allahn yardm ne zaman
gelecek? deyinceye kadar bu musbetler devam etti ve onlar da takatleri
kalmad bir zamana sabrettiler. (Tam sabredecek gleri kalmad bir
zamanda kendilerine) Allahn yardm yakn denilerek mjde geldi.]
Allahn Elisinin Medneye g etmesiyle, sahblerden mallarn
Mekkede terk ederek, hicret edenlerin uradklar ar yoksulluk ve dier
skntlar, bir de Medne Yahdlerinin ve mnafklarn dmanlklarndan
fevkalde zgn olduklar bir zamanda bu yetin (Bakara: 214) indii, bn-i
Abbas Hazretlerinden nakledilir. Yahut Hendek Savanda ekilen
zahmetler zerine, ehl-i mnn gnllerini takviye iin indii de
sylenilmitir. Hangi sebeple inmi olursa olsun, mminlerin zahmetlere
sabretmesi gerektiini bildirirBilhassa, u iinde bulunduumuz 1330
(1914) senesi Temmuzunda, nce Srpla Avusturya hkmetleri arasnda
meydana gelen bir olay zerine Alman, Fransa, Rus, ngiliz ve Belika
hkmetlerini ve ok gemeksizin Trkiye ve Japonya hkmetlerine kadar
kvlcmlar btn dnyay kaplayan Harb-i Ummde (I. Dnya Sava)
Mslmanlarn grd skntlara kar bu yet, millet-i slmiyeye sabr
ve metnet tavsiye etmektedir. (I/367-368)
YETMHNELER VE YOLCULARA KRM. (Madd) Yardmnza en layk
olan, evvel ana ve babanzdr. Zira, sizin varlnza sebep olan onlar
olup, bebekliinizde size olan efkat ve merhametleri gerei, sizi
bytmek iin ekmi olduklar zahmetlere kar, sizde olan haklarn
yerine getirmek zere eer muhta olurlarsa, herkesten evvel onlarn
ihtiyalarn salamanz lazmdr. Onlardan sonra, ikinci mertebede
akrabanzdr. nk, akrabalk hukukuna uymak, dier eylere uymaktan

nce gelir. Akrabanzdan sonra nc mertebede yetimler gelir.

Yetimlerden sonra dier yoksullar, onlardan sonra da, memleketinde
zengin bile olsa, buralara dm ve o servetinden imdi istifade
edemeyen misafir yolcular gelir..te bu yet (Bakara: 215), anne-baba ve
akraba hukukuna uymann gereini akladktan sonra, insanlar arasnda
en ok yardma muhta olan yetimlerin hukukunu (haklarn) gz nne
alr ve bunlara uyulmasnn gerekliliini tavsiye eder, yetimlere yardmn
gc yeten insanlar zerine vcib-i kifye bir grev olduunu aklar ve
herkesi kendi evresinde bulunan yetimlere yardmla ykml tutar. Fakat
bu hkmlere tam anlamyla uyulmad ve birok kusurlar olutuu,
herkese bilinmektedir. Ancak bu kusur eratta deil, aksine o erata
gerek anlamda uymayan insanlardadr. Zamanmzda (1911-1922)
kurulmu Darul-Eytmlar (yetim yuvalar) ise ok gzel ilemektedir. Bu
yet (ayn zamanda darda kalm) yolculara yardm ve onlarla ilgilenmeyi
de tavsiye etmekle, slmiyetteki yce misafirperverlik duygusunu da
telkin eder. te pek ok Anadolu ehir ve
kasabalarndaki hanedn ve erf tarafndan yolculara yaplan ikrm ve
sayg, bu dn esasa uygun hareketten domutur. (I/370)
Yetm maln yiyen kimsenin karn ate yemi olacan aklayan yet
(Bakara: 220) indirilince, insanlar korkudan yetimlerin malndan ellerini
ektiler ve karmaz oldular. Fakat bu sefer de, yetmlerin ileri bsbtn
grlemez oldu. yetin bunun zerine indii nakledilir. Yetmi slh: onu
okutmak, ilim ve irfanla terbiye etmek, maln noksanlamaktan korumak
ve ticretle artrmak, yetmin giderlerini kendi malndan salayarak onu
seflet iinde yzmekten kurtarmak ve kendisini refah iinde yaatmaktr.
Bu dorultuda hareket etmenin, hem yetm hakknda, hem de yetmin
slhn yklenen kii hakknda hayrl olduunu, Cenb- Hak bu yetle
aklamtryetteki htlt kelimesi: bir evde oturmak ve yemek ve
imekte eitlie uymak gerektiini aklamak iindir. nk, nceden
yetmi ayr odada yatrrlar ve yemeini ayrrlar ve yemeinden ve
suyundan artana ellerini deirmezler ve yetmle bir arada bulunmaya
tenezzl etmezlerdi. te yetme kar bu gibi davranlar terk edip, onlara
karde mumelesi yapmak gerektii, bu yetle bildirilmitir. (I/385,
Bakara, 220. yetin tefsri)
TATL GN YOKTUR, SLMDA. Mslmanlar iin ilerini tatl edecek
bir gn ve zaman yoktur, her zaman ilemek (i yapmak) cizdir (sakncas
yoktur). Hatta Cuma gn bile Cuma namazn klacak kadar bir mddette
iini brakr, ondan sonra tekrar iine bakar, tatl etmez. (I/375, Bakara,
217. yetin tefsri) ; Ancient Economics in Quran: Hz. Musa zamanndan
itibaren sril oullarna yasak olan cumartesi almas da, Hz. snn
geliiyle kaldrlmt: ..Esasen Hz. snn gnderilmesinden kast da
ikidir:lki, Tevrt ve hkmlerini onaylama, ikincisi, Tevrtn baz
hkmlerinin hkmn kaldrarak hafifletme. Bu dorultuda, Tevrtta
Yahdlere haram olan eylerin bazlar hell klacan aklam ve
Yahdler zerine haram olan deve eti ve i yan hell kld gibi,
cumartesi gn i ilememeyi de kaldrmtr. (II/608, l-i mrn, 50-51.
yetlerin tefsri) ; ..Hz. sya ile beraber olan havrlerin sanatlar,
balklk yahut boyaclktr. (II/610, l-i mrn, 53. yetin tefsri)

(Ashb- Kehfin elindeki parann hkmdar Dakyanusun isminin yazl

olduu gm para olduu nakledilir. nsann gnlk yiyeceini
kazanmak iin almasnn ve yiyecei rzkn iyisini ve temizini almasnn
nemli bir i olduuna ve tevekkle engel olmadna bu yet iret eder:
[inizden birinizi u parayla kasabaya gnderin. Ve gnderdiiniz kimse
baksn; kasaba halkndan hangisinin yemei temiz, hell, tatl ve ucuzdur;
grdkten sonra ondan alsn (da) size bir miktar rzkla gelsin..] (VIII/3102,
Kehf sresi, 19. yetin tefsri)
AYINA BLE OLSA HARAMDIR. ..Yani, insanlar akl gideren araptan ve
mal bitiren kumardan sana sorarlar. Sen onlarn bu sorularna cevap
olarak yle de: Bunlardan birisi, insan bnyesinin dmenini idare etmek
iin verilmi olan akl nimetini giderdiinden, dieri de korunmas lazm
olan mal tkettiinden, ikisinde de byk gnah vardr. Kumarda kolayca
mal kazanmak ve arapta nee ve sevin vermek gibi insana baz yararlar
da vardr. Fakat bunlardan doan zararlar, faydalarndan daha byktr.
Bir eyde zarar, faydadan ok olursa, o eyi terk etmek gerekir..Kumarda
olan byk gnah, bedel demeden bakasnn maln almaktr. nk,
hangi eit oyunla olursa olsun, kumarla alnan mal haramdr. Hatta
ocuklarn ceviz, badem, yumurta gibi eylerle oynayp aldklar eyalar
bile haramdr. Geri ocuklar, dn ykmllklerle mkellef deilseler de,
kul haklaryla (hukku ibd) ykmldrler. nk ocuk olmak, kiiye
bakasnn maln helal klmaz. Bundan dolay, ocuklarn kumardan
aldklar ey de haramdr.
YOKSULLARA DAITMAK N BLE OLSA, KUMAR HARAM. Fahr-i
Rznin aklamasna gre kumar, slm ncesi dnemde ve zellikle
Araplar arasnda pek yaygn olup, baz kimseler bir oturuta yz deve alr
ve elini srmeksizin yoksullara datr ve bu gibi eylerle vnrlerdi. slm
doduktan sonra, dnyann tahrbine neden olan bu gibi d ssl ii pislik
eyleri yasaklad. nk, dnyann mr edilmesi ve insanlarn
ihtiyalarnn karlanmas, ancak ticretle, iftilikle, sanatla, idarecilikle
(idr ilerle uramakla) ve insanlarn dier ilemleriyle meydana
geleceinden, bunlarn dnda bedelsiz ve emeksiz tavlaya drt
zar atarak veya bir kt kararak bakasnn maln
almak, insanlar tembellie sevkedip, kahve(hane) kelerinde ve han
bucaklarnda oturmak ve oyun oynamakla megul etmektedir. Kumar
yznden binlerce ile ocann snd ve byk ilelerin refah ve
sadetten, seflete dtkleri her zaman grlmektedir. Halbuki mal,
insann yaamna hizmet ettii ve geim ve rahatn
saladndan ert- Muhammediyye herkesin maln israf
ve zevk-elence-ss iin harcamaktan koruyarak, ticret ve
dier sebepleri kullanarak artrmay emrederken, aksine o mal
egosunun arzularn tatmin iin sarfetmek ve bir oyun vastasyla bedelsiz
olarak bakasna vermek, elbette (bir) cinnet eseri ve akl dlktr.
(Zamanmzda da (2013), Anadoluda ganyan (at yar) oynayarak,
servetini kaybeden pek ok kiiyle karlamaktayz) te yandan insanlan

biri birlerine (manevi ynden) borlu olduklar ve yerine getirmekle

ykml olduklar yardmlama duygusunu da, kumar kknden sarsar.
nk kumar oynayanlar arasnda, grnte masa banda bir samm
muhabbet (sevgi) grlse de ve karde gibi oyun oynasalar bile, aralarnda
dmanlk hibir zaman eksik olmaz ve azck dmanlktan balayarak
gittike byyp, hatta biri birlerini ldrmeye kadar gidildiinin de inkr
mmkn deildir. arap ve dier sarholuk veren eyler de her ktln
temelidir. kinin insann cismini (yzn) bile deitirdii, asabn
bozduu, maln israf edip akln giderdii, ile dzenini mahvettii, her
zaman grlen hallerdendir. Bu nedenlerle, Allah Tel, kullarnn
yararlarn korumak ve mallarnn kaybn nleme iin, kumar ve ikiyi
haram klmakla, dnyann ve zellikle ile hayatnn dzenini bozacak
eylerden insanlar men etmitir. (I/379-381,Bakara, 219. yetin tefsri)
HTYATAN FAZLASI YOKSULUN AMA... Hzn Tefsrinde akland
zere, bu yet (Bakara: 219) indirildikten sonra, sahbler mal kazanmak
iin gayret edip, sonra da, kendi oluk ocuklarnn ve baklmas kendi
zerlerine farz olanlarn ihtiyalarn ayrp, fazlasn sadaka olarak
datrlard. Byle davranta hem dnyay hem de hireti dnmek vardr
ki, yetteki Allah Telann aklamasna uygun olan da budur. Bu yetteki
afv yani ihtiyatan fazlasn sadaka olarak datmakla kast, gndan
(zenginlikten) ve servetten sadaka vermektir. nk mfessir Beyzvnin
aklamasna gre, bir kimse Hz. Peygamberin yanna, kendi yannda
bulunan ve ganimetlerden payna dm bir miktar altn parasyla gelip:
Ey Allahn Elisi! Bundan baka malm yoktur. Bunu benden Beytl-Mle
sadaka olarak al dediinde, Hz. Peygamber almaz. Tekrar srar edince,
Hz. Peygamber: sizden biriniz malnn tamamyla bana gelir, (bunu)
sadaka olarak verir, sonra gider ke bana oturur da gnlk rzkn
halktan (dilenerek) ister. te byle fakir bir vaziyette hibiriniz kendi
nafakasn sadaka olarak datmasn. Sadaka ancak, kuvvet-i gndan
(zenginlik kuvvetinden) ve fazla gelirden olur. buyurmutur. Buhr ve
Mslimin beraberce naklettikleri dier bir hadste de: sadakann en iyisi
zenginlikten ve servetten verilen sadakadr. Veren el, alan elden stndr.
(Sadaka verirken) ilenden muhta olan kimseden bala buyurmutur.
te, u hadslerin her ikisinde de Allahn Elisi, bu yeti tefsr etmi oluyor
ki, sadaka: insann
kendine ve nafakas kendi zerine vcip olan (hanm, ocuklar, anne-baba,
dede-nine, (yetim olan) torun gibi), nce kendi oluk ocuunu, sonra
akrabasn dnmektir. O nedenle, sadakann, insann kendi yaamna
zarar getirmeyecek bir halde olmasn, Cenb- Hak bu ayetle aklamtr.
Bylece bu yette Allah Tel, hem dnyasn dnyalk geim/yaam iin
rzkn- hem hiretini -sevap kazanma vastalarn- dnmek gerektiini
ve her iki yn de ihml etmenin doru olmadn aklamtr. te, insan
iin bu ikisinden her birine gc miktar almak lazmdr. (I/382-383)
BABALARI CMERTT AMA.. AN EXAMPLE FROM ANCIENT ECON.
Biz vaktiyle bahe sahiplerine bel verdiimiz gibi, bunlara da bel
verdik. Hani onlar(bahe sahipleri), sabah olurken (kimse grmeden) onu(n
(bahenin) rnlerini) devireceklerine yemin etmilerdi. Ve inAllah da
demiyorlard. Fakat onlar daha uykudayken, Rabbinin katndan gnderilen

kuatc bir fet (ate) baheyi sarverdi de, bahe kapkara kesildi. (Kalem
sresi, 17-20. yetler) Nakledilen bilgilere gre, Sakf kablesinden bir
ztn Yemenin Sana kenti yaknnda zm, hurma ve ekin bahesi vard.
rn toplama zamannda fakirlere de epeyce bir pay ayrrd. Bu adam
veft edince, ocuklar: ilemiz kalabalk, rn de az. Fakirlere bir ey
vermeyelim. dediler. Allah da onlarn bahesini yakverdi. Mekke
mriklerine verilen bel ise, ktlk ve alk gibi zahlarla aklanmaktadr.
(zek ve di. 564) (Mekke mrikleri de yoksullara kar cimri
davrandklarndan, kendilerine bir uyar olarak bu olay hatrlatlmaktadr.)
Mehmed Vehbi Efendi de benzer olarak u aklamay yapyor: Fahr-i
Rznin verdii bilgiye gre, yetteki bahe shipleri ile kast, Yemende
Sana civarndaki bir bahenin sahipleridir. Bunlarn pederleri slih bir
kimse olduundan, bahenin meyvasn devirdiinde fakirlere ve
dilencilere ln ederek onlar baheye arr, onlarn haklarn vererek,
nimetin krn yerine getirir ve Cenb- Hak da bahenin meyvasn ok
verirdi. Ne zaman ki pederleri vefat edip, bahe evlatlarna intikl edince,
onlar grbirliine varp: Bizim oluk ocuumuz oktur. Pederimizin
yapt gibi, fukaraya bahenin meyvasn datmak uygun deildir. Bu
fakirler de babamzn yapt gibi yapacamz zannedip bekleyip
duruyorlar. yle yapalm: bu hafta bir sabah erkenden gidip, rnn
tamamn toplayp eve getirelim. Fakirler de sabah geerken grrler ki,
hibir ey kalmam, artk mitlenmezler Bylece karara vardktan sonra,
bir de Byle yapalm m, yapalm diyerek yemin de ettiler. te, onlar
sabahleyin daha baheye varmadan, Cenb- Allah bir atele bahenin
tamamn yakt. Halbuki pederlerinin deti, meyvay devirecei zaman,
kendi ilesinin bir senelik erzkn ayrp ondan sonra, tellla ehirde u
gn baheye giri ve toplamak serbesttir diye ln ettirip, geri kalan
btn rn fukaraya terk etmekti. Allah Tel da, onun byle krne
karlk, her sene meyvasn bol bol ihsn ederdi. te Yemendeki bu bahe
sahiplerini byle imtihan ettii gibi, Cenb- Hak, Mekkelilerden Veld gibi
zenginleri de imtihan etmekte olduuna bu yetle iret etmitir...te
zamanmzda (1913-1914 yllar) ve belki her zamanda, balara ve
bahelere ve dier nimetlere inen azap ve fetler, nimet sahiplerinin
krn yerine getirmediklerinden oluan gnahlar yznden olduuna bu
yet aka iret eder. te, insanlarn sahip olduklar nimetin krn,
dikkatle ve sratle yerine getirmeleri bir dn vazfedir. Yine sahip olduu
nimete gelen bir belnn/fetin, ancak kendi kusurundan doduunu
bilmek de nemli ve gereklidir.(XV/6077-6079)
SEBEBN ARATIRIYORLAR, GELEN BELNIN
(ISLAMIC
COMMUNITY HAS BEEN TRAINED WITH THIS EXAMPLE IN LONG
CENTURIES).
Fakat babalarnn usln deitirmekle hata ettiklerini anladlar. Ve biz
fukaray mahrum etmek istedik, Allah Tel da bizi mahrm etti diyerek,
kendilerini knadlar. [Onlar, Rabbimiz btn gzel sfatlarla bezenmitir,
btn kt sfatlardan uzaktr, biz (fakirlerin payn vermeyelim diye plan
kurmakla) gerekten zalimlerden olmuuz dediler. (Kalem: 29)] Yani
ilerinden en fazletli olan, bu ban harap olmasnn kendilerinin tesbih
ekmediklerinden de kaynaklandn kendilerine syleyince, onlar Biz,
bizi terbiye eden Rabbimizin btn gzel sfatlarn sahibi, btn kt

sfatlardan da uzak olduunu ifade ederiz. Biz gerekten fukarann

(servetimizdeki) hakkn engellemeye niyet ederek, pederimizin o gzel
usln terk ederek, hem kendimize hem de fukaraya zulmettik. te
bamzn harap olmas, bizim zulmmzn sonucudur diyerek kusurlarn
itiraf ettiler. mam- Hasann verdii bilgiye gre, bu yette tesbihle
kast, namazdr. nk ban sahipleri namaz klan kiiler olup, zamanla
namazda tembellik yapmaya namaz aksatmaya balamlar, bu da onlarn
dier gnahlar ilemelerine sebep olmu, ilerinden bazs dierlerine
namaz konusunda ara sra tavsiyede bulunmularsa da,
dinlemediklerinden, namaza sarlmadklar gibi, fukarann hakkn da
engellemeye kasdettiklerinden, Allah Tel balarn harap ederek, onlar
bu ekilde uyararak insafa davet etmekle, derhal namaza sratle
balayarak, kusurlarn itiraf ettiler..(Yine) Fahr-i Rznin verdii bilgiye
gre, balarna gelen belnn sorgulamasn yaparken, kardelerden biri
dierine bu hleleri bize sen rettin, bu felkete sen sebepsin, dieri
brsne: fukarann hakkn vermeyip, cimri olmaya bizi sen
ynlendirdin, nc karde de dierine: fukaraya verirsek, biz fakir
oluruz diyerek bizi korkuttun diyerek, herkes kabahati zerinden atmak
istedi. Fakat sonunda hatalarn grdler ve tevbe ettiler. Ve Kalem sresi
31 ve 32. yetlerde getii zere: Yazklar olsun bize! Biz gerekten
azm kimselermiiz. Belki (artk) Rabbimiz bize bu bahenin yerine daha
iyisini verir. nk biz Rabbimizden (sadece) hayr isteyen kimseleriz
demilerdir. Bu sebeple bn-i Mesud hazretleri: bu kardelerin kendilerini
slah ederek, samm kullardan olduklarndan tr, Allah Telnn onlara
evvelki bahelerinden daha hayrl bir bahe ihsan ettii bilgisi bana ulat
demitir..te bu sonu ile Cenb- Hak, Mekke ahlsini tehdit ediyor.
nk bu ba sahiplerinin bana gelen felketi akladktan sonra ite
dnya azab, sler hakknda bylece anszn gelir (Kalem: 33) demek, Ey
Mekke ahlsi! slerin durumunu ve dnyada azabn grdnz ya! Eer
siz de isyannzda devam ederseniz, size de bu dnyada bylece azap ve
bel gelir demektir ve bu hitap, kyamete kadar gelecek insanlarn
tamamn da kapsaycdr. te bu gibi ilh tavsiyelerden herkesin hisse
almas lazmdr. Zira, Kurnda bu gibi gemi olaylar aklamaktan kast,
herkesi insaf ve ibrete davet etmektir. (XV/6083-6086)
ERKEN ZERNEDR, LENN GEM, AMA SRAF YOK. te,
ocuun ve annesinin rzk (geimini salamak, ocuun) babasnn
zerine vciptir. ocuun annesi, eiyle evli olduu srece de, ocuu
emzirdiinden tr, bir cret istemeye hakk yoktur.
(I/418, Bakara, 233.yetin tefsri) (yette, babann salamakla grevli
olduu eyler: (sadece) rzk ve giysi olarak gemektedir. Zamanmzda
(2013) , ev kiras, elektrik, su, doal gaz, yakacak masraflar, yorgan,
battaniye gibi zaruri ihtiyalar da babann salamakla ykml olduu
hizmetlerdendir) Bu yette anne ve baba zarara uramasn demek,
eler biri birlerine glerinin zerinde ykmllk ykleyerek, dier ei
zarara uratmasnlar demektir. Yahut Beyzvnin dedii gibi, annesi
stn az vermek ve ocua bakmda ihmal gstermek, baba da, annenin
yiyeceine ve giyeceine bakmamak sonucu, ocuu zararlandrmasnlar,
yani, bakmszlk sebebiyle ocuu zafiyete veya lme mahkum
etmesinler demektir.)

nk israf, dnyada ve hirette helke gtren ktlklerdendir. Bu

nedenle israfa dalan her millet ve her ahsn hatra hayale gelmedik
bellarla helk olduu, her zaman grlen olaylardandr. diyen Mehmed
Vehbi Efendi, tefsr ettii Enbiy sresi 8 ve 9. yetlerine yle mel verir:
Biz gemi peygamberleri yemek yemez cesetten ibaret klmadk ve onlar
(dnyada) lmsz, ebed kalclar da deildirler. O peygamberlerin
dmanlar onlar yalanladktan sonra, Biz onlara vadimizi tuttuk. (Onlara)
Peygamberlere ve onlara uyanlardan dilediimiz kimselere helktan
kurtulu nasp ettik. Zulm, bozgunculuk ve gnahda srar eden msrifleri
de helk ettik. (IX/3396-3397)
REFAH NDEK YEMENLLER, GNAHA DALDILAR (ANCIENT ECON
IN YEMEN). Zlim olan nice beldeyi krp geirdik; arkasndan da baka
nice toplululuklar oralara yerletirdik. Azbmz hissettiklerinde onlar,
bakarsn ki oralardan kaarlar. Kamayn! inde bulunduunuz refha ve
evlerinize dnn! nk sorguya ekileceksiniz. vay bamza
gelenlere! derler; gerekten biz zalimlermiiz. Biz kendilerini kurumu
haldeki biilmi ekine evirinceye kadar bu feryatlar srp gider.(Enbiy
sresi, 11-15. yetler) Bu yetlerin Yemendeki Hazur ve Sahul isminde iki
yerleim biriminin halknn helklarn aklad nakledilir. Bu iki yerin
nimetleri gayet bol, halklar rahat olduklarndan, bir sre sonra eitli
zulm ve gnahlar ilemeye balayp, bulunduklar yerlerde bozgunculuk
kardklarndan, kendilerine Allah tarafndan ird iin gnderilen
peygamberi de ldrmeleri zerine Cenb- Hak bunlarn zerine bir zalim
ve zorba milleti gnderip, o gelenler bunlar kltan geirmeye
baladklarnda, bunlar memleketlerinden firr etmek istediklerinde, bu
szlerin onlara bir melek tarafndan sylendii nakledilir. Yani, esasnda
her ne kadar firr etmek isteseler de, helktan kurtulamamlardr.
Yerlerine geen yeni toplum, onlarn memleketlerine yerlemiti. Hz.
Peygamber zamannda Yemenin o blgesi gayet gelimi durumdayd ve
halk dokumaclk yapyorlard. Hatta Hz. Peygamberin vefatnda
mbrek kefeninin orann yani Sahuli imlt olduu
nakledilmitir.(IX/3400)
BABASI LDYSE KM SALAYACAK MASRAFI. Beyzv ve Fahr-i
Rznin aklamalarna gre, bu yetteki vrisle kast, ocuun
babasnn vrisleridir. Yani ocuun babas vefat etmise, babasna miras
olacak olan ocuun dedesi ve kardei (bisi), ve amcas veya
amcaoullar gibi asabeler zerinedir, ocuun ve annesinin nafakalarn
salamak. Yani, nce ocuun dedesine veya kardeine, onlar yoksa
amcasna, o da yoksa amcaoullarna, onlar da yoksa, onlardan sonra
ocua yakn olan kimlerse, onlar zerine nafakasn salamalar mecbur
olur. Eb Hanfeye gre ise, vrisle kast, ocuun vrisleri olup,
babann vrisi deildir. u halde ocuk vefat etmi olarak
dnldnde, ocua miras olacaklar kimler ise, onlardan herkesin
hisseleri orannda, ocuun nafakasn vermeleri mecbridir. Eer
vermezlerse, hkim tarafndan zorlanrlar.(I/420-421, Bakara, 233. yetin
tefsri)

NAMAZ HER ZAMAN. Dnya ilerine it olan nikh ve boanma ile ilgili
234, 235, 236 ve 237. yetlerden sonra, Bakara 238. yette namaza
devam etmenin emredilmesi, dnya ilerinin hiret ilerine engel olarak
dnlmemesi iin bir tenbih ve iarettir. (I/433)
YYEBLRSNZ, YOL TARAFINDAK AALARDAN. Allah Telnn rzas
iin maln sarf etmek, rzkn daralmasna ve maln eksilmesine sebep
olmayacan aklamak iin, rzk daraltann da, geniletenin de Allah
Tel olduu vurgulanmtr. Nfile olarak btn sadakalar, hell maldan
olmak artyla, karz- hasene girer. Bu eit hayra harcamann dlnn
pek byk olduunu aklamak iin, Cenb- Hak, bunun karln kat kat
vereceini bildirmitir..Bu eit karz nfile olup, vcip deildir. yetin ini
sebebi de, nfile olduunun kantdr. Zira, yetin ini sebebi: EbdDahdh Hazretleri, Hz. Peygamberden izin alarak, alt yz hurma aac
olan bir bahesini hayr iin, yoksullara sadaka vermesi zerine bu yetin
indii nakledilir. Bac ve baheci olan memleketlerde, bu gibi sadakalara
rabet edip, ayr bir ba veya bahe veya herhangi bir ban veya
bahenin yol tarafna denk
gelen aalarnn veya ban bir blmnn ayrlp, buradan yemenin sebil
(bedava, cretsiz) olduunu iln ederek, bu snneti diriltenler de eksik
deildir. (I/442, Bakara, 245. yetin tefsri)
ZIRH YAPAR, SATAR, ONUNLA GENRD, HZ. DVD.
Dvd Aleyhisselma, Allah tarafndan verilen ilim; zrh yapma bilgisi,
hayvanlarn dillerini anlama ve Zebru erf ve gzel sestir. Sanat da zrh
yapmaktr. O da, zrh yapar, satar ve onula geinirdi, Beytul-Mlden
(Hazneden) bir ey almazd.(I/454, Bakara, 251. yetin tefsri)
NEDEN KFR DENLD, ZEKTI VERMEYENLERE. Allahn kiiye verdii
nimetlerden, muhta olanlarn hukukunu (haklarn) vermemek, zulmden
baka bir ey deildir...Beyzvnin alamasna gre, bu yette (Bakara.
254) kfirlerle kastedilenler byk ihtimlle zekt vermeyenlerdir. (nk
yette nce, mminlere rzklarndan yoksullara vermeleri emredilmi,
hemen sonra da kfirler zlimlerin ta kendileridir buyurulmutur.
Beyzv grn yle destekler: Zira, onlar zektlarn vermeyerek, hem
kendi kendilerine hem de muhta olan fakirlere zulmettiklerinden, iddet
yoluyla onlara kfir denilmitir ki, zekt terk etmek, kfir
detidir demektir. Geri zekt vermemekle bir kimse gerekten kfir
olmaz, fakat Allahn verdii nimeti rtp, krn yerine getirmedii iin,
kfir denilmitir ki, cezsnn ar olduuna iaret edilmitir. (I/471) (Geri
Fussilet sresi 7. yette de, mrikler: zekt vermeyen, yani yoksulun
servetlerindeki hakkn onlara vermeyen kiiler olarak yerilmilerdir:
(Allaha) Ortak koanlarn vay haline! Onlar, zekt vermezler ve hireti
inkr edenler de, yalnz onlardr.)
SZ DE TCRET YAPSANIZ, DAHA Y OLMAZ MI DEMEK, NE
ZAMAN HARAM OLUR? Baa kakmak menn, bakasna yapm olduu
iyilii, sana unu vermedim mi?, bunu yapmadm m? gibi szlerle
sayarak, bana kakarak, yzne vurmaktr. Bu davrann, verilen
sadakay kymetten dreceini, Cenb- Hak, bu yette (Bakara: 262),

aklamtr. Zira, bu szler fakir olan kimsenin, ihtiya sebebiyle kalbini

krd gibi, zengin olan kimsenin de sadakasnn ecrini (sevbn) kard
iin haram olduundan, bunlar yapanlar gnhkr da olurlar. O nedenle
hayr (iyilik) yapaym derken er (ktlk) iledii iin, Cenb- Hak, bu gibi
davranlar yapmaktan zenginleri yasaklamtr. yetteki ez kelimesi,
bir nimet verdii kimselerden ikayet etmektir. Mesel, sizden rahatsz
oluyorum veya siz de ticretle megl olsanz daha iyi olmaz m?
veya daha kaba olarak siz utanmaz msnz? gibi szlerle yardm
yaparken, insanlarn kalbini actmaktr. Fahr-i Rz ve Nisbrnin
aklamalarna gre menn ve ez byk gnahlardandr. Zira, menn ve
ez, infk (hayr yapmak/yardm etmek) gibi bir byk ibadette sevab
kazanmaktan insana engel olmas, haram olduklarna iaret eder. nk
fakirlerin gnln holandrp kendi verdii sadakann kabln rica etmek
dn bir grev iken, aksine bu ekilde eziyet etmek elbette
haramdr...Dilimizdeki bir ata sz de bunu ifade eder: yapt hayr,
rktt kurbaaya demez denilir ki, sadaka ile sevap kazanaym
derken, tam aksine gnaha girmi olur. (II/490, Bakara, 264. yetin tefsri)
YILDIRIM DM BAHE GBDR, GSTER N HAYIR YAPANIN
DURUMU. [Sizden biriniz arzu eder mi ki, altndan rmaklar akan bir
bahesi olsa, hurma ve zm aalaryla dolu, arasndan sular akan ve
iinde her eit meyveden bir miktar bulunan gzel bir bahesi olsun, tam
bu durum elde edilmiken, bir taraftan ihtiyarlk bastrsn, dier taraftan da
bakma muhta ocuklar bakm isterken iinde ate bulunan bir kasrga
gelip, o baheyi yakp kl etsin!] (elbette bunu kimse istemez). Baz
tefsrler bu
konuda: dnya mal, koltuk ve makam tpk yette gsterilen bahe
gibidir. Elden ne zaman gidecei belli olmaz. nsan bunu unutmamaldr
(maln, servetin, makamn hakkn vermeli, gereini yerine getirmelidir
tarznda aklama yaparken, Mehmed Vehbi Efendi bu yeti (Bakara: 266)
stteki Bakara, 264. yetle irtibatlandrr ve yle der: te Allah rzs iin
yaplan davranlar, yukardaki bahe gibi olup, sadakadan sonra baa
kakma ve zc lf syleme ise, o baheyi vuran kasrga ve o davrann
sahibi de, artk ticret de yapamayacak kadar gsz olan ihtiyar kii
gibidir ki, artk hirete ulatnda elde bir ey kalmamtr.
Dnyada yapt iyilikleri, baa kakma ve gsteri gibi fetlerden
koruyamayan kimsenin, hirette hzn iinde kalaca, davranlarna riy
(gsteri) katan kiilerin, mkemmel baklm, ama bir kasrgayla harp
olan bahe sahipleri gibi olduu bildirilmitir. (II/495); Mriklerin ise,
Allaha ortak komalar, emrine kar gelmeleri, elisini yalanlamalar ve
yaptklar yardm ihlsl olarak yapmadklarndan, sadakalarnn kabul
edilmedii aklanmtr. (II/705, l-i mrn, 117. yetin tefsri)
Cmerttir desinler diye harcamada bulunan kimselerin eytana
arkada olduklarn, Cenb- Hak bu yetle (Nis: 38) aklamtr. (III/924)
MEYVE OK VE FAZLA OLUR, BAHE YKSEK YERE YAPILIRSA.
Beyzvnin aklamasna gre, mal: insan rhunun yars
olduundan, maln Allah yolunda harcayan kimse, kendisinin bir ksmn
Allaha itaate sabit kldna iaret iin Min Enfusihim de, bir ksma iaret

eden min(i-tebzye) gelmitir. Zira, yalnz maln sarf etmitir. Ama

(hem) maln ve (hem de) rhunu Allaha itate sarf eden kimse, kendisinin
tamamn, tatte sbit klmtr. Yine bu yette geen cennetin bi
rabvetin=yksekteki, tepedeki (gzel) bahe ifadesi de, Cenb- Hakkn
bahe yapmak isteyen kullarn uyarmak iindir ki, bahe yapmak
isteyen kimse, yksek ve havadar yere yapmal ki, meyvesi ok ve gzel
olsun. Yksek yerde olan bahe, havay iyi aldndan meyvesi fazla ve
gzel olur. (Memleketimizde de en gzel kays, rakm yksek olan
Malatyada yetiir. Yine rakm yksek olan Mednenin hurmas, Badat
hurmasndan daha lezzetlidir.) (II/493, Bakara, 265. yetin tefsri) Mehmed
Vehbi Efendi, bundan sonraki tefsrinde de u notu der: ..bahede her
eit meyve olduu halde, zmle hurmann yarar daha ok olup, (ya ve
kuru olarak) on iki ay bulunduklar hem gdalanmaya hem de lezzet
ynnden gzel olduklarndan ereflerine iaret iin bu ikisini belirtilmi..
(II/494)
RK HURMALAR YOKSULLARA. nsann kazand mal, zekat
verilecek miktara ulanca, zekat vermesi art olduu gibi, yerden kan
bitkilerin hepsinden de zekat gerektiinden, bu yette (Bakara: 267) emir,
Eb Hanfeye gre vcb (kesin) iindir. nk Eb Hanfeye gre yerden
biten yeilliklerin hepsinde r (onda bir zekt) lzm (kesin verilmeli) ve
retilenin azla ok olmu olmasnda bir fark yoktur. nk azdan az,
oktan ok alnr. yette malnzn tayyibinden veriniz denilmitir ki,
tayyible kast, gzel ve makbul (herkesin kabul edebilecei kalitede)
olandr. Yahut tayyib burada hell anlamndadr. Buna gre, malnzn
hellinden ve makbulnden veriniz demektir. (yette geen) Habsle
kast ise, maln kt ve sevimsiz ve irkin olan veyahut haram olandr. u
halde insan gerek nfile (istee bal) ve gerek vcip (farz zekt) olan
sadakalarda malnn en iyisinden vermesi gerekir. O nedenle renber olan
kimse buday ve dier hubbatta r verirken en iyisini vermelidir.
nk r, ibdettir ve ayn zamanda insan toplumuna hizmet
olduundan, maksadn yceliine o maksada vesle olan eyin de yce
olmas gerekir. te bu yzden Allah Tel habsi (kt, bozuk, kokan)
vermekten yasaklamtr. Zira mal hayra vermekten kast, Cenb- Hakka
yaklamak olduundan, malnn iyi olanyla Allaha yaklamaya almak
gerekmez mi? Mesel, pdiha sunuca bir hediye ile yaknlamak
isteyen kimse, malnn en iyisini sunaca gibi, Cenb- Hakka yaklamak
isteyen kiinin de, sadaka ve zekt verirken malnn en iyisini semesi
elbette gerekir. (kibinli yllarn banda, bir dernek yoksullara un
datm, fakat datlan unun konulduu naylonu bana da koklatmlard;
deterjan kokuyordu. Herhalde o tccar, deposunda unlarla deterjan yan
yana koymu, deterjann kokusu unlara gemi, satamayacan da
anlaynca, o dernek vastasyla, zektn ! vermi oluyordu. Veya dier bir
ihtimal, dermek toplad unlarla deterjan ayn yere koymu, imdi de
datyordu. Acaba o dernekteki hanmlar, bu unu kendi breklerinde
kullanrlar myd?) Tefsr-i Hznde aklandna gre, bu yet, baz
sahbler hakknda inmiti. Sahblerden ba ve bahe sahipleri birer ikier
hurma dal getirir, mescidin kaps tarafna asarlar, Ashb- Suffeden
yoksul ve a olanlar da, ihtiyalar miktar o dallardaki hurmalardan
yerlerdi. te baz kimselerin hurmann kuruyup ryerek yemeye uygun

olmayan ksmlarndan getirip, mescidin kapsna asnca, byle kt maln

sadaka olarak verilmesini yasaklayan bu yet inmiti. (II/496-497)
TOPLUMSAL YARDIMLAMA ZERNE KURULUDUR, ERATIN
HKMLER. nsanlarn hepsinin madd olarak ayn durumda bulunmalar
mmkn olmayp, elbette zengin ve fakir bir ok snflarn bulunmas zarr
olduundan, eratn hkmlerinden ou, toplumsal
yardmlama zerine kurulmutur (ekser-i ahkm- eriyye
muvenet-i itimiye zerine mbtendir). te bu nedenle, dn-i slm,
zenginlerin muhta olanlara vcip (farz) ve nfile sadakalarn vermek
sretiyle merhametlerini ortaya koymalarn ve yardm etmelerini
vcip(mutlak gerekli) klm, yalnz bu gibi hayr yapmak isteyenleri
eytann (vermeyin, bu sefer kendiniz yoksul kalrsnz diyerek) aldatmaya
alacan ve eytann aldatmasna aldanmamak lazm geldiini de
aklamtr. (II/499-500, Bakara 268. yetin tefsri)
KFR AKRABAYA SADAKA VERMEK. Kfire sadaka vermekde bir
saknca yoktur. nk nfile (zekt dndaki) sadakalar iin, belirli bir
harcama yerleri aklanmadndan, sadaka verecek kimse muhayyerdir
(tercih kendisine braklmtr). Yalnz, kfire zekt verilemeyeceinden, bu
yet (Bakara: 273) nfile sadaka hakkndadr. Allahn rzsn elde etmek
iin, kfir olan akrabaya sadaka, (ayn zamanda) sla-i rahm (akraba
ziyareti) olduundan, kfire sadakada da sevap olacana yet iaret eder.
Zaten yetin ini sebebi de, bu anlam kuvvetlendirmektedir. nk
Ensrdan bazlarnn Yahdlerle akrabalklar olduundan, bunlar
Yahdlerin fakirlerine: siz Mslman olmadka, biz size bir ey
veremeyiz demeleri zerine, bu yetin indirildii nakledilir. Yahut, Hz.
Ebbekirin kz
Esm(Radyallhu Anhnin)nn annesi mrik olduu halde, kzndan biraz
nafaka istemesi zerine Esmnn: Allahn Elisinde sormadka, ben
sana bir ey veremem deyip, Hz.
Peygambere gelip izin istemesi zerine, bu yetin indii nakledilir. Fakirin
kfir olmas, Mslman zenginlerin o fakire sadaka vermesine engel
olmadna iaret eder. yette hitap, Hz. Peygambere ise de, gerekte
mmetinedir. nk, yetin sonunda hitap, geneledir. Anlam yle
olmaktadr: Sana kar kanlarn, (Mslman olup) hidyete gelmesi, senin
zerine vcip deildir ki, sen onlardan sadakay engelleyerek, onlar mn
etmeye mecbur edesin. Bundan dolay, Allah rzas iin o kfirlere sadaka
vermek, onlarn mnl olmalarna bal olmadndan, mrik de
olsalar,onlara sadaka vermeniz de bir saknca yoktur, onlarn kfir olmas,
sizin sadakanzn sevabna engel olmaz..Allah rzas iin sadaka, kfire de
verilse, sevabnn olaca ve Mslmanlarn yaptklar bu ibadetlerinin
sevabnn noksanlamayaca, bu yetten anlalmaktadr. (II/505)
ASKER VE TALEBE BESLEMEK ORDUYA VE ETME BTEDEN PAY
AYIRMAK. Hz. Peygamberden gnmze kadar, bu meslekte bulunan,
slm askerlerini beslemek, Mslman millet zerine vciptir. nk
askerin yiyecei ve giyecei verilmezse, savamak iin kendini tamamen
bu ie vermesi (haps-i nefsetmek) mmkn olmaz. Ve askersiz hkmet
de ayakta kalamayacandan, dni, vatan, rz, namusu ve dier mukaddes

deerleri korumak iin yeterli asker beslemek vcip olduu gibi, dnin
hkmlerini retecek ve koruyacak alimler ve talebeler beslemek de
vciptir. nk dnin temellerini korumadka, milletin varlnn
korunamayaca, insafl dnen herkese bilinir. Fakat, zamann
ilerlemesiyle, Hz. Peygamber zamanndaki gibi kendiliinden, hem slm
ilimleri renen hem de gerektiinde cihada giden, ve kendisini bu iler
iin (Mescid-i Nebde) hapsetmi bir grubun varl, artk zamanmzdaki
Mslman topraklar korumaya yetmeyeceinden, daha sonra kurulan
devletler, zamanlarna gre asker toplamak iin usl ve kannlar koymaya
ve yeterli miktarda asker toplama ve bunlarn da gda ve barnma
ihtiyalarn karlamaya ynelik tedbirleri almaya mecbur olmulardr. te
bu nedenle, hkmetler iin, gelirlerinin bir ksmndan, askerin gda,
giyecek ve sava letlerinin mli ve satn alnmas iin, btenin bir
blmn bu ie ayrmak zarr olmutur (..bir miktarn
ifrazla, btelerinde bu hussa dir bir fasl- mahss tekli zarr
olmutur). Hzin Tefsrinde aklandna gre, bu yetteki (Bakara: 273)
mahsr, savata yaralanarak olak, topal ve kr.. olarak, vcutlarnda
kalc rahatszlk oluanlar da kapsamna alr. O nedenle, bunlara yardm,
dierlerine yardmdan daha stn olduuna yet iaret eder. u halde
hastanelere verilen yataklar ve hastalara yaplan iyilikler
ve (vilyetlerde) Hill-i Ahmer (Kzlay) Cemiyetlerinin halis
niyetle almalarnn, sevabn ve ibadetin ta kendisi
olduuna phe yoktur. (II/507-508)
FAZ. Faiz, mesel yz kuru karlnda yz be kuru almaktr. Bu be
kuru karlksz alnd iin faizdir. Maldan maksat yemek olduu iin,
yette faizi yemek geer. Yoksa maksat faizden faydalanmaktr. Ama
ister yesin, ister giysin, isterse bina yaptrsn, her ne suretle olursa olsun,
faizden faydalanmak haramdr. Faiz, bakasnn maln (veya parasn)
bedavadan almaktr ki, bu ite bir glk olmadndan, para sahipleri,
dnyay ayakta tutan ve dnyann mrn salayan ticreti
brakp, faize ynelmekle, insanlar tembellie ve ticreti durgunlua sevk
ettiinden haram klnmtr...slm ncesi dnemde, faizcilik ok ileri
gitmi, zengin olanlar fakirleri faiz ile daima soyduklarndan
mrvvet (insanlk, iyilik, cmertlik, mertlik) tamamen ortadan kalkmt.
te, slm erat (bu yzden), bu haksz faiz ilemini bu yetle tamamen
yasaklamt. Fahr-i Rznin aklamasna gre, faizin haram olmasnn
sebebi tr: lki, bedelsiz (karlksz) olarak bakasnn maln almaktr.
Zira mal; insann yaamna hizmet ettiinden ve ihtiyacn
giderdiinden muhteremdir (insann hayatna hdim ve ihtiycn dfi
olduundan muhteremdir). Bu nedenle, kaybolmaktan korunmas
lazmken, onu (faizle) bedelsiz olarak almak, onun hurmetini kaldrmak ve
kaybna sebep olduundan, bedelsiz (karlksz) almak haram klnmtr.
Sahibinin rzasyla vermesi (faiz demesi) bile bu haraml
gideremez. nk ihtiyacndan tr, (faiz demeye) mecbur kalmas,
onun rza gstermesine sebep olmutur. Yoksa o kii, yz kuruu almaya
mecbur olmasa, karlksz verdii be kuruu deil, be parasn bile
vermezdi. kincisi, (faizin) halkn yararna hizmet eden ticrete
durgunluk vermesi ve insan iin vnlecek bir ey olan

alma ve gayreti iptal etmesidir (halkn menfaatine hdim olan

ticrete kesat vermesi ve insan iin memdh olan say-u ameli iptal
etmesidir). nk para sahipleri karlksz olarak kolayca bakasnn
maln (parasn) almaya alnca, klfetle (zahmetle) meydana gelen
ticret, harset (iftilik) ve sanayi gibi ilere ynelmezler. Zira, bu ileri
(artk) meakkatli grrler. Faize mptel olmu, servet (para) sahiplerinde
bu durum her zaman grlmektedir. (Esasnda) Ticrette nem (artma,
byme , oalma) fazla, bereket de ok olup, faize alan kimse, bu gibi
erdemlerden de yoksundur. (Faizin) ncs (zarar), insanlar arasnda
gzel bir uygulama olan, karlksz dn bor para vermek suretiyle
yaplan karlkl yardmlamann kesilmesine sebep olmasdr. (II/510511, Bakara, 275. yetin tefsri)
KATI KALPL, KINANAN VE FSIK BR KDR, FAZ YYEN.
(yetteki yamhaku azar azar bir eyin noksanlap, bereketinin
kamasdr. Faizin dnyada noksanlatrmas, faiz geliri karan mala
(servete) olduu gibi, faizi alan kimsenin haysiyeti de noksanlar. Zira,
faizcilikte srarc olan kimsenin her ne kadar (grnte ve balangta)
mal (paras) oalsa da, sonunda fakirlie ve malnn bereketinin yok
olmasna sebep olduu gibi, o kimse insanlar arasnda knanan ve adleti
dk ve emneti zil (kendisine gvenilemez) ve halk arasnda fsk
(gnhkr, yoldan km) unvanyla bilinen ve kalp katlna ve sert
tabiata sahip olan (merhametsiz) bir kii haline gelir. Bu sebeple insanlar
arasnda, haysiyet ve itibarnn yok olmasna sebep olur. Faizden ald
para ile, sadaka bile vermi olsa, hacca bile gitmi olsa, hibir sevap elde
edemez, hirette eytan arpm bir halde kalkarak, azab- ilhye urar.
FLS EDENLER DAHA DA OALDI, BANKALAR AILDIKTAN
SONRA. Faizin haram olduunu, Cenb- Hak ak ve kesin bir ekilde
bildirdii halde, Avrupada (Batda) bu usl geerlidir, buna ihtiya vardr,
bizim de (faizi) kabul etmemiz lazmdr diyerek, faizin haram oluuna
itiraz ve faizle ilgili yetleri kendilerine ve haramln
deitirerek yorumlayanlar (tevl ile tahrf arzu edenler) ve bu
ekilde slm dnini Bat dnyasna (Avrupa lemine)
beendirmek isteyenler var. Evet! Bugn bankalarla ilemler
yaygnlatndan, faize mecburen ihtiya varm gibi grnse de, bu gibi
ilemler yaygnlamadan nceki dneme baklarmz tekrar evirir ve
insafla deerlendirirsek, herkesin sermayesi kadar i tuttuu, bor altna
girmedii ve herkes hesabna dikkat ettiinden, o devirde ifls edenler
herhalde imdi ifls edenlerden hem daha azd hem de Mslmanlar
arasnda kardelik, insaniyet ve karlkl davranlar daha kusursuzdu.
Bunun yannda o devirlerde kazanlan servetin birka nesil devam ettii
grlrken, zamanmzda iki nesil bile devam edemedii
gzlemlenmektedir. Faizle para alp, birok iin iine giren kimse,
balangta ok i gryorum zannederek memnun olursa da, deme
zaman geldiinde btn kazancn faize verdii ve o kadar ektii
emeklere kar, kendisine hemen hemen bir ekmek paras kadar az bir ey
kald, evremizdeki olaylarla sabittir. Sermaye de bankann, kazan da
bankann olur ve alanlarn eli bo kalr. Ama Hristiyanlar kendi
inanlarnca faizde bir saknca grmezlermi. Bizim de onlara

kyas ile (faizi) kabul etmemiz ve onlara uymamz gerekmez. Onlar

kiliseye gidiyor diyerek, Mslmanlarn da kiliseye gitmeleri
lazm gelmez ya. Dikkatle incelenirse grlr ki, slm dnyasnda faiz
zerine kurulan her ey yarm kalm ve kalmaktadr ve faizle milyonlarca
lira bor para alanlarn da sonuta mahvolduunu, u iinde
bulunduumuz zaman bize gsterdiinden, rnek vermeye de gerek
yoktur. (19. yzyl sonunda Msr ve Trkiye haznelerinin, Batdan faizle
aldklar borlar sebebiyle, ne kadar g durumda kaldklarn bilen kuan
bir ferdi/canl tan olarak, Mehmed Vehbi Efendi, ac ama gerek
noktalara deinmektedir) Fransa ve Rusyann (ayn dnemde) faiz
sebebiyle dtkleri hal, herkese malmdur (bilinmektedir). Faizcilikte
musr (srarc) olan kiilerin sermayeleri, n fetlere urayp, fakir
dtkleri binlerce olay gzmzn nndedir. Trkiye Devletinin
Avrupadan bor almad zamanla, bor almaya balad zaman
karlatrlrsa, devlete alnan borlarn mazarrattan (zarardan) baka bir
ey salamad ortadadr. nk alnan para, az zaman iinde bitip,
milletin (vergi ile toplanan) gelirlerin nemli blmnn ise, faize
gittiinden, (sonuta) milyonlarn bor altnda inledii ve Avrupann
boyunduruundan kurtulunamad ac bir hakkattir ki, inkra kim cesret
edebilir? Bunlarn sebebi faiz deil midir? Paramza (gelirimize) gre
btemizi dzenleseydik, kazancmz yanmzda kalrd. Ve tabi bundan
daha rahat yaardk. zetle, Allahn emrine aykr hareket etmek, gerek
fertlere gerekse topluma meakkat (sknt) ve felketten baka bir ey
getirmez. Peki, faizli bir ilem yapmasn da, herkes eli bal dursun mu?
Hayr! Eli bal durmasn. Kendinin az parasyla i yaparak, maln
artrmaya alsn, kazand kendinin olsun ve bankaya hizmetkr
olmasn. Giderini, gelirine uydurarak, kendinin bir lirasn iki lira
yapmann aresini dnsn. Yoksa, bankadan para alp,
kazanacam zannederek, bankann bir lirasn iki lira
yapmaya almasn. Zira, bankalar, insanlarn kazancn aldktan sonra
ayrca baka birok kimselerin babadan, dededen kalma mallarn da,
( faizle) bor verme sonucu bey-i bil- vef veya rehin ekliyle
ele geirdikleri ve bankalarn sadece psikolojik bir egemenlikle
deil, ekonomik g olarak da, memlekette hkimiyete
doru gittiklerini kim inkr edebilir? te bu fenlklarn hepsine
sebep, Allahn yasaklad faizciliktir. u halde, bu gibi gerekleri grp
de, sadece faizin grnteki baz faydalarn gz nne alarak faizin
gzelliklerinden bahseden kimseye Allahn sapttrdn, hidyete
iletecek yoktur yetini okumaktan baka bir ey elden gelmez. Her eyde
yararla-zarar karlatrmak gerekir. Bir eyin kck bir faydas var diye,
byk zararlar stlenmek akla uygun mudur? (II/514-516, Bakara, 276.
yetin tefsri)
..faizin haram olmas, Kurnn ak hkmleriyle sabit olup, bu kesin
Kurn hkmlerine kar kanlar ve Avrupada bu gibi bir yasak
olmadndan, faiz yasan ortadan kaldrarak, bizim de Batllara uygun
hareket etmemizin gereinden bahsedenler vardr. Bu gibi kimselerin, bir
de Mslman ismi tadklarna zlmemek elden gelmez. uras gerek ki,
hibir zaman Kurnn bir yetini esas anlamndan kararak, insan nefsinin
(egosunun) arzularna uydurmak iin gayret etmek, hibir ekilde doru

olmaz. nk bir millet iin, kabul ettii eratn hkmlerine gre

davranmak vciptir. Yoksa, dier milletlerde bunlar yok, bizde neden
vardr? diyerek, onlarda olmayan hkmleri kaldrmak yoluna gidersek,
ortada ne diyanet ne milliyet kalmaz. (II/690, l-i mrn, 105)
FAZCLERE VERLECEK CEZA VE SAVA LNI. Mehmed Vehbi
Efendinin, faizcilik yapmakta srar edenler hakkndaki gr, Hz.
Ebbekir Efendimizin zekt vermeyenlere sava ln edip onlarla
savamasna benzemektedir. Geri, slam tarihinde hi uygulanmam da
olsa, zaten Bakara, 279. yet, faizcilere kar bir sava akca gndeme
getirmektedir: [Eer emrolunduunuz eyi yapmazsanz (fizcilii
brakmazsanz), Allah ve Peygamberinden bir savaa hazr olun] (Allah ve
Elisi tarafndan ln edilmi bir sava ile kar karya olduunuzu iyi bilin)
yette sava bekleyinle emir, mminleredir. nk bir kimse gnahta
musr (srarc) olursa, imam (devlet bakan) tarafndan hapisle veyahut
dvlmek ekliyle, eratn cezs icr olunur. Gnah ileyenler bir mahalle
ahlsi gibi byk bir topluluk olursa, imam (devlet bakan) onlar tevbeye
ve bu gnah terk etmeye arr. Eer tevbe ederlerse ne l! Tevbe
etmezlerse, edeplendirmek/cezalandrmak iin onlara sava ln eder.
Mesel, bir kable ezan ve cemati terkte srarc olurlarsa, imam onlara
tenbihini yapar; kabul etmedikleri takdirde, savala cezalandrmak iin
harekete geer ve faizcilikte srar edenler iin de durum ayndr. (II/518)
DOKUZ ESAS BTN ERATLARDA AYNIDIR
(ANCIENT ECON:
INTEREST IS FORBIDDEN IN ALL AGES) . Andolsun Biz (Azmn),
Msya ak ak dokuz yet verdik.. (sr: 101) Bu dokuz yet: Allaha
ortak komamak, haksz yere adam ldrmemek, hrszlk yapmamak, zina
etmemek, fiz yememek, by yapmamak, namuslu kadna zina
iftirasnda bulunmamak, susuz insan ldrmesi iin ynetime teslim
etmemek, savatan kamamak. Bu dokuz hkm, btn peygamberlerin
eratlarnda kesin emrolunmu kurallardr.(VIII/3065)
Hi phesiz Bizim yanmzda (onlar iin hazrlanm) boyunduruklar,
yakc bir azap, boazdan gemez bir yiyecek ve elem verici bir azap
vardr. (Mzzemmil sresi, 12-13. yetler) Yani ey Peygamberim! Sen
Beni onlarla brak! Zira, onlardan intikam almak iin hazrlanm Bizim
katmzda dnyada eratn kurallarn yerine getirmekten tr hasl
olacak bir miktar skntya katlanmadklarndan onlara ar zincirler vardr
arlk verir ve onlarn dnyada gururlandklar servetleri, lezzetlendikleri
nimetleri karlnda Cehennem azab vardr. Fiz, rvet, yetm mal
yemek ve bakalarnn maln zerine geirmek gibi yedikleri haram
karlnda boazlarn tkayan ve elem veren zakkum denilen bir yemek
vardr ki, azabn ta kendisidir.(XV/6213)
BORLUYA SRE TANIMAK. Borluya mhlet (ek sre) tanmak ve
tazyk etmemek (zorlamamak, bask yapmamak), bir emr-i mhim (nemli
bir i) olduuna bu yet (Bakara:280) iret eder. z usratin ile kast,
borcunu verecek kadar mal olmayan kimsedir. (Fakat) Borlu olan

kimse de, kendinin ve ilesinin bir gnlk nafakasndan

fazlasn yannda tutamaz. Borcuna vermesi lazmdr. Zira
hak sahibinin (alacaklnn) hakkn, (borlu) gc orannda acele vermesi
gerektiinden, geciktirmek zulmdr. O nedenle, elinde bulunan mal satp
borcunu deyecekse, bu mal esas fiyatn bulmuyor diye, deerini
buluncaya kadar borcu demeyi geciktirmeye hakk yoktur. Fiyatn
dne satp, borcunu vermesi vciptir. Eer alacakl, borcun bir an
evvel denmesi iin srarc olursa, borlunun da vcudu alabilir
durumda ise, ii gibi de alarak, almas karlnda kazand creti
de alacaklya vermek suretiyle de borcunu deyebilir. Ama alacakl, borcun
geciktirilmesine msade ederse, istedii kadar geciktirebilir. te yandan,
borlu fakir ise, borcunu deyebilecei bir zamana kadar msade etmek
mendub ve erata gre vlen bir erdemdir. Borlu fakire, (alacaklnn
madd durumu uygunsa) bu borcu sadakasndan sayverip balamasnn
daha iyi olduu da yine bu yette mminlere hatrlatlmaktadr. (II/519520)
TCR LEMLERN KAYDI. (Karlkl alverite) Yazmakla (ilgili, Kurn)
emri, mendubtur (yaplrsa sevaptr, yaplmazsa cezas yoktur). Yazmayan
kimse, gnahkar olmaz. Bazlar yazmak vciptir demilerse de, bu gr
zayftr. nk vcip olduunu dnrsek, bu ite (cbnda) zorlua
sebep olacaktr (her yerde her zaman kat kalem bulundurulmas, ayrca
bu ie vakit ayrlmas gerekir ki mesela pazar yerlerinde buna pek imkn
yoktur) Halbuki (ticr) muamelelerde (ilemlerde) kolay olmas esastr.
Bununla beraber, muhtemel bir anlamazlktan kurtulmak iin, yazmak
elbette daha iyidir..(Eer ilemde deme sonra yaplacaksa ve miktar da
yksekse) Alc ve satcnn bunu bir senetle kaydetmeleri ve senedi yazan
ktibin adlet zere yazp, ilemi ayrntlaryla not etmesi gereklidir ve
ilem iin hitler bulundurmak da gerekli olduu ve bunlarn tanklk
etmeleri gerektiinde, tanklktan kanmamalar ve gerekleri
gizlememeleri, gizlerlerse gnahkr olacaklar bu yette (Bakara, 282)
bildirilir. (II/521-528)
KANTAROLU OK MUYDU, MEKKEDE? [nsanlar iin nefsin arzu ettii
(dnya lezzetlerinden) kadnlar, ocuklar ve altn ve gmten
kantarlar dolusu mallar ve binmek iini iretlenmi atlar, koyun,
deve ve sr ve tarm rnlerinden nefsin istedii eyler, insanlarn
sevmesi iin sslendi. (Yalnz btn bunlar) Dnya hayatnn nimetleridir
(ve sonuta yok olacaktr. Zr, dnya (bir gn) yok olaca gibi, dnya
nimetleri de sonuta yok olacaklardr.) Halbuki Allahn katnda gzel bir
dn vardr (Onun katnda (hirette) daha gzel ve srekli,
tkenmeyecek nimetlere ulamak mmkndr, iyi kulluk yaplrsa)] Btn
bu dnya nimetleri mer (erata uygun) ekilde edinilirse, ahret
mutluluuna sebep olaca gibi, insan trnn devamllna da hizmet
eden ve dnyada hem yaamn hem de dinlenmenin sebebi olduklarndan,
Cenb- Hak bunlara sevgiyi sslemi ve bunlardan faydalanmay mubah
klmtr (yasaklanmamtr). nk dnyann mr (bayndr hale
getirilmesi) ve (kyamete kadar) sreklilii insanla olup, insan soyunun
devam da bu nimetlerle olmaktadr. Bu nimetlere sevginin gerekli olduu
belirtildikten sonra, yet bunlarn sonuta dnya mal olduunun (geici

olduunun) da unutulmamasn iret ediyor. Yahdlere de ellerinde

bulunan bu gibi nimetlere gvenmemeleri konusunda uyaryor. yette
geen Mukantara kelimesi, sahibi tarafndan bir araya getirilmi, defne
yaplm maldr. Kantar, yz bin altna veya bir kz derisi dolu
altna denildii nakledilirse de, Beyzv
ve Ebussuud Efendiye gre hadsiz hesapsz mala denilir. Zamanmzda
(1911-1915), pek zengin olan kimseye milyoner veya milyarder denildii
gibi, Araplar da pek zengin olan kiiye shib-i kantar derlerdi.
slmiyetin ilk dneminde Mekkede yz kadar shib-i kantar
olduu, Medrik Tefsrinde yazldr. yetteki hayl-i msevveme
binmek iin nianlanm at, enm koyun, deve ve sr, hars ise
ziraatn (tarmn) her eidine verilen isimlerdir. te gerek ekin ve gerek
bahvanlk ve bahecilikle retilenlerin tamam harsn iine girer..te
bu nimetlere ihtiya varken, bunlar elde etmek iin alma yapmay terk
etmek ve bo durmak, Allah katnda da, insanlara arasnda da knanan bir
durumdur. nk Allahn insanda bu nimetlere sevgi yaratmas, erata
uygun bir ekilde bunlar elde etmeye almann gerekli
olduunu aklamaktr. Yalnz btn hedefini bunlara yneltmek, hiret
ilerinden gfil olmak, bu nimetlerle dnyada azmak da insan helke
gtreceinden, byle bir durumdan da kendini korumak, herkesin zerine
vciptir. (II/556-557, l-i mrn sresi, 14. yetin tefsri)
BR KISMINI MUTLAKA VERMENZ LAZIM, SERVETNZN.[Sevdiiniz
mallarnzdan bir ksmn hayr iin harcamadka, byk sevab elde
edemezsiniz] Sevdiiniz= mimm tuhibbn (mimm daki) min
kelimesi baza (bir ksmna) iret ettiinden, sevdiiniz eyin bazsn
sadaka olarak harcamadka, bol ecre (sevba) kavuamazsnz demektir.
Yoksa, Kllsini (tamamn) harcamadka demek deildir. nk
tamamn harcamakta, bakasn zengin edeceim derken, kendisini
muhta duruma drmek vardr. Bu ise doru bir ey deildir. (II/666, li mrn; 93)
RHUN YARISIDIR MAL AMA(MAL CANIN YONGASIDIR AMA..). Yani
mtteklerin (Allahtan gerek manada korkanlar) vlen zelliklerindendir
ki, onlar zengin de olsalar, yoksul da dseler, mmkn olduu kadar,
ellerinde olandan muhta olanlara verirler. Sknt veya genilik, ferah
yahut kederli zamanlarnn hibirinde yardm terk etmezler ve herhangi bir
kimse hakknda, gnlleri fke ile de dolu olsa, fkelerini yutarlar,
insanlarn kusurlarn affederler. Hzin Tefsrinde akland gibi,
cmertlik: rhun yars saylan mal sarf etmek olduundan,
nefse ar geldiinden, Kurn, bu yette mtteklerin vlen sfatlarndan
cmertlii ne almtr. yetteki Serr kelimesi zenginlik, bolluk ve
ferah zaman, darr ise zararl, kederli, fukaralk ve darlk zaman
demektir. te mttekler bu hallerin her birinde, verilecek yerlere
yardmlarn verir, esirgemezler...(yetteki) hsnn eitleri saylmaz ve
tkenmez. Mesel ibdette ihsn: Allah grr gibi hu zere ibdettir.
nsanlardan bir zarar engellemek veya bir fayda salamann eitli yollar
vardr. Yolunu aran kimseye yol gstermek, ciz olanlara hayrl bir t
vermek, hayr yollarna maln sarf etmek, cami, kpr, eme yaptrmak,
insanlarn faydalanmas iin kuyu kazdrmak, cihda ve mchidlere

yardm etmek, harp mhimmt alnmas iin maln sarf etmek, chilleri
okutmak, zayflara yardm etmek gibi ilerin tamam bunlardandr. (II/724,
l-i mrn, 134)
TEVEKKL. Tevekkl, baz kimselerin zannettii gibi, insann kendisini
brakmas (salvermesi, hibir eyle ilgilenmemesi) ve dnya ilerinin
sebeplerini bolamas deildir. Aksine tevekkl, sebeplere sarlmakla
beraber, iin bitmesini Allaha havale etmektir. Cenb Hak, kullarn
tevekkle tevik iin, tevekkl edenleri sevdiini aklad ki, insanlar her
eyde messir-i hakk (olaylarn sonucunu gerek etkileyicinin) Allah Tel
olduunu bilsinler ve kalplerini tamamen Allaha balasnlar. (II/766-767,
l-i mrn, 159)
SEKZ GN SREN KK BEDR PANAYIRI. Fahr-i Rz ve Kd
Beyzvnin aklamalarna gre, Eb Sufyn, Uhud savandan bir yl
sonra, Mslmanlara kar verdii savamak sznde durmak iin
askeriyle Mekkeden kt. Merruz-Zahrn denilen yere geldiinde Allah
kalbine korku verdi. Tereddde kaplan Eb Sufyn, Mekkeye geri dnmek
istediyse de, toplumuna kar utanyordu. O srada lden gelen Nuaym
Ecaye tesdf etti. Ona dncesini at ve yle dedi: Bu sene ktlktr.
Bize (gzelce savaa hazrlanabilmek ve lojistik hazrln mkemmel
yapp, sava esnasnda iyi savaabilmek iin) ucuzluk senesi olmal.
Develerimiz (bol bol) ot yemeli, biz (de savaa gelirken yolculuk esnasnda
ve sonrasnda bol bol onlarn) stlerini imeliyiz. Bunlar (u anda) mmkn
olmadndan dnmek isteriz, fakat Muhammed (geen sene szletiimiz
gibi) sava meydanna gelir ve bizi bulamazsa, cesareti artar. te, Ey
Nuaym! Eer sen, Medneye gider de, bizim ok byk bir kuvvetle ve
mhimmatla geldiimizi syler de, Mslmanlar korkutursan ve onlar
savaa gelmekten vaz geirirsen, sana on deve veririm. Nuaym
Medneye yola karken, Eb Sufyan da Mekke ordusuna emir verip,
Mekkeye dndrd. Mekkeliler byle bo geldiklerini grnce, askerlerle
alay ederek onarla hakaret ettiler. Nuaym ise Medneye geldi ve
Mslmanlarn Medneden kmamas iin bir ok yalan uydurdu.
Mriklerin bu sefer ok daha kuvvetli geldiklerini, harbe giriilirse bir tane
bile Mslman kalmakszn kltan geirileceini syledi. Bu sz
Mslmanlar zerine son derece olumsuz bir etki oluturdu ve byk bir
endie olutu. Hz. Peygamber bunu iitince: Ben yalnz (da olsa) giderim,
vaadimden dnmem. buyurdu. Arkasndan hemen harbe hazrland ve
sahblerden yetmi kii ile beraber Medneden kt. Geen yl
kararlatrlan Kk Bedir denilen yere geldiklerinde, dmandan hibir iz
gremediler. Ancak Kk Bedirde Araplar arasnda teden beri kurulmas
det olan sekiz gnlk panayra tesdf ettiler. Bu vesleyle, yanlarnda
bulunan hurma ve dier mallar satarak, (Mednede ok krl fiyattan
satabilecekleri) zm ve sahtiyan (ilenmi cillanm deri) gibi eyler
satn alarak, Medneye dndler. O kadar ki, sahblerden gitmeyenler de
ok piman oldular. (II/787, l-i mrn: 174)
CMRLE KIRMIZI KART. ..Yani, Allahn verdii malda cimrilik yapan
kimseler, bu cimrilii kendileri iin iyi bir ey zannetmesinler. Zira o
cimrilik yaptklar mallar, ylan eklinde gerdanlk olarak boyunlarna

taklacaktr. Allah, bu yette (l-i mrn: 180), kendisinin verdii mal,

muhtalara vermeyen cimrileri knamtrBilginlerin ouna gre,
cimrilik: vcip olan eyi men etmektir (mutlaka yaplmas gerekli olan eyi
engellemektir). Nfile (gnll) olan sadakalar terk ederse azap yoktur.
(Zekt gibi) Vcip olan (mutlak zorunlu) sadakalar ise: kiinin kendisine,
ilesine ve muhta olan ana-babasna yapt harcamalar ile, dman def
etmek iin toplanm askere yaplacak yardmlar vcip olduundan,
bunlardan herhangi birisini terk etmek, vcibi terk etmek olduundan, o
kii gnahkr olur. (II/795-796, l-i mrn, 180)
CMR YAHDLER. Hz. Peygamber, Ben Kaynuka Yahdlerini slma
davet iin Eb Bekir Efendimizi gnderdi. Hz. Eb Bekir onlara: Mslman
olmalarn, namaz klmalarn, zekt ve (faizsiz) dn para vermelerini ve
muhta olanlara yardm etmelerini de ieren, Hz. Peygamberin emrini
anlatt. Zor durumdaki bir kiiye, faizsiz dn para vermeyi Kurn,
Allaha dn verme kavramyla ifde ederek, yceltiyordu.
Yahdlerden mehur Fahhas b. Azura ise bu kavram alaya alarak:
Allah(a dn verildiine gre demek ki Allah) fakir, biz (ise) zenginiz.
nk, (Allah) bizden bor para istiyor. dedi. Bunun zerine Eb Bekir
Efendimizle arasnda ok sert bir tartma kt. Fahhas daha sonra, Hz.
Peygamberin yanna geldi ve Hz. Eb Bekire syledii sz inkr etti..
(II/798, l-i mrn, 181)
Allah Tel, bu yette (Nis: 53) Yahdleri en yksek cimrilik seviyesinde
olduklarndan knamtr (Yahdleri, keml-i buhulle zemmetmitir).
(III/947); Allah Tel, Yhdlerin bu en st seviyedeki cimriliklerini byle
knad gibi, hasetlerini de aklayarak knamak zere: [Yahdler, Allahn
ihsnndan, cmertliinden insanlara vermi olduu nimetler zerine,
insanlara haset mi ederler.. buyurur. (III/948, Nis: 54)
(Haset zerine ina edilmi bir ideoloji olan komnizmin fikir babasnn da,
Yahdi kkenli Marx (1818-1883) olduunu burada hatrlayabiliriz. (.Y.)
SINAVDIR, YOKSULLUK. Elbette siz, malnzn telef olmasyla veyahut
zerinize farz olan (zekt ve yakn akrabaya yardm gibi) ml grevleri
yerine getirip/getirmeme konusunda ve yaknlarnzn hastalanmas veya
lm veya cannza (ve malnza) gelen bir bel ile (dnya hayatnda)
imtihan olunursunuz. (II/803, l-i mrn, 186)
HEPS ALLAHTAN. u halde, eer Allahn emirlerini kabul etmi olsalar,
hem dnya nimetlerine hem hiret nimetlerine kavuacaklarn, Cenb-
Hak aklamtr (orijinali: eer teklf-i ilhiyeyi kabul etmi olsalar,
menfi-i dnya ve menfi-i hirete vsl olacaklarn, Cenb- Hak beyan
buyurmutur) (III/968, Nis, 67, 68, 69. yetler); ..Yani eer onlar ucuzluk
ve bolluk gibi nimetlere kavuurlarsa, buna Bunlar Allahn bize bir
nimeti derler. Eer hastalk, lm, ktlk gibi bellara urarlarsa, bunu
senden (Hz. Peygamberden) bilirler ve derler ki: Ya Muhammed! Bunlar
senin uursuzluun yzndendir. Medine-i Mnevvere ucuzluk ve bolluk
iken, mnfklarn nifk ve Yahdlerin Hz. Peygamberin peygamberliini
inkrlar sebebiyle ktlk meydana geldi ve meyvalar azald ve pahallk
artt. Yahdler kendi kabahatlerini rtmek iin, Allahn Elisine yukardaki

gibi iftirlarda bulundular.. Haseneyle kast, ucuzluk, nimetlerin bolluu,

yamurun bolluu, fetihler ve
ganmet gibi insann sevinecei eylerdir. Seyyie ile kast da, bunun aksi
olan pahallk, geimde darlk, ktlk, lmlerin oalmas ve hezmet gibi
istenilmeyen eylerdir. Nis 78 ve 79. yetlerde olumlu-olumsuz bu
hallerin hepsinin Allahtan (imtihan iin) olduu bildirilmitir. (III/984)
TCRET VLMTR (MEMDHTUR), KINANMAZ (ZEMMEDLMEZ).
[Ey Peygamber! Kfirlerin dnya menfaati (yarar) ve ticr konularda
lkelere sefer etmeleri, bir kentten baka bir ehre gitmeleri, seni
aldatmasn. Zira onlarn ticretleri (sonuta sadece dnyaya ynelik) az bir
menfaat ve abucak gelip geecek bir lezzettir (menfi-i kalle ve lezzet-i
seradr). O nedenle, o kadar da imrenilecek (istenilecek) bir ey de
deildir. Bir de, o lezzetleri tattktan sonra gidecekleri yer de,
cehennemdir.] Yani kfirlerin memleketler gezip, ticretle servet sahibi
olmalar, sizi aldatmasn. Zira, onlarn elde ettikleri menfaatleri az bir
eydir. nk, dnyada ne kadar yaasalar, sonlar yoktur (dim deildir)
sonra da varacaklar makamlar cehennemdir. Bu yette grnte hitap,
Hz. Peygambere ise de, gerekte mmetinedir. nk Hz. Peygamber,
kfirlerin elinde bulunan nimetlerine hibir zaman aldanmamtr. O
nedenle mmetinin de aldanmamasn, Cenb- Hak tavsiye etmitir. Bu
yetlerde (l-i mrn: 196-197), kfirlerin kazandklar servetlerini
zemmetmek (knamak, ktlemek), asl ticreti zemmetmek deildir. Zira,
ticret vlmtr (memdhtur). Yalnz kfirlerin mn olmadndan,
ticretlerinin yarar sadece bu dnya ile snrl olup, dnyadaki mrse
(hele hirete oranla) ok az bir sre olduundan, azck bir lezzetle yetinip,
hiretlerini fed ettiklerinden, onlarn (bu eit) ticretleri ktlenmitir.
Bir gre gre de, sahblerin kfirlerin servetlerine imrenmeleri zerine
bu yet inmitir. Beyzv, Rz ve Hzne gre, mminlerden bazlar:
Allahn dmanlar refah ve bolluk iinde vakit geiriyorlar, bizse darlk
iindeyiz demeleri zerine, bu yetin indirildii nakledilir. u halde yetin
mns: kfirlerin imrenilecek bir halleri (durumlar) yoktur. Onlarn
zahirleri (d grnleri) mamursa da (zengin, bakml,
salam), btnlar (i dnyalar) harb demektir; yoksa
ticretlerini ktlemek deildir. Yahut da met- kall bu yaptklar ticri
gezilerinin mddeti az (olacak) demektir. Bu baka yetin anlam ise: Ey
Mminler! Her ne kadar sizin etrafnz kfirlerle dolu olduundan, onlar
ticret iin seyahat ederler ve bunun sonucunda da servet ve zenginlik
sahibi olurlar ve siz de (u anda) aznlk olduunuzdan, korkunuzdan
evrede fazla alamayp dolaamadnzdan, fakir iseniz de, kfirlerin
uzun ticr seferlere kp elde ettikleri kazan sizi aldatmasn. Zira, bir
sre sonra bu durum deiecek, slm dni, Arap yarmadas ve tesinde
glenecek, emniyet (gven) size gelecek ve korku onlarn bana saracak,
ticret ve servet size yaklaacaktr. Bu mnda dnrsek, yetin srr
Hz. mer zamannda ortaya kmtr.(II/817-818)
ZARARI DEF ETMEK, FAYDA ELDE ETMEK MALLA OLUR. Sefh
aklnda hafiflik olup, yararn ve zararn anlamaktan ve maln korumaktan
ciz olan kimsedir. Akl noksan olan herkese sefh denilir. yette (Nis: 5)

yle buyrulur: [Allah Telnn sizin geiminizin (temel) direi kld

mallarnz, (serveti) korumaya g yetiremeyen sefhlere vermeyin.]
Yani malnz, geiminizi ayakta tutan temel direk olduundan, onlar
kaybetmeyin.[Ve o sefhlerin, hayatlar sresince, onlarn yemeklerini ve
dier ihtiyalarn, o (kendi) mallarn(n) gelirinden deyerek, onlarn
yiyeceklerini temin edin ve (bu gelirden) giysilerini de aln ve onlara akla
ve erata uygun olan szler syleyin] ki, bu szler sefhliklerinden vaz
gemelerine sebep olsunnsann ihtiyalar bitmeyeceinden ve kalbinde
de bu ihtiyalar dnme derdi srekli olacandan, bu sknt fazla olursa
dnya ve hiret ileri tam rayna oturmayacandan, Kurnn pek ok
yetlerinde mal korumak emredildiinden, bu yette de maln (bo
yere/yok yere) kayb, yasaklanmtr. nk zarar def etmek ve yarar
elde etmek malla olacandan, drst bir maksatla ve iyi kullanlan maln
hiret sadetini elde etmeye vesle olacana iret iin, mal: insann
mbihl-kvm (yaamn onunla ayakta durduu) olduu
aklanmtr. Taber Tefsrinde ise sefhlerle kast, kendi hanm ve
ocuklardr denilmitir. Sefh kiinin evld veya hanm olursa, maln
onlara verip (sonra da) ellerine bakmak ve onlar kendi zerine bu ekilde
kayyum (ml ynetici) yapmaktan, yet yasaklad gibi, sefhetle (israfla
ve aklsz alm-satmlarla) kendi maln onlara ar ur ettirmeyi de
yasaklamtr. (II/835-836)
MRSININ TE KSN, MUTLAKA YAKINLARINA BIRAKACAK. Kii
lm deinde olur da, maln vasiyet etmek isterse, (lmek zere
bulunan kiinin) yannda bulunan Mslmanlar, Allahtan korksunlar da,
hastann ocuklarna merhamet etsinler ve lm deindeki hastaya,
kendisinin mirslarn mrasndan mahrum edercesine malnn tamamn
vasiyet ettirmesinler. Bu kiiler: evlttan ve ahfddan (torunlardan) fayda
yoktur. Sen sahip olduun maln tamamn, bakalarna vsiyet et
diyerek, hastay fazla mal vasiyet etmeye tevik etmesinler. Kendi
evltlarna efkat ve merhametleri naslsa, hastann mraslarna ve
evltlarna da o ekilde efkat etsinler. Hzinin aklamasna gre, bu
yet, vasiyeti te birle snrlayan hkmden evvel indirilmise bu yetten
kast, kalacak mrasn tamamn vasiyet etmenin uygun olmadn
aklamadr. Ve eer mrsn te birinin vasiyet edilebilecei ile ilgili
hkmden sonra indirilmise bu yetten kast, (en fazla) te bir ve te
birin altnda bir miktar vasiyet etmek ve mraslarn fakir duruma
deceklerinden korkarsa, daha az vasiyet etmek gerektiini
aklamaktr. (II/844-845, Nis: 9); Maln tamamn vasiyet etmenin
doru olmad, bu yette (Nis: 12) de kesin olduu gibi, hadslerle de
kesindir. len kii, zektla haccn tehr etmi, yerine getirmemise, mam
fiye gre zekt ve hac bor olduundan, nce bunlarn tutar,
mraslara kalan mrastan karlr (Ka yl zekt denmedi ise, mrs
paylatrlmadan nce o miktar ayrlr ve yoksullara datlr. Ayrca kendisi
adna hacca gidecek bir kii grevlendirilip, onun masraflar da mrasn
taksminden nce ayrlr.) Eb Hanfeye gre ise, (yette belirtilen
mrsn taksminden nce ayrlmas gerken bortan kast ise, kul haklar
(kullara olan borlar) olduundan, hakkullh (Allahn hakk) olan zekt(n
dememi) ve hac(cn yapmam) ise, mrsn paylatrlmasndan nce
bunlar, ayrlmas gereken bortan saylmaz ve mrs paylamna geilir

(dolaysyla kalan mrstan, lenin hesabna zekt ve hac iin para

demesi yaplmaz) (II/855)
YERYZN SZE BOYUN EDRDK, ALIIN.
O Allah ki,
yeryzn sizin kullanmanza elverili ve size boyun eecek itaat edecek
ekilde yaratt.(Mlk sresi, 15. yet) Allah Tel, sizin yararnz iin
yeryzn size itaatkr kld. Yani ziraat, iftilik, aa dikmek gibi her
trl menfaatinize uygun yapt. Bundan tr, yeryznn dalarnda,
ovalarnda yryn ve istediiniz gibi kullann, faydalanma sebeplerinden
olabilecek her trl sebebe sarln ve Allahn yeryznde yaratt
rzkndan yiyin, krn de yapn.(XV/6046)
KURNIN MRS HUKUKUNA UYULSUN. ..u halde, insann yarar
olarak grdnde zarar ve zarar olarak grdnde de fayda olma
ihtimli bulunabileceinden, Cenb- Hak, mrs kalan malda mraslarn
hisselerini kendi tayin etmitir ki, insanlar kendi kafalarna gre
mrs taksme kalkmasnlar da, lh taksme rz
olsunlar. nk Allah Tel her eyi bildiinden, mrs taksmindeki
uygun olan ve olmayan esaslar da bilirBu konuyu Allah Tel insanlarn
grne brakmamtr. u halde insanlarn olann hissesi (biraz daha)
az olsa (da), kzn hissesi ok olsa gibi szleri sylemeleri doru deildir.
(II/852, Nis sresi, 11. yetin tefsri)
FZ, KUMAR..HAKSIZ KAZANLAR. [Ey Mminler! Mallarnz aranzda
zulmle btl (hakl olmayan) olarak yemeyin. Hibir zaman, hibir kimse
bir dierinin maln eratn izninin olmad bir konuda karlksz ve bir
cret demeden almasn. Ancak aranzda karlkl rzya dayanan almsatm sretiyle ve ticret yoluyla (olabilir)..] Btl ile kast, Fahr-i Rznin
aklamasna gre, fiz, kumar, gasp, hrszlk, hyanet, yalan yere tanklk
ve yalan yere yeminle bakasnn maln almak, bu yollarla mer olmayan
bir ekilde haram olarak bir mala sahip olmaktr. Kt yola sarf etmek
sretiyle, kendi maln boa harcamak da, mal btl olarak yeme
kapsamna girer. (III/901, Nis 29-30)
EKMEK YAPMAK, KADININ GREV 1915DE.
Haset sebebiyle
nasbini kaybetmemek gerektii gibi; adamlarn, kadnlarn yiyeceini
temin, giysisini salamak ve dier lazm gelen eyalar iin para
kazanmakla ykml olup bu almalar sebebiyle de hirette sevba
erecekleri; hatunlarn da rzlarn korumak, kocasna itaat etmek, yemek
piirmek, ekmek yapmak ve evin dier ilerini yrtmek
ve kocasnn maln korumak iin yaptklar almalardan da hirette
sevba erecekleri..(III/907, Nis:32)
KOMU HAKKI. Yakn komudan kast, gnde birka defa tesadf olunan
ve grlmesi mmkn olan komudur. Uzak komuyla kast ise, bir iki
gnde bir defa grlendir. Gerek uzak ve gerek yakn btn
komular gzetme ve yardmn vcip (mutlak gerekli)
olduunu, Cenb- Hak bu yetinde (Nis: 36) aklam ve insanlar ve
zellikle akraba ve komular arasnda iyi-geinme tavsiye edilmi, biri
birlerine yardmn lzmu akca belirtilmi, Allahn rzsn, insanlar

arasnda iyi mnsebetlerin devamnda aramak gerektii, biz kullara

retilmitir...slm memleketlerinin pek ounda ve zellikle Anadolu ky
ve kasabalarnda, o yerlerin ileri gelenleri tarafndan, garip yolcularn
rahatlarn salamak iin alan odalara gelecek misafirlerin yemeklerini ve
sularn ve dier ihtiyalarn cretsiz olarak karlamak iin gsterilmekte
olan mihmannvazlk (misafir arlama) detinin esasn da, bu yet
oluturmutur. (III/920)
LEM- FNNN MRI, EMREDLM NSANA. lem-i fnnin (geici
dnyann) vakt-i merhnuna (son buluncaya) kadar mryla megul ve
kulluk makamnda Allah bir tanmakla emredilmi olan insann bnyesi
(vcudu), Allah katnda ok kymetli olduundan, bu yce insan varlnn
korunmas iin, Cenb- Hak bu varl tahrbe cesaret eden(cn)lerin
cezalarn iddetli olark dzenlemitir ki, dnya ayakta durduka insan
cinsi tkenmesin ve lem-i fnnin mr ve insanlar arasnda
uyumlu yaant bozulmasn, her insan hayatndan emin ve saldrdan
korunmu olarak, yaamnn devamna vesile olan geimini
salamakla megul olsun (m bihil-hayt olan medr-
mietiyle megul olsun). (III/1014-1015, Nisa: 93)
MUHACRLER BEKLEYEN BOL RIZIK. [Eer bir kimse Allah yolunda (dni
iin) hicret ederse, yeryznde bol rzk ve nimet bulur]..u halde Allah
Tel, dni urunda hicret edenlere pek ok bolluk vaat edip bu yetle de
bunu temin buyurunca, beldesinde dni hkmleri yeterince yerine
getiremeyecek olan kimsenin hicret edersem skntya urarm demesine
gerek yoktur.(III/1027, Nisa:100)
EYTAN VE EKONOMK HAYAT. [eytan lnet olunup Allahn
rahmetinden midini kesince dedi ki: Ya Rabbi! Elbette benim kovulmama
sebep olan senin kullarndan (dem ve ocuklarndan), ben (saptrarak)
payma deni alrm ki ( bu da u ekilde olacaktr): onlar bana uyarlar ve
vesveseme aldanrlar. Elbette ben onlar saptrrm ve dnya hayatnda
onlara hrs ve hep dnyada kalacakm gibi alma/yaama arzusunu
onlarn kalplerinde tutarm, tevbelerini geciktittiririm, ok uzun
yaayacaklarn kendilerine syler, egolarnn isteklerine uymaya tevik ve
Allaha isyana sebep olacak eyleri kendilerine ssl/gzel gsteririm,
dnya nimetlerine rabetlerini artrrm ve dnyay hiret zerine tercih
edecek derecede her birini aldatrm (tl- emel gibi eylerle mit verir,
ehevt- nefsniyelerine ittiba tevik ve isyana sebep olacak eyleri
tezyn eder).. (III/1053, Nis sresi 119. yetin tefsri)
Dnya hayat onlar marur etti(gururlandrd, kibirlendirdi) demek,
dnyann mal, makam mansp, servet, uzun mr ve gzel gelir gibi
sahte ssleri, onlar aldatt demektir. nk bu nimetlere kavuan
kimseler ounlukla azarlar, hiretlerini dnyaya deiir, bunlarla marur
olarak sonunda dnlerini de terk ettiklerinden, cehenneme gitmeye hak
kazanrlar.(IV/1640, rf sresi, 51. yet)
SERVET/ZENGNLK/VARLIK EMNETTR. [Gklerde ve yerde olan (btn
varlklar) Allah Telnndr. Bu nedenle, onlarn hepsinde tasarruf Allaha

ittir, bakalarnn alkas yoktur ve tasarruf edenlerin tasarrufu riyettir

(emnettir/emnetendir/vekletendir)] (III/1072, Nis: 1319
YAZLIKLARINDA MI YAKALADI FELKET ONLARI? Slih (Peygamber)
dedi ki: Ey toplumum! hatrlayn u zaman ki, o zamanda Allah sizi d
(toplumunun) helkinden sonra, yeryzne halfeler (egemenler) yapt ve
burada sizi yerletirdi. Siz (imdi) yeryznn sahillerinde yaz
gnleri iin kkler bina eder ve k gnleri iin dalardan evler
yontar ve evlerde kendinizi, mallarnz ve eyanz koruyarak, istirahat
edersiniz. u halde Allahn size biri biri ardna verdii nimetlerini hatrlayp
krn yerine getirin ki, nimetiniz artsn. Sakn malnza, evldnza, gayr-
menkllerinize marur olarak yeryznde fesat kararak yrmeyin,
fesad terk edin. Fahr-i Rz ve Hzinin aklamalarna gre, yetteki
suhl kelimesinden kast, ovalar ve ovalarda yaz gnlerinde kkler
yapp, k gnlerinde de dalara ekilerek, talardan evler yontmak ve
oymak adetleridir. Yahut suhlle kast, kolay yerlerden evler yaparsnz
demektir. nk ev, kiremit ve kerpiten yaplr. Gerek kiremit ve gerek
kerpi, yerin kolay olan yerinden elde edildiinden, arzn suhleti de,
insana sunulan nimetlerdendir...Yani kfirler o deveyi ldrdler ve
Rablerinin emrinden ktlar ve dediler ki: Ey Slih! Eer peygambersen,
vaat ettiin azab (haydi) bize getir. Bunun zerine byk zelzele onlar
yakalad. Evlerinde sabah vakti niden yzst cansz varlklar gibi
hareketsiz yatan varlklara dntler. Kd Beyzv, Hzin ve Nimetullh
Efendinin aklamalarna gre, d kavminin helkinden sonra Semd
kavmi onlarn yerine gelip yerleti. Beldelerini mr ettiler. Bu Semd
kavmi mrleri uzun, dnya iin ok alan, yazlk ve klk binalar ve
konaklar olan, ucuzluun ve bolluun hkim olduu bir yaam
srmekteler iken, isyana, putlara tapmaya baladlar. Allah Tel hallerini
deitirmeleri iin kendilerine ilerinden Salihi peygamber olarak
gnderdiyse de onu dinlemediler. Sonunda azabn zerlerine gelecei,
Salih Aleyhisselma bildirildi. O da mn edenleri beraberine alarak
Filistindeki Remleye yerleti ve mminler yeni yaamlarn orada
srdrdler. Byk azap ile helak olan slerden ise, hibiri sa kalmad.
(IV/1672-1676, rf: 74-75)
REFAH SEVYESNN YKSELMES, Y OLMAYABLR
(ECON
PHILOSOPHY).
Onlara mhlet veririm. Benim bu nimetlendirmem,
kuvvetli (dldnde kurtulunamayacak) bir tuzaktr.(Kalem sresi,
45.yet) nk Ben o inkrclarn mrlerini uzatrm ki, gnahlar ok
olsun. Ben (nimetler) veririm. Onlar bu nimetleri kendi haklarnda iyi
zannederler. Halbuki bu nimetler onlar iin helk sebebidir. Dnyada
onlara mrle, malla, makamla msade edilmi ve tevbe edecek, istifr
edecek (Allahtan af dileyecek) ok zaman verilmitir ki, hirette bir
diyecekleri kalmasn.(XV/6904)
KFRLERLE TCRET. Fakat yette (Nis: 144), kfir mutlak olarak
anldndan , hangi milletten olursa olsun bir kfiri samm dost edinmek
ve Mslmanlarn srlarn onlara aklamak yasaktr. Ama dnya ilerinde

baz maslahat iin bir arada bulunmakta ve mumelta giriilmekte

(ticret yapmakta) bir mn (engel) yoktur. (III/1090)
BOLLUK OLUR, ADLET MKEMMELSE (SECURITY FOR
DEVELOPMENT). Hz.s (aleyhisselm), dni Muhammediyeyi
glendirmek iin (dnyaya) iner ve krk sene maiet eder..Yani, tam bir
adlet uyguladndan (adlet-i tmme icr ettiinden), yeryz emniyet
ve bereket ve istirahatla dolar..ve adlet-i tmme olan (her) yerde her
trl nimetin mevcut olacanda phe yoktur. (III/1110, Nis sresi, 159.
yetin tefsri)
BEREKET KAPILARI AILIR, TOPLUM ALLAHTAN KORKARSA. [Eer
helk olan s kentler halklar, (Allaha ve Kitaplarna ve Peygamberlerine)
mn ve haramlardan kanm olsalard, onlar zerine semdan yamurlar
indirmek ve yerden otlar bitirerek, bereket kaplarn aardk ve fakat onlar
(Peygamberleri) yalanladlar. Biz de onlar
kazandklar gnahlar sebebiyle helk ettik. Birok yerleim birimlerinin
halklarn helk ettikten sonra, bugn var olan kentlerin halklar,
uyurlarken gece vakti Bizim azabmzn gelmesinden emin mi (gvende
mi) oldular? (Dnya tarihindeki bu kadar olaylar duyduktan sonra) O
kentlerin halklar oyun oynamakla megulken, Bizim azabmzn onlara
(bir) kuluk (sabah) vakti gelmeyeceinden emin mi oldular? Onlar
dnyadaki olaylar dnmezler mi? Allahn tuzandan (onlara mhlet ve
bol nimet verip de sonra azapla anszn yakalamasndan) emn mi oldular?
Fakat ziyana urayan (kaybeden) topluluktan bakas, Allahn (byle)
mhlet vermesinden emn olamaz.] Mekir hle mnsna olup, Allah
Telnn hleye ihtiyac olmadndan, kelimenin gerek mnsn Allah
hakknda dnmek doru olmadndan bu kelimeyi yorumlamak
gereklidir. Bu yetle Allahn mekriyle kast, kula istidrc olarak nimetler ve
mhletler verip, zannetmedii bir zamanda ve hatrna hi gelmeyen bir
taraftan intikmn almak anlamndadr. Yani, kfirler ellerinde olan mal-
menl (servet ve zenginlik), evlat ve aile ve salkl vcut gibi eylerle
gururlanmayp, isyana devam etmesinler. Zira bunlarn hepsi onlar
aldansnlar diye Allahn verdii nimetlerdir. Bunlar kendilerinin istihkaklar
(hak edileri) zannetmesinler demektir. Yahut yetin anlam, Medrikteki
aklamaya gre: Mekr ile kast, onlarn iledikleri bir ok kusurlara kar
derhal cezalandrmayp, bulunduklar hal zere bir mddet terk etmektir
ki, (gnahlarna ramen) durumlarn bozmamak ve bir sre daha
ettiklerinin yanlarnda kalmas suretiyle, onlarn gururlarnn devam hleye
benzediinden mekir denilmitir.
(V/1710, rf: 97-9899)
EKONOMK FELKETLERN, FETLERN SEBEPLER. Biz Azmu-n,
Msya imdd etmek ve kfirlerden intikam almak zere, kfirler zerine
tfn gnderdik. Msrn her tarafn sular kaplad. Hatta evlerinin her
tarafna sular girdi. Bu beldan ibret alp da, (yine) mn etmediler. Bunun
zerine zerlerine ekirgeler gnderdik. ekirgeler, ekinlerini, meyvalarn
ve btn rnlerini yedikleri gibi, evlerinin tavanlarndaki kiri denilen
aalar ve kaplarn bile kemirmeye baladlar. Bu bel bittikten sonra
yine ibret alp dzelme yoluna gitmediler. Bu defa onlara kk bir bit

(belas) gnderdik. Bu kck bit(ler), ekirgelerin giremedii yerlere

girdiler ve ekirgelerin yiyemediklerini yedikleri gibi, yemeklerinin ve
elbiselerinin ilerine kadar girdiler, kanlarn emdiler. (Zamanmzda da,
in kaynakl olarak iki- ylda bir, bir anda hzla dnyaya yaylan ku gribi,
domuz gribi gibi virslerin yayln da, bu noktada sanki benzer (uyarc)
belalar gibi dnmek lazmdr. .Y.) Bu kk bit belas da geti ama
yine Hak dne dnmediler. Biz de zerlerine bu defa, kurbaa belasn
gnderdik. Kurbaalar btn evleri, iyerlerini doldurdu (V/1736, (rf
sresi, 133. yet)
YED SENE EKONOMK K, MEKKEDE. Fahr-i Rz, Kd Beyzv ve
Hzinin verdikleri bilgiye gre, Allah Tel Mekke halkna yedi sene ktlk
verdi. Mallar ve hayvanlar kalmad. Tamamen yok olmak tehlikesiyle kar
karya gelerek, byk bir sknt iine dtler. Daha sonra bu sknt sona
erince, krederek Cenb- Hakka mn edip, itaatle megul olmalar lazm
gelirken, eskisi gibi slma satamaya ve erat-i Ahmediyeyi sndrmek
iin gayret etmeye devam ettiler(VI/2186, Yunus sresi, 21. yetin
tefsri)
SERVETLER OALIR AMA BEL NDEN GELR. ..Yani, bizim
yetlerimizi kabul etmeyip, yalanlamaya devam edenleri Biz derece
derece mertebelerini helke yaklatrr ve bilmedikleri ve tahmin
etmedikleri bir ynden defaten (niden) onlar (balarna gnderdiimiz
bir felketle) yakalarz. Ve Ben onlara mhlet veririm ki, onlar kibir, gurur,
bbrlenme ve marklklarnda devam ve gafletlerinde srar ederek
azaplar artsn ve mrlerini uzatrm ve mallarn oaltrm ki (iyice)
gururlansnlar. Ama sonunda (bu) sleri yakalamam ve azabm ok
kuvvetli ve iddetlidir. (V/1813, rf, 182-183)
FARK EDEMEYECEK ADAMLARI, KIYAMETN KOPMAYA
BALADIINI. Kyametin zamannn gizli olmasn ve fceten (nden)
gelme tablosunu anlatan, Buhr ve Mslimde geen hads, Hzin
Tefsrinde yle nakledilmektedir: Hz. Peygamber buyurmu: Kyamet
kop(maya bal)ar. ki adam (alm-satm yaptklar) elbiselerini sererler,
pazarlk edemeden; (baka bir tarafta) bir adam st ksesini (imek iin
kaldrr ama) azna ald srada iemeden; (dier bir tarafta) bir adam
arzsi iin su toplad havuzunun duvarn svarken, iine su salamadan;
(baka bir yerde) bir adam lokmasn ele alm, azna gtremeden;
(baka bir lkede) bir kii teraziyi kaldrd srada tartamadan kyamet
kopar. O nedenle herkesin hemen her saatte kyametin kopmasn
beklemesi lazmdr. (V/1819, rf sresi, yet: 187)
FAZSZ BANKACILIK: HLEL FZ (ISLAMIC FINANCE AS A
STEPCHILD OF ISLAMIC ECONOMICS).
Fahr-i Rznin aklamasna
gre gnah eitleri ikiye ayrlr: Birincisi halka zulm, ikincisi Hak dnden
yz evirmedir. Yahdlerin halka zulmlerini, halk ilh yoldan men
ettiklerini belirtir ve ileri derecedeki hrs ve tamalarn da, faiz yemek
kendilerine yasakland halde, faiz yediklerini ve insanlarn mallarn
haram yollarla yediklerini vurgular. Nimetullah Efendi, rvet ve slm

hukukularnn kat zerinde erata uygun, ama gerekte slmn rhuna

aykr fetvalar (hiyel-i fukah) ve baz mft taslaklarnn halk
saptrmak iin uydurduklar sahte meselelerle, erata uygun
diyerek bunlara fetva vermeleri karlnda aldklar
paralar (maalar), ve birtakm dervi grntsndeki mr(iki yzl,
mnfk)lerin, kendilerini zhid ve takvl gstererek, halktan
aldklar(topladklar) paralar da bu tr haram olan paralardandr.
(III/1111, Nis, 161in tefsri) (Zamanmzda Malezyadan Krfez
lkelerine, oradan Trkiyeye kadar, dnyann her yerinde, faizsiz diye
tantlan kurumlarda alp, esasnda haram olan bu tip ilemlere onay
veren danman ve uzmanlarn verdikleri fetvalar sonucu aldklar paralar
da, Mehmed Vehbi Efendinin tam yz yl nce sylediklerini hatrlatyor.)
Konu ile ilgili olarak Durham niversitesinden Mehmet Asutayn Dnya
Bltenine yapt ayrntl aklama ile eitli bilimsel dergilere ngilizce
olarak yazd yazlara baklabilir. Konu son olarak 31 Ekim 2013 tarihli
yazsnda Yeni afaktan Fevzi ztrk tarafndan dile getirilmitir.
http://yenisafak.com.tr/yazarlar/FevziOzturk/selamun-aleykum/40317
Fevzi ztrk
de yazsnda bu mft taslaklarndan bahseder ki, Mehmet Asutay da iki yl
nce stanbulda yapt konumada ayn tip kiilerin, bu slm denilen
finans kurumlarndaki eyh unvanyla verdikleri fetvalar sorgulamt.
Bunlar, hemen hepsi birden fazla kurumda danman unvanyla grev
alp, nlerine gelen hemen her teklife olur veren hiret korkusu
bulunmayan kimselerdir. Aldklar haram maalarla slm duyarllklarn
tamamen kaybetmilerdir. Trkiyede de baz mehur (ve bazlar da
mehur olmayan) kiiler ayn konumdadr. Faizsiz denilen ama gizli faiz
veya rtl faiz alan ve veren bu kurumlar, -drt yl nce, Hayreddin
Karamann fetvasyla, portfylerine bol miktarda T.C. Hazinesinin kard
GESleri doldurmulard. Bu gelire endeksli senetler, Krfez lkelerinde
sata sunulmu fakat, haram grlerek kimse tarafndan alnmamt.
Hazine bunlar orada satamaynca, buradaki finans kurumlar Hayreddin
Karamann olur, olur, bir sakncas yok demesiyle bunlar kasalarna
koydular. Servet Bayndrn bunlarn gelirinin haram olduunu kantlaryla
aklamasndan epey sonra (en az alt ay sonra), Hayreddin Karaman da
eski fetvasndan, bunlarn helal olduu ile alakal fetvasndan dndn
aklad. Ondan sonra da bu finans kurumlar bu GESleri portfylerinden
karacaklarn akladlar. Servet Bayndr ve dier tepki gsteren kiiler,
GESlerin haram olduunu defalarca eitli yerlerde sylemeselerdi,
Hayreddin Karamann daha evvel vermi olduu helal fetvasndan
dnecei de yoktu; zaten verdii o fetvay oktan unutmutu bile. Bu
sadece GESlerle ilgili dikkatimizi eken bir konudur. Ya dikkatimizi
ekmeyen ve her gn yzlerce farkl ilemin yapld bu kurumlardaki
faaliyetlere iyidir, iyidir, helaldr deyip geitiren ve dolgun maalarn
ceplerine indiren dn danmalarn/uzmanlarn verdikleri olurlarla yaplan
ilemlere ne demelidir?)
YOL YAPIN, SU GETRN. yetteki (Mide:2) [yilik yapmada
yardmlan] demek, biri birinizin ihtiyalarn karlamaya aln,
yetmlere ve dullara yardm edin, yollarnz yapp bylece daha rahat
yaama konusunda, Allaha kullukta, hayr ilerinde, su olmayan yerde su

yollar yapma konusunda, top-tfek gibi nemli silahlar bulundurup

dmannza kar galip gelmek iin de biri birinizle yardmlan.. (III/1141)
TCRETN GELMES NDR, AIR CEZALAR. (Mide sresi 33.
yetteki, yol kesenlere uygulanacak ar lm cezalarnn sebebi) u halde
bu yet, memleketin syiini, beldenin dzenini ve halkn rahatn temin
etmi, i ve d dzeni koruma, (deiik ehirlerdeki) halkn (gidip-gelerek)
biri biriyle kaynamasn salam, tccarlarn (i adamlarnn) seyahatleri
ve ulamn ve ticretin genilemesini ve servetin artmasn
ve ihtiyalarn kolaylkla karlanmasn gz nne alm,
bunlarn hepsinin ise dhil intizm (yurt iinde dzenlik/gvenlik)
olduuna iret etmitir. (III/1211)
BR YILLIK KAZANLARINI DRT AYDA KAZANMAK ZORUNDALAR.
Arap yarmadasnda ehirler aras yollarda gvenlik olmadndan herkes
haram aylarn gelmesini beklerdi. Haram aylar gelince Araplar kavgay ve
sava terk ederler ve herkes malndan ve canndan emn (gvende) olur,
ticret iin seyr-u sefer yollar alr ve biri birlerinden korku ve
endie gider ve bir senelik maietlerini kazanrlar. Eer haram
aylar olmasa, kazanlarn salamada byk zorluklar ekerlerdi. u halde
haram aylar, dnyada emniyet ve kazanlarn salamaya sebep olduu
gibi, byk gnahlar nisbeten terk ettiklerinden hirette byk sevba
ulamaya da sebep olduundan, haram aylar insanlarn ibadet iin
kyamna (diriliine) sebep klnmtr. (IV/1329, Mide, 97. yet)
K PARASI PSTR. Hz. Cbirden nakledildiine gre, Hzin Tefsrinde
yle geer: Bir kimse, Hz. Peygamber e gelerek Ey Allahn Elisi!
Benim ticretim arap satmaktr, malm (servetim) ondandr. Bu maln
bana bir yarar olur mu? deyince, Hz. Peygamber: Allah temizdir, (ve
ancak) temiz ho eyleri kabul eder (bu paradan yaplacak hayr kabul
etmez) buyurmutur. (IV/1333, Mide sresi, 100. yetin tefsri)
MALLA AYAKTA DURUR, NSAN HAYATI. Bu yette (Mide: 38), kadn
hrszn da ayrca anlmas, hrszln nemindendir. nk mallar (servet),
insanln nfsu kadar nemli olup, korunmas lazmdr. Zira, insan hayat
malla ayakta durur (hayt- beer malla kimdir). O nedenle,
her insan iin, hayatn devam ettirecek kadar mal
kazanmaya almak ve elinde bulunan maln korumak
vciptir. (III/1217)
BOLLUK OLUR, LH KTBA UYULURSA. [Eer Ehl-i Kitbdan
(Yahdler) Tevrtn ve (Hristiyanlar) ncilin ve Rablerinden kendilerine
indirilen Ktb- Semviyenin (lh Kitblarn) hkmlerine uyarak
bunlar uygulam olsalard, balarnn zerinden ve ayaklarnn altndan
yerlerdi.] Yani rzklar bol olup, semdan bereket yaar ve yerden trl
trl nimetler biter ve her taraftan rzklar gelir, asla muzyaka (darlk)
grmezlerdi..Yani eer btn lh Kitablarn hkmlerine uyarak Kurna
ve hir zaman nebsine (Hz. Muhammede) mn etmi olsalard, semdan
ve yerden ilh rzklar feyezn eder (coar, taar), aalarn meyvas ve
ekinlerin rn artar ve st taraftan meyvalar

elleriyle toplarlar ve alt taraftan ekinleri bierler ve dnyann her trl

nimetleri iinde yzyor olurlard. Fakat mn etmediklerinden darlkla
kar karya gelmilerdir. te, yet (Mide: 66) lh Kitblarn hkmlerini
tamamyla icr edip, erata laykyla yapan toplumun, hiret sadetine
nil olacaklar gibi, dnya sadetine de kavuacaklarna, Allahn emrine
uygun hareket edenlerin, rzklarnn genileyeceine iaret eder.
(III/1271)
MIKNATIS GB EKER ALLAHIN MERHAMETN > Y KULLUK.
(GENERAL ECONOMIC PHILOSOPHY OF ISLAM)
[Allah Tel bir
kavme verdii nimet(ler)i deitirmez (azaltmaz, gidermez); o toplum
davranlarn (ktye doru) deitirmedike.(Rd sresi, 11. yet)] Yani
Allah Tel bir topluma verdii fiyet, refh, sadet, ferh, sevin ve
beden sal gibi nimetleri deitirmez, o toplum kendi davranlar iinde
olan gzel ahlk ve gzel hareketlerini deitirmedike. te o toplum, iyi
kulluk ile devam eden hayatlarn gnahl bir yaama doru deitirirlerse,
Allah Tel da vermekte olduu nimeti darla, fiyetini musbete evirir.
Allah Tel bir topluma fitne, bel, musbet, dman tasallutu ve veb gibi
azap vermek istediinde, Allahn gnderecei o azab engelleyecek hibir
kimse yoktur. Bu yet, her kavim ve millet hatta her kii iin bir genel
kanundur. nk, yete gre, insanlar drst bir hayat srdkleri srece,
sahip olduklar nimetlerinin devam edeceine iaret ettiinden, her kiinin
nimetinin devam etmesi iin ahlkl hlini korumas gerektiine iaret
eder. u halde inansn durumu, ilh merhameti ekmekte mknats gibidir.
nk durumunu, yani kulluunu kabahate (gnahlarla dolu bir yaama)
evirince, nimetinin de msbete evrileceini bilmesini, Allah kullarna bu
ekilde bildirmitir. Kullarn (bu genel sosyolojik knna kulak vermeyip
de) kt davranlar ve kt ahlklar sebebiyle, kendilerine bir bel ve
msbet gelirse, bu bely da onlardan def edecek hibir g yoktur.
HER BOLLUK, Y KULLUUN SONUCU MU? Allah Tel kfirlere
uyanmalar iin ve dnsnler de ibret alsnlar diye, fakirlik, dertler ve
elemler verdi. Fakat hi uyanmadlar, bu (yoksulluk) uyarsndan
faydalanamadlar. Bunun zerine Allah bu kiilere (toplumlara), bolluk,
ucuzluk ve fiyet nasb etti. Kapal olan her kaplar kendilerine at, bol bol
nimetler verdi. Refaha ve mutlulua kavutular, hatta verilen nimetlerle
ferahlandlar (bbrlendiler, kibirlendiler) ve bu nimetleri kendi istihkaklar
(hak edileri) zannederek gurur ve neeye daldlar. Nimeti veren (Allahn)
azametine kulluk etmeyi unuttular. Asla tevbekr olmadlar, istifr edip
de gnahlarnn affn dileme yoluna gitmediler. Halbuki nemli olan uyank
olmakt. nk Allah Tel insanlar musbetle imtihan ettii gibi, bolluk ve
rahatla da imtihan eder ve birok insan da nimetin bolluunun, (Allaha)
isyana sevk ettii grlmtr. Halbuki yapmalar gereken, madem ki
madd ynden skntdan rahatla erdiler veya hastalktan shhate
kavutular; davranlarnda da gnahtan ibadete doru bir deiiklik
grlmeliydi. Asla byle bir deiiklik grlmeyince, Biz (Azmn) onlar
azabmzla anszn yakaladk. (IV/1418, Enm sresi, 44. yetin tefsri)
[Allah Tel diledii kimsenin rzkn bol, dilediinin rzkn dar verir.
Kfirler dnya hayatna aldanarak bbrlendiler (mardlar). Halbuki

dnya hayat ve nimetleri, hiretin yannda azck bir yarardr. (Rad sresi,
26. yet)] Yani, dnyada Allah Tel istedii kulunun rzkn gayet bol verir,
dier bir kulunun rzkn gayet az verir. te kfir olmann, rzkn bol veya
dar olmasnda bir etkisi yoktur. Zira, Allah kendi mlknde bamsz olarak
istedii gibi tasarruf edebilir (Her ey zaten onundur, istediine istedii
kadar verebilir.), hi kimsenin itirza yetkisi yoktur. Dier taraftan kfirler
dnya hayatnda rzklarnn geni (gelirlerinin ok) olmas dolaysyla
gururlandlar ve bbrlendiler ve Biz bu nimetlere hak kazanm
olmasaydk, rzkmz bol olmazd dediler de, hireti dnyaya kyas ederek,
dnyada bol rzka sahip olduklar gibi, hirette de bol rzka sahip
olacaklarn zannettiler. Halbuki bu kyaslar yanltr. Dnya hayatndaki
servet ne kadar ok da olsa, bbrlenmeye demez. nk dim olmad
gibi, her zaman iin yok oluvermesi de mmkndr. (VII/2639)
Muhakkak o s, Allahu Azmna mn etmedi ve fukaralara yemek
yedirmeye de tevk etmezdi (Yoksulu doyurmaya (kendi yanamad gibi
bakalarn da) tevik etmezdi) . (Hkka sresi, 33-34. yetler) Bu iki
yetle, yoksulun gzetilmemesi ve onun hline hi aldr edilmemesi,
Allaha mn etmemenin hemen arkasndan en byk gnah olarak
belirtilmektedir. Gerekten slm hkmler iinde yer alan ykmllkler
iyi incelendiinde, bunlarn iki noktada merkezletii grr: 1) Allahn
emrini byk tanmak, 2) Allahn yaratklarna efkat gstermek. (zek
ve di., 566) ..Cenb- Hak buyurur ki, o kimsenin hirette azap
olunmasna sebep, inancnn bozuk olduu gibi, davranlarnn da bozuk
olmasdr. nk o kimse fukaraya yemek yedirmez, yedirmedii gibi,
bakalarna da bu konuda tevik etmezdi. Fahr-i Rz ve Ebussuudun
verdikleri bilgiye gre, kfirlerin (inanla olduu gibi) dier ilh emirlerle
de ykml olduklarna bu yette iret vardr. Fakirlere yemek
yedirmemek, pek byk bir su olduuna iret iin, yemek yedirmeye
tevik etmemek, kfr (inkr) zerine atf olunmutur. Bu yette (ayrca),
inancn en kts inkr olduu gibi, gnahlarn en kts de
cimrilik olduu aklanmtr. Yoksullara yemek yedirmek ve dier
ekilerde yardm etmenin me-i slmiyeden (slmn doas gerei)
olduuna bir ok dni emir iret eder. Bu yet de bunlardan biridir. te bu
yzden slmn bykleri bu ie pek ok nem vermiler, pek ok
medreseler, mektepler, imretler gibi hayr kurumlar meydana getirmiler
ve bunlara pek byk vakflar yaparak gelirlerini de salamlardr.
Mslman fertler arasnda misfirperverlik ve dier sebepleri vesle bilip
fakirlere yardm etmek, vlm olan en eski slm detlerdendir. Hatta
byk sahblerden Ebud-Derd Hazretlerinin, ilesini orbay ok piirip
fazlasn fukaraya datmaya tevik ettii ve cehennem zincirinin yarsn
boynumuzdan mn ederek kardk ve dier yarsn da yemek yedirerek
karmayalm m? buyurduu nakledilir. nk bu yetlerde zincirle
balanm bir halde cehennemde azap edilmenin sebebinin iki olduu
aklanmtr ki, birisi mn etmemesi, dieri de yemek yedirmeye tevik
etmemesidir. u halde azaptan kurtulmaya sadece mn sebep olamaz.
Dier gerekli ileri/davranlar da yapmak lazmdr. Ve fakat maalesef,
bizim gen dnrlerimiz ve Baty taklde yeltenenlerimiz, cmertlii
ktleyerek, Batllarn cimrilik yaparak ilerlediklerini syleyip, slm
gzellikleri ktlemek isterler. Bunlar slmn gzelliklerini bilmeyen ve

takdrden ciz olan, hatta slmiyete dmanlkla vnen

cizlerdir.(XV/6118-6119)
(ECON CHARITY: INFLUENTIAL SENTENCES FROM QURAN)
(Dnyada yoksullar dnmediinden) Bu sebeple, bugn burada
(hirette) onun herhangi bir candan dostu yoktur. Ancak gnahkrlarn
yedii kanl irinden baka yiyecei de yoktur. (Hkka sresi, yet: 35-3637) Cehennemliklerin yanmalarndan meydana gelen irinden baka
yemek bulamamalar, dnyada fukaraya yemek yedirmeye rabet
etmemelerinin sonucudur. Mn yle olur: her kimse ki, dnyada
fukaraya yemek yedirmeye rabet etmez, onun iin hirette irinden baka
yemek bulunmaz. demektir. Cehennemliklerin yanmasndan hsl olan
irinlere yemek denilmesi, kfirleri alaya almak iindir. Kfir, dnyada
evlatlarna ve yannda alanlarna, akraba ve yaknlarna gvenerek, kibir
ve gururuna kaplp mn etmediinden, Allah Tel ahrette, (kfirin
dnyada) gvendii kimselerin hibirinden ona yardmc vermez ve
dnyadaki gurruna karlk olarak, imdi hirette hakr ve zell klar,
yardmcsz brakr.(XV/6120)
KESELERNE ALTIN KOYANLARI, AIRIR CEHENNEM. Bilinmeli ki o
cehennem alevlenen (ve yakalayveren) bir atetir. Derileri kavurup soyar.
Yz evirip geri dnen, (servet) toplayp yan kimseyi
(kendine) arr. (Meric sresi, 15-16-17-18. yetler) [ Ey s!
Senin zannettiin gibi deil. Zir, cehennem alevlenici atee sahip olup,
organlarn ve balarn derilerini yzp karcdr (iddetli atete yannca,
derileri atar, soyulur kendiliinden). Cehennem, mna arkasn dnen,
haktan yzeviren, haramdan mal toplayp kese iine koyan
kimseleri kendi tarafna arr.] Yani cehennem atei dim
alevlenici ve ellerin, ayaklarn, ban ve yzn etlerini ve derilerini skp
alcdr. Cehennem, mna arkasn dnp, Peygamberin arsna
uymayp yz evirenleri ve ibadetleri terk edip, mer olmayan yollarla
mal toplayp saklayan ve mala olan hrs ve arzusundan tr Allahn hakk
olan zekatn vermeyen kimseleri, kendisine arr, iine eker..Bu yette
mndan ve Allaha itaatten yz evirenlerin Cehennemin arsna uymak
zorunda kalacaklar bildirildii gibi, mal toplayp bunlar korumaktan baka
dertleri olmayanlarn da Cehennemin bu arsna uyacaklar belirtilmitir.
Geri hellinden mal toplamak mer ise de, o maln gerektirdii ileri
yapmamak ve gereken yerlere hayrn yapmamak da, Cehennemin
arsna sebep olabilir. Ama, erata uygun olarak mal kazanmak ve
israftan saknarak erata gre harcanmas gereken miktar vererek Allah
yolunda hayr yapan, fakirin hakkn hak sahibine ulatran kimse,
Cehennemin arsyla karlamayaca gibi, o mal (servet) Cehennemin
ateine perde olarak, sahibinin kurtuluuna sebep olacaktr.(XV/6135)
HIRS NSANIN DOASINDA VARDIR (GREED IS FROM THE NATURE
OF MAN). [Gerekten insan hrs ok ve sabr az olarak yaratld. Hatta
insana bir zarar dokunduunda, sabr az olduundan hemen feryat eder,
barr, arr; hayr dokunduunda (mal, servet geldiinde) ise, (mala
kar) byk bir hrs ile pinti kesilerek kimseye vermez, vermek de
istemez. Ancak unlar yle deildir: namaz klanlar ki, onlar namazlarnda

devamldr (ihmal gstermezler), mallarnda, isteyene ve (isteyemedii

iin) mahrum kalma belli bir hak tanyanlar, ceza (ve hesap) gnnn
doruluuna inananlar, Rablerinin azabndan korkanlar ki Rabbin azabna
kar emn olunamaz.(Meric sresi, 19-28. yetler)] Yani, nimeti inkr
etmek ve sahip olduu/kendisine evvelce verilmi imknlar unutmak,
bilinen zellii olan insan iddetli hrs sahibi ve gayet az sabredici olarak
yaratld ki, o insana fakirlik ve hastalk gibi bir zarar isabet ettiinde,
bana gelen bu hali herkese ln iin ikayet eder, barr, arr,
sabredemez. O insana evlt, servet gibi bir iyi nimet verildiinde ise,
cimrilik yapar, kimseye bir ey vermez. Hatta servetinden bir zerresinin
bile bakasna gitmesine raz olmaz...nsan iin gereken, dnya ilerine
hiret ilerini de kartrmak ve hiret ilerini tercih etmek, stn
tutmaktr. te srf dnyay hedefleyerek hireti unutanlar, her zaman
knanrlar. Ancak bunun istisns olanlar, bu emberi krabilenler, namaz
klanlardr. Onlar Allaha tam bir ynelile ynelirler ve devam zere
namazlarn ed ederler. Fahr-i Rznin verdii bilgiye gre, burada
devamla kast, vakitlerden hibir vakitte namaz terk etmemek (Hz.
Peygamberin hergn kld be vakti, ilerin ve modernistlerin yapt
gibi vakte indirmemek .Y.) ve namazn vakti geldiinde,
namazdan baka bir eyle megul olmamaktr. Namazn vakti
gelince her eyi terk ederek, kalbiyle de Allaha ynelip namazn klmay
her ey zerine tercih edenler, hrs ve arzu gibi kt sfatlarn da
dizginleyebilirler. nk namaz klan kiide, dnyaya sevgisi ok olsayd,
dnya ilerini terk edip de, hiret ilerinden olan namaza srat etmezdi.
(Geri namaz, dnya hayatnda da insana madden ve manen ok yarar
olan bir ibadettir. .Y.) Kt sfatlardan istisna olunanlarn birinci zelliinin
namaz klmak, ikinci zelliinin ise zekt vermek olduu yle bildirilir: Ve
de kt sfatlardan istisn olan u kimselerdir ki, onlarn mallarnda isteyen
ve istemeyen fakirler iin belirli bir miktarda hisse vardr. Bunlarn
servetlerinde ihtiyacn aklayarak isteyenlerin de, fakirliini gizleyerek
iffetinden tr istemeye tenezzl etmeyen ve bu sebeple zenginlerin
yardmlarndan yoksun kalan kimselerin de belirli haklar vardr. (Meric:
25) Fahr-i Rz ve Hzinin verdikleri bilgiye gre bu yette belirli hak
(hakkun malm) ile kast, zenginler zerine farz olan zekttr. nk,
zektn dndaki sadakalar belirli (belirlenmi) hak deil, kiinin
gnlnden kopmaya baldr. te, Allahn farz kld zekt vererek
muhta olanlar sevindirenler, hrs ve arzular peinde koarak helk
olanlardan istisna tutulmulardr.
mam- Mchid ve Neha gibi baz bilginler, bu yetteki belirli
(belirlenmi) hak ile kastn istee bal sadakalar olduunu
sylemilerdir. nk verilmesi zaten gereken zekt vermek, borcunu
demek olduundan buna vg gerekmez. Cenb- Hakkn bu yette
vd kimseler, bu kiilerin (farz olan zekta ek olarak) nafile sadaka
daveren kiiler olduuna iret eder. Geri yetin her iki mnya da
ihtimali olduundan, hem farz ve hem de nfile olarak mallarndan bir
miktarn Allah Telnn rzas iin fukaraya verenler, bu istisnnn
kapsamndakiler olup, Cehennemin armayaca kimselerdir. Ve bu
kiiler, hiret gnn de dorularlar (Meric: 26) yetteki dorulama
(tasdk)dan kast, iyi/gzel davranlarla (amel-i slih) takviye edilmi bir

dorulamadr. nk, hiret gnne inanan kimse, kendini ibadete

vermekten ve servetini yoksullara vermekten ekinmez. te, bu kii dnya
sevgisi, hrs, iddetli arzu ve cimrilik gibi kt sfatlardan kendisini
uzaklatrmay bir dni grev bildiinden, Allah Tel hirete mn edenleri,
kt sfatlarn sahiplerinden istisna tutmutur. (XV/6136-6140)
EKONOMK REFAH VAAT ETMEZ, PEYGAMBER. Fahr-i Rznin
aklamasna gre, yet (Enm: 50), ynden kfirlere cevaptr. Kfirler,
Hz. Peygambere Biz seni peygamber olarak tanmyoruz. Eer sen
gerekten peygambersen, mdem iste Rabbinden de bizim rzkmz
oaltsn. demelerine cevap olarak, Allah Tel peygamberine, sen
kfirlerin u isteklerine cevap olarak: Ben size Allahn hazineleri benim
yanmdadr, harcamaya da ben yetkiliyim demedim ki, benden rzknzn
bollatrlmasn istiyorsunuz
demesi iin emir buyurdu. kinci istekleri, ileride olacak yarar ve zarar
haber vermesini istemeleridir ki, Hz. Peygamber onlarn bu isteklerine de
gayb bilmediini aklayarak cevap vermitir. nc talepleri ise,
kfirler: Peygamberlik iddiasnda bulunan kii, yemek
yer, arda gezer, insanlarla byle bir arada bulunur mu? demilerdi. Bu
itirazlarna da Hz. Peygamber: ben size meleim demedim buyurarak
cevap vermitir. (IV/1425)
MANASTIRA KAPANMAK YOKTUR, SLMDA : SLM KTSAT
FELSEFESNN GENEL EREVES.
(NO MONASTIC LIFE IN
ISLAM: GENERAL FRAMEWORK OF ISLAMIC ECONOMIC PHILOSOPHY)
Allahn insan yaratmasndan esas maksat, yaratln koruyarak ibadete
devam ve kulluk vazfesini yerine getirmektir. O nedenle, tamamen perhiz
yapp, dnyadan el-etek ekerek, dnyann deiik lezzetlerinden kendini
mahrum etmek ise, yaratl normal halinden karmak ve esas gayeyi
karmaktr ki, bu doru olmayp, bunun anlam ayn zamanda, Allahn
(insanlara) hell kldn haram klmak anlamna gelir ki, Allah bunu
yasaklamtr. Bu nedenle iddetli ruhbniyet (manastra kapanarak
srdrlen bir yaam), kalbe ve beyne zayflk verdiinden dnce
yeteneinin ve akln almasnn bozulmasna sebep olarak, hatta insan
sadetinin en by olan Allah(n nimetlerini) (laykyla)
bilmeye/tanmaya bile engel olur ki, bu durum, yaratlmzn maksadna
aykrdr. Ve yine ruhbniyet (manastra kapanma), dnyann harap
olmasna sebep olacandan ve insanlar almaktan geri braktndan,
slm eratnda ruhbanlk yoktur. nk slm erat, kulluk vazfesini
yapmakla beraber, almak zerine kurulduundan, ruhbanl tamamen
reddetmitir. Zira, ibadeti yerine getirmekle beraber, dnya ileri iin de
almak, (ayn zamanda) hem dnya hem de hiret sadetine almak
kabul edildiinden, insann en byk sadetidir.. Mehmed Vehbi
Efendinin bu notlar, slm ktisat Felsefesinin genel erevesini izen
gzel bir aklamadr. Vehbi Efendi bu konuyla ilgili olarak, genelde btn
kitaplarda yer alan olay da anlatr: Fahr-i Rz, Kd (Beyzv) ve Hzinin
aklamalarna gre bu yetin indirilmesinin sebebi: Hz. Peygamberin
arkadalarndan biroklarnn (Buhrde bunlarn sadece sahb
olduklar nakledilir) dnyadan tamamen yz evirmek niyetinde
bulunmalardr. Hz. Peygamber, bir gn sahblerine kyametin iddetinden

bahsedince, sahblerden birok kimseler Osman b. Maznun evinde

toplanarak, srekli oru tutmak ve dek zerinde (hi) yatmamak ve
hanmlara yakn olmamak ve dier dnya huzztndan(zevklerinden)
kendilerini engellemek zere ittifak (sz birlii) ettiler. Bu konudaki kesin
kararlarn Hz. Peygamber duyunca, Allahn Elisi: Ben onlara byle
emretmedim. Zira, nefsin (vcdun) insan zerinde hakk vardr. O
nedenle, (Ramazan dnda da) oru tutun (ama, baz gnlerde de
tutmayarak) yiyin, iin; (gece kalkarak ibdet yapn ama, baz saatlerde
de) yatn, uyuyun, kalkn, namaz kln. Ben de yerim, yatarm, uyurum,
kalkarm, namaz klarm, kadnlara yakn olurum. Benim snnetimden
(yolumdan, yaam eklimden) yz evirenler, benden deildir buyurunca,
bu yetin indii nakledilir. (IV/1310, Mide: 87)
Mehmed Vehbi Efendi ayn konuda Fahr-i Rz ve Nisbrdeki bir bilgiyi
de naklediyor ki, bu bilgide Osman b. Mazn ile Hz. Peygamber arasnda
geen bir konuma naklediliyor. Vehbi Efendi hads-i erf dese de,
herhalde pek salam bir rivyet olarak durmuyor. Bu bilgiye hads olarak
deil de, ilk dnemlerin slam-dnya-madde ilikisine bakn yanstan bir
not olarak baklmak zere naklediyoruz: Osman b. Mazn bir gn Hz.
Peygambere, Ey Allahn Elisi! Ben yumurtalklarm ektirip, cinsi
mnasebet zevkini terk etmek istiyorum dediinde, Hz. Peygamber:
benim mmetimin tuttuu oru, cinsi mnasebeti terk konusunda
yeterlidir buyurmu. Osman: Bir maaraya ekilip, ruhban olmak
istiyorum demesi zerine de, Hz. Peygamber: benim mmetimin
ruhbniyeti, namaz iin mescitte beklemektir buyurmu. Osman:
seyahat etmek (derviler gibi ehir ehir, ky ky dolamak) istiyorum
deyince, Hz. Peygamber: benim mmetimin seyahati, cihda (savaa)
gitmek ve hac ve umre yapmaktr demi. Osman: elimde bulunan btn
malm datmak istiyorum deyince, Hz. Peygamber: kendine ve ilene
harcadktan sonra fazla olursa fukaraya ver buyurmu. Osman: Kadnlara
yakn olmamak istiyorum deyince, Hz. Peygamber: Bir Mslman
hanmna veya criyesine yakn olur, ondan da bir ocuk olursa, o ocuk
dnyada ferah ve sevin, hirette de o kiiye arkada ve efati olur
demi. Osman: et yememek istiyorum deyince, Hz. Peygamber: Cebril
araclyla Cenb- Hak bana (btn hell) ho ve temiz eyleri yememi
emretti dedii nakledilmitir. (IV/1614, rf sresi, 32. yetin tefsri)
KURNDA ZHD (DNYEV ARZULARI TERK LE BADETE
YNELME). Ahter Kebr, zhd: dnyadan yz evirmek olarak tercme
etmitir. Tarft- Seyyidde ise yle denilmitir: Lgatte bir eye meyli
(ynelmeyi) terk etmektir. Ehl-i hakkat stlhnda ise: dnyaya buz
etmek ve ondan yz evirmektir. Dnya rahatn terk etmektir, hiret
rahat iin de denilmitir Mehmet Doann Byk Trke Szlkte ise
yle denilir:
Dnyaya, maddeye ve menfaate (yarara) deer vermeme, rabet
etmeme, kanaatkr olma: nefs ve dnyev arzular terk etme; Allah
korkusuyla gnahtan kanp, kendini ibdete vererek dnyadan el-etek
ekme, zhitlik. Mehmed Vehbi Efendi Enm sresi 85. yetin tefsrini
yle yapar: [(zeb b. Berkiynn olu) Zekeriy ve (Zekeriynn olu)

Yahy ve (Meryemin olu) s ve (Sinann olu) lys; (bu anlan

peygamberlerin) her biri slihler zmresindendir.] nk, bunlarn her biri
dnyadan yz evirmi, zhd ve takv ile megul olmu, insanlk sfatna
layk olan eyleri yapm, layk olmayanlar ise terk ettiklerinden slihlikle
sfatlandrlmlardr.(IV/1471)
DNYA MALINI STEYENLER, KURNDAN HOLANMAZ. ..Bundan
tr sen, zikrimizden (Kurndan) yz eviren ve dnya hayatndan
baka bir ey istemeyenlerden yz evir. te onlarn eriebilecekleri
bilgi /seviyesi) budur(Necm sresi, 29, 30. yetler) Ey Peygamberim!
Senin u kimseden yz evirmen lazmdr ki, o kimse Bizim zikrimiz olan
Kurndan ve Hakk gsteren kantlarmzdan yz evirdi ve olanca aba
ve gayretiyle sadece dnya hayatn elde etmeyi istemektedir. O kii,
hireti, tekrar dirilii, dnyadaki yaamnn hesabn vermeyi inkr ederek,
srf dnya sevgisi ile dolu olarak btn faaliyetini dnya iin sarf eder.
nsanlar iin vaat olunan hiret sadetini hi gz nne almaz. te bu
dnya hayatn isteyenlerin, bilgi ynnden ulatklar seviye, ite ancak bu
dnya maln sevme (serveti sevme) noktasdr. Kiisel zellikleri ve
gayeleri bundan ibaret olan kimselere nashat ve Hakka davet, etki
etmezse bunlardan yz evirmek lazmdr.(XIV/5639)
MAN HOCALARIN HL KT. Kymete yakn mmetinde meydana
gelecek bozulmalardan bahsederken Hz. Peygamber: ..imanlk onlarda
grlen bir zelliktir diyerek, hem zamanmzdaki obeziteye iaret eder,
hem de imanlktan kanmalar konusunda mmetini uyarr. Mehmed
Vehbi Efendi ise hads kitaplarndan kaynan gstermez ama yle bir
olay nakleder: Fahr-i Rz, Hzin ve Beyzvnin aklamalarna gre bu
yet (Enm: 91) Yhdlerden Mlik b. es-Sayf isminde bir haham
hakknda inmitir. Mlik bir gn Hz. Peygamberin yanna geldi. Hz.
Peygamberle sert bir tartmaya da giriti. Allahn Elisi: Ey Mlik! Sana
sorarm. Tevrtta iman ve semiz hahama Allahn buz (nefret,
dmanlk) edecei ile ilgili bir yet var mdr? buyurunca, haham: evet,
vardr dedi. Fakat kendisi iman bir kii olduundan Mlik, Allahn
Elisinin bu szne fkelenerek: Allah, hibir insana bir ey yet)
indirmedi demesi zerine bu yet indirildi: Onlar Allahn kadrini hakkyla
takdr edemediler. nk: Allah hibir insana bir ey indirmedi dediler.
De ki: yle ise Msnn insanlara bir nur ve hidayet kayna olarak
getirdii ve sizin de para para ktlar haline koyup akladnz (fakat
iinize gelmedii iin de) ounu gizlediiniz o Kitb kim indirdi? Sizin de
atalarnzn da bilemediiniz eyler (Kurnda) size retilmitir..
(IV/1478)
HER EYN DENGES HRETE MNA BALIDIR (BELIEF IN
HEREAFTER: REMEDY FOR CORRUPTION). Kahrolsun o koyu yalanclar.
Onlar koyu bir cehlet iinde kalm gfillerdir. Cez gnnn ne zaman
olduunu sorarlar. O gn onlarn atee sokulacaklar gndr. (Zriyt
sresi, 10-14. yetler) yetteki gamra kelimesi byk gaflet
mnsna geldii gibi, bu kelimeden sonra gelen shn kelimesi de
gfil mnsna gelir. yetler unu vurgular: Sapklk ve (gereklerden)
bilgisizlik derelerinde gaflet zere bulunan yalanclar helk olsunlar. O

kfirler hirete mn etmediklerinden, alay ederek, Hz. Peygambere Y

Muhammed! Kyamet ne zaman kopacak? Haydi kopsun da grelim
derler. nsan iin hireti unutmaktan daha byk bir gaflet olamaz. nsan
iin essen, her eyin dengesi, hirete mn etmeye baldr. nk
hirete mn etmeyen bir kimsenin, hi bir eyden korkusu olmadndan,
ne Allah hakkndan ne de kul hakkndan ekinir. Aklna ne gelirse yapar,
eline ne geerse cebine atar.(XIII/5552) (Yolsuzluun btn lkelerde
ekonominin ba bellarndan birisi olduu, herhalde btn iktisatlarca
kabul edilen bir gerektir. Yolsuzluun engellemenin aresi de, insanlarn
kalbine hiret duygusunun salam bir ekilde yerletirilmesiyle mmkn
olacaktr..Y.)
ZARARLI TKETM. (HARMFUL CONSUMPTION) u saylan aalardan
(zm, hurma, zeytin, nar) hangisi meyva verirse, meyvalarndan yiyin.
nk, sizin iin yemede bir saknca yoktur ve meyvalarn aalardan
indirerek devirdiinizde, Allahn Kitbnda belirttii mer hakkn
fakirlere verin ve yediinizde de kalbinize katlk ve zeknza
bulanklk verecek, bilin ve anlama duygunuzu bozacak derecede
yiyerek israf yapmayn (mubah olarak eklettiinizde kalbinize kasvet
ve zekvetinize kesfet, uur ve idrkinize halel verecek derecede israf
etmeyin.) Zira, yeme, ime ve sarfiyatnda israf edip lzumundan fazla sarf
edenleri Allah sevmez. (IV/1547) Avret yerini rtecek kadar elbise
giymek vacip olduu gibi, lmeyecek kadar yemek ve imek de vaciptir.
Eer tamamen yemeyi terk ederek vefat ederse kendisinin katili
olur ve cehenneme gider. Namazda ve dier ibdetlerde ayakta
durmaktan ciz olacak kadar yemeyi ve imeyi terk ederek zayf dmek
haramdr. Tersine, lzumundan fazla veya tok karnna yemek yemek
de israf olduundan yine haramdrBeyzv ve Fahr-i Rzinin
aklamalarna gre, Ali b. Vkdnin yle dedii nakledilir: Allah Tel
tp ilmini bir yetin yarsnda toplad. O yarm yet de: Yiyiniz, iiniz, israf
etmeyiniz yetidir. Nisbr Tefsrinde yazldna gre, bir Hristiyan

tabip, Ali b. Vkdye gelerek sizin Kitabnzda tpla ilgili bir ey yoktur.
Halbuki ilim ikidir ki, biri ilm-i ebdndr (bedenler(le) vcutla ilgili, fizyoloji),
dieri de ilm-i fkh ki, ilm-i edyndr(dn(ler) ilmi) demi. Ali b. Vkd de:
Tp ilminin btn konularn bizim (kutsal) Kitabmz yarm yette toplad
demi (ilm-i tbbn cemi mesilini bizim Kitabmz nsf- yette cemetti).
Bunun zerine Hristiyan tabip: Sizin peygamberinizden, tp konusunda
hibir bilgi nakledilmemitir deyince, li b. Vkd: Bizim Peygamberimiz,
tp ilminin btn konularn birka kelimede toplad demi ve u hadsi
okumutur: Mide hastalk evidir. Az yemek ise, her dermann badr. Her
vcuda deti olan gday ver, detinin aksini verme. (M. Vehbi Efendi
kaynan belirtmiyor, hads diye nakledilen szn). Bunun zerine
Hristiyan tabip: sizin Kitabnz ve Peygamberiniz, tp ilminde Clinosa bir
ey brakmam demitir. nk insana hastalklar ounlukla mideden
gelir. Zira mide, vcudun motoru gibidir. Motor lzumundan fazla alrsa
patlar ve eer lzumundan az alrsa, bu sefer de (dk devirle) i
retemez. u halde uygun hareket etmek ve orta yol zere islim vermek
lazm olduu gibi, yemek ve imekde de orta karar gitmek lazmdr. (M.
Vehbi Efendi, yz yl nce ok kullanlan bir tabiri kullanyor: islim (istim)
buharl makinelerde, makineyi harekete geiren basnl buhar.)(IV/1611,
rf sresi, 31. yetin tefsri)
yette geen mart hurma ve zeytin gibi yerden yukar kalkanlar ve
gayr- mart zm ubuklar (asmalar), kabak ve dier sebze gibi
yerde deli olanlardr..Eb Hanfeye gre, yerden biten rnlerin azndan
ve oundan zekt gerektiine bu yet (Enm:141) iret eder. te bu

sebeple erata gre alnan r (r- er) Hanefilere gre rnn her
ksmndan alnr.
sraf: mal sarfetmekte, erata gre belirlenen snr amak ve (hibir
yarar) olmayan bir yere, mal sarf edip, maln yok olmasna sebep
olmaktr. Gnaha sarf olunan miktar az olsun, ok olsun haramdr. Bir
kimsenin malnn tamamn sadaka olarak datmas da israftr.
Hakkullah ile kast, zekt ve r dnda, rnn devirildii/hasat
edildii gn orada hazr bulunan fakirlere bir miktar vermek ve
toplayamayp aata, tarlada braktklarn da, kulara ve baak arayclara
terk etmektir. (IV/1547)

ARAP, EYTAN, KUMAR. Fahr-i Rznin aklamasna gre iki ien

kimsenin maksad sevdii kiiler ve dostlaryla bir araya gelip, onlarn
muhabbetleriyle zevk bulmak iken, aksine ok defa bu maksat tersine
dnr. nk, arap (alkoll iki), akl giderdii, ehveti (egoyu) ve
fkeyi artrdndan, o pek sevdii dostlar arasnda ekimeye ve hatta
dvmeye ve vurumaya sebep olduundan, eytan da maksadna
erimi olur. Kumarda da durum byledir. nk aldanan kimse, (bir
dahaki sefer de ben) aldatrm midine bal kalarak kaybetmeye
devam eder. Hatta hibir

mal

devam

yoksul

eder;

sonunda

kalmayncaya
der;

kadar

(bu ie)

miskin (paraszlktan

hareket edemez) olur ve (iinden kaybettii kiilere kar) dmanl

artar. te, eytan,

arap

ve kumar vastasyla insanlar arasnda

dmanlk ve fitne atelerini alevlendirir ve fitne ateleri gittike artar ve

sonuta ile ocaklar harp olur, dnyann dzeni bozulur (..binnetice

hanmanlar harap ve nizm- lem muhtel olur.) (IV/1317, Mide, 91.

yetin tefsri)
(2013 ylnn son gnlerinde New York Timesda kan bir haber de,
Mehmed Vehbi Efendinin yz yl nce sylediklerini hatrlatmakta ve
kumar oynayann cebinde ancak bir yuro kalnca durumu fark edebildiini
-bir psikoloun azndan ifde etmektedir:
With too much free
time on his hands after retiring as the manager of a multinational company, he
said he was rapidly hypnotized by the slot machines in a coffee bar in the town
he lives in near Pavia. He ended up losing about $27,000 and his family before
entering a rehabilitation program at the Casa Del Giovane, an addiction center
run by Mr. Feder, the psychologist, in Pavia. You only notice youre losing
when youre down to your last euro, he said. Its one thing to self-destruct,
quite another to destroy your family.
http://www.nytimes.com/2013/12/29/world/europe/fears-of-social-breakdown-asgambling-explodes-in-italy.html?pagewanted=2&_r=0&hp

REFAH, ALLAHI UNUTTURUR, HER DEVRDE. ..Bundan tr, refah

iinde olmalar, Allah unutturdu ve Allahn peygamberlerini yalanlama
cesretini bulmalarna neden oldu. Her zaman grld gibi, nimetin
okluu insanlar azmaya yneltir. Allahn verdii nimeti hazmedebilen
temiz ruh sahibi insanlar gayet az bulunur.(XIV/5591, Zriyt sresi, 53.
yetin tefsri)
DNYA HAYATI KAVRAMI : SLM KTSAT FELSEFESNN EN
ETREFL KONULARINDAN BR. Fahr-i Rznin aklamasna gre,
dnya hayatnn kendisi knanm deildir. Zira, hiret sadeti ancak dnya
hayat ile mmkn olacandan, bu ynyle dnya hayat vlmtr.
(Fakat) Bu (Enm: 32) ve benzeri yetlerde ktlenen dnya hayat,
kfirlerin ve slerin (dnya) hayatdr. nk, kfir, mn
etmediinden, (onun iin) dnya hayatnn her dakikas (kendi) aleyhine
gnah ve vebal olduundan, (bu gibilerin dnya hayat) ktlenmitir.
Ama, mminin mn ve (gzel) davranlar sebebiyle, hayatnn her
dakikas, sadetin ta kendisidir. O nedenle, mminin (dnya) hayat,
vlr. nk hayatnn meyvasn (hirette yemek iin) topluyor. u
halde, dnya hayat insan iin ho bir maya/esas/temeldir ki, (hem)
knanma (hem) yerilmeye kabiliyeti vardr. nsan bu hayat nereye
harcarsa, o ynden sorgulanacaktr. Yahut, dnya hayat ile kast,
dnyann mutlak lezzet ve holuklardr. nk, dnya lezzetlerinin

sreklilii olmadndan aptalca ve bo denilebilecek bir meguliyet ve

(sadece) kuru bir oyuncaa benzediinden lehiv ve laib kelimeleri ile
ifade edilmitir. nk oyun oynayan kimsenin (oyundan) lezzeti, oyun
zamanyla snrl olduu gibi, dnyann (tad ve) lezzeti de sadece dnyaya
zg olup, br ebed lemde sreklilii olmadndan, oyuncaktan
ibarettir. Bir baka ynden de, oyunlarn sonunda bir yarar ve iyi bir sonu
olmad gibi, dnyann sonunda da iyi bir netce olmazsa o kiiler iin de
dnya hayat, dalp gidilmi ama bir anda kesilen bir oyun gibidir. nk
lezzetlerin en stn olan yeme, ime ve cins mnsebette, dier
hayvanlarn insandan bir fark yoktur. te dnyadan lezzet almada,
insann dier hayvanlardan bir fark yoktur. (Bu nedenle yemeye, imeye
ve cinsel isteklere fazla ynelmek bir eit hayvanlamaktr. Veya yeme,
ime, cinsellik dnda bir eyle megul olmamak, tam anlamyla
hayvanlara benzemektir, hatta onlardan daha dk bir seviyeye
inmektir. .Y.). Her hayvan, kendi cinsine/zelliklerine gre dnya
hayatndan faydalanr ve lezzet alr. nsan ise, akl ve dnmesi ve bilin
ve dncesinin gerei olan mn ve gzel davranlarla hayatn devam
ettirerek farkl hale gelir ve makbul olan hayat da bu dorultuda geirilmi
bir hayattr. (IV/1404)
GEM SEBEPLER.
Maiet (geim) sebepleri ikidir: birincisi, Allahn
yaratt nimetlerdir. kincisi, ticret, sanayi ve dier kazan sebepleriyle
oluan nimetlerdir. Bunlarn hepsini kula veren Allah Tel olduundan,
eitli maietleri ve bunlardan faydalanma yollarn yarattn aklam ve
az krettiklerini bildirerek kullarn uyarm ve insafa davet
etmitir.(IV/1584, rf sresi, 10. yetin tefsri)
EYTAN VE EGONUN EKONOMK DAVRANILAR ZERNDEK ETKS.
nsan dnyada nefis (ego), eytan ve ehevn kuvvetler ve gazab
(fkelendiren) kuvvetler gibi bir takm eylerin etkisi altnda esr olur.
(IV/1443, Enm sresi, 61-62. yetlerin tefsrinde)
(Bu glerin insana israfl alveriler yaptrd, hatta bazen yenilmesi
iilmesi haram olan gdalar aldrtt, altrmayp tembellik yaptrmak
istedii, bunun sonucu randman dklne sebep olacaklar
unutulmamaldr. O nedenle, eytann ve nefsin zerimizdeki egemenliini
nlemek iin, sabah namaz mutlaka karanlkta klnmal, be vakit
namaz vakitlerinde klnarak nefsin istekleri ezilmelidir. Oru tutularak ve
tesbh ekilerek, egonun hakimiyetine kar tedbirler yrrle
sokulmaldr. Ekonomik davranlarn insan psikolojisindeki yeri, son
yllarda daha ok olmak zere, Bat iktisadnda inceleme alan olan
konulardan birisidir. Batda behavioral economics ve
neuroeconomics bilim dallar bnyesindeki bu almalar ABDde MIT,
Caltech, Carnegie Mellon, New York University, Duke University, George
Mason niversiteleri ile Avrupada University of Zurich ve Maastricht
niversitelerinde mastr ve doktora seviyelerinde srdrlmektedir. Mesel
reklmn insan psikolojisine, dolaysyla satlara/ekonomiye etkisi,
herhalde geitirilecek basit bir konu deildir. Hele slm ekonomisi
almalar ynnden bu konular ok nemli bir alma sahas olmaldr.
.Y.)

 VE LE, ENGEL DELDR BDETE

(ECON PHILOSOPHY).
Ey mminler! Mallarnz ve ocuklarnz sizi Allah anmaktan alkoymasn.
Kim bunu yaparsa, ite onlar kayba urayanlardr.(Mnfkn sresi, yet
9) nsann asl sermayesi mrdr. Yani, ey mminler!
Mallarnza (servetinize) ve evlatlarnza olan sevginiz ve mal ve evlatlarla
ura, sizi Allahn rzasn elede etmeye ara olan ibdet gibi, dn
dmanlaryla uramak gibi ve buna benzer ileri yapmaktan
alkoymasn. O kimseler ki, mal ve evlat sebebiyle ibdeti ve zellikle
Allah zikri terk ederek, btn iini evlat ve servetine yneltir, ite onlar
dnyada ve hirette zarar grcdrler. nk asl sermaye olan mrn,
sreklilii olmayan dnyann bu deersiz ilerine sarf ederek, dim ve
ebed olan hiret nimetlerini elde etmeye ara olan ibdeti
ihmal ettiinden, onlar iin bu durum zarardan baka bir ey deildir.
Fahr-i Rz, Hzin ve Ebussuudun verdikleri bilgiye gre, insann zerine
farz ve vacip olan ibdetin terkine sebep olan meguliyetlerin
haram olduuna bu yet iret eder. nk farz terk etmek haram
olduundan, buna sebep olan i ve davranlarn da haram olaca
ortadadr. nk sebepler ve aralarn, maksatlar ne ise onlarn hkmnde
olaca, fkh kurallarn gereidir. O halde ibadeti terk etmek haramdr.
Onun terkine ara olan mal ve evltla (bu derece) meguliyet de haramdr
ve bu haram ileyenlerin, ebed zarara urayacaklar doaldr.
Ama, ibdeti terke ve farzlar yerine getirmeye engel
olmayan meguliyet haram olmad gibi aksine vlmtr.
nk evlat ve servet, dnya hayatnn zneti (ss) olup, insann
yaamna ve kyamet gnne kadar dnyann mrna hizmeti
olduklarndan, eratn belirttii gibi, farz ibdetleri terk etmeye sebep
olmamalar artyla, onlarla megul olmak ve servet ve evldn ilerini
yrtmek/grmek de ibdetin ta kendisidir. O nedenle, servetin ve evldn
(ilenin) ilerini yapmak da, hsrna (ziyna, dnya ve hireti kayba)
sebep deildir. Kayba sebep olan, onlarn ileriyle meguliyeti, ibdetler
zerine tercih etmek ve bu sebeple farzlar ihml etmektir. te yandan,
evlt ve servetle meguliyeti ihml etmek de doru olmaz. nk, evlt ve
ilenin geimi iin ile meguliyeti terk eden insan iin, dnyada
yapacak bir i kalmaz ve byle bir kiiye de bo adam denilir..
(XIV/5935-5936)
ZEYTN TCRET. Allah, bu yette (Enm: 99) insanlarn yararna olan
bitki ve aalardan beini and ki, onlar da ekin, hurma, zm, zeytin ve
nardr. Bunlardan hubbt (tahllar) insana gd olup, insan hayat onlarla
ayakta durduundan, Cenb- Hak hubbtn (ekinlerin) an ve erefine
iret iin, onu nce anmtr. Bundan sonra hurma, Araplarn mehur
gds olup, bir ok faydas ve zellikleri kendisinde toplayan ve insan
vcduna gayet yarayl..olduundan, dier meyvelerin nne
geirilmitir. Hurmadan sonra zm, meyvelerin en erefli olduuna iret
iin nc mertebede gelmitir. nk, zm ya ve kurusuyla sene
boyu faydalanlabilen ve kendisinden (pekmez, sirke, peksimet,
yaprandan sarma, koruk suyu, hoaf.. gibi) deiik gdalar da retilebilen
ve bunlarn da her biri insan vcduna faydal, baz hastalklara da if

olan olan bir meyvedir. Bundan sonra zeytinin bereketi ok ve yanda ve

tanesinde insan iin deiik yararlar olduu gibi, insanlarn geimine ve
ticrete de hizmet eder (tarz- maete ve usl- ticrete de hdimdir).
Ama narn hli (durumu) ise daha aciptir. Nar, bir taraftan gddr bir
taraftan da devdr (iltr). (IV/1491)
(Bu doal gdalarn daha fazla kullanlmas, hem obeziteye engel olacak,
hem de bu be gda, hem hazma uygun, hem de pek ok hastala kar
koruyucu maddeler ierdiklerinden, salk harcamalarnn da dmesine
vesle olacaklardr. .Y.)
KESN YASAK YOKSA, O EY HELLDIR. Beyzvnin aklamasna gre
ziynet pamuktan, ketenden, ipekten, ynden ve madenlerden yaplan
giysilerin tamamn kapsad gibi, insann faydaland (gzel) at ve dier
hayvanlar ve hatta bedeninin temizliine let olan tarak ve makas gibi
eylerin hepsini de kapsar. Tayyibt ise, yiyilen, giyilen ve iilen ve dier
eyler, yani insann yarar iin yaratlm olan eylerdir ki, bunlarda da asl
olan mubahlklardr (sakncasz). Ancak bir eyin haramlna iret eden
kesin er kant varsa, o elbette haramdr.
HAKSIZ ZLM VERGLER. Fethul-Beynda anlatldna gre,
Medyenliler, yol zerinde durup, gelip-geen insanlarn mallarndan
rlerini zulmen ve haddi aar bir ekilde alrlard. uayb Aleyhisselm
ite onlar byle zalimce cibyetten (vergi toplamaktan) men edici ekilde
nasihatta bulunuyordu.. (IV/1685, rf sresi, 86. yet)
(slm Tarihinde de bu tr haddi aan vergiler toplayan pek ok hkmdar
grlmtr. Bunlarn toplad bu zalimce vergilere meks denilmektedir
ki, baz limler bu ekilde vergi toplayan idareciler hakknda son derece
ar ifadeler kullanmlar, baz bilginler de, bu mekslerin denmemesi
konusunda fetva vermilerdir. Zalim sultanlar buna ramen bu haksz
vergileri toplamaya devam etmiler, fakat halktan toplanan bu haksz
paralar, bu sultanlara hayr getirmemi, huzur bulamamlar, bu nedenle
slam topraklarnda asrlarca isyanlar isyanlar kovalamtr. Diyanet slm
Ansiklopedisindeki Meks maddesi gzel ve yararl bilgiler iermektedir.
.Y.)
EKONOMK SIKINTI GELD, AMA BRET ALMADILAR. Helk olan her
kent halkna bir peygamber gnderip de, o yerleim birimi o peygambere
mn etmedikleri zaman, Biz onlara fakirlik ve (bulac) hastalk gibi onlara
zarar verecek eylerle onlar snadk ki, yalvararak ve dua ederek Allahn
emrine uysunlar ve balarndaki bu bellar dnerek, o Peygamberlerine
mn etmelerine vesle olsun. Yine de inanmadklar zaman ise, bu defa
balarndaki bely giderdik. Hatta mallar ve nfuslar oald ve
geirdikleri ekonomik sknty deerlendirirken dediler ki: bizim
babalarmz da byle sknt ve bellar, sonra da rahat ve ferah
grmlerdi. Bu durumlar sadece bize zg deildir (dediler, bazen de)
Ekonomik buhran dnemleri her zaman byle olur (dediler, bazen de)
Zamann durumuna gre, bazen zenginlik bazen fakirlik, bazen shhat
bazen hastalk, bazen ktlk bazen ucuzluk olarak, dnem dnem
olmaktadr (dediler, bazende) nsanlar zerinde byle eyler eksik
olmaz diyerek, meydana gelen skntlar, kendi gnahlar ve isyanlar

yznden deil, zamann getirdii (cbt- zamandan) kabul ettiler. Bu

dorultuda Allahn nimetlerine nankrlk edip, gnahlarna tevbe ve
istifr etmediler. Biz de (Allah Tel), onlar bu defa hi tahmin
edemedikleri bir ynden niden azabmzla yakaladk. te uayb
Aleyhisselmn toplumu gibi Mekke halk da, nce ktlk, sonra ucuzluk
grmlerse de, bunlardan uyanmamlardr. (V/1706, rf sresi : 95)
Kfirler dnyada refh ve sadetlerinin devam etmesinden ve azaplarnn
gecikmesinden gurra kaplmasnlar. nk, onlardan evvel geen
mmetlerin de, nimetleri bir sre devam etmi ve azaplar
gecikmiti.(VII/2595, Yusuf sresi, 110. yetin tefsri)
HAYVANLAR K MEZLER.
Hayvanlarn genellikle kendi zararlarna
olan ileri yapmadklarn, en stn sfatla yaratlan insann ise bazen
nefsine (egosuna) hkim olamayp, hayvanlarn bile yapmadklar ekilde
kendi kendine zarar verdiini, Mehmed Vehbi Efendi yle not ediyor:
Beyzvnin aklamasna gre, kfirlerin ayn hayvanlar gibi almalar
srf yemek bulmak iiyle snrl olduuna benzetme yoluyla iaret edilerek,
kfirlerin davranlar knanmtr. Hayvanlar yararlarna olan eyleri elde
etme, zararlarna olan eyleri def etmeye gleri orannda gayret ettikleri
halde, kfirler srekli inkr gibi bir (byk) zarar dorultusunda almaya
devam ve srar ettiklerinden ve bunun sonucunda da, cehenneme girmeye
hak kazandklarndan, (akllarn kullanmama ynnden) hayvanlardan
daha ktdrler. (V/1808, rf sresi, 179. yet)
FYATLAR DECEK M, YKSELECEK M BLMEM? Puta tapan
Mekkelilerin: Ey Muhammed! (Sen bu dn iini konumay braksan da)
Sen bize fiyatlarn ucuz olup, gelecekte pahallanaca zaman haber
versen de, biz mal alsak, stok yapsak. Veya ktlk olaca zaman haber
versen de, ucuzluk olan yerlere gitsek, (bol krl) ticret yapsak, darlk
grmesek demeleri zerine bu yetin (rf: 188) indirildii, nakledilir:
[(Ey) Peygamberim! Sen kfirlere de ki: ben(im) kendim iin kr veya
zarar(vermee) gcm yetmez; ancak Allahn dilemesi dnda. Eer ben
gayb (gelecei) bilmi olsaydm, daha ok hayr yapardm ve (alacam
tedbirlerle) hibir zarar bana dokunmazd. (Ben byle gelecei
bilebilen biri deilim) Ben ancak sleri korkutan(uyaran), iyi kulluk eden
inananlar da mjdeleyen bir mjdeciyim] Hayr yapardm ifadesindeki
hayrla kast, dnya menfaatleri (yararlar), beden sal gibi eylerdir.
Zararla kast da, dnyann fetlerini, ktlk, pahallk, hastalklar..dr.
(V/1820)
(Mehmet Vehbi Efendi bu yeti dier tefsrlerde gremediimiz bir incelikle
ve ok tefsr ediyor. Onun tefsrini biraz daha aarsak: Yani ben kendim
iin bile servetimi nasl artrrm, veya servetimi nasl
bellardan/deerini yitirmekten korurum konularnda bir
bilgiye/yetkiye/gce sahip deilim. Ben bu ileri bilseydim, u sahalara
yatrm yapardm, u alanlardaki servetimi de br alanlara kaydrp,
muhtemel zararlar nlerdim. .Y.)
ZEKTINI VEREN MMNDR, OLGUN MMN. ..Yani olgun
mminlerin sahip olduklar yce sfatlardan birisi de farz klnm olan

namaz vakitlerinde geciktirmeksizin (evktnda tehr etmeksizin) klmalar

ve Bizim kendilerine verdiimiz rzklardan erata gre harcanmas lazm
olan yerlere Allahn emri olarak harcamalardr. Fakirlere nfile (zekat
dnda ayrca) sadaka vermek ve zekatlarn yerlerine datmak, ayrca
yine mallarnn bir ksmndan da mescit, mektep, medrese, kpr ve
eme gibi hayr ilerine de sarf etmekten ekinmeyenlerdir. (V/1846,
Enfl sresi, 3 ve 4. yetlerin tefsri)
nfk (yaplacak hayrlar): vcip (zenginin mutlaka vermesi gereken) olan
zekt ile nfile sadakalar kapsamna alr. Zekt alen (aktan) vermek
lzmdr. Dier sadakalar ise gizli vermek daha fazletlidir. Zekt,
(sonuta) kiinin (demesi gereken bir) borc(u)dur. (Nasl ki, her hangi bir)
Borcu derken (aktan derse, buna) gsteri denilemeyecei gibi,
(borcunu dememekle) itham edilmemek iin, aktan (bakalarnn
yannda, onlar da bir nevi ahit tutarak) borcu demek nasl daha akla
uygunsa, zekt da aktan demek de bir saknca yoktur. (VII/2634, Rad
sresi, 22. yet)
KRAM-CMERTLK. nceki peygamberler de, Hz. Peygamber gibi cmert
ve insanlara ikramdan holanan kiilerdi. Hz. brhimin, Filistinde imdi
Hall denilen yere yerletikten sonra misafir olmadan hibir yemeye
oturmad nakledilir. Haclara ikram da bu ilenin bir gelenei olarak, Hz.
Peygamber e kadar gelmi, Allahn Elisi de bu ho gelenei devam
ettirmitir. Hz. Peygamberin amcas Abbas hazretleri slam ncesi
dnemde haclara hurma erbeti ikram etmek vazifesiyle grevli olup,
Mekkenin fethinden sonra da, Hz. Peygamber amcasn ayn grevde
brakmtr.Yllar sonra Abbasn olu Abdullah b. Abbsa, lden hac iin
gelmi olan bir kii: Amcaoullarnz misafirlere bal ve st verirlerdi. Size
ne oldu ki, hurma erbeti veriyorsunuz. Yoksa muhta msnz yahut cimri
misiniz? dediinde, bni Abbas: Muhta da deiliz, cimri de deiliz. Fakat
Allahn Elisi Veda Haccnda sme ile beraber bizim haneye terif
ettiinde, biz kendisine hurma erbeti ikram ettik. O da beendi. Biz artk
Onun beendiini deitiremeyiz. dedii, Mslimde nakledilmektedir.
(V/1978, Tevbe sresi, 19. yetin tefsri)
TCRETE/E TAPMAYIN, BAINIZA BYK BEL(LAR) GELR. slm
ticrete nem verir ve zekat veren, sadaka veren kiilerden olabilmeyi
tevik eder fakat ticretle/ile meguliyet, tapma/tapnma/hastalk
derecesinde olmamaldr. Ey Peygamber! (ile ve akrabalarnn (ve
mallarnn, mlklerinin ve kurulu ticretlerinin) ayrlna dayanamayarak
Medineye hicret etmekten ekinen kimselere) sen de ki: (Ey Mminler!)
Eer babalarnz, oullarnz, kardeleriniz, hanmlarnz, dier akrabalarnz
(kavminiz, kableniz, aretiniz) ve kazanm olduunuz mallarnz ve
kesda (durgunlua) uramasndan korktuunuz ticretiniz
ve huzur iinde oturduunuz evleriniz, size Allahtan, Peygamberinden ve
Allah yolunda cihaddan daha ok sevimli (geliyor) ise, (artk) hakknzda
Allahn (azap) emri gelinceye kadar bekleyin (ki azap emri geldiinde ne
olacan bilirsiniz) Muhakkak Allah byle (madd/sekler hayata dalm bir
toplulua (artk) Hak yolunu gstermez. (V/1982, Tevbe sresi, 24. yet)

HELLNDEN MAL YIMAK, KENZ DELDR. Osmanl dneminde hem

Konya Hukuk Mahkemesinde hakimlik (1901-1903), hem de Konya Hukuk
Mektebinde hocalk (1903-1908) yapan ve gl bir slm Hukukusu olan
Mehmed Vehbi Efendi, son yllarda yar chil baz kiilerce gndeme
getirilen kenz konusunu, konunun yetkili bir uzman olarak, gayet net ve
sade ve ksa bir ifadeyle yle anlatr: Kenz ile kast, zekt verilmeyen
maldr, isterse depo edilmemi/ylmam/biriktirilmemi olsun. Ama
zekt verilen mala da kenz denilmez, isterse yedi kat
yerin altnda gml olsun. Fahr-i Rz, Nisbr ve Hzinin
aklamalarna gre bu yette (Tevbe:34) Allah Tel insanlar eyle
knamtr. Birincisi: rvet almak, ikincisi zekt vermemek, ncs
Allahn rzs iin maln harcamamaktr. Ama zekt verilen ve erata
gre gerektii yere harcanan mal vlmtr. Zira, Hz. Peygamberin
dneminde Hz. Osman ve Abdurrahman b. Avf gibi servet sahibi olan
kimseleri, Hz. Peygamber sahblerin byklerinden kabul eder ve bu
sahbleri, mallarn Allah rzs iin sarf ettiklerinden dolay verdi. Eer
hellinden mal toplamak ktlenmi olsayd, Allahn Elisi
bu zenginleri byklerden saymaz ve vmezdi. (V/2001)
KMSE KENZ DEMED, MLYONLARCA DRHEM MRASINA,
ABDURRRAHMAN B. AVFIN. ZENGNLK KINANMAZ SLMDA
(THE RICHNESS/WEALTH IS NOT CONDEMNED IN ISLAM).
Abdurrahman b. Avf, Mekke dneminde, slmn ilk gnlerinde mn
etmi, Mekkede on yl boyunca mriklerin terr ve basklarna kar
sabrla direnmi sahblerdendi. Btn mal varln Mekkede brakp, be
kurusuz Medneye hicret ettikten sonra da btn savalara katlm,
kendisinden istenilen madd-manev her trl fedkrl fazlasyla yapm
bir kii olarak, sahblerin nder isimlerinden olmutu. Hayat boyunca,
kendi ekmeini kendisi kazanm, giriimci bir sahbiydi. Hz. Osman
zamannda vefat ettiinde milyonlarca dirhemlik byk bir miras
brakmt. Sevd (Irak) blgesindeki pek ok ehirde evleri de vard. Fakat
sahblerden veya ilk asrdaki byk mtehid imamlardan hibirisinin,
Abdurrahmann brakt bu servete kenz dedii duyulmu deildir.
Bilginlerin tamam, zekt verilen maln hell ve muhterem bir servet
olduunu sylemilerdir. Mehmet Vehbi Efendi tefsrinde,
sahblerin yardmlama anlayn anlatrken yle der: Buhr ve
Mslimde nakledilen bir hadse gre bu yetin (Tevbe:79) ini sebebi
yledir: Bir gn Allahn Elisi sahbilerini sadaka vermeye tevk edince,
Abdurrahman b. Avf drt bin dnar getirir ve drt binini sadaka olarak
getirdim ve drt binini (de) ilemin nafakas iin braktm der. Bunun
zerine Hz. Peygamber, Abdurrrahmana bereket duas yapar. Allahn
Elisinin duas eseri, Abdurrahman hazretlerinin mal oaldka oalr.
Hatta vefatnda iki hanmnn sekizde bir hisselerinin yz altm bin dirhem
olduu nakledilir. Hz. Peygambere o gn, Adiyy olu sm da yz deve
yk hurma getirir. Ukayl Ensr ise bir lek hurma getirir ve der ki: Ey
Allahn Elisi! (nan!) ki lek hurmam var; bir leini ileme braktm,
bir leini ise sadaka olarak getirdim. Bunlar gren mnfklar ise
dedikodu yaparlar ve Abdurrahman ile smn sadakalar riydr (gsteri
iin verilmitir). Ukaylin bir avu hurmasna da Alahn ve Peygamberinin

ihtiyalar yoktur. Ad geen sahblerin bu laflar duyup zlmeleri zerine

ise, bu yet-i kerme iner. (V/2073)
EB ZERLER O ZAMAN BLE (OK) AZDI. Herkes, srekli olarak,
ihtiyacndan fazlasn datmak zorunda denilir ise, bu defa da toplumda,
datlacak yer bulunamayan ok byk miktarlarda mal/para ylm
olacaktr. nk kriz zamanlar, ktlk dnemleri srekli deildir. Genelde
insanlar ihtiyalarna yetecek kadar rzk, ou zaman/tarihin byk bir
ksmnda, fazla zorlanmadan temin etmilerdir. Sonra, insandaki mal/para
sevgisi ftrdir/doutandr. Bu sevgiyi sfrlamak mmkn deildir. Eb Zer
gibi veya Ebu Bekir (R.A.) gibi malnn tamamn yahut Hz. mer gibi
malnn yarsn hayra harcayacak kiiler, bin drt sene evvel de ok azd,
bugn de ok azdr. slm dni de, insann bu psikolojisini bildiinden, byle
yksek oranda bir sadaka verme yerine, sahip olunan maln cinsine gre,
onda bir, yirmide bir, otuzda bir, krkta bir oranlarnda bir miktar
vermenin, yoksul kesimlerin ihtiyalar iin yeterli olacan bildirmitir. Bu
oranlar zekt oranlardr. Ama ayrca, zaten her Mslman birinci
dereceden yaknlarndan biri olaanst bir sknt iine girdiinde, bu
oranlara bakmakszn, ona yardm eder. te yandan, son otuz ylda
zellikle ABD iktisat dnyas kaynakl olarak gelien Anayasal iktisat
kavram da, slmn deimeyen (sbit) zekt oranlar anlaynn, ne
kadar isabetli olduunu gstermektedir. Bir toplumda insanlar, yapacaklar
vergi demelerinin oranlarn ve bunlarn sk sk kacak kanunlarla
deimeyeceini bilirlerse, o lkeye daha ok yatrm yapmakta, byle
lkelerdeki insanlar daha giriimci olmaktadrlar. Daha ok giriimci ve
daha ok yatrm da phesiz, daha ok isize i ve artan gayr- sf mill
hasla da daha fazla miktarda zektn yoksullara aktarlmas anlamna
gelmektedir. Zaten mal/para sevgisi slah edilebilirse ite o zaman nimel
mlus-slihu lir-raculis-slih=(gzel (temiz, hell) mal, gzel (iyi,
merhametli) adam iin, ne gzeldir iaretine uygun olarak, iyi insanlarn
ok olduu bir toplumda, zaten kimsenin zorlamasna gerek kalmadan
(kenz tartmalarna girmeden), yoksullara gelir transferi kolaylkla
yaplabilecektir. Son yirmi ylda tamamen gnll kiilerce, gnll
yardmlarla ayakta duran IHH gibi yardm kurulularnn, dnyann her
yerine nasl gzel yardmlar gtrdklerini hepimiz grmekteyiz. IHH gibi
yardm kurulular, kenz konusunu gndeme getirmeden ve varlkl
insanlara siz kenz yapyorsunuz demeden, byk miktarlarda yardm
toplayp, bu gelirleri, verenlerin gnl rzas ile yoksullara transfer ettikleri
bir sistemi kurmay baarmlardr. ahsen yaadm yerdeki Aevi de,
yirmi yldan fazladr, her gn bin kiiden fazla yoksula yemek datmakta,
Aevine gelip de yemeini alamayacak durumda olanlara, arala evlerine
yemekleri gtrlmektedir. Mslman zengin ve orta snfn katklaryla
ayakta duran bu kurumun sayesinde, 1999 ve 2001 krizlerinde bu ehirde
hi kimse a kalmamtr. Yine her gn le vaktinde bu ehrin drt
yerinde hayr sahipleri tarafndan lokma yaplr ve bu lokmay yiyen bir kii
akama kadar bir ey yemeden, ilerini srdrebilir. Son zamanlarda yine
le vakitlerinde, hayr iin plastik tabakta plv datanlar da grlmeye
balanmtr. Yani insanlara, siz servetinizi biriktirerek kenz yapyorsunuz
demek yerine, hayra tevik edilirlerse, yoksullara gelir transferinde daha
etkili sonu alnabilecei grlmektedir.

ZENGNN KALP KATILIININ GDERLMES : SLMIN (OK) FARKLI

YARDIMLAMA FELSEFES. Hzin Tefsrinde akland gibi,
Mslmanlara zektn farz olmasnn sebebi, zenginlerin Allaha yakn
olmasnn salanmas ve kalplerindeki katl gidermek iin
imtihan olmasdr. nk mal, insanlarn tabiatnda
(yaratlnda, doasnda) (ok) sevgili (bir ey) olduundan, bu
sevgili olan malla (Allahtan bir uzaklama meydana geldiinden) ite bu
uzakl, malnn bir miktarn Allahn rzasna uygun sarf ederek ve Allahn
emrine uyarak fakirlere vermesi sonucu Allaha yaknlk meydana
geleceinde phe olmad gibi, mal sebebiyle kalbinde oluan katln
da yok olacanda phe olmaz. Bir taraftan da zekt vermek suretiyle,
zekt vermeyenlerden ayrlm olarak, bu imtihan da kazanm olur. Yine,
zenginlerin ellerinde bulunan mallar, gerekte Allahn
mallar olup, zenginler de bir nevi Allahn haznedr
(hazne grevlisi) gibi olup, bu mallar yoksullara datan
grevlilerdir. nsann olgunlamas, Allahn emrine uymak
ve kullarna efkat ve merhamet etmekle oluacandan,
zekt vermekte her iki ynden de olgunlua erime
abas vardr. nk zekat vermekle Allahn emrine uyulduu gibi,
yoksullarn ihtiyalarn gidermenin ve onlar fakirlikten ve sefletten
kurtarmann, kiinin ahlkn gzelletirmesine byk bir katkda
bulunacanda phe yoktur.
Zekt vermekle, her zaman iin yok olma tehlikesiyle kar karya olan
malnn bir ksmn, kaybolma ihtimali hi olmayan ilh hazneye koyarak
hirette (karln) alma da vardr. (orijinali: her zaman telefe marz
olan malnn bir ksmn, telef ihtimali olmayan hazne-i ilhiyeye tevd
eylemek..). Ayrca zektlarn verilmesinin, mminler arasnda sevgi ve
dostlua sebep olaca ve aralarndaki buz ve dmanl kaldraca
ortadadr.
HIRSIZLIKLARI NLER, ZEKTLARIN (TAM) VERLMES. Mal kazanan
kimsenin kazanc kendi ihtiyacna yetiyor fakat artmyorsa, o malda
kazanan kimsenin kullanma hakk vardr ve bakalarna kar da, o maln
saldrdan koruma hakk vardr. O maln kimseye vermekle de ykml
deildir. Ama kazanc ihtiyacndan fazla olursa,
servetin sahibinin o kazanta hakk olduu gibi, yoksullarn da ihtiya
hakk vardr. Cenb- Hak bu durumda olan servet sahipleri iin, maln krk
cznden otuz dokuz czn mal sahibine terk ederek, yoksullarn
ihtiyacn gidermek iin, krkta bir cznn (parasnn) fakire
verilmesini emretmitir ki, bu emirde yoksullarn ihtiyacn gidermek
olduu gibi, ihtiya sebebiyle ilenebilecek hrszlk ve
yolsuzluk gibi insanlara yakmayan davranlar da
engelleme hedefi vardr.
ZEKT SANDII YOK, ZAMANIMIZDA Gnmzden (2013), tam yz
yl nce tefsrini yazan M. Vehbi Efendi, konuyu u cmlelerle tamamlyor:
Zengin zekt iin verdii malnn bu nedenle (krkta bir orannda)
azalmasna sabrederken, geriye kalan (otuz dokuz kat) maln elinde

brakt iin de, Allaha kreder. Yoksul da, yoksulluuna sabrederken,

Allahn zengin eliyle kendisine gnderdii zekttan tr de Allaha
kreder. Fahr-i Rz, Nisbr ve Ebussuudun aklamalarna gre,
zektn datlaca kimseler (Tevbe sresi 60. yetindeki) bu sekiz snf
olup, bu sekiz snfn dndaki kimselerin zekt almaya haklar olmadna
iret iin, inhisr (kapsam daraltan) gsteren innem lafz gelmitir.
Ama, bir kimsenin zektnn tamamn, bu sekiz snftan birine vermesi, Eb
Hanfeye gre mmkn olduu gibi, bu sekizden her bir snfa ayr ayr
taksm etmesi lazm gelmez. sterse birine verir ve isterse her birine ayr
ayr databilir yani zekat veren, tercihi kendisi yapar. Bu yetle zekt
verilerek yardm yaplmas gereken borlu ile kast, (gnlk) zarr
nafakalar kendisine yetmeyen borlu; veyahut mer(erata uygun)
bir i yaparken/iten tr borlu olan kiidir. Yoksa gnah ilerken veya
elence lemlerinde batm ve sonuta borlu hale dm kii deildir.
nk, gnah bir iten tr borlu olmu kimse, (Allaha) s olduundan,
ona yardm doru deildir. (Zekt verilebilecek) Misafir ile kast da,
mer bir sebeple geziye km (ve elinde para kalmam) kiidir. Bir
gnah ilemek iin ehrini (kyn) terk etmi kiiye de, zekttan bir
deme yaplamaz..Zektn bu harcama yerlerinden, zamanmzda
mellefe-i kulb (kalpleri slma altrlmak istenilenler) kimse
olmadndan, mellefe-i kulb hissesi dmtr. nk, slmn
hametiyle (yeryzne yaylp, pek ok yerlere egemen olmasyla) bu snf,
zekttan dmtr. Yine (zamanmzda) zekt toplama iin zel bir sandk
olmadndan, hkmet zekt iin memurlar tayin etmediinden, zekt
toplayacak memurlara zekttan bir pay da ayrlmamaktadr. Zira, (bu)
memur(lar) yok ki, zekttan bunlara bir pay ayrlsn. (V/2043-2045)
(amzda bu iki konunun (mellefe-i kulb ve zekt sand kurulmas)
yeniden deerlendirilmesi ile ilgili olarak, Yunus Vehbi Yavuzun slamda
Zekat Messesesi isimli almasna baklmaldr)
UYDURMA SALEBE KISSASI. Mehmed Vehbi Efendi de, Fahreddn Rz,
Kd Beyzv, Hzin ve Nisbrnin naklettii ve Tevbe sresi 75. yetinin,
zektn vermeyen Salebe b. Htb hakknda indirildiinden bahseden
uydurma haberi, bu konuda anlatlan uzun kssay da tekrar ederek
nakleder. (V/2069)
HER EY ALLAHIN MLKDR. Tevbe sresi 111. yetteki Allah
mminlerden canlarn ve mallarn cennet karlnda satn ald..
ifadesindeki satn alma misl kablindendir. nk, gerekte Allah Tel
alm-satm gibi eylerden mnezzehtir. Zira, her ey Allahn mlkdr. Bir
kimsenin kendi mlkn satn almas mmkn deildir. (VI/2130)
SHN : ADAMLARI MI? Tevbe sresi 112. yette vlen ve
mjdelenen mminlerden biri de Sihn olarak geenlerdir. Bu kelimeye
limlerin bir ksm oru tutanlar olarak mn verirken, bir ksm da
cihad edenler veya yeryznde Allahn kudretini,gzel eserlerini ve ibret
alnacak eyleri grmek, bilgi kazanmak veya gnlnce ibadet ve
kulluunu yapabilmek iin seyahat edenler anlamn vermilerdir.
Mehmed Vehbi Efendi ise u manay verir: Ve onlar dmanlaryla sava

iin sefere kanlardr veya ilim tahsili iin seyahat edenlerdir veya
hellinden mal kazanmak iin yeryznde seyahat
edenlerdir.(VI/2132)
MSRF: YAAMINI TAMAMEN DNYA N HARCAYAN: SLAM
KTSAT FELSEFESNE BU AIDAN (DA) BAKI. Bu yette (Yunus: 12),
Allah Tel bel getii iin duay terk edenleri ve nimetin krn
yapmayanlar msrif ismiyle anmtr. nk bel zamannda yalvararak
boyun bken ama bel geince de, skntlar unutuverenlere, bu
davranlaryla Allah zikri braktklar ve dn iinde snr atklarndan
msrif denilmitir. Maln sarf etmesi gerektii yerin dnda bir yere sarf
edene msrif denildii gibi, dn gerekleri yerine getirmeyenlere de
msrif denilebilir. nk msrif: d/baya bir maksat uruna bou
bouna maln sarf eden kimseye denildii gibi, hiret sadetine oranla
gayet deersiz ve d olan dnya lezzetlerine kymetli akln, anlayn ve
dier organlarn seferber eden/altran kimseye de msrif demek daha
layktr. Zira, akln ve dier organlarn ve kabiliyet ve insan zelliklerin sarf
edilecei/altrlaca yer, dnya iin geimini temin ve (ondan sonra da)
hiret sadetini temin iin almak olduu halde, gayet d, dk ve
hakr olan dnyaya sarf ederek, hireti unutmaktan daha byk bir israf
olamaz.(VI/2172)
YAMUR-DOLU-SEL VE DNYA HAYATI. Fahr-i Rznin belirttii gibi, bu
yette (Yunus: 24) dnya hayat bitkilere benzetilmitir. nk yeryzne
yamurlar yap da, byme kabiliyeti olan otlara yamur suyu karnca,
yeryz znetlerini taknr da deta yeni bir gelinin deiik zinetlerle
sslendii gibi, bitkilerin her birinde ortaya kan beyaz, sar, krmz ve
siyah ieklerle btn her taraf zinetlenir; balar ve bahelerde ok farkl
meyveler ortaya kar. te bu gzel grnty, balarn ve tarlalarn
sahipleri grnce, ok iyi bir rn elde edeceklerini mit etmeye balarlar.
Tam o gnlerde, iddetli bir rzgr ve dolu veyahut sel suyu gibi fetlerle,
gecenin veya gndzn ksa bir annda her ey mahvolur. Emekler boa
gitmitir, rn yok olmutur. te o anda hzn iinde olan kimsenin hali
gibi; dnya
mal ve serveti ile gururlanan ve maranlarn sonu da, hzn ve kederden
baka bir ey olmayacaktr. Bu tip kibirli maddeci kimselere lm
geldiinde, (ister istemez) btn mal ve mlkn terk edip bu dnyadan
giderken, dnyadaki btn emeklerinin zyi (kayp) olduunu, dnyaya
olan byk hrsndan dolay (hiret iin hi almadndan/veya ok az
altndan, o anda pimanlk duyacak ama bu znts hi fayda
vermeyecektir.(VI/2191)
ADAMI BOZAR ZENGNLK. Hz. Ms, o kadar uramasna ramen,
Firavun ve ona bal olanlarn zulmlerine devam ettiklerini grp ve artk
Allahn emrine girmelerinden de midini kesince, onlarn verdikleri
zararlardan tr aleyhlerine duay uygun grd. Duasnn kabul
edileceini de kendisine/muhtemelen kalbine bildirilince, Firavun ve ona
uyanlarn azgnlklarnn temel sebebinin dnya mal ve onlarn dnyaya
ynelmeleri ve dnyaya muhabbetleri olduunu ve nimetlere
kretmedikleri konusunu, Allaha yakaraca duann bana ald. Bu kadar

lks iinde olmalarna ramen kretmemelerinden tr sapkla

dtklerini grerek, artk onlarn dzelmeyeceklerini ya kendi itihdyla
bildi veya bu durum kendisine vahiyle bildirildi..[ Ms dedi ki: Ey
Rabbimiz! Gerekten sen Firavun ve toplumuna dnya hayatnda znet ve
nice mallar verdin. Ey Rabbimiz! (Onlara bu nimetleri), insanlar senin
yolundan saptrmalar iin mi (verdin)? Ey Rabbimiz!Onlarn mallarn yok
et, kalplerini de iddetle sk ki, ackl azab grnceye kadar mn
etmesinler] (Yunus:88)..u manalardan hangisi kastedilmi olursa olursa
olsun, (fazla) servet ve maln azgnla sebep olduu anlalr ve genel
olarak refaha erime ve mal okluunun isyan ve azmaya
sebep olduu her zaman ve her yerde grlmektedir.
(Allahn verdii bir) Nimet, esas yerine harcanmazsa, dnyada da hirette
de azabn temel sebebi olur. u halde insan iin gereken ey, nimeti
hellinden istemek olduu gibi, o nimeti tam yerine harcamay ise daha
ok dnmek ve bir de sahip olduu nimetin krn yerine getirmeye
almak lazmdr. (VI/2253)
(Nimetin kr: be vakit namazn snnetleriyle ve ar ar klmak,
gnlk tesbihini ekmek, televizyon, mzik gibi gnahlar terk etmek ve
zerine farz olmusa zekatn verip, haccn yapmakla olur. Hell rzk
konusunda ise, Hz. Peygamberin sk sk yapt dualardan biri yledir:
Allahummerzukn rizkan hallen kesran tayyiben mubreken fh (Ey
Allahm! Beni hell, bol, ho, temiz ve mbarek bir rzkla rzklandr) .Y.)
SURYE, FLSTN UCUZLUK DYRIDIR. [Biz Azm-n sril Oullarn
yerlemeye uygun bir yere yerletirdik ve gzel rzklarla onlar
rzklandrdk.] (Yunus: 93) Fahr-i Rz, Hzin, Nisbr ve Beyzvnin
verdikleri bilgiye gre: (yette geen) mekn- sdk kavram olarak:
nimetinin bol olmas, sinek ve pire gibi insana rahatszlk verecek eylerin
bulunmamas veya bulunursa da az bulunmasyla olur. u halde mekn-
sdk ile kast: Msr olmas ihtimali vardr. Firavunun helkinden sonra, bir
ara sril Oullarnn Msra dndkleri ve Firavunun terkettii balara,
bahelere ve saraylara el koyarak, pek ok nimete kavutuklar nakledilir.
Yahut mekn- sdk ile kast am diyr (Byk Suriye: imdiki Suriye,
Lbnan, Filistin) ve Kudstr. nk bu arz ucuzluk, bolluk ve hayr ve
bereket kentleriyle doludur (Yafa, Sayda, Sur, Hama, Humus, Halep, Hall,
Trablusam, Beyrut, Askalan..) ve bu arznin nimeti gayet bol olduu gibi,
insann gdasna yarayl ve elverilidir.(VI/2260)
(Suriyenin 2011de Esat ynetiminin halkna kar balatt katlima
kadar, dnyann en ucuz lkelerinden biri olduunu hatrlayabiliriz. .Y.)
SEBEPLERE SARILMAK HLSA ENGEL DELDR. Ama al gidermek
iin ekmek aramak ve susuzluu gidermek iin de su aramak gibi olaan
sebeplere sarlmak, ihlsa mn deildir (dnyaya dalmak kabul edilmez,
dnyaya tapmak deildir bu kadar ve insann mnn, dndeki
samimiyetini bozmaz .Y.) nk Allah Tel sebepleri kendisi yaratp ve
bu sebepleri takip etmeyi emrettii iin, sebepleri takip, esasnda ibdetin
ta kendisidir. te insanlar geimlerini salamak konusunda Cenb-
Hakkn belirledii mer (erata uygun) nedenlerden bazlarn
kullanarak, Cenb- Haktan rzk istemek mer ve memdhtur
(vlmtr) ve dier dnya ile ilgili ilerde de durum byledir. hireti

kazanmak iin ise, hireti elde etmeyi salayacak sebeplere yapmak,

onun iin de eratn aklad farzlar, vcipleri, snnetleri, dplar yerine
getirmek, dier nfileler ve hayr ilerine almak da, hiret ilerinde
sebepleri takiptir. (VI/2275, Yunus: 106)
EHRLER ARASI GDP-GELEN ESNAF-TCCARLAR TEHECCD
NAMAZI KILMAYABLRLER.
..Allah bilmektedir ki, iinizden hastalar
olacak, dier bir ksmnz Allahn lutfundan (rzk) aramak zere
yeryznde yol tepecekler, baka bir ksmnz da Allah yolunda
arpacaklardr. O halde Kurndan kolaynza geleni
okuyun..(Mzzemmil sresi, 20. yet) Allah Tel bu yette bu snf
Mslmann teheccd namaz klmayabileceklerini bildirmitir. Allah Tel
bilir ki, elbette sizin iinizde hastalar vardr. Hasta ise vcduna rz olan
zayflk sebebiyle teheccd namazna gc olmadndan, Allah Tel
onlardan teheccd namaznn vcibiyetini kaldrd ve sizden dier bir grup
vardr ki, onlar Allahn ihsanndan rzklarn ister olduklar halde,
yeryznde sefer eder, dolarlar. Sefer ise meakkatli olduundan, Allah
Tel hastalar gibi onlardan da teheccd namaznn vcbunu kaldrd.
nk ticret iin gndzleri ar almayla yorulduklarndan, geceleyin
istirahatleri zarrdir. Eer gece de teheccd namazyla ykml tutulmu
olsalar, bu onlarn tahammllerinin stnde bir ykmllk olacandan,
Cenb- Hak teheccdn vcbunu onlardan kaldrmakla, rzk elde etmek
iin alanlara bir ihsanda bulunmu oldu. Fahr-i Rznin verdii bilgiye
gre, Allah Tel bu yette hellinden rzkn kazanmak iin sefer edip
alanla, dn dmanlaryla arpan gzleri hkmde eit tutmutur.
Zir, hellinden ticretle megul olmann ibdetlerin en fazletlisi olduu,
der dni metinlerde de gemektedir. bn-i Mesd Hazretlerinin sz de
bunu vurgular. yle ki bn-i Mesd Hazretleri bir kimse, slm
ehirlerinden bir ehre bir rzk aramak zahmetine tahamml ederek, gidip
sevabn kastederek o gnn ryiciyle satarsa, Allah katnda o kimse
ehidlerden saylr. buyurmu ve bu szn syledikten sonra, kant
olarak bu yeti okumutur.(XV/6219-6220)
(Ticretle uraanlar, Allah yolunda canlarn ortaya koyanlarla fazlet
ynnden eit olmasalar da, gzlerin eline silah veril(ebil)mesi, ticret
erbbnn yaptklar ticretten elde edilen parayla olduundan, teheccde
kalkmama zr onlara da tannmtr. Parasz sava mmkn
olamayacandan, orduyu techz etme, ticretle uraanlarn verecekleri
zektlarla ve gnll yardmlarla yrtlyordu..Y.)
ASKERYEYE VE HAYIR LERNE YARDIM. ..Kurndan kolaynza
geldii gibi okuyun, farz olan be vakit namaz vaktinde kln, malnzn
zektn verin ve Allaha gnl holuuyla dn verin (Mzzemmil sresi,
yet: 20) Yani, teheccd namaznn farz zerinizden kaldrldysa da,
nfile olarak teheccd namazna kalkarak, Kurndan size okumas kolay
olan miktar okumakla teheccd kln ki, bu namaz bsbtn terk
olunmu olmasn. zerinize farz olan be vakit namaz Rabbinizin rz
olaca ekilde yerine getirin ki, mnla inkr arasn ayran namazda
tembel davranm olmayasnz. Nefsinizi cimrilikten, mallarnz kir ve
pastan kurtarmak, kendinizi vlm olan cmertlie altrmak ve
fukarann hakkn yerine vermek zere zerinize farz olan zekt verin ki,

fukarann hakk kalmasn ve nfile olarak da Allah rzas iin muhta

olanlara dn verin. Bu yette Allah Telya karz- hasen (gzel dn)
olarak verin demek, Allahn rz olduu mescidlere, medreselere,
misfirhnelere, fukaraya ve zayflara, mminlerin ihtiyalar olan dier
hayr yollarna ve bilhassa slm askerlerini techz iin malnzdan bir
miktarn sarfedin demektir. nk karzn mns dn vermek olup,
bu ise Allah hakknda (Allaha dn vermek) dnlemeyeceinden,
Allah rzs iin verilene, Allaha karz (dn verme) ismi verilmitir. Zira,
Allah Telnn rzs iin hayr yollarna sarf edilen mal/para kaybolmayp,
Allah katnda korunduu iin, Allaha karz (dn) denilmitir ki, bir
kimsenin bakasna verdii dn bir eyi nasl alma hakk varsa, Allah da
kuluna bunun karln deyecektir, demektir.(XV/6221)
STFR RIZKI ARTIRIR.
u halde siz velnmetiniz olan
Rabbinizden, ncelikle gemi gnahlarnza af isteyip, sonra da btn
gnahlarnza piman olarak, Allaha byle bir kalple mrcat edin ki,
dnyada bol nimetlere ve raz olacanz manfaatleri elde edip, lnceye
kadar rahat ve refh iinde vakit geirin. nk istifr, gzel nimetlere
kavumaya vesledir. Fahr-i Rz ve Hzinin verdikleri bilgiye gre, baz
bilginler: istifrla kast gnahlara balanma istemek ve tevbe ile kast
da: gnahlar terk ederek Allaha af iin mrcat etmektir dediler. Buna
gre yetin mns: [Siz gemi gnahlarnzn affn Rabbinizden
istirhamdan sonra, u anda ilemekte olduunuz gnahlar terk ile Allaha
dnn ki, Allah Tel size mevtinize (lmnze) kadar bolca rzk versin]
demektir. Yani ktlk ve pahallk gibi bellar istifr
ederek karlayn ki, dnyada darlk grmeyesiniz (Yani kaht-u
gal gibi belyy istifrla karlayn ki, dnyada darlk grmeyesiniz). Bu
yet (Hd sresi, 3. yet), istifrn rzkn bollamasna (vsat-i rzka)
sebep olduuna kanttr. Hz. Peygamberin ed-Duny sicnulmumini=Dny mminin zindandr buyurduu hadsi ise, bu yete
aykr deildir. nk, hirette mmin iin hazrlanan nimetlere oranla
mmin dnyada ne kadar bol nimet sahibi olsa da, yine de dnya mmin
hakknda zindan gibi demektir. O nedenle yetle hads arasnda ztlk
yoktur. nk, yetin anlam : dnyaya oranla size genilik ve rahatlk
versin demektir. Hadsin anlamysa, hirette mmin iin verilecek
nimetlere oranla, dnyada ne kadar rahat ve bolluk iinde olsa bile,
zindanda gibi olur demektir. Yine, kfir de dnyada ne kadar darlk
iinde olsa bile, hirette grecei azba oranla dnya onun hakknda
cennet gibidir demek olur.
Baz ok ibadet eden ve iyi bir slm yaam srmeye alan kiilerin,
istifra devam ettikleri halde, geim ynnden skntda olmalarnn
sebebi ise, bu kiilerin inAllah hirette derecelerinin yksek olmasna ve
gnahlarnn silinmesine vesle olacandan, bu yete zt olmaz. nk
mmin, Allah bilen bir kii olduundan (rif-i billh olduu cihetle), rzk
dar olsa bile kalbi geni ve sevinci srekli ve ilh
taksm olan rzkna rz olduundan, rzknn darl onun
hakknda zlmesine sebep olmaz. (VI/2281-2282)

YAMUR N STFRA DEVAM. (Hd Aleyhisselm toplumuna yle

dedi) [Ey kavmim! Allaha istifr edin. Sonra (da) tevbe edin ki, Allah
Tel size ihtiyacnz olduunda bol yamur yadrsn ve kuvvetinize
kuvvet katsn..] (yetteki) Midrr (kelimesi) byk taneli ve biri biri
akabinde yaan yamurdur. Kuvvet ise, malda ve evlatta kullanlr ve
insann gcn artran her eyi kapsar. Cenb- Hakka istifr ve
gnahlarn itiraf ederek tevbe etmenin, gkten bereketi ve yerden kuvveti
elde etmenin kuvvetli sebebi olduuna bu yet (Hd: 52) bir kanttr.
nk Hd toplumu, Hd Aleyhisselmn nashatn kabul etmeyip,
inkrlarnda srarclar olunca, Hd peygamber, peygamberlik mertebesinin
efkati gerei, toplumuna: Ey kavmim! Allaha istifr edin ve gemi
gnahlarnza tevbe ederek Allaha dnn ki, Allah Tel size byk taneli
yamurlar gndersin, yerden bereketler retsin ve evlt versin.. demitir.
Fahr-i Rz ve Hzinin verdii bilgilere gre, Hd kavminin arzleri verimli
ve bereketleri ok ve nimetleri bol iken, onlar Hdun arsna uymayp,
inkrda srar etmeleri zerine, Cenb- Hak yamurlarn kesip sene
ktlk bels verince, idreleri bozulduu gibi, (bir rivyete gre de)
hatunlarnn rahimlerini kapatp, nesilleri yok olmaya yz tuttuu zaman,
Hd Aleyhisselmn u nasihati onlara vermitir ki, zetle: ktln kalkmas
ve kadnlarnn hamile kalmas iin istifr ve tevbe yoluna girmeleri
gerekiyordu.
Hdun bu sz, dnya sadetinin hepsini iinde barndrmaktadr. nk
dnya sadeti iki eyle olur: lki, dnya nimetlerinin ok olmas, ikincisi, o
nimetlerden faydalanmak iin g olmas. Dnya nimetlerinden
yararlanmak iin, hem nimet hem de kuvvet lazmdr. Dier nokta rzkn
artmas iin istifr ve tevbe meselesidir ki, geri yet Hz. Hdun kavmini
tevik iin syledii bir nasihati aklyorsa da, Cenb- Hakkn bu konuyu
Kurnda da aklamas, istifrn mmet-i Muhammed hakknda da rzk
geniliine ve evlat okluuna sebep olacan bildirmektedir. te insanlar
dima kalplerinin derinliklerinden gelen bir duygu ile Cenb- Hakka
istifr ve (iyi) kulluk etmelidirler ki rzklar bol ve ocuklar ok
olsun(VI/2359-2360)
stifr, gnahlar mahvetme (silme), rzk elde etme ve evlad ve
nesillerin oalmasna sebep olmak gibi birok faydalar elde etmenin
arac olduu iin, Allah Tel (Mzzemmil) sre(si)nin sonunda, kullarna
istifrla emretmi ve istifra tevk iin kendisinin Gafr (ok ok
affedici) ve Rahm (ok merhametli) olduunu belirtmitir. (XV/6222,
Mzzemmil sresi, 20. yet)
KAPLARI YIKAMAK, AVLUYU SPRMEK ZENGN YAPAR MI? te
her mminin temizlie devam, dn noktasndan ok gereklidir. Hatta evin
kaplarn ykayp temiz bulundurmak, avlusunu sprp ltif tutmak
zenginlie sebep olur. Zir dnimizin gerei, temizilii emredicidir, esasen
Allah Tel da temizdir, temizlii sever.(XV/6226, Mddessir sresi, 4 ve
5. yetlerin tefsri)
(Meleklerin pis yerlere gelmedii, pis kokulu yerleri terk ettii
bilinmektedir. Mmin du ettiinde, melekler de o duya min derler. Olur
ki, sknt iindeki mminin yapt dulardan birine min diyen bir

melein dusn Allah Tel kabl eder de, o kul madd skntlardan
kurtulur ve iyi bir gelire kavuur..Y.)
HTYCINI BAKASINA DEL, ALLAHA ARZ ET
(ECON
PHILOSOPHY).
Kim Allahtan korkarsa, Allah ona bir k yolu
gsterir. Ve ona beklemedii yerden rzk verir. Kim Allaha gvenirse O,
kiiye yeter. phesiz Allah iini/emrini yerine getirendir. Allah her eye bir
l koymutur. (Talak sresi, yet: 2-3) Mehmed Vehbi Efendi ise yete
yle mel ve tefsr verir: [Eer bir kimse Allah Telya iini havle eder
ve bel balarsa, Allah Tel o kimsenin her iine kfdir. Zira, Allah Tel
her emrini yerine ulatrr. nk Allah Tel her ey iin bir belirli miktar
yaratt. Bundan tr, btn gam, keder veya ferah ve sevin Allahn
belirledii miktar aamaz.] Yani, bir kimse bakasna ihtiyacn
arzetmeyerek, Allaha ilerini havle eder ve sebeplerini yerine getirdikten
sonra Allaha tam bir tevekklle mtevekkil olursa (Allaha gvenerek
Ondan beklerse/umursa), o kiinin her iinde Allah Tel kf ve kefldir.
Allah da o kulunu bakasna muhta etmez. Zira, Allah Tel kullar
hakkndaki takdrini, yerine muhakkak ulatrr ve emrini infz eder.
(XIV/5969)
HEP SIKINTI OLMAZ, BAZEN DE EL BOLARIR NSANIN
(ECON PHILOSOPHY).
Allah Tel yaknda fukaralk zahmetinden
sonra, zenginlik rahatn ve kolayln yaratr. (Talak sresi, yet: 7)
Bu yetten karlacak yedinci hkm, Allah Telnn glkten sonra
kolaylk yaratmasdr. nk, ou zaman insanlardan haddini (kulluun
snrn) bilmeyen ve kendinde varlk (zenginlik, stnlk, kibir) gren
insanlara haddini bildirmek ve acizliini itiraf ettirmek zere, Allah Tel
insanlarn ilerinde glk yaratmakla, ciz olduklarn itirafla imtihan
ettikten sonra, o ite kolaylk yaratmakla sevindirmek, ilh kanunlardan
olduuna bu yetle iret buyurmu, fakir olanlarn fakru zarret
skntlarndan kurtularak, servet, zenginlik ve kolayla kavuacaklarn
aklamtr. te fakir olanlar, zenginler gibi hayr yapamadklarna
zlmesinler. Zira Allah Tel fakirlikten sonra onlara da zenginlik verir ve
onlar da arzuladklar ekilde hayr yapabilirler. (XIV/5978)
YERYZN MR VACPTR. [..Ve Allah Tel ki, sizi yerden yaratt ve
toprak zerinde sizi yaatt.]..Semd kavminin yeryznden (arzdan)
yaratlmasyla kast, btn insanlarn esas pederi (peder-i aslsi) olan Hz.
demin topraktan yaratlmasdr. Yahut, menilerinin esas maddesi
topraktan yaratlmasdr. nk, insann yaratld meni (sonuta
yedii) gdadan olup, gda da topraktan retildiinden, Salih Aleyhisselm
toplumuna hitaben: Allah sizi topraktan cd etti buyurmutur.
Vestamarakum yeryz zerinde sizi yaatt demektir. Burada
bataki sn harfi, talep (istek) iindir. Cenb- Haktan talep ise vciplik
ifde ettiinden insanlar zerine arz- mr etmek vciptir.
Esasen son nna kadar dnyann mr Allahn isteidir (murd- ilhdir)
ve insanlar yeryznde halfe kldnn hikmeti de budur. (VI/2371, Hd:
61)

HELL BR EYE HARAM MUAMELES YAPMAYIN.

Ey
Peygamber! Allahn sana hell kld eyi niin sen kendine haram
kldn? (Tahrm sresi, yet: 1) Yani, Allahn hell kld eyi, sen
haram klma demektir. u halde insanlar iin Allahn hell kld eyle
faydalanmaktan insann kendisini engellemesi, erata gre makbl bir ey
deildir. Hatta Eb Hanfeye gre, hell olan bir eyi insann kendisine
haram klmas yemin olduundan keffret lazm gelir. u halde, hell olan
bir eyi kendisine haram klmak, insan iin bir su oluyor ki, ancak
keffretini vermekle, o suun cezsn demi oluyor.(XIV/5991)
SALH HAYIRSEVERD AMA NEDEN GZDEN DT? Ey Salih! Biz
senden byle mit etmezdik. Btn umduklarmzn tersi kt..Sen ne
yapyorsun? Babalarmzn dninden bizi men mi ediyorsun? Dorusu biz,
senin davet ettiin bu dnden pheliyiz dediler. Salih peygamber onlarn
fakirlerini zenginletirir, zayflarna yardm eder, hastalarn ziyaret eder,
sk sk her birerlerinin hallerini ve hatrlarn sorard. te Salihin her
halinden byle memnunlarken ve ileride ondan daha byk iler
beklerlerken, Salih birden bire en gocunduklar dnlerini iptale giriince
hayret etmilerdi.(VI/2373, Hd:62)
YOLLARA IKIP, MSFR ARAMASI, BRAHM PEYGAMBERN (CHARITY
IN THE ANCIENT TIMES AND IN THE EARLY YEARS OF THE 20TH
CENTURY) brhm Aleyhisselm, misafiri ok sever, ok ikram eder, son
derece cmert bir peygamberdi. Hatta kendisine misafir gelmedii
gnlerde, yollara karak misafir arar ve yolda giden misafirleri ikram
etmek zere evine gtrrd. Bu alkanlndan tr, misafir(kyafetinde
melek)ler gelince, zaman geirmeksizin tandrda kzarm halde hazr
bulunan dana kebabn alm, getirip onlara ikram etmiti. Bugn de (19111915) lde Araplar arasnda misafire ikram, bu eit kebapla yaplr ve bu
insanlarn hl brhmin deti zere ikram etmeleri mehurdur. ldeki
bir haneye bir misafir geldi mi, bu misafirin yemesinden imesinden
memnun olurlar ve eer yemez imezse onu iyi saymazlar ve onun
dman olmak ihtimali dnrler. nk bir fincan kahvenin krk yl hatr
vardr sz bu toplumlar arasnda mehur olduundan, yiyen ien
misafirden korkmazlar.(VI/2382-2383, Hd, 70. yetin tefsri)
VND SERVETYLE AMA, BRKA SENE SONRA PERAN OLDU.
nsann bana, kendisini ciz klacak ve peran edecek bir bel
geldiinde, son derece kederlendii gibi, o bel gidince de gayet ferahlanr
hatta ok ektik ama, sonunda rahata erdik diyerek, bakalarna kar
vnerek gemiini anlatr ve sevincini ortaya koyar. Bu eit insanlar, o
beldan kurtulmay, kendi gayretlerinin ve sabrnn saladn sk sk
syleyerek bakalarna kar bbrlenir ve o beladan kurtuluu kendisini
iyiliklere sevkedecek iken, imdi sahip olduu nimeti hazmedemeyerek ve
hatta bakalarna ufak ufak zulme, davran ve konumalarnda yava
yava haddi amaya balar..Servet ve zenginlie sahip olanlarn ounda
bu hl grlmektedir. Ama ok zaman gemeksizin de, ellerindeki
nimetleri gider ve halleri peran olur. nk kr yerine getirilmeyen
nimet, her zaman iin yok olmakla kar karyadr.(VI/2296, Hd sresi,
10. yetin tefsri)

CMRLK: PUTULARIN ZELL. (Ey Peygamberim!) Alabildiine yemn

eden, aalk, dim kusur arayp knayan, durmadan lf gtrp getiren,
iyilii hep engelleyen, saldrgan, gnaha dadanm, kaba ve hain, bir de
soysuzlukla damgalanm kimselerden hibirine mal ve evlatlar vardr diye
sakn ilgi duyma! (Kalem sresi, 10-11-12-13-14. yetler) Bu yette bu
sfatlar tayan herkes Kurn tarafndan knanmakta/ktlenmektedir.
Ancak yetin Veld b. Mugre hakknda indii rivyet olunmaktadr. (zek
ve di., 563) Yani, ey Peygamberim! Gayet cimri olup, yardm edilmesi
gereken fakurya kendi malndan bir ey vermedii gibi, bakalarn da
verdirmeyen, dostlarn, evlatlarn, akrabalarn slma girmekten iddetle
engelleyen ve bakalarnn haklarn ok eitli yollarla gaspeden,
zulmden ekinmeyen, gnahn her eidini ilemekte kendi sonunun
vehmetini ve o gnahtan hasl olacak zarar dnmeyen, stelik iledii
gnah kimseden utanmadan/ekinmeden pervaszca ileyen, kalbi kat,
nashat tesr etmez ve ahmakln son noktasnda olduundan kendisi
hakkndaki iyilii-ktl de fark etmeyen o kfir..(XV/6073)
TADIMLIKTIR, BTN DNYA NMETLER.
Beyzv ve
Ebussudun aklamalarna gre, insanlarn bu dnyada grdkleri nimet
ve zahmet, hirette grecekleri sevaba ve azba bir rnek olduundan,
buna iaret iin bu (Hd: 10) yette zevk ve mess kelimeleri yer alr.
Zevk bir eyin tadn tatmak, mess ise bir eyin baa isabet etmesi
(dokunmasdr). u halde dnyada grlen nimet, lezzet ve skntlarn
hepsi tatmak kadardr, hakk deildir. nk, gerek nimet cennette ve
skntnn gerei de cehennemdedir. O nedenle, hirette olacak nimetlere
ve cehennemde olacak zahmetlere oranla dnyann nimet ve zahmeti
tadmlk gibidir. (VI/2296)
MRLERN (GSTERLERN) HAYIRLARI
BOA GDER
(SLM KTSAT FELSEFES). slmdaki infk (yoksullara madd yardm)
ile Batdaki charity veya philanthropy (hayrseverlik, ba) kavramlar
arasndaki herhalde en nemli fark, slmda bu hayrn kesinlikle
gsteriten uzak olmas gerektiidir. Batda ise aksine bu yardmlar srekli
reklm edilir durulur. nfk: Allah rzas iin, karln hirette grmek
zere, muhtalara harcama yapmaktr. Mehmed Vehbi Efendi Hd sresi
16. yetin tefsrinde bu konuyu iler: Geri dn davranlarn birinci ksm
olan ibdet, kfirlerde salkl saylacak bir ekilde bulunmazsa da, ikici
ksm ki, kendi cinsine (insan oullarna) yardmdan ibaret olan, onlara bir
nimet verme, bir ey balama, kpr, han ve yollar yapmak, kaldrm
demek, akrabaya yardm etmek, nehirler ve kanallar avermek, bir
ktln nne gemek, ks olan iki kimseyi bartrmak gibi slih
ameller, kfirlerde de bulunabilirse de, onlarda mn olmadndan bu
yaptklar iyilikler boa gider. Faydasn gremez. Ama bu yukarda saylan
iyilikler, mminlerce yapldnda, mminin mn olduundan ve mmin
iyi niyeti ile ve sadece Allah rzs iin bu ii yaptndan, hirette sevba
kavuur. Fakat, mmin olduu halde, riy (gsterile) ile hareket ederse,
o davrann bir sevb olmad gibi, (bir de bu yzden) hirette azp ve
gnah ve veblden baka bir ey de eline gemez. (VI/2307)

ALIAN KESM, PEYGAMBERLERN TAKPLERDR. Hz. Peygamber,

Buhrdeki bir hadste: hibir peygamber yoktur ki koyun gtm
olmasn. Ben de Mekkenin Karrt mevkiinde koyun gttm der. Ms
Aleyhisselmn koyun gden bir oban olduu da Kurnda T-H sresi
bata olmak zere birden fazla srede geer. M. Vehbi Efendi de, Nh
peygamber dnemiyle ilgili olarak unlar not eder: Kfirler ise btn
erefi servette ve makamda ve bir kiiye tbi olan kalabalk saysnda
grdklerinden, Nh peygambere yle demilerdi: Sen fakirsin. Ve sana
uyanlar da baz fakirler ile baz kuyumcu ve planc gibi (o zaman iin)
dk (kabul edilen) sanayi kollarnda alan hakr kimseler olduklarndan,
bunlarn sana bir yardmlar olamaz. O halde nasl oluyor da (ne cretle)
peygamberlik davasna kalkarak, herkesi kendine itaate davet
ediyorsun (VI/2324, (Hd: 27)
FAKRLERDEN PEYGAMBER OLMAZ (MI?). Putular, Nuh peygamberin ve
Ona uyanlarn fukar olmasn ve Nh Aleyhisselmn mal ve makama
nem vermemesini, peygamberlie engel (peygamber olma anlayna/dn
nder olma anlayna engel) grdklerinden, biz seni, sana uyanlarla
beraber, peygamberlik iddiasnda yalanclardan olduuna inanyoruz..
demilerdi. Ve yine: Ey Nh! Sana uyanlar, fukar grhudur ve sen de
fakirsin. Fukardan peygamber olmad gibi, peygambere uyanlar da
fukar olmaz demilerdi (zenginler uyarsa o zaman ancak, o kiinin
peygamber olduu anlalr! demek istiyorlard) Bu szlerinden maksatlar,
Nh Aleyhisselmn peygamberlik davasnn, sanki onun bu yolla mal
toplamak/insanlarn mallarn/paralarn almak istediini zannediyorlar ve
peygamberim diyerek, elimizdeki mal alacak diye dnyorlard. Nh
peygamber onlarn bu dncesini anladndan, kendisinin onlarn malna
tama/gz olmadn ve ilh hkmleri insanlara anlatma karlnda
her hangi bir cret istemediini alenen aklamay gerekli grmt.
(VI/2326, Hd sresi, 29. yetin tefsri)
LK GEM : NHUN GEMS. Hz. Nhun gemisinden evvel, dnyada
henz gemi cd olunmadndan, Nhun gemisi dnyaya rnek oldu ve
ondan sonra gemi ile denizde ulam ii yapmak det oldu (orijinali: gemi
vstasyla deryda seyrsefer etmek det olmutur)..Fahr-i Rz ve Kd
Beyzvnin verdikleri bilgiye gre Allahn vahyi ve Cebril Aleyhisselmn
trifine gre Nh peygamber gemiyi yapmaya balad. Geminin yaplaca
yerde aacn ok olmas lazm geldiinden, ehrin dnda aac bol olan
bir yer seildi. Kavminin nde gelen kfirleri ara sra oraya gelip, Hz. Nhu
gemi yaparken grnce alay ederler ve derlerdi ki: Ey Nh!
Peygamberlikten vazgetin de, dlgerlie mi (marangozlua m) baladn?
Seilmi bir peygamber olduunu iddia ederken bir dlger paras m
oldun? yle yksek peygamberlik mertebesinden imdi kt bir sanata
birden bire nasl oldu da iniverdin? (Herhalde baz eski antik kentlerdeki
gibi, Nhun kavmi de sanatkrlar kk gryorlard. .Y. ) Hzinin
aklamasna gre, Nhun gemiyi iki veya drt senede
bitirdii ve aalarnn abanoz aacndan olduu ve
geminin kat olup, alt katnda yrtc hayvnt ve
haereler ve orta tabakasnda evcil hayvanlar ve st
tabakasnda kendisi ile mn etmi mminlerin yer ald

nakledilir. Dnyada en evvel yaplan gemi, Nhun gemisi

olup, hi rnei grlmediinden, bir numnesi ve modeli
de mevcut olmadndan vahiyle ve Cebrl Aleyhisselmn
tarfiyle yapldna iret edilmitir. (VI/2337-2339, Hd sresi,
37. yetin tefsri)
TARIMLA URAIYOR, LT PEYGAMBER. le vakti bir tarlada
alrken, misafir (sretindeki) melekler, Lt Aleyhisselmn yanna
geldiler.. (VI/ 2391, Hd suresi, 77. yetin tefsrinde)
KARIMA SEN HLE YAPMAMIZA, TCRETTE. uayb peygamber, ticr
ahlkn kaybolduu toplumunu uyarrken, alm olduklar kt detleri
terk etmeleri konusunda onlar uyararak dedi ki: Ey kavmim! Siz lnn
ve tartnn hakkn verin ki, alrken ok, verirken noksan yapmayn. Zir,
ok alp noksan vermek bakasnn hukkuna (haklarna) tecvz
olduundan haramdr. Ama verirken mteriye bir miktar fazla vermek
olabilirse de,
bu (dnen) emredilmi deildir. Yani mendubtur (istee baldr), vcip
(mutlaka art) deildirToplumu ise uaybn bu nashatlarn kabul
etmediler. Bu bizim kendi malmzda tasarrufa girer. Sen karamazsn.
Herkes mlknde istedii gibi tasarruf yapabilir. Biz az verir, ok alrz. Sen
ne karyorsun dediler.(VI/2404-2407)
KOYUNCULUKTAN Y KAZANIYOR, UAYB PEYGAMBER. uayb
Aleyhisselmn rzk gayet bol olduuna iaret iin rizkun kelimesi
oklua iaret eden (sonu) tenvinle (un olarak) nekre olarak yer alr.
(VI/2410,Hd: 88)
KIRK AKE VERMEDLER, YUSUF PEYGAMBERE
(AS AN
ANCIENT ECONOMIC HISTORY IN EGYPT) . [Kfiledekiler Yusufu
(Aleyhisselm) noksan bir paraya ki saylr birka dirheme sattlar..] Hzin
Tefsrindeki aklamaya gre yette geen semen-i bahs haram para
(veya) ayar dk ve kymeti noksan bir paradr. O zamann Msrnda krk
dirhemden yukar olan para tartlr, krktan aa olan para saylrd.
(Dirhem=gm para=(Osmanllarda) ake) Yusuf Aleyhisselm satma
karlnda aldklar para krk dirhemden aa olduuna iaret iin
derhime madde yani saylm bir para ifadesi gemitir. Yine
Hzinin ifadesine gre vrid=kfilenin nnde gidip, kafilenin konak
yerini, suyunu ve ateini hazrlayan kimseye denilir. Bida ise
satvermek iin emanet edilen maldr. Seyyre yani deveciler, Yusufu
Msrda satmak iin pazara karnca, Msrn maliye bakan ve babakan
olan Ktfr, Hz. Yusufu satn almt.
KADRO, MANAGEMENT, RECRUITMENT. Abdullah b. Mesd (Radyallhu
Anh) Hazretleri yle demitir: nsanlardan en ok ferasetli (sezgisi en
isabetli) olan kiiden
ilki, Azzi Msrdr ki (Ktfr), ferasetiyle Yusufu bildi, (satn ald ve devlet
adam olarak yetitirdi). kincisi, Hz. uaybn kzdr ki, ferasetiyle Hz.
Msy bildi ve pederinden onu ii olarak almasn istedi. ncs, Hz.

Ebbekir Hazretleridir ki, Hz. merin halfelie liykatn bildi ve kendi

yerine halfe seti.
HANG YATA, ALIANLAR EN VERML AINDADIRLAR? Yani, ne
zamanki Yusuf (Aleyhisselm) bedeninin ve aklnn ve ferasetinin kuvvet
bulduu otuzla krk arasndaki olgun yaa ulanca, Biz ona ilim
ve hikmet verdik ki hikmet=(doru) davranla desteklenmi bilgidir,
ayrca ona olaylar yorumlama bilgisini de verdik. te Yusufa ilim, (iyi)
davran ve hikmet verdiimiz gibi, btn iyi insanlar da bu ekilde
dllendiririz. Hzinde aklandna gre, (yette Yusuf peygamber
hakknda geen) eud ile kast, delikanlln sonu ve vcudun ve akln
mkemmelletii zaman olan otuz yanda olmaktr. Buna gre
Yusuf Peygamberin, insanlar arasnda adaletle hkmetmesine, otuz
yanda izin verilmitir. (VI/2478-2482, Yusf sresi, 21, 22. yetlerin
tefsri) (Bludan sonra Yusuf Aleyhisselmn yllarca hapiste kaldn
dnrsek, idr grevine otuz ya veya sonrasnda
balad kesindir.)
LKS NDE OLUP FUHU DNENLER VE YAKLAAN EKONOMK
DURGUNLUK. Yusuf Aleyhisselmn hayat yaam yklerinin en gzeli
olarak Kurnda yer alrken, o gnk ekonomik yapnn izleri de, Yusuf
sresinden takip edilebilmektedir. Msr yneten egemen snfn lks
iinde olduu grlmektedir: Zleyh byk bir ziyafet tertib ederek
kendini knayan hatunlara ve dier ileri gelenlerin hanmlarna davetiler
gnderdi. Onlar iin o zamann detine gre sandalye ve koltuklar, dayanp
oturacak yerler ve her krsnn yannda masalar zerine ayva, elma ve
nar gibi bakla kesilip yenecek meyveler hazrlad..Zleyh, Yusuf ile zina
etmek istedii gibi, misafir kadnlarn hepsi de, Zleyh nn bu zina
teklifini kabul etmesini Yusufa tavsiye ve srar ettiler ve kar karsa
sonunun fena olacan sylediler. (VI/2496)
(Buradan anlalyor ki,bu yksek sosyetenin kadnlar arasnda zina, ok
ender grlen bir pislik deildi. Demek ki zina o devir Msrnda yaygnd.
Belki de bundan tr, yedi yl srecek olan ktlk yaklayordu. .Y.)
ZRAAT (TARIM) VE MALYE BAKANLII. Yusuf (Aleyhisselm) Allah
tarafndan grevlendirilmi peygamber olup, mmetin ilerini dzeltmek
zerine vcip (gerekli) olduundan, yaygn bir ktlk olacan ve (kriz) iyi
idare olunmazsa, birok kimselerin lmne sebep olacan ilh vahy ile
bildiinden, alelacele bunun aresini dnmek ve byle krizlerde hak
sahiplerine gerekli yardm yapmak ve (muhtemel) zararlar engellemek
vcip olduundan, Kral da grd ryann tabirini isteyip daha sonra da
buna ne gibi tedbir lazmdr? demesi zerine, Yusuf (Aleyhisselm)
mmet hakknda ykml olduu nemli grevi yklenmek zere: Beni
(bu) arzn (yerin) hazineleri zerine nzr (bakan) kl (yap). Zira, ben
hizmeti yerine getirmeye ve hazinenin mallarn (ve gelirlerini) korumaya
muktedirim; ziraat bilimini, madenleri ve dier lke iindeki ihtiyalara
ilikin problemleri
bilirim diyerek, ziraat (tarm) ve maliye nazrln (bakanln) kabul etti.
(orijinali:..fenn-i zirat, mdeniyt ve sir dhil-i memlekete mteallik

ihtiyct iyi bilirim demekle..) Msrn hazine bakan olan Ktfr o gn

vefat ettiinden, bo bulunan bu bakanlk Yusufa teklif
olunmutu..Vezirlie (Bakanla) zg elbise ve vezret mhr (bakanlk
mhr) kendisine verilip, lkenin ileri kendisine braklnca, btn Msr
halk Yusufun adletli ynetiminden memnun olduklar gibi, ryann
hkmleri gerei, tarm alanlarn geniletme ve ekinlerin toplanmas ve
korunmas konularnda gzel tedbirler alp, zahire anbarlar yaptrp,
baaklaryla rnleri anbarlara doldurup, gelecek ktlk senelerinde
insanlar idarenin arelerini dnd. Sonunda yedi bolluk senesi geti.
Ktlk balad. Halkn ihtiyac iddetlendi. Herkes, Yusuf Aleyhisselmdan
zahire satn almaya balad. Bu dnem de yedi yl srd. Neredeyse
kimsenin elinde mal ve servet kalmad. Piyasadaki parann ou, zahire
bedeli olarak, hkmetin eline gemi oldu. Hkmet, Yusuf
Aleyhisselmn tedbirleri sayesinde, alktan kimsenin zarar grmemesini
salad. Ktlk bitince hkmet halka yardm etti, tekrar ucuzluk balad.
(VI/2543, Yusuf sresi, 57. yetin tefsri)
BARTER TCRET. Mfessirlerin aklamalarna gre yette geen
bida kelimesi: (Yusufun kardelerinin) zahire almak iin (Msra)
getirdikleri deri ve ayakkab gibi eylerdir. nk Yusuf Aleyhisselmn
tekltnn esas halka kolaylk salamak olduundan, herkesin elinde her
ne bulunursa alp, karlnda zahire vererek ihtiyacn salamak
olduundan, onlar da mein ve dier eyler getirmiler ve zahire
almlard. (VI/2546, Yusuf sresi, 62. yetin tefsri)
DEVELERN AZINA NEDEN TORBA BALAMILAR?
(ECON
ETHICS) Yusuf Peygamberin kardeleri gerekten ok drst insanlard.
Vallhi diyerek Allaha yemin ederek: Vallahi (yemin ederiz ki) phesiz
siz bizim halimizi biliyorsunuz ki, biz Msra fesat karmak iin gelmedik.
Biz hrszlardan deiliz. derken doru sylyorlard. Vaktiyle
genliklerinde, Yusufu kuyuya atmak gibi bir byk gnah ilemiler, ama
ok piman olmulard. Msra zahire almak iin iki defa gelmiler, fakat
hi kimseye bir zarar vermedikleri gibi, halkn ekinlerine boyunlarn
uzatmasnlar diye develerinin azlarna torba takp
balamlard. (VI/2559, Yusuf sresi: 73. yet)
KRALIN RESM VARSA Y PARA LE PEK GEMEYEN (NONCONVERTIBLE) PARALAR. Muzct kelimesine Ahter Kebr az nesne
Mescye ise kark anlamn vermektedir. Yani iinde (karmnda)
hakk madenin az olduu, dk ayarl paradr. Muzct altn, iinde
altn oran dk olan altn para, muzct ake (dirhem) de iinde gm
oran dk olan gm paradr. M. Vehbi Efendi ise konuyla ilgili u notlar
dmtr: Medrik ve Kd Beyzvnin aklamalarna gre (Yusuf
sresi, 88.) yette geen muzct: gemeyen zyuf akedir ki, her yerde
herkesin elinde bulunur, (ama) ona rabet (itibar etme, deer verme,
istek) az olup, mal satan kimse, karlnda bu eit paray ancak gzn
yumarak veya hogr gstererek alr. Fakat burada muzctla kast,
koyun yn veya mein ayakkab veyahut ayrandan yaplan ke dedikleri
eydir. Yahut menevi aacnn meyvesi ki, tlak dedikleri eydir. Yarar
ok bir meyvedir. nk balgam

giderdii gibi, idrara bol karr ve iddetli yaralar yumuatr ve iyi

olmasna vesle olur, insann doasna yumuaklk, sknet verir. Msr
akesi (paras) Kraln resmi olan para idi ki, Yusufun
kardelerinin getirdikleri parada resim olmadndan muzct demilerdir
ki, kendileri de, verecekleri parann Msr piyasasnda tutulmayan
bir para olduunu biliyorlard. Fakat ekonomik kriz, Ykb ilesini de
etkilediinden, bu parann geerli saylmasn, Azizden (biraderleri
Yusufdan) rica ediyorlard. (VII/2575)
DENZ TCRET VE KARILIKLI TCRET. (WIN-WIN AND SEATRADE, INTERNATIONAL TRADE). Cenb- Hak, her beldeyi birka trl
rnler ve nimetlerle dierlerinden sekin kldndan, elbette bir beldenin
dier beldeye ihtiyac zaruridir. Bu zaruretin giderilmesi seyr-u sefer ve
retilenleri nakletmekle olup, nakil ise karada at, merkep, deve, araba ve
dierleriyle; denizde ise gemilerle olduundan gemiler insan iin, pek
byk nimetler arasndadr. (VII/2706, brahim sresi, 32. yetin tefsri)
Beyzvnin aklamasna gre, Allah Tel dier nimetlerinden sonra
hemen kr anmad halde, denizin nimetlerini belirttikten sonra
kretmek gerektiinden bahsetmesi, deniz nimetinin dierlerinden daha
kuvvetli ve daha byk olduuna iret iindir.(VII/2797)
DU ETMEK, BULUNDUU BELDE/EHR N. [(Hatrla o zaman ki,
ceddin) brhm: Ya Rabbi! u Mekke beldesini fetlerden ve dmandan
emn, beni ve evldm putlara ibadet etmekten uzak kl demekle yalvard
ve niyaz etti. (brhm sresi, 35. yet)]..Bu yet, insan iin, bulunduu
beldenin fetlerden korunmasna ve evlat ve torunlarnn eratn dna
kmamasna du etmek, lzumlu ilerden olduuna iret eder. nk
brhmin bu ekilde dusn Kurnda anlatmaktan kast, kullarna
retmektir. nk insann nimetlerinden faydaland beldenin fetlerden
uzak kalmasna ve ocuklarnn erat diresi iinde hareket etmeyi
baarmalarna dua etmesi, kiinin nemli grevlerindendir(VII/2709)
STFR VE NAMAZ, GELR BEREKET ARTIRIR. (Allahtan
balanma dileyin ki) zerinize gkten bol bol yamur yadrsn.
Mallarnz ve ocuklarnz oaltsn, size baheler versin, rmaklar
versin.(Nh sresi, 11-12. yetler) Fahr-i Rz ve Hzinin verdikleri
bilgiye gre, Nh toplumunda meydana gelen ktlk zerine Nh
aleyhisselm onlara: Siz Rabbinizden balanma dileyin ve kusurlarnzn
affn isteyin ki, Allah Tel size birbiri arkasna byk taneli rahmetlerini
gndersin, sizin arzunuz zere hatunlarnz ocuklar dnyaya getirsin, size
birok mallar vererek yardm etsin ve o yamurlar sebebiyle baheler ve
nehirler versin diyerek nashat etti. Salam nakillere gre, Hz. Nhun
toplumunun uzun mddet inkrclkta srar ve inat etmeleri zerine Cenb Hak, krk sene yamurlarn tutarak, onlar ktla mptel etti. Mallar ve
hayvanlar tamamen helk olup tkenerek, kadnlar da ocuk
douramayarak, son derece byk skntlara dtklerinden, Hz. Nha
mrcat ederek ikyette bulundular ve bu darlktan nasl kurtulabiliriz
dediler. te onlara verdii cevapta Nh aleyhisselm, ibdetle megul
olmann nimet kaplarnn almasna vesle olacan kesin

bir dille ifde etmitir. Yamurun yamasnn, kendilerine evlt ve

servet verilmesinin, ba ve bahelere sahip olmalarnn istifr etmeye
(Allahtan af/balanma dilemeye) bal olduunu bildirmitir. nk
inkrclk, dnyann harap olmasna sebep olduu gibi, mn ile ibdet ve
istifr ise dnyann mmr olmasna ve dnya menfaatlerini salamaya
hizmet edicidir. Hz. merin insanlarla gn yamur dusna kt ve bu
insanlarla bu boyunca istifrdan baka bir eyle megul olmad
rivyet edilir. Bunun zerine yannda bulunanlar: Ey mer! Biz buraya
yamur dus iin geldik. Sen (ise hl) hi yamur dus yapmadn
deyince, Hz. mer: ben semnn yamur damarlaryla du ettim demi
ve bu yeti okumutur. Hz. Hasann da, ktlktan, neslinin azlndan ve
rzknn darlndan ikyet edenlerin hepsine istifr tavsiye ettii ve
birok sorulan soruya cevap olarak, hep istifra devam edin demesi
zerine, hep istifarla cevap verdin demeleri zerine de bu yeti
okuduu rivyet edilir. Bu rivyetlerin tamamndan ve yetin mnsndan
edindiimiz fayda: istifra devam, btn ihtiyalar giderir.
stifra devam edip de ihtiyatan kurtulamayanlar,
istifrn artlarna uymayanlardr. nk, artlarna uyulmayan
ve sammiyet bulunmayan istifra devam etmek, yok hkmndedir. te,
ihlasla (iten gelerek ve bir daha o gnah, o hatay, yanllar
yapmayacana Allaha sz vererek) yaplmayan bir istifr da, zaten
ayrca bir istifra muhtatr. Zira, artlarna uyulmayan ibdet, Allah
katnda muteber olmaz. stifrla kast, Allah Teldan kusurlarnn affn
dilemek ve Allahn merhametini ekecek ibdette bulunmak ve Allah
Telya boyun emektir. u halde istifr dille olduu gibi, dier
ibdetlerle de olabilir.(XV/6161-6162)
ayet doru yola gitselerdi, bu konuda kendilerini denememiz iin, onlara
bol su verirdik. Kim Rabbinin zikrinden yzevirirse, (Rabbin) onu gitgide
artan etin bir azaba uratr. (Cin sresi, 16-17. 3ayetler) Rabbinin
zikrinden kast, Kurn, Allaha ibdet, Allahn verdii t veya yollad
vahiy eklinde aklanmaktadr. (zek ve di. 572) Mehmed Vehbi Efendi
de bu yetlere yle mel ve tefsr verir: [Ey Peygamber-i Zi-n! Sen
mmetine haber ver ve de ki: eer insanlar doru yol zerinde doru
dursalar, elbette Biz imtihan iin onlara tatl su iiririz] Yani, insanlar ve
cinler ilerini ve szlerini erata uydurarak, adlet zere hareket ve srt-
mstakm, dosdoru yol zere sapmadan devam etseler, onlar gayet tatl
yamur sularyla sularz, o su sayesinde rzklarn bol verir, refah ve
mutluluk iinde yaatr ve bu nimetlerin krn yerine getirmek
konusunda o su hakknda onlar imtihan ederiz ve bu nimetler onlara
imtihan hikmetiyle verilmi olur. Fahr-i Rznin verdii bilgiye gre, yette
geen gadekan kelimesinin mns, rahmetten meydana gelen tatl su
veyahut manfaat, hayrlar ve bol rzktr. u halde insanlar ve cinler, erat
zere dosdoru olsalar, Biz pek ok yarar ve bol rzkla onlar rzklandrr,
dnya nimetlerini onlara aktr ve bunlarla onlar imtihan ederiz.(XV/6188)
ZIKKIMLANSIN, KFRLER. [(Ey Peygamberim!) Brak (o) kfirleri, yesinler
(dursunlar, zkkmlansnlar) ve bo emeller ve uzun yaama arzusu onlar
mn etmekten ve ibdet etmekten alkoysun. Ve onlarn bu halleri yiyipimek ve mn etmemek olunca, onlar (ecelleri geldiinde) yaptklarnn

(ne kadar) irkin olduunu elbette bileceklerdir. (Hcr: 3. yet)] Allah Tel,
para-mal-makam konusunda gz yksekte olanlar bu yetle knamtr.
nk dnya ilerinde byle gz yukarlarda olma, insan hiret iin
hazrlanmaktan alkoyup, btn gayretini dnyaya harcamasn
gerektirdiinden, insan iin manev bir felket ve hireti inkr eden
mriklerin ahlkndandr. nsann byle hedeflerle mrn srf dnyaya
sarf ederek, hiret ilerinden uzaklamas Mslman iin son derece
ktlenmi bir zelliktir. Ama erata uygun bir ekilde dnya iin
almak, kendisinin ve ilesinin geimini salamaya almak, fakat
bunlar yaparken de, ykml olduu ibadetini de yerine getirmek, insan
iin bir gzel meziyet olduu gibi, bu gaye ile dnyaya almak da bir
baka ibadettir ve ile fertleri ve dier insanlara yarar saladndan,
hiret ilerinden saylr. (VII/2726)
ZENGNN MALI, ZRDN SADECE ENESN YORMAZ, KALBN
DE BOZAR. [(Ey Peygamberim! Sen kfirlerden baz snflara verdiimiz
deiik nimetlere gzlerini uzatma ve onlarn mal, evlt ve dier
nimetlerine gzn kaldrp dikkatle bakma]..Kfirlerin nimetlerine
bakmaktan Allahn Elisini yasaklamak, mmetini yasaklamaktr. nk
Allahn Elisi dnya malna ve znetine ve ssne zaten katiyyen
(kesinlikle) iltift etmemitirBakasnn elinde olan nimete bakan kimse,
kendi nimetini
gremeyeceinden, kendisindeki nimete kar Allaha kretmek de aklna
gelmez.(VII/2773, Hcr sresi, 88. yet)
KTSD KRZ, DARLIK VE SIKINTININ..KALKMASI N NAMAZ VE
TESBH. Msbetlerin kalmas iin namaz ve tesbh ekmeye devam
edilmelidir. Hibir kimse Hz. Peygamberden byk olamaz. Vefatna
kadar, Hz. Peygamber namazla ve secde ile ibadetle emrolunmu olup,
Ondan bu ykmllk dmediine gre, mmetten de hi
birinden bu ykmlln dmeyecei kesindir. Bir kimseye bir msbet
isbet ettiinde tesbh ve namaza devam ederse, o msbetin gideceine
bu yet(ler) (Hcr: 97-98-99) kanttrlar. Msbet ve hzn zamanlarnda
Allahn Elisinin, bellar tesbh ve namazla karlad nakledilir. nk
bely da yaratann Allah Tel olduu bilinerek, Yce Allaha namazla ve
tesbhle ynelinirse, o bely ancak Onun kaldrabileceine inanarak
yalvarlrsa, Cenb- Hakkn bely def ederek, bize merhamet edeceinde
phe yoktur. (VII/2778)
HAYVANCILIK : TEMEL SEKTR. Allah Tel bu yette (Nahl: 7),
hayvanlarn yararlarn aklayarak, onlarn insanlara olan nimetlerini
sayarak, insann geiminde yaamn devam ettirebilmesinin hemen
hemen hayvanlara bal olduuna iaret etmitir. nk Fahr Rznin
aklamasna gre haraset (iftilik) ve ziraat (tarm) ounlukla
hayvanlarla olduundan, hubbtn (buday, arpa, avdar..taneli bitkiler,
tahl rnleri) tamam hayvanlarn alma ve gayretiyle elde edildii gibi,
ticreti de (ancak) hayvanlarn yardmyla yapabiliriz. nk, (at ve kz
ve manda) arabalar(n)n ve develerin nakliyata (nakliyecilie) yardmlar
herkese bilinmektedir. Yine (hayvanlarn) ya, yn, kl, yavrular ve
derileri insann geimini salamaya hizmet ettiinden, insanln hemen

hemen btn geimi bizzat veya dolayl olarak hayvanlar kanalyla

salanmaktadr. Geri tavuk, kaz, rdek ve av hayvanlar ve denizde
balklar gibi hayvanlarda da yemek ve dier yaralar varsa da bu grupdaki
hayvanlarn yenilmesi ve onlardan faydalanlmas (yemekten sonra) meyve
yemek gibi telezzz (lezzetlenme, zevklenme) kablinden olup, (tavuk ve
kanatl hayvanlarla balk) gdalanmann (ve karn doyurmann) esasyla
ilgili olmadndan, Cenb- Hak bu yette enm yani deve, sr ve
koyun (ve kei) gibi esas gda kaynaklarn anarak, bu nimetlerin krn
yerine getirmek gerektiine iaret etmitir. (VII/2788)
HER YATAN HERKESE : HAYVANCILIK SEKTR (ANIMAL
HUSBANDRY; FOR FULL-EMPLOYMENT AND SUFFICIENT NUTRITION). nk
st: kan, su ve insann sevmedii baz eylerden ayrlarak olutuu halde, bu kadar hlis ve
berrak olarak memeden kmas ve ayrld eylerden bir iz bulunmamas, Allahn
kudretinin en byk kantlarndandr. te bundan ibret almak lazmdr. Sizin iin hayvanlarn
ynnden, kllarndan ve neslinden bir ok yararlar vardr ve bu yararlardan birisi ve belki en
nemlisi etinden yersiniz, stnden iersiniz ve nakil iin kullanrsnz.(IX/3612, Mminn
sresi, 21-22. yetlerin tefsri)
(Kk ba olsun byk ba olsun hayvanlarn bakmnda, otlatlmasnda, 12-13 yandaki
ocuklardan yal dedelere kadar herkesin alabilecei, i retebilecei bir sektrdr,
hayvanclk sektr. Kadn-erkek herkes iin, byk bir istihdm imkn salayan bu sektr,
bu ile uraan ilelerin, ayn zamanda gda ihtiyacn da karlar. Dnyadaki alk ve
yoksulluk, hayvanclk sektrne biraz nem verilmesiyle nlenebilir. 19. yzylda nce
Avrupann ve ardndan ABDnin hzla bymesi, hayvanclk sektrne nem vermeleriyle
olmutur. 19. yzylda, ABDdeki sr imparatorluklar bu lkede kapital birikimini
salayan en nemli faktrlerden biri olmutur. .Y.)
TAYYRELER VE MENDFERLER. Allah Tel insanlarn henz
bilmedikleri birok binitler yaratacan bu yette (Nahl:8) vaat etti ve
zamanmzda (1911-1915) bundan nce bilinmeyen birok binitler
yaratmasyla, yetteki vad-i ilhnin srr ortaya kt. nk
imendiferler, otomobiller, bisikletler, tayyareler ve dier letler geri
insanlarn fersetleri ve akllarn altrmasyla meydana gelmise de, o
ferset ve akl ve dier sebepleri yaratan Allah Tel olduu iin, bu yeni
aralarn da hepsi Allahn yarattklarndandr.(VII/2789)
KENDLER GB TOPRAKTAN YARATILAN NSANA HZMET
EDYORLAR. Yaratlta, ekilde, renklerde ve lezzette farkl binlerce eit
varlklarn hi biri,
bir dierine benzemez ve bu yaratlanlarn hepsinin asl maddesi toprak
olduu halde, kendileri gibi asl maddesi toprak olan insann yararna
hizmeti olmalarnda, elbette dnen kimseler iin Yaratcnn kudretine
byk iretler vardr..nk, otlar, aalar ve hayvanlarn hepsi
insanlarn yararna hzr ve her ne zaman isterse insan onlar istedii gibi
kullanr ve hemen hi birinden nemli bir muhalefet de grmez:
[Yeryznde sizin iin rengrenk yarattklarnda da, t alan bir toplum
iin byk bir ibret vardr.(Nahl sresi, 13. yet)] (VII/2795)
DENZCLK, BALIKILIK VE DENZ TCRET. Konu ile ilgili Nahl sresi
14. yetine Mehmed Vehbi Efendinin verdii mel ve tefsr ise yledir:

[Sen denizde gemileri suyu yara yara ve yrr grrsn ve o gemilerle

istediiniz malnz alr gtrrsnz, asla meakkat ekmezsiniz ve
Allahn ltfundan rzknz istemeniz iin, Allah Tel bu nimetleri size
verdi ve denizleri emrinize verdi. Umulur ki siz Allahn nimetlerini grp o
nimetlere kredersiniz.] Kd Beyzvnin aklamasna gre Allah Tel
dier nimetlerini sayd zaman, kretmeyi anmad halde, denizin
nimetlerini anmann akabinde kretmeyi anmas, deniz nimetlerinin
dierlerinden daha kuvvetli ve byk olduuna iret iindir. Zir deniz
tehlikeli bir yer olduu halde, ayn zamanda rzkn geniliine ve rzkn
kolaylkla elde edilmesine de bir sebep/ara olduundan, tehlikeli olan bu
ara ayn zamanda tam bir nimet (nimetin kayna) olduundan, Cenb-
Hak yetin sonunda kretmek lzm geldiine iret etmitir. nk insan
iin sahip klnd/ona verilen nimetin krn ed etmesi, en nemli dni
vazfelerindendir. nk kr yaplmayan nimet, dim yok olmaya/elden
gitmeye mahkumdur..zetle, insanlarn taze balk eti yemeleri, inci,
mercan gibi znetleri denizden karp taknmalar ve Allahn ltfundan
deniz aracl ile rzklarn istemeleri iin Allah
Telnn insanlara deniz gibi bir nimeti verdii ve insanlar iin denizde
sefer etmek ve deniz aracl ile rzk sebeplerine yaklamann uygun bir i
olduu, denizlerden elde edilen nimet ve kazanlar iin de Allaha
kretmek gerektii bu yetten anlalmaktadr.(VII/2789) (Denizlere
hkim olan, dnyaya hkim olur szn ve son be yz ylda Batnn
ykseliinin en nemli sebeplerinden birinin denizcilie verdikleri nem
olduunu, burada hatrlamak yararl olacaktr. Bat dnyasn Douya kar
ne geiren faktr, 15. yzyln son yllarnda baladklar deniz ticreti
olmutur. nce Portekizli ve spanyol denizcilerin, ardndan Hollandal ve
ngiliz denizcilerin okyanus seferlerine kmalar, dnyann servetinin bu
lkelere akmasna ve Batnn nce Douyu yakalamasna, sonra da
gemesine neden olmutur.:Y.)
RIZKIN BOLLAMASI N DENZ TCRET (SEA-TRADE FOR
AFFLUENT SOCETY). Rabbiniz, Onun vermesiyle rzk elde etmeniz
iin, denizde gemileri sizin iin yzdrendir. Dorusu O, size ok
merhametlidir.(sr: 66) Rabbiniz kendi ihsnndan ve cmertliinden
ok deiik ticretlerle geiminizi salamak ve memleketinizde olmayan
rzklar alp getirerek faydalanmanz ve bilim renmek ve hac ve sava
konularnda kolaylkla gitmeniz iin denizde gemileri sizin yararnz iin
gezdirir ki rzknz genilesin ve ilerinizde (deniz yoluyla kolay ve ucuz
ulamla) zahmet ekmeyesiniz...Gemiler araclyla satlacak eyanz
baka beldelere gtrr, o beldelerden kendi beldenizde olmayan
nimetleri alr getirir ve bunun sonucu bol rzka kavuursunuz.(VIII/3024)
KK SERMAYE SHPLERNN DENZ TCRETNE GRMES.
Kurndaki (ve sahh hadsdeki) Ms-Hzr kssasnda dk gelirli bir grup
insann ortaklaa sahip olduklar bir gemiyi iletmelerinden bahsedilir:
Gemiye bindikleri zaman, o (Hzr) gemiyi deldi, Ms: zerindekileri
bomak iin mi onu deldin? Gerekten sen (ziyan) byk bir i yaptn!
dedi. (Hzr daha sonra niin deldiini anlatt) O gemi var ya, ite o,
denizde alan yoksul kimselerindi. Onu kusurlu yapmak istedim. (nk)
ileride her (salam) gemiye el koyan bir kral vard. Bunlar birtakm

fukar kimselerdi. Gemiden baka bir ticretleri olmadndan gemi

araclyla denizde alrlar, onun ticretiyle geinirlerdi. Bu yet, elinde
bir miktar mal olup, fakat zengin olmayan kimseye (yette getii gibi)
miskin(yoksul) denilebileceine iret eder. (VIII/3160, Kehf sresi, 71
ve 79. yetlerin tefsri)
KNN HAZNESNN OLMASI, GNAH DEL. Hzr Aleyhisselm,
Ms peygamber ile olan yolculuunda bir ehirdeki yklmak zere olan
bir duvar dorultmu ve bunun sebebini de yle aklamt: Ama benim
dorulttuum duvar, o ehirdeki iki yetmindi ve o duvarn altnda onlar
iin gml bir hazne vard ve babalar slih bir insand. Rabbin o yetmler
yetimlikten kurtulup, rtlerine erince, haznelerini kendi elleriyle
karmalarn istedi ve bana duvar dorultmay emretti ki, hazneleri sakl
kalsn, yabanc eline gemesin. yetteki kenz ile kast altndan ve
gmten bir defnedir. (VIII/3162-3163, Kehf sresi, 82. yetin tefsri)
AKIL VE ZEK LE DELDR RIZIK, ALLAHIN VERMESDR.
(ECONOMIC PHILOSOPHY OF ISLAM/QURAN) Fahr-i Rznin belirttii
gibi, insanlarn farkllklar sadece rzkda deildir. Zekda da, beldette de
(ahmaklkta), gzellikte de, akl ve anlayta, salkta..insanlar biri
birlerinden farkldrlar. nsann rzk, akl ve zeksyla deil, aksine
Allahn ihsnyladr. nk, en ok akl olan kimsenin son derece
alt halde, fakir olup karnn doyuramad ve en ahmak bir
kimsenin milyonlara sahip olduu her yerde ve her zaman grlen
bir hakkattir. Yalnz, herkesin rzk elde etmek iin sebeplerine
ynelmesi ve almas, dn vazfelerindendir. Tembellik, slm
dninde yasaktr ve herkes almakla emrolunmutur. Ama
almas sonucu az veya ok vermek, Allahn isteine bal
olduundan, insanlarn bu neden byle oldu? demeye yetkileri
yoktur. (VII/2863, Nahl sresi, 71. yetin tefsri)
TAKSM- LHYE RZIDIR, MSLMAN. [Erkek veya kadndan bir
kimse mmin olduu halde, iyi davranta bulunursa, vefatndan sonra Biz
onu gzel bir hayatla elbette diriltiriz ve elbette onlar davranlarnn
gayet gzelinin dlyle dllendiririz.(Nahl
sresi, 97. yet)] Kd Beyzvnin aklamasna gre, yette geen
hayt- tayyibe (gzel bir hayat) ifdesi: dnyada hell rzka sahip olup
Allaha itat etmek ve bu itatn tadn bulmaktr; mmimin rzk ne kadar
az da olsa, maieti (geimi), kfirin maietinden daha tatl ve rahat olur.
nk mmin unu bilir ki: insann rzk Allahn takdri ve tedbriyledir ve
mmin ilh taksme rz olduundan ve kendisine verilen rzka kanaat
ettiinden, kalbi rahat olur. Ama kfirin kanaat olmadndan, rzk ne
kadar ok da olsa, zengin de olsa kalbi darlktan (skntdan) kurtulamaz.
Dolaysyla mminin hayat rahat, kfirin hayat sknt ve
meakkattir.(VII/2894)
TAKP EDLECEK METODOLOJ, EKONOM BLMNDE. Sadece
ekonomi biliminde deil, btn bilim dallarnda takip edilecek usl ayndr:
Kurn ve Hz. Peygamberin hadslerini iitip, dn ve dnyev
ilerinizi(n zmn) onlardan karp, acip ve garip (farkl, deiik,

olaan st) olan eyleri de gzlerinizle grp (gzlemleyip) ibret

alasnz. Kalplerinizle (de), garp (farkl, olaan d) ileri anlayp,
bilgisizliinizi giderip, ilh nimetleri ve nimet(leri) verici olan Allahn
gcn/ltfunu bilip, krn yerine getirerek, kulluunuzu ortaya
koyasnz(ibadetlerinizi yapasnz).(VII/2872, Nahl sresi, 78. yetin tefsri)
AKRABAYA YARDIM (ECON CHARITY). Akrabaya vermek ile emir,
muhta olduklar nafakay vermek ve gerektiinde hizmet etmek,
ziyaretlerini terk etmemek ve dudan unutmamakla olur. (VII/2885, Nahl
sresi 90. yetin tefsri)
HARAMDIR, TCRETTE YEMN. ..zetle, insann yemnini ticrette ve
dier konularda dier insanlar aldatmaya let etmesi haram olduu, eer
yemnini aldatmaya bir hle edinirse, slmiyette sebt ettikten sonra aya
kayp hak yolundan km olaca ve (bu ekilde) ilh yoldan kanlarn
dnyada ve hirette azp grecekleri bu yetten anlalmaktadr.
(VII/2892, Nahl sresi, 94. yetin tefsri)
BEREKET OLMAZ, TCRETTE ALI-VERTE ERATIN KURALLARINA
UYULMAZSA. nsanlarn arzlar eratn hkmlerini kendi canlarnn
isteklerine uydurmak olduundan, gerek ticret ve gerek dier konularda
asla bereket olmad gibi, toplumda da kurtulu, huzur meydana
gelmiyor. O nedenle de, bin trl meakkat, sknt, bel, kederler, fetler
biri birini kovalyor. Zira, Allahn gsterdii yolu terk edenler, hibir zaman
ruhsal ve bedensel skntlardan kurtulamazlar. T ki dnp dolap,
(kendilerine) gsterilen (slm) yolu bulalar. Eer bulamazlarsa, dnyada
ve hirette elemden baka bir ey gremezler.(VII/2914, Nahl sresi, 117.
yetin tefsri)
MSFRSZ YEMEK YEMEZD, HZ. BRHM. Hz. brhm misfirsiz
yemek yemezdi..(VII/2919, Nahl sresi, 121. yetin tefsri)
BE ZELL SLM NSANININ (FIVE CHARACTERSTCS OF
HOMO-ISLAMICUS; TO BE PATIENT IN ECONOMIC CRISIS AND IN
THE POSITIONS OF POVERTY AND BANKRUPTY) Taber tefsrinde
akland gibi, muhbitn:(Allahtan) Korkuyla beraber, alak gnll ve
sammiyetle ibdete koan ve kalbi Allah anarak, (tesbihle) tatmn olan
olan kimselerdir. Allah korkusu insanda iki duygunun olumasn salar.
Birincisi, irkin ilere ve musbetlere sabretmektir. kincisi, ibdete devm
etmektir ki, ibdet de ya bedenle olur, namaz gibi. Yht malla olur,
fakirlere yardm ve hayr ilerine sarfetmek gibi. Cenb- Hak bu (iki)
yette bunlarn hepsini toplamtr. te, sevapla mjdelenmeye layk
olanlarn o be sfat burada anlmtr: Birincisi, tevz (alak gnlllk);
ikincisi, Allah anldnda kalbi titreyip korkmak; ncs, bellara
sabretmek; drdncs, namazn klmak; beincisi, malnn bir ksmn
fakirlere ve hayr ilerine sarfetmektir.(IX/3540, Hac sresi, 34-35.
yetler)
DEVENN EKONOMK YARARLARI. Develeri sizin iin Allahn (dninin)
iretlerinden kldk ki o develerde sizin iin dni ve dnyev faydalar

vardr.(Hac sres:36) nk, devenin stn ier, yan yer, ynnden

elbise yapar, giyersiniz; devenin zerine yknz ykler, zerine de biner
istediiniz yere gidersiniz. Deveden kurban keser, hirette sevba nil
olursunuz. te devede sizin iin pek ok hayr vardr.(IX/3541) Devenin
bykln dnrsek, deve eer yrtc hayvanlar gibi itaatsiz olsayd,
yz insan bir araya gelse onu itaat ettirmek mmkn olamazd. Ama, elli
deve hatta yz devenin bir insana itaat etmesi, ancak Cenb- Hakkn
insanlara byk lutfunun sonucudur.(IX/3542)
RIZKI BOL DEMEK K ALLAH ONU SEVYOR ANLAMINA GELMEZ.
Her kim, bu arabuk geen dnyay isterse, ona dilediimiz kadarn
verir, (ama) sonra da o kiiyi, knanm ve mahrum braklm olarak
girecei cehenneme sokarz. Kim de hireti
ister ve bir mmin olarak kendine yarar bir aba ile o gn iin alrsa,
ite bunlarn almalar makbuldr. Bu nedenle, bir kimsenin dnyadaki
rzknn geni olmas, o kimsenin makbul bir kii olduuna ve Allahn
ondan raz olduuna iret deildir.(VIII/2963, sr sresi, 18-19) Takip
eden yette de yle buyurulur: Hepsine; dnyay isteyenlere de, hireti
isteyenlere de, Rabbinin ihsnndan ayrt etmeksin veririz. Rabbinin ihsn
kstlanm deildir. (sr:20) Mehmed Vehbi Efendi de tefsrine u cmleyi
ilve eder: u halde kfirin inkrndan dolay Cenb- Hak rzkn kesmez
ve mminin mnndan dolay rzkn bol vermez. Taksmt neden ibretse,
herkes onu arar bulur. (VIII/2964) [Bak gr ey Peygamberim! Dnyada
bazlarn mal, makam, servet, evld ve evre ynnden dier bazlar
zerine nasl stn kldk] (sr: 21)
HARCA DER EYTAN. Bir de akrabaya, yoksula, yolcuya hakkn ver.
Gereksiz yere de sap savurma. Zir bylesine sap savuranlar,
eytanlarn dostlardrlar. eytan ise Rabbine kar ok nankrdr. (sr
sresi, yetler: 26-27) Akrabann haklar, onlar ziyaret, onlar sevme,
onlarla iyi geinme ve muhta olanlarna nafakalarn gc yettii kadar
vermektir. Eb Hanfeye gre, bu yete gre, akrabadan yoksul olanlarn
nafakasn vermek, kii zerine vciptir. sraf: maln (harcanmas gereken)
yerin(in) dnda, bo eylere harcamak veya harcanmas gereken yere
lzumundan fazla harcamaktr. Msriflerin (israflarn) eytann
kardeleri olmalaryla kast, (harcamada) eytana itaatlarndan tr,
onlarn dostlar demektir. te Allah Tel bu yetle, msrifleri iddetle
knamtr. nk gerek Allah katnda gerekse insanlarn yannda
eytandan daha kt(lenmi) bir varlk olmad halde, israf yapanlarn
eytanlarn kardeleri olduunun belirtilmesi, hem byk bir
ktleme/knamadr hem de bu ifade israftan iddetle engellemeye
yneliktir.
sraf, insanlar tehlikeye dren kt ahlklarn birincilerindendir. Hz.
Peygamberin abdest alrken abdest suyunda bile israf yasaklamas,
israfn ktl belirtmede yeterlidir. Ayrca bo eylere harcanan parann
tamam israftr. nsanlarn eratmzn uygun grmedii oyun ve benzeri
eylere yaptklar harcamalarla, binlara lzumundan fazla
masraf yapmann da israf olduunu, mfessir Hzin belirtmitir. Allah
Tel sr sresinin bu be ayetinde (23-27. yetler) gzel ahlkn rhunu

kullarna retmektedir. nce anne-babann hakkn vurguladktan sonra,

akrabaya, daha sonra akraba dndakilerden muhta olanlara, vatanndan
uzak dm (muhta) yolculara ve gariplere iyi mumele ve yardm ve
ihtiyalarnn giderilmesi gerektiini akladktan sonra, insann
ayakta durmasnn ve yaamn devam ettirmesinin sebebi
olan maln israf etmesini yasaklayarak, israf edenlerin eytanlarn
kardeleri olduunu aklayarak, medeniyette lazm olan yardmlamann
temelini atarak ve insann-insana yardmnn gerekliliine iaret etmitir.
te zamanmzda (1911-1923 yllar) medeniyetin vnd Drul-Eytm
(Yetimler Yurdu) ve Muvenet-i timiye (Sosyal Yardm(lama) gibi
kurumlar, bu ve benzeri yetlere dayanmaktadrlar. Ve Batda bu gibi
kurumlardan hibir iz olmad zamanlarda, slm hkmetlerin
yneticilerinden ve halktan bir ok kimseler, bu gibi kurumlar meydana
getirmiler ve baz vakflar kurmular ve bu uurda bir ok (madd)
fedkrlklar, dnyaya Mslmanlar aracl ile yaylmtr. Fakat,
memleketimizde bu eserlere baklmamakla bunlarn ihmaliyle ou harap
olmu ve bu yerlerin gelirleri layk olmayanlarn ellerine gemitir. imdi
kusur kimdedir? Bu vakf eserleri zamannda binbir fedkrlkla yapanlarda
m, yoksa muhafaza edemeyip, kaybolmasna sebep olanlarda m? Bu
noktay vicdan sahipleri yarglamaldrlar. ye yarasa kuunun gnei
gremeyip inkr ettii gibi, eratn kurallarndan haberdr olmayan
kimseler de, bu kadar ok olan slm eserleri grmez ve Batllarn
yaptklar baz eserlerden gzleri kamaarak bahsederler ve slmn
yceliine itiraz ederler. Ne diyelim! yetin buyurduu gibi: Allahn
saptrd kimseyi, hibir kimse hidyete yneltemez. Bu tipler iin
Allahdan hidyet istemek lazmdr.
(VIII/2972)
HARCAMADA ORTA YOL (HOW A TARIQ-I IKTISAD IN SPENDING).
Eli sk olma; bsbtn eli ak da olma. Sonra knanr, (kaybettiklerinin)
hasretini eker kalrsn.(sr:29) Yani ey Peygamberim! Fakirlere,
akrabaya ve dier muhta olanlara yardm etme konusunda elini boynuna
bal klma ki hem kendine ve ilene ve dier muhta olanlara
sarfetmekten ekinmeyesin. Yani cimrilik sebebiyle, vermen gereken
yardm yapmayp da eli boynunda bal gibi olma. Gerektii yerde lzumu
kadar sarfet ve sarfederken de elini tamamen ap, sahip olduun maln
sarfedip de, (sonra da) yorgun (bitik) piman ve hem Allah katnda hem de
insanlar arasnda knanm bir halde oturma. nk tamamen elini aar
da, paran-maln tamamen sarfedersen israf yapm olacandan Allah
katnda da insanlar arasnda da knanm bir duruma decein gibi,
geiminde de (sonra ok) zorluk ekersin. u halde cimrilikten ve israftan
kanarak ikisinin arasnda bir tark-i iktisad (iktisd yol) se ki, rahat
olasn.(VIII/2976)
CMRDR NSANOLU, DKKAT. De ki, Rabbimin rahmet hazinesine eer
siz sahip olsaydnz, harcanr korkusuyla kstka ksardnz. nsan olu pek
eli skdr.(sr: 100) Yoksullara verirsem tkenir korkusu her tarafnz
kaplam halde doanzda olan cimrilik, sizi yardmdan engeller.
Hzin Tefsrinde belirtildii gibi, her ne kadar insanlarn bazs cmertse
de, insan esas olarak (her eye) muhta ve zayf bir yaratk olduundan,
doasnda tutmak vardr. Bundan tr, baz kiiler sevap almak iin,

bazlar da vnmek iin cmertlik yaparlarsa da bu da geicidir (Her

zaman cmert davran(a)mazlar.) Yhut yetteki eli sk=cimri ve smsk
tutar(dnz) ifadesi, insan cins olarak cimri demektir. Cinsin cimri olmas
her ferdin de cimri olmasn gerektirmez. Mesel Peygamberler cimri
olmazlar diyerek bu yete itirz edilemez. nk yet, insan cinsinde
cimrilik olduunu akladndan, baz fertlerin cmetlii buna aykr
denilemez. Yhut da yet, ounluun durumunu aklamaktadr. Yani
insanlarn ounluu cimridir demektir.(VIII/3064) (Burada Hz.
Peygamberin hemen her gn yapt dulardan birinin de Allhumme inn
ezu bike minel-buhli= Y Rabb cimrilikten sana snrm olduu
hatrlanabilir.(Buhr)
DOAL SOSYAL GVENLK. Mslmanlar, yzyllarca (1400 yl) emekli
mana ihtiya olmadan yaadlar. Ne prim dediler, ne de ka sene
kald emeklilie, emekli oldun mu gibi sorulara muhatap oldular. nk
bin drt yz yl boyunca, Mslmanlar salklar elverdii gne kadar
altlar. Bu noktadan sonra da en yaknlar onlara -bir menfaat (yarar)
duygusuyla deil- hiret hayat iin sevap toplamak gayesiyle baktlar.
Mehmed Vehbi Efendinin tefsrini yazd yz yl ncesinde de durum
byleydi: doal daha dorusu ilh (emirle kurulmu) bir sosyal gvenlik
sistemi insanlara yetiyordu: u halde dnyann mr anne-babann
ocuklar sablik ve ocukluk dnemlerinde efkatle besleyip bytmeleri
ve evldn da anne-babaya itat ederek, onlarn kocalk (ihtiyarlk)
sebebiyle ciz duruma dtklerinde onlara hizmette bulunmalar ve
nafakalarn vermeleri vcip klnmtr ki, kyamet kopuncaya kadar
dnya bu ekilde devam etsin.(VIII/2978, sr sresi 31. yetin tefsri)
TCRETTE TOPLUMUN GVENN KAZANMA ltnz zaman
tastamam ln ve doru terz ile tartn. Bu, hem daha iyidir hem de
sonu olarak daha gzeldir. (sr: 35) u halde bir kii dnyada doruluk
tarafn tuttuu takdirde herkes ona gvenir ve toplumun itimdn kazanr,
halk da ona yneleceinden az zaman iinde bu (doru) kiilerin bir ok
servet sahibi olduu her zaman grlmektedir. Bu dnya hayat iin
byledir ama alverite doru olan kiinin hirette byk sevba
kavuaca da phesizdir. (VIII/2986)
(Vehbi Efendinin dedii
kadar az zamanda olmasa bile, zaman iinde, zaman ilerledike o kii
sonuta piyasann gvenini kazanr. Bu gven kazanma iki ynden olur.
Hem mterilerinin gvenini kazanarak, sat artar, hem de mal ald
firmalarn gvenini kazanarak, daha uzun vadeli mal alma daha uygun
fiyatla mal alma ve nihayet toptanc piyasa(s) kendisine gvenince ak
hesap alarak nce alp, satnca deme gibi imkanlara sahip olur. Bu
duruma ulamak iin de ilk yllarda, dkkann daha fazla saatlerde ak
bulundurmak, dkkannda oturup baka yerlere gitmemek dkkan
beklemek, kendi kiisel ve ilev harcamalarn en az seviyede tutup
sermayeden yememeye gayret etmek gerekir. .Y.)
SOSYAL SERMAYENN HER NESLDE GDEREK ART(IRIL)MASI. nsann
almas ile elde edilen stnlkler iinde en stn yazdr. nk

insann (her nesilde) kural olarak bulabilecei/kefedebilecei (doal ve

toplumsal) knnlar gayet azdr. Fakat bulduu bu yenilikleri bir kitaba
yazarsa, (daha sonraki nesilde) ikinci bir insan o meseleyi aratrdktan
sonra kendi grn yazyla ilve eder. Bu ekilde nesilden nesile her
gelen kendi kanaatini eklerse, ilimler hnerler (meslein yeni kefedilen
srlar, kolaylklar..) ve sany (endstri, teknoloji) oalr, geliir ve
mkemmellie doru gider.(VIII/3030, sr sresi 70. yetin tefsri)
YOKSULLARI SEVMENN GEREKLL. Ey Peygamber! Kfirlerin sana
yoksul sahblerini bandan dat. nk, onlarn elbiseleri eski ve halleri
peran olduundan bizim eref ve haysiyetimiz onlarla beraber
bulunmamza engeldir. Onlarla bir arada bulunmaktan utanyoruz
demelerine iltifat etme. Sen u kimselerle beraber kendine sabr tavsiye et
ki, onlar akam ve sabah Allahn rzsn isteyerek, Rablerine ibadet
ederler. Sen dnya hayatnn ss olan mriklerin servetlerine bakarak,
yoksul sahblerinden gzlerini (baka tarafa) evirme. Ve Bizim zikrimize
(Kurna) kalbini kapattmz gfil kimseyle ittifk etme. nk, o tip kii,
kendi arzu ve egosuna uyarak arzu ettii eyi ve kendini tanr edinmi ve
Allahn emrinden kmtr. O tip kiinin hali, srekli (ilh) snr ap, (her
eyi) israf etmek olmutur. Sahblerin ou zamanlarn ibdetle
geirdiklerine iret iin dua ve ibadetlerinin sabah ve akam olduu
akland gibi, devamlla iret eden muzr kipiyle yedne gelmitir.
Yoksullara sevginin gereine iret iin gzlerini onlardan bakasna
evirme buyrulmutur ki, merhametli bir bakla onlara bak, hakaret
edici bir tarzda bakma, onlara demektir. te Allahn katnda fakir ile
zengin hepsi eit olup, hi kimseye hakaret bakyla baklmaz ve herkes
tam zgrle sahip olduu gibi, Allahn rzasn isteyen fakirlerin, yoldan
km zenginlerden daha makbul olduunu, Cenb- Hak bu yetle
aklam ve zenginlerin yoksullara yardm etmelerinin gereini tavsiye
etmitir. (VIII/3115, Kehf sresi, 28. yetin tefsri)
Allah Tel servetleriyle gururlanarak, sahblerin yoksullarn
beenmeyen zalimlerin durumlarn, azaplarn ve buna kar mminlerin
hallerini ve elde edecekleri dereceleri akladktan sonra, zengin olan
kfirle, fakir olan mminin hallerini bir rnekle aklamak zere yle
buyuruyor: (Mehmed Vehbi Efendinin aada yetlere yine serbest bir
mel verdiini unutmayalm ve o devir limlerinin ounun bu yolu
benimsediini, Mehmed kifin melinin de byle olduunu hatrlayalm.
Bu ekilde serbest mel verme usln Hasan Basri antay terk etmi ve
antaydan sonra da Kurndaki kelime ve cmleleri tam olarak Trkede
ifde edip daha hassas davranma usl devam etmitir. Yz yl sonra ise
bugn Trke daha gelimi bir haldedir ve herhalde byle serbest mel
verme uygun deildir)
[ Ey Peygamberim! Mallaryla gururlanan zalimlere rnek olarak, (u) iki
kiinin hallerini sen akla ve zh et ki (insanlar) dnya servetine
gvenilemeyeceini bilsinler ve zenginlerin yoksul,
fakirlerin de zengin olabileceini dnsnler. O iki kimseden
birisi iin biz iki bahe yarattk ki bahelerin iinde zmden ubuklarla ve
etrafn hurma aac ile kuattk ve aralarn da buday ve arpa gibi
hubbatla dolu tarla kldk ki, bahelerde ekilmemi bo bir yer kalmad.

Baheler dnya nimetleriyle doldu ve olgunlua eriti. O bahelerin ikisi de

meyvelerini ve yenecek rnlerini tam verdiler. Meyvelerinden hibir ey
noksan olmad. Bu nimetlerin okluuna ek olarak, o bahelerin ortalarnda
devaml sulamak iin nehirler de akttk. O kimsenin meyveler ve dier
nakit para ve mcevherleri de vard. te bu Bizim verdiimiz nimetlerle
gururlanan bahenin sahibi, tam bir kibir ve gururla ve vnerek dier
arkadana dedi ki. Benim malm senden oktur. Bu mal sayesinde ben
istediimi elde ederim ve de ben evlat, torun, hizmetilerim ve maiyetim
olarak senden daha kuvvetliyim. cbnda bunlar bana yardm ederler. Ve
ben hibir eyde glk ekmem. ocuklarm ve yardmclarm burada da,
bir seyahate ksam da, dim bana yardma hazrdrlar. Sen ise, bunlarn
hepsinden yoksunsun. (Bu ekilde kibirlenmekle) Kendine yazk eder bir
halde bahesine girdi. Ben bu bahenin ebediyen harap olacan
zannetmiyorum diyerek de gururunu ortaya koydu. Kyametin
kopacan da zannetmiyorum dedi. nk peygamberlik iddiasnda
bulunan kiilerin haber verdikleri kyamet diye bir ey olmayacaktr ki,
benim bahem harap olsun Kyameti bu ekilde inkr etmekle beraber,
hiretten kendisine herkesten ok pay karmay da ihml etmiyordu:
Allaha yemn ederim ki, eer dedikleri gibi kyamet koparsa, ben de
kabrimden kalkar, Rabbimin huzuruna dndrlrsem, elbette ki
dnyadaki baheden daha gzelini bana hazrlanm bulurum. Esasnda
byle konuarak, hirete inananlar alaya alyordu. Baesiyle gururlanan
bu kfire, mmin olan arkada konuarak yle dedi: Ey arkada! Seni
nce topraktan, sonra da baz deiiklikler sonucu o topran bir sperme
dnmesi sonucu, herkesin pis kabul ettii (byle) bir menden
yarattktan sonra, ayrca sana baz nimetler veren ve terbiye kurallarn
sana reten ve u organlarnla seni bu ekilde bir insan yapan Rabbine
kar hireti inkr m ediyorsun? Bu nimetleri ben kendi gcmle elde
ettim demeye utanmyor musun? Fakat (sen byle desen de) O Yaratc
olan Allah benim Rabbimdir ve ben Rabbime hibir eyi ortak komam.
Keke sen vndn bahene girdiinde bu bahe harap olmaz,
ebediyen byle kalr diyeceine, Allahn devam etmesini istedii ey,
devam eder, sona ermesini istedii ey de biter. nk devam ettirmeye
de kimsenin gc yok, tahrb etmeye de, ancak Allahn kudreti ve kuvveti
var demi olsaydn hakknda daha yararl olurdu. diyerek arkadana
nasl konuulacan syledi ve doru yolu gsterdi. Sen beni mal ve
ocuk ynnden gayet az ve dk gryorsun. Ama ben Rabbimin
ihsnndan umuyorum ki, Allah bana, senin stnlk davsnda
bulunduun bahenden daha gzelini verir. Ve umarm ki, Rabbim senin
bahen zerine anszn gkten bir yldrm gnderir de o da baheni tahrb
eder. Bir de bir sabah vakti bakarsn ki, o bahe kupkuru, ot ve yeillikten
bir iz kalmam bir hle dnr, yahut ortasndan akan su kesilir, bahe
sulanamaz hale gelir ve her ey kurur da o kaybolan suyu geri getirmeye
senin gcn de yetmez. Allah Tel, bir sre sonra, o mmin kulun dedii
gibi, kibirli zenginin bahesini helk etti. Meyvenin tamam helk oldu,
meydana gelen depremden bahenin kkleri yklm, suyu ekilmi,
bahenin zerine den yldrm da btn her eyi yakm, bir gece iinde
her ey harb olmutu. Bahe shibi olan mrik, yllardr verdii emeklere
ve giden parasna zlyor, zntden ellerini oururarak: ne olayd,
Rabbime hibir eyi ortak komasaydm da(bunlar bama gelmeseydi)

diyordu. O ok gvendii ocuklar ve adamlar kendisine hibir yardm

yapamamlard. Allah Tel, dnya malna gvenmenin sonunun felket
olduunu bildiriyordu ve dnya hayatnn ok hzl biten bir yaam sresi
olduunu, dnyadaki en kymetli nimetler olan mal ve ocuklarn da,
vnmeye, marmaya deer eyler olmadn aklamak zere yle
buyurur: Ml ve evld dnya hayatnn ssdr ve dnya gibi onlar da
sonludur ve yok olmaya mahkumdurlar. nk (bunlarn) temeli olan
dnya ebed olmaynca, bunlarn da ebed olmayaca bellidir.
Kaybolmayacak olan iyi kulluktur (slih amel=iyi davranlardr), iyi kulluk
da Rabbinin katnda sevap ve gzel sonu ve benimsenecek hedef olarak
daha hayrldr. (VIII/3121-3131, Kehf sresi, 32-46. yetlerin tefsri)
CRETSZ HZMET YOLDA KALMIA, MSFRE
(FREE
HOSPITALITY) Kurnda yedi yerde ibnus-sebl=yolda kalm kelimesi
geer ve zekttan ve sadakalardan onlara da yardm edilmesi istenir. Ms
aleyhisselm ile Hzr aleyhisselm kssasnda da, Ms ile Hzr bir ara
yiyeceksiz kalarak, ibnus-sebl konumuna derler ve uradklar bir
yerleim birimindeki halktan yemek isterler. Orann halk ise misafir
sevmediklerinden bunlar misafir etmedikleri gibi, karnlarn doyuracak
ekmek de vermediler. Karn a olan misafirin ekmek istemesi doru bir
davran olup, misafir kabul etmek de insanlar arasnda eski bir det olup,
misafir kabul etmeyenlerin knanmaya layk olduuna bu
yet (Kehf: 77) iret eder.(VIII/3159)
ESK ALARDA TEKNOLOJ
(ANCIENT TECHNOLOGY).
(Zlkarneynin yaptklar) te u zamanlarda (yeni yeni) grdmz
sanatlara (teknolojiye, endstriye) baktmzda, bu gibi byk krklere
uzun borular takmak ve uzak mesafeden frlmek sretiyle demirleri
yumuatacak atelerin yanmasyla, demirlerin ate gibi kzarmas
ve erimi tunlar aralarnda olan boluklar doldurmak iin dkmesi,
anlalamaz (konular) deildir. zellikle zamanmzda krk ikilik
toplarn ve vapurlarn kazanlarnn ve hatta daha byk
eylerin dkldn grnce, Zlkarneynin set iin
hazrladklaryla ve dier letlerle seddi in ettiinde phe olunamaz.
Mehmed Vehbi Efendi byle bir aklama yaparken, konuyla ilgili Kehf
sresinin 96 ve 97. yetlerine de yle mel verir: [Zlkarneyn insanlara
hitben: getirin demir paralarn dedi. nsanlar emre uyarak, demir
paralarn getirdiler, hatta iki dan aras, dalarn ykseklii hizsna
kadar demirle doldurulunca, Zlkarneyn: frn krklerle, yakn atei
dedi. Ve etrafa konulmu krklerle, her taraftan frlmesine emir verdi.
Hatta demirlerin aralarna konulmu olan odunlar ate haline gelip, daha
sonra da bu ateler, demirleri ate haline getirdiinde, dedi ki: getirin
bana, dkeyim onun zerine erimi tuncu nsanlar, onun emri zerine,
erimi tunlar dkdler ve iki dan aras, dalarn ykseklii kadar,
demirle tuntan dklm parlak ve muazzam bir duvar oldu.(VIII/31723173)
GMENLERN RAST GDER
(A GOOD IMMIGRATION POLICY IS
USEFUL FOR INDIVIDUALS AND COUNTRYS DEVELOPMENT). Hz.
brhm (sonunda) babasndan dnden tr ve Allahn rzasn

kazanmak iin ayrldndan, Allah Tel onun rzkna ve zrriyetine

bereket vermitir. te, dn iin hicret (g) edenlerin, bu iki bereketten
faydalanacaklar da iret vardr ve ounlukla Allah yolunda hicret
edenlerde bu bereketler grlmektedir. Ama baka bir maksatla hicret
eden tabii ki, bu bereketten laykyla istifade edemezHz. brhm,
Bbilden ama (Suriyeye daha dorusu Greater Syria denilen imdiki
Suriye, Lbnan, Filistin, rdn, sril topraklarna) hicret maksadyla
hareketinde evvel Harran denilen yere geldi ve..nsanlardan kimisi mal
sahibidir ama dndar deildir ve byleleri yalnzca (kendileri gibi olan)
servet sahiplerini severler. Kimileri de bunun zdddr, dndrlar severler.
Ama bir kii hem zengin hem de dndr olursa, o kimseyi herkes sever ve
ver. nk byle kiiyi dndarlar dni yn dolaysyla, servet sahipleri de
ayn adam zenginliinden dolay severler. te, insanlar hem dni hem de
dnyay cem ederek (bir araya getirerek) iyi insanlardan olmaya almal
ki, herkesin yannda makbul olsun. (VIII/3228-3229, Meryem sresi, 50.
yetin tefsri)
PEK OK MESLEN PR: DRS PEYGAMBER
(THE PATRIARCH
ENOCH: AS A PIONEER/PATRON SAINT OF A LOT OF INDUSTRIAL
SECTORS/ JOBS: ANCIENT ECON). Fahr-i Rz, Kd Beyzv ve Hzinin
aklamalarna gre, dris aleyhisselmn ismi Ahnh olup, lkab drisdir.
nk gerek Allahn birlii, gerekse ilim ve irfnla ilgili halka pek ok ders
verdiinden dris denilmitir. Hz. dris, bir ok sanatlar cd etmitir. lk
kalemle yaz yazan, aritmetii cd eden, astronomi
bilimini ortaya koyan, ineyle elbise diken ve arkasna
giyen dris aleyhissselmdr. Ondan nce insanlar elbise dikmeyi
bilmezler, hayvanlarn derisini brnerek vakit geirirlerdi. Hz. dris, it
peygamberin neslinden ve Hz. Nhun babasnn dedesidir. nk Nhun
babas Lemek, onun babas Metselh ve onun babas da dris
aleyhisselmdr. Terzinin,
kilenin ve kfirle savamak iin
silahn mcidinin de, dris aleyhisselm olduu, Medrik tefsrinde
yazldr.(VIII/3234, Meryem sresi, 56-57. yetlerin tefsri)
PAHALI ELBSE GYMEK, YKSEK BNLAR YAPMAK: EGONUN
EHVET. [simleri anlan peygamberlerden sonra kt nesiller ve fen
milletler onlarn yerine getiler ki bu yeniler namaz braktlar ve ilerinden
gelen arzularna uyarak (ehevt- nefsniyelerine tb olarak) yoldan
ktlar. Onlar cehennem ateiyle yz yze gelecekler. (Meryem: 59)]
Onlarn peinden yle nesiller geldi ki, erat knnlarn (kavnn-i erat)
ayaklar altna aldlar, mnn gerei olan namaz braktlar ve onun hakkn
yerine getirmediler ve nefislerinin isteklerine uyarak, dnlerinin emirlerini
terk ettiler. Nefislerinin isteklerine uymak: gereinden ok yksek
binlar yapmak, herkesin giymedii pahal elbise giymek
gibi eyleri de ierdii, Hz. Ali Efendimizden
nakledilmitir. (VIII/3237)
ECONOMIC CONDITIONS OF THE MIDDLE EAST IN 7TH CENTURY.
Mesel ipek giymek, altndan ve gmten bilezik takmak acemlerin
(slm ncesi ranllarn), krsler zerinde oturmak ise Yemen ileri
gelenlerinin sevdikleri eyler olduundan, Cenb- Hak, Kurnda cennete

gireceklerin bunlara kavuacaklarn bildirerek, insanlar cenneti

kazanmaya tevik etmitir. (VIII/3239, Meryem sresi, 62-63. yetlerin
tefsri)
EV EYALARI MKEMMELD, KFRLERN. Kendilerine yetlerimiz ak
ak okunduu zaman inkr edenler, mn edenlere: iki topluluktan
hangisinin (biz mi siz mi) (dnyadaki) mevkii ve makam (erefi) daha
gzeldir? dediler. (Ama) Onlardan nce de, eya ve grn bakmndan
gzel olan nice nesiller helk ettik. (Meryem: 73-74) Yani Allahn yetleri
kfirlere okunduunda o kiiler kendi servet ve makamlarna bakarak,
mminlere derler ki, u iki grubun makam ve mertebe ynnden hangisi
daha hayrldr ve meclis ynnden daha gzeldir? Bu ekilde kendilerinin
hayrl olduklarn iddi ediyorlard. nk onlar zengin ve makam sahibi
olup ve her stnl dnya malnda grdklerinden, mminlerin
ounluu da fakir olduklarndan, kendilerinde bir stnlk olduunu
dnerek: Biz mal-mlk sahibi ve saygn kiileriz, her murdmza
kavumuuz. Siz ise, ciz ve yoksul kiilersiniz. Eer Allah katnda, bizim
deerimiz olmasayd, bize bu nimetleri vermezdi. Allahn zerimizdeki bu
nimeti gsteriyor ki, bize dnyada olduu gibi, hirette de stn
mertebeler verilecek diyerek servetleriyle gururlandlar. Halbuki dnyada
rzk konusunda mminle kfir, (Allaha) itat edenle s gelen arasnda
fark olmadndan, dnyada servet sahibi olmak, hirette de nimet sahibi
olunaca anlamna gelmez.. Tkip eden Meryem sresi 74. yetini de,
Mehmed Vehbi Efendi yle tefsr ediyor:
[Geici znet (ve ssler) ve dnya mallar ile vnmekte fayda yoktur.
nk, Biz, bu kfirlerden evvel, ok kable ve milletleri helk ettik ki onlar
u servetleriyle vnen Mekkenin Kurey mriklerinden mallar daha
ok , makamlar daha byk ve evlerinin eyas ve evlerinin manzaralar
daha gzel idi.] Onlarn mallarnn okluu ve makamlarnn gc ve
znetlerinin gzellii onlara fayda vermeyip, helk olmalarn
engelleyemedii gibi, bunlarn servetleri de, bunlarn helk olmalarn
engelleyemeyecei ortadadr..nk kfirlerin evleri, eyalar ve elbiseleri
gzel, salar srekli taral ve znetleri pek oktu. Hz. Peygamberin
sahblerinin ou ise fakirdiler. te mrikler, znetleriyle bbrlenerek
biz sizden iyiyiz derlerdi. yetteki essen kelimesi: ev iinde bulunan
ev eyas ve znetle ilgili eylerdir. Riyen kelimesi ise:
manzaradr.(VIII/3248-3249)
DNYADA NASB AZ OLABLR, OK BADET EDENLERN. Geri
baz ok ibdet edenlerin dnyada nasbi az olmas, onun hakknda bir
zarar gibi grlrse de, (bunun) sonu byk (hiret) menfaati olduundan,
bu dnyadaki zarar geici bir zarardr.(VIII/3252, Meryem sresi, 76.
yetin tefsri) (badeti ve kulluu iyi olanlar (kesin kr edecek olan)
hirete yatrm yapmlardr. Fsk, gnahkr ise, sonu kesin zarar olan
ilere yatrm yapan gibidir ki, batan biraz cafcafl, mitli de olsa da, sonu
zntl olan bir iflstr, kayptr..Y.)
DNYA MMNN ZNDANI MI?
Mminin rhu bedeninden ayrlnca,
bir eye smsk balanm bir kimsenin bandan kurtulduu gibi,

ferahlanr ve neelenir ki, mminin hirette kavuaca nimetin azck bir

parasna, btn dnyada grd/sahip olduu nimetler karlk
olamayacandan, mminin rhu bedeninden ayrlnca, esrlikten
kurtulmu gibi sevinir. te bundan tr, dnya mminin zindandr
denilmitir. nk, mmin dnyada btn nimetlere kavusa da, btn
sevinlerden lezzetlerden pay alsa da, hirette grecei nimetlere kar,
dnya onun iin zindan gibidir. Yoksa, mmin dnyada nimetten mahrum
olur demek deildir.(XV/6329, Nzit sresi, 2. yetin tefsri)
(Bu gerei fark eden Batdaki baz tarkatlar, yelerini kitleler halinde
toplu intiharlara yneltti. Yani br dnyann bu dnyadan yz bin kat
daha hayrl olduunu, Mslman olmayanlar da bilebilirler/bulabilirler.
Fakat, bu dnyadan kendi arzumuzla kmak (intihar), en byk
gnahlardan biridir. Mmin, skntlara sabredecek, bu dnyadaki btn
skntlarn bir imtihan/test olduunu hi unutmayacaktr. Vefat edince de,
Allahn hazrlad gzel bir lemde yaantsn srdrecektir..Y.)
MESLEKLER, 7. YZYILDA (OCCUPATIONS IN 7TH CENTURY ARABIA).
Fahr-i Rzde yle bir not vardr: (ilk sahblerden) Habbb (b. Erett)
kuyumcu olup, s b. Vil(in verdii madenden) iin, znet eyalar yapm
sonra da cretini istemiti. s: sizin inancnzda hirette altn, gm
oktur. Onlardan elbette bana da verilecektir. Borcumu hirette vereyim
diyerek dalga geirmiti.(VIII/3255, Meryem sresi, 77-80. yetlerin
tefsri)
YOL YAPMAK, OK NEMLDR. (Msnn) cevb, yeryznde yollarn
insanlar hakknda pek byk nimet olduunu da aklamtr. u halde bu
nimetin krn yerine getirmek, o yollarda insanalara ve hayvanlara
(imdi aralara) zarar verecek, geie engel olacak eyleri kaldrmak, ve
rahatlkla gidip gelmeye elverir surette tamir etmek ve insanlara kolaylk
gstermek olacandan, yollarn mr (yapm ve tmiri)
insanlar iin nemli bir vazfedir. (VIII/3300, T-H sresi, 53.
yetin tefsri)
ATIN LMNE, ARABANIN KIRILMASINA BLE SEBEP OLUYORDU,
YOLLARIN UKURLARI. Mehmed Vehbi Efendinin ifdelerinden, 20.
yzyln banda Anadoluda yollarn ok felket olduu anlalyor: Dalar
insanlar iin byk bir nimet olduu gibi, yollar da insanlar iin nimettir. Bu
nedenle, insanlarn yollar amak, o yollar mr etmek ve bu nimetten
kolaylkla faydalanmak gibi vazfeleri olduuna iret vardr..Yollarn kr
ise, onu mr ederek kolaylkla yrmeye engel olan rzalar giderip,
insanlarn gidip gelecekleri yerlere kolaylkla az vakitte gidip gelmelerini
salamak ve yollar at ldrmek, araba krmak gibi zararlardan
kurtarmaktr.(IX/3417-3418, Enbiy sresi, 31. yetin tefsri)
Allah Tel yeryzzn size (bir) dek kld (ki), zerinde bol yollar
aarak zerinde yryesiniz (Nh sresi, 19-20. yetler) Bu yette
yollarn insanlar iin nimet olduuna iret olduu gibi, ok ve bol yollar
amann vldne de iret vardr. nk, yolun geni olmasnn,
insanlarn rahatn salamaya hizmet ettii, her zaman grlen
eylerdendir. te, kasabadan kasabaya, kyden kye yollar nimet olduu

gibi, o yollarn geni olmas da ayrca bir nimettir. u halde yol olmayan
yerlerde yollar amak ve dar olan yerleri geniletmek ve insanlarn rahatn
salamak iin yollarda olan rzalar gidermenin pek ok yarar olduuna
bu yet iret eder. Huls (zetle), Allahu Telnn yeryzn bizim iin
dek gibi yaratmas ve bizim kullanmza elverili yapmas, bizlerin de
yeryz zerinde geni yollar ap, o geni yollarda geimimizi
salamak iin gidip-gelmemizi hatrlatmak iin olduu, bu yetten
edinilen istifdelerdendir.
OTOYOLLARIN EKONOMNN BYMESNDEK ETKLER (VE MEHMED
VEHB EFENDNN OSMANLI HKMETN YOLLARIN YETERSZL
KONUSUNDA ELTRMES). O (Allah), size yeryzn beik klan ve doru gitmeniz
iin, yeryznde size yollar gsterendir. (Zuhruf sresi, yet: 10) Mehmed Vehbi Efendi bu
yete yle mel ve tefsr verir: [O Allah Tel ki, yer yzn sizin iin mesken ve karargh
kld ve sizin geiminize yol bulmanz iin, size yollar yaratt.] Hzinin aklad gibi
yetteki mehd kelimesinin asl mns beiktir. ocuun beikte rahat ettii gibi, insanlar
da yer yznde rahat ettiklerinden yer yzne mehd denilmitir. Yer yz ekin ekmeye,
aa dikmeye ve bina yapmaya elverili olduu gibi, insanlarn dier yararlarn salamaya da
yeterli bir beik hkmndedir. Sbl, yollar mnsnadr.Yeryzndeki yollarn insanlara
byk bir nimet olduuna iaret iin, Cenb- Hak bu yette yollar nimetler arasnda
saymtr. nk geim iinde kolaylk, halkn bir beldeden dier beldeye, bir ehirden dier
ehre, bir lkeden dier bir lkeye sefer etmeleri, biri birlerine kaynamalaryla meydana
gelip, bu gidip-gelmeler de ancak yollar araclyla olabileceinden, yollar insanlar iin pek
byk bir nimettir. Bu yet, yeryznde yollarn insanlarn ihtiyacn grmek iin en ok
muhta olduu eylerden biri olduuna iret eder. nk gerek tarm, gerek ticret, gerek
dier iktisd faaliyetler, yollar olmadan yrtlemeyeceinden ve insanlar yararlarnn
ounu yollarla saladklarndan, her eyden evvel yollarn tamr ve iyiletirilmesine nem
verilmek gerektiine, yet iret eder. Bu ii de her ahs kendi kendine yapamayacandan,
hkmetin bu konuda yeterli giriimlerde bulunmasnda isabet vardr. Ve maalesef, bu
konuda pek ok kusur olduu da herkese bilinmektedir.(XIII/5183)
(Mehmed Vehbi Efendinin Mslman bir lim olarak ve bu satrlar yazd sralarda (19131914) eski bir milletvekili olarak ikyeti olduu bu dert, btn 20. yzyl boyunca devam
etmitir. Tefsrin yazlmasndan ancak yzyl sonra, u yllarda (2013), Anadolunun yol ii
byk lde halledilmi grnyor. nmzdeki on yl iinde, aralarn daha da hzl akn
salayacak expres yollar ve hzl demiryolu projeleri ve havalimanlar inaatlar da inaAllah
bitirilebilirse, Trkiye ekonomisi bundan ok kazanl kacaktr. Geri kalm ve kalknmakta
olan lkelerin de, yol yapmna nem vermeleri, dnyada fakirliin azaltlmas asndan ok
nemlidir. Almanyann ve ABDnin 20. yzylda devlemeleri, ehirleraras yol projelerine
byk yatrm yapmalaryla gereklemitir. II. Dnya Sava ndan sonra igal kuvvetleri
komutan olarak bulunduu Almanyada otobanlarn mkemmelliini ve faydalarn
gren Eisenhower, ABD bakan olunca, eyaletler arasndaki otoyollar glendirmek iin
kanun kartarak federal bteden ayrlan fonla, yeni yollar alm, bunun faydalar da
ABDde ekonomisindeki byme ile grlmtr:
One of Eisenhower's enduring achievements was championing and signing the
bill that authorized the Interstate Highway System in 1956. He justified the
project through the Federal Aid Highway Act of 1956 as essential to American
security during the Cold War. It was believed that large cities would be targets in
a possible war, hence the highways were designed to facilitate their evacuation
and ease military maneuvers. Eisenhower's goal to create improved highways

was influenced by difficulties encountered during his involvement in the U.S.

Army's 1919 Transcontinental Motor Convoy. He was assigned as an observer for
the mission, which involved sending a convoy of U.S. Army vehicles coast to
coast. His subsequent experience with German autobahns during World War
II convinced him of the benefits of an Interstate Highway System. Noticing the
improved ability to move logistics throughout the country, he thought an
Interstate Highway System in the U.S. would not only be beneficial for military
operations, but provide a measure of continued economic growth.
[123] The legislation initially stalled in the Congress over the issuance of bonds to
finance the project, but the legislative effort was renewed and the law was signed
by Ike in June 1956. (wikipedia Eisenhower maddesi, eriim tarihi : 03.10.2013)

CMERTL M KURTARDI, SMRY. Ms aleyhisselmn Tra

gitmesinden istifade ederek, altndan bir buza heykeli yapp: bu
Msnn tanrs ite diyerek, sril Oullarnn bir sre, bu buzaya
tapmalarna sebep olan Smirnin, Hz. Ms tarafndan ldrlmesinin
emredildii, fakat Smir ok cmert bir adam olduundan, Cenb-
Hakkn ldrlmesini yasaklad, Medrik tefsrinde yazldr. te
insanlarn cmert olarak kendi cinslerine yardm yapmas ve cmettlii
kendilerine kurtulu aresi kabul etmeleri elbette lazmdr. (VIII/3340, TH sresi, 97-98. yetlerin tefsri)
(Smir cmert bir adam olmasa bile ve bu rivyet doru olmasa bile, bu
rivyetin tefsr kitaplarnda nakledilmesi, slm kltrnn cmertlie
verdii nemi gstermektedir.)
DAR BR GEM, KMN N ? Kim de Beni anmaktan yz evirirse,
phesiz onun iin dar bir geim vardr ve Biz onu kyamet gn kr
olarak harederiz. (T-H sresi, 124. yet). Allah anmak ile kast,
Kurn ve hakka iret eden btn kantlardr. Kurndan yz evirenlerin
geiminde darlk olaca bu yetle kesindir. Geimin darl, dnyada
yahut kabirde, yahut hirette ve yahut bunlarn hepsinde geiminin dar
olmas konusunda deiik grler varsa da, daha doru olan gr,
dnyada ve hirette geiminin dar olmasdr. Dnyada geiminin darl u
mnya da gelir ki, byle inkrc kiinin, madd durumu ok iyi olsa bile,
hiretten midi olmadndan btn hedefi dnya ile snrl olup,
kendisinde kanaat da olmadndan ve srekli daha fazlasn istediinden
ve kendi sahip olduu nimeti kk grdnden hep znt iinde
olmasdr. Bu yzden rhu dim bir darlk iinde ve azap iindedir. Yahut
iledii gnahlarn zerindeki lneti sebebiyle byle kii iin hayr kaplar
kapanr. O yzden de her neye el atsa, boa kar. Byle kiinin ayrca
lnce de kabrini azp daraltr, hirette de yemei zakkum ve iecei
kaynar su olur. Sonu olarak dnyada da hirette de ztrab iindedir.
zetle, Kurndan ve Kurnn kurallarn kabulden yz eviren kiinin,
dnyada fakirlie mptel olaca, zengin olsa bile hrsnn ve tamahnn
her tarafn kaplayarak, servetini gz grmediinden, yoksullar gibi
seflet ve darlk ve sknt iinde yaayaca anlalmaktadr.(VIII/33603361)

nsanlardan alrken lp tarttklarnda tam, onlara vermek iin lp

tarttklarnda ise noksan yapan hlekrlara yazklar olsun! (Mutaffifn
sresi, yet: 1-2-3) Fahr-i Rznin stz Ebul-Ksm Kueyrden
naklettiine gre, tam alp noksan vermek yalnz lde ve tartda olmaz.
(Maln) Aybn meydana koymamak ve saklamakla da
olur.(XV/6378)
ESK ZENGNLERN SONUNDAN BRET ALMAZLAR MI? (ECON
PHILOSOPHY) Bizim onlardan nceki nice nesilleri helk etmi olmamz,
kendilerini yola getirmedi mi? Halbuki onlarn yurtlarnda gezip dolarlar..
(T-H sresi, yet: 128) Bu (Mekke) kfirler(i) sefere ktklarnda, helk
olanlarn meskenlerinde yrrler ve harabelerini grrler de ibret almazlar
m? Olaylar, insanlara ibret vermeli deil mi? nk gemi alarn
halklar da bunlar gibi yerler, ierler, gezerler, meskenlerinde otururlarken
azbmz anszn onlar helk ettii gibi bu inkrclar da helk eder.
(VIII/3362)
Sakn, kendilerini denemek iin onlardan bir kesimi faydalandrdmz
dnya hayatnn ssne gzlerini dikme! Rabbinin (verdii) rzk, hem daha
hayrl, hem de daha sreklidir. Fahr-i Rzye gre, bu yet, kfirlerin
mallarna ve znetlerine uzun uzadya bakarak, iten ie zlmeyi
yasaklamaktadr. (VIII/3365, T-H sresi, yet: 131)
(Zenginin mal zrdn enesini yorar sz gibi, byle bir psikoloji,
Mslmana ancak zaman kaybettirir ve hedefini saptrr. .Y.)
NE ZAMAN ZARARLI OLUR, DNYA MALI. (tlerinin fayda
vermemesi zerine) Nh, Rabbim! dedi, dorusu bunlar, bana kar
geldiler de, mal ve ocuu kendi kaybn artrmaktan baka bir ie
yaramayan kimseye uydular (Nh sresi, 21. yet) ..Mal ve evlt geri
dnya nimetlerinden ise de, kfirlerin servetlerine ve ocuklarna
dayanarak inkrlarnda inat etmelerine sebep olduklarndan, haklarnda
tam bir zarar olmulardr. Bundan tr dnyada nimet > hirette iyi
dereceler kazanlmasna ara olan eydir. Yoksa hirette azaba sebep olan
dnya nimetleri, nimetten saylmadklarndan, kfirlerin sahip olduklar
dnya nimetlerinin gerek nimet saylamayacana bu yet iret eder.
nk mal ve evlt herkes hakknda nimet olduu halde, kfirler hakknda
zararn ta kendisi olduu vurgulanmtr.(XV/6167)
BNLERCE YILLIK BR BDET: ZEKT. Ona (brhme), shk ve
fazladan bir ba olarak Yakbu ltfettik; her birini salih insanlar yaptk.
Onlar, emrimiz uyarnca doru yolu gsteren nderler yaptk ve
kendilerine hayrl iler yapmay, namaz klmay, zekt vermeyi
vahyettik. Onlar, Bize ibdet eden kimselerdi.(Enbiy sresi, 72-73.
yetler) Onlar tkip edilecek nderler kldktan sonra, Biz onlara eitli
hayrlar ilemelerini ve btn ibdetlerini erata uyarak yerine
getirmelerini, zellikle btn organlarn Cenb- Hakka ynelmesinden
ibret ve btn organlarn hep birlikte kulluunu ieren namaz klmalarn,
Allahdan gayrdan ilgiyi kesmeyi ieren zekt vermelerini vahyettik ki,
vcutlarnn krn namazla, mallarnn krn de zektla yerine
getirsinler..Namaz beden ibdetlerin en stn olduu gibi, zekt da ml

ibdetlerin en stn olup, halka merhamet iin erata emrolunmutur.

(IX/3455-3456)
BE BN KLK UAKLAR. Alt yz elli kiilik uaklar, 2013 ylnda
yava yava havaalanlarnda grlmeye balarken, Mehmed Vehbi Efendi
yz yl nce be bin kiilik uaklar olabileceini syleyerek, hem bir lim
hem de bir siyset ve devlet adam olarak ufuk sahibi insan olduunu
ortaya koymutur: Sleyman aleyhisselmn sabahtan (kaba) kulua
kadar bir aylk mesfe ve leden sonra akama kadar da bir aylk mesfe
gidip, Irak ve Yemeni dolaarak, akam ama kendi konana geldii
nakledilir. Bunlarn hepsi bugn artk grlebilen eylerdendir. te, fen
ilerledike, Kurnda baz inkrclarn itiraz ettikleri yetlerin misli
gzmzle grlmekte, Kurnn doruluu, dmanlarnn gz nnde
de ortaya kmaktadr. te, geminin esas Nh aleyhisselmn ve zrhn
esas da Dvd aleyhisselmn mucizesi olduu gibi, tayyrenin (uan)
esas da Sleyman aleyhisselmn mucizesidir. u var ki, imdiki tayyre
motor vastasyla hareket eder; Hz. Sleymann taht ise, rzgr
vastasyla hareket ederdi. Asl mesele (havadan) ar bir cismin, havada
hareket edebilmesidir ki mdem ki bu mmkn ve olabilmektedir, aracn
ister motor, isterse rzgr olsun fark yoktur. Sleymann havada gidii,
elbette daha mkemmel ve daha gvenli idi. nk tayyre henz
(1913de) mkemmel haline gelememitir. Belki de Sleymann mucizesi
eklinde hi olamayacaktr. pekten yaplm hafif bir ey olan ve zerinde
Sleymanla beraber, yardmclarn ve gerektii kadar askeri de tayan
Sleymann tahtnn havada pek ok eyi nakletmesi de, bugn akla aykr
deildir. nk bugn, jeplin (zeplin) balonlar elli kii kadar gtrebiliyor;
bugn elli kii gtrenin yarn yz ve be yz ve be bini
gtrebileceinde bir tereddt var mdr?
ULAAMADIK MI HENZ, ANTK A TEKNOLOJSNE? Mesel ie,
cam ve billrdan saraylar, salonlar ve o zamanda gnah olmayan byk
heykeller yaparlard. Hatta deirmen ve hamam gibi eyler, Sleyman
peygamber zamannda ct olunmutu. te, Sleyman aleyhisselm
zamannda, sril Oullar hkmeti, dnyann en kuvvetli hkmeti olduu
gibi, halk da dnyann en meden halk idi. O zamanda pek ok orijinal
endstriyel rnler (sanyi-i garbe) ct olundu ki, insanlk bugn bile
onlarn biroklaryla faydalanmaktadr. O zaman ct olunan sanayiden
(teknolojik, endstriye rnlerinden) birou, (o zamanki) sril
hkmetin kyle trihe karm ve bugn insanlk onlar cd
baaramad gibi, bir ksmn ct etmise de, tayyrede (uak konusunda)
akland gibi, o zamanki mkemmel, gvenli hle getirememitir.
(IX/3466-3467, Enbiy sresi, 81 ve 82. yetlerin tefsri)
KRSTAL SARAY. Ona (Belksa) kke gir! denildi. (Kralie Belks) onu
grnce, derin bir su sand ve eteini ekti. Sleyman: bu billrdan (cam,
kristal) yaplm effaf bir zemindir dedi.(Neml sresi, yet: 44) Hz.
Sleyman, Sebe kraliesi Belks gelmeden nce, bir kk in ettirmiti. Bu
kkn bahesinin taban cam denmi, altndan su akyor ve suda
balklar dolayordu. Belks, zemnin effaf bir cam olduunu

dnemediinden, sudan geeceini zannedip, eteini ekmiti. O

devirde, cam ve kristal endstrisinin ok ileri gittii grlyor.(X/4019)
HEM BTN SERVETN KAYBETT, HEM SALIINI. Felkete urayanlarn
sabretmesi ve tekrar eski durumuna kavumas konusunda rnek gsterilen kiilerden birisi de
Eyyb aleyhisselmdr. Varlkl bir kii iken, mal, mlk elinden gittii gibi, beden hastala
da yakalanm ve bu hastal da yirmi yla yakn devam etmiti: Allah Tel Eyybu
peygamber yapt. Ve dnya nimetlerinden evld ve mallar ve her trl lezzetlere kavumutu.
Daha sonra bunlarn hepsini kaybetti. Kendi vcdu da hasta oldu: Eyyba gelince, o
Rabbine Bama bu dert geldi ya Rabb. Sen merhamet edenlerin en merhametlisisin
diyerek yalvarmt. Bunun zerine Biz tarafmzdan bir rahmet ve kulluk edenler iin bir
hatra olmak zere, onun dusn kabul ettik. Kendisinde dert ve sknt olarak ne varsa
giderdik ve ona ile fertlerini, ayrca bunlarla bir birlikte bir katn daha verdik. (Enbiy
sresi: 83-84) zetle, Eyyb aleyhisselmn baz musbetlere mptel olduktan sonra,
bunlardan kurtulmak iin du ettii ve Allah Telnn dusn kabul edip, onu musbetlerden
kurtararak, evvelki durumundan daha ok fiyet ve mallar verdiini, buna benzer olaylarn
Kurnda anlatlmasnn insanlara t ve ibret iin olduu ve musbete mptel olan
kimselerin, musbetlerinin giderilmesini Allahdan istemeleri lazm geldii bu yetten
anlalmaktadr.(IX/3470)
SANAL MLKYET M, NSANLARIN MLKYET ? Mehmed Vehbi Efendi, slm
ekonomisti olarak anlacak olan ve 20. yzyln ikinci yarsndan itibaren slm iktisad
alannda yazmaya balayan, zellikle Hind ktas kkenli iktisatlarn dile getirdii Mlkn
sahibi Allahtr ifadesini, onlardan elli yl nce, gayet net olarak ifde etmitir: Her zaman
mlk Allahn olduu halde, kyamet gnnde mlkn Allahn olduu bu yette (Hacc
sresi: 56) daha ak ekilde ifade edilmitir. nk Ebussuud Efendinin belirttii gibi,
dnyada emanet olarak mlk sahipleri bulunup, Allah Tel dnyada kullarn tasarruf-u
srye (gerekte olmayan, eklen, kt zerinde, fiilen deil) sahip klmtr. Bundan tr,
insan ancak bir mddet-i muvakkate (geici sre) iin, baka bir ifadeyle meczen mal sahibi
olabilir. (IX/3567)
TEMZLKTR, ZEKT. [Korktuundan kurtulup, umduuna kavuacak olan mminler, o
kimselerdir ki, farz olan zektlarn vermeye devam ederler, asl terk etmezler.] nk zekt
terk etmek, Allaha isyan etmek ve yoksullarn haklarn engellemektir. u halde kurtulua
ermek isteyen mminler, beden ibdet olan namaz ve ml ibdet olan zekt vermeyi,
zenerek ve seve seve yerine getirirler. Zekta: serveti, iinde bulunan baz pisliklerden
temizlediinden tr zekt denilmitir (orijinali: zekta: emvli, iinde bulunan bir takm
habsetten tathr ettiinden zekt denmitir). te bu temizlenme sebebiyle zektn, serveti d
fetlerden de koruyaca ile ilgili bir ok hads de vardr.(IX/3598, Mminn sresi, 4.
yetin tefsri)
ZMLE HURMA : EKONOMYE KATKILARI. zmle hurmann yararlar, dier
aalardan daha oktur. nk, hurmann ve zmn yalar ve kurular yenilir, pekmezleri
(ralar, peksimetleri, hoaflar..) yaplr. Hurmann yaprandan zenbil (anta) rlr ve ip
ve urgan retilir. Bu iki meyve sadece bir-iki mevsimde deil, drt mevsimde de tketilir
Tr-u Sn ile kast, Msr ve Eyle arasnda Hz. Msya vahiy inen mbarek dadr. Yhut,
Filistinde meyve aac ve zellikle zeytin aac ok olan dadr. Aala kast, zeytin
aacdr; nk ounlukla meyvesi de ekmee katk olan aatr. (IX/3610, Mminn
sresi, 20. yetin tefsri)

NHUN GEMS (ANCIENT INDUSTRY). Nuhun (yzyllarca dni anlattktan sonra

bir netce alamayp, stelik hakaret ve saldrlara uramasndan sonra) yardm et bana Y
Rabb, onlarn beni yalanlamalarna kar diyerek Rabbine snmas zerine: [Nuhun
(Bize snmas zerine) Biz ona vahyettik ve dedik ki: Bizim korumamz ve
retmemizle bir gemi yap (ve o gemi sizin kurtuluunuza sebep olacak)](IX/3617,
Mminn sresi, 26-27. yetlerin tefsri)
NANSIZ ZENGN PSKOLOJS VE SOSYOLOJS. (O (Hd veya Slih)
peygamberin) toplumundan, kfir olup, hirete ulamay inkr eden ve dnya hayatnda
kendilerine refah verdiimiz varlkl kiiler Bu (adam) dediler, sadece sizin gibi bir
insandr; sizin yediinizden yer, sizin itiinizden ier. Gerekten, tpk kendiniz gibi bir
insana itaat ederseniz, herhalde kayba urarsnz. (Bu adam) Size, ldnz, toprak ve
kemik yn haline geldiinizde, sizin (tekrar) karlacanz m vadediyor? (Bu adam
tarafndan) Size, vadedilen, (ldkten sonra tekrar dirilme) ok uzak (bir ihtimal)! Sadece
dnya hayat vardr. (Kimimiz) lrz (kimimiz) doarz, bir daha diriltilecek deiliz.
(Mminn sresi, 33-37)
(Bu yette de , Allahn kfirlere bol nmet, refah ve zenginlik verdiini gryoruz. nsan bu
nimetlerin snav iin olduunu bilecek ve kul olduunu/leceini/lmemenin mmkn
olmadn/ kulluk grevini/ibdetlerini/dnyann geiciliini unutmayacaktr..Y.)
PERHZKRLIK VE SLM (ABSTINENCE)) . Ey peygamberler! Temiz ve hell olan
eylerden yiyin; gzel davranlarda bulunun.. (Mminn: 51) Bu yet, baz temiz, hell
eyleri kendine haram klan ve rhiplik iddiasnda bulunanlara bir rettir. nk hibir
peygamberin eratnda temiz ve hell eylerin haram olduu ile ilgili bir hkm olmadna
bu yet kantdr. (IX/3636)
FARKLI YARDIMLAMA (CHARITY BUT NOT FOR DEMONSTRATION) .
..zetle, insanlar iyiliklere sevk eden sebeplerin: Allahtan korkmak, mn etmek, Allahn
birliini ifde ederek hibir eyi Allaha (Onun kudretine) ortak tanmamak ve zektlarn
riysz ed (gsterisiz bir tavr ile), davranlarn samimiyet ile yapmak, bu yetten
rendiklerimizdendir.(IX/3642, Mminn sresi, 61. yetin tefsri)
(Yaplan yardmdan, madd ve mnev bir yarar beklememe, slm yardmlamann en
nemli zelliidir. Bat dnyasndaki philanthropy (hayrseverlik) ile slmdaki infk
arasndaki en nemli fark: sa elin verdii sadakay, sol elin duymamas ifadesiyle
zetlenebilir. Philanthropyde, hayrseverlikten madd ve/veya mnev kazan beklemek ayp
da deildir. slmda ise byle bir ey hem ok ayptr, hem de, byle gsteri iin hayr/iyilik
yapann hirette hi bir karlk gremeyeceine inanlr..Y.)
SEVAP KAZANILIRKEN EKONOMYE DE YARDIMCI OLMAK (CHARITY
AND TRADE). Vakf olarak yaplan ve yzyllarca kalanlardan para alnmad
kervansaraylar ve misfirhneler, buralar yaptranlar iin sevap kazanmalarna vesle olurken,
yolcularn cretsiz olarak buralarda kalmalar, hem i ticrete hem de uluslar aras ticrete
katkda bulunmakta idi. adamlar buralarda hem cretsiz olarak kalrlarken, buralar ayn
zamanda beraberlerindeki mallar iin gvenli yerler olmakta, hem de buralarda dier i
adamlaryla konuarak bazen de cbnda mallarn daha orada iken satmakta ve daha ileriye
gitmeden tekrar geldikleri ehre dnmektedirler. Yirminci yzyln banda bile (develerle
nakliyecilik devam ettii iin) bunlarn az da kalsa bir ksmnn hl hizmet verdii, Mehmed
Vehbi Efendinin u aklamasndan anlalyor: Hzin Tefsrinde belirtildii gibi, bu yette
(Nr, 29. yet) yol zerinde yolcular iin yaplan hanlar, siperler ve rfen girilmesine izin
verilen hamam, kasaba iindeki hanlar, arda dkkanlar, hatta kylerde hayr shiplerinin

yaptrd misfirhnelerin hepsi bu hkmde olup, buralara izin istenmeden

girilebilir.(IX/3715)
NEDEN HZ. PEYGAMBERE KARIYDI, MNFIKLARIN RES. Medne
dneminde, Mslmanlara kar Mednedeki en gl muhlefet rgt mnfklard. Ksmen
ak, ksmen de gizli hareket eden gruplaryla mnfklar, balarndaki Abdullah b. beyyin
lmne kadar, Mslmanlara ve Hz. Peygambere byk problemler kardlar. Abdullah b.
beyyin muhlefeti, balangta Hz. Peygamberin Medneye gelmesiyle kendi otorite ve
etkinliinin azalmasndan kaynaklanyor idiyse de, zaman ilerledike, slmn ahlk ve
hukk normlarnn Medne toplumunu ekillendirmesiyle, yanl hareketleri git gide gze
batmaya ve slm kurallara ters davranlar da, hzla slmleen Medne ve evresinde ho
karlanmamaya balad. Abdullah b. beyyinyapt bu ters ve pis ilerden birisi de,
criyelerine para karl zin yaptrmas, bir nev genelev altrmas idi. Fahr-i Rz,
Beyzv, Ebussuud ve Hzinin nakillerine gre, Abdullah b. beyy alt criyesine adr kurar
ve bu kle kadnlar zinya zorlard ki, onlar zindan aldklar paray kendisine verirlerdi. te,
criyelerden ikisinin bu durumu Hz. Peygambere ikyet etmesi zerine Nr sresi 33. yet
inmiti: ..Dnya hayatnn geici menfaatlerini elde edeceksiniz diye, namusl kalmak
isteyen cariyelerinizi fuha zorlamayn.. (IX/3730)
KURNIN EKONOMK SSTEMNDEN HERKES FAYDALANAMAZ. Kurnn
yetlerine dayal bir (ekonomik veya siys veya hukk) sistemi ferd yaammzda veya
toplum olarak uygulamak iin ona tam ve gnlden inanmak lazmdr ki, baarl, gzle
grnebilen sonu alnabilsin: Andolsun ki Biz size, (muhta olduunuz bilgileri ve
hkmleri) ak ak bildiren yetler, sizden nce yaayp gitmi olanlardan (onlarn hayat
hikyelerinden) rnekler ve takvya ulam kimseler iin tler indirdik. (Nr:
34) Kurnn btn insanlara t olduu halde, gnahkrlar gnahlardan engellemek iin,
Allah Tel, Kurnn mtteklere (Allahtan korkup emrine uyanlara) vaaz olduunu tahss
etti(onlara zel kld). nk, Kurndan faydalanacak, mtteklerdir, sler deildir. u halde
yette, slere mttek olmalarna tevk vardr. (IX/3733)
ZEYTN. Kurn, zeytin aacnn pek ok faydasna iret olarak, zeytin aacn bereketle
sfatlandrd. nk zeytinin kendisi yenilir, ya (kandilde aydnlatma arac olarak) yaklr ve
da gayet gzeldir. (IX/3735, Nr sresi, 35. yetin tefsri)
TCRETE DEVAM, NAMAZDAN SONRA. Birtakm insanlar ki, ne ticret, ne de
alveri, onlar Allah zikirden, namaz klmaktan ve zekt vermekten alkoymaz. Onlar,
kalplerin ve gzlerin allak bullak olduu bir gnden (hesap gnnden/hiret hesbndan)
korkarlar.(Nr sresi, 37. yet)
EMEVLER NEREDEN ALDI, MASAYI ? Mehmed Vehbi Efendi, tefsri yazd yllarda
(1911-15) yava yava zenginlerin ve idrecilerin evlerinde grlmeye balanlan masada
yemek yemek detini savunurken yle der: [Hepiniz beraber bir anaktan yemenizde
gnah yoktur. Ve her birinizin ayr ayr yemenizde de bir gnah yoktur (Nr
sresi, yet: 61] Ayr ayr tabaktan yemekte nezfet (temizlik) daha oktur. te, her iki
ekilde de yemee, eratn izni vardr. (Ayr ayr yemek de) Mekrh deildir. nk
insanlarn iki ekilde yemee (de zaman zaman) ihtiyalar olabileceinden, duruma gre
hareket etmeyi, bu yetle Cenb- Hak msade buyurmutur. te bu yeti bilmeyenler, ayr
ayr tabaklarda yemek yemee alafrangalk (Bat deti) derler ki, sanki slmiyet ayr ayr
yemei yasaklam da, bunu Frenkler (Batllar) ct etmimi. Halbuki, bir tencerede pimi
yemei ayr kaplara taksm ederek, (yine) her ferdin yemeini ayn sofrada yemesine bu yet

izin verdii gibi, gnmzde l Araplarndan bile bu ekilde ayr tabaklarda yiyenler vardr.
Ama, imdiki usl zere yksek ve gayet gzel yaplm masalarda yemek yemek, slmn
ilk dneminde yoktu. Masada yemek ancak Emev halfeleri devrinde balam detlerden
olduundan, alafranga denilen eyin, Frenklerin cd olmayp, masada yemek slm
detlerden olduundan, bu ie alafranga deyip Frenklere zg demek yanltr. Geri snnet
olan yer sofras zerinde yemektir. Fakat masa zerinde yemekte de bir saknca yoktur.
(IX/3772)
(Halfelik, drt halfeden sonra Hasan Efendimizin de ksa bir sre yapp, bu grevi
brakmasyla sona erdiinden, Mehmed Vehbi Efendi Emev halfeleri yerine Emev
sultanlar deseydi, elbette daha doru olurdu. Ama diyemezdi, nk kendisi de Osmanl
sultanlarna halfe diyordu (geri Vahdettinin saltanattan ve halfelikten drlmesi ile
ilgili fetvy da Mehmed Vehbi Efendi vermitir). Bir det veya uygulama Emevler ile
balamsa, onu iyice mercek altna almak lazmdr. O det Hz. Peygamberin veya
sahablerin bir uygulamas/tavsiyesine mi dayanyor, yoksa Emevlerin keyf bir uygulamas
mdr? Masada yemek yemek deti de Emevlerin Bizans ve ranllardan aldklar bir dettir
ki, bu det de, sadece onlar ve st dzey yneticiler ve zenginler arasnda yaylm bir detti.
Mslman halk, yirminci asrn son eyreine kadar, Fastan Endonezyaya btn slm
dnyasnda yerde yemek yemitir. Enes radyallhu anhn Buhr ve Tirmizde geen bir
sznde, Hz. Peygamberin hibir zaman masada yemek yemedii, hep yere serilen yayg
zerinde yemek yedii ifde edilir. (Tc, III/128) Mansr Ali Nsf, hadsi zh ederken,
masada yemek yemenin acemlerin deti olduunu, kibirli ve bbrlenen kesimin masada
yemek yediini, Hz. Peygamberin ise insanlar alakgnllle ve zhde ynlendiren bir
peygamber olduundan, masada yemesinin zaten dnlemeyeceini, ama masada yiyenin
kibir ve vnme duygusuna kaplmayacaksa bunda bir saknca olmayacan not ediyor.)
NEDEN YEMEK YEMED SAHBLER, GRME ZRL LE ? Grme
zrlye, topala ve hastaya sizinle beraber yemek yemelerinde bir problem yoktur. Sizin iin
de, gerek kendi evlerinizden, gerekse babalarnzn evlerinden, annelerinizin evlerinden, erkek
kardelerinizin evlerinden, kz kardelerinizin evlerinden, amcalarnzn evlerinden,
halalarnzn evlerinden, daylarnzn evlerinden, teyzelerinizin evlerinden, veya anahtarlar
size verilmi yerlerden, yahut dostlarnzn evlerinden yemenizde bir saknca yoktur. (Nr
sresi: 61) bni Abbas hazretleri bu yetin tefsrinde ilgin bir eyi anlatr: Ey mn
edenler! Mallarnz aranzda batl (haksz) yolla yemeyin.. yeti inince, sahbler: grme
zrl ile yemek yemek gtr, nk yemein iyi yerini bilemez, hakk kalr. Topalla yemek
yemek de zordur. nk bizim yanmzda istedii gibi oturup kalkamaz, rahata oturamaz,
onun iin de rahata yemek yiyemez. Hasta da itah olmadndan, fazla yemek yiyemez,
dolaysyla da onun da hakk gemi olur, beraber yediimizde. Bundan tr, byle
kimselerle bir sofrada oturmak sakncaldr. nk bize haklar geer. Allah ise, haksz yolla
mallar yemeyi yasaklyor. demilerdi. Bu yetle bunda bir saknca olmad
bildirilmiti.(IX/3773)
KURUDU KUYULARI, YNE DE AKILLANMADILAR (HOW MANY NATIONS
WERE DESTROYED BY THE DIVINE WRATH? IT IS NOT KNOWN.
ANCIENT ECONOMICS HISTORY IN QURAN). Ashbur-Rass (muhtemelen Sn
yarmadasnda) bir kuyunun evresinde bir yerleim birimi kurmu bir toplumdu. Beyzv,
Nimetullah Efendi ve Ebussuud Efendilerin aklamasna gre, bu kuyunun banda bulunan
halk, hayvanclktan hayli zengin olmulard. Fakat putlara ibdet ettiklerinden, Allah
tarafndan kendilerini, Allahn varlna ve birliine davet iin, uayb aleyhisselm
peygamber olarak gnderildi. Fakat ona mn etmediler. Cenb- Hak nce kuyularn kuruttu.
Bundan ibret almadlar. Ve sonunda Allah kendilerini zelzele ile yerin dibine batrd. yetin

anlam yledir: d, Semdu, Ress halkn ve bunlar arasnda daha birok nesilleri de
(inkrclklarndan tr helke ettik).(X/3835, Furkn sresi: 38. yet)
(yette geen kurn kelimesine birok nesiller veya birok kavimler (toplumlar) olarak
mel verilmitir. Ahter-i Kebrde ise kelimeye u anlam verilmitir: "el-karnu fin-nsi: ehlu
zemnin vhidin=bir zamandaki, ayn zamandaki, ayn adaki insanlar)
FRMA BYRKEN SABIRLI OLMA. ALTI GN MESELES. Kuranda Allah
Telnn gkleri ve yeri alt gnde yaratt bildirilir. Mehmed Vehbi Efendi buna dikkat
eker: Gklerin ve yerin yaratlmasndan nce gn var olmadndan, burada alt gnle
kast, alt gnn miktardr. Allah Telnn gkleri ve yeri bir saniyede bile yaratmaya gc
yettii halde, alt gn miktar bir srede yaratmas, kullarna acele etmemeyi, dnerek,
tedbirli hareket etmeyi, retmek iindir. (X/3855, Furkn sresi, 59. yetin tefsri)
GZEL ARABAYA BNMEK GURUR VERRSE.. Rahmnn (Allahn) o (iyi)
kullar onlardr ki, yeryznde alakgnlllkle yrrler..(Furkn sresi, 63. yet).
Medrik Tefsrinde ve Nisbrde belirtildii gibi baz bilginler, bu yeti kant getirerek,
arda ata binmenin, yumuak huylu ve alakgnll olmaya aykr olduunu syleyerek,
mekruh olduuna fetva vermilerdir. (X/3860)
(Yani arda dier insanlar gibi, yryerek dolamaldr ki, insann gnlne bir kibir
gelmesin. nk atn zerinde giderken, dier insanlara tepeden bakacandan, atn
zerindeki kiinin kalbine kibir, byklk duygusu gelebilir, bu da yetteki mmin trifine
uymam olur. Dolaysyla lks otomobillerle arda dolaanlar, kalplerine kibir-gururvnme-byklenme-kendini stn grme duygusu geliyorsa, byle otomobillere
binmemelidirler..Y.)
DNYANIN EN ZENGN LKES : FRAVUNUN MISIRI
(THE RICHEST
NATION OF THE WORLD : THE PHARAOHS EGYPT). [Bizim irdemiz, onlarn
(Firavun ynetiminin) helk olmas ynnde olunca, onlar Msrn gzel bahelerinden ve
bahelerin kaynayan pnarlarndan, altn ve gmten gmdkleri veya ak haznelerinden ve
gzel yaplm saraylarndan ve saraylarn koltuk ve kanape gibi mobilyalarndan, (o lks
hayatn iinden, (Haydi) sril Oullarn yok edelim slogan ile) kardk.] te, btn
rahatlarn ve mallarn terk ederek, sril Oullarn takip iin yola ktlar...Kurn, Msrn
o devirde gayet mrl ve dnya nimetleri ynnden her trl zevk, elence ve rahatn
bulunduu bir lke olduunu, halknn son derece zengin olup, insann gnln elendirecei
balar, baheler, akan pnarlar, kkler ve saraylar mevcut olduuna bu yetlerle iret ettii
gibi, Hak olan ilh arya uymayanlarn da, ellerindeki nimetlerinin her zaman iin yok
olmaya mahkum olduunu, bylelerinin helke mstahak (hak kazanm) olduklarna iret
etmitir.(X/3905-3906, uar sresi, 57-58. yetler)
GVERCN BESLEDLER, BYK HAVUZLAR YAPTILAR VE K
GELD
(CONDEMNED LUXURY). Siz her yksek yere, bir muazzam bin dikip,
elenir durur musunuz? (Bu dnyada) Temelli kalacanz umarak, salam yaplar m
edinirsiniz? (uar sresi, 128-129. yetler) Mehmed Vehbi Efendi bu yetlere de yle
mn ve tefsr verir: [Her yksek yere byk kocaman (binlar) yapmakla oyun mu
oynarsnz? Ve dnyada ebed kalmak iin evlerinize havuzlar ve trl sanatlar m
edinirsiniz? dedi (Hd peygamber)] Yani, Hd aleyhisselm toplumunun baz fen detlerini
syleyerek, onlar doru yola ard ve Siz her yksek yere oyun oynamak ve gelip geen
yolcularla alay etmek iin yksek binalar m yaparsnz ve dnyada temelli kalmak iin
kirelerle dondurulmu (imento gibi bir malzemeden) yksek ve salam saraylar yapmak
iin gereinden fazla ssl binalarda m oturursunuz? diyerek, toplumunu beyhde (bo yere)

mr geirmekle sulad. nk Hd toplumunun detleri, yksek yerlere ve yol zerlerine

kneler (kkler) gibi binlar yaparlar, onlarla vnrler, gelip geen yolcularla elenirler,
onlarla alay ederlerdi. Dnyada temelli kalacak ve lmeyecekmi gibi byk saraylar yaparlar
ve trl ieklerle bunlar ssleyerek, mrlerini tketirlerdi.
yetteki riya, yksek yer demektir. Tabesn abesle(bo eyle) urayorsunuz
demektir. Masn ise su yollar, ve havuzlar veya kireli malzemeden yaplm sanat eseri
konaklar demektiryahut yetin mns, srf oyun iin binalar yapar, orada toplanp oyunlar
oynarlard. Hz. Hd onlar bundan dolay knamtr ki, zamanmzn oyun yerleri de,
bunlardandr. Yahut, gvercinler iin binalara knt kuleler yaparlar, oralarda
gvercinler besleyerek onlarla oynamakla vakit geirirlerdi. Halbuki bunlarla oynamann,
dnyaya da, hirete de bir faydas olmadndan, Hz. Hd bu iin abes=bo i olduunu
syleyerek, toplumunu kz etmitir. Gvercinlerle uramak, Hd toplumunun fen
detlerindendir. d toplumunun fen detlerinden birisi de, servetleriyle
vnmek iin yksek binalar ve byk konaklar ina etmek ve bunlarn
iine byk havuzlar yaparak, mrlerini tketmekti. nsanlar iin lzumsuz
eylerle uramak, doru bir ey olmadndan, Hz. Hd, toplumunu bununla da uyard ve
dedi ki: Dnyada temelli kalmanz mit ettiiniz iin, ebed yaayacak gibi salam ve
sanatl yaplar m yaparsnz? te bu suretle Hz. Hd byk binlarn da dnya ve hirette
onlara bir faydas olmadn syledi. nk d toplumunun deti, gereinden fazla binalar
yapmak ve onlarla uraa uraa mrlerini tketmek olduundan, Hz. Hd onlar bu gibi
lzumsuz eylerle megul olmaktan men etmitir; yoksa gerei kadar bina yapmaktan ve dier
lzumlu dnya ilerinden men etmemitir. (X/3928-3929)
DA EVLERNDE YAARKEN, LM UNUTTULAR (WEALTHY NATIONS
AND ISLAMIC ECONOMIC PHILOSOPHY) Siz burada, bahelerin, pnarlarn iinde,
ekinlerin, salkmlar sarkm hurmalarn arasnda gven iinde braklacak msnz
(sanrsnz)? Dalarda mhir ustalar olarak kneler oyar msnz? (uar sresi, 146-149.
yetler) Slih peygamberin Semd toplumuna nasihat ederken vurgu yapt konu u idi: u
saylan nimetler iinde devaml m kalacaksnz? yle zannederseniz bu kannz yanltr.
nk, sizden evvel geenler de sizin gibi zannetmilerdi. Halbuki byle dnenlerin hibir
ferdi yeryznde kalmad. Siz ey Semd toplumu! Byk bir ustalkla dalarda evler yontar
ve oralarda byk bir zevk iinde oturursunuz ve leceiniz asla aklnza gelmez. Srf,
nefsinizin (egonuzun) arzulad zevklerinizi tatminle urarsnz. Yiyecek, iecek ve
giyeceinizi dnr, leceinizi asla hatrnza getirmezsiniz. Halbuki bunlarn her birinden
ayrlacak, terk edecek ve hirette hepsinden sorguya ekileceksiniz. yetteki frihn
kelimesi keyif, nee ve skntsz bir hayat yaayan kimselerdir ki, ustalkla i grp, ok
rahat kazanlarn da salayp, i ve a endei tamayan kiilerdir. te Semd toplumunun,
ok yksek bir refh seviyesinde ve btn dnya nimetlerine sahip olduklar ve tabir cizse
nimetler iinde yzdklerine iretle, kendilerinin bunlara kretmeleri gerektii tenbh
edilmitir. Bu olayn Kurnda Cenb- Hak tarafndan mmet-i Muhammede anlatlmas ise,
benzer durumlarn insanlarda her zaman grld, halbuki nimete sahip olanlarn bu
nimetlerini korumalarnn, Allahtan korkup emirlerini yerine getirmelerine ve
peygamberlerine itaat etmelerine bal olduunu ve insanlarn bozguncu ve msriflere itaat
ederlerse bu nimetlerinin ellerinden gideceine iret ederek, Cenb- Hak kullarn, hallerini
dzeltmeye davet etmitir.(X/3935-3936)
FYATLARI SBTLEMEK UYGUN DEL
(IT IS NOT LAWFUL TO SET
OFFICIALLY FIXED PRICE). Hz. Peygamber, bir ara Mednede enflasyon olunca,
fiyatlarn sabitlenmesi iin baz sahblerin kendisine yapt narh koyma teklifini kabul

etmemiti. Fakat, sonraki devirlerde, limlerden bazlarnn fetv vermesiyle, slm idreler
zaman zaman narh (fiyatlar sbitleme ve dondurma) uygulamasna gitmilerdir. Ama uzun
dnemde bu uygulamann, fiyatlarn ykselmemesi iin bir faydas olmamtr. Hem slm
Trihinde hem de belki de dnya trihinde narhn en yaygn ve kapsaml olduu devlet,
Osmanl devletidir. Uzun asrlar boyunca, devlet tarafndan narh listeleri yaynlanp
durmutur. Mehmed Vehbi Efendi, bu kltr iinde yaam bir insan olmasna ramen, narha
kar tutumunu, uar sresinin 181-183. yetlerinin tefsrinde belirtmitir: Siz leinizi
tam ln. Noksan verenlerden olmayn. Doru terzi ile tartn. Ve insanlarn mallarn
fiyatndan aa krp, kymetinden noksan olarak almakla, haklarn yemeyin.. uayb
aleyhisselm, peygamber olarak gnderildii Eyke ahlsine unlar bildiriyordu: ..nsanlarn
mallarnn narhn aa indirmeyin. Yani halkn haklarn hibir ekilde noksan etmeyin
zetle, insanlar arasndaki ticr ilikilerde, lei tam lmek, ve terzde tam tartmak vcip
olup, noksan yapmann haram olduu, bu ekilde insanlarn haklarn gasbeden kimsenin
sonunun berbat olaca, insanlarn malnn narhn aa indirmenin doru olmad..bu
yetten edinilen faydalardandr. (X/3945-3946)
Elbette gerek namaz gibi Allah hakk olsun, ve gerekse zekt gibi kul hakk ile ilgili
olsun, hepsine dikkat eder, nem verir. Ama hirete mn olmayan kii, bunlardan hibirine
nem vermedii gibi, dni kurallardan hibirine aldr da etmez, aksine yrtc bir canavar gibi
her yere saldrr, eline ne geerse yer, ier ve egosunun arzulad her ey ona
gzel grnr, aklna geleni yapar; tam anlamyla yararn ve zararn da dnmez.
nk hirete mn olmadndan, cez korkusu bulunmadndan haram hell ne
yaparsa kr bilir. (X/3972)
EKONOMK KRZN AHLK NEDENLER. Beyzvnin aklad gibi, Hz.
Msnn dokuz mucizesi unlardr: As, Beyaz (Parlayan) El, mn etmedikleri iin: ktlk,
meyvelerinin noksan olmas, tfn, ekirge, kurbaa, bit ve Nil suyunun onlar
kullanaca zaman kana dnmesi. Bunlarn ayrnts rf sresinde getii iin
burada tekrar ayrntsna lzum grlmemitir.(X/3982, Neml sresi, 12. yetin tefsri)
SLEYMAN PEYGAMBER DNEMNDE TEKNOLOJ (LOST INNOVATIONS
OF SOLOMONS PERIOD) . Sleyman aleyhisselmn saltanatnn krk sene srd,
iktidarnn gayet geni bir alanda devam ettii, dnyada insanlarn, cinlerin, kularn ve
hayvanlarn, rzgrn ve eytanlarn kendisine itaat ettikleri ve zamannda ok deiik
sanayinin ve duyulmadk bilimlerin ortaya kt, Hzinin Tefsrinde
nakledilmektedir. Fakat daha sonra Buht-u Nasr, sril Oullarn yenilgiye uratp,
hkmetlerini yktndan, bu ok ilgin endstri de, o ile megul olanlarla beraber trihe
gmlm ve maalesef daha sonra gelen toplumlar da, o orijinal sanayiyi bilmediklerinden, o
sanayiler ortadan kaybolmutur.(X/3987, Neml sresi, 16. yetin tefsri)
Biz sril Oullarna Kitb, hkm ve peygamberlii verdik. Onlar gzel rzklarla
besledik ve onlar btn lemlere stn kldk.(Csiye sresi, 16. yet) ..Hangi mn
kastedilmi olursa olsun, o zamanda dnyada en iyi toplumun sril Oullar olduuna ve
onlarda olan bilgi, hner ve sanat(teknoloji)n baka toplumlarda bulunmadna ve
Allah katnda makbul bir toplum olduklarna ve peygamberleri aracl ile
medeniyette zamanlarna gre, pek ok ileri gidenlerin onlar olduuna, bu yet
iret eder. (XIII/5293)
NE DED, SLEYMAN PEYGAMBER, O FTYE. Hz. Sleymana verilen
nimetlerden birisi de, her hangi bir kimsenin syledii bir sz, rzgrn Sleymann

kulana getirmesidir. Hatta bir gn askeriyle havada taht (hals) zerinde uarken, aada
bir tarlada alan bir iftinin, biraz da keke bende de olsa diyerek gnlnden geirip
kendi kendine: Allah, Dvd ilesine verdiini kimseye vermemitir dediini, duyunca,
hemen aaya inip: Sen yrtemeyecein bir eyi isteme. nk, hakkndan gelemeyecein
bir eyi istemek, insann bana musbettir. Allahn (herhangi) bir kulundan kabul ettii bir
tesbh, Dvd ilesine verdii, dnya nimetlerinden daha stndr. buyurduu, Nimetullah
Efendinin tefsrinde yazldr. u halde Hz. Sleyman, insann dim hazmedebilecei nimeti
istemesinin gerektiine iret etmitir.(X/3989, Neml sresi, 17. yetin tefsri)
KARINCADAN DERS (MANAGEMENT AND QUEEN ANT). (Sleyman ve
ordusu) Karnca vdsine geldikleri zaman, bir karnca, Ey karncalar! Yuvalarnza girin;
Sleyman ve ordusu farkna varmadan sizi ezmesin! dedi.(Neml sresi, 18. yet) Yine bir
topluluun bakanndan beklenenin, o toplumu zarardan koruyup, iyilie (dorulua)
yneltmek olduuna da bu yet kanttr. nk, karnca hayvanlar iinde, en ufak bir hayvan
olduu halde, bakanlarnn (kralienin) maiyetine (beraberindekilere) iyilikle nasihat ve
zarardan korumay dndn, Cenb- Hakkn Kurnda bize aklamas, insanlar ibret
almaya davet ve kendi cinsini doru yola yneltmek gerektiini, ve dier insanlar dorulua
sevk etmeyenlerin karncalardan daha aa olduklarna iret iindir. u halde btn
insanlara lazm olan, maiyetini dorulua ynlendirmekle, zarardan korumaktr.(X/3991)
KATIRLA IKIYOR ST KATLARA FRAVUN. ESK MISIRDA ENDSTR
(INDUSTRY IN THE ANCIENT EGYPT).
Firavun: u an burada bulunan deerli
insanlar! Sizin iin benden baka bir tanr tanmyorum. Ey Hmn! Haydi benim iin amur
zerine ate yak (ve tula ml et), bana bir kule yap ki, Msnn tanrsna kaym; ama
sanyorum, o kesin yalan syleyenlerden dedi.(Kasas sresi, yet: 38) Mehmed Vehbi
Efendi bu yete yle mel ve tefsr verir: Firavun..dedi ki: Ey cemaat! Ben sizin iin,
benden baka bir mabd (kendisine ibdet/kulluk edilen ey) bilmiyorum. Benden baka ilh
olduunu, Ms nasl dv ediyor? u halde ey Hmn! Benim iin amur zerine ate yak,
kiremit piir. Kiremit piince, o kiremitten benim iin yksek bir kk yap. Ben kkn
zerinden umulur ki, Msnn mabdunun vaziyetini anlarm. (Zaten) Ben Msy yalan
syleyenlerden zannediyorum Vehbi Efendi yle devam ediyor: Bu yette akland
zere, Firavun, Hmna tula yaptrmasn emretti. Fakat ondan evvel tula var myd?
Buras belli deildir. te tula, dnyadaki ctlarn ok eskilerindendir. Zamanmzda da bu
sanat geerliliini kaybetmemitir ve nem verilmesi gereken sanayilerdendir. nk insanlar
iin, ekmekten sonra iki numaral ihtiya, mesken olduundan, tulann nemi ortadadr.
Hatta Firavun tula piirilmesini (imlini) emrettikten sonra, bunun binalarda kullanlacana
iret iin, bir de kk yaplmasn emretmitir. Hzin tefsrinde belirtildii gibi, Hmn
derhal usta ve iileri toplam ve az zaman iinde tulay piirmiti. Firavunun emriyle bir
kk yapld ve kkn iine de, esterle (katrla) klacak bir de yol yaptrd ki,
Firavunun esterle inip kt nakledilir. Baz tefsrlerde de, Firavunun in ettirdii binnn
bir rasathane olduu nakledilir. (X/4103)
DNYA LERNE DE FAYDADIR, LH KTAPLAR, HRETE DE. phesiz
Biz, ilk nesilleri helk ettikten sonra Msya, -olur ki dnr t alrlar diye- insanlar iin
apak kantlar, hidyet rehberi ve rahmet olarak o Kitab (Tevrt) verdik. (Kasas sresi,
yet: 43) M. Vehbi Efendi bu yetin tefsrinde de unu ifade ediyor: Yani, Firavun, d ve
Hd toplumlarn farkl fetlerle helk ettikten sonra, Msya Tevrt verdik ki, o Tevrt
insanlarn kalplerine k veren bir basrettir (olaylarn arkaplann grmeye yarayan bir
aratr). nk, o Kitap ile insanlar bilgisizlikten ve sapklktan kurtulurlar, kurallarn
uygulayp dni ve dnyev yararlarn o Kitaptan karrlar.(X/4106)

FEC SONU REFAH TOPLUMUNUN. Biz, refahlarna marm nice memleketi helk
etmiizdir. te (onlarn yaadklar) yerleri ! Kendilerinden sonra oralarda pek az
oturulabilmitir. Onlara Biz mras olmuuzdur.(Kasas sresi, yet: 58) Mehmed Vehbi
Efendi bu yeti de yle tefsr eder: (yette geen) batr kelimesi batrat mayeteh) :
zengin olan kimsenin Allahn hakkn korumayp, maln kt kullanp azgn olmasdr. Buna
gre mn: [Geimlerinin bol (yaam standartlarnn yksek) olmas, azgnlklarna sebep
olmu olan pek ok yerleim birimini Biz helk ettik. u grlen harabeler, onlarn
meskenleridir. Oralarda oturan kimse kalmad, ancak az bir zamanda misafirler (turistler)
otururlar.] demektir. Mekke halknn biz bu dnin doru olduunu bildik, mn edeceiz,
fakat Arab kableleri o zaman bize hcm eder, evlerimizden karrlar, mn etmemiz,
elimizdeki (dnya) nimetin(in) gitmesine sebep olur demelerini, Cenb- Hak nceki yette
reddettii gibi, bu yetle de reddetmi ve demitir ki: mn, nimetin devamna sebeptir, yok
olmasna sebep deildir. Aksine nimetin yok olmasna sebep, inkrda srar etmektir. nk
Mekke halk gibi dnen ve nimetiyle gururlanp da inkrlarna devam ederlerse nimetin
devam edeceini zanneden nice memleketleri helk ettik. Eer Mekke halk da ayn eyde
srar ederlerse, onlar da helk ederiz denilmitir.(X/4124-4125) Zulm (her trl gnaha
zulm ismini verir, Kurn) insanlarn hayatlarn kestii gibi, rzklarn da engel olur. nk
rzk, krle (hamdle, namazla, ibdetle) devam eder. (X/4126)
AKLI OK OLANA VERN, MALIMI DESE. [Ey mrikler! Size verilen (ve
vnp durduunuz) ey (u servetiniz), dnya hayatnn menfaati ve ssdr. (Ama) Allah
katnda olanlar ise daha hayrl ve devamldr. Hl buna aklnz ermeyecek mi? (Kasas
sresi, yet: 60) (Dnya m, hiret mi? Hzin tefsrinde akland gibi, hireti tercih
etmeyen kii, akl olmayan kiidir. nk akl olan az (dnyay) terk eder, ou (hireti) alr.
Hatta mam fi, bir kii: benim malmn te birini akl ok olan kiiye verin diye vasiyet
etse, o kimsenin bu mal, hiret iin alan kiiye verilir. demitir. Bu yet, hiret yerine
dnyay tercih edenlerin akllar olmadna iaret eder. nk Cenb- Hak,
dnyann nimetinin geici ve hiretin nimetinin devaml olduunu akladktan sonra, (bu
konuyu) aklyla dnmeyenleri uyarmtr/knamtr.(X/4127)
TCRET GEREKL AMA.. Bir de gizli irk vardr. nk baz kimseler nefsinin
(egosunun) emrini Allahn emrinin zerinde tutup, canlarnn isteini tercih ederler ve
bazlar eine itaat Alaha itaatn zerine geirir ve bazlar da ticreti ilh ykmllkler
zerine tercih ederler. Bu sebeplerle de kulluu unuturlar. (Halbuki) Bunlardan hi birisi de
kyamet gnnde bir yarar vermez. Evet! Ticret lzmdr ama o ticret iin g veren Allaha
kulluu terk etmemek arttr. Bu nedenle ticreti, ibdetine engel olan kimsenin, Allah
katnda mazereti makbul deildir.(X/4141, Kasas sresi, 75. yetin tefsri)
MULT MLYARDER OLARAK BR YAHUD ZENGN : KRN (QARUN AS
A BIG OLIGARCH/BIG BOSS/BILLIONAIRE/TITAN. BIG TITAN OF THE
ANCIENT TIMES) . Krn, Mekke dneminde inen Kasas sresinde, Kurn kssalarnn
uzunluklar dnldnde ok ksa saylamayacak biimde kendisinden bahsedilen, eski
alarn nl zenginidir. Bin drt yz yllk slm kltrnde ok bilinen bir isimdir. Krn,
Yahudi kltrnde de ok bilinen bir isimdir. Buna ramen Yahudiler onun fec sonundan
ibret almamlardr, hl da almazlar. (Nureddin Uzunolu Krnla ilgili u notu der:
Korahs (Qrns) boundless wealth is described in the Midrashim, or the Jewish
compilations based on the oral teachings of the Synagogues, which, however, exaggerate the
weight of the keys to be the equivalent of the load of 300 mules! (The term in the Quran)
Usbah: a body of men, here used indefinitely. It usually implies a body of 10 to 40 men. The

old-fashioned keys were big and heavy, and if there were hundreds of treasure chests, the keys
must have been a great weight.) (Uzunolu, 1992, 393)
Fahr-i Rznin belirttiine gre Krn, Hz. Msnn amcaolu veyahut amcasyd. sril
Oullar iinde Tevrt Krndan daha ok okuyan yoktu. Yz de gayet gzel olduundan
kendisine mnevver (aydnlanm, nurlu) derlerdi. nsanlar arasnda da lim ve fazletli
(erdemli) ve erefli biri olarak tannmasna ramen, Hz. Msya kar mnafkla balad.
(Daha dorusu, aynen Mednedeki Abdullah b. beyyin Hz. Peygambere haset edip mn
etmemesi gibi, Ms ve Hrn aleyhisselmlara hasedinden, gn getike mnev ynden
ktye gitmeye balad.) Fakat mnfkln gizle(ye)medi de, sonunda ortaya koydu. O da
yle oldu:
Allah Tel, Firavun (ve ordusunu suda) boup, sril Oullarn kurtarnca, Hrn
aleyhisselm, sriloullarnn kurbanlar iin grevlendirldi. Kurban yeri tayin edilen yere
kurbanlarn getirenler onu Hz. Hrna teslim ederler, Hrn da onu belirli olan yerine koyar,
semdan inen bir ate, o kurban yakarsa, kurbann kabul olduuna kant olurdu. te Krn
buna haset etmi ve Ms aleyhisselma : sende peygamberlik var, biraderinde de kurban
bakanl var, bende hibir ey yok. Byle olmaz. Bana da bir bakanlk verilmeli diyerek
hasedini ortaya koymutu. Hz. Ms: Biraderime o grevi ben vermedim, Allah verdi
deyince, Krn: Allahn verdiine bana bir kant gster demesi zerine vahy-i ilh gelir.
Hz. Ms ileri gelenlerden krk kiinin bastonlaryla beraber, ibadet ettikleri kubbenin altna
gelmelerini ister. Krn da, Hrn da bastonlaryla gelir, kubbenin altnda sabaha kadar
beklerler. Sabahleyin, Hrn aleyhisselmn badem aacndan olan bastonunun yeil bir
yaprak atn grrler. Ms peygamber: ite kant bu, ne dersin? dediinde, Krn: bu
senin sihrindir diyerek, mnfkln ortaya karr ve kendisine uyanlarla beraber, Ms
aleyhisselmdan ayrlr. Sonra da aktan Msya dmanla balar. Ve azarak, fakirleri
kk grr, herkese kibirle davranr. Kendisini stn grr ve ok uzun ve gsterili bir
elbise giymeye balar. Kurnda durumu yle anlatlr:
Biz ona yle hazneler verdik ki, anahtarlarn gl-kuvvetli bir topluluk zor tard.
Toplumu ona demiti ki: marma! Bil ki Allah marklar sevmez. Allahn sana
verdiinden (Onun yolunda harcayarak) hiret yurdunu gzet; ama dnyadan da nasbini
unutma Allahn sana ihsn ettii gibi, sen de (insanlara) iyilik et. Yeryznde bozgunculuu
arzulama. phesiz ki Allah, bozguncular sevmez. Krn gibi hazneler shibi birinin
ahsnda yaplan bir tte bile, Kurnn dnyadan da nasbini unutma tavsiyesinde
bulunmas, slmn dnyaya it almaya ne kadar nem verdiini gsteren bir noktadr.
Bununla birlikte Kurn, daha sonraki yetlerde, bsbtn dnyaya dalmann getirecei
felketleri de canl bir ekilde gzler nne sererek, dnya ve hireti dengeleyen orta bir yol
tutulmasn tavsiye etmektedir. (zek ve di. 393) Mehmed Vehbi Efendi tefsre yle
devam ediyor: Yani Biz Azmn, Krna ok mal verdik, hatta verdiimiz haznelerin
anahtarlarn kuvvetli bir toplulua (bile) gtrmek ar olur ve g (zorlukla) gtryorlard.
Anahtarlar tamak, haznelerin her birinin yerini bilmek, onlara meakkat veriyordu. te,
toplumu ve Ms ona nashat ettiler ve dediler ki: Ey Krn! Dnya malna gururlanp,
bbrlenme. Zira Allah dnya malndan tr bbrlenenleri sevmez. Her ne kadar bu
dorultuda nashat etmilerse de, Krn dinlemiyordu. Zira, her tarafn kibir ve gurur ve
dnya sevgisi kaplam olduundan, byle nashatlara kulak asmyor, kibrinden
vazgemiyordu. Sonu olarak gururu helk olmasna sebep oldu ve helk da insanlk trihi
boyunca nesilden nesile anlatlan ibretlik bir hdise oldu. Krnun toplumu, nashatlarna
devamla dediler ki:

[Ey Krn! Allahn sana verdii bu nimetle sen hiret yurdunu iste (bu zenginliini o yolda,
onun iin kullan). (Arzunu tamamen bu dnyaya ayrma. Aksine dnya nimetini hiret
nimetleri iin bir sebep kl. Ve Allahn verdii nimeti, Onun rzasnn tersine sarfederek
kendini tehlikeye atma. Ve dnyadan (son) nasbin (olan kefeni) unutma] (yette kefen
gememektedir. Kefene ilikin bir ifade de yoktur. Dnyadan nasbini unutmann anlamn
yukardaki paragraftaki zek ve arkadalarnn meli daha gzel aklamtr.) Yine Mehmed
Vehbi Efendinin tefsrinden devam ediyoruz: [Ve Allahn sana ihsn ettii (verdii) gibi,
sen de kullarna ihsn et (ver). Ve malnla gururlanp, yeryznde fesat arama. nk Allah
fesatlk karanlar sevmez. diyerek gayet etkili bir nashatta bulundular.] Yani Krnun
toplumu, Krna nashat yoluyla: malndan yoksullara harcamak, akrabay ziyaret ve
mminlere yardm gibi hayrlar yaparak sarfetmekle hiret sevb iste ki, malndan bu ekilde
(hiretin) iin faydalanm olasn. nk maldan (servetten) maksat, hem dnyada
hem de hirette sahibinin ondan faydalanmasdr. Dnyada faydalanma, kendisine
ve dier bakmas gereken ilesi ve akrabalarna yapaca harcamadr. hirette faydalanma
ise, yoksullara vermek, dman karsnda asker iin yardm yapmak, silahlar ve dier harp
malzemelerini alvermek, mescit, kpr, medrese gibi yani toplumun faydalanaca hayr
ilerine sarf etmektir. Ey Krn! Malnla o kadar gururlanma. Dnyadan nasbini unutma.
nk dnyadan insanlarn son naspleri bir kefendir. Senin alacan son nasbin de kefendir.
Allahn sana bu hazneleri vermesi gibi, sen de insanlara ver ki, nimetin krn yerine
getirebilmi olasn. Hibir zaman da, yeryznde fesat arama. nk Allah, yeryznde
bozgunculuk yapanlar sevmez. dediler. Fakat Krn bu sylenenlere hi kulak
vermemitir.
yette geen usbe kelimesi on kiiden krk kiiye kadar olan topluluk demektir. Yani bu
kadar kii, Krnun haznelerinin anahtarlarn tard. (Yukarda Nureddin Uzunolu,
Yahdlerin biraz abartarak, anahtarlarn yz katrla tandn sylediklerini
nakletmiti.) yette geen le-tenu kelimesi ise le= kesinlikle tenu=teskulu yani ar
olur ve gtren kiinin, arlndan beli eilir demektir. (Burada unutulmamas gereken)
Dnya malnda gurur ve bbrlenmenin, Allah sevgisine engel olduudur. nk, dnyay
tamamyla sevme, Allahn rzsn kazanmaya vesle olan ibadete de engel olduundan,
kulluk grevini terk edince elbette Allah o kulunu sevmez.
BEN KAFAMI ALITIRDIM, BEN ALITIM, BEN KAZANDIM .. BEN
Krn ise (bu nashatlara kar) yle dedi: Bu (servet) bana ancak kendimdeki bilgi
sayesinde verildi. Bilmiyormuydu ki Allah, kendinden nceki nesillerden, ondan daha gl,
ondan daha ok taraftar olan kimseleri helk etmiti..(Kasas: 78) (Krn, bu servet bana)
Bende olan ilim, hner ve sanat sayesinde verilmitir. nk, ilm-i simya, ticret, sanat ve
ziraat bende, sizden oktur. te, ben bunlar sizden ok bildiimden bu mal kazandm dedi.
Krn bu ekilde elindeki servete, herkesten ok kendinde bir ehliyet ve hak kazanmlk
gryordu. Krnun kendinde dierlerinden ok bulunduunu iddia ettii ilimle kast,
Beyzv, Hzin ve Medrikin aklamalarna gre Tevrtn mnsna, hkmlerine, iret
ettikleriyle ilgili ilimdir. nk belirttiimiz gibi sril Oullar iinde Tevrt en ok Krn
bilirdi. te bu yzden bilgisiyle gururland ve servete herkesten ok layk olduu iddiasnda
bulundu ve bu sz sarf etti. Yahut ilimle kast, ticrete, zirata (tarma) ve kazan (ticret)
eitlerine it bilgi ve arziyi kullanma bilgisidir. nk bunlarn hepsi Allahn takdrine
bal olmakla beraber, zenginlik sebeplerindendir. te, dnyada her zenginin servetinin
sebebi aratrlrsa ticret, zirat ve snattr (endstri dallardr). Krn da bunlar iyi
bildiinden, ben ilmim sayesinde servet sahibi oldum demitir. Yht ilimle kast, simy
ilmidir. nk baz rivyetlere gre, Krn simy ilmini biliyormu. Hatta kalay madenini
gme, bakr da altna dntrrm. Servetinin temeli simy ilmine dayal olup, bunu

baka bilen de olmadndan, bende olan ilim syesinde bu servet bana verildi demitir.
Simy ilmi binlerce yldan beri btn toplumlarda bir efsaneler yuma halinde kendinden
bahsedilen bir konu olduundan, muhtemelen yz yl nceki Osmanl toplumunda da
konuulan bir konu olduundan, Mehmed Vehbi Efendi tefsrinin birka yerinde bu konuda
okuyucuyu/Mslmanlar uyarmak ister:
KMYA, FZK TAMAM AMA SMY ? Bu gibi madenlerin baz maddeler
kullanlarak/katlarak baka bir eye dntrlmesi ok uzak bir ihtimal olmad gibi, zaten
olduunu da fen/bilim aracl ile de grp duruyoruz. Mesel elektrikte grld gibi,
suyun gc baz aralarla atee dnyor, kkrt ok olursa civa aracl ile, gm
madeninin altn gmten ve kurundan daha ok olur. Bunlarn hepsi kimyaya iaret
eder. Fakat simya ile uraanlarn hepsi ifls etmitir. nk dier (ucuz)
madenleri, altn ve gm yapmak iin bir are bulamamlardr. Evet! Birok kitaplar da
yazmlardr. Fakat hepsi (ispatlanmam) teorilerden ibarettirler, uygulama sahasnda hibir
ey ortaya konulamtr. nk teori, kalemle yaz ve azla dil arasnda kalmtr (lafta ve
yazda kalmtr). ounlukla teoriler, uygulamada etkisini gsteremez. zetle simycln
da, teorilerden baka bir ey olmad ve uygulama sahasnda etkisini gsteremedii
bilinmektedir. Hikmete uygun olan da budur. nk, Cenb- Hak dnyann devamn
insanlar arasndaki ticrete, ticreti de altnla gme baladndan, altnla gm
insanlarn gznde gayet kymetli ve tutulan maddeler kld ki, kyamet gnne kadar
dnyann dzeni bunlarla devam etsin. u halde altn ve gm dnyay (dnya ticaretini,
iktisadn dolaysyla i ve d siyaseti(ni) ayakta tutan ve bu dzenin devamna hizmet eden
deerler olduklarndan, bunlarn (simya aracl ile) kymetten decek kadar bol olmalar
hikmete aykrdr. Bu ayrntlar zerinden dnmeye devam edersek, eer Allah Tel simy
ilmini, her dnen kimseye verse idi, herkes simyc olur ve simy aracl ile, her nne
gelen istedii kadar altn ve gm ml eder, kolay bir sanat olduundan herkes de bu ie
ynelir ve sonuta herkes Krn olurdu. O zaman da bu dnyada altnla gmn
kymeti kalmaz, bunlar hatta (pek kr brakmadndan) alan satan da bulunmaz ve ticret de
dnmezdi. nk ticrete/alverie ara olan paraya rabet kalmaynca ticretin kaplar
kapanr, herkes alacan alamaz, satacan satamaz hale gelir ve dnyann harap olmasna
sebep olur, hatta ekin eken bulunmaz. nk satacak olsa paraya ihtiya yok, para alsa
kymeti yok. O nedenle de ifti ancak kendi yiyecei kadar eker. ifti olmayanlar buday
alacak olsa para verecek, parann ise kymeti yok. Sonuta u hikmetlere ve bizim
bilmediimiz pek ok hikmetlerden tr, simy ile uraanlarn ounu Cenb- Hak
yoksul klar ve (ucuz) madenleri altn ve gme dntrmelerine msade etmez.
Yoksa, esasnda belki bu iin gerekletirilmesi ve dier (ucuz) madenlerin altn ve gme
dntrlmesi mmkn olabilir. Fakat Allah Tel o ilmi insanlara vermiyor da, btn her
ey teori aamasnda kalyor, uygulamaya dnmyor. Evet! Ndiren baz kimselerin belki
baarmas uzak bir ihtimal deildir fakat Krnda olduu gibi sonlar felket olur. nk
mmkn olsa hem parann kymetini tamamen dreceinden, hem de alma ve gayreti
lzumsuz hale getireceinden, hem de emeksiz meydana gelen servet, her zaman sahibini
kt ilere ynelttiinden, kii(ler) ve toplum(lar) hakknda byk bir bel olacakt..zetle
bilgisiyle gururlanarak benlik davasnda bulunmann knand ve kt olduu bu yetten
anlalmaktadr.
DAHA ZENGNLER DE VARDI, KRNDAN, ANTKALARDA. (Krn)
Bilmiyormuydu ki, Allah, kendinden nceki nesillerden, ondan daha gl, ondan daha ok
taraftar olan kimseleri helk etmiti..(Kasas, 78) Allah Telnn Krndan evvel eski
alarda malca ve evltca kendinden daha kuvvetli ve dnya serveti toplam olanlar helk
ettiini, gznn nnde Firavunla askerlerini helk ettiini, Tevrtn yetlerinde

anlatlanlar anlamad m, dnmedi mi?..u halde hi kimsenin serveti, kendi hak

kazanmasyla deil, aksine Allahn ltfu iledir.
MCEVHERLER VE ALTINLA SSL KATIR ZERNDE KRN.. BEN DE
ZENGN OLSAM BEN DE KRN GB ZENGM OLSAM [(Krn bu
nashatlar dinlemedi ve bir gn) toplumunun kalabalk olarak bulunduu yere) znetleriyle
beraber kt (ve znetlerini herkese gstererek kibri ve gururu da artt. Krnu bu halde
gren ve) yalnz dnya hayatn isteyen kiiler dediler ki: ne olayd Krna verilmi olan
dnya serveti gibi bir servet de bize verileydi. u anda Krn phesiz byk bir zevk
iindedir (Kasas: 79) Beyzv, Medrik ve Hzinin aklamalarna gre, Krnun zneti:
eeri altndan ve dier mcevherlerle ssl bir katr zerine binmiti ve elbisesi o zamann en
kaliteli ve deerli kumalarndan yaplmt ve yannda kendisi gibi giyinmi drt bin atl
adam, ayrca sa tarafnda yine gayet ssl yz klesi, sol tarafnda da yz criyesi
hizmetine hazr bekliyorlard. te bu ihtim grp de btn hedefi dnya olanlar, Krna
verilen nimetin kendilerine de verilmesini istediler. nk insan doas dnya malna
eilimli, isteklidir. Krn gibi zengin olmak isteyenlerin mmin veya kfir olduklar ile ilgili
olarak yette bir aklk yoktur. Bir grup byle dnrken, dierleri ise bu zenginlie baka
bir adan bakmlar ve yle demilerdi:
ZEKT VERMYOR KRN VE SONA YAKLAILIYOR. Kendilerine ilim
verilmi olanlar ise yle dediler: Yazklar olsun size! mn edip, iyi iler yapanlara gre,
Allahn (verecei) mkft daha stndr. Ona da ancak sabredenler kavuabilir. Nihayet
Biz, onu (Krnu) da sarayn da yerin dibine geirdik. Artk (o anda) Allaha (Allahn
gelmi olan belsna) kar, kendisine yardm edecek yardmclar olmad gibi, kendi de
(kendisini) savunup kurtarabilecek durumda deildi. Daha dn onun yerinde olmay
isteyenler: demek ki Allah kullarndan dilediine rzk ok da verir, az da verir. ayet Allah
bize ltufta bulunmu olmasayd, bizi de yerin dibine geirirdi. Demek ki inkrclar kurtulua
ermezlermi dediler. te (esas elde etmek iin almanz gereken) hiret yurdu! Biz onu
yeryznde bbrlenmeyi ve bozgunculuu arzu etmeyen kimselere veririz..(Kasas sresi,
80-81-82-83. yetler)
Yani Krna toplumu ok nashat etmilerse de, slah olmaynca, Biz, Krnu ve sarayn
yere batrdk. Allahtan baka, Krnun gvendii dostlar ve yardmclarndan Krna
yardm eden bir grup da bulunamad. Kendisi de o kalabalk yardmclar ve hizmet edenler de
azaptan kap kurtulamadlar. nk ilh intikmdan hibir isyankr kurtulamaz. Krnun
helk olmasna bir ok sebepler varsa da Kd Beyzv, Taber, Nisbr, Hzin ve
Medrikin verdikleri bilgilere gre, son sebep yledir: Zekt yeti hkmlerine gre, Hz.
Ms, Krndan servetinin zektn isteyince Krn vermekten kand gibi, sril
Oullarn da zekt vermemeye tevk ediyor ve yle diyordu: Size Ms her ne emrettiyse
yaptnz. imdi de malnz elinizden almak ister. Bunun aresini dnmeli. Krn, Hz.
Msya her trl eziyet karan bir mnfk haline dnmt. Hatta bir gn yle pis bir
plan yapt ki: bir fahieye Hz. Msya bayram gn btn halkn topland yerde bir iftira
atmas iin bin altn verdi. Kadnla anlam olarak ve Ms aleyhisselmn deerinin bir anda
be para olacana kesin inanm bir halde, ve yine sril Oullarnn da zihnini
bulandracana ve onlar Msya itaattan vazgeireceine inanm bir halde Krn byk
bir azamet ve gururla bayram yerine geldi. Ms aleyhisselm vaaz ederken zina konusuna
gelince zina eden kimseyi recmederiz (talayarak ldrrz) deyince, Krn lfa kart ve
sen zin edersen de hkm yle midir? dedi. Ms aleyhisselm: evet, benim hakkmda da
hkm byledir diye cevap verince, Krn: sril Oullar, senin hakknda filn kadnla
zina etti diyorlar dedi ve kadna seslendi. Kadn hemen geldi, fakat doruyu syleyip,

Krnun iftira etmesi iin kendisine bin altn verdiini ifade edince, Krn rezl oldu. Cenb Hakkn gerei ortaya koyduuna kr olmak zere Ms aleyhisselm secdeye kapand
ve Krnun artk helk edilmesini Allahtan istedi. Ve Krnun bana bu bel geldi ve
helk kyamete kadar anlatlacak ibret verici bir kssa olarak gerekleti. (X/4141-4151)
KANAATKR OLAN, SAYGINDIR. (Allah) Diledii kuluna azab eder, diledii kuluna
merhamet eder. (Ankebt sresi, 21. yet) Yani Allah Tel mlknde (ki her ey
Onundur) mutasarrf (kullanma hakkna sahip, gerek sahibi), her eye gc yetendir.
Bundan tr, diledii kulunu kusrlar sebebiyle azb eder, dledii kulunun da hidyeti
bulmas iin merhamet eder, dilediine hrs verir ve hrs sebebiyle dnyada rezl ve rsv
etmek sretiyle azb eder, dilediine de kanaat vermekle merhamet eder. nk kanaat
sahibi, kanaat sayesinde herkesin gznde aziz ve muhterem (saygn) olur.(X/8183)
(Mehmed Vehbi Efendinin hrs sahibi olann rezil olduu, kanaat sahibi olann da toplumda
itibar sahibi olduu konusundaki grleri doru olmakla beraber; Allahn azb etmesi
hakkndaki cmlesi herhalde zha muhtatr. Allah insanlar ve cinleri kulluk etsinler diye
yaratmtr, isyan etsinler, gnah ilesinler diye yaratmamtr. nsanlarn doumu da lm
de sizden hanginiz daha iyi davranta bulunur, bunu lmek iin (Mlk sresi, yet:2)
dzenlenmitir. Dnya hayatnn hiretteki makamlara kavumak iin bir yar olduu
yaranlar bu konuda yarsnlar buyurularak (Mutaffifn sresi, yet: 26) ifade edilmitir.
Dolaysyla, Allahn baz kullarna durup dururken azb edecei, bazlarna da (hak
etmedikleri halde) merhamet edecei, herhalde dnlemez. Allahn adleti/adlet sistemi,
kullarn adletinden phesiz, kyaslanmayacak kadar da daha mkemmeldir/en
mkemmelidir.)
YEMENE GDERKEN GELRKEN GRYORSUNUZ (ANCIENT ECON). d ve
Semdu da (helk ettik). Sizin iin, (onlarn bana nelerin geldii) oturduklar yerlerden
apak anlalmaktadr. (Ankebt sresi, 38. yet) Yemen tarafna sefer ettiinizde, o
harabelerden, yksek binalarn ve byk kalelerin nasl harp olduunu, ibretle bakarak
grnce onlarn nasl helk olduklarn anlarsnz.(X/4200)
YARATIK: KARINCA, FARE VE NSAN. Nice hayvanlar var ki, rzkn
(biriktirip yannda) ta(ya)myor. nk onlarn da, sizin de rzknz Allah veriyor. O, her
eyi iitir ve bilir.(Ankebt: 60) Rivyete gre, Hz. Peygamber Mekkede mriklerden
eziyet gren Mslmanlara Medneye g etmelerini syleyince, onlar: oraya nasl gideriz?
Orada ne yerimiz yurdumuz, ne malmz mlkmz var. Bizi kim yedirir, iirir? demilerdi.
Bunun zerine inen bu yetle, yeryznde nice canlnn, rzkn yannda tamaktan ciz
olduu ve nicelerinin ertesi gn iin rzk biriktirmeksizin yaad, ksacas rzk
verenin Allah olduu hatrlatlmtr. (zek ve di. 402) Mehmed Vehbi Efendi ise unlar
syler: Yani, ey hicrette rzktan korkan mminler! Siz rzk iin hznlenip, ende
ekmeyin. Zira, Allah rzknz elbette verecektir. nk, yeryznde hareket eden
hayvanlardan pek oklar uur ve idrkten ciz olduundan rzkn kazanamad gibi, eline
geen rzk yanna alp gtremez de. Halbuki Allah hem o hayvan, hem de sizi
rzklandryor. u halde rzk iin hicreti terk etmekte ve kederlenmekte bir anlam yoktur. Bu
gibi eyleri dilinizle sylemediiniz gibi, kalbinizle de dnmeyin. nk Allah Tel
sznz iitir ve kalbinizde olan srlarnz da bilir. Siz, rzknz olsun dier konular olsun
Allaha itimat edin ve iinizi Ona smarlayn. nk ihtiyalarnz gidermeye gc yeten
ancak Odur. Bunun yannda u da unutulmamaldr ki, rzk elde etmek iin sebeplerine ba
vurmak tevekkle engel deildir. Mesel iftinin ekin ekmesi zaten tevekkln ta kendisidir.
nk ekini eker, ekinin bitmesini Allahtan bekler ve kalbini Allaha balar. nk
Allahtan baka ekini bitirmeye kimsenin gcnn yetmeyeceini bilir. Canllar iinde

karnca, fare ve insandan baka rzkn saklayan ve toplayan (depo eden) bir
canl olmadn, Medrik vurgular. Demek ki, canllar iinde insandan ve karncayla
fareden daha hrsl yaratk bulunmad ve ne oluruz korkusunun bunlar kuatt
anlalmaktadr. Beyzv ve Medrikin verdikleri bilgiye gre, Mekkede mn eden
mminlere, mriklerin ok ar ikence etmelerine kar, Allahn Elisi Medneye hicret
etmelerine iaret edince, biz gurbet diyrnda nasl geiniriz? Oturacak evimiz, istifade
edecek malmz, ticret yapacak paramz, halimizi bilecek akraba ve ahbbmz yok demeleri
zerine bu yetin indii rivyet edilir. u halde bylelerinin bu ekildeki szlerini reddederek
Cenb- Hak hayvanlardan ou gittikleri yerlere rzklarn gtremezler ve fakat nereye
gitseler onlar da sizi de Allah rzklandryor. Bu nedenle, hicret edeceiniz yere rzknz
gtremediinizden korkmayn. Allah Tel sizi rzklandrr buyurmu ve hicret edenlerin
a kalmayacaklarn bildirerek, hicrete tevk etmitir.(XI/4233-4234)
[Allah Tel kullarndan dilediine rzk bol ve dilediine dar verir. Zir, Allah Tel her
eyi ve herkesin hlini bilir.] ..Rzk elde etmek iin kullarn sebeplere yapmas lzmsa da,
sebebin rzkta tam bir etkisi yoktur. Fakat, kulun irdesini safederek, sebeplere sarlmasndan
sonra, rzkn meydana gelmesi yine Allahn isteine baldr. Bu nedenle, insan ou zaman
birok sebeplerle giriimde bulunduu halde, eline hibir ey gemez ve hatta iddetli bir
darlk iinde bile kalabilir. Tank olunan olaylarda bunlar grmekteyiz.(XI/4235, Ankebt
sresi, 62. yetin tefsri)
OYNADIKTAN SONRA BIKIP DAILDIKLARI GB OCUKLARIN (ECON
PHILISOPHY) Bu dnya hayat sadece bir oyun ve oyalanmadan ibarettir. hiret yurduna
gelince, ite asl hayat odur. Keke bilmi olsalard. Yani mriklerin ve dier isyan
edenlerin gururlandklar dnya hayatnn dimlii olmayp, yok olmaya mahkum
olduundan, u dnya hayat bou bouna bir meguliyet ve oyuncaktan ibarettir. nk,
ocuklarn bir oyuna balayp bir miktar oynadktan sonra bkp bozup daldklar gibi,
insanlar da dnyada az bir sre dner dolar, megul olur sonra da vefat eder giderlerAma,
eratn tarifi gibi, dnya ilerini esas grevi olan kullua engel tutmamak suretiyle,
hellndan mal kazanmak ise mer (erata uygun) ve memdhtur (vlmtr). Yani,
dnyay hiretteki yksek dereceleri elde etmek iin bir ara klmal, yoksa btn hedefi
dnyaya ynelterek, hiretin kaybna sebep klmamaldr. (XI/4237-4238, Ankebt sresi,
64. yetin tefsri)
DNYANIN SADECE DI GRNN BLR ONLAR
(ECON
PHILOSOPHY). Onlar, dnya hayatnn grnen yzn bilirler. hiretten ise, onlar
tamamen habersizdirler. [Kfirler, dnya hayatndan baz grnen ileri bilirler. Halbuki
onlar hiret ilerinden habersizdirler.] Yani, kfirlerin bilgisi, dnya ileri ve midelerini
doldurma ile snrldr. Onlar, kazanmak, ticret, alm, satm ile ilgili dnya ilerini ve
ekinlerin ne zaman ekilecei, biilecei gibi eyleri bilirler. Beyzv ve Medrikin
verdikleri bilgiye gre, ilh vaadi yalanlayan kfirlerin dnyay bile tam laykyla
bilmediklerine iaret iin dnya hayatnn zhirini (grnen yzn) bilirler buyurulmutur.
Yani, dnyann nimetleriyle lezzetlenmek, oyunlaryla oynamak ve meydanda grnen
menfaatlerinden faydalanrlar demektir. Dnyann grnmeyen taraf ise, dnya hiretin
tarlas olduundan, dnyay hireti kazanmak iin bir ara yapmak, ibdet ve iyi
davranlarla megul olmaktr. Kfirlerin dnyann grnen yzyle yetindiklerini aklamak,
esasnda onlar knamak/ktlemektir. nk, dnyann grnr tarafyla yetinenlerin
hayvanlardan farklar yoktur. nk, egosunu tatmin ve sadece midesini doyurmak iin
almay, hayvanlar da bilir, gday ararlar, bulurlar ve ondan faydalanrlar. Dnyann
zararlarn bilerek onlardan kanmak, dnyann geici olduunu anlamak ve dnyada hiret

iin azk hazrlamak ise, dnyann btn (grnmeyen yz) olduunu, Beyzv
vurgulamtr.(XI/4249, Rm sresi, 7. yetin tefsri)
MADENLER IKARDILAR, ARZY SULADILAR (ANCIENT ECON.). Onlar,
yeryznde gezip de kendilerinden ncekilerin sonlarnn nasl olduuna bakmadlar m? Ki
onlar (ncekiler), kendilerinden daha gl idiler; yeryzn kazp alt-st etmiler, onu
(dnyay) bunlarn mr ettiklerinden daha ok mr etmilerdi. Peygamberleri, onlara da nice
ak kantlar getirmilerdi. Allah onlara zulmedecek deildi; fakat onlar kendi kendilerine
zulmetmekteydiler. yette, d ve Semd gibi, su ve maden karmak ya da ekip dikmek
iin topra ileyen ve bayndr beldeler meydana getiren, sonra da inkrclklar yznden
Allahn gazabna urayan eski toplumlara iaret edilmekte ve onlarn kalntlarna baklp
ibret alnmas tlenmektedir (zek ve di. 404) (O eski mmetler) Yeri deldiler,
madenler kardlar, nehirler (kanallar) yardlar, arzleri suladlar, balar, baheler meydana
getirdiler ve yeryznden mmkn olabildii kadar faydalandlar...Bu yette, insann
dayanaca (ship olaca) eylerin hepsinin eski mmetlerde var olduuna iret vardr.
nk Fahr-i Rznin verdii bilgiye gre insan eye dayanr: birincisi, kendisindeki ve
ona yardm edenlerdeki cism kuvvet vcut/beden kuvvetidir. Gemi mmetler bu ynden
ok kuvvetli idiler. kincisi, ml kuvvetir. nk ml kuvvet, btn giriimleri kolaylatrr.
Onlarn bu ynden de, ml ynden de mkemmel idiler. ncs, grnen kuvvettir ki,
byk binlar, byk kalelerdir ki, onlar da bu kuvvet de vard. u halde bu kadar kuvvetlere
sahip olmalarna ramen yine de helk olmularsa, bu Mekke ahlsini helk olmaktan
engelleyebilecek ne var? Ancak tevbe ederler ve Hz. Peygamberin arsna uyarlarsa, o
zaman ilh gazaptan kurtulabilirler. Bu yette Beyzvnin ifdesine gre, Mekke ahlsini
alaya almak vardr. nk, Mekke ahlsinin (vdsinin) nimetlerinin az olmas ve ancak
taraya (etrafa) muhta olduklar halde, servetleriyle gururlanmalar gln bir ey olup,
vnmelerine, bbrlenmelerine demez. nk Mekke-i Mkerreme vdsi, tarm ve
iftilik gibi servet oluturacak bir gelire elverili olmadndan, orada bulunan insanlarn
ihtiyalarnn o mbrek vdden elde etmek mmkn olmadndan, insann muhta olduu
her ey dim dardan geldiinden, Kureyin (Mekke halknn) vnecek bir eyleri
bulunmad halde, (Allahn dardan gnderdii ziyaretilerin brakt gelirle)
gururlanmalar, ahmaklklarndan baka bir ey deildi.(XI/4253-4254, Rm sresi, 9. yetin
tefsri)
AHMAKLARIN ZENGN OLMASI VE GECE VE GNDZ ALIMA. Gecede
ve gndzde uyumanz ve Allahn ihsnndan rzknz istemeniz, Allahn kudretine iret
eden kantlardandr.. Gecede ve gndzde insann maietini (geimini) talep etmesinde
(istemesinde), Allahn emirlerine boyun eerek emr-i ilhyi iiten ve dinleyenler iin,
Allahn kudretine iret eden almetler vardr..nsan rzkn kendi almasndan bilmeyip,
Allahn ihsnndan bilmesi gerektiine iret iin, rzk talep fazl- ilhden (Allahn
ihsn, ltfundan) talep etmesiyle (istemesiyle) ifde olunmutur. nk kulun rzk, Allahn
lutfudur, yoksa kulun akl ve zeksnn rzknn elde edilmesinde etkisi yoktur. nk, ok
akll ve ok zek olan kiilerin ok da dikkatli ve tedbirli hareket ettikleri halde, karnlarnn
a olduu, (buna karn) ok ahmak ve ve gab (kaln kafal, anlaysz) kimselerin de byk
servet sahibi olduklar her yerde grlmektedir.(XI/4267, Rm sresi, 23. yetin tefsri)
TIRNAKLARIMLA TOPRAI KAZDIM.. BEN KAZANDIM.. OK SIKINTI
EKTM AMA OK ALITIM.. nsanlara bir rahmet tattrdmzda ona sevinirler.
ayet yaptklarndan tr balarna bir fenalk gelse, hemen mitsizlie dverirler. Bu
yetteki rahmet ile kast, ucuzluk, bolluk, beden sal, fiyet ve dier btn nimetlerdir.
Seyyie (fenalk, ktlk) ile kast da, ktlk, darlk, hastalk ve btn dier bellardr.

yetin mns: [Biz insanlara ucuzluk, bolluk, vcut sal ve dier pek ok nimetler olarak
rahmetimizi tattrdmzda, onlar o nimetlerle bbrlenirler. Hatta o nimetleri elde ederken
yaptklar almalarla vnrler. Ama yaptklar gnahlar sebebiyle balarna bir bel
gelince de, derhal her eyden mitlerini keserler, byk bir hayal krkl iine derler.
ou insanlarn durumu byledir.(XI/4280, Rm sresi, 36. yet)
KALB ALLAHA BALAMAK, RAHAT ETTRR ANCAK. Grmediler mi ki,
Allah, rzk dilediine geni geni vermekte, dilediinin rzkn da daraltmaktadr. phesiz
mnl bir toplum iin bunda ibretler vardr. nk mmin olan kimse, Allahn baz
kulunun rzkn bol ve baz kulunun rzkn dar verdiini grnce, Cenb- Hakkn her zaman
istedii kulunun rzkn ve nimetini geniletecei konusunda kalbinde kesin bir inan oluur
ve kalb ztrabtan kurtulur. Artk bu kul, nimet ve musbet, hepsinin yaratcsnn Allah Tel
olduunu bildiinden byle bir kul skntlardan etkilenmez. nk, varlk veya yokluk
elbette hepsi bir hikmete dayal olduuna inandndan, zenginlik olursa marmaz, yoksulluk
olursa da ok kederlenmez. Zir olgun mmin her zaman kalbini Allaha balamtr; bu
durum onda kalp rahatln salamtr. (XI/4281, Rm sresi, 37. yetin tefsri)
BR TEK AKRABAM BLE KAPIMI AMADI. Skntya dtnde insana yardm
etmemi olsalar da, akrabalar mminin madd durumu iyiletiinde, ilk ilgilenecei
muhtalar en yakn akrabalardr, sonra da ikinci derecedeki akrabalardr. Mmin
akrabalarndan madd durumu bozulanlar kendisi takip edecek, onlarn kendi ayana gelip
yardm istemelerini beklemeyecektir. Yapaca bu yardmn karln zaten Allahn emri
olduu iin yapmakta, dnyada bir karlk beklememekte, dln hirette almay
ummaktadr.
O halde sen akrabaya, yoksula, yolda kalma hakkn ver. Allahn rzasn isteyenler
iin bu en iyisidir. te onlar kurtulua erenlerdir.(Rm sresi: 38) Bu yette aklanan
snfa (yoksul akraba, akraba olmayan yoksul ve yolda kalm) yardm etmenin vcip olmas
iin zekt verecek kadar zengin olmak lzm deildir. Belki azck bir mal olan bile bu
iyilikleri (yarm elma gnl alma kabilinden) yapabilir. nk bu snfn haklarn
vermenin dierlerinden nce geldiine iaret iin yette bunlar aklkla anlm ve yaplacak
yardmn miktar belirtilmemitir. bdette deerlendirme, kulun niyetine bal olduuna ve
yardmn kendisiyle ilgili olmadna iaret iin, Allahn rzasna niyet edenler
(isteyenler) iin hayrl olduu aklanmtr. nk Fahr-i Rznin ifdesine gre, gsteri
iin malnn tamamn harcayan kimse, Allah rzas iin bir rek sadaka verenin ald sevab
alamaz. O nedenle mminin btn ibadetlerinde niyetine dikkat etmesi lzmdr. nk
ibadetin hkm, kulun niyetine baldr. Niyet iyi olursa, amel de iyi, niyet bozuk olursa amel
de bozuk olur.
DIFFERENCES OF WESTERN PHILANTHROPHY AND ISLAMIC CHARITY.
Allah Tel bu yette gzel ahlktan n aklamtr: bunlardan akrabaya yardm, btn
toplumlarn kabul ettii bir gzel huydur. Yoksullara ve yolcuya yardm, geri dier
milletlerde de varsa da, Mslman milletlerde buna uyma, dier toplumlardan hem daha
oktur hem de bu i (yolcuya ikrm), slmiyetin temel direkleri gibi bir yce deerdir.
nk Mslmanlar cimriliin en kt bir huy olduunu hatta kiiyi cehenneme gtreceini
bildiren yet ve hadsleri kklklerinden itibaren dinleyip mn ettiklerinden, elbette
yoksullara da yolculara da sayg gsterirler ve yardm ederler. Ve bu davranlarn ibadet
niyetiyle yapp (sedece) sevap beklerler. nk ilh hkmler bu davranlarn ibdet
olduunu ve bunlar yaparak Allahn rzasn aramak gerektiini aklamlardr. Bu nedenle
de, hangi slm memleketinde hangi Msmana misfir olunsa, o ev sahibi yapabildii kadar
misafire sayg gsterir ve ikrm yapar. Birok beldelerde az veya ok bir servete sahip olan

kimselerin misafirhneleri bulunur ve gelen misfiri reddetmezler. Buyur ederler, yedirirler,

iirirler, rahat ettirirler ve bu hizmetler karlnda para almaya tenezzl de etmezler, ancak
Allahn rzsn isterler.(XI/4284, Rm sresi, 38. yetin tefsri)
FZCL BIRAKIN (MEKKE DNEMNDE GELEN EMR). nsanlarn
mallarnda art olsun diye verdiiniz herhangi bir fiz, Allah katnda artmaz. Allahn rzsn
isteyerek verdiiniz zekta gelince, ite zekt veren kimseler, evet onlar (sevaplarn ve
mallarn) kat kat arttranlardr. (Rm sresi, yet: 39)
(Rm sresi Mekke dneminde inen bir sre olduu halde, faize yeil k yaklmamaktadr.
Zekt da, Mekke dneminde henz farz olmam olsa da, tevk edilmektedir. Bu anlayn
sonucudur ki, zekt farz klnmad halde Medneli Ensr, hicretle beraber hemen evlerini ve
tarlalarn ikiye blmler ve servetlerinin yarsn Mekkeden gelen muhacir kardelerine
vermilerdi. Fizcilik sonuta, yapt yardmn fizini (karln) almaya dayal, tamamen
kara, maddeye dayanan bir iktisat felsefesidir. Sahbler tbir cizse faizin tozundan bile
kanmken, hatta haram olur diyerek kimisi, tarla kirs da alnmaz diye fetva vermiken,
zamanmzda baz kiilerin/kurumlarn fizsiz finans ad altnda, fizi trl oyunlarla katlm
pay kr olarak sunmalar, karcln Mslman toplumda yerlemeye baladnn bir
gstergesi deil midir? Trkiyedeki faizsiz finans kurumlarnn her konuda grlerini ald
Hayreddin Karamann, slm gazetelerin faizli bankalarn reklmlarn alabileceklerine
dair fetva vermesi de, o kesimin artk slm hassasiyetlerini ne kadar yitirdiklerini
gstermektedir. Fize karyz diyerek, topladklar paralar, krk yldr en yksek fiz veren
(Marmarabank gibi TYTBank gibi) bankalara yatran (ve bu paralarn ounu da bu ekilde
batan bankalarda batran) Mill Grn sa veya lm liderlerine ne demeli ki? Veya
Trkiye, drul harbdir deyip, fiz yiyen Sleymanclar, acaba Allah Telnn itibarlarn
aldn grmyorlar m? Trkiyenin ve dnyann her yerinde binalar, kurslar dolu ama,
itibarlar yok. Fiz reklam alan slm gazeteler de gnlk yz bin, iki yz bin kimisi bir
milyon satyor ama, etkileri ne kadardr toplum zerinde. Her gn bu gazeteleri okuyan ka
kii Mslman oluyor, her gn bu gazeteleri okuyan ka kii sabah namazna kalkmaya
balyor? Fizden veya fizsiz finans denilen gizli fizden gelen gelir, hormona benzer. Belki
birden bytr ama, sonunda toplumlar kanser yapar. Zarar mutlaka ve ok ac biimde
grlr. Banka fizlerini almakta bir saknca yoktur diyen ve birikimlerini fize yatran
Yaar Nuri ztrkn ne hallere dtn, nasl rezl olduunu, itibrnn nasl sfr
olduunu, Mslmanlar grmediler mi? .Y.)
Mehmed Vehbi Efendi bu yetin tefsrinde yle der: nsanlarn ellerindeki serveti almak
iin, az verip ok alanlarn Allah katnda bir sevb olmad gibi, bu dnyada da malnn
bereketi olmaz. nk az verip ok almak fiz olup, fiz de haram olduundan, hibir
zaman fizin kart servette bereket olmaz. Hatta aksine, byle kiilerin asl mallarnn da
telef olup yok olmasna sebep olaca ile ilgili bir ok yetler ve hadsler vardr. (XI/4285)
EKONOMK KRZN SEBEPLER (NON-MATERIAL REASONS OF ECONOMIC
CRISIS) nsanlarn bizzat kendi elleriyle iledikleri (gnahlar) yznden karada ve denizde
fesat belirdi, ki Allah yaptklarnn bir ksmn onlara tattrsn; belki de (tuttuklar kt
yoldan) dnerler. (Rm sresi: 41) Yani insnalarn kendi elleriyle iledikleri gnahlar
sebebiyle, denizde ve karada ktlk ve pahallk ve ovalarda ve sahralarda otlarn ve
ekinlerin bitmemesi, meyvalara fet vurmas, hayvanlarn telef olmas, insanlarn (ok
deiik) hastalklara yakalanmas gibi baz bellar ortaya kar ki, insanlar baz yaptklarnn
cezalarn grsnler. Bu cezalar sonucu (ibret alarak) umulur ki gnahlarndan dnerler de,
grdkleri cez, hallerini dzeltmeye neden olur. Beyzvnin aklamasna gre, ceznn
tamam ve mkemmeli hirette olacana ve dnyada insan ne kadar gnahnn cezasn ekse
de, cezasnn sadece bazsn grm olacana iret iin Allah Tel bu yette insanlarn

gnahlar karlnda grecekleri ceza ne kadar byk olsa da hirettekine oranla baz
(bazs=bir ksm) olduunu aklamtr. yetteki fesatla kast, ktlk, pahallk, yamurun
azl, yangn ve dier fetlerin okluu, bereketin yokluu, zulm ve saldrlarn artmas ve
sapkln oalmasdr. te zamanmzda (1911-1915) bu yetin srr tamamen ortaya kt
hepimizce grlmektedir. nk insanlarn dindarlk asndan durumlar (ktye doru)
deimi, fesadn her trls ortaya dklm, pahallk btn beldeleri kaplam ve
nimetlerin hibirinde bereket kalmam, bir ok sebepler yznden hayvanlarn says ve
insan nfusu azalmtr ve bunlarn hepsine insanlarn iledikleri gnahlar sebep olmutur.
(XI/4287)
POYRAZ RN ARTIRIR. Size rahmetinden tattrsn, (ve) emriyle gemiler yzsn,
(ve) ihsnndan (nasbinizi) arayasnz ve olur ki kredersiniz diye (hayat ve bereket)
mjdecileri olarak rzgrlar gndermesi de Allahn (varlk ve kudretinin) kantlarndandr.
(Rm sresi, yet: 46) Yani Allahn kudretinin kantlar olan almetlerindendir ki:
menfaatlerinize (yararlarnza) hizmet edecek rzgrlar, size gndermesi. nk, Allah
Telnn rahmetinin inmesi ve ihsn sonucu gnderilen yamurlar sebebiyle bolluk ve
ucuzluk olacan size mjdeleyen sabah, imal ve kble rzgrlarn size mjdeci olarak
gnderir ki.. o rzgrlarn gcyle gemiler de denizde hareket eder. O gemiler aracl ile de
Allahn ihsnndan rzknz ararsnz ve size verilen nimetlerin krn yerine
getirirsiniz...Sabah rzgrnn yeri ve geldii yer doudur ve insan vcduna ok faydaldr.
Kble rzgrnn yeri bize gre gneydir ve ounlukla kble rzgrndan sonra (Allahn
izniyle) yamur gelir. Poyraz denilen rzgrn yeri ve ak yn imaldir (kuzeydendir) ve
byk faydalar vardr. rnlere gayet faydaldr ve insan vcduna da zindelik verir. Debr
rzgr ki batdan eser: bu rzgr her eye zararldr, rn kurutur ve insanlarn sbn
gevetir, azap rzgrdr. Allahn gazab ile helk edilen milletlerin ou bu rzgrla helk
olmutur.(XI/4291-4292)
(Rzgr arkasna ald zaman gemi hem rahat ve hzl gider, hem de daha az yakt harcar.
Avrupallarn be yz yl nce 1490lardan itibaren, okyanuslara almalar douda ine,
Endonezya ve Filipinler adn verecekleri Moro Sultanlna kadar, daha sonra da
Avustralyaya ve daha da douya gidip, gittikleri yerlerin byk bir ksmn igal etmeleri,
oralarn halklarna kendi rnlerini pahal satp, hammaddeyi ucuza alarak be yzyl boyunca
her geen yl servetlerini ve glerini artrmalar, hep deniz ticretine verdikleri nemle
olmutur. Ticret rzgarlar ismini verdikleri rzgrlarn ne zaman hangi ynden estiini
kefederek, tama masraflarn en aza indirmilerdir; daha dorusu Allahn doa iin
koyduu kanunlar bularak/iyi okuyarak dnyaya hkim olmulardr..Y.)
TAVLA, DAMA, SKAMBL..ARKICILARA PARA VERMEK..KALTESZ
KTAPLARA, ROMANLARA PARA VERMEK : KALB BOZAR, SERVET
TKETR. nsanlardan yleleri vardr ki, herhangi bir bilimsel kanta dayanmadan, Allah
yolundan saptrmak ve sonra da onunla alay etmek iin bo laf satn alr. te onlara
rezl edici bir azp vardr.(Lokman sresi, yet: 6) Bu yetin Nadr b. Hrisin davran
zerine indii nakledilir. Rivyete gre, bu ahs ran taraflarna ticret iin gider gelir ve
oralardan Acem masallar ieren kitaplar satn alr getirir ve Mekkelilere yle derdi:
Muhammed size d ve Semd toplumlarnn masallarn anlatyor; ben de size Rm (Bizans)
ve Acem masallar syleyeceim Bylece bunlar okur, mrikleri elendirir ve insanlar
Kurn dinlemekten alkoymaya alrd. (zek ve di. 410) yette Bo lf olarak meli
verilen lehvel-hadsi Mehmed Vehbi Efendi yle aklyor: Beyzvnin aklamasna
gre, lehvel-hads ile kast, insan ibdetten alkoyan aslsz haber, yalan sz ve insan
gldrecek oyunlardr. u halde insan ibdetten engelleyen tavla, dama ve iskambil

gibi oyunlarn hepsi lehvel hadsin iine girer. Bunlar tercih ederek, ibdeti terk edenlerin
peran edici bir azba urayacaklarna yet iret eder. Yahut Hzin Tefsri ve Medrikteki
bilgilere gre lehvel-hadsle kast arklardr. Lehvel-hadsi satn almakla kast da, ark
ve alglara para verip dinlemektir. u halde btn alglar, arklar ve
trkler bu yetin kapsamna girer. nk hepsi insan Allahn rzsna uygun olan
amelden men ederler. Bu gibi eyler kalbi bozan, mal tketen ve ilh gazab
zerimize eken irkin davranlardandr.(XI/4308)
(Zamanmzda da tv, dizi
filmler, facebook, lzumsuz web siteleri ile, kahvehanelerde bo lakrdlarla geirilen vakitler
ve heb edilen saatler, insanlarn Kurna ynelmesini engellediklerinden, lehvel-hads
olarak dnlebilir..Y.)
ARKADA ! DNYAYI KAZANAMAYAN HRET H KAZANAMAZ !
Sakn dnya hayat sizi aldatmasn ve eytan, Allahn affna gvendirerek sizi
kandrmasn.(Lokman sresi, yet: 33) Fahr-i Rzye gre insanlar ksmdr: Birincisi:
insann kendisi bizzat dnyaya ynelir; dnya hayat onu gururlandrdndan, Allahn
rzasna erimek ve hiret iin almakla megul olmaz. kincisi: kendi kendine dnyaya
ynelmez, fakat eytan onu vesveseyle aldatr. nk, ona dnyay ve dnyann mer
olmayan lezzetlerini ssler, birok mitler ve yeni yeni (madd) hedefler belirler ve sen
haram ve hell deyip durma, dnyada kazanmaya bak. nk dnyay kazanamayan hireti
de kazanamaz. Onun iin sen btn gayretini dnyay kazanmaya ynelt diyerek, insana
cesaret verir. nsan da bu tatl hlyalara aldanr ve btn gayretini dnyaya yneltir. nc
ksm insanlar ise dnyaya ve eytana aldanmayanlar. Bu nc ksm insanlar Allah katnda
makbul olan insanlardr.(XI/4339)
BTN PEYGAMBERLERN VURGULADII GEREK (THE REALITY THAT
ALL OF THE PROPHETS EMPHASIZED). Fakat siz (ey insanlar!) hiret daha
hayrl ve daha devaml olduu halde, dnya hayatn terch ediyorsunuz. (Al sresi, 1617. yetler) nk hiret sevin yurdudur. Orada hzn ve keder yoktur. Huzur yurdudur,
zahmeti yoktur. Rahat yurdudur, meakkati yoktur. Ebussuudun verdii bilgiye gre, yette
hitap > kfirlere olduuna gre, dnyay tercihin mns, dnyaya rz olarak kalbini dnya
ile tatmn etmek hiretten tamamen yzevirmektir. lk yetteki bel tusrne ksm >
dnyay tam anlamyla sevmeyi engellemeye, vel-hiret cmlesi de sevap ve Allahn
rzsn elde etmeye almaya iret ettiinden, daha sonraki (srenin son) yetler(in)de, bu
hkmn (hiretin daha hayrl olduu gereinin) gemi eratlarn da her birinde mmetlere
bildirildiine iret olunmu ve gemi eratlar iinde o gnk Araplarca iyi bilinen brhm
ve Ms aleyhisselmlarn eratlarnda da vurguland bildirilmitir.(XV/6427-6428)
(nsanolunun binlerce yldan beri hep uyarld, btn insanlk tarihi boyunca dnyaya,
dnya mal ve servetine ebediymi gibi dnerek ynelmemesi/iltift
etmemesi/meyletmemesi konusunda uyarld grlyor.)
DVD Y ADAMDIR AMA.. [Ve Biz Dvd iin demiri yumuak kldk.(Sebe
sresi, 10. yet] Hzin Tefsrindeki bilgiye gre, demir Hz. Dvdun elinde amur gibi
yumuak olduundan, atesiz ve ekile dmeksizin, demirden eliyle istedii letleri
yapard. Medrikte ve Hzinde belirtildii gibi, Hz. Dvd her ne zaman Allah tesbih etse,
etrafndaki dalar ile o evrede bulunan kular onunla beraber tesbhe devam ederlerdi.
(Kurndaki bu bilgi de, ile/ticretle/almayla beraber ibdetin, namazn, tesbhin devam
ettirilmesi gerektiini Mslmanlara iret etmektedir. alma aralarnda, Allahn tesbh
edilmesi, namaz klnmas hem vcudu ve dnce sistemini glendirir, hem de Allah
anmak sonucu, hiret hatrlanarak, bu dnyann geici olduu dnlerek, hrs sahibi
olmann nne geilmi olur. arasnda da tesbh ekerek, vakti girince de namazlarmz

klarak, dnyaya geliimizin nedeninin, zten kulluk/ibdet yapmak olduu, ibdet eden
iyi bir kul olduumuzu gstererek, dnya imtihann kazanp, br lemde iyi bir makm
edinmek olduu da, hatrlanm olur..Y.) Dvd peygambere demirin yumuatlmasnn
sebebi udur: Dvd aleyhisselm kyfet deitirerek gezer ve grd kimselere: Dvdn
hkmetinden memnun musunuz, zulm var mdr, Dvd nasl adamdr? diyerek sorar
ve ald bilgilere ve halkn arzusuna gre hkmetini dzenler ve ahsna it ynlere
(eletirilere) dikkat ederdi. Bir gn yine bu ekilde gezerken, insan sretine girmi bir melee
Dvd nasl adamdr? dediinde, melek iyi adamdr, fakat kendisinin ve ilesinin
nafakasn beytul-mlden (hazneden) alyor deyince, Hz. Dvd, Cenb- Hakka geimini
kendi eliyle kazanmak iin bir sebep yaratmas iin dua etmesi zerine, Allah Tel demiri
Dvdun emrine itatkr kld ve zrh yapp satmasn ilhm etti. Ondan sonra Dvd
aleyhisselm demirden zrh yapp satmakla geinmeye balad. Hz. Peygamber Efendimizin
Dvd ancak elinin emeini yer, onunla geinirdi buyurmas da, bu mny
kuvvetlendirir.(XI/4490-4491)
GEN ZIRHLAR ML ET. Geni zrhlar ml et, dokumasn ll yap. (Ey Dvd
hnedn!) yi iler yapn. nk Ben, yaptklarnz grmekteyim. diye (vahyettik). [Biz
demiri Dvda istedii gibi kullanmaya boyun edirdikten sonra dedik ki: Ey Dvd! Sen
demirden genie zrh yap ve zrhn dokumasn dar yap ki, sng ve mzrak onun
deliklerinden ilemesin, dmann silhna diren gsterebilsin Ve onlar ird iin dedik ki:
Siz iyi davranlarda bulunun ve gzel ahlakl olun. nk Ben, sizin davranlarnz grr
ve bilirim. (Sebe sresi, yet: 11)] yetteki sbi kelimesi bol gmlek yani zrhn bol
ve giyen kimsenin her tarafn kaplayacak bir halde olmasdr. Kaddir fis-serdi ise masdar
olan takdr: dar yapmak serd: zrhn dokuntusu dar olmakdr. Yani zrhn kendini bol ve
dokuntusunu dar yap demektir. Zrh dnya trihinde ilk ct eden Dvd aleyhisselmdr ve
bir zrh drt bin dnara satt ve ilesinin nafakasn bu iten salayp, artan paray da
yoksullara verdii nakledilir. Yahut Hzin Tefsrinde getii gibi, dier bir mn kaddir
fis-serdi demek, zamannn tamamn zrh yapmaya harcama, aksine gnlk rzkn
salayacak kadar bir zamann zrh yapmaya ayr, o vakitte zrh yap, geri kalan vaktini ibdete
ve (ynetici olduundan) insanlarn ilerini grmeye harca demektir.(XI/4491-4492)
(Hzin Tefsrindeki son cmle, slm ktisat Felsefesi asndan not edilmelidir. Vaktin
tamamn ie harcamama/ikolik olmama, geimini salayacak kadar alp, geri kalan
vaktini, bol bol namaz klmaya ve tesbh ekmeye ve insanlara hizmete ayrmann
gerekliliine vurgu yaplmaktadr..Y.)
SIVI HALDEK BAKIRIN LENMES
(TECHNOLOGY, INNOVATION.
ANCIENT ECON.: IRON AND COPPER INDUSTRIES) Sleymna da sabah gidii
bir aylk mesfe, akam dn de bir aylk mesfe olan rzgr verdik (emrine mde kldk)
ve onun iin erimi bakr da kaynandan sel gibi akttk. Rabbinin izniyle cinlerden
bir ksm, onun nnde alrlard. Onlardan kim emrimizden sapsa, ona alevli azb
tattrrdk. Onlar Sleymna kalelerden, heykellerden, havuzlar kadar (geni) leenlerden,
sbit kazanlardan ne dilerse yaparlard. Ey Dvd ilesi! kredin. Kullarmdan kreden
azdr! (Sebe sresi, 12, 13. yetler) Hzinin ve Beyzvnin verdikleri bilgiye gre,
aynel-ktr bakr madeni olup, Yemende bulunduu ve pnardan su kaynad gibi
bakrn kaynad ve Sleymn peygamberin istedii kadar kulland nakledilmitir. u
halde, pederinin emrine demir verildii gibi, oluna da bakr madeni verilmitir.
BYK BARAJ : YEMENDE
(GREAT DAM OF ARM AND ITS
COLLAPSING). Sebe toplumunun oturduu yerlerde byk bir ibret vardr. te bu,
(evlerinin) (hem) sadan (hem) soldan iki bahe (ile evrili olmas idi. Onlara) Rabbinizin

rzkndan yiyin ve Ona kredin denildi. (nk onlar iin) gzel bir memleket ve oka
balayan bir Rab (var denildi). Ama onlar yz evirdiler. Bu yzden zerlerine Arim selini
gnderdik. Onlarn (ok gzel olan) iki bahelerini, buruk yemili, ac lgnl ve iinde biraz
da sedir aac bulunan iki (harap) baheye evirdik. Nankrlk ettikleri iin onlar byle
cezlandrdk. Biz nankrden bakasn cezlandrr myz? (Sebe sresi, 15, 16, 17. yetler)
Sebe Yemende Merib isminde bir ehirde yaayan toplumun addr. Bu ehir Belksn
bakenti idi. Kurucusu Sebe isminde birisi olduu iin, bu kent ve halk onun ismiyle
anlmtr..Arim seli iddetli yamurun sebep olduu sel demektir. (zek ve di. 429)
Mehmed Vehbi Efendi bu trih olay daha ayrntl olarak anlatr: Fahr-i Rznin yazdna
gre, arim kelimesinde mndan birinin olmas ihtimli vardr. Birincisi: kstebek
denilen hayvan ki yerin altndan topra drterek kazar ve yer altnda gezer. te toprak
emrine verilmi olan bu hayvan, onlarn set yaptklar su deposunu (barajn) iinden birok
yerlerini delerek, seti onlarn sularn tutamaz bir hale getirip, su deposu yklarak, balarnn
ve bahelerinin tamamen tahrip olmasna ve selin o mntkaya hcm etmesine sebep
olduundan, seylel-arim denilmitir. kincisi: Arim, Belksn yaptrm olduu barajn
kapa olan tan ismidir. O tan yerinden oynamasyla, sel suyu hcm ettiinden seylelarim denilmitir. ncs: o suyun ve barajn bulunduu derenin ismidir. Yahut
Nisbrnin aklad gibi, iddetli yamurdur. Nimetullah Efendinin verdii bilgiye gre
arim kire ve alyla doldurulma bir ta ki, gayet salam ve dkme mermer gibi olur.
Nisbr, Taber, Beyzv ve Nimetullah Efendinin verdikleri bilgiye gre, Sebe
toplumunun kentlerinin arkasndaki byk derenin nne Belks ok salam bir baraj in etti
ki, orada pnarlar ve yamur sularn tutarak biriktirmiti. O barajn arkasna biriken
sular, deta byk bir gl olmutu. Belks, o baraja kapak koydurmutu. Biri st
ksmdakidir ki, nce onu aarlard. Su aa seviyeye dnce orta tabakada bulunan kapa
aarlard. Daha da aa seviyeye dnce en alt tabakadaki kapa aarlard. Herkes bir
dzen iinde balarn ihtiyac kadar su ile sular, asla anlamazlk olmazd.
te o sayede balar ve baheleri bakml olup, arzleri ok rn verirdi ve dnyalk servet
ynnden refh ve sadete kavumulard. Cenb- Hak onlara peygamberleri araclyla, bu
nimetlerin krn yerine getirmelerini emretti. Fakat onlar, bunu yapmadlar ve ilh
ardan yz evirerek temelli sz dinlemez ve gerei kabul etmez bir hale geldiler. Byle
nankrlk etmeleri zerine, Cenb- Hak kstebek denilen hayvan o baraja musallat etti.
Kstebek(ler), barajn aralarn deldi(ler) ve her tarafn gevetti(ler). (Ve bir gn) Baraj suya
dayanamayarak kt. Onlarn balarn, bahelerini tahrb etti, hatta evlerine kumlar doldu.
Allahn gazab ile peran bir halde helk oldularBu yetteki fe-erseln cmlesinin
bandaki fe sebep bildiren harf olduundan, seylel-arimin gnderilmesinin sebebi,
krden yz evirmeleri olduuna irettir. Takrr-i kelm yledir: Biz, Sebe toplumu
zerine Arim seli gibi bir feti gnderdik. nk onlar ellerindeki nimete kretmekten yz
evirdiler (kretmediler).Hangi toplum ki, nimete kretmez, Biz onlar zerine fet
gndeririz. Bu gerek, nimete kretmeyen her ahsa uygulanr ve denilir ki: u adamn
bana fet (bel) gelecek. nk nimete kretmiyor. (XI/4501-4503)
DRT BN YERLEM BRM : AM LE YEMEN ARASINDA (ANCIENT
ECON.). Onlarn yurdu ile, iine feyz ve bereket verdiimiz memleketler arasnda, srt srta
nice ehirler var ettik ve bunlar arasnda yrmeyi mesfelere ayrdk. Oralarda geceleri ve
gndzleri korkusuzca gezin, dolan dedik. Bunun zerine, Ey Rabbimiz! Aralarnda
yolculuk yaptmz ehirlerin arasn uzaklatr dediler ve davranlaryla kendilerine yazk
ettiler. Biz de onlar, (insanlar arasnda sylenilen) hayret (ibret verici) masallara evirdik.
(Nimetin kadrini bilmeyen bu toplumlara yle bel verdik ki, o bel dier insanlarca nesilden
nesile anlatld). Onlar darmadank ettik. phesiz bunda, ok sabreden ve ok kreden

herkes iin ibretler vardr. (Sebe sresi, 18, 19. yetler) Sebe ile am arasnda, biri birine
bitiik ve birinden dieri grnen kasabalara iaret edilmitir. (zek ve di. 429) [Ve Biz o
yerleim birimlerinde, onlarn gidip-gelmelerini takdr ettik.] Hatta kahvalty bir yerleim
biriminde yaparlar, le uykusunu bir dier yerde uyurlar, akamzeri baka bir beldeye
konaklarlar, yerler, yatarlar ve her yerleim biriminde her trl nimetleri bulurlard. Bu
nimetleri onlara verdikten sonra, ilhm yoluyla onlara dedik ki: [Siz o yerleim birimleri
arasnda geceleri ve gndzleri ihtiycnz ve ticretiniz iin dmandan ve btn
rahatszlklardan gvende olarak yryn, korkmayn diyerek onlarn her trl rahatlarn
saladk. u nimetler zerine onlar Ya Rabbi! Bizim sefer yerlerimiz arasn uzaklatr ki,
biz de yol azna muhta olalm ve mesafe uzak olduundan, memleketimize yoksullar
gelmesin, biz de rahat olalm dediler.] nk memleketlerinde olan nimet ve bol rzk
sebebiyle etraftan fukarann hcmuna tahamml edemediklerinden, iinde bulunduklar
zenginlik nimetinin kadrini bilmedikleri ve yoksullarn haklarn kabul edemediklerinden
byle diyorlard. [Onlar byle dua ederek, kendilerine zulmettiler. Bundan tr, Biz onlar
helk ederek, kendilerinden sonra gelenlere (anlatlan) bir kssa ve hikye yaptk. Ve onlarn
bu dualarn kabul ederek, nimetleri sona erince, Biz onlar datr gibicesine dattk, pern
ettik, her birini fakir ve zell olarak bir beldeye attk.] yetteki, Brakn fiyh buyurulan
bereketli olan beldelerle kast, am yolu zerindeki yerleim birimleridir. Bu beldelerde
gece ve gndz her vakitte tam bir gvenlik vard. Hzin Tefsrinde akland gibi, (o
zaman) Yemenden ama giden yol zerinde bakml ve her trl nimetlerle dolu, biri birine
gayet yakn balar ve baheler her taraflarn evirmi yerleim birimlerinin mevcut olduuna
ve amdan Yemene, Yemenden ama giden yolcularn tam bir gvenlik iinde gittikleri
ve o yol zerine drt bin yerleim birimi bulunduu rivyet edilir. Nimetullah
Efendnin ifdesine gre, byle hamakatlarnn (ahmaklklarnn) sebebi, fukarnn ok
gelmesi ve nimetlerinin kadrini takdr edememeleridir. Fahr-i Rznin verdii bilgiye gre,
bu isteklerinin birinci sebebi, nimetin okluundan kendilerinde kibir ve gurur olumas
sebebiyle fakirlerin (zenginlerin servetlerindeki) haklarn tanmayp, onlar hakr
grmeleridir. kinci sebebi, servetlerine gvenip, Allaha gvenmemeleridir. Ebussuud Efendi
ve Medrikin aklamalarna gre (ise), nimetlerinin yok olmasn/azalmasn istemelerinin
nedeni, rahattan usanmak ve dier kablelerin atlara ve develere binerek, yanlarna da
azklarn koyup, uzak mesfelere gidip gelmelerine zenmelere (bizim de yle olsa
demeleri), ve eer yolculuklarnn byle skntl olursa, yemek ve imeye itahlarnn daha da
ok olacan dnmeleri ve sylemeleridir..nsanlarn iinde bulunduklar rahat halin
kymetini bilmiyerek bu gibi temennlerde bulunduklar, ok zaman olur.(XI/4504-4506)
ZOR ZENGNN (ECONOMIC PHILOSOPHY OF ISLAM).[Ey Peygamberim!
Sen mallaryla gururlanan gfillere de ki: Benim Rabbim diledii kuluna rzk ok, dilediine
az verir, bazsna rzk bol verip, bazsna dar vermesi, kullarn imtihan iindir. Ve lkin
insanlarn ou bu gerei bilmediinden, mal ok olan gururlu, mal az olan da kederli
olur. (Sebe sresi, yet: 36)] Halbuki bir kimsenin rzknn bol olmas Allahn ondan raz
olduu anlamna gelmedii gibi, rzknn dar olmas da Allahn gazabnn eseri olmasn
gerektirmez. Aksine rzkn dar olmas, hirette hesbnn kolay olmasn, rzknn ok olmas
da bu rzk hell ise hesabn uzun ve zor olmasna, eer haramdan ise (zaten) ebed hzn ve
ackl azba sebep olacaktr. Kiinin rzknn ok veya az olmas, Allahn dilemesiyledir,
kiinin gnah veya sevab ile deildir. Eer insann gnah fakir olmasna, slih meli de
zengin olmasna sebep olsayd, btn iyi insanlar zengin ve btn gnahkrlar da fakir olurdu.
Ama dnyann durumu (grdmz gibi) byle deildir. (XI/4525)
HANG ZENGNLER KINANMALI ? (WHICH KIND OF THE RICH SHOULD
BE CONDEMNED ?) Allahn size rzk olarak verdiklerinden hayra sarfediniz

denildiinde, kfirler mminlere dediler ki: Allahn, dileseydi doyuraca kimseleri biz mi
doyuralm? (Ey mminler!) Siz gerekten saptm kimselersiniz (dediler.) (Ysn sresi,
47. yet) Mehmed Vehbi Efendi ise yete u mel ve tefsri verir: [Peygamber tarafndan
kfirlere: Allahn size vermi olduu rzktan bir ksmn (yoksullara) verin denildiinde,
kfirler mminlere dediler ki: Eer Allah Tel dilemi olsayd, kendilerini doyuraca
fakirleri biz mi doyuralm? Allahn doyurmadklarn bizim doyurmamz uygun olur mu? Ey
mminler, siz ak bir sapklk iindesiniz diyerek, fakirlere yardmdan kandlar.] ..nk,
herkesin elinde bulunan servet, Allah Telnn olup, O her eyin gerek sahibi olduundan,
isterse kendisi dorudan doruya hazinesinden verir, isterse yine kendi mlknden olan (ama
birilerine emnet olarak verdii ve u anda) bakalarnn elinde bulunanlardan verilmesini
emreder. Zira, her ikisi de kendi maldr, kimse karamaz. u halde zenginlerin ellerinde
bulunan mallar Allah Telnn ihsn olduundan, emr-i ilh zere zektn vermekten
kanan zenginler, Allah katnda knanm ve sorumludurlar. nk, akland gibi,
ellerinde bulunan mallar grnte kendilerinin ise de, hakkatta Allahn olduundan,
mutlaka Allahn emrine uymak vcip olduundan, bu emri terk ettiklerinden tr,
knanmaya layktrlar.(XII/4657)
SINIF ATLAYAN VEYA METELE KURUN ATAN HER DEVRDE OLUR.
(PHILOSOPHY OF CHARITY IN ISLAM). [Ey Peygamberim! Mal ile gururlanan o
inkrclara sen de ki: Kullarnn kbiliyet ve ihtiyalarn bilen Rabbim, diledii kulunun
rzkn bol, dilediinin rzkn da dar verir] te, rzkn bolluu mutluluk ireti olmad gibi,
rzkn darl da felket anlamna gelmez. Hatta ayn ahs, mrnn bir ksmnda bol rzka
sahip olduu halde, dier bir ksmn da sknt iinde geirir.[Rzknzdan (hayr/yardm iin)
harcadnz eyin karln, Allah Tel hem dnyada hem de hrette sizin iin yaratr.
nk Allah, kendi rzas iin harcanan bir eyin yerine, yenisini koyar/verir. Zir, Allah rzk
verenlerin en hayrls ve devamlsdr. (Sebe sresi, 39)] Fahr-i Rz ve Hzinin
aklamalarna gre, Hz. Peygamber Efendimiz, Buhr ve Mslimin naklettikleri bir hads
ile bu yeti tefsr etmitir: Kullarn eritikleri hibir sabah yoktur ki, mutlaka iki melek: Ya
Rabb! Maln hayra harcayan kimseye o maln karln ver, maln tutan (cimrilik eden)
kimsenin de maln yok et diye dua etmi olmasnlar. Meleklerin bu dualarnn eseri grlp
durmaktadr. nk maln hayra sarfeden ve fukarya yedirenlerin, misafire ikram edenlerin
mallarnda bereket ve cimri olanlarn da, mallar ok da olsa, servetlerinde bereketsizlie
dim hit olunmaktadr. (XI/4527-4528)
BR DAMLA YAMUR DMEZ, KITLIK SENELERNDE. [Allah Telnn
insanlar iin am olduu rahmet kaplarn hibir kimse kapayp da Onun rahmetine engel
olamaz. Allahn engelledii eyi de, Allahtan baka hibir kimse insanlara gnderemez.
(Ftr sresi, 2. yet)] te, Allah Telnn kullarna vermek istedii eye, hibir kimse engel
olamad gibi, vermemek istedii eyi de, kimse veremez. Bu yetin srr, dnyada her an
izlenmektedir..Allah baz kimselere birok servet verir, dieri bir lokma ekmei zor bulur ve
ktlk senelerinde gzler(imiz) semya bakar durur ama, yamurun bir damlasn drmeye
bile hi kimsenin gc yetmez.(XI/4549-4550)
DENZ(N) TCRET. [Denizlerin her ikisinden taze et yersiniz, taknacak inci mercan
gibi znet karrsnz. Ve sen denizde gemiyi gayet iddetle ve suyu ileri geri yararak ve baz
zahmetlerle (ama) yrr grrsn ki, o geminin yryp ilerleyip yol almas ile, Allahn
ihsnndan rzknz isteyesiniz. Ve umulur ki siz bu nimetlere kredersiniz. (Ftr sresi, 12.
yet)] Yani gerek suyu tatl ve gerek ac olan denizlerin her ikisinden de taze balk avlayp,
etlerini yemek mmkn olduu gibi, znet iin inci, mercan gibi mcevhert da denizden
karr, onlarla da znetlenir, faydalanrsnz.

(Pek ok dilde ve yerde gllere de deniz denilir. Mesel Keban baraj dolduundan beri
(1973 yl), evre illerin halk buraya deniz dedikleri gibi, Van gl evresindeki pek ok
kii de bu gle deniz demektedirler. .Y.)
te bu yette Allah Tel, denizden yolla faydalanldn bildirerek, insanlarn bu
nimetlere kretmesi gerektiini vurgulamtr: birincisi, denizden insann yedii taze balk
etinin kmasdr (Ve baln tutulmasndan, toptan ve perakende satna kadar pek ok
insann bu iten ekmek yemesidir. .Y.). kincisi taknmak iin znet (ve bunun
karlmasndan, satna, el deitirmesine, toptanna perakendesine kadar geni bir alandaki
satndan insanlarn geim salamasdr. .Y.) ncs gemilerin denizde akyla
insanlarn (insanlar ve mallar naklederek deniz nakliyat yoluyla) rzklarn temin
etmeleridir..(XI/4566)
HIRS VE EGOLARI MAHVETT ONLARI. Biz onlarn boyunlarna kelepeler
geirdik. O halkalar boyunlarna kadar dayanmtr. Onun iin kafalar yukar kalkk
vaziyettedir. (Ysn sresi, yet: 8) Fahr-i Rz ve Hzinin verdikleri bilgiye gre,
kfirlerin boyunlarna taklan kelepelerle kast, onlarn iddetli arzular, hrs ve
agzllkleri, dnyann ssne eilim gstererek, nefsn ehvetlerine (egolarnn
sesine/isteine) uymalardr. Buna gre yetin mns yle olabilir: nkrclkta srarc
olanlar mn etmezler. nk, Biz onlarn irdelerini inkra sarfettiklerinden tr, hak
tarafna ynelmeye ve dnmeye arac olan boyunlarna kelepelere benzeyen hrs, agzllk,
nefsn ehvetlerine uyma gibi eyler taktmzdan, boyunlarn iki tarafa evirmekten
yoksundurlar. Sadece egolarnn isteine bakarlar, gzleri baka ey grmez, kafalar baka
ey dnmez. Dolaysyla mndan ve Allah iin insanlara yardm yapmaktan ve dier hayr
ilerinden mahrum olmulardr. Sadece kendilerini dnrler.(XI/4609)
(Artk bu tip insanlar, George Orwelln 1937de baslan nl almas, The Road to Wigan
Pierda ifade ettii gibi, walking stomach (yryen mide) haline dnm (insanlktan
km) yaratklardr. (Orwell, 2001, 184)
MARANGOZ HABP NASIL YAPIYORDU ? (ANCIENT ECON). (ki bin yl nce
bir milyon nfuslu bir metropol olan Antakyada halk uyaran ve bu yzden ldrlen) Habb
Hazretleri evvelce mn etmiti. Kendisinin sanat dlger (marangoz) yahut amarc veya
ipekten elbise dokuyucu olduu, kazancn hergn ikiye taksm edip, bir ksmn fakirlere
datp, dier ksmn da kendi ilesinin ihtiyalar iin harcad rivyet edilir. (XI/4622,
Ysn sresi, 22. yetin tefsri)
KARA VAPURLARI. Onlarn zrriyetlerini dopdolu bir gemide tamamz da, onlar iin
byk bir ibret yetidir. Gemilerin benzerlerinden binmekte olduklar ve ileride binecekleri
eyleri onlar iin Biz yarattk.(Ysn sresi, 41, 42. yetler) Geminin misli(benzeri)yle
kast, deve, at ve merkep gibi binitlerdir. Yahut geminin dengi (olarak), denizde binilmek
zere ct olunan eylerdir. Hatta karada yryen kara vapurlar (tren), otomobiller v.s. ile
havada uan tayyareler ve balonlar bunun kapsamna girebilir.(XII/4653)
DNYANIN SON GNNDE TCR LEMLER. Onlar, birbiriyle grlt ve
amata ederken kendilerini anszn yakalayacak bir tek sayhay (mthi korkun ses)
bekliyorlar. te o anda, onlar ne bir tavsiyede bulunabilirler, ne de ilelerine dnebilirler.
(Ysn sresi, 49, 50. yetler) Beyzvnin aklamasna gre, sayha ile kast, kyamette
olacak sayhadan ilkidir. Aralarndaki tartma ile kast, al verilerinde ve dier ticr
mumelelerinde mcdele, mnkaa ve muhkemeleridir. Bundan kast da, kyametin onlara
anszn geleceini aklamaktr. yetin mns: [Kfirler her ne kadar alaya alyorlar, ve
ihtimal vermiyorlarsa da, (kyametin o korkun) sesi kendilerini yle bir gaflet (hi

akllarnda olmayan) zamanda bastrr ki, hatta onlar al veri ve zel ve genel ilerle megul
olduklar srada niden gelir ve kendilerini yerle bir eder. Hz. Peygamberin kyamet yle bir
zamanda kopar ki, iki kii bir elbiseyi alp satmak zere (bakmak iin) yere sererler. Ama
(tam o srada) alm-satm yapamadan; baka bir yerde insanlar devenin stn saarlar, tam
iecekleri srada barda azlarna gtremeden; baka bir yerde bir kimse arzsini sulad
havuzunu svar, iine suyu salamadan; baka bir yerde bir kii yemek iin lokmasn eline alr
ama azna koyamadan kyamet kopar, kimsenin haberi olmaz hadsi (sahh bir hads olarak)
nakledilir. (XII/4659)
HAYVANCILIK (ANIMAL HUSBANDRY). Onlar bakp grmediler mi ki, Biz
kudretimizin eseri olarak (kk ve byk ba) hayvanlar yarattk. Ve onlar bu hayvanlara
sahiptirler. Bu hayvanlar onlarn emrine hazr kldk. Onlarn bazsn binek olarak
kullanrlar, bazsn besin olarak yerler. Bu hayvanlarda onlar iin iilecek stler ve daha nice
faydalar vardr. Hl kretmezler mi? (Ysn sresi, 71, 72 ve 73. yetler) O byk
cssede olan develeri, mandalar Biz onlarn emrine verdik. Kendilerinin yapmad bu
nimetleri yaratp ellerine teslim etiimiz halde, nasl oluyor da nankrlk yaparak, Allahn
bir oluunu inkra yelteniyorlar?(XII/4677)
nsanlar acaba deveye bakp da biraz olsun dnmezler mi, deve nasl yaratld?(Giye
sresi, yet: 17) Hayvanlardan gzetilen yarar, etini yemek, stn samak, ynn almak,
(insann) ykn yklemek ve zerine binmektir. Deve bunlarn hepsini yapar. Devenin
meakkati de az olduundan, hayvanlar iinde deve anlmtr. nk devenin menfaati ok,
derdi azdr.(XV/6435)
DNYANIN CENNET DENLYORDU, YERN DBNE GET.
Grmedin mi, Rabbin ne yapt d toplumuna, memleketler arasnda benzeri yaratlmam
direkler zerine in edilmi rem ehrine, (Vdil Kur denilen yerde) dalar talar oyan (ve
lks konutlar yapan) Semd toplumuna, piramitler diktiren Firavuna. Onlarn hepsi
lkelerinde azgnlk ettiler. Bulunduklar yerlerde ktl oalttlar. O sebepten Rabbin
onlarn stne azap kams yadrd.(Fecr sresi, 6-7-8-9-10-11-12-13. yetler) Yani ey
Peygamberim! Sen grmedin ve bilmedinmi ki Rabbin Tel, d toplumuna ne yapt ve
onlar nasl helk etti? d toplumu (rem) gibi rahat iinde, hi dertleri olmayan, dnya
nimetlerinin hepsine sahip bir beldenin sahipleri idiler. rnei hibir yerde yaratlmam
yksek saraylarn ve konaklarn da sahibiydiler. u halde byle servet ve gelir sahibi ve
mrleri dier toplumlardan daha uzun olan d toplumunu, Rabbin Tel helk edince,
onlardan ok daha zayf olan Mekke ahlsini ok kolay helk edecei ortadadr. Fahr-i
Rznin verdii bilgiye gre, d: bu toplumun byk pederlerinin ismi olduundan o
topluma d toplumu denilmitir. d, Hz. Nhun drdnc (nesilden) oludur (torunudur).
Hz. Nhun olu Sam, onun olu rem, onun olu Avs, onun olu da ddr. (mehur) rem
kenti, am veya skenderiye beldesidir. nk bu iki yerleim birimi, dnyann en gzel
beldeleri olup, btn nimetlere sahiptirler. Yahut rem, edddn yapt byk muazzam
binlara irettir. eddd, kendi fikrince dnyada cenneti in etmek zere, Yemenin
Aden sahrasnda altn, gm ve dier deerli cevherlerden byk saraylar, yksek kkler
in ettirdi. Fakat (Allaha) syannn azgnlk derecesine varmasndan tr, bu ehrin iinde
oturamadan, toplululuuyla, destekileriyle beraber Cenb- Hak onu helk etti ve in edilen
bu ehri, Allah insanlarn (dier toplumlarn) gznden gizledi. Yalnz Muaviyenin ynetimi
zamannda Abdullah b. Klbe denilen bir adam, devesini aramak iin bu blgede dolarken,
bu byk ehre tesadf etti. Bir at yk altn, gm, mcevhert doldurarak, bu yk
Yemene getirdi. Muviye bu olay iitince Kbul-Ahbra sordu: dnyada altn ve

gmten yaplm bir ehir var mdr? Kb: evet! edddn yaptrd B- rem vardr.
Senin zamannda Mslmanlardan devesini arayan bir kimse, o ehre girecek, bu adamn
yz krmz, boyu ksa, kann stnde ve boynunda benleri olacak der. Ve o srada
Muviyenin yannda bulunan Abdullah b. Klbeyi grr ve ite o adam, budur
der.(XV/6440) (Mehmed Vehbi Efendinin Fahr-i Rzden naklettii bu rivayetin ne kadar
dorudur, ne kadar uydurmadr bilmiyoruz ama, edddn hirete inanmad cennetin
dnyada olduunu gstermek iin grkemli bir ehir in ettirdii, fakat bu ehirde
oturamadan helk edildii, slm ncesinde de slmdan sonra da binlerce yldan beri
anlatlan gerek yaanm bir trhi olay olduu ortadadr. eddad kssas Binbir Gece
Masallarnda da yer almtr. eddd ve benzeri kssalar, slm dnyasnda trih boyunca
halk kitlelerine nesilden nesile anlatldndan, Mslmanlarn kltr dnyasnda,
dnyaya/mala/servete tapma, dier toplumlara gre, daha az olmu, slm toplumlar dier
toplumlara gre, felketler, musbetler, yokluklar karsnda daha soukkanl bir tavr
sergilemilerdir.)
BN YED YZ YERLEM BRM N ETMLERD. ..Bu kadar gce sahip
olan Semd toplumunu Rabbin nasl helk ettiyse, Mekkelileri de ylece ve kolaylkla helk
edebilecei ortadadr. Semd toplumunun bin yedi yz ehir in ettii, hepsinin
de tatan oyma olduu nakledilir. Vd-i-Kur (kyler/ehirler vdsi), Mekke ile Tif
arasnda bir yerdir. Hatta Hz. Peygamberin Tebuk sava srasnda, bir kul bir at zerinde o
yere geldiinde, sahblerine hitben: sratle yryn(buradan), nk siz u anda
lnetlenmi bir vddesiniz buyurduu nakledilir.(XV/6441)
HAKED M, ZENGNLK
(ECON PHILOSOPHY) nsana gelince, Rabbi
kendisini imtihan edip de ikramda bulunur ve bol nimet ve zenginlik verirse, Rabbim bana
ikrm etti der (kendisinin bu ikrma ve nimete layk olduunu dnr). Ama onu imtihan
edip rzkn daraltrsa Rabbim bana ihnet etti der (kendisinin buna layk olmadn syler).
(Fecr sresi, 15-16. yetler) Yani, insan dnya nimetine kavuunca memnn olur ve o
nimeti kendi istihkk (hak edii) kabul ederek, yz gler. Ama dnya nimetlerinden biraz
mahrum kalr ve fakirlikle mptel olursa, gy Cenb- Hakta bir alaca varm da onu
alamam gibi yzn ekitir ve Cenb- Hakkn kendisine ihnet ettiini syleyerek
zntsn ortaya koyar. Halbuki insann sahip olduu nimetlerin tamam Allahn ona
ihsandr. nsann dncesi ksa, bak kt ve gayreti bu dnya ile kstl olduundan,
ilerin sonunu dnp ileriyi gremez. Elde ettii nimetleri ikrm, nimetten yoksun
kalmasn da (kendisine) ihnet sayar. Halbuki servet ve zenginlik ok kimseler hakknda
ikrm olmak yle dursun, zararn ta kendisidir; fakirlik de baz kimseler hakknda iyi ve
faydaldr. nk servet kiinin azgnlna sebep olup dnya ve hirette peran olmasna
sebep olduu gibi, fakirlik de skinlik ve alakgnlllne ve iki cihanda sadet ve
fiyetine sebep olabilir. O nedenle, dnyada bir kimse hakknda nimetlerin veya kederlerin
olmas, o kimsenin onlar hak kazandnn ireti deildir. Zira grlyor ki, Allah Tel
birok s ve kfir kullarn dnyada bin bir eit nimetle nimetlendirdii gibi, birok mmin,
salih ve muttak kullarna da, fakirlik ve eit eit zorluklar verir. u halde dnyada bol
nimete sahip olan kimsenin kendisinin bunlara layk olduuna hkmetmesi doru olmad
gibi, fakirlik ve dier musibetlere urayan kimsenin de, kendisini temelli ktlemesi doru
olmaz. nk elemlere gark olmu kimsenin, bu kederlere mptel olduu anlarda, onun
zerinde Allahn saylamayacak derecede ve tkenmez nimetleri vardr. Bunlar unutarak
fakirlie ve baz musbetlere uradm diye kendisine kahretmesi kstahlktr.(XV/64446445)

ENCOURAGEMENT FOR CHARITY TO ORPHANS AND THE NEEEDY

(ECON PHILOSOPHY)
Hayr! (Bunlarn hibiri doru deil). Belki de siz yetme
ikrm etmiyorsunuz, yoksulu yedirmeye biri birinizi tevk de etmiyorsunuz. (Fecr sresi,
17-18. yetler) [Sizin inandnz gibi deildir. Zira, zengin olan kimsenin zenginlii ona
ikram iin deildir; fakir olan kimsenin fakirlii de onun zenginlie layk olmadndan
deildir. Zenginin zenginlii ve fakirin yoksulluu, Allahn hikmeti cbdr. [Belki sizin
iiniz ve sznz ktdr, zir Allahn size vermi olduu nimetlerle yetimlere ikram
etmiyorsunuz.] Halbuki yetm sizin gibi bir insan olup, babasn kaybetmi ve henz bli
olup ihtiyatan kurtulmam, sizin yardmnza muhta olduu bir zamanda onlara yemek
yedirmek ve elbise giydirerek ikrm etmiyorsunuz. [Ve yoksullara ve muhtalara yemek
yedirmeye biri birinizi tevk etmiyorsunuz] te yetmlere ve dier muhta olan fakirlere hem
yemek yedirmeyip, hem de bakalarn bu hayra tevk etmemeniz, sizin btn gayret ve
hadefinizin yalnz bu dnyaya ynelik ve sevginizin de ancak dnya malna olduuna iret
etmektedir.(XV/6445-6446)
DNYA KADAR MAL HARCAMIIMDIR BEN (NON-ETHICAL CHARITY).
(Bir de sklmadan) Pek ok mal tketmiimdir, ben diyor. (Beled sresi, 6. yet) Yani,
benim zerime kimse gelemez, benden intikam almaya kimsenin gc yetmez diyen insan,
ben kat kat olmu, biri biri zerine ylm ok servet tkettim diyerek, insanlar arasnda
iyi ahlk shibi olduundan bahseder. yetteki lubeden kelimesi, maln okluundan
kinyedir. Yani tkenmesinden korkulmaz derecede ok demektir. O mal bu ekilde
tketmekten kast, Araplar arasnda fakirlere ve misafirlere (gsteri iin, vnmek iin)
yemek yedirerek ikram ettiini aklamaktr.(XV/6455)
IKMASI ZOR YOKU. O sarp yoku nedir sana sylendi mi? O kle azat etmek veya
skntl bir gnde akraba olan yetmi doyurmak veya hibir eyi olmayan yoksula
bakmaktr.(Beled sresi, 12-13-14-15-16. yetler) [(yetteki) Akabe: kle azat etmek
veya borluyu borcundan kurtarmak veya ihtiya ve alk gnnde akrabasndan olan yetme
yemek yedirmek, karnn doyurmak yahut ileri derecedeki fakirlik ve ihtiyacndan dolay her
taraf topraa bulanm (alktan artk kprdayamayp yerde yatan) yoksulu breye yemek
yedirmektir.] te insanolu u aklanan, g ve meakkatli yollara benzeyen salih amelleri
(yararl ve insana yakan davranlar) yapmay semedi, meakkate girmek istemedi. nk
hayatnn devamn saladna inand malndan ayrlmak istemedi. Bu yzden de maln
sarf edip kle azat etmek, yetme ve aresize malndan bir miktarn vermek, kendisine gayet
ar geldiinden, nefsiyle byk ura olan bunlar yapabilmek, yrmesi (k) gayet zor
olan yoku yola benzetilmitir. yette, kleyi hrriyetine kavuturmak, dier sadakalardan
nce geldiinden, Eb Hanfe: kle azad dier sadakalardan stndr demitir.(XV/6458)
Kim verir ve saknrsa, en gzeli de dorularsa, Biz de onu en kolaya hazrlar, onda baarl
klarz.(Leyl sresi, 5-6-7. yetler) Ama o kimse ki, maln esri hrriyetine kavuturmaya,
muhtalara yardm etmeye ve eitli hayr yollarna ve slm askerlerini kuvvetlendirmeye,
dmanlar yenmek iin cihad yollarna harcarsa, ml ve beden ibdetlerini yerine getirirse,
kk ve byk gnahlardan kanrsa, kelime-i tevhdi, peygamberlii ve dni dorularsa,
ite Biz Azmn o kimseye evvelce iledii gzel amelleri yine yapabilmesini salarz ve
bunlarn karl olan Cennete girmeyi de ona nasb ederiz.(XV/6470) (Bu yetler
Mekkede inen yetlerden olup, Mekke dneminde de henz savaa izin verilmemiti. O
nedenle, yetlerden o dnemde (slmn ilk on drt ylnda) savaa yardm iin harcama
yaplmas emrini kartmak mmkn deildir. Fakat Mehmed Vehbi Efendi bu satrlar
yazd srada Balkan Harbi (yeni) bitmi ve Birinci Dnya Sava balamt. Ordunun da

yardma ihtiyac olduundan, bu yetlerin tefsri vesilesiyle de konuyu gndeme getirmek

istemitir.)
Temizlenerek maln hayra veren iyiler, ondan (cehennemden) uzak dururlar.(Leyl sresi,
17-18. yetler) [Ve de cehennemden uzak olur u kii ki, irk ve dier gnahlardan saknd
ve kendisini gnahlardan temizlemesi iin Allah yolunda maln sarf etti.] Yani, eratn
uygun grmedii eylerden ekinip, kendisini tehlikelere atmaktan ok saknan ve kendisini
temizlemek iin maln hayr yollarna sarf edip, gsteriten de uzak olan kimse,
cehennemden uzak olur.(XV/6475)
(Rabbin) Seni fakir iken, zengin etmedi mi? [Rabbin Tel seni fakir buldu, sonra
Hatcenin malyla zengin kld.] Veya [Rabbin Tel seni fakir olarak buldu, sonra ashabn
(yardmlar) ve ganmet ile seni zengin kld] demektir. (yet indiinde henz Mekke
dneminde bulunulduunu hatrlamakta fayda vardr. Yani henz savalar balamadna
gre, hibir ganmet de alnm deildir. i.y.) Zir sahblerin Mslman olmazdan evvel,
kfirlerin eziyetleri altnda iken yardma ihtiya var iken, sahblerin slm kabul etmeleri ve
sana yardm etmeleriyle Rabbin seni ihtiyatan kurtard. Yahut da zenginlik ile kast kalp
zenginliidir. nk kalpte zenginlik ve kanaat olmaynca, maln okluu fayda vermedii,
birok kimselerde grlen durumlardandr. Hz. Peygamber de bir hadslerinde bu durumu
vurgulamtr: Zenginlik mal okluuyla olmaz. Fakat (esas) zenginlik, kalp
zenginliidir. Bu yet, Hz. Peygamberin ilk zamanlarnda (da) dnya malna iltifat
etmediine iret eder. (Allahn Elisi genliinde de, Mekkenin en nemli ilesinden
olduu halde, fakirlii tercih etmiti.) Fakirlik, insan iin bir kusur oluturmad gibi, Hz.
Peygamberin fakirlii fakr-i ihtiyr (kendi terchi) olduu iin ayrca vlmtr. (Yani
Medne dneminde de, Mslmanlarn gelirleri artt zaman da, Hz. Peygamberin ganmetin
bete birini alma hakk olduu zamanlarda da, o hakkn almam, ilesiyle beraber yoksul bir
yaam tercih etmitir. i.y.) Hz. Peygamber, el-fakru fahr, yani fakirlik benim vndm
bir eydir demitir. Geri, fakirlik inkra yakndr mnsna bir hads de varsa da, hadsler
arasnda, avmn (halkn) zannettii gibi eliki yoktur. nk bu eit kavramlar ve
durumlar, insanlara gre deiir. Baz kimseler sabrl ve kanaat sahibi olurlar. Onlar fakirlik
hi etkilemez. Bazlar da hrsl, arzularna yenik dveren, yemeye-imeye de
dkn olur, gsterii severler. Bylelerine de, fakirlik ok zararl olur. nk byleleri
yoksul dnce, szlerinde ve davranlarnda haram olan gnahlar ilerler. u halde bir ey
baz kimseler hakknda tam bir yarar olup, sabrlar sebebiyle sevap elde ederlerken, dier
baz tr kimseler de, durumun gerektirdii skntlara katlanamazlar da yaptklar yanl
davaranlar nedeniyle azaba mahkum olurlar. Evet fakirlik Hz. Peygamber hakknda, iftihar
edecei bir ey olmutur ama, avam- ns (sradan insanlar) iin skntlara sebep
olacandan, onlara zarar vereceinde de phe yoktur. te yandan, zenginliin insanlar
hakknda nimet olduuna bu yet iret eder. nk, zenginlik nimet olmasayd,
Cenb- Hak, Peygamberine zenginlik nimetini vermezdi. Halbuki, srede
grld gibi, zenginlii Peygamberine verdii nimetler arasnda saymtr.
Zenginliin bir nimet olduunda phe yoktur, fakat serveti yerine sarf etmeli, israfa ve
elenceye harcamamaldr. Eer elenceye harcarsa, bunun azaba sebep olaca
ikrdr.(XV/6482-6483)
MAAI DZENL ALAMAYINCA KALP HUZURU OLMAZ MI? Allah Tel bu
(Duh) sre(sin)de yetme ve isteyen (muhtaca) yardm etmek emrini, kr ibdetinin nne
koymutur. nk halk muhtatr, Cenb- Hak ise zengindir. O nedenle, muhta olan halkn
(kullarn) ihtiyalaryla ilgili ilerinin, muhta olmayan Yce Yaratc ile ilgili
iler(ibdetler)den nce gelmesine iret vardr. nk, bir kimsenin maa dzgn

olmaynca, hiret iine kalp huzuruyla eilemez. nk iecei, yiyecei olmaynca, vcut
ayakta duramayacandan, ibdet mmkn olmaz. u halde insana lazm olan, her
eyden evvel, yaamn srdrecek yeterli bir rzk salamak iin almak
olduundan, herkese rzkn kazanmak iin almas farz- ayn olmuturu
halde insanlarn yetm gibi, dilenci gibi geimlerini salamaktan ciz olanlarna yardm
etmek, kesin bir emir olduuna gre, (dier ihtiya iindeki) btn insanlara da, insan
olduklarndan tr yardm edilmesinin gerektii ortadadr. (XV/6486)
(Yz yl nce bu satrlara yazarken, Mehmed Vehbi Efendi, Batda sosyal devlet kavram
tartlyordu. slm dni (lke iindeki veya uluslar aras ayrm yapmakszn) btn
muhtalara yardm, Mslmanlarn omuzuna yklemiti. Mslmanlar da slmn ilk
yllarndan itibaren, uzun asrlar boyunca, bu grevlerinin bilinciyle hareket ederek,
yoksullara yardm vazfesini sevap kazanmak arzusuyla seve seve yerine getirdiler. te
yandan sahblerin ok yoksul durumda olmalarna ramen, ibdetlerinde huyu saladklar,
madd olumsuzluklarn onlarn huzur iinde (hu ile) ibdet yapmalarna bir engel olmad
da hatrlanlmaldr.)
EE SSL D, EB CEHLN. Gerek u ki insan, ilim ve malda zengin
olduunu grmesiyle azar. Kukusuz dn Rabbinedir.( Alak sresi, 6-7-8. yetler)
nsan, kendisinin hakr ve zell bir menden yaratldn unutur, kendi bo inancnca Allah
Telnn nimetlerine ihtiyac olmadn zannederek Rabbine ibadet etmeyip, byklenir.
Haddini aarak, kendi cinsi insanlara zulm eder, kyamet gnndeki cezy dnmez.
Halbuki ey insan! hirette senin dnn ancak Rabbin Telyadr ki, her eyin cezsn verir
ve hibir eyi cezasz brakmaz. Fahr-i Rznin verdii bilgiye gre, bu ve bundan sonraki
yetler Eb Cehil hakknda inmitir. nk va Rabbukel-ekrem (Rabbin en cmerttir)
yetin inince, Eb Cehil hiddetlenir ve benden cmert kim olabilir? diyerek, slie balar.
nk bu habsin (pisin=Eb Cehil) deti, giyimini ve eeini sslemek, yemeini artrmak
ve bunlarla kibirlenmek ve eitli vnme yollar bulup, etrafa hava atmakt. Allah Tel onu
ve benzerlerini knamak iin bu yetleri indirmitir. Bu yetteki insanla kast Eb Cehil ise
de, bu ekilde isyan eden/azan btn insanlar kapsar, yetin hkmleri. Allah Tel, kendi
kudretine ve birliine iret eden kantlardan, gafletin sebebinin dnya sevgisi olduunu
bu ve bundan sonraki yetlerde aklamtr.(XV/6506)
ZM KRMI
(ECON CHARITY) Kim zerre miktar hayr yapmsa onu
grr. (Zilzl sresi, 7. yet) Hz. ie vlidemiz yannda bulunan baz kadnlara, bir miktar
zm ikram ettii bir srada, kapya bir dilenci gelir. Hz. ie zmden az bir miktarnn
da dilenciye verilmesini emredince, oturan kadnlardan biri (bunu kk grp) gler. Hz.
ie ise, az bir eyin de bir sevbnn olacan aklayarak, kant olarak da bu yeti
okur.(XV/6539)
GSTER N AT BESLEMEK
(NO LUXURY, NO SHOW OFF) .
nsann dmana hcum etmek maksadyla evinde at bulundurmas o ev iin bir ereftir.
Ama akranna (tandklarna) vnmek iin byle bir at beslemesi, eref olmak yle dursun,
belki dklktr/alaklktr.(XV/6541, diyt sresi,1. yetin tefsri)
HARMFUL INFLUENCE OF WEALTH.
nsan, Rabbine kar pek
nankrdr. phesiz buna kendisi de hittir ve o (insan), mal sevgisine ar derecede
dkndr. (diyt sresi, 6-7-8. yetler) Yani insan, neticede dnya mal olan mala
sevgisinden tr, son derece cimri ve skdr. nk mala olan sevgisi insan o dereceye
kadar gtrr ki, fakirlere ve zayflara yardmdan onu uzaklatrr ve maln kr olan ibadet
ve kulluu da unutur.(XV/6545)

oklukla vnmek sizi o derece oyalad ki, sonunda kabirleri ziyaret ettiniz (de orada
kabirlerin banda ( bu sefer de), llerinizle vnme yarna devam ettiniz). (Teksur sresi,
yet: 1-2) Mehmed Vehbi Efendi ise Teksur sresine u mel ve tefsri verir: [Sizi
mallarnzla ve yardmclarnzla vnmeniz megul etti ve siz lp de kabrinize
defnolununcaya kadar bu megliyetiniz devm etti.] Fahr-i Rznin verdii bilgiye gre,
Cenb- Hak bu yette mal, makam, akraba ve yardmclar ve dier btn dnya lezzetleri ve
nefs arzulardan olan kt duygularla vnmeyi knamtr. Teksurun bu yette tekellf
(klfet, bou bouna yk yklenme) mnsna olma ihtimli vardr. nk hars olan
kimse mal toplamak ve oaltmak sevdsyla, kendisini klfet ve meakkatten
hibir zaman alkoyamaz ve dim meakkat zere bulunur. Buna gre yetin
mns: [Mal toplama hrsnz sonucu, mallarnzn oalmas hedefiyle setiiniz bu
meakkatli skntl yol, sizi Allaha kulluktan men etti.] demektir. Mutarrf b. Abdullahn
pederinden naklettii rivyete gre, bu yeti okuyunca Hz. Peygamber yle buyurmutur:
demolu dnyada malm, malm der, bununla vnr. Ey demolu! Senin malndan
ancak sadaka verip de hirete gnderdiin yahut yediin, yahut giyip eskittiin eyler vardr
ve sen ancak bunlara sahipsin, bunlarn dnda hibir eye sahip deilsin. nk kendini her
neye sahibim zannetsen, mraslarna intikl edecek (sen faydalanamayacaksn, onlardan)
demektir. [Durum, sizin zannettiiniz gibi deildir ve zannettiiniz gibi olmadn yaknda
bileceksiniz ve bundan sonra durumun, sizin kuruntularnz gibi olmadn da bileceksiniz.]
Fahr-i Rznin verdii bilgiye gre, birinci bileceksiniz sz lm zamanna, ikinci
bileceksiniz sz de kabire ynelik olup, esasnda szde tekrar yoktur. Bylece yetin
mns: Saynn, mallarn ve evldn okluuyla vnmenin fayda etmeyeceini, siz
ldnz zaman da, kabrinizde Mnkir ve Nekirin geldii zaman da anlarsnz/bilirsiniz
demektir. lrken de, kabre girdiinizde de, o dnyada vndnz eyler size arkadadestek olmazlarVarlyla vndnz eylerin hibirisinden kabrinizde de, muhsebe
zamannda da bir fayda gremezsiniz. Hz. Alinin Elhkumut-teksuru sresi ininceye
kadar biz kabir azabnn olup olmadnda phe ederdik. Bu srenin inmesi phemizi
giderdi. buyurduu nakledilir. [Sizin inandnz gibi, dnya mal vnmeye demez. Eer
siz deeri olmadn bilmi olsaydnz, byle deersiz eylerle vnmezdiniz. Yemn ederim
ki, elbette siz cehennemi greceksiniz. Bundan sonra elbette o cehennemi aynel-yakn
(banzdaki gznzle) greceksiniz. Ve kyamet gnnde, muhsebe zamannda, elbette
(dnyada iken) sahip olduunuz nimetlerden sorgulanacaksnz.] Nimetlerin hepsinden
sorgulanlacana, yet iret eder. Bu sebeple, byk nimetlerden sorgulanlaca gibi, kk
nimetlerden de sorgulanlacaktr. Hatta, gven iinde yaama, shhat ve fiyetten,
yediklerinden, itiklerinden, giydiklerinden, organlarn yaptklarndan, koyu glgede rahata
oturmaktan ve itii souk sudan bile sorgulanacaktr.(XV/6552-6558)
KRZ BEN ETKLEMEZ, BEN TEDBRM ALDIM Servet biriktirip, onu
sayp durmay det edinenlere yazklar olsun. O (kii) malnn kendisini ebed klacan m
zanneder?(Humeze sresi, yet: 2-3) Yani, bakalarnn kusurunu grp ayplayan,
knayan, dedikodu yapan o kimse, birok mal toplam, o mal kendisine gelebilecek bellara
kar (garanti olarak) gryor. Ben (ekonomik kriz veya felket gibi bellara kar) tedbirimi
aldm diyerek malyla (servetiyle/parasyla/yatrmlaryla) kibirleniyor. Tedbirini aldndan
kendisine kibir, gurur gelmi ve her erdemi/stnl kendinde grmeye balam (Allahn
verdiini, kendisine bu zenginlii/gelir bolluunu unutmu), bakalarnn noksanlarn
grerek, onlarn yanllarn syleyip duruyor ve zannediyor ki mal kendisini ebed klacak.
Malna bakyor bakyor, hayallere dalyor, toplad/biriktirdii mal kendisini ebediyen idare
eder diye dnp, lm hatrna getirmiyor. nsanlarn byle kendine gvenmeleri
doalarnda olduundan, pek ok kimseler kendilerine gelecek bellar malyla karlarm

zannederek, malna/servetine son derece gvenir ve bu gvenine dayanarak dnyada temelli

kalacak gibi byk muazzam binalar yapar, byk hedefler dnr durur. Halbuki insan
dnyada ve hirette ebediyen yaatacak ey, slih ameldir. nk slih amel ileyen kii,
dnyada ho bir izlenim braktndan, maddeten lse bile, mnen hayatta gibi, iyilii
herkesin dilinde sylenir, kendisine rahmet okunur, hiretteyse ameli sayesinde yksek
derecelere kavuarak, ebediyen nimetler iindedir. Bu yet, mal toplamann kesin kt
olduuna iret etmez. Fakat, mal toplayp bakalarn ayplayan, kk gren bir bak
asna sahip olan zenginliin kt olduuna iret eder. O nedenle, mal toplamak, iki
trldr: birincisi, gayesi (hedefi) kt olup, mal toplamann kiinin
ahlkn temelli bozduu bir mal toplamadr. Byle mal biriktirme herkesce
knanmtr. kincisi, drst bir maksat ile mal toplanr ve bu malla bir
ok hayr yaplmasna vesle olunur ve pek ok ihtiya sahibinin ihtiyac
giderilir. Byle mal toplama da, herkesce iyi karlanr.(XV/6564-6565)
CMRLK : MNFIIN DRT ZELLNDEN BR (ECON PHILOSOPHY).
..nk bundan nceki (Mn) sre(sin)de Allah Tel mnaf drt eyle knamtr ki
bunlar: cimrilik, namaz klmama, gsteri ve kullarn haklarna dikkat etmemeden ibretti.
Bu (Kevser) sre(sin)de ise, namaza devam, kurban kesmek, fakirleri doyurmak ve sadaka
vermekle emretmitir ki, bunlarn hepsi, nceki srede aklanan mnafklarn sfatlarna zt
gzelliklerdir.(XV/6590)
(ECON PHILOSOPHY). te u cehennem azabndan kurtulu, byk kurtulutur. O
nedenle, alacaklar, byle bir kurtulu iin alsnlar. Yani, bir ok elem ve kederle dolu
olan ve aceleyle bitip tkenen u dnya nimetleri iin almasnlar. nk insann mrn
deerli ve kymetli eylere sarf etmesi lazmdr. O da Allahn rzsna uygun slih amel
ileyerek, byk kurtulu olan cennete kavumaktr. alacaklarn, byle yksek maksatlar
iin almalar vciptir. (XII/4713, Sfft sresi, 60, 61. yetlerin tefsri)
HASETLK YDR !, NE ZAMAN ? Hayr yapmak konusunda haset etmek, gpta
olduundan, kt olmak yle dursun, aksine vlr. nk bu eit haset, iyiliklerin o
kiiden gitmesini istemek deildir. Kendisinin de o iyilikleri/hayrlar neden yapamadna/
dnemediine zlmektir. Byle bir zlme ise, ibdetin ta kendisidir.(XV/6626, Falak
sresi, 5. yetin tefsri)
ADAMLARI O ZAMAN DA 24 SAAT ALIIYORDU. [Ey Mekke halk! Siz
sabah ve gecenin balad saatlerde Lt toplumunun harbeleri zerinde yrr ve grrsnz.
Onlarn gnahlar sebebiyle helk olup, memleketlerinin altnn stne geldiini bilirsiniz de,
hi mi dnmezsiniz?] Fahr-i Rz ve Hzinin aklamalarna gre, Mekkeliler, am ynne
ticret iin srekli gittiklerinden, gndzleri yol alrlarsa akam vakti Lt kavminin harbeleri
konak yerleri olduu gibi, eer gece boyu gitmilerse, sabah vakti artk dinlenmek iin yine
ayn harbeler konak yerleri olurdu.(XII/4745, Sfft sresi 137, 138. yetlerin tefsri)
MADD SIKINTILARDAN KURTULMAK N DE TESBH EKMEK. [Eer
Ynus (baln karnna girince, Cenb- Hakk) tesbh edenlerden olmam olsayd, kyamet
gnne kadar baln karnnda kalrd. (Sfft sresi, 143, 144. yetler)] ..te, baln karn,
Hz. Ynus hakknda dier llerinki gibi kabir olurdu, fakat (daha nceki hayatnda olduu
gibi) baln karnnda (da) tesbhe devam ettiinden, baln karnndan kurtuldu. u halde
tesbhin insan bir ok skntdan kurtaracana bu yet kanttr.(XII/4748)

 BLM VE ERATIN UYGULANMASI : EKONOMNN YRMES

N. Ey Dvd! Biz seni yeryznde halfe yaptk. O halde, insanlar arasnda hak ve
adletle hkmet. Hev ve hevese (egona, cannn istedii yersiz arzu ve isteklerine) uyma,
yoksa bu durum seni Allahn yolundan saptrr. Dorusu Allahn yolundan sapanlara, hesap
gnn unutmalarna karlk, etin bir azap vardr.(Sd sresi, yet: 26) Fahr-i Rznin
aklamasna gre, insanlarn tabiat (doas) meden olduundan adletle
hkmetmeye ihtiya zarrdir. nk insan kendi bana geimini salayamaz.
Ancak dzenli bir kasaba mevcut olup, o kasabada insanlar i blm kuralna
uyarak her biri bir sanatla megul olarak bir ihtiyacn giderilmesi iini seerler ve
ylece geimlerini de temin etmi olurlar ve sonuta o toplumun btn fertlerinin
byle deiik i kollarnda almalaryla o toplumun btn ihtiyalar karlanm
olur. Zaten insanlar da bu yzden topluluk halinde yaamak zorundadrlar. Bir
yerde toplanm olan insanlar arasnda tartma, anlamazlk, dmanlk, ve hatta biri
dierinin hakkna saldr da her zaman grlen eylerden olduundan, bu tartmalar kesip,
zulm ve dmanl kaldracak, szn geirebilecek (hukku uygulayabilecek) bir hkmet
resi de elbette lazmdr. Eer bu kii, adletle hkmeder, iini ve szn erata
uygularsa, dnyann (dnya ilerinin) dzeni muntazam olaca gibi, iyiliklerin
kaplar alr, herkesin geiminde genilik (rahatlk, ykselme) meydana gelir.
Ama o hkmetin resinin verecei hkm, kendi arzusuna gre (keyf/keyfine
gre) olur, erata dayanmazsa, dnyann tahrbine sebep olur. nk zulmle
hkmetmek, dnyann harb olmasna sebep olduu gibi, insanlar arasnda
anarinin de domasna da neden olur ve sonuta rzk kaplar kapanr, insanlarn
maeti (geimi) daralr ve bu zulm sonunda o mlkn (o iktidrn, o hkmetin, o
devletin) yklmasnn sebebi olur. (XII/4786-4787)
DNYEV STEKLER SLEYMAN PEYGAMBERN. Sleyman: Rabbim beni
bala; bana benden sonra kimsenin ulaamayaca bir mlk ver. phesiz sen dim bata
bulunansn dedi. (Sd sresi, yet: 35) Fahr-i Rz ve Beyzvnin verdikleri bilgiye gre,
dn iini dnya ii zerine koymann lzm geldiine iret iin Sleyman aleyhisselm (beni
bala diyerek) istifr (hiret iini) ne alm, sonra (dnyalk) byk bir mlk istemitir.
stifr (Allahdan af dileme, baka yetlerde getii gibi) hiret nimetine sebep olduu gibi,
dnya nimetini de elde etmeye sebep olduundan, dnya mal istemeden nce istifar ne
almtr...Sleyman peygamberin, kendinden bakasnn sahip olamayaca (kadar ok ve
byk) bir mlk istemesi, kendisinin dnyaya eilimli olmasndan deil veya dnyay
sevmesinden deildir. Aksine, dnyann hlini, insanlara gstermek iindir. nk
insanlardan bazlar, dnya lezzetlerini ok sevdiklerinden, dnya sadeti peindir, hiret
sadeti ise veresiyedir. Pein olan dnyay, (ne zaman olaca belli olmayana) hiretle
deitirmek zordur. derlerdi. Bunun zerine Sleyman peygamber, Y Rabb! Bana bir
mlk ver ki, bir insan iin mmkn olan mlklerin en by olsun, bu mlke sahip olmakla
beraber, benim ona rabet etmediimi de herkes grsn de, dnyann deeri olmadn
bilsinler diye Allaha du etti. zetle, doru bir maksada ynelik ise, insan iin
dnya maln istemekte bir saknca olmad bu yetten anlalmaktadr. nk bir
sakncas olsa, Hz. Sleyman istemezdi. Allah Tel da, Sleymnn bu isteini, Kurn
ile bize (tekrar) bildirdiine gre, demek ki byle bir istekte bir saknca yoktur.(XII/47974798)
(Kurn, Kurn yetlerini btncl bir bak asyla deerlendirmek, herhalde en
dorusudur. Allah insanlara rzk bol (bol) verseydi, onlar elbette azarlard yetini burada,
servet isteyen herkesin dnmesi herhalde lazmdr. Hz. Peygamberin de Y Rabb!
Muhammed ilesine yetecek kadar rzk ver demesini de hatrlamak gerekir. Hatta eskilerin
Y Rabb! ok verip azdrma duas, belki hl oumuzun kulaklarndadr. Elbette

Mehmed Vehbi Efendinin yukardaki tefsrini de dnmek/deerlendirmek faydaldr. Ama

kendimiz Kurn(n melini) batan sona (srekli) okursak, daha doru deerlendirmeyi
inaAllah yakalam oluruz.)
CNLERN KILALAR VE KONAKLAR YAPMASI, HZ. SLEYMANA
(ANCIENT ECON.). Bunun zerine Biz de, istedii yere onun emretmesiyle kolayca
giden rzgr, bin kuran ve dalglk yapan eytanlar, demir halkalarla bal dier yaratklar
onun emrine verdik. te Bizim bamz budur. ster ver, ister tut (verme), hesapszdr
dedik. (Sd sresi, 36, 37, 38, 39. yetler) Rzgr her zaman Sleymann emrine bakard,
gayet latf, zahmetsiz olarak Sleyman aleyhisselm istedii yere gtrrd. Yine cinleri de
Biz, Sleymann emrine itaatli ve hkmne rz kldk ki, onlarn bir ksm bin yapmakla
meguld. Sleyman onlara istedii gibi acib ve ok deiik, orijinal konaklar, klalar,
kaleler yaptrrd ki, insan iin yle salam binalar yapmak mmkn deildi. (Trkiye-Irak
snrna yakn yerlerde, o zamanlar yaplan ve yre halk tarafndan Sleyman peygamber
tarafndan yaptrld sylenilen karakollarn bazs, 1980lerin balarnda atlar km de
olsa, duvarlaryla hl ayakta idi. Hatta bu karakollar arasnda ta denerek yaplm yollar
da, depremler ve toprak kaymalar sebebiyle ou kaybolmu olsa da, bazlar hl
kullanlyordu.) Cinlerin dier bir ksm da, denizden inci ve mercan gibi kymetli eyleri
karmakla megullerdi. Fahr-i Rz ve Hzinin verdikleri bilgiye gre, denizden en nce inci
kartan Sleyman aleyhisselmdr. Cinlere istedii gibi, istedii kadar inci karttrrd. Bu
cinlerin bir ksm itatli cinlerdi. Bir ksm da s eytanlard. te, onlar da Sleyman
aleyhisselm biri birlerine zincirlerle balamak ve hapsetmek sretiyle, ktlklerini ve
fesatlarn nlerdi. Baz kiilerin, eytanlarn, cinlerin varln biz byle varlklar
gremiyoruz diyerek reddetmelerine gelince, pek ok varlk var ki biz onlar da
gremiyoruz. Mesel doktorlarn mikroskopla grdkleri ve zaman zaman da yeni
kefettikleri mkroplar, var olduklarnda phe olmadklar halde, biz gremiyoruz. Son
yetin (39.) tefsri ise yledir: Cenb- Hakkn verdii nimetlerden zekt ve fitre gibi vcip
(mutlaka verilmesi gerekli) olanlarn dnda, fakirlere yardm yapmak, insann terchine bal
olup, isterse verir sevap alr, istemezse vermez, (daha fazla) sevap elde etmekten yoksun kalr.
Fakat zekt ve fitre dnda, dier yardmlar yapmadndan dolay, azap olunmaz.(XII/4799)
TOHUM EKMEDEN EKN BTMEZ. Bu yette Allah Tel, eytandan kanmann
gereini bildirerek, Allahn dndaki btn yaratlmlara kalbini balamayp, sadece Allaha
kalbini balamann gerektiine iret etmitir ki, her eyde Allaha tam bir ynelile
ynelmek lzmdr. nk, her ey Allahn kudreti ve dilemesiyle olutuundan, Allahn
dnda bir yaratc olmadna inanmak ve Cenb- Hakkn dnda (olaylar gerek)
etkileyici bulunmadna mn etmek, lzmdr. Fakat (hirete gre) bu alak ve sebepler
dnyasnda, olaylar ve insanlarn geimiyle alkal ilerin varl, sebeplere sarlmaya bal
olduundan, kulun sebeplere sarlmas, Allaha ynelmesine engel deildir. Hatta sebeplere
sarlmakszn, sebeplerle meydana gelecek eylerin olumasn beklemek, ilh hikmete kar
tartmaya/ekimeye girmek demektir. Bu nedenle, belirli sebeplere yapmakszn,
insanlarn istedikleri eylerin olmasn beklemeleri, ilh tedbire kar gelmekten baka bir ey
deildir. u halde insan iin gerek dnya ilerinde ve geim konusunda ve gerek hiret ve
Allahn rzsn elde etme konusunda, eratn aklad gibi sebeplere sarlmak, nemli bir
dni vazfedir. Zir, tohumu yere ekmeyince yerden ekin bitmez. Ekerse ancak biebilir,
ekmezse bir ey biemez. Ekmeden ekin bitmesini beklemenin, Allaha kar itiraz etmek
anlamna geldiinde phe yoktur. (XII/4861, Zmer sresi, 17. yetin tefsri)
KRNUN FOTOKOPLER, HER DEVRDE VAR. nsana bir zarar dokunduu
zaman Bize yalvarr. Sonra kendisine tarafmzdan bir nimet verdiimiz zaman, Bu bana

ancak bilgimden dolay verilmitir der. Hayr o, bir imtihandr, fakat oklar bilmezler. Bunu
onlardan ncekiler de sylemiti; ama kazandklar eyler, onlara fayda vermedi. (Zmer
sresi, 49, 50. yetler) Yani, sahip olduum nimet (dnya mal), benim ilmim sayesinde
hak kazandm eydir demek sadece Mekkenin mrikleri olan Kurey kablesinin ileri
gelenlerine zg bir ey deildir. Aksine bunlardan evvel geenler de muhakkak o sz
syledi. Ve zellikle Krn ve Firavun ile dier mmetlerden bir ok kimseler, kavutuklar
nimetlerin kendi bilgileri ve kabiliyetleri sayesinde istihkaklar olduunu iddia ettiler. Fakat
bu sahip olduklar zenginlikleri, daha sonra balarna gelen belay defetmeye yaramad.
Kimisi Krn gibi yere batt, bazlar Firavun gibi denizde bouldu, bazlar da dier
azaplarla helk oldular. (XII/4902)
YED SENE H YAMUR YAMADI. Bu nedenle (o eski mmetlerin) iledikleri
ktlkler, onlarn bana bellarn gelmesine sebep oldu. Bunlarn (u Mekke mriklerinin)
iindeki zulmedenlerin de iledikleri ktlkler, balarna felket gelmesine sebep olacaktr.
Bu konuda (felaketi engellemek gibi bir davranta bulunup da) Allah ciz
brakamazlar.(Zmer sresi, 51 yet) Bu yet, Mekke kfirlerini tehdt etmi ve Bedir
savanda bir ou bu yette aklanan azab tattklar gibi, zulmleri sebebiyle yedi sene
Mekkeye bir damla yamur dmemi, byk bir ktlk olmu, ama yine de
ibret almamlardr. (XII/4903) (1994, 1999 ve 2001 ekonomik krizlerinden de
Trkiyedeki Batclarn bir ksmnn hi ibret almadklar gibi, herhalde)
AYNI GN DOARLAR, BR PDH (YNETC) OLUR, DER
ALIINDAN SRNR. Bilmediler mi ki Allah, rzk dilediine bol bol verir,
dilediinden de ksar. phesiz bunda inanan bir toplum iin ibretler vardr.(Zmer sresi,
52. yet) Rzkn baz kimseler hakknda az, baz kimseler hakknda da ok olmasnda
mminler iin elbette ibretler vardr. nk her zaman grnen hallerdendir ki, ok akll ve
zek olan kimseler geim darl ile bouurlar, fakat bir ok chil, ahmak, hasta ve zayf olan
kimseler bol rzka sahiptirler. u halde, akln ve zeknn, kahramanlk ve cesaretin rzkta bir
etkisi yoktur. Yine, tabiatn (doann) ayn ve yldzlarn da (falclarn iddi ettii gibi) rzkta
bir etkisi yoktur. nk, ayn zamanda doan iki ahsn birisi pdih oluyor dieri ise
alndan srnyor. te, Allahn dnda hibir kimsenin rzklarda bir etkisi yoktur.
Herkesin rzknn olumasnda gerek messir (etkileyen) Allahtr. Evet! Kul sebeplere
sarlmakla ve almakla ykmldr, fakat sebeplerin sonucu salamas (rzkn oluumu)
Allahn irdesine (isteine) baldr. Dilerse baarya ulatrr, dilerse ulatrmaz. Mesel
ifti ekin ekmekle ykmldr. Bitirip bitirmemek ise, Allahn kudret elindedir.(XII/4904)
(Pek ok kii zengin ocuu olarak (kkte) veya padiah aday olarak (sarayda) domu ama
ilerleyen yllarda, mrn parklarda, dknler yurdunda tamamlamak zorunda kalmtr.
Kimisi de, ats akan, yakacak kmr bulunmayan evlerde domu, Allahn frsatlar nne
sermesi ve zorluklar kolaylatrmasyla mrn kklerde tamamlamtr. Mhim olan, hangi
ekonomik/gelir seviyesinde olunursa olunsun, ibdetini, krn, kulluunu yapmaktr.
Dnya imtihan zaten budur. Kiinin kedere kaplmayp veya marmayp kullua devam edip
edemeyecei llmektedir. i.y.)
KONYAYA LK DEFA BR UAK GELD: 1913-1914
..yle ise onlarn
ehirlerde gezip dolamas seni aldatmasn (Mmin sresi, yet:4) Mriklerin yaz
aylarnda am (Suriye) tarafna, k aylarnda Yemen blgesine gidip gelerek, ok gzel
ticret yapmalar, (zaten) ellerinde bulunan mallar ve bedenlerinin salk iinde olmas, yani
dnyadaki yaamlarnn neredeyse drt drtlk olmas seni zmesin, ey Peygamberim. Bizim
onlara dnyada bu ekilde rahat bir hayata msade etmemiz, esasnda onlar hakknda bir
nimet deildir, belki azaptr. nk bu nimetlerin krn yerine getiremeyeceklerinden,

daha sonra Biz onlardan bunun hesabn ac bir biimde soracaz mnsna gelir. (Teksr
sresinin son yeti: smme le-tuselunne yevmeizin anin-naym (sonra o gn (hesap
gnnde btn o) nimetlerden sorgulanacaksnz) hatrlanabilir)..Mekke putular, am ve
Yemen taraflarndaki ehirleri ve beldeleri dolarlar, ok ticret yaparlar ve maietlerini
(geimlerini) salamak iin her yeri gezerlerdi. (Mekkeli olduklarndan yol kesiciler bile
onlara dokunmaz, her yerde hrmet grrlerdi.) Ancak Allah Telnn onlara mhlet
vermesi, onlar sevdiinden deildir. nk bu nimetlerinden sul edileceklerdir
(sorgulanacaklardr). Bu yetin tercmesi esnasnda garip bir tesdf eseri olarak Fransadan
Konyaya ilk defa bir tayyre gelmiti. Bu yette, kfirlerin eitli lkelerde seyahat
ettiklerinden bahsediyordu. Tam bu srada gkte uan bir Fransz tayyyresi ve iinde iki
zbit (subay) Konyaya geldiler. Biz (ben) de, Bizim de olsayd diye temenniytta
bulunmutuk. (XII/4933)
KRN, PEYGAMBERLERN ZENGNLER DE UYARMAK N
GNDERLMES. Biz Msy mucizelerimiz ve apak susturucu bir kantla, Firavun,
Hmn ve Krna gnderdik. Onlar, bu ok yalanc bir sihirbazdr dediler. (Mmin
sresi, 23, 24. yetler) Firavun, Msr krallarndan ve tanrlk iddiasnda bulunan bir
merhametsiz zalimdi. Hmn, btn inkrclk ve zulmde Firavuna yardm eden ve onun
zulmlerine ortak olan byk vezridir. Krn, srl Oullar iinde servetiyle mehr ve
servetiyle herkese kar bbrlenen bir mnfkt. (XII/4956)
ZEKT VERMEZ MRKLER
(POLYTHEISTS DO NOT GIVE CHARITY).
..Ortak koanlarn vay haline! Onlar (putperestler) zekt vermezler ve hireti inkr edenler
de yalnz onlardr.(Fussilet sresi, yet: 6-7) Yani, byk azap u kimseler iindir ki, onlar
AllahTelya ortak koarlar ve Allahn kullarna efkati terk ederek zektlarn vermeyen ve
hirete mn terk ederek kfir olanlardr. nk kul iin kulluun rhu iki eydir: birincisi,
Allah Telya tam mnsyla sayg; ikincisi, Allahn kullarna efkat ve merhamet etmektir.
Bu iki zellikten herhangi birini terk ederse, Allahn gazabna urar..Gerek doru inanc terk
ederek rezilliklerin anas olan irk (Ona ortak koma) gnahn ileyen, gerekse Allahn
kullarna efkat ve merhametten ibaret olan zekt terk eden, Allahn gazabna mstahaktr.
nk irk byk zulm olduu gibi, zekt terk ederek fakirlerin hakkn
engellemek de, byk zulmdr. Bu kiiler dnyada her biri baka trl azapla helk
olacaklar gibi, kullarn davranlarnn eletirisinin yaplmas ve herkesin lyk olduu
cezann verilmesi iin hazrlanan hireti inkr ettiklerinden, hirette azbn en iddetlisine
arptrlacaklarna, yet iret eder.(XII/5028-5029)
ZTEN BU BENM HAKKIMDIKUL HAK KAZANMAMITIR H BR
NMETE (ECON PHILOSOPHY).
(nsana) Dokunan bir zarardan (skntdan) sonra,
Biz ona bir rahmet (rahatlk) tattrsak, bu (zaten) benim hakkmdr, kyametin kopacan da
sanmyorum. (Kyamet olsa da) Rabbim(in huzuruna)e gtrlsem bile muhakkak Onun
yannda benim iin daha gzel eyler vardr/olacaktr der (byle diyerek bbrlenir). Biz, o
inkr edenlere yaptklarn mutlaka haber vereceiz ve mutlaka onlara ar azaptan
tattracaz. (Fusslet: 50) nsan, iddet ve bel gibi bir skntdan sonra, zenginlik ve salk
gibi bir rahmete eriince bunlar kendi abalaryla elde ettiini dnerek, hireti inkr eder.
Fakat bir taraftan da, ayet Allahn huzuruna karlrsa da, cennetlik olacan iddia eder.
(zek ve di. 481) ..o zarardan son derece kederli bir halde iken, Biz o zararn def ettikten
sonra, lutf-u keremimizden o insana rahmetimizi ve bolca nimetimizi verip tattrdmzda, o
insan (birden eski gnlerini unuturak ve mararak): bu nimet benim istihkkmdr (hak
ediimdir) ve bende olan erdem ve stn davranlarm sebebiyle hak ettim. Artk bu nimet
benden ayrlmayacaktr, hatta ocuklarma, torunlarma da intikl eder ve (zaten) kyametin

kopacan da zannetmiyorum demekten bile ekinmez. Azgnla ite bu ekilde dalar ve

kyameti inkra kadar da gider. Halbuki, insanlarn elde ettii her ey, Allahn lutfu ve
cmertliindendir, yoksa hibir nimet kulun istihkkyla (hak ediiyle)
deildir.(XIII/5093)
ALIMAYI STEYECEK VE ALIACAK KUL, ALLAH DA YARATACAK
(ECON PHILOSOPHY). Allahn irdesi ve dilemesi, kulun irde ve dilemesine bal
olduundan, kul iin tercih ii olan mn veya inkr tercihte, kulun zerinde bir mecbriyet
yoktur. Her hangisini seerse, Allah Tel onu yaratr. te, kulun irdesini sarfederek
kazanmas (kazanmaya almas), Allahn dilemesinin sebebidir. Yoksa Allahn dilemesi,
kulun kazancna sebep deildir. nk azab da sevb da gerektiren, kulun
davrandr.(XIII/5109, r sresi, 8. yetin tefsri)
(Mehmed Vehbi Efendinin bu aklamasndan u dnlebilir: diyelim parasn bankaya
fize yatrm bir kii veya bankada alan ve maan oradan alan bir kii ne yapalm, Allah
da bizim rzkmz buradan yazm/buradan gnderiyor diyemez. Veya bir birahane/meyhane
altran kii veya alkoll iki sat yapan/tamasn yapan bir kii de ayn ekilde bir
aklama ile kendini temize karamaz. Allah her kiiye akl vermitir/seme hakk vermitir,
hayr da erri de/iyiyi de kty de seen kuldur.)
GKLERN VE YERN ANAHTARLARI ALLAHINDIR. Gklerin ve yerin
anahtarlar Onundur(Allahndr). Dilediine rzk bol verir, dilediinden de ksar. O her eyi
bilendir.(r sresi, 12. yet) Rzk konusunda herkese verilen miktar, onun hakknda
hayrl olandr, bu da binlerce kimsede grlmektedir. nk ayn (miktar) alma ve benzer
gayret ve giriimlerde bulunduklar halde, iki kiiden birinin ok dierinin az kazanmas, her
zaman karlatmz olaylardandr. O nedenle, kula gereken sebeplere sarlp, almasdr.
Ama bu almann karlka takdri, Allaha havle edilir. stediine ok, dilediine de az
verir. nk, hazne Onundur. Kimsenin bu ekildeki taksme bir itiraz da olamaz. nk
mlkn (servetin gerek sahibine) niin byle yaptn denilemez.(XIII/5116)
FAKR OLMASI ONUN MNINI KORUR, ZENGN OLSA KFR OLACAK.
(ECON PHILOSOPHY) (WEALTH AS A SOURCE OF ARROGANCE).
Allah kullarna rzk bol bol verseydi, yeryznde azarlard. Fakat O (Allah), (rzk) diledii
lde indirir. nk O, kullarnn (durumlarndan) haberdrdr ve onlar(n durumlarn)
grendir. (r sresi, yet: 27) [..Zir Allah, kullarnn durumlarn ve
hazmedebilecekleri miktar iyi bilir ve ona gre verir, fazla vermez.] Yani, Allah Tel
istedikleri gibi kullarna rzklar dkverse, yeryz zerinde (temelli) azarlar, yeryzn
temelli bozarlard. nk servet, genellikle kibir ve gurura ve gnah ilemeye
sebep olduundan, insanlar biri birlerini yenme derdine derler, biri
birlerine zarar vermek kastyla, dnyay dzeninden karrlard (dnyann
ivisini karrlard). Yahut yetin mns: [Allah Tel herkesin rzkn kazanmakszn
(kazanma derdine dmeksizin) bol bol vermi olsayd, herkes geim skntsndan gvende
olurdu. te, bu yzden, rahatlar onlar, yeryzn bozmaya yneltirdi. Fakat Allahn
rzklarn (alp) kazanmaya bal klmas, ileriyle meguliyetleri, fesatla uramalarna
frsat vermediinden, rzklarnn meakkatle/skntyla meydana gelmesi, (esasnda) dnyann
dzenine (dzenli olmasna) sebep olmutur..nk, Cenb- Hak kullarnn rzkn diledii
kadar indirir. (Bunun nedeni de) Allah Tel kullarnn btn ilerini, gizli ve ak her
durumlarn bilir, herkesin istihkkna (hak ediine: ihtiyacna) gre verir] demektir. Hzin
Tefsrindeki bilgiye gre, bir kuds hadsde Allah Tel yle buyurur: Baz mmin
kullarmn mnn, onun fakir olmas koruduundan onu fakir klarm, eer onu zengin

yapsam, inancn bozar. Bazsnn durumuna da zenginlik uygundur, eer onu fakir klsam,
fakirlik onun mnn bozar; bazsnn durumuna salk, bazsnn durumuna hastalk uygun
olduundan, herkesi ne uygunsa, o durum zere bulundururum. nk aksi srette bulunmak
ona zarar verir. nk Ben, onlarn durumlarn tamamyla bildiimden, hepsinin hline gre
ltfederim. (Eskilerin dana gre k sz de, onlarn tevekkl sahibi/sabrl/olgun
hallerini ifde eden bir anlayn ifdesidir..i.y.)
Fahr-i Rz ve Beyzvnin verdikleri bilgiye gre bu yet, Suffe ashb hakknda inmitir.
nk onlardan biri yle demiti: Biz bir gn Yahdlerden Kurayz Oullarnn ve dier
baz zenginlerin mallarn konuarak biz de zengin olsak da, hayr ilerine sarf etsek dedik.
Bizim o szmz zerine bu yet inmitir. Baz rivyetlerde de, bu yet l Araplar
hakknda inmitir. nk Araplar, ucuzluk senelerinde sava ve yama ile biri birlerine kar
zulm ve saldrganlkta bulunurlar, ktlk senelerinde ise alakgnll olurlar, biri
birlerine kar yumuak davranrlar, iyi geinirlerdi. Fakat yetin ini sebebinin
zel olmas, mnsnn genel (iin) olmasna engel olmaz (sebeb-i nzln huss olmas,
mnnn ummuna mn olmaz). O nedenle yet, btn insanlarn (genel) durumunu
aklamaktadr..nsanlarn rzk bol olduu zaman, kavga, d, atma ve tartmann ok
olduu, herkesin grp bildii bir eydir. Herkesin rzkn durumuna gre verip, bazsn
zengin, bazsn fakir klmak, dnyann dzeninin en kuvvetli dayanaklarndan biridir. Eer
bazs fakir olup hizmetkr, bazs zengin olup dierlerinin ihtiyacn gren olmasayd,
dnyann dzeni bozulur, kimse ihtiyacn halledemezdi.(XIII/5144-5145)
(Temizlik iileri olmasa, pler toplanmaz, her taraf kokudan, pislikten, mikroptan
geilmezdi. Eski yurttalk bilgisi derslerinde rendiimiz her meslek kutsaldr sz
zerinde, ocuklar/genleri dnmeye ynlendirmelidir . Akaryakt istasyonlarndaki
pompaclar olmasa, kimse bu ii yapmak istemese; veyahut kanalizasyonlar/lamlar
tkandnda bu ile uraan ustalar/iiler/grevliler olmasa, evimizin, mahallemizin
(dnyann) dzeni bozulmaz m? Mehmed Vehbi Efendinin insanlarn rzk bol olursa
kavga, d ok olur sz de dorudur. 1999 ve 2001 ekonomik krizlerinden sonra,
bulunduumuz ehirde kavga ve dler hayli azalmt.)
DALAR GB MUAZZAM GEMLER DE YAPILACAK. Denizde dalar gibi akp
giden gemiler de O (Allahn bykln gsteren) mucizelerdendir. (r sresi, yet:
32) Yani byklkte ve arlkta dalar gibi gemilerin denizdeki hareketleri, Allah Telnn
birliini, byk kudretini gsteren kantlardandr..Gemilerin bu ekilde limanlar arasnda
gidip gelmelerinde, insanlar iin pek ok yararlar vardr. nk Cenb- Hak her memlekete
deiik nimetler verdiinden, bir memleketin rettii mallardan dier bir lkenin yararlanmas
ancak nakliyatla olup, gemiler de nakliye vazfesini tam olarak yaptklarndan, gemiler
araclyla dnya ticretinde byk bir genileme meydana gelir. Gemiler ayrca insanlarn
biri birleriyle grp konumasna da arac olduklarndan yararlar pek oktur(XIII/51505151) (yet, bin drt yz yl nce, dalar gibi gemiler yaplacana iret etmi,ve bu
gnmzde gereklemitir. Belki ileride daha da byk ebatta gemiler yaplabilecektir.i.y.)
EMNETTR NSANDAK SERVET, BBRLENMEYE DEMEZ. Gklerin ve
yerin mlk Alahndr. (r: 49) Fahr-i Rznin aklamasna gre bu yet, dnya
nimetlerinden tr insann gururlanmamasn tenbh iin inmitir. nk mlkn tamam
Allahn olup, insan her neye sahip olsa, onun yaratcs Allah Tel olduundan, insann
elindekilerin hepsi emnettir, bbrlenmeye demez. Aksine o nimet insana kretsin diye
verilmitir, yoksa kibirlensin diye deil.(XIII/5170)

YEMENN IMARIK ZENGNLER (WEALTHY COMMUNITIES : ANCIENT

ECON). Hd peygamberin toplumu olan d kavmi, Yemenin orta blgesinde Hadramut
denilen yerde Umman ile Mehre arasna yerlemi bulunan d toplumu, denizi gren kum
tepeleri zerinde binlarn (kklerini) ina etmi, mal, servet ynnden yksek gelir
seviyesine ulam, dnyadaki refah ve sadetleri mkemmel olan bir toplumdu. Hz.
Peygambere kar kan Mekke toplumuna, d kavmi ve fec sonu, Kurnn yirmi drt ayr
yerinde tekrar tekrar hatrlatlmaktadr. ok gl olan d toplumu, peygamberlerini
dinlemediklerinden helk edilmi, siz ey Mekkeliler onlardan ok ok zayfsnz ve helknz
gelmeden ibret aln da, banza bel gelmesin. (XIII/5345-5346, Ahkf sresi, 21. yetin
tefsri) d toplumunun servetleri sizden daha ok, mrleri sizden daha uzun, bedenleri
sizden daha kuvvetli, dev gibi adamlard. Kkler, saraylar, salam kaleler, onbinlerce dnm
balar ve baheler onlarnd.(XIII/5352) (Ahkf sresi, 26. yetin tefsri)
(HANG) AALARI ELETRYOR, KURN (ECON PHILOSOPHY). Senden nce
de hangi memlekete uyarc gndermisek, mutlaka orann varlkllar biz babalarmz
(belirli) bir dn zerinde bulduk (o nedenle de) biz onlarn izlerine uyarz/uyacaz. dediler.
yetteki mtref kelimesi zengin ve nimetlerle dolu kiiler mnsnadr. Medrikte ve
Hzinde akland gibi, bir beldenin dnya nimetleriyle nimetlenmi olan reislerine
(balarna, aalarna) mtref denilir. nk nimet, sahiplerini oyuna ve zevku safya
ynelttiinden, sonuta ibadette ve inanta Hak yolundan kmak da, ounlukla bylelerinde
olur ve fakirler de sonuta bu zengin grubu takip/takld ederler. Bylece zenginler, hem sapan
hem saptran olurlar..Nimet (dnyalk) ynnden genilik, insan ounlukla nefsn
ehvetlere (egonun kt isteklerini yapmaya), msik, alg, oyun gibi ktlklere
ynelttiinden, dnyada rahat ve nimet sahibi olanlar, ilh ykmllklerin skntsna
katlanmak istemezler, hatta bazen daha da ileri giderek, ibadet edenleri de alaya almak
cesretini bile gsterirler. te insanlar iin grnte nimet gibi duran eyler, bylece sonuta
azap olur. nk o kiinin azmasna ve kibir ve gururuna sebep olduundan, byle bir nimeti
kazanmak hner deildir. Aksine hner, o nimeti hazmedip, yerine sarfetmektir.(XIII/5197,
Zuhruf sresi, 23. yetin tefsri)
(Osmanlnn batnda da nce stanbuldaki zdegn (zengin) snfnn bozulduu/
Batllat, daha sonra bu kesimin mobilya, tabak, kak (zccciye) ve giysilerde Batdan
ithal edilen mallar kullanmaya baladklar, zihniyet ynnden de Batllaan bu kesimi de
zamanla stanbul ve Anadoludaki orta snfn takip ettii hatrlanlabilir.i.y.)
ZENGNLK ARTTIKA, NKRCILIK ARTAR. ayet insanlarn bir tek inkrc
mmet olmas sakncas bulunmasayd, Rahmn inkr edenlerin evlerini, (tavanlarn) ve
kacaklar merdivenleri gmten yapardk. Evlerinin kaplarn ve zerine yaslanacaklar
koltuklar da (hep gmten yapardk). Ve onlar altn znetlere boardk. (Ama) Btn bunlar
sadece dnya hayatnn (geici) mallardr. hiret nimeti ise, Rabbinin katnda, Allahn
azabndan saknp rahmetine snanlara zgdr. (Zuhruf sresi, 33, 34, 35. yetler)
nsanlarn, kfirlerin rahatlarn ve nimetlerinin okluunu grerek, dnya sevgisi ve makam
sevgisi sebebiyle inkrcla ynelmeleri ve sonuta hepsinin inkrc tek bir millet olmalar
gerei olmam olsayd, btn insanlara zaten u andaki nimetlerini veren Rahmn Tel,
kendisini inkr eden kfirlerin evlerinin damlaryla, o damlara kacaklar merdivenlerini,
evlerinin kaplarn, yatp ve oturup dayanacaklar karyolalarn, koltuklarn gmten yapar
ve onlar altna board. Fakat, kfirlere ok nimet vermekte, btn insanln inkrcla
ynelmeye tevik ihtimali vardr. te o yzden insanlara daha fazla nimet vermedik.
(XIII/5205)
(Yz yl nce, 1913-1914de Osmanl zenginlerinin evlerinde artk yer yata deil, karyola
ve koltuklarn bulunduu anlalyor. Muhtemelen stanbul ve Anadoludaki ok zenginlerin

evleri, byle deniyordu. Dier taraftan zaten nfusun % 80i ky ve kasabalarda yayordu
ve ehirlerde yaayanlarn % 80inin evlerinde ise, byle karyola ve koltuklar, 1950 ylnda
bile bulunmayacaktr.i.y.)
NSANLARIN RAHATI NDR, GELRLERDEK ETSZLK
(ECON
PHILOSPHY) Rabbinin rahmetini onlar m paylatryorlar? Dnya hayatnda onlarn
geimliklerini aralarnda Biz paylatrdk. Biri birlerine i grdrmeleri iin, kimini tekine
derecelerle stn kldk. Rabbinin rahmeti onlarn biriktirdikleri eylerden daha hayrldr.
(Zuhruf sresi, yet: 32) Dnyada gelir ynnden insanlardan bazsna, bazsndan fazla
verilmesinin hikmeti, insanlarn rahat etmesi ve dnyann dzenlik zere bulunmasdr.
nk fakir olan, zengine hizmet etmek sretiyle geimini salad gibi, zengin olan da iini
fakire grdrerek problemini halletmekle, dnyann dzeni devam eder. Eer herkes zengin,
veya herkes fakir olsa ve sonuta tam eitlik olsa, hi kimse brne boyun emez ve hi
kimsenin de, her hangi bir ihtiyac karlanamazd. Herkes zengin olsa, hi kimse her hangi
bir iini grecek adam bulamaz; herkes fakir olsa yine bulamaz, nk yapt i karlnda,
ii yaptran bir cret deyemeyeceinden gnll -be kii dnda- kimse arld
hibir ie gitmez veya gitse bile az alr, kendini temelli de yormaz; nk bu iten bir
kazanc yok. i yaptran da srar edemez, nk bir cret deyemeyecek. Bylece i
hayatnda ilerleme (hemen hi) mmkn olmaz..(XIII/5203)
YOKSULLARI KKSEMEYN, MS DA YOKSULDU, MUHAMMED GB.
Kureyin (Mekke yerlilerinin), Allahn Elisine: bu yoksuldur, peygamberlie lyk
deildir. nk, peygamberlik ya Mekkede veya Tifte servet sahibi olan iki adamdan
birisine lyk ve mnsiptir diyerek itirz etmelerine cevaptr. nk, Kureye kar
bunlarn sylenilmesi, u demektir: Ey Mekkeliler! Ms aleyhisselm da fakirdi, fakat
Firavun gibi hem ok servet sahibi, hem de byk makam ve hkmet sahibi bir kimseye, Biz
onu eli olarak gnderdik..(XIII/ 5215, Zuhruf sresi, 46. yetin tefsri)
SEN FAKRSN DEMT, FRAVUN DA, MSYA
(CONDEMNED
ECONOMIC PHILOSOPHY. ANCIENT ECONOMY. ECONOMIC PHILOSOPHY
OF ANCIENT ECONOMY). Firavun kendi toplumuna hitap etti ve dedi ki: Ey milletim!
Msrn mlk ve altmdan akp giden u rmaklar benim deil mi? Hl grmyor musunuz?
Yoksa ben, kendisi zayf ve neredeyse sz anlatamayacak durumda bulunan u adamdan daha
hayrl deil miyim? Firavun bu konumasyla saraylarn ve her iki yanndaki topraklarn
ynettii Nil nehrini kastederek kudret, servet ve ihtimn ortaya koyuyor, buna karlk Hz.
Msnn zayfln ve fakirliini hatrlatyordu. Ayrca Hz. Msnn zrl oluunu,
dilindeki tutukluu da da hafife alyordu. (zek ve di. 492) Msrda yllar ilerledike, Hz.
Msnn n yaylmaya balamt. Bu arada Firavun hkmetinin zulmlerini srdrmesi ve
Hak dne girmemeleri yznden, Msr zerine bellar inmeye devam ediyordu. Halktan
bazlarnn Hz. Msya gelip du et de, Rabbin bizim zerimizden bu fetleri kaldrsn
demeleri zerine, Ms aleyhisselm du etmi ve bellar bir sre kesilmiti. Bunun zerine
Hz. Msnn halk arasndaki itibar arttndan, Firavun da bunu adamlar araclyla haber
almt. Msnn dsnn kabulnn byle halk arasnda anlatlyor olmasna, Firavun
tahamml edememi ve bir gn halkn topland bir yerde (trende) vnerek ve
bbrlenerek bir konuma yapmt. te bu konumada dedi ki: Ey milletim! Msr benim
mlkm deil mi? Ve u Nilden ayrlan nehirler benim kkmn/kklerimin altndan
akmyor mu? Bu kadar kuvvet ve evketimi (azametimi, ululuumu) grmyor musunuz ki,
baz eylerde gidip de Msdan yardm istiyorsunuz ve ondan bir fayda bekliyorsunuz?
Aksine ben, o fakir Msdan daha ok hayrlym. Halbuki o Msnn dilinde olan konuma

zorluundan tr, maksadn doru drst ifade ve aklamaya bile gc yetmezken, nasl
oluyor ki, baz ihtiyalarnzn giderilmesi iin ona mrcat ediyorsunuz?
Firavunun Ms hakknda kulland, yetteki mehn kelimesi, hakr mnsna ise de,
Firavunun Hz. Msya mehn demesiyle kast, fakr demektir. nk bu cmleden
evvel, Firavun kendi mlknden, servetinden, zenginliinden, kuvvetinden bahsederek
bunlarla bbrlenmiti ve Msy da imdi fakirlikle itham ediyordu. Firavunun saraylarnn
altndan akan nehirlerin, Toln nehri, Dimyat nehri ve Tens nehri olduu nakledilir. nk
deiik saraylarnn altndan, deiik rmaklar akard. Firavun bu ekilde Msnn fakirliine
vurgu yaptktan sonra, hani Msnn, benim gibi altn bilezikleri var m? demitir:
Ona altn bilezikler verilmeli, yahut kendisi ile beraber yardmc melekler gelmeli deil
miydi? Yani, Firavun, Msnn peygamberliini kendi toplumunun kesinlikle kabul
etmemesini isteyerek bu sefer de yine benzer eyler sylyordu: Eer Ms kendi dedii
gibi, Rabbi katnda muhterem, stn bir kii (peygamber) olsa idi, Rabbi onun zerine altn
bilezikler atard (da zengin olurdu), yahut onunla beraber melekler yannda gezerler ve ona
yardm ederlerdi. Byle bir ey de olmadna gre demek ki Ms yalanc! Hzinin
aklamasna gre, Firavun zamannda bykler ve makam sahipleri kollarna altn bilezik ve
boyunlarna gerdanlk takarlard ve kiilerin bykl byle llrd.(XIII/5219-5221,
Zuhruf sresi, 52 ve 53. yetlerin tefsri)
(Yeniada, Fransz Kral XIV. Luinin ben devletim demesi ile, Antikada Firavunun
Msr benim deil mi? Bu nehirler benim altmdan akmyor mu? diyerek, kendisini Msrla
zdeletirmesi arasnda hibir fark yoktur. Trkiyede de gemite, Tsiad ve baz devlet
kurumlarnn da, zaman zaman ayn byklk pozisyonu ile aklamalar yapmalarna in
olduumuzdan, bu psikolojiyi/sosyal psikolojiyi tanyoruz. Firavunun Hz. Ms iin hani
bilezikleri var m demesi de, Firavun ve o zihniyetteki materyalist insanlarn paraya,
maddeye odaklanan kafa yapsn gstermektedir.i.y.)
REFAH DEVLET: FRAVUNUN DEVLET. (Firavun ve komutasndaki blgenin en
gl ordusu birka dakika iinde Kzldenizde boularak trihe karmlard) Onlar geride
neler brakmlard: nice baheler, pnarlar, ekinler, gzel konaklar. Zevk ve sefsn
srdkleri nice nimetler. te Biz de bylece onlar baka bir toplulua mras braktk. Gk ve
yer onlarn ardndan alamad; onlara mhlet de verilmedi.(Duhn sresi, 25-26-27-28-29.
yetler) Firavun ve toplumu birok balar, baheler, akan pnarlar, etrafnda ekinler, gzel
konaklar, oturulan saraylar ve daha birok nimetleri terk ettiler ki, o nimetler iinde
yzyorlard. nk, o devirde, dnyann en zengin yeri Msrd. Msrda hkmet ok
gl, nimet ok, rahatlk olaanst idi. Ancak inkrla dolu kalpleri ve sril Oullarna
yaptklar zulmleri nedeniyle, boularak helk oldular. Daha dn iinde nimet srdkleri
kkleri, saraylar, milyonlarca dnm arzleri artk bakalarnn eline geecekti.(XIII/5266)
STESEM BENDEN DAHA Y YYEN, GYEN OLMAZ AMA.. HZ.
MERN TKETM ANLAYII (OMARS OPINION ON CONSUMPTION).
nkr edenlere, atee arz olunduklar gn, Dnyadaki yaamnzda btn gzel eyleri
harcadnz, onlarn zevkini srdnz. Bugn ise, yeryznde haksz yere kibirlenmenizden
(byklk taslamanzdan) ve gnahkrlnzdan tr, alaltc bir azp greceksiniz
denilir. (Ahkf sresi, 20. yet) te kfirlere byle denilerek, dnyada geirdikleri zevk ve
saflar ve yiyip itikleri nimetleri balarna kaklr. Fahr-i Rznin aklamasna gre, bu
yet, dnyada Allahn verdii nimetlerden lezzetlenmek/faydalanmaktan yasaklamaya bir
iret deildir. nk yet, kfirler hakkndadr. Kfirler, dnyada sahip olduklar nimetlerin
krn yerine getirmediklerinden, btn hazlarn zevklerini tattlar, her ne ellerine getiyse

yediler, itiler, giyindiler, kuandlar ve mnlar olmad iin, hibir nimetin krn yerine
getirmediklerinden, hirete bir ey brakmadlar. Ama mminler mn nruyla
ereflendiklerinden, sahip olduklar nimetlerin krn mmkn olduu kadar yerine
getirdiklerinden, btn zevklerini tketmi olmadlar. nk dnyada (kendilerine verilen)
nimet karl kr ettikleri iin, hiretteki nasiplerine bir noksanlk gelmemitirAllah
Telnn kullarna verdii nimetlerden dnya hayatnda faydalanmak, kr yerine getirildii
zaman, hiretteki faydalanmaya engel olmaz. Ama zhd ve takvy semek elbette daha
iyidir. nk Hz. Peygamber, dnyadaki nimetleri arzu etseydi, Cenb- Hak ona (hepsini)
verecekken, Allahn Elisi zhd ve takvy seerek, dnya nimetlerine iltifat etmedi. Hz.
merin: istesem, benden daha iyi yiyen ve giyen bulunmaz, lkin btn zevklerimi hirete
braktm buyurduu nakledilir. te mer Efendimizin bu sz de, nimetlerle lezzetlenmeye
gc olmakla beraber, dnyadaki fazla lezzetlenmeyi terk ederek, zhd ve takvy semenin
daha doru olduuna iret eder.(XIII/5342-5343)
HAYVANLAR GB YERLER. Allah, inanp iyi iler yapanlar, altlarndan rmaklar akan
cennetlere sokar; inkr edenler ise, (dnyada) zevklenirler, hayvanlarn yedii
gibi yerler. Onlarn yeri atetir. (Muhammed sresi, 12. yet) nkr edenler, hireti
tanmayan, balarna gelecekten habersiz, btn imknlarn midelerine ve
ehvetlerine harcayan ihtiras sahibi yaratklardr. (zek ve di. 507) ..(Bu tip
insanlar) Hibir eyi dnmeksizin hayvanlarn yedii gibi yerler de, o nimetleri yaratan
Yaratcya kretmezler. te bunlarn, hayvanlardan farklar yoktur. Ama mminler,
Rablerine mn edip, mnlarnn gerei olan gzel davranlar ileyerek, nimetlerin krn
yerine getirerek, nimetlerin Yaratcsn dndklerinden, hayvanlarn seviyesinden
(ayrlarak) yksek bir seviyeye ykselirler de, Allah da hirette onlar cennetiyle
dllendirir...(yette geen) Enm kelimesi idrktan gfil (anlaytan yoksun) hayvanlar
mnsnadr. Fahr-i Rznin verdii bilgiye gre, kfirlerin yemelerini hayvanlara
benzetmekte ihtimal vardr: birincisi, kfirler ancak hayvanlar gibi yemek ve imek
dnrler. Halbuki insana gereken: yemekten imekten maksat nedir? onu bilmek iken,
bunu dnmezler. Fakat Mslmanlar, yiyip imekten maksadn, salih amel ilemek (ibadet
ve iyi davranlarda bulunmak) iin, vcudun kuvvet kazanmas olduunu bilirler ve
yemesini imesini bu maksat zerine bin ederler. kincisi: kfirler, hayvanlar gibi yedii
nimetin Yaratcsn bilmezler ve yedikleri o nimetlerden Yaratcnn varln karamazlar.
Ama mminler yedikleri nimetlerin Yaratcsn bilirler ve krn yerine getirirler.
ncs: hayvanlar kendilerinin sonuta kesilmek iin semizletildiini bilmezler ve yerler
dururlar; kfirler de, sonuta cehnnemde yanacaklarn bilmezler, yerler dururlar.
(XIII/5385)
( Hayvanlarn Yaratcy bilmemesi ifdesi yanltr. nk Kurndaki yetlerde,
hayvanlarn da, bitkilerin de, talarn da.. Allah tesbh ettikleri, (bizim aklsz ve cansz
zennettiimiz) btn yaratklarn, namaz da kldklar, tesbh de ektikleri gayet ak olarak
bildirilir.i.y.)
MALLARINIZIN HEPSN VERN FAKRLERE DEMYOR, SLM. Dorusu
dnya hayat bir oyun ve elencedir. Eer mn eder ve Allahtan korkarsanz (haramlardan
kanr, ibadetleri yerine getirirseniz), Allah size dlnz verir. Ve sizden mallarnz
(yoksullara) tamamen sarfetmenizi istemez. (Muhammed sresi, yet: 36) stenilen
sadece zekt ve sadaka gibi cz (kk oranlardaki) bir miktardr (zek ve di., 509)
Fahr-i Rznin aklamasna gre: Bu yetin mns, (Muhammed sresinin indii
dnemde) cihda sarf etmek iin Mslmanlardan yardm istenildiinden, sizden vermeniz
istenilen yardm (sizin elinizdeki servet) Allah Telnn kendi maldr ve o mal sizin elinizde
riyettir (emnettir). Zir mlkn tamam Allahndr. u halde Allahn maln sarfetmekte,

niin cimrilik yapyorsunuz? demektir. Allah Tel, sizin malnzn hepsini istemiyor, aksine
fakirler, zayflar ve dier ihtiyalara sarf olunmak zere, malnzn (tarmda) onda birini (r
olarak) istediinden, asl malnza oranla, istenilen miktar, az bir miktardr. O nedenle
gsterdiiniz u cimrilik, uygun bir davran deildir.(XIII/5419)
LK GNLERNDEN TBAREN SLMIN, SADAKA VERME VURGUSU.
(CHARITY FROM THE EARLY DAYS OF ISLAM) ..Her inat kfiri, hayra
btn hzyla engel olan, azgn pheciyi, Allah ile beraber baka tanr edineni, iddeli
azaba atn. (Kf sresi, 24, 25, 26. yetler) yetin, inkrcln nderlerinden Veld b.
Mugre hakknda indii ve Veldin sadakasn vermekte gayet cimri davrand
rivyet edilir. (XIII/5533)
DALARI DELDLER, YOLLAR KKLER YAPTILAR (ANCIENT ECON). Biz
bunlardan (Mekke mriklerinden) nce, nice nesilleri helk ettik. Gerekte onlar, bunlardan
daha gl idiler. Buna ramen (lmden kurtulmak iin) memlekette delikler aradlar.
Kurtulu var m? (zek ve di., 518) Mehmed Vehbi Efendi ise yukarda delikler aradlar
olarak mel verilen yetteki deldiler kelimesini yle tefsr etmektedir: Yani, ey
Peygamberim! Senin toplumundan evvel nice mmetleri mesel d ve Semd ve Firavunun
toplumu gibi kuvvet ve salatanat sahipleriyle, Meekelilerden daha ok mal, evld, yardmc,
hizmeti, kleleri olan pek ok toplumlar biz helk ettik ki, onlar yeryznde gezdiler,
dereleri , dalar deldiler, yollar yaptlar, kkler ve saraylar in ettiler. te bu
kadar kuvvet ve byklk sahibi olan toplumlar, ilh gazaptan kurtulmaya bir are
bulabildiler mi? Elbette bulamadlar. Helk olup gittiler..yetteki fe-nakkab ifdesi ki
masdar tenkbdir: bir eyi delmek mnsnadr. Gemi mmetlerden birou dalar
deldiler, yollar yaptlar, talar deldiler kkler yaptlar, memleketleri dolatlar, grlmesi
mmkn olan her eyi grdler, fakat helktan kurtulmaya bir are bulamadlar. Halbuki
onlar, yeryzn mrda nc olmular, kuvvet ve kudretlerini dnyaya tantmlard. Byle
olduklar halde, kendilerine ird iin gnderilen peygamberlerine mn etmediklerinden,
helktan kurtulamadlar. te, kendi peygamberleri Muhammed Mustafya mn etmeyen bu
Mekke ahlsi de helk olmaktan kurtulamazlar. Hatta bunlar o daha nce helk olanlardan
daha zayf, daha gszdrler. Mekkeliler, ticret sebebiyle sefer edip, o evvel geen
mmetlerin harbelerinin bulunduu yerlerden geiyorlar, onlar gryorlard. Ama onlardan
ibret almalar lzmken, ders almyorlard. O nedenle de helk olmaya mstahakdrlar.
(XIII/5539-5540)
BE KLOMETREKARELK ALANDA DOYURACAK ADAM ARAMAK.
(LOOKING FOR A MAN IN FIVE SQUARE KILOMETRES TO INVITE TO
THE DINNER: DAILY CHARITY OF ABRAHAM) Ve szn yerine getiren
brhimin sahfelerindekiler: Gerekten hibir gnahkr bakasnn gnah ykn
yklenmez. Bilinsin ki insan iin kendi almasndan baka bir ey yoktur. Ve almas da
ileride mutlaka grlecektir. Sonra ona karl tastamam verilecektir. Ve phesiz en son
var Rabbinedir. Dorusu gldren de Odur, alatan da. ldren de Odur, dirilten
de..Zengin eden de Odur, varlkl klan da..(Necm sresi, 37-48. yetler) Beyzvnin
verdii bilgiye gre, brhm aleyhisselmn sabrnn okluuna ve bakalarnn tahamml
edemiyecei eylere tahamml ettiine iret iin brhmin szn yerine getirdii
aklkla belirtilmitir. nk brhm, Nemrudun ateine gs gerdi ve kimseden yardm
istemedi; olunu kurban etmeyi taahht etti, szn yerine getirdi; her gn bir fersah (
mil=be kilometre=drt saatlik mesfe) mesfe gider, misfir arar, bulursa ikrm eder,
bulmazsa oru tutard.(XIV/5648)

HER TRL GELR DE SERVET DE VEREN ALLAHTIR. Zengin eden de,

varlkl klan da O(Allah)dur (Necm sresi, yet: 48) Mehmed Vehbi Efendi yete yle
mel ve tefsr veriyor: [Ve Allah Tel kullarn zengin klar, daha ok servet de verir,
ihtiyatan kurtarr ve Allah Tel ki ir ismindeki yldzn da Rabbidir. (Necm: 48, 49)]
Ey kfirler! Siz ir ismindeki yldz parlak olduundan, ona ibdet eder ve her eyi ondan
beklersiniz. Halbuki Allah Tel o yldzn (da) Rabbidir. Sizin tapdnz yldz da sizin gibi
yaratlm ve ciz bir yaratkdr. u halde size de zenginlii ve serveti yaratan Allahtr.
yetteki n kelimesi: ihtiyac giderecek kadar servet olup, ikn ise ihtiyac
gidermekten daha fazla mal anlamnda kullanldndan ikisi arasnda fark vardr. Yani,
Allah Tel kullarnn ihtiyalarn giderecek kadar mal vererek in ettii gibi, daha fazla
vererek de ikn eder demektir. nsanlar (da) sonunda zengin olur. Btn ihtiyalarndan
kurtulur, daha da zengin olurlar ve servetin temelini oluturan koyun, sr, deve,
altn ve gm gibi mallar biriktirirler. Bunlarn hepsini de verenin Allah Tel
olduuna yet iret etmektedir.(XIV/5656)
Durum u ki, birinci d toplumunu O (Allah) helk etti. Semdu da (O helk etti ve geriye
hibir ey brakmad. (Necm sresi, 50, 51. yetler) Her iki toplum da, Cenb- Hakka
itattan kp, sahip olduklar nimetlere kretmediklerinden, helk olmaya layk oldular.
nk nimetlere kretmeyen milletler her zaman helk olmakla kar
karyadrlar.(XIV/5657)
Allah, yeryzn canl (dediimiz) yaratklar iin yaratmtr (Yeryz btn canllarn
hizmetine uygun hale getirilmitir). Orada meyvalar ve salkml hurma aalar vardr.
Yaprakl taneler ve ho kokulu bitkiler vardr. Rabbinizin nimetlerinden hangisine dersiniz
yalan? (Rahmn sresi, 10, 11, 12, 13. yetler) Bu yette, yeryznn insanlar iin
yaratldn, meyvalarn, hurmalarn ve ekinlerin yeryznde bulunduunu aklama,
insanlarn bu gibi faydalar/menfaatleri, yeryznden retmeleri iin almalar lazm
geldiine iret eder. nk insann almas olmakszn, yeryznden bir retim
meydana gelmez. nk insan aa dikmezse meyva olmayaca gibi, yere
tohum atmazsa, ekin de bitmez. (XIV/5697)
(SOME FUNDAMENTAL PRINCIPLES ABOUT ISLAMIC ECONOMIC
PHILOSOPHY)
kisinden (iki denizden) de inci ve mercan kar. (Rahmn: 22)
nsanlarn znetlerinden olan en kymetli inciler ve mercanlar denizlerden k(arl)p, Allah
Tel da bunlar sizler iin yaratmtr. nci ve mercan gibi gayet kat ve sert eylerin cvk
sudan yaratlmas da, Allahn byklne iret eden almetlerdendir. (XIV/5702)
Deniz(ler)de yksek dalar gibi ykselen gemiler de O (Allah)n (kudretiyle)dir...
Yeryzndeki her ey yok olacak. Ancak azamet ve ikram sahibi Rabbinin zat kalacak
(Rahmn, 24-26) ..zetle, insanlarn bu dnyada geici olduklar ve bu ksa olan dnya
hayatnn daha ok ksmn ibdetle geirmeleri gerektii, elinde servet bulunann servetine,
evlt ve dostlar bulununlarn da bunlara gvenmemesi lazm geldii, bellara sabrn
gerklilii, btn yaratlanlarn yok olup, sadece Allahn kalaca ve Allaha gvenmek lazm
geldii, o nedenle de, ibdete devam etmek gerektii, bu yetlerden renilen
gereklerdendir.(XIV/5704) Gklerde ve yerde kim varsa, O (Allahtan) ister. O her an
yaratma hlindedir. (Rahmn: 29) Gklerde ve yerde bulunanlarn hepsi, muhta olduklar
eyi Allahtan isterler. Herkes muhta olduu her eyi Cenb- Haktan istemekten baka bir
are olmadn bildiinden, Ondan ister, Onun kudretine snr. O halde her ahs
muhta olduu eyi, Allah Teldan istemekle ykmldr. nk Allah Tel her
gn kaza ve kaderine uygun olan eyleri yoktan var eder. Bazlarn
diriltir, bazlarn ldrr, bazlarn fakr, bazlarn zengin, bazlarn azz,

bazlarn zell klar. Bazlarn salna kavuturur, bazlarna da hastalk verir. Bazlarn
sevindirir, bazlarn da hznlendirir, kederlenip du edenlerin dularn kabul eder ve
istediklerini onlarn yarar ne ise o miktar verir..(XIV/5705)
HAVUZLU EVLER STANBULDA KONYADA (ECONOMIC CONDITIONS OF
THE SOME OTTOMAN CITIES IN THE FIRST DECADE OF THE 20TH
CENTURY). (nananlar iin hazrlanm cennetlerin) kisinde de durmadan fkran iki
kaynak vardr.(Rahmn sresi, 66. yet) nk bu pnarlarn suyu gayet ok ve kuvvetli
olduundan, fskye gibi havaya fkrdndan, bakanlar zevk alr. te bu dnyada bile
zengin olan kimseler, bir ok paralar sarfederek, zevk edip elenmek iin fskyeler yaparlar,
zevku saf ederler. Halbuki dnyann her eyi sonunda harp olur, eskir, yklr gider.
Cennette ise her ey dim gzel, yepyeni ve ebediyen durucu olduundan, hiretin cennetin
safs elbette dnyann safsna kyas edilmez.(XIV/5720)
HURMA VE NAR. Her iki cennette de her trl meyvalar, hurma ve nar var (Rahmn
sresi, 68. yet) Fkihe meyva anlamna geldiinden hurma ve nar da esasnda bu kelime
ile ifade edilebilecei halde, ereflerine iret iin, her ikisi de ayrca anlmlardr. nk
hurma hem gd hem de meyvadr. Nar ise, hem meyva hem de ilatr. Bunlardan nar souk
iklimlerin meyvas, hurma da scak blgelerin meyvas olduklarndan, cennette btn
blgelerin meyvalarnn olacana iret olduu gibi, nar eki, hurma ise tatl olduundan,
cennette her tattaki meyvalarn olacana da irettir.(XIV/5721)
YERDE OTURMAK, YER YATAINDA YATMAK MECBUR DELDR.
(Cennetlikler) Ykseltilmi dekler stndedirler. (Vka sresi, 34. yet) Onlar yksek
dekler zerinde otururlar. nk, onlar dnya hayatnda btn hkmlerden stn olan
Kurnn hkmlerine sarldklarndan, bu gzel davranlarna dl olarak, cennette yksek
dekler zerinde otururlar, rahat ederler.(XIV/5733)
(Cennette (yerden) yksek(te) dek (yatak) olacana gre, dnyada da yksek dekte
(karyola, ekyat) yatmakta bir saknca yoktur ki hele bcek, fare, ylan gibi srngenlerin
odaya girme ihtimali varsa.i.y.)
ZENGN VE NKRCI TPLER CEHENNEMDELER MD
(ECON
PHILOSOPHY).
(Cehennemlikler) lerine ileyen (ok iddetli, yakc) bir ate ve
kaynar su iinde, Kapkara dumandan (mahvedici) bir glge altndadrlar. Ki ne serin, ne de
ho. nk onlar, bundan nce varlk iinde byk gnahlara dalmlard. Ve diyorlard ki,
biz ldkten, toprak ve kemik yn haline geldikten sonra, tekrar m dirileceiz? (Vk
sresi,42-47. yetler) yette varlkl (zengin) kesimi ifde iin kullanlan mtref kelimesi:
rahat eden ve dnyada durumu mkemmel olan kimsedir. (Szlklerde de ok nimetlenmi,
refah iinde olanlar, byk servet sahipleri anlamlarna gelmektedir) Allah Telnn
mtrefleri knamasnn sebebi, kendilerine verilmi olan nimetlerin krn yerine
getirmedikleri iindir. nk ok nimet sahibi olmak knanacak bir ey deildir.
Knanmalarnn sebebi, kr ed etmediklerindendir. (XIV/5737)
Allahn verdii rzka kar kr, Onu yalanlamakla m yapyorsunuz? (Vka sresi, 82.
yet) Baz mfessirlerin verdikleri bilgiye gre, yette geen rzk yalanlamakla kast,
rzkn krn yerine getirmemektir. nk Allahn verdii nimetin krn yerine getrimek
herkesin zerine vciptir. Bir de, Allahn verdii rzk, bakasnn verdiini sylemek, dnden
kmaktr. Bunu el-Chen hazretlerinin naklettii bir hads ispat eder: Hudeybiyede gece
yaan yamurdan sonra, Hz. Peygamber sahbleriyle beraber sabah namazn kldktan sonra
cemate dnerek, Rabbiniz ne buyuruyor, bilir misiniz? demesi zerine, sahbler: Allah

ve Elisi bilir dediler. Hz. Peygamber: Allah buyuruyor ki, kullarm sabah ulatklarnda
bana inanarak sabahlayan olduu gibi, beni inkr ederek sabahlayan da olur. Kim semdan
yeryzne inen yamuru Benim yeryzne indirdiimi bilir ve baka bir sebebe
dayandrmazsa, o kimse Bana inanm, yldz inkr etmitir. Kim de yaan yamuru
yldzdan bilirse, o kii Beni inkr etmi, yldza mn etmi olur. te bu hads-i erf, insann
verilen nimetlerin hepsinin Allah Teldan geldiini bilmesi gerektiini ve Onun verdiine
mn etmesinin vcip olduunu vurgular.(XIV/5748)
DNYA MLK ELDEN ELE GEZER. Gklerin ve yeryznn mlk Allahndr.
(Hadd sresi, 2. yet) ..Geri Allahn dnda kullarn da baz varlklar zerinde kullanma
ve sahip olma haklar varsa da, onlarn bu sahiplii geici olup, hakk sahiplie gre bir
hkm yoktur. te, dnya mlk her zaman elden ele dolamakta olduundan, insanlarn
mlk srekli yok olmaya (ellerinden gitmeye) mahkumdur ki, elden ele gezer. Allah
Telnn mlk ise ezelden ebede dimdir, yok olma ihtimali yoktur. O hi kimseye muhta
deildir, herkes Ona muhtatr.(XIV/5755) Allaha ve Elisine mn edin. Sizi kendisine
halfe klp, sarf yetkisi verdii eylerden harcayn. Sizden mn edip de (Allah rzs iin)
harcayan kimselere, byk mkft vardr.(Hadd sresi, 7. yet) Bu yet, Tebuk seferiyle
ilgili olarak inmitir. Bu seferde byk ml fedkrlklarda bulunan Hz. Osmana iret
edilmitir. Ayrca ncekilerden (bize) intikl eden maln, gerekte Allahn olduu
hatrlatlarak, Allahn verdii mala, iyi veklet edilmesi hatrlatlmtr. (zek ve di. 537)
..Allahn sizin iin yaratt mallardan fakirlere, zayflara, yetimlere ve dullara harcayn ki,
kurtulua eresiniz. nk insann helktan kurtuluu, Allahn emrine uymakladr. Fahr-i Rz
ve Ebussuudun verdikleri bilgiye gre, insann elinde bulunan mal, gerekte Yaratc olan
Allahndr. Kullarn o mal kullansnlar diye, Allah tarafndan yaratld ki, eratn iznine
uygun olarak faydalansnlar diye, kullarnn eline teslim etti. u halde, kiinin elinde bulunan
mal kulanmas, (umm) veklin tasarrufu (yetkisi) gibi olduundan, maln sahibi ne
emrederse/emretmise ona itaat etmek lazmdr. nk kulun eli=emanet(inin eli gibi)dir.
O halde maln/servetin gerek sahibi olan Allah, (malnn krkta birini) muhtalara vermesini
emrettiyse, o emre itaat lazmdr. Muhalefet=kar koymak doru olmaz. Hatta Allah Tel
kuluna emnet olarak teslim ettii ve kullanma izni verdii malnn/servetinin bir miktarn
muhta olanlara vermesini emredince, vermeyip nuhalefet etmek, kstahlktr. Zaten o
elindeki emanet maln/servetin hepsini vermeyecek, kendisinin ve ile ve evldnn
nafakasnn fazlasndan bir miktarn, vermek lazm geldiine iret iin, bazsna iret
eden mimm kelimesi ile ifde edilmitir. (XIV/5762)
HAYIR YAPMAK, MNLA BERABER. ..Sizden mn edip de (Allah rzs iin)
harcayan kimselere byk mkft vardr. (Hadd, 7. yet) Fahr-i Rznin aklamasna
gre, byk mkft, (hem) mn (hem de) hayr yapma iini bir araya toplayanlara vaat
olunduundan, yalnz mnla yetinenlere yine mkft verilecektir ama, bu mkft byk
olmayacaktr. (XIV/5763)
NEDEN HAYIR YAPMIYORSUNUZ? Ne oluyor size ki, Allah yolunda
harcamyorsunuz? Halbuki gklerin ve yeryznn mrs Allahndr. (Hadd sresi, 10.
yet) Yani, Allahn size verdii maldan, siz niin Allahn rzsn elde etmek iin
harcamyorsunuz? Allah iin harcamamanza engel nedir ki, vermekten kayorsunuz? Eer
malnz hi elinizden gitmesin diye mit ediyorsanz, bu midiniz yanltr. Zir, gklerin
ve yerin gerek sahibi ve (ve sonunda her eyin kendisine kalaca) mrass Allahtr.
Mallarnza sahip olmanz ve onlar kullanmanz, yaamnzda geici olduu gibi, lnce de
zaten, servetinizle alkanz tamamen kesileceinden, lmeden evvel, imdiden hayr
yapmanz sizin iin hayrldr.(XIV/5766)

ON ARTI, KARZ-I HASENN

(TEN CONDITIONS OF QARD HASAN) (ECON CHARITY). Kim Allaha gzel
bir dn verecek olursa, Allah da onun karlnda kat kat verir ve ayrca ona ok deerli bir
mkft da vardr.(Hadd sresi, 11. yet)
Mehmed Vehbi Efendi ise yete yle mel
ve tefsr verir: [Kimdir o kimse ki maln kendi rzs ile Allah Telya karz- hasen (gzel
dn) olarak vere de, Allah Tel da ona kat kat mkftn vere; o kimse iin gzel mkft
vardr.] Bu yet isteyerek/ gnlden/kendi rzsyla yardm etmeye, insanlar tevik iin
gelmitir. nk dn iin yaplan bir savata askere/orduya madd yardm ve Mslmanlarn
fakirlerine yardm, her zaman iin zenginler zerine gerekli bir grevdir. Karzn (verilen
yardmn) hasen (iyi, gzel) olabilmesinin art ondur: (1) iten gelerek, gnl rzas ile
vermek; (2) Allah rzs iin vermek; (3) hellinden ve malnn gzel, iyi olan ksmndan
vermek; (4) kendisi muhtaken fakirlere vermek; (5) mmkn mertebe gizli vermek;
(6) verirken verdii kiiyi krmamaya, incitmemeye almak; (7) verdii ile gsteri
yapmamak; (8) verdii ok bile olsa, bunu az grmek; (9) kendini stn, yoksullar dk
grmemek (10) verdiini, ehli olana/layk olana vermek. te bu gzel sfatlar ieren yardm,
karz- hasendir. Ancak bu on sfata sahip olmayan yardmlar/sadakalar da makbul olur/kabul
edilir ve veren sevap kazanrsa da, hasen (en gzeli) deildir. Allah rzs iin veren byk
sevap alr ve bu sebeple yette (byle veren iin) ecrun kerm (kerm mkft) denilmitir.
nk bu gibi mkft, veren iin kurtulu olacandan kerm denilmitir. Hakkaten,
vereni, korktuu eylerin tamamndan kurtaracandan, byle bir yardm/sadaka keremin ta
kendisidir. (XIV/5769)
Sadaka veren erkeklere ve sadaka veren kadnlara ve Allaha gzel bir dn verenlere,
verdikleri kat kat artrlr ve onlara erefli bir mkft vardr. (Hadd sresi, 18. yet)
Mehmed Vehbi Efendi ise yete u mel ve tefsri verir: [Sadaka veren erkekler ve hanmlara
ve Allah Telya karz- hasen (gzel dn) olarak fukaraya nfile sadaka verenlerin
dnyada mkft iki kat ve hirette sevaplar gayet gzel olur.] Fahr-i Rznin verdii
bilgiye gre, yetteki sadaka ile kast, zekt gibi vcip (mutlaka verilmesi gereken) olanlar,
karz ile kast da nfile olan sadakalardr. u halde gerek vcip ve gerek nfile sadakann
mkft iki kat olacaktr. Allah Tel zenginleri fakirlere ve zayflara yardm ederek
ihtiyalarn gidertmek suretiyle rahatlarn salamaya tevik etmitir..nsanlarn biri birine
verdii dn, toplumsal yardmlama esasna dayal olduu gibi, karz- hasen denilen nfle
sadaka da ayndr. (Bu) Karzn (yardmn) hasen (en gzel) olmasna gelince, ho bir ekilde
gnl rzas ile kendi malndan/servetinden hlis (samm) niyetle, gerekten destee muhta
olan fukarya vermektir. Mkftn iki kat olmas, bu yardmda iki ibadetin birlemi
olmasndandr. Birisi: sadakay malndan ayrmakla, zerine den vazfeyi yerine getirmek
bir ibdet olduu gibi, fukarnn ihtiyacn gidermek de, ayrca bir ibdet olduundan, her iki
ibdet karlnda, bir sadakann mkftnn iki kat olaca belirtilmitir.(XIV/5779)
BYK HEDEFLERE KLTLENP HRET UNUTMAK : RH KRLENMENN
PEK OK SEBEB. (hirette) Mnfklar mminlere yle (diyerek) seslenirler: biz
sizinle beraber deil miydik? Mminler derler ki, evet ama, siz (ikili oynayarak, yarm
mnnz sebebiyle) kendi kendinizi fitneye (belya, helka) drdnz. (Srekli olarak,
mminlerin bana gelecek bel, aman bizim bamza gelmesin diye) ok tedbirli
davrandnz, (slm hakknda srekli) phe ettiniz, lm size gelinceye kadar da , bo
emelleriniz (hedefleriniz, mitleriniz) sizi aldatt. (Hadd sresi, 14. yet) Fahr-i Rzye
gre, bu yette Allah Tel, mnfklarn cehenneme girilerine drt sebebini gstermitir.
Birincisi, inkr ve dier gnahlar ileyerek, kendilerini (hirette) helk etmeleridir. kincisi,
bir an evvel Hz. Peygamberin leceini mit edip, bylece slm davasnn da sneceini

dnp/konuup durmalardr. ncs, Hz. Peygamberin peygamberliinde, kyamet ve

hiretin gerekleip gereklemeyecei konusunda phe iinde olmalardr. Drdncs,
byk hedeflere kilitlenip, bu psikoloji iinde gururlu olmalardr. nk bu
duygu, insana hireti unutturur, kalbi katlatrr, hrs ve tamah
artrr.(XIV/5774)
Bilin ki dnya hayat ancak bir oyun, elence, bir ss, aranzda bir vnme ve daha ok mal
ve evlt sahibi olma isteinden ibarettir.(Hadd sresi, yet: 20) yetin devamna Mehmed
Vehbi Efendi yle mel verir: [Dnya hayatnn sfat ve hli, u yamura benzer ki, o
yamur yaar da otlar, ekinleri bitirir. Biten otlarn ve ekinlerin okluu ve gzellii kfirleri
hayrete sokar. Fakat (bir sre) sonra bir fetin vurmasyla o kfir grr ki, o otlar ve ekinler
kuruyup, sararm solmu yzne baklmaz bir hale gelmitir. Daha sonra da bu kurumu
ekini rzgr savurur, ince saman p olarak havaya uar, hi faydas olmaz.] te, insann
dnyada geirmi olduu hayat da byledir. Zira, dimlii yok, bitmesi ise abuktur (her
ihtiyar, mrnn gz ap kapayncaya kadar ksa getiini syler. Bu nedenle, Allahn
nimetlerini inkr eden gnahkrlarn yaam sreleri ve dnyada zevkle geirmi olduklar
elence iindeki hayatlar gzel grnse de, sonunda kurumu otlar gibi mahvolur. Ksack
dnya hayat, lmle sona erdiinde, dnyada yaptklarnn hibir ie yaramadn anlar.
nk, sermaye gibi olan mrn, ticret gibi olan slih amellere sarf etmedi ki fayda grsn.
Aksine mr kendine veblden baka bir ey kazandrmam..Gururlandklar mallar gitmi,
dnyadaki lezzetler (zevkler, konfor, gsteriin zevki) bitmi, ve btn almalar boa
gitmi. Artk bu kiiler iin ebediyen hznden baka bir ey yok. nk (stelik) maln
Allahn gazabna sebep olacak yerlere sarf ettiinden, bu ahsn zerine azap zerine azaptan
baka bir ey (de) yoktur.(XIV/5782)
DNYA NE ZAMAN KINANIYOR, NE ZAMAN VLYOR? Fahr-i
Rznin, Sad b. Cbeyr hazretlerinden naklettiine gre, dnyann knanmas: insan hiret
iin almaktan engelleyip, hirettteki stn dereceleri elde etmeye mn olduu
zamandr.Ama dnya, Allahn rzsn elde etmeye ve hiretteki gzel makamn
salamaya bir ara olduu zaman, vlmtr. nk o zaman dnya ebed yaama ve
ebed rhata ara olmu oluyor. nk sebeplerin hkm, maksatlarn hkmne gredir.
hiret iin ara olan (bir) dnya (hayat) da, hiret hkmndedir. Yani, eer dnya
cennete ulamaya ara ise vlr, cehenneme gtren bir ara ise yerilir.
nk lil-vesil hkml-maksddr. Yani vesle olan eylerin hkm, maksatlarnn
hkmne gredir.(XIV/5783)
Yeryznde meydana gelen ve sizin banza gelen herhangi bir musbet yoktur ki, Biz onu
yaratmadan nce, bir Kitapta yazlm olmasn. phesiz bu Allaha gre kolaydr. Bylece
elinizden kana zlmeyesiniz ve Allahn size verdii nimetlerle marmayasnz. nk
Allah, kendini beenip bbrlenen kimseleri sevmez. (Hadd sresi, 22-23. yetler) Fahr-i
Rznin verdii bilgiye gre, yeryzndeki musbet, ktlk ve pahallk, yamurlarn
yamamas, meyvalarn noksan olmas, aalar bceklerin yemesi, otlarn az olmas, rzgrn
rn yakmas, ekinleri don vurmas, sel, tfn, toprak kaymas gibi felketlerle, zelzele gibi
fetlerin baz beldeleri tahrb etmesi, alk ve susuzluk gibi fetlerin birbiri arkasndan
gelmesidir. Sizin banza gelen musbetle kast da, hastalk, evldn lm, fakirlik,
evldn ve ilenin itat etmemesi ve baz gnahlara dalp kendilerini tehlikeye atmalardr.
Esef etmekte, sevinmekte ve ferahlanp bbrlenmekte fayda olmadn bilin ki, gidecek
olan eye zlseniz de gider; gelecek olan ey de sevinseniz de sevinmeseniz de gelir, nk
mukadderdir (yle takdr olunmutur)..Ktlenen sevin, kibirle beraber olan sevinip
bbrlenmedir. Yani knanan sevin, yle bir sevindir ki, snr aarak kibre sebep olur.

Yani, kavutuu nimetin krn yerine getirerek sevinmek knanm deildir.(XIV/57875788)

DEMR (IMPORTANCE OF IRON). Bir de demiri indirdik ki, onda byk bir kuvvet
ve insanlar iin faydalar vardr. (Hadd sresi, 25. yet) nk btn harp letlerinin, top ve
tfek gibi ateli silahlarn hepsi demirden olup, btn sanayi demire muhta ve btn sanayi
aletleri demirden yapldndan, insanlar iin demirde, birok yarar vardr..nsan topluluu
drt ey ile ayakta durur ki, iftilik, terzilik, ev yapmak ve saltanattr (ynetimdir). Bu
drdn her birinin bir ok ayrntsyla beraber, her birini bir snfn zerine almasyla
dnyann dzeni devam eder ve bunlarn hi birisi, demirsiz tamam olmayp, her biri demire
muhta olduundan, btn insanlar demirden istifde etmektedir.. yetteki enzeln
(indirdik)= enen mnsna olduundan, yetin mns: Biz, demir madenlerini ct ve
madenle ilgili bilimleri vahyederek ve ilhm ederek, insanlara rettik demektir. Hatta Hz.
dem, cennetten yeryzne indiinde, beraberinde demirden yaplm bir rs, kerpeten ile
harp leti topuz, elbise dikmek iin ine ve tarm letlerinin bulunduu rivyet edilir.
(XIV/5791)
KRTK ZAMANLARDA KFRLERLE TCARET (TWO DIFFERENT
VIEWPOINTS FOR MUTUAL TRADING WITH NON-MUSLIMS) . [Ey mminler!
Benim dmanm ve sizin dmannz dost edinmeyin.(Mmtehne sresi, yet:1)] Burada
yasaklanan dmanlara kar samimi dostluk beslemek olup, bu ise karlkl alverii
yasaklamak deildir. Fkh (slm Hukuku) kitaplarndan akland zere, kfirlerle
ite/alverite bir saknca yoktur. Alveri ve dier dnyev ilerde, onlara ar sevgi
gstermeden de karlkl i yaplabilir, ikili ilikilere devam edilebilir. Yalnz zamanmzda
(Balkan sava ve Birinci Dnya Sava yllar) btn kfirlerin dnyev ilerde de
Mslmanlara ihnet ve hynetleri ortada olduundan, zarret olmadka onlardan
bir ey almamak ve onlara para kazandrmamak, her Mslmana gereken
bir harekettir. (XIV/5869)
HEM MANEVYT HEM MADDYT (ECON PHILOSOPHY).

nk Cenb- Hak sonular sebeplere balamtr. nsann seme zgrl olan ve sonuta
kendi yapt eylerin sonular da sebepsiz olmaz. u halde gerek maneviyat ve gerek
maddyt, her iki yne de itina etmek lazmdr. nk toplum bilimlerinde (sosyal bilimlerde)
sadece maneviyatn veya yalnz maddytn etkisi olamaz. Bundan tr, gelime ve
kalknmada her ikisi de lazmdr. (Saf sresi, 14. yetin tefsri) (XIV/5911)
ALLAHTIR HER EYN GEREK SAHB (ECON PHILOSOPHY). Gklerdeki
ve yerdeki btn varlklar Allah tesbh ederler. O Allah ki her eyin shibidir, btn
noksanlklardan uzaktr ve mlknde herkese glip, emrinde (ilerinde) hikmet shibidir.
(Cuma sresi, yet:1) ..O Allah Tel, varlklardan her birinin hakk shibidir (mlik-i
hakksidir). (XIV/5912)
EKONOMK KRZ KALBN, UFKUNU KARARTMAZ MMNN. Allahn izni
olmakszn, hibir musbet isbet etmez. Kim Allaha inanrsa, Allah onun kalbini doruya
gtrr. Allah her eyi bilendir.(Tegbun sresi, 11. yet) Yani, Allahn ilmi, irdesi ve
takdri olmadan insana hibir musibet gelmez. Fakirlik, hastalk, lm ve znt gibi
skntlarn Allahn takdriyle olduuna inanan kimse, bu ktlklerden sarslmadan kurtulur.
nk kalbi sabr ve metanetle ferahlar. (zek ve di. 556) ..Bundan tr, bir kimse
Allaha mn ederse, kendisine isbet eden bellara sabretmeyi ve Allahn nimetlerine
kretmeyi Allah onun kalbine ilhm eder. Bu ekilde fakirlik, ktlk , pahallk,

hastalklar, veb gibi bellar geldiinde sabretmeye Allah onu muvaffak klar ve yine
ucuzluk, bolluk, shhat, fiyet gibi nimetlerin geldii zaman da kretmeye Allah onu
muvaffak klarak, kalbini nurlandrrHuls (zetle), insana her ne isbet ederse, Allahn
izni ile olup, izn-i ilh dnda hibir kimseye hibir ey isbet etmedii/etmeyecei ve Allah
Telya mn eden kimsenin kalbini, Allahn hidayette kld/klaca yani doru yola
ynlendirecei ve Allah Telnn her eyi bilip, ilmi gerei mumele edecei, bu yetten
karlan faydalardandr.(XIV/5951-5952)

Ahter Mustafa b. emseddn Karahisr (1311). Ahter Kebr. stanbul: Drut Tbatil
mire.
Doan D. Mehmet (1996). Byk Trke Szlk. (11. Bask). stanbul: z Yaynclk (Yeni
afak)
Mehmed Vehbi Efendi (1966-1969). Hulsatul-Beyn F Tefsril Kurn. I-XV. stanbul:
Dal Neriyat.
Nsf, Mansr Ali (1962/1381). et-Tc el-Cmiu lil-usl f ahdsi-r-Rasl. 3. Bask(dan
rproduksiyon ile). stanbul: Pamuk Yaynevi
Orwell George (2001). The Road to Wigan Pier. London: Penguin Boks.
zek Ali (ve di. (Karaman Hayreddin, Turgut Ali, arc Mustafa, Dnmez brhm Kf,
Gm Sadreddin) (1987). Kurn- Kerm ve Aklamal Meli. Medne
List A. John, Stefano DellaVigna, Malmendier Ulrike (2012). Testing for Altruism and Social
Pressure in Charitable Giving. The Quarterly Journal of Economics, 127 (1) : 1-56.
Uzunolu Nureddin, zek Ali, Topuzolu Tevfik Rt, Mehmet Maksutolu (1992). The
Holy Quran With English Translation. stanbul: lm Neriyat