You are on page 1of 183

NSANLAR UYURLAR LNCE UYANIRLAR

EMRE DORMAN

stanbul Yaynevi 2011 www.istanbulyayinevi.net

stanbul Yaynevi

Eser Ad: nsanlar Uyurlar, lnce Uyanrlar Yazar: Emre Dorman


letiim: www.emredorman.com

Kapak Tasarm: Yunus Karaaslan Sayfa Dzeni: Adem enel

ISBN: 978-605-88082-2-5

Bask ve Cilt: Kitap Matbaaclk San. ve Tic. Ltd. ti.


Davutpaa Cad. No:123 Kat:1 Topkap/stanbul Tel : 0212 482 99 10 Sertifika No:16053

stanbul Yaynevi
Caalolu Yokuu Evren Han No:17 Kat:1 Daire:33 SRKEC STANBUL Tel: (0212) 519 62 72 Fax: (0212) 513 73 86 www.istanbulyayinevi.net bilgi@istanbulyayinevi.net

Genel Datm

NSANLAR UYURLAR LNCE UYANIRLAR


EMRE DORMAN

Aziz htrana

NDEKLER
Yaama Balarken; Bir Su Damlacnn Hikyesi......................................... 9 Sorgulanmam Bir Hayat Yaanlmaya Deer Deildir............................ 19 Ltfen Bana lm Hatrlatmayn................................................................. 23 Herkes lme Eit Mesafededir........................................................................... 31 Mal Sahibi, Mlk Sahibi, Hani Bunun lk Sahibi?........................................ 37 Baka Sevdalar, Baka Ryalar............................................................................. 45 lmeden nce Yaplmas Gereken 101 ey..................................................... 53 Tketti Bizi, Tketim Zihniyeti........................................................................... 59 Olmazsa Olmazlarmz ve Sahip Olduumuz Gerek Deerler............. 71 Yaam Sigortas.......................................................................................................... 87 Biri Bizi Gzetliyor.................................................................................................... 93 Hayatmzdaki nceliklerimiz.............................................................................99 Hayatmzdaki Her ey Tpk Bizim Gibi Tanrsaldr................................105 Dnya Hayatnn Geicilii ve Zamann Kymeti....................................... 111 Neden Ben?.................................................................................................................137 Gnlden Arayan nsan in Allah Her An Ulalabilirdir...................... 141 Hl Yayorsan Bir Sebebi Var...........................................................................145 Safnz Belli Olsun...................................................................................................153 lm Korkusu ve lmden Sonra Dirili.....................................................157 Gzeldir Aslnda lm, Tpk Yaam Gibi.....................................................169 Ek: bn Sn ve Ruh Kasdesi...............................................................................177 Kaynaka.......................................................................................................181
7

Yaama Balarken; Bir Su Damlacnn Hikyesi

lk yarmz Kk bir su damlacym ben. Kimsenin nemsemedii, haberdar dahi olmad. Oysa ne potansiyeller barndryorum iimde. Hele bir kazansam u yar ite o zaman herkes grecek benim kim olduumu. Sabrszlanyorum. Sanki on be milyar yldr bu an bekliyorum. Daraldm, artk ortaya kmak istiyorum. Heey diye haykrmak. Ben de varm. Buradaym. te bakn artk ben de dnyadaym! Hl bekliyorum. ok skldm. yle ok bekledim ki kaar yok kesin ben kazanmalym yar. Milyonlarca rakibimi geerek ve yzlerce kilometre yzerek birinci olmalym. Ben bunu hak ediyorum lk evimiz ok yoruldum ama kazanacam. urada bir tabela var: Fallop Tp. Galiba bu bir tnel. Buradan gidersem belki kestirme bir yol bulurum kendime. Amma da uzun bir tnelmi. Nereye kyor acaba? te orada bir tabela daha grdm! Rahme gider. ansm denemeliyim. Bir ey kendine doru ekiyor beni Of bam ok aryor. Ne oldu bana? Neredeyim ben. ok karanlk buras. ok sessiz. Arkadalarm nerede? Kimse yok mu?
9

NSANLAR UYURLAR LNCE UYANIRLAR

Asl kaldm bu duvarda. ok sklyorum bir k yolu bulmalym. Hayalini kurduum dnya bu mu yoksa? Ben daha iyi bir yer hayal etmitim oysa Kendimde bir deiim hissediyorum bu aralar, ne oluyor bana? Karmda yanp snen klar var sanki. Tam okuyamyorum ama bir ey yazyor. Tamam, grdm sanrm. Preembriyonik aamaya ho geldiniz yazyor. ki hafta boyunca sizi biz arlayacaz. Bu srada hcreleriniz oalacak. Rahat ve huzurlu iki hafta geirmenizi dileriz. Of ne zaman biter bu iki hafta. Onca milyar yl bekledim ama o sre bile u iki hafta kadar uzun gelmemiti bana Embriyonik aamaya ho geldiniz. Hcre tabakalarndan temel organlarn ortaya kmaya balayaca bu aamada alt hafta boyunca birlikte olacaz. Alt hafta m? nanamyorum, bu ne ya. ki hafta zor dayandm zaten imdi alt hafta nasl beklerim? Galiba hi bitmeyecek bu sre Fetal aama devresindesiniz. Bu aamanzn sizin iin olduka zevkli geeceine inanyoruz. Rahat bir ekilde arkanza yaslanp gelimeleri gzlemleyebilirsiniz. Bu aamada yznz, elleriniz ve ayaklarnz olumaya balayacak, d grnnzn belirginletiini hissedeceksiniz. Yaklak otuz iki hafta kadar misafirimizsiniz. Bu sre zarfnda ak bfe mutfamz size hizmet verecek. Daha nce tatmadnz lezzetler ile ikramlarda bulunacaktr. Yaasn ite bu! Doru yerdeyim. nanamyorum. Ama ne, otuz iki hafta m? Sadece otuz iki hafta yaamak iin mi bekledim bunca zamandr. Btn mrm bu kadar m? Peki, sonra ne olacak bana? lmek istemiyorum daha bu gen yamda. Daha doyamadm dnyaya Geici evinize ho geldiniz imde bir huzursuzluk bedenimde bir sanc var bu ara. Sona yaklatm ve yaknda lyorum galiba Dursana ne yapyorsun? e10

EMRE DORMAN

kitirip durmasana. Sana sylyorum ek o ellerini zerimden bak fena olacak sonra Heey kime sylyorum? Brak u bam. Ne istiyorsun benden? lmek istemiyorum ne olur kesmeyin yaamla bam, ayrmayn beni huzurlu dnyamdan ekin u gzmn zerinden. Kim bunlar ne diye seviniyorlar byle? Hey size sylyorum glnecek bir ey mi var? lye saygs kalmam kimsenin. Neredeyim ben? Ne kadar ok ses ve grlt var burada. Kim bu etrafmdakiler? lmm kutluyorlar galiba Heey brak u bacaklarm. Vurup durma popoma. Bak avazm kt kadar baracam imdi. Siz istediniz bunu aln bakalm. Ingaaaa. Bu ne ya, nasl bir ses bu byle, benden mi kt bu ses. Dur bir daha deneyeyim. Ingaaa. Ne yaptnz bana byle? Kimim ben?... imdi anlyorum ki annemin karn deilmi yaayacam dnya. ldm sandm anda meer domuum gerek dnyada. Ama alamadm henz ok skntl geldi bilmem neden buras bana Of ok scak buras Amma da sarp sarmaladnz beni. Daraldm yemin ederim. Azma tktrp durmasanza u biberonu. Ben sanki beslenmesini bilmiyorum. Siz mi beslediniz beni krk haftadr? u annem olmal. Gzleri ok scak bakyor. u da kardeim herhalde beni boacak gibi duruyor. Nasl bir yer buras. Ltfen bana syler misiniz neden beni yerimden ettiniz?... imdi okullu olduk Bu gn okula balyorum ve tam alt yana bastm. Alt koca yl. Annemin karnnda geirdiim krk haftay hatrladm bir an. Tm mrm o krk haftadan ibaret sanmtm. Alt koca yl geti gzlerimi aal u koca dnyaya
11

NSANLAR UYURLAR LNCE UYANIRLAR

Ve okuldaym. Snf arkadalarm ile tantm. Topu topu 20 kiiyiz snfta. Gemii hatrladm bir an. Milyonlarca arkadam geerek birinci olduum o gnlerimi. Bu 19 kii mi benden daha baarl olacak? Mmkn deil. Ben en iyisiyim Bktm artk dev yapmaktan. Sabah erkenden uyanp okula gitmekten. Okumak istemiyorum ben. Hem retmenimi de sevmiyorum zaten hep kzyor bana snfta. Teneffsler de ok ksa zaten. Arkadalarmla oynayamyorum. ok skc bu okul. Annemler niversiteyi de okumalsn diyorlar. Yoksa iyi bir i bulamaz ve yksek bir maa alamazmm. yle bir hesaplyorum da aa yukar on be yl var niversiteyi bitirebilmem iin. Mmkn deil bu sre gemez. Bittim ben Mezuniyetim var bugn. Tam yirmi bir yandaym. Annem ile babam daha iyi anlyorum imdi. yi ki onlar dinleyip niversitede okumuum. Bir sr arkadam oldu. leride hepsi iyi birer i sahibi olacaklar. Belki birlikte bir i bile yapabiliriz. imdi i bulup biraz para biriktirmem lazm. Malum Defne ile birbirimizi seviyoruz ve evlenmeyi planlyoruz Yeni bir i yeni bir dnya Tam bir yl oldu. aramaktan yldm ama henz bir i bulamadm. ok mutsuzum. Bunca yl bouna m okudum yoksa? Bunca rendiim bilginin hi mi deeri yok? Maillerime bir bakaym bari ne var ne yok. te bu! Geenlerde grtm i yerinden bir mail gelmi ve beni ikinci grmeye aryorlar. ok heyecanlym. ok iyi grnmem ve kendimi onlara ispatlamam gerek. Hemen hazrlklara balamalym. Ka lira dediniz? Ben yanl duydum herhalde. Haftalk m bu nerdiiniz para yoksa kt bir aka m? 800 TL maa ile ie mi balanr? Ben niversite mezunuyum. Yabanc dilim de var
12

EMRE DORMAN

yerimdeki bir ylm doldurmak zereyim. Gnde ortalama on saat alyoruz. ki saatim de yollarda geiyor. Galiba bu gidile Defne ile evliliimiz bir hayal olmaktan teye geemeyecek. Oysa ne ok seviyoruz birbirimizi. Evet, bir are bulmam gerek. Ama ne? Tamam, gidip patron ile konuup maama zam isteyip aksi takdirde istifa edeceimi syleyeceim. Hayr efendim, ey yani yle demek istemedim aslnda. Tabi ki efendim siz nasl isterseniz. Eee. eyyy. Yok, tabii ki almak istiyorum. Emredersiniz hemen iimin bana dnyorum. Hi bu kadar yerin dibine battm, mutsuz ve aresiz olduumu hatrlamyorum. ok skldm. Buras ok skc. Baka bir i bulmam gerek. Hemen ilanlara bakmalym. Yok, yok, yok! Bana uygun bir i ilan yok. Para kazanmann bir yolunu bulmam gerek. Patronumdan daha gl ve zengin olmalym. Anladm ki bu dnyada paran yoksa itibarn da yok. Tek istediim bir evim bir de arabam olsun. Defne ile evlenip yuva kuralm. ocuklarmz olsun. nsan hayattan baka ne bekleyebilir ki? Maa daha iyi bir i buldum sonunda. Ama eski i yerimdeki alma artlarn arar oldum. Dosyalardan bam kaldracak vaktim yok. Neyim ben modern bir kle mi? Ne diye bu kadar yklenip dururlar ki insana niversiteden mezun olal tam sekiz yl oldu. Yirmi dokuz yana bastm. Eski hareketliliim azald sanki, kendimi bym hissediyorum. Beni tek mutlu eden ey artk Defne ile evlenebilecek olmamz. Yaknda onu ailesinden istemeye gideceiz, ok mutluyum. Acilen bir ev bakmam gerek. Evleniyoruz Son aym ev bakmakla geti. Ayaklarma kara sular indi. Sonunda bir yerde karar kldk ama aslnda ok da ho bir yer deil.
13

NSANLAR UYURLAR LNCE UYANIRLAR

Eski ve skc bir yer. Bir sr eya almamz gerek. Ev aksesuarlar, avize ve perdeler Akm ben de en gzeli olsun istiyorum ama bak bunlarn fiyat daha uygun bunu alsak olmaz m, hepsi ayn ii grmyor mu en nihayetinde? Neden daha fazla para verelim yok yere? Kavga, grlt, patrt. Evlendik en sonunda. Evimizdeyiz Masraflarmz artt. Gelirimiz giderlerimizi karlamaz oldu. Yeni bir i bulmam gerek. Maa daha dolgun. Defne diyor ki her sene ayn tatili yapyoruz. Mete ile Esra geen seneki tatillerini yurtdnda geirmiler, biz neden gitmiyoruz? Hakl galiba, daha iyi bir i bulmam gerek. Daha iyi bir hayat yaamak iin daha ok para kazanmalym. Ama nasl? Annem diyor ki ok martyorsun bu kz. Hesabnz bilin biraz. Biz babanla kt kanaat geinip yetitirdik abinle seni. Samz sprge ettik okutalm diye ikinizi. Ama anne devir deiti ihtiyalar artt diyemiyorum ki. Belki de annem hakldr. Ama bir ben mi hakszm? Ne istiyor, ne bekliyorum ki u hayattan bir evim bir de arabam olsa yeter, baka bir ey istemem. Krka vardk nihayet Geen cuma 40 yana bastm. yi bir iim, ounlukla mutlu giden bir evliliim, bir evim ve bir de arabam var. Defne ile bir ocuumuz oldu. Ad Ali. ok sevimli kerata tpk benim kklm. Oyunlar oynuyoruz onunla. yerindeki tm yorgunluumu unutturuyor bana. Defne kendisine de bir araba alma zamannn geldiini dnyor. ok zor oluyormu arabasz. Taksitleri de yeni bitirmek zereyim. Ama belli ki yeni bir araba demesi daha balayacak. Ne yapalm gerekten ikinci bir araba art. deriz artk. Ali byyor. Evimiz kk olduundan artk smamaya baladk. Bu koca binalarla sarlm ehir sokaklarnda oynamak mm14

EMRE DORMAN

kn deil. Yeni bir eve gememiz art. Defneye aldmz yeni arabann taksitleri daha bitmedi. Hele bir bitirelim yeni eve de geeriz. Ali okula balyor. Defne tm arkadalarnn ocuklarn zel okula verdiini ve kendi ocuunun da iyi bir eitim almas iin zel bir okula gitmesinin gerektiini sylyor. Hani haksz da deil neticede, Ali bizim her eyimiz. Ve tm hayatmz ona adadk. yi bir eitim almal. Ama okul parasn ilk duyduumda dudamn uukladn hi unutmuyorum. aka yapmyorum, gerekten uuklad dudam. Yeni bir yk biniyordu srtma ama ne yapalm. Hayat ite, insan hayattan ne bekleyebilir ki. oluk ocuu rahat etsin. Mutlu olsun yeter. Kouturmaca iinde geen hayatn sonunda Merdiveni elliye dayadm saylr. Hayatn yorgunluu omuzlarmn szsnda gizli. Sanki yllar daha m abuk geiyor ne! Tutamaz oldum zaman. Ellerimin arasndan kayp gidiyor. Yeni evimize tandk. Ali okuluna devam ediyor Bugn ilk defa kalbim tekledi ve doktora gittim. ok yormu hayat sizi, artk dinlenmelisiniz, dedi doktor. Ama yeni evin taksitleri var, dinlenme lksm yok henz. Emekli olunca dinleniriz artk Kkken sanki dertlerim de kkt. Bydm de ne oldu demek geliyor iimden. Hayatmda hep bir eylerin eksikliini hissettim durdum ama ne olduunu bir trl bulamadm. Herhalde yanl yerde aradm mutluluu. Eski gnlerim geldi bir anda aklma. ok eski. Popoma ilk apla yemeden nceki gnlerim. Ekmek elden su glden geinip gidiyordum ne gzel. Yediim nmde yemediim ardmda. Derdim de tasam da yoktu. ok skcym bu hayat. Bir dndm de galiba hayatmda en rahat ettiim yer o karanlk kck odaym. Scak, huzurlu ve rahat.
15

NSANLAR UYURLAR LNCE UYANIRLAR

yle bir hesap yaptm kendi kendime. 60 yandaym u an. Gnde 8 saat uyuyarak mrmn 20 yln uykuda, ortalama 8 saat alarak bir 20 ylm da ite geirmiim. Yeme, ime, gezme, yol, trafik, televizyon, internet, elence derken kalan 20 yl da tketmiim. Bir an durup unu sordum kendime: Ben gerekten yaadm m? ya da Byle bir hayat yaamak iin mi var oldum? Ya da neden bu soruyu tketilmi bir mrn sonunda sordum kendime? Hakikaten ksa bir masal gibiymi insan hayat. Bir varm bir yokmu. Ve son Neredeyim ben buras neresi. Neden bu kadar karanlk hi k yok mu? Herkes nerede? Bu tahtalar da neyin nesi? Kim att zerime bu topra? Ne oldu bana? ok karanlk, ok sessiz buras. Ailem nerede? Dostlarm? Kimse yok mu?... nsanlarn byk ounluu benzer ekilde tpk bir yaprak misali savrulur durur yaam iinde. yle sk balanr ki hayata, bir gn leceini unuttuu gibi lm sonrasyla ilgili de kayda deer bir hazrlk yapmaz kendine. Oysaki mr; anne karn ile toprak altndaki iki karanlk arasnda yaklan bir kibrit alevi gibidir. Alev almasyla snmesi an meselesidir. Belki bu dnyadaki yaantmz iin yeryzndeki insan says kadar farkl hikye oluturmak mmkn olabilir. Ancak barolde kim olursa olsun yaama bir su damlac olarak balamas da yaamnn son bulmasyla topran altna konmas da deimeyecektir. Yani ayn balang, ayn son, farkl hikyeler. Peki, sizi farkl klan ne? Siz nasl bir hikyeniz olsun ve bu hikyenizin sonu nasl bitsin istiyorsunuz? lmle yzlemeden nce yzlein kendinizle.

16

EMRE DORMAN

B
Yemin olsun ki, biz insan topraktan oluan bir zden yarattk. Sonra onu ok dayanakl bir kararghta bir damlack yaptk. Sonra o damlac bir embriyo halinde yarattk, sonra o embriyoyu bir et paras halinde yarattk, sonra o et parasn bir kemik halinde yarattk ve nihayet o kemie de bir et giydirdik. Sonra onu bir baka yaratlta yeniden kurduk. Yaratclarn en gzeli Allahn kudret ve sanat ne ycedir! Sonra siz btn bunlarn ardndan mutlaka leceksiniz. Sonra siz kyamet gnnde yeniden diriltileceksiniz. 23 Mminun Suresi Ayet 12-16

17

Sorgulanmam Bir Hayat Yaanlmaya Deer Deildir

n oluyor bir garip duyguya varyorum; Ben bu sefil dnyada acep ne aryorum?... Necip Fazl Ksakrek

masz yaayamaz insan. Bo ve faydasz eyler dahi olsa az ok bir takm hedefler koyar kendine yaam iinde. Hep bir eylere ulamaya, bir eyleri elde etmeye alr durur. Hep bir arayta, bir eylerin peinde bulur kendini. ou zaman sorgulamaz bile hedeflerini. Elde edecei eylerin kendisine neler getirip, ondan neler gtreceini. evresel faktrlerin etkisinde kalr. Toplumca belirlenmi olan idealleri benimser. Sorgulamaz. Dnyevi pek ok eye kar youn bir ilgi ve merak duyar. Kendine fayda salayp salamayacana bakmadan saysz eyi merak eder de hayat boyunca bir kez olsun Neden var oldum? ya da Varlmn bir amac var m? diye sormaz kendine. yle ya kamz sorgulamzdr hayat? Kimim ben? Neden varm? Varlmn bir amac var m? Varlmn sonsuz olmadn biliyorum peki ya ldkten sonra bana ne olacak? gibi pek ok soruyu sormadan kendimize, ger gideriz bu hayattan.
19

NSANLAR UYURLAR LNCE UYANIRLAR

Aslnda insan iin daha nemli bir soru yoktur hayatta. arabuk geecek olan dnya hayatyla ilgili sorularn ve cevaplarn hibir deeri bulunmamaktadr, sonsuz yaamn belirleyecek soru ve cevaplarn yannda. Dnyevi tm soru ve cevaplar lmle birlikte anlamszlaacak ve kiiye hibir fayda salamayacaktr. Hangi yatrmn daha krl olaca; dvizin mi yoksa altnn m ykselie geecei, bu senenin modasnn ya da popler renklerinin ne olduu, derbi malarnn nasl sonulanaca ya da bu yl kimin ampiyon olaca gibi pek ok soru anlamszlaacaktr. nsanlarn yzde doksan yaamazlar, sadece vardrlar. Oscar Wilde Yunan filozofu Sokratesin dedii gibi esasen sorgulanmam bir hayat yaanlmaya deer deildir. Ona gre insanlar baka insanlarn da bulunduu ve toplum deerlerinin hkim olduu bir dnyaya sorgulamadan dhil olmulardr. Bu yzden insanlar toplumun ideallerini ve deerlerini olduu gibi benimserler. Neyin doru veya yanl, neyin iyi ve kt ya da neyin ahlaki veya ahlak d olduunu iinde bulunduklar sosyal atmosfer belirler. nsanlar evrelerinin beklentilerine uygun yaamaya alrlar. Pek ok kii mesleini dahi toplum tarafndan yceltilen ya da nemsenen alternatifler arasndan seer. Yine Sokratese gre insanlar sadece maddi eylerin peinde koarlar. Zenginlik arar, haz ya da an eref elde etmeye abalar, varlklarnn bir de ruhsal boyutu olduunu unuturlar. Kiisel hedeflerinin gerekten deerli olup olmadn sorgulamadan herkes gibi bedeni arzularna srklenirler. Bu yzden esasen hayatlar kendi ellerinde ya da kontrollerinde deildir. Seimleri d etkenler tarafndan belirlenir. Bu durumun kiiyi
20

EMRE DORMAN

mutsuzlua gtrmesi kanlmazdr. Oysaki insan insan yapan ey; ruhuna ve manevi doasna zen gstermesidir. Aksi takdirde manevi doasna aykr davrand iin mutsuz ve eksik olacaktr. Sokratesin yaklamnda da grld gibi insanlarn byk ounluu her dnemde benzer hevesler peinde komakta, bedeni arzu ve isteklerini manevi duygularnn nne koymaktadr. Peki, asl hedefi bu dnya hayatndaki mutluluu elde etmek olan insanlarn ne kadar gerek manada mutlu olabilmektedirler. Ya da mutluluu sadece maddi eylere balayan insanlar bu eylere sahip olduklarnda tam anlamyla tatmin olup, sahip olduklarn yeterli grebilmiler midir? Yoksa hep daha fazlasn isteyip hedeflerini bir seviye daha ykselterek, var olu amalarn sorgulamadan yaamaya devam m etmilerdir? Faydasz bir hayat erken bir lmdr. Goethe Hayat anlaml klan ey insann hem dnyas hem de hireti iin faydal iler yapmas ve yaama deer katmasdr. Hepimiz insan olarak doarz ama ok azmz erdemli bir insan olarak yaayp anlaml bir hayat srerek lrz. Bir iek bile gerek rengi gerekse kokusuyla etrafna gzellik saar. Oysaki ou insan yaam nefes almak, yemek imek ve elenmekten ibaret grdnden sradan bir iek kadar bile fayda salamadan gp gider bu dnyadan. lmek deildir mrmzn en fec ii, Mkil budur ki lmeden evvel lr kii Yahya Kemal

21

NSANLAR UYURLAR LNCE UYANIRLAR

Bo yere tketilmi bir mrn daha da srmesini isteyen biri, amasz yaamaya devam etmeyi istemektedir. Bu ekilde bir yaam ise yaanlmaya deer deildir. Hayatnz bir ie yaramayp bou bouna getiyse, onu yitirmekten ne korkuyorsunuz? Daha yaayp da ne yapacaksnz? Montaigne

22

Ltfen Bana lm Hatrlatmayn

Hayat anlamayanlar lm hatrlamay arzu etmezler. nk bu hatrlama onlara, yaadklar hayatn akl vicdana uygun dmediini gsterir. Tolstoy

trafmzdaki pek ok insann Allahn varln kabul ettii; ancak yaantsna bakldnda adeta Allah yokmu gibi davrand grlr. Yaantsyla ilgili ald kararlarn neredeyse hi birinde Allahn ondan nasl bir hayat yaamasn istedii ile ilgili bir l ve deer yoktur. Ne zaman dini konular alsa ve dolaysyla konuma lm gereine gelse, insanlarn bir ksm sanki hi lmeyecekmi gibi umursamaz davranrken, dier bir ksm ise konunun deimesini ister. Hatta, canm biraz da gzel eylerden konualm der ve brakn lm, lm hakknda konumay bile kt olarak grr. Oysaki lm, zerine konuulmasa da dnlmese de kalamayacak bir gerektir.

Baz kiiler Kuran ayetlerinde kyamet gn diriltilen insanlarn Kim uyandrd bizi uykumuzdan? (36 Yasin Suresi Ayet 52) demeleri gibi bu dnya hayatndaki gaflet uykumuzla bizi ba baa brakn, uyandrmayn, hatrlatmayn, rahatsz etmeyin dercesine bu gerekten kamaya, lm unutmaya almaktadr. lm dnmenin yaad an tatsz klacana inanmaktadr. Oy23

NSANLAR UYURLAR LNCE UYANIRLAR

saki yaam bu denli deerli klan ey lmdr. Bununla birlikte siz lm unutsanz dahi lm sizi unutmaz. Vakti geldiinde gelir sizi almaya.

B
unu da syle: O kamakta olduunuz lm, ite o, size mutlaka ulaacaktr. Sonra, grlmeyeni de grleni de bilene dndrleceksiniz. O, size yapp etmi olduklarnz haber verecektir. 62 Cuma Suresi Ayet 8

nsanlarn lm hatrlamak istemediklerini ve bunun iin kendilerine eitli bahaneler bulduklarn grrz. lm korkusunun ok eitli sebepleri vardr. Bu sebepler genellikle insanlarn bu dnyada sahip olduklarndan, sevdiklerinden ve yaamaktan mahrum kalmalar ya da yaantlarnn Allahn emirlerine uygun olmamasnn verdii vicdani huzursuzluktan kaynaklanmaktadr. Muhtemelen bu gibi sebeplerden dolay baz aratrmaclar dindar olmayan insanlarn lmden daha fazla korktuklarn ortaya koymulardr. lm korkusuyla ba etme noktasnda da farkl eilimlerin bulunduu grlmektedir. Konuya bilimsel adan baklacak olursa durumun u ekilde zetlenmesi mmkndr: Dindar olmayan kiiler, lm hayatn tabii bir sonucu olarak grmekte ve tm dikkatlerini bu dnyadaki hayata, dnyevi zevk ve uralara yneltmektedirler. Bylece, lm gerei karsnda bir savunma tepkisi ortaya koymaktadrlar. Bunun da balca iki ekli vardr: Birincisi, maskeleme diye isimlendirilebilecek bir davran biimidir ki, bu durumda kii kendisini gnlk ilere btnyle kaptrmakta ve
24

EMRE DORMAN

lm hakknda dnme frsat kalmayacak ekilde kendini megul etmektedir. kincisi ise bastrma davrandr, kii lm kavramn uurdan atarak etkisiz hale getirmeye almaktadr. Genel olarak dindar insanlarn lm uurlarnda ok canl tutma eilimi iinde olduklar, lm gerei ile yz yze gelmekten kanmadklar bir gerektir. Bununla birlikte lm tesine duyulan inan bir yerde teselli kayna olurken, ayn zamanda kayg ve sknt kayna da olabilmektedir.1 ok sevdiimiz bir sz vard. iar edinmitik kendimize: nsanlar uyurlar, lnce uyanrlar. Hakikaten byleydi etrafmzdaki pek ok insann durumu. Derin bir gaflet uykusuna dalm, sadece dnyalk iler peinde koturup duruyorlard srekli. Sabah erken kalkp okula gitmek istemeyen mark ocuklar gibi bir saa bir sola dnyorlard yataklarnda. Uyanmak istemezcesine. Rahatmz bozmayn, uykumuzu blmeyin diyorlard adeta. Oysa uyumak iin oka vakti olacakt insann, topran altna girdiinde. Vakit uyank olma vaktiydi stelik. teki dnya iin hazrlk vakti. Zincirlikuyu mezarlnn ana kapsna aslan Her Canl lm Tadacaktr. ayetini grp rahatsz, huzursuz oluyordu kimileri. Her gn getikleri yolun zerinde bu ekilde bir uyary grmek istemiyorlard. Oysaki huzursuz olunacaksa ayet, imdi bu dnyadayken huzursuz olmak sonsuz bir ac ve huzursuzluktan ok daha iyiydi. Minarede l var! diye bir ac sal Er kii niyetine saf saf namaz Ne l! Byledir de lme kimse inanmaz hl! Ne tabutu tayan, ne de topra kazan Necip Fazl Ksakrek
1 Hayati Hkelekli, Din Psikolojisi, Trkiye Diyanet Vakf Yaynlar, Ankara 2003, s. 99-100.
25

NSANLAR UYURLAR LNCE UYANIRLAR

Romal dnr Senecann ifadesiyle lm, zerine dnlmeye demeyecek nemsiz konular gibi deildir ve esasen bir insana lm dn demek, onu hrriyeti dnmeye davet etmektir: lm, iyi veya kt kesilmi bir sa kadar nemsiz deildir. Bir ktlk deildir, ama kt bir grn vardr. Yaamak arzusu ile zlp dalmak korkusu her insanda yerlemitir. lmden korkumuzun sebeplerinden biri de bilgisizliktir. Bilinmeyen ey bizi rktmektedir. Ruhumuzu glendirmemiz ve onu lme yaklaacak, lme korkmadan bakacak hale getirmemiz gerekir. Kk ocuklar ve zihin yaplar zayf olanlar lmden korkmuyorlar. Akl yrtmeden yoksun varlklarn sahip olduu bu gveni akl bize salamazsa ayptr. Bir insana lm dn demek, onu hrriyeti dnmeye davet etmektir. lm renen insan kle olmay unutur.2 Bu dnyadaki mutluluk ve baarya dair zl szleri beenip asarken duvarna ii heyecan dolan biri, dnmyordu bir kez olsun aslnda lm kadar gerek ve kalc deildi bunlarn hibiri. lmn insan ne ekilde, hangi haldeyken yakalayaca da belirsizdi. Bir harama girerken rnein ya da bir su ilerken lebilirdi biri. Ya da sadece kendi lmyle kalmayp, ar alkoll bir ekilde direksiyon bandayken hem kendi hem de bakasnn hayatna son verebilirdi. Yakabilirdi baka canlar da. Madem lmn bizi ne zaman ve ne ekilde yakalayaca belli deil, o halde herkes yaantsna dikkat etmeli! Mutlaka leceimize gre, herkes ld srada bir eyler yapyor olmal; tarla srerken, kazma sallarken, ticaret yaparken, bir konsle hizmet ederken, kabzlk ya da ishal sanclar ekerken lebiliriz. O halde lm sizi bulduu srada
2 Aktaran: Mfit Selim Saruhan, slam Filozof ve Dnrlerinde lm Korkusu ve Tedavisi, A...F.D., Cilt 47, Say:1, s. 90.

26

EMRE DORMAN

ne yapyor olmay dilerdiniz? Kendi adma ben, insana yakr, faydal, insanlarn genel grlerine aykr olmayan ve soylu bir davranta bulunurken lmeyi tercih ederdim. Fakat ok yce eyler yaparken beni bulmayacaksa, en azndan yapmama izin verilmi ve hi kimsenin engel olamayaca bir ey yapyor olmay dilerdim; kendime eki dzen vermek, grnleri kullanma yetimi gelitirmek, zihnimin huzuru iin abalamak, ilikilerimi olmalar gerektii gibi dzenlemek lm beni bu eylerden biriyle urarken yakalayacak olursa, ellerimi Tanrya ap unlar syleyebilmek benim iin yeterli olurdu: Senin bana balam olduun hkmranl kavrama ve ona itaat edebilme yetilerimi ihmal etmedim. Davranlarmla senin onurunu inemedim; hislerimi ve genel ilkelerimi nasl kullandma bak. Seni bir kere bile suladm oldu mu? Yaadm hibir olaydan ikyeti oldum mu? Olan hibir eyin olmamasn diledim mi? Bu ilikilerimden bir tanesini bile inemeyi aklmdan geirdim mi? Sen bana hayat verdin ve bu hayat iin sana teekkr ediyorum. Verdiin eyleri kullandm srece hep honut oldum; imdi onlar geri al ve nereye istiyorsan oraya brak. nk hepsi sana aitti ve onlar bana sen vermitin. lrken bu dncelere sahip olmak yeterli deil midir? Hangi hayat bu dncelerle len bir insann gznde bu lmden daha iyi olabilir? Hangi son daha mutlu olabilir?3 Epiktetos Bankaya borlandnz ve bu yzden evinize ipotek konulduunu hayal edin. Banka yetkililerinden yapmanz gereken demeler ile ilgili bildirimler alyorsunuz. Siz ise tm bu tebligatlar kulak
3 Epiktetos, Sylevler, ev. Birdal Akar, ule Yaynlar, stanbul 2010, (4,10).
27

NSANLAR UYURLAR LNCE UYANIRLAR

ard ediyor ve yrtp atarak evinizin zerindeki ipotei dnmeden yaamaya devam ediyorsunuz. Ama bir gerei gz ard ediyorsunuz. Siz dnmeseniz de nemsemeseniz de evinizin zerindeki ipotek devam etmekte. Bankann her an gelip sizi evden atmas ya da evinizi sata karmas mmkn. lm dnmeden yaasanz da lm gereinin hibir zaman deimedii ve mrnze her an el konabilecei gibi. Unutmayn bedeniniz de, mrnz de size ait deil. Hepsi gerek sahibinin. zerinizde ipotek var.

B
Hi kimse, yarn ne kazanacan bilmez. Hi kimse, hangi yerde leceini bilmez. Hi phesiz Allah bilendir, haberdardr. 31 Lokman Suresi Ayet 34

Bir gn leceinin farknda olmadan ve Allahn emirlerini dikkate almadan yaayarak hi lmek istemeyen kiiler hirette azaba uratldklarnda ise lmek iin bir yol arayacaklardr.

B
onlarn syledikleri gibi deil. Onlar o kyamet saatini yalanladlar. Ve biz, kyamet saatini yalanlayanlara alevli bir ate hazrlamzdr. O, onlar uzak bir yerden grdnde, onlar onun kaynayan fkesini ve uultusunu iitirler. Elleri boyunlarna bal olarak onun dar bir yerine atldklarnda, orada haykrrlar: Nerdesin ey lm! Bugn bir lm armayn, birok lm davet edin. De ki: Bu mu daha iyi, yoksa korunanlara vaat edilen o sonsuzluk cenneti mi? O cennet, korunanlarn dl ve dn yeridir. 25 Furkan Suresi Ayet 11-15
28

EMRE DORMAN

Bir gn leceinin farknda olanlar ise mezar yeri satn alyorlar kendilerine. ldkten sonra ortada kalmayalm, yerimiz belli olsun diye. phesiz haklydlar. Ama yine bu dnyada yataca yerin derdine dyor ve asl gerei unutuyor ou kii. Kendine yer hazrlyor ama kendini o yere hazrlamyor ne yazk ki.

B
Her canl lm tadacaktr. Hak ettiiniz karlklar size, kyamet gn, eksiksiz bir biimde verilecektir. Ateten uzaklatrlp cennete sokulan kesinlikle kurtulmu olacaktr. reti-sefil hayat aldatc bir yararlanmadan baka ey deildir. 3 Ali mran Suresi Ayet 185

29

Herkes lme Eit Mesafededir

, be metre bez imi, her lnn hissesi, Esas gaye imanla vermektir son nefesi. Yarna sa kmaktan, nasl olurum emin? Gen bir delikanlnn tabutu geti demin. Yklenecek omzuna cenzen drt kiinin, Hesab sorulacak maherde her iinin. Genliine gvenip Vakit ok erken derken, Belki Elved bile diyemezsin giderken. Ahmet Mahir Peken

nsanlarn byk ounluu farknda olmasa da lm bize sandmzdan ok daha yakn. Hi lmeyecekmi gibi sadece bu dnya iin alp abalayan insanlarn brakn gelecee dnk olanlar, planladklar gnlk ilerini bile yapabilecekleri garanti deildir. Sabah evden ktmzda tekrar eve dnebileceimiz, eimizin ya da annemizin bizim iin yapt en sevdiimiz yemei bir kez daha yiyebileceimiz veya sevdiklerimizi tekrar grebileceimiz garanti deildir. Uygun fiyatl olmas iin erkenden rezervasyon yaptrdmz yaz tatilimize kabileceimiz ya da bir an nce gnlerin gemesini bekleyerek zlem duyduumuz bir eye kavuabilmemiz de. ok arzuladmz bir evde oturamayabilir, sevdiimiz spor arabaya binemeyebilir, zendiimiz zengin insanlar gibi
31

NSANLAR UYURLAR LNCE UYANIRLAR

bir hayat yaayamayabiliriz. phesiz tm bunlar ihtimale dayal eylerdir. Olabilirler de olmayabilirler de. Dier tm canllarla ortak olan tek bir paydamz vardr: lm! lm ortak klar tm canllar. stnlkleri ortadan kaldrarak herkesi eit hale getirir. Kii ayrm yapmaz. Gelmeden nce randevu almaz. arklardaki gibi bir ihtimal daha deildir. Kesindir. Hatta siz hi farknda olmasanz da bu satrlar okuduunuz birka saniye iinde, birka insan ld bile yeryznde. Zira yaplan aratrmalara gre dnyada her saniye ortalama bir insan hayata gzlerini yummaktadr. Kitabn sonunu getirdiinizde yzlercesi daha buna katlacaktr. Peki, bu insanlardan biri olmamanz iin ne sebep var sizce? Bu Gnn Dnme, Dn Geti, Yarn Var m? Genliine Gvenme, lenler Hep htiyar m? Eb Trb Nahebi Herkes lme eit mesafededir. Hatta kuruna dizilmek zere askerler tarafndan gtrlen bir esirin lme olan yaknl, evinde sakin bir ekilde gazetesini okuyarak, ayn yudumlayan birinden daha az ya da daha ok deildir. yle ki lmne kesin gzyle baklan bu esir, eitli sebeplerle kuruna dizilmeyebilir. rnein tam o srada byk bir deprem olabilir. Ya da dman uaklar esir kampn bombalayabilir. Esir kurtulabilir. Ayn esnada sahilde gnelenen ya da bahesini sulayan biri anszn lebilir. Gerekten de, bir kii kendi bedeni iinde var olmaya balad andan itibaren lmeye mahkmdur ve hibir an yoktur ki lm ona yaklamyor olsun. Augustinus
32

EMRE DORMAN

phesiz bu senaryo farkl da olabilir. dam mahkmu kuruna dizilerek lrken, bahesini sulayan dieri yaamaya devam edebilir. Ama bu iki rnek arasndaki tek fark dardan bakldnda, birinin leceine daha kesin gzyle baklmasdr. lme birbirlerinden daha yakn ya da uzak olmalar deil. Son nefesini vermek zere lm deinde bekleyen dedesine yetimek zere yola kan torunu, dedesinden nce lebilir rnein geirdii bir kaza sonucu. htimal dhilindedir esasen insan iin her ey. Bir kii lm kendine yakn ya da uzak grebilir. Hayatta baz eyler bana gelebilir ya da gelmeyebilir. lm ise kesindir ve kanlmaz olarak herkesin bana gelecektir. Ufka bakarlar; lm uzakta m, uzakta Ve tabut bekler, suya inmek iin kzakta Necip Fazl Ksakrek nsann uzun ya da ksa bir mr srmesi de bir gn lecei gereini deitirmez. stelik yaam sresi ile ilgili uzunluk ve ksalk tamamen bizim algmzla alakal bir durumdur. Baz kelebeklerin mr 24 saatle snrldr. Dnyaya gelii ile bu dnyadan ayrl sadece bir gndr. Bunun yannda bir nar aac birka yzyl var olabilir ya da bir kaplumbaa 200 yl yaayabilir. Yine sonsuzla mukayese edildiinde insann mr sresinin bir deeri yoktur. nsan ise kendi mrn uzun sanr oysa mr son bulup hirette diriltildiinde tpk bir kelebein mr kadar dnyada hkm srdn anlar. Aristoteles, Hypanis rmann sular stnde bir tek gn yaayan kk hayvanlar bulunduunu syler. Bu hayvanlardan, sabahn saat sekizinde len gen, akamn saat beinde len ihtiyar lm saylr. Bu kadarck bir mrn bahtlsn,
33

NSANLAR UYURLAR LNCE UYANIRLAR

bahtszn hesaplamak hangimize gln gelmez? Ama sonsuzluun yannda, dalarn, nehirlerin, yldzlarn, aalarn, hatta baz hayvanlarn mr yannda bizim hayatmzn uzunu, ksas da o kadar glntr.4 Montaigne Gn boyu izlediiniz dizi ve filmlerde saysz insann ldn grmeniz lm sizin gznzde nemsizletirebilir. Oysaki dizi ve filmlerdeki gibi deildir gerek yaamdaki lm. Bir canlandrma deildir. Geri dn olmayan bir gerektir. Gazetelerin 3. sayfalarndaki lm haberleri ile i sayfalarndaki lm ilanlarn grdnzde len ben ya da bir yaknm deil diyerek bunu sradanlatrabilirsiniz. Ya da corafi adan size uzak olan dnyann herhangi bir yerinde gerekleen tsunami, deprem ve sel gibi felaketler sonucu binlerce insann bir anda lmesi sizin iin ok da bir ey ifade etmeyebilir. Veya srekli bir atma ve sava halindeki blgelerde len insanlar sizin iin sadece bir son dakika haberinden ibaret olabilir. Ancak tm bu olaylar sonucu len insanlardan bir olmamanz lmn size uzak olduu anlamna gelmez. nsan varsa lm de vardr. Alnan her bir nefesin yars yaam, yars lm iin alnr. lm bize bu kadar yakndr. Baz kiiler, srekli lm dnerek yaayamaz insan, ekilmez olur hayat bunalma girer gibi szler syleyebilir. Bu, o kiinin lme nasl bakt ve yaantsnn ne ekilde olduu ile alakaldr. ayet Allahn rzasn gzeterek yaamsa kul hayatn, her gn lm dnmesi yemek imek gibi tabii bir ey gelecektir ona. Rahatszlk duymayacaktr. Aksine yaamn da lmn de hayrlsn dileyecektir Rabbinden. Tebessm edecektir lme,
4 Montaigne, Denemeler, ev. Sabahattin Eybolu, Trkiye Bankas Yaynlar, stanbul 2009, s. 71.

34

EMRE DORMAN

tpk yeni doan bebei kucana verilen annenin tebessm gibi. Yeni bir yaam sayacaktr lm. Durum bu kadar ak ve gerek olunca esasen lm kalacak deil aksine srekli hatrlanarak hazrlk yaplacak bir eydir. Gazzlye gre lm gelmesinde phe olmayan bir gerekliktir ve gelecek olan her ey insana yakndr. Augustinus ise herkesin lme eit mesafede olduunu syler. Kendisine lmn pek yakn olduu kimseye, sadece onu dnmek, sadece onu anmak, o maksatla hareket etmek, onun hesabyla megul olmak, zihnini ona vermek, sadece onu beklemek, kendisini llerden saymak ve onlarla bir grmek yarar. Zira gelecek olan her ey yakndr. Uzak olan ise gelici deildir.5 Gazzl Muhakkak ki hi kimse lme bir yl nceye gre bir yl sonra daha yakn deildir ya da yarn lme bugne veya bugn dne yahut biraz sonra imdiye ya da imdi az nceye gre daha yakn deildir. Bunun nedeni udur: Hayatmzn uzunluu ne olursa olsun, bu, mrmzn btnnden eksiltilecektir ve geriye kalan her gn biraz daha az bir vakit olacaktr. Dolaysyla imdiki hayatmz, lm hedefine doru koulan bir yar gibidir. Bu yarta hi kimse mola alamaz veya biraz bile yavalayamaz, aksine herkes eit bir hzla lme doru hareket etmekte ve ilerleme hznda herhangi bir deiim sz konusu olamamaktadr.6 Augustinus
5 6 Aktaran: Faruk Karaca, lm Psikolojisi, Beyan Yaynlar, stanbul 2000, s. 65. Aktaran: Kaan H. kten, lm Kitab, Agora Kitapl, stanbul 2010, s. 141.
35

NSANLAR UYURLAR LNCE UYANIRLAR

Kimisi uzun bir mr yaamak iin stresten uzak doal bir ortamda hayatn srdrebilir. mrn uzun klmak ve salkl yaamak iin dikkatli beslenip srekli spor yapabilir. phesiz akl banda herkesin salna dikkat etmesi gerekir. Ama hayatn ne ekilde yaarsa yaasn herkesin kanlmaz sonu lmle kesiir. Ama uzun, ama ksa. lm yakn klar her sreyi insana. Siz hi beklemediiniz, hi sanmadnz bir anda, bir de bakarsnz anszn kverir karnza. Bu yzden erken ya da ge deildir hibir lm. Olmas gerektii zamandadr sadece. Vakti dolup da bittiinde kula verilen mr, insanlar onu gen ya da ihtiyar grr. lm bir erbettir, her insan onu iecektir. Kefen bir elbisedir, her insan onu giyecektir. Tabut bir binektir, her insan ona binecektir. Mezar bir kapdr, her insan o kapdan girecektir. Anonim

36

Mal Sahibi, Mlk Sahibi, Hani Bunun lk Sahibi?

Neylersin lm herkesin banda, Uyudun uyanamadn olacak. Kim bilir nerde, nasl, ka yanda. Bir namazlk saltanatn olacak, Taht misali o musalla tanda Cahit Stk Taranc

uan birilerinin sahip olduu zenginlik ya da mala daha nce ne ok kiinin sahip olduunu, ancak u an hi birinden eser kalmadn dndnz m hi? Dnya var olal ka medeniyet geldi geti yeryznden. Ne ok ehir ina edildi, ne ihtiaml yaplar. Milattan nce ina edilmi dnyann yedi harikas vard hani. Keops Piramidi, Babilin Asma Baheleri, Artemis Tapna, Zeus Heykeli, Rodos Heykeli, skenderiye Feneri, Halikarnas Mozolesi. Keops Piramidi dnda hangisi kald ayakta? Yok olup gitmedi mi her biri? Tpk zaman geldiinde u anki yedi harikann yok olaca gibi.

Krallar ve imparatorlar. Soylular. Hanedanlar. Hkmedilen topraklar skender Makedonyadan Hindistana kadar topraklara hkmediyordu bir zamanlar. Ya da stanbul rnein. Ka uygar37

NSANLAR UYURLAR LNCE UYANIRLAR

la beiklik etti bunca zaman? Roma, Bizans, Osmanl. Topkap sarayndan ynetilirdi bir zamanlar dnya. Koca krallarn dizi titrerdi belki geldiinde saraya. imdi tm dnyadan insanlar gelip mze niyetine geziyorlar. Nerede o hkmdarlk, o ihtiam? Tm dnyaya hkmedebilirsiniz, ancak lme hkmedemedikten sonra neye yarar mlk zerindeki geici hkimiyetiniz? Sahilde gezerken grdmz ve bazen keke biz de byle evlerde yaasak dediimiz yallarda daha nce ne ok aile ne ok insan yaad kim bilir. Yerlerine yenileri geldi tpk u an yaayanlardan sonra yenilerinin gelecei gibi. Yunusun dedii gibi: Mal sahibi, mlk sahibi, hani bunun ilk sahibi? Mal da yalan mlkte yalan. Al biraz da sen oyalan. lm, insana, sahip olduu cann dahi kendisine ait olmadn retir. Cannn bile gerek sahibi olmayan birinin maddi eylerin sahibi olduunu dnmesi ok anlamszdr. Sadece Allahtr her eyin gerek hkimi. Mlk zerinde irade ve kudret sahibi. Hem mal sahibi, hem mlk sahibi, hem ilk sahibi, hem tek varisi. nsan ise hem geici bir heves, hem de snrl nefes sahibi. Dnya hayatna dalp da edindii tek eyi, sonsuz yaama nazaran bir oyun ve oyalanmadan ibaret olan geici dnya nimeti.

B
yle yakar: Ey mlkn Maliki, sahibi olan Allahm! Sen mlk ve saltanat dilediine verir, mlk ve saltanat dilediinden ekip alrsn. Dilediini yceltir aziz edersin, dilediini alaltr zelil klarsn. mkn, mal ve nimet senin elindedir. Sen hereye kadirsin. 3 Ali mran Suresi Ayet 26

38

EMRE DORMAN

Kefenin Cebi Yok Kefenin Cebi Yok szn duyarz hep byklerimizden. Evet, oumuz bunu bilir ve tekrar ederiz. Peki, kamz bunun farknda olarak yaarz? Yani yle bir dnelim; geici dnya hayatnda leceini bilmesine ramen, hi lmeyecekmi gibi hayat sren insan, kefenin cebi olmadn bilmesine ramen, sanki beraberinde uak dolusu bavul gtrecekmi gibi hrslanmakta, doyumsuzlua, bencillik ve cimrilie kaplmaktadr. lm daima gznn nnde olsun. O zaman asla d endielere dmezsin ve maddi hibir eyi hrsla arzu etmezsin. Epiktetos Maddi eyler, tpk manevi eylerde olduu gibi Allaha gnlden bal samimi insanlara yakmaktadr. Kimi insan zenginlii kendi nam, etrafna hava atmak, diledii her eye sahip olmak ve byklenmek iin bir gereklilik olarak grrken gerek bir inanan iin zenginlik, Allah yolunda yaplacak hayrl ilerde kullanlacak bir aratr sadece. nk bu inantaki bir kul bilir kendisinin emaneti, gerek mlk ve ynetimin sahibinin ise sadece Allah olduunu. Bu yzden anlamsz hrslara kaplp maddenin esiri olmaz. Bir mslmana yakr gibi davranr. nsanlar kk grmez, aalamaz. Sahip olduklarn Allah yolunda kullanr, ihtiya sahipleri ile paylar. te sadece byle olan kula para ve maddi eylere sahip olmak yakr. Bir uakta yolculuk ettiimizi hayal edelim. Pilot, uan her an yere aklma riskinin olduunu, bu yzden arlk adna ne varsa uaktan atlmas gerektiini anons etmi olsun. Herhalde iin ciddiyetini kavrayan ve malna en azndan kendi hayatndan daha fazla kymet vermeyen herkesin bavullarnn toptan aaya atlmasna, brakn bavullarn, hayatnn kurtulmas uruna sahip olduu tm
39

NSANLAR UYURLAR LNCE UYANIRLAR

maln ve mlknihtiya sahiplerine datlmasnaraz olaca phesizdir. Peki, sizce yaantmzn bu manzaradan ne fark var? Yani acaba oturduumuz yerde, havada uarken olduumuzdan daha m az kar karyayz lmle? Evet, genelde bu ekilde dnmek doaldr. Ancak yiyip ierken bir anda boulup nefesimizin kesilmeyeceinin ya da kk bir damar tkankl ile kalbimizin yetersiz kalmayacann garantisi nedir? Yani herkesin nefes alabiliyor olmas, nefes alma olayndaki mkemmellii azaltacak bir durum mudur? Bir an nefessiz kaldmz dnelim sizce bu durumdan kurtulup yine eskisi gibi rahat nefes alp verebilmek iin sahip olduumuz her eyden vazgemez miydik? Sadece uakta yere aklma korkusu yaadmz ya da denizin stnde azgn dalgalarla ba baa kaldmz zaman m Allaha snp, u dnya hayatnn geiciliini hatrlayacaz? Byk Hkmdar Selahattin-i Eyybi dnyadan gme zamannn geldiini anlaynca eyh-l slm arr ve ona: - Bir insan ld zaman ne kadar kefen gerekir? - Alt arn hkmdarm. Bir mzrak ve bir kefen getirilmesini ister. Bir asker arp: Bu kefeni mzraa tak. Badat sokaklarnda dola ve yle de: Ey ahali! lkeler, servetler sahibi Selahattin-i Eyybi yalanc dnyadan ebedi leme u kefenden baka servet gtremiyor, ibret aln!.. Saysz cenaze trenine katlmzdr. Musalla ta zerinde duran tabutun iindeki merhum ya da merhumenin beraberinde kefenden baka bir ey bulunduunu greniniz oldu mu? lm anndan itibaren len kiinin dnya hayatnda ardnda brakt makam, mevkii, an ve hretinin kendisine herhangi bir faydas var m? len kii kim olursa olsun ister bir devlet bakan, zengin bir i adam
40

EMRE DORMAN

ya da sradan biri. Geride brakr an, hreti, unvan, mal. Er kii ya da hatun kii niyetine klnr namaz. Yoklansn kafas mezarda her lenin Fark var m bakalm, hkmdarla klenin? Gazneli Mahmut Bir anlam var m geride braklan evlerin, arabalarn, ein, dostun, akrabann, banka hesaplarnn, altn stoklarnn ya da borsadaki hisse senetlerinin? Ne bunlarn ne de benzerlerinin hibir deeri yoktur artk. nsann dnya hayatnda yaarken yapt kulluk vazifeleri, hayrlar ve ihlsl davranlar dnda, beraberinde gtrebilecei kendisine yarar salayacak bir gvencesi yoktur. Benim dedii can ve hayat kendisinin deildir aslnda, bunu ona verenindir. Benim dedii mala da sahip deildir artk, sra varislerinindir. Onlardan da sonrakilere geecektir. Doumunda geldii gibi gidecektir bu dnyadan. Gelirken bir ey getirmedii gibi, giderken de bir ey gtremeyecektir. Ana rahminden geldik pazara, Bir kefen aldk dndk mezara. Yunus Emre Cimridir, doyumsuzdur insan, ama u gerei unutur her defasnda: Fizyolojik ve biyolojik kapasitesi olduka snrldr aslnda. rnein yemeklerle doldursa da bir masay, midesinin alabileceinden fazlasn yiyemez haliyle. Birden ok sahip olduu hi bir eyi, ayn anda kullanamaz. Birden fazla arabaya binemez ayn anda ya da birden fazla evde yaayamaz. Ayn evde yirmi odas olsa ayn anda birden fazla odada kalp, birden fazla yatakta yatamaz. Bedeni
41

NSANLAR UYURLAR LNCE UYANIRLAR

lsndedir esasen kaplayaca alan. Binlerce hektar topraa sahip olsa da rnein bir insan, ldnde topran altnda igal edecei yer de bedeni lsndedir. Kefeni ise boyu lsnde. Srtnda birka deve yk hrs, tamah var iken, ecel yoluna nasl gidebilirsin? Yklerini biraz hafiflet ki, mezara sabilesin. Abdurrahman Cmi Evet, cebi yoktur kefenin ve insann beraberinde gtrd tek ey amel defteridir. Yapt iyilik ve hayrlardr artk yanna kr kalan varl. ayet dnyadayken Allahn emirlerine uygun bir kul olarak yaamsa hayatn, dnyann btn servetine deimez o hayrlarn tek bir parasn. Pimanl dnyada yaayamad zevkler deildir artk. Anlamtr gerekte neyin anlaml ve kazanlmaya deer olduunu. Gnlden arzu eder yaarken daha fazla hayr yapmay, amel defterini iyilikler ile doldurmay, ktlklerden uzak durmay. ldkten sonra tekrardan diriltilip, dnya hayatnda sahip olduu nimet ve imknlardan hesaba ekildiinde, geri dnp de tm maln mlkn hayrl eyler uruna sarf etmeyi arzular, o utan, korku ve pimanlk sebebiyle.

B
Sizden birine lm gelip de, Ey Rabbim, yakn bir sreye kadar beni geciktirsen de itenliimi belgelemek iin bireyler vererek iyilik ve bar sevenlerden olsam! demesinden nce, size rzk olarak verdiklerimizden datn. Allah, sresi gelmi olan bir can geriye asla brakmaz! Ve Allah, yapp etmekte olduklarnz ok iyi haber almaktadr. 63 Mnafkun Suresi Ayet 10-11

ldnde kefene sarlmas ok da yabanc deildi aslnda insana. ldmzde kefen giydiimiz gibi hemen hepimiz kun42

EMRE DORMAN

daklanp sarlmtk bir rtye doduumuzda. Belki de geldiimiz gibi gideceimizi ve ok kalc olmadmz anlatyordu bize bu manzara. Balang ve son aynyd aslnda. Tek fark doduumuzda scack ana kucana koymulard bizi, ldmzdeyse kara topran barna ve gnahsz geldiimiz dnyadan ayrlyorduk, gnahlarmzla. lm bu, ne hkmdar tanr, ne soytar; herkesi ayn itahla yutar. Victor Hugo Dnyada mal mlkyle ya da ben falancann oluyum, u benim amcam, bu daym diye vnr ou insan. Falancann olu, yeeni olmaktr insan saygn klan ou zaman. Hi Ben Allahn kuluyum. Allah benim Rabbim. Ben ona dayanr ona gvenirim diyen biri grdnz m? Rabbimdir benim sahibim diyen. Daysyla deil de Rabbi ile vnen. Oysaki hirette kimin nesi olduunuza gre deil, Allaha ne oranda kulluk ettiinize gre muamele greceksiniz. Kim olursanz olun, kurtulamazsnz ecelin elinden. Dnya umruna meyleni verme Sen de kurtulmazsn ecel elinden Ben filanm diye gsn germe Sen de kurtulmazsn ecel elinden skender de geldi lemi gezdi Zalolu Rustemin tahtn bozdu Yunus balyla deryay yzd O da kurtulmad ecel elinden Syler dervi Yunus serveti saman Tac taht ald gitti Sleyman Lokmanlar derdine olmad derman O da kurtulmad ecel elinden Yunus Emre
43

Baka Sevdalar, Baka Ryalar

lmek, yaratlnzn artdr. lm sizin mayanzdr. Ondan kamak, kendi kendinizden kamaktr. Sizin bu tadn kardnz varlkta hayat kadar lmn de yeri vardr. Dnyaya geldiiniz gn, bir yandan yaamaya, bir yandan lmeye balarsnz. Montaigne

aammz sorgulamyor, lm gereini dnmeden yayoruz. Peki, nasl oluyor da bu ekilde umursamaz ve rahat bir yaam srebiliyoruz? Yani insan bu dnyadaki yaam ile ilgili her trl detay; rnein nasl bir evde oturacan, mobilyasn, aksesuarlarn, duvar rengini, mutfak-banyo dolabn, fayansn, perde ve avizelerini dikkatle, zenle seip, kendine dert edinip en iyisi olsun isterken, hangi elbisenin hangi ayakkabyla ya da hangi rengin hangi renk ile uyum salayacan dnrken, tm bunlarn yannda asl zen gsterilmesi gereken gerekleri nasl olurda dnmeden yaayabilmektedir? Bu kadar nemli midir kck ayrntlar? Yoksa Platonun dedii gibi: Kk eylere gereinden fazla nem verenler, ellerinden byk iler gelmeyenler midir? Bu kadar ucuz mudur insan hayat? Demeyecek geici eyler uruna harcanacak kadar
45

NSANLAR UYURLAR LNCE UYANIRLAR

hirette seni kurtaracak bir eserin olmad takdirde fani dnyada braktn eserlere de kymet verme. Said-i Nurs Muhtemelen bunun en byk sebebi insanlarn byk ounluunun nem ve deer verdikleri eylerin sadece bu dnya hayatndaki geici maddi eyler olmasdr. nem verilenler maddi eyler olunca doal olarak bu eyler hayatn merkezine konmakta, insanlar ise sz konusu bu merkez tarafndan ynetilen ii boaltlm bedenlere dnmektedirler. Allah insan yaratmakla kalmam, ayn zamanda onu trl nimet ve imknlar ile donatmtr. Sz konusu nimetlerin en by ise iman nimetidir. Tanr, imana o kadar byk bir ltuf hediyesi bahetmitir ki, yaamn tersi olduu sanlan lm, insanolunu yaama ulatran bir ara haline gelmitir. Augustinus Allah insana kendisini bildirmitir. yi bir kul, iyi bir insan olmasn istemitir. Hayatnn merkezine Allah koymayanlar, her zaman iin kk ve deersiz ilerin peinde komaya mahkmdurlar. nk esasen hayat, Allahn yaamn merkezine konulmas ile anlam kazanabilir. Sonsuzun yannda geici olann hibir anlam ve deeri yoktur.

B
Allah, diledii kimse iin rzk alabildiine aar da snrlayp ksar da. reti dnya hayatyla sevinip mardlar. Oysaki dnya hayat, hirete oranla sadece kk bir nimetlenmedir. 13 Rad Suresi Ayet 26
46

EMRE DORMAN

Varlk amacn sorgulamayan; yayor, gryor, duyuyor, yiyip iiyor ve konuuyor olmasn yeterli grerek tm bunlarn ve onlarca mislinin sebebini dnmeyen insan; u ksa dnya hayatnda ok eitli sevdalara ok eitli ryalara dalarak varlk amacndan sapmaktadr. Sabrsz ve kaygsz bir biimde peinen geleni sevmekte, elde edecei snrl ve geici nimetleri, sonsuz ve snrsz olana tercih etmektedir. Allahn bu dnyadaki gzellikleri gstermesi hiretteki gzelliklerin neler olabileceini ve onlarn ne kadar mkemmel olabileceinianlamamz iindir. Yoksa bunlar grp, bunlarla oyalanp, Allah unutalm diye deil.

B
Hayr; siz arabuk gemekte olan (dnya hayat ve nimetini) seviyorsunuz. Ve hiretten yz eviriyorsunuz. 75 Kyamet Suresi Ayet 20-21

Yarmak Gzeldir, Ama Ne in? Bilindik televizyon kanallarnn pek ounda her geen gn artan eitli yarma programlarna ahit olmaktayz. Kimisi bilgi ve genel kltre, kimisi cesaret ve tehlikeye, kimisi ses ve dans kabiliyetine, kimisi de farkl yeteneklere dayanmakta. Bu dnyada bulunma amacnn Allah iin yaamak ve Allah yolunda hayrl iler zerine yarmak olduunu unutan insan bedeni, zihni ve hayata bak ile hep baka sevdalar, baka duygular iin yarmaktadr.

B
Herkesin bir yn vardr, ona dner. O halde hayrlarda yarn. Nerede olursanz olun Allah sizi bir araya getirecektir. Allah hereye g yetirendir. 2 Bakara Suresi Ayet 148
47

NSANLAR UYURLAR LNCE UYANIRLAR

Allahn en bata insann kendisi iin faydal olan ve onu hayrl bir kalp tatminine ulatracak eitli ibadetler emretmesi, pek ok insana zor gelmekte ve kendince gzle grlr bir fayda salamad inancndan olsa gerek, bu ibadetlere kar, az da olsa bir muhabbet beslememektedir. Oru tutmay, yani Allah emrettii iin belirli gnlerin belirli saatlerinde a ve susuz kalmay ok gren insan, ssz bir adada trl zorluklar ve imknszlklar altnda yaam mcadelesi verip, sonunda dl kazanmay tutkulu bir sevda ve macera olarak grmektedir. Her trl tehlikeyi gze alarak bedenini olduka zorlayacak risklere cesurca atlan insan, Allah yolunda cann riske atmas gerekse kaacak ve snlacak bir mekn arayacaktr. Yine gzel grnmek ve evresindeki insanlar tarafndan beenilmek iin eitli zayflama programlar uygulayan, spor salonlarna giderek vcuduna salam ve estetik bir grnt kazandrmak uruna, eilip kalkarak kaslarn altran insan, sra Yaratcsna olan kulluk ve teslimiyetinin kk bir gstergesi olan namaz klmaya gelince enmekte, sklmakta ve Allah iin secde etmeyi gereksiz bulmaktadr. Allah rzas iin yaplacak hayrl iler sz konusu olduunda enen ya da eitli bahaneler ileri sren insan, nefsine ho gelen bir ii ise hemen yapmaya almaktadr. Gzel grnmek uruna kumsalda saatlerce gne altnda kavrulmay gze alan insan, Allah yolunda bir hizmet grmek ya da hayrl bir i iin seferber olmak sz konusu olduunda sca bahane edebilmektedir. Bu gibi durumlar iin Kurann insana verdii cevap ise ok arpc ve sarscdr:

B
Allah yolunda, mallaryla canlaryla didinmeyi tiksindirici bulup yle dediler: Bu scakta seferber olmayn. De ki: Hararet bakmndan cehennem daha zorludur. Bir anlayabilselerdi! 9 Tvbe Suresi Ayet 81
48

EMRE DORMAN

Hayat, arzular dorultusunda yaamak isteyen insan kendine trl bahaneler bulmakta ve asl yapmas gerekenleri srekli olarak ertelemektedir. Oysaki bu dnyaya geldiimizde elimize son kullanm tarihimizi yani mr sremizi gsteren her hangi bir belge verilmemektedir. Yani doan her insan potansiyel olarak her an lm gerei ile yz yzedir. ld zaman ise bu dnyaya dair yapt eyler ona bir yarar salamamakta, hatta ayana dolanr gibi hesab namna sorun olmaktadr. Hi lmeyecekmi gibi bu dnya iin alp abalamaktan, yarn lecekmi gibi hireti iin alp abalamaya frsat ve imkn bulamayan insan, kendisine verilen ksack mr heba edip harcamaktadr. stelik pek ok insan, hayatlarn adadklar maddi eylerin birounu elde edemeden lp gitmektedir. Yani aba ayn olsa da ok az kii elde etmeyi arzulad eyleri elde edebilmektedir. Hrslanp kendini kaptrsa da dnyevi manada da karln alamamaktadr dnya emeklerinin. u geeni durdursam, ekip de eteinden; Soruversem: Haberin var m leceinden? Necip Fazl Ksakrek Hayat maddeden ve sadece dolu dolu yaamaktan ibaret grerek, varln ve sonunda kendisine ne olacan bir kez olsun sorgulamadan bu dnyadan gp gitmi saysz insan yaamtr. Yaamn amac ne olabilir ki? Gezmek? Elenmek? Bolca tketim? Al veri? Hrslar? Tutkular? Kariyer? Makam? Mevkii? an? hret?... Srekli olarak bunlar pompalanmakta insanlara. Kitlesel iletiim aralaryla hissettirmeden enjekte edilmekte bu maddeci ve tketim tutkunu zihniyet. Peinden koulan ve hayatn asl hedefi yaplan makam, mevki, an ve hrete daha nce ne kadar
49

NSANLAR UYURLAR LNCE UYANIRLAR

ok insann sahip olduunu ama u anda hibirinin hayatta olmadn hi dndnz m? Bir lkede babakanlk ya da bakanlk yapm, ok byk irketlerde yneticiliklerde bulunmu ya da pek ok filmde oynayarak dnya apnda yldz olmu kiileri bir dnn. Gerek devlet kurumlarnn, gerekse zel sektrn internet sayfalarnda tarihelerinin yannda kurucularmz, bakanlarmz ya da yneticilerimiz gibi balklar bulunur. Girip inceleyin herhangi bir kurumu. Yllarca bu makam ve mevkileri doldurmu insanlarn hepsi zaman geldiinde grevlerini bakalarna devretmilerdir. Tpk imdikilerin de zaman geldiinde devredecekleri gibi. Krk yl nce insanlarn hayranlk duyarak yeni kan filmini izlemek zere sinema nlerinde kuyruk bekledikleri nice aktrler imdi ya huzur evlerinde ya da topran altndadrlar. Tpk imdikilerin de zamanlar geldiinde olacaklar gibi. nsan iin kanlmaz olan tek gerektir lm. Btn dnya bir oyun sahnesidir. Kadn erkek btn insanlar da sadece oyuncular. Her birinin giri ve k zamanlar vardr. William Shakespeare Hl onun ldne inanamyorum. O lm olamaz. lm sana yakmad. Son akasn yapt ve ld. Gibi szler syleyerek lm alacak bir ey sanr kimi insan. ok cenazeye ahit olmusunuzdur. Hi vefat etti, keke yaarken hireti iin daha fazla eyler yapsayd ve u gnahlardan kansayd diyeni duydunuz mu? Mutlaka bu yaklamda olanlar da vardr ancak byk ounluun ortak gr vefat eden kii ka yanda olursa olsun, hatta ok yal dahi olsa zamansz gittii, hayata doyamad, grmek istedii yerlerin bir ksmn gremedii, kariyerinde yeterince ykselemedii, torununun snnetine yetie50

EMRE DORMAN

medii gibi sylemlerden teye gitmemekte. Yani yine bu dnya yine bu dnya. Oysaki hirette dnya hayatnda yapt hatalar karsna getirilen ve Allahn ayetlerini inkr eden insan yaad hayattan pimanlk duyarak derin bir ah eker ve dnyadayken insan olarak yaamak yerine keke toprak olsaydm! der (78 Nebe Suresi Ayet 40). Dnyaya geldiin zaman sen alarken evrendekiler glyordu. yle bir hayat yaa ki, ldnde evrendekiler alarken sen glmseyerek hirete gidesin. Necmeddn-i Kbr

51

lmeden nce Yaplmas Gereken 101 ey

Yaamdan nce lme hazrlanmalyz. Seneca u aralar olduka moda oldu lmeden nce gezilmesi, grlmesi, yaanmas gereken meknlar, mutlaka izlenmesi gereken filmler, iine dalnmas gereken maceralar. Tm dnyada ok satanlar listesine giriyor bu gibi almalar. ok kr insanlar ksa sreli olsa da bazen kanlmaz olan bir gerein farkna varyorlar: lm. Ancak lmden sonras iin tedbir almak yerine nsan bu dnyaya bir kere geliyor, olabildiince zevklenip elenmeye almal gibi ak bir gafletin tuzana dyorlar. Hayatn iinde belki birer renk olabilecek bir takm i ve uralar, adeta hayatn amac haline getirilmi vaziyette. Yani insan oturup az da olsa dnp unu bir sormal kendine: Acaba gerekten lmeden nce yapmam gereken eyler neler? Grlmesi gereken 101 yer mi? Yoksa izlenmesi gereken 1001 film mi? Acaba bu yerler grlmese ya da bu filmler izlenmese insann kayb ne olur? Ya da bu dnyadan sonra gittii yerde gezdiklerinden mi yoksa izlediklerinden mi sorguya ekilecek insan? Ya kendisine gezip grlmesi gerekli yerlerden endie ederken, bunun yannda hiretteki durumun iin hi endie ettin mi diye sorulacak olursa cevab ne olacak?
53

NSANLAR UYURLAR LNCE UYANIRLAR

Helal dairesi iinde insann dnyevi bir takm gzelliklerden istifade etmesine, gezip grmesine, inceleme yapmasna, Allahn sanatna ve yaratndaki stnlklere ahit olmasna denilebilecek bir sz yok. Ancak bunu asl amacndan saptrarak lmeden nce mutlaka yaplmas gereken eyler olarak grmek insanlar gaflete drmektedir. Bu almalar yapan aratrmaclar son derece iyi niyetli kiiler olabilirler, zaten eletirimiz insanlarn niyetlerine deil, bu gibi anlaylarn olumasnadr. Allah iin ya da hiretim iin yapmam gereken bir ey var m diye kendine sormayan saysz insan, lmeden nce yapmas gereken yzlerce, binlerce eyi merak edip sormaktadr. Bu da ona hayatn amacn unutturmaktadr. u anmza, u yamza gelene kadar kendimiz iin arzuladmz eyler ile Allah ve hiretimiz iin arzuladmz eyleri dnp, bunlarn kk bir muhasebe ve mukayesesini yaparsak ortaya iler acs bir tablo kacaktr. Alaca bir sonraki nefesini dahi Yaratcsna borlu olan insan, Onun huzuruna bor hanesi kabark bir ekilde geldiinde, yaantsnn hesabn verirken dnyadaki serveti de gezip grd yerler de ona bir fayda salamaz. nsana fayda salayacak tek ey yapt hayrlar ve yerine getirdii kulluk vazifeleridir. Yava hzldan, byk kkten, zayf glden, uyanklk uyumaktan, yaam da lmden meydana gelmitir. Sokrates Uzak bir lkeye seyahate gittiimizi ve aktarmal bir uaa bindiimizi hayal edelim. Aktarma yapacamz havaalanna indiimizde burada beklediimiz sre iinde bavullarmz amaz, burada kalma planlar yapmayz. nk biliriz ki asl uamzn bizi gtrecei yer buras deildir. te dnya hayat da asl varacamz hayata giderken bekleme yaptmz havaalan gibidir. Tek
54

EMRE DORMAN

fark uamz bizim bilmediimiz ama tam da kalkmas gereken saatte kalkar. Arza ya da gecikme yapmaz. Durum bu kadar akken nasl olur da insan kendisi iin bir bekleme salonu olan ve ksa bir sre sonra ayrlacan bildii bir dnyaya bu kadar sk skya balanr, anlamak zordur. Ge olmadan acilen lmeden nce yapmam gereken gerek eyler nelerdir? diye sormamz gerek kendimize. Dnyalk her trl iimizi ve zevkimizi hemen elde etmek isteyip bunun iin abalarken, hiretimize ynelik hayrl ileri ertelememeliyiz. Zira tpk dnyevi ilerimiz gibi hiretimize ynelik ilerimizi de yerine getirebileceimiz garanti deildir. Anszn lm ile yzleerek buna frsat bulamayabiliriz. Bu yzden her iimizde ncelii hiretimize ynelik ilere vermeliyiz. Byk randevu Bilsem nerede, saat kata? Tabutumun tahtas, bilsem hangi aata? Necip Fazl Ksakrek

Ate Seni aryor Dnyadayken insan seyahate gidecei yere gre hazrlk yapar. Orann hava scakl gibi iklimsel artlarna ve genel imknlarna bakar ve ona gre gereksinim duyaca eyleri yanna alr. Yine krekleri olmayan bir kaykla denize almaz, saanak ya olduunu grdnzde emsiyesiz dar kmazsnz. nk bunlara ihtiya duyacanz bilirsiniz. Ama ayn kiiler ldkten sonra hirette gitmek istedii yere gre hazrlk yapmaz. Oysaki insan hirette nereye gitmek istediine gre hazrln yapmal, atee dayanabilecei kadar gnah ilemelidir. Evet, ate bizi aryor. eytan ise bu arya uymamz iin elinden geleni yapyor.
55

NSANLAR UYURLAR LNCE UYANIRLAR

Dnyadayken size ok cazip gelen ama yaplmas dinen haram olan bir ii yapmanz halinde ok zevk alacanz, ancak bu ii yaptktan sonra sizi koca bir kazann iinde yanan atee atacaklarn hayal edin. Nefsinize olduka ekici gelen bu ii yapmak istemenize ramen, sonrasnda iinde ate olan bir kazana girmek istemeyeceinizden buna cesaret edemeyeceksiniz. Peki, nasl oluyor da bu dnyadaki yaantnza dikkat etmiyor, ldkten sonra sresiz bir ekilde atein iinde kalmay gze alyor ve buna cesaret ederek haramlara girebiliyorsunuz? zerine kumar oynadnz eyin kendi hayatnz olduunun farknda msnz? stelik hayatnza son veren lmden, bunun rvann alma ansnz da bulunmamaktadr. Mehur Rus yazar Tolstoy dou kltrnde bilinen bir hikye ile rnek vererek bu kadar ak olan lm gerei karsnda insanlarn dnya nimetlerinin derdine dp onlarla oyalanma gafletini ok anlaml bir ekilde ifadelendirir. lde seyahat eden bir seyyah, yrtc bir hayvann errinden kurtulmak iin, kendini, yaknnda bulunan bir kuyuya atar. Kuyunun iine derken can havliyle bir dala yapr. Yukardaki yrtc hayvann dehetinden korkarak aa inmek ister ancak kuyunun dibinde bir ejderha azn am avn beklemektedir. Yapaca bir ey olmad iin var gcyle allara yapmaktadr. Ancak bir de ne grsn, beyaz ve siyah iki fare bu allar kemirmektedir. Bu acayip hl iinde iken her naslsa allarn zerine bulam bal damlalarn yalayp bir ka dakikalk da olsa zevk almaya almakta, o korkun hali grmezden gelmektedir... Allahn bizlere peinen vermi olduu nimet ve imknlar karsnda bamz secdeden kaldrmasak, ellerimizi duadan indirmesek dahi, Allaha olan minnettarlmzn, ihtiya ve borcumuzun bit56

EMRE DORMAN

meyeceini bilmeli, rahmet deryasndan damla isteyene avu avu sunulacan anlamal, ileride deil hemen u anda kararmz vermeliyiz. Ben kendime nasl bir hayat hazrlyorum ve seimlerim hiretimi nasl etkiler? lmeden nce grmem gereken 101 yeri, izlemem gereken 1001 filmi anladm, peki hiretim iin yapmam gerekenler nelerdir? Bir an olsun soralm kendimize.

B
Nasiplendirildiiniz eyler u ireti hayatn yararndan ve ssnden ibarettir. Allahn katndaki ise daha hayrl ve daha sreklidir. Hl aklnz iletmeyecek misiniz? 28 Kasas Suresi Ayet 60

57

Tketti Bizi, Tketim Zihniyeti

Mezardakilerin piman olduu eyler iin, dnyadakiler birbirini yiyor. Gazzl

nmz insannn farknda olmad en ciddi hastalklardan biri ar tketimdir. Daha fazla tketmenin ve bunun iin daha fazla eye sahip olmann insan mutlu edecei sanlr. Her dnemde benzer arlklar grmek mmkn olsa da zellikle modern ala birlikte sanayinin gelimesi ile retimin artmas ve kapitalist kayglarla bu rnleri pazarlama yar, insanlarn srekli olarak tketme hastalna yakalanmasna neden oldu. retimin artyla birlikte ihtiyalar da artt. Ya da bu rnlere gerekten ihtiya duyduumuz gibi temelsiz gerekelerle insanlk olarak kandrldk. Hayatmza giren her yeni ey sanki o gne kadar varm ve biz onsuz yapamyormuuz gibi vazgeilmezlerimizden oluverdi bir anda. Ksa bir zaman nce lks olarak alglanan pek ok ey gn getike zaruri bir gereksinime dnt zihnimizde. Olmasa da olurlarmz daha oktu eskiden. imdilerde azaldlar. Biz tkettike daha fazla rettiler. letiim aralar vastasyla hayatmzn her alanna
59

NSANLAR UYURLAR LNCE UYANIRLAR

soktuklar reklam ve sloganlar zerimize kazdlar adeta. Yaplan aratrmalardan bir ylda reklam iin dnyada ayrlan payn 500 milyar dolar olduunu rendik. Ssl ambalajlar ile gzlerimiz boyand. Uzun kuyruklar oluturduk bazen. Ya bir market nnde ya da bir elektronik maazasnn indirim gnnde. Gne domadan sraya girdik. tip kaktk birbirimizi ilk alverii yapabilmek iin. Doldurduk alveri arabamz gerekli gereksiz her eyle. Bu frsat bir daha ele gemeyebilirdi zira. Doldurduk dnyamz madde ile. Bir yandan iimizi boalttmz gereini gz ard edercesine. nemli olan hayatta en ok eye sahip olmak deil, en az eye ihtiya duymaktr. Platon Hibir eyi uzun sre kullanamaz olduk. Ustalar vard eskiden. Tamirciler. rnein bir ayakkab tamircisi. Arada bir ayakkab su aldnda urardk yanna. Belki bir terzi. Arada skk ya da sade bir elbise diken. imdi her ey deiti. Onlar rettiler. rettike giydiimiz ayakkaby deitirmek iin reklamlara bodular bizi. Ayakkabyd en nihayetinde, kullanm amac belliydi. Ama yetinmediler. Takm elbise altna ayr, yry ve spor iin ayr, koacaksan ayr, futbol, basket, tenis iin ayr derken dolaplara smaz oldu ayakkablar. Biraz and m atlr, saa sola verilir oldular. Eskiden uzun sre giyilirdi bir ayakkab ya da bir elbise. Bayramdan bayrama alnrd ancak yenileri. Bir bir kapand ayakkab tamircileri. Onlar da tkettik kendimizi tkettiimiz gibi. Moda tutkunu oldu insanlar. Bu yln ya da sezonun trendlerini belirledi birileri, kimileri de bu trendleri takip etti. Oysaki bir bedeni rtmek, scak ya da souktan korumakt elbisenin asl ilevi. Belki biraz da gzel grnmek. Defilelerde, televizyon ve dergi60

EMRE DORMAN

lerde yere ge sdramadklar bu yln modas, ok gemeden gzden derek geen yln modas yapld. Grnce zerine atlayanlar yzne bakmaz oldular. nk tketilmiti o da, eskimiti artk. Malum geen yldan kalmayd. Giymek yakk almazd. ki gnlk seyahatlere onlarca bavul elbiseyle gider oldu kimileri. Her yarm saatine bir elbise dmesine ramen. Marka tutkunu oldu insanlar. Binlerce on binlerce liralar verildi bir metre kuma paras ya da bir ift ayakkabya. Ad san vard zira. Herkesin giyebilecei trden deildi. Eletirmenler kt bir de ortaya. nsanlarn kyafetlerine notlar vermeye, kimini yceltirken kimini de yermeye baladlar. lgna dnd insanlar. Kendilerini beendirme uruna. Haftann rkleri seildi. Haftann gzdeleri. Yerildi kimisi kazara ayn elbiseyi aldysa ikinci kez srtna. Bakn ite diye haykrld adeta. ki yl nceki alta da giymiti falanca u elbiseyi. Bizden kamaz. Olmad bu size yakmad dediler. Ya da ayn elbiseyi birden fazla kiinin giymesi ayp bir eymi gibi pitilendi insanlar. Birileri de kp ben ayn elbiseyi iki defa giymem. Kabul etmez bu bedenim dedi. Smaz oldu elbiseler dolaplara. Gndelik elbise ayr dedik, ite ayr, grmede ayr, davetlerde apayr. Adeta yryen bankamatik gibi gezer oldu kimileri. zerinde on binlerce liralk elbise, ayakkab, anta ve taklaryla. Mzayedelerde boy gsterdi kimileri. Kalkp indi eller. Milyonlar dendi bir eyaya. Antikayd zira. Nadide bir vazo ya da bir resim belki de. Yaarken almalarn karn tokluuna satan bir ressamn eseri, bir anda hayran brakt herkesi. Milyonlar dendi. 2004 ylnda Trkiyede Osman Hamdi Beye ait Kaplumbaa Terbiyecisi isimli tablonun 5.5 milyon liraya, 2010 ylnda New Yorkta Picassonun Yeil Dallar Arasnda plak adl tablosunun 106.4 milyon dolara satldn rendik. Birileri deer biti, birileri de bu deeri dedi.
61

NSANLAR UYURLAR LNCE UYANIRLAR

htiaml davetler verdi kimileri, grkemli allar, evlilik ya da snnet dnleri. Koca tesisler kapatlp yzbinlerce dolarlar harcand bir gecede. Paralar sald etrafa. Masalarn zeri eit eit yemekler ile donatld. Alabildiine israf, alabildiine elence oldu birden bire. Gnlerce konuuldu medyada. Nam, hret yapld. Tketim canavarna dntrdler insanlar. lgnca ve gz dnme al veri yapar olduk. Sevgilisine ya da kocasna kzan bir kadn rahatlamak iin alverie verdi kendini. Kocalar ise pahal hediyeler aldlar karlarna, gnllerini almak uruna. Tek bir gl yetmez oldu zira. Dikeninde tek ta prlanta yok ise. Oysa ne fark vard o pahal talarn. Ad stnde ta deil miydi sanki. Sokakta grp de zerine bastklarmz ya da deniz kysnda su stnde kaydrdklarmzdan ne fark vard onlarn. Belki daha berrak daha parlaktlar doru. Az bulunuyorlard o da doru. Ama biz deil miydik onlara asl deerini bien? Ya da birileri deil miydi bu seimleri bize yaptran onlar bizim iin deerli klan? Evliliklerin olmazsa olmaz art yaptk tek ta. nce parmamza takp sonra milletin gzne soktuk. Kiisel bakm, salkl yaam deyip bir yn kimyasal boalttlar zerimize. Her geen gn yeni bir bulu kt kozmetikte. Hep daha fazla gelitirildi formller. Yeni kutulara girdiler. Krem vard eskiden. O da yetmedi, el, yz, vcut, parmak aras, topuk, gzalt, kulak memesi derken onlarca krem tr kt karmza. Aldk itina ile her bir yerimize srdk. Onlar olmadan yatamaz, sabah srnmeden kalkamaz olduk. nce boyadk yzmz gzmz bir yn kimyasal renk ile sonra baka bir ey sattlar onlardan kalan tozu temizleyelim diye. Aldk, hepsini aldk. Onlarn yapt bizim almadmz bir ey olmad. Yaplan aratrmalara gre dnya genelinde kadnlarn bir yllk makyaj malzemesi harcamalarnn 18 milyar dolar, parfm harcamalarnn ise 15 milyar dolar boyutunda olduunu grdk.
62

EMRE DORMAN

ki gnde Trkiyenin gndemine oturttuk kimilerini. Aldk en zirvelere karttk. Bazen yank sesiyle. Bazen de plak baldryla. Yln sanats setik, sanata dair iki cmle kurmaktan mahrum olanlar. Onlar da tkettik hemen itiverdik zirveden. nsanlarn zel yaamlarna girdik. Evlerine, yatak odalarna. Mahrem diye bir ey brakmadk magazin programlaryla. Medyatikseniz eer, iki insan oturup sohbet edemez oldunuz bir kafede. Flalar patlattk hemen tepelerine. Yazdk izdik bilip bilmeden. Evlilikleri bitirdik. Yuvalar dattk. Hem eletirdik halk olarak hem de mptelas olduk bu programlarn. Merakla takip ettik medyadan. Kim kimi nerede sobelemi, ebelemi. Mahremiyeti de tkettik. Birka aile ayn evde yaayabilirdi eskiden. ou zaman rahat ve huzur iinde. Paylarlard rzklarn. Ayrdk herkesi ayr evlere ayr yerlere. mknsz kldk birlikte yaam. Uzaklatrdk aileleri birbirinden. Bldk mahalleleri, koca binalar diktik zerlerine. Kimsenin birbirini tanmad. nsanlarn birbirlerinden kat, karlatnda bir selam bile ok grd modern evler ina ettik. Yeni ihtiyalar kardk ortaya. Tkettik dostluu, komuluu, arkadal. Mahalle arkada kavram kalmad ocuklarda. Eskiden sokakta birlikte dp dizleri kanayan ocuklar, oynarken bazen kavga edip sonra sarma dola olunan arkadalklar bitirdik. PlayStation banda aradk arkadamz. Bir oyunun kahraman oldu en byk dostumuz. Ya onu yenmeye altk ya da onunla bir olup gezegenimizi ele geirmeye alan dmanlar. rettik ve tkettik. Oyuncaa boduk ocuklarmz. Onlar da smad dolaplara, kutulara. Biz aldka onlar biraz oynayp bir kenara frlatp attlar. Onlar attka biz yenilerini aldk. Oyuncaklar bile deersiz kldk ocuklarn gznde. Arka arkaya dizdii mandallar tren niyetine yerde srkleyen bir ocuk kadar bile mutlu edemedik onlar. Onlar da srekli tketime, en ksa srede eskitmeye eilimli kldk.
63

NSANLAR UYURLAR LNCE UYANIRLAR

Aman evi datp kudurmasn da uslu uslu dursun diye saatlerce televizyon banda izgi film bamls olmalarna gz yumduk. Sanki midemizin kapasitesi belli deilmiesine donattk sofralar. Satn aldk her birinden bir para tadna bakmak uruna. Lks restoranlara gidip kabark hesaplar deyerek birilerine grnmek ayrcalkl kld bizi. Hatta tabandaki yemein tamamn yemeden brakmak grgl, sekin kld kimilerini. Mdavimi oldu kimileri gece kulplerinin ve ard ardna patlatlan ampanya ielerinin, ov uruna krlan tabak anan, sap savrulan dolarlarn, atlan gllerin. En ok ampanyay atrmak ayrcalkl kld kimilerini! Eskiden araba sahibi olmak bir ayrcalkt neredeyse. Yllarca kullanlrd bir araba. nk amac ulam salamakt ksmen gvenli, ksmen rahat bir ekilde. Yllarca deiiklik olmazd modellerde, markalarda. Ama gn geldi insanlar tketim lgn olunca araba firmalar da yara girer oldular. Neredeyse her yl deitirilen modeller, yaplan makyajlar ile bir anda eski klnd daha yeni saydklarmz. ou kimse bir iki yldan fazla binmek istemez oldu ayn arabaya. Yz binlerce Euro verildi gl bir motora. Sekinlik belirtisi oldu lks arabalar. Bir baka davrand size insanlar. Daha saygl daha hrmetkr. Gelimi lkelerde toplumca saygn kabul edilen kesimi genellikle akademisyenler, bilim insanlar, yazarlar, dnrler, sanatlar, doktorlar, sekin i adamlar, hkim ve savclar gibi nemli pozisyonlardaki kiiler olutururken bizde ise sadece arkclar, trkcler, futbolcular, magazinciler, mankenler ve modaclar saygn kiiler oldular. Toplumca benimsenip, olmas gerekenden fazla deer biildi pek ok meslee. Magazin dergilerinde boy gstermek ayrcalk belirtisi oldu kimilerince. Durum byle olunca da kimsenin ocuu byynce akademisyen, doktor ya da sanat olmak gibi bir hayalin peine dmedi tabiatyla. Artist olmak, ark, trk sylemek, dizilerde oynamak istediler.
64

EMRE DORMAN

Koca Dnyay da Tkettik Sonunda nsani deerleri tkettiimiz yetmedi doal kaynaklarmz da tkettik bilinsizce. Dnya Doal Hayat Fonunun doal kaynaklar zerine yapt aratrma raporuna gre gnmzdeki tketim lgnlnn dnyann sonunu hazrladn rendik. Dnyann doal kaynaklar zerine bir aratrma yapan bilim adamlar, Batllar bata olmak zere btn lkelere tketim lgnlna son vermeleri arsnda bulunuyor ve insanlar uyaryorlard. Aratrmalara gre ortalama bir Amerikal, ortalama bir gelimekte olan lke vatandandan 50 kat fazla elik, 56 kat fazla enerji, 170 kat fazla kauuk kt, 5 kat fazla tahl tketiyor. Kapitalizmin merkezindeki tketiciler arasnda da fark olduunu grebiliyoruz. Uzmanlar doal kaynaklarn bu kadar hzl tketilmesinin en nemli sebebinin Batl lkelerdeki yksek tketim oranlar olduunu belirtiyor. Rapora gre ortalama bir ABD vatanda bir ngilizin 2 kat, bir Afrikalnn ise 24 kat doal kaynak tketmekte. Bunun yannda zellikle gelimi lkelerde ska grlen obezite yani ar yalanma ve imanlk sonucu oluan, eker hastal, yksek tansiyon, kalp ve beyin hastalklar ile kanser gibi hayati tehditlere sebep olan eitli hastalklar ortaya kmaktadr. Aratrmalara gre dnya genelinde obezite kaynakl salk problemleri sebebiyle her yl 2.5 milyon insann yaam son bulmaktadr. Doann dengesini de altst ettik. Ekolojik dengenin bozulmas, toprak erozyonu, orman yangnlar, ormanlarn bilinli olarak yok edilii, biyolojik eitliliin azalmas, temiz su kaynaklarnn hzla kirlenmesi, hava kirlilii, asit yamurlar, kresel snma ve kresel iklim deiiklii, radyoaktif kazalar ve atklar, byk kasrgalar, seller, tketim lgnlnn etkileri olarak karmza ktlar.
65

NSANLAR UYURLAR LNCE UYANIRLAR

Kendimizi de Tkettik Sevgi ve saygy da tkettik. Beklentisiz iyilik yapmaz olduk neredeyse. Bakasnda olana gz diktik hep. Paylama, yardmlama duygularmz krelttik. Dert edinmedik kendimize bir bakasnn derdini. Bizim iin de dert oluturana dek. Hep bakalarna ykledik sorumluluklar, duyarllklar. Herkesten anlay beklerken anlay fakiri olduk ou zaman. Tketecek bir eyimiz kalmad sonunda, nk mrmz tkettik. stelik geri dnm kutusuna koyarak geri kazandrma ansmz da yoktu artk. En deerli eyimizin zaman olduunu unutup dizi stne dizi, yarma stne yarma ekleyip televizyon banda, internet ortamnda yok yere saatlerimizi, gn ve gecelerimizi tkettik. Oysaki olmazsa olmazlarmz deildi tm bunlar. Banka kartlarnn ok kullanmdavaat ettii ekstra puanlar insanlar daha fazla tketmeye ynlendirirken, Allah rzas iin yaplacak harcama ve kulluk vazifelerininberaberinde getirecei ekstra puanlar ou insan daha hayrl iler yapmaya ynlendirmiyor.Her eyi tketiyoruz da iyilik ve hayr yolunda kendimizi tketmiyoruz. Oysaki hayrl iler sonunda biriken puanlarnz size sonsuz bir saadet olarak geri dnecektir. Hasis sarraf, kendine bir baka kese diktir! Mezarda geer aka neyse, onu biriktir! Necip Fazl Ksakrek te Tarafta Ayr Bir Dnya Daha Vard Oysaki nsanlarn ekonomik adan geim durumlar ile ilgili yaplan aratrmalarda dnya nfusunun yarsna yaknnn, gnde 2 dolar veya daha az bir parayla yaamaya alt aklanmt. Uluslararas alma rgtnden yaplan aklamada, 2 milyar insann gnde 2
66

EMRE DORMAN

dolar, bir milyar insannsa yaklak 1 dolarla geinmek durumunda kaldna dikkat ekiliyordu. rgtn basn aklamasnda, dnyann en yoksul yzde 20siyle en zengin yzde 20si arasndaki uurumun, son 40 ylda iki kat derinletii de vurgulanmt. Birlemi Milletler verileri de bunu destekliyor. Dnya nfusunun yars, gnde 2 dolardan az bir parayla geinmeye alyor. Dnya zerinde, 1.2 milyar kii ise gnde 1 dolardan az parayla yaamlarn srdrmeye alyor. ou yerde insanlarn en byk lks su kaynaklarna ulaabilmek olabiliyor. te taraftan Amerikadaki golf sahalarnn sulanmas iin sarf edilen su miktarnn Afrika lkelerindeki su sorununu byk oranda zebilecek dzeyde olduu grlmekte. Akllara durgunluk verecek bu ve benzeri arpklklar insanln byk oranda duyarszlatnn bir gstergesi olmaktadr. Nijer diye bir lkenin varlndan haberi dahi yoktur pek ok insann. Nijer Afrikann kuzey batsnda bir lke. Birlemi Milletler raporlarna gre dnyann en fakir lkesi. 1960larda Fransa smrgesinden kurtulmu. 13 milyon nfusu var. %95i Mslman %2si Hristiyan. Topraklar Trkiyenin 1.5 kat ancak %88i l. Halkn %70i alk snrnda. ou Nijerli 10-15 litre su iin ortalama 20 km yol katediyor. Ancak bu su, ya kirli glet suyu ya da yamur birikintilerinden olutuundan ve hayvanlar da ayn sudan istifade ettiinden insanlarn byk ounluu hasta. lke yer alt sular asndan kendine yetebilecek olmasna ramen halkn bu sular yeryzne karma imkn bulunmad iin ok ciddi su sknts yaanmakta. Dnyann ok nemli bir blmnde pek ok insann en byk lks sadece biyolojik yaamn devam ettirebilecek kadar yiyip-imek olabiliyor. Bu konuda saysz habere ulamak mmkn. rnein yakn bir zaman nce Guatemalada yaanan ktlk sebebiyle ayn anda 500 kiinin alk ekerek ld kaydedilmiti. Bir bakma kitlesel lm diye de tarif edilmeye uygun olan bu duru67

NSANLAR UYURLAR LNCE UYANIRLAR

mun kuraklktan kaynakland bilinmekte. Bununla birlikte yine ayn yerde 54.000 ailenin yetersiz beslenme sorunu yaad kaydedilmektedir. UNICEFin Temmuz 2009 tarihli son raporuna gre; Afganistan, Banglade, Butan, Hindistan, Maldivler, Nepal, Pakistan ve Sri Lankada ok fakir nfus 405 milyonu at. 2000de yaplan milenyum zirvesinde bu blgedeki ok fakir nfusun 2015e kadar yarya indirilmesine karar verildiinde, bu rakam henz 300 milyona ulamamt. Yine verilere gre bugn dnyada alt saniyede bir ocuun alk yznden ldn grmekteyiz. Birlemi Milletlerin kresel gzlem raporu 2009da kresel kriz yznden bir nceki yla gre 200.000- 400.000 daha fazla ocuun alktan leceini yazd. Kriz ncesi verilere gre yerkrede gnde 20.000 ocuk alktan hayatn kaybediyor. Medeni(!) lkeler yllarca smrdkleri, iliklerine kadar indikleri milletlere yzyllarca dzelmeyecek seviyede geri kalmlk ve yoksulluk braktlar. Oysaki onlarn refah dzeyi ve zenginliklerinde bu insanlarn da hakk vard. nce onlardan kepe kepe aldlar. Sonra bazen kakla verip, ou zamanda verir gibi yapp insanlk dersi verdiler tm dnyaya. Tm bu sefaletin bitmesi ve alk eken bunca insann karnlarn doyurabilmeleri, bakalarnn srtndan zevk ve sefa sren insanlar ile toplumlarn gzlerinin doymasna bal ne yazk ki. nsanlarn karnlarn doyurmak kolay olsa da maddeye bamllk hastas gzleri doyurmak olduka zor. Maddi hayata tapanlar, deniz suyu ienlere benzerler. tike susuzluklar artar. Muhiddn-i Arab Doadaki sisteme baktmzda pek ok hayvann ihtiyacndan fazla bir tketimde bulunmadn grrz. En vahi hayvan68

EMRE DORMAN

lar dahi rnein bir aslan ya da kaplan, tabiatnn bir gerei olarak biyolojik ihtiyalarn gidermek iin avlandktan sonra kendi kesine ekilmekte ve karn tekrar ackncaya kadar avlanmayp, etrafna saldrmamaktadr. Oysa insan ihtiyacndan ok daha fazlasn edinmek, ok daha fazlasn tketmek ister. Bunun iin gze almayaca ey yoktur. Ama sze gelince biz doadaki hayvanlar vahi bilir insan medeni sayarz.

B
Yoksa sen bunlarn ounun iittiini, akledip dndn m sanyorsun? Onlar hayvanlar gibidirler, hatta yolca, hayvanlardan da akndrlar. 25 Furkan Suresi Ayet 44

Oysaki dinler ve zellikle slam dini her dnemde paylamay, yardmlamay ve insanlar arasnda adaletin salanmasn emretmi ve insanlarn mmkn olduunca eit sosyal imknlara sahip olmalar gerektiini vurgulamtr. Kuran ayetleri Yiyin, iin fakat israf etmeyin. Allah israf edenleri sevmez. (Araf Suresi Ayet 31) diyerek israftan kanlmas gerektiini, Allah, rzkta kiminizi kiminize stn klmtr. Fazla verilenler, rzklarn ellerinin altndakilere aktarp da hepsi onda eit hale gelmiyor. Allahn nimetini mi inkr ediyor bunlar? (Nahl Suresi Ayet 71) diyerek de Allahn, zenginleri zenginlikleri, fakirleri ise fakirlikleri ile imtihan ettiini ve imkn sahibi olanlarn mallarn ihtiya sahipleri ile paylamalar gerektiini syler. Sahip olduumuz hibir eye kendiliimizden sahip deiliz. Tpk sahibi olduumuza inandmz, ellerimiz, ayaklarmz, gzlerimiz ve derilerimiz gibi. Sahip olduumuz eylerde ihtiya sahibi insanlarn da hakk vardr. Allah di69

NSANLAR UYURLAR LNCE UYANIRLAR

lese herkesi zengin ya da fakir klabilirdi. Ama imtihan iinde insanlar maddi adan farkl nimetler ile nasiplendirmitir. Bu dnya hayatnda ok zengin olduu iin ansl, ok fakir olduu iin de anssz grlen kiilerin Allah katnda gerek manada ansl olup olmadklar Allahn onlar yaratm olduu halin gereini yerine getirip getirmemelerine gre belli olacaktr. nsan olarak sorumluluk duymak, bilinli ve rnek bir kul olmak gerekir. nsanlarn iinde bulunduklar zorluk ve imknszlk haline kar duyarsz ve umursamaz olan birinin, rzgrna kaplp ltsna aldand dnya hayatnda sahip olduu nimetlerin hesabn vermesi daha da zor olacaktr. Tek bama ne yapabilirim ki? Elimden bir ey gelmez demek doru deildir. Zira dnyay deitirenler bireylerdir. nsan olarak geici dnya hayatna kaplp bo uralar ile mrmz tketmek yerine, insanln faydasna olan hayrl iler iin urap abalamak gerek. nsanlk ve manevi duyarllk alev alm yanyor. Elinizden gelen bir su damlac dahi olsa esirgemeyin. En azndan safnz belli olur.

70

Olmazsa Olmazlarmz ve Sahip Olduumuz Gerek Deerler

nsanlar ocukluktan sklrlar ve bymek iin acele ederler. Ne var ki sonra ocukluklarn zlerler. Para kazanmak iin salklarn yitirirler. Sonra salklarn geri almak iin de para derler. Yarnlarndan endie ederken, bugn unuturlar. Sonuta ne bugn ne de yarn yaarlar. Hi lmeyecekmi gibi yaarlar. Ancak hi yaamam gibi lrler Platon

unanl filozof Sokratese neden hi zlmediini sormular. O da nk ben kaybedince zleceim eyler edinmiyorum diye cevap vermi. nsanolunun sahip olduu gerek deerler maddi karlklar ile llemeyecek oranda mkemmellikler barndrr kendi iinde. stelik tm bu deerler biz onlar hak edecek bir ey yapmamamza ramen Allah tarafndan bizlere hediye edilmitir, dnyaya geliimizle birlikte.

man, ahlak, salk, huzur, mutluluk Bu kavramlarn hangisi satn alnabilir maddi bir deer ile? Ya da maddi eylerin hangisine gerek anlamda sahip olabiliriz? Maddenin bize salam olduu geici zevk ve mutluluklar ne oranda ve ne zamana kadar
71

NSANLAR UYURLAR LNCE UYANIRLAR

bizi tatmin edebilir? Allaha iman etmek, snmak, dayanmak ve gvenmek kadar insana kendini iyi hissettirecek hangi duygu vardr? Ya da onun vermi olduu saysz nimetin karlnda kulluunu ifade edebilmek iin yerine getirdii gnlden yaplan bir ibadetin salad huzuru. Baka hangi duygu yaratlan tm gzelliklere Allahn sanat gzyle bakarak tm bu gzelliklerden manevi bir haz ve mutluluk duymay, hayat anlaml klmay ya da varlk amacmzn farknda olarak hayra ve bara ynelik iler yapmay salayabilir? Hangi duygu insana karlk beklemeden yardm etmeyi, iyilik yapmay ve en zor durumlarda bile aklselim davranmay gerektirebilir? Hangi duygu lme tebessm ettirerek ho geldin dedirtebilir? lm, Allaha kavuma bilip, dn gecesi sayabilir. Maddi eylere o kadar ok deer bimiiz ki nce onlar elde etmek iin heba oluyoruz; elde ettikten sonra da onlar kaybetmemek iin. Sahip olduklarn yitirme korkusundan dert sahibi olan pek ok insan vardr. Aman ya bunlardan mahrum kalrsam, ya rahatm lksm kaarsa endiesiyle korkulara kaplp, zntlere boulan. Oysaki farknda olmadmz ancak maddi hibir deer ile kyas edilemeyecek saysz gzellik ve zellie sahibiz. nl slam filozofu Kindye gre znt sevilenlerin kaybndan ve isteklerin gereklememesinden kaynaklanan psikolojik bir rahatszlktr. Oysaki filozofumuza gre hi kimsenin btn isteklerini elde etmesi mmkn olmad gibi sevdii her eyi sonuna kadar elde tutmas da mmkn deildir. Bunun nedeni iinde bulunduumuz olu ve bozulu dnyasnda deimezlik ve srekliliin olmamasdr. Oysa akl ve gnl lemine ait olan eyler iin deimezlik ve sreklilik sz konusu edilebilir. yleyse sevdiklerimizi yitirmemek ve isteklerimize ulamak istiyorsak akl lemini gzetmeli; seveceimizi, elde edeceimizi
72

EMRE DORMAN

ve isteklerimizi oradan beklemeliyiz. Byle yapldnda hi kimse bizim edindiimiz deerleri gasbedemeyecei gibi, sevdiimiz akli deerleri yitirmemiz de sz konusu edilemez. Zira bu deerler tehlikelere maruz kalmaz ve lmezler. Bir bakasnn bunlara talip olmas bizim onlara sahip olmamz engellemez. Akli kavramlar ortadan kalkmayan yani srekli idrak olunan eylerdir. Duyular ile elde edilen haz ve istekler ise herkes tarafndan ulalabilecek gelip geici nesnelerdir. Bu sebeple onlar korumak, bozulma, deime ve ortadan kalkmalarn nlemek imknszdr. Bu yzden gelip geici eyleri arzulayan, edindii ve sevdii eylerin bu trden olmasn isteyen kimse mutsuz olur. Sahip olduumuz iman, ahlak, iyilik ve erdem gibi deerlerimizi biz istemedikten sonra kim bizden alabilir? Ya da bir bakasnn da bunlara sahip olmas bizim onlardan mahrum kalmamz gerektirir mi? Gerek zenginlik insann i dnyasnda sahip olduu deerler deil midir? Baka hangi maddi ey insan tam anlamyla tatmin edip gerek manada huzur ve mutluluk getirebilir? Sahip Olduumuz Gerek Deerlerin Ne Kadar Farkndayz? Hayatmzn merkezine koyduumuz ve bizim iin vazgeilmez olduunu sandmz o kadar ok ey var ki. Nasl oluyor da nemsiz ve kck eyler gzlerimizde devleirken olaan st saysz oluum ve mkemmellik klp nemsizleebiliyor. rnein bilgisayarda yaz yazarken bu ilevin nasl gerekletiini dnelim. Dnen aklmz, gren gzlerimiz, tulara dokunan ellerimiz, elimizin altndaki bu bilgisayar ve ayn anda bir sr kasmzn hareket etmesi. Grld gibi ok basit bir yaz yazma ileminde bile birbirine bal saysz mkemmellik bir araya gelmekte ve biz far73

NSANLAR UYURLAR LNCE UYANIRLAR

knda olmadan harika bir uyum iinde bir btn meydana getirmektedirler. Sizce Dnyann Yedi Harikas Nedir? Dnyann yedi harikasnn ne olduu sorulsa bize herhalde pek ok kii tarafndan benimsenen harikalar saymaya balarz hemen. Msr Piramitleri, in Seddi, Tac Mahal Belki hibirini hayatmz boyunca bir kez olsun yakndan grmemiizdir. Ama ok da fark etmez aslnda grp grmememiz zira herkese benimsenen harikalardr bunlar. Biri kp Bence dnyann yedi harikas: Bedenimizin kontrol merkezi beynimiz, grebilen gzlerimiz, iitebilen kulaklarmz, dokunabilen ellerimiz, hareket eden ayaklarmz, konuabilmemizi ve tat almamz salayan dilimiz, vcudumuza kan pompalayan kalbimiz. dese herhalde arrd ou kimse. Oysaki dnyann gerek harikalar ou zaman nemsizletirdiimiz ama her biri birbirinden deerli mkemmelliklerimizdir. Vcudumuzdaki en hareketli kaslarmzn gz kaslarmz olduunu ve bir gnde ortalama yz bin defa kasldklarn biliyor musunuz? inde bulunduumuz ruh halini byk oranda ifade edebilecek biimde yzmzn ne kadar fazla ekil alabildiini gryoruz. Bu ifadeler iin ayn anda ka tane kasmzn hareket ettiini dndnz m hi? Ya sadece gz, ka, burun, az, kulak ve bir ehreden olumasna ramen nasl olup da benzerlikler olsa da hi kimsenin birbirinin ayns olmadn? Milyarlarca insan. Nasl bir sanattr bu? Tpk yeryzne den her kar tanesinin insan hayran brakan desen ve ekilleriyle birbirinden farkl yaratlmas gibi, insanlar da farkldr birbirlerinden. Ya birbirinin ayns olsayd pek ok insan. Nasl ayrt ederdik birbirlerinden hi dndnz m? Vcudumuzda yaklak olarak 206 adet kemik ve bunlarn birbiriyle olan ilikisinden ortaya kan 70ten fazla hareketli eklem
74

EMRE DORMAN

olduu bilinmektedir. Bu eklemlerden belki de en karmak ve benzersiz olannn ene eklemi olduu sylenebilir. Yapsnn mkemmelliinin yannda uykumuzda dahi almaya devam ederek neredeyse 24 saat boyunca ileyen bir mekanizma gibidir. enemizin ne-arkaya-saa ve sola doru hareket edebilmesi ok mu normal bir ey? Yediimiz eyleri tmede bize ne kadar yardmc olduunun farknda myz? Ya da konuurken kelimelerin doru bir ekilde telaffuz edilmesindeki rolnn. Dil kaslarmzn sahip olduu fonksiyonlar sayesinde konumuyor muyuz? Yiyecekleri inememize ve yutmamza yardmc olmuyor mu dilimiz? Tat almyor muyuz dilimiz sayesinde? Alt taraf bir et paras gibi grnse de kaslara ve tat alma hcrelerine sahip olmas ok mu normal? Elimiz de bir et paras gibi ama elimizle tuttuumuz bir yiyecei azmza gtrmeden tadn almamz mmkn deildir. Dilimizin ucu tatl, ucunun hemen arkas tuzlu, yanlar eki, arkas ise ac tatlar hisseden alglayclara sahiptir. Bir et parasnn bu gibi bir hassasiyet ile zelliklere sahip olmas ok mu normaldir ya da bu zellikleri kendiliinden mi kazanmtr? Tat almadan yemek yemenin ne kadar zevksiz bir ey olacan hi dndnz m? Ya da burnumuz sayesinde aldmz kokular alamyor olsaydk, hi koku alamamann houmuza giden pek ok eyi ne kadar anlamsz klacan? Birka dakikalk zaman zarf iinde yaklak krk bin deri hcremizin ldnn ve yerine yenilerinin yaratldnn farknda msnz? Vcudumuzu saran, bizi d etkilerden muhafaza eden, s dengemizi salarken ayn zamanda dokunma, ac ve zevk hissimizi veren derimiz, zerimize tam olan doal bir elbise deil midir bizim iin? Derimiz tamamen ya da ksmen soyulsa ne kadar irkin grneceimizde herhangi bir phe var m? Bir pantolon paas ya da gmlek kolunun uzun olmas gibi ayakularmzdan veya el
75

NSANLAR UYURLAR LNCE UYANIRLAR

parmaklarmzdan sarkarak yerlerde srnse nasl kt grneceine itiraz olan biri? Tek bir DNA moleklmzde tam bir milyon ansiklopedi sayfasn (ortalama 1000 kitap) dolduracak miktarda bilgi bulunduunu yani her bir hcrenin ekirdeinde, insan vcudunun ilevlerini kontrol etmeye yarayan bir milyon sayfalk bir ansiklopedinin ierebilecei miktarda bilginin kodlanm olduunu dnen biri var m? Vcudumuzdaki trilyonlarca hcrede bulunan DNAnn toplam uzunluunun tahminen 75 milyar kilometreye tekabl ettiini ve bu mesafe ile Dnyann etrafnda ekvatordan itibaren 1 milyar 875 bin defa dnlebileceinin ya da Dnya ile Gne arasnda 250 defa gidip gelecek bir hat oluturabileceinizin farknda msnz? Vcudumuzu saran damarlarmzn u uca eklendiinde ortalama 160.000 km uzunlua ulaacan ve bu mesafe ile Dnyann etrafn tam drt defa dolaabileceinizi biliyor musunuz? Gnde ortalama 100 bin defa atan insan kalbinin, 10 tonluk tankeri dolduracak miktardaki kan damarlara pompaladnn farknda msnz? Bu miktardaki kan, devir daim ile kalbe gelip atlmakta ve bir gn boyunca 10 tonu bulan bir pompalama gereklemektedir. Ya anne karnndaki varlmzdan ortalama bir mr yaayp lene kadar 2.5 milyar defa kalbimizin attn hi dndnz m? Yine kalbimizin 24 saat iinde sarf ettii enerjinin ortalama bir insan 1500 metre ykseklie kaldrabilecek bir gce karlk geldiini biliyor musunuz? Doal olarak bizim iin nemsiz grlen trnaklarmz kesip attmzda onlarn nasl olup da tekrar ktklarn dnmeyiz ou zaman. Ama tek bir parmamz kapya sktrp brakn parmamz kaybetmeyi rnein bir trnamz drdmz hayal edelim. Tek bir trnamzn eksiklii bile elimizin yeterince irkin grnmesine neden olacaktr. Bunlarn ve daha pek ounun
76

EMRE DORMAN

ne kadar farkndayz? Anlayamadmz ya da kavrayamadmz pek ok ey var hayatmzn iinde. Belki de dnyevi manada en byk zenginliimiz salmzdr. Ama kamz salmzn kymetini biliriz? ou zaman maddi eylerin derdine dmekten salmzdan oluruz. Yeniden kazanmak iin de peinde kotuumuz paray pulu sarf ederiz. Gz ele alalm rnein. nsan gz ne de harika bir organdr. Bir an olsun yokluunu dnmek insan iin en korkun kbuslardan daha rktc gelmez mi? Peki etrafmza bakp canm ne olacak yani milyarlarca insanda olan bir ey zaten demek, bu mkemmellii kmsemek ve doal kabul etmek onun mkemmelliini ortadan kaldrr m? Ya da sahip olduumuz benzeri pek ok zelliin yeterince takdir edilmemesi bunlarn nemsiz olduunun gstergesi midir? Yeni model bir cep telefonunun kamerasndaki grntnn netliine veya resim ekebilme kabiliyetine hayran kalan, yeni nesil yksek znrle ya da boyutlu gsterim kabiliyetine sahip bir televizyonun dizi ve filmleri geree o denli yakn gstermesi karsnda hayrete den insan, sahip olduu gzn grme kabiliyetini ve birka saniye iinde onlarca resim ektiini bir kez olsun dnmemektedir. Ya da bir fotoraf makinesiyle resim ekerken netlik ayar yapan kii kendi gzleriyle grd nesneler iin herhangi bir netlik ayar yapmyor olmasna armaz. Baktmz ya da odaklandmz nesneleri net bir ekilde grebilmek iin kafamzn yannda bir ayar dmesinin olmamas ve her defasnda gzmzn otomatikman grntleri netletirmesi ok mu normaldir? ayet baktmz her eyi bamzn yanndaki bir dme yardmyla saa sola ya da yukar aaya evirmek suretiyle ayarlamamz gerekseydi bunun ne kadar ok zaman alaca ve hayat yavalataca konusunda herhangi bir phe var m? nsan bu gibi olaanstlklere armaz. Neden? nk bunlar doutan sahip
77

NSANLAR UYURLAR LNCE UYANIRLAR

olunan zelliklerdir ve salkl gzlere sahip insanlarn tamam bu ekilde bir gereksinim duymadan grebilmektedirler.

B
Allah odur ki; sizin iin iitme gc, gzler ve gnller oluturdu. Ne kadar da az krediyorsunuz! 23 Mminun Suresi Ayet 78

itme gcmz olmasayd gn boyu ne kadar ok tehlike ile kar karya kalabileceimizi ve iitemediimiz iin, dolaysyla konuamayacamz da hi dndnz m? Ama biz yine bir mzik sistemindeki ses dzenine hayranlk duyarken, sahip olduumuz iitme yeteneindeki mkemmelliin ve hassasiyetin farkna bile varmyoruz. Aynen gzmzde olduu gibi iitmek iin de herhangi bir ayar yapmaya ihtiya duymayz. Radyo dmesi gibi bir dme ile sesleri net bir ekilde duymak zere kulamz saa sola doru evirmek durumunda kaldmz bir dnn. Ya da bir sabah uyandmzda hibir ey iitemeyip hibir eyi gremediimizi hayal edelim. Ne kadar dehet verici deil mi? Bize bu yetenekleri verenden baka kim bizi tekrar iitip gren klabilir?

B
De ki: Dnn bakalm; Allah, iitme gcnz, gzlerinizi alsa, kalpleriniz zerine mhr bassa, Allahtan baka hangi ilah onlar size geri verecek? 6 Enam Suresi Ayet 46
78

EMRE DORMAN

Televizyonda grdmz teknoloji rn robotlarn yrmesi, eilmesi, kollarn hareket ettirmesi, hatta baz kelimeler ile konuabilmesi hayran brakr ou kiiyi. Ama te taraftan buna hayranlk duyan pek ok kii yrrken, otururken, konuurken, glerken ya da yapt en kk bir eylemde bile ka tane kasnn hareket ettiini bir kez olsun dnmez. nsan btnyle en knden en byne sahip olduu ilevler ile bal bana bir hayranlk gerektirir. Gzlerini kaybetmemek iin servetini vermeye raz olmayacak biri var mdr? Gn boyu yaptmz pek ok ite kullandmz vcut organlarmzn hayatmz ne kadar kolaylatrdn anlamamz iin onlardan yoksun olmamz m gerekmektedir? ou zaman ikyet ettiimiz eitli bedensel aclar ve arlarmz dahi esasen vcudumuzda doru gitmeyen bir eylerin olduunu anlamamz iin mucizev belirtiler deil midir? Bu sayede nlem almaz myz salmz kaybetmemek iin? stee bal ve istem d organlarmz olduu sylenir. rnein elimizi hareket ettirmek kendi kontrolmzle olur. Ama te yandan zellikle i organlarmz adeta bir fabrika gibi ilemektedirler. Sabah almay akam kapatlmay beklemeden. Kalbini kendi attrdn ya da karacierini kendi dnsel gc ile ilettiini iddia edecek biri olmasa gerek. Karacierin yzlerce vazifesi olduu ifade edildiinde, sz konusu bu organn dier pek ou gibi bizim iin ne derece hayati olduunu tartmaya gerek var mdr? Hangimiz karacierimizi para ile satn aldk? Ya da kalbimizi? Soluduumuz havay bir dnelim. Nefes almadan yaayamaz canllar. Havann nefes almamza ve dolaysyla yaamamza uygun olmasn biz mi saladk? Ya da nefes alrken herhangi bir para m dedik? Peki, genellikle 1-2 dakika nefes almadan yaayamayan insan, boulmamak yani tek bir nefes iin tm varln gzden karmaz m?
79

NSANLAR UYURLAR LNCE UYANIRLAR

Isnmak ve eitli ihtiyalarmz karlamak iin kullandmz doalgaz dnelim. Ya zaman zaman doal gazn kesintiye uramas gibi soluduumuz hava da kesintiye urasa ve o an tm canllar yok olsa nasl olurdu? Buna are olabilecek maddi bir zm bilen var m? Sahip olduumuz ve uruna bir mrmz heba edebildiimiz malmz, mlkmz m bizim iin hayati; yoksa hibir bedel demeden sahip olabildiimiz hava m? Su olmadan yaayabilir mi insan? Hayat adeta suya endeksli klnmam mdr? Tm canl organizmalar suya baml deil midir? Biz mi var ettik suyu? Ya da var olmas iin ne yaptk? Dnyadaki su bir anda yok olsa hangi maddi deer onu geri getirmeye ya da yoktan var etmeye yetebilir?

B
Bir sabah suyunuz ekiliverse, kim getirecek fkrp akan bir su size? 67 Mlk Suresi Ayet 30

Ama ne de olsa hava da, su da bolca var ite dnyada. Bu yzden ou insan iin ok da fazla sorup sorgulamaya gerek yok bu gibi eyleri. Oysaki te tarafta temiz su kaynaklarnn yetersizlii sebebiyle milyonlarca insan ya hasta olmakta, ya da yaamn yitirmektedir. Birka on yl nce zellikle krsal kesimlerde evlerin iinde su tesisat bulunmazd. nsanlar suyu ya bahelerinde bulunan kuyudan ya da ky emelerindeki uzun kuyruklarn ardndan temin ederlerdi. Ykanmak iin ate yaklp kazanlarda sular kaynatlr, snrl imknlar altnda banyo yaplrd. Gnmzde pek ok evin iine su ulam vaziyette. Kamz sabah kalkp elimizi yzmz ykamak iin musluu atmzda ya da banyoya girdiimizde akan su iin krediyoruz?
80

EMRE DORMAN

Her birimiz farknda olarak ya da olmayarak doal bir kimlik tamyor muyuz zerimizde? nsanlar birbirlerine benzeyebilse de hangimizin parmak izi ya da el ii damar izgileri birbiriyle ayn? Kimliinin tespiti iin parmak izi alnan insan bir kez olsun dnmez mi; nasl oluyor da bunca insan yaarken her birinin kendine ait bir parmak izi bulunuyor? Parmak ularmzdaki doal kimliimiz, beni bir bakasndan ya da bir bakasn benden ayrabiliyor? Etrafmzda gzlemlediimiz her eyin kendine ait bir rengi bulunmakta. Tm canllar ve nesneler sahip olduklar renkleri itibariyle bir renk leni oluturmaktadrlar. Renksiz bir dnyann ne kadar i karartc olacan dndnz m hi? Hereyin tek bir siyah ya da gri tonda alglandn hayal edin bir an olsun. Aalar, iekleri ve trl canllar ile doay izlerken hayranlk duymakta, bir manzara ya da gn batmnn bize huzur verdiine ahit olmaktayz. Sahip olduklar renkler sayesinde pek ok nesneyi birbirinden ayrabilmekteyiz. Aksi bir durumda yani her eyin renksiz ya da tek bir renkte olduunu dndmzde; pek ok ey birbiri ile karacak ve bizim onlar birbirinden ayrmamz olduka zorlaacakt. Birbirinden gzel renklerin varlnn yannda, zellikle doadaki canllarn derilerindeki desenlerin varl da ayr bir sanat olarak karmza kar. Gerek karada, gerek denizlerin altnda yaayan binlerce canl trn dnn. Farkl renk ve desenlere sahip bu canllar tek bir azdan ayn eyi haykrrcasna bir ey sylyorlar bize: Bak ve yce Allahn sanatndaki muhteemlii gr. Denizlerin altndaki canllar dnelim; rnein birbirinden ok farkl boyut, renk ve desene sahip balklar. Sahip olduklar desen ve renkler birbirleri ile o denli uyum iinde ki adeta podyumda sergilenen birbirinden k elbiseleri tayan mankenler gibi en gzde modaclar hayran brakacak bir klk ve ahenk sergilemektedirler.
81

NSANLAR UYURLAR LNCE UYANIRLAR

Kara hayvanlarnda da ayr bir estetik gze arpmaktadr. Gerek vcut yaplar, gerekse sahip olduklar renk ve desenleri ile tabiat sslemektedirler. Birbirinden ho koku, renk ve desenleri ile ieklerin insanlar zerinde brakt olumlu etkiler de ayr bir gzellik olarak karmza kmaktadr. Tm bunlar dndmzde esasen etrafmzdaki eylerin renkli var edilmek zorunda olmadklarn anlar ve sahip olduklar tm bu zelliklerin bir amaca ynelik oluturulduunu kavrarz. Her eyi en ince ayrntsna kadar, son derece estetik yaratan yce Allahn var ettii eylere katt gzellikler ile yaratltaki mkemmellii gzler nne serdiine ahit oluruz. nsann biyolojik varln devam ettirmesi iin zaruri olan eyler olduka azdr aslnda. Ama doaya baktmzda Allahn bizlere ihtiya duyacamzdan ok daha fazla ikramda bulunarak cmert davrandn grrz. Kara topraktan kan pek ok sebze ve meyve yemekteyiz. Elinize bir avu toprak alsanz bunu yemek istemezsiniz. Oysaki yce Allah o topraktan eitli nimetler bitirerek tm bunlar kullarna ikram etmektedir. Neden bu kadar ok eit sebze ve meyve olduunu, neden her birinin birbirinden farkl besin deerleri ile tat ve kokular ihtiva ettiini hi dndnz m? Yani rnein bir lahana ya da brokolinin olmamas yaammz etkileyebilecek bir ey midir? Ya da bir elma veya armudun varl? Peki, daha da tesinde neden tat ve lezzet diye bir eyin olduunu hi dndnz m? Tm bu meyve ve sebzeler yine var olup, hibir tada sahip olmayabilirlerdi. Ama byle olmamtr. Bizim iin trl faydalar ihtiva eden bunca besini yerken ayn zamanda her birinden ayr tatlar ve zevkler almaktayz. Baharatlarn varl da ayr bir gzellik olarak karmza kar. Birka sebzeyi, birka eit baharatla kartrdnzda, birbirinden lezzetli yemekler elde etmeniz mmkndr.
82

EMRE DORMAN

Baz meyve ve yemilerin sahip olduu kabuklarnn onlarn tazeliklerini, lezzet ve vitaminlerini koruyan doal birer ambalaj olduklarn hi dndnz m? Sz konusu bu yiyecekleri muhafaza edebilmek iin sahip olduklar paketlerinden daha doal ve koruyucu bir paket yapabilir misiniz? Pek ok insan sahip ve ahit olduumuz bunca mucizev eye kar anlamsz bir vurdumduymazlk iindedir. Kendiliinden olumas mmkn olmayan ve esiz tasarma sahip tm bu mkemmellikleri zaten olmas gereken eyler gibi alglayarak ardndaki Yaratcy dnmemek insanlarn amasz yaamasna neden olmaktadr.

B
Andolsun, sizi yeryznde yerletirdik ve sizin iin orada, geiminize yarayacak nimet ve imknlara vcut verdik. Ne de az krediyorsunuz! 7 Araf Suresi Ayet 10

Evrendeki Muhteem Dengeler Dnyada yaadmz biliyor ve gryoruz. Dnyann ise uzayda olduunu, Gne Sistemine dhil olduunu, Gnee, Aya ve etrafndaki gezegenlere olan mesafesinin Dnyada yaamn oluabilmesi iin gerekli olan kritik bir ayarda tutulduunu reniyoruz. Yine yrngesinin 23 derecelik bir eime sahip olmasnn da mevsimlerin oluumunu saladn ve Dnyay ar scak ve souklara kar muhafaza ettiini biliyoruz.7 Dnyann hem kendi etrafnda hem de Gnein etrafnda dndn ve ayn zamanda Gnein de hareket halinde olduunu gzlemliyoruz. stelik bu hareketlilik
7 Caner Taslaman, Big Bang ve Tanr, stanbul Yaynevi, 3. Bask, stanbul 2008, s. 133-140.
83

NSANLAR UYURLAR LNCE UYANIRLAR

o denli hzl ekilde gereklemektedir ki Dnyann kendi ekseni etrafnda dn hznn saatte ortalama 1670 km, Gne etrafnda dn hznn ise saatte 107.000 km civarnda olduu kaydedilmektedir. Saatte 107.000 km olan bu hz, bir merminin hzndan yaklak 60 kat daha fazla bir hza karlk gelir. Gkyznde bu denli muazzam oluumlar gerekleiyorken oturduumuz yerden herhangi bir sarsnt duyanmz var m? Oturup sohbet ediyor, dinlenmek iin uyuyor, rahat bir ekilde televizyon izliyor ya da gazetemizi okurken aymz yudumlayabiliyoruz. Bir ara iinde ortalama 60-70 km bir hz ile hareket halindeyken kk bir ukur ya da tmsee temas edince nasl sarsldmz bir dnn. Bir de bunu Dnyann hareket hz ile mukayese edin. Sonu ortadadr. zerine bastmz yerin altnda lavlarn kaynadnn ve yerin en altnda ortalama 4000 C scakln bulunduunun farknda myz? Dnyaya nazaran elma kabuu kalnlnda olan yer katmannn zerinde devam eden canllk bu olaanst scaklktan etkilenmemekte ve bu sayede yaamna devam edebilmektedir. ayet stn ve hikmet sahibi bir g, iinde bulunduumuz sistemleri yaammza uygun klmam olsa, rzgrn ya da su akntsnn etkisine kaplp savrulan bir yapraktan farksz olurdu akbetimiz. Yzlerce rnek verilebilir bu konuda.8 Hayatmz kolaylatran eyler saymakla bitmez. Yeter ki insan kretmek ve sahip olduklar ile yetinip kymetini bilmek istesin. Bunun iin nnde ok fazla gereke var. nsann hep daha fazlasn istememesi iin sahip olduklarndan mahrum kalmas m gerekir? Yani bunlar bana yeter biraz da bakalarnda olsun diyebilecek erdemi gsteren ka kii tanyorsunuz? Bir gn doumu veya batmndan ya da bir iein andan mutluluk duyabilen ve sahip olduklar ile yetinip kre8 Baknz: Emre Dorman, Modern Bilim: Tanr Var, stanbul Yaynevi, stanbul, 2011.

84

EMRE DORMAN

debilen ne kadar az insan kalmtr Allah bilir. ok azdr nk suni mutluluklar ve suni ihtiyalar edindik kendimize. Etrafmzdaki mkemmellikler ile ilgilenmeye ne vakit bulabildik, ne de deer verdik onlara, hak ettikleri biimde.

B
O, biri dieriyle tam bir uyum iinde yedi gk yaratm olandr. Rahmn olan Allahn yaratmasnda hibir eliki ve uygunsuzluk gremezsin. te gzn evirip-gezdir; herhangi bir atlaklk, bozukluk ve arpklk gryor musun? Sonra gzn iki kere daha evirip-gezdir; o gz uyumsuzluk bulmaktan umudunu kesmi bir halde bitkin olarak sana dnecektir. 67 Mlk Suresi Ayet 3-4

85

Yaam Sigortas

Sen benden daha gensin, ama ne nemi var? lm yllar hesaba katmaz, lmn seni nerede bekledii bilinmez: Bu yzden sen her yerde bekle onu. Seneca

oal olarak herkes iyi bir yaam srmek ister. Hatta pek oumuz farknda olarak ya da olmayarak krk ylmz harcarz; emekliliimizde rahat etmek uruna. Gelecek ile ilgili endieler duyarz hep. Aman sonum kt olmasn, kimseye muhta olmayaym diye. zel sigorta polieleri yaparz. Her ay dzenli paralar deriz. Ne iin? leride rahat yz grmek iin. Hep ileriye yatrm yaparz. Bir gn geleceini biliriz o ilerinin, ama biteceini unuturuz her nedense. nsan yaarken hep bir ekilde gvenceye almak ister kendini. Salk sigortalar, temeli salam bir ev, banka hesabnda biriken para, krl bir yatrm, gvenli bir araba. Her ay denen dzenli taksitlerin toplu halde geri dnnn olaca dncesi, en azndan ileriki yalarda rahat edilecei midiyle gvende hissettirir insana kendini. Zira insann kendini gvende hissetmesi kadar onu rahat ettirecek baka bir ey yoktur ou zaman. te taraftan esasen her ne kadar denen paralarn geri dn mmknse de, insann bu geri dn grecek kadar yaayaca
87

NSANLAR UYURLAR LNCE UYANIRLAR

garanti deildir. rnein hayat boyu deyip emekli olmadan lebilir insan. Yani bir nevi risktir aslnda tm bu denenler. Yaknlarna miras olarak kalmas, dnyevi manada bir fayda salayamaz insana, lm gibi bir durumda. ansa kalmtr insann ii. Sonunda rahat edip etmeyeceinin ya da rnein yaamnn sonuna doru amansz bir hastaln penesinde tm bu dediklerini bir anda harcamak zorunda kalmayacann garantisi yoktur. lrken ayn henk, sal sesinden szan: Kulama doduum gnde okunan ezan. Necip Fazl Ksakrek Oysaki sahip olduu dnyevi tm kayg ve endielerden kurtarabilecek ayr bir sigorta poliesi daha vard insan iin. stelik sadece dedii oranda geri alabilecei geici bir sigorta deildi bu. hiret Bank tarafndan dzenlenen bu polielere yatrm yapanlarn sonunda zarar etmesi ya da sunduu imknlardan istifade edememesi sz konusu deildi. yle krl bir yatrmd ki 1e 10 veriyor ve yle geici birka yllk sre ile snrl olmayp, sonsuz bir ekilde verdiklerini srekli klyordu.

B
Kim bir gzellikle gelirse ona, getirdiinin on kat var. Ktlkle gelene ise yaptnn kadarndan fazla ceza verilmez. Onlar, hakszla uratlmayacaklardr. 6 Enam Suresi Ayet 160

Durum ok akt aslnda. Her ne kadar Allahn emirlerine uymak ve iyiliklerde bulunmak insanlara bu dnyada da maddi ma88

EMRE DORMAN

nevi eitli faydalar salayabiliyorsa da, esas olan sonsuzluk yurdu hiret hayatndaki ebedi saadete yaplan yatrmd. Birinde koca bir mr harcayp son birka yl rahat ederken, dierinde sonsuzluu yakalamak ve rahat etmek vard. Aslnda hesap ok ak ve bir o kadar da basitti. En krl ve en gvenilir ticaret, Allah ile yapland.

B
Ey iman sahipleri! Dikkatlerinizi, sizi korkun bir azaptan kurtaracak bir ticarete ekeyim mi: Allaha ve onun resulne inanr, Allah yolunda mallarnz ve canlarnzla didinirsiniz. te bu, sizin iin en hayrlsdr; eer bilirseniz. 61 Saff Suresi Ayet 10-11

Peki, byle basit bir hesabn insanlar tarafndan yaplamyor olmasnn sebebi ne olabilirdi? phesiz insann pein gelen eyleri sevmesi ve kendisini ilk defa var eden yce Allah gereince takdir edemedii iin ldkten sonra onu yeniden yaratacana dair de pheler duymasyd. Aslnda daha nce de ifade edildii gibi insan farknda olmasa da kendisine peinen verilmi saysz nimete sahipti. Tm bunlar hibir ey hak etmeden verilmiti ona ve verilmesinin sebebi de esasen sonsuz mutluluk ve yaam hak etmesiydi. Bir ie girdiinizi ve patronunuzun size daha siz ie balamadan birka aylk maanz peinen dediini dnn. Bu gibi bir durumda muhtemelen aknlk iinde kalacak ve patronunuza kar derin bir minnet ve muhabbet duyacaksnz. Ama byk ihtimal bu duruma pek anlam veremeyecek ve sizin nasl alacanz, ne oranda verimli olacanz bilmemesine ramen patronunuzun size bu ekilde bir deme yapmasn garip karlayacaksnz. Yce Allah zamann ve meknn da yaratcs olduundan, bizim
89

NSANLAR UYURLAR LNCE UYANIRLAR

gibi zamana ve mekna baml deildir. Bu sebeple aslnda zaman st bilgisi ile kullarndan hangisinin emirlerine uyup, hangisinin yz evireceini bilmektedir. Ama buna ramen dnyevi hibir maddi ey ile karlanamayacak kadar fazla nimeti peinen vermektedir insana. Hayrl iler yapp yapmayacana bakmadan. Patronundan alaca pein maaa aran insan ise bu duruma hi armamakta ve ben ne yaptm da Allah bana bu nimetleri verdi diye dnmemektedir. Allah dileseydi kendisine inanmayanlar kr, inananlar ise grr yapabilirdi. Ya da herkes dnyaya kr olarak gelebilir ve zamanla sadece Allaha inananlarn gzleri alabilirdi. Ya da tm bunlarn yannda baz gnlerde grp baz gnlerde kr de olabilirdi insan. Veya baz sabahlar yryebiliyorken baz sabahlar uyandnda tuvalete gitmek iin bile karn zerinde srnmek zorunda kalabilirdi. Her sabah uyandmzda hafzamz tamamen silinebilirdi rnein. Brakn bir gn nce ne yaptmz kendimizi ve ailemizi bile tanyamayabilirdik. akn akn saa sola baknp bir anlam vermeye alabilirdik etrafmzdaki eylere, her sabah uyandmzda. Byle bir durumda yaamn ne kadar zorlaacan ve yaptmz plan ve programlarn ne kadar kesintiye urayacan bir dnn. Ertesi sabah kalktmzda grp gremeyeceimizi bilemeyeceimizden veya kendimize dair herhangi bir ey hatrlamayacamzdan yapmay planladmz ilerimizi gerekletirme garantimiz de olmayacaktr. Ne kadar zor geliyor kulaa deil mi? Aslnda bir sabah uyandmzda bir nceki gn olduu gibi grebilmemiz, yryebilmemiz ya da bir eyleri hatrlayabilmemiz iin herhangi bir neden bulunmamaktadr. Ama byle yapmamtr Allah ve imtihan gerei istisnalar olmakla birlikte insanlarn hemen tamamn grebilecek, yryebilecek ve hatrlayacak yetenekte yaratmtr. Bylelikle insanlara frsat ve imkn vermitir aslnda. Gerei grp, vermi ol90

EMRE DORMAN

duu nimetlere kretsinler ve inanan da inkr eden de kendi rzasyla inanp, inkr edebilsin diye. Peinen vermi olduu uzuvlar hayrl ilerde kullanabilsin diye. Oysaki insanlarn byk ounluu, iitip konuabilmesini, grp hareket edebilmesini, dnp anlayabilmesini, yiyip iebilmesini ve yediklerini rahat bir ekilde dar atabilmesini Allahn nimetleri sayesinde yapabildii gereini grememekte ve tek bir nefes solumay dahi hak etmeyecek ekilde yaamn srdrmektedir.

B
Kendisinden istediiniz her eyden size bir para verdi. Allahn nimetini saymaya kalksanz, sayp bitiremezsiniz. Dorusu u ki insan, gerekten ok zalim, ok nankrdr. 14 brahim Suresi Ayet 34

91

Biri Bizi Gzetliyor

Bir hoca yetitirdii talebeleri artk eitimlerini tamamlama aamasna geldiinde, her trl dini ve ahlaki bilgiyi rettii inancyla son bir ders vermek istemi onlara. Her birine bir tavuk vermi ve bu tavuklar hi kimsenin grmedii bir yere giderek kesmelerini sylemi. Talebeler ak araziye dalmlar ve kimi bir maaraya, kimi bir aa kavuuna, kimi ise benzeri bir kuytuya ekilerek ve etraflarn kontrol ederek tavuu kesmiler ve koarak hocalarna geri dnmler. lerinden sadece biri akam olmasna ramen geri dnmemi. Sonunda elinde tavuk ile birlikte ama onu kesemeden geri dndn gren hocas ve arkadalar neden tavuu kesmediini sorduklarnda verdii cevap Hi kimsenin beni grmedii bir yer bulamadm eklinde olmu. Bunun zerine tm arkadalar biraz da alay edercesine kendisine glerken, hocas duruma biraz daha aklk getirmesini isteyince talebe Hocam sizden pek ok ilim tahsil ettim. Ama bir sznz vard ki onu kalbimin tam ortasna yazdm adeta. Bu sz ise biz onu grmesek de Allahn her an bizi grd ve yaptklarmzdan haberdar olduuydu. Siz hi kimsenin grmeyecei bir yerde tavuu kesmemizi sylemitiniz oysaki ben Allahn beni grmedii bir yer bulamadm diye cevap verince hocas son dersini anlayan en azndan bir talebesinin olduunu grp tebessm ederek emeklerinin boa gitmediini anlam.
93

NSANLAR UYURLAR LNCE UYANIRLAR

nyaya gelmemizden lmmze kadar biri tarafndan gzetlendiimizin ve yaptmz her eyin kayt altna alndnn farknda msnz? Sarf ettiimiz her szn, ilediimiz her iyilik ya da ktln bir kayd var Allah katnda. Fileniyoruz yani bir anlamda. hirette sicil dosyamz knca karmza, yaptmz en ufak bir eyin bile atlanmadn greceiz bir anda. nkrc bir retmen, cebine eker doldurduktan sonra, kk rencilerine yle sylemi: Eer Allah varsa isteyin bakalm size eker verebilecek mi? Ama ben, var olduum iin isterseniz size eker verebilirim. Hem de hemen imdi. retmenin niyetini anlayan rencilerden biri yle sylemi retmene: Bana eker dokunuyor retmenim. Onun yerine ben bir elma rica edeyim

Bir ka yl nce Trkiyeye damgasn vuran, geni halk kitleleri tarafndan izlenen ve fanatikler douran bir program vard. Biri Bizi Gzetliyor ismiyle yaynlanan bu programa gsterilen byk ilginin en nemli sebebi bir eve topladklar insanlarn salonlarna, yatak odalarna ve hatta banyolarna kadar yerletirilen kameralar ve bu kameralar aracl ile dileyen herkesin, bu evde olan biten olaylar seyredebilmesiydi. Ardndan bu ekilde yaplan pek ok program daha kt ortaya. Programn ieriinden ok bizi ilgilendiren ksm bu eve toplanan insanlarn davranlaryd. Pek ok insan tarafndan izlenen ve bunun farknda olan bu kiiler yarn balamasyla hem onlara oy verecek izleyenlere sevimli ve insancl gzkmek, hem de yarma sonunda galip gelecek kiiye vaat edilen dllere sahip olabilmek iin kyasya yartlar ve program yapmclar tarafndan belirlenen kurallara harfiyen uymak iin aba sarf ettiler. Neden? Belki biraz hret, belki de biraz para iin. Ancak az bir zaman sonra ayn evde yaayan birbirinden farkl bu kiiler arasndaki kavga, ekime ve iftiralar gazete ve televizyon94

EMRE DORMAN

larda manetlere tand. Peki, ksa bir sre iinde deien neydi? Neden balangta ok olgun ve duyarl intibalar brakan bu insanlar, bir anda deiiklie uradlar? te ksa bir zaman iinde tm eve yerletirilmi kameralarn olduu ve halkn canl olarak onlar izledii gerei unutularak insanlar d dnyadaki gerek hallerine geri dndler. Maskeler dt. te insan gerei. Her an izlendiini, kurallara uyarak yarmay tamamlama ihtiyacn unutup, gzlerine ve zihnine gaflet perdesi ekilen insan. nsanlar farknda olmasalar da biri her an bizi gzetlemekte ve tm amellerimiz kayt altna alnmaktadr.

B
Sanda ve solunda oturmu iki grevli, kayt yapmaktadr. Bir sz sarfetmeye dursun, yanndaki gzc hemen zaptediverir. 50 Kaf Suresi Ayet 17-18

stelik bu dnyadaki imtihan ve yarmadan galip gelenlere vaat edilen dller ve azaptan muhafaza edilme, dnyevi hibir servet ve hret ile karlanmayacak bir esizliktedir. Etrafndaki insanlara kendini beendirmeye abalayan ve gerektiinde cann bile riske atma cesaretini gsterebilen insan, kendisini yoktan var ederek saysz nimet ve imkn ile donatan Allaha kar duyarsz, isteksiz ve uzak kalmaktadr. Oysaki Allah dnyadaki bu yarmalar neticesinde elde edilen dllerin kat kat fazlasn daha bizi snamadan peinen vermitir bizlere.

B
Allahn nimetlerini saymaya kalkarsanz, onlarn sonunu getiremezsiniz. Allah, gerekten Affedendir, Balayandr. 16 Nahl Suresi Ayet 18
95

NSANLAR UYURLAR LNCE UYANIRLAR

Yine caddelere ya da iyerlerine yerletirilen kameralar bir dnelim. Bu sayede su oranlarnn kayda deer bir lde azaldn gryoruz. Su ilemeye meyilli kiiler etraflarndaki kameralardan ekinerek temkinli olmaya ya da buna cesaret edememeye baladlar. Trafik iin dzenlenen kameralarn olduu yerlerde trafik asndan kusurlu hareketlerin de ciddi anlamda azald grlyor. Hatta pek ok src ayet bir kural ihlal edecekse nce sada solda kamera var m yok mu diye etrafn gzlyor ve ona gre davranyor. phesiz burada bir trafik kuralna uymann ya da onu ihlal etmenin dini bir ey olduunu sylemiyoruz. Ancak insanlarn bir ekilde gzlendiklerinin farknda olduklarnda hareketlerine daha fazla dikkat ettiklerini grmekteyiz. Birka yl nce Amerikann California eyaletinde yaanan uzun sreli bir elektrik kesintisinin sonucunda devre d kalan alarm sistemi ve gvenlik kameralarn frsat bilen yzlerce insan dkknlar yamalam, maazalarn vitrinlerini krarak elbiseleri ve eyalar alm, hem sosyal, hem de ekonomik adan nemli lde bir ykm ve tahribata yol amlard. Yani normalde ok medeni davranlar sergileyen insanlar ne oluyor da kameralar tarafndan izlenmediklerinin ya da alarm sistemlerinin devre d kaldnn farkna varnca gz dnm ekilde yamaclk yapyorlar? Yetkililerin insanlar gzlemesi, insanlarn Allah tarafndan gzleniyor olmasndan daha m caydrc ve etkili? Ya da ilediiniz bir sua dair dnyevi olarak herhangi bir delil olmamas, Allah katnda sizi bu sutan kurtarabilir mi? nsanlara kar utan duyulacak durumlara dmemeye ve ayplanmamaya zen gsterenlerin ka Allaha kar mahcup olmamay dikkate almakta?

B
Gklerde ve yerde ne varsa Onundur. Din de srekli olarak yalnz Onundur. Hl, Allahtan bakasndan m saknyorsunuz! 16 Nahl Suresi Ayet 52
96

EMRE DORMAN

Yaadnz ehrin yksek bir tepesine kp yukardan hem kendi yaantnz hem de etrafnzdaki insanlarn yaantlarn gzlemlediinizi hayal edin. Ya da bir gnn sonunda gn iinde ne kadar ok bo ile urap, gereksiz szler sarf ettiinizin bir hesabn yapyor olun. Bu basit hesap sonunda karlaacanz tablo iler acs olacaktr. Siz bunu kendinize yapsanz da, yapmasanz da her annz grntlenmekte, yaptnz her i ve sarf ettiiniz her sz kayt altna alnmaktadr. Farknda olsanz da, olmasanz da bir farknda olan bulunmakta.

B
Odur sizi yaratan! Sizin bir ksmnz kfre sapmtr, bir ksmnz iman etmitir. Ve Allah, ileyip rettiklerinizi ok iyi grmektedir. 64 Teabn Suresi Ayet 2

B
Bir i ve oluta bulunsan, Kurandan bir ey okusan; herhangi bir i yapsanz, siz ona dalp gitmiken biz stnzde mutlaka tanklarz. Ne yerde ne gkte zerre arlnca bir ey, ondan daha k de daha by de Rabbinden uzakta/gizli kalmaz; tm apak bir kitaptadr. 10 Yunus Suresi Ayet 61

97

Hayatmzdaki nceliklerimiz

Yal Kzlderili reisi kulbesinin nnde torunuyla oturmu, az tede birbiriyle bouup duran iki kpei izliyordu. Kpeklerden biri beyaz, biri siyaht ve on iki yandaki ocuk kendini bildi bileli o kpekler dedesinin kulbesi nnde bouup duruyorlard. Dedesinin srekli gz nnde tuttuu, yanndan ayrmad iki iri kpekti bunlar. ocuk, kulbeyi korumak iin biri yeterli gzkrken niye tekinin de olduunu, hem niye renklerinin illa da siyah ve beyaz olduunu anlamak istiyordu artk. O merakla sordu dedesine. Yal reis, bilgece bir glmsemeyle torununun srtn svazlad. Onlar dedi, benim iin iki simgedir evlat. Neyin simgesi diye sordu ocuk. yilik ile ktln simgesi. Aynen u grdn kpekler gibi, iyilik ve ktlk iimizde srekli mcadele eder durur. Onlar seyrettike ben hep bunu dnrm. Onun iin yanmda tutarm onlar. ocuk, szn burasnda, mcadele varsa, kazanan da olmal diye dnd ve her ocua has bitmeyen sorulara bir yenisini ekledi: Peki, sence hangisi kazanr bu mcadeleyi? Bilge reis, derin bir glmsemeyle bakt torununa: Hangisi mi evlat? Ben hangisini daha iyi beslersem!
99

NSANLAR UYURLAR LNCE UYANIRLAR

Aynen iimizdeki iyilik ve ktlklerde olduu gibi hangi ynmz daha iyi besleyip glendirirsek, artk zamanla o bizim deil, biz onun esiri haline gelmekteyiz. Allah hayatnn merkezine koyarak emir ve yasaklarna en gzel ekilde uymaya alan insanlar, bu ynlerini gl klar ve hangi durumda olurlarsa olsunlar Allaha ve emirlerine olan ballklarndan en ufak bir taviz dahi vermezler. Ama dnya tutkularn, gelip geici zevk ve mutluluklar tercih edenler iin durum farkldr. Bu gibi kiilerin hayattaki nceliklerini nefisleri ve arzular belirler. Bu ynlerini glendirdike farknda olmadan manevi ynlerini zayflatrlar. nsanlarn genel zellik ve davranlarn ou zaman hayatlarndaki ncelikler belirlemektedir. Neye deer veriyorsa insan onun peine taklmtr hep. Srklenip durmutur bir anlamda ama edindikleri urunda. Durum byle olunca da dnyann bu denli deerli bir yer olarak grlmesi ve uruna hayatlarn heba edilmesi de kendi iinde anlalabilir bir eydir phesiz. Nefsinin esiri olur insan. Adeta ilah edinerek nefsini, teslim olur tutkularna.

B
Kendi istek ve tutkularn (hevasn) ilah edineni grdn m? 25 Furkan Suresi Ayet 43

Soralm bir an kendimize. Hayatmzdaki nceliklerimiz neler diye. Ailemiz, malmz-mlkmz, zevk ve elencelerimiz, erefimiz, namusumuz, itibarmz, an ve hretimiz, salmz, evimiz, arabamz ya da ok basit bir becerimiz. Anlaml olup olmadna bakmadan houmuza giden bir ey iin harcadmz saatlerimiz, gnlerimiz. Bir dizi rnein kimi zaman. Yeni blmn gelmesi iin gnleri hie sayarak geip gitmelerine raz olduumuz. zler100

EMRE DORMAN

ken televizyonun iine girecek kadar banda kilitlendiimiz. Kimi zaman ocakta bir yemei yaktmz, kimi zamansa ok skmamza ramen tuvalete bile kalkamadmz. Tm hafta boyunca kritiini yaptmz. Bir sonraki blmde neler olacan tahmin etmeye altmz. Ya da rnein tuttuumuz takmn malar. zlerken zvanadan ktmz. Bazen de insanlktan. En yakn arkadalarn bile ou zaman birbirine dt bir ma. Uruna stat nlerinde saatlerce beklemeyi, yamur amur demeden destek vermeyi, bazen de knda sopa ya da ie yemeyi gze aldmz takmmz. 90 dakikalk bir man saatler hatta gnler sren yorum ve analizlerini takip etmemiz. Hayran olduumuz kiiler. Bir pop arkcs rnein ya da bir sporcu veya bir dizi oyuncusu. zlerken ya da dinlerken ou zaman kendimizden getiimiz. Konser alanlarnda skp, itilip kaklmay gze aldmz. Sahneden ataca bir aksesuarn kapmak iin vahi bir pantere dnebildiimiz. Uruna gzyalar dktmz, isimlerini kalbimize kazdmz. Posterleriyle odalarmz sslediimiz. Hakknda kan haberleri takip ettiimiz. Hayali aklar kurduumuz. Bir kez yakndan grebilmek ya da elini tutup yanandan pebilmenin hayatmzda baka hibir eyin yerine gemeyecei. Hep birileri gibi olmak isteriz. Ama ou zaman bu birileri nemsiz iler peinde koan ve genel itibariyle insanla ok da faydas olmayan kiilerdir. Hayranlk duyduumuz insanlar dnelim. Kendi mesleklerini icra etmek dnda insanla ne gibi faydalar salamlar? Zaman zaman gstermelik ya da reklam amal sorumluluk ovlarnn kime ne faydas olmu bugne kadar? Tabi ki samimi olarak gnlden bu gibi faaliyetlerde bulunan gzide insanlar bunun dndadrlar. Zaten genelde onlarn kimler olduunu bilmek de olduka zordur.
101

NSANLAR UYURLAR LNCE UYANIRLAR

Allah var demesine ramen yokmu gibi yaayan insanlar iin dnyevi basit bir ey mi, yoksa Allah m daha nemlidir? Sann dklmesini ya da yznde kan bir sivilceyi kendine dert edindii kadar, Allahn emirlerini yerine getirmeyi dert edinmeyen insan says nemsenmeyecek kadar az mdr? Kendine dert edindii eyler ayana uygun numarasn bulamad pembe bir bot, ban ve en heyecanl yerini kard bir dizi, sevgilisine gnderdii mesaja ald cevabn ge olmas ya da be dakika sonra yenisi gelecek olmasna ramen ucu ucuna kard metro olan birinden byle byk eyler beklememek mi gerekir? nsanlar mslmanz dediler diye onlardan mslmanlklarnn gereklerini beklemek ok mu sama bir ey? En ufak bir dnyevi menfaatiyle elien dini bir emrin terk edilmesi bu kadar kolay m? Ya da bizim iin byk bir eyle rnein hayatmzla. Bir fkra geliyor aklma: Mslman olmayan bir adam elinde byk bir bakla camiye dalar ve sorar: Aranzda Mslman olan var m? Korkudan kimse bir ey diyemez. Birazdan yal bir adam ayaa kalkar: Ben Mslmanm der. Bakl adamla yal adam camiden karlar. Adam dardaki koyunlar gsterip: Amca, bunlar kurban edip fakirlere datmak istiyorum ama ben beceremem yardm eder misin? Yal adam epey bir hayvan kestikten sonra ben yoruldum baka birini bul der. Adam bu sefer kanl bakla yine camiye girer ve sorar: Aranzda baka Mslman var m? Az nceki yal adam doradn dnen cemaat ok korkar ve herkes ayn anda imama bakar. mam: Ne bakyorsunuzbana. ki rekt namaz kldrdk diye hemen Mslman m olduk? Allaha inanmakla mslman oluyorsa da insan, gereklerini yerine getirmedike iman etmi saylmyor esasen. Dnyevi her ie frsat bulup zaman ayrrken, gerek dnyasn ihmal ettiinin far102

EMRE DORMAN

kna dahi varmadan gp gidiyor bu dnyadan. ok kk bir dnyevi menfaatiyle elitiinde dinsel bir emri yok sayabiliyor bir hi uruna. Bir anlk zevk ve gaflet esir ediyor insan tutkularna. Dnya hayatnn d yz lezzetli ve ho bir eker gibidir. Gerekte ise iinde zehir ve aldatc bir sarholuk barndrr. Onun d grnne aldananlar eker yiyorum sanr. Ama iine daldnda lmcl bir zehir ve pislie bular. Bir ie bavurduunuzu dnn. stelik bu ie kabul edilmeniz sizin iin ok nemli olsun. Ama patronunuzun sizden garip bir istei var. Her sabah ie gelmeden nce amlca tepesine karak size verecei dijital fotoraf makinesi ile saat tam 07.30u gsterdiinde boazn fotorafn ekmenizi ve dzenli olarak bu fotoraflar kendisine getirmenizi istediini farz edelim. ayet her sabah dzenli olarak bu isteini yerine getirirseniz sizi ie alacan ve tatmin edici bir maa deyeceini sylyor. Muhtemelen pek ok insan kendisine garip gelmesine ve anlalr bir nedeni olmamasna ramen bu istei kabul edecek ve her sabah dzenli olarak amlca tepesine karak saat 07.30u gsterdiinde patronunun bu isteini yerine getirecektir. Ama ayn pek ok insan Allahn kendisinden istedii bir eyin nedenini sorgulamakta ve ok da anlaml gelmedii inancndan hareketle yerine getirmeye gerek duymamaktadr. Zira ncelikleri vardr hayatta. Kendisine o hayat verenin kurallarn hie sayabildii ncelikleri. Kendisini ok akll sanmasna ramen pek ok insann kendisinden daha akll olduuna inand birileri vardr hayatta. yerindeki mdr, niversitedeki hocas ya da bir arkada. Veya herkese kabul edilen ve aksinin iddia edilemedii zeklar vardr tarihte. Bir Newton rnein ya da Einstein. nsan bilir bu kiilerin kendinden ok daha zeki olduunu. Hayranlk duyar ou zaman. Oysaki hem kendi zeksn hem de kendisinden stn tm zeklar yaratan yce bir Varlk olduunu unutur. Allahn herkesten daha zeki olup, her eyi daha iyi bileceini anlayamaz. Tm
103

NSANLAR UYURLAR LNCE UYANIRLAR

ilerinde mutlaka bir hikmet olacan sezinleyemez. Eer Allah kulundan bir ey istiyorsa o istedii eyde kii iin trl faydalar olacan kestiremez.

Bir ey sizin iin hayrl olduu halde siz ondan tiksinebilirsiniz. Ve bir ey sizin iin er olduu halde siz onu sevebilirsiniz. Allah bilir, siz bilmezsiniz. 2 Bakara Suresi Ayet 216

Neden var olduunu bir kez olsun sorgulamayan insan Allahn pek ok emrini sorgulamaya kalkar. Kiminle muhatap olduunu unutur. Snrl akl ile snrsz akl sahibine akl vermeye cret eder. Oysa ayetin ifadesiyle Allah onlar sorgulayacak olmasna ramen onlar Allah sorgulayamazlar (21 Enbiya Suresi Ayet 23). Sonra kimin kime muhta olduunu da unutur insan. phesiz Allah hi kimseye muhta deildir. nsan ise kendisini yaratan Allaha muhtatr. Muhta olduunu bilir ama bir kulun Yaratcsna gstermesi gereken ballk, sadakat ve takva ile deil, mark bir ocuun babasndan istekleri gibi isteklerde bulunur. ikyet eder. Memnuniyetsiz olur. Nankrlk yapar. Akl vermeye kalkar. Gnlden inanan biri ise Allahn her eyi en iyi ekilde bilip yerine getireceinden en ufak bir phe duymaz. Ona gvenir, teslim olur. Rabbim benden daha iyisini bilir der. Mevl grelim neyler, Hak erleri hayreyler, Zannetme ki gayreyler, rif n seyreyler, Mevl grelim neyler, Neylerse gzel eyler... Erzurumlu brahim Hakk
104

Hayatmzdaki Herey Tpk Bizim Gibi Tanrsaldr

B
Kukusuz, gklerde ve yerde, iman sahipleri iin saysz deliller vardr. Ve sizin yaratlnzda, her yana yayd canllarda, kesinlii yakalayan bir topluluk iin ibretler, iaretler vardr. 45 Casiye Suresi Ayet 3-4.

llah arayp da bulamayan biri olmu mudur acaba hayatta? Grmezden gelen, ya da bulmak, grmek iine gelmeyen oktur phesiz. Yokluunu varlna tercih eden. Ya da bazen yanl yerde arayan. rnein bir Rus astronotun uzaya ktnda Allah orada gremediini sylemesi ya da bir beyin cerrahnn yzlerce insann beynini ameliyat etmesine ramen kimsenin beyninde Allaha rastlamadn ifade etmesindeki gibi. Oysa yle plak gzle grlebilir trden deildi Allah. Varln inkr etmenin zorluu altnda var olduunu kabul eden, ancak yokmuasna yaayan oktu bu yzden. Yaamak isteyen.

Belki ou insan iin Allahn varl ya da yokluu pek bir ey ifade etmeyebilir, zira daha nce de ifade ettiimiz gibi daha nemli, daha ncelikli eyler vardr insan iin hayatta. Bu yz105

NSANLAR UYURLAR LNCE UYANIRLAR

den dnmez, dnmek istemez, ounlukla da dnmeye frsat bulamaz. Zira bu gibi insanlar iin hayatlarna maddi artlar katan eylerin varldr nemli olan. Sahip olduklar, grdkleri, duyduklar, dokunduklar. Oysaki dnyevi eylere sahip olmak tm bu eyleri bize baheden Allaha kredip onu anmamza engel deildir. Zira grmek isteyen iin sahip olduumuz her ey Tanrsaldr zaten, tpk bizim gibi. Etrafmzdaki canl cansz tm eyleri bir gzlemleyelim. Yaammz kolaylatran saysz ara ve gerecin nasl var olduklarn bir dnelim. Pek ok kiinin insan zeks ve becerisi, sanayinin gelimesi ya da bilimde ilerleme eklinde cevaplar vermesi kanlmazdr. Yani her ne kadar pek ok insan iin kendini ve evreni yaratan Allah olsa da sahip olduumuz eyleri var eden insandr. Acaba iin asl gerekte byle mi? Sahip olduumuz hangi eye gerek anlamda bizim diyebiliriz? Ya da insan rn olduklarn iddia edebiliriz? nsann zeks ya da becerisi dediimiz eylerin dahi kendiliinden edinildii sylenebilir mi? eitli aamalar sonucu ortaya kan bir nesnenin Allahtan bamsz bir ekilde aklanmas mmkn mdr? Bir dnelim. rnein en basitinden gndelik yaantmzda kullandmz ara ve gerelere bir gz atalm. zlediimiz bir televizyon, dinlediimiz bir radyo. Kullandmz bir bilgisayar, internet, ulam aralar, mutfak aletleri, ev ve cep telefonlar, arabalar Bunlar ve daha saymakla bitiremeyeceimiz ara ve gerecin hangisi doadaki herhangi bir canldan daha az Tanrsaldr? Bir yaprak dahi Allahn bilgisi dnda dalndan yere dmyorken (6 Enam Suresi Ayet 59) dnyadaki hangi ey Allahn ilmi ya da inayeti dnda var olabilir? Tm bunlar gibi hayatmzdaki her ey; bir sinein saniyede yaklak 400 defa kanat rpabilmesini ve saatte yaklak 8 km yol alabilecek bir hza sahip olabilmesini salayan, arlarn her defasnda 120 derecelik bir a ile ekillendir106

EMRE DORMAN

dikleri altgen petekteki esiz matematik bilgisini reten ve yarm kilo bal yapabilmeleri iin 2 milyon iekten iek z toplamalarn salayan, bir pireyi kendi vcudunun yz kat yksee srayacak zellikte, bir ahini saatte ortalama 300 km hzla avnn zerine pike yapabilecek gte yaratan veya bir karncaya kendi arlnn 50 kat kadar arl kaldrma kuvvetini, 10 gramlk smkl bcee 1 kiloluk arl ekme gcn veren yce Yaratcnn birer eseridirler. Bir mzisyenin eseri en az bir ku sesi, bir ayakkab en az bir insan aya, bir bilgisayarn hafzas en az bir insan hafzas, bir cep telefonunun kameras en az bir ceylann gz, bir ay barda en az ay kadar veya bir uan havada uuu da en az bir ahinin gkyznde szlmesi kadar Tanrsaldr. Zira sahip olduumuz her ey Allahn vermi olduu ilim, maddeye koymu olduu zellikler ve evrensel kanunlar sayesinde vardrlar. ay itiimiz bir bardan hammaddesinin toprak olmas ve atein maddeye ekil verecek zellikte var edilmesi ile insann bu zelliklere bir sanat katarak eitli ekilleri ortaya karmas da en az yamurun yamas kadar Tanrsaldr. Hayatmzn iindeki pek ok nesne ile ilgili az ok bir bilgiye sahibiz. Hangisinin nasl alt veya ne ie yaradklarn biliriz. ou zaman da bildiimizi ya da anladmz sanrz. Esasen sahip olduumuz bilgiler derinine inilmedii mddete sadece basit gzlemlere dayanmakta ve bunun tesine geememektedirler. rnein bir televizyonu izlerken o televizyona grntnn nasl geldii ya da bir elektrikli sprgenin nasl alt ile ilgili az ok bir bilgimiz vardr ve bunu anladmz zannederiz. Oysa ok bir ey anladmz yoktur. nk fie takarz ve alrlar ite. Grnt gelir ekrana. Hatta yayn canl ise dnyann br ucundaki bir kii ve olay ayn anda izlememiz bile mmkndr. Televizyonun kutusu mudur bu grnty evimize getiren, cam m, tp m, kablolar m, antenimiz mi, ya da herhangi baka bir ey mi? Bununla ilgili bir sralama ya da teknik
107

NSANLAR UYURLAR LNCE UYANIRLAR

adan bir aklama yapmak mmkndr. Bir arabann nasl altn aklayabilirsiniz. Anahtar evirince motorun atelendiini ve benzin vastasyla aracn hareket etmesini salayacak enerjinin tekerlekleri evirdiini syleyebilirsiniz. Ancak ne anahtardr arabay altran, ne motor, ne de benzin. Tm bunlarn ve en ince ayrntsna kadar detaylarn birbiri ile uyum iinde var olabilmesini salayan kudrettir. Benzinin hammaddesi topran altndan kan kara bir su deil midir? Ya da bir aracn kasasn oluturan metallerin, iinde insan tamaya msait bir ekle sahip olabilmesi ok mu normal bir eydir? Tm bu nedenlerin bir araya gelerek bir grnty karmza karabilmesi ya da bir aracn hareket edip saatlerce yryerek ancak tamamlayabileceimiz bir mesafeyi birka on dakikaya indirebilmesi iin hibir neden yoktur aslnda. Allahn sz konusu nesneleri byle bir ilevi yerine getirebilmeleri iin yaratmasnn dnda.

B
Ve arlklarnz yklenir, canlarnzn yarsn tketmeden varamayacanz beldelere kadar tarlar Hem binesiniz diye hem de bir ss olarak atlar, katrlar, eekleri de yaratt. Ve bilemeyeceiniz daha neler yaratr O... 16 Nahl Suresi Ayet 8

Tm bunlarn potansiyel olarak doada var olmalar sayesinde hizmetimize sunulmu olan saysz nimet ve imkndan faydalanabilmekte ve yaammz kolaylatran bu eyleri kullanabilmekteyiz. te hayata bu bak as ile bakabilen insan iin Allah her eyin yaratcs yce bir kudrettir. Bu gerei grmek ve kretmek isteyen iin varl ile ilgili saysz delil ve iaret bulunmaktadr.
108

EMRE DORMAN

B
Sizin iin gkten su indiren Odur; iilecek su ondandr. Hayvanlarnz otlattnz bitkiler de onunla oluur. Allah, o suyla size ekin, zeytin, hurmalklar, zmler ve her trl meyveyi bitirir. Elbette bunda, dnen bir topluluk iin deliller vardr. O, geceyi, gndz, gnei ve ay sizin emrinize verdi; yldzlar da Onun emriyle hizmetinize hazr klnmtr. phesiz bunlarda, akln kullanabilen bir topluluk iin deliller vardr. Yeryznde sizin iin eitli renk ve biimlerde eyleri de retip-tretti (hizmetinize tahsis etti). phesiz bunda, t alp dnen bir toplum iin pek ok deliller vardr. Denizi sizin emrinize veren Odur, ondan taze et yemekte ve taknacanz ss eyalarn ondan karmaktasnz. Gemilerin orada sular yara yara akp gittiini grrsn. (Btn bunlar) Onun ltflarndan nasip aramanz ve kretmeniz iindir. Sizi sarsmamas iin yeryznde sarslmaz dalar yaratt, yolunuzu bulmanz iin rmaklar, yollar ve nice iaretler yaratt; insanlar yldzlarla da yollarn bulabilirler. u halde Yaratan, yaratamayan gibi olur mu? Artk dnmez misiniz? Eer Allahn nimetlerini saymaya kalkacak olursanz, onlar bir genelleme yaparak bile sayamazsnz. Gerekten Allah, ok balayandr, ok esirgeyendir. 16 Nahl Suresi Ayet 10-18

109

Dnya Hayatnn Geicilii ve Zamann Kymeti

mr bu kadar ksa iken amelleri ksaltp emelleri uzatma! Zemaher

amann kymetini kim bilir? ou kez msrife harcadmz ve geri dndrlmesi mmkn olmayan zamanmz hi nemsemeyiz. Belki bazen dnp ah vah ederiz ama boa gememesi iin kayda deer bir nlem almayz. Bizim iin ou zaman deersiz olan dakikalar, saatler bazen yle nemli hale gelir ki ister istemez deeri anlalr. iirsel bir yaklam hatrlyorum bu konuda: Bir senenin kymetini snfta kalan bilir. Bir ayn kymetini erken douran kadn, Bir haftann kymetini dergi kartan, Bir gnn kymetini teskere bekleyen asker, Bir saatin kymetini sevgilisini uurlamak zere peronda oturan bilir. Bir dakikann kymetini uan karan, Bir saniyenin kymetini lmden son anda kurtulan, Bir salisenin kymetini gm madalya alan bilir. Ali Tuncay
111

NSANLAR UYURLAR LNCE UYANIRLAR

Oysa biz bozuk para gibi harcayp dururuz zamanmz. Hem hi gemesini istemeyiz, hem de bir gnn sonunu getirmek iin plan program yapar dururuz. Ky kraathanelerinde eli ile kavrad bastonuna enesini dayayarak dary seyre dalan yal amcalar gelir aklma. Hi gelmesini istemese de lm bekler aresizce. lme kendini uzak zannedenlerin beklemesinden farkszdr esasen bu bekleyi. nk yeni doan bir bebein dahi doksanna merdiven dayam bir dededen daha ok yaayaca garanti deildir hayatta. Ya da doksan yana kadar yaam bir dede daha alt aylkken len bir bebekten daha ansl deildir, boa gemise yllar. Zira lm hayatn ikiz kardeidir. Bizimle birlikte doar. Nedir hayat nedir ki? Yrtlr beyin zarm, Hangi selvi glgesi bilmem benim mezarm. Necip Fazl Ksakrek Genlik evresinde zamann hi gemediini sanrz. Kopsun isteriz biran nce okul ve ailemiz ile bamz. Bymek, zgr olmak isteriz. Hzla trmanrz yaam dann tepesine. Hep zirvede oturacamz sanrz. Sonra bakarz ki i sandmz gibi deil. Vakit aaya doru inme vaktidir. Zira tutunamaz oluruz o kadar yksekte, meye balar bedenimiz, azalr gcmz, kstlanr hareket kabiliyetimiz. te o zaman anlarz gerei ve durdurmak isteriz zaman. Deerlenmeye balar her bir gn, her bir an. Biz gesin istemedike o daha hzl geer gemiin intikamn bizden alrcasna. Onu deersiz grdmz yllara inat o bizi deersiz, nemsiz grmeye balar artk. Genlik tutulmaz elle. Geirme bo emelle. Faruk Nafiz amlbel
112

EMRE DORMAN

Aynaya baktmzda krklklarn arttn grrz yzmzde, beyazlarn samzda. Yelkovann tkrts nlar adeta kulaklarmzda. Her bir tk bir eksilmedir artk bizim iin. Sonra bakarz bu dnceler mutsuz etmekte bizi. Madem lm var, vur patlasn al oynasn yaparz, dibine kadar ineriz ielerin. Oysa gerek deimez. phesiz aykken de, sarhoken de akar zaman akmas gerektii gibi. Biliriz aslnda gelmesinde hi phe olmayan o gnn geleceini. Ama etrafmzdaki pek ok insan gibi dnmeyiz bu gerei ya da mademki bu hayatn bir tekrar yok gnn gn et, zamann tadn kar veya an yaa gibi ssl szlerin bysne kaplr, hakikaten mr geiyor doyasya yaamalyz hayat deriz. Alelde bir insan, zamann nasl sarf edeceini dnr, akll insan nasl tasarruf edeceini. Arthur Schopenhauer Biraz daha ilerleyince zaman, bakarz ki bu ilerden fayda yok bize. Hep eksikliini duyduumuz duygular sarar drt bir yanmz. Hayatmzda bir eyleri yanl yaptmz biliriz. Biraz da te taraf dnmeye balarz haliyle. Zira bak kemie dayanmtr artk. Riske atlamayacak kadar az bir zaman kalmtr. Bir kap ararz. Bizi buyur edecek. Gemiimizi yzmze vurmayacak. Bizi gnahlarmzla kabul edecek. Zira gemimiz yksek dalgalara girecek gte deildir artk. Snacak bir liman ararz. Kabul de ediliriz eer gnlden piman olmusak. Ama yitirilen yllar kayp gitmitir bir kere avularmzdan. Ne yapsak geri getiremeyiz. Genliini elenmekle geiren, ihtiyarln alamakla geirir. Ali Fuat Bagil
113

NSANLAR UYURLAR LNCE UYANIRLAR

Yllarca peinden kotuumuz geici ve anlk zevklerimizden bize yapm olmak kalr. Ne olduunu bile anlayamadmz. vnr durur kimileri gemilerindeki zevk, sefa ve elenceleriyle. Evet, pek ok ey yapmzdr, ama artk hepsinden geriye kuru bir cmle kalmtr. Artk bir faydalar yoktur dnyamza da hiretimize de.

B
Hayr, siz, dnya hayatn tercih edip stn tutuyorsunuz. hiret ise daha hayrl ve daha sreklidir. 87 Ala Suresi Ayet 16-17

Gzeldir Aslnda Yalanmak, lm Hatrlatr nsana Yalanmann Allahn ok byk bir ltfu olduunu hi dndnz m? Neredeyse insanlarn tamamna yakn yalanmak istemez. Hep gen ve gl olmak, gzel kalmak ister. nsanlarn hi yalanmadklar, gzelliklerinden ve glerinden bir ey kaybetmedikleri, ama lm gereinin devam ettii bir dnya dnelim. Doal olarak yallk diye bir ey olmayaca iin bu kavrama dair herhangi bir bilgimiz de olmayacaktr. Tm hayatmz boyunca genliin tadn kardmz hayal edelim. Kulaa ok ho geliyor deil mi? Oysaki bu gibi bir durumda insanlarn kendilerini aciz hissederek snacak bir yer aramalar daha da gleecek ve muhtemelen pek ok insan dnya hayatnn tadn karma dalgnl iinde lm gereini hi hatrlamayacakt. Oysaki yallk insana lm hatrlatr. Zira yaklatn hisseder insan lme. Eski gc ve gzellii kalmamtr. Hayattan zevk almamaya balar git gide. Bir eyleri yanl yaadn dnmeye balar. Yallk da gzel114

EMRE DORMAN

dir aslnda. Hatalarn farkna vardrr ve lm hatrlatr insana. Tabi yalanacak kadar mr olana. Torun, pamuk gibi bembeyaz sakall, nur yzl dedesine merakla sorar: Dedeciim! Bir insann mr ne kadar olur? Dede tatl bir glckle: Ezanla namaz aras kadar yavrucuum. deyince torun: Nasl yani, mr bu kadar ksa m? der. Dede: Evet yavrum. mr, namazsz ezanla, ezansz namaz aras kadardr. diye cevap verir. Torun yeniden sorar: Namazsz ezan ve ezansz namaz szlerinden ne kastettiini anlamadm dedeciim. Bu ne demek aklar msn? Dede efkatle ellerinden tuttuu torununa: Bak yavrum, geenlerde komumuzun ocuu dodu. O ocuun kulana ezan okundu deil mi? te o ezann namaz klnd m? Klnmad. O ezan Namazsz ezand. nsan ld zaman klnan cenaze namaznn da ezan yoktur. O da Ezansz namazdr. Aslnda o namazn ezan insan dounca okunmutu kulana. Bak ey insan! Dodun, ama leceksin, mr abuk biter, hayatn iyi deerlendir. Boa vakit harcama! ikazn yapyordu o ezan. te yavrum mr, ezanla namaz aras kadardr. Sakn boa geirme. Farknda Olmasak da Her Gece lrz Uykumuzda nsann uykuya muhta olduunu ya da bir gn bile uyumayan bir insann hareket ve reflekslerinin kstlandn, bir iki gn iindeyse fizyolojik olarak neredeyse iflas edecek vaziyete geldiini biliyoruz. ou insan iin hi phesiz sadece dinlenmek iindir uyumak. Gnlk yorgunluklarn ardndan arj olmak. Ama Allah isteseydi insan uykuya muhta yaratmayarak, karncalar gibi ya115

NSANLAR UYURLAR LNCE UYANIRLAR

atabilirdi. Bedensel ve zihinsel olarak dinlenmenin yannda esasnda lm hatrlatr uyku insana. Yaamnn sonunda kyamete kadar dalaca derin uykuyu. Her uykusuyla bir lm hali tecrbe eder insan farknda olmasa da. Bu yzden kimi filozoflar lmn ikiz kardei saymlardr uykuyu. lmn ikizi olan uyku sende var. Nasl stne geirdiin elbise bedenini her gn sarp sarmalarsa uyku da seni yle sarp sarmalar. Cicero nsan uykudayken ryasnda grd bir takm eylerin varlna inanr. Uyandnda ise ryasnda grdklerinin asl olmadn anlar. Dnya hayat da hirete gre bir uyku hali saylabilir. yleyse iinde bulunduumuz hayat da bir ryadan baka bir ey deildir. Muhtemel ki lnce uyanacaz.9 Gazzl Uykuyu hafif bir lm, lm de ar bir uyku bil. Muhammed kbal Uyurken biyolojik olarak yaamaya devam etse de insan uykudayken maln, sevdiklerini, tutkularn, hrs, ac ve mutluluklarn geride brakr. Kendinden geer ve dnya ile olan tm irtibat kesilir bir anda. Tekrar uyanncaya kadar farknda deildir hibir eyin. Uyumak zere yasta ban koyduu her defasnda bu uykunun son uykusu olabileceini dnmez bir defa. Ya da ne yaptn, nasl getiini bilmez zamann, sekiz saat sonra kalktnda. Gelip birisi lmden uyandn dese, garip gelir kendisine. Oysaki Allah her
9
116

Aktaran: Faruk Karaca, lm Psikolojisi, Beyan Yaynlar, stanbul 2000, s. 64.

EMRE DORMAN

gece ldrr bizi. Sonra hakknda yaama hkm verilmi olanlar yaamaya devam ederler. Yani lm dnmeden ya da lmden korkarak yaayan insanlar, aslnda her gn lm tecrbe ederler farknda olmadan. nsan bir gece uykuya dalar gibi lecek ve bir sabah uykudan uyanr gibi kyamet gn dirilecektir.

B
O, odur ki, geceleyin sizi ldrr. Gn boyunca neler yapp neler kazandnz bilir. Sonra, belirlenmi sre iletilip tamamlansn diye, gn iinde sizi diriltir. Nihayet Onadr dnnz. Sonra, yapp ettiklerinizi size haber verecektir. 6 Enam Suresi Ayet 60

B
Allah, canlar, lmleri srasnda alr, lmeyenleri de uykular srasnda. Sonra, haklarnda lm hkm verdiklerini alkoyar; tekileri, belirlenen bir sreye kadar salverir. Bunda, iyice dnen bir toplum iin elbette ibretler vardr. 39 Zmer Suresi Ayet 42

Akl Edebilecek Kadar Bir Sre Verilmiti Bize Kanlmaz olan lm gerei durmasna ramen yan bamzda, dnmeden yaarz onu umarszca. Dnya hayatnn en ok yaanlmaya deer yerini ya da en ok g alan blgesini dnrz de en ok g alan yerin dnya iinde olmadn dnmeyiz. hiret yurdu kadar g alan bir yer yoktur bunu grrz. Ama nedense grmezden gelir ve bir gn bizim de oraya g edeceimizi unuturuz.
117

NSANLAR UYURLAR LNCE UYANIRLAR

nkr edenlere de cehennem atei var. Ne haklarnda hkm verilir ki lsnler ne de azaplar hafifletilir. te byle cezalandrrz tm nankrleri biz. Feryat edip dururlar orada: Rabbimiz, kar bizi de nceden yaptmzdan baka ey yapalm. Bara ve hayra ynelik iyi bir i yapalm. Sizi biz, t alann t alaca bir sre mrlendirmedik mi? Uyarc da geldi size. Hadi, tadn bakalm azab! Zalimler iin hibir yardmc yok artk. 35 Fatr Suresi Ayet 36-37

Evet, akl edebileceimiz bir sre verilmiti bize. Ya da en azndan akl edebilecek kadar sre verilenlerden akl etmeleri bekleniyordu. Her yerde iaretleri vard Allahn, grmek isteyene. Yemin ediyordu Kuran ayetleri zamana. Andolsun zamana, insan ziyandadr. Ancak hayra ve bara ynelik iler yapanlar mstesna diye (Asr Suresi). Hayata yeniden balasaydm, saniyelerin nabzn tutardm. Dostoyevski Bir irketiniz olduunu dnn. Dnemsel ve yllk faaliyetleriniz ile ilgili hazrlanan raporda yl iinde yaptnz ilerle ilgili detayl bir hesap dkm yer alr. Bu sayede gelir ve giderinizi grr, hem dnemsel hem de yllk olarak kr ve zararnz hesap ederek ylsonu hesabnz kapatrsnz. lm de tpk irket faaliyetlerinizin bilanosu gibi yaamnzn hesap kesimini temsil eder. Yaam hesabnz ne ekilde kapatmak istersiniz? Her yeni gn yaam bankamzdaki hesabmza bir gn daha yatrlyor yce Mevla tarafndan. O yatryor biz hesapszca har118

EMRE DORMAN

cyoruz. O tekrar yatryor biz hesapszca harcamaya devam ediyoruz. Ama mr tkenip de hesap czdanmz elimize verildiinde sorulacak bize, sana verilen mr ne ekilde harcadn hesap ver diye.

B
Yaklat insanlara hesaplar! Ve onlar hl gaflet iinde yz evirip durmadalar. 21 Enbiya Suresi Ayet 1

Bir Rya Sresi Kadardr mr, Bir Gz Ap Kapama Misali Gelir Geer Geldi geti mrm benim ol yel esip gemi gibi Hele bana yle gele ol gz ap yummu gibi Yunus Emre yle abuk geecek ki zaman bir ryaya dalm da uyanmz gibi gelecek adeta. Uzmanlarn, saatlerce srd sanlan ryalardaki olaylarn aslnda birka saniyelik sre iinde gerekletiini sylemeleri gibi. Uyandnzda ryanzda ne kadar ok ey grdnz dnrsnz. Aslnda bu dnya hayatnn ksalnn grdmz bir rya sresinden fark yoktur. Gzmz amamzla kapamamz, birka saniye gibi gelecek bize. Nasl getiini anlayamayacaz yllarn. Btn gnler lme gider. Son gn varr. Montaigne
119

NSANLAR UYURLAR LNCE UYANIRLAR

Bunun kantnn ne olduunu merak edenler yaayanlara sorabilirler. 90nna merdiven dayam pek ok kiinin bile gemi yllarna dair anlataca eyler birka saat ya da bilemediniz bir gn ile snrl kalacaktr. Koca bir mr birka saate sar m demeyin. Aynen byledir. mrmz bir kum saatine benzetirsek eer, kum taneciklerinin aa d gibi yaadmz yeryz de ayaklarmzn altndan eksilmekte. Vaktimiz dolduunda tpk kum saatinden dklp biten kum tanecikleri gibi bir bakacaz eksilmi, ayaklarmzn altndan kayp gitmi bastmz toprak ve bedenimiz yerin iki metre altna konacak. Hayat bir piyese benzer. nemli olan uzunluu deil oynay tarzdr. Seneca Zira bir gz ap kapama ya da nefes alp verme misali geer gider, siz daha ne olduunu anlayamadan bir de bakarsnz tkenip gitmitir koca bir mr. Dnyaya gznz amanzla tututurulmu bir kibrit gibidir hayat. ok deil birazdan bitip, er p olacak. Tutmasn bilemediyseniz eer sonunda sizi yakacak.

B
lm sarholuu hak olarak geldi. te bu, senin kap durduun eydir. 50 Kaf Suresi Ayet 19

B
Dnyann sonuna ilikin emirse bir gz ap yummak gibi, hatta ondan da yakndr. Allah her eye kadirdir. 16 Nahl Suresi Ayet 77
120

EMRE DORMAN

B
Buyurur: Yeryznde yllar saysyla ne kadar kaldnz? Derler: Bir gn yahut gnn bir ksm kadar; sayanlara sor. Buyurdu: Sadece birazck kaldnz. Keke biliyor olsaydnz. Sizi, bo yere yarattmz ve bize dndrlmeyeceinizi mi sandnz? 23 Mminun Suresi Ayet 112-115

hirette hakszla uratlmaz hi kimse. Kendisine verilenden daha fazlas istenmez. Adalet terazileri getirilir ortaya ve yaplan bir iyilik ya da ktlk hardal tanesi arlnca dahi olsa hesaba katlr. nsann unuttuu eyler nne getirilir, karsna karlr.

B
Kyamet gn iin adalet terazilerini kuracaz/adaleti terazilere koyacaz. Hi kimseye zerre kadar zulm edilmeyecek. Hardal tanesi kadar bir ey olsa onu ortaya getiririz. Hesaplar olarak biz yeteriz! 21 Enbiya Suresi Ayet 47

Olu ve Bozulu Halindedir Bu Dnya Yaadmz dnyadaki her ey bir olu ve bozulua tbidir. Mevsimlerin deitiine ahit oluruz. lkbahar ile birlikte aan iekler ve yeeren aa dallar, sonbaharla birlikte brakrlar kendilerini. O renk cmbnn yerini solgun bir resim alr. llaki mevsimlerin deimesini beklemeye de gerek yoktur bu bozuluu anlamak iin. Dalndan koparlan bir iek ya da meyvenin ksa bir zaman
121

NSANLAR UYURLAR LNCE UYANIRLAR

sonra o ihtiaml grntsn, renk ve kokusunu yitirdiine ahit oluruz. Dalnda aylarca kalabilen bir iek vazoya konduunda solup er p haline dnr birka gn iinde. Etrafmzdaki canllarn da srekli olarak yok olduklarn grrz. ou birka gn belki birka haftalk mr yaayan milyarlarca brt bcek yaratlmtr yeryznde. Onlarn da zamanla yok olduklarn ve yerlerine yenilerinin yaratldn grrz. Yani esasen lm gereini hatrlamak ya da insann acizliini anlamas iin illa bir insann ya da bir yaknmzn lmesine gerek yoktur. Kendisinin lmesine de gerek yoktur. ldnde acizliini anlama imkn da. ok sradan bir nezle-grip halinde dahi insann nasl halsiz ve isteksiz olduunu bir dnn. En sevdii yemekler ona tat vermeyecek, en sevdii diziyi izlemek iin ban kaldrmaya hali olmayacak, huysuz ve aksi biri olacaktr. Yine doadaki olu ve bozulu bir yana insann kendisi de zamann ypratc ve bozucu etkisi altnda srekli olarak eskimektedir. Hcreleri lmekte, derisi burumakta, salar dklp beyazlamaktadr. Tpk kullandmz herhangi bir eyann kullandka eskimesi gibi. erp misalidir dnya hayat tpk bir bitki gibi:

B
Bilin ki, u ireti dnya hayat bir oyun ve elenceden, bir ssten, aranzda bir vnmeden, mallarda ve evlatlarda oalma yarndan baka ey deildir. Bir yamur misali ki, kard bitkiler iftilerin houna gider. Ama biraz sonra o ot kurur, sapsar kesildiini grrsn. Nihayet bir ot ufants haline gelir. hirette iddetli bir azap var, Allahtan bir af ve honutluk da var. Dnya hayat bir aldan/gurur aracndan baka ey deildir. 57 Hadid Suresi Ayet 20
122

EMRE DORMAN

Gelip Geici Bir Mola Gibidir Dnya Hayat Dnya hayatnn geici nimetleri ile kendini oyalayan kiiler, farknda olmadan ebedi bir rahat ve huzurdan yz evirirler. Oysaki bir yolculuk esnasnda verilen ksa bir mola gibidir dnya hayat. nl filozof Kind, insanlarn kararsz, kendini tketen, hayalleri boa karan, sonu balangcn yalanlayan, kendisine gveneni hayal krklna uratan, ona kanan acnr hale dren bu fani lemden geilerini bir gemi seyahatinde verilen moladaki insan davranlaryla rneklendirir.10 Buna gre bir grup insan yaadklar yere gitmek zere bir gemiye binerler. Baz ihtiyalarn karlamalar iin kaptan bir limana yanar. Yolcular ihtiyalarn temin etmek iin gemiden karlar. Bir ksm ihtiyacn temin ederek baka bir eyle ilgilenmeden gemiye dner ve hibir engelle karlamadan, kimseyle ekimeden ve herhangi bir izdihama maruz kalmadan geminin en rahat yerine yerleir. Bir ksm da rengrenk iek trleriyle donanm araziyi seyretmeye, o ieklerden yaylan deiik kokular ilerine ekmeye, bol ve nadide aalarn ilgin meyvelerinden yemee, gzel sesli kularn ho tlerini dinlemeye giderler. O blgede deiik renk ve grnmdeki talarn gz alc manzarasna, ruhu okayan ilgin ekildeki sedeflerinin seyrine dalarlar. Fakat ihtiyalarn karladklar o yerden pek fazla ayrlmazlar. Gemiye dndklerinde de en rahat yere yerleirler. Dier bir ksm ise ihtiyalarn karladklar o yerden ayrlmamakla birlikte o sedefleri; deerli talar, evredeki meyve ve iekleri toplamaya koyulurlar. O blgenin ta ve sedeflerinin, biraz sonra toplamaktan pimanlk duyacaklar solan ieklerin, az
10 Kind, znty Yenmenin areleri, tercme: Mahmut Kaya, slm Filozoflarndan Felsefe Metinleri, Klasik, stanbul 2003, s. 61-64.
123

NSANLAR UYURLAR LNCE UYANIRLAR

sonra evredekilerin irenecei bir pislie dnecek olan meyvelerin ar ykyle gemiye dnerler. Fakat bakalarnn nceden geminin geni ve rahat blmlerine yerletiklerini grrler. Bunun zerine dar, engebeli ve sert bir yere tkrlar. stelik deerli grdkleri ta ve sedefler, iek ve meyveler o sert ve dar ortamda kendilerine yk olmaya balar. yle ki yerlerini daraltacak talar toplamadan gemiye erken dnenlerin sahip olduklar rahatlktan bsbtn mahrum kalrlar. Ayrca nce dnenler, dierleri gibi topladklarn koruyup kollamak ve onlarn zarar grmelerini nlemek gibi bir hizmete katlanmyor; onlardan uzak kalmann, ar balanmann verdii sknt ve kaybolma korkusu ile megul olup istirahatlarnn ounu onlara ayrmyorlard. Dahas, onlardan bir veya birka kaybolduunda toplayanlar znt ve kedere sevk etme durumu da bunlar iin sz konusu deildi. Bazlar ise gemilerini ve gitmek istedikleri vatanlarn unutup o geni araziye ve ormana dalmlard. O talar sedefleri ve iekleri toplamak ve meyvelerden yemek, onlarn vatanlarna dnmeyi ve gemide msait yer bulmay dnmelerine engel oluyordu. Ayrca bu durumda onlar, kendilerini bekleyen srekli korku, felaket ve acdan da emin deillerdi. yle ki; yrtc hayvanlar, zehirli ylanlar, rknt veren sesler, yzlerini ve dier organlarn izip yaralayan aa dallar veya boy boy dikenlerin ayaklarnda aaca ve uzun tedavi gerektiren yaralar yahut yrmelerini engelleyen bataklk, mahrem yerlerini rten elbiseyi kirleten amur ya da giysilerini yrtan dallar yahut da ilerlemelerine engel olan sarmaklar onlar bekliyordu. Kaptan geminin kalkacan onlara bildirince bir ksm toplayp devirdii ykle dndler, fakat anlattmz gibi skntlarla karlatlar. Gemide msait yer olmadndan ancak dar, skc, rahatsz edici ve tehlikeli hastalklara yol aan bir yer bulabildiler.
124

EMRE DORMAN

Bir ksm ise ormann ilerine ok daldklar ve araziye daldklar iin kaptann sesini duymadlar. Nihayet gemi kalkt ve bylece onlar vatanlarndan ayr derek bulunduklar yerde lmcl tehlikelerle ve mthi glklerle kar karya kalverdiler. Onlardan kimini yrtc hayvanlar paralad, kimisi bataklklara gmld, bazs amurlarla belendi, bazsn da ylanlar soktu. Sonunda hepsi iren le haline geldi. Varmak istedikleri vatanlarndan ayr, organlar dalm ve iren duruma dm olan bu kimseler, tanmayanlar iin rahmet, tanyp bilenler iin ibret oldular. te yandan bir ksmnn toplayp yklenerek gemiye dndkleri o akllarn elen, hrriyetlerini ksan, rahatlarn karan ve yerlerini daraltan iekler ok gemeden soldu ve talarn da rengi matlat. nk iekleri ve renkleri canl klan rutubet artk yoktu. O sedefler de bozulup fena halde kokutular. Bylece topladklar eyler hem kendilerine yk hem de rahatsz edici bir evre oluturdular. Artk onlar denize atmaktan baka are kalmamt. nk onlar, sahip olann hareketini engellemi, hayatn zehir etmi, bulunduu yere znt vermi ve hrriyetini kstlayan bir yk haline gelmiti. Onlar denize atnca da elleri bom bo kalmt. Onlar henz gidecekleri yere varmadan o kt kokularn kendilerini etkilemesi ve yorgunluktan glerini kaybetmeleri yznden birok hastala yakalandlar. Yerin darl, sertlii ve verilen hizmetin ar oluunun da onlarn zarar grmelerinde pay vard. Bu yzden bir ksm gidecekleri yere ulamadan ld; bir ksm da hasta ve bitkin olarak varabildiler. evreyi seyre dalp gzel kokular teneffs ederken gecikenler ise buncack meguliyet yznden geni ve rahat yer bulamam oldular. htiyacn grmek iin darya ktnda gzne ilienden baka herhangi bir eyle megul olmayanlara gelince, onlar oya125

NSANLAR UYURLAR LNCE UYANIRLAR

lanmadan erkenden gemiye dnmler, en geni ve rahat yerleri tutmular, huzur iinde vatanlarna kavumulardr. Bizim bu lemden gerek leme geiimizin rneini tekil eden bu misaller, bu lemden gelip geenlerin durumuna benzemektedir. O halde yeryzndeki akl talarna, sudaki istiridyelere, aalardaki ieklere ve ksa sre sonra yk haline dnecek olan kuruyacak otlara kaplp aldanmamz bizim iin ne kadar kt! te bamza geldiinde bizim iin znt kayna olacak eyler bunlardr. Eer zleceksek, gerek vatanmzdan ayrldmza ve geminin bizi gerek vatanmza ulatrmasna engel olan bir yk yklendiimize zlelim. O gerek vatan ki, orada yokluklar, zlemler ve kayplar bulunmad iin sknt ve zntler de yoktur. Zira gerek olmayan bir ey orada bulunmaz, istenmesi uygun olmayan eye kar da istek duyulmaz. stek duyulan ey ise hemencecik isteyenin yan bandadr, hem de ondan hi ayrlmamak ve zarar ziyana uramamak zere. Farknda Deildir Ama Yaratla Acizdir nsan Aklen ok eye g yetirebilme yeteneinde yaratlsa da bedenen zayftr insan. Biraz kemik biraz et. Elma kabuu gibi ince bir deri ile kapldr koca bedeni. Ufack bir darbede hasar grp incinebilir. Kesikler karsnda kan kaybndan lebilir. Gl ve salklyken kaya gibi sanr kendini, kaslarn iirip aynann karsna geer ve ne glym ben der. Filmlerdeki gibi mermileri az ile yakalayp, oklar eli ile tutamaz. Bir mermi ekirdei ya da incecik bir demir paras yeterlidir havasn sndrmeye. ou zaman parmana batan bir kymktr onu gnlerce inletip duran. Ne fazla soua gelebilir ne fazla scaa. 37 derecede olmaldr zira vcut scakl, yle ok da deil hani ne bir iki derece az
126

EMRE DORMAN

ne de fazla. Minimal deiiklikler bile bir anda yatak dek serebilir onu. Hayatnn sonu olabilir. Ykanmaya, temizlenmeye muhtatr ayn zamanda. Temizlenmezse ayet rm bir le gibi kokar mesela. Kanr durur maymunlar gibi. Allahn ltfudur esasen tm bunlar. Acizliini gsterir insana. elikten var edilseydi insan rnein ya da bir demirden. Deil ufak bir mikrop kmesi vahi hayvanlar bile kar koyamasayd gcne. Etkilenmeseydi hibir darbeden, izikten. Masal kahramanlar gibi olsayd yani. ls bile yllarca bozulmadan kalsayd. iek bile bitemeseydi zerinde. ok zor olurdu anlamas, ne kadar aciz olduunu. nsan kinata hkim bir varlktr diyen felsefe retmenine, rencilerden biri, u ekilde karlk vermi: Tansiyonuna bile hkim olamayan insan, kinata nasl hkim olur? Film Karelerinde Kalr Bir mr Fotoraf makineleri ve video kameralar dndrmtr beni hep. Bebeklikten itibaren yaplan ekimler yllarca insan iin bir hatra olur. ok byk bir ltuftur aslnda bu ve benzeri gereler insan iin. Tabi grmesini bilene. ekilen binlerce resim karesi ve kayt altna alnan anlar insanlarn tm yaantlarnn da aynen bir kamera kayd gibi kayt altna alndn ve zaman geldiinde arivden kartlp insana izletileceini hatrlatr bana. Ne byk bir ey deil mi? te taraftan ayr bir gzellii daha vardr bu kayt ve fotoraflarn. Yllar geince su misali arada bir duygulanr ve eski resimlere bakmak ister insan. Bebek tulumu iindeki resmine bakp na127

NSANLAR UYURLAR LNCE UYANIRLAR

sl olup da bunca yln getiini anlayamaz. Genlik dnemindeki resmine bakan bir kadnn o endaml ve zarif gzelliinden, beli bkk, yz ve derisi buruuk, salar beyaz alevle tutumu biri kalmtr geriye. Ne gzleri grr eskisi kadar iyi ne de kulaklar iitir genliindeki gibi. Genlik ok dayanmayan bir kumatr. William Shakespeare Hele bir de alml ve gzel bir bayan iin daha da zordur bu durum. Zira kimler komutur genliinde peinden. Ne canlar yakmtr kim bilir. Derin bir ah eker ve mrldanr kendi kendine Hey gidi hey! Neydim ben bir zamanlar. Bir dnrn szleri ile; Hangi gzel yz ki, Toprak olmad! Hangi gzel gz ki, Toprak dolmad? Bir mr ardnda braknca insan, artk bir zamanlar olmu, gemite kalm ve bir fotoraf karesinin iine smtr o yllar. Yoldan geen bir gen, gzlerini hi ayrmadan akarsuyun banda oturan yal adama bu kadar dikkatli neye baktn sorar. htiyar adam gzlerini akan sudan ayrmadan u cevab verir: Hayatma evladm, akp giden hayatma Yllarca gerei dnmeden yaamtr hayatn. Dnyas iin olanlar hemen yapm ya da yapmak istemi, hireti iin yapmas gerekenleri ise ertelemitir hep. Gnah olduunu bilmesine ramen hesapszca saplanmtr sua-amura. Dmtr eytanlarn
128

EMRE DORMAN

tuzana. Nasl olsa ileride yaparz demitir. lerisi ile ilgili garantisi varm gibi. Deerini bilmemitir kaybettii yllarn. Oysa brakn kaybettii yllar, az ncesini bile geri getirmesi mmkn deildir artk sarf etse de tm servetini, maln.

B
Hayr; siz arabuk gemekte olan (dnyay) seviyorsunuz. Ve hireti terk edip-brakyorsunuz. 75 Kyamet Suresi Ayet 20-21

B
Bu dnya hayat, yalnzca bir oyun ve elence trnde tutkulu bir oyalanmadr. hiret yurdu ise, asl hayat odur. Bir bilselerdi. 29 Ankebut Suresi Ayet 64

lmle Tamamlanr Eksik Kalan Resim Yayorum sanrken insan an, hep bir eylere ulama peinde gelecee ynelik yaamtr hayat. Kafasnda kalan yzlerce plan, program ve gerekletirilmesi gereken hedef ile birlikte son bulmutur yaam. Gezememitir rnein ok istedii bir aday. Ya da grememitir belki de torununun ilk admlarn. Oturamamtr son yllarnda, hep hayal ettii, orman ii ya da gl kysndaki o evde. Yarm kalmtr aslnda yaam resmi. Tamamlayamamtr. Bir oyun ve elenceden ibaret sanmtr hayat.

Biz, gkleri, yeri ve ikisi arasnda bulunanlar bir oyun ve oyalanma konusu olsun diye yaratmadk. 44 Dhan Suresi Ayet 38
129

NSANLAR UYURLAR LNCE UYANIRLAR

airin dedii gibi: Bu kadar yrekten arma beni. Bir gece anszn gelebilirim demi ve hi beklenmeyen bir misafirin gelii gibi yaam kapnz tklatmtr lm. armanza frsat bile kalmadan girmitir ieri. stelik u an evde deiliz veya yanl adres diyemeyeceiniz gibi gelen daveti geri evrime lksnz de kalmamtr. Amamak olmaz; lm kapy alnca. Jean de La Fontaine nceden posta yoluyla bildirmemitir gelecei gn, saati. nk yaamla birlikte yazlmtr bizim iin lm. Erteleme dmesi yoktur bangr bangr alan alarmn. Uyanmak iin uyumak gerekiyordu nce. lmek iin yaamak. Ve biz yayorduk. Yayorken de uyuyorduk. Derin bir uyku iindeyken kendimizi yayor sanyorduk.

Ertelenmesine Allahtan izin kmayacak gn gelmeden nce, Rabbinizin arsna uyun. O gn, snacak yeriniz olmayacak; yaptklarnz inkrnz da mmkn olmayacak. 42 ura Suresi Ayet 47

B B

Sizi araca gn, Ona vgyle arsna uyacak ve dnyada pek az bir sre kaldnz anlayacaksnz. 17 sra Suresi Ayet 52

Size Ayrlan Srenin Sonuna Gelirsiniz Gerein farkna vardnda biraz daha vakit ister insan Rabbinden. Ancak i iten gemitir artk. Kendisine ayrlan srenin sonuna ge130

EMRE DORMAN

len yarmac gibi tamamlamtr zamann. Anlamtr ki kendisine verilen zaman kulluunu ispat etmek, hayra ve bara ynelik iler yapmak iindir. Aslnda Allah ok nceden bildirmitir insana kanlmaz sonu. lm gereini ve inkrclarn hiretteki akbetini. Sre verilip frsat tannmtr insana, dnp anlasn ve inkra saplanmasn diye. Gerei grdnde, dnyada yaarken samimi bir iman eden olarak yaamay arzu eder. Yalvarr Rabbine bir frsat daha olsa diye. Ama i iten gemitir artk. Zira ok nceden bildirilmitir insana bu son. Hazrlk yapmas sylenmitir. O ise aldr etmeden bu geree, koup gitmitir hep sahte hayaller peinde.

B
Bizim bir kere daha dnyaya dnmz mmkn olsayd da iman edenlerden olabilseydik. 26 uara Suresi Ayet 102

B
Sonunda onlardan birine lm geldiinde yle der: Rabbim, beni geri dndr ki; geride braktm dnyada hayrl amellerde bulunaym. Asla! gerekten bu, yalnzca bir szdr, bunu da kendisi sylemektedir. Onlarn nlerinde, diriltilip kaldrlacaklar gne kadar bir engel vardr. 23 Mminun Suresi Ayet 99-100

Bilmemitir, bilememitir insan, tutkuyla baland bu hayat ona peinen verenin, dilerse onu sonsuz bir hayat ile dllendirebileceini. lk defa hayat var edenin kudretindeydi oysa sonsuz bir hayat var edebilmek. Hi lmek istemezcesine yaarken bu hayat, dnmedi bir an olsun neden byle bir duyguya sahibim, neden yaamak istiyorum diye. Yaamak, var olmak gzeldi
131

NSANLAR UYURLAR LNCE UYANIRLAR

ve Allah sonsuz bir yaam vermek istiyordu insana. O sebeple yaama istei de vermiti iine. nsan ise yanl yerde aryordu gerek yaam. Yanl yerde yaamak istiyordu hayat. Cep telefonuna tulad numarann sonunda karsna kmasn, kendisine cevap ve hesap vermesini beklercesine belki yanl yerde aryordu Allah. Materyalist bir retmen, rencisine, Syle bakalm demi, Allah nerede? Eer bilirsen sana portakal vereceim. rencinin cevab u olmu: Siz bana onun olmad bir yer gsterin, ben size portakal bahesi vereyim. Oysa Allaht gren gzlerinin, tulayan parmaklarnn, tularn ve cep telefonunun yaratcs. Ya da Az sonra leceksin!, u gnahndan vazge zme beni! gibi mesajlar gelmesini bekliyordu cep telefonuna kimisi. Belki de Allahn kendisiyle bizzat konuup, inanmas iin onu ikna etmesini. Oysa Allah bir parti lideri deildi. Ne kadar ok insan inanp onu desteklerse o oranda glenecek biri gibi. htiyac yoktu hibir eye. htiya duysa zaten Allah olamazd. Kullarnn iyiliiydi istei. Kendi iradeleriyle doruyu grebilmeleriydi. Aslnda insanlara hi bildirmeyebilirdi kendini. Yaratp kendi hallerine terk edebilir, sonra da dilediine azap ederken dilediine mkfat verebilirdi. Zira bir tek onun elindeydi mutlak g ve hkimiyet. aresizdi insan Onun azameti karsnda. Sokaktaki bir kabadaydan daha fazla korkmas gerektiini bilmeliydi Allahn cezalandrmasndan. Herkesten daha efkatli olduunu da. nsanlar affetmek, onlar doruya ve gzele sevk etmek istediini bilmeliydi. Zira Rahman ve Rahim (Merhametli ve efkatli) Allahn Adyla diye balyordu insanlara hidayet rehberi ve klavuz olmas iin gnderdii kitabn biri hari tm sureleri (Tvbe Suresi). O birinde de tehdit ediyordu inkrclar, kendinize gelin bu size ak bir uyar132

EMRE DORMAN

dr diye. Gzel ve yumuak sz syle, belki dnp ibret alr diyordu elisine bir baka yerde, zalimler zalimi firavunun yanna gnderirken bile. (20 Taha Suresi Ayet 43-44) Yaarken bamza gelen olumlu ya da olumsuz her eyden eitli dersler karmamz veya bakasnn lmnden ibret almamz mmkn olabilir. Ama lm bizim bamza geldiinde kendi admza ondan ders karp bu konuda deneyim sahibi olmamz ve ibret almamz mmkn deildir artk. Size ayrlan srenin sonuna geldiinizde lmn telafisi yoktur ve lm, her insann bana sadece bir defa gelir. Boa Tketilir mr, Glgelere Ok Atan Avc Misali ekici geliyor dnya nimetleri, nasl kaplmayalm onlara diyordu kimisi. Oysa bilmiyordu ekici olmalar imtihann bir gereiydi. Sslenmiti dnya boydan boya trl nimet ve imknla. Ilts gz kamatryordu, kr ediyordu adeta.

B
Kadnlara, oullara, kantar kantar ylm altn ve gme, salma gzel atlara, hayvanlara ve ekinlere duyulan tutkulu ehvet insanlara ssl ve ekici klnd. Bunlar, dnya hayatnn metadr. Asl varlacak gzel yer Allah katndadr. 3 Ali mran Suresi Ayet 14

B
Siz dnya hayatnn geici yararn istiyorsunuz. Allah ise hireti kazanmanz istiyor. Allah stn ve gldr. Hkm ve Hikmet sahibidir. 8 Enfal Suresi Ayet 67
133

NSANLAR UYURLAR LNCE UYANIRLAR

B
te bunlar, hireti verip dnya hayatn satn alanlardr. 2 Bakara Suresi Ayet 86

Gerek ile yzletiinde ise sahip olduu her eyi hatta tm dnya servetine sahip olsa dahi kendini kurtarabilmek iin tmn fidye vermek isteyecekti. Hep yapt iyilikleri hatrlayp iledii ktlkleri unutarak yaamt. Kendi unuttuklarn unutmayan biri olduunu da unutmutu. Hi hesaba katmad ktlkleri karsna getirildiinde kurtulmak iin bir yol arayacakt:

B
Eer yerdekilerin tamam ve beraberinde bir o kadar, zulmedenlerin olsa, kyamet gn azabn ktlnden kurtulmak iin tmn mutlaka fidye verirlerdi. nk hi hesaba katmadklar eyler, Allah tarafndan karlarna karlmtr. 39 Zmer Suresi Ayet 47

Gerek apakt esasen grmek isteyen iin. Kanlmaz son belliydi. Muz kabuunu grp Eyvah yine deceim diyen biri gibi bilebile atee atyordu insan kendini. Dnya hayatnn geici ssne kaplp gidiyordu. Oysaki bilmiyordu glge oyunu gibiydi dnya nimeti. Gerek zannedip, elde ettim, yakaladm sanrken, kayp giderdi ellerinden. Ha yakaladm, ha yakalayacam derken tkenir mr glgeler peinde koarken. Glgeye ok atan ahmak avc misali.

134

EMRE DORMAN

Ku havadayken glgesi de yerde ku gibi uar grnr. Ahman biri o glgeyi avlamaya kalkm ve takati tkeninceye kadar komu. nk o glgenin havadaki kuun glgesi olduundan, o glgenin asl ve sahibinin nerede bulunduundan haberi yokmu. O ahmak glgeye ok atar ve glgeye ok ata ata okluu bombo kalrm. Okluk, onun mr imi ve kendisi bunlar bo yere ata ata, mr okluunu glge av peinde tketmi. Ve bylece bir mr yok yere tkenmi.11 Mevln

11 Mevln, En Korkun Dman, ev. mer Rza Dorul, Kakns Yaynlar, (Herodot-Beydeb-Mevln, Dost Grnen Dman iinde) stanbul 2005, s. 70.
135

Neden Ben?

Hotur bana senden gelen... ster alat, ister gldr, ster yaat, ister ldr, k Yunus sana kuldur, Kahrn da ho, ltfun da ho... Yunus Emre

nsanlarn byk ounluu bana bir ktlk ya da zc bir olay geldiinde hemen Allaha Neden ben? ya da Ben bunu hak edecek ne yaptm? diye sorar. Neden ben? diye sorma kendine. Neden sensin, sen! nsanlarn balarna gelen eyler kendi ellerinin kazandklar sebebiyleydi hi kukusuz.

B
Size gelip atan her musibet ellerinizin kazand yzndendir. Allah biroklarn da affediyor. 42 ura Suresi Ayet 30

137

NSANLAR UYURLAR LNCE UYANIRLAR

Ancak her defasnda da hak etmesi gerekmiyordu insann. mtihan gerei vard nk. Allah kullarn eitli ekillerde imtihan edeceini ve sabredenlerin mjdelenmesini sylyordu.

B
Hanginizin daha gzel i yapacan belirlemek iin sizi imtihana ekmek zere lm ve hayat yaratan Odur. Daima stn Olandr, Balayandr O. 67 Mlk Suresi Ayet 2

Ama sahip olduu saysz nimet ve imkn dnerek Allahm neden ben? Ben hibir ey yapmamken tm bu nimetleri neden verdin bana? diye sormuyordu insan. Hatta ou zaman iyilik ve nimetleri verenin Allah olduunun farknda bile deildi. nk iyilikleri insan kendi becerisi sayesinde ediniyordu. Ktlkler ise hep Allahtan gelmekteydi. Rahat yerindeyken, dnyevi tm ileri yolunda giderken, Allah hatrlayp kretmesine gerek yoktu. Ama ba skmaya grsn. Sulu belliydi ve her zamanki kibirli duruuyla insan, bunu hak edecek bir ey yapmadn dnmekteydi. Efsane Wimbledon tenisisi Arthur Ashe, AIDSden lmekteydi. Dnyann her kesindeki hayranlarndan mektuplar yamaktayd. Bunlardan bir tanesi yle soruyordu: Neden Tanr bylesine kt bir hastalk iin seni seti? Arthur Ashe buna u cevab verdi: Tm dnyada... 50 milyon ocuk tenis oynamaya baslar, 5 milyon tenis oynamay renir, 500,000 profesyonel tenisi renir, 50,000 yarmalara girer, 5,000 byk turnuvalara eriir, 50si Wimbledona kadar gelir, 4 yar finale, 2si finale kalr. Elimde ampiyonluk kupasn tutarken Tanrya Neden ben? diye hi sor138

EMRE DORMAN

madm. Ve bugn sanc ekerken, Tanrya Niye ben? mi demeliyim? Mutluluk insan tatl yapar. Zorluklar gl yapar. Hzn ise insan yapar. Yenilgi mtevaz yapar. Baar insan ldatr, ama yalnz Tanr yolumuza devam etmemizi salar. Tanrya asla Niye ben? diye sormayn... Ne olacaksa olacak... Onun kendine has usulleri ve her iinde eitli hikmetleri vardr... Siz inancnz koruyun. te taraftan esasen illaki insann sadece bana gelen iyilik ya da ktlklerden hareketle Neden ben? diye sormas da gerekmiyordu. rnein sahip olduu gzler, eller, ayaklar ya da kulaklar iin Neden bunlara sahibim? diye de sorabilirdi insan. Ama bu soru da aklna gelmiyordu doal olarak. Nedeni ise zaten tm bunlarn ve daha fazlasnn insanlarn byk ounluunda bulunuyor olmasyd. Sorulmaya deer olmayacak ekilde nemsizlerdi bu yzden. ou zaman da zorluk annda edilen dualarn yerine gelmesine ramen iinde bulunduu zorluk durumundan kurtulan insan Rabbini unutmakta ve gaflet uykusuna dalmaktayd. stei yerine gelmeyen kii ise bunu hep hatrlayarak bu yzden Allah sulamaktayd. Oysa samimiyetsizdir ou insan. steinin yerine gelmemesinde bile bir hayr olabilecei gereini dnmez. Kazanmak istedii bir snavdan nce ya da amansz hasta olan bir yakn iyilesin diye camilere koar, dualar edip, adaklar adar. Snav kazandnda ya da yakn iyiletiinde hemen ettii dualar, yakarlar unutur. Bir snav ya da yaknn kaybettiindeyse ettii dualarn boa gittiini dnp Allah sular. Allah, mehur hikyelerdeki gibi bir dilek aac, sihirli lambadan kan cin ya da gkyznde kzayla gezinen Noel baba deildir, bunu bilmez. Allaha her an muhta olduunu unutarak yaar. Kul olarak grevlerini yerine getirmez ama g yetiremeyeceini bildii bir konuda hemen Allaha ihtiya duyar ve ilerini grmesini bekler.
139

NSANLAR UYURLAR LNCE UYANIRLAR

Bir renci ilkokula balamasyla birlikte kendisine verilen bilgilerden imtihan edilmeye balar. Belki de kendisinin farkna varmaya balad yllarnn tamam hep imtihanlar ile geer. Baarl olmas iin derslerine almas gerektiini bilir. mtihanda baarsz olduunda eitli sorunlar ile karlaacan da. niversite snavna hazrlanmak ise kbustur adeta pek ok kii iin. Yllar harcanr. Binlerce soru zlr. Sonra saat iinde pek ok insan asndan adeta kaderi belirlenir. niversiteyi bitirir ama imtihanlar bitmez. e girer mlakat, kamu personellii iin yeniden snavlar, i yerinde ykselmek iin raporlar, aratrmalar. Bitmez bir trl insann hayatndaki snavlar. Hepsinde de baarl olmak ve arzu ettii yerlere gelmek ister haliyle. Tm bu snav tela ve kouturmaca iinde kendisini yaratan tarafndan da imtihan edildiini hatrlamaz bile. Ya da dnyadaki her imtihan anlayp hazrlk yapar da, Allahn neden insanlar imtihan ettiini bir trl anlamaz. Zira ou insan iin Allahn imtihan yle girilmesi ya da hazrlanlmas gereken bir ey deildir. niversiteye girmesine ya da kamuda personel olmasna bir fayda salamaz rnein. Durum byle olunca da kariyerinde ykselmek en tepeye oynamak isteyen insan, Allah katnda yksek bir mevki edinip iman ve takvasnda zirveye kmay hedeflemez. Bunu kendine hedef edinen insanlar da anlamaz.

B
Her canl, lm tadacaktr. Biz bir imtihan olarak sizi er ile de hayr ile de deniyoruz. Sonunda bize dndrleceksiniz. 21 Enbiya Suresi Ayet 35

140

Gnlden Arayan nsan in Allah Her An Ulalabilirdir

Allah bulan, neyi kaybeder? Ve Onu kaybeden, neyi kazanr? Onu bulan her eyi bulur. Onu bulamayan hibir ey bulmaz, bulsa da bana bela bulur. Said-i Nurs

lalmazdr ou kii iin kimi insan. Koca bir holdingin patronu rnein ya da bir babakan. yle her isteinizi iletemezsiniz. Her istediinizde gremezsiniz. Grebilir biriyseniz bile gnlerce hatta haftalarca beklemeniz gerekebilir. Belki size hibir ey vermemitir ama karsnda ezilip bzlrsnz. Allaha dua etmek ya da ondan bir dilekte bulunmak isteyip de srada beklediini ya da dikkate alnmadn hatrlayan biri var m? Bugn git yarn dua et cevabyla karlaan. Ya da Allah u an ok megul veya tatilde gibi bir sz ile. Her istendiinde ulalmyor mu Allaha? ayet gnlden yalvarmsa bir kul, cevap almyor mu duasna? Ya da bilmiyor mu Rabbinin her an onu duyduunu. Halini bildiini. Onu snayp, imtihan ettiini. Bir eyi nasip edecekse yeryzndeki tm insanlar bir araya gelse dahi buna engel olamayacakla141

NSANLAR UYURLAR LNCE UYANIRLAR

rn. Bir eyi de nasip etmiyorsa ayet onu verebilecek baka kimsenin olmadn. Bu yzden bana gelen herhangi bir ktlk iin Neden ben? diye sorma. Ya da sana kt grnen her eyi kt sayma. Nedeni sensin zira.

B
Bu, kendi ellerinizin retip nden gnderdii yzndendir, Allah, kullara asla zulmedici deildir. 3 Ali mran Suresi Ayet 182

Allah kullarn bazen trl imtihanlarla zorluk ve skntlarla snar. Bazen de insanlar bu dnya hayatnda yapm olduklar birtakm hatalarn bedelini derler. Her ne durumda olunursa olunsun Allahtan yardm dilemeyi ve Allaha ynelmeyi hayatn temel prensibi edinmek gerekir. Kul, Allaha dayanp gvenirse ve gerek dost olarak sadece Allah bilirse mutlaka yardm grecektir. Ancak pek ok kiinin yapt gibi Allah sadece zor zamanlarda hatrlamak ve aresiz kalndnda Ona dua etmek samimiyetsizliktir. Zorda ve aresiz kald anlarda Allaha yakaran, sonra sknts giderildiinde tekrar eski hayatna dnerek Allah adeta unutan saysz rnekle karlarz. Bu gibi rnekler tekrar aresiz kalana kadar Allah hi dnmez ve hatalardan uzak durmazlar. Oysa kulun Allaha muhta olmad tek bir an dahi yoktur ki kul sadece ihtiya duyduu zaman Allaha ynelsin.

B
Yemin olsun ki, insan biz yarattk. Nefsinin ona neler fsldadn da biz biliriz. Biz ona, ah damarndan daha yaknz. 50 Kaf Suresi Ayet 16
142

EMRE DORMAN

nanan bir kul iin dua etmek ok nemlidir. nsan sadece zora dt anlarda deil her an Allaha ynelip Ona dua etmelidir. Dualar gnlden ve samimi bir biimde yapldnda Allah mutlaka en olumlu ve gzel bir biimde cevap verecektir. Dualarda dnyevi maddi isteklerden ok hem bu dnya hayatnda hem de hirette hayrl iman ve ihls sahibi kullardan olunmasnn dilenmesi ve Allahn bize sunmu olduu saysz nimet ve imkndan dolay srekli olarak kredilmesi gerekir. stenilen mal-mlk kiiyi bu dnya hayatnda saptrarak azgnlk yapmasna sebep olabilir. Bu yzden istenilen her eyde hem dnya hem de hiretimiz iin hayrl olan dilemeliyiz. Kula den Allaha gnlden balanarak dua etmektir. Neyin hayrl ya da nasip olaca sadece Allahn bilgisindedir.

B
Kullarm, beni sana soracak olurlarsa, gerekten de ben pek yaknm. Bana dua ettii zaman dua edenin arsna cevap veririm. yleyse onlar da bana cevap versinler ve bana inansnlar ki doruya erisinler. 2 Bakara Suresi Ayet 186

143

Hl Yayorsan Bir Sebebi Var

Herkes insanl deitirmeyi dnr, ama hi kimse nce kendini deitirmeyi dnmez. Tolstoy

ou insann aksine kabristanlar ok severim ben. Pek ok diriden daha iyidir ller. Zarar vermedikleri gibi t verirler insana. Diriler gibi bo konumazlar. Konuamazlar ama sonunda varacam dura hatrlatrlar bana. Haykrrlar sanki ziyarete gelenlere: Ey yolcu bak da biraz ibret al, sonun bizimkinden farkszdr onu bil diye. Hl yayorsan bir sebebi var Bizden daha ansl hissetme kendini. Onu yalnz Allah bilir. Acyp durma halimize, alama bizim iin. ayet bizi grmene ramen hl boa geiyorsa gnlerin, sen de en az bizim kadar acnacak haldesin. Doduunda hayat otobsne bindin sen de bizim gibi. stelik sen farknda olmasan da inmen iin ikaz dmene basld bile. Yanp snyor n. Ha durdu ha duracak otobsn. Son durak denilecek; alacak kaplar. neceksin ister istemez. te o zaman soracaksn kendine neredeyim ben diye.
145

NSANLAR UYURLAR LNCE UYANIRLAR

Hayat tramvay gibidir... Tam yer bulmu, oturacakken bir de bakmsn son duraa gelmisin. Camillo Sbarbaro Hl yayorsan bir sebebi var Tm yaptn nankrlk ve inkra ramen Rabbin sana hl frsat veriyor bak, hayattasn. Silkelen yle bir kendine gel. u an burada senin deil bizim yatyor olmamz, senin henz vaktini tamamlamam olmandan. Senin sayende dndn sanma dnyann. ldnde cenazende dklen birka gzyann ardndan haliyle herkes iine gcne dnecek. Senden sonra da hayat kyamete dein devam edecek. Hl yayorsan bir sebebi var. Gidip bir uzan istersen az ilerdeki musalla tana. Bedenin soukluunu hissederken, sen de bir dn bu arada. Ya gelmesinde phe bulunmayan o an bu an olsa. u an lm olarak, plak bedenin beyaz kefene sarl bir tabutun iinde hayal et kendini. Etrafnda toplanan insanlar. Ardndan okunan dualar. itmeye al sesleri. Bir an sor kendine ya imdi lm olsaydm ve hayata dair her eyimi ardmda braksaydm, yaarken ne yapmak isterdim. Sor kendine insan iki gnlk bir tatile bile karken hazrlk yapp ihtiya duyaca eyleri yanna alyorken, sonsuzluk yolculuuna ktm u anda kayda deer neyim var yanmda? Boa gemi bir mrn hesabn vermek kolay olmasa gerek. Vicdan terazisine koy hayatn. l, tart kendini. Ne durumdaym diye. Amasz yaadn bunca yln ardndan en azndan kalmsa ayet nndeki yllarn hayrl iler ile geirmeye abala. Anlaml kl yaamn. nsan olarak, akldan yoksun dier canllardan bir farkn olsun yaarken. stersen hayr ve iyiliklerle yaamn gzelletirmek senin elinde.
146

EMRE DORMAN

Yarn bambaka bir insan olacam diyorsun. Niye bugnden balamyorsun? Epiktetos Kama gerekten. Zira bundan te gerek yok insana. Asilik yapma seni Yaratana. Emirlerinden dar kma. Yaarken o dik ban dnmediyse bir kez olsun kbleye, mezarnda kbleye bakacak merak etme. Kibrinden burnun havada gezdiysen bunca zaman. En ufak bir para dahi kalmayacak senden geriye. Yrrken yeri delecek, ge ykselecek gibi sanyordun ya kendini bak yerin altna koyacaklar ldnde seni. Parann her sorunu zeceine inanp esiri oluyordun ya bak parann gemedii bir yere geleceksin. Duyabilecein iki sz var geldiinde buraya, yaadn hayatn sonunda: Gerek dnyaya ho geldin ya da gerek dnyaya eli bo geldin! Niceleri geldi neler istediler Sonunda dnyay brakp gittiler Sen hi gitmeyecek gibisin deil mi? O gidenlerde hep senin gibiydiler Bu dnya kimseye kalmaz bilesin Er ge kuyusunu kazar herkesin Tut ki, Nuh kadar yaadn zor bela Sonunda yok olacak sen deil misin? mer Hayyam Sahip olduumuza inandmz maddi eylere gerekten sahip miyiz? Bizim ya da benim dediimiz eyler gerekten bizim mi? Evet belki sz konusu eyler zerinde edinimden kaynakl bir tasarrufumuzun olduu sylenebilir ama nereye kadar bu aidiyet. Eli
147

NSANLAR UYURLAR LNCE UYANIRLAR

bo geldiimiz dnyadan eli dolu giden biri var m? Benim dediimiz eyleri yannda gtrebilen biri? Ya da lme karlk verilecek bir bedel var m? Esasen pek ok kii bu durumun apak gerekliinin farkndadr. Ama her eye ramen gzler yumulur, kulaklar tkanr. Deyim yerindeyse devekuu misali balar kuma gmlr. Bu gerek ile yzlemek istemez insan. nk tabiatnn bir yn aykrdr zaten dnyevi hrslara kaplmaya. Ama kreltir o ynn. Kreltir nk arzularyla elitii iin rahatsz eder onu bu durum. Kamak ister gerekten. Unutmak. Hatrlamamak. Oysa unutmas ya da hatrlamamas, deitirmeyecektir bu gerei. Zaman gelmitir ve vakit ayrlk vaktidir artk. Nefesler tutulur. Ve urunda nelerin feda edildii dnya hayatna veda edilerek bu kez gzler gerek karsnda ister istemez yumulur. lnn dili olsa diyecek sana, Ben frsat kardm tvbe et gnahna Necip Fazl Ksakrek Hl yayorsan bir sebebi var yerinde ya da evinde otururken bir anda en yaknlarnn yanna geldiini ve tek bir sz bile etmeden hznl bir ekilde ellerinden ve ayaklarndan havaya kaldrarak seni tamaya baladklarn hayal et. Sen durun ne yapyorsunuz indirin beni aaya demene ramen seni iiten ya da haykrna tepki veren yok. Aldklar gibi seni gasilhaneye gtryor ve elbiselerini kartp seni ykyorlar. Sen anlamsz bir ekilde ne olduunu anlamaya alrken bir de bakyorsun cenaze namazn klnyor. Ardndan tabutundan kartlp mezarna konuyorsun ve zerine toprak atlmaya balyor. Bir anda uyanyorsun ve tm grdklerinin seni dehete dren bir rya olduunu anlayp derin bir oh ekiyorsun. Ama nereye kadar bu oh! Evet, belki hl hayattasn ve tm bu grdklerin bir rya.
148

EMRE DORMAN

Ama bu er ya da ge senin kanlmaz olan sonun. imdi deilse de bir gn aynen gelip alarak omuzlayacak yaknlarn seni. Kendi elleriyle topran altna koyacak. zerine toprak atacak. Hl yayorsan bir sebebi var. Senin her trl nankrlk ve inkrna ramen Rabbin rahmet sahibi. Sana hl frsat veriyor, gzn a da bak! lmn zaman da, sras da yok. En yaldan balayarak genlerin de yalanmalarn beklemeyebilir. Ya da nce byk ablann evlenmesi ve ardndan gelenlerin sralarn beklemeleri gibi deildir lmn gelii. Anszn gelir. Antik Romal dnr Senecann da dikkat ektii gibi farknda olmasa da insan, zaman lmn lehine ilemektedir. Dikkat edersen, hayatmzn en byk blm kt i yapmakla geiyor, byk bir blm hibir i yapmamakla, btn yaammz da gerekenden bakasn yapmakla geiyor. Zamana deer veren, gnnn deerini bilen, her gn biraz daha lmekte olduunu anlayan bir kimse gsterebilir misin bana? Yanldmz bir nokta var; sanyoruz ki lm nmzdedir; oysa lmn byk bir ksm imdiden geip gitmitir. Hayatmzn gerimizde kalan ksmn lm geirmitir eline.12 Seneca ok byk bir ltuftur aslnda kimsenin nerede ne zaman, ne ekilde leceini bilememesi. ye olduu spor salonundaki yelik sresinin ne zaman dolacan ya da her ey normal gittiinde okulunun ne zaman biteceini bilmesi gibi deildir. Yaama gelirken beraberinde ka yl, ka gn ve ka saat yaayaca, nerede nasl lecei yazan bir belge ile domaz insan. nk bu ekilde yaayamaz. Aslnda sonunda lm olduktan sonra kimin nerede ne zaman leceini bilmesi ile bilmemesi arasnda bir fark yoktur. Olduunu sanan aldanyordur.
12 Aktaran: Kaan H. kten, lm Kitab, Agora Kitapl, stanbul 2010, s. 119.
149

NSANLAR UYURLAR LNCE UYANIRLAR

Hani filmlerde grrz hastalarn raporlar birbirine karr. ksrk ikyetiyle gittiiniz hastaneden lmcl bir hastaln penesinde olduunuzu ve birka haftalk mrnzn kaldn sylerler size. Tm dnya banza yklr bir anda. Ne yapacanz bilemezsiniz. Ylr kalrsnz bir kede aresizce. Sanki bir gn leceinizi bilmiyormu gibi tam tarih verilince beyninizden vurulmua dnersiniz. mitsiz geen ve yaamnz boyunca yaptnz hatalardan pimanlk duyarak Allahtan af dilemeye baladnz birka gnn sonunda bir telefon alrsnz doktordan. Beyefendi bu durumu nasl aklayacamz bilemiyoruz ama raporlarnz karm turp gibisiniz maallah hibir eyiniz yok. nanamazsnz nce. Sonra birden bire havalara zplarsnz. lmeyecekmiim! lmeyecekmiim! diye. Sarlrsnz hayata ve hznle geen birka gnnzn acsn karmak istercesine dalarsnz elenceye. Bundan farkszdr aslnda pek ok insann dald gaflet uykusu. Birka haftalk mrnz kald denildiinde normal yaantnza devam edemezsiniz. Yaptnz ileri yapp hayatnza dair planlar gerekletirmeyi hedeflemezsiniz. Tutuur bir anda paalarnz. Telaa dersiniz. Peki, u an sizi telaa drmeyen nedir? leceinizi bilmenize ramen bunun ne zaman olacan bilmemeniz mi? Oysa lme yaknlnz ile ilgili bir deiiklik yoktur. ki hafta mr kaldn renen birinden oktur o iki hafta iinde, nereden baksan daha krk yl yaayacan dnp de len. Ama aldanr insan. Bu gerei gremez. nk anlayamamtr zaten erken bulmutur kendisi iin lm. Sanki lmn ya varm gibi. Elbise sanarak lm, yaktramamtr bedenine.

B
Size hayat veren Odur. Sonra sizi ldryor; sonra diriltecektir sizi. Gerek olan u ki, insan tam bir nankrdr. 22 Hac Suresi Ayet 66
150

EMRE DORMAN

Hl yayorsan bir sebebi var nsanlar birbirlerine ne kadar tahamml edebilirler? En yakn dostlar bile ayet dostluklar iman ba ile balanmamsa ok ufak bir atmada dahi ters dp en byk dmana dnmezler mi? Birbirleri ile grnr grnmez menfaatleri olan insanlar menfaatleri ortadan kalknca karlkl deersizlemezler mi? Ne kadar iyi bir alan olursanz olun yaptnz ka tane hata grmezden gelinebilir patronunuz tarafndan? Sradan biriyseniz stelik en ufak bir hatanzda kanlmaz olabilir bir anda kendinizi kapnn nnde grmeniz. Vefa beklediiniz anlarda ka defa vefaszlkla yz yze geldiniz? Hak etmediiniz halde defalarca hakszla uramadnz m hayatta? Dnyann en iyi insan bile Allahn kudretine sahip olsayd -h- kendisine yaplan bunca nankrl grp de yok etmez miydi tm insanlar bir anda? Kudretinin marklna kaplp oyuncak misali oynamaz myd dnyayla? Allahn bildiklerini bilseydi eer tm gerekleri saklamaz myd insanlardan? Sadece kendinin faydasna olan gzetmez miydi? Bir gn yaptn dier gn bozmaz myd? Sznden caymaz myd? Keyfine gre adalet datmaz myd? Ama Allah byk rahmet sahibi olduu iin byle yapmyor. Yarattna hem yol gsterip hem de tm nankrlk ve inkrna ramen her defasnda frsat veriyor. Allahtan daha fazla rahmet sahibi olan birini tanyor musunuz?

B
Eer Allah, insanlar zulmlerine kar cezalandrsayd, yeryznde debelenen tek bir canl bile brakmazd. Ama yle yapmyor, onlar belirli bir sreye kadar erteliyor. Sreleri geldiinde ise ne bir saat geri kalrlar ne de ne geebilirler. 16 Nahl Suresi Ayet 61
151

Safnz Belli Olsun

trl insan vardr: Allah bulanlar ve Ona hizmet edenler; Onu aramakla megul olup, henz bulamayanlar; Onu, ne arayan, ne bulan, zaten arayp bulma abas olmadan yaayanlar. lk gruba girenler, akll ve mutlu, Ortadakiler ise mutsuz fakat aklldr. Sonuncu grubun insanlar ise, aptal ve mutsuzdur. Blaise Pascal

ek ok insan yaarken ve kendine dair seimlerini yaparken hep bir eylerin arasnda kalr durur. Kararszdr ou iinde. Oysaki bu dnyas ile ilgili yapt seimleri ve geleceine dair ald kararlar doru da olsa yanl da olsa sonuta bir noktaya kadar insana fayda ya da zarar salayacak kararlardr. Yaplan bir hatann ekilse de bir mr ceremesi, bir mrden ibarettir sonuta ekilecek ceremenin sresi. Sefalet ya da zenginlik iinde yaasa da bir insan hayatn, bir mrlk sre iindedir yine bu halinin devam etmesi. Bu hayata dair her ey geicidir yani. Oysaki insann bu dnyasndan ziyade hireti ile ilgili almas gereken kararlar ile seimleri, sonsuzca azap ya da mkfat grmesini belirleyeceinden, insan iin asl hayati olan hiretine ynelik seimleridir.
153

NSANLAR UYURLAR LNCE UYANIRLAR

Bu dnyaya gelmesiyle birlikte insana ok ak ve basit bir soru sorulmaktadr aslnda. Bu dnyada var olmak iin yaratlmadn. Buras senin kendini ispat etme alann. Kendini ispat etmeye var msn, yok musun? kisinden birini semelidir aslnda insan. Ama ne yazk ki ounluun yaants biraz var biraz da yok gibidir. Yani kararszdr sonsuz akbeti ile ilgili en nemli konuda. Yaratcnn var olmadna inanp da buna gre yaayan biri kendi iinde anlalabilirdir belki. Ama var olduuna inanmasna ramen ald kararlar yok olduuna inanan birinden farksz olan biri ok byk bir eliki iindedir. Allah ya vardr ya da yoktur. Biraz var biraz yok, ya da baz durumlarda var bazlarnda yok olmas mmkn deildir. Allah varsa geri kalan hibir eyin nemi yoktur. Safn ak bir ekilde belli etmelidir insan. Ben Allahn kuluyum, beni, sevdiklerimi ve sahip olduum her eyi Allah yaratmtr diyorsa biri, yaantsna kendi istek ve arzular deil, Allahn emirleri yn vermelidir. Seimlerini, dnyevi kar ve menfaati deil, Allahn rzasna uygun olup olmad belirlemelidir. Yaantsna dair hatalarnn farkndaysa biri, tm bu hatalarn dzeltip kendine eki dzen vermek iin acele etmelidir. nk insann bu konuda ge kalmas bir snav ya da ua karmas gibi deildir. Yani telafisi mmkn deildir bu ge kaln. Dnyevi plan ve programlarn erteleyebilir. Yapmas gereken bir ii geciktirebilir. eitli bahaneler ileri srebilir. Ancak geciktirilmesi mmkn olmayan ecel insana anszn gelir. Bu sebeple yaarken safn belli etmelidir insan. Kendini yaratan ve ldkten sonra tekrar yaratarak ona verdii yaamn hesabn soracak olana teslim olmayan insan, kendi istek ve tutkularna kaplarak eytana teslim olmu demektir. Karlk beklemeden Allah rzas iin i yapp deer retmelidir. Kimin ne diyeceine deil, Allahn hakkndaki kanaatine de154

EMRE DORMAN

er vermelidir. Hayrl ilere adamaldr kendini. Adanm olmaldr. Allah rzasna uygun bir i ile akan her trl dnyevi i ve deeri elinin tersiyle itebilmelidir. Ben birey olarak tek bama ne yapabilirim demeyerek sahip olduu tm imknlar ile hayrl iler yapmay hedeflemelidir. Ksacas ak bir biimde safn belli etmelidir. Hz. brahimi iine atmak niyetiyle byk bir ate yaktrmt Nemrut. Bu esnada bir karnca su tarken bir karga ise atee atmak zere al rp tamaktayd. Karncann su tadn gren karga alayl bir ekilde sordu karncaya: Ne yapacaksn o tadn suyla? Karnca, brahimi atacaklar atei sndrmek iin su tayorum diye cevap verince bunu duyan karga glerek: Senin gtrdn su, o kocaman atei sndrmeye yetmez ki der. Olsun der karnca, ben de biliyorum yetmeyeceini; ama hi olmazsa safm belli olsun

155

lm Korkusu ve lmden Sonra Dirili

nsanlarn ou kaybetmekten korktuu iin sevmekten korkuyor. Dnmekten korkuyor, sorumluluk getirecei iin. Konumaktan korkuyor, eletirilmekten korktuu iin. Yalanmaktan korkuyor, genliin kymetini bilmedii iin. Unutulmaktan korkuyor, dnyada kalc bir eser brakmad iin. Ve lmekten korkuyor, lme hi hazrl olmad iin. Shakespeare

nne karnndayken farknda olsaydk olan bitenin; doup bydmz ve bir gn leceimiz yerde olduumuzu dnrdk belki de. Bizim iin balang ve son sayardk anne karnndaki hayatmz. Oysaki parmamz emmek iin yaratlmamt ellerimiz. Arada bir annemizi tekmelemek iin deildi ayaklarmz. Annemizin kalp atlarn dinlemek iin yaratlmamt kulaklarmz. Ya da i organlarn grmek iin var edilmemiti gzlerimiz. Yani bizim iin bir balang olsa da son deildi anne karnndaki gnlerimiz. Tpk bu hayata geliimiz ve bu hayattan gidiimiz gibi. Ne anne karn ne de bu dnyayd gerek evimiz.
157

NSANLAR UYURLAR LNCE UYANIRLAR

Yaama gzlerini aan herkesin ortak paydasyd bu macera. Artk dnyaya gelmi, var edilmitik. lydk aslnda. Var olmadan nce. Yokluktuk. Yaamla birlikte canlandk, var olduk. Olduk ama gemiimizi unuttuk. Portakal iindeki vitamin gnlerimizi. Ana rahmine den su damlac hallerimizi. Var olduk. Var etmek sadece kendisine mahsus olan tarafndan. stelik var eden, var edip bir kenara brakmad bizi. Yedirdi, iirdi, yetitirip, gzetti. ok ey verdi, az ey istedi. Ama biz nankr olduk. Yaratlmz, gemiimizi unutup kibirlendik. Kimi kalkt u rm kemiklere kim hayat verecek dedi (36 Yasin Suresi Ayet 78). Onu ilk kez var edenin tekrardan var edeceini bilemedi. Hayat, u dnya hayatmzdan bakas deildir. lrz, yaarz ama biz tekrar diriltilecek deiliz (23 Mminun Suresi Ayet 37) ya da u dnya hayatmzdan bakas yok. lyoruz, diriliyoruz. Bizi zamandan bakas helk etmiyor (45 Casiye Suresi Ayet 24) dedi kimisi.

B
Kendi yaratln unutmu da bize rnek veriyor. Ve bir de yle diyor: u rm kemiklere kim hayat verecek? De ki: Onlara hayat verecek olan, onlar ilk kez yaratandr. O, btn yaratlmlar/ her trl yaratmay ok iyi bilmektedir. 36 Yasin Suresi Ayet 78-79

Anne karnnda yaamak iin var olmadmz gibi bu dnyadaki 60-70 senelik mr sresini tamamlayp yok olmak iin de var olmadk. Varlmzn asl amac, bu dnyann sonsuz yaama giden yoldaki geilmesi gereken bir snav olmas. Her snavn baarl ve baarszlar olduu gibi bu snavdan da hakk ile geen ya da tembellii sebebiyle kalanlar olacaktr. stelik an erisi gibi
158

EMRE DORMAN

bir baar ortalamas da yaplmayacak ve herkes kendi notuna gre deerlendirilmeye tbi tutulacaktr. Ne anne karn, ne de bu dnyadaki yaam. Bizim iin gerek olan tek yaam lm sonras sonsuz yaam. Eer Allah ve ebedi hayat olmasa insanlar kinat ve kendi doum gnlerini lnetle yd etmeye mecbur kalrlar. Ama Allah ve ebedi hayatn mevcudiyeti kabul edilince hayat, iyilik, hayr ve saadetin, dnya, gzel ahlakn kemalinin, mutluluk ve faziletten sonsuz kutsiyetin ykseldii bir yer olur. Ftratnda ebedi hayat arzusu nakedilmi olan insann dnya hayat, sabah uyandktan akam uyuyuncaya kadar devam eden bir gne benzer. Eer bir insan hayatn cesette (bedende) olduuna inanyorsa u halde onun hayat vcudunun yok olmasyla son bulur. Eer insan hayatnn ruhta olduuna inanyorsa, insan kendisi iin bir son bile fark etmez. Tolstoy Kendi kendisini var ettiini iddia eden birisinin aklndan phe duyarz. nk biliriz her insana bir baba vesile olmu, bir anne ise onu dourmutur. Balkabann iinden kmamtr kimse ya da leylekler getirmemitir onu masallardaki gibi. nsan ise yaratln ve neden yaratldn unutmu ve kendini yaratana kar kran duyaca yerde dman olmutur.

B
Ey insanlar, lmden sonra dirilme konusunda kuku iindeyseniz, gerek u ki, biz sizi topraktan yarattk, sonra bir damla sudan, sonra bir alaktan (embriyo), sonra yaratl biimi belli belirsiz bir inem
159

NSANLAR UYURLAR LNCE UYANIRLAR

et parasndan; size (kudretimizi) akca gstermek iin. Dilediimizi, ad konulmu bir sreye kadar rahimlerde tutuyoruz. Sonra sizi bebek olarak karyoruz, sonra da erginlik ana erimeniz iin (sizi bytyoruz). Sizden kiminizin hayatna son verilmekte, kiminiz de, bildikten sonra hi birey bilmeme durumuna gelmesi iin mrn en aa ucuna (yalla) geri evrilmektedir. Yeryzn kupkuru l gibi grrsn, fakat biz onun zerine suyu indirdiimiz zaman titreir, kabarr ve her gzel iftten (rnler) bitirir. 22 Hac Suresi Ayet 5

Baz insanlar hiret hayat ile ilgili phe duysalar da esasen iinde yaadmz hayatn varl, hiret hayatnn varl iin ak bir delildir. Zira ilk yaratltr asl olan. Bir kez bu kudrete ahit olunduktan sonra kudret sahibi tarafndan tekrar yaratlmaktan phe duyulmaz. Dnya hayatn ve var oluu tesadf gren biri iin yokluktur lm. inden klmaz bir haldir aslnda. Hem kendi varlnn, hem de etrafndaki tm varln bir gn yok olacan dnmek. Tm bu varln nereden geldiini bilemedii gibi nereye gideceini de bilememek. Yaamas anlamszdr bu inantaki bir insann. lm ile yok olacan ve tekrar var olmayacan dnen biri iin hayatn hibir anlam yoktur artk. lmden korkanlarn bu korkularna neden olan ey, onlarn lm boluk ve karanlktan ibaret grmeleridir. lm bo ve karanlk grmeleri ise hayat grememelerinden ileri gelir. Tolstoy ayet bu dnyadaki lmmzden sonra hirette dirilmeyeceksek tekrar var olmamz ve sevdiimiz birini tekrar grmemiz mmkn olmayacaktr. Bir iein ana ya da bir kuun tne
160

EMRE DORMAN

bir daha ahit olamayacamz gibi sevdiimiz eyleri tekrar yapmamz da mmkn deildir artk. Her trl ktlk, zulm, adaletsizlik, sefalet ve rezilliklerine ramen yine de yaamak istediimiz bu dnyann sz konusu olumsuzluklardan arndrlm bir formuna ulamamz mmkn olmayacaktr. Neden bu dnyada ktlk var diye sorarken kendimize, hi ktln olmad bir dnyada yaamamz da. lm ve ac engellenemez; ancak onlardan duyulan korku ve endie engellenebilir. Bu yzden u szleri syleyen air vgy hak ediyor: Kt olan lm deil, utan verici bir lmdr. Epiktetos Yokluk deildir lm; aksine gerek olana geitir. Kulun Rabbine kavuaca bir gei. Bu dnya hayatnda yaanlan ne kadar gzellik varsa her birinin misli ile yaanaca bir hayata gei. Geici olann son bulduu, kalc olann hkm srecei bir gei. Bir yz aydnldr inanan iin. Gerek ile yaam ve iman ile len iin. Sevin gndr. Hak edene hakknn verilecei, ncekilerin ve sonrakilerin bir araya toplanaca, zalim ve mazlumlarn yzletirilecei, hesap defterlerinin ortaya getirilecei bir gn. Sadece mlkn gerek sahibinin hkm srd gn. zin verilmeden kimsenin sz edemedii gn. Bir ksm yzlerin nurlanaca bir ksmnn ise kararp, zillete bulaaca gn. man edip hayra ve bara ynelik deerler retenlerin hak ettikleri cennetlere girecekleri gn. Arzu ettikleri her trl nimetin kendilerine ikram edilecei gerek yaam ve gerek yurda kavuacaklar gn. Dnya aslan av ve rzk arar. Tanr aslan ise hrlk ve lm, nk lmle yzlerce hayat grr de varln pervane gibi yakp yandrr. Mevln
161

NSANLAR UYURLAR LNCE UYANIRLAR

nl antik dnem filozoflar da felsefenin en temel konularndan biri olan lm hakknda eitli yaklamlarda bulunmular ve genel itibariyle lmn korkulacak bir ey olmad, aksine ruhu zgrlne kavuturan yeni bir balang olduunu sylemilerdir. rnein Sokratese gre ruhun bedenden ayrlmas olan lm insan iin ok byk bir nimettir. Bu yzden lm korkusu da akl kuvvetiyle stesinden gelinmesi gereken her hata gibi bir hatadr. Sokratesin rencisi Platon da bu konuda hocasyla benzer grleri paylar ve hayat lm iin bir raklk evresi olarak deerlendirir. Hayatn amacnn kefedilebilmesini ise lm zerine dnmekte bulur. Platon hayat, nasl bir hapishane olduunu bilemediimiz bedenlerimizin bal olduu bir mahkmiyete, lm ise bu hapishaneden kap kurtulmaya benzetir. Yine kimi filozoflara gre insan farknda olmasa da zaten her gn bir ekilde lm yaamaktadr. yle syler Seneca: Vaktiyle, u konuyu ilemitin anmsyorum; biz lmn kucana birdenbire dvermiyoruz, kucana doru yava yava yryoruz, diyordun. lmekteyiz her gn. Her gn yaammzn bir paras kopup gidiyor bizden. Biz bymekteyken bile, geriliyor yaammz. Bebekliimizi yitirdik, ocukluumuzu yitirdik, sonra da genliimizi. Bu gne dein nice zaman getiyse, yok oldu gitti hepsi. Yaadmz bu gn de lmle ortaklaa yayoruz. Nasl ki su saatini yok eden son su damlas deil de, o son damlalardan akp geenlerdir; tpk yle, yaam braktmz o son saat de, tek bana lm salamaz, tamamlar sadece yaammz. te o zaman lme ularz, ama zaten ne zamandr ulamakta deil miydik lme?13
13 Aktaran: Kaan H. kten, lm Kitab, Agora Kitapl, stanbul 2010, s. 120.
162

EMRE DORMAN

Mehur slm filozofu Kind ise lm insan tabiatnn tamamlanmas olan doal bir sre olarak grm ve yle sylemitir: Biz kt olan eyden deil, sadece ktden nefret etmeliyiz. Bu husus hafzamzda yer edecek olursa duyulardan kaynaklanan zntleri yenmemizde byk yarar salar. Buna gre, sanlmasn ki lmden daha kt bir ey yoktur! Gerekte lm kt deil, kt olan lm korkusudur. lme gelince, o sadece tabiatmzn tamamlanmasndan ibarettir. yle ki, eer lm olmasayd kesinlikle insan da olmazd. nk insan dnen, canl, lml varlktr diye tarif edilir. Tarif tabiat temel alarak yaplr. Demek istiyorum ki dnmek, canllk ve lml olmak insann temel yapsdr. O halde lm yoksa insan da yoktur. Zira bir varlk lml deilse o insan olamaz. Buna gre olmamz gereken durumda olmak kt deildir, kt olan olmamz gereken durumda olmamaktr. yleyse kt olan lmn olmaydr. nk lm yoksa insan da yoktur. O halde lm kt deildir.14 Bu sebeple lm kt deildir. lme hazr olmamak ve hi lmeyecekmi gibi bu dnyaya balanmak ktdr. hireti iin hazrlk yaparak yaam son bulan kii cennet nimetleri ile nasiplendirildiinde dnya hayatna geri dnmesi karlnda tm dnya servetini kendisine vereceinizi syleseniz de dnyaya geri dnmek istemez. Tpk anne karnndan km bir bebein bydnde tekrar anne karnna dnmek istemeyecei gibi. Kind, bu konuda yle bir rnek verir:
14 Kind, znty Yenmenin areleri, tercme: Mahmut Kaya, slm Filozoflarndan Felsefe Metinleri, Klasik, stanbul 2003, s. 64.
163

NSANLAR UYURLAR LNCE UYANIRLAR

ayet karacierde bulunan ve fakat baka hibir eyi tanmam olan bir besin maddesinin akl olsayd; sonra baka yere nakledilmek istenseydi, gelimesi iin daha uygun bir bnyeye nakledilse bile, o bu durumdan znt duyard. Eer o madde yumurtalara ulap sperme dnse, sonra yumurtalardan daha geni bir yer olan rahime nakledilmek istense, elbette bu durum onu fazlasyla zerdi. Rahime yerletikten sonra o maddeye, yumurtalara dneceksin dense rahimdeki durumuna nisbetle, yumurtalarn dar olduunu ve gelimi insan suretinden uzak bulunuunu hatrlad iin bu sz onu ncekinden kat kat fazla zecektir. O maddenin rahimden bu geni leme kmas istendiinde, durum ayndr, bu da onu fazlasyla zecektir. ayet o, bu geni ve gzel leme ksa ve sonrada rahime dnmesi sylense, dnya ve dnyadaki her ey onun mlk olsa rahime geri dnmemek iin derhal hepsini verirdi. te bunun gibi, dnya denilen, bu yerden ayrl da onu zecektir. ayet o madde, duyusal ve psikolojik aclar art arda douran duyusal varlk ve aclarn bulunmad akl lemine intikal edecek olsa -ki oradaki kazanmlara hibir el uzanamaz ve felaketler ulaamaz; sahip olann elinden onlar hibir ey asla alamaz- ve ona: nceki bulunduun leme (dnyaya) dndrleceksin denilecek olsa o, bu geni dnyadan karanlk rahime dndrleceksin denildii zamanki zntsnden kat kat daha fazla zlecektir.15 nl slm filozofu Farabiye greyse lm karsnda dirayetli durabilen insan erdemli insandr. Zira bu kii lmn kendisine hibir ktlk getirmeyeceini bildii gibi yaarken edindii iyiliklerin de lmle kendisinden ayrlmayacan bilir. Bu sebeple
15 Kind, a.g.e., s. 64-65.
164

EMRE DORMAN

erdemli kii her iki dnyasndaki mutluluunu arttracak iyi davranlar daha da arttrmak iin yaamay sever. lmden korkanlar ise bilgisiz insanlardr. Cahil insanlar dnya hayatna dair zevklerden mahrum kalma endiesiyle lmden korkarlar. Bu kiiler mutluluun lmle birlikte kaybolacan dnr lmden sonraki gerek mutluluk hakknda bir ey bilmezler. Hayat doru yolda olunca lm korkusu yoktur. Bizi lmden yldran tek ey, hayatn ktlk iinde gemesidir. mer Hayyam Peki, insanlar neden lmden korkarlar? te bu noktada ok eitli nedenler bulunsa da genel itibariyle insanlarn lmden korkma nedenlerini dier bir nl slm filozofu bn Sn tarafndan yaplan tasnifi esas alarak gstermemiz yerinde olacaktr. Filozofumuz lm korkusunun yedi snf insan zerinde etkili olduunu u ekilde ifade eder: 1. lmn gerekte ne olduunu bilmeyenler. 2. Ruhunun nereye intikal edeceini kestiremeyenler. 3. Kendisinin lp yok olacan, buna karlk lemin kendisinden sonra var olmaya devam edeceini dnenler. 4. lme sebep olan hastalklarn eleminden baka lm iin ayrca bir elem olduuna inananlar. 5. lmden sonra kendisine bir ceza ve ikence edileceine inananlar. 6. ldkten sonra nereye gidileceini bilmeyenler. 7. Ardnda brakaca mal ve mirasnn ldkten sonra dnyada kalmasndan znt duyanlar.16
16 bn Sn, lm Korkusundan Kurtulu Risalesi, ev. M. Hazmi Tura, Orhan Mete Matbaas, stanbul 1959, s. 12-13.
165

NSANLAR UYURLAR LNCE UYANIRLAR

Tm bunlar, sz konusu korkulara kaplan insanlarn bilgisizliklerinden ve sadece nefislerinin arzular dorultusunda yaamak istemelerinden kaynaklanmaktadr. Oysaki lmden korkmak lm gereini deitirmeyecei gibi korkulmasna ramen hazrlk yapmamak da kiinin akbetini deitirmeyecektir. Bu yzden lmden korkmak yerine sonsuz olan hiret hayatndaki lmszl arzulamak gerekir. lm gnmde tabutum yryp gitmeye balad m, bende bu cihann gam var, dnyadan ayrldma tasalanyorum sanma; bu eit pheye dme, bana alama, yazk yazk deme. eytann tuzana dersem ite hayflanmann sras o zamandr. Cenazemi grnce ayrlk ayrlk deme. O vakit benim buluma ve grme zamanmdr. Beni kabre indirip braknca, sakn elveda elveda deme; zira mezar cennetler topluluunun perdesidir. Batmay grdn ya, domay da seyret. Gnee ve aya batmadan ne ziyan geliyor ki? Sana batmak grnr, ama o, domaktr. Mezar hapis gibi grnr, ama o, cann kurtuluudur. Hangi tohum yere ekildi de bitmedi? Ne diye insan tohumundan phe ediyorsun?17 Mevln Tolstoy da lmn korkulacak bir ey deil aksine insan iin yeni bir balang olduunu ve lm ile birlikte insann gerek yurduna dneceini syler. En kof ceviz bile krlmak ister. Olgun yemiler tutunamaz aaca. yleyse kabuum krlacak diye hayflanmamaldr insan. Topraa dmemek iin rpnmamaldr meyve. Dn! Bir eyin geldii yere dnmesi kadar sevindirici ne ola17 Mevln, Divan Kebir, ev. Abdlbaki Glpnarl, Remzi Kitabevi, stanbul 1959, s. 169.
166

EMRE DORMAN

bilir? Tohumun aaca, aacn tohuma dnmnden baka bir ey deildir hayat. Yani lm Fakat insanlar ly kefenledikleri gibi lm de kefenlemilerdir. Ve kefenlenen her ey ldrcdr. nsana den, tm libaslarndan soyup ylece seyretmektir lm. Yani hayat... Herkesin aznda geveledii; ya l, ya ol diye bir sz vardr. Oysa kimse bilmez olmakla lmenin ayn ey olduunu. lmle savamak ldrr hayat. nk bu hayatla savamak demektir. te gerek lm budur. Bu hakikati anlamayan kimse, yaam lmle, lm de yaamla kirletir. Bylece bulandrr suyu ve su iilmez hale gelir.18 Tolstoy Brakn sonsuz bir yaam ve mutluluu vermeyi, eceliniz geldiyse rnein sadece bir dakika daha fazla sizi yaatabilecek birini tanyor musunuz? Dnyadayken maddi-manevi imknlarnz kullanarak istediiniz bir sutan kurtulmanz ve eer varsa delilleri yok etmeniz mmkndr. Hatta aleyhinizde tanklk yapacak kiileri maddi vaat ya da korkutma yoluyla sindirmeniz de. Ancak hiretteki hesap gn, dnyadayken sahip olduunuz hibir maddi ey iinize yaramayacaktr. Hesap kitabnz elinize verilecek ve kitab sol eline verilenler derin bir pimanlk iine girecektir.

B
Kitab sol eline verilen der ki: Ah, ne olurdu, bana kitabm verilmeseydi! Hesabmn ne olduunu hi bilmeseydim. Keke lmm her eyin sonu olsayd. Malm bana hi bir yarar salamad. G ve kudretim yok olup gitti. 69 Hakka Suresi Ayet 25-29
18 Tolstoy, lm Manifestosu, ev. S. Neval imek-Serkan zburun, Kakns Yaynlar, stanbul 2007, Arka kapak.
167

NSANLAR UYURLAR LNCE UYANIRLAR

Aznz mhrlenecek. Ne siz ne de baka biri, bizzat kendi organlarnz dile gelip konuacak ve aleyhinizde tanklk edecektir. Hak ettiiniz karlklar eksiksiz ve tam olarak verilecektir size.

O gn, azlarn mhrleyeceiz. Bize elleri konuacak, ayaklar da kazanm olduklarna tanklk edecek. 36 Yasin Suresi Ayet 65

B B

Nihayet, oraya geldiklerinde kulaklar, gzleri, derileri, yapp-ettikleri hakknda onlar aleyhine tanklk edecektir. 41 Fussilet Suresi Ayet 20

Allahtan baka kim var edebilir insan? Kim tekrar hayat verebilir rm kemiklere? Kim kartabilir kabrinden insan? Kim var edebilir sonsuz bir mutluluk ve yaam? Kim? phesiz Allahtan baka hi kimse.

Gnahkrlar, Rablerinin huzurunda balarn emi olarak yle derken bir grsen: Rabbimiz; grdk, duyduk, geri gnder bizi ki, bara/hayra ynelik iyi iler yapalm. Artk kesin olarak inanyoruz. 32 Secde Suresi Ayet 12

yle diyecekler: Vay bamza gelene! Kim kaldrd bizi uykumuzdan/mezarmzdan? Rahmann vaat ettii ite bu! Peygamberler doru sylemiler. 36 Yasin Suresi Ayet 52
168

Gzeldir Aslnda lm, Tpk Yaam Gibi

Allah ile olduktan sonra lm de, mr de hotur Mevln a da baka trl de ifade edebiliriz bu sz: Gzeldir aslnda yaam tpk lm gibi Bize emanet olarak sunulan geici dnya hayatn iman, hayr ve iyilikler ile gzelletirmek elimizde. Bu konuda dnyevi manadaki en byk destekimiz ve dostumuz ise lmdr. Evet, aslnda lm bizim gerek dostumuzdur. Hi kandrmaz bizi, hi aldatmaz. Daima doruyu syler bize. Dnya hayatnn geici bysne kapldmz anlarda efkat tokadn yzmze patlatr. Gerei hatrlatr. Sonra daima yanmzdadr, bizi hi yalnz brakmaz. Gerek bir dost gibidir. Sonsuz bir mutlulua ulamamz istediinden geici hayatn anlamszln gsterir bize. Hayat, kinat ile bir iliki iinde olmak demektir. Hayatta rastlanan btn deiim ve dnmler, kii ile kinat arasnda daha yksek bir ilikinin kurulmasndan ibarettir. Dolaysyla, lm de kinat ile daha yeni bir iliki iine girmek demektir. Tolstoy
169

NSANLAR UYURLAR LNCE UYANIRLAR

lm, genlie, yalla, bymeye, olgunlamaya, dilerin ve sakaln kmasna, salarn beyazlamasna, iftlemeye, hamilelie ve yaamdaki dier doal eylere benzer. O halde akl banda bir insann lme kzmayp, onu doal bir sre olarak beklemesi gerekir. Nasl bir ocuun doumunu bekliyorsak, lm de ayn ekilde beklemeliyiz. Marcus Aurelius nsanlarn byk ounluu dnya hayatnn geici zevkleri ile oyalanmaya devam ederken, bir ksm insanlar ise kendilerini Allah yoluna adam kullar olarak hayra ve bara ynelik iler yapmaya alrlar. Hayatlarndaki nceliklerini Allahn emirlerine gre belirlerler. Gnlden bir teslimiyetle dnyevi bir karlk beklemeksizin iyilik yaparlar. Adanm ruhlardr bunlar. Allah rzas iin yarrlar. En byk zenginliin iman olduunu bildiklerinden gzel sz ve t ile insanlar Allaha ve dine arrlar. nsani ve ahlaki deerlerde, hak, hukuk ve adalette titizdirler. Kendileri iin istedikleri hayrlar dier insanlar iin de ister ve insanlar doruya ve gzele davet etmeyi ibadet sayarlar. Zor deildir aslnda Allahn anna yarar kul olmak. ok deildir aslnda Allahn kullarndan istedii eyler. Yaplabilir eyler olduklar iin yce Allah yaplmalarn istemitir zaten. Allaha gnlden inanan biri sahip olduu her eyin Allahn ltfu olduunu bilir. Dnyadan yz evirmez. Helal dairesi iinde gzel bir yaam srerek Allahn nimet ve imknlarndan istifade eder. Tm gzelliklerde Allahn sanatn grr. Bir kuun havada szlne, bir iein renk, desen ve kokusuna, bir kelebein kanat rpna ya da rnein denizde yzen bir gemiye bakarak Allah takdir ve tesbih eder (yceltir). Dnyada bunca gzellik yaratan
170

EMRE DORMAN

Allahn hiret yurdunda neler yaratabileceini dnp kalc olan hiret yurdunu ister ve onu elde etmek iin abalar. Dostu Allah olan, eytann selamn almaz. Tuzaklarna dmez. Dnya hayatnn ssne, boyasna aldanmaz. Geici olduunu bilerek yaar hayatn. Yaratanna gnlden bir teslimiyet ile balanr ve yaamnn amacn sorgular. Kendini beendirmesi gereken asl varln yce Allah olduunu bilir. Onun rzasn kazanp ho grnmek iin abalar. Sevdiini onun iin sever. Yerdiini onun iin yerer. Karlk beklemeden, baa kakmadan iyilik yapar. En iyi ticaretin Allah ile yaplan ticaret olduunu bilir ve geici dnya hayatn satarak karlnda sonsuz olan hiret yurdunu alr. Tm gzelliklere Allahn eseri gzyle bakar ve hayattan gerek anlamda zevk alr. Sahip olduklar ile yetinir. Kalp tatmini ve mutluluk duyar. Sabrldr, yle kolayca fkesine yenilmez. Aklldr. Dnmeden hareket etmez. Cmerttir. Sahip olduklarn paylar herkesle. Bilir nk mlk ve ynetimin gerek sahibinin bir tek Allah olduunu. Allahn emir ve yasaklarna kar titizdir, sadktr. Haramlara kar kaya gibidir. Allaha gnlden kul olmann dnyadaki en erefli ey olduunu bilir. Emindir kendinden. yle birilerinin knamasndan ekinmez. Dosdorudur yolunda, Allahtan bakas nnde eilmez. oka anar Rabbini, Yceltir. badetlerinde gnlden ve titizdir. Dualar ile yardm, hayr ister hem bu dnyas hem de hireti iin. Sadece kendisi iin deil dier tm inananlar iin de dua eder. nkrclarn hidayete gelmesini diler. Hata ve gnahlarda srarc deildir. Hemen piman olur. Tvbe eder. Af diler. Ahlak ve fazilet sahibidir. irkinliklerden yz evirir. Namusuna ve erefine baldr. Hay sahibidir. Nefsine hkimdir.
171

NSANLAR UYURLAR LNCE UYANIRLAR

Gvenilirdir. Emanete sahip kar. Kendisinden emin olunandr. Kendisine ait deilse ayet bir kurutan fark yoktur onun iin koca bir servetin. Gzn dikmez bakasnn sahip olduklarna. Fedakrdr. Faydal iler yapmaya abalar. Frsatlar arar. Hayrl ileri dnyevi ilerinin nne geirir. alkandr, karnca gibi. Bu dnyadaki rahatndan nce hiretteki rahatn dnr. Yorulmak nedir bilmez. Hep daha iyi eyler yapmay hedef edinir kendine. Hayrl ilerde yarr, Allaha yarar bir kul olmaya alr. Etrafna kar rnek biri olur. Rol yapmaz. Yalan ve riyaya sapmaz. Bir kul olarak Rabbini temsil ettiini bilir. nsanlar aldatmaz. Gybet etmez. nsanlar arkalarndan olur olmaz ekitirmez. Emin olmadan bir konuda hkm vermez, yok yere ahkm kesmez. nsanlarn kusurlarn aratrmaz. Lakaplar takmaz. Kimseyi kk grmez. Tevazu sahibidir. Byklenip kibre sapmaz. Zanda bulunmaz, bulunsa da iyi zanda bulunur. Hata aramak yerine hatalar rtc olur. Bo ve lzumsuz sz ile davranlardan uzak durur. Gerektii yerde gerektii kadar konuur. Arlklara kamaz. lldr. sraf etmez. Tutumludur. Zarafet sahibidir. Temizliinde dikkatlidir. Gzel ve temiz giyinir. Gereksiz lksten kanr. Kendi zararna dahi olsa doru olan semeye alr. Hakk ve adaleti gzetir. ahitlikten kanmaz. Yalan yere ahitlik yapmaz. Vicdan sahibidir, insafldr. Gzel sz konuur. Hayr, iyi ve gzel olan tavsiye eder. Sadece insanlar deil tm canllar sever. nsanlar tarafndan sevilir, saylr. Kin gtmez. Dmanlk beslemez. Affeder. Bar esas alr. Kendisine yaplan bir iyilie daha gzeli ile ktle ise gerekiyorsa ayet aynsyla karlk verir. Ktlkler planlamaz. Allahn izin verdii lde mukavemette bulunur. Gerektiinde cesur olur. Hibir eyden korkmaz. Zulmetmez. Arlklara gitmez. Hogrldr. Anlayldr. zr kabul eder. Gerektiinde zr diler. Gler yzldr. nsanlara ask suratla, kt szle mua172

EMRE DORMAN

mele etmez. Teekkr eder. Teekkr beklemez. Kendisi iin istedii bir hayr bakalar iin de ister. Sadktr. Dosttur. Gvenilirdir. Vefakrdr. Kadir kymet bilir. nsanlara banka hesaplarna gre deil, Allaha olan teslimiyetlerine ve insani gzelliklerine gre deer verir. Aile ve akrabasn sever. Konu komusuyla iyi ilikiler kurar. Kardelik iin ayn anne ve babadan domay zorunlu grmez. Gnlden inanan insanlar kardei bilir. Korur, kollar. Gzetir. yiliini ister. Kendini gelitirir, yetitirir. nsanlk meselelerine kar duyarl olur. Mslman kardeinin derdini kendine dert edinir. Sadece kendisi iin deil, tm insanlk iin faydal iler yapmaya alr. nsanlar hayra arr. Gerekleri onlara tebli eder. Karln yalnz Allahtan bekler. Artk karar vermek gerek! Alacamz bir sonraki nefesimiz garanti olmasa da, henz zaman varken. manmz kaybetmeden imanmzn, salmz kaybetmeden salmzn ve mrmz kaybetmeden bize emanet olarak verilen mrmzn kymetini bilelim. Nasl olsa ileride yaparm gafletine kaplmadan, yaantmza ve kendimize eki dzen vermeye, artk kanlmaz gerekleri fark etmeye abalayalm. Tabi zamanmz varsa. Zor deildir aslnda; bu saylanlar yapmak ya da en azndan yapabilmek iin aba harcamak. Gerek nem ve deeri bunlara vermek. Bunlar yapp da ldkten sonra ardnda tatl bir tebessm brakmak. Hayrlar ile anlp, dualar ile uurlanmak. lm muhabbetle karlamak, Rabbe kavuma saymak. Geici olmayan gerek hayata ulamak. Sonsuz bir huzur ve mutluluk tatmak. Sevdiklerimizden ksa sreliine uzaklamaktr lm. Allaha iman edip hayrl iler yapanlarn bir daha hi ayrlmamak zere cennette kavuacaklar, sonsuz bir huzur ve mutluluk yaayacaklar
173

NSANLAR UYURLAR LNCE UYANIRLAR

geici bir ayrlk. Dnsenize ya yokluk olsayd lm? Kim tekrar grebilirdi sevdiini, zlem duyduunu? Hani ok sevdiimiz birini kaybettiimizde bir eylerin hep eksik kaldn hissederiz iimizde. Buruk olur sevinlerimiz. Bazen keke deriz, keke u an yanmda olsa. Bir daha hi ayrlmamak zere hep yanmda kalsa. Allahtan baka bizi sevdiimize kavuturabilecek biri var m? lme are olamayan dnya serveti, sevdiimiz birini tekrar bize geri verebilir mi? Ailemizle, oluk ocuumuzla, dost ve arkadalarmzla buluturabilir mi? Kaybettiimiz sevdiklerimize kavuabileceimiz baka bir mekn bileniniz var m? Ya bundan daha byk ltuf bilen biri? Ya da cennete girmeyi hak etmedii iin sonsuz bir azap grmenin yannda, cennete giren yaknlarndan, sevdiklerinden sonsuza kadar ayr dmenin verecei azaptan daha byk bir azap bilen biri?

B
man edip zrriyetleri de imanda kendilerine uyanlarn, soy-soplarn da kendilerine katmzdr. Ve kendi amellerinden kendilerinin hibir eyini eksiltmemiizdir. Her kii, kazand karlnda bir rehindir. 52 Tur Suresi Ayet 21

B
Adn cennetleri bunlar iindir. Atalarndan, elerinden, zrriyetlerinden hayra ve bara hizmet etmi olanlarla birlikte girerler oraya. 13 Rad Suresi Ayet 23

174

EMRE DORMAN

nsanlarn byk ounluu hi lmek istemez, sonsuzca var olmak ister. Masallardaki gibi bir lmszlk iksiri olsa rnein onu elde etmek iin yapmayaca ey kalmaz. Her trl zorluu gze alr. Elde etmek iin canla bala alr. Hatta yle ki hayatn bile tehlikeye atabilir lmszlk iksirini edinmek uruna. Sonunda elde edebilecei ya da bu iksirin gerekten onu lmsz klaca garanti bile olmasa. Oysaki bilmez, Allah zaten buyruklarna uyan herkese lmszlk vaat etmitir. Sonsuz ve mutlu bir yaam. Hem de herkese. stelik onu kaf dann ardnda aramanza gerek yoktur. te hem bu dnyasna hem de hiretine ynelik hayrl iler yapan iin yokluk deil, aksine gzeldir aslnda lm, tpk yaam gibi. Ona hazr olana. Bu gerek ile yaam ve bu geree gre hazrlk yapana

175

Ek:

bn Sn ve Ruh Kasdesi19

nsan olarak hi lmemek ve sonsuz bir hayat srmek isteriz. Oysaki bu isteimizin sebebi ruhumuzun lm sonras gerek hayata zlem duymasdr. Bu dnyada lml olduumuza gre demek ki esasen bu dnyada yaamak iin var olmadk. Bu dnya hayat sonsuzlua alan kapdan gemek iin yrdmz bir koridordur bizim iin. Oysaki insan sadece bu dnyada var olmak iin yaratld zannyla sonsuzluk kapsn kendi zerine kapatmakta ve geici olan dnya hayatnn ltsndan gzleri kamat iin de bu gerei grememektedir. te bu noktada bn Snnn aada bir ksm aktarlacak olan Ruh Ksidesi insann bu durumunu ve ruhunun zlem duyduu sonsuz yaam ile maddi bedeni arasnda skmasn olduka gzel bir ekilde tasvir etmektedir. bn Snya gre ruh bu dnyada var olmak iin yaratlmamtr. Bu sebeple bedene girmesi bir gvercinin kafese konmas gibidir. Ruh bedene hayat vermek ve onu ynetmek zere kendi kutsal leminden gururlu ve nazl bir gvercin gibi szlerek dnyaya inip ten kafesine konuk olmutur. Zamanla bedenine alm ve ar19 bn Sn, Ruh Kasdesi, tercme: Mahmut Kaya, slm Filozoflarndan Felsefe Metinleri, Klasik, stanbul 2003, s. 325-334.
177

NSANLAR UYURLAR LNCE UYANIRLAR

tk ondan ayrlmak istememitir. Bu yzden lmle birlikte bedenden ayrlmak ruha ok ac gelecektir. ndii hneyi zamanla tanr, Alamaz nce, souk davranr. Nihayet benimser ten kafesini Ayrlrken bu kez alar kvranr. Letfet mi gzel, madde mi iyi, Ne arar kafeste, bilmem ki neyi. zgrl tadan bu zavall ku, Nasl sevdi hayret, bu virneyi! stelik safln ve temizliini koruyacana dair Allaha verdii sz unutmu ve bedene girmesiyle ilahi ve manevi ynyle deersiz bedenin istekleri arasnda skarak bocalamaya balamtr. Madde ile girdii bu iliki neticesinde safln yitirip kirlenmi, ancak Allaha verdii sz hatrladka utancndan alayp gzya dkmtr. nerken Allaha verdii sz, Unutup kirlenmi tertemiz z. Hatrlamaz olmu anayurdunu, imdi mell mahzun, solgundur yz. Bununla birlikte maddi varlklarn sahip olduklar ypranma etkisiyle yalanan bedene de zlp alamtr. Artk ruhun konuk olduu bedenden ayrlp anayurduna dn zaman gelmitir. Nihayet lmle birlikte ruh bedenden ayrlm ve geride artk kimsenin deer vermedii, toprak olmak zere terk edilen ceset kalmtr.
178

EMRE DORMAN

Ypranr giderek, yalanr kafes, Nice nevcivanlar imdi tk nefes. Gvercin bu hle yanar yaklr, Odur virneden gelen yank ses. Vade tamam olur, diner frtna, ileli gvercin dner yurduna. Biterken hasretlik yeniden balar, Ayrlrken alar, bakar ardna Burkulur yreim gller solunca, Sner mit nurum sre dolunca, Servi boylu ay paras gzelin Kim bakar yzne toprak olunca. lmle birlikte ruh, maddenin tutsa olmaktan kurtulmu, bedenle birlikte iken, tpk uyurgezer gibi grmedii nice hakikatleri grmeye balamtr. Dalnca gvercin o son uykuya, Anlar ki bu hayat tmyle rya! Neler grr neler kalknca perde. Sonsuzluu yaar haz duya duya Ne var ki, ruhun bedenle olan ilikisi, akan imein bir an ortal aydnlatp snmesi kadar ksa srmtr. Kintn mrne nisbetle insan hayat anla ifade edilecek kadar ksa olduu iin ruhun burada tam kemle ermesi ve mutlu olmas pek mmkn grnmemektedir. Ancak insann, ruhundaki sonsuzluk duygusunu tatmin edebilmesi ve ebed mutluluu tadabilmesi iin hiret haya179

NSANLAR UYURLAR LNCE UYANIRLAR

tnn varl ona yeni ufuklar amakta ve bu durum onun sradan bir canl olmadnn temel gvencesi saylmaktadr. Vcut ikliminde bir an grnd, Biraz cilveleip srra brnd. Kimseler bilmedi mhiyetini, Bir imekti sanki akt ve snd.

180

Kaynaka

1. Caner Taslaman, Big Bang ve Tanr, stanbul Yaynevi, 3. Bask, stanbul 2008. 2. Cevdet Kl, Felsefe Diyarndan Hikmet Yurduna Bilgelik Hikyeleri, nsan Yaynlar, stanbul 2010. 3. Eflatun, Sokratesin Savunmas, ev. Teoman Aktrel, Remzi Kitabevi, stanbul 2010 4. Emre Dorman, Modern Bilim: Tanr Var, stanbul Yaynevi, stanbul 2011. 5. Enis Doko, Dhi ve Dindar: Isaac Newton, stanbul Yaynevi, stanbul 2011. 6. Epiktetos, Sylevler, ev. Birdal Akar, ule Yaynlar, stanbul 2010. 7. Faruk Karaca, lm Psikolojisi, Beyan Yaynlar, stanbul 2000. 8. Hayati Hkelekli, Din Psikolojisi, Trkiye Diyanet Vakf Yaynlar, Ankara 2003. 9. Herodot-Beydeb-Mevln, Dost Grnen Dman, ev. mer Rza Dorul, Kakns Yaynlar, stanbul 2005.
181

NSANLAR UYURLAR LNCE UYANIRLAR

10. Hugh Ross, The Creator and the Cosmos, Naupress Book, Colorado 1993. 11. bn Sn, lm Korkusundan Kurtulu Risalesi, ev. M. Hazmi Tura, Orhan Mete Matbaas, stanbul 1959. 12. Kaan H. kten, lm Kitab, Agora Kitapl, stanbul 2010. 13. Mahmut Kaya, slm Filozoflarndan Felsefe Metinleri, Klasik Yaynlar, stanbul 2003. 14. Mevln, Mesnevi, I-IV, ev. Abdlbaki Glpnarl, M.E.B. Yaynlar, Ankara. 15. Mevln, Divan Kebir, ev. Abdlbaki Glpnarl, Remzi Kitabevi, stanbul 1959. 16. Montaigne, Denemeler, ev. Sabahattin Eybolu, Trkiye Bankas Yaynlar, stanbul 2009. 17. Mfit Selim Saruhan, slam Filozof ve Dnrlerinde lm Korkusu ve Tedavisi, A...F.D., Cilt 47, Say:1, s. 87-105. 18. Necip Fazl Ksakrek, ile (Btn iirleri), Byk Dou Yaynlar, stanbul 2001. 19. Osman Ersu Belikrk, Varolu ve tesi, Sorulara Cevap Ararken, Furkan Kitapl, stanbul 2005. 20. Pascal, Dnceler, ev. Metin Karabaolu, Kakns Yaynlar, stanbul 2003. 21. Tolstoy, Hayat zerine Dnceler, ev. Ahmed Midhat Rfatof, Furkan Basn Yayn, stanbul 1994. 22. Tolstoy, lm Manifestosu, ev. S. Neval imek-Serkan zburun, Kakns Yaynlar, stanbul 2007.

182

B
Onlara bir strap gelip attnda yle derler: Biz Allah iiniz ve sonunda Ona dnp gideceiz. 2 Bakara Suresi Ayet 156 yilik olarak yaptnz Allah bilir. Azk edinin. Hi kukusuz azn en gzeli takvadr. Ey akl ve gnl sahipleri, benden saknn! 2 Bakara Suresi Ayet 197 Kim gzel davranlar sergileyerek yzn Allaha teslim ederse, Rabbi katnda dl vardr onun. Korku yoktur byleleri iin; tasalanmayacaklardr onlar... 2 Bakara Suresi Ayet 112 Rabbinizden bir balanmaya ve eni gklerle yer kadar olan cennete doru yarr gibi kouun. O, takva sahipleri iin hazrlanmtr. 3 Ali mran Suresi Ayet 133 Nerede olursanz olun lm sizi yakalayacaktr. Titizlikle korunan muhteem kulelerde olsanz bile. 4 Nisa Suresi Ayet 78 man edip hayra ve bara ynelik iler yaparak Rablerine iten bir ballkla boyun eenlere gelince, onlar cennet halkdrlar. Srekli kalacaklardr orada. 11 Hud Suresi Ayet 23 Hanginizin daha gzel i yapacan belirlemek iin sizi imtihana ekmek zere lm ve hayat yaratan Odur. Daima stn Olandr, Balayandr O. 67 Mlk Suresi Ayet 2

183

You might also like