Kari Marx Yahudi Sorunu

Sol Yaynlar Ankara 1997

KarlMant Yahudi Sorunu Sol Yaynlan, Ankara 1997 Kari Marx Zur Judenfrage (1843 sonu - Ocak 1844'te yazld, Hkkezl844'te Deutsch-Franzsische Jahrbucher'dz Kari Marx imzasyla yaynland) Trke eviri Sol Yaynlar Yayn Kurulunca Hazrland Sorumlu Ynetmen: Muzaffer tlhan Erdost Almanca karlatrma. Zur Judanfrage K. Marx - F. Engels, Werke, Dietz Verlag, Berlin 1976, band 1, s. 347-377 ingilizce karlatrma: On theJewish Question K. Mam - F. Engels, Collected Works, translated by Clemens Dutt, Progress Publishers, Moscow 1975, volume 3, pp. 146-174 Franszca karlatrma: La questionjuive Kari Marx, CEuvres philosophiques, traduitparJ.Molitor, Alfred Cstes Editeur, Pans 1952, tomel.pp. 163-214 Trkede Yahudi Meselesi Sol Yaynlan, Ankara 1968 Niyazi Berkes evirisi

Sol Yaynlan .. * , _ Bayndr Sokak 23/6 Yeniehir Ankara Bask*. ahin Matbaas Ekim 1997 ISBN 975-7399-65-5

Kari Marx Yahudi Sorunu

Sol Yaynlar Ankara 1997

KARL MARX Bilimsel sosyalizmin kurucusu Kari Marx. 5 Mays 1818'de Almanya'nn Rhine Eyaletinin Trier kasabasnda dodu. Ortarenimini Trier'de; hukuk, felsefe ve tarih zerine yksekrenimini Bonn ve Berlin niversitelerinde tamamlad. "Demokritos ve Epikuros'un Doa Felsefeleri Arasndaki Fark" konulu teziyle, 1841'de Jena niversitesinden felsefe doktoru san ald. Yazarlm yapt Rheinische Zeitung gazetesi 1843'te kapatldktan sonra Paris'e yerleti. 1845'te Vonvrts gazetesi yazkunlu yeleriyle birlikte Fransa'dan srlnce, Brksel'e yerleti. 1847de Komnist Birlik'in kurulu hazrlklarna katld ve 1848 devrimci hareketleri srasnda Belika'dan srldkten sonra Paris'e geti ve burada bu birliin merkez komitesi bakanlna seildi. 1849'da, mrnn sonuna kadar kalaca Londra'ya yerleti, 18511861 yllarnda New York Daily Tribne gazetesinin Avrupa muhabirliini yapt. 1864'te Uluslararas Emekiler Derneinin (Enternasyonal) kuruluunda nc rol oynad. 14 Mart 1883'te Londra'da ld. Yazl srasyla balca yaptlar unlardr: 1844 Elyavnalan Ekonomi Politik ve Felsefe, 1844 [1932]; Kutsal Aile -Engels ile-, 1845; Alman ideolojisi -Engels ile-, 1845-1846 [1932]; Felsefenin Sefaleti, 1847; Komnist Parti Manifestosu -Engels ile-, 1848; cretli Emek ve Sermaye, 1849; Fransa'da Snf Savamlar, 1850: Louis Bonaparte'm J8 Brumaire'i, 1852; Grundrisse, 1857-1858 [1939-1941]; Ekonomi Politiin Eletirisine Katk, 1859; cret Fiyat ve Kr, 1865 [1898]; Kapital, I. cilt. 1867 [2. cilt, 1885; 3. cilt, 1894]; Fransa'da Sava, 1871; Gotha Programnn Eletirisi, 1875 [1891]; Art-Deer Teorileri - 3 cilt-[ 1905-1910]. YAHUDt SORUNU Bruno Bauertn Die Judenfrage'slne ve "Die Fhigkeit der heutigen Juden und Christen, frei zu werden"ine kar bir polemik yazs olan Yahudi Sorunu, Mam'n, Hegel'in Hukuk Felsefesinin Eletirisine Katk Giri gibi 1843'te yazlp I844'te Dettscl-Franzsische Jahrbcher'te yaynlanan, genlik dnemi rnlerindendir. Dinden zgrlemenin, yalnzca yahudilerin deil tm insanln, yalnzca dinden deil tm ekonomik, politik ve dinsel balardan zgrlemesi genel erevesi iine oturtulduu bu yazsnda Marx, zel yahudi sorununu bir yandan sivil (burjuva) toplum iinde brnd maddi koullanma ilikisi iinde ele alrken, te yandan genel yabanclama sorunu iine yayarak genel olarak kurtuluun, insani zgrlemenin, yetkin bir zmlemesini sunuyor. "Gerek, bireysel insan, ne zaman soyut yurtta kendinde yenidensourup. bireysel insan olarak, gnlk yaamnda, zel iinde ve zel durumunda cinsil varlk olursa, ne zaman insan kendi glerini toplumsal gler olarak tanr ve rgtler ve bylece toplumsal gc kendisinden politik g biiminde ayrmazsa, ite ancak zaman insani zgrleme tamamlanm demektir."

Yahudi Sorunu

i
Bruno Bauer: Die Judenfrage, Braunschvveig 1843'"

Alman yahudileri, zgrleme** istiyorlar. Ne tr bir zgrleme? Yurttasal***, politik zgrleme. Bruno Bauer onlar yantlyor: Almanya'da kimse politik bakmdan zgrlemi**** deil. Biz kendimiz zgr deiliz. Sizi nasl zgrletirebiliriz? Yahudiler olarak kendiniz iin zel bir zgrleme peindeyseniz, siz yahudiler egoistsiniz demektir. Almanlar olarak, Almanya'nn politik zgrlemesi iin; insanlar olarak, insanln zgr* Bruno Bauer, Yahudi Sorunu, Braunschvveig 1843 - ** Almancada: Enuumpation; nglizcede Emancipation. -. *** Almancada: staatsbrgerlich; nglizcede: civic; Franszcada: civiue - **** Almancada: emanzipierr, nglizcede: emancipated ~. 5

lemesi iin. uramanz gerekir, ve zel bir tr basklanma ve aalanma altnda oluunuzu, kuraln bir istisnas olarak deil, tersine, kuraln pekitirilmesi olarak almak zorundasnz. Yoksa, yahudiler Hristiyan uyruklarla, eit tutulmak m istiyorlar? Bu durumda, hristiyan devletin haklln kabul ediyorlar ve genel bask rejimini de tanyorlar. Genel boyunduruu onaylyorlarsa zel boyunduruu niye onaylamasnlar? Yahudi, Almann zgr-oluu* ile ilgilenmiyorsa, Alman, yahudinin zgr-oluu ile niye ilgilensin? Hristiyan devlet yalnzca ayrcalklar tanr. Bu devlette yahudi, yahudi olma ayrcalna sahiptir. Yahudi olarak, hristiyanlarn sahip olmad haklara sahiptir. O zaman niye, kendisinin sahip olmad, ama hristiyanlarn yararland haklan istiyor? Yahudi, hristiyan devletten zgrlemek istemekle, hristiyan devletin kendi dinsel nyargsn bir yana brakmasn istiyor. Peki, yahudi, kendi dinsel nyargsndan vazgeiyor mu? O zaman bir bakasnn kendi dininden vazgemesini istemeye hakk var mdr? Hristiyan devlet, z gerei, yahudileri zgrletiremez. Ama, diye ekliyor Bauer, yahudi z gerei zgrleemez. Devlet hristiyan, yahudi de yahudi olarak kaldka birinin zgrlemeyi bahetmeye g yetiremezlii gibi, dieri de elde etmeye g yetiremezdir. Hristiyan devlet yahudye yalnzca hristiyan
* Almancada: Befreiung; tngilizcede: liberation..-.

devlet tutumuyla davranabilir, yani ayrcalklar bahederek, yahudinin teki uyruklardan ayrlna izin vererek, ama ona toplumun tm teki ayrk kesimlerinin basksn hissettirerek, ve bunu yahudi, egemen dinle dinsel kartlk iinde olduu lde ok hissettirerek. Buna karlk yahudi de, devlete kar ancak yahudi tutumuyla, yani onu kendisine yabanc bir eymi gibi grerek davranabilir; imgesel milliyetini gerek milliyetin karsna koyarak, yanlsamal hukukunu gerek hukukun karsna koyarak, kendisini insanlktan ayrmakta hakllanm sayarak, ilkesel olarak tarihsel harekette yeralmayarak, genel olarak insanln geleceiyle hibir ortakl olmayan bir gelecek umarak, kendini yahudi halknn bir yesi, halkn da seilmi halk sayarak. u halde, siz yahudiler, neye dayanarak zgrlk istiyorsunuz? Dininize dayanarak m? Ama o, devlet dininin can dman. Yurtta olarak m? Almanya'da yurtta yok. nsan olarak m? Ama siz, bavurduklarnzdan daha ok insan deilsiniz ki. Bauer, yahudi zgrl sorununun nceki formlasyonlannn ve zmlerinin eletirel bir analizini verdikten sonra, sorunu yeni bir biimde koyuyor. zgrlemesi gereken yahudinin ve zgrletirmesi gereken hristiyan devletin doas nedir? diye soruyor. Bunu yahudi dininin bir eletirisiyle yantlyor, yahudilik ile hristiyanlk arasndaki dinsel kartlklar zmlyor, hristiyan devletin zn aklyor tm bunlar cretli, keskin, zeki ve derinlikli bir biimde, zenli olduu kadar da gl ve enerjik bir yazm tarzyla yapyor.

Peki, nasl zyor yahudi sorununu Bauer? Vard sonu nedir? Bir sorunun formlasyonu, onun zmdr. Yahudi sorununun eletirisi, yahudi sorununa yanttr. yleyse zet yledir: Bakalann zgrletirebilmek iin, nce kendimizi zgrletirmeliyiz. Yahudi ile hristiyan arasndaki kartln en sert biimi dinsel kartlktr. Bir kartlk nasl zlr? Onu olanakszlatrarak. Dinsel kartlk nasl olanakszlatrlr? Dini kaldrarak. Yahudi ve hristiyan, birbirlerinin dinlerini, insan tininin geliiminin farkl aamalar, tarih tarafndan karlp atlan farkl ylan derileri, insanlar da bunlar deitiren ylanlar olarak grr grmez, artk dinsel deil, tersine eletirel, bilimsel ve insani ilikiler iine girerler. Bilim o zaman onlarn birliini kurar. Bilimsel kartlklar da zaten, bilimin kendisi tarafndan zlrler. Alman yahudisi, zellikle, genelde politik zgrleme yokluu ve devletin aka telaffuz edilen hristiyanch ile kar karyadr. Ama Bauer'in kavramasnda, yahudi sorununun, Almanya'ya zg ilikilerden bamsz genel bir nemi var. Sorun, dinin devletle ilikisi, dinsel ba ve politik zgrleme arasndaki eliki sorunudur. Politik zgrleme isteyen yahdiler iin olduu kadar, zgrletirmesi ve kendi de zgrlemesi gereken devlet iin de, dinden zgrleme koul olarak koyuluyor. "Pekala," deniyor ve bunu yahudinin kendisi diyor, "yahudi d e yahudi olarak, yahudi olduu iin ve byle kusursuz, evrensel olarak insani bir ahlak

ilkesine sahip olduu iin zgrletirilmek durumunda deildir; tersine, yahudi yahudi olmasna ve yahudi olarak kalmak durumunda olmasna karn, yurttan arkasna geecek ve yurtta olacaktr. Yani, yurtta olmasna ve evrensel olarak insani ilikiler iinde yaamasna karn, yahudi yahudidir ve yle kalr. Onun yahudi ve snrlanm doas, sonunda, insani ve politik ykmllkleri karsnda hep zafere ular. nyarg, genel ilkelerin kendisine stn gelmesine karn, srer. Ama srerse, o zaman, bu kez o, dier her eye stn gelir." "Yahudi, devlet yaam iinde ancak yanltmaca* olarak, ancak grnte yahudi kalabilirdi. yleyse, yahudi olarak kalmak isteseydi, plak grnm, zsel olan haline gelecekti ve zafer elde edecekti; bu demektir ki, yahudinin devlet iindeki yaam yalnzca bir grnm ya da yalnzca zsel olann ve kuraln karsnda geici bir istisna olacakt." ("Die Fhigkeit der heutigen Juden und Christen, frei zu werden", Einundzyvanzig Bogen s. 57.**) te yandan, Bauerin devletin grevini nasl sunduunu grelim. "Fransa," diyor, "bugnlerde" (26 Aralk 1840'taki meclis oturumlar) "yahudi sorunu bakmndan dier btn politik sorunlarda da hep yapt gibi zgr, ancak zgrln yasayla kaybetmi* bylece bunun bir grn olduu ak edilmi ve te yandan zgr yasalar eylemiyle e* Almancada: sophistisch; tngilizcede: sophistkally, Franszcada: dans un sens sophistique. -. ** Bruno Bauer, "Gnmz Yahudi ve Hristiyanlarnn Kurtulma Yetisi". Einundzuvanzig Bogen aus der Schweiz, yaynlayan Georg Herwegh, Zrih ve Winterthur, 1843. -Ed.

lisen bir yaamn manzarasn sundu bize." (Die Judenfrage, s. 64*). "Evrensel zgrlk Fransa'da henz yasa deildir, yahudi sorunu da zlmeden duruyor, nk, yasal zgrlk t m yurttalarn eitlii dinsel ayrcalklarn hl egemen olduu ve paralara ayrd yaamda snrlanmtr ve yaamdaki bu zgrlkszlk dnp yasay etkilemekte ve kendiliinden zgr olan yurttalarn, basklayan ve basklanan halinde blnmesinin onaylanmasn dayatmaktadr." (s. 65) Yahudi sorunu Fransa iin ne zaman zlm olur yleyse? "Yahudi, rnein, devlete ve yurttalarna kar grevlerini yerine getirmek bakmndan kendi yasasyla engellenmeye izin vermediinde, yani, rnein sebt gn** meclise gidip resm oturumlara katldnda, yahudi olmaya son vermi olurdu. Her tr dinsel ayrcalk, ve dolaysyla ayrcalkl bir kilisenin tekeli de, tmden kaldrlmak gerekir; birka ya da birok kii, ya da hatta byk ounluk hl dinsel ykmllklerini yerine getirmeleri gerektiini dnyorsa, bu yerine getirme salt zel bir i olarak kendilerine braklmaldr." (s. 65.) "Ortada artk ayrcalkl bir din olmadnda, din de artk yok demektir. Dinden onun kendine zg gcn aldnz m, o artk varolmayacaktr." (s. 66.) "O zaman, nasl bay Martin du Nord, yasada pazar gnnden szedilmemesi nerisinde, hristiyanlm varlnn son bulduunun kabulne
* Bruno Bauer, Yahudi Sorunu, Braunshweig 1843. -Ed. ** Yahudilerin dinlenme ve dua gn, cumartesi, -.

ilikin bir gd gryorsa, bu ayn hakla (ki bu hak gayet yerindedir) sebt gn yasasnn yahudiler bakmndan artk hibir balaycl olmad ifadesi, yahudiliin kaldrlnn ilan olur." (s. 71.) Bauer, bylece, bir yandan, yahudinin yahudilii, ve genel olarak da insann dini, yurttasal zgrleme iin brakmasn istemektedir. te yandan o, tutarl biimde, dinin politik kaldrln, dinin tmden kaldrl saymaktadr. Dini ngerektiren devlet, henz gerek, doru devlet deildir. "Kukusuz dinsel nosyon devlete gvenceler salyor. Ama hangi devlete? Devletin hangi trneV (s. 97.) Bu noktada yahudi sorununun tekyanl ortaya konuu aa kyor. Sorunu, kimin zgrletirecei ve kimin zgrleecei eklinde koymak, inceleme iin kesinlikle yeterli deildi. Eletiri iin sorunun nc bir konulusu gerekliydi. Eletiri, szkonusu olan ne tr bir zgrlemedir! diye sormalyd. stenen zgrlemenin znde hangi koullar gizlidir? Yalnzca politik zgrleme eletirisinin kendisi, yahudi sorununun kesinlikli eletirisiydi ve onun, "dnemin genel sorunu" iinde gerek zlyd. Bauer, sorunu bu dzeye karamad iin elikilere dyor. Politik zgrlemenin zne dayanmayan koullar ileri sryor. Probleminin iermedii sorular ortaya atyor, sorusunu yantsz brakan problemler zyor. Bauer yahudi zgrlemesi kartlarndan, "Onlarn hatas yalnzca

hristiyan devleti tek doru devlet olarak almalar ve ona, yahudilie ynelttikleri eletirinin aynsn yneltmemeleridir" (s. 3) diye szettiinde, kendisi bir hata yapyor; onun hatas, "devlet olarak devlet"e deil, yalnzca "hristiyan devlet"e eletiri yneltmesinde, politik zgrleme ile insani zgrleme ilikisini aratrmayp sonra da, politik zgrln genel ve insani olanla eletirmesiz bir kartrlmasyla aklanabilecek koullar ne srmesinde grlyor. Bauer, yahudilere, kendi anzdan politik zgrleme istemeye hakknz var m, diye sorarsa, biz de tersinden unu sorarz: Politik zgrleme kendi asndan, yahudiden yahudiliin, ve insandan dinin kaldrlmasn isteme hakkna sahip mi? Yahudi sorunu, yahudilerin yaad her devlete bal olarak farkl bir biim alr. Politik devletin, devlet olarak devletin varolmad Almanya'da yahudi sorunu, tamamen teolojik bir sorundur. Yahudi, hristiyanl kendi temeli sayan bir devletle, dinsel bir kartlk iinde bulunuyor. Bu devlet, resmen, ex professo* teologdur. Eletiri burada teoloji eletirisidir, hristiyan ve yahudi teolojisinin eletirisi olarak iki tarafl bir eletiridir, yleyse bu durumda, ne kadar eletirel olursak olalm, hl teoloji zemininde kalyoruzdur. Anayasal bir devlet olan Fransa'da ise, yahudi sorunu anayasaclk sorunudur, politik zgrlemenin tamamlanmaml sorunudur. Anlamsz ve kendisiyle eliik bir biimde olsa da, burada da bir devlet dini grnm, ounluun dini biimind e korunduundan, yahudinin devlete kar duru* Mesleki olarak, aka -.

mu, dinsel, teolojik bir kartlk grnmn koruyor. Yahudi sorunu ilk kez Kuzey Amerika'nn zgr devletlerinde en azndan bunlarn bir ksmnda teolojik nemini yitirdi ve gerekten dnyasal bir soruna dnt. Politik devlet nerede eksiksiz gelimi biimiyle varsa, yalnz orada, yahudinin, genel olarak dinsel insann, politik devletle, ve dolaysyla, dinin devletle olan ilikisi, kendine zgl ve safl iinde ortaya kabilir. Bu ilikinin eletirisi, devlet dine teolojik tarzda davranmaya son verdii, devlet olarak, yani politik davrand zaman, teolojik eletiri olmaktan kar. Eletiri bylece politik devletin eletirisi haline gelir. Sorunun teolojik olarak son bulduu bu noktada, Bauer'in eletirisi eletirel olmaktan kyor. "// riexiste aux Etats-Unis ni religion de l'Etat, ni religion declaree celle de la majorite ni prieminence dun culte sur un autre. L'Etat est etranger to us les les cultes"* (Marie, ou l'esclavage aux EtatsUnis [Marie ya da Birleik Devletlerde Klelik], G. de Beaumont, [kitap II,] Paris 1835, s. 214.) Gerekten, birka Kuzey Amerika devlerinde "la constitution n'impose pas les croyances religieuses et la pratiaue d'un culte comme condition des privileges politiques"'.** (agy, s. 225.) Gene de "on ne croit pas aux Etats-Unis qu'un homme sans religion puisse etre un honnete homme"*** (agy, s. 224).
* "Birleik Devletier'de ne devlet dini ne de ounluun dini olarak ilan edilmi bir din, ya da bir kltn dierleri zerinde stnl vardr. Devlet, tm kltlere yabancdr." -. ** "Anayasa herhangi bir dinsel inan ya da belli bir kltn uygulanmasn politik ayrcalklar iin koul koymaz", -f. *** "Birleik Devletier'de dinsiz bir insanin drst bir insan olabileceine inanlmaz" -.

Buna karn, Beaumont, Tocqueville ve ingiliz Hamilton'n bir azdan kesinledii gibi Kuzey Amerika her eyden nce dindarlk lkesidir. Kuzey Amerika devletleri bizim iin yalnzca rnek olmalar bakmndan nemli. Sorun u: Tamamlanm bir politik zgrlemenin dinle ilikisi nedir? Tamamlanm bir politik zgrlemenin olduu lkede dinin yalnzca varln deil, ayn zamanda onun yaam dolu, canl varln buluruz, ki bu, dinin varlnn devletin tamamlanmasyla elimediinin kantdr. Ama bu durumda dinin varl bir eksikliin varl olduundan, bu eksikliin kayna yalnzca bizzat devletin znde aranabilir. Din artk bizim iin neden deil, tersine yalnzca dnyasal snrlln fenomeni olarak szkonusudur. Bu yzden biz, zgr yurttalarn dinsel skntlarn onlann dnyasal skntlaryla aklyoruz. Dnyasal kstlamalardan kurtulabilmeleri iin, dinsel snrllklarnn stesinden gelmek zorunda olduklarn ne srmyoruz. Sylediimiz, onlann dnyasal kstlamalarndan kurtulduka, dinsel snrllklarnn stesinden gelecekleridir. Biz dnyasal sorunlar, teolojik sorunlara dntrmyoruz, teolojik sorunlar dnyasal sorunlara dntryoruz. Tarih yeterince uzun zamandr boinan iinde ztrld, imdi biz boinan tarih iinde ztreceiz. Politik zgrlemenin dinle ilikisi sorunu bizim iin politik zgrlemenin insani zgrlemeyle ilikisi sorunu durumuna gelir. Biz, politik devletin dinsel zayfln, politik devleti dinsel zayflklarndan ayr olarak dnyasal yaps iinde eletirerek, eletiriyoruz. Devletin belirli bir dinle, rnein yahudilik-

le elikisine biz, onu, devletin belirli dnyasal elerle elikisi yaparak; devletin bir btn olarak dinle elikisini, devletin genel olarak kendi nvarsaymlaryla elikisine dntrerek, insani bir biim veriyoruz. Yahudinin, hristiyann ve genel olarak dinsel insann politik zgrlemesi, devletin yahudilikten, hristiyanlktan ve genel olarak dinden zgrlemesidir. Devlet, dinden, devlet olarak kendi biiminde, kendi zne uygun tarzda, devlet dininden zgrleerek zgrleebilir. Bu, devletin devlet olarak hibir dini tanmamas ama her eyden nce kendini devlet olarak tanmas demektir. Dinden politik zgrleme sonlandrlm, elikisiz bir dinsel zgrleme deildir, nk, politik zgrleme insani zgrlemenin sonlandrlm, elikisiz bir biimi deildir. Politik zgrlemenin snr, insan bir kstlamadan gerekten kurtulmamken, devletin o kstlamadan kurtulabilmesi, insan zgr bir insan olamamken devletin zgr devlet olabilmesi noktasnda beliriyor. Bauer'in kendisi de, politik zgrlemeye ilikin aadaki koullamay yaparak bunu rtk olarak onaylyor. "Her tr dinsel ayrcalk, ve dolaysyla ayrcalkl bir kilisenin tekeli de, tmden kaldrlmak gerekir; birka ya da birok kii. ya da hatta byk ounluk hl dinsel ykmllklerini yerine getirmeleri gerektiini dnyorsa, bu yerine getirme salt zel bir i olarak kendilerine braklmaldr." [s. 65.] yleyse, ezici ounluk hl dinsel olsa da, dev-

let kendini dinden zgrletirebilir. Ve ezici ounluk, dinsellikleri zel diye dinsel olmaktan kmaz. Ama devletin, zellikle de zgr devletin, dine kar tutumu, devleti oluturan insanlarn dine kar tutumundan baka bir ey deildir. Bundan, insann, bir kstlamadan soyut, snrl ve ksmi biimde kurtulurken, kendisiyle elikiye derek, bu kstlamadan devletin araclyla, politik olarak, kurtulmas sonucu kar. Bir baka sonu da, insann kendisini politik olarak kurtararak, dolayl yoldan, zorunlu da olsa bir arac sayesinde kurtarddr. Buradan kan son sonu da, insan, kendini devlet araclyla tanrtanmaz ilan etse bile, yani devleti tanrtanmaz ilan etse bile, kendini dolayl yoldan, bir arac yoluyla tanmlad iin, onun yine hl dinsel saplanmlk iinde kalacadr. Tam da burada din, insann kendisini dolayl yoldan, bir arac yoluyla tanmlaydr. Devlet, insan ile insann zgrl arasnda aracdr. Nasl sa insann kendisine olanca > tanrsalln, dinsel saplanmlnn tmn ykledii ,bir. aracysa, devlet de insann kendi tannsallk-dlnn tmn, tm insani saplanmamln aktard bir aracdr. nsann dini politik as, genel politik asn tm eksiklik ve stnlklerinden payna deni alr. Devlet devlet olarak, rnein zel, mlkiyeti hkmsz klar, insan pek ok Kuzey Amerika devletindeki gibi .seme ve seilme iin mlkiyet kaydn kaldrr kaldrmaz, politik tarzda zel mlkiyeti kaldrlm sayar. Hamilton bu olguyu politik bakmdan tmyle doru olarak yle yorumlu-

yor: "Byk kitleler mlk sahipleri ve para-servete kar zafer kazanmlardr" Mlk sahibi olmayanlar, mlk sahiplerinin yasakoyucusu haline gelmise, zel mlkiyet teorik olarak kaldrlm olmaz m? Mlkiyet kayd, zel mlkiyetin onaylannn son politik biimidir
2

Buna karn zel mlkiyetin politik olarak hkmsz klm, zel mlkiyeti yalnzca kaldrmamakla kalmaz, ayn zamanda onu nvarsayar. Devlet, soyu, zmreyi, eitimi, meslei, politikolmayan farkllklar sayyor, halkn her bileenini bu farkllklar ile ilgili herhangi bir ayrm gzetmeksizin halk egemenliinin egl pay sahipleri olarak ilan ediyorsa, gerek halk yaamnn tm elerine devletin bak asndan davranyorsa, soy, zmre, eitim ve meslek farkllklarn kendi tarzyla kaldrr. Gelgeldim devlet, zel mlkiyet, eitim ve meslee kendi tarzlarnda, yani zel mlkiyet, eitim ve meslek olarak davranma izni verir ve zel doalaryla geerli klar. Bu fiil farkllklarn kaldrlmasnn ok uzak oluu bir yana, devlet tersine yalnzca onlarn koullamalan altnda vardr, kendini politik devlet gibi grr ve genelliini yalnzca onlarn bu ynleriyle kartlk temelinde geerli klar. HegeVin politik devletin dine kar tutumunu belirlerken syledikleri, bu yzden son derece dorudur: "... Devletin, tinin kendini bilen ahlaksal gereklii olarak varoluu [Dasein] onun otorite ve inancn biiminden farkllamasn gerekli klar; ama bu farkllama yalnzca, ruhani ynn kendi iinde ayrma uramasyla ortaya kar; ancak bylelikle devlet, ayr ayr kiliseler karsnda dncenin

evrenselliini, kendi biiminin ilkesini kazanr ve onlar varolua gtrr." (Hegel'in Rechtsphilosophie [Hukuk Felsefesi], 1. bask, s. 346.)* Kukusuz! Devlet evrensellik olarak yalnzca byle, ayr elerin zerinde, kendini oluturabilir. Tam bir politik devlet, z gerei, insann maddi yaamna kart olarak insann cinsil-yaamdr.** Bu egoist yaamn tm nkoullar, devlet alannn dnda sivil toplum*** iinde varln srdrr, ama sivil toplumun zellikleri olarak. Politik devletin asl oluumuna eritii yerde, insan yalnzca dncede, bilinte deil, gereklikte de, yaamda, da gksel ve yersel olan ikili bir yaam srer: iinde kendini komnal varlk olarak hissettii politik topluluktaki yaam ve iinde zel insan olarak davrand sivil toplumdaki yaam, dier insanlar, bir ara olarak grd, kendisini bir ara durumuna drd, ve yabanc glerin oyunca olduu yaam. Politik devlet sivil toplum karsnda, gn yer karsnda olduu kadar tinseldir. Onunla ayn kartlk iindedir, ve tpk dinin din-d dnyann darlna stn gelii gibi o da sivil topluma ayn biimde stn gelir: onu yeniden tanr, yeniden kurar, ve kendisine onun tarafndan egemen olunmasna izin verir. nsan en dolaymsz gerekliinde, sivil toplumda, dnyasal bir varlktr. Kendini gerek bir birey sayd ve
* Hegel, Grundlinien der Philosophie des Rechts. Bu alntda Manc'n vurgulad szckler bold italik, hem Hegel'in hem Mare'n vurgulad szckler italik dizildi. -Ed. ** Almanca'da: Gatungsleben; ngilizcede: Species-life; Franszcada: vie ginerique. -. .*** Almancada: brgerlichen Gesellschaft; ingilizcede: Civil Society.-.

bakalarnca da yle sayld burada o, dzmece bir fenomendir. Buna karlk insann cinsilvarlk* sayld devlette o, yanlsamal bir hkmdarln hayal bir yesidir, kendi gerek bireysel yaamndan yoksun braklm ve gereksiz bir genellikle yklenmitir. zel bir dine bal insann kendi yurttalyla ve topluluun yeleri olarak teki insanlarla atks, politik devlet ile sivil toplum arasndaki dnyasal atlaa indirgenir. Burjuva** olarak insan iin "devlet iindeki yaam", "grntden ya da ze ve kurala ilikin anlk bir istisnadan baka bir ey deil"dir. Kukusuz, burjuva, yahudi gibi, politik yaam alannda, yalnzca yanltmacah olarak kalr, tpk citoyen'in,*** yalnzca yanltmacah olarak bir yahudi ya da bir burjuva kalmas gibi. Ancak bu yanltmaca kiisel deildir. Bu, politik devletin kendi yanltmacasdr. Dinsel insan ile yurtta arasndaki fark, tccar ile yurtta, gndeliki ile yurtta, toprak sahibi ile yurtta, yaayan birey ile yurtta arasndaki farktr. Dinsel insan ile politik insan arasndaki [dinsel insann iinde bulunduu] eliki, burjuva ile yurtta arasndaki [burjuvann iinde bulunduu] ayn eliki, ve sivil toplum yesi ile onun politik aslan postu arasndaki ayn elikidir. Yahudi sorununun sonunda kendini indirgedii bu dnyasal atk, politik devlet ile onun nkoullar arasndaki iliki, bunlarn zel mlkiyet vb. gibi maddi eler mi yoksa kltr ve din gibi
* Almancada: Gattungsvvesen; tngilizcede: Species-being; Franszcada: itre generique. -. ** Burada burjuva (sivil) toplum yesi anlamnda. -Ed. *** Yurtta (Franszca), -.

tinsel eler mi olduklar, genel kar ile zel kar arasndaki atk, politik devlet ile sivil toplum arasndaki atlak Bauer, bunlarn dinsel davurumuna kar polemik yaparken, bu dnyasal atklarn srp gitmesine izin veriyor. "Sivil toplumun varln gvence altna alan ve gerekliliini garanti eden onun tam da bu dayana ve gereksinimidir ki, varln srekli tehlikeye sokuyor, iinde belirsiz bir e besliyor ve yoksullukla zenginliin, sefaletle refahn o aralksz deien karmn, genel olarak da deiimi yaratyor." (s. 8.) Hegel'in hukuk felsefesinin temel ilkelerine gre dzenlenmi "Sivil Toplum" (s. 8-9) blmnn tmn karlatrn. Politik devlet gerekli olarak alndndan, politik devletle kartl iinde sivil toplum da gerekli olarak almyor. Politik zgrleme bal bana byk bir ilerlemedir, genel olarak insani zgrlemenin son b n imi olmasa da, bugne kadarki dnya dzeni iinde insani zgrlemenin son biimidir. Anlalaca gibi biz burada gerek, pratik zgrlemeden szediyoruz. nsan dinden politik olarak, dini, kamu hukukundan zel hukuka srerek zgrleir. Artk din, her ne kadar snrlar izilmi tarzda, zel bir biim ve zel bir alanda olsa da insann, iinde cinsil-varlk olarak davrand devletin tini deildir, baka insanlarla ortaklyla o, sivil toplumun tini, egoizm alannn, bellum omnium contra omnejin* tini haline gelmitir. O artk ortakln deil
* Herkesin herkesle savann, - .

farklln zdr. Balangta olduu gibi, insann topluluundan, kendisinden ve dier insanlardan kopmasnn ifadesidir. O artk yalnzca, garip bir tersliin, zel-tuhafln, keyfiliin soyut olumlanmasdr. rnein Kuzey Amerika'da dinin saysz paraya bln, dinin, salt bireysel bir biim olduunu aka gsteriyor. O, zel karlarn okluunun arasna sokuturulmu ye topluluk olarak topluluktan kovulmutur. Ancak politik zgrlemenin snn konusunda yanlsamaya kaplmamak gerek. nsann kamusal ve zel insan olarak bln, dinin devletten sivil topluma kay, insann gerek dinselliini kaldrmad gibi, kaldrma giriiminde de bulunmayan politik zgrlemenin, bir aamas deil, tamamlanmasdr. nsann, yahudi ve yurtta, protestan ve yurtta, dinsel insan ve yurtta biiminde ayrmas, yurttalk kart bir yalan, politik zgrlemenin inenmesi deil, politik zgrlemenin kendisidir, dinden zgrlemenin politik tarzdr. Kukusuz, politik devletin politik devlet olarak sivil toplumun karnndan zorla karld, insani kurtuluun, politik kurtulu biiminde gereklemeye alt dnemlerde, devlet, dinin kaldrlmasna, dinin yok edilmesine dek ilerleyebilir ve ilerlemelidir. Ancak bu yalnzca, zel mlkiyetin kaldrlmas iin, maksimuma, zoralma, artanoranl vergiye, yaamn ortadan kaldrlmas iin giyotine ilerlemesi gibi olur. Kendi zel z-gven zamanlarnda, politik yaam, kendi ngereklerini, sivil toplumu ve onun elerini, basklamaya ve kendini insann gerek, elikisiz cinsil-yaam olarak oluturmaya giriir. u da var ki, o bunu, yalnzca, kendi

zel yaam koullaryla kartlk iinde zora dayal eliki yoluyla devrimin kesintisizliini kabullenmek kouluyla baarabilir, ve sonra, tpk savan barla sonlan gibi, politik dram da, zorunlu olarak, dinin, zel mlkiyetin, sivil toplumun tm elerinin restorasyonuyla sona erer. Gerekte, kusursuz hristiyan devlet, hristiyanl dayana ve devlet dini olarak kabul eden ve bu yzden dier dinlere kar dlayc bir tavr alan hristiyan denen devlet deildir, tersine daha ok tanrtanmaz devlettir, demokratik devlettir, dini sivil toplumun geri kalan eleri arasna sren devlettir. Hl teolog olan, hristiyanln ikran ynnde hl resm yoldan iman tazeleyen, hl kendini devlet olarak ilan etmekten kanan devlet, dnyasal ve insani biimde, kendi devlet olarak gerekliinde, akn davurumu hristiyanlk olan insani temeli ortaya koymay henz baarmamtr. Hristiyan diye bilinen devlet olsa olsa basite devlet-olmayandr, nk din, olarak hristiyanlk deil, ama yalnzca, kendi ifadesini edimsel insani yaratmlarda bulabilen, hristiyan dininin insani arka plandr. ' Hristiyan denen devlet, devletin hristiyanca yadsnmasdr, ama kesinlikle hristiyanln politik gerekletirilmesi deildir. Hristiyanl hl din biiminde kabul eden devlet, onu henz devlete uygun biimde kabul etmiyordur, nk dine kar hl dinsel bir tavr almaktadr. Bu, onun, hl bu insani ekirdein gereksiz, imgesel biimine dayanmas nedeniylem dinin insani temelinin hakiki gerekletirilmesi olmad anlamna gelir. Hristiyan diye bilinen devlet tam-olmayan devlettir, ve
r

hristiyan dini kendi tam-olmaynn tamamlan ve kutlulatmh olarak grlr! Hristiyan devlet iin, bu nedenle, din zorunlu olarak bir ara haline gelir, yleyse, o ikiyzl bir devlettir. Tam devletin, devletin evrensel znde bulunan eksiklikten dolay dini kendi nvarsaymlar arasnda grmesi ile; kendi zel varoluundaki. eksiklikten dolay, eksik devlet olarak dini kendi dayana saymas arasndaki farkllk olduka, byktr, ikinci durumda din tam-olmayan bir politika olur. lk durumda tam politikann bile tam-olmay kendini dinde, gsterir. Hristiyan denen devlet, kendini devlet olarak tamamlayabilmek iin hristiyan dinine gereksinim duyar. Demokratik devlet, gerek devlet, kendi politik tamamlan iin dine gereksinim duymaz. Tersine, bu devlet dinden soyutlanabilir, nk, onda, dinin insani dayana dnyasal bir tarzda gerekletirilir. te yandan, hristiyan denen devlet, dine kar politik, politikaya kar dinsel bir tutum alr. Devlet biimlerini, grne indirgeyerek, dini de o kadar grne indirgemi olur. Bu kartl anlalr klmak ih, Bauer'in, hristiyan-Alman devlet gzleminden hareketle ortaya koyduu hristiyan devlet kurgusuna bir gz atalm. "imdilerde" diyor Bauer, "hristiyan bir devletin olanakszln ya. da vorolu-dlm kantlamak iin, devletin [devlet olarak] tmyle zlmeye niyeti olmad srece, [bugnk] devlete uymad gibi, bir kez bile uymasnn olanakl olmad biimindeki, Incildeki JgiJi szlere dikkat ekiliyor". "Ancak sorun yle kolayca halledile-

mez. ncildeki o szler ne istiyor? Doast kendinden-vazgemeyi, vahiy otoritesinin boyunduruunu salamay, devletten vazgemeyi, dnyasal koullarn kaldrlmasn. Evet, tm bunlar hristiyan devletin istedii ve gerekletirdii eyler. Devlet incilin ruhunu zmsemitir, ve o, eer, bu ruhu, ncille ayn szlerle yeniden-retmiyorsa, bu yalnzca, devletin bu ruhu politik biimlerde ifade etmi olmasndan, yani bu dnyadaki politik sistemden alnma biimlerde, ama szkonusu biimlerin uramak zorunda olduu dinsel yenidendoula grnme indirgenerek uyarlanm biimlerde ifade etmi olmasndan ileri gelmektedir. Bu, politik biimleri devletin gerekletirimi iin kullanrken devletten uzaklalmasdr." (s. 55.) Bauer devamla, hristiyan devletin halknn nasl artk bir halk-olmayan olduunu, kendine zg hibir istenci olmadn; gerek varoluunun, tabi olduu, bununla beraber ona, kkenine ve doasna yabanc biimde yani tanr tarafndan bahedilen ve bana hibir zel abas olmakszn peydahlanm liderlerde sakl olduunu; bu halkn yasalarnn kendi yaratmlar deil, ama geerli vahiyler olduunu; onun stn efinin halkn kendisi ve kitlelerle ilikisinde ayrcalkl araclara gereksinimi olduunu; ve kitlelerin kendilerinin, raslantyla biimlenen ve belirlenen, karlaryla, zel tutkulanyla ve nyarglaryla farkllaan, ve bir ayrcalk olarak kendilerini, birini tekinden, yaltma izni elde eden vb. zel gruplar okluuna blndn aklyor, (s. 56.) Ama Bauer'in kendisi yle sylyor:

"Nasl tencerelerin temizlenmesi bir dinsel edim sayldnda evii olarak grlemezse, politika da, dinden baka bir ey olmadnda, politika olmamaldr." (s. 108.) Ancak, hristiyan-Alman devletinde, "ekonominin konusu"nun dine ait olmas gibi, din de "ekonominin konusu"dur. Hristiyan-Alman devletinde dinin egemenlii, egemenliin dinidir. "incilin ruhu"nun "incilin lafz"ndan ayrl dinsel-olmayan bir edimdir, incili kutsal ruhun lafzndan farkl olarak politikann lafzyla konuturan devlet, insani gzlerin nnde olmasa da onun kendi dinsel gzleri nnde kutsalla kar saygszlk etmi olur. Hristiyanl en yce lt, ncili de temel kural olarak tanyan devlete kutsal kitabn szleriyle kar kmak gerekir, nk kitabn her sz kutsaldr. zerine dayand insan pl gibi, bu devlet de, incilin, "eer devlet olarak tmyle zlmek istemiyorsa, yalnzca uymamakla kalmayp uymasnn olanakl da olmad" szlerine bavurdurulduunda, dinsel bilin asndan zmsz olan ackl bir elikiye yakalanr. Ve neden tmyle zlmeyi istemez? Devletin kendisi ne kendine ne de bakalarna bir yant verebilir. Kendi bilinci karsnda, resm hristiyan devlet, gerekletirimi olanaksz bir ykmllktr, varoluunun gerekliini yalnzca kendine yalan syleyerek saptayabilir, ve dolaysyla kendi gznde her zaman bir kuku nesnesi, gvenilmez, sorunlu bir ey olarak kalr, yleyse eletiri, ncile dayanan devleti zihin karklna zorlamakta, bunun yanlsama m yoksa gereklik mi olduunu artk bilmedii, ve dinin, nnde bir sis perdesi

gibi durduu dnyasal hedeflerinin alaklnn, iinde dinin dnyann hedefi olarak grnd dinsel bilincinin namusluluuyla zmsz bir atkya dt bir zihin karklna zorlamakta, tmyle hakllanm olur. Bu devlet kendisini i skntsndan, ancak katolik kilisenin mbair yardmcs olursa kurtarr. Devlet de, dinsel tinin egemenlii olma iddiasndaki dnyasal erk de, dnyasal erkin kendi hizmetinde olduunu ilan eden bu kilise karsnda gszdrler. Hristiyan denen devlette nemli olan insan deil yabanclamadr. Hesaba katlan tek insan olan kral, dier insanlardan zgl olarak farkl, stelik gkle ve tanryla dorudan balantl dinsel bir varlktr. Burada sregiden ilikiler, hl inan zerine kurulu ilikilerdir. Dinsel tin demek ki henz gerekten dnyasallamamtr. Dinsel tin gerekten dnyasallatrlamaz ama, zaten onun kendisi, insan zihninin gelime aamasnn dnyasal-olmayan bir biimi deil de nedir? Dinsel tin yalnzca, ifadesi olduu insan zihninin gelime aamasnn dnyasal biimiyle ortaya kt ve olutuu noktada dnyasallatrlabilir. Bu da demokratik devlette olur. Hristiyanlk deil, hristiyanln insani temeli bu devletin temelidir. Din, insani gelime aamasnn, bu devlette ulalm ideal biimi olduu iin, yelerinin, dnyasal-olmayan ideal bilinci olarak kalmay srdrr. Politik devlet yeleri, bireysel yaam ile cinsilyaam, sivil toplum yaam ile politik yaam arasndaki ikicilik yoluyla dinsel olurlar; insann gerek bireyselliinin tesindeki devlet yaamn, asl

yaamym gibi grmesiyle dinsel olurlar; dinin burada, sivil toplumun tini ve insann insandan kopuunun ve uzaklamasnn ifadesi olduu noktada dinseldirler. Politik demokrasinin hristiyanca oluu, iinde insann, yalnzca bir insann deil her insann egemen ve en yce varlk saylmasndandr, ama bu insan, uygar olmayan, toplumsal olmayan grnmnde, raslansal bir varolu durumundaki insandr, toplumumuzun rgtllnn tm yznden rm, kendini kaybetmi, yabanclam, insanlk-d iliki ve elerin egemenliine braklm insandr, tek kelimeyle hl gerek bir cinsil-varlk olamam insandr. Dlem-yarats, d, hristiyanlk postulat, insann, ama yabanc ve gerek insandan farkl bir varlk olarak insann egemenlii, demokraside, dokunulur gereklik, mevcut varolu ve dnyasal ilke durumuna gelir. Dinsel ve teolojik bilincin kendisi, tam bir demokraside, politik anlamdan ve dnyasal hedeflerden yoksun, dnyadan kama ii, kavray ktlnn ifadesi, dlem ve keyfilik rn olarak grnd ve gerekten teki dnyann yaam olduu iin daha dinsel ve daha teolojiktir. Hristiyanlk bu durumda, deiik dnya grlerinin hristiyanlk biimi altnda biraraya geliiyle ve daha ok da, dierlerine bir kez olsun hristiyanln deil, ama yalnzca genel olarak dinin, herhangi bir dinin, davetini ynelttii iin evrensel-dinsel anlamnn pratik ifadesine ular (Beumont'un yukarda alntlanan yazsyla karlatrnz). Dinsel bilin, dinsel elikinin ve dinsel eitliliin zenginlii iinde sefa srer.

O halde unu gstermi olduk: Dinden politik zgrleme, herhangi ayrcalkl bir dinin deilse bile, dinin olumasn salar. Belli bir dinin mridinin yurttalk nitelii karsnda kendini iinde bulduu eliki, politik devlet ile sivil toplum arasndaki evrensel dnyasal elikinin yalnzca bir ksmm oluturur. Tamamlanm hristiyan devlet, kendini devlet olarak tanyan ve yelerinin dinini gzard eden devlet demekti De* /letin dinden zgrlemesi, gerek insann dinden zgrlemesi deildir. Demek ki, bTz yahudilere Bauer gibi yle seslenmiyoruz: yahudilikten radikal olarak zgrlemedike, politik bakmdan zgrleemezsiniz. Biz onlara asl unu sylyoruz: yahudilikten tam ve elikisizce vazgemeden de politik bakmdan zgrleebileceiniz iindir ki politik zgrlemenin kendisi insani zgrleme deildir. Siz yahudiler, kendinizi insani olarak zgrletirmeden, politik zgrleme istiyorsanz, bu durumda eksiklik ve eliki yalnzca sizde deil, ayn zamanda politik zgrlemenin znde ve kategorisindedk. Bu kategoriyle balanmsanz eer, genel bir balanml da paylam olursunuz. Devletin, devlet olduu halde, yahudiye hristiyanca davrandnda ncili dayatmas [evangelisiert] gibi, yahudi de yahudi olduu halde yurtta haklarn istediinde politik olarak davranr. Ama, insan, yahudi olduu halde, politik olarak zgrletii ve yurttasal haklar aldnda, insan haklan denen haklar talep edebilir ve alabilir mi? Bauer buna olumsuz yant veriyor.

"Sorun, yahudi olarak yahudinin, yani asl z dolaysyla tekilerden srekli bir ayrlk iinde yaamaya zorlanm yahudinin, evrensel insan haklarn elde etme ve dierlerine bahetme gc olup olmaddr." "insan haklar fikrini hristiyan dnya, ilkin geen yzylda ortaya karmtr. Bu fikre insan doutan deil, tersine, bugne kadar iinde yetitii tarihsel geleneklere kar verilen savamlarla ulamtr. O halde insan haklar doann bir hediyesi, imdiye kadarki tarihin bir drahomas* deil, tarihin bugne dek nesilden nesile aktard raslansal nesep ve ayrcalklara kar verilmi savamn bir dldr. Bu haklar kltrn sonulan olup, onlan, yalnzca kendisi kazanm ve haketmi olanlar koruyabilir." "imdi yahudi bunlar gerekten elde edebilir mi? Yahudi olarak kaldka, onu yahudiletiren snrlanm znn, onu insan olarak insana balayabilecek insani zne kar stn gelmesi ve onu yahudi olmayanlardan uzaklatrmas kanlmazdr. O, bu ayrl yoluyla, onu yahudi yapan zel zn, karsnda insan znn silinmek zorunda kald hakiki ve en yksek z olduunu aklam olur." "Hristiyan da hristiyan olarak, ayn biimde, insan haklan bahsedemez." (s. 19,20.) Bauer'e gre insan, evrensel insan haklarna sahip olabilmek iin, "inan ayrcal"m feda etmelidir. Biz de bir an iin, u insan haklanna asl bi* Drahoma: (Hristiyanlkta ve yahudlikte) gelinin gveye verdii para veya mal. -.

iminde, bulucular olan Kuzey Amerikallar ve Franszlardaki biiminde, gzatalm. Bu insan haklar ksmen politik, bakalaryla ortaklk durumunda kullanlan, haklardr. erikleri, toplulua katl, zellikle de politik toplulua, devlet yaamna katltr. Bunlar politik zgrlk kategorisine, daha nce grdmz gibi, dinin ve bu arada yahudiliin de tartmasz ve pozitif kaldrln kesinlikle nvarsaymayan yurtta haklar kategorisine girerler. Geriye insan haklarnn dier ksmna, droits du citoyenden* farkl olduu kadaryla droits de Fhomme'a** gzatmak kalyor. Bunlar arasnda vicdan zgrl, insann setii herhangi bir dinin gereklerini yerine getirme bulunuyor. nan ayrcal, ya bir insan hakk olarak, ya da bir insan hakknn, yani zgrln, sonucu olarak aka tannyor. Beclaration des droits de l'homme et du citoyen, 1791, article 10: "Nul ne doit etre inquiit purses opinions meme religieuses" 1791 Konstitution titre fde insan hakk olarak, "La liberte tout homme d'exercer le culte religieux auquel il est atiache." gvence altna alnyor.*** Declaration des droits de t homme, ete. 1793, madde 7'de insan haklarn sayarken, "Le libre exercice des cultes"**** belirtiyor. Dnce ve
* Yurtta haklan, -. ** nsan haklan, -. *** insan ve Yurtta Haklan Bildirgesi. 1791. madde 10: "Hi kimse, dinsel inanlar da dahil, inanlarndan dolay rahatsz edilemez." 1791 anayasas blm l'de insan hakk olarak, "herkes iin bal bulunduu dinin gereklerini yerine getirme zgrl" gvence altna alnyor, -. : ****1793 tarihli nsan Haklar Bildirgesi, madde 7'de ihsan haklann sayarken, "dinselibadet zgrln belirtiyor, -.

grlerini yayma, toplanma, dinini uygulama hakkyla ilintili olarak yle deniyor: "La nicesine dnoncer ces droits suppose ou la presence ou le souvenir recent du despotisme."* 1795 anayasas, Blm XIV, madde 354 ile karlatrnz.
3

Costitution de Pensylvanie, article 9 3- "Tous les hommes ont reu de lanature le droit imprescriptible dadorer le Tout-Puissant selon les inspirations de leur conscience, et nul ne peut legalement etre contraint de suivre, institer ou soutenir contre son gre aucun culte ou ministere religieux. Nulle autorite humaine ne peut, dans aucun cas, intervenir dans les questions de conscience et contrler les pouvoirs de Pme."** Constitution de New-Hampshire, article 5 et 6: "Au nombre des droits naturels, quelques-uns sont inalienables de leur nature, para que rien n'en peut etre tequivalent. De ce nombre sont les droits de conscience"*** (Beaumont, agy, [kitap II], s. 213,214.) Din ile insan haklar arasndaki uyumazlk insan haklan kavramndan o kadar uzaktr ki, bir insann setii herhangi bir biimde dinsel olma hakk, kendi zel dininin gereklerini yerine getirme
* "Bu haklar ilan gereklilii, despotizmin varln ya da belleklerde hfil yaamakta olduunu nvarsayar." - ** PensilvanyaAnayasa.il. madde 9. 3: "nsanlarn tm doal biimde, vicdanlarnn telkinleri gerei kadir-i mutlaka ibadet etme kaldrlamaz hakkna sahiptirler, ve yasalardan hareketle hi kimse, kendi istei kart herhangi bir dini ya da tanr hizmetini tanmaya, uygulamaya, ya da korumaya zorlanamaz Herhangi bir insanal otorite hibir durumda vicdan sorunlarna karma ve ruhun glerini kontrol hakkna sahip deildir.".-\ New Hampshire Anayasas, madde 5 ve 6: "Doal haklarn iinde kimileri doalar gerei vazgeilmez ve devredilmezdir, nk bu haklarn yerini alacak hibir e-deer ey yoktur. Vicdan haklan byledir." -.

hakk, aka insan haklar arasna sokulmutur. nan ayrcal evrensel bir insan hakkdr. Droits de fhomme, insan haklar, droits de citoyenden, yurtta haklarndan, ite byle ayrr. Kimdir citoyenden ayran bu homme? Sivil toplum yesinden baka kimse deil. Niye sivil toplum yesine insan, ksaca insan, ve haklarna da insan haklar denir? Bu olgu nasl aklanmal? Politik devletin sivil toplumla olan ilikisiyle, politik zgrlemenin zyle. Biz her eyden nce, insan haklar denen haklar, droits de Phomme'n, droits de citoyenden farkl olarak, sivil toplum yesinin, yani egoist insann, teki insanlardan ve topluluktan koparlm insann haklarndan baka birey olmayan haklar olarak kaydediyoruz. En radikal anayasa, 1793 anayasas yle syleyebiliyor: Declaration des droits de l'homme et du citoyen. Article 2. "Ces droits ete. (les droits naturels et impreseriptibles) sont: /'6galit6, la libert6, la surete; la propriete." Liberteyi oluturan nedir? Article 6. "La liberte est le pouvour qui appartient Ihomme de faire tout ce qui ne nuit pas aux droits dautrui", ya da 1791 nsan Haklar Bildirgesine gre: "La liberte consiste a pouvoir faire tout ce qui ne nuit pas autrui."*
* nsan ve Yurtta Haklan Bildirgesi Madde 2: "Bu haklar vb. (doal ve kaldrlamaz haklar) unlardr: Eitlik, zgrlk, gvenlik, mlkiyet." zgrl oluturan nedir? Madde 6: "zgrlk, insann, bir dierinin haklarna zarar vermeden her eyi yapabilme hakkdr" ya da 1791 nsan Haklar

O halde zgrlk, herhangi birine zarar vermeyen her eyi yapma ve uygulama hakkdr. Her bir kimsenin dierine zarar vermeksizin hareket etmesiyle oluan snr, iki tarla arasndaki snrn bir it yardmyla belirlenii gibi yasayla belirlidir. Szkonusu olan dnyadan elini eteini ekmi yaltk monad olarak insan zgrldr. Yahudi, insan haklarn elde etme konusunda, Bauer'e gre, niye yetisizdir? "O, yahudi olarak kaldka, onu yahudi yapan snrlanm zn, onu insan olarak teki insanlara balayabilecek insani zne stn gelmesi ve onu yahudi olmayanlardan ayrmas kanlmazdr." Ancak, insan hakk olarak zgrlk, insann insana ballna deil, tersine insann insandan ayrlna dayanr. Bu, bu ayrln hakkdr, kendi iinde snrlanm bireyin hakkdr. nsann zgrlk hakknn pratik uygulanm, insann zel mlkiyet hakkdr. nsann zel mlkiyet hakkn oluturan nedir? Article 16. (Constitution de 1793): "Le droit de propri6t6 est celui qui appartient a tout citoyen de jouir et de disposer son gre" de ses biens, de ses revenus, du fruit de son travail et de son industrie."* nsann zel mlkiyet hakk, demek ki, dier insanlarla ilintisiz, toplumdan bamsz biimde, diBildirgesine gre: "zgrlk bakasna zarar vermeden her eyi yapabilmekten oluur." -. * Madde 16 (1793 Anayasas): "Mlkiyet hakk, her yurttan, menkulleri, gelirleri, almasnn rnleri ve abasndan diledii gibi yararlanma ve onlar tasarruf hakkdr." -.

ledii gibi (a son gre) servetinden yararlanma ve onu tasarruf hakkdr, zel kar hakkdr. Bu bireysel zgrlk ve onun uygulanm sivil toplumun temelini oluturur. Bu, her insann teki insanlarda, zgrlnn gerekletirimini deil, snrn bulmasna yolaar Bildirge, her eyden nce, insan hakkn, "de jouir et de disposer son gr de ses biens, de ses revenus, du fruit de son travail et de son industrie"* olarak ilan eder. Geriye insan haklarndan egalite** ve surete*** kalyor. Buradaki politik-olmayan anlamyla egalite, yukarda tanmlanan libertenin eitliinden baka bir ey deildir, yani, her insan eit derecede kendine yeterli monad olarak grlr 1795 anayasas bu eitlik kavramn, anlamyla uyumlu olarak yle belirliyor: Article 3. (Constitution de 1795): "L egalite consiste en ce que la loi est la meme pour tous, soit qu'elle protege, soit qu elle punisse."****
, 4

Peki, ya surete? Article 8 (Constitution de 1793)- "La surete consiste dans la protection accordee par la societe chacun de ses membres pour la conservation de sa personne, de ses droits et de ses proprie-

* "Menkulleri, gelirleri, almasnn rnleri ve abasndan diledii gibi yararlanma ve onlar tasarruf - ** Eitlik - *** Gvenlik - **** Madde 3 (1795 Anayasas). "Eitlik, yasann, korunsun ya da cezal olsun herkes iin ayn olmasndan oluur" ~ ***** Madde 8 (1793 Anayasas) "Gvenlik, toplumun, kendi Uyelennin her birine kiiliklerini, haklarn, ve mlkiyetlerini korumalar iin salad korumadan oluur" -

Gvenlik sivil toplumun en yce toplumsal kavramdr, toplumun tmnn yalnzca, yelerinin her birinin kiilii, haklan ve mlkiyetinin korunmasn garanti altna alma durumunda oluuna ilikin polis kavramdr. Hegel sivil toplumu bu anlamda, gereksinimin ve usun devleti diye adlandrr. Gvenlik kavram, sivil toplumun kendi egoizmini amasn getirmez. Gvenlik tersine, egoizmin sigortasdr. nsan haklan denen haklarn hibiri, yleyse, egoist insann, sivil toplumun yesi olarak insann; yani kendi iine kapanm, kiisel karlarnn ve zel kaprislerinin snrlarna ekilmi, ve topluluktan aynlm bir bireyin tesine gitmez nsan haklarnda insan bir cinsil-varlk olarak grlmez, tersine, cinsil-yaamn kendisi, toplum, bireylere dsal bir ereve olarak, asl bamszlklarnn bir snrlanmas olarak grnr Onlar birarada tutan tek balant, doal gereklilik, gereksinim ve zel kar, mlkiyetlerinin ve egoist kiiliklerinin korunmasdr. Kendini kurtarmaya henz balam bir halkn, eitli halk katmanlar arasndaki tm setleri ykmaya ve politik bir topluluk kurmaya henz balam bir halkn, byle bir halkn, benzerlerinden ve topluluktan uzaklam egoist insann haklarn ciddiyetle ilan etmesi (Declaration de 1791), ve bu ilan, en kahraman bir hasrediin ulusu kurtarabilecei ve bu yzden kanlmaz biimde istendii bir anda, sivil toplumun tm karlarnn feda ediliinin gndeme sokulduu bir anda, ve egoizmin bir

su olarak cezalandrlmasnn gerektii bir anda, yinelemesi (Declaration des droits de l'homme ete. de 1793*) akl almaz bir eydir. Yurttaln, politik topluluun, politik zgrletiricilerce insan haklan denen haklarn elde edilmesine dnk basit bir ara durumuna sokulduunu, demek ki citoyenin egoist homme'un hizmetisi ilan edildiini, insann iinde komnal varlk olarak davrand alann, ksmi varlk olarak davrand alandan daha aa bir noktaya alaltldn, ve ensonu gerek ve hakiki insan olarak alnan insann citoyen olarak insan deil, bourgeois olarak insan olduunu grdmzde bu olgu daha da anlalmaz bir duruma geliyor. "Le but de toute association po!itique est la conservation des droits naturels et impreseriptibles de t homme." (Declaration des droits ete. de 1791 article 2.) "Le gouvernement est institue pour garantir Hhomme la jouissance de ses droits naturels et impreseriptibles." (Declaration ete. de 1793 article 7.)**
5

yleyse, kendi taptaze ve koullarn basncyla doruuna varm cokunluu srasnda bile politik yaam, amac sivil toplum yaam olan basit bir aratan baka bir ey olmadn ilan ediyor. Devrimci pratiinin teorisiyle ak bir elikiye dt dorudur. rnein gvenlik bir insan hakk olarak tannrken haberleme gizliliinin ihlali gnde* 1793 insan Haklan vb. Bildirgesi, -. ** "Tm politik balamalarn amac, doal ve kaldrlmaz insan haklarnn korunmasdu. (1791 Haklar vb. Bildirgesi, madde 2) "Hkmet, insann kendi doal ve kaldrlmaz haklarndan yararlanmasn garanti altna almak iin kuruludur." (1793 Bildirgesi vb., madde \.)-.

me girmitir. "Liberte ind6finie de la presse" (Constitution de 1793 article 722)* insann bireysel zgrlk hakknn bir sonucu olarak garantilenirken, basn zgrl tmyle yok ediliyor, nk "la liberte de la presse ne doit pas tre permise lorsqu'elle compromet la liberte publiaue" (Robespierre jeune, Histoire parlementaire de la revolution franaise par Buchez et Roux, kitap 28, s. 159).** Bu u demektir: insann zgrlk hakk politik yaamla ki'teoride politik yaam, insan haklarnn, bireysel insann haklarnn garantisinden baka bir ey deildir elikiye der dmez bir hak olmaktan kar, ve yleyse, amacyla, bu insan haklaryla, elikiye der dmez, terk edilmelidir. Ancak pratik yalnzca istisnadr, teoriyse kural. Ve devrimci pratik, ilikinin doru sunuluu olarak grlmek istendiinde bile, bu durumda politik zgrletiricilerin bilincinde bu ilikinin neden baaa durduu ve neden amacn ara, aracn da ama gibi grnd sorusu, zm bekleyen bir bilmece olarak kalyor. Bilinlerindeki bu gz yanlsamas hl bir bilmece olarak kalr, u farkla ki, imdi psikolojik ve teorik bir bilmecedir. Ama, bilmeceyi zmek kolaydr. Politik zgrleme, ayn zamanda, halka yabanclam devletin, hkmdar erkinin dayand eski toplumun zlmesidir. Politik devrim sivil toplumun devrimidir. Eski toplumun nitelii neydi? Tek kelimeyle nitelenebilir feodalite Eski
* Snrsz basn zgrl (1793 Anayasas, madde: 122). - ** "Basn zgrlne, eer kamu zgrlne zarar veriyorsa izin verilmemelidir." (Gen Robespierre,Fransz Devriminde Parlamento Tarihi, Buchez ve Rox, kitap 28, s. 159). -.

sivil toplum dorudan politik bir karakter tayordu, yani, rnein mlkiyet ya da aile ya da alma tarz gibi sivil toplum eleri, senyrlk, katman, korporasyon biiminde, politik yaamn eleri dzeyine ykselirler. Bu biim altnda, bireyin, bir btn olarak devletle ilikisini, yani politik ilikisini, yani toplumun teki bileenlerinden ayrlma ve dlanma ilikisini belirliyorlard. nk halkn yaamnn bu rgtlenii mlkiyeti ya da emei toplumsal eler dzeyine karmad, tersine onlarn bir btn olarak devletten ayrln tamamlad ve onlar toplum iinde ayr ayr toplumlar olarak kurdu. Bylelikle sivil toplumun yaamsal ilev ve koullar, gene de, feodal anlamda politik kald, yani, onlar bireyi bir btn olarak devletten ayrdlar, tpk onun zel sivil etkinliini ve durumunu, onun, genel etkinliine ve durumuna evirdikleri gibi, onun korporasyonu ile bir btn olarak devlet arasndaki zel ilikiyi de, onun toplum yaam ile olan genel ilikisine evirdiler. Bu rgtleniin sonucu olarak, devlet birlii, ve ayn zamanda bu birliin bilinci, istenci ve etkinlii, genel devlet erki, halktan yaltk bir egemenin ve onun hizmetkarlarnn zel ii gibi grnr. Bu egemen erki devirerek devlet sorunlarn halkn sorunlar dzeyine karan, politik devleti bir genel konu yani gerek devlet olarak kuran politik devrim, zorunlu olarak, halkn topluluktan ayrlm olduunun belirtisi olan tm katmanlar, korporasyonlan, loncalar ve ayrcalklar datr. Politik devrim bylece, sivil toplumun politik niteliini ortadan kaldrr. O, sivil toplumu, bir taraftan bireyler, dier taraftan bu bireylerin toplumsal du-

rumunu ve yaam ieriini oluturan maddi ve tinsel eler biiminde basit bileenlerine paralar. Bu srada da, feodal toplumun eitli kmazlarnda kaybolmu, paralanm, dalm, politik tini zincirlerinden kurtarr; onu bu dalmadan kurtarp biraraya getirir, burjuva yaama karp gitmesinin nne geer ve onu topluluun alan, sivil yaamn tek tek her esinden ideal biimde bamsz halkn genel sorununun alan olarak kurar. Kiinin yaamdaki belirlenmi etkinlii ve belirlenmi durumu, artk yalnzca bireysel bir nem tar. Onlar artk, bireyin bir btn olarak devlet ile genel ilikisini oluturmaz. Byle bir kamu ii her bireyin genel ii ve politik ilev de her bireyin genel ilevi durumuna geldi. Ama devletin idealizminin tamamlanmas ayn zamanda, sivil toplumun materyalizminin tamamlanmasyd. Politik boyunduruun sklp atlmas, ayn zamanda, sivil toplumun egoist tinini engelleyen balarn sklp atlmasyd. Politik zgrleme ayn zamanda, sivil toplumun politikadan, evrensel ieriin grnmnden bile zgrlemesiydi. Feodal toplum, temel esine insanazt, ama onun temelini gerekten oluturan insana egoist insana. Sivil toplum yesi olan bu insan bylece politik devletin dayana, nkouludur. Devlet onu bu niteliiyle insan haklarnn iinde tanmtr. Ancak egoist insann zgrl ve bu zgrln tann, daha ok, onun yaam ieriini oluturan tinsel ve maddi elerin dizginsiz devinimi-

nin tanndr. nsan bu yzden dinden kurtulmu olmaz, dinsel zgrlk kazanr. Mlkiyetten kurtulmu olmaz, mlk sahibi olma zgrl kazanr. Zanaatn* egoizminden kurtulmu olmaz, zanaat zgrl kazanr. Politik devletin kuruluu ve sivil toplumun birbirleriyle ilikileri, tpk korporasyon ve lonca insanlarnn ilikilerinin ayrcala dayanmas gibi, hukuka dayanan bamsz bireylere zl, bir ve ayn edimle gerekleir. Sivil toplum yesi olarak insan, politik-olmayan insan, kanlmaz olarak doal insan olarak grnr. Droits de l'homme** da droits naturels*** olarak grnr, nk bilinli etkinlik politik edimde younlar. Egoist insan, zlm toplumun pasif, basite verili bir sonucudur, dolaysz bir kesinliin nesnesi, yleyse doal bir nesnedir. Politik devrim sivil toplumu bileenlerine ayrarak, bu bileenlerin kendilerini devrimciletirmeksizm ve eletiriye tabi tutmakszn zer. O, sivil toplumu, gereksinimlerin, almann, zel karlarn, zel hukukun dnyasn, varoluunun temeli olarak temellendirilmesi gerekmeyen bir nvarsaym olarak, ve bu yzden de doal taban olarak grr. Ensonu sivil toplum yesi olarak insan, asl anlamnda insan, citoyenden farkl olarak homme saylr, nk, politik insan yalnzca soyut, yapma bir insan, alegorik, tzel kii olarak insanken, o, duyumsal, bireysel, dolayimsiz varoluu iinde insandr. Gerek insan, yal* Almancada: Gewerbes; ingilizcede: business, Franszcada. l'industrie.-. ** nsan haklar. ~. *** Doal haklar, -.

nzca egoist birey biiminde, ve hakiki insan yalnzca soyut citoyen biiminde tannr. Politik insann bu soyutlanmas Rousseau tarafndan doru olarak yle dile getirilmektedir: Celui qui se entreprendre dinstituer un peuple doit se sentir en etat de changer pour ainsi dire la nature humaine, de transformer chaque individu, qui par lui-meme est un tout parfait et solitaire, en partie dun plus grand tout dont cet individu reoive en quelque sorte sa vie et son etre, de substituer une existence partielle et morale l'existence physique et independante. II faut qu'il te l'homme ses forces propres pour lui en donner qui lui soient etrangeres et dont il ne pisse faire usage sans le secours dautrui." ("Contrat Socidl", livre II, Londres 1782, p. 67.)* Tm zgrleme, insani dnyann, ilikilerin, insann kendisine indirgeniidir. Politik zgrleme, insann bir taraftan sivil toplum yeliine, egoist, bamsz bireye, dier taraftan da, yurttaa, tzel kiiye indirgenmesidir. Gerek, bireysel insan, ne zaman soyut yurtta kendinde yeniden-sourup, bireysel insan olarak, gnlk yaamnda, zel iinde ve zel durumunda cinsil-varlk olursa, ne zaman insan "forces pro* "Halka bir hukuk dzeni salama cesaretine sahip kimse, insani doay deitirme, kendi iinde ve kendisi iin tam bir btn olan her bireyi, bireyin kendisinden emin biimde yaamn ve varln alaca daha byk bir btnn/wj/-pw/na dntrme, fiziksel ve bamsz bir varolu yerine, ksmiye manevi bir varolu geirme ykmlln iyice duyumsamak zorundadr. Byle bir kimse, insan kendi glerinden, ona yalnzca dierlerinin yardmyla kullanabilecei yabanc gler salamak iin, yoksun brakmaldr." (Toplum Szlemesi, kitap 2, Londra 1782. s. 67.) - f
n

pres"unu* toplumsal gler olarak tanr ve rgtler ve bylece toplumsal gc kendisinden politik g biiminde ayrmazsa, ite ancak o zaman insani zgrleme tamamlanm demektir.

II "Die Fhigkeit d e r h e u t i g e n J u d e n u n d Christen, frei z u vverden". Von Bruno Bauer (Einndztuanzig Bogen, s. 56-71)**

Bauer, yahudi ve hristiyan dinlerinin ilikilerini, ve ayn zamanda onlarn eletiriyle ilikilerini bu balk altnda inceliyor. Bu dinlerin eletiriyle olan ilikileri, onlarn "zgr olma yetisi"yle olan ilikileridir. Ortaya u sonu kyor: "Hristiyann nnde dinden tmyle vazgemesi iin", ve dolaysyla zgr olmas iin, "yalnzca tek bir aama var: dinini amas. Buna karn yahudinin yalnzca kendi yahudi zn deil, dininin tamamlannn kendine yabanc kalm geliimini paralamak gibi bir ykmll de var." (s. 71.) Bylece Bauer burada, yahudi zgrlemesi sorununu, salt dinsel bir soruna eviriyor. Sonsuz mutlulua ulamaya, yahudinin mi yoksa hristiyann m daha ok ans olduu biimindeki teolojik kuruntu, burada daha modern bir biimde yineleni* "Kendi glerini". -** Bruno Bauer, "Gnmz Yahudi ve Hristiyanlarnn Kurtulma Yetisi", Einundzyvanzig Bogen aus der Schyveiz. yaynlayan Georg Hervvegh, ZUrih ve Winterthur, 1843, s. 56-71. -.

yor: ilerinden hangisi zgrlemeye daha yetilidir? Yahudilik ya da hristiyanlk zgr klyor mu? diye sorulmazken tersine, "hangisinin, yahudiliin yadsnmas m yoksa hristiyanln yadsnmas m daha zgr klcdr?" diye soruluyor. "Eer yahudiler zgr olmak istiyorlarsa, hristiyanla deil zlm hristiyanla, genel olarak zlm dine, yani aydnlanmaya, eletiriye ve bunun sonucuna, zgr insanla balanmaldrlar." (s. 70.) Yahudi iin, sorun hl bir balan sorunudur, artk hristiyanla balan deil de, zlm hristiyanla balan. Bauer, yahudiye, kendisinin de dedii gibi, yahudi zn geliiminden domayan, bir hristiyan dinin znden kopuma davetinde bulunuyor. Bauer'in yahudi sorununun sonunda, yahudilii hristiyanln yalnzca kaba ve dinsel bir eletirisi zerinden kavramas, yani ondan yalnzca dinsel bir anlam karmasndan sonra, yahudinin zgrlemesini de felsef-teolojik bir edime evirebilecei, tahmini zor olmayan bir ey olsa gerek. Bauer yahudinin ideal, soyut z olan dinini, onun tm z olarak anlyor. Bu yzden de hakl olarak, yahudi tm yahudiliini bir yana brakrsa, "dar hukukunu ineyip geerse, insanla hibir ey vermez" diye ekliyor, (s. 65.) yleyse yahudi ile hristiyan arasndaki iliki yle oluyor: Hristiyann, yahudinin zgrlemesinden tek kar, genel, insani, teorik bir kardr. Yahudilik, hristiyann dinsel gzne batan bir ol-

gudur. Hristiyann gz dinsel olmaktan kar kmaz, bu olgu da gze batar olmaktan kacaktr. Yahudinin zgrlemesi, kendinde hristiyann iine gelen bir grev deildir. Buna karn yahudi, kendisini zgrletirmek iin, kendi abas dnda, hristiyann abasna, Kritik der Synoptiker'e ve Das Leben Jesu'ya katlanmak zorundadr.
6

"Kendi balarnn aresine bakabilirler, yazglarn kendileri belirleyecekler, ama tarih kendisiyle alay ettirmez." (s. 71.) Biz, sorun hakkndaki teolojik kavray krmaya alyoruz. Yahudinin zgrleme yetisi sorununu, yahudilii kaldrmak iin hangi zel toplumsal enin altedilmesi gerektii sorunu haline getiriyoruz. nk, gnmz yahudisinin zgrleme yetisi, yahudilik ile gnmz dnyasnn zgrlemesi arasndaki ilikidir. Bu iliki zorunlu olarak, yahudiliin gnmzn kleletirilmi dnyasndaki zel konumundan kaynaklanr. Biz edimsel, dnyadaki yahudiye bakalm, Bauer gibi Sebt yahudisine* deil, gndelik yaam iindeki yahudiye bakalm. Yahudinin gizini onun dininde deil, dininin gizini gerek yahudide arayalm. Nedir yahudiliin dnyasal temeli? Pratik gereksinim, zel kar. Nedir yahudinin bu-dnyalk dini? Bu-dnyalk tanrs? Para. Bezirganlk.

Pekala! Bezirganlktan ve paradan, bunun sonu* Yahudi dininde kutsal gn olan yedinci gnn, yani cumartesi gnnn kutsall inancna bal yahudi. -.

cu olarak pratik, gerek yahudilikten zgrleme, zamanmzn z-zgrlemesi olabilirdi. Bezirganln nkoullarn, ve yleyse bezirganlk olanan ortadan kaldran bir toplum rgtlenmesi, yahudiyi olanakszlatrm demektir. Yahudinin dinsel bilinci, ince bir sis gibi, toplumun gerek yaamsal atmosferinde dalp zlp gidebilecektir. Dier taraftan, yahudi bu pratik zn bo grr ve ortadan kaldrl iin alrsa, kendini imdiye kadarki geliiminden kurtarm, genel olarak insani zgrleme iin alm, ve fkesini insani z-yabanclamann en yksek pratik ifadesine yneltmi olur. Biz demek ki yahudilikte, imdiki zamann genel anti-toplumsal bir esini gryoruz, ki bu e, zmek zorunda kald, imdiki yksek dzeyine, yahudilerin byle berbat bir balantyla katldklar tarihsel gelime yoluyla ulatrlmtr. Yahudinin zgrlemesi, son tahlilde insanln yahudilikten* zgrlemesidir. Yahudi kendini zaten zgrletirmiti, ama yahudi tarznda. "rnein Viyana'da ho grlen yahudi, parasal gcyle kralln tmnn kaderini belirliyor. En kk bir Alman ehrinde bile haklarndan yoksun braklabilecek yahudi, Avrupa'nn geleceine hkmediyor. Korporasyonlarn ve loncalarn yahudiye kapal olduu ya da henz onun yannda yeralmadklar bir srada, ortaa kurumlarnn dikkafall* Burada ve baka yerlerde, besbelli ki. Marx. Jude (yahudi) ve Judentum (yahudilik) szcklerini, tefecilie, bezirganla, ticarete vb. gndermede bulunmak iin figratif anlamlarnda da kullanmaktadr. -Ed.

 sanayideki ataklk karsnda maskara durumuna dyor." (B. Bauer, Die Judenfrage, s. 114.) Bu yaltk bir olgu deildir. Yahudi kendini yahudi tarznda zgrletirmitir, yalnzca parasal g elde ettii iin deil, ama onunla ve ondan ayr olarak da, para dnya gc haline geldii ve pratik yahudi tini, hristiyan halklarn pratik tini haline geldii iin. Yahudiler, hristiyanlar yahudilere dnt lde kendilerini zgrletirmi oldular. "New England'n dindar ve politik bakmdan zgr sakini" diye bildiriyor rnein albay Hamilton, "kendisini sktran ylanlardan kurtulmak iin en ufak bir aba da harcamayan bir tr Laokon'duv*. Mammon** onun putudur, ona yalnzca dudaklaryla deil, bedeninin ve ruhunun tm gcyle tapnr. Dnya gznde bir borsadan baka bir ey deildir, ve bu dnyada, komusuna gre daha zengin olmaktan baka bir yazgs olmadna inanmtr. Bezirganlk tm dncelerini zaptetmi, bir tek nesnelerin mbadelesi alyor yorgunluunu. Mallarn ve tezgahlarn, denebilirse srtnda tayp, faiz ve kazantan baka bir eyden szetmiyor. ini bir an gzden mi kard, bilin ki bu rakiplerininkine burnunu sokmak iindir." Evet, yahudiliin hristiyan dnya zerindeki pratik hakimiyeti, Kuzey Amerika'da, ncilin bildiriminin kendisinin, hristiyan retinin bir ticaret malna dndnn ikirciksiz, normal ifadesine varmtr. ncildeki mflis tccar da, ilerinde
* Eski Grek mitolojisine gre Truval rahip Laokon, tahta ata kar Truvallan uyard iin Atena'nn gnderdii U deniz ylan tarafndan boulmutur, -. ** ncil'de kazan hrs ve altn babal sembol. ~

zengin olmu incilci gibi yapar. "Tel que vous le voyez a la t6te d'une congrgation respectable a commenc6 par 6tre marchand; son commerce 6tant tomb6, il s'est fait ministre; cet autre a ddbute* par le sacerdoce, mais des qu'il a eu quelque somme d'argent la disposition, l a laiss6 la chaire pour le negoce. Aux yeux d'un grand nombre, le ministere religieux est une v6ritable carriere industrielle." (Beaumont, agy, s. 185,186.)* Bauer'e gre, "Yahudinin, pratikte mthi bir gce sahip olduu, ve politik nfuzunun, ayrntda snrlansa da, aayukar btnyle iledii bir durumda, teoride politik haklardan yoksun braklmasnn asl astan olamaz." (Die Judenfrage, s. 114.) Yahudinin pratik politik gc ile, politik haklan arasndaki eliki, genel olarak politika ile parasal g arasndaki elikidir. Teorik olarak politika parasal gten stnken, gerekte onun klesine dnmtr. Yahudilik hristiyanln yannda tutunabilmitir, ama yalnzca hristiyanln dinsel eletirisi ve hristiyanln dinsel treyiine ilikin kukunun cisimlemesi olarak deil, daha ok pratik-yahudi tin, yahudilik, hristiyan toplumda tutunduu ve bylelikle en yksek geliimine kavutuu iin. Sivil toplumun zel bir yesi durumundaki yahudi,
* "Saygdeer bir ruhaniler meclisinin tepesinde grdnz kii, ise tccar olarak balam. inde tutunamaynca da papaz oluvermitir; bir bakas, rahiplikle balamtr, ama belli bir miktar paray tasarruf etme olanana kavuur kavumaz, kilise krssn bezirgan olmak iin terk etmitir. ok byk bir ounluk, ruhani hizmete, mesleki bir kariyer gzyle bakar.'' (Beaumont, agy, s. 185-186). -.

yahudiliin sivil toplumdaki zel bir belirimidir yalnzca. Yahudilik tarihe karn deil, tarih yardmyla tutunmutur. Sivil toplum, yahudiyi, srekli kendi barndan kararak retmitir. Yahudi dininin dayana, esas olarak nedir? Pratik gereksinim, egoizm. Bu yzden yahudinin tektanncl, gerekte pek ok gereksinimin oktanncldr, kenefi bile tanrsal yasann konusu yapan bir oktannclktr. Pratik gereksinim, egoizm, sivil toplumun ilkesidir, ve sivil toplum politik devleti tamamen dourur dourmaz, bu saf biiminde grnr. Pratik gereksinimin ve zel karlarn tanrs paradr. Para, israil'in kskan tanrsdr, nnde baka hibir tanr varln srdremez. Para insann tm tanrlarn aalar ve onlar metalara evirir. Para her eyin evrensel, kendinde olumu deeridir. Bu yzden de tm dnyay, hem insan dnyasn hem doay. zgl deerinden yoksunlatrr. Para, insann iinin ve insann varoluunun yabanclam zdr, ve bu yabanc z insana hkmeder ve, insan da ona tapnr. Yahudilerin tanrs dnyasallam, dnya tanrs haline gelmitir. Deiim yahudinin gerek tanrsdr. Onun tanrs yalnzca yanlsamal deiimdir. zel mlkiyet ve parann egemenlii altnda ulalan doa anlay, ki bu yahudi dininde vardr ama yalnzca imgelemde vardr, doann .gerek

bir horgrl ve pratik aalandr. Bu anlamndadr ki, Thomas Mnzer bunu hogrlmez buluyor: "Tm yaratklar mlkiyete dntrlm, sudaki balklar, havadaki kular, yerdeki bitkiler... yaratklar da zgrlemek zorunda."
7

Yahudi dininde soyut biimde ierilen, teorinin, sanatn, tarihin^ z-ama olarak insann horgriis gerek bilinli gr noktasdr, para^ insann* erdemidir. Tr-ilikinin** kendisi, kadnerkek ilikisi vb. bir ticaret nesnesine dnyor! Kadn alinp-satlyor. Yahudinin sannsal*** milliyeti, tccarn, genel olarak da para-insann milliyetidir. Yahudinin temelsiz ve nedensiz**** hukuku; temelsiz ve nedensiz ahlaksallk ile genel olarak hukukun, zel karlar dnyasn kucaklayan salt biimsel ayinlerin, ancak dinsel bir karikatrdr. Burada da, insann en nde gelen ilikisi, hukuk' sal iliki, yasalarla ilikisi oluyor, bu yasalarn onun iin geerli olmasnn nedeni bunlarn onun kendi isten ve znn yasalar olmas deil, bu yasalarn hkm duruyor olmas, ve kar kn cezalandrlacak olmasdr. Yahudi cizvtlii, Bauer'in Talmud'da kefettii
* Almancas: Geldmenscheni ngilizcesi: manofmoney; Frans\zc&s:'l'hmmed'argent,-. > Almancas: Gattungsverhlinis: ngilizcesi: speces retation. -f Almancada* chmrisch, ngilizcede. chimehcc'. Franszcada: chimtriauf / da: chimeriaue. -. (Almancada: j : grutrfFrariszcada: sansfc [fondenu

ayn pratik cizvitlik, zel karlar dnyasnn yasalarla bu dnyann balca sanat, dnyay yneten bu yasalar kurnazca inemektir ilikisidir. Gerekte, bu dnyann kendi yasalar erevesinde devinimi, hukukun srekli inenmesine baldr. Yahudilik, din olarak, teorik bakmdan bir geliim srdremedi, nk pratik gereksinimlerin dnya gr, doas gerei snrlanmtr ve bitirmek iin birka vuru yeter. Pratik gereksinimin dini, tamamlann, doas gerei, teoride deil, ancak pratikte salayabildi, nk onun hakikati pratiktir. Yahudilik yeni bir dnya yaratamad, ancak dnyann yeni yaratm ve yeni koullarn eylem alanna ekebildi, nk nedeni zel karlar olan pratik gereksinim pasif kalr ve kendi, gnllce byyecei yerde, ancak toplumsal koullarn srekli gelimesinin bir sonucu olarak kendini bym bulur. Yahudilik zirvesine sivil toplumun tamamlanyla ular, ama sivil toplum tamamlanna ancak hristiyan dnyada ular. Sivil toplum kendisini, devlet yaamndan, yalnzca, tm ulusal, doal, moral, teorik ilikileri insana dsal klan hristiyanln egemenliinde tmyle ayrr, insann tm tr-balarn* koparr, bu tr-balarn yerine egoizmi, bencil gereksinimi koyar ve insan dnyasn atomize olmu, biri dierine dman bireylerin dnyasna ztrr.
* Almancada: Gattungsband; ngilizcede: speces-tes. Franszcada: liens ginirigues. -.

Hristiyanlk yahudilikten kmadr ve yeniden onda zmtr. Hristiyan batan beri teorize eden yahudiydi, yahudi bu yzden pratik hristiyandr ve pratik hristiyan da yeniden yahudi olmutur. Hristiyanlk gerek yahudilie yalnzca grnte stn gelmitir. Pratik gereksinimin kabaln, onu mavi gklere karmann dnda bertaraf edemeyecek kadar asildi, tinseldi Hristiyanlk yahudiliin yce fikri, yahudilik hristiyanlm kaba pratik uygulandr. Ama bu uygulan, ancak hristiyanln tam bir din olarak, insann kendisinden ve doadan z-yabanclamasn teorik bakmdan tamamlamasndan sonra genel bir uygulan haline gelebildi. Yahudilik ancak o zaman evrensel egemenlie ulaabilmi, ve yabanclam insan ve doay elden karlr klp satlklatrmak iin, egoist gereksinimin ve ticaretin kleliine tabi nesnelere evirmitir. Elden karlma, yabanclamann pratiidir. Dinsel kuatlml sren insann, zn ancak yabanc ve dlemsel bir z klarak somutlayabilmesi gibi, egoist gereksinimin egemenliinde de o, yalnzca pratik olarak ortaya kabilir, yalnzca etkinlii gibi rnlerini de yabanc bir varln egemenliine brakp, onlara, yabanc bir varln parann- anlamn bahederek, pratikte nesneler retebilir. Eksiksiz pratikte, hristiyann gksel saadet egoizmi, zorunlu olarak, yahudinin maddi egoizmine.

gksel gereksinim yersel gereksinime, znelcilik de zel karlara dnr Yahudinin direngenliini, diniyle deil, ama, tersine, dininin insani temeliyle pratik gereksinimle, egoizmle aklyoruz. Sivil toplumda yahudinin gerek znn genel olarak gereklemi ve dnyasallam olmasndan dolay, sivil toplum, yahudiyi, artk pratik gereksinimin yalnzca ideal grn olan dinsel znn gerekliksizliine inandramaz. O halde gnmz yahudisinin zn yalnzca Pentateuch'ta* ya da Talmud'da deil, bugnk toplumda da buluyoruz, stelik soyut deil, en st dzeyde ampirik bir z olarak, yalnzca yahudi snrlanml olarak deil, toplumun yahudice snrlanml olarak. Toplum yahudinin ampirik zn,bezirganl ve bunun nkoullarn ortadan kaldrmay baarr baarmaz, yahudi olahak-d hale gelir, nk bilincinin artk nesnesi yoktur, nk yahudiliin znel temeli, pratik gereksinim, insaniletirilmitir, ve nk bireysel-duyumsal varolu ile insann cinsil-varoluu arasndaki eliki ortadan kalkmtr. Yahudinin toplumsal zgrlemesi, yahudilikten zgrlemesidir.
Austos-Aralk 1843'te yazld Deutsche-FranzsischeJahrbcher't (Paris, 1844)yaynland.

toplumun

Tevrat'ta ~.

AIKLAYICI NOTLAR

< Bu makale, bu konudaki .almalarnda, yahudilerin zgrlemesi sorununu, yahudicilikten zgrlemelerine indirgeyen, gen hegelci Bruno Bauer'e yant olarak yazld. Bir idealist olarak, Bauer, ulusal elikileri kaldrmann belirleyici arac olarak dinsel nyarglarn stesinden gelinmesini gryordu. Onunla bu konudaki polemikler, Manc'a, yalnzca yahudilerin deil tm insanln ekonomik, politik ve dinsel balardan zgrlemesi sorununu, materyalist adan ele alma olanam salad. - 5 Manc'n szn ettii, T. Hamilton'un Die Menschen und die Sitten in den Vereinigfen Staaten voi Nordamerica [Kuzey Amerika Birleik Devletlerinin insanlar ve Adetleri} adl kitabdr (cilt 1, Mannheim 1834, s. 146,354). - 17. 1791 Fransz anayasasn Marx, W. Wachsmuth, eschichtt Frankreichs im Revolutionszeitalter'den (cilt 1, Hamburg 1840) alntlyor (kitapta dokmanlar Franszca verilmi). 1793 anayassndan alntlar, P . J . B . Buchez ve P. C.
3 2

Roux, Hstoire parlementaire de la Revolution franaia'dendir (cilt 31, Paris 1837) Aada, Fransz Devrimi dnemine ilikin anayasal dokmanlar alntlarken de, Marx, ayn kaynaklan, zellikle Buchez ve Roux'nunkini kullanmaktadr.-31 1795 anayasasndan alnt, P J B Buchez ve P. C. Rotu. Hstoire parlementaire de la Revolution franaise'm 36. akimdendir -34. lk alnt W. Wachsmuth, Ceschichte Frankreichs un Revolutionszeitalter'dea, ikinci alnt P J. B Buchez ve P. C. Roux. Hstoire parlementaie de la Revolution franaise'm 31 cldndendr.-36. * Marx burada, B. Bauer'in Kritik der evangelischen Ceschichte der Synoptiker kitabyla (cilt 1-2. Leipzig 1841, cilt 3, Braunschweig 1842). David Fnednch Strauss'un Das beben Jcsu kitabn (alt 1-2. Tbingen. 1835-1836) imliyor. Bu kitaplar din konusunda gen-hegelcilenn eletirisini ienyorlard - 4 4 . 1 Alnt, Thomas Mnzer'in Luther'e kar yazlm yergisinden. 1524te Mnzer tarafndan yaynlanmtr. "Hoch verursachte Schutzrede undAntwort wider das geistlose. sanftlebende Fleisch zu Wittenberg, welches mit verkehrter Weise durch den Debstahl der heiligen Schrift die erbrmlicle Chnstenheit also ganzjamnerlich besudelt hat" Manc'n yararland kaynak: Leopold Ranke. Deutsche Geschichte im ZeitallerderReformation, Berlin 1839. - 49.
5 4

LSOLJ
YAYINLARI

SOL YAYNLAR Sorumlu Ynetmen M uy affer ilhan Edost Bayndr Sokak 23/6 Yeniehir Ankara Tel 433 14 22 Faks 432 56 86