Uluslararas Sosyal Aratrmalar Dergisi The Journal of International Social Research Cilt: 6 Say: 26 Bahar 2013 Volume: 6 Issue:

26 Spring 2013 Issn: 1307-9581

www.sosyalarastirmalar.com

UARA TEZKRELERNE GRE SELANKL DVAN ARLER SALONICA ACCORDING TO UARA TEZKRES Nurgl ZCAN

z Balkan corafyas, Osmanl Devletindeki nemli kltr ve sanat merkezlerinin banda gelir. Osmanl Devleti, bu topraklarn gelimesine zel nem vermi, blgenin siyaset ve kltr merkezi olmas iin her trl yatrm yapmtr. Trk milletinin Balkanlara yerlemesi V.yzyln balarna rastlar. 14.yzyldan itibaren gerekleen fetihlerle birlikte blgeye Rumeli denilmeye balanr. Siyasi fetihlerin yannda, tasavvuf byklerinin de blgeye yerleerek irat faaliyetlerinde bulunmasyla Balkanlar, ksa zamanda Osmanl Devleti iin nemli bir merkez haline gelir. skp, Prizren, Pritine, Bosna, Yeniehir Fenar, Selanik gibi pek ok ehir, kltr oca olarak saysz aire ev sahiplii yapmtr. uara tezkirelerinde ok sayda Rumelili air kaytldr. Klasik Trk edebiyatnda Balkan sahasnda gelien edebiyatn yeri ve nemi byktr. Osmanl Devletinin dier blgelerinde yetien airlere gre genellikle daha da dnk ve daha gereki bir iir anlayn benimseyen Rumeli airlerinin Klasik Trk iirine ciddi katklar olmutur. Balkan tarihinde ciddi bir yere sahip olan Selanik, hem Hristiyanlk hem Yahudilik hem de Osmanl tarihi asndan zel bir yere sahiptir. Farkl kltrlerin bir arada yaamas ile zengin bir kltr mozaiine ev sahiplii yapan ehirde, Osmanl hkimiyeti boyunca, Trk tarihinin seyrine k tutmu, saysz siyaset adam, devlet memuru, mutasavvf, aydn ve air yetimitir. Bu makalede, Selanik ehrinin tarihi- kltrel nemi zerinde durulacak; daha sonra da uara tezkireleri nda bu ehirde doan divan airleri hakknda genel bilgi verilecektir. Anahtar Kelimeler: Rumeli, Selanik, uara Tezkiresi, Divan iiri.

Abstract The Balkans were leading as one of the most important cultural and art centers in the Ottoman Empire. The Ottoman Empire gave special importance in the development of this region and made every investment in order to make it the political and cultural center. The settlement of the Turkish nation here happened in the early 5th century. With the conquests after the 14th century the region started to be called Rumelia. As well as political conquests, with the settlement and guidance activities of the religious mystics the region soon became an important center. Many cities like skp, Prizren, Pritine, Bosnia, Yeniehir Fenar, Salonica hosted innumerable poets as a cultural center. Many poets from Rumelia are stated

Yrd. Do. Dr., Fatih niversitesi, Fen-Edebiyat Fakltesi, 34500,Bykekmece / stanbul.

- 415 in uara Tezkire(s). The place and importance of literature developed in the Balkans is huge in Classical Turkish Literature. Poets from Rumelia who appreciated a more extrovert and realistic poetry understanding than the other poets from other parts of the Ottoman Empire immensely contributed to Classical Turkish Poetry. Having a critical place in the Balkan history, Salonica also has a special place in terms of not only in the history of Christianity and Judaism but also Islam. In the city which hosted a cultural mosaic with different cultures living together, innumerable political figures, state officials, religious mystics, intellectuals and poets who shed light to Turkish history were raised during the Ottoman reign. In this paper, the historical and cultural importance of Salonica will be touched upon and then general information about divan poets born in this city will be given in the light of uara tezkires. Keywords: Rumelia, Salonica, uara Tezkire(s), Divan Poetry.

GR Balkan corafyas, Osmanl Devletindeki nemli kltr ve sanat merkezlerinin banda gelir. Balkanlarda, Trk tarihinin seyrine k tutmu, saysz siyaset adam, devlet memuru, mutasavvf, aydn ve air yetimitir. Osmanl Devleti, bu topraklarn gelimesine zel nem vermi, blgenin siyaset ve kltr merkezi olmas iin her trl yatrm yapmtr. Trk milletinin Balkanlara yerlemesi, Atillann blgenin byk bir blmn ele geirmesi zamanna- V.yzyln balarna- rastlar. XI. ve XII. yzylda ise Peenek, Kuman ve Uz Trkleri Balkanlara gelip yerleir. XIII. yzyl ortalarnda da muhtemelen Mool istilasndan kaan Sar Saltuk ile sonradan onun adyla anlan Trkmen aireti Balkanlara geer ve Dobruca dolaylarnda ilk Mslman Trk topluluunu meydana getirilir. (sen, 1997: 512) I. Muradn Bizans ve Hallara kar Trakyadaki fetihleri korumak ve stanbul dorultusunda yeni fetihler yapmak iin Mart 1366da Rumeliye gemesiyle Balkanlarda birok yer fethedilmitir.(nalck, 2010: 84) 14.yzyldan itibaren gerekleen fetihlerle birlikte blgeye Rumeli denilmeye balanr. Siyasi fetihlerin yannda, tasavvuf byklerinin de blgeye yerleerek irat faaliyetlerinde bulunmasyla Balkanlar, ksa zamanda Osmanl Devleti iin nemli bir merkez haline gelir. Saraybosna, Prizren, Pritine, Belgrad, Vardar Yenicesi, skp, Sofya, Girit, Mora, Manastr, Yeniehir Fenar, Serez, Yanya, Selanik vb. pek ok ehir Osmanl Devletinden ayrlncaya kadar nemli faaliyetlere sahne olur. 16.yzyl tezkire melliflerinden k elebi, Prizren air menba ve Yenice Fris oca ve Pritine ktip yatadr.(Kl, 2010: 904) diyerek, Balkanlarn kltrel adan ne kadar gelimi olduuna vurgu yapar. Klasik Trk edebiyatnda Balkan sahasnda gelien edebiyatn yeri ve nemi byktr. Osmanl Devletinin dier blgelerindeki airlere gre genellikle daha da dnk ve daha gereki bir iir anlayn benimseyen Rumeli airlerinin Klasik Trk iirine nemli katklar olmutur. Bu katklar; Rumeli corafyasn ileme, ehrengz trn icat etme, hece vezniyle iir yazmay balatma ile gerek sevgili ve k tiplerini ele alma(eltik, 2009: 31-51) eklinde zetlenebilir. Rumeli airlerinin iirlerinde ne kan zelliklerin banda "Samimilik, kuvvetli ilham, laubalilik, gurur ve istina, mahall renklere itina..." (Kprl, 1988: 554) gelir. Bu balamda Rumelideki kltr merkezleri, buralarda yetien airler ve iir anlaylar zerinde detayl almalar yaplmas gerekmektedir. almamzda ilk olarak Trk tarihinde hem siyasi hem de kltrel faaliyetler asndan renkli hadiselere sahne olmu, Balkanlarn nemli merkezlerinden biri olan Selanik ehrinin nemi anlatlacak; daha sonra da uara tezkireleri nda bu ehirde doan divan airleri hakknda genel bilgi verilecektir. Bu blmler: A. Bir Kltr Merkezi Olarak Selanik B. uara Tezkirelerine gre Selanikli airler

- 416 Olmak zere iki ana balkta ele alnacaktr. air biyografilerinin yannda, sanatlarna rnek olmas asndan iirlerinden ksa rnekler verilecek, her maddenin sonunda airin hangi tezkirede getii belirtilecektir. Makalenin sonunda, tespit edilen airlerin; mahlas, ad, meslei ve lm tarihleri, tablo olarak gsterilecektir. Baka bir tabloda da hangi tezkirede ka tane Selanikli airin getii saysal olarak verilecektir. A. Bir Kltr Merkezi Olarak Selanik Selanik, verimli topraklaryla, deniziyle, dalar, rmaklaryla ve tarma elverili iklimiyle Balkanlarn nemli kesime noktalarndan biridir. Hristiyanlk tarihi asndan da kutsal saylan ehir, bu zelliklerinden dolay tarih boyunca pek ok devletin ilgi oda olmutur. Makedonya kral Kassandros tarafndan, bir liman ve Makedonya'nn yeni baehri haline getirilmek zere, kurulmu ve byk skender'in hemiresi olan zevcesinin ad verilmitir.(Gkbilgin, 1997: 337) Selanik, Makedonya krallndan sonra Roma imparatorluunun hkimiyetine girmitir. ehir, Roma imparatorlar tarafndan bina ve heykellerle sslenmi, adeta bir sanat galerisi haline getirilmitir. Slavlar tarafndan da kutsal kabul edilen Selanik, tarihte pek ok defa Slavlarn taarruzuna maruz kalmtr. Trklerin Selanik ile mnasebetleri ok eski dnenlere kadar uzanr. Anadoludan lk Trk nfus nakli Osmanllar dneminden nceye rastlamaktadr. Nitekim Karadenizin kuzeyinden gelen Uz, Peenek, Kumanlar dnda, Bizansllar tarafndan Anadoludan Konya civarndan Konyarlar, Selanik, Teselya ve civar blgelere iskan edilmilerdi.(Halaolu, 2011: 9-14) Selanik, Osmanl zamannda I. Murad Hdavendigar ve Yldrm Bayezid dnemlerinde olmak iki defa fethedilmitir. Sonra da fetret dneminde Venediklere braklm, II. Murad tarafndan 1430da tekrar Osmanl topraklarna katlm ve yaklak be asr kadar Trk idaresinde kalmtr. Selanik, Osmanl corafyaclarnca stanbulun bir paras, Yahudiler tarafndan ehirlerin anas(Kiel, 2009: 352) olarak nitelendirilir. ehir ykselen bir tepenin yamacndan deniz kysna uzanan bir alanda kurulmutur. ehrin etraf surlarla evrilidir. Tepede son derece muhkem bir kale bulunur. (Yapar, 2007: 289) Evliya elebi, Seyahatnmesinde Selanik kalesi ile ilgili unlar syler: Bir kala-i vsidir kim leb-i deryda tlu mldir. Kara tarafnda arz iki ml mesfe-i badedir. iml cnibine Hort Sultn dalar i hisra havle-i badedir kim asl top ermez(elebi, 2001: 65) zellikle 15. yzyldan itibaren Anadoludan getirilen Trkmenlerin buraya yerletirilmesi sonucunda Selanikteki Trk nfusu nemli lde artmtr. Rumelide Yrklerin en kesf bir hlde bulunduklar yerin Selanik ve havalisi olduu, hatta Anadolu Yrkleri beyi stanbul'da oturduu hlde, Rumeli Yrkleri beylerinin, bilhassa evld- fatihan adn almalarndan sonra, Selanik'te oturduklar bilinmektedir. (Gkbilgin, 1997: 345) ehirde, Trklerin yannda bir hayli Yahudi ve Hristiyan da bulunmaktayd. Osmanl devletinin spanyadan kovulan Yahudilere kaplarn amas sonucunda Selanik ehrine epey Yahudi yerlemiti. Sosyal yap olarak Selanik adeta bir mozaik grnmndedir. Ortodoks Rumlar, Mslman Trkler, Dnmeler, Srplar, Bulgarlar, Gregoryen Ermeniler, Arnavutlar, ingeneler gibi ok eitli din ve etnik yapy iinde barndran Selanik daha ok Sefarad Yahudilerinin ikamet ettii bir ehirdi.(Anastassiadou, 2001: 55) Farkl kltrlerin bir arada yaamasyla zengin bir kltr eitliliine sahip olan ehir, bir liman kenti olmas ve verimli topraklara sahip olmas asndan da nem arz etmektedir. Yahudilerin Osmanl Devletinde youn olarak yaadklar en nemli iki kent stanbul ve Selaniktir. Selanik Yahudilerinin byk bir blm ticaret ile urard. Yahudi cemaati, kuma ticareti zellikle, Selanik ukas ya da Selanik keesi denilen keenin imalat ile megul olurdu. XVII. asrda yenieri oca (80.000 yenieri ) iin lzm olan Selanik uhas buradan temin ediliyor idi...Bu devirde Selanik ticareti stanbul'dan fazla idi. (Gkbilgin, 1997: 344)

- 417 Selanik, zmirli bir Yahudi olan Sabetay Sevinin 17. Yzylda ncln ettii Sabetayclk hareketiyle de adndan ok sz ettirmitir. Sabetayclk, Yahudi nfusun younluundan dolay bu ehirde olduka etkili olmutur. Selanik, ayn zamanda; Jn Trk hareketinin gelimesine ev sahiplii yapmas, ttihat ve Terakki Cemiyetinin merkezi olmas, II. Abdlhamidin tahttan indirildikten sonra srgn olarak buraya gnderilmesi, yaynclk tarihinde Trke, Rumca, branice, Bulgarca, Franszca saysz eserin baslmas, Trkiye cumhuriyetinin kurucusu Mustafa Kemal Atatrkn doduu ehir olmas gibi hadiselerin gerekletii bir mekn olmas itibariyle de nemlidir. Tarihi kaynaklarda, Osmanl Devletinin stanbuldan sonra ikinci byk ehri olan Selanik, 1912 ylnda, Tahsin Paa komutasndaki ordunun mukavemet gstermemesi neticesinde Yunanistan topraklarna dhil olmutur. B. uara Tezkirelerine Gre Selanikli airler Selanikli airlerin getii uara tezkireleri iin kullanlan ksaltmalar yledir: Latif (L), Ak elebi (A), Knalzde Hasan elebi (KH), Ahd (A), Knhl-Ahbr, Rza (RI), Mucib (M), Safay (SFY), Slim (SLM), smail Beli (B) Esrar Dede (ED), Fatin (F), Kfile-i uar (K), Mehmet Tevfik (MT), Tuhfe-i Nili (TN) Son Asr Trk airleri (SAT). 1. KF Asl ad Hasan kiftir. Selanikli Ali Aann oludur. Tahsilini tamamladktan sonra Evrenoszdelerden Abdurrahman Bey ve Selim Srr Paa ve Serezli Yusuf Muhlis Paann ktipliini yapt. Mevlev tarikatna bal olan air, bu zelliinden dolay Selanik Mevlevhnesi kabristanna defnedildi. Vefat tarihi 1243tr. (TN, SAT) Meger incinmi ol cnne karu bir gn hmdan Nedir bu ekdigim ya Rab benim kendi gnhmdan Pern old dikkat eyleyince zlf-i cnne Meger kim ne-ve bzrdr tr- nighmdan O Kays det peym-y eb-i trk hicrin kim Sevd- zlf-i Leyl reng- ld dd- siyhmdan (G/85) (Aydoan, 2008: 232) 2. IK (Mneccimba Ahmed Dede) Selanikte domutur. Mevlev tarikatna intisap eden Mneccimba Ahmed Dede, o dnemde Selanik eyhi Muhammed Dede Efendiden tasavvuf dersi alm Mft Abdullah Efendiden de Telhsa kadar ilim tahsil etmitir. Yirmi drt yana geldiinde stanbula gelip, Arz Muhammed Dededen ve sair Mevlev byklerinden Mevlevliin inceliklerine dair dersler almtr. 4. Mehmet dneminde saraya mneccimba olarak tayin edilmitir. On yl kadar Es-Seyyid Fzl Halil Dedenin hizmetinde bulunmutur. Bu hizmetinden on sekiz sene sonra Kahireye hicret etmi burada iki yl kaldktan sonra Mekke-i Mkerremedeki Mevlevhnede on iki sene grev yapmtr. 1113 tarihinde yetmi yalarnda Mekkede vefat etmitir. Tasavvufun yannda mantk, felsefe ve tp alannda da eitim grm olan airin pek ok eseri vardr. En mehur eseri Cmid-Dvel adndaki tarih eseridir. Eser, Mneccimba Tarihi olarak da bilinir. Arapa, Farsa, Trke dilde iir yazmaya muktedir olan airin, iir ve ina alannda da baarl olduu ifade edilmektedir.

- 418 (ED, SLM,TN) Bezm ehline ski bugn mde mi geldn Ya b-kadeh bde hemn sde mi geldn (Gen, 2000:14) Ey dil sakn o em-i siyeh mest-i ivenin Destinde haner-i nigeh-i b-emn var Servin emende kaddine hemserlie senin Ey nevnihl-i b- letfet ne cn var (Atsz, 1939: 5) 3. BAHY

Selanikli Mehmed elebidir. Hcezde Abdl-aziz Efendinin oludur. Selanikin yetitirdii nadide ahsiyetlerden biridir. Gzel sz syleme konusunda dneminde takdir gren, kabiliyetli bir airdir. (M) 4. BAH

Merhum Ganizde Ndir Efendinin yannda bulunmutur. Ayn zamanda onun ktipliini yapmtr. rfan sahibi bir airdir. 1038de stanbulda vefat etmitir. (M,TN) Kalbimde olan derd meakkat yenilendi Snemde olan te-i firkat yenilendi Destr- pern nola yerlere alsam Bamda olan sl-i melmet yenilendi (Altun, 1997: 24) 5. BK- SELNK

Selanikli Bk, genlik dnemlerinde yznn ve huyunun gzellii ile mehur idi. Dostlarnn yannda, dnemin ileri gelenleri ve airleri arasnda ahsiyeti ve iirleri ile bir hayli takdir grrd. Dost meclislerini Farsa ve Arapa ile yapt ince nktelerle sslerdi. Trke iirlerinin yannda, Arapa ve Farsa iir yazma konusunda da mahir idi. (A, A, TN) 6. BEHET

Mehmet Behet Bey, merhum Ali Nmk Paann oludur. 1251 senesinde babas ile birlikte stanbula gelmitir. drt ay mekteb-i harbiyeye devam etmitir. Arapa ve Farsay ok iyi bildii iin nemli dairelerde ktiplik yapmtr. 1254 senesinde hcelik snfna dhil olmutur. Behet, iirlerinden daha ok nesir sahasndaki baarsyla hret bulmutur. (Akn, 1965: 277-336) (F, TN ) Fikr eyledike gonce-i envr- lalini Dil-haste-i hazn- elem tze cn bulur Cn gl-i hayl-i terinden izrnn Km- dern nkhet-i b- cinn bulur Erbb- zevki tlib-i feyz-i mhede Bulsa cihn- evkde b-nm u n bulur Bir uledir ki ryu degil kbil-i hicb

- 419 Pervne-i hd- nigr ayn bulur Bulsam da Behet iderem gayb kendimi Ben bulmadmsa bende o hu cihn bulur (ifti, 1996: 72-73) 7. DN

1249 senesinde dnyaya gelen Hasan Dni Bey, Selanikli Ferk Sad Ms Hulsi Pnn oludur. Hayatnn ilk yarsnda ilim tahsilinde bulunan air, 1262de Tophane-i mirede talebe snfna dhil olmutur. Nahif yaratll olduu ii mesleinden ayrlmtr. Mudanya kaymakaml yapan Dni, 1293 senesinde Mudanyada vefat etmitir. Hind ulema ve eyhlerinden Sbgatullah Nuri Efendiden feyz almtr. lim ve hner bahesinin gzel tabiatl bir ferdi olarak deerlendirilir. (F, TN, SAT) ARKI D- istinda kimseye yr olmadm Gonce-i maksda dmen-gr olup br olmadm Vasla yr old msid ben talebkr olmadm Baht yr olduysa da ben bahtma yr olmadm (nal, 1999: 396) GAZEL Blbl alar gl olur handeke-y glen Nice muhrik geliyor ga sad-y glen Var ol ey servi-i ser-efrz senin syende tsin ftdelerin zevk u saf-y glen Yine ol gonce-i nev-restede srr bize Remz ider nkte ile bd- sab-y glen n bahriyyeden ol mihr-i zahm itdi tahr Lerze-tk oldu kymet gibi cy- glen Sana bir hr kadar br degildir Dni Ey nihl-i glm itsin ko saf-y glen (ifti, 1996: 131) 8. EMN

Dneminde Nazirzde olarak tannmtr. Asl ad Mehmettir. Sarayda deiik hizmetlerde bulunduktan sonra kapcba oldu. Yazd bir rubainin beenilmesi sonucunda Kbrsta defterdarlk payesiyle dllendirildi. Arapa ve Farsas mkemmel olan Emn, tarih drme konusunda da mahir idi. (SFY, SLM) 9. ENS

Bir mddet Selanikte ktiplik, Prizrende Mektub muavinlik yapm daha sonra yine vilayet baktiplii vazifesiyle Selanike geri dnmtr. iir ve ina alannda olduka baarl olan air, ayn zamanda dnemin ileri gelenleri arasnda ahlakyla da hret bulmutur. (K) 10. ESAD Dnemin mderrislerinden olan Esad, dneminde eyh-zde lakabyla da anlrd. air, mrettep divan sahibidir. 1029 senesinde stanbulda vefat etmitir. (M)

- 420 -

Mdm gamze-i mest-i kadeh-n- fitnedir Mjgn- em-i yr hem-g- fitnedir Hn- nigh- dilbere kan itdren mdm Hep keyf-i cm- bde-i pr-c- fitnedir Mmkin mi Esad olmaya te-zen-i salh arh- sitem-fru erer-p- fitnedir (Altun, 1997: 20) 11. ESAD (Mehmed Esad Dede) Selanikli Recep Efendinin oludur. 16 yanda Selanikte muhasebe kalemine devam etti. 1280 senesinde stanbula geldi. Mehur evket Efendiden ve Gelibolulu Adil Efendiden ders ald. Yenikap Mevlevhnesi eyhi Osman Salahaddn Dede Efendiye intisap etti. Pek ok defa Hicaza, iki defa Hazret-i Mevlanay ziyaret iin Konyaya, Halilr-Rahman derghn grmek iin deUrfaya gitti. Vefatndan iki sene nce Kasmpaa Mevlevhnesinin mesnevihanlna tayin edildi. Daima gler yzl grnr, sokakta grd herkese selam verir, herkesin hatrn sorar, insanlarn dertleriyle ilgilenirdi. Elinde avucunda ne varsa ihtiya sahiplerine datacak kadar cmert idi. ok sayda eseri vardr. Eserlerinden bazlarnn bir yangnda yand rivayetler arasndadr. 13 aban 1329da vefat etti. Kasmpaa Mevlevhnesi haziresine defnedildi. (TN, SAT) Dil-i rif olunca gevher-i ak ile ml-a-ml Heme bd u nbd cihndan hem kabl etmez Olan mesned-nin-i r-y lem-i vahdet Verilse ser-te-ser mlk-i Sleymn kabl etmez Grenler vech-i pk-i yri Esd dnyda Hezrn hr ve glmn verilse kabl etmez (nal, 1999: 497) 12. HM Vezirlerin divan ktipliini yapan Hm Efendi, Selanikte dnyaya gelmitir. 1258 senesinde vefat etmitir. Hmnin iirlerinden onun Nakibend tarikat mensubu olduu anlalr. airin gzel Farsa iirleri vardr. (F, TN, SAT) Sevdigimde hsn n olsun direm mereb bu ya Nev-resde nev-cvn olsun direm mereb bu ya Pertev-i mihr-i ruhu ddke zerrt- dile Ebr-i zlf syebn olsun direm mereb bu ya Yamalansn kle-i mmd-i sk- msiv Sd- mlim ziyn olsun direm mereb bu ya Kec-revile Hmiy ebdz-i kilk-i zika Esb-i tabm hem-inn olsun direm mereb bu ya (ifti, 1996: 99) 13. LM (Dervi lm)

- 421 Mevlev tarikatna mensup bir dervitir. Kendine zarar zmresindendir. iir alannda yeni syleyiler bulmada mahir biridir. (SLM, ED, TN ) Tecerrd m-sivdan kalbi tathr eyler ey lm Mcerred ol mcerred Hakk bulmak isterisen sen (nce, 2005: 516) 14. MANEV (Dervi Manev) Hsn-i hatta stat olan Manev, Kurn- Kerim ktiplii yaparak geimini salard. Mesnevnin inceliklerine vakf ve Mevlevlik tarikatnn hakikatlerine nil olmas dolaysyla Manev mahlasn kullanmtr. 980 yl civarnda Selanikte vefat etmitir. (KH, A, ED, TN) Devr ider Kabe-i kyunda senn leyl nehr Raks ider ems klhyla kamer mevlevvr (Eyduran, 2009: 300) 15. MEHR Ahmed Mehr Efendi, baz voyvodalarn ktipliini yapmtr. Resmi ilerden ayrldktan sonra bir sre isiz dolat. Kendi iftiliinde iftlik ileriyle megul oldu. Selanikte baz elebilere Farsa dersleri vererek geimini salamaya alan Mehur, Selanikin tannm airlerinden biridir. (F, TN, SAT) Szlerin n-i kandi verir Mehr Kilk-i mkn-rakamn ny- ekerden mi aceb (G14/5) (Aydemir, eltik, 2009: 130) Rh- sitiny tut devlet-i dny in Ne felek-i dna ne baht- bede minnet et (Aydemir, eltik, 2009: 133) 16. MUN Asl ad Mehmettir. Genliinde tahsil iin stanbula gelmitir. evresinde Mehmet elebi olarak tannmtr. eitli kazalarda kadlk yapmtr. stanbulda beylerbeyi olarak da grev yapmtr. evresinde sevilen ve iir alannda takdir gren bir airdir. 1053 senesinde vefat etmitir. (RI, B, M, SFY, TN) Hatun tahrrini kef-i rumz- tzedir dirler Kitb- hsne tr- kkln irzedir dirler Nola erbb- dil bir dem drmezse dehnndan Munin irine rn-zebn- tzedir dirler (Altun, 1997: 58) 17. NAZR Asl ad Mehmed olan Nazr, Rumelide kadlar zmresindendir. 1085 senesinde vefat etmitir. (B,TN) Ruhsr- yri tze glistn sanur gren Uk- zr blbl-i nln sanur gren Cm- sipihre tb- ruh old mnakis Nr- cemli mihr-i drahn sanur gren (Abdlkadirolu, 1985: 606) veren ehl-i keyf

- 422 -

18. NECH Ktiplik vazifesinde bulunan Nech, kadlk da yapmtr. iirlerinden bazlar dneminde kabul grmtr. ok okuyan ve ok yazan bir airdir. Baz szleri dost meclislerinde anlacak kadar gzeldir. (KH, A, ED) Genc-i k ile dil-i vrnun mesrr tut Zhirn vrne olsun btnun mamr tut (Kl, 2010: 861) Bse vir gel dile cn almaga megl olcak Ki diyet lzm olur ktile maktl olcak Hak budur saltanat- dehre tahassr ekmez Bir senn gibi efendiye kii kul olcak (Kl, 2010: 861) 19. NECT Dneminde itibarl kiilerin sohbetlerinde bulunan Nectnin meslei, mukataa ktipliidir. (KH, A) 20. NR Osman Nuri Efendi, Cevahirci lakab ile tannan Dervi Ali Aa adndaki mmi bir kiinin oludur. Dedesi Selanikli Mustafa Aadr. Nri Efendi tapu ktiplii yapmtr. Bir mddet Hersekli Arif Hikmet Beyin meclisine devam etti. Herseklinin; Nrnin tuhaf iirlerini okuyup okuyup tebessm ettii rivayet edilir. airin bir hayli iiri vardr. (SAT) Gl snbl, benefe bahse girmez reng byundan Glistn ire varsa cmle-i ezhr hayretde Deildir mnhasr uka mirt- tecellde Kalr seyreylese aks-i cemlin yr hayretde (nal, 2000: 1688) 21. RD1 Cell Rd Efendi, Selaniklidir. Ailesine dair herhangi bilgi bulunmamaktadr. lim tahsili iin Selanikten stanbula gelen Rd, kendisine Mahmud Paa Camii civarnda bir mektupu dkkn amtr. 1264 tarihinde dnyaya veda etmitir. Merhumun bir hayli iiri vardr. (F,TN) 22. SEM Yalk-zde Mehmed Efendinin talebesidir. Selanikte kadlk yapt srada vefat etmitir. (sen,1988:454) (B) kup bir eyh-i nrn gibi krs-i eflke Ncma her gice Nr yetin tefsr ider meh-tb (Abdlkadirolu, 1985: 211) 23. SUN

airin ad Tuhfe-i Nilide Hall olarak gemektedir.

- 423 Sun elebi, Kanuni dnemi airlerindendir.2 Tmar erbabndandr. Gen yata iire balamtr. iirleri ok iddial deildir. (KH, L, TN,) Kapuna halka-i zer olmagla ey mh-lik Meh-i nev eyledi zlfn gibi kaddini d-t (Eyduran, 2009: 9) 24. R Dnemine Selanikli Memi olarak tannrd. stanbul kazasndan emekli olan Hasan elebiden ders almtr. Herhangi bir grev alamadan vefat etmitir. iirleri ve szleri gnllere ferahlk verirdi. (A, TN) Yoluna cnm fed olsun didm ol kfirn Didi laf ho gelr bana cihnda irn (Kl, 2010: 1407) 25. ERF Abdurrahm erf Efendi, Selanik Nakibl-Erf kaymakam Mehmed Efendinin oludur. Bir mddet Selanik mftl yaptktan sonra 1246 senesinde Belgrad kads, 1250 senesinde de skdar kads olmutur. Zarif bir zat olan erf Efendinin iirleri de latiftir. 1260 senesinde stanbulda vefat etmitir. (F) TARH Menba- ltf u at efdl- snf- fzel Fahr- erf- sudr yani ki Eref Molla Hsn takrrini grseydi Cell ba kesp Ll olurdu bilip aczin diyemezdi hi l Akl- kl olur idi ztna tebihe sez Cism u sretden eger olmasa ri ferd Vasf kbil degil ol bahr- kemltin n Eyleyp tayy- makl gayri erf eyle du Syle bu msra- berceste ile tam trh Oldu revnak Rmeli sadrna Esad Molla (ifti, 1996: 241) 26. TAB Sipahi zmresinden Selanikli Mehmet Aadr. 1077 senesinde vefat etmitir. (B,SLM,TN) Dil-i szna hayl-i hat- dilber ddi Gyiy micmer-i pr-tee ahker ddi em-i pr-nemde karr eyledi aks-i ruh- yr b- sfye meger pertev-i hver ddi (Abdlkadirolu, 1985: 290) 27. TAYYB Tayyib Bey, mm- ehriyr Selanikli Abdulkerm Efendi merhumun oludur. (F,TN) TRH

- 424 Hud zt- hmynu cihn durduka bil-icll de fevz u zaferle t ebed zb u serr-ebr Bu defa diynndan nakb Esad Efendiyi Gtrd sadr- Rma zten ol h- kerem-ferm Keml-i evkile trh-i tmn syledi Tayyb Nakb Esad Efendi sadr- Rmu kld hakka c (ifti, 1996: 275) 28. YMN Ad Mehmed'dir. Selanik'te domutur. stanbul'da tahsil grp kad olmu ve Rumeli'ndeki baz kasabalara atanmtr. 1083 senesinde vefat etmitir. (B, SFY, TN) Old sahn- bg- lem dil-g nev-rzdur lem et elden koma cm- saf nev-rzdur El iriip geh izr u geh hatt- mgnine Bir olurdu ka subh u mes nev-rzdur Devlet el vermez diyenler dest-bs eymez niyz Lutf edersen eyle gel bir merhab nev-rzdur (apan, 2005: 736)

Sonu
uara tezkirelerinde Selanik doumlu yirmi sekiz air tespit edilmitir. Taradmz kaynaklarda, bu airlerden drdnn, isimleri ile ilgili herhangi bir bilgi verilmemi sadece mahlaslar kaydedilmitir. simlerine bakldnda ise en fazla kullanlan isim Mehmed (dokuz adet), Ahmed ( adet) ve Hasandr (iki adet). airlerin icra ettikleri meslekler ile ilgili elde edilen sonuca gre; sekiz tanesi ktip, alts kad, ikisi mutasavvf, ikisi hattat, biri mneccimba, ikisi mderris, biri sipahi, biri kaymakam, biri defterdar biri de tmar erbabndandr. Drt airin meslei ile ilgili bir bilgiye ulalamamtr. Bu sonulara gre; Selanikten yetien airlerin byk ounluunun medrese tahsili grd ve meslek olarak da arlkl olarak ktiplik ve kadlk mesleini tercih ettii tespit edilmitir. Ayrca, defterdarlk, kapcbalk, kaymakamlk, mderrislik gibi devletin nemli kademelerinde ciddi vazifelere gelen air says da olduka fazladr. ncelediimiz airlere mensup olduklar tarikatlar asndan bakldnda, alt airin Mevlev, iki airin de Nakbendi tarikatna bal olduu grlmtr. Osmanl Devleti dneminde, Yunanistann kuzeyinde ina edilmi bir mevlevhneye sahip olduu bilinen Selanik, zellikle Mevlevlik tarikatnn tarihesi iin nemli bir ehirdir. almamzn sonular da bunu dorulamaktadr. Pek ok eyh, mesnevihan, mutasavvf ve airin yetitii Selanik Mevlevhnesi, maalesef yklm, muhafaza edilmediinden gnmze kadar gelememitir. Selanikli divan airlerinin yzyllara gre dalmna gelince; air saysnn en az kaytl olduu tezkireler 16. ve 17. yzyl tezkireleridir. Bu say 18. yzylda biraz daha artmtr. En fazla air says 19. ve 20. yzyl tezkirelerinde tespit edilmitir. Tuhfe-i Nili yirmi airle ilk srada yer almaktadr. Bunu, altar airle bnl-Emin Mahmut Kemal naln Son Asr Trk airleri ve Fatinin Htimetl-Er, be airle Bursal smail Beliin Nuhbet'l-sr Li-Zeyli Zbdeti'l-E'r izler. Hristiyan, Yahudi ve Mslman dnyas iin tarihi deer tayan Selanik, stratejik konumuyla, Osmanl Devletinin ilk dnemlerinden itibaren btn padiahlarn ilgi alanna girmi, son derece nemli bir ehirdir. almamzn sonucuna gre, Klasik Trk edebiyatnn

- 425 Selanikte 17. yzyldan sonra hareketlendii gzlenmitir. Daha sonraki dnemlerde -zellikle 18.19.ve 20.yzylda- ise ehir her ynyle tam bir kltr ve sanat ehri olmu, Osmanl Devletinin nde gelen ilim ve sanat merkezlerinden biri olarak son dneme kadar tarihte iz brakan devlet adamlar, mutasavvf ve sanatlar yetitirmitir. Selanik, yetitirdii divan airleri asndan, zellikle divan iirinin son dneminin deerlendirilmesi ile ilgili almalarda gz ard edilmemesi gereken nemli bir edebi mahfildir.
Tablo 1: uara Tezkirelerine Gre Selanikli airler Mahlas airin Ad Meslei lm Tarihi

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19

k kif Bahy Bah Bk Behet Dni Emn Enis Esad Esad Hm lm Manev Mehr Mun Nazr Nech Nect Nr

Ahmed b.Ltfullah Hasan kif Mehmed elebi Mehmed Bah Efendi Bk-i Selnik Mehmed Behet Hasan Dni Bey Nazrzde Mehmed Enis Esad Efendi Mehmed Esad Dede Hm Efendi Dervi lm Dervi Manev Ahmed Mehr Efendi Mehmed Efendi Mehmed Efendi Osman Nr Efendi

Mneccimba Ktip Ktip Ktip, Hce Mektubi Muavvin, Kaymakam Defterdr Ktip Mderris Mutasavvf, Mesnevihan Ktip Mutasavvf Hattat/Mutasavvf Ktip Kad Kad Kad Ktip Ktip

1113 1243 1038 -

1293

1029 1329 1258 980 1268 1053 1085 -

20 21 22 23 24 25 26 Rd Sem Sun ir erf Tayyib Cell Rd Efendi Memi Abdurrahm erf Efendi Tayyib Bey Ktip Kad Erbb- Tmr Kad 1260 1264 -

- 426 -

27 28

Tab Ymn

Mehmet Aa Mehmed Efendi

Sipahi Kad

1077 1083

Tablo 2: uara Tezkirelerine Gre airlerin Saysal Dalm Tezkire air Says

Tuhfe-i Nili Fatin S.A.T. sml Belg Mucb Slim Esrar Dede Ak elebi Hasan elebi Safy Ahd Kfile-i uar Rz Latif Knhl-Ahbr Mehmed Tevfik

23 6 6 5 4 4 4 3 3 3 1 1 1 1 1 1

KAYNAKA
ABDLKADROLU, Abdlkerim (1985). smail Beli Nuhbetl-sr Li- Zeyl-i Zbdetl Er, Ankara: Gazi niversitesi Yaynlar. AKN mer Faruk (1965). inasinin Fatin Tezkeresi Basksndaki Yeni Biyografik Bilgiler, Trkiyat Mecmuas, C.14, stanbul. ALTUN, Kudret (1997). Tezkire-i Mucib, nceleme-Tenkidli Metin-Dizin-Szlk, Ankara: AKM Yaynlar. ANASTASSIADOU, Meropi (2001). Tanzimat anda Bir Osmanl ehri: Selanik, stanbul: Tarih Vakf Yurt Yaynlar. ATSIZ, Nihal (1939). Mneccim-ba eyh Ahmed Efendi, Hayat ve Eserleri, stanbul: Trkiye Yaynevi. AYDEMR, Yaar-ELTK, Halil (2009). Mehur Divn, Ankara. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/dosya/1213634/h/metin.pdf (ET 03.02.13) AYDOAN, irin (2008). Selanikli Akif Efendinin Hayat, Edeb Kiilii, Divan, Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi, Afyon: Afyon Kocatepe niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits. CANIM, Rdvan (2000). Latf, Tezkiret-uar ve Tabsretn-nuzam (nceleme-Metin), Ankara: AKM Yaynlar. APAN, Pervin (2005). Mustafa Safy Efendi, Tezkire-i Safy (Nuhbet'l-Asr min Fev'idi'l-E'r) nceleme-Metin- ndeks, Ankara: AKM Yaynlar. ELEB, Evliya (2001). Evliya elebi Seyahatnamesi, (Haz: Seyit Ali Kahraman, Ycel Dal, Robert Dankoff), stanbul: Yap Kredi Yaynlar, C.8. FT, mer (1996). Htimetl-Er (Fatin Tezkiresi) http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/dosya/1219117/h/metin.pdf (ET 03.02.2013) Ankara.

- 427 ELTK, Halil (2009). "Rumeli airlerinin Klasik Trk iirine Katklar", I. Uluslararas Trkiyat Aratrmalar Kongresi: Balkanlar ve Trkler (6-8 Kasm 2007), Pritine, Kosova; Hikmet lm Aratrma Dergisi, ADEKSAM Yayn, GostivarMakedonya, (Mays 2009/1), Yl 7, Say 13. EYDURAN, Aysun (2009). Knalzde Hasan elebi, Tezkiret-uar http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/dosya/1219123/h/tsmetinb.pdf ,(ET 03.02.13) GEN, lhan (2000). Esrar Dede, Tezkire-i uar-y Mevlevyye, Ankara: AKM Yaynlar. GKBLGN, M.Tayyib (1997). Selanik, slam Ansiklopedisi, Eskiehir: MEB Yaynlar, C.10. HALAOLU, Yusuf (2011). Rumeliye skn ve Yrkler, MBADELE en Gittik & Yasl Dndk, 4. Ulusal Mbadele ve Balkan Trk Kltr Aratrmalar Kongresi Bildiriler Kitab (04-05 Aralk 2010), Samsun. NAL, bnl-Emin Mahmud Kemal (1999). Son Asr Trk airleri, C.1. Haz: Mjgan Cunbur, Ankara. NAL, bnl-Emin Mahmud Kemal (2000). Son Asr Trk airleri, C.3. Hidayet zcan, Ankara. NALCIK, Halil (2010). Kurulu Dnemi Osmanl Sultanlar (1302-1481), stanbul: SAM Yaynlar. NCE, Adnan (2005). Tezkiret-uara Salim Efendi, Ankara: AKM Yaynlar. SEN, Mustafa (1994). Knh'l-Ahbar'n Tezkire Ksm, Ankara: AKM Yaynlar. SEN, Mustafa (1997). telerden Bir Ses, Divan Edebiyat ve Balkanlarda Trk Edebiyat zerine Makaleler, Ankara: Aka Yaynlar. SEN, Mustafa (1998). Tezkirelere Gre Divan Edebiyat simler Szl, KBY. KIEL, Machiel (2009). Selanik, slam Ansiklopedisi, stanbul: TDV Yaynlar, C. 36. KILI, Filiz (2010). k elebi Meir-uar, stanbul: stanbul Aratrmalar Enstits Yaynlar. KPRL, M. Fuat (1988). "Trkler (Trk Dili-Edebiyat)", slam Ansiklopedisi, C. XII/2. TEVFK, Mehmet (1290). Kafile-i uar, stanbul. TUMAN, Mehmet Nil (2001). Tuhfe-i Nil, Haz. Cemal Kurnaz-Mustafa Tat, Ankara: Bizim Bro Yaynlar. YAPAR, Berrin (2007). Yunanistandaki Trk Eserlerinde Kitabeler, Dedeaa, Dimetoka, skee, Gmlcine, Selanik, Kavala, Yenice-Karasu), Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi, stanbul: Mimar Sinan Gzel Sanatlar niversitesi.