BİLİM ŞENLİĞİ PROJELERİ HAZIRLAMA REHBERİ

Hazırlayan Hülya Karıncaoğlu, Emekli Çorlu Atakent İlköğretim Okulu Fen Bilgisi
Öğretmeni (Kaynak: school.discovery.com)

Bilim şenliği için bir proje hazırlamak istiyorsunuz. Çalışmanız, okulunuzdaki bilim
şenliğine katılabileceği gibi diğer benzeri yerlere de katılabilir. Bir katılımcı olarak
yaptığınız işi gösterecek, belkide bir ödül alacak ve diğer katılımcıların bilimsel
çalışmalarını gözleyerek bilim hakkında daha çok şey öğreneceksiniz.

Bir bilim projesi, sizin cevaplarını aradığınız bir gizemdir. Bilim projeleri, sizin
araştırmacı özelliklerinizi deneyip teşhir edebilmeniz için olanak yaratır. Bununla da
kalmaz, kim, ne, ne zaman, nerede, nasıl ve neden gibi sorular sorarak yaratıcı
tasarım yöntemleri geliştirmenizi sağlar. Bu kitap, size bilim projesi hazırlamanız için
rehberlik ve fikir sunacaktır. Cevapları bulmak sizin göreviniz olacaktır.

Bu kitap bilim şenliklerinde başarılı olmak için önemli olan noktaları kapsamaktadır.
Aşağıda bilim projeleri için gerekli olan bilgi ve aşamalar anlatılmaktadır.

1. Bilimsel yöntem
Proje için araştırma yapmak, problemi net olarak ortaya koymak, çözümle ilgili
sav ileri sürmek, deneyler yapmak, sonuca varmak.

2. Konu araştırmaları
Proje türleri, işlem basamakları, araştırma devresi, proje konusu seçimi.

3. Proje araştırmaları
Birincil derecedeki araştırmalar, ikinci derecedeki araştırmalar.

4. Bir proje örneği

Projenize başlamak, deneyin iş ve işlem basamakları, deneyin sonuçları,
deneyinizin sonuçlarının açıklanması.

5. Proje raporu
Başlık sayfası, içindekiler sayfası, özet, giriş, deney ve veriler,sonuçlar,
kaynaklar, bilgilendirmeler.

6. Gösterge
Yardımcı ip uçları, yapılması yararlı olanlar, yapılmaması gerekenler, güvenlik.

7. Sunum ve geliştirme
Projenizin değerlendirilmesi, şenlikteki davranışlar.

1
1 BİLİMSEL YÖNTEM

Bir bilim projesi, bilimsel yöntem kullanılarak, belirli bir soruya cevap aranmasıdır.
Projenize başlamadan önce, bilimsel yöntemin anlaşılması gerekmektedir. Bu
bölümde bilimsel yöntemin anlaşılması için bazı örnekler verilecektir. Bilim adamları,
sorulara cevap bulabilmek içim bilimsel yöntemi bir araç olarak kullanırlar. Bir
problemin muhtemel çözümlerini düşünmek yoluyla, teker teker her olasılığı
deneyerek, en iyi sonucu bulmayı amaçlar. Bilimsel yöntemin çeşitli basamakları
bulunmaktadır. Bunlar aşağıdadır.

1. Proje için araştırma yapmak

2. Problemi net olarak ortaya koymak
3. Çözümle ilgili sav ileri sürmek
4. Proje ile ilgili deneyler yapmak
5. Proje ile ilgili sonuca varmak

1.1 Proje için araştırma yapmak

Kendi tecrübelerinizi, bilgi kaynaklarını ve deneyleri kullanmak yoluyla, çeşitli bilgiler

toplamalısınız. Araştırmaya ilk olarak proje konusu bulmak için başlamalısınız. Buna
konu araştırması denilmektedir. Örnek: Ekmek dilimleri üzerinde oluşan renk
değişikliklerinin, ne oldukları ve oraya nasıl geldikleri. Konunuz mantarların üremesi
olacaktır. UYARI: Bu tür mantar oluşumlarına karşı alerjiniz varsa, bu konu size göre
değildir. Daha güvenli başka bir konu seçiniz.

Bir konuyu seçtikten sonra, proje araştırmasına başlayabilirsiniz. Bu araştırma, size

konuyu anlamanıza, tez oluşturmanıza ve tezinizi doğrulayacak deney hazırlamanıza
yardımcı olacaktır. Yukarıdaki örnekte konu edilen proje için, bir parça ekmeğin bir
ekmek saklama kabında uzun süre bekletilmesi gerekecektir. Bu deneyin sonucu ve
araştırmanız, problemin tanınmasına ve bir sonraki adımda yapılacaklar için size yol
gösterici olacaktır.

 Kitap, dergi, gazete gibi basılı başvuru kaynaklarıyla, bilgisayar, İnternet gibi
elektronik kaynaklardan bolca yararlanınız.
 Profesyonel çalışanlardan, mühendislerden bilim adamlarından, doktor ve
veterinerlerden bilgi toplayınız.
 Konunuzla ilgili başkalarının yapmış olduğu deneyleri sizde tekrarlayınız.

1.2 Problemi net olarak ortaya koymak

Problem, çözülmesi gereken bilimsel sorudur. Problem en iyi şekilde, açık uçlu, yani
evet veya hayır ile cevaplanamayacak tarzda sorularak ifade edilmelidir. Örnek, “Işık,
ekmeğin üzerindeki küf oluşumuna nasıl etki eder?

 Problemin sınırlarını belirleyiniz. Örnek soru, küfün bir yaşam süresi içinde
geçirdiği evreler idi. Küf olarak ekmek küfü alınmış ve etki olarak ışık

2
 seçilmişti. Işığın küfler üzerindeki etkisi şeklindeki bir soru için pek çok küf
çeşidi ve pek çok yaşam süreci söz konusu olacaktır.
 Deneylerle çözülebilecek türde bir problem seçiniz. Örnek, “Küf nedir?”
sorusunun cevabı sözlüklerden ve ansiklopedilerden bulunabilir. Fakat, “Oda
sıcaklığında ekmek küfünün gelişme hızı nedir?” sorusunun cevabı deneylerle
bulunabilir.

1.3 Çözümle ilgili sav (tez, hipotez) ileri sürmek

Bir problemin çözümü için ileri sürülen fikre sav denir ve bilgi ve araştırmaya dayanır.
Sav, tek bir cümleden ibaret olup başarılı bir projenin temel özelliğidir. Tüm proje
araştırmalarınızda, bir problemi ifade etme ve bir sav ileri sürme çabası yanında,
proje için deney tasarlanması da gerekmektedir. Proje deneyleriniz, öne sürdüğünüz
savın test edilmesi için gerçekleştirilecektir. Sav, iki faktörün birbirleriyle olan yakın
ilişkilerini ileri sürmektedir. Yukarıdaki örnekte olduğu gibi, ışık ve ekmek küfü
arasındaki ilişki aşağıdaki örnek savda ilişkilendirilerek verilmiştir.

“Ekmekte küfün oluşması için ışığa ihtiyaç olmadığına inanıyorum.” Çünkü;

 Klorofilli bitkiler yaşamak için ışığa ihtiyaç duyarlar. Küflerin klorofili yoktur.
 Deneyim sırasında ekmeği karanlık saklama kabı içinde ışıksız bir ortamda
bıraktım.

 Gerçekleri, savınızı desteklemesi için geçmiş tecrübe ve gözlemlerinize

dayanarak ifade ediniz.
 Proje deneyinize başlamadan önce, savınızı yazıya geçiriniz.
 Deney sonuçları savınızı desteklemese bile, savınızı değiştirmeyiniz. Eğer
zaman yeterli ise, deneyinizi sizi destekleyecek şekilde, yeniden yapınız
veya deneyi yeniden tasarlayınız.

1.4 Proje ile ilgili deneyler yapmak

Proje deneyleri savınızın doğruluğunu test etmek için gereklidir. Deneyin sonuçlarına
etki eden faktörlere değişkenler adı verilir. Deneylerinizde birbirinden farklı 3 türlü
değişken vardır. Bağımsız değişkenler, bağımlı değişkenler ve kontrollü değişkenler.

Bağımsız değişkenler sizin bilerek değiştirdiğiniz değişkenlerdir. Bağımlı değişkenler,

bağımsız değişkenlerdeki değişikliklere göre gözlediğimiz değişkenlerdir. Diğer
değişkenlere ise, kontrollü değişkenler denir.

Örnekteki problem, ışığın, ekmek küfünün üremesi üzerindeki etkisi ile ilgilidir.
Deneydeki bağımsız değişken ışıktır. Bağımlı değişken ise küfün oluşumudur.
Bağımlı değişken, yani küf oluşumundaki değişikliği ölçmek için bağımsız değişken
kontrol altında tutulmalıdır. Deney, bu değişken değiştirilmek suretiyle, diğer şartlar

3
aynı bırakılarak kontrol edilir. Diğer değişmeyen şartlara ise, kontrollü değişkenler
denir. Ekmek saklama kabının aynı tip ve büyüklükte olması, içine konulan ekmek
miktarı, kapların ışık almaması gibi değişkenler kontrollü değişkenlerdir. Son
kararımızı vermeden önce, deneyle, ışıklı ortamda küf oluşumu gözlenmelidir. Aynı
miktar ekmek, aynı ölçüdeki saklama kabında, ışıklı ortamda bekletilmelidir.

Deney için, çevre şartları, saklama kaplarının bulunduğu yer, sıcaklık ve rutubet gibi
diğer tüm değişkenler sabit tutulmalıdır. Bunlar kontrollü değişkenlerdir. Proje
deneyinizi tasarlarken, sonuçların ölçülebilmesi için gerekli olan basamakları da
sıralamalısınız. Örnek olarak küf büyüklüğünü ölçmek için şeffaf bir kağıt veya plastik
üzerine, santimetre kare cinsinden ölçülü bir ölçüm düzeneği hazırlamalısınız. Bunun
yardımıyla küf alanının büyüklüğünü kareleri sayarak, santimetre kare cinsinden
bulabilirsiniz. Birden fazla deney yaparak, birden fazla kontrol şansı bulabilirsiniz. Her
deney için bir kontrol sonucu elde edilecektir.

 Bir deneyde yalnız bir bağımsız değişkeniniz bulunsun.

 Sonuçları doğrulamak adına, deneyinizi birden fazla yapınız.
 Deney sonuçlarını için ölçüm kontrolü yapınız.
 Bir deneyde, birden fazla ölçüm kontrolü yapınız.
 Ölçüm değerlerini düzenleyiniz.

1.5 Proje ile ilgili sonuca varmak

Projenin sonucu, deneyde elde edilen sonuçların bir özeti ve bu sonuçların sav ile
olan ilişkisinin ifade edilmesidir. Deney sonuçlarında sava karşı olan sonuçlar da
ifade edilmelidir. Eğer mümkünse, sonuç kısmı başka bir testin yapılmasını önererek
son bulabilir.

Eğer deney sonuçları savınızı desteklemiyorsa:

 Savınızı değiştirmeyiniz.
 Savınızı desteklemeyen deney sonuçlarını, deney dışı bırakmayınız.
 Savınız ve deney sonuçları arasındaki farkın nedenlerini anlatınız.
 Sonucu elde edecek başka deney yöntemleri veriniz.

Eğer deney sonuçları savınızı destekliyorsa:

“Savımda belirttiğim gibi, ışığın küf oluşumunda gerekli olmadığına inanıyorum.

Yaptığım deney bu fikri desteklemektedir. Eğer bu deneyi geliştirmek gerekirse, ışık
geçirmeyen alüminyum folyo gibi bir malzeme kullanılabilir.”

4
2 KONU ARAŞTIRMALARI

Günlük tutunuz

Günlüğünüzü tutmak için bir defter edininiz. Bu deftere, konu ve proje için
yapacağınız araştırmaları yazınız. Sadece size ait olan araştırmaları değil, fakat ayni
zamanda basılmış yayınlar ve diğer kişilerden edindiğiniz bilgileri de kayda alınız.
Ayrıca bu deftere şekiller, grafikler, yaptığınız gözlemler ve deneyler için çeşitli notlar
yazacaksınız.

Her bölüm düzenli ve günün tarihi yazılmış olmalıdır. Düzenli bir günlük tutulması,
başlangıçtan sona kadar, projenizle ilgili tüm kayıtların görülmesini sağlar ve proje
raporunuzun yazılmasında yardımcı olur. Kayıt aynı zamanda, savınızı doğrulamak
için yaptığınız deney ve harcadığınız zaman için bir kanıt olacaktır. Tüm projenizle
birlikte günlüğünüzü de sergilemek isteyeceksiniz.

Konunun seçimi

Şurası gerçek ki, siz projenizle pek iyi almak, ödül kazanmak ve bilim hakkında pek
çok şey öğrenmek isteyeceksiniz. Bu isteklerinizin hepside mümkün olabilir. Projeniz
çok zamanınızı alacağından, ilginizi çekecek bir konu olması önemlidir. İlginizi
çekecek bir konu bulduğunuzu düşünüp, daha sonra, konunun ilginizi çekmediğini
düşünüyorsanız, konuyu değiştiriniz. İlginizi çekmeyen bir konudan, ilginizi
çekemeyen başka bir konuya sürekli değişiklik yapmak akıllıca olmayacaktır. Bununla
beraber konunuza iyice sarılın. İlginizde azalma olduğunda bile, sizi
heyecanlandıracak yeni bulgularla karşılaşabilirsiniz.

Şunu unutmayın ki, bir bilim projesinin amacı, bilim hakkında bir şeyler öğrenmektir.
Projeniz başarılı olmak için çok karmaşık olmak zorunda değildir. Günlük
yaşamımızda karşılaştığımız, çok temel sorulara cevap verebilecek mükemmel bir
proje hazırlayabilirsiniz. Konu seçerken pek çok kolay yol bulunmaktadır. Aşağıda
bunlardan bazılarını bulacaksınız.

2.1 Proje türleri

Bilim şenliği için seçilebilecek proje türleri üçe ayrılmaktadır.

1. Araştırma türü projeler

Örnekler:

 Spor çalışması sonrası kalbin normal çalışmasına dönmesi ne kadar sürer.

 Bir bobin ve bir mıknatısla üretilebilecek elektrik miktarı ne olabilir.

5
  Bir bitkinin nişasta üretebilmesi için gerekli en kısa süre nedir.

2. Bir model veya maket inşa edilerek yapılan projeler

Örnekler:

 Güneş enerjisi kullanan bir ev yapmak

 Akvaryumda çevrebilim
 Yalıtkan malzemeler ve yararları

3. Bilimsel bir kuralın gösterilmesi

Örnekler:

 Akciğerlerin kapasitesinin ölçülmesi

 Atomun parçalanmasında yağ damlacığı modeli
 Elektrikli duman kapanı

Şimdi yukarıdaki fikirlerin bir bilim projesi haline nasıl dönüştürüleceğini düşünüyor
olmalısınız. Yukarılarda öğrenmiş olduğunuz, bilimsel yöntemi takip ediniz. Aşağıda,
her türden bir örnek seçilerek, bilimsel yöntemin bilim şenliği projeleri için nasıl
kullanılacağı gösterilmiştir.

1. Araştırma türü proje için örnek:

Spor çalışması sonrası kalbin normal çalışmasına dönmesi ne kadar sürer.

Amaç: Projenizde tam olarak neyi göstermek istiyorsunuz? Bir cümle ile yazınız.

Örnek: 8. sınıftaki öğrencilerin kalbi, beden eğitiminde, antrenman sonrası ne kadar

süre içinde normale gelir?
Sav: Bildikleriniz kadarıyla bir cevap bulmaya çalışınız. Savınız olarak en uygun
tahmininizi seçiniz. Deneylerinizle, savınızın doğruluğunu bulmaya çalışacaksınız.
Örnek sav: 8. sınıftaki bir öğrencinin kalbi, antrenman sonrası normale 5 dakika
sonra gelir.

İşlem basamakları

 Araştırma devresi: Cevabınıza yararlı olacak bilgiyi toplamalısınız. Kitaplar,

dergiler, görüşmeler, televizyon gibi kaynakları kullanmalısınız. Uzmanlardan,
görüş almaya çalışınız. Spor konusunda çalışan kişilerden ve doktorlardan
yardım alabilirsiniz.
 Deney aşaması: Ortaya koyduğunuz savın, doğruluğu veya yanlışlığını
ortaya çıkarma şansı deneyle mümkündür. 8. sınıftan 10-20 arası öğrenci

6
 arkadaşınızın, başlangıçtaki nabız sayılarını ölçünüz. 10 dakikalık bir koşu
sonrası öğrencilerin nabız atışlarını ölçünüz. Öğrencilerin nabızlarının normal
nabız sayısına ne kadar sürede geldiklerini ölçünüz.

Sonuçlar: Deneyden çıkan sonuçları listeleyiniz. Bu listeleri grafik haline

getirebilirsiniz. Bilgisayardan grafikler için yararlanabilirsiniz. Sonuçlarla ilgili olarak
kanılarınızı değil, gerçek verileri kullanmalısınız.
Karar: Proje size neyi öğretti? 8. sınıf öğrencilerinin nabızlarının, antrenman sonrası
ortalama olarak, ne kadar sürede normale geldiğini öğretti. Deney sonuçları sizin
savınızı doğrulamasa bile bir şeyler öğrendiniz.

2. Bir model veya maket inşa edilerek yapılan projelere örnek

Güneş enerjisi kullanan bir ev yapmak

Amaç: Bir model veya maketi, üzerinde bir şeyi göstermek veya bir soruya cevap
verebilmek için nasıl kullandığınızı düşünün. Örnek: Amacınız, güneş enerjisinin bir
evde nasıl depolanabileceğini bulmak olsun.

Sav: Savınız, bulmaya çalıştığınız fikir olmalıdır. Güneş enerjisini bir evde(.....)
şeklinde depolayabiliriz. Test sonucu, amacınıza erişmenizi sağlayacaktır. Örnek:
Güneş enerjisi kullanan, gerçek bir evde, ısınma amacıyla kullanılan güneş enerjisi
depolama sistemi, size bazı depolama ünitelerini gösterecektir.

İşlem basamakları

 Araştırma devresi: Güneş enerjisi ile ilgili modelinizi gerçekleştirmek ve

öğrenmek için size yararlı olacak bilgiyi toplayınız. Kitapların ve İnternet’in
yanında, güneş enerjisi ile ilgili mühendis veya mimarlarla konuşabilirsiniz.
 Deney aşaması: Savınızın testten geçmesi gerekir. Bir evde güneş
enerjisinin depolanabileceğini nasıl kanıtlayacaksınız?

Sonuçlar: Deneyinizden doğru ölçü ve çıktılar almalısınız.

Karar: Projenizin önemi nedir? Projeniz ne sonuç çıkartılmasını sağlar.

3. Bilimsel bir kuralın gösterilmesi için örnek

Akciğerlerin kapasitesinin ölçülmesi

Amaç: Yapacağınız gösteriden zevkle öğrenmeyi arzuladığınız özel konu ile ilgili
olarak düşününüz. Mesela, büyük bir akciğer kapasitesine sahip olmanın sporda
avantajlı olacağını göstermeyi amaçlayabilirsiniz.

Sav: Deneyinizin neyi göstereceğini açıklayınız. Örnek: Büyük akciğer kapasitesine

sahip öğrenciler yorulmadan daha çok spor yapabilirler.

7
İşlem basamakları

 Araştırma devresi: Akciğerlerin görevi, nasıl çalıştıkları ve spordaki önemleri

ile ilgili bilgi toplayınız. İlave olarak kitaplar ve İnternet’ten yararlanınız.
Çevrenizdeki doktorlardan ve sağlık kuruluşlarından bilgi alınız.
 Deney: Savınızı testten geçiriniz. Aynı cüsse ve kiloda öğrenci
arkadaşlarınızdan yararlanınız. Akciğer kapasitelerini ölçerek, spor sonrası
nabızlarını sayınız.

Sonuçlar: Öğrendiklerinizi liste haline getiriniz.Deneyiniz neyi kanıtladı?

Karar: Topladığınız bilgiler neye yaradı? Savınız doğrumuydu? Projenizin önemi

nedir?

2.2 Konu seçiminde yararlanılacak 3 temel unsur

Bilim şenliğine katılmayı düşünüyorsunuz, fakat nereden ve nasıl başlayacağınızı

bilmiyorsunuz. Proje konusu bulmada ilk aşama çok önemlidir. Sizin ilgileneceğiniz
bir konu bulmanız durumunda projeden zevk alacağınız kesindir. Aşağıda konu
seçiminde yaralanacağınız 3 temel unsur aşağıda verilmektedir.

1. Sizin en çok ilginizi çeken bir alan seçiniz.

 Hayvanlar
 İnsanlar
 Bitkiler
 Denizler
 Kayalar ve taşlar
 Uzay
 Hava
 Elektrik

2. Sizin ilgilendiğiniz bir alandan proje başlıkları üretiniz

 Hayvanlar: Köpeğimi nasıl eğitebilirim?

 İnsanlar: İnsanı yetişkin yapan şey nedir?
 Bitkiler: Bitkileri zararlı böceklere karşı nasıl koruruz?
 Denizler: Denizler kirlenir mi?
 Kayalar ve taşlar: Taş ve kayalara rengini veren şeyler nelerdir?
 Uzay: Gece gök yüzünde neler var?
 Hava: Hava değişimleri nasıl olur?
 Elektrik: Bir pil nasıl elektrik üretir?

3. Şimdi aynı fikri daha detaylı olarak ele almaya çalışınız. Projenizde neyi ön
plana çıkarmak istiyorsunuz. Özel olarak ele almak istediğiniz soru nedir?
Bilimde çalışmak istediğiniz konu ile ilgili bilgi mutlak olmalıdır.

8
  Hayvanlar: Köpeği eğitmek için harcanan sürenin, köpeğin
eğitilmesinde etkisi var mı?
 İnsanlar: 8. sınıftakilerle yetişkinler arasında farklar var mı?
 Bitkiler: Bazı bitki türleri diğer bitkileri zararlı böceklerden korur mu?
 Denizler: Evsel atıkların denizlerin kirlenmesindeki payı nedir?
 Kayalar ve taşlar: Kayaların içindeki mineralleri nasıl tespit ederiz.
 Uzay: Gök yüzünün gece görünüşü ile ilgili bir harita yapılabilir mi?
 Hava Meteoroloji ölçümlerinde kullanılan aletler nelerdir?
 Elektrik: Kullanılmış bir pil enerji üretebilir mi?

İşte size bir proje listesi, beğendiğiniz bir tanesini seçiniz. Konuyu seçerken
çevrenizdeki kaynaklardan yaralanınız.

Proje konusu seçimi için bazı öneriler

a) Konu seçiminde, çevrenizdeki dünyadan yararlanın

“Nasıl olduğunu merak ediyorum?” sorusunu kullanmak yoluyla, günlük yaşamınızda

karşılaştığınız pek çok konuyu, proje konusu yapabilirsiniz. Örneğin vazoda kesilmiş
ve günlerce bozulmadan duran çiçekleri görürsünüz. “Kesilmiş çiçeklerin, vazoda
bozulmadan günlerce nasıl durduklarını merak ediyorum?” sorusu bitkiler alanında
güzel bir örnektir. Bu bir proje konusu olabilir mi? Çiçeklerin cinsi, suyun özelliği veya
çiçek saplarının kesim şekli, uzun süre dayanmayı etkiler mi? Sürekli sorular sormak
yoluyla, çiçeklerin suyundan başlayarak, bitkiler dünyasına doğru bir yolculuk yapmış
olursunuz.

Gözlerinizi ve kulaklarınızı dört açıp, kendinize yeni sorular üretin. Acaba sol elini
kullanan insanların oranı nedir? Acaba bunların kızlarla oğlanlar arasındaki dağılımı
nedir. Acaba evimiz kaç yılda bir boyanıyor? Acaba bir parça tahta üzerinde çeşitli
boyaların dayanımlarıyla ilgili denemeler yapabilir miyim? Bu konuyu bir bilim şenliği
projesine dönüştürebilir miyim? İşte bu tür sorular size proje konusu bulmanızda
yardımcı olacaktır.

b) Konu seçiminde, tecrübelerinizi kulanın

Soğuk algınlığı iyi bir hastalık değildir. Fakat bir proje konusu
olabilir.Hastalandığınızda yediklerinizin lezzetini anlayamazsınız. Acaba burnunuz
tıkalı olduğu için yiyeceğin kokusunu mu alamıyorsunuz diye düşünün. Koku ve
lezzet ile ilgili bir bilim projesi çok başarılı olabilir. Proje sonrası kokunun lezzeti nasıl
etkilediği konusunda bilgi sahibi olacaksınız. Bir sav öne sürerek deneyinizi
şekillendirmeye başlayın.

c) Konu seçiminde, bilim ve teknoloji dergilerinden yararlanın

Bu tür dergiler, bilim projesi oluşturacak toplu bilgiyi vermezler. Fakat sizi sorular
üretmenize yardımcı olurlar. Antarktika ile ilgili bir makale size bu bölgede yaşayan
hayvanlarla ilgili sorular sorduracaktır. Acaba penguenler nasıl soğukta yaşıyor?

9
Şişman penguenler mi yoksa zayıf penguenler mi daha az üşüyor? Vücudun yalıtkan
bir örtü ile kaplı olmasının, önemi nedir? Böyle pek çok soru sorularak çeşitli projeler
üretilebilir.

d) Konu seçiminde, yapılmış bilim şenliği projelerinden yararlanın

Çeşitli yayınlarda, geçmiş yıllarda yapılmış projeler görülebilir. Bazı kitaplar ise, çeşitli
bilim deney ve projelerini anlatır. Bu yayınlar, soru üretilmesinde kaynak olarak
kullanılabilirler.

Hatırlatma: Bazı tıbbi deney konuları, sağlığınıza ve çevrenize zarar verebilir. Bu tür
konularda profesyonel destek alınmalıdır. Bazı deney konularında ise özel izin
alınması gerekebilir.

Proje yapılabilecek konulara genel bir bakış

Bilim projesine bir soru ile başladığınızı hatırlayın. Sizi en çok ilginizi çeken alan
neydi? Bu alanla ilgili en çok merak ettiğiniz konu neydi? Savınızdan başlayarak,
sonuca kadar izleyeceğiniz proje hazırlamak için, çeşitli konular aşağıda
verilmektedir.

 Hayvanlar ve böcekler
 Dünya, güneş ve yıldızlar
 Yiyecekler ve vücudumuz
 Okyanuslar, nehirler ve akıntılar
 Bitkiler ve bahçecilik
 Su kalitesi
 Hava
 Diğer konular

 Hayvanlar ve böcekler

 Elektrik meyve sineklerini nasıl etkiler?

 Meyve sineklerinin beslemesinde meyvenin cinsi önemlimidir?

 Dünya, güneş ve yıldızlar

 Dünyanın dönüşünü ve kuyruklu yıldızlar arasında bir ilişki var mı?

 Dünyanın büyüklüğü nedir?
 Güneş Isının emilmesinde, zemin renginin önemi nedir?
 Güneş lekeleri haberleşmeyi nasıl etkiler?

 Yiyecekler ve vücudumuz

 Yeme alışkanlığındaki bozukluklar nelerdir?

 Kahvaltı yapmanın okuldaki başarıya etkisi nedir?
 Hangi yiyeceklerde mantar üremesi daha çabuk olur?
 Etilen meyvenin olgunlaşmasını nasıl etkiler?
 Dişler flor ve asitlerden nasıl etkilenir?

10
 Okyanuslar, nehirler ve hava veya su akıntıları

 Su miktarı dalgaların büyüklüğünü etkiler mi?

 Akıntı en hızlı nerede oluşur?
 Ayın evreleri iklimi etkiler mi?

 Bitkiler ve bahçecilik

 Hangi tür toprak suyu daha iyi tutar?

 Asit yağmurları ile kirlenmiş bir toprakta anti-asit maddeler yardımcı olarak
kullanılabilir mi?
 İnsan saçı bitkilerin büyümesinde etken midir?
 Bitkilere su verilirken spreyleme yapılması etkili midir?
 Seraların bitki yetiştirilmesindeki etkileri nelerdir?
 Çeşitli sebze ve meyvelerdeki su oranları neleridir?
 Hangi bitki ve sebzeler daha çok boya üretir?
 Bitkinin büyümesinde suyun cinsi önemli midir?
 Bitki yetiştirmede toprak gerekir mi?
 Nadas bitki büyümesini nasıl etkiler?
 Güneş ışığı mı yoksa suni ışık mı bitkiler için daha iyidir?

 Su kalitesi

 İçme suyumuzun içinde neler var?

 Bölgemiz suları asidik mi?
 Bölgemiz topraklarına asit yağmurları yağmış mı?
 Çeşitli su örneklerindeki kireç miktarları nedir?
 Sular nasıl kirleniyor?

 Hava

 Bir yerin coğrafi konumu hava şartlarını nasıl etkiler?

 Aralık ayı sıcaklıkları her yıl aynı mıdır?
 Hava basıncı ile hava durumu arasında ilişkiler var mıdır?
 Tüm hava değerleri birbiriyle ilişkili midir?

 Diğer konular

 Evde zeytinyağı ile yapılan sabunlarla ticari sabunlar arasında temizlik

yönünden fark var mıdır?
 Su içine atılan parçacıkların büyüklüklerinin çökelmeye etkisi nelerdir?

11
3 PROJE ARAŞTIRMALARI

Bir bilim projesi konusunu araştırdıktan ve konuyu seçtikten sonra, proje ile ilgili
araştırmalara başlayabilirsiniz. Bu araştırmalar, proje konusu araştırmasına göre
daha titiz ve eksiksiz yapılmalıdır. Proje araştırmaları, proje ile ilgili bilgi toplamayı
amaçladığından, kaynak olarak, yazılı kitap ve dergiler, çeşitli yazılımlar, anne-
babalarınız, öğretmenleriniz, bilimle uğraşan kişiler ve profesyonel çalışanlar
olacaktır. Keza yapılmış deneylerden yararlanacaksınız. Seçtiğiniz konuyu iyice
anlayıncaya ve diğerlerinin tecrübelerini öğreninceye kadar okumanız gerekir.
Günlüğünüzdeki notlarınıza, önem derecesine göre puan vererek, sıralama
yapabilirsiniz.

Projenizde ne kadar başarılı olacağınız, konuları ne kadar anladığınıza bağlıdır. Ne

kadar çok okur ve ne kadar çok insanlara soru sorarsanız, anlamanız o kadar fazla
olacaktır. Sonuç olarak projenizi diğer insanlara ve özellikle şenlik başkanlığına
açıklamanız kolaylaşacaktır.

Proje araştırmalarınızı tamamladıktan sonra, savınızı kanıtlamak için ve yapacağınız

deneyler için topladığınız bilgileri kullanmaya başlayacaksınız. Proje araştırmalarında
elde ettiğiniz bilgiler, proje raporunda yararlı olacaktır. Örnek proje bölümü, bu
konuyu daha iyi anlamanızı sağlayacaktır. Araştırmalar bilgi kaynaklarınıza göre iki
kısma ayrılırlar. Birinci derecedeki araştırmalar ve ikinci derecedeki araştırmalar.

a) Birinci derecedeki araştırmalar

Birinci derecedeki araştırma bilgileri, sizin doğrudan topladığınız bilgilerdir. Bunlar

yaptığınız deneyler, araştırmalarınız ve görüşmeler yoluyla elde ettiğiniz bilgiler ve
mektuplara verdiğiniz cevaplardan oluşur.

Görüştüğünüz kişiler kendi konularında uzman olan kişilerdir. Öğretmenler, doktorlar,

bilim adamları ve konusunda kariyer sahibi kişilerdir. Konunuzun dinozorların hızları
olduğunu düşünelim. Dinozorlar hakkında kim bilgi sahibidir? Önce öğretmeninizden
başlayın. Öğretmeninizin konuya özel ilgisi olabilir veya konuyu bilen birilerini
önerebilir. Yakın bir yerde bir dinozor müzesi olabilir. Bölgenizdeki üniversiteden
yaralanmayı düşününüz.

Görüşme talep ettiğiniz kişi ile görüşmeden önce konuya hazırlanınız. Sormak
istediğiniz soruların bir listesini çıkarınız. Konunuz hakkında hiçbir şey bilmeyen
kişilerle de görüşünüz. Bu sizi düşünmeye zorlayacak, belki de yeni sorular aklınıza
gelecektir. Aşağıda örnekleri verilen nezaket kurallarına uyduğunuzda, pek çok kişi,
size yardımcı olmakta istekli olacaktır.

1. Kendinizi tanıtın.
2. Bulunduğunuz okulun adını ve öğretmeninizin adını tanıtın.
3. Kısaca neden aradığınızı söyleyin. Projenizin konusunu ve size kimin
yardımcı olabileceğini belirtin.
4. O kişiye uygun olabilecek gün ve saat için randevu isteyin. Bu bir telefon
görüşmesi veya yüz yüze görüşme olabilir. Görüşmenin 20-30 dakikayı
geçmeyeceğini belirtin.

12
 5. Görüşmeyi kayda alıp alamayacağınızı sorun. Yazı yerine kayıt, daha çok
soru sormanıza yardımcı olacaktır.
6. İlk görüşmenizde, o kişinin hemen size zaman ayırabileceğini düşünerek
sorularınızı hazırlamış olarak randevu talebinde bulunun.
7. Randevunuza zamanında gidin ve zaman kaybetmeden görüşmenize
başlayın. Görüşmenizi zamanında bitirme nezaketini gösterin.
8. Görüşme sonrası size zaman ayırdığı ve verdiği bilgiler için, o kişiye
teşekkür edin.
9. Görüşme sonrası, ilgili kişiye bir teşekkür yazısı gönderin.

Görüşmeler dışında, yazılı mektupla bilgi de isteyebilirsiniz. Ayrıca görüşme talebinde

de bulunabilirsiniz.

b) İkinci derecedeki araştırmalar

İkinci derecedeki araştırmalar, başkaları tarafından yapılmış olan araştırmalara ait

bilgilerdir. Bu bilgilere kitaplar, dergiler, makaleler, ansiklopediler, elektronik kitaplar
(e-kitap), ve İnternet aracılığıyla ulaşabilirsiniz. İkinci derecedeki bilgiler kullanılırken
mutlaka nereden alındıkları belirtilmelidir. Bu bilgileri daha önce günlüğünüze
kaydetmiş olmanız gerekir. Günlüğünüze kaydederken aşağıdaki kaynakça bilgilerini
belirtmek gerekir.

 Kitaplar için ”Yazarın adı, kitabın adı, basıldığı yer, yayımcının adı, basıldığı
yıl, bilginin bulunduğu sayfa numaraları.”
 Dergiler için “Yazarın adı, makalenin başlığı, derginin adı, derginin cilt ve sayı
numarası, basım tarihi, dergi içindeki sayfa numaraları.”
 Gazeteler için “Yazarın adı, makalenin başlığı, gazetenin adı, basım tarihi,
bölüm ve sayfa numarası.”
 Ansiklopediler için “Ansiklopedinin adı, basıldığı yer, yayımcının adı, basıldığı
yıl ve sayfa numaraları.”
 Elektronik kitaplar için “Programın adı, sürüm numarası, firmanın adı, firmanın
bulunduğu şehir adı.”
 İnternet’ten sağlanan bilgiler için “Dokümanın yazarı (biliniyorsa), dokümanı
yayına veren kuruluşun adı, kuruluşun bulunduğu yer, dokümanın tarihi,
dokümanın temin edileceği e-mail adresi veya site adresi

13
4 BİR PROJE ÖRNEĞİ

Bu bölümde bir proje fikrinin nasıl gerçek bir projeye dönüştürüldüğünü göreceksiniz.
Savınızı destekleyecek bilgilerin toplanması ana hedeflerdendir. Bu bilgiler sistemli
bir şekilde kullanılarak bir proje oluşturulacaktır. Proje oluşmasında ki evreler dikkatle
izlenmelidir.

4.1 Projeye başlarken

Bilimsel özellikte bir projenin oluşması için, aşağıdaki sıralama izlenmelidir.

1. Proje günlüğünün tutulması

2. Başlık ve problemin ifade edilmesi
3. Malzemeler
4. 6 haftalık program

1. Proje günlüğünün tutulması

Projenin her aşamasının bir günlük tutularak kayıt altına alınması gerektiği daha önce
de ifade edilmişti. Deneyleriniz tamamlandıktan sonra, proje raporu hazırlamak için,
günlüğünüzde yazılı olan bilgilere ihtiyacınız olacak. Proje raporu bölümünde,
raporun yazılmasıyla ilgili bilgileri bulacaksınız.

2. Başlık ve problemin ifade edilmesi

Aşağıda probleminizde kullanabileceğiniz bir başlık örneği ve problemin ifade ediliş

şekli verilmektedir. Başlığınızı çok çarpıcı ve yaptığınız projeye uygun olarak bulmak
istiyorsanız, konuyu iyice öğrendikten sonra başlık bulmaya çalışınız. Problemin ifade
edilişinde, okuyanlar için çok kısa ve net bir soru cümlesi bulunmalıdır.

SORU
GÜNEŞ GÜN İÇİNDE HANGİ SAATTE EN YÜKSEKTEDİR?

Şekil 4.1: Örnek deney için başlık ve problemin açıkça ifade edilmesi

14
 3. Malzemeler

Deneyiniz için kullanılacak malzemelerin bir listesini yapmalısınız. Deneyinizi

yapacağınız malzemeler genellikle çevrenizde bulabileceğiniz veya marketlerden
ucuz fiyatlarla satın alabileceğiniz türden olmalıdır. Deneye başlamadan önce,
deneyinizi tamamlamanıza engel olacak, eksik bir malzeme kalmamış olmalıdır. Bu
sayede, deney sırasında, sıkıntı çekmeden eğlenceli bir deney yapmış olacaksınız.
Bir malzemenin yerine, ona benzer başka bir malzeme kullanmayınız. Benzer
malzeme kullanmak zorunda kaldığınızda, büyüklerden veya bilenlerden
malzemelerin birbirlerine eş olduğu konusunda bilgi alınız.

Deney için gerekli malzeme listesi

 Kalem
 3 yemek kaşığı dolusu alçı
 2 yemek kaşığı su
 Plastik bir bardak
 1 metre uzunluğunda ip
 Seloteyp ve koli bandı
 Cetvel
 İletki
 Bir yardımcı

Şekil 4.2: Örnek deney için gerekli malzeme listesi

4. 6 haftalık program

Deneyinizi düşünüp, malzemeleri hazırlamanız ve deneyinizi başarıyla yapabilmeniz

için bir takım ön çalışmalar yapmanız gerekecektir. Deneyinizi rahatlıkla yapabilmeniz
için hazırlıklarınızı çok iyi yapmalısınız. Günlüğünüzü kullanarak 6 haftalık çalışma
programını planlamalısınız. Deneyiniz için diğer faaliyetlerinizi bir kenara
bırakamazsınız. Planlamanız, size diğer işleri de birlikte götürme imkanı
sağlayacaktır.

15
4.2 Deneyin iş ve işlem basamakları
Örnek deneyimiz için yapacağımız iş ve işlemler, adım adım aşağıdaki örnek listede,
(Şekil: 3) verilmektedir.

DENEYLE İLGİLİ İŞ VE İŞLEMLER

UYARI: Güneşe direk olarak bakmayınız. Gözlerinizde kalıcı hasar meydana gelebilir. Deney açık ve
güneşli bir havada, dışarıda yapılmalıdır. Deneyde, güneşin sabah saatlerinden, batmaya yakın saatlere
kadarki seyri inceleneceğinden, deney alanı olarak uygun bir yer seçilmeli ve gerekli hazırlıklar buna göre
yapılmalıdır.

1. Plastik bardak içine alçı ve suyu dökünüz. Kalemin arka kısmı ile karıştırınız. Alçı serleşene
kadar kalemi alçının içinde bekleterek birlikte dondurunuz.
2. Alçı serleştiğinde plastik bardağı parçalayarak, alçıyı çıkarınız. Alçı içinde donan kalemin sivri
uç kısmına ipi, bantla yapıştırınız.
3. Bir masanın üzerine cetveli yatırınız. Cetvelin bir ucu güneşe doğru bakmalıdır. (Bakınız,
Şekil 4) İletkiyi cetvele 90º dik şekilde bantla yapıştırınız. Yapıştırma noktası olarak, cetvel ve
iletkide 0 (sıfır) noktaları seçilmelidir.
4. Deney sırasında cetvel ve iletkide oynamalar olmaması için, ölçüm düzeneğinizi masaya
bantla yapıştırınız. Bu size deneyiniz sırasındaki ölçümlerde güven sağlayacaktır. Cetvelin
yönü, ölçüm hattı olarak anılacaktır.
5. Alçı içinde donmuş ve ucuna ip yapıştırılmış olan kalemi, cetvel üzerinde öyle bir noktaya
koyunuz ki kalemin gölgesine ait uç noktası cetvelin sıfır noktasına gelsin.
6. Kalemin ucuna yapıştırılmış olan ipi, iletkinin sıfır noktasına gererek açıyı ölçünüz. Bu işlem
sırasında size yardımcı olacak arkadaşlarınız bulunmalıdır.
7. Her saat sonunda, deneyinizi, o anki güneşin durumuna göre tekrarlayınız. Ölçülen açı
değerlerini ve ölçüm saatlerini tablo halinde kayıt ediniz.

Not: Kalemin gölgesinin ölçüm için kullanılan cetvelden daha uzun olabileceği ihtimaline karşı,
uzun bir cetvel veya iki cetvel eklenerek kullanılması tavsiye edilir. Ölçüm sırasında güneşin
yüksekliği açı cinsinden ifade edileceğinden, güneş ufukta ise açı en küçük, güneş tepede ise açı
en büyük olacaktır. Güneşin sadece ekvatorda 90 º olacağı unutulmamalıdır. Masanızın üzerinin
yere paralel olmasına dikkat ediniz.

Şekil 4.3: Örnek deney iş ve işlem basamakları

16
 Şekil 4.4: Örnek deneyin hazırlanış ve uygulanışı

4.3 Deneyin sonuçları

Deneyle ilgili sonuçları açıklamadan önce, deneyde elde edilen ölçüm değerlerinin
tablo haline getirilmesi gerekir. Deneyde elde edilen sonuçlar düzenlememişse kaba
bilgiler olarak kalırlar. Her deney ölçümü günlüğünüzde yerini almalıdır. Bu bilgiler
toplu olarak bir tablo ve arkasından bir grafik haline getirilmelidir.

GÜNEŞİN YÜKSEKLİĞİ

SAAT AÇISAL YÜKSEKLİK

SAAT 08:00 29º
SAAT 09:00 38º
SAAT 10:00 47º
SAAT 11:00 51º
SAAT 12:00 58º
SAAT 13:00 51º
SAAT 14:00 47º
SAAT 15:00 38º
SAAT 16:00 29º

Şekil 4.5: Örnek deney ölçüm değerleri tablosu

17
Ölçüm değerleri kullanılmak suretiyle grafik düzenlemek mümkündür. Grafikler için
çeşitli yöntemler geliştirilmiştir. Aşağıda bu yöntemlerden en çok kullanılan ikisi olan
bar-grafik ve çizgi grafik uygulamaları verilmektedir. Siz bu grafik türlerinden
diğerlerini de araştırarak, deney sonuçlarınızın görsel hale getirilmesinde
yaralanabilirsiniz.
Güneş yüksekliği (derece cinsinden)

Günün saatleri

Şekil 4.6: Bar grafik türünde deney sonuçlarının gösterilişi

Güneşin yüksekliği (derece cinsinden)

Günün saatleri

Şekil 4.7: Çizgi grafik türünde deney sonuçlarının gösterilişi

Yukarıdaki örnekler dışında dairesel veya pasta dilimi şeklinde grafikler olabilir.
Bunlarda bir bütünün içindeki oransal bölünmeyi göstermek için kullanılırlar. Dilim ne
kadar büyükse oran o kadar büyük demektir. Pastanın tamamı % 100 ü temsil eder.
Bunların dışında fotoğraflar da bazı durumların tespitinde kullanılırlar. Deney için
hazırlanan düzeneğin gösterilmesi gibi.

18
Aşağıda örnek deneye ait deney sonuçlarını bulacaksınız. Bu bilgiden yaralanarak
daha başka deneyler tasarlamak ve başka proje problemleri ortaya koymak
mümkündür.

Neden?

Ölçüm sırasında, ipin ucu güneşe doğru tutulmaktadır. İple metre arasındaki açı,
güneşin yer düzlemi ile arasındaki açısıya eşittir. Bu nedenle açının ölçülmesi
güneşin yüksekliğini verecektir. Öğle saatinde güneş en yüksek noktadadır.

Güneş gök yüzünde yer değiştirmektedir. Aslında hareket eden güneş değil kendi
ekseni etrafında dönen yer küredir. Bu nedenle güneş gök yüzünde belirli bir
yüksekliğe çıkmış gibi görünmektedir. Bu hareket bir eğri boyunca olmaktadır.

Sonuçlarda uyumsuzluk olduğunda

Sonuçlar umduğunuz gibi çıkmamışsa ne yaparsınız? Öncelikle paniğe

kapılmamanız gerekir. Eğer zamanınız varsa deneyi tekrarlayarak sonuçtan emin
olunuz. Bütün bilim adamları için gerçek olan şey bazen savın yanlış
çıkmasıdır.Raporunuzda gerçek sonucu açıklayın. Ne umduğunuzu ve sonucun ne
olduğunu belirtin.Eğer savınız yönünde bulguya rastlarsanız, raporunuzda bunu
belirtin. Savınızı öne sürerken neleri göz önüne aldığınızı ve savınızla nasıl
çeliştiklerini belirtin.

Açıklamalarınız bilimsel olmalıdır. Örnek olarak, kardeşinizin deneyiniz için

kullandığınız malzemeye dokunmuş olmasını, bu nedenle deneyin yanlış sonuç
verdiğini yazamazsınız. Bunun yerine, deney için hazırlanan yerin, çevre şartlarından
etkilenmesini ve doğru sonuç alınamamasını gösterebilirsiniz.

Böylece sıra deneyinizi, detaylı bir raporla sonuçlandırmaya gelmiş olacak.

4.4 Sonuçların açıklamalı bir raporla sunulması

Sorularla konuyu geliştirme

Daha önceki konularda, bir konu ile ilgili mümkün olduğu kadar soru üretilmesinin
yararlarından söz edilmişti. Bu tekniği kullanarak araştırmalarımız ve deney
sonuçlarından sorular üretmek mümkündür. Örnek ”Deney yaptığımız yer, deney
sonuçlarını etkiler mi? Güneş her yerde günün aynı saatinde aynı yükseklikte midir?
Bu tür soruların çoğaltılması, yapmış olduğumuz deneyin, giderek gelişmesine ve
bizim daha çok soru sormamıza yardımcı olacaktır. Yaptığımız deneyde, küçük
değişiklikler yaparak yeni sorulara, cevaplar bulabileceğiz. İşte bu sorulardan bazıları:

 Güneş her gün aynı yüksekliğe mi çıkar? Deneyi çeşitli günlerde tekrarlayarak
sonucu görünüz.

19
  Aynı gün, aynı saatte çeşitli bölgelerde güneşin yüksekliği hep aynı mıdır?
Aynı deneyi başka bölgelerde yapan arkadaşlarınız varsa onlardan
yararlanınız.

Aşağıda, iki yeni soru kümesi ile konu genişletilmiştir. Bu sorular, farklı araştırmalara
yönelmeyi ve farklı deneyler tasarlamayı önermektedir.

1. Dünyanın ekseni, kendi yörüngesi tarafından belilenen düzleme göre 23,5º

eğimlidir. Bu eğim nedeniyle, dünya üzerindeki herhangi bir yer, yılın belli
günlerinde güneşe doğru yaklaşırken, belli günlerde ise güneşten
uzaklaşmaktadır. Bu nedenle bir yılın içinde güneşin yüksekliği sürekli değişir.
Bu değişiklik mevsimleri yaratır. Kuzey yarım kürede güneşin en yüksek
olduğu zamanda dünyanın kendi yörüngesinde nerede olduğunu gösteriniz.
Bu zaman yılın en sıcak olduğu yaz dönemi olacaktır. Güneşin yörüngesinde
dönen bir dünya modeli oluşturun. Dünya ekseninin güneşe göre nasıl hareket
ettiğini gösterin

2. Bu modelde kuzey ve güney yarım kürelerdeki farklı durumu tespit edin.

Güneşin her zaman en yüksekte olduğu dünya parçaları var mı?

Bu araştırmalarda sorulan sorular, ikinci derecede araştırmaları zorunlu kılar.

Araştırmaya başlamanın en iyi yolu gene kitaplar ve kütüphaneler olacaktır. Bu arada
başka sorularda gündeme gelecektir.

1. Kuzey yarım kürede güneşin en yüksek olduğu gün 21 hazirandır. Bu güne

yaz gündönümü denir. Bu gün, güneşe en yakın olan yerler, yengeç
dönencesi üzerinde olan yerlerdir. Güney yarım küre için aynı şartlar ne
zaman ve nerede olur?
2. Ekvator, kutuplara göre güneş enerjisini 2,25 kat daha fazla alır. Güneş
ışınlarının açısının, ısınmadaki etkisi nedir?

Özet olarak dünya güneşin etrafında dönmektedir. Güneşin gök yüzündeki yüksekliği
günün saatlerine göre değişir. Güneş ne kadar yüksekte ise, ışınları dünyaya o kadar
dik gelir ve hava sıcak olur. Bu nedenle yazın güneşin yüksekte olduğu saatler çok
sıcak olur. Bu deney, sizin yakın çevrenize ait temel bazı bilimsel gerçekleri tespit
ederek, size yaralı bilgiler kazandıracktır.

Problem ve savınız ile ilgili durum tespiti yapmak

Proje araştırmanızı tamamlayarak bir sonuca ulaştınız. Şimdi başa dönerek, güneş
ışınlarının dünyaya geliş açısı ve hava sıcaklığı arasındaki ilişkiyi araştırmak için
proje tasarlamak istiyorsunuz. Aşağıda konuya ilişkin iki soru örneği sunulmaktadır.

1. Güneş ışınlarının açısı, mevsim sıcaklıklarını nasıl etkiler?

2. Güneş ışınlarının açısı, dünya yüzeyinin alacağı enerji miktarını değiştirir mi?
Eğer durum öyle ise, bu değişiklik farklı mevsimlerde sıcaklıkları nasıl etkiler?

Her iki soruda da amaçlar aynı hedefe yönelmiştir. Fakat birinci soru daha kısa ve
kolay okunur durumdadır. Bu nedenle “bilim şenliğinde kısa sürede
anlaşılabilmek” çok önemlidir.

20
Problemi sorduğunuza göre sıra, savınızı öne sürmeye gelmiştir. Savınız ”Güneş
ışınlarının dünyaya geliş açısının mevsimsel ısı değişikliklerini yarattığını
düşünüyorum. Dik açılar hava sıcaklığını arttırmakta, yatay açılar ise sıcaklığı
azaltmaktadır.” şeklinde olabilir. Bu sav aşağıdaki gerçeklere dayanmaktadır.

 Araştırmalarımda güneş ışınları ile gölgelerin açılarının aynı olduklarını

keşfettim. Güneş ışınları sadece saatler içinde değil, farklı günlerde de açı
değiştirmektedir.
 Deneyimde, gölgelerin boylarının güneşin en yukarıda olduğu anda, en kısa
olduğunu gözledim.
 Güneş ışınlarının en yatay geldiği ve gölgelerin uzun olduğu sabah erken ve
akşam saatlerine doğru havanın soğuduğunu gördüm.

Neler yapmanız gerekecek?

1. Bir veye birden fazla test düzenleyerek, savınızı doğrulamanız gerekecek.

2. Güneş ışınlarının açısını ölçecek bir alete ihtiyacınız olacak
3. Güneş ışınlarının açısını ölçerken, hava sıcaklığını da ölçmeniz gerekecek.
4. Bu deneyi farklı mevsimlerde yapmanız gerekecek.
5. Deneyinizi tasarladıktan sonra, bilgiş toplamanız, tablolar hazırlamanız, grafik
ve şemalar çizmeniz ve fotoğraflar çekmeniz ve tüm bunları sergilemeniz
gerekecek.

Deneyleri yapabilmek için çeşitli mevsim farklılıklarına ihtiyacınız olacaktır.

21
5 PROJE RAPORU

Raporunuza, başlangıcından bitişine kadar olan sürede, tutmuş olduğunuz tüm

kayıtları yazmalısınız. Konuya yabancı olan bir kişi, raporunuzu okuduğunda, ne
yaptığınızı, hangi amaçla yaptığınızı, sonuçların ne olduğunu ve savınızı destekleyip
desteklemediğini açıklıkla anlayabilmelidir. Sizin olmadığınız yerlerde, raporunuz
sizin bir sözcünüz olmalı ve daha ötesinde yaptıklarınızı belgelemelidir.

Raporunuzun çoğu günlüğünüzdeki bilgi ve notlardan, alıntılar yapılarak yazılacaktır.

Günlüğünüze tüm detayları yazmış olmanız bu nedenle önemlidir. Yapacağınız iş,
günlüğünüzü yeniden düzenlemektir. Tabloları, grafikleri ve şemaları sade ve renkli
olarak hazırlayınız. Gerekirse bir bilgisayardan yaralanabilirsiniz.

Öğretmeninizle raporu şenlik için gereken bir yapıda sunabilirsiniz. Genellikle bir
proje raporu, her satır arasına, iki satır boşluk bırakılarak yazılır ve bir dosya içine
alınır. Rapor, aşağıdaki bölümlerden meydana gelir. Her bölümün sonunda, yeni
bölüme, yeni bir sayfayla başlayınız.

1. Başlık sayfası bölümü

2. İçindekiler bölümü
3. Özet bölümü
4. Giriş bölümü
5. Deney ve veriler bölümü
6. Sonuç bölümü
7. Başvuru kaynakları bölümü
8. Teşekkür bölümü

22
Başlık sayfası bölümü

Bu bölüm dikkat çekici olmalıdır. Genellikle isminiz burada yer almaz. Örnek projede,
“Başlık ve problemin ifade edilmesi” yanında, farklı olarak, projenin konusu
görülmelidir. Gene örnek proje için bir başlık düzenlenmesi gerekirse, aşağıdaki
başlık kullanılabilir.

Aşağı ve yukarı
Mevsimsel sıcaklık değişiklikleri ve güneş ışınlarının açısı

Şekil 5.1: Başlık sayfası

23
İçindekiler bölümü

Raporunuzun ikinci bölümü, raporun içindekileri listelemelidir. Raporunuzun içindeki

her başlık, içindekiler listesi veya tablosunda yer almalıdır.

İçindekiler

 Özet

 Giriş

 Deney(ler)

 Veriler

 Sonuç

 Kaynakça

 Teşekkür

Şekil 6.2: İçindekiler tablosu

24
Özet bölümü

Projenin kısa olarak anlatıldığı bölüme, özet bölümü denir. Bir sayfayı geçmemelidir.
Projenin başlığını, amacını, savı, kullanılan yöntemi ve deneyin sonuçlarını
anlatmalıdır. Özet yazmanın bir yöntemi yoktur. Aşağıdaki örnekte görüleceği gibi
kısa olmalıdır. Özet sayfası projenin sunuş konuşması olarak kullanılabilir.

ÖZET
Aşağı ve yukarı
Mevsimsel sıcaklık değişiklikleri ve güneş ışınlarının açısı

Bu projenin amacı, öğle saatlerinde yeryüzüne düşen güneş ışınlarının,

mevsim sıcaklıklarına olan etkisini bulmaktır. Hava sıcaklıklarını ve öğle

saatlerinde güneş ışınlarının açısını farklı mevsimlerde tespit etmek

amacıyla deneyler düzenlenmiştir.

Güneş ışınlarının açısı ve hava sıcaklığı ekimden, nisan ayına kadar

ölçülmüştür. Ölçümler sonunda, savımda olduğu gibi güneş ışınlarının

dik geldiği günlerde hava sıcaklığı artmıştır.

Bulgular, benim güneş ışınlarının dik geldiği günlerde hava sıcaklığının

artacağı yönündeki inancımı doğrulamıştır. Hava sıcaklıklarının az

olduğu günlere göre, sıcaklığın fazla olduğu günlerde güneş ışınlarının

yer yüzüne daha dik geldiğini tespit ettim.

25
Giriş bölümü

Giriş bölümünde amacınızı ve sizi bu çalışmaya iten nedenleri yazmalısınız. Savınız

kısaca verilmelidir. Sizin bu projeyi seçme amacınızla ilgili bilgiler ve ilham aldığınız
konular bulunmalıdır. Aşağıda bu konudaki örneği bulacaksınız.

GİRİŞ

Hava sıcaklığı gün içinde az da olsa değişmektedir. Bu durum, ardışık

günler içinde geçerlidir. Fakat hava sıcaklıkları mevsimlere göre daha

fazla değişmektedir. Güneş ışınlarının dik geldiği yaz günlerinin daha

sıcak olduklarını düşündüm. Daha sonra araştırma yaptığımda, güneş

ışınlarının dik geldiği saatlerde yer yüzünün daha sıcak olduğunu

buldum. Buradan, güneş ışınlarının her gün aynı saatte aynı diklikle

dünyaya gelmediği sonucuna vardım. Güneş ışınlarının yer yüzüne geliş

açısı ve mevsim sıcaklıkları ile ilişkisine olan merakım yüzünden, bu

proje ortaya çıktı.

26
Deney ve veriler bölümü

Projeye ait her deneyi, proje raporundaki bu bölümde listeleyin. Bu bölümde deney
veya deneylerin amacını, kullanılan malzeme isimleri ve miktarlarını ve deneyin
basamaklarını yazınız. Aşağıda, 7 ay boyunca güneş ışınlarının yere olan açılarının,
aylık ortalaması verilmektedir. Her ayın ortalama sıcaklıkları ölçülmek suretiyle ikinci
bir deney yapılacaktır. Deneyle ilgili verileri, her insanın anlayacağı kadar sade bir
şekilde yazınız.

Grafikler, tablolar ve şekiller mutlaka adlandırılmalıdır. Aşağıda bu bölümle ilgili

olarak bir örnek sunulmaktadır.

Deney

Amaç: Güneş ışınlarının farklı mevsimlerde yer yüzüne geliş açısının

tespit edilmesi.

Malzemeler:

 Kalem

 3 yemek kaşığı dolusu alçı

 2 yemek kaşığı su

 Plastik bir bardak

 1 metre uzunluğunda ip

 Seloteyp ve koli bandı

 Cetvel

 İletki

 Bir yardımcı

27
Deneyin basamakları:

1. Saat 11.45 civarında dışarıda deney düzeneğinin hazırlanması, metrenin

masa üzerinde, bir ucunun güneşe doğru gelecek şekilde yerleştirilmesi.

2. Bardak ve içindeki dondurulmuş kalemin metre üzerine, gölge metrenin

üzerinde kalacak şekilde yerleştirilmesi.

3. Gölge boyunu ölçecek şekilde, bardağın metre üzerinde gezdirilmesi. (Not:

Metre kısa gelirse daha uzun bir metre kullanılmalıdır.)

4. Gölgenin ucu ile kalemin ucu arasında, ipin gerilerek, güneşin açısının iletki
ile ölçülmesi. (Not: Bu işlemler için bir yardımcı kullanılmalıdır.)

5. Deneyin her hafta bir gün için tekrarlanması.

6. Her ay ölçülen değerlerin ortalamalarının alınması.

Güneş ışınlarının öğle saatindeki açıları

Aylar Aylık ortalama güneş ışınlarının açısı
Ekim 40°
Kasım 31°
Aarlık 24°
Ocak 31°
Şubat 40°
Mart 48°
Nisan 56°

Tablo: Güneş ışınlarının aylara göre geliş açıları ortalamaları

60
50
40
30
20
10
0
t
m

t
ık

an
ar
ba
ca
al
sı
i
Ek

s
M
Şu
O
Ar
Ka

Ni

Grafik: Güneş ışınlarının aylara göre geliş açıları ortalamalarının grafiği

28
Sonuç bölümü

Sonuç bölümünde, bir sayfayı geçmeyecek şekilde, deneyde bulduğunuz sonuçları

yazınız. Bu bölümde savınız ve deneyin savınızı destekleyip desteklemediğini
belirtiniz. Deneyinizin, sizi başka deneylere yönlendirebileceğini düşünüyorsanız, bu
görüşlerinizi ilave ediniz.

Sonuç

Tezimde belirttiğim gibi, öğle saatlerinde, yere düşen güneş ışınlarının

açısı mevsimsel sıcaklıkları etkilemektedir. Dik gelen ışınlar havanın

ısınmasına yatay gelen ışınlar ise havanın soğumasına neden

olmaktadır. Deney sonuçları benim savımı destekleyecek yöndedir.

Güneş ışınlarının açısı ile mevsimsel hava sıcaklıkları arasında

doğrudan ilişki bulunmaktadır. Bu ilşiki, çeşitli mevsimler için de

geçerlidir. Yatay ışınlar, soğuk mevsimleri, dikey ışınlarsa sıcak

mevsimleri yaratır. Güneş ışınlarının açısı ile gölgelerin uzunlukları

arasında da bir ilişki bulunmaktadır. Bu ilişkiye göre güneş ışınlarının dik

geldiği günlerde güneş en tepede olmakta ve gölgeler kısalmaktadır.

Güneş ışınlarının yatay geldiği günlerde güneşin yükseklği daha az

olmakta ve gölgelerin boyu uzamaktadır. Deney ve gözlemlerime göre

her günün uzunluğu farklı olmaktadır. Bir başka deneyde günlerin

uzunluğunun hava sıcaklığına olan etkisi araştırılmalıdır.

29
Başvuru kaynakları bölümü

Başvuru kaynakları bölümünde, deneylerinizde yararlandığınız bilgi kaynaklarını

yazmanız gerekir. Bunlar çeşitli kitaplar, dergiler makaleler ve görüştüğünüz kişiler
olmalıdır.

Yazılı kaynaklar için bir kaynakça hazırlayınız. İkinci derecedeki araştırma bilgileri
bölümünde kaynakça konusuna ve ne tür bilgilerden meydana geldiğine değinilmişti.
Görüştüğünüz kişilerin soyadlarını alfabetik olarak sıralayınız. Ünvanlarını, izin
verdikleri takdirde telefon numaralarını ve adreslerini yazınız. Bunlar ev telefonu ve
adresi olmamalıdır.

30
Teşekkür bölümü

Her ne kadar projeniz size ait ise de projenizi yaparken size yardım ve destek olan
kişiler vardır. Bu bölümde bir liste yapmayacaksınız. Fakat bu kişilere kısa da olsa bir
teşekkür paragrafı hazırlamalısınız. Bunlar aile yakınlarınız ise, isimleri yerine sizin
hitap ettiğiniz şekilde söz ediniz.

Teşekkür

Bu projenin hazırlanmasında bana yardımcı olan aile fertlerine, yazıları

bilgisayarda yazan anneme, panelin hazırlanmasında yardımları olan

babam ve ablama, tesekkür ederim.

Özel olarak, astronomi bölümünde profesör olan sayın Emin Örsel’ e ve

asistanı Orhan Kuşçu’ ya, Meteoroloji müdürü sayın İrfan Küçük’ e,

teşekkürlerimi sunarım.

31
6 ŞENLİK SUNUM PANOSU

Şenlik sunum panosu ile, yaptığınız tüm çalışmaları sunacaksınız. Sunum panosu,
bir fon kartonu üzerine hazırlanmalıdır. Sunum panosu, projeyle ilgili hazırladığınız,
proje raporu, grafikler, tablolar, fotoğraflar ve projeyi temsil eden diğer belgelerden
meydana gelir. Projenin hikayesi, onu izleyenler tarafından kolayca anlaşılabilecek
şekilde sunulmalıdır. Çok fazla sayfadan hazırlanmış panoların anlaşılması zorlaşır.

Panonun büyüklüğü değişmekle birlikte, standart fon kartonu ebatları kullanılmalıdır.

(50 cm x70 cm veya 70 cm x 100 cm gibi). 3 e bölünmüş ve bükülmüş bir karton
kullanışlı olacaktır. Taşınırken hasar görmemesi ve ayakta durabilmesi açısından
maket kartonları da kullanışlı olurlar. Bunun dışında, ince olmak kaydıyla, tahta veya
sunta plakalar kullanılabilir. Kırtasiyecilerden temin edilecek kartonlar ve hazır
panolar, ekonomik olacaktır. Maket kartonları, çeşitli renklerdeki kağıtlarla kaplanarak
sunulabilir. Renk seçiminde, projenizin görünür olmasına dikkat ediniz.

Ana başlık ve alt başlıklar bir metre mesafeden okunabilmelidir. Kısa bir başlık dikkat
çekici olacaktır. Kırtasiyecilerden hazır harfler alınarak başlık yapabilirsiniz. Kendi
yapacağınız renkli kağıtlardan kesilmiş harfler de kullanabilirsiniz. Ayrıca bilgisayarda
yazılarak basılmış başlıkların kullanılması da mümkündür.

Öğretmenler tarafından sunum formatı önerilebilir. Örnek: Problem, Sav, Deney

(Malzemeler ve Basamaklar), Veriler, Sonuçlar, Hüküm, Yeni proje önerisi gibi.
Proje başlığı en üstte ve orta bölümde olmalıdır. Diğer yazılar başlığın altında uygun
bir dağılımla yerleştirilmelidir. Aşağıda bir sunum panosu örneği verilmektedir.
Yazıları panoya yapıştırmadan önce dizilimi ile ilgili farklı yerleşim örneklerine
çalışınız.

İyi düzenlenmiş bir pano örneği

32
Yararlı ipuçları

1. Tüm yazılı metinleri renkli bir zemin üzerine yerleştiriniz. Her yazılı metin
arasında, 1 cm civarında aralık bırakınız. Yazıların kenarlarının mümkün
olduğu kadar düzgün kesilmiş olmasına dikkat ediniz.

2. Proje başlığını büyük harflerle yazınız. Konu başlıklarını biraz daha küçük
harflerle yazınız.

3. Harfleri pano üzerine yapıştırmadan önce panoya yerleştiriniz. Kurşun kalemle

işaretleyerek ve bir cetvel yardımı ile harflerin ayni aralık ve seviyede
yerleşmesini sağlayınız. Harfleri yapıştırmadan önce arkadaşlarınızın, ailenizin
öğretmeninizin fikirlerini alınız.

4. Panonuz için küçük bir pilli lamba ile aydınlatma düşünebilirsiniz. Bu durumda
gerekli emniyet ve korunma sağlanmış olmalıdır.

5. Zor durumda kaldığınızda kullanabileceğiniz yedek harfler, tutkal, makas,

yapışkan bant, raptiye, tel zımba, çeşitli kalemler gibi, acil yardım çantanız
bulunsun. Bu çantaya size yardımcı olabileceğine inandığınız her şeyi
koyabilirsiniz.

6. Panonuzu sergilediğiniz masanızın üzerine, panonuza uyan renkte bir örtü

örtünüz. Böylece masanızın dikkat çekici olmasını sağlayınız.

Yapmanız gereken şeyler

 Bilgisayarda üretilmiş grafikleri kullanınız.

 Uygulama ve sonuçları ile ilgili fotoğrafları kullanınız.
 Kontrast renkler seçiniz.
 Kullanacağınız renklerin sayısını sınırlayınız.
 Panonuz için alternatif görüntüler yaratınız.
 Birden fazla grafik varsa grup halinde üst üste yerleştiriniz.
 Panonuza yazıları dengeli bir dağılım içinde yerleştiriniz.
 Tutkalınızı sürüldüğünde kağıdı buruşturmayan cinsten seçiniz. Gerekirse çift
tarafı yapışkan bant kullanınız.

Yapmamanız gereken şeyler

 Panonuzda büyük boşluklar bırakmayınız.

 Panonuzu koyduğunuz masanın ön kısmını boş bırakmayınız. Proje
günlüğünüz, proje raporunuzdan bir kopya, varsa kullanmış olduğunuz bir
model, projenizin bir özetini koyabilirsiniz.
 Panonuzun ön tarafında elektrik kabloları ve lamba tesisatı bırakmayınız.
 Panonuzun başlığını okunamayacak kadar küçük harflerden ve uyumsuz
renklerden seçmeyiniz. Harfleri düzensiz yerleştirmeyiniz.

33
  Elle yazılmış harfler kullanmayınız.
 Kağıtların panodan düşmelerini önleyiniz.
 Gramer ve formül hataları yapmayınız.

Güvenlik ve emniyet tedbirleri

Temel olarak diğer öğrencilere ve kamunun kullanımındaki mallara zarar veren her
hangi bir şey yapılmamalıdır. Aşağıda belirtilen hususlara özellikle dikkat edilmelidir.
Bunlara öğretmenlerinizin ilave edeceği konular olabilir. Projeye başlamadan önce
öğretmeninizden görüşünü alınız. Bu sizin güvenliğiniz ve kabul görecek bir proje
hazırlamanız için gereklidir. Canlı olarak gösteriminde sakınca bulunan nesne ve
cisimlerin fotoğraflarını getirebilirsiniz.

Kabul edilemeyeceklerin listesi

 Canlı hayvanlar
 Mikrop ve mantar kültürleri
 İnsan ve hayvan bedenine ait parçalar.
 Su dahil sıvı maddeler
 Kimyasal maddeler ve onların ambalajları
 Açık veya gizli alevli maddeler
 Üst kapağı açılmış piller
 Patlayıcı maddeler
 Aeresol içeren tüpler ve kaplar
 Zehirli ve uyuşturucu maddeler
 Kamu için zararlı cihaz ve aletler
 Ucu sivri ve keskin aletler, iğneler, bıçaklar
 Gazlar

34
7 SUNUM VE GELİŞTİRME

Öğretmeniniz, sizden sözlü olarak projenizi sınıfta sunmanızı isteyebilir. Sunumu kısa
fakat eksiksiz yapmalısınız. Projenizi arkadaşlarınızın önünde sunmak, projenin en
zor kısımlarından biridir. En iyi sunum için bol pratik yapmalısınız. Eğer mümkünse
sunumunuzu evde kameraya alıp, kendinizi geliştirmek için izleyebilirsiniz. Bu arada
kendinizi eleştirerek ilerleme sağlayabilirsiniz.

Sözlü sunum alışkanlığı bilim şenliği için de yararlı olacaktır. Projenizin açıklıkla
anlaşılır şekilde anlatabilmeniz, jüriden puan alacaktır. Her şeyi planlı bir şekilde
açıklamanız, projenizi anlatıp soruları açıklayabilmeniz, jüriyi, projenizi bilinçli bir
şekilde yaptığınız konusunda ikna edecektir. Eğer cevabını bilmediğiniz bir soru ile
karşılaşacak olursanız, tahmini cevaplar vermeyiniz veya bilmiyorum demeyiniz.
Bunun yerine araştırmanız sırasında böyle bir konunun aklınıza gelmediğini fakat
size enteresan gelen başka bir noktanın olduğunu belirtip, onu açıklayınız. Projenizle
gurur duyunuz ve onu jüriye coşkuyla sununuz.

Şenlikte sunum için kıyafetinizle uyum içinde olunuz. Projenizi temsil eden bir kişi
olarak yaptığınız işle ne kadar gurur duyduğunuzu çevrenize yansıtınız.

Projenizin değerlendirilmesi

Projenizin daha iyi bir derece alması için aşağıda belirtilen noktaları dikkatle
okuyunuz.

1. Projenin amaçlarını çok iyi belirlemek

 Orijinal fikirler ortaya koymak

 Problemi açıklıkla ifade etmek
 Değişkenleri tanımlamak
 Konu ile ilgili çok okumak

2. Proje ile ilgili becerilerde iyi olmak

 Kullanılan alet ve edevatla ilgili bilgili olmak

 Emniyetinizin dışında, proje çalışmalarını mümkün olduğunca yanlız
yapmak
 Raporunuzda belirtilen bilgileri toplamaya yönelik işlerle ilgili becerileri
göstermek

3. Bilgi toplamada iyi olmak

 Araştırma günlüğünü iyi tutmak

 Proje deneyini tekrarlayarak sonucu doğrulamak
 Projeyi tamamlamak için gerekli ve yeterli zamanı harcamak
 Ölçülebilir sonuçlar elde etmek

35
 4. Verilerin yorumlanmasında iyi olmak

 Toplanan verileri kullanarak araştırmayı yorumlamak

 Yorumlarken grafikleri, tabloları ve şekilleri kullanmak
 Sonuca varmak için yeterli miktarda veri toplamak
 Sonuca varmak için yanlız toplanmış verileri kullanmak

5. Projenin iyi sunulması

 Tam ve geniş bir rapor sunmak

 Sorulara doğru cevaplar vermek
 Sözlü sunumda panoyu kullanmak
 Deney verilerini kullanarak sonuçları savunmak
 Öğrenilenleri özetlemek
 Yarartıcılığı göstermek açısından çekici ve enteresan bir sunum
panosu hazırlamak

Şenlikte davranışlarınızla ilgili olarak aşağıdaki önerileri dikkate alınız.

 Çevrenize nazik ve arkadaşça davranınız

 Diğer sunumculara projeleriyle ilgili sorular sorunuz ve kendi projenizle
ilgili bilgiler veriniz. Bu durum sakinleşmenize yardımcı olacaktır. İleride
yapacağınız projeler için size yol gösterici olacaktır.
 Eğlenmeye bakınız
 Yüksek sele konuşmayınız ve gülmeyiniz. Bu durum diğer projesini
sunan arkadaşlarınızı olumsuz etkileyecektir.

Okulunuzu temsilen katıldığınız proje yarışmalarında, okulunuzun bir elçisi

olduğunuzu unutmayınız. Diğer insanların okulunuz ve öğrenci arkadaşlarınızla ilgili
düşüncelerini etkilemek sizin elinizdedir.

36