Elektronik Ders Notlar 3

Derleyen: Dr. Tayfun Demirtrk E-mail: tdemirturk@pau.edu.tr

Diyot Uygulamalar

Konular: 1. Yarm-Dalga Dorultma 2. Tam-Dalga Dorultma 3. Filtre Devreleri 4. Krpc ve Snrlayc Devreler 5. Gerilim Kenetleyici ve Gerilim oklayclar 6. Diyot Veri Sayfalar

Amalar: Bu blm bitirdiinizde aada belirtilen konular hakknda ayrntl bilgiye sahip olacaksnz. Yarm dalga dorultma devresinin almas ve analizi Tam dalga dorultma devresinin almas ve analizi Dorultmalarda filtreleme ve filtre devreleri Diyotlarla gerekletirilen krpc ve snrlayc devrelerin analizi Diyot veri sayfalarnn incelenmesi ve eitli karakteristikler Diyot devrelerinin ksa analizleri ve yorumlar

2.1

YARIM DALGA DORULTMA Tm elektronik cihazlar almak iin bir DC g kaynana (DC power supply)

gereksinim duyarlar. Bu gerilimi elde etmenin en pratik ve ekonomik yolu ehir ebekesinde bulunan AC gerilimi, DC gerilime dntrmektir. Dntrme ilemi Dorultma (redresr) olarak adlandrlan cihazlarla gerekletirilir. Dorultma veya DC G kayna (DC power supply) denilen cihazlar, basitten karmaa doru birka farkl yntemle tasarlanabilir. Bu blmde en temel dorultma ilemi olan yarm dalga dorultma (Half wave rectifier) devresinin yapsn ve almasn inceleyeceiz. Bu blm bitirdiinizde; aada belirtilen konular hakknda ayrntl bilgilere sahip olacaksnz. Temel bir g kayna sistemi Transformatrler ve ilevleri Yarm dalga dorultma devresi Rpl faktr Temel DC G Kayna (Power Supply) Bilindii gibi btn elektronik cihazlar (radyo, teyp, tv, bilgisayar v.b gibi) almak iin bir DC enerjiye gereksinim duyarlar. DC enerji, pratik olarak pil veya aklerden elde edilir. Bu olduka pahal bir zmdr. DC enerji elde etmenin dier bir alternatifi ise ehir ebekesinden alnan AC gerilimi kullanmakt r. ebekeden alnan AC formdaki sinzoidal gerilim, DC gerilime dntrlr. Dntrme ilemi iin DC g kaynaklar kullanlr. Temel bir DC g kaynann blok emas ekil-2.1de grlmektedir. Sistem; dorultucu (rectifier), Filtre (filter) ve reglatr (dzenleyici) devrelerinden olumaktadr. Sistem giriine uygulanan ac gerilim; sistem knda dorultulmu dc gerilim olarak alnmaktadr.

ekil-2.1 AC Gerilimin DC Gerilime Dntrlmesi Sistem giriine uygulanan AC gerilim (genellikle ehir ebeke gerilimi), nce bir transformatr yardmyla istenilen gerilim deerine dntrlr. Transformatr, dntrme ilemiyle birlikte kullancy ehir ebekesinden yaltr. Transformatr yardmyla istenilen bir deere dntrlen AC gerilim, dorultma devreleri kullanlarak dorultulur. Dorultma ilemi iin yarm ve tam dalga dorultma (redresr) devrelerinden yararlanlr. Dorultulan gerilim, ideal bir DC gerilimden uzaktr ve az da olsa AC bileenler (rpl) ierir. Filtre devreleri tam bir DC gerilim elde etmek ve rpl faktrn minimuma indirmek iin kullanlr. deal bir DC gerilim elde etmek iin kullanlan son kat ise reglatr dzenekleri ierir. Sistemi oluturan bloklar sra ile inceleyelim.

Transformatrler Transformatrler, kayplar en az elektrik makineleridir. Transformatr; silisyumlu zel satan yaplm gvde (karkas) zerine sarlan iletken sarglardan oluur. Transformatr karkas zerine genellikle iki ayr sarg sarlr. Bu sarglara primer ve sekonder ad verilir. Primer giri, sekonder k sargs olarak kullanlr. Sarglarn sarm says spir olarak adlandrlr. Transformatrn primer sarglarndan uygulanan AC gerilim, sekonder sargsndan alnr. ehir ebeke gerilimi genellikle 220Vrms/50Hzdir. Bu gerilim deerini belirlenen veya istenilen bir AC gerilim deerine dntrlmesinde transformatrler kullanlr. Transformatrlerin sekonder ve primer sarglar arasnda fiziksel bir balant olmadndan, kullancy ehir ebekesinden yaltrlar. Bu durum, gvenlik iin nemli bir avantajdr.

Sekonder sargsndan alnan AC iaretin, gc ve gerilim deeri tamamen kullanlan transformatrn sarm saylarna ve karkas apna badr. reticiler ihtiyaca uygun olarak ok farkl tip ve modelde transformatr retimi yaparlar. ekil-2.2de rnek olarak baz alak gl transformatrler grlmektedir.

ekil-2.2 Farkl model ve tipte transformatrler Transformatrlerin primer ve sekonder gerilimleri ve gleri zerlerinde etkin deer (rms) olarak belirtilir. Primer sarglar genellikle 220Vrms/50Hz, sekonderler sarglar ise farkl gerilim deerlerinde retilerek kullancya sunulurlar. ekil-2.3'de farkl sarglara sahip transformatrlerin sembolleri ve gerilim deerleri gsterilmitir.

ekil-2.3 Farkl tip ve modelde Transformatr sembolleri ve u balantlar

 ulu transformatrler dorultucu tasarmnda tasarruf salarlar. Transformatr seiminde; primer ve sekonder gerilimleri ile birlikte transformatrn gcne de dikkat edilmelidir. G kaynanda kullanlacak transformatrn toplam gc; trafo zerinde ve dier devre elemanlarnda harcanan g ile ykte harcanan gcn toplam kadardr. Transformatr her durumda istenen akm vermelidir. Fakat bir transformatrden uzun sre yksek akm ekilirse, ekirdein doyma blgesine girme tehlikesi vardr. Bu nedenle transformatr hem harcanacak gce, hem de k akmna gre toleransl seilmelidir.

Yarm Dalga Dorultma ehir ebekesinden alnan ve bir transformatr yardmyla deeri istenilen seviyeye ayarlanan AC gerilimi, DC gerilime dntrmek iin en basit yntem yarm dalga dorultma devresi kullanmaktr. Tipik bir yarm dalga dorultma devresi ekil-2.4de verilmitir. ehir ebekesinden alnan 220Vrms deere sahip AC gerilim bir transformatr yardmyla 12Vrms deerine drlmtr.

ekil-2.4 Yarm Dalga Dorultma Devresi Devrenin almasn ayrntl olarak incelemek zere ekil-2.5den yararlanlacaktr. Yarm dalga dorultma devresine uygulanan giri iareti sinzoidal dr ve zamana bal olarak yn deitirmektedir. Devrede kullanlan diyotu ideal bir diyot olarak dnelim. Giri iaretinin pozitif alternansnda; diyot doru polarmalanmtrr. Dolaysyla iletkendir. zerinden akm akmasna izin verir. Pozitif alternans yk zerinde oluur. Bu durum ekil-2.5.a zerinde ayrntl olarak gsterilmitir. 6

ekil-2.5.a Giri iaretinin pozitif alternansnda devrenin almas Giri iaretinin frekansna bal olarak bir sre sonra diyotun anoduna negatif alternans uygulanacaktr. Dolaysyla giri iaretinin negatif alternansnda diyot yaltmdadr. nk diyot ters ynde polarmalanmtrr. zerinden akm akmasna izin vermez. Ak devredir. RL direnci zerinden alnan k iareti 0V olur. Bu durum ekil-2.5.b zerinde gsterilmitir.

ekil-2.5.b Giri iaretinin negatif alternansnda devrenin almas Yarm dalga dorultma devresinin knda elde edilen iaretin dalga biimi ekil2.6da ayrntl olarak verilmitir. Yarm dalga dorultma devresinin kndan alnan iaret artk AC bir iaret deildir. nk k iareti, negatif alternanslar iermez. Dorultma kndan sadece pozitif saykllar alnmaktadr. k iareti bu nedenle DC iarete de benzememektedir dalgaldr. Bu durum istenmez. Gerekte dorultma kndan tam bir DC veya DC gerilime yakn bir iaret alnmaldr.

ekil-2.6 Yarm dalga dorultma devresinin k dalga biimleri Yarm dalga dorultma devresinin kndan alnan iaretin DC deeri nemlidir. Bu deeri lmek iin k ykne (RL) paralel bir DC voltmetre baladmzda ekil-2.6daki iaretin ortalama deerini leriz. Yarm dalga dorultma devresinin giriine uyguladmz iaret 12Vrms deerine sahipti. Bu iaretin tepe deeri ise;

civarndadr. O halde k iaretinin alaca dalga biimi ve ortalama deeri ekil-2.7 zerinde gsterelim.

ekil-2.7 Yarm dalga dorultma devresinde k iaretinin ortalama deeri

Tam bir periyot iin k iaretinin ortalama deeri;

olarak bulunur. Yukarda belirtilen deerler gerekte ideal bir diyot iindir. Pratikte 1N4007 tip kodlu silisyum bir diyot kullandmz dnelim. Bu durumda k iaretinin dalga biimi ve alaca deerleri bulalm.

ekil-2.8 Pratik Yarm Dalga dorultma devresi k iaretinin alaca tepe deer;

Dolays ile ka balanacak DC voltmetrede okunacak ortalama deer (veya DC deer);

olarak elde edilir.

2.2

TAM DALGA DORULTMA Basit ve ekonomik DC g kaynaklarnn yapmnda yarm dalga dorultma devreleri

kullanlr. Profesyonel ve kaliteli DC g kaynaklarnn yapmnda ise tam dalga dorultma devreleri kullanlr. Tam dalga dorultma devresi knda DC gerilime daha yakn bir deer alnr. Tam dalga dorultma devreleri; orta ulu ve kpr tipi olmak zere iki ayr tipte tasarlanabilir. Bu blm bitirdiinizde; aada belirtilen konular hakknda ayrntl bilgiler elde edeceksiniz. Yarm dalga dorultma ile tam dalga dorultma arasndaki farklar. Tam dalga dorultma devresinde elde edilen k iaretinin analizi Orta ulu tam dalga dorultma devresinin analizi Kpr tipi tam dalga dorultma devresinin analizi Bir nceki blmde yarm dalga dorultma devresini incelemitik. Yarm dalga dorultma devresinde ehir ebekesinden alnan sinzoidal iaretin sadece tek bir alternansnda dorultma ilemi yaplyor, dier alternans ise kullanlmyordu. Dolaysyla yarm dalga dorultmacn kndan alnan gerilimin ortalama deeri olduka kktr. Bu ekonomik bir zm deildir. Tam dalga dorultma devresinde ise dorultma ilemi, ebekenin her iki alternansnda gerekletirilir. Dolaysyla k gerilimi daha byk deerdedir ve DCye daha yakndr. Bu durum ekil-2.9 zerinde ayrntl olarak gsterilmitir.

10

ekil-2.9 Yarm dalga ve tam dalga dorultma devresinde k dalga biimleri Tam dalga dorultma devresinde k iaretinin alaca DC deer aadaki forml

yardmyla bulunur. rnein, tam dalga dorultma giriine 17Vtepe deerine sahip sinzoidal bir iaret uygulanmsa bu durumda k iaretinin alaca deer;

olarak elde edilir. Bu durum bize tam dalga dorultma devresinin daha avantajl olduunu kantlar.

11

Tam dalga Dorultma Devresi Tam dalga dorultma devresi ekil-2.10da grlmektedir. Bu devre, orta ulu bir transformatr ve 2 adet diyot ile gerekletirilmitir. Transformatrn primer sarglarna uygulanan ebeke gerilimi, transformatrn sekonder sarglarnda tekrar elde edilmitir. Sekonderde elde edilen geriliminin deeri transformatr dntrme oranna baldr. Transformatrn sekonder sargs ekilde grld gibi uludur ve orta ucu referans olarak alnmtr. Sekonder sargsnn orta ucu referans (ase) olarak alndnda sekonder sarglar zerinde oluan gerilimin dalga biimleri ve ynleri ekil-2.10 zerinde ayrntl olarak gsterilmitir.

ekil-2.10 Orta ulu tam dalga dorultma devresi Orta ulu tam dalga dorultma devresinin incelenmesi iin en iyi yntem ebeke geriliminin her bir alternans iin devreyi analiz etmektir. Orta u referans olarak alnrsa, sekonder gerilimi iki ayr deere (Vsek/2) dntrlmtr. rnein; Vgiri iaretinin pozitif alternansnda, transformatrn sekonder sargsnn st ucunda pozitif bir gerilim oluacaktr. Bu durumda, D1 diyotu doru polarmalandrlm olur. Akm devresini; trafonun st ucu, D1 diyotu ve RL yk direnci zerinden transformatrn orta ucunda tamamlar. RL yk direnci zerinde ekil-2.11de belirtilen ynde pozitif alternans oluur. Akm yn ve akmn izledii yol ekil zerinde ayrntl olarak gsterilmitir.

12

ekil-2.11 Pozitif alternansta devrenin almas ve akm yolu ebekenin negatif alternansnda; transformatrn sekonder sarglarnda oluan gerilim dm bir nceki durumun tam tersidir. Bu durumda aseye gre; sekonder sarglarnn st ucunda negatif alternans, alt ucunda ise pozitif alternans oluur. Bu durum ekil-2.12 zerinde ayrntl olarak gsterilmitir. Bu durumda D2 diyotu iletken, D1 diyotu ise yaltkandr. Akm devresini trafonun orta ucundan balayarak D2 zerinden ve RL yk zerinden geerek tamamlar. Yk zerinde ekil-2.12de belirtilen dalga ekli oluur. Akm yolu ve gerilim dmleri ekil zerinde gsterilmitir.

ekil-2.12 Negatif alternansta devrenin almas ve akm yolu Orta ulu tam dalga dorultma devresinde elde edilen k iaretinin dalga biimini tekrar ele alp inceleyelim. Devrede kullanlan transformatrn sekonder sarglarnn 2x12Vrms deere sahip olduunu kabul edelim. Bu durumda transformatrn sekonder sargsnda elde 13

edilen iaretin tepe deeri;

olur. Devrede kullanlan diyotlar ideal olamaz. Silisyum diyot kullanlacaktr. Bu nedenle diyot zerinde 0.7V gerilim dm meydana gelir. Bu durumda RL yk direnci zerinde den k geriliminin tepe deeri;

olacaktr. kta elde edilen iaretin DC deeri ise devreye bir DC voltmetre balanarak llebilir. Bu deer k iaretinin ortalama deeridir ve aadaki formlle bulunur.

k iaretinin dalga biimi ve zellikleri ekil-2.13 zerinde gsterilmitir.

14

ekil-2.13 k dalga biiminin analizi

Kpr Tipi Tam Dalga Dorultma Tam-dalga dorultma devresi tasarmnda dier bir alternatif ise kpr tipi tam-dalga dorultma devresidir. Kpr tipi tam-dalga dorultma devresi 4 adet diyot kullanlarak gerekletirilir. ehir ebekesinden alnan 220Vrms/50Hz deere sahip sinzoidal gerilim bir transformatr kullanlarak istenilen deere dntrlr. Transformatrn sekonderinden alnan gerilim dorultularak ktaki yk (RL) zerine aktarlr. Dorultma ileminin nasl yapld ekil-2.14 ve ekil-2.15 yardmyla anlatlacaktr. ehir ebekesinin pozitif alternansnda; transformatrn sekonder sargsnn st ucunda pozitif alternans oluur. D1 ve D2 diyotu doru ynde polarmaland iin akm devresini D1 diyotu, RL yk direnci ve D2 diyotundan geerek transformatrn alt ucunda tamamlar. RL yk direnci zerinde pozitif alternans oluur. Bu durum ve akm yn ekil-2.14de ayrntl olarak gsterilmitir.

15

ekil-2.14 Pozitif alternansta tam dalga dorultma devresinin davran ebekenin negatif alternansnda; bu defa transformatrn alt ucuna pozitif alternans oluacaktr. Bu durumda D3 ve D4 diyotlar doru ynde polarmalanr ve iletime geerler. Akm devresini; D4 diyotu, RL yk direnci ve D3 diyotu zerinden geerek transformatrn st ucunda tamamlar ve RL yk direnci zerinde pozitif alternans oluur. Bu durum ayrntl olarak ekil2.15 zerinde gsterilmitir.

ekil-2.15 Negatif alternansta tam dalga dorultma devresinin davran Tam dalga dorultma devresinde k iaretinin ald DC deer hesaplanmaldr. rnein transformatrn sekonder gerilimi 12Vrms (etkin) deere sahip ise bu gerilimin tepe 16

deeri;

deerine eit olur. Dorultma ileminde tek bir alternans iin iki adet diyot iletken olduunda diyotlar zerinde den ngerilimler dikkate alndnda RL yk direnci zerinde oluan k gerilimin tepe deeri;

deerine sahip olur. Bu durum ekil-2.16 zerinde gsterilmitir. Tam dalga dorultma devresinde k iaretinin alaca ortalama veya DC deeri ise;

ekil-2.16 Kpr tipi tam dalga dorultma devresinde k iaretinin analizi

17

2.3 DORULTMA FLTRELER Yarm dalga ve tam dalga dorultma devrelerinin aklarndan alnan dorultmu sinyal ideal bir DC sinyalden ok uzaktr. Dorultucu devrelerin aksndan alnan bu sinyal, darbelidir ve birok AC bileen barndrr. Elektronik devre elemanlarnn tasarmnda ve gnlk hayatta kullandmz DC sinyal ise ideal veya ideale yakn olmaldr. AC bileenler ve darbeler barndrmamaldr. ehir ebekesinden elde edilen dorultulmu sinyal eitli filtre devreleri kullanlarak ideal bir DC gerilim haline dntrlebilir. En ideal filtreleme elemanlar kondansatr ve bobinlerdir. Bu blmde bitirdiinizde aada belirtilen konular hakknda ayrntl bilgiler elde edeceksiniz. Filtre ileminin nemi ve amalarn, Kondansatr (C) ile gerekletirilen kapasitif filtre ilemini Rpl gerilimini ve rpl faktrn LC filtre

ve T tipi filtreler DC G kayna tasarm ve yapmnda genellikle 50Hz frekansa sahip ehir ebeke geriliminden yararlanlr. Bu gerilim tam dalga dorultma devreleri yardmyla dorultulur. Dorultma kndan alman gerilim ideal bir DC gerilim olmaktan uzaktr. eitli darbeler barndrr ve l00 Hz'lik bir frekansa sahiptir. Bu durum ekil-2.17'de ayrntl olarak gsterilmitir.

ekil-2.17 Dorultma Devrelerinde Filtre ilemi 18

Dorultma kndan alnan gerilim, byk bir dalgalanmaya sahiptir ve tam bir DC gerilimden uzaktr. Filtre knda ise dalgalanma oran olduka azaltlmtr. Elde edilen iaret DC gerilime ok yakndr. Filtre knda kk de olsa bir takm dalgalanmalar vardr. Bu dalgalanma "Rpl" olarak adlandrlr. Kaliteli bir dorultma devresinde rpl faktrnn minimum deere drlmesi gerekmektedir.

Kapasitif Filtre Dorultma devrelerinde filtrelemenin nemi ve ilevi hakknda yeterli bilgiye ulatk. Filtreleme ilemi iin genellikle kondansatr veya bobin gibi pasif devre elemanlarndan faydalanlr. Dorultma devrelerinde, filtreleme ilemi iin en ok kullanlan yntem kapasitif filtre devresidir. Bu filtre ileminde kondansatrlerden yararlanlr. Kapasitif filtre ileminin nasl gerekletirildii bir yarm dalga dorultma devresi zerinde ekil-2.18 yardmyla ayrntl olarak incelenmitir. Kondansatr ile gerekletirilen filtre ilemi ekil-2.18'de ayrntl olarak gsterilmitir. Sisteme enerji verildiinde nce pozitif alternansn geldiini varsayalm. Bu anda diyot doru polarmaland iin iletkendir. zerinden akm akmasna izin verir. Pozitif alternansn ilk yars yk zerinde oluur. Devredeki kondansatrde ayn anda pozitif alternansn ilk yar deerine arj olmutur. Bu durum ekil2.18.a zerinde gsterilmitir.

ekil-2.18.a Pozitif alternansta diyot iletken, kondansatr belirtilen ynde arj oluyor

19

ekil-2.18.b Negatif alternansn da diyot yaltkan, kondansatr RL yk zerine dearj oluyor.

ekil-2.18.c Yk zerinde grlen k iaretinin dalga biimi Pozitif alternansn ikinci yars olumaya baladnda diyot yaltmdadr. Diyot'un katodu anoduna nazaran daha pozitiftir. nk kondansatr giri geriliminin tepe deerine arj olmutur. Kondansatr arj gerilimini ekil-2.18.b'de belirtildii gibi yk zerine boaltr. ebekeden negatif alternans geldiinde ise diyot ters polarma olduu iin yaltmdadr. Kondansatrn dearj ehir ebekesinin negatif alternans boyunca devam eder. ebekenin pozitif alternans tekrar geldiinde bir nceki admda anlatlan ilemler devam eder. Sonuta k yk zerinde oluan iaret DC'ye olduka yakndr. k iaretindeki dalgalanmaya "rpl" denildiini belirtmitik. DC g kaynaklarnda

20

rpl faktrnn minimum dzeyde olmas istenir. Bu amala filtreleme ilemi iyi yaplmaldr. Kondansatrle yaplan filtreleme ileminde kondansatrn kapasitesi byk nem tar. ekil2.19'de filtreleme kondansatrnn k iaretine etkisi ayrntl olarak gsterilmitir.

ekil-2.19 Filtre kondansatr deerlerinin k iareti zerinde etkileri Filtreleme ileminin tam dalga dorultma devresinde daha ideal sonular verecei aktr. ekil-2.20'de ise tam dalga dorultma devresinde gerekletirilen kapasitif filtreleme ilemi sonunda elde edilen k iaretinin dalga biimi verilmitir.

ekil-2.20 Tam dalga dorultma devresinde kapasitif filtreleme ilemi ve rpl etkileri Filtreleme ilemi sonunda elde edilen k iaretinin dalga biimi bir miktar dalgalanma iermektedir. Bu dalgalanmaya rpl ad verildiini daha nce belirtmitik. Filtrelemenin kalitesini ise "rpl faktr=rp" belirlenmektedir. Rpl faktr yzde olarak ifade edilir. Rpl faktrnn hesaplanmasnda ekil-2.21'den yararlanlacaklar.

21

ekil-2.21 Tam dalga dorultmata rpl faktrnn bulunmas

Formlde kullanlan Vr ifadesi; filtre kndan alnan geriliminin tepeden tepeye dalgalanma miktardr. VDC ise filtre kndan alnan gerilimin ortalama deeridir. knda yeterli byklkte kapasitif filtre tam dalga dorultma devresinde bu iki gerilim iin aadaki tanmlamalar. Tam dalga dorultma devresi iin filtre kndaki dalgalanma miktar Vr, dorultma kndan alnan ve filtreye uygulanan giri iareti tepe deerinin (VT) maksimum %10'u kadar ve bu nrlar ierisinde ise, Vr ve VDC deerleri aadaki gibi formle edebilir.

22

Formlde kullanlan f deerleri frekans deerini belirtmektedir. Bir tam dalga dorultma devresinde k iaretinin frekansnn 100Hz, yarm dalga dorultma devresinde ise 50Hz olduu unutulmamaldr. ekil-2.22'de yarm dalga ve tam dalga dorultma devresi klarnda elde edilen filtresiz iaretlerin dalga biimleri ve ehir ebekesine bal olarak periyot ve frekanslar tekrar hatrlatlmtr.

ekil-2.22 Yarm dalga ve tam dalga dorultma devrelerinde k iaretinin frekanslar

23

knda kapasitif filtre kullanlan bir dorultma devresi ekil-2.23'de verilmitir. Bu devrede S anahtar kapatld anda; filtre kondansatr ilk anda yksz (bo) olduu iin ksa devre etkisi gstererek ar akm eker. Dolaysyla devreyi korumak amac ile kullanlan 24

sigorta (F) atabilir. Ayrca diyotlar zerinden geici bir an iinde olsa yksek akm geer. Devrenin ilk alnda oluan ar akm etkisini minimuma indirmek iin genellikle bir akm snrlama direnci kullanlr. Bu diren ekil zerinde RAN olarak tanmlanmtr. Ar akm etkisini minimuma indirmek iin kullanlan RAN direncinin deeri nemlidir. Bu diren diyot zerinden geecek tepe akm deerini snrlamaldr. Uygulamalarda bu diren zerinde bir miktar g harcamas olaca dikkate alnmaldr.

ekil-2.23 Tamdalga dorultma devresinde art akmn nlenmesi

LC Filtre Dorultma devrelerinde rpl faktrn minimuma indirmek iin bir dier alternatif bobin ve kondansatrden oluan LC filtre devresi kullanmaktr. ekil-2.24'de LC filtre devresi grlmektedir.

25

ekil-2.24 Tam dalga dorultma devresinde LC filtre

Bu filtre devresinde bobinin endktif reaktans (XL) ve kondansatrn kapasitif reaktansndan (XC) yararlanlarak filtre ilemi gerekletirilir. Byle bir filtre devresinde giri ve k iaretlerinin dalga biimleri ekil-2.25 zerinde gsterilmitir. k geriliminin alaca deer ve dalgallk miktar aada formle edilmitir.

ekil-2.25 Tamdalga dorultma devresinde LC filtre

26

 ve T Tipi Filtre LC tipi filtre devreleri gelitirilerek ok daha kaliteli filtre devreleri oluturulmutur. ve T tipi filtreler bu uygulamalara iyi bir rnektir. Rpl faktrnn minimuma indirilmesi gereken ok kaliteli dorultma klarnda bu tip filtreler kullanlabilir. ekil-2.26'de ve T tipi filtre devreleri verilmitir.

ekil-2.26 ve T tipi filtre devreleri

2.4 KIRPICI DYOT DEVRELER Elektronik biliminin temel ilevi, elektriksel sinyalleri kontrol etmek ve ihtiyaca sre islemektir. Pek ok cihaz tasarmnda elektriksel bir iareti istenilen seviyede knamak veya snrlandrmak gerekebilir. Belirli bir sinyali krpma veya snrlama ilemi iin genellikle diyotlardan yararlanlr. Bu blmde krpc (Limiting) diyot devrelerini ayrntl olarak inceleyeceiz. Bu blm bitirdiinizde; aada belirtilen konular hakknda ayrntl bilgiler elde edeceksiniz. Krpc diyot devrelerinin zellikleri ve ilevleri.

Polarmal krpc devrelerin zellikleri ve analizi

27

Krpc Devreler Krpc devreler, giriine uygulanan iaretin bir ksmn kana aktarp, dier bir ksmn ise krpan devrelerdir. rnein ekil-2.24de grlen devrede giri iaretinin pozitif alternans krplp atlm, ka sadece negatif alternans verilmitir. Devrenin almasn ksaca anlatalm. Giri iaretinin pozitif alternansnda diyot doru ynde polarmalanr. nk anoduna +VT gerilimi, katoduna ise ase (0V) uygulanmtr. Diyot iletimdedir. Diyot zerinde 0.7V n gerilim grlr. Bu gerilim, diyota paralel balanm RL yk direnci zerinden alnr. Giri iaretinin negatif alternansnda ise diyot ters ynde polarmalanmtr. Dolaysyla kesimdedir. Negatif alternans olduu gibi RL yk direnci zerinde grlr. Bu durum ekil2.24de ayrntl olarak gsterilmitir.

ekil-2.24 Pozitif krpc devre ve k dalga biimi Giri iaretinin sadece negatif alternansnn krpld, negatif krpc devre ekil-2.25de grlmektedir. Bu devrede; giri iaretinin negatif alternans krplm, ktan sadece pozitif alternans alnmtr. Devrenin almasn ksaca aklayalm. Giri iaretinin pozitif alternansnda, diyot ters ynde polarmalanmtr. Dolaysyla kesimdedir. Giriteki pozitif alternans RL yk direnci zerinde olduu gibi elde edilir. Giri iaretinin negatif alternansnda ise diyot iletimdedir. zerinde sadece 0.7V diyot n gerilimi elde edilir. Bu gerilim diyota paralel bal RL yk 28

direnci zerinde de oluacaktr.

ekil-2.25 Negatif krpc devre Her iki krpc devrede ktan alnan iaretin deerini belirlemede R1 ve RL direnleri etkindir. k iaretinin alaca deer yaklak olarak;

forml ile elde edilir.

29

Polarmal Krpclar Pozitif veya negatif alternanslar krpan krpc devreleri ayrntl olarak inceledik. Dikkat ederseniz krpma ilemi diyot ngerilimi hari bir tam periyot boyunca gerekleiyordu. Bu blmde k iaretinin pozitif veya negatif alternanslarn istenilen veya belirtilen bir seviyede krpan devreleri inceleyeceiz. Giriinden uygulanan sinzoidal iaretin pozitif alternansn istenilen bir seviyede krpan krpc devre ekil-2.26da grlmektedir. Devre giriine uygulanan sinzoidal iaretin (Vg) pozitif alternans, VA geriliminin belirledii deere bal olarak krplmaktadr.

30

ekil-2.26 Polarmal pozitif krpc devre Devre analizini Vg geriliminin pozitif ve negatif alternanslar iin ayr ayr inceleyelim. Giriten uygulanan iaretin pozitif alternans, diyotun katoduna bal VA deerine ulaana kadar diyot yaltmdadr. nk diyotun katodu anoduna nazaran pozitiftir. Bu durumda devre knda Vg gerilimi aynen grlr. Giriten uygulanan Vg geriliminin pozitif alternans VA deerinden byk olduunda (Vg=0.7+VA) diyot doru ynde polarmalanacaktr ve iletime geecektir. Diyot iletime getii anda VA gerilimi dorudan ka aktarlacak ve RL yk zerinde grlecektir. Giri iareti negatif alternansa ulatnda ise diyot devaml yaltmdadr. Dolaysyla VA kayna devre ddr. RL yk zerinde negatif alternans olduu gibi grlr. Devrede kullanlan R1 direnci akm snrlama amacyla konulmutur. zerinde oluan gerilim dm kk olaca iin ihmal edilmitir. Diyot zerine den n gerilim (0.7V) diyot ideal kabul edilerek ihmal edilmitir. ekil-2.27de ise polarmal negatif krpc devre grlmektedir. Bu devre, giri iaretinin negatif alternansn istenilen veya ayarlanan bir seviyede krpmaktadr. Giri iaretinin tm pozitif alternans boyunca devredeki diyot yaltkandr. nk ters polarmalanr. Dolaysyla VA kayna devre ddr. ktaki RL yk zerinde tm pozitif alternans olduu gibi grlr. Giri iaretinin negatif alternans, diyotun anoduna uygulanan VA geriliminden daha byk 31

olana kadar diyot yaltma devam eder. Dolaysyla kta negatif alternans grlmeye devam eder. Giri iaretinin negatif alternans VA gerilimi deerinden byk olduunda (Vg=0.7+VA) diyot iletime geecektir. Diyot iletime getii anda kta VA kayna grlr.

ekil-2.27 Polarmal negatif krpc devre ekil-2.28deki devre ise, giri iaretinin pozitif seviyesini VA gerilimine bal olarak snrlamaktadr. Giri iareti, diyotun anoduna balanan VA deerine ulaana kadar diyot iletimdedir. Bu durumda kta VA kayna grlr. Giriten uygulanan iaret VA deerinden byk olduunda ise diyot ters polarma olarak yaltma gidecektir. Diyot yaltmda olduunda devre knda giri iareti aynen grlecektir. Dolaysyla giri iaretinin tm negatif alternans boyunca diyot iletimde olduu iin kta VA kayna grlecektir.

ekil-2.28 Polarmal pozitif snrlayc devre Giri iaretinin negatif seviyesini istenilen bir deerde snrlayan devre emas ekil2.29da verilmitir. Giri iaretinin tm pozitif alternans boyunca diyot doru polarmalanr ve iletimdedir. kta VA kayna olduu gibi grlr. 32

Giri iaretinin negatif alternans, diyotun katoduna uygulanan VA geriliminden daha negatif olduunda ise diyot yaltma gidecektir. Diyot yaltma gittiinde giri iareti aynen kta grlecektir.

ekil-2.29 k dalga biiminin analizi Krpc devreler, diyotlarn alma prensiplerinin anlalmas ve analizi iin olduka nemlidir. Unutulmamaldr ki birok elektronik devre tasarmnda ve elektronik cihazlarda DC ve AC iaretler i iedir ve birlikte ileme tabi tutulurlar. Dolaysyla herhangi bir sinyalin ilenmesinde diyotun ilevi nem kazanr. Krpc devreler, seri ve paralel olarak ta tasarlanabilir. Bu blmde seri ve paralel krpc devreler srayla verilmitir.

33

ekil-2.30 Paralel ve seri krpc diyot devreleri

2.5 GERLM KENETLEYCLER Gerilim kenetleyiciler; girilerinden uygulanan bir iaretin alt veya st seviyesini, istenilen sabit bir gerilime kenetlemek veya tutmak amac ile tasarlanmlardr. Kenetleme devreleri; pozitif veya negatif kenetleme olmak zere ikiye ayrlrlar. Pozitif kenetlemede, giriten uygulanan iaretin en alt seviyesi sfr referans noktasnda kenetlenir. Negatif kenetlemede ileminde ise, giriten uygulanan iaretin en st seviyesi sfr referans noktasna kenetlenir. Bu blmde; pozitif ve negatif kenetleme ilemlerinin nasl gerekletirildii incelenecektir. Gerilim kenetleme ilemi gerekte, bir iaretin dc seviyesini dzenleme ilemidir. Kenetleme pozitif ve negatif kenetleme olmak zere iki temelde yaplabilir. Pozitif ve negatif gerilim kenetleme ilemi ekil-2.31de grsel olarak verilmitir.

34

ekil-2.31 Pozitif ve negatif gerilim kenetleme ilemi Pozitif kenetleyici devre giriine uygulanan iaret, +V ve V seviyelerinde salnmaktadr. Kenetleyici knda ise bu iaret 0V referans seviyesine kenetlenmitir. Yaplan bu ilem sonucunda giri iaretinin, negatif seviyesi kaydrlmtr. ktan alnan iaret artk 0V ile +2V deerleri arasnda salnmaktadr. Negatif kenetleyici devre giriine uygulanan iaret de ayn ekilde, +V ve V seviyelerinde salnmaktadr. Kenetleyici knda bu iaret 0V referans seviyesine kenetlenmitir. Bu ilem sonucunda giri iaretinin, pozitif seviyesi 0V referans alnarak kaydrlmtr. ktan alnan iaret artk 0V ile 2V deerleri arasnda salnmaktadr. Pozitif ve negatif gerilim kenetleyici devreleri ayr ayr inceleyelim. Pozitif Gerilim Kenetleyici ekil-2.32de pozitif gerilim kenetleyici devre grlmektedir. Bu devre bir diyot, bir kondansatr ve diren kullanarak gerekletirilmitir.

ekil-2.32 Pozitif gerilim kenetleyici devre Kenetleme ileminin gereklemesi iin bu elemanlarn kullanlmas zorunludur. Devrede kullanlan R ve C elemanlarnn deeri olduka nemlidir. Bu elemanlarn zaman 35

sabitesi (=RC) yeterince byk seilmelidir. Devrenin almasn ksaca anlatalm. Devre giriine uygulanan iaretin negatif alternansnn ilk yarm sayklnda; diyot doru ynde polarmalanr ve iletkendir. Diyot ksa devre etkisi gstereceinden RL direncinin etkisini ortadan kaldrr. Kondansatr, annda arj olarak dolar. Kondansatr zerindeki gerilim;

deerine eit olur. Bu gerilimin polaritesi; ekil zerinde belirtildii yndedir. Giri iaretinin negatif alternansnda; kenetleyici knda (RL yk direnci zerinde) 0.7Vluk diyot ngerilimi elde edilir. Bu durum ekil-2.32 zerinde gsterilmitir. Giri iaretinin pozitif yarm sayklnda ise diyot ak devredir. Devreden herhangi bir akm akmaz. RL yk direnci zerinde ise; giri iareti ve kondansatr zerindeki gerilimlerin toplam grlr. Devreye K.G.K uygulanrsa k gerilimi;

Devre giriine uygulanan ve +VT ve VT deerlerinde salnan giri iareti, kenetleyici devre knda 0V veya 0.7V referans seviyesine kenetlenmitir. k iareti artk yaklak olarak 0.7V ile +2VT deerleri arasnda salnmaktadr. Giri iaretinin negatif tepe deeri, 0V (0.7V) referans seviyesine kenetlenmitir. Bu durum ekil-2.33de ayrntl olarak gsterilmitir.

36

ekil-2.33 Pozitif gerilim kenetleyici ve k dalga biimleri

Negatif Gerilim Kenetleyici Giri geriliminin st seviyesini, 0V referans noktasna kenetlemek iin negatif kenetleyici kullanlr. Negatif kenetleyici devresinde diyot, kondansatr ve diren elemanlar kullanlr. Kenetleme ilemi; bir diyot yardm ile kondansatrn arj ve dearjndan yararlanlarak gerekletirilir. ekil-2.34de negatif kenetleyici devre grlmektedir. Devre zerinde, kenetleyici giriine uygulanan iaret ve kndan alnan kenetlenmi iaret gsterilmitir.

ekil-2.34 Negatif gerilim kenetleyici devre

Polarmal Kenetleyici Polarmal kenetleyici; giriinden uygulanan iareti DC bir deer zerine bindirerek kna aktarr. ekil-2.35de giriinden uygulanan sinzoidal gerilimi, VA ile tanmlanan DC gerilim kaynana kenetleyen polarmal bir gerilim kenetleyici devresi grlmektedir.

37

ekil-2.35 Polarmal kenetleyici devresi Devrede giri gerilimi Vi, VA DC gerilim kaynandan byk olduunda (VmSinWt>VA) diyot iletime geecektir. Diyot iletime getiinde devrenin edeeri ekilde gsterilmitir. Giri gerilimi Vi, maksimum deere ulat anda (+Vm), K.G.K yazarsak;

olur. VC, kondansatr zerindeki arj gerilimidir. Kondansatr zerinde den gerilimi hesaplarsak;

bulunur. Bu deerler nda RL yk direnci zerinde oluan k gerilimi; K.G.Kdan;

olur. Kondansatr gerilimini (VC=Vm sinwt-VA) eitlie yerletirirsek;

38

deeri elde edilir. Burada; sinwt=sin900=1 e eittir. Eitlii yeniden dzenlersek;

deerine eit olur. Dolays ile giri iaretinin pozitif tepe deerinde; kenetleyici k VA gerilim kaynann deerine eittir. nk RL yk direnci, VA kaynana paralel hale gelir. Bu durum ekil-2.35de verilmitir. Giri iaretinin negatif tepe (Vi=Vm sin 2700 t) deerinde ise diyot ters polarma olur ve ak devredir. Kenetleyici devre ekil-2.36da grlen durumu alr.

ekil-2.36 Polarmal kenetleyici ve dalga biimleri Giri iaretinin negatif alternansnda devrenin matematiksel analizini yapalm. Diyot yaltmdadr. Kondansatr zerindeki VC gerilimi arj deerini korur.

39

RL yk direnci zerinde oluan k gerilimi; K.G.Kdan;

olur. Kondansatr gerilimini (VC=Vm sinwt-VA) eitlie yerletirirsek;

deeri elde edilir. Burada; sinwt=sin2700=-1 e eittir. Eitlii yeniden dzenlersek;

deeri elde edilir. Polarmal kenetleyici knda elde edilen iaretin dalga biimi ekil-2.36 zerinde gsterilmitir. Sonuta; devre giriinden uygulanan iaret, VA gerilimine kenetlenmitir.

2.6 GERLM OKLAYICILAR Gerilim oklayclar (voltage multipliers); giriinden uygulanan iareti istee bal olarak birka kat ykseltip kna aktaran devrelerdir. Gerilim oklayclar; gerilim kenetleyici ve dorultma devreleri birlikte kullanlarak tasarlanr. Gerilim oklayc devreler; yksek gerilim alak akm gereksinilen yerlerde kullanlr. TV alclar kullanm alanlarna rnek olarak verilebilir. Bu blm bitirdiinizde; Yarm dalga ve tam dalga gerilim iftleyiciler Gerilim leyiciler Gerilim drtleyiciler 40

Hakknda ayrntl bilgiye sahip olacaksnz.

Gerilim iftleyici Gerilim iftleyiciler (Voltage Doupling) girilerine uygulanan gerilim deerini, ikiye katlayarak klarna aktaran elektronik dzeneklerdir. Gerilim iftleyicilerin girilerine uygulanan gerilim, AC veya darbeli bir iaret olmaldr. Gerilim iftleyicilerin kndan ise dorultulmu DC gerilim elde edilir. Gerilim iftleyici devrelerin klarndan yaplar gerei srekli olarak byk akmlar ekilemez. Gerilim iftleyici tasarm, yarm dalga ve tam dalga zere iki tipde yaplabilir. ekil2.37de yarm dalga gerilim iftleyici devresi grlmektedir. Gerilim iftleyici devre; gerilim kenetleyici ve yarm dalga dorultma devresinin birlikte kullanlmas ile oluturulmutur. Bu durum ekil-2.37 zerinde ayrntl olarak gsterilmitir.

ekil-2.37 Yarm dalga gerilim iftleyici devre Devrenin almasn daha iyi anlayabilmek iin her bir devre blounun ilevleri, dalga ekilleri zerinde ekil-2.38 zerinde gsterilmitir.

41

ekil-2.38 Yarm dalga gerilim iftleyici devrenin dalga biimleri Yarm dalga gerilim iftleyici devresinin nasl alt ekil-2.39 zerinde grafiksel olarak analiz edilmitir. Giri iaretinin (Vi) pozitif yarm sayklnda; D1 diyodu iletkendir. C1 kondansatr ekilde belirtilen ynde D1 zerinden, VC=Vm-0.7V deerine arj olur. D2 ise bu anda ters polarma olduundan yaltmdadr. Dolays ile k gerilimi 0V dur.

ekil-2.39 Yarm dalga gerilim iftleyici devresinin grafiksel analizi Giri iareti Vinin negatif alternansnda ise; D1 diyodu ters polarmalandndan yaltmdadr. D2 diyodu ise iletkendir. C2 kondansatr Vinin maksimum deerine D2 zerinden arj olur. C1 kondansatr ters polaritede dolu olduu iin boalamaz. k iareti C2 kondansatr zerinden alnabilir. C2 zerindeki gerilim ise; K.G.Kdan;

VC2 zerinde, giri iaretinin maksimum deeri olduundan VC2=Vmdir. Dolaysyla kta C2 kondansatr zerinden alnan gerilim, giri gerilimi tepe deerinin 2 katdr.

42

Not: Devre analizinde diyotlar zerine den ngerilimler (0.7V) ihmal edilmitir. Gerilim kenetleyici tasarmnda bir dier alternatif ise Tam dalga gerilim iftleyici devresidir. ekil-2.40da tam dalga gerilim iftleyici devresi grlmektedir.

ekil-2.40 Tam dalga gerilim iftleyici Transformatrn sekonderinde pozitif alternans olutuunda D1 diyotu doru ynde polarmalanr ve iletime geer. D2 diyotu ise kesimdedir. D1 diyotu iletimde olduunda; C1 kondansatr giri iaretinin maksimum deerine ekilde belirtilen ynde arj olur. Transformatrn sekonderinde negatif alternans olutuunda ise D2 diyotu doru ynde polarmalanr ve iletime geer. D1 diyotu ise kesimdedir. D2 diyotu iletimde olduunda; C2 kondansatr giri iaretinin maksimum deerine (Vm) ekilde belirtilen ynde arj olur. Gerilim iftleyici devre kndan C1 ve C2 kondansatrlerinde oluan gerilimlerin toplam alnr. Dolaysyla k iareti;

43

olarak alnr.

Gerilim leyici Tipik bir gerilim leyici devresi ekil-2.31de verilmitir. Bu devrenin kndan alnan iaret, giri iaretinin tepe deerinin yaklak 3 katdr. Devre ilk negatif yarm sayklda gerilim iftleyici gibi alr. C1 zerinde ekilde belirtilen ynde giri iaretinin tepe deeri (VT) grlr. C2 zerinde ise giri iaretinin yaklak 2 kat (2VT) grlr. Sonraki negatif sayklda ise D3 diyotu doru ynde polarmalanr. letkendir. C3, 2VT deerine belirtilen ynde arj olur. Gerilim leyici kndan C1 ve C2 zerinde oluan gerilimler toplam 3VT alnr.

ekil-2.31 Gerilim leyici devre

Gerilim Drtleyici Tipik bir gerilim drtleyici devre ekil-2.32de verilmitir. Bu devrenin kndan alnan iaret, giri iaretinin tepe deerinin yaklak 4 katdr. Devre ilk 3 negatif yarm saykl sresinde gerilim leyici gibi alr. C1 kondansatr zerinde ekilde belirtilen ynde giri iaretinin tepe deeri grlr. Devredeki dier tm kondansatrler ise 2VT deerine arj olur. Devre dikkatlice incelenirse her bir negatif alternansta diyotlarn srayla iletken olaca dolays 44

ile kondansatrlerin dolaca grlr.

ekil-2.32 Gerilim drtleyici devre k iareti C2 ve C4 kondansatrleri zerinden alnmtr. Dolays ile bu kondansatrler zerinde oluan gerilimler toplam;

deerine eit olur. Gerilim oklayclarn klarndan srekli yksek akm ekilmesi mmkn deildir. Anlk yksek gerilim temininde kullanlabilir.

2.7 DYOT VER SAYFALARI Uluslaras yariletken reticisi pek ok firma farkl zelliklere sahip yzlerce tip diyot retimi yaparlar. retilen her bir diyot belirli standartlara gre kodlanp tketicinin kullanmna sunulur. retici firmalar; rettikleri her bir diyot tipinin eitli zelliklerini ve karakteristiklerin veri kitapklar (data book) halinde kullancya sunarlar. Devre tasarmlarnda kullanlacak diyot seimi, bu verilerden yararlanlarak seilir. Veri kitapklarnda aada belirtilen 45

zellikler hakknda kullancya ayrntl bilgiler verilmektedir. Bu blmde sizlere rnek olarak seilmi baz diyotlarn veri sayfalar ve karakteristikleri verilecektir. Bu blm bitirdiinizde; alma akm ve geriliminin maksimum deerleri Elektriksel karakteristikleri alma karakteristiklerinin grafiksel analizi hakknda gerekli bilgileri edineceksiniz. retici firmalar, rettikleri devre elemanlarnn iin genelde iki tr tantm yntemi izlerler. Ksa tantmda elemannn ok ksa bir tantm ve genel zellikleri verilir. Ayrntl tantmda ise elemanla ilgili ayrntl aklamalar, elektriksel grafikler, uygulama notlar v.b zel bilgiler yer alr. Veri tablosunda reticilerin kulland sembollere sadk kalnmtr. Sembollerle ilgili gerekli aklamalar tablo sonunda verilmitir. Pek ok retici veri kitapklarnda bu sembol tanmlarna uymaktadr. Tablo-1.1 Baz silisyum dorultma diyotlarnn karakteristikleri
AIKLAMA SEMBOL 1N4001 1N4002 1N4003 1N4004 1N4005 1N4006 1N4007 100 120 70 1.0 200 240 140 1.0 400 480 280 1.0 600 720 420 1.0 800 1000 560 1.0 1000 1200 700 1.0 BRM V V V A

Peak repertitive reverse voltage V VRWM 50 Working peak reverse voltage DC RRM VR blocking voltage 60 Nonrepetitive peak reverse voltage VRSM VR(rms) 35 RMS reverse voltage Average rectified forward current I0 1.0 (single-phase, resistive load, 60Hz, TA=750C Nonrepetitive peak surge current IFSM 30 (surge capplied at rated load conditions) Operating and storage junction TJ, Tstg temperature range

30

30

30

30

30

30

-65.....+175

0C

46

ekil-2.33 eitli diyot klf tipleri ve klf kodlar

47

BLM ZET AC gerilimin DC gerilime dntrlmesinde silisyum diyotlarndan yararlanlr. Dntrme ilemini gerekletiren devrelere dorultma denir. ehir ebekesinden alnan ac gerilim dorultma ileminden nce bir transformatr yardmyla istenilen deere drlr. Transformatrler kayplar en az elektrik makineleridir. Transformatrler ac gerilimi istenilen deere dntrme ilemi yannda kullancy ve sistemi ehir ebekesinden yaltr. Transformatr kndan alnan ac gerilim, diyotlar kullanlarak dorultulur. Dorultma ilemi yarm-dalga ve tam-dalga olmak zere iki temelde yaplr. Yarm-dalga dorultma devresinde tek bir diyot kullanlr. Diyot giri ac iaretinin sadece yarm sayklnda (1800) iletkendir. Tam-dalga dorultma devresi, kpr tipi ve orta ulu olmak zere iki temel tipte tasarlanr. Tamdalga dorultma devrelerinin kndan alnan iaretin frekans, giri iaretinin iki katdr. Dolaysyla ktan alnan iaretin ortalama deeri (dc deer) yarm-dalga dorultma devresinden daha byktr. Dorultma kndan alnan iaretler dc gerilimden uzaktr ve ac bileenler (rpl) barndrr. Dorultma klarndan dcye yakn bir dalga formu elde etmek iin filtre devreleri kullanlr. En basit filtre metodu kondansatrle yaplan filtreleme ilemidir. Bu tipi filtre devrelerinde kondansatrn arj ve dearjndan yararlanlr. Filtreleme ileminde L ve C elemanlar kullanlabilir. Bu tr filtreleme ilemleri sonucunda k iaretindeki rpllar (dalgalanma) minimum dzeye iner.

48

 Belirlenen bir iaretin krplmas ilemi iin diyotlar kullanlr. Bu tr devrelere krpc (clippers) denir. Herhangi bir ac iarete, dc seviyeler eklenebilir veya iaretin seviyesi deitirilebilir. Bu tr devrelere gerilim kenetleyici denir. Gerilim kenetleme ilemi diyot ve kondansatrler kullanlarak gerekletirilir. Giri geriliminin tepe deerini 2, 3, ....n kat ykselterek kna aktaran devreleri gerilim oklayc (voltage multiplier) denir. Bu tr devreler, diyot ve kondansatr kullanlarak gerekletirilir. Tipik bir dc g kayna (dc power supply) tasarm; transformatr, dorultucu diyot, filtre devresi ve reglatr devresi ile gerekletirilir. Gnmzde yzlerce yariletken devre eleman (kompenet) reticisi firma vardr. Her bir firma rettii elemanlar belirli bir standart dhilinde kodlayarak tketime sunar. Devre elemanlarnn ayrntl karakteristikleri ve zellikleri retici firma kataloglarndan temin edilebilir.

49