Uur Mumcu _ nkilp Mektuplar

Kitaplar, uygarla yol gsteren klardr.

UYARI:
www.kitapsevenler.com
Kitap sevenlerin yeni buluma noktasndan herkese merhabalar... Cehaletin
yenildii, sevginin, iyiliin ve bilginin paylald yer olarak grduumuz
sitemizdeki tum e-kitaplar, 5846 sayl kanun'un ilgili maddesine istinaden,
engellilerin faydalanabilmeleri amacyla ekran okuyucu, ses sentezleyici
program, konuan "Braille Not Speak", kabartma ekran ve benzeri yardmc
aralara, uyumlu olacak ekilde, "TXT", "DOC" ve "HTML" gibi formatlarda,
tarayc ve OCR (optik karakter tanma) yazlm kullanlarak, sadece grme
engelliler iin, hazrlanmaktadr. Tumuyle ucretsiz olan sitemizdeki e-kitaplar,
"engelli-engelsiz elele" duuncesiyle, hibir ticari ama gzetilmeksizin,
tamamen gnulluluk esasna dayal olarak, engelli-engelsiz yardmsever
arkadalarmzn youn emei sayesinde, grme engelli kitap sevenlerin
istifadesine sunulmaktadr. Bu e-kitaplar hibir ekilde ticari amala veya
kanuna aykr olarak kullanlamaz, kullandrlamaz. Aksi kullanmdan doabilecek
tum yasal sorumluluklar kullanana aittir.
Sitemizin amac asla eser sahiplerine zarar vermek deildir.
www.kitapsevenler.com web sitesinin amac grme engellilerin kitap okuma hak ve
zgurluunu yuceltmek ve kitap okuma alkanln pekitirmektir.
Ben de bir grme engelli olarak kitap okumay seviyorum. Sevginin olduu gibi,
bilginin de paylaldka pekieceine inanyorum. Tum kitap dostlarna, grme
engellilerin kitap okuyabilmeleri iin gsterdikleri abalardan ve yaptklar
katklardan turu teekkur ediyorum.
Bilgi paylamakla oalr.
Yaar Mutlu

LGL KANUN:
5846 sayl kanun'un "Altnc Blum-eitli Hukumler" blumunde yeralan "EK
MADDE 11" : "ders kitaplar dahil, alenilemi veya yaymlanm yazl ilim ve
edebiyat eserlerinin engelliler iin uretilmi bir nushas yoksa hibir ticar
ama gudulmeksizin bir engellinin kullanm iin kendisi veya uuncu bir kii
tek nusha olarak ya da engellilere ynelik hizmet veren eitim kurumu, vakf
veya dernek gibi kurulular tarafndan ihtiya kadar kaset, CD, braill alfabesi
ve benzeri formatlarda oaltlmas veya dun verilmesi bu Kanunda ngrulen
izinler alnmadan gerekletirilebilir."Bu nushalar hibir ekilde satlamaz,
ticarete konu edilemez ve amac dnda kullanlamaz ve kullandrlamaz.
Ayrca bu nushalar uzerinde hak sahipleri ile ilgili bilgilerin bulundurulmas
ve oaltm amacnn belirtilmesi zorunludur."
Bu e-kitap grme engelliler iin duzenlenmitir.
Kitap taramak gerekten incelik ve beceri isteyen, zahmet verici bir itir. Ne
mutlu ki, bir grme engellinin, duzgun taranm ve hazrlanm bir e-kitab
okuyabilmesinden duyduu sevinci paylaabilmek tum zahmete deer. Sizler de bu
mutluluu paylaabilmek iin bir kitabnz tarayp, kitapsevenler@gmail.com
adresine gndermeyi ve bu isimsiz kahramanlara katlmay duunebilirsiniz.
Bu kitaplar, size gelene kadar verilen emee ve kanunlara sayg gstererek,
lutfen bu aklamalar silmeyiniz.
Siz de bir grme engelliye, okuyabilecei formatlarda, bir kitap armaan
ediniz...
Teekkurler.
Ne Mutlu Bilgi iin, Bilgece yaayanlara.
www.kitapsevenler.com
Tarayan: Yaar Mutlu
www.kitapsevenler.com
www.yasarmutlu.com
e-posta kitapsevenler@gmail.com
Uur Mumcu _ nkilp Mektuplar
NKILAP MEKTUPLARI
ISBN 975-478-125-7
nklp Mektuplar, Uur Mumcu/ 7. Basm, 1993/Kapak, Er-kal Yavi / Kapak
Basks, zylmaz Matbaas / i Bask, Yay-lack Matbaas / Cilt, Aziz-Kan
Mucellithanesi / Kitab Yaymlayan, Tekin Yaynevi, Ankara Cad. No: 43 STANBUL
Tel: 527 69 69-512 59 84 Fax:5111122
UGUR MUMCU
I
NKILAP MEKTUPLARI
Yedinci Basm
TEKN YAYINEV
NDEKLER
nsz ............................................................
... 7
Osman Koksal Kimdir?................................................ 10
htill Evltlarn Yer ...................................................
11
lk htill rgutu.........................................................
22
htillci ekirdek..........................................................
32
9 Subay Olay............................................................
41
Cemal Gursel rgute Giriyor .................................... 52
Muhafz Alay Komutanl.......................................... 64
27 Mays lk Saatleri................................................... 74
Albay Kuuk Anlatyor ................................................
85
Menderes'in Bayar'a Mektubu ....................................... 95
nklp Mektuplar.........................................................
106
Sadi Koa - Avukat Ouz .......................................... 116
Orgeneral Nurettin Aknoz Af stiyor ........................... 138
Prof. Velidedeolu'nun Sevecen Yurei ........................ 148
Koksal: En yisi Evren'dir ....................................... 157
Af stemiyor .....................................,.........................
168
AIKLAMALAR
Emekli Albay Mustafa Perin........................................ 185
Veteriner General Burhanettin Ulu........................... 195
Emekli Albay Kemal Tufekiolu.................................... 205
CHP'liler Soyuyuce'yi Yantlyor ................................. 226
Sakt Cumhurbakan Cell Bayar' Nezaret Altna Alan
Heyetin Raporu......................................................... 231
Bayar'm Ba Yaveri Albay Mustafa Tayyar Aklyor ...... 240
Ad
Dizini ...............................................................
257
5
NSZ
Osman Koksaln lumunden nce buyuk bir zenle hazrlad ve sekiz klasrde
toplad anlar, ailesinin butun aramalarna karn bulunamad. Anlar,
bilinmeyen ellerce alnmt. Bu anlar kim almt? Anlar ne amala
alnmt? Kksal'n ei ve iki ocuu bu sorulara henuz yant bulamamlardr.
Kksal'n anlarn alanlar, evdeki manevra sand iinde saklanan
mektuplar ve anlarn ilk taslaklarn unutmulard, ite bu yaz dizisi,
Kksal'n geride brakt ve anlar alp gturenlerin de bulamadklar an
taslaklar ve mektuplardan oluuyor.
Tarihe mal olmu olaylarn iinde yaam olan Kksal'n sekiz klasrde
toplad anlar iin duzenledii, dizindin bir kopyas da elimizdedir. Ancak
ne yazk ki, anlarn tumu bugun iin bilinmeyen ellerdedir.
Yakn tarihimize k tutan bu an paralar ile mektuplarn nemini ve hepimize
verecei dersleri sizler de bu yaz dizisini okuyunca deerlendireceksiniz.
htill rgutleri niin kuruldu? tik ihtill rgutunu kuranlarn duunceleri
nelerdi? Dunyaya ve Turkiye'nin sorunlarna nasl bakyorlard? Nasl
rgutlenmi ve nasl baarya ulamlard?
Bunlar bilmeden, salam temellere dayal salkl bir demokrasi kurmaya olanak
yoktur. Bu bakmdan Kksal'dan arta kalan mektup ve anlarn nemi daha da
artmaktadr.
7
1956 ylnda kurulan gizli rgut, 1980 ihtillinde amacna eriiyor. Daha sonra
eski ihtillcilerin yollar birbirlerinden ayrlyor. DFyi ykmak iin rgut
kuranlar, ihtillden sonra kar karya geliyorlar. 'htilllerin evltlarn
yemesi' kural Koksal ve evresinde de egemen olmakta gecikmiyor.
Osman Koksal, 12 Mart dneminde de General Madanolu ve arkadalar ile birlikte
yargland ve stanbul'da Ziverbey kkunde ikenceli sorgular yaplarak auan
bu dava sonunda akland. Bu tarihten lumune kadar, butun zamann anlarn
yazmaya ayrd.
Koksaln son gunleri ok skntl gemiti. Olu* sol bir rgut uyesi olarak
gzaltna alnm ve yarglanmt. Yaz dizisinde grulecei gibi bu olay
nedeniyle Koksal ailesi ok ac gunler de geirmiti. An--cak, bu eski
ihtillci, bu skntlar ile tek bana boumay seti, kimseye bavurmad.
Eski dostlarn aramad. Kimseye yaknmad.
Bu yaz dizisinde yalnzca Koksaldan elimizde feaj lan an paralar ile 27
Mays ihtillinden sonra Koksala gnderilen nklp Mektuplar-n deil, ayn
zamanda bir ihtillin ve bir ihtillcinin yarglarn da okuyacaksnz.
Yaz dizisine neden nklp Mektuplar baln setiimi sorarsanz, onu da
syleyeyim: Bu mektuplarn ou eski yaz ile yazlmt. Ve ounda ihtill
iin inklp szcuu kullanlmaktayd. Ve sonradan siyasal yaammzda deiik
roller ustlenecek olan mektup sahipleri, o gun, inklptan yana
grunuyorlard. Ve daha da nemlisi, bu mektuplar yazanlar, devrim^ szcuu
yerine bugun de inkilp-szcuunu kullanyorlard.
Devrim-, szcuu ile inklp- szcuu arasnda, eer bir anlam fark varsa, bu
fark, herhalde, Koksal ile 12 Mart ve 12 Eylul yneticileri arasndaki siyasal
duunce ve eylem fark kadardr!
8
27 Mays, Cumhuriyet dneminde yaanan 2. Merutiyet- gibidir. 27 Mays
ihtillcileri de ittihat--lara benzerler.
ttihatlar iin yoksul lduler- derler. Koksal, eylemi ile son
ittihatlardan biri-ydi. Ve onlar gibi yalnz ve yoksul ldu. Ve son szlerini
syleyemeden bu dunyadan geti, gitti.
Son yllarda devlet ynetiminde Osman Koksal gibi grevler ustlenen ka kii son
gunlerini sknt ve yoksullukla peneleerek geirdi syler misiniz?
Koksaldan geride kalan an paralar ile mektuplar yaymlamakla bir tarihsel
grevi yerine getirmenin mutluluu iindeyiz.
U. M.
9
OSMAN KOKSAL KMDR?
Osman Koksal 1918 ylnda Selanik'te dodu. 1924 ylnda nilesi ile birlikte
Turkiye'ye geldi. lk renimini orum'da, orta renimini Giresun'da yapt:
Liseyi Maltepe Askeri Lise-si'nde bitirdi. 1936 ylnda Harp Okulu'na girdi.
1938 ylnda temen rutbesi ile orduya katld. 1941 ylnda stanbul Topu
Okulu'nu bitirdi. eitli birliklerde grev yaptktan sonra 1952-53'te Kore
Tugay ile savaa katld. 1955 ylnda Harp Akademisi'ni bitirerek kurmay oldu.
1956 ylnda, Sezai Okan ve Talt Aydemir ile birlikte ihtill rgutu kurdu.
1959 ylnda albayla yukseldi. Daha sonra Kara Kuvvetleri Kurmay Subesi
Mudurluu yapt. Bu grevdeyken 12 Aralk 1959 tarihinde Muhafz Alay
Komutanlna atand.
27 Mays 1960 ihtilline katld. htillden sonra oluturulan MBK uyeliine
seildi. Ayn gunlerde, Muhafz Alay Komutanl grevini de ustlendi. Ayn
dnemde Cumhurbakanl Genel Sekreterlii de yapt.
1961 genel seimlerinden sonra kurulan TBMM'de tabi senatr olarak grev yapt.
ki yl tabii senatrlukte bulunduktan sonra bu grevinden istifa etti. Bir sure
de Cumhurbakanl kontenjan senatrluu yapt.
12 Mart 1971 dneminde, emekli Korgeneral Cemal Ma-danolu ile birlikte gizli
rgut kurmak suundan yargland. Dava sonunda butun arkadalaryla birlikte
beraat etti. Daha sonra bir sure Turizm Bakanl'nda alt.
Evli ve iki ocuk babas olan Koksal, 1 Kasm 1982 gunu -ldu.
10
HTLL EVLTLARINI YER
Osman Kksal'n evinde manevra sandnn iinden kan mektup ve belgelere gz
atnca aklma birdenbire bu sz geldi. Sandktan kan mektuplar okuyorum :
General Faruk Guventurk... Kurmay Albay Kenan Evren... Kurmay Albay Bedrettin
Demirel... Kurmay Albay Sedat Celasun... Kurmay Albay Memduh nluturk...
Ve bir mektup ngiltere'den. mza ilgin:
Sadi Koa... Tarih 1 Austos 1960. Bir tebrik mektubu da Moskova'daki Turk
Buyukelisi'nden.
1 Haziran 1961 tarihli mektup yle noktalanyor:
...Ve bilvesile sevgi ve sayglarm gnderiyor, buyuk davann tahakkuku
yolunda kymetli mesainizde baarlar diliyorum. mza: Fahri Koruturk...
Bir mektup daha. mza ok ilgin. Hadi Husman... Menderes hukumetinin Gumruk ve
Tekel Bakan.
Bir mektup daha: Emekli Kurmay Albay A. Orhan Su-ersan... Sonradan AP
milletvekili olan Suersan'n 19 Kasm 1960 gunu devlet ve hukumet bakan
Gursel'e yazd mektup, 27 Mays inklbnn dinamizmi ve daima ifade
buyurduunuz mustesna prensipler... diye noktalanyor.
Emekli Kurmay Albay Suersan, 13 Kasm 1960 gunu Mill Birlik Komitesi'nce yurt
dna surulen 14'lere vatan hainleri dedikten sonra, emeklilik kararnn geri
alnmasn istiyor.
Kurmay Albay Bedrettin Demirel'in 28 Haziran 1960 gunlu mektubuna yle bir
gzatyorum...
12 Eylul dneminde 2. Ordu Komutan ve eski cumhurbakanl danmanlarndan
Demirel.
11
Demirel. Mill Birlik Komitesi'nin denetiminde bir Meclis kurulmasn istiyor ve
bu meclisi yle tanmlyor:
Bu kukla meclis, buyuk Ataturk'un kurduu ilk But yuk Millet Meclisi'ne
benzetilebilir.
Aziz ve sevgili kardeim Osman diye balam mektup da Yridz'daki Yuksek
Kumanda Akademisi'nden gnderilmi.
Aabeyin General Faruk Guventurk imzal mektup da ilgin. htill hukumetinin
devlet bakanlna getirdii Yargtay uyesi Amil Artus hakknda air
eletirilerini sralyor Guventurk. Tarih 28 Aralk 1960.
General Guventurk: Muzr ehas ibanda
General Guventurk. bir baka mektubunu 25 Aralk 1960 tarihinde gndermi.
Sunlar yazm :
Mill Emniyefe henuz el atlp bir deiiklik yaplmadna ve muzr ehasn
henuz i banda bulunmasna kar diyeceim u ki, buyuk ve tehlikeli br
yoldayz.
Satrlarnn alt krmz kalemle izilmi bir baka mektup da Prof. Ali Fuat
Bagil'in kars Fatma Nuvide Ba-gii imzasn tayor. Bayan Bagil tutuklu
bulunan kocasnn salverilmesini istiyor.
Mektup, Devlet Bakan Gursel'in ei Melhat Gursel'e yazlm. Bayan Bagil'in
mektubuna da bakyorum.
Milletim, tarihim, mukaddesatm namna sizden rica ediyorum. Muhterem devlet
reisimizin vaktiyle hakknda teveccuh gsterdii eimin mutlak hakk olan
hurriyetini balamalarn istiyor.
Sandkta bir yn mektup var. Mektuplar ayrmaya alyorum.
te bir tanesi:
Tokyo'daki asker atae Sedat Celsun'dan geliyor.
19 Haziran 1960 tarihli mektup Tokyo'dan postalanm, okuyorum.
Sevgili ve deerli kardeim, memleketimizde felketli bir mahiyet olmak
istidadn gsteren hadiseler, Mill Birlik Komitesi'nin zamannda erimi olduu
isabetli ve kud-
12
retu mudahaleleri ile tamamen nlenmi, memleketimiz -tekrar huzur ve sukna
kavumutur.
Felketzade bir silh arkadanz: Rutu Erdelhun imzal mektup da Kayseri
Cezaevinden geliyor.
Erdelhun, ihtillden nceki Genelkurmay Bakan. Gz ucuyla mektubundaki son
satrlara bakyorum:
Ben ne partici, ne de muhalifim. Bikes bir askerim. Bu sebeple meclislerde
benm mudafum olacanz mertliinizden umid ve temenni ederim.
Erdelhun'un mektubunun hemen altnda bir baka emekli orgeneralin mektubu var.
6-7 Eylul olaylarndan sonra stanbul'da iln edilen skynetimin kapattm...
menettim diye biten bildirileri ile unlu Nurettin Aknoz imzasn tayor.
Aknoz da Osman Kksal'a yazd mektupla af istiyor:
Dellet buyurarak ve dier uyelere durumumu anlatarak af edilmemi yuksek
vicdanlarnzdan beklerim.
Bu mektuplar tek tek ayryorum. Erdelhun'un, Ak-noz'un mektuplar bir de Bayan
Erdelhun'un yeni ve eski yaz ile yazd birka mektup daha var.
Bunlar okuyacak ve sizlere aktaracam. Kuuk sandk bir tarih aynas gibi
olaylara k tutacak. Dune, nT eki gune, bugune ve yarna!
Sanki bir zaman tuneli iindeyim.
Kuuk manevra sand iinden bir mektup daha kt. Hemen imzaya bakyorum :
Memduh nluturk.
O zamanki rutbesi ile kurmay albay ve erkezky'deki 8. Piyade Alay Komutan.
erkezky, 16 Kasm 1960 tarihli mektup, Kardeim Koksal diye balyor.
nluturk. 12 Mart dneminde Tumgenerai rutbesi ile stanbul Skynetim
Komutanl emrinde kurulan Tahkikat Komisyonu Bakanl yapm. , dillere
destan Zi-verbey'deki ikenceevi de bu komisyona bal.
Madanolu davas sanklar Ziverbey Kku'nde ikence grduler. Skynetim
Komutan Turun, Tahkikat Komisyonu Bakan nluturk'un butun amalan, ikenceli
sor-
13
gulardan geirdikleri sekin aydnlar ve kurmay subaylardan Madanolu ve Koksal
aleyhlerine ifadeler almakt.
Koksal da gzaltna alnp, Ziverbey Kku'ne getirilseydi, 27 Mays gunlerinde
Osman Kksal'a bu mektubu yazan nluturk, acaba gzunu krpmadan bu eski
arkadan da ikenceli sorgulardan geirecek miydi?
Bu yuzden olacak mektubu yldrm hz ile okuyorum :
Kardeim Koksal;
Yeni ktamdan selm ve sevgilerimi sunar, gzlerinden perim. Milletimizin rahat
ve saadeti iin 27 Mays 1960'tan itibaren giritiiniz mill davranmza
kar menf duunulere sahip olanlarn temizlenmesi hususunda son yaplan
ameliyeden dolay bata deerli komutanm Sayn Orgeneral Cemal Gursel olduu
halde, komitenin 23 kymetli ve vatansever arkadalarm hararetle tebrik eder,
mill davamza ballm arz ederim.
8. Piyade Alay'nn butun mensuplar, mill davamz korumak uzere her an emre
hazrdr.
nluturk'un mektubu ilgimi ekiyor. Gzum hep bu mektupta.
Ben bu mektubumla hem bu hususu arzetmek hem de kendime ait bir dileimin
yerine getirilmesi iin alkan istirham etmek iin senin kymetli zamanlarn
alyorum.
nluturk, Amerika'ya bir aylk muahade eitimine gitmek istiyormu, bu
nedenle Kksal'dan bu konuda arac olmasn rica ediyor.
Netice olarak uygun grulduu takdirde aralk aynda muahade eitimine
gidecekler arasna dahil ettirilmeme tavassutunuzu arz eder, sevgi ve
sayglarm sunarm.
Duunuyorum, bu mektubu yazan nluturk, aradan daha on iki yl gemeden ayn
Koksal haknda su kantlar toplayabilmek iin ikenceli sorgularn yapld
stanbul Ziverbeydeki o ikence evinin de bal bulunduu bir soruturma
komisyonu bakan olacak!
14
Evet, ihtill evltlarn yer...
Bir baka mektup, Turkish Embaassy. 43 Belgrave-Square S.W.I adresinden
geliyor. Tarih 1 Austos 1960.
mza Sadi Koa.
Sayn Albaym.
irkinliimi yuzume vurmak iin olsa gerek 'guzet kardeim' diye balayan
mektubunu aldm. Biliyorum, 'iyi ama, guzel kcrdeim diye balayp, sevgili
kardeim diye* biten bir mektuba 'sayn albaym' diye mi cevap verirler
diyeceksin.
yle bir mektuba deil ama 10 ay muddetle eski dostlarn tam mns ile
unutabilen bir albaya, bir yarbay ancak byle hitap edebilir.
Bu kadar olsun iimi dktukten sonra musaadenle-mektuba Avukat Ouz devam
etsin...
Yarbay Koa'n bu mektubundan Koa'n gizli rgutteki adnn Avukat Ouz
olduu anlalyor.
Avukat Ouz 12 Mart dneminde Nihat Erim hukumetinin Babakan Yardmcs
oldu ve Madanolu v& Kksal'n aralarnda bulunduu sanklarla ilgili dava
Babakanla bal istihbarat birimlerince hazrland! Evet ihtill evltlarn
yemeye devam ediyordu.
12 Mart dneminde stanbul Skynetim Komutanla Asker Savcl'na Kksal'n
gnderdii bir dileke gzume arpt.
Tarih 17 Ocak 1972.
Syle balyor dileke:
27 Mays Anayasas, hak yararna sosyal ve ekonomik bir duzen getirmiti. Bu
duzen 'sosyal adalet' iletilerek gerekleecekti. Ancak kurulacak duzen egemen
gulerin karlarna ters duuyordu. 1965 egemen snflar iktidar, bu
terslii, nceleri anayasay bir tarafa itmek, sulamak yoluyla gidermeye
alt. Bu areler yufka kalnca da copa, sopaya, silho sarld. Bylece 12
Mart ncesi dodu.
Dilekenin ikinci sayfasn evirip okuyorum:
Ben, Ataturku, devrimci, 27 Mays ihtillinin odalr noktasnda yer alm
kiilerden biriyim. 12 Mart muhtras-
15
run sulad kiilerin, bizler iin uydurma dosya hazrla-jnalanm normal
sayarm!
Dilekeyi okuyup, bir kenara koyuyorum.
Mektuplar ilgin, ok ilgin.
Prof. Aydn Yaln'n bir mektubu kyor. Tarih 1 Mart 1961.
Syle balyor mektup:
Muhterem Kardeim,
Dun bahsettiim beyannameyi iliik olarak takdim diyorum.
Demek, bu sac profesrun 27 Mayslarla byle bir .ilikisi var.
Sarmyorum.;
Sizi tekrar telefon ile rahatsz ederim, selm ve hurmetlerimin kabulunu rica
ederim diye bitiyor Prof. Yal-n'n mektubu.
Bir eski Turke mektup. mza Kemalettin Gkakn.
Mill Guvenlik Kurulu Genel Sekreterlii yapm bir emekli orgeneral... Anayasa
oylamas konusunda bilgi veriyor. Tabi koyu bir 27 Mays general olarak.
Erzurum ilindeki yuzde 70 evet oyunu az buluyor ve uzuluyor.
Emekli Orgeneral Kemalettin Gkakn, Mill Guvenlik Kurulu Genel Sekreterlii
yaptktan sonra AP'ye girmi deil miydi?
Evet, yleydi.
Kksai'n manevra sand 27 Mays 1960'tan bugunlere kadar uzanan bir tutanak
gibiydi sanki.
Koksal, anlarnn son blumune eklemeyi duunduu bu mektuplara sra numaras
vermi. 16. srada idlerden Soyuyuce'nin 13 Kasm gunu yurtdna gnderilmek
uzere teblii alr almaz yazd mektup yer alyor.
Kymetli Osman Aabey,
Bu sabah tebligat aidim. Memleket iin hayrl olacana kanaat getirdiim bu
tebligat gayet samimi olarak karladm. Daha sonra radyodaki tebligat
dinleyince kendi hesabma uzuntu duydum.
Sefik Soyuyuce'nin bir baka mektubu daha var. So-yuyuce, Kksal'a yurtdndan
da mektup yazyor.
16
Yeil murekkep ile yazlan mektubun bir blumunu okuyorum :
Alpaslan Turke hakknda ilk kan dedikoduyu ortaya getiren ve Albay
Tunkanat, Binba zgune, Albay Sami Kuuk ve arkadalara duyuran ben deil
miyim? Sorun kendilerine diye yaknyor ve bylece Turkei olmadn
anlatmaya alyor.
Bir de ilgin nerisi var:
Yurtdna kaan DP Milletvekillerinden Muzpffer Kur-banolu ve dierlerini
yakalayp, Turkiye'ye getirmek!.. Bu yolla hakkndaki kararn geri alnmasn
istiyor.
Mektubun drduncu sayfasndan bir blum okuyorum :
...Sulu olanlar darda brakmak, susuz olanlar armak suretiyle...
Yani, 14'ler arasnda sulu ve susuz ayrm yaplmasn neriyor Soyuyuce.
Sefik Soyuyuce, artk bu ilerden elini ayan ekmi. nlu ve zengin bir
iadam olmu.
Bir baka meRtup da Prof. Hfz Veldet Velidedeo-lu'ndan gelmi.
Prof. Velidedeolu, 28.7.1961 gunu Devlet ve Hukumet Bakan Orgeneral Cemal
Gursel'e gnderdii mektubu, Kksal'a da gndermi.
Velidedeolu'nun Gursel'e yazd mektuptan bir para okuyorum :
ki evlt ve iki torun sahibi, idealist bir memleket ocuu ve otuz yllk bir
universite hocas olarak, zat devletlerinden istirhamm bugun memleket dnda
bulunan dier be evldm, yani Orhan Erkanl, Orhan Kabi-bay, Muzaffer zda,
Numan Esin ve rfan Solmazer'i bana balamanzdr.
Bir baka mektup Prof. Ali Nihat Tarlan'dan geliyor.
Tarih 20.11.1960.
Mektup 147'ler olay ile ilgili. niversiteden karlan 147 retim uyesi ile
ilgili kararn geri alnmas olasl uzerine unlar yazm Prof. Tartan :
17
F.: 2
Muhterem evldm:
Baz gazetelere baklrsa universitede yaplan tasfiyeden rucu edilebilecei
anlalyor. Bu tasfiye zaruri idt ve olduka basanlr. Ancak ierde kalanlar
iinde daha sulular ve ehliyetsizler vardr...
Her fakulte bir tahkik heyeti
Profesrun Kksal'a nerisi ise ok ilgin ve duundurucudur:
Eer munasip grulurse her fakulteye bir tahkik heyeti gnderip ierde aleni
tahkikat yurutunuz.
Sonra da kuuk bir neride bulunuyor:
Bir de buradaki mumessil benimle br grusun.
Prof. Tarlan'n mektubu olaanustu dnemlerde yaplan universite
tasfiyelerinin nasl gerekletiini gsteriyor. 27 Mays'dakl 147'ier
tasfiyesi gibi bugun universiteden.1402 sayl yasaya dayanlarak atlan
retim uyeleri ile ilgili ihbarlarn universite iinden geldiini de.
Kksal'n sekiz klasrde toplad anlar bilinmeyen ellerce cenaze gunu o
kargaada alnp gturulmutu. Kim. almt, niin almt, belli deildi.
Sandk iinden Kksal'n el yazl anlar kyordu.
Bazlarnn ustu apraz iareti konularak iptal edilmiti. Bir telgraf metni:
Tarih 1 Mart 1962... 22 Subat gunu Harb Okulu Komutan Albay Talt Aydemir ve
arkadalarnca balatlan ihtill giriiminin nnu hukumetince bastrlmasndan
sonra Koksal taraf Babakan smet nnu'ye Su telgraf gndermi:
Sayn smet nnu
Babakan - Ankara
Sizleri ok severim. Fakat vatan ve milletimi daha ok severim. 22 Subat
hadisesi hakkndaki fikrimi arz etmeyi yararl buldum.
Turk ordusunda devam edegeien kaynamalarn artmasnda ve silhl bir atmaya
vardtnlmasnda hukumetin de buyuk mesuliyeti vardr.
18
22 Subat hadisesi buyuk milletimizi ve erefli ordumuzu daima rahatsz
edecektir.
Muvaffakiyet, hadiselerin vukuundan evvel nlenmesi ndedir.
Son hadise iyi tahlil edilmeyerek tedbirlere bavurulur ise memleketimiz hoa
gitmeyen yeni olaylara sahne olabilir. Hurmetlerimle...
Hemen bu telgrafn yannda Kksol'n el yazs ile tutulmu notlarn okuyorum:
Eylul 1956'da bir cumartesi gunu akam ustu Sezai Okan'n Merutiyet
Caddesi'ndeki evinde Kurmay Binba Osman Koksal, Kurmay Binba Sezai Okan,
Kurmay Binba Talt Aydemir buluuyoruz. Kurmay Binba Adnan eJikolu
gelemiyor.
Bu drt subay tarafndan gizli tekilt kuruluyor.
27 Mays 1960'tan sonra yollar ayrlyor. 60 ihtillinde yurtdnda bulunan
Aydemir, Turkiye'ye dnunce Harb Okulu Komutanl'na getiriliyor ve 22 Subat
1962 ve 21 Mays 1963 tarihlerinde ihtill giriimlerinde bulunuyor.
Birincisinde yarglanmakszn nnu tarafndan affediliyor, ikincisinde lum
cezasna arptrlyor. lum cezasnn yerine getirilmesi. Millet Meclisi'nde 47
ret. 22 ekimser oya kar 217 oyla kabul ediliyor. AP ve CHP milletvekilleri
kdbul oyu veriyorlar.
Aydemir iin verilen lum cezasnn yerine getirilmesi 26 ret. 9 ekimser oya
karlk 82 oy ile kabul ediliyor.
Kabul oyu verenler arasnda Osman Koksal da var.
Evet, htill evltlarn yiyor.
Ret oyu verenler, Sezai Okan. Fahri zdilek, Selhat-tin zgur, Stk Ulay ve
Ahmet Yldz... Mucip Atakl. Ema-nullah elebi, Suphi Gursoytrak, Kadri Kaplan.
Muzaffer Yurdakuler...
Sonradan sordum, soruturdum. Koksal; Bayar. Menderes. Zorlu ve Polatkan'n
idamlarna Mill Birlik Komitesi iinde sekiz arkada ile birlikte ret oyu
vermi. damlar 9 ret oyuna kar 13 oy ile kabul edilmi. Bu oturuma Cemal
Madanolu katlmam.
19
Menderes ve arkadalar ipin Yuksek Adalet Divan'n-ca verilen lum cezalarnn
yerine getirilmesi grumelerinde 13 kabul, 9 oy ret km.
Ret oyu verenler: Cemal Gursel, Fahri zdilek. Stk Ulay, Sami Kuuk, Suphi
Karaman, Suphi Gursoytrak, Se-lhattin zgur, Kmil Karaveliolu ve Osman
Koksal.
damlarn infaz edilmesi iin bask yapan da Albay Talt Aydemir!
Koksal, Aydemir hakknda duuncelerini de yazm, okuyorum .
Talt, orta zekl, yapaca isleri etraflca duunmeyen, sabrsz, iktidar
hrs iinde kvranan, kskan, tand kiilere nce saygl, sonra saygsz,
hep n planda bulunmak isteyen, sr saklamasn bilmeyen bir kii idi.
Kksal'n manevra sand, iinden Cemal Gursel'in, Cevdet Sunay'n, Fahri
Koruturk imzal, mektuplar kt. Bir de Kurmay Albay Kenan Evren - 2. Ordu
Harekt Bakan imzal u mektup!
Kenan Evren'in 3 mektubu
Sevgili kardeim Osman diye balayp, kardein diye biten mektuplarn ilki
17 Kasm 1960, ikincisi 24 Ocak 1961, uuncusu de 2 Mays 1961 tarihlerini
tayor.
Osman Kksal'n sandndan kan bu mektuplara hemen gz atyorum. ki silh
arkada arasndaki mektuplar bunlar. Bu mektuplar imdiden tarihsel belge
nitelii alm.
Cumhurbakan Evren'in mektuplar ile birlikte sandktan kan butun mektuplar
tek tek okuyorum. Okurken de Bunlarn yaymlanmas bir dneme k tutacak
diye duunuyorum.
Evet. Okuduunuz zaman sizler de greceksiniz, birer tarihsel belge olmu bu
mektuplar. Simdiden birer belge!
19 Temmuz 1982 tarihini dutuu anlar, olu Kudret Kksal' gzaltna almaya
gelen polislerle ilgili, bu blumu okuyunca iim burkuldu.
20
...Bir gece yans polisler eve Kudrefi almaya geldiler. Alamaynca beni
gtureceklerini sylediler. 'Olur* dedim. Ancak ilerinden birisi telefon etmeyi
uygun grdu. Kim bilmiyorum, telefon etti. 'Osman Kksal' alalm m' dedi.
Oradan gelen yant olumlu olmaynca evden ktlar, gittiler. Bu olay bana,
benim ailemden birinin mutlaka rehin olarak alnacan gsteriyordu.
Osman Kksal' ilk kez, 27 Mays 1960 ihtillinden birka gun sonra Muhafz
Alay'nn Ankara'da yapt gsteri yuruyuunde grduumu anmsadm. O, alayn
banda yuruyordu, bizler de orduevinin karsndaki kaldrmlardan Kksal' ve
alayn alklyorduk.
Nereden bilirdi Albay Koksal, yllar sonra olunun sol rgutlerden birinin
san olarak yarglanacan ve kendisinin de en yakn arkadalarnn ynettii
bir baka asker ynetimde, olu yerine rehin alnmak isteneceini?
Koksal 1 Kasm 1982 gunu ldu. Kzgn lmedi, krgn ldu. Arkadalarna,
olunun ba-na gelen olaylardan hi yaknmad!
htillciydi. htilllerin kurallarndan birinin de ihtillin nce evltlarn
yiyecei kural olduunu biliyordu belki de!
21
LK HTLL RGT
Osman Koksal, anlarnda Talt Aydemir ve Sezai Okan ile birlikte DP iktidarn
devirmek iin rgut kurduklarn ve rgute Binba Adnan elikolu'nun da uye
olduunu yazyor.
htill fikri daha nce nasl ortaya km? Bu duunce ile nasl
rgutlenmilerdi?
...Kurmay Binba Talt Aydemir'e 956 ylnn eylul ay ortalarnda bir pazar
gunu leden sonra Ankara Mal-tep6 otobus duranda rastladm. ok scak bir
gundu. Sanki austos aynn scak gunlerinden biri eylul ayna sarkmt.
Talt ile el sktktan ve birbirimizin hatrn sorduktan sonra Talt:
Koksal, ivedi bir iin yoksa urada biraz oturalm. Bir dondurma yer ve biraz
da konuuruz, dedi.
Simdi Rumeli ikembecisinin (Maltepe otobus dura yannda) yerinde dondurma,
gazoz, ay ve bira gibi iecek ve yiyecek eyler satlrd. Dukknn sa
tarafnda sarmak ve eitli ieklerle rtulu, irin, temiz ve gnul ac bir
dinlenme yeri idi. Luks bir vapurun guvertesini ancbnyordu. Oraya girdik, bir
masaya oturduk.
nce konumalarmz daha ok askerlikle ilgili konulardan oluuyordu.
Talt tedirgindi. Durmadan hem yanna gz atyor, hem de bana bir eyler
sylemek istiyordu. Dondurmasn abucak bitirdi. Sandalyesini bana doru
yaklatrd. Yava sesle:
Koksal, siyasal iktidarn gidiini nasl gruyorsun? dedi.
22
Bu tur soru ile ilk defa karlamyordum. Bu soru bizim gibi gen subaylar
arasnda yaygn ve geerli idi. Soruyu yadrgamadan Hi de iyi grmuyorum diye
yant verdim.
Talt birazck duundu. Yantmdan doymam bir hali vard. Bir kez daha iki
yanna bakt ve ikinci sorusunu sordu :
Eer aklamada bir saknca grmuyorsan daha geni ve gereki konuamaz
msn?
Talt, bana bu tur sorular baka subaylar da soruyor. Hep yantlyorum. Sana
da yantlamada hi saknca grmem.
Kksai, guvenine ok teekkur ederim.
ki kurmay binba. Turkiye'nin iinde bulunduu koullar konuurlar, Koksal
anlatr. Aydemir dinler:
DP'nin 50-54 aras salad ekonomik refah nedeniyle ezilen ounluu arkasna
ald, daha sonra d krediler, yabanc sermaye ve tarma dayal ekonomik
siyasetin baarya ulamad kansndadr Koksal.. Anlarnda bu duuncelerini
dile getirir.
Ezann Arapa okunmas, dil konusunda verilen dunler, Babakan Menderes'in
Ataturk devrimlerini tutan devrimler - tutmayan devrimler diye ikiye ayrmas,
gen subaylar DP iktidarna kar olumsuz duygular iine itmiti. DP'nin bask
rejimine ynelmesi diye surdurur konumasn Koksal 54 seimlerinden
sonradr.
Koksal, anlarnda, o gun Aydemir'e u duuncelerini atn anlatr:
kar evreleri, bu giditen, bu adaletsiz ve smuru yapdan ok mutluydular.
Bu gidiin, bu yapnn korunmas ve surdurulmesinden yanaydlar.
Halk ise ne duzenden, ne smuruden ve ne de smurulmekten haberdard. Halk,
yalnzca CHP'ye kar fkesini surduruyordu. kar evreleri de fkesinin
younlamasn salamak iin her areye bavuruyorlard. Bu fke ile hem
smuruleni gizliyorlar, hem de seimleri etki altna almaya alyorlard.
23
DP iktidar, 50-53 arasnda ekonomik bolluk yaratm, geliiguzel zgurluk
havas da estirmiti. Ancak ekonomik bolluk d kredilere, d hibelere ve hava
koullarnn elverili gemesi sayesinde tarm kesimine arlk verilmek
suretiyle salanmt. Yalnz, yaratlan bu ekonomik bolluk, tum toplumu
kapsamyordu. DP'nin zunu oluturan kar evresinin de zenginliini ve
mutluluunu salyordu. Bu dar, fakat mutlu evreler, Turkiye'nin tum
kaynaklarn smuruyorlard. Ekonomik ve sosyal yap zaten bozuktu. Ulusal gelir
bluumunde ok buyuk eitsizlikler vard. Ekonomi, plansz, dengesiz ve
savurgan yurutuluyordu.
Bu yolla ne ulke kalkndnlabilirdi, ne de halk mutlulua eriir, ne ok partili
zgurluku rejim kkleir, ne de ulkenin bamszl korunabilirdi.
1954 seimlerinin yaklamas uzerine DP'de bask rejimine kayma emareleri
belirmeye balad. Basn, universiteler ve muhalefet partileri uzerinde iddetli
kstlamalar koyan seri yasalar da kt. DP, 1954 seimlerine girerken,
yaratt karclar grubu seferber olmutu. DP, bu kar grubuna siyas, sosyai
ve ekonomik ayrcalklar yaratt. Bir dediklerini iki ettirmiyorlard. Bunlar
yle olmulardr ki, beenmedikleri valileri, memurlar hemen yerlerinden
edebiliyorlard. Halk bunlardan ekinir olmutu. Hrszlklara ve vurgunlara gz
yumuyorlard. Gzda ile makam temin etmek bunlarn ii olmutu.
Muhalif partiler ya da tarafszlar zgurluklerini kul-lanamyorlard. tibarl
olmak ve zgurluklerini kullanmak isteyenler, DP'ye girmek zorundaydlar.
DP'nin kulland bu usul, butun bask rejimlerinde geerli usullerdi.
Aydemir: zgurluk kstlanrsa, orduya grev dumez mi?
Koksal, anlarnda bu duuncelerini dile getirdiini, Talt Aydemirin de bir
saa, bir sola dnerek, sandalyesinde rahat oturduktan sonra, Osman, siyasal
iktidar z-
24
gurlukleri kstlar ve bask rejimine doru giderken, halk-iktidar atmas
balar, memleket butunluu tehlikeye duerse, orduya bu durumlarda duen grev
yok mudur?' diye sorduunu anlatyor.
Koksal, ordunun Cumhuriyeti koruma ve kollama grevi bulunduunu Aydemir'e
anlattn yazar. Aydemir,. Kksal'a bir soru daha sorar:
Bu yasal grevler karsnda Turk ordusunun durumunu nasl gruyorsun.
Koksal, Turk ordusu, Turk yurdunu kollama ve koruma bilinci ve hazrl
orannda cumhuriyeti kollama ve koruma hazrl iinde deildir diye yant
verir.
Ve sonra yle surdurur konumasn:
Benim aratrmalarma gre ordu ust kademeleri cumhuriyete iten gelebilecek
ekince ynlerini saptarken siyasal iktidara ekince gelebileceini
duunmemektedirler. Bu ok yanl bir davrantr.
Ordu ust kademelerini sakat davrana iten nedenlerin birkan yle
sralayabiliriz: Rutbe, makam, kiisel karlar ve eitli korkular.. Bu nedenle
ordu ust kademe-lerindekiler, siyasal iktidarn her anti demokratik davrann
desteklemektedirler. Ordu ust kademelerinin cumhuriyete kar ilgisiz kallar
ve siyasal iktidarn davranlar ordu butunluunu ve disiplinini sarsmakta;
cumhuriyeti koruma ve kollama bilinci ve hazrln aksatmaktadr.
Aydemir Osman der:
Su son konuman beni ok uzdu, acaba ordu ust kademelerindeki bu zaafiyeti
nasl giderebiliriz?
Koksal, bu soruyu Ordu ust kademelerinde grevi* her eyin ustunde gren ve
tutan kiiler vardr. Fakat bunlar ortaya karmak zor ve tehlikelidir. Ama
orduyu da pasif brakmay doru bulmam. Madem ki ordu ust kademeleri
cumhuriyete sahip kmamaktadr, o halde grevi brakmamak iin grev biz
genlere duer.
Sonrasn Koksal yle anlatyor:
Akam karanl iyice kmeye balamt. Masalar dolmutu. Etrafmzdaki
masalardan kukulanmaya bala-
25
mtk. Kalktk ve otobus durana doru yurumeye baladk.
Talt, yava sesle dedi ki:
Osman, Sezai Okan' ve Adnan Celikolu'nu sevdiini ve guvendiini biliyorum.
Evet doru...
Bu subaylar, sen ve ben bu konular konumak iin ,bir araya gelmeyi ister
misin?
sterim, ama sen organize et. Buluacamz yeri ve gunu bildir.
Birbirimize iyi akamlar dileyerek ayrldk.
* *
Talt ile imdi Rumeli ikembecisinin bulunduu pastanedeki konumamz izleyen
cumartesi gunu leden sonra Kurmay Binba Sezai Okan'n evinde (Ankara-Me-
rutiyet Caddesi) bulutuk. Kurmay Binba Adnan elik-olu da gelecekti. Fakat
ii kmt. Gelemedi. Ama konuma ve kararlara Sezai ne derse, o da onu
diyecekti. Talt ile byle bir haber gndermiti.
O gun u arkada 4 saat konutuk, tarttk. Bu toplantdaki konumalardan,
aklmda kald kadaryla, baz .blumler vereyim. Yalnz bu blumleri kimin
konutuunu kesin olarak ayramayacam iin yazamayacam.
Osman Koksal, o gunku konumalar ve gizli ihtill rgutunun yaps ve
ilkelerini notlarnda yle anlatyor:
Dikta rejimine gidi
Sosyal ve ekonomik yaplar, siyasal yaplara yn verirler.
DP iktidarnn kurduu ve iletmede direndii sosyal ve ekonomik yap, sosyal
adaletten yoksun, bir evrenin mutluluunu erek alan, arpk ve smurucu bir
yapdr.
Bu yap, tum Turk toplumunun mutlulua erime ereini guden cumhuriyet, Ataturk
ilkeleri ve demokrasi prensipleriyle ne badar, ne de savunulabilir. Ancak
grmez,
26
iitmez, konuamaz ve duunemez toplumlarda bu yapt yaatlabilir. Byle bir
toplumda dikta rejimi oluturulur.
DP muhalefetteyken Turk milletinin tutkulu olduu rejim ve ilkeleri savunmuken,
iktidara getiinden beri bu rejim ve ilkelerle atan nlemleri ald
grulmektedir.
DP sosyal ve ekonomik politikasnda direndike ald nlemleri eitlendirecek
ve oaltacaktr. Bataa duen, kprdadka, batar rnei gibi. Bu tur siyasal
rejimlere dikta denilir.
Silhl Kuvvetler'e duen grev
Turk Silhl Kuvvetleri'ne, Turk yurdunu ve anayasa ile tayin edilmi olan Turk
Cumhuriyetini korumak ve kollamak grevleri 935 ylnda kartlan bir yasa ile
verilmitir. Ho bu yasa olmasa dahi, Turk milletinin kutsal sayd ve tutkulu
olduu yurt ve cumhuriyeti kollama ve koruma grevlerini ustlenmeyi varlnn
bir nedeni sayar.
Siyasal iktidar, dikta rejimine ynelmiken, Turk Silhl Kuvvetleri'nin
grunuu,yle zetlenebilir:
A) Turk Silhl Kuvvetleri yasa ile yuklenmi olduu iki vazifenin de ayn
oranda bilinci ve hazrl iinde deildir. Turk yurdunu kollama ve korumada
ok ustun, cumhuriyeti koruma ve kollamada ise zayftr. Turk Silhl Kuvvetleri
cumhuriyeti koruma ve kollama grevi karsnda bocalayabilir.
B) zellikle Turk Silhl Kuvvetleri ust kademesinde bulunanlar, herkesin
bildii nedenlerle cumhuriyeti koruma ve kollama grevinde zayftr. Orduya
zafiyet bu noktadan yaylmaktadr.
C) Ataturk nutkunda: Cumhuriyete sakncann i ve dtan gelebileceine
deindikten sonra... Butun bu eraitten daha elim (ackl) ve daha vahim (ok
tehlikeli) olmak uzere, memleketin dahilinde iktidara sahip olanlar, gaflet ve
dellet (doru yoldan ayrlma) ve hatta hiyanet (kutsal eylere el uzatma)
iinde bulunabilirler... demekle zellikle bu tur sakncalar da
simgelemektedir.
27
Turk Silhl Kuvvetleri'nin baz evreleri, cumhuriyete sakncann siyasal
iktidardan gelebileceini duunmemektedirler. Bir askerin - Ataturk'un de
sakncalarn aka simgeledii halde- bunu gz nune almamas nasl
aklanabilir, bilinmez.
Madem ki bugun Turk Silhl Kuvvetleri cumhuriyeti kollama ve koruma grevinden
ark gruluyor, bu arkl gidermek iin u nlemler duunulebilir:
1 Turk Silhl Kuwetleri'nde nce cumhuriyeti kollama bilinci
uyandrlmaldr. Grev bilinci, disiplini, beraber hareketi ve birlii salar.
2 Siyasal iktidar er veya ge cumhuriyeti korumak grevi ile kar karya
braklabilir. Bunun iin imdiden hazrlk yapmak gerekecektir.
- 3 Orduyu bu grevle donatmak iin aramzda ekirdek bir gizli rgut
kurmalyz ve hemen almalyz.
rgutun gizlilii
Aslnda, yasa ile verilmi grevleri - Turk Silhl Kuv-vetleri'ni
bilinlendirmek ve gereinde koruma grevi iin hazrlamak - gizli deil, ak
yaplmaldr. Ama, Ataturk gibi, iktidardayken Cumhuriyete en tehlikeli saknca
siyasal iktidardan gelebilir diyecek siyasal iktidar adamlar nerede?
rgut herhangi bir nedenle ortaya karlrsa, tum rgut uyeleri lumden
balayarak eitli cezalara arptrlrlar. Bu cezalar Simdiden gze almak
gerekir.
rgutun guvenliine ok nem verilmelidir. Ve :
A rgut uralarnda kt, kalem kullanlmamal ve belge olabilecek
eylerden saknmaldr.
B rgute bir de gizli ama verilmelidir. Bu hem da kar rgutu gizlemeye
yarar ve hem de rgute alnacak uyelerin balangta niteliklerini ortaya
kartmak iin kullanlabilir.
Aklmda kalan bu konumalardan sonra rgutun tuzuunu yaptk.
A Kurmay Binba Sezai Okan, Kurmay Binba Ta-
28
lt Aydemir, Kurmay Binba Adnan elikolu ve Kurmay Binba Osman Koksal gizli
bir rgut kurmulardr.
B rgutun asl amac: Cumhuriyeti, Ataturk ilkelerini ve demokrasiyi korumak
ve kollamaktr.
C rgutun gizleme amac: Turk ordusunun an koullarna uygun olarak
organize edilmesidir.
D rgut hemen almalara balayacaktr.
E rgut drt kurucusu ile kalmayacak, ilerde mevcudu arttrlacaktr.
F rgutun dokusu 5'er kiilik gzelerden oluturulacaktr. Bir gze (hucre)
ekince karsnda kalrsa dier gzelere sramayacak, guvenlikte kalacaktr.
G Gizli rgut, uniformalar dna kesinlikle ta-rlmayacaktr.
H rgute alnacak kiilerde u nitelikler aranacaktr :
1 Yurda ve cumhuriyete bal olmak.. 2 Sz dinlemek.. 3 Szunde ve
kararnda direnme gucu yuksek olmal.. 4 Yurekli ve atlgan olmal.. 5
Cann saknca karsnda esirgememelidir.. 6 yi geinmeli, arkadalarn
yurekten sevmelidir.. 7 yi ahlk sahibi olmaldr.. 8 Sr saklamay
bilmelidir.. 9 Cumhuriye-. tin korunmas urunda emel ve fikir beraberlii
olmaldr.. 10 ekiduzenli olmaldr.. 11 Yardmlama ya* pabilmelidir.. 12
Terbiyeli, arbal, sz dinler olmaldr.. 13 Erdemli ve alkan
olmaldr.. 14 Ald grevi kontrolsuz yapabilmelidir.. 15 lke
problemlerini bilmeli, kitap okumay sevmelidir.
I Bir uyede nitelik eksiklii saptanrsa, o uye rgut almalar dnda
braklacaktr.
Kurucularn her konuda veto haklar olacaktr.
K Siyas iktidar gu durumda brakacak eylemlere bavurulmayacaktr.
L Siyasal iktidarn cumhuriyete, Ataturk ilkelerine ve zgurluklere kar ktu
gidii desteklenmeyecektir. Frsat bulunur ve gerekleirse, eletiri ve
nerilerde bulunulacaktr.
rgutun merkezi Ankara'dr.
29
Kuvvet olarak ilk erek muhafz alay, asl amaca uygun atama ilemleri iinde
personel bakanl veya ubeleri elde edilmeye allacaktr.
Bu rgut anlamas, zamanla daha yeterli ve uygulanabilir durumda bakomitenin
ounluu ile yaplacaktr.
kurucu uye kalktk, Sezai'nin konukseverliine teekkur ettikten sonra
birbirimize baarlar dileyerek akam ustu, havann kararmaya balad
saatlerde evden ayrldk.
rgutun almalarn kaln izgileri ile drt dneme ayrabiliriz:
1 Genileme dnemi, .
2 Suskunluk dnemi,
3 Yeniden toparlanma dnemi,
4 Son hazrlklar dnemi.
Bu dnem Kurmay Binba Sezai Okan'n evinde gizli rgutun kurulmasyla balar.
(Eylul 1956) Harp Akade-misi'nde geniler ve 9 subayn tutuklanmas ile sona
erer (Aralk 1957). Harp Akademileri, Kara, Deniz, Hava ve Yuksek Kumanda
Akademisi'nden oluur.
Kara, Deniz, Hava Akademileri renimine, kendi akademilerinin snavlarn
kazanan subaylar katlrlar. ki yl renimden sonra baarl olanlar kurmay
olurlar. Ve u ylda kdem alrlar.
Yuksek kumanda akademisinde de Kara, Deniz ve Hava Kurmaylar ortaklaa renim
grurler ve baarl olanlar bir yl daha kdem alrlar. Bylece Turk Silhl
Kuv-vetleri'nin her yerinden gelen sekin subaylar. Harp Aka-demileri'nin ats
altnda toplanrlar. Birbirleriyle konuur, tanr ve kaynarlar.
Kurmay Binba Talt Aydemir, Yuksek Komuta Aka-demisi'nin 1956 Ekim/1957 Mart
retim dnemine, Kurmay Binba Sezai Okan ve Kurmay Binba Adnan elik-olu
1957 Mart/1957 Austos dnemlerine katlmlard.
Ben ise Ankara'da Genelkurmay stihbarat Bakanl-r nda grevli iken, kta
hizmetimi yapmak uzere 1956 Austos aynda 5. Zrhl Tugay Zrhl Topu Taburu
(Ankara-
30
Mamak) komutanlna atanmtm. Bu yeni atandm grevde bir yl kalacaktm.
Grevlerimiz dolaysyla ne ben stanbul'a gidebiliyor ve ne de rgut
arkadalarm Ankara'ya gelebiliyordu. Bu yuzden almalarmz birbirimize
anlatamyorduk. Ancak, tsalm iyi gibi ifreli ksa haberler alyor ve
gnderi-yordum. Ama doyurucu olmuyordu.
31
HTLLC EKRDEK
Talt Aydemir, Yuksek Kumanda Akademisini baar ile bitirmi, 57 nisan banda
grevli bulunduu Genelkurmay Bakanl Lojistik Dairesi Plan Subesine
gelmiti. Gelir gelmez, beni arad ve buldu. 2-3 kez Kara Kuvvetleri stihbarat
Subesine veklet eden Kurmay Binba Fahrettin Ermutlu'nun odasnda bulutuk ve
konutuk.
Fahrettin Ermutlu, herkese sevilen, ok alkan, ciddi, erdemli, guvenilir bir
uyemizdi.
Talt bana, rgutu geniletme almalar hakknda bilgi verdi. Aklmda, kald
kadaryla anlattklarn yle zetleyebilirim :
Akademilerde nce Kurmay Binba Rafet Aksoyo-lu ile iliki kurdum.
Duuncelerimiz uyuyordu. Hele ben rgutun asl amacn akladm zaman
birbirimize daha da yaknlatk. Beraberce almaya baladk. Birok subayla
iliki kurduk. Yuksek Kumanda Akademisi rencileri geziye (bir ay sureli
arazide snav) kmadan nce ve geziden dndukten sonra Fahrettin Ermutlu'nun
evinde iki toplant yaptk. Bu toplantlarda rgutun asl amacn anlattmz
zaman fire vermitik. Bu subaylarla ilikilerimizi kestik. Kara Harp Akademisi
ikinci snf rencisi Top. Binba Dundar Seyhan ile Akademide retmenlik
yapan Kurmay Binba Rauf Gke ile iliki kurdum. Bu subaylarla rgutun asl
amac uzerinde anlatk.
Bu sralarda Yuksek Kumanda Akademisi'ne okumaya Sezai Okan ve Adnan elikolu
gelmilerdi. Her ikisiyle de uzun uzun konutum. almalarmz anlattm. e
be-;raber koyulduk. Sonunda Rafet Aksoyolu'nun evinde (s-
32
kudar eski Mahmut Paa kona) mart 1957 tarihinde bir toplant yaptk.
Toplantya katlanlar unlard:
Ben, Kurmay Binba Sezai Okan, Kurmay Binba Fahrettin Ermutlu, Kurmay Binba
Halil Kayal, Binba Dundar Seyhan, Binba Orhan Kabibay, Binba Ahmet Yldz
ve Kurmay Binba Rafet Aksoyolu.
Toplantnn al konumasn yapmadan nce (Kurmay Binba Osman Koksal ve
Kurmay Binba Adnan elikolu rgutumuzun kurucu uyeleridir. Ancak Koksal
Ankara'da, Adnan elikolu da bir ii olduu iin toplantya gelemediler)
dedikten sonra ksa bir konuma ile toplanty atm.
rgutun asl amacn ilk kez bu toplantda etraflca akladm. Toplantda
bulunanlar hepsi birletiler.
Bakan ben, Genel Sekreter Ahmet Yldz, uyeler, Sezai Okan, Rafet Aksoyolu
olmak uzere ynetim kuruluna seildiler. almalarmz tuzuumuze gre
surdurduk. Ancak rgute 'Albay rutbesinden daha buyuk rutbe sahibi olanlar
alnmayacaktr' ilkesinin eklenmesine karar verildi. Bilmem bu kararmza ne
diyeceksin?..
Talt ile szletiimiz biimde, u gun sonra, yine Kurmay Binba Fahrettin
Ermutlu'nun odasnda bulutuk.
Konumaya ben baladm. Dedim ki:
Akademilerde bulunduunuz srada ok iyi almsnz. Sana ve rgut
uyelerine teekkur ederim. rgut uyelerinin hemen hepsini tanrm. alkan,
ustun nitelikli, erdemli, guvenilir subaylardr.
Ancak aldnz rgute albay rutbesinden yukar rut-bec(ekiler alnmayacaktr
kararnza karym.
unku;
Turk Silh Kuvvetleri erinden generaline kadar bir butundur. Bu butunluu,
Turk yurdunu v Turkiye Cum-rturiyeti'ni kollamak ve korumak grevi ile
disiplin, ast-ust duzeyi (hiyerarisi) gibi kklemi kurallar salar. General
rutbesindekileri bir kenara itmek ordunun butunluunu bozar.
33
F.: 3
Senin sylediklerine gre parti kayrmalar, cumhuriyeti koruma ve kollama
bilinci ve hazrl iinde olanlar duunerek almsnz evet, bu biimde
duuncelerinize ben de katlrm. Ama tum generaller iin byle bir sulamay
uygun bulmam.
Benim kanma gre, kuuk rutbedeki askerler gibi, generaller de yurt,
cumhuriyet, Ataturk ilkeleri, demokrasi tutkusu karsnda, her eyi, ama her
eyi bir yana itebilirler.
Yureklerini bu sekin tutku kaplam generallerden niin yararlanmayalm? rgute
alma ve seimi bizde olduuna gre sakncalar da duunulemez.
Kald ki, Turk Silhl Kuvvetleri, siyasal iktidarn tutum ve davranlar
sonucu, duunduumuz biimde bir davrana zorlanrsa, Turk Silhl Kuvvetleri
bu davrann banda bir general arayacaktr. Yalnz Turk Silhl Kuvvetleri
deil, Turk milletinde de bu anlay egemen olacaktr.
Bu szlerimle kuuk rutbedekilerin bu biimde bir davran generalsiz
baaramayacaklarn sylemek istemiyorum. Turk Silhl Kuvvetleri'nde ve Turk
milletinde kklemi bir gelenei anlatmak istiyorum.
Talt!.. yi duunmelisiniz. Turk Silhl Kuwetleri'nin butunluunu,
disiplinini, ast-ust duzenini bozmayalm. Bencil gibi grunen bu karardan
saylmas taraftarym.
Konumam Talt' doyurmad. Hatta uzdu sanrm. Ama Arkadalara iletirim dedi.
Fahrettin Ermutlu hi konumuyor. Zaman zaman odadan kyor ve guvenlii
kontrol ediyordu.
Ben szumu bitirdikten sonra Talt konumaya balad:
Fahrettin Ermutlu bana, Kurmay Stajyeri Topu Pilot Necmi Berk'i tantt. Dun
de orduevinde Topu Kurmay Albay Faruk Atedal'ya rastladm. Her ikisi ile
konumamda, bizim akademideki almalarmzdan haberli olduklarn anladm.
zellikle Faruk Atedal uyelerin adlarn da sayd. Sardm. Kimin
sylediini sordum. Faruk
34
Guventurk'un mektup yazdn syledi. Bu durumda u olaslk ortaya att:
1 Her iki komitenin de derhal birlemesi.
2 Her iki komitenin de ayr ayr alarak, gelien durumlar, ynetim kurulu
aracl ile uyelere bilgi vermek;
3 Komitelerin kendi iinde grunmesi, isteyenlerin istedii komiteye
katlmalar...
Talt, Fahrettin Ermutlu ile bana u olaslktan hangisini uygun bulduumuzu
sordu.
Ben ksack bir tartmadan sonra birinci olasln daha uygun olduunu
syledim. umuz de bu olaslk uzerinde birletik.
Benim iim vard. Ayrlmak uzereyken, Talt, komutan bulunduum 5 Zrhl Tugay
hakknda bilgi istedi.
Ksaca bilgi verdim.
Taburun, hareket, ate, musademe, moral, disiplin, eitimi ok ustundur.
Tabur, verilecek her grevi kendi apnda baar ile yapar. Yasalarn ve
yeminlerin bize yukledii tum grevlerin bilinci iindedir. zellikle subay ve
astsubaylar bu noktada coku ile anmak isterim.
Gitmek uzere ayaa kalkmtm ki, Talt, Paris'te NATO kararghnda u ay
sureli grev ba kursuna katlmam iin emir kt. Simdi izinliyim. Yarn
stanbul'a gideceim, dedi.
Ben kendisine iyi yolculuklar dileyerek, Fahrettin Er-mutlu'ya da teekkur
ederek ayrldm. (
Mays 957 balaryd. 5. Zrhl Tugay, skenderun Blgesine yerlemek uzere emir
ald. Tugay, taburumun (zrhl topu taburu) 4 saat iinde karayolu ile
skenderun'a gitmek uzere yola klmas emredildi.
Bir evi dahi hazrlk yapmadan drt saat iinde tamak olana yok iken, uzun
zaman Mamak Garnizonuna yerleen 5. Zrhl Tugay hi hazrlk emri almamken.
4 saat iinde dnuu olmayan uzun bir yola karmak, herhalde, gu olsa gerek.
Buna karn, tabur emredilen saatte yuruyue geti. Ama zaman kazanmak amacyla
baz
35
subay ve astsubaylarm elerine, ocuklarna, Allahasmarladk demeden yola
ktlar.
Bu duruma ok uzulmuumdur. Ama askerliin bu gibi cilvelerini normal
karladm iin avunmuumdur.
skenderun'a kalkmz, taburun ilk ve uzun kara yolculuudur. Hibir kazaya
neden olmadan, ustun bir disiplin iinde skenderun'a taburun gidiini, orada
yerlemesini hibir zaman unutamam.. Sras geldike o gunku personeli anar,
beenilerimi tazelerim.
Tunaboylu, Genelkurmay Bakanyd. 957 temmuz ay iinde skenderun'a gelmiti.
5. Zrhl Tugayn baz birliklerini greceini sylemi. Bu arada taburumu da
denetleyeceini sylediler. leden sonrayd. Tabur hazrla balad. Ertesi
gun 8'de Orgeneral Tunaboylu karlanacakt.
Tabur hazrlklar iindeyken }. Batarya Komutan Kurmay Yuzba Ali Armaan
(sonradan general oldu) geldi ve dedi ki:
Komutanm, Genelkurmay Bakanmza sosyal durumumuzla ilgili bir dilekte
bulunmak istiyorum. zin verir misiniz?
Ali, syleyeceklerini bir kda yaz ve bana getir. Bir kez greyim, dedim.
Ali bir saat sonra yazsn getirdi. nceledim ve birka yerini duzelttim.
Sonra Genelkurmay Bakanna okuman salarm. dedim.
Ali ksaca yazsnda unlar sylemek istiyordu:
5. Zrhl Tugay, Genelkurmayn ani bir emri ile skenderun blgesine karadan
intikal etti. Topu tabur da 4 saat iinde karayolu ile skenderun'a yuruyue
geti. Bazlarmz elerine Allahasmarladk diyebildi. Bu durumu
yadrgamyorum. Grevimizin gerei bu. Ancak aldmz maalarla kt kanaat
geiniyorduk. Bizler skenderun'a gelince ev ikiye blundu. Bu surette kt
kanaat geinme olanaklarmz da yitirdik.
Kalabalk bir general ve subay grubu ile Tunaboylu ertesi gun saat 9'da tabura
onur verdiler, leye kadar
36
tabur ile uratlar. Ayrlacaklar zaman bana. gelen kalabaln duyaca
biimde unlar sylediler:
Binbam, taburunda bir kusur aradm. Bulamadm. Salam ve rnek bir tabur..
Tugay komutannz, sizi, subaylarnz, astsubaylarnz ve erlerinizi
kutlarm..
Bu konuma beni dullendirmiti. Tunaboylu'nun konumas bitince ben Ali'nin
konumasn istedim.
Uygun buldular.
Ali yazd kd cebinden kard ve okumaya balad. Ali tane tane ve yuksek
sesle okuyordu. evre sanki nefes almyordu. Altndan ne kacak diye dikkat
kesilmiti. Ali tam Geim olanaklarmz tum yitirdik tumcesini okumutu ki,
Tunaboylu fkeli bir davran ile Ali'-nin elinden kd ekti, buruturdu ve
cebine koydu. fkeyle bana dndu:
Sen bu yazy grdun mu?
Grdum komutanm..
Onayladn m?
Onayladm ve hatta baz tumcelerini de duzelttim.
Ge numuze! Bize gideceimiz yolu gster..
Kafilenin bana getim. Ve anayola kardm. 5 dakika duunme olana
kazanlmt. Anayola klnca Tunaboylu otomobilinden indi. Yanma geldi.
Yanndakiler de evremizi sard. Tunaboylu, bir nceki fkesinden daha da fkeli
bir davranla :
Sen tabur komutan olarak bu yazy grdun mu?
Demin arzetmitim. Grdum ve onayladm.
Bu yuzba nasl bir insandr?
Taburumun tum subaylar, her ynleri ile ok iyidirler. Am, Ali bu
subaylarn banda gelenlerin iindedir.
Subaylarn geimlerini duzeltmek iin erat yemekleri ver.
Komutanm, biliyorsunuz bu are yasal bir yol deildir. Bu bakmdan ne ben bu
yola saparm ve ne de subaylarm bu yolu yelerler.
Peki sen yapamazsan ben ne yapabilirim?
Siz ordunun babassnz. Daha yukseklere bavurur, zum yolu bulabilirsiniz.
37
Bana akl retme, ben bakana gitmem!
Tunaboylu ve evresi iyice fkelenmiti, fkeleri sanki arabalarn da
etkilemiti. Tugay kararghna gitmek uzere kalklarnda uzerime ta ve toz
frlattlar. Sanki Allah beln versin diyorlard.
Tunaboylu yolda giderken, otomobilinde bulunan tugay komutanmz Tugeneral
Hilmi ben'e Bu binbay emekliye ayralm diyor. Sevgili tugay komutanmz
da u yant veriyor:
elikiye dueriz. Doru olmaz sanrm. unku bu subay ok deerlidir.
Taburuna gelen komutan sizin gibi duygularla dolu olmutur. Ayrca sizlerden de
yuzbann konumasna kadar olan sure de ok iyi szler iitin itir. Ayrca
Genelkurmay bir hafta nce bu Binbaya ustun baarsndan dolay 500 lira dul
vermitir.
Tunaboylu bu szler uzerine susuyor. Konu da bylece kapanm oluyor.
Bu konuyu niye anlattm?
Demokratlar devrinde askerlerde, zellikle ust kademelerde keyf davranlara
saplyordu. Hakl karsanz mevzi kalyor, baka yollardan keyf hareketlerle
alnyordu. Bu suretle de ordu yuksek kademesi an gerisinde kalyordu.
zellikle sosyal grulere hi yer verilmiyordu. Biz kurduumuz rgutun
tuzuunde Siyasal iktidar uyaralm biiminde bir ilke kabul etmitik. Bunun
yolu ise ordu buyuklerinden geiyordu. Oysa yaln (basit) ve hakl bir sosyal
olay iin dahi bakana kmaktan urken bir komutanla bu ilerin olmayacan
arlyorduk!
957 austos aynda yllk iznimi kullanmak uzere Ankara'ya geldim. Bu srada
Mill Savunma Bakan Sem'i- Ergin ile temsil bakan Kurmay Albay Nusret Bulca
skenderun'a geziye geliyorlar. Tugayn konuu oluyorlar. Akam yemeinde sz
benim uzerime geldii zaman vucu szler syluyorlar. Simdi Ankara'da izinli
diyorlar. 5. Zrhl Tugay Kurmay Bakanlna atanmam isteniyor. Bu biimde
balayan szler ve istek, beni Temsil Bakanl Propaganda Subesi Mudurluune
getirdi. Bu arada, atanmamda
38
beni tanyan baka kiilerin de etkili olduklarn kabul ederim. Ama. atanmamn
esas byle oluyor.
Propaganda ubesine geldiim zaman bir masa ve sandalyeden baka bir ey
bulamadm. Ama bir eyler yapabilirdim. Ancak grevimin DP'nin propaganda arac
olarak kullanlmak istendiine tank oldum. Gerek bu yuzden ve gerek ksa bir
sure sonra yuksek kumanda kademesinin ekim 957'de balayan retim dnemine
katlacamdan ie pek sarlmadm.
Bakanmz Kurmay Albay Nusret Bulca'y seviyor ve sayyordum. DP'liler
Bulca'ya, kendisini Ankara Valisi yapacaklarn sylemilerdi. Bu sz Bulca'nn
ban dndurmu, alkanln, cesaretini, arballn ve sevimliliini,
saygnln, silip, gturmutu!
Talt, Paris'e grev ba kursuna giderken ve dndukten sonra stanbul'da bir
sure kalyor. Ve almalar yapyor. Ankara'ya geliinde yine Fahrettin
Ermutlu'nun odasnda bulutuk.
Ben o srada Ankara'da iznimi geiriyorum. Talt unlar anlatt:
Paris'e grev ba kursuna gideceim sralarda yaptm aratrmalar sonucu,
Ahmet Yldz, Dundar Seyhan ve Orhan Kabibay'm ayn amalarla kurulmu bir baka
komitenin .uyeleri olduklarn kesin olarak anladm. Butun arkadalarla
konuarak, birlememiz gereini anlattm. Sizin gibi onlar da uygun buldular.
Grev ba kursundan dndukten sonra Bostanc'da Dundar Seyhan'n evinde
toplant yaptk. Toplantya u arkadalar geldiler:
Kurmay Albay Faruk Atedal, Yarbay Faruk Guven-turk. Kurmay Albay Naci Asutay,
Binba Necati nsa-lan, Binba Sukru lkin, Binba Orhan Kabibay. Kurmay
Binba Rafet Aksoyolu, Kurmay Binba Halil Kayal, Binba Ahmet Yldz,
Kurmay Binba Rauf Gke.
Yeniden ynetim kurul seildi. Bakanla Yarbay Faruk Guventurk, Genel
Sekreterlie Dundar Seyhan, uyeliklere ben ve Kurmay Binba Rafet Aksoyolu
getirildiler.
39
almalarmza kar komiteden bilgi edinemedik. almalarmz bizim
komitenin tuzuune gre surdurduk.
Elz Topu Tabur Komutanlna atandm. Grevime gitmeden nce stanbul'a hem
eimi ve ocuklarm grmek ve hem de bir toplant yapmak iin gideceim. Zira
Harp Akademileri ikinci snfta bulunan uyelerimiz okul retimini bitiriyorlar.
Yeni atandklar yerlere gidecekler. Dnute yine seni bulacam.
Senin bana bir diyecein var m?
40
9 SUBAY OLAYI
Talt'a o gun unlar syledim :
Guventurk'un guvenlik bakmndan dikkati ekilmelidir. Gventurk'u yakndan
tanrm. Hem Gelibolu'da hem de Kore'de ayn ktada altk. ok alkan,
yalnz ar derecede alngan, cesur, yurekli bir subaydr. Szunu kimseden
esirgemez. Birok iyi nitelikleriyle gizli rgut almalarnda saknca
yaratabilir. Bu bakmdan Guventurk'un dikkatinin ekilmesini uygun bulurum.
Talt, seninle 3-4 kezdir konuuyoruz. rgut faaliyetleri hakknda verdiin
bilgiye ok teekkur ederim.
almalarnzda guvenlii ikinci plana atm gibisiniz.. yle anladm. Gizli
rgutlerde guvenlik bata gelen konudur. Guvenlikte yanl yurunurse rgute
zarar vermeden duzelme olana olmaz. Bu bakmdan rgutun guvenlii hakknda bir
toplant yapn ve nasl alacanza karar verin.
Biliyorsun, rgutu kurarken bu konu uzerinde yeterin-' ce durmutuk.
Cumhuriyeti koruma ve kollamada bilinlenme ve hazrlanma ordunun butunluu,
disiplini ve moralini salar. Siyasal iktidar ihanetini surdurmesi karsnda
orduya cumhuriyeti koruma grevi duebilir. Grunu de bu yoldadr. Ordunun
butunluunu koruma, grevde baarnn tek esidir. Bunu aklmzdan
karmamalyz. Tersine ordu kendr iinde arpmalara duebilir.
Ba bulunabilen, ancak sonuna eriilemeyen yollar vardr. Bunlardan biri ve
belki de en bata geleni iktidar hrsdr. Bu yolda ne pahasna olursa olsun
direnmek hem
41
kendisine hem de millete zarar getirir. ktidar hrs, kiisel karlarn
duunen kiiler rgute szmamaldrlar.
Talt ile austos 957'de Ankara'da bir kez daha bulutuk ve konutuk. Benim
iznim bitmek uzereydi. Temsil bakanlndaki grevime balayacaktm. Talt da
atand Elz Topu Komutanl'na birka gun iinde gidecekti. Yine Fahrettin
Ermutlu'nun odasnda bulutuk.
Haylice uzun konutuk.
Talt son temaslarn yle anlatt:
Harp Akademisi 2. snf rencileri mezun olmulard. Ktalarna dalmadan
nce, yani 20 Austos 1957'de Orhan Erkanl'nn evinde bir toplant yaptk.
Toplantda u subaylar bulundu :
Yarbay Faruk Guventurk, Kurmay Albay Faruk Ate-- dal. Kurmay Albay Naci
Asutay, Orhan Kabibay, Necati Unsalan, Dundar Seyhan, Ahmet Yldz, Halil
Kayal, Ra-fet Aksoyolu, Sukru lkin, Necdet ru, Mehmet Hazer, Rauf Gke,
Suphi Gursoytrak.
Sezai Okan hasta olduu, Adnan Celikolu da evinde bulunmad iin
bulunmamlard.
Toplant henuz almam; konumalar balamamt. Faruk Guventurk, komite
bakanlndan (senin kendisine itimat etmediini) ileri surerek istifa ettiini
bildirdi. Ben. Ahmet Yldz ve Raf et Aksoyolu istifasndan vazgemesini zor
saladk.
Ben, bundan nceki bulumamzda Guventurk iin sylediklerini sylemitim.
Sanrm bu szlere alnm ve istifasn bu yuzden vermiti.
Talt'a unlar syledim:
Talt; Guventurk'u ok iyi tandm sylemitim. Onu krmamak iin de ok
dikkatli konumutum. Bu sylediim szlere darlacan hi sanmyorum. Sakn
araya baka sz kartrm olma!
Talt bu szun uzerine sarsld. Ve konuyu hemen deitirdi. Anlamtm ki.
szlerimi tahrif etmiti.
Talt, szler aynen ulatrlmazsa arada aklk olur. Onun iin bu huyundan
vazgemelisin.
Talt'n yuzu iyice asld. Sonradan duyuyorum ki, Ta-
42
tt. Guventurk'e benim kendisi iin (geveze) dediimi sylemi.
Talt iki dostun arasn amay niin yelediini bilmiyorum, ama ktu bir
huy.
Komitenin yardmlama kararna Talt yle temas etti:
Hi kimse hibir surette merkeze para gndermeyecek veya bankaya
yatrmayacaktr, eylul 957'den itibaren her ay 10 lira kendisi biriktirecektir.
Gerektii zaman bu paralar kendisinden istenecektir.
Talt ile ikimiz de daha uzun konuma hevesini gs-teriyorduk. Fakat Guventurk
meselesiyle aramza giren soukluk buna mani oldu. kimiz de bir an uzun sure
konumadan durabildik. Nihaye ikimiz de birden kalkalm dedik. Ve kalktk.
Ona yi yolculuklar diledim. O da bana baarlar diledi. Ve ayrldk.
Sadi Koa ile akademide tantm anmsarm. Harp Akademisi'nde o son
snfta, ben de birinci snftaydm. Snf arkada deildik. Sadi Harp
Okulu'nda benden bir snf kuuktur. alkan, bilgili, erdemli bir subaydr.
Sonralar bir aralk itenliimiz artt.
Yuksek Kumanda Akademisi'ne giderken Beni rgutunuzle tantrr "msn? dedi.
Guvendiim arkadam olduu iin stanbul'a gidince seni neririm dedim.
O Bursa Hastanesi'ne gidecekti. Ben, iin olup olmadn, kararlatrdmz
biimde ifreli bir telle hastaneye bildirecektim.
Rami Klasfnda rgutun toplanacan haber verdiler. Gelmemi istediler. Gittim.
Hemen hemen butun komite uyeleri oradayd. Faruk Atedal ile Talt Aydemir,
Ankara'da, Hava, kara ibirlii kursu biter bitmez stanbul'a birka gun
uzanmlard. Onlar da toplantdaydlar.
Faruk Guventurk birka kez kumandann odasna girip ktktan sonra, toplant
ald.
Toplantda uzun uzun konumalar srasnda ben de sz aldm. Dedim ki:
Bir grupla ibirliinde olduunu sandm bir kur-
43
may binba bizimle ibirlii nerisinde bulundu. Bu subay inandm bir
arkadamdr. Halen Bursa Hastanesi'nde tedavidedir. Eer ibirliini kabul
ederseniz onunla anlatmz biimde ifreli bir telle) haber vereceim. Konak
Ote-li'nde sizlerin seecei bir uye ile kar karya gelecekler ve birleme
uzerinde konuacaklardr. Birka subay birden : Ad ne bu subayn?
Anlamamza gre adn aklamaya yetkili deilim. O bana sizin seeceiniz
subay ile kar karya gelmeden aklanmamasn istedi. Ben de sz verdim.
Adnn aklanmamasn tamamyla guvenlik bakmndan duunmenizi rica ederim.
nerim, byle bir koulla gruulemeyecei gerekesi ile reddedildi.
Ben de Koa'a Bursa Asker Hastanesi'ne ifreli teli ektim.
Toplant o gece ge saatlere kadar surdu. Beni stanbul Orduevi'ne Gursoytrak
arabasyla brakt.
Talt Aydemir ile toplantnn ertesi gunu akama yakn Beikta iskelesi
uzerindeki gazinoda bulutuk. Kahve itik. Beikta'a gelip gidenleri seyrettik.
Talt, konumalarmz srasnda akam adn aklamadm arkadan adnn
kendisine aklanmasn istedi. Hi durmadan, kurulmu bir saat gibi de bu konu
uzerinde durdu. Kimseye aklamayacana dair de birka kez eref szu verdi.
Dedim ki -
Seref szune guvenerek bu arkadamn adn aklayacam, ama bakalarna
sylediini duyarsam, seni, hem verdiin eref szunu inemekle ve hem de sr
saklamamakla sulayacam. Zira ben de o arkadama kar ktu duruma dumu
olacam. Her eyden nce guvenlie nem vermemi oluyorum.
O arkada Kurmay Binba Sadi Koa'tr. Talt, benden ayrldktan sonra,
doruca eve deil. Rami Klas'na gidiyor. Klaya yakn arkadalarla
buluuyorlar. Bir saat nce akladm Koa adna bir de Samet Kuu adn da
ekleyerek olumsuz konumalar ya-
44
piyor. Oysa Samet Kuu'y tanmyordum. Adn da duymamtm.
Faruk Guventurk hakknda sylediim szleri de deitirerek yakksz szlerle
Guventurk'e ulatrmas olayn da hatrlayarak kafamda birok olumsuz sorular
yeermeye balamt. Koa olay ikincisi oluyordu. Tuz biber ekmiti
itenliimize. Talt'a duyduum guven sarslmt.
Bu olayn ertesi gunu Taksim'den Galatasaray'a doru gezinti yapyordum.
Galatasaray'n nunde Talt Aydemire rastladm. Geriye dnduk, bir muhallebiciye
oturduk. Talt dedi ki:
Dun akam senden ayrldktan sonra Rami Klas'na gittim. Guventurk ve 4-5
uye arkada ile bulutuk. Kararlar aldk. Simdi sana o kararlar aklayacam.
1 rgutun bugunlerde biraz aktif davranta bulunmasna karar verildi.
2 ktidar devirmede baarl olursak, bir sure sonra genel seimlere
gidilmeli ve ynetim genel seimlerle devredilmelidir.
Arkadalar, bu kararlar hakknda zellikle ve ncelikle senin duunceni renmek
istediler.
Talt' yle yantladm :
Sorular sra ile yantlamaya alacam. Ancak nce unu syleyeyim :
rgutun toplantlar duzenli olmuyor. rnein dun akam yaptnz toplant bir
raslant sonucudur. Siz Rami Klas'na gidiyorsunuz, 4-5 arkadala siz raslant
sonucu buluuyorsunuz, bunlarla konuuyorsunuz.. Konutuklarnz da rgutun
karan olarak niteliyorsunuz. Bu kararlar da yle kararlar ki, ynetim kurulunun
kararlarn dahi ayor. Byle gelii guzel toplantlar ya duzenlememen ya da
snrlar bilinmeyen kararlar alnmamaldr.
rgut uyelerinin Ankara ve stanbul'da oturduklarn hepimiz biliyoruz. Yalnz
Ankara'da veya yalnz stanbul'da dahi uyeleri bir araya getirmek gutur. Bundan
nce yaptmz toplantlar rnek olamaz. unku o zamanlar hepiniz de akademide
idiniz. Bakaca iiniz de yoktu. yelerin
45
bu durumuna mal durumlarnn ve izinlerinin etki yapaca duunulurse,
toplantlar surekli ilkelere balamak gerektir.
kinci sorunuza gelince..
Aktif szcuunu ne anlamda kullandnz bilemiyorum. Ama, 957'de yaplacak
genel seimlerden nce veya sonra yaplacak bir ihtilli duunerek
kullanmsanz, erken ve ekinceli grurum.
Turkiye'de bugun ne ihtill iin ortam hazrdr ve ne de bu ii baaracak
elimizde gu vardr. Seimlerde ihtille neden olacak bir olay kacan da
sanmyorum. Bekleyelim..
Talt, Bekleyelim tumcem uzerine:
Ne zamana kadar? dedi.
Bu soruna yant Ankara Maltepe duranda eylul ay banda babaa yaptmz
konumada vermitim. Ayrca Sezai, ben ve sen rgutu kurarken bu soruya
dokunmutuk. Ama bir kez daha syleyeyim: Biz ille de ihtill tarafls deiliz.
Ama yasal grevimizi de ve ne tur ve ne pahasna olursa olsun, cumhuriyeti
korumak ve kollamak kararndayz.
Her ne kadar, siyasal iktidarn balangcndan beri, baz hukuk d
davranlarna, belirli bir evre yararna uygulad sosyal ve ekonomik yapy
savurgan, enflasyon-cu, plansz politikasna tank oluyorsak da, tum ordu ve
millet bunun bilincine varm deildir. Salam zum, ordu ve milletin bu durumu
kavram olmasna baldr.
ktidar yneticilerinin kiilikleri, sonu gelmeye'n iktidar istekleri, belirli
bir evre yararna uyguladklar sosyal ve ekonomik yap, savurgan, enflasyoncu,
plansz tutumlar dikkate alnrsa, er ve ge, kendilerini diktatrluk yoluna,
ordu ve milleti de ihtill ortamna sokacaktr. Bu ortam sabrla bekleyelim.
Siyasal iktidar bu aamaya geldii zaman ihtill kanlmaz olur. Gerek ordu ve
gerek millet tum olarak htille katr ve ihtilli onaylar.
Yalnz siyasal iktidar iyi ve salam saptayp, bu sini-
46
r amamak gerekir. Siyasal iktidar bu snr aarsa memleket iin ok sakncal
olur. zetleyelim:
1 Bugunlerde yaplacak bir ihtille karym. Baarl olmaz.
2 Gr.evimizi ne pahasna olursa olsun yapmamz-gerekir.
3 htill ortamn siyasal iktidar hazrlayacak ve-olgunlatracaktr.
4 Tum ordu ve millet ihtilli onaylayacak duruma gelmelidir.
ktidar aldktan bir sure sonra, genel seimlere gidilme duuncesini
alklarmla onaylarm. Ordunun onuru ve memleketin gelecei de bu duuncede
kaynaklanr. ktidarda uzun sure oyalanmamaldr. ktidarn ekiciliine
kaplmamaldr. Arkadalarmzn kafalarnda zellikle bu duunce egemen
olmaldr.
Talt'a kukulu bakmaya balamtm.
Faruk Guventurk olay ile Sadi Koa olayndan dolay ok uzulmutum. Talt'n
dostlar arasna olumsuz girdiine inanmtm.
Ya hi konumamal veya ok dikkatli konumalydm.
Mamafih, Talt Kore'den dnunceye kadar bir daha hi konumadm ve
karlamadm. Ancak Kore'den Ankara'ya gelince konutum. Fakat eski
guvensizlikten dolay da gun getike aramz ald ve birbirimize kar olduk.
**
Koksal anlarnda daha sonra 9 subay olayna yer veriyor. Neydi 9 subay olay?
Nasl balamt? Ve nasl sonulanmt? Osman Koksal, 9 subay olay ile
balayan dneme anlarnda bir ara balk bulmu:
Sus-pus dnemi.
Okuyorum.
Bu dnem, 8 muvazzaf ve bir emekli kurmay albayn tutuklanmalar ile balar.
(957 aralk) ve 1959 ubat ayna kadar bir yl surer.
47
Akademide renim gren bir ksm rgut uyeleri aka-demi retimini bitirmi ve
yurdun eitli blgelerine atan-inlard. Bu yuzden rgut tum kadrosu ile
toplanamyor-du. Ancak bir iki arkada bir araya gelip gruebiliyorlard.
Arkadalarn ifreli konumalar olanakszd. Ayrca 9 subayn tutuklanmas
rgute olumsuz etki yapmt. Bu nedenle bu dneme sus-pus dnemi denilmitir.
Ama unu da syleyeyim ki, bir ksm rgut arkadalar, rgutten aldklar
ilkeler nda gittikleri yerlerde olumlu almalar yapmlard. Hele o 9
subay hukuk yolundan kurtarma iin uralarn takdirle anarm. Ama bunlar
kala-"balk bir liste tutmaz. Fakat Kurmay Albay Adnan elik-olu ile Yuzba
Suphi Gursoytrak'n uralarn saygyla anarm.
Simdi de bu dnemin anlarn anlataym :
Sus-pu dnemine girerken rgutte u subaylar vard :
Bakan Yarbay Faruk Guventurk, Kurmay Albay Faruk Atedal, Binba Orhan
Erkanl, Binba Ahmet Yldz, Binba Sukru lkin, Yuzba Gursoytrak, Binba
Dundar Seyhan, Binba Orhan Kabibay, Binba Necdti n-salan, Kurmay Binba
Halil Kayal, Binba Necdet ru, Yarbay Mehmet Hazer. Kurmay Binba Rauf
Gke, Kurmay Binba Rafet Aksoyolu, Kurmay Yarbay Osman Koksal, Kurmay
Binba Sezai Okan, Kurmay Binba Adnan elikolu, Kurmay Binba Talt
Aydemir, Hava Kurmay Albay Mucip Atakl, Kurmay Yarbay Ekrem Acuner, Kurmay
Binba Suphi Karaman, Hava Kurmay Binba Hlim Mente, Piyade Yuzba Rfat
Baykal, Kurmay Yarbay Fikret Kuytak, Kurmay Yarbay Reha Vefa Karatay, Binba
Rza Akaydn.
Benim anmsadm kadaryla bu kiiler vard. Unuttuum da olabilir.
Faruk Guventurk'e aka yapmaya baylrdm. Ama bir kez akann snrn atm
anmsamam. Saka yaparken, cramzdaki drt yllk kdem farkn hep gz nunde
tuttum. Onu uzecek akalardan da saknrdm. Hafiften k-
48
zarmas houma giderdi. Ben taklmadm gunlerde o Hasta msm? diye sorar,
kendisine taklmam isterdi.
nnu, stanbul'da 27 Ekim 957 seimlerinden nce Takdim Meydan'nda konumutu.
Onu beraberce dinledikten sonra yaya olarak Harbiye'ye gidiyorduk. Harbiye'ye
yaklamtk ki, ben:
Bak yarbaym, rgutten seni tutuklarlarsa ne olur biliyor musun?
Ne olur?
Ne olacak? Butun uyeleri bir rpda aklarsn! Ama ben tutuklanrsam, kafam
alrlar bir ad alamazlar.
Guventurk, ok cesur ve mert kiidir. Bu kavramlar uzerine akalar pek sevmez.
Bana kzd ve hzl hzl yuruyerek benden uzaklat. Ben de yalnz kalnca
Orduevi'-ne gittim. Ama ok ok uzulmutum. Bir kez, Guventurk'u .darlttm
iin, bir kez de akann snrn iyi ayarlaya-madm iin uzuntu duyuyordum.
15-20 gun Guventurk'u grememitim. Bu zaman bana ok uzun gelmiti. Bu sure
iinde iim iimi yedi.
Bir akam ustu, akademiden dndukten sonra Ordu-evi'ndeki salonda biraz
altm. Ve yemee indim. Bir de ne greyim? Faruk Guventurk masann bana
oturmu, 5-10 subay, hem yemek yiyorlar, hem konuuyorlar. Guventurk ve Yuzba
Hasan Sabuncu'dan bakasn tannyorum. Yanlarna yaklatm.
Yarasn beyler..
Hep bir azdan :
Teekkur ederiz.
Guventurk,
Bu subay Kurmay Yarbay Osman Kksal'dr. Ta* nmayanlarnz varsa tansn!
Guventurk, salonda oturan subaylardan balayarak:
Kurmay Binba Samet Kuu... diyerek masadaki butun subaylar tantt.
Samet Kuu :
Yarbaym, admz ok duyarm, tantmza ok -memnun oldum.
Sofrann inatl direniine karn sabaha yetiecek g-
49
F.: 4
revim olduu iin oturmadm. Yaknlarndaki bir masado bir lokma yedim ve
kalktm. Faruk Guventurk'un yuzunde bir dargnlk eseri grmedim.
Bu olaydan ksa bir sure sonrayd. 27 Aralk 1957 gunu Akademi'den yeni dnmu,
kitaplarm duzeltiyordum. Yuzba Hasan Sabuncu kapy vurdu. Ve ieri girdi.
Yava bir sesle:
Yarbaym, bizden tutuklamalar balad. Duydun mu?
Hayr, duymadm. Simdi senden duyuyorum. Kimler var?
Faruk Guventurk'u duydum. Ama fcesin olarak sap-tayamadm.
Peki suknetle karlayalm.
Hasan Sabuncu odamdan ayrld. 5 dakika olmutu ki. odama yeni haberciler girdi.
Odamn kaps vurulmadan ieriye, Dundar Seyhan, Orhan Kabibay ve Suphi
Gursoytrak girdiler. Hemen sze baladlar:
Guventurk tutukland. Bu gece Polatl'dan Ankara'ya getiriliyor. Biz uumuz
tarttk ve u karara vardk:
Mumkun olan arkadalar toplayp, Ankara/ya giderek kendimizi pahalya mal etme
kararn aldk. Alacamz kararn bir sonu vermeyeceini biliyoruz, ama hi
olmazsa arkadan gelecek etkin hareketi hzlandrr ve ona nculuk edebiliriz.
Sen ne dersin?
Kararnz, cesaret, dostluk ve ballkla dolu bir karardr. Sizleri bu yuzden
saygyla selmlarm. Ancak rgu-" tun bakan olan Guventurk'un u anda
tutuklandna dair bir haberden baka haber yok. Durum muhakemesi yapmaya bu
haber elverili deildir. Karanla dayal durum muhakemesi bizleri bu ktu
sonuca, ktu ve sakncal bir karara gturebilir. Alacamz haberlere gre
dinginlikle (suknetle) karar alalm. Sonra bu olayn, yarg organ yoluyla
zulup, zulmeyeceini de aratralm. Ama bu yolla ve dier bar yollarla
iin iinden kamazsak, elbet, lum dahil gze alnan kararlara varmamz ok
yerinde olur. Ama imdi ortalk aarmadan alnacak cesur karar, rgutu tum
olarak aa vurur ve yersiz seruven-
50
lerle de karlaabiliriz. Ben imdi trenle Ankara'ya giderim. Yolda Faruk
Guventurk'u getiren tren ile bir istasyonda birka dakika buluursak, ben
Guventurk'e (bizden yalnz sensin) haberini ulatrrm. Bu suretle Guventurk,
yanl bilgilere saplanmam olur.
Faruk Guventurk'u tanrm, kafasn verir, sr vermez!
Gelen arkadalarn cokular azalm, yuzlerinde guven duygusu belirmiti. Siz
imdi gidin, butun arkadalara dinginlikle durmalarn syleyiniz dedim.
Ankara'daki arkadalar byie bir karara varp, uygulamaya geerlerse, diye bir
kukuya dutum. arkadamla konutuktan biraz sonra Haydarpaa'ya getim.
Trene atladm ve Ankara yolunu tuttum. Bir amacm da o akam treni ile tutuklu
olarak stanbul'a getirilecek Faruk Guventurk'u getiren tren ile bir istasyonda
karlarsak, Guventurk'u uyarmak iin bir iki tumce syleyecektim. Trenler
durmad ve bu amacm gerekletiremedim.
Bu noktada ksa, fakat moralimi bozan bir anm sktraym :
Haydarpaa'da trene binerken tren basamanda rgut arkadalarmdan biriyle
karlatm. Dedi ki:
Bu ite ben yokum. Benim adm ortaya atmayn.
Cumhuriyeti koruma ve kollama grevinde birleen arkadalarn, bulank havalarda
bylece kolayca kendilerini syrmalarn ok acayip karlamtm.
Ankara'da trenden indim. Doruca orduevine gittim. Arkadalarn birkana
raslayacam umuyordum. Nitekim Kurmay Albay Faruk Atedal'ya, Kurmay Yarbay
Ekrem Acuner'e ve Kurmay Yarbay Baha Vefa Karatay'a koridorda rasladm.
stanbul'da u arkadan aldklar karara benzer ve fakat daha sert bir karar
uzerinde tartyorlard.
Ben araya girdim. '
stanbul'da u arkadamn bana ve benim de onlara sylediklerimi anlattm.
Szlerimi onayladlar. Bylece rgut iinde 9 subay olay hukuk yoluna yneldi.
51
CEMAL GRSEL RGTE GRYOR
Tutuklu subaylar ar sknt ektiler. Ama baka turlu karar verilip de
uygulamaya geselerdi, sakncalar yaratacandan ve baarsz kalacandan hi
kukum yoktu.
Ayn gun Sezai Okan, Suphi Gursoytrak ve ben bir Jeep'e atladk, Necati nsal'a
uradk. Koa' bulamadk. Sifreli bir haber braktk.
Necati nsalan ve Koa, Harp Okulu civarndaki iki topu taburunda
grevliydiler. Necati nsalan ile yamur altnda, klann bir kesinde
konutuk... Koa iin de nbeti subayna isimlerimizi verdik. Aradmz
sylersin dedik.
Ben bir konferans verecektim. Notlarn rica edecektim. dedim.
Talt Aydemir'in, Koa'n adn aklamamak iin verdii eref szunu
tutmayarak, adnn yaylmasndan turu kendimi Koa'a kar sorumlu
hissediyordum. Vaka, Koa olay duymu olabilirdi, ama benim gidip, tedbirli
olmasn sylemem hi olmazsa beni ferahlatt.
Ben hemen o akam Yuksek Kumanda Akademisi'ne katlmak uzere trenle stanbul'a
hareket ettim. Gnlum rahat yolculuk yaptm.
Kurmay Binba Samet Kuu, Silhl Kuvvetler iinde. Menderes hukumetine kar
ihtill planladn, biri emekli general ile iki kiiye bildiriyor. Samet
Kuu'nun ihbar hzla hukumete ulayor.
23 aralk gecesi stanbul'da Mill Savunma Bakan Semi Ergin, ileri Bakan
Namk Gedik, Kurmay Binba Samet Kuu. 1. Ordu Komutan Fazl Bilge, emekli
Ge-
52
neral Kzm Demirkran ve Mithat Perin toplant yapyorlar.
Kuu toplantda duyduklarn anlatyor.
Fakat anlattklar iinde kant olabilecek bir ey grunmuyor. Buna karlk
Gedik, Samet Kuu'nun adlarn verdii subaylarn tutuklanmalarn istiyor.
Ancak Mill Savunma Bakan Semi Ergin Elimizde kant yok gerekesi ile
subaylarn tutuklanmalarna kar kyor. Bunun uzerine toplanan kiiler,
Kuu'nun bu subaylarla iliki kurarak kant toplamasna karar veriyorlar.
Mill emniyete gerekli nlemler alndktan sonra, Samet Kuu, ikinci bir kez
Kurmay Albay lhami Barut (sonralar korgeneral) ile iliki kuruyor. kisinin
konumalar teyp bandna alnyor.
Sorumlular Kuu'yu ve ses bandn dinliyorlar. Hayret! Teyp bandndaki
bekledikleri kanta rastlamadklar gibi Samet Kuu'yu gu duruma duurecek
konumalar var. Bu durum karsnda Samet, tel ve korku ile Beni
ldurecekler korkusuna kaplyor. Samet, bu ruh haliyle, stanbul Amerikan
Bakonsolosluuma kayor. Sorumlular Samet'i buradan alp getiriyorlar.
9 subay tutuklama hevesi iinde kvranan Gedik, tutuklama emrini veriyor,
bylece Kurmay Albay lham Barut, Yuzba Kzm zfrat, Binba Ahmet
Dalkl, Kurmay Binba Ata Tan, Yarbay Faruk Guventurk, Yuzba Hasan Sabuncu,
Albay Naci Akun, Binba Ural ve emekli Albay Cemal Yldrm tutuklanyorlar.
Tarihe 9 subay olay diye geecek olayn sanklar, 26 Mays 1958 gunu
aldklar beraat karan ile braklyorlar. Mahkeme, karar kant olmadndan
oy birlii ile veriyor. Muhbir Samet Kuu'yu da orduyu isyana tevik suundan
iki yl hapis cezas ile cezalandryor.
9 subay olay rgutte suskunluk yaratt
9 subay olaynn zellikle rgut bakan Guventurk'-un ve ona bal gzupek
uyelerden Hasan Sabuncu'nun tutuklanmalar, rgut uzerinde derin ve duundurucu
kuku yaratmt.
53
Tutuklananlarn sr vermeyeceklerinden ok emindik. Ancak kukuyu uzerimizden
bir turlu atamyorduk.
Suphi Gursoytrak, Rza Akaydn ve Orhan Erkanl da yazl olarak ihbar edilmi
ve soruturmaya tutulmulard. Hepsi de bizim rgutun uyesiydiler! Bu hal,
soruturmann rgute yneldiini gsteriyordu. Bu yuzden olay kukuyu arttrm;
rgut uyelerinin rgute ballklarn gev-etmiti.
Guvenlik nedeniyle rgut toplanamyordu. Esasen toplanma olanaklar da yoktu.
Zira akademi renimini bitiren uyeler, ordunun eitli yerlerine atanmlard.
Bu durum rgutun toplanmas, almas, karar almas bakmlarndan sakncal
olabilirdi.
Kuku ve rgutun dank olmas yuzunden suskunluk dnemine girmitik.
Ankara ve stanbul'da birka arkada buluabiliyor, gerekli nlemleri almaya
alyorduk. Bu almalarda Kurmay Binba Adnan Celikolu ile Kurmay Yuzba
Suphi Gursoytrak'n almalarn takdirle anarm.
1 Ocak 1958 tarihinde Mill Mudafaa Vekleti temsil bakanlndan u bildiri
yaymlanyordu :
Turk Silhl Kuvvetleri mensuplar arasnda buyuk sayda tevkifler yaplm
olduu, binaenaleyh geni lude birtakm tevkiflere girilmi bulunduu yolunda,
ortalkta mubalal saylar dolamakta ve bu saylar ecnebi memleketler
ajanslar tarafndan da neredilmeye balanm bulunmaktadr.
Hakikat udur ki, tevkif edilenlerin hepsi stanbul'da olmak uzere 9 kiidir.
Bunlardan biri emekli olmak uzere u albay, bir yarbay, bir binba ve bir
yuzbandan ibarettir.
Bu hadise, bir subayn ihbanyla ortaya km bulunmakta ve alkallarn,
ifadesiyle teeyyut etmektedir.
Bu saylarla hadise, Turk Silhl Kuvvetleri'ne mal edilmek istenmektedir.
Halbuki tahakkuku takdirinde, aziz milletimizin madd ve manev her sahada mesut
gelimesini semtedar edecek ve hatta vatanmzn emniyetini tehlike-
54
ye duurebilecek mahiyetteki bu gibi hareketlerin anl ordumuzun kuuk bir
birliinde dahi makes bulmayaca her turlu upheden varestedir. Aksine olarak
bu bedbaht curet ve tasavvurlarn Silhl Kuvvetlerimizin butun mensuplarnca
infial ve nefretle karlanaca muhakkaktr.
Asker kaza mercilerince el konulmu bulunmas hadisenin hakiki mahiyet ve
umulu ile ortaya kaca tabidir.
Bu bildiri, 9 subay olaynn Turk Silhl Kuwetleri'nin vazifelerinin
konuulmasna, tartlmasna neden olmutur. Sonu olumlu olmutur. eitli
rutbelerde bildiriyi onaylayanlar kyorsa da bildiri gelecek iin iyi hava es-
tirmitir. Deniliyordu ki, sen cumhuriyeti, Ataturk ilkelerimi, zgurlukleri
tahrip et, halk boaz tokluuna altrrken, karc evreleri abat et, ondan
sonra da cumhuriyeti koruyan orduyu ktule. Olmaz byle ey!
Gunler akp gidiyordu. Siyasal iktidar diktatrluk yolunu amak iin zorluyordu.
Adaletsiz bir smuru duzeni yalnz karclar koruyordu. Halk, korkun biimde
geim derdine dumutu.
Harp Akademilerinde younlaan rgut uyelerinin ou bu olayn patlamasndan
nce akademi renimini bitirmiler ve atandklar eitli yerlere gitmilerdi.
rgut olarak toplanmak, konumak, konutuklarmz planlamak bir yana, ayn
ildeki rgut uyeleri hari, dierleriyle konuma olanaklar dahi yoktu.
rgutun almalarn, 9 subay olayndan ok, uyelerin ordu iindeki dankl
etkiliyordu.
Sanrm 959 mays aynda, bir dinlenme gunu, Sadi Koa'n oturduu evde (Umut
Sokak 42) Sezai Okan. Suphi Karaman (Diyarbakr'da grevliydi, kurs iin
Ankara'ya gelmiti) Sadi ve ben bulutuk.
Siyasal iktidarn siyasal, sosyal ve ekonomik tutum ve davranlarn gzden
geirdik.
Drdumuz de rgut uyelerinin yeniden gzden geiril-nesini ve rgut uyelerinin
bazlarnn Ankara ve stanbul'ca toplanmalarn ve guvenlie ok nem
verilmesini kararlatrmtk.
55
Sezai Okan ve ben 9 subay olayndaa hemen nceki) rgut uyeleri uzerinde durduk.
Anahtarmz, 9 subay olay suresince uyelerin tutum ve davranlar otdu. Ancak
bu arada unuttuumuz kiiler de olmutu.
Bu toplantda semediimiz subaylarr 27 Mays 1960-ihtilline kadar,
karlatmzda, rgut almalarmz ynunden bizlere ne bir soru sormular
ve ne de ilgilenmilerdir. Ama, bata Talt Aydemir olmak uzere 27 Mays-
ihtillini biz yaptk propagandasna girimiler ve kendilerini de
inandrmlard.
Ancak 9 subay olaynda tutuklanan arkadalarmz izlendikleri iin bu subaylar
rgute almay uygun grmemitik.
Cumhuriyet ekincededir
Ben bu toplantda ordunun cumhuriyeti koruma v& kollama grevi uzerinde durdum.
Nasl ki, yurdumuza iten ve dtan bir saldr karsnda ordu derhal davrana
geerse, cumhuriyete kar yaplan bir saldrya da bu tur bir davranta
bulunmas grevinin gereidir. Siyasal iktidarn bugune kadarki tutum ve
davranlar diktatrluk yolunda olduunu simgelemektedir.. Yani cumhuriyet
ekincededir. Zamanla ekince artacaktr.
Bu bakmdan;
Ordu, cumhuriyeti koruma ve kollama grevinde uyarlmal; gerektii zaman da
davrana geebilecek-duruma getirilmelidir. Bizim tutumumuz ve almalarmz
da bu ynde lmaldt.
Sanrm, halk da zamanla, siyasal iktidarn izledii diktatrluk yoluna kar
kacaktr. Bu durumda, siyasal iktk dar, iddet ve yasal nlemlerle
diktatrluu salamaya alacaktr. Ordu bu aamada davrana geemedii
takdirde, hem vazifesini zamannda yapamam, hem vazifesini guletirmi
olacaktr. Hem de memleketin ustunu kara bir bulut kaplamasna neden olacaktr.
kinci bir nokta: ktidar DP yneticilerinden kurtulduktan sonra orduyu uzun
sure iktidarda tutmak ok sakncal olur.
56
uncu bir konu da guvenlik problemidir. Bu konuya ne kadar nem verilirse yine
de az grulmelidir.
Ben Kara Kuvvetleri Kadro ve Tekilt Subesi'nde,. Koa ise Kara Kuvvetleri
Neriyat Subesi'nde alyorduk. Odalarmz ayn koridor uzerinde ve birbirine
yaknd. Tantmzdan beri dostluumuz, konumalarmz iyi bir hava iinde
surup gidiyordu.
Ocak 1959 aynn son gunlerinden bir gundu. Koa ile Genelkurmay' Kara
Kuvvetleri'ne birletiren koridorda bulutuk. Darda hafiften kar yayordu.
Pencereye dayanm, karn yan seyrediyor ve Kara Kuvvetleri Komutan
Gursel'in nitelikleri uzerinde konuuyorduk. Her saydmz nitelik uzerinde
anlayorduk. Bu srada Koa :
Osman, Almanya'da yaplacak bir manevray izlemek uzere Gursel ve Eitim
Daire Bakan General Mehmet Mete, birka gun iinde Almanya'ya gidecekler. Ben.
de bu geziye tercuman olarak katlacam. Madem ki Gursel'in bu nitelikleri
uzerinde birletik, Gursel'e cumhuriyeti koruma ve kollama uzerindeki
almalarmz anlataym m? rgute girmesini nereyim mi?
Guzel rastlant olacak.. Anlat ve ner. Sonucu cokuyla bekleyeceim, dedim.
Sanrm Almanya'ya 959 ubat balarnda umulard.
Koa'n dnute anlattklar
Kurul, Almanya'dan dnmutu. Yalnz Gursel stanbul'da birka gunluune
kalmt. Koa, geliinin ertesi gunu beni buldu. Gursel ile Almanya'da yapt
konumalar ayrntlar ile anlatt. Bu arada, Gursel'e Kurmay ubesi
Mudurluu'ne beni nerdiini, ancak benim kabul edip etmeyeceimi bilmediini,
Ankara'ya gidince kendisine sorar ve o zaman size bildiririm dediini syledi.
Ve Simdi sana soruyorum, Kurmay Subesi Mudr-iuu'nu kabul eder misin?
Tabii. dedim.
Gursel, stanbul'dan dnuunun ertesi gunu sabahleyin beni ard. Gittim.
Konumamz yle surdurduk: -
57
Osman Koksal siz misiniz?
Evet, benim komutanm..
Nerede alyorsunuz?
Kara Kuvvetleri Kadro ve Tekilt Subesi'nde..
Seni Kurmay Subesi'ne atyorum. Yarn ie balarsn. Baarlar dilerim.
Sa olun komutanm.
Gursel, Yarn ie balarsn dedi ama bu emrin Gur-sel'e kadar olan ve Kurmay
Subesi Mudurluu'ne getikten sonra yeni amirlerime de bildirilmesi gerekiyordu.
Ancak hibir yerden ses gelmiyordu. Birka gun bekledim. ki u gun getikten
sonra amirlerim tarafndan bana Kurmay Subesi Mudurluu'ne balayacaksn.
Gursel arr da ne zaman baladn sorarsa, 2-3 gun nce baladn
syleyeceksin yolunda emir verdiler.
Sonradan anladm ki, Gursel'e Bu subay bizden almayn, yerine baka subay
verelim nerisinde bulunulmu. Gursel neriye kzar gibi olmu Hl bu subay
grevine balamad m? diye yant vermi. Onun iin bana byle emir verilmi.
Gursel ile konuma
Ertesi gun ok erken saatlerde, alma odama gelmi, ilerimle urayor,
Gursel'in arma haberini bekliyordum. 45 dakika sonra telefonum ald.
Telefonun bur ucundaki, rahmetli Gursel'in emir subayyd. Beklediim haberi
veriyordu. Yant verdim :
Atama listelerini alp imdi geliyorum.
Gursel'in bir gun nce imzalad atama listesini koltuumun altna sktrdm.
Ve Gursel'in yanna gittim.
Gursel odann iine girer girmez:
Koksal, Almanya'da Sadi Koa'tan bir eyler din-tedim. Simdi senden de
dinlemek istiyorum. Bana aka onlatabilir misin?
Tabi komutanm, yalnz odanzda ses alma aleti bulunmas olaslna kar,
izin verirseniz, ok yava bir sesle konuacam.
58
Ve konumaya baladm:
Siyasal iktidar, halkn ounluunu geim skntsna sokan, bir avu karcy
mutlu klan, sosyal adaletten, sosyal guvenlikten yoksun, dengesiz, savurgan,
enflasyonist, sosyal ve ekonomik bir politika uygulamaktadr. Uygulanan bu
politika ile meydana getirilen duzenin, cumhuriyet ve ok partili zgurluku
demokratik rejim ile bir yaknl yoktur. Bunun iin de bu tur duzenler,
cumhuriyet, ok partili zgurluku demokratik rejim ve Ataturk ilkelerine sadk
kalnarak surdurulemez.
Nitekim bu yuzden, siyasal iktidar, cumhuriyet, ok partili zgurluku
demokratik rejim ve Ataturk ilkeleri ile atan nlemler almaya devam
etmektedir.
Ksaca: Uygulanan sosyal ve ekonomik yap, bugune kadar iktidarn ald
antidemokratik nlemler, yneticilerin bencil karakteri, muhalefetin olumlu
uyarlarna kar sert ve fkeli tepkiler dikkate alnrsa, sonu, tek partili
dikta rejimi ile noktalanacaktr.
Siyasal iktidarn bu azgn gidiini samimi genel seimlerle halkn nleyecei
duunulurse de giderek, halkn elinden bu olanan alnaca ok kuvvetlidir. Bu
durumda, iktidarn gidiini durdurmamak memlekete ok zararlar getirebilir.
Bu bakmlardan zamannda ordu mudahalesi zorunludur.
Turk yurdunu ve Tekilt Esasiye Kanunu ile tayin edilmi olan Turkiye
Cumhuriyeti ni kollamak ve korumaktr.
Bu vazifeler, 935 ylnda karlan yasa ile saptanmtr. Ordunun varl da bu
vazifelere baldr.
Bu yasa i hizmete de yansmtr. Ayrca orduya katlan herkes cumhuriyet
ve.vazife uruna seve seve hayatm feda eyleyeceime.. biiminde yemin
etmektedir.
ki hareket tarz
Bizler bu ak ve seik vazife karsnda iki hareket tarz duunduk. Birinci
hareket tarz... Siyasal iktidarn
59
tek partili dikta rejimine gidiini olumlu uyarmalarla nlemek..
Bu hareket tarz, ordu ust kademesinde oturanlar, ya teker teker veya toplu
olarak, szlu veya yazl uyarmalarla gerekletirilebilinir.. Bu surette hem
ast-ust (hiyerari) duzeni, hem de ordu disiplini korunur, hatta touv-:
vetlendirilebilir bile..
Ancak, ordu ust kademelerinde oturanlarn, bugune kadar, siyasal iktidar
uyardklar duyulmamtr. Derin uyku iindedirler. Vazife karsnda,
uyumalarn salayan, rutbe, makam ve kiisel karlardan yoksun kalacaklar
korkusudur. ktidar sapk ve azgpdr. Korktuklar da balarna gelebilir.
Fakat, ne pahasna olursa olsun, uyarma vazifesi yaplmaldr. Vazife yapma
erinliini, onurunu kazanrlar, yucelirler.
Bizler bu hareket tarzn en iyi ve en yararl bulduumuz iin gereklemesini
umutla, bekleyeceiz. Fakat bu hareket tarz gereklemezse, hazrlkta ge
kalmamak iin almalarmz surdureceiz.
ktidarn tek partili dikta rejimine gidiini durdurmak iin kuvvet yoluyla
iktidar duurmek..
Bu hareket tarz, en iyi biimde, ordu ust kademelerinin nculuunde ve emriyle
yaplabilir. Fakat, ordu ust kademelerini daldklar derin uykudan uyandrma
olana yoktur. Uyarlsa bile ok ekinceli olabilirler.
Sizin, ust kademede bir kii olarak, bu hareket tarzna katlmanz, gerek ordu,
gerek halk uzerinde rahatlk yaratacaktr. Bugun Trk Ordusu, Turk yurdunu
koruma ve kollama ustun bilinci ve hazrl iindedir. Ama cumhuriyeti kollama
ve koruma grevinde bu kertede deildir.
Baz subay ve astsubaylar, cumhuriyeti koruma ve kollama grevi iinde
deillerdir. Su veya bu nedenle iktidara yakn ve destekler grunmektedirler.
Bylece bilmeden iktidara cesaret vermektedirler.
Ancak, Turk Ordusu'nun gulu, sarslmaz bir nitelii vardr. O da vazifede
birlemektir. Su veya bu duunce veya kaygda bulunanlar, cumhuriyeti kollama ve
koruma vazifesinde, her eyi bir yana iterek, birleirler. Bu su-
60
rette hiyerari ve disiplini de salam olurlar. Bu guzel nitelik uzerinde
etkili almalar yaplmaldr.
Halk tedirgin olmaya balamtr. Siyasal iktidarn bu tutum ve davranlar
surduke - ki surecei muhakkaktr- halkn tedirginlii de artacak, ordunun
mudahalesini de ister duruma girecektin Bu durum yaplacak ihtillin halk
tarafndan desteklenmesini salayacaktr.
Siyasal iktidar, birinci hareket tarzna kar, uyaran ordu ust kademe
personelini emekliye ayrabilir. Fakat, ikinci hareket tarzna kar bir
harekette bulunamaz.
ktidar d gulerden yardm umabilir. Fakat, suratle hareket etmemiz bunlarn
da yardmn nler.
ktidar yneticileri saa sola saklanabilirler. Bu durum da hareket tarzmza
etki yapmaz.
Bu konumadan sonra kararmz aklayaym :
Karar:
Cumhuriyeti, ok partili zgurluku rejimi ve Ataturk ilkelerini kollamak ve
korumak amacyla, komite nculuunde ve halkn desteinde, Turk Silhl
Kuvvetleri'yle, siyasal iktidar, iktidardan duurmek ve ksa bir sure iin
iktidar olmaktr.
Biz u arkada (Kurmay Binba Sezai Okan, Kurmay Binba Talt Aydemir ve ben)
bir araya geldik ve uzun uzun konutuk, tarttk ve sonunda, 1956 ylnda bir
rgut kurduk. rgutun amac cumhuriyeti kollamak ve korumak bilinci ve hazrl
iinde orduyu donatmak... ktidar cumhuriyete ihanetini surdururse, ne pahasna
olursa olsun korumaktr.
Dikta rejimine ynelmi bir iktidar karsnda rgutun almalarn gizi i
yapmas nemli bir kouldu. Bu bakmdan guvenlik konusuna nem veriyoruz.
rgut ksa surede Harp Akademileri evresinde geniledi. Ancak 1957 aralk
aynda 9 subay tutuklannca (ki bunlardan biri rgut bakanmz, ikisi de
gzenin uyeliydiler) gerek tutuklanan bu subaylara ve gerekse rgute ekince
getirmemek iin almalarmz bir sure gevetir gibi olduk. Esasen
uyelerimizin bir ksm da akademi -
61
renimini bitirmiler ve ordunun eitli blgelerine atanmlard. Toplanma
olanamz da yoktu.
Tutuklanan subaylar beraat ettiler. Siyasal iktidar,, cumhuriyete, demokrasiye,
Ataturk ilkelerine ve zgurlue ihanetini surdurmektedir. Biz toplanamyoruz,
alamyoruz. Bugun durum byle. t
Bu rgute yuksek rutbe ve makam sahibi olarak ilk kez katlyorsunuz. Mutluyuz.
rgute buyuk gu kazandrdnz. Sizi ok gizli tutacaz. Aramzda size Faik
Bey adyla hitap edeceiz. Ancak izninizle, kiiliinizden, rutbe, makam ve
yetkilerinizden faydalanacaz. Nitekim dun imzaladnz atama listesinde de :
A rgut uyelerini ounlukla Ankara ve stanbul'da topladm.
B rgut uyelerini, atama ynetmeliine sadk ka^ larak hazrladm.
Fakat cumhuriyeti koruma, kollama bilinci iinde olan subaylar evrelerinde
etkili olabilecekleri yerlere yerletirdim. Bu durum atama ynetmeliklerine de
uygundur .
C Atama listesinin guvenliini ok iyi saladm. Kuku duyacak bir yn*yoktur.
Bu srada kap alnd ve ieriye emir subay girdi.
Komutanm, 10 dakika kurmay bakan sizinle grumek istiyor.
Yarm saat sonra gelsin..
Komutanm, ok acele olarak bir ey arzedecek-mi.
Pek iyi, gelsin, diye yant verdikten sonra bana dndu.
Koksal, yarn gel yine konualm. Seni ve konuman ok beendim. ok da
duygulandm. ok teekkur ederim.
Ben de kendilerine teekkur ederek ayrldm.
Gursel'in yanna sk sk girerdim. Bazen ihtill rgutunden, bazen de ihtilli
yapar yapmaz gerekletireceimiz ilerden konuurduk.
ilidl olmutuk.
Rutbe, ya, makam gibi deerleri, deil o gunlerde,.
62
yaammn sonuna kadar zedelemedim. O da bunlardan yararlanarak beni krmad.
Her konumann sonunda :
Osman'cm, rgutun guvenliine ok nem verin. Bir arkadanz sezerlerse
hepinizi ortaya karabilirler, derdi.
Bir kez de yle yant vermitim:
9 subay olaynda Guventurk bakanmzd. ki subay da uyemizdi. Cumhurbakan
Cell Bayar kendisi bu arkadalarla urat ve ikence yapld halde
azlarndan bir tek kelime alamadlar. Her arkadam byle!
Bu rnei verirken beni de mi uyarmak istiyorsun?
Hayr, komutanm, byle bir ey duunmedim. zya-pnz biliyoruz. Ne bende ne
de arkadalarmda byle bir kuku var.
Muhafz Alay komutan olduktan sonra Gursel ile sk sk buluamyorduk. Haftada
bir ve nemli gunlerde iki kez gruebiliyorduk. O da bundan yaknmaya balad.
Dedim ki:
Kkte istihbacat elemannca izleniyorum. rnein bugun geli nedenimi alaya
nevresim lzm, onlar salamak iin KKK'ye gideceim, diye bildirdim. Ben sk
sk grumek isterim. Ancak guvenlik buna engel oluyor.
Haklsn Osman.
Arkadalarn toplantlarna da sk sk gidemiyorum. Ama sevgili Karaman
araclk yapyor. Her eyi ondan reniyorum.
63
MUHAFIZ ALAYI KOMUTANLIGI
-Koa ile sk sk ya telefon ile konuuyor ya da buluuyorduk. Koa beni
telefon ile ararken Avukat Ouz takma adyla arard.
Mart 959 ay balarnda bir gun Koa ile* oturduk. -Ankara'ya atanmalarn
gerekli ve zorunlu grduumuz 30-35 kiilik bir kurmay listesi hazrladk.
Kurmay Yarbay Orhan Kabibay, Kurmay Yarbay Ra-fer Aksoyolu, Kurmay Yarbay Kadri
Kaplan, Kurmay Yarbay Suphi Karaman, vard. Bu listede Necati nsalan da vard.
Ancak bir yl daha douda kalmak istedii iin listeden karlmt.
Amacmz suskunluk dnemine giren rgutumuzu bu Subaylarla alr hale
getirmekti. Ancak listedeki subay-larn bir ksm kta hizmetindeydiler. Terfi
edebilmek iin 30 Austos 1959'a kadar kta hizmetlerini surdurmek
zorundaydlar. Oysa Ankara'ya hemen atanmalarn ve gel--melerini istiyorduk. Bu
ok nemli bir sorundu. Yaplacak bir yanllk yalnz guvenlii sarsmakla
kalmaz, arkadalarm da gu ve sakncal durumlara sokabilirdi. Bunun iin
-atama ynetmeliine uygun olmayan arkadalar iin salam, guvenilir bir are
bulmam gerekiyordu.
areyi buluyorum :
O sralarda KKK'nn iyi almad konusu uzerinde -duruluyor. Herkese egemen
olan kanaat, kararghn alkan subaylarla donatlmasyd. Yalnz KKK'nda deil
Genelkurmay ve Mill Savunma Bakanl'nda da bu kanaat yaygnd. Bu hava iinde
istediimiz subaylar Ankaray'a -atama olana olabilirdi. Yaratlan bu havadan
yararlan-
64
nak, atama ynetmeliine ters dumeyecekti. Hazrladm atama listesinde bu
tur subaylarn karlarna KKK'na ilerlik kazandrmak iin derhal Ankara'ya
gelecektir yazdm.
Bu liste ile Gursel'in odasna girdim.
Komutanm, imzaya sunacam bu listedeki belli bal nitelikler unlardr:'
1 Hibir surette ayrcalk yaplmamtr. Hepsinin -atanmalar ynetmelie
uygun olarak yaplmtr.
2 Cumhuriyeti kollama ve koruma vazifesinin bilincinde olan kurmay subaylar,
atanma ynetmeliklerine gre, atandklar blgelerde etkili olabilecekleri
yerlere atadm. lerinde yanldklarm olabilir.
Yani ordu cumhuriyeti korumak iin ihtille kalkmak zorunda kalrsa, o zaman
bu subaylar evrelerini olumlu ynde etkileyebilirler. Kargaa kmaz.
Bu atama listeleri iinde 30-35 subay var ki, bir ksm rgutle ilgilidir.
ounlukla Ankara'ya ve bir ksmn da stanbul'a atadm. Liste uzerinde rnek
gsterirken Kurmay Binba Necati nsalan'n uzerini karalamtm.
Bunu niin karaladn?
Bu subay rgut uyesiydi. Ancak ark hizmetinde bir yl daha kalmak istedi,
dedim. Son olarak unu arze-deyim ki, bu listelerin guvenliinden ve atama
ynetmeliine ve yuksek katlarn buyruklarna uygunluundan kuku duymaya hibir
neden yoktur.
Gursel:
Koksal, hazrladn listeleri kavradm. Yalnz zaman ok geti, jmza iin
bekleyen ok. Yarn yine konuuruz. Sana haber veririm.
Olur komutanm. dedim. Ve listeleri parafe ettirerek yanndan ayrldm.
Muhafz Alay, ate, musademe ve hareket bakmlarndan ok ustun bir birlikti.
Her toplantmzda gundeme gelir, bu guzide birlii, nasl uyaracamz konuur,
tartrdk. Ancak uygulanabilir bir karara varamazdk.
Muhafz Alayn uyaramazsak, cumhuriyete, Ataturk ilkelerine ve ok partili
zgurluku demokratik rejime iha-
65
F.: 5
net edenlerin yannda olabileceini, tarihe ihanet eden bir alay biiminde
geebileceini duunuyorduk. Hareket esnasnda alayn baar kazanacan
umuyorduk. Ama, her iki taraftan da fazlaca zayiat verebileceini kuvvetle
tahmin ediyorduk.
Bu sakncalar hibirimiz ho karlamyorduk. Bu sekin, onurlu alayn tarihin
kara sayfalarnda yer almasn istemiyorduk.
1959 sonbaharnda bir gun odamda alyordum. Mill Savunma Bakanl'ndan
yle bir haber geldi:
Muhafz Alay komutan deitirilecektir. Yerine kurmay yarbay rutbesinde bir
komutan atanacaktr. Kurmay Subesi Muduru adaylar saptasn, dosyalar da kke
bildirilmek uzere bakanla gndersin.
Haberi getiren bakann emir subay Adnan elikolu'-na iki kez teekkur ettim.-
Kendi kendime, Bu haber bizi Muhafz Alay hakknda zume gturecektir, alay
ihtillde onurlu yerini alacaktr dedim.
Haberin geldii gunun gecesi uyuyamadm.
Ertesi gun komite arkadalarm Alpaslan Turke'in odasnda topladm.
Dedim ki:
Arkadalar, sizlere sevinli bir haber vereceim. Mill Savunma Bakan
tarafndan Muhafz Alay komutannn deitirilmesini istediler. Benden (Kurmay
Subesi Mudu-ru'nden) kurmay yarbay rutbesinde aday bildirmemi emrettiler.
inizden 5-6 kurmay yarbay aday gstereceim. Hanginiz uzerinde durulursa
durulsun. Muhafz Alay hakknda kukularmfz kalkacaktr.
Arkadalar bir an heyecan dalgas sard. Hepsi de benim Muhafz Alay
komutanlna aday gsterilmemi istediler. Benim yantm u oldu :
stenen aday kurmay yarbay rutbesinde olacak, yle ya ben kurmay albaym.
Sonra u anda Kurmay Subesi Muduru'yum. Adaylar benden isteniyor. Kendimi
yazamam.
nerimi uygun buldular.
Muhafz Alay komutannn deitirilecei haberi su-
66
baylar arasnda ok abuk yayld. Birok subay, szlu veya mektupla kendilerini
tantyorlar, aday gsterilmelerini istiyorlard. Nereye bavurulursa vurulsun,
butun bavurular, Kurmay Subesi'nde toplanyordu.
Muhafz Alay, kadrosu dolgun, personeli sekin, ate. musademe ve hareket
kabiliyeti ok ustun, alay aan bir birlikti. Byle bir alaya komutan olmak,
her subayn doal zlemiydi. Ayrca Muhafz Alay komutanlndan general
rutbesine atlamak kolay gruluyordu.
alkan, erdemli, cumhuriyeti koruma ve kollama bilincinde olan komite
arkadalarmla 5-6 kurmay yarbay aday olarak gsterdim. Dosyalarn da kke
gnderilmek uzere Mill Savunma Bakanl'na verdim.
nerdiim adaylar iinden Kurmay Yarbay Sezai Okan ile Kurmay Yarbay Suphi
Karaman seiliyorlar.
Sezai Okan, DP'nin NATO politikasna kar kan Orgeneral Zeki Okan'n
kardeiydi. Bu yuzden Sezai Okan adaylktan silindi. Yalnz aday olarak Kurmay
Yarbay Suphi Karaman kalmt.
Bu subay hakknda aratrma derinletiriliyordu.
Suphi Karaman'n Muhafz Alay Komutanlna atanmasn gun sorunu olarak
gruyorduk.
Zira, Suphi Karaman hakknda olumsuz bir neden bulunamayaca kansndaydk.
Karaman erdemli, alkan, cesur, zeki, vazifesine tutkulu bir subayd.
Mill Savnma Bakan Ethem Menderes'e sk sk imza iin kardm. Adm
bilmezdi. alkan subay diye seslenirdi.
Karaman uzerinde aratrma yapld sralarda bir
gun imzaya girmi, kmtm. Biraz sonra MiU Savunma
Bakan Ethem Menderes'in emir subay Kurmay Yarbay
Adnan elikolu odama geldi.
Osman, Muhafz Alay komutan oluyorsun, dedi.
Nasl oldu bu i? diye sordum. Adnan anlatt: Sen mzadan ktktan sonra
bakan bent ard. 'Yahu, gzumun nunde u alkan subay varken Mu-
67
hafz Alayna komutan aryoruz' dedi. Ben de 'ok iyi olur. Yalnz rutbesi
kurmay albaydr, ama snf arkadalar hl kurmay yarbaydr'.
Bakan :
Kke telefon edip bildirelim. Dosyasn da arkadan gnderelim, dedi. Dosyam
istediler.
Butun kurmay subaylarn dosyalar bende duruyordu. Kurmay Subesi Muduru olduum
iin yalnz benim dosyam bende deildi. Dosyam kke gnderildi. Kk hakkmda
aratrmaya giriti. Aratrmalarda hep olumlu yantlar alnm.
Muhafz Alay komutann cumhurbakannn kendisi sreerdi. Tuzuk byleydi.
Anlarn yazan bir gazetecinin yazdna gre Cell Bayar Osman'n dosyasn
tetkik ettim. Sicili ok parlakt. Ben de 'Komutan olabilir' dedim diyor.
Bu srada yine Ethem Menderes'e imza iin girmitim. Bana sordu :
Film yldz Neriman Koksal ile ilginizin durumu nedir?
Soyad benzerliinden baka hibir ilgim yoktur. Tanmam bile. Yalnz filmlerde
grdum.
Nihayet aralk 959 gunu bir akam uzeri Adnan Ce-likolu odama geldi:
Simdi Muhafz Alay Komutanlna atanman yapman bakan emretti.
Adnan'a ok ge, yarn yapsan diyecek oldum. Hayr, bakan biraz sonra atanma
emrini imzalamak istiyor dediler.
Hemen hazrladm.
lgililere, bakan dahil, imza ettirdim. Yalnz Gursel o gun o saatte makamnda
yoktu.
Ertesi sabah Gursel'in yanna, sanki dalar ben yarattm pozu ile girdim.
Gursel:
Sende bugun belirli bir deiiklik var, dedi.
Paam, artk sizin emrinizde deilim. Bana emir veremezsiniz. Muhafz Alay
Komutan oldum.
68
Gursel ayaa kalkt. Elini gbeine koydu. Bast kahkahay.
Gursel Paa. Bayar'n gafletine guluyordu. Bir taraftan da Sakn herif diye
mrldanyordu.
Muhafz Alay Komutanl grevime, Kurmay Subesi Mudurluunu Kurmay Yarbay
Suphi Karaman'a devrederek 13 Aralk 1959'da baladm.
5-6 gun sonra Genel Sekreter Munis Faik Ozansoy. beni Bayar'a tantt.
Cell Bayar elimi skt. Baarlar diledi. Ben de nceden zihnimde hazrladm
tumce ile yant verdim :
Namus ve onurumla alacam.
Bu szumle Hukuk d tutum ve davranlarnzda sizinle olmayacam demek
istiyordum.
Ama ne Bayar ve ne de Munis Faik Ozansoy'un bu szlerimi duunduklerini
sanmyorum.
Alay ksa surede kavramtm. Gece gunduz alyordum. 10-15 gun sonra alayn,
personel, eitim, haberal-ma, disiplin ve lojistik konularnda brifing vermesini
istedim.
Brifing iyi hazrlanmt. Konuan subaylar, sorumluluklarn iyi kavramlard.
Guzel de dile getirmilerdi. ok yararlanmtm.
Brifing sona erdiinde subaylara teekkur ettikten sonra u konulara ksaca
dokunmutum:
1 Alayn vazifesinin Cumhurbakann korumak olduu sylendi. Bu vazifenin
yerine getirilmesi iin hazrlanan planlardan ve planlarn ana hatlarndan sz
edildi.
Turk Ordusunun vazifesi: Turk. yurdunu, anayasa le tespit edilmi olan
cumhuriyeti korumak ve kollamaktr. Muhafz Alay da ordunun bir paras
olduuna gre onun vazifesi de bunlardr. Her birlik zaman zaman zel vazifeler
de alabilir. Ancak bu zel vazifeleri yaparken, asl vazifelerini unutmamal,
ohlar kolaylatracak biimde hareket etmelidirler.
Sizler, planlarnzla alay katlatrm ve adeta vazi-
69
felerinizi geri plana atm durumdasnz. Yeni planlar yap-manz gerekecektir.
Bu szlerimi sylerken subaylarn yuzlerine bakyordum. Bir ksmnda hi
deiiklik olmamt. Bir ksmnn da duunceye daldklar izlenimi bende
uyanmt.
2 ^Alayn disiplin ve eitimini duuk grdum.. Bu hususta ayrntl emirler
yazacam. Ancak emirlerimi alncaya kadar unlar syleyeyim:
Her gun planl ve programl olarak dolgun mevcutla talime klacaktr. Talime
elverili olmayan gunler, S-3 tarafndan birliklere bildirilecektir.
3 Disiplin askerliin ats ve temelidir. Her askerin salt sz dinlemeyi ve
hukuk kurallarna uymay kaplar. Disiplinin nasl kurulaca, nasl korunaca
i hizmette ayrntlar ile belirtilmitir. hizmeti elinizden duurmeyin.
Okuyunuz, durmadan okuyunuz.
4 Baz erlere rastladm. Asker olduuna uzerindeki elbisesi tanklk yapyor.
Konuma ve davranlar asker olduklarn kantlamyor. Bu bakmdan tum alay.
yarndan itibaren ikinci emrime kadar disiplin talimleri yapacaktr.
5 Alaydan 200'e yakn er uzaklatrlm, sivil ve asker grevlere verilmi.
Bu erlerin alay ile hibir ilgileri kalmam. Zaman gelince terhis tezkereleri
ya gnderilecek ya da gelip alacaklar. Bu erlerin (ayrcalkl erler)
olduklarna kaniim. Bu erleri 7 gun iinde birliklerinize ekeceksiniz. Mazeret
dinlemem!...
Brifingten sonra ust uste disiplin, eitim, istihbarat, ikmal, personel
bakmlarndan yazl emirler verdim. Emirlerimin hepsi de i hizmete, ust
makamlarn verdikleri emir ve direktiflere ve hukuk kurallarna uygundu. Bu
emirlerin uygulanmasn birliklerin topuklarna bakarak izliyordum.
Ancak bu emirler, baz subay, astsubay ve erler uzerinde frtnalar yaratyordu.
Dedikodular, huzursuzluklara neden oluyordu. Zira alay asker bir duzene
giriyordu.
Frtnalar, kku, sivil ve askeri makamlar ve rgut arkadalarm da kaplam,
kasp kavuruyordu. Herkeste
70
Bu komutann mru ksadr kanaati belirmiti. Oysa alaya komutan olduumun
birinci ay bile dolmu deildi.
Muhafz Alay Komutanlna geliimden on gun sonra Gursel alaya urad.
Yamurlu bir gundu, talimdeydik, ardlar, gittim. Gursel Kara Kuvvetleri
Komutan olarak ilk kez Muhafz Alayna geliyordu. Kahvesini ierken sordu :
Muhafz Alay (Cumhuriyeti kollama ve koruma bakmndan) nasld?
Yant verdim :
Cumhuriyete, Ataturk ilkelerine bal kiiler. Tum Turk Ordusu gibi!
Konumam yle surdurdum :
...Alaya 'Vazifeniz Celi Bayar' korumaktr' biiminde benimsetilmi.
Cumhuriyete, Ataturk ilkelerine ve ok partili zgurluku demokrasiye gerekten
bal olanlar iin bu benimseme ve anlay normal; ancak ihanet iinde
bulunanlar iin de sakattr, ekincelidir.
Cell Bayar ihanetini surdurduke, alay da onu koruyacak demektir. Cell Bayar'
koruma vazifesi bir kertede biter; cumhuriyeti koruma vazifesi balar. Alay,
Cell Bayar' koruma vazifesini surdururse, alay da tarihin kara sayfalarna
gemeye aday olacaktr.
Alay bu kat anlaytan kurtaracam.
Bayar ve arkadalarnn, kendilerine bal, guvenilir bir' muhafz alay ve
jandarma muhafz taburu yapmak iin ok aba gsterdikleri anlalmaktadr. Ama
Turk Ordusunun salam gelenekleri vard. Turk subay, astsubay. Ataturku
izgiden ayrlanlarn iktidarlarna hibir zaman alet olmazd. Ne yaparlarsa
yapsnlar, Muhafz Alayn arzuladklar kuvvet yapamazlard. Alayda daha ilk
gunden bu aka gruluyordu.
Gursel'e butun bunlar anlattm. Gursel ayrlrken sorr du:
Ne ihtiyacn varsa syle, yapacaz.
Alayn bir sinema makinesine ihtiyac olduunu syledim. Gursel sinema
makinesini hemen gnderdi.
71
Gursel'in geliinden kukulanmasnlar diye kke bildirmitim.
Gursel geldi, alayn eitimi, disiplini hakknda bilgi ald, kahve iti ve
gitti.
Gursel'in gnderdii sinema makinesi DP yneticilerini hayli tellandrd.
Savunma Bakan Etem Menderes beni ard:
Alayda sinema makinesi olmas doru deil, butun birliklerde yok, bunu sizden
alacaz... dedi.
Durumu anlamtm.
Gursel'in Muhafz Alayna sinema makinesi hediye etmesi onlar kukulandrmt.
Sinema makinesi vermekle Gursel'in alay kazanmak istediini duunuyorlard.
Bunun iin makineyi geri almay duunmulerdi.
Etem Menderes'e u yant verdim :
Geri verelim efendim, ama alay diyecek ki 'Kara Kuvvetleri Komutan verdi,
Bakan ald'... Bu iyi olmaz.
Etem Menderes biraz duundu ve :
Peki kalsn yleyse, dedi.
rgut uyeleri Alpaslan Turke'in odasnda toplanacaklard. Benim de bulunmam
istediler. Dediler ki:
Guzel bir rastlant olarak Muhafz Alay Komutan oldun. Bizler de byle
istiyorduk. Ancak senin tutum ve davranlarnn frtnalar yaratt bizlere
kadar geldi.
Deitirilebilirsin, dikkatli ve yumuak olmak gerekir. Yuzba Rfat Baykal'n
alayda arkadalar var. Senin durumunu saptamak iin alaya gndereceiz.
Aldmz haberlere gre de durumu ayarlarsn.
Arkadalarn kukularn yle yantladm :
Geen gun KKK Gursel de bu konularda bana sorular sordu. Yant verdim, tatmin
oldu, sizlere de syleyeyim :
Benim askerlik yaamm ounlukla ktalarda ve komutan olarak geti. Ktalar
iyi tanrm. Deneylerim boldur.
Turk subay, astsubay ve erleri, disiplin, eitim, eitlik, erdem, hukuk...
gibi ilkelere tutkuludur. Birliklerinde bu ilkelerin egemen olmasn isterler.
Simdi alay da bu il-
72
kelerin egemen olaca bir duzen aamasna girme abas iindedir. Elbette bu
eski duzenden yeni duzene geerken kiisel karlar zedelenenler olacaktr.
Bunlarn beni vmelerini mi bekliyorsunuz? Kulaklarnza kadar ge^ len
frtnalar yaratanlar bunlardr. Ama unu ifade edeyim ki bunlar bile ksa sure
sonra beni veceklerdir. Sabrl olmanz tavsiye ederim.
Rfat Baykal alaya gelsin, memnun olurum.
27 MAYIS LK SAATLER
Cumhurbakanl Genel Sekreterliinden muhafz alaynn nceden
hazrlatt planlar aldrttm.
Ancak bu planlar, Turk milletinin tutkulu olduu cumhuriyete, cumhuriyet
yasalarna, zgurluku demokratik rejime, Ataturk ilkelerine, Cumhurbakannn
sadk kalaca, ihanet etmeyecei varsaymna gre yaplmt.
Cumhurbakan, milletin tutkulu olduu bu ilkelere sadk kalmazsa, ihanet
ederse, ne yapacak, savunmasna devam edecek miydi?
Bu sorulara yant verecek ne bir plan ne de bir duunce vard. Bu bir
eksiklikti.
Yasa ile, milletin tutkulu olduu ilkelerin kollama ve korunmas orduya
verilmitir. O halde ordu, bu ilkeleri saknca nereden gelirse gelsin, kollama
ve korumak zorundadr. Ataturk, nutkunda bu sakncalarn iten, dtan ve
siyasal iktidarlarn Gaflet, dallet ve hatta hyanetlerinden ileri
gelebileceine iaret etmektedir. Ordu bu ynleri korumak ve kollamak
durumundadr. Bu ynler iin hazrlk ister.
Muhafz alaynn eksikliklerini gidermek iin A, B, C, D planlarn yaptm.
Kk, Turk milletinin tutkulu olduu ilkelere ihanetini surdururse, C ve D
planlar; surdurmezse A ve B planlar uygulanacakt. Ama, kkun ihaneti
karsnda kkun savunma planlar olan A ve B planlar uyguland takdirde,
muhafz alay, Turk milletine, Turk Ordusu'na ve asl vazifesine kar ihanet
iine duerdi.
Hazrladm yeni planlan kt uzerine dkerek, 6
74
Mays 960 gunu Cumhurbakanl Genel Sekreterlii'-ne verdim.
Bayar, Genel Sekreter ve Bayaver Tayyar planlar incelemiler.
Genel Sekreter Munis Faik Ozansoy bana bir gun :
Kumandan bey, planlar geldi. Lzm m idi bu planlar? diye sordu.
Genel Sekreter'in sorusu, planlar uzerinde bir uphenin ifadesine benzemiyordu.
Daha ok askerliin gereklerinden habersiz bir sivilin sorusu idi.
Sonralar beni Cell Bayar ard. Havuzlu salonda konutuk. Bayar ayn sivil
az ile konuuyordu :
Kumandan bey, bu planlar niin yaptk? Askerlik hakknda hibir bilgisi
olmayan bir kii ile
konuur biimde durumu anlatmaya altm :
Askerler, her ihtimali duunerek plan yaparlar. Duunulebilecek tum durumlara
gre plan hazrlarlar. Belli bir durum knca, o anda ne yaplacak diye kara
kara duunmekten kurtulmak iin nceden plan yapmak arttr. Hatta planlarn
denerler bile..
Bu giriten sonra Bayar'a kabaca ve ksaca, A, B, C, D planlarn ve bu
planlarn dayand varsaymlar anlattm. D planndaki varsayma gre muhabere
yerini Eskiehir'e nakledeceiz dedim ve konumam yle surdurdum :
Her iki tarafmz sarl olacak, sizi bu ate emberinden yaralanmadan
karmak mumkun deildir. Tan-. ka bindireceiz. Ate emberinden ktktan
sonra otomobilinize bineceksiniz...
Bayar dikkatle dinledi ve Peki dedi.
Bylece butun planlar tasvip grmekteydi. Bayr sonradan Hurriyet Gazetesi'nde
kan bir beyannda, benim kendisine Kamaktan baka are yok dediimi ileri
suruyor. htill gunu C plann takip ettirecek ne bir durum ortaya kt, ne de
byle bir neri ileri surdum. Sanrm Bayar. ihtillden nce konutuumuzu
ihtill annda konutuklarmzla kartryor.
C plann uygularken yapacamz uyarma ve taktik-
75
ler dnda ihtill kararghnn da u taktikle bize yardm etmesini istedim.
Dedim ki:
1 Kavakldere Drtyol Kava. 2 Kk arazisinin, muhafz alayndan nce
ihtill kuvvetleri tarafndan igal edildii havas yaratlmalyd.
Muhafz alaynn kku savunmas: Kavakldere Sarap Fabrikas - Kavakldere
Drtyol Kava - Bakkal Dura hattndan geiyordu. Yani, muhafz alay
akladm hat ile kk arasndaki arazide eitli muhabere ekilleriyle
(arazinin elverdii oranda) kku korumaya alacakt. Tabi bu plan, korumaya
zorunlu olduumuz, Turk milletinin tutkulu olduu ilkelere ihanet olmaz ve
ihanet sur-durulmezse uygulanacakt.
Oysa Turk milletinin tutkulu olduu ilkelere gre kk, ihanetini surdururse, C
plan uygulanacakt. Bu plana kuku yaratmayacak nedenlerle ncelik vermek
gerekiyordu. A-ve B planlarnn uygulanmasndan-vazgeilerek, C planna sra
gelebilirdi. Fakat, ok zaman ytirilir, baskn unsuru kalkabilir,
karklklara neden olabilir ve jandarma muhafz taburu ksa yoldan muhafz
alay cephesine ge-emeyebilirdi.
Bu nedenle A ve B planlarnn uygulanaca Kavakldere Drtyol Kava - Bakkal
Dura hatt ile kkun nunden geen yol (Ahmet Aaolu Sokak - Kozlu Sokak)
arasndaki arazinin muhafz alayndan nce ihtill kuvvetleri tarafndan igal
edildii kansn yaratacak 3-4 tankn bir subay komutasnda, kk nunden geen
yolun uzerinde, namlular kke dnuk olarak mevzilenmelerini istedim.
2 Kke bir ultimatom verilmeliydi.
Kk ve evresi uzerinde ihtill havasn zaman yitirmeden kesin olarak
estrebilmek iin Silhl Kuvvetler idareye el koymutur. Cell Bayar istifa
etmeli ve Muhafz Alay Komutan Osman Koksal teslim olmaldrlar. Bu istekler 45
dakika iinde gereklemedii takdirde kke ate alacaktr biiminde bir
ultimatom verilmesini istemitim.
3 3-5 uak kk uzerinde umalyd.
76
Havadan sesle bask unsurunu kk uzerinde salamak iin 3-5 uan uurulmasn
da istemitik.
Muhafz alaynn planlarn rguttGki arkadalarma anlatmaya kalktmda
Muhafz alaynn kuvvetli ve zayf taraflarn sen herkesten iyi biliyorsun. Bu
bakmdan planlar en iyi biimde sen yaparsn gibi szlerle duygularn belli
ederlerdi.
Yalnz Sezai Okan, Sami Kuuk ve Suphi Karaman'a bu plan ana izgileriyle
anlatmaya muvaffak olmutum. Sezai Okan istediimiz bu u taktii yapmay
uzerine almt-
26 mays akam, sanrm saat 20 sularnda muhafz alaynn ihtill karargh
ile irtibatn akla kavuturmak iin Sezai Okan'n Bahelievler'deki evine
gittim. Sezai'nin sayn ei, anlaml bir yuzle Sezai'nin evden ktn
syledi.
Alaya gidiyordum. Simdiki Meclis binas nunde Sami Kuuk ve Sezai'ye rastladm.
Harp Okulu'na (ihtill kararghna) gidiyorlard.
Paris Caddesi'ndeki bir sokak lmbas altnda 15-20 dakika konutuk.
Ben ok ksa olarak, alayn yapaca hareket hakknda bilgimi tekrarladm.
ltimatom ve dier iki istei hatrlattm. Muhafz alaynn telefon numarasn
kartvizitime yazarak Sezai Okan'a verdim.
Ayrca unu da syledim :
Benden sonra alayn en kdemli subayn hareket esnasnda alaydan
uzaklatracam. Ankara iinden haber toplamak uzere vazifelendireceim. Parola
ve iaret? vermeyeceim.' Tutuklarsnz. Bu subayn geliini plann iyi
ilediine delil sayabilirsiniz. Kk harekt bittikten sonra bu subay ile
megul olurum.
cSami ve Sezai bu subay tanyorlard.
umuz de birbirimize baarlar dileyerek kucaklatk ve ayrldk. Onlar ihtill
karargh olan Harp Okulu'na. ben de alaya gittim.
Alay dolatm, alay gazinosunda birka subay yemek yiyordu. O gunlerde alaya
acemi erler gelmiti; hamam
77
yapyorlard. Bu blgede gurultu vard. Bunlar dnda tum alay sessiz ve sakin
uyuyordu. Ortalkta nbet hizmetlilerinden baka t sesi yoktu.
Turkiye aydnla kavuacak.. stunde dolaan kara bulutlar datacak..
Diktatrlerin hareketine son verecek..
Sabah beklemek uzere eve girdim ve yatama uzandm. Ama kafamdan geen sorular
beni uyutmad. Biraz dinlenmi oldum.
Gzlerim darda havann biraz aarmasn bekliyor. Kulaklarm kk uzerine
ihtill havasn yayacak ultimatomu bir an nce duymak istiyordu.
Odamdaki sessizlii harici telefonun sesi bozdu. Telefondaki sesi tanmtm.
Sezai Okan'd.
Saat 3'u biraz geiyordu. Ses htill kararghnn ultimatomunu yaznz
diyordu.
Ses, sert ve toktu.
Oysa Paris Caddesi'ndeki son konumamza gre ultimatom muhafz alay nbeti
amirliine yazdrlacak ve ihtill havas kk uzerinde bu merkezden
yaymlanacakt. Bu surette ultimatomun basks daha inandrc olmutu.
Paris Caddesi'nde kartvizitimi verirken hatay benim yaptm sonradan anladm.
Bu esnada dahili telefonum da ald. Telefonun bur ucundaki kii Bayaver
Mustafa Tayyard. Sunlar haber veriyordu: *
Kumandan bey, aada tufek sesleri var. Bireyler oluyor, duyuyor musun?
Evet, Turk Silhl Kuvvetleri idareyi ele alm. ltimatom veriyorlar. Simdi
alaya alarm vereceim ve kke geleceim.
Telefonla nbeti amiri Yuzba Necmi Olga' buldum. Derhal C plannn
uygulanmas iin alarm veriniz* emrini verdim. Makineli tabancay alarak dar
frladm. Arabam henuz gelmemiti. Alay kararghna doru yurumeye baladm. 25-
30 adm atmtm ki, alayn batabibi.
78
ok sevdiim Dr. Nezihi Danker'e rastladm. Alarma uymu, hazrd. O sze
balad:
Komutanm, tamam m?
Evet tamam, grevlerinize balayabilirsiniz.
Dr. Nezihi Danker, alkan, cesur, ciddi, vazife uuru ile dolu. sr
saklamasn bilir, az ve zlu konuan bir subaymd. ou kez onunla
dertleirdim. Dr. Nezihi Danker'e nceden u grevi vermitim :
Kk evresinde ate alr ve yaygnlarsa, subay ve astsubay ailelerinde
karklk, baylma ve doum gibi olaylar olabilir. Bu durumda sen tum aileleri
ate sahasndan uzaklatrrsn. Alayn otobusu senin emrinde olacaktr.
Dr. ile konumam 2-3 dakika surdu. Otomobilim geldi. Atladm. Kk ile
aramzdaki 200 metrelik yolu hzla getim. Kkte grduum manzara uydu :
1. C. planna gre kkte alay kararghn oluturacak subaylardan karargh
birlik komutan Yuzba Dursun Soysal', Tank Bluk Komutan Yuzba Kadri
Erkek'i, Piyade Bluk Komutan stemen ibrahim Dakran' ellerinde makineli
tufekleriyle kkun kapsnda beni beklerlerken grdum. Bu subaylar beni
koruyacaklar, jandarma muhafz taburunun subaylarn iknaya alacaklar ve
ortam olgunlanca Bayar' Harbiye'ye gtureceklerdi.
Emir subaym yoktu. Akamdan verdiim vazifeyi yapmak uzere alayda kalmt.
Biraz sonra o da geldi.
2. Kk iine girmi subaylar koruyacak komando mangas kkun hemen civarna
yerlemiti.
3. Jandarma Muhafz Taburu, kkun epeevre savunmasn pekitirmi; bir bluk
ihtiyatn da yaverler dairesi civarna yerletirmiti. 50 polis halen binalarda
bulunuyordu.
4. htill kararghnda Zeki Okan tarafndan gnderilen 3-4 tank, kk
nunden geen yolda namlularr kke doru olarak mevzilenmekteydi.
5. Kk uzerinde ses taarruzu yapmak iin planlanan 4-5 uak gelmemiti. Bu
uaklar kk harekt bit?-tikten sonra gelmilerdi.
79
6. Muhafz alay C planna gre Jandarma Muhafz Taburu etrafnda yerlemesini
bitirmek uzereydi.
Diktatru savunmak iin Jandarma Muhafz Taburu tum gucu ile savunma duzeni
almt. Savunmas araba tekerlei biimindeydi.
Muhafz alay, diktatru alaa etmek iin diktatru koruyan Jandarma Muhafz
Taburu etrafnda yer almt.
Ben ve karargh oluturacak subaylar ile komando mangas ve eitli yerlere
yerletirilmi, banda bir subay bulunan (stemen Mutluer) u taret (karaya da
ate eden 4 namlulu uaksavar silh) kku koruyan jandarma taburu savunma
emberi iindeydik. Harektn balarnda bu ekip sakncalarla karlaabilirdi.
Enterne edilebilir veya ldurulebilirlerdi. Bu sakncalar gze almadan C
plann uygulama olana yoktu. Hareketin ilerlemesi halinde kkun bu
avantajlarnn zorlaaca hatta ola-nakszlaacan kuvvetle umuyorduk.
Bayaver Mustafa Tayyar'n el yazs ve eski Turke ile yazlm anlar
ihtillden sonra elime geti. Hl elimdedir. 25 Mays 1960 gunluunde unlar
yazl;
Beni ardlar. Gittim. 'Orada ne var ne yok' dediler. Sonra bavekil geldi.
Yemekten sonra tekrar reisicumhur beni ard. Yine dedi ki: 'Subaylar varm'
dedi. "ankaya'ya geleceklermi. Bizim muhafz alaynn subaylar da onlara
katlacakm' dedi. Ben de syledim: Onlara kar muharebe ederiz.
Bu gunluun dikkate deer taraflar unlardr:
1. Kkun ihtille kar bir hazrlk iinde olduu.
2. Hemen muharebe etmek kararnda olduu.
Biz kkun muharebeye dahi giriebilecek bir hazrlk iinde olduunu tahmin
ediyorduk. Planmz bu ihtimali gz nunde tutarak hazrladk. Bayaverin
gunluu de tahminimizde yanlmadmz gsteriyor.
Kk, hemen muharebe ederiz kararn uygulasayd, kke giren ekibi ya enterne
edebilir ya da ldurebilirdi. Bu durumda ortalk karrd. Zaman
kazanabilirlerdi, ama sonuta yine muhafz alay baarl olurdu. Harekt nasl
geliirse gelisin, sonutan hi kukum yoktu.
80
Karargh oluturacak subaylarmla beraber yaverler odasna daldk. Yaverler
odasnda tum yaverler, koridorda da sanrm 2-3 polis vard. Jandarma Muhafz
Tabur Komutann ilk anda gremedim. Ama sonralar onu da grdum.
Bayar' yaverlere sordum henuz inmedi dediler. Gelsinler dedim. Sanrm 2-3
dakika sonra Bayar yaverler odasna geldi. Nbeti yaver masasna sa yan ile
dayand. Sze ben baladm :
htill kararghndan bir ultimatom aldm. Turk Silhl Kuvvetleri idareyi ele
aldn, 45 dakika iinde sizin istifanz, benim de teslim olmam istiyorlar.
Eer bu iler 45 dakika iinde olmazsa, kku atee tutacaklarn bildiriyorlar.
Ankara dumu, yaplacak birey yok.
Bayar beni dinledi. Yant vermedi. stifay kabul etmeyeceini anladm.
Bitkin ve duunceli durumdayd.
ltimatom beklediimiz etkiyi yapm, Bayar ve yaverler uzerinde ordunun
ihtill havasn yaratmt. Odadaki muhafz qlay subaylar tarafndan da Ordu
cumhuriyeti korumak iin ayaa kalkm, Bayar'n istifasn, bizim komutann da
teslimini istiyorlar. Ankara dumu, yaplacak birey yok biiminde kkun
dnda, jandarma muhafz taburu subaylar arasnda haber yaylmt, Zaten
herkes Ankara iindeki silh seslerinden dolay heyecanla haber bekliyordu.
ltimatomun yaratt hava, kke hemen muharebe etme sansn da kartmt.
Bayaver Tayyar, surekli olarak, Ankara ile telefon konumas yapyor ve yuksek
sesle Bayar'a aktaryordu :
Falan., filn bakanlar tevkif etmiler. Filn bakan da tutuklamak iin evine
askerler gelmi diyordu, ama Bayar sylenenlerin bazlarn anlamyor, kulan
bayavere yaklatrarak sylenenleri tekrarlatyordu.
Durum bizim lehimize geliiyordu. stediimiz bask kendiliinden oluyordu.
htill havas Kk ve evresini iyice 6armaya balamt. ok etkiliydi.
81
R: 6
Bayar kmutu; ne duyuyor, ne de konuabiliyordu.
Bu esnada Bayaver Tayyar, aadan telefonla ald falan bakan askerler
geldi, evimi savunuyorlar haberini yle yorumluyordu :
Sayn Reisicumhurum, aas antaj yapyor..
Bu yorum uzerine Bayar, odaya, Kk ve evresine ken ihtill havasndan biraz
kendisini syrr gibi oldu. Canland. Kendinde yurume takati buldu. Beraberce
yaverler odasndan bitiik salona getik.
lk pencerenin yannda durduk. Bayar, pencereden Kk uzerinden geen yol
uzerinde mevzilenen tanklar gstererek:
Kumandan bey. bu tanklar acaba niin gelmiler? Kudretleri nedir? Bizde bu
tanklardan var m?
Hemen yant verdim :
ltimatom 45 dakika iinde yerine getirilmedii takdirde Kk'e ate etmek iin
gelmiler. Ate kudretleri ok ustundur. Bir anda Kk'u yerle bir edebilirler.
Bizde bu tanklardan yok.
Aslnda bizde 21 tahkl bir tank bluu vard. Ancak gelen tanklarla bizim
tanklar ayn tipten deillerdi.
Bayar, bu sorularla sanrm direnme olanaklar aryordu.
Bu esnada salonun yaver odasna bitiik ksmndaki perdeyi, yaverler odasnda
kalan subaylar aralamlar, bizi izliyorlard. Bayar, kukulu tavrlarla
subaylara bakt ve yeniden yaverler odasna dnduk.
Aadan haberler ve tufek sesleri geliyordu :
Tevkif ediliyorum, tevkif ediliyorum.
Bayar, tekrar karamsar havaya giriyordu.
Bayar ile beraber Kk'un balkonuna ktk.
Bayar yine yol uzerinde mevzilenen tanklar gstererek sorusunu yineledi:
Su tanklarn niin geldiklerini bir sordursak.
Hemen civarmda alayla irtibat salamak ile grevli stemen S. Gunseren'i
grdum. Gelecek yantn Ultima-
82
torn yerine getirilmezse 45 dakika sonra ate aacaz biiminde olacan
duunduum iin ustemene:
Su tanklara git. Niin geldiklerini sor. dedim.
stemen gitti. Biz Bayar'la yan yana beklemeye koyulduk. Hibir ey
konumuyorduk.
Bu srada benden sonra alaydaki en kdemli subay karmza dikildi.
Emir subayma akam, bu subay izlemesini ve sabahleyin kalkar kalkmaz hibir
yere uramadan beni gelip bulmasn sylemitim. Bu subay, bu emrin gereini
yapyordu. Karma dikilir dikilmez sze balad:
Komutanm, ben Ankara'ya ineyim ve haber getireyim.
Paris Caddesi'nde 26 mays akam Sezai Okan ve Sami Kuuk ile bulutuumuzda
zaten bu subaya bu grevi vereceimi sylemitim. Bu subay, bu greve
kendiliinden talip kmt.
ok iyi olur, bir eep al ve git, dedim.
Subay yanmzdan hemen ayrld. Subay, Ankara'ya iniyor. Parola ve iaret
soruluyor. Bilmedii iin de Harp Okulu'na hapsediliyor. Ancak, Okan ve Kuuk
ile konutuumuz gibi, onlar, subayn tutuklanmasndan ilerin iyi gittiini
anlyorlar.
Kk harekt-bittikten sonra bu subay hapisten kurtardm. Aslnda, bu subaym
ciddi, alkand, ama Kk'e yaknl dolaysyla kendisine ihtill hakknda
hibir ey aamamtm.
stemen Sabahattin Gunseren geldi. Komutanm, tanklarn bandaki yuzbay
grdum, dedi ki, Muhafz Alay Komutan Osman Kksal'n emrine girdik.
Bu yant ile benim biraz nce sylediim, ltimatom 45 dakika iinde yerine
getirilmedii takdirde Kk'e ate amak iin gelmiler yant eliki
oluturuyordu.
Bayar bu elikiyi anlad ve karmakark kukulu bir yuzle bana dndu ve yle
konutu:
Kumandan bey, olaylara dikkat ediyorum (ya da ede-Km)> gibi szler mrldanarak
hrsla yanmdan uzaklat.
83
ekindii iin mi? Yoksa baz nlemlere bavurmak iin mi, hrsla yanmdan
ayrlmasna kesin bir anlam veremedim. Bu iki olaslktan en sakncals. Kk
uzerinde younlamaya balayan Cumhuriyeti koruma havasm bir lude datmak,
Jandarma Muhafz Taburu'nun ii ciddi tutmasn veya ate amasn salamak
olabilirdi. Byle de olsa sonu deimezdi, ama kan dkulur ve Kk de tahrip
edilirdi.
Bu nlemlerin Bayar tarafndan alnmas gu. hem de ok gutu. Zira bu nlemlere
bavurma zaman gemiti, ama yine de bunlar en zararl olaslklard.
Bir plann uygulanmas srasnda, plann ana fikrini etkileyecek bu gibi olaylar
doabilir. Maharet, bu olaylara ana fikir ynunde are bulmaktr.
te bu bana duuyordu.
84
ALBAY KK ANLATIYOR
Bayar. yanmdan ayrlr ayrlmaz, ihtill kararghna bu yeni durumla ilgili
haber gnderdim.
Hemen yanmda, yani Kk'un terasa kan merdivenleri yannda duran Karargh
Birlik Komutan Yuzba Dursun Soysal'a u emri verdim:
Jeepine atla, arka yoldan ihtill kararghna git. Sezai Okan' gr ve unlar
syle :
Kk plan u ana kadar iyi iledi. Yalnz biraz nce muhtemelen kan dkulmesini
douracak bir durum oldu. Komutan bu durumu nleyeceine emin. Ancak
olanaklarnz varsa, Posta Caddesi uzerinden Kk'e doru 1-2 kamyonluk er ile
bir gsteri yuruyuu yaparsanz iyi ve uygun olacaktr.
Yuzba suratle hareket etti.
Arabama atladm. Kararghn fkinci kademesine (Muhafz Alay Karargh'na)
geldim. Bu civarda tank bluu subaylarndan, cesur, atlgan, alkan, stemen
Vasf etinel'i tank uzerinde hazr vaziyette grdum. Ona dedim ki:
cKk'te Jandarma Muhafz Taburu ynunde giden yolu iyi kontrol altna aln.
Bayar bu yoldan kaabilir.
stemen etinel'in o anda emir dinleyiini, tank ile hareket ediini, vazifeye
atln, herkesin grmesi iin o ann bir film ile saptanmasn ok isterdim.
Karargh odasna girdim. O anda Levazm Muduru Yuzba Fuat vard..Sanrm bu
esnadayd. Alay kararghna bir jeep iinde 3-4 Harp Okulu rencisi
yaklayordu. stemediim bir olayla karlamamam iin yanlarna
86
gittim. Kk'un yaknda dueceini, sabrl olmalarn rica ettim. zellikle
ate amaktan ekinmelerini syledim.
Odaya dndum. Levazm Yuzba Fuat'n yannda Ba-yaver Tayyar' telefon ile
buldum ve kendisine unlar syledim :
Simdi birlikleri ve etraf gezdim. htill kuvvetleri (ehirden gelen
kuvvetler) Kk'u epeevre sarmlar. Yalnz Hariciye Kk'u civarnda
hareketler var. Ankara tama-miyle dumu. stanbul Radyosu'ndan ihtill
kuvvetleri yayn yapyor. Yaplacak hibir ey yok. Ben alaymla ultimatomun
gereini yapacam. Teslim olacam.
Bu esnada odaya soluk solua rahmetli General Muharrem hsan Kzlolu girdi.
Kzlolu ok yorgundu. Eliyle devam et der gibi bir iaret yaptktan sonra
koltua yld. Yorgunluu ciddi ve endie vericiydi.
Ben konumaya devam ettim :
Simdi odama bir general, birka subay ile geldi. Tekrar ediyorum. Yaplacak
hibir ey kalmad. Ate alrsa ok kan dkulur. Jandarma Muhafz Taburu'nun
mukavemeti brakmas salanmaldr.
Bu szlerimin ou doru deildi. Kk uzerinde bata doan havann 3-4 tanktan
gelen haber uzerine dalmasn nlemek ve Jandarma Muhafz Taburu'na ate emri
verilmemesini salamak iin sylenen szlerdi.
Bu konuma Bayar uzerinde beklediim etkiyi yapt. Gelsinler diye yant
verildi. Bu gelsinler yantndan General Muharrem hsan Kzlolu'nun da
kastedildiini sanmtm.
Yalnz bama arabama atladm ve Kk'e hareket ettim. General Kzlolu'nu
yorgun olduu iin gturme-dim. Kk'ten Bayar' alacak ve Harp Okulun'a
gturecektim. Ortam olgunlamt.
Ataturk heykelinin (Kk'.un nizamiye kapsna 100 metre uzaklkta, Kk'e giden
yol uzerinde) civarna gelince, Kk'un nizamiye kapsnda anormal kalabalk ve
hareketler grdum. Ktu bir olay kmasndan endie ettiim iin yanlarna
gittim.
86
Rahmetli General Burhanettin Ulu ile Kurmay Albay Selim imer, Kurmay Yarbay
smet zbudak, Kurmay Yarbay Cevdet Turan, Ordonatm Yarbay Kemal Tu-fekiolu.
Topu Binba Abdullah Tardu, Temen zde-mir, iki Harbiyeli ve bir jandarma
astsubay ile karla-
General Burhanettin Ulu'u 21 Mays 1960 gunu Harp Okulu yuruyuunde grmutum,
onun beni tandn sanmyordum. Ama etrafndaki buyuk rutbeli subaylar beni
tanyorlard. Ben de onlar tanyordum. Arkadalarmd.
htill kararghna gnderdiim Karargh Birlik Komutan Yuzba Dursun Soysal,
Harp Okulu'na gidiyor. Sezai Okan' bulamyor. Oysa Muhafz Alay, ihtill
karargh ile irtibatn Sezai Okan aracl ile surdurecekti.
Sezai Okan, o anda, ihtill karagh arkadalaryla harp dairesinde yerlemi
bulunan skynetim kararghn igal iin Harp Okulu'ndan ayrlm.
Dursun Soysal, General Stk Ulay ile karlayor. Sylediklerimi ona
anlatyor.
Orada Muhafz Alay'n, plann ve uygulamasn bilen yok.. Haber heyecan
yaratyor. Yanl deerlendiriliyor.
Burhanettin Ulu ekibi Kk'un nizamiye kapsna ge< line ieri girebilmek iin
Bayar'a u haberi gnderiyor:
Binba Abdullah Tardu. kap polisine Cell Bayar ve genel sekreteri grmesini.
Bayar'n ahs emniyetini salamak amacyla istendii haberi gnderiliyor.
Ben kararghmn ikinci kademesindeyken gelsinler szu bana da sylenmiti. O
zaman ben bu szun General Kzlolu iin sylendiini sanmtm.
Gelsinler szunun her iki tarafa da bildirilmesi ho bir rastlant yaratmt.
Burhanettin Ulu grubuna parola sorarken, belimde her an kullanmaya hazr
tabancam arkamdan biri ekti, ald. Dndum. Bir jandarma astsubay hafif bir
kavis izerek Kk'un nunden geen yola doru kouyor ve Mu-
87
hafz Alay komutandr, koyu demokrattr. Boyaradr biiminde bararak szler
syluyordu.
Gelen arkadalardan bir ksm zellikle Kurmay Albay Selim iimer olmak uzere
astsubay azarladlar. Benim elimde her an atee hazr makineli tabanca vard.
Olay buyutmemek, kargaaya neden olmamak ve hedefimizi artmamak iin
astsubay azarlamakla yetindim.
General Burhanettin Ulu ekibini arkama takarak Kk'e doru yurumeye baladm.
Bu srada yol civarnda mevzilenmi Jandarma Muhafz Taburu erlerine, Ate
amamalarn, rastladm subaylara da i bitmitir, askerlerinizi geri ekin
emirleri veriyordum.
Kk'e kadar 100-150 metrelik yolu bylece getik. Kk'un merdivenlerini
ktk. Genel Sekreter Munis Faik Ozansoy le karlatk. Kk'un hemen etraf
Jandarma Muhafz Taburu erleri ile sarlyd. Bu taburun bir bluu de Kk'un
civarnda yaverler binasnn yannda ihtiyattayd.
Geri taburun savunmas sarslmt, ama yine de Bayar alnrken yakksz bir
olay kabilirdi. Jandarma erlerini ben ve Kk'te bulunan subaylarm Kk
civarndan uzaklatrdk. Muhafz Alay'na yardm iin koup gelen ve faaliyette
bulunan Sami Kuuk ve ardndan da tank uzerinde Muzaffer Karan ile karlatm.
Bu srada bizler guvenlik ile megulken. General Burhanettin Ulu ve ekibi,
Kk'un kapsna yakn yerde ierde bulunan Bayar' aldlar. Koluna girerek
merdivenlerden indirdiler. Benim arabamla Harp Okulun'a gturduler.
Ksa bir sure Kk'te kaldm. Gerek Muhafz Alay'n, gerek Jandarma Muhafz
Taburu'nu garnizonlarna gnderdim. Dinlenmeleri iin emir verdim. Bayaver
Mustafa Tayyar ve bir kurmay yarbay arkadamla arabaya atladk. Harp Okulu'na
geldik.
Harp Okulu'nun nu, Harbiye ve yedeksubay rencileri ile hnca hn doluydu.
Hepsi de coku iindeydi. Bu srada ortal grmek iin inmitik.
Bayaver Tayyar' aldlar ve ieri gturduler. Mani olamadk.
88
Aslnda Bayaver Tayyar, durust ve alkan bir subayd. Duygular ordusu
ynundeydi. Anlarnda da seziliyordu.
Kk hareketinde, Kk ve evresinde 1 Ate al-mamal.. 2 Kan dkulmemeli.
3 lum olmamal. 4 Ataturk'un anlarn tayan bu evrede tahribat
yaplmamal. 5 Jandarma Muhafz Taburu ikna yoluyla Muhafz Alay cephesine
ekilmeli.. Ana fikirleriyle hazrlanan C plan iyi uyguland ve baarl ldu.
O gun ankaya Tepesi'nde binlerce asker vard. Ayrca az sayda polis. Jandarma
Muhafz Taburu balangta Muhafz Alay'nn karsndayd. Durumu anlaynca
Muhafz Alay cephesine geti.
O gun ankaya Tepesi'nde ne ate ald ve ne de ate almaya teebbus edildi.
C plann uygulayan Muhafz Alay'na, ksa surede Muhafz. Alay cephesine geen
Jandarma Muhafz Tabu-ru'na, Ankara'dan yardm iin gelen 3-4 tank banda
bulunan Yuzba Rahmi Yeil'e, General Muharrem hsan. Kzlolu'na. General
Burhanettin Ulu ekibine, Sami Ku-uk'e ve Muzaffer Karan'a teekkur ederim.
Burhanettin Ulu ekibi, 27 Mays 1960 gunu Sakt Cumhurbakan Cell Bayar'
nezaret altna alan heyetin raporu adyla 6 buyuk sayfa tutan bir rapor
yaymlad-Bu raporda unlar yazl idi:
Bu teebbusun muvaffakiyeti bunu planlayan Muhafz Alay Komutan Kurmay Albay
Osman Koksal ve arkadalarnn, hayatlarn bu uurda risk etmesi ile mumkun
olmutur. Aksi takdirde Kk hareketi ne muvaffak olur ve ne de oraya giden tek
bir ahs geri dnmek imknna kavuurdu (sayfa 1).
Bir dakika sonra Kurmay Albay Osman Koksal geldi. 'Bu inklp m?' diye sordu.
Kumanda kademesinde bulunanlar 'Evet inklp' diye cevap verdiler. O srada bir
jandarma ustavuu gelerek 'Bu adam onlardandr' diyerek Osman Kksai'n tabanca
ve fieklerini ald. Kurmay Albay Selim imer'in 'O mert ve namuslu bir
askerdir. Silhn geri ver' dedii duyuldu (s. 3).
89
-Alay komutan, evvelce hazrlad plan gereince giri yollarn kontrol
altnda bulunduran birliklerin ekilmesi emrini verdi. Fakat, baz jandarma
birliklerini ikna edemediinden her an ate ihtimalinin mevcut olduunu
tekrarlad (s. 3).
Bu esnada ieri gnderilen kap polisi avdet etti, jyalnz generallerin ieri
girebileceini syledi (s. 3).
Sakt Cumhurbakan, bilardo masasnn yannda ayakta duruyordu... Benzi uuk,
heyecann gizler hali vard... 'Benden ne istiyorsunuz?' dedi..
General Burhanettin Ulu, 'Bunun byle olmasn istemezdik, bizi siz mecbur
ettiniz. Yaplan her turlu ikaza aldr etmediniz ve bir turlu mutebeddil
olmadnz. Millet ve ordu sizi istemiyor (s: 4).
Bayar, sa cebinden kard uzeri nikeljl bir tabancay kendi akana
gturerek kendi cezasn kendi vermek istemi, fakat Kurmay Albay smet
zbudak'n mudahalesi ile nlenmitir (s. 4).
Bu teebbusun muvaffak olmas. Muhafz Alay Komutan Kurmay Albay Osman Koksal
ve yakn arkada Kurmay Yarbay Sami Kuuk'un iyi planlama, durust ve akllca
hareketleri ve Kk'e girinceye kadar tehlikeli mntkay alay komutan ile
birlikte gememize baldr (s. 6).
Bu yaz, inklp hareketlerinin sklet merkezini tekil eden Kk teebbusune
fiilen itirak etmi ekibimiz tarafndan, planlama ksm hari, yalnz icra
tarz hakknda tarih bir vesika olur umidiyle duzenlenmitir (s. 6).
Osman Kksal'n anlarna burada bir noktal virgul koyup, Kk harektna
katlan emekli Kurmay Albay MBK uyesi ve eski tabi senatrlerden Sami Kuuk'un
o -geceye ilikin anlarna gz atalm :
htill rgutu, harektn 27 Mays 1960 sabah balatlmasna karar vermi ve
kendisine ilk karargh olarak Harp Okulu'nu semiti. Gizli rgut uyeleri en ge
26 Mays 1960 saat 22.00'de Harp Okulu'nda bulunacaklard.
Harp Okulu'na gitmek uzere, Kurmay Yarbay Sezai vOkan ile Kzlay'da bulutuk ve
yurumeye baladk. Biraz
90
sonra Muhafz Alay Komutan rahmetli Osman Koksal jeep-le yanmzdan geerken
durdu ve ertesi sabah balayacak harekt tekrar gzden geirdik. Koksal
alayna, biz de Harp Okulu'na gittik.
Harp Okulu'nda, o gece ve ertesi sabah yaplacak iler ve bu ilerde grev
alacak personel gruuldu ve saptand. Buna gre benim grevim, yabanc dil
bilmem nedeniyle, ankaya ynundeki yabanc eliliklere durum hakknda bilgi
vermekti.
27 Mays 1960 saat 04.00'te iinde Sayn General Cemal Madanolu ile Sezai Okan
ve ben bir pikapla, ihtill karargh olarak seilen bugunku Harp Tarihi
Binas'nda-ki skynetim komutanln igal etmek uzere hareket ettik.
Karargha varmadan nce ileri Bakanl ynunden alan ate uzerine arabadan
indik. Madanolu ile ben binann arkasndan, Sezai Okan da n ksmndan
skynetim kararghna girdik. Skynetim kararghna girdiim zaman,
kararghta grevli bir subayn (Kurmay Binba Hasan Uslu) elindeki makineli
tabancay Sezai Okan'a ynelttiini ve Sezai Okan'n elleri yukarda hareketsiz
kaldn grdum.
Derhal mudahale ederek bu iki subay arasnda kmas muhtemel qc sonucu
nledim, birbirlerine sarlarak putuler.
Sezai Okan, telefonla, Kk'un kan dkulmeden teslim olmasn istedi. Kk'un
direnme temayulunu gstermesi ve Muhafz Alay Komutan Kurmay Albay Osman
Kksal'n beni birliklere bask altnda tutun demesi uzerine, igal edilen
skynetim komutanlndan verilen bir emirle Dkap blgesinde bulunan
230'uncu Piyade Alay, skynetim blgesine intikal ettirildi. Alay, bugunku
Genelkurmay binas ile Deniz Kuvvetleri binas arasndaki yola gelmiti,
balarnda binba rutbesinde nbeti amiri bulunmakta di.
Kk'un direnmesi yeni bir durum yaratm ve bu durumda yeni grevler
dourmutu. Ben, banda nbeti amiri bulunan alay emrime alarak ankaya
istikametine hareket ettim. Bindiim jeepi, 26 mays akam uzeri, ken-
91
diine 27 mays sabah skynetim komutanl kararghnda bulunmasn
sylediim Kurmay Albay Emin Aytekin kullanyordu, elimde de Kurmay Albay Cevat
Krca'dan aldm tomson makineli tabanca bulunmakta idi.
Ben, yabanc eliliklere durumu bildirerek alayla birlikte Kk'un nune vardm.
Muhafz alayndan bir bluk Kk'un nunden geen yolun ust ksmnda mevzide
idi. Birisi Kk'un giri ksmnda polis kulubelerinin arasnda, dieri de
Ataturk'un kzkardei Makbule Hanmefendi'nin evinin nunde, dakikada 1700 mermi
atan drt namlulu iki uaksavar topunun mevzilendiini grdum.
Balarndaki ustemeni yanma ardm. Koarak yanma geldi ve sizdenim
komutanm dedi. Kendisine toplar bulunduumuz yere mevzi deitirmesi emrini
verdim. Selm alp uzaklat srada ben yol uzerinde bulunan topa yanma mevzi
deitirme komutunu verdim ve numara erleri topu yanma getirerek namlular
Kk'e dnuk olarak mevziledi. Dier topun da yanma mevzi deitirmesini
emredeceim srada ustemen, dik yoku nedeniyle erlerin topu kontrollerinden
kararak Hariciye Kk'u duvarlarna arpmasnn muhtemel olduunu belirtmesi
uzerine ben numara erlerini yanma ararak topu bir elik kulesi halinde
etkisiz bir durumda yerinde braktm.
Butun bu iler olurken Muhafz Alay birlikleri yolun ust ksmnda, benim
getirdiim alayn erleri de yolun alt ksmnda, namlular birbirlerine dnuk
olarak mevzide bulunuyorlard.
Sra, olaylar bulunduklar mevziden seyreden Muhafz Alay birliklerini
toplayarak Kk'un giri ksmn amaya gelmiti.
Mevzideki Muhafz Alay bluunu emirle yol uzerimde yuruyu kolunda topladm ve
uygun admlarla bugunku ankaya lkokulu'nun bulunduu yere kadar getirdim ve
onlara orada yol uzerinde tufek attrarak 100 metre kadar aada istirahate
sevk ettim ve beraberimde getirdiim alaydan iki eri de tufeklerin banda
nbette b-
92
raktm ve tufeklere yaklaacaklara ate etmelerini emrettim.
Bu srada elinde apkas, mendille alnnn terini silen Veteriner General
Burhanettin Ulu'un bana yaklatn grdum. Kendisinin gizli rgutle ilikisi
yoktu. Top sesine koan, inanm, mert bir insand. Kendisine yaptm iler
hakknda ksaca bilgi verdim ve ben iime devam ederken oda yukar Kk'e doru
yurumeye devam
etti.
Buradaki iimi tamamlayp Kk'e uzanan yolun ucuna geldiimde Tank Binba
Muzaffer Karan'n, ki gizli rgut uyesi idi, bir tankla oraya geldiini grdum.
Ona tankla derhal Kk'un i kapsna kadar girmesini emrettim, arkasndan da
ben Kk'e doru yurumeye baladm. ' Kk'un yaverler blumu nunde rahmetli
Osman Kk-sal' grdum. Baarmz kutladk. Kk'un ust ksm duvarlar
uzerinde bulunan nbeti jandarma erleri de aaya indirdim ve Kk'un kapsna
geldim. Tankn namlusu Kk'un i ksmna girmek uzere idi. Kk'un
merdivenlerini karak giri koridoruna vardmzda gzluksuz bir sivilin
General Burhanettin Ulu ile konutuunu grdum.
Etraflarnda 15-20 kadar, bizim Kk harektna memur ettiimiz suvari
birliinden erler vard. Dikkatlice baknca sivilin Cell Bayar olduunu
anladm. Derhal yanlarna giderek General Ulu'a orann tartma ve konuma yeri
olmadn, Cell Bayar'n sana gemesini, ben de soluna geeceimi syledim
ve birimiz sanda, dierimiz solunda olarak yuruyerek Cell Bayar'
merdivenlerden aa indirdik.
Kendisi hibir ey sylemedi ve direnme gstermedi. Merdivenlere doru yururken
bir bayan yanmza yaklaarak kendisinin de subay kz olduunu ve Cell Bayar
ile birlikte gitmek istediini syledi. Munasip bir dille istei reddedildi.
Merdivenlerden indiimizde orada Muzaffer Karan'n getirdii tankla Muhafz
Alay'ndan kapal bir Dodge arabas duruyordu. lk plana gre Bayar, Harp
Okulu'na tank-
93
la getirilecekti. Ama durum deimi, artk tanka gerek kalmamt. Arabann
kapsn atrdm. s
nce Burhanettin Ulu, arkasndan Cell Bayar, onun arkasndan ben ve beni
takiben Muzaffer Karan arabann arkasna oturduk; nune de rgut uyesi olmayp
top sesine koan bir yarbayla bir de Harp Qkulu rencisini oturttum ve arac
hareket ettirmek uzere iken Yaver Binba Tayyar geldi ve kendisinin de bizimle
birlikte gelmesini istedi.
stei reddedilerek arac hareket ettirdim. Yolda Cell Bayar'a yolculuun ksa
olduunu syledim. Cevap vermedi, soru sormad ve konumad. Yuzu sararmt ve
dalgn baklar endieli idi. Yolda en buyuk korkum, arabann halkn
saldrsna urayarak Cell Bayar'n lin edilmesi idi. Saatin ok erken olmas,
skynetimin sokaa kma yasa nedeniyle bu korkumun yersizliini anladm.
rencilerinin tenkil edilmesini isteyen Cell Bayar* gturen araba, Harp
Okulu'na yaklanca Cell Bayar'n yuzundeki endienin azalarak rahatladn
hissediyordum. Bayar, sokaktan kurtulmu, her bakmdan sorumlu bir devlet
kurumuna teslim ediliyordu. Cell Bayar' sabahn erken saatlerinde Harp
Okulu'na teslim etmitik. O yle bir sabah idi ki, radyolarn devaml olarak
sokaa kma yasan iln ederken, evlerde tek insan kalmam, Ankara halk
tumuyle bir bayram sevinci iinde sokaa dkulmu, birbirlerini kutluyor,
uniformallar omuzlarda tayor ve onlara ikramda birbirleriyle adeta yar
ediyorlard.
94
MENDERES'N BAYAR'A MEKTUBU
Osman Kksal'n sandndan bir zarf iinde Bayar'n Bayaveri Mustafa Tayyar'm
saklad belgeler do
kt.
Bu belgelerden ikisi, 1960 yl mart aynda Kayseri'-nin Yeilhisar ilesinde
patlak veren olaylar ile ilgili olarak Cumhurbakan Bayar ile Babakan Menderes
arasndaki zel yazmalardr.
Yeilhisar ilesinde CHP ve DP'li yurttalar arasndaki gerginlik, CHP'li
yurttalarn hukumet aleyhine gsteri yapmalar ile sonulanm ve 56 CHP'li bu
olaylar nedeniyle tutuklanmt.
Bu olaylarla ilgili olarak Babakan Adnan Menderes, 28 Mart 1960 gunu saat
10.30'da Cumhurbakan Bayar'a gnderdii mektupta CHP'nin bir ihtill
teebbusunde bulunduu kukusunu dile getirmektedir.
nce bu mektubu okuyalm :
Sayn Reisicumhur Cell Bayar, ANKARA
Yeilhisar hadisesi ve buna benzer dier hadiseler ki, CHP'nin bir ihtill
teebbusunu hi deiise hadise ve kargaalk karma gayretini sarih olarak
gstermektedir.
Bunlar, haddizatnda memleket nam hesabna elem verici olmakla beraber;
iktidar ve umumi efkr CHP'nin maksat ve hareketleri hakknda vuzuha gturecek
ve tenvir edecek mahiyettedir. Gnderilen mesaj, mevzuu ayan teessur olmakla
beraber, memnuniyetle aldm. Zat devletlerinin bu yakn ve ciddi alkay
gstermeniz ve
95
hadiseleri tpk ahsen benim kanaatime uygun olarak mutala ve ifade
buyurmanz, bir taraftan beni cidden memnun etti. Esasen Yeilhisar hadisesini
rendiimden itibaren, buyuk bir hassasiyet ve dikkatle vaziyeti takibet-
mekteyim. Hatta duun gecesi, ayet ayamdan muzda-rip olmasaydm; CHP umumi
ktibinin tebliini rendikten sonra ve CHP heyetinin Yeilhisar'a
gnderilmesinin takarrur etmesi uzerine gece de olsa bizzat kendim tayyare ile
hadise mahalline gitmeyi ok arzu ederdim.
Sayet bu mumkun olsayd, meseleyi kkunden halledecek tedbirleri imdiye kadar
bulmu ve hal yoluna girmi olurduk. Halbuki, o gece u vekil arkadan vaka
mahalline hareket etme hususunu da derpi etmekte olduunu zat devletlerine
ibla ve neticeye varlmasn ar-zettiim halde, maalesef anlalyor ki, adliye
vekili arkadan ve dier baz rufekann meseleyi buyultmek ve adl netice
alamamak mulhazasiyle, byle bir hareketi munasip grmedikleri neticesiyle
karlatk.
Su ana kadar, bizim aldmz tedbirler basit mahiyette olmu ve alelade usuller
erevesi iersinde bir mudafaa hareketi halinde kalmtr. Hatta bu mevzuda
hukumete hibir tedbir alnmam olduu da iddia edilebilir. Sadece Radyo
gazetesinde vaziyeti umumi efkra imdiye kadar grulebilenlerden ok daha ak
olarak, ihtill ve kyama teebbus hareketleri karsnda bulunduumuz,
etrafiyle aklanm oldu. Bunun dahi hemen ve atiyen tedbir almak arzusunda
olduumuzu aklayacak mahiyette bulunmasndan baka yeni hareket ve
tedbirlerimize mesnet tekil edecek bir aklama olarak da ehemmiyetli saylmak
icabeder.
Dun Mazlum Kayalar arkadam, hadise mahallinden gelip beni orada olan bitenler
hakknda etrafiyle tenvir etmesi uzerine, meseleler uzerinde tedbirsiz kalm
olduumuz hakikati, nazarmda bir defa daha sabit oldu. Bunun uzerinedir ki
Dahiliye Vekili arkadamla, gece muteakip konumalarmz oldu. Bu konumalarda;
kendisine telkin etmek istediim fikir u idi: Kayseri vilyet makamn-<Jan
evvelsi gun yaplan tebli, Yeilhisar'da cereyan eden
96
hadiseleri aksettirecek mahiyette olmamtr. Yeilhisar hadisesi, bu tebliin
erevesini ok aan bir ciddiyet ve vahamet arzetmektedir. Umumi efkrdan
hadiseleri gizlemek, ancak kar taraf daha da tevik eder; sonra umumi
efkrdan bir noktay gizlemek dahi hakkmz deildir.
Turk milleti, bir Balkan komitesi haline gturulmu bulunan CHP'nin ktu niyet
ve hareketleri hakknda, etrafiyle ve vakit geirilmeden tenvir edilmelidir.
te bu maksatla, Dahiliye Vekilinden oraya gnderilen heyetin avdeti
munasebetiyle ve imdiye kadar elde edilmi neticeler olarak, hemen ikinci
tebliin nerini istedim. Bu teblide, bin kii civarnda bir Halknn, Hukumet
Konan basmak, savcy dvmek ve ldurmek teebbusune getiklerinin ve bu asi
kitlenin Hukumet Konana girmelerinin bir tesaduf eseri denilecek ekil de
zorla nlenmi olduunu ve Yeilhisar'da bir muddet nizamn tamamiyle muhtel
olarak, anarinin hkim olduunu ve bu arada, birtakm elim hadiseler cereyan
etmi bulunduunu; teblie dercet-menin luzumuna iaret ettim. Bir defa bu
tebli neredilmekle u gunden beri kaybedilmi olan, tedbir alma muddet ve
imknlarn tekrar ele geirmek ve meseleyi arzet-tiim gru ve lulerle, yeni
batan ele almaya, uruh etmenin luzumu, bu suretle de tezahur eder
kanaatindeyim. Yaplacak bu tebli uzerine ve bu teblii tavzihen ve mumkun
olursa ainacak tedbirlere de iaret edilmek suretiyle Yeilhisar hadiseleri ve
buna benzer teebbusler hakknda, daha sarih ve daha ak neriyata balamak ve
devam etmenin tedbirlerinden biri telkki edilmek deerini tamakta olduuna
kaniyiz.
rfi idare iln etmek, bir tedbir olarak, benim de ilk andan itibaren
zihnimdedir. Ancak yine irad buyrulan mulhazalar sebebiyle ben de tereddut
iinde kaldm. Hulsa, tedbir almak, harekete geilmek, meseleyi yeni batan ele
almak ve memleketi bu gibi mezbuhane olduu kadar tehlikeli veya son derece
zararl tahrik ve kyama tevik teebbuslerinden behemehal ve kati surette
korumann yolu bulunmak icabeder kanaatindeyim.
Su anda buradaki vekil arkadalarm. Mazlum Kaya-
97 F.: 7
lar' ardm. Vaziyeti br defa daha gzden geireceiz. Dahiliye vekili
arkadamz da telefonla aradm. Simdi grueceim. Zat devletlerinin de
mesajlarnda ifade buy-ruimu olan mutalalar ve gruler dairesinde, orada
mesul ve alkal arkadalarla hemen, yani Dahiliye Vekili, Mill Mudafaa ve
tensip buyrulduu takdirde hadise mahalline giden Cemal Gktan, Jandarma Umum
Kumandanl Kurmay Bakan Adliye Vekleti Mustear gibi zevatla da mesele
hakknda tetkikat yaplmas ve icaplarnn emir buyrulmasru bilhassa rica
ederim. Her eyden evvel bilhassa Adliye Vekiline, meselenin ehemmiyetini telkin
etmek ve derhal tedbir alnmas ve harekete geilmesi hakknda ikna edilmeleri
zaruri gruluyor.
Simdi burada varacamz neticeleri; hemen arza mu-saraat edeceim.'Zat
devletlerinin de emru iarlarna anbean intizarda olduumu derin tazimlerimle
arzederim.
Adnan Menderes
Menderes, 30 Mart 1960 gunu saat 20.30'da Bayar'a u mektubu gnderir:
Pek Sayn Cumhurbakanmza;
1 Dahiliye Vekili arkadamzdan vaziyet hakkndaki gru ve mute'n
devletlerini etrafiyle renmi ve hadiselerin Ankara'da cereyan tarzn,
kendisinden uzun uzun dinlemi bulunuyorum.
2 Derhal arzedeyim ki; hadiselerin uzerimde brakt intibalar ve tedbir
olarak duunebildiklerim ile zat devletlerine atfen Dahiliye Vekili arkadamn
bana anlattklar arasnda ayan hayret bir mutabakat mevcuttur.
3 rfi dare iln, tedbirlerden biridir. Vakit gemi olmasna ramen yeni
baz inkiaflarla bu tedbire muracaat etmek iltifata ayan grulur. Hatta rfi
dare mahkemelerinde musbet neticeler tam olarak alnmamas ihtimali karsnda
bile bu tedbirin yine de tesir ve kymeti olduuna kaniyim. Esasen tedbirin
alnmas ile yani rfi darenin iln ile mahkeme neticeleri alnmas arasnda
98
geecek zaman ierisinde vukua gelecek turlu inkiaflar, bu tedbiri dier
tedbirlerle takviye etmek, yahut bunun yerine baka tedbirler vazetmek imknn
daima elimizde bulunduracaktr.
4 te bu mulhazalardr ki, Ordu Mufettii Paa'-y, bugun sabahtan itibaren
takip ettik. Su anda kendisiyle Mara'tan gruebildik. Yarn akam Ankara'da
olacan syledi. Tabiatiyle zat devletlerine neticeyi arzetmek iin mulki
olacaktr.
5 Paa'dan bir cumle ile edindiimiz malmata gre, ciheti askeriyenin idare
ile sk mesai terikinde bulunmasnn kifayet edeceini zat devletlerine de
arzede-cektir.
6 rfi darenin vaz asayii temin maksadna matuf olmayp fikrimce daha
ziyade manev asayi ve siyas tesirleri bakmndan muhimdir. Ordu Mufettii
yine zan-nma gre, asayiin muhafazas ynunden daha ziyade byle bir tedbire
luzum olup olmad ciheti uzerinde durmaktadr. Mesele byle alnnca
tabiatiyle rfi dare tedbirine luzum olmad neticesine varlr.
7 Asayiin muhafazas endiesiyle hareket etmek ve onu temin etmi olmakla
mutmain olmak, pasif tedbirler almak ve mudafaada kalmak mnsna gelir. Halbuki
memleket asayii olduka ar bir darbe yemi bulunuyor.
8 Mesele bylece kabul olununca: Yani mudafaada ve passif kalnmak kabul
olunduu takdirde adliyece alnacak neticeye kalr. Bu bahisle iki nokta
ehemmiyetle uzerinde durulmaa aeer.
Birinci nokta: e el koyan adliye cihaz davay ahsi hakaretler veya
tecavuzler zaviyesinden alp musbet halde taarruz ve tecavuzun hukumet
kaplarna gelip dayanm olduunu ve bir ayaklanma mahiyetinde bulunduunu her
naslsa yine de her zaman olduu gibi maalesef kavrayamamtr.
kinci nokta ise: Meselenin idar tahkikatn bir muddet iin devam ile baz
neticeler alnmak mumkun iken
99
annda adalete intikal ettirilmek suretiyle tahkikatn ksr netice vermi
olmasna sebebiyet verilmi bulunmasdr.
9 te maruz bu iki nokta, adl takibattan bir netice zuhur etmeyecei
kanaatiyle bizleri imdiden endielendirmek icabeder.
10 Binaenaleyh; Ordu Mufettii, zat devletlerine mulki olduunda bu
meseleleri kendisiyle grumek, yanl bir mebdeden hareket etmekte ise; onu
tashih ettirmek imkn henuz mevcut bulunduunu arz eylemek isterim.
11 Dun, bugun, bayram olduu iin belki yarn da mucadeleye bir ara vermi
gibiyiz. Ancak hemen balamak ve mucadeleyi iddetle devam ettirmek, atiyen
cereyan hale gre vukuu melhuz hadiseler karsnda vaziyete hkim olmak
bakmndan, son derece ehemmiyetli saylmak icabeder.
Seim sath mailinde, numuzu en kuuk teferruata kadar, iyiden iyiye
grebilmek, melhuz olan hatta gayr melhuzu iyice istikaf etmek mevkiindeyiz.
Seimler hakkndaki mutalay devletlerini de Sayn Gedik'ten renmi olduumu
istidraren arzedeyim. Bu hususta da isabet buyrulduuna kaniyim; tpk zat
devletleri gibi, ii oluruna balamak niyetinde olmadm arze-der hurmetle
ellerinizden perim.
Bavekil Adnan Menderes
Babakan Adnan Menderes'in bu mektubu ile Cumhurbakan Cell Bayar'dan Adalet
Bakan aracl ie savc ve yarglara bask yapmasn istedii aka
anlalmaktadr.
Cumhurbakan, Bayar'n 30 Mart 1960 gunu saat 23.30'da Babakan Menderes'e
gnderdii mektupta adliyenin iinde bulunduu ataletten yaknlmaktadr.
Bu mektubu da okuyalm:
100
Sayn Bavekil Adnan Menderes,
Mesajnz imdi okudum. Verdiiniz malmata teekkur ederim. Tamamiyle
mutabkz. Malm zatn yarn akam Ankara'ya dneceini ben de biliyorum. Hangi
mutala ve mulhaza ile avdet ederse etsin kendisini tenvir eder, karar biz
iin icabna gre veririz.
Ben esasen alacamz tedbirin maddi asayiten ziyade muzr propagandalara kar
olacan ve birok yerler iin buna luzum olduunu duunduumuzu ayrca da
iler surat isterken adliyenin iinde bulunduu ataleti bertaraf etmek
istediimizi kendisine sylemitim. Yarn akam grutukten sonra, esas fikrimi
zat devletlerine ar-zederim. Muhabbetle gzlerinizden perim.
Cell Bayar
Mektuplarda ad geen Ordu Mufettii Orgeneral Suat Kuyas'tr. Bayar ve
Menderes'in Yeilhisar olaylar uzerine skynetim ilnn istemelerine karn
Orgeneral Kuyas, skynetim ilnna kar km; bu yuzden skynetim iln
edilmemitir.
Bu mektuplar, ihtillden iki ay ncesinde, Bayar ve Menderes'in ordu uzerindeki
etki ve otoritelerini tumuyle yitirdiklerini gstermesi bakmndan ilgi ekici
deil midir?
Bu yazmalar. DP iktidarnn olaylar karsnda nasl aresiz kaldn da
yeterince kantlyor.
Bayaver Mustafa Tayyar'n masasnda bulunan bir kuuk not bu aresizlik ortam
iinde Babakann ne gibi yollardan medet umduunu gsteriyor.
Not yle:
Subaylar heyetine mahsus terfi kanunu 18.4.1960 gunu dahiliye vekletinden
1112-60 say ile gnderilmitir.
Ksa zamanda Meclise verilmesiyle tesiri muhim olacaktr.
htillciler mektuplayor
Paris, 9 Mays 1959.. NATO Shape Karargh. Mektubu yazan Orhan. Kabibav. 60'tan
nce oluturulan gizli
101
rgut uyesi. Mektup ilk bakta iki arkada arasnda olaan bir mektup gibi
gruluyor.
Ancak, sonradan yaanan olaylar gz nune alnrsa mektubun ifreli olduu
anlalyor. Kabibay, o srada Kara Kuvvetleri Kurmay Subesi Mudurluu yapan
rgut arkadana Hummal faaliyet devam ediyordur dedikten sonra iki subay ad
veriyor:
Lojistikte hsan Atabay.. 38'li topu subay. yi bir ocuk olduu inancn
verdi diyor. Daha sonra bir ad daha veriyor:
Sureyya Yuksel!
Kabibay, Yuksel iin Syle uzaktan tanmaya alyorum diyor. Yuksel, daha
sonra 27 Mays htilli'nden hemen sonra Kabibay'n bakanlnda kurulan
Emniyet Kontrol Koordinasyon Servisinde grev alyor.. 12 Eylul dneminde de
zmir Skynetim Komutanl yapan Yuksel, orgeneral rutbesinden emekli oluyor.
Yuksel u anda Romanya Buyukelisi.
Kabibay, bu mektubunda stanbul'a atanmasn istiyor. Amac ihtiilde yer almak.
Bunun iin Mesaim boa olmasn, mn ifade etsin diyor.
Kabibay, ayn mektubunda rgut uyesi Dundar Seyhan'n adresini istiyor. Dundar
Seyhan da o srada talya'da grevli. Dundar Seyhan, Napoli'den 11 Mays 59 gunu
Koksa l'a'mektup yazm. Mektupta Kabibay'dan sz ediyor ve Kksal'a gsterdii
arkadalktan turu teekkur ediyor.
Ayn gunlerde rgut uyesi Talt Aydemir'in de bir mektubu var, yle: Mektupta
Sureyyadan sz ediliyor. Ancak bu Sureyya Kabibay'n mektubundaki Sureyya
Yuksel mi, bilinmiyor. Aydemir, Adnan elikolu ve Sezai Okan'a da selm
gnderiyor. rgut uyesi Binba Fahrettin Ermutlu'nun da Kore'deki tugaya kurmay
bakan olarak atanmasn istiyor.
Mektup yle:
102
Kadky
5 Mays 1959
Kardeim Osman
Uzun zamandr irtibat kaybetmi durumdayz, fakat kalben beraber olduumuzu
bilmem yazmaya luzum var m? Kardeim, Adnan ile birok haberler gndermitim,
herhalde tafsilt iie anlatmtr. Belki de grumek kabil olmamtr. Ben
imdi bir hafta izinli olarak stanbul'a geldim. Ayn onunda Seferihisar'da
olacam. Bugun aldm acele bir telgrafta karaghta en ok sevdiim H'nci S.
Md. Kur. Bnb. Zeki Vegi, Kur. Bk. ile aralarnda geen bir meseleden dolay
kzp istida vermi. Kumandan onun istifasn hemen mevkii muameleye koymu.
Kendisi ok durust ve eilmeyen bir arkadatr. Onun iin elindeki imknlar
kullanarak bunu nlemeye al. Tahkikat mevzuu yaptrabiiirsen iyisi olur.
unku Kh. kaynyor, buyuk bir geimsizlik var. Kur. Bk. deneriz. IV. S. Md.
ok fena bir insan Hanefi Bey malm onun iin eer deimesi icap edenler varsa
bunlara muhakkak nazar ile bakabilirsin. Sureyya'dan da herhalde bunlar
hakknda epey malmat almsndr. Bu karargh ile bizim Kore'de huzur iinde
yaamamza imkn yok. Bir de Cinci S.de (Prs. Bnb. Sulhi Sahinkaya 941-Ml.me. 9)
isminde biri vaki bunlarn ba ispiyonu. Hepsini birden temizlemek vatan borcu
olur. Zannediyorum. Artk sen nasl yapabilirsen yap kardeim, bunlardan bizi
kurtarn. lerde hele Kore'de daha buyuk hooksiler doacak zannediyorum.
Kumandan sen benden daha iyi tanrsn deil mi? Krk ylda bir yurtdna bu
ekilde kalm dedik o da burnumuzdan geliyor. Kardeim, ilerinin ok yorucu
olduunu ve gu durumlarda olduunu takdir ederim. Fakat elindeki imknlar da
kullanacana eminim kardeim. Adnan'a, Sezai'ye ok selmlar. Bana
Seferihisar'a mektup yazarsn. Sureyya eer sana darda bir adres verdi ise
oraya yaz. Ya da bana yazarsn gayet kapal olarak. unku Kur. Bk. belki bizim
mektuptan atrr, upheleniyorum. Ondan baka Kur. Bk.
103
tayin edecek 38'li kimse yok mu idi? Sayet hi imkn bu. lamazsan II. S. Md.
deiecekse yerine bizim Mu. Kur. Bnb. Fahrettin Ermutlu'yu tayin et, imdi
ktada ama ziyan yok, tugay kh. kta sicil yeri deil o sicil muddetini
doldurdu. Beraber olmanz ok iyi olur. Dierleri iin bulacanz formul
tahakkuk ederse benimle anlaabilecek arkada, lar olsun. Olmaz m?
Muvaffakiyetler diler, baar haber, lerini drt gzle bekliyorum. Gzlerinden
perim.
Kardeim: Eer Personel Bnb. deitirmek iin bir frsat zuhur ederse yerine
(Personel Bnb. Cemil Tun Bingl de Ask. S. Reisi) onu tanrm, o olsun, tabi
imkn varsa.
Talt Aydemir
Erkanl'dan tavsiye mektubu
Bir baka mektup da Orhan Erkanl'dan gelmi.. Er-kanl. 27 Mays htilli'ni
rgutleyen gruplar iinde etkin grevler ustlenmi; ihtillden sonra ilk
MBK'inde yer almt; daha sonra 13 Kasm 1960 operasyonu ile yurtdna
surulmutu. Yurda dnuunde, nce Hurriyet Gazetesi'n-de yneticilik yapan
Erkanl, daha sonra CHP milletvekili olmu, milletvekilliinden istifa ettikten
sonra bir tamaclk irketi kurmutur.
Olduka zengin bir iadam olan Erkanl'nn 15 Austos 1959 gunu Kksal'a
yazd mektupta da rgut uyesi Ahmet Yldz ve Naci Asutay'n selmlar ile
birlikte Sahap nci adl bir subay Kksal'a gnderiyor.
Mektup yle:
15 As. 1959 STANBUL
Muhterem Yarbaym,
Yuksek Kumanda Akademisi elenen eyi bugun bitirdik. Pazartesi gunu yeni
vazifeme balayacam. 2 sene Davutpaa klasnda vatan vazifemize devam
edeceiz.
104
(Eer rahat brakrlarsa!..) Dundar'dan bir haber alamadk. Arkadalar iyiler,
bilhassa Naci Bey'in ve Ahmet Yl-dz'n selmlar var. Mektubu size getirecek
arkadam Bnb. Sahap nci Er. Harbiye Muhabere Tb. K.dr. yi bir arkada olduu
iin size tantmay faydal buldum!..
Albaylnz imdiden tebrik eder, stanbul iin emirlerinizi beklerim.
Hurmetlerimle.
Tnk. Kur. Bnb. Orhan Erkanl
Napoli'den mektup gnderen Dundar Seyhan, 22 Subat 1962 tarihindeki ihtill
giriimi nedeniyle emekliye sev-kedildi. 21 Mays 1963 tarihinde baarsz
ihtill giriimi nedeniyle tutukland. Yargland ve beraat etti. 1984 ylnda
ldu. Fahrettin Ermutlu, 22 Subat 1962 olayndan sonra emekliye ayrld. Ve
siyaset ile ilgisini kesti.
105
NKILP MEKTUPLARI
Kksal'n sandndan kan mektuplarn ounluu 27 Mays htilli'ni
kutlayanlarn mektuplaryd. Bir tanesini ekip alyorum. mza Cell Erikan..
Aziz kardeim Osman,
Buyuk hizmetin ordumuza ve yurdumuza kutlu olsun.. . Gzlerimizi yaananlar,
vatann ye milletin yarasna derman getirdiniz.
General Erikan
Erikan, 1965 ylndan sonra emekliye ayrlyor.
27 Mays 1960 ihtillinden sonra Kurucu Meclis'in al nedeniyle Kksal'
kutlayan bir baka albay da Er-turul Alatl. Alatl, 12 Eylul dneminde Danma
Meclisi uyelii yapt. Anayasaya hayr oyu veren az saydaki uyelerden biri
oldu.
Tarih 28 Haziran 1960. Tarihi Cemal Kutay, 27 Mays htilli'ni Beyaz ihtill
diye niteliyor.
Cemal Kutay'dan Kksal'a
Kutay'n mektubunu okuyalm :
STANBUL, 28 Haziran 1960 Sayn Osman Koksal Mill Birlik Komitesi yesi ANKARA
ok muhterem efendim.
Kurmaya alt Nizam- Cedid = Yeni Duzen ide-
106
l uruna nce tahtn, sonra ban vermi olan uncu cuitan Selim'den
balayarak zamanmza kadar, hukuk ve nizam devleti yolunda geirdiimiz
safhalar, mill tarih kitaplmzn en hacimli eseri olarak bir araya
toplamaya alan Turkiye stikll ve Hurriyet Mucadeleleri Tarihi adl
eserimin, kinci Sultan Hamid'den mustakil fasl ba halinde balayan 1 ve
12'nci ciltlerini takdim ediyorum.
Bu devreden gunumuze kadar olan ikinci blum, Tanr ksmet ederse, her u ayda
bir cilt karak yirmi alt ciltte tamamlanacaktr. Bylecesine uzun sureli
periyodik bir eseri kitabevlerinde sata karmak imknsz olduundan,
adresinize takdim etmemizi, tertemiz bir vatan endiesiyle omuzlarnza
aldnz ulv vazifenin mazideki safhalarn mutlak tarafszlk ruhuyla tespite
alan mu-tevazi emeimizin yardmcnz olmas halis niyetine ve baka bir
yerde bulamayacanz mulhazasna balaynz. Eser sizi alkadar ederse devam
kararnz lutfen bildirirsiniz.
Bir siyas tarihin tarafszlk vasfnn onu terkip eden unsurlarn minnetsizlii
ile mumkun olabileceini takdir buyurursunuz. Eser, her turlu resm ve husus
yardmlardan mustani, devlet himayesine bavurmadan bir tek resm abonesiz, on
iki cildini tamamlamaya muvaffak olmutur. Bu neticeyi, tarafsz ve mustakil
tarihin vicdanlar-daki itibar bakmndan kayda deer bulmaktayz. Ksmen
karapazardan tedarikine mecbur kald kdnn duuk kalitesine ramen,
biricik iftihar sohbet ksmyla sekiz bin sahifeye yaklaan muhtevasnn tek
bir satrnda, hibir fani endienin zerresi olmamasdr. Gerek bir hukuk ve
nizam devleti kurabilme yolunda ok ile ekmi milletimiz 27 Mays 1960 beyaz
devriminin cesur, vatanperver, aydn nculerini, bu yolda bizlerden nceki
nesillerin mucadelelerini olduu gibi iletmeye alan kdemli bir didinmeyi
takdir edeceklerine kaniyim.
Ciltlerin ele ald tarih devresi iinde sadece vatanmzn deil, dunya
milletleri tarihlerinin de, i hadiseleri mizi cihan olaylar ile mukayeseye
imkn vermektedir. Tarihin ihtiyar bir geveze deil de ibret dersi olabilmesi
up-
107
hesiz bu kyaslamalarla mumkun olabilmekte ve emeimi, zin zelliini tekil
etmektedir.
Vatanmz iin aradnz en doru yolun tespitin^ tarihe duen vazifeyi
kolaylatrma duygusu ile sunulan eser, muellifinin gnulden dileklerine de
elilik ediyor.
Mill tarihin an ve eref sahifelerini kanyla yazm ordumuzun, kafasyla da
gerekletirme devini omuzla, rina ald hukuk ve nizam himmetinin, temsil
ettii ay. dm disiplin ve uurlu vekar ruhunun guzel ve vunulur eseri olmasn
butun kalbimle dilerim. Ulu Tanr, iyi niyet kaynaklarnz ve benliinize hkim
ulv duygular daima korusun, efendim.
Cemal Kutay
Celsun'dan Kksal'a tebrik
Tarih 19 Haziran 1960. Yer, Tokyo, Turk Buyukelili, i. Mektubu yazan Albay
Sedat Celsun.
Celsun, 12 Eylul'de ynetimi ele alan MGK uyelerinden biri.
Sedat Celsun'un Osman Kksal'a yazd mektup yle:
Okuyalm :
Sevgili ve Deerli Kardeim,
Memleketimizde felketli bir mahiyet almak istidad gsteren hadiseler, Mill
Birlik Komitesi'nin zamannda alm olduu isabetli ve kudretli mudahaleleriyle
tamamei nlenmi, memleketimiz tekrar huzur ve sukuna kavumutur.
Yabanc ajanslardan ve buradaki basndan heyecanla takip ettiim bu muazzam
mill hareket karsnda duyduum sevinci ve gururu tariften acizim. Eim ve ben
gunlerce sevin gzyalar dktuk.
Bu erefli ve kutsal hamleyi kimlerin hazrladktan) bugune kadar renmek
imknna malik olamadm. Bugun gelen yurt gazetelerinde Mill Birlik Komitesi
uyelerinin isimlerini okuyup, sizin de Mill Birlik Komitesi uye-
108
. arasnda olduunuzu renince; gururum ve sevincim !fr kat daha artm
bulunmaktadr. ok iyi tandm ve takdir ettiim siz deerli kardeimin Mill
Birlik Komitesi -cersinde vazife alm bulunmas, beni mustesna bir ekilde
sevindirdi. Cidden ok buyuk ve vatanperverine olarak yapm olduunuz bu ok
fedakrane mill vazifeden dolay sizi candan tebrik ederek, kucaklar, en samimi
dileklerimle baarlar diler ve binlerce defa yanaklarndan perim.
Sayn einize ve size eimle birlikte en samimi selm ve sayglarmz sunarz.
Vatan ve millet yolundaki bu temiz gayretinizde baarlar diler, yanaklarndan
perim, deerli kardeim.
Kardeiniz Sedat CELSUN
Osman Kksal'n sandndan kan bu mektup, 27 Mays htilli'nden 12 Eylul
1980 mudahalesine kadar yaanan olaylar iin duundurucu satr balarn
oluturuyor.
Sahinkaya'nn mektubu
Bir baka MGK uyesinin, Orgeneral Tahsin Sahinkaya'nn MGK uyesi ve eski tabi
senatrlerden Haydar Tun-kanat'a gnderdii mektup, geri Kksal'n sandndan
kmamtr. Bir kede yaymlanaca gunu bekleyen bu mektuba nklp
Mektuplar arasnda yer vermemek elde deildi.
nce u mektubu okuyun lutfen:
18.6.1960 Merzifon
Muhterem Aabeyciim!
Simdi u anda mavi gzlerinizin saa ve sola nazar-,Qr atarak nihayet bir
noktada sabit kaldn gruyor ve guler bir yuzle:
109
Sempatiksin sempatik,
Hani ya ayaklarnda patik? diyen tok sesinizi duyc* gibi oluyorum.
Gemi zamanlarn ok ksalacana ve hatralarn pek yaknlaacana inancm
olduu halde, sizi pek ksq bir zaman nce grmu olmama ramen ne diye pei.
nizden ayrldm diye kendimi affedemiyorum. Acaba o zaman sezi ve duyu
sarholuu ierisinde miydim? Bil. mem.
Size dolu olan iimi amak ve sizlere olan medyun, hayranlk hislerimi ifade
etmeyi'ok isterim, fakat kendimi u heyecanl halimde kifayet gremiyorum. Zira
her eyi kapsayacak kelimeleri bulmaya muktedir deilim. Hislerimi ifadeye
alsam, anlatmak bitmeyen yazlarm sa-hifeler doldurur ki! Buna da sizin
zamannz musait deildir. Fakat gerek azdan aza dolaan ve gerekse
gazetelerde okuduum isminizi grduum zamanki ayn heyecanl u halimle size
hayranlk ve medyunluk duygularm yle ifade edebilirsem ne mutlu: Kahraman ve
fedakrlkla baardnz mukaddes icraatnza ancak sizlere inanmak ve sadk
kalmaktan baka bir hizmetim dokunamad iin beni affedin.
Ne olur ngilizce imtihanna geldiinizde, sizinle omuz omuza alabilmek iin,
en ufak, en basit fakat en mukaddes bir vazifeyle grevlendirilmi olsaydm. Ah
ne olurdu.
Fakat aabeyciim, yegne tesellim u ki;
Sizlere sadkane balym,
inancm sonsuzdur ve daima
emrinizdeyim...
Allahm sizleri korusun ve muzaffer klsn.
En derin hurmetlerimle ellerinizden
perim...
Kardeiniz Tahsin SAHNKAYA
110
Tarihiler iin belge
Sahinkaya, 27 Mays 1960 tarihinde cokulu bir ihtillcidir. Tunkanat'a Ne
diye peinizden ayrldm diyor ve hayflanyor. Tunkanat'n Sempatiksin
sempatik, hani ayaklarnda patik sesini duyup duunuyor. Kendisini mukaddes
icraat diye niteledii 27 Mays ihtillinde grev alamad iin suluyor.
Tunkanat'a, Hayranlk ve medyunluk duygularn ifade ediyor. Sizlere inanmak
ve bal kalmaktan baka bir hizmetim dokunamad iin diyor, Beni affedin!
En ufak, en basit, en mukaddes bir vazife ile grevlendirilmi olsaydm diyor,
ah ne olurdu?
Tunkanat'n ellerinden puyor ve sizlere sadkane balym diyor, inancm
sonsuzdur diyor ve daima emrinizdeyim diyor...
Ellerinden ptuu Tunkanat, 12 Eylul Harekt ile gzaltna alnyor. Ve bir
sure sonra mukaddes icraat diye niteledii 27 Mays ihtillinin getirdii
butun sonular yok etmek iin canla ve bala alyor. 27 Mays Anayasas yok
ediliyor; ihtillin devirdii Cumhurbakan TBMM'-ye eref konuu olarak
arlyor. Ataturk'un vasiyeti yok edilerek, Dil ve Tarih Kurumlar ortadan
kaldrlyor.
Sempatiksin sempatik, hani ayaklarnda patik diye bir mekrup alm mdr
General Sahinkaya, 12 Eylul gunlerinde? '
Hi sanmyorum.
htilller tarihinde de byle mektuplara pek az rastlanacan sanyorum.
Kksal'n sandndan kmamasna karn bir kede yaymlanaca gunu bekleyen
bu ilgin ve gerekten duundurucu mektubu kamuoyuna sunuyorum. Ve tarihilerin
bu mektubu arivlerinin bir yerine koyrnalarn diliyorum.
Bedrettin Demire!: ilerde asla!
Bedrettin Demirel, 27 Mays htilli'nde kurmay albay rutbesindedir. Grevli
bulunduu Harp Akademisi'nden
111
snf arkada Osman Kksal'a iki mektup gnderir.
Mektuplardan biri 11 Haziran 1960 tarihini tayor. 12 Eylul dneminde 2. Ordu
Komutanl grevinde bulunari Demirel, emekli olduktan sonra bir sure
cumhurbakanl danmanl yapt. Daha sonra kendi istei ile bu grev, den
ayrld.
Demirel'in ilk mektubu 11 Haziran 1960 tarihini ta.
yor.
Demirel, 27 Mays htilli'ni o gunlerde mill kurtulu hamlesi olarak
niteliyor.
Mektup, o gunlerin cokusunu tayor.
stanbul 11 Haz. 1960
Kardeim Osman,
Mill Kurtulu hamlesindeki buyuk hizmetini tarih ya-, zacaktr. Bugun iin seni
takdir edenlerin ve sevenlerin <en banda ben olduumu unutma.
Su anda bir neticede deil, balangtayz. Eer yurdumuzun istiklli bizler
gibi duunmeyenlere tevdi edilecek olursa tarih bizleri affetmeyecektir.
Evvel isim yapmak isteyen baz garip ahsiyetler var:
1 A. Turke
2 E. Alath.
Bunlarn suratle gazetelerden silinmesi icabeder.
Sonra bu anda devlet idare ve kontrolunun kati olarak bir kurucu meclis
tarafndan deruhte edilmesi gerekir. Bu meclisin bizim gibi duunen
arkadalarmzdan kurulmas lzmdr. Ve bu meclisin en az bir yl muddetle
hukumet ve devlet otoritelerinde idar ve ilm slahata girimesi arttr.
Yoksa tarih tekerrur edebilir.
Bu mill davada; tarih ve muazzam kurtulu hamlesini bir daha kaydetmeyebilir.
Seni yurekten takdir eden bir arkadan olarak, hasretle kucaklar, gzlerinden
perim aziz kardeim.
Bedrettin DEMREL
112
Kurmay Albay Bedrettin Demirel'in bu mektubundan ihtillciler arasndaki ilk
surtumelerin baladn anlamak olasdr.
Albay Bedrettin Demirel, 30 Haziran 1960 gunu Harp Akademisi'nde yazd
mektupta ise, Butun siyasal partiler lvedilmeli ve ilerde asla ok partili
bir i politikaya meydan verilmemelidir diyecek lude ileri gidiyor.
Demirel'in eski Babakanlardan Adnan Menderes ile ilgili svgusunu sansur edip.
mektubu tumuyle yaymlyoruz.
stanbul 28 Haz. 1960
Aziz ve Sevgili Kardeim Osman,
nklp hareketindeki buyuk rolunu ve hizmetini duunerek sana kendi fikirlerim
tabi bir snf arkadan olarak yazmay munasip grdum. Bundan maksadm seni
methetmek ve sana fikir %vermek deil, sadece muterek olan mill dertlerimizi,
musibetlerimizi ortaya dkmek ve bizzat kendimi teselli etmektir.
Benim fikirlerime asla ihtiyacn olmadn takdir ediyorum. Fakat bunlar
yazmaktan kendimi alamadm. Belki yazmak da mill bir bor, bilmem okumak
frsatn bulabilir misin?
1. Evvel, derhal, mesel 150 kiiden murekkep bir kurucu meclis tekil
edilmelidir. Bu meclise memleketimizde ilm ve ahlk otorite tesis etmi
bitaraf ve temiz sivil ahsiyetler katlmal ve bu meclise terii selhiyet
verilmeli, anayasa ve seim kanunu bu meclis tarafndan suratle yaplmaldr.
2. Mili birlik Komitesi, silhl kuvvetlerin butun arzu ve isteklerini bu
kurucu meclis kanal ile, hukuk bir lisanla butun millete duyurmall ve suratle
tatbik ettirmelidir. Hainlerin mahkemelerine derhal balatlmaljdr.
3. Meclis ierisinde anayasa, seim kanunu ve dier tahkik ve tetkik
komisyonlar gibi ilim ve istiari heyetler kurulmaldr.
113
F.: 8
4. Bu meclisin butun teri ve icra faaliyetleri Mill Birlik Komitesi'nin ve
dolaysiyle silhl kuvvetlerin kontrolu altndan asla karlmamal ve silhl
kuvvetlerin ve komitenin isteklerini yerine getirmeyen mebuslar meclisten
suratle tasfiye edilmelidir. Bu meclis, komitenin, silhl kuvvetlerin ve
hepimizin arzu ve isteklerinin yerine getirilmesinde milletle ordu arasnda ilm
ve hukuk bir rabta kurmal ve Mill Birlik Komitesi Demokles'in Klc gibi
bu meclise istikamet vermelidir. Bu takdirde efkr umu-miyedeki butun menf
cereyanlarn tesirsiz hale getirilmesi ve yaplmas muhtemel butun tarih
hatalarn bu meclise yuklenmesi mumkundur. Bu kukla meclis, Buyuk Ataturk'un
kurduu ilk Buyuk Millet Meclisi'ne benzetilebilir.
5. Dier bir husus butun partilerin derhal feshedil-mesidr. Bugun ve derhal
butun partiler lvedilmeli ve ileride asla ok partili bir i politikaya meydan
verilmemelidir.
Muayyen seim blgelerinden seilen mebuslar partilerin deil butun milletin
vekili olmaldrlar. Millet Meclisi ayan meclisinin kontrolu altnda kalmaldr.
Partiler feshedilmezse bugun ve yarn iin mill birlik tesisine imkn yoktur.
Onbe yllk bir tecrube hl kfi grulmedi mi? Hangi parti olursa olsun daima
Ataturk'un izdii yollar takip etmek mecburiyetinde iken, particilik
zihniyeti, parti hastal, parti disiplini istikbalde partileri daima bu salim
istikametlerden ayracak, memleket meseleleri ahsiyata dkulecek, daima
birbirlerine hasm zumreler yaratacak, iltimaslarn, suiistimallerin, haksz
zenginliklerin, mu-tegallibe snfnn ve nihayet cehaletin istinatgah
olacaktr.
ok partili bir i politika halk ve bilhassa ekseriyet olan cahil zumreyi
birbirlerinden ayracak, mill birlik tehlikeye duecek ve hangi seim usulu
tatbik edilirse edilsin hkimiyet milletin deil bir partinin veya zumrenin
elinde olacaktr.
6. Mustakbel anayasa ierisinde silhl kuvvetlerin anayasay kontrolu ve
murakabesi mutlaka salanmal ve silhl kuvvetler kumandanl baka bir makama
deil
114
dorudan doruya Buyuk Millet Meclisi'ne balanmak ver ya bu meclise kar
sorumlu olmaldr.
7. Sonra, mustakbel anayasada mill veya sosyal devletilik esaslar
vazedilmedike gerilikten, sefalet ve cehaletten kurtulmamza da imkn yoktur.
Bu memleket aln teri dkenlerin, alanlarn ve alt nisbette refah
sahibi olanlarn memleketi olmaldr. Alabildiine ticaret, spekulasyon, haksz
zenginliklerin ve suiistimallerin amillerinden birisi de soluk devletiliimizin
her sahada particilik zihniyeti ierisinde soysuzlamas ve kifayetsizlii
olmu-: tur.
Bir taraftan halk ve dier taraftan devleti soyan muteahhitlerden,
komisyonculardan ve bilhassa srtn devlete dayayan vurgunculardan kurtulmamz
imdi sizin elinizdedir. Hakiki devlet olmadka kyde ve ehirde, iktisad ve
itima hayatmzn her blumunde bir adm dahi ilerlemek mumkun deildir.
te arslan ve asil kardeim, benim ifadeye altm naiz fikirlerim bunlar.
Bu memlekette subay duman bir kitle vardr. Evltlarn (...) Menderes'e
kurban edecek cahiller ve partizanlar da sayszdr. Hl gemi ve gelecek
parti hulyalar ve saltanat iinde birbirlerine ve bizlere hasm durumda
milyonlarca vatandamz vardr.
Elinizde olan meru ve mukaddes klcn hibir zaman mustakbel devlet
otoriteleri uzerinden eksik edilmemesi ve silhl kuvvetlerimizin her zaman
perde arkasnda ve nazm durumda olmas benim ahs dileimdir.
Cenab Hak'tan muvaffak olman butun kalbimle diler, hasretle seni kucaklarm
aziz kardeim. Daima daha yuksek mertebelere.
115
SAD KOAS - AVUKAT OGUZ
Osman Kksal'n anlarndan reniyoruz ki, Sadi Koa, Kksal'n en ok
guvendii dostlarndan biridir. 27 May htiili'nde rol oynayacak kurmay
subaylar, Koksal ve Koa tarafndan saptanrlar.
Daha sonra Koa, Londra Buyukelilii'ne Askeri Atae olarak atanr. Ancak
ilikileri surer.
htillcinin yazgs herhalde. Sadi Koa> 12 Mart dneminde Nihat Erim
hukumetinde Babakan Yardmcs olarak grev alr. Aralarnda Kksal'n da
bulunduu sanklar hakknda bu dnemde kamu davas alr.
27 Mays htilli'nin nculerinden emekli Korgeneral Cemal Madanolu tutuklanr.
Koa, daha sonra Erim hukumetinden ayrlr. Koa 12 Eylul dneminde MGK'de
danman olarak da alr.
Sadi Koa, 1 Austos 1960 tarihinde rgut arkada Kksal'a u mektubu yazar:
Sayn Albaym,
irkinliimi yuzume vurmak iin olsa gerek (Guzel Kardeim) diye balayan
mektubunu aldm. Biliyorum, (iyi ama guzel kardeim diye balayp, sevgili
kardeim diye biten bir mektuba sayn albaym diye mi cevap verirler)
diyeceksin. yle bir mektuba deil ama, 10 ay muddetle eski dostlarn tam
mns ile unutabilen bir albaya, bir yarbay ancak byle hitap edebilir.
Bu kadarck olsun iimi dktukten sonra musaadenle mektuba Avukat Ouz devam
etsin....
(Plancs) kelimesiyle lutfetmek nezaketinde bulun-
116
duunuz iltifatlar maalesef benimseyemiyorum. Bu yuzden de teekkur
edemeyeceim. Londra'da oturduum yerden byle bir erefe hak kazanlabileceini
zannetmiyorum.
Plan deyince aklma geldi. Guzel kznn ruyasn mecmuada okurken butun ev
halk alad. Bu kadar riskli bir plann tatbikatna pervaszca giriini,
profesyonel bir asker olarak ben tasvip etmedim; bu hususta sana bir hayli de
kzdm itiraf etmek isterim.
Kusura bakma, u anda belki sana kzmaya bile hakk olmayacak kadar birbirimize
uzaz ama, ben hep eski aOsman duunerek iimden gelenleri yazmaya mani
olamyorum.
Sizinle beraber bulunmam hakkndaki arzu ve teveccuhlerinize arz teekkur
ederim. Fakat bu beraber bulunmann mn ve mahiyetini anlamadan bir ey
sylemekte mazurum.
Bunun mns bir mukfat ise asla kabul edemem... Mesaime ihtiyacnz, ahsma
guveniniz var da o bakmdan beni de grevlendirmek istiyorsanz bana ne
soruyorsun?... Benim bu mevzudaki duunce ve ideallerimi ayr bulunduumuz u 10
ay zarfnda m-unuttun Osman?.... Turke'ten 1,5 ay evvel aldm mektuba
verdiim cevapta buna temas etmitim. Size de sylemitir zannediyordum.
Simdiden sonra sk sk mektup yazmak hususundaki vaadini ve hele Sz veriyorum
ifadeni senet, telkki ediyorum. O zaman belki sayn albaym affedebilirim.
Mektuplarnda bilhassa hibir malmat' alamadm iin uzuntu duyduum muhim
icraat ve tasarlarnzdan bahsedersen minnettarnz olurum. Bu suretle
sevinmeme ve sizinle vunmeme imkn vermi olursun.
Dakikalar bile kymetli olan sayn buyuklerimi bu kadar bo ve uzun lflarla
igal etmek cur'etimi, 10 aydan beri yaptn hataya karlk sayarak kusura
bakmayacandan emin ve musterihim.
Orgenerale hurmet ve tazimlerimi lutfen ulatrman rica eder, senin de
yanaklanndan perim.
117
Not: Daktilo ile yazm hogr. Parmaklarmda bir rahatszlk var. Uzun
yaznca okunmuyor.
SAD
Sadi Koa'n ikinci mektubu 21 Kasm 1960 tarihini tayor. Koa bu mektubunda
bir Amerikalnn 27 Ma-ys'n hazrlan konusunda ortak bir kitap yazmay
rrer-diini; bu neriyi reddettiini anlatyor.
lgine, okuyalm :x
Kardeim Osman,
Bilvasta aldm haberlerden sana yazdm mektuplarn eline gemediini
rendim. mit ederim ki, bu da o eline ulamayan talihsiz mektuplardan biri
olmaz. Her ne kadar, bugune kadar senden bir haber alamaym yuzunden sana
hibir ey yazmamak luzumuna kani isem de, aadaki mevzuun nemi, beni bu
mektubu da yazmaya mecbur ediyor.
19 Kasm 1960 ve NT: 3079. 1282-60 sayl bir rapor Genelkurmay stihbarat
Bakanl'na gndererek, Komi-te'de yaplan deiiklik ve 14 subayn harice
tayinleri mevzuunda Londra'da kordiplomatiin duuncelerini belirtmeye
almtm. Ne yapalm artk iimiz rapora kald.
Bu raporun 6. maddesindeki ahs mutalalarm arasnda zikri gereken bir husus
var ki, bunu, herhalde tahmin edecein sebepler yuzunden, yazamadm. Fakat bu
hususu sizlere duyurmak benim iin vazife mefhumunun bile ustunde bir bor
durumunda. Bu yuzden sadece senin anlayabilecein kadar (Yani mumkun mertebe
kapal) endiemi belirtmeye alacam.
Bir muddet evvel bir Amerikal bana muracaatla (Turk Ordusu'nda ihtill fikri ve
tatbikatlar) mevzuunda bir eser yazabilir ve onlar tarafndan ngilizceye
evrilecek eserin ngilizcesinin kontrolunu yapabilirsem benimle bir anlamaya
varabileceini syledi. Bidayette, 27 Mays'a temas etmemek duuncesiyle, kabul
ettiim teklifi, bilhare onlarn, daha ok 27 Mays'n hazrlanmas mevzuu
uzerin-
118
de durmalar ve hatta baz vesikalar dercini istemeleri yuzunden reddettim.
(Size kimse 27 Mays hakknda vesika gsteremez. Gsteren olursa inanmayn)
diyerek teklifi kabul edemeyeceimi bildirdim. Cevaben: (Bunu biz de biliyoruz
fakat eserin tutulabilmesi iin okuyucunun muharrire inanmas lzmdr. Mesel
ihtillden sonra, ihtill liderleri ile yaptnz ve okuyucunun size inanmasn
salayacak mektuplarn nerine musaade ederseniz hem bizim isteimiz olur, hem
de sizin te'lif hakknz birka misli artar) dedi. Teklifi toptan reddedip, bu
hususta bir fikrim olmadn sy> ledim.
Genelkurmaya, yukarda arzettiim raporu yazarken hep bu teklif kafamn iini
kurcalyordu. Hatta, diyebilirim ki bu raporu yazmam bana ilham eden bu teklif
oldu. Fakat bu hususlar tabi raporda zikredemezdim. Bu yuzden sana bu ek
raporu yazmaya mecbur oluyorum.
Muhakkak ki, yabanclar nezdinde bu 14 subayn hepsi, 27 Mays ihtilli
mevzuunda benden daha yetkili insanlardr. Buna benzer teklifler, hatta daha
parlak ekilde, onlara da yaplabilir. Senin 4 sene evvel bir muterek dostumuz
iin sylediin (Beni yakalarlarsa kellemi alrlar ama sr alamazlar. Fakat seni
biraz sktrrlarsa hepimizi ele verirsin) dediin gibi, benden hi bir
menfaat vaadi ile ortal bulandracak veya sansasyon yaratacak bilgi
alamazlar.
Fakat o kadar yuksek te'lif ucreti ve sat kr hissesi teklif ediyorlar ki,
darya kardnz insanlarn hi olmazsa bir ksm, hatr hayaline dahi
getiremeyecei kadar yuksek olan bu rakamlar karsnda yolunu arabilirler.
stelik onlar komite azas oldukian iin, benden istenen vesika onlardan
istenmeyebilir.
Senin, benim ve belki sadece birka kiinin bildiimiz baz ok muhim resm ve
husus ilerle, benim bilmeme imkn olmayan daha baz muhim hususlar bu 14 kii
iinden hi olmazsa 1-3 kiinin bilmesi ihtimal dahilindedir. Bu mevzularda
aklayacaklar birka kelime ve verecekleri bir kuuk eser, onlarn ocuklarna
bile yete-
119
cek bir te'lif ucreti almalarn mumkun klar.
Raporumda daha baz mevzulara temas etmekle beraber bunlara temas edemedim.
Bu hususu hi duundunuz ve bunlara kar tedbir aldnz m? Dunyaya datlm
ve kontrol imkn kaybedilmi bu insanlara kar tedbir almann guluunu
mudrik, fakat luzumuna da kaniyim.
Su anda Londra'daki halimi tasavvur edemezsin Osman...
Butun dostlar tarafndan hemen hemen toptan unutulmu, yetkili hibir yerden
tek kelime haber alamayan bir durumdaym. Mehur BZM RADYO hezeyanlar
yumurtluyor; yabanc BASIN yalan yanl tefsirler yapyor; bizim gazetelerde
beni tatmin edebilecek tek satr yok; gelip gidenlerin verdii haberler sadece
dedikodudan ibaret.
Seni temin ederim ki, bu durumda - huzur iinde olmaktan vazgetim - uyku dahi
uyumak imkn bulamyorum. Her akam birka uyku hap alp sabaha kar szyor,
bir iki saatlik bir uykudan sonra hayal gibi sefarete gidiyorum. Hayatmda hi
grmediim bir huzursuzluk ve zdrap iindeyim. Beni bu ie eer birisi tevik
etmi, sokmu olsayd, imdi yiyecei kufur ve bedduann haddi hesab olmazd.
Simdi bu hissiyatm sadece kendime - ve zaman zaman da sana - yukleyerek
ferahlamaya alyorum. (Kafam knlayd da bu ileri duunemez olaydm)
demekten baka bir ey elimden gelmiyor imdi...
Allah lillh akna birka satrla olsun iin i yuzunu, neler dnup durduunu,
benim anlayabileceim kadar kapal bir lisanla biriniz yazverin. Sizden mal
mulk istemiyorum. Haber almaya da m hakkm yok benim?
Hi olmazsa bu mektubu aldn ve yukardaki endielerim hakkndaki
duuncelerinizi birka satrla olsun yazar msn?
Hanmefendiye hurmetler eder, yavrularn gzlerinden perim. Sana ve arkadalara
gelince, maalesef, gndere' cek selmm bile kalmad...
MZA
120
Sadi Koa 13 kasm operasyonundan bir gun sonra devlet bakan Orgeneral
Gursel'e de eski Turke olarak yazd mektubunda da 13 kasm operasyonunu yeni
bir celdet ve vatanperverlik rnei olarak niteliyor. Ve bu operasyonu En az
27 Mays kadar deer tayor diye vuyor.
Sefik Soyuyuce - Turke dedikodusu
Osman Koksal, 4 No'lu Dosya bal ile yapt dizinde bu mektuplara yer
vermi. Mektuplar sraya da sokmu. 4. srada Sefik Soyuyuce'nin mektubu var.
Soyuyuce, 13 Kasm 1960 gunu yurtdna gnderilmelerine karar verilen 14 MBK
uyesinden biri. Simdi, Ankara'da Esenboa yolu uzerindeki salk malzemeleri
ureten ve satan bir buyuk irketin sahibi.
13 kasm gunu Sefik Soyuyuce, Kymetli Osman Aabey diye balayan mektubunda,
14'lerin iine kendisinin de katlm bulunmasndan yaknyor ve arkadalarn
millete ktu vasflarla sulanacak olanlar diye niteliyor.
Kymetli Osman Aabey;
Bu sabah bir tebligat aldm. Memleket iin hayrl olacana kanaat ettiim bu
tebligat gayet samimi olarak karladm.
Daha sonra radyodaki tebligat dinleyince kendi hesabma uzuntu duydum. unku
hep oturup tenkit ettiklerimiz ve tuttuklar yolu beenmeyip duzenli bir alma
kurabilmek iin rpndmz ve fikirlerini kabul etmediklerimiz iine benim de
dahil edilmi olmam kahretti beni. Bunu siz yakndan bilirsiniz. Bir kardeiniz
olarak onlara beni niin dahil ettiniz? Komitede almamda, devammda kusur
grulebilir mi? Ben ocuklarmn ve silh arkadalarmn bizim yaptmz
icraattan utanmamalarn her vesile ile sylemi deil miyim? Millete ktu
vasflarla sulandrlacak olanlar iine dahil ediliime gnlunuz raz olur mu?
121
Zannediyorum ki bunda bir hata vardr. Tashih edilemez mi acaba?
Bu vesile ile hurmetlerimi arzeder, cevabnz bekle* rim aabeyciim.
S. Soyuyuce
Sefik Soyuyuce'nin Osman Kksal'a yurtdndan yazp gnderdii mektup ilk
mektubundan ok daha ilgin.
Soyuyuce, kendisinin de 14'lerin arasna katlp, yurtdna gnderilmesinden
yaknyor. Bir de durumun duzeltilmesi iin nerisi var. nerisi de u:
Bu durumu tashih etmek mumkundur. Hatta bir vazife-sebebi ile yaplm susu
dahi verilebilir. Bu vazife yurtdnda olan duuklerden Muzaffer Kurbanoiu'nun
ve dierlerinin getirilmesi olabilir.
14'ler olayna bir lude de olsa k tutabilecek olan u mektubu olduu gibi
sunuyorum :
Kymetli Aabey,
Size Ankara'da iken bir mektup daha yazmtm. Herhalde o gunlerin mahmul olan
ileri iinde cevap veremediniz, keza o gunler iinde sayn paama da u mektup
yazmtm. Kardeim, Kur. Yb. Asi Sen'e vermi. Bilmiyorum paamz okuyacak
zaman buldular m?
Tahmin edersiniz ki pek buyuk ve ezici bir uzuntu ve teessur iindeyim.
Bilirsiniz ki ben hibir zaman ne oldum delisi olmadm. Ve gene toplantlarda
defalarca sylediim gibi (ne oluyor, hibir eyden haberim yok. Burada toplant
nisabn teminden baka ey yapmyorum) demiimdir. Kimsenin ktu maksadna
bugune kadar alet olmadm. Bu badire iinde hibir gunah olmadan uzuntu eken
ve erefi ile oynanan bir insan olarak kymetlendiriyorum kendimi.
Paa; benim subaylarn emeklilii iin 12 milyar dolar Amerikan yardm
aldmz akladm ileri surmuler ve buna kzmlar. Benim byle bir
aklama ile alkam olmad gibi byle bir parann bugun dahi Hazine'-
122
ye girdiini bilmiyorum. Ortalkta dedikodu halinde dolasan byle bir haber her
naslsa, universite yurtlarn komitenin verdii (tasfiye hareketi sebebi ile)
vazife esnasnda dolarken bir grup talebenin kustaha :
Siz Hazine bo dersiniz, 150 milyon vererek subaylar emekliye ayrrsnz.
Simdi de maa artm ve hizmetin tazminat veriliyor. Nereden buluyorsunuz bu
paralan, deyince:
Para bulunur, ne yaplrsa sizi alkadar etmez.
Bu sz uzerine 'nereden bulunur' avazesi ve buna karlk veren bir dier
grubun, 'belki yardm alnyor, size ne' szleri ve (para bulmann yollar
vardr, konumay kesiyorum) eklindeki mukabelem ile ortada dolaan dedi- -
kodu bana mal edilerek bir gazetede km.
Bunu gazetede grmedim ve okumadm. Bu hadise olduktan sonra beni ziyaret etmek
zahmetinde bulunan komite arkadalarmdan rendim. Madem paamz buna
kzmlar, hi deilse arp bir defa sorsalard veya bir arkadala haber
gnderselerdi mesele aydnlanr, ben de bugunku duruma dumezdim.
Bir aydr gzune uyku girmeyen, uzuntuden einin sol kolu fel tedavisiyle,
lisan bilinmeyen bir ulkede tedavi yaplan, u oluna, ailesine ve millete kar
hacil duruma duen bir arkadanz, gunahsz bir arkadanz olarak sizlere bir
sual sormak istiyorum :
Ben, bu yabanc diyarda byle zdrap iinde erefsizlikle itham edilmi bir
insan olarak rpnrken sizlerin vicdan rahat mdr?
Alpaslan Turke hakknda ilk kan dedikoduyu ortaya getiren ve Alb.
TunkanatTnb. zgune, Alb. Sami Kuuk ve dier arkadalara duyuran ben deil
miyim, sorun kendilerine.
Gene Alb. Tunkanat'a komite arkadalarmzn baz faaliyetlerini duyuran memur
durumunda olan ve protokolde onlarn nunde bulunmamz sebebi ile bu anlar
emrinde alan arkadalarmzn dnmelerini ileri surerek Alpaslan' Paa'nn
yanndan alalm diye teklif eden bendim. O da bunu en kuvvetli koz olarak en
sonra syleyelim
123
demiti, hatrlar herhalde. Onlarn vekil olmak iin arzularna kar ret cevab
veren ve menf rey kullananlar ara. snda olduumu herhalde ok arkadalarm
hatrlar. Kmil Karaveliolu'nu bir gun arabaya alarak anlattklarm sorun size
izah etsin.
Bu durumu tashih etmek mumkundur. Hatta bir vazife sebebi ile yaplm susu dahi
verilebilir. Bu vazife yurtdnda olan duuklerden Muzaffer Kurbanolu'nun ve
dierlerinin getirilmesi olabilir. Nerede olduklar herhalde M. Emniyete
bilinir. Byle bir hal tarz kabul edilirse bulur, mutlaka getiririm.
Bylece ben de eref ve haysiyetime kavumu olurum. Belki hatrlayacaklardr.
Baveklet Mustear nce-sulu'yu ilk defa ziyaret ettiim zaman kendisine
naizane baz tavsiyelerde bulunmu ve Alpaslan'n yaptrd tayinleri tetkik
etmesini bazlarnn maksatl olduu kanaatinde bulunduumu, byleleri, upheli
olanlar varsa paaya duyurmasn sylemitim.
Vita Fabrikas'nn sabun imali iin 27 Haziran 1960'-ta verilen musaadenin butun
Turk sabuncularn'bu ecnebi irketin batrmak gayesi ile hareket etmekte olduu
eklindeki sabuncularn muracaatn paamza arzetmeye (kendi arzusu ile)
gittiim zaman, komitedeki huzursuzluu gidermek iin kendilerinin sk sk
komiteye gelmeleri, ar beyanat veren, nutuk ekenleri arp nasihat
etmelerini istirham eden bendim. Belki birok arkadalar da sylemitir. Bu
hususu paamz sabun hikyesi an-latlrsa hatrlarlar.
11-12 Kasm 1960 gunleri hissettiimiz gerginlii bertaraf etmek iin
rpnmamz ve hatta paaya anayasadaki (7 kii Ankara dnda vazife alabilir)
kaydndan istifade ile gerginlii yaratanlar bir iki gun iinde yurtd
vazifelere tayin edebileceimi teklif etmeye gidecektik. Bu hususu Yb. Kadri
Kaplan ve Alb. Muzaffer Yurdakuler gayet iyi bilirler. Bir kaynaktan rendiime
gre ktu niyetli kiilerin ldurmek istedikleri arasnda benim ve Munir'in de
bulunduunu tespit etmisiniz. Doruluk dere-
124
cesini bilmiyorum. Bunlar dahi benim susuz olduumu ispata yetmez mi?
Deli oluncaya kadar, havameydannda fenalk geiren zavall annemi kaybedinceye
kadar, uzuntuden fel durumu geirmekte olan karmn yatalak olmasna kadar ve
hayatm sona erinceye kadar bu lekeyi, bu cezay ekecek miyim?
Buna hanginizin vicdan raz olur? Annesinin ve babasnn teselli edilmesi
vazifesini deruhte zorunda kalan on yandaki olumuzun, her gece ge vakitler
yatanda oturup elini aarak (Allahm, bu iten bizleri kurtar, annemi, babam
bize bala) diye alayarak dua etmesi bile o hassas kalplerinizi ihtizaza
yeter zannediyorum. Bana burada altndan bir kk yaptrsanz dahi, zerre kadar
tereddut olmasn ki vazifemi ve rutbemi, vatanm tercih ederim.
Bilmiyorum karar karardr, dnulemez, diye dun beraberce bamz ortaya
koyduumuz arkadanzn susuzluunu bile bile ac ve zdrap iinde ocann
snmesini arzu eden var mdr?
Sulu isem hapiste yataym
Anayasann yukarda yazdm ksmndan istifade ile sulu olanlar darda
braklmak, susuz olduu anlalanlar armak suretiyle de bir hal tarz
bulunabilir. Hibir ey mumkun deilse, komiteye gnderdiim (harite olduum
iin usl icab pulsuz olan) dilekemde de istediim vehiyle beni mahkemeye
verin. Sulu isem burada devletin dvizini yemek yerine memleketimde hapishanede
yatmay tercih ediyorum.
Muhterem aabey; mektubumu her ne kadar sklr-iarsa da tahammul edip
dinlemelerini salayarak komitede okuyun ve lutfen paamza da izah edin. Bunu
sizden buyuk bir yardm olarak istirham ediyorum.
Ben, uzun mektuplardan skldm halde pek ok uzun yazdm. zur dilerim. Selm
ye hurmetlerimle ellerinizden perim.
125
Not: Maa ayn 13'unde aldm iin paraszlk sebebi ile evvelce paaya bir
tel ekip gemi olsun diyeme-dim. Namma bu vazifeyi lutfen yaparsanz memnun
olu-rum. Alb. Sezai Okan vastas ile gemi olsun diye haber yollamtm.
Sefik Soyuyuce
126
Koksal 4 No'lu Dosyasnn 13'uncu srasnda bir baka ihtillcinin mektubuna
yer vermi.
Bu ihtillci, 13 Kasm 1960 gunu MBK'ce yurtdna gnderilme karar alman 14
MBK uyesinden biridir.
Mustafa Kaplan'n Kksal'dan 13 kasm gunku dilei yurtdna gnderilinceye
kadar orduevinde muhafzsz kalmaktr.
Bu mektubu da okuyalm :
Mustafa Kaplan - Kuru yannda ya
Muhterem Aabey,
Sizi rahatsz ettiim iin zur dilerim. Millet menfaatleri iin hibir
fedakrlktan kanmayacam takdir edersiniz. Hadiseden katiyen uzulmuyorum.
Gerektiini ve luzumunu en az sizler kadar hissediyordum.
Yegne uzuntum benim anlalmam olmamdr.
Bu uzuntumu cumartesi gunu Muzaffer Beyle veya Sezai Beyle size anlatmak ve
faaliyete gemek iin de uratm. Fakat Muzaffer Beyin ii olduundan, Sezai
Beyi de bulamadmdan olmad. stanbul'a gitmek niyetinde olduumdan Sezai Beye
mektupla bildirmitim.
Ne ise kurularn arasnda ya da yanacan bilen bir insanm, bu sebeple
katiyen uzulmuyorum. Bilkis milli menfatlere uygun olacan duunerek tasvip
ediyorum.
Yalnz sabahtan beri hakikaten muhafzlarn durumu beni fazlasyla uzdu. Benim
mantk ve itidalimi takdir edersiniz.
Eer zaruret yoksa benim Murted'e gnderilmeme ve orduevinde imkn varsa
muhafzsz kalmama musaade*
127
edilmesini, emredildii anda stanbul'a veya baka bir ye-re 1-2 gune kadar
gitmek uzere hazr olduumu bildiri, rim.
Hurmetler.
M. Kaplan
Eer prensipse Murted'e girmeye hazrm.
14'lerden Dundar Taer'in ei Asuman Taer'in Devlet Bakan Cemal Gursel'den
bir istei yuksekrenim yapabilecekleri bir Avrupa ulkesine gnderilmeleri.
Bayan Taer - Yuksek tahsil imkn
Kksal'n 4 nolu dosyasnda 14. sray alm mektubu okuyalm
12.11.960 Sayn Bakanmz,
Kocam iin alnan kararn memleket iin hayrl olmasn butun kalbimle en
samimi hislerle temenni ederim. Size inanyor ve guveniyorum.
Dundar, emekli oldu. Yurtdndaki ikametimiz srasnda yuksek tahsil yapabilmek
imknn bizden esirgemeyeceinize inanyor ve bunu sizden istirham ediyorum.
Yuksek tahsil bize, sivil hayatta perian olmadan, bocalamadan intibak imknn
salayacaktr.
Kuracanz yeni ve mureffeh Turkiye'de biz de vatana daha faydal olmak
isteriz. Avrupa iersinde bir yere tayinimiz, bize bu imkn salayacaktr. Bu
yerler, Finlandiya, Avusturya, svire, Belika, spanya, ngiltere veya tensip
buyuracanz kt'a Avrupa'sndaki hur bir memleket olabilir'.
Dileimizi kabul buyuracanz umit ediyorum. Ellerinizden hurmetle perim.
Asuman Taer
nluturk - Giritiimiz mill dava
14'lerin tasfiyesinden sonra ok sayda mektup gel-
128
jnj Kksaj'a. Bu mektuplardan bir tanesi Kurmay Albay Memduh nluturk imzasn
tayor.
nluturk, 27 Mays htuli'ni giritiimiz mill dava olarak niteliyor. Mill
davranmza kar menf duunulere sahip olanlarn temizlenmesi hususunda son
yaplan ameliyeden dolay MBK uyelerini kutluyor ve Mill .davamza
ballm arz ederim diyor.
Memduh nluturk ad, 12 Mart dneminde Ziverbey Kku'nde yaplan ikenceli
sorgular nedeniyle ok gemiti. nluturk, Ziverbey Kku'ndeki soruturmalar
yneten Tahkikat Komisyonu Bakansyd. Aralarnda Osman Koksal ve General
Madanolu'nun da bulunduklar sanklarn sulanmas iin birok sekin ayd?n ve
kurmay subay bu ikenceevinde sorgudan gemiti.
nluturk'un 27 Mays gunlerinde yazd bu nklp mektubunun sonunda kuucuk
bir ricas da var. Ricas bir aylk Amerika gezisi.
Bunun iin u mektubu yazyor:
erkezky, 16 Kasm 1960 Kardeim Koksal,
Yeni ktamdan selm ve sevgilerimi sunar, gzlerinden perim. Milletimizin refah
ve saadeti iin, 27 Mays 1960'-dan itibaren, giritiimiz mill davranmza
kar menf duunulere sahip olanlarn temizlenmesi hususunda son yaplan
ameliyeden dolay, bata deerli kumandanm Sayn Orgeneral Cemal Gursel olduu
halde, komitenin 23 uyesi kymetli ve vatanperver arkadalarm hararetle tebrik
eder, mill davamza ballm arz ederim.
8'inci Piyade Alay'nn butun mensuplar, mill davamz korumak uzere her an
emre hazrdr. Ben, bu mektubumla hem bu hususu arz etmek ve hem de kendime cit
bir dileimin yerine getirilmesi iin alkan istirham etmek iin senin kymetli
zamanlarn alyorum.
Mevzu udur:
K.K. Eitim Subesi'ndeki faaliyetime mukfaten o zaman K.K.K.'n olan Sayn
Orgeneral Cemal Gursel ve Kur.
129
F.: 9
Bk. Orgeneral Alanku'un tensip ve emirleriyle 1960 sonunda Amerika'ya bir
aylk muahede eitimine gnderilmem kararlam ve bu hususta veklet onay da
alnmt, hatta imdi kumandan Sayn Orgeneral Alanku, evrakmn uzerinde bu
subay baka birlie atansa dahi muahede eitimine gidecektir diye kayt
koymulard.
Simdi haber aldma gre bu muahede eitimine beni dahil etmemilerdir. Bu,
kumandanlka bana tannm olan bir haktr. En yakn arkadamz olan sen,
bilhassa benim vazifeye mecburiyet ve alma azmimi yaknen bilmektesin.
Yeni vazifeme u gun ierisinde iltihak ettim. Hatta Ankara'da Dil ve Tarih-
Corafya Fakultesi'nin ikinci snfna gemi bulunan kzmn tahsiline de son
verdim. unku stanbul'da bu fakultenin karl da yoktur. Butun bunlar alm
olduum vazifenin yaplmasna engel deildir. Ve hibir suretle ikyeti de
deilim. Esasen, birbu-uk ay ierisinde alaym disiplin ve eitim bakmndan
muhim ilerlemeler kaydetmi ve bu husus tumen ve kolordu kumandanlarnn da
nazarlarndan kamamtr.
Netice olarak uygun grulduu takdirde Aralk aynda muahede eitimine
gidecekler arasnda dahil ettirilmeme tavassutunuzu arz eder, sevgi ve
sayglarm sunarm.
Musbet, menf cevabn beklemekteyim.
Memduh NLTRK
Kurmay Albay
8. Piyade Alay Kumandan
Emekli Albay Suersan : 14'ler vatan hainleridir
27 Mays htilli'nden sonra saylar 5000'i bulan subay, MBK karar ile 42
sayl yasa karlarak emekliye ayrlmlard.
Kurmay Albay Orhan Suersan da, Emekli nklp Subaylar ad verilen subaylarn
arasndayd. Suersan, 13 kasm tasfiyesinden sonra Devlet Bakan Cemal Gursel'e
130
yazd mektupta, emekli edilen subaylarn haklarnn yendiini, buna karlk
14'lerin yarglanmadklarndan yaknyor ve 14'ler iin Rahat rahat vatan
hainlerinin resmidir damgas vurabileceimiz kimseler diyor.
Sonradan AP Manisa milletvekili olarak parlamentoya giren Suersan'n, 27 Mays
nklb'nn dinamizmini ven mektubu yle:
Manisa, 19 Kasm 1960
Pek muhterem Orgeneralim,
Bugun, bir millet ekseriyetiyle alklanan kararnza ramen itibarnz
glgeleyen meselelerin mevcudiyetini, birok kusurlu hareketlerin mill vicdan
hl da rahatsz etmekte olduunu ifade etmek, zat devletlerini memnun edecek
bir iddia olmasa da, bir hakikattir. Bu hakikati, kendi gruume gre belirtmek
ise, eski bir silhdanz, bugun bir vatandanz olarak, benim iin bir
vazifedir. Su anda bunlar ifade ederken, ac syleyen dostun rahatlk ve huzuru
iinde endie ve straplarmdan ksmen hafiflemi durumdaym.
Cemal'ini Kemal ile kullanmasn bilen, tolerans sahibi, buyuum, umit ederim
ki, bu maruzatm balayacaktr.
htilller, hummaya tutulmu kediler gibi, evltlarn yerlermi. Bizim ihtill,
bu kadarla da kalmad. Bir intihar teebbusu nsezinizin kudreti, basiretli ve
dirayetli mudahalenizle nlendi. nlenebildi. Bir iktidar ktuye gturen
amillerin eitli saik ve sebepleri arasnda, kanaatimce en muhimi munevverlerin
isizliidir. Bugun butun bir memleket sathna yaylan isiz subaylar, mihrak
noktalarnda bulunan 147 profesr, kendilerine verilen toplanma, tefekkur ve
basn hurriyetinden faydalanarak, can yanm ve madur olmu bir durumda, daima
artan umit ve cesaretleriyle, haklarn aramaktadrlar. Meru mudafaa sadedinde
giriilen bu faaliyetler, ihtill aleyhinde olmakta, basnla birlikte hakka
dayanan bir manev cihaz-lanma, guzel eseri, ihtilli ypratma istidadn
gstermektedir.
131
13 Kasm olaylar, mill birliin zedelenme yolundaki itibarn kurtarmak
azmiyle atlm ileri bir admdr. Komiteyi; gerici, ykc: Zat devletlerinin
beyanlannda en doru mnsn bulan, tahripkr, sapk fikirli, diktac, komite
almalarn baltalayan, memleket genliini ve gen subaylar ve hatta
kumandanlan garip fikirlerle ileyen, memleketi felkete gturucu faaliyetlerde
bulunan (ki bu ddialarn izdii tabloya, rahat rahat, 'Vatan hainlerinin
resmidir1 damgasn vurabileceimiz) kimseler u anda mantk ve adalet kapsnn
dnda braklmtr.
Bu asil kararnzla kurtarclk vasfnz gerekten kuvvet bulmu, zati
devletlerinin cemali aydn ufuklardan doan mill ve ebed bir sembol haline
gelmitir.
Simdi vicdannza, aklseliminize ve hepimizin musellem adalet lulerinize
snarak, aydnlanmak istiyorum. Komitenin 1/3'ten fazla bir kadrosuyla alnan
karar ve karlan kanunlarn shhatinden, faziletinden, yapc ve durust
vasflarndan upheci ve davac olursak, bize krlr msnz? Cevabnz,
babacan ve tok sesinizi kulaklarmda duyuyorum. Hayr, diyorsunuz. Bu ses,
vicdann, ahlkn, saduyunun, mill ve maer duyuun sesidir. Gayr samimi ve
hilaf hakikatlardan arnm olan bu sesin, bu tertemiz sesleniin ardndan
gelmeyecek bir kimse tasavvur olunamaz.
Bu sesleniten umit, guven ve heyecan duyduk. Bekliyoruz. Ykc, memleketi
felkete gturucu, zararl unsurlarn, Mill Birlik Komitesi'ne dikte ettii
kararlarn tashihine muntazrz.
Muhterem buyuum, hakszlklara iltifat etmeyeceinizi, hatalardan dnmek
faziletini gstereceinizi iln buyurdunuz. eitli konularda hakszla
urayanlarn iddialarn kendilerine brakalm. Biz, silh arkadalarn olarak,
hakkmzda, lusu ve sebepleri aklanmadan alnan tasfiye kararnn yeniden
gzden geirilmesini istirham ediyoruz.
ok ar hukumlerle sulandrlanlarn, haric vazifelere tayinleri, umum bir
hayretle karlanmtr. Biz, bir
132
lutuf deil, onlarn gasbettikieri haklarmz istiyoruz. En tabi haklarmz.
Hakkn sesini duyacanza, duymak buyukluk ve faziletini gstereceinize
inanmalyz. Biz, buyuk bir samimiyetle krldn itiraf buyurduunuz kolunuz
Kanadnz olacaz. Turk Silhl Kuvvetleri'nin, Turk milletinin menfaati
bundadr.
Mill gucun deerlendirilmesi ynunden kr ve alillerden de istifade edildii,
robotlarn kullanld bir atom anda yetikin ve tecrubeli vatan
evltlarnn ihmal edildii, bir kenara itildii bir cemiyet tasavvur olunamaz.
Ama bizde var. Endielerim ahs olduu kadar, o nispette milldir de. 6000
kusur subayn emekliliini mill menfaatlerle telif ve izaha imkn bulabilsem,
bu vatan iin hayatlarn feda eden aziz ehitlerimizden utanarak, susmay
tercih ederdim. Hayr Sayn Orgeneralim, 42 sayl kanunda, gelii guzel bir
davrann memleket aleyhine yneltilmi istismarc, ykc ve hesapsz bir
zihniyeti, kara kuvvetlerin galebesi var.
Bizim ordumuzda general ve subay enflasyonu yoktu. Sadece bir muvazenesizlik.
Amerikan tumenlerinin her birinde u generalin bulunduu, bunun drde
karlmak' uzere alld, kolordu kurmay bakanlarnn general olduu zat
devletlerinin yuksek malmlardr. Muasr modern ordularn % 100'den fazla bir
kadro kulland bir devrede % 20 ile alan Turk Silhl Kuvvetleri'nde iin
azameti, en idealist genlerde bile vazifeye bir lakaydi dourmutur. Turk
subaynn vazife psikolojisinin izahn, zat devletleriniz Kara Kuvvetleri
Komutanl'nda iken yaymlanan uzun bir yazda inanarak okumutum.
Ben 44 yamda drt senelik bir kurmay albay iken emekliye ayrlyorum, 53
yanda, benden dokuz sene daha yal olmasna ramen bir iki sene kdemli bir
piyade albay tumen kumandan veya baka bir hizmette. Neresinde genletirme
bunun? Bu ii, deil bizim gibi iin iinde olanlar, akl ermeyenler de hayretle
karlyor, baz sorulan doru cevaplandrmakta guluk ekiyoruz. Nerede
ehliyet, nerede bilgi ve tahsil, nerede genletirme? Ordunun genletirilmesi
iddialan gayn samimidir, gayn
133
ciddidir. Hilaf hakikat olduundan, uphesi olan tek safdil kalmamtr.
Milli Birlik Komitesi'nin bugunku makul, adil ve o|. gun huviyetini bu
isnatlarmdan tenzih ederim. Eskilerin muesir olduuna inanyoruz.
Hararetle arzuladnz bir adalet nizamn kurmak iin hareket noktasna, 27
Mays'a dnmek lzm. Milli vicdan, 27 Mays nklbnn dinamizmi ve daima
ifade buyurduunuz mustesna prensipler zat devletlerini, silh arkadalarnz
lehine, mutlu bir karara ve neticeye davet ediyor. Faziletinizi, buyukluunuzu
en makul lulerle lehimizde kullanlmasn istirham eder, en derin sayglarm
arz ederim.
Emekli Kurmay Albay O. Orhan Suersan Fndkl Aralk Sokak 7/2 MANSA
General Guventurk Kahramanlar ve arlatanlar
Osman Kksal'n anlarnda Faruk Guventurk ad ok geer. Guventurk, kurulan ilk
gizli rgutun bakandr. 9 subay davasndan tutuklanp, yarglanan ve daha
sonra da aklanan Guventurk, korgeneral rutbesinden emekli olmu, CHP ve Guven
Partisi'ne girmi; 1976 ylnda AP Genel Sekreteri'ne bir mektup yazarak AP'ye
girmek iin bavuruda bulunmutur.
Guventurk'un ihtill gunlerinde yazd iki mektup, imdi numde duruyor. Biri
eski yaz, biri de yeni yaz ile yazlm.
Eski yaz ile yazlm birinci inklp mektubu yle:
Sevgili kardeim, gzumun bebei Osman:
Geen gun Cemal Paa'nn yannda mahiyet ve sebebini bilemediim bir konumada
beni anlatmsn. Sana teekkur etmiyorum. Elbette Osman (Karon veya Kardan)
in (Karon veya Kardan da) Osman iin yle duune-
134
ektir. Bugunun her (kyu) ve her ferdi Kksal' tanyor. zmir de tanyacak.
Turk tarihinde daima kahramanlar ktulenmi, birtakm arlatanlar post
kapmlardr. Tarihe de yaknda kacak kitaba ve tam hakiki olarak
gireceksiniz. Zaferimiz tamdr, mukemmeldir. Sezai'ye anlattm. Esas dikkat
bundan sonra (Altay) planlar canlanmaya balad.
Mukabil taraf musluk balarna adamlar koymaya baladlar. Aman kardeim,
dikkat...
Sezai'ye uzun anlattm. Hasretle, sevgiyle, iftiharla gzlerinizden perim.
zmir Emniyet Mudurluu'ne gideceim. Formulum udur: Nerede tehlike varsa,
neresi lmemi icap ettiriyorsa beni oraya verin. (Derin) strap ektim... O
mukaddes gecelerde sizlerin yannda deildim. Hi olmazsa lesiye alarak
sizlere ve ideallerimize hizmet edeyim. Fani canm vereyim.
stisnasz hepiniz benim kahraman kardelerim canm kurban olsun...
Hepinizin gzlerinden perim.
Kardein Faruk Guventurk
Guventurk, 28 Aralk 1960 tarihli mektubunda Kksal'a baz nerilerde bulunuyor.
Guventurk'un bir hedefi de, Devlet Bakanl'na getirilen Amil Artus..
Guventurk'un Artus ile ilgili bir szcuunu karalayarak mektubu yaymlyorum:
stanbul, 28 Aralk 1960
Baz bakanlar hakknda topladm bilgiyi iliik olarak sunuyorum. Bu
bakanlardan ve bilhassa Amil Artus'-un tutumu artk ok dile dumutur. Bir defa
u hakikati kabul etmelisiniz ki kabineye bitaraf adam seimi iddias sizi daima
zayf brakacaktr.
Bence 1957'den bu yana memleket buhranlar ierisinde suruklenirken bitaraf
kalm, susmu, bir keye
135
ekilmi insanlar evinin yanmasn hissiz bir eda ile seyreden uursuzdan
farkszdr. Oysa ki bakan olarak ele al-dnz bu adamlar, bitaraf da deil, su
altndan ark evirmi ve hl da evirmekte berdevam olan......dr. Bunlar,
kurucu meclise kadar bertaraf edilmezlerse, kanun gereince kurucu meclisin de
asl uyeleri olacaklardr. Ve o zaman da artk atlamayacaklardr. Maliye Bakan
her bakmdan zaaf unsurudur. Bu adamlarn zafiyeti u neticeleri dourur:
1 Kabine mensuplarnn zayf ahsiyetlerden muteekkil olmas, hukumet
faaliyetini baarsz klmaktadr.
2 Bilhassa maliye, ticaret ve adliye sahasnda ok almak, ticar sahada
faaliyeti arttracak ve emniyetle itimad telkin edecek, bakanlarn vazifeye
getirilmeleri, adliyede de soruturmalar suratle ve emniyetle neticelendi-
rebilecek bir zatn tavzifi yeni adliye bakan olmas zaruridir.
3 Tahliye edilenler D.P. yeralt faaliyeti ile yakn ibirlii yapmakta ve
daha ok muzr bulunmaktadrlar. Soruturmalar Amil Artus'un tesiri altnda
kalmaktadr. Mesel hkim Sabri Mente Bey'e (Salk ve alma Bakanlndaki
soruturmalara memur) bu bakanlklarda herhangi bir yolsuzluk bulunmam
olmasn telkin etmi olmas gibi. Bu suretle adli soruturmalarn geveklii
D.P. yeralt faaliyetine hz vermekte ve bir bel haline getirmektedir.
4 Tuccarn itimadn salamak uzere vergi cezalarnn da suratle aff
lzmdr.
5 Kurucu meclis anayasasnda yer alacak bir madde ile yuksek adalet divan
tarafndan hukmedilecek idam cezalarnn M.B.K.si tarafndan tasvibi hakknda
ak hukum konulmaldr. Bu husus kurucu meclise braklrsa, anayasann 26'nc
maddesine musteniden idam cezalarnn ar hapse evrilmesi yoluna gidilebilir.
Ve bu ok buyuk tehlikelere yol aar.
NETCE:
Kabinenin bu mevzular halledebilecek kuvvetli, llya-
136
katli, kudretli ve enerfik elemanlarla takviye edilmesi t> zm ve arttr.
Sizin ve devlet bakannn kontenjann tayin ederken ok dikkatli bulunmanz ve
millet ve DP'nin ve CHP'nin menfaat zumresinin oyununa gelmemeniz, 1957'den bu
yana her sahada mucadele ve muahede etmi oian insanlar tercih etmeniz uygun
olur ki, byle yapacanz muhakkaktr. Eski hatrlara hurmeten kurucu meclisin
bir emekliler ve mustehaseler yuvas haline sokulmamas memleket hayrna olur.
Havadis ve Kudret gazetelerinin mutlak kapatlmas arttr. Bunlarn neriyat
devam ederse memlekette kontra hareketler daima beklenebilir. Ve bunun suu da
bizim olur. Havadis Hazine'ye borludur, haczi lzmdr.
6 Mill emniyete henuz el atlp bir deiiklik yaplmadna ve muzr ehasn
henuz ibanda bulunmasna kar diyeceim udur ki, buyuk ve tehlikeli bir
yoldayz. Her hareket ve kararlarmz mukabil tarafndan duyulmaktadr. Bu
hususlar size bildirmekle vicdan, ve vatan vazifemi yaptma kaniyim.
Takdir sizindir. Hurmet ve sevgi ile hepinizin gzlerinden perim, aziz
kardeim.
Aabeyiniz Gn. Faruk GVENTRK
137
ORGENERAL NURETTN AKNOZ AF STYOR
Nurettin Aknoz, Ast astk, kestii kestik turden sert bir askerdi. 6-7
Eylul olaylar nedeniyle stanbul'da skynetim iln edilince komutanla
getirilen Aknoz, o gunlerdeki kapattm, menettim diye biten sert bildirileri
ile tannrd.
Daha sonra Kara Kuvvetleri Komutanl yapan Aknoz, 1957 ylnda milletvekili
oldu. DP, u kuvvet komutann da milletvekili yapmt. Bunlar, Deniz
Kuvvetleri Komutan Sadk Altncan, Hava Kuvvetleri Komutan Feyzi Uaner ve
Kara Kuvvetleri Komutan Nurettin Aknoz'du.
1960 ihtillinden sonra Yassada'da kurulan Yuksek Adalet Divan, emekli
Orgeneral Aknoz'u anayasay ihll suundan 6 yl ar hapse mahkm etmiti.
Aknoz'un, Kksal'a yazd mektup Yassada'dan 16 Eylul 1960 gunu gnderilmi.
Mektubu okuyalm :
Yassada, 16.9.1961
Sayn Albaym,
Beraat beklerken ok ar bir cezaya arpldm. Buna lyk olmadm, siz ve
dier MBK mensuplar, mazimi bildiiniz iin takdir edeceinize kaniim.
Harplerde ve hazardaki askerlik hayatmda yalnz devlet vazifesini duunmu,
kendimizi tamamen ihmal etmi olduumdan ailem kaynvalidemin nezdinde, snt
ve perian bir haldedir.
Yuksek MBK'ne af edilmem hakknda tel ile bir muracaatm var. Dellet buyurarak
ve dier uyelere durumumu anlatarak af edilmemi yuksek vicdanlarnzdan bek-
138
lerim- Bu sayede hayatmn son ksmn, ailemle birlikte devlet ve millet iin
hayr temennisi ile geirmi olmay umit ve istirham ederim.
Nurettin Aknoz Em. Orgeneral
Osman Kksal'n 27 Mays htilli ile birlikte tutuklanan Genelkurmay Bakan
Rutu Erdelhun'a, tutukluluk suresince yardmc olduu, gerek General
Erdelhun'un, gerek ei Vasfiye Erdelhun'un Kksal'a yazd mektuplardan
anlalmaktadr.
Vasfiye Erdelhun'un, Kksal'a gnderdii ilk mektup 5 Aralk 1960 tarihlidir.
Bayan Erdelhun - Eim masumdur
5.12.1960
Vasfiye
Em. Orgeneral R. Erdelhun
ei
Kabata-Setustu-Talk No. 6
STANBUL
Mill Birlik Komitesi'nde Sayn Alb. Osman Koksal ANKARA
Sayn Albaym,
Mustarip bir insann sizi rahatsz edeceinden, muhakkak ho greceinize
eminim.
Zevcim halen Yassada'da mevkuftur. Soruturma kurulundan zatalilerinizin ahit
gsterildii veya gsterileceine rivayetler dolamaktadr. Generalime
tarafnzdan nezih bir ahitlik istirham ederim.
Sayn Albaym: Zevcim Org. Rutu Erdelhun kana-atmca masumdur. Mudafaasn
hazrlamtr, kendisini kuvvetle mudafaaa edeceine, emin olmakla beraber bir
139
silh arkadanza destek ve yardmlarnz esirgememenizi hasta, mustarip bir
ei olmas itibaryla yuksek teebbus ve himayelerinizi istirham eder, 51 sene
kusur bir orduya emek vermi ve her sahada memleketine faldesl olan ve muvaffabe
olan komutannza z yardmlarnz beklediimi arz ederim.
ok masum olan generalimi mahkemeye sevk etmeden tahliyesi mumkun olamaz m?
Mudafaasnda sarih olarak ifade etmekte acaba bu mudafaaname tekrar komiteniz
tarafndan tetkik edilerek asker muhakemeye evki ve tahliyesine, beraatine
imkn grulemez mi?
Cidden, hakikaten susuz generalimin braklmasna yardm ediniz, bu hususta bir
hal aresi bulunmasn istirham ederim. Keskin muvaffakiyetler diler, sizi
Allah'a emanet eylerim.
Sayglarmla.
MZA
Vasfiye Erdelhun, Kksal'n yardm ile Yassada'da tutuklu bulunan eski emekli
Orgeneral Erdelhun ile grutukten sonra Kksal'a 8.7.1961 gunu u teekkur
mektubunu yazyor:
Muhterem Beyefendi,
Zevcim Em. Org. Rutu Erdelhun'u ok rahat ziyaret ettim, yakn alkanza
teekkurlerimi arz ederim.
Vasfiye Erdelhun'un 21 Ekim 1961 tarihinde gnderdii mektup tutuklu bulunan bir
emekli orgeneral ve genelkurmay bakannn 27 Mays ihtillinden sonra dutuu
skntlar anlatyor.
500 TL avukat taksidi
21.10.1961
Kabata
Tel: 49 40 16
Vasfiye Erdelhun*
140
Muhterem Albaym Osman Koksal Beyefendi'ye:
Sizi birok defalar rahatsz ettim, zur dilerim. Alka ve efkat gsterdiiniz
iin yine sizi rahatsz edeceim, beni hogrmenizi rica edeceim.
Evvel zevcimin idamdan kurtulmasndaki yardmlarnz iin minnettarlm
arzederim. Maamz kesildi. Apartmanmz yok. Aylk il masraflarmla ev, kira
ve k ihtiyalar, avukat taksidi 500 lira iin generalimin ikramiyesi olan
24.000'den 20.081 lira kalm olup, alm olan bu hesaptan imdiye kadar
olduu gibi ayda 2000 lirann tediyesi suretiyle madd sefaletimizin nune
geilmesini yuksek efkat duygularnzdan beklediimi istirham eylediimi arz
ederim. Her ne kadar soruturma kurulu kararyla herhangi bir suretle tediye
yaplamayacan Fahir Akn Bey telefonla sylemise de tediyenin tamamyla
kesilmesi beni perian etti.
cradan gelen yaz 2-961/4729 avukat (...) olan borcumuzu taahhudunuz vehile
demeye devam etmeniz luzumu tebli olunur. 10.10.1961
Memur olduum iin maa da kesildi
2000 liray drt taksitte demeyi 500 liradan her ay taahhut etmitik. cra
Muduru gnderdiim emekli albaya savclk beni memur diye (her ay kesilir karan)
alm. Dierleri vekil, mebus olduklar iin verilen emirler sadece onlara
tatbik edilirmi. Onlarn apartmanlar var. Madd skntlar yoktur. Memur
olduum iin maa da kesildi.
Madd ve manev straplar, elemler iinde kvranrken avukat, icra
uzuntulerinden beni kurtarmanz istirham ederim. Generalim, Cemal Gursel Paa
hazretlerine teekkur gndermiler. Vasl olmas iin yardmlarnz
esirgememenizi rica ederim. En derin sayg ve minnetlerimin kabulunu istirham
eylerim.
Hurmetkarnz
htill rgutu ve arkadalk
Olaanustu dnemlerde tutuklu sank olmaya gr! s-
141
ter renci, ister retim uyesi, ister emekli general, ister bakan, babakan ve
genelkurmay bakan... Butun kaplar kapanr yuzunuze. Ailenize, yaknlarnza
selm bile verilmez. Tutuklu eleri, balar kesik tavuklar rnei, elerine bir
umut kaps aralayabilmek iin almadk kap brakmazlar.
Vasfiye Erdelhun da byle, eini kurtarabilmek iin abalam, uram, 12 Mart
ve 12 Eylul gunlerinde nice aclar ekmi, tutuklu elerini de anmsayarak,
cezalarn hi de ahs olmadn, verilen cezann, sankla birlikte, bu
sanklarn yaknlarna, elerine, analarna, babalarna ve ocuklarna da
ektirildiini duunuyordum.
htill rgutune girmek, hi kukusuz bir cesaret iidir. Bir ihtill dneminde
tutuklu bulunan bir genelkurmay bakan ile bu ihtilli yapan komitenin bir
uyesi olarak ilgilenmek de bir baka turlu cesaret konusuydu. Herhalde Koksal,
bu cesareti de gstermi kendi hesabna. Daha dorusu insanl, silh
arkadaln ve mertlii!
lum cezasna arptrlan, daha sonra bu cezas MGK tarafndan yaam boyu hapis
cezasna evrilen Orgeneral Erdelhun, 27 Aralk 1961 gunu Kayseri Cezaevi'nden
Kk-sal'a u mektubu gndermi :
Erdelhun: Cezaevinde tek asker benim
Kayseri, 27.12.1961 Deerli silh arkadam,
Yeni ylnz kutlular ve butun aile efradnza salk, saadet ve neeler
dilerim. Senatrluk greviniz uurlu ve baarl olsun. Size benim yuzunden kem
bir nazarn gelmemesi iun imdiye kadar yazmamtm. Simdi maniler kalktndan
yeni yl frsat bildim. Zaman zaman eimin baz recalarna kar gsterdiiniz
insan ilgiye, ayrca teekkur ederim.
Bildiiniz trajedilerden sonra imdi Kayseri Cezaevi'n-de on sene particilik
etmi demokrat mebuslarla birlikte ve tek asker olarak hucre cezas ekmekteyim.
40
142
senelik asker hayatmda kazandm hak ve iktisaplardan da mahrum edildim. Y.A.
Divam'nn bakan ve u buyuk hkim rey vermedii halde be hkimin (yani dokuza
be> kararile anayasay ihllden idama sevk olundum.
Siz MBK.sinin bu hususta ahsen size minnettarm, geni bu kadar ar cezaya
arptracak madd bir unsur yoktur. Butun gayem orduyu politikaya kartrmamak
idi. nklba kar ne bir tedbir alm ve ne de muhalefet etmiimdir. Ne kabine
muzakere ve kararlarnda bulundum, ne de hukumetin rfi idarelerle icraatndan
mesul idim.
Memur olduum NATO konsey toplantsnn emniyeti ve 6-7 Eylul hadiseleri gibi
tahribatn meydana gelmemesi iun stanbul'daki faaliyetim rfi idareye mudahale
telkki edildi. Aleyhimde madd bir netice olmamasna ramen bir su kabul
olundu, bunun da cezas bir senedir. Ben on dokuz aydan beri mahpusum.
Silhl kuvvetlerimizin eitimi ve bilhassa Amerikan yardm ile tehizi iun ne
kadar altm, takdir edersiniz!
Kore'de ve Irak'ta benim gibi siyas mahkm Gen. Kur. Bk.lar mazideki
hizmetlerine baklarak af olundular.
68 yanda 49 senelik bir ordu emekdarnn mazisine ve hizmetlerine baklarak
bir affa mazhar klnmas su-retile efkat ve vefakrlk gsterilmesinin aziz
milletimizin devlet ve hukumet bakanlarnn ve ordumuzun anna lyk olacan
duunerek ve umid ederek beni mall eime kavuturacak byle sevinli bir gunu
bekliyorum...
Hakkmda iyi dileklerinizin olacan umid ederek, sayg ve sevgilerimi sunar,
salk ve ustun basanlarnz dilerim.
Felekzede bir silh arkadanz Rutu ERDELHUN
Not: Ben ne partici, ne de muhalifim, bikes bir askerim, bu sebeple meclislerde
benim mudafiim olacanz, mertliinizden umid ve temenni ederim...
143
Bagil'in einden Gursei'in eine mektup
Bagil'in ei. Bayan Gursel'e bavuruyor: stanbul Hukuk Fakultesi Anayasa
Hukuku Kursusu retim uyesi Prof. Dr. Ali Fuat Bagil, 1961 ylnda
tutuklanmtr.
Ei Fatma Nuvide Bagil, einin serbest braklmas iin Devlet Bakan Cemal
Gursei'in ei Melhat Gursel'e u mektubu gnderir:
10 Mart 1961 Gztepe - stanbu
Sayn Melhat Gursel Hanmefendi Devlet Bakan Sayn Cemal Gursel ei Muhterem
hanmefendi,
stanbul niversitesi Esasiye Hukuku Ordinaryus Profesru olan eim Ali Fuad
Bagil'in devam eden mevku-fiyeti sebebiyle duyduum derin teessur sizi taciz
etmeme vesile olmaktadr. Bu hususta muhterem Devlet Reisi Sayn einiz nezdinde
lutfu vesayetinizi rica ederken, memleketin fikir ve irfan hayatna butun mrunu
vakfeden bir limin hukukunun mudafaasndan memnunluk duyacanz umit
etmekteyim.
Zevcim, iki aydan beri mevkuftur ve halen stanbul'da Balmumcu'da bulunmaktadr.
Son gunlerde hakknda Ankara'dan ilgili makamlardan gelen takipsizlik kararna
ramen, mevkufiyeti devam ettirilmektedir.
Mevkufiyetinin devamn temin iin bu defa da maalesef baka bir maddeden
hakknda yeni bir dava alma yoluna gidilmitir. Bu hak karsnda kendisinde
her eye ramen serbest hraklmayp mevkufiyetinin devam arzu edildii kanaati
peyda olmaktadr. Memleketin mukadderatn ellerinde bulunduranlarn bundan
duyacaklar acnn pek derin olacan tahmin etmekteyim.
Meden dunya muvacehesinde mudafaa mercii arar-ken, devletin en yuksek makamna
muracaat Turkluk erefime uygun grerek en yuksek mesuliyet sahiplerine ev*
-iliyorum. <
144
Hibir meseleyi halletmeyip bilkis gnulleri kaybe-dlci bu turlu tedbirleri
izaleye muktedir olanlar, vicdanlaryla sere* we mesuliyet duygularyla kabul
ve teslim ederler ki, milletin ve fertlerin sevgisini kazanmak alicenaplkla
hakperestliin tabi bir meyvesidir, zannederim.
Hibir siyasi faaliyete yaknlamaktan holanmayan ve bugune kadar da uzak
kald malm olan, muhterem hayat arkadam ayrca daim tedaviye muhtatr.
Kendisinin shhatinde vaki olacak deiiklik, tahmin ederim ki mesuliyet
sahiplerine ve vicdanl einize huzun verici olabilir. Hal byle iken
Balmumcu'da eim iin gayri shh olan artlar ve endie ettiim muhtemel bir
rahatszl beni cidden duundurmekte ve Turk vatanda olarak ayrca
uzmektedir.
Milletim, tarihim, mukaddesatm namna sizden rica ediyorum. Muhterem Devlet
Reisimizin vaktiyle hakknda teveccuh gsterdii eimin mutlak hakk olan
hurriyetini balamalar iin mesul makamlar harekete geirmesi hususunda
lutuf ve tavassutunuzu esirgemeyiniz.
Alicenaplk*ve vatanseverlikle dolu bir kadn kalbinin, bahusus geni
faaliyetler sahasnda bulunan ei nezdinde vatana ve insanla yapaca en muhim
bir hizmeti size teklif ettiime koniyim. Bu vesile ile Sayn Devlet Reisimize.
htiramatm ibl etmenizi rica eder, sayglarm sunarm.
Fatma Nuvide Bagil
Prof. Yaln ile ihtillcilerin ilikileri
Devlet ve Hukumet Bakan Cemal Gursel, devrim hukumetinin szculuunu yapacak
bir yayn organ karlmasn ister. Bu ile Babakanlk Mustear Albay Turke
grevlendirilir. Turke, bir kokteylde tant KA Ajans sahibi Ziya Tansu'yu
makamna arr. Tansu ve Turke karlacak gazete iin anlarlar. Bu amala
Ik adl bir irket kurulur. Turke'in ei de bu irketin ortaklar crasna
katlr.
Bu yayn organ iin gerekil krediler, o sralar, baz
145
F.: 10
askerlerle ilidl olan ve ulke ynetimine ilikin grule, rini Gursel'e
yazl olarak bildiren Kzm Takent'in sahibi olduu Yap ve Kredi Bankas'ndan
salanr.
ncu Gazetesi'nin ilk says 26 Austos 1960 gunu kar. 13 kasm operasyonuna
kadar gazetenin sahibi Ziya Tansu'dur: Bu tarihten sonra gazete Ziya Tansu'dan
alnp, ncu Matbaaclk ve Yaynclk adl bir irkete verilir. 1 Ocak 1961
tarihinde gazetenin sahipleri Nilufer Yalcn ve Altan ymen'dir. Gazetenin
sahibi olan irketin ynetim kurulu bakanlna Prof. Aydn Yaln getirilir.
Gazetenin eski ve yeni sahipleri arasnda duzenlenen bir protokol gerei
gazetenin eski sahibi Ziya Tansu'ya da kuuk bir hisse verilir..
Osman Kksal'n sandndan kan mektup. Aydn Yaln'n ihtillcilerin szcusu
olan ncu Gazetesi'nde gazetenin eski sahibi Ziya Tansu ile oian uyumazln
gstermektedir.
Prof. Yaln'n mektubunu okuyalm.
Muhterem Kardeim,
Dun bahsettiim beyannameyi iliik olarak takdim ediyorum.
Haber aldmza gre, bunun bazlar stanbul gazetelerine aksetmi. Kanaatmca
yaplacak en iyi ey, kendisinin bu antaj kendi dili ile tekzip etmesidir.
Zaten beyannamenin kimin tarafndan yazld belli deil, anonim bir ifade var.
Dun de belirttiim gibi Ziya Tansu mukavelesi noterce imza edilmi ncu Anonim
Ortakl'nn hissedarlarndan biridir. Dier ortaklar ticar itibarn
mahkemeye dahi verebilirler. Bunun da hatrlatlarak, bugunku gazetelere yazl
bir tekzip gndermesi yerinde olacaktr.
Ben sizi tekrar telefonla rahatsz ederim. Selm ve hurmetlerimin kabulunu rica
ederim.
Prof. Nihat Tarlan: Her fakuiteye bir tahkik heyeti
stanbul Edebiyat Fakultesi retim uyelerinden Prof. Nihat Tarlan'n Kksal'a
yazd u nklp Mektubu ola-
146
anustu dnemlerde universitelerde yaplan tasfiyelerin nasl dutuunu
gsteriyor.
lumune kadar sac olarak tannan Prof. Tarlan'n 27 Mays dneminde
nklp olduu anlalmaktadr.
Tarlan'n ilk mektubu 18 Temmuz 1960 tarihli. Tarlan.
bu mektubu ile yeni bir universiteler yasas hazrlanmasn istiyor.
Tarlan'n ikinci mektubu 20 Kasm 1960 tarihli. MBK tarafndan grevlerine son
verilen 147 retim uyesinin yeniden universiteye dnme olaslndan endie
eden Prof. Tarlan, bu mektubunda, Eer munasip grulurse her fakulteye bir
tahkik heyeti gnderilmesi dileinde bulunuyor ve bir de kuuk ricasn
iletiyor.
Bir de buradaki mumessil benimle bir grusun.
Muhterem evldm,
Baz gazetelere baklrsa universitelerde yaplan tasfiyeden rucu edilecei
anlalyor. Bu tasfiye zaruri idi ve olduka baarldr. Ancak ierde kalanlar
iinde daha sulular ve ehliyetsizler vardr. Bir de eseri (universite hocasna
lyk) eseri olmayanlar vardr.
Eer munasip grulurse her fakulteye bir tahkik heyeti gnderip ierde ve aleni
tahkikat yaptrnz. ok eyler meydana kar. Eski kiliklerden ikyeti olanlar
dinlensin. ok rica ederim, bunu ihmal etmeyiniz, teklif ediniz. Bir de buradaki
mumessil benimle bir grusun. Hulsa bu buyuk basandan (haksz affedilenler
mustesna) geriye bir adm atlmasn. Gzlerinizden perim evldm.
Dr. Nihat Tarlan
147
*
Prof. VELDEDEOGLU'NUN SEVECEN YREG
Osman Kksal'n sandndan kan bir mektup Prof. Hfz Veldet Velidedeolu'na
duyduum saygy daha da arttrd. Velidedeolu. 28 Temmuz 1961 gunu Devlet
Bakan Orgeneral'e yazd mektupta, bir. hukuku olarak, ihtillin ilk
gunlerinde devlet bakannn yetkilerini snrlamak iin ne gibi nerilerde
bulunduunu anlatmaktadr. 14'ler hakknda o gunlerde butun yurtta estirilen
olumsuz havaya karn Velidedeolu'nurt, ihtillin ilk gunlerinde tand
Erkanl, Kabibay, Esin ve zda iin sevecen yurei ile nasl rpndn bu
mektuptan reniyoruz.
Bugun Ataturku bilim adam simgesi olarak saygyla selmladmz Prof.
Velidedeolu ile Erkanh'nn, Ka-bibay'n, Solmazer'in, Esin'in ve hele hele
Muzaffer z-da'n yollar oktan ayrlmtr. Bu mektup birok gerei birden
kantlyor: Bir bilim adamnn ihtillin o tozdan-dumandan gz gzu grmedii
ilk gunlerinde devlet bakannn yetkilerinin snrlanmas iin yapt
giriimleri... 14'ler operasyonunda, bir ksm silh arkadanca hain olarak
damgalanan bu be MBK uyesinin kendilerini ksa bir sure nce tanm olan bir
bilim adamnca nasl savunulduunu bu mektupla .reniyoruz.
Velidedeolu'nun 27 Mays 1979 gunu ilk kez kendisi tarafndan gazetemizde
yaymlanan ve o gunlere k tutan mektubunu yeniden yaymlyoruz. Umarz bu
mektubu okuyanlar arasnda vicdan muhasebesi yapanlar kar:
148
ok Sayn Devlet ve Hukumet Bakanmz; Aziz ve Muhterem Paam,
Baz tarihi anlar vardr ki bu anlarda susmak, insan mrunun sonuna kadar kendi
nefsine kar sulu duru* muna duurur. Byle bir duruma dumemek iin, bugun
devletin mukadderatn elinde tutan siz muhterem buyuu' muzu u satrlarmla
rahatsz etmek hususundaki curetimi, ii vatan ve memleket ak ile yanan,
hibir arka duuncesi ve mevki ihtiras bulunmayan bir insann samimiyetine
balaynz.
Temiz yurekli aziz Paam! nce tarih bir vakay nakledeyim: 27 Mays 1960 gunu
Ankara'da Genelkurmay Bakanlnn alt salonunda, stanbul'dan ardnz
ilim heyetine yeni bir anayasa hazrlama vazifesi verdiinizden iki hafta kadar
sonra idi. htill hukumetinin (1) numaral kanununu yani geici anayasay
hazrlamak uzere Mill Birlik Komitesi'nce bu ilim heyetinden u kii (Kubal,
Aksoy ve bendeniz) tekrar Ankara'ya arlmtk. Komitenin iki gen kurmay
hukukusu, Muzaffer zda ve Numan Esin bu hususta bir tasar hazrlamlard.
Onu bize verdiler. Gzden geirdik, hukuk ve kanun tekniine uydurduk. Baz
gerekli deiiklikler yaptk. Sonra Muzaffer zda ve Numan Esin'le buluarak
tekrar birlikte inceledik ve Milli Birlik Komitesi'ne sunulacak hale getirdik.
O zaman Devlet Bakan olan Amil Artus Bey'in odasnda yaplan bu almalar
srasnda bir aralk bendeniz bu iki gen ve idealist kurmay yuzba ile yalnz
kalnca aramada yle bir muhavere cereyan etti:
Ben Bu tasan ile bir tek kiiye hem Devlet Bakanl, hem Hukumet Bakanl,
hem Mill Birlik Komitesi Bakanl hem de Silhl Kuvvetler Bakumandanl
se-hiyetieri verilmektedir. Yani devletin butun selhiyetleri bir tek ele
teslim edilmektedir. Madem ki geici bir anayasa yaplyor. Bu selefi/etlerin
kullanlmasn hangi merci kontrol edecektir? Su anda buyuk, tarihi ve ilmi
mesuliyet tayan bir hukuku ve bir universite hocas sfatyle bu hususta
nazar dikkatinizi celbetmek mecburiyetindeyim.
149
Hi deilse Hukumet Bakanl vazifesi bir baka ahsa verilmeli ki, bir
taraftan Devlet Bakan, dier taraftan Mill Birlik Komitesi hukumet icraatn
kontrol edebilsin ve gerektii zaman hukumeti mesul tutabilsin.
htill devridir bu. Bu kadar selhiyetleri kanunen nefsinde toplayan bir ahs
bir gun memleket artlarnn zorlamas veya ahs ihtiras doJaysyle dikta
rejimine gidebilir.
Muzaffer zda Hocam; eer ayrca bir hukumet bakan olursa ve bir orgeneral
de oraya gelirse devlet iki bal olur ve zararl atmalar olabilir. Bu
sebeple bu tasardaki hal tarzn daha munasip buluyoruz.
Numan Esin Hocam; biz Paamzdan ve onun diktaya gitmeyeceinden eminiz.
Musterih olunuz.
Ben Ben sadece tecrubeli bir hukuku ve ihtilller tarihini az ok okumu bir
insan olarak endielerimi syledim. Bunlar izhar ederken ahslar ve bilhassa
memleket meselelerinden bahsederken gzleri yaaran idealist ve temiz yurekli
Gursel Paa'y deil, bir ihtill idaresinin, neler getireceinin imdidn
kestirilemeyen artlarn duundum.
Muzaffer zda Bu ihtill en ksa zamanda demokratik hedefine ulaacaktr,
hocam.
Aziz ve muhterem Paam; ben bu iki genci o gunden sonra evlt gibi sevmeye
baladm. Daha sonra tantm rfan SolmazerM, Orhan Erkanl ve Orhan Kabi-
bay' da "memleket hakknda her turlu menfaatten uzak, ok temiz ve idealist
duuncelerinden dolay ayn muhabbetle sevdim. Bugun memleket dnda
bulunanlarn dierleriyle sadece selmlayorduk.
27 Mays sabah stanbul'da beni evimden alarak Ankara'ya sevkeden Sefik
Soyuyuce ile seviiyorduk. Fakat onunla memleket meselelerini hi konumak
frsatn bulamadm iin kendisini, yukarda isimlerini saydm be gen
kadar tanmyorum. Hepsini de ihtillden sonra ve ok yakndan tandm bu be
gencin vatan haini, demokrasi duman ve insan hayatna kar suikast
olabileceklerine kendimi bir turlu inandramadm ve inandra-
150
iniyorum. Bu sebeple masum evltlan surgun edilmi bir baba gibi mustaribim.
Aziz ve muhterem Paam; 27 Mays 1960'ta bir asker nakliye ua ile Ankara'ya
gnderildiim sralarda amansz bir hastalktan tedavide7 idim: Srtmdan bir
muddet nce ameliyatla alnan ve tahlil neticesinde habis olduu anlalan bir
kanser tumru tekrar nuksetmiti. lumle hayat arasnda bocalyor ve elektrik
tedavisi gruyordum. Derin strabm karmdan, ocuklarmdan ve kuuk
torunlarmdan gulukle saklayabiliyordum. 27 Mays bana yeni bir mucadele ruhu
alad. Rabbim! Su anayasa tamamlanncaya kadar bana hayatm bala diye
Ster gun Ulu Tanr'ya dua ediyordum. ok ukur, hem tedavi grdum, hem de evvel
ilim heyeti ntasarsmn, sonra Temsilciler Meclisi Anayasa Komisyonu
Tasars'nn hazrlanmasnda geceli gunduzlu ve buyuk bir azimle altm.
Temsilciler Meclisi ve Kurucu Meclis muzakerelerine de hararetle katlarak
kanaatlerimi syledim ve nihayet stanbul'da ve orum'da buyuk topluluklar
karsnda yaptm konumalarda bu kanunun kabulu iin elimden gelen abay
gsterdim. Anayasann halk tarafndan kabul edildii gunku samimi hissiyatm ve
naiz tebriklerimi derhal bir telgrafla zat devletlerine arzetmitim. Nihayet
yeniden hastalandm. Bu defa kanm zayflam^ Doktorun verdii rapor uzerine
Meclisten iki ay izin alarak dinlenmek uzere Uluda'a geldim. Hamdolsun ok
iyiyim. Maamafih naiz ahsma verilen vazifeyi yuz ak ile bitirdiim iin
artk lsem de gam yemem.
Aziz ve muhterem Paam; lumun yanndan gemi ve belki de henuz yannda
bulunan, iki evlt ve iki torun sahibi, .idealist bir memleket ocuu ve otuz
yllk bir universite hocas olarak zat devletinizden istirhamm bugun memleket
dnda bulunan dier be evldm yani Orhan Erkanl, Orhan Kabibay, Muzaffer
zda, Numan Esin ve rfan Solmazer'i bana baiamanzdr. Dierlerini ben
yakndan tanmyorum. Siz elbette tanrsnz. Eer su tekil eden bir fiilleri
sabit deilse onlar da memlekete kazandrnz. Ben eminim ki onlardan her biri,
bugun yeni
151
yeni tureyen politika esnafndan ok daha fazla bu vatana Nzmet edeceklerdir.
Bunlarn, siyas partilerin iktidara ge. tikleri devirde deil, sizin
devrinizde, Mill Birlik Komitesi arkadalarnca yurda arlmas bu devre
sadece eref verecektir.
Aziz Paam; erefli bir asker olarak benim eref szume inannz ki bu mektubum
tamamen iimden gelerek ve kimsenin telkini eseri olmayarak yazlmtr.
stanbul'da bulunan refikam ve ocuklarm da dahil olduu halde bundan hi
kimsenin haberi yoktur. Karar sizindir.
Anayasann halk tarafndan kabulu vesilesiyle yolladm telgrafta arzettiim
gibi hedefi amadan milleti bugune ulatran zat devletinize bu vesile ile
de en derin ukran ve sayglarm arzetmeyi bor bilir, salk ve esenlik
dileklerimi sunar, millete hizmet yolunda yuksek baarlarnzn devamn Buyuk
Tann'dan niyaz ederiz.
Uluda, 28.7.1961
Hfz Veldet Velidedeolu
Kenan Evren 1961'de emekliye ayrlmak istiyor
Kenan Evren ve Koksal. Harp Okulu'ndan snf arkadalardr. Her ikisi de Harp
Okulu'nu 1938 ylnda bitirmilerdir. Evren 27 Mays 1960'tan nce hibir
ihtill rgutune girmemitir. Koksal ihtillcidir. Evren ise deNL Ancak bu iki
arkadan dostluklar ihtillden nce ve sonra ayn scaklkla surmutur.
Osman Kksal'n manevra sand iinden kan mektuplar arasnda u mektup da
Evren'in imzasn tayor.
lk Mektup, 17 Kasm 1960 tarihini tayor. Mektup 13 Kasm 1960 tarihinde
14'lerin tasfiyesinden sonra yazlmtr. Evren Bu karar daha nce alnmalyd
dedikten sonra 14'lerin mukfat kabilinden d grevlere verilmesi ok kimseler
uzerinde iyi tesir brakmad diye surduruyor mektubunu.
iki snf arkada arasndaki samimiyet bu mektuplo anlalyor. Evren Konya'da
bulunan 2. Ordu Hareket Ba-
152
Kanl grevindeyken yazd mektupla, Kore Tugay'nda grev yapan subaylarn
Kore kdemleri ile ilgili bir dilekte bulunuyor.
Mektup yle:
17 Kasm 1960 Kenan Evren Kurmay Albay
Osmancm,
lerimin okluundan mektup yazamadm, kusuruma bakma. Bu mektubu bilhassa son
alnan karar karsnda duyduum memnuniyeti izhar etmek iin yazyorum. Bu
karardan burada hemen hemen herkes memnun oldu. Can gnulden sizleri tebrik
ederim. Bu karar daha evvel alnm olsa idi ok daha iyi olacakt. Alparslan'n
Konya'ya geldiinde orduevinde subaylarla hasbihalinde sylediklerini buradan
bildirdik. Elbet sizin de malmatnz olmutur. Bu konuma uzerimizde hi de iyi
tesir brakmamt. Her ne ise bu iin byle oluuna hepimiz sevindik. Ancak
mukfat kabilinden d grevlere verilmesi ok kimseler uzerinde iyi tesir
brakmad!
Osmancm, iinin ne kadar ok ar olduunu biliyor ve onun iin cevap
veremeyeceini de takdir ediyorum. Simdiye kadar, ben de dahil olduumdan ve
ahs menfaatini duunuyor duuncesine kaplrsnz diye u Kore meselesini hi
amamtm. Bu hakkmz duukler bile kabul etmilerdi. kt kacak dendi.
nklptan sonro hakl olarak bu basit i sonraya atld tahmin ediyorum. Yine
kacakm diye kulamza geliyor, bilmem ne dereceye kadar dorudur.
Daha fazla rahatsz etmemek iin mektubuma bu kadarla nihayet verirken
gzlerinden per, hanmefendiye hurmetlerimi sunarm, Sekine de ayrca size ve
hanmefendiye hurmet ve selmlann sunar, ocuklarn gzlerinden periz, sevgili
kardeim.
Kardein
153
Kurmay Albay Kenan Evren'in Osman Kksal'a gn--derdii 24 Ocak 1961 tarihli
mektubundan da Kore kde-mi ile ilgili sorunun zumlendii anlalyor.
Kore kdemine teekkurler
Evren bu mektubu, Kksal'a Kore kdemleri iin ahken uraarak bu muzminlem
ii hallettii iin teekkur amac ile yazyor.
Konya, 24 Ocak 1961
Sevgili kardeim Osman,
4 ocak gunu Ordu K. ile birlikte orlu'ya vazife ile gitmek uzere Ankara'ya
geldim. Temsilciler Meclisi'nin al arifesinde ok megul olduunuzu
rendiimden ziyaretine gelemedim. stanbul dnuu hem seni grmek ve hem de
Kore kdemleri iin ahsen uraarak bu muz-minlemi ii hal ettiinden dolay
bizzat'teekkur etmek uzere seni grmek istedim. Fakat bu sefer de Karadeniz
blgesinde seyahatte olduunu rendim. Bunun uzerine telefonla Nedim'e selm ve
teekkurlerimin ulatrlmasn rica ettim. Ayrca bu mektupla da teekkurlerimi
ulatrmak istedim. Yeni ordu kumandanna brifing hazrlamak iin iki u gundur
meguldum. Bundan dolay mektubumu biraz ge yazmak zorunda kaldm.
Osmancm, Mevlna Gecesi'nde seni ok bekledim, hatta ocuklarla ve muhterem
yengemizle geleceinizi de duunerek hem orduevinde ve hem de evde hazrlk
yapmtk. O gunu telefonla da pek konuamadk. naallah bir frsatla Konya'ya
gelirsiniz. Drt gzle bekleriz.
Fazla rahatsz etmemek duuncesiyle mektubuma nihayet verir gzlerinden per,
hanmefendiye hurmetlerimi sunarm. Sekine size ve kardeine selm ve
hurmetlerini sunar, cumlemiz ocuklarn gzlerinden periz, sevgili kardeim.
Kardein
Kurmay Albay Kenan Evren'in MBK uyesi, Cumhurbakanl Genel Sekreteri ve
Muhafz Alay Komutan s-
154
0f arkada Osman Kksal'a yazd son mektup 2 Mays jg6i tarihlidir.
Koksal, bu en yakn snf arkadann mektupta dile getirdii istei yerine
getirmiyor!
unku Kurmay Albay Kenan Evren, 30 Austos 1961 tarihinde emekliye ayrlmak
istiyor, 30 austostan sonra emekliye ayrlmak istiyorum, yani resen emekli
edilmem hususundaki yardmn rica ediyorum diyor.
Osman Kksal'n, bu ok sevdii arkadann emekliye ayrlmasna gnlu hi raz
deildir. Bu yuzden bu ok sevdii arkadann isteini yerine getirmiyor.
30 austostan sonra ben ya mektupla veya ahsen gelmek isteiyle bu hususu sana
hatrlatrm diyor.
Kurmay Albay Kenan Evren 1961 ylnda emekliye ayrlmyor. Mu'a alay komutan
olarak atanyor.
Cumhurbakan Sayn Kenan Evren'in 1961 ylnda emekli olmas iin yakn
arkada Kksal'a yapt bavuruyu okuyalm.
Konya, 2.5.1961
Kenan Evren
Kurmay Albay

Osmancm,
Bir hafta kadgr evvel Ankara'ya Dil-Tarih Fakultesi'n-de yaplan imtihana
katlmak uzere gelmi ve bizim Sel-hattin'n yanndan telefonla konuabilmi,
fakat iinin okluundan ziyaretine gelememitim. Bu yatan sonrt ve bir sure
Amerika'ya gidip gelmilerin arasnda imtihana giriimi belki biraz garip
grursun ama, son defa ansm deneyeyim dedim. Simdiye kadar kimlerin gittiini
biliyorsun. Osmancm, onlar grduke bazan kendimizi bu kadar ie verip
lisan ihmal ettiimize de uzulmuyor deiliz. Usann kymetini son zamanda
anladk ama bizde de renecek kafa kalmad.
Sevgili kardeim, biliyorsun biz 37'lilerle muameleye tbi olduumuzdan bu sene
son ansmz. Bunda da muvaffak olamazsam 30 austostan sonra niyetim ayrlmak-
155
tr. Emin ol bugune kadar eit eit kaprisi olan kimse* lerle almaktan ve
her birine gre ayr erbet vermekten yldm. Bugun son rutbemize yaklatmz
halde, hl ksm amiri gibi almak, daktilo yazmak ve muamele; grmekten
kurtulamadm. Biz hangi rutbeye geldikse d rutbe kymetini kaybetti. Snfmzn
kalabalkl mdr, yoksa baka bir sebep midir bilmem. Biz yuzba ve binba
iken albayn durumu ile imdiki arasnda ok fark var. Daha anlatmas bir hayli
uzun surecek ve senin hakikaten kymetli dakikalarn alacak sebepler
dolaysyla 30 austostan sonra ordudan ayrlmak istiyorum. Bu hususta senin
muzaheretini rica edeceim. Yani resen emekliye sevk edilmem hususundaki
yardmn isteyeceim. Hem bu suretle ust kademeler biraz daha ferahlar ve
geriden gelenlere yol alm olur. 30 austostan sonra ben ya yine mektupla
veya ahsen gelmek suretiyle bu hususu sana hatrlatrm.
Mektubuma nihayet verirken sevgi ile gzlerinden per, yengemiz hanmefendiye
hurmetlerimizi sunar, ocuklarn gzlerinden perim. Sekine size ve kardeine
hurmet ve selmlarn sunar, ocuklarm ellerinizden perler sevgili kardeim.
156
KOKSAL: EN YS EVRENDR
Osman Koksal, yakn arkada Kurmay Albay Kenan Evrenin bu'isteini yerine
getirmedi. unku, gnlu, en yakn arkadann albay rutbesinden emekli olmasna
raz gelmiyordu.
Hayr!. Evren'in bu isteini yerine getirmeyecekti. Evren, Ankara'ya gelmi, MBK
uyesi Sami Kuuk'le de ayn konuyu grumutu.
Hayr!
Sami Kuuk de bu ok sevdii arkadann emekli olmasn istemiyordu.
Evren, Genelkurmay Bakan olunca Kksal'a sormu turn :
Sizin ok yakn arkadanzm. Nasl bir insandr Evren?
Syle yantlamt:
Durust bir insan. Arkada canls.
Herhangi bir siyasal eilimi var m?
Olduunu sanmam. Ama her asker gibi gericilie "kardr.
Peki asker mudahale ister mi?
Onu da sanmam. Tabi koullara bal. Grmuyor musunuz bu anariyi?
Yani?
Bu anari, orduyu er ge mudahaleye surukleyecek.. Bu belli. Surukleyince de
Evren mudahale karar alacak..
Peki Evren'e ramen bir sa mudahale olur mu?
Onu da sanmam. Mudahale emir-komuta zinciri iin-<Je olur. Ve zamanla asker
ynetim saa kayar.
157
Arkadanz olduu iin soruyorum. Evren oyunu ki-me verir?
AP'ye vermez.. MHP'ye vermez.. MSP'ye hi vermez.*
CHP'ye?
Yok, verse verse Guven Partisi'ne verir. Fakat siyaset ile hi ilgisi yok. Oy
vermeye bile gitmez. Ama oyunu verirse Feyziolu'na verir.
Bu terr orduyu mudahaleye surukleyecek ama.
Bu durumda gelecek olanlarn en iyisidir. Makul bir insandr. Dengelidir...
Sonra Necdet de var. Necdet ru, durust ve namuslu bir arkadamzdr.
Hiyerari d bir sa darbe olur mu?
Hayr, kesinlikle olmaz. Komutanlar duruma hkim olurlar. Benim hi kukum yok,
Evren'in bakanlnda bir mudahale olur, hiyerari d sol ya da sa darbe
olmaz. Buna ordunun bunyesi elverili deildir. Terrun amac orduyu mudahaleye
suruklemektir. Gruyorsunuz ite.
Evren'in Genelkurmay Bakanl'na atand gunlerdeki gruu byleydi
Kksal'n.
Kksal'n manevra sandndan kan bir telgraf 22 ubat olaylar ile ilgili.
Kksal'n 1 Mart 1962 gunu Babakan smet nnu'ye ektii telgraf yle:
Sayn smet nnu,
Babakan
ANKARA
Sizleri ok severim. Fakat vatan ve milletimi sizden daha ok severim. 22 ubat
hadisesi hakkndaki fikrimi arz etmeyi faydal buldum.
Turk Ordusu'nda devam eden kaynamalann artmasnda ve silhl bir atmaya kadar
vardnlmasnda hukumetin de buyuk mesuliyeti vardr.
22 ubat hadisesi buyuk milletimizi ve erefli ordumuzu daima rahatsz
edecektir.
Muvaffakiyet, hadiselerin vukuundan evvel nlenme-sindedir.
158
Son hadise iyi tahlil edilmeyerek tedbirlere bavururlar ise memleketimiz hoa
gitmeyen yeni olaylara sahne, olabilir.
Hurmetlerimle.
Tabi Senatr Osman Koksal
Babakan smet nnu, Kksal'n bu telgrafn u telgrafla yantlyor:
Sayn Osman Koksal Cumhuriyet Senatosu yesi
Alicenap telgrafnz memnuniyetle aldm. Teekkurlerimi sunarm.
Tarihimizin parlak bir sayfasn tekil edecek olan ihtill duzeninden normal
idareye gei, buyuk milletimize ve demokratik rejime olan inancnzn guzel bir
misalini tekil etmektedir. Bu yolda daha buyuk baarlar ve erefler
kazanmanz diler, takdirlerimle muhabbetlerimi sunarm.
smet nnu
Koksal yeni cuntaya kar
Osman Koksal, 27 Mays 1960 htilli'nden sonra ordu iinde kurulan Silhl
Kuvvetler Birlii adndaki cuntaya kardr.
htillin yazgs DP'ye kar ilk ihtill rgutunu kuran Osman Koksal ve Talt
Aydemir'i kar karya getirmitir.
27 Mays htilli srasnda Kore'de bulunan Albay Talt Aydemir, 1960 temmuz
aynda Turkiye'ye dner. Koksal ve Sezai Okan'n destekleri ile Harp Okulu
Komutan--l'na atanr.
Turke'in Babakanlk Mustearlndan alnmas iin gerek Koksal, gerek Sezai
Okan ve Sami Kuuk giriimlerde bulunurlar. Bu giriimlere Aydemir de katlr.
Sonunda baarrlar. Turke, Babakanlk Mustearl grevindert alnr.
159
Daha sonra sra 14'lerin tasfiyesine gelir. Bu tasfiyede Aydemir de rol oynar,
operasyonu Ankara Komutan Ce-mal Madanolu yurutur. Ancak, tasfiyeyi yapanlar.
Aydemirden de kukulanrlar/
Aydemir, Bruksel'e surulen Orhan Kabibay ile surekli mektuplar. 14'lerin bir
ksm, Turke, Orhan Kabibay, Orhan Erkanl, ordu iinde rgutlenme
almalarn yurtdndan da surdururler.
Ordu iinde bir blunme balamtr. Silhl Kuvvetler Birlii adl bir cunta
artk ynetimi ele almtr. Bu cuntann da kuvvetli adam Harp Okulu Komutan
Albay Talt Aydemir'dir.
Bu cuntann giriimi ile Koksal Muhafz Alay Komutanl, Madanolu Ankara
Komutanl ve Agasi Sen de Cumhurbakanl Emir Subayl'ndan alnrlar. 6
Haziran 1961 tarihinde yaplan bu operasyon sonucunda Mill Savunma Bakan
General Alanku, Kara Kuvvetleri Komutan Cell Alko, 2. Ordu Komutan
Korgeneral Sefik lter, Deniz Kuvvetleri Komutan Koramiral Zeki Szek emekliye
sevkedilmilerdi.
21 Ekim 1961 ihtill protokolu
6 haziranda sessiz bir ihtill olmu ve Aydemir de sessiz ihtillin kuvvetli
adam olarak sivrilmeye balamt.
Silhl Kuvvetlerin 1961 seimlerini geersiz saymas ynunde almalar da bu
arada balam ve protokoller imzalanmt.
Aralarnda, Faruk Gurler, Cell Eyiceolu, Faruk Gu-venturk, Refik Tulga gibi
generaller, N. Kemal Ersun, Suat Aktolga, Recai Baturalp, Vecihi Akn, Emin
Aytekin, Fikret Kknar ve Bedrettin Demirel'in de bulunduu subaylar, 21 Ekim
1961 gunu harp akademilerinde toplanarak, Butun siyasal partiler faaliyetten
men edilecek, seim neticeleri ile MBK feshedilecek kararn almlard.
Aydemir ve arkadalar stanbul'a giderek, bu subaylarla temas ederler... 22
ekim gunu ayn ierikte bir protokol de An-
160
ra'da Murted'de imzalanr. Aydemir ve Muhsin Batur, bu protokole imza koyarlar.
Yassada kararlarnn infaz konusunda kan uyumazlk ve bu iki protokol MBK
ile Silhl Kuvvetler Birli-i'ni kar karya getirmiti.
Artk kanlmaz sona doru gidiliyordu. Cunta iinde cuntalar kurulmu,
hesaplama balamt.
1956 ylnda ihtill komitesini kuran u kiiden biri . Talt Aydemir - iki
arkadana kar bir ihtill eyleminin iindeydi.
htill evltlarn yer
Olaylar Silhl Kuvvetleri bir ihtille suruklemekteydi.
27 Mays htilli'ni gerekletiren MBK uyeleri, iktidar bir an nce sivillere
brakmak istiyordu. Aydemir ve arkadalar Geici bir sure kklu reformlar
yaptktan sonra ve sosyal adalet duzeni kurulduktan sonra seimlerin
yaplmasn savunuyorlard. Bu geici sure ne kadard? Bunu bilen yoktu.
CHP, 27 Mays 1960 htilli ile ihtillin daha ilk gunlerinde butunlemiti.
smet, nnu'nun tarihsel kiilii, ihtillciler uzerinde ok etkiliydi. MBK
uyeleri, yaplacak ilk genel seimlerde CHP'nin iktidar olacan
duunuyorlard.
1961 eylul ve ekim aylar MBK iin gerekten ok gu geti. lk guluk, Yassada
kararlarnn infaznda kmt.
28 Haziran 1961 gunu Ankara'da toplanan Silhl Kuvvetler Birlii u karar
almt:
Yassada davasnda birinci derecede sulular iin Yuksek Adalet Divan'nn
verdii kararlar derhal tasdik ve nfaz olunacaktr.
Yuksek Adalet Divan, eylulun ortasnda kararn aklamt. Bu karar tasdik
ve infaz edecek olan MBK'ydi. Kararlarn gruulduu gun TBMM Silhl
Kuvvetler Birliine bal birliklerce sarlmt.
Osman Koksal ile Talt Aydemir arasndaki hesapla-
161
F.: 11
rca idam hukumlusu eski Babakan Menderes'in daraQct uzerinde yaplacakt.
Koksal, o gun, Menderes'in idamna ret oyu kuu land.
Ekim ay MBK iin yine de ok zorlu gemiti. TBMM. alacak myd? Almayacak
myd? 21 ekim stanbul ve 23 ekim Ankara Murted'de imzalanan protokoller ordu
iin-de oluan bir ihtill rgutunun TBMM'nin almasna izin vermeyeceini
gstermekteydi.
Ayn gunlerde, yurtdnda bulunan 14'ler, Bruksel'de toplanp, MBK'ye
Aralarndan seilecek u kiinin TBMM'nin alnda bulunmak istediklerini
bildiriyorlard.
MBK gerekten gu durumdayd.
Bu guluk, smet nnu'nun MBK uyelerine salad destek ile hafifledi.
TBMM alm; ihtillci Silhl Kuvvetler Birlii Yenik dumutu.
Harp Okulu Komutan Talt Aydemir, TBMM aldktan sonra yeniden rgutlenmeye
balad. Bu kez, stanbul'da 9 ubat gunu, Balmumcu'da Korgeneral Refik Tul-
ga'nn bakanlnda yaplan bir toplantda Silhl Kuvvetlerin hiyerarik
biimde bir mudahalede bulunarak ynetimi ele almas karar verilir. htill, en
ge 28 Subat 1962 gunu yaplacaktr. Protokol duzenlenir, imzalar atlr.
Korgeneral Refik Tulga, Tumgeneral Fikret Esen, Tumgeneral Rafet lgenalp,
Tumamiral Bahattin Ozulker, Tugeneral Faruk Gurler, Tugeneral Faruk Guventurk.
Tuamiral Cell Eyiceolu, Tuamiral Kemal Kayacan, Tugeneral Zeki iter,
Kurmay Albay Fikret Kknar, Kurmay Albay Doan zgmen, Kurmay Albay Emin
Alpkaya Kurmay Albay Nihat Arslanturk, Kurmay Albay Recai Ba-turalp. Kurmay
Albay Vecihi Akn, Kurmay Albay Bedrettin Demirel'in aralarnda bulunduu grup,
ihtill karar alr-
Bundan sonra devreye smet nnu girer.
18 ubat gunu Genelkurmay Bakan Sunay, stanbul'da butun birlik komutanlar
ile bir toplant yapar. nnu'nun amac ihtill rgutunu datmaktr.
22 ubat olaylar bu gerginlik iinde patlak verir.
162
Osman Koksal, Babakan ismet nnu'ye ektii telgraf He hukumetin ordu iindeki
bu kaynamay zamannda nleyemediini anlatmak istiyor. Ve nnu'yu
eletiriyor".
nnu, bu kaynamay, o engin deneyi ile amay deniyor, olay karmyor.
Tersine, olaylara yn vermeye alyor.
Koksal ise ou kendisinin eski rgut arkada olan ihtillcilere nnu
hukumetinin yumuak davrandndan yaknmaktadr.
Olaylar 22 ubat gunu Aydemir ve arkadalarnn nnu'nun verdii af szu ile
ksa bir sure iin durduruldu. 22 ubat harektndan sonra orduda buyuk apta
deiik-lik yapld.
Yapld ama olaylar yine de durulmad. Aydemir, bu kez ak ak yeni bir
ihtill hazrlyordu. Ankara'da Ordu-evi'nin karsndaki ay bahesi sanki bir
ihtill kararghyd. Aydemir ve arkadalar, akamustleri bu ay bahesinde
buluurlard.
Aydemir'in, Babakan nnu'yu sert szlerie eletiren bir demeci nedeniyle
tutuklanmas olaylar hzlandrmt.
Talt Aydemir'in yeni bir ihtill eylemi iinde olduu artk sr olmaktan
kmt. Sorulan soru Ne zaman?. Ve Kimlerle beraber? sorusuydu.
Byle duunenler yanlmadlar. Aydemir, bu kez. 22 ubat olay sonunda emekliye
sevkedilen arkadalar iie 1963 ylnda 20 mays 21 maysa balayan gece
uniforma giyip. Harp Okulu'nu eyleme geiriyordu. stanbul'da da Aydemir'ci
subaylar tanklarla sokaa kmlard.
Sonras biliniyor. htill giriimi baarszlkla sonulanyor. Aydemir ve
Suvari Binbas 4=ethi Gurcan haklarnda verilen lum cezalar TBMM'den de
onaylanarak infaz ediliyor.
Koksal, arkada Aydemir ve Fethi Gurcan haklarndaki lum cezalarnn yerine
getirilmesi oylamasnda Cumhuriyet Senatosu'nda kabul oyu kullanyor. Sezai
Okan ise ret... Ve bylece, 1956 ylnda Menderes hukumetine kar ihtill
rgutu kuran u kurmay subayn yazgs,
163
bir kez daha bir lum cezas oylamasnda dramatik biimde kendini belji ediyor.
Bu kez, hesaplama. Babakan Menderes'in daraa. nda deil Talt Aydemir'in
boynuna geen yal ilmektedir!
Talt Aydemir ve Osman Koksal arasndaki bu dramatik yku aslnda htill
evltlarn yer kuralnn yinelenmesi deil miydi?
Aradan yllar geecek, Osman Koksal bu kez 12 Mart 1971 dneminde gizli rgut
kurup, hukumeti devirme sulamas ile karlaacak ve arkadalar, stanbul'da
Ziver-bey Kku'nde ikenceli sorgulardan geirilecekti.
Bu sorgular yneten Tumgeneral Memduh nluturk'-un, Kksal'n eski
arkadalarndan olmas da Kksal'n yaad dramatik ykunun bir paras
saylmaz myd?
Koksal, stanbul Skynetim Savcs Albay Suleyman Takkeci'nin hazrlad
iddianame ile sulanmt.
Manevra sandndan Kksal'n iddianamedeki sulamalara kar verdii yantlar
ieren bir dilekesi kt.
Koksal yarglanyor
STANBUL SIKIYNETM KOMUTANLIGI ASKER SAVCILIGINA (ANKARA SIKIYNETM
KOMUTANLIGI ASKER SAVCILIGI ARACILIGIYLA)
8.12.1971 Gunlu, Es. 1971/509 S. T. Ka. 1971/324-1971/4t sayl yazya C.
I. GRS:
27 Mays Anayasas, halk yararna sosyal ve ekonomik bir duzen getirmiti. Bu
duzen, sosyal adalet iletilerek gerekletirilecekti.
Ancak, kurulacak duzen egemen gulerin karlarna ters duuyordu.
1965 egemen snflarn siyasal iktidar, bu terslii, nceleri anayasay bir
tarafa itmek, sulamak yoluyla gider-
164
meye alt. Bu areler yufka kalnca da copa, sopaya, silha sarld. Bylece
de 12 Mart ncesi dodu.
27 Mays ihtilli halkn k kayna olmutur. Ik aydnlarn ve krpe
kuaklarn kurduu kpruyle halka aktarlyordu.
Egemen guler iin, siyasal iktidar elde tutmak ne kadar nemli ise, halkn
karanlkta yaamas da o oranda nem tar. Her ikisi de smurmeyi surduren
balca elerdir.
Siyasal iktidarn, komunist gruntusuyle aydnlar ve krpe kuaklar uzerine
yuklenmesi bir rastlant deildir. Smurme elerini salama sonucudur.
12 Mart hareketi, ayn gruntuye kaplarak aydnlar ve krpe kuaklar kprusunu
havaya uurmutur. 27 Mays'n gun halka artk ulamayacaktr.
' Sanrm, Turk ordusu ilk kez bu tarihsel hasletine kar yenik
duurulmutur.
Bu durumda, 12 Mart bildirisinin altnda derlenip toparlanmak, hedefe
gturen yollar kontrol etmek amacyla, asker diliyle, sorumlularn hazrlk
durumuna girmelerini zorunlu gruyorum.
Parlamento ve hukumet suregelen TUTUM, GRS ve CRAATI ile yurdumuzun anari,
karde kavgas, sosyal ve ekonomik huzursuzluklar iine sokmu... anayasann
ngrduu reformlar tahakuk ettirememi demek suretiyle,
12 Mart ortamnn, iktidarn suregelen tutum, gru ve icraatnn neticesi
olduu gerei iln edilmitir.
Cumhurbakan ve Mill Guvenlik Kurulu asker uyeleri (bir ikisi hari), 12. Mart
ncesine kadar siyasal iktidarn suregelen tutum, gru ve icraatn
destekleyenler arasndadr.
Demirel'in bu olay arkadalarna yle anlatt duyulmutu :
Cumhurbakan ve Mill Guvenlik Kurulu asker uyeleri beni destekliyorlard.
Hatta bu destekte o kadar ileri gitmilerdi ki. Mill Guvenlik Kurulu'nun son
bildirisini daha etkili olur duuncesiyle bir generalin okumasn onlar
165
istediler. Ancak son anda 1960 ncesi Genel Kurmay Ba. kannn durumuna dume
endiesine kapldlar ve dnduler.
Hukumetin copu, sopay, silh kullanmak suretiyle suregelen saldrs,
Cumhurbakan, Mill Guvenlik Kurulu Asker uyeleri yoluyla orduyu yannza
ald gruntusune dayanr.
Byle olmayp da bu desteklemeler 27 Mays Anayasasnn uygulanmas ynunde
yaplm olsayd: 12 Mart muhtrasnda zlenen Turkiye, lml ortamda
kendiliinden gerekleebilirdi.
ii. DOSYA
Ben ATATRK, DEVRMC. 27 MAYIS HTLLNN ODAK noktasnda yer alm
kiilerden biriyim. 12 MART muhtrasnn sulad kiilerin bizler iin uydurma
dosya hazrlamalarn normal karlann.
Dosya, Anayasa Mahkemesi'nce SNAT CDD DEGLDR) damgasn yemitir. Hukukun
uygulanabildii he yerde, bu damga itibarldr. Bu itibarla, artk bu dosya
uzerinde durmaya gerek yoktur. Ancak bir iki noktaya deinmekle yetineceim.
Niin komunist sulamas
Yaratlmak istenen komunist gruntusune yararl olamayacam bilindii halde
KOMNST DZEN kurma ddias ve VATAN HAN suu ile kovuturuldum.
Merak ettiim husus: Fikir, tutum ve davranlarmdan dolay m komunist
saylyordum? Yoksa, Cumhurbakannn bana anlatt Bir kye gittim: Ky halk
beni karlad, ilerinden gene biri ileri frlad ve dedi ki: Okulumuz,
suyumuz, elektriimiz yok. Bizlere bunlar temin edin. Herif buz gibi
komunist... olay lusune gre mi komunist oluyordum?
Hatra gelen bir ihtimal olarak da, bu komunistlik ve vatan hainlii itham,
Senatonun AP'I ounluunu etki-
166
lefliek ve dokunulmazlmn kaldrlmasn salamak olabilir. Oysa, Ataturku,
devrimci ve 27 Mays kiiliim, AP ounluu tarafndan dokunulmazlmn
kaldrlmasna zaten fazlasyla yetecekti.
Nitekim, Senato'nun AP mensuplarnn dokunulmazlmn kaldrlmasna ilikin
kararda sk sk tekrarlanan bu komunistlik itham, dosya asker yargya
intikal ettikten sonraki savclk ilemlerinde tum kaldrlmtr.
111. YETKSZLK KARARI
Sayn savcln yetkisizlik kararna gelince: Prensip olarak bu karara kar
deilim. Hatta, bylece bu kovuturma daha hzla sonulanabilecekse, karar
hemen kabule hazrm.
Ancak, 9 aydan beri kovuturmaya, tutuklamaya maruz kalm arkadalarmn ki her
biri kendi mesleklerinde sekin hizmetleriyle tannm kiilerdir, duuncelerini
de dile getirdiimi sanarak sylemeliyim ki, eer bu yetkisizlik karar
nedeniyle sonu daha uzayacaksa, bu karara karym.
Sayglarmla, 17/Ocak/1972.
Osman KOKSAL
Not: Bu dilekenin bir rnei, bilgi iin Babakan'a gnderilmitir.
167
AF STEMYOR
Osman Koksal, kamuoyunda Madanolu davas di. ye bilinen dava nedeniyle
yargland ve yarglama sonunda akland.
Dosya Yargtay'dayken af yasas gruulmekteydi. 0 gunlerde Koksal ile sk sk
beraber olurduk. Bana hep Af iyi ama inaallah bizleri kapsamaz derdi.
Hakkndaki davann af yoluyla ortadan kaldrlmasn istemiyordu. Bu konuda baz
bavurularda bulunduunu bana sylemiti.
Manevra sandndan bu konuda CHP hukumetinin babakan yardmcs Orhan
Eyupolu'na yapt bavuru da kt.
Osman Kksal'n 20 Ekim 1973 gunu Babakan Yardmcs Orhan Eyupolu'na ektii
telgraf yle:
Sayn Orhan Eyupolu, CHP Genel Sekreteri ANKARA
karlaca kamuoyuna duyurulan genel aff ayrntlar ile bilmemekle beraber
destekliyorum. Ancak, af tasarsnda (aftan' yararlanmak istemeyen ve davasn
surdurmeyi uygun grenlerin isteklerini karlayan) bir maddeye yer verilmesini
diler, sayglarm sunarm.
Hadi Husman: Olum ihtille kart m?
Menderes hukumetinin Gumruk ve Tekel Bakan Hadi Husman'n Kksal'a, Kksal'n
da ona yazdklar mektuplar ok ilgin.
168
Bu mektuplar da Kksal'n ince ruhu ile Husman'n duyarl kiiliini
yanstmaktadr.
Kaderin cilvesi derler ya; imdi okuyacanz olayda byle ite.. Hadi Husman,
Menderes hukumetinin Gumruk ve Tekel Bakandr. Olu Ali Husman, 27 Mays gecesi
ihtille katlan muhafz alaynda yedeksubay olarak, grev yapmaktadr.
Askerlikte o bilinen kural geerlidir:
Emir demiri keser.
htill gecesi muhafz alaynda yedeksubay olarak grev yapan Ali Husman ne
yapabilirdi ki? Hi.
htillden sonra Yassada'da tutuklu DP milletvekilleri arasnda bir sylenti
dolar:
Ali Husman, babasn tutuklayanlar arasndadr.
Hadi Husman, 30 Aralk 1969 gunu Kksal'a bir mektup yazarak konunun akla
kavumasn ister. Kksat da Husman'n sorularn yantlar.
Mektuplar okuyalm :
Sayn Osman Koksal,
27 Mays' takip eden gunlerde birka gun gecikme ile Harp Okulu'na getirilen
Bayan Hill Ulman (Bursa) bana, 'Mahallemizde Hadi Husman' olu tevkif etmi,
eklinde bir dedikodu var, neden byle syluyorlar bilmiyorum' demiti.
Bu dedikoduya o zaman ben de bir mn verememitim. Olum Ali, o tarihte
kumandan bulunduunuz Riyaseti Cumhur Muhafz Alay'nda yedeksubayhk grevini
ifa etmekte idi. 26-27 gecesi de klasnda kalm idi. Biz bunu emsalleri gibi
normal grmu, baka bir mn vermemitik. Sonradan banda zataliniz olarak
alaynzn ihtillde esas rollerden birini ifd ettiini renmitik. Bu
vaziyette Ali'nin o geceyi hangi artlar iinde nasl geirdiini tespit
edemedim. Ve bu dedikodu, benim iimde devaml olarak bir ukde halinde kald.
Fakat bekledim. Aradan zaman geti, birok eyler uzak hatralar haline geldi.
Hisler yatt. teden beri ok arzu ettiim halde bir turlu cesaret edemediim
bir hususu zatalinizden ren-
169
jnek istiyorum ve doruca size bavuruyorum. Benim tevkifimde Ali'nin u veya bu
ekilde bir rolu olmu mudur? -Ali o geceyi klasnda m, nerede, nasl
geirmitir? Hadiseden nceden haberdar m idi? Lutfeder bildirirseniz, devaml
olarak iimi yakan, o zaman bana intikal ettirilmi bir dedikoduyu belki
aydnlatm olurum.
Karm ilk defa Yassada'ya beni ziyarete geldii zaman, zataiiniz, kendisine
bilvasta haber gndererek, bir eyden endie etmemesini, huzur iinde olmasn,
eer arzu ederse kk mntkas iinde tahsis edilecek bir binada geici bir
muddet iin kalabileceini bildirmisiniz. s-kat edilmi hukumet uyesinin
ailesini himaye maksadn tad haricen anlalan byle bir haberin
gnderilmesine - hele zatalinizi o ana kadar hi tanmam iken - sizi sev-
keden sebep acaba ne idi?
Yuksek Adalet Divam'nda tank olarak ifadeniz alnmt. Konumalarnzn
birinde, zapta dahi aynen gemi
olduu uzere, '.....Bu hadiselerin biroklarndan hukumet
azasndan bazlarnn haberleri olmazd, onlara sylemezlerdi, mesel Gumruk ve
nhisarlar Vekili Hadi Husman'n bunlardan haberi yoktu...' demi idiniz. Bu
szler o gunlerin son derece ar artlar iinde benim iin, mnsn ve
maksadn, siz bir mill birlik uyesi bulunduunuz iin lykile anlayamam
olmakla beraber, ne kadar ferahlatc bir hadise, lehimde ne buyuk madd bir
delil olmu idi, bilemezsiniz. Bunun sebebini o gunden beri hep kendi kendime
sorar, fakat bir turlu iinden kamam. Sizi o zaman bu ekilde konumaya
sevkeden saikler acaba ne idi?
htille takaddum eden gunlerde NATO'nun stanbul'da yapt toplant munasebeti
ile Tekel idaresinin hatra olarak, emsali vehile kard sigaralardan bir
karton, Ali ile kumandan olarak, zatalinize gndermitim. Akam eve gelince,
Ali paketi almadnz, hatta 'biz hediye kabul etmeyiz, istersen ben sana
sigara vereyim' dediinizi, bu szlerden ok uzulduunu bana sylemi, ben de
dorusu bu hareketinizi garipsemitim. Ali'nin szleri doru ise bu.
hareketinizin salki acaba ne idi?
170
ok muhterem Osman Koksal, sras ile arzettiim butun bu hususlar tafsilt ile
notlarmda mahfuzdur. Ancak bunlar hakiki vaziyette ancak siz
aydnlatabilirsiniz. Benim bunlar hakknda bana verilen bilgilere istinaden
yapabileceim tahmin ve kymetlendirmeler, takdir buyurursunuz ki, eksik, belki
de tamamen yanl baz gru ve kanaatlarn tesiri altnda hatal olabilecektir.
Sizi rahatsz ettiim iin imdiden zur diler ve bu vesile ile imdiye kadar
munasip bir frsat bulamadm iin yapamadm teekkurlerimle sayglarm
sunarm.
Kksal'n yant
Kksal'n, Menderes hukumetinin Yassada'da yarglanan Gumruk ve Tekel Bakan
Hadi Husman'n bu mektuba gnderdii yantlar da yle :
Sayn Hadi Husman,
Teekkur ederim. Elimde olmayan nedenlerle cevapta geciktim. zur dilerim.
Sorularnz sra ile cevaplandrmaya alacam.
1. htillde Muhafz Alay Ankara iinde grev almamtr.
Ali, alkan ve deerli bir subaym idi. Ali'nin dier subay ve astsubaylarmn
dnda bir duunceye sahip olmadn sezinliyordum. Bununla yetinmi idik.
Ali'yi 27 Mays leden sonra arkadalaryla bahede otururken grmutum.
Aramzda yle bir konumann getiini hatrlyorum.
Ali, uzuluyor musun?
Babam iinde olduu iin uzuluyorum. Yoksa iktidar sulu idi.
2. Sayn Bayan Husman'a hi bir haber gndermedim. Yalnz, Ali'ye rastladm
zaman Sayn Bayan Husman'n ve sizlerin shhatinizi, ihtiyalarnzn olup
olmadn sorardm. Beni bu yola sevk eden neden anlaym ve kumandanlk
grevimdi.
171
3. Yassada'da verdiim ifade, tamamiyle grulerim ve vicdan kanaatimdir.
4. Sigara iine gelince; Ali'ye unlar sylemitim: 'Hediye kabul etmediimi
biliyorsunuz. Subaym ol-
man dolaysyla baban ikaz etmen gerekirdi. Bu ii yap. madndan dolay
uzuldum. Babana sayglarm syle, kuukluumden bu yana takip ettiim
prensibime sayg gstereceine ve bana darlmayacana eminim.'
Sayn Husman, naslsa olay sizlere yanl aksetmi.
Muhafz Alay Kumandan olmadan evvel buna benzer bir olay daha olmutu. Ayn
ekilde szlerle hediyeyi kabul etmemitim. Yalnz, sylediim szler bakan
arka-danza aynen intikal ettirildii iin uzulmemiti.
Sayn Husman,
Cevaplarmla tatmin olmadnz cihetler var ise lutfen tekrar yaznz,
cevaplandraym. Sayn Husman ailesine salk ve baarlar dilerim.
Sayglarmla.
Osman Koksal
Osman Koksal, tabi senatrlukten istifa etmi, bir sure de Cumhurbakanl
kontenjan uyelii yapmt.
Bu grevden ayrlnca, her gun artan hayat pahall karsnda bir sure emekli
ayl ile ayakta kalmaya alt.
Baaramad.
1979 ylnda, Turizm Bankas'nda muavirlik grevi ald. Bu grevi ok ksa
surdu.
unku greve baladktan bir sure sonra AP hukumeti kurulmutu. Koksal, kendi
istei ile grevinden ayrld. Sanrm, AP evrelerinden ayrlmas iin bir
ima da gelmiti.
Bu durumdan kimseye yaknmad. Eski arkadalarndan birine olsun gidip Bana i
verin demedi. Aclarn yalnzca ailesi ile paylama yolunu seti.
Olu Kudret'in TKP-B diye bilinen dava nedeniyle gz-
172
altna alnp yarglanmas bu ihtillciyi yureinden yaralamt-
Son gunlerine yaklarken tuttuu notlarda bu aclan
Ben bir insanm. Bir babaym diye anlatyor Koksal. Kksal'n son gunlerinde
yazd anlar okuyarak bir baba yureinin iine duurulduu aclar biraz daha
yakndan duyalm.
Anlarn bu blumunu okurken yureim burkuldu. Ban hep dik tutmay baarm
bir ihtillcinin son gunlerinde ektii aclar, bu anlar okurken sizler de
paylaacaksnz. Hele yaamnzda bir gunu gzaltnda ya da tutuklu olarak
geirmiseniz veya olunuz, kznz, kardeiniz, bir yaknnzn bandan byle
olaylar gemise bu aclar daha iyi anlarsnz.
Kksal'n anlan
Bir gece yars polisler (u polis) Kudret'i almaya geldiler. Bulamaynca beni
gtureceklerini sylediler.
Olur, dedim.
Ancak ilerinden biri telefon etmeyi uygun grdu. Kime telefon etti, bilmiyorum.
Biri telefon ile:
Osman Kksal' alalm m? diye sordu.
Oradan gelen yant olumlu olmaynca evden ktlar ve gittiler. Bu olay, aileden
birini rehin olarak alnacan gsteriyordu. ,
Kudret'i birka gun ne biz ne de polisler bulabildik. Yalnz Kudret her gun
telefon ediyor, shhatte olduunu syluyordu. Ya annesi ya da karsyla
konuuyordu. Annesi teslim olmasn istediinde verdii yant Hayr, ikence
yaparlar oluyordu.
Annesine dedim ki -.
Yarn telefon aarsa Kudret'e syle.. Kendisi ve. arkadalan bana gelsinler..
Ben Skynetim Komutanlf-na teslim edeyim. Bu surette ikenceden kurtulmu
olurlar.
Annesi benim yanmda, sylediklerimi Kudret'e aktard. Hepsi de Olur yantn
verdiler.
173
Ben ertesi gun Skynetim Komutan Sayn Korgeneral Recep Ergun'u aradm.
Sanrm ankr'daym, bulamadm. Daha ertesi gun Kudret ve arkadalar
yakalandlar.
Bu ii beceremedik.
Ben telefonlarn dinlendiini biliyordum. Nitekim 17.000 lira iin polisler
evime gelince Telefon konumalarnz dinliyorduk dediler.
Nilgun eve geliyor
Nilgun, Kudret'in eidir. Nilgun Emniyet Mudurluunde 20-25, Mamak'ta da 5-6 gun
gzaltnda kalmtr.
Nilgun, 20 Ekim 1982 gunu saat 20.30 sralarnda eve geldi. Evimiz gunlerce
suren skntl havadan biraz olsun kurtulmutu. Sevinli ve mutlu idik. Ama
Kudret'in hl Emniyet Mudurluunde oluu, sevincimizi ve mutluluumuzu doruk
noktasna karmyordu.
Bir masa etrafnda ben, eim Hikmet Koksal, kzm Serpil Kays ve damadm mer
Kay's oturmu, Nilgun'u dinliyorduk. Nilgun kendisine ve arkadalarna
emniyette yaplan insanlk d eylemleri anlatyordu. Anlattklar halk
arasnda konuulanlar kantlyordu. Nilgun'un konumas yine evin havasn
kasvetli hale sokmutu. Aramzda alamalar, szlamalar, baylmalar olmutu.
Nilgun muhataplarn daha fazla uzmemek iin konuyu deitirerek bana unlar
syledi:
Baba bir aralk Kudret ile emniyette karlatk. Kudret bir solukta bana dedi
ki:
Polisler benimle para pazarlna giritiler. Eer benden nce karsan babama
syle, bana 17.000 lira bor para bulsun, hazrlasn.
Zaman hayli ilerlemiti. Kzm ve damadm evlerine uurladm. Biz de yattk.
Gzume uyku girmedi.
Odann akamki havasnn etkisi altnda sabah ettim.
Evimizin kasvetli havas hl suruyor ve biz bu havay teneffus ediyorduk.
Ertesi gun, yani 21 Ekim 1982
174
aramba gunu, saat 10 sular idi. Ben, eim v Nllgur cay iiyorduk.
Kap alnd.
Ben atm. eriye Kudret ve polis olduklarn syleyen u sivil girdi. Bir an
Kudret'in, Nilgun gibi eve geldiini sanmtk.
Yanlmz.
Polislerin hakimane baklar sevinmemizi engelledi. Bu srada Kudret bana :
Baba, paraya ihtiyacm var. Bana 17 bin lira verebilir misin?., dedi.
Akamki konumalar hatrlayarak olay anlamtm. Kudret bana bu neriyi
yaparken, salonda eim Hikmet Koksal, gelinim Nilgun vard. Evimizde bakaca
kimse yoktu.
Kudret'in istei uzerine 17.000 liray kardm ve Kud-ret'e verdim. Kudrej de
bu paray o anda aynen polislere verdi.
Bundan sonra polisler aralarnda salondakilerin duyabilecekleri bir ses tonu ile
yle konumaya baladlar:
Zapt yazan polis:
Zapta, paray babas m verdi yoksa eyalar arasnda bulduk, diye mi
yazacaz?
Polisler bir an duunduler. lerinden bir dieri: Paray babas verdi, diye
yazacak olursak, emniyette tutulan zabt ile elikili olur. En iyisi, eyalar
arasnda bulduk, diye yazalm, rnein u bufenin uzerinde-bulduk diyelim.
uncu polis derhal sze girdi: Bufenin ustu olmaz- Bu bufe Kudret'in evinden
yeni tanm. Getirirlerken para buradan duer. Sonra soruya maruz kalrz. En
iyisi Kudret'in dier odalara konan eyalara bakalm ve bir yer arayalm...
Bu arada annesi. Kudret*i mutfaa ard. Bir polis: ile gittiler. ay itiler.
Dier iki polis evin dier odalarn* dolat ve salona dnduler.
175
Polisler dier odalar gezerken ben de mutfaa girmi, Kudret'in durumunu
saptamaya alyordum.
Kudret takatsizdi, sararmt. Gzleri iine kmutu ve yuzunde iyilemeye yuz
tutmu uruk lekeleri grunuyordu.
Polis konuturmuyordu.
Bu durumdayken polisin biri ierden seslendi:
Osman bey. gelir misiniz?*
Gittim.
Su zapt imzalar msnz?>
Zapta yle bir gz attm.
Bu zabt geree uygun olarak yazlmam. 17.000 liray ben verdim. Siz
sandkta bulduk diye yazmsnz, dedim.
Bu srada Kudret ile mutfaktaki polis salona girdiler.
Polis bana u yant verdi:
17.000 liray sizin verdiinizi yazarsak rgut parasn siz muhafaza
ediyormusunuz gibi olur. Sizi bu olaylara sokmamak iin byle yazdk.
Bu srada Kudret bireyler sylemek istedi. Ters ters bakarak Kudret'i
susturdular.
Gerek darda, gerekse evde esen havann etkisi altndaydm. Zapt imzalamamak
olabilirdi. Fakat olum bakmndan sonucu olumlu duunemiyordum. Zapt imzaladm
ve eime de imzalamasn rica ettim.
Bu davranmz, birok kii tarafndan zaaf olarak kabul edilebilir. Ben
insanlk d hava iine sokulmu bir kiinin uzerinde bu tur bir havann
artmasna neden olmamak iin zapt imzalamay onur olarak kabul ederim.
Kald ki ben de insanm, babaym. Kudret de olum-dur.
Kudret ile Nilgun emniyet tarafndan gzaltna alnnca, evin kirasn boa
vermemek amacyla emniyete gittim. Sube bakan Sayn Kemal Yazcolu'nu
grdum.
Anahtar Nilgun'de idi. Anahtar istettim. Ayn zamanda Evi bizim eve
tayacaz, bir emriniz olacak m? dedim. Adamlarna sordular. Evde iimiz
kalmad dediler. Anahtar aldm.
176
Ben rahatszdm. Evimi damadm mer Kays tad, gyalar bizim eve yerletiren
de odur. mer evi tayaca zaman butun eyalar, sandklar, dolaplar alt ust
etmi ve hereyi iyi bir ekilde kamyona bindirmi. Zabtta yazlan sand da
elden geirmi. Ama orada para yokmu.
Demokratik sosyalizm
Osman Koksal lumune yakn hangi siyasal gruleri savunmaktayd? Guncel olaylar
karsnda tepkisi neydi?
Bu grulerini anlarnn bir yerine yerletirdii u satrlardan okuyoruz:
Gerek duunce, gerek eylem plannda birok kimse kapitalist duzende,
sosyalist duzende kat doktriner ynleri ile benimsenip uygulanmasnn doru
olmayaca inancndadr. Bu inanta olanlara gre, bir toplumda ekonomik
faaliyetlerin sosyal organizasyonu, snrlar, ilkeleri iyi belirtilmi bir
karma ekonomi duzenine oturtulmaldr.
Bu inanc tayanlarn kendi aralannda pek ok gru farklar bulanmakla
beraber, hemen hepsinde ortak olan yn, soy ekliyle kapitalist ve sosyalist
sistemlerin insanlarn gerekten zgur olmalarna ve insanca yaamalarna ters
duen temel inanlarn eletiri konusu yaplmasdr.
Bu gruu benimseyen eitli gruplar arasnda en nemlilerin Bat Avrupa
ulkelerinde demokratik sosyalizm ve orta-sol akmlar olduunu
syleyebiliriz.
Bu duunce sistemini benimseyenler iin de tpk kapitalizm ve sosyalizmde
olduu gibi ekonomik sistemin temel amac toplum refahn salamaktr.
Yalnz bu ama ne kapitalist yoldan, ne de sosyalist yoldan salanabilir
Kapitalist duzen liberalizmi esas alr ve bireyi hereyin ustunde tutar;
insanlar piyasa mekanizmasnn insafszca ileyen ve zayf ezen dililerinin
iine atar. Sonu, adaletsiz, israf ve babozuk bir giditir. Karma ekonomiyi
savunanlara gre kapitalist duzene
177
F.: 12
sosyalist duunurlerin ynejttilkeri eletirilerin buyuk bir ounluu hckh ve
yerindedir.
Fakat kapitalizmin yerine teklif edilen sosyalist diu zende de sivri ve
sakncal ynler vardr. Toplumu her^ yin ustunde tutmak, bireyi geri plana
itmek, bazen inat) haklarna ve zgurluklere ters duen durumlar yaratabil,
mektedir. Ayrca, uretim duzeninde kr gudusu tamamen ortadan kalktnda sistem
ar bir burokrasiye boulmak, ta ve almalar verimsiz hale gelmektedir. Bunun
yann, da merkezi planlamann devlet otoritesine dayanarak ver. dii kararlarn
anti-demokratik ynu bir yana braklsa bi. 2e, fiyat sisteminin rehberliinden
hibir ekilde yararla, nlmamas kaynak israfna ve refah kaybna yol amak,
tadr. Demek ki, sosyalist sistemin de kapitalist sistem kadar sakncal ynleri
vardr.
Karma sistemi savunanlar sadece dier sistemleri ele. tirmekle yetinmeyip,
kendi sistemlerinin dayand temel inanlar ve bunlarn gerekletirilmesini
salayacak ara. lan ve ereveyi de aklarlar. Onlann temel inanlan: 1 zel
yaam arzusu. 2 Birey-toplumun ilikileri. 3 Sosyal guvenlik iinde alma
istei.
Gruluyor ki, Koksal, kapitalist sistem ile Marksist-Leninist sistemi
eletirmekte, Bat Avrupa ulkelerinde rneklerini grduumuz demokratik
sosyalizmi savunmaktadr.
Gursel ile bir an
Kksal'n sandndan anayasa konusunda Cemal Gursel ile ilgili bir an ve
gazetemiz Genel Yayn Muduru Hasan Cemal'e gnderdii bir mektup kt.
Kksal'n Unutamadm bir an bal ile sunduu blum yle:
..Rahmetli Gursel'i ok iyi nitelikleri olan bir insan ve komutan olarak
tanmtm. Gursel ile bol anlarm olmutur, lumune rastlayan u gunlerde
uzerimde etkinliini ve tazeliini yitirmeyen bir anm anlatmak istiyorum.
178
1960-61 yllar ihtill ynetiminde MBK uyelii. Cumhurbakanl Genel
Sekreterlii ve Muhafz Alay Komutanl vazifelerini yurutuyordum. Bu
vazifelerim gerei Devlet Bakan Gursel'i sk sk grur ve konuurdum.
Gunlerden bir gun 'Kurucu Meclis tekili hakkndaki yasa'y imzalatmak iin
Gursel'in yanna gittim. Hazrlanan yasa tasarsn etraflca anlattm. Zaman
zaman szumu keserek sorular sordu. Hepsini yantladm.
Konumam sona erdii zaman koltuuna iyice yasland. Bir nefeslik dinlendikten
sonra konumasn yle surdurdu :
Kurucu Meclis Yasas iyi hazrlanm; emei geenlere lutfen teekkurlerimi
ulatr. Yalnz yasada noksan bir yan grdum.
Noksanlk neresinde paam?
Dinle, anlataym diyerek konumasna devam etti:'
Turk ordusu Turk milletinin barndan kan ordudur. Milletin karakterini
tar. Birbirine tutkundur.
Ordu milletin ve vatann uygarla ve mutlulua yukselmesini, zgurluklere
eksiksiz sahip olmasn, tum demokratik niteliklerle bezenmi demokratik rejime,
hukuk devletine, sosyal adalete, yozlatrlmam Ataturk ilkelerine
kavumasn, her birey iin insanlk saygnlna yarar bir yaam duzeyine
erimelerini, aslnda millet iin zlem duyduu ve gereklemesini istedii bu
dilekler, Ataturk cumhuriyetinden kaynaklanmaktadr.
Turkiye bugun MBK ynetimindedir. Bunun halka yansmas, ordunun ynetimde
bulunduu biimdedir.
Dorusu da budur.
Yaplan ve yaplacak herey orduya mal edilecektir. Olumlu iler, milletin
ordusuna sevgi, sayg ve guvenini artracak, olumsuz iler de sayg ve guvenini
azaltacaktr.
MBK kutsal olduu kadar, sorumluluu da geni bir ynetimin bandadr.
Arkadalarmn bu duygular tadn grmekle mutlu oluyorum.
Konumam uraya getirmek istiyorum:
179
Kurucu Meclisin bir kanad olan Temsilciler Meclisi Turk ordusunun milleti iin
zledii ve gereklemesini diledii ilkeleri ieren bir anayasa yaparsa,
milleti, orduyu, Temsilciler Meclisini ve bizleri mutlu eder. Yok, boy-le
olmayp, kstl bir anayasa ortaya koyarsa, milleti, orduyu ve sizleri
mutsuzlua surukler. 'Bu anayasa kstl bir anayasadr' dedikodular bile
bizleri uzer.
Simdi sana soruyorum:
' Yasay yaparken bu durumlara are duundunuz mu?'
'Etraflca duunduk Paam. Temsilciler Meclisi tarafndan bu -ilkeleri
bildikleri ve kstl bir anayasa deil de an koullarna, memleket
gereklerine ve Ataturk ilkelerine uygun bir anayasa ortaya koyacaklarna
inandk. Ama inancmzda aidanrsak ne yaparz diye de duunduk. Byle bir
anayasann Kurucu Meclisin -ikinci kanad olan Mill Birlik Komitesi'nden
gemeyeceine eminiz.
12 Eylul ve 1982 Anayasas
1982 Anayasas'nn tartlmaya ald gunlerde Kk-sal'n Cumhuriyet Gazetesi
Genel Yayn Muduru Hasan Cemal'e yazd ve o gunlerde gazetemizde yaynlanan 14
Temmuz 1982 gunlu mektup da yle :
1961 Anayasas Ataturk ilkelerine, ve Turk toplumunun yapsna uygundur.
1961 Anayasas baz siyasal partiler tarafndan kstl olarak uygulanmad
iin Turkiye 12 Eylul ortamna girmitir.
Anayasalar toplumu daha ileriye gturecek biimde deitirilebilirler.
Ancak, 1982 Aldkat tasars, Turk toplumunu ok gerilere gturecek, otoriter
bir rejim douracak ve Ataturk ilkelerini yozlatracak biimde hazrlanmtr.
Bu tasar ne Turk milletine, ne de Turk ordusuna yakmaktadr. Bu tasar, Turk
milletinin ve Turk ordusunun duunce yaamndan karlmaldr. Yaklmal ve
kulleri ok derinlere gmulmelidir. Zira Turk ordusunun ynetiminde bu
180
tY bir anayasa tasars ortaya konmas ite ve dta ordu-vu uzecektir.
T Eski Miiif Birlik Komitesi uyesi
Osman Koksal
Kksai'n lumu
Osman Koksal, olu Kudret Kksai'n davasnda tank olarak dinlendi. Konu,
polislerin Osman Kksal'dan aldklar 17.000 lirayd.
Koksal, durumadan karken fenalamt. Gulukle yuruyordu.
11 ekim gunku tanklktan yirmi gun sonra da geirdii bir kalp kirizi ile bu
frtnal yaamna gzunu yumdu.
Olu. Kudret tutukluydu. Ailesi eski arkadalar aracl ile Skynetim
Komutanlna bavurarak Kudret Kksai'n, babasnn cenazesinde bulunmasn
istedi. Komutanlk tutuklu Kudret Kksai'n babasnn cesedini Gul-hane
Hastanesi'ndeki morgta grmesine izin verdi.
Tutuklu Kudret Kksai'n, babasnn cenaze treninde hazr bulunmas guvenlik
asndan sakncal grulmutu.
Ankara'da Maltepe Camii'nde yaplan trene Kksai'n silh arkadatan
gelmilerdi. 27 Mays htilli'ne katlan subaylar. Kurucu Meclis uyeleri ve
parlamenterler, bu eski arkadalarna son grevlerini yapmak uzere caminin
avlusunda bulumulard.
Tabutunun banda birok yuksek rutbeli subay toplanmt. Cumhurbakanl
Muhafz Aiay'ndan birok subay da cenaze trenine gelmiti.
Kksai'n tabutu, asker trenle top arabasna alnd ve bandonun ald cenaze
mar il Ataturk Lisesi nune kadar getirildi. Daha sonra tabut, asl
mezarlkta topraa verildi.
Bir buruk trendi bu.
Gzlerim eski arkadalarn arad trende.. ou yoktular. elenklere baktm.
elenk bile yollamamlard.
Bir asker ynetimin en gulu adamlarndan biriydi.
181
Ne bir bankann ynetim kurulu uyesi olmutu, ne oluna devlet bankalarndan
krediler yadrmt.
zerinde bir takm elbise, ayanda penesi delik bir ayakkab ile lmutu.
Ve cenaze trenindeki o deyi ile er kii niyetine lmutu!
Ans nunde saygyla eiliyorum.
182
EMEKL ALBAY MUSTAFA PERN
Sayn Yazar Uur Mumcu,
Rahmetli emekli Kurmay Albay Osman Kksal'a ait nklp Mektuplar ad ile
kaleminizden yaymlanmakta olan. bu yaz dizinizi zevkle okumaktaym.
Memleketi uurumdan kurtarmak iin 27 Mays 1960 tarihinde, Silhl Kuwetler'in
baard ihtilli o tarihte rahmetli Cemal Gursel Paa'nn etrafnda toplanan
baz kimseler kendilerine mal etmilerdir. (Bugun de ayn eyler devam
etmektedir.)
Silhl Kuvvetler ihtilli benimsemedike rgutlerin yapacaklar ihtill
teebbusunun baarya ulamas mumkun deildir. (22 Subat, 20-21 Mays olaylar
bunun en guzel rneidir.)
O tarihte binbg rutbesiyle Kara Harp Okulu'nda g-- revu bir subay olarak,
grevin Hizmet Kanunu'na gre Silhl Kuvvetlere dutuune inanarak hibir
ey beklemeden, neticeyi kestirmeden ihtillin sorumluluunu uzerine alan ve
muhim rol oynayan subaylardan biriyim.
htillciler o gece ihtilli baardklar takdirde hibir makam igal etmeyip
ordudaki grevlerine dnerek seime gideceklerine dair verdikleri eref szunu
yerine getirmilerdir.
Bizler 27 Maystan itibaren can guvenliklerinin korunmas iin Silhl
Kuvvetlere snan, Demokrat Parti hukumetinin emniyetlerini salarken baz
kimseler Gursel Paa'nn himayesinde Genelkurmay Bakanl'nda oturacaklar
koltuklar paylamlardr. htille ait beyanatlar genelge ile yasakland
iin, ihtillciler hakikatleri kamuoyu-
185
ma yanstamamtr. Bunlar, ihtilli kamuoyuna kendileri yapm gibi gstererek
birinci plana gemilerdir, rnein:
1 On yl sonra htillciler bal ile Hurriyet gaze-tesinde eski Mill
Birlik Komitesi uyesi Stk Ulay Paa ile fazl Akkoyunlu'nun hakikatle ilgisi
olmayan beyanatlar-na verilen cevabn fotokopisi Ek 1'de sunulmutur.
2 19 Ekim 1986 gunku yaz dizinizde eski Mill Birlik Komitesi uyesi Sayn
emekli Kurmay Albay Sami Ku--cuk'un igai ettiklerini syledii Skynetim
Komutanl (imdiki Harp Tarihi binasn) kimin igal ettiine dair Ek
-2'de sunulmutur.
3 Kk harektna katlp da Cell Bayar' kkten Harp Okulu'na
getirenlerden yaz dizinizde ad gecen mu--teveffa emekli Topu Yarbay Abdullah
Tardu'nun bu hare-, kta ait 4 sahifelik beyanatnn fotokopisi Ek 3'te
sunulmutur.
4 27 Mays 1960 gecesi Harp Okulu'ndan setikleri hedeflere kellelerini
ortaya koyarak gnullu giden, ihtilli baardktan sonra grevlerine dnen
subaylarn ou ihtilli muteakip hemen Mill Birlik Komitesi tarafndan
emekliye sevkedilmilerdir.)
Not: 1. Tabur Komutan Hikmet Aknc ile (Yarbay), :2. Tabur Komutan Yarbay
Husnu Temel ve Alay Komutan Albay Mucteba zden harekta katlmlardr.
Sayn Uur Mumcu, nklp Mektuplar adl yaz dizimize k tutacak yazm ve
belgelerimin en ksa zamanda .neredilmesini rica eder, baarlar dilerim.
Emekli Albay Mustaf Perin
Birliimle mufrezeyi binaya evkettim
Mustafa Perin, 27 Mays'ta Skynetim Komutanl igalini yle anlatyor:
25 temene de sevk ve idare hatas yaplmamas iin takm ve manga komutan
grevi verdim. Saat 02.45'te tambur komutanma birliimin hazr olduunu
bildirdim. Bu
186
nada tabur komutan Aknc istihkam Temeni komutamda 25 kiilik bir mufreze ile
Skynetim Komutanln waal grevi verdi. Mufrezenin benimle hareket ederek
itialin birliinin destei ile yaplmasn istedi... (..) Bu es-nada gecenin
suknetini patlayan bir mermi sesi ihll et-tj bu ses silhlardan birinin
tetiinin kendiliinden dumesinden ileri gelmitir.. Silh sesi yuruyu kolu
guzerghnda bulunan Skynetim Komutanlndan duyulup Karargh harekete
geebilirdi. Skynetim Komutanlnn igaline memur mufreze birliinin
erknyle kol banda bulunuyordu. Bu hedefi bir an nce igal etmesi iin
birliimle mufrezeyi suratle skynetim binasnn nune gturdum. (Bu bina Harp
Tarihi'dir). Skynetim erleri dnda kurulu mahrutf adrlarda uyuyorlard.
Kapda bir nbeti vard. Mufreze komutan stihkm Temeni buraya geldiimiz
zaman mufrezesini ikiye bldu. Bir ksmyla adrlara baskn yapt. Dier
ksmyla da skynetim binasn hibir mukavemet grmeden igal etti.
1 Numaral Hedef: 26 Mays gecesi Harp Okulu'nda hedefler verilirken bir
numaral hedef Cumhurbakan Cell Bayar dolays ile de kktu.
Cumhurbakanlnn muhafazasna memur muhafz alaynn yuksek ate kudretine
haiz oluu ve hukumeti destekleyen zumrelerden teekkul edici de zellik
tayordu. Bununla beraber kke memur edilen tank bluu (htillci kuvvetler)
ankaya'ya geldii zaman Muhafz Alay Komutan Kurmay Albay Osman Kksal'n bu
kuvvetlere kar pasif davranaca ve Cell Bayar' tutuklayarak Harp Okulu'na
getirecei bildirilmiti. (Tank bluunun ankaya'ya hareketinden nce silh
seslerini iiten zamann Mill Eitim Bakan merhum Tevfik ileri evinden kke
telefon etmi, Kzlay'dan devaml silh sesleri geldiini bildirmi, ayn silh
seslerini kk Jandarma Muhafz Taburu nbeti subay <ta iittii iin bunu
tabur komutan Kd. Bnb. Munir Kiper'e bildirmi, kkten verilen emirle Jandarma
Taburu ile birlikte Muhafz Alay alarma gemi, bundan sonra da kkun
duurulmesine memur edilen tank bluu ankaya'ya gelmi. Muhafz Alayn alarm
vaziyetinde bulmu, bir-
187
ligini mevziye sokarak beklemeye balam, fakat Currv hurbakanl Muhafz
Alay'nn durumu deimemitir.
Halbuki Harp Okulu'nda verilen faraziyeye gre tanu bluu ankaya'ya geldii
zaman Cell Bayar. Muhat* Alay Komutan Osman Koksal tarafndan tutuklanacakt
Ve bu duruma gre de Cell Bayar antada keklik idi Osman Koksal syledii
ekilde hareket etmemi, tank bl luu mevzilendii halde alaym alarmda
bekleterek ihtillin neticesini beklemi, bu yuzden tank bluunden ne ankaya
srtlarna gelen suvari bluu de bekleme mevziinde kalm, Ankara'da butun
hedefler ele geirildii halde muhafz alaynn alarmda kal. Cell Bayar'n
tutuklanmayd, uphe ve endie yaratmt.
Bu srada Harbiye'ye Cell Bayar'n direndii, muhafz alaynn bunu
destekledii haberi gelmi ve hemen harekete geilmitir.
Cell Bayar'n getirilmesi ile ilgili konuyu Harp Okulu 10'uncu Birlik Komutan
Topu Kd. Binba imdiki, (emekli yarbay) Abdullah Tardu'dan kkun nasl
duurulduunu ve Cumhurbakan Cell Bayar'n Harp Okulu'na getiriliini kendi
azndan dinleyelim :
27 Mays gecesi bana verilen grev 100 Harbiye ile Harp Okulu'nun savunmas
idi. Harbiye'de 27 Mays; sabah grevime devam ederken butun hedefler igal
edildii halde kkun direndii haberi geldi. Bu haberi Veteriner Akademisi
Komutan Burhanettin Ulu Paa da iittii iin Harp Okulu'na gelmiti.
Burhanettin Ulu Paa ile birlikte durumu yakndan grmek (keif yapmak), kku
duurebilmek iin ne gibi kuvvet kullanlacan meydana karmak amac ile
yanmza aldmz iki temen, yedi Harbiyeli ile birlikte Skynetim
Komutanl'na gittik. Harbiye'ye verilen hedefler ele geirilince Harp
Okulu'nda bulunan Cemal Madanolu, arkadalar ile birlikte skynetim binasna
gitmiti. Burhanettin Ulu Paa il kendisine kkun direndiini, duurulmesi
iin ne gibi kuvvete ihtiya olacana dair keif yapmak istediimizi bildirdik.
Teklifimiz kabul edilince Burhanettin Ulu Paa, ben.
188
. terren, yedi Harbiyeli bize oradan katlan Ordudonatm
varbay Kemal Tufekiolu. Kurmay Albay smet.............
(Curmoy Albay Selim............de dahil olmak uzere ara-
\nxa binerek ankaya istikametine hareket ettik. Bakanlklardan geerken orada
mevzilenen bir tank da yanmza aldk, ankaya'ya kadar hibir engele
rstlamadan geldik. Muhafz alay alarma gemi, mevzide bekliyor, kkun
duurulmesine memur edilen tank bluu karsnda mevzide idi.
Kkun d kapsnda kulubede polis nbet tutuyordu. Yanna gittik, ismini
sorduk. Hasan olduunu syledi ve Trabzonlu idi. Kendisine Cumhurbakan Cell
Bayar'la grumek uzere kke gireceimizi bildirdik. steimizi kke duyurdu
ve kke kabul edildik. Kke girerken Burhanettin Ulu Paa tank bluu
komutanna 15 dakika zarfnda kkten kmadmz takdirde kke ate
amalarn syledi.
Bu ok tehlikeli bir ey idi. Burhanettin Paa Veteriner Paas olduu iin
kke atlacak tank mermisinin hedef uzerinde ne gibi bir tahribat yapacan
kestiremi-yordu. Bu sz uzerine- 'Paam, tank mermisinin tahribat buyuk olur,
buna meydan vermeden biz iimizi gruruz' dedim. Verilen musaade ile kke
girdiimiz zaman Cell Bayar bizi giyinmi olarak eli cebinde karlad ve ne
istediimizi sordu. Burhanettin Ulu Paa'nn Silhl Kuvvetlerin idareyi ele
aldn, kendisinin misafir edilmek uzere ordunun himayesine alnacan ve bu
ama iin de Harp Okulu'na gturuleceini bildirmesi uzerine Cell Bayar yaplan
teklifi reddetti. 'Ben mill irade ile geldim milli irade ile giderim, beni
buradan hibir kuvvet gturemez' dedi.
Kendisine, yeni bir hukuk devleti kurulmakta olduunu, teminat altnda bulunduu
telkin edildi ise de Bayar kesin olarak gitmeyeceini bildirince 'o zaman biz
sizi muhakkak gtureceiz, biz gturmesek bile sizi baka bir ekip gelip yine
gturecektir. Biz bir Devlet Bakanna yakr vaziyette gitmenizi istiyoruz,
aksi halde sizi zorla gtureceiz' denildi. Bu esnada arkadalardan biri vakit
ta-
189
mam. tehlike var dedi. (Tehlike Tank Bluunun 15 daki-. ka zarfnda kkten
kmadmz takdirde ate ama key" fiyeti idi.) Cell Bayar bu sz uzerine
lduruleceini zanl nederek cebinde bulunan plak tabancas ile ntihar etmek
istedi, uzerine atlmak suretiyle tabancay yere du-surduk, koluna girerek
kendisini kkten zorla karttk. Kkun kapsna getirilen bir steyn vagona
bindirerek Harp Okulu'na getirdik.
Kendisine Harbiye'ye getirilirken Devlet reisine yakacak ekilde muamele
yapld. Harbiye'ye gelindii zaman Madanolu. Skynetim Komutanl'ndan
geldi. Cell Bayar'n odasna girerek istifa etmesini istedi. Madano-lu'nun
teklifine kar Bayar asla bu erefsizlii yapamam mukabelesinde bulundu ve
istifa etmedi. 27 Mays gunu saat 11'de bana yemek getirilmiti. Yemek olarak
patates, brek, portakal vard. Tutuklularn yemekleri henuz vakit erken olduu
iin gelmemiti. Kendisine yemek yemesini teklif ettim. Kabul ettiler, bana
getirilen atal kendisine verdim, ben de elimle olmak uzere yemei ayn kaptan
beraber yedik. Yemek esnasnda bir Devlet Bakan olarak Cell Bayar, acaba bir
binba ile ayn tabaktan yemek yiyeceini duunmu muydu? diyerek gzlerimden
akan iki damla ya kendisine hissettirmeden sildim. Yemekten sonra istirahat
etmeleri iin karyolasn hazrlatrken kendisine ne ekilde yatmak istediini
sordum, ayann kbleye gelmesini istemedi.
Bayar' getirme yar
27 Mays sabah Cell Bayar'a giden arkadalar Bayar' ben getirdim diye
birbirleriyle yara baladlar. Hatta Cell Bayar'n getirilmesiyle ilgisi
olmayanlar da bu yara katldlar. Bu ekilde yaplan neriyat halk efkrnda
Silhl Kuvvetleri kuuk duuruyordu. Bundan uzuntu duyarak Devlet ve Hukumet
Bakan Cemal Gursel Paa'-ya bir mektup yazdm ve ihtille ait neriyatlarn
durdurulmasn istedim. Bu mektubu Babakanlk kapsnda Devlet Bakan Cemal
Gursel Paa'ya elimle verdim. Bir su-
190
retini de tarih vesika olarak saklyorum. Bunun uzerine* Babakanlktan bildiri
yaymland. htille ait neriyatlar yasakland. Cell Bayar'n getirilmesine
ait bizlerden bir rapor istendi. Buna ait raporu hazrladm. (Bu raporu Harp
Okulu'nda tabur odasnda sizlere de okumutum.) Raporu, daktilo edildikten sonra
imza etmeleri iin ilgililere verdim. Bana getirildii zaman tahrifat
yapldn (bu ile ilgisi olmayan ahslarn katldn) grdum. Bunun iin
de imzalamadm. Bilhare imzalamadm rapor radyodan okunduu zaman hayretler
ierisinde kaldm. htille ait yaynlar bildiriye ramen komiteciler tarafndan
devam ettirildi. Guya Bayar'n getirilmesi iin Osman Kksal'n plan varm.
Osman Kksal'n plan tatbik edilmi de Cell Bayar yakalanarak Harbiye'ye
getirilmi. Madem ki Cell Bayar'n getirilmesine ait bir plan vard, bu plana
gre ihtill kuvvetleri ankaya'ya geldikleri zaman Osman Koksal, Bayar'
tutuklayacakt. Ankara'da butun hedefler igal edildii radyo Turk Silhl
Kuvvetleri'nin idareyi ele aldn iln ettii halde niin Osman Koksal,
Bayar' tutuklamak cesaretini gsteremedi? Biz kke geldiimiz zaman Muhafz
Alay htill kuvvetlerine kar mevzi alm, bu yuzden Muhafz Alay Komutan
Osman Kksal'n, emrinde bulunan bir astsubay tarafndan silh da alnmt.
htill muvaffak olmayp Cell Bayar kkten gtu-rulmeseydi ne olacakt? Oras
belli deil, ihtill muvaffak olunca Bayar, Osman Kksal'n plan ile yakalanm
oldu. Mill Birlik Komitesi'ne girdi. Cumhurbakanl Genel Sekreterliine
getirildi. 'Ben banlar kamuoyuna bildirmi deilim, sras gelince butun
hakikatlar anlatacam, sabretmek lzm' dedi. Emekli Topu Yarbay Abdullah
Tardu bunlar 7 Nisan 1967 cuma gunu saat 17.30'da eski orduevi buyuk salonunda
emekli Piyade Albay Rifat Yldrm, emekli Harita Albay Selhattin Esen'in
yannda anlatt.
(Abdullah Tardu Cumhurbakann makamndan zorla? Harp Okulu'na getirmenin
mukfatn emekli edilerek grdu.)
191
Harbiye yatakhanesinde ihtill emri veriliyor
Alayca yaplan toplantdan ktktan sonra taburlarda <3a birer toplant
yapld. Bu toplantda verilen hedeflere adlar hizalarnda yazl birlik
komutanlar memur edildi.
1 numaral hedefe (Kk, Cell Bayar'd) Tank Oku-lu'ndan bir tank bluu
gidecek.
2 numaral hedefe (Refik Koraltan'a) 1. Tabur Komutan Yardmcs Piyade Kd.
Bnb. Galip Kebeli.
3 numaral hedefe (Emniyet Genel Mudurluu. i. leri Jandarma Genel
Komutanlna) 2. Birlik Komutan
- Yardmcs Kd. tm. Mahmut Gursan.
4 numaral hedefe (Babakanlk ve Dileri Bakanl) Piyade Kd. Bnb. Mustafa
Perin 6. Birlik Komutan.
5 numaral hedefe (Orduevi, Yeniehir nzibat Blge Komutanlna) 7. Birlik
Komutan Yardmcs Kd. tm. Abdullah laslan.
6 numaral hedefe (Radyoevi, PTT binasna) 3. Birlik Komutan Piyade Bnb.
Turgut Skmen.
7 numaral hedefe (Merkez Komutanl, Anadolu Ajan-s'na) 9. Birlik Komutan
Piyade Bnb. Cemal Kzlaslan.
8 numaral hedefe (Hipodromdaki hazr kuvvetlere) 7. Birlik Komutan Suvari Kd.
Bnb. Ali Konur.
Toprak Mahslleri Ofisi'ndeki telsizlerin mufrezesi ile pasif hale getirilmesine
6'nc Birlik Komutan Yardmcs Piyade Kd. tm. Selhattin Baar'n Harbiye'nin
savunmasna 10'uncu Birlik Komutan Kd. Bnb. Abdullah Tar-du memur edildi.
(Bunlardan baka okulca Harbiyeliler-den tekil edilecek komandolarla Zrhl
Eitim Merkez Komutan Yusuf Demirda Paa'nn evinden alnp Harp Oku-lu'na
getirilmesine spor subay Piyade Kd. Bnb. brahim Tuten memur edildi.
Hariten gelen subaylardan Kurmay Albay Muzaffer Yurdakuler emrindeki 3
Harbiyeliden oluan komando Merkez Komutan Muammer Paa'nn mukavemet
gstermemesi iin evine gitmesine, Orduevinde kalan Paalar Harp Okulu'na
getirmek iin de karac pilot Binba Alp. Muhabere Yuzba Mehmet Ali Ylmaz,
Perso-
192
ej yuzba irfan Solmazer emrindeki dier komandolar memur edildi. Bizim taburda
yaplan toplantya Tabur Komutan Piyade Yarbay Hikmet Aknc, Tabur Komutan
Yardmcs Piyade Kd. Bnb. Galip Kaleli. 2'nci Birlik Komutan Yardmcs
stemen Mahmut Gursan, 6'nc Birlik Komutan Piyade Kdemli Binba Mustafa
Perin, 6'nc Birlik Komutan Yardmcs stemen Selhattin Baaran, 10'uncu
Birlik Komutan Topu Kdemli Binba Abdullah Tardu katld. Birliklere verilen
grevler tekrar edildikten sonra toplant dald.
Harbiyeliler yatakhanelerde heyecanla birlik komutanlarn bekliyorlard. 6'nc
Birliin yatakhanesi Harp Oku-lu'nun dou kesinde ust katta 4 buyuk salondan
ibaretti. htill emrimi 1 numaral yatakhaneden balamak uzere ksaca verdim.
Birliimize verilen hedefin tehlikeli olduunu da akladm. Bu erefli grevi
yaparken ehit olabileceklerini idrak eden Harbiyeliler beni suknetle
dinlediler. Ellerindeki silhlar ptuler ve birbirleriyle ku-caklaarak
helllatlar. Yatakhane koridorlarndaki ak mermi sandklarndan beer ba
mermi dattktan sonra hedef uzerindeki planm yapmak uzere mesai odama
gittim.,
Babakanlkla, Dileri Bakanl Turkiye'nin beyni mesabesinde idi. Bana bu
hedef verilirken tehlikeli olduu da sylenmiti..Hedefimi ele geirmedike
ihtillin tehlikeye dueceini biliyordum. Demokrat Parti hukumeti Amerika ile
Turkiye'ye iten ve dtan gelecek tehlikelere kar mudahale etmesi iin bir
anlama imzalamt. Babakanlkta NATO'ya bal NATO telsizi vard. Bu telsiz
hedefler igal edilirken yaplan ihtilli NATO uslerine haber vererek bu usleri
harekete geirir biraz sonra da Amerikan uaklar uzerimize gelebilirdi. Bu
muhim yerin emniyetine bir polis mufrezesi ile bir jandarma bluu
grevlendirilmiti. Bunlar Demokrat Parti'ye yakn, hukumete bal subay, er ve
polislerden tekil edilmiti. Buraya bir taarruz bahis konusu olduu zaman
atele karlanacamz muhakkakt. 26 Mays gunu gecesi Harp Okulu'na gelen
Jandarma Tabur Komutan Jandarma Yarbay Ha-
193 F.: 13
lit Karakulluku hedefin tehlikeli olduunu ilgililere sylemiti. Babakanln
igali muhim ve tehlikeli idi. ihtj. ll iin byle bir hedefe gitmeden nce
(baz tertip v& tedbirlerin alnmasn) planlamay icap ettiriyordu.
a) Hedefime giderken birliimi Harbiye'den alrn olarak karmak.
b) Harbiye yolu guzerghndaki koruluklardan istifa, de etmek sureti ile mumkun
mertebe Dikmen yol kavana kadar birliimin hareketini gizlemek.
c) Birliimin kol nihayeti Harbiye'den kt zamar> birliimi durdurup,
dolduru yaptrmak.
d) Hedefe yaklatm zaman birliimin buyuk bir ksm ile hedefimi dardan
kuatmak.
e) Keif yaparak hedef mntkasndaki nbet yerle rini tespit etmek.
194
VETERNER GENERAL BURHANETTN ULU AIKLIYOR
27 Mays gunu sabahn erken saatlerinde Kk Harekt srasnda Cell Bayar'
teslim alan ekibin banda olan Asker Veteriner Okulu Kumandan Tugeneral
Burhanettin Ulu, harektla ilgili olarak 31 Mays 1960 tarihinde Kara
Kuvvetleri Kumandanlna bir rapor sundu.
Burhanettin Ulu'un ailesi tarafndan bize ulatrlan bu tarih raporun tam
metnini aada okuyucularmza sunuyoruz.
T.C.
M.M.V.
ASKER VETERNER OKULU KUMANDANLIGI
KARARGHI
ANKARA
VET.OK.: 3800-3-60 31 Mays 1960
KONU : Rapor
KARA KUVVETLER KUMANDANLIGI'NA
ANKARA
27 Nisan-27 Mays 1960 tarihleri arasnda yurtta esen korkun tedhi havas
esnasnda ve 27 Mays gununun ilk saatlerinde ordu silhl birliklerinin erefle
ifa ettii vatan hizmeti srasnda, silhl birliklere mensup bir fert olarak
tahakkukuna altm vazifeler hakknda rapordur.
195
5 Nisan 1960 gunu Kzlay Meydan'nda Sayn smet nnu'ye, genlerin yaptklar
bir tezahurat srasnda polis ve polis grevlisi jandarmalarn genlere ve halka
cop. larla hucumuna, insafszca dvme ve yaralamalarna ahit olmu, buyuk bir
yeis ve keder duymutum.
27 nisan tarihini takip eden gunlerde, hukumet kuvvetlerinin genlie ve
bilhassa universite talebelerine kar gsterdikleri iddet, bir vatan evld
olarak ruhumda ok daha derin akisler uyandrd ve genliin, normal bir insann
akl ve idrakine smayacak derecede iddet ve zulme maruz braklmalarna kar
nasl bir are bulunabilecei ve bu masum vatan yavrularnn bu zulumlerden
nasl kurtarlabileceine dair bir karara varlmann zaman gelmi bulunduunu
idrak ederek, hayatm pahasna da olsa genlii mudafaaya karar verdim.
28 nisan gunu siyasal bilgiler ve hukuk fakultelerinde yaplan tezahuratta,
Turk genlerinin polis atlar ve coplar altnda yaralanp lduunu ve makineli
tufek ateine maruz brakldn haber alnca, derhal vaka mahalline gittim.
Burada yaralanan on universiteli gen, tp fakultesi hastanesine sevk
edildiinden, kardelerinin kanlar iinde ve bazs koma halinde hastaneye
getirildiini gren tp fakultesi rencileri, ok hakl olarak hukumet
aleyhinde tezahurata baladndan, rfi idare kumandan yannda bir sivil polis
amiri, bir bluk atl polis ve bir takm mutecaviz piyade er ile tp
fakultesine geldiler. rfi idare kumandan General Argu'le fakultenin kapsnda
karlatm. General Argu, numayie devam eden talebeye, ate atracan
syledi ve talebe tarafndan iddetle yuhaland ve busbutun kendini kaybederek
atl polisleri ieri sokmak uzere emir verdi. Genlii bir kere daha polis
atlar ve coplar altnda ezdirmemeye, ne pahasna olursa olsun duruma
mudahaleye karar vermitim. (...) Polislere ben orada iken bu genlere ne ate
ettirmek, ne de ieriye asker ve polis sokturmak yoluyla tamiri gayr kabil bir
hata yaplmasna meydan vermeyeceimi syledim ve talebeyi kendim teskin
edeceimi vaat ederek oradan uzaklamalarn rica ve tavsiye
196
ettim. Filhakika onlar uzaklatrdktan sonra talebeyi ieri girmeye ikna
ettim.
Bu tarihten sonra sokaklarda halka yaplan iddet muamelesi, suvarilerin
tretuvarlarda gezdirilmesi, halk uzerine hucum ettirilmesi, erlerin coplarla
tehiz edilerek halka ve genlere yerli yersiz saldrtlmas gibi ac ve gayr
insan haller sk sk tekerrur ettiinden, 9 mays sabah General Argu'u
makamnda ziyaret ettim. Kendisine, yaplmakta olanlarn hibiri kanun mueyyide
ile telif olunamayacan, bu zulum ve iddetin genlii hibir suretle
sindiremeyeceini, memlekete ve ordunun erefli tarihine bir leke surulmekte
olduunu, fen fakultesinde gsteriye katlan kz talebelerin ustune suvarilerin
kiline ekerek hucum etmeleri kadar orduyu kuuk duurucu elim bir hal
olamayacan, hukumet banda olan ahslarn kendisini maa gibi
kullandklarn, halkn orduya olan guven ve muhabbetini ortadan kaldran bu
gibi olaylarn halk nazarnda orduyu menfur bir kuvvet olarak tantacan,
zulum ve istibdatla hukumet idare edilemeyeceini, binaenaleyh kendisinin bu
iten ekilmesini ve bir rahatszlk bahane ederek istifa etmesinin en mantk
hareket olacan eski bir arkada olarak kendisine anlattm.
Bana verdii cevapta, kendisinin siyasete karmadn, ald emirleri
yaptn, kanun muamelelerin dosyalarnda tekamul ettirildiklerini ifade etti.
Kendisine, iddetin devamnn doru olmadn tekrarladm ve itidal tavsiye
ederek yanndan ayrldm.
Siddet ve bask hareketleri aynen devam ediyordu. Bugunlerde bir yuksek rutbeli
subayn polisler tarafndan dvulduunu haber alan ve esasen universiteli
kardelerinin polisler tarafndan dvulduunu, ldurulduunu bilen Harp Okulu
rencileri, 21 mays gunu saat 15.00'te asil bir askere yakan ar, temkinli
ve vakarl bir sessiz yuruyu yaptlar.
Bu yuruyue tahminimce 500-700 Harp Okulu rencisi, 1000-1500 kadar subay
katld ve 4-5 bin kadar halk ve universiteli de bunlar, takip etti.
197
Bu sessiz yuruyu, idarenin basiretsizlii ve sabit fikir haline gelmi bulunan
iddet tedbirleri yuzunden ye. ni Meclis binas nunde kanl bir mucadeleye
inklp edecei srada mudahale mecburiyetini duyarak bunu nledim. Hadise yle
cereyan etti: Kafile, yeni Meclis binasna kadar kacak, orada geriye dnup
dalacakt. Nereden ve kim tarafndan emir aldn bilmediim bir suvari
bluu, Meclis nunde yolu kesti.
Subaylar ve Harp Okulu rencileri, yolun kesilmesinden galeyana gelerek, yolun
almasn istediler. Ne kadar ayan teessuftur ki, Turk askeri burada, alm
bulunduu emir dolaysyla kendi subayna kln ekmek gafletini gsterdi ve
ekti. ,
yi talim ve terbiye grmu bir Harp Okulu rencisi, erin, bileini tuttuu
gibi klnan elinden ald, ite bu anda duruma mudahale ettim, suvari bluune
geri ekilmesini emir ettim ve yolu atm. Yol aldktan sonra ocuklar teskin
ederek geriye dndurdum. Suphesiz bu hadise, taht tesirinde iddet tedbirine
kar galeyan ve infial artm bulunuyordu, kutle dalmad ve zafer abidesine
kadar gidildi ve burada marlar sylenerek hadise protesto edildi. Bunu muteakip
Harp Okulu rencilerine yaptm ufak bir konuma neticesinde hepsini etrafma
toplayp Harp Okulu'na getirdim.
Bu durum karsnda daha buyuk makamlara vaziyeti butun plakl ile anlatmaya
karar verdim. 23 mays sabah Mill Mudafaa Vekili Ethem Menderes'i ziyaret
ettim ve 5 nisan olayndan itibaren, universite olaylar. Harp Okulu ve
subaylarn sessiz yuruyu olaylarn kendisice aka anlattm. Gzlerimle
grduum cop yarallarn, kz talebe uzerine nasl coplarla ve kln ekilmi
olarak hucum edildiini, subaylar ve Harp Okulu talebelerine nasl suvari bluu
sevk edildiini ok ak ve ac bir lisanla ekinmeden anlattm. Millete ve
bilhassa universite genliine yaplmakta olan muamelelerin imdiye kadar
dunyann hibir yerinde grulmemi olduunu, bu iddet ve zulum devam ettii
takdirde, idare olarak halkn ve ordunun butun sempatisini kaybedip nef-
198
etini kazanacaklarn, askerin sokaklarda perian hale bulduunu, halk nazarnda
kuultulduunu. buna kimsenin hakk olmadn, ordunun her eyin ustunde
kalmas icap ettiini, bilhassa yabanclara kar erlerin halc hucumunun ne
kadar ktu tesir yapmakta olduunu, zulum ve istibdatla, cop ve kurunla
memleket idaresinin imknsz olduunu misaller gstererek kendisine izah ettim.
Bana verdii cevapta, Halk Partisi'nin kkrtt ufak bir zumre ile, Halk
Partililerin universitede okuyan ocuklarnn bu ileri ve numayileri
yaptklarn, iddet Kullanmak mecburiyetinde olduklarn, zamanla bu iin
muzminleip, ocuklarn bkp vazgeeceklerini ifade etti. Kendilerine
hurriyetin nasl iln edildiini, Abduiha-mid'in zulum idaresinin ne kadar uzun
devam ettii halde munevverlerin ve genliin bu zulum ve iddeti yenerek
sonunda hurriyeti elde ettiklerini hatrlattm ve Allah bu millete acsn
diyerek musaade istedim ve yanndan ayrldm.
Erdelhun: Serseriler
Olaylar devam ediyordu: 26 mays gunu Erknharbi-yei Umumiye Reisi'nin yuksek
kumanda heyeti ve generallerle bir grume yapaca emrini tebellu ettim ve bu
grumede bulundum.
Bu grumede General Erdelhun'un temas ettii hususlar malmdur. Bilhassa, Turk
ordusunun hukumet na-zarndaki notunun ok krld eklindeki beyanlar, Harp
Okulu talebesine keke haki elbise giydirmi olsaydk szleri ve yuruyue
katlan Harp Okulu rencileri hakknda Serseriler tabirini kullanmas, beni
ok derin teessure garketti.
Ne buyuk bir ilhi tecellidir ki, izdi rap iinde geirdiim muteakip 8-10 saat
gibi ksa bir sure nihayetinde 27 Mays sabahnn erken saatlerinde tufek
sesleri ile yatamdan frladm. Ne pahasna olursa olsun genlie ve millete
yardm amacyla acele hazrlanp okula hareket -ettim. Sokaklarda pek ok subay,
renci ve asker var-
199
di. Harp Okulu'nun nunde okul kumandan Stk Pq. a'yla karlatm,
soysuzlam idarenin tasfiye edilmek, te olduunu rendim, birbirimizi tebrik
ettik ve kendi, sine kimlerin henuz tevkif edilmediini sordum.
Bilhassa bir akam evvel ordu ba kumandanln ve ba vekil vekletini eline
aldn syleyen General Er. delhun'un, Reisicumhur'un. M.M.V. mustearnn.
Hava Kuvvetleri Kumandan'nn daha tevkif edilmediklerini rendim. Bilhassa
Cumhurbakan ve General Erdelhun'un herhangi bir tedbir ve mudahaleye frsat
bulamadan acilen tevkiflerinin luzumuna karar verdim ve Harp Okulu'n-dan Temen
zdemir akmak ve Ylmaz Tuncer'i yanma alarak ve yolda bir tank ve bir
bazukay peime takarak General Erdelhun'un evine gittim. General Er-delhun,
kapy amad. Kendisine yaptrdm ricalar kabul edip teslim olmadndan
kapy krdm. Kendisini tevkif etmek isterken tabancasna sarld. Temen
akmak, buna mani olarak kendisini silhsz hale getirdi. General Erdelhun'u
cipe bindirerek Harp Okulu'na getirdim.
Bu sure zarfnda reisicumhur henuz tevkif edilmemi bulunuyordu. Bu ii en ksa
zamanda bitirmeye karar vererek yanma Bnb. Abdullah Tardu, Tm. zdemir akmak
ve spor sava okulu kursiyeri Tm. Lutfu Kzlcan' alarak Tumgeneral Muharrem
Kzlolu ile birlikte ankaya'ya muteveccihen yola ktk.
Yolda arabamz arza yaptndan General Muharrem Kzlolu ayr bir arabayla
yola devam etti ve herhangi bir atmaya mani olmak uzere riyaseti cumhur
muhafz alay kumandan ile gruup onu ikna etmek iin muhafz alay cihetine
gitti, ben de yanmdakilerle birlikte kkun kapsna gittim. Burada Kurmay Yrb.
smet ve ahsen tandm, fakat ismini bilmediim uzun boylu bir kurmay albay
ve iki tankn kumandanlar ve Bnb. Muzaffer Karan ile karlatm. Kendileriyle
grutum ve derhal kke girmeye karar verdim.
Kke doru ilerlediim srada yukarda atee hazr vaziyette mevzide asker
bulunduunu grerek kta subaylarn yanma ardm, muhafz alay kumandan
yanmo
200
aeldi, buyuk bir anlay ve vatanperverane bir hisle, bizimle beraber olduunu,
askerini ekeceini ifade ederek, benim yanmda askerine ekilme emrini verdi.
Yalnz mevzide jandarma eratnn bulunduunu, bunlarn emir v0 komutalar
kendinde olmadndan, bunlar hakknda mesuliyetin kendine ait bulunmadn,
bunlarn her an. ate edebileceklerini syleyerek beni ikaz etti.
Bu gibi durumlarda geen her dakikann ok buyuk deer tadn bildiimden,
hayatm pahasna da olsa kke girmeye ve Sayn Cell Bayar' tevkife karar
verdim. Tanklarn yanamasn syledim ve arkadalarmla beraber kke doru
yurudum. Kkun alt merdivenlerinde bir yaver ve ktibi umumi ile karlatm,
kendilerine kati bir ifade ile Cell Bayar' greceimi ifade ettim ve tank
subaylarna Ben arkadalarmla kke giriyorum.. 15 dakikaya kadar kmadm
takdirde ate aacaksnz emrini verdim. Evvelce bahsettiim uzun boylu kurmay
albay, 15 dakika oktur, be dakikaya kadar kmadnz takdirde ate aalm
m? diye mutala serdetti. Bu mutalay kabul ettim ve arkadalarmla kke
girdim.
Sayn Cumhurbakan ile kkun alt salonunda karlatm. Kendilerine, Memleket
idaresini askerin ele aldn, hayatlarnn muhafazas iin teslim olmalarn
syledim.
Buyuk bir asabiyetle, Ben teslim olmam, siz beni tevkif edemezsiniz, ben
buradan kmam, ancak seim> yoluyla beni buradan karabilirsiniz diye
direndiler. Teslim olmak istemedii gibi kendilerine yaptm son ihtar da
kabul etmediklerinden, Yrb. smet ve Tm. ak-mak'a yaptm bir iaretle,
bunlar mumaileyhin kollarna girdiler.
Bu srada Cell Bayar tabancasn ekti, bir an tereddut geirdi, bize ate
edemeyeceini anlaynca namluyu kendi bana evirerek intihar etmek ister gibi
bir harekette bulundu ise de, arkadalarmn .ok ayan takdir evik
hareketleriyle silhndan tecrid edildi, kendisini koridora kardk.
201
Arabaya bindirilmek uzere kkun nune kard, mz srrada da yine mukavemete
devamla, orada bulu. nan saray mensuplarna, Ne duruyorsunuz? diye batrarak
uzerimize saldrmak istedi, fakat etraftakiler an-lay gsterdiklerinden
kendisini kan dkulmeden stein vagona bindirdim ve Harp Okulu'na getirerek
istirahata terk ettim, yanna herhangi bir ihtiyacna kar mudavat-ta bulunmak
uzere bir tabip yuzba gnderdim.
Bu tarih ve mill vazifenin suknet ve muvaffak-yetle baarlmasndan sonra
Stk Paa ile tekrar grutum. M.M.V. Mustear Orgeneral S. Cokun'un daha
tevkif edilmemi bulunduunu renince, yanma Tm. akmak' alp evlerine
gittim. Giyinmi, hazr vaziyette kapda beklemekte idi. Daireye kadar
terifinizi istirham -ediyorum, diyerek arabaya davet ettim ve Harp Okulu'na
getirdim.
Bu vazifenin de hitamnda, Hava Kuvvetleri Kumandannn rfi idare
kumandanlnda oturmakta olduunu rendim; kendi kuvvetleri uzerindeki buyuk
tesir ve nufuzunu yaknen bildiim Hava Kuvvetleri Komutan'nn orada serbest
oturmasn doru bulmayarak, Tm. ak-mak'la beraber kendisini rfi idare
binasndan alarak Harp Okulu'na getirdim.
Bu saate kadar (27 Mays, 09.00) Adnan Menderes'in tevkif edilip edilmediinden
haberdar deildim. Stk Paa ile gruerek, Konya'da ise arabayla gidip
getireyim dedim. Hava Kuvvetleri tarafndan tevkif edilmi bulunduunu, yaknda
Eskiehir'den uakla getirileceini sylediler. Derhal Hava Kuvvetleri Kumandan
VekhTne gittim", Adnan Menderes'i hava meydanndan alarak Harp Okulu'na
getireceimi arz ettim. Yanma bir kurmay yuzba verdiler. Guvercinlik
Havaalan'nda mill komiteden bir kurmay albay ve bir piyade yarbayn bu iin
hazrl ile megul buldum.
Teriki mesai ederek luzumlu tertibat aldm. Saat 10.20'de uak alana inince,
Adnan Menderes'i uaktan ndirerek vazifeli Kur. Atb.. P. Yzb. ve Tm.
akmak'la, Adnan beyi ortamza alarak steyn vagon ile Harp Oku-
202
lu'na getirdim. Okulun nunde buyuk bir subay ve tale-' kitlesi bulunduundan,
herhangi bir hadiseye meydan vermemek iin arka kapdan girmek istedim, kapa-l
idi. Nizamiyedeki ikinci kapya yanatrttm arabadan, kalabaln baka
gelenlerle megul bulunduu bir srada Adnan beyi elinden tutup indirdim ve
eref salonuna gturup istirahate terkettim.
Yukarda safahatn aklam bulunduum vakayi ile vatanma ve milletime olan
vicdan ve insanlk borcumu demeye altm yuksek bilgilerinize arz ederim.
Burhanettin Uiu Ask. Vet. Okul K. Tugeneral
Eski MBK uyesi Muzaffer Karan'n aklamas
Sayn Uur Mumcu,
Cumhuriyet Gazetesi'ne ek olarak yaymlanmakta olan nklp Mektuplar
balkl yaznzn kimi yerlerini duzeltmek ve eksikliklerini tamamlamak
zorunluunu duymaktaym.
19 Ekim 1986 gunlu aklamalarda, ankaya'ya ynelik ve zellikle zamann Devlet
Bakan merhum Cell Bayar'n teslim alnp Harp Okulu'na getiriliine ilikin
eylemlerde eksiklik, unutkanlk ya da aklanmalarna gerek duyulmam olaylar
bulunmaktadr.
Daha nceleri yaymlanm benzeri yazlarda da olduu gibi, baar ve onur
paylar, u be kiinin tekelinde kalm olarak gsterilmemelidir. Ben teden
beri 27 Mays'la ilgili tek yanl kiisel baar ve vguleri ieren, kimi zaman
da anlarn satndan kr salama amacn guden bu tur yazlarn geliiguzel
yaymlanmalarnn karsndaym. Arkadalarma her zaman sylediim gibi, tarihe
mal olacak 27 Mays anlarnn, eski Mill Birlikilerden oluacak bir ekip
eliyle hazrlanp beraberce imzalandktan sonra yaymlanmalarnn daha uygun
olaca VQ gerekleri daha doru yanstaca inancndaym.
203
Bu nedenlerle imdiye dein iinde bulunduum 2"? Mays ve 13 Kasm olaylar ile
ilgili aklamalar yapmaktan saknm bulunuyorum.
27 Mays'ta grev alm tank taburunun garnizondar) grev alanna kndan
balayarak Ankara'ya yayl ve devlet bakann teslim alma dein geen sure
iindeki olaylar, belgelere ve o zaman tutulmu devrim notlarna dayanarak
aklamak gerekir.
Yazlarnzda adm getii iin bu aklamay yap. ma gereini duydum. Ad
gemeyenler de var.
27 Mays Harekt'nn onur ve baar pay, hi kukusuz en kuuk rutbelisinden
en buyuune kadar bu tarihsel grev iinde yer alm tum kiilere ait olacaktr.
Bu inanla, yukardaki aklamann Cumhuriyet Ga-zetesi'ne ek nklp Notlar
kesinde kamuoyuna duyurulmasn diler, sayglarm sunarm. 22.10.1986.
Muzaffer Karan Eski MBK yesi
204
EMEKL ALBAY KEMAL TFEKOGLU AIKLIYOR
Sevgili Uur Mumcu kardeim.
nklp Mektuplar'n zevkle olduu kadar, baz blumlerinin altn izerek
okuyorum. (Bugunlerdeki grip beni de yakalama nezaketini gsterdi, halsizim,
uzun yazamayacam.)
19 tarihli Kk Harekt konusu, 27 Mays 1960 h-tilli'nin en kritik 'odak'
noktasdr diyebiliriz. Bu ok nemli ihtill harektn, tarihe yanl,
arptlarak, ihtillin o heyecanl gunlerinde En buyuk kahraman benim! birey
benciliinin yannda, Mill Birlik Komitesi'nin Bu ihtillin planlamasn biz
yaptk, biz baardk.. Hibir kii veya kurumla bu erefli onuru paylaamayz!.
Tum baarnn erefi bizlere aittir.. Bencil hatta ego-santrik diyebileceim.,
duyusundan soyutlamak zaman artk gelmitir.
Tarih saptrlyor
Rahmetli Osman Koksal ile Sami Kuuk arkadamdr. Kendilerini ihtillden ok
evvel tanrm. Osman, ok terbiyeli (asker ve ailev) ok durust, nazik bir
askerdir. Sami Kuuk arkadamz da akll, ciddi, alkan, ne yaptn bilen
bir askerdir. Her ikisini de ayr ynleri ile severim. Sa olsun Sami Kuuk,
ihtillin ilk haftasnda da Sjazetelere verdii aklamada aynen yle diyordu:
Kkun iine girdim, konumalar oluyordu.. Konumalar kestim.. Ve bir koluna
ben girdim Cell Bayar'n, bir koluna
205
Ulu Paa girdi, dar kardk ve Harbiye'ye gturduk. Bu kez de, yni
ihtillden 26 yl sonra ayn eylem v& szleri yineliyor maalesef.. Bu, tarih
nunde gerei sqp. trmaktr. Ben daha ilk heyecanl gunlerde yant verme, yi
duundum.. Doru bulmadm. Arkadalarmz luzumsuz polemikler ile sarsmay
ulkem asndan sakncal, buldum. -
Aradan yllar geti... Rahmetli Cevdet Sunay, maale-sef, Cumhurbakan olmutu
ki, Emin Aytekin adndaki bir kurmay albayn Dunya Gazetesi'nde ok gulun bir
yazs kyor. Efendim bu zat der ki:
Ben stanbul'a izinli gideceim sabah sokaa k. tim, Sami Kuuk'e
rastladm.. Sordum htill balam.. Hemen ankaya'ya ktm.. Tum ankaya
harektn tepeden ben ynettim! Deli samas denecek kadar gulun ve akl
banda kurmay albay yana ye rutbesine yakmayacak bir aklama ve iddia.. Bu
ok gulun iddiaya yant vermemi istedi benden Cemal Madanolu Paa, Osman
Kksal'n evinde bulutuk ve ben yant hazrladm. Beendiler, yarg yolunu
tercih ettik, fakat yarg: Bu kii ad vermiyor, topluluk diyor, tum ekibin
imzalar gerekir diye reddetti, tekzibimizi.. Biz de bu deli samasna yant
vermekten vazgetik.
Tarih belge
Simdi yayn tarihini pek anmsayamyorum. Sayn Muerref Hekimolfnun 27 Mays
htilli konusunda bir kitap yaymland. Cumhuriyette zevkle okuduum bu
deerli yazar bayan (arkadamz MBK uyesi Selhattin zgur'un baldzdr
zannederim) da, uzulerek syleyeyim, Sami'nin etkisinde kalm ve Kk
Harektn gerek d yanstmtr. Sevgili Uur Mumcu, ben Anko Ajans'na
size gelmi, bizim artk tarihe tum gerekleri ile mal olmu belgeyi vermitim
size. Acaba neden bu belgeye itibar etmediniz de Sami'nin zel notlarn tercih
ettiniz, bunu da anlayamadm?
O tarih belgenin ykusunu zetle anlataym: Hare-
206
t bitti. Ben Mill Birlik Komitesi ve bakanlk koltuklar kapma mudacelesini
grunce, ihtillin ikinci gunu. buyuk bir uzuntu iinde, Ordudonatm Okulu'na
retmenlik grevime dndum. Hep duuncem harekt belgelemekti. Neden mi
diyeceksin, aklayaym -.
Ben ihtillden yllar evvel. II. Merutiyet tarihinin, tum ayrntlarn
incelemi ve bata Hatrat Niyazi olmak uzere pek ok bu konudaki anlar
okumu, o zaman bir tarihsever, ordudan ayrldktan sonra bir Tarih
Aratrcsym.. 2 ciltlik (Tanzimat Sonras Siyas Olaylar ve Mulzm Atf)
yaptma 17 yldr alyorum, Top-kap Saray aratrmalarmn dnda,
kukusuz tarih bilgimin ve onun verdii bilince dayanarak byle bir belgeye
kesinlikle gerek olduunu duunuyordum. Nihayet, Antkabir'de bir trende ok
eski ve yakn arkadam sevgili Sezai Okan bana :
Ulus Gazetesi yayn
Kemal aabey. Kk Harekt'nn bir zaptn tutun, belgeleyin.
Demesi uzerine hemen bir ksm arkada toplayarak, o ihtillin barut
kokularnn hemen yok olmad gunlerde, o tumuyle gerekleri belirten tarih
belgeyi yazdk, ben Ordudonatm Okulu'nda oalttm ve Harp Tarihi Dairesi
Genelkurmay, Tarih Kurumu ve Babakanlk arivlerine birer suret verdim. Yine
bizleri uzen bir olay oldu. Sen (1968) smet zbudak, benden ald kopyay,
Ulus Gazetesi'ne ver ve ertesi gunler tum gazetelerde. Kk Harekt buyuk
manetler ile kt. Ben ok ok uzuldum, unku asla gazetelere verilmemesi iin
sk sk sz alyorduk. MBK'de bomba patlam! Kur. Yrb. smet zbudak korkudan
suu benim uzerime atm.. Ve benim tutuklanmam iin emir verilmi, muzekkere
km!. Bana haber geldi.. Fransa buyuk ihtilli ile Rus Bolevik ihtilllerini
ok iyi incelemi bir kii sfatyla yant verdim beni seven arkadalarma :
zulmeyelim, ihtill yapanlarn zafer sarholua
207
4mde ayaklar sudan kesilir.. htill evltlarn yer ve kurbanlar verir ve
durulmas uzun sure ister., buyuk tor-tular brakr toplum yapsnda ve zaman
zaman ihtill q|. kantlar (heveslilerin seruveni) bu tortu ile yine toplumu
bulandrr. ok gulu bir lider ancok alkantlar durdu-rur. Bunlar
ihtilllerin kanuniyetleridir. Benim korktuum, bu ihtill de gulu liderini
bulamayacak ve evrelerini Aferistler.. Oportunistler.. Yani Efroz Beyler...
saracak-tr!. Bylece ok yanlglara dueceklerdir. (12 Mart ve 12 Eylul ayn
yanlglara dumutur maalesef..)
Bayar' kim teslim ald? .
Sevgili Sami Kuuk gucenmez ise bir sorum var, Mademki bu Cell Bayar' tp
tp., kuzu kuzu., bir kolunda seri, bir kolunda veteriner paa (Harbiye
yuruyuu deil subay yuruyuunu altust eden ve Kk Hare-kt'n da bizlerin
giriimi olmasa altust edecek frsat -aferist tip..) girip Harbiye'ye ikiniz
gturmusunuz!. Acaba neden bizim ekip gelmeden siz, Osman Koksal ve Muzaffer
Karan birleip, ieri girip bu tenkllci diktatru, almadnz? Tanr rahmet
etsin, Osman'a bu grev verilmiti, neden Osman, elinde buyuk ate gucu olan bir
olayn komutan olduu halde ve Kk, Resifin getirdii suvari alay ve takm
subaylarmzdan Rahmi Yeil'in tanklar ile evrili olduu durumda bu ii, tum
ince zeksna ramen baaramad da bizler yetitik?.. Gayet iyi anmsyorum, ben
ilk kez seni grdum, durumu senden sordum., ok kritik dedin, Rahmi'den sordum,
o da ok kritik demiti.. (Hatta onun tabancasn da yanma yedek aldm.) Hayr,
ben seni ve rahmetli Osman', bir Emin Aytekin, hatta u sonradan buyuk Mill
Mucadele Kahraman gibi., maateessuf, cenaze treni yaplan.. Cell Bayar
duzeyine duurmek istemem.
Galip Hoca hangi belgede var?
unku bu zat, Ege Kuvayi Milliye kahraman Galip iHoca diye tantt kendini!.
1962'lerden sonra Kk'te Ba-
208
komutanlk Arivi'ni inceleyen bir kii sfat ile aylardr, Kuvayi Milliye
yapt ve belgelerini inceliyorum, bu zat muhteremin bylesine bir kahramanl
yok, Ege gazeteleri ve belgeleri, zellikle (Alaehir ve Balkesir
kongrelerinde) ad gemiyor. Bu zat muhterem, konusunu da (Ulu Hakan Sultan
Hamit)ten sonra bir aratrma yapp bir yapt yazacam, unku tarih gerekleri
arptrm, utanmasa.. mill mucadeleyi ben yaptm!, diyecekti! Hatta onun
politikac Kselis evresi de utanmasalar, 'Mustafa Kemal'i Ant Kabir'den
karn, bizim buyuk mill kahramanmza oras lyktr' demelerine kl pay
kald ve o cenaze treni de bizleri ok pek ok uzdu.
Paa'ya gidemezsin dedim
Simdi, sevgili Uur Mumcu, ok zetti olarak olay yineleyeyim :
Bu eyleme bizim ekip olarak itirak etmi ve halen yaamda olan arkadalarmn
da (rnein Cell Bayar'-n ba yaveri olan Mustafa Tayyar, benim snf
arkadamdr ve ayn yatadr, o, Kk'e girenleri anmsar) benim belleim
yanltmyorsa (ki tarih belgede adlar yazldr ve kiilerin konumalarnda
yazlmtr) kapya geldik ve ben Osman' ardm bir erle, Osman geldi..
nklp., filn tamam, o gediklinin irkin hareketini nledik ve ieri haber
gnderdik, Osman benim yanmda yururken bana: Komutanm, jandarmalar ok
tehlikeli, her an ate edebilir, acele edin. dedi ve ben karargha gidiyorum
diyerek ayrld.. Beykel kesini dnduk. Sayn Munis Faik Ozansoy geldi, yalnz
paay kabul ettiini syledi, paa kabul etti, ben asla gidemezsiniz dedim, hep
beraber girmeliyiz diye nledim.
Koridorda gune
Kapdan girerken, Mustafa Tayyar, 'giremezsin' diye nlemek istedi, ben sert bir
k yaptm, kenara ekildi ve girdik.. Giren grup iinde tank (ki beni tanr
eski bir tank olarak) Muzaffer Karan vard.. Amma ben ne
209 F. : 14
Osman' grdum ve ne de sevimli, ciddi arkadamz Sami Kuuk'u.. u kii
konutuk ve arkadalar kollarndan, yakalayarak, surukleye surukleye koridora
kardk. Koridorda adeta gureme balad ve orda tabanca ekti, tabancay zorla
elinden aldk, hatta Tayyar, hi unutmam: Yahu Kemal, bir cumhurbakan
suruklenir mi.. ok ayp ediyorsunuz., demez mi, ben de ok ok uzgundum..
Sultan Aziz ve Hamit byle yapmamt
Sultan Aziz de, Sultan Hamit de hal edilmiti ammo her ikisi de hanedann
verdii bir asaletle szle direnmi, ler, ancak bylesine Hacil duruma
dumemilerdi. Tayyar'a, ok irkin bir k yaptm ve kapya getirdik; kapda
polislere acayip konuma yapt maalesef ve Osman'n kapda duran, station
otosunun arka blumune oturduk, yannda yanlmyorsam (belgede olacak) Yrb.
Abdullah Tarau ve Cevdet Turan oturdu, paa, ofrun yannda ve ben de onun
yannda Harbiye'ye geldik. Orada bir saldr oimak uzere iken, ayaa kalkarak
sert bir konuma yaptm ve adam lin olmaktan zor kurtardk! (Son yllardaki
tutum ve davranlar, zellikle o cenaze trenini grdukten sonra ok
pimanm., maateessuf..) ve Kurmay Bakannn odasna koyduk.
Burada da kendisine ok saygl davrandm amma bu kendini bilmez zat
muhteremden ok irkin szler iittim maalesef.. Bunlar anlarmda yazacam,
Tanr mur verir ise.
htillleri kadrolar yapar
Sevgili Uur Mumcu, ihtillleri kadrolar yapar, liderler bu kadroyu ynetir.
Amacna varmann erefi-onuru yalnz ve yalnz liderin ve kadronun deildir.
Kadronun dnda da >ir evre kadro ve genlik ve halk vardr. htill ve buyuk
kurtulu eylemlerinin gerek buyuk liderleri bu baary kadrosu ile milletine
mal ederek onurlandrmtr. Bunun en renkli rneklerini Buyuk Musta^
210
fa Kemal vermitir. Buyuk Taarruz'u kazanan Bakumandan olarak, milletine
yazd belgeyi okuduum zaman gzlerim yaarmtr bu tevazu ve alakgnulluluk
karsnda. Turk milleti, bu kazanlan zafer senin ve ordularnn zaferidir".
diyen bir Bakomutann bir benzeri tarihte yoktur diyebilirim.
II. Merutiyet'in gerek kahramanlar
II. Merutiyet devriminin gerek kahramanlar, benim aratrmalarna gre,
Kolaas (Kd. Yzb.) Resneli Niyazi. (Kd. Yzb.) Ohrili Eyyup Sabri ve kahraman
Mulzm (Temen) Atftr. Bu arada (sonradan Miralay olan) Miralay Sadk ki,
Manastr gizli rgutunun en baarl plan eyiem-cisidir (sonra da muhalif
olmutur, Selanik merkezi yuzunden!) Birzovik'teki mehur Arnavutlar
toplantsn. Sultan Hamicfe kar ynlendiren Kalkandelenli Miralay (Albay)
Emin, Yrb. Selhattin ve Bnb. Hasan Tosun beyler bu kahramanlarn
srasndadrlar. te yandan Kur. Bnb. Enver, bunlarn yannda ok silik kalr.
Enitesinin vurulmasna yardmc olur ve sonra tek bana daa kar ve Tikve'e
gelir. Sonradan da Hurriyet'in bir numaral kahraman olur. Talt Bey'in kvrak
zeks ile Manastr' ikinci plana itmek, genel merkezi onurlandrmak iin
Enver, Kahraman Hurriyet iln edilmitir!
te Manastr ihtill merkezinin gerek kahramanlarnn hibiri 'II. Merutiyet
devrimini ben yaptm.. Onuru bana aittir' dememi ve mutevazi grevlerine
ekilmiler, hibir makam ve koltua itibar etmemiler, hatta Resneli Niyazi,
'Ben yemin ettiim padiaha isyan ettim, yeminimi bozdum. Bu nedenle ok
sevdiim askerlik mesleinden istifa ediyorum' diyerek Resne'ye iftliine
ekilmi ve Hatrat Niyazi adl anlarn yazmaya balamtr. Mulzm Atf,
emekliye sevkedHmek uzere itfaiye bluune atanmtr.
Ben deil, bizler yaptk
II. Merutiyet devrimi ile 27 Mays'n gerek ustyapda
211
ve evrede ok benzerlikleri vardr. Onlar anlarmda belirteceim.
Sunu aka belirteyim ki, ben asla bencil bir uslp. la, bu ii ben yaptm
demedim, demem de.. Bizler yaptk.. O kenara keye ekilmi, iddiasz
arkadalarn kahra, manca hareketleri asla unutulmaz ve inkr edilmez..
Yaayanlara mutluluk, lenlere rahmet dilerim.
Herhalde Hatrat Niyazi ve Mulzm Atfn iddiasz asil davran beni
etkilemi ki, 27 Mays'tan sonra grevime ekildim ve sonra da zorunlu olarak 7.
batn asker olan (olum Dnz. Kurmay Yzb. 8. batn) ben bu ok erefli aile
mesleinden istifay uygun buldum ve kasemdeki kitaplarm ile babaa daha mutlu
ve bahtiyar oldum.
Sayg ve sevgilerimle gzlerinden perim, aziz Uur Mumcu.
Kemal TFEKOGLU
212
Kzm Takent
Sayn Uur Mumcu, Cumhuriyet Gazetesi/Caalolu.
Osman Kksal'n sandndan kan mektuplar baln tayan yazy okuduktan
sonra. Cumhuriyet Gazetesinin hayatmdaki kymetli yerini, yine ukranla andm.
Prof. Yaln ile ihtillcilerin ilikileri...... o sralar,
baz askerlerle ilidl olan ve ulke ynetimine ilikin grulerini Gursel'e
yazl olarak bildiren Kzm Takent'in sahibi olduu Yap ve Kredi Bankas'ndan
salanr.
Bu bilgiden sonra, evvel ufak bir tashihte bulunmama izin veriniz. Yap ve
Kredi Bankas'nn sahibi deildim, kurucusu olarak bakanlk vazifesinde
bulunuyordum. Bu suretle byle bir hizmeti yapmtm.
Yazmak lutfunda bulunduunuz yazyla, bana kazandrdnz gurur karsnda
kymetli ahsnza duyduum derin ukranm size aklamak frsatn buldum.
Derin hurmetlerimle.
A. Kzm Takent
Eski MBK uyesi Sefik Soyuyuce aklyor
Cumhuriyet Gazetesi'nde nerettiiniz rahmetli Osman Kksal'a gnderilen
mektuplarla ilgili olarak yaplacak aklamalar aynen neredeceinizi bana
sylemitiniz. Benim de Osman Kksal'a yazdm iki mektubu nerettiniz. Lutfen
aklamam da neredin.
Yazdm mektuplarn yazl tarihindeki genel politik havay ortaya koymak
zarureti vardr. Ayrca her satrn deerlendirilmesi iinde, okuyan herkesin
Osman
213
Kksal'n bildiklerini bilmesi gerekir. Bu aklamalarn* da ksmen ve ana
hatlar ile okuyucularnza tarafsz deerlendirme imkn salayacam
zannediyorum. 1 Mektup tarihlerindeki genel politik hava : 27 Mays'tan sonra
ksa yoldan kendilerine iktidar yolunun almasn duleyen bir ksm
politikaclar (siz yaptnz, ekilin ve icraat bize brakn) demeye
balamt. Ksacas o zamanki bir siyas parti bizi, iktidara gelebilmeleri
iin bir vasta olarak grmekte, kklu reform hareketlerinin ancak
-kendileri tarafndan yaplabileceini beyan eden giriimlerde bulunmaya
balamlard. Hatta iimizden baz arkadalarmz da. ayn tezi savunur
olmulard. Komite toplantsnda alnan kararlar daha uygulamaya konulamadan, bu
siyas kuruluun eletirilerine hatta reaksiyonuna uramakta idi. Politik
kurulularla diyalog yapmama kararmza ramen, baz arkadalarmzn CHP Genel
Merkezi ile temaslar olduunu, haberleri onlarn szdrdn tespit
etmitik. CHP'yi ziyaret edip bilgi verenlerin az yaparak (duyduumuza gre,
hemen mevcut partilerle bir seim yaparsak bizi mur boyu senatr
yapacaklarm) demeye balamlard. Bir toplantda bizzat Cemal Gursel'in,
sizleri mur boyu senatr yapacaklarn, CHP Genel Bakan nnu, bana syledi
diye beyanda bulunmutu. Kasm 1960 banda CHP yneticilerinden bir ksm.
Saraolu Mahalle-si'ndeki evimin nunde bekleyerek bir sabah saat 8.00'de
(erken seimlere siz de kar koyuyormussunuz, kapatlan DP mensuplarn yok
kabul edemeyiz, radikal tedbirler alncaya kadar seim yaplamaz diyormusunuz,
halbuki biz sizleri mur boyu senatr yapacaz, bu fikirlerinizden vazgein)
demiler, bir suru de sebep saymlard. (Bu senatrluk babadan oula devam
edecek mi), diye sormutum ve (Bir padiah kovuldu, siz 37 padidh yaratmak
istiyorsunuz) demitim. Tabidir ki, 13 Kasm 1960 ihanetinin ba mimar
CHP idi. Nitekim rahmetli Dundar Taer bana yazd bir mektupta, akrabas
olan Sayn Ali hsan Gu'un kendisine 12 Kasm 1960 akam telefon ederek
(hemen radyoya gidip Mill Birlik
214
Komitesl'nden istifa ettiini iln et. bu gece saray ihtilli yaplacak)
dediini yazmt. 13 Kasm 1960 ihaneti bir siyas teekkulun kendi amaline
uygun gzukenler ile ittifak sonucu meydana gelmitir.
Ne yazk ki, anlatlanlara gre; o zamanki Mill Birlik Komitesi uyelerinin bir
ksm devaml senatrluk iin Kurucu Mecliste masa masa gezerek ve ricada
bulunarak imza toplamlardr. Demokratik bir rejimin varln kabul edebilmek
iin bu rejim iin zaruri artlarn mevcudiyetine ihtiya vard, politik,
ekonomik ve kulturel bir seviyenin asgari duzeyde dahi olsa, tesisine imknlar
salayp, ondan sonra yeniden yaplacak bir anayasa ve seim yasas ile, bir
daha mudahaleye imkn brakmayacak demokratik bir rejim ile sivil idareye
dnuum dndaki telkinleri ben ve bir ksm arkadamz kabul etmiyorduk.
Bu radikal tedbirler dndaki istekler bizi bir parti jandarmas durumuna
duurecek ve DP'ye oy vermi vatandalar yok kabul etmek anlamna gelecekti.
Ayn zamanda rayna oturmam bir demokratik rejim her on ylda bir, yeni bir
mudahaleyi davet anlam tayacak iddiasnda bulunmutuk ki, tarih bizi hakl
kard. 12 Mart-12 Eylul n ylda bir geldi. steklerini kabul ettirmenin
yolunu arayan CHP Mill Birlik Komitesi'nin paralanmasn hedef alan giriim,
dedikodu ve birok arkadamz iin isnatlarda, bulunmaya baladlar.
Sayn Alpaslan Turke iin de byle bir isnad kampanyas balamt. Alpaslan
Turke iin isnadlar ilk defa stanbul'da ayr iki kanal bana iletmiti.
Eskiehir Hava ssu'nu ziyarete beraberce gittiimiz rahmetli Mucip Atakl ve
Haydar Tunkanat da yolda bana Turke konusunu atlar, daha sonra birok
arkadamzn Haydar Tunkanat, Mucip Atakl, Fikret Kuytak, Sami Kuuk gibi)
da bulunduu bir toplantda gene bir suru isnadlar ve Alpaslan Turke konusu
ortaya geldi. Ben de bana anlatlanlar ortaya getirerek bizi paralamak
istediklerini, bizim hadiseleri gizli tutmak yerine hedef olarak seilenle
konuup bu isnadlarn mevcut olup olmadn
215
tespit edip, aka bu isnadlara topluca cephe almamz hatta butun siyas
partileri kapatmak gereini savundum. Nedense bu teklifim arkadalarmzca
benimsenmedi.
Gene ayn toplantda bir arpkl da anlattm. Bu arpklk u idi: O gunku
protokole gre Mill Birlik Komitesi uyeleri Devlet Bakan'ndan sonraki srada
idi. Buna ramen baz arkadalarmz protokolde kendilerinden sonra gelen
bakanlarn emrinde alyorlard. Mesel Ahmet Yldz'n Basn Yayn Genel
Muduru olmas, Alpaslan Turke'in babakanlk mustear olmas. Rfat Bay-kai'n
zel Kalem Mudurluu gibi. Bu arpkl duzeltmek ve ayn zamanda dedikodu ve
isnatiar ortadan kaldrmak iin arkadalarmzn bu grevlerden alnmasnn
kararlatrlmasn istedim. Bu da iltifat grmedi. Bu ilgisizliin mnsn ok
sonra anladm. Anladm ki birlik ve beraberliimiz ok daha nceden alnan kural
d kararlarla bozulmu, isnat ve dedikodular tutmu ve paralanma mukadder
hale gelmi, politik oyunlamaya tutmu, 13 Kasm 1960 gunu milletin yarsn yok
kabul eden ve iktidarn CHP'ye devri operasyonunun balangc, bizlerin
Turke'in arabasna zorla bindiriliimizin kesif propagandasnn balangc,
vatan hainleri iln ediliimiz, si-- !h arkadalarmzn bir blumunun ve
basnn bir ksmnn hakkmzda akla hayale gelmeyen isnad iftira ve
yaktrmasnn balang tarihidir.
Ayn zamanda bu tarih Talt Aydemir darbe giriimleri ile 12 Mart ve 12 Eylul
harektlarnn temel atma gunudur. Bizler Turkeci olarak iln ediliyoruz ve
paralanmamz iin evvelce yaplan isnat ve yaktrmalar bu defa hepimizi hedef
almaktadr. Boy boy resimlerimiz ve en yetkili azn bizi vatan haini iln
edii ve bu ar atmosfer altnda yazlan mektup. Sunu ak ve sarih olarak
belirtmek istiyorum. Ben hi kimsenin muridi olmadm ve hibir gude beni, u
veya bu politik akmn, u veya bu ahsn muridi yapamaz. Benim kendi
lulerimde grulerim vardr. Sonuna kadar Turk milliyetisiyim, Ataturk
milliyetisiyim. Bu ereve iinde kalmak koulu ile ekonomik ve siyas
grulerim vardr. Bu grute olan
216
herkesle olduu gibi Alpaslan Turke'le de gru birliinde olduum noktalar,
olmadm noktalar da vardr. Kru krune bir ahsn veya gruun muridi, adam
olmadm ve olmayacam da. Bu sebeple Turkeci tabirini kabul etmemiim ve zaten
gerek de budur.
2 htillin ilk aylarnda soruturmalarn hedeften amas soruturma
konularnn ok yavan ve yanl seilmesi, Yassada'da ekilen resimlerin para
karl satld iddialar ile bir ksm arkadalarmza leke surulmek
istenmesi. Sere Sokak'ta baz lemler yapld eklinde dedikodular, birok
arkadamz ve beni rahatsz etmitir.
Komite toplantlarnda 3-4 defa u anm anlatmak zorunda kalarak arkadalarm
uyardm.
1959 ylnn temmuz aynda Bakrky'deki evimin bahesinde yal bir hanmn
misafir olarak oturduunu grdum. Bu hanm rahmetli ev sahibim Lutfuhak hanmn
ablas imi. Konuma esnasnda Badat'ta^ot^rdunu rendim. Irak ihtillini
sordum. Bu hanm bana -(Bu ihtilli yapanlar Allah kahretsin, iki olum da
onlarla beraberdi ama, bu bedduay yapyorum. Birinci gun len ldu, kalan
kald, o mahkemeler butun milleti tedirgin etti, acma hissi doru, herkes imdi
ihtillcilere beddua ediyor.)
Bu anm unun iin anlattm arkadalarma. htill olmu ve bitmitir.
Mahkemeye gerek yoktur. Biz Orta Sark milletiyiz, her eyi ok abuk unuturuz ve
sonunda bir acma hissine kaplrz. Yaplacak i sorgulamadan-sonra tespit
edilen sorumlular (ki 56 kii idi) Ataturk'un 150'liklere yapt gibi yurt
dna karmak, ancak bu kiilerin her ay sefaretten 1000 dolar almalar ve
geimlerini salamak koulu ile, Adnan Menderes ile Ankara'dan stanbul'a
giderken (Bize ne yapacaksnz sorusuna) sizleri 56 kii olarak bin dolar maa
ile on yl iin yurt dna karacaz demitim ve bu yantma son derece
memnun olmu, muhabbetle iki elimi birden yakalayarak (Doru mu beyefendi) diye
sormutu. Ben de kendisini inandrmtm. unku o zaman Dileri Bakan-
217
I'na bu 56 kiinin pasaportunun hazrlanmas emredilmiti. Bu 56 kii
dndakiler iin olaylara sunger ekip .bu harekt noktalamak istemekte idik.
DP Samsun milletvekili Necmettin nder 1964 ylnda bana bir karlamamzda (ki
kendisini eskiden tanrdm) Yassada'ya Adnan Menderes'in geliinden sonra
kendisine benim kartm gsterip (Bu bey bizim yurt dna gnderileceimizi
syledi, doru olabilir mi Necmettin Bey) diye sorduunu, kendisinin de beni
tandn (O sylemise dorudur beyefendi) dediini ve 13 kasm ihanetinden
sonra da Adnan Menderes'in surgunler arasnda benim de bulunduumu gazeteden
gstererek (Necmettin Bey, Sefik Soyuyuce de tasfiye edildi galiba, artk
sonumuz karanlk) diye yakndn bana rahmetli akrabam Selhattin Arcan'n
evinde anlatmt.
13 kasmda yaplan bu haksz harekt kamufle edebilmek iin yurt dnda
bulunan Muzaffer Kurbanolu ve dier DP milletvekillerinin yukarda aklanan 56
kii dndakilerin hepsinin fiillerine sunger ekilmesi karar gereince ikna
edilerek yurda getirilmeleri ilemini bir hal tarz olarak o gunun ar politik
basks ve aile problemleri ile yazdm mektupta belirtmiim.
Bunlar Osman Koksal bildii iin balant ve yorumu doru yapaca duuncesi
ile zaten uzun olan mektupta bir daha tekrara luzum grmediim olaylar ve
kararlar, gazete okuyucular bilmedii ve Sayn Uur Mumcu'nun da bir
gazetecilik gerei diye niteledii tarz--da, mektubun bir pasajnn buyuk
puntolarla gazeteye -geii acaip yorumlara hatta sama bir fikir haline gelen
-ibare gibi gzukmektedir.
3 Mektuplar neden iki defa Osman Kksal'a yazlmtr? Bunu da aklamak
istiyorum.
Osman Koksal, Cumhurbakann koruma yemini yaparak Muhafz Alay Kararghna
gelmiti. Bu grevine ve yeminine uymam olmann eziklii ve basks altnda
idi. Bu psikolojik bask altnda iken komitenin ilk toplantlarnda Osman Koksal
birka defa ikili oynamakla tham edilerek ok ar ekilde eletirildi.
218
Hatta bir seferinde Koksal, uzun uzun kendisini savunmak zorunda kald. O zaman
ki cumhurbakann ikna etmeye altn falan syledi. Durum gittike arla-
yordu. Bu son eletiride sz olarak - (ihtill yaplm ve Mill Birlik
Komitesi iln edilmitir. Bu itham ve eletirilere artk hibir gerek yoktur.
numuzde yaplacak bir suru mesele ve i mevcutken Osman Aabey'i eletirmek
yersizdir. Buna bir daha dnulmemek uzere son verilmelidir. Siz birlik ve
beraberlik peinde iken sonu belli olmayan atlamalara neden olacak bu gibi
konular neden tartyoruz, bu sebeple kifayeti muzakere teklifinde
bulunuyorum) - diye Osman Kksal' o skntl durumdan kurtarmtm. Kendisi
daha sonra Ankara Palas'a beni davet ederek hem teekkur etmi, hem de bana seni
z kardeim kabul ediyorum diye iltifat etmiti. te bu yaknlk sebebi ile
dier yakn bildiim arkadalar gibi Osman Kksal'a da mektuplar yazdm.
Emekli Korgeneral Faruk Guventurk aklyor
Sayn Uur Mumcu;
Cumhuriyet'teki gerek Gzlem yazlarnz, gerekse (nklp Mektuplar'n)
zevkle okuyorum. Bugunku aklamalar kmasayd yine bir ey yazmayacaktm.
Fakat yakn tarihimizin aydnlanmas gayretinize bir damla da ben katkda
bulunmak istedim.
27 Mays olaynn 1954 senesinde Harp Akademisi'n-de Dundar Seyhan, Orhan
Kabibay'la birlikte ilk kurucusu ve 19S8'de bir ihbarla tutuklanmama kadar da
bakan idim.
115 gun 17 ayak uzunluk, 9 ayak genilik, ksz, yeralt rutubetli bir
zindanda telle rulmu bir demir karyola, bir ot yatak ve yastk, tek battaniye
ile arada bir sidikli su dkulen, asla banyoya izin verilmeyen, teneke alarak,
kap vurularak uyku uyutulmayan, sk sk ampul gucu deitirilen bir yerde
okumadan, konumadan yattm. Zulum el vermeyince ataemiiiterlik ve sair cazip
tek-
219
liflere boyun emeden dayandm. Nihayet delilsizlik yuzunden tahliye edildim.
Bir sene akta kaldm ve sonunda Bolu'da Ethem Menderes'in yakn olan bir
albaya muavin olarak Topu Alay Komutanl Yardmclna tayin edildim. O
srada Ethem Menderes'in emir subay olan Kur. Alb. Adnan Celikolu delleti ile
kurmaylm onayland ve kdem olarak komutanm olan albay gemem uzerine beni
Ada-pazan'ndaki tumen kararghna planlama iin geici olarak verdiler.
Rahmetli lhami Barut da orada idi. Ben Bolu'da subaylar arasnda tekilt
kurmutum. lhami de tumen kararghnda ve birliklerde tekilt arkadalarn
ayarlamtr. htill olacan biliyordum. 27 Mays'tan 1 hafta evvel Ankara'ya
geldim. Sezai Okan' grdum. Herhangi bir hal karsnda bana kzmn adn
vererek (Ayla hasta) demeleri uzerine derhal Ankara'ya bir motorlu taburla
geleceimi syledim. Sarldk, putuk, ayrldk. Telefonla da Osman Kksal'la
grumek istedim.
Orduevi'nin kapsna geldi. Ona da ayn eyleri syledim. Oradan stanbul'a
getim. Ayn parolay Orhan Kabibay'a bildirdim. Ve Adapazan'na dndum. htill
sabah frtnal bir havada bir topu uana binerek Bo-lu'ya indim. Vali ve
Alay Kumandann etkisiz hale getirdim.
Yollar tuttum ve taburu harekete hazr bir hale getirdim. Kendim de uakla
havada dolaarak telsizle haber bekledim. Saat 11.00'de hayretle Mill Birlik
Komitesi kurulduunu renince inip Ankara'ya geldim.
Gerek Osman ve gerekse Sezai Okan'a bu iin nasl olduunu sordum. Turke de
alelacele Babakanla gelmi ve basn toplants yaparak kendiliinden kendini
komutann kuvvetli adam durumuna getirmi.
Sayn Uur Mumcu;
Komite uyeleri akland zaman hepimiz akna dnduk. unku; ilk ihtill
komit/ ini tekil eden, planlayan, pek ok fedakrlklara kati. an ve bu
uurda her
220
bakmdan kuvvetli arkadalarmzdan isimlerini yazacam hi kimse yoktu. Ve
unlard:
(Nuri Hazar, Necati nsalan, Dundar Seyhan, bakanlar olan ben, Sukru lkin,
Naci Asutay, Naci Akn, Adnan Celikolu, Abdurrahman Doruk, Emin Aytekin,
havaclardan; Remzi, Halim Mente, Talt Aydemir, Ata Atan, Reat Bir) gibi.
Sabahleyin Harp Tarihi'ne Madanolu'nun yanna gelen ve o sabah harekete itirak
etmi olan bir ksm kimseler komite uyeleri olmulard. Bunlarn isimlerini
aklamayacam.
Osman Kksal'a gelince; Osman ile 2 sene ayn alayda ve bir sene de Kore'de
muharebede bulunduk. Osman ok mert, cesur, durust, zeki ve fevkalde kuvvetli
bir kurmay subaydr. Eer o Muhafz Alayn o planla ve ok soukkanl
davranmasayd, bugunku aklamaya gre Cell Bayar'n ankaya'dan alnmas pek
gu ve kanl olurdu. Onun iin Osman Kksal'n bu ihtillin baarsnda ok
buyuk rolu olmutur. Ve muvaffakiyetin en banda gelenlerden biridir.
Sayn Uur Mumcu;
Surasn belirtmek isterim ki; eer yukarda yazdm isimler, yani ilk
kurucular ve planlayclar, senelerce tekilt kurup, yurutenler komitenin
iinde olsalard ne 22 Subat, ne 21 Mays olaylar olamazd. Kurulan Yuce Di-
van'da da (kpek, bebek) davalar gibi samalklar da olmazd.
Elbet ilerde madd imkn bulduumuz zaman biz de yazp, tarih grevimizi yerine
getireceiz.
Komitenin kuruluu Erefin u beytini hatrlatt: (Kalkn ey ehl-i vatan
dediler) (Kalktk bir de baktk yerimize bakalar oturmu.)
Sayn Uur Mumcu;
Osman Kksal'n durustluunu, hibir madd varla tenezzul etmeyiini, mert
yaayp mert luunu canlan-
221
drdmz iin size yurekten teekkur eder, o aziz kardeimin yuce ruhu nunde
tazimle eilirim. Sayglarmla.
Faruk GVENTRK
Sami Kuuk yantlyor
Sayn Uur Mumcu,
Kk harektn anlatan yazm uzerine gazetede kan okur mektuplarn okudum.
Bunlara ksaca deinmek istiyorum.
27 Mays ihtilli, Babali baskn gibi cesur ve ser-dengeti bir avu subayn,
yani bireylerin gerekletirdii bir hareket deildir.
27 Mays ihtilli, hazrlklar aylar ve yllara uzanan gizli rgutun riskli
almalar sonucu ordu birliklerinin katlmasyla gerekletirilmi planl ve
koordineli bir harekttr.
27 Mays ihtilline katlan subaylar iki kategoride toplamak mumkundur.
Bunlardan birisi, gizli rgute uye olanlarla 26-27 Mays 1960 gecesi Harp
Okulu'nda bulunan ve kendilerine grev verilen rgut uyesi olmayan subaylar,
dieri de harekt baladktan sonra top sesine koan cesur subaylardr. Bunun
sonucudur ki birbirlerini rgut almalaryla uzun zamandan beri tanyan ve
harekt planlayarak gerekletiren subaylar, sonradan Mill Birlik Komitesi'ni
tekil etmiler, top sesine koan cesur subaylara da teekkur edilmi ve eski
grevlerine gnderilmilerdir.
26-27 Mays gecesi Harp Okulu'nda harekt plan gereince hedefler ve bu
hedeflere sevk edilecek birlikler ve bunlara komuta edecek subaylar
saptanmtr. rnein, Shhiye blgesinin kontrolu ve orduevinin etkisiz hale
getirilmesi grevi, emrindeki birlikle rfan Solma-zer'e, eski Buyuk Millet
Meclisi ve Ulus'un kontrolu ile Meclis Muhafz Bluu'nun etkisiz hale
getirilmesi Kur. Alb. Seluk zseluk'a, inzibat birliklerinin hareketsiz kalma
ii Muzaffer Yurdakuler aracl ile Merkez Ko~
222
mutan Kur. Alb. Muammer lgen'e, Kk'un Kuukesat'o bakan ksmnn kapatlmas
Sv. Yrb. Reit lok komuta-: snda suvari alayna. Zrhl Eitim Merkezi
Komutan Yusuf Demirda'n evinden alnarak Harp Okulu'na getirilmesi,
balarnda bir subay olmak uzere Harp Okulu futbol takmna verilirken, imdiki
Harp Tarihi Dairesi'nin. bulunduu yerdeki skynetim komutanlnn igal
vazifesi de doal olarak bir birlie verilmi ve Cemal Ma-danolu ile Sezai Okan
ve ben bu birlik hareket ettikten sonra Harp Okulu'ndan ayrldk. Buna ramen
Sezai Okan ile Hasan Uslu arasnda meydana gelebilecek muessif olay ancak kl
pay bir zaman birimi iinde nleyebil-dik.
26-27 Mays gecesi Ankara'da harekt plan uygulanrken, ayn saatlerde
stanbul'da da gizli rgut uyeleri ve beraberlerindeki subaylar emirlerindeki
birliklerle hazrlanan harekt planna uygun olarak harekete gemilerdi.
Kk harektn daha nce yaymlanan yazmda anlatmaya gayret etmitim. Okur
mektuplarndan baz ksmlarnn yeteri kadar aydnlanmadn grdum. Bunlar
hakknda ksa bilgi vermek istiyorum.
Ben ankaya Kku'ne, yalnz bana, top sesine koan bir subay gibi gitmedim.
Aksine, emrime, skynetim komutanlna celp edilen, banda nbeti amiri bir
binbann bulunduu 230. Piyade Alay'n alarak gittim.
Kk'un Ankara'ya bakan n cephesine vardmda, orada yolun ust ksmnda
mevzilenmi Muhafz Alay birlikleriyle iki taretten baka birlik ve kimse
yoktu. Taretlerden birini tarafmza celp, dierini de etkisiz hale getirdikten
sonra, getirdiim birlikleri yolun alt ksmnda mevzide brakarak Muhafz
Alay'nn mevzide bulunan birliini yol uzerinde yuruyu kolunda topladm ve
ankaya lkokulu blgesine getirerek istirahate sevk ettim. Ben bu ii yaparken,
Kk'un n cephesinden kimlerin ieri girdiklerini bilmiyorum. Kk'un giriine
vardmda Muzaffer Karan'n getirdii iki tanktan birini Kk'un bafo-esine
sevk ettim.
223
Yaymlanan yazmda da belirttiim gibi Kk'un ii. ne benden nce girenler
vard. Ben Kk'un iine girdiim zaman orada itime kakma yoktu. Daha nce
olup olmadn, orada olmadm iin bilmiyorum.
Cell Bayar' gzluksuz olarak 15-20 uniformal asker arasnda General
Burhanettin Ulu ile konuurken grdum. niformallar arasnda subaylarn mevcut
olup olmadnn farknda deilim. Bayar' surukleyerek deil, yuruyerek
koridorun ortalarndan alp merdivenlerden General Burhanettin Ulu ile birlikte
indirdik ve merdivenlerin alt ksmnda, bahede duran tankn yanndaki Muhafz
Alay'na ait kiremit rengi bir Dodge arabaya bindirdik. Arabada Cell Bayar,
Burhanettin Ulu, ben. Muzaffer Karan, bir Harp Okulu rencisi ve bir de
kendisini tanmadm, rgut uyesi olmayan, harekt baladktan sonra top sesine
koan binba veya yarbay rutbesinde bir subay vard. Bu subay Kemal Tufeki
olabilecei gibi bir bakas da olabilir.
Dostum Sayn Tufeki, 27 Mays ihtillinin Ankara ve stanbul'da ayn gun ve
saatlerde, ordu birliklerinin katlmasyla balayan koordineli bir harekt
olduunu, koordinasyon olabilmesi iin de bir rgutun bulunmas gerektiini
herhalde kabul ederler.
Ben, Sayn Tufeki'ye, gizli rgut toplantlarnn hi-'birinde rastlamadm
gibi gizli rgut uyelerine bal halkalarn birinde grev aldn duymadm, 26-
27 Mays gecesi rgut uyelerinin de katld Harp Okulu'ndaki son toplantda da
kendisini grmedim ve burada kendisine bir birlikte grev verildiini de
hatrlamyorum. Bildiim, 'kendisinin, harekt baladktan sonra birliksiz
olarak tek bana veya arkadalaryla birlikte top sesine koan takdire ayan
cesur subaylardan birisi olduudur.
Sayn dostum Tufeki takdir ederler ki 27 Mays ihtilli kalkn ehl-i vatan
sesleriyle gerekletirilen basit bir harekt deildir. Aksine, 27 Mays
ihtilli, hazrlklar aylar ve yllar kapsayan riskli gizli rgut
almalarnn ordu birlikleriyle gerekletirdii planl ve koordineli buyuk
bir asker harekttr.
224
Dostum Tufeki'ye. 5 maysta babakann Kzlay'da halk tarafndan
tartaklanmasndan, ayn gun ileri Bakanlndan Cell Bayar ile birlikte
Kk'e, Muhafz Alay'ndan celp edilen bir bluk muhafazasnda gitmesinden' ve
21 mays gunu Harp Okulu rencilerinin yuruyuunden sonra Cell Bayar'n
Kk'ten alnmasnn, yllara uzanan gizli rgut almalar yannda bir
kahramanlk olamayacan ve beni bunlar arasnda grmemesini, ayn gun ve
saatlerde Ankara ve stanbul'da ordu birlikleriyle yaplan buyuk hareket iinde,
giri cephesi birliklerimiz tarafndan alan ve emniyet altnda bulundurulan
Kk'ten, savunmasz ve tek bana kalm Cell Bayar'n alnmasnn da nemli
bir asker olay olmayaca kansnda olduumu belirtmek isterim.
Sevgi ve sayglarmla. 30 Ekim 1986
Sami KK
225 F.: 15
CHPXtLER SOYUYCE'Y YANITUYOR
Sayn Uur Mumcu, Cumhuriyet Gazetesi ANKARA
Osman Kksal'n sandndan kan mektuplar adl yaz dizisi ile yakn
tarihimizin nemli bir kesitinin karanlkta kalmasn nlemi olduunuz iin
sizi kutluyoruz. Bu yaz dizisine gnderilen yantlar arasnda, Sefik So-
yuyuce'ye ait olan, biz eski CHP'lileri yant gndermek zorunda brakt iin
sizden zur diliyoruz. Ad geenin sulamalar, yant gndermeyi gerektirecek
kadar ciddi olmamakla birlikte, CHP'nin kapatlmasn frsat bilerek sulama
kolaylna kendini kaptranlara hak ettikleri yant vermenin, eski CHP'lilerin
sorumluluk anlaynn gerei olduunu kabul edeceinize inanyoruz. Bu
yantmz anlayla karlamanz ve yaymlanmas iin araclnz rica
ediyoruz.
CHP'nin kapatlm olmas, onun ortadan kaldrlmasna ve Turkiye Cumhuriyetinin
zunu oluturan lkelerinin ve ilevlerinin yok edilmesine yetmeyecektir. unku,
CHP'nin ilkeleri, Turkiye'de adalamann gerei ve adalamann koulu da
CHP'nin ilkeleridir. Gazi Mustafa Kemal, ilk kez, 4 Nisan 1931 gunu Turkiye
Buyuk Millet Meclisi seimleri nedeniyle, kurduu Cumhuriyet Halk Frkas'nn
cumhuriyeti, halk, lik ve inklp vasflarn onun deimez bariz vasf
olarak iln etmiti. CHP kapatlm olsa bile, devlet duzenini bu temel
ilkelerden yoksunlatracak her giriime CHP'li uye-lerin kar kmas
Ataturk'ten aldklar kutsal devin so
226
nucu ve adalama yolunda ilerlemenin temel kouludur.
27 Mays' amacndan saptrmada CHP'yl sorumlu gsteren Soyuyuce'nin arpk
mant, aslnda kendisinin o eylemin ilkelerini kavramam olduunun kantdr.
27 Mays'n kimler tarafndan, nasl gerekletirildii bizleri ilgilendiren
konu olmamakla birlikte, tarih karsnda o eylemin Turkiye'nin ekonomik ve
siyasal yaamna kazandrdklar yadsnamaz. Bunlar iki temel grupta, biri
gelii guzel-savurgan bir ekonomiden planl dneme gei ve tekisi temel hak ve
zgurluklerin zunu guvenceye alan kuvvetler aynm ilkesinin anayasada
benimsenmesi olarak zetlenebilir. Ulusal kalknma planlaryla, d bor
gereksinimi duymayan, tam bamsz Turkiye'nin yaptlanmas, CHP"nin kurucusu
olan Mustafa Kemal'in de benimsedii temel ilkeydi. unku o, 1930 ylnda
iktisad program hazrlatrken, 68'inci maddesinde: Hariten istikraz,
memleketi yeni kulfet ve bor altna sokar. Bu sebeple bir istikraz, harice
denecek senelik borlardan daha fazla gelir temin ettii mevzular iin ve
memleketin siyas, iktisad nizamn, halde ve atide ihll etmemek artyla
nazara alnabilir ilkesini koul koymutu. unku o, siyasal bamszln
kaynanda ekonomik bamszln yer aldn bilen Turkiye'nin ilk buyuk
devlet adamyd. CHP'nin butun uyeleri kendi siyasal yaamlannda bu ilkeye bal
kalmay yurtseverlik grevi bildiler. Bu ilke, kinci Dunya Sava'nn ar
koullarnda ulkemizi da muhtala itmedi.
Bu ksa aklamadan sonra Soyuyuce'nin CHP'yl sulayan mantn uruteceiz.
Demokrasiye geri dnmeyi yadsdklar iin Mill Birlik Komitesi'nin 14 uyesinin
dlanmasn, Soyuyuce, 13 Kasm 1960 ihaneti olarak nitelemekte ve bunun bami-
marnn CHP olduunu vurgulamaktadr. te yandan kendisi gnderdii yant
yazsnda: Demokratik bir rejimin politik, ekonomik ve kulturel seviyesinin
tesisine imkn salamak gibi tedbirler dndaki tedbirlerin (Mill Birlik
Komitesi'ni) bir partinin iandarmae durumuna duu-
227
receini, DP'ye oy veren vatandalarn, dolaysyla milletin yarsn yok kabul
etmek anlaynn ortaya kacan belirtmektedir. 13 Kasm 1960'n nasl bir
ihanet olduunu olaylar meydana karmtr. unku bizce asl ihanet, 27 Mays
devrim hareketinin geici ve yapay kudretini, demokratik rejimin ekonomik ve
kulturel seviyesinin tesisi bahanesiyle, surdurmesini istemektir, asl ihanet
milletin yarsn deil tumunu yok saymaya neden olacak iktidar tutkusudur. Bir
toplumun yazgs, toplumu grmezden gelenlerin eline braklamazd. Nitekim, 27
Ma-ys'n cokusu yurt duzeyini kaplamken, CHP'nin o zamanki Genel Bakan
smet nnu: Bir an nce seimlere gidilmesinde saysz fayda vardr demekle,
demokrasinin her turlu koulunun ulusla birlikte oluturulmasn vurgulamt.
Eer 13 Kasm 1960 bir ihanetse, onu hazrlayanlardan birinin de Soyuyuce olduu
aktr. unku Sayn Osman Kksal'a yurtdndan gnderdii mektupta, Alpaslan
Turke hakknda ilk kan dedikoduyu karann kendisi olduunu yazan
Soyuyucedr. Bunun farkna varm olacak ki, kendisini mazur gstermek iin, O
tarihteki politik genel havay gereke olarak kullanmakta ve bu yapay gerekeyi
hakl klabilmek iin Mill Birlik Komi-tesi'nin paralanmasn CHP'nin
sorumluluuna yuklemeye almaktadr. Oysa 14'lerin dlanmasnn, demokrasiye
dnmekle kalc olmak arasndaki ama farkndan kaynakland artk aktr. 13
Kasm 1960 eyleminin CHP'nin dnda, ama o eylemin iinde olan bir grup
tarafndan planland, Soyuyuce'nin mant iinde bile gizli kalamyor.
O ve onun gibi CHP'yi sulama alkanl ile kendilerini aklamaya alanlara
yantmz udur:
Biz eski CHP'liler, buyuk Ataturk'ten bize miras kalan Cumhuriyet Halk
Partisi'ne ynelecek haksz sulamalar gusleyerek, devletin zunu oluturan
cumhuriyeti, ulusu, halk, devleti, lik ve devrimci ilkelere sapma
getirecek ve demokrasiyi yozlatracak butun ynetsel ve siyasal karar ve
eylemlere kar kacamz,
228
bunun siyasal sorumluluk duygumuzun gerei olduunu belirtmek isteriz.
Sayglarmzla.
Erol Tuncer (Eski CHP Genel Sekreter Yardmcs), Metin Somuncu (Eski CHP Genel
Sekreter Yardmcs), Erdoan Bakkalba (Eski Diyarbakr Milletvekili), Cell
Payda (Eski Urfa Milletvekili), Uur Ala-cakaptan (Eski Ankara Senatru),
Huseyin Deniz, Naci Cidal (Eski Hakkri Senatru), Muzaffer Samilo-lu (Eski
Kars Senatru), lhan Akaln (Eski Denizli Milletvekili), Cengizhan Yorulmaz
(Eski C. Senatosu Bakanvekili), Ertz Vahit Suimez (Eski Trabzon
Milletvekili), Selhattin olakolu (Eski Gaziantep Senatru), Ali Nejat len
(Eski stanbul Milletvekili), Metin Tuzun (Eski Millet Meclisi Grup Bakan
Vekili), Sait Sayiam, Zafer Ko, Adil Tokatlolu, Melih Kemal Kuuktepepnar
(Eski Adana Milletvekili), Temel Kitap (Eski Sivas Senatru), Fikret ret
(Eski Sinop Milletvekili), Yusuf etin (Eski Adyaman Senatru), Halil Akgul,
smet Camuzolu, Fahri zelik (Eski Antalya Milletvekili).
Emekli Albay Salim Akdora yantlyor Sayn Uur Mumcu,
Cumhuriyet'te dikkatle izlediim dier yazlarnzn yan sra (nklp
Mektuplar) balkl seri yaznz da takip ettim.
Amac daima gereki ve doru yayn olan gazetenizin, hakkmda kan arptlm
bir yoruma cevap hakk tanyaca umidi ile Sayn Faruk Guventurk'un 12 Kasm
1986 tarihli yazsna atftr.
Sayn Faruk Guventurk,
Vaktin Mill Mudafaa Vekili Sayn Ethem Menderes Ha yaknlm sadece grev
snrlar iinde kalm, asla bu boyutlan amamtr.
229
Kurmaylnzn onaylanmasna gelince: Sayn hsan Kabaday, Sayn Bozolu,
Ethem Menderes'in emir subay Sayn Kurmay Albay Adnan eliko-lu ve benim
gayretlerimle kurmay oldunuz. Albaylk sicU linizin de tarafmca verilerek rutbe
almanz sz konusu iken, bu anlamda ismimi anmayarak kurmaylnzn
onaylanmasnda emei gecen ya da getiini iddia ettiiniz Ethem Menderes'in
emir subaynn ismini anmanz son derece duundurucu ve anlamldr.
Albaylnz muteakiben Harp Akademisi kumanda kursuna gitmeniz ve dnute
Kolordu Komutan Sayn Korgeneral Hayati Ataker'e karak Adapazarn'da bir
grev verilmesini istemeniz, emir gerei bir tabura komutan olmanz gerekleri
dururken sicil alarak kdemce beni getiinizi iddia etmeniz ve bunun neticesi
olarak Adapaza-n'na gnderildiinizi belirtmeniz, bugun itibariyle ne akli
selime ne de gereklere uymaktadr.
27 Mays nces Bolu'da tekiltlanma faaliyetlerinde bulunduunuz (emir ve
komutamdaki Adapazar Arifi-ye Havaalam'ndaki) bir uakla 27 Mays sabah
Bolu'ya geldiiniz ve beni tesirsiz hale getirdiiniz iddialar ise hayal
perdesinin son urunleridir. O sabah asker valilii uzerime aldm, saat
05.00'te alarma getiimi Bolu gazetelerinde ve bir rneini Sayn Mumcu'ya
verdiim fotorafn 27 Mays sonras gruntulerinde, coku dolu Bolu halknn
beni omuzlara aldn, dumemem iin de vefakr sevgili muavinimin arkadan
gayretke desteinizi pekl grebilirsiniz.
Etkisiz hale gelmek bu ise, ben sonularna razym. Ancak siz Temmuz 1960*a
kadar komutam altndaki yllarnzda ve yaantnzn daha sonraki blumlerinde
gerekten etkisizdiniz.
F. Salim Akdora Emekli Topu Albay 22 Kasm 1986
230
SAKIT CUMHURBASKANI CELL BAYAR'I
NEZARET ALTINA ALAN HEYETN
RAPORU
Asil Turk milletinin sa duyusunu on sene muddetle adeta alay edercesine
istismara yeltenen, hurriyet ak bu milleti Meclisteki dalkavuk ounluu
vastas ile her gun biraz daha artan iddet tedbirleriyle hukuk ve sosyal
haklarndan mahrum etmek iin uraan, devlet idaresinden bihaber, muhteris,
duuk ahlkl, hunhar ve zalimlerin reiskr Cell Bayar'n lyk olmad
devlet reisliinde kalaca dakikalar saylacak kadar azalmt.
Kabine uyeleri ve hukumet reisi istifa edebilir fakat devlet reislii vasfn
haiz olmayan bir, ahsn yerinde ipkas Turk milletini ve onun sinesinden
fkran Turk ordusunun akbeti bilinmeyen istikametlere tevcih edilebilirdi.
Efkr umumiye ve Turk Silhl Kuvvetler mensuplar bir mefhum etrafnda
birlemilerdi. HRRYET-----
Bu meru hakk gasplardan istirdat iin icabnda her turlu areye
bavurulacakt. Fakat ana prensip kan dkulmeden bu meseleyi halletmekti.
Plnlayc arkadalarmzn bu nokta uzerinde titizlik ve hassasiyetle
durduklarn renmi bulunuyoruz.
Hurriyet hareketinin parolas: NKILP, iareti: EL KALDIRMA idi.
Turk milletini ikinci Cumhuriyete gturecek bu mutlu inklp hareketinin genel
ve baz zel plnlarnn yazlmasn alkallara brakacaz. Burada dokunmak
istediimiz nokta; eski komiteci reisinden devlet reislii
231
vasfn kaldran harekete fiilen itirak etmi personel tarafndan hakiki bir
vesikann raportrluunu yapmak maksad ile kaleme alnmtr. Muteakip
satrlarda greceiniz birka kii ile tahminen bir piyade tumeni ate kudretine
sahip Muhafz Alaynn elinden bu zat almak elbette mumkun deildir. Sunu
itiraf etmek mecburiyetindeyiz ki:
Bu teebbusun muvaffakiyeti bu ii plnlayan Muhafz Alay Kumandan Kur. Alb,
Osman Koksal ve arkadalarn bu uurda risk etmesi ile mumkun olmutur. Aksi
takdirde ne kk harekt muvaffak olur ve ne de oraya giden tek ahs geri
dnmek imknna kavuurdu.
Bu sebeple bizler yalnz icra ksmn arz edeceiz. Plnlama faaliyetleri zaman
gelince alkallarca neredilecektir. Bu kuuk hizmeti baarabilirsek kendimizi
bahtiyar sayacaz.
27 Mays 1960 Cuma/415
Harekta balama karar ve cereyan tarz
1. Harp Okulu giri kapsnn nunde alnan inzibat tedbirlere ramen maher
bir kalabalk mevcut, gzler sevinten parlyor, parmaklar temizlenmi
silhlarn tetiklerinde her an atee hazr idi.
Subaylar ve gen Harbiyeliler gruplar halinde toplu... Ortadaki grupta iki
general (Harp Okulu Kumandan Tug. Stk Ulay ve Vet. Tug. Burhanettin Ulu)
ve ust rutbeli subaylar durumu grumekteler.
27 Mays sabah saat 05.5'dir. Bu grubun yanna seferi tehizat Piyade
Binbas (Dursun Soysal) gelerek u haberi veriyor:
Muhafz Alayndan geliyorum. Her ey tamam, vakit geldi, pln tatbike
koyabiliriz. Harekt desteklemeyen bir jandarma taburu var, ihtiyatl hareket
art.
2. Durum birka dakika iinde muhakeme edilerek yeni takviye kt'alar
alnmasna karar verildi. Bu esnada
232
emre hazrlanm iki ak Jeep yolun ortasnda harekete hazr bulunmaktadr.
a. Birinci arabada bulunan personel;
(1) Tug. Burhanettin Ulu
(2) Kur. Yrb. smet zbudak
(3) Ord. Yrb. Kemal Tufekiolu
(4) Top. Bnb. Abdullah Tardu.
b. kinci Jeep'te bulunan personel:
(1) Kur. Alb. Selim imer
(2) Kur. Yrb. Cevdet
(3) Tem. zdemir akmak
(4) ki Harbiyeli Tm.
3. 27 Mays 1960, saat 5.15. Harp Okulu nunden hareketten hemen birka dakika
evvel u haber alnd: Ankara ehrinde Kk hari hibir yerde mukavemet
yoktur. ankaya atesiz mukavemete devam ediyor.
4. Kk istikametinde hareket eden kumandan Jeep'i-nin ani durmas ile bunu
takip eden arkadaki Jeep arpyor ve Kur. Alb. Selim imer sa yanak ve sol
kolundan. Kur. Yrb. Cevdet her iki ayandan yaralanyorlar fakat herkes son
damla kanna kadar vazifeye devam azmindedir.
5. lk alnan karar gereince takviye kuvveti olarak bir G.M.C., er ve iki
orta tank emre alnarak Kk istikametinde kumanda kademesini takip emri
verildi. ankaya'ya takriben 500 metre yaklatmz srada baz piyade silh
sesleri duyulmaya balad. Emir ve kumanday kolaylatrmak maksad ile kumanda
kademesi sur'atini azaltarak takviyelerin biraz daha yaklamas saland.
6. Kk'un nizamiye kapsna yaklatmz srada Tumg. Muharrem Kzlolu'nun
bir taburla Kk'un gerisini kuatmak uzere hareket ettiini rendik.
7. htiyat bir tedbir olmak uzere General Burhanettin Ulu tarafndan suvari
taburundan bir bluk icabnda yaya muharebesine katlmak iin Heri alnd.
Muvakkat
233
bir zaman in ordaki yaya birliklerin emir ve kumandas Kur. Alb. Selim
imer'e verildi.
Herhangi bir baskn ateine uramamak iin yaya birlikler mevziye sokuldu ve
tedricen ilerlemeleri emri verildi.
8. Bu esnada ekipte bulunan dier subaylar kararlatrlan pln gereince
Muhafz Alay Kumandan Kua Alb. Osman Koksal ve Kur. Yrb. Sami Kuuk ile Alay
Kararghnda temasa geerek ksaca durumu rendiler ve derhal nizamiye kapsna
avdet ettiler.
9. Verilen karar u oldu: (Her ne pahasna olursa olsun, suratle hareket ve
silhtan tecrit.)
Bu maksatla Nizamiye kapsndaki erlerden itibaren silhtan tecrit iine
baland. htiyat bir tedbir olmak uzere iki Harbiyeli Temen tarafndan
nizamiye kaps emniyet altna alnd ve kendilerine kta iie irtibat grevi
de verildi.
10. Alnan dier tertip ve tedbirleri ylece hulsa etmek mumkundur:
a. Tug. Burhanettin Ulu Muhafz Alayndan bir bluk kumandanna Kur. Alb.
Osman Kksal' armas iin sylendi.
b. Yakn emniyeti salamak iin orta tanklar Yrb. Kemal Tufekiolu tarafndan
i baheye celp ettirildi.
c. Bnb. Abdullah Tardu kap polisine Cell Bayar ve genel sekreteri grmesini,
Bayar'n ahs emniyetini salamak maksad ile ieri girmek istenildii haberi
gnderildi.
Bir iki dakika sonra Kur. Alb. Osman Koksal geldi Bu inklp m diye sordu.
Kumanda kademesinde bulunanlar Evet inklp diye cevap verdiler. O srada bir
-Jandarma st v. gelerek Bu adam onlardandr diyerek Osman Kksal'n tabanca
ve fiekliini ald. Kur. Alb. Selim imer O mert ve namuslu bir askerdir.
Silhn geriye ver dedii duyuldu.
General Burhanettin Ulu Albaym, her ey bitmitir. Bo yere kan dkulmesin,
ktalarnz geri ekin emdin! verdi.
234
Alay kumandan:.Evvelce hazrlad pln gereince giri yollarn kontrol
altnda bulunduran birliklerin ekilmesi emrini verdi. Fakat baz jandarma
birliklerini ikna edemediini, her an ate ihtimalinin mevcut olduunu
tekrarlad.
d. Bu esnada ieri gnderilen kap polisi avdet etti, yalnz generalin ieri
girebilecei bildirildi.
Tank kumandanna u emir verildi:
Kumanda heyeti topluca ieriye girecek, ayet biz be dakikaya kadar geriye
dnmezsek irtibat aranacak ve silh sesi duyulduu takdirde evvel havaya, sonra
kke ate alacakt.
e. Kk kapsna takriben on metre mesafede iken sakt Curnnurreisinin
sekreteri Munis Faik Ozansoy koarak geldi ve generale hitaben Yalnz siz ieri
girebilirsiniz dedi.
Fakat kumanda heyeti bu ikaza ehemmiyet vermeksizin topluca ilerlediler.
f) Ba Yaver Mustafa Tayyar silhsz olduu halde cuz'i bir mukavemet gstermi
ise de ekilmeye mecbur edildi.
g. General Burhanettin Ulu, Cell Bayar'n nerede olduunu yuksek sesle sordu.
Yaverler odasnn yanndaki salonda olduu renildi.
h. Kur. Yrb. smet zbudak ve dier bir arkada kapnn tul perdesini tabanca
namlusu ile aralayarak atlar.
11. Salonda grulen manzara yle idi:
a. Sakt Cumhurbakan bilardo masasnn yannda ayakta duruyordu, gurubun ieri
girmesi ile onun da ilerlemesi ayn zamanda oluyor. Benzi uuk heyecann gizler
bir hali vard. Sert bir sesle Benden ne istiyorsunuz dedi.
General Burhanettin Ulu Bunun byle olmasn stemezdik, bizi siz mecbur
ettiniz. Yaplan her turlu ikazlara aldr etmediniz ve bir turlu mutenebbih
olmadnz. Millet ve ordu sizi istemiyor, birka gun Harp Okulu'n-r <la sizi
misafir etmek uzere almaya geldik, buyrun dedi.
235
Bayar Gitmiyorum, ben milletin iradesi ile geldim, milletin iradesi
ile.giderim. Hangi sfatla beni gturmek istiyorsunuz? General Gitmeniz ahs
emniyetiniz iin zaruridir. Gturmek mecburiyetindeyiz.
Cell Bayar Gitmiyorum, beni ldurun, ben komiteciyim dedi.
b. Dakikalar getike konuma sert bir safhaya girmekte ve etraftan ayak
sesleri duyulmaya balamt. Bilhassa holden girite sadaki odada baz
kimselerin toplandn gren Kur. Alb. Selim imer kumanda heyetinin
emniyetlerini salamak iin odada bulunan alt kiinin uzerlerini arad,
bunlardan biri de Munis Faik Ozari-soy idi. Hi birinde silh bulunamad, geri
ekilmeleri sylendi.
c. Cell Bayar'n son szu butun arkadalarn itiraz ile karland. Bizler
katil polisleriniz deiliz. Biz, Turk efkr umumiyesinin arzusunu yerine
getirmek iin buraya gelmi hurriyet a Turk subaylaryz. Asla katil
olmayacaz. Cell Bayar Beni ancak buradan mill irade karr,
gturemezsiniz. Yrb. Kemal Tufeki Mill iradeyi ineyen bir kimsenin
yeri buras olamaz. Bnb. Tardu On senelik seyahatinize yenilerini eklemek
iin mi burada kalmay istiyorsunuz? Bizim vazifemiz sizi lyk olduunuz
mahallere sevk etmektir. Kur. Alb. Selim imer Vakit tamam, ge
kalyoruz, acele edin, tehlike var deyince Cell Bayar sa cebinden kard
uzeri nikeljl bir tabancay karsndaki subaylara tevcih etti,
nefis ve mudafaas ve fena sonu verebilecek bir hadiseyi nlemek maksad ile
aada isimleri yazl subaylar kollarn zaptetmeye alm. Bu defa
tabancay kendi akana gturerek kendi cezasn kendi vermek; kansz
inklbmz lekelemek istemi ve fakat Kurmay Yarbay smet zbudak'n
mucadelesi ile bu da nlenmitir.
Sa tarafta Cevdet ve Kemal, sol tarafta Kur. Yrb. smet zbudak ve Bnb.
Abdullah Tardu, Bayar'n menf hareketlerini kontrole almlardr. Butun
gayretlere ramen gitmediini gren Alb. Selim imer ceketinin arka
236
yakasndan ekerek kuvvetler muvazenesini bozmu, yere oturmak mecburiyetinde
kalmlard. Artk mukavemeti de krlmt. Bu esnada smet zbudak'n
tabancas elinden frlam Tabancam dutu arkadalar diye bard
duyulmutur.. Serbest vaziyette duran gen Tm. akmak, Bayar'n elinden
tabancay almtr.
Silhtan tecrit edildii halde mukavemete devam etmesi sebebi ile kk kapsna
kadar zorla gturulmek mecburiyetinde kalnmtr. Kur. Alb. imer ve Kur. Yrb.
smet zbudak emniyet maksad iie yalnz olarak en geriye kalm, Bayar vastaya
bindirilinceye kadar kkten kimsenin darya kmasna musaade etmemitir.
Kk kapsndan kldktan sonra Bayar'a hangi vastaya binecei yanndaki
subaylar tarafndan sorulmu, herhangi bir ktu durumla karlamamak iin tanka
bindirilmesi teklif edilmi ise de Ben komiteciyim, lumden korkmam, beni tanka
bindiremezsiniz eklinde cevap vermitir.
Bayar'n bindii vine uruu renkli Station Wagon arabas hareket ederken
kerimesi Bayan Nilufer'in babasnn yanna gturulmesi hususunda Kur. Alb. Selim
i-mer'e yapt ricalar nezaket erevesi dahilinde reddedilmitir.
12. Bayar'n kkten hareketinde ayn arabada giden ehas unlardan murekkeptir:
a. General Burhanettin Ulu (nde), yannda Yrb. Kema! Tufekiolu.
b. Cell Bayar (arka ortada).
c. Sanda Bnb. Abdullah Tardu.
d. Solunda Tm. akmak.
e. Yanda Kur. Yrb. Cevdet.
f. Darda arka tampon uzerinde kapda braklan iki Harbiyeli.
kinci arabada: Kur. Alb. Selim imer. Kumanda heyeti gidiinden bir fazla
personelle Harp Okulu istikametinde geri dnmeye balad. Kumanda he-
237
yetinin eski rfi idare (nklp gunu Mill Birlik Komite-si'nin topland)
binas nune gelindii zaman orada vazife almak iin sabrszlanan subay
arkadalarmzla emniyet birliklerinin sevinli hallerini grmek cidden doyulmaz
bir manzara arz etmekte idi.
Harp Okulu'na vasl olunduunda bir evvelki tezahurata itirak edenlerin u drt
misli subay, Harbiyeli ve Yd. Subay Okulu talebesinin kumanda heyetine kar
lehteki gsterisi bir dakika iinde Cell Bayar aleyhine tevcih edildi. En
ziyade duyulanlar unlard: Genlik katili, ordu duman, millet haini, cezan
kanun ve Allah verecektir.
Heyecan son haddini bulmu, bir lhzada ekip arabalarnn etraf silhl gen
Harbiyellerle sarlmt. Yrb. Tufekiolu Arkadalar, lekesiz inklbmz
kirletmeyin. Turk subaynn eref ve asaletine yakr ekilde hareket edelim.
Kendine bu sz verilmitir. Buraya zorla getirdik. Sakin olalm diye bard
duyulmutur.
Kumanda kademesinde bulunan arkadalarn himayesinde Bayar, Harp Okulu Kur.
Bk.nn odasna sevk edildi. ok heyecanl ve sk sk soluduundan bir doktor
mudahalesinin art olduuna kanaat getirilmi, koridorda Alb. imer'in
rastlad grevli Tbp. tm. etin Gurler tarafndan muayene tabi tutulmutur.
stirahat etmesi iin odada hazr bulunan yataa uzanmas sylenmi ise de Bayar
reddetmitir. Oda kaps kapanm, ieride Ceil Bayar, Alb. imer, Tufekiolu
ve Doktor etin Gurler kalmlar. Kap Harbiyeliler tarafndan derhal emniyet
altna alnmtr. Doktor, Ba-yar'n kalbini dinlemi, tansiyonunu kontrol
etmi,, tehlikeli bir durum grulmedii cihetle istirahdte terk edilmitir.
13. Netice olarak diyebiliriz ki:
a. Butun yurtta kan dkulmeden baarlan mill inklp hareketini son annda
dahi lekelemek gayesi ile hareket eden Cell Bayar ekinmeden karsndaki
subaylara silh tevcih etmi, muvaffak olamaynca kendine kastetmek istemitir.
S88
b. Turk milletini blucu teebbusleri ile tandmz*, bu zat komiteci
olduunu itiraftan asla ekinmemitir..
c. Maiyetinde alanlarn uzerlerinde silh bulunamamas ve herhangi bir ktu
harekete teebbus etmemeleri bu idareye kari yurekten deil mideden bal
olduklarn gstermitir (Kapdaki polis dahil).
d. Bu teebbusun,muvaffak olmas Muhafz Alay Kumandan Kur. Alb. Osman Koksal
ve yakn mesai arkada Kur. Yrb. Sami Kuuk'un iyi plnlama, durust ve akllca
hareketleri ve kke girinceye kadar tehlikeli mntkay Alay Kumandan ile
birlikte gememize baldr.
e. Bu yaz, inklp hareketinin siket merkezini tekil eden kk teebbusune
fiilen itirak etmi ekibimiz tarafndan plnlama ksm hari yalnz icra tarz
hakknda tarih bir vesika olur umidi ile duzenlenmitir.
Not: Ord. Yrb. Kemal Tufekiolu, Yrb. smet zbu-dak, Bnb. Abdullah Tardu
ihtillden evvelki asl grevlerine dnmulerdir.
Burhanettin ULU Selim SMER smet ZBUDAK
Tug. Kur. Alb. Kur. Yrb.
(zmir Valisidir)
Kemal TFEKOGLU Cevdet TURAN Abdullah TARDU? Ord. Yrb.
Kur. Yrb. Tm.
238
BAYAR'IN BAS YAVER ALBAY MUSTAFA TAYYAR AIKLIYOR
Sayn Mumcu. Cumhuriyet gazetesinin 12 Ekim 1986 tarihinde balayp 30 Ekim 1986
tarihine kadar surdurduunuz: Osman Kksal'n sandndan kan mektuplar :
nklp Mektuplar balkl dizi yazlarnz dikkatle ve ilgiyle okudum. 27
Mays sabah ankaya Kku'ne gelerek Sayn Bayar' Harp Okulu'na gturmek
isteyen htilli hazrlayanlarla sonradan, harekta karanlarn sz, deme ve
anlar birbirini tutmamakta, pek ok yerinde de elikilere dumektedirler.
Dolaysyle de Turk kamuoyunu ve yarnn tarih yazarn buyuk yanlglara
sevket-mektedirler.
Cumhurbakanl Ba Yaveri Mustafa Tayyar olarak, 27 Mays sabah saat:
03.05'den balayp saat: 06.10'-da Harp Okulu'na gturulunceye kadar butun
harektta Sayn Cumhurbakannn beraberinde bulundum. htillcilerle ve
yandalarn ve cereyan eden tum olaylar yakndan izledim. Hi bir ard duunce
etkisinde kalmadan harekt objektif bir Sekilde kamuoyuna ve yarnn tarih
yazarna yanstmay vicdan bir bor bilirim.
Yaynlanan dizi boyunca yaplan aklamalarn pek ok yerinde ihtilli
plnlayanlarla sonradan katlanlar sk sk admdan sz etmekte ve saptrlan
baz olaylarda beni tank gstermekte, dolaysyla da beni gerekleri
aydnlatmaya zorlamaktadrlar.
Yanlglar nlemek amac ile yazp ekte sunduum aklamamn kamuoyuna
yanstlmasna arac olmakta bir saknca grmeyeceinizi umar, sayglar sunarm.
Mustafa TAYYAR Cumhurbakanl (eski) Ba Yaveri, Emekli Albay 240
27 Mays 1960'ta ankaya Kku Olay
1960 yl Nisan ay Ankara. stanbul olaylar le ilgili olarak Cumhurbakan
ge vakitlere kadar Kk'e bakanlarla, milletvekilleriyle, asker ve sivil
yetkililerle alyorlard. Doal olarak ben de eve gidiyor, haftalarca
Kk'teki Ba Yaverlik dairemde kalyordum. 26-27 Mays gecesi de ge yatmitm.
Uykuya dalmadan ate sesleri ve motor gurultuleriyle irkildim. Uzandm
yataktan frladm. Ba Yaverlik kapsnn nune ktm. Kzlay ve Bakanlklar
civarnda yukselen ate sesleri ve motor gurultusu gecenin sessizliinde ankaya
srtlarnda yanklanyordu. Kapdaki nbetilere: Olum, bu silh sesleri ne
zaman balad? diye sordum. Hemen, biraz nce balad Komutanm, cevabn
verdi. Saat: 03.05 sularnda idi. O srada odamdaki telefon ald. bur uta
Kk Jandarma Muhafz Tabur Komutan Binba Munir Kiper vard. Komutanm,
aadan ate sesleri geliyor, duydunuz mu? diye sordu. Evet. dedim. Munir
Bey, Kzlay'da ve Bakanlklar'da anormal bir durum olduu anlalyor, her
ihtimale kar Jandarma Muhafz Taburunu alarma geirin ve plnlara gre savunma
mevzilerini igal ettirin. Sonra da Sayn Cumhurbakanndan emir almak uzere
Kk'e gelin. Ben imdi, Muhafz Alayn da alarma geirteceim.. dedim.
Cumhurbakanl Muhafz Alay Komutan Kur. Alb. Osman Kksal'n ev telefonunu
evirdim: Kumandan, Kzlay ve Bakanlklar civarnda ate ve motor sesleri
geliyor, duydunuz mu, acaba ne var, ne oluyor? diye sordum. Alay Kumandan
Koksal: Hayr, duymadm, haberim yok, derhal renir Kke bildiririm,
cevabn verdi. Ben. Her htimale kar Jandarma Muhafz Tabur Komutanna
taburu alarma geirmesini ve savunma mevzilerini igal ettirmesini emrettim,
siz de Muhafz Alayn alarma geirin, guvenlik plnlarmza gre. savunma
mevzilerini igal ettirdikten sonra, Sayn Cumhurbakanndan gerekli ve kesin
emir almak uzere acele Kk'e gelin., talimatn ekledim. Alay Komutanndan
sonra. Cumhurbakannn ikamet etmek-
241
F.: 16
te olduu binada yatan Kk nbeti yaveri Jandarma Yuzba smet Ergene'ye
telefon ettim: smet bey, Kzlay ve Bakanlklar'da baz olaylar olduu
anlalyor, gurultuler geliyor, hemen yukarya kn ve Sayn Cumhurbakann
uyandrn. Ben de hemen oraya geliyorum, dedim. Darya ktm. Jandarma tabur
erleri gece karanlnda savunma mevzilerine doru kouyorlard. Ben de koarak
Kk'e geldim. Kk nbeti yaveri Jandarma Yuzba smet Ergene,
Cumhurbakann uyandrm, mutfak tarafndaki merdivenlerden iniyordu.
Kalktlar m? diye sordum. Evet, kalktlar, cevabn verdi. Ben gelinceye
kadar siz, santral aracl ile Ankara iinden ve guvenlik tekiltndan bilgi
toplamaya aln.. dedim. Ben, Cumhurbakannn yatak odasna girdim,
giyiniyorlard. Sayn Cumhurbakanm, Kzlay ve Bakanlklar civarndan ate
sesleri ve motor gurultuleri geliyor, olaanustu bir durum olsa gerek. Ben,
Jandarma Muhafz Taburu ile Muhafz Alaynn komutanlarna derhal birliklerini
alarma geirmelerini, plnlarmza gre mevzileri igal etmelerini ve
Zatlinizden gerekli emirleri almak uzere acele Kk'e gelmelerini syledim..
dedim, cevaben: yi etmisiniz. Ben giyinip hemen aaya iniyorum, dediler.
Ben, musaadenizle nbeti yaverlik odasnda, siz gelinceye kadar, yetkili asker
ve sivil makamlarla iliki kurmaya alaym.. dedim. Cevaplar: Pekl, iyi
olur! oldu.
Aaya indim, Kk'un n tarafndan, henuz uyanmam, karanlktaki Ankara'ya
baktm. Grunurde bir ey yoktu. Kzlay ve Bakanlklardan, ate sesleri devam
ediyor, tanklarn motor ve palet gurultuleri yaklayordu. Guvenlik mevzilerini
igale giden erlerin yol uzerindeki koumalarn farkediyordum, Kk'un
yaverlik odasna dndum, nbeti yaver Yzb. ismet Ergene'ye aadan bir-eyler
renip renemediini sordum. Ankara'nn nemli caddelerinden hemen hepsinde
tanklar, jipler ve kamyonlar sur'atle gidip geliyorlarm. Kebalarna nbeti
erler dikiliyormu, Orduevi nune tanklar, kamyonlar ve subaylarla erlerden
oluan bir kalabalk olduu, birok su-
242
bay ve astsubayn Radyoevi'ne girip ktklar bildirilmi. Ben hemen. Hava
Kuvvetleri Komutan Tekin Arburun'-un evini telefonla aradm; meguldu. Demek
Tekin Paa haber almt ve uyankt. Yanmdaki memura: Siz, teki telefondan
aramaya devam edin. dedim ve Genel Kurmay Bakan Orgeneral Rutu Erdelhun'un
evinin telefonunu atm. Bir muddet bekledim, nce cevap veren olmad; sonra
Genel Kurmay Bakannn sesi duyuldu. Sayn Orgeneralim, ben Bayaver Mustafa
Tayyar'm, Kzlay ve Bakanlklar tarafndan ate ve motor sesleri geliyor. Ne
olduundan haberdar msnz? Biraz duraklad, Sesleri duyuyorum, olaydan
haberim yok. cevabn verdi. Sayn Bakanm, ben her ihtimale kar Kk
Muhafz Alay'n ve jandarma taburunu alarma geirdim. Birlikler plnlarmz
gereince savunma mevzilerini igal ediyorlar. Cumhurbakann uyandrdk. Biraz
sonra, Kk Nbeti Yaverlii odasna inecekler, yeni durum hakknda aydnlatc
emirlerinizi beklediimizi Cumhurbakanna arzedeceim, dedim ve Yaverlik
odasnn telefon numarasn verdim. Sonra Skynetim Komutanln aradm:
meguldu. Santrala aramaya devam etmesini bildirdim; Shhye'deki Orduevi'nin
telefonunu atm. O da' megul kt. Bekledim, ald: sim vermeden Sayn Kara
Kuvvetleri Komutan Vekili Orgeneral Suat Kuya ile grumek istediimi syledim.
Orgeneral Suat Kuya KKK. vekili idi ve Orduevi'nde kalyordu. Tell ve
heyecanl bir ses kimin aradn sordu. Bu srada, orada konuulanlardan:
Namk Argu Harbiye'ye gnderildi diyen bir ses duydum. Telefon benimle
konumadan kapand. Ancak, arada duyduum sesle durum aydnlanyordu: Namk
Argu Skynetim Komutan di. Harp Okulu'-na gnderilmi olmas durumun
ciddiliini gsteriyordu. Acaba Vinci ve 3'uncu ordularn tutumu nasld? Hemen
santraldan Birinci Ordu Komutan Orgeneral Fahri zdi-lek ile uncu Ordu
Komutan Orgeneral Ragp Gumu-pala'y aramalarn istedim. Bu srada ileri
Bakan Sayn Namk Gedik telefonla beni arad: Tayyar bey, ne var, ne oluyor?.
Bizim evin nunde kalabalk bir subay
243
gurubu var, herhalde ben! almaya gelmi olabilirler, bana yardm edebilir
misiniz? diye sordu. Ben; Biraz sonra Sayn Cumhurbakan buraya gelecekler,
syledikleri nizi kendilerine arzedeyim. elimizden gelen yardm yaparz..
dedim. Bu srada, ksa faslalarla Ankara'dan Devlet Bakan Sayn zzet Akal.
Gumruk ve Tekel Bakan Sayn Hadi Husman, Bayndrlk Bakan Sayn Tevfik leri,
Adalet Bakan Sayn Cell Yardmc, Ankara Valisi Dilver Argun, Tarm
Bakan Nedim kmen ile, Devlet Bakan Sayn Samet Aaolu ve ismini
hatrlayamadm daha bakalar da aradlar, Kk'un durumunu sordular, ben de
birliklerimizi alarma geirdiimizi, imdilik durumun aydnlanmasn
beklediimizi arzettim. Onlar Ankara iindeki ate seslerinden, Kk'e kmakta
olan suvarilerle tanklardan ve bindirilmi GMC'Ierden sz ettiler. Samet bey:
Bunlar bizi toplayacaklar galiba Tayyar bey.. dedi.
Sayn Cumhurbakan saat: 03.55'te Nbeti Yaver Odas'na gelmilerdi. Ben.
kendilerine Sayn Bakanlarn telefon ettiklerini, zellikle Namk Gedik
beyefendi ile Samet beyefendinin sylediklerini, Genel Kurmay Baka-n'nn evine
telefon ettiimi. Shhiye Orduevi'nden, Skynetim Komutan Namk Argu'un
Harbiye'ye gnderilmi olduunu rendiimi. Hava Kuvvetleri Komutan Org. Ar-
burun'un evinin telefonlarnn devaml megul olduunu, ayrca; Ankara'dan
aldmz dier bilgilerle. Birinci ve uncu Ordu komutanlarn santralmzn
aramakta olduunu arzettim.
Sayn Cumhurbakan: Terasa kalm, dediler, k-trk, hava henuz
aydnlanmamt. Ankara'dan ate ve motor sesleri devam ediyordu. Tekrar ieriye
dnduk. Sayn Cumhurbakan odada dolayordu, o srada dahili telefondan Sayn
Berrin Menderes Hanmefendinin arad bildirildi. Ben konutum.: Tayyar bey,
ne var. ne oluyor? Adnan'dan bir haber var m? diye sordular. Ben ksaca durumu
anlattktan sonra Henuz bir haber alamadk; hanmefendiler Kk'teler, siz de
buyurunuz, olaylar buradan takip edebilirsiniz.. dedim. Biraz sonra geldiler.
244
Sayn Cumhurbakan ile ayak uzeri grutukten sonra yukarya ktlar. Santral
aracl ile Eskiehir Valisini aradm. Telefonlar kesilmiti, cevap alamadk.
Bir aralk Muhafz Alay evik Grup Komutan suvari Yarbay Muzaffer Batur, tel
ve heyecanla Cum-hurbakan'nn yanna geldi; Sayn Cumhurbakanm, musaade
ederseniz ben Kzlay'a ineyim, neler olup bittiini size bildireyim.. dedi.
Ben, Cumhurbakannn cevap vermesine frsat brakmadan: Muzaffer bey, aada
neler olup bittiini biz rendik. Bu durumda gitmenize luzum yok. Siz derhal.
evik Grup'un bana gidin ve guvenlik plnmza gre vazifenizi yapn, dedim.
Sayn Cumhurbakan, benim davranm makul grdu ki birey sylemedi. Yarbay
Batur, Cumhurbakann selmlayarak bizden ayrld. (Sonradan rendik ki
birliini ter-kederek Kzlay'a gitmi, ihtillcilere yakalanarak Harp Okulu'nda
tutuklanm. Bu olay Osman Kksal'n anlarnda da dorulanyor.)
Nbeti Yaverlii Odas'nn harici telefonu ald zaman saat: 04.15'ti:
Buras ihtill karargh, bir mesajmz var, yazn, diyordu. Ben, Sayn
Cumhurbakanna baktm, yanma geldiler, konumay duydular. Kar taraftan unu
yazdrdlar: Turk Silhl Kuvvetleri, saat: 03.00'-ten itibaren Turkiye'de
idareyi ele almtr. Bu harekt vatandalarmzn guvenlik birlikleriyle yakn
ibirlii sayesinde, kan dkulmeden baarlmtr. Sayn Cumhurbakanmz,
guvenlii iin. Harp Okulu'na gturulecek ve orada misafir edilecektir. 45
dakika ierisinde Silhl Kuvvetlere katlmalarn rica ederiz; imza: htill
Karargh.. Ben, telefonda nereden aryorsunuz, kimsiniz, banzdaki komutan
kimdir? dedimse de; Fazla bilgi vermeye yetkili deiliz diyerek telefonu
kapattlar. Ben bu ultimatomu Sayn Cumhurbakanmza arzettikten sonra uzerinde
fikirlerimizi syledik. Sayn Cumhurbakan: Orduda idareye el koyma
harektnn yaygn olduu anlalyor. dediler. Bu srada. Jandarma Tabur
Kumandan yanma geldi, aadaki olaylarla ilgili olarak bilgi verdi, drt
tankn Kk'e doru mevzilendiklerini bildirdi. Bir saate
245
yakn zaman gemi olmasna ramen Muhafz Alay Komutan Koksal Kk'e
gelmemiti. Telefonla kararghna haber braktm; acele bulunmasn ve Kk'e
gnderilmesini syledim.
Ben, Sayn Cumhurbakanna yukar katta bulunan hanmefendilere ve torunlara bir
zarar gelmemesi iin hepsinin arka tarafta, eskiden yaptrlm olan snaa
gnderip emniyete alnmasn teklif ettim: yi olur, dediler. Hanmefendiye
haber gnderdim. Hanmefendi: Ne olacaksa hep beraber otsun, biz ayrlmayz..
demiler. htillciler bizi Kk'ten alncaya kadar Reide Hanmefendi ile
Berrin Menderes Hanmefendi ve Nilufer Hanmefendi ile ocuklar yukardan
ayrlmamlard. Bu arada Kk santral memuru telefonla bildirdi: stanbul
Radyosu Silhl Kuvvetlerin idareye el koyduunu yaynl-yormu...
Radyoyu atrdk, bilinen bildiri tekrarlanarak yaynlanyordu. Bu yayn
uzerine de Sayn Cumhurbakan Bir asker? harekt kesin. dedikten sonra odadan
ayrlp yukarya kt ve ksa sure sonra tekrar aaya indi. Yatak odasndaki
komedinin gzunde bulundurduu tabancasn aldn rendim. ok onurlu bir
insan olduunu bildiim iin endiem bir kat daha artt. Kendisine bir ey
yapmas, canna kymaya kalkmas beni korkutmutu. Zaman bir hayli
ilerlemiti. Kk nizamiyesinden, nbeti koruma memuru hsan Baykut
telefon etti: Efendim, Dileri Kkunden nbeti polis memuru drt tankn
geldiini, yol uzerinde, namlularn Kk'e evirdiini, Kk'un kuzeyinde,
douya doru suvari mev-zilendiini, Muhafz Alay nizamiyesi nunde GMC'Ierden
inen kalabalk erler olduunu, yolun alt ksmnda mevzilere girdiklerini
syledi. Ben, Ankara'dan gelen birliklerin izlenmesini ve hareketlerinin
bildirilmesini istedim. Saat 04.10 idi. Alay Komutan Koksal ancak o srada
yalnz olarak ok tell bir halde, Kk'e yaverlik odasna girdi. Askerce
durula: Sayn Cumhurbakanm, Muhafz Alayn alarma geirdim ve savunma
mevzilerini igal ettirdim. Birlikleri dolatm, gelirken emir subaymdan
rendiime gre: stanbul Radyosu Silhl Kuvvetlerin ida-
246
reye el koyduunu yaynlyormu, Kk'e doru tank birlikleriyle suvariler ve
GMC'Ierle erler geliyor, baz yabanc subaylar bizim emniyet nbetilerimizin
etrafnda dolayormu... diye bilgi vermeye kalknca Cumhurbakan gayet sert
bir tavrla: Kksal'n uzerine iki adm yuruyerek: Kumandan, Kumandan, vazifeni
yap! dedi. Koksal ok ard, korktu, ve sapsar oldu, kekeleyerek: Baustune
Sayn Cumhurbakanm, diyerek askerce bir geri dnule koar adm Kk'ten
kp gitti... Cumhurbakan bana: Bu da ihtillcilerle beraber deil mi?
sorusunu yneltince ben de: Maalesef yle efendim.. cevabn verdim.
Cumhurbakanmza bir sure nce Koksal hakknda ihbarlar gelmiti. hanetinden
kuku duyuluyordu. Lkin, Mill Savunma Bakan Ethem Menderes'in tutumu.
Kksal'n deitirilmesine engel olmutu. Ethem Menderes'in deitirilmesine ise
Sayn Bavekil Adnan Menderes rza gstermiyordu.
Kk santral Birinci ve uncu Ordu Komutanlar ile balant salayamadn,
harici telefon hatlarnn da kesildiini bildirdi. O esnada Kk'e,
Cumhurbakanl Genel Sekreteri Munis Faik Ozansoy gelmiti. Kendisine, baz
bakan ve milletvekillerinin evlerinden alnarak bir yere gturulduklerini
sylemiler.
Muhafz A.K. Koksal hakkndaki ihbarlar uzerine bizim Muhafz Alay Komutanlna
namzedimiz Kur. Alb. M. Enver Iklar idi. Cumhurbakan: Babakan
gulendirmemek duuncesi ile bir sure beklenmesini uygun grmulerdi. Alayn
nizamiyesi nunde ve yolun alt ksmnda askerlerin mevzilendiini, suvarilerle
tanklarn yukarya doru ilerlediini grmu. Ben de o ana kadar bizim aldmz
bilgilerle tertibat hakknda malmat verdim. Bir aralk Munis beyin kulana;
Sayn Cumhurbakannn, yukardan tabancasn aldn, bu yuzden de daha
dikkatli olmamz gerektiini syledim. Munis bey telland: Ben ne
yapabilirim? dedi.
Cumhuriyet Gazetesi'nin 18 Ekim 1986 gunku saysndaki yaynn uuncu sutununda:
Kk'e giriyorum ara
247
bal altnda Osman Koksal: cBa Yaver Mustafa Tayyar elyazs ile beni
ardlar gittim diyor, diye yazm. Gerek yledir: 27 Mays harektndan
birka gun nce Ankara Valisi Diiver Argun ile Ankara Merkez Komutan
Tugeneral Muammer lgen Kk'e gelmilerdi. Cumhurbakanna: Guvenilir
kaynaklardan rendiimize gre; 28-29 Mays gunu Harp Okulu subay ve
rencileri kinci bir yuruyu yapacaklarm. Bu yuruyue Ankara'da kurs grme
maksad ile toplanan pek ok subay da katlacakm. Bu yuruyu kafilesi ankaya
Kku'ne gelecekmi, Muhafz Alay ve tabur subaylar da bunlara katlacakm
dediler. Olur mu, olmaz m? diye tartld. Merkez Komutan Tugeneral
Muammer: Muhalefet partilerinin elemanlar Orduya, zellikle Harp Oku-lu'nun
iine ok girdiler, yalan-yanl ok eyler sylendiini duyuyoruz. Gen subay
namzetleri bu sylentilere maalesef inanyorlar dedi.
Osman Kksal'n anlar olarak yaynlanan dizide: ...Muhafz Alayna, atandm
zaman, alay ve jandarma tabur subaylarn ihtille yatkn buldum diyor. 27
Mays'-tan sonra, Osman Koksal ile birlikte olan subaylara Ba Yaverlik,
Yaverlik ve yurtd grevler verildii bilinmektedir. Bu durumda
Cumhurbakanlm korumakla grevli olan subaylar arasna, nceden, askerlik
yeminine sadakat gstermeyecek derecede zayf karakterli baz subaylarn
yerletirildii gereini aklamaktadr.
Vali Argun ile Tugeneral Muammer Kk'ten ayrldktan sonra Cumhurbakan,
Genel Kurmay Bakan Orgeneral Rutu Erdelhun'un Kk'e davet edilmesini
emrettiler. Sayn Erdelhun geldi. Sayn Cumhurbakan istihbarat Erdelhun'a
anlattlar. Genelkurmay Bakan byle bir eyin olamayacan syledi. Ben
dedi. 26 Mays gunu Ankara'dc bulunan yuksek rutbeli subaylar Genel Kurmay'da
toplayp onlarla grueceim ve bir kere daha uyaracam.. Merak edilecek bir
ey yok Sayn Cumhurbakanm. Sayn Erdelhun Kk'ten ayrldktan sonra
Cumhurbakan, Muhafz Alay Komutan Osman Kk-sal' armamz istedi.
Kksal'a Validen ve Merkez Ko-
248
mutanndan dinlediklerini tekrarlad. Koksal: Bizim alayda yle subaylarn
bulunduunu sanmyorum. Sunlar bugunun dedikoduculardr... dedi. Sayn Baydr
da uyank ve dikkatli olunmasn ve gerekli tedbirlerin alnmasn emretti.
27 Mays sabah olaylarna gelince: Osman Koksal: Kararghm oluturan
subaylarla Yaverlik Odas'na daldk... diyor. Oysa, yukarda akladm gibi:
Koksal Kk'e yalnz gelmiti. Gene: Bayar'la birlikte yandaki bitiik salona
getik diyor ve bir de Cumhurbakan ile Tanklarla ilgili konuma yaptn
syluyor. Bu da kesinlikle doru deildir. Bitiik salona geilmedii gibi,
tanklarla ilgili konuma yaplmamtr. O durumda dahi Ba-yar. Cumhurbakan
otoritesine hkim ve Koksal da emir alan subay durumunda idiler.
Gazetenin 19 Ekim 1986 tarihli saysndaki yaznn birinci sutununda:
Kararghn kinci Kademesinde ki blumde. Cumhurbakanlndan ayrldktan
yarm saat sonra dahili telefondan beni arattrarak: Birlikleri ve etraf
dolatm. htill kuvvetleri (ehirden gelen kuvvetler) Kk'u epeevre
sarmlar, Ankara tamamiyle dumu, kararghma bir ihtillci general ve
beraberinde pek ok subayla baskn yaptlar, bana teslim olmam iin bask
yapyorlar. Kan dkulmesin dedikten sonra bizim ultimatom etkisini gsterdi;
gelsinler dediler.. diyor.
Kksal'a hibir zaman gelsinler denilmemitir. O srada Kk'un nizamiyesinden
koruma memuru hsan Baykut telefonla: Aadan Jeep'lerle subaylar geldi,
balarnda bir general var. Bu subaylar Muhafz Alay ve Jandarma Taburunun
subay ve erlerine, Silhl Kuvvetlerin idareye el koyduunu, ate edilmemesini,
subaylarn erlerini toplayp silh attrmalarn syluyorlar. Uaksavar
toplarnn bandaki subay, onlara selm verdi, diyerek bilgi verdi. Osman
Koksal ikinci defa Kk'e geldiinde saat 05.40 civarnda idi. Gene esas
vaziyetinde durarak Muhafz Alay birliklerinin ihtillcilerle beraber olduunu,
alayn arka tarafndan subaylarla Harp Okulu renci birliklerinin toplandn,
alayn tank bluu ile uak-
249
-savar toplarnn onlara katldn, karde kan dkdlme-jnesi iin teslim
olmaktan baka are kalmadn yapmack bir uzuntu ile ifade etti.
Cumhurbakan rnek bir irade gucuyle: Kumandan, kumandan! Sylediklerinin
hibirisi namuslu bir askerin szleri deildir. Birtakm kanunsuz tertiplerin
iindesiniz. Kimlermi bu adamlar, balarnda kim varm, ne istiyorlarm?
diye fkeyle sordu. Koksal: Bizim kararghta bekliyorlar efendim.. cevabn
verdi. Bayar, Genel Sekreter Munis Faik Ozan-soy'a: Alay kumandan ile beraber
gidin, onlarla konulun, ne istediklerini renin... dedi. Ben. yaver smet
beyin de beraber gitmesini teklif ettim; uygun buldular. u birlikte Kk'ten
ktlar. Elimizde hibir kuvvet kalmamt. Sayn Cumhurbakan o durumdan bir
k yo-. 4u aryor, zaman kazanmak istiyor gibiydi. Aradan on dakika kadar
getikten sonra Munis Faik bey yaver s-met'le geldiler. htillci subaylarn
onlar geri evirdiklerini sylediler. Koksal ise o andan itibaren aka
ihtillcilere iltihak etmiti.
Sayn Bayar, Harbi'ye'ye gturulunceye kadar Muhafz Alay Komutan Koksal, bir
daha Kk'te grulmedi.
Cumhuriyet Gazetesi'nin 19 Ekim 1986 gunlu saysndaki yazsnn ikinci
sutununda General Burhanettin Ulu gurubunun, 27 Mays 1960 gunu Cumhurbakan
Cell Bayar' nezaret altna alanlar olarak, kendi aralarnda hazrladklar
raporda: Yalnz General Burhanettin Ulu'-un ieriye girebilecei sylendi.
Ama, tum guruptakiler beraber girdik... diyorlar. Kk'ten hibir ihtillci
ieriye girebilecei sylenmemitir. Raporda yazlanlar tek yanldr ve gerei
yanstmamaktadr.
O sabah ortalk aydnlanrken,' Kk nizamiyesinde bir kalabaln belirdiini
Sayn Cumhurbakan ve genel sekreterlerle birlikte gruyorduk. nlerinde iki
tank olduu halde Kk'e doru yurumeye baladlar. Gelen subay gurubu on, oniki
kii kadard. lk anda basknclarla karlamamalar Sayn Cumhurbakan ve
Munis Faik beyi Kk'e davet ettik. Kabul ederek ieriye girdiler. Darda,
balarnda bir general olduu halde ilerleyen
250
subaylar merdivenlere yaklamlard. Ben basamaklarn ust ksmndan General
Burhanettin Ulu'a: Ne var, ne oluyor? Buras Osmanl saray deil; ierideki
zat da Padiah deil, Turk milletinin iradesiyle ust uste drt devre seilerek
greve getirilen Turkiye Cumhurbakandr. Dunya bu olaya ne der? diye
seslendim. Merdivenleri kmakta olan General de bana: Sz radyoyu dinlediniz
mi, ihtill kararghndan o ultimatomu almadnz m, Silhl Kuvvetler idareye
el koydu; Cumhurbakann Harp Okulu'na gturup misafir etmek emrini aldk..
derken iki subay da silhlarn uzerime ynelttiler. O anda Munis Faik bey
Kk'un kapsnn nune kmt. Subaylar ona aldrmadan ieriye girdiler. Ben
de girdim: Cumhurbakan gayet vakur ve pervaszca ayakta duruyordu. Gelenlere
sert ve hkim bir tavrla: Ne var, ne istiyorsunuz? diye sordu. General Ulu:
Turk Silhl Kuvvetleri karde kan dkulmesin diye, memlekette idareye el
koymutur. Biz sizi Silhl Kuvvetler adna Harp Okulu'na gturup misafir
edeceiz, karln verdi. Sayn Bayar: Ben buraya kendi isteimle ve silh
zoruyla gelmedim; mill iradenin seimiyle geldim, ancak onun iradesiyle
giderim. Sizinle bir yere gitmem.. dedi. General ve dierleri armlard.
Baz yattrc szlerle Sayn Bayar' ikna etmek istedilerse de Cumhurbakan
kararndan dnmedii gibi etrafndakilere de: Ne duruyorsunuz? diye bard.
Ancak, yaplacak bir ey yoktu. Bayar anszn pantolonunun arka sol cebindeki
tabancasn ekti ve akana gtururken uzerine atldlar, tabancay aldlar.
Kollarna girerek Kk'un dna doru yurumeye baladlar. ki Tomsonlu subay
da beni darya kardlar. Gazetedeki yaynda, Kemal Tufekiolu'nun anlatt
gibi bir surukleme olay kesinlikle olmamtr.
Gazetenin 20 Ekim 1986 gunlu saysndaki yazda: Babakan Menderes'in
Cumhurbakan Bayar'a yazd mektuplar. Bir zarf iinde Bayar'n Ba Yaveri
Mustafa Tayyar'n saklad belgeler kt;. deniliyor. Ekli fotokopilerde
gsterildii gibi, bu mektuplar 1960 ylnda, o zaman CHP Erzincan Milletvekili
Zaman Gazetesi ba
.251
yazar Nusret Safa Cokun'un stanbul'da yaynlad Son Meclis: 1950-1960
Arasnn yuzu adl mecmuann 148 ve 149'uncu sayfalarnda yaynlanmtr.
Benim notlarm arasnda yle siyas ierikli mektuplar mevcut deildir.
Kksal'n ihtillden sonra, genel sekreterlik yapt dnemde oradaki
dosyalardan bu mektuplar alm olduu anlalmaktadr.
te yandan; 20 Ekim 1986 tarihli gazetedeki yaynn ikinci sutununda, emekli
Topu Yarbay Abdullah Tardu yazsnda: Kk nizamiyesindeki nbeti polis
memuruna Cumhurbakan Cell Bayar ile grumek uzere Kke gideceimizi
bildirdik ve isteimiz kabul edilerek Kke girdik.. diyor. Yukarda da
bildirdiim gibi, bize ihtillcilerin yaptklar giri isteklerinin hibirisine
tarafmzdan izin verilmemitir. Ancak, silh zoruyla bir general ile on-oniki
kiilik gurup girmilerdir.
30 Ekim 1986 tarihli yayndaki Emekli albay ve tarih yazar olduunu syleyen
Kemal Tufekiolu'nun aklamasnda yle bir iddia var: ...Benim de Kk'e
girenler arasnda olduumu Cell Bayar'n Ba Yaveri olan Mustafa Tayyar benim
snf arkadamdr. O Kke girenleri anmsar.. Evet, o sabah beni en ok
artan Kk'e giren subaylar arasnda, snf arkadam Kemal Tufekiolu'nun
da bulunmasdr. Dierlerini o zamana kadar hi grmemitim; tanmyordum.
Tufekio-lu imdi piman olduunu yazyor: 26 sene sonra gerei grebilmi
olmas da, o yaradltaki bir kimse iin buyuk bir aamadr.
Tufekciolu: Biz kapdan girerken Ba Yaver Mustafa Tayyar: Giremezsiniz dedi
ve bizi nlemek istedi; ben sert bir k yaptm, kenara ekildi ve girdik...
diyor.
Ben, snf arkadam Kemal Tufekiolu'nun imdi kahramanlk taslayarak
gsterdiini yazd bu gayr vaki iddiay, onun hayal gucune balyorum. 27
Mays harektnda, o sabah Kk'e giren subaylarn her biri ucuz kahramanlk
yolunu seerek. Sayn Bayar'n tevkifini ken-
252
dilerine maleden anlar yazmakta ve yaynlamaktadrlar. Gelenler sadece oniki
kiiden ibaret olsalar ve muhafz kuvvetlerimizin subaylar arasna nceden
provokatr ajanlar yerletirmemi bulunsalard, deil Riyaseticum-hur Kku'ne
girmek ve zorbalk taslamak; hatt nizamiye kapsnn yaknndan bile
geemezlerdi. Ama; o sabah Kk ieriden ve dardan ihtillci asker
birliklerce sarlmt. lk gelen birlik An*ara'daki suvari alay idi. Onlar
Kk'un kuzey dousunda mevzilenmiti. GMC'Iere bindirilmi olan 230'uncu Piyade
Alay Kk'e paralel yolun kuzey batsn tutmutu. Arkada, guneyde Tugeneral
Muharrem hsan Kzlolu komutasnda bindirilmi Harp Okulu talebeleri ile
Ankara'dan gelen tank bluu de Kk'un tam karsnda mevzilenmiti. Etraf
saran pek ok subay: Silhl Kuvvetler idareye el koymutur, ate etmeyin,
mevzilerden kn diye subay ve erler uzerinde etkili giriimlerde
bulunmulardr.
Bu, dardan gelen kuvvetlerden ayr olarak, bata Muhafz Alay Komutan
Koksal ve onun emrme giren subaylar olmak uzere, Kk'e bal kalmas gereken
Muhafz Alay birlikleri ile tank bluu, uaksavar birlii ile Kzlay'a gidip,
kendisini isteyerek tutuklatm olan Muzaffer Batur'un emrindeki evik Kuvvet de
ihtillcilerin emrine girmilerdi.
Osman Koksal Kk'e ikinci defa geliinden nce baz subaylarla Harp Okulu
rencilerinden oluan bir komando mangas ile Cumhurbakannn ikamet ettii
binann etrafn sardrm, bizi yakn kontrolu ve tehdidi altna aldrm
bulunuyordu. Butun bu ezici kuvvetlere dayanan ihtillcilerden on-oniki kiilik
bir gurup ayrca iki tank da kendilerine siper ederek Kk'e girebilmi11
lerdi. Byle bir silh gucu ile Kk'e girebilenler mi yoksa, bir tek kuuk
tabancadan gayr hibir silh olmayan Cumhurbakan Bayor ile genel
sekreterinin direnmeleri mi gerek kahramanlktr?
Gene ayn yazsnda Kemal Tufekciolu, Resnell Niyazi'yi rnek gstererek: Ben
yemin ettiim Padlah-
253
ma isyan ettim, yeminimi bozdum. Bu nedenle ok sevdiim askerlik mesleimden
istifa ediyorum, diyerek, Resne'deki iftliine ekilmitir.. diyor.
Bu rnei gsteren Sayn Kemal Tufeki de Turk Silhl Kuvvetlerine katlrken
de yemin etmiti. Fakat ettii yemini pek abuk unutmu olacak ki 27 Mays
ihtillinin nderliine talip olduu ve harekta katld halde istifa etmeyi
duunememi ve 27 Mays'tan sonra karlan 42 sayl Kanunla 7000 subayla
birlikte Turk Silhl Kuvvetlerinden zorla uzaklatrlmtr.
Cumhuriyet Gazetesi'nde ad geen yaz dizisinde anlar yaynlananlarn hemen
hepsinin yazlarnda ve zellikle General Burhanettin Ulu'un Kk harekt
ile ilgili resm raporunda Sayn Bayar' Harp Okulu'na gturenler arasnda bir
kahramanlk yarmas grulmektedir. Ayrca gturulu ekli de elikilerle
doludur. Gerek durum udur:
Saat: 06.10'da Sayn Cumhurbakan merdivenlerden indirilerek tankn arkasnda
bulunan ve Osman Kksal'n komutanlk arabas olan kulland Station'a
bindiriliyordu. Ben hemen, etrafmdakilerin elinden kurtulup otomobilin yanna
gittim: Ben de Sayn Cumhurbakanmzla beraber olacam.. dedim. htillciler
olmaz diyerek arabay sur'atle uzaklatrdlar. Ben oradaki subaylara: Bu
nasl askerlik, nasl vazife anlay diye sylenirken orada bulunan bir Jeep'e
beni de bindirdiler ve Harbiye'ye getirdiler. Giri kaD c nundeki bir masa
banda Harp Okulu Komutan General Stk Ulay ile evresinde pek ok subay ve
asker renci vard. stumu aradlar ve tabancam aldlar. ki subay
refakatinde okuldan ieriye girdik. Sayn Bayar'n nereye gturulduunu
bilmediim iin etraf gzlerimle taryordum. Sol taraftaki bir kap nunde
birikmi subaylar grdum. Kapnn nunde durduk; ieride tomsonlu drt subayn
ortasnda Sayn Bayar ayakta duruyordu. eriye girdim; subaylar birden
durakladlar, ben Sayn Cumhurbakannn yanna sokuldum: Naslsnz efendim,
bir eyiniz var
254
m, arabada uzucu bir hal oldu mu? diye sordum. Bir ey olmad, imdilik
iyiyim dediler. Orada, muhafzlarla banda bulunan bir yarbay: Yaver bey.
Cumhurbakannn ceplerinde zararl bir ey olmasn, bir yoklar msnz? dedi.
Ben de tabancasn kastederek, Kk'te alndn syledim. Ama. Yarbay bir kere
daha yoklamam istedi. O srada Cumhurbakan: Ara! der gibi kollarn iki
yana kaldrd. Baktm, bir ey yoktu. Sayn Cumhurbakannn oturmasnda bir
mahzur var m diye sordum.
Bir sandalyeye oturttular. Ksa bir sure sonra bir yarbay, Bayar'a: Sizi
yukarya gtureceim. Orada istirahat edebilirsiniz.. diyerek alp gturduler.
Beni de yukarda, muhafaza altna alnan dier parlamenterlerin topland
gazinoya braktlar.
Ayn gun leden sonra, ihtillcilerin banda olduu sylenen Korgeneral Cemal
Madanolu, beraberinde birka tomsonlu subayla gazinoya geldi. Baz Bakan ve
milletvekillerine zel ilgi gsterdi. Ben, gazinonun bir kesinde suvari Yarbay
Avni Karaca ile duruyordum. Beni grunce Madanolu sert bir tavrla Neden
Kk'a verdiimiz 45 dakikalk ultimatomu dinlemediniz, harekt
geciktirdiniz... diye kt. Benim iin o durumda sylenecek bir sz yoktu;
Sustum.
Harbiye'de on gun kaldm. Bakan ve milletvekillerinin bir blumu Yassada'ya
gnderilirken beni de alp Kk'e getirdiler: Evden darya kmayacaksn,
yarn hkimler gelecek, ifadeni alacaklar dediler ve gerekten 10 gun sabah
akam 3 yarg o gunlerde Sayn Bayar iin yaplan iftiralardan Harbiye'nin
tenkili 103 milyonu, kyma makinalar, kuyudan alnan cesetler ve Avrupa
Bankalarndaki paralarn ve daha pek ok eye dair sorular sordular. stedikleri
cevaplar alamaynca lum tehditleri yaptlar. stekleri benim azmdan radyoda
Sayn Bayar aleyhinde yayn yapmakt. Bunlarn hibirisini alamaynca Cemal
Gursel'e gturduler. O da bu kadar zaman onlarla beraber bulundun, bireyler
syle dedi. Be-
255
nim sylediklerimden baka birey karsa, ben kendi kendimin cezasn veririm
dedim. Ondan sonra 1961'de milletvekili oluncaya kadar ihtilllerin adamlar
tarafndan takip edildim.
Cumhurbakanl eski Ba Yaveri Emekli Albay Mustafa TAYYAR
256
AD DZN
A
Aydemir. Talt: 9, 18. 19, 20.
22. 23. 24, 25. 26, 29. 30.
32. 34, 35. 39. 41, 42, 43,
44, 45, 46, 47, 48, 52, 56.
61, 102, 159, 160, 161, 162.
163, 164. 216. 221 Ata, Atan: 221 Aktolga, Suat: 160 Artus. Amil: 12, 135,
149 Alanku: 130, 160 Aksoy, Muammer: 149 Armaan, Ali: 36, 37 Aknoz,
Nurettin, 13, 138, 139 Alko, Cell: 160. Atlcan, Sadk: 138 Atakl. Mucip,
19, 48, 215 Akn, Vecihi: 160, 162 Aksoyolu, Rafet: 32. 33, 39,
42, 48, 64
Atedal, Faruk: 34, 39, 42,
43. 48, 51
Asutay, Naci: 39. 42, 104, 221 Acuner, Ekrem: 48, 51 Akkoyunlu, Faal: 186
Akaydn, Rza: 48, 54 Akn, Naci: 53, 220 Arcan. Selhattin: 218 Aytemin,
Emin: 91, 160, 206, 221
Atabay, nsan: 102 Alatl. Erturul: 106, 112 Alacakaptan. Uur: 229 Akn,
Fahir: 141 Akal zzet: 244 Alpkaya, Emin: 162 Arslanturk, Nihat: 162
Aknc, Hikmet: 186, 187, 193 Argu, Namk: 196, 197, 243 Akaln, lhan:
229 AkgUl, Halil: 229 Akdora. Salim: 229, 230 Ataker, Hayati: 230 Arburun,
Tekin: 243 Aaolu, Samet: 244 Argun,. Dilver: 244, 248
B
Bagil, Ali Fuat: 12, 144. 145 Bir. Reat: 221 Bayar. Cell: 19. 53, 69, 71.
75. 81. 82, 83, 84. 85. 86. 87, 88. 89, 90, 93, 94, 95,
98, 100, 101, 186, 187, 188. 189, 191. 200. 208. 221. 224. 225,' 231,
236. 237, 238, 240, 249, 250, 251, 252. 254. 255 Berk, Necmi: 34 Bulca,
Nusret: 38, 39 Baykal. Rfat: 48. 216 7 F.:
17
Bilge, Fazl: 52 Baykut, hsan: 246, 249 Barut, llhami: 53, 120 Baykal,
Rfat: 72, 73 Bingl, Cemil Tun: 104 Baturalp, Recai: 160, 162 Batur,
Muhsin: 161 Baaran, Selhattin: 192, 193 Bakkalba, Erdoan: 229 Batur,
Muzaffer: 245, 253
c,
Celsun, Sedat: 11, 12, 108,
109 Cemal, Hasan: 178, 180 Cidal, Naci: 229 Camuzolu, tsmet: 229 Cokun,
Nusret Sefa: 252 etinel, Vasf: 85 elikolu, Adnan: 19, 22, 26,
29, 30, 32, 42, 48, 54, 66, 67,
68, 102, 220, 221, 230 elebi, Emanullah: 19 - akmak, zdemir: 200,
201,
202, 233, 237 olak, Reit: 223 olakolu. Selhattin: 229 etin, Yusuf:
229
D
Demirel, Bedrettin: 11, 12. 13,
111, 112, 113, 160, 162 Demirkran, Kzm: 52 Dalkl, Ahmet: 53 Donker,
Nezihi: 79 Dakran, brahim: 79 Demirel, Suleyman: 165 Doruk, Abdurrahman:
221 Demira, Yusuf: 223 Deniz, Huseyin: 229
E
Evren, Kenan: 11, 20, 152,.
153, 154, 155, 157, 158 Eyiciolu, Cell: 160, 162 Ergene, smet:
241 Erdelhun, Rutu: 12, 139, 14.0, 142, 143, 144, 199, 200, 243,. 248
Eyubolu, Orhan: 168 Erim, Nihat: 15, 116 Ergun, Recep: 174 Erkek, Kadri: 79
Erkanl, Orhan: 17, 42,-48. 54, . 104, 105, 148, 150, 151, 160 Esin, Numan:
17, 148, 149,
150 Esen, Selhattin: 191 Ermutlu, Fahrettin: 32, 33,
34, 35, 39, 42, 102, 104, 105 Ergin, Sem'i: 38, 52, 53 Erikan, Celil: 106
Ersun, N. Kemal: 160 Esen, Fikret: 162
F
Feyziolu, Turan: 158
G
Guventurk. Faruk: 11, 12, 35, 39, 41, 42, 43. 44, 47, 48, 49. 50, 51. 53, 63,
134. 135, 137, 160, 162, 219, 229
Gursel, Cemal: 11, 12, 14, 17, 20, 52. 57, 58, 63, 65, 68, 69, 71, 72, 121, 128.
129, 130, 141, 144. 145. 146. 150, 178, 179, 185, 190, 213, 214, 255
258
Gursel. Melhat: 12 Gkakn, Kemalettin: 16 Gursan, Mahmut: 192, 193
Gursoytrak, Suphi: 19, 20, 42,
44, 48, 50, 52, 54. Gurcan, Fethi: 163 Gke, Rauf: 32, 39, 42, 48 Gedik, Namk:
52, 53, 100, 243,
244 Gunseren, Sabahattin: 83 Gktan, Cemal: 98 Gurler, Faruk: 160, 162 Gus,
Ali hsan: 214 Gurler, etin: 238 Gumupala, Rakb: 243
H
Husman, Hadi: 11, 168, 169,
171, 172, 244 Husman, Ali: 169, 170, 171,
172 Hazer, Mehmet: 42, 48 Hekimolu, Muerref: 206 Hazar, Nuri: 221
- I. -
Iklar, M. Enver: 247 imer, Selim: 87. 89, 233, 234,
236, 238, 239 nnu, smet: 18, 19, 49, 158,
159, 161, 162, 163, 196, 214,
228 lkin, Sukru: 39, 42, 48. 221 nci, Sahap: 104, 105 ncesulu: 124 liter.
Sefik: 160 liter. Zeki: 162 leri, Tevfik: 187, 244 aslan. Abdullah: 192
K
Koksal, Osman: 5, 6, 7, 9, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18,
19, 20, 21, 22, 23, 24. 25, 26, 29, 33, 47, 48, 49, 58,
83, 89, 90, 91, 93, 95, 102, 105. 108, 109, 111, 112, 116, 121,
122, 127, 129, 134, 135, 138, 139, 140, 141, 142, 148, 152, 153.
154, 155, 157, 158, 159, 161, 163, 164, 167, 168, 171, 172, 173,
178, 181, 185, 187, 188, 191, 205, 208, 210, 213, 214, 218, 219, 220,
221, 226, 227, 228, 232, 234, 239, 240, 241, 246, 247, 248, 249, 250,
253, 254. Koksal, Nilgun: 174, 175, 176 Koksal, Kudret: 20, 21, 172,
173, 174, 175, 176, 181 Kiper, Munir: 187, 241 Koruturk, Fahri: 11, 20
Kebeli, Galip: 192 Koa, Sadi: 15. 43, 44, 45, 47, 52, 55, 57,
58, 64, 116, 118, 121 Koraltan, Refik: 192 Kuuk, Sami: 17, 20, 77,
83, 88, 89, 90, 123, 157, 159, 186, 205, 208, 210, 215, 222, 234,
239 Konur, Ali: 192 Kzlaslan, Cemal: 192 Kurbanolu, Muzaffer: 17, 122,
218 Kablbay, Orhan: 17, 33, 39, 42, 48, 50, 64, 101, 102, 148, 150, 151,
160, 219, 220 Kaleli, Galip: 193 Kaplan, Kadri: 19, 64, 124
259
Kknar, Fikret: 160, 162 Karaman, Suphi: 20, 48, 55,
63, 64, 67, 69, 77 Kuuktepepnar, Melih Kemal:
229 Kzlcan, Lutfu: 200 Karaveltolu, Kmil: 20, 124, Kitap, Temel:
229 Kay ah, Halil: 33, 39, 42, 48 Kubal: 149 Kuu, Samet: 44, 45, 49, 52.
53 Karaca, Avni: 255 Kuytak, Fikret: 48, 215 Karatay, Vefa Baha: 48, 51
Kaplan, Mustafa: 127, 128 Kabaday, hsan: 230 . Kzlolu, Muharrem
hsan:,
86, 87, 89, 200, 253 Karan, Muzaffer: 88, 89, 93,
94, 200, 203, 208, 209, 223, 224 Kutay, Cemal: 106, 108 Ko, Zafer: 229 Krca,
Cevat: 91 Kayalar, Mazlum: 96, 97 Kuyas, Suat: 101, 243 Kayacan, Kemal:
162
M
Madanolu, Cemal: 6, 9, 13, 14, 15, 19, 91, 116, 129, 160, 168, 188, 190, 206,
221, 223, 255
Menderes, Berrin: 245
Menderes, Adnan: 20, 23, 52, 95. 98, 100, 101, 113, 115. 119, 162, 163, 164,
168, 202, 217, 218, 247, 251
Mente, Halim: 48, 221
Mente, Sabri: 136
Mithat, Perin: 52 Mete, Mehmet: 57
O,
Okan, Sezai: 9, 19, 22, 26,. 28, 30, 32, 33, 42, 46, 48, 52, 55, 56, 61, 67, 77,
78, 83, 85, 87, 90. 91, 103. 126, 127, 135, 159, 163, 207. 220.. 223
Oben, Hilmi: 38
Okan, Zeki: 67, 79
Ozansoy, Munis Faik: 69, 75,. 88, 209, 235, 236, 247, 250,. 251
Olga, Necmi: 78
zgune, Mehmet: 17, 123
ymen, Altan: 146
zda, Muzaffer: 17, 148, 149,. 150, 151
zdilek, Fahri: 19, 20, 243 *
zden, Muteba: 186
zgur, Selhattin: 19, 20
zfrat, Kzm: 53
zbudak, smet: 87, 90, 207,. 233, 235, 236, 237, 239
zulker, Bahattin: 162
zgmen, Doan: 162
nder, Necmettin: 218
zseluk, Seluk: 222
len, Ali Nejat: 229
ret, Fikret: 229
zelik, Fahri: 229
kmen, Nedim: 244
P
Polatkan: 19
Perin, Mustafa: 185, 186, 192,. 193
260
Payda, Cell: 229 S. S
Suersan, A. Orhan: 11, . 130,
131, 134 Somuncu, Metin: 229 Soyuyuce, Sefik: 16, 121, 122,
126, 150, 213, 218, 226, 228 Sonazer, rfan: 17, 148, 150,
151. 193, 222 Sunay, Cevdet: 20, 162, 206 Seyhan, Dundar: 32, 33,
39,
42, 48, 50, 102, 105, 219, 221 Soysal, Dursun: 79, 84, 87, 232 Sabuncu, Hasan:
49, 50, 53 Skmen, Turgut: 192 Suimez Vahit Ertz: 229 Sayiam, Sait: 229
Szek, Zeki: 160 Sahinkaya, Sulhi: 103 Sahinkaya, Tahsin: 109, 110,
111 Sen, Agasi: 122, 160 Samilolu, Muzaffer: 223
T
Turun, Faik: 13 Tulga, Refik: 160, 162 Tunkanat, Haydar: 17, 109, 111,
123, 215
Tarlan, Ali Nihat: 17, 18, 146,
147 Tunayboylu: 36, 37, 38 Tan. Ata: 53 Tayyar, Mustafa: 75, 78, 80,
81, 82, 86, 88, 89, 94, 95,
101, 209, 210, 235, 240, 243,
248, 251, 252, 256
Turke, Alpaslan: 17. 66, 72, 112, 117, 121. 123, 124, 145, 153. 159, 160, 215,
216. 217, 220, 228
Turan, Cevdet: 87, 210, 239 Tufekioglu, Kemal: 87, 189,
205, 224, 225, 233, 234, 236;
238, 239, 251. 252, 253 Tardu, Abdullah: 87, 186, 188,
191, 192, 193, 200, 210, 233,
234, 236, 237, 239, 252, 254 Taer, Dundar-Asuman: 128,
214
Tansu, Ziya: 145, 146 Takent, Kzm: 146, 213 Takkeci, Suleyman: 164 Tuten,
brahim: 192 Tuncer, Ylmaz: 200 Tuncer, Erol: 229 . Tuzun, Metin: 229
Tokatlolu, Adil: 229
_ U,
may, Stk: 19, 20. 87. 185,
200. 202, 232, 254 Uaner, Fevzi: 138 Uslu, Hasan: 91, 223 Ulu, Burhanettin:
87, 88, 89,
90. 93. 94, 188, 189, 195, 206,
224, 232, 233, 234, 235, 237,
239, 250, 251, 254 nlutuirk, Memduh: 11. 13,
14, 128, 129, 130. 164 nsalan. Necati: 39, 42, 48,
52, 64, 65, 221
ru, Necdet: 42. 48, 158 lgenalp, Raf et: 162 lgen, Muammer: 213, 248
261
V '
Velidedeolu, Hfz, Veldet: 17.
148, 152 Vegi, Zeki: 103
Y
Yaln, Aydn: 16, 146, 213 Yldz, Ahmet: 19. 33, 39, 42,
48, 104, 105, 216 Yaln, Nilufer: 146 Yazcolu, Kemal: 176
Yurdakuler, Muzaffer: 19, 124,
127, 192, 222 Yldrm, Cemal: 53 Yeil, Rahmi: 89 Yuksel, Sureyya: 102,
103 Yldrm, Rfat: 191 Ylmaz, Mehmet Ali: 192 Yorulmaz, Cengizhan: 229
Yardmc, Cell: 244
Z Zorlu, Patin Rutu: 19
262
Osman Koksal, 1960 ncesinde Silahl Kuvvetlerde kurulan gizli ihtilal rgutunun
uyesiydi. 27 Mays 1960 ihtilali bu rgutun nculuu ile gerekleti. Koksal, 27
Mays ihtilalinden nce Cumhurbakanl Muhafz Alay Komutanyd. htilalden
sonra Milli Birlik Komitesi uyelii dnda, bir sure Muhafz Alay Komutanl
ile Cumhurbakan Gursel'in Genel Sekreterlii grevlerini de yuruttu.
nklap Mektuplar Kksal'n ihtilal rgutundeki almalarn, 27 Mays 1960
ihtilali anlarn, ihtilalciler arasndaki ifreli haberlemeleri ve ihtilalden
sonra kendisine gnderilen mektuplar kapsyor.
Kksal'n anlar, bir ihtilalcinin cokular ve du krklklarnn ykusudur.
Kitap bir devrimcinin dramn yanstyor.
ISBN 975-478-125-7 KDV Dahil 55.000. T
Uur Mumcu _ nkilp Mektuplar
Kitaplar, uygarla yol gsteren klardr.
UYARI:
www.kitapsevenler.com
Kitap sevenlerin yeni buluma noktasndan herkese merhabalar... Cehaletin
yenildii, sevginin, iyiliin ve bilginin paylald yer olarak grduumuz
sitemizdeki tum e-kitaplar, 5846 sayl kanun'un ilgili maddesine istinaden,
engellilerin faydalanabilmeleri amacyla ekran okuyucu, ses sentezleyici
program, konuan "Braille Not Speak", kabartma ekran ve benzeri yardmc
aralara, uyumlu olacak ekilde, "TXT", "DOC" ve "HTML" gibi formatlarda,
tarayc ve OCR (optik karakter tanma) yazlm kullanlarak, sadece grme
engelliler iin, hazrlanmaktadr. Tumuyle ucretsiz olan sitemizdeki e-kitaplar,
"engelli-engelsiz elele" duuncesiyle, hibir ticari ama gzetilmeksizin,
tamamen gnulluluk esasna dayal olarak, engelli-engelsiz yardmsever
arkadalarmzn youn emei sayesinde, grme engelli kitap sevenlerin
istifadesine sunulmaktadr. Bu e-kitaplar hibir ekilde ticari amala veya
kanuna aykr olarak kullanlamaz, kullandrlamaz. Aksi kullanmdan doabilecek
tum yasal sorumluluklar kullanana aittir.
Sitemizin amac asla eser sahiplerine zarar vermek deildir.
www.kitapsevenler.com web sitesinin amac grme engellilerin kitap okuma hak ve
zgurluunu yuceltmek ve kitap okuma alkanln pekitirmektir.
Ben de bir grme engelli olarak kitap okumay seviyorum. Sevginin olduu gibi,
bilginin de paylaldka pekieceine inanyorum. Tum kitap dostlarna, grme
engellilerin kitap okuyabilmeleri iin gsterdikleri abalardan ve yaptklar
katklardan turu teekkur ediyorum.
Bilgi paylamakla oalr.
Yaar Mutlu

LGL KANUN:
5846 sayl kanun'un "Altnc Blum-eitli Hukumler" blumunde yeralan "EK
MADDE 11" : "ders kitaplar dahil, alenilemi veya yaymlanm yazl ilim ve
edebiyat eserlerinin engelliler iin uretilmi bir nushas yoksa hibir ticar
ama gudulmeksizin bir engellinin kullanm iin kendisi veya uuncu bir kii
tek nusha olarak ya da engellilere ynelik hizmet veren eitim kurumu, vakf
veya dernek gibi kurulular tarafndan ihtiya kadar kaset, CD, braill alfabesi
ve benzeri formatlarda oaltlmas veya dun verilmesi bu Kanunda ngrulen
izinler alnmadan gerekletirilebilir."Bu nushalar hibir ekilde satlamaz,
ticarete konu edilemez ve amac dnda kullanlamaz ve kullandrlamaz.
Ayrca bu nushalar uzerinde hak sahipleri ile ilgili bilgilerin bulundurulmas
ve oaltm amacnn belirtilmesi zorunludur."
Bu e-kitap grme engelliler iin duzenlenmitir.
Kitap taramak gerekten incelik ve beceri isteyen, zahmet verici bir itir. Ne
mutlu ki, bir grme engellinin, duzgun taranm ve hazrlanm bir e-kitab
okuyabilmesinden duyduu sevinci paylaabilmek tum zahmete deer. Sizler de bu
mutluluu paylaabilmek iin bir kitabnz tarayp, kitapsevenler@gmail.com
adresine gndermeyi ve bu isimsiz kahramanlara katlmay duunebilirsiniz.
Bu kitaplar, size gelene kadar verilen emee ve kanunlara sayg gstererek,
lutfen bu aklamalar silmeyiniz.
Siz de bir grme engelliye, okuyabilecei formatlarda, bir kitap armaan
ediniz...
Teekkurler.
Ne Mutlu Bilgi iin, Bilgece yaayanlara.
www.kitapsevenler.com
Tarayan: Yaar Mutlu
www.kitapsevenler.com
www.yasarmutlu.com
e-posta kitapsevenler@gmail.com
Uur Mumcu _ nkilp Mektuplar