You are on page 1of 51

1

ESTETK VE SANATA GR Estetik: Felsefenin dorudan doruya, sanat, sanat eseri, sanat objesi, sanat eseri sanat balants vb. gibi problemlerle uraan bunlara yeni bir yorum getiren disiplin daldr. Sanat Faaliyeti: Bir sanatnn hangi sanat dalnda olursa olsun daha nce var olan malzemeden ve alm olduu kltr biiminden hareket ederek daha nce varolmayan bir forma bir biime, bir yoruma ulamasdr. Sanatnn ortaya koyduu eser artk bir estetik objedir. Sanatnn eldeki malzemeye getirdii yorum ve yorumundaki farkllk sanat eserinin de trlerini oluturur. Sanatnn btn malzemesi tabiat ve insandr. Suje-Obje: Suje akl sahibi olan yani insandr. Obje ise kendisi hakknda bilgi edinilmesi gereken her eydir. Eer insanla ilgili bilgi edinilecekse o insanda bize gre objedir. Bilgi edinilme durumunda olduu zaman sujedir. Bilgi dediimiz eyin ortaya kmas da sujenin (bilgi almaya alann) objeyi kavramas anlamas onu yorumlamas demektir. yleyse her bilgi her hkm byle bir obje yorumlamas byle bir varlk yorumlamasdr. Estetik alannda da tpk bilginin ortaya kmasnda olduu gibi bir suje obje balants vardr. Bizim estetik obje dediimiz ey yahut sanat eseri dediimiz ey hep byle bir balant iinde bir sujenin yorumudur. Sanat tabiata ve dier objelere bakar ve buna dier objeleri katarak estetik objeyi yaratr. Buna sanatnn objektivasyonu denir. O daha sonra topluma bal olarak sanat eseri olur. Sanatnn Objektivasyonu

Suje (Sanat)

Obje

Estetik Obje (Sanat Eseri)

Estetik: Klasik anlamyla estetik gzelin ne olduu sorusunu yantlamakla ilgilenen bilim olarak tanmlanabilir. Estetii ayr bir alan olarak belirleyen temel kavram gzeldir. Estetiin snrlarn izebilmek bir bakma gzel kavramnn kapsamn belirlemekle ayn anlama gelir. Gereklikte gzel deer yargsyla ilgili iinde ele alnan her ey estetiin aratrma alanna girer. Bylece estetik alanda yalnz sanat yaptlar deil, ayn zamanda doal olarak var olanlarda gzel olarak nitelendirilir. Estetik kavramn ilk kez kullanan ve estetii bamsz bir disiplin olarak kuran Filozof A. G. Baumgartendr (17141762). Ona gre

estetik gzel zerine dnme bilimidir. Baumgartendan sonra Kantn almalar estetiin bamsz bir disiplin olarak kurulmasnda nemli rol oynamtr. Kant, gzel ile iyinin rtt ve farkllat konular belirleyerek gzel i yararldan ayrarak estetik hazzn duygusal holanma dan farkl olduunu gsterip estetiin kendine zg snrlarn izmitir. Gzel in ne olduunu varlk ve bilgi gr ile ilgi iinde ele alarak sistemli bir biimde aratran ilk filozof Platondur (M.. 427347). Sanat: Sanat iin tek bir tanm vermek imknszdr. Felsefeciler, tarihiler, sanat veya estetik bilimi ile uraanlar deiik tanmlar yapmlardr. nl sanat tarihisi Herbert Read sanat Gzellik duygusunun maddeye yansmasdr der. Benette Groce Sanat bir anlatm aracdr. Ve temeli sezgiye dayanr der. Tolstoy ise sanat sanatnn duygularn dile getirmesidir diye tarif eder. Genel tarif ise yledir. insan duygu ve dncelerinin ahenkli veya uyumlu bir ekilde ie aktarlmasdr. Bu ie aktarmak mutlaka gzelin olmas zorunlu deildir. Ayrca sanat eseri yapld dnemin maddi ve manevi durumuna gre deerlendirilir. Sanat duygu ve dncelerin belirli teknik ve estetik kurallara gre madde ile maddede ifade edilmesi olaydr (Knay, 1974, s. 5). Eflatun (Platon) sanat bir kopyay tekrar bir kopya etmek, imgeyi tekrar imgelemek olarak tanmlam ve sanatn bir yanstma (mimesis)olduunu sylemitir (Read,1981,s.127). Eflatuna gre doada genel bir sanat kavram yoktur, fakat baz sanatlar vardr, bu sanatlar, znel deneylerin bir anlatm tarz deil,aksine gnlk etkinliklerin narin biimleridir. (Read,1981,s.126) Platonun rencisi olan Aristoya gre sanat Platonun sand gibi insanlar gereklikten uzaklatran, sahte bilgileri sunan deil, insanlara hayat aklayan bir kiidir

(Moran,1983,s.21) Batda sanatn yanstma olduu dncesi Rnesanstan sonra tekrar canlanm ve neo klasikler sanat birka ekilde yorumlamlardr. Bunlardan nemli olan ikisi unlardr: 1Sanat genel doann yanstlmasdr. 2-Sanat idealletirilmi doann yanstlmasdr. Bu durumda her iki kurama gre de sanat yanstmadr; fakat yanstlan gereklik ayn deildir. (Moran, 1983 s.22). Maara resimlerini yapan ilk insanlardan, bugn afileri gerekletiren tasarmclara uzanan, yzyllara ve eitlilie dayanan geni bir yelpazede etkinlikler vardr. Tm bu

etkinliklere sanat denilmektedir (Gombrich, 1976 s.4). Sanat szc snrlar nemli bir tartma yaratmayacak ekilde belirlenmi bir sanat alannda ve o alana zg olarak yaplan kimi ilemleri ve elde edilen kimi estetik rnleri tanmlamak iinde kullanlr (Erin, 1995 s.19). Sanatn nasl doduu kesin olarak bilinmemekle beraber resim, heykel, barnak ve dokuma gibi etkinlikleri sanat olarak kabul ettiimiz zaman, tarihte sanat ve sanatnn bulunmad toplum yoktur (Ersoy,1983, s.30). nsann duygusunun resim diliyle bysel bir ifadesi olarak sanat, ilkel toplumlarda maara duvarlarnda yer almtr. Tarih ncesindeki doaya dnk resim anlay yakn zamanlara kadar baz ilkel kabilelerin sanatlarnda devam etmitir. nsann dzen ihtiyacn resim diliyle gerekletirmesinde ya doaya bal kalan, ya da sluplatrma nitelii tayan eilimler geerli olur. Geri insanda, ona yaznn kefini de salayan soyutlayc yetenek daha ge gelmitir, ama baz insan topluluklar uygarlk dzeyinin ileri aamalarnda da doaya sk skya bal bir biim anlayn ama ve ideal edinmilerdir (Tansu, 1988, s.6365). Sanat olayna katlan, onun olumasna yardm eden insan; toplumsal bir varlk olduuna gre, onun meydana getirdii sanat eseri de toplumsal bir rn olacaktr. Sanat, insan emeinin bir rndr. Estetik yanstmann konusu her zaman insandr. Estetiksel yaratmada iki nemli e vardr. Bunlardan biri sanatnn zlemleri, arzular, dieri ise toplumun istekleridir. Sanat meydana getirdii eserini topluma kabul ettirebilirse tam bir doyum elde edebilir. Ancak sanat eserinin toplumca kabul edilmesinde toplumun dzeyi de nemlidir. Sanatsal geliim, toplumsal gelimeye ve toplumsal hayatn yapsyla dorudan ilgilidir. Sanatnn dnya gr iinde bulunduu toplumdaki konumuna gre bilinli veya bilinsiz olarak artlanabilir (Ersoy,1983, s.51,56). Estetik modernliin yalnzca genelde kltrel modernliin bir paras olduunu Habermas tarihsel olarak u ekilde aklar; Onsekizinci yzylda Aydnlanma filozoflar tarafndan formle edilen modernlik projesi, nesnel bilimi, evrensel ahlak ve yasay ve kendi i mant erevesinde sanatn zerkliini gelitirme abalarndan oluuyordu. Bu proje, ayn zamanda, btn bu alanlarn kendi bilisel potansiyellerini esoterik biimlerinden de kurtarma niyetindeydi. Aydnlanma felsefeleri, bu uzmanlam kltr birikiminden, gndelik yaamn zenginletirilmesinden de gndelik sosyal yaamn aklc bir rgtlenii iin de denebilir yararlanmay istiyorlard. Condorcedle ayn kafada olan Aydnlanma dnrleri, sanat ve

bilimlerin, sadece doal gler zerindeki denetimi artrmakla kalmayp, dnyann ve benliin anlalmasn, ahlaki ilerlemeyi, kurumlarn haklln ve insanlarn mutluluunu da salayabilecei yolundaki abartl beklentilerini de hala srdryorlard. Yirminci yzyl bu iyimserlii darmadan etti. Bilim, ahlak ve sanatn farkllamas, uzmanlarca ele alnan blmlerin zerklii ve bunlarn gndelik iletiimin hermeneutikinden (yorumsama) ayrmas anlamna gelir oldu. Bu atlama, uzmanlk kltrn olumsuzlama abalarn douran problemdir. Ama bu yolla problem ortadan kalkm olmad: Ne kadar zayf olursa olsun Aydnlanmann niyetlerine mi sarlmalyz, yoksa btn modernlik projesinin yitirilmi bir dava olduuna m? (Jameson, Iyotard, Habermas, 1994, s.37-38). Her sanat eserinde bir mana ve ekil vardr. Eserin sylemek istedii eyi sanatkarn hayatndan ve sosyal evresinden daha iyi ne anlatabilir (Yetkin, 1945, s.6). Sanat szc snrlar nemli bir tartma yaratmayacak ekilde belirlenmi bir sanat alannda ve o alana zg olarak yaplan kimi ilemleri ve elde edilen kimi estetik rnleri tanmlamak iinde kullanlr (Erin, 1995, s.19). yleyse sanat eserini anlamak iin, sanatnn hayatn ve yaad dnemi de bilmek gerekmektedir. Her ala ilgili yaptn kendine zg bir mant olduu grn, prensip olarak kabul etmek gerekmektedir. Yani sanatn varlk nedeni, hibir zaman ayn kalmaz diyenleri burada onaylamak gerei vardr. amzn byk mimar Wright da: Mimaride her proje, kendine zg bir geliim yasasna sahiptir diyor. Byle olunca, sanatta deimez deerlerin bulunmad gerei ortaya kmaktadr. Zaten sanat tarihindeki yapt eitliliinin nedeni de budur. Sanat yaptnda belli bir mantn olmamasdr ki, onun sonsuzluunu, eitliliini, renkliliini, zenginliini ve bir de her seferinde sanatda uyanan yaratc endieyi salamaktadr. Esasen bu yzden, yaratc olan, daima beklenilmeyendir, denmitir (Turani, 2003, s. 10). Batnn geleneksel optik biim endiesinin, yerini psikolojik biime terk ettii srada ilkel kavimlerin yaptlar ile ilgilenii ve bunun ruhbilim almalarnn balad bir zamanda oluu bir rastlant deildir. zellikle Msr, Mezopotamya, Hint, in, Japon ve Amerikann eski yerli halklar ile Afrika, Avustralya ve Okyanusya adalarnda yaayan ilkel topluluklar gibi, bat dnyasna yabanc kalm halklarn sanat ve etnografik eyalar, XIX. Yzyln iinde kefedilmeye aratrlmaya Bat sanat merkezlerine tanmaya ve bunlarn bilimsel snflandrlmalar yaplarak mzelerinin kurulmasna balanmtr. XX. Yzyln ilk yarsnda Batl ressam ve heykelcilerden bazlar, Okyanusya Adalar, Afrika, Avustralya,

Malinezya vb. gibi hala yaamakta olan primitif halklarn yaptklar ilerde ilkel fakat salam bir arkaizmin salkl antsal biimlerini fark etmilerdir (Turan, 2003, s.65). Sanatsal bilgi insann pratik etkinliinin amal olarak biimlendirilmesini getirir. Sanatsal bilgini z sorusu felsefenin temel sorusuna yakndan bantl olup, maddecilik ile idealizm arasndaki atmann nesnesini oluturur. Maddeci estetik iin geerli olan ey, her trl bilgiyi nesnel gerekliin insan bilincinde yansmas olarak kavrayan yansma kuramyla, gerekliin estetiksel olarak zmleniidir (allar, 1993, s.360). Sanat, insana toplumsal yaam koullar konusunda bir gr vermekte ve insan bilgilendirmektedir. Ksacas sanat, bir bilgi retme sreci olmak durumundadr. Sanat, bir bilgi retme sreci olmas nedeniyle, bilimle son derece ilintili grnmektedir. nsanlar, yzyllardr sanatla bilimi yartrmaya almlardr. Geri birok dnr bu iki konunun da geree ulama abalarnn ayn olduunu fakat yntemlerinin farkl olduunu belirtmitir. Sanat: Dnen insan Sanat Eseri: Dnce rn, retilen dnce estetik heyecan yaratyorsa sanat eseri olur.

SANATLAR Endstriyel Sanatlar Duvarclk Dokumaclk Marangozluk Demircilik Seramik vb. Zanaatlar Gzel Sanatlar Ritmik Sanatlar Tiyatro Pandomim Seyirlik Oyunlar Fonetik Sanatlar iir Mzik Plastik Sanatlar Mimari Heykel Kabartma Resim Grafik Minyatr

Karma Sanatlar Sinema Opera Fotoraf Dans

Gzel Sanatlar 1. Felsefi z ierik ve mesaj ierir 2. Kalclk zellii vardr 3. Esizlik tek olmas 4. nsan tarafndan ortaya konmas 5. Mutlak suretle biime sahip olmaldr. Endstriyel Sanatlar 1. Fonksiyonellik zellii tar(Fabrikasyon 2. oaltlabilir olmas 3. Kolektif alma rndr.

SANAT OLAYI Anlatmc SANATI Biimci Duygusal Etki Kuram TKETC alc

ESER rn

insan

Fiziksel ve Toplumsal evre D Dnya (Genel Anlam) Yanstmac Etki Kurum

SANAT KURAMI 1. Yanstmac Sanat Kuram: Bu kurama gre sanat eseri insani hayat ya da toplumu yada doay yanstan bir olaydr. 2. Anlatmc Sanat Kuram: Sanat duygularn anlatmdr. Sanatn srr sanatdadr.

3. Duygusal Etki Kuram: Sanatn z tketicide uyanan estetik, beeni yada cokuda aramadr. 4. Teorisi: Yarar salama, bedenin rahatlamas 5. Oyun Teorisi: Bedensel olarak rahatl dnlr. ESTETK Estetik szc Greke asthess ya da asthanestha szcnden gelir. Asthess szc duyum, duyulur alg anlamnda asthanestha ise duygularla alglamak anlamna gelir. Estetik bu anlamda duyulur, alglanr ya da duygusalln salad bilgiyle ilgili bir bilim dal olarak dnlr. Bu bilim daln kuran ve ona bu ad veren kii A.G. Baumgartendr. Alman felsefeci Baumgarten 17501758 yllar arasnda yaynlad Aesthetica adl eseriyle ilk kez bu bilim daln temellendirmi, konusunu belirlemi ve snrlarn izmitir. Baumgarten estetiki zgr gzel sanatlar teorisi, aa bilgi teorisi, gzel zerine dnme ve akla benzer yeti (duyu) bilimi eklinde tanmlamtr. Baumgarten estetik kavramnn temel belirleyici motivi olarak Cogntia Senstivay aklamtr. Baumgarten aa bilgi yetisinin ortaya koyduu tasavvurlara sensitive (duygusallk) adn verir. Cogntia Senstivay ise ak ve seik olan eylerin tesinde bul unan tasavvurlar btn olarak tanmlanr. Akl: nceleyen bilim dal mantk (Yukar bilgi teorisi) ak-net. Duyular: nceleyen bilim dal estetik (aa bilgi teorisi) ak deil-bulank Estetik ak ve seik olmayan bir bilginin yani duygusal bilginin bilimi olarak tanmlandna gre aklk ve seiklik zihni bilginin ls deildir. Aklk ve seiklik zihni bilginin lsdr. Estetik bilginin zellii ak ve seik olmak deil, tersine bulank olma halidir. Zihni bilginin devi, akln dorularn aratrmaktr. Baumgartena gre duygusal, bilgiyi aratracak bir bilim dalda gereklidir. te bu bilim dalna ESTETK ad verilmitir. Mantn yukar alann aratrmasna karlk estetik aa bilgi alann aratrr. Her iki bilim dal da gerei bulmak ister. Biri zihni bilginin yetkinliine dieri ise duyulur bilginin yetkinliine ulamak ister. Her ikisinin de ls doruluktur. Ancak doruluk estetik gzel

zerine dnme sanat olarak aklanr. ayet estetik btn duyular deil sadece gz ellik duyusunu inceliyorsa bu bilime kavramsal olarak estetik denilmesi hataldr. Nitekim 18. yy filozoflarndan Herder Greke kallas kknden kollgone Hegel ise Kollologe szcklerini nermilerdir. Kallas Greke gzel anlamna gelir. Dier yandan estetii sadece gzel deerine balayp aklamaya almak astetiin sorun alann gereksiz yere snrlandrmak olur. Bir deer felsefesi olarak estetiin iine yce, zarif, komik, ilgin, hatta irkin deerleri de girer. Btn bu deerlerinde birer estetik anlam vardr. Estetiin Gzelin Bilimi Olarak Kabul Grmeyiinin Nedenleri: 1. Her dnemin ve her uygarln kendine zg bir gzellik anlay vardr. Her toplum kendi gzellik kavramn gelitirmitir. 2. Estetiin konusu sanatta snrlandrlyorsa sanatn sadece gzellikleri deil irkinlikleri de dile getirdii unutulmamaldr. 3. Gzel bir objenin estetik zelliklerini belirtmek iin kullanlacak niteleme sfat olamaz. Trajik, dramatik, ho sevimli gibi deerlerde vardr. Doal gzellikler ile ilgili sorun ve incelemeler estetiin iine girmez. Estetiin tam olarak ne gzelin ne de beeni yarglarn bilimi oluu daha salam ve ok sayda estetikinin katld bir baka kuramn ortaya atlmasna neden olmutur. Bu kavrama gre estetik genel sanat bilimi olarak tanmlanr. Btn bu aklamalardan da anlalabilecei gibi estetik yeni ve modern bir bilimdir. Ancak bu bilimin iinde yer alan problemler ok eskidir. Hatta insann dnmeye balamas kadar eskidir.

TEODOR FEHNER Gnmz dnce sisteminde estetik salt bir gzellik bilimi olarak nitelendirilemez. Ancak gzellik ile insan arasnda belli bir ilgi vardr. nsan gzelden holanr ondan haz duyar. O halde aratrlacak olan ey gzellik olmayp bu haz fenomenidir. Olaya bu psikolojik adan yaklaan T. Fechenner hazdan acya kadar olan duyular incelemesi gereken bu bilime Greke Hedan (haz) kknden Hedonik adn vermitir. Fakat bu nerilerin hibiri kabul grmemi Kant ve Shillerinde basksyla estetik szc kabul edilmitir. Bu yz yln banda T. Lppsn ba ektii bir baka grupta estetii dorudan doruya psikolojiye balayarak yeni bir dnce sistemine yol amlardr. Buna gre estetik gzelin bilimidir.

Ancak bu irkinin bilimini de inceler. Bir obje bende zel bir duygu, gzellik duyg usu dediimiz bir duygu uyandrd ya da uyandrmaya yetili olduu iin gzeldir. O halde gzellik bir objenin bende belli bir etki uyandrma yetisine verilen addr. Bu etki bende meydana gelen bir etki olarak psikolojik bir olgudur. Estetik bu etkinin zn saptamak, zmlemek, nitelendirmek ve snrlamak ister. Bu psikolojik bir devdir buna gre estetik de psikolojik bir disiplindir. LKA FELSEFES lk a felsefesi ile Yunan felsefesi ve bu felsefeden gelien Helenizm ve Roma felsefesi anlalr. Belli bir tarih dnemini adlandran ilk a kavram ok geni bir kavramdr. Bu dnem ilk yazl belgelerle balar ve yaklak olarak 4000 den 5.yy sonlarna kadar devam eder. lk a kavram bu dnem ierisinde yaam btn kltrleri iine alr. Ancak ilk a felsefesi deyince dier kltrlerin felsefesi deil sadece Yunan felsefesi ele alnr. nk bugnk anlamda felsefeyi ilk olarak ortaya koyan ve yaratan eski Yunanllar olmutur. Klasik ilk a yada antik a ad verilen bu dnem felsefesi M.. 8.yy da balayp M.S. 5 yya kadar devam eder. lk ada filozof tipide sadece Yunanistan da grlr. Yaamn en yksek geleceini bilgide bulan, bulmak iin yaayan ve edindii bilgileri yaamna temel yapmak isteyen filozof denilen bu insan tipi sadece Yunanistanda vardr. Eski dou kltrlerindeki rahipler ise tanryla kul arasnda araclk eden ve gizli esrarengiz gleri olduuna inanlan kiilerdir. Bunlar Yunanistan da hibir zaman grlmez. Felsefe okullar kurulmutur. Bu okullar bilim dernei gibi alrlar. Yunan felsefesi sadece soylu kesime hitap eder. Dnce yaps Paganizmden kaynaklanr. Paganizm ise sadece Aristokrat kesime seslenen bir dindir. Yunan felsefesinin ele ald konular bakmndan drt dnemde incelenebilir. 1. Kozmolojik Dnem: Bu dnemde Yunan felsefesi neredeyse btnyle d doaya cisimlerin dnyasna ynelmi bir doa felsefesidir. Metafizik problemler zmlenmeye allmtr. 2. Antropolojik Dnem: Bu dnemde birey olarak insana kar bir ilgi uyanm, metafizik problemleri bir kenara atlm Tanr, insan ve doa bir dnce balants iinde kavranmaya allmtr. Bu dnemin filozoflarna SOFST denir.

10

3. Sistematik Dnem: Aristo okulu felsefenin etkili olduu bir dnemdir. Bu dnemde bir ve ikinci dnemde ele alnan konular birlikte deerlendirilmeye ve bir senteze ulamaya allmtr. Sanat ve gzellik konularndaki deerlendirmeler bu dnemde balar. 4. Son Dnem: Antik felsefeye dini elerin kart dnemdir. zellikle Hint ve Msr dinlerinin antik filozoflara ciddi etkileri olmutur. 4. yyda Hristiyanln ortaya kmasyla yeni bir felsefi sisteme geilmi ve Antik felsefe sana ermitir. PLATON (ARSTOKLES) SLAM DNYASINDA EFLATUN dealizmin kurucusudur. Bugnk temel felsefesinin direklerinden birini oluturur. Felsefenin temelini oluturan be kuram vardr. Felsefenin amac vardr. nsann bamsz olmas erdemli olmasyla mmkndr. Erdemli olmann temeli ise bilgi z idea, gerekesi evren, gvencesi lmszlk, hayati yaps devlettir. Bu devlette ideal bir devlet olacaktr. Devletin yaps ise filozoflardan kurulmaldr. 1. deal Kuram 2. Bilgi 3. Evren-doa 4. lmszlk 5. Devlet Gerek ve doru olan dnyann yansmasdr. Platon buna mimesis (taklit) der. Platona gre iyi: kendiliinden var olandr akl yoluyla ulalr.

dea Gerek Duyular

Akl-bilgi sanatlarn hibir zaman toplum iinde otorite kuramayacaklarn savunur. Aldatc-yansma. Tek tek olan eyler Platon iin gzelde deildir. Platon gzel iin gerek ve tek tanm yapmak istiyor.

11

Hayat: Platon antik a Yunan dnrdr. Asl ad Aristokslestir. (M.. 427347/8) yllar arasnda yaamtr. slam felsefesinde Eflatun veya Felatun diye alnr. 22 yanda Sokratla tanm ve onun etkisiyle felsefeyle uramtr. zellikle iir konusundaki yetenekleriyle tannan platon felsefeyle uramaya baladktan sonra iirlerini felsefeye dntrmtr. Platonun diyalog tarznda pek ok eseri vardr. Bunlar arasnda len, Devlet, Politika, yasalar, Parmenides ve Byk Hipiyas saylabilir. Mevcut eserleri yasalar dnda diyalog tarznda yazlmtr. Sanat, bir yanstma, taklit veya benzetme olarak grme eilimi eski Yunandan dnyaya tutulmu bir aynadr. Gereklii yanstma deyince belli bal grle karlayoruz. 1. Grneni olduu gibi yanstma (Yzeysel gereklik) Platon bunu savunur. 2. Tmeli yada z yanstmak (Aristo tarafndan savunulmutur). 3. deal gereklii, dzeltilmi gereklii yanstmak (Aristo sonrasnda bu gr savunulmutur). Platon Felsefesi Devirde Geliir Genlik Dnemi: Platon bu dnemde Sokrattan etkilenmitir. Aratrlan ey ideadr. Platon bu dnemde erdemin, cesaretin, gzelliin ne demek olduunu aratrr, ancak aratrmalar yzeyseldir. Olgunluk Dnemi: Bu devirde idea gerek bir varlk haline dnr. Yallk Dnemi: dea daha ok say ve l olarak anlalmtr. Platon idealizmin kurucusudur. Ona gre iki dnya vardr. a) Gerek olan idealar dnyas b) dealar dnyasnn yansmas olan u anda yaadmz dnya. Bu dnyadaki grdmz btn nesneler gerek deildir. Bu dnyada ki nesnelerin gerei idealar dnyasndaki nesnelerin yansmas yani taklididir. Buna Platon Mimesis diyor. Ona gre idealar dnyas ancak aklla kavranabilir. Kavramlar bu ideal dnyann yansmas olarak bulunurlar. Platonun btn dnsel yaps be kuramda toplanr. 1. dealar kuram

12

2. Bilgi kuram 3. Evren-Doa kuram 4. lmszlk kuram 5. Devlet kuram Ona gre felsefenin amac insann yetkin yaamasn salamasdr. Bu yetkin yaanacak erdemli olarak gerekleebilir. Bu erdemin temeli bilgi z idea gerekesi, evren gvencesi, lmszlk hayati yaps ve devlettir. Yani erdemin temeli bilgidir. Bunun z hi deimeyen kavramlardr. Yani idealardr. Btn bu doru deimez kavramlar evrenin geliimini salamak iindir. Btn bu yce ve deimez bilgiler lmszdr. Ve devlet erdemli bireylerden kurulduu zaman ideal bir devlettir. Erdemli bireyler ise idealar dnyasna akl yoluyla ulaan filozoflardr. Onun idea devlet dnde snf yer alr. 1. Yneticiler (Altn) 2. Savalar (Gm) 3. Kyller (Bronz) nk yneticiler akllaryla, savalar iradeleriyle, kyller ise igdleriyle yaarlar. Bu nedenle ynetici kesim mutlaka filozoflardan olumaldr. Yine ideal devlet iinde toplumu yozlatran, saf kltr deerlerini bozan ticaret yol almaldr. Platona gre bilgi; eskiden bilinen bir eyi hatrlamaktr. Platon ruhun lmszlne ve bu lmsz ruhun, lml bedene girmeden nce idealar yani gerekler dnyasn grm olduuna inanyor. nsanlar bilgilerle birlikte doarlar, eitimle hatrlarlar. Platona gre sanat; gerek olmayan duyular dnyasnda ki nesne ve insanlarn yansmasdr. Sanat eseri idealarn taklidi olan eylerin taklididir. Sanat bizi gerek olandan uzaklatrr. Ona gre hibir air ve yazar sava, devlet ynetme gibi konularda yol gsterici olmaz. Yasalar getiremez, dzen deiikliklerinde hibir zaman airlerden yararlanamaz. Platon sanata iki ynden kar kar: 1. Bilgisellik Asndan a. air ve yazar kiiyi asl gereklii olan idealardan uzaklatrr. b. air ve yazar yazdklarn vecd ierisinde kaleme alr. Anlamlarn bilmez, bilgisel adan yetili olabilecei konu yoktur.

13

2. Ahlak Ynnden a. Eserlerde geenlere ynelik kt rnek olacak ksmlar vardr. b. Destanlarda kt kiilerin taklit edilmesi alkanlk ve kt etkilere yol aar. Sanat dizginlemesi gereken duygu ve tutkular coturur. PLATONUN GZELLK FELSEFES 1. Platonun Sokratik Devrinde Gzellik Felsefesi: Bu devirde Platon gzeli kavram olarak belirlemeye balam. Bu devrin en nemli diyalogu; Byk Hippias diyalogudur. Bu diyalogda konuanlar Sokrates ve Sfist Hippiastr. Byk Hippias diyalogu gzelin ne olduundan ok ne olmadn anlatan grltl bir diyalogdur. Bu diyalog her eyden nce gzelliin tanmna ulamak istiyor. Ancak d grn bakmndan bu diyalogun baarya ulat sylenemez. Onun nemi olumlu bir sonuca ulalmamasna ramen dnce tarihinde ilk defa gzeli konu alarak ele alm olmasndan kaynaklanmaktadr. Dier bir neride bu diyalog gzellik bakmndan bir ikileme belirlemitir. Bu kendiliinden gzel ve tek tek gzel eylerin gsterdii ikilemdir. 2. Platonun Olgunluk Dneminde Gzelin Kendiliinden Gzel Olarak Kavramas: Filozof olgunluk dneminde gzeli cevher olarak belirleyerek daha derinden kavramaya almtr.len adl eserinde gzellii kavrama yolu Eros tan hareket edilerek aklanr. Eros sevgi, ak anlamnda bir szcktr. Eros yoluyla gzel olana ulama istei ve ayn zamanda lmszle ulama yolu sz konusu olur. nsan iin iki eit lmszlk vardr. a) Beden Yoluyla: Kadnla ulalabilir. Kadnn ocuk sahibi olmasyla amaca ulalabilir. b) Ruh Yoluyla: Ruh Yoluyla lmszle ulamakta Eros genlere ynelir. Onlarn yetitirilmesi, eitilmesi amacn tar. Erosun genlerin ruhuna girmesiyle onlarda stn yetiler ve erdem meydana gelir. Bu noktada kii ruh gzelliine ulamtr. Ruh gzelliine erien kii art gzellii insan

14

yaamndaki davranlarda arar. Bundan sonraki aama bilimdir. Erosun bylesine ycelttii kii artk tek tek gzelliklerle yetinmez o gzelliin kendisine ynelir ve onu arar. Platon bu noktada gzeli duyular dnyasndan kopartarak idealar dnyasna yerletirmek ve onu idea haline getirmeye almaktr. Artk gzellikler deil varln z ile ilgili bir gzellik yani kendiliinden gzel olan mutlak gzeldir. Bu gzellie erien kii lmszle ve mutlulua da erimi olur. 3. Platonun nc dneminde (Yallk Dnemi): Gzelin Kavran Platon yallk dneminde gzeli matematik olarak kavramaya almtr. Bu dnemde filozof balca iki felsefe okulunun etkisinde kalr. Elea ve Pythogorasclk Platon bu dnemde evreni ve evren iindeki varlklar bir orant iinde grme eilimindedir. Formlarn gzellii denince sadece saylarn getirdii oranlar pergel ve cetvel kullanlarak yaplan izimler kast edilir.Platonun bu dnemde artk idea fikrinden vazgetii anlalyor. Platon gzel olan sadece geometrik formlardr demitir. Form gzellii bir nesnenin gzellii ile ayn ey deildir. Form gzellii bir nesneyi gzel klan prensiptir. Eer bir objede say tamsa bu objeler zleri gerei gzeldir. ARSTOTELES Genelin yada zn yansmas sistematik dnem filozoflar ierisinde amz felsefesini derinden etkileyen ikinci filozof Aristotelestir. Aristo felsefesini drt nedene balanmtr. Ona gre sanatta ve doada her eyin drt nedeni vardr. 1. Maddi Neden 2. Biimsel Neden 3. Hareket Ettirici Neden 4. Amasal Neden rnein: Seramik Sanatnda 1. Maddi Neden: Seramiin oluturduu madde yani kil. 2. Biimsel Neden: Sanatnn oluturduu projedir. 3. Hareket Ettirici Neden: Eller, ayaklar ve gereler 4. Amasal Neden: Bunlar harekete geiren niyet kavramdr.

15

Aristoya gre doadaki canl ve cansz btn varlklarn oluumu bu drt nedene baldr. Aristoya gre doa srekli bir gelime gsterir. Oluum srecinde mutlak maddeden mutlak forma doru bir gidi sz konusudur. Evrendeki her ey belirli bir amaca yneliktir. lk hareketi veren tanrdr. Tanr mutlak formdur. Mutlak ruh ve prensiptir. Kendisi hareket etmez ancak evreni harekete geirip oluumu balatr. Aristoya gre doa canldr. Canszlarla canllar arasnda sadece katman fark vardr. En altta madde sonra bitkiler ve hayvanlar en stte ise insan vardr. nsanlarda da maddi, bitkisel ve hayvansal ynler bulunur. Ancak onu insan yapan zellik akl ve dncedir. Dnce ve akl ruhun iinde yer alr. Ruh bedene biim veren ona dnce ve akl veren bir etkinliktir. Btn insanlarda ortaktr. Aristo mantk bilimin kurucusudur. Mantn tamamen tmden gelim yntemi zerine oluturur. Ona gre gerek bilgiye ortak tmel rneklerle varlabilir. rnek : Btn insanlar lmszdr(Tmel) Sokrat insandr(Tikel) yleyse Sokrat lmszdr(Sonu nermesi) Meydana gelen her eyin Drt Nedeni Vardr. Doaya rnek: Bir am aacnn olumas 1. Aacn ekirdei Maddi Neden 2. ekirdein ekli Biimsel Neden 3. am aacnn olumas iin gerekli toprak, su, hava Hareket Ettirici Neden 4. Amasal neden ise ilerideki am aacn oluturmaktr. ARSTONUN SANAT FELSEFES Aristo sanat hakkndaki grlerini poetika adl eserinde toplamtr. Aristoda Platon gibi insann iki dnyas olduuna inanr. Bunlardan birincisi akl yoluyla kavranan dnya dieri ise duygularmzla kavradmz dnyadr. Platon akl dnyasn n plana kartm, duyular dnyasn ise tamamen reddetmitir. Duyularla alglanan bilgileri yzeysel gerekilik olarak deerlendirmi,sanat ve sanaty ise yzeysel gereklii yanstan kiiler olarak hor grmt. Aristo ise duygularla alglanan gerekleri platon gibi aalamaz. Hatta Platonun duyular dnyas dnda olduuna inanr. Ona gre nesneyi oluturan madde ve form duyu7lar

16

dnyasnda birleirler. Aristo sanatn temelinde mimesis olduunu savunurken Platon ile ayn dncededir. Ancak her iki filozofun mimesis anlaylarnda ok nemli farklar bulunur. Aristoya gre her eit z taklittir. Ona gre btn insanlar taklit itepisiyle birlikte doarlar. Platon takliti olumsuz bir tavr olarak deerlendirirken Aristo taklit ya da mimesis itepisinin insann tabiat iinde grerek btn bilgilerimizi salayan temel bir motif olarak ortaya koymutur. Ona gre mimesis ylesine insani bir deerdir ki insan hayvandan ancak bu yeti ayrabilir. Aristo mimetik objeyi ise u ekilde aklyor: Buna gre mimetik obje insandr.Sanatlar ya ortalama insan yada ortalamadan daha iyi olan insanlarn hareketlerini taklit ederler. Eer taklit edilen obje yani insan iyi bir insansa sonuta ortaya kan sanat ta iyi bir sanattr. Taklit edilen insan ktyse meydana gelen taklit eseri kt olacaktr. Aristo bu ekilde sanata etnik (ethos) bir karakter kazandrmay umut etmitir. Taklit objesine gre yaplan ortalama iyi, kt snflamasna ise sadece sanat eserini deil sanatlarn karakterini de ortaya koyar. Ona gre iyi ve soylu bir sanat ancak iyi ve soylu kiileri taklit edebilir. Basit bir karaktere sahip sanat ise baya insanlar taklit eder. Aristonun burada estetik ahlak kavramlarn birbirine kartrdn gryoruz. Taklit eden ve edilen kiiye gre sanatn estetik kurallarn belirleme kaygs son derece hataldr. Bu noktada filozofun (Aristonun) ideal olana yneldii de anlalyor. nk o bir nesneye yada reel bir eye deil bir ideale ynelmitir. Bu da Aritoyu idealist bir sanat anlayna gtrr. Ona gre tabiattaki objelerin hepsi yada btn insanlar yetkin bir gzellie sahip deildirler. Doada rastladmz her objenin houmuza gitmesi bu yzdendir. Her objede madde form uygunluu bulunmaz. Byle bir obje mimesis objesi (mimetik obje) olduunda sanat tarafndan idealize edilmesi gzel hale getirilmelidir. PLATON ARSTO TELES BAUMGARTEN KANTIN ESTETK ANLAYILARINA GENEL BR BAKI Mimesis: Taklit etmek, aynsn yapmak Mimetik obje : Taklidi yaplan Sanat faaliyeti: Sanatnn tabiatta ve iinde yetitii kltr dnyasnda daha nce var olan unsurlardan ve malzemelerden yararlanarak yapt bir yaratma faaliyetidir. Amac da Gzeli bulmak ve onu dlatrmaktr. Deimeyen Gzel kavramyla dorudan doruya

17

ilgilenen disiplin dal estetiktir. Bunun dnda Sanat Tarihi, Sanat Psikolojisi, Sanat Sosyolojisi ve Sanat Eitimi de sanatla ve gzelle ilgilenir. Sanat faaliyeti insanlk tarihi kadar eskidir. Ancak bunun zerindeki gelimeler daha sonradr. Hibir toplumun av malzemesi, dini, kap kaca, klk kyafeti birbirine benzemez. Birey n planda deildir, kolektiftir. Bireyin ortaya k daha sonradr. Aristoteles Metafizik isimli eserinde insana ait temel etkinlikten bahseder. Theotretike : nsann bilme faaliyetini inceler. Praktike felsefesialr. Poetike : nsann yaratma faaliyetini inceler. Daha sonra Theptretkenin yerini bilgi, Praktikenin yerini ahlak, Poetikenin yerini de sanat felsefesi almtr. Aristotelesin bu alanlarla ilgili bir takm eserleri vardr. Bunlar iinde sanat konusunu iine alan en nemli eseri Potikadr. Bu eser sanatla ilgili en derli toplu kitaptr. Aristoteles daha ok szl sanatlar zerinde durmutur. Poetik alannda durmu olsayd estetii Aristoteles kurmu olurdu. Geri Poetika eseri tam metin olarak elimize ulamamtr. Fakat Aristotelesin sanat ile ilgili yaklamn belirten yazlar kitabin eitli yerlerinde geer. O dnemde sz sanat daha fazla olduu iin kitaplarda da szl sanat arlk basmaktadr. Aristoteles Poetikasnda zellikle mimesis kavram zerinde de durmutur. Aristo kitabn ilk sayfalarnda mimesisi ele alr ve mimesisin sanatla ilgisini anlatr. nsanlarda bir taklit igds olduunu ayrca taklidin psikolojik bir yan da olduunu anlatr. nsanlarn dier canllardan da akl yn kadar taklit ynnden stn olduklarn anlatr. Her ne kadar mimesis kavramna Aristotelesin Poetika isimli kitabnda rastlyorsak ta bu kavram Aristotelesin hocas olan Platonun eserinde de geer. Platon gerek Devlet gerekse len isimli eserlerinde sanat konular zerinde gerektike durur. Ve o da sanat zerinde bir taklit olduunu syler. Ancak Platonun anlatt ile Aristonun anlatt ayrdr. Platonun felsefi anlayna gre bizim iinde yaadmz, be duyu organmz ile kavradmz dnya nesneler dnyasdr. Platon evren nesneler dnda onlarn asl olan, z olan bir ideler alemi vardr demitir. Aslnda bu grdmz nesneler alemi ideler aleminin kopyasndan, taklidinden baka bir ey deildir der. : nsann eitli davranlarn inceler. Daha sonra yerini ahlak

18

Aristoteles, iyi bir taklitin iyi bir sanat eseri olduunu syler. Platonun mimesisi olumlu grmesine karlk Aristoteles onun insana ait bir igd bir yatknlk olarak grr. Aristoteles mimesisi tanmlamakla kalmaz nasl meydana gelebildiini ve geldiini aklar. Ve der ki acaba taklidi insanlar nasl gerekletiriyorlar ve bir takm aralarla gerelerle gerekletiriyorlar der. Bir sanat sesi ele alr. Tabiattaki baz sesleri baz aralarla taklit etmeye alr. Bir ksm rengi, ekli ele alr. Bundan yola karak sanat eserlerini ortaya karmaya alrlar. O halde Aristotelese gre sanatlar belli aralar kullanarak objeleri taklit etmek yoluyla ortaya kar. Ve kullandklar eylere gre ayrlr. Renk ve figratif eserlerle yaplana Figratif sanat Eserleri, sesi ve sz kullanmakla yaplana Mzik ve nihayet insann ritm tempo ile yapt sanata da Dans denir. Ve bylece kullandklar eylere gre sanatlarn birbirinden ayrldn syler. Aristotelese gre sanatlar yalnzca taklit tarz bakmndan deil taklidin yneldii obje bakmndan ve nesne bakmndan da ayrdrlar. Aristo szl sanatlarda objeyi etik yani ahlaki bir zellikte belirlemektedir. Ve der ki sanatlar zellikle szl sanatlarda ya ortalama insan veya bu ortalamadan daha iyi olan veya daha kt olan taklit ederler. Aristo ahlak deeri ile estetik deerleri birbirinin e deeri gibi grmtr. Ancak ann anlay ve kavray sanat evresindeki gelime dnlrse buna alr. nk aa yukar ilkel toplumlardan balayarak birbirinin edeeri kadar gelen uzun bir izgide genellikle szl sanatlarda ahlaki deerler ve davranlarla sanattaki davranlar i iedir. Daha sonra Aristo gzel kavram zerinde durur. Ve sanatta gzel olan ile tabiatta gzel olann birbirinden farkl olduunu syler. rnein bir p tabiatta kt, sanatta gzel olabilir. Sanatn kendi iinde birtakm kurallar vardr. Objenin gzel olmas deil resmin gzel olmas nemlidir. Bugnk anlamda estetiin kurulmas 18.yy da olmutur. Ve bu disipline estetik adn Baumgarten isimli dnr vermitir. Baumgarten 17501758 arasnda yaynlad Aesthetika kitabyla bir disiplini belirlemek istemi ve adn vermitir. Baumgartene gre Estetik bir eit mantktr. Akl yrtmek gzeli kavrayabilmek iin sanat eserini akl yolundan geirmektir. Ve zihni alann deil duygularla ilgili alann bilgisini gerekletirmeye alr. Yani bir eit duygusal bilginin mantdr. Ve bu anlamda estetik sanatta gzel zerine dnme sanatdr. Baumgarten estetii tanmlarken mantktan destek almaya almtr. Yani felsefenin bir dal olan manta

19

ksmen estetii balar. Estetiin gerek anlamda dier dallardan bamsz bir dal olarak ortaya kmas sanatta gzel kavramnn belirtilmesiyle mmkndr. Ayrlmasn gerek anlamda salayan Alman KANT olmutur. Kanta gre bizim birtakm zihni yeteneklerimiz vardr. Bunlarn hepsine bilme yetenei denir. Duygusal yeteneimiz bizi herhangi bir nesneden holanmay veya holanmamay salar. Bilen bir varlk olma eilimimiz dorudan doruya zihnimizden, aklmzdan ve yarg gcmzden kaynaklanr. Btn bunlar bizi bir takm faaliyetlerde bulunmaya, bilgi istemeye ayr olarak belirler. Bunlarn hepsine birden Kant amallk demektedir. te bu noktada sanat faaliyetinin sanattaki gzele ulap ondan bir tat almakta estetik haz alnr. Gndelik hazlar belli bir noktadan sonra duyulur. Sanattaki tat alma snrszdr. Estetik heyecan snrszdr. Kntn insandaki eitli zelliklerini inceleyen temel eserleri balk altnda toplayabiliriz. Kant Salt Akln Eletirisi (Teorik Akln Terkiti) isimli kitabnda tabiatn ne olup olmadn incelemeye alr. Ve insann bu tabiat karsnda neleri ne lde bilme imknna sahip olduunu ele alp aratrr. Ve der ki Tabiat zorunluluun hkim olduu bir dnyadr. Bu dnyada nedensellik hkimdir. Her olayn bir sebebi vardr. Bir sonucu vardr. Kant bu kitabnda tabiatn zelliklerini aratrr. Btn bu alanlardan ana prensip nedenselliktir. Var olanlar nesne olanlar btn aklamaya yetmez. Bunlarn dnda da bir kltr dnyas vardr. Bunlar da Pratik Akln Eletirisinde belirtir. Yani kltr dnyasndan bahseder. Ve der ki tabi alannda zgrln olmadn ve zorunluluk olduunu belirtir. Buna karlk deerler alannda zgrlk hkim. Kant bir baka alann daha olduunu syler ve bu iki alan karlatrr. Byle bir birleimi biz ancak duygu alannda alabiliriz der. Bu alan Yarg Gcnn Eletirisi isimli eserinde inceler. Kant tabiat ve teorik akl ele ald Salt Akln Eletirisi kitabnda insana zg bilme kabiliyetini kavramlardan insann peinden kotuu hakikat kavramn kanunlardan sebeplilik kanunu gibi eitlerinden de tabiat bilgisini inceler.Yine Kant Pratik Akln Eletirisi kitabnda insana zg yetenekten iradeyi kavramlardan iyi kavramn kanunlardan ereklilik kanunu bilgi eitlerinden ahlak bilgisini inceler. Yarg Gc kitabnda insanlarda duyguyu, kavramlardan gzel kavramn, kanunlardan ereklilii ele alr. Ereklilik (teleoji) Kant Tabiat zorunluluk, ahlak bilgisi, zgrlk gibi kavramlarla anlalabilir der. Duygusal alanda da bir kavram aradmzda bu ancak ereklilikle olur. Ona gre ereklilik zorunlulukla zgrlk arasnda yer alr. nk bu duygu alannda insan ortaya bir baar koyarken tabiattan zorunluluk dnyasndan te yandan

20

da zgrlk dnyasndan yararlanlr. Ve Kant duygusal alanda ulalmak istenen alan gzellik kavramdr. Kanlmak istenende beenilik d olandr. Ereklilik: Srekli deierek gelime anlamna gelir. O halde insan duygu alannda daima bir ncelikten gzel olan arar. Ve Kant bunu srekli yenileme halinde olduunu syler. Ereklilik bir bakma zorunluluklar dnyasndan te yandan da zgrlk dnyasna dayanr. Bu iki dnyadan da temel alr. Kant Acaba tabiatta da ereklilik kavram yok mudur der. Ve ama biz bunu sezebiliriz. nk diyor. Tabiat karsnda yle formlar gryoruz ki orada da biz i heyecanlandran bir takm gzel formlar var. Eer tabiatta da bir ereklilik varsa biz buna bilgi ile ulaamayz duyabiliriz, sezebiliriz. Mesela tabiatta kristaller, bitkiler, bcekler, canl cansz birok gzellikler vardr. Bunlarn bizi heyecanlandrdn sylyor ve bizim bu gzellikleri aklmzla kavramamzn imknsz olduunu syler. Kanta gre bizi estetik hazla heyecanlandran eyin bir armonik duygu olduunu sylyor. n Estetik: Estetik olmayan bizi rahatsz eden duygusal olmayan ve itici olan, demek ki byle bir yarg gcnn tesinde bilgide vardr; mantkta vardr, duyguda vardr,sezgide vardr. Ve bu bakmdan estetik btn bunlarn birletirdii bamsz alan oluturur. Kant estetie bu alan vermekle estetii felsefe ierisinde disiplin erevesine almtr. Btn bu alanlarn estetiinde alan olduunu sylyor. Ve biz estetik alannda bilgi ve ahlaknda olduunu anlyoruz. Estetik Beeni: Gnlk hayatta kullandmz pek ok dei vardr. Bunlardan biride Zevkler ve beeniler tartlmaz bu sz orta ada De gustibus nonest disputondum ister gnlk hayatta isterse baka bir durumda olsun herkesin kendine gre bir zevki vardr. Ve bu zevk kendisine gre hakldr. Yalnz bu geni alanda byledir. Herkes yargsnda hakl ise estetikten sz etmemiz yanl olur. O halde Kant diyiyorki Bu kadar farkl yarglara ramen nasl oluyor da bir sanat eserini ve ortaya bir sanat eseri kyor. Ve biz sanattan, estetikten nasl sz edeceiz diyor. Kant bu noktada beeniler zerinde tartlmaz szn daha deiik olarak ele alyor. Kant kimsenin beenisine kar klamaz ama zevkler ve beeniler zerinde pekl tartlabilinir der.

21

Kant beenilerinde tartlabilir olduunu u zmlemeye mmkn klar. Der ki u iki deeri birbirinden ayrmamz lazmdr. Bunlar gzel ve ho olandr. Ve gzelle ho kavramlarn birbirinden ayrr. Ona gre bizim ho dediimiz ey bakadr. Gzel dediimiz ey bakadr. Ho dediimiz eyin kayna duygusal olan kiisel eilimlerimizle olan bir eydir. Bir yemekten bir havadan holanma gibi kiminin k mevsiminden kiminin yaz mevsiminden holand gibi. Kant bunun zerinde bir tartma alamaz diyor. nk tartlacak ve dolaysyla zerinde uralacak bir prensip bulunmamaktadr. nsanlarn eilimleri kendilerine gre zgrdr. Ama ho dediimiz alann zerine karsak orada durumun farkl olduunu anlarz. Bu alan artk sanattaki gzelin dnyasdr. Bir obje hakknda o gzeldir derken varlm yargnn bana gre gzel olduunu sylemek istemem tersine bu gzeldir, dediimde bakalarnn da onun gzel olduunu bilmesini beklerim diyor. Kant sevdiim bir tabloya, okuduum bir iire ondan bir zevk duyuyorsam herkesin onu gzel bulmasn beklerim. te Kant bundan kan sonu budur ki estetik yarg zerinde pekala tartabiliriz. Beeni yargsnn dayand bir prensip vardr. Kant Bu iir, bu tablo, bu heykel gzeldir, dediimde ondan duyduum haza konuda ortak bir eitim alm btn insanlarda ortaktr. Bu nedenle estetik yarglarn bir genellii bulunur. Kant byle bir ortak duyguya ortak estetik adn verir. nsann nceden douunda var olan apriari insann znde vardr. Yani hibir eitimi olmasa da iindeki bu apriari zellik nedeniyle herhangi bibr sanat deerinden holanabilir. Kii bir takm sanat eseriyle karlaabilir ve yargda bulunabilir. Ancak bu yarglarn sahip olduu zorluk tabiattaki zorunlulua benzemez. Bunun zorunluluu herkesten gelmesi ve bir yeti olmasdr. Ortak estetik duygusu ise ideal bir normdur. Benim verdiim veya kiinin verdii herhangi bir estetik yarg bu ideal norma tam uygunluk gsterebilir. Ama gstermeyebilirde, ancak bu Kanta gre pek o kadar nemli deildir. nemli olan her insann o sanattan pay alabilmesidir. Ayrca Kant bizimde sylediimiz gibi bu estetik duygu kltr iinde yer alr. Ama mantk veya kltr sadece u anda var olan toplumumuza zg bir ey deildir. Kltr varlklarn ayn zamanda tarihidir. Onlar insanlara kltr miras olarak kalrlar. O halde insanlk kltr homojen deildir heterojendir. Mesela bir Eski Msr Sanat bir Latin Kltr bir Uzak Dou Kltr veya bir Bat Kltr olarak dndmzde hepsi birbirinden ayrdr. Bu kltrler dnya grleri dini grleri ynnden birbirinden ayrdr. Ve bu farkllk ayn ekilde estetik anlayta da kendini gsterir. te bu durumda belli bir kltr evresi iin onu deerlendirmek g olabilir.

22

Ancak yinede insanlar farkl kltr iinde de olsalar bu kltrlerin iinde yine de bir takm izlenimler olabilir. Tam anlamyla tat alabilmek iinde o kltrle bir temas gereklidir. Byle bir temasn hi olmad bir yerde ok farkl iki kltrn insan birbirine ait sanat eserlerinden zel bir tat olmayabilir. O halde estetik yarglar kltrden kltre rol alr yani izafi olabilir. Eitim estetik beeniyi belirleyen nemli bir faktrdr. Sanat yalnzca belli bir kltre bal olarak kalmaz belli bir eitimde ister. Bir sanat alannda eitim zellikle estetik eitimi sanat anlama zellikle deerlendirmek asndan nemlidir. Byle bir eitimin olmad halde eitli sanat eseri karsnda holanma yada holanmama sz konusu olur. O halde herhangi bir sanat eserinde eitli deerlerde alglama sz konusudur. Belli bir eitime dayal kaynaklar vardr. Yada belli bir eitimden kaynak almam olan beeni ve alglama tavrlar vardr. Herhangi bir sanat eseri karsnda bir bilgi ve kltr eitimimiz varsa vereceimiz yarglar karsnda tartabiliriz. Ama nasl bir gerektir? nsann ortaya kard, kltr dnyasnn ortaya kard bir gerektir. Bunlar tabi deillerdir. Kltr dnyasna aittir. Kltr tabakas varln kuaktan kuaa srdrmektedir. Bunlar yazyla, filmle yeni nesillere aktarlr. KATHARSS Katharsisin szlk anlam temizleme, arnma demektir. Ona gre sanat yoluyla ruh temizlenebilir, ktlklerden arndrlabilir. Her insann doasnda korku, acma, nefret gibi olumlu yada olumsuz olarak deerlendirilebilecek yanlar vardr. ayet sanat eseri kt bir olay taklit ediyor ise insanlar bu kt olayla birlikte ilerindeki kt duygular boaltrlar. Bylece rahatlarlar. Bylece Aristo sanata belli bir grevde stlenmi oluyor. Sanat adeta bir ila gibi insan kt duygulardan temizliyor, arndryor. Bu bakmdan da Katharsis yoluyla sanatn Platonun tam tersine faydal bir etkinlik olduunu savunuyor. YEN PLTONCULUK Antik a sonlarnda felsefenin yardmyla dini bir dnya gr oluturmada ilk deneme Yeni Pltonculuktur. Yeni Pltonculuk antik an sonlarnda ortaya kan ve giderek yaygnlaan Hristiyanla kar Paganizmin yani ok tanrcln balca savunucusu olmutur. Bat ve dou mistisizmlerinin en nemeli kaynaklarndan biri grnerek yeni Pltonculuun kurucusu 203270 yllar arasnda yaayan Platinosdur. Platinos, Platonun

23

ideal kuramn gizemci, tanrc bir dnceye dntrr. Pltonizmde daima dini bir tutum a basar. Buna gre bilmek; tanry bilmek, doruyu zlemek, tanry zlemektir. Tanr fikri de yok olmak, kendini ortadan silmektir. Ona gre tanr bizim dndmz hibir eydir. nk o her eydir. Platinusa gre evren ve insan tanrdan gelmi ve tanrya dnecektir. nsan tanrya gtrecek eit vardr: SANAT, SEVG VE FELSEFE. Sanatlar sanat yoluyla, sradan insanlar sevgi yoluyla, filozoflar ise felsefe ile Tanrya ulaabilirler. yle anlalyor ki, Antik a Yunanllarnn bilgi sevgisi Platinuste tanr bilgisine dnmtr. Bu bakmdan Platinusculuk, Hristiyanln antik ada temellerini atan, kilise babalarnn da balca kayna olmutur. Platinuse gre tanrdan nce akl yaylr. Akl dnyasndan ruh dnyas ondanda cisimle dnyas yaylr. Evren aamadan oluur. Ona gre insan basit bir varlk deildir. nsan bir ruh birde bedene sahiptir. Ancak beden ruhun aletidir. Ruhu kapatmak iin bir elbisedir. Tanrya ulaan basamaklarn ilki algdr, ikincisi akldr, ncs ise gizemli sezgidir. Buna gre insan nce duygularyla alglayacak, daha sonra anlalr eyleri aklna yerletirecek ve bu kazandklaryla Tanry sezgileyecektir. Platinus kendiliinden gzellik kavram stnde durmutur. Bizi kendiliinden gzel olan eyler karsnda coturan ruhun aslna doru kousu ve ona duyulan zlemdir. Platinusa gre cisimleri gzelletiren lclk deildir. nk eer gzellik, uygunluk ya da lllk olsayd bir yz, insan yz kimi zaman gzel kimi zaman irkin gzkmezdi. Ona gre gzel uygunluk deil ama gzellikte parldayan eydir. Gzel ruhun bedende zeknn ruhta ve birim zekda grnmesidir. Platinus sanat ve sanatnn rol ve taklit konusunda Platondan ayrlyor. Platinus taklidin insan yaam zerindeki olumlu etkilerini dnyor ve sanatnn taklit yaparak idealar dnyasna uzandn kabul ediyor. PATRSTK FELSEFE Hristiyan felsefesinin ilk dnemine Patristik felsefe ad verilir. Bu felsefe kilise babalarnn felsefesidir. Kilise babalar 26. yzyllar arasnda yaayp Hristiyan retisinin temellerini kurmak iin alm din bilginleridir. Bu retinin ilk byk retileridir. Patristik felsefe Hristiyan dininin retisini oluturmak, bu retiye bir biim vermek aba ve denemelerini kapsyordu. Bu deneme bizi dorudan doruya orta a felsefesine geirecektir.

24

nk ortaa felsefesi Antik a sonlarnda atlp gelitirilen temeller zerinde ykselen bir dnce yapsdr. Bu temeller dini bir kayg ile atld iin bunlarn zerine kurulmu olan ve yaklak Rnesansa kadar devam edecek Orta a felsefesi de din arlkl bir dnce yapsna sahiptir. SKOLSTK FELSEFE Patristik felsefe Hristiyan inancna bir reti niteliini kazandrmak yolunda aba ve denemelerden olumutur. Skolstik felsefe ise Patristik felsefede artk biimi belirlenmi olan, bu retiyi temellendirmek ve sistematik olarak derleyip toparlamak gibi uramalardan meydana gelmitir. Skolstik felsefe dar anlamyla Orta a felsefesidir. nk bu felsefe bu a felsefesinin arlk merkezidir. Ona damgasn vurmutur. Hem de zaman bakmndan orta an iinde olmutur. Oysa Patristik felsefe daha ok antik a sonlarnda gemitir. Patristik felsefe btnyle Platonizmin damgasn tar. Adeta yeni Platonculuun srp gitmesi onun bir kolu gibidir. Skolstik felsefe ise Aristo felsefesine ynelmitir. Pltonizm de daima dini bir tutum ar basar. Buna karlk Aristotelizm daima bir bilgelie ynelmedir. Olgularn dnyasna il gi duymaktadr. Olgular ynn sistematik olarak dzenlemektedir. Aristotelizm bat Hristiyan skolastii iin kadar slam skolastii iin de k noktas olmutur. Aristotelesilik Suriyeden srgn edilen Nastari Rahipleriyle rana gelmi ve buradan da slam dnyasna girerek slam skolstiine yol amtr. Skolstik szc Latince SCHOLA okul szcnden gelir. nk bu felsefe orta ada din adamlarn gelitiren manastr ve katedral okullarnda ilenip gelimitir. Skolstik felsefe bir okul retisidir. retmek ve renmek iin ilenmi, sistemletirilmi bir teorelemdir. Skolstiin metot bakmndan yapmak istedii felsefeyi Vahinin dorularna uyarlanarak inan konularn alabildii kadar kavram yapmak ve vahiye kar akl ynnden ileri srdrebilecek olan itirazlar karlayabilmektedir. Buna gre skolastik felsefenin istedii yeni bir ey bulmak deildir. Hristiyan dinini temellendirmek kar grleri rtmektir. slam dini iin de ayn ey geerlidir. Bu yzden skolastik felsefe Aristo mantna sk skya baldr. nk Aristo mantnda yani kantlama ve kantlara dayandrma esastr. Orta a filozofu kendisi bir dnya grnn yaratcs saymaz. nk o zerinde alt bir sistemin iisidir. Kiilii iinin

25

arkasnda silinmitir. Skolstik ahlak tanrya itaat etmek ve onun buyruklarn yerine getirerek aklanacak bir amac bu en stn iyiye ulamaktr. Skolstik anlayta devlet z gerei evrensel bir devlet, Hristiyan bir toplumun bir adaletidir. Ancak bireylerin toplumdaki yeri, saygnl, otoritesi, mal mlk, yetenekleri, tanrnn kendilerine verdii eylerdir. Ve hesabn isteyecektir. ANTKA FELSEFECS AKNOW THOMASO Ortaa felsefesini tmyle yanstan en nemli filozof bir talyan olan Aguinolu Thomastr. Dini bir eitim gren Aguinolu Thomas bir hocadr ve ok sayda eseri vardr. Thomas estetik konusundaki dncelerini Summa Theologoca eserinde toplamtr. Thomasa gre gzellik doadaki eylerde bulunur. Gzellik bilinte bir izlenim uyandran veya uyandrabilen bir nlamadr. Gzelliin nedeni dzendir. Dzenin belirtici esi ise birliktir. Dzen onunla deiir. Birlik ilkesi deiirse gereklerin ilkesi de deiir. Thomasa gre birlik dzenin rasyonel unsurudur. Dzen bir eler okluunu gerektirir. Basit bir eyi dzenlemeye gerek yoktur. Var olan bir eyin gzellii yetkinliinin tam ifadesidir. Yani gzellik bir varla yetkinliini veren eyin almasdr. Doada ve sanatta birlik ldamazsa ve ksmen organik olarak birbirine bal ve uygun deilse gzellik yoktur. Thomasa gre estetik orant herhangi bir orant deildir. Bir varla uygun gelendir. Yani bir ey olmas gerektii gibi olursa gzeldir. nsan vcudunun gzellii konusunda Thomas kol, bacak, ba ve ayaklarn ok orantl olmalar dnda bunlara asl gzellik kazandran unsurun fonksiyonlar olduu grndedir. Thomas gzelliin uyandrd izlenim zerinde durmu. Ona gre gzel; baklmas hoa giden eydir. nsan akl yetkin olan eyden holanr. nk akln kendisi yetkin ve gzeldir. Ruh kendisini arada bulur ve tanr. Kendisine bezeyene ynelir. Gzeli seven bir yarar gzetmeksizin onu sever ve sahip kmak istemez. Thomasn estetik gr objektivist olmakla beraber psikolojik geree de nemli bir yer ayrmtr. Bylece gzellik nesnelerin basit bir nitelii olmaktan kartlyor. Thomasn estetik doktrini eski Yunan estetiinin varolan son noktas ve tamamlaycsdr. Tamamen dini

26

bir bak ierisinde ve vahiyin dorularna ters dmeyecek ekilde Platon, Aristo ve Platinusun grleri kaynatrlmtr. SANATA GR Sanatn toplum iindeki grevi tarih iinde, tarih ncesinde ve gelimesi nerede olursa olsun dnemden dneme farkllklar gstermitir. Sanatn douu ve gelimesi neredeyse insann yeryzndeki gelimesi ile ayn zaman dilimi iinde eskidir. zellikle ilkel toplumlarda insann akl d evrede olup biten olaylar hatta kendi bnyesine ait bir takm deiiklikleri aklayabilmekten uzak olduu iin bu aklamalar yapabilme bakmndan sihre ve byye sarlmtr. te sanatn douu da tabiat aklayp kontrol etmeye alan by ve sihir gsterileri ile birliktedir. Sanat faaliyeti ve sanat retiminin douu bize, yaplan kazlarda bulunan ara gereler, bunlarn zerindeki sslemeler ve benzeri formlar araclyla ulamaktadr. Aletler her hangi bir ii gerekletirmek iin insann yapm olduu teknik nesneler insan dier canllardan ayran ilk uygarlk belirtisidir. rnein bir takm silahlar, anaklar, mlekler sz konusu olsun. Asl aranrsa bunlar birer ihtiyacn rndr. nk insann varln kavrayabilmek iin baz donatmlar eksiktir. nsann penesi, krk, dileri kolay kolay avn paralayacak halde deildir. Fakat insan akl ile nce aa dallarndan, talardan yararlanm daha sonra doay deitirmeye balamtr. Ta yontarak alet yapmas, kayalar yonarak hayvan resimleri yapmas, tabiattaki maddelerle ss malzemeleri yapmas ite bunlar bize ihtiyatan kaynaklanm olsa bile bir sanatn douunu gsteriyor. Demek ki sanat balangta insann kimi ihtiyalarn karlamaya ynelik rn olarak ortaya kmtr. lk bulgu Fransann yukar Dordayne yresi maaralarnda yaayan insan topluluklarnn kalntlardr. Bu maaralar bu kalntlar bakmndan olduka zengindir. Bu dnem insanlarnn hayvanlar avlamak iin malzeme kullandklar ve ateten yaralandklar belli olmaktadr. Uygarl ilk belirleyen bu insanlardr fakat modern bir uygarl yapan bir insan topluluu deillerdir. Bu anlamda tarih ncesi dnemin sanats kendi hayat artlarndan almtr. Ve bu alanda sanat sosyal hayata bal olarak ve sosyal hayatn bir esi olarak ortaya km ve bu hayatn artlaryla olumutur. Maara duvarlarna hayvan resmi izmi olan kii acaba maarasnn duvarna bir resim izmesinin sebebi hayvan haps etmesini mi yoksa bu kii bir bycmdr. Bu dnem insanlar ikisini birden yrtm avclk ve sanat i ie girmitir. Bu manada tarih ncesi dnemde buzul ann maara dnemi hayat srdrme

27

grevi ile kar karya kalp bu korkular aabilme ile olmutur. Ve beklide sanatlarn en eskisi olan resim bu yolda insana ok yardm etmitir. nsanlarn yalnzca avclkla ve toplayclkla yaadklar .. 30.000-10.000 yllar arasnda oluan sanat kalntlar sosyoloji iinde nemlidir. nk o dnemdeki insanlarn bir mesajdr. Avclkla ve toplayclkla yaplan gelimeye sosyolojide mikro evre istismarcl denmektedir. Buzul a insanlarnn kk kmeler halinde yaad ve avclkla geindikleri bilinmektedir. Henz evreyi deitirmeye ynelmemi olan bu insanlar evre artlarna uymak iin maaralara bavurmu ve avclklarn srdrmlerdir. Yaptklar ilkel silahlar la avlanmak ve kendilerini korumak iin kullanm fakat ayr kalmayp birlikte yaadklarn ve buralarn kutsal yer olduunu belirtir. Maara duvarlarna izilen bu hayvan resimleri korkularn yenmelerini onlar haps etmeleri olarak dnlebilir. Yerleik dzene gelindiinde hayvanlarn evcilletirilmesi topran kullanlmas bunlar insann giderek tabiata olumlu olarak bakmasna neden olur. Ve denetime ald eyler kendisine dost olmutur. Yerleik dzene geildikten sonra ehirleme ortaya kt. Bu gne kadar gelen uygarln temeli atld. Yksek uygarlklarn henz domaya balad dnemde resmin yava yava ortadan ekildii dini yaplar ile mimar ile mziin ald grlmektedir. Msr mimarileri byk kiliseler, muhteem camiler gibi ant yaplar arlktadr. Resim ssleme sanatlar heykel gibi sanatlar muhteem antlarn iinde kullanlm ve gelimitir. Bayapt tabi ki muhteem antlar olmutur. Sanatn hangi artlarda ortaya ktn grdk. Sanat bu balanglardan itibaren hem tr bakmndan ve hem de daha ileri vadede gittike zenginleerek ve her zaman her toplumda son derece nemli bir kltr zelliini koruyarak gnmze kadar gelen bir faaliyettir. Toplumlarn zaman iindeki geliim ve deiimi toplumlarn birbirinden farkl biimleri genel olarak faaliyetlerine ve sanatlar devirlerin dnem sanatlarn, sanat tarzlarn etkilemitir. te sanatn toplumla olan bu faaliyetine ve toplumdan nasl etkilendiine ayrca sanatn toplumu etkiledii ve ele alp inceledii dal sanat sosyolojisidir. Sanatn fonksiyonel bir akln yapabilmek iin onu iinde bulunduu sosyal ereve ile balantl olarak ele almak gerekir. Tarih sreci iinde ve gnmzde evremize baktmzda gryoruz ki birbirinden farkl toplum birikimi kltr bulunmaktadr. Ancak bunlar da birbirlerinden kopuk deillerdir. Anlaml bir ilikileri vardr. Ancak yinede her

28

toplum dili gibi rf ve deti gibi o toplumun damgasn tayan bir de sanat beenisi bulunmaktadr. rnein bir Japon kltrndeki bireyin beenisiyle bir baka lkenin bireyi arasnda bir farkllk olacaktr. Fakat buna ramen sanatn evrensellii kanlamaz. Bu da sanat eitimi ile alnan ortak bir evrensellik eylemidir. O halde sanat dediimiz kii bir yanyla dorudan doruya kendisini var eden sosyal evreye bal iken te yandan evrensel sanat anlayna yol aar. Sanatla toplum arasnda organik bir ba vardr. Her toplum bakmndan o toplum bireyleri arasndan bir sanat beeni olmakla birlikte sosyolojiyle de ele alabiliriz. Ama toplumlar gz nne aldmzda geleneksel ve teknolojik olarak ayrabiliriz.

1. Geleneksel Toplumlarda Sanat Geleneksel toplumlarn sanat faaliyeti ile belli dzeylerde teknik ve teknolojik aamalara varlm toplumlarn sanat rnleri arasnda baz temel farklar bulunmaktadr. Geleneksel toplumlarda zellikle ilkel toplumlarda sanat her eyden nce kutsal bir faaliyet olarak dnlr. Ve byle bir erevede beeni ile ilgili endieler yani iin estetik yan ancak ikinci planda ve rtk olarak vardr. Mesela gnmzde tespit etmek mmkn baz Afrika kabilelerinde grebiliriz. rnein baz maskeler vardr. Grnen yz ifadeleri (korkutucu) veya ehredeki uzuvlarn boyutlar durumlar endstri toplumlarn estetik anlay asndan biraz tereddtle karlanan eserlerdir; objelerdir. Ancak bu kltr rnleri salt karmak estetik asndan deil de kendi iinde ele alrsak bu anlay deiir. rnein Afrika sanatn ve bu sanatn anlamn anlayabilmek iin onu iyi bilmek o toplumda kalmak gerekir. Fazla bir varla uramam toplumlarn bireylerin ortak simgelerin katlm dzeyi yksektir. Ve bu katlm sonucunda o toplumu kolektif bir heyecana srkler. Bu toplumlarda bayram ve enlik dnemlerinde gnlk hayatn alma zaman dndaki dilimlerde sanata ait biimler formlar birden bire bir kutsal ve duygusal younluk kazanrlar. rnein Afrikadaki sanat baarlarnn her trl bir estetik endienin ve deerlerinin zerine ve dna taarlar onlar sadece bir sanat eseri bir estetik obje olarak deerlendirmek imknsz ve anlamszdr. Buradaki sanat eserleri dans mzik vb. faaliyetler dinlendiinde seyredildiinde veya icra edildiinde ben duygusunun azalmasna biz duygusunun ise artmasna sebep olur. te ben duygusunun ne gemesi o kme yeleri arasnda bir dayanma ortamnn ortaya kmasna sebep olur. Bu gzlemle de denebilir ki ilkel toplumlarda sosyal ve toplumsal olgunlamann toplumdaki

29

iletiimi temel elerinden biri olmaktadr. Ve sanat eserlerinin sanat daha gzel klma gibi bir eilimi vardr. Topluma bir canllk kazandrma hayat daha anlaml klar. Eski Msr Eski Hint Ortadou mparatorluklar Amerika da ki Meksika ya da nka toplumlarndaki sembolik ifadenin deeri daha bir nem anlam kazanmtr. Bu tip toplumlarda kendisine bir takm tanklklar bahedilen yneticinin insanlar ynetecek gc elinde toplamas ve pek ok zenginlikleri bir araya getirebilmesi sanat eserleri de bu yneticinin lmszln ve kutsallna ynelik olarak neden olmutur. Bunlara Japonyay da katabiliriz. Ortaya kan sanat eseri dene ve mistik olarak i ie gemitir ve eserler mmkn olduu kadar dev boyutludur. rnein Msr Piramitleri ve yine bu ters toplumlarda merkezi devlet elinde bulunduran tanr-kral imajna uygun olan dev boyutlarda yar tanr yar insan olarak sembolletirilmi bir takm eserler ortaya koyulmutur. Bu sanat eserlerinin ortaya koyulmasnda gerekse projenin yaplmas srasnda btn kmelerin ortaklaa sembolik deerler etrafnda btnletikleri grlmektedir. Eski Yunan Siteleri aslnda ynetim teknii ve tarz olarak teokratik Asya mparatorluklarnn bir uzants deillerdir. Bunlar ehir devletleridir. Bunlarn eserlerinin dev boyutlu olmas beklenilmez. Farkl zellikte olmalarna ramen ok geni alanda ve teokratik devlet zellikli doru toplumlarda etkileri altnda kalmlardr. Ayrca bu toplumlarda yava yava eitli karlkl ilikilerin nasl yansdn rneklerle grmekteyiz. rnein Pers savalarndan sonra Yunan tiyatrosunun ortaya kmas ve ilk eserin Persler olarak ortaya kmas ilgin bir rnektir. Eski Yunanl gerek Msrla olan ilikiler ve gerekse dier devletlerle ticaret nedeniyle doan ilikiler eitli sanat eserleri ierisinde dile gelmi ve ifade bulmutur. ehir devletleri ortaya kyla birlikte sanat faaliyetlerinin daha fazla olduu grlr. Ve ehir ncesi btn toplumlarda grlen mitolojiler Eski Yunan dnyas iin geerlidir. Yalnz Eski Yunanda Mitoloji dnya geerlidir. Ancak bu mitoloji Eski Yunan da siyasi biimler ortaya ktktan sonra devam eder. Orta ada zellikle bat toplumlarnda youn bir sanat faaliyeti srmektedir. Bu dnemde ister bat Hristiyan toplumu olsun ve isterse slam toplumlarnda olsun mimari byk bir arlk kazanmtr. Ve bunlar sanat dallarn alabildiine geniletmitir. Demek ki geleneksel toplumlar dediimiz zaman yani sanayilememi toplumlarda sanat faaliyetlerind e kutsal alan ve sosyal alan tamamen i ie, birey geride, kolektif heyecan n safhadadr.

30

2. Teknolojik Toplumlarda Sanat Endstri devri ile birlikte bata bat toplumlar olmak zere endstri srecine giren btn toplumlarda gerek insanlar aras ilikiler ve gerekse o gne kadarki toplum yaplar hzla deimeye balamtr. Bu deiiklikler ok doal olarak balamtr. Bu deiiklikler toplumlarn sanat faaliyetine de yansmtr. Endstri ile birlikte gerek toplum ve gerekse toplum tesi olan tek tek bireylerin hayatnda sosyal deime adeta bir ok etkisi yapmtr. lkel toplumlarda balayp 19.yy gelinceye kadar insanla o gne kadar grmedii deiikliklerin yaand yy dr. nsann gcnn tesindeki aralarn kullanlmas insanlk iin son derece artc olmutur. O kadar hzl deime olmu ki insanln ba dnmtr. Sadece insan kavrayn allak bullak etmitir. Sanat alan da nasibini almtr. Gemie zleminde sanata etkisi olmutur. Teknolojinin getirdii bu hz sanat da etkilemitir. Btn yaananlar sanat alanna yansmtr. Geleneksel sanattan modern sanata doru gidilmi olunmaktadr. zellikle orta ada daha ok alana gnl vermi. Batda kilisenin korumasndayken teknolojik aamalarna yaklaan lkelere ngiltere, Fransa, Avusturya sanatta korumacln bire platforma doru yneldiini grmeye balyoruz. Terran coonito: Bilinmeyen yer Teknolojinin getirdii hzla insan kalabalktan kayboluyor. O yzden sanatta bireycilie bavurulmutur. Bireyin kendini dlatrmas kalabalktan kurtulmas lazmdr. Sanat artk topluma bir takm neriler de vermeye balyor. Teknolojik toplum ve gnmzde sosyal hayatn her yerinde grlen ama artk insanlarn alm olduu deime insann hayatnn bir paras ve ilgisi olmutur. Sanat eserlerinin tketime sanatn ve sanatnn gelimesi yolunda byk admlar atlmtr. Sanat eserlerini dinleyebilmek grmek endstrinin bir rndr. Gnmzde o sanatn kymeti belli olmaktadr. Eskiden ise sanat ldkten sonra onun deeri anlalyordu. O eseri ortaya koyanlar bunun karln hayattayken gryorlar ve sanat daha verimli oluyor. Sanayi toplumu olma istei ierisindeki lkelerin ounda sanatlarn oray grme istekleri sanatn rnlerinin bir endstri dalna balanarak hzla yaylmasndan kaynaklanmaktadr. Endstrinin gelitii yerler sanatlar ekmitir. yava yava merkezi korumaclktan kmaya baladnn grrz. Ve yine sanatn kolektif olmaktan ok bireyci

31

Sanatn Konumu ve Fonksiyonlar 1. Gnmz endstri toplumlarnda teknolojik gelimelere bal olarak gnmze kadar gelen sanat biimleri ayn anda gerekletirilmektedir. Lazer nlar, Televizyon, boyutlu gsteren aralar retilmi vaziyettedir. Gnmz insanlar sanat eserlerinden annda haberdar olduklar gibi bunlarn en mkemmel kopyalarna ulaabilmek durumundadrlar. Bylece gelenekselden farkl olarak toplumun btn bireylerine ulaabilir hale gelmilerdir. 2. Sylenen konuma bal olarak sanat kk bireylerin arasnda olan faaliyetten kp toplumun yararlanabilecei bir ekle gelmitir. Sanat faaliyetlerini geni kitleler izleyebildii iin onlardan gelen eletiriler ortaya kacak sanat eserlerinin gelimesinde de etkili olmutur. 3. Kamuoyunun basksndan ynlendirilmesinden uzak kalmayan sanat kendisi iin ok daha fazla konu bulabilmekte kendisini gelitirmeye daha fazla youn olarak eilmektedir. Sanat sosyolojisi gerek kaynaklarda bu gerekleri yanstan bu gerekleri ynlendiren ve toplumlar dengeli hale getirendir. zellikle ok hzl sosyal nem kazanmakta ve sanat rnleri teknik aralar vastasyla toplum kesimine ular. Sanatn sosyal gereklerden sanat eserine yansr. Hatta bazen bu gereklere sanatn szgecinden geerek sanat eserine yansr. Hatta bazen sanatla i iedir. amzdaki sosyal deimeler ok hzl olduundan sanatn rettii bilgi nemlidir. stelik sanat rnleri teknolojik imknlara bal olarak hzla toplumun btn kesimlerine yansmaktadr. Sanat sosyal gerekliin sadece bir taklidi deildir. Sanat bu realiteden daha dolayl olarak etkilenir. Sanat eserinde gereklii yine de yorumlayarak ortaya koymakla kalmaz insanlara hayat ve nesneler hakknda objektif bir gr kazandrmaya katkda bulunur. Dnyaya baka, hayata baka belli bir ho gre hitap eder. Sanat bilgi retme aracdr. Bu gr eskiden beri vardr. Aristoya gre sanat eserini insana huzur vermesi asndan dorudan doruya renme olay vardr. Buna gre biz bir sanat eserini incelerken dorudan doruya bakp ta grmediimiz kavray sanatta grrz. Yine eski dnrlerden Simanidesin dediine gre Resim dilsiz bir iirdir. iir ise adeta konuan bir resimdir. Bu sze gre resim de iir de bize haz verir. Ancak bu hazz bize duyuran ona ayn zamanda sanatn katt ortam ve birikimdir. Gerekten de sanat kltr erevesinde doaya da tabiata da insana da yardmcdr. Doaya yardmcdr nk insann doaya bakmasn salar sanatn klasik anlayta baka bir

32

fonksiyonu salt taklide olan olduu gibi taklit etmeye almakta mmkndr. Madem sanatta bu anlayn terk edildiini gryoruz taklide kar olan JJ Russo sanatta taklidi reddetmektedir. JJ Russoya gre sanat Dnyann deneysel bir tasviri olmayp insandaki duygu ve tutkularn bir taknldr. Russonun sanatta taklit teorisine karlk tutkular ve duygular anlatan sanat anlayna karakteristik sanat anlay denir. Russonun bu grlerinin izleyicisi olan nl Alman air ve dnr Gthe sanat tpk JJ Russo gibi sadece bize ait duygularn darya aktarlmas olarak grr. Bunlar nesnelere aktarlma eklindedir. Yani objektivasyonun dlamasdr. Bylece Russo Gthe ile tamamyla taklide yatkn sanat teorilerinin ynlerini duygusal sanat trlerine brakmtr. Sanat taklit faaliyeti de olsa, duygularla da olsa her sanat faaliyeti ancak biimlenerek, dlatrlarak ve dile getirilerek mmkn olur. Mesela Groceye gre sanatn yalnzca anlatm yan vardr. Ve buna gre Groce derki sanatta yalnzca nemli olan sanatnn sezgisidir. Yani sanatnn slubudur. Sanat sosyolojisi asndan bakarsak ne iyi taklit etmek, ne sezgi, ne duygu nede anlatm tek balarna ifade edilebilir. Bunlar olduu gibi anlatmak ta yetmez. Sanat eseri insanlar arasnda bir iletiim ile yklenmitir. te bu adan sanatn btn zelliklerinin yan sra bir bilgi retme sreci olarak grmek onun ayn zamanda bilimle balantsn da kabullenmektedir. Yalnz burada sanata ait bilgi ile bilimsel bilgiyi birbirine kartrmamak gerekir. Sanatla bilim arasnda ki en nemli farklardan biri bunlarn nesneleri, olgular ele al biimindeki farkllktr. Bilim soyutlama yaparak nesnel gerekleri anlatmaya, tasvir etmeye ve aklamaya alr. Ve bunu yaparken de akl yrtmeyi ara olarak kullanr. Ve bir soyutlama yntemi olan bilim somut gerekle ri soyut gerekler haline getirir. Bunu neticesinde tabiat kanunlarn ortaya koyar ve formller halinde bize ulatrr. Ancak bu tabiat bilgisi iin geerlidir. Sosyal bilimler iin bir takm prensipler koyabiliriz. Bu durumda tabiat bilimleri doal ve sosyal olaylarn dayand prensipleri bulup alrken sanat daha ok belli biimleri bulmaya alr. Bilimde gerekler kavramlar aracl ile yorumlanrken sanatta ise yorumlama duyulara, sezilere ve sanatnn birikimine dayanr. Bir psikolog insann psiik hayatnn ilikisine art genel kurallar verir. Ve hangi durumlarda olursa olsun davranlar syler, sanat birtakm eylere bakmay deil de onlar grmemize yardmc olur. Dramatik sanatlar bize hayatn boyutunu ve bilmediimiz derinlikleri aklar. Ve insanlar tanmamz salayabilir. Bilim de aranan sadece ve sadece doruluktur. Aklc ve mantkl olmaktr. (Ratia ve

33

Logostur) Hlbuki sanat eserlerinde gereklik kadar gzellikte sz konusudur. Sanattaki gzel sanatn kendi gzellik anlaydr. SANAT VE BLM LKS Sanat insan gerekliin z kaynana gtrr. Ve bunu yaparken duygular da yanna alr. Sanat eser meydana getirdiinde kendi i dnyasn baka dnyalara aktarmaya alr ve iletiimi kurar. Bilim ve her trl bilim almalar tek tek bireylerin dncelerindeki dzenlilie ynelirken sanat bir takm grnm ve duygularn kavranlmasndaki dzenlilii ama alr. Bu durumda da sanat hele modern anlayta sadece taklit deil sanatnn gerek bir anlatmdr. Ve da vurumudur. Bu bakmdan ynelimleri farkl da olsa bilimde sanatta son tahlilde birbirini tamamlar nitelikteki faaliyetlerdir. Bilim ve nesnelerin var olu nedenlerindeki aratrmalarmza bunu anlamamza sanat ise bu alan hi girmeksizin var olanlarn zn kavramamza yardmc olur. Ayrca onlar duygu ynyle de grmemize yardmc olur. Sanatta tpk bilim gibi bir bilgi ve ilgi alandr. Amalar ve aralar farkl olduu iin bir birinin alanna da girmezler. Her ikisi de farkl farkl eyler sylerler ve birbirlerini tamamlarlar. Sanatn ve sanatnn sezgisel yorumlarna engel olamaz ve bunlarn bak alarnn farkll da bir zenginlik kaynadr. Birinin teorik yorumlamas dierinin sezgisel yorumlamasna, birinin sezgisel yorumlamas dierinin teorik yorumlamasna katkda bulunur. Yani gerei konu edinen bilim ve sanat gerei ayr ayr deerlerden deerlendirirler. imdi ve gelecek iin ikisi de insanln ilerlemesinin en nemli faktrleridir. Bu anlamda sanatta tpk bilim gibi sosyal hayatn temel bir unsuru, vazgeilmez bir parasdr; ve bunlarn her birinin insan faaliyetlerini zel bir alan nitelii kazanmas uzun bir gelime sresi sonucunda kmtr. Ancak sanat ve bilimi sosyal bir faaliyet alan olarak baka alanlardan soyutlanmalar ayn zaman iinde olmamtr. Daha net sylersek sosyal bir olay olarak sanat bilime gre ok daha ar bir tempoyla arln koymutur. Bunun nedeni ise bilim faaliyetinin insann gndelik ihtiyalar zerindeki faktr daha fazladr. Buna karlk sanatn toplumsal zorunluluu bilimin toplumsal zorunluluuna gre daha yumuaktr. nsan tabiatta mcadelesi inin de bu glkleri zmeye yarayacak her trl glkleri zmeye yarayacak bilim faaliyeti zerine daha ok deer vermitir. nk hayatn artlar bilimden en iyi etkili ekilde yararlanmay gerektirmektedir. Sanat hayatn bir paras olmakla birlikte toplumun zorunluluunu bilim gibi gstermemitir. nk gnlk

34

zorunlu ihtiyalarn basksndan uzaktr. Buna karlk bilimin getirmi olduklar insann temel ihtiyacnn ounu gidermekle birlikte insann duygu dnyasndaki araylarn zmeye yetmez. Bu boluu sanat doldurur. ada sosyolojik gelimeler sanatn insan iin gereinin anlamnn ne olduunu doru bir biimde ortaya koyabilmek iin eitli araylara ynelmitir. nk gnmzdeki sanat anlay sanatn btn bu zellikleri ile sonuta bir grev yaptklar eklinde ifade bulur. Genel anlamda sanat bir eyi kurallarna uygun olarak yapma anlamna gelmitir. Ama biz biliyoruz ki bir eyi kurallarna gre yapma sanat iin deil her alan iin geerlidir. Zanaatla sanat birbirinden farkl eylerdir.19.yy dan bu yana kullanld gibi sanat denildiinde gzel sanatlar aklmza gelmektedir. Estetik bir yaratmann ifadesi anlamnda kullanlmtr. Bu durumda sanat duygunun, bir tasarnn ya da gzelliin ifadesinde kullanlan yntem ve bu yntem sonucunda ulalan stn bir yaratclk olmaktadr. Sanat iin sanat anlay genellikle sanat sanatnn bilinaltna ait olan dnce ve duygularnn bir rn olarak grmtr. Bu grn en nemli temsilcilerinden biri olan Kanta gre sanatn amac estetik bir hazdr. Buna karlk toplum iin sanat anlayn savunanlarda sosyal alann artistik imajlarla yanstlmas eklinde grrler. te sanatn sadece sanat olan bireyin bilin altna kadar indirgeyen birinci grle sanat sosyal gerekleri yanstan bir ara olarak grenler ister istemez tek yanlla derler. nk hem bireye ait hem de toplumu bir ele almayan birey ve toplum anlaml bir btndr. O halde sanat insana zg bir faaliyettir. Hem bireyi hem de toplumu ifade eder. Sanat hem bireyin gelimesine hem de toplumun deer yargsna bal olarak eitli sluplarla karmza kar ve bu, toplumdan topluma zamanla deiir. Ancak sanat faaliyetlerine en genel problem ve felsefeyi de etkileyen problemlerin sanatn amac olan gzeli gelitirmenin nasl mmkn olduu ve gzelin ne olduu sorusudur. Bu soru estetii ortaya karmtr. Platondan Kanta kadar olan filozoflar Gzel nedir? ,Gzellik kavram neye gre bellidir?,Toplum gzel kabul ettii iin mi gzeldir yoksa kendiliinden mi gzeldir? gibi sorular cevaplamaya almlardr. Bu sorular felsefenin uzun bir zamann almtr. Bir sanat eserinin gzellii ile gzel bir eyin anlatlmaya allmas birbirinde farkl eylerdir. Hem bireye ait i zenginliin hem de sosyal hayatn bir paras olan sanat hayatla i iedir. Ve her eser ayn zamanda hayatn bir boyutunu da anlatr. Bu anlamda sanat esri gemii ve gelecei imdiki zaman aracl ile birbirine balayan bir kpr gibidir. Bu anlamda sanat sosyolojisinin de en az estetik kadar ilgili olduu bir

35

disiplindir. Sosyolojik adan baktmz zaman sanatn nemli fonksiyonlarndan biri de insan eitme fonksiyonudur. Sanat eseri rasgele ortaya kmaz. O halde sosyoloji sanat eserinin ortaya kn da inceler. Bu yanyla sanatn tpk bilim gibi insan yetitirmek, ynlendirmek, hayata bak asn geniletmek gibi bir yn vardr. Sanat nasl bir bilgi alan ise hem de eitim fonksiyonudur. Sanat ayn zamanda insanla evresi arasnda bir denge salama yerinede getirir. Bu nedenle sanata nem veren ve sanat birikimlerinin zengin olduu toplumlarda gerek bireye ve gerek topluma olan bunalmlarda daha kolay ular. Sanat bireyin kendisini ereveleyen sosyal evre ile toplumun kaynamasn salayan bir aratr. Paylama yeteneini arttrr. Bu anlamda sosyallemeye yardm eder. Her dnemin her toplumun sanatyla o dnemin ya da o toplumun yaps ve gr alanyla anlaml balantlar vardr. lkel toplumun sanat faaliyeti ile karmak toplumun sanat faaliyeti ve sanayilemi toplumlarda sanat faaliyeti birbirine benzemez. Ve benzemesi mmkn deildir. te yandan sanat olabilmek iin hele gnmzde yetenek nemli deildir. Belli bir eitim dzeni de olmas gerekir demek ki gnmzde duygu, bilgi ve yetenekle sanat orijinal bir yaptn yaratcs olabilir. Anlatabilmek iin sanat bilmek, kendini gelitirip, yenileyerekten anlayabilme kabiliyeti kazanr. Btn toplumlar gei sresi iinde olduklar dnemlerde o toplumda youn bir sanat faaliyetinin olduunu gzleriz. Demek ki hzla deien deerler sanatnn ilgisini ve dikkatini zerine ekmektedir. Ancak bunlar belli ortamlarla belli yntemlerle yaparlar. rnein bilim bilgiyi toplamak ve bu toplanan bilgiden belli sonuca bakmak durumundan eitli aratrma yntemlerine sahiptir ve bunlar kullanr. Hlbuki sanatn byle bir yntemi yoktur. Bu noksanl zaman zaman sanatlarda duymular ve bilimsel yntemlerden yararlanmaya almlardr. Ancak bilimde olmayan bir zellik sanatta vardr. Oda her sanatta deiik sluplarn olmasdr. Buda gnmzde sanat rnleri hayatn deien ritmine k tutmakta ve sosyal deimenin kolay alglanmasnda salanmaktadr. Sanat eseri insan tarihi boyunca deiik sluplarla ksalar bile onlar eiten, k tutan bir fonksiyonlar da olmutur. Sanatn bir eitim alan olmas, sanatn insann sosyallemesine yardm etmesi btn zamanlarda sanatn ortak fonksiyonudur. SANATLA LGL TEMEL ZGDEN SZ EDEBLRZ 1. nsanlarn bir toplum hayat yaadklar ilk dnemlerde bilime, dine ve sanata ait deerleri birbirleriyle i iedir. Bugn anladmz alanda bilimsel bilginin anlayamad sanat tabiata

36

kar insann bir sihir by arac ve bir savunma arac olmutur. Sanat sosyal hayatn bir paras olarak eitli ynden insana yardmc olmutur. Sanat bylece tabiat karsnda donanmay deil insann kendini gerekletirmesine de yardmc olur. Bireyi toplumlatrrken te yandan da onu tabiattaki deimeye kar onu hazr klmtr. 2. lkel toplumlarda farkl olarak yaps deien toplumlar sanatn ve sanatnn fonksiyonu deimitir. Yeni bir anlam kazanmtr. Bilimden de inan alanndan da farkl bir durumdur. O halde ilkel olmayan bu toplumlarda sanat bal bana bir bilgi alan bir eitim fonksiyon yklenmesi btn bu faaliyetler sosyallemeyi ifade eder. Nihayet bu toplumlardaki deimeyi alglayacak bir i sanat vermitir. 3. Teknolojik toplumlarda ve amzda ise sanat yine bir bilgi retme srecidir. Bilimle belli bir ilikisi vardr. Fakat glgesinde deildir. Yine eiticidir. Yine insann sosyallemesinde yardmc deer sistemleridir. amzn en nemli zellii olan hzl sosyallemeye insan en ok hazrlayan daldr. Btn Sanat Dallarnda ve Batan Bu Yana Sanatta Gzel Anlay Genel bir sanat teorisi u dnce ile balatlabilir. nsan duygularnn nne sunulan nesnelerin kompozisyonla biimine, yzeyine ve ktlesine gre davranr. Bu psikolojik bir kuraldr. Nesnelerin biim, yzey ve ktlelerini belli dzene gre yaplmas houmuza gider. Byle bir dzenlemenin eksiklii de ilgisizlik, sknt hatta zaman zaman tiksinlik yaratr. Psikolojik bakmdan gzellik duygusu hoa giden balantlar duygusudur. irkinlikte bunun tersidir. Baz insanlar eyalarn, nesnelerin grnteki llerin bunlar arsndaki uyumun farknda olmayabilirler. Bu uyuma ilgisiz kalabilirler. Bu baz insanlarn renk kr olmas gibidir. Ancak renk krl ne kadar az bir durumsa bu eyann biimi, yzeyi, uygunluu ve uygunsuzluu o kadar azdr. te temel olarak bu duyguyu alrsak sanatta gzel kavramn anlamak daha kolay olur.her ne kadar gzellik iin yaplan tanmlar ok sayda ise belki de en birletirici tanm yukarda verilen tanmdr. Aslnda gzellik kavramn tarih boyunca toplumdan topluma srekli deimi olarak gryoruz. O zaman bir sanatnn, sanat tarihinin kendi yaad dnemi kendi iindeki gzeli bir yana brakp dier devirdeki

37

insanlarn duygularn da anlamaya almaldr. Bu yaplrsa bu sanat ilkel sanatta, klasik sanatta, dier sanatla ilgili bir kii iin yaplacak ey o dnemin artlar ele alndnda gzeli irkinden ayrmak gerekir. Genellikle sanat alanndaki tartmalarn ou bu noktann gzden karlmasndan kaynaklanr. Gzellik kavramnn tarihindeki durumuna bakacak olursak bu kavram tartmasnn ilk defa antik ada olduunu grrz. Antik adaki antromorfik veya antropormorfist anlay insana ait deerleri ok gzeldir. Byle bir anlay ok gzel ve kusursuz insanlar olarak gryordu. Eski Yunan da gerek sanat gerekse din tabiatn en nemli unsuru olarak insan ele alr. Klasik sanatn rneklerine bakarsak burada ortaya kan eserler rnein heykeller mkemmel biimdedir. Saf ve temiz bir yz vardr. Ve bu anlamda gzeldirler. Bu gzellik Roma ya gemi, daha sonra Rnesans ta grlmtr. Gnmzde de genellikle bu anlay yaygndr. Biz farknda olsak ta olmasak ta ideal insan tipine baldr. Ancak bylesine baskn bir gzellik anlay o dnemde yzey, hacim ve biim balantsnn ne kadar iyi kurulmu olduunu da gsterir. Gzellik kavramn nasl tanmlarsak tanmlayalm aslnda bunun bir soyut kavram olduunu da belirtmek gerekir. Klasik sanatn temel sanat alanyla da gzel uyumun salanmasyla yaplan bir durumdur. te bu l konusu nedeniyle ok eski dnenlerden beri insanlar sanat eserlerinde kullanabilecek bir geometri bir l dzeni bulmaya almlardr. nk yle diyorlar; Sanat gzellik, gzellikte ahenk olduuna gre ve ahenkte orantlarn dzeninden olduundan biz yle bir oran bulmalyz ki gerekten sanattaki gzeli bulalm ve bylece Altn Kesim dediimiz geometrik oran sanat eserlerinin bir srr olarak kullanlmtr. Bu altn kesimin tanmn Eudidesin szlerinde buluyoruz. Diyor ki Bir doru o ekilde kesilmelidir ki btn paralardan birinden meydana gelecek dikdrtgen dier paralarn karesine eit olsun ve bunun gibi orantlardan sz ediyor. Bu altn kesit konusu zerinde birok yaz yazlmtr. Bu oran byk bir ciddiyetle ele alnp incelenmitir. Gustau Thcador Fescherin 1870 yllarnda kard deneysel estetik konulu kitabnda altn kesit balca konu olmutur. Msr piramitlerinden tutunda btn sanat elerinde bu oran aranmtr. Ama bu orantlar ne kadar bilirseniz bilin sanatsal duygu yoksa bunlar ie yaramaz. rnein yle diyor. Eski Yunan Vazolar geometrik konumuna tamamyla uyuyorlar. Fakat bazen soukturlar. Halk mlekleri ise daha ho grnebilirler ve daha scaktrlar. Japonlar gerek gzellik bu kadar dzenli deildir derler. Biim bozma her sanat dhilinde mmkndr. Antik heykellerde ki kusursuz

38

gzellik dahi tabiattan sapmadr. O kadar gzellik zihindedir. Bu tabiatn eksiklii deil gerekliliidir. Bu bozma iyice ekilsiz hale getirilebilir. Bu da o dnemin slubunu ortaya koyar. Btn bunlar iindeki ahenk gzel duygusunu verir.

ESTETK OBJE ANALZ Estetik obje (resim-heykel-mzik) ne olursa olsun belli nitelikleri olan bir objedir. Sanat eserleri rnein bir heykel, bir ta ktlesi, bir resim renk ton izgiler olarak karmza kar. Ama bir heykel sadece ta deildir. Bir resim sadece izgi, renk deildir. Eer bunlar ayn zellik tamasalar reel dnyann unsurlar olurlar. Bir resme real dnyadaki objeler gibi bakmazsnz. Bir ayakkabya deri diye bakamazsnz o artk ayakkab olmutur. Real dediimiz eyin en temel zellii onun bir bilgi objesi oluudur. Objectiondur. Objection karakteristik bir bilgi fenomenidir. Objectivation, objectiondan kesin olarak ayrlr. Objectivation daha nce var olmayan bir eyin ortaya konmasdr. Objectivasyonda canl tip yaratc objectionda ise alcdr. Objectivasyon heterojen bir yapya sahiptir. Heterojen iki varlk alanndan oluur. 1. Duygusal olarak tandmz real tabaka resimdeki boyalar, heykelin talar 2. Bu real tabaka tarafndan tanan tinsel varlk. Resimde ne anlyoruz, heykel ne anlatyor. Tinsel varlk reel varlk Gnoseolojik (Bilgi) obje tarafndan tanr. Sanat niin objectivasyon yapar? Elbetteki suje iin toplum iin yapar. Sanat eserini baka sujeler tarafndan grlsn, dinlensin diye yapar. Byle olunca bir bene yani sujeye ihtiya vardr. Objectivasyon Daima l Bilgi inde Meydana Gelir. 1. Form alm maddi tabaka (reel tabaka) 2. Tinsel ierik irreel tabaka 3.Objectivasyon pay alan canl tin (suje)-ben

39

bu olmazsa sanatta olmaz Objektivasyon Objection 1. Objectivasyon daha nce varolmayan bir eyin ortaya konmasdr. Objectionda ise var olan objenin objelenmesidir. 2. Objectivasyonda canl tin yaratcdr. Objectionda ise alcdr. 3. Objectivasyon heterojen bir yapya sahiptir. Objection homojen bir yapya sahiptir. Biz nesnelere olaylara anlam ve ifade verdiimizde onlar salt real eyler olduklarndan ok duru ak ve saydam olarak karmza karlar. Sanat eserini estetik objeyi tabiattan ve real objeden ayran sanat eserinin sanat eserinin bir ifadesinin ve anlamnn olmasdr. phesiz estetik obje sadece bir anlam ve ifade varl deildir o bir yandan geree dayan r ve bir real objedir. br yanyla bir anlam varldr. Bir Objectivasyon olarak sanat eseri varlk tarz bakmndan, hem realiteye hem de idealiteye dayanr. Sanat realitede, grne ulaan irrealite (idealite) dir. Grne ulaan idealite ile estetik obje ortaya kar. Real dnyadan kopar ve ideal bir dnyaya ynelir. Bir real objeyi belirleyen kategoriler balca bir estetik objeyi belirleyen bu nedenle bir aa tuval zerinde yeni bir varlk huzuruna sahip olduu kategoriler deiir. Bahemizde k i aaca dokunabiliriz fakat tuvaldeki aaca ise dokunamayz. Ama estetik varlk realiteye katlan bir varlktr. Sanat eseri realiteden pay ald gibi idealiteden de pay alr. Sanat eserinin realitesi, daha az bir realitedir. O bir realiteye katlma ondan pay almaldr. Bir teknik rnde (otomobil-moda) estetik olabilir. Ancak onun estetik oluu primer bir problem deildir. Oysa bir estetik objenin gzellii onun z ile ilgili primer olan bir eydir. Teknik rn bir fabrikasyon iidir. rnein Mikelinjn Davidi Yaar Kemalin nce Memedi birer defalk bir yaratmadr. Teknik rn zorunlu bir yap olduu halde sanat eseri hr bir yapdr. Estetik Obje n ve Arka yapdan meydana gelir. n yap daima ak olarak kavradmz bir yapdr. Onun ierdii bir problem yoktur. O bize veri olarak verilmitir yaln ve tek bir tabakadr. Arka yap ise POLYPHONK bir

40

yapdr. O, daima bizim iin var olandr. Bir heykel onu estetik olarak kavrayan bir suje ben iin heykeldir. Estetik objenin sanat eserinin varl reel bir n-yap ile grlen bir idealite olan bir arka yapdan oluur. Ve ancak grlen idealite aracyla estetik obje ortaya kar real dnyadan kurtulur ve ideal bir dnyaya ykselir. n yap maddi ve duygusal olan yap realdir. Grnen arka-yap tinsel ierik irrealdir. n-yap btn formuyla kendi bana vardr. br ise yalnz alc (kavrayc) bir tinsel varlk iin vardr. Bir sanat eserinde arka-yap tabakalar n-yapdan ne kadar uzaklarsa eser o derece zenginleir. Yaratmann erei n-yapdr. Real varlktr canl tinsel varln reel yapya konmasdr. Yaratma tinsel tabakadan reel tabakaya doru inile balar irreel varlk tabakalar ondan arkaya doru gittike derinleir. RESMDE VARLIK TABAKALARI Resmin ne olduunu anlamak iin onunda antolojik bir analize tabi tutulmas gerekir. nk resim de heterojen bir yapdr. Genel olarak iki tarz resim vardr. 1. Edebi erii Olan Resim 2. Salt Resim 1. Edebi ierii olan resimde bir konu bir olay ilenir. Bu tip resimlerde birbirinden farkl tip tabaka bulunur. a. Yeniden meydana getirilen grme b. Grne ulaan tasvir edilen ey c. Edebi tema (bir hikayenin ba ve sonu olabilir) a. Yeniden Meydana Getirilen Grme: Bu tabaka genellikle btn resim tarzlarnn en nemli tabakasdr. Yalnz Real objeleri deil bir tuval zerinde ki objeleri de yeni bir perspektif iinde grrz. Perspektif temel bir grme formudur. Perspektifte kurallar ya da kanunlar resim iin en temel bilgidir. Ressamlarn bu kurallar ok iyi bilmesi gerekir.

41

Perspektifsiz nesneler bir deyimle mantk d nesnelerdir. Perspektif nesnelere dzen salayan grmedir. Perspektif olmadan hibir tasvir, resim olmaz. b-c. ikinci ve nc tabaka birbiriyle kartrlrsa edebi tema tabakasna nazaran tasvir edilen nesne tabakasnn daha nemli olduu belirir. Modern resme gelinceye kadar figrler konvansiyonel sanatn vazgeilmez bir eleman olarak grlyordu. Oysa geleneksel resim sanat iinde edebi ieriin vazgeilmez bir eleman olarak dahil edildiini grmyoruz. Edebi ierii olmayan balk tarzlarnda portre ve peyzaj gibi bulunduunu gremiyoruz. Bu da tasvir edilen nesnelerin edebi ierie nemle stn olduunu gsterir. Sanat eseri iki heterojen seferden meydana gelir. n-yap arka-yap, n-yap (maddi tabaka) da grne ulaan birde irreel sefer vardr. Bu sefer homojen deil heterojen bir seferdir. Heterojen sefer farkl tabakalardan oluur. Bunlar. 1. Grnr boya lekeleriyle real yzeyin oluturduu n-yap 2. Bunun arkasnda resmin ierdii boyutlu uzay nesneler ve k 3. Harekette canl renkle beslenen figrlerin canll 4. Bu nesne seferinde grnen hareket 5. Hareketlerin canllnda insani-ruhi i tahrik (tutku, niyet ve eylemler) 6. Ender hallerde indivdel (portre) ideye ait bir ey grnm 7. Sonunda ideal genel bir ey grnr Soyut resmi ve tasvire dayanan her iki resmide birbirinden ayran udur: Tasvire dayanan resim tarznda resmin balca elemanlar grne ular. Bylece resmin elemanlar arasnda yeni fonksiyonlar sanat d geliir. Soyut resimde bunlar ortadan kalkar. Sanat d gerei yanstma fonksiyonu ortadan kalknca resim sadece bir renk ve biim mnasebeti olarak kavranr ve nonfigratif karakter ve biim anlay hakim olur. Byle bir resim tarz dekoratiftir. Sanat Antolojisi bakmndan soyut sanat SI bir sanattr. Bu sonu onun deeri olmadn meru olmadn gstermez.

42

TNSEL (Kltr dealizm) RUH ORGANK NORGANK (Realizm-Materyalizm)

ANTOLOJ NORGANK EKOLOJ MAKRO MKRO ORGANK RUH TABAKA

: Varlk Bilimi, ilk defa bunun yorumunu Aristo yapmtr. Ama : En kk elektrondan galaksiye kadar : evre Bilimi : st Dzey : Kk Dzey : Tek hcreli amipten balayarak en gelimi canllardr : Bireyseldir. Ruhi tabaka insana baldr.

onlarn yorumlad metafiziktir.

TNSEL TABAKA : Kolektiftir yani kltr anlatr. Bu yzden ruhi tabakadan ayrlr. rnein bir minyatrn nereye ait olduu sorulsa ve cevap verildiinde bu tinseldir. Resme bakarken real ve irreel tabaka olarak bakarz.

Tinsel Tabaka

Objectivasyon Objektiv Kiisel Objektivation: Bir duygunun bir dncenin madde iinde grnmesidir. RTM (Evrensel Ritm): Bir hareketin belli bir dzen iinde tekrardr.

43

SANAT ESERLER ANALZ ANTOLOJ: Varlk bilimi var olan bir ey olarak var olann bilimidir. nsan boyutlu bir mekn zerinde yaar gemii anmsamakla gelecei hayal etmekle yaar. OBJEKTVASYON: Dncenin nesnelletirilmesi yani somut halidir. TERMNOLOJ: Bir bilim dalnn en son eklinde ifade edilmesidir. ANTROPORMORFZM: Her eyin insana bal icra edilmesi. METAFZK (Doast): Eskiyi koruyan dnya gne 1. Subject (ben) 2. Object (sen) 3. lgi (somut) RETROSPEKTV: Eserlerin kronolojik sraya gre dizilmesidir. Sanat eserleri subjektiftir. Herkese gre deimez. MTASYON: Sanatn temeli taklittir. Basite indirgenir. EGOSANTRK: Bencillik-ben iincilik ocuklar etrafndaki nesnelerin farknda deillerdir. Her eyi kendi benliine indirgemeye eilir.

Tinsel Ruhi Organik norganik

irreel Ortaklk

Real Bireysellik

norganik Maddeler: Yeryznde en fazla yer kaplayan nesneler norganik Olan: Bu alana birbiri iine girmi btn yaplarn farkl ekillerde derecelendii bir dzen olarak kendini gsteren btn cosmos girer. Maddi varlk tabakas grld gibi btn evreni kuatmaktadr. En kk varlk olan elektrondan karada en byk fiziksel varlklara ykselmekte ve btn varlk alanlarn kapsamaktadr.

44

Organik Maddeler: zerinde insan bitki ve hayvan topluluklar yaar. Flora: Bitki topluluu Fauna: Hayvan Topluluu Tek hcreli amipten balayarak en gelimi canllardr. Dtan homojen iten heterojen inorganiin stne basar. Kendi iinde bamldr. Kendi kendine ayakta durmaz. Maddi varln zerinde ykselen ve bu maddi varla dayanan organik varlk canl dediimiz varl oluturmaktadr. Ruhi Varlk: Hibir zaman tek bana deildir. Bireyseldir. nsana baldr. teki tabaka ile birlikte grlr. Bir organik varlk olmadan ruhi varlk ortaya kmaz. Sanat Eserinde 1. D Yap 2. maj (yap) 3. Anlam idea Ritm: Bir hareketin belli bir dzen iinde tekrardr. Sanatn mantdr. Ritm birlii oluturur. Chromatik: Renklerin birbirine kartrlmadan kullanlmas safldr. % 90 olan renktir. Saf renklerde Polikromatik olarak bilinir. Van Goghun saf renk ve izgi kullanmas onun ruhi boyutunu ve ideasn gsterir. Tinsel Varlk: Ruhi varlk tabakasnn zerindedir. Bu tabaka kolektiftir. Yani kltr anlatr. Bu yzden ruhi tabakadan ayrlr. Ferdiyetiliktir. ok ortaklk vardr. Sanatta bir kltrdr. r: Bir minyatrn hangi lkeye ait olduunu bilmek tinsel, minyatrn kime ait olduunu bilmek ruhi tabakaya girer. Tinsel varlk kltr ve tarih balardr. nsann olmad yerde kltrde, tarihte olmaz. Bir halkn bir an tinsel varl da ortaktr. Herkesin benimsedii ve inand bir din ortaktr. Felsefede izmler real varln btnln dikkate almadan onun sahip olduu bir izmdir. Varlk tabakasnn mutlaklatrlmasyla olur. 1. norganik tabaka mutlaklatrlrsa (temel olarak alnrsa) buradan materyalizm ve realizm sistemleri doar. Maddeyi savunur. 2. Organik varlk tabakas temel alnrsa vitealizm ortaya kar buna gre geriye kalan varlk onlar canl varl varyant olarak grr. Canllktr. Canl varln nemi sz konusudur.

45

3. Ruhi varlk tabakas temel alnrsa spiktralizm (ruhuluk) doar. Ruhun dnceden ok daha stn olduunu savunurlar. 4. Eer tinsel varlk mutlaklatrlrsa idealizm doar idealizme gre btn varlk tinseldir. Ve dier tabakalar tinsel varln bir varyantlar yada modivikasyonlar olarak grlr. Dnceliktir. Dncenin nemini savunurlar. Btn bu izlenimler Antolojiye aykr olup Metafizik karakteri felsefi grlerdir. Ontoloji bu drt tabakay reel dnyann temeline koymakla izmlere (dnce) giden yolu tamamen kapatmtr. nk ontolojiye gre reel olan bu tabakalarndan sadece biri temel deildir. Bu tabakalar birlikte bir yenilik merdiveni olmadan vardrlar. 1. Sanat: Hangi sanat akmna aittir. Hangi teknii kullanyor. 2. Sanat Eseri: Hangi yapda hangi teknie ait 3. ereve: Toplumsal ve fiziksel evre, iklim, aile, lke, realizm devlet ynetimi, evredeki ekoloji. 4. Sanat Alglaycs: Sanatdan nasl bir sanat istenmi zamana gre insann alglar istekleri farkl evrelerden gemitir. Kltr: Latince kkenlidir. Topra srmek anlamndadr. ki boyuttadr. Maddi ve manevi boyutu Tinsel varl meydana getirir. zm: Dnce KATEGORLER Her tabakann kendine has zellikleridir. Varlk homojen deil heterojendir. Ve varlk kendini tabakalar halinde gsterir. Bu tabakalar birbirinden baz temel zellikleri ile ayrlr. Buna kategori denir. Antolojiye gre kategori varla var olana zg niteliklerdir. Kategoriler ikiye ayrlr 1. Temel Varlk (MODALTE) Kategorileri: Bunlar varln btnyle ilgilidirler. Belli ballar unlardr. Form-Madde-Eleman-Btn-Birlik-okluk-Sreklilik-SreksizlikNitelik-Nicelik vb. kartlarda meydana gelen kategorilerdir. 2. zel Varlk Kategorileri: Her varlk tabakasnda aa bulunmayan zellikler vardr. a. norganik Tabakada: Zaman, uzay, sebep ve sonu ilikisi

46

b. Organik Tabakada: Olu, zmleme ve kendi kendini yenileme (regerasyon) etme, canl varlk doup byyen gelien, reyen oalan len bir varlktr. c. Ruhi Varlk: Bu tabakada uzay ortadan kalkar. Fakat zaman oluumuyla etkilidir. nk olaylar bir zaman boyutu ierisinde ortaya karr. Ynlendirilemezler. Ruhi olayda bilme bilin ve ama vardr. d. Tinsel Varlk: Temel zellikler ortaktr nk kltr olaylar bireyler iin ortaktr. Kltr herkesi etkiler bu ortaklar ortadan kalkarsa tinsel hayat ve zaman sadece ferdi bir bilin haline gelir. Varla hkim olup varl belirleyen bu kategorilerin dayandklar balca kategoriler unlardr.

1. Tekrarlama Kanunu 2. Deime Kanunu (Her ey Deikendir) 3. Noum Kanunu (Her tabakada yeni zellik) 4. Aralk Mesafe Kanunu 5. Gllk Kanunu 6. Bamszlk Kanunu (otonomi) 7. Madde Kanunu ( madde olmal) 8. Hrlk Kanunu (yukar basamak hrdr) Reel varlk kategoriyal bir yapdadr. Reel varlkta keyfi hibir ey yoktur. Tesadfnde bu evrende yeri yoktur. Oppasite Ronning: Heroglos tarafndan bulunmu zt hareket. Tersinin oluu. Kar hareket Diyalogtif: ki kart dnce vardr. Erkek dii gece gndz diyagonal hareket verir. Counte Point : Zt noktadr. Deiiklik iinde birlik vardr.sanat eserinde ilk aranan ey, birlikteliktir. Form fonksiyonu takip eder. Bu ikili anlat zaman sanat eseri gzeldir. Form izleme baldr.

47

Objektivation: Dncenin nesnelletirilmesi somutlatrlmasdr. Mevlanann lmesi fakat eserlerinin devam etmesi Gothe ve Shekespirin eserleriyle yaamasdr. Tinsel varlk, ruhi varln devamcsdr. Tinsel varlk, aa varlk tabakalar tarafndan tanr. Tinsel tabaka havada duran bir tabaka deildir.tersine ruhi varlk tabakasna dayanarak gelir. Alt tabakalar olmadan tinsel varlk olmaz.

Objektivation Objektiv Kiisel Tinsel varlk kendi bana varlk deildir. Kendi bana olmayan bir eye ise maddiyat yklemez. Bir z yklemez. Tinsel varlk Ontolojiye gre real varlk tabakasdr. Ethos Kategorisi: Bir sanat eserinde bir milletin izlerini anlatan izler. Mevlana da Ethos bir karakter vardr. lmtr ama o milletin zelliini gsterir. Orijinal ey gelecee bal olmak zorundadr. Ethos kategorisi akn, stn duygularn ou asl sevgi, nefret saymak ve saymamak tinsel varln sefer (kre) iinde bir btnlk meydana getirir. Tinsel varlk homojen olmad grlp iinden heterojen bir yapdadr. Tinsel varlk alannda birbirinden farkl tin vardr. 1. Kiisel Tin: Bu tin kiisel varlkla, kiisel varln bilinci ile kendi hakkmzdaki bilinle ilgilidir. Yalnz o sevebilir, nefret edebilir, o sorumlulua sahip olabilir. Yalnz o iradeye geleceini grmeye ve kendi hakkna sahiptir. 2. Objektiv Tin: Kiisel tinden ayrlan en nemli fark kolektif olmasdr. Yalnz objektif tin daha orijinal anlamda tarihin taraycsdr. Kiisel ve objektif tinlerin belli ve ortak zellii bunlarn canl olmalardr. 3. Objektivlemi Tin: Objektif tin realdir. z bakmndan objektif tinden farkldr. Not: TN dncesini kuran HEGELdir tinsel varlk antik varlksal bir btnlk arz eder. de belli bir dzen iinde kurulurlar. Dtan homojen iten heterojendir.

48

Mzik bir tinsel varlktr. Bestesi kalmsa objektivasyondur. Objektivlemi tinsel varlk alan her eyden nce sanat dnyas ile ilgilidir. Btn objektivlemi tinsel varlk btn yap ele alnrsa iki tabakadr. 1. Duygusal (real) yap: Gzle grp elle tuttuumuz tabaka 2. Tinsel ierik: Anlatmak istediimiz. Ne anlatyor. Objektivlemi tinsel varln yap bakmndan birbirlerinden iki sferden meydana gelir. (kre atmosfer) 1. Maddi varlk seferi (iirde szck mzik beste) 2. Tinsel varlk seferi 3. kisi arasndaki ilgiyi kavrayan sje (canl tin) Objektiflemi maddeyle tinsel varln kucaklamasndan meydana gelmi olan ok ey bu alana girer. Daha geni biim kazanm ve yazdan tortulam btn dnce yaratmalar girer. Bilimsel felsefi evren sistemleri mitoloji ve dini eitler bu grlerdir. Ama objektiflemi tinsel varl bulabilecek en nemli ey sanat alandr. Objektiflemi tin hem kiisel hem de objektif tinden kesin olarak ayrlmaktadr. Yalnz her sanat eseri tinsel ve maddi olmak zere ve zorunlu olarak iki varlk alanna dayanr. Bu her estetik obje iin gerei olan ontik kanunudur. Estetik objeler sanatn karakterine gre madde tar. Tuntur boyadr, kelimedir, yaz veya harekettir. Ama btn bu malzemelerde dile gelen ey tinsel varlktr. Sanat eseri tinsel varln btn bu madde eidinde olan eylerde objektiflemesidir. Bunun iin somut bir estetik karakteri olan objeler de sanat eserlerinde objektiflemi tinsel varln en yetkin olarak dile gelmesi beklenir. Madde de objektifleen biim ve tinsel varlktr. Ama tinsel varlk ta homojen varlk deildir. Maddeye biim veren tin bu heterojen tinlerden hangisidir? Bu soruya objektif hem de kiisel tin diye cevap verebiliriz. Btn canl tin objektivlelir. Bir an hukuk duygusu verilen kanunda pozitif hukukta tespit edilmi ve ebedilemi olarak objektivlemitir. O halde objektifleen ey yalnz kiisel tin deildir. Ayn zamanda objektif tinde objektifleir. Byle bir objektiflemede meydana gelen ey ise objektiflemi tindir. Objektiflemi tin iin bir varla daha ihtiya vardr. Bu nc varlk gene reel kiisel bir varlktr. Bu reel kiisel varlk o objektivasyonu kavrayacak ondan anlayacak onunla arasnda bir ba kuracak olan bir kiisel tindir.

49

Krfezdeki dalgn suya bak Greceksin Bir zamanlar Byle bir reel tinsel hayat olmakszn ( ben) olmakszn Objektivlemi tin de olmaz. Byle reel tinsel bir varlk Objectivasyon zerine eilen olan alglayan bir sjenin reel (ben) liidir. Sanat eserinin yaratma sreci bir defalk bir sretir. Hlbuki sanat eserini seyreden alglayan sujeler ve onlar alglayan reel tinleri saysz derecededir. Sanat eseri Objectivasyon olarak ortaya konduktan sonra yaratc tin den ayrlr. Bamsz hale geer. Sanat eserinin doduu canl tin oktan gp gitmitir. Objektiflemi tin ondan kopmutur. Ona geri gtrlemez. rnein: Mimar Sinann eserleri onu yaratan yok olmu fakat eserler halen yaamaktadr. Resimde Mzikte aama vardr. RTM MELOD ARMON Sanat eseri onu yaratan Reel tin de bamsz olduu halde benden bamsz deildir. nk her sanat eseri sje (ben) iin bir varla sahiptir. Sujenin olmad yerde bir resim boya yn, heykel ta yn, mzik grltden ibarettir. Kiisel tin btn canllarn yaamlarna uyar yani ldr. Objektivlemi tin ise lmez. Dolaysyla yaratcsnn aln yazsndan kurtulur. O halde sanatn dnyas zaman kategorisinin belirlemedii reel st irreel bir dnyadr. Bu irreel nedir? Bu sorunun cevab sanat eserinin ontolojik yapsnn analizi ile incelenebilir. rreel

real Sanat eserinin zerinde hibir dnr yoktur ki felsefesini yapmasn Sanat eserine ilk

bakanlardan birisi Eflatundur. Esere bir fenomen olarak bakar sanat ve sanaty iki trl sular. 1. Ahlak bozuyorsunuz

50

2. olan yapyorsunuz (taklit ediyorsunuz)

1. Fenomonolojik Estetik 2. Psikolojik Estetik Sanat Eserinin lmszl: Sanat dnyasna bakarsak ayn gerei grrz. nk sanat gerekten lmszdr. Msr Piramitleri Yunan Heykelleri Rnesansn byk plastik eserleri her an yaamaktadr. Keanl Ali Destan yazar Haldun Taner; hatta bu eserler yaratlm olduklar dnemlerden daha fazla canldrlar. Aradan geen uzun yllar onlara hi dokunmadan akp gemitir. Arc type (ilk rnek) O halde sanat dnyas zaman kategorisinin belirlemedii reel st bir dnya yani irreeldir. Eflatun sanat eserini nc elden bir taklit olarak gryor. Asl eserlerin ideler aleminde olduunu sylyor. r: At lse de bizde lmeyen bir ey var at kavram, ideler alemini aklmzla duygularmzla alglyoruz. Eflatunun rencisi Aristoteles nesneleri olduu gibi anlatma nesneleri yorumlayarak mmkn olduu kadar deitirmeden yaratmadr. Tarihi olan olay anlatr. Sanat ise olmas mmkn olan tasvir edecektir. Yada gerekten mmkn olan eyi anlatacaktr. Rnesans bir adan irrealisttir. Sanat eserini ilk ele alan dnrler felsefi bir dnceyle hareket ederek bir sanat felsefesi oluturmulardr. Byle bir felsefenin sonunda ve erevesi dahilinde rastladmz grnler ok zaman sanat nedir? Amac nedir? Gibi bir takm soyut sorular dngler ierisinde dnp durmulardr. Bu duruma gre sanat eseri estetik objeden ok dnce objesi haline gelmektedir. Antik a ..5.yy dan sann doumuna kadar ve doumundan bir sre Roma devrine kadar Antik ada sanat eserinde iki karakteristik nokta gryoruz. Poem: iir, Poet: air, Poetika: iir sanat yada sanat estetii.

51

Aristo le Platon Arasndaki Fark 1. Aristo sanat eserinin kendisini aratrr. Mimetik yn ile bakar. Platon bilgi olarak bakar sanat fenomenini ele alr. 2. Aristo sanat eserinin kendisini ele alr. Platon sanat eserini tanmlamaya almasn bir olgu olarak ele alr. 3.Aristo realisttir; Platon idealisttir. 4. Aristo sanat eserini bir mimesis (taklit) olarak ele alr. Onun mimesisi bir suje ile bir obje arasndaki ilgiyi ifade eder. Platon da byle bir ey yoktur. Kategori asndan Aristo problemi yle ortaya koyar. air tpk br sanatlar gibi taklit eden bir sanatdr. Bu nedenle u imkandan birini zorunlu olarak taklit eder. 1. Nesneler, objeler nasllarsa yada nasl idiyseler odur. 2. Nesneleri insanlarn inanlarna gre taklit eder. 3. Nesneleri nasl olmalar gerekiyorsa o ekilde takip eder. Bu imkan sanat eseri iin gereklidir. Sanat eseri iin zetlersek iki ana zellik ortaya kar. 1. Gerek olan eyler mitaslara uygun olmal. 2. Olmalar gerektii gibi dnlen eyler. Sanat eseri ya gerei anlatr. Yada deitirerek olmas gerekeni imkan dahilinde anlatr. Aristo genellikle sanatn kendisini ele alr. Platon ise fenomen olarak bakar.Aristo sanat eserinin iine gitmeye alr. 1. Oran Orant 2. Simetri 3.Snr olacak ki gzel olabilsin.

You might also like