You are on page 1of 252

Samuel P. Huntington V. D.

Medeniyetler atmas

MEDENYETLE !T"#M!S"
S!M$EL P. H$NT"N%T&N '.d.
Derleyen( Murat Y"LM!)

V!D Y!Y"NL! "


Vadi Yaynlar( *+, To-lum Di.isi( */ Samuel P. Huntington v.d. Medeniyetler atmas Derleyen Murat Ylma. Yayma Hazrlayan Er0an #en Musa11i1 2.lem a3lar 4 Vadi Yaynlar5 *,,6 7irin0i 7asm( Eyl8l *,,6 9in0i 7asm( E9im *,,: ;<8n08 7asm( E9im =>>> D?rd8n08 7asm( Eyl8l =>>* Dizgi, Sayfa Dzeni ES!M Kapak Tasarm Me1met S. @idan0 onta!, "ask ve #ilt 7aer MatAaas

"S7N ,:6B::=CB/6B+ ,*.>CY.=*6.*+,


DDD.'adiyayinlari.0om V!D Y!Y"NL! "
Merutiyet Ed.5 7ayndr ""5 C>F6 G.=ilayF!NG! !5T0lH@aI(/*=. +*J C6 :> B +*, C, /*

Samuel P. Huntington @ouad !Kami L oAert L. 7artley Gis1ore Ma1AuAani L )AignieD 7r.esins9i @ran0is @u9uyama L Mames Gurt1 L 7ila1ari Gausi9an E9Aer S. !1med L Milad Hanna L "mmanuel Nallerstein Pierre Sane L !l'in 'e Heidi ToOOler %iandomeni0o Pi00o L Mariano !guirre Mu1ammed !r9oun L !Adurra1man M8niO MeanB@ran<ois 7ay art L Pierre 7eaudet L Peter L. 7erger !nt1ony Sulli'an L Samir !min L !rnold ToynAee !1met Da'udo3lu L !1met nsel L MustaOa 2.0an 7inna. To-ra9 L #a1in !l-ay L Do3u Perin<e9 Gemal Ga1raman L Ara1im Giras L H8seyin Hatemi Mu.aOOer 2.da3 L Sami #ener L )eyne- 7. Sayn 2mer La<iner L Yasin !9tay L Murat Ylma..

http://genclikcephesi.blogspot.com

NDEGLE
S$N$#F, Murat Y"LM!) $iri% &*/ Samuel P. H$NT"N%T&N edeniyetler 'at%mas m( F == @ouad !M!M" Davet) *+akat Dediler ki, Kulak ,ermeye-e.iz* F 6> oAert L. 7! TLEY "at Kendisine $venmelidir ! C> Gis1ore M!H7$7!N" /n0itatn Te0likeleri) Di.erlerinin "aa1ya 2.rettikleri F CC Samuel P. H$NT"N%T&N #evap) edeniyetler 3'at%mas4 De.ilse 5edir( So.uk Sava%1Sonras Dnyasnn Paradigmalar F := H$NT"N%T&N ile M8la9at( slman6Konfii7yus7u "a.lants F J6 H$NT"N%T&N ile M8la9at( Kltrn Kpkzl Perdesi Demir Perde 1nin Yerini 8la-ak F ,+ H$NT"N%T&N ile M8la9at( Trkiye isl9m1n :ideri ;lmal F*>= Samuel P. H$NT"N%T&N 7at Tek1tir, 8ma <vrensel De.ildir =*>J Samuel P. H$NT"N%T&N Demokrasinin Y>netilemezli.i &*=/ Samuel P. H$NT"N%T&N ?7n- Demokrasi Dalgas F*=, Samuel P. H$NT"N%T&N !7D @lusal 'karlarn Yitirirken F*6: Samuel P. H$NT"N%T&NPn Trkiye1de ,erdi.i Konferans AABC 7 )E)"NSG" ile M8la9at( 'at%an @ygarlklar, <snek "at1mn Dayf Surlar F *J+ @ran0is @$G$Y!M! Sava%larn $ele-e.i F*,6 Mames G$ TH 8sl'aa%ma F =>, 7ila1ari G!$S"G!N insan Haklar 8sya $-ne @yum $>stermelidir F ==+ E9Aer S. !HMED edya o.ollan "a.dat Kapsnda F ==: Milad H!NN! D>rdn- "lok F =+6 "mmanuel N!LLE STE"N Humeyni mi, Saddam m, $>7 m( F =+, edeniyet3ler4 5i7in Yeniden $ndemde &=EFE Pierre S!NE insan Haklan ve Kltrler 'at%mas F =C> !l'in 'e Heidi T&@@LE ?7e ">lnm% "ir Dnya ve Denginlerin "a%kaldrs F =C+ %iandomeni0o P"EE& D%mansz "ar% ;laGilir mi( F =C, Mariano !%$" E E&. Yzyl * edeniyetler Sava%lan*nn Yzyl ;larak 8nla-ak F =:= Mu1ammed ! G&$N "at8slam Kavgasnn i7 Yz) Korku ve K>rd>.ii% A E&H !Adurra1man M;N@ 7ir @ygarl.a Kar% Sava% F =J/ MeanB@ran<ois 7!Y ! T ile M8la9at( ideolo!i ;larak Kltr-lk ?zerine F =,> Pierre 7E!$DET 8tina ve sr1da 8ntik @ygarlklar ve 1"at1mn i-ad <dilmesi ! />J

Peter L. 7E %E Seklerizmin $erilemesi F C&H !nt1ony S$LL"V!N u0afazak9rlk, 'o.ul-uluk ve isl9m &CCI Samir !MN Em-erali.m 'e G8lt8rel0ili9 F /6> !rnold T&YN7EE Medeniyetlerin Garlamas F /6, TRKYE'DEN TEPKLER F /C: !1met D!V$D&QL$ +ukuyama1dan Huntington1a) "ir "unalm 2rtme 'aGas ve Siyasi Teorinin Pragmatik Kullanm F /C, !1met NSEL Yeni Sa. ve @ygarlklar Sava% ! /:C Yeni Sa. ve @ygarlklar Sava% **F/:J Totalitarizm @ma-s ve Yumu%ak Konsenss F /J> MustaOa 2)E!N e% 1um Teori F /J= "arGar ve edeni F /J6 Anna. $PG!G Huntington, "an1nn 2nyarglarn Yanstyor ! /JJ #a1in !LP!Y Huntington Sa7malyor F /,* Do3u PE lNEG Hristiyan 6 slman 'at%mas F /,+ Gemal G!H !M!N @ygarlklar Sava% ya da Huntington Sezai Karako71a Kar% F /,: Ara1im G !S 1Tari0in Sonunu1 /sl9m $e-iktiriyor) Dnya Sisteminin 8lternatifi /sl9m F +>= H8seyin H!TEM ile M8la9at( /sl9m Yeg9ne mkn '>zmdr F +>C Mu.aOOer 2)D!Q ile M8la9at( * edeniyetler 'at%mas* ?zerine F +>, Sami #ENE edeniyetleraras 'at%ma Teorileri ve Tari0in Sonu Tezi ?zerine F +=* )eyne- 7. S!Y"N 7at odernizmi /sl9m +undamentalizmi F +/: 2mer L!NE Yeni "ir 'a.n <%i.inde Kltrel Kaynak ve Kimlik ?zerine "ir 'er7eve F +++ Yasin !GT!Y <skatoG!ilerin Sonu1ndan 'at%mann Devamna F +C+ Murat Y"LM!) edeniyetlerin Ta0riGi ve +ailin e70ulle%mesi F +:+

S$N$#
RMedeniyetler Sa'aR5 1er eyden ?n0e5 i<inde yaad3m. <a3n 9endine ?.g8 yanlarn nasl anlamam. gere9ti3ine dair Air a<9lama modeli sunma9tadr Ai.e. T-9 yaad3m. ger<e9li3i Rtari1in son AulmuR oldu3unun g?stergeleri isti9ametinde o9uyan RTari1in SonuR te.i giAi. !ma da1a ?nemlisi Au te.5 t-9 ayn ger<e9li3i moderni.min 9ri.i5 moderni.min sonu5 ge< 9a-itali.min mant35 -ostmodern Air d?nemin Aalang0 'eya moderni.min da1a Air radi9allemesi5 d88Bn8msel modernli3in Aaat olmas e9linde tanmlamaya girien a<9B lama <er<e'elerinin eli3inde d88n8lmesi gere9en Air <er<e'e giAidir. &9uyu0u5 9itaAn sayOalarnda de3ii9 Aa9a<larndan Au a<9lama modelinin Oar9l de3erlendirmelerine tan9 ola0a9. Gsa0a5 HuntingtonPn s?ylemeye <alt3 ey Aug8n uluslararas 'e 98lt8rleraras 9arma9 d8.ende 9endini a<3a ya'a ya'a <9arma9ta olan Aaat olgunun Air uygarl9lar <atmas oldu3udur. %?r8n8rde ne Air snO <atmas ne de mutlu liAeralli9le son Aulan Air tari1in ei3indeyi.. @u9uyamaPnn g?sterdi3i t8m am-iri9 'erilerin a9sine Aug8n SHuntingtonPa g?reT se9i. Oay 1attnda te1is edileAilen medeniyetler arasnda9i gerilimler alaAildi3ine 1are9etli Air yeni tari1in ei3inde oldu3umu.u g?sterme9tedir. %ere9 G?rOe. Sa'aPnda M8sl8man 'e Hristiyan d8nyalar arasnda oluan siyasU Ailin<5 gere9se Ee.ayir 1al9na 7atl 8l9elerin re'a g?rB d89leri ?.g8rl89 d8man as9erU di9tat?rl838n 1aO.alarda9i yerleimi5 1atta 7osnaPda9i soy9rm teeAA8sleri 9arsnda 7atllarPn la9ayt tutumlarnn slVm d8nyasnda9i yansmalar 'e ?.g8rl838n Aei3i @ransaPda o9ullarda9i Aa?rt8s8 yasa3 uygulamas5 Salman 8di olay '.sW Aunlarn 1e-si Air medeniyetler sa'ann tam ortasnda Aulunuyor oldu3umu. 'e Au sa'an en demirAa -rotagonistlerinin R7i.R 'e R7atllarR oldu3u Oi9rini 9aAul etmeye Ai.leri <o9 duyarl 9lyor. HuntingtonPn uygarl9lar sa'a te.i Au Aa9mdan ?nemli Air a<9lama g808n8 iin Aanda 1ai. g?r8nme9tedir. %er<e9ten de modernleme teorilerinin t8m ?ng?r8lerine ra3men Aug8n millU5 etni9 'e dinsel Ailin<lenmelerde 'e Au Ailin<lenmelerin sosyal 'e siyasal iddetin 9ayna3 1aline gelmesine 1er ge<en g8n Aira. da1a tan9 olma9tay.. Modernleme teorilerinin ?ng?r8leri Au t8r gerilimlerin modernlemeye -aralel olara9 ortal9tan <e9ile0e3i y?n8ndeydi. 7e9lendi3i giAi olmad. HuntingtonPa g?re uluslararas ili9ilerde yeni ortaya <9an Air<o9 durumun 9ayna3 ne e9onomi9 ne de siyasal g8< iradesine dayanma9ta Bt8m arad3 Air medeniyet o'eni.minin tatminidir. HuntingtonPn de3erlendirdi3i t8m am-iri9 'eriler aslnda modernleme 'eya -ostmodernleme 'eya tari1in sonu teorisyenlerinin di99atinden 9a<t3n s?yleme9 1a9s.l9 olur. !yn ger<e9li3i onlar da 9endi iddialar a<sndan o9uma9ta 'e realiteye d?n89 Oar9l siyasU Ailin<lerin olumasnda ile'sel olma9tadrlar. Gu9usu. realitenin Ailin<ten do3ru 9uruldu3u y?n8nde9i OenomenoloKi9 Aulguyu 1ayrla yaBdetme9 geliyor i<imi.den. 7urada di3erlerinin yansra HuntingtonPn medeniyetler 8.erinde oda9lanan a<9lama modelinin nasl Air siyasU iradeyle eg8d8ml8 olara9 <alt3 ?nemli Air sorudur. 7u derlemede9i ya.larn Air<o3u A?ylesi Air soruyu sorma9ta 'e 0e'aAn 8stlenme9tedirler. Ta9dir edilmeli 9i5 1er sorunun soruldu3u yer mu1temelen HuntingtonPm ?nerdi3i realite algsna se<ene9 8retme iradesine taAUdir. Her Airi sonu<ta realitenin ?yle de3il de A?yle alglanmas gere9ti3i y?n8nde9i s?.deBnesnel te1isle realiteyi ina iradesini de g?sterme9tedir. Her Airi de t-9 G1nPun a<9lama modellerine 9arl9 gelen -aradigmalarnda oldu3u giAi Aa. eyleri a<9lamaya y?nelme9ten dolay Aa. eyleri de a<9lama9tan yo9sun 9ala0a95 Air<o9 eyi a<9ta Ara9a0a9tr. T8m Au a<9lama modelleri saO Ailimsel Air 'asatta y8r8t8ld838 'arsayld3 s8re0e sade0e Ailimsel y?ntemin eletirilerine taAU *> tutulaAilirler. !n0a9 ?.elli9le sosyal Ailimlerin taAiatna uygun olara95 Air -aradigmann ayn .amanda Air siyasal ?neri oldu3u g?.?n8nde Aulunduruldu3unda5 s?.9onusu 1i<Air ?neri Ailimsel saOiyeti d8.eyinde ele alnama.. Gu9usu. HuntingtonPn medeniyetler <atmasna

oda9lanan -aradigmasn da di99at <e9i0i 'eya ilgin< 9lan ne a<9lama g808nde9i y89se9li9 ne de t8m 9urallarna uyulara9 ya-lm Air teori9 9urgu olmasdr. &nu ilgin< 9lan5 yaygnl9 9a.anmasn sa3layan yannn da1a .iyade Au siyasU 9ullanll3 oldu3u ra1atl9la s?yleneAilir. HuntingtonPn a<9lama modelinin5 sosyoloKi9 Air anali.e medeniyet 9a'ramn 9onu etme9le sosyoloK i9 team8llere ay9r da'rand3 s?yleneAilir. SosyoloKi9 uylamlarda snrlar 9esin 1atlarla <i.ilemeyen mu3la9 Air deyim olara9 9arlanm olan medeniyet 9a'ramna oda9lanmann neredeyse .orunlu olara9 i1mal etme9 .orunda oldu3u Air<o9 Aoyut 'ardr. 2rne3in Huntington5 snOlarn 'arl3n 'e Aunlarn e9onomi9 1ayatta oluturdu9lar gerilimleri 'e Aunlarn 9imi .aman medeniyetler 8st8 tee998llerini g?rme.li9ten gelme9tedir. !yn e9ilde modernleme teorilerinin g?. di9ti9leri Air<o9 98lt8rel 'e sosyal gelimenin a<9lamn da i1mal etmi g?.89me9tedir. !slnda 9endisi Au i1mali ter0i1 etti3ini s?yleyere9 9endi g?r8B8nde9i daralmay 1a9llatrmay deneme9tedir. Gendi g?r88n8 -aradigmalar 9ul'arnda de3erlendirdi9ten sonra s?.9onusu i1mali an0a9 g?r8lmesi gere9en Aa9a sorunlar g?r8n8r 9lma9 i<in ter0i1 etti3ini ra1atl9la s?yleyeAile0e9tir. G?rOe. Sa'a5 Ee.ayir olay5 7osna soy9rm5 Salman 8di olay giAi durumlarn ne snOsal ne de modernleme Aa9a<larndan a<9lanaAile0e9leri g?.?n8nde tutuldu3unda 1a9s. g?r8lmeyeAilir de. !n0a9 Aurada g?r8lmesi gere9en 'e elini.de9i derlemede9i Air<o9 ya.nn iaret etti3i giAi5 Huntington A8t8n Au 1a9ll3n BA?ylesi Air yola sa-m olmann do3al sonu0u olara9B 7at mer9e.li oryantalist Air Aa9a<sn da1a da -e9itirme9 i<in isti1dam etme9tedir. Dolaysyla Au 1a9s.l9 <o9 da masum Air nesnel ge<erlili9 iddiasyla yetinmeme9te5 yeni d8nya d8.eninde 7atPya 9ar mu1temel 1er1angi Air uygarl9 se<ene3ine 9ar 7atllarPn iddet 9ullanm da da1il 1er <eit tedAire Aa'urumunun anlalr 9lnmasnda ie 9oulmay .mnen 1atta yer yer a<9<a 9aAullenme9tedir. Elini.de9i derleme HuntingtonPn Au ?nerisini ayrntlaryla a<9lad3 ma9aleler 'e m8la9atlarnn yansra Au ?neriyi Air<o9 Aa9mdan
11

enine Aoyuna tartan G. !Kan tX Dar8ey5 G. Ma1AuAan5 . 7r.e.ins9i5 @. @u9uyama5 M. Gurt15 7. Gausi9an5 E.S. !1med5 M Hanna5 ". Nallerstein5 P. Sane5 !. H H. ToOOler5 %. Pi00o5 M. !guirre5 M. !r9oun5 !Adurra1man M8niO5 M.@. 7ayart5 P. 7eaudet5 P. L. 7erger5 !. Sulli'an5 S. !min5 !rnold ToynAee5 !. Da'udo3lu5 !. nsel5 M. 2.0an5 7. To-ra95 #. !l-ay5 D. Perin<e95 G. Ga1raman. *. Giras5 H. Hatemi5 M. 2.da35 S. #ener5 ).7. Sayn5 2. La<iner5 Y. !9tay5 M. Ylma. giAi tannm yerli 'e yaAan0 d88n8rlerin ya.larndan oluma9tadr. Murat Ylma.Pn ya-t3 derlemeye ya.larnn alnmasna i.in 'eren ya.ar 'e yayn0lara tee998r ederi.. Yayne'i olara9 Au t8r derlemelerle 1er1angi Air meselenin ele alnmasnda Oar9l seslerin yan9lana0a3 Air PVadiP olmann gere3ine inanyoru.. PVadiPde seslerin <o3almasyla derinleilir5 Oa9at seslerin t8m Airli9teli3i te9 Air PSadVPnn Ae9asna tan9l9 eder.
12

MEDENYETLE !T"#M!S"N! % #
Murat Y"LM!)
So3u9 sa'an Aitmesiyle d8nya yeni Air Rdurum de3erlendirmesiR i<ine girdi. So3u9 sa'a d?neminde ina edilen 9o.mosun y9lmas5 Air R9aos 9or9usunuRP teda'8le so9uyordu( 7?yle0e Ai.leri 9aostan 9urtara0a9 yeni Air 9o.mosu ina ede0e9 Air RIR teorisi Ae9lenir oldu.= 7ir RIR teorisi Ae9leyii 9arl9s. 9almad5 art9 Air <o9 RIR teorisinden Aa1sedileAile0e9 durumunday.. 7i. Aurada RIR teorilerinden yaln.0a Airi 8.erinde te9siO olara95 Au teorinin giri Ailgilerini sunmay deneye0e3i.. Yeri geldi9<e 9onumu.la ilgileri ?l<8s8nde di3er RIR teorilerine de atOlarda Aulunara95 8.erinde asl olara9 dura0a3m. RMedeniyetler atmasR teorisini teAar8. ettire0e9 Ailgilere iaret etme9le yetine0e3i.. ***

l.Gaos .annetti3imi.in Air Aa9a 9o.mos oldu3u 9onusunda Gadir Eang.Aay ?yle diyor( R7i.e 9aosmu giAi gelen5 aslnda Airilerinin5 Ai.i de 9a-sayan5 Ai.i de 9endisine taAU 9lan 9o.mosPundan Aa9a Air ey de3ildir.R Hi7 Kimsenin #um0uriyeti, ;to-ya Yay.5 !n9ara5 =>>>5 s. **=. Eang.Aay Ai.i5 n8Ou. edemeyere9 9aos .annetti3imi. yeni 9o.mosPun ardnda9i d8.enleyi0ilere5 Oaillere 9ar uyaryor. =.Ste-1en M. Nalt R$luslararas li9iler( 7ir D8nya 7inAir GuramR Se'.7aa9 alT5 +oreign Poli-y dergisi ST8r9iyeT5 7a1ar *,,J5 s.=>.

*/

Gonuya girmeden HuntingtonPn ma9alesinin ter08mesinde5 uygarl9 ile medeniyet arasndan5 medeniyet 9elimesinin ter0i1 edilmesiP nin yerindeli3ini 9sa0a a<9lamaly.. 7ir ansi9lo-edi Ailgisiyle Aalayalm(
RMedeniyet 9elime anlam olara9 e1irleme95 e1ir 1ayatn Aenimseme9 anlamna gelirW te9ni9 anlamda 98lt8r8n maddU 'e te9ni9 unsurlarn iOade eden Air terimdir.R R!ra-<a Pe1irP deme9 olan Medine 9elimesinden t8retilen PmedeniyetP5 7at dillerinde9i P0i'ilisationPa 9arl9 olma9 8.ere5 Y"Y. y8.yldan itiAaren dilimi.de 9ullanlma9tadr. Da1a ?n0e &smanl ya.arlarnn insanl3n maddU 'e mane'U Aa9mdan y89se9 reOa1 d?nemlerini anlatma9 i<in PmedeniyetP anlamnda imar5 8mran 'e maPmur 9elimelerini 9ullanmay ter0i1 etti9leri g?r8l8r. *J,>Plardan itiAaren PmedeniyetP Aug8n98 te9ni9 ?.elli9leri de iOade eden Air terim olara9 dilimi.e yerlemi5 *,+>Plardan sonra ise yerine Puygarl9P 9elimesi te9liO edilmitir. %8n8m8.de 1er i9i 9elime Airli9te 9ullanlma9tadr.

7i.im medeniyet 9elimesini ter0i1 ediimi.5 din 9elimesi ile 9araAetindendir. Es9i ad YesriA olan yere H.. PeygamAerin 1i0ret etmesiyle MedineBi NeAi denilmeye Aalanmtr.+ 7u iAare NeAinin e1ri 'eya Aeldesi anlamnn ?tesinde5 dinin yaad3 yer olara9 da Air anlam 9a.anmtr. Huntington medeniyeti dine indirgememe9tedir ama ona tayin edi0i Air ?n0eli9 'erme9tedir. 7u itiAarla uygarl9 yerine medeniyeti ter0i1 etmemi. HuntingtonPn meramn da1a iyi iOade edeAilme9 i<indir. 9in0i D8nya Sa'a sonrasnda E1ur01illPin iOadesiyle !'ru-aPy i9iye A?len demir -erdenin tee998l8 ile i9ili 9utu-lu Air d8nya RdengesindenR Aa1sedileAilirdi. 7u RdengeR5 *,*: E9im 7ole'i9 De'rimiyle 9urulu- 9in0i D8nya Sa'a 'e sonrasnda d8nyay et9ileyen RalternatiO Air g80e d?n8en So'yet Sosyalist Eum1uriyetler 7irli3iPnin liderli3inde9i Sosyalist Do3u 7lo9u SVaro'a Pa9tT ile AuB
l.Sosyal "ilimler 8nsiklopedisi, isale Yaynlar5 stanAul *,,*5 Cilt:2, s. +*6. +.TemeZ Trk7e S>zlk, Ter08man %a.etesi Yaynlan5 S eda9t?r( Do<.Dr. Mertol TulumT5 stanAul *,JC5 Eilt(/5 s.J+/. @erit De'elio3lu5 ;smanl-a6Trk7e 8nsiklopedik :gat, !n9ara *,JJ5 s.:*+B:*6. #inasi %8nd8.5 Din ve 0vm7 S>zl., Vadi Yaynlar5 !n9ara *,,J5 s.=6/.

14 nun 9arsnda yer alan esas olara9 liAeral demo9ratBRgelimiR 9a-italist 7at 7lo9u SN!T& Pa9tT arasnda9i m80adeleden oluuyordu. 7u i9i 9utu- arasnda 0ereyan eden so3u9 sa'a sosyalist Do3u 7lo9uPnun 'e a9aAinde SSE7Pnin da3lmasyla sona erdi. 9i 9utu-lu d8nya d8.eninin ortadan 9al9masylaRne ola0a9 Au d8nyann 1ali[R sorusu mu1teliO teoriler esasnda 0e'a-landrlmaya <alld. 7u RIR teorilerinin mu.aOOer Alo9un lider 8l9esi olan 'e d8nyada9i te9 s8-er g8< 'asOn 9a.anan !7D 9ayna9l olmas Ae9leneAiB lirdi. Nite9im A?yle oldu. !7D liderli3inde Air Ryeni d8nya d8.eniR ola0a3 iddiasnda9i 9iAirli mu.aOOeriyet5 d8nyann Air<o9 A?lgesinde meydana gelen sa'a 'e i< sa'alarla oluan Ryeni d8nya d8.ensi.li3ine Air ni.am 'e inti.am 'erme anlayna d?n8t8. 7u meyanda tari1in sonu5 medeniyetler <atmas5 ya9laan anari5 d889 yo3unlu9lu <atma5 snrs. d8nya5 98reselleme5 9ontrolden <9m d8nya5 mole98ler i< sa'a5 -ostBmodern sa'a giAi adlarla iOade edilen teoriler g8ndeme geldi. )i9redilen teorilerden Rtari1in sonuR te.ini a<ara9 de'am edelim. Esasen tari1in sona erdi3i 'eya ere0e3i iddias5 yeni Air iddia de3ildir. @a9at d8nya ?.elli9le *,6> sonras Air<o9 eyin sona erdi3i iddialarna a1it oldu( deoloKilerin sonu5 de'rimin sonu5 ?.nenin sonu5 to-lumsaln sonu5 's. 7u RsonR aray d8nyann sonuna ili9in dinU anlayn lai9lemi Air t8re'idir.6 @ran0is @u9uyamaPnn tari1in sonu te.i modern liAerali.min A8t8n ideoloKiler 9arsnda mu.aOOer oldu3u iddiasdr. 7una g?re5 liAerali.min <?.emedi3i 'eya <?.emeye0e3i Air

meseleyi <?.eAile0e9 1i< Air mu1aliO ideoloKi yo9tur. 7u anlamda tari1 AitmitirW art9 tari1 ya-a0a95 Air meseleyi <?.ere9 RdiRli ge<mi .amana g?ndere0e9 Air ?.ne yo9tur. 2.etle art9 tari1e i1tiya< 9almamtr. 7el9i de insanlarn tari1in olmayndan5 ra1atl9tan 9ayna9lanan i< s9ntsyla yeniden tari1e d?nmeleri m8m98n olaAile0e9tir. @u9uyama 7atPy 'e liAerali.mi esas alan Air tari1 o9umasyla 7at dnda9i d8nyann 'e liAerali.min dnda9i ideoloKilerin tari1 <amurlarnda deAelendi3ini5 d8nyaya 1ita6.7u 9onuda Yasin !9tayPn 9itaAm.da yer alan REs9atoloKilerin SonuPndan atmann De'amnaR ya.ma Aa9laAilir.

15

edemedi9lerini 'e ?nlerinde an0a9 7at tari1ini ta9lit etme se<ene3inin Aulundu3unu s?yleme9tedir. Samuel P. Huntington ise5 medeniyetler <atmas te.iyle d8nyada9i me'0ut medeniyetlerin 7atPy ta9lit edemeye0e9 Oar9l .atiyetlere sa1i- oldu3unu iddia eder. HuntingtonPa g?re( RYeni d8nyada m80adelenin esas 9ayna3 ?n0eli9le ideoloKi9 'e e9onomi9 olmaya0a9. 7eeriyet arasnda9i A8y89 A?l8nmeler 'e 1V9im m80adele 9ayna3 98lt8rel ola0a9. MillU de'letler d8nyada9i 1adiselerin yine en g8<l8 a9t?rleri ola0a9 Oa9at5 gloAal -oliti9ann asl m80adeleleri Oar9l medeniyetlere mensu- gru- 'e milletler arasnda meydana gele0e9. Medeniyetlerin <atmas gloAal -oliti9aya 1V9im ola0a9. Medeniyetler arasnda9i Oay 1atlar gele0e3in mu1areAe 1atlarn te9il ede0e9. Medeniyetler arasnda9i m80adele5 modern d8nyada9i m80adelenin e'riminde ni1aU saO1a ola0a9.RP Huntington 7atPnn d8nya 1V9imiyetini 'e de3erlerini te1dit eden di3er medeniyetleri 0iddiyetle de3erlendirere9 strateKisini Auna g?re oluturmas gere9ti3ini iddia ediyor. Huntington medeniyetler <atmas te.ini esas olara9 7at i<in Air RstrateKiR Aelirleme 9aygsyla iOade etse de5 te.in ayn .amanda Rtari1R 'e Rsiyaset OelseOesiR tartmalarn ta1ri9 ede0e3i de a<9tr. & y8.den medeniyetler <atmas te.inin esas olara9 strateKi9 Air 9ara9teri oldu3u i1mal edilmeden5 tari1 'e siyaset OelseOesi sa1alarna sirayet ede0e9 Aoyutlar di99ate alnmaldr. 7u 8< Aoyuttan 1er1angi Airinin i1mali meselenin 98n18ne 'a9O olmay .orlatra0a9tr. talyan Ailim adam %. Sa00o5 HuntingtonPn te.ini eletiriye Air 1atrlatma ile Aalyor( HuntingtonPn ma9alesi5 9in0i D8nya Sa'a sonrasnda %. GernanPn ayn dergide5 yani @oreign !OOairsPde M.Y. im.asyla <9an 'e so3u9 sa'a d?nemini Aalatan antiBso'yeti9 ma9alesine Aen.eme9tedir. Sa00o RMedeniyetler atmasn yeni Air 1a<l seOeri i<in sila1lara <a3r5 Air sa'a <3l35 Air slogan olara9 nitelendiriyor. HuntingtonPn analiti9 a9la de3il5 insann mensuAu oldu3u gru- reOle9slerine 1ita- etti3ini 'e !7DPde9i siyasU i9limin ?n08 iaretlerini
?.@u9uyamaPnn te.i 'e tartmas i<in A9.. Tari0in Sonu mu, Vadi Yaynlan !n9ara *,,,. :.Huntington RMedeniyetler 'at%mas m.PR s.EE6JK

16 'erdi3ini iOade eden Sa00o Au d88n0eleri ger<e9<i Aulmama9la AeraAer5 srO te9rar edile edile normal 1ale gele0e9 'e ger<e9leeAile0e9 9e1anetler 1aline d?n8eAile0e3ini iddia ediyor.J Taner TimurPun isaAetle 9aydetti3i 8.ere Au ta'r5 Ai.i HuntingtonPn iddiasn g?rme.den gelere9 tartmamaya se'9 edeAilir. HalAu9i Aunun yerine tartara9 ta1lil etme95 <eli9i 'e yanllarn sergileme9W 9onuyu 'erimli Air 'adide is9Vn etme9 da1a do3ru Air ta'r ola0a9tr. HuntingtonPn slam medeniyetine y?neli9 menOi Aa9 a<s 'e T8r9iyePyi medeniyetler 9arB snda en Oa.la RA?l8nm8 8l9eR olara9 de3erlendirmesi5 Au 9onunun 0iddiyetle ele alnmas gere9ti3ini .iyadesiyle g?sterme9tedir. HuntingtonPn medeniyetler <atmas te.i de esasen yeni Air te. de3ildir5 ondan Air9a< sene e''el 7ernard LeDis taraOndan da dile getirilen Au te.in asl sa1iAi !rnold ToynAeePdir., 7u no9taya da1a sonra d?nme9 8.ere medeniyetler <atmas te.inin de3erlendirilmesinde Garl Mar9sPn u uyarsn di99ate almaly.( R%8ndeli9 yaamda 1er1angi Air t800ar5 Air 9imsenin oldu3unu iddia etti3i ile ger<e9ten oldu3u arasnda ayrm ya-masn <o9 iyi Ailir5 ama Ai.im tari1imi. 1en8. Au Aasit Ailgiye

ulaamamtr. 7i.im tari1imi.5 1er <a3 i<in o <a3n 9endisi 1a99nda s?yledi9lerine 'e Aesledi3i 9uruntulara 1emen inanr.R*> Hemen inanmama9 'e iddia edileni de3il5 ger<e9te olan arama9 imdi moda olan ta'rla Oailin sade0e RniyetiniR anlama9la m8m98n olma.. @ailin Oiilini Air yana Ara9ara9 niyetiyle megul olma95 Ai.i sosyoloKi9 .eminden 9o-an Air s?ylem anali.ine ma19\m edeAilir.** Me0ellePnin RNiyetler AatnUdir5 amellere g?re 9arar 'erilirR 189m85 Ai.im de3erlendirmemi.de de ge<erlidir. 7urada9i RamelR5 Rto-lumsalR 'e Rtari1UR Air .eminden 'e o .eminde neet eder. Tari1U 'e to-lumsal
J.!9taran Taner Timur R9tisadi Gal9nma5 Siyasal eKimler 'e Demo9rasi Gri.iR5 arksizm ve $ele-ek, G *,,C5 s./*B/=. ,.ToynAeePnin Au 9ita-ta yer alan RMedeniyetler GarlamasR ma9alesine Aa9laAilir5 an0a9 ToynAeePnin Au 9onuda ya.d3 Aa9a metinler de 'ardr. l&.Garl Mar9s5 8lman ideolo!isi, Se'. Se'im 7elliT5 Sol Yaynlar5 !n9araB*,J:5 s.:+B **.Metin ul1ao3lu5 7in Yl <%i.inde arksizm ve Trkiye Solu, Sarmal Yaynlar5 stanAul *,,:5 s.=,=B=,+B

.eminden Aa3ms. olara9 RniyetR anlalamaya0a3 giAi s?ylem de anlalamaya0a9tr. Tari1U 'e to-lumsal .eminden ne 9astetti3imi.i tasri1 edere9 de'am edelim. 7irAirinden Oar9l tari1lerden de3il5 modernli9le te9leBmi Air tari1ten 'e tari1le teda18l ili9isinde olan Air to-lumdan Aa1sediyoru.. Modernli9 'eya ona tam te9aA8l etmese de5 ana 9ara9teri 'e 9oordinatlar itiAariyle ?nemli Oar9ll9lar tamayan 9a-itali.m5 7at !'ru-aPda ortaya <9t9tan sonra NallersteinPn Aelirtti3i 8.ere Air d8nya sistemi olma9 iradesini i<inde Aarndrd3ndan5 A8t8n d8nyaya yaylmtr. 7u yaylma5 9endili3inden 9ayna9lanan Air et9inli9le de3il es9i reKimin 'e ya-larn tasOiyesi -a1asna5 yer yer sa'alara da 'araAilen m80adelelerle olmutur. Ga-itali.min yayl 'e Air d8nya sistemi 1aline gelii 9arsnda yenilen 'eya en 1aOiO taAiriyle et9ilenen to-lumlar5 'ar olaAilme9 i<in modernli9 1alini 9endi 0o3raOyalarnda yaratma9 istemilerdir. Modernli9 1alinin alglanndan yeniden yaratlna 9adar5 Air<o9 9onuda5 modernleme 1are9etlerinin 8r8nleri ile modernli3in oriKinal 8r8nleri arasnda9i esasl Oar9ll9larn me'0udiyeti in9Vr edileme.. 7u Oar9llamada to-lumsal Oormasyonlarn 'e a9t?rlerin Oar9l olmalarnn yan sra5 modernlemeye <alan 8l9elerin y?neti0i elitlerinin modernlemeyi gelene9sel .i1niyet 9al-lar 'e to-luma Aa9lar esasnda Air t8r 9ontrol ara0na 'e s8re0ine d?n8t8rm8 olmalarnn -ay A8y89t8r. Hatta Au durum ?ylesine Air 1al almtr 9i5 RmodernlemeR olara9 adlandrlan s8re< 7at !'ru-aPda9i RA8y89 d?n88m8nR Air sonu0u olara9 de3il5 Aa3ms. Air s8re<mi giAi de3erlendirileAilmitir. 7?yle0e RS...T Ai.im tari1imi.in de ger<e9 taAann oluturan !'ru-a tari1i5 9endi <eli9ileri i<erisinde 'e do3rudan sorgulama 9onusu olmam5 onun Ptan.imat<P sonu<larnn <?.8mlenmesi <aAalaryla yetinilmitir. Sanyorum 9i Air t8rl8 P7atPl olamaym.n nedenlerinden Airi de Audur.R*= Taner TimurPun Au iOadelerine 7at !'ru-a tari1inin oluumuna tesir etmi &smanl De'letiPnin R9iAirliR ta'rnn yaratt3 alV9as.l9la AeraAer yu9arda iaret edilen alglama Ao.u9lu9lar da ila'e edilirse taAlo tamamlanm olur. Samet !3ao3lu giAi derinlere n8Ou. edeAilen Air 9iinin YusuO !9<ura ta1lili5 9onuyu da1a iyi anlamam.
*=.T. Timur5 agm. s.=*.

18
sa3layaAilir. #?yle diyor !3ao3lu( R@i9irleri Aira. sola 9a<yordu. @a9at 1i< Air .aman *JPin0i asr sosyali.minin 1ududunu amad. omanti95 1issU5 da1a .iyade i<timaU tesan8t na.ariyelerinin tesiri altnda Air <eit 8to-istti. S...T 7ir yandan sosyalist Air i<timaU g?r88 romanti9 Air .i1nU megale 1alinde y8r8t8r9en di3er taraOtan 9oyu Air milliyet<i telV99inin sa1iAiydi 'e Au i9i Oi9rin yaratt3 te.adn 9s9a<lar arasnda 1a9i9i Ao0alamalar oluyordu.

!9<uraPnn Ao0alamas Niya.i 7er9esPin Ri9iy8.yldr neden Ao0alyoru.[R sorusuyla AeraAer d88n8lmeli. T8r9iye modernli3i 'e Au s8re0in 9ristallemi ideoloKilerinin tee998l etti3i ondo9u.un0u y8.yl5 Metin ul1ao3luPnun deyiiyle ondo9u.un0u y8.yln Airi9imini*+ ne Rim-aratorlu3un en u.un y8.ylndaR ne de da1a sonra gere9ti3i giAi temell89 edememitir. ***

T8r9iye HuntingtonPn Aa9 a<sna yaAan0 de3ildir5 da1a ?n0e de ToynAee taraOndan iOade edilen te.in5 siyaset<iler d8.eyinde9i Air tartmasn Auraya a9tarma9 yararl ola0a9tr.*+ Mays *,6> se<imlerini Demo9rat PartiPnin 9a.anmasyla an9ayaPda9i Eum1urAa9anl3 9?98nden ayrla0a9 olan smet n?n85 9?9te9i son ge0esinde EHPPnin ?nde gelen y?neti0ilerine Air 'eda yeme3i 'erir. 7u ge0ede s?. alan @ai9 !1met 7arut<u ToynAeePnin demo9rati9 reKimin Aelirli Air medeniyet d8.eyinin reKimi oldu3u5 Do3uPda 9urulamad3 d88n0esine atOta Aulunara95 Au d8.ey ya9alanmadan5 sade0e iyi niyetlerin di9tat?rl83e 9ar Air g8'en0e te9il edemeye0e3ini s?yl8yor. S?.8 *+ Mays *,6> se<imlerine getiren 7arut<u se<imlerde EHPPyi y9ann Rde'rime d8man olan 9ara 9u''etR oldu3unu5 GonyaPda EHPPye oy 'ermenin g8na1 olmad3na ili9in m8Ot8l89ten Oet'a al-5 9?ylerde yaynlama9 .orunda 9ald9larn iOade ediyor. 7?yle Air to-lumda reKim5 Rs?.8 aya3a d88reAilirR. !ya9 ta9m to-lum 1ayatna yeni Air e9il 'erme9 isteyin0e5 Aar 'e d8.en i1tiya0 ortaya <9ar 'e Aata9iler T8r9iyePyi Aa9a Air y?netime5 yani demo9rati9 olmayan Air y?netime
*./.Samet !3ao3lu5 7aAamn 8rkada%lar, N0Aio3lu Yayne'i5 stanAul Stari1si.T5 s.:*. *+BM. ul1ao3luPnun Au 9onuda9i uOu9 a<0 de3erlendirmesi i<in yu9arda ad ge<en 9itaAna Aa9laAilir.

19 d?n8t8reAilir. @ai9 !1met 7arut<uPnun Au de3erlendirmesine smet Paa u 0e'aA 'eriyor(


R BToynAee5 Au yeni reKimin Sdemo9rasininBM.Y.T Air ProtestanBHristiyan reKimi oldu3unu s?yler. M8sl8manlarn Au reKimi 9uramaya0a3 d88n0esindedir5 ama Au onun Aa3na. yandr.R

smet PaaPnn iaret etti3i Au RAa3na.l9R 1VlV 9arm.a <9aAilme9tedir. MamaOi1 Au Aa3na.l9 sade0e Aa3na.l9 olsun diye ortaya <9myor5 Aa3na.l3n ar9asnda9i g8< 'e <9ar ili9ileri anlalmad9<a ger<e9 tam olara9 g?r8leme.. HuntingtonPda yeniden .u1ur eden Roryantali.mRin Pierre 7eaudetPn iOadesiyle Rdo3uRya 9ar Rmodernli9R iddiasn*C 1em modernlemeye 1em de demo9rati9lemeye <alan T8r9iyePde Au 9e. RAo0alamadanR tartmaly.. 7assam TiAi medeniyetler <atmasnn i0at edilmedi3ini5 da1a .iyade suistimal edildi3ini 'e demo9rasinin medeniyetler arasnda 9?-r8ler 9uraAile0e3ini ileri s8r8yor.P] Y89selen R8<8n08 demo9rasi dalgasnda Pa9istanPda9i as9erU darAe 'e T8r9iyePde9i =J #uAat s8re0iyle yaanan Rd889 yo3unlu9lu darAeR a0aAa HuntingtonP 1a9l m <9aryor[ Yo9sa olu- Aiten usyaPda9i5 PeruPda9i giAi otoriter reKimlerin 'e dalgalarn Air yansmas m[ 7u mu9ayeselere girimeden oryantalist Air Aa9 a<sn i<selletiren lai9<i 'eya islam0 yorumlarn analiti9 Air de3eri yo9tur.*J Da1a ?n0e genel olara9 altn <i.di3imi. Air 1ususu imdi din 8.erinden Erol %8ng?rP8n diliyle Air da1a s?yleyelim( RS...T dinin esas de3ime.5 onun esasn te9il eden 9ayna9lar5 insanlarn
*6.@ai9 !1met 7arut<u5 SiyasL Hatralar S*,/,B*,6+T5 Milliyet Yaynlar5 istanAul *,::5 s.+=J. *C.7u 9onuda Pierre 7eaudetPnin Au 9ita-ta yer alan ma9alesine Aa9laAilir. 7eaudetPnin ma9alesinde atOta Aulunulan oryantali.min i9i 0iddi eletirisi T8r9<eye <e'rilmitir. T1ierry Hent015 Hayali Do.u, Se'. !ysel 7oraT5 Metis Yaynlar5 istanAul5 *,,CW Martin 7ernal5 Kara 8tena, Se'. 2.0an 78.eT5 Gayna9 Yaynlar5 istanAul5 *,,J. 7u 9ita-lardan Kara 8tena, Ael9i de Gayna9 YaynlarPndan <9t3 i<in5 lVy9 oldu3u ilgiyi g?remedi. *:.7assam TiAi5 Rislam $ygarl3nda Si'il To-lumun G8lt8rel Dayana3( islam 'e Demo9rasiB$ygarl9lar !rasnda G?-r8lerR5 Si'il Toplum, Demokrasi ve /slam Dnyas, Se'. !1met @et1iT5 Tari1 Va9O Yaynlar5 istanAul *,,,5 s./*'d. *J.Mu9ayeseli Air <alma i<in T.TimurPun yu9arda ad ge<en ma9alesine Aa9laAilir.

20 ?.el yorumlarndan m8sta9il olara95 1i<Air de3imeye u3rama9s.n durur. Din de3imedi3i 1alde insanlarn onunla ilgili anlaylar de3iiyorsa5 o .aman Au de3imenin seAe-lerini dinde 'eya insanlarda de3il5 Oa9at onlarn dnda Air ta9m 9ayna9larda aramam. lV.m. 7a9a Air iOadeyle s?ylerse95 insanlar de3itiren5 1er de'rin insanna Aa9a t8rl8 tesir eden5 dolaysyle insanlarn a1slarna de3il5 onlarn .amanlarna Aa3l Aulunan Air ta9m Vmillerden Aa1setmemi. do3ru olur.R*

Modernli3i 'e ondo9u.un0u y8.yl Airi9imini temell89 edemeyiimi. y8.8nden Ao0alaym. 1VlV de'am etti3i giAi5 modern d8nya 'e tari1 9arsnda RAi. Ai.e Aen.eri.^ Air 9a< 'e sat1Uli9le malul8.. Her Oi9ri5 RstrateKi9R Air ara< 'eya sila1 dere9esinde alglayaAilen i9limden Air t8rl8 <9amyoru.. HuntingtonPn medeniyetler <atmas te.i de5 .aten strateKi9

Air ya9lam i<erdi3inden Au i9limi Aesliyor. Medeniyetler atmas 9itaAnn HarA &9ullarnda en <o9 o9unan 9ita-lar arasna girmesi de5 Au alglamann Air g?stergesi olsa gere9. 7i. 9itaAm.da 9onunun RstrateKi9R 9ara9terini lVy9yla de3erlendiren ama tartmay strateKiyle snrlandrmayan5 tari1 'e normatiO alanlarda da 9onuya a<lm getireAile0e9 Aa9 a<larn en geni yel-a.ede derlemeye <alt9. N&T( RMedeniyetleraras Diyalog aAalarR
HuntingtonPun medeniyetlerin <atmas teorisine Rmedeniyetler aras diyalogR te.iyle 0e'a- 'erenler de oldu. ran Eum1urAa9an Hatemi Rmedeniyetler aras diyalogR te.ini uluslararas -oliti9ann Air ara0 olara95 ranPn 7at d8nyasyla ili9ilerini d8.eltme9 ama0yla 9ullanma9 istedi. T8r9iyePde de Rmedeniyetler aras diyalogR to-lants ger<e9letirildi. Yine HuntingtonPn <atma iddiasna 0e'a- olma9 8.ere T8r9iyePde 'e d8nyann Aa9a yerlerinde Oar9l dinlerden 9atlm0larla Rdinler aras diyalogR to-lantlar d8.enlendi. 7i.e g?re Aunlardan ta9dire ayan olanlardan Airi %a.ete0iler 'e Ya.arlar Va9O taraOndan ger<e9letirilen 'e AilV1are RMedeniyetler atmasndan DiyalogaR adyla 9ita-latrlan Medeniyetleraras Diyalog GongresiPdir. Gonuyla ilgilenen o9ura Au 9itaA 1araretle ta'siye etti3imi.i Rmera9lsna notlarR 9aAilinden 9aydedelim. S%a.ete0iler 'e Ya.arlar Va9O Yaynlar5 stanAul5 *,,,.T
*,.Erol %8ng?r5 /slamn "ugnk eseleleri, 2t89en Neriyat5 istanAul *,J,5 s.35.

21

MEDENYETLE !T"#M!S" M"[


Samuel P. H$NT"N%T&N
!"#$" %&"'$(i )*+$#,l, )&#,li D8nya siyaseti yeni Air saO1aya giriyor 'e entelle9t8eller da1a Aa9alaryla Airli9te Au durum 9arsnda5 tari1in sonu5 milli de'letler arasnda gelene9sel re9aAetlerin geri d?n885 gloAali.m 'e triAali.m -istonlarnn <e9imesi y8.8nden milli de'letin gerilemesi t8r8nden g?r8lerin 1er Airi do3ma9ta olan realitenin mu1teliO y?nlerini ya9alyor. 7ununla AeraAer5 onlarn tamam5 mu1temelen gele0e9 yllarda gloAal -oliti9ann ala0a3 'a.iyetin 1ayati 'e ger<e9ten mer9e.i Air y?n8n8 g?.den 9a<ryorlar. 7enim Oara.iyem udur 9i5 Au yeni d8nyada m80adelenin esas 9ayna3 ?n0eli9le ideoloKi9 'e e9onomi9 olmaya0a9. 7eeriyet arasnda9i A8y89 A?l8nmeler 'e 1V9im m80adele 9ayna3 98lt8rel ola0a9. Milli de'letler d8nyada9i 1Vdiselerin yine en g8<l8 a9t?rleri ola0a9 Oa9at gloAal -oliti9ann asl m80adeleleri Oar9l medeniyetlere mensu- gru- 'e milletler arasnda meydana gele0e9. Medeniyetlerin <atmas gloAal -oliti9aya 1V9im ola0a9. Medeniyetler arasnda9i Oay 1atlar gele0e3in mu1aAere 1atlarn te9il ede0e9. Medeniyetler arasnda9i m80adele5 modern d8nyada9i m80adelenin e'riminde ni1aU saO1a ola0a9. Modern milletleraras sistemin Nest-1alia 7arPyla Airli9te do3uundan Au yana5 AirAu<u9 asrdan Aeri 7at d8nyasnda9i m80adeleler5 A8y89 ?l<8de A8ro9rasilerini5 orB
22

dularn mer9antilist e9onomi9 g8<lerini 'e en m81imi idare etti9leri to-ra9lar geniletmeye teeAA8s eden -renslerle im-aratorlar5 mutla9iyet<i monar9larla merutiyet<i monar9lar arasnda meydana gelmitir. &nlar Au s8re< i<inde milli de'letleri '80uda getirdiler 'e @rans. "1tilVliPnin Aalamasyla Airli9te esas m80adele <i.gisi -rensler yerine milletler arasnda tee998l etti. *:,/Pde . . PalmerPin ileri s8rd838 giAi5 RGrallar arasnda9i sa'alar Aitti5 milletler arasnda9i sa'alar Aalad.R 7u *,. !sr modeli 7irin0i D8nya Sa'aPnn sonuna 9adar de'am etti. &ndan sonra5 us 1tilali 'e ona 9ar g?sterilen te-9inin Air neti0esi olara95 milletler m80adelesi yerini ?n0e 9om8ni.m5 Oai.mBna.i.m 'e liAeral demo9rasi arasnda 'e da1a sonra da 9om8ni.m 'e liAeral demo9rasi arasnda 0ereyan eden ideoloKiler m80adelesine Ara9t. 7u sonun0u m80adele5 So3u9 Sa'a esnasnda5 i9i s8-er g8< arasnda9i m80adelenin m80essem iOadesi olmutur. 7u s8-er g8<lerin 1i<Airisi5 9lasi9 !'ru-ai anlamda Air millU de'let de3ildi 'e 1er Airisi 18'iyetini 9endi ideoloKisinin terimleriyle tariO ediyordu. Prensler5 millU de'letler 'e ideoloKiler arasnda 0ereyan eden A8t8n Au 9a'galar5 esasen 7at medeniyeti A8nyesinde9i m80adelelerdiW Nilliam LindPin deyimiyle5 R7atPya ait sa'alarRdi. Da1a ?n0e *:5 *J. 'e *,. asrn sa'alar 'e d8nya sa'alar 9adar So3u9 Sa'aPn ger<e3i de Au idi. So3u9 Sa'aPn sona ermesiyle Airli9te5 milletleraras siyaset 7atl g?r8n88n8n dna <9yor 'e 7at ile 7atl olmayan medeniyetler arasnda 'e 7at d medeniyetlerin 9endi aralarnda9i et9ileim5 milletleraras siyasetin oda9 no9tas 1aline

geliyor. Medeniyetler siyasetinde5 7atl olmayan medeniyetler da1il millet 'e 1898metler5 art95 tari1in5 7at 9olonyali.minin 1edeOleri Ai<iminde9i oAKeleri olara9 9almyorlar5 Oa9at tari1in mu1arri9 'e m8e99illeri olara9 7atPya 9atlyorlar. ),#,"i-,tl,'i" T$.i$t/ D8nya5 So3u9 Sa'a esnasnda5 7irin0i5 9in0i 'e ;<8n08 D8nyalara A?l8nm8t8. 7u A?l8nmeler art9 m8naseAetsi. d88yor. #imdi9i 1alde 8l9eleri5 siyasU 'e i9tisadU sistemleri 'eya e9onomi9 gelime se'iByeleriyle alV9al terimlerle de3il5 Aunun yerine 98lt8r 'e medeniyetleBriyle ilgili terimlerle gru-landrma9 <o9 da1a manidardr. 23 7ir medeniyetten Aa1setti3imi. .aman neyi 9astediyoru.[ Medeniyet 98lt8rel Air 'arl9tr. G?yler5 A?lgeler5 etni9 gru-lar5 milliyetler5 dinU gru-lar... 78t8n Aunlarn 1e-si5 98lt8rel <eitlili3in Oar9l se'iyelerinde ayr 98lt8rlere sa1i-tirler. %8ney talyaPda9i Air 9?y8n 98lt8r85 Gu.ey talyaPda9i Air 9?y8n9inden Oar9l olaAilirW Oa9at 1er i9isi de onlar !lman 9?ylerinden Oar9l 9lan m8tere9 talyan 98lt8r8n8 -aylaa0a9lardr. !'ru-al to-lumlar5 9endilerini5 srasyla5 !ra- 'e in to-lumlarndan ayran 98lt8rel 1ususiyetleri -aylaa0a9lardr. MamaOi15 !ra-lar5 inliler 'e 7atllar da1a geni 1er1angi Air 98lt8rel 'arl3n -ar<as de3ildirler. 7unlar medeniyetleri te9il ediyorlar. 7ir medeniyet5 Au suretle5 insanlarn 9endilerini di3er t8rlerden ayrteden y?n8nden Aa9a onlarn sa1i- oldu3u en y89se9 98lt8rel gru-lama 'e en geni 98lt8rel 9imli9 se'iyesidir. Medeniyet5 1em dil5 tari15 din5 Vdetler5 m8esseseler giAi orta9 oAKe9tiO unsurlar 'astasiyle 'e 1em de insanlarn s8AKe9tiO olara9 9endi 9endilerini te1is etmeleri suretiyle tariO edilir. nsanlar <eitli 9imli9 se'iyelerine sa1i-tirler. omaPda oturan Air 9ii5 9endisini Air omal5 Air italyan5 Air Gatoli95 Air Hristiyan5 Air !'ru-al5 Air 7atl olara95 de3ien yo3unlu9 dere0eleriyle tanmlayaAilir. & 9iinin mensu- oldu3u medeniyet5 onunla 9endisini 9u''etle te1is etti3i en geni 9imli9 se'iyesidir5 insanlar 9imli9lerini yeniden tanmlayaAilirler 'e tanmlarlar da 'e Aunun neti0esi olara9 medeniyetlerin 9om-o.isyonu 'e snrlar de3iir. Medeniyetler5 in giAi SLu0ian PePin iOadesiyle5 Pde'let olma9 iddiasnda Aulunan Air medeniyetPT <o9 A8y89 sayda Air insan to-lulu3unu ya1ut5 meselV5 Garayi-lerPde9i !ngloOon unsuru giAi <o9 a. sayda9i Air insan 98mesini de i1ata edeAilir. 7ir medeniyet5 7atl5 Latin !meri9an 'e !ra- medeniyetinde oldu3u giAi <eitli millU de'letleri 'eya Ma-on medeniyetinde9i giAi te9 Air millU de'leti i1ti'a edeAilir. Medeniyetler5 a<9tr 9i SOar9l Airta9m unsurlarT me.0edi- ?rterler 'e altBmedeniyet Airimleri i1ti'a edeAilirler. 7at medeniyeti5 !'ru-a 'e Gu.ey !meri9a giAi i9i ana 'aryantaW slVm5 !ra-5 T8r9 'e Male.ya altBA?l8mlerine sa1i-tir. Medeniyetler5 yine de anlaml .atiyetlerdir 'e 9endi aralarnda 9es9in 1atlara rastlama9 nadir g?r8len Air ey ise de ger<e9tir. Medeniyetler dinami9tirW y89selir 'e d8erlerW A?l8n8r 'e Airleirler. Her1angi Air tari1 ?3ren0isi Ailir 9i5 medeniyetler .aman i<inde .e'al Aulur 'e AertaraO olurlar.
24

7atllar5 milli de'letleri5 d8nya 1Vdiselerinin Aal0a a9t?rleri olara9 d88nmeye m8temayildirler. HalAu9i5 millU de'letler5 sade0e Air9a< asrdan Aeri ?yle olmulardr5 insanl9 tari1inin da1a geni Air d?nemi medeniyetlerin tari1i olmutur. !rnold ToynAeePnin ! Study of History1de. te1is etti3i Aelli Aal =* medeniyetten5 <a3da d8nyada sade0e C tanesi me'0ut olmutur. ),#,"i-,tl,' Ni0i" 1$t/2$+$(3 Medeniyet 9imli3i5 gele0e9te gitti9<e artan Air e9ilde e1emmiyet 9a.ana0a9 'e d8nya A8y89 ?l<8de5 Aelli Aal yedi 'eya se9i. medeniyet arasnda9i et9ileimle e9illene0e9tir. 7unlarn i<ine5 7at5 GonO8<yus5 Ma-on5 slVm5 Hint5 Sla'B&rtodo9s5 Latin !meri9a 'e mu1temelen !Ori9a medeniyetleri giriyor. %ele0e3in en m81im m80adeleleri5 Au medeniyetlerin Airini di3erinden ayran 98lt8rel Oay 9r9lar Aoyun0a meydana gele0e9tir. Va.iyet neden A?yle ola0a9[

7irin0isi5 medeniyetler arasnda9i Oar9ll9lar sade0e 1a9i9U de3il esasldrlar. Medeniyetler AirAirlerinden tari15 dil5 98lt8r5 gelene9 'e en m81imi de din yoluyla Oar9llarlar. @ar9l medeniyetlerin insanlar5 1a9 'e sorumlulu9lar5 18rriyet 'e otorite5 eitli9 'e 1iyerarinin i.aOU e1emmiyeti 1a99nda Oar9llaan g?r8leri 9adar Tanr ile insan5 Oertle gru-5 'atandala de'let5 eAe'eynle <o0u9lar 'e 9ar 9o0a arasnda9i ili9iler 9onusunda da Oar9l Oi9irlere sa1i-tirler. 7u Oar9ll9lar5 asrlarn 8r8n8d8r. Gsa .amanda .ail olmaya0a9lardr. 7unlar5 siyasU ideoloKi 'e reKimler arasnda9i Oar9ll9lardan <o9 da1a esasldrlar. @ar9ll9lar illV da m80adele deme9 de3ildir 'e m80adele de mu1a99a9 surette iddet mVnVsna gelme.. %er<i5 asrlar Aoyun0a5 en u.un 'e iddetli m80adeleleri5 medeniyetler arasnda9i Oar9ll9lar 1usule geB tirmitir. i9in0isi5 d8nya gitti9<e da1a 98<89 Air yer 1aline geliyor. @ar9l medeniyetlerin insanlar arasnda9i et9ileimler gitti9<e artyor( 7u artan et9ileimler medeniyet uurunu 'e medeniyetlerin 9endi A8nyelerinde9i m8tere9li9lerin yan sra medeniyetler arasnda9i ayrl9larn Oar9edilmesini g8<lendiriyor. @ransaPya y?nelen Gu.ey !Ori9a g?<85 @rans.lar arasnda 1usumet do3urma9la 9almam5 ayn .amanda PiyiP
25

!'ru-al g?.8yle Aa9lan Gatoli9 Polonyal g?<8n8 9aAul etme temay8l8n8 de arttrmtr. !meri9allar5 Ma-on yatrmna5 !'ru-a 8l9eleri 'e GanadaPdan gelen da1a A8y89 yatrmlardan <o9 da1a olumsu. te-9i g?stermilerdir. 7en.er e9ilde5 Donald HoroDit.Pin ileri s8rd838 giAi5 R7ir "AoR olaAilir... NiKeryaPnn Do3u A?lgesinde9i Air &''erri "AoPs 'eya Air &nits1a "AoPsu. &5 LagosPta Aasit Air "AoPdur. LondraPda Air NiKeryalPdr. NeD Yor9Pta ise Air !Ori9aldr. @ar9l medeniyetlerin insanlar arasnda9i et9ileimler5 srasyla d88n0eyi gerisin geriye5 tari1in derinli3ine do3ru yayma9 i<in Oar9ll9 'e ada'etleri aAartara9 0anlandrma9 suretiyle insanlarn medeniyet uurlarn artryor. ;<8n08s85 d8nya <a-nda9i sosyal de3ime 'e e9onomi9 modernleme s8re<leri5 insanlar <o9 es9i ma1allU 9imli9lerden 9o-aryor. 7unlar ayn .amanda5 Air 9imli9 9ayna3 olara9 milli de'leti .ayOlatyor. D8nyann <o3u yerinde Au Aolu3u doldurma9 i<in din5 s9 s9 ROundamentalistR diye yaOtalanan 1are9etler Ai<iminde de'reye girmitir. 7u t8r 1are9etler5 slVmPda oldu3u 9adar 7at Hristiyanl35 Muse'ili95 7udi.m 'e Hindui.m i<inde de Aoy g?steriyor. o3u 8l9e 'e dinde9i Oundamentalist 1are9etler i<inde Oaal olan insanlar gen<5 y89se9 ta1silli5 orta snO te9nisyenleri5 mesle9 'e i sa1iAi 9iilerdir. %eorge NeigelPin iaret etti3i giAi5 RD8nyann se98lari.asyondan u.a9lamas5 yirmin0i asrn sonlarnda9i 1ayatn 1V9im sosyal ger<e9lerinden Airisidir. Dinin yeniden do3uu5 %illes Ge-elPin iOadesiyle RTanrnn ?'anR5 medeniyetleri Airletiren 'e milli snrlar aan Air 9imli9 'e 8mit temeli sa3lyor. D?rd8n08s85 medeniyet uurunun gelimesi 7atPnn i9i y?nl8 rol8 taraOndan g8<lendiriliyor. 7at Air yandan 9udretin .ir'esindedir. MamaOi15 ayn .amanda 'e Ael9i Air neti0e olara95 7atl olmayan medeniyetler arasnda e0dat Oenomenine d?n8 ortaya <9yor. 7ir insan5 gitti9<e artan Air e9ilde Ma-onyaPda mane'iyata 'e !syallamaPya do3ru e3ilimlerW Ne1ru mirasnn sonu 'e HindistanPn PHindulamasP5 7atnn sosyali.m 'e milliyet<ili9 Oi9irlerinin Aaars.l3 'e Aunun 8.erine &rtaBDo3uPda9i PyenidenBslVmlamaP 'e imdi 7atllamaya 9ar 7oris Yeltsin_in memle9etinde9i uslamayla ilgili Air tartma 1a99nda SAirta9mT reOeranslar iitir. %808n8n .ir'esinde9i Air 7at5 7atl olmayan yollardan d8nyay Ai<imlendirme9 i<in
26

gitti9<e da1a Oa.la ar.u5 iste9 'e 9ayna3a sa1i- olan 7at d 8l9elerle y8. y8.e geliyor. 7atl olmayan to-lumlarn elitleri5 ge<mite5 e9seriya &IOord5 SorAonne 'eya Sand1urstPta e3itilmi 'e 7atl ta'r 'e de3erleri sindirmi5 7at ile alV9al insanlard. 7atl olmayan 8l9elerin 1al9 SiseT ayn m8ddet i<inde5 e9seriye 'e derin Air e9ilde yerli 98lt8rle meAu

1alde 9almlardr. !n0a95 imdi Au ili9iler tersine d?nme9tedir. 7atl olmayan Air<o9 8l9ede elitlerin yerlilemesi 'e 7atPdan u.a9lamas 'u9ua gelir9en5 ayn .amanda5 7atl B<o3unlu9la !meri9anB 98lt8r5 tar. 'e al9anl9lar 1al9 98tleleri arasnda da1a -o-8ler 1ale geliyor. 7ein0isi5 siyasU 'e e9onomi9 olanlara nisAetle da1a a. de3ime istidad g?steren 98lt8rel 1ususiyet 'e Oar9ll9larn5 uyuma 'e ayrmalar da Au y8.den5 onlara g?re da1a 9olaydr. Es9i So'yetler 7irli3iPnde9i 9om8nistler demo9rat5 .enginler Oa9ir 'e Oa9irler .engin olaAildilerW Oa9at uslar Estonyal 'eya !.eriler Ermeni olamadlar. SnO 'e ideoloKi m80adelelerinde9i ana1tar soru5 PSen 1angi taraOtasn[P Ai<imindeydi 'e insanlar taraOlar arasnda ter0i1te AulunaAilir5 Aulunur 'e taraO de3itireAilirlerdi. Medeniyetler arasnda9i <atmalarda ise Au soru5 PSen nesin[P e9lindedir. 7u ise Air 'eridir 'e de3itirileme.. 7osnaPdan GaO9asya 'e SudanPa 9adar Aildi3imi. giAi5 s?. 9onusu soruya 'erile0e9 yanl Air 0e'a- 9aOaya yene0e9 Air 9urun mVnVsna geleAiliyor. HattV5 etnisiteden da1a Oa.la olara9 din5 insanlar arasnda 9es9in 'e dlay0 e9ilde Air ayrm ya-yor. 7ir insan yar @rans. 'e yar !ra- 'e ayn anda i9i 8l9enin 'atanda Aile olaAilir. 7undan da1a .or olan ey5 yar Gatoli9 'e yar M8sl8man olma9tr. Son olara95 e9onomi9 A?lge0ili9 artyor. 7?lgesel <er<e'ede 9alan to-lam ti0aret oranlar *,J> ilV *,J, arasnda !'ru-aPda y8.de 6*Pden 6,Pa5 Do3u !syaPda y8.de //Pten /:Pye 'e Gu.ey !meri9aPda y8.de /=Pden /CPya <9mtr. %ele0e9te5 A?lgesel e9onomi9 Alo9larn e1emmiyeti5 mu1temelen artmaya de'am ede0e9tir. 7ir yandan5 Aaarl e9onomi9 A?lge0ili9 medeniyet uurunu ta9'iye ede0e95 di3er yandan da e9onomi9 A?lge0ili9 an0a9 m8tere9 Air medeniyet i<inde 9?9 sald3 .aman mu'aOOa9 olaAile0e9tir. !'ru-a To-lulu3u5 !'ru-a 98lB t8r8 'e 7at Hristiyanl3Pnn -aylat3 temele dayanr. Gu.ey !meri9a SerAest Ti0aret 7?lgesinin Aaars5 !meri9a5 Ganada 'e Me9si9a 98lB
24

t8rlerinin 1Vli1a.rda de'am etme9te olan oda9lamasna dayanyor. Ma-onya ise5 tam a9sine5 Do3u !syaPda Aunlarla 9yaslanaAilir Air e9onomi9 'arl9 meydana getirme9te .orlu9larla 9arlayorW <8n98 Ma-onya5 ne'i a1sna m8n1asr Air to-lum 'e medeniyettir. Ma-onya5 di3er Do3u !sya 8l9eleriyle g8<l8 ti0aret 'e yatrm Aa3lar gelitireAilse Aile s?.9onusu 8l9elerle arasnda9i 98lt8rel Oar9ll9lar5 Ma-onyaPnn !'ru-a 'e Gu.ey !meri9aPda9ine Aen.er A?lgesel Air e9onomi9 entegrasyonu ilerletmesini snrlar 'e Ael9i de engeller. 7unun a9sine5 m8tere9 98lt8r5 in Hal9 Eum1uriyeti ile Hong Gong5 TaiDan5 Singa-ur 'e di3er !sya 8l9elerinde9i deni. ar inli to-lulu9lar arasnda9i e9onomi9 ili9ilerin 1.la genilemesine a<9 Air e9ilde im9Vn sa3lyor. So3u9 Sa'aPn sona ermesiyle Airli9te5 98lt8rel orta9l9lar5 gitti9<e artan Air e9ilde ideoloKi9 Oar9ll9lar AertaraO ediyor 'e Gta ini ile TaiDan ya9nlayorlar. 9tisadU A8t8nlemenin ?n art5 ayet 98lt8rel orta9l9 ise Do3u !syaPda gele0e3in Aal0a e9onomi9 Alo9u mu1temelen inPde temer98. ede0e9tir. !slna Aa9lrsa5 Au Alo9 imdiden meydana geliyor. Murray NeidenAaumPun m8a1ade etti3i 8.ereW
7?lgede9i me'0ut Ma-on 1V9imiyetine ra3men5 end8stri5 ti0aret 'e sermaye i<in yeni Air oda9lama no9tas olara9 inli temeline dayanan !sya e9onomisi 1.l Air Ai<imde '80uda geliyor. 7u strateKi9 A?lge5 te9noloKi 'e 8retim 9a-asitesinin m81im Air 9smn STaiDanTW m8tea11itli95 -a.arlama 'e 1i.met alanlarnda temay8. etmi Air dirayeti SHong GongTW neOis Air iletiim eAe9esini SSinga-urT5 mua..am Air malU sermaye Airi9imini S1er 8<8 deT 'e <o9 geni Air to-ra95 9ayna9 'e ig808 me'l8Aesini S9ta inT i1ti'a ediyor. 7u m8essir eAe9e5 %uang.1ouPdan Singa-urPa5 Guala Lum-urPdan ManilaPya <o3u .aman gelene9sel 9aAilelerin A8y8melerine istinaden BDo3u !sya e9onomisinin omurgas olara9 tas'ir edilme9tedir.*

ran5 Pa9istan5 T8r9iye5 !.erAey0an5 Ga.a9istan5 Grg.istan5 T8r9menistan5 Ta0i9istan5 2.Ae9istan 'e !Oganistan giAi !ra- olmayan on M8sl8man 8l9eyi Airaraya getiren E9onomi9 Airli3i Te9ilVtPnn temelini de 98lt8r 'e din te9il ediyor. Esas olara9
* . Murray VeidenAaum5 P%reater E1ina( T1e NeIt E0onomi0 Su-er-oDer[5P St. Louis( Nas1ington $ni'ersity Eenter Oor t1e Study oO !meri0an 7usiness5 #ontemporary 0sues, Series 6:5 @eAruary *,,/5 --. =B/.

28

*,C>Plarda T8r9iye5 Pa9istan 'e ran taraOndan 9urulan Au te9ilatn diriltilmesi 'e geniletilmesinde9i sai9lerden Airi5 Au 8l9elerde9i mu1teliO liderlerin5 !'ru-a To-lulu3uPna 9aAul edilme anslarnn olmad3n 9a'ramalardr. 7en.er e9ilde5 Eari0om5 &rta !meri9a

&rta9 Pa.ar 'e Mer0osur da orta9 98lt8rel temellere dayanrlar. Da1a geni Air Garayi-ler B&rta !meri9a e9onomi9 'arl3 ina etme9 i<in sarOedilen gayretler5 1er ne 9adar !ngloB Latin A?l8nmesi arasnda Air 9?-r8 9uruyorsa da Aaars. 9almaya ma19\mdur. nsanlar 9imli9lerini etni9 'e dinU terimlerle tanmlad9<a5 Oar9l din 'e etni9 ya-lara mensuinsanlarla 9endileri arasnda AirAirlerine 9ar Air PAi.P 'e PonlarP ili9isinin 'ar oldu3unu mu1temelen g?re0e9lerdir. Es9i So'yetler 7irli3i 'e Do3u !'ru-aPda ideoloKi9 olara9 taB nmlanan de'letlerin sona ermesi5 gelene9sel etni9 9imli9 'e 1usumetlerin ?ne alnmasna i.in 'eriyor. G8lt8r 'e din Oar9ll9lar5 siyasU meseleler 8.erinde insan 1a9larndan5 g?<5 ti0aret5 i 'e <e'reye 9adar u.anan Oar9ll9lar meydana getiriyor. Eo3raOi ya9nl95 7osnaPdan MindanaoPya 9adar to-ra9 tale-lerinden ileri gelen m80adelelerin do3masna seAe- oluyor. En m81imi SiseT5 7atPnn 9endi liAerali.m 'e demo9rasi de3erlerini e'rensel de3erler olara9 ?ne <9arma95 as9erU 8st8nl838n8 s8rd8rme9 'e e9onomi9 menOaatlerini artrma9 i<in sarBOetti3i <aAalar5 di3er medeniyetlerden a9si y?nde mu9aAeleler gelmesini te'lit ediyor. deoloKi temelinde ittiOa9lar 9urma9 'e deste9 sa3layaAilme9 im9Vn gitgide a.ald9<a5 1898metler 'e gru-lar5 s8re9li artan Air e9ilde orta9 din 'e medeniyet 9imli3ine m8ra0aat etme9 suretiyle deste9 sa3lamaya teeAA8s ede0e9lerdir. Medeniyetlerin <atmas5 A?yleli9le i9i se'iyede ortaya <9ar. Mi9ro se'iyede5 m80a'ir gru-lar5 medeniyetler arasnda9i Oay 9r9l9lar Aoyun0a5 to-ra9 'e AirAirleri 8.erinde 9ontrol 9urma9 i<in <o9 9ere iddetli Ai<imde m80adele ederler. Ma9ro se'iyede SiseT Oar9l medeniyetlere mensu- de'letler i.aOU Air as9erU 'e e9onomi9 8st8nl89 u3runa re9aAet eder5 milletleraras m8esseseler 'e 8<8n08 taraOlar 8.erinde 9ontrol 9urma9 i<in m80adeleye giriir 'e 9endi 1ususU -oliti9 'e dinU de3erlerini re9aAet<i Air anlayla ?ne <9arrlar. ),#,"i-,tl,' 5'$s/"#$(i 6$- K/'/(l$'/ Medeniyetler arasnda9i Oay 9r9lar5 So3u9 Sa'aPn 9ri. 'e 9an d?9me i<in Ola no9tas olara9 Aenimsedi3i siyasU 'e ideoloKi9 snrlarla yer de3itiriyor. So3u9 Sa'a5 Demir Perde !'ru-aPy siyasU 'e ideoloKi9 olara9 A?ld838 .aman AaladW Demir PerdePnin son Aulmasyle ni1ayete erdi. deoloKi9 A?l8nmesi ortadan 9al9t9<a5 !'ru-aPnn Air yandan 7at Hristiyanl3 'e &rtodo9s Hristiyanl3 arasnda5 di3er yandan ise "slVmla 9endisi arasnda9i 98lt8rel A?l8nmesi yeniden ortaya <9t. 7at Hristiyanl3Pnn *6>>Plerde9i do3u snr5 Nilliam Nalla0ePin te9liO etti3i giAi5 -e9VlV !'ru-aPda9i en m81im A?l8nme 1att olaAilir. 7u 1at5 Aug8n98 usya ile @inlandiya 'e 7alt9 de'letleri arasnda9i snrlar Aoyun0a u.an-5 da1a <o9 Gatoli9 olan 7at $9raynaPy &rtodo9s Do3u $9raynaPdan ayrara9 $9rayna 'e 7eya. usyaPnn i<inden ge<i- Transil'anyaPy omanyaPdan ayrma9 suretiyle 7atPya do3ru salnr 'e da1a sonra5 imdi9i Hr'atistan 'e Slo'enyaPy es9i Yugosla'yaPnn geri 9alan 9smndan 1emen 1emen t8m olara9 ayrara9 gider. 7al9anlarPda9i Au 1at5 taAiU5 HaAsAurg 'e &smanl m-aratorlu9lar arasnda9i tari1U snrlara da uygun d88yor. 7u 1attn 9u.eyinde 'e 7atsnda yaayan 9a'imler Protestan 'e Gatoli9PtirlerW !'ru-a tari1inin Oeodali.m5 ?nesans5 eOormasyon5 !ydnlanma5 @rans. i1tilVli 'e Sanayi n9lVA giAi orta9 te0r8Aelerini -aylamlardrW genel olara9 'e e9onomi9 a<dan do3uda9i 9a'imlerden da1a iyi durumdadrlar 'e u anda m8tere9 Air !'ru-a e9onomisine 'e demo9rati9 siyasU sistemler arasnda9i Airlemeye artan ?l<8de 9atlmalar Ae9leneAilir. 7u 1attn do3u 'e g8neyinde9i 9a'imler5 &rtodo9s 'eya M8sl8manPdrlarW tari1U Aa9mdan &smanl 'e ar m-aratorlu9larna mensu- olmu 'e !'ru-aPnn geri 9alan 9smna Ai<im 'eren 1adiselerle e1emmiyetsi. ?l<8lerde temas 9urmulardrW e9onomi9 a<dan genelli9le Oa.la ileri de3ildirlerW isti9rarl demo9rati9 sistemler gelitirmeleri da1a .ayO Air i1timal giAi g?.898yor. !'ru-aPda9i en m81im A?l8nme <i.gisi olara9 98lt8r8n GadiOe Perdesi5 SAu A?lgede9iT yerini ideoloKinin Demir Perdesine Ara9mtr. Yugosla'yaPda9i 1Vdiselerin g?sterdi3i giAi5 Au sade0e Air Oar9ll9 <i.gisi de3il ayn .amanda 9anl Air m80adele <i.gisidir de.

30

7at 'e slVm medeniyetleri arasnda9i Oay 9r9lar Aoyun0a 0ereyan eden m80adele */>> senedir de'am edegelme9tedir. "slVmn ortaya <9ndan sonra5 7at 'e 9u.eye 'uran !ra- 'e Ma3riAi dalgas5 an0a9 :/=Pde ToursPda son Aulmutur. Ha<llar5 onAirin0i asrdan on8<8n08 asra 9adar5 me'.ii Aaarlarla Gutsal To-ra9lara Hristiyanl9 'e Hristiyan idaresini getirmeye teeAA8s etmilerdir. &smanl T8r9leri5 ond?rd8n08 asrdan onyedin0i asra 9adar &rtaBDo3u 'e 7al9anlarP 1898m altna alm5 stanAulPu .a-tetmi 'e ViyanaPy i9i 9ere 9uatma9 suretiyle dengeyi tersine <e'irmilerdir. &ndo9u.un0u asr Aoyun0a 'e yirmin0i asr Aalarnda &smanl g808 geriledi9<e ngiltere5 @ransa 'e talya &rtaBDo3u 'e Gu.ey !Ori9aPnn A8y89 9smnda 7at 9ontrol8n8 tesis ettiler. 9in0i D8nya Sa'aPndan sonra5 s?m8rge im-aratorlu9lar ?n0e gerilediler sonra da ortadan 9al9tlar5 e''elV5 !ra- milliyet<ili3i 'e ardndan da slam0 Oundamentali.m 9endini ortaya 9oydu. 7at5 enerKi 9ayna3ndan ?t8r8 ran S7asraT G?rOe.i 8l9elerine 9ar iddetli Ai<imde Aa3ml 1ale geldiW -etrol .engini M8sl8man 8l9eler5 -ara .engini 'e istedi9leri anda da silV1 .engini oldular. 7at taraOndan '80uda getirilen srail ile !ra-lar arasnda <eitli sa'alar meydana geldi. @ransa5 *,6>Pli yllarn A8y89 9smnda Ee.ayirPde 9anl 'e insaOs. Air sa'a y8r8tt8W ngili. 'e @rans. 9u''etleri *,6CPda MsrPa saldrdW !meri9an g8<leri5 *,6JPde L8AnanPa girdiW !meri9an g8<leri5 AilV1are te9rar L8AnanPa y?neldi5 LiAyaPya saldrd 'e iranPla <eitli as9erU <atmalara giritiW asgarU 8< &rtaBDo3u 1898meti taraOndan deste9lenen !ra- 'e slVm ter?ristler 1aOiO silV1lar 9ullanara9 7atl u<a9 'e tesisleri AomAaladlar 'e 7atllar re1in tuttular. !ra-lar 'e 7at arasnda9i Au sa'a5 *,,>Pda 7irlei9 De'letlerPin5 Aa. !ra- memle9etlerini di3erinin saldrsna 9ar sa'unma9 i<in "ran G?rOe.iPne A8y89 Air ordu g?ndermesiyle .ir'eye ulat. N!T& -lanlamas da a9iAetinde5 gitti9<e artan Air e9ilde Pg8ney tiriA8n8Pnde9i -otansiyel te1ditler 'e isti9rars.l3a y?nelmitir. 7at 'e slVm arasnda5 asrlardan Aeri de'am eden Au as9erU et9ileimin .e'al Aulma i1timali -e9 yo9tur. 7u da1a ?ld8r808 olaAilirdi. G?rOe. Sa'a5 Saddam H8seyinPin israilPe saldrm olmas 'e 7atPya 0esaretle 9ar <9mas Air 9sm !ra-lar ma3rur etti. 7atPnn "ran G?rOe.iPnde9i as9erU 'arl35 9ar 9onulma. as9erU 8st8nl838 'e onlarn 9endi mu9adderatlarn tayin etme 1ususunda9i yeB /* tersi.li9lerinden ileri gelen5 g80eni9li3in 'e ta19ir edilmili3in Aesledi3i Air 1ayli ?O9e de Ara9t. Petrol i1ra0at<s olanlarna ilV'eten5 oto9rati9 1898met Ai<imlerinin .ayOlad3 'e demo9rasiye ge<me <aAalarnn g8<lendi3i Air<o9 !ra- 8l9esi5 e9onomi9 'e sosyal se'iyesini y89seltiyor. !ra- siyasU sistemlerinde9i Aa. a<lmalar imdiden meydana <9ma9tadr. 7u a<lmalardan esas Oaydalananlar islam0 1are9etler olmutur. Gsa0as5 !ra- d8nyasnda5 7atl demo9rasi 7at aley1tar siyasU g8<leri 9u''etlendiriyor. 7u ge<i0i Air 'V9a olaAilirW Oa9at slVm 8l9eleriyle 7at arasnda9i ili9ileri 9esinli9le m89ilVta so9a0a9tr. 7u ili9iler demograOi9 taraOndan da m89ilVta so9uluyor. !ra- 8l9elerinde9i5 Ail1assa Gu.ey !Ori9aPda9i5 1ayret 'eri0i n8Ous art 7at !'ru-aPya do3ru artan Air g?<8n ?n8n8 a<mtr. 7at !'ru-aPda da1ili snrlar asgarUye indirmeye y?nelen 1are9et5 Au gelime 9onusunda9i siyasU 1assasiyetleri 9es9inletirmitir. talya5 @ransa 'e !lmanyaPda r9<l9 gitti9<e a<3a <9yor 'e !ra- 'e T8r9 g?<menlere y?nelen siyasU rea9siyon 'e iddet *,,>Pdan Aeri da1a yo3un 'e yaygn 1ale gelmitir. slVm 'e 7at arasnda9i et9ileim5 1er i9i taraOta da Air medeniyet <atmas olara9 g?r8l8yor. Hindu Air M8sl8man ya.ar olan M. M. !9AarPn m8a1edesine g?re5 R7atPnn Aundan sonra 9arlaya0a3 meydan o9uma 9esinli9le M8sl8man Vlemindan gele0e9tir. Yeni Air d8nya d8.eni i<in m80adele5 Ma3riAPden Pa9istanPa 9adar M8sl8man milletlerin Oaaliyet 'e tesir sa1asnda9i Au Vlemde Aalaya0a9tr. R7ernard LeDisSdeT Aen.er Air neti0eye 'aryor(
H898metlerin ta9i- etti9leri -oliti9alar 'e da'a 9onusu meseleler se'iyesini <o9 aan Air 1alet`i ru1iye 'e 1are9etle y8.y8.e geliyoru.. 7ir medeniyetler <atmasndan da1a a. Air ey de3ildir AuW Ael9i irrasyonel ama Ai.im MudeoBHristiyan

mirasm.a5 se98ler 'arl3m.a 'e 1er i9isinin d8nya <a-nda9i genilemesine 9ar5 9esinli9le es9i Air ra9iAin tari1U te-9isiSdirT..

Tari1U olara95 M8sl8man !ra- medeniyetinin di3er A8y89 d8man0a et9ileimi g8neyde9i -ut-erest ru1<u 'e imdi SiseT artan Air e9ilde Hristiyan .en0i 9a'imlerle olmutur. 7u 1usumet5 ge<mite !ra- esir t800arlar 'e .en0i esirler imaKndan 1ulVsa edilmitir. SS?.
= . 7ernard LeDis5 PT1e oots oO M8slim ageP5 T0e 8tlantiont0ly, 'ol. =CC5 Se-temAer *,,>5 -.C>W Time5 Mune *C5 *,,=5 --. =+B=J.

9onusu 1usumetT SudanPda !ra- 'e .en0iler arasnda9i s8re9li i< sa'ata5 adPda5 LiAya deste9li Vsilerle 1898met arasnda9i sa'ataW !Ori9aPnn moderni.asyonu 'e Hristiyanl3n yaylmas5 Au Oay 9r3 Aoyun0a iddetlenme i1timalini Ael9i de arttra0a9tr. Pa-a "". Mo1n PaulP8n *,,/ #u7atPnda SSudanPn Aa9entiT HartumPda5 SudanPn slam0 1898metinin orada9i Hristiyan a.nl3a 9ar y8r8tt838 eylemlere 180um eden 9onumas5 Au m80adelenin iddetlendi3inin alameti idi. 7osna 'e Saraye'o 9atliVm5 Sr- 'e !rna'utlar arasnda 9a-ya dayanan iddet5 7ulgarlar 'e T8r9 a.nl3 arasnda9i i3reti ili9iler5 &setyallar 'e ngu arasnda9i iddet5 Ermeni 'e !.erilerin AirAirlerini s8re9li Ao3a.lamalar5 &rtaB!syaPda us 'e M8sl8manlar arasnda9i gergin m8naseAetler 'e &rta !sya 'e GaO9asyaPda9i us menOaatleri 9oruma9 snrnda5 &rtado9s 'e M8sl8man 9a'imler arasnda9i m80adele gitti9<e artan Ai<imde -atla9 'ermitir. Din5 etni9 9imli9lerin yeniden 0anlanmasn g8<lendiriyor 'e g8ney 1udutlarnn g8'enli3i 1a99nda usyaPy yeniden e'1ama se'9ediyor. 7u alV9a !r01ie oose'elt taraOndan iyi tesAit ediliyor(
us tari1inin <o3u5 Sla'lar T8r9U 9a'imler arasnda snrlarnda9i <atma ile ilgilidir5 9i Aunun ge<mii us de'letinin 9uruluuna5 Ain yl ?n0esinden da1a Oa.la geriye gider. Sla'larn do3u 9omularyla Ain yldr de'am eden 9arlamalarnda9i ana1tar5 sade0e us tari1ini de3il us 9ara9terini de anlama9ta yatyor. 7ir insan5 Au g8n98 us gerB <e9lerini anlama9 i<in uslar da1a e''el asrlar Aoyun0a igal etmi Aulunan A8y89 T8r9U etni9 gru- 1a99nda Oi9ir sa1iAi olma9 .orundaBdr./

Medeniyetler m80adelesi5 !syaPda9i Aa9a yerlerde de derin Air e9ilde 9?9 salmtr. !a3 9tada9i tari1U M8sl8man 'e Hindu <atmas5 g8n8m8.de5 9endisini yaln. Pa9istan 'e Hindistan arasnda9i re9aAette de3il HindistanPn i<inde9i militan Hindu gru-larla HindistanPn me'0ut M8sl8man a.nl3 arasnda gitti9<e y89selen dinU m80adelenin yo3unlamasnda da a<3a 'uruyor. *,,= !ral3nda !yod1ya 0amiinin ta1riAi5 HindistanPn se98ler demo9rati9 Air de'let olara9 m 9ala0a3 yo9sa SsrOT Hindu Air de'let mi ola0a3 meselesini ?n -lana <9ard. Do3u !syaPda inPin5 9omularnn <o3u ile di99at
/ . !r01ie oose'elt5 +or:ust ofKnouing, 7oston( Little5 7roDn5 *,JJ5 --. //=B///.

33 <e9i0i to-ra9 m8na9aalar me'0uttur. TiAetPin 7udist 1al9na 9ar a0mas. Air -oliti9a i.liyor. So3u9 Sa'aPn sona ermesiyle in 'e 7irlei9 De'letler arasnda9i temel Oar9lar insan 1a9lar5 ti0aret 'e silV1 8retimi giAi alanlarda 9endilerini yeniden is-at ettiler. 7u Oar9lar5 mu1temelen a.almaya0a9tr5 Ryeni Air so3u9 sa'aR5 Deng Yaio-ingPin *,,*Pde iddia etti3i giAi in 'e !meri9a arasnda Aalamtr. !yn 08mle5 Ma-onya 'e 7irlei9 De'letler arasnda s8re9li Ai<imde .ora giren ili9ilere SdeT uygulanmtr. 7urada 98lt8rel Oar9 e9onomi9 m80adeleyi iddetlendiriyor. Her i9i yanda9i a1ali5 di3erinin r9< oldu3unu iddia ediyor5 Oa9at en a.ndan !meri9an taraOnda9i anti-atiler r9< de3il ama 98lt8rel5 i9i to-lumun temel de3erleri5 ta'rlar5 da'ran modelleri da1a Oar9l olmayaAilirdi. 7irlei9 De'letler ile !'ru-a arasnda9i e9onomi9 meseleler5 7irlei9 De'letlerPle Ma-onya arasnda9inden da1a a. 0iddi de3ildir Oa9at Aunlar ayn siyasU -8r8. 'e 1issU yo3unlu3a sa1i- de3illerdirW <8n98 !meri9a 'e !'ru-a 98lt8rleri arasnda9i Oar9lar !meri9an 'e Ma-on medeniyetleri arasnda9inden ?ylesine <o9 da1a a.dr 9iZ.. Medeniyetler arasnda9i et9ileimler5 i1timal 9i5 iddetin 9ara9teri.e ede0e3i dere0eye 9adar A8y89 ?l<8de de3iiyor. E9onomi9 re9aAet5 a<9<a 7atPnn !meri9an 'e !'ru-a altB medeniyetleri arasnda 'e Aunlarn i9isiyle Ma-onya arasnda 1898m s8r8yor. !'rasya 9tasnda5 mamaOi15 Retni9 temi.li9R SteriminT de9i arl9ta 1ulVsa edilen etni9 <atmann <o3almas5 A8t8n8yle tesad8O de3ildir. 7u <atma5 en s9 'e en iddetli Ai<imde Oar9l

medeniyetlere mensu- gru-lar arasnda meydana gelmitir. !'rasyaPda5 medeniyetler arasnda9i A8y89 tari1U Oay 9r9lar Air 9ere da1a ale'lenmitir. 7u5 !Ori9aPnn u0undan &rta !syaPya 9adar u.anan 1ilVl Ai<iminde9i islVm 8l9eleri Alo9unun 1udutlar Aoyun0a Ail1assa do3rudur. Di3er taraOtan5 iddet5 M8sl8manlar5 7al9anlarPda9i &rtodo9s Sr-lar5 israilPde9i Ya1udiler5 HindistanPda9i Hindular5 7urmaPda9i 7udistler 'e @ili-inlerPde9i Gatoli9Plerin S9endiT aralarnda da meydana geliyor5 islVm S9sa0asT 9anl 1udutlara sa1i-tir. ),#,"i-,t %$7l$28$s/: 5('$.$9l(, %,"#'&8! 7ir medeniyete mensu- gru- 'eya de'letler5 Oar9l medeniyetten Air milletle sa'aa girdi9lerinde taAii olara9 9endi medeniyetlerinin di3er 34 8yelerinden yardm Aulmaya gayret ederler. So3u9 Sa'a sonrasnn d8nyas geliti9<e5 medeniyet orta9l3 H.D.S. %reen''ayPin Ra9raAaB8l9eR sendromu diye isimlendirdi3i ey5 iAirli3i 'e ittiOa9lar i<in Aal0a temel olara9 Sg?r8lenT gelene9sel 9u''et dengesi m8talValarnn 'e siyasU ideoloKinin yerini alyor. 7u5 ran G?rOe.i5 GaO9asya 'e 7osnaPda5 So3u9 Sa'aPn ardndan .u1ur eden m80adelelerde tedri0en g?r8leAilir. 7unlarn 1i<Airi tam anlamyla medeniyetler aras Air sa'a de3ildiW Oa9at 1er Airi medeniyet saOlamasnn Aa. unsurlarn i1ti'a etmitir5 9i Au unsurlar s8re9li Air m80adele SseAeAiT olara9 da1a e1emB miyetli ola0a3a Aen.eme9tedir 'e imdiden5 Ai.e m8sta9Ael OelV9etin Air numunesini 'ereAilir. 7irin0isi5 G?rOe. Sa'aPnda Air !ra- de'leti di3erini istilV etti 'e da1a sonra !ra-5 7atl 'e di3er de'letlerden oluan Air 9oalisyonla sa'at. Saddam H8seyinPi5 alenen sade0e Air9a< M8sl8man 1898met deste9lediyse de <o9 sayda !ra- eliti5 gi.liden gi.liye te'i9 etti 'e SSaddamT !ra- 9amuoyunun geni 9esimlerinde Air 1ayli -o-8ler 1ale geldi. "slVmU Oundamentalist 1are9etler e'rensel -landa5 7at deste9li Gu'eyt 'e SuudU !raAistan 1898metlerinden .iyade "ra9P deste9lediler. Saddam H8seyin5 !ra- milliyet<ili3ini srarla reddedere9 a<9tan a<3a "slVmU Air 0a.iAeden istimdat etmitir. Ve o taraOlar5 sa'a5 medeniyetler aras Air sa'a olara9 tanmlamaya <almlardr. Me99ePnin $mm !lBaura ;ni'ersitesiPnde9i "slVmU almalarPn de9an SaOar !lBHaDaliPnin5 Ssa'aT iyi0e yaygn Air taAana oturara9 iOade etti3i giAi R7u d8nyann "ra9Pa 9ar olmas de3ildirW 7atPnn slVmPa 9ar olmasdr.R "ranPl A8y89 dinU lider !yetulla1 !li Hamaney5 "ran 'e "ra9 arasnda9i re9aAeti Air taraOa Ara9ara9 7atPya 9ar mu9addes sa'a <a3rs ya-t( R!meri9aPnn saldr5 1rs5 -lan 'e -oliti9alarna 9ar m80adele Air 0i1ad sayla0a9tr 'e Au yolda ?ld8r8len 1er9es Air e1ittir.R ;rd8n Gral H8seyinPin iddias5 R7u yaln. "ra9Pa 9ar de3il A8t8n !ra-lara 'e A8t8n M8sl8manlara 9ar Air sa'atr.R Saddam H8seyinPin ar9asnda9i !ra- 9amuoyu 'e elitlerinin A8y89 9smnda9i saOlama5 antiB"ra9 9oalisyonda9i !ra- 1898metlerinin S"ra9 aley1tarT Oaaliyetlerini a.altmalarna 'e resmU g?r8lerini yumuatmalarna seAeAiyet 'ermitir. !ra- 1898metleri5 7atnn5 "ra9 8.erinde Aas9 uygulama9 i<in AilV1are sarOetti3i gayretlere5 *,,= ya.nda9i u<ua yasa9 A?lge uygulamas 'e *,,/ Ha.iranPnda "ra9Pn AomAaB
35

:
lanmas da1il5 mu1aliO 'eya mesaOeli 9aldlar. *,,>Pin "ra9 aley1tar 7atiPSo'yetBT8r9B!ra9oalisyonu *,,/Pe 9almadan neredeyse sade0e "ra9Pa 9ar Air Gu'eyt 'e 7at ittiOa9 1aline gelmiti. M8sl8manlar5 "ra9Pa 9ar y8r8t8len 7atl eylemleri5 7atPnn Sr-lara 9ar 7ona9lar 1imaye etme 'e 7M 9ararlarn i1lVl eden srailPe m8eyyide uygulama 1ususlarnda9i Aaars.l3 ile 9arlatrdlar. ddialarna g?re5 7at <iOte standart 9ullanyordu. MamaOi15 <atan medeniyetlerin d8nyas 9a<nlma. olara9 Air <iOte standartlar d8nyasdr( nsanlar5 9endi a9raAa 8l9elerine Air standart5 di3erlerine Aa9a Air standart uygularlar.

i9in0isi5 a9raAaB 8l9e sendromu5 es9i So'yetler 7irli3iPnde9i i1tilaOlarda da g?r8lme9tedir. ErmenilerPin *,,= 'e *,,/Pte9i as9erU Aaarlar5 T8r9iyePyi5 !.erAay0anPda9i dinU5 r9i 'e lisani 9ardelerine gitti9<e artan Air e9ilde deste9 olma9 i<in 1are9ete ge<irdi. 7ir T8r9 yetB 9ilisi5 *,,=Pde5 R7i. !.erAay0anllarPla ayn duygular 1isseden Air T8r9 milletine sa1iAi.. 7as9 altnday.. %a.etelerimi. me.alim Ooto3raOlaryla doludur 'e Ai.e taraOs. -oliti9am.n s8rd8r8lmesinde 1VlV 0iddi olu- olmad3m. soruyorlar. ErmenistanPa5 A?lgede A8y89 Air T8r9iyePnin 'ar oldu3unu g?stermemi. gere9eAilirR demitir. Eum1urAa9an Turgut 2.al SAu g?r8eT5 RT8r9iye dilerini g?stermelidirR te1didini sa'urmutur. T8r9 Ha'a Gu''etleriPne ait Ketler5 Ermenistan snr Aoyun0a 9eiO u<ular ya-mW T8r9iye5 ErmenistanPa yiye0e9 se'9iyatn 'e 1a'a ulamn arta Aa3layara9 i-tal etmitir. !.erAay0anPda9i 1898mete es9i 9om8nistler 1V9imdiler. Ne 'ar 9i5 So'yetler 7irli3iPnin da3lmasyla Airli9te siyasU m8la1a.alar yerini dinU olanlara Ara9t. us as9erleri ErmenilerPin yannda sa'aa girdiler 'e !.erAay0an5 Hristiyan Ermenileri deste9leme y?n8nde R*J> dere0e d?nen us 1898metiniR su<lad. ;<8n08 olara95 es9i Yugosla'yaPda9i sa'aa gelin0e5 7atl 9amuoylar Sr-larn elinde stra<e9en 7ona9 M8sl8manlarPa sem-ati g?stermi 'e deste9lemitir. MamaOi15 Hr'atlarn M8sl8manlara saldrmalar 'e SAa3ms. de'let 1aline gelenT 7osnaBHerse9Pin da3lmasna 9at9da Aulunmalar 9arsnda nisAeten a. Air endie Aelirtilmitir. Yugosla'yaPda9i -ar<alanmann il9 saO1alarnda !lmanya5 !'ru-a To-lulu3uPnun di3er ** 8yesini5 m8stesna Air di-lomati9 inisiyatiO 'e a3rl9 sergileyere9 Slo'enya 'e Hr'atistanP tanma 9onusunda 9endiB
36

sini i.lemeye i9na etmiti. 9i Gatoli9 8l9eye g8<l8 Air m8.a1eret sa3lamaya y?neli9 Pa-a 189m8n8n Air neti0esi olara95 Vati9an SSlo'enya 'e Hr'atistanPT To-lulu9Ptan da ?n0e tanmt. !'ru-aPy 7irlei9 De'letler i.ledi. 7u suretle5 7at medeniyetinin ?nde gelen a9B t?rleri Au dindalarnn ar9asnda to-lan'erdiler. 7ilV1are5 Hr'atistanPn Mer9e.U !'ru-a5 di3er 7atl 8l9elerden A8y89 mi9tarda silV1 ala0a3 resmen Aildirildi. Di3er taraOtan 7oris Ye9sin 1898meti SiseT5 &rtodo9s Sr-lara ya9nl9 g?stere0e9 Oa9at usyaPy 7atPdan 'a.B ge<irmeye0e9 Air orta yol ta9i- etmeye <alt. MamaOi15 Air<o9 -arlementerin SdeT da1il oldu3u mu1aOa.a9Vr 'e milliyet<i us gru-lar5 Sr-lar deste9leme 9onusunda da1a ileri gidilmedi3i i<in 1898mete 180um ettiler. *,,/P8n Aalarnda5 y8.ler0e us5 galiAa5 Sr9u''etleriyle Airli9te 1i.met g?r8yordu 'e SrAistan 'erilmi olan us silV1lar 1a99nda dolaan 1aAerler SalnyorduT. 2te yandan5 "slVmU 1898met 'e gru-lar5 7ona9lar m8daOaya gelmeyen 7aty iddetle ten9it 'e te9dir ettiler5 iranl liderler5 A8t8n 8l9elerden M8sl8manlar5 7osnaPya yardm temin etme9 i<in s9trdlarW "ran5 7M silV1 amAargosunu i1lVl edere9 7ona9lara silV1 'e adam yardm sa3ladW "ran deste9li L8Ananl gru-lar 7ona9 9u''etlerini e3itme9 'e te9ilVtlandrma9 i<in gerillalar g?nderdiler. *,,/Pte i9i d8.ineden Oa.la islVm 8l9esinden saylar +B>>>Pe 'aran M8sl8mann 7osnaPda sa'aa0a9 oldu3u 1aAer alnmtr. SuudU !raAistan 'e di3er 8l9elerin 1898metleriW 7ona9lara da1a do3ru d8r8st yardm sa3lama 1ususunda 9endi to-lumlarnda9i Oundamentalist gru-larn artan Aas9s altnda 9aldlar. SuudU !raAistan5 s?ylendi3ine g?re5 *,,=Pnin sonuna 9adar 7ona9larPa as9erU 9a-asitelerini Sr-larPla mu9ayese edileAilir ?l<8de arttran silV1 'e te<1i.at i<in A8y89 9ayna9lar tedari9 etmitir. *,/>Plarda9i is-anya < Sa'a5 siyaseten Oaist5 9om8nist 'e demo9rati9 8l9elerin m8da1alesini ta1ri9 etmiti. *,,>Plarn Yugosla'ya i1tilVO5 M8sl8man5 &rtodo9s 'e 7atl Hristiyan m8da1alesini ta1ri9 ediyor. 7en.erli9 Oar9edilmeye0e9 giAi de3ildir. SuudU Air edit?r5 R7osna Herse9Pte9i sa'a5 s-anya < HarAiPnde9i Oai.me 9ar sa'an 1issU muadili olmuturR g?.leminde Aulundu9tan sonra ?yle de'am etme9tedir( R&rada ?lenler5 M8sl8man 9ardelerini 9urtarmaya <alm e1itler olara9 tela99i edilirler.R
34

Ga'ga 'e iddet5 ayn medeniyet dairesinde9i de'let 'e gru-lar arasnda da meydana gele0e9. MamaOi15 Au ne'i 9a'galar5 mu1temelen da1a da yo3un ola0a9 'e medeniyetler aras 9a'galardan da1a a. yayla0a9tr. 7ir medeniyetin m8tere9 8yesi olma95 a9sine Air durumda 'u9u AulaAile0e9 iddet i1timalini a.altyor. *,,* 'e *,,=Pde5 usya 'e $9rayna arasnda5 Aata Grm olma9 8.ere5 to-ra95 Garadeni. Oilosu5 n89leer silV1lar 'e i9tisadU meseleler 8st8ne Sortaya <9anT iddetli <atma i1timali Air<o9 insan de1ete d88rd8. 7ununla Airli9te5 medeniyet e3er Air eye itiAar ediyorsa $9raynal 'e uslar arasna 'aran Air <atma i1timali d8e0e9tir. &nlar5 Sla' 'e ?n0eli9le asrlardan Aeri AirAirleriyle ya9n m8naseAetlerde Aulunmu i9i 1al9tr. *,,/P8n Aalar giAi5 A8t8n 9a'ga seAe-lerine ra3men5 i9i 8l9enin liderleri memle9etleri arasnda9i meseleleri et9ili Air e9ilde m8.a9ere ediyor 'e <?.8yordu. Es9i So'yetler 7irli3iPnin Aa9a yerlerinde9i M8sl8man 'e Hristiyanlar arasnda 0iddU sa'alar olur9en5 7alt9 de'letlerinde9i 7atl 'e &rtodo9s Hristiyanlar arasnda <o9<a gerginli9 'e Aira. <atma5 uslar 'e $9raynallar arasnda SiseT 1a9i9atte S1er1angi AirT iddet meydana gelmemitir. Medeniyet saOlamas Au g8ne 9adar snrl 9almtr5 Oa9at A8y8me9tedir 'e 0iddU ?l<8de yaylma -otansiyeline sa1i-tir. ran 9?rOe.i5 GaO9asya 'e 7osnaPda9i i1tilVOlar de'am edigitti9<e5 milletlerin 9onumlar 'e aralarnda9i teOri9alar artan Air Ai<imde medeniyet 1atlar Aoyun0a 1usule geldi. Po-8list -oliti9a0lar5 dinU liderler 'e medya Au no9tada 9itle deste3ini 1are9ete ge<irmenin 'e m8tereddit 1898metleri Aas9 altna almann 9udretli Air 'esilesini Aulmutur. %ele0e9 yllarda5 ma1allU <atmalar5 7osna 'e GaO9asyaPda oldu3u giAi medeniyetler arasnda9i Oay 9r9lar Aoyun0a5 <o9 A8y89 Air i1timalle da1a A8y89 sa'alara d?n8e0e9tir. #ayet olursa Aundan sonra9i d8nya sa'a5 medeniyetler aras Air sa'a ola0a9tr.
$t/ ;, <,'i K$l$"l$' K$'2/ K$'2/-$

7at5 Aug8n5 di3er medeniyetlerle ili9isi a<sndan ola3an8st8 Air 9udretin .ir'esindedir. S8-er g80e sa1i- ra9iAi 1aritadan silinmitir. 7atl de'letler arasnda9i as9erU m80adele S<9masT d88n8leAile0e9 Air ey
38

de3ildir 'e 7atnn as9erU g808 ra9i-si.dir. 7at5 Ma-onya 1ari<5 1er1angi Air e9onomi9 meydan o9umayla 9ar 9arya de3ildir. Milletleraras siyaset 'e g8'enli9 meseleleri Oiilen Air 7irlei9 De'letler5 ingiltere 'e @ransa m8d8riyeti taraOndanW D8nya i9tisadU meseleleri5 7irlei9 De'letler5 !lmanya 'e Ma-onya m8d8riyeti taraOndan 9arara Aa3lanr S'eT Aunlarn 1e-si5 da1a 98<89 'e e9seriyetle 7atl olmayan memle9etlere meydan 'ermeyere9 AirAirleriyle Oe'9alade surette ya9n m8naseAetlerini de'am ettirirler. 7M %8'enli9 Gonseyi 'eya "M@Pnin ald35 7atPnn menOaatlerini yanstan 9ararlar5 d8nya to-lulu3unun ar.ularn yanstyormu<asna ta9dim edilir. 7irlei9 De'letler 'e di3er 7atl g8<lerin menOaatlerini a9settiren eylemlere gloAal Air meruiyet 'erme9 i<in SPH8r D8nyaP deyiminin yerine i9Vme edilenT Pd8nya to-lumu* iAaresi Aile 18sn8tVAir 9aAilinden 9olle9tiO Air isim 1aline gelmitir.] 7at5 "M@ 'e di3er milletleraras e9onomi9 9urulular sayesinde 9endi i9tisadU menOaatlerini ter'i< ediyor 'e uygun olann 9endisinin d88nd838 e9onomi9 -oliti9alar di3er milletlere .orla 9aAul ettiriyor. "M@5 7atl olmayan milletlerin 1er1angi Airinin te-esinde5 1i< 8-1esi. maliye Aa9anlar 'e di3erlerinden Air9a<nn deste3ini 9a.ana0a9W Oa9at "M@ memurlarn5 RAa9alarnn -aralarna el 9oyu- onu da1a Aa9a insanlara 'ermeyi5 e9onomi9 'e siyasU idareye yaAan0 9aideler dayatmay5 e9onomi9 18rriyeti Ao3may se'en yeni 7ole'i9lerR olara9 'asOlandran %eorgy !rAoto'Pla mutaA9 Aulunan5 aa3 yu9ar di3er 1er9esten 9ar 9onulama. Ai<imde m8nasi-si. Air te9dir ala0a9tr. 7irlemi Milletler %8'enli9 Gonseyi 'e onun Bsade0e inPin arada Air <e9imser 9almasyla yumuatlanB 9ararlar 8.erinde9i 7at ta1a998m85 "ra9P Gu'eytPten <9arma9 'e 9imye'U silV1larn 'e Au t8r silV1lar 8retme 9a-asitesini AertaraO etme9 i<in 7atPnn 9u''et 9ulB lanmasna 7M meruiyeti 1Vsl etti. SS?. 9onusu 1V9imiyetT 7irlei9 De'letler5 ngiltere 'e

@ransa eliyle5 %8'enli9 GonseyiPne5 RLiAyaPdan SinPde *>/ 9iinin ?ld838T P!NB!M u<a3n AomAalama9tan san9
+. 7atl liderler5 neredeyse istisnas. olara9 Sd8nya to-lulu3uT namna 1are9et etti9lerini ileri s8rerler. SSade0eT G?rOe. Sa'aPnn trmanmas esasnda 98<89 Air s8re0Bi lisan 'V9i oldu. P%8naydn !meri9aP Padl -rogramda9i5 Air m8la9atta5 =* !ral9 *,,>5 ngili. 7aAa9an Mo1n MaK?r5 Saddam H8seyinPe 9ar P7atPnn eylemlerine atOta Aulundu. 7ilV1are5 9endi 9endisine a0ilen tas1i1 etti 'e Pd8nya to-lumuPna SPt1e Dorld 0ommunityPT atOta Aulundu. MamaOi15 s8r<Bi lisan etti3inde do3ruyu s?yl8yordu.

/, b csilerin teslimini tale- ettiren 'e LiAya SAunuT reddedin0e $'#/"#$" m8eyyideler uygulattran5 ei Aen.eri 1a9i9aten g?r8lmemi Air eylem de 1usule getirdi. 7at5 en A8y89 !ra- ordusunu yendi9ten sonra5 iin 0aAas olara9 !ra- d8nyasnn d?rt Air yannda9i a3rl3n arttrma9ta teredd8t etmedi. 7at5 7atl 1a9imiyeti s8rd8re0e9 ?l<8lerde d8nyaya 189metme9 i<in milletleraras 9urulular5 as9erU g808 'e e9onomi9 9ayna9lar Oiilen 9ullanyor. En a.ndan 7atl olmayanlar yeni d8nyay Au tar.da g?r8yorlar 'e onlarn SAuT Aa9 a<larndan m81im Air 1a9i9at -ay me'0uttur. 7inaenaley15 9u''et Oar9lar 'e as9erU5 e9onomi9 'e 9urumsal g8< m80adeleleri SdeT 7at ile di3er medeniyetler arasnda9i i1tilaOn Air 9ayna3dr. Temel de3er 'e inan<lardan m8tee99il 98lt8r Oar9lar5 i9in0i Air i1tilVO 9ayna3dr. V.S. Nai-aul5 RA8t8n insanlara uyan e'rensel medeniyetR in 7at medeniyeti oldu3unu ileri s8rm8t8r. Sat1U Air se'iye itiAariyle5 7at 98lt8r8 A8y89 ?l<8de5 d8nyann geri 9alan 9smna ger<e9ten n8Ou. etmitir. !n0a9 da1a temel Air se'iyede 7atl 9a'ramlar5 di3er medeniyetlerde9i muadillerinden esasl surette Oar9ldrlar. 7atPnn5 Oerdiyet<ili95 liAerali.m5 anayasa0l95 insan 1a9lar5 eitli95 18rriyet5 1u9u9 ni.am5 demo9rasi5 serAest -iyasa5 9ilise 'e de'letin ayrlmas 9onularnda9i Oi9irleri5 slVmU5 GonO8<yen5 Ma-on5 Hindu5 7udist 'eya &rtodo9s 98lt8rlerde e9seriya Oa.la Air yan9 uyandrma.. 7atPnn Au t8r Oi9irleri yayma9 i<in sarOetti3i gayretler5 Aedel olara95 Rinsan 1a9lar em-eryali.miRne 9ar Air rea9siyon 'e 7atl olmayan 98lt8rlerde9i da1a gen< neslin dinU Oundamentali.mi deste9lemesinde g?r8ld838 giAi5 yerli de3erlerin yeniden teyidini 1usule getiriyor. 7atl Air Oi9ir olan5 Re'rensel Air medeniyet olaAilirdiR tasa''urunun Aile5 <o3u !sya to-lumunun .atiyetiyle do3rudan do3ruya aras a<9tr 'e onlarn 'urgusu5 Air 1al9 di3erinden neyin teOri9 etti3i 8.erinedir. Ha9i9aten5 Oar9l to-lumlarda9i de3erleri 9onu alan *>> mu9ayeseli in0elemenin Air de3erlendirmesini ya-an ya.ar SHarry E. TriandisT5 R7atPda9i en m81im de3erler5 d8nya <a-nda9i en e1emB miyetsi. olanlardrR neti0esine 'armtr.] TaAiU5 siyasU Vlemde5 Au Oar9lar 7irlei9 De'letler 'e di3er 7atl g8<lerin5 ?A8r 9a'imleri5 demo9B
6 . Harry E. Triandis5 T0e 5eM York Times, De0. =65 *,,>5 -.+*5 and PErossBEulutral Studies oO "ndi'idualism and Eolle0ti'ismP5 NeAras9a Symposium on otivation, 'ol. /:5 *,J,5 --. +*B*//.

40

rasi 'e insan 1a9laryla alV9al Oi9irlere ada-te olmaya i9na etme9 i<in sarOetti9leri gayretlerde en ai9Vr Ai<imde ortaya <9yor. Modern demo9rati9 1898met 7atPda do3mutur. 7atl olmayan to-lumlarda geliti3i .aman5 e9seriya 7at 9olonyali.mi 'e tesirinin Air ma1s\l8 1aB line gelmitir. %ele0e9te d8nya siyasetinin mer9e.i mi1'eri5 mu1temelen5 Gis1ore Ma1AuAaniPnin taAiriyle5 R7at ile geriye 9alanlarR St1e Nest and t1e estT arasnda9i Air m80adele 'e 7atl olmayan medeniyetlerin 7atl g8< 'e de3erlere 'erdi3i 9arl9lar ola0a9tr.C 7u 9arl9lar5 umumiyetle5 SuT 8< 1alden Airi 'eya S1erT 8<8n8n Air ter9iAi olur( $< Air durumda5 7urma 'e Gu.ey Gore giAi 7atl olmayan de'letler5 7atPnn POesatP tesirinin 9endi to-lumlarna sirayetini engelleme9 i<in i.olasyon ta'r i.lemeye 'e Oiiliyatta 7atl 1a9imiyetinde9i gloAal to-lulu3a 9atlmama yolunu se<meye teeAA8s ederler. MamaOi15 Au yolun maliyetleri y89se9tir 'e sade0e Air9a< de'let5 m8n1asran Au yolu ta9i- etmitir. Milletleraras ili9iler teorisinde9i R9er'ana 9atlmaR SRAandBNagoningRT g?r88ne te9aA8l eden i9in0i alternatiO5 7atPya 9atlma9 'e onun de3er 'e m8esseseleri mu1aOa.a eder9en5 S?te yandanT 7atl olmayan di3er to-lumlarla 7atPya 9ar iAirli3i ya-ara95 i9tisadU 'e as9erU g8< to-lama9 suretiyle 7atPy RdengelemeR 9sa0as 7atlamadan modernlemeye <alma9tr.

=l*"*( l(,l,' %ele0e9te5 insanlar 9endilerini medeniyete g?re teOri9 etti9<e So'yetler 7irli3i 'e Yugosla'ya giAi Oar9l medeniyetlere mensu- <o9 sayda 9a'mi A8nyesinde Aarndran 8l9eler -ar<alanmaya nam.ettirler. Di3er Air 9sm 8l9eler5 'asat se'iyede 98lt8rel Air te0an8se sa1i-tirler Oa9at to-lumlar 1angi medeniyete mensu- oldu9lar 9onusunda A?l8nm8lerdir. 7unlar A?l8n89 8l9elerdir. Liderleri5 ti-i9 Air Ai<imde5 9er'ana 9atlma strateKisi i.lemeyi 'e 8l9elerini 7atPnn 8yesi ya-may ar.u ediyorlar Oa9at memle9etlerinin tari15 98lt8r 'e gelene9leri 7atl de3ildir. 7u t8r Air A?l8nmenin en ai9Vr 'e -rototi-i9 ?rne3ini T8r9iye te9il ediyor. T8r9iyePnin yirmin0i asrn sonlarnda9i liderleri5 !tat8r9 geleB
C . Gis1ore5 Ma1AuAani5 PT1e Nest and t1e estP5 T0e 5ational lnterest, Summer *,,=5 --./B*/.

41 ne3ini ta9i- etme9te 'e T8r9iyePyi modern5 se98ler5 7atl milli de'let olara9 tanmlama9tadrlar. N!T&Pda 'e G?rOe. Sa'aPnda T8r9iyePyi 7at ile ittiOa9a so9tularW !TPye 8yeli9 i<in m8ra0aat ettiler. MamaOi15 T8r9 to-lumunda9i SAa.T unsurlar5 ayn .amanda slVmU Air sil9inii deste9lemi 'e T8r9iyePnin esas itiAariyle M8sl8man Air &rtaBDo3u 8l9esi oldu3unu ileri s8rm8lerdir. !yr0a5 T8r9iyePnin se<9inleri T8r9iyePyi 7atl Air to-lum olara9 tanmlar9en 7atPnn se<9inleri T8r9iyePnin ?yle oldu3unu 9aAule yanamyorlar. T8r9iye5 !TPnin Air 8yesi olmaya0a9trW ger<e9 seAeAi Eum1urAa9an 2.alPn dedi3i giAidir( R7i. M8sl8man.5 onlar SiseT Hristiyandr5 'e SOa9atT Aunu dile getirmiyorlar. RMe99ePyi reddetti9ten 'e ardndan 7r89sel taraOndan reddedildi9ten sonra5 nereye Aa9ar T8r9iye[ Ee'a-5 Ta9ent olaAilir. So'yetler 7irli3iPnin .e'ali5 T8r9iyePye Yunanistan snrlarndan inPe 9adar yedi 8l9eyi i1ata eden 'e yeniden 1ayat Aulan Air T8r9 medeniyetinin lideri olma Orsatn 'eriyor. 7at taraOndan te'i9 edilen T8r9iye Au yeni 9imli3i Aenli3ine 9a.ma9 i<in 1are9etli <aAalar sarOediyor. *,J>P li yllar esnasnda Me9si9a5 Air dere0eye 9adar T8r9iyePnin9ine Aen.er Air -o.isyon deru1te etmitir. T-95 T8r9iyePnin !'ru-aPya 9ar tari1U mu1aleOetini ter9edi- onunla AirB lemeye <almas giAi5 Me9si9a SdaT 9endisini 7irlei9 De'letlerPe mu1aleOetiyle tanmlamaya son 'eriyor 'e Aunun yerine 7irlei9 De'letlerPi ta9lit etmeye 'e Gu.ey !meri9a SerAest Ti0aret 7?lgesiPnde onunla Airaraya gelmeye <aAalyor. Me9si9a liderleri5 Me9si9al 9imli3ini yeniden tanmlama9 giAi A8y89 Air ie dalmlardr 'e temel e9onomi9 reOormlar5 asl siyasU de3imeyi eninde sonunda Aalata0a9 SVmilT diye ta9dim etme9tedirler. *,,*Pde5 7a9an Earlos Salinas de EortariPnin 8st se'iyede9i Air m8a'iri5 Aana Salinas 1898metinin ya-ma9ta oldu3u A8t8n de3iimleri muOassal Air e9ilde tas'ir etmiti. &5 s?.lerini Aitirdi3inde Aen SunuT s?yledim( RS78t8n AunlarT Oe'9alade et9ileyi0i. 7ana ?yle geliyor 9i5 si.5 esas itiAariyle Me9si9aPy Air Latin !meri9a 8l9esi olma9tan <9ar- Air Gu.ey !meri9a 8l9esine d?n8t8rme9 istiyorsunu..R 7ana a9nl9la Aa9t 'e S?yleT Aa3rd( R!ynenZ Ya-maya <alt3m. ey tamamiyle AudurW Oa9at taAiU 9i5 Au 9adar alenU Ai<imde asla s?yleyemedi9.R S7u danmannT m8lV1a.asnn da g?sterdi3i 'e<1ile5 T8r9iyePde oldu3u giAi Me9si9aPda SdaT to-B
42

lumun SAa.T m81im unsurlar 8l9elerinin 9imli3inin yeniden tanmlanmasna 9ar mu9a'emet ediyorlar. T8r9iyePde5 !'ru-aPya y?neli9 liderler slVmPa Kest ya-ma9 .orundadrlar S2.alPn Me99ePyi ta'aO ediiTW Me9si9aPnn Gu.ey !meri9aPya y?neli9 liderleri de Me9si9aPnn Air Latin !meri9a 8l9esi oldu3una inanan 9imselere ?ylesine Kest ya-maya me0Aurdurlar SSalinasPn "Aero !meri9an %uadalaKara .ir'esiT. T8r9iye5 tari1en5 en derin Ai<imde A?l8n89 8l9edir. 7irlei9 De'letler i<in Me9si9a en ya9n A?l8n89 8l9e S?rne3iTdir. %loAal olara9 en m81im A?l8n89 8l9e usyaPdr. usyaPnn 7atPnn Air -ar<as m yo9sa ayr Air Sla'B&rtodo9s medeniyetinin lideri mi oldu3u suali5 us tari1inin m89errer sualidir. 7u meselenin5 7atl Air ideoloKiyi it1al edi- us artlarna uyduran 'e ardndan da o ideoloKi adna 7atPya meydan o9uyan 9om8ni.min usyaPda9i .aOeriyle Airli9te 8st8 ?rt8ld8. Gom8ni.min 1V9imiyeti5 7atllamaya 9ar uslama 8st8ne Ss8regelenT tari1U tartmay

9a-atmt. Gom8ni.min g?.den d8mesiyle Airli9te uslar Air 9ere da1a Au soruyla y8.y8.e geliyorlar. 7a9an Yeltsin5 7atl -rensi- 'e 1edeOleri Aenimsiyor 'e usyaPy5 PnormalP Air 8l9e 'e 7atPnn Air -ar<as ya-maya u3rayor. Ne 'ar 9i5 gere9 us se<9inleri 'e gere9se us 9amuoyu Au mesele 8.erinde A?l8nm8 durumdadr. Da1a mutedil mu1aliOler arasnda9i Sergei Stan9e'i015 usyaPnn5 onu R!'ru-al olmaya5 1.l 'e te9ilatl Ai<imde d8nya e9onomisinin Air -ar<as 1aline gelmeye5 YedilerPin se9i.in0i 8yesi olmaya 'e !tlanti9 ittiOa9nn i9i 1V9im 8yesi sOatyle 7irlei9 De'letler 'e !lmanyaPya 1ususU Air Pe1emmiyet atOetmeyeP g?t8re0e9 P!tlanti9<iP Air rotay reddetmesi gere9ti3iniR ileri s8r8yor. Stan9e'i015 m8n1asran !'rasya0 Air -oliti9ay reddediyorsa da yine ayn dere0ede usyaPnn T8r9U 'e M8sl8man Aa3lantlarn 'urgulayara9 di3er 8l9elerde9i uslar 1imayeye ?n0eli9 'ermesi 'e S usyaPnnT R9ayna9larnn5 ter0i1lerinin5 Aa3larnn 'e menOaatlerinin !syaPnn5 do3u isti9ametinin le1ine5 yeniden da3tmn g?.e <ar-an Ai<imde ilerletmesi gere9ti3iniR sa'unuyor. 7u 9anaatte9i insanlar5 YeltsinPi5 usyaPnn menOaatlerini 7atPnn9ilere tVAi 9ld35 us as9erU g808n8n a.altt35 SrAistan giAi gelene9sel dostlar deste9leme9te Aaars. 9ald35 i9tisadU 'e siyasU reOormu5 us 1al9na .ararl e9illerde y8r8tt838nden ?t8r8 ten9it ediyorlar. 7u temay8l8n g?stergesi5 *,=>Plerde5 usyaPnn emsalsi. Air !'rasya medeniyeti oldu3unu sa'unan Petr
43

Sa'its9yPnin Oi9irlerinin yeniden Auldu3u ra3Aettir.] Da1a ar mu1aliOler5 <o9 da1a Aa3ra <a3ra milliyet<i5 antiB7at0 'e antiBSemiti9 g?r8leri dile getiriyor 'e usyaPnn as9erU g808n8 yeniden gelitirmesi5 in 'e M8sl8man 8l9elerle da1a ya9n Aa3lar tesis etmesi i<in .orluyorlar. usyaPnn se<9inleri 9adar a1alisi de A?l8nm8t8r. !'ru-ai usyaPda *,,=Pnin sonAa1arnda ya-lan Air 9anaat yo9lamas5 7atPya 9ar 1al9n y8.de +>Pnn m8sAet 'e y8.de /CPsnn menOi ta'r sa1iAi oldu3unu a<3a <9armtr. usya5 tari1inin A8y89 Air 9smnda oldu3u giAi5 *,,>Plarn Aalarnda SdaT 1a9i9aten A?l8n89 Air 8l9edir. 7?l8n89 Air 8l9e5 medeniyet 9imli3ini yeniden tanmlama9 i<in 8< art yerine getirmelidir. 7irin0isi5 So 8l9eninT siyasU 'e e9onomi9 se<9inleri Au 1are9et 1ususunda umumiyetle taraOtar 'e 1e'esli olmaldrlar5 i9in0isi5 9amuoyu5 Ss?. 9onusuT yeniden tanmlama 9onusunda mu'aO9 da'ranmaya iste9li olmaldr. ;<8n08s85 al0 9onumda Aulunan medeniyette9i S7at 'eya !meri9aPda9i M..T 1V9im gru-lar Pm81tedUPyi Aenimsemeye iste9li olmaldrlar. Me9si9a 9onusunda 8< artn tamam SdaT A8y89 ?l<8de me'0uttur. T8r9iye 9onusunda SiseT il9 i9isi5 1atr saylr merteAede me'0uttur. usyaPnn 7atPya 9atlmas 1ususuna gelin0e5 Au artlardan 1er1angi Airisinin SAileT me'0udiyeti a<9 de3ildir. LiAeral demo9rasi 'e Mar9si.m Lenini.m arasnda9i m80adele5 A8y89 Oar9ll9larna ra3men5 18rriyet5 eitli9 'e reOa1 9onuB sunda ni1aU 1edeOleri .a1iren Sde olsaT -aylaan ideoloKiler arasnda idi. %elene9sel5 otoriteryen 'e milliyet<i Air usya tamamen Oar9l 1edeOlere sa1i- olaAilirdi. 7atl Air demo9rat5 Air So'yet Mar9sisti ile entelle9t8el Air tartmay de'am ettireAilirdi. 7unu Air us gelene9<isiyle ya-ma9 SiseT &Pnun S7atl Air demo9ratT a<sndan ger<e9te im9Vns. ola0a9t. uslar5 ayet Mar9sistler giAi da'ranmay Ara9r5 liAeral demo9rasiyi reddeder 'e 7atllar giAi de3il de uslar giAi da'ranmaya Aalarlarsa usya ile 7at arasnda9i m8naseAetler yine San0a9T so3u9 'e i1tilaOl olaAilir.J
: . Serg0i Stan9e'it015 P ussia in S0ar01 oO "tselO5 T0e 5ational Anterest, Summ0r *,,=5 ss. +:B6*W Daniel S01neider5 P! ussian Mo'ement eKe0ts Nestern TiltP5 #0ristian S-ien-e Monit?r5 @eA. 5 *,,/5 ss. 6B:. J . &Den Harries5 !'ustralyaPnn tersine Ai<imde A?l8nm8 Air 8l9e olmaya S&Pna g?re a1ma9<aT gayret etti3ini ileri s8rme9tedir. !'ustralya 1er ne 9adar5 sade0e 7atnn de3il !7E! ordusunun da tam Air 8yesi 'e 7atPnn isti1Aarat n8'esi olmusa da

44

K&"7*0-,"9sl>8? $@l$"t/ 7atl olmayan 8l9elerin5 7atPya 9atlmalar 9onusunda9i engeller SAirAirindenT e-ey0e Aa9a t8rl8d8r. S7u engellerT Latin !meri9a 'e Do3u !'ru-al 8l9eler i<in asgaridir. Es9i So'yetler 7irli3iPnin &rtodo9s 8l9eleri i<in da1a A8y89t8rler. Yine M8sl8man5 GonO8<yen5 Hindu 'e 7udist to-lumlar Aa9mndan Sda s?.9onusu engellerT da1a A8y89t8r. Ma-onya5 7atPnn ya9n

temasta9i Air 8yesi olara9 9endisi i<in -e9 ei Aen.eri Aulunmayan Air me'9i tesis etmitir( 7a. 9onularda 7atPya da1ildir Oa9at a<9tr 9i5 m81im 9onularda 7atPnn 8yesi de3ildir. G8lt8r 'e g8< seAeAiyle 7atPya 9atlma9 istemeyen5 9atlamayan 8l9eler5 9endi e9onomi95 as9erU 'e siyasU 9udretlerini gelitirere9 7atPyla re9aAete giriyorlar. 7unun da1ilU in9iaOlarn ilerletme9 'e 7atl olmayan di3er 8l9elerle iAirli3i etme9 suretiyle ya-yorlar. 7u iB Airli3inin en g?.e <ar-an e9li5 7atl menOaatler5 de3erler 'e i9tidara meydan o9uma9 i<in do3mu Aulunan GonO8<yen "slVmU ya9nl9tr. 7atl memle9etler5 1emen 1emen istisnas. Ai<imde as9erU g8<lerini a.altyorlarW YeltsinPin liderli3i altnda9i usya da ?yle. MamaOi15 in5 Gu.ey Gore 'e mu1teliO &rtaBDo3u de'letleri as9erU 9a-asitelerini e1emmiyetli ?l<8de geniletiyorlar. 7unu 7atl 'e 7atl olmayan 9ayna9lardan silV1 it1ali 'e yerli silV1 end8s.rilerini gelitirme yolu ile Aaaryorlar. S7ununT Air neti0esi5 E1arles Graut1ammerPin RSilV1 De'letleriR diye adlandrd3 eyin ortaya <9dr 'e SAuT SilV1 De'letleri 7atl de3ildir. Di3er Air neti0e5 7atl Air 9a'ram 'e 1edeO olan silV1larn 9ontrol8 9a'ramnn yeniden tanmlanmasdr. So3u9 Sa'a esnasnda5 silV1larn 9ontrol8nde9i ?n0eli9li ma9sat 7irlei9 De'letler 'e m8tteOi9leri ile So'yetler 7irli3i 'e m8tteOi9leri arasnda isti9rarl Air as9erU denge tesis etme9ti. So3u9 Sa'a sonrasnn d8nyaB snda silV1larn 9ontrol altna alnmasnn ?n0eli9li 1edeOi5 7atPnn
me'0ut liderleri5 onun tam anlamyla 7atl olmad3 niyetlerini Oiilen sergiliyor 'e o da 9endisini Air !sya 8l9esi olara9 yeniden tanmlyor 'e 9omularyla ya9n Aa3lar 9uru- gelitiriyor. Gendileri !'ustralyaPnn gele0e3inin Do3u !syaPnn dinami9 e9onomileriyle AeraAer ola0a3n sa'unuyorlar. !n0a95 iOade etti3im giAi5 ya9n e9onomi9 iAirli3i normal olara9 orta9 Air 98lt8rel temele i1tiya< duyar. !yr0a5 Aa9a Air medeniyete 9atlma9 i<in .arurU olan Syu9arda .i9redilenT 8< arttan 1i<Airi5 !'ustralya misalinde gali- i1timalle me'0ut de3ildir.

menOaatlerini te1dit edeAile0e9 as9erU 9a-asitelerin 7atl olmayan to-lumlar taraOndan gelitirilmesini ?nleme9tedir. 7at5 Aunu milletleraras anlamalar5 i9tisadU Aas9 'e silV1 se'9iyat ile silV1 te9noloKileri 8.erinde9i 9ontroller sayesinde Aaarmaya <alyor. 7at ile GonO8<yenBslVmU de'letler arasnda9i m80adele5 m8n1asran olmasa da A8y89 ?l<8de n89leer5 9imye'U 'e AiyoloKi9 silV1lar5 Aalisti9 O8.eler 'e onlar Orlatmaya yarayan soOisti9e 'astalar5 re1Aerli95 isti1Aarat 'e s?. 9onusu 1edeOe ulama9 i<in lV.m gelen di3er ele9troni9 9a-asiteler 8.erinde yo3unlayor. 7at5 e'rensel Air norm olara9 Sn8Ous<aT <o3almamay5 Au normu ger<e9letirmenin 'astalar olara9 SdaT <o3almama mua1ede 'e mura9eAelerini ilerletiyor. S7atT5 ayn .amanda5 soOisti9e silV1larn yaylmasn ilerletenlere 9ar en'aBi <eit m8eyyidelerle te1dit9Vr da'ranyor 'e Aunu ya-mayanlar i<in SdeT Aa. nimetler te9liO ediyor. 7atPnn di99ati5 taAiatiyle5 OiilU 'eya -otansiyel olara9 9endisine d8man olan milletler 8.erinde oda9lanyor. Di3er yandan5 7atl olmayan 8l9eler5 g8'enli9leri i<in el.em sayd9lar 1er1angi silV1 olursa olsun elde etme 'e geniletmeye 1a9lar oldu3unu sa'unuyorlar. 7u 8l9eler5 G?rOe. Sa'aPndan ne giAi dersler <9ard3 soruldu3unda Hindistan Sa'unma 7a9an Pnn 'erdi3i 0e'a-ta9i ger<e3i de 9aOalarna iyi0e yerletirmilerdir( RN89leer silV1lara sa1i- olmad9<a 7irlei9 De'letlerPle sa'amaynR. N89leer 'e 9imye'U silV1lar ile O8.eler5 Ael9i 1atal Air e9ilde5 7atPnn s8-er 9on'ansiyonel g808n8n -otansiyel dengeleyi0isi olara9 g?r8l8yor. in5 elAette5 imdiden n89leer silV1lara mali9tirW Pa9istan 'e Hindistan Au t8r silV1lar yayma 9aAiliyetine sa1i-tir. Gu.ey Gore5 "ran] ra95 LiAya 'e Ee.ayir5 Au silV1lar elde etmeye <ala0a9 giAi g?r8n8yorlar. ;st se'iyede9i "ranPl Air yet9ili5 A8t8n M8sl8man de'letlerin n89leer silV1lar elde etmeleri gere9ti3ini ilVn etmi 'e "ran Eum1urAa9an5 isti1Aar edildi3ine g?re5 *,JJPde Rsa'unma 'e saldr ma9satl 9imye'U5 AiyoloKi9 'e radyoloKi9 silV1larR gelitirilmesini isteyen Air emir <9armtr. 7atPnn as9erU g8<lerine 9ar 9oyu0u gelimeye dair mer9e.i e9ilde e1emmiyet ar.eden SeyT5 inPin as9erU g808 'e as9erU g8< yaratma 'astalarnn Aeslenen genilemesidir. ar-0 Air e9onomi9 gelime ile su y8.8ne <9an in5 as9erU 1ar0amalarn 1.l Air e9ilde arttryor 'e silV1l 9u''etlerinin moderni.asyonu ile enerKi9 Air e9ilde ilerliyor. Es9i So'yet de'letlerinden silV1lar satn alyorW u.un men.illi O8.eler
46

gelitiriyor. S7u 8l9eT *,,=Pde Air megatonlu9 Air n89leer AomAann denemesini ya-t. Ha'a i9mal te9noloKisi elde edere9 g8<B-roKe9siyon 9a-asitelerini gelitiriyor 'e Air u<a9 gemisi satn almaya <alyor. inPin as9erU endam SAuild u-T 'e %8ney in Deni.i 8.erinde9i 1aB 9imiyet iddias5 Do3u !syaPda <o9 Aoyutlu Air A?lgesel silV1 yarn ta1ri9 ediyor. in5 ayn .amanda5 A8y89 Air silV1 'e silV1 te9noloKisi i1ra0at<sdr. LiAya 'e "ra9Pa5 n89leer silV1 'e sinir ga. 8retiminde 9ullanlaAilen te<1i.at i1ra< etmitir. Ee.ayirPe5 n89leer silV1 aratrma 'e 8retimine uygun Air rea9t?r ina etme9te yardm etmitir. in5 dranPaB!meri9an yet9ililerinin inan0na g?re Byaln. silV1 8retiminde 9ullanlaAile0e9 n89leer te9noloKi satm 'e galiAa Pa9istanPa SdaT />> mil men.illi O8.elerin m8re99i-lerini gemiyle g?ndermitir. Gu.ey Gore5 9sa Air m8ddetten Aeri ilerleme9te olan Air n89leer silV1 -rogramna sa1iolmutur 'e Suriye ile ranPa gelimi O8.eler 'e O8.e te9noloKisi satmtr. SilV1 'e silV1 te9noloKisinde9i seyelVn umumiyetle Do3u !syaPdan &rtaBDo3uPya do3rudur. 7ununla AeraAer Air ?l<8de a9si y?nde 1are9et SdeT me'0utturW SmeselVT in5 Pa9istanPdan Stinger O8B .eleri almtr. 7atPnn as9erU g808ne 9ar 9oyma9 i<in i1tiya< duyulan silV1 'e silV1 te9noloKilerinin 8yeleri taraOndan i9tisaAn ilerletme9 8.ere terti-lenen GonO8<yenBslVmU Air as9erU Aa3lant5 Au suretle '80uda gelme9tedir. Gal0 olaAilir 'eya olmayaAilir. !n0a95 1Vli1a.rda5 Da'e M0EurdyPnin dedi3i giAi5 RAu SAa3lantT5 Oi9ri 8retenler 'e onlarn taraOtarlarn0a y8r8t8len5 1ainlerin 9arl9l yardm -a9tdr.R "slVmUBGonO8<yen de'letler 'e 7at arasnda5 silV1lanma yarnn yeni Air e9li A?yle0e meydana geliyor. Es9i moda silV1lanma yarnda5 taraOlardan Airi ?A8r8ne 9ar denge sa3lama9 'eya s8-erli3ini 9a.anma9 i<in 9endi silV1larn gelitirirdi. SilV1lanma re9aAetinin Au yeni tar.nda SiseT5 Air taraO silV1larn gelitiriyor5 di3er taraOsa ayn .amanda 9endi as9erU 9a-asitesini a.altr9en S9ar taraOnT silV1 gelitirmesini snrlama9 'e ?nleme9ten gayri5 S1er1angi AirT denge 9urma9 i<in <aAa sarOetmiyor. $t/ i0i" N,ti+,l,' 7u ma9ale5 medeniyet 9imli9lerinin di3er A8t8n 18'iyetlerin yerini
44

ala0a35 millU de'letlerin .e'al Aula0a35 1er medeniyetin tutarl5 te9 Air siyasU 'arl9 1aline gele0e3i Air medeniyet i<inde9i gru-larn AirAirleriyle <atmaya0a3 'e 1attV sa'amaya0a3n sa'unmuyor. 7u deneme5 SuT 1i-ote.leri ileri s8r8yor( Medeniyetler arasnda9i Oar9lar 0iddU 'e m81imdirW medeniyet uuru artyorW medeniyetler aras m80adele5 1V9im gloAal m80adele tar. olara9 ideoloKi9 'e di3er m80adele Ai<imlerinin yerine ge<e0e9W tari1U olara9 7at medeniyeti i<erisinde oynan- Aitmi Air oyun olan milletleraras m8naseAetler artan Air Ai<imde 7atllaml9tan <9a0a9 'e 7atl olmayan medeniyetlerin5 Aasit oAKeleri de3il a9t?rleri oldu3u Air oyun 1aline gele0e9W milletleraras sa1ada Aaarl siyaset5 g8'enli9 'e e9onomi m8esseseleri medeniyetler aras olma9tan .iyade5 mu1temelen medeniyetler i<erisinde gelie0e9W Oar9l medeniyetlere mensu- gru-lar arasnda9i m80adeleler5 ayn medeniyete mensu- gru-lar arasnda9i m80adelelerden da1a s95 da1a 9u''etli 'e da1a iddetli ola0a9W Oar9l medeniyetlere mensu- gru-lar arasnda9i iddetli m80adeleler gloAal sa'alara yol a<aAile0e9 en mu1temel 'e en te1li9eli ta1ri9 9ayna3drW D8nya siyasetinin 1V9im mi1'eri R7at ile geri 9alanlarR arasnda9i m8naseAetler ola0a95 7atl olmayan Aa. A?Bl8n89 8l9elerde9i elitler memle9etlerini 7atPnn Air -ar<as ya-maya u3raa0a9lar Oa9at Aunu Aaarma 9onusunda e9seriya A8y89 manialarla 9arlaa0a9larW orta 'adeli gele0e9te5 mer9e.U Air m80adele mi1ra9 7at 'e mu1teliO slVmUBGonO8<yen de'letler arasnda '80ut Aula0a9. 7u5 medeniyetler arasnda9i <atmalarn ar.ulanr Air ey oldu3unu ilti.am etme.. %ele0e3in ne tar.da olaAile0e3i 1a99nda tas'irU 1i-ote.ler ileri s8rme9tir. MamaOi15 ayet Aunlar ma9\l 1i-ote.lerse Aunlardan 7at -oliti9asna dair <9arla0a9 neti0eleri g?.den ge<irme9 gere9iyor. 7u neti0elerin5 9sa 'adeli 8st8nl89 'e u.un 'adeli u.lama arasnda Si9iyeT ayrlmas iyi olur. !<9<a ortadadr 9i5 9sa 'Vdede 7atnn

menOaatine olan ey5 9endi medeniyeti i<inde5 Ail1assa !'ru-ai 'e Gu.ey !meri9an unsurlar arasnda da1a A8y89 Air Airli9 'e dayanmay ilerletme9W 98lt8rleri 7atPnn9ine ya9n Do3u !'ru-a 'e Latin !meri9aPy 7at to-lumlarna 9atma9W usya 'e Ma-onya ile iAirli3ine dayal ya9n ili9ileri gelitirme9 'e s8rd8rme9W medeniyet arasnda9i ma1allU m80adeleleri A8y89 sa'alara d?n8t8re0e9 99rtmalar ?nleme9W GonO8<yen 'e "slVmU de'letlerin as9erU 9a-asite ten9isatn 1aOiOletme9 'e Do3u ile %8ney7at !syaPda9i as9erU s8-erli3ini de'am etB
48

tirme9W GonO8<yen 'e "slVmU de'letler arasnda9i Oar9ll9 'e i1tilVOlar 9ullanma9W 7atl de3er 'e menOaatlere ya9nl9 duyan di3er medeniyetlerde9i gru-lar deste9leme9W 7atl menOaat 'e de3erleri yanstan 'e merulatran milletleraras m8esseseleri g8<lendirme9 'e 7atl olmayan de'letleri Au m8esseselere da1a Oa.la 9artrma9tr. Da1a u.un 'Vdede Aa9a tedAirlere m8ra0aat edilmesi gere9e0e9tir. 7at medeniyeti 1em 7atl 'e 1em de moderndir. 7atl olmayan medeniyetler5 7atllamadan modernlemeye <almlardr. 7u g8ne 9adar sade0e Ma-onya5 Au arayta tam mVnasiyle Aaarl olmutur. 7atl olmayan medeniyetler5 modernli3in -ar<as olan .enginli95 te9noloKi5 SAir ta9mT ma1aretler5 ma9inalar 'e silV1lar elde etme <aAasn s8rd8re0e9lerdir. 7u 8l9eler ayn .amanda5 Au modernli3i gelene9sel 98lt8r 'e de3erleriyle teliO etmeye <ala0a9lardr. E9onomi9 'e as9erU g8<leri 7atPya nisAetle arta0a9tr. 7at5 Aundan dolay5 g8<leri 7atPnn9ine ya9laan Oa9at de3er 'e menOaatleri 7atPnn9ilerden manidar Air surette ayrlan 7atl olmayan Au medeniyetlerle artan Air Ai<imde u.lama9 .orunda 9ala0a9tr. 7u SdaT 7atPnn5 Au medeniyetlerle m8naseAetinde5 menOaatlerini 9oruma9 i<in el.em olan i9tisadU 'e as9erU g808 s8rd8rmesini gere9tire0e9tir. !n0a95 Au 'a.iyet5 7atPnn5 di3er medeniyetlerin temelinde9i esasl dinU 'e OelseOU 9aAuller 'e Au medeniyetlere mensu- insanlarn menOaatlerini nerede g?rd89leri 1a99nda da1a derin Air 9a'ray gelitirmesini de l8.umlu 9la0a9tr. 7u5 7atl 'e di3er medeniyetler arasnda9i m8tere9 unsurlar te1is etme3e y?neli9 Air gayreti de i0aAettire0e9tir. $.a9 olmayan Air gele0e9te5 0i1an8mul Air medeniyet olmaya0a9 Oa9at Aunun yerine5 1er Airi Aa9alaryla AeraAer yaamay ?3renme9 .orunda 9ala0a9 Oar9l medeniyetlerden m8re99e- Air d8nya ola0a9tr. +oreign 8ffairs, Ya. *,,/5 ss. ==B+,. Trkiye $nl., Ya. *,,/5 say( =/5 <e'iren( MustaOa al9. Metnin Aa9a Air ter08mesi i<in Aa9n.( S.P.Huntington5 R$ygarl9lar Sa'a m[R5 <e'( YusuO Ga-lan5 izlenim Dergisi, E9im *,,/.
49

D!VET(
R@!G!T DEDLE GU5 G$L!G VE MEYEEEQ)Re @ouad !M!M" Y8.yln d?n8m8nde yaynlanan 98<89 Air romanda5 Mose-1 EonradPn R%en<li9Rinde5 1i9Vyeyi na9leden MarloKe *Do.u* ile il9 9arlat3 .aman 1atrlar(
RVe sonra5 duda9larm a<amadan e''el5 Do3u Aenimle 9onutu5 Oa9at Au 1atal Air sesti. 7ir s?.089 sa3ana3 anlalma. 'e u3ursu. sessi.li3e AoandW yaAan05 9.gn 9elimeler5 da1a a. gari- ama da1a Oa.la art0 Ai<imde g8.el ngili.0e 9elimeler 'e 1atta tam 08mlelere 9armt. Ses5 iddetle 98Oredi- s?'8yorduW 9?rOe.in 1eyAetli 1u.urunu Air 98O8r yayB1myla deli9 dei9 ediyordu. 7eni5 Domu. diye <a3rmaya Aalad 'e Aundan5 gitti9<e 1.lanara9 ngili.0e a3.a alnma. sOatlara do3ru gitti.R

%en< MarloDe5 en u.a9 medeniyetin Aile 7at taraOndan ya-ld3n 'e yeniden ya-ld3n 'e yeni yollar ?3retti3ini Ailiyordu. Samuel P. Huntington Ailmiyor. RMedeniyetler atmasR adl tu1aO Air denemede Huntington5 9endi medeniyetlerini A8t8n 'e Ao.ulmam5 e.elU 'e eAedU Air g?9y8.8n8n altnda su ge<irme. olara9 Auldu. San9i5 So3u9 Sa'a yllar Aoyun0a 0anl 0anl g?m8len Au medeniyetler S"slVmU5 Sla'B&rtodo9s5 7atl5 GonO8<yen5 Ma-on5 Hindu 'A.T 8.erlerinde9i ta yu'arlanr yu'arlanma. aya3a 9al9tlar5 to.larn attlar 'e Aa3larnn sada9atini elde etmeye

giritiler. Tari1 'e 98lt8r8n Au ?3ren0isi i<in5 medeniyetler daima 9arma9ar9 'arl9lar olara9 g?B
e Yeremya C(*:.

50

r8nm8t8r. Yar9lara A8t8n medeniyetlerde 'e Oertlerde rastlanr BAu5 PmodernitePnin 189m8yd8. @a9at Huntington ge<mie A?yle Aa9yor. D8nyann <ar-9 'e dolamAa<l ge<itleri d8.leniyor. Ges9in Air 9alem 'e ama. Air elle Huntington5 Air medeniyetin sona erdi3i 'e R?te9iRnin el de3memi A?lgesinin Aalad3 yeri iaretliyor. Da1a art0 olan taraO5 HuntingtonPin de'letlere 9ar ta'r 'e de'letlerin5 onun olaylar tasniOinde9i yeridir. De'let 'e millU <9ar 9onusunun en et9ili 'e -arla9 ?3ren0ilerinden Airinden5 imdi de'letlerin 9urna.l3n5 9aos 9arsnda ?nlerinde9i engelleri aar9en ya-t9B larnn <o3unu 1issi. 'e mer1ametsi. niteli3ini g?.den 9a<ran Air deneme ortaya <9yor. De'letlerin RD8nya 1adiselerinde en g8<l8 a9t?rlerR olara9 9ala0a3 e9linde9i me0Auri -asaKa ra3men5 de'letler silinmi 'e yerleri <atan medeniyetlere 'erilmitir. HuntingtonPn 9elimeleriyle5 RE3er ola0a9sa5 gele0e9te9i d8nya sa'a medeniyetler arasnda Air sa'a ola0a9trR. Modernli3in %808 HuntingtonPn d88n885 7atPnn durumu5 g808 'e Rdi3erleriR ile meguliyetinin artlar 1a99nda9i endiesiyle de alV9aldr.* 78y89 tari1<i @ernand 7raudel medeniyetler traOi3i 1a99nda5 RVeren5 189mederR diye Oi9rini Aelirtmiti. Y8.yllar Aoyun0a 9endisini oluturur9en 7at5 di3erlerini oluturmaya da yardm etti. Huntington5 Au yolun sonuna geldi3imi.den emindir. To-lumlarn R7atllamadan <9masR5 RyerlilemesiR 'e 9endi yollarna gitmede9i g?r8nen iste9lili3inden et9ilenmitir. &nun olaylara Aa9na g?re HindistanPn RHindulamasR 'e "slVmU Oundamentali.m giAi olgular y89selitedir. 7u t8r Rgelene9Re sa-malara Huntington A8y89 Air g8< 'e 9udret atOetmitir. @a9at Huntington yanlyor. Modernli9 'e laisi.mi5 1er .aman te1li9eli Air e9ilde 0e1enneme5 asla u.a9 olmayan 9aranl3a ya9n A8y89 i1timallere 9ar elde eden yerlerde5 Aunlarn diren0ini gere3i giAi
*. HuntingtonPn denemesinde 7at gere3i giAi in0elenmemitir. ;.erinde 1i<Air <atla9 yo9tur. Hi<Air <o998lt8r08 iitilmiyor. Gendi 9ale du'arlar i<inde d8.enli Air Ai<imdedir. Du'arlarn i<inde9i irade 1a99nda9i 8-1elerini Huntington 9endine sa9lamtr. 7irli3e <a3rsnn 0e'a-lana0a3n Oar.etmitir5 .ira darda Sara.enlerin SM8sl8manlarnT 'e GonO8<yenlerin Aayra9lar sallanma9tadr.

51 ?nemsememitir. Hindistan Air Hindu de'leti 1aline gelmeye0e9tir. Hint se98lari.minin miras aya9ta 9ala0a9tr. %eni orta snO onu sa'una0a95 HindistanPn B'e 9endisininB modern milletler d8nyasnda9i yerini s8rd8reAilme9 i<in d8.eni aynen 9oruya0a9tr. 7u anari9 de'B lette5 onu yo9 edeAile0e9 i<g8d8sel Air atele oynama 9or9usu me'0uttur. Hindu o'eni.mi 8l9enin 9amu 1ayatn 9aAalatraAilir5 Oa9at de'let 'e onu aya9ta tutan orta snO5 dinU Oanati.me sa-mann ma1'olmaya atlay oldu3unu Ailiyor. Gararl Air orta snO 98resel 98lt8r 'e normlar -aylama9tadr. Hindistan AurKu'a.isinin siyasU 'astas Hindistan MillU Gongresi yoluyla5 9endisi 'e Hindistan i<in milletler arasnda Air yer edinme9 8.ere yola <9ndan Aeri Air y8.yl ge<ti. ngili. 1a9imiyetini de'irmeye y?neli9 Au u.un m80adeleden 'e Auna -aralel olara9 R0emaat<ili9Re 9ar m80adeleden5 millU Oi9rin sa'unu0ular5 geni 'e dayan9l Air de'let ina ettiler. 78t8n Aunlar Hindu saOl3nn Stemi.li3ininT siyasU 9rall3 i<in ter9etmeye0e9lerdir. %elene9<ileri iitme9teyi.5 ama g8<lerini aAartmamaly.. )ira gelene9ler5 s9l9la 9o-tu9larnda5 insanlar art9 onlara ger<e9ten inanmad9lar 'e yllanm adetlerin er9e9 'e 9adnlar e'de tutma yetene3ini 9ayAetti3i .aman <o9 srar0 olurlar5 slVmU Oundamentali.m dedi3imi. olgu Air yeniden dirili iareti olma9tan .iyade R?te9iR ile snrn ge<ilmi olmasnn yeni95 a9nl9 'e su<lulu9 duygusudur. !ra- d8nyasnn e1irlerinde9i u gen< 9entli5 Oa9ir5 yar e3itilmiler 'e onlarn SorAonePda e3itilmi lai9 Sru1Aan olmayanT 'ai.leri... 7unlar gelene3e ger<e9 Air d?n88n 9antlar olaAilir mi[ &nlar 18rriyet 'e i araylarnda

!'ru-a 'e !meri9aPnn 9a-larn 9ryorlar 'e A8t8n8n g8na1larna s?'8- sayyorlar. HuntingtonPn5 Au t8r 9arma9l9 'e 7atPnn Aesledi3i <e9i0ili9 'e iti0ili3in gari- 9arm 9arsnda9i gerilimini 'e meseleleri Aasitletirme95 medeniyetlerin 1udutlarn Aelirleme9 i1tiya0n anlama9 9olaydr. !n0a95 gelene9 Ae.irganl35 7at dnda9i medeniyetlerin el s8r8lmemi oldu3unu 'eya Aunlarn <r-nmalarnn5 0anll9larnn Air g?stergesi oldu3unu5 ya1ut da 9on'ansiyonel Air silV1 te1didi ar.etti9lerini 9antlama.5 iranPn teo9rati9 de'rimi giAi 7at egemenli3ine 9ar oldu9<a geni 'e 8mull8 Air saldr Aile o to-lumu 7at 98lt8r8nden 'a.ge<irmede Aaars. 9ald. & 8l9enin a0mas. de'rimi5 RsilV1l mamRn 1al9nn !meri9an usullerin0e ayartlma9ta oldu3unun Oar9na 'arlmasndan do3du. Ga-lar5
52

*,:>Plerde a-a<9 Ara9ld 'e !yetulla1 HumeyniPnin to-lumu etraOnda ina etti3i y89se9 du'arlar Au 98lt8rel ayartmaya Air 0e'a-t. 7ata3a sa-lanm "ran5 otanti9li3i Aayra9lar olara9 iddia eden adamlar taraOndan R9urtarldR. 7ir arl9 ?te9ine yol a<t. HumeyniPnin il9 Aa9an olan temi. modernist Me1di 7a.erganPn deyiiyle RMer1amet ya3muru i<in dua etti9 'e ta9nlara u3rad9R. @a9at Ain yll9 mutlulu9 ideali ger<e9li9le y8. y8.e getirildi 'e iranPn imaKnda9i -anBlslVmi9 isyann 1ayali r8.gVra 9art. Ter?r 'e -es-ayeli9 8to-yay ya9alad. Sudan5 iranPn RDe'rim0i ?rne3iRni ta9lit edeAilir. @a9at Au sade0e5 <aresi. Air 8l9enin da1a da Oa9irlemesi 'e 1ara- olmas anlamna gele0e9tir. !'ru-aPya ya9n Air !9deni. to-lumu BAu Aa9mdan Air ara- 8reti0isiB olan Ee.ayirPde 'e MsrPda lai9 i9tidar sa1i-leri ile slVmU alternatiO arasndan Air sa'a 9?-8rme9tedir. @a9at Au de'letlerin 'eOat ilanlarn Aasma9 i<in a0ele etmemeliyi.. Ee.ayirPde MillU Gurtulu Ee-1esi y?netimi Aaars. oldu 'e gen<lerin5 altsnOlarn 'e dlanmlarn isyanna seAeAiyet 'erdi. syan5 slVmU Air Aayra3 y89seltti. NeOret etti9leri Air reKim ile 9or9tu9lar Air Oa.ilet reKimi arasnda 9alan mesle9 sa1i-leri 'e orta snOn 9adn 'e er9e9leri5 deste9lerini Rd8.enin g8<lerine 'erdiler. &rdunun islam0lar Aastrmasn selamladlarW islam0lar i9tidara getirmesi 9esin olan demo9rati9 Air s8re0in 9esintiye u3ramasna i.in 'erdilerW Aas9nn 9orudu3u R18rriyetR i5 Ailinen eytan Ailinmeyene ter0i1 etmeyi 9aAul ettiler. Her ne 9adar MsrPn5 slVmU mu1aleOeti 9arsnda9i i9ilemi Ee.ayirPin9i 9adar 'a1im de3ilse de5 Ee.ayir temalar MsrPn durumunda da te9rarlanyor5 islam0lar de'leti u3ratrmaya de'am ediyorlar ama y9amyorlar. #u sralarda MsrllarPn me1ur saArlarn 'e iyi 1uylarn .orlaya0a9 yeterin0e la<9al9 'e irti9V-la deli9 dei9 olan Msr de'letinin Aatmas i1timali yo9tur. Msr5 es9i 'e se-ti9 Air 8l9edir. Gaderini radi9al dinU do3mann uygulay0larna te'di etme9ten da1a iyisini Ailir. 7unlar5 millU orta snOlarn yerletirdi3i derin 'e emin ya-lar de3illerdir. !ma Air ge0ede ortadan 9aldrlmaya0a9lardr. Ne de T8r9iye yolunu 9ayAede0e95 !'ru-aPya ar9asn d?ne0e9 'e &rta !syaPnn 9a'uru0u 8l9elerinde Air em-eryal 0a.iAesinin -einde 9oa0a9tr. Huntington5 BMe99ePyi reddeden 'e 7r89sel taraOndan reddedilenB T8r9lerin -anBT8r9ist Air rol -einde Ta9entPe y?nelmeleriB
53 %

nin mu1temel oldu3unu ya.ar9en Au 8l9enin modernli9 'e lai9li3ini 1aOiOe alma9tadr. & em-eryal ge<mie 1i<Air yol0ulu9 yo9tur. !tat8r9 o Aa3lanty sert Air e9ilde 9esti5 8l9esini 7atPya do3ru y?neltti5 !'ru-a medeniyetini Aenimsedi 'e Aunu 8-1e 'e teredd8de 9a-lmaB dan ya-t. T8r9lerPin di99ati @ an9Ourt 'e 7onn B'e Nas1ingtonBa <e'rilidir5 7a9u 'e Ta9entPe de3il. !tat8r9P8n mirasnn 'Vrisleri5 da3n9 T8r9 1al9larnn 8l9elerini etraOlarnda to-layara95 em-eryal i1tiamn -einde 9omaya0a9 9adar Aasiretlidirler. !'ru-aPda9i yerlerini 9ayAetti9ten sonra T8r9ler5 Tra9yaPya 'e !'ru-aPyla Au Aa3lanty temsil eden 1er eye s9 s9ya sarldlar. Milletler -a.ar -aylar i<in itii- 9a9r5 a0mas. Air d8nya e9onomisinde nasl re9aAet ede0e9lerini5 iler temin ede0e9lerini 'e Oa9irli9ten <9a0a9larn ?3renir9en Huntington5

onlarn medeniyet Aa3lar 'e Aa3ll9lar i<in sa'at3n .annedeAilir. Gendi -aylarna Ry?nelti0i m8ritlerR 'e Aug8n8n d8nyasnda <9arlarn 1isleri altetti3ine inananlar Ai.e5 insanlarn to-ra9 de3il Sony istedi3ini s?yl8yorlar.= S?yledi9lerinde e-ey0e Air ger<e9 -ay5 8to-yalardan m8t1i Air A99nl95 il9e 'e inan< seOerlerine girime9 i<in Air iste9si.li9 me'0uttur. EnOlasyonun ta1ri- etti3i usyaPnn5 &rtodo9sBSla' Oenerinin tay0s olan Air Ri9in0i 7i.ansRn A8y89 da'asn ele aln d88nme9 .ordur. Ve HuntingtonPn Aa1setti3i GonO8<yen d8nya nerededir[ PasiOi9 9enarnn Oaal 'e 1.la gelien to-ra9larnda siyaset 'e ideoloKinin yerleri maliye taraOndan o denli alnmtr 9i5 Do3u !sya milletleri 1a9i9i at?lyelere d?n8m8t8r. in medeniyeti ?l8d8r. Endone.ya !dalar5 Male.ya 'e Singa-urPa yetimeye <alrlar9en5 Ta1ranPda9i dinU radi9allerin <a3rsn duyma.lar. PasiOi9 8l9elerinde Oar9l Air r8.gar esme9tedir. & d8nyada siyaset de3il5 i9tisat 189metme9tedir. D8nya5 Singa-urlu Ailge Lee Guan YeDPin olmasn istedi3inden <o9 da1a a. antise-ti9tir. *,J>Plerin PasiOi9Pe getirdi3i A8t8n reOa1 i<in Air Nemesis Snti9am Tanr<asT -usuda Ae9liyor olaAilir. @a9at5 BelAette9i Air !meri9an g8'enli9 emsiyesinin 9orudu3uB PasiOi9 9ysnn to-ra9lar5 milletler arasnda A8y89 Air i1tilVOa 1a.r de3ildir. Ve e3er .orB
=. Geni01i &1mae5 P%loAal Eonsumers Nant Sony5 Not SoilP5 5eu Perspe-tives Nuarterly, <*A 1991.

54 lu9lar o d8nyay .iyaret ede0e9se5 Aunlar o d8nyann snrlar i<inde -atla9 'ere0e9tir5 medeniyet 1atlar Aoyun0a de3il. 7atPnn R?te9ilerRe g?t8rd838 eyler 'e us\ller BMarloDe Air asr ?n0e duydu3u u iyi ngili.0e tam 08mlelerB d8nyann us\lleri 1aline geldi. Lai9 Oi9ir5 de'let sistemi 'e g8< dengesi5 g8mr89 du'arlarn 'e engellerini aan -o- 98lt8r85 Air reOa1 'astas olara9 de'let... ite A8t8n Aunlar en u.a9 yerlerde Aile i<selletirilmitir. #u anda doludi.gin i<ine dald3m. Ortnalar Ai. 1are9ete ge<irdi9.
<,l,",@i" B$-/7l/@/

Milletler RaldatrR( Gimli9leri 'e menOaatleri 1o99aAa.0a 9artrrlar. Yollar dolamAa<ldr. Gu.ey Gore 'e inPden LiAya 'e ranPa 'e SuriyePye silV1 traOi3inin Aunu g?sterdi3i d88n8leAilir Byani5 de'letler Oiyat uygun 'e emtia 1a.r oldu3u s8re0e5 ne 9adar yaAan0 olursa olsun5 1er1angi Air medeniyetle ili9i 9ura0a9trB Huntington Au ola3an Aen0illi9 eylemini mePum Air RGonO8<yenBslVmU Aa3lantRya d?n8t8r8yor. !n0a9 da1a iyi a<9lamalar 'ardr( Ga<a9larn ti0areti5 d8-ed8. 9orsanl95 silV1 tedari9 eden A8y89 de'letlerin S7irlei9 De'letler5 usya5 ngiltere 'e @ransaT Ara9t3 art9lar to-layan Air Ryeralt e9onomisiR. HuntingtonPn olaylar g?r8 tar.yla 7raudelPin *C. y8.ylda !9deni.Pde Hristiyanl9 'e slVm arasnda9i traOi3i tas'irini 9arlatralm B9i Au5 dindar Air <a3da5 stanAulPun T8r9lerinW %rnataPnn da s-anyollarn eline d888nden sonras i<in s?.9onusuyduB (
Rnsanlar5 snrlara5 de'letlere 'e inan<lara aldr etme9si.in 9arl9l gidi- geliyorlard. %emi0ili9 'e ti0aretin gere9lili9leri5 sa'a 'e 9orsanl3n rastlantlar5 artlarn temin etti3i su< orta9l3 'eya i1anetin yaratt3 Orsatlarn da1a <o9 Oar9ndaydlar.R

7u t8r Rsu< orta9l9larR 'e RAelirsi.li9lerR5 HuntingtonPn ta1lilinde yo9tur. Medeniyetler5 7al9anlarPn 9uytu 'e yar9larna B'e 9ontrol notlarnaB t9trlmtr. Huntington sade0e 0esurlarn gideAileB
/. @erdinand 7raud0l5 T0e s.459. editerranean and t0e editenanean Oorld m t0e 8ge of P0ilip 11, Eilt "". NeD Yor9( Har-0rB oD5 *,:C5

55 0e3i !driyati9Pten 7alt9Pa u.anan u 9ar9 1al9lar 9ua3na gidiyor. He-si ren0ide olmu5 1e-si eOsane'i Air ge<miin 1atralarnn 189m8 altnda 'e ayn e9ilde 9ar9 Air 1aritay d8.eltmeye and i<en demagoglar i<in 1a.r olan says. milliyet<ili9ler orada 9endi e'lerindedirler. 7u -an 1are9etlerinin <aldan <itinde Huntington5 *6>> ylnda 7at Hristiyanl3nn Do3u snrn iaretleyen <i.giyi Auluyor. Hr'at 'e Sr- milliyet<ili9leri arasnda9i 9ese9 9a-ma yarmas 'e 7osnaPy -ar<alara A?lme9te9i Rorta9 teeAA8sRleri5

oma5 7i.ans 'e slVmPn 'Vrislerinin Air 9a'gasna d?nd8r8lm8t8r. @a9at ni<in Au t8r determini.me aldanmaly.[
R)agre- 'e 7elgrat arasnda9i 9arayolunda seya1at eden Air yaAan0ya5 Aere9etli Slo'enya o'as Aoyun0a u.anan 9esin tari1U Oay 1att de3il5 Oa9at tam .tt et9iler. Sr-lar 'e Hr'atlar ayn dili 9onuuyorlar5 Air9a< y8. 9elimeyi alyor 'eya 'eriyorlar5 y8.yllardr ayn 9?y 1ayat e9lini -aylayorlar.*RP

"stra- 8l9eleri 'e A?lgelerinin tand9 at srtnda9i adamlar5 SloAodan Milose'i< 'e @ranKo TudKmanPn insaOs. de1as5 i9tidar teeAA8slerini A8y89 medeniyet taa118tlerine d?n8t8re0e9tir5 islVmPa 9ar 'eya TudKmanPn durumunda Sla'B&rtodo9s inan0nn 'VrisleB rine 9ar sa'unulan !ydnlanmaPnn surlar. @ar9ll9lar A8y8t8lme9 .orundayd. Eit dere0ede Air Orsat .alimi olan Tito sa1neden <e9ildi9ten sonra5 milliyetler arasnda9i dengeleyi0i durumun da3lmas 9a<nlma.d. Es9i sistemde SrAistanPn Air dere0e 1a9imiyeti 'ard. @a9at uOu9ta g?r8nen B?.elletirme 'e i9tisadU reOormB d8nya 1a99nda Sr-lar -e9 9endilerine g8'enmiyorlard. SarayAosnal 'atandalar 'e Hr'atlar ile Slo'enler5 9?yl8 Sr-larPa g?re yara ?nde Aalamlard. Ve dolaysyla5 Sr-lar <aresi. Air 9endini 9a-trla ilerin Au yeni d8.enini 9esi- do3ramaya Aaladlar. iman 'e e'9in se'9 etti3i Aa. M8sl8man g?n8ll8ler 7osnaPya geldi. 7u Air9a< AaAo 9iinin a1snda5 Huntington RMedeniyet saOlamasRnn 8mull8 g808n85 R!9raAa 8l9e sendromuR dedi3i eyin n8Ou.unun 9antn g?r8r. 7u Air 'e1imdir. Hi<Air M8sl8man s8'ari at srtnda S7osnaPyT 9urtarmaya gitmeye0e95 iranllar Gutsal Sa'a 1a9B
+. Mi01ael "gnatieOO5 PT1e 7al9an TragedyR5 NetiW York Peviev! of "ooks, */ Mays5 *,,/.

56 9nda s?ylenmi olaAilirler5 Oa9at Sr- <eteleri ilerine de'am ettiler. Sr-larPin insaOs. 8to-yasna mu9aAele edile0e9 idiyse5 d8.en 'e mer1amet ii 7irlei9 De'letler taraOndan yerine getirilme9 .orundayd. 7al9anlarPda9i 9a'gann nerede sona ere0e3ini ?n0eden Aildirme9 i<in 1i<Air 9e1anet g808ne gere9 yo9tu. 7osnaPnn ter9i5 D8nyaPnn gidiinin t-9syd. Hi<Air 9imse SereAreni0a i<in ?lme9 istemedi. !'ru-allar5 al9anl9lar oldu3u 8.ere5 Aa9larn Aa9a taraOa <e'irdiler. !meri9allar5 7al9anlarPdan u.a9 9alma d8rt8s8 de1et man.aralaryla <ar-r9en5 Air an i<in teredd8t ettiler. Da1a sonra Rsa3 duyuR 9a.and. Milose'i< 'e TudKmanPn medeniyet men9Aelerine i1tiya<lar olaAilir5 Oa9at Oeti1 -roKelerine A?yle Air mVnV 'ermelerine gere9 yo9tur. islVmPn R9anl 1udutlarR Aoyun0a o amans. sa'a Aulma ar.uBsunda9i Huntington5 Saddam H8seyinPin G?rOe. Sa'a 1a99nda9i yorumuna m8teri olur. 7u sa'a5 Saddam 'e HuntingtonPa g?re Air medeniyet sa'a idi. @a9at G?rOe. Sa'aPnn 189m8 tamamiyle Oar9l idi. )ira5 e3er ortada de'letlerin <9arlarn5 e1emmiyeti olan Air yerde m8sama1a edileAilir Air g8< dengesini yeniden 9urma9 i<in gide0e9leri mesaOeyi a<9<a ortaya 9oyan Air seOer 'ar idi ise Au G?rOe. Sa'a idi. Ma1allU Air Rdes-otR "ran G?rOe.iPnin .enginli3ine oldu9<a ya9lamt 'e u.a9ta9i Air R78y89 %8<R yardma gelme9 .orunda 9ald. !meri9allar taraOndan to-lanan m8Ore.ede SuudU5 T8r95 Msrl5 Suriyeli5 @rans.5 ingili. 'e ?te9i sa'a<lar 'ard. Do3rudur5 Saddam H8seyinPin 1a9imiyet r8yas -aram-ar<a oldu3unda5 8l9esinde9i ulemay ma1'eden Au yeminli lai9 !yetulla1 HumeyniPnin ateli 'e 9a'ga0 lisanna Aa'urdu. Ve es9i iranl NemesisPinin semAoli.mini 'e sa'a <3l3n ?d8n< ald. @a9at Be3er 'arsaB <o9 a. sayda insan Au ani imana d?n8e aldanmtr. &nlar5 yrt0 adam oldu3u 1aliyle Ailiyorlard( Hristiyan Air Dileri 7a9an STar9 !.i.TPna sa1i-tiW 1emen 1emen on yl ran De'rimiPne 9ar sa'am 'e reKiminin lai9li3iyle ?'8nm8t8r. Sosyal 'e siyasU d8.enin Aasiretli insanlar5 ulema5 yoldan <e9ildiler 'e de'letlerine5 yrt0 adamn SuudUBGu'eyt snrnda 9ontrol edilme9 i<in i1tiya< duydu9lar yeri 'erdiler.] 7unun5 dinU saOl3n gere9lili3e Aoyun e3di3i anlarB
6. Huntington5 "ra9Pa 9ar seOerAerli3in slVmPa 9ar Air Aa9a 7atl SeOer oldu3u 1ususunda Me99ePde9i $mm al aura ;ni'ersitesiPnden SaOaralBHaDai adl Air dinU

54

dan Airi oldu3unu Ailiyorlard. SaddamPn Gu'eytPe s8ratle girmesinden on g8n sonra SuudU !raAistanPn en yet9ili dinU 9uruluu olan Y89se9 $lema Gonseyi5 !ra-5 M8sl8man 'e Pdi3er dost g8<lerPin 'arl3n deste9leyen Air Oet'a <9ard. $lema5 insanlarn Rdinlerinin emniyetini5 .enginli9lerini 'e ereO 'e 9anlarn teminat altna alma9 'e emniyet 'e isti9rar Aa9mndan sa1i- oldu9larn 9oruma9R i<in A8t8n sa'unma ara<larnn meru oldu3u 189m8n8 'ermitir. !. Air mesaOe ?tede MsrPda5 8l9enin ?nde gelen dinU a1siyeti olan El E.1er #ey1i5 #ey1 Eedd8l Ha995 SaddamP Air .alim olara9 ta9Ai1 etti 'e "slVmU iddialarn tiranl3nn Air mas9esi olara9 AertaraO etti. Ne de G?rOe. Sa'a srasnda !meri9allarPa 9ar ranPn Aa dinU lideri !yetulla1 HumeyniPnin retori3i5 ranPn Au 9am-anyaya e3iliminin 9ant olara9 alnaAilir. Gurna. adamlar olara9 ranPn y?neti0ileri sa'an dnda 9aldlar. "ra9Pn yenilgisini en Aa Oaydalan0lar olara9 ortaya <9may Ae9lediler. "ra9Pa 9ar !meri9an liderli3inde9i 9am-anya A?lgesel dengeyi onlarn le1ine <e'irme 8midini 'aadediyordu. Saddam H8seyinPin reKiminin Aana gelenler i<in ranPda 1i< g?.ya d?98lmedi. Er9e9lerin 'e 9adnlarn iitti9leriyle5 olanlar ayrd etmeyi Ailmeleri5 .or yerlerde yaamann 9ar9 1ediyesidir( 7?yle0e !ra-BM8sl8man d8nyasnn geni sa1alarnda Saddam 1a99nda 'eya Au Aa9mdan5 onu engelleme seOerAerli3i 1a99nda 1i<Air 1ayal Aeslenmemitir. G?rOe.Pde9i sa'a oldu3u giAi g?r8lm8t8r( 7ir em-eryal seOer taraOndan 9arlan- 1araAeye <e'rilen Air 8st8nl89 giriimi... G?rOe.Pde Air daire 9a-atld( 7ir .amanlar RS8'eyPin do3usuRnda5 d8.eni sa3lamann ngili.lerPin u1desinde oldu3u yerde art9 Au i PaIB !meri9ana taraOndan sa3lanyordu. G?rOe.de5 A?lgenin yeni daimi n?Aet<i g8085 t-9 Air ?n0e9i giAi5 7at medeniyetine mensu-tu. @a9at !meri9aPnn 'arl3 ran G?rOe.iPnde9i !ra8l9elerinin endieli mu'aOa9atna sa1i-ti. !9raAalar 9ontrol i<in gelen yaAan0... slVm d8nyas A?l8n8yor 'e alt -ar<alara A?l8n8yor. GaO9asyaPda9i mu1areAe 1atlar da medeniyet Oay 1atlar ile ayn genili9te de3ildir.
radi9ali .i9reder. @a9at Au5 deliZ olara9 ge<erli de3ildir. SaOar alBHaDai tu1aO Air adamd. Suudi !raAistanPda9i $lema snO 'e dindar Ailginler arasnda o A8t8n 9ayda de3er iler Aa9mndan yaln. Air 9iiydi.

58

Hatlar5 de'letlerin <9arlarn ta9i- ediyor. HuntingtonPn ErmenistanPla !.erAey0an arasnda Air medeniyet d8ellosu g?rd838 yerde5 "ran de'leti dinU e'9 'e sada9ate 1i< aldrmad. %er<e9ten de Au sa'ata iranllar Hristiyan ErmenistanPa meylettiler. D,;l,tl,'i" 6,'8$"/ Yeni Air d8nyaya girdi3imi. mu1a99a9tr. @a9at Au medeniyetlerin 1898mBOermV oldu3u Air d8nya de3ildir. Medeniyetler 'e medeniyet Aa3ll9lar s8r8yor. &nlarda art0 Air s8re9lili9 me'0uttur. @a9at a<9 olalm( Medeniyetler de'letleri 9ontrol etme.ler5 de'letler medeniyetB leri 9ontrol ederler. De'letler5 i1tiya< duydu9larnda5 na.arlarn 9an Aa3larndan <e'irirlerW 9ardeli3i 'e iman 'e a9raAal3 ?yle ya-ma9 <9arlarna geldi3i .aman5 g?r8rler. 7i.ler5 Air 9endine yardm d8nyasnda duruyoru.. De'letlerin yaln.l3 de'am ediyor. a3da d8nyada9i d8.ensi.li9 Au yaln.l3 da1a da ai9Vr 9lmtr. @ransaPy PaIB !meri9anaPnn 1a9imiyetine ra. eden 'eya onu en ?nde gelen 7atl g80e5 g8'enli3ini te'di etme9 'eya 189m8n8 ter9etmeye i9na eden Air yol 1en8. Aulunmamtr. Ve 1i<Air !.eri5 slVm 8l9elerini Da3l9 GaraAa3 8.erinde9i sa'ata Airaraya to-laya0a9 Air yol Aulamamtr. !.erAey0anPn ErmenistanPla sa'anda u3rad3 yenilgiler y8.8nden Guala Lum-ur 'eya TunusPun d8nyas Aana y9lmamtr. T1u0ydidesPin MeloslularPla !tinallar arasnda9i me1ur diyalogunun Ai.e Ara9t3 ders 1VlV ge<erlidir. Hatrlana0a3 8.ere Meloslular s-artaPnn Air 9olonisi idi. !tinallar taraOndan 9uatld9larnda direndiler 'e "s-artallarPn5 srO ilerde utan< duymama9 i<in olsa Aile5 a9B raAalarna yardm elini u.atma9 .orunda oldu9larndan emindiler. Meloslular RMedeniyetR m8tteOi9lerine g8'enlerinde 1i< teredd8t etmediler( R&rta9 9anm.5 sada9atimi.i garanti ederR.C MeloslularPn Aana gelenleri Ailiyoru.. M8tteOi9leri gelmedi5 adalar ya3maland5

d8nyalar 1ara- oldu... +oreign8ffairs, <yll6<kim &KKC. Trkiye $nl., %8. *,,/5 say( =+5 <e'iren( Me1met 2..
C. T1u0ydides5 PT1e Pelo-onn0sian NarP5 NeD Yor9( T0e odern 8meri-an :iGrary, *,6*5 ss. //+B//6.

6,

7!T" GENDSNE %;VENMELD


oAert L. 7! TLEYe , Gasm *,J,Pda asrm. sona erdi. 7erlin Du'arPnn y9lmas5 yaln.0a So3u9 Sa'aPn de3il5 =J Ha.iran *,*+Pte !rid89 @ran0is @erdinandPn sui9ast neti0esinde 1ayatn 9ayAetmesiyle Aalayan gloAal <atma d?neminin de Aitti3ini ilan ediyordu. #imdi =>. y8.yln tamamlanmasyla Airli9te5 =*. y8.yln suretini teOri9 etme9 i<in yo3un Air gayret sarOediyoru.. atma 'e didimenin Air de'irde oldu3unu Ailiyoru.. La9in 1i<Air asrda Ai.im9i 9adar 9anl olmad3n da unutmama9 durumunday.. SarayAosnaPda9i sui9ast5 e9onomi95 artisti9 'e moral geliiminde9i istisnai Air d?nemi -aram-ar<a etti. & ?ylesine Air d?nemdi 9i5 0iddi d88n8rler5 sa'alarn sonunu getireAile0e9 olan Air d8nya e9onomi9 Airli3inin Aile 1ayalini 9uraAiliyorlard GeynesPin da1a sonra ya.m oldu3u giAi5 o d?nemin 1V9im anlay5 Rilerde ola0a9 gelimelerden ayr olara9R Aarn 'e reOa1n da Rnormal5 9esin 'e 9al0 Air durum ola0a35 Au seyirden 1er1angi Air sa-mann5 in1iraO5 s9andal 'e 9a<nlaAilir Air durum olara9R de3erlendirilmesi gere9ti3i e9lindeydi. 7?ylesine Air iyimserli9 Aug8n Ai.e inanlmaya0a9 9adar naiO g?r8nme9tedir. @a9at imdinin 1V9im anlayna g?re yaama9ta oldu3umu. 9?t8mserli3e gele0e9 nesiller nasl Air anlam y89leye0e9lerdir[ aAalarm.n 'e te0r8Aelerimi.in Air sonu< 'ermemesi 'e ta9atimi.in 9esilmesi 8.erine Ai. imdi5 <are aramay Ara9t95 yeni 'e <o9 da1a 8rB
e T0e Oa Street Qournal edit?r8.

C> 98t808 durumlarn g8ndeme gelmesini delilleriyle ortaya 9oymaya <alyoru.. 7il1assa yeni d?nemi Ai<imlendirme9le ilgili olara9 9endi yetene3imi.e g8'eni 9ayAetmi 'e Aunun yerine a0mas. tari1U 'e moral g8<lere yal'armay se<mi durumday.. Gamusal s?ylemimi.5 RgloAal snmaR5 Rt8rlerin <eitlili3inin AitmesiR 'e R7atPnn <?988R giAi su<lulu9la y89l8 9onumalarla do-dolu... &ldu9<a sa3duyulu olma9la Ailinen Samuel P. Huntington giAi Air d88n8r AileW R%808n8n doru3unda9i 7at5 d8nyay 7atl olmayan e9illere g?re Ai<imlendirme9 i<in gidere9 da1a <o9 ar.uya5 iste3e 'e 9ayna9lara sa1i- olan 7atl olmayanlarla 9ar 9arya geliyor.R sonuB 0una ulamtr. %ele0e3in <atmalar5 R7at 'e d8nyann geri 9alan 9esimiR5 7at 'e M8sl8manlar5 7at 'e "slVmUBGonO8<yus<u Airli9 'eya 7at 'e Hindu5 Ma-on5 Latin !meri9an5 Sla'B&rtodo9s da1il olma9 8.ere ?te9i medeniyetlerin Air to-lam arasnda ola0a9tr. 7u Rmedeniyetler <atmasR5 1o Air =*. y8.yl 1aAer 'eriyor giAi durmama9tadr. atmalar5 Oar9ll9lara A?l8nmesi 1er .aman m8m98n olan 9ayna9larla de3il5 da1a temel 'e <o3u 9ere u.latrlama. niteli9te9i de3erlerle ilgili olara9 ortaya <9a0a9tr. 7u yarmada 7irlei9 De'letler 'e 7at5 9a<nlma. Air Ai<imde sa'unma 9onumunda ola0a9tr5 <8n98 R7atPda en ?nemli olan de3erler5 d8nya <a-nda en a. ?nemli olan de3erlerdir.R 7el9i5 A?yledir. !ma en A8y89 <atma -otansiyelinin5 onlarn i<lerinde olma9 yerine medeniyetlerin arasnda yer ald3 g?r885 ger<e9ten do3ru mudur[ inPin %uangdong eyaletinin e9onomi9 mu0i.elerine ra3men Ai. sa1iden de GonO8<yus<ular Air milyar insan5 Air siyasU Airli3in i<erisinde y?netme yetene9leri oldu3una inanyor muyu.[ ranl 9adnlar 1a9i9aten imdi s?yledi9lerinin ?.lemi i<erisindeler mi 'eya Rd8nyann geri 9alan 9esimiRnde9i insanlarn5 eninde sonunda 7atl de3erlerin 0a.iAesine 9a-lmalar im9Vn yo9 mu[ Sade0e slVmU Oundamentali.mde de3il5 98lt8rel5 etni9 'e dinU de3erlere genelde Air ilgi art oldu3u tartma g?t8rme. Air ger<e9tir. @a9at ayn e9ilde5 d8nya A8t8nlemesine y?neli9 olara9 da 0iddi g8<ler s?.9onusudur. letiim a3lar imdi d8nyay Air Aatan di3er Aaa saB

ryor. Hen8. "P1asa 'e Dus1anAePyi olmasa da Tiananmen MeydanPn 'e SarayAosnaPy annda i.leyeAiliyoru.. Mali -iyasalar5 =+ saat s8resin0e d8nya e9onomileriyle Aa3lantlarn s8rd8r8yor. 7at 'eya Air Aa9a deyile !meri9an -o-8ler 98lt8r8 iyi ya da 9?t8 t8m d8nyaya ulayor. Yeni Ma-on -ayita1tnn -rensi Har'ardPta e3itim g?r8yor. Suma 1eye0an !9eAane adyla s8r8yor ama o5 E1ad oDen adyla Aas9etAol oynad. D8nyann dili ngili.0e5 RD8nyann geri 9alan 9esimiRnin standart y89leni0ileri A8y89 ?l<8de 7atPda e3itiliyor. %?<men y89l8 Oili9alar5 Ael9i =*. y8.yln 1a9i9i mi1en9 ta ola0a9tr5 NeD Yor9Pun Long "sland sa1illerinde 9araya <9yorlar. 7u <e're5 gelene9sel ulus de'letlerinin 1898metlerine g?re5 mutlu Air <e're de3ildir. *,J=Pde @ran<ois Mitterand5 -a.arlarn ulusal e9onomi9 -oliti9ay ne ?l<8de snrlad9larn Oar9etti. $lusal yeni Aa3ms. -ara -oliti9as5 yaln.0a 7irlei9 De'letlerPin s8rd8rmesi im9Vn da1iB linde olan Air durumdur 'e aslnda *,:,Pda Earter y?netiminin anlam oldu3u giAi o Aile5 Aelli snrlar g?.etme9 .orundadr. 7at !'ru-aPda 'e d8nyann 7at 9smnda ulusal g8'enli9 tale-leri So3u9 Sa'aPla Airli9te geri <e9ilmitir. Geni01i &1maePnin ayrntlaryla g?sterdi3i giAi5 ulusB?tesi ir9etler 'e A?lgesel gelimeler ulusal de'letleri Air misyon arayna .orlama9tadr. oAert ei015 Air R!meri9anR ir9etini neyin oluturdu3unu aratryor. Na9er Nriston5 *Hakimiyetin 8la-akaranl.*n ya.yor. 7u .orlu9lar t8m 1898metlerin ?n8nde duruyorW 8steli9 1al9larn Aas9 altnda tutmalar5 i.olasyonlarna Aa3l olan otoriter y?netimler i<in i9i 9atl Air a0iliyet tayorlar. 2.8nde 7atl Air y?netim Ai<imi olan demo9rasi5 Latin !meri9aPda 'e da1a ?n0e9i d?nemin Gom8nist Alo9u Aoyun0a5 !Ori9a 'e !sya i<lerine do3ru art0 Air 1.la yaylyor. *,,/Pte @reedom House5 on yl ?n0e 66 olan 18r ulus saysnn :6Pe y89seldi3iniW <o3u inPde Aulunan Aas90 reKimler altnda yaayan insan saysnn d8nya n8Ousunun f ++P8nden f /*Pe indi3ini Aildiriyor. E9onomi9 y?nden 9arl9l Aa3mll9 'e Aireysel 18rriyet Aa'urusu arasnda9i Ailgiler Airarada d88n8ld838nde5 1aOiOe alnmaya0a9 ?l<8de et9ili oldu9lar ortaya <9yor. Her eyin ?tesinde Au g8<5 tari1in Aildi3i en g8<l8 totaliteryen im-aratorlu3unu de'iri'ermitir. 7u d8nya medeniyetinin g8<l8 Air te1dit altnda oldu3u 'e Aunun "slVmU Oundamentali.m giAi te-9ileri 99rtt3 9esinli9le ortadadr. Mollalar <?9me9te olan 7atPy reddetti9lerini 'e asl dertlerinin modernite ile oldu3unu a<9<a s?yleme9tedirler. 7el9i onlar5 Air alternatiO ya-landrma i<in Riste9 'e 9ayna9laraR sa1i-tirler. !ma Air yandan da
62

derin Air a<ma.la 9ar 9arya Aulunma9tadrlar. 8n98 7at medeniyeti 'e onun siyasette9i demo9rati9 'e 9iisel 18rriyetlere dayal u.antlar5 e9onomi9 gelime Oorm8l8n8n tam 9arl3 olan 9a-italist Oorm8lle derinlemesine Aa3lantlar i<erme9tedir. R,7$C/" <*+* E3er @reedom HousePn 'ermi oldu3u 9ii Aana d8en yll9 gelir oranlarna Aa9a0a9 olursan.5 1emen 1emen t8m demo9rati9 'e uluslar i<in Au ra9amn ya9la9 6.6>> Dolara ede3er oldu3unu g?r8rs8n8.. ElAette &rta<a3Pdan 9alma -etrol ey1li9leri 'e Singa-ur giAi Air9a< !sya Ga-lan5 istisna te9il etme9tedir. 7unlar arasnda Aile gelime5 da1a Oa.la 18rriyet i<in Aas9lara neden olma9tadr. o1 Tae NooPnun y?netimi altnda9i %8ney Gore ise demo9rasiye t8m8yle ge<me g?re'ini yerine getirmeme9tedir. Ma-onyaPda9i LiAeral Demo9rati9 PartiPnin ata35 Airta9m RanlamalR demo9rasi sa'unu0ularn ra1atlatma9tan ?te gitmemitir. Singa-urPun Lee Guan Ye''Pi 9endisini Oilo.oO 9ral olara9 de3erlendirme9le 1a9l olaAilir an0a9 EOlatunPdan Au yana insan Au te1li9eye atlm 'e g8'enilme. AulunB mutur. Mu1temelen 7atPnn de3erleri5 9endine yaAan05 1ari0i Air medeniyetin 8r8nleridir. !ma onlarn ayn .amanda e9onomi9 gelimenin Ai..at 9endi 8r8n8 oldu9larna dair g8<l8 deliller 'ardr. %elime 9endi gele0e3i 1a99nda s?. sa1iAi olma9 isteyen5 o3ullarnn 'e 9.larnn

ilerlemelerine 'e 18r olmalarna itina eden Air orta snO yaratr. E9onomi9 gelime de esasen5 Au ayn snOn e3itim 'e yarat0 yetene9lerini 0anl tutma 1e'esine Aa3ldrW Au ar.u5 yaln.0a gelime -a1asna Aas9 altnda tutulaAilir. %elimenin il9 d?nemlerinde5 ?rne3in %uangdongPda y?neti0i elitler5 orta snOla u.lamay .aman i<erisinde ya'a ya'a AaaraAilmilerW yerel as9erU otoritelerin ie 9art3 yerlerde Au da1a geni5 Air seyir i.lemitir. E3er in Au u.lamay AaaraAilirse5 Au tari1te il9 9e. AaaB rlm ola0a9tr. C milyon Hong GongluPnun inli ile5 B9i onlarn 9endi 9endilerini y?netme Ae9lentileri gidere9 artma9tadrB Airleme giriimi ise ?.elli9le 9ar9l3 arttr0 Air et9i ya-a0a9tr. %elimeyi Aaarl Air Ai<imde sa3layaAilmi uluslardan edinilen ders5 s8re9li ilerB
63

lemenin an0a9 tedri0en demo9rasiye ge<ile im9Vn da1ilinde olaAile0e3idir. Tari15 ayr0a Ai.e derinlemesine iyimser Air ders 'erme9tedir( HuntingtonPn 9endisinin de -e9VlV g?.lemlerinden anlayaAile0e3i giAi demo9rasiler5 1i<Air e9ilde AirAirleriyle sa'amama9tadrlar. =*. y8.ylda9i tari1sel g8<lerin 1V9im seyri5 mu1temelen gayet iyi g?stere0e9tir 9i5 e9onomi9 gelime5 demo9rasi 'e Aireysel S'eya aileselT ?.er9li9 tale-lerine yol a<a0a9trW 1Vli1a.rda9i d8nya ?l<e3inde Air et9iye sa1i- olan iletiim5 Aas90 y?netimlerin g808n8 a.alta0a9trW deB mo9rati9 de'letlerin yaygnl9 9a.anmas5 <atma i1timalini 1aOiOletire0e9tir. 7u durumda5 s?yleneAile0e9 olan Air s?. 'arsa o da5 *,*>Plarn iyimserlerinin yaln.0a d8nyaya er9en gelmi oldu9lardr. D,",ti8 5lt/"#$ T!t!l$" %,-i' 7?yle Air gele0e9 i1timali5 elAette 9esin de3ildir. GimAilir Ael9i de HuntingtonPn A8t8nlemeyi engelleyi0i niteli9te g?rd838 g8<ler5 s8re0in sonunda 1V9im 1ale ge<e0e9tir ama 9imse Aundan da emin olmama9tadr. 7at5 1atta sade0e 7irlei9 De'letler 'e 1atta Au ya.y o9uyan elitler mu1temelen gele0e3i da1a Oa.la et9ileme ansna sa1i- ola0a9lardr. E3er sonu<ta 9or9ular 9a.anrsa5 Au5 d8nyann 98<89 Air A?l8m8yle snrl 9almaya0a9tr <8n98 A?yle Air d8nya umutlar ger<e3e d?n8t8rme9 iste9 'e anlayndan da ma1rum ola0a9tr. te Au anlamda5 !meri9an d -oliti9a eliti5 adeta 9endi Aaarsnn ma3duru 1alindedir. So3u9 Sa'aP 9a.anm olmas5 9endileri i<in da1a <o9 s8r-ri. olmutur. Glasi9 denetim S0ontainmentT -oliti9asnn snrlar5 %eorge GennanPn RIR ma9alesinde 'e Paul Nit.ePnin NSE CJ <almasnda5 1er ne 9adar GennanPn ta1min etti3i giAi *>B*6 yl sonra de3il de +> yl sonra olmu olsa Aile5 a<9<a g?sterilmitir. !n0a9 So3u9 Sa'aPn 9a.anlmasnn ardndan5 Au men.il art9 uygun de3ildirW =*. y8.yla giriyoru. la9in siyasU m8.a9erelerimi.5 1i< 'i.yon olma9s.n5 AaAo Air durumda alm Aan gidiyor. Yu9arda9i Aa. g?.lemler5 A?yle Air 'i.yonu 8st8 9a-al Air Ai<imde 1issettiriyorlar. E3er demo9rasiler5 AirAirleriyle 9a'ga etmiyorlarsa5 onlarn yaygnl9 9a.anmas5 Ai.im ideallerimi.in 1ayata ge<irilmesinden Aa9a5 g8'enli9 meselelerimi.i de Air ?l<8de <?.8me 9a'uB turmu ola0a9tr. *,*+Pten ?n0e9i Aar de'ri5 Graliyet Deni. Gu''etleri5 Sterlin5 Pond 'e 18r ti0aret taraOndan ya'a ya'a 9urulmutu. #imdi9i de'irde ise 8st8m8.e d8en g?re'in ?.85 reel-oliti9 'e a1lV9<l9 arasnda9i dengede Aulunma9tadr. %elene9sel di-lomasi5 egemen ulus de'letler arasnda9i ili9ileri esas alyorW onlarn i< durumlaryla ilgilenmiyordu. Hal9tan 1al9a temaslarn Aas9n oldu3u enOormasyon <a3nda ise -oliti9a5 ya'a ya'a 'e titi.li9le a1lV9< 'e Nilsoniyen 9utAa do3ru yanaa0a9tr 'e yanama9tadr. @a9at Au5 titi.li9le ya-lmaldr <8n98 A?yle Air yol5 1er .aman a9ls.l9 ris9i taya0a9tr. !s9erU g8085 g?rme.den gelemeyi.W =*. y8.ylda Ai.e 1are9et 18rriyetini5 1i<Air ey5 adna Yld. Sa'alar dese9 de demese9 de5 Aalisti9 g8d8ml8 O8.e sa'unmas 9adar

'eremeye0e9tir. !yr0a Air insan 1a9lar -oliti9asna 'e onu mutla9a uygulatmaya i1tiya0m. 'arW <8n98 altm. oyu0u ris9ler ald3m. MsrPda 'e T8r9iyePde5 18rriyete da1a .ararl 'e 7at et9isine da1a a. duyarl Air slVmU Oundamentali.me 9ar si-erlere i1tiya0m. 'ar. i' denge 1alini ya9alama9 <o9 g8<. itiraO edelim 9i5 iyimserli9 durumunu s8rd8rme9 9olay de3il. 7i.im y?neti0i elitlerimi.in 'e de'letimi.in 1uyu5 HuntingtonPn 9or9ularna 9olay0a 9redi 'ereAile0e9 Air ya-dadr. !n0a9 Ma0ar de'rimi5 Vietnam 'eya Pers1ing O8.e Aunalm srasnda5 7atPnn seyri NSEBCJPin snrlar i<erisinde tutaAile0e3ini 9im d88nm8t8[ !ma ?yle oldu 'e Aunu te9rar AaaraAilme9 i<in 7atPnn yaln.0a 9endisine inanmaya i1tiya0 'ar...
+oreign 8ffairs, <yll6<kim &KKC.

Trkiye $nl., %8. *,,/5 say(=+5 ss.CJB:>5 <e'iren( Erol %?9a.


65

NHT!T"N TEHLGELE ( Di3erlerinin 7atPya 23retti9leri Gis1ore M!H7$7!N"


!na1tar 18'iyetinde9i 7atl Aa9entlerde5 isti9Aal 1a99nda derin Air 1u.ursu.lu9 duygusu me'0uttur. 7atPnn5 ge<en d?rt 'eya Ae asrdan Aeri sa1i- oldu3u giAi =*. asrda da 1V9im Air 9u''et olara9 9ala0a3na duyulan emniyet5 usya 'e Do3u !'ru-aPnn <?988Sne mu9aAilT5 Do3u !syaPnn y89selii 'e slVm Oundamentali.minin do3uu t8r8nden Aas9larn5 7at i<in 0iddi te1ditler ar.edeAile0e3i tar.nda Air 1issBU 9aAlelB'u9ua yol a<yor. 7ir 9uatma .i1niyeti g8<leniyor. Samuel P. HuntingtonPn5 RMedeniyetler atmas mFR ma9alesi5 Au s9ntl surlarda mu1a99a9 yan9lana0a9tr. 7undan ?t8r8d8r 9i5 7atPnn ondan 9or9tu3undan da da1a Oa.la d8nyann geri 9alan 9smnn 7atPdan5 Ail1assa yaral Air 7atPnn ar.etti3i te1ditten 9or9tu3unu ?3renme9 Air<o9 7atl i<in A8y89 Air s8-ri. ola0a9tr. Huntington 1a9ldr( %8<5 medeniyetler arasnda yer de3itiriyor. @a9at d8nya tari1inin te9toni9 taAa9alar5 Aug8n oldu3u giAi5 dramati9 Air tar.da 1are9et etti3i .aman Au de3iimlerin idra9 edilmesi 9iinin durdu3una Aa3l 1ale gelir( 7u ma9alenin asl ma9sad5 7atl dinleyi0ileri5 d8nyann geri 9alan 9smnn alglar 9onusunda 1assas 1ale getirme9tir. 7atPnn ri0Pat etmesi e'rensel olara9 memnuniyetle 9arlanyor de3ildir. 7atPnn5 Ail1assa !meri9an liderli3inin 1en8. 1i<Air i9Vmesi me'0ut de3ildir. !meri9an deste3inin &rtaBDo3u 'eya PasiOi9 m8tteOi9lerinden AirdenAire <e9ilmesi5 1er ne 9adar -e9 i1timal da1ilinde CC de3ilse de5 yo3un de3iimlerin .emAere3ini AoaltaAilir 9i5 Aundan 1i< 9imse 1onut olma.. 7atPnn geri <e9ilmesi de5 yo3un de3iimlerin .emAere3ini AoaltaAilir 9i5 Aundan da 1i< 9imse 1onut olma.. 7atPnn geri <e9ilmesi 7at 1a9imiyeti 9adar .ararl olaAilir. Hangi tari1U standartla de3erlendirilirse de3erlendirilsin5 ya9n ge<mite9i 7at 1a9imiyeti d?nemi5 Ail1assa !meri9an liderli3i altnda5 0VliABi di99at Ai<imde m8layim olmutur. nsan5 Na.i !lmanyas 'eya Stalinist usya5 =>. asrn P7atl i< sa'alar* diye Ailinen eyden mu.aOOer <9m olsayd5 d8nyann neye Aen.eye0e3ini d88nme9ten -einen 9or9uyor. Parado9sal olara95 7at 1a9imiyetinin m8layim taAiat5 Air<o9 -roAlemin 9ayna3n te9il edeAilir. 7ug8n5 7atl -oliti9a i0ra0larnn <o3u5 9i onlar Au de'lerin <o0u9lardr5 9endi s?. 'e Oiillerinin iyiye de3il 9?t8ye g?t8reAile0e3i i1timalini 9a'rayaAileme.ler. 7at medyas Au da1iyane 9?rl838 iddetlendiriyor. 7atl ga.ete0ilerin <o3u5 yurt dnda 7atl tela99ilerle seya1at ediyorlar. 7atPnn 1ayran olma9tan Aa9a Air ey olara9 g?r8leAildi3ini anlayama.lar. ENN <?.8m de3ildir. !r. 98resinden ayn anda oturma odalarna na9ledilen ayn o-ti9 imaKlar San0a9T .t anlaylarn .emAere3ini AoaltaAilir. 7atl oturma odalar5 Aalisti9 O8.eler 7a3datP 'urdu3u .aman al9lad. Hari<te yaayanlarn <o3u5 7atPnn Aeya. Sr-larPa de3il5 Aeya. olmayan "ra9l 'e SomalililerPe s8ratle m80a.at g?ndere0e3ini g?r8yorlar. Hangi miyara 'urursan. 'urun te1li9eli Air iaretStir AuT. !syal Ga'imler %?<8

Huntington5 "slVmU 'e GonO8<yen medeniyetler taraOndan y?neltilen meydan o9umay tartyor. D8nya Ti0aret Mer9e.iPnin SNeDYor9T AomAalanmasndan Aeri !meri9allar5 Oa.iletli Air Hristiyan Medeniyeti 8.erinde dolaan 9aranl9 Air g8< olara9 alglanan slVm 1a99nda !'ru-aPya -aranoyay massetmeye Aalamlardr. roni9 olan udur 9i5 M8sl8manlara 1er g8n 9endi .ayOl9lar 1atrlatld9<a5 7at gidere9 artan Air e9ilde islVmPdan 9or9uyor. Ne 'ar 9i5 M8sl8manlar 'e 7at taraOtar g8<ler arasnda9i A8t8n i1tilVOlarda ister !.erU5 @ilistinli5 "ra9l5 iranl5 ister 7osnal olsunlar5 M8sl8manlar 9ayAediB yor5 Oena 1alde 9ayAediyor. & 9adar <o9 -ar<alanml9tan sonra slVm d8nyas te9 Air 9u''et 1alinde ye9'80ut olma9tan u.a9tr.
64

!0ayi- Air Ai<imde5 A8t8n Au -aranoyadan ?t8r8 7at5 slVm d8nyasn aAartma9 i<in di.ayn edilmi Air rotay neredeyse 9asten ta9i- ede0e9 giAi g?.898yor. 7at5 Myanmar5 Peru 'e NiKeryaPda demo9rasinin de'rilmesini -rotesto ediyor Oa9at Ee.ayirPde9ini etmiyor. 7u <iOte standartlar S7atPyT yaralyor. 7at5 1esaAa gelme. Air .arara u3ramtr. Ga-larnn ?n8nde soy9rm i0ra edilir9en g8<l8 !'ru-a milletlerinin dramati9 -asiOli3i5 7atPnn ya9n ge<miinde9i m8Oi9 tari1inin Air miras olara9 9endi etraOnda ?rd838 moral otoritenin in0e -e<esini yrt- atmtr. E3er M8sl8man silV1nn mermileri SaraKe'o 'e SreAreni0aPda9i Hristiyan 9a'imlerin 8st8nden aa3 ya3yor olmu olsayd 7atPnn ayn ?l<8de -asiO 9alm ola0a3na <o9 a. insan inanaAilir. 7atPnn inPe 9ar da'ran ayn e9ilde art0 olmutur. 7at5 *,:>Plerde5 G8lt8r 1tilVli 'e 78y89 lerleme esnasnda i3ren< gaddarl9lar ya-m Air reKimle idare edilen inPle Air mu1aAAet 1ali gelitirmiti. @a9at5 Mao )edongPun Oe0i idaresi5 <o9 da1a m8Oi9 Deng Yiao-ing d?nemi taraOndan ta9i- edilin0e5 7at5 inPi onun tari1U standartlarna g?re e1emmiyetsi. saylaAile0e9 Air ten9il dolaysyla 0e.alandrd( Tiananmen 'a9Pas. Tiananmen5 maaleseO5 ten9ilin tele'i.yondan 0anl olara9 yaymlanmas suretiyle yaratlan <a3da Air 7atl men9Ae 1aline gelmitir. 7eKing5 ateli silV1larn ar Ai<imde 9ullanlmas 9onusunda Oena 1alde yanld Oa9at ten9il etme 9ararnda yanlmad. 23ren0i aya9lanmasn e.me 9onusunda d88le0e9 Aaars.l9 daimU Air inli 9VAusu olan siyasU da3lma 'e 9aosa yol a<aAilirdi. 7atl -oliti9a ya-0lar Aunu 1ususi surette teslim ediyorlarW Aa. 7atl ga.ete0ilerin namussu.lu9larnn da Oar9ndadrlar( Mu1aliO ?3ren0ilerle t9a Aasa yeme9 yeB me9 'e onlarn a<l9 gre'ine iaret eden 1aAeri 'ermeden ?n0e de onlar 99rtma9 7atl 1i<Air A8y89 ga.ete5 Aunun giAi namussu.lu9lar te1ir etmemi 'eya inPin moderni.asyonunun irrasyonel neti0eler <9araAile0e3ini g?r8yorlar. Do3u !syaPnn munta.am ilerlemesini Aa9a suretle te1dit eden 7at -oliti9alar inPde aa3 yu9ar salland9<a onlar de1et i<inde seyrediyorlar. 7atPda <o9 a. 9imse "slVmU 'e inli medeniyetlerde yaayan i9i milyardan Oa.la insan arasnda9i 9ar9l9lar iddetlendirme9ten 7atPnn sorumlu oldu3unun Oar9ndadr. 7unun yerine5 Huntington5
68

ru1 <a3rr giAi 7atl .i1inlerin en Oa.la 9or9tu9lar !syal i9i g?<eAe 9a'minB !'ru-aPy istilV eden i9i g8<5 M8sl8manlar 'e Mo3ollarBimaKlarn uyandrara9 7atPya 9ar GonO8<yenB "slVmU Air Aa3lanty 1a9i9at diye iddia ediyor. !meri9aPnn SuudU !raAistanPa silV1 satlar SnaslT taAiU Air HristiyanB "slVmU Aa3lanty tel9in etmiyor SiseT inPin ranPa silV1 satlar da ?yledir. Her i9isi de taAii Air 1issi itira9 'eya medeniyet ittiOa9na dayanmayan o-ort8nist 1are9etlerdir. GonO8<yen slVmU Air Aa3lant iddiasnda Aulunmann asl traKedisi5 Au g8<lerin y?neltti3i meydan o9unmann esas itiAariyle Oar9l taAiatnn g?.den sa9lanmasdr. slVm D8nyas A8y89 Air modernleme .orlu3una sa1i- ola0a9. & 'a9te 9adar 9ar9l3n 7atPnn i<ine d?9e0e9. in da1il Do3u !sya5 eitli3i 9a.anma 1ususunda 7atPya den9tir. Sade 1a9i9at udur 9i5 Do3u 'e %8neydo3u !sya5 7atPya 9ar 9endisini da1a ra1at 1issediyor.

slVm 'e inPle u3rama9 i<in 1ayatiyeti olaAile0e9 strateKi gelitirme9te9i Au Aaars.l9 7atPda9i te1li9eli Air ra1neyi a<3a <9aryorW HuntingtonPn ma9alesinde9i i9i ana1tar 08mle yan yana 9onuldu3unda5 -roAlemin esasn i.a1 ediyor( 7irin0isi RMedeniyetler siyasetinde5 7atl olmayan medeniyetlere da1il millet 'e 1898metler5 art9 tari1in5 7at 9olonyali.minin 1edeOleri Ai<iminde9i oAKeleri olara9 9almyorlar5 Oa9at tari1in mu1arri9 'e m8e99ileri olara9 7atPya 9atlyorlar5R 'e i9in0isi R7at5 7atl 1a9imiyeti s8rd8re0e95 7atl menOaatleri 9oruya0a9 'e 7atl siyasU 'e i9tisadU de3erleri y89selte0e9 ?l<8lerde d8nyaya 189metme9 i<in milletleraras 9urulular5 as9erU g808 'e e9onomi9 9ayna9lar Oiilen 9ullanyor.R 7u 9omAinasyon Air OelV9et re<etesidir. 7asit Air aritmeti9 7atPnn di'aneli3ini g?steriyor. 7at J>> milyonlu9 n8Ousa sa1i-tir. Di3erleri neredeyse +.: milyar te9il ediyor. MillU arenada 1i<Air 7atl to-lum5 n8Ousunun y8.de *6Pinin geri 9alan y8.de J6Pi i<in 9anun ya-a0a3 Air durumu 9aAul etme.. @a9at 7atPnn d8nya ?l<e3inde ya-maya gayret etti3i ey Audur. 7at5 traKi9 Air e9ilde5 sade0e e9onomi9 s9ntlarndan 9urtulmasna ni1ayetinde yardm edeAile0e3i Air .amanda ;<8n08 D8nyaPdan y8. <e'iriyor. %elime9te olan d8nyann dolar <9 *,,=Pde5 Gu.ey !meri9a5 !T 'e Ma-onyaPnn to-lamndan Oa.la artt. 7irlei9 De'letlerPin i1ra< mallarnda9i artn 8<te i9isi gelime9te olan d8nB 69 yaya gitmitir. 7at Au gloAal momentumu $ruguay Dairesi ile tamamlayara9 0esaretlendirme9 yerine a9sini ya-yor. Engeller yaratmaya u3rayor5 onlar ortadan 9aldrmaya de3il. @rans. 7aAa9an Eduard 7alladur5 Nas1ingtonPda doAra doAra5 PAu g8n98 mesele5 Oar9l de3erleri Ai.im altm. oyma9 i<in onlar mu9tedir 9la0a9 8l9elerden 9enB dimi.i 9oruma9 i<in nasl organi.e ola0a3m.drP deme9 suretiyle Au 1are9eti 1a9l g?stermeye <almtr. $t/'"/" K,"#i P,'i2$"l/@/ Huntington a<9 Air soru sormay Aaaramyor( Di3er medeniyetler5 ayet asrlardan Aeri etraOta me'0ut olmularsa neden sade0e imdi S7atPyaT meydan o9uyorlar[ 7u soruyu 0e'a-landrma9 i<in S1ar0ana0a9T samimU Air gayret5 7atlPnn .i1ninde ya9n ge<mite inB 9iaO etmi olan te1li9eli Air 0ereyan a<9lar. 7atPnn5 <e9irde9 de3er sistemleri 'e m8esseselerinde A8nye'i Air .aaOiyet gelitirmi olaAile0e3ini 9a'rama 9onusunda9i yetersi.li9. 7u 0ereyan5 7at idealinin .aOer merasimiyle tari1in son Aulmu oldu3u 9aAul8n8 Aenimseme9 i<in g?sterilen isti0ali 9smen i.a1 eder( @erdU 18rriyet 'e demo9rasi5 7at medeniyetinin5 ta9mn Aanda 9ala0a3n 1er .aman garanti ede0e9. Neden5 o 9adar <o9 7atl to-lumun e9onomi9 <e9im 9anunlarna 9ar <9maya u3rat3n an0a9 ars.l9 i.a1 edeAilir. 78t<e disi-lini g?.89m8yor. Pa1al sosyal -rogramlar 'e aiAeli -roKeler Aira. di99atle SAa9ld3ndaT maliyetleri artryor5 7atPnn tasarruO 1a0mi 'e yatrm oranlarnn d889l8385 Do3u !sya ile Aaa Aa re9aAet<ili3in gerilemesi neti0esini 'eriyor. Politi9a0lar5 Aeynelmilel olara9 re9aAet<ili3e ay9r Aulunmasna ra3men y89se9 80retleri ellerinde tutara9 inanan i<ileri aldatr9en i a1lV9 anyor. Liderli9 e9siliyor. Gat ger<e9leri dile getiren 1er1angi Air -oliti9a0 der1al oy 9ayAeder. !meri9allar5 !meri9an demo9rasisinin taAiatna Aa3l eAe9e 9ilidinden do3an Air<o9 e9onomi9 -roAleme serAest<e m8saade ederler. 7u malU <lgnl9lar d8nyann geri 9alan 9smn 1ayrete d88r8yorsa da5 !meri9an -oliti9a0 'e ga.ete0ileri d8nyann d?rt Air yannda demo9rasinin Oa.iletlerini ?38tleyere9 dolarlar. 7u SdurumT5 0aliABi di99at Air man.ara ar. ediyor.
40

!yn ilV1 giAi ta-nma5 OerdU 18rriyet d88n0esine SdeT 1ediye edilmitir. yi 'e 1ayrl eylerin <o3u Au Oi9irden do3mutur. G?leli9 son Aulmutur. !r9asndan e'rensel 1a9lar gelmitir. @a9at 18rriyet sade0e -roAlemleri 1alletme.W onlara seAe- de olur. 7irlei9 De'letler5 Oerdi snrlayan sosyal m8esseseden sonra SAi.ati1iT sosyal m8esseseyi yere <alan a3r Air sosyal te0r8Aeye girimitir. Neti0eleri Oe0U olmutur. 7irlei9 De'letler n8Ousu

*,C>Pdan Aeri y8.de +* artar9en5 iddete dayal su< oran y8.de 6C>5 e'lili9 d do3umlar y8.de +*,5 Aoanma nisAeti y8.de />>5 e'lenmemi eAe'eyn e'lerinde yaayan <o0u9larn oran y8.de />> 0i'arnda artmtr. 7u a3r Air sosyal <8r8medir. To-ra3nda9i Au 'a9ann g?r8n8lerinden5 <o3u durumda Air to-lumun t8yleri 8r-erir. @a9at Aunun yerine yurt dnda te'a.u ile ge.i- dolaan !meri9allar5 g?. ?n8nde9i sosyal neti0eleri nee i<inde Ailmeme.li9ten gelere9 9ayt altna alnmam Oerdi 18rriyetin Oa.iletlerini teredd8ts8. Ai<imde ?rg8tl8yorlar. 7at5 1VlV insan medeniyetinin en A8y89 ser'et 'e Aaarlarnn 1a.inesidir. 7ir<o9 7atl de3er Aeeriyetin 1ari9ulade tera99isini iOade eder. lmi aratrma inan05 rasyonal <?.8mler aray 'e .anlara meydan o9uma iradesi... @a9at Air to-lumun Au de3erleri i0ra ediyor oldu3u inan05 onu tam Air 9?rl83e s8r89leyeAilir( 7u -a9etle Airli9te gelen de3erlerin Aa.larn ger<e9letirme 1ususunda9i 9iOayetsi.li9 .arar 'eri0i olaAilir. 7atl de3erler di9isi. Air 9uma oluturma.. 7a.lar iyidir. 7a.lar 9?t8d8r. @a9at Air insan Aunu sara1atle g?rme9 'e 7atPnn 9endi eliyle 9endi i.aOi gerileyiini nasl 1usule getirdi3ini anlama9 i<in 7atPnn dnda durma9 .orundadr. Huntington da 9onuda 9?rd8r...
+oreign8ffairs, <yll6<kim &KKC.

Trkiye $nl., %8. *,,/5 say( =+5 ss.:*B:/5 <e'iren( MustaOa al9. :*

EEV!P( Medeniyetler atmas De3ilse Nedir[ So3u9 Sa'aBSonras D8nyasnn Paradigmalar Samuel P. H$NT"N%T&N
nsanlar 0iddU d88nd89lerinde soyut d88n8rlerW .i1inlerinde 9a'ramlar5 teoriler5 modeller5 -aradigmalar denilen ger<e3in Aasitletirilmi tas'irlerini 0anlandrrlar. 7?yle entelle9t8el ya-lar olma9s.n5 Nilliam MamesPin dedi3i giAi ortada sade0e R!lla1n AelVs g8r8lt8l8 Air 9armaaR 'ardr. T1omas Gu1nPun5 9lVsi9 eseri 7ilimsel Devrimlerin Yaps1nn g?sterdi3i giAi5 entelle9t8el 'e ilmU ilerleme5 yeni 'eya yeni 9eOedilmi ger<e9leri a<9lamada gidere9 yetersi. 9alan Air -aradigmann yerinin5 Au ger<e9leri da1a tatmin9Vr Air e9ilde i.a1 eden yeni Air -aradigma taraOndan alnmasndan oluur. Gu1n5 R7ir -aradigma olara9 9aAul edilme9 i<in Air teori5 ra9i-lerinden da1a iyi g?r8nmelidir5 an0a9 9ar 9arya 9alaAile0e3i A8t8n ger<e9leri a<9lamasna gere9 yo9tur 'e ger<e9te de 1i<Air .aman SAunlarn 1e-siniT a<9lama.R diye ya.mtr. Milletleraras ili9iler ?3ren0ileri 'e -ratisyenleri +> yldr D8nya olaylarnn oldu9<a Aasitletirilmi ama <o9 9ullanl Air tas'irine dayanara9 d88nd8ler 'e da'randlar( So3u9 Sa'a Paradigmas. D8nya5 So'yetler 7irli3iPnin ?nderli3inde9i Oa9ir 'e 9om8nist 8l9elerin oluturdu3u gru-la5 SAuna 9arT 8mull8 Air ideoloKi95 siyasU5 i9tisadU 'e Aa.en de as9erU <atma ile megul olan5 7irlei9 De'letlerPin ?nderli3inde9i nisAeten .engin 'e <o3unlu9la demo9rati9 Air gru- to-lum arasnda A?l8nm8t8. 7u <atmann e-ey0e Air 9sm5 Au i9i 9am-n dnda <o3unlu9la Aa3ms.l3n 9a.anm 'e taraOs.l9 iddiasnda AuB 42 lunan 8l9elerden oluan ;<8n08 D8nyaPda 'u9u Aulmutu. So3u9 Sa'a -aradigmas d8nya siyasetinde meydana gelmi olan5 1er eyi a<9layama.. Gu1nPun tVAirini 9ullana0a9 olursa95 -e9 <o9 sa-malar Sanormalli9lerT 'ard 'e Au -aradigma5 .aman .aman5 Ailginleri 'e de'let adamlarn inBSo'yet ayrl3 giAi A8y89 gelimelere S9ar da1iT 9?rletirmiti. !n0a95 98resel siyasetin Aasit Air modeli olara9 ra9i-lerinin 1e-sinden da1a ?nemli olgular i.a1 ettiW milletleraras 1Vdiseler 1a99nda d88nme9 i<in .arurU Air Aalang< no9tas idiW neredeyse e'rensel Air 9aAul g?rd8W 'e i9i nesil Aoyun0a d8nya siyaseti 8.erinde9i d88n88 Ai<imlendirdi.

%e<en Ae yln dramati9 1Vdiseleri Au -aradigmay tari1 ya-mtr. D8nya siyasetinde9i mer9e.U gelimeleri d8.enlememi.e 'e anlamam.a yardm ede0e9 yeni Air modele a<9<a i1tiya< 'ardr. So3u9 Sa'a sonras D8nyaPnn en Aasit 1aritas nedir[ Y,"i D*"-$"/" i' D$'it$s/ RMedeniyetler atmas m[R5 Air So3u9 Sa'a Sonras -araBdigmasBnn unsurlarn sergilemeye y?neli9 Air <aAadr. Her1angi Air -aradigmada oldu3u giAi medeniyet -aradigmasnn i.a1 etmedi3i -e9 <o9 ey 'ardr 'e m8ne99itler SAu -aradigmannT B"ra9Pn Gu'eytPi igali giAi ?nemli olaylar AileB a<9lamaya0a3 'e ta1min etmesinin m8m98n olmad3 olaylar .i9retme9te 1i<Air g8<l89le 9arlamaya0a9lardr SmamaOi1 *,,* MartPndan sonra "ra9 9art 9oalisyonun Au1arlamasn ?ng?rm8t8T. 7ununla Airli9te Gu1nPun g?sterdi3i giAi5 ay9r SanormalT olaylar Air -aradigmay yanllama.. 7ir -aradigma an0a95 da1a ?nemli ger<e9leri5 ayn dere0ede 'eya da1a Aasit iOadelerle i.a1 eden alternatiO Air -aradigmann meydana getirilmesiyle <8r8t8l8r SyVni5 entelle9t8el soyutlamann 9arlatrlaAilir Air se'iyesindeW da1a 9arma9 Air teori5 1er .aman5 da1a 1asis Air teoriden Oa.la eyi i.a1 ederT. Medeniyet -aradigmasnn d8nyada 1usule getirdi3i tartmalar SAu -aradigmannT Air dere0eye 9adar5 meselenin 0anal0 no9tasn ya9alad3n g?sterirW ya insanlarn g?rd838 e9liyle ger<e9li9le Aa3dama9tadr 'eya ger<e9li3e yeteri 9adar ya9lama9tadr 9i5 SonuT 9aAul etmeyenler ona 180um etmeye me0Aurdur. 43 ;l9elerin ne e9ilde gru-landrlmalar5 d8nya 1adiselerinde en Oa.la ?nem taya0a9 'e 98resel siyVseti anlama9 'e anlamlandrma9 i<in en uygunu ola0a9tr. ;l9eler art9 H8r D8nyaPya5 Gom8nist 7lo9Pa 'eya ;<8n08 D8nyaPya mensu- de3iller. ;l9elerin5 .engin 'e Oa9ir 'eya demo9rati9 'e demo9rati9 olmayan e9linde Aasit<e i9iye ayrlmalar5 9smen yardm0 olaAilir ama <o9 da Oa.la de3il. G8resel -oliti9a art9 i9i g?.e so9ulmaya0a9 ?l<8de 9arma9tr. l9 ma9alede anaB1atlaryla Aelirtilen seAe-ler y8.8nden5 medeniyetler So3u9 Sa'aPin 8< d8nyasnn taAii 1aleOleridir. Ma9ro se'iyede d8nya siyVsetinin Oar9l medeniyetlerden de'letlerin <atmalarna 'e de3ien g8< dengelerine sa1ne olmas mu1temeldirW mi9ro se'iyede en iddetli5 u.un 'e Strmanma i1timali y8.8ndenT te1li9eli <atmalarn5 Oar9l medeniyetlere mensu- de'let 'e gru-lar arasnda olmas mu1temeldir. Ma9alede Aelirtildi3i giAi5 Au medeniyet -aradigmas5 So'yetler 7irli3iPnin 'e Yugosla'yaPnn -ar<alanmas5 SAunlarnT es9i to-ra9larnda de'am etme9te olan sa'alar5 dinU Oundamentali.min d8nya <a-nda y89selii5 usya5 T8r9iye 'e Me9si9aPda9i 9imli9 m80adelesi5 7irlei9 De'letler 'e Ma-onya arasnda9i ti0aret uyuma.l9larnn yo3unlu3u5 "slVmU de'letlerin "ra9 'e LiAya 8.erinde9i 7at Aas9sna direnii5 slVmU 'e GonO8<yen de'letlerin n89leer silV1lar 'e Aunlar S9ullanma9T i<in Sgere9liT 'astalar elde etme gayretleri5 inPin dardan Air A8y89 g8< olara9 s8regelen rol85 yeni demo9rati9 reKimlerin Aa. 8l9elerde -e9imesi5 Aa.larnda A?yle olmay 'e Do3u !syaPda trmanan silV1lanma yar dV1il5 ge<ti3imi. yllarda milletleraras 1Vdiselerde9i -e9 <o9 ?nemli gelimeleri i.a1 eder. Ma9alenin ya.lmasndan sonra ge<en Air9a< ay .arOnda5 medeniyet -aradigmasna uyan5 ondan Sonun sayesindeT ta1min edileAile0e9 olan u 1Vdiseler 'u9u Aulmutur( BEs9i Yugosla'yaPda Hr'atlar5 M8sl8manlar 'e Sr-lar arasnda9i sa'an de'am etmesi 'e yo3unlamasW B7atPnn 7osnal M8sl8manlara manVl deste9 sa3lamada9i 'eya Sr- 'a1etini 9nad3 e9ilde Hr'at 'a1etini de 9namada9i Aaars.l3W B usyaPnn5 Hr'atistanPda9i Sr-larPn Hr'at 1898metiyle Aar ya-malarn sa3lama9 9onusunda di3er 7.M. %8'enli9 Gonseyi 8yelerine 9atlmada9i iste9si.li3i 'e ran 'e ?te9i M8sl8man milletlerin
44

7osnal M8sl8manlar 9oruma9 8.ere *J.>>> as9er temin etme9 te9liOleriW

BErmeniler 'e !.eriler arasnda9i sa'an yo3unlamas5 Ermenilerin ele ge<irdi9leri yerleri teslim etmelerine y?neli9 T8r9 'e ran tale-leri5 T8r9 as9erlerinin !.erAey0an snrna 'e ran as9erlerinin !.erAay0an snr Aoyun0a yerletirilmesi5 usyaPnn5 ranPn 1are9etinin R<atmann trmanmasnaR 9at9da Aulundu3u 'e RS<atmayT milletleraraslamann te1li9eli snrlarna itme9te oldu3uRna dVir i9a.5 B&rta !syaPda us as9erU ile M80a1itler arasnda de'am eden sa'aW BViyana nsan Ha9lar GonOeransnda5 R98lt8rel g?re0e0ili9RiW 9nayan !.7.D. Dileri 7a9an Narren E1risto-1er ?nderli3inde9i 7at ile R7at e'rensel0ili3iRni reddeden "slVmU 'e GonO8<yen de'letler 9oalisyonunun 9ar 9arya geliiW B us 'e N!T& as9erU -lanlama0larnn -aralel Ai<imde5 R%8neyPden gelen te1ditR 8.erinde yeniden oda9lanmalarW B !nlalan 1emen tamamen medeniyet 1atlar do3rultusunda5 =>>> &lim-iyatlarPn Pe9inPe de3il5 SidneyPe 'eren oylamaW BinPin Pa9istanPa O8.e -ar<alar sat5 Aunun sonu0unda !.7.D.Pnin inPe 9ar m8eyyideler uygulamas 'e in ile 7irlei9 De'letler arasnda ranPa g?nderildi3i ?ne s8r8len n89leer te9noloKi 8.erinde9i .tlamaW B!.7.D.nin iddetli -rotestolarna ra3men inPin moratoryumu i1lVli 'e Air n89leer silV1 denemesi 'e Gu.ey GorePnin 9endi n89leer silV1 -rogram 8.erinde9i m8.a9erelere 9atlmaya de'am etmeyi reddiW B!.7.D. Dileri 7a9anl3Pnn 1em ranPa 'e 1em de "ra9Pa 9ar Air Ri9ili .a-tetmeR siyVseti g8tme9te oldu3unun iOas5 B!.7.D. Sa'unma 7a9anl3Pnn5 Airi Gu.ey GorePye di3eri ise ran 'e "ra9Pa 9ar i9i RA8y89 ma1allU <atmaRy 1a.rlama9 8.ere yeni Air strateKiyi ilVn etmesiW Bran Eum1urAa9anPnn RMilletleraras 1Vdiselerde son s?.8 Ai. s?yleyeAilelimR diyere9 in 'e HindistanPa ittiOa9 <a3rsnda AulunmasW BM8lte0ilerin 9aAul8n8 A8y89 ?l<8de engelleyen yeni !lman yasasW
45

B usya De'let 7a9an 7oris Yeltsin ile $9rayna De'let 7a9an Leonid Gra'01u9 arasnda Garadeni. DonanmasPnn tasarruOu 'e di3er meseleler 8.erinde anlamaya 'arlmasW B!.7.D.Pnin 7a3datP AomAalamas5 Aunun 1emen 1emen A8t8n 7atl 1898metler0e deste9lenmesi 'e 1emen 1emen A8t8n M8sl8man 1898metler taraOndan 7atPnn R<iOte standardRnn Air Aa9a ?rne3i olara9 9nanmasW B7irlei9 De'letlerPin SudanP ter?rist Air de'let olara9 listelemesi 'e #ey1 2mer !Adurra1man 'e taraOtarlarnn 7irlei9 De'letlerPe 9ar Air 9entsel ter?ri.m sa'a tertietme9le su<lanmasW BPolonya5 Ma0aristan5 e9 Eum1uriyeti 'e Slo'a9yaPnn NatoPya ni1aU 9aAul8 i1timalinin artmasW RMedeniyetler atmasR -ers-e9tiOi5 ge<ti3imi. Air9a< ay .arOnda D8nya 1Vdiselerinde9i ?nemli 1er eyi a<9lar m[ #8-1esi. 1ayr. MeselV5 @ilistin Gurtulu Te9ilat ile israil H898meti arasnda %a..e #eridi 'e Eri1a 8.erinde 'arlan anlamann5 medeniyet -aradigmas Aa9mndan dramati9 Air sa-ma Sanormalli9T oldu3u ileri s8r8leAilir 'e Air anlamda da ?yledir. 7ununla AeraAer5 A?yle Air 1Vdise medeniyet ya9lamn ge<ersi. 9lma.W Au olay tari1U olara9 ?nemlidir5 <8n98 AirAiriyle 9r9 yldan Oa.la Air s8redir sa'ama9ta olan i9i Oar9l medeniyete mensu- gru-lar arasnda 'u9u Aulmutur. !te9esler 'e snrl anlamalar5 t-9 So'yetB!meri9an sila1lanmay 9ontrol anlamalarnn So3u9 Sa'a* m Air -ar<as oldu3u giAi5 medeniyetleraras <atmann SdaT Air -ar<asdrW 'e Ya1udi ile !raarasnda9i <atma snrlandrlaAilirse de5 1VlV de'am etme9tedir. Medeniyetleraras meseleler5 1.la milletleraras g8ndemin en Aata9i maddeleri olara9 s8-er g8<ler aras m80adelenin yerini alma9tadr. 7u meseleler5 silV1lanmann S?.elli9le 9itlesel im1a silV1larnn 'e Aunlar 9ullanma 'astalarnnT 1.la artmas5 insan 1a9lar 'e g?<8

9a-sama9tadr. 7u 8< meselede5 7at Air taraOta 'e ?te9i A8y89 medeniyetlerin <o3unlu3u ?te9i taraOtadr. 7a9an Elinton5 7irlemi MilletlerPde5 n89leer 'e di3er 9on'ansiyonel olmayan silV1lar a.altma9 y?n8nde9i gayretlerin yo3unlamasn S?nemleT tale- etmitirW "slVmi 'e GonO8<yen de'letler ise Au silV1lar elde etme gayretlerinde ?ne OrlyorlarW usya Aelirsi.li9 siyaseti uygulama9tadr. ;l9elerin insan 1a9larna sayg g?sterme dere0esi5 A8y89 ?l<8de5 medeniyetler araB
46

snda9i A?l8nmeye te9aA8l etme9tedirW 7at 'e Ma-onya insan 1a9larn m8s-et y?nde 9oruma9tadrlarW Latin !meri9a5 Hindistan 'e !Ori9aPnn Air 9sm Aa. insan 1a9larn 9oruyorlarW 'e <o3u M8sl8man to-lumlar insan 1a9larn en a. 9oruyanlardr. 7atl olmayan 9ayna9lardan y89selen g?<ler5 1em !'ru-aPda 'e 1em de !meri9aPda 9ay-larn artmasn ta1ri9 etme9tedir. !lmanyaPya ilV'eten di3er !'ru-a 8l9eleri !'ru-a To-lulu3u i<inde insanlarn 1are9eti ?n8nde9i engellerin 1.la 9aldrld3 Air .amanda 9endi 9stlamalarn s9latryorlar. o3u aratrmalarn g?<menlerin !meri9an e9onomisine net Air m8s-et 9at9 ya-ma9ta oldu3unu g?stermesine ra3men5 7irlei9 De'letlerPde5 yo3un yeni g?<men dalgalar5 Sg?<menler i<inT yeni denetimler Si1dasT i<in deste9 sa3lama9tadr. !meri9a ?.8l8yor mu[ 7ir -aradigmann Oon9siyonlarndan Airisi5 ?nemli olana SmeselV5 Oar9l medeniyetlere mensu- gru-lar arasnda9i <atmalarn trmanma -otansiyelineT di99at <e9mesidirW di3er Air Oon9siyonu ise Ailinen olgular yeni Air -ers-e9tiOe yerletirme9tir. 7u Aa9mdan5 medeniyet -aradigmasnn 7irlei9 De'letler i<in imVlar oAAilir.* Medeniyet Oay 1atlarn aan So'yetler 7irli3i 'e Yugosla'ya giAi 8l9eler -ar<alanmaya m8temayiller. 7irlei9 De'letlerPin Airli3i5 tari1U olara9 !'ru-a 98lt8r8 'e siyasU demo9rasinin i9i. temeline dayanmtr. 7unlar5 nesiller Aoyu g?<menleri ?.8mseyen !meri9aPnn esaslardr. !meri9an inan0nn ?.85 Oerdin eit 1a9lar olagelmitir 'e tari1U olara95 g?<men 'e to-lumd5 gru-lar Au inan0n il9elerini5 !meri9a to-lumunda eit muamele Sye taAU tutulma9T m80adelelerinde yardma <a3rmlar 'e dolaysyla yeniden g8<lendirmilerdir. En 9ayda de3er 'e Aaarl <aAaW *,6>Pler 'e *,C>Plarda Martin Lut1er Ging Mr.Pn ?nderli3inde9i yurttal9 1a9larna Solumlu eylem 'e Aen.eri tedAirlerT do3ru 9aymtr. 7?yle iddialar5 !meri9an siyasU Airli3inin temelleri olan Aelli Aal il9elere do3rudan do3ruya ters d8me9tedirW Aunlar5 eit Oertlerin Rren9B9?r8R to-lumu Oi9rini reddeder 'e Aunun yerine Aa. gru-lar i<in 1898met<e teyid edilmi imtiya.lar SAarndranT ren9Buurlu Air to-lumu te'i9 ederler. Paralel Air 1are9ette5 entelle9t8el 'e -oliti9a0lar R<o9
. Mesela A9.. Die Oelt S*C Ha.iran *,,/5 s./TPt09i 1arita.

44

98lt8r08l89R ideoloKisini te'i9 etmeye 'e !meri9an siyasU5 sosyal 'e edeAU tari1ini5 !'ru-al olmayan gru-larn Aa9 a<sndan yeniden ya.ma9ta srar etmeye Aaladlar. En u< no9tada Au 1are9et5 a.nl9 gru-larn tannmayan ?nderlerini 9uru0u AaAalarn9ine eit Air ?nem se'iyesine y89seltmeye m8temayildir. Hem ?.el gru- 1a9lar 'e 1em <o9B98lt8rl8l89 tale-leri 7irlei9 De'letler i<inde Air medeniyetler <atmasn 0esaretlendirme9te 'e !rt1ur M. S01lessinger Mr.Pn taAiriyle R!meri9aPnn -ar<alanmasRn te'i9 etme9tedir. 7irlei9 De'letler5 etni9 'e r9U Aa9mdan 1.la Oar9llama9tadr. N8Ous 78rosu5 =>6> itiAariyle5 !meri9a n8Ousunun y8.de =/P8n8n s-anyol5 Y8.de *CPsnn Siya1 'e y8.de *>Punun !syal !meri9allardan olua0a3n ta1min etme9tedir. 7irlei9 De'letler ge<mite -e9 <o9 8l9eden gelen milyonlar0a g?<meni Aaarl Air e9ilde ?.8msemiti5 <8n98 Aunlar 9endilerini 1V9im !'ru-a 98lt8r8ne uydurdular 'e !meri9an 18rriyet5 eitli95 Oerdiyet<ili95 demo9rasi inan0n e'9le Aenimsediler. 7u ?rne9 n8Ousun y8.de 6>Psi s-anyol 'eya Aeya. olmayanlardan oluur9en de galeAe <almaya de'am ede0e9 mi[ Yeni g?<menler !meri9aPnn imdiye 9adar9i 1V9im !'ru-al 98lt8r8ne asimile edileAile0e9 mi[ Edilemeye0e9lerse5 e3er 7irlei9 De'letler ger<e9ten <o998lt8rl8 ola0a9 'e Air medeniyetler i< <atmaBsna maru. 9ala0a9sa5 liAeral Air demo9rasi olara9 yaaya0a9 m[ 7irlei9 De'letlerPin 7atll9tan <9

SdeBDesterni.ationT5 e3er 'u9u AulaB0a9sa5 ayn .amanda !meri9anlamadan <9mas da m deme9tir[ E3er ?yleyse 'e !meri9allar liAeralBdemo9rati9 'e !'ru-a 9?9enli siyasU ideoloKilerine Aa3ll3 ter9ederlerse5 Ai.im Aildi3imi. e9liyle 7irlei9 De'letler ortadan 9al9a0a9 'e tari1in <?- y3nna do3ru5 ?te9i ideoloKi9 olara9 tanmlanm s8-er g808 SSo'yetler 7irli3iPni5 <e'.T ta9i- ede0e9tir. D$C$ -i i' 6i('i"iA E$' 8/3 7ir medeniyet ya9lam <o9 eyi i.a1 ediyor 'e so3u9 sa'a sonras d8nyasnn R!lla1Pn AelVs g8r8lt8l8 9armaasRnn <o3unu d8.ene
=. 7irlei9 De'letlerPin gele0e3inin ni<in -roAlemati9 olaAile0e3i 1ususunda -arla9 'e m89emmel Air ya. i<in A9.. 7ru0e D. Port0r5 REan !meri0an Demo0ra0y Sur'i'e[R5 #ommentary, Gasm *,,/5 ss. /:B+>.

48 so9uyorW Au y8.dendir 9i d8nyada oldu9<a ilgi <e9mi 'e e-ey0e tartmaya yol a<mtr. 7a9a 1er1angi Air -aradigma da1a iyisini ya-aAilir mi[ Medeniyetler de3ilse5 nedir[ Ma9aleme @oreign !OOairsPde 'erilen 0e'a-lar5 d8nyann 1er1angi Air SAenim -aradigmamT .orlay0 tas'irini sa3lamallar. En iyisinden5 Air s?.de Air de ger<e9d alternatiO te9liO ettiler. S?.de alternatiO5 de'letler 'e medeniyetler arasnda tamamen ilgisi. 'e sunPi Air .tl9 ina eden de'let<i Air -aradigmadrW @ouad !Kami Rmedeniyetler de'letleri 9ontrol edme.ler5 de'letler medeniyetleri 9ontrol ederlerR diyor. @a9at5 de'letler 'e medeniyetler 1a99nda R9ontrolR taAiriyle 9onuma9 anlams.dr. TaAii 9i5 de'letler g808 dengelemeye <alr5 ama A8t8n ya-t9lar Au ise 7at !'ru-a 8l9eleri *,+>Plarn sonlarnda 7irlei9 De'letlerPe 9ar So'yetler 7irli3i ile Airleirlerdi. De'letler5 ?n0eli9le5 alglanm te1ditlere 9arl9 'erirler 'e o .aman 7at !'ru-a de'letleri Do3uPdan gelen siyasU 'e ideoloKi9 Air te1dit g?rm8lerdi5 il9 ma9alemde ileri s8r8ld838 giAi5 medeniyetler Air 'eya da1a Oa.la de'letten oluurlar 'e Rmilli de'letler d8nyada9i 1Vdiselerin en g8<l8 a9t?rleri olara9 9ala0a9tr.R Nasl 9i So3u9 Sa'aPta millU de'letler genelli9le 8< d8nyadan Airine mensu- idiyseler5 medeniyetlere de mensu-turlar. $< d8nyann .e'Vliyle5 millU de'letler gidere9 9imli9lerini 'e menOaatlerini medeniyete g?re tanmlyorlar 'e 7at !'ru-a 1al9lar 'e de'letleri imdi Do3uPdan gelen ideoloKi9 te1didin yerini alan %8neyPden gelen 98lt8rel Air te1dit g?r8yorlar. 7i. S!KamiPnin iOadesini 9ullanrsa9T5 aralarnda 1i<Air ili9i Aulunmayan Rde'letlerin yaln.l3Rnn 9ara9teri.e etti3i Air 8l9eler d8nyasnda yaamyoru.. D8nyam.5 tari15 98lt8r5 din5 dil5 A?lge 'e 9urumlarn de3ien dere0elerde Airaraya getirdi3i <a9an de'let gru-lanmalarndan oluma9tadr. &nlarn 'arl3n in9Vr etme9 insan 'aroluunun temel ger<e9lerini in9Vr etme9tir. %er<e9d alternatiO ise e'rensel Air medeniyetin imdi me'0ut Aulundu3u 'eya gele0e9 yllarda 'arolmasnn mu1temel oldu3u e9linde9i te9Bd8nya -aradigmasdr. !<9tr 9i5 9iiler imdi oldu3u giAi Ainler0e yldr insanlar di3er t8rlerden ayran orta9 'asOlara sa1i-tirler. 7u 'asOlar daima <o9 Oar9l 98lt8rlerin 'arl3yla Aa3damtr. E'rensel Air 98lt8r 'eya medeniyetin do3ma9ta oldu3u arg8man5 1i<Airisi 8sBt8n9?r8 Air in0elemeye da1i direnmeye0e9 olan <eitli Ai<imler alr.
49

2n0e5 So'yet 9om8ni.minin <?988n8n tari1in sonu 'e A8t8n d8nyada liAeral demo9rasinin e'rensel .aOeri anlamna geldi3i iddias. 7u arg8man5 te9 alternatiO yanll3 ile mal\ld8r. 7u5 9om8ni.min te9 alternatiOinin liAeral demo9rasi oldu3u 'e il9inin <?988n8n i9in0isinin e'renselli3ini sa3laya0a3 e9linde9i so3u9 sa'a 'arsaymnda 9?9lemitir. MamaOi15 g8n8m8. d8nyasnda yaayan 'e sa3lam -e9 <o9 otoriteryenli95 milliyet<ili95 9or-orati.m 'e SinPde oldu3u giAiT -a.ar 9om8ni.mi Ai<imlerinin 'aroldu3u ai9Vrdr. Da1a da ?nemlisi5 se98ler ideoloKilere g?re anlalan d8nyann dnda A8t8n dinU alternatiOler yer alma9tadr. Modern d8nyada din5 insanlar moti'e eden 'e 1are9ete ge<iren mer9e.i Air g8<t8r5 Ael9i de asl mer9e.U g8<t8r. So'yet 9om8ni.mi <?9t838nden5 7atPnn d8nyay A8t8n .amanlar i<in 9a.and3n .annetme9 d8-ed8. 9endine 1addinden .iyade g8'endi.

9in0i olara95 artan et9ileim Bda1a Oa.la iletiim 'e ulamB in orta9 Air 98lt8r meydana getirdi3i 'arsaym. 7a. durumlarda Au do3ru olaAilir. @a9at5 sa'alar en s9 olara9 y89se9 d8.eyde et9ileimde Aulunan to-lumlar arasnda meydana gelir 'e et9ileim s9l9la me'0ut 9imli9leri 9u''etlendirir 'e direni5 te-9i 'e <atma 8retir. ;<8n08 olara95 modernleme 'e e9onomi9 gelimenin 1omoKenletiri0i Air et9isi oldu3u 'e Au y8.ylda 7atPda 'arolana e-ey0e Aen.eyen orta9 Air modern 98lt8r 1Vsl etti3i 'arsaym. !<9tr 9i5 modern 9entli5 o9urya.ar5 .engin5 sanayilemi to-lumlar5 onlar geri5 9rsal5 Oa9ir5 gelimemi to-lumlarda ayran 98lt8rel 1ususiyetleri -aylarlar. a3da d8nyada5 <o3u modern to-lumlar 7atl to-lumlar olmutur. @a9at modernleme 7atllamayla e de3ildir. Ma-onya5 Singa-ur 'e SuudU !raAistanPn modern5 m8reOOe1 to-lumlar olma9la AeraAer 7atl olmad9lar a<9tr. 7atllarPn5 modernleen ?te9i 1al9larn RAi.im giAiR olmas gere9ti3i y?n8nde9i .anlar5 Ai.ati1i medeniyetlerin <atmasn g?steren Air 7atl 98sta1l3dr. Slo'enlerPin 'e Sr-larPn5 !ra-larPn 'e Ya1udilerPin5 HindularPn 'e M8sl8manlarPn5 uslarPn 'e Ta0i9lerPin5 TamillerPin 'e Sri Lan9allarPn5 TiAetliler 'e inlilerPin5 Ma-onlarPn 'e !meri9allarPn te9 Air 7atBtanml e'rensel medeniyete mensu- oldu9larn ileri s8rme9 ger<e9li9ten 9a<ma9tr. E'rensel Air medeniyet an0a9 e'rensel 9udretin 8r8n8 olaAilir. oma 9udreti5 anti9 d8nyann 9stl 1udutlar da1ilinde e'rensele ya9n Air medeniyet yaratmt. 7at 9udreti *,. y8.ylda5 !'ru-a s?B 80 m8rge0ili3i 'e =>. y8.ylda !meri9an 1egemonyas Ai<iminde 7at 98lt8r8n8 <a3da d8nyann <o3u 9smlarna yayd. !'ru-a s?m8rge0ili3i Aitti5 !meri9an 1egemonyas gerileme9tedir. Yerli5 tari1U olara9 9?9lemi Vdetler5 diller5 inan<lar 'e 9urumlar 9endilerini yeniden ortaya 9oyar9en 7at 98lt8r8n8n anmas de'am etme9tedir. #art0 Ai<imde5 !Kami HindistanP 7atl modernli3in 8mull8 g808n8n delili olara9 .i9reder. RHindistan Air Hindu de'leti 1aline gelmeye0e9. Hint se98lari.minin miras aya9ta 9ala0a9trR diyor. 7u Ael9i de olaAilirW ama 1V9im e3ilim 9esinli9le Ne1ruPnun lai95 sosyalist5 7atl5 -arlamenter demo9rasi 'i.yonundan5 Hindu Oundamentali.minin e9illendirdi3i Air to-luma do3rudur. !Kami de'amla5 HindistanPda RE-ey0e geni olan orta snO Sse98lari.miT sa'una0a9. HindistanPn B'e 9endisininB modern milletler d8nyasnda9i yerini s8rd8rme9 i<in d8.eni aynen 9oruya0a9tr.R diyor. %er<e9ten mi[ 7u 9onuda9i u.un0a Air NeD Yor9 Times S=/ Eyl8l *,,/T 1i9ayesi ?yle Aalyor( RYa'a ya'a 'e tedri0en ama sel sularnn a0mas.l3yla5 HindistanPn M8sl8man a.nl3na 9ar A8y8yen Air Hindu ?O9esi5 i9i dinin Aa3llarnn gele0e9te AeraAer yaama yetene9leri 1a99nda Aelirsi.li9ler yarata0a95 HindistanPn sa3lam orta snO Bt800arlar 'e mu1aseAe0ileri5 a'u9atlar 'e m81endisleriB arasnda yaylma9tadr.R Hindistanl Air ga.ete0inin Times S/ !3ustos *,,/TPta9i Air ya.s da orta snOn rol8ne di99at <e9iyor( REn ra1ats. edi0i gelime5 dinU a.nl9larn5 ?.elli9le M8sl8manlarPn saArlarn tard3n ?ne s8rere95 Hindu Oundamentali.minn dilini 9onumaya Aalayan 9demli A8ro9ratlar5 entelle9t8el 'e ga.ete0ilerin saysnn artdr.R 7u ya.ar SG1us1''ant Sing1T5 8.8nt8yle5 Hindistan Rart9 ge<en +: yldr Aildi3imi. Hindistan olmaya0a9R 'e Ri<te9i ru1 militan Hindui.min ru1u ola0a9R sonu0una 'arma9tadr. Di3er to-lumlarda oldu3u giAi5 HindistanPda da Oundamentali.m y89selitedir 'e A8y89 ?l<8de Air orta snO olgusudur. 7at g808n8n <?988n8 7at 98lt8r8n8n geri <e9ilmesi ta9i- ede0e9tir 'e ta9i- etmeye Aalamtr. Gis1ore Ma1AuAaniPnin ?ne s8rB J*

d838 giAi5 Do3u !sya de'letlerinin 1.la artan i9tisadU g8<leri5 artan as9erU g8<5 siyasU tesir 'e 98lt8rel 9endine g8'ene yol a<a0a9tr. 7ir mesle9ta Au i9a. insan 1a9lar Aa9mndan ele almtr(
R!syaPda insan 1a9larn gelitirme9 <aAalar so3u9 sa'a sonras d8nyada9i de3ien g8< da3lmn da 1esaAa 9atmaldr... Do3u 'e %8neydo3u !syaPda9i 7at et9isi A8y89 ?l<8de a.almtr. nsan 1a9larna riVyeti .orlaya0a9 9ayt 'e m8eyyideler i<in <o9 da1a a. 1are9et 9aAiliyeti 'ardr. Sinsan Ha9larT E'rensel 7eyannVmesiPnin *,+JPde9i 9aAul8nden Aeri il9 deOa5 tamamen Ya1udiBHristiyan 'e taAiU 1u9u9 gelene9lerinde yo3Brulmam 8l9eler Airin0i saOtadrlar( 7u emsalsi. durum5 yeni milletleraras insan 1a9lar siyasetini tanmlaya0a9tr. !yn .amanda <atma 'esilelerini <o3alta0a9tr... 9tisadU Aaar5 A8y89 Air 98lt8rel 9endine g8'en 1usul getirmitir. @ar9ll9lar ne olursa olsun5 Do3u 'e %8neydo3u !sya 8l9eleri gidere9 9endi medeniyetlerinin Ailin0ine 'aryorlar 'e i9tisadU Aaarlarn 9ayna9larn5 9endi Oar9l gelene9 'e 9urumlarnda Aulmaya temay8l g?steriyorlar. So3u9 Sa'a_n sonunda9i <o3u 7atl yorumlarn 9endi 9endine 9utlay05 Aasit 'e yalan0 tonu 'e 7atl de3erlerin 1Vli1a.rda9i mu.aOOeriyet0ili3i Do3u 'e %8neydo3u !syallarn 9ula9larn trmalama9tadr.

TaAii 9i dil 98lt8r8n mer9e.idir 'e 1em !Kami 1em de oAert 7artley 7at 98lt8r8n8n e'renselli3inin delili olara9 ngili.0ePnin yaygn 9ullanln .i9rederler Sger<i !KamiPnin 1ayali ?rne3i *,>> tari1lidirT. @a9at Sa0aAaT di3er dillere na.aran ingili.0ePnin 9ullan artyor mu5 a.alyor muF HindistanPda5 !Ori9aPda 'e Aa9a yerlerde yerli diller 9oloniyal y?neti0ilerin dillerinin yerini alma9tadr. !Kami 'e 7artley yorumlarn 9aleme alrlar9en da1i NeDsDee9Pte in0ePnin5 Hong GongPun Lingua @ran0aPs Syerli dilleri Oar9l olan 1al9larn orta9 dili. <e'.T olara9 ngili.0ePnin yerini alma9ta oldu3u 1a99nda9i *"urada 8rtk /ngiliz-e Konu%ulmuyor* Aal9l Air ma9ale yer ald. 7una -aralel Air 1are9ete5 Sr-lar art9 dillerini Sr-<aBHr'at<a de3il Sr-<a olara9 adlandryorlar 'e 9atoli9 d8manlarnn 7at SLatinT alOaAesiyle de3il5
/ . 7ila1ari Gausi9an5 R!siaPs DiOOer0nt StandardR5 +oreign Poli-y, %8. *,,/5 ss.=JB/+B!yn dergide9i Air Aa9a ma9alede !r01 NoKer5 R!syaPnn GaAul Edileme. StandardR S!siaPs $na000-taAle StandardRTnn derisini y8.me9tedir. !gn yer, ss.+=B6*

82 us a9raAalarnn Giril alOaAesiyle ya.yorlar. !yn .amanda5 !.erAey0an5 T8r9menistan 'e 2.Ae9istan saA9 us eOendilerinin Giril alOaAesini T8r9 a9raAalarnn 7atl alOaAesiyle de3itirdiler. Dil 0e-1esinde 7aAilleme e'rensellemeye galeAe <alma9ta 'e SAuT medeniyet 9imli3inin y89seliini da1a da Oa.la 9antlama9tadr. K*lt*', F@'!"$ Gl8,( ?0i" Nereye d?nerse9 d?nelim5 d8nya 9endisiyle Aar9 de3il. 7u <atmalarda medeniyette9i Oar9ll9lar sorumlu de3ilse ne sorumludur[ Medeniyet -aradigmasnn ten9it<ileri d8nyada meydana gelme9te olan eylerin da1a iyi Air i.a1n ortaya 9oymadlar. !syaPda5 Air !.7.D. A8y89el<isinin Aildirdi3i giAi5 Au Ryldrm 1.yla yaylma9taRdr. !'ru-aPda5 !'ru-a To-lulu3u 7a9an Ma0hues Delors5 Rgele0e9te9i <atmalar i9tisat 'e ideoloKiden .iyVde 98lt8rel Oa9t?rler0e atelene0e9tirR diyere9 Smedeniyet -aradigmasnnT arg8mann a<9<a tasdi9 etmi 'e R7at5 di3er medeniyetlerin temelinde9i dinU 'e OelseOi 'arsaymlar 'e Ai.im neleri -aylat3m.5 tes-it edeAilme9 i<in di3er milletlerin 9endi <9arlarn nasl g?rd89leri 9onusunda5 da1a derin Air anlay gelitirmeye mu1ta<trR i9a.n ya-mtr. M8sl8manlar ise R<atmaRy5 tannmay 'e Air dere0eye 9adar 9endi medeniyetlerinin Oar9ll3nn meruiyetini 'e 7atPdan Aa3ms.l3n sa3layan SAir unsurT olara9 g?rd8ler. Medeniyetlerin anlaml A8t8nler oldu3u S1ususuT insanlarn ger<e9li3i g?rme 'e te0r8Ae etme Ai<imiyle Aa3dar. Tari1 sona ermedi. D8nya te9 de3il5 medeniyetler insanl3 Airletiriyor 'e A?l8yorlar. Medeniyetler arasnda9i <atmalar meydana getiren g8<ler5 an0a9 tannrlarsa S'arl9lar 9aAul edilirse5 <e'.T 9ontrol altna alnaAilirler. Ma9alemin de sonu< olara9 Aelirtti3i 8.ere5 Air ROar9l medeniyetler d8nyasRnda 1er Air medeniyet Rdi3erleriyle Airarada 'arolmay ?3renme9 .orunda ola0a9tr.R nsanlar i<in sonu<ta ?nemli olan5 siyasU ideoloKi 'eya i9tisadU menOaat de3ildir. nsanlarn 9endilerini tanmlad9lar 'e u3runda sa'a- ?ld89leri eyler iman 'e aile5 gen 'e inan<tr. Ve Aunun i<indir 9i5 medeniyetler <atmas5 gloAal siyasetin mer9e.i olgusu olara9 So3u9 Sa'aPn yerini alma9ta 'e medeniyet -aradigmas d8nyada meydana gelen de3ii9li9lerin anlalP

83 mas 'e Aunlarla Aaedilmesi i<in5 di3er 1er1angi Air alternatiOten da1a iyi5 Oaydal Air Aalang< no9tas temin etme9tedir... +oreign 8ffairs, GasmB!ral9 *,,/5 ss.*JCB*,+5 <e'iren( Me1met 2.. Trkiye $nl., %8. *,,/5 say(=+5 ss.:+B:,.
84

H$NT"N%T&N ile M8la9at( M;SL;M!NBG&N@;Y$S$ 7!QL!NT"S"


NPa( 2n-e +ran-is +ukuyama *Tari0in Sonu1nu ilan etti. Rimdi de, So.uk Sava% d>neminde >nem kazanan siz ve DGignieM "rzezinski giGi 8"D1li d% politika entellektelleri, modern !eopolitik 7eki%melerin sonunun geldi.ini ilan ediyorsunuz. "rzezinski gnmzde uluslararas meselelerin esas olarak kltrel ve felsefi kapsaml oldu.unu s>ylyor. +oreign 8ffairs dergisinin son saysnda siz de, gele-ekte en >nemli uluslararas 7at%ma kayna.nn !eokltrel srt%meleri 6uygarlk 7at%malar6 ola-a.n s>ylyorsunuz6

Samuel Huntington( 2n0eli9le5 mutla9 Air ta1minde Aulunmad3m5 d8nya meselelerinin olas gidii 1a99nda ma9ul Air 1i-ote. gelitirmeye <alt3m 'urgulamama i.in 'erin. !ma uygarl9lar arasnda9i B?rne3in Air yanda 7at5 Air yanda slVm d8nyas 'e Do3u !syaPnn GonO8<yus<u to-lumlarB 1atal 1are9et tar.larnn gele0e3in sa'a 1atlarn oluturmasn Ae9leme9 i<in -e9 <o9 neden 'ar. 7u t8r uygarl9 <eli9ileri5 modern d8nyada <eli9ilerin e'riminin ulat3 son aamadr. *C+JPde Nest-1alia 7ar ile ortaya <9an <a3da uluslararas sistem i<inde9i il9 <atmalar -rensler arasnda5 da1a sonra ulus de'letler arasnda5 y8.ylm.da da ideoloKiler arasnda olmutur. LiAeral demo9rasiyle Mar9si.mBLenini.m arasnda9i u.un So3u9 Sa'aP da 9a-sayan Au <atmalar5 uygun Air Ai<imde R7at i< sa'alarR diye adlandrlmtr. J6 So3u9 Sa'a sona erdi9ten sonra5 uluslararas -oliti9a5 art9 7at aamasndan <9maya Aalad. 7undan sonra gloAal -oliti9ann mer9e.i 7atl 98lt8rlerle 7atl olmayan 98lt8rler arasnda9i et9ileim ola0a9tr. %ele0e9te9i <atmann 0e-1eleri !'rasyaPda a<9<a g?r8leAilir. !'ru-aPda9i ideoloKi9 A?l8nme ortadan 9al9n0a5 !'ru-aPda 7at Hristiyanl35 &rtodo9s Hristiyanl9 'e slVm arasnda9i 98lt8rel A?l8nme yeniden ortaya <9mtr. 7ug8n !'ru-aPda9i en ?nemli A?l8nme <i.gisi5 ngili. alimi Nilliam Nalla0e taraOndan tanmlanan <i.gidir( 7at Hristiyanl3nn *6>> ylnda9i do3u snr. 7u snrn Air taraOnda9i m8reOOe1 Protestanlar 'e Gatoli9ler5 Oeodali.mden ?nesansPa5 eOormasyonPdan !ydnlanmaPya5 @rans. De'rimiPne 'e Sanayi De'rimiPne 9adar orta9 Air tari1i -aylamlardr. Snrn di3er yannda5 e9onomi9 a<dan da1a a. gelimi &rtodo9slar 'e M8sl8manlar ise &smanl 'e arl9 m-aratorlu3uPnun 1al9lardr. 7u insanlar 7atlarnda9i !'ru-aPda yaanan <a3dalama deneyimlerinden -e9 a. et9ilenmilerdir. 7atPnn 9itle 98lt8r8 d8nyann d?rt Air yanna yaylm olsa da5 Airey0ili95 liAerali.m5 insan 1a9lar5 eitli95 ?.g8rl895 1u9u95 demo9rasi5 ?.g8r -iyasa5 dinle de'letin ayrlmas giAi 7at 9a'ramlar5 M8sl8man5 Hindu5 GonO8<yus<u 'eya 7udist 98lt8rlerde ge<erli 9a'ramlara g?re 9?9ten Air Oar9ll9 g?sterme9tedir. 7at de3erlerinin Re'renselR olara9 sunulmas5 Air<o9 M8sl8man to-lumda Oundamentali.min g8<lenmesi giAi te-9ilere yol a<ma9tadr. Tiananmen olayndan sonra 7atPnn insan 1a9lar 9onusunda9i Aas9sna 0e'aAen Deng Siao-ing5 !meri9a ile Ryeni Air so3u9 sa'aR <B 9aAile0e3i uyarsnda Aulunmutur. 7urada5 Gis1ore Ma1AuAaniPnin R7at5 1er9ese 9arR e9linde dile getirdi3i Air <atma dinami3inin ortaya <9t3 9olay0a g?r8lme9tedir.
NPH: Y>netim gruGu Qapon Keni-0i ;0mae tersini ileri sryor) *Dnya par7alanmaya-ak, aksine gloGal Gir tketi-i pazar do.rultusunda Gtnle%e-ek. * ;0mae, */nsanlar toprak de.il, Sony istiyor,* diyor, yani insanlarn yeni kltrden 7ok tketim mallarn ter-i0 ettiklerini s>ylyor. Size g>re uyumlu tketi-ilik arzusu yerine kltrel 7at%ma e.ilimini g7lendiren %ey nedir(

D!"ti"It&": nsanlar 1em to-ra9 1em de Sony istiyorlar. Hem

86

<a3dal3n nimetlerinden Oaydalanma9 1em de 9endi 98lt8rlerinin 'e de3erlerinin sa3lad3 Air 9imli9 istiyorlar. Mu1temel gele0e3in uygarl9lar aras <atma ola0a3na ili9in Air<o9 neden 'ar. Her eyden ?n0e5 uygarl9larn5 Tanr 'e insan5 Airey 'e gru-5 'atanda 'e de'let5 aile 'e <o0u95 9o0a 'e 9ar5 ?.g8rl89 'e otorite5 1a9lar 'e sorumlulu9lar5 eitli9 'e 1iyerari arasnda9i ili9ilere Aa9 a<lar Oar9l. o9 da1a Oa.la yol0ulu9 edilmesi 'e medya sayesinde 98lt8rler arasnda artan temas5 1em uygarl9lar arasnda 1em de uygarl9lar i<inde9i to-lulu9lar arasnda9i Oar9ll9larn Ailin0ine 'arlmasn artrmtr. G8lt8rler arasnda gidere9 artan Au temasa eli9 edere9 onu y?nlendiren e9onomi9 moderni.asyon 'e sosyal de3iim5 s?m8rge0ili9 sonras d?nemde de'letin A8r8nd838 9imli9 9ayna3 -o.isyonunu .ayOlatara9 1al9lar gelene9sel yerel 9imli9lerinden ayrmtr. 7ir<o9 yerde Au Aolu3u doldurma9 i<in din 'e 9?9lerine d?n8 a9m g8< 9a.anmtr. Ma-onyaPda Ryeniden !syalatrmaR laOlar duyuluyor. HindistanPda Ne1ruPnun <o9 98lt8rl8 se98lari.mi HindistanPn RHindulatrlmasR ar.usunun ger<e9lemesi te1li9esiyle 9ar 9arya. &rtado3uPda !ra- milliyet<ili3i 'e sosyali.min Aaars.l35 Oili.lenme9te olan Ryeniden "slVmlatrmaR 1are9etini 9?r89l8yor. lgin<tir5 Au A?lgelerin 1e-sinde 9itleler !meri9an tele'i.yonu i.lemeye Aalar9en5 elit 9esim de Bu.un s8ren s?m8rge0ili9 d?neminin 'e s?m8rge0ili9 sonras d?nemin 9al-larnn a9sineB gidere9 da1a <o9 Ryerlileme9tedirR. Do3u !sya5 !'ru-a 'e Gu.ey !meri9aPda insanlar ne 9adar t89eti0i 1aline gelirlerse5 e9onomi9 A?lge0ili9 de o 9adar egemen 1ale gelme9tedir. 7aarl Air e9onomi9 A?lge0ili9 de uygarl9 Ailin0i 8.erinde y89sele0e9 'e Au Ailin0i g8<lendire0e9tir.
NPH: Yani /sl9m, Konf7yus7u otoriterizm ve etnik k>kten-ilik, >nmzdeki uygarlk 7at%malarnda "at liGeralizminin kar%sndaki g7lerdir, >yle

m) D!"ti"It&": 7u 8< te1dide Air d?rd8n08s8n8 e9leyeAilirim( Mar9si.mBLenini.m giAi Air ra9iAin ideoloKi9 te1didi olmayn0a 7at liAerali.minin Ao.ulmas. Par<alanma 'e <o998lt8rl8l895 !meri9an to-lumunun <imentosu olan Air di.i d88n0e 'e OelseOeyi ya'a ya'a
84

yiyi- Aitiriyor. Mua..am Air <eitlili3i 'e etni9 Oar9ll9lar idare etmeyi ge<mite Aaarmt9 <8n98 R!meri9an YeminiRnin temel -oliti9 il9elerini 9aAul etmiti9( 2.g8rl895 eitli95 demo9rasi 'e Airey0ili9.
NPa( ilitan isl9m1n "atl liGeral de.erlerin evrensel >l7ekte 0ayata ge7irilmesine y>nelik te0didi zerinde 7ok duruluyor. 8ma yumu%ak otoriter ve topluluk dzenine >nem veren Do.u 8sya kltrleriyle olan 7at%ma da ayn oranda >nemli g>rnyor. itsel simgesi *yalnz kovGoy* olan "atyla, >rne.in Qaponya1da s>ylendi.i giGi *tm 7ivileri 7akn* %eklinde Gir d%n-e yaps dnya dzeni i7inde nasl uzla%a-aklar(

D!"ti"It&": %e<ti3imi. aylarda !syallar ile !meri9allar arasnda insan 1a9lar 'e demo9rasi 9onularnn tartld3 i9i 9onOeransa 9atldm. Ta'rlar taAii 9i da1a militan olan !syallar5 !meri9aPya Rinsan 1a9lar em-eryali.miR su<lamasyla saldrdlar. !ma orada9i en mant9l insanlar arasnda Aile 1atr saylr Oar9ll9lar 'ard. 2rne3in se<9in Air Singa-urlu ?yle 9onutu( R7a9n5 Singa-urPda -olisin uyuturu0u 9ulland3n d88nd838 Airinden annda idrar testi ya-trmasn isteme 1a99 'ardr. E3er test olumluysa5 .orunlu teda'i 'e re1aAilitasyon -rogram uygulanr. 7?yle Air ey !meri9aPda d88n8leme. Aile. !ma Singa-urPda Ai. Aunu 9aAul ediyor 'e to-lumumu.a d8.en5 g8'en 'e Aa3ll9 getiren Air olgu olara9 de3er 'eriyoru.. 7unun sonu0u olara9 da Singa-ur so9a9larnda5 saat 9a< olursa olsun 1i<Air saldrya u3rama9s.n dolaaAiliyorum. 7ana so9a9larnda ra1at<a dolaaAile0e3im Air !meri9an 9enti s?yleyeAilir misini.[
NPa( +ran-is +ukuyama Gile, Konf7yus7u de.erlerin etkisi altndaki Do.u 8sya lkelerinin yumu%ak otoriter re!imlerinin, *Tari0in Sonu1nda "at liGeralizmine alternatif olu%turdu.unu kaGul ediyor. :ee Kuan YeM, +riedri-0 Hegel1in kar%l.dr.

D!"ti"It&": Gesinli9le. !ma slVm da Air alternatiO sunuyor. slVmPda 9uruluundan Aeri 'arolan Air de'amll9 'ar. slVm5 dinsel olanla se98ler olan arasnda 1er1angi Air ayrm Aulunmayan militan Air din. RSe.arPn 1a99n Se.arPa5 TanrPnn 1a99n TanrPyaR d88n0esi islVmPa tamamen ay9r. 7u teo9rati9 e3ilim M8sl8man to-lumlarn gayrim8slimlerle u.lamalarn ola3an8st8 dere0ede .orlatryor. M8sl8manlarPn5 <o3unlu3unu gayrim8slimlerin oluturdu3u to-lumlara 9olayl9la uyum g?stermesini de <o9 .or 1ale getiriyor.
NPa( "u uygarlklar arasndaki 7at%malarn, taGir -aizse, patlama noktasna gelip gelmeye-e.i sorusu Gyk >nem kazanyor. Siz, askerL a7dan Gir slman6Konf7yus7u dostlu.undan s>z ettiniz6

D!"ti"It&": E'et5 dostlu9. 7irAirlerine 9arl9l 9olayl9 sa3layan me'0ut durumunu tanmlama9 i<in RittiOa9R s?.0838n8 ya da Rdostlu3unR ?tesinde Air anlam iOade eden Aa9a Air s?.0838 9ullanmaya <o9 di99at etme9 la.m. %ele0e9te Au dostlu3un nereye 'ara0a3 Ailineme.. #u anda gayet a<9 Air Ai<imde Air yandan in 'e Gu.ey GorePnin5 di3er yandan da Aa. &rtado3u 8l9elerinin ama<larna 1i.met eden Air dostlu9 Au. Di99at <e9i0idir5 So3u9 Sa'a sonras d?nemde 7at 8l9eleri 'e usya as9erU g8<lerinde indirime giderler9en5 M8sl8man5 GonO8<yus<u5 Hindu 'e 7udist 8l9eler as9erU g8<lerini arttryorlar. #u anda 7at 8l9eleri ile M8sl8manBGonO8<yus<u de'letler arasnda9i <atma5 A8y89 oranda n89leer5 9imyasal 'e AiyoloKi9 silV1lar5 Aalisti9 O8.eler 'e gelimi g8d8m sistemleri 8.erinde yo3unlayor. 7at5 n89leer silV1larda arta gidilmemesini e'rensel Air norm olara9 sa'uB nur9en5 Au 8l9eler g8'enli9leri i<in i1tiya<lar oldu3unu d88nd89leri silV1lar elde etme 'e 9onulandrma 1a9larnn Aulundu3unu ileri s8rme9tedirler. inPin elinde n89leer silV1 Aulunma9tadr. Pa9istan ise5 Au t8r silV1lar 9onulandrma 9a-asitesine sa1i-tir. Gu.ey Gore5 ran5 "ra95 LiAya 'e Ee.ayirPin de n89leer silV1 edinme9 i<in giriimlerde Aulundu9lar anlalma9tadr. ;st d8.ey Air "ran yet9ilisi5 t8m M8sl8man 8l9elerin n89leer silV1lara sa1i- olmalar gere9ti3ini a<9lamtr. *,JJ ylnda ise ran de'let Aa9annn5 R180um 'e sa'unmaya y?neli9 9imyasal5 AiyoloKi9 'e radyoloKi9 silV1larR gelitirilmesi i<in talimat 'erdi3i Aildirilmitir. 7at 9art Au as9erU olana9larn gelimesinde in <o9 A8y89 ?nem tayor. in5 u anda ordusunu g8<lendirme9tedir. Es9i So'yetler 7irli3i 8l9elerinden silV1 alma9ta5 u.un men.illi O8.eler gelitirme9tedir. !yr0a5 ?.elli9le LiAya 'e "ra9Pa n89leer silV1 'e O8.e ya-mnda 9ullanlaAile0e9 silV1 te9noloKisi de satma9tadr. in5 Ee.ayirPin n89leer silV1 aratrma 'e 8retiminde de 9ullanlaAile0e9 Air n89leer santral ya-masna yardm etmitir. ranPa n89leer te9noloKi satmtr. !meri9an yet9ilileri5 ranPa satlan Au te9noloKinin sade0e silV1 ya-mnda 9ullanlaAile0e3ine inanma9tadrlar. Gu.ey Gore de n89leer Air -rogram uygulama9tadr 'e silV1larn snrlandrlmas anlamasndan <e9ileAile0e3i yolunda Air te1ditte Aulunmutur. Gu.ey Gore5 Suriye 'e iranPa gelimi O8.eler 'e O8.e te9noloKisi satmtr.
NPa( "u durum Gir ittifak veya etkin Gir kutup anlamna gelmeyeGilir ama Do.u !syaPnn sil90 sat-laryla onlarn M8sl8man m%terilerini GirGirine Ga.layan %ey, "at liGeralizmine felsefi planda kar% olmalar.

Huntington( Do3ru.
NPa( De.erlerinin evrensel oldu.unu iddia eden "at liGeralizminin, Gu kar%t uygarlklarla Ga%a 7kaGile-ek Gir politik teorisi var m(

Huntington( 7at5 9endini 'e de3erlerini 9orumaya <almal5 9onumunu mu1aOa.a etmelidir. 7enim Au uygarl9lar <atmas i<inde R1r-alanm 8l9elerR adn 'erdi3im B?rne3in usyaB 'e anti 7at Air Alo9ta yer almama9 i<in e9onomi 'e g8'enli9 a<sndan son dere0e ge<erli nedenleri olan 8l9elerle iAirli3i ili9isini gelitirmeye ?.elli9le i1tiya0m. 'ar. usyaPda di3er taraOa y?nelme9 isteyenler me'0uttur. Neyse 9i Aunlar u anda y?netimde de3il. 7u 9iiler5 usyaPnn tari1sel misyonunu ger<e9letirere9 Sla'B&rtodo9s uygarl3nn mer9e.i 'e te9rar Air !'rasya g808 olmasn istiyorlar. Ma-onyaPda da te9rar Rdo3uya y?nelme9R gere9ti3ini sa'unanlar 'ar.

$.un 'adede Aa9ld3nda ise 7at Bu anda9i e9onomi9 'e as9erU 8st8nl838ne 9arnB g8< dengesinin di3er taraOa do3ru 9ayd3 Air d8nyaya uyum sa3lamay ?3renme9 .orunda 9ala0a9tr.
NPa( "u *uyum sa.lama* >zel olarak ne anlam ta%yor( slman 0areketin se7imlerle iktidara gelmesinin, laik 0kmetin k%krtt. askerL Gir darGe tarafndan engellendi.i #ezayir >rne.ini alalm. 8"D D%i%leri "akannn ;rtado.u1dan sorumlu yardm-s, #ezayir giGi lkelerde *Gir ki%i, Gir oy* prensiGinin !7D tarafndan desteklenmedi.ini a7k7a s>yledi. 5eden olarak da slman g7lerin iktidara geldiklerinde anayasay askya ala-aklarn ta0min ettiklerini Gelirtti. "azlar da 8"D1nin Gu tr lkelerde se7imleri de.il, insan 0aklarn savunmas gerekti.ini s>yleye-ek kadar ileri gitti. Se7imler, teokratik %eriat dayata-ak g7lerin 7o.unluk oyuyla iktidar olmasna yol a7aGilirdi.

Huntington( 7en Au g?r8e 9atlmyorum. $.un 'adede insan 1a9larn 9orumann en iyi yolu5 Air 8l9eyi demo9rati9lemesi do3rulB
90

tusunda deste9leme9tir. EarterPn Aa9anl3 srasnda $lusal %8'enli9 GonseyiPnde g?re' ya-tm. 78t8n d8nyada Ainler0e -oliti9 tutu9lunun serAest Ara9lmasna yardm etti9. !ma demo9rasiyi de3il de sade0e insan 1a9larn sa'undu3umu. i<in eagan y?netimi taraOndan 1a9l olara9 eletirildi95 Unsan 1a9lar i<in 'erilen garantiler u.un s8rm8yor5 Au 9a<nlma. Air ey. &toriter 1898metler salnan tutu9lular Air s8re sonra te9rar to-arlayaAiliyor. & 1alde demo9rasiyi sa'unmaly.. 7?yle Air -oliti9ada Aa. tu.a9lar 'e te1li9eler ola0a3 a<9tr. Ee.ayirPden Aa1settini.. 7ana g?re5 "slVmU Ee-1ePnin i9tidara gelmesini ?nleyen as9erU darAe5 son dere0e tali1si. Air giriim. 7u t8r engelleyi0i darAelere 9ar <9ma9 i<in 8< arg8man ileri s8r8leAilir. & 1are9et i9tidara gelseydi ne olurdu[ il9 olara95 se<imle i9tidara gelen Air 1898metin5 ranPda9i giAi de'rimle ya da SudanPda9i giAi darAeyle i9tidara gelen Air 1898metin ya-t9larn aynen te9rarlaya0a3nn garantisi yo9. Demo9rasi oyununu 9urallar i<inde oynama95 arlar lmllatraAilir. i9in0i olara95 yeni Ee.ayir 1898meti @Bansa5 !T 'e !7D ile ya9n ili9ilerini s8rd8rme9 isteye0e9 'e t-9 u anda9i giAi Au 8l9elerin ti0aret 'e yatrm alanlarnda Aa3mll3 de'am ede0e9ti. 7u da 1898metin ta'rn snrlayan Air neden olurdu. ;<8n08 olara95 "slVmU Ee-1e 9a.ansayd 'e dinsel Aas9ya Aa'ursayd5 #ili &rdusuPnun !llendePye ya-t3 giAi5 Ee.ayir ordusu da onlar saOd Ara9aAilirdi. "slVmU Ee-1ePnin demo9rati9 9urallara uygun Air Ai<imde i9tidara gelmesi engellenin0e geride ne 9ald imdi[ H898meti iddet yoluyla de'irmeye <alan ?rg8tl8 Air as9erU 1are9et. 7u 9oullarda Ee.ayirPde demo9rasinin de5 insan 1a9larnn da olmaya0a3ndan emin olaAiliri..
NPa( "ir de Konf7yus7u taraftan >rnek alalm) 'in. 8ramzdaki da0a arksistler, >rne.in Pi-0ard 5iSon, ekonomik determinizm temelinden 0areketle %unu ileri sryor) Lnsan 0aklarnn sreklilik kazanmasn garanti ede-ek tek %ey, 8vrupa1daki giGi Gir Gur!uvazinin geli%mesidir. ; 0alde a7k ti-aret ili%kilerini srdrelim 7nk Gu, 'inli orta snfn ykselmesinin ve refa0n motorudur.

,* D!"ti"It&": inPde ?nemli ?l<8de ?.el se9t?r olmas 1alinde Be9onominin <o3u u anda ?.el giriim0ilerdedirB 8l9enin .amanla demo9rati9 Air y?nelime gire0e3i 8-1e g?t8rme.. 2.el se9t?r8n A8y8mesini engelleye0e9 Air tutum alnmas 9u9usu. yanl ola0a9tr. !ma ayn .amanda insan 1a9larn i1lVl etti3i i<in 1898mete Aa. 0e.alar uygulanmasnn yollar da Aulunmaldr. inPin d8nya e9onomisine Aa3l 9almas i<in ElintonPn E<G; SEn o9 Gayrlan ;l9eT stat8s8n8 yenilemesi do3ruydu ama 1898metin iddetle ar.u etti3i =>>> &lim-iyatlarPnn inPde ya-lmasna Ael9i de 9ar <9malyd9. 2te yandan5 taAir 0ai.se5 onlar 'ura0a9 en iyi silV1 a<9l9 olaAilir. &lim-iyatlara e'sa1i-li3i ya-ma95 Me9si9aPnn 'e GorePnin liAerallemelerine 9at9 sa3lam olaAilir.
NPH: +ransa1daki son sosyalist 0kmetin insan 0aklarndan sorumlu Gakan "ernard Kou-0ner, "atnn, insan 0aklar i0l9llerini >nlemek i7in *mda0ale 0akkn* stlenmesi ve uygarlklar 7at%masnda da0a saldrgan olmas gerekti.ini ileri sryor. 2rne.in, Sudan1daki Gir kadnn klitoridektomiye kar% korunma istemesi 0alinde, "atnn kadna yardm etmesi gerekti.ini s>ylyor.

"una katlyor musunuz(

D!"ti"It&": insan 1a9lar i1lVlleri <o9 A8y89 'e s8re9liyse 9atlrm. 7M5 G8rtlerPe yardm i<in 'e SomaliPde Au t8r m8da1aleleri onaylad. !n0a9 u anda5 Au t8r Air Rm8da1ale 1a99R i<in genel deste9 yo9. !ma5 da1a 9aAul edileAilir oldu3una inand3m 'e sa'undu3um Aa9a t8r Air m8da1ale Ai<imi 'ar( %loAal demo9rati9 to-lulu3un5 demo9rati9lemi Air 8l9enin otoriteri.me d?nmesini engelleme 1a99. 7u da Air t8r Rdemo9rati9 7reKne' do9triniR oluyor. !meri9an De'letleri 2rg8t8 S&!ST5 Haiti De'let 7a9an !ristidePnin d88r8lmesinde Au t8r Air tutum almtr. Latin !meri9a de'letlerinin ge<mite egemenli9lerini nasl militan0a sa'undu9lar 'e d m8da1ale su<lamalar d88n8ld838nde5 Au ola3an8st8 Air durumdur. 7u tutum5 Yeni Demo9rasi 'e 7ar Sa'unma 7a9an Yardm0s Morton Hal-erin taraOndan da deste9lenmitir. 7u t8r Air demo9rati9 7reKne' do9trini -rati9te taAii 9i der1al 'e 9ayts. arts. uygulana0a9 Air 9ural olama.. 2rne3in5 Hindistan otoriter Air Hindu de'let 1aline gelirse ne ola0a9[ !ma A?yle Air -oliti9a
92

!7DPye 'e di3er g8<l8 demo9rati9 *l(,l,', a<9 Air 1edeO sa3lar( Hal9n demo9rasiyi Aenimsedi3i 8l9elerde demo9rasiyi deste9leme9. 0lPN Trkiye, Eilt(=5 say(:5 ss.==B=C5 <e'iren( Le'ent Einemre.
93

H$NT"N%T&N ile M8la9at( RG;LT; ;N G"PG")"L PE DES DEM PE DEPNN YE N !L!E!GR


6'$"(7!'t,' R!"#s+C$! J6RK: "a%ka g>zlem-iler tari0in sonunun ulus devletine d>n% ve 0atta klan devletine d>n% kanaati i7erisindeyken siz Gu olguya GamGa%ka Gir %ekilde Gakyor ve g>ryorsunuz. Siz insanlk i7indeki par7alanmalar aslnda ideolo!ik ve ekonomik de.ilT kltrel taGiatta ger7ekle%e-ek diye yazdnz6 "u teze nasl varyorsunuz(

D!"ti"It&": 7i. yeni Air d?nemin tam Aalang0nda Aulunuyoru.. @ran0is @u9uyama tari1in sonundan Aa1setti ama o aslnda RideoloKilerin sonunuR 9astediyordu. Ve mesele de A8t8n Aasitli3iyle Au. deoloKi9 <atmalarn de'ri Aug8n i<in ge<ti. $lusal de'letin 1er taraOtan5 uluslararas 'e 9endine 1as organi.asyonlar 'e A8ro9rasiler taraOndan saldrya u3rad3n m8a1ede ediyoru.. 7en 98lt8rlerin AirAirlerine tesirinin gidere9 artmasyla g?.le g?r8l8r ayrl9larn S<atmalarnT yeni d8nyada 98lt8rler arasnda9i Aari. ayrm <i.gisinin ola0a3 'e olutura0a3 te.ini dile getirdim. Pe9 taAii 9i medeniyetlerin i<inde de <atmalar ola0a9tr. !ma de3ii9 medeniyetlerin5 medeniyetler5 ulus de'letleri 'e etni9 gru-lar arasnda9i <atma gele0e9te5 +> yl ?n0e !7D 'e SSE7 arasnda9iW liAeral demo9ratlarla 9om8ni.m arasnda9i AirAirlerini ra9i- g?rme olgusu giAi ola0a9tr.
@ ( "urada toplumlarn GirGirleri ile ileti%imlerinin artt. oranda GirGirlerinden uzakla%yor olmalarnn te%kil etti.i paradoks Gir mekanizma g>rmekteyiz(

94

D!"ti"It&": letiim 'e na9liye a3larnda9i iyiletirilme 1ususunda ne 9adar <o9 ii ya-lrsa o oranda da Airli9teli9ler a1si 'arl9larn yaymaya <ala0a9tr. & .aman insanlar 9endilerini Air 8l9enin de3il5 Air medeniyetin -ar<as olara9 g?re0e9tir. 2ylesine 9iW Hollandallar5 7el<i9allar 'e !lmanlar arasnda9i Oar9lar <o9 a.alm5 !'ru-allar ile di3erleri arasnda9i Oar9 Au nisAette <o3almtr 'e <o3ala0a9tr. Yugosla'yaPda9i <atma A?lgesel Air ya-da 0ereyan ediyor. &rada9i gru-larn 8yeleri Oar9l medeniyetlere ait oldu9lar g?r88n8 sa'unuyorlar. Sr-lar 9endilerini uslarla5 7osnal M8sl8manlar da 9endilerini "slVmU de'letlerle irtiAatlandryorlar. GaO9aslarPda !.eriler T8r9iyePdenW Ermeniler de usyaPdan yardm g?r8yor. So3u9 sa'a d?neminde -erde ar9asnda s8-er g8<lerin oldu3u R'e9il sa'alarRnn 9.masndan 9or9uyordu9. %ele0e9te de3ii9 medeniyetlerden 98<89 gru-lar arasnda9i <atmalarn yine de3ii9 medeniyetlerden5 de'let 'e uluslar arasnda <atmalara yol a<a0a3ndan endie duymaly.. Modernleme 9er'anna 9atlan Air<o9 insan 9?y8n8 'e yaamn <e'releyen olgulardan ayrlyor 'e A?yleli9le A?lgeselli3inden 9ayna9lanan gelene9sel 9imli3ini 9ayAediyor. @undamentalist 1are9etlerin a9Bti'iteleri Air ailenin te9ni9 o9ulda o9uyan il9 9ua3 olu-

Aunlar yeni Air a1siyet 9imli3i aray i<erisinde olan 9imselerdir. Ve islVm Aunu onlara 'ereAilir. %e<en yllar i<erisinde GorePde Hristiyanl3n oldu9<a artm olmasndan Au 1ususu tesAit edeAiliri.. 7ug8n GorelilerPin f /6Pi Hristiyan. Nasl insanlar AunlarF 7unlar islVm 8l9elerinde Oundamentalist olanlarla ayn gru-tandrlar. 8n98 ar9asnda ayn i1tiya<lar yatma9tadr.
@ ( $loGal olarak de.i%ik medeniyetlerin mev-udiyetlerini devam ettirme 0ususunda C senaryo tesis ediyorsunuz. ?lkeler ya "urma veya Kuzey Kore1nin yapt. giGi kendisini dnyaya kapata-ak ya da tamamiyle ve 0er %ey6leriyle "at dnyasna entegre ola-aklar. ,eya0ut da "atnn kltrn almakszn, 'in1in yapt. giGi kendi yolunu 7izerek modernle%meye 7al%a-aklar...

D!"ti"It&": 7atl olmayan de'letler R7atllamadanR modernleme9 istiyorlar. Ma-onya Au yolda <o9 Aaarl oldu. !ma di3er 7atl olmayan to-lulu9lar da modernleme s8re0i i<erisinde 9endi 98lt8rlerini mu1aOa.a 9onusunda Air 9omAinasyon ger<e9letire0e9lerdir.
95

7urada Air de ayrlmW 1i< 7atl olmayan 8l9eler 9ategorisi 'ar 9i onlarn d88n8rleri Au 1ususu yeniden tariO 'e ta1lil etme9 istiyorlar. Y?neti0ileri taraOndan 7atl Air 8l9e ya-lma9 istenen T8r9iyePde Au u.un s8redir s?.9onusu. Her <i.gisinde Aaarl olmama9la AeraAer. 7aAa9an 2.al Air deOasnda T8r9iyePnin !'ru-a To-lulu3uPna 8ye olmamas gere9ti3ini s?yleyere9 R<8n98 onlar Hristiyan Ai. M8sl8man.R g?r88n8 dile getirmiti. Tari1te9i ge<miini de3erlendiren Me9si9a5 !meri9a ile <i.gilerini ayrdysa da Aug8n !7D giAi olaB Ailme9 i<in elinden gelen 1er eyi ya-yor. Me9si9a y?neti0ileri 8l9elerini m8m98n oldu3u 9adar !meri9aPya Aen.etmeye <alr9en 8l9elerinin Air Gu.ey !meri9a 8l9esi olmasn ar.uluyorlar. 7u aradaW usyaPda Sla'larla 7atPya y?nelmiler arasnda9i tari1U <e9ime yaanyor. 7ir taraOta da 7oris Yeltsin 'e maiyetinin 7atllatrmaya <alt3 usya. Di3er taraOta da usyaPnn 7atPdan Oar9l5 &rtodo9s Air 8l9e oldu3unu5 Aunun i<inde yeni d8nyada9i rol8n8 9endi tayin edi- oynamas5 9endi 9imli3i 'e 98lt8r8n8 gelitirmesi gere9ti3ini iddia edenler 'ar.
@ ( <le%tirmenler dnyay de.i%ik medeniyetlere ayrmanz -iddiyetsiz, tari0L dayana. Gulunmayan ve rk7lk olarak nitelediler.

D!"ti"It&": 7u tamamiyle yanl. nsanlar y8.yllardr medeniyetler 1a99nda 9onuuyorlar. $lus de'leti olara9 niteledi3imi. 8l9eler ise 1en8. />> 'eya +>> yll9. nsanl9 tari1inin A8y89 Air A?l8m8nde medeniyetler 9ategorisinde d88nd89. 7ir9a< 0iltli9 olan tari1 aratrB masnda !rnold ToynAee Aug8n sade0e C tanesi 'ar olan =* medeniyeti ayrt etmi 7en :BJ medeniyetten s?.etmisem5 Au da1a 98<895 de3ii9 'e Aa3ms. medeniyetlerin olmad3 anlamna gelme.. Medeniyet 98lt8rel 9imli3in Aelirlenmesinde en ?nemli et9en olara9 9arm.a <9yor. 7ir insanda Au olgu 'arsa Au ne r9< ne de tari1U olmayan Air ya9lamdr. @ ( $>r%lerinizde ifade etti.iniz 0ipotezinizi Girzamanlarn Yugoslavya1sna ve Do.u 8vrupa1sna nasl uygulayaGiliriz( "uras i7in *Kltrn kpkzl perdesi ideolo!inin demir perdesinin yerini ald* diye yazdnz6 Huntington( %er<e9te de demir -erdenin te9il etti3i snr <i.gisinin yerinin Rayrm <i.gisiR taraOndan alnd3n g?r8yoru.. i.ginin Air taraO Hristiyan d8nyas adna &rtodo9s Hristiyanlar taraOndan
96

temsil ediliyor. Di3er taraOta ise slVm 'ar. 7u <i.gi Aoyun0a s8re9li <atmalar olmutur. 7u Ai.i oma "m-aratorlu3uPnun -ar<alanmasnaW Do3u 'e 7at oma m-aratorlu3uPna 9adar g?t8r8r. S?.9onusu 1usus -e9 taAii 9i 7al9anlarPda da &smanl m-aratorlu3u arasnda9i ayrm <i.gisini te9il etti. HaAsAurg "m-aratorlu3uPnun 9u.eyinde Slo'enya 'e Hr'atistan5 %8neyinde de M8sl8man 7ona9lar 'e &rtodo9s 1al9la Au im-aratorlu9 Yugosla'yaPnn tam ortasndan ge<me9teydi. +P) "u yeni ayrm 0atlar siz-e yeni snrlar da m te%kil ede-ek( D!"ti"It&": #u anda tam manasyla Au ya-lyor. Yugosla'yaPda 'e So'yetler 7irli3iPnde ge<en yllar i<erisinde 8l9elerin da3lmasn g?.lemledi9. 7unlar medeniyetlerin te9il etti3i ayrm 1atlarn ama9 istediler. #u anda tesis edilme9te olan yeni snrlarda de3ii9 dinlerin5

A?yleli9le de medeniyetlerin ayrm <i.gisi ile ?rt88yor. 7i. Aunu GaO9asyaPda &rta !syaPda 'e Yugosla'yaPda m8a1ade edeAiliyoru..
+P) "u, geli%melere yapla-ak politik mda0alenin *"osna >rne.inde oldu.u giGi* Ga%arszl.a ma0kum oldu.u anlamna m geliyor(

D!"ti"It&": S?.9onusu -oliti9 m8da1aleler -e9 Aaarl olamaya0a9tr. 7osnaPda Au nedenle Aana g?re en mant9l 'e 1atta te9 <?.8m5 7osnaPnn dinU <i.gilerle 8<e A?l8nmesi -landr.
+P) Siz teorinize Ga.l olarak *"at "irli.i*ni dnyann geride kalan devletlerine kar% Gir kurum olarak ifade ediyorsunuz. $>r%nzde "at1nn uluslararas organizasyonlar vastas ile istemlerini kaGul ettirdi.ini Gelirtiyorsunuz. "unu K>rfez Sava%1nda g>rmek mmknd. 8yn %eyin ,iyana1da yaplan /nsan Haklar Konferansnda da oldu.u g>rld "urada Gazlar insan 0aklarnn yaygnla%trlmas yolundaki 7aGalarn de.i%ik Gir emperyalizme g>tre-e.ini ve medeniyetlerin kendi yaplarnn g>zard edildi.ini dile getirdi... D!"ti"It&": 7at 'e !sya normlarnn Aari. Air

<atmas s?.9onusu. 7unu !7D 'e !syalPnn Aulundu3u 1er 9onOeransta m8a1ade etme9 m8m98n. 7u .tlamada de3ii9 d8nya Aa9na sa1i- 98lt8rlerin d8nya g?r88 ?n -lana <9ma9tadr. !syallar to-lumsall35 1iyerariyi5 ?te taraOtan da Aireysel olara9 'ar olmann olmamas gere9ti3ini 'urgular9en !meri9a Aireysel olara9 1a9 iddia etmeyi ge<miten gelen Air 1a9 olara9 g?rd838 i<in !syallarPn g?r8leriyle ters d88yor. !ma5 Singa-urPda Air -olis istedi3i 'atanda uyuturu0u 9ullan- 9ullanmad3n aratrma9 i<in so9a9ta durduruarayaAilir. Ve Au a1s uyuturu0u 9ullanyorsa a-ar to-ar5 uyuturu0u Aa3mllarna re1aAilitasyon
94

1i.meti 'eren Air mer9e.e yatrlaAilir. !meri9a 7irlei9 De'letleriPnde A?yle Air ey d88n8leme.. !ma di3er taraOtan Singa-urPda ge0eleri ra1atl9la5 emniyet i<inde dolaaAilirsini.. 7unlar de3ii9 de3er yarglarnn yansmasn g?steriyor.
@ ( 7at de.i%ik medeniyetleri GirGiriyle Gar%trmak i7in ne yapaGilir(

D!"ti"It&": 7at u anda e9onomi95 as9erU 'e uluslararas 9urumlarda Aas9n Air 9onuma sa1i-. !ma Au 1e- A?yle 9almaya0a9. 78t8n 7atl 8l9elerW usya da da1il5 as9erU g8<lerini a.altr9en t8m !sya 8l9eleri ile Aa. slVm de'letleri as9erU g8<lerini A8y8t8yorlar. !yn ey e9onomi9 dengeler i<in de s?.9onusu. D8nyam.da ya9nda / A8y89 ti0arU g8<ten i9isi !syal ola0a9. 7unlar Ma-onya 'e in. 7at Au g8< dengelerinin de3iimine 9endisini ada-te etme9 .orunda 9ala0a9tr...
@ ( 5asl(

D!"ti"It&": 7at Aunu5 9endi ti0arU A8y8mesini artrma9 i<in <al- as9erU g808n8 a.altma9 giriimini ya'alatara9 ya-aAilir. 7at ayn .amanda <9arlarn te1dit edi0i 8l9elerle5 onlar n89leer silV1 'e ro9etlere 9a'uma yolundaysalar5 m80adele etme9 .orundadr.
@ ( 7u Gir ikilem de.il mi( Dira siz Gir taraftan "atnn ksa vadede askerL g-n mu0afaza etmesi5 1atta 7karlarn savunaGilmesi i7in artrmasndan s>z ederken, di.er taraftan da uzun vadede medeniyetlerin Girlikte ya%amalar gerekti.ini s>ylyorsunuz6 "urada "atnn di.er medeniyetlere kar% kendini koruyu-u Gir kale konumuna getirdi.i ima! olu%muyor mu(

D!"ti"It&": 7en A?ylesi Air 9alenin s?.8n8 etmiyorum. %?r88m5 &rta !'ru-a 8l9eleri 'e Latin !meri9a 8l9elerinin uluslararas 9urumlara da1il edilmesi. 7unlar5 7at ile ya9n a9raAal3 olan 8l9eler. 7at i<in usya5 'e Ma-onya ile iyi ili9iler i<erisinde olma9 da <o9 ?nemlidir. 7urada in5 Gu.ey Gore 'e Aa. slVm 8l9elerini e9illendiren medeniyetlere elimi.i u.atma9 SAar eliniT .or ola0a9tr. %loAal Air g8< olma 9onusunda in5 e9onomisini gelitirme9te5 ordusunu moderni.e etme9tedir. Ve <9arlarn da <o9 da1a dirayetli Air e9ilde sa'unma9ta. !yn .amanda Do3u !syaPnn 1V9im g808 olma9 istiyor. 7ir no9taya gelindi3inde Au5 di3er 8l9eler 'e !7D i<in Air -roAlem ola0a9tr. Deng Yia-ing / sene ?n0e !7D 'e in arasnda yeni Air so3u9 sa'an ola0a3n s?ylemiti. Ve Aunun il9 emarelerini g8n8m8.de g?rme9teyi.. 7ir<o9 slVm 8l9esinin y?neti0isi de 7atPy d8man olaB ra9 g?r8yor. 7ir<o9 M8sl8man entelle9t8el de Hristiyanl9 ile slVmiyet arasnda9i <atmann */ asr ?n0elere dayand3n s?yl8yor.
@ ( 8vrupa toplumunun Gnyesinde de medeniyetler arasnda 7at%malar oluyor.

D!"ti"It&": 7u5 !lmanya5 @ransa 'e di3er !'ru-a 8l9elerinde A8y8me9te olan Air -roAlem. 7u 8l9elerin snrlarn g?<menlere 9a-atma9 istemeleri 98lt8rel de3ii9li9lerin ?n -lana

<9a0a3 9onusunda g?r8lerimin altn <i.iyor. !'ru-aPda9i Au gelimenin nedeni e9onomi9 etmenlere dayansa da5 s?.9onusu 8l9elerin to-lumlarnn e9onomi9 g808 artn0a Au -e9 o 9adar A8y89 Air sorun te9il etmeye0e9tir...
+P) 8lmanya1daki %iddet olaylarnn artmas teorinize Gir delil te%kil ediyorsa, o zaman Trk mlte-iler 8lman vatanda%l. 0akkn elde ederek slman olarak kalamazlar m(

D!"ti"It&": !lmanyaPnn Aa9a 98lt8rlerin 'atandalarna !lman 'atanda olmalarn 9olaylatrma9 i<in 9anunlarn de3itirmesi gere9ir. !yr0a T8r9ler de 1angi 8l9enin 'atandal3nda 9ala0a9larna dair 9ararlarn 'ermi olmaldrlar. 7ir T8r9 iyi Air !lman olma y898ml8l838n8n gere9lerini yerine getirme sorumlulu3unu 9aAulleniyor 'e Aunun gere9lerini iOa ediyorsa M8sl8man olara9 !lman 'atandal3na ge<melerine i.in 'erilmeli. Protestan 'e Gatoli9 !lmanlarPn 'ar oldu3u giAi. !ma A8y89 Air gru- 1aline geli- slVmP -oliti9 -latOormda da yayma9 'e et9in Air g8< 9lma9 istedi9lerinde Au Air sorun te9il edeAilir.
+P) 8merika "irle%ik Devletleri1nde de de.i%ik gruplar kltrel kimliklerini Gulmak i7in Gir aray% i7erisindeler. "unlarn Ga%n 8merikallar 7ekiyor. "unun 7at%malar olmadan mmkn ola-a.na inanyor musunuz(

D!"ti"It&": !meri9a 7irlei9 De'letleri ge<mi yllarda artan g?<le Airli9te de3ii9 etni9 ya-larn te0r8Aesini tatt 'e edindi. %?<menler ?.elli9le Latin !meri9aPdan Garayi-lerPden 'e !sya 8l9elerinden geldiler. Tari1i a<dan Aa9ld3nda !meri9a 7irlei9 De'letleri 1er .aman i<in 98lt8rel a<dan 7atl Air 8l9e olmutur. !nayasas 'e Aa3ms.l9 Aildirgesinde de iOade edildi3i giAi 9endisini demo9rasi 'e Aa3ms.l9la tanmlama9tadr... *J,> senesinin g?<menlerinin te9 iste3i !meri9an to-lumunun A8nyesine 9aAul edilme9ti. !rt9 Aa. gru-lar Au eritme 9aAna girme9 istemiyor 'e ondan ayrlma95 9o-ma9 istiyor. 7u Aelirgin Air Oar9tr. Pe9 taAii 9i etni9 9?9enin rlandal 'e ,, UtalyanlarPda oldu3u giAi Air ?nemi 'ardr. Ve Au5 !meri9an'ari Airli9te yaama 'e -oliti9ada g?.ard edilmemesi gere9en Air rol oynamtr. !ma Au 1i<Air .aman -oliti9 sistemimi.in temel yarglarn de3itirmeye y?neli9 Air 9onum te9il etmemitir. 7una 9arn Aa. gru-lar Au sistemi reddediyorlar. !ma yine de gen< g?<menler i<erisinde ana'atanna sad9 !meri9allarP AulaAilme9tedir.
@ ( *T0e T0ird Oave* adl kitaGnzda 8merikan kimli.inin di.er lkelere kyasla 7ok da0a fazla demokrasi ile i7i-e ve Ga.da%m% oldu.unu ve Gunun demokrasinin genel yaygnl. ile de yakn al9kasnn Gulundu.unu Gelirtiyorsunuz6 "u de.er yarglarnn di.er kltrlerin temel yaps ile Ga.da%trlamad.n g>rd.mzde Gir Gelirsizlik so1zkonusu. "u de.erler Konf7yus1n partikularizmi ve /sl9m1n temel prensipleri ile Ga.da%myor.

D!"ti"It&": !meri9a 7irlei9 De'letleriPnde A8y89 Air <o3unlu9 insan 1a9larnn gelitirilmesi 'e Aa9a 8l9elerde de tesis edilmesi 1ususunun !meri9an d -oliti9asnn ?nemli Air unsurunu te9il etmesi gere9ti3i g?r88nde. 7u 9onsens8s 7a9an Mimy EarterPn insan 1a9lar meselesini g8nl89 -oliti9ann Air -ar<as ya-t3nda 9endisini da1a da gelitirdi. ElintonPn dileri Aunu sistemletirdi. 7i.im Aug8n demo9rasiden sorumlu Air 'e9il dileri Aa9anm. 'e ulusal g8'enli9 Airli3inin Au iten sorumlu <alanlar 'ar. 7unlar di3er 8l9elerde demo9rasinin yaygnlatrlmas ile ya9ndan ilgileniyorlar. Pe9 taAii 9i Auna 9arl9 olara9 Aa. yerlerde direnmeler 'e 9ar <9lar ola0a9tr. !meri9a 7irlei9 De'letleri Au t8r ortamlarda A8y89 Air 1assasiyetle 1are9et etmelidir. ;l9elere .ora9i olara9 insan 1a9larn em-o.e etmeye <alr 'e insan 1a9lar Aildirgesini Au normlara uymad9lar i<in 9aOalarna <ar-arsa9 1i<Air ey elde edemeyi.. 7unu EarterPla Airli9te <alt3mda a0 Air te0r8Aeyle m8a1ade etmitim. S?.9onusu 8l9elerde demo9rasiyi tesis etmenin en g8.el yolu Au de'letlerde demo9rasinin alan Aulmas 'e tesis edilmesi i<in <alan gru-lar deste9leme9tir. 7u nedenle 9anaatime g?re !meri9a 7irlei9 De'letleri inPde9i ?.el se9t?r8 deste9lemelidir. 8n98 tari1e Aa9t3m.da 8l9elerde Oili.lenen Air orta taAa9ann 'arl3 Au 0o3raOyalarda demo9rasinin olumasn sa3lamtr. 7?ylesi Air gelimeyi inPde de g?rmeyi umut ediyoru.. in 9endisini da1a Oa.la demo9rasiye y?nelte0e9 olsa da neti0ede Au 7at <i.gisinde Air demo9rasi olmaya0a9tr.

@ ( Tannm% 8merikal psikolog Harry Triandis1ten alnt yaparak

100
"atl olmayan devletlerin "atl lkelerin de.er yarglarna 0i7 e0emmiyet vermedi.ini Gelirtiyorsunuz.

D!"ti"It&": 7u medeniyetlerin Oar9l ya9lamlar de3erlendirmelerinden 9ayna9lanma9ta. ealite olara9 d8nyam.da *.=6 milyar inliW *=/ milyon Ma-onW Air9a< y8. milyon !'ru-alW =6> milyon !meri9al 'e Air milyar Hintli yayor. 7u nedenle medeniyetler arasnda9i Au g8<l89leri anlayla 9arlamaya <almaly.. 7u ayrl9lar i<in esne9li9 'e mane'ra sa3laya0a9 alanlar Aulmal 'e orta9 de3erleri tesAit etmeliyi.... +rankfurter Punds-0au ga.etesinden i9tiAas5 5e0ir Dergisi, !ral9 *,,+B&0a9 *,,65 <e'iren( )8Aeyir Somun0u.
*>*

S!M$EL P.H$NT"N%T&NPL! M8la9at RT8r9iye slVmPn Lideri &lmalR #a1in !LP!Y


Size y>neltilen ele%tirilerden Giri, Gugn dnyadaki 7at%malarn en >nemlilerinin *uygarlklar* arasnda de.il, i7inde olu%u. Uran6Arak 7at%masT #ezayir, 8fganistan, /rak ve Trkiye1deki i7 7at%malarn 0epsi ayn uygarlk i7inde de.il mi(

$ygarl9 i<i <atmalarn yaygnl35 s?. 9onusu uygarl3n gelime aamasyla ili9ili. $ygarl9larn gelimesinde Air aama Rsa'aan de'letlerR aamas 7atPda Au aama /B+ y8.yl s8rd8. !ma 7atl de'letler arasnda sa'a5 art9 d88n8lemeye0e9 Air ey. islVm uygarl3 ise 1VlV Rsa'aan de'letlerR aamasnda. $ygarl9lar aras 'e i<i <atmalar arasnda9i ?nemli ayrm u( $ygarl9lar aras <atmalar A8y8y8- yaylaAilir. Es9i Yugosla'yaPda9i sa'a Aunun en a<9 ?rne3i. 78t8n Gatoli9 8l9eler5 Hr'atlarPn ar9asnda saO tuttu. usya 'e Yunanistan Sr-larPaW A8t8n slVm alemi de 7ona9larPa deste9 'erdi.
@ygarlklar 7at%mas nasl >nleneGilir(

7unlarn denetim altnda tutulmas gere9ir. nisiyatiO5 1er uygarl9 gruAunun5 lider 8l9eleri taraOndan 8stlenilmeli. o3u uygarl9 gruAunun Air 'eya Air9a< lider 8l9esi 'ar. slVm d8nyasnn sorunlarndan Airi de5 Air lider 8l9eden yo9sun oluu. Kimilerine g>re, Gugn dnyadaki temel 7at%ma uygarlklar arasnda de.ilT kayna.n "at uygarl.ndan da alsa, insan 0aklar, demokrasi, se7me >zgrl., e%itlik, >zgrlk, laiklik, serGest piyasa giGi evrensel de.erler ile yerel de.erler arasnda. "u konuda ne d%nyorsunuz( *>= 7ug8n d8nyada olu- Aitenlerin ?nemli Air Aoyutuna iaret ediyorsunu.. 7u Aa3lamda i9i no9taya de3inme9 isterim. 7irin0isi5 1.lanan sosyoe9onomi9 modernleme 'e g?<ler5 Air 9ar e3ilim do3urdu. nsanlar5 9imli9lerini yitirdi9lerini5 9?9s8.leti9lerini5 yaAan0lat9laB rn 1issediyorW 9arlat9lar sorunlar g?38sleme9 i<in yerel de3erlere sarlyor. 7u5 T8r9iyePde de yaanyorW 9entlere g?<enler deste9 Aulma9 i<in islam0 ?rg8tlere Aa'uruyor. i9in0isi5 to-lumlar gelii- 9endilerine g8'en 9a.and9<a5 yerel de3erlerini yeniden ?n -lana <9aryor. 7atPnn Aa.en <o9 y90 da olan et9isi altnda 9alan A8t8n to-lumlarda5 ?.elli9le Do3u !syaPda5 yerel de3er 'e gelene9lere Aa3ll9 0anlanyor. &rta9 oldu3umu. Aa. e'rensel de3erler 'arsa da5 insanlarn gitti9<e 9endi ?. 98lt8rlerine sarlmalar olayn yayoru..
Siyas ve kltrel de.erler arasnda ayrm yapmak gerekmez mi( @ygarlklar arasnda 7at%may >nlemenin en iyi yolu, demokrasi ve piyasa ekonomisi giGi evrensel siyasL de.erlerin yaylmas de.il mi(

Sayd3n. de3erlerin e'rensellemesini Aen de isterdim. !ma durum ?yle de3il. 7atPdan 9ayna9lanan Au de3erler5 Aa9a 98lt8rlere mensu- Aa. insanlara da 0a.i- geliyor olaAilir. !n0a9 9a<nlma. olara95 1er9es<e 9aAul edile0e3ini d88nme9 yanl. T8r9iyePye Singa-ur 'e Male.ya 8.erinden geldim. & 8l9elerde9i insanlar 7atl de3erleri Aenimsemiyor5 1atta 98<8ms8yor. RE9onomide A8y89 Aaar 9a.and9 <8n98 9endi GonOi<y8s de3erlerimi.e sarld9R diyorlar. Liderleri5 R7at demo9rasisi Ai.e g?re de3ilR diyor.

"en demokrasinin, sizin ifadenizle *?7n- Dalgas1nn, gittik7e Do.u 8sya1y da kapsad.n sanyordum...

Do3ru. 7u 8l9elerde e9onomi9 gelimenin do3urdu3u g8<lerle5 98lt8rel g8<ler arasnda <atma g?r8l8yor. E9onomi9 9al9nmayla Airli9te5 %8ney Gore 'e Tay'anPda oldu3u giAi5 AurKu'a.i geliiyorW to-lumu demo9rati9leme y?n8nde iten g8<ler do3uyor. Ne 'ar 9i5 Au s8re<ler 98lt8rel de3imelere de yol a<yor. %.GorePde />B+> yl ?n0e n8Ousun sade0e f=Psi Hristiyan i9en5 Aug8n Au oran f/6Pin 8.erinde. Demo9rati9lemeye Hristiyanlar ?n08l89 etti. Tay'anPn liderleri5 soOu Hristiyan. G8lt8rel unsurlarn da A8y89 et9isi 'ar.
Ya Qaponya(

*>/ Ma-onya Air istisnaW Air<o9 Aa9mdan oldu3u giAi...


Peki Trkiye(

Hayr5 sade0e Hristiyan 8l9elerde demo9rasi olaAile0e3ini s?ylemiyorum. !n0a9 si.in de s?yledi3ini. giAi5 liAeral demo9rasi5 7atPnn Air 8r8n8. Demo9rasi5 7at 98lt8r8n8n et9isinde olan 8l9elerde da1a 9olay geliiyor. Ma-onya5 Hindistan 'e T8r9iye Aunun istisnalar.
*"atl olmayan lkeler "atl de.erleri kaGule zorlanmamalT "atlla%madan modernle%mek1* diyorsunuz6 kavramnz demokratikle%meyi i7ermiyor mu( odernle%me

Hayr. Modernleme5 d8nyada *J. y8.yldan Aeri yaanan sosyal5 e9onomi95 te9noloKi9 de3imeler. Politi9 a<dan Aa9ld3nda5 modernleme5 siyasal 9atlmn genilemesini de i<erir taAii. 7unun i<in <o3u modern5 <o3unlu9la 7atl to-lumlar ayn .amanda demo9rati9 to-lumlardr. !n0a9 demo9rasi modern to-lumun alaAile0e3i siyasU Ai<imlerden sade0e Airidir. Modernleme5 e9onomi9 gelime5 -oliti9 de3imeyi de getirir. !ma Au de3imeler 7atl5 liAeral demo9rasinin 9aAul8n8 gere9tirir mi[ Emin de3ilim. Son => ylda 9r9tan Oa.la 8l9e otoriter sistemlerden demo9rati9 sistemlere ge<ti. Demo9rati9 8l9elerin says5 ?nemli ?l<8de artar9en5 liAeral demo9rasilerin oran d8t8. Do3u !syaPda5 islVm 8l9elerinde 7atl liAeral modele uymayan demo9rasi t8rlerinin geliti3ini g?reAiliri..
"azlarna g>re 8"D 0kmetine "atl demokrasinin yaylmasn te%vike 7al%masn tavsiye ediyorsunuz. Do.ru mu(

7u Aira. ar Air yorum. !n0a95 yeni demo9rati9leen 8l9elerde demo9rasinin sa3lamlamasna ?n0eli9 'erilmesini d88n8yorum. E3er !7D 1898metine danmanl9 ya-yor olsaydm5 ?rne3in usyaPda demo9rasinin yerletirilmesinin5 inPin demo9rati9lemesini te'i9ten <o9 da1a ?nemli oldu3unu s?ylerdim. 8n98 inPde demo9rasiyi te'i95 <o9 g8< 'e u.un 'adeli Air i.
/stanGul1da yapt.nz konu%mada, Trkiye1nin */sl9m aleminin lideri* olaGile-e.ini s>ylediniz6 ;ysa Trkiye1nin "at ile /slam uygarlklar arasnda *G>lnm%* Gir lke oldu.unu yazm%tnz6 8n-ak ksmen o uygarl.a mensup Gir lke /slam alemine nasl lider olaGilir(

T8r9iye5 ger<e9ten !'ru-a ile !sya5 slVm ile lai9li95 's arasnda A?l8nm8 Air 8l9e. 7u Aa9mdan 9imi liderlerini.in de iaret etti9leri
*>+

giAi5 uygarl9lar arasnda Air R9?-r8R olaAilir. !n0a9 islVm d8nyasnda d8.ene i1tiya< 'ar. islam d8nyasnda9i <atmalar 9sa s8rede <?.8me ulatrlaAilir mi5 Ailmiyorum. !n0a9 d8nyay dolat9<a5 islVm Ailin0inin g8<.lendi3ini g?r8yorum. slVm d8nyasnn 7osnal M8sl8manlarPa 'erdi3i deste95 Aunun sade0e Air ?rne3i. islVm d8nyasnda liderli9 rol8 oynayaAile0e9 8l9eler 'ar. !n0a9 T8r9iye5 e9onomi9 gelime se'iyesi5 strateKi9 9onumu5 9endine g8'enen A8ro9rasisi5 ordusu5 7at 'e slVm 9arm 98lt8r8 ile islVm alemine ?nderli9 Aa9mndan esi. Air yere sa1i-. Tari1te &smanllar da Aunu ya-mad m [ E3er T8r9iye Air 7atl 8l9e olma srarndan Aira. 'a.ge<erW modernleme 'e demo9rasinin Air islVm 8l9esinde de m8m98n oldu3unu g?stermeye da1a <o9 a3rl9 'erirse5 A8t8n d8nyaya 'e islamPa A8y89 Air model olur.
Trkiye1nin Gunu zaten Ga%ard.n d%nmyor musunuz(

E'et5 Air<o9 Aa9mdan5 islam0 Air -artinin demo9rati9 yoldan i9tidara geleAilmesi <o9 ?nemli. Demo9rati9 Air y?netim uygulaya0a9larn da umuyorum. 2yle da'ranma.larsa5 traKedi olur.

PP1nin demokrasinini 7o.unluk y>netimi ilkesine Ga.l kalsa da, aznlkta kalanlarn 0aklarna o kadar saygl olmayaGile-e.i endi%esi var.

slam0larn 'eya Aa9alarnn A?yle Air ey ya-malar <o9 tali1si. olur5 <8n98 demo9rasi 1em <o3unlu9 y?netimi 1em a.nl9 1a9lar deme9tir. T8r9iyePde *,6>Plerin sonlarnda 1898metin mu1aleOetin 1a9larna saygl da'ranmad3 .aman as9erlerin m8da1ale etme9 .orunda 9ald9lar g?r8ld8.
Trkiye1de demokrasinin "atl de.il, yerel de.erlerle desteklenmesi gerekti.ini mi s>ylyorsunuz(

T8r9 demo9rasisi5 T8r9 de3erlerine dayanmal5 islVm de3erleri5 T8r9iyePnin 98lt8r mirasnn Air -ar<as. T8r9iye "slVmU de3erleri demo9rasiyle Aa3datraAilirse5 Au A8y89 Air 9at9 olur. T8r9iye5 ileyen Air demo9rasiye sa1i- olan te9 slam 8l9esi. Demo9rasinin mutla9a lai9 Air temele dayanmas gere9me.5 islVm ile demo9rasi Aa3daaAilP meli.
:aiklik olmadan m(

TaAiU lai9li9 de T8r9 98lt8r8n8n Air -ar<as. !ma insanlar Rya


*>6

demo9rasiye inanrsn ya da islVmPaR giAi Air durumla 9ar 9arya Ara9lmamal.


:aikli.i gerekli klan da Gu de.il mi(

Giinin 1em demo9rasiye5 1em slVmPa Aa3l olmas m8m98n olmal...


:aiklik olmadan demokrasi olaGilir mi(

$marm...
Toplumun laikli.e inanan kesimi Trkiye1nin 8vrupa "irli.inin ilk slman lkesi olmasnT /slam-lar ise /sl9m dnyasnn lideri olmasn, !7Pnin d%nda kalmasn savunuyor. Siz ikin-ilere yaknsnz6 V V

!7Pye 9atlma9 isteyen T8r9leri anlyorum. !n0a9 son gelimeler5 Aunun .or ola0a3n g?steriyor. Gsmen T8r9iyePde9i 9oullar5 da1a <o9 !'ru-aPda9i mu1aleOet y8.8nden5 2.el Air mu1aleOeti olan YunanistanP Air yana Ara9alm. 7at !'ru-allar arasnda da insan 1a9lar5 G8rt sorunu5 e9onomi9 gelime d8.eyi 9onularnda 9ayglar 'ar. T8r9iyePnin 98lt8r8n8n5 slVm mirasnn !'ru-aPdan <o9 Oar9l oldu3u d88n0esi de 'ar. T8r9iye imdi !7 ile g8mr89 Airli3ine girdi. !7D5 !'ru-allar** T8r9iyePyi !7Pye almaya .orluyor5 <8n98 <o9 ?nemli Air m8tteOi9 olara9 g?r8yor. !ma !'ru-aPda Auna 9ar <o9 A8y89 Air diren< 'ar.
$loGalle%me, kaGile-i tepkiler do.urdu. Trkiye maalesef Gunun da skntsn 7ekiyor. Krt sorununa 7 7>zm >nerisi var) /slam-lar mmet7ili.iT milliyet7iler Gask y>ntemleriniT liGeraller "at tarz kltrel 7o.ul-ulu.u savunuyorlar. Siz 0angisini uygun Guluyorsunuz(

TaAiU 9i 98lt8rel <o3ul0ulu3u5 $lusal de'letle me'0ut e9liyle A8t8nleme9te g8<l89 <e9en etni95 A?lgesel gru-lar d8nyann Air<o9 yerinde me'0ut. #u sralar usya 'e @ili-inlerPde de Au sorunlarn Air <?.8me ulatrld3na tan9 oldu9. e<enyaPya tam Aa3ms.l9 de3il ama geni Air ?.er9li9 tannd. @ili-in 1898meti ile M8sl8man isyan0lar arasnda 'arlan anlama da M8sl8manlarPin <o3unlu9ta oldu3u A?lgeye geni ?.er9li9 tanyor. !.nl9lara Aelirli 98lt8rel 1a9larn tannmasn5 ama siyasU A8t8nl838n 9orunmasn i<eren yarat0 <?.8mlere gere9sinim 'ar.
Kltrel 7o.ul-uluk mmet7ilikle Ga.da%r m(

Hem T8r9ler5 1em de G8rtler M8sl8man. 7ir din 9a'gas yo9.


*>C
Din, Girle%tiri-i olaGilseydi, /slam dnyasnda Gu denli 7ok 7at%ma olur muydu(

E'et5 <atma ?te9i uygarl9lara na.aran slVm d8nyasnda <o9 da1a yaygn. D8nya n8Ousunun Aete Airini oluturan M8sl8manlar5 d8nyada9i uygarl9lar i<i 'e aras <atmalarn 8<te i9isinde taraO. 7unun i<in slVm d8nyasnn ?nde gelen 8l9elerinin slVm d8nyasna <e9i d8.en 'ermeleri <o9 iyi olurdu.
$e7en 5isan1da yaymlanan Gir makalenizde, /sl9m-lar1n demokratik yoldan iktidara gelmelerine izin verilmesini, an-ak iktidara geldikten sonra demokrasiye srt 7evirirlerse *Pino-0et se7ene.inin, ordu mda0alesinin devreye gireGile-e.ini s>ylyorsunuz. V V

slam0 a9mlar arasnda ayrm gere9li. #iddete Aa'uran radi9al slam0lar5 1er reKim i<in Air te1dit. "lml slam0lar e3er demo9rati9 s8re0e 9atlyor 'e Aaarl oluyorlarsa5 i9tidara

gelmelerine i.in 'erilmeli. !9si <o9 yanl olur. 9tidara geldi9ten sonra demo9rasiye srt <e'irmeleri5 mu1aleOeti Aastrmalar te1li9esi elAette 'ardr. 7una direBnilmesi gere9ir. 7u yolda ilerlerlerse5 RPino01et se<ene3iRne Aa'urulmasn deste9lerim.
illiyet, K <yll &KKB.

*>:

7!T" TEGT 5 !M! EV ENSEL DEQLD


Samuel P. H$NT"N%T&N Son yllarda 7atllar5 7at 98lt8r8n8n d8nya 98lt8r8 ola0a3 'e olmas gere9ti3i e9linde yorumlar ya-ma9ta5 Auna 9endilerini inandrma9ta5 7atl olmayanlar da ?O9elendirme9tedirler. 7u A?A8rlenme i9i t8rl8 iOade edilme9tedir. 7irin0isi Eo0aPEoloni.asyonu te.idir. Te.in iddiasna g?re5 7atPnn ?.elli9le de !meri9aPnn -o-8ler 98lt8r8 d8nyay sarma9tadr. !meri9an yeme9leri5 giyimi5 m8.i3i5 sinemas 'e 1er t8rl8 t89etim eyas 1er 9tada g8nden g8ne yaylma9ta 'e Aenimsenme9tedir. 9in0i te. ise modernlemeyi 9onu edinme9te5 7atPnn A8t8n d8nyay modernlemeye y?neltti3ini s?yleme9te5 Aununla 9almayara95 Aa9a uygarl9lara mensu- olanlarn da modernleti9<e gidere9 7atllat3n5 9endi gelene9sel de3erlerini5 9urumlarn5 ?rO 'e Vdetlerini 7atPnn9ilere Auldu9larn iOade etme9tedir. 9i te. de5 e'rensel 'e 1omoKen Air 7at d8nyas 1ayal etme9tedir 'e 1er i9isi de de3ien ?l<8lerde de olsa B ?'8nme0i5 yanl5 1atal 'e te1li9elidir. Eo0aBEoloni.asyonu te.inin sa'unu0ular5 98lt8r8 t89etim eyas ile ?.deleB tirme9tedirler. HalAu9i Air 98lt8r8n esasn din5 dil5 de3er 1898mleri5 gelene9ler 'e Vdetler oluturur. Eo0aB0ola i<me9 Air usPu Air !meri9al giAi d88nd8rtmeye0e3i giAi5 soi yeme9 de Air !meri9alPy Air Ma-on giAi d88nd8rtmeye yetme.. nsanl9 tari1i Aoyun0a5 ilgiler *>J 'e eyalar Air to-lumdan di3erine ge<mi ama Aunlarn yayld3 to-lumlarda9i temel 98lt8rlerde Oa.la Air de3ii9li9 meydana getirmemitir. in5 Hint 'eya Aa9a 98lt8rlerden gelen Air<o9 unsurlar .aman .aman 7at d8nyasn 9a-lamtr ama5 9al0 Air et9ileri olmamtr. Po- m8.i9 98lt8r8n8n 'eya t89etim eyalarnn yery8.8n8 9a-lamasnn 7at uygarl3nn .aOerini g?sterdi3i iddias5 di3er 98lt8rlerin g808n8 98<8mBsedi3i giAi5 7at 98lt8r8n8 de5 ya3l yiye0e9ler5 i9o Aedenler 'e OolaByan i<e0e9lere indirgeyere9 Aaya3latrma9tadr. 7at 98lt8r8n8n temelinde MagnaBMa0 de3il5 MagnaBEarta yatma9tadr. Modernleme te.i5 Eo0aBEoloni.asyonu te.ine g?reW entelle9t8el y?nden da1a 0iddU g?r8nmesine ra3men5 onun 9adar 9usurludur. 7u te.e g?re5 Ailimsel 'e te9noloKi9 Ailgi Airi9iminin ondo9u.un0u y8.ylda9i g?.9amatr0 yayl5 insano3luna5 <e'resini de3itirmede a9l alma. Aoyutlarda im9Vnlar sa3lamtr. Modernleme5 9entlemeyi5 saB nayilemeyi5 o9urya.arl3n yaygnlamasn5 e3itimi5 reOa15 sosyal 1are9etlili3i 'e da1a 9arma9 'e <eitli mesle9i ya-lanmay i<erme9tedir. 7u ise de'rim niteli3inde Air de3iimdir 'e an0a9 MilVttan 6>>> yl ?n0e5 Di0le5 @rat5 Nil 'e nd8s 'adilerinde Aalayan 'e il9el to-lumdan il9 medeni to-luma ge<ite g?rd83m8. de'rim s8re0iyle 9yaslanaAilir. Modern to-lum insannn tutumu5 de3er 1898mleri5 Ailgisi 'e 98lt8r8 gelene9sel to-lum insanndan <o9 Oar9ldr. l9 modernleen olmas dolaysiyle 7at uygarl35 modern 98lt8re ge<en il9 uygarl9 olmutur. Di3er to-lumlar da Aen.er e3itim5 i 'e reOa1a ula- Aen.er snOsal ya-ya 9a'utu9<a B iddia de'am ediyorB 7at 98lt8r8 d8nyann orta9 98lt8r8 ola0a9tr. Modern 'e gelene9sel 98lt8rler arasnda9i Aelirgin Oar9ll9 m8na9aa g?t8rme.. ElAette Air 9sm modern Air 9sm gelene9sel olan to-lumlarn yaad3 Air d8nya5 A8t8n to-lumlarn modern 98lt8r i<inde yaad3 Air d8nyadan da1a a. 1omoKen ola0a9tr. !n0a9 Aundan5 moB dern 98lt8re sa1i- olan to-lumlarn5 gelene9sel 98lt8re sa1i- olan to-lumlardan da1a Oa.la Aen.ee0e3i sonu0u <9arlama.. Sade0e Air9a< y8.yl ?n0e5 A8t8n to-lumlar gelene9sel 98lt8r i<inde yaama9tayd. %ele0e3in modernleen d8nyas5 o .amann d8nyasndan da1a m

Oa.la 1omoKen ola0a9tr[ Mu1temelen 1ayr. @ernard 7rudelPin g?.lemine g?re5 RMing inPinin Volais @ransaPsna ya9nl35 Mao inPinin 6. 0um1uriyet @ransaPsna ya9nl3ndan5 da1a Oa.ladr.R Modern to-lumB
*>,

larda yaygn olan <o9 ey 'ardr ama Au5 1omoKenli3e 9adar gitmeme9tedir. 7u iddiada olanlar g?r8lerini modern to-lumun te9 ti- ola0a3na5 dayandrma9tadrlar. 7u5 yanl Air ?.deletirmedir. Gonu ile ilgilenen A8t8n Ailim adamlar5 7at uygarl3nn J. 'e ,. y8.yllarda ortaya <9t3n5 onu di3er uygarl9lardan ayran ?.elli9lerin sonra9i y8.yllarda Aelirginleti3ini 9aAul etme9tedirler. 7at uygarl3nda modernleme5 *J. y8.ylda Aalamtr. Gsa0as 7at5 modern olmadan <o9 ?n0eleri de 7at idi.
$t/'-L $t/ Y$M$" N,#i'3

7at uygarl3nn modernlemeden ?n0e9i y8.yllara ait Aelirleyi0i 'asOlar nelerdiF Gonuyu aratranlar5 Au sorunun 0e'a-landrlmasnda Air<o9 9onuda ayrlsalar da5 Airta9m 9urumlar5 uygulamalar 'e inan<larn 7at uygarl3n Aelirledi3i 1ususunda Airleme9tedirler. 7unlar( Glasi9 Miras. 7ir 8<8n08 nesil uygarl3 olara9 7at5 ?n0e9i uygarl9lardan5 en Oa.la da Glasi9 uygarl9tan <o9 ey te'ar8s etmitir. o9 ey de'ralmtr. %re9 OelseOesi 'e rasyonali.mi5 oma Hu9u9u5 Latin0e 'e Hristiyanl9 Aunlar arasndadr. slVm 'e &rtodo9s uygarl9lar da Glasi9 uygarl9tan <o9 ey almlardr ama5 Au asla 7at ?l<8s8nde olmamtr. 7at Hristiyanl3 te9 Aana 7at uygarl3nn en ?nemli tari1U 9ara9teristi3ini te9il eder. %er<e9ten Ainli yllarn Aalarnda Aug8n 7at uygarl3 olara9 adlandrlan ey5 7at Hristiyanl3 olara9 Ailiniyordu. 7at Hristiyan 1al9lar arasnda <o9 gelimi Air Airli9 uuru 'ard 9i Au uur onlar5 T8r9lerPden5 @asllarPdan5 7i.ansllarPdan 'e di3erlerinden ayrma9tayd. 7atllar *C. y8.ylda d8nyay Oet1e <9ar9en Aunu altn i<in oldu3u 9adar5 Tanr i<in de istiyorlard. eOormlar5 9ar reOormlar5 7at Hristiyanl3Pnn Gatoli9 'e Protestan olara9 A?l8nmesi5 BAunlarn -oliti9 'e entelle9t8el sonu<larB 7at tari1inin Aelirli <i.gileridir. 7unlar ise Do3u &rtodo9slu3uPnda 'e Latin !meri9a Hristiyanl3Pnda Aulunmayan eylerdir. !'ru-a Dilleri( G8lt8rleri AirAirinden ayran 'e dinden sonra gelen i9in0i unsur dildir. 7at di3er uygarl9lardan R<o9 dillili9Rle ayrlr. Ma-on0a5 in0e5 Hint<e 'e !ra-<a5 di3er uygarl9larn esas dili olara9 9aAul edilir. 7at miras olara9 Latin0ePyi almtr ama 7atPda ortaya <B **> 9an <eitli uluslar5 9aAa0a %ermen 'e oman olara9 i9i 9ategori i<inde gru-lanan 9endi dillerini gelitirmilerdir. *C. y8.ylda Au diller5 genel olara9 imdi9i Oormlarna 9a'umulardr. Yaygn Aeynelmilel dil olara9 Latin0e5 yerini .amanla @rans.0aPya Ara9m5 y8.ylm.da ise5 onun yerini ngili.0e almtr. DinU 'e D8nye'U &toritenin !yrlmas( 7at tari1i Aoyun0a de'letten ayr olara9 Gilise 'e Giliseler 'arolmutur. Tanr ile Se.ar5 9ilise ile de'let5 dinU otorite ile d8nye'U otorite i9ilisi 7at 98lt8r8nde 1898m s8rm8t8r. 7at dnda sade0e Hint uygarl3nda din ile -oliti9a a<9<a ayrlmtr5 islVmPda Tanr Se.arPdr. in 'e Ma-onyaPda Se.ar TanrPdr5 &rtodo9slarPda Tanr Se.arPn 98<89 orta3dr. Gilise ile de'let arasnda9i Au ayrm5 di3er uygarl9larda g?r8lme.. &toritenin Au e9ilde A?l8nm8 olmas 7atPda5 snrs. ?.g8rl89lerin ortaya <9masn sa3lamtr. Ganun HV9imiyeti( Medeni to-lumlarda9i5 9anunlarn mer9e.ilemesi 9a'ram5 omaPdan miras 9almtr. &rta<a3 d88n8rleri5 9rallarn g808n8 g?stereAilmeleri i<in taAii 9anun 9a'ramn ?.enle in0eler9en5 ngilterePde de EommonBlaD gelene3i gelitirilme9teydi. *C. 'e *:. y8.yllarn istiAdat d?nemlerinde 9anun 1V9imiyeti d88n0esi uygulamada de3il ama mu1aleOette g?r8nme9tedir. @a9at5 insan g808n8n Air 9sm d 9stlamalara 9ar Aa3mll3 Oi9ri de'am etmitir. SNon suA 1omine sed suA Deo et lege.T &toritenin 9eyOi uygulamalarna 9ar5 m8l9iyet 1a9larn da i<eren insan 1a9lar 'e 9anun 1V9imiyeti gelene3i5 meruiyetin

temeline yerletirilmitir. 7a9a uygarl9larda5 d88n0e 'e da'ranlarn e9illenmesinde 9anunlar da1a a. ?nemli Air Oa9t?r olmutur. Sosyal o3ul0ulu9 'e Si'il To-lum( 7at uygarl3 tari1 Aoyun0a <o3ul0u olmutur. 7at i<in ayr0 olan unsur5 Gari Deuts01Pun dedi3i giAi R9an 'e e'lenme Aa3na dayanmayan otonom gru-larn olumas 'e Aunun de'amll9 g?stermesidir.R 7alang<ta altn0 'e yedin0i y8.B yllarda Au gru-lar manastrlar5 9eiler 'e mesle9 Airli9leri olara9 ortaya <9m5 sonralar da1a da genileyere9 Airli9 'e derne9ler 1alinde A8t8n !'ru-aPya yaylmlardr. 7at5 Ain yldan Aeri5 onu di3er uygarl9lardan ayran Air si'il to-luma sa1i- olmutur. 7irli9 'e derne9lere dayal <o3ul0ulu95 snO <o3ul0ulu3u ile e9lemlenmitir. 7at to-lumlarnn -e9 <o3u g8<l8 'e Aa3ms. Air aristo9rasiye5 sa3lam Air 9?yl8 unsuB **i runa 'e 98<89 Oa9at Aelirgin Air esnaO 'e t800ar snOna sa1i- olmutur. @eodal aristo9rasinin g808 istiAdadn i9tidarn 9stlama9ta ?nemli roller oynamtr. 7u !'ru-a <o3ul0ulu3u5 si'il to-lum0a Oa9ir5 aristo9rasisi .ayO 'e mer9e.U A8ro9rasisi g8<l8 im-aratorlu9lara B us5 in5 &smanl 's. B <o9 ay9r d8me9tedir. Temsil Gurumla "( Sosyal <o3ul0ulu9 Aatan Aeri5 aristo9ratlarn5 ra1i-lerin5 t800arlarn 'e di3er snOlarn menOaatlerini temsil eden -arlamento giAi 9urumlarn gelimesine im9Vn 'ermitir. 7u 9urumlar modernleme srasnda demo9rasilere temsil Ai<imi sa3lamtr. !ra sra5 istiAdadn 1V9im oldu3u yerlerde Au 9urumlar ileme. 1ale gelmi 'eya et9ileri snrl 9almtr ama A?yle durumlarda Aile5 @ransaPda oldu3u giAi5 -oliti9 9atlmn Air ara0 olara9 Aunlar yeniden '80ut Aulmulardr. Temsil0i 9urumlar A?yle Ain yl gerilere u.anan Air gelene9 di3er uygarl9larda Aulunmama9tadr. Gendi 9endini y?netme 1are9etleri de A?lgesel se'iyede do9u.un0u y8.ylda talya 9entlerinde Aalam 'e 9u.eye do3ru yaylara9 gelimitir. 9tidar5 din adamlarnn 'e asillerin elinden .orla alnm5 */. y8.ylda Hanseati0 Leahe olara9 g8<l8 'e Aa3ms. 9entler 9onOederasyonu e9linde Air 9onOederasyona d?n8B m8t8r. 7?lgesel se'iyede9i Aa3ms.l9tan5 millU se'iyede Air temsile ulalmas da d8nyann Aa9a yerlerinde g?r8lmeme9tedir. @erdiyet<ili9( 7at uygarl3nn yu9arda sralanan 1ususiyetlerinden -e9 <o3u5 Aa9a uygarl9larda g?r8lmeyen5 Air Oerdiyet<ili9 duygusunun5 OerdU 1a9lar 'e ?.g8rl89ler gelene3inin ortaya <9masna 'esile olmutur. @erdiyet<ili9 *+. 'e *6. y8.yllarda gelimitir. @erdin ter0i1 1a99nn 9aAul edilmesi5 Deuts01Pun taAiri ile R omeo 'e Muliet 1a99R *:. y8.ylda 7atPda yaygnlamt. ngilterePde REn .engin giAi en Oa9irin de yaana0a9 Air 1ayat 'ardrR e9linde iOade edilen5 1er9es i<in eit 1a9lar 9a'ram da5 genel 9aAul g?rmese de Au d?nemde g8ndeme girmitir. @erdiyet<ili9 =>. y8.yl uygarl9lar i<inde de5 7atnn ayr0 Air ?.elli3i olara9 yerini 9oruma9tadr. 6> 8l9eyi 'e Aen.er 1al9 gru-larn i<ine alan Air aratrmada5 Oerdiyet<ili9te il9 => sray igal eden gruAun *, tanesi 7atl 8l9elerden <9mtr. G8lt8rlerin 9arlatrmasna y?neli9 AaGa Air aratrmada5 7atPda Oerdiyet<ili3in5 di3er yerlerde ise 9olle9ti'i.min a3r Aast3 g?r8lme9tedir. 7undan <9an sonu< R7atPda <o9 Oa.la ?nem 'erilen de3erlere5 di3er yerlerde -e9 a. ?nem 'erildi3idir.R 7atllar da 7atl olmayanlar da Oerdiyet<ili3in 7atPya ait
**=

temel Air ?.elli9 oldu3unu 9aAul etme9tedirler. Yu9arda sralananlar elAette 7at uygarl3nn Aelirleyi0i ?.elli9lerinin tamamn 9a-samama9tadr. !yr0a Au ?.elli9lerin 7atPnn 1er yerinde 'e 1er d?nemde 'ar oldu3u da s?yleneme.. Nite9im Air<o9 des-ot5 7at tari1inde .aman .aman 9anun 1V9imiyetini g?rme.den gelmi5 temsil0i 9urumlar as9ya almtr. !yr0a Au ?.elli9lerin 1i<Airi Aa9a uygarl9larda yo9tur da deneme.. Gu9usu. 'ardr. GurPan 'e eriat5 UslVm to-lumlarnda temel 1a9lar 9urumlatrmtr. Ma-onya 'e Hindistan 7atPya -aralel Air snO sistemine sa1i-tir S'e Ael9i de Aunun sonu0u olara9 7atl olmayan Au i9i 8l9ede demo9rati9 1898metler A?ylesine u.un s8re yaayaAilmitirT. 7u ?.elli9lerin 1i<Airi

m8n1asran 7atPya ait de3erler de de3ildir. @a9at Aunlarn Aileimi 7atPya aittir 'e onun ayr0 'asOn olutururlar. 7u 9a'ramlar5 uygulamalar 'e 9urumlar 7atPda5 di3er uygarl9lara g?re <o9 da1a yaygndr. 7unlar 7at uygarl3nn esas <e9irde3ini oluturma9tadr. 7at Audur5 ama A8t8n Aunlar 7at i<in modern de3ildirler. 7ug8n 7atPy di3er uygarl9lardan ayran5 9iisel ?.g8rl89lere Aa3ll3 Aunlar 'aretmitir. !rt1ur M. S01lesingerPin dedi3i giAi !'ru-a R9iisel ?.g8rl89lerin5 -oliti9 demo9rasinin5 9anun 1V9imiyeti5 insan 1a9la " 'e 98lt8rel ?.g8rl89lerin 9ayna3 'e yegVne 9ayna3dr. 7unlar !syaPnn5 !Ori9aPnn5 &rtado3uPnun de3il5 !'ru-aPnn idealleridir. 7a9alar5 olsa olsa Aunlar ada-te etmilerdir.R 7u 9a'ram 'e 'asOlar 7atPnn 1em 9endini 1em de d8nyay modernletirmesine im9Vn 'eren Oa9t?rlerin -e9 <o3unu temsil ederler. 7unlar 7at uygarl3n 7at uygarl3 ya-mtr. 7at uygarl3 de3erlidir ama5 8ni'ersel oldu3u i<in de3il5 Aen.ersi. oldu3u i<in de3erlidir.
$2($l$'/ $t/'-/ K&M-$ E#,.ili'

8/: 7atl olmayan to-lumlar5 modernleme9 i<in5 9endi 98lt8rlerini ter9edi- 7at 98lt8r8n8n temel unsurlarna ada-te olaAilirler mi[ 7u to-lumlarn liderleri .aman .aman Aunun olaAile0e3ini d88nm8lerdir. 78y89 Petro 'e M. Gemal !tat8r9 9endi 8l9elerini modernletirmeye 9arar 'erdi9lerinde Aunun yolununW 9l9 9yaOete 'arn0aya 9adar5 7at 98lt8r8n8 t8m8yle alma9 oldu3una inanyorlard. Sonu<ta5 9endi 98lt8r 9imli9lerinden emin olmayan RyrtlmR 8l9eler elde etmilerdir. **/ ;steli9 7atPdan it1al etti9leri 98lt8rel unsurlar -einden 9otu9lar modernleme 9onusunda Oa.la Air yarar da sa3lamamtr. 7atl olmayan to-lumlarn liderlerinden -e9 <o3u ise5 7atllamaya 9ar <9- modernlemenin -eine d8m8lerdir. 7u ya9lam5 y8.yl ?n0e ortaya atlan5 T"BY&N% Stemel -rensi-ler i<in in0e5 -rati9 yararla " i<in 7at dilleriT 'eya V&GENBY&SE" SMa-on ru1u5 7at te9ni3iT taAirleri ile ?.etleneAilir. *,,+Pte SuudU !raAistan -rensi 7ardar Ain Sultan RDardan it1al etti3imi. eyalar g?. al0 'e g8.el eylerdir5 HiBte0 8r8nlerdir. @a9at sosyal 'e -oliti9 9urallar giAi elle tutulmayan eylerin dardan it1ali ?ld8r808 olaAilir. B ran #a1Pna sorun... islVm Ai.im i<in sade0e Air din de3il5 ayn .amanda Air 1ayat Ai<imidir. 7i. Suudiler modernleme9 istiyoru. ama 7atllama9 istemiyoru..R deme9teydi. Ma-onya5 Singa-ur5 TaiDan5 SuudU !raAistan 'e Aira. da1a a. olma9la Airli9te ran5 7at to-lumu olmadan modern to-lum olmulardr. in gitti9<e modernleme9tedir ama asla 7atllamama9tadr. $ygarl9lar arasnda et9ileme 'e Aireyler al- 'erme 1er .aman olagelmitir. HaAerleme 'e tama0l3n Aug8n98 Aoyutu Au et9ilemeyi da1a da artrmtr. D8nyann A8y89 uygarl9larnn Air<o3u5 en a. Ain yl5 Aa.en Air9a< Ain yl 'arl9larn s8rd8rm8lerdir. 7u uygarl9lar5 Aa9a uygarl9lardan ald9lar ?d8n<lerle yaama anslarn artrmlardr. 7ilim adamlar5 inPin HindistanPdan 7udi.mPi inliletirdi3i 1ususunda Oi9ir Airli3i i<erisindedirler. in 7udi.mPi 9endi gaye 'e i1tiya<lar i<in Aenimsemitir. in5 7atPnn yo3un Hristiyanlatrma gayretlerine 9ar 9endini Aug8ne 9adar 9orumutur. E3er Hristiyanl3 da Air ?l<8de it1al ederse5 Aunu da 9endi 98lt8r8n8 g8<lendirme9 i<in ala0a9 'e uygulaya0a9tr. 7en.er e9ilde5 M8sl8manlar da ge<en y8.yllarda5 Helleni9 mirasn da1a <o9 te9ni9 Aoyutlar 'e d Ai<imiyle ilgilenmiler5 Oayda0 m8la1a.alarla alm5 de3erlendirmi 'e 9ullanmlar5 %re9 d88n0esinde9i5 GurPanPa ters d8en unsurlar ay9lamay Ailmilerdir. Ma-onya da ayn yolu i.lemitir. :. y8.ylda Ma-onya5 in 98lt8r8n8 it1al etmi5 an0a9 Aunu e9onomi9 'e as9erU Aas9lardan arndrara95 y89se9 Air uygarl9 1aline getirmitir. Sonra9i y8.yllarda5 Air d?nem 9ta et9isinden u.a9lam5 ?d8n< alnanlar ay9lam5 yararllar A8nyeye uydurdu9tan sonra 98lt8rel temas 'e al'erie yeniden Aalamtr. Ma-onya 'e di3er 7atl olmayan to-lumlar Aug8n de5 ayn e9ilde 7at 98lt8r8n8n se<ilmi Aa. unsurlarn
**+

alma9ta 'e Aunlar 9endi 98lt8rel 9imli9lerini 9u''etlendirme9 i<in 9ullanma9tadrlar. 7rudelPin dedi3i giAi RTe9 Air uygarl3n elde etti3i Aaarnn5 d8nyann A8y89 uygarl9lar i<inde y8.yllar Aoyun0a 'arolmu <o9 98lt8rl8l838 sili- s8-8re0e3ini d88nme9 <o0u9<adr.R G8lt8rel 7olu9 Modernleme 'e e9onomi9 gelime ne 7atllamay gere9tirir5 ne de Aunu do3urur. Tersine5 ma1allU 98lt8rlerin yeniden dirilmesine5 9endini yenilemesine yardm0 olur. Giisel se'iyede5 Air 9imsenin Ailinmedi9 Air yere g?< etmesi5 oraya yerlemesi5 i tutmas onu gelene9sel yerel Aa3larndan 9o-arr. Gurals.l9 'e es9i de3erlerini yitirme duygusu5 Air 9imli9 9ri.i yaratr 9i Auna da <o9 deOa din Air 0e'a- sa3lar. Sosyal se'iyede ise5 modernleme 8l9eye e9onomi9 reOa1 'e as9erU g8< sa3lar. 7u da to-lumu5 9endi 98lt8rel ortamnda5 9endi al9anl9larna uygun olara9 g8'en i<inde yaamaya te'i9 eder. Esasen 7atBd Air<o9 to-lumun 9endi A?lgesel 98lt8rlerine d?nd89leri g?r8lme9tedir. 7u d?n8 <o3unlu9la dinU Air Ai<im alma9tadr. Dinin 98resel 0anlanmas moderni.asyonun dire9t sonu0udur. 7atBd to-lumlarda Au 0anlanma .orunlu olara9 7at 9art Air Ai<im alma9tadr. 7at 98lt8r8ne5 Aa.en Hristiyan 'e y90 oldu3u i<in 9ar <9lma9tadr. Ma1alli 98lt8re d?n8 en Aelirgin Ai<imde M8sl8man to-lumlarda 'e !sya to-lumlarnda g?r8lme9tedir. 78t8n M8sl8man 8l9elerde "slVmU dirili 9endini g?sterme9te5 1emen 1e-sinde en Aelirgin sosyal5 98lt8rel 'e entelle9t8el 1are9et 1aline gelme9te5 et9isini en <o9 da -oliti9ada g?sterme9tedir. *,,CPda "ran 1ari<5 di3er A8t8n slVm 8l9elerinde5 "slVmU 'e "slVmist g?r85 d88n0e 'e 9urumlar5 *6 yl ?n0esine g?re <o9 da1a yaylmtr5 islam0 -oliti9alarn i9tidar olamad3 8l9elerin 1e-sinde mu1aleOeti te9Aana 'eya en et9in e9ilde Au g?r8 temsil etme9tedir. slVm d8nyas to-lumlarnn R7at .e1iri ile .e1irlenmesineR te-9i g?sterme9tedirler. Do3u !sya to-lumlar da Auna -arelel Air gelime i<inde5 9endi ma1allU de3erlerini yeniden 9eOedere95 <e9inmeden 9endi 98lt8rleri ile 7at 98lt8r8n8 gitti9<e da1a Oa.la 9arlatrr oldular. 7u 8l9eler y8.yllardr5 di3er 7atBd to-lumlar giAi5 7at to-lumlarnn e9onomi9 .enginli9lerine5 te9noloKi9 gelimelerine5 as9erU g8<lerine5 -oliti9
**6

Airli9teli9lerine g-ta ettiler. 7u Aaarnn srlarn 7at uygulama 'e Vdetlerinde aradlar5 sonunda arad9lar eyin iin ana1tar olaAile0e3ini Oar9edin0e5 Aunu 9endi to-lumlarnda uygulamaya 9oyuldular. #imdi art9 i temelden de3imitir. Do3u !syallar 1.l e9onomi9 gelimelerini 7atPdan it1al etti9leri ile de3il 9endi 98lt8rlerine Aa3ll9lar ile a<9lama9tadrlar. ddialarna g?re onlarn Aaars 7at giAi olmalarndan de3il5 7atPdan Oar9l olmalarndan ileri gelme9tedir. !yn e9ilde 7atBd to-lumlarn 7atPyla olan ili9ilerinde .aaO 1issetti9leri .aman5 Au to-lumlarn liderleri5 7atPnn 98resel 1V9imiyetine 9ar <9larn 1a9l g?sterme9 i<in5 Aa3ms.l95 liAerali.m5 demo9rasi 'e ?.g8rl89ler giAi5 7atl de3erlere s3nma9taydlar. #imdi art9 onlar .ayO de3ildirler 'e tersine5 gitti9<e 9u''etlenme9te 'e ?n0eleri <9arlarn artrma9 i<in s3nd9lar ayn de3erleri Rinsan 1a9lar em-eryali.miR diye su<lama9tadrlar. 7atPnn g808 a.ald9<a 7at 98lt8r8 'e 7at de3erleri de <e9im g808n8 9ayAede0e9tir. Ve 7at5 9endi 98lt8r8n8 7atl olmayan to-lumlara yayma9ta .orlu9 <e9e0e9tir. Temelde5 d8nya da1a <o9 modern ama da1a a. 7atl olma9tadr. 7u e3ilimin Aelirtilerinden Airisi onald DorePun iOadesiyle Ri9in0i neslin yerellemesi olayRdr. Hem 7atPnn es9i s?m8rgelerinde5 1em de ?teden Aeri Aa3ms. olan 7atBd 8l9elerde Ril9 modernleme0ilerR 'eya RAa3ms.l9 ?n0esi nesillerR 7at 8ni'ersitelerinde 'e 9o.mo-olit 7at dillerinde e3itim g?rm8lerdi. 7unlar 1er t8rl8 et9iye a<9 gen<ler olara9 7atPya gitmiler5 7at de3erlerini 'e 7atl yaam Ai<imlerini alglaylar <o9 9?9l8 olmutur. 9in0i neslin 8yelerinin <o3u5 tersine5 e3itimlerini Au il9 neslin 9urdu3u 8ni'ersitelerde g?rm8lerdir. 7uralarda9i e3itim 9oloniyal dillerde de3il5 9endi yerel dillerinde idi. 7u 8ni'ersiteler5 metro-olitan d8nya 98lt8r8 ile sulandrlm Air irtiAat sa3lyordu. Ve Ailgi

genelli9le d889 9aliteli de olsa5 ter08meler yoluyla yerelleiyordu. 7u 8ni'ersitelerden me.un olanlar5 ?n0e9i 7at e3itimli neslin Aas9s 9arsnda ra1ats. oluyor 'e 7at 9art milliyet<i 1are9etlere e3ilim g?steriyorlard. 7at et9isi a.ald9<a gen< 'e 8l9808 liderler5 9endilerine g8< 'e reOa1 sa3lama9 i<in 7atPya y?neleme.lerdi. 7aarnn yolunu 9endi to-lumlar i<inde Aulma9 'e to-lumlarn de3erleri ile uyum i<inde olma9 .orundaydlar. Yerelleme5 demo9rasinin -arado9su ile da1a da artmtr( 7atBd to-lumlar 7at usul8 se<imleri Aenimsedi9leri ta9dirde5 demo9rasi5 7at **C 9art -oliti9 1are9etlerin 'e milliyet<i g8<lerin gelimesine 'e <o9 deOa da i9tidara gelmesine .emin 1a.rlama9tadr. *,C>B:>Plerde gelime9te olan 8l9elerde5 7at yanls 'e 7atllam i9tidarlar5 darAeler 'e i1tilVllerle te1dit ediliyordu. *,J>B,>Plarda ise5 Au t8r i9tidarlar5 s?.B9onusu gru-lara 9ar se<im 9ayAetme9 te1li9esiyle 9ar 9arya idiler. Demo9rasi Air to-lumu da1a e'rensel ya-mama9ta5 tersine da1a dar g?r8l8 ya-ma9tadr. 7atBd to-lumlarda9i -oliti9a0lar5 9endilerinin da1a Oa.la 7atl oldu9larn iddia edere9 se<im 9a.anama.lar. Se<im yar onlar5 inan<larnn se<mene ne 9adar ya9n oldu3unu g?stermeye y?neltir. 7u -o-8ler inan<lar da <o3unlu9la5 etni95 millU 'e dinU ya-da oldu3u i<in5 7at 9?9enli se<9inlere 'e genel olara9 7atPya 9ar Air e3ilim ra3Aet g?r8r. *,6>Plerde SriBlan9aPda Aalayan Au e3ilim5 8l9eden 8l9eye s<rayara9 !syaPda5 !Ori9aPda 'e &rtado3uPda yaylm 'e Hindistan5 T8r9iye5 7osna 'e srailPde dinU temele dayanan -artilerin i9tidara ge<mesi ile *,,6B,CPda g?.le g?r8l8r 1ale gelmitir. te A?yle5 7at demo9rasisi ile 7atllamann aras limonren9tir. D8nyada yaanan Au g8<l8 yerelleme a9m 7at 98lt8r8n8n d8nya 98lt8r8 olmasn Ae9leyen 7atllarla alay etme9tedir. Her 98lt8r8n i9i temel unsuru din ile dildir. ngili.0ePnin d8nya dili olma9ta oldu3u iddia edileAilir. o9 uluslu i g?r8melerinde5 di-lomaside5 milletleraras 9urumlarda5 turi.mde5 'e 1a'a0l9ta ngili.0ePnin LinguaBOran0a oldu3u a<9tr. ngili.0ePnin 98lt8rler aras 1aAerlemede Au e9ilde 9ullanlmas5 Oar9larn giderilmesinin de3il5 Oar9l 98lt8rlerin 'arl3 9aAul edilere9 Auna <?.8m Aulmann Air yoludur5 t-9 ter08me giAi. !slnda d8nyada ngili.0e 9onuan insanlarn says oldu9<a a.dr 'e gitti9<e de a.alma9tadr. Nas1ington ;ni'ersitesi -roOes?rlerinden Sidney S. EulAertPin derledi3i en g8'enilir ra9amlara g?re5 *,6JPde d8nya n8Ousunun 9aAa0a f ,.JPi ingili.0ePyi Airin0i 'eya i9in0i dil olara9 9ullanma9tayd *,,=Pde Au oran5 f :.CPya inmitir. D8nyann f ,=Psi i<in yaAan0 olan Air dil5 d8nya dili olama.. 7unun giAi *,6JPde insanlarn f =+P8 6 7atl dilden Airini 9onuur9en5 Au oran *,,=Pde f =*Pe gerilemitir. Durum din 9onusunda da A?yledir. 7at Hristiyanl3 d8nya n8Ousunun f />Punu 9a-sama9ta 'e oran gitti9<e d8me9tedir. %ele0e9 *> ylda M8sl8manlarP"N n8Ousu5 Hristiyanlarn9inden Oa.la ola0a9tr. G8lt8r8n Au i9i temel unsuruna g?re Bdin 'e dilB 7at gerileme9tedir. Mi01ael HoDardPn dedi3i giAi5
**:

RG8lt8rel Oar9ll95 Aasit5 7at 9ayna9l5 !ngloOon d8nya 98lt8r8n8n gelimesiyle <aAu0a9 andrlm tari1U Air mera9tr5 e9linde9i yaygn 7at sans5do3ru de3ildir.R Yerelleme yayld9<a 'e 7at 98lt8r8 0a.iAesini yitirdi9<e5 7at ile 7atl olmayanlarn ili9ilerinde9i Au temel sorun5 7atllar arasnda da Air u<urum olutura0a9tr. 2.elli9le de5 a.alan g808ne ra3men 7at 98lt8r8n8 Air d8nya 98lt8r8 ya-ma gayreti i<inde olan !meri9a ile 7atllar arasnda. Gom8ni.min da3lmas5 9endi demo9rati9 liAerali.m ideoloKilerinin e'rensel olara9 ge<erli oldu3u 'e A8t8n d8nyaya yayla0a3 inan0nn 7atPda yaylmas5 Au i1tilVO 9u''etlendirmitir. 7at 'e ?.elli9le de misyoner Air ulus olan !7DB5 7atBd to-lumlarn 9endilerini5 demo9rasi5 serAest -a.ar e9onomisi5 snrl i9tidarlar5 din 'e d8nya ilerinin ayrlmas5 insan 1a9lar5 Oerdiyet<ili95 9anun 1V9imiyeti giAi 7atl de3erlere teslim ede0e9lerine5 'e Aunlar 9urumsallatra0a9larna inanma9tadrlar. Di3er uygarl9larda9i a.nl9lar Au de3erleri AenimseyeAilir 'e 9aAulleneAilirler5 ama <o3unlu9lar5 Aunlar 8-1eyle

9arlama9tan 9ar <9maya 9adar 'aran ta'rlar i<inde ola0a9tr. 7at i<in e'renselleme5 di3erleri i<in em-eryali.m olara9 alglana0a9tr. 7atl olmayanlar ayr0a 7at il9eleri ile uygulamalar arasnda9i u<urumu g?.ler ?n8ne serme9te teredd8t etmeye0e9lerdir. 9iy8.l8l89 'e <iOte standart5 e'renselli9 taslayanlar"N ?d8l8 ola0a9tr. Demo9rasi gelimedir5 ama "slVmU Oundemantalistleri i9tidara tarsa gelime de3ildir. ran 'e "ra9 s?.9onusu olun0a n89leer silV1s.lanma 'aa.lar 'erilir5 ama srail olun0a Au unutulur. SerAest -iyasa gelime i<in Air i9sirdir ama tarm s?.9onusu olun0a de3ildir. nsan 1a9lar5 in s?.9onusu olun0a ?nemlidir ama SuudU !raAistan olun0a 1ayr. Petrol sa1iAi Gu'eyt Air saldrya u3rarsa yo3un Air g8< 9ullanlr ama5 -etrol8 olmayan 7osnaPya ya-lan saldr g?rme.den gelinir. 7atBd to-lumlarn 7atPnn de3er5 9urum 'e 98lt8r8ne ada-te ola0a3 inan05 e3er 0iddiye alnrsa5 a1lV9 ddr da. &ndo9u.un0u y8.yln sonlarnda 1emen A8t8n d8nyay ele ge<iren !'ru-a g808 'e yirmin0i y8.yln i9in0i yarB snda d8nyaya egemen olan !7D5 7at uygarl3n Air<o9 Aa9mlardan d8nyaya yaymtr. @a9at !'ru-aPnn d8nya egemenli3i art9 yo9tur 'e so3u9 sa'a d?neminde9i So'yet te1didine 9ar !meri9an 9orumasna i1tiya< 9almad3 i<in5 !meri9an 1egemonyas da .ayOlama9tadr. G8lt8r5 g808 ta9i- eder. E3er 7atBd to-lumlar te9rar 7at 98lt8r8 taB
**J

raOndan e9illendirile0e9se5 Au5 7at g808n8n yaylmas sonu0u ola0a9tr. Em-eryali.m 8ni'ersali.min .arurU 'e mant9U sonu0udur. !ma e'renselli3i te9liO edenlerin -e9 a.5 Au gayeye ulama9 i<in as9erU g8< 'e iddet y?ntemlerinin 9ullanlmasn 9aAul etme9tedir. !yr0a5 olgunlam Air uygarl9 olara9 7at5 9endi ar.ularn di3er to-lumlara em-o.e ede0e9 ne demograOi9 ne de e9onomi9 dinami.me sa1i-tir. 7?yle Air da'ran esasen5 7atPnn Aa3ms.l9 'e demo9rasi de3erlerine de ters d8e0e9tir. Mart aynda5 Male.ya AaAa9an Ma1at1ir5 7atl 1898met Aa9anlar to-lantsnda R!'ru-aPnn de3erleri !'ru-aPnndr. !syaPnn de3erleri ise e'renseldirR demiti. !sya 'e islVm uygarl9lar 9endi 98lt8rlerinin e'rensel oldu3unu isAata 9al9rlarsa5 7at0lar5 e'renselli9le s?m8rge0ili9 arasnda9i Aa3n ne oldu3unu anlaya0a9 'e <o3ul0u Air d8nyann erdemini Oar9ede0e9lerdir. $t/'-/ D,st,(l,8,( 7at i<in art9 uygarl9lar d8nyasnda5 e'renselli9 il8.yonunu ter9etmenin5 9endi uygarl3nn 0anll3n5 Airli3ini5 g808n8 artrmann .aman gelmitir. 7a9alarnn <e9imelerine olur olma. m8da1aleler 7atPnn <9arlarna 1i.met etme.. 7alama9ta olan Au yeni <a3da5 de'am eden A?lgesel uyuma.l9larn esas sorumlulu3u o A?lgede9i uygarl9larn ?n08 8l9elerine Ara9lmaldr. 7eya. Saray s?.08s8 T1omas P. &PNeilPin R78t8n -oliti9alar ma1allUdirR s?.8nden5 .aruri olara9 R78t8n g8<ler ma1allUdirR sonu0u <9ar. Ne 7irlemi Milletler5 ne de 7irlei9 De'letler ma1allU ger<e9lerin ortaya <9ard3 A?lgesel anlama.l9lara de'aml Air <?.8m em-o.e edeme.ler. GriminoloKi 9onusundan Aira. 1aAeri olan 1er9es Ailir 9i5 ma1allU d8.en en iyi e9ilde5 uOu9ta Aelire0e9 motori.e -olis e9iAinin <9agelme 9or9usu ile de3il5 <e'rede dolaan -olisin 0o-uyla sa3lanr. o9 9utu-lu 'e <o9 uygarl9l Air d8nyada 7atPnn sorumlulu3u5 Aa9alarnn <9arlarn g?.etme9 'eya 7atPy 1i< de ilgilendirmeyen A?lgesel <atmalar yattrmaya u3rama9 de3il5 9endi <9arlarn g8'en0e altna alma9tr. 7atPnn gele0e3i A8y89 <a-ta5 7atPnn 9endi i<inde9i Airli3in sa3lanmasndadr. $ygarl9lar 8.erine aratrma ya-an Ailim adamlar5 uygarl9larn5 sa'a 'e s9nt d?nemlerinde5 9endileB
**,

rini gelitirdi9lerini g?rme9tedirler. Sonu< olara95 Air uygarl3n e'rensel Air 9onuma y?nelmesi5 ya Air yenilenmenin 'eya gerileme 'e da3lmann Aalang0 ola0a9tr. 7at uygarl35 sa'aan de'letler d?nemini geride Ara9m5 8ni'ersal olma yolunda ilerleme9tedir. Hen8. tamamlanmam olan Au d?nemde5 7atPnn millU de'letleri !'ru-a 'e Gu.ey !meri9aPda i9i ayr yarBe'rensel de'let oluturma9tadrlar. 7u i9i yar e'rensel de'let onlar

oluturan Airimler resmU 'e gayri resmU Aa3larn oluturdu3u ola3an8st8 9arma9 Air a3 i<inde AirAirlerine Aa3lanmlardr. 2n0e9i uygarl9larn e'rensel de'letleri im-aratorlu9lar idi. Demo9rasi 7at uygarl3nn -oliti9 sistemi oldu3una g?re5 7at uygarl3nda e'rensel Air de'lete ulama9 im-aratorlu9 e9linde ola0a9tr. 7u durumda 7atPnn -roAlemi5 dinami.mini de'am ettirme9 'e te0an8s8n8 artrma9tr. 7atPnn Airli3i !'ru-aPdan <o95 !meri9aPda9i olaylara Aa3ldr. #u anda !meri9a 8< y?ne do3ru <e9ilme9tedir. l9 ?n0e5 Latin !meri9aPnn de'am eden g?<8 'e artan s-anyol n8Ousunun Aas9s5 Me9si9a ile ya-lan serAest ti0aret anlamas B 9i N!@T!Pnn 7at 98rede9i Aa. 8l9elere yaylmas da s?.9onusudur.BLatin !meri9aPda9i -oliti95 e9onomi9 'e 98lt8rel de3imelerin onlar !7DPye da1a da ya9latrmas ile !7D g8neye do3ru <e9ilme9tedir. 7una -aralel olara9 Do3u !sya to-lumlarnn artan .enginli9 'e et9isi ile !PEE Oorumunda ?.etlenen5 PasiOi9 Airli3i oluturma9 yolunda9i gayretlerle !7D 7atya <e9ilme9tedir. E3er demo9rasi5 serAest -a.ar5 9anun 1V9imiyeti5 si'il de'let5 Oerdiyet<ili9 'e -rotestanl9 Latin !meri9aPda 9?9 salaAilirse5 7at 98lt8r8ne ya9n Aa3larla Aa3l olan Au 9ta5 7at ile 9aynaaAilir 'e 7at 98lt8r8n8n 8<8n08 aya3 olaAilir. !sya to-lumlar ile A?yle Air 9esime m8m98n de3ildir. Tersine !sya5 artan -oliti9 'e e9onomi9 meydan o9umalarn 7atPya 'e ?.elli9le de !7DPye 9ar s8rd8re0e9tir. !'ru-aPya do3ru olan 8<8n08 <e9im Aunlarn en ?nemlisidir. &rta9 de3erler5 9urumlar5 tari1 'e 98lt8r !7D ile !'ru-aPy ya9n Air Airli9teli3e .orlama9tadr. !tlanti3in i9i ya9asnda gere9li olan 'e ar.u edilen ey !'ru-aB!meri9a serAest ti0aret anlamas 'e N!T&Pnun Air de'am olan Gu.ey !tlanti9 E9onomi9 &rgani.asyonuPnun 9ura0a3 9urumlar arasnda9i Aa3larn gelitirilmesidir. !meri9a ile !'ru-a arasnda9i g?r8 ayrl9lar5 aralarnda9i ili9ilerden do3an <9ar uyuma.l9larndan <o95 8<8n08 8l9elere 9ar uyguB *=> lad9lar -oliti9alardan 9ayna9lanma9tadr. M8sl8man a3rl9l 7osnaPya yardm edilmesi5 &rtado3u -oliti9asnda israilPin g8'enli9 i1tiya0na ?n0eli9 'erilmesi5 !7DPnin ran 'e G8Aa ile i ya-ma9 isteyen Oirmalara 0e.a uygulamaya 9al9mas5 "ra9Pa t8m ya-trmlarn de'am ettirilmesi5 in ile ili9ilerde silV1s.lanma 'e insan 1a9larnn g?.?n8nde Aulundurulmas Aunlar arasndadr. 7atBd g8<ler5 ?.elli9le de in5 7atPda9i Au Oar9l -oliti9alar Oiilen istismar etme9te 'e 7atllarP AirAirine 9ar 9ullanma9tadr. Politi9alar arasnda9i Oar9ll95 Oar9l Keo-oliti9 g?r8 a<larndan5 'e da1ilU -oliti9 'e e9onomi9 <9arlardan 9ayna9lanma9tadr. 7atPnn Airli3ini de'am ettireAilmesi5 d8nya olaylar 8.erinde9i 7at et9isinin a.alnn ya'alatlmasna Aa3ldr. 7at insanlarnn AirAirlerine ya9nl35 onlarn !sya5 !Ori9a 'e &rtado3u insanlarna olan ya9nl3ndan <o9 Oa.ladr. 7atl 8l9elerin liderlerinin 9endi aralarnda Aulunan5 an0a9 7atl olmayan 8l9e liderleriyle aralarnda ender g?r8len5 g8'en 'e iAirli3inin 9urumsallam modelleri 'ardr. Milletleraras arenada5 an0a9 Airlemi Air 7at 1eyAetini s8rd8reAilir. 7?l8nd838 ta9dirde5 aralarnda9i Oar9ll9lar istismar eden5 orta 'e u.un 'adeli <9arlar 1ilaOna ona 9sa 'adeli <9arlar sunan 7atBd g8<lerin Air a' olur sade0e. 7enKamin @ran9linPin iOadesiyle5 7at to-B lumlar ya Airli9te 1are9et ede0e9ler 'eya te9 te9 a'lana0a9lardr. 7atPnn Airli3ini g8<lendirmenin yolu ise5 1em 7at 98lt8r8n8 7atPnn i<inde tutma95 1em de 7atPnn snrlarn Aelirleme9ten ge<er. Her eyden ?n0e A8t8n A8y89 7at 8l9elerinin ya-t3 'e !7DPnin de ya-maya Aalad3 giAi5 7atBd 8l9elerden gelen g?< 9ontrol edilmeli5 'e 9aAul edenler asimile edilmelidir. !yr0a so3u9 sa'a d?neminde5 7at 98lt8r8n8n Air g8'enli9 9uruluu olan N!T&Pnun imdi9i Aa gayesinin5 7at uygarl3nn sa'unu0ulu3u 'e 9oruyu0ulu3u oldu3unu 9aAul etme9 gere9ir. Tari15 din 'e 98lt8r itiAariyle 7atl olan de'letler5 isterlerse 7atPya 9atlaAilmelidirler. !<9 iOadesiyle5 N!T& Visegrad 8l9elerine5 7alt9 8l9elerine5 Slo'enyaPya5 Hr'atistanPa a<95 M8sl8man 'e &rtodo9s 8l9elere 9a-al olmaldr. Son .amanlarda9i tartmalar N!T&Pnun Au ya-s 8.erinde de3il5 sade0e genilemesi 8.erinde yo3unlama9tadr. !rt9 N!T&Pnun misyonunun de3iti3ini 9aAul

etmenin .aman gelmitir. T8r9iye ile YunanistanPn N!T& ile Aa3lar ge'eye0e95 gidere9 8yeli9leri ya sona ere0e9 ya da anlams.laaB *=* <a9tr. N!T&Pdan <e9ilme9 T8r9iyePde9i eOa1 PartisiPnin a<9 1edeOlerindendir. Yunanistan ise N!T& ile oldu3u 9adar usya ile de ittiOa9lar 9urma9tadr. 7at5 !'ru-a saO1asnda Air9a< y8.yl s8ren Air yaylma 'e gelime d?nemi yaam5 !meri9a saO1asnda ise Au y8.yla egemen olmutur. E3er !'ru-a 'e Gu.ey !meri9a5 g8'enli9lerini N!T&Pda Airletirere9 mane'U de3erlerini yenileyeAilir5 98lt8rel A8t8nl89lerini 9uraAilir5 e9onomi9 'e -oliti9 Aen.erli9lerini -e9itireAilirlerse5 7atPnn .enginli3inin 'e -oliti9 et9inli3inin 8<8n08 EuroB !meri9an d?nemini de 9uraAilirler. !nlaml Air -oliti9 entegrasyon5 7atPnn d8nya n8Ousu i<inde9i -aynn5 e9onomi9 8retiminin 'e as9erU g808n8n nisAU a.almasn Air ?l<8de tersine <e'ireAilirler. 7u da di3er uygarl9larn liderlerinin g?.8nde5 7atPnn g808n8 yeniden 0anB landraAilir. 7atl liderlerin ?ndegelen sorumlulu3u5 Aa9a uygarl9lara 7at imaK i<inde yeni Air Ai<im 'erme9 de3il B9i Au da gitti9<e onlarn g808n8 ama9tadrB5 7at uygarl3nn Aen.ersi. 'asOn 9oruma9 'e yeniden 0anlandrma9tr. 7u sorumlulu9 9a<nlma. olara95 7atPnn en g8<l8 8l9esine5 !7DPye d8me9tedir. Ne 98reselleme5 ne 9aAu3una <e9ilme5 ne <o9 yanll95 ne te9 yanll9 !meri9an <9arlarna da1a Oa.la yardm0 olaAilir. E3er !7D Au arl9lardan 9a<nr5 !'ru-al -artnerleri ile ya9n Air iAirli3i i<inde5 !tlantisist Air -oliti9a uygularsa5 <9arlarn en iyi e9ilde 9orumu olur. 7ir .amanlar -aylat9lar Aen.ersi. uygarl3n <9arlarn5 98lt8r8n8 'e de3erlerini 9orumu 'e gelitirmi olur. +oreign 8ffairs, !ral9 *,,C5 <e'iren( @a.l &sman Yldrm. Trk Yurdu, Temmu. *,,:5 0ilt( *:5 say( **,.
*==

DEM&G !SNN Y2NETLEME)LQ


Samuel P. H$NT"N%T&N Demo9rasinin Gri.i Aundan => yl ?n0e demo9rati9 9urumlarn gele0e3i 1a99nda derin Air 9?t8mserli9 1V9im i9en ya.lmt. &n yl i<in ;<8n08 D8nyaPda9i g8<s8. demo9rati9 1898metler y9lm5 yerlerine A8ro9rati9 otoriter reKimler 'eya Aa9a t8rde anti demo9rati9 1898metler ge<miti. Mar9sistBLeninist 1are9etler5 d8nyann Air<o9 yerinde g8<lerini artryorlard. Yerlei9 demo9rati9 reKimler -etrol Oiyatlar o9u ile sendelemi 'e stagOlasyona Aatar9en5 y89selen gru- tale-leri .ayO demo9rati9 1898metleri de'irme9le te1dit ediyordu. Yerlei9 demo9rati9 reKimlerde5 !lman ans?lye Nilly 7rant 'e Ma-on 7aAa9an Ta9eo Mi9i de da1il olma9 8.ere -oliti9 liderler 8l9elerinin 9ar 9arya 9ald9lar sorunlarla Aa ediedemeye0e3i 9onusunda A8y89 8-1eleri oldu3unu iOade ediyorlard. D?neme 1V9im olan soru uydu( RSiyasal demo9rasi Gu.ey !meri9aPnn5 !'ru-aPnn 'e !syaPnn sanayi to-B lumlarnda yaayaAile0e9 Air y?netim tar. mdr[ R7u sorunun a<9 Air 0e'aA yo9tu 'e 'erilen 1er 0e'a- tartmal idi. 7ug8n ise derin Air 9?t8mserli9 de3il5 mu.aOOer Air eOori d?neminden ge<iyoru.. nsanlar 98resel demo9rati9 de'rimden 'e tari1in sonundan Aa1sediyorlar. *,:>Plerden Au yana reKimlerin d?n88mlerinde9i 98resel gelBgitler demo9rasiye 9ar de3il5 a9sine 9ar 9onulma. Air e9ilde onun le1ine geliti. Son yirmi ylda 9r9 9adar 8l9e otoriter reKimlerden demo9rati9 reKimlere ge<ti. !yr0a 7at demo9rasilerini te1dit eden 9ar 9onulma. g8< 1aritadan silindi. Temel g8'enli9 te1ditB *=/ leri 9a'ramlar ile iOade edildi3inde5 demo9rasi imdi HitlerPden Au yana 1i< olmad3 9adar g8'ende. !yr0a sanayi demo9rasileri Demo9rasilerin Gri.iPnde tartlan y8.y8.e geldi9leri te1ditlerle Aaa <9tlar5 onlar <o9 ma9ul Air tar.da atlar. 7ug8n a<9 Air e9ilde demo9rasi 'e onun gele0e3i 1a99nda reOa1Bl9 duyula0a3 'e merasimler d8.enlene0e3i Air .amandr 'e A8y89 ?l<8de ?yledir de. @a9at g8n8m8. ayn .amanda endielenmenin de .amandr. Demo9rati9 1898metin gele0e3i ile 'e demo9rati9

9urumlarn ile'i ile ilgili gitti9<e artan endie 'e s8re9li i< trmalayan 9or9unun .amandr. Yirmi yl ?n0e demo9rasinin 9ri.i 'e y?netileAilirli3i 1a99nda 9onuuyordu9. 7ug8n demo9rasinin y?netileme.li3i 1a99nda 9onuuyoru.. BBBGelime 1a.inemi.in -ar<as olmayan Air s?.089. Demo9rasinin gele0e3i 1a99nda Au endieler ne ?l<8de ortaya 9onaAilir5 ?.elli9le onu yeni uygulayan 8l9elerde[ Yeni demo9rasiler <o9 9?t8 sorunlarla y8. y8.e geliyorlar. `B EnOlasyon5 seOalet5 d889 A8y8me oran5 A8y89 Aor<lar5 sosyal gru-lar arasnda eitsi.li9ler. )ayO 9urumlar 'e .ayO si'il to-lum ile Air<o9 1alde yeni demo9rati9 s8re0e sem-ati ile Aa9mayan a9llanma. as9erler 'e 9om8nist a-arat<9 gru-lar. Demo9rati9 1898metler <o9 .ayO g?.898yorlar. l9i 7irin0i D8nya Sa'aPnn sonunda .ir'esine <9an 'e i9in0isi 9in0i D8nya Sa'aPn ta9ieden ?n0e9i demo9rati9leme dalgalarn g8<l8 Air anaOor ta9i- etmiti. *,==Pde /= demo9rati9 8l9e 'ard. => yl sonra an0a9 *= tane 9almt geriye. 9in0i dalga *,6>Plerde 'e *,:>Plerin Aanda .ir'eye <9t. D8nyada9i demo9rati9 8l9elerin says te9rar artmt. ;<8n08 dalga Aug8nlerde sa9inleeAilir. Tari1sel 9aytlara Aa9t3m.da5 Air<o9 yeni demo9rasinin otoriteri.min 1er1angi Air e9line geri d?ne0e3i 9e1aneti ya-lyor. !n0a95 Au 1en8. A8y89 ?l<8de olmad 'e mesele ?yle gelieAilir 9i5 yeni demo9rati9 1898metler 9endilerine meydan o9uyan sorunlara ma9ul <?.8mler AulaAilirler. &nlar y9ma9 i<in says. <aAa sarOedilmise de *,:>Plerin Aandan Aeri an0a9 d?rt 'eya Ae yeni demo9rasi es9i otoriter d8.ene geri d?nm8t8r. Da1a es9i olan gen< demo9rasiler ise -artileri Air di.i se<imle AirAirlerinin ard ardna i9tidara getirdiler. 7u anlan demo9rasilerin <almaya de'am etti3i anlamna gelmiyor Oa9at sade0e 1adiselerin <o9 A8y89 Air A?l8m8nde <alt3 anlamna geliyor. Yeni demo9rasilerin Air y?netiminin i9i temel sorunun 8stesinden
*=+

ma9ul Air et9inli9le geliyorlar. 7unlardan Air tanesi5 as9erU 9urumlarla olan ili9ileri. 7u yeni demo9rasilerin <o3unlu3u u 'eya Au e9ilde9i as9erU reKimlerin yerini ald3ndan Aeri temel sorun ordu 8.erinde et9in Air si'il otorite 9urma sorunudur. 7u genelli9le ya-lyor5 i9tidara gelen 1898metler5 ordu 9urumlarnda temi.lemeler ya-yorlar5 ordunun siyasal m8da1alesinin 9stlanmasn 9aAul ettiriyorlar5 yet9ilerini ta1dit ediyorlar S9i Au genelli9le mer9e.i Air sa'unma Aa9anl3nn 9urulmas 'e Au g?re'e atanan Air si'ilin sa'unma Aa9an olmas ile neti0eleniyorT 'e ordunun Air<o9 ayr0al9larn 9aldryorlar. Demo9rati9leme s8re0inin Aalang0nda5 T8r9iye 'e Porte9i.Pde oldu3u giAi 0um1urAa9anl3 giAi y89se9 siyasal ma9amlar igal eden suAaylar5 si'illerle yer de3itiriyorlar. &rdunun on yllar0a siyasal yaamda Aelirleyi0i g8< oldu3u T8r9iye 'e GorePde5 si'il liderler5 en y89se9 9ademelerde Aulunan suAaylar g?re'den alyorlar. 7ir<o9 8l9ede ordu sade0e d sa'unma 'e i< g8'enli9te rol almann ?tesinde5 geni ?l<8de e9onomi9 'e end8striyel Oaaliyetlere de girmi durumdadr. Yeni demo9rati9 reKimler ordularnn si'il giriimlerde9i rollerinin snrlandrmay 'e onlar da1a do3rudan milli g8'enli9 'e milli sa'unma 9onularnda yo3unlatrmay deniyorlar. 7ir<o9 yeni demo9rati9 1898met as9erU g8<lerini te9rar snr A?lgelerine yayyor 'e Aa9entler etraOnda9i yo3unlu9larn 9aldrara95 darAe ya-malarn g8<letiriyorlar. Hemen 1emen A8t8n yeni demo9rati9 1898metler as9erU g8<lerin saysn a.altyorlar 'e onlara ya'a ya'a -roOesyonel as9erli9 9onusunda da1a duyarl olmay ?3retiyorlar5 onlar modern te<1i.atlarla donatyorlar. Yeni demo9rati9 reKimler si'il 9ontrol8n tesisinde5 ordularn -roOesyonelli3e y?neltmede5 as9erU g808 a.altmada5 as9erU rolleri 9stlamada 'e yerlei9 demo9rasilerde9ilere Aen.er si'il as9er ili9i 9al-lar yerletirmede genelli9le Aaarl oluyorlar. !yr0a es9i 9om8nist reKimlerde5 9om8nist -artiler ya ortadan 9aldrld ya da i9tidar i<in m80adele etmeye .orland.

Yeni demo9rati9 reKimlerin 9rediye 1a9 9a.and3 i9in0i Air sa1a ise e9onomi9 reOormlardr. 7unun5 de'letin e9onomiye A8y89 m8da1alesinin oldu3u es9i 9om8nist reKimlerde 'e ;<8n08 D8nya 8l9elerinin Air <o3unda temel Air sorun oldu3u ai9Vrdr. !ma e3er5 e9onomi9 a<dan Aaarl ola0a9 'e gloAal Air re9aAete gire0e9ler ise5 temel e9onomi9 liAerallemeler gere9lidir. Pa.arlarn a<malar5 s8A'ansiyonlar *=6 'e 9stlay0 d8.enlemeleri 9aldrmalar gere9ir. Ve Au y?ne do3ru 1are9et etme e3ilimindedirler. Hi<Air yeni demo9rati9 reKim5 e9onomi9 reOormlara teeAA8s etti3i i<in <?9memi y9lmamtr. !9sine5 Air<o9 es9i 9om8nist 8l9e isti9rar -rogramlarn 9aAul etti 'e Aunlar Air dere0eye 9adar Aaarl e9ilde uygulad. 2.elletirme -roKeleri genel olara9 A8y89 Air 1eye0anla 9arland. E9onomi9 o9 teda'isine 9atlanan il9 8l9e olan PolonyaPda sanayi 8retimi f *> artt 'e 8l9e d ti0aret Oa.las 'erdi. Polonya e9onomi9 gelime do3rultusunda 1amle ya-yor. Prag 'e 7uda-ete gitti9<e da1a Oa.la .engin 7at e1irlerine Aen.iyorlar. usyaPda da e9onomi9 reOorm <aAalar insiyatiOi ele alm g?r8n8yor. Tarmsal olmayan %SMHPnn 8<te Airi imdi ?.el se9t?r taraOndan 8retiliyor. Me9si9a5 !rKantin 'e di3er Latin !meri9a liderleri de Aen.er e9ilde ?nemli e9onomi9 reOormlar ya-aAilirler. HindistanPda9i durum da Audur. Y?netimin Au i9i temel alan ile ilgili olara9 yeni demo9rasilerin 9aytlar oldu9<a iyi. 7unun i<in nedenler 'ar5 ?.elli9le de e9onomi9 reOormlar alannda. 78y89 ?l<8de Aaarl oldular5 <8n98 tam Air se<im merulu3una sa1i-ler. 7u nedenden dolay5 to-lumlarna ?nemli sB 9ntlar y89leyeAiliyorlar. !yn .amanda Earlos Menem5 7oris Yeltsin5 Va0la' Glaus5 Le01 Nalesa 'e Earlos Slainas giAi A8y89 i0ra0 ?nderleri 'ar. Ve Aunlar da reOormlar m8m98n oldu3u 9adar <aAu9 ya-ma9 istiyorlar.
D$l( Ki8#i'3

Yaygn olara9 g?r8nen de3ii9 Air t8rde Air sorun 'ar 9i Aununla 1em es9i 1em de yeni demo9rasiler 9ar 9aryalar. 7u etni9 9?9enin 'e milliyet<ili3in ortaya 9oydu3u sorundur. Demo9rati9 olmayan reKimler de3ii9 milliyetlerden olan insanlar et9in Air e9ilde y?netirler. !ma demo9rasilerde y?neti0ileri 1al9 se<er. %8.ide Air ngili. anayasa 1u9u9<usu olan "'or MenningsPin yllar ?n0e di99at <e9ti3i giAi5 1al9 Airisi 1al9n 9im oldu3una 9arar 'erene 9adar 9arar 'ereme.. deoloKi9 ayrl9larn 'e 9imli9lerin a.ald3 'e etni95 milli5 dinU 'e 9aAilesel Aa3ll9larn yeni Air ?nem 9a.and3 Air <a3da5 Air 1al9 tanmlama sorunu da yeni Air ?nem 9a.anmtr. Gom8ni.min yo9lu3unda5 So'yetler 7irli3i5 Yugosla'ya 'eya Do3u !lmanyaPnn 'arl3nn ma9ul
*=C

Air nedeni yo9tur 'e 1e-si yo9 olmutur. !ma sorun <o9 da1a geneldir. 7ir to-lumun siyasal 'arl3n nasl tanmlarsn.[ 7u 0o3raOi5 dilsel5 etni9 tanmlama ile mi ya-lr yo9sa Aa9a Air ey ile mi[ Gim 'atanda olara9 tanmlanmaya 1a9 9a.anr[ EstonyaPda9i us a.nl3a nasl da'ranrsn.[ nsanlarn 9endilerini A8y89 Air siyasal 'arl9tan ayrara95 da1a 98<89 Air siyasal 'arl9 e9illendirmelerine ne .aman 1a9lar olur[ Demo9rasilerde etni9 'e dinU a.nl9larn 1a9lar nelerdir[ 7u meseleler yeni 'e es9i demo9rasilerin ile'i a<sndan mer9e.idir. 7enim Au sorulara tatmin edi0i Air 0e'aAm yo9. Gendi 9aderini tayin 1a99 i<in yani 1er gruAun 9endi yolunu i.lemesine i.in 'erilmesiB <eitli gere9<eler ileri s8r8leAilir ama Au da to-lumun 'e de'letin gitti9<e -ar<alara A?l8nmesine 'e da3lmasna neden olaAilir. Da1as demo9rasiler Au sorunu <?.meye uygun de3ildir. Tam anlam ile Air demo9rati9leme 'e demo9rasinin ilemesi etni95 dinU 'e ma1allU gru-lar arasnda9i ili9ileri iddetlendireAilir. )amanla Au 9imli9ler gitti9<e mer9e.i Air 9onuma gelir 'e -oliti9a0lar Au 9imli9lere sesleB nirler 'e Au da etni9 gru-lar arasnda9i <atmalar yo3unlatrr. 7u sorun yeni demo9rasilerde yaygndr 'e 7irlei9 De'letlerPde de me'0uttur.

7irlei9 De'letler tari1i Aoyun0a millU 9imli3i i9i t8rl8 tanmlamtr. 7u tanmlardan Airi 98lt8reldir 'e 7irlei9 De'letlerPin A8y89 ?l<8de ngili.0e 9onuan5 Gu.ey !'ru-al5 -rotestan Air millet oldu3u ger<e3inden 9ayna9lanr. MillU 9imli9 i<in Au temel de3imitir 'e ulus <o9 <eitli 98lt8rel etni9 'e r9i unsurlardan olutu9<a5 de3ime9 .orundadr. G8lt8rel tanm5 !meri9an milli Airli3i 'e 9imli3i a<sndan art9 iyi Air tanm de3ildir. 7u Ai.e 7irlei9 De'letlerPin ?.el siyasal d88n0eler 'e inan<lar etraOnda Airlemi insanlarn 9urdu3u Air to-B lum oldu3u e9linde9i -oliti9 tanmlamay getirmitir. Ve Au da 7irlei9 De'letlerPi 9olay in0inir ya-mtr. 7ir Aa9a a<dan Aa9ld3nda 7irlei9 De'letler 'e So'yetler 7irli3i AirAirlerine 9elimenin 9lasi9 anlamnda millUBde'let olmama9 1ususunda Aen.erler. Her i9isi de 9endilerini siyasal ideoloKi9 9a'ramlarla tanmlarlar. 7undan dolay !meri9allar 9om8ni.min y9ln a9llarn Aalarna getiri0i Air olay olara9 g?rm8lerdir. &rda olan Aurada da olaAilir mi[ 7a.lar ola0a3n d88n8yor. 7unlardan Airi olan Ma-on Oilo.oO Ta9es1i $me1ara5 9om8ni.min to-tan <?988 'e So'yetler 7irli3iPnin dramati9 y9l5
*=:

modernli3in ana a9m olan 7at liAerali.minin <?988n8n 1aAer0isidir. Y9lan mar9si.me alternatiO olma9tan <o9 u.a9 'e tari1in sonunda 1898m s8ren ideoloKi olara95 liAerali.m de d8e0e9 olan domino tadr.R deme9tedir. 7ir a<dan 9om8ni.min y9lndan Aeri olanlar liAeral demo9rasinin .aOeri olma9tan <o9 etni9li3in 'e milliyet<ili3in .aOeridir. 7u 7irlei9 De'letlerPin gele0e3i ile ilgili olara9 <o9 0iddi sorunlar g8ndeme getirme9tedir. in Air<o9 1anedann y9ln atlatt. Ve 9om8ni.min y9lndan sonra da in 1VlV ortada duruyor. !ma 7irlei9 De'letler 9imli3ini tanmlayan siyasal ideoloKinin sona ermesinden sonra yaayama.. LiAeral demo9rasinin ortadan 9al9mas ile Airli9te 7irlei9 De'letler de tari1in <?-l838nde9i So'yetler 7irli3iPnin yanna gider. Demo9rasinin 1er yerde Aaarya ulamas Aunu m8m98n 9lar. 8n98 7irlei9 De'letler 1e- 9endisini Air eyin 9art olara9 tanmlamtr. """. %eorgPun5 !'ru-a monarilerinin5 !'ru-a em-eryali.minin5 Oai.min5 9om8ni.min. &rtada s8re9li 9endi 9imli3imi.i e9illendirmemi.e yardm0 olan Air d8man olmutur. Gime 9ar oldu3umu.u Ailme. ise95 9im oldu3umu.u nasl Aile0e3i.[ Mo1n $-di9ePn 1al9 Oilo.oOu aAAit !ngstrom Aunu u e9ilde i.a1 etti( RE3er So3u9 Sa'a olma. ise !meri9al olmann anlam nedir[R 7ug8n Ai.im giAi demo9rasilere 9alan soru5 !meri9an demo9rasisinin g808 ne ?l<8de Bona g8< 'e 1ayat 'erenB Aa. d Rdi3erR e dayanma9tadr[ 8vrasya Dosyas, Eilt( *5 say( *5 l9Aa1ar *,,+5 <e'iren( H8seyin l9er.
*=J

;;NE; DEM&G !S D!L%!S"


Samuel P. H$NT"N%T&N *,:+Ple *,,> arasnda en a.ndan /> 8l9e5 d8nyada9i demo9rati9 y?netimlerin saysn 1emen 1emen i9i 9atna <9artara95 demo9rasiye ge<ti. !0aAa Au demo9rati.asyonlar de'am eden5 sonsu.a 9adar genileyen 'e ger<e9ten d8nyada9i A8t8n 8l9elere ulaan Re'rensel demo9rati9 de'rimRin Air -ar<as mdr[ Yo9sa Aunlar5 A8y89 Air A?l8m85 ge<mite demo9rasinin da1a ?n0e te0r8Ae edildi3i 8l9elere yeniden tantlmas olan5 snrl Air demo9rati9 yaylmay m temsil etme9tedir[ Son on yl i<inde9i demo9rati9 ge<iler5 modern d8nya tari1inde demo9rati.asyonun 8<8n08 dalgasn oluturma9tadr. l9 Ru.un s8reliR demo9rati.asyon dalgas *J=>Plerde5 !meri9a 7irlei9 De'letleriPnde er9e9 n8Ousun A8y89 Air oranna oy 1a99 'erilmesiyle Aalad 'e 1eB men 1emen Air y8.yl Aoyun0a5 *,=CPya 9adar5 =, demo9rasi ortaya <9arara9 de'am etti. 7ununla AeraAer5 *,==Pde MussoliniPnin talyaPda i9tidara gelmesi5 d8nyada9i demo9rati9 de'letlerin saysn *,+= ylna 9adar *=Pye indiren5 Air Rters y?nde dalgaRnn Aalang0n Aelirledi. "". D8nya Sa'aPnda M8tteOi9lerin elde etti3i .aOer5 *,C= ylnda /C 8l9enin demo9rati9 olara9 y?netilmesiyle doru3una ulaan5 i9in0i Air demo9rasi dalgasn Aalatt. @a9at Aunu5 demo9rasilerin saysn te9rar />Pa indiren5 i9in0i Air ters y?nde dalga S*,C>B *,:6T ta9i- etti.

!0aAa 8<8n08 dalgann 1angi aamasnda Aulunuyoru.[ $.un Air dalgann Aalang0nda m5 yo9sa 9sa Air dalgann sonunda ya da soB
*=,

nunun ya9nlarnda m[ Ve e3er Au 8<8n08 dalga AirdenAire durursa5 Aunu5 *,:>Pler 'e *,J>Plerde demo9rasinin elde etti3i 9a.an<lar yo9 eden Aelirgin Air ters y?nde dalga i.leye0e9 mi[ Ne sosyal Ailimler ne de 1er1angi Air sosyal Ailim0i Au sorulara g8'enilir 0e'a-lar 'ereAilir. 7ununla AeraAer5 gele0e9te d8nyada9i demo9rasinin genilemesini ya da daralmasn et9ileye0e9 Aa. Oa9t?rleri tanmlama9 'e demo9rati.asyonun gele0e3iyle en ili9ili g?r8nen meseleler 8.erinde durma9 m8m98n olaAilir. 7una Aalamann Air yolu5 8<8n08 dalgann ortaya <9masn sa3layan nedenlerin ilemeye de'am edi- etmeye0e3inin5 g8< 9a.an- 9a.anmaya0a3nn5 .ayOlay- .ayOlamaya0a3nn5 ya da demo9rati.asyonu gelitire0e9 yeni g8<lerle yer de3itiri- de3itirmeye0e3inin 'eya tamamlan- tamamlanmaya0a3nn aratrlmasdr. Demo9rasiye ge<ite 8<8n08 dalgann ortaya <9masna 'e Aunun .amanlamasna Aal0a Ae A8y89 Oa9t?r yardm0 olmutur. *. !rt9 demo9rati9 de3erlerin geni 9itleler taraOndan 9aAul edildi3i Air d8nyada otoriter reKimlerin gitti9<e derinleen -roAlemleri5 Au reKimlerin sonu<ta Aaarl i0raata Aa3ml olmalar 'e e9onomi9 SAa.en as9erUT Aaars.l9lardan dolay RAaarl i0raat meruiyetiRni de'am ettirememeleri. =. *,C>Plarda5 1ayat standartn y89selten5 e3itimi arttran 'e Air<o9 8l9ede e1irli orta snO <o3altan ei g?r8lmemi gloAal e9onomi9 A8y8me. /. *,C/BC6Pte9i 9in0i Vati9an GonseyiPnde Aildirilen5 Gatoli9 GilisePnin do9trin 'e Oaaliyetlerinde9i g?.e <ar-an de3ii9li9ler 'e Gatoli9 GiliseleriPnin stat89oyu 9oruyanlar olma9tan <9-5 otoriteryani.min ra9i-leri 1aline gelmeleri. +. D a9t?rlerin B9i en Aelirginleri !'ru-a To-lulu3u5 !meri9a 7irlei9 De'letleri 'e So'yetler 7irli3iPdirB -oliti9alarnda meydana gelen de3ii9li9ler. 6. R3 Et9isiR5 ya da 8<8n08 dalgann il9 .amanlarnda9i ge<ilerin Sdemo9rasiyeT5 demo9rati9lemeyi te'i9 etmede 'e Au yolda da1a sonra sarOedile0e9 <aAalar deste9leyen modeller oluturmada9i 9antlay0 et9ileri. 7u ma9alede9i il9 i9i Oa9t?re da1a sonra d?nme9 8.ere5 ?n0eli9le son 8< Oa9t?r8 anlatara9 ie Aalaya0a3m.
*/>

Tari1sel olara95 7at Hristiyanl3yla demo9rasi arasnda g8<l8 Air Aa3lant 'ardr. *,:>Plerin Aana 9adar d8nyada9i Protestan 8l9elerin <o3u .aten demo9rati9 1ale gelmiti. *,:>Pler 'e *,J>Plerde9i 8<8n08 dalga5 <o9 A8y89 ?l<8de5 Gatoli9 Air dalgayd. Porte9i. 'e s-anyaPda Aalayara95 alt %8ney !meri9a 'e 8< &rta !meri9a 8l9esi Aoyun0a ilerledi5 @ili-inlerPe do3ru y?neldi5 Me9si9a 'e #ili y?n8nde geriye d?nd8 'e sonra Do3u !'ru-aPnn i9i Gatoli9 8l9esi Polonya 'e Ma0aristanPda aniden -atla9 'erdi. GaAa0a5 *,:+ 'e *,J, yllar arasnda demo9rasiye ge<en 8l9elerin <o3unlu3u Gatoli9Pti. 7ununla AeraAer5 *,,>Pa 9adar demo9rati9leme 8.erinde9i Gatoli9 iti0i g8< 9endisini A8y89 ?l<8de t89etmiti. Gatoli9 8l9elerin <o3u ya .aten demo9Brati9lemiti 'eya Me9si9aPnn durumunda oldu3u giAi5 liAerallemiti. Gatoli9li3in 9endi 1a0mini artrmadan demo9rasiyi yayma yetene3i Paraguay5 G8Aa 'e Air9a< @rans.0a 9onuan !Ori9a 8l9esiyle snrl 9alyordu. *,,>Pa 9adar5 !Ori9aPda Sa1raPnn altnda 9alan A?lge5 d8nyada <o9 sayda Gatoli9 'e ProtestanPn Air<o9 8l9ede otoriter reKimler altnda yaad9lar yegVne A?lgeydi. D/2 <*0l,'i" R&l* ;<8n08 dalga srasnda5 !'ru-a To-lulu3u S!TT %8ney !'ru-aPda9i demo9rasinin g8< 9a.anmasnda ana1tar Air rol oynad. Yunanistan5 is-anya 'e Porte9i.Pde demo9rasinin 9urulmas5 !T 8yeli3inin e9onomi9 <9arlarn emniyete alma9 9adar gere9li g?r8l8r9en5 to-lulu3a 8ye olma9ta demo9rasinin isti9rarnn Air garantisi olara9 g?r8l8yordu. *,J*Pde Yunanistan5 Ae yl sonra da s-anya 'e Porte9i. To-lulu3a tam 8ye oldular.

Nisan *,J:Pde T8r9iye !TPye tam 8yeli9 i<in Aa'urdu. 7unu 9am<layan nedenlerden Airi5 T8r9 liderlerinin T8r9iyePde9i demo9rati9 e3ilimleri 'e moderni.asyonu 'e 9u''etlendirme 'e 9oruma 'e "slVmU mu1aOa.a9Vrl3 deste9leyen g8<leri soyutlama ar.ulardr. 7ununla AeraAer5 T8r9lerPin 8ye olmas Oi9ri5 To-lulu9 i<inde5 <o9 98<89 Air 0o9uyla 'e 1attV Air d8manl9la S<o3u YunanistanPdan gelenT 9arlat. *,,>Pda Do3u !'ru-aPnn liAerallemesiyle de5 Ma0aristan5 e9osla'a9ya 'e PolonyaPnn 8yeli9 olasl9lar artt. 7?yle0e To-lulu9 i9i meseleyle 9ar 9arya geldi. 7irin0isi5 a0aAa
*/*

To-lulu9 8ye saysn arttrmaya m5 yo9sa me'0ut olan To-lulu3u5 da1a da Oa.la e9onomi9 'e siyasU Airli9teli3e do3ru 1are9et ettirere9 RderinlemeyeR mi ?n0eli9 'ermeliydi[ 9in0isi5 e3er 8ye saysn arttrmaya 9arar 'erdiyse5 ?n0eli95 !'usturya5 Nor'e< 'e s'e< giAi !'ru-a SerAest Ti0aret 7irli3i 8yelerine mi5 Do3u !'ru-allarPa m5 yo9sa T8r9iyePye mi 'erilmeliydi[ Ta1minen To-lulu9 Aelirli Air .aman aral3 i<inde snrl Air sayda 8l9eyi i<ine alaAilir. 7u sorulara 'erile0e9 0e'a-larn5 T8r9iye 'e Do3u !'ru-aPda9i demo9rasilerin isB ti9raryla ya9ndan ilgileri ola0a9tr. So'yet g808n8n Do3u !'ru-aPdan <e9ilmesi Au 8l9elerin demo9rati9lemesine im9Vn tand. E3er So'yetler 7irli3i Eastro reKimine ya-t3 deste3i 9esseydi ya da et9ili Air Ai<imde a.altsayd demo9rasi 1are9eti G8AaPda da ortaya <9aAilirdi. 7u Air yana5 So'yetler 7irli3iPnin 9endi snrlarnn dnda demo9rasiyi gelitirme9 i<in ya-aAile0e3i 'eya ya-mas mu1temel olan <o9 a. ey 'ar giAi g?r8n8yor. Esas mesele So'yetler 7irli3iPnin 9endi i<inde neler ola0a3dr. E3er So'yet 9ontrol8 ge'erse5 7alt9 de'letlerinde demo9rasinin te9rar 9urulmas olas g?r8n8yor. Demo9rasiye y?neli9 1are9etler di3er 0um1uriyetlerde de me'0ut. 7unlarn en ?nemlisi5 elAette5 usyaPnn 9endisi. usya Eum1uriyetiPnde demo9rasinin Aalamas 'e g8<lenmesi5 e3er olursa5 demo9rasinin5 "". D8nya Sa'aPnn 1emen ardndan gelen yllardan Aeri elde etti3i en dramati9 9a.an< olur. 7ununla AeraAer5 So'yetler 7irli3iPnde9i 0um1uriyetlerin <o3unda9i demo9rati9 gelime5 onlarn etni9 Aa9mdan 1eteroKen olmalar 'e u anda 1V9im olan milliyetin etni9 a.nl9lara eit 1a9lar 'erme 9onusunda iste9si. 1are9et etmesi nedeniyle5 <o9 9arma9 Air durumdadr. Sir "'or MenningsPin yllar ?n0e Aelirti3i giAi RAirisi 9imlerin insan oldu3una 9arar 'erene 9adar insanlar 9im oldu9larna 9arar 'ereme..R So'yetler 7irli3iPnin A8y89 Air 9smnda Au meselenin <?.8lmesi on yllar de3ilse de yllar alaAilir *,:>Pler 'e *,J>Plerde !.7.D. demo9rati9lemeyi ileriye g?t8ren en A8y89 8l9elerden Airiydi. !.7.DPnin Au rol8 oynamaya de'am edi- etmeye0e3i onun iste3ine5 yetene3ine 'e Air model olara9 di3er 8l9elere ne 9adar <e9i0i geli- gelmemesine Aa3ldr. *,:>Plerin ortalarndan ?n0e5 demo9rasinin ilerletilmesi !meri9an d -oliti9asnda 1er .aman y89se9 Air ?n0eli3e sa1ide3ildi. 2nemi 1er an a.alaAilirdi. So3u9 sa'an 'e So'yetler 7irli3iPyle olan ideoloKi9 re9aAetin sona
*/=

ermesi5 antiB9om8nist di9tat?rlerin deste9lenmesi i<in 'arolan temel nedenlerden Airini ortadan 9aldraAilirdi5 Oa9at ayn .amanda5 !meri9aPnn ;<8n08 D8nyaPda 0ismanU Air e9ilde 'arolmasnn nedenlerini de a.altaAilirdi. !meri9aPnn demo9rasiyi ilerletme iste3i de'am edeAilir ya da etmeyeAilir. 2te yandan !meri9aPnn Aunu sa3lama im9Vn ise snrldr. Ti0aret 'e A8t<e a<9lar5 !meri9aPnn yaAan0 8l9elerde meydana gelen olaylar et9ileme9 i<in 9ullanaAile0e3i 9ayna9lar 8.erine yeni 9stlamalar getirme9tedir. Da1a da ?nemlisi !.7.D.Pnin demo9rasiyi ilerletme ar.usu Air Aa9ma yolunda gidiyor. LVtin !meri9a5 GarayiAler5 !'ru-a 'e Do3u !syaPda9i !meri9an et9isine en duyarl olan 8l9eler5 Air9a< istisna dnda5 .aten demo9rati9leiyor. !.7.D.Pnin 1VlV demo9rati9leme adna et9isini de'am ettireAile0e3i A8y89 Air 8l9e ise Me9si9aPdr. !Ori9a5 &rta Do3u 'e !sya ana9arasnda9i demo9rati9 olmayan 8l9eler5 !meri9an et9isine 9ar a. duyarldr.

&rta !meri9a 'e GarayiAlerPden Aa9a5 !.7.D.Pnin 1ayatU dere0ede ?nemli <9arlarnn 'arolmaya de'am etti3i A8y89 ;<8n08 D8nya A?lgelerinden Airisi ran G?rOe.iPdir. G?rOe. Sa'a 'e A?lgeye 6>>.>>> !meri9an as9erUnin g?nderilmesi Gu'eytPde 'e Suudi !raAistanPda demo9rasiye y?neli9 1are9etler i<in Aa. tale-ler yaratt 'e Saddam H8seyinPin "ra9Pta9i reKimini gayr meru 1ale getirdi. E3er G?rOe.Pde A8y89 Air !meri9an as9erU yaylmas .amanndan Oa.la de'am ettirilseydi5 Au demo9rati.asyon olmasa da5 liAerali.asyona do3ru Air d et9i sa3layaAilir 'e A8y89 Air !meri9an as9erU yaylmas5 demo9rasiye do3ru Aa. 1are9etler ortaya <9mad9<a mu1temelen .amanndan Oa.la de'am ettirilemeyeAilirdi. *,J>Plerde9i demo9rati9leme 1are9etine !.7.D.Pnin yardm5 !meri9an g808n8n 'e et9isinin Ailin<li Air dire9 uygulanmasndan da1a da ?te Air eydi. D8nyada9i demo9rati9 1are9etler !meri9an ?rne3inden esinlenmitir 'e ondan ?rne9 alnmtr. 7ununla AeraAer5 e3er !meri9an modeli g8< 'e Aaar elde etmeye de'am edeme.se 'e art9 9a.anan Air model olara9 g?r8nme9ten <9arsa ne ola0a9tr[ *,J>Plerin sonunda Air<o9 9imse R!meri9an d888n8nR ger<e9 oldu3unu ileri s8r8yordu. E3er d8nyada9i insanlar5 !.7.D.Pyi siyasU durgunlu95 e9onomi9 yetersi.li9 'e to-lumsal 9aos taraOndan 9uatlm5 soB
*//

lan Air g8< olara9 g?rmeye Aalarsa5 onun Oar9edilen Aaars.l9lar5 9a<nlma. olara9 demo9rasinin Aaars.l9lar olara9 g?r8le0e9 'e d8nyada demo9rasinin <e9i0ili3i a.ala0a9tr. 3 Et9isi 3 et9isinin demo9rati.asyon 8.erinde9i tesiri *,,>Pda5 7ulgaristan5 omanya5 Ma0aristan5 Ne-al 'e !rna'utlu9Pta gayet a<9tr. !yn .amanda Aa. !ra- 'e !Ori9a 8l9elerinde de liAerali.asyona y?neli9 1are9etleri et9ilemitir. 2rne3in5 *,,>Pda Do3u !'ru-aPda meydana gelen ani de3ii9ler5 !ra- d8nyasnda Rde3ii9li9ler ya-lmas y?n8nde tale-leri 0anlandrdR 'e Msr5 ;rd8n5 Tunus 'e Ee.ayirPde9i liderleri5 memnun olmayanlarn Au durumlarn iOade edeAilmeleri i<in da1a Oa.la -oliti9 alan yaratmaya y?neltti.* Do3u !'ru-a ?rne3i esas et9isini otoriter reKimlerle y?netilen insanlara de3il5 Au reKimlerin liderlerine ya-t. 2rne3in )aire Aa9an MoAutu Sese Se9o5 ar9ada olan omanya di9tat?r8 Ni9olay a'ues9uPnun5 tele'i.yona <e9ilmi5 idam mangas taraOndan inOa. ediliini g?r8n0e 9or9udan o9 ge<irdi. 7ir9a< ay sonra5 Rd8nyada neler oldu3unu Ailiyorsunu.R diyere95 *,,/Pte9i se<imlerde re9aAet etme9 8.ere5 9endi -artisinin yannda i9i -artiye da1a i.in 'ere0e3ini anons etti. Tan.anyaPda5 Mulius Nyerere5 Re3er Do3u !'ru-aPda de3ii9li9ler olursa5 te9 -arti ile y?netilen 'e sosyalist oldu3unu Aildiren di3er 8l9elerde9i sistemler de Aundan et9ilene0e9tirR dedi 'e 9endi 8l9esinin de Do3u !'ru-aPdan RAir i9i dersR alaAile0e3ini e9ledi. Ne-alPde5 Nisan *,,>Pda5 1898met5 Gral 7irendraPnn siyasU -artiler 8.erinde9i yasa35 Ruluslararas durumR 'e Rinsanlarn artan Ae9lentileriR dolaysyla 9alB drd3n anons etti.= 7ununla AeraAer5 e3er Air 8l9ede uygun i< 9oullar Aulunma.sa5 <3 et9isinin te9 Aana demo9rati9lemeyi getirmesi -e9 mu1temel de3ildir. ! 'e 7 8l9esinde9i demo9rati9leme5 E 8l9esinde9i demo9rati9leme i<in Air neden de3ildir5 e3er ! ile 7Pde demo9rasiye uygun 9oB
*. 35eM York Times, =J !ral9 *,J,5 !*/W Anternational Herald TriGne, *=B*/ Mays *,,>5 C. =. T0e Times, =: Mays *,,>W Time, =* Mays *,,>5 /+B/6W Daily Telegrap0, =, Mart *,,>5 */W 5eM York Times, =: #uAat *,,>5 !*> 'e , Nisan *,,>5 !C.

*/+ ullar EPde de me'0ut de3ilse. Demo9rati9 1898metin meruiyeti *,J>Plerde A8t8n d8nyada 9aAul edilmesine ra3men5 demo9rasiye uygun e9onomi9 'e sosyal 9oullar 1er yerde Aulunmuyordu. RE'rensel demo9rati9 de'rimR demo9rati.asyona yardm0 olan Air d <e're yarataAilir5 Oa9at Aelirgin Air 8l9ede demo9rati.asyon i<in gere9li olan 9oullar 8reteme.. Do3u !'ru-aPda demo9rati.asyona en A8y89 engel So'yetler 7irli3iPydiW Au Air 9ere ortadan 9aldrld3nda5 demo9rasiye do3ru 1are9et 1.la yayld. &rta Do3u5 !Ori9a 'e !syaPda Aununla 9arlatrlaAile0e9 Air d engel Aulunmama9tadr. E3er Au A?lgelerde9i idare0iler

!ral9 *,J,Pdan ?n0e otoriter Air y?netim se<tilerse5 Aundan sonra da Au se<imlerine niye de'am etmesinler[ 3 et9isi an0a95 insanlar5 demo9rasiyi ar.ulamalarna 'e onun gere9lili3ine inanmalarna y?nlendirere9 ger<e9leeAilir. *,J,Pda Do3u !'ru-aPda meydana gelen olaylar 1i< 8-1esi. Aa9a yerlerde9i demo9rati9 mu1aleOet gru-larn 0esaretlendirdi 'e otoriter liderleri 9or9uttu. !n0a9 demo9rati9 gru-lara da1a u.un d?nemli Aas9 g?.?n8ne alnd3nda5 Do3u !'ru-a ?rne3inin Air<o9 Aa9a otoriter 8l9ede demo9rasiye do3ru ger<e9ten ?nemli Air gelime sa3lay- sa3lamaya0a3 8-1elidir. *,,>Pa 9adar5 8<8n08 dalgay yaratan Air<o9 oriKinal neden ?nemli ?l<8de .ayOlamt5 1attV neredeyse t89enmiti. Ne 7eya. Saray5 Gremlin5 !'ru-a To-lulu3u5 ne de Vati9an imdiye 9adar demo9rasinin olmad3 yerlerde S?.elli9le !sya5 !Ori9a 'e &rta Do3uPdaT onu geB litire0e9 durumdayd. 7ununla AeraAer5 demo9rati.asyonu deste9leyen yeni g8<lerin ortaya <9ma i1timali 'ardr. Sonu<ta5 *,J6Pte 9im Mi91ail %orAa<o'Pun Do3u !'ru-aPda9i demo9rati.asyonu 9olaylatra0a3n ta1min edeAilirdi[ *,,>Plarda $luslararas Para @onuPnun S"M@T 'e D8nya 7an9asPnn5 e9onomi9 liAerali.asyonu oldu3u 9adar -oliti9 demo9rati.asyonu da e9onomi9 yardm i<in Air ?nart 1aline getirme9 8.ere imdiye 9adar oldu3undan da1a da 9u''etli 1ale gelmesi m8m98n olaAilir. @ransa5 et9isinin g8<l8 oldu3u da1a ?n0e9i !Ori9a 9olonilerinde demo9rasinin gelitirilmesinde da1a a9tiO olaAilir. &rtodo9s 9iliseleri5 %8neydo3u !'ru-a 'e So'yetler 7irli3iPnde demo9rasi i<in g8<l8 Air et9i olara9 ortaya <9aAilir. inli Air glasnost deste9<isi Pe9inPde i9tidara geleAilir5 ya da yeni Air Qeffersonian ti-inde Nasr5
*/6

&rta Do3uPda Pan !raAi.mPin demo9rati9 Air 'ersiyonunu yayaAilir. Ma-onya e9onomi9 g808n85 Aor< 'e 1iAe 'erdi3i Oa9ir 8l9elerde insan 1a9larn 'e demo9rasiyi deste9leme9 i<in 9ullanaAilir. *,,>Pda Aunlarn 1i<Airi <o9 mu1temel g?r8nm8yordu5 Oa9at *,J,Pda9i s8r-ri.lerden sonra 1er1angi Air i1timali dlama9 a9ls.l9 olur. 0*"+* i' T,'s Y="#, D$lI$ 8/3 *,,>Pa 9adar 8<8n08 dalgaya ait en a.ndan i9i demo9rasi5 Sudan 'e NiKeryaPda5 otoriter y?netime te9rar d?nd8W ta9'iye edilmesinde9i g8<l89ler5 demo9rasiyi 9oruma9 i<in uygun olmayan 9oullarn Aulundu3u 8l9elerde da1a da Oa.la ge<ie neden olaAilir. 7ununla AeraAer5 Airin0i 'e i9in0i demo9rasi dalgalarn5 d8nyada9i Air<o9 reKim de3ii9li3inin demo9rasiden otoriter y?netimlere do3ru oldu3u srada sade0e 9?t8 yola sa-an de3il5 Oa9at A8y89 ge<i dalgalar ta9i- etti. E3er 8<8n08 demo9rati.asyon dalgas ya'alarsa ya da durursa5 1angi Oa9t?rler 8<8n08 Air ters y?nde dalgay 8reteAilir[ 7irin0i 'e i9in0i geri d?n8 dalgalarnda demo9rasiden u.a9laan ge<ilere yardm0 olan Oa9t?rler arasnda unlar 'ard( *. Temel se<9in gru-lar 'e 1al9n geneli arasnda9i demo9rati9 de3erlerin .ayOl3. =. Sosyal <atmalar yo3unlatran 'e sade0e otoriter y?netimler taraOndan em-o.e edileAilen <arelerin -o-8laritesini arttran5 iddetli e9onomi9 Aaars.l9lar. /. %enelli9le5 A8y89 sosyal 'e e9onomi9 reOormlarn 1.la ya-lmasnn -einde olan sol0u y?netimler taraOndan 8retilen5 sosyal 'e siyasU 9utu-lama. +. Mu1aOa.a9Vr ortaBsnO 'e y89se9BsnO gru-larnn5 1al9< 'e sol0u 1are9etleri 'e aa3B snO gru-larn -oliti9 g808n dnda tutmaya olan 9ararll9lar. 6. Ter?ri.mden 'eya isyandan 9ayna9lanan 9anun 'e 9ural i1lVlleri. C. Demo9rati9 olmayan Air d g8< taraOndan ya-lan m8da1ale ya da ele ge<irme. :. 7a9a 8l9elerde9i demo9rati9 sistemlerin <?9mesiyle 'eya de'rilmesiyle teti3ine Aaslan ters y?nde R<3 et9isiR.
*/C

7unlarn dnda 9alan d a9t?rler taraOndan oluturulan5 demo9rasiden otoriter reKimlere do3ru ge<iler5 1emen 1emen 1er .aman5 demo9rati9 sistemde i9tidara sa1i- ya da ya9n

olanlar taraOndan ya-lmtr. Sade0e mu1temel Air ya da i9i istisna dnda5 demo9rati9 sistemler 1al9 oyu 'eya 1al9 aya9lanmasyla sona erdirilmemilerdir. !lmanya 'e talyaPda Airin0i geri d?n8 dalgasnda5 A8y89 1al9 deste3ine sa1i- antidemo9rati9 1are9etler i9tidara gelmi 'e Oaist di9tat?rl89ler 9urmulardr. s-anyaPda Airin0i 'e L8AnanPda i9in0i geri d?n8 dalgasnda5 demo9rasi si'il sa'ala sona ermitir. 7ununla AeraAer5 demo9rasiden sa-malarn A8y89 Air <o3unlu3u5 ya demo9rati9 Air Ai<imde se<ilmi olan liderleri yerinden eden as9erU darAeler5 ya da demo9rati9 olara9 se<ilmi Aata9i y?neti0iler taraOndan ya-lan5 genelli9le ola3an8st8 1Vl 'eya s9y?netim ilVn etme9 suretiyle g808 9endi ellerinde to-layara95 demo9rasiyi et9ili Air Ai<imde sona erdiren5 y?netim darAeleri e9linde olma9tadr. 7irin0i geri d?n8 dalgasnda as9erU darAeler Do3u !'ru-aPnn yeni 8l9elerinde9i 'e Yunanistan5 Porte9i.5 !rKantin 'e Ma-onyaPda9i demo9rati9 sistemleri sona erdirdiler. 9in0i geri d?n8 dalgasnda5 as9erU darAeler Endone.ya5 Pa9istan5 Yunanistan5 NiKerya5 T8r9iye 'e Air<o9 LVtin !meri9a 8l9esinde meydana geldi. Y?netim taraOndan ya-lan darAeler5 i9in0i geri d?n8 dalgasnda5 Gore5 Hindistan 'e @ili-inlerPde orB taya <9t. $ruguayPda si'il 'e as9erU liderler demo9rasiyi y?netimBas9er 9arm Air darAeyle sona erdirme9 i<in iAirli3i ya-t. 7irin0i 'e i9in0i ters y?nde dalgalarn 1er i9isinde de demo9rati9 sistemler5 <o3unlu9la tari1te ortaya <9m otoriter idarelerin yeni e9illeriyle yer de3itirdi. @ai.m5 geni taAan5 ideoloKisi5 -arti organi.asyonu 'e to-lumun <o3unlu3una n8Ou. etmeye 'e onu 9ontrol etmeye <alan <aAalaryla otoriter reKimlerin il9 e9illerinden ayrld. 78ro9rati9 otoriterli95 LVtin !meri9aPda9i as9erU idarenin il9 Ai<imlerinden5 9urumsal 9ara9terine5 sonsu. de'amll9 olasl3na 'e e9onomi9 -oliti9alarna Aa3l olara9 ayrld. *,=>Plerde 'e *,/>Plarda italya ile !lmanya 'e *,C>Plarda 'e *,:>Plerde 7re.ilya ile !rKantin Au demo9rati9 olmayan idarelerin yeni Ai<imlerini tantan Aal0a 8l9elerdi 'e di3er 8l9elerde9i antidemo9rati9 gru-larn ta9lit etme9 istedi9leri ?rne9leri oluturdular. 7u otoriterli3in yeni e9illerinin 1er i9isi de5 aslnda5 to-lumsal 'e e9onomi9 gelimeye 'erilen 0e'a-lardr(
*/:

!'ru-aPda9i sosyal 1are9etlili3in 'e siyasU 9atlmn genilemesi 'e LVtin !meri9aPda9i e9onomi9 gelimenin it1Vl i9Vmesi aamasnn Aitmesi. l9 i9i ters y?nde dalgann nedenlerinin 'e e9illerinin5 olas 8<8n08 Air ters y?nde dalgann nedenleri 'e e9illeriyle ilgili g8'enilir Air ?ng?r8 8retememesine ra3men5 ?n0e9i deneyimler yeni Air ters y?nde dalgann -otansiyel nedenlerini ileri s8r8yor. 7irin0isi5 demo9rati9 reKimlerin et9in Air e9ilde ilemesini engelleyen sistemati9 Aaars.l9lar5 onlarn meruiyetini AaltalayaAilme9tedir. Yirmin0i y8.yln sonlarnda5 meruiyetin demo9rati9 olmayan A8y89 ideoloKi9 9ayna9lar5 9i en di99at <e9eni olan Mar9si.mBLenini.m idi5 itiAarn 9ayAetti. Demo9rati9 9urallarn genel 9aAul85 demo9rati9 1898metlerin Aaarl i0raat meruiyetine es9iden oldu3undan da1a Aile a. Aa3ml oldu9larn iOade ediyor. HVlV de'am eden5 reOa15 Aollu95 eitli95 adalet5 i< d8.en 'eya d g8'enli9 sa3lamada9i yetersi.li9 .amanla demo9rati9 y?netimlerin Aile meruiyetini AaltalayaAilme9tedir. &toriter y?netimlerin Aaars.l9lar 1atrlardan ya'a ya'a silindi9<e5 demo9rati9 Aaars.l9larla ilgili ra1ats.l9lar mu1temelen artma9tadr. Da1a Aelirgin olara95 *,=,B/> modelinde9i uluslararas genel Air e9onomi9 <?985 Air<o9 8l9ede9i demo9rasinin meruiyetini AaltalayaAilme9tedir. o3u demo9rasi *,/>Plarda9i 78y89 De-resyonPdan 9urtuldu5 an0a9 Aa.lar ?ld8 'e mu1temelen Aa.lar da ileride meydana geleAile0e9 Aunun giAi Air OelV9et nedeniyle ?le0e9lerdir. i9in0isi5 1er1angi Air demo9rati9 ya da demo9rati9leen A8y89 g808n otoriterli3e d?n8mesi5 ters y?nde meydana gelen <3 et9isinin teti3ine AasaAile0e9tir. usyaPda 'eya So'yetler 7irli3iPnde otoriterli3in yeniden 9u''etlenmesinin5 di3er So'yet Eum1uriyetleriPnde5 7ulgaristanPda5 omanyaPda5 Yugosla'yaPda 'e Mo3olistanPda 'e mu1temelen PolonyaPda5 Ma0aristanPda 'e e9oslo'a9yaPda da 9artr0 et9ileri ola0a9tr. 7a9a yerlerde9i -otansiyel

des-otlara Rsi. de te9rar iini.e d?neAilirsini.R mesaKn 'ereAile0e9tir. 7en.er Air e9ilde5 HindistanPda otoriter Air reKimin 9urulmasnn5 di3er ;<8n08 D8nya 8l9eleri 8.erinde ?nemli Air yol g?steri0i et9isi olaAilir. Da1as5 A8y89 Air 8l9e es9i otoriter y?netimine d?nmese Aile5 demo9rasinin allm Air<o9 ?n9oulundan yo9sun Air9a< da1a 98<89 yeni demo9rati9lemi
*/J

8l9enin di9tat?rl83e ge<mesinin5 Au ?n9oullarn g8<l8 oldu3u di3er 8l9elerde Aile dallanAuda9lanan et9ileri olaAilir. E3er demo9rati9 olmayan Air de'let5 g808n8 A8y89 ?l<8de arttrdysa 'e snrlarnn ?tesinde genilemeye Aaladysa5 Au da di3er 8l9elerde9i otoriter 1are9etleri 0anlandraAilme9tedir. 7u uyar0 et9isi5 ?.elli9le e3er Au genileyen otoriter de'let5 as9erU olara9 Air ya da da1a Oa.la 8l9eyi yendiyse5 da1a da Oa.la olma9tadr. %e<mite5 e9onomi9 olara9 gelimi olan A8t8n A8y89 g8<ler5 ayn .amanda A?lgesel olara9 da gelime e3iliminde Aulunmulardr. E3er in ?n8m8.de9i on yllar i<inde otoriter idare altnda e9onomi9 olara9 geliirse5 A?lgede9i deB mo9rati9 reKimler ?nemli ?l<8de .ayOlaya0a9tr. Son olara95 *,=>Plerde 'e *,C>Plarda oldu3u giAi5 otoriter y?netimlerin5 .amann i1tiya<larna uygun giAi g?r8nen5 es9i 'e yeni e9illeri ortaya <9aAilir. &toriter milliyet<ili9 Aa. ;<8n08 D8nya 8l9elerini 'e Do3u !'ru-aPy i<ine alaAilir. En dramati9 Air Ai<imde iranPda 1898m s8ren ar dinU mu1aOa.a9Vrl95 ?.elli9le slVm aleminde9i di3er 8l9elerde i9tidara geleAilir. &ligari9 otoriterli9 1em .engin 1em de Oa9ir 8l9elerde5 demo9rasinin dengeleyi0i e3ilimlerine Air te-9i olara9 gelieAilir. %e<mite oldu3u giAi gele0e9te de5 demo9rasinin5 ?.elli9le to-ra9 9ira0l3nn 1VlV Air -roAlem oldu3u 8l9elerde e9onomi9 ayr0al9larn <eitli Ai<imlerini 9orumasna 9arl9 olara95 1al9< di9tat?rl89ler ortaya <9aAilir. Son olara95 i9i ya da da1a Oa.la etni95 r9sal 'eya dinU gruAun Aulundu3u demo9rasilere5 Air gruAun to-lumun A8t8n8n8 9ontrol etmeye <alt35 9om8nal di9tat?rl89 em-o.e edileAilir. &toriterli3in A8t8n Au <eitleri ge<mite 'ar olmutur. %ele0e9te yenilerinin i0at edilmesi ise insan a9lnn snrlarnn ?tesinde Airey de3ildir. 7ir olasl9 da5 reKimin5 isti1Aarat5 medyay 'e 1aAerlemenin modern ara<larn 9ontrol etme9te9i yetene3i sayesinde otoriter idarenin m8m98n 'e meru 9lnd35 te9no9rati9 Rele9troni9 di9tat?rl89R olaAilir. 7u es9i 'e yeni otoriterli9 e9illerinin 1i<Airinin ortaya <9ma olasl3 y89se9 de3ildir5 Oa9at ayn .amanda 1er1angi Airinin ortaya <9masnn tamamen im9Vns. oldu3unu s?yleme9 de .ordur. */, D,8&('$ti(l,28,"i" G"*"#,(i E"I,ll,' Demo9rasinin olasl9larn de3erlendirme9 i<in Air Aa9a ya9lam ise5 demo9rasinin 1en8. Aulunmad3 yerlerde demo9rati.asyona engel olan eylerin 'e onun ansnn ne oldu3unun in0elenmesidir. *,,> itiAaryla5 y8.den Oa.la 8l9ede demo9rati9 reKim Aulunmama9tadr. 7u 8l9elerin <o3u5 .aman .aman AirAirine ge<en d?rt Keo98lt8rel 9ategoriye ayrlmtr( *. So'yetler 7irli3i de da1il olma9 8.ere5 *,J>Plerde A8y89 Air liAerali.asyonun meydana geldi3i 'e Air<o9 0um1uriyette demo9rati9 1are9etlerin olutu3u5 yerel Mar9sistBLeninist reKimler. =. 7ir9a< istisna dnda Aireysel di9tat?rl89ler5 as9erU reKimler 'eya te9B-arti sistemleri olara9 9alan5 ya da Au 8<8n8n Airleimi olan5 78y89 Sa1raPnn altnda yer alan 8l9eler. /. T8r9iye 'e Ael9i Pa9istan 1ari<5 @asPtan Endone.yaPya 9adar u.anan5 demo9rati9 olmayan reKimlerle y?netilen slVm 8l9eleri. +. Gom8nist sistemleri5 as9erU reKimleri5 Aireysel di9tat?rl89leri 9aAul eden 'e i9i yardemo9rasiyi i<ine alan STayland 'e Male.yaT5 7urmaPdan Aalay- %8neydo3u !sya Aoyun0a yol al- inPe 'e Gu.ey GorePye 9adar 'aran5 Do3u !sya 8l9eleri. Demo9rati.asyonun gele0e3i i<in ?nemli -otansiyel -oliti9 Air engel ise5 *,,>Pda 1VlV otoriter Air idare olara9 9alm 8l9elerin <o3unda demo9rasi te0r8Aesinin e9si9li3idir. *,:+Ple *,,> arasnda demo9rati9leen /> 8l9enin yirmi8<8n8n Air ta9m demo9rasiyle ilgili ge<mileri 'ar9en5 *,,>Pda demo9rati9 olmayan sade0e Air9a< 8l9e A?yle Air te0r8Aeye sa1i- oldu3unu

iddia edeAilir. 7unlar5 Air9a< 9?t8 yola sa-an 8<8n08 dalga0 SSudan5 NiKerya5 Surinam 'e mu1temelen Pa9istanT5 8<8n08 dalgadan te9rar demo9rati9 olmayan yola sa-an d?rt adet i9in0i dalga0 SL8Anan5 Sri Lan9a5 7urma5 @iKiT 'e "". D8nya Sa'ann sonunda te9rar demo9rati9 olmalar So'yet istilasyla engellenen 8< adet Airin0i dalga demo9rasisi SEstonya5 Letonya 'e Lit'anyaT. %er<e9ten5 *,,>Pda demo9rati9 olmayan ,> ya da da1a Oa.la 8l9e5 demo9rati9 idareyle ilgili ?nemli dere0ede ge<mi te0r8Aeden yo9sundu. 7unun demo9rati.asyon i<in 9esin Air engel olmad3 a<9tr Be3er ?yle olsayd5 imdi 1i<Air 8l9e demo9rati9 olma.dB an0a9 onu da1a Oa.la .orlatrd3 Air ger<e9tir.
*+>

*,,>Plarda Aa. 8l9elerde Aulunan demo9rati.asyonun Aa9a Air engeli5 mu1temelen yo9 olma9tadr. &toriter reKimler 9uran 'eya onlar u.un s8re idare eden liderler demo9rati.asyonun sad9 ra9i-leri olma9taydlar. 7u seAe-ten dolay otoriter reKimlerde 1er1angi Air e9ilde meydana gelen liderli9 de3iimi genelli9le demo9rasiye do3ru 1are9etin ?n8n8 a<ma9tadr. Liderlerin ?l8mleri *,,>Plarda Aa. otoriter reKimlerde9i Au t8r de3ii9li9leri mu1temelen sa3laya0a9tr. *,,>Pda in5 @ildii !dalar 'e Mala''iPde u.un s8redir 1898m s8renler5 se9senli yalarndaydlar. 7urma5 Endone.ya5 Gu.ey Gore5 Lesot1o 'e VietnamPda9iler yetmilerindeydiler. G8Aa5 @as5 Singa-ur5 Somali5 Suriye5 Tan.anya5 )aire 'e )amAiyaPda9i liderler altm ya da da1a Oa.la yataydlar. 7u liderlerin ?lmeleri ya da memuriyetten ayrlmalar5 8l9elerinde demo9rati.asyonun Air engelini ortadan 9aldra0a9tr5 Oa9at Air demo9rati.asyonu sa3laya0a3 9esin de3ildir. *,:+Ple *,,> arasnda demo9rati.asyon Aireysel di9tat?rl89lerde5 as9erU reKimlerde 'e te9B -artili sistemlerde meydana geldi. 7ununla AeraAer5 i< de'rimin 8r8nleri olan te9 -artili 9om8nist de'letlerde 1en8. tam anlamyla demo9rati.asyon meydana gelmedi. So'yetler 7irli3iPnde ise liAerali.asyon olutu5 an0a9 Au usyaPy tam demo9rati.asyona g?t8reAile0e3i giAi g?t8rmeyeAilir de. Yugosla'yaPda demo9rasiye y?neli9 1are9etler Slo'enya 'e Hr'atistanPda Aalama9tadr. 7ununla AeraAer5 Yugosla' 9om8nist de'rimi A8y89 ?l<8de Air Sr- de'rimidir 'e SrAistanPda demo9rasi umutlar 8-1eli g?r8nme9tedir. GamAo<yaPda5 de'rimle gelmi ola3an8st8 .alim Air 9om8nist reKim5 d g8<ler0e em-o.e edilen da1a a. .alim Air 9om8nist reKim taraOndan yer de3itirmitir. *,,>Pda !rna'utlu9 a<lyor giAi g?r8nm8t8r5 Oa9at in5 Vietnam5 Laos5 G8Aa 'e Etyo-yaPda yerel de'rimler taraOndan oluturulan Mar9sistBLeninist reKimler ise i9tidarda 9almaya 9ararl g?r8nm8lerdir. 7u 8l9elerde9i de'rimler 9om8nist oldu3u 9adar milliyet<i de olmutur 'e Au seAe-ten milliyet<ili9 9om8ni.mi Air yerde deste9lemitir5 Oa9at Aunun So'yet istilasmda9i Do3u !'ru-a i<in do3ru olmad3 a-a<9tr. Demo9rati.asyonun 0iddU Air engeli de5 !sya5 !Ori9a 'e &rta Do3uPda9i siyasU liderler arasnda demo9rati9 de3erlere ger<e9 Aa3ll3n olmamas5 ya da .ayO olmasdr. 9tidarda de3iller9en demo9rasiyi sa'unma9 i<in iyi Air nedenleri 'ardr. Demo9rati9 Aa3ll9lar an0a9 i9B
*+*

tidara geldi9lerinde test edilir. LVtin !meri9aPda demo9rati9 reKimler genelli9le as9erU darAelerle y9lmtr. 7u5 !sya 'e &rta Do3uPda da olmutur5 Oa9at Au A?lgelerde se<imle gelmi liderlerin 9endileri de demo9rasinin sona ermesinden sorumlu tutulmulardr( GorePde Syngman 1ee 'e Par9 E1ung Hee5 T8r9iyePde !dnan Menderes5 @ili-inlerPde @erdinand Mar0os5 Singa-urPda Lee GDan YeD5 HindistanPda ndra %and1i 'e Endone.yaPda Su9arno. Se<im sistemiyle i9tidar 9a.anan Au liderler5 da1a sonra Au sistemi Aaltalamaya Aalamlardr. Demo9rati9 de3erlere 'e uygulamalara <o9 a. Aa3ll9lar olmutur. !sya5 !Ori9a 'e &rta Do3uPda9i liderler demo9rasinin 9urallarn a. ya da <o9 de'am ettirseler Aile5 s9 s9 Aunu istemiyere9 ya-yor g?r8nm8lerdir. Yirmin0i y8.yln i9in0i yarsnda Air<o9 !'ru-al5 Gu.ey !meri9al 'e LVtin !meri9al siyasU lider demo9rasinin ateli 'e se<9in sa'unu0usu olmutur. 7una 9arl95 !sya 'e !Ori9a 8l9eleri5 demo9rati9

1are9etlerin de lideri olan <o9 sayda 1898met lideri 8retmemitir. omulo 7etan0ourt5 !lAerto Llera Eamargo5 Hose @igueres5 Eduardo @rei5 @erdinando 7elaunde Terry5 Muan 7os015 Mose Na-oleon Duarte 'e aul !lOonsinPin !syal5 !ra- 'eya !Ori9al ede3erleri 9imB lerdir[ 7unlar5 MaDa1arlal Ne1ru5 Eora.on !huinoPdur5 Ael9i Aa9alar da olaAilir5 Oa9at say0a <o9 a.drlar. !9la 1i<Air !ra- lider gelmeme9tedir 'e i9tidarday9en demo9rasinin taraOtar 'e deste9<isi olara9 8n ya-m Air "slVmU lider tanmlama9 ise .ordur. 7u niye A?yledir[ 7u soru Ai.i 9a<nlma. olara9 98lt8r meselesine g?t8rme9tedir. K*lt*' D8nyann5 insanlarn da'ranlarna5 de3erlerine5 inan<larna 'e Aunlara Aa3l da'ran Ai<imlerine g?re ?nemli ?l<8de de3ien A8y89 tari1U 98lt8rel gelene9lerinin5 demo9rasinin gelimesine yardm0 oldu9lar ileri s8r8lm8t8r. Son dere0e antidemo9rati9 Air 98lt8r5 to-B lumda demo9rati9 9urallarn yaylmasna engel ola0a95 demo9rati9 9urumlarn meruiyetini tanmaya0a9 'e A?yle0e Au 9urumlarn ortaya <9masn 'e et9ili Air Ai<imde ilemesini engellemese de A8y89 ?l<8de 9arma9latra0a9tr. G8lt8rel te. i9i e9ilde ortaya <9ar. 7unlarn da1a snrlay0 olan5 sade0e 7at 98lt8r8n8n demo9rati9 9urumlarn
*+=

gelimesi i<in uygun Air .emin sa3lad3n 'e Aunun sonu0u olara95 demo9rasinin 7atl olmayan to-lumlar i<in <o3unlu9la uygun olmad3n s?yler. ;<8n08 dalgann il9 yllarnda5 Au Oi9ir %eorge Gennan taraOndan a<9 olara9 ileri s8r8ld8. Gennan5 demo9rasi5 R&nse9i.in0i 'e ondo9u.un0u y8.yllarda Gu.ey 7at !'ru-aPda5 temel olara9 ngili. Ganal 'e Gu.ey Deni.ine San0a9 &rta !'ru-aPya da Aelirli Air mi9tar u.ayara9T snrlar olan 8l9eler arasnda gelien 'e da1a sonra Gu.ey !meri9a da da1il olma9 8.ere5 Gu.eyAat !'ru-aPdan gelen insanlarn il9 yerleenler 'eya s?m8rge0iler olara9 ortaya <9t9lar 'e si'il y?netimin ge<erli 9urallarn yerletirdi9leri d8nyann Aa9a 8l9elerine tananR5 Air y?netim e9lidir5 demitir. 7u nedenle demo9rasinin R.aman 'e yer olara9 nisAeten dar Air taAan 'ardr 'e onun Au dar <e'relerin dnda 9alan insan gru-lar i<in do3al idare Ai<imi oldu3unu Aelirten 9ant 1en8. oluturulmamtrR. GennanPa g?re5 Mao5 Sala.ar 'e EastroPnun Aaarlar5 otoriter reKimlerin5 siyasU otoritenin da1a yaygn e9illerinin Aaars. oldu3u yerlerde reOormlar ya-maya 'e A8y89 insan to-lulu9larn gelitirmeye mu'aOOa9 olaAildi9lerini g?stermitir./ Gsa0a5 demo9rasi5 sade0e Gu.eyAat 'e Ael9i de &rta !'ru-a 8l9eleri 'e onlarn 9olonileri i<in uygundur. 7at 98lt8r8 te.inin 7al9anlarPda9i 'e So'yetler 7irli3iPnde9i demo9rati.asyon s8re0inde do3rulu9 g?stergeleri ortaya <9mtr. Tari1sel olara9 Au A?lgeler arl9 'e &smanl im-aratorlu9larnn Air 9smdrW 1V9im olan dinleri 7at Hristiyanl3 de3il5 &rtodo9slu9 'e slVmPdr. 7u A?lgeler5 7at !'ru-aPnn Oeodali.m5 ?nesans5 eOorm5 !ydnlanma5 @rans. De'rimi 'e liAerali.mle ge<irdi3i ayn te0r8Aeleri ge<irmemilerdir. Nilliam Nalla0ePn ?ne s8rd838 giAi so3u9 sa'an sona ermesi 'e Demir PerdePnin yo9 olmas5 9riti9 siyasU ayrma <i.gisini do3uya5 Do3u 'e 7at Hristiyanl9 Vlemi arasnda9i asrlar Aoyu 'arolan snra do3ru 9aydrm olaAilir. Gu.eyden Aalayara95 Au <i.gi5 9aAa0a snrlar Aoyun0a5 @inlandiya 'e 7alt9 0um1uriyetlerini $9raynaPnn arasndan5 Aat Gatoli9 $9raynaPy5 do3u &rtodo9s $9raynaPdan ayrara9 ge<erW g8neye 'e sonra Yugosla'yaPnn i<inden 9aAa0a Slo'enya 'e Hr'atistanP di3er 0um1uriyetlerden ayrara9 geB
/.%0orge @.G0nnan5 T0e #loud ofDanger S7oston( Little5 7roDn5 *,::T5 +*B+/.

*+/ <er.+ 7u <i.gi imdi demo9rasinin 9?9 sala0a3 A?lgeleri5 9?9 salmaya0a3 A?lgelerden ayraAilir. Da1a a. snrlay0 Air 98lt8rel engel Oi9ri ise5 Aelirli 7atl olmayan 98lt8rlerin demo9rasiye ?.elli9le d8man oldu3unu s?yleme9tedir. 7u 9onuda en s9 Aa1sedilen i9i 98lt8r GonO8<yus me.1eAi 'e "slVmdr. 7u 98lt8rlerin g8n8m8.de demo9rati.asyon i<in 0iddi engeller taytamad3n Aelirleme9 i<in 9onuyla ilgili sorula0a9 8< soru 'ardr. 7irin0isi5 GonO8<yus<u 'e "slVmU de3erler 'e inan<lar nereye 9adar demo9rasiye d8mandr[ 9in0isi5 e3er d8manlarsa5

demo9rasiye do3ru olan geliime ger<e9ten ne 9adar engel olmulardr[ ;<8n08s85 e3er ge<mite demo9rati9 geliimi ?nemli ?l<8de ge0i9tirdiyseler5 gele0e9te de A?yle ya-maya nereye 9adar de'am edeAilirler[ GonO8<yus<ulu9 %elene9sel GonO8<yus<ulu3un gere9 demo9rati9 olmad3 gere9se antidemo9rati9 oldu3u ?nerisine 1emen 1emen 1i<Air Ailimsel itira. ya-lmamtr. Te9 1aOiOleti0i Oa9t?r5 9lVsi9 in -oliti9asnda5 9ariyer sa1iAi olmay sosyal Airi9ime g?re de3il de 9iinin yetene9lerine g?re Aelirleyen imti1an sistemidir. 7ununla AeraAer5 A?yle Aile olsa5 me.iyete g?re d8.enlenen terOi sistemi Air demo9rasi oluturma.. Gimse modern Air orduyu5 sade0e suAaylarnn yetene9lerine g?re terOi edilmelerinden dolay demo9rati9 diye a<9lama.. GlVsi9 in GonO8<yuslu3u 'e onun Gore5 Vietnam5 Singa-ur5 Tay'an 'e Ma-onyaPda9i S1aOiOletilmiT t8re'leri5 gruAun Aireyin 8st8nde5 otoritenin ?.g8rl838n 8st8nde 'e sorumlulu3un 1a9larn 8st8nde yerald3n 'urgulamlardr. GonO8<yus to-lumlarnda de'lete 9ar 1a9larn olmas gelene3i yo9turW Airey 1a9lar 'arsa Aile5 Aunlar de'let taraOndan oluturulmutur. !1en9 'e iAirli3i5 uyuma.l9 'e re9aAete ter0i1 edilmitir. D8.enin de'am ettirilmesi 'e 1iyerariye sayg temel de3erler olmutur. @i9irlerin5 gru-larn 'e -artilerin <atmas te1li9eli 'e gayrimeru olara9 g?r8lm8t8r. He-sinden ?nemlisi GonO8<yus<ulu9 to-lum 'e de'leti Airletirmi 'e ulusal d8.eyde Aa3ms. sosyal 9urumlara 1i<Air meruiyet sa3lamamtr.
+.7a9n. Nilliam Nalla0e5 T0e Transformation of Oestem <urope SLondra( oyal "nstitute oO "nternational !OOairsBPinter5 *,,>T5 *CB*,.

*++ $ygulamada GonO8<yus<u ya da GonO8<yus<ulu3un et9isinde olan to-lumlar demo9rasiye 9ar misaOir-er'er da'ranmamlardr. *,,>Pdan ?n0e5 Do3u !syaPda sade0e i9i 8l9e5 Ma-onya 'e @ili-inler5 demo9rati9 y?netim te0r8Aesi ge<irmilerdir. Her i9i 'a9ada da demo9rasi Air !meri9an 'arl3nn 8r8n8yd8. Da1as5 @ili-inler A8y89 ?l<8de Gatoli9 Air 8l9edir. Ma-onyaPda ise GonO8<yus<u de3erler yeniden yorumlanmtr 'e yerli 98lt8rel gelene9lerle Airletirilmilerdir. Gta inPinin demo9rati9 y?netimle ilgili 1i<Air te0r8Aesi olmamtr 'e yllar Aoyun0a 7at ti-i demo9rasi sade0e nisAeten radi9al ayrl9< 98<89 gru-lar taraOndan deste9lenmitir. GonO8<yus<u gelene3in esas unsurlaryla R1a9i9iR demo9rati9 eletiriler 9esilmemitir.] inPi modernletirenler SLu0ian PyePnin anlatmndaT milliyet<i 'e Gom8nist -artilerin RGonO8<yus<u LeninistPleri olmutur. *,J>Plerin sonunda5 inPde9i 1.l e9onomi9 A8y8me ?3ren0iler5 entelle9t8eller 'e e1irli orta snO gru-lar taraOndan ya-lan5 siyasU reOorm 'e demo9rasi i<in yeni tale-ler oluturdu3u .aman5 Gom8nist Liderli9 Auna i9i e9ilde 0e'a'erdi. l9 olara95 Tay'an5 Singa-ur 'e GorePnin deneyimlerine dayanan 'e inPle ayn e9onomi9 gelime aamasnda Aulunan Air 8l9enin5 dengeli Air e9onomi9 A8y8me ger<e9letirme9 i<in otoriter idareye i1tiya0 oldu3unu 'e gelimenin isti9rars. sonu<larn giderdi3ini ?ne s8ren Air Ryeni otoriterli9R teorisi ortaya att. 9in0i olara95 Pe9in 'e Aa9a yerlerde ortaya <9an demo9rati9 1are9eti5 *,J, Ha.iranPmda iddet 9ullanara9 Aastrd. inPde5 e9onomi9 gelime demo9rasiyi engelleme9 yolunda 98lt8r8 deste9ledi. 2te yandan Singa-ur5 Tay'an 'e GorePde ger<e9leen A8y8me5 *,J>Plerin sonunda demo9rasi i<in e9onomi9 temeli oluturdu. 7u 8l9elerde e9onomi5 siyasU gelimeyi e9illendirmede 98lt8rle <ar-t. *,,>Pda5 Singa-ur5 demo9rati9 sistemi olmayan te9 -etrol i1ra< etmeyen Ry89se9 gelirliR 8l9eydi SD8nya 7an9asPnn Aelirtti3i giAiT 'e Singa-urPun lideri 7at demo9rasisinin de3erlerine 9ar olan5 GonO8<yus de3erlerinin se<9in Air yorumlay0syd. *,J>Plerde5 7aAa9an Lee GDan YeD GonO8<yus de3erlerinin ?3renilmesine 'e yaylmasna 9endi e1ir de'letinde A8y89 Air ?n0eli9 tand. Mu1aleOeti
6.7a9n. Dani0l G0lli10r5 RT1e Politi0al Eonsehu0n0es oO E1inaPs eOormR5 #omparative Poli-s &H SMuly *,JCT( +JJB+,>W and !ndreD M. Nat1an5 E1in0s0 Demo0ra0y SN0D Yor9( !lOred !.Gno-O5 *,J6T.

*+6 Aastrma9 'e medyann 1898meti 'e onun -oliti9asn eletirmesini ?nleme9 i<in 9u''etli ?nlemler ald. 7?yle0e Singa-ur d8nyann .engin 8l9eleri arasnda otoriter GonO8<yus<u Air

istisna olara9 9ald. Enteresan soru5 Singa-urPun5 de'leti yaratan LeePnin siyasU sa1neden 9smen <e9iliyor giAi g?r8nd838 u sralarda5 A?yle 9almaya de'am edi- etmeye0e3idir. *,J>Plerin sonunda5 Tay'an 'e Gore demo9rati9 Air y?ne do3ru 1are9et etti. Tari1sel olara95 Tay'an 1e- inPin 9enarnda 9alan Air -ar<a olmutur. Ma-onlar taraOndan 6> sene igal altnda tutuldu 'e 1al9 in y?netiminin s?m8rmeleri 9arsnda *,+:Pde aya9land. *,+,Pda gelen milliyet<i 1898met5 Gom8nistler taraOndan yenilgiye u3ratlmasyla 98<89 d8t8. 7?yle Air yenilgi5 Air<o9 milliyet<i liderin5 otoritenin gelene9sel GonO8<yus<u 9a'ramlaryla Airleen 9iAirli ta'rn mu1aOa.a etmesini im9Vns.latrd. H.l e9onomi9 'e sosyal gelime gelene9sel GonO8<yus<ulu3un et9isini da1a da .ayOlatt. 78y89 ?l<8de yerli Tay'anllardan oluan A8y89 Air giriim0i snO5 ana9arann 189metti3i de'letten Aa3ms. olan Air g8< 'e. .enginli9 yaratt Sson dere0e GonO8<yus<u olmayan Air tar.daT. 7u5 Tay'an i<inde5 inPin 9endisinde 'eya GorePde ya da VietnamPda meydana gelmeyen 'e Ma-onyaPda ger<e9ten 1i<Air .aman 'arolmayan5 in siyasU 98lt8r8nde temel Air de3ii9li9 oluturdu.C 7?yle0e Tay'anPn ola3an8st8 e9onomi9 gelimesi5 nis-eten .ayO olan GonO8<yus<u miras Aatrd 'e *,J>Plerin sonunda E1iang E1ing Guo 'e Lee Teng Hui5 e9onomi9 'e sosyal de3ii9ler neti0esinde oluan Aas9lara 0e'a- 'erdiler 'e to-lumlarnda siyaseti 9ademeli olara9 eOOaOlatrmaya do3ru y?neldiler. GorePde 9lVsi9 98lt8r5 Air otoriterli9 gelene3i 'e g8<l8 adam idaresi de da1il5 demo9rasiye uygun olmayan GonO8<yus<u -ar<alar Aoyun0a5 de3i9enli9 'e eitli9 -rensiAinin unsurlarn i<eriyordu. Goreli Air ?3ren0inin iOade etti3i giAi5 Rinsanlar 9endilerini 1a9lar uygulayan 'e sorumlulu9larn yerine getiren 'atandalar olara9 g?rm8yorlard5 Oa9at 1ayatta 9alma9 i<in yu9arnn emirlerine 'e l8tuOlarna uyma e3ilimindeydiler.R] *,J>Plerin sonunda5 e1irleme5 e3itim5 A8y89 Air orta snOn gelimesi 'e Hristiyanl3n et9ileyi0i yaylmas Oa9t?rlerinin
C. Lu0ian N. Pye 'e Mary N. Pye5 8sian Pouer and Poli-s) T0e #ultural Dimension of 8ut0ority SEamAridge( Har'ard $ni'ersity Press5 *,J6T5 =/=B=/C. : . 5eM York Times, *6 !ral9 *,J:5 !HB

*+C t8m8 ile GorePde demo9rasiye Air engel olan GonO8<yus<ulu9 arasnda9i m80adelenin5 9esin olara9 i9in0isinin le1inde <?.8mleni- <?.8mlenmedi3i Aelirsi. olara9 9ald. D&@! 5s-$ )&#,li E9onomi9 gelime 'e !sya 98lt8r8n8n AirAiriyle 9esimesi ayr Air Do3u !sya demo9rati9 9urumlar ti-i oluturmua Aen.eme9tedir. *,,>Pa 9adar S98lt8r olara9 Air<o9 Aa9mdan5 Do3u !syalPdan <o9 LVtin !meri9al olanT @ili-inler 1ari< 1i<Air Do3u !sya 8l9esi5 1al9n se<ti3i Air -arti y?netiminden5 yine 1al9n se<ti3i Air Aa9a -arti y?netimine do3ru Air d?n88m yaamamtr. 7unun il9 ?rne3i S-rototy-eT olan Ma-onyaPda 1i< 8-1esi. Air demo9rasi 'ardr5 Oa9at ?yle Air demo9rasi 9i i9tidarda9i -arti 1i<Air .aman oyla i9tidardan indirilmemitir. Ma-onyaPnn egemen -arti demo9rasisi modeli5 PyePn iaret etti3i giAi5 Do3u !syaPda9i Aa9a yerlere de yaylmtr. *,,>Pda GorePde5 8< mu1aleOet -artisinden i9isi5 Gim Dae MungPun liderli3ini ya-t3 di3er mu1aleOet -artisinin i9tidara ge<memesi i<in5 Air -oliti9 Alo9 oluturma9 ama0yla i9tidarda9i gelime GuomintangPn SGMTT A8y89 i1timalle egemen -arti olara9 9ald3 'e Demo9rati9 leri0i PartiPnin s8re9li Air mu1aleOet rol8ne ma19\m oldu3u Air se<im sistemine do3ru ilerliyor g?r8n8yordu. Male.yaPda5 Malay5 in 'e Hint to-lulu9larnn 8< ?nde gelen -artisinden oluan 9oalisyon5 A8t8n ra9i-leri 9arsnda i9tidar 1i< 9esintisi. olara9 *,6>Plerden *,J>Pe 9adar 9ontrol8nda Aulundurmutur. *,J>Plerin ortasnda5 Lee Gman YeDPun yardm0 'e 1aleOi olan %o1 E1o9 Tong5 Singa-ur i<in Aen.er ti-te Air -arti sistemini onaylad( R7en0e isti9rarl Air sistem5 to-lumun geni Air 9esimini temsil eden Air ana siyasU -artinin oldu3u Air sistemdir. Sonra onun etraOnda Aa9a Air9a< 0iddU Oi9irli -artini. olaAilir. 7unlarn geni g?r8ler sunma im9Vnlar olmasa da5 Au -artiler A?lgesel <9arlar temsil ederler. Ve 1er .aman ana -arti se<ilir. 7unun iyi oldu3unu sanyorum. Ve Singa-urPda e3er Au sonu0a ularsa95 -iman olmamR.J

Demo9rasi i<in temel Air 9riter5 siyasU -artiler arasnda5 1898metin ta0i.i 'e mu1aleOet gru-larnn 9stlanmas olma9s.n5 oy elde etme9
J . %o1 E1o9 Tong5 5eM York Times1da Aaslmtr5 *+ !3ustos *,J65 !*/.

*+:

i<in eit 'e a<9 re9aAetin Aulunmasdr. Ma-onya5 on yllar Aoyun0a5 9onuma ?.g8rl838yle5 Aasnyla5 me0lisiyle 'e se<ime dayanan re9aAet i<in ma9ul ?l<8de9i eit artlaryla5 Au testten ge<mitir. !syaPda9i di3er egemenB-arti sistemlerinde5 oyun alan yllar Aoyun0a 1898metin le1ine d?nd8r8lm8t8r. 7ununla AeraAer5 *,J>Plerin sonuna do3ru artlar da1a eit Air 1ale geliyordu. GorePde5 *,J,Pda5 i9tidar -artisi millet me0lisini 9ontrol etmeyi Aaaramad 'e Au yenilgi mu1temelen onun sonu<ta i9i ra9iAiyle Airlemesinde A8y89 Air Oa9t?r oldu. Tay'anPda5 mu1aleOet 8.erinde9i 9stlamalar 9ademeli olara9 9aldrld. 7?yle0e di3er Do3u !sya 8l9elerinin5 1e- i9tidar -artisinin 9a.and3 Air oyun alannda eitli9 sa3lama9 i<in5 Ma-onyaPya 9atlmalar d88n8leAilir. *,,>Pda5 Do3u !sya egemenB-arti sistemleri5 Air u0unda Ma-onyaPnn5 ?A8r u0unda Endone.yaPnn 'e arada Gore5 Tay'an5 Male.ya 'e Singa-urPun Saa3 yu9ar Au sraylaT yer ald3 de'aml Air do3ru oluturdu. 7?yle0e Air sistem demo9rasinin resmU i1tiya<larn 9arlayaAilir5 Oa9at Au5 7atPda uygulanan 'e -artiler 'e mu1aleOetlerin i9tidar i<in sade0e serAest 'e eit Air re9aAet ya-mad9larnn5 ayn .amanda da i9tidara alternatiO oldu9larnn ?ng?r8ld838 demo9rati9 sistemlerden ?nemli Air ?l<8de ayrlr. 7una 9arn Do3u !sya egemenB-arti sistemleri i9tidar i<in alternatiO olmay i<ermiyor5 se<imlere 9atlmay i<eriyor5 Oa9at sade0e RanaR -artinin y?netime 9atlmasn 9a-syor. 7u ti-te Air siyasU sistem5 d?n88ml8 olmayan Air demo9rasi ?neriyor. 7at de3erleri olan re9aAet 'e de3iime 1i.met eden de3il5 7atl demo9rati9 uygulamalarn Do3u de3erleri olan Oi9ir Airli3i 'e isti9rara 1i.met eden Air ada-tasyonunu temsil ediyor. 7atl demo9rati9 sistemler Aaarl i0raatn meruiyetine otoriter sistemlerden da1a a. Aa3mldr5 <8n98 Aaars.l95 sistemin yerine5 o me'9ide Aulunan 9iiye y89lenir 'e o 9iinin iten <9arlara9 yerine Aa9asnn getirilmesi sistemi yenilemeye yardm0 olur. EgemenB-arti modelini Aenimseyen ya da Aenimsemi giAi g?r8nen Do3u !sya to-lumlarnn5 *,C>Pdan *,J>Pe Aen.ersi. eitsi. e9onomi9 Aaar re9oru 'ard. 7ununla AeraAer5 e3er fJ olan A8y8me oranlar d8erse isi.li95 enOlasyon 'e e9onomi9 s9ntnn di3er e9illeri artarsa 'eya sosyal 'e e9onomi9 s9ntnn yaratt3 <atmalar yo3unlarsa ne olur[ 7ir 7at demo9rasisinde Aunun 0e'aA5 o me'9ide9i insanlarn iten <9arlB
*+J

mas ola0a9tr. 7una 9arn5 Air egemenB-arti demo9rasisinde5 Au5 de'rim0i Air de3ii9li9 getire0e9tir. E3er siyasU re9aAetin ya-s Aunun olmasna i.in 'erme.se5 1898metten memnun olunmamas5 1898meti de'irme9 ama0yla 1al9 deste3ini 1are9ete ge<irme9 i<in5 g?sterilere5 -rotestolara 'e isyanlara 9olayl9la yola<aAilir. !rdndan 1898met Au 9ar 9oymalara Aas9yla 0e'a- 'erme e3iliminde ola0a9tr 'e otoriter 9ontrol8 em-o.e ede0e9tir. & .aman5 esas soru5 Do3u !sya egemenB-arti sisteminin nereye 9adar 9esintisi. 'e y89l8 Air e9onomi9 A8y8me ?ng?rd838d8r. 7u sistem s8re9li e9onomi9 d88e 'eya durgunlu3a dayanaAilir mi[ islVm RGonO8<yus<u demo9rasiR 8-1esi. 9endi 9endisiyle <elime9tedir. R"slVmU demo9rasininR de A?yle olu- olmad3 Aelirsi.dir. Eitli9<ili9 'e g?n8ll8l89 slVmPda ana temalardr. Ernest %ellner5 R"slVmn y89se9 98lt8rel <atsnnR5 modernli3in ya da moderni.asyonun gere9lili9leB rini tayan Aa. ?.elli9leri oldu3unu ?ne s8rm8t8r B te9 tanr0l95 -uBritani.m5 ara0l3a 'e 1iyarariye 9ar 1onutsu.lu9 'e oldu9<a a. Air mi9tarda si1ir. %enel olara9 Aunlar ayn .amanda demo9rasinin gere9lerine de uygun eylerdir. 7ununla AeraAer5 slVm dinU to-lumla siyasU to-lum arasnda9i ayrm ise reddetme9tedir. 7u nedenle Se.arPla Tanr arasnda Air denge Aulunmama9tadr 'e siyasU ayrm dinU Aa3ll3a Aa3lanmtr. !r mu1aOa.a9Vr slVm5 siyasU liderlerin M8sl8manl3 uygulamasn5 #eriatPn temel 9anun olmasn 'e ulemann5 RA8t8n 1898met -oliti9asn Airletirmede ya da en a.ndan yeniden g?.den ge<irmede 'e onaylamada 9esin Air oyu olmas gere9ti3iniR tale- etme9tedir., Y?netimin merutiyeti 'e

-oliti9as dinU do9trinden 'e dinU ?3retiden 9ayna9land9<a5 slam0 siyasU Oi9irler5 demo9rati9 -oliti9alarn ?nermelerinden ayrlr 'e onlarla <eliir. 7?yle0e "slVmU do9trin5 demo9rasiye 1em uygun olan 1em de olmayan unsurlar Aulundurma9tadr. 7ununla AeraAer5 uygulamada5 1er1angi Air s8reyle tam Air demo9rati9 sistemi de'am ettiren te9
,.Ernest %ellner5 R$- Orom "m-erialismR5 T1e 5eM PepuGli-, == Mays *,J,5 /6B/CW . St0-1en Hum-1eys5 Rislam and Politi0al Values in Saudi !raAia5 Egy-t5 and SyriaR5 iddk <ast Qournal, // SNinter *,:,T( CB:.

*+, slVm 8l9esi5 MustaOa Gemal !tat8r9P8n "slVmU to-lum d88n0elerini 'e -oliti9alarn 9esin olara9 reddetti3i 'e lVi9 'e modern Air 7at de'leti yaratma9 i<in gayretle giriimde Aulundu3u5 T8r9iyePdir. Ve T8r9iyePnin demo9rasiyle olan deneyimi tam anlamyla Aaarl olmamtr5 islVm d8nyasnn Aa9a A?l8mlerinde5 Pa9istan5 1i<Airi u.un s8rmeyen 8< demo9rasi giriiminde Aulunmutur. T8r9iyePde ara ara ya-lan as9erU m8da1alelerde 9esilen Air demo9rasi 'ar9en5 Pa9istanPda ise ara ara ya-lan se<imlerle 9esilen A8ro9rati9 'e as9erU Air idare 'ardr. 7ir demo9rasi Ai<imini S1er ne 9adar <o9 <eitli Air t8r olsa daT5 ?nemli Air .aman aral3 Aoyun0a de'am ettiren te9 !ra- 8l9esi L8AnanPdr. 7ununla AeraAer5 demo9rasisi5 ger<e9te5 <o9 <eitli oligariye ede3erdi 'e n8Ousunun f+>B6>Psi Hristiyand. M8sl8manlar L8AnanPda <o3unlu9 1aline geldi9lerinde 'e 9endilerini g?stermeye Aalad9larnda5 L8AnanPda9i demo9rasi <?9t8 @reedom HousePun ya-t3 yll9 aratrmalarda5 *,J*Ple *,,> arasnda5 M8sl8man <o3unlu9larn yaad3 /: 8l9eden sade0e i9isi ?.g8r sayld( 9i yll3na %amAia 'e d?rt yll3na Gu.ey GArs T8r9 Eum1uriyeti. slVmPla demo9rasi arasnda teori9 olara9 ne 9adar uygunlu9 Aulunursa Aulunsun5 uygulamada seyre9 olara9 i9isi Airarada y8r8m8t8r. %8ney 'e Do3u !'ru-aPda5 LVtin !meri9aPda 'e Do3u !syaPda otoriter reKimlere 9ar ya-lan mu1aleOet 1are9etleri5 e'rensel olara9 7at demo9rati9 de3erlerini 9aAul ettiler 'e demo9rasi 9urma ar.ularn a<9ladlar. 7u5 e3er ellerine Aunu ya-ma ans ge<erse mutla9a demo9rati9 9urumlar yerletire0e9ler deme9 de3ildir5 Oa9at en a.ndan demo9rasi s?.8n8 Sr1etori0T 1e0elemilerdir. 7una 9arl95 slam0 to-lumlarda5 9esin demo9rati9 -oliti9alar i<in ya-lan 9am-anya 1are9etleri nis-eten .ayO olmutur 'e en g8<l8 mu1aleOet slam0 ar mu1aOa.aB 9Vrlardan gelmitir. *,J>Plerin sonunda5 i< e9onomi9 -roAlemler5 Aa9a yerlerde meydana gelen demo9rati.asyonun ya-t3 <3 et9isiyle Airleere95 Air9a< slVm 8l9esi 1898metinin mu1aleOet 8.erinde9i 9ontrollarn ge'etmelerine 'e meruiyetlerini se<imler ya-ara9 yenileme giriiminde Aulunmalarna yol a<t. 7undan il9 olara9 yararlananlarn AelliAallar "slVmU ar mu1aOa.a9Vr gru-lar oldu. Ee.ayirPde Ha.iran *,,>Pda ya-lan yerel se<imlerde5 9i Au se<imler 8l9enin *,C=Pde Aa3ms. olmasnB
*6>

dan Aeri ya-lan il9 se<imlerdi5 "slVmU Gurtulu Ee-1esi ortal3 sili- s8-8rd8. ;rd8nPde *,J,Pda ya-lan se<imlerde5 "slVmU ar mu1aOa.a9Vr gru-larn gi.li0e aya9lanmalar tertietti9leri s?ylendi. "slVmU gru-larn se<imlerde ya-t9lar Au g8<l8 g?steriler5 9smen5 Aa9a mu1aleOet -artilerinin yo9lu3unu yansttW Aa.lar 1898met taraOndan yasa9lanmlard5 Aa.lar da se<imleri Aoy9ot etti9lerinden 9atlmamlard. 7unun yannda5 ar mu1aOa.a9Vrl9 &rta Do3u 8l9elerinde5 ?.elli9le gen< insanlar arasnda g8< 9a.anyor giAi g?r8nme9tedir. 7u e3ilimin g808 TunusPta5 T8r9iyePde 'e Aa9a yerlerde 1898metin Aanda Aulunan lVi9 9imseleri5 ar mu1aOa.a9Vrlar taraOndan sa'unulan -oliti9alar Aenimsemeye 'e 9endilerinin islVmPa olan Aa3ll9larn g?steren -oliti9 1are9etler ya-maya y?nlendirdi. islVm 8l9elerinde9i liAerali.asyon5 A?yle0e5 demo9rasiye Aa3ll9lar Aelirsi. olan ?nemli sosyal 'e siyasU 1are9etlerin g808n8 arttrd. 7a. a<lardan *,,>Plarn Aanda5 "slVmU to-lumlarda9i ar mu1aOa.a9Vr -artilerin durumlar5 *,+>Plarda 'e yine *,:>Plerde 7at !'ru-aPda9i 9om8nist -artiler i<in sorulanlara Aen.er sorular ortaya <9ard. Me'0ut 1898metler5 siyasetlerinde a<9l3a 'e "slVmU gru-larn da serAest 'e eit olara9 re9aAete

9atlaAile0e9leri se<imler ya-maya de'am ede0e9lerBmiydi[ "slVmU gru-lar Au se<imlerde <o3unlu3un deste3ini 9a.anaAile0e9ler miydiF E3er se<imleri 9a.anrlarsa5 Air<o9 "slVmU to-lumda S2rne3in5 Ee.ayir5 T8r9iye5 Pa9istan 'e Endone.yaT gayet lVi9 olan ordu onlarn 1898met oluturmalarna i.in 'ere0e9 miydiF E3er Air 1898met olutururlarsa5 Aunu5 demo9rasiyi Aaltalayan 'e to-lumda9i modern 'e 7at 9?9enli unsurlar yaAan0latran radi9al islam0 -oliti9alar i.leye0e9 miydi[ G8lt8rel Engellerin Snrlar 7?yle0e5 demo9rati.asyona 9ar g8<l8 98lt8rel engeller GonO8<yus<u 'e "slVmU to-lumlarda ortaya <9yor giAi g?r8n8yor. 7ununla AeraAer5 Aunlarn mu1a99a9 demo9rati9 gelimeyi engelleyi- engellemedi9leri 1a99nda 8-1e duyula0a9 durumlar 'ar. 7irin0isi5 ge<mite Auna Aen.er 98lt8rel arg8manlar ele alnmyordu. 7ir 9ere5 Air<o9 Ailim adam Gatoli9li3in demo9rasiye Air engel oldu3unu ?ne s8rm8t8. NVeAer0i gelene9ten olan di3erleri5 e9onomi9 olara9 Gatoli9 8l9elerin
*6*

Protestan 8l9eler giAi gelimesinin m8m98n olmaya0a3n ileri s8rm8t8. !n0a9 *,C>5 *,:> 'e *,J>Plerde Gatoli9 8l9eler demo9rati9 1ale geldiler 'e ortalama olara9 Protestan 8l9elerden da1a y89se9 A8y8me 1.larna sa1i- oldular. 7en.er Air Ai<imde5 NeAer 'e di3erleri GonO8<yus<u 8l9elerin Aaarl Air 9a-italist gelime sa3lamaya0a9larn ?ne s8rm8t8 7ununla AeraAer5 *,J>Pe 9adar5 yeni Air Ailim adam nesli5 GonO8<yus<ulu3u5 Do3u !sya 8l9elerinde9i ola3an8st8 e9onomi9 gelimenin en A8y89 nedeni olara9 g?rd8ler. 7a9alm Au Oi9ir u.un d?nemde5 GonO8<yus<ulu3un e9onomi9 gelimeyi engelledi3i te.inden da1a Oa.la yaayaAile0e9 mi[ 7irta9m 98lt8rlerin de3ii9li3e 9ar 9al0 engeller oldu3u arg8manna Aelirgin Air 8-1e0ili9le Aa9lmaldr. 9in0isi5 slVm 'e GonO8<yus<ulu9 giAi A8y89 98lt8rel gelene9ler son dere0e 9arma9 olan Oi9irler5 inan<lar5 do9trinler5 ?nermeler 'e da'ranlar modelleridir. GonO8<yus<ulu9 da da1il 1er1angi Air A8y89 98lt8r8n demo9rasiye uygun olan unsurlar 'ardr5 t-9 Protestanl3n 'e Gatoli9li3in demo9rati9 olmayan a-a<9 unsurlar da oldu3u giAi. GonO8<yus<u demo9rasi artlarla <elieAilir5 Oa9at5 GonO8<yus<u Air to-lumda9i demo9rasinin de A?yle olmas gere9me.. Esas mesele slVm 'e GonO8<yus<ulu9Pda9i 1angi unsurlarn demo9rasiye uygun oldu3u 'e Aunlarn nasl 'e 1angi artlar altnda Au 98lt8rel gelene9lerin demo9rati9 olmayan g?r8lerinin yerine ge<eAile0e3idir. ;<8n08s8 tari1sel olara9 98lt8rler durgun de3il5 dinami9tir. 7ir to-lumda 1V9im olan inan<lar 'e da'ranlar de3iir. De'amll3n unsurlarn mu1aOa.a ettirir9en5 Air to-lumda9i Air nesil i<inde ge<erli olan Air 98lt8r5 onun .i' ya da i(i nesil ?n0esinde oldu3undan <o9 Oar9l Air Ai<imde de3ieAilir. *,6>Plerde s-anyol 98lt8r85 ti-i9 olara9 gelene9sel5 otoriter5 1iyerari95 son dere0e dinU 'e ereO 'e me'9i 9?9enli olara9 a<9lanyordu. *,:>Plere 'e *,J>Plere gelindi3inde5 Au 9elimelerin s-anyol da'ranlarn 'e de3erlerini a<9lamada <o9 a. yerleri 9ald. G8lt8rler geliir 'e s-anyaPda oldu3u giAi5 98lt8rleri de3itiren en ?nemli g8< genelli9le e9onomi9 gelimenin 9endisidir. E(&"&8i Sosyal5 e9onomi9 'e -oliti9 Oenomenler arasnda9i a. sayda ili9i5 e9onomi9 gelime se'iyesiyle demo9rati9 -oliti9alarn 'arl3 arasnB *6= da9i ili9iden da1a g8<l8d8r. o3u .engin 8l9e demo9rati9tir 'e <o3u demo9rati9 8l9e BHindistan en dramati9 istisnadrB .engindir. )enginli9le demo9rasi arasnda9i ili9i5 demo9rasiye olan ge<ilerin5 temel olara9 e9onomi9 gelimenin orta se'iyelerinde Aulunan 8l9elerde ortaya <9mas gere9ti3ini g?sterme9tedir. @a9ir 8l9elerde demo9rasi mu1temel de3ildirW .engin 8l9elerde ise genelli9le .aten ortaya <9mtr. !rada5 Air RsiyasU ge<i A?lgesiR Aulunma9tadr( 7u orta e9onomi9 taAa9ada Aulunan 8l9eler5 demo9rasiye ge<meleri en mu1temel olanlardr 'e demo9rasiye ge<en <o3u 8l9e Au taAa9ada Auluna0a9tr. ;l9eler

e9onomi9 olara9 geliti9<e 'e ge<i A?lgesine girdi9<e5 demo9rati.asyon i<in olumlu g?r8nt8ler 1aline gele0e9lerdir. !slnda5 8<8n08 dalga srasnda otoriterli9ten demo9rasiye do3ru olan de3imeler A8y89 ?l<8de Au ge<i A?lgesinde to-land5 ?.elli9le 8st se'iyelerde. Sonu< gayet a<9 g?r8n8yor. Yo9sullu9 demo9rati9 gelimenin temel Bmu1temelen en temelB Air engelidir. Demo9rasinin gele0e3i e9onomi9 gelimenin gele0e3ine Aa3ldr. E9onomi9 gelimeye olan engeller demo9rasinin yaylmasna olan engellerdir. ;<8n08 demo9rati.asyon dalgas5 *,6>Plerde 'e *,C>Plarda meydana gelen ola3an8st8 e'rensel e9onomi9 A8y8me taraOndan ileriye do3ru itilmitir. 7u A8y8me de'ri5 *,:/B:+Pde -etrol Oiyatlarnda meydana gelen y89selmelerle sona ermitir. *,:+Ple *,,> arasnda5 d8nyaB da9i demo9rati.asyon 1.land5 Oa9at e'rensel e9onomi9 A8y8me ya'alad. 7ununla AeraAer5 A?lgeler arasnda9i A8y8me oranlarnda ?nemli de3ii9li9ler 'ard. *,:>Pler 'e *,J>Pler Aoyun0a Do3u !syaPda9i oranlar y89se9 se'iyelerde 9ald 'e %8ney !syaPda9i to-lam A8y8me oranlar y89seldi. 2te yandan5 &rta Do3u5 Gu.ey !Ori9a5 LVtin !meri9a 'e Garayi-lerPde9i A8y8me oranlar *,:>Plere do3ru gidildi9<e 9es9in Air Ai<imde a.ald. Sa1raPnn altnda9i !Ori9a 8l9elerinde9iler d8t8. !Ori9aPda 9ii Aana d8en gayri saOi milli 1asla *,:>Plerin sonunda durgundu 'e *,J>Plerde yll9 f=.=Pli9 Air orana d8t8. 7?yle0e !Ori9aPda demo9rati.asyona olan engeller *,J>Plerde a<9<a A8y8d8. *,,>Plar i<in g?r8nen man.aralar ise 0esaretlendiri0i de3il. E3er e9onomi9 reOormlar5 Aor< yardmlar 'e e9onomi9 yardmlar ger<e9lese Aile5 D8nya 7an9as y8.yln geriye 9alan 9smnda !Ori9a i<in 9ii AaB na d8en ortalama yll9 gayrisaOi yurti<i 1asla S%DPT orannda9i
*6/

A8y8me olara9 sade0e f>.6Pli9 Air oran ?ng?rm8t8r.*> E3er Au ?n ta1min 9esinse5 Sa1raPnn altnda 9alan !Ori9aPda demo9rati.asyona olan engeller yirmiAirin0i y8.ylda da de'am ede0e9tir. D8nya 7an9as5 in i<in 'e %8ney !syaPda9i demo9rati9 olmayan 8l9eler i<in ya-t3 e9onomi9 A8y8me ?n ta1minlerinde da1a iyimserdi. 7ununla AeraAer5 Au 8l9elerde9i me'0ut d889 reOa1 se'iyeleri5 yll9 9ii Aana y8.de / ilV 6Pli9 A8y8me oranlaryla Aile5 demo9B rati.asyona uygun e9onomi9 9oullarn gelmesinin ge0i9e0e3i anlamna gelme9tedir. *,,>Plarda demo9rati.asyon i<in e9onomi9 9oullarn .aten Aulundu3u ya da 1.la ortaya <9t3 8l9elerin <o3unlu3u &rta Do3uPda 'e Gu.ey !Ori9aPdadr. 7u 8l9elerin S7irlei9 !raEmirli9leri5 Gu'eyt5 Suudi !raAistan5 "ra95 ran5 LiAya5 $mmanT Air<o3unun e9onomisi A8y89 ?l<8de5 de'let A8ro9rasisinin 9ontrol8n8 arttran -etrol i1ra0atna dayanma9tadr. Do3u !'ru-aPda9i de'let A8ro9rasilerinin g8085 -etrol i1ra< eden 8l9elerin g808nden da1a Oa.layd. 7u nedenle5 Air no9tada -etrol i1ra< eden 8l9elerde9i A8ro9rati9 g8<5 Do3u !'ru-a 8l9elerinde oldu3u giAi5 dramati9 Ai<imde <?9eAilir. *,JJPde &rta Do3uPda 'e Gu.ey !Ori9aPda Aulunan di3er de'letler arasnda5 Ee.ayir imdiden demo9rati.asyona yol a<an Air se'iyeye ulamtW Suriye ya9layorduW ;rd8n5 Tunus5 @as5 Msr 'e Gu.ey Yemen ge<i A?lgesinin imdili9 altnda Aulunuyordu5 Oa9at *,J>Plerde 1.la A8y8m8lerdi. &rta Do3u e9onomileri 'e to-lumlar5 9endilerini aya9ta tutma9 yolunda5 <o9 .engin ola0a9lar 'e otoriter idarelerinin <eitli gelene9sel5 as9erU 'e te9 -arti sistemleri i<in <o9 9arma9 ola0a3 no9taya do3ru ya9layorlard. *,:>Plerde 'e *,J>Plerde d8nyay silis8-8ren demo9rati.asyon dalgas5 *,,>Plarda &rta Do3u 'e Gu.ey !Ori9a -oliti9alarna 189meden ?.elli9 olaAilir. Sonra da e9onomi 'e 98lt8r <atmas meselesi Air araya gele0e9tir. 7u 8l9elerde e9onomi9 reOa1 "slVmU de3erler 'e gelene9lerle 9esimeye Aalad3nda ne t8r -oliti9alar ortaya <9aAilir[ inPde demo9rati.asyonun engelleri siyasU5 e9onomi9 'e 98lt8reldirW !Ori9aPda A8y89 ?l<8de e9onomi9tir 'e Do3u !syaPnn gelime9te
*>. Oorld "ank, Oorld Development Pepon *,,> SNeD Yor9( &IOord F"i;,'sit- Press5 *,,>TF5 JB**5 *C5 *C>W and SuG6Sa0aran 8fri-a) +rom #risis to SustainaGle $rou=t0 SNas1ington( Norld 7an95 *,,>T.

*6+

olan 8l9elerinde 'e Air<o9 slVm 8l9esinde5 temel olara9 98lt8reldir. E(&"&8i( <,li28, ;, %i-$s? Li#,'l,' Tari1 1em iyimserlerin 1em de 9?t8mserlerin demo9rasi 1a99nda yanld3n g?stermitir. Mu1temelen gele0e9te9i olaylar da Aunu ya-a0a9tr. 7ir<o9 to-lumda demo9rasinin yaylmasna mani olan almas .or engeller 'ardr. ;<8n08 dalga5 yani yirmin0i y8.yln sonlarnda oluan Re'rensel demo9rati9 de'rimR sonsu.a 9adar s8rmeye0e9tir. 7unu5 Air 8<8n08 ters y?nde dalga oluturan yeni Air otoriterBli9 dalgas i.leyeAilir. 7ununla AeraAer5 Au5 yirmiAirin0i y8.yln 1er1angi Air .amannda olua0a9 d?rd8n08 Air demo9rati.asyon dalgasn ?nlemeye0e9tir. %e<miin 9aytlarna Aa9- 9arar 'erirse95 gele0e9te demo9rasinin 9u''etlenmesini 'e yaylmasn et9ileye0e9 i9i 9esin Oa9t?r5 e9onomi9 gelime 'e siyasU gelime ola0a9tr. 7ir<o9 to-lum5 Oa9ir 9ald9<a5 demo9rasi olmadan yaamaya de'am ede0e9tir. 7ununla AeraAer5 yo9sullu9 9a<nlma. de3ildir. %e<mite %8ney Gore giAi5 e9onomi9 gerili3in Aata9l3na g?m8lm8 Oar.edilen 8l9eler s8ratli Air reOa1 elde edere9 d8nyay artmlardr. *,J>Plerde5 e9onomi9 A8y8menin yollarn gelitirme 9onusunda 9al9nma0 e9onomistler arasnda yeni Air Oi9ir Airli3i ortaya <9t. *,J>Plerin Oi9ir Airli3i5 *,6>Pler 'e *,C>Plarda e9onomistler arasnda ge<erli olan <o9 da1a Oar9l Air Oi9ir Airli3inden da1a u.un s8reli 'e 'erimli olaAilir 'eya olmayaAilir. 7ununla AeraAer5 neoB&rtodo9slu3un <a3da Ai<imi imdiden Air<o9 8l9ede ?nemli sonu<lar 8retmi g?r8nme9tedir. !n0a9 umutlarm. di99atle yattrmam. gere9tiren i9i seAe- 'ardr. 7irin0isi5 <o9 sonralar e9onomi9 9al9nma i<ine gire0e9 8l9eler i<in BA8y89 ?l<8de !Ori9a 9astediliyorB e9onomi9 gelime5 do3al olara9 da1a ?n0eleri 9al9nanlardan da1a da .or olaAilir5 <8n98 geri 9alml3n a'antaKlar5 .engin 'e Oa9ir 8l9eler arasnda gitti9<e A8y8yen 'e tari1te da1a ?n0e g?r8lmemi Air u<urumla5 da1a ?nemli Air 1ale gelme9tedir. 9in0isi5 .engin5 enOormasyonun 1V9im oldu3u 'e te9noloKi taAanl 8l9elerde5 yeni otoriterli9 Ai<imleri ortaya <9aAilir. E3er Aunlar giAi a9si olasl9lar ger<e9leme.se5 e9onomi9 gelime5 otoriter siyasU sistemlerin yerlerini demo9rati9 olanlarla adm adm de3iB
*66

tirmeleri i<in gere9en artlar olutura0a9tr. )aman demo9rasinin yanndadr. E9onomi9 gelime demo9rasiyi m8m98n 9larW siyasU liderli9 onu ger<e9letirir. &lua0a9 demo9rasilerde gele0e9te yer ala0a9 siyasU se<9inlerin5 en a.ndan5 demo9rasinin 9endi to-lumlar 'e 9endileri i<in en a. 9?t8 olan y?netim Ai<imi oldu3una inanmalar gere9e0e9tir. !yr0a 9a<nlma. olara9 9endi <aAalarn Aaltalamaya <ala0a9 olan radi9al mu1aliOlerle 'e otoriter tutu0ularla 9ar 9arya gelir9en5 demo9rasiyi ger<e9letire0e9 yetene9lere de i1tiya<lar ola0a9tr. Demo9rasi d8nyada 'e te9 te9 8l9elerde5 i9tidar g808n8 ellerinde AuB lunduranlarn onu yayma9 istedi9leri yere 9adar yayla0a9tr. To0hue'illePin !meri9aPda9i modern demo9rasinin <9n in0elemesinden AirAu<u9 y8.yl sonra5 ardarda gelen demo9rasi dalgalar5 di9tat?rl838n sa1illerini d?'m8t8r. Y89selen Air e9onomi9 gelime a9myla y8.d8r8lere95 1er dalga 9endinden ?n0e gelenden da1a ileri gitmi 'e da1a a. geri <e9ilmitir. Di3er Air deyile tari15 d8. Air rotada seyretme.5 Oa9at yetene9li 'e 9ararl liderler d8mendey9en5 daima ileriye do3ru 1are9et eder. Qournal ofDemo-ra-y, 7a1arl,,*. Yeni +orum, &0a9 *,,=5 ss. ,B*,. Sosyal ve Siyasal Teori, Sder. !tilla YaylaT5 Siyasal GitaAe'i5 !n9ara5 =>>>5 ss. *=,B*+J. Ma9alenin Erg8n 2.Audun taraOndan ya-lan Air ter08mesi i<in A9.. Demokrasinin Kresel Ykseli%i Sder.L.DiamondBM.PlattnerT5 Yet9in Yaynlar5 !n9ara5 *,,65 ss. /*B6=
*6C

!7D $L$S!L "G! L! "N" YT GEN


Samuel H$NT"N%T&N So3u9 Sa'aPn sona ermesinden Au yana ge<en yllara Aelirsi.li95 gerginli9 'e !meri9an ulusal <9arlar 8.erine ya-lan 'e 9aOalar 9artran tartmalar 1a9im olmaya de'am ediyor. 7u .i1in Aulan9l35 So3u9 Sa'a sonras d?nemi d8nyasnn 9arma9l3ndan ileri geliyor. Yeni d8nya d8.eni 8.erine says. yorum ya-lyor. Tari1in5 .engin 'e yo9sul 8l9eler arasnda i9i 9utu-lu <atmalarn sonunun geldi3i5 etni9 <atmalarn <o3alara9 anariye d?n8e0e3i5 uygarl9larn <ata0a35 A8t8nlemeye 'e A?l8nmeye y?neli9 e3ilimlerin 9ar 9arya gele0e3i ileri s8r8lenler arasnda. Yeni d8nya5 t8m Au yorumlar i<inde Aarndryor 'e Au nedenle de !meri9an <9arlarnn yeni d8nya d8.eninde9i rol8n8 Aelirleme9 gidere9 g8<leiyor. !n0a9 a9llar 9artran yaln.0a Au de3il. $lusal <9ar tanmlama9 i<in sarOedilen <aAalar5 ?n0eli9le <9arlar tanmlana0a9 8l9enin do3asn anlamay gere9tiriyor. $lusal <9ar5 ulusal 9imli9ten geliyor. 9arlarm.n ne oldu3unu ?3renmeden ?n0e 9im oldu3umu.u Ailmeliyi.. So3u9 Sa'aPn sona ermesi 'e !meri9an to-lumunda9i sosyal5 entelle9t8el 'e n8Ousla ilgili de3iimler !meri9an 9imli3inin ge<erlili3ini sorgulamam.a yol a<t. %e<mie Aa9t3m.da !meri9an 9imli3inin i9i ?nemli Aileeni oldu3unu g?r8yoru.( !meri9an 98lt8r8 'e !meri9an inan. l9i Gu.ey !'ru-al 'e Hristiyan5 ama 1er eyden ?n0e ngili. 'e Protestan
*6:

olan atalarn AeraAerinde getirdi3i 9urumlar 'e de3erlerden oluuyordu. 7u 98lt8r5 ngili. dilini 'e 9ilise Bde'let ili9ileriyle Aireyin to-lum i<inde9i yerini Aelirleyen gelene9leri i<eriyordu. !meri9an 9imli3inin i9in0i Aileeni ise !meri9an liderlerinin 9urulu metinlerinde a<9<a iOade etti3i e'rensel d88n0e 'e il9elerden oluuyordu( 2.g8rl895 eitli95 demo9rasi5 anayasa0l95 liAerali.m5 snrl 1898met 'e ?.el giriim. F So3u9 Sa'aPin sona ermesi 'e !meri9an to-lumunda9i sosyal5 entele9t8el 'e n8Ousla ilgili de3iimler !meri9an 9imli3inin Au 1er i9i Aileeninin ge<erlili3ini sorgulamam.a yol a<t. Yeni d8nya d8.eniyle Airli9te 9endilerini g8'en0ede 1issede0e9leri Air ulusal 9imli9 duygusundan yo9sun 9alan !meri9allar5 ulusal <9arlarn Aelirleyeme. 1ale geldi 'e Aunun Air sonu0u olara9 !meri9an d -oliti9asn ulsBalt ti0ari <9arlarla ulus ar 'e ulusal olmayan etni9 <9arlar y?netmeye Aalad. 2te9inin Yitirilii !meri9aPnn So3u9 Sa'a sonras d?nemde d8nyada9i rol8ne ili9in en <o9 sorulan sorulardan Airi udur( RSo3u9 Sa'a olmadan !7D ne ya-a0a9[R 8n98 !meri9allar5 en Aatan Aeri ulusal 9imli9lerini 1e- istenmeyen ?te9inin 9artl3 8.erine inV ettiler. *,. y8.yln sonuna 9adar !7D5 9endisini !'ru-aPnn 9art olara9 tanmlad. !'ru-a5 ge<mii temsil ediyordu( G?1ne5 ?.g8r 'e eit olmayan5 Oeodal 9ara9terde5 monari9 'e s?m8rge0i. &ysa !7D5 tam tersine gele0e3i simgeliyordu( ilerleme0i5 ?.g8r5 eit 'e 0um1uriyet<i. =>. y8.ylda !7D5 d8nya sa1nesinde Aelirdi 'e gidere9 9endini !'ru-aPnn 9ar te.i olara9 g?rme9ten syrlara9 ?n0e im-arator5 ardndan Na.i !lmanyaPs taraOndan te1dit edilen !'ru-aB!meri9a uygarl3nn lideri olara9 g?rmeye Aalad. 9in0i D8nya Sa'aPndan sonra !7D5 9endisini So'yetler 7irli3i 'e d8nyada9i di3er 9om8nist 8l9elere 9ar demo9rati9 'e ?.g8r d8nyann lideri olara9 tanmlad. So3u9 Sa'a d?nemi Aoyun0a !7D5 d -oliti9ada Air<o9 1edeOin -einde 9otu. !n0a9 t8m Au 1edeOlerin 8st8nde yer alan ulusal ama< te9ti( Gom8ni.mi altetme9. +> yl Aoyun0a !meri9an di-lomasisi Au ni1aU 1edeOin <e'resinde d?nd8.
*6J

So3u9 Sa'a5 !meri9an 1al9 ile y?netimi arasnda orta9 Air 9imli3in olumasn sa3lamt. !n0a9 sa'an sona ermesi5 Au 9imli3i .ayOlata0a9 ya da en a.ndan de3imesine yol a<a0a9. 7ir olasl95 !meri9an ulusal 9imli3i 'e Airli3inin 9urumsal iOadesi olan Oederal y?netime 9ar mu1aliO 1are9etlerin do3mas. !n0a95 Oederal y?netim 8l9eyi 0iddi Air d te1didin 'arl3na 9ar 9orumaya de'am eder9en ar ulus<ular Oederal Ainalar AomAalayaAilir mi[ %e<mite AomAal saldrlar genelli9le !7D d8man yaAan0larn ii olara9 nitelendirilirdi 'e Air<o9 9ii &9la1oma EityPde9i AomAal saldrnn yeni Air d8manPn5 M8sl8man ter?ristlerin mariOeti oldu3u 9ansndayd. HalAu9i AomAal saldr5 Air ?l<8de !meri9allarn alageldi3i Air d8mandan yo9sun 9almasnn sonu0uydu. HeteroKen5 <o998lt8rl85 etni9 'e r9sal ayrma dayal i< dinami9leriyle !7D5 A8t8nl838n8 9oruyaAilme9 i<in d8mana di3er 8l9elerden da1a <o9 i1tiya< duyuyor. M.2J+Pte5 omallar MitridatesPi yeni- o g8n98 snrlaryla t8m d8nyay Oet1etti9ten sonra Sulla u soruyu sormutu( R!rt9 yene0e9 d8man 9almad5 -e9i 0um1uriyetin 9aderi ne ola0a9[R Ee'agelme9te ge0i9medi 'e 0um1uriyet Air9a< yl i<inde y9ld. !7DPyi de Aen.eri Air a9iAet Ae9liyor. !meri9an to-lumunun AirAiriyle et9ileim i<inde Aulunan i9i unsuru5 So3u9 Sa'aPn Aitiinin yaratt3 y90 et9ilere tu. AiAer oluyor. 7u i9i unsurdan il9i g?< 9ayna9lar 'e sa1asnda9i de3iimler. 9in0isi ise <o998lt8rl8l838n do3uu. Do3um oran 1ayli y89se9 olan Aa. g?<B men gru-larla Airli9te !7DPnin r9sal5 dinU 'e etni9 g?r8n8m8n gitgide de3iime u3ruyor. o998lt8rl8l89 'e <eitlili9 ideoloKileri de Au de3iimi g8<lendiriyor 'e meru 1ale getiriyor. 7u ideoloKiler5 !7DPde orta9 Air 98lt8r8n 'arl3n reddedere9 r9sal5 etni9 'e di3er ulusBalt 98lt8rel 9imli9lerin 'e gru-lamalarn -rim ya-masna yol a<yor. 7unlar5 9iisel 1a9larn yerine r95 etni95 0insiyet giAi 9staslara g?re Aelirlenen gru- 1a9larn 9oyara9 !meri9an nanPnn en mer9e.i unsurunu da sorguluyorlar. Sonu<ta etni9 9imli9ler5 ulusal 9imli9ten da1a anlaml Aulunuyor 'e da1a <o9 ilgi g?r8yor. !meri9allar 9endilerini Air arada tutan ulusal g808n 9ayna3nda ?.g8rl89 'e eitli9 giAi e'rensel de3erlerin yatt3n d88n8yordu Aug8ne de9. E3er !7D tamamen <o998lt8rl8 Air 8l9e 1aline gelirse !meri9an
*6,

9imli3i 'e Airli3i5 siyasU ideoloKide s8regiden 9onsens8se Aa3ml 1ale gele0e9tir. !meri9allar 9endilerini Air arada tutan ulusal g808n 9ayna3nda ?.g8rl89 'e eitli9 giAi e'rensel de3erlerin yatt3n d88n8yordu Aug8ne de9. MyrdalPn Aelirtti3i giAi Au ideoloKi5 Rmu1teem 'e A?l8nme. ulus ya-snn <imentosuRydu. !n0a9 temelde orta9 Air 98lt8r olmad9tan sonra Au il9eler5 ulusal Airli9 i<in yetersi. 9ala0a9tr. Et"i( 1/($'l$'/" ,li'l,-i+ili@i !7DPnin ulusal <9arlarn yitirmesi g808n8 tamamen 9ayAetti3i anlamna gelmiyor elAette. !7D5 1VlV t8m d8nyaya m8da1ale ede0e9 g80e sa1i-5 an0a9 Au m8da1alesi art9 ulusal <9arlardan <o9 ti0ari 'e etni9 <9arlar 8.erine 9urulu. !7DPnin d8nya 8.erinde9i rol8n8 e9oB nomi9 'e etni9 ti9el0ili9 Aelirliyor. So3u9 Sa'a d?neminde ulusal ama0a 1i.met etmesi i<in yaratlan siyasU5 e9onomi95 as9erU g8<ler 'e 9urumlar5 Aug8n ulus B alt5 ulus ar 'e ulusal olmayan ama<lara 1i.met etme9 i<in te'i9 ediliyor 'e yeniden d8.enleniyor. Ve insanlar gidere9 d -oliti9ann Au ama<lara uygun e9illenmesi gere9ti3ine inanyor. $lusal <9arlarn yerini ti0ari 'e etni9 <9arlarn almas5 d -oliti9ann i< -oliti9adan Oar9s.lamasna yol a<yor. 7ug8n !7DPnin d -oliti9asn anlayaAilme9 i<in AirAiriyle yaran de'letlerin yer ald3 Air d8nyada Aulunan !meri9an de'letinin <9arlarndan .iyade !7DPnin i< -oliti9asnda s8regiden e9onomi9 'e etni9 <9arlarn oyununu in0eleme9 gere9iyor. 7en.eri 9ole9tiO oluB umlarla ili9i i<inde olan !7DPnin <9ar sa3lama9 i<in Ailin<li olara9 Aa. eylemler tasarlamas anlamna gelen d -oliti9a5 ya'a<a an0a9 dura9s. Air e9ilde ortadan 9al9yor.

1i": 5 D'"i" Y,"i D*28$"/ !meri9an d -oliti9as5 gidere9 ti0ari 'e etni9 <9arlarn ?n -lana <9t3 -arti98larist Air d -oliti9aya d?n88yor. So3u9 Sa'a d?neminde ulusal <9arlara 1i.met etmesi i<in genelletirilen 9urumlar5 ti0ari etni9 <9arlara 1i.met etme9 i<in yeniden y?nlendiriliyor. 7u gelimeler5 Elinton y?netiminin neredeyse dlay0l3a 'aran i< -oliti9a anlayyla da1a da Aesleniyor5 an0a9 Au gelimelerin 9?9eni da1a <o9
*C>

!7DPnin i< 'e d Aa3lamda ge<irdi3i de3iimlere 'e !meri9an ulusal 9imli3i 9a'ramlarnn de3imesine dayanyor. Ya9n gele0e9te in5 !7DPnin yeni d8man ola0a9. !n0a9 !7DPde yeni Air ulusal 9imli9 duygusu 'e orta9 Air ama< yarata0a9 olan in te1didi5 1en8. o 9adar da ya9n g?.89m8yor. !meri9allarn g?.8nde Au te1didin 0iddiyeti5 in egemenli3inin !7DPnin Do3u !syaPda9i <9arlarn te1li9eye atmasna Aa3l. 2te yandan g8<l8 Air ulusal 9imli9 duygusunu yeniden yaama9 !7DPde9i <eitlili9 'e <o9B98lt8rl8l89 98ltlerine de darAe 'ura0a9tr. Ti9el0ili3in yerlemesiyle !meri9an 1al95 1er eyin 8st8nde tutulan5 ti0ari 'e etni9 anlaylarn 1a9imiyetine ?n08l89 eden yeni ulusal <9arlara teslim ola0a9tr. 7ug8n an9etlerin g?sterdi3i giAi !meri9an 1al9nn <o3unlu3u !7D m8tteOi9i 8l9elerin sa'unmasna deste9 'ermesi5 g8<s8. uluslarn saldrlara 9ar 9orunmas5 insan 1a9lar 'e demo9rasinin yaygnlatrlmas 'eya ;<8n08 D8nyaPda e9onomi9 'e to-lumsal geliimin sa3lanmas giAi 9onularda iste9si. Air tutum sergiliyor. Ti9el0ili3e alternatiO olara9 ulusal olmayan5 ulusBalt 'e ulus ar ti9el0i <9arlarn 1i.metinde yoldan <9an !meri9an g808n8 snrlandrmay ama<layan Air 9stlama 'e yeniden 9urma -oliti9as ?nerileAilir. $lusal <9ar5 ulusal 9stlamadr 'e ?yle g?r8n8yor 9i !meri9allar tari1 Aoyun0a yaln.0a ulusal <9arlarn deste9leme9te iste9li da'ranmlardr. D -oliti9a se<9inleri g808n85 gele0e9te9i ulusal <9arlarn 9oruma9 i<in !7DPnin d8nya 8.erinde9i m8da1alesini 9stlaya0a9 -lanlar tasarlamaya 1ar0amaldr. So3u9 Sa'aPn Aitiinden on yl sonra !7DPnin g808yle ilgili Air -arado9sun 1VlV s8regeldi3ini g?r8yoru.. 7ir yandan !7D d8nyada9i te9 s8-er g8< olara9 'arl3n 9oruyor. 2te yandan !7DPnin d8nya 8.erinde9i et9isi gidere9 a.alyor. G8<89BA8y895 .enginByo9sul5 dostBd8man5 demo9rati9 -oliti9a0larnn g?. Aoyamalarna 'eya te1ditlerine 9ar 9oyaAile0e9 g80e sa1i- g?r8n8yor. Ya-trm5 m8da1ale5 insan 1a9lar5 9itle im1a sila1larnn 8retilmesi5 Aar 9al0 9lma 'e di3er 9onularda yaAan0 y?netimlerin yet9ileri5 !7DPnin tale-lerini na.i9<e dinliyor5 1atta 9imi .aman ileri s8r8len Oi9irleri Aenimsiyorlar5 an0a9 sonu<ta sessi.0e 9endi yollarna gidiyorlar. *C* Dengeler De3iiyor !7DPnin i9tidarnn genilemesiyle d8nya 8.erinde9i !meri9an m8da1alesinin et9isini yitirmesi arasnda gidere9 A8y8yen Au u<urum nasl a<9lanaAilir[ l9 olara9 Au u<urum5 Oederal y?netimin g808n8n 8l9enin .enginli9leriyle 9arlatrlmasndan5 ileri geliyor. !7D5 tari1i Aoyun0a g8<s8. Air y?netimi olan g8<l8 Air 8l9eydi. l9 Aata ordu olma9 8.ere !meri9an g808n8n 9ant olara9 g?sterilenlerin Oederal y?netimin denetimi altna girmesi 9olay de3il5 i9in0i olara9 !meri9an g808 de3i9en Air do3aya sa1i-. !7D5 u anda d8nyann 1V9imi 'e ilerde de A?yle ola0a9. !n0a9 Au egemen rol8n do3as di3er egemen de'letlerde oldu3u giAi .amanla de3iime u3ruyor. 7irin0i saO1ada egemen de'letlerin et9isi5 elinde9ileri 1ar0ama9 i<in sarO etti3i g8<ten ileri geliyor. Egemen de'let5 as9erU g808n85 e9onomi9 yatrmlarn5 di-lomat 'e A8ro9ratlarn ?A8r 8l9elere yayyorW ardndan Au to-ra9lar 'e 1al9n do3rudan 'eya do3rudan olmayan y?ntemlerle denetimi altna alyor. 9in0i saO1ada ise egemen de'let5 art9 <aAa 1ar0amyor an0a9 9arsnda9i de'letiSleriT et9ilemeye <alyor.

!7DPde Air egemen g8< olara9 Airin0i saO1asnda di3er 8l9elerde9i y?netim 9ararlarn5 se<imleri 'e siyasU sonu<lar et9ileme9 i<in milyarlar0a dolar 1ar0ad. !n0a9 Au denge5 Aug8n tersine d?nm8 durumda. YaAan0 1898metleri et9ileme9 i<in y8r8t8len !meri9an Oaaliyetleri gidere9 a.alyor. !n0a9 Au 9e. tam tersine yaAan0 9urumlar !meri9an 9arar alma me9ani.malarn et9ileme9 i<in 9ollar s'yor. Suudi !raAistan5 Ganada5 %8ney Gore5 Tay'an5 Me9si9a5 srail5 !lmanya5 @ili-inler 'e inPin de i<inde Aulundu3u di3er 8l9elerin y?netimleri !meri9an 9arar alma me9ani.malarn et9ileme9 i<in de'asa meAla3lar 1ar0ad imdiye de9. Ve Au 8l9eler5 di99atlerini g?re0eli olara9 g8<l8 olan Dileri 7a9anl3Pnda de3il5 !7DPnin ola3an8st8 yet9ilerle donatlm yasama organnda yo3unlatrma9 gere9ti3ini de 9sa .amanda ?3rendiler. +oreign 8ffairs, Eyl8lBE9im *,,:5 Padikal, *=.>*.*,,J5 <e'iren( %8l8m #ener5 *C=

S!M$EL H$NTN%T&NP"N T; GYEPDE VE DQ G&N@E !NSe


Sayn 7a9an5 T8r9 Sermaye Piyasas GuruluPnun sayn 8yeleri5 Aayanlar 'e Aaylar5 Aug8n si.inle Airli9te Aurada olma9tan mutlulu9 'e onur duyuyorum. Eim 'e Aen T8r9iyePye il9 deOa =/ yl ?n0e gelmiti95 o tari1ten sonra Aen yine T8r9iyePye geldim5 ama eim Air da1a 8l9eni.e gelememiti. 7ug8n i9imi.in yine AeraAer Aurada olmam.5 Au .iyaretimi.e da1a ?.el Air anlam 9atma9tadr. 7u a9am5 demo9rasi 'e 9al9nma 1a99nda 9onumam istenildi5 Aunu ya-a0a3m 'e 98resel te0r8Aeler 8.erine 9urulu Aa. genelletirmeler ortaya 9oya0a3m. Son ta1lilde olsa Aile5 to-lumun e9onomi9 9al9nma 'e siyasal demo9rati9leme se'iyesinde5 ?ne <9an 98lt8r8n8n 9esin Air Aelirleyi0i oldu3una inanma9taym. Ve de3erlendirmelerimi5 Au 9onuda T8r9iyePye ?.el atOta Aulunan Aa. g?.lemlerimle tamamlaya0a3m. Demo9rasi 'e 9al9nma der9en ne deme9 istiyoru. sorusuyla Aalyoru.. nsanlar5 demo9rasiyi genelli9le <o9 geni Air yorumla ele alrlar 'e onu adil5 eitli9<i5 9atlm05 1og?r8l8 Air to-lum 'e sorumlu5 reOle9se sa1i- Air de'letle tanmlarlar. !n0a95 demo9rasiye <o9 geni Air a<dan Aa9ma95 to-lumun di3er Aaarlar ile demo9rasi arasnda9i ili9iyi tartmay 'e Au ili9iyi ele almay im9Vns. 9lma9tadr. E3er demo9rasi 'e demo9rati9lemeyi Air
Sermaye Piyasas Gurulu5 *,,:.

*C/ taraOta5 e9onomi9 9al9nmay di3er taraOta ele alrsa95 Au a9am9i 9onumu.u anlatmam. tamamen im9ans.lar. %er<e9ten ?nemli olan Au sorularla Aaa <9aAilmemi. i<in5 demo9rasiyi da1a dar5 siyasal 'e 9urumsal anlamda tanmlamam. gere9ti3ine inanyorum. 7ana g?re 5 demo9rasinin ana1tar 9urumu5 yarmaya a<9 se<imlerle liderlerin se<ilmesidir. 7ir 8l9e5 8st se'iye orta9 9arar 'eri0ilerini5 ne 9adar A8t8n -artilerin 'e adaylarn ?.g8r0e yart3 'e 9adn er9e9 reit n8Ousun tamamnn oy 9ullanaAildi3i5 adil5 d8r8st 'e Aelirli aral9larla ya-lan se<imlerle se<eAiliyorsa5 o 9adar demo9rati9tir. Demo9rati9 idare sa1te9Vr5 yolsu.lu9lara Aulam5 et9isi.5 reOle9si. 'e adaletsi. olaAilir 'e 1atta <o9 9?t85 .arar 'eri0i -oliti9alar i.leyeAilir5 an0a9 sonu< olara95 e3er liderleri se<ilmise 'e onlar yeni Air se<im i<in 1a.rlarsa5 1VlV demo9rati9 saylr. 7a.en adil idareler de5 demo9rati9 saylmayaAilirler. )annediyorum Au durum5 T8r9iye Aa. di3er demo9rati9 idareler taraOndan su<land3 i<in 'eya se<ilmi 1898metler 9?t8 olara9 algland9lar 'e as9er taraOndan idareden u.a9latrld9lar i<in5 Air <o3unu. taraOndan iyi anlalma9tadr. Gal9nma 9a'ram da Air<o9 tanmlamaya sa1i-5 tartmal Air 9a'ramdr. 7en sade0e 8<ten d?rde giAi e9onomi9 A8y8me 9a'ramlarn 'e onunla en ya9n Aa3lantl end8strileme5 e1irleme5 mesle9 Oar9llamas 'e da1a 9arma9 da1a Oa.la 1i.met se9t?r8 mer9e.li e9onominin do3umu giAi 9a'ramlar 9ullana0a3m. Gal9nmay tartr9en5 gayri saOi millU 1asla A8y8me oran 'eya 9ii Aana gayri saOi millU 1asla A8y8me oran ile ?l<8len 9al9nma s8re0i ile genelli9le 9ii Aana d8en gayri saOi millU 1asla se'iyesi ile ?l<8len e9onomi9 9al9nma se'iyesini

AirAirinden ayrmam. gere9ir. a9amsal oranlar 'e 'arlan se'iyeler arasnda ya-lmas gere9en ayrm ger<e9ten <o9 ?nemlidir5 Auna inanyorum <8n985 y89se9 e9onomi9 A8y8me oranlar s9 s9 y89se9 e9onomi9 9al9nma se'iyelerinden Oar9l sonu<lara 'arma9tadr. Demo9rati9leme 'e e9onomi9 A8y8me son yirmi B otu. ylda 98resel Oenomen oldu. @a9at Aunlar eit Air e9ilde -aylalmad. 7a. 8l9eler demo9rati9leti5 Aa.lar e9onomi9 olara9 1.la A8y8d8ler5 <o9 a. i9isini Airden ger<e9letireAilir9en <o3u i9isini de ger<e9letiremediler. Soru5 Oar9l de3iim temay8llerinin nasl a<9lanaAile0e3idir. Da1a ?.elletirirse95 demo9rasi ile e9onomi9 9al9nma5 demo9rati9leme ile e9onomi9 A8y8me arasnda9i ili9i nedir[ Demo9rasi e9onomi9 A8y8meye yardm0 olma9ta mdr5 e9onoB
*C+

mi9 A8y8me demo9rasinin se'iyesini y89seltme9te midir[ 7u sorunlar yo3un aratrmalara 'e i9tisat<lar ile siyasal Ailim0iler arasnda A8y89 tartmalara 9onu oldu. Yine de5 Aunlarn <almalarndan Aa. genellemeler ortaya <9t. 7irin0isinin 1er9es<e anlalaAile0e3ini d88n8yorum5 Singa-ur 1ari< A8t8n .engin 8l9eler demo9rati9tirW Hindistan 'e di3er Air9a< 8l9e 1ari< A8t8n Oa9ir 8l9eler demo9rasiye sa1i- de3ildir. &rta se'iyede e9onomi9 9al9nma ger<e9letirmi 8l9elerin Aa.lar demo9rati95 Aa.lar de3ildir. eOa1 'e demo9rasi arasnda9i Au do3rusal ili9i son asrn 8r8n8d8r. *J. y8.ylda5 ousseau 'e MonteshueuPnun da ya.d3 giAi5 s'i<re Aen.eri 'ar olan <o9 a. sayda9i 0um1uriyetlerin 1e-si Oa9irdi. @a9at reOa1 se'iyesi en y89se9 8l9eler5 @ransa giAi5 9at monarilere sa1i-tiler. 7u y8.ylda9i5 e9onomi9 9al9nma 'e demo9rasi arasnda9i Aa3lant de3erli !meri9an sosyolog S. Martin Li-set taraOndan neredeyse +> yl ?n0eye ortaya 9onuldu5 'e Au <alma <o9 sayda 'e da1a raOine <almalarla gelitirildi. !n0a9 Au Aa3lant5 Aildi3imi. giAi5 1i<Air iddiay do3rulamyor. HVlV Au sorulara Air 0e'a- AulaAilmi de3ili.. E9onomi9 A8y8me demo9rasiyi gelitirir mi 'eya demo9rasi e9onomi9 A8y8meye 9at9da Aulunur mu 'eya Au i9isi de Air Aa9a Oa9t?r8n 8r8n8 m8[ ddialara d?n8n0e5 Aenim de a3rl9l olara9 9aAul g?rd838ne inand3m taraO5 e9onomi9 A8y8menin demo9rati9leme 8.erinde -o.itiO et9isinin oldu3udur. Gsa0a5 e3er demo9rasi 8retme9 istiyorsan. e9onomi9 A8y8meyi <o9 0iddi Air e9ilde deste9lemelisini.. 7u ili9i i<in Air9a< seAe- 'ardr5 Airin0isiW e9onomi9 A8y8me5 y89se9 se'iyede e1irleme5 da1a iyi e3itim 'e mesle9 ya-snda 0iddi Air de3iim5 Oa9irli9te 'e 9?yl8l89te d88 'e orta snOn 'e 9entli <alanlar snOnn gelimesiyle ger<e9leme9tedir. 7u ya-ya sa1i- insanlar5 9endilerini et9ileyen -oliti9alar 8.erinde seslerini duyurma9ta5 'e da1a y89se9 e3itim se'iyesine ulat9larndan5 sendi9alar5 siyasU -artiler ile si'il to-lum ?rg8tleri 9urara9 'e 9urulan Au ?rg8tleri deste9leyere9 et9ilerini artraAilme g808ne sa1iolma9tadrlar. 9in0isi5 e9onomi9 A8y8me yine to-lumun gru-lar arasnda da3tla0a9 da1a Oa.la 9amusal 'e ?.el 9ayna9lar yaratma9tadr. Politi9alar Aira. sOr to-lam oyunu S.ero sum gameT 1alini alma9ta5 A?yle0e anlama 'e 1og?r8y8 te'i9 etme9tedir. ;<8n08s85 e9onomi9 A8y8me5 de'letlerin <o9 .or 9ontrol edeAile0e3i 'eya otoriter e9onomilerde de g?rd838m8. giAi5 de'letin an0a9 e9onomi9 durgunlu9 -a1aB
*C6

sna 9ontrol8 elinde tutaAile0e3i da1a 9arma9 Air e9onomi ortaya <9arma9tadr. D?rd8n08s85 e9onomi9 A8y8me 'e de'let 9ontrol8n8n 1aOiOletilmesinin sonu0u5 1898metin dnda5 sermaye5 te9noloKi 'e iletiim alanlarnda 9urulan ?.el ir9et 1V9imiyetlerinin getirdi3i Aa3ms. g8< mer9e.leri do3ma9tadr. 7u de3erleri elinde tutan AurKu'a.i5 Air.amanlar AurKu'alarn g8< 9ullanaAildi3i Air sistemdi5 Au sistem as9erU Air gruAun5 Air -olitA8roBnun 'eya Air di9tat?r 'e onun Aa3llarnn Aas9n olmad3 Air sistemdi. 7a3ms. AurKu'a 'eya 9a-italist snOn 'arl3 demo9rasi i<in Air ?n arttr. Son olara95 1.l e9onomi9 A8y8me 9sa d?nemde gelir da3lmnda adaletsi.li9lere seAe- olma9tadr5 Oa9at u.un 'adede gelir da3lmnn da1a adil da3lmn ger<e9letirir. eOa1 se'iyesi y89se9 8l9eler5 da1a Oa9ir 8l9elerden da1a Oa.la e9onomi9 eitli3e sa1i-tir. Demo9rasi an0a9 di9tat?rl89lerde ger<e9letirileAile0e9 tam e9onomi9 eitli9le uyumlu

olmad3 giAi5 reOa1 se'iyesi 'e gelir arasnda do3a0a9 <o9 A8y89 e9onomi9 eitsi.li9lerle de uyumlu de3ildir. E9onomi9 A8y8me eninde sonunda to-lumlarda9i Au eitsi.li9leri a.altr5 'e A?yle0e demo9rasinin do3uunu 9olaylatrr. E9onomi9 A8y8menin demo9rati9leme 8.erinde9i Au -o.itiO et9isinin sonu0u olara95 Aenim 8<8n08 dalga olara9 adlandrd3m Air ge<i d?nemini tanmlayaAiliri.W 8l9eler e9onomi9 olara9 A8y8y8-5 e9onomi9 9al9nmann orta d?nemlerine girdi9lerinde -oliti9 sistemlerini da1a Oa.la a<ma 'e demo9rati9leme Aas9lar artar. 7u ge<iin yaand3 <o3u 8l9e son => ylda Au s8re0in i<ine girmilerdir. E3er e9onomi9 A8y8me 'e y89se9 se'iyeli e9onomi9 9al9nma demo9rasiyi gelitiriyorsa tersi Air Aa3lant 1a99nda ne s?yleneAilir[ Demo9rati9 idareler5 e9onomi9 9al9nmay otoriter idarelerden da1a Oa.la deste9lerler. 7u 1898m5 da1a ?n0e ortaya 9oydu3um iddiaya ay9r olara95 <o9 tartlma9tadr. 7ir <o3u otoriter sistemlerin e9onomi9 A8y8meyi da1a iyi ger<e9letirdi9lerini iddia etme9tedirler. 2rne3in @ili-inlerPin ya'a e9onomi9 A8y8mesini 9yaslar9en5 onlara T1e Huan YuPdan alntlad3m Air 08mleyi a9tardmW RDemo9rasinin 9al9nmaya g?t8rd838ne inanmyorum5 Air 8l9enin i1tiya< duydu3u ey da1a disi-linli Air demo9rasidir.R !r demo9rasi 9al9nmay .orlatran disi-linsi. 'e 9ar9 Air idareye neden olaAilir. usyaPdan !Ori9aPya5 Air<o9 9al9nma9ta olan 8l9elerden insanlar ayn meyanda 8l9elerinin neye i1tiya0 oldu3unu s?yleme9tedirler. ;l9elerinin e9oB *CC nomi9 A8y8mesini sa3laya0a9 disi-lin 'e do3ru e9onomi9 -oliti9alar uygulaya0a9 Air Lie Van Yong 'eya Air Pino01et. &toriter idarelerin demo9rati9lerin 9arlat3 ayn -o-8list Aas9lara 1edeO olmaya0a3 'e t89etimin 8.erinde Air yatrm ger<e9letireAile0e3i5 9ayna9lar da1a et9in da3tma9 i<in 80retleri aa3da tutaAile0e3i 'e demo9rati9 idarelerin ya-amaya0a3 yollarla yaAan0 sermayeyi 8l9eye getireAile0e9leri iddia edilme9tedir. Ve Au 9iiler i9i 9om8nist de'in gelimeleri arasnda9i dramati9 9artl3 ortaya 9oyma9tadrlar. usya siyasU a<9l3 B%lasnostPu 1edeOledi5 Oa9at ondan sonra 9aos 'e e9onomi9 durgunlu9la 1ara- oldu. in ise otoriter 1898metini 9oruyara9 9a-itali.mi deste9ledi 'e <o9 1.l Air e9onomi9 9al9nma sa3lad. Demo9rati9 idarelerin otoriter olanlardan da1a et9in Air e9ilde e9onomi9 A8y8me ger<e9letire0e3i 9ar iddias5 ?.elli9le san9i Aunu 9endi <9 seAeAi imi giAi 9aAul eden RT1e E0onomistR dergisi taraOndan 1araretle sa'unulma9tadr. 7unlar5 di9tat?rlerin de'let 9ontrol8n8 e9onomi9 9al9nmay deste9leme9 i<in de3il 9endilerini .enginletirme9 i<in 9ullana0a9larn 'e otoriter de'letlerin 9olay0a ya3ma0 de'lete d?n8eAile0e9lerini iddia etme9tedirler. E9onomi9 A8y8me i<in m8l9iyetin 9orunmas arttr 'e Air otoriter idare yatrm te'i9 ede0e9 Air isti9rarl 1u9u9 d8.enini garanti edeme.. 2.el Aa. <9ar gru-lar demo9rati9 sistemlerde oldu3u giAi otoriter olanlarda da ?nemli oyun0ular 1aline geleAilirler. !yr0a5 demo9rati9 idarelerin 80retler 'e t89etim artlarnda -o-8list Aas9lara a<9 olmalar5 artan 8retim i<in tale- yarata0a9tr. 7unlar5 e9onomi9 A8y8me Aa3lamnda demo9rasinin otoriter reKimlerden da1a iyi olu- olmaya0a3na y?neli9 Aa. iddialardr. @a9at5 9antlar 1a99nda ne s?yleneAilir[ 7u tartmann i9i a<sndan ya-la0a9 <almalarla a<9lanaAilir. !n0a95 en 0iddi 'e di99atli ya-lan 'e y8.8n 8.erinde 8l9eyi 9a-sayan 'e => B /> yl s8ren aratrmalar genelli9le ayn sonu0a 'arma9tadrlar. 7uldu9lar5 demo9rasinin e9onomi9 A8y8me 8.erinde 98<895 ?nemsi. Air negatiO et9isi oldu3udur. Da1a da ?tesi5 idarenin ya-snn e9onomi9 A8y8meyi et9ileyen ?nemli Oa9t?rlerden Airi olmad3dr. Gsa0a siyaset 'eya en a.ndan siyasU sistemler Air Oar9 yaratmama9tadr. 7ir siyaset Ailim0isi olara9 siyasetin 1i<Air de3erinin olmad3na 9im inanaAilir5 Au sonu<tan de1ete d8t8m. He-imi.in iyi Aildi3i giAi5 siyasU Oar9lar5 e9onomi9 <9tlar Aa3lamnda ?nemli Oar9ll9lara seAe*C:

olur. Ve Aenim i<in soru5 neden Au Oar9ll9larn 1i<Airi 8l9elerin A8t8n ra9amlarnn in0elendi3i Au 9a-saml5 istatisti9i <almalarda 9endilerini g?stermedi3i olmutur. 7uldu3um

0e'a- <o9 AasittiW demo9rati9 8l9eler 1898metleri adil 'e ?.g8r se<imlerle se<ilen 8l9elerdir. !n0a9 otoriter idare A8t8n di3er idareleri5 9om8nist sistemleri5 -arti de'letleri5 as9erU reKimleri5 9at monarileri5 oligarileri5 Aas90 di9tat?rl89leri5 'e <eitli Aas90 reKimleri 'e Aunlarn <eitli 9omAinasyonlarn 9a-sama9tadr. Di3er Air deyile5 demo9rati9 olmayan sistemlerin arasnda9i Oar9lar5 demo9rati9 olanlarla 'ar olan Oar9lar 9adar A8y89t8r. Gu.ey Gore5 Singa-ur5 "ran5 )aire5 7urma idareleri demo9rati9 olmama9tan Aa9a ne giAi orta9 yana sa1i-tirler. E3er otoriter sistemler arasnda9i Oar9lar A8y89se5 e9onomi9 -erOormanslar arasnda9i Oar9larn da A8y89 olmas Ae9leneAilir. !<9<a g?r8l8yor 9iW %8ney Gore5 Tay'an5 Singa-ur5 DengPin y?netiminde9i in5 generallerin y?netti3i 7re.ilya5 #a1 y?netiminde9i ran5 @ran9o y?netiminde9i is-anya5 Pino01etPnin idare etti3i #ili5 on 'eya da1a Oa.la yl i9i Aasama9l ra9amlara ulaan mu1teem e9onomi9 A8y8me oranlarna ulamlardr. Di3er otoriter reKimler5 !Ori9a 8l9elerinin <o3u5 !ra- 8l9elerinin A8y89 Air 9sm5 e9onomi9 OelV9etlere seAe- olmulardr. Gsa0a5 Air 8l9enin demo9rati9 olmayan Air idare e9line sa1i- oldu3unu Ailseni. de5 e9onomi9 A8y8me oranlarn ta1min etmeni. m8m98n de3ildir. !n0a95 Au durum demo9rati9 idareler i<in ge<erli de3ildir. Demo9rati9 8l9elerin e9onomi9 A8y8me oranlar 9aB Aa0a ta1min edileAilir. *,6> 'e C>Plarda5 Ma-onya dnda 1i<Air demo9rati9 8l9e5 anlaml saylaAile0e9 yllar Aoyun0a y8.de ,B*> A8y8me oranlar tutturamamtr. HalAu9i5 Aira. ?n0e de 1atrlatt3m giAi5 ?nemli sayda otoriter reKim Aunu Aaard. Di3er taraOtan5 yine5 <o9 a. sayda demo9rati9 idare e9onomi9 durgunlu9 OelV9etine seAe- olmulardr. Demo9rati9 idarelerin e9onomi9 A8y8meleri yll9 y8.de = 'e 6 arasnda orta A8y8me oranlarnda ta9l9almtr. !9am yeme3inden 1emen ?n0e Aana5 son on yl Aoyun0a T8r9iyePnin A8y8me orannn ortalama y8.de + 0i'arnda oldu3unu s?ylediler. Demo9rati9 idaresiyle T8r9iyePde tam Ae9ledi3im de Auydu. Ve 1er1angi Airisi Au Aa3lantnn <o9 normal oldu3unu d88neAilir. 7ir taraOtan5 demo9rati9 idareler otoriter idarelerin y89se9 A8y8me oranlar sa3lama9 amaB 0yla Aaaryla uygulad9lar giAi5 Do3u !sya ti-i e9onomi9 -oliti9alar
*CJ

uygulama9ta engellerle 9arlama9tadrlar. Di3er taraOtan5 demo9rati9 idareler derin 'e a3r e9onomi9 OelV9etlere de i.in 'ermeme9tedirler. E3er o do3rultuda Air gidi olursa5 g?re'i Ara9ma9 .orunda 9alrlar 'e yeni Air 1898met gelir 'e seleOlerinin i.ledi3i yanl -oliti9alar de3itirere9 9?t8ye gidii durdururlar. Har'ardPdan ar9adam5 de3erli i9tisat< Marty HassenPin de iaret etti3i giAi5 Gom8nist in A8y89 a<l9lara maru. 9alr9en5 Aa3ms.l3n 9a.and3ndan Aeri Hindistan A?yle Air te0r8Ae yaamamtr5 ger<e9ten Gom8nist in 6>Plerin sonu C>Plarn Aanda insanl9 tari1inin en 9?t8 a<l9 OelV9etiyle 9ar 9arya 9alB mtr. Gamuoyu Aas9s demo9rati9 -oliti9a0lar ortaya <9an a<l9 Aunalmyla u3ramaya me0Aur eder5 9amuoyu Aas9snn yo9lu3u di9tat?rl89 idareleri liderlerinin A?yle Air te1li9eyi umursamamasna i.in 'erir. Demo9rati9 idareler ile otoriter idarelerin ortalama A8y8me oranlarnda ?nemli Oar9lar tes-it edilememesiW orta A8y89l89te e9onomi9 A8y8me oranlaryla demo9rati9 8l9eler ortada Auluur9en5 <o9 y89se9 'e <o9 d889 A8y8me oranlar ger<e9letiren otoriter idarelerin A8y8me oranlarnn ortalamas alnd3nda oluan ra9amn orta A8y89l89te olmas ger<e3inden 9ayna9lanma9tadr5 iyi Air otoriter idare demo9rati9 Air idareden da1a y89se9 1.da e9onomi9 A8y8me ger<e9letirir9en5 9?t8 Air otoriter idare5 se<menlerin Air demo9rati9 1898metin g?re'e de'amna asla i.in 'ermeye0e3inden <o9 9?t8lerini de ger<e9letirir. 7u seAe-le siyaset5 s?yleme9ten mutlulu9 duyuyorum5 mu1a99a9 Air Oar9a seAe- olma9tadr. 7ir to-lumda siyaset 'e e9onomi9 9al9nma modelleri A8y89 Air oranda o to-lumun 98lt8r8 taraOndan e9illendirilir. 7unlar5 a1lV9 tela99isi5 ?rOler5 adetler5 din5 tari15 m8esseseler 'e to-B lumun genel 9ara9teri ile insan taAiat 1a99nda ?ne <9an 9aAullerdir. 7at5 1em *,. y8.ylda9i e9onomi9 A8y8me 'e sosyal modernleme s8re0i5 1em de yine *,. y8.ylda yaad3 demo9rati9leme s8re0iyle Airli9te d88n8lmelidir. Ve Aunlar 7at liderli3inde Air

araya getiren ey5 Aasit<e J. 'e ,. y8.yllardan itiAaren gelien 7at 98lt8r8 'e medeniyetinin ya-sdr. 7at5 modern demo9rasisi 'e modern e9onomisiyle 7at medeniyetinin oriKinal Air 8r8n8d8r. 7u ili9i5 7atl olmayan to-lumlarda yaayan Air<o9 insan modernleme 'e e9onomi9 9al9nma i<in m8esseselerin 7at 98lt8r8ne ada-te olmas gere9ti3i sonu0una 'ardrmtr. Modernleme i<in 7atllama9 arttr 'e e3er Air *C, 8l9e modern5 demo9rati9 'e e9onomi9 reOa1 i<inde olma9 istiyorsa5 i.lenmesi gere9en 7at modelidir. E3er yanlmyorsam5 MustaOa Gemal !tat8r9P8n T8r9 to-lumuna getirdi3i mu1teem de3iimin altnda yatan genel 9aAul Audur. Ve Auna uygun olara95 T8r9iye Air yandan modernleme 'e e9onomi9 9al9nma gayelerini ta9i- eder9en5 di3er yandan 7atllamay da 1edeOledi. Sonu<lar <o9 et9ileyi0idir. @a9at5 modernleme 'e Aatllamann 9omAinasyonunun Air me0Auriyet olmad3n 'e 9al9nma9 isteyen Air to-lum i<in me0Auriyet 9elimesini 'urgulad3m s?ylemeliyim. Modernleme 'e e9onomi9 9al9nma daima to-lumun yerli 98lt8r8n8n reddini 'e 7at 98lt8r8n8n alnmasn gere9tirmeme9tedir. Modernleme tam 'e e9si9si. 7atllamadan da m8m98nd8r. $.un yllar Aoyun0a5 Do3u !sya 'e Aa9a yerlerde9i insanlar5 to-lumlarnn GonO8<yus 98lt8r8n8n modernlemeyi 'e 9al9nmay engelledi3ini d88nd8ler 'e Au nedenle5 7atl modellere y?neldiler. HalAu9i5 Ma-onya5 Singa-ur5 Tay'an5 %8ney Gore giAi Air<o9 Do3u !sya 8l9esi 7atl olmadan modernletiler 'e <o9 .enginletiler. in de Au y?nde gelime9tedir. Ve imdi Do3u !sya to-lumlarnn liderleri5 Au mu1teem e9onomi9 9al9nmay5 7at 98lt8r8n8 ?.8mseB melerine de3il5 9endi 98lt8r 'e gelene9lerine Aa3l 9almaya atOetme9tedirler. 7aarlarnn 9ayna9larnn d8.en5 disi-lin5 aile sorumlulu3u5 <o9 <alma5 to-lum0ulu3un Aireyselli3i Aastrmas5 9anaat9Vrl9 giAi !syaPnn temel GonO8<yus de3erleri oldu3unu iddia etme9tedirler. Ve Aunlara .t de3erler olan Aen0illi95 8-1e0ili95 Airey0ili95 otoriteye saygs.l95 d889 e3itim 'e yaygn su< ileme giAi de3erleri 7atPya 1as ?.elli9ler olara9 g?rme9tedirler. 7el9i Do3u !syallarPn 98lt8rlerinin g808 1a99nda9i iddialar aAartlmtr. E'et5 ama Do3u !sya Aasit Air ger<e3i de g?. ?n8ne serme9tedir. Modernleme9 'e e9onomi9 olara9 9al9nma9 i<in 7atllama9 art de3ildir5 Ael9i 7at modernli3i yaratt5 ama di3er to-lumlar 'e 98lt8rler 9endi 98lt8rlerinden 9endi 9al9nma 'e modernleme tar.larn gelitireAilirler. D8nya5 Au 1edeOleri ger<e9letireAilme9 i<in 7atllama9 .orunda de3ildir. ;< yl ?n0e5 Air<o9 8l9ede 0iddi tartmalara yol a<an RMedeniyetlerin atmasR adl maB 9alemi yaynladm 'e o ma9alede so3u9 sa'a sonras d8nyann5 so3u9 sa'a srasnda oldu3u giAi 8< A8y89 Alo9tan <o95 7at5 slVm5 &rtodo9s medeniyeti5 GonO8<yus medeniyeti5 7udist medeniyeti5 Hindu medeB
*:>

niyeti5 Ma-onya5 Latin !meri9a medeniyeti giAi yedi 'eya se9i. A8y89 Alo9tan olumaya y?neldi3ini ileri s8rd8m. & ma9alede T8r9iyePyi A?l8n89 8l9e olara9 tanmlamtm. 7unun seAeAi5 T8r9iyePnin Air !'ru-a 8l9esi mi5 yo9sa Air &rta Do3u 8l9esi miW Air slVm 8l9esi mi5 yo9sa lai9 Air 8l9e miW 7atl m5 yo9sa 7atl olmayan Air 8l9e mi oldu3unun Aelirsi. olmasdr. Eum1urAa9an Demirel5 7aAa9an iller 'e di3er T8r9 liderlerin T8r9iyePyi 98lt8rler arasnda Air 9?-r8 olara9 tanmlad9larna di99at <e9tim 'e e3er A?yleyse T8r9iyePnin <o9 Oaydal Air rol oynayaAile0e3ini ileri s8rd8m. 7unun do3ru oldu3unu d8B 8n8yorum. !n0a9 s?ylemem gere9ir 9i5 9?-r8 olmann Aa. .orlu9lar 'ardrW 7ir 9?-r8 i9i to-ra9 -ar<asn Airletiren5 an0a9 i9isine de ait olmayan sunPU5 9rlgan Air ya-dr. !yr0a i9i ya9asnda olan insanlar da .aman .aman 9?-r8n8n 8.erine y8r8rler. !tat8r9 modelini i.leyeB re95 T8r9iye e9onomi9 9al9nmada 'e <ar9lar d?nen Air demo9rasi yaratma9ta A8y89 gelimeler sa3lad. Gonutu3um Aa. T8r9lerin5 7atllamaya yo3un ar.u duydu9larn5 7atl

olmayan T8r9 de3erlerine neredeyse a<9 neOret Aesledi9lerini 1issettim. 7atPda5 Aildi3ini. giAi5 T8r9iyePyi 7at to-lumunun tam Air 8yesi olara9 9aAul etmeye yanamayan g8<l8 Air direni 'ardr5 'e T8r9iyePde de 7atllamaya 9ar Air mu1aleOet do3du3u g?r8lme9tedir. #unu a<9lamalym 9i Aurada 1er1angi Air siyasU -artiye atOta Aulunmuyorum5 an0a9 en a.ndan medyann Air 9sm5 Ael9i de T8r9iyePyi modernletirme9 i<in giriilen 7atllama <aAalarn te9rar g?.den ge<irmenin5 Do3u !sya modelini ?rne9 alara9 T8r9iyePnin 98lt8rel 'e dinU gelene9lerini 0anlandrmann 'e slVm 'e &smanl mirasnn 8.erine modern Air e9onominin 'e demo9rati9 Air siyasetin inV edileAile0e3ini g?stermenin .amannn geldi3ini d88neAilir. Demo9rasi 'e Aaarl e9onomi9 9al9nma M8sl8man to-lumlarda <o9 nadir g?r8lme9tedir. 7ana ?yle geliyor 9iW T8r9iye Aunun AaarlaAile0e3ini5 M8sl8man d8nyann Ma-onyaPs olaAile0e3ini g?sterme9 Orsatna sa1i-tir. !yr0a5 d8nyann A8y89 medeniyetlerinin <o3unun Air tane lider 'eya <e9irde9 de'leti 'ardr. usya5 Hindistan5 in5 Ma-onya5 !meri9a 7irlei9 De'letleri 9endi medeniyetlerinin lider de'letleridir. !n0a95 islVm Medeniyeti Air <e9irde9 de'letin yo9lu3unu 1issetme9tedir. 7ir9a< de'let5 Air<o9 gru- et9in Air me'9i elde edeAilme9 i<in re9aAet etme9te5 Au da slVm de'letleri arasnda 'e M8sl8man
*:*

to-lumlar ile 9omular arasnda -roAlemler yaratma9tadr. E3er islVm to-lumunun te9 lideri 'e s?.08s8 olara95 1em M8sl8manlarPn 1em de M8sl8man olmayanlarn tand3 Air te9 de'let olsa5 inanyorum 9i5 islVm 'e d8nya da1a g8.el ola0a9tr. 7ana g?re5 Au role T8r9iyePden da1a uygun Aa9a Air de'let yo9tur. T8r9iye Aunu ger<e9letirme9 i<in gere9li n8Ousa5 strateKi9 9onuma5 A8ro9rati9 'e as9erU ?.g8'ene 'e tari1U gelene9lere sa1i-tir. Ve T8r9iye5 Gu.ey !Ori9aPdan 7al9anlarPa5 &rta Do3uPdan GaO9aslarPa 'e &rta !syaPya yaylm A8t8n m8sl8man to-lumlarla5 Aa9a 1i<Air 8l9enin sa1i- olmad3 Aa3lantlara sa1i-tir. #u i9i Oa9t?r8n 1ayatU oldu3unu d88n8yorumW 7irin0isi5 e3er Male.yaPy Air 9enara 9oyarsa95 T8r9iye -etrol 8retmeyen A8t8n di3er M8sl8man 8l9elerden da1a y89se9 Air e9onomi9 9al9nma se'iyesi ger<e9letirmitir5 i9in0isi5 T8r9iye dayana9ll3 'e s8re9lili3i M8sl8man to-lumlar arasnda yegVne olan ileyen Air demo9rasi yaratmtr. Demo9rasi 'e e9onomi9 9al9nma M8sl8man to-lumlar arasnda nadir g?r8lme9tedir. T8r9iye Aaarara95 M8sl8man to-lumlara5 onlarn da AaaraAile0e3ini g?stermelidir5 inanyorum 9i T8r9iye Au y89se9 gayeye sa1i- <9a0a9tr 'e e3er "slVmU Air anlayla 9al9nmay 'e demo9rasiyi Airletiren Air model olaAilirse5 Aundan 1em T8r9iye 1em de d8nya Oaydalana0a9tr. 7at medeniyeti i<inde de 9a'galar 'ardr5 Prusya5 !'usturya5 @ransa5 is-anya5 ngiltere5 1e-si AirAiriyle m80adele 1alindedir. %8n8m8.de slVm medeniyeti5 SuudU !raAistan5 T8r9iye5 "ran5 Pa9istan5 Endone.ya giAi Air9a< A8y89 de'lete sa1i- olman. 'e .annediyorum et9inli9 i<in m80adele edilmesi y8.8nden yanlt0 Air g?r8n8m 'eriyor 'e Au durumun M8sl8man to-lumlar arasnda <atma ortam yaratt3n d88n8yorum. 7u duruB mun5 ayr0a5 Air9a< yl ileride olan 9omu to-lumlarla da sorunlar yaratt3n d88n8yorum. 7a. "slVmU 8l9elerin5 Air taraOtan islVmP y89seltme9 ama0yla AirAirleriyle m80adele eder9en5 di3er taraOtan M8sl8man olmayanlarla sa'aan M8sl8man sa'a<larn deste3ini alma9 i<in de <atmaya girdi9lerini .annediyorum. 7en Au i1tilaOlarn do3rulu3u 'eya yanll3 9onusunda Air 1898m 'erme9 istemiyorum. 7en5 islVm to-lumu adna 9onua0a95 d8nyada Air 'eya i9i de'letin olmasnn5 1er9es i<in da1a tatmin edi0i ola0a3na inanyorum. 7atPda 9onutu3um 1i<Air 9imsenin Aenim Au g?r88m8 -aylat3n s?yleyemem. He-si 9or9uyla 9arladlar5 mu1temel Air A8y89 islVm
*:=

Airli3ini te1dit olara9 9aAul ettiler. 7en Aunu Air te1dit olara9 g?rm8yorum. D8nyada 'e slVm 0o3raOyasnda da1a g8<l8 Air otoriteye do3ru 1are9etin Air i1tiya< oldu3unu s?ylemeliyim.

ls0ak !L!T&N( Si.inle ayn ylda do3du9. *,6>Pde5 T8r9iyePde 9ii Aana d8en millU gelir =>> dolard5 Au Ma-onyaPda */6 dolar5 'e GorePde C> dolard Demo9rati9 olmayan Ma-onyaPda ne do3ru gitti5 demo9rasisiyle T8r9iyePde ne yanl gitti[ Huntington) Eminim 9i Au odada5 Au sorunun 9a'ramlar 8.erinde i9i y8. Oar9l g?r8le 9arlaaAiliri.. Da1a ?n0e de iaret etti3im giAi5 Do3u !syaPda mu1teem Air e9onomi9 A8y8me ?rne3ine sa1iAi. 'e i9tisat<lar ile di3erleri Au A8y8menin 'e ?nemli Oa9t?rlerinin 8.erinde <altlar. 7unlardan Airi5 8-1esi.5 demo9rati9 'eya otoriter idareye g?re de3imeyen 'e 8.erine A8y89 'urgu ya-lan e3itimdir. Ma-onya dnda A8t8n !syaPya 0e1alet 1V9imdi. 7u 9esinli9le Air Oa9t?rd8r5 i9in0i Air Oa9t?r5 !meri9an igaliyle Ma-onya 'e GorePnin5 !meri9an Aas9syla Tay'anPn 9aAul etme9 .orunda 9ald9lar to-ra9 reOormudur. ;<8n08s85 8-1esi. i.ledi9leri e9onomi9 -oliti9alar 'e ald9lar tedAirlerdir. )annediyorum Au5 sade0e %8ney GorePnin 'e Tay'anPn de3il Ma-onyaPnn da otoriter idarelerinin ayn .amanda g8<l8 'e dayan9l idareler oldu3u ger<e3ini a9settirme9tedir. Ma-onya Air demo9rati9 8l9edir5 Oa9at 9endine 1as Air deB mo9rasiye sa1i-tir. He-ini.in Aildi3i giAi5 orada A8ro9rasi ola3an8st8 g8<l8d8r 'e g8< -arlamentoda de3il medya 'e Maliye 7a9anl3Pndadr. Ma-onya 'e A8y89 i1timalle di3erleri i1ra0ata dayal A8y8meyi 1edeOleyen e9onomi9 -oliti9alar Aenimsediler. 7en Aunu <o9 ?nemli Auluyorum. Ve 8-1esi.5 yatrm ya-ma.san. A8y8yeme.sini.5 y89se9 tasarruO oranlar tutturama.san.5 'erimli yatrmlar ya-ama.sn.. 7u 8l9eler <o9 y89se9 tasarruO oranlarna ulatlar 'e A?yle0e Aug8n 1VlV 9orudu9lar y89se9 yatrm oranlarn Aaardlar. 7ana ?yle geliyor 9iW Au e9onomi9 A8y8meye seAe- olan Oa9t?rler5 Aug8n de di3er Do3u !sya 8l9eleri i<in <almaya Aalamtr. Ye%im ! !T( l9 sorudan m8l1em5 Air9a< soru 9aOamda AelirdiW slVm medeniyetiyle ne anlatma9 istiyorsunu.5 T8r9iyePnin Au islVm medeniyetine Aa3l oldu3unu d88n8yor musunu.5 dogmalar olan Air medeniyet diyeAile0e3imi. islVm medeniyetinin Air mer9e.li ya-ya 9a'uaAile0e95 Air lidere sa1i- olaAile0e95 tanmlanaAile0e9 'eya snrlar
*:/

<i.ileAile0e9 Air ya-ya sa1i- oldu3unu d88n8yor musunu.5 'e islVm medeniyetinin dogmalar ile "slVmU medeniyetlerin dogmalar tam Air uyum i<inde de3ilse5 a9sine di3er medeniyetlerle uyum sa3layaAiliyorBlarsa5 Au medeniyetler de3ieAilir5 yeniden e9illendirileAilir 'e 9arl9l et9ileim i<ine gireAilirler mi[ Huntington) slVmi medeniyetler5 Bo9udu3um medeniyet 9ViOleri ?yle tariO ettiler5 'e g?r8nen o 9i A?yle s?yleme9 i<in de <o9 iyi seAe-ler 'ar5B inan<5 iAadet 'e g?r8n8m a<sndan5 M8sl8manlar arasnda geni Air e9ilde -aylalan5 temel esaslara sa1i-tirler5 islVm d8nyasnn * milyardan Oa.la insandan olutu3u ger<e3ini g?. ?n8ne alrsa95 M8sl8manlar arasnda da Air<o9 Oar9l 'aryasyonlar 'ardr. !ra-lar5 T8r9 to-lulu9lar5 %8ney Do3u !sya M8sl8manlar 'e Hint M8sl8manlar <o9 Oar9l tari1U Air ge<mie sa1i-tirler 'e Auna ra3men orta9 Air<o9 eyi -aylama9tadrlar5 'e M8sl8manlarPn 9endilerinin5 di3er M8sl8manlarla Aa. eyleri -aylat9lar Oi9rine gitti9<e artan Air e9ilde da1a <o9 inanmaya Aalad9larn da s?ylemeliyim. slVm i<inde9i A8t8n 9ar9l9lara 'e <atmalara ra3men5 Air delil olara9 da g?sterileAile0e95 Air t8r Ailin<lenmeden5 artan Air slVm to-lumu Ailin0inden de <o9 et9ilendi3imi e9lemeliyim. Lider de'let 'eya <e9irde9 de'let sorusuna gelin0e5 8-1esi. islVm to-lumu y8.yln il9 A?l8m8ne 9adar Air <e9irde9 de'lete sa1i-ti5 Au de'let a<9 Air e9ilde &smanl Um-aratorlu3uPydu. Si.in de s?yledi3ini. giAi5 medeniyetler de3iir 'e geliir5 98lt8rler de3iir 'e geliir5 1i<Air ey stati9 9alama. 'e medeniyetler g8n8m8.de artan Air e9ilde 9arl9l et9ileim i<indedirler. 8n985 e3er medeniyet a<sndan insanl9 tari1ine Aa9arsan.5 g?re0e9sini. 9i *6>> ylna 9adar d8nyada medeniyetler genelli9le AirAirlerinden ayr olumulardr. !9deni. 1a'.asnda9i islVm 'e Hristiyan medeniyetlerinin 9arlamas istisnasyla5 AirAirleriyle <o9 a. ili9iye girmilerdir. Sonra5 *6>>Pl8 yllarla Airli9te5 7at genilemeye 'e d8nyada9i di3er medeniyetleri mua..am Air e9ilde et9ilemeye Aalad. 7u

di3er medeniyetler 8.erinde neredeyse y90 Air et9iydi. !n0a9 una inanyorum 9i5 7at art9 gerileme9tedir5 Ve Air sesin a.alara9 9ayAolmas giAi5 7at d8nya ili9ilerinde ana Oa9t?r olma rol8n8 gele0e9 y8.yla 9adar 9ayAede0e9tir. @a9at5 7atPnn 1VlV d8nyann en g8<l8 meB deniyeti oldu3u da a<9tr. @a9at Do3u !syaPya giderseni.5 gele0e3in nerede yatt3n si.e s?yleye0e9lerdir. 7u seAe-le5 tari1te il9 deOa olma9
*:+

8.ere ?yle Air d?neme giriyoru. 9iW Au d?nem 1em is-anyaPnn5 !'usturyaPnn5 @ransaPnn 'e ngilterePnin AirAirleriyle re9aAet etti9leri !'ru-a $luslararas SistemiPnde oldu3u giAi <o9 9utu-lu5 1em de d8nyann A8y89 g8<leri Oar9l medeniyetlerden geldi9leri i<in de <o9 medeniyetli ola0a9tr 'e Au <o9 9utu-lu5 <o9 medeniyetli ya- tamamen yenidir. !yr0a insanlar5 Aana g?re5 artan Air e9ilde 9endi medeniyetlerine ait 9imli9 Ailin0ini gelitirme9tedirler 'e gele0e9 d?nemde en A8y89 -roAlem5 <eitli medeniyetlerin Aar i<inde Air arada yaayaAilmesini sa3layaAile0e9 'e e9onomi9 9al9nmaya yardm0 olaAile0e9 yeni d8.enlemelerin m8.a9eresidir. 7ir<o9 durumda Au m8.a9erelerin 9olay olmaya0a3n5 an0a9 gene de sonu<landrla0a9larna inanyoB rum. Ra0in 8:P8Y) &9udu3um son ma9alelerini.in Airinde5 8<8n08 dalga demo9rasilerinin 8< te1dit e9liyle te1dit edildi3ini ya.yorsunu.. 7irin0isi 9.l d?n85 i9in0isi se<ilmi y8r8tme organlarnn otoriterBlemesi 'e 8<8n08 te1li9e olara9 da "slVmU 9?9ten din0ili9ten Aa1sediB yorsunu.. Ve Aurada5 Au -roAlemin g?r8leAile0e3i 8l9e olara9 T8r9iyePye atOta Aulundunu.. T8r9iyePde imdi5 islVm0larPn Aan <e9ti3i Air 1898mete sa1iAi.. 7u 1898meti 'e "slVmU 9?9ten din0ilerin Aas9n oldu3u 1898meti de3erlendirir misini. 'e T8r9 demo9rasisini te1li9ede g?r8yor musunu.[ Huntington) 7enim ya.d9larm do3ru a9tardn.. @a9at T8r9iye 1a99nda si.in ileri s8rd838n8. 9adar sert oldu3umu d88nm8yorum5 islVm 'e demo9rasinin Airli9te yaayaAilme 9aAiliyetini oluturmann <o9 ?nemli oldu3una inanyorum. ;< yl ?n0e Ee.ayirPde se<imlere ya-lan as9erU m8da1alenin 'e @"SPn 9a.ana0a3 a<9<a Aelli olan se<imin i-tal edilmesinin 'e yine !meri9a 7irlei9 De'letleriPnin5 @ransaPnn 'e 7atPnn se<imlerin i-tal edilmesine itira. etmemelerinin <o9 A8y89 Air tali1si.li9 oldu3unu d88n8yorum. 8n98 Au5 Airli9te yaama 'e uyumlu Air demo9rasi gelitirilme denemesi i<in5 "slVmU -artilerin y?netti3i 1898metler 'e demo9rati9 to-lumlarda9i 9atlm i<in 1ayatU Air ?neme sa1i-ti. #imdi Aurada5 T8r9iyePde neler oluyor Aen0e <o9 ?nemlidir. Si.in .ayO Air 1898mete5 orta9lardan Airinin slam0 oldu3u Air 9oalisyon 1898metine sa1i- oldu3unu. ger<e3i5 umarm5 slVm 'e demo9rasinin yeniden Air araya gelmesinin Air Aalang0 olur
*:6

'e di3er M8sl8man to-lumlarda9i gelimeler i<in de Air model te9il eder. Si.e T8r9iye demo9rasisi 1a99nda Air eyler s?ylemeye0e3im. 7a. 1allerde5 UslVmU 9?9ten din0ili3in demo9rasiyi te1dit edeAile0e3ini5 an0a9 da1a ?nemlisi5 dslVmU 9?9ten din0ili3in M8sl8man 8l9elerde9i demo9rat olmayan reKimleri de te1dit edeAile0e3ini d88n8yorum. 7urada9i ?nemli no9ta5 nerede Air mu1aleOeti Aastran Aas90 reKim 'arsa5 orada mu1aleOeti 9?9ten din0iler te9ellerine alrlar. LiAeraller 'e demo9ratlar 1emen silindi9leri i<in5 <eitli otoriter !ra- reKimlerinde 'e di3erlerinde mu1aleOet5 9?9ten din0i 9imli3e sa1i- insanlara 'eya <o9 ?nemli dinU liderlere 9alma9tadr. Son => B /> ylda d8nyaya damgasn 'uran Air gelime de dinin geri d?n88d8r. Her yerde insanlarn5 slVmPa5 Hristiyanl9Pa5 Hindui.mPe5 Air dine d?nd838n8 g?reAilirsini.. 7unun5 modernleme5 e9onomi9 9al9nma 'e e9onomi9 A8B t8nleme s8re<lerinden 9ayna9land3n d88n8yorum. 7u durum 9endini etni9 9imli9 'e alt 9imli9 araylarnda9i y89selme ile de g?sterme9tedir5 Au araya !'ru-aPda oldu3u giAi d8nyann 1er1angi Air yerinde de rastlanaAilir. o9lu 98lt8r diye Air 1are9ete sa1i-

oldu3umu. 'e Air9a< on yl i<inde n8Ousun y8.de =6Pini olutura0a9 olan s-anyol !meri9allarPa artan Air ?nem 'erdi3imi. !meri9aPda Aile Aunu g?reAilirsini.. Ve Au <o9 0iddi -roAlemler yarataAilir. T8r9iyePde G8rtlerPle ilgili durum 1a99nda ne s?yleneAilir. )annediyorum5 Oar9l Air 9imli3e sa1i- 'e 9endilerine ait Air A?lgede yaayan insanlarn. 'arsa 'e 9omu 8l9elerin snr to-ra9larnda ayn 9imli3e sa1i- insanlar yayorsa5 sorun da1a da <?.8leme. 1al alr. 7u durumda -e9 de Air ey ya-lama.. 7ana g?re5 A?yle sorunlarn <?.8m8ne y?neli9 da1a Oa.la ie yarar siyasal 'e anayasal d8.enlemeler i<eren <almalara 98resel i1tiya< duyulma9tadr. 7u genel -roAlem T8r9iyePye 1as de3ildir. usya 'e e<enistan arasnda5 <atmalar sona erdirme9 i<in Air s8redir ya-lan g?r8melere Aa9n.. Endone.yaPnn yardmyla5 @ili-in 1898meti 'e Moro M8sl8manlar arasnda da1a yeni im.alanan Air antlamann ya-ld3 @ili-inlerPde u.un yllardr olanlara Air Aa9n.. 7u i9i olayda da5 e<enistan 'e @ili-inlerPde 1em Air etni9 gruAun ar.ularn ger<e9letire0e95 1em de A8y89 siyasU ya-nn A8t8nl838n8 9oruya0a9 yeni Air t8r siyasU ili9iyi 'e ya-y ger<e9letirmeye y?neli9 al<a9 g?n8ll8 <aAalar g?r8yoru.. 7u i9i olayn da Aaarl Air e9ilde <?.8l8- <?.8lB
*:C

meye0e3ini Ailmiyorum5 ama yeni d8.enlemeler ya-aAilme9 i<in -oliti9 giriimlere A8y89 i1tiya< 'ardr. 8n985 si.in de s?yledi3ini. 'e Ai.im de 9aOam.da e9illendirdi3imi. 9lasi9 ulus de'let5 9esin snrlara5 mer9e.U idareye5 millU 1898mete 'e il1. sa1i- Air 'arl9tr. HalAu9i5 Air taraOtan !'ru-a 7irli3iPnin olumas5 di3er taraOtan alt millU gru-larn ortaya <9masyla5 !'ru-aPda durum Oar9llamtr. Ve art95 siyasU otoritenin <eitli se'iyelerinde5 <eitli 9atlm t8rlerini Aarndran yeni d8.enlemeler ya-mam. gere9ti3ini d88n8yorum. 7en Air &smanl tari1<isi de3ilim5 Oa9at Aenim intiAam o 9i5 &smanl m-aratorlu3u A8t8n d8.enlemeleri 9endisi oluturmad. m-aratorlu9ta <o9 sayda etni9 'e dinU gru-5 ?.er9 Air ya-da5 98lt8rlerini 'e dinlerini 9oruya0a9lar e9ilde 9endi 9endilerini y?nettiler. Ve Aana ?yle geliyor 9i5 Ael9i de .amann o A?l8m8ne Oar9l Air g?.le Aa9maly.. 78t8n mesele5 Air A8t8nl83e sa1i- ulus de'letlerimi. oldu3u imaKndan u.a9laara95 s?yledi3im giAi5 da1a esne9 d8.enlemeler gelitirmemi. gere9ti3idir. %&'!:3 7i.e Air dslVmU e9onomi9 mu0i.e 1aline gelmemi.i s?yledini.5 maaleseO <o9 istese9 de u anda de3ili.. @a9at Ai.5 mesela il9 !'ru-al M8sl8man 8l9e de olma9 istiyoru.. E9onomi9 mu0i.e yaratmam. i<in <o9 ansm. oldu3u da s?ylenmedi Aana. l9 !'ru-al M8sl8man 8l9e olmam. i<in de ansm.n olmad3n d88n8yor musunu.[ 7a9ann danman olara95 1angisinin !meri9a 7irlei9 De'letleriPnin <9arlarna da1a uygun oldu3unu d88n8yorsunu.[ !'ru-a 7irli3iPnin tam 8yesi olan Air T8r9iye mi5 yo9sa &rta Do3uPda Air e9onomi9 mu0i.e olan T8r9iye mi[ D!"ti"It&": T8r9iye B !'ru-a ili9ilerinde -roAlemin5 1er9esin de Aildi3i giAi5 1i.metin altnda SaAo'e ser'i0eT 'e 1i.metten Oaydalanma SAeneOits t1e ser'i0eT meselelerinde oldu3unu d88n8yorum5 'e Auna 7at !'ru-allarPn duygularn da 9ataAiliri.. 7ira. ?n0e Aa1setti3im G8rt -roAlemi Aunlardan Airi. Di3er Air ger<e9 de T8r9iyePnin !'ru-aPda9i di3er 8l9elerden da1a Oa9ir olmasdr 'e 9or9arm !'ru-allarPn5 1em 1898metler 1em de 1al9 se'iyesinde5 !'ru-a 7irli3iPnde Air M8sl8man 8l9e g?rme9 istememeleridir. 7en Aunu Air iddia olara9 ortaya 9oymuyorum5 yaln.0a olan Air eyi s?yl8yorum. 7u meyanda5 Aenim s?yledi3im5 T8r9iyePnin yeni Air yol <i.eAile0e3i 'e gele0e9te Oar9l Air rol 8stlenme9 isteyeAile0e3idir. o9 ya9n Air m8tteOi9i olara9 !meri9a 7irlei9 De'letleri5 8-1esi.5 T8r9iyePnin !'ru-a
177

7irli3i 8yeli3ini deste9ledi 'e .orlad 'e !'ru-a 1898metlerini da1a toleransl olmalar 9onusunda i9na etmeye <alt. T8r9iyePnin g8mr89 Airli3ine 9atlmasnda Aaarl oldu9. @a9at5 Aunu da1a ileri g?t8rmenin <o9 sert Air m80adele gere9tirdi3ine inanyorum.

Serdar !GT!N( 7ir yorum ya-ma9 'e g?r88n8.8 alma9 istiyorum. Her eyden ?n0e5 in 'e Aa. di3er 8l9eleri ?rne9 olara9 ald3m.da5 e9onomi9 olara9 1.l gelien 8<8n08 d8nya 8l9eleri i<in yeni Air snOlandrma ya-mam. gere9ti3ini d88n8yorum. Tamam5 8<8n08 d8nya 8l9eleri5 Aildi3im 9adaryla5 es9i 98lt8rlere sa1i-tirler. in 7atl Air medeniyet de3ildir. @a9at5 !'ru-allar da3larda yaar9en onlar <o9 g8<l8 Air medeniyeti yaatyorlard5 Ael9i de onlar en es9i to-lumdur. in yeniden 0anlanyor. Yine disi-lin i9i yolla sa3lanaAilir. 7iri siyaseten 'e di3eri 98lt8rel olara9. Yani5 e3er Air di9tat?rl83e sa1i-seni.5 Au insanlarn disi-linli ola0a3 anlamna gelme.5 Oa9at5 disi-lin 98lt8r8n i<inde 'arsa5 sistem ne olursa olsun disi-lin insanlarn i<inde 1ayata ait Air gelene9 olara9 yaar. Di3er Air ey5 7atllamadan5 modernlemeden5 Air M8sl8man 8l9e5 Air 7udist 8l9e '.s. olara95 e9onomi9 a<dan gelieAiliri.. !n0a95 e3er demo9rasi 1a99nda 9onuuyorsa95 Au sistemin 9urallar temel olara9 7atlPdr5 <8n98 insanlarn Aireysel de3erlerine sayg duyan modern liAeral demo9rasinin Oilo.oOi9 'e eti9 de3erleri 7atPda 'e ?.elli9le Protestanl9Pta AulunaAilir. Hem isti9rarl 1em de iyi <alan Air liAeral demo9rasi mutla9a ProtestanPdr5 ne Gatoli9 ne de &rtodo9sPtur. 7unu MaI NeAer s?yl8yor5 ama Aen de g?r8yorum. 7u nedenle5 Aireysel de3erlere sayg duyan Air sisteme sa1i- olaAilme9 i<in 7at 98lt8r8ne Aa'urma9 .orunday.. 7unu ya-madan Ael9i <o9 iyi 9al9naAilir5 ileri <o9 g8.el y8r8teAiliri.5 Oa9at iyi -erOormans g?steren si'il Air demo9rasiden u.a9 9alaAiliri.. Tee998r ederim. Huntington) 7ir <o9 no9taya de3indini.5 Aa.larnda ayn Oi9irdeyi.5 Oa9at di3erlerinde iddetle mu1aliOim si.e. !lmanya 'e Ma-onya 1a99nda9i ya-t3n. a<9lamalara 9atlyorum 'e ?yle g?r8l8yor 9i 98lt8rel e3ilimler 9?9lemilerdir5 9olay0a de3ime.ler5 1898metler orta9 1edeOler Aelirlerler5 ama !lmanlar gene !lman 9ala0a9lardr5 Ma-onlar da Ma-on. 7u Air yere 9adar <o9 a<9tr. Di3er taraOtan5 unu da a<9lamalym 9i5 altm yetmi yl ?n0e !lmanya 'e Ma-onya 8-1esi. d8nyann en militarist i9i 8l9esiydi. Ve d8nya Aundan <o9 <e9ti. #imdi Au 8l9eler d8nyann en -asiO i9i 8l9esidir. G8lt8rleri Au do3rultuda dramati9
*:J

Air e9ilde de3imitir. Ve ite5 98lt8rler de3ieAilir5 i9in0i olara95 ?ne s8rd838n8. demo9rasinin temel olara9 7atl oldu3u Oi9ri5 dayana9larn 7atPda Aulma9tadr 'e Au Oi9ir 7at tari1inin oldu9<a gerilerinde oluturulan Airey0ili3in 'e <o3ul0ulu3un 7atl 9a'ramlaryla dile getirilmitir. Yine de Aen demo9rasiyi deste9leye0e9 te9 98lt8r8n 7at 98lB t8r8 oldu3una inanmyorum. slVmPda5 GuranPda 'e islVm gelene3inde demo9rasi unsurlarnn 'ar olu- olmad3 9onusunda islVm alimlerinden 'e di3erlerinden d8.enli dersler aldm. 7u 9esinli9le 8.erinde <allmas gere9en Air 'a9adr. Do3u !sya 8l9elerinin de demo9rasiye do3ru 1are9et etti9lerini g?r8yoru.. 7u onlarn 7atl liAeral Air demo9rasiyi 9aAul ede0e9leri anlamna gelme.. &nlar 9endilerine 1as Air demo9rasi e9line 'ara0a9lardr. @a9at da1a ?n0e de iaret etti3im giAi 8l9eler e9onomi9 olara9 9al9nd9<a demo9rasiye do3ru 1are9et etme9 .orundadrlar5 <8n98 9endi to-lumlarnda g808n 9ullanm -roAlemini <?.me9 i<in istiare me9ani.malar oluturmalar gere9ir. Son olara95 MaI NeAer Protestani.m 'e Gatolisi.m sorusuna gelin0e5 e'et genellemeler do3rudur5 Oa9at :>Pli 'e J>Pli yllar Aoyun0a d8nyada e9onomi9 olara9 en 1.l A8y8yen 8l9elerin Aa.lar Gatoli9 8l9elerdir. Ve Aenim demo9rati9lemenin 8<8n08 dalgas olara9 adB landrd3m5 *,:+Pte is-anya 'e Porte9i.Ple Aalayan d?nemde demo9rasiye ge<en 8l9elerin A8y89 <o3unlu3u Gatoli9 8l9elerdir. Latin !meri9aPda is-anya 'e Porte9i.5 Do3u !syaPda @ili-inler Gatoli9 8l9eler olara9 Aa <e9tiler5 &rta !'ru-aPda da Gatoli9 8l9eler 9om8ni.mB den 9urtuldular 'e demo9rasiye y8r8d8ler. Protestani.m 'e Gatolisi.m arasnda9i ayrm 9onuur9en MaI NeAer 1a9l olmasna ra3men5 te9rar diyeAiliri. 9i 98lt8r de3ieAilir 'e Oar9l sonu<lar 8reteAilir. !.7! !N B #SUS) Sorum si.in 8<8n08 dalga teorini. 1a99nda. Demo9rasilerin orta9 9at9larna Aa9t3m.da5 8<8n08 dalga demo9rasilerinden <o9 a. ey mi Ae9lemeliyi.[ Goloniyal et9i 'e Air 9endinden yo9 olu mu 'ar[ Mesela5 Larry DiamondPn tariO etti3i giAi5

demo9rati9 sistemler5 aslnda medeniyetlerin <atmasndan de3il5 9endi i<lerinde <?9erler. Ve Aalang<ta Ao.ulmu5 <8r8m85 d8r8st olmayan '.s. Air demo9rasimi.in olaAile0e3ini s?ylemitini.5 mera9 ediyorum5 neden demo9rasinin ar9asnda9i iti0i g8<ler olan de3erler 'e idealleri de3erlendirmeye almyoru. 'e e3er alrsa9 ne olur[ *:, Huntington) sti9rarl Air demo9rasinin5 g808n -aylamnda A8y89 de3iimlere yol a<an 1og?r8ye sa1i-5 d88n0elerin <eitlili3i 'e d88n0elerin a<9lanmasna i.in 'eren demo9rasiye yardm0 olan 'e s0a9 Aa9an Air 98lt8r8n 8.erine Aina edileAile0e3i ai9Vrdr. Da1a da ?nemlisi demo9rasiye inanan Air to-luma sa1i- olman. gere9ir. 7ir demo9raside5 i9tidar elinde tutan gru-5 se<imler sonras i9tidar di3er Air gruAa de'redi- oOisten <9t9tan sonra 9endini g8'ende 1issetmeli5 tutu9lanmaya0a35 'urulmaya0a3 '.s. Ailgisine sa1iolmaldr. %?re'i Ara9t9lar .aman .a1met <e9meye0e9leri5 1atta da1a ra1at ede0e9leri y?n8nde Air ne'i g8'en0eye sa1i- olmaldrlar. 7en0e Au no9ta5 demo9rasinin <almas Aa9mndan 1ayatU ?nemi 1ai.dir 'e ;<8n08 Dalga adl 9itaAmda5 i9tidarn i9i deOa se<imle i9i -arti arasnda el de3itirmesinden sonra Air demo9rasinin isti9rara 9a'ua0a3n ya.dm. 8n985 Au i9tidar Ara9maya 'e mu1aliO gruAa de'retmeye iste9li liderlere sa1i- i9i Oar9l gruAun oldu3unu g?sterir. Demo9rasilerin <?9mesine gelin0e5 son yirmi yln yeni demo9rasilerinin da1a ger<e9 sorunlarla 9arlat9larn d88n8yorum. &rada9i AeyeOendi g808n 9ullanm se'iyesine atOta Aulundu5 ?yle 9i Aa. 8l9elerde y?neti0iler5 Air<o9 yet9iyi 'e g808 9endilerine mal ettiler5 'e Au Air <o9 Latin !meri9a 8l9esinde5 ?.elli9le @uKimoroPlu PeruPda g?r8lme9tedir. !rKantinPde de Menem nadir g?r8len Air y?neti0i usul8 demo9rasi y8B r8tme9tedir. 7u tar.5 !meri9an usul8 demo9rasiden de5 !'ru-a -arlamenter demo9rasisinden de Oar9ldr. 7ir<o9 yeni demo9raside5 Aasnn i9tidar taraOndan 9ontrol edilmemesini garanti altna alan Aasn ?.g8rl838 9onusunda da A8y89 -roAlemler yaand3n d88n8yorum. %e<en se<im srasnda usyaPda yaananlar Auna iyi Air ?rne9tir5 i9tidarda9i Yeltsin ele9troni9 medyay Aas9 altna alara9 mu1aliOlerini sildi. Son yllarda demo9rasiye ge<iler 9onusunda <o9 yol alnmasna ra3men 1VlV <o9 reOorm ya-lmas gere9ti3ini d88n8yorum. H8lya T!L$( E3er yanl anlamadysam5 !nadolu T8r9lerinin en Oa.la ?ne <9an ?.elli3inin slVm oldu3unu Oar. ediyorsunu.. 2yle de3il5 slVm !nadolu T8r9lerinin ?.elli9lerinden sade0e Airidir5 islVm5 !nadolu T8r9lerini tanmlama.. T8r9lerin 7atllamay Ara9masn5 "slVmU de3erlere sa1i- <9masn 'e i<leri 9ar9 de'letlerin Air 9smn Airletiren Air lider olmasn s?yleme9 istedi3ini.i d88n8yorum. Sonra Airli9te A8y8yeAilirler5 e9onomi9 lider olaAilirler 'e Au M8sl8man to-B *J> lumlarn gelimesini sa3layaAilir. 7u ger<e9ten gari-. Do3ru olama.5 Au g?r8e iddetli Air e9ilde 9arym. T8r9ler SuudU !raAistan 'eya "ran to-lumuyla 1i<Air orta9 de3ere sa1ide3ildir. !tat8r9 T8r9iye Eum1uriyetiPnin y?n8n8 Aatya do3ru <e'irdi3i .aman5 T8r9 de3erlerinin5 !nadolu de3erlerinin tamamn reddetmemi. gere9ti3ini 9astetmedi. 7i. de A8t8n o de3erleri reddetmiyoru.. @a9at5 !tat8r9 insan 1a9lar 'e ?.g8rl89ler giAi e'rensel de3erlere ?n0eli9 'ermemi.i istedi. GaAul etti3imi. Au de3erler 7atPnn de3erleridir. Yetmi ylda u.un Air mesaOe 9atetti95 imdi neden geri gidelim 'e slVmPa sarlalm. 7unu anlamyorum. Huntington) MesaK aldm. "innaz T;PP8K) Soru neden islVmPa d?nmemi. gere9ti3iydi. 7en de Air ?n0e9iyle Aa3lantl Air soru sora0a3m. 7ir siyaset Ailim0isi olara95 8-1esi. <almalarn.n <o3unu o9udum. Ve Au literat8rden de'Birdi3im uW Air ittiOa9 olmamasna ra3men5 demo9rasi ile e9onomi9 9al9nma arasnda seAe- ili9isi e9si9 g?r8n8yor. @a9at Air seAe- ili9isi olu- olmad3 9onusunda anlaamasa9 Aile5 demo9rasi 'e e9onomi9 9al9nma 9elimelerinin tariOi 8.erinde anlaaAiliri.. E9onomi9 9al9nmay tariO etmeye0e3im5 .annediyorum demo9rasinin en Aasit tariOi se<ilmi 1898met5 ?.g8r se<imler 'e 'atanda 9atlm giAi unsurlar i<ermelidir5 ite

tam Au no9tada5 T8r9iyePye Ai<ti3ini. rolle5 Air M8sl8man 8l9e olara9 di3er islVm 8l9elerinin lideri olma9 'e ayn .amanda e9onomi9 9al9nmadan nasi-lenme9 rol8yle -roAlemlerim AaB lyor. 7ir slVm de'leti tariOi a<sndan5 Aurada M8sl8manlarPn <o3unlu3unu oluturdu3u Air de'letten Aa1setmiyorum5 demo9rati9 Air y?netimle Airli9te yaayaAile0e9 Air slVm de'letinden Aa1sediyorum. PVatandalar ele alrsa95 n8Ousun yars 9adndr. Di3er Air deyile5 9adnlar slVm 1u9u9una g?re y?netilen slVm de'letlerinde 9amu alannda Aa. rollere sa1i-seler de5 er9e9lerle eit 9aAul edilmiyorlar. 7enim sorum5 si.in de Aelirtti3ini. giAi T8r9iye A?l8n895 slVm medeniyetinden Air 1ayli u.a9lam 'e Air e9ilde isti9rarl demo9rasi 9uraAilmi Air 8l9e5 Aunun Air tesad8O oldu3unu mu d88n8yorsunu.[ Yo9sa medeniyetler arasnda 9alm 'e islVm medeniyetinden u.a9lam olmas ger<e3iyle Air ili9isi mi 'ar[ *J* Huntington) Hayr5 tamamen 1a9l oldu3unu.u5 !tat8r9P8n Aalatt3 s8re<ten ge<ti3i 'e slVmPdan u.a9lat3 i<in T8r9iyePnin demo9rasi 'e e9onomi9 9al9nma yolunda Aireyler ya-aAildi3ini d88n8yorum. #unu da1a a<9 ortaya 9oymama i.in 'erinW Aurada 1i<Air 9imse i<in5 1i<Air slVm de'letinin a'u9atl3n ya-myorum. Si.in de s?yledi3ini. giAi5 9adnlarn 9atlm sa3lanmadan demo9rasiden Aa1sedileme.. Hatta T8r9iyePde 9ulland3n. islVmPa d?nme9 deyimini Aile 9ullanmyorum. T8r9iye ?yle Air d?nemden ge<iyor 9i demo9rati9 geliimi islVmPla AartraAile0e9 Air modeli oluturaAilme9 i<in <o9 uygun -o.isyona sa1ite9 8l9edir. 8n98 T8r9iye yine de Air M8sl8man to-lumdur5 insanlar Au 8l9ede 9endi gelene9lerine sa1i-tirler. 7u @rans.larPn 9endilerini Gatoli9lerPe adad9larndan da1a Oa.la5 T8r9ler 9endilerini M8sl8manlarPa adamaldrlar deme9 de3ildir. @a9at Aurada9i no9ta5 Air to-lum i<in slVm 98lt8r8 i<inde de demo9rati9 olara9 e9onomi9 gelimenin sa3lanaAile0e3ini is-atlayan Air model inV etme9tir. #imdi T8r9 98lt8r8n8n Air !nadolu 98lt8r8 oldu3u ileri s8r8ld8. T8r9 98lt8r8n8n 9endine 1as Air<o9 unsuru 'ar 'e T8r9iye ile SuudU !raAistan arasnda9i Oar9lar 9onusunda s?ylenenleri de anlyorum. Gsa Air s8re ?n0e5 slVm 'e 7at 9onusunda 9onOerans 'erme9 8.ere iyadPda Aulundum. 7ir otelde Aalo odasnda *=>> 9iili9 Air to-lulu9 'ard 'e 1e-si er9e9ti. Gadnlar yu9arda Air yerde5 9onOerans tele'i.yon e9ranndan i.liyorlard. ;< g8n 9ald3m de'let otelinde 1i< 9adn g?rmedim. !meri9an el<ili3inin dnda g?rd89lerimin tamam da -e<eliydi. @ar9lar <o9 iyi Ailiyorum 'e 1i<Air to-lumu SuudU !raAistanPa Aen.eme 9onusunda .orlamyorum. 7ununla Airli9te5 insanlarn Aa9 a<lar5 yaradllar 'e ortaya 9oydu9lar de3erler arasnda9i Oar9larn A8y89 oldu3unu da d88n8yorum. Do3u !syallar Aunu iddetle 'urguluyorlar 'e emin olun e'rensel de3erlerin 'ar oldu3u 9onusunda da si.inle 1emOi9irim. !n0a9 1er 98lt8r8n5 1er medeniyetin 9endi de3erlerinin e'rensel de3erler oldu3unu .annetmesinin A8y89 -roAlemlerden Airi oldu3una inanyorum. Ve Au 9esinli9le do3ru5 di3erlerinden <o9 7atllar i<in Au da1a do3ru5 do3ru yol Audur5 Aunu neden 9aAul etmiyorsunu.5 si.in ne s9ntn. 'ar5 neye inanyorsan. ?yle da'ranman. gere9ti3ini Ailmiyor musunu.5 Ai.im yaad3m. giAi yaa diyere9 !meri9an tar. 1ayat 'eya 7at tar. 1ayat <e'resinde d?n8- duruyoru.. Ve yine Aen0e5 ge<en MartPta5 7ang9o9Pta !'ru-a 18B
*J=

98met liderleri ile !sya 1898met liderlerinin 9atlm ile ya-lan to-lantda5 Male.ya 7aAa9anPnn E1ira0Pa5 Go1lPe5 MaK?rPa 'e !'ru-al liderlerin 9arsnda ya-t3 9onumada5 !'ru-aPnn de3erleri !'ru-al de3erlerdir5 !syaPnn de3erleri e'rensel de3erlerdir demesi anlaml olmamtr. 7aAa9an yanlyordu5 A8t8n 98lt8rlere yaAan0 olan de3erleri gelitirmeye <alan insanlarn an0a9 e'rensel oldu3unu d88n8yorum5 gele0e9 yllarda 98lt8rler 'e medeniyetler <eitlili3ine sa1i- Air d8nyada5 Aa. de3erleri e'renselletirmeye u3rama9 yerine5 98lt8rlerin 'e medeniyetlerin sa1i- oldu9lar orta9 de3erleri5 GonO8<yani.m5 slVm5 7at medeniyetleri ile Hristiyanl9 'e il1. arasnda9i m8tere9leri

9eOetmemi. gere9ti3ine inanyorum. &rta9 nelere sa1i-tirlerW Oar9lar ola0a3n 9aAul edere9 Aa9ld3nda <o9 Oa.la m8tere9 de3erlerin oldu3u g?r8le0e9tir 'e e3er gele0e9 yllarda ma9ul 'e 1u.urlu Air d8nyaya sa1i- olma9 istiyorsa95 Au m8tere9leri 'urgulama9 'e gelitirme9 .orunday.. Sal Konferanslar Si<indeT5 <e'iren( Sadrettin Gara1o0agil5 Sermaye Piyasas Gurulu Yaynlar5 !n9ara5 *,,:5 ss. ==:B=+/
*J/

)7"%"N"EN 7 )E)"NSG" ile M8la9at( !T"#!N $Y%! L"GL! ESNEG 7!T"N"N )!Y"@ S$ L! "e
NPa( So.uk Sava% sonras d>nemde dnya meselelerindeki ana sorunlarn ideolo!ik ve ulusal de.il, da0a 7ok felsefi ve kltrel kaynakl oldu.unu s>ylyorsunuz6 @luslararas ili%kilere geleneksel !eopolitik Gak% tarzmzn, yani uluslar veya Gloklar aras g7 dengelerinin yerini !eokltrel 7eli%kilerin, *uygarlklar aras Gir 7at%ma*nn m almaya Ga%lad. anlamna geliyor Gu(

B.iI"i,N 'A,Ai"s(i: D8nya art9 <o9 da1a i< i<e Air 1ale geldi. !yn .amanda -oliti9aya 1e'es duyulmasna neden olan 9onular da <o9 Oar9llat. %elimi d8nyada5 sosyal yaamn es9iden ulusal snrlarla 'eya re9aAet 1alinde9i ideoloKi9 sistemlerle ilgili tartmalar art9 yerini Rg8.el 1ayatRla ilgili tanmlamalara 'e 1atta ni1ai olara9 Aireyin Rinsani g8'enilirli3ininR snrlarna ili9in sorulara Ara9yor. 2rne3in Ai.im to-lumumu.u ele alalm. Hayat ne .aman Aalar 'eya ne .aman sona ermesi gere9ir5 1er i9i durumda da Au se<imi ya-ma9 9imin 1a99dr giAi sorular en Oa.la ilgi uyandran 9onular. G8rtaK5 ?tena.i 'e Bgidere9 artan orandaB -lasti9 0erra1iden geneti9
e Mimmy Eart0rPn ulusal g8'enli9 danman olan 7r.e.ins9i5 son 9itaA &ut oO EontrolPda5 !meri9an 98lt8r8n8n R0ornu0o-iaRsnn5 !DDPnin So3u9 Sa'a sonras d?nemde ?nder Air rol oynayaAilmesine 9?ste9 old3unu s?yl8yor. NPa Yayn Y?netmeni Nat1an %ardels5 7r.0.ins9iPyl0 Nas1ingtonPda 9onutu.

*J+ m81endisli3ine ge<i5 en <o9 tartlan Aelli Aal 9onular olmaya Aalyor. 7ir anlamda Aug8n8n en ?nemli tartma 9onular ulus de'letin snrlarndan <o9 9iinin snrlaryla ilgili sorunlar. 7i. Au OelseOi meselelerle Aaa <9maya <alr9en5 yaln.0a to-lumlarn 9endi i<lerinde de3il5 AirAirlerine ti0aret5 ulam 'e iletiimle Aa3l 98lt8rler arasnda da 9a<nlma. olara9 <atmalar yaanyor 'e yaana0a9tr.
NPa( Lnsan 0aklar ve Gireyin >zgrl. konusunda da0a %imdiden Gir 7at%ma ya%anmyor mu( "ireyin teslim olup Goyun e.mesini savunan Lsl9mL kltr de, *tm 7ivileri 7akmay* ve otoriteye sadakati 6*yumu%ak otorite6rizm*6 savunan Konf7yus7u kltr de, "at liGeralizminin Girey >zgrl. anlay%yla ayn kstaslara g>re de.erlendirmek mmkn de.il.

'A,Ai"s(i: 7undan A?yle art9 insan 1a9lar Aile5 d8nyann A8y89 oranda totaliteri.min te1didi altnda oldu3u .amanlarda ya-ld3 giAi sade0e -oliti9 a<dan tanmlanamaya0a9tr. nsan 1a9lar tartmasnn 9endisi Aile da1a imdiden insanlarn Rg8.el 1ayatR nasl tanmlad9lar giAi 9arma9 Air sorunun 0e'aAn gere9tiriyor. 7u tanm5 Aug8n5 1ayatn Air A8t8n olara9 de3eri giAi Rna.i9R 9onular iin i<ine 9atyor 9i5 Aunlar da te9 Aana maddi ya da siyasU Aoyutlarla snrlanama.. R%8.el 1ayatRn tanm5 erdem5 a1lV9U d8.en 'e ru1sal inan0n da1a derin Aa3ll9laryla ili9ilendirilmelidir.
NPa( Yirmin-i yzyln ikin-i yarsna ait eski sorunlar Gile 0enz 7>zlmemi%ken, insanlk durumuyla ilgili Gu yeni felsefi sorunlar >ne 7kt. Deng Siaoping, Tiananmen katliamnn ardndan insan 0aklarnn iyile%tirilmesi i7in 'in1e yaplan Gaskya atfen *8merika ile 'in arasnda yeni Gir So.uk Sava% var* demi%ti. alezya "a%Gakan u0ammed Kia0at0ir de, "atnn *insan 0aklar emperyalizmi* olarak adlandrd. olguya a7k7a -ep0e alyor.

'A,Ai"s(i: 7u <eli9inin Air 9sm5 insan 1a9larnn -oliti9 tanmnn5 ideoloKi9 <eli9inin Air -ar<as oldu3u es9i d?nemin 9alntsdr. 7u <eli9i ne 9adar ?nemli olursa olsun5 inanyorum 9i 7atPda Ai.ler Au t8r gelene9sel tartmalar ama y?n8nde ilerliyor5 insano3lunun ger<e9te ne oldu3u5 insan 1a9larnn Aoyutlarn ger<e9te neyin Aelirledi3i giAi <o9 da1a 9arma9 sorunlar tartmaya ge<iyoru.. #imdi art95 da1a ?n0e de iOade etti3im t8rden sorulara y?nelmeB *J6

mi. gere9iyor( ister 1astanede ister ra1imde olsun5 Air 1ayat sona erdirme9 9imin 1a99dr[ !nnenin mi5 do9torun mu5 ra1iAin m5 de'letin mi5 9ilisenin mi[ %eneti9 olara9 9endini de3itirme 9onusu ne ola0a9[ Gimin geneti9 m81endisli3inin Oaydalarndan yararlanmaya 1a99 ola0a95 9imin olmaya0a9[ 7unun Aoyutlarn 'e snrlarn Aelirleme 1a99 9imde ola0a9[ 7ilim adamnda m5 teologda m[ nsan 1a9larnn yeni Aoyutlar ite Aunlar.
NPa( &rtaya 7ka-ak kltrel 7eli%kileri %imdiden ta0min etmek mmkn. "ireyin, >lmn kesinli.iyle sona eren ayr Gir varlk olarak g>rld. Ya0udi6Hristiyan "atda ki%inin genetik Gtnl.yle u.ra%lmas, ayr Gir %ey. 8ma genetik d>n%trme, ru0un >lmsz oldu.unu ve atalardan sonraki nesillere devrolarak tekrar 0ayat Guldu.unu d%nen Rinto inan-nn 09kim oldu.u Qaponya1da nasl kar%lana-ak( /stekler ve ama7lar a7sndan 8merika1nn EWW yllk 7ok rkl toplumu Qose ,as-on-elos1un *:a Paza #osmi-a* fikrine yakla%t zaten. 8ma Qaponya1da 0anedan ailesinin genetik soyu 0i7 ara vermeksizin tam EBWW yl geriye kadar uzanyorX

7r.e.ins9i( 7en0e Au ?rne9ler5 9sa Air s8re sonra5 yirmin0i y8.yln ortalarnda9i a1lV9U a<ma.larm.n Aug8n98lere oranla ne 9adar a<9 'e Aasit oldu3unu d88n8- o g8nlere nostalKi duya0a3m. g?steriyor.
NPa( /sl9miyet konusuna gelirsek, Komnizmin 7>k%nden sonra dnya 7apnda g>rlen politik uyan%n, *felsefi Gir mu0tevada ve Gyk >l7de 6/sl9miyet d%nda6 k>kl 0er0angi Gir Ga.llktan yoksun Gir Gi7imde ger7ekle%ti.ini* s>ylediniz6 Dnya siyaset sa0nesinin geri kalan ksmna *retori.in ve esas olarak tketim kaynakl de.erlerin 09kim oldu.unu, ki%isel tatminin ?n plana 7karld.n* s>ylyorsunuz. ;-tavio +az da Gundan sade-e Giraz farkl Gir a7dan ayn g>zlemde Gulunuyor) eksikal %air, */sl9m1da Gilim ile inan-n uzla%mamas 0alinde, %u anda !syaPnn Gyk Gir G>lmnde, 8merika ktasnda ve 8vrupa1da 7ok geni% Gir alanda 0km sren relativist 3g>re-i4 uygarlkla /sl9m arasnda Gyk Gir 7eli%ki ya%ana-ak,* diyor. "atnn materyalist ve de.erlerin g>re-eli.i Gak%n g>z >nne alrsak, /sl9m1la Gir uygarlk 7at%masna do.ru mu gidiyoruz(

'A,Ai"s(i: slVm otomati9man d8manm.dr ya da slVm5 -oliB


*JC

ti9 a<dan tanmlanm 1aliyle insan 1a9larna otomati9man 9ardr e9linde Air tutum almama9 i<in <o9 di99atli olmam. gere9iyor. Yeni yeni tanmlamaya Aalad3m. giAi insan 1a9larna da1a geni a<dan Aa9arsa95 "slVmU a1lV9 9urallarnn egemen oldu3u ger<e9ten dindar Air to-lumun5 9iiye sade0e -oliti9 ya da e9onomi9 Air unsur de3il5 A8t8n8yle RinsanR olara9 de3er 'eren Air to-lum oldu3unu g?reB Ailiri.. TaAii 9i Salman 8diPnin ma19um edilmesi giAi militan slam0 eylemlerle u.lalama.. !ma 98lt8rel alanda5 son ta1lilde5 insann ru1sal Aoyutlarna <o9 da1a .ararl Air t8r materyalist 1edoni.mi yaygnlatrr9en5 slVmP genel olara9 9nama9 'e 9endi -oliti9 insan 1a9lar tanmm. ona em-o.e etmeye <alma9 9endi 9endini ger<e9letiren Air 9e1anet ola0a9tr.
NPa( /%te zaten Gu yzden 7at%ma ka7nlmaz g>rnyor, stelik Gu 7at%ma /sl9m1n sade-e militan u7laryla olmaya-ak. Ti-aret ve telekomnikasyonla GirGirine Ga.lanm% Gir dnyada, dindar toplumlar modern "at1nn radikal dinsizli.iyle zorunlu olarak i0tilaf 0alindedirlerT >zellikle de inan7 sistemleri, do.as gere.i, sekler liGeralizmin materyalist dayanaklarna meydan okuyorsa.

'A,Ai"s(i: #u anda9i Ai<imiyle 7at se98lari.minin insan 1a9larnn en iyi tay0s oldu3unu d88nm8yorum. 7at se98lari.mi Rg8.el 1ayatRn anlamna dayana9 oluturan tanmlarn5 esas olara9 1edoni.m5 9endini tatmin 'e t89etim oldu3u 98lt8rel Air dalgadr. nsanl95 Aundan da1a Oar9l Air ey olmal. 7u 9adar A8y89 Air mane'i 'e a1lV9U Aolu9ta -oliti9 Aireyin 9orunmas <o9 Oa.la ey iOade etme.. 7atPnn <o3unda 1V9im olan mane'iyattan yo9sun se98lari.m5 9endi 98lt8rel yo9oluunun Oili.lerini de i<inde tama9tadr. te Au y8.den5 !meri9aPnn s8-er g8< 9onumunun dayana9larnn Aaya3 .ayO oldu3u endiesini tayorum. M8sama1a9Vr Air 0ornu0o-ia SmitoloKide !rnalt1eaPnn Aoynu.uW Aollu9 simgesi olara9 9ullanlan5 i<inden mey'eler taan Aoynu. BNT 98lt8r85 !meri9aPnn A8t8n d8nyann sayg duydu3u a1lV9U Air otoriteye d?n8mesini engelliyor5 <8n98 Au 98lt8r liAerali.min 8st8nl838B n8n t8m d8nyada yaygnlatrlmas i<in g?sterilen <aAalar i9iy8.l8 'e Ao Air 1ale getiriyor.
*J:

NPa( "atnn Gu zaaf, "atyla arasndaki ekonomik u7urumun kapanmasna imk9n olmayan Sudan giGi yoksul lkelerde /sl9m1n gittik7e 7eki-i 0ale gelmesini de a7klyor. "elki de 8frika giGi G>lgelerde, 8merika >nderli.indeki dnya dzenine kar% manevi a7dan g7lenmi% Gir alternatif ortaya 7ka-ak, ne dersiniz(

'A,Ai"s(i: 7eni en <o9 endielendiren ey5 -oliti9 a<dan uyanan 'e da1a militan Air slVmPa y?nelen 1al9larn ?.lemlerine tatmin edi0i Air 0e'a- 'eremememi. de3il. G8lt8rel <?988m8.8n5 !meri9aPnn sade0e d8nyann -oliti9 ?nderi olara9 9alaAilmesini de3il5 ?rne9 Air sistem olara9 9almasn Aile engellemesinden 9or9uyoB rum.
NPa( 7ir yanda 0em g7l 0em zayf y>nleriyle liGeral "at, >te yanda Do.u 8sya1nn yumu%ak6otoriter toplumlar ve militan isl9m. "u iki taraf arasnda !eokltrel Gir 7at%ma potansiyeli ku%kusuz mev-ut. "u tr kltrel 7at%malarn Gir gn askerL Goyut kazanmasndan kayg duymak i7in Gir neden var m( "unu s>ylerken 'in1in iran1a fze ve mu0temelen nkleer sil90 sat%n d%nyorum. Harvard ?niversitesinden siyaset Gilim-i Huntington *uygarlklar arasnda Gir 7at%ma*nn yakla%t.n, Gu Konf7yus7u6 slman ili%kisinin de "at i7in Gir te0like oldu.unu s>ylyor.

'A,Ai"s(i: inPin ?nderli3inde5 usya 'e ranPn da da1il oldu3u Air ittiOa9n5 !7D ?nderli3inde9i me'0ut gloAal g8< 1iyerarisine 9ar Air te1dit oluturmas olasl3n di99ate alma9 gere9ir. 7u an0a9 9smen Keo-oliti9 Air te1dit olaAilir. Da1a <o9 98lt8rel 'e sosyoe9onomi9 Air te1dit ola0a9tr. in -e9Vla yeni rol8n8n 1em es9i 9om8nist 9omuta sistemini 1em de laissez6faire e9onomisini reddeden Air R8<8n08 yolRun ?nderli3i oldu3unu ileri s8reAilir. !yn .amanda 7at ti-i Hedoni.me 'e Materyali.me 9ar <9an5 onun ?n8n8 9esen alternatiO Air 98lt8relBOelseOi model ortaya 9oyma9 da isteyeAilir. 7u t8r Air ittiOa95 Do3u !sya 1aritas 8.erinde di9d?rtgen e9linde <o9 geni Air A?lgede Air iddet girdaA yarata0a9tr. 7?lge5 do3udan 7atya5 7al9anlarPn yannda !driyati9 Deni.iPnden inPin Sin9iangPda9i snrna 9adarW g8neyden 9u.eye ise 7asra G?rOe.iPnin <e'resinden dola- &rtado3uPnun Air 9smn5 g8neyde ran5 Pa9istan5 !OganistanP da i<ine alara9 9u.eyde usBGa.a9 'e usB$9rayna snr
*JJ

Aoyun0a u.anr. 7u A?lgede5 <o3u uluslama s8re0inin Aalarnda Aulunan /> 8l9e 'e +>> milyon insan Aulunma9tadr. Dinsel5 9aAilesel 'e etni9 Oar9ll9lardan 9ayna9lanan iddet A?lgede .aten -atla9 'ermitir 'e da1a da arta0a3 g?r8lme9tedir. Politi9 gerginli3in 1V9im oldu3u5 dinsel 'e etni9 tut9ularn 1araretle Aenimsendi3i Au A?lge5 <atan uygarl9larn 0o3raOi mer9e.ini oluturma9tadr. GonO8<yus0u5 slVm ya da Hristiyan uygarl9larn d8nya ?l<e3inde Air <atmaya gire0e9 9adar AirAirleriyle ya9n ili9i i<inde oldu9larn d88nm8yorum. !ma Yugosla'yaPda g?rd838m8. giAi da1a 98<89 Air ?l<e9te5 Au t8r <atmalarn ger<e9leeAile0e3ine inanyorum. Deme9 9i 9itlesel im1a silV1larna sa1i- olma9 isteyen ya da Aunlar elde etmeyi Aaaran 8l9elerin yarsnn !'rasya A?lgesinde Aulunmas tesad8O de3ildir. 7u durumda inPin A?lgede9i silV1 Aa3lantlar <o9 endie 'eri0iBdir.
NPa( Hiro%ima ve 5agasaki1deki nkleer patlamalar, PaS 8meri-ana d>nemini Ga%latm%t. "omGann Gu 8vrasya kazannda sava%an kaGileler veya dinler tarafndan kullanlmas da 0er0alde eski dzeni tamamen sona erdirip net Gir Gi7imde yeni karga%a 7a.n Ga%lata-ak.

'A,Ai"s(i: Do3ru. 7en0e5 Aundan sonra n89leer silV1larn te9rar 9ullanla0a3n g?re0e3imi. il9 A?lge mu1temelen Auras ola0a9.
NPa( Sila0l kaGilelerin yaratt. Gu postmodern gerginlik, Gir soru gndeme getiriyor) "ireyin >zgrl. ya da ru0ani otoriteyle dnyevi otoritenin GirGirinden ayrlmas giGi "at de.erlerinin evrenselli.i iddialar ne kadar devam ede-ek( "ir7ok a7dan liGeralizm de arksizm1in ya%ad. sorunlar ya%yor. arksizm ve Komnizm de toplumun de.i%ik kesimlerinin di.erleriyle nasl ili%kide olaGile-e.ini g>steren Gir politik teoriye sa0ip de.ildi. 'nk arksizm, gnn Girinde zafer kazanarak tm 7eli%kileri ortadan kaldra-ak evrensel Gir snfn oldu.unu varsayyordu. :iGeralizm de, ayn %ekilde, kendi de.erlerinin evrensel oldu.unu varsayyorT dolaysyla, ayn >l7tlere g>re de.erlendirilmesi mmkn olmayan uygarlklarn yeni Gir dnya dzeninde Gir arada nasl ya%aya-aklarna ili%kin Gir politik teoriye sa0ip de.il.

*J,

So.uk Sava% sonrasnda dnya karga%a i7ine girerken G>yle kurallar Gelirlemeye i0tiya-mz yok mu siz-e( "u tr de.erleri, >rne.in insan 0aklarndan sorumlu +ransz Gakann >nerdi.i *mda0ale 0akk* giGi y>ntemlerle Ga%kalarna empoze etmeye 7al%mal myz(

7r.e.ins9i( 7unu ya-aAile0e3imi.i sanmyorum. 7atPnn Aunu ya-ma9 i<in ne g808 'ar ne de ar9asnda 9amuoyu deste3i. 7?yle Air ey5 g8n8m8.8n ra1at t89etim to-lumlarnn Aa. Oeda9Vrl9lar ya-masn gere9tirir 9i5 Au s?.9onusu Aile edileme.. !n0a95 Au ger<e9 liAerali.min e'renselli9 e3ilimiyle <elime9tedir5 liAerali.min talimatlarnn5 do3as gere3i e'rensel ge<erlili3e sa1i- oldu3u 'arsaylr. 7u 'arsaymla ger<e3in snrll9lar arasnda a<9 Air <eli9i 'ardr Aurada. ;steli9 Au aamada5 t-9 Mar9si.min e'renselli3e y?neli9 iddialarnn yanl <9mas giAi B<8n98 Mar9si.m5 tari1te Aelli Air d?nemi yanstyor 'e !'ru-a deneyimiyle 9oullanmtrB liAerali.min de tari1U Air d?nemle 'e !'ru-a oriKiniyle snrl Air OelseOe olaAile0e3ini 9aAul etme9 .orunda 9ala0a3m. d88n8yorum. %8n8m8.de liAerali.min e'rensel ge<erlili3i sorgulanma9tadr. Do3u !sya to-lumlarnn A8y89 Aaarsnn5 7atl liAeral modelin e'rensel ge<erlili3i iddialarna 0iddi Air soru iareti getirdi3i 9esin. 7u to-lumlar ismen LiAeral Demo9rasi olara9 adlandrlaAilir ama aslnda 9?9l8 GonO8<yus<u et9ileri nedeniyle sistem olara9 tamamen Oar9l to-lumlardr.
NPa( Qapon filozof Takes0i @me0ara da, modernizmin Gir yan akm olan arksizmin Ga%arszl.nn, modernizmin ana akm olan liGeralizmin 7>k%nn >n-l oldu.unu s>ylyor. @me0ara1ya g>re 0er ikisi de sekler toplumlarndan manevi ya%am d%ladklar i7in Ga%arszl. davet ettiler. "u fikre katlyor musunuz(

7r.e.ins9i( #?yle s?yleyeyim( Mar9si.min <?9885 liAerali.min gloAal snrll9larn ortaya <9ard. LiAerali.m e'rensel olara9 g?r8l8yordu <8n98 Mar9si.min insanl3 te1dit eden e'rensel iddialar 'ard. 7una 0e'aAen5 Au re9aAetin Air -ar<as olara9 liAerali.m de e'rensel alternatiO olara9 ortaya <9t. #imdi re9aAet sona erdi3ine5 Mar9si.m ?ld838ne g?re liAerali.min snrll9larn ortaya d?9menin art9 te1li9esi ya da -oliti9 a<dan y89se9 Air Oaturas 9almad. #u anda o aamaya giriyoru.. Totaliter
*,>

8to-ya ortadan 9al9n0a5 m8sama1a9Vr 0ornu0o-iaPnn liAeral to-lumP larm.a getirdi3i te1li9eleri g?rme9 9olaylat. !ma Au alma s8re0i u.un5 a0l 'e .or ge<e0e3e Aen.iyor. NPa( Toplumumuzu i7ten i7e 7>kerten
*msama0ak9r -ornu-opia*, tketim kltr i7ine yerle%tirilmi% Gir usYl 0ukuku -um0uriyetinin yol a7t. ka7nlmaz Gir toplumsal >zellik de.il mi( ">yle Gir toplumda *negatif >zgrlk* kavram Gtn de.erleri, do.al 0ukuk olsun geleneksel din olsun, 0i7Gir pozitif davran% re0Geri Grakmadan e%it dzeyde kaytszlkla korumaktadr.

7r.e.ins9i( &laAilir. 7ug8n 9esin olan Air ey 'arsa5 o da 9itle iletiiminin5 ?.elli9le de tele'i.yonun oynad3 ?nemli rold8r. Tele'i.yon5 to-lumsallama 'e de3erlerin a9tarlmasnda temel ara< olara9 BsrasylaB ailenin5 o9ulun 'e 9ilisenin yerini almtr. Tele'i.yon5 da1a ?n0e de3erlerin a9tarlmasn 'e de'amll3n sa3layan Au 8< mutla9 9urumun yerini alr9en de5 %res1am yasasnn Air Aen.eri do3rultusunda tutum almtr( En <o9 ilgi <e9en 9onular5 insann en soylu yan yerine en aa3l9 e1e'i ar.ularyla mara.i 9or9ularna 'e endielerine y?neli9 9onular oldu3u i<in5 9?t8 -rogram0l9 iyi -rogram0l3 saO d eder. 7?yle0e tele'i.yon <8r8m85 a1lV9 d 'e y90 de3erleri yaygnlatran Air ara< olmutur. $ygarl9 tari1U Aoyun0a A8t8n to-lumlar 'e A8t8n dinler taraOndan y90 'e A?l808 olara9 9aAul edilen de3erler Btama19Vrl95 seOa1at5 iddet5 snrs. ?l<8de 9endi .e'9ine d898nl895 a1lV9U snrlarn AulunmamasB g?. al0 Air e9ilde <o0u9larm.n ?n8ne 9onan yiye0e9ler olmulardr.

E3er Au ger<e9 Ai.i 9or9utmuyorsa5 d8nya d8.eninin lideri olan 8l9enin ru1u5 onarlmas m8m98n olmaya0a9 ?l<8de ta1ri- olmu deme9tir.
NPa( "u yzden de "at liGeralizmi, etnik temizlik arzularna, dinsel fundamentalizme ve Konf7yus7u otoriter refa0 toplumuna kar% zayf Gir surdur...

7r.e.ins9i( Gesinli9le. NeOsine d898n5 1edonist5 t89etime y?neli9 Air to-lum5 d8nyaya a1lV9U Air motiO sunama..
NPa( 80l9kL a7dan Gu kadar gev%ek Gir kaytszlk, niversitede 7okkl6trllk i7in "osna1daki etnik temizli.e kar% 0ar-ad.ndan da0a fazla 7aGa 0ar-ayamaz6

*,* 'A,Ai"s(i: Gesinli9le. Ve yine ayn nedenden ?t8r8( !1lV9U Ailin0imi. t89eti0ili9 y8.8nden5 san9i s8-ermar9et raOlarnda AirAirleriyle re9aAet 1alinde9i mallar 9arsndaym. giAi A8t8n de3erlere g?sterdi3imi. eit ?l<8de 9ayts.l9 y8.8nden <8r8m8t8r. NPH: 7osna konusunda Oas0ington ve 8vrupa1da tank oldu.umuz politik fel7 durumu Gaz a7lardan "at ru0unun fel-ini ve a0l9kL g-n yitirmi%li.i g>steriyor. 7r.e.ins9i( 7atPy y?nlendiren a1lV9U Air g8d8 Aulunmad3n 'e sloganlarn da esas olara9 9endi 9endini 9utlama rit8elleri oldu3unu g?steriyor. 9in0i D8nya Sa'aPnn sonundan itiAaren5 R7ir da1a aslaZR slogan yeni Air soy9rma 9ar direni <a3rs olara9 algland. Pe9i5 R7ir da1a aslaZR slogan ile'sel olara9 Aug8n ne anlama geliyor[ M8.eler a<ma9 'e tele'i.yonda soy9rmlar i.leme9 anlamna geliyor. Ya1udi soy9rmn anar9en Aile5 9endini tatmine y?neli9 i9iy8.l8 Air da'ran i<ine giriyoru.. Gendimi.i *,+>Plarda 1are9ete ge<memi olanlardan a1la9en 8st8n g?r8yoru. ama Aunu ya-ar9en u anda9i ataletimi.i 9endimi.i 1a9l <9artara9 g?. ard ediyoru.. E3er Au 9endini 9andran Air i9iy8.l8l89 de3ilse5 nedir[
NPH: arksizmin, Sovyetler "irli.i1nin Ga%arszl.a u.ramas nedeniyle 7>kt.n, liGeralizmin de 8merika1da msama0ak9r -omu-opia1nn zafer kazanmas yznden 7>keGile-e.ini s>ylemek, 7ok mu ileri gitmek olur(

'A,Ai"s(i: Mar9si.m ?ld8 <8n98 insanlarn i1tiya<laryla ilgisi yo9tu5 yanlt 'e -rati9te su<luydu. M8sama1a9Vr 0ornu0o-ia ise5 mu.aOOer liAerali.mi et9ileyen5 ama 1VlV direnileAile0e9 ?l8m08l Air 1astal9tr. Tartt3m. te1li9eli e3ilimler o do3rultuda olmasna 9arn m8sama1a9Vr 0ornu0o-ia 1en8. !meri9aPnn ?.8n8 Aelirlemiyor. E3er m8sama1a9Vr 0ornu0o-ia ger<e9ten !meri9aPnn Aelirleyi0i ger<e3i 1aline gelirse5 liAerali.min ya da !meri9aPnn n8Ou.unun d8nya ?l<e3inde de'am edeAile0e3ini sanmyorum.
NPH: ;-tavio +az ve #zeslav! ilosz giGi %airler, "atnn ni0ilizminin ve de.erlere kar% kaytszl.nn en az totaliterizm kadar te0likeli oldu.unu uzun zamandr s>ylyorlar. Her ikisi de ru0u tketen...

'A,Ai"s(i: E'et5 ama Aen i9isini eit g?rm8yorum. E3er liAeraB *,= li.m m8sama1a9Vr 0ornu0o-ia taraOndan Aelirlenen Air 1al alrsa5 mane'iyatn Ao3ulmasna5 solu3unun 9esilmesine yol a<ar5 oysa totaliteri.m mane'iyat 'a1i0e 9atleder5 e.i- ge<er.
NPH: & 0alde liGeral Gir toplum msama0ak9r -omu-opia1nn a0l9kn 7rmesine y>nelik saldrlarna kar% kendisini nasl sil90landraGilir(

'A,Ai"s(i: !meri9a da5 7at !'ru-aPda9i liAeral to-lumlar da ie a1lV9 Ailin0ini gelitirme9le AalamaldrW a1lV9U motiOlerin <e9i0ili3inin 'e yararlarnn da1a Oa.la Ailin0ine 'arlmal5 neOse d898nl89 yerine Aunu snrlayan Air to-lumsal ?.elli9 Aenimsenmelidir. E3er Aunu Aaarama.sa95 neyin yanl neyin do3ru oldu3unu tanmlayan ile'sel 9staslara sa1i- olama.5 A?yle0e de 9endi 9endimi.i ma1'a s8r89leri.. TaAii 9i Au a1lV9U 9staslar AirdenAire 9eOedile0e9 Ci/ ey de3il. ;< A8y89 dinden BHristiyanl95 slVmiyet 'e Ya1udili9B gelene9sel olara9 orta9laa ald3m. de3erlerin do3asnda 'ar Aunlar. 78t8n Au dinlerde5 se98ler Air to-lumun da AenimseyeAile0e3i Aelirli 9urallar me'0utW do3ru 'e yanl ayrmnn duygularda5 i<g8d8sel olara9 Aelirlenmesi gere9ti3ine ili9in Aa. 9a'ramlar5 mutla9 yanl 'e mutla9 do3ru diye Air eyin oldu3u5 1er eyin g?reli olamaya0a3....

NPH: Devletin politik yaps tm de.erlerin g>relili.ini anayasal koruma altna alm%ken Gunun nasl yapla-a., liGeral toplumlarn a7mazn olu%turuyor.

'A,Ai"s(i: %elene9sel to-lumsallatrma 9urumlarnn Baile5 o9ul 'e 9iliseB sa-asa3lam aya9ta oldu3u .amanlarda Au m8m98nd8. 7u 9urumlar medyann .e'9e d898nl89 -ro-agandasna 9ar a1lV9U Air temel5 Air denge sa3lyorlard. %elene9sel 9urumlar .ayOlad9<a5 taraOs. de'leti a1lV9U de3il5 yasal Air 1a9em 1aline getiren5 98lt8rel anlamda y90 Air medya g8<lendi. Gendine snr 9oyaAilme i1tiya0nn5 m8sama1a9Vr t89eti0ili3i snrlayara9 te9rar ortaya <9mas .orunlulu3una ili9in Aa. iaretler 'ar. 7el9i de Aunun en ?nemli ?rne3i5 do3al olara9 1er eyin da1a Oa.lasnn da1a iyi 9aAul edildi3i Air 9aOa ya-s 1a9imiyetine direnen <e're 1are9etidir. Ni1ayet5 to-lumumu.da mutla9 de3erlerin5 temel to-lumsallatrma 9urumlar ara0l3yla Ailin<li Air e9ilde a9tarlmas olgusunu yeniden 0anlandrmaly.. 7u 9urumlarn to-lum 8.erinde9i et9i sras5 *,/ aile o9ul5 9ilise 'e Aundan sonra medya olmal5 Aa9a t8rl8 de3il. 7a9a Air deyile5 mane'iyatn d8nya <a-nda9i Au1rannn 8stesinden gelme9 i<in 1ayatlarm. yeniden dengeye so9maya i1tiya0m. 'ar. Hayatn mane'i Aoyutunun da maddi Aoyutu 9adar ?nemli oldu3unu 9aAul etmenin .aman gelmitir. Yirmin0i y8.ylda Air da1a aslaRnn 9olayl9la Air 9e. da1a ger<e9leti3ini g?rd895 insanl95 rastlantlara Aa3l Air d8nyada 9aderi 8.erinde 1a9 iddia etme9se5 a1la9 g8d8ler mer9e.i Air yerde olma9 .orundadr. NPa Trkiye, Eilt =5 say( :5 ss. CB**5 <e'iren( Le'ent Einemre.
*,+

S!V!#L! "N %ELEEEQ


@ran0is @$G$Y!M!e jnsanl3n gele0e3ini 1edeOi 'e gayesi Aelli olmayan5 9an 'e g?.ya dolu k7k 7at%malar m yo9sa Gyk medeniyetlerin m-adelesi mi Aelirleye0e9[ Ya da 8<8n08 Air 9 m s?. 9onusu[ Yoksa 1er ey oldu3u giAi mi 9ala0a9[i %ele0e3in sa'alar nasl ola0a9[ 7u 9onuda5 so3u9 sa'atan sonra yaanan 6 yl i<inde5 i9i Oar9l Aa9 a<s gelitirilmitir. 7unlardan il9i Har'ard ;ni'ersitesinden siyaset Ailim0isi Samuel HuntingtonPa aittir. 7u Oi9re g?re5 g8n8m8. millUBde'letleri arasnda9i mutat <atmalar gele0e9te ma9ros9o-i9 Air niteli9 9a.ana0a9 'e Aunu medeniyetler arasnda AirAirlerini ortadan 9aldrmaya y?neli9 Air m8B 0adele ta9i- ede0e9tir. 7u sa'an taraOlar 'e Aelirleyi0i g8<leri ise y8.ylm.da oldu3u giAi millUBde'letler de3il5 S7atBslVmBHindui.mBGonO8<y8si.mB&rtodo9slu9 giAiT d8nyann A8y89 98lt8r sistemleri ola0a9tr. i9in0i Aa9 a<s !lman ya.ar Hans Magnus En.esAergerPe aittir. En.esAerger gele0e9te sa'alarn minyat8rlemesi s8re0inin5 Aa9a Air iOadeyle te9ilatlanmam gru-lar taraOndan y8r8t8le0e9 mole98ler i< sa'alarn 1a9im ola0a3 iddiasndadr. Ya.ara g?re Au sa'alar5 1edeOleri Aa9mndan rasyonel olan =>. y8.yl sa'alarna na.aran da1a Oar9l 0ereyan ede0e9tir. 7u sa'alar5 9endi 9endini im1aya y?neli95 ni1ilist Air mant9 i<erisinde ola0a9tr.
e T1e End oO History[ STari1in Sonu[T adl denemesi *,J,Pda A8y89 tartmalara yol a<an5 !7D Siyasi Planlama DairesiPnin Aa9an yardm0s olan ya.ar5 Au 9itaAnda =>. y8.yln i9tisadi 'e siyasi liAerali.min .aOeriyle sonu<land3n iddia ediyordu. Ya.ar ayn .amanda and Eor-orationPn danmanlarndandr.

*,6 7ana g?re5 Au iddialardan 1i<Airisi gele0e3in sa'alarn tam 'e isaAetli olara9 resmetmeme9tedir. Sa'alar gele0e9te de5 =>. y8.yl insanlarnn yadrgamaya0a3 'e Air<o9 Aa9mdan aina oldu9lar Airer 'a9a olara9 9ala0a9tr. Sade0e <atma 'e m80adelenin 9ara9teri Aa9a Air d8.leme 9aya0a9tr. 7en0e Au d8.lem5 e9onomi9 1ayat sa1asdr. HuntingtonPa g?re5 so3u9 sa'a 7at gelene3i i<inde yer alan i9i ideoloKi S9om8ni.m 'e liAerali.mT arasnda9i Air m80adeleydi. LiAerali.m le1ine sonu<lanan Au <atma5 onun

g?.8nde5 u anda tari1in .emAere3ini 9urdu3u 'e gele0e9te yaaya0a9 oldu3umu. <atmaya na.aran o9ul Aa1<esinde9i masum ?3ren0i 9a'galarndan da1a Oa.la Air anlam iOade etmeye0e9tir. D8nyada ideoloKilerin Aelirleyi0ili3i sona erme9tedir. HuntingtonPun Aa9 a<s i<inde5 7osnaB Herse9Pte olu- Aitenler ya da "ra9 ile 7at D8nyas arasnda yaanan G?rOe. Gri.i insanl3n yaaya0a3 medeniyetler sa'ann ?n 1aAer0isi uluslararas Au1ranlar olara9 g?r8lme9tedir. &na g?re5 millUBde'letler giAi medeniyetler de 1a9imiyet m80adelesinde -e9VlV 9endi aralarnda 9oalisyonlara gideAilirler. Nite9im d8nyada Air taraOta in Hal9 Eum1uriyeti 'e Gu.ey Gore di3er taraOta ise "ra95 ran 'e di3er M8sl8man de'letlerin yer ald3 Air e9sen oluma9tadr. 7u e9senin m8tere9 d8man da Aellidir( 7at... HuntingtonPun g?r8leri 1a99nda9i yorumlar5 medeniyetlerin onun anlad3 manada -oliti9 Air 9ara9ter 9a.an- 9a.anamaya0a9lar no9tasnda yo3unlama9tadr. 7ug8n d8nyada5 9endisini sade0e Air de'letin ya da A?lgenin de3il ayn .amanda m8tere9 Air medeniyetin -ar<as olara9 g?ren gru- sade0e M8sl8manlardr. slamU Oundamentali.m Aelli Air 1edeOe y?nelmi enternasyonal Air 1are9et olara9 tariO edilme9tedir. 8n98 M8sl8manlar5 do9trinlerini d8nyaya Aelli Air de'letin menOaatleri i<in de3il5 slVm i<in yayma 'e "slVm 1a9im 9lma iddiasndadr. &ysa5 millUBde'letler yu9arda9i retori3e ra3men d8nya sa1nesinin en ?nemli a9t?rleri olara9 9almaya de'am etme9tedir. 7u durum5 slVm d8nyas i<in de ge<erlidir. &rtaBDo3u dnda5 medeniyetlerin 9imli3i millUBde'let 9imli3ine na.aran <o9 da1a .ayO 1issedilme9tedir. 7ug8n !'ru-aPda yaayanlarn <o3u 9endisini Hristiyanl9 medeniyetinin Air 8yesi olara9 de3il5 ?n0eli9le Air !lman5 Air talyan ya da Air rlandal5 1atta A8y89 i1timalle
*,C

!'ru-al olara9 g?rme9tedir. D8nyann di3er A?lgelerinde de durum da1a Oar9l de3ildir. Mesela5 in5 Gore5 Vietnam 'e Singa-ur 9onO8<By8sinist to-lumlar olmalarna ra3men5 Aunlarn 1er Airi Oar9l ter0i1ler 'e Auna Aa3l olara9 da Oar9l ittiOa9lar i<indedir. 7?yle oldu3u i<in de5 Au 8l9eler di3er 8l9elerle 'e AirAirleriyle olan ili9ilerinde 1i< Air .aman 1omoKen Air ya- olara9 da'ranmama9tadr. Me'0ut medeniyetler5 AirAirlerinden 9olay0a ayrlamaya0a9 9adar i< i<edir. Medeniyetler AirAirlerinden et9ilenmiler 'e AirAirlerine ya9nlamlardr. Huntington 7osnaPda yaanan sa'a medeniyetler sa'ann Air -rototi-i olara9 g?r8yor. &na g?re Au sa'a Gatoli9 Hr'atlar5 &rtodo9s Sr-lar 'e M8sl8man 7osnallar arasnda 8< 0e-1ede Airden 0ereyan etme9teW Au 0e-1elerin 1er Airinde Air medeniyet temsil edilme9tedir. Hadiseye ya9ndan Aa9ld3nda5 1a9i9atin AamAa9a oldu3u g?r8le0e9tir( 7u 1al9lar5 Blisan5 tari1 'e gelene9leri Aa9mndanB m8tere9 Air 7al9an 98lt8r8ne sa1i- olma no9tasnda <o9 9u''etli orta9 -aydalara sa1i-tir. 7unlar m8tere9 Air 98lt8rde Airletiren Au Oa9t?rler5 malum dinU 9artl9larndan <o9 da1a ?nemlidir. HuntingtonPun Aa9 a<s Air<o9 Aa9mdan gelene9seldir. &5 A8t8n di99atini uluslararas 0amiada i9tidar 'e g8< i<in mer1ametsi. 'e 9ural tanma. Air sa'aa 1asreder. D8nya <o9 98<89 Air Oar9la5 *,. y8.yln teorisyenleri taraOndan da ayn e9ilde g?r8lm8t8( o .aman9i teorilerde re9aAet 'e <atmada medeniyetlerin yerini millUBde'letler almt %aye ise aynen HuntingtonPun teorisinde9i giAi yine g8< 'e i9tidard. D8nyann gele0e9te9i ileyii 9onusunda5 di3er d88n8rler HuntingtonPdan da mu1aOa.a9Vrdr. Henry Gissinger 'e )AignieD 7r.e.ins9i giAi realistler5 uluslararas 1ayatn yine 1a9imiyet tesisi i<in millUBde'letler taraOndan y8r8t8len sa'alar olara9 9ala0a3na inanyorlar. 7el9i de'letler millU menOaatlerini de3ii9 ideoloKi9 ya da a1la9U 9a'ramlarla gere9<elendire0e9lerdir. & 9adar... !ma anlaylar5 !tina ile S-arta arasnda ge<en Pelo-one. sa'alarnda9i anlayn g8n8m8.e uyarlanmasndan Oar9l Air ey olmaya0a9tr.

Ne Huntington ne de realistler g8n8m8. d8nyasnn entegre edi0i 'e dengeleyi0i g8<lerini di99ate almama9tadr. !'ru-a 7irli3i5 N!@T! 'e !PEE giAi e9onomi9 entegrasyonlarn d8nya e9onomisi 8.erinde9i m8s-et tesirleri g?. ard edilemeye0e9 9adar ai9ardr. !rt9
*,:

to-lumlarn oriKinal 98lt8rlerine 9a-an-5 9endilerini d8nyadan te0rit etmeleri Ail1assa 9endi 1ayat standartlar i<in y89se9 maliyetlere seAe- olma9tadr. G8lt8r et9ileimi HuntingtonPun yorumlarnn a9sine 9ri. 'e <atmaya de3il intiAa95 1og?r8 'e yenilenmeye yol a<ma9tadr. Modern ulam im9Vnlar5 insanlarn 1are9etlili9lerini <o9 <ar-0 Air e9ilde arttrmtr. M8lte0iler 'e g?<menler aley1inde9i yaygn ta'ra ra3men5 insanlarn 98lt8rel snrlar aan 1are9etlili3inin geriletileAile0e3ine inanma9 <o9 .ordur. Modern iletiim te9noloKisi5 ilti0a 1are9etlerinin Aulunmad3 yerlerde Aile Oar9l 98lt8rlerin me'0udiyeti Ailin0ini arttrma9tadr. E9onomi9 re9aAetin g8<leri de5 Aununla e .amanl olara9 insanlar ge<imini temin etme9 i<in e3ilmeye5 9aAullenmeye 'e 1er eye intiAa9 etmeye .orlama9tadr. %8n8m8. d8nyasnn en ?nemli entegrasyon Oa9t?r8 liAeral demo9rasidir. &ysa GissingerPe Aa9arsan. !lmanya ile Ma-onya sade0e e9onomi9 g8< sa1iAi olmalaryla Aile 9omular i<in endie 9ayna3 olmulardr. Grall95 demo9rat5 sosyalist ya da nasyonalBsosyalist olsun A8t8n de'letler5 usyaPnn g8n8m8.de9i .ayOl3ndan da yararlanara9 9omularna 1a9im olma yolunu 'e im9Vnn 9a.andra0a9 da1a Oa.la g8< 'e 1a9imiyeti -eindedir. 7u gelene9sel Aa9 a<s5 +>> yl ?n0e ulusBto-lumun ortaya <9ndan Au yana ge<en .aman i<inde olgunlaan a1la9i de'rim ile g8< 'e 1a9imiyetin niteli3inde meydana gelen temel de3ii9li9leri g?. ard etme9tedir. Modern liAeral demo9rasinin y89seliiyle Airli9te -reB modern tarm to-lumunun aristo9rati95 ereO 'e 1aysiyet 9a'ramlarna dayal a1lV9U sistemi ge<erlili3ini yitirmeye Aalamtr. !rt95 a1si maddi menOaatlerin 'e ser'etin artrlmasnn meru 'e taAii g?r8ld838 Air 9urallar sistemine do3ru gidilme9tedir. 7u yeni a1la9 anlay 'e de3erler sistemi5 gelene9sel sol0u ya da sa30 d88n8rler0e anlalamamasna ra3men5 sanayilemi 8l9elerde u.un .amandr <o9 derin et9ilere yol a<ma9tadr. !lmanyaPnn Au no9taya 9omularna na.aran da1a ge< gelmesi traKi9 Air 'a9adr. Yine de 9in0i D8nya Sa'aPndan sonra ge<en yarm y8.yll9 .aman5 orada da m8teeAAislerden 'e t800arlardan oluan Air to-lum ortaya <9armtr. Eo3raOi A8y89l895 n8Ous5 yeralt 9ayna9lar 'eya Keo-oliti9 9onum giAi Oa9t?rler5 art9 g808n 'e 1a9imiyetin Aelirleyi0i unsurlar olma9tan <9mtr. %8<5 g8n8m8.de5 daima artan Air e9ilde AeerU sermaB
*,J

yeye5 to-lumlarn Ailgi 'e ma1aret 9onusunda9i durumlarna 'e n8Ous ya-sna Aa3l 1ale gelme9tedir. %elime9te olan 8l9elerin 1e-si da1a .engin olma9 'e 'atandalarnn 1ayat se'iyelerini artrma9 isteme9tedir. @a9at5 1emen 1i<Airisi Aunu 0o3raOi snrlarn geniletere9 ya da 9endi menOaatleri i<in di3er to-lumlar geri Ara9ara9 ger<e9letirme9 niyetinde de3ildir. 7?yle Air yolu ta9i- edere9 reOa1 artran ?rne9 Air 8l9e de yo9tur. !9sine es9i So'yetler 7irli3iPnde oldu3u giAi5 u.un 'adeli e9onomi9 ?n0eli9lerinden da1a <o9 OiilU as9erU g8<lerine de3er 'eren 8l9eler5 me'0udiyetlerini de'am ettirmede <o9 0iddi ris9ler 8stB lenme9tedir. sti9rarl Air liAeral demo9rasi i<inde yaayan 'e d8nya n8Ousunun y8.de *6Pini oluturan Air 98tle i<in ge<erli olan Au s8re0in neti0esi5 uluslararas re9aAetin -oliti9Bas9erU sa1adan e9onominin .enginli3ine 9aydrlmas ola0a9tr. 7u5 en a.ndan s?.8 edilen demo9rati9 8l9eler Aa9mndan tutarl 'e s8re9li Air Aar s8re0i anlamna gelme9tedir. 7a9a Air iOadeyle5 Oar9l Air .eminde de olsa5 medeniyetlerle millU de'letler gele0e9te de Air arada 'arolmaya de'am ede0e9lerdir. Pe9i5 d8nyann mole98ler i< sa'alara ma19um ola0a3n ileri s8ren 'i.yondan ne anlamaly.[ Tari1e Aa9t3m.da5 genelli9le sa'alarn ideoloKi9 seAe-lerle ya da 1egemonya tesisine y?neli9 olara9 iyi deBtaylandrl-5 iyi nitelenmi 1edeOlere ulama9 8.ere5 iyi

organi.e olmu to-lumlar taraOndan ger<e9letirildi3ini g?r8r8.. Yani5 sa'alar insanl3n Airi9imini ta1ri- 'e 1atta im1a etmelerine ra3men medenU to-lumlarn Air ?.elli3idir. Sa'alar anayasal 1u9u9 de'leti gelene3i5 se<meBse<ilme 1a99nn yaygnlamas 'e e9onomi9 modernleme giAi medeniyeti y89selten sonu<lara da yol a<mlardr. %8n8m8.de yaad3m. iddet5 Aildi3imi. sa'alardan da1a Oar9l ?.elli9lere sa1i-tir. 7u iddet5 iyi organi.e olmu de'letler taraOndan de3il5 <o9 .ayO Air ?rg8tlenmeye sa1i-5 ne i<in iddet uygulad9larn Aile Oorm8le edemeye0e9 <eteler5 98<89 gru-lar 1atta Aa.en m8nOerit a1slar taraOndan y8r8t8lme9tedir. En.ensAergerPe g?re5 El Sal'ador5 !Oganistan5 GamAo<ya5 7al9anlar ya da Sri Lan9aPda9i sa'alar ulusal 9urtulu5 "slamU Oundamentali.m5 etni9 snrlar giAi seAe-lerle y8r8t8lme9tedir. 7u 9onularda g8< sa1iAi olma9 isteyen taraOlar5 sa'a minyat8rletirme9tedir. &ysa5 g8n8m8.de iddet5 ideoloKiden Aa3ms.dr. Gendi 9endini im1a yolunda5 0innet enli3inde9i sar1o 'e saldrgan *,, gen< insanlar5 mu1temelen 9endi 9?ylerini5 ailelerini5 ar9adalarn 'e 1atta Ai..at 9endilerini Rs?nd8rme9Rte d8man yaratma9tan da1a ma1aretli ola0a9lardr. En.ensAergerPe -aralel Aa9a Air Aa9 a<s da !meri9al ga.ete0i oAert Ga-lan taraOndan5 RGaos teorisiR adyla iOade edilme9tedir. Teori5 7eya. SarayPda 7a9an ElintonPun da Aulundu3u Air ortamda o9unmu 'e tartlmtr. Ga-lanPa g?re5 d8nyann 1er taraOnda Maltusyanist n8Ous art 'e e9oloKi9 t89enile Airli9te sosyal y9l 'e <?98e do3ru5 gitti9<e 1.lanan genel Air gidi 'ardr. Ga-lan5 Monro'iaPda ya da Mogadi1uPda modern anlamyla de'letin 'e ?nemli sosyal m8esseselerin 1i<Air e9ilde me'0ut olmamasna iaret etme9tedir. %elene9sel airet 'eya 9aAilelerin Aile Aulunmad3 Au 8l9elerde5 iddetin taraOlar olara9 sade0e yo9 edi0i iddete mu9tedir 'e Au 1ususta 9aAiliyetli olma9la Airli9te5 Ara9n de'let 9urmay5 uygulad9lar iddeti i.a1 ede0e9 -oliti95 ideoloKi9 Aasit Air m8.a9ereyi Aile y8r8tme9ten a0i. olan 9riminal <eteler 'ardr. 7u ?rne9lerden 1are9etle Ga-lan5 Aug8n 7at !Ori9aPda yaad3m. realitenin gele0e9te 1e-imi. i<in mu9adder ola0a3 iddiasndadr. G8<89 'e 9irli 1ale gelen %ele0e3in Sa'a5 ger<e9ten de =>. y8.yln son on ylnn 9aAul edilmesi .orunlu Air realitesidir. 7il1assa !Ori9a 'e es9i 9om8nist aleminin Aa. A?l8mleri u.un m8ddettir de'aml Air <atma s8re0i i<indedirler. Mesela GaO9aslarda9i <atma <o9 <ar-0 Air ?rne9tirW Aurada9i iddet 'e <atmalar <ete sa'alar olara9 Aile isimlendirilemeye0e9 9adar d8.ensi.5 te9ilats. gru-lar0a y8r8t8lme9tedir. Ermenistan ya da !.erAay0anPda sa'aan milislerin sa'asa'amamalarnn 'e e3er sa'arlarsa ne e9ilde 1are9et ede0e9lerinin 9endi 0anlarnn iste3i dnda Air seAeAi yo9tur. 7urada taraOlar Aelli Air 9omutaya Aa3l olma9s.n Rsa'ama9tadrlarR. !Ori9aPnn A8y89 Air A?l8m8 9olonyali.mden de geri Air medeniyet se'iyesine do3ru yol alma9tadr( Son *6 ylda 9ii Aana milli gelir y8.de =B/ gerilemi5 9arayollar 9ayAolmaya y8. tutmu5 eyalet Aa9entleri yeniden <all9 'e ormanl9 1aline gelmeye Aalamtr. !Ori9a ile d8nyann di3er Oa9ir 'e genelli9le i< 9argaa5 <atmayla mu.dari- 8l9elerinde9i 1ayat standartlarnn 9sa s8rede .engin 'e iyi organi.e olmu 8l9eler se'iyesine <9mas Oe'9alade ?nemli Air s<ramay gere9tirme9B 200 tedir. 7ir <o9 9ritere g?re Ga-lanPn <i.di3i sosyal <?.8lme taAlosu !Ori9aPnn ?nemli Air A?l8m8ne uymama9tadr( Mesela5 7otsDana giAi Aa. 8l9elerin durumu son .amanlarda iyiye gitme9tedir. Ne Ga-lanPn ne de En.ensAergerPin teorileri <a3m.n neden A8t8n8yle mole98ler i< sa'aa ma19um ola0a3n5 A?yle Air sa'an neden sade0e Aa. 8l9eler i<in ge<erli olu-5 di3er Aa. 8l9eler Aa9mndan ge<erli olmad3n a<9layamama9tadr.

7u Aa9 a<snn e9si9li3i5 8<8n08 d8nyann i<inde ileriye do3ru giden ?nemli Air A?l8m8 di99ate almamasdr. !syaPnn 'e Latin !meri9aPnn Air<o9 8l9esi5 son Air nesil 'e Ail1assa son on yl i<inde e9onomi9 alanda A8y89 iler Aaar-5 mesaOe 9atPetmilerdir. 7u 8l9eler5 reOa1 i<inde9i 7at ile aralarnda9i me'0ut gelir a<3n 1.l Air tem-o ile 9a-atma9tadr. Mesela5 d8nyann en 9alaAal9 8l9esi olan in son *6 yl i<inde ortalama y8.de */ orannda Air e9onomi9 A8y8me ger<e9letirmitir. Mu1a99a9 9i5 Au ya9n Air .amanda SeulPde5 Santaigo de E1ilePde5 ya da inPin %uandong 'ilayetinde mole98ler Air i< sa'a yaanmaya0a3 anlamna gelmemelidir. 7en0e Au 8l9eler ?n0eli9li olara9 Aa9a Air -roAlemi a9la getirme9tedirler( 7u 8l9elerin g8nden g8ne 1.lanan AeerU 9al9nmalar onlar Aat -a.arlarnda re9aAet<i duruma y89seltme9tedir. 7u 8l9eler5 Aatda d889 u.manl9 isteyen isti1dam alanlarnda Aas9 unsuru 1aline gelmilerdir. Mole98ler i< sa'a 1i-ote.inin 1a9i9ati tam manasyla yanst- yanstmad3 'e genelletirili- genelletiriBlemeye0e3i meselesi Air taraOa5 A?yle Air sa'an d8nyay da1a iyiye mi5 yo9sa En.ensAergerPin ta1mininde oldu3u giAi da1a 9?t8ye mi g?t8re0e3ini sormam. gere9iyor. Mu1a99a9 9i 1er9es sa'as. Air d8nyada yaama9 ister. @a9at5 Auna ra3men e3er Aen ya Verdun sa'unmase ya Nagasa9i ya da mole98ler i< sa'atan Airisini se<me9 me0Auriyetinde 9alsaydm5 sonun0usunu ter0i1 ederdim. Huntington 'e En.ensAergerPin g?r8lerinin sa3lam dayana3 olmayan gele0e9 tas'irleri olara9 g?r8l8- reddedilmesi5 sa'an isti9Aalinin olmad3 anlamna gelmemelidir. 2n0eli9le ?yle to-arlayalm( 78y89 sa'alar A8y89 'e iyi te9ilatlanm sanayi to-lumlar arasnda
e !lmanlarn il9 deOa ma9ineli a3r sila1lar 9ulland9lar 'e C>>.>>> insann ?l8m8ne seAe- olan #uAatBTemmu. *,*C yllarnda yaanan sa'unma.S.N.T

=>* olaAilir. 7unlarn ?nemli Air 9sm5 son elli yl i<inde liAeral demo9rati9 8l9eler 1aline geldi3inden5 liAeral demo9rasiler de 9arl9l d8manl9lar oluturmaya meyilli olmad9larndan ya9n gele0e9te Au ya.arlarn Aelirtti3i t8rden <atmalar mu1temel de3ildir. 7una ra3men5 es9i 8-1elerin <o9 ya'a sona erdi3i !'ru-aPda5 meselV !lmanya ile @ransaPnn AirAirlerine 9ar sila1a sarlmalar A8t8n8yle i1timal d g?r8lmemelidir. Yu9arda9i i.a1larn da g?sterdi3i giAi mole98ler i< sa'an end8strilemi5 demo9rati9 'e staAil 8l9eler i<in anlam a.alma9tadr. Di3er yandan5 uluslararas -oliti9ay Aelirleyen s8-er g8<ler arasnda mal\m <atma 9onular da sa1neden <e9ilmitir. %e<mie Aa9arsa95 meselV 7irin0i D8nya Sa'a ?n0esi !'ru-asnn A8y89 g8<leri5 -oliti9alarn !'ru-a 9tasnda 1a9imiyet tesisi i<in ?l8m8ne Air 9a'gaya 9ilitledi9lerinden en 80ra 9?eler i<in Aile A8y89 1assasiyet g?steriyorlard. 9in0i D8nya Sa'a sonrasnn s8-er g8<leri olan !meri9a 'e So'yetler 7irli3i e9seninde y8r8t8len so3u9 sa'a d?nemi srasnda9i m80adele ortamnda da Mo.amAi95 %8ney Yemen 'e Ni9aragua giAi yerler N!T& 8l9elerini ya9ndan ilgilendireAilmitir. %elene9sel <atma seAe-lerinin Aulunmad3 Air d8nyada5 g8neyde yer alan ;<8n08 D8nya ;l9elerinin .engin 9u.eye 9ar B-etrol 1ari0indeB sa1i- oldu9lar yegane sila1 Au to-lumlar m8lte0i 'e g?<menlerle Ao3maya <alma9tr. 7u5 ya9n ge<mite !lmanya5 @ransa 'e !meri9aPda da g?r8ld838 giAi5 <?.8m8 9olay Air mesele de3ildir. !n0a9 Au sila1n <o9 0iddi Air te1dit unsuru olara9 9aAul edilmesi de m8AalV3a olur. D8nyam.n5 Air yandan modern iletiimBulam ara<lar 'e yo3un uluslararas ti0aretle 1.la entegre olu- A8y8r9en5 di3er yandan da ideoloKilerin 'e 9utu-larn erimesiyle -oliti9 Aa3lant im9anlar 'e seAe-leri Aa9mlarndan Oa9irlemesi ya9n tari1imi.in gari- Air 0il'esidir. So3u9 sa'a sonrasnda mal\m 98<89 'e 9irli sa'alarn <9masnn 'e durdurulamamasnn seAeAi Audur. Modern iletiim te9noloKisi Au sa'alarda Ai.i sa'an getirdi3i a0 'e 'a1et 1a99nda 0anl 'e ta.e enstantanelere Ao3ma9tadr. Tartmalarda R8l9emi.in menOaatleriR ge<mie na.aran <o9 da1a a. na.ara alnr 1ale gelmitir.

7u durum5 Aat 8l9elerinin Aa9entleri 'e Ail1assa Nas1ington Aa9mndan d -oliti9ada s8re9li Air 9arars.l9 ile neti0esi. to9alama 202 'e anlama <aAalar anlamna gelme9tedir. 7uralarda liderler 'e 1al9 a1la9i gere9<elerle duyarl olu-5 Air eyler ya-ma9 .orunda oldu9larna inanma9tadr. ?.8m8 insan 1ayat s?. 9onusu olmadan -arayla sa3layan Air -oliti9a s8re0i de Aulunamama9tadr. 7urada5 sa'alar tasniOte Aoyutlar 'e neti0eleri itiAaryla en te1li9eli 'e en 'a1im olaAile0e9 8<8n08 Air gruAun tanmlanmas gere9me9tedir( Demo9rati9 end8stri de'letleriyle demo9rati9 olmayan 9alaAal9 de'letler to-lulu3u arasnda <9aAile0e9 sa'alar... 7?ylesi Air sa'an il9 a9la gelen taraOlarn in ile me'0ut demo9rasi d8.eyi 1er an 9esintiye u3rayaAile0e9 usya oluturma9tadr. Di3er -otansiyel taraOlar5 a.B<o9 9u''etli 'e otoriter Air y?netime sa1i- olan "ra95 ran 'e Gu.ey Gore giAi ;<8n08 D8nya ;l9eleriPdir. 7u 8l9eler te9noloKileri5 sa1i- oldu9lar do3al 9ayna9lar ya da Aatyla dostane ili9iler i<inde9i 9omularn Aas9 altna alma 9aAiliyetleri seAeAiyle d8nyann geride 9alan 9sm i<in ?.el Air te1dit -otansiyeli tama9tadrlar. Yldan yla 1.l Air i'me 9a.anan te9noloKi9 ilerlemeleri seAeAiyle5 9itle im1a sila1larnn Au 8l9elerden Airinin ya da Air9a<nn eline ge<mesi de 1er ge<en g8n da1a mu1temel 1ale gelme9tedir. Ya9n gele0e3in mu1temel <atmalarna ait Au liste5 1a9i9aten 9lasi9 g?.89me9tedir. 7una g?re 9sa 'adede d8nyann A8y89 Air 9sm i<in tari1 ayn ge<en y8.ylda9i giAi ileye0e9tir. Y8. SAir Aa9ma AinTyllar arasnda Au ge<ii sa3laya0a9 olan Saddam H8seyin5 GissingerPin 9lasi9 g8< -oliti9asnn egemen oldu3u d8nyada <o9 iyi 9orundu. Saddam H8seyin 8l9esinde saldrganl9 'e 'a1etle i9tidara geldi 'e d -oliti9asn BAel9i yeterin0e 9iAar olmadanB GissingerPin -rensi-lerine g?re e9illendirdi. usyaPda9i 1adise de ayn ?.elli9lere sa1i-tir. 7urada5 DumaPda9ie nasyonalistler 'e yeni 9om8nistler arasnda 9alan Air <o9 insan Res9i d88n0eR uy9usundan 1VlV uyanamadlar. Eo3raOi 1a9imiyet5 yeralt 9ayna9lar 'e as9erU 9u''et s8-er Air g8< i<in u3runda gayret g?sterilmesi gere9en 9a'ramlar olara9 9aAul edildi. E3er usyaPda u.9o' ya da #irinoDs9i i9tidara gelirse5 t-9 es9i us em-eryalistleri giAi da'rana0a9tr( RYa9n 9omularRda9i us n8Ous genileme0i -oliti9ann ara<lar olara9 9ullanlmaya <alla0a9tr.
e usyaPda de'rim ?n0esinde *,>6B*,*: yllar arasnda9i milli -arlamento.

203

7en5 a1sen usyaPnn u.un 'adede demo9rati9 Air de'let olara9 !'ru-aPda yer alma9 9ararnda oldu3una inanma9la Airli9te5 Au ge<i s8re0inin Air ya da i9i nesil de'am edeAile0e3ini d88n8yorum. 7u s8re< i<inde5 otoriteri.min i-tidaU e9illerine geri d?nme9 i<in Air <o9 OrsatSZT ortaya <9a0a9tr. 7u seAeAledir 9i5 usyaPnn Do3u !'ru-aPda9i 9omularnn endielenme9 i<in 1a9l seAeAleri 'ardr. Yine Au seAeAle5 N!T& g8n8m8.de de 'arl3n de'am ettirme 1a99n tama9tadr. & 1alde 9sa 'adeli uluslararas OiilU -oliti9ann temel 9onularnn Aanda Polonya5 Ma0aristan5 e9 Eum1uriyeti 'e mu1temelen di3er Do3u !'ru-a 8l9elerinin N!T& i<ine da1il edilmeleri meselesi gele0e9tir. 7u gidiatn 1angi isti9amete do3ru ola0a3 da usyaPda9i gelimelere Aa3l ola0a9tr. E3er iler 9?t8ye gider 'e usyaPda nasyonalistler i9tidara gelirlerse5 Do3u !'ru-aPnn gen< demo9rasilerini N!T& i<ine alma9 a0il 'e .aruri ola0a9tr. !rt9 ya9n gele0e9te mu1temel olan 'e end8striyel demo9rasilerin 9endilerini ayarlamalar gere9en sa'alarn e9li ana1atlaryla 'e ger<e9<i Air e9ilde g?.8m8.8n ?n8ndedir. 7u ne medeniyetler sa'a5 ne de mole98ler i< sa'atr. !9sine *,,* ylnda G?rOe. sa'anda oldu3u giAi mutat es9i sa'alar s?. 9onusudur. 7una mu9aAil5 orta 'adeli Air gele0e9 i<in ya-la0a9 de3erlendirmelerde sa'alarn 9ara9teriyle ilgili 0iddi de3ii9li9lerin g?. ard edilmemesi gere9me9tedir. 7en modern d8nyada9i si'il de'rimin sa'alar siyasU 'e as9erU sa1adan e9onomi9 sa1aya 9aydra0a3 te.ini ileri s8rd8m. E9onomi9 sa1ada y8r8t8le0e9 sa'a @riedri01 ListPin

?ng?rd838 giAi sade0e milli e9onomiler arasnda te9noloKi9 8st8nl89 1edeOine y?neli9 m80adele olara9 de3il5 a9sine <o9 da1a 9arma9 Air s8re< olara9 g?rd838m8 de Aelirtmeliyim. Sa'alarn 9ara9terini de3itiren Au s8re<5 AirAirinden Oar9llaan i9i Oenomen taraOndan Aelirlenme9tedir. 7unlardan Airin0isi5 Ail1assa gelimi 8l9eler Aa9mndan ge<erli olma9 8.ere d8nyada9i A8y89 siyasU 'e e9onomi9 ya-larn 9a-itali.m 'e liAeral demo9rasi <er<e'esinde AirAirlerine ya9lamalardr. 7en Au Oenomeni HegelPin litarat8r8ne ya9laara9 Rtari1in sonuR e9linde isimlendirdim. 7u 1i-ote.im5 ge<en yllar i<inde9i isti9rars.l3a 'e 98<89 sa'alara ra3men ge<erlili3ini 9orumaya de'am etme9tedir. 204 7e9lenilenin a9sine Au ya9nlama uluslararas -oliti9ada A8t8n 0e-1elerde artan Air 1omoKenli3e yol a<mama9tadr. !9sine5 de'letlerin temel organlarnn AirAirleriyle aynlamalar5 Aunlarn 9endilerini tanmlamada allmn dnda Oa9t?rleri 9ullanmalarna yol a<a0a9tr. 7u Oa9t?rleri genel Air Aal9 altnda .i9redelim( G8lt8r. So3u9 sa'a yllarnda !meri9allarla Ma-onlar 9endilerini AeraAer0e 18r d8nyann -ar<as olara9 g?r8yorlard. 7ug8n Au i9i 1al9 demo9rasinin 'e 9a-itali.min Oar9l e9illerini gelitirdi9lerini idra9 etme9tedir. 9in0i gelime te9noloKinin 9endisini ortaya <9aran modern e9onomide 'e to-lumlarda <o9 mua..am Air u.manlamaya yol a<masdr. E3itimle ilgili aratrmalar5 !meri9aPda +>Pl 'e 6>Pli yllarda y89se9 o9ula gitmenin insanlarn gelirlerini Oa.la et9ilemedi3ini g?sterme9tedir. 7ug8n durum tam tersine d?nm8t8r( @a98lte me.unlaryla sade0e y89se9o9ul me.unu olanlar arasnda9i gelir Oar9 gidere9 A8y8me9tedir. VasOs. ig808 80retlerinde9i durgunlu95 *,,=Pde9i Aa9anl9 se<imlerinden sonra9i yllarda !meri9aPnn en ?nemli g8ndem 9onularndan Airi oldu. 7ili ElintonPa g?re Aunun sorumlusu eaganPn 'ergi 'e 1ar0ama -oliti9as5 dolaysyla da Eum1uriyet<ilerdir. 7u 9aAa1at 1a'alesi mesnetsi. 'e sa<madr5 <8n98 80retlerin durgunlu9 i<ine girmesi eaganPdan <o9 ?n0e Aalam 'e 1aleOi %eorge 7us1Pdan sonra da durmamtr. Da1a a. -oliti9 9aygyla 1are9et eden di3er g?.lem0ilere g?re ise su<lu gloAallemedir. &nlara g?re5 !meri9a 'e di3er gelimi 8l9elerde9i 'asOs. i<iler5 gelime9te olan 8l9elerde <o9 da1a d889 Air 1ayat standardyla da tatmin olu-5 <o9 da1a d889 80retlere ra. olan 'asOs. ig808n8n re9aAetiyle 9ar 9aryadr. 7u re9aAet5 80retlerde 9roni9 Air durgunlu3a yol a<ma9tadr. Gu.ey !meri9a SerAest Ti0aret !nlamas SN!@T!T ile ilgili m8.a9erelerde5 d889 80retlerin mallarn it1alatn 'e sermayenin i1ra0n gerilete0e3i sert 'e 9es9in Air tonla dile getirilmitir. !yn ses tonu imdi de %!TTPla ilgili $ruguay 9ararlarn da .orlama9tadr. N!@T! g?r8meleri5 !meri9aPda9i sosyal snOlar arasnda ye-yeni Air 9utu-lamay g8n 3na <9armtr( 7ir taraOta adlar 0um1uriyet<i ya da demo9rat olsun ti0aretin liAeralletirilmesinden 9a.an<l <9may uman iyi e3itimli elitler5 di3er taraOta ise A?ylesi Air liAerali.asyonun
=>6

sonu<larndan 9or9an d889 e3itim se'iyesine sa1i- <alan snOlar yer alyorlard. 7u tartmalar5 sosyal de'let il9esinin !meri9aPya g?re da1a et9ili oldu3u !'ru-aPda da1a Oar9l Air .eminde y8r8t8lme9tedir. 7urada 'asOs. ig808n8n gelirleri 1en8. !meri9aPda9i 9adar Aas9 altna alnmamtr. !'ru-aPda mesele 9roni9 y89se9 isi.li9 e9linde te.a18r etB me9tedir. RSosyal de'letR Au -roAlemi an0a9 mas9eleyeAilir5 an0a9 1i< Air .aman <?.eme.... D889 'asOl ig808 Aurada5 e9onomi9 'erimlili9 9a'ram g?. ?n8ne alnma9s.n to-lumun geride 9alan Oertleri taraOndan Oinanse edilme9tedir. ister reel gelirlerin d8mesi isterse 9roni9 isi.li9 e9linde te.a18r etsin 9aliOiye 'e 'asOs. ig808 arasnda9i u<urumun artmas ger<e3i E1i0ago ;ni'ersitesinden E9onomist %ary 7e09er 'e ar9adalar taraOndan ortaya 9onulan R7eerU Sermaye TeorisiRyle ?rt8me9tedir(

Te9noloKinin ileri dere0ede u.manlamay gere9tirdi3i 'e e9onominin enOormasyon a3rl9l olara9 iledi3i 1allerde y89se9 se'iyede e3itim 'e mesle9U i1tisaslama anlamnda9i AeerU sermaye 1ayati ?nem 9a.anma9ta 'e Au 9onuda9i yatrmlara olan i1tiya< da y89selme9tedir. #imdi Aurada5 1a9l olara9 gelir da3lmnda gidere9 derinleen u<urumlarla5 uluslararas d8.eyde -oliti9 'e e9onomi9 organlarn liAeral model <er<e'esinde AirAirlerine ya9nlamalar arasnda ne giAi Air Aa3lant oldu3u sorusu a9la gelme9tedir. .a1 edeyim( %e<mite Air to-lum i<inde insanlar AirAirlerinden Air ta9m ya-ay Aariyerlerle ayrlmlard. 7una Aen.er Air ayrma uluslararas sistem i<inde milletler Aa9mndan da ge<erlidir. nsanlar r95 9?9en5 0insiyet giAi 9a'ramlarla AirAirlerinden ayrlr9en de'letler i<in de gelene9sel monari5 0um1uriyet5 Oaist 'eya 9om8nist di9tat?rl89 olmalar Airer tasniO unsurudur. %er<e9 anlamda liAeral -rensi-lerin d8nyann 1emen 1er taraOnda gali- gelmesiyle insanlar taraOndan ya-lan Au Aariyerler yerle Air olmutur. %er<i sosyal snOlar ortadan 9al9mamtr5 ama Aunlar AamAa9a Air temele oturmutur. LiAeral de'letlerde9i yaygnlatrlm Orsat eitli3i sosyal snOlar arasnda9i Aariyerleri yerle Air etti. Di3er yandan5 Au yeni s8re<5 te9noloKi9 9riterlere g?re snOlanm Air merito9rasi i<inde5 iyi e3itim g?rm8 'e u.manlam insanlara en 8st me'9ilere gelme im9an 'erere9 Aa. Aa9mlardan sosyal eitsi.li9leri da1a da 9es9inleB
=>C

tirmitir. !yn e9ilde de'letler arasnda ideoloKi9 9riterlere g?re Aelirlenmi Oar9ll9larn da sona ermesi Aunlarn 9endilerini Aa9a Air temelde yeniden Oorm8le etmelerini m8m98n 9la0a9tr( 7u s8re<te5 1angi de'letin 9endi AeerU sermayesinden da1a Oa.la istiOade etti3i AeB lirleyi0i ola0a9tr. To-lumlar arasnda e3itim 'e te9noloKiye 189medeAilme temelinde daima artan Oar9llama yeni sosyal gerilimlere 'e -otansiyel olara9 uluslararas <atmalara yol a<a0a9tr. 7unun d8nyam.5 mutla9a yeni Air de'rim <a3na g?t8re0e3ini s?yleme9 Aira. iddial olur. Ne 'ar 9i5 Au s8re0in A8t8n to-lumlar Aas9s altna ala0a3 da ortadadr. 78t8n d8nyada5 uluslararas d8.eyde gitti9<e Aelirginleen yeni Air g8< da3lm 1issedile0e9tir. 7u g8< da3lm art9 AirAirine <o9 ya9n 1ale gelen -oliti9 modeller Aa.nda de3il5 98lt8r Aa.nda ola0a9tr. Yani5 AeerU sermayelerini mu1aOa.a edere95 onu gelitire0e9 yollar AulaAilen to-lumlarla5 ileri te9noloKi 9endileri i<in daima y89se9 Air Aariyer olara9 9alan to-lumlar arasnda a0mas. Air Oar9llama A8t8n iddetiyle de'am ede0e9tir. 7u Oar9llama g808n gloAal da3lmn do3rudan et9ileye0e9tir. ;<8n08 D8nya ;l9eleri d8nya e9onomisine en alt d8.eyde da1a <o9 9atld9<a5 d8nyann mi1raAnda9i 9onumlarn 9ayAetme9 istemeyen gelimi 8l9eler arasnda9i s9ntlar da arta0a9tr. 7u 8l9elerin Aaars sade0e y89se9 e3itim 'e mesle9i i1tisaslamann te'i9i 'e gelitirilmesi -oliti9alarna de3il5 ayn .amanda Au -oliti9alarn oluturuldu3u sosyal 'e 98lt8rel ?.elli9lerine5 Keo98lt8rlerine de Aa3l ola0a9tr. Yu9arda da Aelirtildi3i giAi re9aAet5 art9 to-ra9 A8y89l8385 1898mranl9 'e 9sa .amanda moAili.e olaAilen as9erU g8< esas alnara9 y8r8t8lmeye0e9tir. 7u no9tadan Aa9ld3nda5 !meri9a 7irlei9 De'letleri Ail1assa to-lumun en alt gelir d8.eyine sa1i- olan 8<te Airli9 9sm ile 9?t8 Air ?1rete sa1i-tir. !lmanya ise Oe'9alade Aaarldr. $luslararas re9aAetin gele0e9te KeoB98lt8re Aa3l 1ale gelmesi gelimenin Air gari- Air 0il'esidir. & 1alde .ir'ede ya da g?.8 .ir'ede olan 8l9eler i<in temel soru5 9imin AeerU sermayeyi en et9ili e9ilde 8reteAile0e3i5 9ullanaAile0e3i 'e mu1aOa.a edeAile0e3i olmaldr. Sa'an y80eltilmesi 'eya ayn e9ilde e9onominin 9utsallatrlmas olara9 da iOade edileAile0e9 Au re9aAette ana temalar Ai.im ge<miten 207 Au .amana 9adar Rsa'aR 9a'ramndan anlad3m. ne 'arsa Aunlarn 1e-sinden <o9 da1a Oar9l ola0a9tr.

@ran0is @u9uyama5 R)u9unOt der GriegeR S<e'. Mi01ael @reStagT5 +rankfurter 8llgemeine agazin, *C De.emAer *,,+5 HeOt( ::=5 Trkiye $nl., s. 6+5 &0a9B#uAat5 *,,,5 ss. *=JB */65 <e'. Gadir Go<demir.
208

!S"L !T"#M!
Mames G$ TH %ele0e9te d8nyann asl <atmas ne ola0a9[ 7u5 g8n8m8.de uluslararas ili9iler 9onusunda en a3r Aasan sorudur. En anlalaAilir 'e en i1tilaOl 0e'a- ise5 ya.arlar arasnda tartmalara yola<an RMedeniyetler atmasR Oi9rinin sa1iAi Samuel Huntington taraOndan 'erilmitir. 7en Au <atmayla u3rama9 niyetindeyim. l9 olara95 uluslararas ili9ilerde yeni <a3n ya-s 8.erine g8n8m8.de9i i.a1larn <atmasn g?.den ge<ire0e3im. Da1a sonra HuntingtonPn ?.elli9le 7at medeniyeti ile slVm 'e GonO8<yanist medeniyetlerinin A8y89 ittiOa9 arasnda9i -otansiyel <atmalara dayanan asl arg8man 8.erinde dura0a3m. En son olara95 asl medeniyetler <atmasnn 7at 'e di3erleri SNest and t1e restT arasnda de3il5 Oa9at 1en8. yoluna girmi 7atPnn 9endisi5 ?.elli9le de mer9e.i g808 !7D i<inde ola0a3ndan Aa1sede0e3im. 7u5 7at medeniyetine 9ar <o9 98lt8rl8l89 'e Oeminist 1are9etlerden iAaret Air Aa9a A8y89 ittiOa9n Air <atmadr. Gsa0as Au5 7at 'e 7atBsonras S-ost''esternT medeniyetler arasnda9i <atmadr. Te.lerin atmas =. D8nya Sa'a sonras Air9a< de'let i<in de insanlarn yaad9lar d?nemi sa'a sonras d?nem olara9 adlandrmalar normaldi. !n0a95
(

!meri9aPda SDart1mor0 ;ni'ersitesiPnde siyaset Ailimi -roOes?r8.

=>, Air sa'a sonras ya1ut 1er1angi Air ey sonras d?nem u.un s8reme. 'e sonunda5 <a3dan 9endine ait 9ara9teristi9 Air isim Ae9lene0e9tir. 7u en er9en *,+:Pde Aalad 'e *,+,Pda geni <a-ta tamamland. Sa'a sonras d?nem5 so3u9 sa'a d?nemi 1aline geldi. De3ien .amanm.da 1en8. A?yle Air gelime meydana gelmedi. Ya9n .amanlara 9adar5 so3u9 sa'a sonras d?nem diye 9onuma9 yaygnd5 Oa9at so3u9 sa'an Aitiinden 6 yl sonra Au yolda de'am etme9 Aira. .orlama giAi g?r8n8yor. #imdi9i d?nemden so3u9 sa'a d?nemi sonrasnn sonras diye Aa1setme9 a<9<a 9omi9 9a<yor. Ve 1en8.5 i<inde yaad3m. Au 9esinli9le ye-yeni d?nem i<in 1VlV 1er9es<e 9aAul edile0e9 Air isim Aulunamad. D?nem i<in yaygn Air ismin yo9lu3u5 so3u9 sa'a sonrasnn sonras Aa9an olan Elinton y?netiminin 9arars. 'e -er'as. d -oliti9asnn 1er g8n sergiledi3i giAi5 d -oliti9a i<in yaygn Air temelin 'e uluslararas ili9ilerin yaygn Air yorumunun olmamasnn Air d yansmasdr. !sl sorun5 yeni d?neme ili9in a9la ya9n tanmlar olmamas de3il5 tersine <o9 Oa.la olmas. *,,/Pe 9adar uluslararas <atmalarda so3u9 sa'a sonras oluan 9utu-larn Aelirlenmesinde en a.ndan d?rt A8y89 aday 'ard. %e<en d?nemlerin sa'a e9senli tanmlarn andran Au tanmlar u e9ilde sralanaAilir( *T !meri9a5 Ma-onya 'e 7at !'ru-a arasnda9i ti0aret sa'alar5 =T slVmP i<ine alan din sa'alar5 /T es9i So'yetler 7irli3i5 es9i Yugosla'ya 'e !Ori9aPnn Aaars. 8l9eleri i<inde meydana gelen etni9 sa'alar5 +T usya 'e inPi i<ine alan5 yeniden 0anlanan so3u9 sa'alar. Ve sonu< olara9 Au d?rt <eit sa'a geni <a-ta 9a-sayan5 Samuel HuntingtonPn imdi <o9 8nl8 olan RMedeniyetler atmasR adl ma9alesinde9i* te.ler. Ti0aret Sa'alar( So'yetler 7irli3i 'e 9om8ni.m <?9t89ten 1emen sonra5 Aa. analistler i<in5 yeni d?nemin ana ?.elli9leri olara9 gloAal e9onominin yayl 'e liAeral 9a-itali.min Aaars 8.erinde yo3unlama9 gayet do3ald. @a9at ge<mi d?nemlerle Aa3lantl 'eya Aen.er olara95 uluslararas -oliti9alarda Aelli Aal5 a9t?rlerin s8-er g8< ola0a3n
* . Samuel P. Huntington5 RMedeniyetler atmas m[R +oreign 8ffairs SYa. *,,/5 sayOa ==B+,.T 7u Aal9 1em ma9alenin g8<l8 iddialaryla 1em de HuntingtonPn allm stili ile uyumayan Air soru iareti tayor. Huntington 'e onu eletirenler arasnda9i tartmalar @oreign 8ffairs1 in da1a sonra9i i9i saysnda yeralmtr.

=*> d88nme9 de oldu9<a do3al ola0a9tr. #u Oar9la 9iW Aunlar i01ard ose0ran0ePnin dedi3i giAi as9erU -oliti9 de'letlerden .iyade ti0arU de'letler ola0a9tr. S8-er g8<ler5 s8-er e9onomiler ola0a9trW yani !meri9a5 Ma-onya yeni Airlemi !lmanya ?nderli3inde9i 7at !'ru-a arasnda9i uluslararas <atma5 temelde e9onomi9 <atma 'eya ti0aret sa'alar e9lini ala0a9tr. Din Sa'alar( Di3er analistler5 ideoloKileri 'eya d8nya g?r8leri olan ge<mi d?nemlerle Aa3lant 'eya Aen.erli3in Oar9l Air Aoyutunu Auldular. Gom8ni.min <?988yle5 Aunun yerini ala0a9 Air Aa9a radi9al ideoloKi5 ya da en a.ndan teoloKi ile yeni Air <atma ola0a3n d8B 8nme9 ma9uld8. Yani slVm Oundemantali.mi ile S"slVmi.m terimi5 gelene9sel slVm 'e modern ideoloKi 9omAinasyonunu ayrdeden da1a iyi Air terimT. 7ir ideoloKi ya da d8nya g?r885 uluslararas -oliti9ada ger<e9ten g8<l8 Air 1ale gelme9 i<in5 RAu inan0n sa'unu0usunaR5 Oi9rin <e9irde9 8l9esi giAi 1are9et eden RAir Oi9ir tay0 8l9eyeR SidealBAearing stateT i1tiya< duyar. Gom8ni.m i<in Au rol5 genelli9le So'yetler 7irli3i taraOndan yerine getirilme9teydi. 7unun giAi5 "slVmi.m i<in <e9irde9 8l9e ya da Oi9ir tay0 8l9e rol8n85 1er ne 9adar e9si9leri olsa da5 ran y89lene0e9ti. 7una 9arn5 ranPn <o9 da1a se98ler olan mu1aliOi "ra95 *,,>Pda 9sa yoldan Au rol8 doldurma9 i<in adm att. %?r8n8e g?re5 SudanPda5 Ee.ayirPde 'e 1atta MsrPda artan g808 ile yeni<a3n <e1resini Aelirleye0e9 olan "slVmi.min yerald3 <atmalar tartma9 i<in iyi seAe-ler me'0uttur. Etni9 Sa'alar( 7a. analistler sa'an 9endisi 8.erinde5 ?.elli9le de So3u9 Sa'a ?n0esi d?nemin ulusal re9aAet ?.elli3inin yeniden dirilmesi ile ilgili olan sa'alarn g8n8m8.de te9rarlanmas olasl3 8.erinde yo3unlatlar. So'yetler 7irli3iPnin da3l <o9 uluslu Air im-aratorlu3un da <?988yd8. !yn durum5 Aa. y?nlerden So'yetler 7irli3iPnin 98<89 Air 'ersiyonu olan Yugosla'yaPnn da3l i<in de do3ruydu. So'yetler 7irli3iPnde9i 'e Yugosla'yaPda9i es9i 9om8nist reKimler di99ate de3er ?l<8de a. Air iddet ile son Auldu. @a9at Aunlar <?9t838 .aman 9om8nist -artilerin <o9uluslu im-aratorlu9larnn y9ntlar arasnda 9alan etni9 gru-lar arasnda A8y89 <atma oldu. !ynen HaAsAurg 'e &smanl giAi gelene9sel 1anedanlarn <o9uluslu
=**

im-aratorlu9larn sona eriinde oldu3u giAi.= 2.elli9le Yugosla' <atmas yeni <a3n do3asn Aelirleye0e9 giAi g?r8nme9tedir. Y,"i#," C$"l$"$" %&@!( %$;$2l$' Di3er u.manlar so3u9 sa'a e9illendiren -oliti9 sistemler 'e as9erU 9a-asitelerde Air Aen.erli9 'e de'amll9 Aoyutu Auldular. So'yetler 7irli3i geni 08ssesi5 as9erU g808 'e otoriter reKimi y8.8nden Air te1ditti. So3u9 Sa'a sona erdi9ten sonra ortal9 yatn0a5 usya5 es9i So'yetler 7irli3inin sade0e yars 9adar .i' "*7!sl$ 9ala9ald @a9at 1VlV !'ru-aPnn en A8y89 de'letiydi. !yr0a 1VlV d8nyann en geni 8l9esi olsa da5 So'yetler 7irli3i to-ra9larnn d?rtte 8<8 9almt. En ?nemlisi5 onu d8nyada 1VlV !meri9aPy y9aAile0e9 te9 8l9e ya-an => Ain n89leer sa'a Aal3nn da usyaPya Ara9lm olmasdr. usya 'e !meri9a arasnda yeniden 0anlana0a9 Air So3u9 Sa'a olas g?r8nme9tedir. Yeniden 0anlana0a9 so3u9 sa'a 9onusu 8.erinde Air 'aryasyon da in taraOndan temsil edilme9tedir. 78y89 n8Ousu 'e to-ra35 geni ordusu 'e n89leer silV1lar5 -atlayan e9onomisi 'e 1VlV 9om8nist olan reKimi ile5 !7DPye Air te1dit olaAile0e9 9a-asiteye sa1i-tir. 7?yle0e5 *,,/Pe 9adar5 uluslararas -oliti9ada yeni d?neme ili9in + A8y89 tariO oldu. Her Airi5 Aa3lant 'e Aen.erli9 yoluyla5 ge<miin i<eri3i 'e te0r8Aeleri ile temellendirilmi 'e g?r8n8e g?re 1er Airi *,,>B,/ yllar arasnda meydana gelen A8y89 olaylar0a deste9lendi. 7u 9adar a9la ya9n iddia olmasna ra3men5 yeni d?nemin do3as 8.erinde 9onsens8s ya da d -oliti9alarn oda9 no9tas Aulunamad. 2.elde Elinton y?netimi5 Au iddialar arasnda -ar<aland 'e a1en9li Air d -oliti9a oluturamad. D!"ti"It&"'/" <i'i2i

7u 9ar9 g?r8nt8de Samuel Huntington tartmaya girmitir. GalaAal9 'e 9arma9l9 i<inden Air orta9 modeli ayrt etmede9i Ailinen de1as ile Huntington5 yeni d?nemde9i <atmann mer9e.inin
= . 7a9n. Aenim REastern auestion5 N0stern !ns''erR SDo3ulu Soru5 7atl Ee'a-T. T0e 5ational lnterest SG *,,/B,+T. ss ,CB*>*.

=*= 98lt8rler 'e medeniyetler arasnda ola0a3n tartma9tadr. 7elirledi3imi. + i.a1a do3rudan girmese de5 medeniyetler Oi9ri Aunlarn t8m8yle alV9aldr. Ti0aret sa'ana Aa9a0a9 olursa95 Huntington Aunun ortaya <9aAile0e3ini Oa9at mer9e.de olmaya0a3n ima ediyor. !7D 'e 7at !'ru-a ayn 7at medeniyetinin Airer -ar<asdr 'e Aunlar arasnda9i <atma marKinal 'e idare edileAilir 0insten ola0a9tr. Ma-onya Air Aa9a 9onudur. 8n98 HuntingtonPa g?re Ma-onya 9endine ait ayr Air medeniyete sa1i-tir. 7u seAe-le !7D 'e Ma-onya arasnda9i e9onomi9 sa'an !7D 'e !'ru-a arasnda9inden da1a sert oldu3unu g?.ler. 7unun 8st8ne5 1er naslsa5 Huntington Aunlar arasnda9i <atmay u.lalaAilir 1ale getirme9 i<in Ma-onyaPy 7atPya <9arlar 9onusunda yeterin0e ya9n olara9 g?r8r. Tam tersine5 !7D 'e "slVmi.m arasnda9i <atma5 HuntingtonPn g?r88ne g?re mer9e.i 'e daimi Air 1ale gelmitir. 7u Air medeniyetler <atmasnn en m89emmel ?rne3idir. Etni9 sa'alar da HuntingtonPn <i.di3i man.arada mer9e.idir. &5 Au <atmalarn en m81iminin medeniyetlerin R1atal snrlarRnda 'u9u Auldu3unu not eder. En a<9 olan5 UslVmU5 &rtodo9s 'e 7at medeniyetleri arasnda Air <atmay temsil eden Yugosla'yaPda9i M8sl8manlar5 Sr-lar 'e Hr'atlar arasnda9i <atmadr. 7en.er e9ilde5 Es9i So'yetler 7irli3iPnin 1aleO de'letleri arasnda9i <atmalar sade0e Oar9l etni9 gru-lar arasnda de3il Oar9l medeniyet gru-lar arasndadr. 2rne3in M8sl8man !.eriler 'e &rtodo9s Ermeniler arasnda9i. 7unun tam tersine5 ayn Sla'B&rtodo9s medeniyeti i<inde9i Oar9l gru-lar ?rne3in uslar 'e $9raynallar arasnda 1emen 1emen 1i< iddet yo9tur.] Son olara95 HuntingtonPn Aa9 a<sndan5 !7D 'e usya ya da !7D 'e in arasnda yeniden 0anlana0a9 Air <atma Ae9leneAilir. !7D 7at medeniyetini5 usya &rtodo9s medeniyetini 'e in GonO8<yus medeniyetini simgeler. 7u <atma dilinin ideoloKi9 oldu3u So3u9 Sa'a d?neminde9inden Oar9l Air e9il ala0a9tr. 7u yeni <aB
/. stisnai olara9 Moldo'aPda &rtodo9s Sla'lar ile &rtodo9s omanyallar arasnda iddetli <atmalar 'ardr. !n0a9 medeniyet da1a <o9 olan yaln. &rtodo9s yerine Sla'B&rtodo9s olara9 Aelirlenin0e5 Au istisna g?.ard edileAilir.

=*/ amalarn dili 98lt8rel ola0a9tr. !n0a9 Oar9l d8nya g?r8leri 'e yaam tar.lar olan A8y89 g8<ler 'e n89leer g8<ler arasnda <atmalar yine de ola0a9tr 'e Huntington ?yle s?ylemese de Aunlar 9a<nlma. olara95 n89leer 0aydrma 'e as9erU -a9tlarn es9i 'e tand9 <e1releri e9lini ala0a9tr. HuntingtonPn g?r885 sade0e <atmalarn 'erilen tanmlarn 9a-sama.5 ayr0a onlar arasnda9i ili9ileri 'e ?n0eli9leri Aelirler. Medeniyetler mer9e.li Aa9 a<s 'erilere9 <atmann mi1'erlerinin u an Aaat olan 7at medeniyeti 'e i9in0il olan di3erleri arasnda ola0a3 g?sterileAilir. 7at 'e Di3erleri SNest and t1e estT taAiri Gis1ore Ma1AuAaniPnin ma9alesinin Aal3dr. ST1e 5ational lnterest, Ya. *,,=T. Huntington 1er naslsa olay A?yle de3il de5 7atPya 9ar GonO8<yen 'e slVm medeniyetleri arasnda9i Air <eit A8y89 ittiOa9 e9linde g?r8r. GonO8<yen medeniyeti as9erU silV1lanma 'e end8striyel g8<te5 islVm medeniyeti ise 7atya 0o3raOi ya9nl9 'e -etrol re.er'leri 9onusunda g8<l8d8r. 7ir medeniyet mer9e.li Aa9 a<s 'erilere9 slVm 'e 7at arasnda9i u.un Sger<e9te */ y8.yl aanT <atmann de'am ede0e3i g?steriliyor. Di3er yanda5 7at 'e GonO8<yen medeniyeti arasnda9i <atma u.un olmasa da Sger<e9te = y8.yldan a.5 ya da *J+>B+= !Oyon Sa'aPndan AeriT5 <o9 a0 olmutur. Da1as5 GonO8<yen 8l9elerin -atlayan e9onomileri imdi onlara 7at ile aralarnda9i es9i 'e eit olmayan dengeyi yeniden yaratmay d88ne0e9 g8< 'ermitir.

Huntington5 7at 'e &rtodo9s medeniyeti arasnda9i temel <atmay g?rmemitir. &5 RNeden olmasnR diyere9 geniletilmi Air m8na9aaya girme9 yerine usyaPy d8nyada9i en ?nemli -ar<alanm 8l9e olara9 g?rm8t8r. SDi3erleri T8r9iye 'e Me9si9aPdrT. 7?yle Air 8l9e i9i medeniyet arasnda -ar<alanmtr. 7el9i de5 elitleri 'e Air y?ne do3rultulmu -oliti9alar ile5 9itleler 'e di3er y?ne do3rultulmu tari1leri arasnda. usya Au a<dan 78y89 PetroPdan Aeri ya da 1emen 1emen 8< y8. yldr Air -ar<alanm 8l9e BR7atllaanlar 'e Sla'laanlarR R!'ru-a 'e !'rasyaR5 R7at 'e &rtodo9s medeniyetiR e9linde A?l8nm8. %?r8n8e g?re5 Huntington usyaPda 7atllar <o9 oldu3undan5 Au i9isi arasnda Air medeniyet <atmas gelimeye0e3ini d88n8yor. &ysa 1er1angi Airi5 usyaPda Air medeniyet <atmas gelie0e3ini 'e 7atllarPn Aastrd9lar ili9ilerinde9i 9atl9 'e d8manl3n Air soB
=*+

nu0u olara9 A?l8nm8 8l9enin5 yara alm Air 8l9e 1aline gele0e3ini 9olay0a g?reAilirdi. 7el9i Huntington5 i9i a3r tari1i miras da Auldu. 7irin0isi5 &rtodo9s medeniyetinin en A8y89 eAedi d8mannn slVm medeniyeti olmas. 9in0isi5 usyaPnn en Aeter a0larn5 Eengi. Ga3an 'e 1aleOlerinin RTatar Aoyunduru3uR altnda <e9mesidir.B 7u Air GonO8<yen medeniyeti de3ildir Oa9at usya a<sndan -e9 Oar9 da yo9tur. E3er A?yleyse5 Huntington5 Ael9i de usyaPy en es9i d8manlarnn 9ollarna itme9 i<in5 &rtodo9s medeniyeti ile arasnda9i Oar9ll9lar 9aAul etmenin 7at i<in a-tall9 ola0a3n d88nm8t8r. 7unun yerine5 usya5 slVm 'e GonO8<yen medeniyetlerinin A8y89 ittiOa9na 9ar 7atPnn do3al m8tteOi9i olmaldr. 7en.er e9ilde5 Oa9at da1a Aasit olara95 Huntington 7at 'e Ma-on medeniyeti arasnda Air mer9e.i <atma g?rme.. &5 Oar9ll9larn geni <a-ta e9onomi9 oldu3unu 'e ma9ul Air <?.8m AulunaAile0e3ini a<9<a Aelirtir. Ma-on medeniyetini5 7at 'e GonO8<yen medeniyet arasnda yeralan i.ole olmu Air medeniyet olara9 g?rmesi 'e Au suretle Ma-onyaPy GonO8<yen medeniyeti ile ittiOa9a itme9 yerine 7at liderli3inde Air m8tteOi9 olara9 tutmann m8m98n olaAile0e3ini d88nmesi de mu1temeldir. %er<e9ten de5 Do3u !syaPda HuntingtonP eletirenlerin <o3u5 7atPnn5 Do3u !syaPy Air 9e. da1a RA?l 'e y?netR 9uralyla y?B neteAilmesi i<in Au ayrmn Aila9is HuntingtonPn 9endi iste3i ile oluturuldu3unu d88n8yorlar. 7u 9e. de .edeleneAilir 'e yaln. 9alm Air Ma-on medeniyetine 9ar y89selen 'e te1dit9Vr GonO8<yen medeniyeti 9orunara9 A?lme yoluna gidiliyor5 iin ger<e9 y8.8 ise Ma-onyaPnn GonO8<yen medeniyetinin Air -ar<as Sya da da1a do3rusu5 GonO8<yen medeniyetinin Ma-onyaPnn Air -ar<asT oldu3una dair sa3lam nedenler 'e tari1i ya-lageliin oldu3udur. D!"ti"It&" D!"ti"It&"'$ K$'2/ HuntingtonPn Air -oliti9a u.man olara95 9?9l8 'e a. rastlanan 8st8n Air 9ariyeri 'ardr. &nun -oliti9 Ailimlerde ya-t3 9at9lar5 di3erlerinden ayran ey5 -oliti9 9urumlar 8.erinde5 ?.elli9le de 1898met5 as9erU ?rg8tler 'e -oliti9 -artiler 8.erinde yo3unlamasdr. 7u 9onularB da9i 9ita-lar5 onu d8nyada en <o9 o9unan 'e sayg duyulan -oliti9a
=*6

u.manlarndan Airi ya-an5 yeni uOu9lar a<0 <almalardr.] @a9at medeniyetler <atmas denemesinde -oliti9 9urumlar neredeyse yo9tur. &ysa ger<e9te5 medeniyetlerin 9ayna9lar5 yaylmas 'e de'am do3as gere3i5 gelene9sel 1anedanlar 'e modern ulus de'letler giAi -oliti9 9urumlarla 'e Aunlarn 9ulland9lar g8<le Aa3lantldr. !n0a9 Oar9l medeniyetler Oar9l <eitlerde -oliti9 9urumlar yaratrlar 'e Au5 Oar9l <eitlerde <atma 'e sa'alar do3ura0a9tr. Politi9 9urumlara Huntinton0u Air ya9lam5 Ai.i medeniyet <atmalarnn Huntington0u anali.lerinde d8.eltmeler ya-maya iter. sl>8 ),#,"i-,ti: <*0s*A l(,l,'i" )i'$s/ slVm medeniyeti as9erU Aaar5 0esaret 'e -oliti9 g8< taraOndan yaratlm 'e yaylmt. "slVmi Air g808n lider oldu3u de'irler yaand 9i Aunun en g?.e <ar-an &smanl

"m-aratorlu3uPdur SAa.en &smanl idari ya-s olara9 da tannrT. &smanl m-aratorlu3u ger<e9ten uygarl3n <e'reye yay0 Air medeniyetti. @a9at yine de5 1i<Air .aman te9 Air g8<l8 slVm g808 'arolmad. &smanl m-aratorlu3u Aile ran 'e HindistanPda9i di3er slVm im-aratorlu9lar ile u3rama9 .orunda 9ald. &smanllarPn ". D8nya Sa'a sonunda da3lmasndan Au yana slVm medeniyeti Air<o9 <atan de'letler e9linde -ar<alara ayrld. 7ug8n slVm medeniyeti i<in Air <e9irde9 de'let olmaya en ya9n 8l9e iranPdr. @a9at 1em #ii teoloKisi 1em de Pers n8Ousu 'e ge<i0i de olsa s?n89 e9onomisi dolaysyla 9endisi dnda9i slVm d8nyasndan geni <a-taP te0rit edilmitir. !slnda "ran i<in slVm medeniyetinin <eB 9irde9 8l9esi 1aline gelmesi Oiilen im9Vns.drW Aununla AeraAer 1er1angi Aa9a Air 8l9e i<in de im9Vns.dr. Potansiyel lider giAi g?r8nen di3er A8y89 de'letler SMsr5 T8r9iye5 Pa9istan 'e Endone.yaT ise AirAirlerinden ?yle Oar9ldr 'e AirAirlerini ?yle 1a9ir g?r8rler 9i5 1i<Airinin 7atPya ya da di3erlerine S&rtodo9s5 Hindu 'eya GonO8<yen medeniyetleriT 9ar uygulaya0a9lar uyumlu -oliti9alar yo9tur5 islVm5 meB
+. 2.elli9le !s9er ve Devlet SEamAridge5 M!( Har'ard ;ni'ersitesi Yayn5 *,6:TW ;rtak Savunma SNeD Yor9( EolumAia ;ni'ersitesi Yayn5 *,C*TW De.i%en Toplumlarda Politik Dzen SNeD Ha'en( Yale ;ni'ersitesi Yayn5 *,CJT 'e 8merikan Politikas) 80enksizli.in ,aadi SEamAridge5 M!( Har'ard ;ni'ersitesi Yayn5 *,J*T.

=*C deni Air d -oliti9ay y8r8tme9 i<in Air im-aratorlu3u 'e 1atta Air <e9irde9 8l9esi Aile olma9s.n Air medeniyet olara9 9ala0a9tr. 7u deme9tir 9i5 slVm 'e 7at arasnda9i <atmalarn 9on'ansiyonel 'e 1atta n89leer d8.eyde sa'alar olmas mu1temel de3ildir SG?rOe. Sa'a Au 9ural is-atlayan 'e g8<lendiren istisnadr.T 7unun yerine5 7at to-lumlar 'e "slVmU gru-lar arasnda ter?rist eylemler5 snr <atmalar 'e etni9 sa'alar da1a mu1temel ola0a9tr. K&"7*0-," ),#,"i-,ti: i' <*0l* D,;l,ti" )i'$s/ GonO8<yen medeniyetinin 1i9ayesi 9esinli9le "slVmPn9inin tersidir. GonO8<yen medeniyeti Han Hanedanl3 .amanndan Aeri ==>> yldr Air <e9irde9 de'leti mer9e. almtr. HalAu9i slVm medeniyeti tari1i u.un -ar<alanma d?nemleriyle Aelirlenmi 9sa d?nemli Airli9le no9talanm9en5 GonO8<yen medeniyeti tari1i u.un d?nemli Airli9le Sya da en a.ndan Air im-aratorlu9 mer9e.ine uyma ileT Aelirleni- 9sa -ar<alanma d?nemleriyle sonu<lanmtr. 7ug8n5 ge<mite oldu3u giAi5 GonO8<yen medeniyetinin <e9irde9 8l9esi olmaya sade0e te9 aday 'ar( in SHuntington Ael9i de Ma-onyaPnn GonO8<yen medeniyetinin Air 8yesi olma9 i<in yeterin0e GonO8<yen olmad3nda 1ataldr5 ama Au medeniyetin lideri olma9 i<in yeterin0e GonO8<yen olmad3nda 1a9ldrT. Di3er t8m GonO8<yen 8l9elerin SAunlar a. 'e e9seriyetle 98<89t8r B Gore5 Tay'an5 Hong Gong 'e Singa-urT in etraOnda to-lanmalar ya da en a.ndan ona uymalar Ae9leneAilir. GonO8<yen medeniyeti 'e 7at Sya da geriye 9alanlar Byar &rtodo9s 'eya Hindu medeniyetleriT arasnda9i <atma5 ger<e9te in 'e di3er Aa. 8l9eler arasnda Air <atma e9lini ala0a9tr. 7u deme9tir 9i5 in de'letine olan eyler Air medeniyetler <atmasnn y?nlendirilmesi 'e ayarlanmasnda d?n8m no9tas ola0a9tr. 9i 9ua9 ?n0e5 1emen 1emen 9imse GonO8<yen de'let idaresi e9linin modern d8nyada Air de3eri ola0a3n d88nme.di. 7at liAeralleri ;, in 9om8nistleri arasnda9i t8m Oar9ll3a ra3men Au 9onuda 1er i9isi de ayn Oi9irdeydi. Son *> yldr5 Ael9i Aira. da1a Oa.la5 1er naB slsa5 GonO8<yen to-lumlarn end8striyel gelimede ?nde gelen 8l9eler yaratt3 Oi9rinde geni Air 9onsens8s sa3lanmtr. 7unlar %8ney Gore5 Tay'an5 Singa-ur 'e SGonO8<yeni.mPin5 #intoi.m 'eya 7udi.mPden
=*:

da1a <o9 itiAar g?rd838T Ma-onya. 7unlar d8nyann ti0arette en Aaarl 8l9eleridir. in de'leti5 9om8nist Air de'let olma9tan GonO8<yen olmaya A8y89 Air ge<i ya-maldr. 7u -8r8.s8. 'e 9olay Air ilerleme olmaya0a9tr. Modern <a3n en ideal GonO8<yen de'leti Lee Guan YeDPin Singa-uru olmutur. 7unun Aaars allmam dere0ede y89se95 Oa9at genili3i yine ayn dere0ede 98<89 olmutur. SSinga-ur ger<e9te sade0e =BJ milyonlu9 n8Ous

ile Air e1ir de'lettirT Di3er Aaarl GonO8<yen de'letler yine 98<89 8l9elerdir Aunun te9 istisnas 9smen GonO8<yen olan Ma-onyaPdr. Deme9 9i <o9 1ayati Air soru 'ar( Modern GonO8<yen 8l9eler *B= milyar insan y?neteAile0e9 mi[ %er<e9te 7at 'e GonO8<yen medeniyetleri arasnda Air <atma olaAilir Oa9at ya9n gele0e9te inPin 9endi i<inde 9om8nist ge<mii ile GonO8<yen gele0e3i arasnda Air <atma 'u9u Aula0a9tr. 7u i< <atmann do3as5 geni <a-ta darda9inin do3asn 'e .amann e9illenB dire0e9tir. inPin u.un s9ntl d?neminin ardndan ortaya <9an Air medeniyetler <atmasnn ya9n gele0e9te meydana gelenden da1a Oar9l sonu<lar ola0a9tr. Her1angi Air olayda5 7at 'e GonO8<yen medeniyetleri arasnda da oldu3u giAi <atmann 7at 'e slVm medeniyetleri arasnda9i <atma giAi 9on'ansiyonel 'eya n89leer d8.eyde sa'alar e9linde olmas mu1temel de3ildir. 7unun yerine5 7at stili 'eya liAeral 9a-itali.m ile5 GonO8<yen stil 'eya de'let ?nderli3inde 9a-itali.m arasnda e9onomi9 <atmalar5 e9onomi9 Aoyutlar ile insan 1a9lar tartmalar 'e ti0aret sa'alar e9linde <atmalar5 e9onomi9 Aoyutlar ile insan 1a9lar tartmalar 'e ti0aret sa'alar e9linde <atmalar olmas mu1temeldir. *-*( D="*2*8 *,,>Plarn Air A8y89 olay elAette So3u9 Sa'aPin sona ermesidir. o3u g?.lem0i5 do3al olara9 Aunu uluslararas ili9ilerde gelime olara9 g?r8r. S2.elli9le uluslararas g8'enli9 'e ulusal <9ar 8.erinde yo3unlaanlarT @a9at *,,>Plar uluslararas g8'enli9 'e ulusal <9arlar i<in A8y89 sonu<lar do3ura0a9 di3er A8y89 gelimelerin olgunlamas olara9 'e medeniyetler <atmasna e9il 'ere0e9 yllar olara9 da g?r8leAilir( l9 olara9 =*J end8striyel e9onomiden end8stri sonrasna ge<en en gelimi 8l9elerin d?n88m8 'e Aunlarn modern to-lumdan -ost moderne ge<ii me'.u Aa1istir. 9in0i olara9 da uluslararas e9onomiden5 tam Air gloAal e9onomiye ge<i s?.9onusudur. End8striyel e9onomiden end8stri ?tesine ge<i( En a<9 anlatmla Au sinai 8retim yerine 1i.met ilemlerini 9oyma9 deme9tir. 7u de3ii9li9ler5 Air 9ua9tan da1a Oa.la Air s8redir5 en a.ndan Daniel 7eel5 REnd8stri ?tesi to-lumun geliiR te.ini ortaya att3ndan Aeri S*,:/T tartlma9tadr. )irai e9onomi 1em er9e9 1em de 9adnlar isti1dam ederdi. 7unlar5 ger<e9te Oar9l g?re'lerde isti1dam edilir5 Oa9at ayn yerde5 e'inin de Aulundu3u tarlada5 <alrlard. End8striyel e9onomi ise geni <a-ta er9e9leri isti1dam etti. 7unlar 1em er9e9 'e 1em de 9adnlar isB ti1dam ederdi. 7unlar5 ger<e9te Oar9l g?re'lerde 'e 1em de Oar9l yerde5 e'den u.a9 olan OaAri9ada <altlar. Hi.met e9onomisi ise 1em 9adn 1em er9e3i isti1dam 9onusunda .irai e9onomiye Aen.er. @a9at Au5 onlar ayn g?re'lerde 'e ayn yerde5 oOiste isti1dam eder. End8striyel e9onomide9i giAi me9Vn e'den u.a9tr. %?re'lerde 'e me9anda9i Au Aasit Oar9ll9la to-lum i<in <o9 A8y89 sonu<lar yaratma9tadr 'e yarata0a9tr da. *,. y8.yln i9in0i yarsnn en A8y89 1are9eti5 er9e9lerin tarladan OaAri9aya ge<ileri idi. 7u 1are9etin dnda5 d?nemin tari1ini Aelirleyen Air<o9 -oliti9 1are9et sosyali.m 'e antisosyali.m5 de'rimler 'e si'il sa'alar geliti. 7u tarladan OaAri9aya 1are9etin tam sonu<lar5 =>. y8.yln il9 yarsnda usyaPda 9om8nist de'rim5 !lmanyaPda nasyonal sosyalist 1are9et 'e Au i9isi arasnda9i A8y89 sa'a i<ine alan =. D8nya Sa'a ile en y89se9 no9taya 'ard. =>. y8.yln i9in0i yarsnn en A8y89 1are9eti ise 9adnlarn e'den oOise 1are9eti oldu. 7u 1are9etin dnda5 u anda yaad3m. d?nemin tari1ini e9illendirmeye Aalayan -oliti9 1are9etler 1en8. y89selitedir. 7unlardan Airi5 Oemini.mdir. @emini.m yeni Air mu1aOa.a9Vrl9 e9linin do3masna seAe- oldu. 7u yeni mu1aOa.a9Vrlar Raile de3erleriRnden Aa1seder9enW mu1aliOleri onlar RdinU 1a9larR olara9 adlandryor.

7u e'den oOise 1are9etin tam sonu<lar =*. y8.yln il9 yarsnda Aite0e9tir. Er9e9lerin tarladan OaAri9aya 1are9etlerinde oldu3u giAi de'B
=*,

rimler5 si'il sa'alar 'e d8nya sa'alar e9lini almayaAilir. @eministlerin 9adnlarn er9e9lerden da1a a. saldrgan oldu9larna dair i1timamla 1a.rlanm teorileri 'ardr. @a9at i 1ayatnda Oar9l unsurlar da Aulunma9tadr. Tarladan OaAri9aya 1are9et geni ?l<e9te A8y89 aileden <e9irde9 aileye ge<ii getirdi. E'den oOise 1are9et ise Air adm ilerisini5 yani5 eAe'eyni <o0u9lardan 1atta 9adn 9o0asndan ayrd e9irde9 ailenin yarlmas yoluyla5 <e9irde9 ailenin yerini Rolmayan aileR ald S@eministlerin g?r88ne g?re Rgelene9sel olmayanR5 mu1aOa.a9Vrlara g?re ise t8m8yle olmayan aileT. e9irde9 ailenin da3lmas5 atom <e9irde3inin da3lmas giAi5 <o9 A8y89 mi9tarda enerKiyi serAest Ara9a0a9tr. S@eministler Aunu ?.g8rl89 olara95 mu1aOa.a9Vrlar ise y9m olara9 g?r8rT. 7u enerKinin Aari. g?stergeleri 'e e3ilimi da3lm ailelerin 'eya eAe'eynlerden Airinin oldu3u ailelerin <o0u9larnn da'ranlarnda g?.leneAilir. 2.elli9le !meri9aPnn A8y89 e1irlerinde oldu3u giAi A?yle durumlar n8Ousunun yarsndan Oa.las giAi to-luma e9il 'ere0e9 d8.eyde 9riti9 Air sayya ulamsa Au ra1at<a g?.leneAilir. 7?yle yerlerde R7at MedeniyetiRne 'e 1atta medeniyetin da1i -e9 9antna rastlanma.. 7inler0e yldr5 e1ir medeniyetin 9ayna3dr. a3da !meri9aPda5 1er naslsa5 AarAarl3n 9ayna3 1aline gelmitir. Fl!sl$'$'$s/ E(&"&8i#," <l&.$l, %e<i En a<9 anlatmla Au5 uluslararas ti0aretle megul olan ulusal 8retimin yerini ti0arette5 yatrmda 'e te9noloKide d8nya <a-nda Air -a.arla megul olan gloAal 8retimin almasdr. 7u de3ii9li9ler de Air 9ua9tr 1atta eymond VemonPun RG?rOe.de 2.g8rl89R S*,:*T adl 9itaAn Aast3ndan Aeri tartlma9tadr. @a9at VernonPun son .amanlarda R%loAal E9onomide 7a3mll9 'e Sa'unmaRsnda tartt3 giAi5 Aunlar an0a9 son *> ylda olgunlu9 S*,,=T 9a.anmtr. ;retimin gloAaliB.asyonu deme95 end8striyel 8retimin5 y89se9 80retli5 y89se9 'erimliBgeBlimiBend8striyel 8l9elerden d889 80retli Oa9at y89se9 'erimli yeni end8strileen 8l9elere SN"EsT ge<mesidir. 7u gelimi 8l9elerin end8strilemesinin durmas ya da gerilemesi anlamna gelir. 7u i9i d?n88m 220 end8striyelden end8stri ?tesine 'e uluslararasndan gloAale temelde Aa3lantldr. 7u i9i gelimenin Airarada olmas Bgelimi 8l9elerin end8strilemesinin durmas 'e a. gelimi 8l9elerin end8strilemesiB a. gelimi 8l9eler da1a modern 1ale gelir9en en gelimi 8l9elerin da1a a. modern 1ale gele0e3i anlamna gelir Syani -ost modernT. Ya da Air medeB niyet a<sndan Aa9a0a9 olursa95 7at da1a a. modern 'e geriye 9alanlar5 ?.elli9le de GonO8<yen medeniyeti5 da1a modern 1ale gele0e9tir. $t/'"/" Y/(/8/ !Ori9al !meri9allarn5 Latin asll !meri9allarn 'e !syal !meri9allarPn 'arl3 *,J> 'e ,>Plarda Air<o9 98lt8rl8 ideoloKiyi yaratma9 i<in yeterliydi. @a9at Au / gru- yaln. Aana5 !meri9an -oliti9 'e entelle9t8el elitlerinin <o3u taraOndan Aenimsene0e9 ideoloKiyi edinme9 ya da Au ideoloKiyi <o9 98lt8rl8 Air to-lumu 9urmay ama<layan -oliti9alara d?nd8rme9 i<in 9aOi olmaya0a9tr. 7unlar arasnda A8y89 Air 9oalisyon 9urulsa Aile5 Au g8< 9a.anma9 'e -oliti9a ya-ma9 i<in yeterin0e A8y89 olmaya0a9tr. %er<e9 Air A8y89 9oalisyon5 sosyal 'e e3itim ge<milerinde me'0ut elite da1a ya9n 'e ortaya <9an end8stri ?tesi e9onominin <o9 da1a mer9e.inde Air gru-5 ya da Aunun <e9irde3ini i<ine alma9 .orundadr. %er<e9te Air grude3il Air <o3unlu9 olan Au gru- 9adnlardr. End8stri ?tesi e9onomide 9adnn a3rl3n 'e Oemini.min -ost modern -oliti9alarda ni1ai ?nemini 1en8. Oar9etBti9. @eminist 1are9et <o9 98lt8rl8 9oalisyon -roKesinin ?.8d8r. 7u5 ?n0eli9le a9ademi9 <e'rede 'e imdi de medya 'e 1u9u9ta mer9e.i Air 9itleye ulaara9 <o3unlu3u sa3lar. Y9lma 'e -ost

moderni.m giAi Aa1setti3imi. teorilerin de3erini artrr. Ve Au5 da1a Oa.la enerKi5 liderli9 'e -oliti9 1edeO sa3lar. o998lt8rl8 9oalisyon 'e Aunun Oeminist ?.85 R2lm8 7eya. !'ru-al Er9e9lerRin eseri olara9 g?rd89leri 7at medeniyetinin !'ru-a 'ersiyonlarn 98<89 g?r8r. 7unlar5 !meri9an 'ersiyonunu 'eya !meri9an inan0n da5 ?.elli9le liAerali.m5 anayasa0l95 1u9u9 9urallar 'e serAest -iyasay da 98<8mserler. S7unlar uygulamada 9ilise 'e de'letin ayrl3na da 9ar <9arlar. 2.elli9le de er9e9 a3rl9l (ili9 ==* seye5 Orsat eitli3inin Air i1lali olara9 'e 9ilise 1astanelerinin 98rtaK yasa9lamasna da 9adn 1a9larnn Air i1lVli olara9 9ar <9ma9 i<in de'leti 9iliseye 9ar 9ullanma9 isterler.T o998lt8rl8 -roKe5 7at medeniyetini5 entelle9t8el temelinde 8ni'ersitelerinde 'e !meri9an medyasnda marKinalletirmede Aaarl olmutur. 5s/l 1$t/28$ !ydnlanma Oi9irleri *:. y8.yln din sa'alarnn 1emen ardndan 7ritanyaPda ortaya <9t. 7u Oi9irler da1a sonra Aunlar ileride t8m !'ru-aPya yaya0a9 olan *J. y8.yln Aaat g808 @ransaPnn entelle9t8el elitleri taraOndan Aenimsendi. !ydnlanma sonras Oi9irler5 =>. y8.yln ortalarnda9i ideoloKi9 sa'alarn 1emen ardndan @ransaPda ortaya <9t. 7u Oi9irler da1a sonra5 Aunlar 7at medeniyetine yaymaya Aalayan =>. y8.yln sonunun Aaat g808 !7DPnin entelle9t8el elitleri taraOndan Aenimsendi. !ydnlanmann !ydnlanma sonras taraOndan y9lmas modernin de -ost modern taraOndan 'e Au seAe-le 7atPnn da 7at sonras taraOndan y9lmasdr. !sl medeniyetler <atmas 7at 'e geriye 9alanlardan Airi 'eya da1a Oa.las arasnda olmaya0a9tr. 7at ile 7at sonras arasnda yani 7atPnn 9endi i<inde ola0a9tr. 7u <atma imdiden 7at medeniyetinin Aeyninde5 !meri9an entelle9t8el snOnda oluma9ta. #imdi Au Aeyinden !meri9an -oliti9 ya-sna s<ryor. *,,>Plar Air Aa9a A8y89 d?n88me de a1it oldu5 Au 9e. u.un s8redir !meri9an -oliti9asn Aelirleyen liAeral 'e mu1aOa.a9Vr 1are9etler5 Oar9ll9lar ne olursa olsun5 !meri9an inan0nn simgeledi3i modern Oi9irlere Airli9te inandlar. LiAeraller arasnda -oliti9 enerKiye imdili9 <o3ul0u eylem0iler arasnda ulald5 liAerali.m modern olmay Ara9- -ostmodern olmaya Aalyor. Mu1aOa.a9Vrlar arasnda -oliti9 enerKi ise dine inananlar arasnda 9uruldu. Mu1aOa.a9Vrl9 modern olmay Ara9- -reBmodern Smoderni.m ?n0esiT 1ale geliyor. Ne Au liAeraller ne de Au mu1aOa.a9Vrlar 7at medeniyetine inanyor. LiAeraller <o3ul0u to-lum ya da Air 7at sonras medeniyet ile 9iili9 Auluyor. Mu1aOa.a9Vrlar Hristiyanl9 'eya Air 7at ?n0esi medeniyet ile Air 9imB 222 li9 9a.anyor. %ele0e3in5 !meri9aPsnda 7at medeniyetine 1VlV 9imin inana0a3 sorusu y89seliyor. Prati9 olara9 en Aasitinden Air medeniyetler <atmasnda Au Oi9ir i<in sa'aa0a95 ?ld8re0e9 'e ?le0e9 9adar Auna 9im inana0a9[ *T0e 5ational Anterest*, %8. *,,+5 9saltara9 <e'iren( )eyne- #a1in. Siyasal 8ra%trmalar, Ya. *,,65
say( /.

223

NS!N H!GL! " !SY! %;E;NE $Y$M %2STE MELD 7ila1ari G!$S"G!Ne
ViyanaPda9i 7irlemi Milletler nsan Ha9lar GonOeransPnda !meri9a 'e 7atl m8tteOi9leri insan 1a9larnn e'renselli3i idealinin temelini sarst9lar gere9<esiyle Air gru- !sya 8l9esini alenen su<ladlar. Viyana gruAunun5 Au il9eyi olaAile0e9 en g8<l8 Ai<imde yeniden teyit etmeB sini istiyorlard. HaOtalar0a s8ren 9sr <e9imelerden sonra5 ta1min edileAile0e3i giAi 1er9esi

memnun ede0e9 9adar Aelirsi.5 ama 1i<Air eyi sonu0a Aa3lamayan di-lomati9 Air u.lama sa3ladlar. 7u s8re< i<inde 7at5 !syaPnn ?nemli 9onularda ger<e9 Air Oi9ir al'eriine girmesini sa3lama yolunda Air Orsat 9a<rmtr. 78t8n uluslararas normlar5 i9tidarn Aelirli Air tari1sel Ai<imleniini yanstyor. Dolaysyla5 tari1 aral9s. a9n s8rd8r8r9en 1er uluslararas norm5 Air tartma5 yorumlama 'e yeniden yorumlama s8re0inde gelimelidir. $luslararas mutaAa9at A?yle sa3lan- 9orunur. !syaPnn A8y89 A?l8m8nde g?r8len e9onomi9 Aaar5 *,,>Plarn temel strateKi9 olgusudur. !syaPnn y89selii durdurulamama9tadr. 7u g8< 9onusunda imdiden giriilen d8.enlemeler5 sonunda uluslararas insan 1a9lar normlarna ili9in ayrntlar et9ileye0e9tir. Gr9Ae yl ?n0e !sya g8<s8.d8. 7ug8n5 !sya g8<l8d8r 'e gidere9 A8y8yen e9onomi9 Aaarsndan ?t8r8 de 98lt8rel olara9 9endinden emindir. o3u !syal 7atPya dost<a Aa9sa Aile iyi Air 7atl olara9 g?B
e Singa-urlu di-lomat.

224

r8lme9 istememe9tedir. !syaPda Air<o9 9ii5 7atPnn s8r8- giden e9onomi9 sorunlarnn5 7atPnn insan 1a9lar diye Aa3rna Aast3 eyden 9ayna9land3na inanyor. 7a.lar da 7atPnn insan 1a9lar yorumunu 9endilerine dayatma <aAalarnn5 onlar en alt se'iyelere <e9me9 ama0na y?neli9 olaAile0e3ine dair 9u9ular tama9tadr. Pe9i yanld9larn 9im s?yleyeAilir[ %e<enlerde @ransa 7aAa9an Eduard 7alladur5 ROar9l de3erlerR Aenimsemi !syallar5 @ransaPnn reOa1n sarsma9la su<lar9en5 7atPnn e'renselli9 ta9ntsnn ardnda9i ger<e9 nedenini Ael9i de istemeden a<3a 'uruyordu. !sya5 uluslararas insan 1a9larna ili9in me'0ut yorumda 9endi de3erlerini 'e <9arlarn 9oruma 9onusunda srar ede0e9tir. 7u5 ger<e9 Air diyalogu gere9tirir5 <8n98 art9 !syaPnn A8y89 Air A?l8m85 Aoyun e3dirilemeye0e9 9adar g8<l8d8r. Hi< 9u9usu. 98lt8rel <eitlili95 di9tat?rlere 9al9an olara9 9ullanlmamal. ster !meri9aPda ister !syaPda ilenmi olsun5 0inayet 0inayettir. Hi<Air ulus5 i9en0enin 9endi 98lt8rel mirasnn Air -ar<as oldu3unu iddia edeme.. Her9es5 yasalar ?n8nde Air 9ii olara9 tannma 1a99na sa1i-tir. $ygar Air d8nyada A8t8n insanlarn yararlanmas gere9en A?yle Aa9a 1a9lar da 'ardr. !ma 1a9larn ger<e9ten e'rensel olan ?.e5 ViyanaPda 7atPnn ?ne s8rd838nden da1a dar5 snrs. Airey 'e Aasn 1a9larndan da da1a a. de3erlidir. Gr9Ae yl ?n0e E'rensel nsan Ha9lar 7ildirgesi 9aAul edildi3inde 1er eyin yerine oturmu oldu3unu 'arsayma9 yanltr. ViyanaPda5 ger<e9 Air diyalog 9urma y?n8nde <o9 Oa.la Oi9ir 'ard. 7at5 7osnaPda9i M8sl8manlara y?neli9 insan 1a9lar i1lVllerine son 'erme9 9onusunda9i eylem <a3rsn deste9lememe9le5 <iOte standartlarn ortaya 9oymu oldu. !meri9aPnn ?nerdi3i Air 7M nsan Ha9lar Temsil0isi mandas ger<e9<i olma9tan o 9adar u.a9 9i5 Ai..at 7M %enel Se9reteri Auna 9ar <9t ViyanaPda9i Air Hollanda delegesi ger<e9 A8t<e artnn sOr oldu3u Air d?nemde 7M nsan Ha9lar Mer9e.iPne da1a <o9 -ara 'erilmesi i<in !syallarPdan deste9 to-lamaya <altW Ne'' Yor9Pta9i 7M 78t<e GomitesiPnde Aulunan mesle9talar nasl olsa arta 9ar oy 9ullana0a3 i<in Air ey Oar9 etmeye0e3ini s?yl8yordu. 7u t8rden tu1aOl9larn insan 1a9lar 9onusunda ger<e9 Air diyaB
==6

lo3a 1i<Air 9at9s yo9tur. Tersine5 7atPnn uluslararas 98rs8de te9el 9urma giriimleri 9arsnda !syaPnn A8y89 A?l8m8nde gelien 9u9u0ulu3u da1a da artrr. Viyana5 !syallar ile 7atllarPn insan 1a9lar 9onusuna Aa9 a<lar arasnda er ge< ortaya <9a0a9 <e9imeyi an0a9 ertelemeye yaramtr. %er<e9 Air mutaAa9ata ulama9 im9Vns. de3ildir5 ama 7at Aunun gere9lili3ini in9Vr etti9<e A?yle Air mutaAa9ata 'arlamaya0a9tr. NPa Trkiye, Eilt( =5 say( :5 s. *=5 <e'iren( 2.den !n9an. ==C

MEDY! M&Q&LL! " 7!QD!T G!P"S"ND!

E9Aer S. !HMEDe E!M7 "D%EB Yalnlatrmadan <e9inmeyen 0esur Air siyaset 1arita0s5 1VlV ge<erli saylan u 1antal gloAal snOlandrmay reddederdi( 7irin0i5 i9in0i5 ;<8n08 D8nya5 Gu.eyB%8ney5 Do3uB7at 's. Ve *,,>Pl yllarda d8nyay i9i ana 9ategoriye ayrrd( Patlayan, yani gere9 Ailimsel d88n0elerle5 e9onomi9 -lanlarla5 -oliti9 1edeOlerle5 gere9se 98lt8rel -landa m8t1i Air 1are9etlili9 i<inde5 A8y8yen genileyen uygarl9lar 'e <?9en5 yani e9onomi95 to-lumsal 'e -oliti9 Au1ran y8.8nden 1i<Air 0iddi d8.eltme giriiminde Aile Aulunulamayan5 <?98 i<inde9i uygarl9lar. 7irin0i 9ategoride9iler5 1e-sinden ?nemlisi5 A8y89 Air iyimserli9le5 g?.lerini gele0e9ten ayrmadan -atlar9en5 i9in0i 9ategoride9iler tari1lerinin5 gelene9lerinin5 R9esinli9lerininR5 etni9 'e dinsel neOretlerinin a3rl3 altnda <?98yorlar. 7at uygarl3 ya da gloAal uygarl9 B?.8nde %B:B -atlar9en5 d8nyann geri 9alannn A8y89 <o3unlu3u <?98 i<inde. 7u -atlayanB<?9en d8nya5 -ostmodern <a3m. tanmlayan o 1er yerde 1a.r 'e na.r medya sayesinde o 9adar 98<8ld85 AirAiriyle o 9adar i<i0e5 o 9adar 9lostroOoAi9 Air 1al ald 9i5 ge.egenimi.de ?yle Oera1 Air yer -e9 9almad. He-imi. AirAirimi.le Aurun Auruna yaama9 .orunda Ara9lyoru.. Patlayan 7at5 medya 8.erinde9i egemenli3i ara0l3yla
e EamAridge ;ni'ersitesi Selyn Eoll0g0Pda <almalarn s8rd8ren Pa9istanl Ailim adam E9Aer !1med5 /sl9m1 Ke%fetmek adl 9itaAn ya.ar. 7urada5 ya.arn 9sa Air s8re ?n0e yaynlanan son 9itaA Postmo9ernizm ve slVmPn 9sa Air 'ersiyonunu sunuyoru..

227

98lt8rel snrlarn d8nyann Air u0undan di3er u0una geniletmeyi s8rd8r8r9en5 gelene9sel uygarl9lar Auna Aa. alanlarda direne0e95 Aa.larnda da u.laa0a9 'e de3ie0e9ler. Sade0e Air te9 uygarl95 slVm5 9endi yolunda ilerleye0e9. Yaln.0a slVm d8nyas5 gere9 -atlamaya gere9se <?9meye 9ar 1a.rl9l olan slVm d8nyas5 d8nya sa1nesine -otansiyel Air alternatiO rolle Airli9te gloAal Air -ers-e9tiO sunma9tadr. 7u durumda slVmPn 7atPya i1tilVO 1alinde ola0a3 anlalyor. 7at 9ayna9l gloAal uygarl9la slVm arasnda9i anlama.l95 98lt8rler aras Air <atmann ?tesinde5 r9larn 9ar 9arya gelmesinin ?tesinde5 d8nyaya i9i Oar9l ya9lam5 i9i 9art OelseOe arasnda9i do3rudan Air sa'atr. Tari1 9atmanlar 'e 98lt8rler mo.ayi3i arasnda9i esas durumu g?reAilme9 i<in Air Aasitletirme ya-aAiliri.( 7iri se98ler materyali.me dayanr9en di3eri inan0a dayanyorW Airi inan0 t8mden reddeder9en di3eri d8nya g?r88n8n mer9e.ine yerletiriyor. slVmPn gelene9sel dinsel 9urallaryla materyali.m 'e moderni.min Ailimsel mant3 arasnda9i <atma u.un s8redir 'arolmasna 9arn -ostmoderni.min ortaya 9oydu3u te1dit5 slVmPn ni1ai 9aderi i<in <o9 da1a 9esindir. M8sl8manlar -ostmoderni.min 1og?r8 anlayna5 iyimserli3ine 'e 9endini tanmaya y?neli9 gayretine de3er 'erir9en5 sini.mi 'e ironiBsiyle M8sl8manlar i<in Air te1dit oluturdu3unun da Oar9ndalar. 7u te1dit5 M8sl8manlarn d8nya g?r8lerinin mer9e.inde yer alan inan0a 'e dindarl3a y?nelmitir. Dindar M8sl8manlar5 %B: uygarl3nn sorununun5 9alAin olmas gere9en yerde Air deli9 Aulunmasndan5 i<te9i Aolu9tan5 Air a1lV9 OelseOesinin yo9lu3undan geldi3ini Ailirler. 7atPya dinami9 enerKisini 'eren ey5 Airey0ili9tir5 189metme ar.usudur5 Air t89etim OelseOesi 9anaB lyla5 Aedeli ne olursa olsun maddi eylere sa1i- olma9 'e istiOade etme9 i<in duyulan m8t1i iste9tir. 7u t8r 0o9un Air enerKi to-lumu 1are9et 1alinde tutar. slVmPda5 tam tersine5 saAr5 telaa 9a-lmama9 'e denge ?nemlidir. PeygamAerimi.5 a0ele ie eytan 9arr diye uyarda Aulunmutur. !ma -ostmodern <a35 1. 8.erine 9uruludur. 2.elli9le de medya5 1.la5 de3iimle5 1aAerlerle .e1irlenmitir 'e Aunlarla A8y8r. MTV 98lt8r8n8n Aitmeyen g8r8lt8s85 g?. 9amatr0 ren9leri 'e durmadan de3ien g?B 228 r8nt8leri5 <e9i0i 'e .arar 'eri0idir. 78t8n A8y89 dinler taraOndan sa'unulan s89unet5 d8nyadan elini ete3ini <e9me 'e meditasyon5 medyann 9esinli9le te'i9 etmedi3i eylerdir.

!Ori9allar 'e %8ney !syallar5 di3er Air<o9 di.inin yan sra RDallasR 'e RHanedanRda g?rd89leri 0ornu0o-iaPdan A8y8lenmilerdir. !ma A?yle Air ger<e3in yanna ya9lamalar m8m98n de3ildir. & 1alde ge.egenimi.de yaayan insanlarn <o3unlu3u i<in Au g?. 9amatr0 imaKlar5 te1li9eli 1ayallerden Aa9a Air ey de3ildir. 7u 1ayaller 1i<Air <?.8m getireme.ler ama yayd9lar ar.u 'e g-ta duygular ara0l3yla 1alinden 1onut olmay5 saAr 'e dengeyi5 yani gelene9sel to-lumlarn art9 ra1atlatma 'e yattrma g808n8 yitirmi olan erdemlerini yo9 edeAilirler. Tari1te 1i<Air ey M8sl8manlar 7at medyas 9adar te1dit etmemitirW ne &rta<a3Pda9i Aarut5 9i 7aA8r giAi Aa. M8sl8manlar Aarutu A8y89 Air ustal9la 9ullanara9 Pani-at Sa'aPnda 9a.and3 .aOerle HindistanP ele ge<irmitiW ne tren 'e teleOon5 9i Aunlar ge<en y8.ylda M8sl8manlarn s?m8rgeletirilmesine 9at9da AulunmutuW 1atta ne de 9endi ulusal 1a'a yollarn 9urma9 i<in 9ullanmasn ?3rendi9leri u<a9. 7at medyas ise 1er yerde 1a.r 'e na.rdr5 1i< durmama9ta5 1u.ur Ara9mama9tadr. !ratrma9ta5 9ur0alama9ta5 .ayOl3a5 AeerU .aaOlara 1i< mer1amet etmeden s8re9li saldrma9tadr. 7u g8<l8 medya saldrs M8sl8manlar i<in da1a da iddetlidir( M8sl8manlar 9endilerini sa'unma 9a-asitesinden yo9sun g?rme9tedirler. Da1a da 9?t8s85 saldrnn do3asn 'e 1edeOini Aile anlayaAilme9ten a0i.e Aen.iyorlar. Liderlerinin Ao yaygaralar 'e alimlerin dar 9aOal s.lanmalar5 M8sl8manlar a0na0a9 duruma d88r8yor5 d8manlar olan de' 9a-day9en 9endi aralarnda tartan -igmelere Aen.emelerine neden oluyor. Te1li9enin ne 9adar A8y89 oldu3unu anlayanlar sradan M8sl8manlardr. Sradan M8sl8man5 sa'an mu1temel Aoyutunun5 9ar g8<lerin ne 9adar 9u''etli oldu3unun Ailin0indedirW 9endi liderlerine g8'eni <o9 a. oldu3u i<in gerilimi da1a da artma9tadr. 7u durum5 Mo3ollarPn *=6JPde tari1in en A8y89 !ra- im-aratorlu3unu sonsu.a de9 yerle Air etme9 i<in 7a3dat ?nlerinde to-lanmalar giAi Air ey olmal. !ma !AAasiler y9ntlarn altnda 9alr9en5 Aa9a yerlerde ona eit dere0ede ?nemli ya-lar ortaya <9yordu( MsrPda
==,

@atmUler5 s-anyaPda $mayyalar 'e sonra da ranPda SaOe'Uler ile HindistanPda 7aA8r Hanedan. !ma Au 9e. 1898m ni1ai ola0a9tr. E3er islVm yenilirse5 Aunun geri d?n88 olmaya0a9. 5 !meri9aPnn -oliti9 g808n8n ya-amad3n5 !meri9aPnn d8nya egemenli3ini ele ge<irmesini !meri9an medyas sa3lad. PentagonPun Aaaramad3n HollyDood Aaard 7u i9isi arasnda9i ili9i5 !7D e9onomisine en A8y89 i1ra0at gelirini Oilmlerin 'e sa'unma ara<larnn sa3lamasyla 9uruldu. Mo1n DullesPin 1ayalini Aile 9uramad3 Air .aOeri5 M. . EDing 9a.and. D8nya5 Au !meri9an -emAe di.isinin sonu gelmeyen A?l8mlerini A8y8lenmi giAi i.liyor( D8nyann 1er yannda insanlar DallasPta RM. .P 9im 'urdu[R5 9i. Te-elerPde5 RLaura PalmerPi 9im ?ld8rd8[R diye mera9 ediyor. !meri9an r8yas 9ar 9onulma. g?r8n8yor. Gom8ni.min ?l8m8 'e monoliti9 de'let ya-larnn <?9mesi 5 genel olara9 7at medyasnn A8y89 .aOeri olara9 g?r8lme9tedir. 7at medyas sonu gelme. -ro-agandasyla5 9ari9at8ri.e etme 'e alay etme g808yle 9om8nist d8nyaya a3r saldrlarda Aulunmu5 %orAa<o' 'e arB dllar gelmeden yllar ?n0e 9om8ni.min sonunu 1a.rlamt. M8sl8manlar soruyor( 7at medyas 9om8ni.min yenilmesine yardm0 oldu9tan sonra5 imdi 9imi 1edeO se<e0e9[ 7unu ta1min etme9 1i< de .or de3il( slVmP. 7urada aratrlmas gere9en Air te.imi. 'ar( %8n8m8.de5 medya <a3nda5 dinsel Air 98lt8r ne 9adar gelene9selse5 8.erine y?nelen Aas9 da o 9adar A8y89 oluyor. 7udist5 Hindu5 M8sl8man 'eya Hristiyan5 t8m gelene9sel dinler5 dine inanmay5 mistisi.mi 'e teOe998r8 te'i9 ederler. Da1a ?n0e de Aelirtti3im giAi medyann to-ye9\n saldrs ise amataya5 materyali.me5 t89eti0ili3e 'e Glague1a y?neli9 e1e'i Air <3l9tr. 7atan <9ar0 re9lamlar5 g?. 9amatran yld.lar5 Aunlarn 1e-si dindarl9 'e sadeli9 d88n0elerini Ao3uyorlar. Sonra da en 9olay yitirileAilen de3eri5 1aysiyeti insann elinden alyorlar.

Postmodern anlayn saygs.l3 'e 9argaas i<inde 9imsenin 1aysiyet sa1iAi olmasna i.in yo9tur. %e<miin saOl3 Au amans. saldr altnda art9 garanti edileme.. 7u y8.den de M8sl8manlarn -ostmoderni.mi ni1ili.m 'e anari sayara9 neden reddetti9leri anlalaAilir. 230 7at medyas5 Rorada5 u.a9 Air yerlerde9iR uygarl9lar Aasma9al- 9lieler 1alinde g?sterme e3ilimindedir5 islVmPn marKinalletirilmesi 'e aa3lanmas s8rme9tedir. Y8. saatli9 ENN ya da di3er Air tele'i.yon yaynnda slVm an0a9 *> da9i9a yer alma9ta5 onda da M8sl8manlar 9ita- ya9ar9en ya da te1dit9ar Air 9alaAal9 1alinde ?O9elerini g?sterir9en g?r8lme9tedirler. Hindui.m 'e 7udi.m de5 -o-8ler medyada5 sade0e ge<miin eg.oti9 9alntlar e9linde5 meditasyon ya-an yar <-la9 9utsal ra1i-ler olara9 g?sterilme9tedir. 7urada5 Air g8<5 Air 98lt8rel 8st8nl89 iOadesi5 -oliti9 tartmalarn Air t8r u.ants 'e aslnda Aa rol oyun0usu olara9 g?r8len medya anlayn 'urgulama9 istiyorum. Medya ara0l3yla mu1aliOlere 9ar .aOer 9a.anlma9la 9almyor5 medyada yer almas ?nlenere9 mu1aleOetle Airli9te yaama giAi Air ey de sona erdirileAiliyor. 7u y8.den medya5 1er1angi Air 8l9enin 0e-1anesinde9i en ?nemli silV1lardan Airidir. a3m.n ?nemli derslerinden Airi Audur. nsan ?rg8tlenmesinin temel Airimi olan aile5 d8nya <a-nda mu.aOOer olmasna 9arn 7at uygarl3nda te1li9e altndadr. M8sl8manlarPin <a3da 7at 98lt8r8yle aralarnda9i en ?nemli 9a'galardan Airi 7at ailesinin <?.8lmesidir5 ailenin 9iilerin a1lV9U oluumlar 8.erinde9i yet9in ile'i e'in medya taraOndan igaliyle ero.yona u3ramtr. slVm ailesinin ideali5 A8t8nl895 Airli9 'e isti9rardr. M8sl8manlar Au y8.den 7atPnn t89etim 98lt8r8n8nBrastgele 0insel ili9i 9urma5 uyuturu0u5 y89se9 Ae9lentilerB yaratt3 Aas9nn Aedelinin 7at 8l9elerinde9i e'lili9lerin yarya ya9nnn ayrl9la sonu<lanmas oldu3unu d88nme9tedirler. 7u Aas9nn5 Aug8n M8sl8man e'lerine y?nelmesinden 9or9uyorlar. D8nya ilerinin dinU tamamen Ao3masndan 9or9uyorlar. 7?yle Air ey5 M8sl8manlarn adil 'e dengeli Air d8.en anlay a<sndan Air Oela9et olurdu. M8sl8man aileler5 y90 imaKlarnn e'renselli3i5 g808 'e yaygnl3 nedeniyle 7at medyasndan 9or9ma9tadrlar5 medyann slVmPa y?neli9 d8manl3ndan 9or9ma9tadrlar. Tele'i.yonda s8re9li se'ien <iOtler5 m8t1i a0lar <e9en insanlar5 -ar<alanan 9ollar5 Aa0a9lar 'e Aa3rsa9lar5 1er taraOa yaylm insan -ar<alar g?steriliyor. Po- ar9lara eli9 eden 'ideo 9li-ler5 MadonnaPnn mast8rAasyon ya-masndan Mi01ael Ma09sonPn -antere d?n8mesine =/* 9adar gari-5 sa<ma g?r8nt8lerle doludur. 7unlar5 di3er g?r8nt8leri de le9eleme9tedir5 0iddi Aelgesellerin 'a9arn da5 tal9 s1oDPlarn sa1te e3len0esini de. Video ise5 insann ta1ayy8l edeAile0e3i en Aatan <9ar0 g?r8nt8leri sunan en 9aranl9 tu.a9tr. 7urada 1er ey5 ama 1er ey me'0ut. %?rd89leri Mar9i de SadeP Aile tatmin edeAilirdi. 7u da'etsi. igal5 son i9i 9ua9 Aoyun0a saldrlara maru. 9alan 7atl otorite 9urumlarnn sarslmasna e9 olara95 t8m uygarl9 -otasnda9i en mane'i denge 'e otorite ya-s olan aileyi <8r8tme9tedir. ngiltere ?rne3ini alalm. E'de9i AaAa5 so9a9ta9i <o0u95 o9ulda9i ?3retmen5 sosyal yaamda monari 'e -oliti9a0lar5 medyann s8re9li alay 9onusudur. 2.elli9le de er9e9ler5 i9tidarda9i er9e9 olma95 8-1eli olma9 deme9tir. 7ir ?n0e9i 9ua9ta5 i9tidarda9i insanlar Aeyinsi. Mar9sist entelle9t8ellerin ?.el 1edeOleriydiler. &nlarn yerini medya ald. Sosyal yaamda siyasU yolsu.lu9 1i9ayeleri5 e'de ensest5 o9ullarda eytani suistimaller 'e Aen.eri 1aAerler5 otoriteye duyulan a.09 saygy da g?t8rd8. Es9i ya-larn yeri Ao 9ald. 7at medyasnn g8085 *,J>Plerde to-lumsal g8mdemi Oemini.m5 e0inselli9 'e !DS olara9 Aelirlediyse5 Aug8n5 *,,>Plarda art9 -ostBOemini.mi5 -oste0inselli3i5 -ost!"DSPi tartyoru..

slVmPn asla r.a g?stermedi3i al9ol8n 'e uyuturu0unun yol a<t3 .ararlar imdi 7atPda yeniden 9aAul ediliyor. 7atPda9i <o3u insan5 Aoanmay5 ana AaAa otoritesine meydan o9unmasn5 yallarn yaln. Ara9lmasn5 i 'e ile ilgili meseleler y8.8nden e'in 9onum de3itirmesini yeniden de3erlendiriyor. 78t8n Aunlar5 aileyi y9an olgulardr. M8sl8manlar imdi ?yle 1a9l Air soru soruyorlar( Gendi to-lum g?r8lerine ay9r oldu3unu Aildi9leri to-lumsal deneyim yolunun neden -eine ta9lmalar gere9sin 9i[ !ni 'e g?. 9amatran <e9i0ili3i ne 9adar g8<l8 olsa da5 ge<i0i de3erler i<in 9endi aile 9onumlarn niye te1li9eye atsnlar[ iyili3i5 temi.li3i5 1og?r8y85 ?3renmeyi 'e dindarl3 sa'unan Air din neden Au 9adar yanl anlalyor 'e yeriliyor[ Son .amanlarda 7atPda 9aAul edilmeye Aalanan to-lumsal anlaylar Bsigara5 al9ol 'e uyuturu0uya 9ar olma5 aile 1ayatn y80eltmeB slVm taraOndan 1er .aman sa'unulmutur. #i0ad, medyada5 AarAar Air uygarl3n Oi.i9sel 232 te1didini iOade eden 9?t8 Air s?.089 1aline gelmitir. !slnda soylu 'e g8<l8 Air 9a'ramdr. Gendini gelitirme iste3ini5 sla1 <aAasn5 y80e Air ama< i<in m80adeleyi iOade eder. Gendi ?l<e3inde Tennyson0uPdur( aAalama95 arama9 'e teslim olmama9. M8sl8man 9adnlar 1a99nda9i 0insiyet<i 'e dinsel olara9 g?rd838m 9sr -olemi9lere girme9 istemiyorum. !ma Au arada 9adnlar5 9endilerini tamamen eOendilerinin i1tiya<larna adam5 9aranl9 e'lere 9a-atlm5 ru1lar ?lm8 nesneler olara9 g?steren medya 9alAnn tamamen yanl oldu3unu Aelirtmeyi de gere9li g?r8yorum. 7u 9alAn 9smen5 anti9 YunanPdan esinlenen 7at to-lumunda9i 9adn d8man d88n0e Oa9irli3inden 9ayna9land3na inanyorum. slVmPda 9adnlarn g8085 inPde GonO8<yusP8n5 YunanistanPda !ristotelesPin 'eya Hindu 'e Hristiyan uygarl9larnn sundu9larnn <o9 8st8ndedir. M8sl8man 9adnlar5 e' i<i 9ararlardan rit8ellere 9adar aile meselelerinde mer9e.i Air 9onuma sa1i-tirler. Gadnlarn 9?t8 durumda oldu9lar5 ger<e9te 1i< 1a9larnn olmad3 Aa. il9el A?lgelerdeyse Au durumun slVmPla de3il5 M8sl8manlarn er9e9 egemenli3iyle ilgisi 'ardr 'e a0ilen d8.eltilmesi gere9ir. 7ir<o9 M8sl8man 8l9enin -oliti9 yaamlarnn 9adnlarn 9atlmlaryla .enginleti3ini Ailiyoru.. Pa9istanPn 9uru0usunun 9ardei @atima Einna1 Au 9adnlardan Airisidir. @atima Einna15 *,C>Plarda5 Ey8A HanPn as9erU di9tat?rl838ne 9ar en iddetli -oliti9 direnii gerB <e9letirmitir. => yl sonra %eneral )iyaPya meydan o9uyara9 o .amana de9 d8nyada Au sOat elde eden Air9a< 9adn AaAa9an arasna 9atlmay Aaaran 7ena.ir 7utto da Aen.er yollar i.lemitir. *,,* ylnda 7angladePin il9 9adn AaAa9an olan 7eg8m Halide )iya da Au e3ilimi de'am ettirmitir. M8sl8manlar5 e3itim alannda a<ma.larla 9arlama9tadrlar. E3itim alimlerden u.a9ta5 !syaPnn 9?ylerinde5 "slVmU Ailim 0iddi sorunlarla 9ar 9aryadr. 7a3na. din alimleriyle ya-t3m u.un 'e samimi 9onumalarda Aunu a<9<a g?rd8m. &nlara g?re5 9endilerinin dnda Air d8nya yo9. MarI ya da NeAerPin eserlerinden 1aAersi.dir. 2nlerinde9i t8m engelleri amalar i<in inan< 'e gayretleri yeterli. e'relerini 9uatan Au du'ar M8sl8manlara Air yandan o m8t1i ?.g8'enlerini 9a.andrr9en Air yandan da en A8y89 te1li9eyi oluturuyor. Ve darda Aa9a sistemlerin de oldu3unun ?3renildi3i an5 Au te1li9eB 233 nin en a<9 Ai<imde 1issedildi3i an oluyor. 7u mesele il9 9e.5 ?.el 1o0asna 9.an Mo3ol im-aratoru !urang.eAPin ya9nmasyla g8ndeme gelmiti5 im-arator5 9aOasn Mo3ol im-aratoruPnu aAartan anlaylarla dolduran 'e !'ru-a 9rallarn 98<89 ra0alar olara9 es ge<en 1o0asn a.arlamtr. !yn sorgulama5 Aug8n en d8r8st 'e entele9t8el ulema arasnda ya-lma9tadr. 7u a<ma.lar5 ?O9eli te-9ileri -ro'o9e etme9tedir. M8sl8manlar Salman 8diPye 9ar 1are9ete ge<meye te'si9 eden il9eyi resmeden ilgin< Air -aralelli9 ya9n tari1te yaanmtr. %e<en y8.ylda5 ilerleyen !'ru-a em-eryali.mi5 !Ori9aPda SudanPdan !syaPda SDatPa 9adar5

gelene9sel 1ayat tar.larn 9oruma9 isteyen M8sl8manlarn direniiyle 9arlamt. atmay semAoli.e eden resim5 9endilerine en gelimi en ?ld8r808 silV1larla ate eden !'ru-al to-<u 9arsnda R!lla1u E9AerR diye Aa3rara9 'e din adamlar taraOndan 9utsanm 9l<larn sallayara9 saldrya ge<en 0a1il 9aAileleri g?steriyordu. Gatliam5 M8sl8manlar* m inan<larn sarsmyordu. a3m.da 7at ile islVm arasnda9i Aen.er <atmay en iyi semAoli.e eden resim ise5 Ael9i de 8diPnin 9itaAnn ya9lmasdrW Au g?r8nt85 *,. y8.ylda9i saldrnn ede3eridir. M8sl8manlar Au 9e.5 inan<larna y?neli9 Air saldry -rotesto etti9lerine Air 9ere da1a inanliderleri taraOndan ya9lan mealeleri sallayara9 9endilerini 1a.r Ae9leyen medyann 8.erine y8r8d8ler. nan<larnn 9arsna <9an Air 9e. da1a en gelimi 7at te9noloKisi olduW Air 9atliam da1a yaand. 7u 9e. 9atledilen5 M8sl8manlarn 7atPda9i imaKyd. 7irAirini 1i< anB lamayan i9i sistemin te9rar <atmasna tan9 oluyoru.( 7ir yanda 1or g?rme 'e 98sta1l9 aAidesi5 Air yanda 9?r inan< 'e ?O9e. )*sl*8$"l$'/" Di##,ti Her olayla Airli9te da1a da 9.an5 Au arada M8sl8manlarn serin9anl5 anlaml ta'r 9oyma 9onusunda9i yetersi.li3ini da1a da artran Au 9arma9 tari1sel <atmann do3as Audur. %a..e #eridiPnde 'eya GemirPde ?ld8r8len M8sl8manlar5 Gud8sPte 'eya HindistanPda9i !yod1yPda ta1ri- edilen 0amiler tele'i.yonda t8m M8sl8man d8nyas taraOndan i.lenme9te 'e m8t1i Air yeis 'e ?O9eye neden olma9tadr. Gud8sPte9i 0ami5 PeygamAerPden sonra9i 1aliOeleri arasnda yer alan 'e
234

en A8y89 M8sl8manlardan Airi olan 2merPin5 !yod1yPda9i ise Mo3ol 1anedannn 9uru0usu 7aA8rP8n adn tayan 0amilerdir. 7unlardan Airinin tari1i Ain5 ?te9inin Ae y8. yldan da1a es9ilere dayanma9tadr. M8sl8manlar5 1ayatlarnn g8'ensi.li9 'e iddet ortamyla 9uatld3n g?r8yorlar. 7una 'erdi9leri te-9ilerden Airiyse5 M8sl8manlarPin M8sl8manlarP ?ld8rmesidir( GemirPde y89se9 r8tAeli Air de'let g?re'lisi5 7el<i9aPda Air imam5 T8r9iyePde yal Air ya.ar. M8sl8man to-B lumda Aa3ll3n artmasn .orlamaya5 insanlar 1are9ete ge<irmeye5 lml 'e mant9l ta'r yo9 etmeye y?neli9 Air giriimin g?stergesidir AuW ayn .amanda da umutsu.lu3un. D8nyann <eitli yerlerinde5 ?.elli9le de gayrim8slim 8l9elerde a.nl9 olara9 yaayan M8sl8manlar5 A8y89 Air adaletsi.li3in ?rne9lerini oluturuyorlar. !.nl9 durumunda9i M8sl8manlar5 d8nyada9i to-lam M8sl8man n8Ousun ?nemli Air A?l8m8n8 meydana getiriyor. %ayrim8slim 8l9elerde yaayan Au insanlarn sorunlarnn Air 9ayna3 9endi g8<s8.l89leriyse5 di3eri de onlarla ilgilenenlerin dar g?r8l8l838. !rt arda yaanan yaralama 'e ?ld8rme olaylar5 M8sl8manlar umutsu.lu3a se'9ediyor. De'let 9urun 'e 0o-tan Aa9a Air <?.8m Aulamama Aen.iyor. Lord !0ton Aununla e-ey alay ederdi 1er1aldeW <8n98 Aas95 yo.lama e3ilimi tar. Mutla9 Aas9 da 9esinli9le yo.lar. !n0a9 M8sl8manlarn 9endilerinin de 1atalar yo9 de3il. M8sl8man liderler yo9sullarn gda 'e giyim i1tiya<larnn sa3lanmasn i1mal ediyorlar. slVmPda durumu 9?t8 olanlara <o9 A8y89 ?nem 'erilir. !n0a9 liderler mu1aliOlerine 9ar g8rlemeyi ter0i1 ederler9en Au meseleye5 ne ya.9 9i5 -e9 .aman ayrmyorlar. M8sl8man liderler5 <o9 ?nemli Aa9a Air 9onuda da ge<erli not alamyorlar. 7atPda yaayan 'e r9<l9tan i9ayet eden M8sl8manlar5 ?n0e 9endi to-lumlarna Air Aa9salar iyi olur. Sind A?lgesinde r9<l9 temelinde yllardr Pa9istanllar Pa9istanllar ?ld8r8yor5 1em de en 'a1i y?ntemlerle ya-yorlar AunuW -oliti9 mesaKlar mu1aliOlerin 9aAa etlerine 9a.nyor. "ra9Pta G8rtler yine M8sl8manlar taraOndan onlar0a yldr ga. 'e AomAalarla ?ld8r8l8yorlar. Da99aPda9i 9am-larda <o9 9?t8 9oullarda yaayan ya9la9 yarm milyon 7i1ariPnin gele0e3i meselesi unutulma9 8.ere. YaAan0 yarat9lar stat8s8ne indirilen 7i1ariler5 Pa9istanPn meru 'atandalar oldu9larn iddia ediyorlar. Te9 su<lar5
=/6

Airlei9 Air M8sl8man Pa9istan istemeleri. *,:*Pden sonra 7angladePte Aein0i 9ol olara9 g?r8ld8ler. M8sl8man Pa9istan Au M8sl8manlar B9endi meru 'atandalarnB 9aAul etme9 istemiyor5 M8sl8man 7anglade de Au insanlara sa1i- <9myor 'e 7i1arilerPin 1ayatlar g?<men 9am-larnn -isli9 'e seOaleti i<inde ge<iyor. ;mmet5 yani M8sl8manlarn 9ardeli3i m89emmel Air 9a'ram ama yetersi. 9alyor. M8sl8manlarn Au 9a'rama <o9 da1a A8y89 Air gayretle sa1i- <9malar gere9iyor. 7u d?nemde M8sl8man d8nyann d?rt Air yannda Air<o9 M8sl8man lider5 1898met Aa9an iddet olaylar sonu0u 1ayatlarn yitirdi SSedat5 @aysal5 Mu0iA 'e !OganistanPda Da'udPla Aalayan5 adlar saylamaya0a9 9adar <o9 9iiT. !slanlar S7uttoT5 1atta 1a'aya u<anlar S)iyaT oldu. M8sl8manlara ya-t9larna oldu9<a den9 d88yordu. )i1inlere 9aAul g?r8nt8leri 9a.nd. De'let g808 Bordu 'e -olisB masum yurttalarn 9atlinin5 1atta Suriye5 Do3u Pa9istan Simdi9i 7angladeT5 "ra9 'e ranPda Aa. 9entlerin tamamen yerle Air edilmesinin sorumlusuydu. ;steli95 -etrol gelirlerinden 9ayna9lanan ei g?r8lmedi9 .enginli95 ei g?r8lmedi9 Air ?l<e9te 'e ei g?r8lmedi9 Air Ai<imde israO edildi. Sa3l95 e3itim 'e .enginle Oa9ir arasnda9i A8y89 u<urumun 9a-anmas i<in 1ar0anaAile0e9 -aralar5 LondraPda tele9.lara5 %8ney @ransaPda 9umar1anelere5 !7DPde A8y89 <iOtli9lere 'e s'i<rePde da3 9?9lerine gitti. slVm 8l9elerinde9i -etrol geliri5 9endi ailelerine 'eya 9lanlarna ?.el Air gele0e9 sa3lama -einde9i Aa. M8sl8manlarn 98sta1l9larna neden oldu. 7unlar5 M8sl8manlar 1i0'etme9 isteyen 7atl talama0lar i<in meru Air 0e-1aneli9 oluturdular5 Air uygarl3n 9ari9at8r8 1aline geldiler. 7u y8.den sradan M8sl8manlarPn i9ayet etmeleri i<in son dere0e 1a9l nedenleri 'ardr. ;.erinde durulmas gere9en Air Aa9a i1tiya< da adil 'e isti9rarl Air de'let 9a'ram. =*. y8.ylda Ae9lenen gelimeler 8.erinde d88nen Aa. &rtado3u u.manlar5 M8sl8manlarPn Aanda9i en A8y89 Oela9etin5 Rsi'il to-lumRdan yo9sun Aulunmalar oldu3u sonu0una 'aryorlar. 7u to-lumlar Aas9 'e durgunlu9 BAa. de'letlerde Aelli ?l<8de isti9rarB Aelirliyor. !'u9at 'e ga.ete0iler ?.g8r0e <alamyorlar5 iadamlar5 ister RsosyalistR ister R9a-italistR olara9 adlandrlsn 1er 1aB
=/C

l89Vrda de'let taraOndan 9ontrol edilen Air e9onomide Oaaliyet g?steriyorlar. ngili. alimlerinin Aelirtti3i giAi5 Oira'unlardan Mu1ammed !li 'e EromerPe5 Nasr 'e SedatPa u.anan otoriteri.m gelene3ine 9arn Msr5 si'il to-lum 'e de'lette 9u''etler ayrl3 9onusunda Aa. ilerlemeleri sa3lam durumda. M8sl8manlarn esas te-9ilerinin5 o'eni.m 'e 9endi i<ine 9a-anma oldu3u g?r8l8yor 9i5 1er i9isi de te1li9eli 'e aley1te Air durumdur. Gendi 9endine em-o.e edilmi i.olasyon5 ?n0eden tasarlanm Air geri <e9ilme5 98lt8rel olara9 Aelirlenir 'e ru1 olara9 da i<eri9 olara9 da "slVmU de3ildir. .ole 'e Aen mer9e.0i M8sl8manlar5 inan<larn saldrgan Air Ai<imde iOade etme9le Air .aOer duygusu yaarlar. Tut9ulu inan0n 9endilerine 1as oldu3unu 1ayal ederler. !ma Hristiyanl9Pta da5 Hindui.mPde de5 7udi.mPde de Aen.er Air dinsel dalga yaanma9tadr. 7unu g?.ard etmeyi ter0i1 eden M8sl8manlar5 7atPnn 9endilerinden 'e 0o9ularndan 9or9tu3unu s?yleye0e9lerdir. 7unun ?rne3i olara9 da 8diPnin gi.lenme9 .orunda 9almasn g?sterirler. !nlalan M8sl8manlarn s?.08leri de 9endi laO 9alaAal9larnn 0o9usundan 9?t8 et9ilenmi durumdalar. 7a3na. M8sl8manlarn slVmPn A8t8n d8nyay 9a-sayan5 1er9esi i<ine alan Air sistem oldu3unu iddia etmeleri5 M8sl8man ya.ar 'e a9ademisyenlerin d88nme tar.larn da et9ileme9tedir. M8sl8manlarn ?O9elerinin 'e 9endilerini g8<s8. 1issetmelerinin artmasna Aa3l olara9 ses tonlar da1a da ti.leir. #iddeti5 1esa-lamay5 Rg?.e g?.5 die diRi sa'unurlarW Au ya9lam da 7atPda9i M8sl8man 9alAn teyit eder. "lmll3n Aaars. 9ald3n5 an0a9 arl3n sorunlarna di99at <e9e0e3ini ileri s8rerler. 7el9i de iddet5 9?r neOret5 eitsi.li9 'e adaletsi.li9 ortamnda Aunun Aelli Air mant3 'ardr. En a.ndan seslerini

duyururlar. "lml seslerin Aaaramad3n ya-ara9 M8sl8manlarn sorunlarn g8ndeme so9arlarW 'e i<i0e ge<mi Air d8nyada yaad3m. i<in de 1i<Air 8l9e 9endini M8sl8manlarn <e9ti3i a0lardan soyutlayama.. !ma yine de iddet 'e 9aAal9 GuranPn ru1unda da5 PeygamAerPin 'e ?nemli M8sl8manlarn 1ayatlarnda da yer alma.. sl>8'/" GA*"* 5"l$8$( ster -oliti9a0 ister a9ademisyen olsun5 ?3renme9ten 'e dengeden yana M8sl8manlarn sesleri5 iddet 'e neOreti sa'unanlarn sesleri arasnda
237

Ao3ulma9tadr. 7u durumda u.un 'e 9sa 'adeli sonu<lara yol a<aAile0e9 i9i 1ayati soru ortaya <9ma9tadr( Gsa 'adede5 d8nyann en A8y89 uygarl9larndan Airisi sorunlarn iddet 9ullanmadan <?.eAilme yetene3ini yitirmi midir[ $.un 'adede5 M8sl8manlar GuranPn en ?nemli 9a'ramlar olan adalet 'e mer1amet5 ilim 'e saArn yerine 9urun 'e AomAay m 9oya0a9lardr[ slVm5 Air denge 'e 1og?r8 dinidir. %loAal Oi9irleri5 Aa9 a<snn genilemesini te'i9 eder5 insan 9aderinin 9ainatla A8t8nlee0e3ini ?ng?r8r5 islVmPda denge esastr. To-lum dengesi 'e dinPle d8nya arasnda9i 9riti9 denge ?nemlidir. Dinle d8nya arasnda Air ayrm de3il5 denge 'ardr. M8sl8man u anda5 ger<e9 d8nyada yaar ama dinsel Air <er<e'ede ?l8mden sonra9i 1ayat da a9lndan <9arma.. 7u y8.den -oliti9a0 da olsa5 a9ademisyen de olsa5 iadam da olsa5 slVmPn a1lV9U yasalarn unutmamaldr. Postmodern d8nyadaysa5 d8nya dengeyi Ao.ma9ta5 dini ayr- 1898ms8. sayma9tadr. %ayrim8slim medya5 9aOalara s8re9li 'ura 'ura islVm 1a99nda olumsu. Air imaK oluturmay Aaarmtr. Hatta medya5 M8sl8man 9ara9terini de3itirmeyi Aile AaaraAilir. Saldrya iddetle 9arl9 'eren M8sl8manlar slVmPn asl ?.elli9lerini 9oruyamyorlar. Me'0ut dalgay Aasite indirgeyere9 7at ile 9ar 9arya gelme olara9 niteleyen M8sl8man liderler5 9endi 9a.d9lar 9uyuya d8m8lerdir. 7ilgiye duyulan se'gi5 eitli9<ili95 1og?r8 giAi islVmPn en ?nemli ?.elli9lerini5 Au ?.elli9ler g?r8n8te 7atPyla ili9ili diye reddetme te1li9esiyle 9ar 9arByadrlar. slVmPa y?neli9 d8manl3 9at Air Ai<imde 7atPya Aa3layan liderler5 aslnda insan do3asnn e'renselli3ini de .mnen reddetme9tedirler. !ma !lla1 1er yerdedir. GuranPin ana 9onusu5 insanl3n e'rensel do3asdr. !lla1Pn anlam 'e mer1ameti 1er9es i<in5 RA8t8n yarat9larR i<in ayndr. D8nya5 Do3u 'e 7at !lla1Pa aittir. Nereye d?nersen orada !lla1Pn y8.8 'ardrR SS\re =( **6T. !lla1 9Vinatn mu0i.elerin5 d8nyada9i r9larn 'e dillerin Oar9ll9larn te9rar te9rar iaret eder. 7?yle Air !lla1 dar g?r8l8 'eya yaAan0 d8man olama.. *=+.>>>Pden Oa.la R-eygamAerRin Ailgeli3ini 'e dindarl3n 9aAul eden Air din de i.olasyonist 'e 1og?r8s8. olama.. Guran5 yu9arda9i 0enB nete ili9in g?ndermeleriyle5 9aOalarm. 9aldr- ge.egenimi.in ?tesine5 yld.lara Aa9mam. te'i9 eder. 238 Gutsal 'arl9 1er yerdedirW 9u0a3nda <o0u3unu tutan Air annenin g?.lerinde5 g8nein do3uunda5 u<an 9uta5 Aa1arn il9 <i<e9lerinde g?r8leAilir. Yaradln mu0i.eleri 'e gi.emi 1er1angi Air 9iinin te9elinde olama.. SuOiler Bi9Aal giAiB !lla1P 1er yerde g?r8rler5 sade0e 0amide de3il !lla1s.lar arasnda Aile. 7ilgilerinde 'e temi.li9lerinde5 ideal M8sl8man ?.elli9lerini g?steren Air<o9 gayrim8slim 'ardr. a1iAe Teresa5 Mandela 'e Ha'el giAi 9iilerde9i iyili9 'e insanl3 Ailiyoru.. slVm5 Ae9lenmedi9 .amanlarda 'e Ae9lenmedi9 yerlerde ortaya <9ma g808n8 1er .aman g?stermitir. 7u y8.den de islVmPn do3ru Ai<imde anlalmas ?n8m8.de9i yllarda 9riti9 Air ?nem taya0a9tr. ;steli9 sade0e M8sl8manlar a<sndan de3il. isl>8 <l&.$l F-I$'l/@$ N, E,',.ili'3 =*. y8.yln ei3inde "slVmU uygarl3n d8nyaya ne 9at9s olaAilir[ 7unun Air<o9 0e'aA 'ar. slVmPn din ile d8nya arasnda9i denge 9a'ram <o9 de3erli Air 9a'ramdr. 7u 9a'ram5 mer1amet5 dindarl9 'e te'a.u anlay sunara9 <a3da uygarl3n A8y89 Air 9smn

9ara9teri.e eden materyali.me 9endini d8.eltme im9Vn sa3layaAilir. M8sl8manlarn <o0u9 se'gisi sosyal Air ger<e9li9tir. Yu9arda Aelirtilen niteli9ler insan 'arl3nn a1lV9U i<eri3inin altn <i.ere9 aile 1ayatnda5 e'lili9te 'e yallarn Aa9lmasnda g8'enli9 'e isti9rar ?ng?rB d838n8 Aelirtir. 7at to-lumlarnda9i son iaretler Ael9i de5 se'gi 'e eO9atin insan ili9ilerine te9rar da1il edilmesinin .amannn geldi3ini g?steriyor. 7urada da -ostmodernist duyarll9lar ie yarayaAilir. Materyali.mi 9esinli9le reddeden suOi.m B<o3u 9ii taraOndan d8nyada -e9 et9isi olmad3 d88n8lse deB 7at uygarl3nn egemen de3erlerine 9ar Air denge sa3lar. slVm5 ?.elli9le de suOi mesaK sul1Bi 9ulPla S1er9esle Aar i<inde olma9T olumlu Air Aar 'e 9ardeli9 <a3rsna sa1i-tir. 7u <a3r ren9 'e r9 ayrmndan muaOtr 'e .amann et9isine 9ar 9oyaAilmitir. Do3al olara9 suOi islVm5 7atPda ?.elli9le de !'ru-aPda din de3itirenler arasnda 1atr saylr Air et9i 9a.anmtr. slVm5 Ailgiyi insann en <o9 gayret g?stere0e3i eylerin Aana yerletirir. Guran 'e PeygamAerPin s?.leri5 Ailgi sa1iAi olmay s8re9li te'i9 ederler5 ilim s?.08385 GuranPda insanlar5 9arlarnda9i 1ari9alar 'e <eitlili9 8.erine d88nmeye <a3rlr( RVe &Pnun iaretleri arasnda =/, 0ennetin 'e d8nyann yaratlmas 'e dillerini. 'e ren9lerini.de9i <eitlili9 'ardr.R SS\re />( ==T De3iim 'e yeniden yorumlama5 slVm tari1inin 'e 9itaAnn Air -ar<asdr. PeygamAer ile YemenPe gider9en yolda 9arlat3 Muad iAni EaAal adl Air yarg< arasnda ge<en u 9onuma Au il9eyi g?sterir. PeygamAer( 7ir sorun 1a99nda nasl 9arar 'erirsin[ Muad( GuranPa g?re. PeygamAer( Ya GuranPda yo9sa[ Muad( S8nnete g?re. PeygamAer( Ya orada da yo9sa[ Muad( & .aman 9endi mant3m 9ullanrm. Esne9li3i 'e mant9sal se<imi te'i9 eden "slVmU il9eler5 i<ti1at SAa3ms. yargT5 ura SdanmaT 'e i0maya S9onsens8sT da yansmtr. 7ir 9arar 'erir9en mant3n 'e insann 9endi yargsnn da Air yeri oldu3u son dere0e a<9tr. M8sl8manlarn -ostmoderni.me g?sterdi9leri te-9i t-9 y8.yl ?n0e9i giAi( nan<larn 'e ?O9elerini 1iddetli iOade Ai<imleriyle g?sterere9 geri <e9ilme. Gu.ey !Ori9aPda SenusiPden SudanPda Me1diPye5 S''atPta !91unPa 9adar5 M8sl8manlar !'ru-al em-eryaliste meydan o9uyor 'e ate altnda5 es9i dostlar <?llerine 'e da3larna 9a<yorlard. Da3lar 'e <?ller s?m8rge0i !'ru-alPdan 9urtulu deme9tiW gelene3in g8085 t?relerin A8t8nselli3i 'e yeniden do3u im9Vnlar Auralarda 1VlV aya9ta duruyordu. !'ru-al i<inse da3larn 'e <?llerin 9u0a3na d?nen M8sl8man5 ulaamaya0a35 !'ru-aPnn 9urallarndan 'e y?neti0ilerinden 9a<aAile0e3i emin Air yer AuluyorduW san9i o an yo9mu giAi ge<mie d?nm8t8. !ma Aug8n ?nemli Air Oar9ll9 'ar. %e<en y8.ylda M8sl8manlarn yaam A8t8nl89lerini 9oruma9 i<in geri <e9ileAildi9Bleri A?lgelere Aug8n ulalyor. Te9noloKi9 gelimeler 9a< olana9s. 9ld. $.ayda9i uydular 1er1angi Air !ra- <?l8nde9i Air de'eyi i.leyeAilirW la.er g8d8ml8 O8.eler u.a9larda9i Air !Ogan da3 9?y8n8 'uraAilirW 'ideo <?lde9i <adrlarda da da3 9?ylerinde de i.leneAilir. GaAile yaam s8rd8ren M8sl8manlar strateKi a<sndan e1irli M8sl8manlara 9yasla 1er .aman da1a uyan9 olmulardr. Medyann gelene9sel yaamlar 8.erinde y90 et9i yarataAile0e9 Air 9ayna9 oldu3unu da 1emen anlamlard. Pa9istanPn 9aAilelerin yaad3 ulalma.
240

A?lgesinin derinlerinde yer alan Tira1Pda5 Air9a< yl ?n0esine 9adar5 radyonun Air moderni.m simgesi olara9 t?renlerle -ar<alanmas Aunun sonu0udur. eddi g?steren Au t?renler5 9aOalarnda de3iim d88n0eleri olan gen<ler i<in <o9 a<9 Air mesaKd. !n0a9 g8n8m8.de medya durdurulama.. Medya5 en u.a9ta9i e'lere Aile gireAilir. Ve 1i<Air yer5 Pa9istanPn 7elu0istan A?lgesinde9i Me9ranPdan da1a u.a9 olama.. Me9ran5 M8sl8man d8nyann en yaltlm 'e en ulalma. A?lgelerinden Airidir. %eni to-ra9lar 8.erinde <o9 a. Air n8Ousun yaad3 Au A?lgede 1VlV ele9tri95 dolaysyla da tele'i.yon yo9tur. 7?lgeyi 8l9enin di3er A?lgelerine Aa3layan demiryolu ya da 9arayolu Aulunmama9tadr. Sade0e e1ir mer9e.inde Air9a< 9ilometre asOalt yol 'ardr. Di3er yollar5 9umlarn arasnda9i 9irli i.lerden oluur. nd8s ma0erasndan d?nen s9enderPin A?lgede 9ayAolmasndan Au yana Me9ranPda <o9 a. ey de3imitir. slVmPn anlam Aile yerel gelene9lere g?re de3imi5 0e1aletle g?lgelenmitir. Yerli Air me.1e- olan )i9rilerPin 9endi Me99eleri5 !raOatlar5 Ha0lar5 GVAeleri 'e PeygamAerleri 'ar. !n0a9 Oi.i9sel yaltlml9lar sayesinde Pa9istanPda9i Aa3na.larn ga.aAndan 9urtuluyorlar. !ma Au arada en son yaAan0 Oilmleri serAest<e i.leyeAiliyorlar. Paras yetenlerin il9 sa1ioldu3u eylerden Airi olan di.el Kenerat?rler 'e 'ideo mu0i.esi sayesinde Au Oilmleri g?reAiliyorlar. 7u aletler5 Aenim Me9ranPdan sorumlu de'let yet9ilisi oldu3um *,J6 ylnda gitti3im en u.a9 9?ylerde5 9?yl8lerin orta9 m8l9iyetindeydi. Y8.yllardr 'arolan Au to-lumlar 8.erinde <a3da de3erlerin ne t8r et9ileri oldu3u 1en8. in0elenmedi. Ta1minlerden5 to-lumda9i gerilim 'e <atma 1i9ayelerinden Aa9a Air ey yo9 elimi.de. Me9ranPda gelene9sel de3erlerle en g8n0el de3erler Airarada yayorW s9ender d?nemi5 M0Lu1an sonras d?neme 9out gidiyor. %8'enli5 ra1at5 .aman 9a'ram olmayan M8sl8man orta snO 9entli yaamdan ayn e9ilde et9ilenmitirW Ne0i- Ma1Ou. *,,> ylnda ya.d3 Pala0e Nal9 adl romannda Aunu <o9 g8.el anlatr. 2y98 Ga1irePde ge<er ama M8sl8man d8nyann en 7atsnda9i Mara9ePte 'eya en do3usunda9i Guala Lum-urPda da ge<eAilirdi. Diyaloglarda GuranPa s9 s9 g?ndermeler ya-lmas5 ar9a -landa9i snO 'e ren9 ?nyarglar5 alttan alta 9aynayan 0insel 'e -oliti9 gerilim ise Auraya ?.g8d8r. !ma 9o.a i<inde9i5 imtiya.l .amandl9 art9 -aram-ar<a olmu.
=+*

7atl medyann Oet1iyle art9 geri gelme. Ai<imde 9ayAedilmitir. 7atl medyann ?n08leri ENN 'e 77E5 *,J>Pli yllarn sonlarnda uydu ara0l3yla do3rudan M8sl8man d8nyaya yayn ya-ma 1a.rl9lar i<indeydiler. 7undan ne Ga1ire 9a<aAilir5 ne Mara9e ne de Guala Lum-ur. M8sl8man to-lumda medya <a3 Aalamtr. M8sl8manlar5 art9 eytandan 9a<n m8m98n olmad35 geri <e9ile0e9 'eya sa9lana0a9 yer 9almad3 ger<e3ini g?38sleme9 .orundalar. *,,>Plarda -ostmodernist <a3 M8sl8man i<ti1adn 9a-sn <alma9tadr. M8sl8manlar5 dini yeterin0e ?3renmeyere9 9endilerini te1li9eye atyorlar. &ysa 9a-y ya'a<a a<madan ?n0e <a3n do3asn 'e g808n8 Ailmelidirler. 7unun i<in de <a3 9imlerin temsil etti3ini anlamalar gere9ir. 7unlar arasnda Madonna 'e Salman 8di giAi 1olanmad9lar 9iiler de 'ardr. Da1a da ?nemlisi5 M8sl8manlar <a3 neden Au 9iilerin temsil etti3ini de anlamaldrlar. Saldr5 M8sl8manlarn en .ayO oldu3u anda5 yo.lam y?neti0ilerin5 yetersi. i9tidarlarn 'e .ayO d88n8rlerin to-lumlarna damgasn 'urdu3u Air .amanda ge<iyor. Gadn5 e3itim 'e -oliti9a 9onularnda i<ti1ada 1er .aman9inden da1a Oa.la i1tiya< duyulur9en5 Au 9iilerin <aAalar Bt8m retori3e 'e simgesel Ai<imlerine 9arnB slVm ru1undan a<9<a yo9sundur. Es9i y?ntemler 'e mutla9l9lar5 M8sl8man to-lumlarn etraOnda girda- giAi d?nen g8<leri engellemeye0e9tir5 i<inde Aulundu3umu. gayrim8slim <a3 anlamadan M8sl8man to-lumun arnmas m8m98n de3ildir. <ti1at 9onusu 8.erinde 9aOa yoran Air M8sl8man da1a 'ar. "s-anyaPda9i M8sl8manlarn 9aderi !3a HanP d88nmeye se'9etmitir. M8sl8manlarn <?988n8n5 0o9unun yitirilmesi5

inisiyatiOin 9ayAedilmesi 'e Ao dogmalarn ?nem 9a.anmasndan 9ayna9land3n s?yB leme9te 'e g8n8m8.le -aralelli9 9urma9tadr(
Rnan0n an0a9 y8.ler0e yl ?n0e uyguland3 e9liyle uygulanaAile0e3i 9a'ramn ?ne s8renler5 inan0m.da Aulunmayan Air .aman Aoyutu iddiasn ortaya atyorlar. & 1alde Aen0e M8sl8manlar olara9 ya-mam. gere9en ey5 inan0m.n eti3ini Aug8n nasl uygulayaAile0e3imi.i sorma9tr. 7u 9onu5 M8sl8manlarn d88nmesi gere9en Air meseledir 'e Ailimde olsun5 t-ta olsun5 e9onomide olsun <o9 1assas Air 9onudur.R

242

Postmodern <a3m.da araya 9esin snrlar <e9me9 'e Aunlar 9oruma9 art9 9olay de3ildir. 7ir 9ii ayn anda Oar9l 9imli9lere sa1i- olaAilir 'e olma9tadr da. Hem inan<l Air M8sl8man 1em de sad9 Air ingili. 'atanda olaAilir. o3ul 9imli9ler e9le9tisi.m deme9tir 9i5 Au da Aa9alarna 1og?r8y8 gere9tirir. 7?yle Air d8nyada slVmPla 7atPnn 9ar 9arya gelmesi5 1er i9isini de m8t1i a<ma.lara so9ar. M8sl8manlar5 GuranPn mesaKn Badalet 'e i1san5 ilim 'e saArBi<i Aoalm es9i Air ar9ya d?n8t8r8lmeden nasl 9oruya0a9larnn5 9imli9lerini 9ayAetmeden gloAal uygarl3a nasl 9atla0a9larnnm sna'n 'ere0e9ler. 7u sna' 9yamet sna'dr5 en 0iddi imti1andr. M8sl8manlar yol ayrmnda Aulunma9tadrlar. 2nlerinde9i yollardan Airine girerlerse5 enerKilerini 'e inan<larn d8nyada9i 9aderlerini ger<e9letirme9 i<in 9ullanaAilirler. Di3er yola girdi9lerinde5 A8t8n g8<lerini AirAirleriyle <e9imeyle5 itii- 9a9mayla israO edeAilirler. Se<im5 A?l8nme 'e 9arB gaayla uyum 'e umut arasndadr. 7atPnn ?n8nde9i g8<l89se5 adalet5 eitli95 ?.g8rl89 giAi idealist 7atl 9a'ramlar5 *,. y8.yl em-eryalistlerinin ta'rndan Oar9l Air Ai<imde snrlarnn ?tesine5 A8t8n insanl3a nasl yayaAile0e9leriW 9endilerinden Oar9l uygarl9lara dost<a 'e i<tenli9le nasl ulaaAile0e9leri. 7u te.in mant35 7atPdan5 elinde9i A8y89 g808 B medya da da1il olma9 8.ereB M8sl8man to-lumu ra1ats. eden sorunlarnB Aunlarn en a0ili5 @ilistinlilerPin 'e GemirlilerPin sorunlardrB <?.8m8nde yardm etme9 8.ere 9ullanmasn tale- ediyor. 7atPnn silV1larna dayanara9 'arl3n s8rd8ren istenmeyen y?neti0ilerin yerlerini demo9rasiye Ara9malar i<in5 .enginli3in da1a adil Ai<imde A?l88lmesi i<in5 <o0u9larn5 9adnlarn5 a.nl9larn 'e 9?t8 durumda olanlarn 1a9larnn 'e gele0e9lerinin g8'en altna alnmas i<in yardma i1tiya< 'ardr. Sorunlar5 M8sl8manlarla gayrim8slimleri Airaraya getiren orta9 sorunlardr. 7u t8r yanll9lar d8.eltilme.se5 D8nya yaanaAilir Air yer olma9tan <9a0a9tr. Post moderni.m5 Au 9?t8 1alden <9n 8midini de Ai.e 'erme9tedir. 7u ?nerme mant9s.0a Air iyimserli9 olara9 g?r8leAilir5 an0a9 tari1 'e inan<ta derin 9?9leri olan UslVmU Aa9 <er<e'esinde anlalaAilir. "slVmU Aa9n5 oldu9<a ayrm05 sini9 'e inan0n yitirmi Air d8nB yaya 'ere0e3i <o9 ey 'ardr.
243

!n0a9 te9rar A8t8nlemenin 'e sini9li9ten 9urtulmann te9 yolu5 M8sl8manlarPla gayrim8slimler arasnda e'rensel 1og?r8n8n gelimesidir. 7u 1og?r85 ?n8m8.de9i Ain yla 1a.rlanr9en g8ndemin Airin0i maddesinde yer almal 'e 1em 9iisel OelseOeleri 1em de ulusal d -oliti9alar Aelirlemelidir. te Au da -ostmoderni.min i1sandr.

D2 D;NE; 7L&G
MiladH!NN!
NPa Trkiye, Eilt( =5 say( :5 ss. */B=*5 <e'iren( Le'ent Einemre.
244

K5DRE9 "". D8nya Sa'aPndan sonra Aenim 9ua3mn gen<leri5 tam ulusal Aa3ms.l9 i<in sa'atlar. Hal9n 1astal95 yo9sullu9 'e 0e1aletle 9'ranmas Ai.i 1are9ete ge<meye se'9etmiti. Tam Aa3ms.l3n ardndan yaam standardnda 9a-saml Air y89selmenin gele0e3ini 1ayal ediyor5 en a.ndan !9deni.Pin ?A8r taraOnda9i uygarl9larn ilerleyiini ya9alayaAile0e3imi.i umuyordu9. 7a3ms.l9 9a.anln0a5 Msr R!ra- ulusunun 9alAiR 'e Aa3lants.lar 1are9etinin esas lideri oldu. To-lumlarm.n da1a <a3da 'e mutlu olmasn Ae9liyordu9.

+> yl sonra Au 1ayalden 1VlV <o9 u.a3.. So3u9 Sa'a_nn sona ermesi5 ger<e9lemeyen 'e Air <?.8me ulatrmam. gere9en Ae9lentilerimi.in yer ald3 1aritay aniden de3itiri'erdi. %ele0e9 y8.yl neler getire0e9[ Nasl Air yol i.leye0e9[ Te9noloKi 'e iletiim de'rimi d8nyann 1er 9?esiyle Aa3lantl olmam.a yol a<t. 7u arada 9art e3ilimler de yaygnlat( @undamentali.m5 Aa3na.l9 'e <eitli Betni95 dinsel5 me.1e-<i 'e 1atta ideoloKi9B Ai<imlerde ortaya <9an iddet. #u anda egemen e3ilim5 -rati9te5 A8y89 e9onomi9 Alo9lar arasnda Aar< 'e sa3l9l Air re9aAet 9a'ram y?n8nde. Her Alo95 d8nya ti0aretinde9i a'antaKlar 8.erinden sermayesini artryor. !tlanti9Pin 7at ya9asnda5 !7D ?nderli3inde A8y89 Air Alo9 a<9<a e9illeniyor. !7DPnin elinin altnda Me9si9a 'e Ganada 'ar. Do3al olara9
=+6

!7DPnin et9isi &rta 'e Latin !meri9aPya da yayla0a9. Y8.yln sonunda 9urulmu ola0a9 di3er Alo9u ise5 *= 7at !'ru-a de'leti oluturuyor. Do3u !'ru-a 'e es9iden So'yetler 7irli3iPne Aa3l 8< !'ru-a 0um1uriyeti de mu1temelen onlar i.leye0e9 'e 7irlei9 !'ru-a do3a0a9. 7u i9i Alo9 da5 ?nesansP yaam 'e dini de'letten ayrm olan Hristiyan !'ru-a uygarl3nn 8yeleri. Her i9isi de5 il9 sanayi de'rimini sa3layan a9ln 8st8nl8385 soyut d88nme 'e Ailimsel aratrma 9a'ramlarna Aa3llar. #u anda9i 8<8n08 te9noloKi de'rimine ?nderli9 ede0e9 9adar m8t1i Air ilerleme 1.na ulam durumdalar. $.a9do3uPda5 en a. !meri9a 'e !'ru-a Alo9lar 9adar ?nem taya0a9 8<8n08 Air Alo9un olumas i<in -lanlar gelitiriliyor. 7u gru- 7at uygarl3nn Ailinen ideoloKilerini BGa-itali.m5 Sosyali.m 'e Mar9si.mB aa0a9 <8n98 aralarnda9i Aa3lar5 7udist 'e GonO8<yus<u 9?9lerin oluturdu3u orta9 Air uygarl9tan 9ayna9lanyor. 7u Alo9un Aanda5 !'ru-al d88n0e temelinde gelitirdi3i Ailimsel Aaarlarla d8nyay a9na <e'iren e9onomi9 de' Ma-onya Aulunuyor. "". D8nya Sa'aPnda yenilgiye u3rayan Ma-onya5 9endini sessi.0e gelitiriyor. !yn yolu i.leyen 'e RD?rt Ga-lanR diye anlan Gore5 Tay'an5 Singa-ur 'e Hong GongPun yanna di3er 8l9eler de 9atlyor. 7u $.a9do3u gruAunun mer9e.inde in 'ar. En A8y89 n8Ousa sa1i- olan in5 mer9e.i -lanlamadan -iyasa e9onomisine g8r8lt8 9o-armadan5 GonO8<yus<u Air e9ilde ge<iyor. l&( 5't/(l$'/ 7u 8< Alo9a da da1il olmayan Aa9a 8l9eler de 'ar. 7u 8l9eler <o9 geni Air alan 9a-lyor 'e <o9 sayda insan Aarndryorlar. 7ir Alo9 olara9 Au gru-5 &rta !syaPdan ran5 !Oganistan5 Pa9istan 'e 7angladePi 9a-saya0a9 e9ilde HindistanPa5 oradan da t8m !ra- d8nyasn 'e !Ori9aPy 9a-sayara9 7atya u.anyor5 !tlanti9 9ysnda son Auluyor. 7u de'asa 'arl3 Air Alo9 1aline getirme olasl3n 1esaAa 9atmadan d8nyada 1er1angi Air dengenin oluaAile0e3ini d88nemiyorum. E3er u anda9i giAi -ar<alanm Air 1alde 9alrlarsa5 Au 8l9elerle di3er 8< Alo9 arasnda9i a<9 da1a da arta0a9tr. 9arlarn sa'una0a9 Air
=+C

Alo9 olmayn0a <o3u yo9sullu9 'e gerili9 Aata9l3na Aata0a9tr. 7el9i de 9endi aralarnda9i <eli9iler arta0a9 'e A?yle0e5 98<89 ya da A8y895 me.1e-5 din 'e ideoloKi sa'alarna s8r89lene0e9ler. 7u da d8nyann durumunu et9ileye0e95 demo9rasi 'e insan 1a9lar 9urumlarnn sa3lamlatrlmasna y?neli9 umutlarm. s?nd8re0e9tir.
1,;', K$'t/

Samimi olalm. *,,= Ha.iranPnda io de MenairoPda to-lanan D8nya )ir'esi5 9irlenmeyle m80adele 'e <e'renin 9orunmas 9onusunda9i 9ayglar ortaya 9oydu. GonOeransta5 <e'resel dengesi.li3in en ?nemli nedenlerinden Airinin yo9sullu9 oldu3u Aelirtildi. & 1alde u anda olumu olan 8< Alo9un5 d?rd8n08 Alo9un ger<e9lemesine yardm etmelerinde <9arlar 'ardr. 7unu5 .ayOa duyulan sem-ati nedeniyle de3il5 ge.egenimi.de9i <e'resel dengeyi 9oruma9 i<in ya-malar gere9iyor.

RD?rd8n08 Alo9Run olumas5 !ra-lar arasnda9i me'0ut <eli9i 'e m80adelelere strateKi9 Air <?.8m olara9 da g?r8lmelidir. 7a3lants.lar 1are9eti !ra-lar arasnda9i iAirli3ini nasl gelitirdiyse5 !ra- d8nyas d?rd8n08 Alo9un Bne 9adar geni olursa olsunB olumasnda ?nemli Air rol oynamaldr. 7u rol5 t8m mali 'e 98lt8rel Aoyutlar 9a-saya0a3 giAi5 te9noloKi9 gelime Aoyutunu da i<ere0e9tir. RD?rd8n08 Alo9R d88n0esi5 ayn .amanda5 slVmPla 7at arasnda gele0e9te9i <atmaya ili9in endielerin 8stesinden geleAile0e9 -oliti9 'e 98lt8rel Air gru-lamadr. 7u d88n0enin MsrPda 1o 9arlana0a3n umuyorum. 8n98 Msr5 Aa3lants.lar 1are9etinin oluum yllarnda oldu3u giAi5 Alo9un <e9irde3i olara9 g?re' ya-aAilir. 7u d88n0e5 G?rOe.Pin gere9 -etrol 8l9eleri gere9 di3er 8l9eleri taraOndan da memnuniyetle 9arlanmaldr. 7u 8l9elerin .enginli3i 'e yatrmlar 8< gelimi Alo9a gide0e3ine5 d?rd8n08 Alo9un 9urulmasna 1i.met 'ereAilir. 7u Alo9 i<inde Au t8r yatrmlara duyulan i1tiya<5 Alo9 d88n0esinin oluumunda 'e i< dengesinin sa3lanmasnda5 G?rOe. 8l9elerine et9ili Air rol oynama im9Vn sa3layaAilir. N8Ous a3rl3 'e te9noloKi9 gelime uO9u nedeniyle HindistanPn d?rd8n08 Alo9un ?nemli Air 9utAu olmas do3aldr. !9si ta9dirde Hindistan5 0o3raOi 9onumu 1i<Airine 9atlmasna i.in 'ermedi3i i<in
247

di3er Alo9lar arasnda 9ayAolu- gide0e9tir. Endone.ya da5 9u.eyde Ma-onyaPdan g8neyde TaylandPa u.anan GonO8<yus<u timsa1n 9uyru3una ta9lma9 yerine5 9endine Au Alo9 i<inde ?n sralarda Air yer AulaAilir. 7u geni Alo9ta yer ala0a9 1er de'letin5 1er 1al9n durumu5 9onumu5 de3eri giAi ayrntlara girme9 istemiyorum ama ran 'e NiKerya B'e adil Air Aar ger<e9ten Aenimserse Ael9i srail deB Au yeni e3ilimi 9esinli9le deste9leye0e9lerdir. l9 8< Alo9 aralarnda9i iAirli3i5 AirAirlerini tamamlay0 Oa9t?rler5 1atta Ael9i de Airlemeyi nasl e9illendire0e9leri 8.erinde yllardr m8.a9erelerde Aulunuyorlar. 7u y8.den onlarn meseleleri5 8<8n08 AinyBln Aalang0nda isti9rara 9a'ua0a9tr. D?rd8n08 Air Alo9un inas ise da1a u.un 'e da1a .or ola0a9tr5 il9 adm5 Aa3lants.lar gruAunun oluumunda oldu3u giAi5 ?n0e <e9irde9 de'letlerin to-lanmas5 ardndan da Rgiriim0i de'letlerRin Airaraya gelmeleridir. te o aamaya gelindi3inde Au Oi9ir5 !ra- d8nyasnn geri 9alan 8l9elerine5 islVm de'letleri 'e !Ori9a 8l9eleriyle Airli9te &rta !sya 'e Hint Yarmadas 8l9elerine de <e9i0i geleAilir. D8nyann radi9al Air de3iim yaad3 Air aamaday. 'e Au yeni d8.ende a0 <e9en 1al9larn ar.ularnn di99ate alnmamas te1li9esi 'ar. %elen Ainylda5 Aenim s?m8rge0ili9 sonras 9ua3mn elde edemedi3i eyi an0a9 -oliti9 olara9 ?rg8tlenmi d?rd8n08 Air Alo9 AaaraAilir( Yo9sul 1al9larn yaam standartlarn y89seltmeyi 'e .enginlerle Oa9irler arasnda9i u<urumu5 aratrma 'e te9noloKi to-lumlaryla 9endilerine yaln.0a atalarn re1Aer alan to-lumlar arasnda9i u<urumu 9a-amay an0a9 A?yle Air Alo9 AaaraAilir. NPa Trkiye, Eilt( =5 say( :5 ss. =CB=J5 <e'iren( Le'ent Einemre.
248

H$MEYN" MU5 S!DD!M M"5 %2 M;[


"mmanuel N!LLE STE"Ne P! SB D8.en 9art 1are9etler *J+JPden *,J,Pa 9adar Aaarlarn y80elttiler5 Aaars.l9larn ma.ur g?rd8ler <8n98 tari1in 9endilerinden yana5 dolaysyla da temsil0ili3ini 8stlendi9lerinden B-roleterya5 1al9lar5 R1al9RB yana oldu3u e9linde a'utu0u Air inan<lar 'ard. !slnda5 gelimenin 9a<nlma.l3na ili9in Au inan<5 u.un 'adede 9u''etleri da3t0 Air et9i yaratt. 7u et9inin mey'elerini Aug8n5 *6> yll9 de'rim0i Oaaliyetin neden oldu3u yaygn 1ayal 9r9l3 'e sini.mde g?r8yoru..

Tari1sel olara9 gelimenin 9a<nlma.l3 d88n0esinin A8y8s8n8 Ao.an en ?nemli Oa9t?r5 Gu.ey 'e %8ney arasnda9i ai9Vr 9utu-lama olmutur. => yldan Oa.la Air .amandan Au yana Bt8m d8nyaya yaylan *,CJ de'rimiyle Aalayan 'e *,J,Pda 9om8ni.m ad 'erilen reKimlerin <?988yle .ir'esine ulaan d?nemB de'let mer9e.li 'e de'letin y80eltildi3i reOormi.me duyulan g8'en gidere9 sarslma9tayd. RNeoBliAerallerR serAest -iyasann .aOerini ilan etme9 i<in Au durumun 8.erine atladlar. @i9irleri5 Au 8mitsi.li9 'e yeis 1a'as i<inde anl9 Air 9arl9 da Auldu. !ma Au 9al0 Air durum de3ildir. 8n98 de'let mer9e.li reOormi.me inanma9tan 'a.ge<enler5 Au inan0n altnda yatan demo9rati9 eitli9
e a3da D8nya Sistemi di.isinin 8nl8 ya.ar "mmanuel Nallerstein5 7ing1amton ;ni'ersitesi @ernand 7raudel Mer9e.i 7a9anPdrW ayn .amanda ParisPte9i E0ole des Haut0 Etudes en S0ien0es So0ialsPde g?re'lidir. 7u ya.5 ge<en #uAat aynda ParisPte ya-lan "ntell00tu0ls du Monde to-lantsnda9i yorumlardan uyarlanmtr.

=+, g8ndeminden 'a.ge<mi de3iller. Tam tersine5 tam *6> yldr Au g8ndemi ger<e9letirmesi Ae9lenen ama aslnda Aaaramayan strateKiyi ter9 ettiler. Son => yln 1i9ayesi5 1er derde de'a olara9 serAest -iyasaya d?n88n de3il5 de'letlerin ya'a Oa9at gitgide 1.la -ar<aland3 Air d?nemde5 R9imli9R temelinde gru-lara s3nmann 1i9ayesidir. 7unu Gu.eyPde de5 %8neyPde deW !7DPde9i R<o998lt8rl8l89Rten 'e Aunun 7at !'ru-aPda yeni yeni. ortaya <9an muadillerinden t8m d8nyada tan9 oldu3umu. 1i< de gelene9sel olmayan dinsel Oundamentali.mlere 9adar 1er yerde g?r8yoru.. T8m Au 1are9etlerin olumsu. eletirileri <o9 g8<l8 olmu 'e <o9 A8y89 et9i yaratmtr. !ma -o.itiO -rogramlar son dere0e 9aranl9 'e mu3la9tr. Ta9ti9leri Rya-y y9maR temelinde 'e ?. itiAaryla 9endini sa'unmaya y?neli9tir. !ma 1en8.5 Oiyas9o olara9 g?rd89leri d8.en 9art tari1sel 1are9etlere Air alternatiO oluturamamlardr. 7u arada5 Keo98lt8rel Sdolaysyla da -oliti9T 9armaaya 9arn 9a-italist d8nya e9onomisi5 sonu gelme. sermaye Airi9imi 'e eitsi. da3lm olgusunda 1i<Air de3ii9li9 ya-madan Oormel <er<e'elerin s8re9li yeniden inasn ?ng?ren yolunda 9eyiOle ilerleme9tedir. D8nya e9onomisinden ?n8m8.de9i />B6> ylda ne Ae9leneAilir5 Ai.im i<in sundu3u -oliti9 a<ma.lar nelerdir[ o9 ?.etleyere9 s?ylerse95 d8nyada9i de-resyonun ya9la9 Ae yl da1a s8rere9 *,C:B*,:/Pten Aeri i<inde oldu3umu. GondratieOO de'irsel iniinin Ste9noloKi9 'e -oB liti9 i0atlarn 9ua9sal d?ng8s8T son alt aamasn tamamlamasn5 Aunun ardndan da d8nya e9onomisinde ya9la9 =6 yl 9adar s8reAile0e9 yeni Air A8y89 genilemeyi Ae9leyeAiliri.. =*. y8.yln Aanda9i Au R<9Rta5 Gu.eyB%8ney 9utu-lamasnn da1a da artmasn 'e %8neyPin A8y89 se9t?rlerinin e9onomi9 'e sosyal a<dan da1a da marKinallemelerini Ae9leyeAiliri.. 7u taAii 9i yeni Air ey olmaya0a9 ama Au 9e.( A8y89 Air Oar9ll9 g?r8le0e9( %elimeye 'e reOormist de'lete duyulan inan0n uyuturu0u et9isinin yo9 olmas !n0a9 -oliti9 isti9rarn Au unsuru olmayn0a5 da1a ileri e9onomi9 'e demograOi9 9utu-lamalar iddetli -atlamalara yol a<aAile0e9. %8neyPde ise5 son => ylda 1e-sinin g?stergelerine tan9 oldu3umu. 8< t8r te-9i g?reAiliri.. 7u 8< te-9iyi5 Humeyni 995 Saddam H8seyin 99 'e Aireysel 9 olara9 adlandryorum. Humeyni 995 Keo98lt8rel <er<e'eyi reddeden radi9al de3iim ter0i1idir. Saddam H8seyin 99ysa tamamen Oar9ldr. %8neyPin Gu.eyPle do3rudan as9erU 1esa-lamasdr. 7ireysel 9 ise5 %8neyPden Gu.eyPe illegal g?<t8r. 7u 8< 9 u anda .or da olsa Gu.ey taraOndan denetim altnda tutuluyor. !n0a95 1er 8<8n8n ?rne9leri de 9endili3inden Airarada yaanmaya Aalad9<a Aunlar denetim altnda tutma9 gidere9 .orlaa0a9. 2n8m8.de9i />B6> yln sonunda mua..am Air d8nya d8.ensi.li3i g?r8le0e9 'e Au5 8< Ai<imde ortaya <9a0a9tr( %8ney 8l9elerinde i< 9argaalarW Gu.eyB%8ney arasnda silV1l <atmalarW Gu.eyPde5 R%8neyR oriKinli n8Ousun genel n8Ous i<inde9i oran -oliti9 'e sosyal 1a9lara sa1i- olmadan ya da yetersi. ?l<8de sa1i- olara9 artt9<a A8y89 Air i< 9argaa.

Mesele5 durumdan s.lanma9 'eya g?rme.den gelme9 de3ildir Mesele5 sistemin <atallamasyla5 R9aosRtan <9a0a9 R9?t8R Air d8.en yerine5 ?n8m8.de9i 6> yl da1a iyi Air d8.ende ge<irme ansm.n olmas i<in anlaml Air -oliti9 strateKi gelitirme9tir. 5PN Trkiye, Eilt( =5 say( :5 ss. =JB=,5 <e'iren( Le'ent Einemre. 250
=6*

MEDENYETSLE T NN YENDEN %;NDEMDE[


"mmanuel N!LLE STE"N Medeniyet5 sosyal Ailimler literat8r8nde yaygn Ai<imde 9ullanlan Air terim de3ildir. &na Air<o9 sosyoloKi ders 9ita-larnda rastlaya0a3n.dan 8-1eliyim5 1i<Air i9tisat ders 9itaAnda 'e mu1temelen 1i<Air siyaset Ailimi ders 9itaAnda rastlamaya0a3n.dansa eminim. Ga'ram Airta9m *,*+ ?n0esi antro-oloKi metinlerinde re'a<tayd5 'arsaymsal Air e'rim0i ard9l3n son terimi olara9( nsanl9 'a1ili9ten AarAarl3a5 AarAarl9tan medeniyete ge<iyordu. 7u 9ullanmda5 medeniyet RAi.imR i<in 9ullanlan isimdi 'e 9ullanm te9il tar.dayd. !n0a95 .aman .aman yeni 9is'eler altnda ar.B endam ediyorsa da5 o t8r mutantan antro-oloKi aa3 yu9ar ortadan 9al9t. *,. y8.yl tari1<ileri .aman .aman terimi 9ullandlar Oa9at =>. y8.ylda terimin 9ullanm A8y89 ?l<8de S<o3unlu9la e.amanl olara9 9yamet 9V1inli3i ya-anT S-engler 'e ToynAee giAi A8y89 mu9ayese0ilerle snrl 9ald. Ne denli y80eltilirBlerse y80eltilsinler5 Au ya.arlar tari1<ili9 mesle3inin a<9 se<i9 9ysnda tutulma9tadrlar. Medeniyet Air terim olara9 sade0e neseAi gayrBi sa1i1 oryantali.m alannda ne' 8 nema Auldu. &ryantali.m5 9esin Ai<imde in5 Hint5 &smanl5 !ra-BslVm d8nyas S'e Aen.er e9ilde 9lasi9 !nti9iteT giAi di3er RmedeniyetlerRin in0elenmesi olara9 tanmlanr oldu. HVlV sa'unu0ular olma9la AeraAer5 oryantali.min u sralarda ?1reti -e9 s?n89. Ne 'ar 9i5 ister te9il olsun ister <o3ul5 sosyal AilimB
=6=

ler medeniyetten s?. etme 1ususunda mu1aliO ta'r i<inde olageldiler.P 7ununla AeraAer5 ite *,J: ylnda !meri9an SosyoloKi Derne3iPnde Au 9a'ramsal 8'ey e'ladn5 yani medeniyetSlerTin5 y89seli 'e d888 1a99nda temati9 Air oturum d8.enleme9teyi.. Neler oluyor[ %er<e9 d8nyada5 Au 9a'ramla yeniden ilgilenmemi.i i.a1 eden i9i esas 'a9ann oldu3u a<9tr. 7ir yanda5 tera99inin 9a<nlma.l3 'e onun Aal0a modern 9utu- yld. olan te9noloKi9 ilerlemenin ar.uya ayanl3 1a99nda5 ?.elli9le d8nyaBsistemin .engin A?lgelerinde 0iddi 8-1eler uyanyor. Tera99i SilerlemeT5 malum oldu3u 8.ere5 *J. y8.yl !ydnlanmasnn A8y89 mane'U i1tiya0 olara9 ortaya <9t 'e *,. y8.yl ortalarnda d8nyaBsistemde ngili. 1egemonyasnn aaal g8nlerinde 7at d8nyasnn resmi dogmas 1aline geldi. Sonralar 0iddi 9u9ular i1ti'a eden yeniden de3erlendirmelere tVAi tutuldu( 2n0e Oin de sie0le d?neminde insan rasyonalitesinin 1er eye n8Ou. edeAilirli3inin sorgulanmasnda5 sonra *,/>Plarn 9as'etli g8nlerinde Oaist Oi9irlerin yaylmas 1a99nda 'e ni1ayet *,:>Plerde d8nya <e'resinin Ao.ulma9ta oldu3una dair yaygn 9or9ularda. 7u yeniden de3erlendirmelerin 1er Airinin GondratieOO 7 BsaO1alarnda 'e ?n0eli9le de 9a-italist d8nyaBe9onominin <e9irde9 8l9elerinde meydana gelmi olmas tesad8O de3ildir. #ayet ilerlemeye dair 8-1eler Aug8n 1er .aman9inden da1a 9u''etliyse5 Aunun seAeAi5 GondratieOO al<almasna ila'e olara9 Sne de olsa5 7 saO1alar normalde ! saO1alarn i.lerT5 i9in0i Air m8la1a.ann5 temel Keo-oliti9 Air de3iim m8la1a.asnn 'ar olmasdr. *C. y8.yldan =>. y8.yla 9adar esasen 9ontrols8. de'am eden !'ru-a genilemesi imdi tersine <e'rilmitir. ;<8n08 D8nyaPnn siyasal y89seliini 'e d8nyaBsistemin 98lt8rel s?m8rgeli9ten <9n yaama9tay.. 7u s8re< Aa.larnn ar.u etti3inden da1a ya'a S'e Aa.larnn ar.u etti3inden da1a 1.lT olaAilir5 ama oldu9<a edUd g?.898yor.

GonKon9t8rel Air GondratieOO al<almas 'e !'ru-a genilemesinin ya-sal Ai<imde tersine <e'riliiyle y8.y8.e gelen 7at d8nyas5 Ssorgulanan5 onlarn entelle9t8el Oi9irleri oldu3undanT Au yeni duB
*. Medeniyet Ste9ilT ile medeniyetler S<o3ulT arasnda ayrm ya-mann ?nemini R7ir Medeniyet olara9 Modern D8nyaBSistemR Aal9l ma9alemde tartmtm. 3"kz.Qeopolitik ve Qeokkr1n *+B A?l8m8T

253

rumu anlamaya <alma9ta 'e 1i< 8-1esi. Aunun ima etti3i to-lumsal de3imelerin5 Air<o9larnn 9or9tu3undan da1a a. ra1ats. edi0i olmasn 8mit etme9tedir. 7unun i<indir 9i 7at 8l9elerinin sosyal Ailim0ileri son yllarda5 tari1 temelli Air ma9roBsosyoloK iyle teAelle olmaya Aaladlar. 7u ma9roBsosyoloK i ne denli .ayO olursa olsun5 en a.ndan ger<e9 d8nyann Au art0 'e endieB8reti0i d?n88m8n8 a<9lama9la u3rama9tadr. 7ununla AeraAer5 tari1 temelli ma9roBsosyoloK iyle sade0e 9ysndan 9?esinden m8erreO olmu saylr.. Golle9tiO olara9 onu 0iddiye alm de3ili.. Gor9uyoru. <8n98 Medeniyetin y89seli 'e d888 9onusunu 0iddiye alma9 7at Ailiminin u.un .amandr 9aAul edilegelen i9i temel il9esi 1a99nda Air tartma a<ma9 deme9tir( E'rensel0ili9 'e <i.giselli9 Sdo3rusall9T. E'rensel0ili95 7atl g?nl8n se'gilisidir. G?9lerini 8< A8y89 te9Btanr0 dinde Aulma9tadr( Ya1udili95 Hristiyanl9 'e slVm. 7a0oniyenBNei'toniyen Ailim -aradigmas taraOndan Aeslenmi 'e ni1ai OelseOi rengini !ydnlanma srasnda almtr. E'rensel0ili3in gayet Aasit Air il9esi 'ardr( nsan da'ran5 9eOedileAile0e9 'e do3rulanaAilir Oorm i<inde a<9 se<i9 iOade edileAile0e95 ayr0a 1er .aman 'e me9Vna uygulanaAile0e9 genel yasalara tVAidir. 7u5 AeerU alana uygulanan s?.8mona genel Air Ailimsel il9edir S?n08lT. 7u te.e ta Aalang<ta5 Air <eit mu1aO.l9 tar.nda5 18manist de3erler adna 9ar <9ld. 7u 18manist 9ar <95 insanlarn 1em duygu5 1em Ailin< sa1iAi oldu9lar 'e dolaysyle me9ani9 yasalara tVAi olmad9lar gere9<esiyle AeerU da'ran y?neten yasalarn olmad3n s?yl8yordu. H8manistlere g?re5 insanlarn 18r iradeleri 'ardr5 dolaysyla Ailimin ?ng?remeye0e3i tar.B larda 1are9et ederler. Neti0e itiAariyle5 Au giAi yasalarn -eine d8me9 anlams.5 1atta .ararlyd. 7u g?r8te A8t8n ?.el da'ranlarn idiosenB9rati9 S9iiye ?.g8T oldu3u s?yleniyordu. 7u s?.8mona idiograOi9Bnomoteti9 Stas'ir0iB9ural 9oyu0u AilimT tartmasnn ?mr8 y8. yl at. 7ug8n yeni olan ey5 e'rensel0ili3e Ailimin i<inden 'e Ailimsel gere9<elerle 9ar <9lma9ta oldu3udur. Glasi9 dinami95 yani NeDton Oi.i3i5 yasalara uyan5 Aelirlenmi 'e ters <e'rileAilir Syani5 .amandT oldu3u s?ylenen do3rusal gidimi.lerinin 1esa-lanmasna dayanma9tadr. Ne 'ar 9i5 <a3da Oi.i9 art0 Ai<imde unu 9eOetti 9i RA?yle Air tas'ir genelde ge<erli de3ildir... 'e P<o3uP
254

dinami9 sistemler gayet isti9rars. Air e9ilde 1are9et etme9tedirler.R= <9in geliig8.elli9 'e i<9in ters <e'rileme.li3in S'eya .aman o9ununT Oi.i9sel d8.enin temeli oldu9lar 9eOedilme9tedir. Do3rusall9 'e denge yerine5 Ailim adamlar Aug8n sistemlerin denge durumlarndan u.a9lat9larn 'e A?yle ya-t9larnda da do3rusall3n yerini <atallamann ald3n s?yleme9tedirler. atallama Aasit olara95 R9riti9 Air de3er i<in den9lemlerin yeni Air <?.8m8n8n ortaya <9masR/ olara9 tanmlanma9tadr. atallamalar5 sade0e <atallama no9talar arasnda AelirleneAilir olan unsurlar anlamna gelme9tedir. atallama no9talarna ya9laln0a5 Rdalgalanmalar aslU Air rol oynarR+ 'e s8re9li yenili9 'e de3iimler meydana gelir. 7u Aa9mdan5 tam da Oi.i9 Ailim0ilerin R<atallamann Oi.i9 'e 9imyaya tari1i so9ma9ta oldu3unuR6 'e Rtari1in sonunun olamaya0a3nRC s?yledi9leri u3ra9ta5 yine Oi.i9 Ailim0ilerin RAilimsel taAiat anlaynda derin Air de3iimR: yaama9ta oldu9lar Au u3ra9ta5 Air<o9 sosyal Ailim0iler 1VlV5 da1a es9i Air Oi.i9 Ailimi g?r88nden <9arlm olan 9endi e'rensel0ili9 'ersiyonlarna sarlm Aulunuyorlar. 7u gelimenin to-lumsal 9ararB'erme Aa9mndan

i<erimleri5 m8esses <9arlar i<in5 m81endisli9 'e te9noloKi Aa9mndan i<erimlerinden 1i< 8-1esi. da1a a0il 'e da1a te1dit9Vrdr. Medeniyetlere yeniden ilgi duyulmasnn seAeAi Audur. Medeniyet Ste9ilT 9a'ram Ne''toniyen Air Oi9irdir. Medeniyetler S<o3ulT 9a'ram ise d8.enin 9aostan <9t35 9aosun Ai..at yarat0 oldu3u anlayyla a1en9 i<indedir. R... ile a1en9 i<indedirR iAaresini 9astl olara9 9ullandm. #u seAe-le 9i5 medeniyetler S<o3ulT 9a'ramnn ge<mite Aa9a <a3rmlar da olmutur 'e ayet onu Aug8n AeerU 9arma9l9 anlaym.a uygun Aula0a9sa95 Au <a3rmlar ortal9tan temi.lemeliyi.. o9 sayda medeniyetin 'ar oldu3u Oi9ri u.un .amandan Aeri <e'B
=. $ya Prigogin0 'e "saA0lle St0ngers5 ;rder ;u- of #0aos, N0D Yor9( 7antam5 *,J+5 s.=C./. /. $ya Prigogin05 @rom "eing ta "e-oming, San @ran0is0o( @r0eman5 *,J>5 s.*>6. +. !.g.e.5 s.*>C. 6. !.g.e. C. !.g.e.5 1.128. :. Prigogin0 'e St0ngers5 ;rder ;ut of #0aos, s./*=.

=66 rimsel Air 9ronosoOiye Aa3lanm Aulunma9tadr.J Medeniyetlerin y89seli- d8t89leri ileri s8r8lme9tedir. 7unu Air <eit standart Oormat ta9i- edere9 ya-t9lar 'arsaylma9tadr. 7unda5 -arti98larist S?.g808T Air d8nya g?r88 gelitirme 9is'esi altnda5 gi.li Air e'rensel0ili9 g?rme9teyi.. Sade0e tera99isi olmayan Air e'rensel0ili9tir Au Bmu1temelen e'rensel0ili3in en AerAat t8r8. Medeniyetlerin S<o3ulT Au -arti98ler 9ullanmnn Aere9et 'ersin art9 <o9 Oa.la sayda sa'unu0usu yo9. !n0a95 mant9en ona <o9 Aen.eyen 'e 1VlV re'a<ta olan t8retilmi Air nosyon 'ardr. 7u Aenim R<?98 'e d88R te.i dedi3im eydir. 78y89 medeniyetler R<?9er 'e d8erlerR 'e A?yle oldu9larnda5 AarAarlar0a yenilgiye u3ratlrlar., 7u te. do3rudan do3ruya !'ru-a te0r8AeB sinden g8< alma9tadr( oma m-aratorlu3uPnun d888 'e !'ru-aPnn s?.8mona AarAar 9aAileler taraOndan istila edilmesi. 7u 9uramlatrmann leitmotiOi taraOndan istila edilmesi. 7u 9uramlatrmann leitBmotiOi 98lt8rel 9?t8mserli9tirW mesaK ise5 !meri9an im-aratorlu3u Air deOa <?9t8 m85 d8nyann -ar<alana0a3dr. 7ug8n5 9?9eni itiAariyle aueAe0<e 'e tar. Aa9mndan alay0 olma9la AeraAer5 Au tema 8.erinde sinema Oilmlerimi. Aile 'ar. @a9at mu1a99a9 9i5 e3er Ailimsel <atallama modelinin Ai.e s?yledi3i Air ey 'arsa5 sonu0un 9?t8mser Air sonu< ola0a3n ta1min edemeye0e3imi.dir. Ni1ayet5 medeniyetler S<o3ulT 9a'ram Air <eit a9la .iyan 98lt8rel <o3ul0ulu3a d?n8eAilir. nsanl9 Air<o9 to-lumsal d8.en Ai<imleri i0at edegelmitir. 7unlar manen 9arlatrmann 'eya tari1sel Aa9mdan de3erlendirmeye tVAi tutmann 1i<Air yolu yo9tur. %e<mi 'e gele0e9B te9i de3ii9 olma ger<e3ini 9aAul etme9 .orunday.5 o 9adar. 7u Air <eit Prasyonalitenin son 9ertede ter9edilmesiPdir( &ynamaya 1a.r olmad3m Air oyun. & 1alde da1a aya9ta duraAilir Air medeniyetler S<o3ulT 9a'ram 'ar mdr5 insanl9 tari1ini yorumlamam.da Ai.e yardm0 ola0a9 Air 9a'ram[ &ldu3unu sanyorum. Tari1sel sistem ile medeniyet arasnda Air ayrm ya-ara9 AalyoB
J. GronosoOiler 1a99nda5 A9.. G. Somian5 RT1e Se0ular E'olution oO t10 Eon00-t oO Ey0l0s5R Pevieu, ""5 +5 S-ring *,:,5 6C/BC+C. ,. 7ir yanda Mo1an %altung5 T?re Hestad 'e Eri9 ud0ng5 di3er yanda Samir !min arasnda9i RMedeniyetler 'e ?98leriR 1a99nda9i tartma i<in A9.. Pevieu, "V5 *5 Summ0r *,J>.

=6C '!8. Tari1sel Air sistem5 am-iri9 Air ger<e9li3e atOta Aulunma9tadr. inPde9i Tang 1anedan 'eya oma m-aratorlu3u 'eya Mo3ol m-aratorlu3u tari1sel sistemler idiler. 7ir medeniyet ise5 miras5 Oar9ll9 'e 1a9lar 1a9l g?stermede 1ali 1a.rda9i yarar Aa9mndan ge<mi 1a99nda <a3da SmuasrT Air iddiaya atOta Aulunma9tadr. in medeniyeti5 7at medeniyeti5 Hint medeniyeti ite A?yle <a3da iddialardr. 7u iddialarn Aatan sona do3rulanaAilir am-iri9 'erilere dayanmas da art de3ildir. 7u iddialar nasl olsa

tari1sel da1letme snrlar 1a99nda9i <a3da ter0i1lere dayanma9tadr. %?r8nen o 9i5 ne in RmedeniyetiR ne de Hint RmedeniyetiR do3rudan &rta !syaPdan geldi9lerine dair 1a9 iddiasnda Aulunma9ta5 Oa9at 7at RmedeniyetiR YunanPn 'e Ael9i 9adUm srailPin Aile do3rudan miras<s olmaya 1a9 iddia etme9tedir. 7u giAi iddialarn seAe-leri ge<mite neyin 'u9u Auldu3una de3il5 1ali 1a.rda neyin 'u9u Aulma9ta oldu3una dayandrlaAilir. Tari1sel da1letme snrlarna dair Au 1a9 iddialar5 0ari ideoloKi olma durumu 1ari<5 am-ri9 do3rulamaya tVAi de3ildirler. %e<mite9i durumunu in0eleme95 ?n0e9i Aelirli .amanBme9Vn ya-larn <a3da Air gruAun RmirasnnR -ar<as saymann ge<erlili3ini aydnlatma.. 8n98 98lt8rel miras gayrBi maddUdir 'e <o9 sayda gru- taraOndan sa1i-lenileAilir. !a3 yu9ar5 onu 9endine maletme9 isteyen 1er9es taraOndan sa1i-lenileAilir. Medeniyetler y89selmemi 'e d8memilerdir. !9sine5 d8nyaBim-aratorlu9lar '80uda gelmi5 ser-ili- gelimi 'e <?9m8lerdir. D8nyann Aa. 0o3raOi A?lgelerinde Sin m89emmel Air ?rne9tir AunaT5 AirAirinin i<ine ge<en KeoOi.i9sel 9oordinatlar ile -e-ee d8nyaB im-aratorlu9lar geli- ge<mitir. Sonra9i d8nyaBim-aratorlu9lar S1er .aman olmasa AileT s9 s95 Aelirli Air 98lt8rel s8re9lili9 dere0esine dayal Air RmedeniyetR mirasna 1a9 iddia etmilerdir. S8re9lili3in Ai<imi de3ii9 olaAilir( Mesela5 dil Oormu5 din5 d8nya g?r88 'eya yeme9 al9anl9lar. S8re9lili9 1i<Air .aman tam de3ildir 'e Aa.an s8re9lili9 iddias gayet .orlama olaAilir. a3da !7D ile M.2. d?rd8n08 y8.yl YunanistanP arasnda9i Aa3 al- dil5 din5 d8nya g?r88 'e yeme9 al9anl9larnn ya9nl9 dere0esi 8.erinde d88nelim. Hi< 8-1esi. Airta9m Aa3lar 'ar5 ama gene de... & 1alde 9endi tari1sel sistemimi.e d?nelim 'e medeniyetler 9a'ramnn Ai.e en <o9 nasl yardm0 olaAile0e3ini g?relim. #unu 1atrB
=6:

lama9 .orunday. 9i5 am-iri9 Air ger<e9li9 olara95 9a-italist d8nyaBe9onomi 9endi genileme s8re0i i<inde ?A8r tari1sel sistemleri im1a etti. Sistem olara9 me'0ut olular sona erdi. Et9ileri5 medeniyete dair 1a9 iddialar olara9 9ald5 yani5 1ali 1a.rda me'0ut tari1sel sistem i<inde miras5 Oar9ll9 'e 1a9lara dair iddialar( Et9in Ai<imde ileri s8r8leAildi9leri ?l<8de ge<erli olan iddialar. 7ir !ra- diriliinden SAaPas5 r?nesansT s?. etti3imi. .aman5 unu 9astetme9teyi.( Modern d8nyaBsistem da1ilinde Aa. A8y89 insan gru-lar R!ra-R oldu9larn iddia etme9te 'e dolaysyla siyasU tale-lerini 98lt8rel 9is'eler i<inde ?ne <9arma9tadrlar. M8sl8manlar 9adar Hristiyanlar da !ra- olaAilir mi[ Moritanyallar !ra- m[ a3da ideoloKi terimleri dnda Auna 0e'a- 'ereAilmenin yolu yo9tur. 7ug8n srailPde9i SeOardi9 Ya1udiler !ra- de3iller. #imdi ne denli do3all9tan u.a9 g?r8n8rse g?r8ns8n5 yarn olaAilirler. 7unlar ne a1lV9U sorulardr5 ne de olgusal Sger<e9lere dairTW esas itiAariyle siyasU sorulardr Aunlar. Me'0ut 9a-italist d8nyaBe9onomimi. 1a99nda esas olara9 i9i ey Ailiyoru.. 7irin0isi5 d8nyaB e9onomi Air <atallama no9tasna ya9lama9tadr. 9in0isi5 Au s8re0in unsurlarndan Airi Aenim d8nyaBsistemin 98lt8rel de9oloni.asyonu dedi3im eydir. 7u 98lt8rel s?m8rgeleme9ten 9urtulu i9i Ai<imde te.a18r etme9tedir( Medeniyet iddialarnn siyasU dirilii 'e tari1sel sosyal Ailim0ilerin RmedeniyetR giAi 9a'ramlarla u3ramalar. atallama s8re0i ileri do3ru gitme9tedir. Sonu<lar ta1min edileAilir de3ildir. 7u5 AeerU 9ararB'ermenin 9uat0l3 dnda oldu9lar anlamna gelme.. Tam a9sine. 7elirlenmi neti0elerin 9stlar <atallama durumlarnda 9aldrld3ndan5 girdide9i 98<89 de3iimler Aile A8y89 <9t de3imeleri yarataAilir. 7unu g8ndeli9 dile <e'ire0e9 olursa9( Golle9tiO olara9 ya-a0a3m. eylerin ger<e9ten ie yarayaAile0e3i .aman geli- <atmtr. S8re< sto9asti9tir 'e do3rusal olmad3ndan5 ortada ger<e9 tari1sel se<ene9ler 'ardr. & 1alde5 ar.u etti3imi. 1edeOlerimi.i ta9i- edeAilir5 ta1ayy8l edeAildi3imi. 9adaryla AeerU -otansiyelimi.i de3erlendireAiliri.5 de3erlendirmeliyi.. 7unu 1a99yla ya-aAilme9 i<in5 en geni se<ene9ler alann g?. ?n8ne almal5 ter0i1 1a9larm. <o3altmaly.. Seng1orPun RrenB de.B'ous du donner et du re0e'oirRe anlayyla ileri s8r8lmeleri artyla
e Veren ile alann Aulumas.

=6J medeniyet iddialar se<ene9ler alanm. geniletirler. Gelimelere nasl d?9erse9 d?9elim5 7atPnn <?9885 !meri9an im-aratorlu3unun <?9885 9a-itali.min <?988 98lt8rel 9?t8mserli9 'esileleri de3ildir. SDi99atle5 1ayal g808m8.8 iletere95 0esaretleT iyi 1898m 'ermemi. artyla5 Ai.e yeni 'e da1a iyi Air tari1sel sistem yaratma im9Vnn B ama sade0e im9VnnB sunarlar. Do3rusal e'rensel0ili3in ta1riO edi0i g?.l89lerini 9ullanmadan ge<mi tari1sel sistemlerin ileyilerini in0eleme9 Au m80adelede -e9VlV aslU Air unsur olaAilir. Qeopolitik ve Qeokltr, <e'iren( MustaOa 2.el5 . Yayn0l95 ss./>:B/*6. *,,/. =6,

NS!N H!GL! " VE G;LT; LE !T"#M!S" Pierre S!NEe


LONDR59 78t8n 1898metlerin sayg g?stermesi gere9en uluslararas Air <er<e'ede deste9lenen 'e 1er9ese uygulanan Air insan 1a9lar 9a'ram Aug8n sorgulanyor. 2.elli9le !sya5 Latin !meri9a 'e &rtado3uPda9i Aa. 1898metler5 medeni 'e siyasU 1a9larla e9onomi95 sosyal 'e 98lt8rel 1a9lar arasnda ?n0eli9ler a<sndan Air ayrm ya-lmas gere9ti3ini ileri s8r8yorlar. 7u 8l9eler5 medeni 'e siyasU 1a9larn e9onomi9 gelimeden sonra gelmesi gere9ti3ini s?yl8yorlar. Male.ya 'e Endone.ya giAi da1a yo9sul Aa. 8l9eler de5 e9onomi9 gelimenin .or y898n8n altndan 9al9maya <alrlar9en5 medeni 'e siyasU 1a9larn 9aldramaya0a9lar y90 Air l89s oldu3unu iddia ediyorlar. 7u arg8man 9aAul edileme.. !<larn doyurulmas gere3i5 asla i9en0eye g?. yummam. gere9ti3i anlamna gelme.. Unsan 1a9lar g?reli de3ildir. 7?l8neme. 'eya ?n0eli9 srasna 9onulama.. T8m insan 1a9lar e'rensel 'e A8t8nseldir. D8nya -oliti9asnda9i son de3iimlerden Airi5 !'ru-a 'e !meri9aPnn da1a .engin 8l9elerinin e9onomi9 ili9i 'e insani yardm 9oulunu5 Air 8l9enin insan 1a9lar si0iline Aa3lamalar e9linde ortaya <9an e3ilimdir. 7u da insan 1a9lar standartlarnn5 %8neyPin
e Senegalli Air insan 1a9lar eylem0isi olan Pierre Sane5 *,:: ylnda NoAel 7ar 2d8l8Pn8 9a.anan $luslararas !O 2rg8t8Pn8n gen0i se9reteridir. Sane5 Au ?rg8te ;<8n08 D8nyaPdan gelen il9 y?neti0i sOatn tayor.

=C> yo9sullu9tan ya da sa'alardan 1ara- olmu 8l9elerine Gu.ey taraOndan dayatld3 e9linde Air anlaya yol a<mtr. 7u anlay da 9esinli9le reddedilmelidir. nsanl95 Airi temel 9iisel 'e siyasU 1a9larndan ?nemli ?l<8de yararlanan5 di3eriyse en temel insan 1a9larndan ma1rum Air Ai<imde yo9sullu9 i<inde yaamay 'e s?m8r8lmeyi Ae9leyen i9i Alo9a A?l8neB me.. 7a. 8l9elerin .enginli3i5 da1a yo9sul 8l9elere -oliti9alar di9te ettirme yet9isini onlara 'erme.. !7D5 *,:>Plerde idam 0e.asn te9rar y8r8rl83e 9oymasnn ardndan =>>. idam ge<enlerde inOa. etmitir. %e<en yl5 @ransa5 talya5 s-anya 'e Porte9i.Pde9i tutu9lulara i9en0e 'e 9?t8 muamele edildi3ine B<o3u 9e. r9<l3n ayrdedi0i unsurlar e9lindeB ili9in ra-orlarda art olmutur. !ralarnda Ma-onya 'e !7DPde Aulunan .engin 8l9eler5 srasyla in 'e HaitiPden gelen m8lte0ilere alela0ele adil olmayan 1u9u9i ilemler uygulamlar5 8l9elerinde ?l8m 'e i9en0eyle 9arlaaAile0e9 siyasU ma19umlarn .orla geri g?nderilmesiyle sonu<lanaAilen 9aB rarlar almlardr. nsan 1a9larna y?neli9 te1ditler Aunlarla snrl 9almama9tadr. 7a. 1898metler5 to-luma 9ar y898ml8l89lerin Aireyin iste9 'eya i1tiya<larndan da1a ?nemli sayld3 M8sl8man ya da GonO8<yus<ulu9Ptan et9ilenen 8l9elerinde5 e'rensel insan 1a9lar 9a'ramnn 98lt8rleri 'e gelene9leriyle <eliti3ini s?yleme9tedirler.

M8sl8man d8nyayla gayrim8slim d8nya arasnda9i uyuma.l9lar5 g8'ensi.li9 'e 9or9u yaratma9 i<in ?.elli9le suistimal edilme9tedir. Mu1aOa.a9Vr "slVmU gelene9le liAeral 7at to-lumlar arasnda9i ger<e9 Oar9ll9lar5 SuudU !raAistan giAi otoriter reKimler taraOndan insan 1a9lar i1lVllerini 1a9l <9arma9 i<in 9?t8ye 9ullanlma9tadr. 7u t8r arg8manlar5 ilgiyi asl 9onudan sa-trmaya y?neli9 <aAalardr( 7u 1898metler insan 1a9larn <i3neme9tedirler 'e mutla9a engellenmeleri gere9irZ #imdiye 9adar 1i<Air 1898met5 9endi 98lt8r8nde yo9sullu3u5 i9en0eyi5 ayrm0l3 'eya Rinsanlarn 9ayAolmasnR onaylayan de3erler oldu3unu is-atlayamad. !yr0a Au arg8manlar5 &rtado3u 'e !syaPda yaayan insanlarn da 1a9larna sayg g?sterilmesini istedi9leri ger<e3ini 1esaAa 9atma9tadrB =C* lar. Gonu5 insan 1a9lar ?rg8tleriyle 1898metler arasnda9i Air tartma de3ildir5 1al9lar ile 1898metleri arasnda9i Air m80adeledir. So3u9 Sa'aPn sona ermesi5 insan 1a9larnda yol alnmas meselesini da1a da 9arma9 1ale getirdi5 <8n98 etni9 'e milliyet<i gerilim da1a ?n0e eine rastlanmad9 ?l<e9te te9rar 1ayat Auldu. Sila1l g8<lerle 'e Retni9 temi.li9R uygulamasyla -oliti9 de3ii9li9 sa3lama -einde9i 1are9etler de5 t-9 1898metler giAi5 insan 1a9lar uygulamasnn e'renselli3i5 A?l8nme.li3i 'e s8re9lili3i 9onusunda9i istemlere taAU olmaldr. %8n8m8.de5 t8m insanlarn Aelli temel 1a9larn <i3nenemeye0e3inden emin oldu9lar Air d8nya 1ayali art9 te1li9ededir. 7u 1a9lara 1er .aman sayg g?sterilmesini sa3lama9 gere9 Aireysel gere9 to-lu olara9 1er Airimi.in g?re'idir. $luslararas !O 2rg8t8 Aunun sa3lanmas5 insan 1a9larnn A8t8n d8nyada 9orunmas ama0yla Aa. somut ?neriler getirdi. nsan 1a9lar giriimlerini 9oordine ede0e95 Au 9onunun 7MPnin t8m et9inli9leriyle A8t8nletirilmesini sa3laya0a9 'e 7osnaBHerse95 GamAo<ya5 Haiti giAi a0il durumlarda Aa3ms. eylemde Auluna0a9 9ayna9 'e yet9iyle donatlm Air 7M nsan Ha9lar Y89se9 Gomiserli3i 9urulmas i<in <a3rda Aulundu9. !yr0a insan 1a9larna ili9in <9aAile0e9 mu1temel 9ri.leri tes-it ede0e9 et9in Air 7M Rer9en uyarR sistemi 9urulmasn5 uluslararas to-lulu3un 0iddi insan 1a9lar i1lVllerinde a0il 1are9ete ge<mesini sa3laya0a9 Air 7M Ra0il te-9iR sistemi oluturulmasn istiyoru.. D8nya to-lulu3u5 insan 1a9larnn e'rensel olmad3n5 yani Air 98lt8rde uygulan- di3erinde uygulanamaya0a3n5 Aas9 ile yo9sullu9 arasnda se<im ya-mam. gere9ti3ini ileri s8renlerin y?nlendirdi3i giAi Gu.ey ile %8ney arasnda A?l8nmelere i.in 'ermemelidir. 7M nsan Ha9lar E'rensel 7eyannamesiPnin il9 08mlesi ?yledir( Rnsan ailesinin A8t8n 8yelerinin eit 'e de'redileme. 1a9lara sa1i- oldu3unun 9aAul85 d8nyada ?.g8rl895 adalet 'e Aarn temelidir.R 7u 08mle ya.lal +6 yldan u.un Air s8re ge<ti. Ve Au s?.ler g8n8m8.8n 1.la de3ien d8nyasnda 1er .aman9inden <o9 da1a Oa.la ge<erlidir. nsan 1a9larnn e'renselli3inden yana ta'rm. da 1er .aman9inden da1a 9ararl olmaldr. RVa1etin .e1rinden i<enlerR5 diye ya.yordu s8rg8ne g?nderilen 'e
=C=

1a-sedilen Pa9istanl air @ai. !1met @ai.5 R9a.anamaya0a9lar5 ne Aug8n ne de yarn. !9larn Aulutu3u yerde 9lar s?nd8reAilirler ama ay3n 9?relteme.ler.R 5PN Trkiye) Eilt(=5 say( :5 ss./>B/*5 <e'iren( Le'ent Einemre. =C/

;E 72L;NM;# 7d D;NY! VE )EN%NLE N 7!#G!LD" "S"e


!l'in H Heidi T&@@LE L&S !N%ELESB Y8.yllar Aoyun0a elitler5 yo9sullarn Aa9aldrsndan 9or9u- 9endilerini Auna 9ar 9orudular. Hem tarm ya da 7irin0i Dalga to-lumlarnn5 1em de sanayi ya da 9in0i Dalga to-lumlarnnn tari1ine 9anl 9?le5 serO 'e i<i isyanlar damgasn 'urmutur. !ma ademi mer9e.iyet<i5 Ailgiye dayal ;<8n08 Dalga to-lumlarnda <o9 art0 Air yeni gelime ortaya <9yor( %idere9 artan Air .engin aya9lanmas ris9i.

SSE7 -ar<alanr9en5 ayrlmaya en 1e'esli olan 0um1uriyetler 7alt9 De'letleri ile $9raynaPyd. 7at !'ru-aPya en ya9n 8l9eler olara9 Aunlar5 ayn .amanda en m8reOOe1 'e sanayisi en gelimi 8l9elerdi. 7u i9in0i Dalga sanayi 0um1uriyetlerinde elitler Besas olara9 Gom8nist Parti A8ro9ratlar 'e sanayide9i y?neti0ilerB Mos9o'aPnn 9endilerini 9?t8r8m Ara9t3 'e srtlarna5 9aldramaya0a9lar Air y89 'urdu3u 9ansndayd( 7atPya Aa9t9larnda5 imdiden gelene9sel sanayi to-lumunu a- Air ;<8n08 Dalga Ailiim e9onomisine do3ru ilerleme9te olan !lmanyaPy @ransaPy 'e ?te9i 8l9eleri g?reAiliyorlard. Gendi e9onomilerini de 7at !'ru-a ro9etinin ar9asna Aa3lama umudundaydlar. Tersine5 7irli9Pten ayrlma 9onusunda g?n8ls8. olan 0um1uriyetler ise !'ru-aPya en u.a95 en yo9sul 'e tarma en <o9 dayal olanlard.
e 7u ya.5 Rok, ?7n- Dalga, Yeni $7ler Yeni Roklar adl 9ita-lar en <o9 satan listelerinde yer alan ya.arlarn Sava! ve Kar% Sava%) Yirmi "irin-i Yzyln Rafa.nda Hayatta Kalmak adl 9itaAndan uyarlanmtr.

=C+ !3rl9la M8sl8man olan Au 7irin0i Dalga 0um1uriyetlerinde elitler5 9endilerini 9om8nist olara9 adlandryor5 ama da1a <o9 aile 'e 9?y i<inde9i son dere0e 9iisel ili9i a3larndan yararlanan yo.lam Oeodal Aaronlara Aen.iyorlard. Himaye 'e sada9a i<in Mos9o'aPnn a3.na Aa9ma9taydlar. 7?yle0e i9in0i Dalga 'e 7irin0i Dalga A?lgeleri5 AirAirine t8m8yle 9art do3rultulara <e9ildiler. 78t8n taraOlar da5 etni9 9?9en5 dil5 1atta e9oloKi Aayra3n sallayara9 9endi <9arlarn mas9elemeye <alyordu. !ma Aunun sonu0u olan <atmalarn ar9asnda5 t8m8yle AirAirine 9art e9onomi9 'e -oliti9 i1tiraslar 'ard. 7irin0i 'e i9in0i Dalga A?lgelerinde9i elitlerin5 %orAa<o'Pun u.latramaya0a3 9adar A8y89 Air g8<le 9itleleri 9art y?nlere <e9mesi sonu0unda5 So'yetlerPde9i A8y89 -ar<alanma yaand. 7a9a A8y89 uluslarn r?ntgeni <e9ilirse5 Auralarda da 7irin0i5 i9in0i 'e ;<8n08 Dalga Oar9ll9larna dayal Aen.er <atla9lar oldu3u g?r8l8r. 2rne3in5 d8nyann en 9alaAal9 8l9esi olan inPi ele alalm. 7ug8n *.= milyarl9 n8Ousu i<inde J>> milyonu5 i< 9esimlerde yaayan 9?yl8lerdir 'e 1VlV seOil yo9sullu9 9oullar altnda atalarnn uygulad3 y?ntemlerle to-ra3 s8rmeye <alrlar. %ui.1ouPda5 derme <atma 9ul8Aelerin 'e di3er seOalet g?stergelerinin arasnda a< <o0u9larn imi 9arnlar da 1VlV a<9<a g?r8leAilir. 7uras5 7irin0i Dalga inPidir. Tersine inPin 9y eyaletleri5 t8m d8nyann en 1.l gelien A?lgeleri arasndadr. @aAri9alarla dolu %uangdongPa -rl -rl yeni y89se9 ya-lar g?38 delme9tedir 'e giriimler5 gloAal e9onomiyle A8t8nlemitir. e'relerine Aa9t9larnda5 1.la i9in0iPden ;<8n08 Dalga y89se9 te9noloKi e9onomilerine ge<me9te olan Hong Gong5 Tay'an 'e Singa-urPu g?reAilirler. Gy eyaletleri5 RGa-lanlarR diye anlan Au 8< 8l9eyi 9endi 9al9nmalar i<in model olara9 g?rme9te 'e 9endi yerel e9onomileriyle Aunlar arasnda Aa3lant 9urma9tadrlar. 7a.lar u0u. eme3e dayal i9in0i Dalga iletmelerinde <alan5 Aa.lar da imdiden m8t1i Air 1.la ?n08 ;<8n08 Dalga te9noloKileri 9urma9ta olan yeni elitler iyimserdirW son dere0e ti0ari 9aOaldr5 saldrgan Air Ai<imde Aa3ms.dr. Ellerinde Oa9slar5 0e- teleOonlar5 altlarnda l89s otomoAiller olan5 Mandarin in0ePsi de3il Ganton in0ePsi 9onuan Au elitlerin5 Van0ou'er ile Los !ngelesPtan Ea9arta5 Guala Lum-ur 'e ManilaPya 9adar 1er yerde9i etni9 inli to-lulu9laryla 1aB Aerleme Aa3lants 'ardr. Yurtdnda9i inlilerPle5 1ayat tar. 'e 9endi <9arlar a<sndan orta9 y?nleri5 ana9arada9i 7irin0i Dalga inlilerPiyle oldu3undan da1a <o9tur. To-lu0a5 Pe9inPde9i mer9e.i y?netimin e9onomi9 Oermanlarn ta9mamaya Aalamlardr Aile. !rt9 Pe9inPin e9onomi9 m8da1alesine 9atlanmamaya 9arar 'eri-5 9rsal A?lgede9i 9oullar d8.eltme9 ya da <iOt<iler arasnda9i 1u.ursu.lu3u yattrma9 i<in mer9e.i y?netimin gere9 duydu3u 9ayna9lara 9at9da Aulunmay reddetmelerine urada ne 9ald[ Pe9in5 mali 'e -oliti9 ilerinde onlara tam ?.g8rl89 'erme.se5 yeni elitlerin Aa3ms.l9 ya da

Auna Aen.er Air ey 8.erinde srar ede0e3i d88n8leAilirW Au da5 inPi -ar<alay- i< sa'a AalataAile0e9 Air adm olur. De' yatrmlar te1li9eye giren Ma-onya5 Gore5 Tay'an 'e Aa9a 8l9eler taraO tutma9 .orunda 9alaAilir 'e A?yle0e5 ardndan geleAile0e9 Oa0iann i<ine g?m8lm8 olurlar istemeden. 7u senaryo5 Ai.im de 9aAul etti3imi. giAi s-e98lasyona dayaldr5 ama olana9s. de3ildir. Tari15 A8y89 ?l<8de i1timal d g?r8nen sa'alar 'e aya9lanmalarla doludur. Hindistan5 J/6 milyon n8Ousuyla d8nyann i9in0i 9alaAal9 8l9esidir 'e onun da 8<e A?l8nm8 elitleri arasnda Aen.er Air 9o-u ortaya <9ma9tadr. &rada da yine 9alaAal9 9?yl8 9itleleri y8.yllar ?n0esinde oldu3u giAi yaarW orada da yine 9aAa0a *>>B*6> milyon 9iiyi Aarndran5 geni 'e A8y8me9te olan Air sanayi 9esimi g?r8r8. 'e orada da yine5 8yeleri internete 'e d8nya iletiim a3na Aa3l olan5 e'lerinde PEPleriyle <alan5 Ailgisayar -rogram 'e y89se9 te9noloKi 8r8nleri it1al eden5 di3er to-lum 9esimlerinin9inden t8m8yle Oar9l Air g8ndeli9 ger<e9li3i yaayan 98<895 ama 1.la A8y8yen Air ;<8n08 Dalga 9esimi 'ardr. HindistanPda9i tele'i.yon e9ranlarnda Aoy g?steren MTVPye Aa9t3m.da ya da %8ney Del1iPde9i La0-atB ai al'eri mer9e.ine u3rad3m.da5 9esimler arasnda Au 9o-u9lu9 da1a da netleir. 7urada m8teriler5 <ana9 anten5 LED5 sinyal -aylama aygt5 'ideo 9ayt aygt 'e ;<8n08 Dalga Ailgi a9na Aa3lanma9 i<in gere9en di3er mallarn Oiyatlar 8.erine seyyar sat0larla 9yasya -a.arl9 eder. Hindistan5 etni9Bdinsel niteli9te oldu3u g?r8len Oar9ll9lara dayal 9anl ayrl9< 1are9etlerle .aten sarslmtr. !n0a9 Aunlarn temeline Aa9arsa95 inPde ya da usyaPda oldu3u giAi AirAirine 9art 8< elit
=CC

AulaAiliri.W Aunlarn 1er Airinin 9endi e9onomi9 'e -oliti9 g8ndemi 'ardr 'e din ya da etni9 9?9en 9is'esi altnda 8l9eyi A?lme9tedirler. 7re.ilyaPnn *66 milyonlu9 n8Ousu da i<ten i<e 9aynama9tadr. g808n8n neredeyse y8.de +>P 1VlV tarmdadrW Aunun A8y89 A?l8m8 de son dere0e 9or9un< 9oullarda g8<Aela 1ayatn s8rd8rme9tedir. 78y89 Air sanayi 9esimi ile 98<80895 ama A8y8me9te olan Air ;<8n08 Dalga 9esim5 7re.ilyaPnn 9alann oluturur. Gu.eydo3uPda9i 7irin0i Dalga 9?yl8leri a<l9tan ?l8r9en 'e denetlenemeyen g?<ler 9in0i DalgaPda9i Sao Paulo ile ioPda9i a3rl3n 9oyar9en Aile 7re.ilya5 io %rande de SulPda imdiden ?rg8tl8 Air ayrl9< 1are9etle 9ar 9aryadr. 7uras5 y8.de J, o9urya.arl9 oran 'e 1er Ae e'den d?rd8nde teleOon olan m8reOOe1 Air %8ney A?lgesidir. %8ney5 8l9ede %SYHPin y8.de :CPsn 8retme9tedir 'e 1898mette temsil oran5 ayn ?l<e3e 'uruldu3unda e9onomiye 9at9s an0a9 y8.de *J olan Gu.ey 'e Gu.eydo3u A?lgelerinin9inden 1e- da1a d889t8r. ;steli9 %8ney5 Gu.eyPe s8A'ansiyon sa3lad3 iddiasndadr. %8neyliler5 7re.ilya ioPnun 1emen 9u.eyinde sona erseydi .engin olurdu5 diye a9a ya-ar9en art9 g8lm8yorlar. %SYHPlerinin y8.de *6Pini 7re.ilyaPya g?nderi- yaln.0a y8.de ,Punu geri ald9larn ?ne s8r8yorlar. 7re.ilyaPy A?lme 9onusunda 9ararl Air -artinin lideri ?yle diyor( R!yrl9<l95 7re.ilyaPnn sil9ini- geri 9alml9tan 9urtulmas i<in te9 yoldur.R !yn .amanda i< <atmaya giden Air yol da olaAilir. !'ru-aPda Aile5 tam da /> yll9 A8t8nleme s8re0i sonu<lanma9 8.erey9en5 ayrl9<l3n sesi 1er .aman9inden da1a Oa.la <9maya Aalad. $mAerto 7ossi ?nderli3inde9i Gu.ey 7irli3iPnin se<im .aOerini d88n8n. eOa1n da1a y89se9 oldu3u 9u.ey 9esimini oma A8ro9rasisi ile talyaPnn yo9sul g8ney 9esiminin y898nden 9urtarmaya dayal -rogramyla 7irli95 talyaPda9i yolsu.lu9 s9andallarnn Aei3i MilanoPda oylarn <o3unlu3u ald. Deme9 9i A8t8n d8nyada5 <atma 1alinde9i uygarl9larn ortamnda Aulunan 9.gn .enginlerden uyar niteli3inde Air 1omurtu duyuyoru.. )enginler5 ayrlma9 istiyor.

Y89se9 sesle dile getirmeseler de5 Air<o3u ?yle d88n8yor( R1tiya<larm. yurtdndan almallarm. da dar sataAiliri.. leride5 ;<8n08 Dalga ilerledi9<e OaAri9alarm. 'e A8rolarm. ger<e9B
=C:

ten da1a a. sayda 'e da1a niteli9li i<ilere gere9 duyaAile0e99en5 niye 9?t8 Aeslenmi Air 0a1iller ordusunu srtm.da tayalm[R 7u5 A?l8nmeye yol a<aAile0e9 Aa9a e3ilimlerle5 ?.elli9le y89selen 9oruma0l9 'e 7al9anlarPdan HindistanPa 9adar Air<o9 yerde -atla9 'eren t8rden etni9Bdinsel <e9imelerle Airleti3inde iddetli -atlamalar m8m98nd8r. %idere9 <o3al- 1.la genileyen Au A?l8nmeler5 ?n8m8.de9i on yll9 d?nemlerde Aara y?neleAile0e9 geni ?l<e9li te1ditleri temsil etme9tedir. 7unlar5 <a3m.n en temel <atmasndan 9ayna9lanr( 7u <atmay5 sanayi de'riminden sonra d8nya g808nde ortaya <9an i9i dall ya- i<inde snrlanamaya0a9 yeni Air de'rim0i uygarl3n y89selii Aalatmtr. 2n8m8.de9i on yll9 d?nemlerde d8nya sisteminin5 1VlV tarma dayal 7irin0i Dalga de'letleri5 gelene9sel sanayi 8.erine 9urulu i9in0i Dalga de'letleri 'e Airinin 9endi 1ayati <9arlar5 <atma 1alinde9i 9endi elitleri5 9endi 9ri.leri 'e g8ndemleri olan ;<8n08 Dalga De'letleri Ai<iminde ya'a ya'a 8< dall Air ya-ya oturdu3unu g?re0e3i.. %8n8m8.de sa'an si'illeri de i<ine ala0a9 Ai<imde yaylmasn5 n89leer5 9imyasal 'e AiyoloKi9 silV1lar ile O8.elerin durmadan <o3almasn g?.lemledi3imi. A8y89 tari1sel Aa3lam Audur ite( NeD Yor9Pta9i D8nya Ti0aret Mer9e.iPnin AomAalanmas giAi ?n0eden 1i< emsali g?r8lmemi sa'a Ai<imlerinin ortaya <9na da Au Aa3lam i<inde tan9 oluyoru.. 7u olayn da a<9<a g?sterdi3i giAi de'let5 iddet 8.erinde9i te9elini5 ?ld8rme sanatna 'a9O5 <o3unlu9la Aa3ms. a9t?rlerden oluan 98<89 gru-lara 9a-trmtr. H.la gele0e9te9i tari1in tu1aO 'e ye-yeni Air d?nemine giriyoru.. Sa'a ?nleme9 ya da snrlandrma9 isteyenler5 Au yeni olgular 1esaAa 9atma95 aralarnda9i gi.li Aa3lantlar g?rme9 'e d8nyam. d?n88me u3ratan de3iim dalgalarn tanma9 .orundadr. 2n8m8.de9i ola3an8st8 9ar9l9 'e te1li9e d?neminde 'arl3m. s8rd8reAilme9 i<in en a. i9i y8.yldr 9imsenin ya-mad3 Air eyi ya-maly.. Nasl yeni Air sa'a Ai<imi i0at ettiyse95 i9tidarn 'e Ailginin ademi mer9e.ilemesinden yararlanara9 ;<8n08 Dalga iddet Ai<imlerine 9ar sa'aan yeni Air RAar Ai<imiR i0at etmemi. gere9e0e9tir. 5PN Trkiye, Eilt( =5 say( :5 ss./*B//5 <e'iren( 2.den !r9an. =CJ

D;#M!NS") 7! "# &L!7L MU[


%iandomeni0o P"EE& NEN Y& GB i9i 9utu-lu Air d8nya d8.eninden d8mans. Air d8nyann d8.ensi.li3ine ge<meye mi ma19umu.[ N89leer 9or9unun 1V9im oldu3u Air d8nyann yerini ter?ri.mden 9or9tu3umu. Air d8nya m alyor[ De'let 9u''et 9ullanma te9elini eAediyenByitirdi mi[ NeD Yor95 7omAay5 Ga1ire 'e istanAulPda9i son AomAalama eylemleri5 7al9anlar 'e di3er A?lgelerde9i me.alim5 uygar da'rann orta9 -aydasnn d8nyann t8m 9?elerine 1en8. yaylmad3n <o9 'a1i Air Ai<imde 1atrlatyor. %8na1 99rt0larnn Aollu3u5 1emen Air Rd8manR in yeniden i0ad edilmesini gere9tiriyor. So'yet 7lo9uPnun <?988yle Airli9te orta9 Air -aydann yaylmas5 d8nya genelinde ter?ri.me 'erilen dolayl 'eya dolays. deste3in 9esinli9le .ayOlamasn getirdiW <8n98 Au t8r deste3in AulunaAile0e3i 0o3raOi A?lge darald5 ayr0a loKisti9 deste9 olara9 9ullanlaAile0e9 -oliti9 ya-B lar ya yo9 oldu ya da Aa9a ama<lar tayorlar. 2te yandan5 Rana a9mRa mu1aleOetin de3ii9 Ai<imleri5 Aug8n ?rg8tl8 -oliti9 1are9etlere d?B

e 7M es9i %enel Se9reteri Per0. de Eu0llarPn siyasi meselelerden sorumlu yardm0s olan %iandomeni0o Pi00o5 *,,> ylnda L8AnanPda9i 7atl re1inelerin serAest Ara9lmasnda <o9 et9ili olmutu. %iandomeni0o Pi00o5 Aurada5 yaad3 deneyimden <9artlaAile0e9 derslerin uygarl9lar <atmasnn <?.8m8nde nasl 9ullanlaAile0e3ine ili9in g?r8lerini a9taryor.

=C, n8me ansna da1a a. sa1i- <8n98 Au -oliti9 9anallardan Air 9sm art9 me'0ut de3il. 7eyrutPta9i re1ine olay srasnda5 re1ineleri 9a<ranlarla g?r8me9 8.ere Air9a< 9e. Rg?t8r8ld8mR. 7ir9a< 9e. di-lomati9 olmayan u.un tartmalarm. oldu. 7ir sonu0a 'araAilmemi. i<in Aen 9endim de 9a<rlmtm. Goullar gere3i tartmalarm. oldu9<a Ryo3unR ge<ti. & g8nlerde 7irlemi Milletler g?re'lisi de olsa5 Air 7atlPnn "slVmU Ei1adPla masaya oturmasnn 9esinli9le anlalamaya0a9 Air ta'r oldu3u s?yleneAilir. D8nyadan i.ole edilmitim5 Oar9l Air dil 9onuuyordum5 <o9 Oar9l Air 98lt8rel ar9a -lan olan Oar9l Air dinsel inan0a Aa3lydm 'e g?r8melerim sonunda Aana ne olaAile0e3ini Ailmemem Air yana5 nerede oldu3umu Aile Ailmiyordum. !ma iletiim sa3land5 re1inelerin salnmas 9onusunda anlat9 'e RonlarR da s?.lerini tuttular. !slnda aram.da ger<e9ten Air Oar9 'ard( 7irin0isi Aen 1er1angi Air su< ilememitimW onlarsa da'alarn duyurma umutlar olmadan 9urAan edildi9lerine inanmlard. !ma Ai.i ger<e9ten ayran Air ey 'arsa5 o da 9or9uydu( He-imi.in Oar9l oldu3unu 9aAul ediyorum ama ayrm <i.gisi din5 -oliti9a 'eya -ara de3il5 9or9udur. Gor9u5 ayrm0l3n <o9 demo9rati9 Air e9lidirW Aug8n AenimleBdir5 yarn Aa9a Airisiyle. Ter?ri.m5 1og?r8s8.l838n 0ani0e ortaya <9dr. Hog?r8s8.l83e 'erilen ta'i.5 insanl9 i<in 1er .aman <o9 9?t8 olmutur. Hog?r8s8.l838n 0ani0e te.a18r8ne 1.la5 seAatla 'e 9ararll9la 9arl9 'erme9 gere9ir. !ma et9ili 'e g8'enilir olma9 i<in tutarll9 arttr. 7a9a Air deyile5 nerede 9arlarsa9 9arlaalm5 1og?r8s8.l89le 9ararll9 'e 0esaretle m80adele edilmelidir. E3er tutarl da'rand3m. g?stereAilirse95 Au <aAaya 9atla0a9larn says artar5 9ar <9anlar a.alr. Si'il to-lumun Aireyin Aa3ms.l3n 'e 1a9larn 9oruma9 i<in Bne 9adar Oar9l olursa olsunB aya9land3 Air .amanda ne ter?rist eylemlere te-9i g?sterme9te i1mal9Vr da'ranaAiliri. ne de Aa9a eylemlere i.in 'ereAiliri.. Ter?ri.me 'e 1og?r8s8.l838n 1er Ai<imine 1.la 'e 9ararll9la te-9i g?stermeyi Aaarama.sa9 Au Ai.e <o9 -a1alya mal ola0a95 sa'aa Aile yol a<aAile0e9tir. 7ir d8mann olmay madalyonun Air y8.8yse5 uluslararas sa1nede9i oyun0ularn <o3almas da ?te9i y8.8d8r. D8nya genelinde militan 270 milliyet<ili3in 0anlanna tan9 oldu3umu. s?yleniyor. 7unun tan9 oldu3umu. eyin do3ru Air tanm m oldu3u5 yo9sa ger<e9te g?rd838m8.8n marKinallemeden do3an Air iddet mi oldu3u sorusunu soruyorum. Gesinli9le ne istemedi9lerini s?yleyen ama ne istedi9leri 9onusunda 9aOalar 9ar9 olan sesler duyuyoru.. stemedi9leri5 i9in0i snO 'atanda olma9. Seslerini duyurma9 'e Air e9ilde5 yeni uluslararas to-lumun masasnda oyun0u olara9 yer alma9 istiyorlar. !ma Airi Air 9ul8Ae girer9en 8yeli9 9urallarn da 9aAul etme9 .orundadr5 A?yle0e 9ul8- 9a-ana0a9 olursa 9endisinin de 9ayAede0e3i Air ey olur. &rta9 -ayday da1a da geniletmenin Air yolu da5 uluslararas sa1nede 9ul8Ae 9atlan oyun0ularn m8m98n oldu3un0a Oa.la olmasdr. ;yeli9 aidatW orta9 de3erleri 'e 9atlma 9urallarn 9aAul etme9tir. 7u durum5 u.un g?r8meleri5 So3u9 Sa'a d?neminde 'erilen isimle5 A8y89 Air -a.arl3 gere9tireAilir. & .aman ayn 9urallar 9aAul etmeyen 8l9eler ?nemli meseleleri masaya getireAilir 'e A8y89 <atmalardan 9a<nma9 i<in ge<i0i anlamalar ya-aAilirler. &rta9 -ayda yeni Air A8y89 -a.arl9la Do3u 'e 7atPnn ?tesine geniletilirse5 ter?ri.min dolayl ya da dolays. loKisti9 'e -oliti9 deste9 Auldu3u yerlerin says da1a da a.ala0a9tr.

!ma ayn .amanda A8y89 1arOli yeni Air d8man i1tiya05 RAi.imR i<in de RonlarR i<in de art olaAilir. %?stere0e9leri A?yle ?nemli Air 1edeO olmayn0a5 to-lumlarn 1og?r8s8.l83e 'erdi9leri .ayO te-9iyi ter?ri.me 'erile0e9 .ayO te-9iler i.leyeAilir. te o .aman yeni Air RD8manRm. ola0a9 'e A?yle0e orta9 -aydam.n yaygnlamasn snrlandra0a95 9or9uyu Aesleye0e9 'e 1og?r8s8.l83e 9ar da'ranlarm. di99atle i.leyenlere 9arma9 sinyaller g?ndere0e3i.. Sonra da gele0e9 ter?rist eylem i<in Ae9leye0e3i.. Son ta1lilde ter?ri.me 'e 1er <eit 1og?r8s8.l83e 9ar 'erilen m80adele5 Air liderli9 sna'dr. Garlarnda Air d8man olmayn0a liderli9ten a0i. liderlerin5 ter?ri.me 'e 1og?r8s8.l83e et9ili Air 9arl9 'eri- 'eremeye0e9lerini mera9 ediyorum. 5PN Trkiye, Eilt( =5 say( :5 ss./+B/65 <e'iren( Le'ent Einemre.
271

=*. Y;)Y"L RMEDENYET S!V!#L! "N"N Y;)Y"L" &L! !G !N"L!E!G


Mariano !%$" Ee Es9i So'yetler 7irli3iPnde maOyann y89selii ile Msr 'e Ee.ayirPde 7atllarPn ?ld8r8lmesi arasnda ne giAi Air Aa3lant olaAilir[ %?r8n8te 1i<Air Aa3lant yo9tur. @a9at medya5 es9i So'yetler 7irli3iPnde9i maOyann e<en 'eya !.eri 9?9enli oldu3undan 'e Gu.ey !Ori9a ile Ya9n Do3uPda9i yaAan0lar 9atledenlerin de M8sl8man oldu3undan s9 s9 Aa1setme9tedir5 i9i durumda da te1dit 'e te1li9elerin 9ayna3 "slVmU 9anattr. slama 9ar duyulan Au 9u9u5 -e9 de yeni saylma.. 7u 9or9u 7atllarPn 9endilerine 9ar -lanland3n d88nd89leri5 yaAan0 d8manl3 e9linde yorumlanma9tadr. Gonu 8.erine ya-lan tartmalar da Au -aronayay g?.ler ?n8ne serme9tedir. *,+:B*,,> yllar arasnda so3u9 sa'a s8rd838 s8re0e 7atPnn en A8y89 d8man 9om8ni.m ideoloKisi 'e es9i So'yetler 7irli3i idi. a9i-5 demir Air -erdenin ar9asna gi.lenmiti5 i<ine 9a-alyd. slVmiyet ile durum da1a Oar9l. 2.elli9le !Ori9a 'e Ya9n Do3uPdan geldi3i s?ylenen slVmiyet snrlar5 Ao3a.lar gi.li 'eya yasal -e9 Oa.la .orlu9la 9arlamadan ayor 'e MarsilyaPya5 7arselonaPya 'eya @ran9OurtPa ulayor. Londra Graliyet $luslararas li9iler Enstit8s8Pn8n yaynlad3 Air ra-ora g?reW
e Madrid "n'estiga0iones Para la Pa. Mer9e.i e3itim m8d8r8 'e !msterdam Transnational nstitutePun m8d8r yardm0s.

272 RslVm 1er .aman 7atPnn endielendi3i Air 9onu olmutur. !rt9 7atPnn i<ine girmeye Aalamtr S...T Son d?nemlerde 7at !'ru-aPnn Aa. Oa9ir ma1allelerinde <o9 sayda M8sl8man yaama9tadr S...T !rt9 slVm5 7atPda 98lt8rel ger<e9li3in Air -ar<as olmutur. 7u es9i d8man 7at !'ru-a 9a-larndan i<eri s.mtr. @a9at 7at y8.yllardr s8regelen Aa. 9lieleri5 ?nyarglar5 ger<e9le ilgisi olmayan su<lamalar ama9 .orundadr. mans.lara 9ar 0t1ad 'e Oanati9 Air 9ader0ili9 7atllarPn 9aOasnda y8.yllardan Aeri aAartlara9 s8regelmi 'e onlar ra1ats. etmitirR.

slVm d8nyas 'e Hristiyan d8nyas arasnda9i AirAirlerine meydan o9uma gelene3i5 son yllarda gidere9 artan 'e 9?r89lenen antiBlslVm0 Air anlaya d?n8m8t8r. :>Plerin Aanda9i -etrol 9ri.i5 !ra- d8nyasnn gelimi 8l9elerin e9onomi9 gele0e3ini ma1'edeAile0e3i e9linde yanl Air d88n0enin ortaya <9masna yola<mtr. J>Plerde5 ran 'e ?.elli9le L8AnanPda ar islam0 Aa. ?rg8tlerin 7atllarP re1ine almas5 Au ?rg8tlerin a0mas. 'e 7at 9art ?rg8tler olara9 yorumlanmalarna yola<mtr. 7unun yansra medyann5 srailPe geni ?l<8de 'erdi3i deste9 nedeniyle !ra-larn s8rd8rd838 m80adeleler @ilistinlilerPin9i giAi 1a9l olanlar da1i ter?ristli9le su<lanmtr. Sonu< olara9 *,,> ylnda Gu'eytPin "ra9 taraOndan igali 'e 7a3datPn n89leer <almalarnn ortaya <9mas !ra-larn 7atPy te1dit eden imaKn iyi0e -e9itirmitir. Son .amanlarda Msr 'e Ee.ayirPde meydana gelen olaylar 'e sui9astlerin u.antlar !'ru-aPya 9adar ulat. E9im sonunda Ee.ayirli Aa. "slVmU militanlar5 silV1 de-olar 'e 0e-1aneleri ile AeraAer ParisPin dnda Aa. A?lgelerde ya9alandlar. 7unun dnda radi9al slVmiyet Air taraOta Paris di3er taraOta Londra 'e Nas1ington olma9 8.ere 7atPy i9iye A?lme9tedir. 7u A?l8nme Ee.ayirPe 9ar alna0a9 ta'rdan 9ayna9lanma9tadr. 7u A?l8nmenin temelinde radi9al slVmPa 9ar as9erU g8<ler mi

deste9lenmeli yo9sa !meri9aPnn ya-maya Aalad3 'e LondraPnn da ?nerdi3i giAi "slVmU gru-larla diyaloga girmeye <almal m tartmas yatma9tadr. N!T&Pnun yaymlad3 son ra-orlardan Air tanesinde 8ye 8l9elerin5 radi9al dinU gru-larn d8man0a saldrlarndan dolay islVmP Air 273 Rte1ditR olara9 g?rd89leri Aildirilmitir. R7u radi9al gru-larn 7at de3erlerine olan 9artl9larndan dolay 7atl 'atandalara 9ar iddet 9ullana0a9larndan endie edilme9tedir.R !yn .amanda Au ra-orda Au ti- iddet 1are9etlerinin RM8sl8man 'eya 7atl 8l9elerde 9amuoyunun demo9rasiye olan g8'enlerini sarsaAile0e3iR5 Au nedenlerle de Rradi9al slVmPn 7at !'ru-aPya g?<8 1.landra0a3R Aildirilmitir. <*",-'#,(i *-*( K$&s 7atPya ait -e9 <o9 resmi do98manda gidere9 artan -roAlemleriyle !9deni. A?lgesi isti9rars. Air A?lge olara9 g?sterilme9tedir. 7u isti9rars.l3n en ?nemli nedenlerinden Airi olara9 da A?lgenin g8neyinde9i 8l9elerde9i demo9rasi e9si9li3i olara9 g?sterilme9tedir. @a9at Au neB denler arasnda asla Gu.eyPin5 %8neyPi dlayan e9onomi9 -oliti9alarndan 7retronBNoods sisteminden 'eya 7atPnn as9erU 8st8nl838nden Aa1sedilmemitir. !'ru-a Parlamentosu !9deni.Pde artan isti9rars.l3 u e9ilde a<9lama9tadr(
R"slVmU Oundamentali.min yayl 9roni9leen @ilistin -roAlemi5 Oar9l milliyetler 'e gru-lar arasnda e9oloKi9 -roAlemlerin gidere9 artan Air e9ilde Aoy g?stermesi5 e9onomi9 Aa3mll95 Aor<lar5 demo9rasi 'e insan 1a9larna 9ar gelien -oliti9alar5 isi.li95 n8Ous -atlamas 'e g?<ler5 g8ney 'e g8neydo3u !9deni.Pin isti9rars.l3n arttrma9tadr.R %8neyPde9i A8y89 9aosRu anlatma9 i<in AirAirinin ardna 9onan Au Oa9t?rler 'e 7atPy Au seAe-lerin dnda tutmaya <alan Au ya9lam5 *,,/ ya.nda5 de3erli5 mu1aOa.a9Vr5 !meri9al ProOes?r Samuel HuntingtonPn yaynlad3 ses getiren Air ma9ale nedeniyle Air ti- do9trin 1aline gelmitir( RHi-ote.imW d8nyann gele0e9te <atmalarnn 9ayna3 e9onomi9 'eya ideoloKi9 olmaya0a9tr5 insanl3n A?l8n88n8n ana nedeni 98lt8r ola0a9tr. @a9at gloAal siyasetin Aarndrd3 ana <atmalar milletler 'e de3ii9 medeniyetlerden gru-lar arasnda ola0a9trR.

ProOes?r Huntington medeniyetin Rayn 98lt8den insanlarn oluturdu3u en A8y89 AileimR oldu3unu sa'unma9tadr. Ve se9i. medeniyet Aelirleme9tedir( 7at5 GonO8<y8s<85 Ma-on5 UslVmU5 Hindu5 Sla'B&rtodo9s5 LatinB!meri9an 'e Smu1temelT !Ori9al.
274

P),#,"i-,t Q&(!P Samuel HuntingtonPn te.leri olaylar Aasite indirgemesi5 98lt8rel snrlar 9aAa0a tanmlamalarla yo9 etmesi 'e ?.elli9le slVmPa 'e GonO8<yus<ulu9Pa 9ar siyasU 'e as9erU <areleri ?ng?rmesi nedeniyle5 u.un .aman yadsnd. HuntingtonPa g?re "ran 'e Gu.ey Gore giAi 8l9eler arasnda silV1 ti0areti 9analyla slam0 'e GonO8<yus<u Air Airli9 oluma9tadr. 7u ma9alenin !meri9a 7irlei9 De'letleri 'e Gu.ey Gore arasnda ge<en ya. meydana gelen n89leer silV1lanma 9ri.ine 'e To9yo ile Nas1ington arasnda9i .aten -roAlemli olan ti0ari ili9ilerin iyi0e .edelenmesine 9at9lar -e9 de a. olmamtr. So3u9 Sa'a sonras uluslararas ili9ilerin a<9lanmasnda9i -aradigmalarn ortaya 9oyulmasnda @ran0is @u9uyama 'e Aug8nlerde 8nl8 RTari1in SonuR te.i !meri9an entelle9t8elleri yld. sisteminde Samuel Huntington taraOndan ta9i- edilmitir. De3erli Do3u 7ilim0isi 7ernard LeDis RStilin 'e 1are9etinW siyasetin oldu3u 9adar 1898metlerin de snrlarn at3 Air <a3da yayoru.. 7unun Air medeniyet o9undan aa3 9alr yan yo9turR diyere9 s8regelme9te olan -olemi3e 9at9larn ya-mtr. Har'ard $luslararas ili9iler 7?l8m8 ProOes?r8 Mose-1 S.N. 9endi 9?esinden5 etni9 gru-larn iste9lerini Ryeni Air 9aAile0ili9R olara9 tanmlamtr. Ve son olara9 !meri9a 7irlei9 De'letleriPnde A8y89 yan9 uyandran ma9alesinde oAert D. Ga-lan5 t8m ya.arlarn a<9lamalarnn d8nyada gidere9 artan Oa9irli3i 'e Aunun sonu0unda gelien 0inayetleri en iyi e9ilde iOade etti3ini s?ylemitir. Ga-lan5 Samuel HuntingtonP RAi.i te1dit eden anariyiR en iyi e9ilde iOade eden entelle9t8ellerden Airi olara9 tanmlamtr. @ran0is @u9uyamaW RE3er "ra9 n89leer g8< 9ullanaAilseydi G?rOe. Gri.i ne 1al alrd[R sorusunu sormutur. Huntington* n ona 0e'aA ise u e9ilde olmutur(

RGonO8<yus<u 'e "slVmU de'letlerin as9erU g8<lerinin yaylmn ?nleme95 7atPnn as9erU 9a-asitesinin 9stlanmasn durdurma95 !syaPnn do3usunda 'e g8neydo3usunda 7atPnn as9erU 8st8nl838n8 9orumasn sa3lama9 gere9ir S...T 7at5 7atl olmayan medeniyetlere 9ar as9erU 'e e9onomi9 g808n8 9orumaldr.R

=:6

7at 'e slVm 9arlamasndaW diyalogun5 iAirli3inin gelitirilmesi5 uluslararas sistemde reOorm ya-lmas5 de'letler5 98lt8rler 'e 1al9lar arasnda Aarn sa3lanmas <aAalar durur9en Aa1sedilen -aranoya9 teori 'e s-e98lasyonlarn <?.8me ne giAi 9at9lar olaAilir. 7atPda R7atl olmayan 98lt8rR 'e Rmant9s. 98lt8rR 9a'ramlar gidere9 da1a Oa.la AirAirlerine 9artrlma9tadr. 7?yleli9le ?rne3in5 !'ru-a 7irli3iPnin yaynlad3 Air ra-orda RYeni n89leer te1ditlerin mant9s. y?neti0iler y8.8nden /. d8nya 8l9elerinden geleAile0e3ini5 Au 8l9elerin !meri9a 7irlei9 De'letleri 'e So'yetler 7irli3iPnin so3u9 sa'a srasnda g?sterdi9leri mant9l -oliti9ay uygulayamayaAile0e9BleriR Aelirtilmitir. 7irli9 d88n0esi Air 9e. ter9edili- i9in0i -lana atld3 .aman5 as9erU ya-trm iste9leri ?n -lana <9ma9tadr. !'ru-a 0e-1esi generallerinden Helmut Nillmann R!'ru-aPya gele0e9 te1didin g8neyden Ae9lenmesi gere9ti3iniR s?ylemitir. N!T&W *,,*Pde yeni strateKisini tanmlar9en5 %8ney 8l9elerinden 9ayna9lanaAile0e9 n89leer te1li9eye5 ter?rist gru-lara 'e Au 8l9elerin sa1i- olB du3u geni alanl ta1ri- g808ne sa1i- 9imyasal 'e AiyoloKi9 silV1lara 9ar alna0a9 ?nlemlerden Aa1setmitir. N!T&5 Aunlara 9ar t8m uluslararas me9ani.malarn g8<lendirilmesi gere9ti3ini sa'unma9tadr. N!T&Pnun ?nerileri arasnda5 n89leer silV1lanmann 9stlanmasnn yansra sa'unma sistemlerinin gelitirilmesi ?nerileri de 'ardr. N!T&Pya 8ye 8l9eler Au 9onuda 1i<Air ey ya-mama9tadrlar. Y,"i 5s(,'i %t'$t,Ri Nas1ington5 !ral9 *,,/Pte yu9arda Aa1sedilen do3rultuda yeni as9erU strateKi Aelirlemitir. !ma<5 yeni n89leer te1li9elere 9ar tedAirlere5 9orunma0l3 da e9leme9tedir. 7u strateKi <er<e'esinde !meri9a 7irlei9 De'letleri ordusu Ras9erU te<1i.atn mu1temel yeni te1ditlere yeniden d8.enlemeyeR5 Ryeni sa'a strateKileriR5 Ryeni isti1Aarat metodlarR Aelirlemeye 'e t8m Aunlar R7atl m8tteOi9leri ile AeraAer ya-mayaR 9arar 'ermitir. 7u strateKi5 Ryeralt yerleimlerine da1a ra1at ulaaAilme9R5 R1are9etli milisleri a'layaAilme9R i<in y89se9 te9noloKi 9ullanmn ?ng?rme9tedir. 7?yle Air -roKenin yerletirilmesi i<in gere9li Oinansman 9ullanlmas 8.erine
=:C

ya-lan tartmalar5 !7DPde ?.elli9le Eum1uriyet<ilerPin son Gongre se<imlerinde9i Aaarsndan sonra iyi0e ra1atlamtr. 8n98 Eum1uriyet<iler Au -roKeyi Elinton y?netiminden <o9 da1a Oa.la deste9leme9tedirler. 7u yeni strateKi onald eaganPn on yl ?n0e ortaya att3 an0a9 as9erU Air 8to-ya olma9tan ileri gidemeyen Ryld. sa'alar -roKesininR Air de'am niteli3indedir. ngili. !meri9an %8'enli9 sti1Aarat GomitesiPnin Air ra-oruna g?re5 !meri9a 7irlei9 De'letleriPnin Au yeni strateKisinin ngili. 'e !lman 1898metlerinin ger<e9letirdi9leri antimilis sa'unma sistemleri 'e silV1s.lanma -roKeleri ile ya9ndan alV9alar 'ardr. N!T& ge<ti3imi. sene Ryeni te9noloKilerin 'e Airli9leri Aalisti9 milis saldrlarna 9ar 9oruma9 i<in yeni sa'unma sistemlerinin aratrlmasR ama0yla yeni Air 9omite 9urmutur. 7?yle0e So3u9 Sa'aPn Aitiminin 8.erinden da1a Ae yl Aile ge<meden sila1lanmaya do3ru yeni Air yarn Aalad3 g?r8lme9tedir. T8m Au gelimeleri de3erlendirirse9W n89leer silanlanmann yeniden trmana ge<mesine m8saade etme9 'e silV1 end8strisine .aOer <3l9lar attrma9 yerine5 !'ru-aPnn RyaAan0 d8manl3R 'e sosyal ger<e9li9leri Aasite indirgeyen Rmedeniyet o9uR giAi g?r8lere itira. etmesi gere9me. miydi[ !'ru-a Au y8.yln sonu i<in gelitire0e3i R98lt8rlerin diyaloguR adl Air siyasU modelle <o9 da1a Oa.la Aaarl olma. myd[ Yeni Yzyl $azetesi, == &0a9 *,,6.
277

7!T"SLkM G!V%!S"N"N Y;);( G& G$ VE G2 D2Q;#;


Mu1ammed ! G&$Ne 9in0i D8nya Sa'aPndan Au yana slVm 'e 7at d8nyas AirAirlerini 9imAilir 9a< 9e. te9 taraOl5 9eyOi5 -o-8list5 9ontrols8. ya9lamlara maru. Ara9mlardr. So3u9 Sa'a d?neminde5 ;<8n08 D8nyaPda9i Aa3ms.l9 'e ?.g8rl89 1are9etleri temel tartmay 7atPyla yaamlar5 AurKu'a 'e 9a-italist 7atPnn em-eryalist 9ara9terini anlatma9 i<in MarIist 'e Leninist 9a'ramlara Aa'urmulard. 9i d8nya arasnda9i gerilim5 C>Pl 'e :>Pli yllarda "srailB !ra- <atmalar 'e 9a-italist d8.en ile 9om8nist d8.en arasnda9i gerginli9lerle Aeslenmi 'e 7atPnn s?Bm8r8085 materyalist5 189medi0i imaKn -e9itirmitir. 7atPnn5 9or9tu3u 'e te-9i duydu3u i<in Oundamentalist5 9?9tendin0i 'e radi9al sOatlaryla tanmlad3 siyasal slVmPn ortaya <9masyla Airli9te dindar M8sl8manlarn 9aOalarnda9i 7at imaKna tanrtanma.l95 dinsi.li95 materyali.m5 a1la9s.l95 98sta1l95 i9iy8.l8l89 giAi unsurlar da e9lenmitir. 7uradan 1are9etle slVm tasa''urunda5 !'ru-a5 7at olara9 genelletirilmeye Aalanm 'e 7at5 t8m Au olumsu. unsurlar 1armanlayan ideoloKi9 Air anlam 9a.anmtr. 7una 9arl9 7at tasa''urunda da5 slVm Aen.er Air ideoloKi9 A8t8n8 iOade eder 1ale gelmitir.
e SorAonne ;ni'ersitesiPnde "slVmU D88n0e Tari1i -roOes?r8.

=:J T$'iCi <,'0,(l,' 7u 9?t8 imaKlar silmeye <alma9 'e i9i d8nya arasnda9i ili9ileri d8.eltme9 i<in ya-0 ya9lamlar gelitirmenin yollarn arama95 RislVmR 'e R7atR 'e arasnda9i 8st8nl89 sa'alarn y9aAilme9 i<in ?nemli Air admdr. 7unlar ger<e9letireAilme9 i<in Aa. tari1U ger<e9lerin <o9 iyi anali. edilmesi gere9me9tedir. %er<e9te R7atR teriminin 0o3raOi anlaB mndan <o9 98lt8rel 'e ideoloKi9 anlamlaryla 9ullanlmasna yol a<anlar tari1<ilerdir. slVmPn C/=B:/= yllar arasnda d8nya 8.erinde yaylmaya Aalamas 'e da1a sonra &smanl m-aratorlu3uPnun ger<e9letirdi3i Oeti1ler5 Hristiyan 'e lai9 7atPnn 1eterodo9s5 9aranl95 1ayal0i olara9 tanmlad3 Do3uPya 1a<l seOerleri d8.enlemesine yol a<ar9en5 i9i d8nya arasnda9i Oar95 din adamlar 'e tari1<iler taraOndan Do3uPyu dlayan Air ideoloKi9 ta'rla yorumlanmtr. Do3u 'e 7at arasnda9i d8manl3n to1umlar Au ta'rlarla atlmtr. &ysa oAKe9tiO olara9 7atPnn5 !ydnlanma a3Pnda 9ilisenin dogmati9li3i5 toleranss.l3 'e 9aranB l3yla Aaa <9aAilme9 i<in Do3uPdan 'e slVm aleminden ne 9adar <o9 yararland3 1er9es<e Ailinen Air ger<e9tir. <*"*8*A*" ,li'l,-,"l,'i !n0a9 g8n8m8.de "slVmB7at ili9ilerini yeni 'e s8re9li de3ii9 unsurlar Aelirleme9tedir. 7atPnn Keo-oliti9 9onumu 'e Keo-oliti3i 9a'ray5 !7DPnin 1er i9i D8nya Sa'aPnda da 'arl3n 9antlamasyla ?nemli Air de3ii9li9 g?stermitir. 7u de3ii9li3in en ?nemli sonu0u5 !9deni. A?lgesinin gidere9 ?nemini yitirmesi 'e uydulamasyd. Gom8ni.min sa1neye <9masyla !'ru-a5 9endisini da1a <o9 7at !'ru-a siyasU 9imli3iyle tanmlamaya Aalad. Do3u 'e 7at !'ru-a arasnda oluan 'e t8m8yle ideoloKi9 olan Air 9artl9 iOadesini N!T& i<inde Aulmutu. 7u denge u.un s8re de'am etti an0a95 Aug8n ge<miin &rtodo9sBGatoli9 A?l8nmesi 9endisini Do3u 'e 7at A?l8nmesi olara9 yeniden g?stermeye Aalamtr. 7unun en <ar-0 ?rne3i5 es9i Yugosla'ya to-ra9larnda yaanma9tadr. 7atPnn5 7osnallar 'e Sr-lar arasnda9i sa'aa m8da1aleleri5 Sr-larn SaraKe'oPda !-I!l$#/(l$'/ A!l*8l,'i" .,"A,'i"i
&s"$l/l$' ,lI'$#'#$ !-I!l$s$l$'#/ .!I*"(*

=:,

giAi mi olurdu[ 7?lgede yaanan Au traKi9 sa'ata &rta<a3Pdan Aug8ne s8ren g8< strateKilerinin 'e anlam oyunlarnn taraOlar nasl 1are9ete ge<irdi9lerini 'e sa'alar 1a9l 9lmaya <alt9larn g?reAiliri.. DinU -oliti9alardan lai9 -oliti9alara ge<i da1i A?lgede9i islVm 'e 7at ayrmn engelleyememitir.
$t/ 8$R/

7atPnn Keo-oliti9 anlayyla ilgili son de3ii9li9W Keo-oliti9 anlamda Airleti3i Oa9at e9onomi9 anlamda ra9i- oldu3u d8nyann en .engin yedi 8l9esiyle ya-ld. 7u Yediler %ruAu i<inde te9noloKi95 e9onomi9 'e -arasal g808 nedeniyle Ma-onya da Aulunma9tadr. 7ug8n Do3u 'e 7at 9a'gas yu9arda anlan anlam 'e de3er 9a'gas snrlarn amtr. %8< ili9ilerine dayal strateKiler taraOndan Aelirlenme9tedir. Ve yerlei9 uluslararas us\llerin de3iimine yol a<ma9tadr( nsanl3a 1i.met5 silV1 t800arlarnn sat sonras 1i.metleri -iyasaya <9ma9taW insan 1a9larnn sa'unu0usu5 medeniyet it1ali misyonunu ?rtAas edemeB me9teW demo9rasi uygulamas5 en temel ?.g8rl89leri yadsyan unsurlar i<erme9tedir. 7unlar sa9lanmaya <allsa da 7atPnn 8st8 ?rt8leme. ger<e9leridir. 7u ?3elerin 'arl3 'e taraOll3 ar islam0lar taraOndan Aeslenen olumsu. 7at g?r8nt8s8 8.erinde9i -olemi9leri deste9liyor g?r8neAilir. 7u yarglar 7atPnn slVm alemi 1a99nda9i olumsu. imaKlarn y9maya <alan insanlar i<in 0esaret 9r0 olaAilir. !n0a9 Au eletiriler uygarl9 tari1inde ?nemli Air yeri olan5 *J. y8.yldan itiAaren insan yaamnda9i gelimelerin Aei3i 7atPy 9eyOi Air e9ilde 9aralama9 ya da ?nemini in9Vr etme9 i<in ya-lmamtr. "slVmU d88n0e5 tari1U 'e OelseOi anlamda 7at d88n0esini tamamlayan ?.elli9lere sa1i- oldu3unu g?stermitir. $t/ Ki8li@i"i" Ol!2!8! !'ru-a 7irli3iPnin -oliti9 'e e9onomi9 Air ger<e9li9 1aline gelmesiyle R7atR ile R!'ru-aR arasnda Air ayrm olumutur. 7u yeni ya-lanmann <o9 olumlu Air taraO 'ardr. & da5 !'ru-allar** 9imli9 9onusu 8.erinde d88nmeye itmesidir. 7ununla AeraAer5 Aelirtme9 gere9ir 9i5 =J> 9imli9 9onusunda9i tartmalar milliyet<ili9 1are9etleri 'e ?.lemleriyle ortaya <9mtr. Yo9sa 9imli9 tartmalar tari1te yaanan sa'alarn getirdi3i .orlu9lar5 9olonyalist genilemelerin a<t3 yeni Air d88n0e 'e 1are9et sa1asndan 9ayna9lanmama9tadr. slVm d8nyasW !'ru-aPnn5 !'ru-a 9imli3ini meydana getiren Au anlamlar 'e de3erler d8nyasnda !9deni. 7?lgesi ile yeniden A8t8nlemesi gere9ti3ini d88nme9tedir. 8n98 slVm alemine g?re iddetin5 ger<e9 'eya 1ayali 9or9ularn5 0e1aletin yeterin0e yo3un oldu3u Air d?nemde5 yeni Air e9onomi95 -oliti95 98lt8rel 'e tari1U A?l8nme gere9si.dir. !'ru-a 7irli3i Aug8nlerde ?n0eli3i Do3u !'ru-aPnn Hristiyan liAeral 7at d8nyasyla yeniden A8t8nlemesine 'ermitir. 7u y?nelme %8neydo3u !9deni.Pe 9u9uyla Aa9ld3nn Air g?stergesidir. Yaln. Yunanistan Air istisnadr. Do3uPnun 'e slVmPn en -arla9 d?nemlerini yanstan &smanl m-aratorlu3u tari1i ise Air 9enara atlmtr. 5-#/" 'e P&liti($+/ !ra-5 T8r9 'e ran 1al9lar5 ya9n Air gele0e9te5 tari1lerini5 dinlerini eletirel Air y?ntemle yeniden yorumlaya0a9lardr. !'ru-a da art9 es9imi olan d88n0e <er<e'elerini amaya <alma9tadr. 2.elli9le siyaset 'e 18mani.m 9onularnda9i 9al-lam d88n0elerini y9ma9 i<in u3ra 'erme9tedir. Muse'U5 Hristiyan 'e M8sl8man din Ailginleri tari1in yalanlamalarndan 'e Oen Ailimlerinin gidere9 artan meydan o9umalarndan ra1ats. olma9tadrlar. a1ats.l9 Aoyutlar Aa.en da1a Oa.la dayanlamaya0a9 1ale gelme9tedir. 7una 9ar ise Au din Ailginleri yeni aratrmalar 'e yeni yorumlarla Airta9m ?nlemler almaya <alma9tadrlar. T8m Au nedenlerden dolay uOu9ta =>*> ylnda Keo-oliti9 -roAlemlerin5 ideoloKi9 -roAlemlerin5 9arl9l dlamalarn5 8st8nl89 m80adelelerinin 8stesinden geline0e3i ?ng?r8leAilir. 2.elli9le !9deni. to-ra9laB rnda Au -roAlemlerin 1e-si yo3un Air e9ilde yaanmtr. Politi9a0lar da ya.9 9i tari1U Aelle3in olumasna yardm0 olamyorlar. Tari1<ilerin de eletirdi9leri giAi onlar tari1in to-lumu 1are9ete ge<ire0e9 ?nemli anlarn5 .aOerler 9a.anm 9a1ramanlarn se<iyorlar. =J*

7?yle0e milli duygularn yo3unlamasn sa3lamaya <alyorlar. !'ru-al siyaset adamlarnn s?ylemleri 9utsal milliyet<ili9 egoi.mini tatmin etmeye y?neli9 oluyor. Entelle9t8ellerin 9endi i1tisas 9onularndan ellerini <e9ere9 alan siyaset<ilere neden Ara9t9lar ?nemli Air soru. N, Ol8$l/3 7ug8n98 9onKon9t8rde 'ar olann tam tersine i1tisaslam 9iilerin m8da1alesine i1tiya< 'ardr. 7u m8da1aleler -oliti9a0larn yaratt3 ideoloKi9 sa-malar5 demogoKileri 'e ger<e9lerin yanl a9tarlmasn ?nleye0e9tir. Entelle9t8ellerW slVm d8nyas5 !ra-lar5 T8r9ler 'e ranllarla ilgili ger<e9 Ailgileri aratrmalarla da deste9leyere9 suna0a9lardr. !9deni. 7?lgesi ile ilgili ?nemli sayda 9urum Ailimsel aratrma 'e yaynlar g?.den 9a<ma9tadr. !ra-5 T8r9 'e ran to-lumlarnda entelle9t8ellerin yeri <o9 ?nemli olmaldr. 7u to-lumlarn -oliti9 'e 98lt8rel g?r8lerini ortaya 9oya0a95 sorulara 0e'a- 'ere0e95 !'ru-a 7irli3i ile arada 9?-r8 olutura0a95 Ailgi a9n sa3laya0a9 entelle9t8elP lere i1tiya<lar 'ardr. Entelle9t8ellerin 9?elerine <e9ilmeleri UslVm D8nyas i<in A8y89 Air .arardr. Ee.ayirPin Au nedenle ?dedi3i Oiyat <o9 a3rdr. 7u traKi9 deneyim A8t8n %8neydo3u !9deni. ile ilgili yanl 'e dogmati9 Ailgilerin yeniden ta.elenmesi gere9ti3ini a<9<a ortaya 9oyma9tadr. Yeni Yzyl $azetesi, =6 !ral9 *,,+B 282

7 $Y%! L"Q! G! #" S!V!#


!Adurra1man M;N@e nsanlarn yeni oldu3unu d88nme9 istedi9leri Air d8nya d8.eni i<in m8m98n olan en 9?t8 Aalang<t Au. G?rOe. Sa'a5 Gu'eytPin 9urtarlmas ya da 7irlemi Milletler_in ?n0e &rtado3uPnun5 sonra da d8nyann 9alan 9smnn yeniden Ai<imlendirilmesi i<in ald3 9ararlarn uygulanmasn ama<lamyordu. G?rOe. Sa'aPnda 9ayAedenlerin says <o9 da1a Oa.la ola0a9tr. o9 ge<meden5 Gu.eyPin .engin 8l9eleriyle %8neyPin yo9sul 8l9eleri arasnda9i ili9ilerin Air sonra9i aamada da .enginlerin 9endi aralarnda9i ili9ilerin Ao.uluunu g?re0e3i.. Sradan insanlar5 Yeni D8nya D8.eniPnin silV1 'e sa'a 9or9usunun olmad35 iAirli3ine5 9arl9l m8Aadele 'e eitli3e dayal Air d8.en olmasn istiyorlar. 7u d8.en demo9rasi 'e insan 1a9larna dayal5 9irlili9 'e salgn 1astal9lardan5 imdi 'e gele0e9te insanl3 te1dit eden t8m te1li9elerden 9orunmay temel alan Air d8.en ola0a9. nsanlarn istedi3i RYeni D8nya D8.eniR AuW -e9i u ana 9adar 9aydedilen ilerlemeler5 do3ru yolda oldu3umu.u g?steriyor mu[ !ra-lar ". D8nya Sa'aPnda m8tteOi9lerin yannda sa'ar9en5 9arlarnda5 9endileriyle din giAi -e9 <o9 orta9 no9talar olan &smanl m-aratorlu3u 'ard. &smanllarPn 9endileri 8.erinde uygulad3 adaletsi.li3e 9ar direnme9 'e ?.g8rl89lerini 9a.anma9 i<in sa'amaya
e *,// do3umlu M8niO5 SuriyePde yayor 'e ya.arl9 ya-ara9 ge<imini sa3lyor. #ities of Salt 'e <ndmgs yaymlanm 9ita-lar.

=J/ itildiler. @a9at5 m8tteOi9lerin sa'a ?n0esinde 'e sa'a Aoyun0a 'erdi3i A8t8n s?.lere ra3men !ra-lar sa'a sona erdi3inde m8tteOi9lerin il9 9urAan olmutu. Da1a sonra5 !ra-larPn ?O9e 'e g80enmili3i Air s8re de'am etti 'e A?lgenin Air<o9 9esimine 1u.ursu.lu9 1V9im oldu. i9in0i D8nya Sa'aPnda da5 !ra-larPa s?. 'eri- sonra onlar aldatan taraOlarn isimlerinde9i uOa9 teOe9 de3ii9li9ler dnda yine ayn ey oldu. &rtado3u -etrol sayesinde ?.el Air ?nem 9a.and3ndan Aeri5 -etrol .enginli3ine 1V9im olmaya5 Oiyat 'e 8retim mi9tarlarn 'e di3er 8l9elerle ili9ileri 9ontrol etmeye d?n89 re9aAetin oda9 no9tas oldu. Sonu< olara95 <o3u -etrol 8reti0isi 8l9e5 ?rt89 Air Ai<imde 9imli3ini yitirdi.

;l9eler arasnda9i ili9iler g8.el s?.lere5 'aadlere ya da d8lere de3il5 Airin0il olara9 g8<ler dengesine5 9arl9l <9arlara 'e i9i taraO i<in de Oaydal ola0a9 iAirli3ine dayanmaldr. .olasyon en a.ndan g8n8m8.de5 m8m98n de3ildir. Her1angi Air 9eiO ya da atlm yaln.0a Air 8l9eye de3il5 di3erlerine de mal edilmelidir( $luslararas 1ale getirilmelidir. !yn e9ilde5 &rtado3u -etrol85 insanl3n yararna 9ullanlmaldrW Aunun i<in uluslararas 1ale getirilmesini istiyoru.. 7urada sorun5 7atPnn -etrol8n uluslararas Air niteli9 9a.anmas i<in ne ?l<8de 9at9larda Aulundu3u 'e ne ?l<8de de Au 1edeOi engelledi3idir. *,:>Plerden g8n8m8.e5 -etrol8n 8retim se'iyesi 'e Oiyatn Aelirleme tut9usu5 &rtado3uPda 9aos 'e 1u.ursu.lu3un en ?nemli nedeni oldu. @iyat 'e 8retim mi9tarnda9i dalgalanmalarn yannda Au meta5 -e9 <o9 d8.eyde Aas9 uygulama ara0 oldu. Petrol gelirlerinin a9tarmnda irrasyonel y?ntemler 9ullanlmas5 .engin 'e yo9sul !ra-lar arasnda Air u<urum yarattW Au da isti9rars.l9 'e gerginli3e yol a<t. 7unun da ?tesinde5 A8y89 mi9tarda silV1 alm5 e9onomi9 <ar-9l9lara 'e siyasal yolsu.lu9lara neden oldu. 7at5 ?.elli9le de !meri9a5 9?t8 'e gelimemi y?neti0ilere 'erdi3i deste9 ile5 insanlarn 1a9l 'e meru tale-lerinin g?rme.den gelinmesi Aa9mndan masumiyetten u.a9lar. 7atPnn ama05 silV1larn sataAile0e9leri 'e deneyeAile0e9leri s9ntl A?lgeler yaratma9. !ra- aydnlar5 art9 7atPnn Au A?lgede sa'a yeniden Aalatmasnn ardnda 1angi sai9ler yatt3n g?r8yorlar. 7u sa'ata9i ama0n =J+ Aasit<e -etrol8 denetleme95 7irlemi Milletler 9ararlarn uygulama9 ya da reKimlerini sa'unma9la snrl olmad3n5 7atPnn A?lgede ya-t3nn t8m Aunlarn ?tesinde5 A?lge tari1ini5 uygarl3n5 98lt8r8n8 'e dinlerini yo9 etme9 anlamn tad3n d88n8yorlar. 7ir g8n5 Au <atmay <?.8- Aar sa3lama yolunda ne 9adar <o9 'e 0iddi giriimlerde Aulunulmu oldu3unu g?re0e3i.. 7u <aAalarn Aaarsn5 7irlei9 De'letlerPin Aar< <?.8m8 istememesi engelledi. 8n985 A?ylesi Air <?.8m5 !meri9aPnn durumu 9endi Aana 'e t8m8yle 9ontrol altnda tutma9ta Aaars. oldu3una iaret ede0e9ti. 7u sa'a5 sonu<lar Aa9mndan i9i d8nya sa'andan Oar9l de3ildi( o9 sayda 9urAan 'erildi5 1usumetler derinleti 'e Gu.ey 'e %8ney arasnda9i u<urum A8y8d8 7el9i de Au5 0o3raOya5 tari1 'e 98lt8rler5 uygarl9lar 'e insanlar arasnda9i ili9ilere dair derinlemesine Air anlay e9si9li3inden 9ayna9lanyor. 7irlei9 De'letlerPin g808n8 'e ?nemini a.msamaya <alyor de3ilim5 Oa9at t8m g808ne 'e 8st8nl838ne ra3men Au 8l9enin tari1U -ers-e9tiOe 'e Ael9i de sade0e es9i uluslarn sa1ioldu3u dilsel 9imli3e5 insanlar Airarada tutan tari1sel 'e 0o3raOi Aa3lara sa1i- olmad3n 1atrlama9ta Oayda 'ar. !meri9a5 <eitli Ai<imlerde orta<a3 diriltmeye <alyor5 san9i o d?nem y8.yllar ?n0e Aitmemi giAi. &rta<a3n Aitti3i5 !'ru-allarP0a !meri9allarPdan <o9 da1a 9olay anlalyor 'e Au 1em Aug8n8n 1em de gele0e3in d8nyas i<in ?nemli. G8lt8r8n yerine medya5 uygarl3n yerine te9noloKi ya da insann yerine ma9ineyi 9oyma9 im9Vns.dr. G?rOe. Sa'a i9i eyi 9antlad. 7irin0isi5 t8m g808ne5 yetene9lerine 'e yaygnl3na ra3men5 medya 98lt8r8n yerine ge<eme.. 9in0isi5 sans8rle deste9lenmi medya Ael9i Air .aman i<in ger<e9leri sa9lamaya yarayaAilir5 Oa9at Au de'asa aygtta Air eyler 9?t8ye gitti3inde5 9endisini yaratanlara 9ar ilemeye de AalayaAilir. 7unun en Aasit ?rne3i5 7a3datPta9i !miriye s3na3nn AomAalanmasnda g?r8ld8. Pe9 <o9 9iinin5 9oalisyon orta9larnn sa'a me9ani.masna 'e as9erU -ersonelin 'asOlarna ?'g8ler d8.ere9 sorumlulu9tan 9urtulmaya <almalarna ra3men5 A8t8n d8nya 9a<nlma. ger<e3e a1it oldu. $ygarl9 'e insann a.mi5 9endi yaratt3 ma9inalarn ?tesine ge<ti. 7u5 !meri9allarPn anlamad9lar5 1ayal Aile edemedi9B
=J6

leri Air ey.

7u t8r 9yaslamalar insanlar ta1ri9 etme9 ya da ulusal gururlarn o9ama9 i<in ya-myorum. !ma0m5 9?9l8 tari15 98lt8r 'e uygarl3a sa1i- olan Air ulusun tesad8Oen Airaraya gelmi5 -ara 'e deAdeAeleriyle 9endi tari1lerini yarataAile0e9lerini d88nen Air gemi dolusu yol0udan Oar9l oldu3unu iOade etme9. s-anyaPda Eum1uriyet<iler i< sa'a 9ayAetmiler5 Oa9at uygarl9 'e gele0e9 9a.anmlard. Yenilgilerinin -e9 <o9 nedeninden Airi de5 @ran0oPnun m8.e 'e antlar 9al9an olara9 9ullanmasydW 0um1uriyet<ilerin 9endi ge<milerine 'e gele0e9lerine 180um ede0e9 0esaretleri yo9tu. Y90 di9tat?rl8385 .aOerini 9utlar Ara9- geri <e9ilmeyi ter0i1 etmeleri Au y8.dendi. G?rOe. Sa'a Aoyun0a !meri9an u<a9lar Ainler0e ton -atlay0y tari1U Aina 'e antlarda 0isimleen uygarl3n 8.erine Aoalttlar. %?re'lerini 'a1i0e ya-tlar. 7a3datPn en es9i 9?-r8s8 olan #e1itler G?-r8s8 Bayn anda i9i tatn ge<emeye0e3i 9adar dar Air 9?-r8yd8B AomAaland. 7u 9?-r8de *,+:Pde ngilterePyle ya-lan Portsmout1 anlamasn -rotesto edenler Baralarnda A8y89 "ra9l air Mu1ammed Me1di El %1ouariPnin 9ardei de 'ardB e1it edilmilerdi. 7u 9?-r8 neden AomAaland[ 78t8n A?lgenin en ?nemli antlarndan Airi5 *,C*Pde %u''aad Salim taraOndan ya-lan 2.g8rl89 !ntPyd. Mu1temelen Au ant da yerle Air oldu. 7el9i yaln.0a 9aidesi duruyordur. !yn ey y8.ler0e yll9 Aa9a antlar i<in de s?yleneAilir. R$ygarR uluslar antlara 9ar A?yle Air anlay i<inde 9esinli9le olama.lar. 7omAardman u<a9larnn ?n0eli3iW tari1in5 uygarl3n 'e insanlarn 9al-lerinde9i en se'gili eylerin .alim0e yo9edilmesine 'ermeleri inanlr giAi de3il. 7el9i de sa'atan s?. eder9en sanatsal 'e edeAi g8d8lerim Aeni y?nlendiriyor. @a9at gelin Air de madalyonun ?te9i y8.8ne Aa9alm. G8lliyetli mi9tarda !meri9an g808n8n G?rOe.Pe g?nderilmesi Air ulusun Yeni D8nya D8.eniPnde s?. sa1iAi olma ya da A?lgede9i -etrole sa1i- olma ar.usuyla a<9lanama.. Petrol5 <9ar listesinin en Aanda yer alr. !meri9a -etrol8 yaln.0a di3er 8l9eler giAi e9onomisini y8r8tme9 i<in alma.5 -etrol onlar i<in i9i ey deme9( GVr 'e insanlarn gele0e3ini 9ontrol etme g808.
=JC

#imdi5 Yeni D8nya D8.eniPyle ilgili Air Aa9a meseleye ge<elim( EnerKi 9ayna9larn 9im 9ontrol ede0e9 'e Au 9ayna9lara y?neli9 re9aAette 9im en g8<l8 9onumda ola0a9[ Yeni D8nya D8.eni5 A8y89 Alo9lar arasnda e9onomi9 re9aAet anlamna geliyor. 7u Alo9lar u an i<in5 !7D5 7at !'ru-a5 Ma-onya5 Aa. Do3u !sya 8l9eleri ile So'yetler 7irli3iPnden oluuyor. Petrol Au re9aAette en ?nemli unsurlardan Airi5 <8n98 ?rne3in Ma-onya5 t8m i1tiya0n5 !'ru-a ise A8y89 A?l8m8n8 it1al ediyor. 7irlei9 De'letler5 Bir9etleri 'e -etrol 8reti0isi 8l9elerle ili9ileri yoluylaB d8nya -etrol8n8n <o3unu 9ontrol ediyor. Petrol gelirlerinin <o3unu me'duat 'e 1isse senetleri olara9 elinde tutara9 ya da ?.elli9le -etrol 8reti0isi 8l9elere silV1 satara95 e9onomisini g8<lendiriyor 'e reB 9aAet g808n8 arttryor. !7D5 art9 Air Yeni D8nya D8.eni dayata0a9 9onumda. #uras a<9 9i5 -etrol5 enerKi5 Oiyatlama 'e ar. Aa9mlarndan5 Aug8n98 <atmann esas nedeni. Sonu< olara95 ittiOa9n 1er 8yesi5 -astadan -ay alan 1er9es5 Au yeni d8.enin Aelirlenmesinde rol oynaya0a9. Sa'a sonrasnn d8nyas ne 9adar g8<l8 olursa olsun5 Air te9 8l9enin 9utu- olmasna i.in 'ermeye0e9. Tari1 Ai.e g?steriyor 9i5 -e9 a. 8l9e 9utu- olara9 1ayatn u.un s8re de'am ettireAilmitirW es9i oma dnda5 A8y89 im-aratorlu9lar <aAu9 da3lmlardr. 7ug8n 7irlei9 De'letler 9onumunu yitirmeyi ya da gerilemeyi d88neme. AileB Oa9at olaylar o y?nde. Sa'a sonras Au d?nemde5 Yeni D8nya D8.eni <er<e'esi i<inde5 !meri9a inisiyatiOi elinde tutmaya <alyor. @a9at A8y89 Alo9lar arasnda9i y90 re9aAetle e9illeniyor. S%808n5 te0r8Aenin 'e te9ni9 u.manl3n <o3unu elinde AulunduranT Gu.ey 'e SAor<lar 'e sorunlar gidere9 A8y8yenT %8ney olara9 i9iye A?l8nm8 Air d8nya5 i9tisadU <e'rimini s8rd8re0e9

-otansiyele sa1i- olama.. 7ra9n insanlarn ar.ularn 'e t8m d8.eylerde eitli9 'e 18rriyet iste9lerini5 isti9rar 'e iAirli3i Aile 'aadedeme.. o3u 7atl5 ;<8n08 D8nya S%8neyT insanlarnn yaama5 9endilerine 1as tut9u 'e 98lt8rlere sa1i- olma9 9onusunda meru 1a9lara sa1i- oldu9larn anlayama.. Gu.ey_in ya-t3 1atalar5 ;<8n08 D8nyaPnn 9ar 9arya 9ald3 A8t8n sorunlarn5 d8manl9larn 'e g8'ensi.li9lerin esas nedenleridir. 287 &rtado3uPda Aug8n 1V9im olan d8manl9 dalgas5 7atPnn Aoyunduru3una 'e em-o.e etti3i adaletsi.li3e te-9idir. 7u te-9i 9endisini #a1 y?netiminde9i ranPda g?sterdi5 imdi de t8m !ra- d8nyasnda5 ?.elli9le de -etrol 8reti0isi 8l9elerde 'arl3n s8rd8r8yor. Gu'eyt5 ?.el Air ?neme sa1i- olmad3 giAi5 Air demo9rasi 'a1as da de3ildirW onun ?nemi5 <?lde g?m8l8 -etrol ser'etine Aa3ldr. 7irlemi Milletler 9ararlarnn uygulanmas 9onusunda <o9 1e'esli olan 'e Gu'eytPin 9urtarlmas i<in Airli9ler 'e Oilolar g?nderen 7at5 <o9 da1a 1ayatU durumlarda sa3rlayor 'e Aen.er 9ararlarn aln- uygulanmas i<in 1i<Air ey ya-myor. nsanlarn altnda e.ildi3i di9tat?rl89ler5 t8m deste3i 7atPdan alyorlarW Au reKimlerin y?neti0ileri5 1al9 tam Air seOalet 'e a<l9 i<inde yaar9en5 9endilerini l89s t89etime 'eriyorlar. 7at5 insanlar ?.g8rl89lerini yitirir9en g?.lerini 9a-yor5 Oa9at 7at aley1tar Air a9mn ya da te1li9eli Air dinU dalgann il9 iaretini g?r8r g?rme. g?.8n8 d?rt a<yor. Pe9 <o9 !ra-Pn5 ma3duriyetlerinin esas nedeninin di9tat?rlerle 7at 8l9eleri arasnda9i Oesat ma9satl ya9n ili9iler oldu3una inanmalar Au y8.den. !9ademisyenler5 A?lgede olu- Aitenleri Do3u des-oti.mi 9onusunda9i es9imi teoriler ile a<9lamaya 9al9aAilirler5 Aa. uluslarn <o3ul0ulu3u ya da duygusal taraOn a9l0 taraO 8.erinde9i Aaatl3 'A. d88n0eler ortaya ataAilirler. Di3er taraO <ar-tma9 'eya elimine etme9 i<in 9ullanlmas 1alinde5 Au t8r Air !'ru-a ta'r5 diyalog ya da u.lama i1timalinin ?n8n8 t9aya0a9tr. TaAii 9i5 -e9 <o9 !ra- d88n8r5 A8y89 Air g8< olara9 7at 'e Air 8l9eler5 98lt8rler 'e uygarl9lar gruAu olara9 7at arasnda ayrm ya-yorlar. !'ru-a 'e !meri9aPy da AirAirlerinden arasnda da <eitli Ai<imlerde ayrt edeAiliyorlar. !'ru-aPya 0o3raOi ya9nl9larnn5 !'ru-allar i<in !ra-larPn demo9rasi5 ?.g8rl89 'e eitli9 iste9lerini anlamalarn 9olaylatrd3n Ailiyorlar. !'ru-a uygarl3 ile !ra- 'e islVm uygarl3 arasnda9i5 ?nesansPta da -ay olan et9ileimi de 1esaAa 9atyorlar. !'ru-aPnn son i9i y8.yll9 tari1i5 A8y89 ?l<8de es9i snO sisteminin inat<l3 giAi g8<l89lerin almas i<in 'erilen sa'an Air sonu0udur. Pe9 <o9 !ra-5 Auradan 1are9etle da1a iyi ili9ilerin 9urulmasn sa3lamaya <alt5 ama <aAalar !'ru-aPda -e9 a. 9aAul g?rd8. !s9erU et9ilerinin ?tesinde G?rOe. Sa'a5 9amuoyunun .a-tedilB =JJ mesine 'e 98lt8r5 d88n0e ?.g8rl8385 ger<e3i Ailme 1a99 'e itira. etme ya da di3erlerinin d88n0esine 9atlmama 1a99 giAi u.un yllar Aoyun0a elde edilmi 9a.anmlarn aya9lar altna alnmasna neden oldu. %eorge &rDellPin *,J+ romannda s?yledi9lerinin yaln.0a Air -oliti9 sistem ya da Aelli Air 0o3raOi A?lgeyle snrl oldu3u d88n8lmemeliW tariO etti3i eylerin <o3u BAeyin y9ama5 insan Aelle3ine yeniden Ai<im 'erilmesi 'e Rideal insanRn yaratlmas giAiB Aug8n uluslararas d8.eyde ger<e9leiyor. !7D5 "ra9 igali olasl3na 9ar SuudU !raAistanP sa'unma9 i<in A?lgeye geldiW sonra Gu'eytPin 9urtarlmasna giriti5 der9en "ra9Pn sa'a me9ani.masnn im1a edilmesi gere9ti3i a<9land5 ni1ayetinde de "ra9 y?netiminin de'rilmesi gere9ti3i duyuruldu. T8m Au ama<lar5 A?lgenin 0o3raOi 'e -oliti9 olara9 Yeni D8nya D8.eniPne uygun olara9 e9illendirilmesi s8re0i ile den9 geldi5 insanlar olara9 1e-imi.5 Au a<9lamalar dinleyere9 uygulanmasna i.in 'erdi95 sonra da onaylad95 inand9 'e uydu9. $ymayan 'e onaylamayanlar5 dlana0a95 9u9uyla Aa9la0a95 9nana0a9 'e 0e.alandrla0a9t.

Gelile 'e DimnePde9i 9urtB9u.u masalndan Aurada Aa1setme9 de Oayda 'ar. Gurt 9u.ular yeme9 ister5 Oa9at Aunu merulatrmas gere9me9tedir. Sonunda5 9ayna9tan su i<en 9u.ularn 9endisinin suyunu 9irletmi ola0a9larn s?yler. 7?yle0e 9u.ular yeme9 i<in Aa1ane Aulmu olur.Nedenler 1e- 'ardr. Ya-a0a3m. te9 ey onlara inanma95 r.a g?sterme9 'e uyma9tr. Son sa'an ar9asnda9i neden5 a<9lanan neden de3ildi. Ve sa'an 9endisi 1VlV ?l8m08l sonu<lara yol a<aAilirW 9endisini mu.aOOer ittiOa9n Air -ar<as olara9 g?ren deste9lenen 9imi y?netimlerin <?9mesi giAi. Gamuoyunun rol8 yeniden tesis edilmedi9<e5 insan onurunu5 ger<e3i Ailme 1a99n5 9endi 98lt8r8ne 'e <a3na 9ar d8r8st olma 1a99n yeniden 9a.anmad9<a5 so3u9 sa'atan sonra 9urula0a9 1er1angi Air Yeni D8nya D8.eniPne 9at9da Aulunmaya0a9tr. Ve e3er Au ger<e9leme.se5 1i<Air umar 'e umut olmaya0a9trW ne Aurada ne de Aa9a Air yerde... T0e $uardian, * Nisan *,,*. "irikim, Ha.iran *,,*5 say(=C5 <e'iren( !9su 7ora.
=J,

ME!NB@ !N&"S 7!Y! Te ile M8la9at( DE&L&M &L! !G G;LT; E;L;G ;)E NE
&li'ierM&N%"Nee @ransaPda !ral9 *,,6 olaylarndan Aeri5 1i<Air .aman olmad3 9adar d8nyasallama 9onuuluyor5 Au arada Ri9tisadU 98resellemeR ise gere9 ateli taraOtarlar5 gere9 9artlar taraOndan Air te1dit unsuru olara9 9ullanlyor. %aliAa Au 9a'ramlar yeniden sorgulamam. gere9e0e9. 2rne3in d8nyasallamann 1angi aamasnday.W ger<e9ten t8m ge.egeni 9u0a9lyor mu[ Ga-itali.min Yeniden Yaratlmas* 9itaAnn Aalang< 9smnda5 de3ii9 i9tisat -oliti9alarn et9ileyeAilmi olan NeoB9lasi9 'e neoBliAeral e9ollere de3inmi5 Aununla Airli9te 98lt8rleri5 tari1leri5 'A. -e9 umursamayan somut Air i9tisadU d8nyasallama i<ine giB re0e3imi. Oi9rine 9ar <9mtn.. %er<e9ten de i9tisadn tari1selli3in 9a'rayaAilme9 gere9iyor 'e Au da -e9 9olay de3il. G8reselleme olgusu 1i< 9u9usu. sanlandan da1a es9idir. Nite9im 9r9 yldan Aeri antro-ologlar5 ne 9adar 98<89 B1adi Ril9elR diyelimBolursa olsun5 A?lgesel ya da uluslararas <e'resiyle ili9i 9urmadan olumu te9 Air to-lum Aile Aulunmad3n sa-tam durumdalar. 2rne3in 7irmenyaPnn da3l9 A?lgelerinde yaayan Gainler 8.erine <alan Edmund Lea01Pin 9antlar <o9 a<9tr. Su g?t8rme. Air e9ilde 1. 9a.anm5 Au 1.n sayesinde Ael9i de son Air9a< onyldr do3asnda Air ta9m de3ii9li9ler yaam olan 98reselleme 1are9eti5 9endi i<inde Oar9l Oar9l 1are9etlere ayrlm olan <o9 da1a es9i Air mant3n 8r8B
ee Es-rit dergisinin %enel Yayn Y?netmeniPdir. *. La ein'ention du Ea-italism0 SGa-itali.min Yeniden YaratlmasT5 MeanB@ran<ois 7ayartPn y?netiminde5 Gart1ala5 *,,/.

=,> n8d8r. 7unlardan Airin0isi5 Air ta9m te9ni9lerin ya da 98lt8rel tasarmlarn dolamda olmasdr 9i5 @ernand 7raudel Auna A8y89 $ ile ya.lan uygarl95 98lt8r ya da te9ni9 alanlarnda9i Air ta9m 9a.anmlaBrn insanl9 ?l<e3inde sermayeye d?n8t8r8lmesi adn 'erir. !rdndan 7raudel5 Au $ygarl3n 98<89 u ile ya.lan uygarl9lar ne.dinde Air di.i sa1i-lenme s8re0ine yol a<t3n e9ler. Yine 7raudelPe g?re5 98<89 u ile ya.lan uygarl9lar u.un5 1attV sonsu. Air s8reye sa1i- olan ger<e9li9lerdir. 7u il9 dolam 1are9eti5 98resel d8.eyde dolamda olan A8t8n mesaKlarn yeniden yaratlmasndan ayr d88n8leme.. te5 -ostmodern antro-ologlarn Oar9ll3n yeniden yaratlmas dedi3i5 Aata 98lt8rel alanda olma9 8.ere t8m alanlarda g?.lemlenen yeniden yaratma da Audur. R!meri9anlamaR terimi @ransaPda a3.larda sa9. oldu5 ama Air d88nelim Aa9alm( @rans. dil 'e 98lt8r8n8n tam Air 9uatma altnda oldu3unu d88nen ?rne3in Air Ma0hues TouAon ile !meri9an imgelerinin dolamda olmasn Air 9o9uma5 ran ya da slVm 98lt8r8n8n esas 9imli3inin 9o9umas olara9 g?ren !yetulla1 HameneyPin g?r8leri gari- Air e9ilde <a9myor mu[ HalAu9i Ailiyoru. 9i5 Aelli Air tari1sel to-lum taraOndan salnan Au

mesaKlar5 istedi9leri 9adar e'rensel oldu9larn iddia etsinler5 ger<e9te al0lar taraOndan yeniden o9unur5 yorumlanr 'e dolaysyla yeniden yaratlrlar. 2rne3in EE "Pde <alan antro-olog @ariAa !del91a15 Air Ma-on tele'i.yon di.isi 9a1raman olan &in 9ara9terinin ranPda neden mua..am Air e9ilde tuttu3unu in0eledi. l9 a9la gelen5 &inPin5 Dallas di.isinin "slVmi a<dan 9aAul edileme. 9a1ramanlar M. . ya da SueBHellenPdan da1a a. 9u9u uyanB dr0 olmas5 R98lt8rel saldrR 9a-samna da1a a. giriyor olmas5 ama iin asl AamAa9a( %er<e9te &in ?1retini5 insanlara5 ?.elli9le de 9adnlara ran to-lumunda9i AelliAal <e9imeleri dile getirme im9Vn tanmasna Aor<lu. 2.elli9le 1er t8rden 98lt8rel 8retim B9i Auna !meri9an 8r8n8 olanlar da da1ildirB s?. 9onusu oldu3unda A?yle Air yeniden yorumlama s8re0inin de'reye girdi3i 9antlanmtr. )aten Au sa-tama 1al9a da mal olmu durumda. En a.ndan SaussurePden Aeri Ailiyoru. 9i5 1er roman5 roman0nn oldu3u 9adar o9uyu0unun da 8r8n8d8rW 1er 9onser yorum0unun oldu3u 9adar dinleyi0inin de 8r8n8d8r 'e nasl m8.i9ologlar m8.i9al -erOormanstan s?. ediyorsa Ai. de 1i< 9u9usu. kltrel
=,*

performans ya da siyasU -erOormanstan s?. edeAiliri.. 9tisadU alanda da tamamyla ayn s8re< iler( %er<e9ten Airta9m i9tisadU a9mlarn dolamna tan9 oluyoru.. 7ir yandan5 7raudelPin deyiiyle Rt8m d8nyaya y?nelenR 9a-italist 8retim tar.nn 9endi mant3nn Air sonu0u olara95 di3er yandan en ?nde gelen ra9iAi sosyalist modelin ortadan 9al9masyla Au dolam d8nyasallamaya y?neliyor. ;<8n08 Air yolun da5 9endini 9aAul ettirme Ae0erisini g?steremedi3ini Ailiyoru.. 2rne3in &li'ier oyPun5 siyasU slVmPn Aaars.l3n5 -iyasa e9onomisi dnda Air Aa9a e9onomi ti-i yaratamamasna Aa3lad3 geliyor a9lma.= 7ununla Airli9te 9a-italist modelin Au d8nya <a-nda9i 9ar 9onulama. yaylnn nasl Aa. sa3lam direni 9alelerine toslad3n da g?r8yoru.. usyaPda5 Latin !meri9a 8l9elerinin <o3unda5 !Ori9aPda 9a-itali.min .aOerinin tartmas. 'e a-a<9 oldu3u ileri s8r8leAilir mi[ !yr0a 9a-italist 8retim tar.nn5 na9linin Aaarl oldu3u durumlarda Aile5 1er 8l9eye ?.g8 mant9lar 'e 98lt8rel 9odlara g?re Ai<imlendi3ini5 da1a do3rusu 9endini yeniden yaratt3n g?.l8yoru.. He- atOta Aulunulan Ma-onya ?rne3i 'ar elimi.de( Ma-on 9a-itali.minin ileyiiB nin @rans. 'eya !meri9an 9a-itali.minin9iyle ayn olmad3 malum. 7urada5 Au ?rne3in genelli9le iyi anlalmad3n Aelirtelim5 <8n98 Au yeniden yaratma s8re0ini5 Samuel HuntingtonPn ya-t3 giAi 98lt8r08Bl838n terimleriyle 9a'ramsallatrmama9 gere9. 7ir 98lt8r 9endini an0a9 <e'resiyle tanmlayaAilmesine ra3men5 Huntington d8nyann5 t-9 Ailardo to-lar giAi5 98lt8rel A8t8nl89lerin to9umasnn egemenli3i altnda oldu3unu 'arsayar. 2rne3in P1ili--e dP"riAarnePn/ <almalar ayn R7at 98lt8r8R i<inde Aile5 !7D5 Hollanda ya da @ransaPda iletme gelene9lerinin e-ey Oar9l oldu3unu <o9 iyi g?sterme9tedir. Ga-itali.min Yeniden YaratlmasPnda5 i9tisadU modernli3in yaratlmasnda AirAirine .t Airta9m yollar Aulundu3unu g?stermeye <almt9. 2rne3in Peter %es01ierePin RSoya Aa3l Air to-lumda a9raAal9 'e
=. 7a9n. &li'ier oy5 Siyasal /sl9m1n /flas, Se'. E8neyt !9alnT Metis Yaynlar5 stanAul5 *,,/. /. Ya9nda ,ous Serez Tous des aitres SHe-ini. Patron &la0a9sn.T adl 9itaA <9t( Seuil5 *,,C. !yn .amanda u 9itaA da yaymland( la :ogiZue de ,Honneur $estion des <ntreprises et Traditions 5ationales S&nur Mant35 letmelerin daresi 'e $lusal %elene9lerT5 Seuil5 *,J/.

=,= -araR Aal9l ma9alesi5 g?r8n8te alaAildi3ine Ra9l0R olan -iyasa e9onomisinin .i1insel tasarmlarnn5 nasl Gamerun giAi Air 8l9ede5 9smen de olsa A8y808l89 'e a9raAal9 tasarmlarna d?n8eAildi3ini g?steriyor.] 7i.im 9ita-ta s?yledi9lerimi.le D8nya 7an9asPnn temsil0ilerinin ya da sonuna 9adar modernletirme yanllarnn ?3retisi arasnda A8y89 Air Oar9 oldu3u <o9 iyi g?r8l8yor. #u 'eya Au yerde5 u 'eya Au 9ii5 modernli3in yolunun gelene3in Aasit 'e saO Air e9ilde e.ilmesinden ge<ti3ini 'arsayar9en5 Ai. tam tersine5 gelene3in5 to-lumsal de3iimin art0 Air 'astas olaAile0e3ini s?yl8yoru.. 7u no9tada da5 Air to-lumun geliimi i<in 9endi 98lt8r8n8n suyuna gitmesinin 9VOi oldu3u sa'n

deste9leme9ten iAaret olan 98lt8r08l838n a9l y8r8tmelerinden 1are9et etmeme9 gere9ir. 2rne3in Ma-onya Ai.e5 ilerin sanlandan <o9 da1a 9arma9 oldu3unu 9esin Air e9ilde g?sterme9tedir5 .ira 1i<Air 0iddi aratrma0 S@rans. SinoloKi e9ol85 Y'es E1e'rierPnin <almalar geliyor a9lmaT. R!syal de3erlerinR A8t8nsel Air da'urumu oldu3u idda edilen YeniBGonO8<yus<u model te.ini art9 sa'unmuyor. 7iliniyor 9i Au !syal de3erler5 !syaPda9i Aa. to-lumsal gru-larn de3erleridir 'e R!syalR oldu3u s?ylenen Au de3erleri @ransaPda9i Aa. to-lumsal gru-lar da -e9VlV AenimseyeAilir. 7una mu9aAil Oa.lasyla disi-linsi. olan5 ?rne3in gre' 1a99n5 9ar <9ma 1a99n sa'unan !syallar da 'ardr. Dolaysyla 1Vli1a.rda5 98lt8r 9a'ramn ?ne <9aran Air s?.de R98lt8r <atmasR de3il5 siyasU5 ideoloKi9 Air <atma yayoru..
Siz, tekillikten adm adm e'rensel olana ge7ildi.i %eklindeki geleneksel fikre de temkinli yakla%yorsunuz6 "ir %ekilde sema tersine 7evrilmi% durumda. "ir tr 7okanlaml Gir evrenselli.e da0il olduk. Hem gezegen 7apnda ileti%imin, 0em iktisadL olann evrenselli.i s>z konusu ve Gu e'renselli3i5 kendilerine ait Girer tari0i olan kltrler yeniden sa0ipleniyor.

Her ne 9adar Ai.im 7at gelene3imi. anlama9ta .orlu9 <e9se de e'renselli3in tanmlanmas Oar9ll3n yeniden yaratlmasyla m8m98nd8r. Gu9usu. e'renselli3in5 ?rne3in isteyin ya da istemeyin demo9rasi mesaK giAi simgesel mesaKlar 'e 'e9t?rleri 'ardr. !Ori9allar 'e !syallar5 yani geni 9itleler 9endilerini5 tari1sel olara9 7at !'ru-a 'e Gu.ey !meri9aPda ser-ilmi olan Au ideoloKi9 9a'ram i<erisinde AulduB
+B 7a9n. ein'0ntation du Ea-italism0Pde9i A?l8m8n8n dnda Sor-ellerie et PoliZue en !Frihue S!Ori9aPda 78y808l89 'e SiyasetT5 Gart1ala5 *,,65 adl 9itaA.

=,/ lar. 7u alaAildi3ine ?nemli Air tartmadr. Gsa .aman ?n0e5 @ransa De'let 7a9an Ma0hues E1ira0. !Ori9all9Pla demo9rasi arasnda Air <eli9i oldu3unu s?ylemiti. *,,>Pda5 d?nemin 7aAa9an Mi01el o0ardPn !Ori9aPnn demo9rati9leme <aAasn ta9dir etmesine ra3men5 Ma0hues E1ira0 'e 1attV Aira. ?rt89 Air e9ilde @ran<ois Mitterand5 Ha.iran *,,>Pda9i @ransaB !Ori9a GonOeransPnda5 R!Ori9a 98lt8r8R ile demo9rasi arasnda <at9 oldu3unu AelirteAilmilerdi. 7en0e tam tersine5 9?9enleri ne denli tartmal olursa olsun5 Airta9m mesaKlarn e'renselli9 iddialarn ta9dir etme95 ama ayn .amanda Au e'renselli3in otomati9 olara9 Oar9ll3n yeniden yaratlmasn .orunlu 9ld3n g?rme9 gere9ir. Tam da demo9rasi alannda Hindistan giAi mua..am Air ?rne3e sa1iAi.. 78t8n sorunlarna ra3men S*,:>Plerin sonunda9i s9y?netim5 <o9 0iddi insan 1a9lar i1lVlleri5 ar milliyet<i Air siyasU 1are9etin trmanT 1er9es HindistanPda -arlamenter Air reKim oldu3unda 1emOi9ir. )aten demo9rasiden sa-malar g?sterme Hint demo9rasisinin te9elinde de de3il( Gu.ey rlandaPda ngili. dostlarm. Ee.ayirPde ya da 8l9emi.de9i Magri-lilerPle Ai.5 liAeral demo9rasinin naslarna g?re e-ey g8na1 iledi9. Her eye ra3men HindistanPda Air demo9rasi 'ardr. HattV HindistanPda9i demo9rasi5 Aalang<ta ya-lm olan Air ngili. asnn 8r8n8d8r. 7ug8n5 Au RNestminster modeliRyle Tamise 9ylarnda 1V9imiyetini 9uran ey arasnda Oa.la 0iddi Air sorun yo9tur. te 'erili Air 98lt8rel 'e tari1U Aa3lamn5 Oar9ll3nn yeniden yaratlmas yoluyla e'rensellemesine Air ?rne9. 9tisat alannda da s9l9la ayn s8re0e tan9 olunmutur.
"urada 7ok >nemli Gir noktaya geliyoruz. "azlar, kltr- yadafarkllk7a yakla%mn tam da Gu yolla, yani farkll.n yeniden yaratlmas s>ylemiyle yol ald.n ileri sryor. Diyorlar ki *evrensel olann i7inden yalnz-a piyasa ve kapitalizmi ala-ak, ama Gunlar, Gireyin 0aklarn g>zetmeyen de.erlere eklemleye-ekler. *

7i.im iddialarm.5 Air 98lt8rel g?relili9 maniOestosunun unsurlar olara9 g?rme9 Aunlar tamamyla yanl anlama9 olur. %er<e9te Ai.im ya-maya <alt3m.5 98lt8rle siyasetin ya da i9tisadn ili9ileri 8.erine 98lt8r08 olmadan durma9t. !yn e9ilde !Ori9aPda9i de'let 8st8ne da1a ?n0e9i <almalarmda] iddiam5 Aa3mll9 9smn g?.ard etmeB
6. :1<tat au #ameroun SGamerunPda De'letT5 Presses de la @NSP5 *,:, Syeniden Aasm *,J6T 'e :1<lat en 8frk!ue) la PolitiZue iu ,entre S!Ori9aPda De'let( Mide SiyasetiT5 @ayart5 *,J,.

=,+ den de'letin tari1selli3i 8.erine d88nme9ti. 7una5 Aa3ml9< olmadan Aa3mll9 8.erine d88nme9 diyeAilirsini.. 7ug8n yine ayn tema 8st8nde <alyorum. 7iliyoru. 9i siyasU ya da i9tisadU eylemler aslnda 98lt8rel eylemlerdir. Tasarmlar5 simgeleselletirmeleri 'e ni1ayet 98lt8rel eylemlili3e Aa3l olan Air di.i imgesel Oig8r8 1are9ete ge<irmeden siyaset ya da

e9onomi ya-lama.. GaAa0a5 98lt8r08l895 1i< 9u9u yo9 9i5 Au t8r 9arl9l ili9iler 8st8ne 9aOa yormann en 9?t8 tar.dr5 ?yle 9i sonunda Aunlarn nasl iledi3ini anlamam. engeller5 Aunun <o9 somut e9illenilerini ele alalm. inli5 HintliBPa9istanl dias-oralarnn5 1attV Air ?l<8de NiKerya 9?9enli "AolarPn oluturdu3u eAe9elerin nasl i9tisadU d8nyasallamann S?.elli9le de siyasetle ilintili yasadl9lar alanndaT 'a.ge<ilme. Airer a9t?r8 oldu3unu g?r8yoru.. !9lma HintliBPa9istanl Aa. y?neti0i 'e t800arlarn5 ?.elli9le de "Ao t800arlarnn uluslararas uyuturu0u traOi3iyle Aa3lantlar geliyor. %?r8ld838 giAi5 yasad Air temelde de olsa5 i9tisadU 'e malU 98reselleme Aoyutunda ma1aretle ig?ren insanlar 'ar. !n0a9 Au insanlar ne'Pi a1sna m8n1asr Air e9ilde5 9endi 98lt8rel Aa3lamlarna g?re ?rg8tlenme9ten de asla geri 9almyorlar. 2rne3in "Aolar uyuturu0u iinde9i Aaarlarn neye Aor<lular[ 7ir 9ere soy temelinde ?rg8tleniyorlar5 ayr0a di3er mesle9talarna g?re -olis 9arsnda da1a a'antaKl durumdalar5 <8n98 <o9 a. sayda 9iinin Aildi3i Air dili 9onuuyorlar5 is'i<re isti1Aarat aKanlarnn s?yledi3ine g?re5 Air 'adide 9onuulan le1<eyi 9omu 'adide9ileBrin anlamas olana9s.mZ 7u ?rne9lerin5 insanlarn 98resellemesi ya da RuygarlamasR ?l<8s8nde yo9 olmaya ma19\m Air gelene3in son Aarutlar oldu3una inanma9 Ai.i 98lt8r08 Baslnda r9< da deneAilir yaB yanlgya s8r89ler5 Aunu tamamyla ge<ersi. 9la0a9 Air Aa9a ?rne9 'erelim. !7DPye AaB 9ld3nda5 en dinami9 'e en rantaAl ir9etlerden Aa.larnn me9tu-la al'eri 9urumlar oldu3u g?r8l8r. 7unlarn5 ?rg8tlenme5 to-lumsallama 'e de3erler Aa3lamnda 9at9s. 98lt8rel Air modeli ?ne <9artt9lar Ailiniyor. 2rne3in Tu--erDare5 tartmas. Air e9ilde Rmu1aOa.a9VrR aile de3erlerine Aa'urur. Modern 9a-itali.min Aa3rnda inli dias-oras 'e Tu--erDare s?. 9onusu oldu3una g?re 98lt8rel 'e to-lumsal yananlamlar yine 9arm.a <9yor deme9tirZ 7ir t8r 98resel0i s?yleme Aa9lrsa i9tisat5 98lt8rleri t8m8yle d8.leye0e9. 7i.de Au s?ylemin Air Ai<imde d88te oldu3unu5 Aunun da5 siB
=,6 [

.in R9imli9 temelli redR dedi3ini. eyi Aesleme ris9i tad3n g?r8yoru.. 7i.de Aug8n5 7erlin Du'arPnn y9lmasndan sonra5 ni<in 98lt8rel olandan 9o-umu Air i9tisadU tasarm s?. 9onusu[ 7urada i9tisadU5 1atta i9tisat< Air ideoloKi s?. 9onusu de3il mi[ Hem i9tisadi Air ideoloKi5 1em 9imli9 temelli Air yadsma s?. 9onusu. 9tisadU5 neoBliAeral ideoloKinin g8n8m8.de9i temsil0isi B9i 7retton NoodsPun <o9taraOl 9urumlarnda Aunun 1eAas9n olmad3n anmsayalmB ?.elli9le *,:>Plerin Aalarna 9adar Geynes0i 9alm olan D8nya 7an9asPdr. Gendini adm adm dayatan Au neoBliAeral ideoloKi eletirilme9 'e gi.emlerinden arndrlma9 durumundadr. 2rne3in D8nya 7an9asPnn !Ori9a 8l9elerine5 Au ideoloKi adna5 %8neydo3u !syaPnn yeni sanayilemi 8l9elerinin *,6>B:> arasnda ta9ietti3ini ileri s8rd838 re<eteleri ta'siye etmesi art0 de3il midir[ 7iliyoru. 9i ger<e9 Aunun tam tersidir. 2rne3in !Ori9a 8l9elerine5 iddias. de'letlere5 Ra.ami de'letlereR d?n8melerini 'e i9tisadU ayr0al9lara 9ar <9malarn ?38tl8yorlarW 1alAu9i %8ney Gore5 Tay'an 'e Singa-urPun ise e9onomiye alaAildi3ine de'let m8da1alesiyle Aalad9larn 'e 1VlV A8y89 ?l<8de Au durumda oldu9larn Ailiyoru.. !yn e9ilde D8nya 7an9as5 !Ori9a de'letlerinden5 A?lgesel ya-lanmalara da1il olmalarn istiyor5 1alAu9i !syaPnn yeni sanayilemi 8l9eleri u.un Air s8re A?lgesel <e'relerine srt <e'irmilerdi. !Ori9aPdan i1ra0at ya-mas isteniyor5 1alAu9i !syaPnn yeni sanayilemi 8l9eleri5 d8nya -a.arna y?nelmeden ?n0e5 0iddi to-lumsal reOormlar -a1asna S?rne3in Gore 'e Tay'anPda to-ra9 reOormlarT 9endi i< -a.arlarndan istiOade etmilerdi5 'A. Dolaysyla D8nya 7an9asPnn s?yleminin5 art9 en u< no9tasna 'arm olan ideoloKi9 'e gi.emletirilmi Air y?n8 'ar. )ira onun ya-sal uyum siyaseti 1er ge<en g8n Air ileri do3ru 9a< g?r8n8m8ne A8r8n8yor. T8m A8ro9rasilerde oldu3u giAi D8nya 7an9asPnn da S-ino.aPy <a3rtran SS-ino.yenT Air y?n8 'ar. Gendi 'arl3nda aya9 diriyor. Varl3 da

9endi 9endini 9arlama9 i<in yeni 9rediler Aa3lama9tan iAaret. 7ilindi3i giAi Au 9rediler yeniden aamalandrlamyor. )aten 9urumun i<inde de5 Ma-onyaPnn Aan <e9ti3i Air sorgulama 1are9eti 'ar. 7unlar5 1i<Air e9ilde neoBliAeral Air mu0i.eyle ilgisi Aulunmad3nn ayan Aeyan ortada oldu3u !sya mu0i.esi 8.erine D8nya 7an9asPna Air ra-or 1a.rlattlar. =,C te Au no9tada A8y89 tartmalar me'0ut 'e @ransaPnn Aunlara srt <e'irmemesi gere9iyor. Graldan <o9 9ral0 olmaya <o9 meyyali.. MalU Air 1i-erBortodo9sinin <3rt9an oldu9 <9t9. %!TT giAi da1a ?nemli dosyalar !7DPnin te9eline Ara9mama9 adna !Ori9a ya da ranPla i9tisadU 'e malU ili9iler giAi R?nemsi. sorunlarR Air 9enara atmann da1a 1ayrl oldu3unu d88nen 7er0y <i.gisi Au anlama gelme9tedir. S?.8n8 etti3imi. A8y89 tartmalar i<erisinde yer almada9i yetersi.li3imi.5 aslnda da1a genel Air sendromla5 tam da 98lt8r08 a9l y8r8tmeden 9ayna9lanan u 9imli9 temelli yadsmayla ilintilidir. Giisel olara9 Oa.lasyla Aa3l oldu3um lai9li95 e'renselli9FyegVneli9 olara9 anB lald3nda <o9 te1li9eli olaAiliyor. @ar9ll3n yeniden yaratlmasna -arla9 Air ?rne9 olmam.a ra3men5 @rans. lai9li9 modelinin <er<e'esinin dnda Air uygarl3n m8m98n olmad3na inanm durumday.. Lai9li3in @rans. uygulamas 9esin9es yegVnedir5 ?rne3in Latin 9omularm.n9iyle Aile 1i<Air e9ilde ayn de3ildir. Eum1uriyet<i s?ylem5 e'renselli9 g?r88n8 te9Ai<imlili9 'e t8rde] li9 terimleriyle iOadede srar ederse5 Aaars.l3a eli ma19\mdur. $.un s8reden Aeri alaAildi3ine tartlan u 9lasi9 olay5 Aa?rt8s8 sorununu ele alalm. &9ullarda Aa?rt8s8 ta9lmasn yerden yere 'urmadan ?n0e Aa?rt8s8 ta9mann 1angi to-lumsal -rati9leri i<erdi3ini sa1iden anlama9 gere9ir. @ariAa !del91a1 'e di3er aratrma0lar g?steriyor 9i5 ran ?rne3inde Aa?rt8s8 ta9ma95 aslnda ?.el 'e 9amusal alan arasnda9i ili9iler 8.erine yeniden -a.arl3a oturmann Air yolundan Aa9a Air ey de3ildir. Yani ayn 9yaOet5 ayn anda reKimin Ae9asna 'e g?relilemesine 9at9da AulunaAilme9tedir. Ve do3al olara9 Aa?rt8s85 @rans. to-lumu giAi 7atl Air to-lumda5 1er seOerinde Oar9l tari1U durumlarla 9ar 9arya oldu3umu. ran5 Ee.ayir 'e T8r9iye giAi 8l9elerde9i ayn anlama sa1i- de3ildir. 2.etle s?yleye0e9 olursa95 7at de3erleri5 98resellemeyi5 yani Oar9ll3n yeniden yaratlmas -rati9lerini 9aAullenmeyi Ae0erdi9leri oranda da1a geni Air saldrganl9 9a-asitesine sa1i- ola0a9lardr.
"eatri-e HiGou1nun yaknda 7kan 8frika Koruma- m(B adl eserinde,
C. 7eatri0e HiAou5 :18friZue est6elle Prote-tionniste( :es #0emins "uissonniers de ta :iGeralisation <Steriure S!Ori9a Goruma0 m[ D Ti0aretin LiA0ralletirilmesinin Di9enli YollanT5 Gart1ala5 *,,C.

=,:
dnya 7apndaki iktisadL ma0fillerin Gu yeniden sa0iplenme sre7lerine anlay%sizl. g>rlyor. "ir Gakma yakla%mlar, da0a Ga%tan Ga%arszl.a ma0kYm.

7u Oiyas9olara Ay9 altndan g8lme9 iin 9olayna 9a<ma9 olaAilir5 an0a9 D8nya 7an9asPnn siyaseti5 Ruygarl9R tama ar.usuyla 9aOalar Aulanm olan s?m8rge0ilerin ya da misyonerlerin 1i< 9u9usu. Aaars.l3a ma19\m olan <aAalarn andryor. HalAu9i Yunan sitelerinBde9i mele.lerin9ini andran <o9 geni 98lt8rel 9ayna9lara sa1i- to-lumlarla 9ar 9aryay.. MeanBPierre Vernant 'e Mi01el Detienne taraOndan in0elenen Au mele.lerin ma1areti5 egemen olann g808n8 9endi le1lerine <e'ireAilmeleriydi. !Ori9a to-lumlarnda Au mele.leri5 ya-sal uyum -rogramlarna ay9r iler <e'irir9en g?r8yoru.. 2rne3in 7eatri0e HiAou <o9 net Air e9ilde5 @rans. iAirli3i strateKisinin ?.8n8 te9il eden A?lgesel A8t8nleme -rogramlarnn Aaarya ulaaAilmesinin e-ey .or oldu3unu 9antlyor. 8n98 t8m Au s8re<ler R9urallara uygun A8t8nlemeR temeline yaslanyor5 yani iyiniyetli oldu9lar 'arsaylan taraOlarn 9urallara riayetini esas alyor. $lusal ?l<e9te liAeral e9onominin 9urallarn 1i<e sayara9 0e-lerini doldurdu9lar Ailinen y?neti0ilerin5 nasl olu- da A?lgesel ?l<e9te inanm Airer liAerale d?n8eAile0e9lerini 'e AirAirlerini denetleyeAile0e9lerini nedense 9imse sormuyor. 7una e9 olara9 HiAouPnun 9itaA5 Ai.im de Kapitalizmin Yeniden Yaratlmas1n9a 9ulland3m.5 Genya tari1i 8.erine <alan ingili. aratrma0lar 7ru0e 7erman 'e Mo1n Lonsale taraOndan gelitirilen de'letin yaplanmas 'e Ai<imlenmesi ayrmn di99ate alyor. De'letin Gi7imlenmesi ise5 to-lumsal a9t?rler A8t8n8nden yaylan Air di.i to-lumsal -rati3in

sonu0udur SAu no9ta5 <sprit1nin da1a ?n0e9i Air saysnda s?.8n8 etti3imi.5: RsiyasU eylemin -o-8ler tar.larR 9a'ramm. g8ndeme geliyorT. To-lum5 9u9usu.5 Ai.i y?neten -rensler5 ama ayn .amanda da 'atandalar A8t8n8n8n genelli9le d8.ensi.5 1attV Ailin<si. eylemi taraOndan Ai<imlendirilir. 7eatri0e HiAouPnun 9itaAnda yeni olan5 i9tisadU Aunalm sorununun5 !Ori9a e9onomilerinin Ai<imlenmesinden 1are9etle5 alaAildi3ine NeAer esinli Air -ers-e9tiOle Sya.ar Ai.e5 MaI NeAerPin HeidelAergPte e9onomi -oliti9 98rs8s8ne sa1ioldu3unu da 1atrlatrT g8ndeme getirilmesidir. 7eatri0e HiAou5 Aunu5 g8mr89 9oruma0l3 giAi 9esin Air ?rne9le 9antlarW 7retton
:. RLa Politihue -er le Aas en Situation !utoritaireR S&toriter &rtamlarda !a3dan Yu9arya SiyasetT5 <sprit. Ha.iran *,J+.

=,J NoodsPun 9urumlarnn 'e Oon sa1i-lerinin A8t8n8n8n ta'siye etti3i d ti0aretin liAeralletirilmesi -rogramlarnn5 aslnda !Ori9al yet9ililerin Aunlarn 8.erinde yeniden <almasndan sonra uygulamaya 9onuldu3unu g?sterir. 7u !Ori9allar5 Air yandan5 9imi .aman ?teden Aeri s8r8- gelen5 9imi .aman yeniden yaratlm Airta9m 98lt8rel edinimlere g?re 1are9et ederler SAurada uygarl9larn s8re9lili3i terimleriyle d88neAiliri.. !Ori9a de'letlerinin <a3da Aor< idaresi gari- Air e9ilde *J. y8.yl !ngola 9rall9larnn Aor< idaresini <a3rtryorT. 2te yandan5 g8<l8 98lt8rel yananlamlara sa1i- Au strateKiler Sda Aa3mll3n5 8l9e i<inde9i Airta9m i9tisadU 'e to-lumsal ili9ilerin <e9i- <e'rilmesi strateKileriT5 i9tisadU a<dan 9onuula0a9 olursa5 ayn .amanda mua..am ?l<8de a9l0 strateKilerdir. Gsa0as5 Oon sa1i-lerinin Gad g;1 vernan-e diye yorumlad3 'e neredeyse dinsel Air anlam y89ledi3i good goveman-e1m 1ayata ge<irilmesiyle sla1 edileAile0e3ini d88nd838 eylerin t8m85 ger<e9te 1em a9l05 1em 98lt8rel olan strateKilere 'esile olma9tadr. 7u nedenle !Ori9aPda9i 9o9umulu9 temas Aana Air tu.a9 giAi geliyor. 8frika1da De'let 9itaAmda ya-t3m giAi5 y?netim mant3 <er<e'esinde d88nme9 da1a iyi ola0a9tr. 7u 9tada5 GamerunlularPn dedi3i giAi Aasit Air Rmide siyasetiR 98lt8r8yle de3il de5 sa1i0i Air tari1U eylem sistemiyle5 tari1 taraOndan 1armanlanan i9tidar ili9ilerinin 9arma9 'e 9a-say0 Air sistemiyle5 di3er Air deyile5 Rmidenin y?netim mant3R ile 9ar 9aryay.. 7eatri0e HiAou5 Au sistemin temel <ar9larndan Airini5 9anm0a *,J,B,* arasnda9i Rdemo9rasiye geB<iRin5 ardndan Aunu ta9i- eden Rotoriter yeniden ya-lanmannR yeniden 8retti3i5 9oruma0l9 <ar9n irdeliyor.J
Devlet sorununa gele-ek olursak, Gurada "ertrand "adie1nin kitaGnn adnda oldu.u giGi /ki Devlet mi, yani Gir Do.u devleti ve Gir "at devleti mi s>z konusu, yoksa "atl olmayan Gir devlet an-ak it0al Gir devlet mi olaGilir( Sizin */t0al devletin tari0selli.i* makalenizde ilgin7 olan 0usus, melezleme adn verdi.iniz olguyu g>z >nne sermeye 7al%manz6 "urada da Gir yeniden yaratma, devletin yeniden yaratlmasyla kar%la%yoruz6

7u dostane tartmay 7ertrand 7adie ile e-ey u.un s8redir s8rd8r8B


J. !Ori9aPda Ry?netim mant3R sorunu 8.erine5 l1<tat en 8friZue dnda Aa9n.( M.@. 7ayart5 !. MAemAe5 E. ToulaAor5 le PolitiZue par k Gas en 8friZue 5oire) #ontriGudon a une ProGlematiZue de la Demo-ratie SGara !Ori9aPda !a3dan Yu9arya Siyaset( Demo9rasinin 7ir Sorunsalna Gat9T5 Gart1ala5 *,,=.

=,, yorum. Soruna ayn e9ilde ya9lamyoru.5 en a.ndan Aana ?yle geliyor5 .ira 7adie de'letin Ai<imlenmesi Aoyutu 9onusunda sessi. 9almaya meyilli. )aten Au d88n0e Aenim i<in oldu9<a es9idir5 da1a *,:,Pda5 GamerunPda De'let adl il9 9itaAmda5 9al9nma0 te.e5 Air ?l<8de de 98lt8r08 te.e 9ar Aunu sa'unmutum. !ma o d?nemde iddiam da1a .iyade5 9endimi egemen olana5 yani de'letin5 modernli3in ;<8n08 D8nya 8l9elerine dardan gelen il9eler oldu3unu sa'unan Aa3mll9 e9ol8ne g?re 9onumlama9t. 7u Oar9l ya9lamlara g?re modernli9le elde edilen 9a.anmlar gelene9ten 9ay-lara 'e gelene3in 9a.anmlar da modernli9ten ta'i.lere yol a<yordu. Yani de'letin tari1selli3i sa' 8.erine u.un .amandr 9aOa yoruyorum. l9 olara9 altn <i.me9 istedi3im 1usus5 7atl de'let diye alglad3m. eyin5 do3al olara9 g?. 9amatr0 Air e9ilde AirAirinden de3ii9 oldu3udur5 9i Aunu 7ertrand 7adiePden iyi5 9imse Aileme.. 7at !'ru-aPy ele alalm( 2rne3in ngiltere5 Hollanda5 s'e<5 7el<i9a ya da s-anyaPda9i 9rall9lar giAi alaAildi3ine es9i Air 9urumun i<erdi3i egemenli9 'e 1898met 9a'ramlar AirAirlerinden derinli3ine Oar9ldr. Hele 1ele !Ori9a ya da !syaPya y?n8m8.8 <e'irdi3imi.de5 da1a Oa.la

9artl9la dolu man.aralarla 9arlar.. 7?yleli9le mele.leme durumlaryla 9ar 9arya geliri. 'e ite Au nedenle5 9elimenin tam da Aotani9 anlamyla de'let asndan s?. edileAilir. De'letin Ai<imlenmesi mele.leme yoluyla ger<e9leir 'e Au mele.leme5 7adie ne derse desin5 Ail1assa uyumlu olama.. 7u5 Ai.im me1ur ulusBde'letimi.e ya da omaPya Sm-aratorlu3un A8y89 mimarisi5 Ai.e Air<o9 Aa9mdan s?m8rge0i ngili.Pin dolayl y?netimini <a3rtra0a9 ?l<8de5 Aeldelere ayrma temelinde y89selmiyor muydu[T ?.g8 Air durumdur. ;<8n08 D8nya 1al9larnn5 Aata demo9rasi olma9 8.ere5 Air ta9m 7atl iOade 'e 9urumlara nasl da1il oldu9larn g?r8yoru.. 7atPnn yaln.0a ilerlemenin de3erlerinin tay0s olmad3n 1atrlatmaya gere9 'ar m[ ranPda UslVmi de'rimin ?nde gelen a9t?rleri de !leIis Earrel o9uyu0usuydu. !yn e9ilde HindistanPda Gongre PartisiPnin Aelli Air liderinin 1tilVO de'letleriyle orta9 Air da'ann sa'unu0ulu3unu ya-t3n g?rd89. !ra- 8l9elerinin Oirarda9i Air ta9m Na.ilerPi nasl a3rlad3n da Ailiyoru.... Yani 7at alaAildi3ine mu1aOa.a9Vr de3erleri de yayma9tadr. uandaPda9i 9atillerin 0a1il 9?yl8ler de3il5 7atl tar.da 8ni'ersitelerin es9i ?3ren0ileri oldu3unu5 1attV Aa.larnn !'ru-a ya da Gu.ey
300

!meri9aPda ?3renim g?rd838n8 unutmayalm. "r9 'e soy9rm 9a'ramlar da .aten !'ru-a tari1inin lanetli Air A?l8m8nden ?d8n< alnmadr. te Au nedenle !syal de3erler 8st8ne s8rd8r8len 98lt8r08 tartma yeniden g?.den ge<irilmeli. !slnda5 Au !syal oldu3u 'arsaylan de3erler5 da1a ?n0e de3indi3im giAi5 t8m !sya i<in ge<erli de3ildir. 2rne3in gen< Air @ili-inli 9adn Singa-urPda idam edildi3inde @ili-inliler Singa-urPda9i adalet anlayna 9ar <9mlard. 7una 9arl95 7atPnn de3erlerini 9endi to-lumuna e9lemlemi olma9la A?A8rlenen "ran #a15 gre' 1a99nn Aunlara da1il olmad3 'e !'ru-al 9adnlarn lay9 oldu9lar yerde oturmay Ailmedi9leri 9ansndayd. MeanBMarie Le PenPin te.leriyle5 yaln.0a usyaPda9i Mirino's9iPnin9iler arasnda de3il5 saldrgan 9imli9 tale-leri g?. ?n8ne alnd3nda5 slVm0larPn te.leri arasnda da en a.ndan art0 Air <a9ma 'ardr. Mirino's9i5 9endi de3erlerini Stemi. 1a'a5 i 9eAa- 'e 1a05 ama yayan olara95 7oeingPle de3ilZT 9orumalar 9aydyla M8sl8manlarPla Air al- 'eremedi3inin olmad3n s?yledi3inde5 olaylara 98lt8r08 Air Aa9 a<syla 9ar 9aryay. deme9tir. Le Pen 'eya Mirino's9i5 Air anlamda5 R!syalR de3erleri sa'unma9tadrlar. T-9 0ooliganlk ya-ar9en su<8st8 ya9alanan gen< Air yurttalarna Singa-urPda 'erilen Aedensel 0e.ay5 7ili ElintonPn 9ar <9masna ra3men onaylayan !meri9an 9amuoyunun <o3unlu3u giAi. #imdi HuntingtonPn Oe0i Air e9ilde Aasit te.ini 0iddiye alma9 .orunda my.[ 7una g?re insanlar mutla9 Air e9ilde 9imli9lerinin ma19\mudurlar 'e 9aderlerinde uygarl9larnn AirAirleriyle <ata0a3 ya.ldr. Entelle9t8el a<dan Aa9ld3nda Au sa'n iler tutar Air yan yo9tur <8n98 slVm ya da 7at giAi A8y89 uygarl9 A8t8nl89leri <e'releriyle al'eri i<inde olma9s.n ortaya <9ama.lard. 2rne3in slVm uygarl3 daima d 9at9larla gelimitir. 7a.en SasanilerPin Pers mirasndan5 Aa.en 7i.ansPtan5 omaPdan5 ardndan **. 'e *=. y8.yllarda T8r9BMo3ol mirasndan ya da 7at d8nyasndan 1e- Aireyler almtr. !yn e9ilde !ra-larPdan ?d8n< alm oldu3umu. eylerin t8m8n8 sili- atsa9 7atPnn 1ali ne olurdu[ !yr0a en g?.89ara 9imli9 simgeleri genelli9le Aa9alarndan ?d8n< alnma eylerdir. 2rne3in @as denilin0e a9la il9 olara9 naneli <ay gelir. HalAu9i Aunun t89etimi *,. y8.yl sonlarnda 9?t8 Aeslenen insanlarn Air uyar0nn yardmna i1tiya< duydu3u Air d?nemde ngili. t800arlar ara0l3yla yaygnlamtr. />* !yn e9ilde !9deni.Pin Aeslenme 98lt8r8n8n simgesi domates Latin !meri9a 9?9enlidir. Porte9i.Pin simgesi olan a.uleKos5 in yoluyla PersPten gelmitir 'e Au ?rne9leri sonsu.a 9adar <o3altaAiliri.... 7u mele.leme s8re<lerinin Aa.en 1uu i<inde yaand3 da SHristiyanl3a ya da Aa9a dinlere ge<iler Auna ?rne9tirT 'a9idir. !n0a9 anlalmasnda .orlu9 <e9ilen ey udur(

insanlar Air eyi yadsd9larnda de3il de da1a <o9 onu sa1i-lendi9lerinde onunla <atma yoluna giderler. T8m Au 9imli9 temelli yadsma strateKileri aradan u.un Air s8re B1i< 9u9usu. dolamAa<l5 <etreOil Air s8reB ge<ti9ten sonra sa1i-lenme strateKileri olara9 de3erlendirileAilirler. TaAiU 9i otanti9 reddediler de 'ardr5 ama s8re 1esaAa 9atla0a9 oldu3unda A8ro9rati9 ulusBde'let 9a'ramnn sa1i-lenilmesinin5 9imi .aman olaAildi3inde iddetli Air e9ilde ger<e9leti3ine5 ?rne3in Aeya. adamn reddedildi3i5 ama 9a'ramsal 'r .'rnn sa1i-lenildi3ine Vietnam ya da Ee.ayir sa'alar Aoyun0a tan9 oldu9. &li'ier oy ya da @ariAa !del91a1 giAi aratrma0larn <almalar5 slam0l3n 9imli9 strateKilerinde nasl Aa. 7atl 9ategorilerin sa1i-lenilmi oldu3unu Ai.e <o9 iyi g?steriyor. ranPda9i 0um1uriyet 9a'ram te9 Aana Auna Air ?rne9tir. M8sl8man d8nyada5 1a.rlay0larnn mu1a99a9 radi9al slam0lar oldu3u 1er t8rden i9tisadU 9a'ramsallatrma da A?yledir. !yn e9ilde E1risto-1e MaOOrelotPnun Hindu milliyet<ileri 8.erine <almalar5 Aunlarn yaln.0a milliyet<i de3il5 M8sl8manlar 9arsnda o'en de oldu9larn g?steriyor. Yine MaOOrelot5 yaAan0 yatrmlarn ayn .amanda 7atl de3erlere BAelli Air Aireyselli9 9a'ray5 9adnlarn Aelli ?l<8lerde 9amusal alana 9atlmas S9i Au no9tada Hindu arlar ile islam0lar arasnda9i -aralelli9 Oa.lasyla <ar-0drTB 9a- aralad3n 'e Aunun sonu0unda aa3 9astlarda9i insanlarn5 ge0e9ondu sa9inlerine y?neli9 o9uma ya.ma ?3retme giAi Air di.i 1ayr ii y8r8ten dinsel ya-lanmalara B9i Aunlarn <o3u 7ra1man 9?9enlidirBy?neldi9lerini anlatyor. 7urada Aelli Air ?l<8de Air to-lumsal modernleme s8re0i s?.9onusudur. %?r8ld838 giAi 9imli9 strateKileri5 A8y89 ?l<8de sorunlu5 OelseOi a<dan Aa9ld3nda ti9sindiri0i5 ama u.un 'adede5 Ael9i de Aunu 1ayata ge<irenlerin Ae9ledi3inin tam tersi et9ileri olan sa1i-lenme tar.lardr.
Arak >rne.inde, devletin nasl Gu lkeye d%ardan ta%nmam% oldu.unu 7ok gzel g>steriyorsunuz. Devletin Gir kurgu devletten, s>mrge-ilik sonrasna >zg Gir devletten iGaret olmad.n kantlamaya 7al%rken, devletin zayf6 302 lamasyla ilgili gn-el tezlere nasl kar%lk veriyorsunuz( Yani "adie1nin *memleketlerin sonu* dedi.i %ey ve diasporaknn rol 0akknda ne d%nyorsunuz( "urada da "atdaki durumun yeg9ne model oldu.unun tekrarlanmas riskli olmaz mX "uradaki risk, evrensel olanla dayan%ma gruplar arasnda gidip gelmek salnmak de.il midir( Ku%kusuz Gtn Gunlar gnmzde devletin zayflad. fikrinden 0areketle soruyorum.

De'letin dardanl3nda srar eden te.ler Aelli Air te1li9e i<eriyor. *,,>Pda Gu'eytPi il1a9n5 Aasit Air e9ilde s?m8rge0iler taraOndan yaratlm olan Au 8l9enin 9aderinin Me.o-atomyaPnn Aa3rna d?nme9 oldu3uyla 1a9l g?stermeye <alan Saddam H8seyinPin a9l y8r8tmesi de Au y?ndeydi. Gi A8t8n Au iddialar <o9 gari-tir5 <8n98 "ra9Pn 9endisi5 eI ni1ilo olara9 s?m8rge0iler taraOndan t8retilmi de'letlerin ender ?rne9lerindendir. %er<e9te tari1 sosyoloKinin terimleriyle d88n8ld838nde5 da1a Aatan Au s?m8rge0i A8ro9rati9 9urumlara Ai..at Ryerlilerin yatrm ya-m oldu3u g?.lenir. 7urada yatrm terimini ?n0eli9le to-lumsal 'e i9tisadU anlamda 9ullanyorum5 <8n98 AirAirinden Oar9l Air y3n gru- yeni siyasU 'e i9tisadU durumdan <9ar sa3lamann yollarn aramtr. 7unu 9imi .aman 9endi egemenli9lerini yeniden tesis etme9 i<in S?rne3in 9u.ey NiKeryaPda9i M8sl8man aristo9rasi5 Pa9istanPa Aa3l Pen0aAPta9i as9erU aristo9rasi 'e Endone.yaPda9i 9?y eOleriT ya-mlardr 'e s?m8rge0iler de Au oyunun Air -ar<as olma9tan <e9inmemilerdir <8n98 onlarn da ara0lara 'e 9urulu ya-lara i1tiya0 'ard. Gimi .aman da tam a9sine5 to-lumsal olara9 alt Aasama9ta9i insanlar5 Aa. durumlarda to-lumsal de'rimler olara9 adlandraAile0e3imi. eyleri ger<e9letirme9 i<in Au yola Aa'urmutur. 2rne3in Aa. !Ori9a to-lumlarnda5 i9tisadU Oaaliyetler i<erisinde 'e ayr0a yeni oluan g?rene9lerde 9endilerine Air yer edineAilme9 i<in 9adnlarn Hristiyan misyonunu nasl 9ulland9lar ortadadr. Te9rarlayalmW siyasU a9t8aliB teyi 1aAer 'eren Au to-lumsal strateKilerdir. Pa9istanPn HindistanPdan ayrlmas Pen0aAllarPn egemenli9lerini yeniden tesisiyle 1i< de ayr d88n8leme.. !yn e9ilde Aa3ms.l9tan yana ta'r alan Gu.ey NiKerya aristo9rasisi yaln.0a 0o3raOi egemenli3ini 9oruma9la 9almam5 ayn .amanda Aunu5 ?.elli9le ordu ara0l3yla A8t8n 8l9eye yaymtr. 7u yolla s?m8rge0ili9ten miras 9alan de'let5 Air<o9 durumda ger<e9 Airer to-lumsal taAana 9a'umutur. 7u de'lete sa1i-lenme s8re<lerinden i9in0isi da1a 98lt8rel Air g?B

303 r8n8m ar.eder. Da1a ?n0e s?.8n8 etti3imi. giAi5 yerli insanlarn5 da1a s?m8rge0ili9 anndan itiAaren milliyet<ili95 9om8ni.m5 demo9rasi5 ama ayn .amanda dinsel -rati9ler 'e 1attV yeterin0e ?nem atOetmedi3imi. to-lumsal -rati9ler giAi Airta9m it1al tasarmlara da1il oldu9B lar5 1attV onlar yeniden yaratt9lar Ailiniyor. 7at Sa1ra !Ori9aPsnda de'letin tari1selli3inin temel 'e9t?rlerinden Airi ta9m elAise olmutur. Es9i !Ori9a to-lumlarnda giysi to-lumda9i 1iyerarinin 1er9es taraOndan ola3and Air e9ilde 9aAul edilen Air simgesiydi. Er9e9lere Aa3ll9larn g?sterme9 ama0yla genelli9le <-la9 dolaan 9adnlar giydirme9 i<in misyonerlerin g?sterdi3i srar mua..am Air yanl anlalmaya yol a<mtr. Gadnlar da 1emen Au Orsatn 8.erine atladlar5 <8n98 onlar i<in simgesel Air .aOer s?. 9onusuydu. !yn e9ilde5 Aa3ms.l9la Airli9te er9e9lerin 9ra'at ta9ma yolunda9i 1e'esleri de5 onlar aa3lar0asna5 !Ori9allarn in0i9 Aon0u3a g?sterdi3i <o0u9su ilgiyle a<9lanama.. &nlar 9ra'at ta9ma9la Aeya. s?m8rge0iye 9ar simgesel Air .aOer 9a.anm oluyorlard. 78t8n Aunlar5 7atl tar.da i9tidar ili9ilerinin Aenimsenmesinin ?nemi g?.ard edilemeye0e9 olan Air A?l8m8n8 oluturma9tadr. Dolaysyla de'let5 saO Ae9lentileri olan sa1i0i Air to-lumsal taAana sa1i- olma9ta 'e 98lt8rel Air yeniden sa1i-lenme 9endini g?sterme9tedir. Da1a ?n0e s?.8n8 etti3imi. 9imli9 strateKilerinin 8.erinde y89seldi3i A8y89 9imli9lerin s?m8rge d?neminde ortaya <9m olmas manidardr. te Au no9ta da 9imli9lerin ya-lanmas de3il de Ai<imlenmesi <er<e'esinde a9l y8r8tme9 gere9ir. Yeni Oeti1lerine 9al9 no9tas olaAile0e9 ulus il9?rne9lerinin S-rotoBnationT -einde9i Aeya.larn 98lt8rel mu1ayyilesiyle5 s?m8rge0ili9le oluan yeni durumun sa3lad3 Oaydalar a.amiletirme yolunda Ai..at !Ori9allar taraOndan gelitirilen strateKiler arasnda 9imli9 temelli Air 9arl9l et9ileim yaanmtr. !Ori9allar5 etnisite 'e 9aAile0ili9 <er<e'esinde ileyen s?m8rge0i d88n0eyi 9endi <9arlar i<in ara<sallatrmaya <almlardr. 7u no9tada da5 t-9 L8Anan 'e HindistanPda oldu3u giAi5 s?m8rge0i d?nemde do3an 'e yaln.0a s?m8rge sonras de'letin de3il5 ayn .amanda s?m8rge0ili9 durumunun tari1selli3ini de a<9 olara9 e9illendiren strateKiler s?. 9onusudur. 7en5 9endine ?.g8 tari1selli3iyle Ae.eli Au de'leti5 Aa. mesle9talarma g?re da1a sa3l9l Auluyorum. De'let denen aynn -ostunu5
304

asla onu ?ld8rmeden ?n0e satmama9 la.m. ;<8n08 D8nyaPnn de'letlerinin 8stesinden gele0e3i s?ylenen <o9uluslulu9 8.erine u es9i tartmay 'e Aunun ger<e9lemedi3ini Ailiyoru.. %er<e9ten u uluslar ?tesi ya-larn <o3almasyla de'letin Ai<imlenmesi arasnda Air .tl9 'ar m[ 7en -e9 emin de3ilim. inli dias-orasn ele alalm. !syaPda 9a-itali.min yeniden yaratlmasnda5 e9onomilerin 98resellemesinde5 Ai..at in e9onomisinin reOormunda Au dias-orann rol8 <o9 iyi g?r8l8yor. !n0a9 MeanBLu0 Domena01 'eya Y'es E1e'rier giAi in aratrma0lar5 Au a3larn5 9om8nist ya da -ostBGom8nist de'letin g808 9arsnda 1VlV ar ?l<8de 9rlgan oldu3unu s?yl8yor. Nite9im Au diBas-ora5 in de'letinin A8t8nl838ne 1alel getirememitir. 7u de'let5 ulus ?tesilemenin ris9lerinden .iyade A?lge0ili3in do3urdu3u ris9lerin te1didi altndadr. De'let 9art oldu3u tasa''ur edilen Air t8r ulus ?tesi eAe9eyi5 su< eAe9elerini ele alalm. Her1angi Air su< eAe9esinin de'lete5 Air snrn 'arl3na i1tiya0 'ardr. 7unu yasa9layan de'letler olmasayd aOyon o 9adar -a1al olma.d. Nar9oti9 rant yaratan5 yaln.0a de'letin 1ayata ge<ireAile0e3i 9amusal -oliti9alardr. MaOya0nn5 ?rne3in Air mer9e. Aan9as giAi Airta9m 9urumlar 9ullanaAilme9 i<in de de'lete i1tiya0 'ardr. %8n8m8.de te9 megaleleri maOya eAe9elerinin i9tisadU i1tiya<larn 9arlama9 olan de'letler me'0uttur5 isimlerini .i9retme9 istemedi3im Hint o9yanusu 'e Garayi-lerPde9i Aa. ada de'letleri A?yledir. $lus ?tesi Air maOya eAe9esinin5 nasl Air de'letle ya-sal olara9 9arl9l ili9ilere mu1ta< oldu3unu <o9 iyi g?reAile0e3imi. Aa. da1a 0iddi ?rne9ler de 'ereAiliri.. talyaPda durum A?yledir. Ma-onyaPda Ya9u.alarPla5 =. D8nya Sa'aPndan sonra i9tidarda olan y?neti0i snO i<i0e ge<mitir. us maOyasnn Aa.

eAe9eleri5 tamamyla Air de'let 9urumu olan es9i G%7Pden t8remilerdir 'e g8<l8 Air us de'letinin yeniden do3uunu en 0o9ulu Ai<imde ar.ulayan 1are9etleri Oinanse etme9tedirler. 7u de'let sorunsalnn s8r8- gitmesine !'ru-a oluumu <er<e'esinde de tan9 oluyoru.. 7ir anlamda ulusBde'let <er<e'esini amaya y?neli9 Air giriim 'ar olma9la Airli9te 1898metler aras ili9iler Aas9n Air rol oynamay s8rd8r8yor. slVm d8nyasna gelin0e5 "ran de'riminin Air Aa9ma temsil0isi oldu3u o A8y89 PanBlslVmi.m d88 de ranPn tamamyla 9endi de'letiyle ilgili 9ayglarnn Aata3na sa-land. 7una mu9aAil5 u an9i durumda5 @ransa giAi Air to-lumun g?<menleB 305 rinin entegrasyonunu sa3lamay s8rd8rme 9a-asitesi g?.ard edileme..
Kltrel olann iktisadL olan tarafndan >.tlmesinin >nne ge7e-ek, kimlik temelinde Gir kltrel direni%in Goy vermesinden de s>z ediyorsunuz de.il mi( ">ylelikle yeniden sa0iplenmeyle, a.r ama geri d>n%sz Gir im0a 0areketi arasnda Gir diyalektik ortaya 7ka-ak, dolaysyla toplumsal gruplar Gir arada tutan yaplar 7>zle-ektir.

nsanl9 tari1i <?.8lme 'e yeniden e9illenme s8re0inden oluur. Duyarll3m. Ai.i Au d?n88mlere yeterin0e d8man 9lar S9im fast6food ya da Eo0aBEola im-aratorlu3undan neOret etme. 9iZT5 ama Aunlar da 1ayli ?.neldir. G8reselleme s8re0i Hegelyen tar.da Sda1a do3rusu ?yle Air 1.la o9undu3unda HegelPe atOedilen tar.daT 0ereyan etmiyor. <inde Air<o9 e3ilim Aarndryor. Da1a a<9 9onua0a9 olursa95 E1i0ago ;ni'ersitesiPnden antro-olog !rKun !--aduraiPnin 9antlad3 giAi Oar9l 98reselleme s8re<leri arasnda ayrma e3ilimleri oldu3u Air ger<e9., 2rne3in i9tisadU 98resellemeden g?reli olara9 9o-u9 malU Air 98reselleme olaAilir5 ya da Air yanda malU 'e i9tisadU 98resellemeyle ?te yanda siyasU s8re<ler arasnda da1a g8<l8 Air 9o-u9lu9 s?. 9onusu olaAilme9tedir. Sorunu Au ayrma terimiyle tartma9 e-ey ilgin<tir. Ga<nlma. Air e9ilde5 <atmal Air s8re0e Aa3l olara95 Ma-onyaPyla !7D5 !7D ile !'ru-a arasnda9i i9tisadU ili9ilerin A8y89 1esa-laryla Airli9te i9tisadU d8nyasallamann s8rd838ne tan9 ola0a3.. Sonunda de'ler 'e 9ara deli9ler S usyaPda5 !Ori9aPda neler ola0a9[T ortaya <9a0a9. SiyasU d8.lemde egemen olann5 uluslararas sistemin yeni Air A?lgesellemeye y?nelmesi oldu3u g?.leniyor. !7D gidere9 da1a Oa.la ar9a Aa1<esiyle5 Air yanda !sya5 di3er yanda Latin !meri9aPyla megul oluyorW usya yeniden Air et9i alan yaratmaya <alyorW !sya5 i9tisadU olara9 !PEE 'e 1a99nda s?ylene0e9 <o9 ey olmasna ra3men !'ru-aPyla ili9ileri*> yoluyla5 9imli9 araynda9i A?lB gesel Air me9Vn olmay s8rd8r8yorW !'ru-a da yeniden ya-lanma95 gelime9 'e ya9n <e'resiyle ili9ilerini g?.den ge<irme9le u3rayor. Gu9usu. Au A?lgeselleme s8re0inde says. soru yantlanmay Ae9liyor. 2rne3in !Ori9aPnn Au geliimde9i yeri ne ola0a9tr[ 7en 9endi a1sma 98lt8rel -lanla ilgili 7raudelPin te.ini sa'unmay s8rd8r8yorumW t8m Au s8re<ler Ael9i 9imli9le ilgili 'eya 98lt8rel yeniden Ai<imlenmeB
,. PuGli- #ulture, = S=T5 il9Aa1ar *,,>. *>. 7a9n. E lPda9i R!syaSlarTR gruAunun <almas.

/>C lere den9 gelme9tedir. !n0a9 7romAerger5 OutAol 8.erine 9itaAnda Aa9a Air olguya -arma9 Aasyor.** &nun g?sterdi3i giAi5 Marsilya 9endini 1i<Air .aman Au 9adar Marsilyal olara9 1issetmemi olmasna ra3men Marsilya taraOtarlarnn to-lumsal -rati9leri 1i<Air .aman di3er @rans.larPn9iyle Au 9adar 9arlatrlaAilir olmamt. 7ir sonra9i 9itaAma yeni 7eauKolais araAnn GamerunPda5 7amile9e A?lgesine geliiyle Aalaya0a3m. te Aurada5 98resellemenin en g8<l8 esne9li9lerinden Airi olan5 gelene9lerin s8re9li yer 'e durum de3itirmesini iyi0e g?stermeyi umuyorum. K*lt*'+*l*( ,s$st$ (*',9 s,ll,28,"i" .i' i#,&l&Risi#i' ;, 19. -*A-/l#$" .,'i .ili"i'. Ne .aman d8nyay Oet1ettiyse9 ite o .aman Do3u ya da Hindui.m 9a'ramlarn da yaratt9. *J6:Pde Mo3ol m-aratorlu3uPnun y9ld3 andan itiAaren5 o .amana 9adar ngili. ordusu i<inde !'ru-ai 8niOormalarla g?re' ya-an yerli Airli9ler g8l8n< Air e9ilde RHintliR 9l3na A8r8nd8r8ld8ler. !slnda Au giysiler5 s?m8rge0ilerin mu1ayyilesinde9i Hint giysilerinden Aa9a Air ey de3ildi.

D8nyann 7at taraOndan 98reselletirilmesi de' Air yaratlm gelene9 8reti0isi oldu. Ve 7atPnn g8nAeg8n 98reselleen t8m modernli3inin 9endisi de gelene9lerin yaratlmasnn et9isi altna girdi. 2rne3in *,. y8.yln i9in0i yarsnda ?n0e A8y89 Aasn5 ardndan 77E taraOndan yanstlan 1aliyle ingilterePde9i 9rall9 gelene3i5 i<ilerin g808n8n artn di.ginleme9 isteyen egemen snOlar taraOndan yaratlmtr. 7atPnn 9entli modernli3i de gelene3in yaratlmas ya da yeniden yaratlmasnn et9isi altnda 9almtr. 2rne3in !ngloB Sa9son d8nyada neoBgoti9 ya da neoBroman 8sl\- ya da Au t8rden deneyimlerin g?. 9amatr0 Air laAoratu'ar olan Viyana e1ri giAi. Yineleyelim5 98lt8r08l89 d8nyasallamann Air ideoloKisidir 'e unutmamal 9i Au <eli9iyle AaedeAilme9 e-ey .ordu. <sprit, *,,C Nisan5 say +B "irikim, !ral9 *,,C5 say( ,=5 <e'iren( uen a9r.
**. E. 7romAerger5 :e at-0 de +ootGall S@utAol Ma<T5 Editions de la Maison des S0ien0es de dePl1omme5 *,,6.

307

!TdN! VE M"S" PD! !nti9 $ygarl9lar 'e P7atPnn 0ad Edilmesi


Pierre 7E!$DET
PD&@!P-$ K$'2/ P)&#,'"li(P is-anyaPnn yeniden Oet1inden G?rOe. Sa'aPna5 7atPnn Do3uPya 9ar Aitirile0e9 Air sa'a 'ar. !ma Au5 Aa. Do3ulularPn d88nd838 giAi5 Nas1ington5 Vati9an 'e Tel !'i' arasnda Air yerlerde9i gi.li Air mer9e.den y8r8t8len Air Rterti-R5 9aranl9 Air RoyunR5 taAiU 9i de3ilZ 7urada s?. 9onusu olan5 7atPda do3mu 'e yerlemi olan 9a-itali.min 9endisini -e9itirisa3lama almasyla do3rudan 'e tutarl Ai<imde iliB9ili nesnel5 yani eyann taAiatndan 9ayna9lanm Air s8re<( 7u 9enBdini sa3lama alma ii5 9a-itali.m 7atPya Air 9ere yerleti9ten sonra5 <e'reye do3ru5 ?.elli9le de Ya9n Do3uPya do3ru Rdo3alR Air yaylma Ai<imini almW .ira Ya9n Do3u dedi3imi.5 1em !'ru-aPnn il9 RsnrR5 1em de5 gere9 i9tisadU a<dan5 gere9se 0o3raOU 9onumunun siyasal ?nemi a<sndan u<su. Au0a9s. Air menOaat alan. Ha<l seOerleriyle Aalay-5 ngili.lerPin &smanl m-aratorlu3uPnun en9a. 8.erinde oluturdu3u yeni 9olonyal 1aritadan ge<ere9 @ilistinPin srail De'leti taraOndan 9oloniletirilmesinden *,,*Pde9i G?rOe. Sa'aPna5 1e- ayn <atma s8r8- gider. Her an yeniden -atla9 'eren sa'alar5 tam Aitti der9en yeniden ale'lenen 9ar 9oymalar 'e direni 1are9etleri5 9or9un< dere0ede <aB
l.Yol g?steri0i yorumlar 'e ya.ara sa3lama9 l\tOunda Aulundu9lar tari1sel malumattan dolay Mi01el Mili 'e H8seyin 7argutiPy0 tee998r ediyoru..

308

tmal Air s8re<5 1em de asrlar Aoyu 1e- A?yle s8renW yani5 Do3uPnun <eli9ilerle dolu u-u.un Oet1i( 7u Oeti1 s8re0i5 7at edeAiyat 'e OelseOesi taraOndan <o9 u.un s8re ideali.e edilir. 7u ?ylesine Air ideali.e editir 9i5 sonu<ta ortaya d8-ed8. Air RideoloKiR5 1em de iyi0e et9ili Air RideoloKiR <9a0a9tr( &ryantali.min5 yani ar9iyat<l3n5 Rdo3u u.manl3nn ideoloKisi. T1ierry Hens01Pin de R&rient "maginaire SHayalU 'eya Hayallerde9i Do3uTR adl ya-tnda <o9 g8.el ortaya 9oydu3u giAi5 7at 98lt8r8n8n A8t8n alan5 'e<1e 'e Aoyutlarna s.m Air Do3u imaK 'ardr 9i5 Aurada9i Do3u5 1angi Ai<im altnda olursa olsun5 daima 'e daima RAin yll9 1are9etsi.li9Ri i<inde donmu5 Rsultann des-oti.miR ile R1aremin seOa1atiR arasna s9- 9alm Air Do3uPdur. 7?yle Air d8nya g?r88 <er<e'esinde5 Rgeri 9almR 'e R-asiO Do3u5 9a<nlma. olara95 Rdinami9R 'e RmodernR 7at taraOndan Oet1edilme9 .orundayd RModernli9R Oi9rinin 9endisi de5 Do3uPnun .ararl 'e Ao.u0u et9isine 9ar s8re9li m80adele 1alinde9i 7atPda5 da1a ?.el olara9 da es9i YunanPda d8nyaya gelmi ola0a9t. )/s/' ;, Y!"$"'/" D&@!2! 7atPnn Do3uPya Aa9 9onusunda9i Au gelene9 9arsnda5 ngili. tari1<i Martin 7ernalPn *"la-k 8t0ena, t0e 8froasiati- Poots of #lassi-al #ivilization Siya0 8t0ena, Klasik @ygarl.n 8frika68syased K>kleri4 *\ adl in0elemesi5 tari1 Ailiminin ilerlemesine ?nemli Air 9at9 olmasnn yansra5 oryantali.me 9ar yeni Air meydan o9uma niteli3i de tar. 7ernalPm

sa' udur( 7atl tari1 ya.m0larnn g?.8nde modernli3e A8t8n Ai<imleri itiAariyle RAei9Rli9 etmi es9i YunanPn 9lasi9 ad 'erilen A8y89 uygarl35 Do3u ile 7at arasnda ya'a ya'a ger<e9lemi Air Rayn <at altnda to-lanmaR5 1atta Rayn Ao1<aya dolmaR s8re<lerinin 8r8n8d8r. 7ernal5 YunanistanPn u.un Air s8re MsrPn 9olonisi olara9 9ald3n ileri s8rer 9i5 o Msr5 !tinaPnn y89seliinden neredeyse da1a i9i Ain yl ?n0e A8t8n !9deni. d8nyasnn entelle9t8el 'e siyasal mer9e.i durumundadr. 7atPda Ailin<li Air Ai<imde 8st8 9a-atlA8y89 ?l<8de g?rme.den gelinmi 'e gelinme9te olan da5 ite Au Msr et9isidir
e R7la09 !t1ena5 T1e !Oroasiati0s oots oO Elassi0al Ei'ili.ationR5 *,J:Pd0 Vintage taraOndan yaynlanmtr.

/>, 9i5 Au et9iye ayn .amanda5 Aug8n98 L8Anan 9ylarna yerlemi olan @eni9elilerPle5 Me.o-otamyaPnn yine o g8n98 sa9inleri olan S8merler 'e !r9adyallarn 'e di3er Air<o9 Do3ulu 1al9 'e milletin et9ileri de geli- 9armtr. &ysa5 7atl tari1<iler5 dil0iler5 0o3raOya0lar5 en tartlma. olgular da1i5 ?rne3in5 es9i Yunan dilinin5 HintB!'ru-a 9?9enli5 an0a9 9elimelerinin 'e deyimlerinin neredeyse f6>Psi es9i Msr 'e @eni9e dillerinden gelen5 Air Aa9ma mele. Air dil oldu3unu Aug8n Aile 1VlV in9ar etme9tedirler. Y"Y. y8.yln Aandan itiAaren5 !'ru-a5 RHintB!'ru-aUR S9u.eyden geldi9leri s?ylenenT 1al9lar ile g8neyli RSamURler arasna Ralma.R Air du'ar ?rer. &ysa 7ernalPa g?re5 A?yle Air Aa9 a<snn yanll35 1em de da1a o d?nemde Aile5 Ailimsel 9eiOler sonu0unda a<9<a ortaya 9onmu Aulunuyordu. YunanistanPn 'e A8t8n G8<89 !syaPnn B9i5 Yunanistan da G8<89 !syaPnn tamamlay0 Air -ar<asndan Aa9a Air ey de3ildirB is9Vn5 R9u.eyR 1al9larnn y8r8tt838 Ristil$l$'/" de3il5 A8y89 i1timalle <o9 sayda 1al9 'e ulusun 9art3 Air 1armanlanmann 8r8n8d8r5 i9i A8y89 dil ailesinin SHintB!'ru-aU 'e SamU dil aileleriT Oar9l soylardan geldi3ini 9aAul etme9le Airli9te5 da1a -e9 <o9 tari1<i giAi 7ernal da5 Aunlarn 1er i9isinin de 9endilerinden de da1a es9i 'e tari1in a9 i<inde AirAirlerinden ayrm dillerden t8remi oldu9lar g?r88ndedir. 5"ti( Y!"$"'/" P:"2$Ps/ 2.Ae?. 9u.eyli 1al9lara ait RsaOR Air i0ad olara9 sunulan Helen uygarl3nn RinaRsnn 9?9eninde de yu9arda s?.8n8 etti3imi. <ar-tma yer alr. 7urada da yine5 7ernal5 tari1e Aelirli Air ma9yaK ya-lm oldu3unun altn <i.er( Es9i YunanPda mitoloKi5 OelseOe 'e din5 ?. itiAariyle Es9i Msr 1iyerogliO metinlerinde ortaya 9onulmu Oi9irlerle de'amll9 'e do3rudan ili9i i<indedir. Helen uygarl3 ad 'erilen ey de .aten5 !tinaPnn siyasal 'e 98lt8rel mer9e. olara9 9endisini 9aAul ettirdi3i <o9 9sa Air .aman dilimi SM.2.+6>Pden ya9la9 M.2*>>PeT dnda5 esas olara9 G8<89 !syaPda SEOes5 .mir 'e !ntiyo9yaT 'e da1a sonra da Gonstantino-olis 'e is9enderiyePde SMsrPn 9endisindeT5 yani Do3u 'e !Ori9a et9ilerinin s8re9li Air Ai<imde n8Ou. etti3i A?lgeB /*> lerde gelimi Air uygarl9tr.] 78t8n Au <ar-tmalara ra3men5 yine de Aa. olgular 'ardr 9i5 Aunlarn t8m8yle g?rme.den gelini- in9ar edilmeleri 1i<Air .aman m8m98n olmamtr( T-9 Aa9a -e9 <o9 Ailimsel 'e 98lt8rel yenili9 giAi5 ya.nn da il9 deOa Do3uPda i0ad edilmi oldu3u 'e Aen.eri olgular. !n0a95 Au 9at9lar 9aAul ederler9en Aile5 7atllar YunanP Ri0adR etme9 suretiyle5 s8re9li olara9 Do3u ile 7at arasnda9i 9o-u9lu3u5 Oar9 'urgulamaya y?nelmilerdir. &ryantalistler i<in Msr uygarl3 da5 Rsu des-oti.miR 8.erine 9urulmu 'e 9endi 9endisi 8.erinde d88nme 'e yaratda Aulunma yetene3inden yo9sun olara9 g?rd89leri Air to-luma dayal olmas Aa9mndan5 <o9 u.un Air s8re5 sade0e yerme9le yetindi9leri Air uygarl9 olara9 9almtr./ Es9i MsrllarPn B-iramitleri ina etmenin olma.sa olma. 9oulu durumunda9iB geometriyi5 1em de A8t8n d8nyadan y8.ler0e yl ?n0e de Oa0to SOiilen5 Oiilerine emili Air Ai<imdeT i0ad etmi olmalar g?rme.den gelini- g?.lerden gi.lenmitirW taAiU YunanPn PisagorPu le1ine... !nti9 d?nemlerin MsrllarPnm 'e @eni9elilerPinin deni.0ili3i !9deni. 1a'.asnn A8t8n no9talarna yaym olmalar da 7atPnn5 Rd8nyay i0at etmeR ereOini5 HerodotPun a1snda

Es9i YunanPa tanmasna 9esinli9le engel olmamtr. Siyasal 9urumlar d8.eyinde de5 Do3ulularPn !tinaPyla ayn Air demo9rasi] anlayn gelitirmi olmad9lar a<9trW an0a9 yine ayn dere0ede a<9 olan Air ey da1a 'ardr 9i5 o da5 Do3ulularPn5 g8<l8 9udretli 9entsel mer9e.lerin gelimesine i.in 'eren nis-eten ademiBmer9e.iyet<i ya-lar 9uraAilmi oldu9lardr. 7ernalPn esas olara9 ortaya 9oyu- a<9lad3 udur 9i5 Do3uPnun
=.7atPnn So9rat5 EOlatun 'e !ristoPnun OelseOU eserleriyle il9 deOa an0a9 */. y8.yln Aanda5 o da5 o .aman9i M8sl8man s-anyaPnn Toledolu Ya1udi m8ter0imlerine Au eserleri !ra-<aPdan Latin0ePye <e'irttiren 'e 9endisi i<in de5 GilisePnin sa-9n ilan etti3i Gatar me.1eAine SPerslerPin manie.minden esinlenmi Air Hristiyan me.1eAiT mensu- oldu3u s?ylenen Tul8. Gontu sayesinde tanm oldu3unu 9aydetme9 Aaya3 e3lendiri0i oluyor. / .NilPin sularnn de3erlendirilmesi5 <o9 y89se9 Air te9ni9 'e to-lumsal ?rg8tlenme d8.eyini yanstan ola3an8st8 genili9te9i te9noloKi9 Air Aaaryd. +.7urada unu 1atrlama9 gere9ir 9i5 s?. 9onusu demo9rasi yurttalarn <o9 98<89 Air a.nl3na dayanyor5 geriye 9alan A8y89 <o3unlu9 ise 9?le stat8s8ne 1a-sedilmi Aulunuyordu.

/** A8t8n Au 9at9lar Es9i YunanPn 9endisi taraOndan da Ailini- 9aAul edilen 9at9lardr 'e Yunan uygarl3 an0a9 <o9 ama <o9 sonradan5 7atlB7at !'ru-aPnn Air d8nya g808 merteAesine y89seldi3i d?nemde5 9endisi i<in 1VlV Air te1dit 9ayna3 olan Air Do3u 9arsnda 9endi Oar9ll3n 'urgulama 9aygs i<inde 'e yeni yeni 'arl9 9a.anmaya Aalayan !'ru-a em-eryali.mini merulatrma9 8.ere5 do3rudan do3ruya 7at taraOndan Ryeniden i0adR edilmi5 T8r9<esi sonradan uydurulmu Air uygarl9tr. Do3uPyu Oet1etmenin gere9leri Aa3lamnda5 R7atR uygarl3 denilen uygarl3n 9endi de3erlerinin 'e nirengiFatO no9talarnn temel unsurlarn eOsane'U Air Raryen Sda1a sonra da HristiyanTR YnanPa de3il de BDo3uluB MsrPa Aor<lu oldu3unu 9aAul etme95 elAette 9i i<e sindirileAilir Air ey olama.d. !ntisemiti.m 'e &ryantali.m 7ernal5 7atPnn tari1i in9arnn tari1 i<inde <o9 <eitli Ai<imler ald3n ortaya 9oyar. 7atPnn tari1e Aa95 YY. y8.yln ortalarna 9adar a<9tan a<3a r9< 'e SamUB9art SantisemitT imalarla y89l8d8r. )ira 1atrlama9 gere9ir 9i5 o d?nemin Do3uPsu5 ayn .amanda Ya1udilerPdi de( Gentlilemi &rta 'e Do3u !'ru-a 0emaatleri e9linde 7atPda 98melenmi 'e Y"Y. y8.yldan Au yana d?n8l8r9en !lmanya5 Polonya 'e usyaPda Pge< 9alm ulusBde'letPlerin inas s8re0inin Aal0a 9urAanlar ola0a9 olan Ya1udiler. Es9i Yunan denilen yeni i0ad5 R9entFmedeniyetFde'let 9uru0usuR olma te9elini R9u.ey 1al9larRna 'eren A8y8l8 masal Smit1osT( D?nemin ar milliyet<i ideoloKileri5 ?.elli9le de Na.iler 'e de onlarn a9llara se.a r9 teorileri5 A8y89 ?l<8de5 ite Au 9ayna9lardan O9rrlar. Hitler d?nemi !lman tari1<iler5 antro-ologlar5 dil0iler A8y89 Air e'9le 'e de 1atta 'e0d i<inde5 HintB!'ru-a 9?9enli R!ryenRlerin5 A8t8n o !syal5 SamU 'e !Ori9al <a-ul0u Rs8r8Rlerine 9ar Aitimsi. Air m80adele -a1asna Himalaya ete9lerinden oma tari9iyle YunanPa5 taAiU en sonunda da anti9 EermanyaPya 'arma9 8.ere g8ya tam oldu9lar Rr9sal saOl9Rn ne denli ?nemli oldu3unu is-atlama <aAasna giriirler. 7unlar i<in A8t8n uygarl9 tari1i5 Air taraOta9i HindB !'ru-allarPn .e9a 'e g808 ile di3er taraOta9i SamU 'e Do3ulularPn 9alleli9 'e .ayOl9lar arasnda9i Aitimsi. Air sa'a olara9 ?.etleneAilirdi.
.312

9in0i D8nya Sa'aPndan sonra5 Au Aa9 tar. de3ii9li3e u3rar. 7atl aratrma0lar5 tari1in RSamUPye 9ar !ryenR 'e<1esini Air 9enara Ara9rlar9en5 art9 salt RDo3uR olmann ?tesinde5 gidere9 da1a Air Rg8neyR Syani5 !Ori9a 'e MsrT niteli3i de 9a.anan Do3uPnun 9at9larn in9Vr etmeye de'amdan da geri 9alma.lar. #imdi art95 SamUlerin de uygarl3a 9at9da Aulunmu oldu9larn 9aAul etmeye 1a.rdlar. 7u y?nde9i atlma israilli aratrma0larn 9at9lar A8y89 olur( 7at ile israilPi Airaraya getiren Air siyasetin mant35 RSamUR Do3uPnun5 yani @eni9elilerin5 GenanSimdi9i @ilistinTllarn 'e "Aranilerin Do3uPsunun !'ru-aPnn y89seliine Oiilen 9at9da Aulunmu oldu3unu gi.lemeye taAiU 9i da1a Oa.la i.in 'ere0e9

de3ildir. !n0a9 s?. 9onusu Msr oldu3unda5 7atPyla arasna <e9ilmi du'ar es9i 1aliyle oldu3u giAi mu1aOa.a edile0e9 'e 7at 8ni'ersitelerinin <o3unda da5 7ernalPn taAiriyle Rmoderni.e edilmi aryen modeliR <er<e'esinde o9utulu- ?3retilmeye de'am edile0e9tir. 7u d8nya g?r88n8n a<9<a r9sal 'e SamU 9art yan s?. 9onusu modelden 9a.n- <9artlm5 an0a9 !nti9 Msr S'e de ister isteme. Ya9n Do3uPnun A8t8n8T ile YunanPda do3mu Boldu3u iddia edilenB R!'ru-a uygarl3R arasnda9i A8y89 Rmedeniyetsel 9rlmaR oldu3u giAi dura0a9tr. !yn e9ilde Es9i MsrPn A8y89l838n8 9aAul etme9 .orunda 9alm olma9la Airli9te resmU tari1 ya.0l35 Msr ile sa1raBg8neyi !Ori9a arasnda9i Aa3lar d88nme 9onusunda neredeyse 9esin Air otoBsans8r uygular 'e Au otoBsans8r5 Msr 'e SudanPa ili9in ar9eoloKilerB de9i ?nemli ilerlemeler sayesinde ortaya 9onulmu olgularn g8n ge<ti9<e netleen Air Ai<imde Oira'unlar uygarl3nn temel 9ayna3nn %8neyPde5 Sudan 'e HaAeistan ya9nlarnda yer ald3n 9antlyor olmasna ra3men uygulanan Air otoBsans8rd8r. in9ar edilmesi m8m98n olmayan olgu udur 9i5 Msr5 Air !Ori9a uygarl3 idiW -iramitleri ina eden 'e Nil 'adisini sulamay Aaaran insanlar !Ori9al 'e 9ara deriliydiler. &ysa 7atPda 'e Aug8n 1VlV5 MsrPn uygarl3n y89selmesine olan 9at9larndan s?. etme95 e'et5 yine de 9aAul edileAilir Air eydir ama5 1er eyin5 yine de iyi 9?t8 Aeya.SZT Air Do3uPda de3il de5 do3rudan do3ruya 9ara Air !Ori9aPda Aalad3n i<ine sindireAilme95 ite Au5 art9 insanlardan 'eremeye0e9leri eyleri isteme9 olurZ /*/
P),#,"i-,tl,' %$;$2/P

*,J>Pli yllarn Aanda oryantali.min art9 <?9me9te oldu3una inanlr9en5 sonra Air de Aa9ar. 9i5 oryantali.m te9rar sa1nedeW 1em ?yle A?yle de3il5 Aaya3 g?r9emli Air d?n8 ya-m5 ?.elli9le de so3u9 sa'a 'e G?rOe. Sa'a sonras siyaset R9uramRlar 9l3 altnda. 7unlar arasnda en Oa.la duyulu- Ailineni5 iyi tand3m. !meri9al siyaset Ailim0i HuntingtonPn <almalardr. $.un s8redir Air Pentagon danman da olan Huntington5 d8nyay5 1e-si AirAirine umars. Ai<imde d8man Air RmedeniyetselR .atiyetler di.isi olara9 9a'rar. !nti9 YunanPda ileni- gelitirilmi -aradigmalar 8.erinde 9urulmu HintB !'ru-aUF9u.eyli 7at ile esin 9ayna3 itiAariyle Sam niteli9li R!ra-B"slam uygarl3R arasnda u.lama. Air <at9 'ardr. Huntington i<in 7at5 GonO8<yusgil Sin 'e Ma-onyaT5 7antuSSiya1 !Ori9aT5 Do3u !'ru-a S usyaT 'e Aen.eri Ruygarl9larRa 9ar amans. Air m80adele y8r8tmeye 9a<nlma. Air Ai<imde ma19umdur. 7?yleli9le etniBsi.mSsoy0ulu9T 'e r9<l95 1i< 9imsenin5 da1a do3rusu neredeyse 1i< 9imsenin Oar9na 'ar- da 1onutsu.lu9 g?stermesine Aile im9Vn 'ermeye0e9 Air Oorm8lasyon altnda insanl3n g8ndemine so9ulmu olma9tadr. 7u t8rden alAenili5 1atta r898<e diyeAile0e3imi. .i1in mar9l9lar5 ameri9allarn elinde9i 9udretli medya ma9inas ara0l3yla sonsu. sayda <o3altl-5 sonra da5 se<9in !meri9an 8ni'ersitelerinin se<9in !meri9al -roOes?rleri taraOndan gelitirilmi Ailimsel teoriler olara9 d8nyann 1emen 1er Air yanna annda -ostalanrlar 9i5 Aunlar e3er onlar s?yl8yorsa5 Ai.e de taAUU onlara inanma9 d8erZ 7u e9ilde5 il9 <9 no9tam.a d?nm8 oluyoru.. D8nya 9endi i<inde A?l8nm85 -ar<alanm5 yaAan0Fd8man 9am-laraFsaOlara ayrlm Air d8nyadr. 7u yrtlmay rasyonali.e edeAilme95 yani a9la yat9n 9laAilme9 8.ere A8t8n Air ideoloKi Rtam ga.R seOerAer edilir 9i5 s?. 9onusu ideoloKi5 98lt8r8 ?.sel Air temel 8.erinde tanmlamay5 yani 1er Air 98lt8r Aitimsi. mele.lemelerin5 1armanlamalarn5 mayalanmalarn5 AirAirini yaatmalarla Airli9te yaamalarn 'e d?n8melerin Air 8r8n8 de3il de5 AirAirinden 9esi95 9o-u95 ayr95 1er Airi 9endili3indenF9endi Aana 'arolan ?.lerin te.a18r8ym85 9endi 9endisinden do3mu te9FAiri0i9 Air .atiyetmi giAi g?stermeyi ama<layan Air ideoloKidir. 7urada9i ?.sel0ili3i merulatrma95 yani 1a9l g?stereAilme9 i<in ise5 /*+

Es9i YunanP5 Ya9n Do3u uygarl9larn 'e Oira'unlarn Msr uygarl3n Ryeniden i0adR edi-5 Oar9l Oar9l snO 'e 9ategoriler 1alinde AirAirlerinden ayr9slatrma9 gere9mitir. 7?ylesi Air <i.ginin u0unda ortaya <9a0a9 olan ise5 A8t8n Aayra9lar a<l- g?9lere do3ru u.atlr9en5 RsaO ulus5 RsaO 98lt8r5 RsaO dilin 9utsanmas ola0a9tr. TaAiU Au arada Rg8<l8R 'e RuygarR uluslar da5 Oet1etti9leri to-ra9lar 8.erinde 9endi egemenli9lerini 9urma5 Au to-ra9lar da RsaO 1ale getirme5 yani di3er ?te9i unsurlardan temi.leme 1a99na sa1i- ola0a9lardrW .ira R?te9iR5 AarAar 'e seOil Air d8mandan Aa9a Air ey de3ildir. 1,;i',"i" N&tl$'/:
Do3u5 Ya9n Do3u5 &rta Do3u5 $.a9 Do3uW do3u5 Air y?n5 ama ya9n u.a3 ya da ortas 9ime ya9n5 9ime u.a95 ya da 9imle 9imin ortasnda5 yani mer9e. 9im5 nerede[ TaAiU !'ru-a5 taAiU !'ru-aPda5 !'ru-aPnn 9endisi. )ira5 diyelim Ai.5 !'ru-aPnn do3usunday.5 en ya9n do3usunda5 da1a do3rusu do3uda en ya9nndaW an0a9 Ma-onya da Ai.im do3umu.da5 1em de oldu9<a u.a9 do3umu.da 'e de !meri9a onun da do3usunda ama Ai.im Aatm.da5 1em de u.a9 Aatm.da. Do3uPyu5 taAiU5 y?n olara9 de3ilW ama yer olara9 !'ru-a i0at etmi5 yani 8retmiW an0a9 yeniden 8retimi de5 en a.ndan yar yarya Ai.e ait( Y?n olara9 de3il de yer olara9 Air 7atPdan s?. etti3imi. anda5 !'ru-aPnn dayatt3 -aradigmay Ai. de yeniden 8retmi oluyoru.5 8steli9 7atPdan 1ayranl95 g-tayla ya da ona ?y98nme 1e'esiyle de3il5 do3rudan do3ruya 9inle5 neOretle s?. ediyor5 Rreddedelim onuFona ait olanlarR 'e de 1atta R9a1rolsun 7atR diyor olsa9 AileFdedi3imi. s8re0e. te Au Aa3lamda5 u -asaK na9letmeyi uygun g?rd89( RSosyoloKiPnin 7atPda do3mu olmasnn 7at d to-lumlarda5 ?.elli9le T8r9iyePde yaratt3 -roAlemler nelerdir[ ...Au soruyu sordurtan5 sosyoloKiyi R7atPnn Do3uPya 9ar to-ye9un taarru.uR Aa3lamnda ideoloKi9 Air enstr8man olara9 de3erlendiren g?r8lerin5 8steli9 sosyoloKi adna ileri s8r8leAiliyor olB malar. San9i5 7at 'e Do3u diye ger<e9 i9i ?.ne 'ar. TaAiU5 Aurada ya-lan u( R7at a9tarma0l3R5 R7atR diye 9saltlyorW Au suretle de5 Air yandan5 sosyoloKi 7atPdan a9tarlanlara indirgenir9en5 di3er yandan da s?. 9onusu a9tarma0l3n temelinde9i to-lumsal dinami9ler 'e 9olle9tiO ?.neler 'e AunlaB

315
rn neyi ni<in al-5 neleri de ni<in almad9larnn temelinde9i sai9ler g?. ard edili-5 ?n0e R7atR5 Auna Aa3l olara9 da RDo3uR5 9endi i<lerinde 1omoKen5 AirAirleri 9arsnda da 9esi9lili9liFdsal i9i ayr 'arl95 adeta tari1B?tesi5 insanB8st85 e.elUB eAedU Airer s8-er ?.ne 9onumuna oturtuluyorW tari1 ise5 Au s8-er ?.nelerin5 insanlarFto-lumlarFsnOlar Airer -iyonB Oig8ran olara9 9ulland9lar Aitimsi. Air ma<5 9arlama( E.o-Pa da5 La @ontainePe de ta <9artan Me1edU Air 1ayalg808. 7urada art9 1ay'anlar da de3il5 do3rudan do3ruya 0o3raOyalar5 yani taBto-ra9 9iiletiriliyor5 9endilerine ru1 'e ?.neli9 atOediliyor5 sonra da Aunlar AirAirleriyle d?'8t8r8lme9 8.ere meydana sal'eriliyorlar. !ma5 Aurada9i ROaAlR5 manieist Air OaAlW sade0e i9i 9ara9ter 'ar5 Airi mutla9 iyi5 ?te9isi ise mutla9 9?t85 1e- 9?t8( #eytan 7at5 Aeya. eytan5 eytan !meri9a 'A... 7u teori5 ParetoPnun 9adirBi mutla9F?l8ms8. Rre.id8Rleri Stari1selPto-lumsal olan A8t8n8yle AiyoB -sii9Pe indirgeyen tari1si.5 e.elUB eAedU5 dolaysyla da e'rensel 9al-Bg8d8lerT ile Yeni D8nya D8.eni ideologlarnn Rsa'aan 98lt8rlerR i5 P<atan medeniyetB lerPi arasnda .... yer alan RAon -our lP&rientR Air oAs98ranti.m( &rtal3 loBlatr-5 A8t8n snrlar Ol\latryorW 1em de ?ylesine Air Ol\latrma 9i5 insan5 1a9i9ati RAurada5 insan d8nyasnda5 tari1 i<inde5 insann eylemindeR arama9tan 'a.ge<irte0e9 dere0ede. Do3uB7at 9artlatrma013nn yar 9aranl3nda5 eme3in s?m8r8s8 de Ol\layorW s?m8reni5 s?m8rme Ai<im 'e me9ani.mas da... S?m8rgen eytan RoraRlara5 darlarda S7atPdaT Air yere atlyorW 1em de en radi9alinden Air antiBem-eryalist s?ylem ara0l3ylaW taAiU RAuraRda9i s?m8rgenler yararna5 onlar Resas d8manR olma9tan <9arta0a9 Air Ai<imde( 9a-italist s?m8r8n8n gloAalli3i5 lo9al Oai.mlerin a9lanmasndan ge<iyor.R 3Sosyolo!iler de.il, Sosyolo!i, s.C:5CJ.T 7undan => yl 9adar ?n0e5 Ai.e de yine !meri9a tari9iyle getirili-5 ra3Aet Aulmas i<in 1er ey ya-lan ya-sal0 ya9lamn da5 son on yln y89selen de3eri olara9 98lt8rel ?.sel0ili3e ne denli ya9n5 dolaysyla Yeni D8nya D8.eniPnin ideoloKi9 d8.ene3inin oluturulmasnda ne denli ?nemli Air rol oynam oldu3unu 'urgulama9 8.ere de u alntlar ya-yoru.( R... 98lt8r8n5 dolaysyla da medeniyetin5 9endisi tari1sel olmayan5 ... olumasnda insann Ailin<li m8da1alesinin5 yani insan <aAa5 eme9 'e a9lnn 1i<Air rol oynam olmad3 Air ya-ya tVAi 9lnmasyla5 a9lPn a9lBdna5 d88nmePnin imana5 OelseOePnin dogmayaFOala5 eletirmePnin 9an'ermeye5 i..etBi neOsPin teslimiyete5 8retmePnin yo9etmeye5 eme9Pin s?m8r8ye olan 8st8nl838 yo9 saylma9taW 9sa0as5 insanPn insanl3n5 Air <r-da5 Aa9a Airilerinin5 dsal

/*C
Air g808n ya da d8.ene3in 9endisini ar9adan itmesi sayesinde <aAas. .a1metsi. Air Ai<imde de3il5 9endi dndan 'erilmi Aelirleyi0ili9lere 9ar direni- onlar geriletere95 de3ii9li3e u3ratara9 9a.and35 yani5 ant1ro-osPtan 1umainPe ?.g8rleere9 'e de ?.g8rleti3i ?l<8de ge<ti3i5 9endi AeerUli3ini 9endisinin 8retti3i ger<e3i in9Vr edilmi olma9tadr...7u durumda art9 ...tari1 yo9turW da1a do3rusu tari1 diye alglanan eyin insan a<sndan 9ymeti 1arAiyesi yo9turW .ira onun ger<e9 a9t?rleri5 1e-si ayn Air ya-nn ayrm g?.etilme. e'latlar olara9 98lt8rlerdir 'e 98lt8rler Air 9ere Au e9ilde ey giAiletirildilermiydi5 yani 9endilerini 8reten5 Ai<imlendiren 'e tayan ger<e9 to-lumsal ?.nelerden Aa3ms. 'arl9larm giAi g?r8l8r 1ale geldilermiydi5 gere9 ulusal5 gere9se uluslararas d8.eyde9i 1er t8rl8 to-lumsalBsiyasal ya-lanma 'e gelimeyi5 san9i 98lt8r diye 9endi Aana5 9endi adna5 9endisi olara9 1are9et edi- da'ranta AulunaAilen ger<e9 Air ?.ne 'arm giAi5 Oar9l 98lt8rlerin AirAirleriyle olan <atma5 m80adele ya da et9ileimleri <er<e'esinde a<9lay-5 s?. 9onusu ya-lanma 'e gelimelerin temelinde9i to-lumsal g8< dengelerini 'e snO 'eFya da ulus Aa.nda9i s?m8r8 'e egemenli9 ili9ilerini g?.lerden gi.leme9 'e sorgulama alan dnda tutma9 da oldu9<a 9olaylam ola0a9tr...*3Sosyolo!iler de.il, Sosyolo!i, s.*=+5*=6.T 'e R... unun da alt 9aln 9aln <i.ilere9 Aelirtilmelidir 9i5 9a'ramlara ?.neli9 y89leyid8nyada olu- Aitenleri u 98lt8rle Au 98lt8r8n5 u medeniyetle Au medeniyetin5 u dinle Au dinin <atmas olara9 a<9lamaya 9al9an ya9lamlar5 aslnda s?. 9onusu olgularn ger<e9 Oailleri durumunda9i g8< oda9larn5 Au Oailler arasnda9i niyet5 g8<5 dolaysyla da sorumlulu9 Oar9larn ister isteme. da1a g8<l8 olan 'e da1a Oa.la sorumlulu9 tayanlar le1ine 'e 1er t8rl8 eti9 de3erlendirmeyi de im9Vns. 9la0a9 Ai<imde g?.den gi.lemeye <aAalar9en5 1er Air eyi tanrlarn 'e

de onlarn yama9larnn AirAirleriyle olan <atma 'e m80adeleleriyle a<9layan anti9 mitoloKilerden da1a a. teoloKi9 'e da1a a. 9omi9 de3illerdirW ama5 naiO 'e 1asAU 1i< mi 1i< de3illerdir( Tari1i ger<e9 ?.nelerinden 9o-artyor olmalar Aa9mndan5 Tari1in SonuPna te9aA8l etme iddiasnda9i Yeni D8nya D8.eniPnin -ro-aganda d8.ene3i i<inde se<9in Air yerleri 'ardr..RSP7ilgi To-lumuPna 7ilgiden Yana eddiye5 Yeni Trkiye, Mart P,JT 2zgr ?niversite +orumu, #ilt.l, s.""5 *,,J5 ss.:*B:,.

/*:

SEG;LE )MN %E LEMES


Peter L. 7E %E e 7ir9a< yl ?n0e Oundamentali.mi 9onu edinen Air aratrma serisinin il9 9itaA masamda9i yerini almt. Gita-5 Ma0!rt1ur Va9OPnn 1er t8rl8 masraO <e9inmeden 8stlendi3i Air -roKenin eseriydi. ProKenin Aanda E1i0ago ;ni'ersitesiPnin m8mta. -roOes?rlerinden 9ilise tari1i u.man Martin Marty 'ard.* 7ir<o9 8nl8 aratrma0nn yer ald3 Au aratrma genelde m89emmel sonu<lar ortaya 9oyma9tayd. !ma onun Aeni ilgilendiren taraO5 s?.8n8 etti3im il9 0ildinin da1a o9umadan masamda durur9en Aile5 Aenim <o9 ?nemli Air 9onuyu d88nmemi sa3lam olmas 'e Aana Air <eit RTamam5 AuldumZR te0r8Aesini yaatBmasyd. Gita- 1a0imliydi. 7irisini yaralama9 i<in Aile 9ullanlaAilirdi. Gendi 9endime sordum( RMa0!rt1ur Va9O dinU Oundamentali.mi 9onu edinen Au eser i<in neden Air9a< milyon dolar 1ar0amay g?.den <9armt[R !9lma i9i ayr seAe- geldi. l9i <o9 ilgin< de3ildi. Va9O5 ilerleme0i S-rogressi'eT Air d8nya g?r88ne sa1i- olaAilir5 Oundamentali.mi de ilerlemeye 9ar Air ta'r olara9 g?reAilirdi. 7u durumda s?.
e ProO.5 teolog 'e siyaset Ailim0i5 7oston ;ni'ersitesi5 !7D. *. 7a edit?rl838n8 Martin E. MartyPnin ya-t3 s?. 9onusu aratrma serisi *,,*B*,,6 yllar arasnda E1i0ago ;ni'ersitesi taraOndan Ae 0ilt 1alinde yaymlanmtr( +undamentalisms ;Gserved S*,,*TW +undamentalisms and So-iety S*,,/TW +undamentalisms and t0e State S*,,/TW 8--ounting
for +undamentalisms S*,,+TW +undamentalisms #ompre0ended S*,,6T. S<e'irenT

/*J 9onusu -roKe5 d8man da1a iyi tanma ama0na y?neli9 olmalyd. !9lma gelen i9in0i 0e'aise5 Au s?.de Oundamentali.min anlalmas .or5 gari- Air 1adise oldu3u5 dolaysyla da -roKenin Au yaAan0 d8nyay da1a iyi anlama 1edeOini tam olaAile0e3iydi. !ma Au durumda da Air Aa9a soru ortaya <9yordu( @undamentali.mi gari- Aulanlar 9imlerdi[ &nu 9imlerin da1a iyi anlamas gere9iyordu[ 7u soruya 'erile0e9 0e'a- Aasitti( Va9On5 Oundamentali.mi da1a iyi anlamalar gere9ti3ini d88nd838 9iiler5 'a9O yet9ililerinin 1er .aman g?r88- 9onutu3u elit !meri9an 8ni'ersitelerinin -roOes?rleriydi. te5 RTamam5 AuldumZR te0r8Aesini Au seAeAi d88nd838m an yaamtm. Va9O Au -roKeye d8nyay tersinden g?rme moti'asyonu y?nlendirmi olmalyd. 7urada9i .an5 ar dinU 1are9eti ima eden Au s?.de Oundamentali.min ender 'e i.a1 .or Air 1adise oldu3u e9linB deydi. !ma aslnda tari1e 'eya g8n8m8.e Aa9ld3nda Oundamentali.min ender Air 1adise olmad3 ortadayd !9sine ender olan ey Aunun tersini d88nen insanlard. !nlamas .or olan 1adise iranl mollalarn durumu de3il5 !meri9an 8ni'ersite -roOes?rlerinin durumu olmalyd. SDolaysyla da Au -roOes?rler 8.erine5 onlar i.a1 etme9 i<in milyonlar0a dolar 1ar0amaya de3er miydi[ 7u 98<89 1i9Vyenin ortaya 9oyma9 istedi3i no9ta5 se98lerlemi Sd8nye'UlemiT= Air d8nyada yaad3m. .annnn yanl oldu3udur( D8nya Aug8n5 Aa. istisnalar 1ari<5 olaAildi3ine dinU Air d?nem yaama9tadr. 7u da *,6>B*,C>Plarda tari1<iler 'e sosyal Ailim0iler taraOndan ya.lan 'e se98lerleme Sse0ulari.ationT teorisi e9linde isimlendirilen literat8r8n yanld3n g?sterir. !slnda Au literat8re 9at9da Aulunanlardan Airisi de Aendim. & .amanlar A?yle Air teori ileri s8rme9
= . Ma9alenin 9alan A?l8mlerinde de s9<a 9ullanla0a9 olan se98lerleme 9a'ramyla5 dini tamamyla de're d Ara9an 'eya en a.ndan dini son dere0e marKinalletiren Air g?.le d8nyay5 1ayat de3erlendirir 1ale gelme9 9asdedilme9tedir. Se98lerleme5 sosyoloKi9 'eya -si9oloKi9 Air anlam i<erme9te 'e Au 9a'ramla 9iilerin to-lumsal 1ayatlarnda 'eya OerdU d88n0e 'e duygularnda dinin et9in olma ?.elli3ini 9ayAetmesi ima edilme9tedir Ga'ram Ael9i RlVi9lemeR 9elimesi ile T8r9<ePye <e'irileAilir. @a9at T8r9iyePde Au 9elimeye Ai<ilen rol Rdin 'e de'let ilerinin AirAirlerinden ayrlmasR giAi son dere0e s3 'e literal5 1atta 1u9u9U Air anlamdan ?teye gidememe9tedir. HalAu9i se98lerleme Aunlardan ?te genelde sosyoloKi9 Air iOadedir. 7u seAe-le se98lerleme 'eya se98ler 9a'ramlarn ya.arn ma9sadn a9taraAilme9 i<in aynen 9ullanma9 da1a uygun g?.89me9tedir5 S<e'irenT

/*,

i<in ge<erli seAe-ler 'ard. %er<i Au literat8r8n Aa. y?nleri 1VlV ge<erlili3ini 9oruma9tadr. !ma ayn ey teorinin ?.8 i<in s?. 9onusu de3ildir. !ydnlanmaPya 9adar geri g?t8r8leAile0e9 se98lerleme teorisinin ana temas gayet nettir( Modernleme ile 1em to-lumsal se'iyede 1em de Oerdin .i1ninde SAilin0indeT din gerileye0e9tir. @a9at .aman Au temel Oi9rin yanl oldu3unu ortaya 9oymutur. Modernlemenin Aa. Aa9mlardan se98lerlemeye seAe- oldu3u5 1atta Aa. 0o3raOyalarda AuB nun da1a Oa.la 1issedildi3i do3rudur. !ma modernlemenin se98lerleme 9art Air<o9 g8<l8 1are9eti do3urdu3u da ortadadr. !yr0a to-lumsal se'iyede9i se98lerlemenin mutla9a OerdU Ailin< se'iyesinde de ger<e9lemesi giAi Air .orunlulu9 s?. 9onusu de3ildir. 7a. dinU 9urumB lar Air<o9 to-lumda g8<lerini 'e et9ilerini 9ayAetmiler5 ama 1em es9i 1em de yeni dinU inan< 'e iAadet e9illeri5 Aa.en yeni 9urumsal e9illere5 Aa.en de ar Air dinU iOadeye d?n8ere9 Oertlerin 1ayatlarnda9i yerlerini 9orumulardr. Temsil etti9leri dine inanan 'eya ?nerdi9leri uygulamalar ya-anlarn says a. olsa da dinU 9urumlar sosyal 'e -oliti9 alanda et9in olmaya de'am etmilerdir. 7uradan <9an sonu<5 en a.n s?yleme9 gere9irse5 din ile modernite arasnda9i ili9inin 9arma9 Air ma1iyet ar.etti3idir. R,##,t8, ;, 5#$Mt, Ol8$ 5lt,'"$ti7l,'i Modernitenin mutla9a dinin gerilemesine neden ola0a3 ?ng?r8s8 aslnda 1er1angi Air de3er tama.. 7u Aunun iyi Air 1aAer oldu3unu d88nen 9iiler0e de5 tersini d88nenler0e de iddia edileAilir. !ydnlanma d88n8rlerinin 'e ileri0i .i1niyette9i 9imselerin <o3u en a.ndan Rgeri0iR5 RAVtlR 'e R1uraOeR inan<lar yo9 ede0e3i .annyla se98lerlemenin5 <o9 iyi Air ey oldu3u d88n0esindedirler. S&nlardan Aa.lar Au menOU ?.elli9lerden syrlan Air dini 1VlV 9aAul edileAilir Aulma9tadrlarT. o9 Oa.la gelene9sel inan<lar olanlar da da1il olma9 8.ere5 dindar insanlar da modernite ile se98lerleme arasnda Air ili9i oldu3unu 9aAul edi- Au durumdan oldu9<a i9Vyet<idirler. Hatta Aunlardan Aa.lar moderniteyi5 1er Orsatta m80adele edilmesi gere9en Air d8man olara9 g?rme9tedir. 7unun tersine Aa.lar da moderniteyi dinU inan< 'e -rati9lerin 9endisine ada-te olmas gere9en yenilme. Air d8nya g?B
320

r88 olara9 alglama9tadrlar. 7ir di3er deyile reddetme 'eya ada-te olma5 se98lerleti3i d88n8len d8nyada dindar insanlarn ?n8nde Aulunan i9i yoldur. !ma 1er Orsatta g?r8ld838 giAi5 yanl alglamalara dayand9lar .aman 1er i9i yol da emin olunamayan5 mu3la9 sonu<lar ortaya 9oymulardr. Modern Oi9irleri 'e de3erleri teori9 olara9 reddetme9 m8m98nd8r. !ma Au reddi insanlarn 1ayatlarna ?l<8 ya-ma9 <o9 .ordur. 7unu ya-ma9 i<in Airisinin to-lumun tamamn ele ge<irmesi 'e RmodernRe 9ar olan dini 1er9es i<in .orunlu 1ale getirmesi gere9ir. 7?yle Air uygulamay s-anyaPda @ran9o denemi 'e Aaars. olmutur. ranPda 'e di3er Aa. 8l9elerde mollalar 1VlV Aunu ger<e9letirmeye <alma9tadrlar. D8nyann Air<o9 yerinde dinU Oeti1 olara9 adlandrlaAile0e9 Au denemelerin Aaarl olma i1timali yo9tur. 8n98 98lt8rler aras iletiimde ?nemli atlmlarla 1eteroKen to-lumlar ortaya <9aran 'e dinin in1isarn de3il de <o3ul0ulu3u ye3leyen modernleme Auna m8saade etme.. 7ir di3er reddetme strateKisi ise5 <e'rede9i geni to-lumun et9isini a.altma9 ma9sadyla dinU alt 98lt8rler oluturma9tr. 7u tutum dinU de'rimden da1a Oa.la Aaar getiren5 ama ayn .amanda Air<o9 .orlu3u da Aarndran Air y?ntemdir. G?9 sald3 1er yerde modern 98lt8r <o9 et9ili Air g80e sa1i-tir 'e Aundan 9orunma9 i<in <o9 s9 Air sa'unma sistemine i1tiya< 'ardr. Do3u Pensil'anyaPda9i !mis1lerPe] 'eya 7roo9lynPin NilliamsAurg A?lgesinde9i Hasidi0] 1a1amlara Au .orlu3u sorma9 gere9ir. Modern se98ler 98lt8r8n Au g?r8n8r g808ne ra3men se98lerleme teorisinin do3ru olmad35 dinU 9urumlarn uygulad9lar <eitli ada-tasyon strateKilerine Aa9ld3 .aman net Air e9ilde g?r8l8r. E3er ger<e9ten de se98lerlemi Air d8nyada yaam olsayd95 o .aman dinU 9uB rumlarn aya9ta 9almalar se98leri.me ada-te olmay ne dere0e Aaard9laryla do3ru orantl olurdu. )aten ada-tasyon strateKilerinin Ae9lentisi de Au y?ndeydi. !ma sonunda dinU

to-lumlar 'arl9larn de'am ettirdiler 'e se98lerleen d8nyann iste9lerine ada-te olmay reddetti9leri
/ .Her t8rl8 te9noloKi9 aleti 9ullanmaya 9ar olan5 da1a <o9 .iraat 'A. yollarla 1ayatlarn de'am ettirere9 da 9a-al Air to-lulu9 1alinde yaayan Air Hristiyan gru-. S<e'irenT +. Misti9 yaantya5 'e0d 1ayatna ?nem 'eren 'e <a3da medeniyete te-9i g?steren Air Ya1udi gruAu5 S<e'irenT

321

?l<8de de gelitiler. Gsa0as5 se98lerlemi dine y?neliler genelde Aaars.l3a u3rad. Se98leri.me te-9i g?steren5 RtaAiat8st8R inan< 'e uygulamalar olan dinU 1are9etler ise Aaarl oldular5 'arl9larn 9orudular. oma Gatoli9 GilisesiPnde9i modernite ile m80adele Au s?.8n8 etti3imi. <eitli reddetme 'e ada-te olma strateKilerinin .orlu9larn <o9 iyi Air e9ilde ortaya 9oyma9tadr. !ydnlanmaPya 'e onun y?nlendirdi3i de'rimlere 9ilisenin il9 rea9siyonu 9esin 'e sert Air reddetme e9linde oldu. 7u reddin en ?nemli an Ael9i de *J:>Pde to-lanan ". Vati9an GonsiliPnin !ydmlanmaPnn ". Vi0tor "mmanuelPin ordular giAi omaPy igale 1a.rland3 Air srada Pa-aPnn g8na1tan arnm oldu3unu 'e SH..T MeryemPin do3umunun 1er t8rl8 iOOetsi.li9ten u.a9 oldu3unu ilVn etmesiydi. !ma ya9la9 *>> yl sonra to-lanan "". Vati9an Gonsili 9iliseyi modern d8nyaya uydurma SaggiornamentoT tasarmna s3nara9 Au 9esin reddedi0i ta'rn de3itirdi. S& .aman5 da1a Gonsil to-lanmadan ?n0e5 Air Protestan -a-a.yla Au 9onuda 9onutu3umu.u 'e ona RTo-lantdan ne sonu< <9ar[R e9linde Air soru sordu3umu 'e onun da R7ilemiyorum5 ama ". GonsilPin 9ararlarnn te9rarlanmaya0a3ndan eminimR e9linde 0e'a- 'erdi3ini 1atrlyorumT. %?r8ld838 giAi "". Vati9an GonsiliPnin5 -en0ereleri5 ?.elli9le de antiBse98ler Gatoli9 alt 98lt8r8n -en0erelerini a<mas Ae9lenme9teydi S!meri9a 7irlei9 De'letleriPnde Au Gatoli9 alt 98lt8r <o9 ya9n Air .amana 9adar Oe'9alVde et9iliydiT. !ma asl mesele -en0ereleri a<n0a i<eriye girenlerin 9ontrol edilmesi olmalyd. Nite9im ?yle de oldu 'e 9iliseye -roAlem te9il eden modern d8nyann t8m <al9antl unsurlar -en0ereden i<eri girdi. 7?yle0e 9ilise red ile ada-tasyon arasnda Ao0alayan Air <i.gi <i.meye Aalad. %ere9 oma Gatoli9 GilisesiPne5 gere9se uluslararas d8.eyde dinU taAloya Aa9t3m. .aman5 1er yerde gelene9sel 'e mu1aOa.a9Vr 1are9etlerin y89selite oldu3unu g?rme9teyi.. 7u 1are9etlerin en Aelirgin ?.elli3i5 9endilerini Rileri0i aydnlarR olara9 g?ren 9imselerin modernleme 'eya <a3dalama olara9 tanmlad9lar ?l<8lere 9ar <9m olmalardr. 7u 1are9etler y89selite i9en5 moderniteye ada-te olma9 i<in ?.el gayret sarOeden dinU 1are9etler d88tedirler. 7unun en 0anl ?rne9lerinden Airisi !meri9a 7irlei9 De'letleriPnde son yllarda yaanan orta yol Protestanl3n d888 9arsnda Mu1aOa.a9Vr Protestanl3n
322

SE'angeli0alismT y89seliidir. Pa-a "". Mo1n Paul ile Airli9te oma Gatoli9 GilisesiPnin ger<e9letirdi3i mu1aOa.a9Vr 1amleler5 1em di3er Hristiyan me.1e-lerinden <o9 sayda 9iinin Au 9iliseye 9atlmasn sa3lam5 1em de ?.elli9le 7at dnda9i Gatoli9 8l9elere yeni Air 1eye0an 'e 0anll9 getirmitir. So'yetler 7irli3iPnin <?988yle de usyaPda9i &rtodo9s GilisesiPnde ?nemli Air 0anlanmaya5 insanlarn dine y?nelmelerine a1it oldu9. srailPde9i 'eya israil dnda9i Ya1udiler arasnda dinU inan<lara Aa3l gru-lar 1.la <o3alma9tadrlar5 islVm5 Hindui.m5 7udi.m mensu-lar arasnda da Auna Aen.er mu1aOa.a9Vr dinU gru-lar ortaya <9ma9ta5 yine Ma-onyaPda #intoist 'e HindistanPda Si1 0emaatlerde Aelirli Air dinU uyan g?.lenme9tedir. #8-1esi. Au gelimeler 1em i<eri9 1em de sosyal 'e -oliti9 a<dan Oar9ll9lar ar.etme9tedir. !ma Aunlarn orta9 Air y?nleri 'ardr 9i5 o da dinU Air il1ama sa1i- olmalardr. 78t8n Aunlar art9 modernleme ile se98lerlemenin ?.de oldu3u S'eya modernlemenin se98lerlemeye yol a<a0a3T Oi9rinin do3ru olmad3n 'eya en a.ndan art9 modern d8nyada se98lerleme 9artl3nn se98lerleme 9adar ?nemli Air 1adise oldu3unu g?sterme9tedir. 9i @ar9l DinU Dirili Hare9eti Hem medyada 1em de ilmU yaynlarda Au dinU a9mlar 1e- Oundamentali.m 9ategorisinde m8talaa edilme9tedirler. 7en0e Au5 -e9 isaAetli Air tasniO de3ildir. 8n98 ?n0eli9le Au tanmlama 98<89 d88r808 Air imay i<erme9tedir. 9in0i olara9 da tanmn 9?9leri !meri9an

Protestanl3na dayanma9tadr. !meri9an Protestanl3na ait Air tanmlama Aa9a dinU e3ilimlere ada-te edilin0e de Air anlam 9aymas ola0a3 mu1a99a9tr. 7ununla AeraAer 9a'ram u mVnVlar ima eder ma1iyette Air 9ullanm 9a.anm 'e 9a'rama Air9a< y?nl8 anlam y89lenmitir( aT o9 9u''etli Air dinU itiya9 AT R)amana uyma9 gere9ZR s?ylemine 9ar <9 0T %elene9sel dinU otoriteye d?n8. T8m Au ?.elli9ler de3ii9 98lt8rlerde 'ar olan orta9 ?.elli9lerdir. 7unlarn 'arl3 se98lerletiren g8<lerin me'0ut oldu3unu g?sterir5 <8n98 onlar Au g8<lere Air te-9i olara9 ortaya <9mlardr. SDolaysyla5 Au a<dan Aa9ld3nda5 es9i se98lerleme teorisinin dolayl Air e9ilde de olsa Air dere0eye 9adar ge<erli oldu3u s?yleneAilir.T 323 & .aman <a3da din sosyoloKisinin en ?nemli 9onularndan Airisinin art9 se98lerletiren 'e onun 9arsnda yer alan g8<ler arasnda9i 9arl9l et9ileimin in0elenmesi oldu3unu ra1atl9la s?yleyeAiliri.. Moderni.m insanlarn 9esin olara9 inand9lar eyleri5 t8m es9i inan<lar .edeleme9te5 insanlar inan< 'e de3erlerinden 8-1eye d88rme9tedir. &ysa Au 8-1e ortam S'eya 8-1e0ili9T insanlarn <o3unun tayamaBya0a3 Air y89t8r. &nun i<in yaln.0a dinU Air 1are9et de3il5 9esin Ailgi 'aadeden 'e inan<ta Air 9esinli9 unsuru i<eren 1er1angi Air 1are9et art9 Aug8n moderni.min getirdi3i Au y89e te-9i olara9 Bamiyane taAirleB -iyasada 9endisine yer Aulma9tadr. T8m Au s?.8 ge<en orta9 ?.elli9lerin yannda5 <eitli dinU 1are9etlerin sosyal 'e -oliti9 et9ilerini in0eleyen Air de3erlendirme ayn .amanda Aunlar arasnda9i Oar9ll9lar da di99ate alma9 durumundadr. 7u no9tann e1emmiyeti Aug8n d8nyada en dinami9 i9i dinU 1are9et olara9 Ailinen "slVmU 1are9et ile E'anKeli9 1are9ete Aa9t3m. .aman net olara9 g?r8l8r. 7unun yannda5 Au i9i 1are9et arasnda Air mu9ayesede Aulunulun0a5 1er i9isini de 1er durumda ROundamentali.mR e9linde snOlamann -e9 uygun olmad3 ortadadr. Politi9 yansmalar olmas seAeAiyle Au i9i 1are9etin da1a me1ur olan 1i< 8-1esi. "slVmU 1are9ettir. !ma Au 1are9eti sade0e -oliti9 g?.le de3erlendirme9 A8y89 Air 1atadr. &nun dinU teslimiyete 'urgu ya-an et9in Air dirili 1are9eti oldu3u ortadadr. 7unun i<indir 9i5 Gu.ey !Ori9aPdan %8ney !syaPya Air<o9 m8sl8man 8l9eyi 9a-sayan Air 0o3raOyaya sa1i-tir. 7ir<o9 yerde5 ?.elli9le de Hristiyanl9Pla <e9iti3i &rta !Ori9aPda m81tedilerP 9a.anmaya de'am etme9tedir. Yine !'ru-a 'e Gu.ey !meri9aPda yeni Oili.lenen m8sl8man to-lulu9lar arasnda g?.lemleneAilen Air Aoyut 9a.anma9tadr. H8lVsa5 Au 1are9et 1er yerde Air y89selme i'mesi ya9alam5 9endini sade0e dinU inan<larda de3il5 Aelirgin Air yaama Ai<iminin sergilenmesi e9linde de 1issettirmitir. 7u yaama Ai<imi de dinBde'let ili9isi5 9adnn to-lumda9i rol85 g8nl89 yaantda ta9i- edile0e9 a1lV9U -rensi-ler 'e dinU 1og?r8n8n snrlar giAi 9onularda modern -aradigmalarla <atma9tadr. !ma unu da 1emen Aelirtme9 gere9ir 9i5 "slVmU 1are9et 9endilerini ileri0i olara9 tanmlayan entele9t8ellerin 1VlV iddia etti9leri giAi 9esinli9le da1a a. moderni.e olmu 'eya Rgeri0iR olara9 nitelendirileAiB 324 le0e9 Air to-lum -einde de3ildir. Hatta a9sine Au 1are9et modernlemi e1irlerde da1a g8<l8d8r 'e Aa. 8l9elerde de 7at ti-i y89se9 e3itim alm insanlar taraOndan tas'ig?rme9tedir. 7ir<o9 8st snOtan ailelerin 9. <o0u9larnn Aa?rt8s8 'e "slVmU iOOet -rensiAinin gere3i olan Air giyim tar.n ter0i1 etti9leri Msr 'e T8r9iye Auna ?rne9 g?sterileAilir. 7ununla Airli9te "slVmU 1are9et i<erisinde A8y89 Oar9ll9larn oldu3u da Air ger<e9tir. slVm d8nyasnn 9alAi olan &rtado3uPda Aile S8nnU islVm ile #ia slVmP arasnda 1em dinU 1em de -oliti9 alanda ?nemli ayrmalar me'0uttur. MeselV Suudi !raAistanPda mu1aOa.a9Vrl9 9a'ramna y89lenen anlamla iranPda Au 9a'rama atOedilen anlam AirAirinden Oar9ldr. &rtado3uPdan u.a9lat9<a Au ayrmann snrlarnn da1a da geniledi3i g?r8l8r. D8nyann en Oa.la m8sl8man n8Ousunu Aarndran Endone.yaPda <o9 g8<l8 Air 1are9et olan Na1dat8PlB $lemV 1are9eti UslVmU ROundamentali.mR 9a'ramna Ai<ilen niteli9lerin 1ilVOna son dere0e

1araretli Air e9ilde demo9rasi 'e <o3ul0ulu9 yanls Air 9ara9ter ar.eder. islVm d8nyasnn -oliti9 tartmalarn g8ndeme geleAildi3i 8l9elerinde islVm ile modern d8nyann -aradigmalar arasnda9i ili9ilerin e9li 8.erine <o9 0anl tartmalar ya-lma9ta 'e dslVmU dirili taraOtarlar 9endi aralarnda <o9 Oar9l s?ylemler gelitirme9tedirler. Her .erresine gelene9 ilemi olan islVmPn5 <o3ul0ulu95 demo9rasi 'e -a.ar e9onomisi giAi modern 9urumlarla u.lamaya 'armas i<in <o9 .orlu engelleri aara9 Au saO1aya gelmesi gayet taAiUdir. E'anKeli9 1are9et ise yine neOes 9esen Air yaylm alanna5 dslVmU 1are9etten da1a geni Air 0o3raOyaya sa1i-tir. 7u 1are9et sayesinde Hristiyanl9 Do3u !syaPda <o9 sayda dinda 9a.and. in de'leti dnda yaayan in to-lulu9lar arasnda5 9om8nist de'letin Aas9sna ra3men in to-ra9larnda5 %8ney GorePde5 @ili-inlerPde5 %8ney PasiOi9Pte5 gelene9sel !Ori9a dini ile sente.lenmi Air e9ilde &rta !Ori9aPda 'e ni1ayet es9i 9om8nist !'ru-aPnn Aa. A?l8mlerinde inanlma. dere0ede re'a< Auldu. !ma E'anKeli9 1are9etin en Aaarl oldu3u 0o3raOya 8-1esi. LVtin !meri9a idi. !7DPnin g8neyini oluturan Au A?lgede E'anKeli9 Protestanlarn saysnn +>B6> milyon dolaynda oldu3u ta1min edilme9tedir 'e Aunlarn e9seriyeti il9 nesil ProtestanlarPdr. E'anKeli9 1are9etin <o3unlu3u Penta9ostalC gru-lardan oluma9B
C . YY. y8.yln Aalarnda Los !ng0lesPda .en0i 'ai. N. M. Seymour taraOndan 9urulan5

325

tadr. 7u gru-larn en ?nemli ?.elli9leri 9utsal 9itaAa5 a1lV9U 9urallara <o9 9u''etli Air e9ilde Aa3l olmalar5 'e0d 'eya 1uu 1alinde ya-lan iAadete ?nem 'ermeleri 'e mane'U iyilemeye5 yani inan0n Air ru1sal ra1atlama sa3laya0a3 inan0na Oa.la0a 'urguda Aulunmalardr. 2.elli9le LVtin !meri9aPda Au Protestan 1are9etine ge<iler 98lt8rel Air de3iime neden olma9tadr. nsanlar <alma 'e t89etim alanlarnda yeni tutumlar gelitirme9te5 e3itim 9onusunda yeni Air OelseOe oluturma9ta5 9adnBer9e9 ili9isinde9i gelene9sel ma<o anlaya iddetle 9ar <9ma9tadrlar SE'anKeli9 gru-larda 9adn <o9 ?nemli Air g?re' 8stlenme9tedirT. E'anKeli9 1are9et il9 deOa !7DPde ortaya <9m 'e 1are9etin il9 misyonerleri oradan d8nyaya da3lmlardr. Hare9et5 ulat3 1er 0o3raOyada5 ?.elli9le de LVtin !meri9aPda san9i orada ortaya <9m yerli Air 1are9et giAi tas'i- g?rm85 !7DPli dindalarn deste3ine i1tiya< duymamtr. Hatta5 LVtin !meri9al E'anKeli9ler Au A?lgede Aulunan s-anyol 9?9enliler 8.erinde misyoner Oaaliyetlerine Aalamlar 'e Air<o9 insan 9endilerine dV1il etmilerdir. "slVmU 'e E'anKeli9 1are9etlerin dinU i<eri9lerinin AirAirlerinden tamamyla Oar9l oldu9lar5 Aunlarn Oar9l sosyal 'e -oliti9 neti0eler do3ura0a3 ortadadr. 7ununla Airli9te Au i9i gelimenin ayrt9lar Air no9ta da1a 'ardr. & da "slVmU 1are9et genelde 1Vlen m8sl8man olan 8l9elerde 'eya !'ru-aPda yaayan m8sl8manlar arasnda itiAar Aulma9ta5 Auna 9arn E'anKeli9 1are9et ?n0eden tannmad3 'eya marKinal 9ald3 0o3raOyalarda ra3Aet g?rme9tedir. . . . Ve (i istis"$ YirmiP&tu. yl ?n0e dinin isti9AVli 8.erine Aa.s .e'9le5 Aa.s da 8mitsi. Air -si9oloKiyle se98lerlemi Air d8nya ta1mininde Aulunanlarn a9sine Aug8n d8nya oldu9<a dinU Air g?r8n8m ar.etme9tedir. !ma Au duruma istisna te9il eden5 Airisi mu3la95 di3eri ise oldu9<a net i9i A?lge 'ardr. 7unlardan il9i5 s?. 9onusu se98lerleme teorisinin ge<erli g?r8nB
!'ru-aPya da T. 7arrat taraOndan yaylan Air Hristiyan gruAu. PentaB9ostali.m da1a <o9 !7D 'e s9andina' 8l9elerinde yaygndr. o9 duygusal dinU ayinleri 'e 9at inan<lar 'ardr. Gutsal u1Pun 'aOti.i denilen Air aydnlanmayla ulalan 1idVyete ermeye ?nem 'erirler5 S<e'irenT

/=C

d838 !'ru-aPdr. 7at !'ru-aPda gitti9<e y89selen Air i'me g?steren modernleme ile Airli9te se98lerlemeyi Aelirleyen g?stergelerde de Air y89selme oldu( Gilisenin ?ng?rd838 dinU inan<lar oldu3u giAi 9aAullenen insanlarn says a.ald. Einselli95 e'lili9 'e <o0u9 ya-ma giAi 9onularda <o3u 9imse dinU -rensi-leri ta9i- etme. oldu. Giliseye gidenlerin 'e din adam olmay ter0i1 edenlerin oran A8y89 ?l<8de d8t8. !'ru-a 9tasnn 9u.ey A?l8m8nde9i

8l9elerde u.un s8redir 'ar olan Au temay8l 9in0i D8nya Sa'a sonrasnda 9tann g8ney A?l8m8nde9i 8l9eleri de 1.la 0enderesine ald. 7?yle0e talya5 s-anya 'e Yunanistan da Ssan9i mu1aOa.a9Vr Gatoli9lerPin "". Vati9an GonsiliPni su<lay0 ta'rlarn yalanlar0asnaT 9ilise dininin 1.la gerilemesine tan9 oldu. #imdi art9 yaygn Air se98ler !'ru-a 98lt8r8 s?. 9onusudur 'e g8neyin yaad3 Au te0r8Ae se98ler 98lt8r8n Au 8l9eleri de istilVsnn Air sonu0udur. Do3u !'ru-aPnn da Aen.er gelimeleri yaaya0a3n5 Aurada9i 8l9elerin de Au yeni !'ru-aPya entegre ola0a3n ta1min etme9 yanl olmasa gere9tir. 7u gelimelerle ilgili sundu3umu. tes-itler 8.erine Oa.la Air tartma yo9tur. !ma son .amanlarda ?.elli9le @ransa5 ngiltere 'e s9andina'ya 8l9elerinde ya-lan Aa. din sosyoloKisi aratrmalar Au gelimelere y89ledi3imi. se98lerleme nitelemesini sorgulama9tadr. 7u aratrmalar organi.e 9iliselere 9ar 'ar olan yaAan0lamaya ra3men5 ?.elli9le Hristiyanl9 i<erisinde <o9 9u''etli Air dinU 0anlanmann oldu3unu g?steren 'eriler ortaya 9oyma9tadr. 7u 'eriler di99atle in0elendi3i .aman !'ru-aPda dini tanmlayan eyin Rse98lerlemeRden .iyade R9urumsallam dinden 9a<R oldu3u g?r8lme9tedir. Yani din i<in Air Ryo9 olmaR de3il5 Air Ryer de3itirmeR s?. 9onusu olmutur. 7ununla AeraAer !'ru-aPnn d8nyann di3er A?lgelerinden Oar9l oldu3unu Aelirtme9 gere9ir. MeselV !7D5 !'ru-aPdan din adna m8s-et y?nde 9esin Air Oar9ll9 ar.eder. !meri9allar !'ru-allarPa na.aran da1a dindar 'e 9iliseye da1a Aa3ldrlar. TaAi Au durum din sosyoloKisini 1ayrete d88ren muammalardan Airisidir. !'ru-aPnn yannda se98leri.min geriledi3ini ?ne s8ren te.e istisna olutura0a9 Air ?rne9 da1a 'ardr( 7atPy ?rne9 alan 8l9elerde 7at ti-i y89se9 e3itim alan ?.elli9le sosyal Ailimlerden insanlarn oluturdu3u se98lerlemi Air alt 98lt8r me'0uttur. 7u alt 98lt8r ilerleB me0i 'e !ydnlanma0 d88n0enin inan< 'e de3erlerinin 9endi 8l9eB
327

lerinde9i Aayra9tarl3n ya-ma9tadr. 7unlarn saylar a. 'e 1al9 ne.Bdinde Oa.la itiAarlar olmasa da5 e3itim sistemi5 medya 'e yarg giAi ?nemli 9urumlar 9ontrol etti9lerinden <o9 et9ilidirler 'e sisteme 1V9im -o.isyondadrlar. D8nyann 1emen 1emen 1er y?resinde A?yle Air taAlo s?. 9onusudur. !ma Aata m8sl8man 8l9eler olma9 8.ere Aa. 8l9elerde Au alt 98lt8r8 ter9edenlerin oldu3u da Air ger<e9tir. 7at ti-i e3itim alan 7at dndan insanlarn se98lerlemeye neden Au 9adar m8temayil oldu9larn <o9 a<9 Air e9ilde Aelirleme9 m8m98n de3ildir. !ma net olara9 Aildi3imi. ey gloAal d8.eyde A?yle Air elit 98lt8r8n olutu3udur. 7unun 9arsnda ise art9 listeye 1er ge<en g8n yeni Air 8l9enin e9lendi3i -o-8list 9ara9ter tayan S1al9a dayalT <o9 9u''etli Air dinU 1are9etlenme 9endisini 1issettirme9tedir. 7u 1are9etlenmenin ar9a-lVnnda9i moti'asyonun en ?nemli ?.elli3i de5 onun dinU olma9tan ?te5 s?. 9onusu se98ler elit taAa9aya y?neli9 Air -rotesto 'e 9ar duru i<ermesidir. !7DPde 'ar olan s?.de R98lt8r sa'aR da A?yle Air 9ara9tere sa1i-tir.
%&'!l$' 'e C,;$Ml$'

7u gloAal dinU man.ara Aa. sorular da AeraAerinde getirme9tedir( Dinin Au d8nya <a-nda9i y89seliinin ger<e9 seAe-leri nelerdir[ 7u y89selen dinU 1are9etler se98ler d8.eni ten9it no9tasnda ne giAi Oar9ll9lar ar.etme9tedirler[ Dinin alanna girmeyen di3er 9onularda Au 1are9etler ne t8r ta'rlar ortaya 9oyma9tadrlar.: 7irin0i soruyla5 yani d8nya <a-nda9i dinU y89seliin asl 9ayna9larna ili9in Syu9arda Aa1setmi Aulundu3umu.T i9i 0e'a- s?. 9onusu olaAilir. 7unlardan Airin0isi5 insanl3n tari1 Aoyu te0r8Ae edere9 9esin addetti3i de3erlerin Aug8n art9 modernite taraOndan te1dit edilB mesidir. 7u durum insanlar ra1ats. edi0i Air 1Vldir. 7u de3erlere te9rar 9esinli9 atOeden yeni dinU 1are9etler Au ra1ats.l3 1aOiOleti0i Air g?re' 8stlenere9 insanlar 0e.Aetme9tedirler. 9in0i 0e'a- ise ?yledir( Se98ler Air d8nya g?r88 elit Air 98lt8r oluturmu 'e Au 98lt8r5 9endi inan< 'e de3erleri 1i<e saylan5 ?.elli9le de <o0u9larnn e3itiminde do3rudan Au inan< 'e de3erlerin 1edeO alnmasndan ra1ats. olan geni 1al9 9itlelerin0e Aenimsenmemitir. Dolaysyla da5 <o9 sert Air antiBse98ler e3ilime sa1i- olan Au dinU 1are9etler5 dinU moti'asyonlar

328

<o9 9u''etli olmasa da se98ler eliti 'e onlarn 98lt8rlerini Aenimseyemeyen insanlardan .aman .aman ra3Aet g?rme9tedirler. 78t8n Aunlarla Airli9te5 Au soruya Aalang<ta anlatt3m !meri9an 'a9On milyonlar0a dolar 1ar0ama ya-ara9 Oundamentali.m 8.erine aratrma ya-tra0a9 9adar mera9landran 1i9Vyeyi de 1atrlat0 Air Aa9a 0e'a- da1a 'ardr. 7en0e Au 0e'a- <o9 da1a ?nemlidir. #?yle 9i( &laya Air Aa9a a<dan Aa9a0a9 olursa95 Au dinU 1are9etlerin neden ra3Aet g?rd838 9onusunda i.a1 gere9tire0e9 a<9lamalara i1tiya< yo9tur. 8n98 insanlar dine 1er .aman i1tiya< duymular5 din 1er .aman 'ar olmutur. !sl i.a1 edilmesi5 a<9lanmas 'e taa00uA edilmesi gere9en 1Vl5 dinin 'ar olmamasdr5 yo9sa 'ar olmas de3il. & 1alde modern se98leri.min ortaya <9 Au dinU 1are9etlerin 1e-sinden da1a ala0a9 Air 1adisedir. Dolaysyla5 din sosyoloKisi i<in !meri9aPda9i se98ler e3ilimli E1i0ago ;ni'ersitesiPnin 'arl35 iranPn Gum e1rinde9i medreselerin 'arl3ndan da1a ilgin< Air 9onu olmaldr. 7ir Aa9a iOade ile5 s?. 9onusu edilisorgulanan 1adise5 yani Oundamentali.m 'eya dinU 1are9etlerin 'arl35 an0a9 insan te0r8Aesinde ge<miten Aeri 'ar olan dinin yerinin de'am etti3ini g?sterme9tedirW onun i<in Aunda ala0a9 Air durum yo9tur. 7u dinU 0anlanmann gele0e9te ala0a3 mu1temel e9il 1a99nda gloAal anlamda Air ta1minde Aulunma9 Aug8n98 dinU 1are9etlerin <eitlili3ini g?. ?n8nde Aulundurun0a -e9 mV9ul olmasa gere9tir. E3er Air ta1min ya-la0a9sa5 Au5 dar <er<e'ede 1er dinU 1are9et i<in ayr ayr ya-lmaldr. !ma emin olaAile0e3imi. Air ta1minde Aulunma9 gere9irse5 o da5 YY". asrda d8nyann Aug8n98nden da1a a. dinU ola0a3n d88nme9 i<in 1i<Air seAeAin olmad3dr. 7ir gru- sosyolog es9i se98lerleme te.ini son Air <aAayla 9urtarma gayretindedirler. 7unlar moderni.asyonun insanlar se98lerletirdi3ini5 Auna istisna te9il eden slVmU 'e E'anKeli9 1are9etlerin de an0a9 dinin son 9aleleri oldu3unu 'e Aunlarn da <o9 Oa.la direnemeye0e9lerini 1VlV iddia etme9tedirler. &nlara g?re se98lerite mutla9a 9a.ana0a9 'eya en a.ndan ranl mollalar5 Penta9ostal 'ai.ler 'e TiAetli lamalar .amanla !meri9an 8ni'ersitelerinde9i meselV edeAiyat -roOes?rleri giAi d88n8-5 onlar giAi 1are9et ede0e9lerdir. !ma Aana g?re Au te. 1i< de i9na edi0i g?r8nmeme9tedir.
:. TiAetli 7uda ra1iAi5 S<e'irenT

/=,

78t8n Aunlara ra3men Au dinU man.arann <eitli alanlar 8.erine AirAirinden <o9 Oar9l eyler s?yleneAilir. MeselV militan g?.89en "sBlVmU 1are9etler e3er 8l9elerinde 1898met olma im9Vn Aula0a9 olurlarsa S1Vlen ranPda oldu3u giAiT moderniteye 9ar me'0ut -o.isyonlaBrn 'e s?ylemlerini 9orumada g8<l89 <e9e0e9lerdir. Yine5 genelde Oa9ir 'e e3itimsi. insanlar arasnda 'ar olan Penta9ostali.mPin Aug8n Au insanlarn sosyal stat8lerini y89selte0e9 Air de3iim yaamaya Aalamalaryla Airli9te ileride me'0ut dinU 'e a1lV9U 9ara9terini 9orumas S!7DPde yaygn Air e9ilde g?.lemlendi3i 8.ereT -e9 mu1temel g?r8nmeme9tedir. %enelde Au dinU 1are9etlerin <o3u dinU olmayan g8<lere Aa3ldr 'e Au dinU 1are9etlerin gele0e3i 9smen Au g8<ler0e Aelirlene0e9tir. MeselV !7DPde9i militan E'anKeli9ali.mPin gele0e9te9i ya-s -oliti9 'e 1u9u9U alanlarda9i Aaarsna Aa3l ola0a9tr. Son olara95 insan te0r8Aesinin di3er alanlarnda oldu3u giAi5 din alannda da OerdU 9iili9ler <o3u sosyal Ailim0i 'e tari1<inin Aelirledi3inden da1a Oa.la 'e et9ili Air role sa1i-tirler. !yetulla1 Humeyni olmasayd da Ael9i iranPda Air slVmU de'rim olurdu5 ama Au de'rim ger<e9leenden <o9 da1a Oar9l Air <e1reye de sa1i- olaAilirdi. Gu''etli Air dinU 1are9et Aalata0a9 9ari.mati9 a1siyetlerin nerede ne .aman ortaya <9a0a9larn 9imse ta1min edeme.. GimAilir5 Ael9i de !meri9aPda Aundan sonra9i dinU uyan 1are9eti5 A8y8leri <?.8lm8 -ostBmodernist a9ademisyenler arasndan <9a0a9trZ 7u dinU 1are9etler se98ler d8.eni ten9itte AirAirlerinden ayrlrlar m[ Gendilerine ait inan< sisteminin di3erlerinden Oar9ll9lar do3rultusunda elAette ayrlrlar. Gardinal at.inger 'e Dalai Lama <a3da se98ler 98lt8r8n mutla9a Oar9l y?nlerinden 1onut olmaya0a9lardr. !ma 1er i9isinin de 8.erinde anlaaAile0e9leri ey5 a9n Sy80eBm8teVlBsema'iT Air reOerans no9tas

Aulunmadan Syani ilV1U Air reOeransa sa1i- olmadanT yaamaya <alan Air 98lt8r8n son dere0e y8.eysel oldu3udur. 7u 9onuda ten9it ya-malar i<in de 8-1esi. 9ayda de3er Air<o9 nedenB leri 'ardr. DinU i1tiya< 'e Au d8nyada te0r8Ae edilen 9stl 'arl9 alannn ?tesine y?neli9 Air anlam aray insanl3n 1e- 'ar olan Air ?.elli3i olmutur. 7u iddia yaln.0a teoloKi9 Air iOade de3il5 ayn .amanda antro-oloKi9tir. Hatta ateist Air d88n8r Aile Aunun A?yle oldu3unu raB
J . TiAetPin Aa lamas5 Sra1iAiT S<e'irenT

330

1atl9la 9aAul edeAilir. Din i1tiya0n ni1aU olara9 ortadan 9aldrma95 t8rlerin mutasyonu giAi Air eyi gere9tirir. !ydnlanma d88n8rlerinin radi9al olanlar 'e onlarn <a3da entele9t8el miras<lar din 9onusunda ite A?yle mutasyona Aen.eyen Air ey umdular. !ma Aug8ne 9adar A?yle Air ey olmad 'e ya9n gele0e9te de olmas m8m98n g?r8nmeme9tedir. Gsa0as5 yeniden 0anlanan Au dinU 1are9etlerin se98leriteye orta9 olara9 y?neltti9leri ten9it udur( !9nl9tan SsemV'Uli9tenT yo9sun Air insan 'arl3nn g8085 9u''eti 'e anlam yo9tur. 7ug8n ?.elli9le modern Air e9le B9i Aurada se98leritenin ge<mite5 meselV GonO8<yani.mPin 'eya Helen 98lt8r8n8n Aa. e9illerinde 'ar oldu3unu 1atrlama9 gere9irB sa1i- oldu3u temelinden 1are9etle se98leriteye ya-lan ten9itler .aman .aman moderniteyi de 1edeO alma9tadr. 7ununla Airli9te <eitli dinU 1are9etlerin modernite ile ili9ilerinde Oar9ll9 ar.etti9leri de Air ger<e9tir. slVmU dirili 1are9etinin moderniteye 9ar <o9 menOU Air temay8le sa1i- oldu3u5 1atta Aa. A?lgelerde tamamyla antiBmodern 'eya S9adnn to-lumda9i rol8 9onusunda oldu3u giAiT modernin tam tersi Air ta'r sergiledi3i s?yleneAilir. 7unun a9sine E'anKeli9 1are9et ise <o3u A?lgelerde SLVtin !meri9aPda da A?yleT modern Air g?r8nt8 sergileme9tedir. Yeni E'anKeli9ler modernlemeye engel te9il eden SmeselV er9e3i 8st8n g?rme 'e "Aerya Gatoli9li3iPne ma1sus olan 1iyerariye ?nem 'erme giAiT gelene9lerini ter9etme9te5 9iliseleri de modernlemeye 9at9da Auluna0a9 yeni de3erleri 'e da'ran e9illerini Aenimsemeleri i<in te'i9 etme9tedirler. 7ir ?rne9 'erme9 gere9irse5 E'anKeli9 0emaate tam uyum sa3layaAilme95 n0il o9umay 'e din adam snOndan olmayan 9iilerin S<o3unlu9la da 9adnlarnT y?nlendirdi3i 'e 0emaatin ?ng?rd838 <eitli 9onularda Oi9ir Aeyan edi- tarB tmalarda Aulunmay gere9tirme9tedir. n0ilPi o9uma9 da Air literat8r Ailgisini5 e3itimi 'e 9iinin 9endisini gelitirmesini te'i9 etme9tedir. Yerel 9iliselerin din adamlar dndan 9imseler0e y?netilmesi Aunlarn 9endilerini y?netim Ailimleri a<sndan e3itmelerini5 to-lantlarn nasl idare edile0e3i 9onusunda Ailgilenmelerini5 1atta mVlU 1esa-larn nasl d8.enlene0e3ini ?3renmelerini gere9tirme9tedir. 7u a<dan Aa9ld3nda E'anKeli9 0emaatlerin Ailmeyere9 de olsa demo9rasinin 'e sosyal de3iimin o9ullar olma g?re'ini i0ra etti9lerini s?yleme9 -e9 1ayal0i Air ya9lam olmasa gere9tir. //* DinU dirili 1are9etleri genelde din ile Aa3lantl g?r8lmeyen Aa. 9onulara nasl Aa9ma9tadrlar[ 7unlardan ?n0eli9le uluslararas -oliti9a 9onusunu ele alalm. 7u 9onuda ister isteme. Samuel HuntingBtonPn so3u9 sa'an sona ermesiyle uluslararas ili9ileri ideoloKi9 <atmalardan .iyade Rmedeniyetler <atmasR Aelirleye0e9tir te.iyle 9ar 9arya geliri.. 7u te. i<in Aurada Air eyler s?yleme9 1er1alde uygun olur. So3u9 sa'a do3uran o A8y89 ideoloKi9 <atma BAen Au <atmann tamamyla yo9 oldu3undan emin olamasam daB Aug8n art9 sona ermitir. 7ununla Airli9te 9imse ileride yeni 'e Oar9l ideoloKi9 <atmalarn <9maya0a3ndan emin olama.. Gald 9i5 Aug8n milliyet<ili9 Air ideoloKi olara9 d8nyada yaylma9tadr 'e 1er milliyet<i d88n0enin Air ideoloKisi 'ardr. Dolaysyla ideoloKiler de'ri 1VlV s?. 9onusudur. 7unun yannda So'yet 9om8ni.mi ile !7DPnin Aan <e9ti3i 7at arasnda yaanan 'e 1er alan 9a-sayan <atmann sona ermesiyle ge<mite Aastrlan 98lt8rel d8manl9lar da Aug8n art9 y8.eye <9ma9tadr. 7u d8manl9lardan Aa.lar BDo3u 'e %8neydo3u !sya 8l9eleri 1898metleri 'e entele9t8el gru-larnn Air !sya 9imli3i oluturma <aAalarnda oldu3u giAiB

ideoloKi9 e9illere d?n8m8 Aulunma9tadr. 7u ideoloKi <atmasn !7D 'e di3er 7at 1898metleriyle5 onlarn g8d8m8nde9i si'il 9urulularn Aelirledi9leri insan 1a9lar <er<e'elerinin !'ru-aPya g?re d8.enlendi3i e9linde !syaPdan gelen itira.larda g?rme9 m8m98nd8r. 78t8n Au tartma 'e <atmalar Air medeniyetler <atmasnn 1aAer0isi olara9 g?rme9 m8Aala3a olsa gere9tir. DinU olara9 tanmlanaAile0e9 medeniyetler <atmasna yol a<aAile0e9 en ya9n i1timal an0a9 slVmPn radi9al Air d8nya ideoloKisi 1alinde <o9 sayda slVm 8l9esinde 1V9im olmas 'e o 8l9elerin d -oliti9alarn y?nlendirmesiyle ger<e9leeAilir 9i5 Aug8ne 9adar da A?yle Air ey olmamtr. Di"i" D*"-$ P&liti($s/"#$(i R&l* $luslararas -oliti9ada dinin rol8n8 ta9dir edeAilme9 i<in ?n0eli9le ger<e9ten dinden il1am alan -oliti9 1are9etlerle5 dinU olmayan <9arlara dayal -oliti9 1edeOler i<in dini uygun Air ara< olara9 g?ren 1are9etleri AirAirinden ayrma9 gere9ir. 7?yle Air ayrm ya-aAilme9 .ordur5 ama im9Vns. da de3ildir. Nite9im5 inti1ar saldrlar ger<e9letiren Hamas mensu-larnn i9rar etti9leri dinU moti'asyonlara ger<e9ten
332

inand9larndan 8-1e etme9 i<in Air seAe- yo9tur. !ma 7osnaPda 8< ayr gru- arasnda ger<e9leen 'e de genelde dinler arasnda9i Air <atma olara9 telV99i edilen sa'an dinU inan<lardan m8l1em oldu3undan 8-1elenme9 i<in Air seAe- 'ardr. Sanyorum P. M. &P our9ePydi. 7osnaPda9i Au 8< gruAun ayn r9tan oldu9larn5 ayn dili 9onutu9larn5 ama din 9onusunda ayrld9larn `aslnda 1i<Airinin Au dinlere inanmad9larnB s?ylemiti., DinU <atmalarn 9ayna3nn aslnda din olmad3n anlatan g8.el Air Gu.ey rlanda O9ras 'ardr S9i Au O9rann 'erme9 istedi3i es-iri L8AnanPda9i i< sa'a i<in de ge<erlidirT. @9rann 9a1raman 7elOastPn 9aranl9 so9a9larndan Airinde y8r8me9tedir. !niden ensesine Air sila1 dayanr. TaAiU5 0e'a-lana0a9 Air de soru Ae9leme9tedir 9endisini( RGatoli9 misin5 Protestan m[R Ga1ramanm. neye u3rad3n arr 'e 9e9eleyere9 0e'a- 'erir( R7en !teistim.R R&lsunR5 der sila1l 9ii5 RAana Gatoli9 ateist mi5 Protestan ateist mi oldu3unu s?yleZR Dinin 1er yerde Aar sa3layan Air g8< oldu3unu s?yleyeAilme9 ne g8.el olurdu. !ma ne ya.9 9i5 ger<e9 Au de3il. Her yer i<in ayn eyi ayn dere0ede s?yleyemese9 Aile genelde g?r8nen taAlo o 9i5 din Aartan .iyade 1em milletler arasnda 1em de ayn millet i<inde sa'alara neden olaAilme9tedir. @a9at Au durum insU.nl9 i<in5 tari1 i<in yeni Air olay de3il. DinU 9urumlar 'e 1are9etler Hint alt9tasnda5 7al9anBlarPda5 &rtado3uPda 'e !Ori9aPda i< sa'alar 9?r89leme9tedir. 7a.en dinU 9urumlar sa'a te'i9 eden -oliti9alara 9ar <9ma9ta 'eya <atan taraOlar arasnda araAulu0ulu9 g?re'i 8stlenme9tedirler. MeselV Vati9an5 LVtin !meri9aPda9i Aa. uluslararas anlama.l9larda A?yle Air Aaar sa3lamtr. Yine Aa. 8l9elerde dinU moti'asyonla 1are9et eden Aar 1are9etleri SVietnam Sa'a srasnda !7DPde oldu3u giAiT ortaya <9mtr. Gu.ey irlandaPda 1em Protestan 1em Gatoli9 din adamlar Aar i<in gayret sarOetmiler5 ama Air neti0eye ulaamamlardr. 78t8n Aunlarla Airli9te sade0e resmU dinU 9urum 'eya gru-larn giriimlerine ta9l- 9almama9 gere9ir. 8n98 dinU 9urumlarn resmU giriimleri olmasa Aile Air to-lum i<erisinde to-luma n8Ou. etmi 'e 1er .aman
,. 7urada mu1temelen 7osnaPda9i gru-larn dinlerine -e9 Aa3l olmad9lar5 SmeselV m8sl8manlarnT dinlerinin gere9lerini yerine getirmedi9leri5 sade0e ismen m8sl8man oldu9lar 9asdedilme9tedir. S<e'irenT

333 Aarla neti0elene0e9 temay8ller olaAilir. MeselV %8ney !Ori9aPda r9 ayrmnn neden oldu3u -roAlemli d?nemin sona ermesi s8re0inde5 9iliseler de Aara 9at9 sa3lama9la Airli9te5 1al9n sa1i- oldu3u Hristiyan de3erlerin da1a esasl Air rol oynad3 s?ylenme9tedir. 7ir dinU dirili 1are9etinin e9onomi9 alana da ?nemli m8da1eleBleri olaAilir. Din ile e9onomi9 gelime arasnda9i ili9iye de3inen temel eser 8-1esi. MaI NeAerPin T1e Protestan Et1i0 and t1e S-irit oO Ea-italism SProtestan !1lV9 'e Ga-itali.min u1uT isimli 9itaAdr. !ratrma0lar ,> yldan Oa.la Air s8redir NeAerPin Au eserde ortaya 9oydu3u te. 8.erine tartma9ta5 ondan sonu<lar <9arma9tadrlar. 7u te.in temel no9tas5 Aa. de3erlerin modern

e9onomi9 gelimeyi Aesledi3i e9lindedir. NeAerPin te.ine temel ald3 RProtestan a1lV9Rnn SdinU olsun 'eya olmasn5 OerdU disi-line5 <o9 <almaya5 tutumlulu3a 'e ?3renmeye sayg duyan Air a1lV9nT 9a-italist gelimenin il9 de'relerinde e9onomi9 gelimede et9in olmas gayet taAiUdir. LVtin !meri9aPda9i yeni E'anKeli9ali.m t8m Au de3erleri net olara9 sergileme9tedir. !ma yine LVtin !meri9aPda 'ar olan "Aerya Gatoli9li3i Au de3erleri te'i9 etmeme9tedir. 7ununla Airli9te dinU gelene9lerin de3ieAile0e3ini de Aelirtme9 gere9ir. s-anya @ran9o reKiminin son .amanlarnda ?nemli saylaAile0e9 Air e9onomi9 gelime g?sterdi. 7u Aaarda9i -aylardan Airisi e9onomi9 meselelerle dinU 9onular Airletiren &-us DeiPye aitti. slVm ise genel g?r8n8m itiAariyle modern -a.ar e9onomisini B?.elli9le de Aan9a sisteminiB Aenimsemede .orlu9larla 9ar 9aryadr. !ma Air9a< 8l9ede m8sl8manlar Au 9onuda ?nemli gelimelere im.a atmlardr. Endone.yaPda9i slVmU Hare9et SNa1dat8Pl $lemaT Gatoli9 d8nyada9i &-us DeiPye Aen.er Air rol8 1VlV oynayaAilir. Yllardr tartlan Air 9onu da1a 'ar 9i5 o da GonO8<yani.mPden m8l1em de3erlerin Do3u !syaPnn e9onomide9i Aaarsnda oynad3 rold8r. E3er GonO8<yani.m Air din olara9 9aAul edilir 'e R-ostBGonO8<yan te.Re itiAar edilirse Au e9onomi9 geliimde ?nemli Air dinU 9at9nn 'ar oldu3u g?r8l8r. Yaln. Au 9ural 1er .aman A?yle ilemeyeAilir. E9onomi9 gelimede Air .aman et9in olan de3erler Air Aa9a .aman Au ?.elli3ini 9ayAedeAilir. RProtestan a1lV9Rnn getirdi3i -rensi-lerin Nalt osto''Pun R9al9R Sta9e oOOT aamas olara9 adlandrd3 d?nemde e9onomi9 gelimede <o9 et9ili olmas mu1temeldir. !ma ayn et9inin da1a sonB 334 ra9i de'relerde de'am etti3ini s?yleme9 m8m98n de3ildir. PostBend8sBtriyel Send8stri sonrasT ismi 'erilen !'ru-a5 Gu.ey !meri9a 'e Do3u !sya e9onomilerinde da1a yumua9 de3erlerin da1a et9ili olmas s?. 9onusudur. MeselV tutumlulu9 a1la9en Air erdem olaAilir5 Oa9at e9onomi9 a<dan Aa9ld3nda art9 Air ay- olara9 g?r8lme9tedir. )ayO Air e9onomide disi-linsi. 1are9et eden5 -arasn 9ontrols8. 1ar0ayan .e'98 seOa d898n8 Air 9ii aniden yo9sullu3a d8eAilir. !ma ayn 9ii gelimi to-lumlarn Ailgiye dayal -ostBend8striyel e9onomilerinde5 e3er <o9 a-tal0a 1are9et etmiyorsa5 .enginli3ini ra1at<a de'am ettireAilir. Son olara95 dinU dirili 1are9etlerinin insan 1a9lar 'e sosyal adalet 9onusunda d8nya <a-nda g?r8len Air et9isi s?. 9onusudur. DinU 9urumlar Au i9i 9onuda Aug8ne 9adar <o9<a Oi9ir Aeyan ettiler. 7unlardan Aa.lar5 meselV !7DPde si'il 1a9lar m80adelesinde 'eya !'ru-aPda 9om8nist reKimlerin sona ermesinde rol oynadlar. !ma Aununla Airli9te5 di3er alanlarda oldu3u giAi5 insan 1a9larnn taAiat 9onusunda da Oar9l dinU Aeyanlar ortaya <9ma9tadr. !yn ey sosyal adalet 9onusu i<in de s?. 9onusudur. 7ir gruAa g?re Vdil olan Air durum5 di3erine g?re A8y89 adaletsi.li9ler i<ereAilme9tedir. DinU gru-lar0a Au 9onular 8.erine alnan ta'rn5 t-9 oma Gatoli9 GilisesiPnin do3um 9ontrol8 'e 98rtaKa 9ar oluunda g?r8ld838 giAi5 dinU Air temele dayal oldu3u Aa.en a<9<a g?r8lme9tedir. !yr0a5 dinU s?ylemle merulatrlsn 'eya merulatrlmasn5 sosyal adalet 9onusunda alna0a9 ta'rlar <eitli sosyal snOlarda dinin ne dere0e et9in oldu3unu g?steren Airer iarettirler. !meri9an Gatoli9 9urumlarnn 0inselli9 'e do3um 9ontrol8 1ari0inde sosyal adalet 9onusunda9i ta'rlarnn Air<o3u Au duruma ?rne9 g?sterileAilir. 7u 9arma de3erlendirmeler5 'armam. gere9en genel sonu0u temsil eden Air ?.elli9 tama9tadr. Yani te9 Air y?ne iaret etmeyen Au de3erlendirmeler giAi ulat3m. neti0e de te9 Air eyi g?stermeme9tedir. D8nyam.da9i olaylarda dinin oynaya0a3 rolden Oa.la0a 8mitli olanlar da5 a9sini d88nenler de me'0ut ?rne9lere Aa9ara9 1ayal 9r9l3na u3ram olmaldrlar. 8n98 Au ?rne9ler 1er i9i y?ne de iaret etme9tedirler. Dinin 8stlendi3i Au role m8s-et 'eya menOU e9linde genel Air de3er Ai<me9 m8m98n de3ildir. 7u 9onuda an0a9 te9 te9 'a9alar 1a99nda 9arar 'erileAilir. !ma gayet emin olara9 s?yleyeAile0e3imi. Air
335

RSe0uiarisn5 in

. E.+5 5.5+( 7a1a5 ,,5 5.J+B,6


//C

M$H!@!)!Gk L"G5 &Q$LE$L$G VE SLkM


!nt1ony S$LL"V!Ne inlilerin 1er .aman <o9 ilgin< Auldu3um Air atas?.8 'ardr. 7u atas?.85 i<ine on yldan a. Air s8redir tamamen girdi3imi. dramati9 Air e9ilde yeni olan d8nyaya Ael9i de <o9 uygun d8me9tedir. RDilerimR der inliler Rilgin< .amanlarda yaayasnR. !slna Aa9lrsa inliler Au atas?.8n8 <o3u 9e. Air <eit Aeddua giAi 9ullanrlar( Rlgin< .amanlarR5 1e-imi.in Aildi3i giAi5 genelli9le 9argaa5 isti9rars.l95 Aelirsi.li9 'e <o9 A8y89 siyasU 'e sosyal de3iim d?nemleridir. So'yetler 7irli3iPnin dramati9 <?9885 1er t8rden ulus<u5 etni9 'e dinsel duygularn yeniden 0anlanmas 'e sosyalFte9noloKi9 de3iimin 1. 9a.anmasyla Airli9te5 Do3u 'e 7at5 M8sl8man ya1ut Hristiyan5 1e-imi. ola3an8st8 Rilgin< .amanlardaR yayoru. imdi. 7unun5 Aug8n A8t8n milletleri Baslnda5 A8t8n uygarl9lar 9ar 9arya getiren en A8y89 meydan o9umalardan Airisi 9onusunda5 gere9 d8nyam.n Ael9i de yeniden 9uB tu-lamasn et9ileyen 9anaatleri 9aAul etmeden5 gere9se yeni <a3m.n Aelirsi.li3inde A?ylesine art0 Air e9ilde yeniden do3mu olan Aa. <o9 es9i .tl9lar5 1usumetleri Oa.la yo3unlatrmadan ?n0e5 son dere0e di99at g?stermemi.i tel9in etti3ini s?ylememe m8saade edin. Gsa0a5 ister !'ro!meri9a ister M8sl8man 8l9elerindeSnT olalm5 1er1angi Airimi.in5 Rilgin< .amanlarm.R esas itiAaryla da1a ilgin< 9lma9 i<in d8.enlenmi giAi g?r8nen ideoloKilere inanmas ya1ut onlar deste9lemesi i<in 1i<Air iyi seAe- Aulunmama9tadr.
e Prof. Dr. i-0igan ?ni., ;rtado.u ve Kuzey 8frika 8ra%trmalar erkezL

337 te5 son yllarda5 Har'ard ;ni'ersitesiPnden ProOes?r Samuel HuntingtonPn <almas5 genel olara9 7atPda5 ?.el olara9 ise !meri9a 7irlei9 De'letleriPnde5 ne ya.9 9i d88nd838m t8rden Air yeniSdenT 9utu-lamaya ?nemli ?l<8de 9at9da Aulunmutur. Gdemli Air siyaset Ailim0i5 Huntington5 *,,/Pten Au yana5 7atPnn art95 So'yetler 7irli3iPnin ge< 9alm 'e yas tutulmayan <?988n8n ardndan M8sl8man 'e !ra- d8nyasyla 9ar 9arya geldi3ini iddia etme9tedir. GonO8<yus<u medeniyetle s9 olmayan Aa3yla Airli9te slVm5 ProOes?r HuntingtonPn art9 <o9 8nl8 olan ma9alesinde5 RMedeniyetlerin ar-mas m[R nda ST1e Elas1 oO Ei'ili.ations5 +oreign 8ffairs 5 Ya. *,,/T ileri s8rd838 giAi5 !'ro!meri9an medeniyetine y?neli9 yeni 'e a0il Air te1li9e olara9 So'yetler 7irli3iPnin yerini almtr. 7atPnn B9i Huntington ona anlaml Air e9ilde 1omoKen Air ger<e9li9 s8s8 'erme9tedirB5 Aundan dolay5 HuntingtonPn "slVmU d8nyadan AirdenAire yaylmaya Aalad3n srarla 'urgulad3 Au yeni meydan o9umay geri <e'irme9 i<in 9endi tedAirlerini g?.den ge<iri- Air d8.ene 9oymas gere9me9tedir. HuntingtonPn te.inin sade0e5 1em 9a'ramsal a<dan <8r895 1em de olgusal Aa9mdan yanl oldu3una inanma9la 9almyorumW ayn .amanda Rmedeniyetlerin <atmasndan Au Ai<imde geliig8.el Aa1setmenin5 Ai..at5 1i<Air yerde 1i<Airimi.e Oaydas do9unmaya0a9 t8rden uluslararas Air yeni SdenT 9utu-lamaya 9esin olara9 9at9da AulunaAile0e3inden endie ediyorum. 7ug8n5 ?.elli9le Rmu1aOa.a9VrlarR 'e Rmu1aOa.a9Vrl9R5 ?n0eli9le de Hristiyanlar 'e taAii M8sl8manlar 1a99nda 9onuma9 'e gelene9<i anlaylarn nasl to-lulu9larm.n 1er i9isi i<in de Air iAirli3i5 1atta Ael9i de5 7atllarla M8sl8manlar arasnda Air u.lama .emini sunduB 3unu tel9in etme9 istiyorum. %er<e9 udur 9i5 M8sl8man entele9t8eller son .amanlarda Tanr5 insan 'e uygarl9 arasnda9i do3ru oldu3una inand9lar ili9ilerin5 tam da Au 9onularda yerlei9 7atl mu1aOa.a9Vr g?r8lere t-at- uydu3unu tartmaya Aalamlardr. #imdili95 Au t8r Air mu1aOa.a9Vr "slVmU ya9lamn Air ?rne3i olara95 sade0e5 T0e Oall Street QournalPn5 C Ha.iran *,,C tari1li n8s1asnda yaymlanan RDin 'e Politi9a5 Do3u 'e 7atR Aal9l di99at <e9i0i denemesinde iOade etti3i e9liyle Male.ya Maliye 7a9an En'er Ara1imPin ya9lamn .i9rede0e3im. En'er5 Aug8n art9 sade0e slVmPda de3il5 Aa9a 98lt8rel 'e dinU gelene9lerde de

338

Rgelene9sel de3erlerin 'e dinU d8sturlarn anlamna uygun yeniSlenmiT Air araynR 'aroldu3u 9onusunda tamamen 1a9ldr. En'er5 Rd88n0e alanndaR Rmodern insann 9aranl9ta yolunu el yordamyla Aulan Air insana Aen.edi3iniW art9 uygarl3a re1Aerli9 eden Aelli Oi9irlerin 9almad3R uyarsnda Aulunur. R7u <a3m.n temel 9ri.idirR. $ygarl3n yeniden inas i<in5 En'er5 1er yerde Tanr inan0nn yeniden 1ayatiyet 9a.anmasnn esas oldu3una inanr. &5 R7atl insann5 yaAan0 olana 9ar 98sta1l9 'e 1og?r8s8.l89 i<indeR modernitenin Aas9larna dayanan do3al a9l ara0l3yla d8nyaya e9il 'ermeye <alt3Rn iOade eder9en tamamen 1a9ldr. En'er5 Au RAenBmer9e.li .i1insel yo3unlamannR R1egemonisinin 9a-samn art9 98lt8rel alanda geniletmeye gayret eden Air em-eryali.meR g?t8rd838n8 Aelirtme9tedir. Gesinli9le A?yledir( 7u g?r8lerin 1e-sine5 -rensi- sa1iAi 7atl mu1aOa.a9Vrlar A8t8n 9al-leriyle 9atlrlard. 7atl mu1aOa.a9Vrl3a gelin0e5 7atl mu1aOa.a9Vrlarn slVmPa 'eya M8sl8manlara 9art Air gru- olmad9lar giAi5 uygarl9 <atmasna ya1ut 9a<nlmas im9Vns. yeni uluslararas 9utu-lamaya ili9in Huntington0u Oi9irleri deste9lemedi9lerini ?.elli9le 'urgulama9 istiyoB rum. 7atPda 1a9i9i mu1aOa.a9Vrlar ge.egenimi.i te.yin eden medeniyetler <o3ul0ulu3una <o9 A8y89 Air de3er 'erme9tedirler. En'er Ara1im giAi5 Ai. mu1aOa.a9Vrlar da5 98lt8rel Air <?98 <a3nda yaad3m.a inanr9en5 medeniyetle ilgili yeniden ya-lanmay 'e 9utsal olana Aa3ll3n yenilenmesini de Oa.lasyla sa'unuyoru.. Ni1ayet5 Ai. mu1aOa.a9Vrlar5 7atl ya da !meri9an em-eryali.miniW Au em-eryali.m 9endisini ister *J. y8.ylda HindistanPda oldu3u giAi siyasU olara9W ister #a1 d?nemi ranPnda oldu3u giAi e9onomi9 olara9W ister Ae yl ?n0e G?rOe. Sa'aPnda oldu3u giAi as9erU olara9W 'e isterse Yeni D8nya D8.eni ara0l3yla Aug8n oldu3u giAi 98lt8rel olara9 a<3a 'ursun5 tamamen reddediyoru.. Em-eryali.min Au g?r8n8lerinin 1erAiri 8st8ne5 Air <r-da s?yleyeAile0e3im da1a <o9 ey 'ar. te5 Aurada <o3u 7atl se98ler liAeralin a9sine5 g8n8m8.de gere9 7at gere9se M8sl8man d8nyasnda tan9 oldu3umu. dinsel 0anlanmay ne demo9rati9 9urumlara5 ne de sosyal d8.ene y?neli9 1er1angi t8rden .orunlu Air te1dit olara9 tela99i etmedi3imi a<9lamalym. 7unu5 8st8nde ProOes?r HuntingtonPn 'e di3erlerinin Oi9irlerinin Aeslendi3i en 9?t8 9VAuslar s8rg8n etmeye 9at9da Auluna0a9 emsalsi. 9onumda //, oldu3unu d88nd838m T8r9iyePde 'e stanAulPda s?yledi3imin Oar9ndaym. ElAette5 eylemleri 1em slVmP5 1em de Hristiyanl9P le9eleyen Do3ulu 'e 7atl arlar 'ardr 'e Aunlar5 1i< 8-1esi.5 Airlei9 mu1aleOetimi.e da1a A8y89 Air de3er 9atma9tan Aa9a Air eye yarama.lar. @a9at imdi5 yeni Air y8.yln aOa3 ya9lar9en5 1em siyasete5 1em de to-lumsal alana da1a A8y89 Air dinsel duyarll9 9armasnn5 ni1ai olara95 Air lanetten <o9 Air 9utsamay 9antlar giAi g?r8nd838n8 tel9in etme9 istiyorum. 7undan dolay5 Aira. mu1aOa.a9Vr a1siyetlere 'e il9elere d?nere95 7atl mu1aOa.a9Vr entele9t8ellerle gelene9<i M8sl8manlar tari1in i<inde Aulundu3umu. u ?.el annda -otansiyel olara9 AirAirlerine Aa3lad3n d88nd838m ?nemli Aen.erli9ler oldu3unu ileri s8re0e3im. 7atl mu1aOa.a9Vrlarn 9endi 9endilerinin Oar9na 'armalar *J. y8.yln sonlarna 9adar gider5 'e Edmund 7ur9ePle S*:=,B*:,:T Aalar. 7alang<tan itiAaren5 7atl 98lt8rel mu1aOa.a9Vrl3n 1edeOi5 =>. y8.yln A8y89 d88n8r8 Eri0 VoegelinPin5 9usurlu insan TanrPya d?n8t8rere9 yery8.8nde 0enneti tesis etmeye <alan Rgnosti9R5 m89emmeliyet<i5 8to-i9 d8rt8 olara9 adlandrd3 eyi ortadan 9aldrma95 Rsila1l ideoloKiRye 9ar m80adele etme9 olmutur. @a9at ger<e9te5 geride 9alan i9i y8.yl Aoyun0a A?yle olmu olmasna ra3men5 !ydnlanma -roKesi @rans. De'rimiPnden 7ole'i9 'e Na.i i1tilVllerine 9adar 'e rasyonalist 9ole9ti'i.min dayan9l mirasnnn da sayesinde d8nyay yeniden e9illendirmi giAidir. 7urada 1o olan no9ta5 ?nemli Msrl d88n8r !Ad8l Va1a- el MessiriPnin son dere0e yerinde olara9 R!ydnlanmann 9aranl9 y8.8R olara9 adlandrd3 eyi ortaya 9oyu- eletiren

0esaretli sa'a<larn 7atPda 1er .aman Aulunmu olmalardr. 7ur9ePle Aalayan Au d88n0e adamlar listesini i<inde5 !leIis de To0hue'ille BEe.ayirPde9i @rans. -oliti9asna mu1aliO olmuturB5 T. S. Eliot5 i01ard Nea'er5 Mal0olm Muggeridge5 oAert NisAet5 ussell Gir9 'e %ra0e %oodell giAi *,. 'e =>. y8.yln A8y89 to-lum aratrma0lar 'ardr. &nlarn modern -roKeye y?neli9 mu1aleOetleri5 9endisi Ai..at T. S. Eliot taraOndan deste9lenen <a3da "slVmU d88n8r E1arles Le %ai EatonPn g8<l8 ya.larnda yan9sn Aulma9tadr. 7en Aug8n98 yorumlarmda ?.eli9le 7ur9e5 Gir95 %oodell 'e Eaton 8st8nde dura0a3m. 7ur9e i<in5 A8t8n 1er eyin ?l<8s8ym8 giAi se98leri.min 'e inB/+> sanl3n ar ?l<8de y80eltili- y89seltilmesi e9linde9i TanrPya5 tari1e 'e gelene3e y?neli9 Ka9oAen saldr5 sade0e u.lama. Air mu1aleOete m8saade eder. 7ur9e <o9 iyi Oar9ndayd 9i5 @rans. De'rimi5 aslnda5 sila1l ideoloKiydi 'eya !ydnlanma5 9ural 9oyu0u 'e organi9 to-lumun A8t8n g?r8n8mlerine 9ar a<lan Air sa'at. R7i.5 ousseauPnun m81Btedisi de3ili.W Ai. VoltairePin 1a'arisi de de3ili.W 7i. TanrPdan 9or9uyoru. 'e ra1i-lere derin Air 18rmet Aesliyoru.W ateistler aram.da 1i<Air 'arl9 g?stereme.lerR diye ya.yordu +ransz Devrimi ?stne D%n-eler Pde 7ur9e. Politi9 e9onomiye ili9in olara9sa 7ur9e5 de'letle milletin RtaraOlarn 9eyOine g?re Ao.ulaAile0e9 ...AiAer 'e 9a1'e5 -atis9a ya1ut t8t8n ti0aretinde orta9l9 anlamasndan da1a iyi Air eymi giAi tela99i edilmemesi gere9ti3iniR sa'unur. &nlarn R Oar9l Air y?nden de3erlendirilmesi gere9ir. &nlar yaama9ta olanlar5 ?lm8 olanlar 'e do3mu ya1ut do3a0a9 olanlar arasnda9i orta9l9tr. Her Aelli Air de'let5 g?r8n8r 'e g?r8nmeyen d8nyayla ilgili... eAedi 'e e.eli to-lumun il9 A8y89 s?.lemesinde9i Air maddeden Aa9a Air ey de3ildir.R Dindarl95 moral alandan 9o-mu s3 Air e9onomi.me y?neli9 mu1aleOet 'e 98lt8rel B dinsel <eitlili3e 9ar derin Air sayg onun d88n0esinin A8t8n te.a18rlerine n8Ou. eder. 7aarya ulam olan Air<o9 ?nemli 7atl mu1aOa.a9Vr5 1a9l olara95 7ur9eP8n entelle9t8el e'lad e9linde de3erlendirilir. te Au no9tada5 7ur9eP8n dinU 'e 98lt8rel <eitlili3e y?neli9 mu1aOa.a9Vr deste3i 9onusunda ?.elli9le durma9 istiyorum. 7atl mu1aOa.a9Vrl95 s9 s9 1og?r8s8.5 yaAan0 d8man5 <eitlili9 neOretiyle dolu Air <eit sosyal ata'i.m olara9 g?r8l8r. 7?yle Air ey5 7atl gelene9<i entele9t8ellerin <o3u i<in asla do3ru de3ildir 'e g8n8m8.de 9esinli9le t8m8yle yanltr. !rt9 Airilerinin5 7a9an NoodroD NilsonPn 8to-i9 em-eryali.minden 1VlV et9ilenen liAerale !meri9an enternasyonali.minin 98lt8rel 'e sosyal -lurali.mi reddetti3ini 'e A8t8n d8nyay Man1attanPin tam ortasna ideoloKi9 Air m8temilat olara9 e9leseydi Aundan <o9 memnun ola0a3n s?ylemesi gere9ir. MonterreyPde SGaliOorniyaT Na'al Lisans8st8 &9ulu ?3retim 8yesi -roOes?r E1risto-1er Layne5 "ir Tart%ma) 8merika "irle%ik Devletleri Demokrasi i0ra7 <tmeli midir( 3S0ould t0e @nited States Try to <Sport Demo-ra-y( 8 DeAate5 MT5 *,,:Pde Aasla0a9T Aal9l 9itaAnda anlaml Air AiB
*. Ya.ar Aurada RliAeralRle !meri9an sol0ularn 9astetme9tedir. .N.

/+*

<imde Au 1ususun 8st8nde durur. RLiAerali.min 98lt8rel 8st8nl838ne inanr9enR diye ya.ar Layne5 R!meri9an enternasyonalistleri5 Ailin<li Air Ai<imde Aa9a 8l9elerin liAerali.min e'rensel5 1omoKeni.e edi0i de3erlerine Aoyun e3mesinin engelleri olara9 9a'ranlan Aa9a 98lt8rlerin ayr0 niteli9lerini ta1ri- edi- ortadan 9aldrmaya teeAA8s etme9tedirler... !meri9an liAeral enternasyonali.mi5 98lt8rel 8st8nl89 ?n9aAuBl8yle5 Ai.im9inden Oar9l olan 98lt8rlere 'e siyasU sistemlere 9ar do3as gere3i 1og?r8s8.d8r.R 7u tam da A?yledir. Te9rar Edmund 7ur9ePe d?nelim. 2.elli9le M8sl8manlarn5 7ur9eP8n HindistanPda 7ritanya em-eryali.minin ta1riAatna 9ar 1em M8sl8manlarn5 1em de Hindularn yannda yer alara95 on yldan Oa.la Air s8re s8rd8rd838 9a1raman0a sa'unmasna iyi0e di99at etmeleri iyi olur sanyorum. 7u sa'unusu esnasnda 7ur9e5 s9 s9 yaln. 9alm5 mali 9ayna9larn tamamen t89etmi 'e ni1ayet m80adelesini 9a.anma9ta Aaars.l3a u3ramtr. @a9at o5 gele0e9 9ua9larn onu5 mu1aOa.a9Vr !meri9an De'rimini deste9lemesinden ya1ut @rans. U1tilVliPne 9ar <9masndan .iyade5 1er eyden ?n0e5 ngili. 'atandalarnn Aas9sna 9ar HindistanPn yerli 1al9larn sa'unmu olmasyla 1atrlanmay umut etmitir.

7ur9e5 *:J>Pden *:,6Pe 9adar Do3u Hindistan #ir9eti ara0l3yla HindistanPda uygulanan 7ritanya -oliti9asna y?neli9 mu1aleOeti ngili. ParlamentosuPna g?t8rm85 'e <o9 sayda HindistanlPy i9en0eden ge<irme9le su<lanan S'e ?rt8l8 olara9 Au su<u iledi3i 9aAul edilenT 7ritanyal Hindistan Valisi %enerali Narren HastingsPin 9o'uturmasn ta9i- etmitir. 7u gayretleri g8<lendirme9 i<in 7ur9e5 Ai..at5 Gutsal GurPan GerimPi o9umu5 ya9n M8sl8man 'e Hindu tari1iyle sosyal organi.asyonlar 8st8nde u.manla- 9endisini HindistanPda9i 7ritanya reKiminin A8t8n te.a18rleri 9onusunda Air otorite 1aline getirmitir. 7ur9e5 yaln.0a ngili. y?netiminin suistimallerini5 9?t8l89lerini te1ir etme9le 9almam5 ayn .amanda yerli Hintli to-lulu9lara5 onlarn dinlerine 'e sosyal organi.asyonlarna 9ar derin 9iisel sem-aB tisini iOade etmitir. 78t8n Aunlarla 7ur9e5 arg8manlarn5 do3al 1u9u9a 'e onun5 98lt8rleri ya1ut to-lumlar ne olursa olsun5 TanrPnn onlara yer 'ermeyi se<mi oldu3u A8t8n insanlara uygulanaAilirli3ine dayandrmtr5 insanl3n <o3ul0ulu3u ilV1U Air Ai<imde emredilmi ise5 7ur9eP8n ?rt8l8 olara9 sorSuturTdu3u giAi5 7ritanyaPnn 342 Hindistanllar suistimal edi- .arar 'ermesi R0o3raOi moraliteR 'eya 9eyOi i9tidar temelinden Aa9a neyle merulatrl- 1a9l 9lnaAilirdi 9i[ Sonunda Narren Hastings5 su<lamalardan temi.e <9arlmtr 'e Do3u Hindistan #ir9eti ilerini allageldi3i giAi y8r8tmeye de'am etB mitir. @a9at Aug8n ;<8n08 D8nya 1al9lar diye adlandrd3m. to-lulu9larn le1inde9i u.un m80adelesiyle 7ur9e5 onun d88n0esinin entele9t8el sonu0u olan Air<o9 <almada yan9lana0a9 olan Air team8l8 yerletirmitir. 7ur9ePden Au yana5 <o3u 7atl gelene9<i d88n8r8n neye inanm oldu9larn da1a 9esin Air e9ilde 9a'rama9 i<in5 !meri9al m8stesna 'e <o9 y?nl8 d88n0e adam ussell Gir9P8n S*,*JB*,,+T eserlerine Aa'urma9tan da1a iyi Air ey ya-lama.. Gir9 tari1i5 OelseOeyi5 e9onoB miyi5 Oi9siyonu 'e edeAiyat eletirisini 9uatan otu.u a9n 9itaAn S7ur9e 'e T. S. Eliot 8.erine en A8y89 <almalar da da1ilT ya.ardr. &nun en ?nemli 9ita-lar arasnda T0e #onservative ind SMu1aOa.a9ar D88n0e5 *,6/T5 T0e SMord of Lmagination SHayalg808n8n Gl05 *,,6T 'e T0e Politi-s of Pruden-e S7asiret Politi9as5 *,,/T .i9redileAilir. !a3da5 Gir9P8n sa3lam mu1aOa.a9Vr e3ilimlerine 9 tutan T0e Politi-s of Pruden-e S"nter0olligiate Studies5 *,,/T 8st8nde dura0a3m. Gir9P8n R<eitlili9 il9esiR olara9 adlandrd3 eyle Aalyorum. Gir9 medeniyetlerde9i Rsa3l9l <eitlili3iR ?'er 'e Oar9l medeniyetlerin 'aBrolmasyla tariO 'e tas'ir edilen <o3ul0ulu3un ilV1U inayetten do3du3unun anlalmas gere9ti3ini ?rt8l8 Air Ai<imde tel9in eder. RYerlei9 1ayat tar.larnnR R'erimli 9arma9l3ndan se'giyle s?. eden Gir95 gere9 to-lumlar gere9se medeniyetleri 1omoKenletirmeye y?neli9 A8t8n giriimlere 9ar uyarda Aulunur. 7u 9a'raylar Gir9P8n A8t8n ?mr8 Aoyun0a moderniteyi Rem-o.e etmeyeR ya1ut 7at $ygarl3n M8sl8man 'eya ;<8n08 D8nyaya i1ra< etmeye y?neli9 A8t8n giriimlerin aley1inde olmasnn temelini oluturma9tadr. 7u5 ayn .amanda Gir9P8n5 !meri9aPnn srailPe Rtut9ulu Aa3ll3naR 9ar <9masyla5 G?rOe. Sa'aPna dair eletirisiyle 'e !meri9aPnn ola3an8st8 AomAardmanndan 'e sa'a sonrasnda uygulanan amAargodan iyi0e sarslan "ra9 1al9na y?neli9 derin sem-atisiyle dire9t olara9 ili9ilidir. T0e Politi-s of Pruden-e Pta Gir95 7ur9e<8 mu1aOa.a9Vrlarn Rru1un i< d8.eniRni do3rudan do3ruya Rim-aratorlu3un d d8.eniRne Aa3laB
343

ma9ta olan Rsa3lam Air a1lV9i d8.enRin 'aroldu3una inand9larn 'urgular. 7u organi9 d8.en Rinsan i<in ya-lmtr 'e insan da onun i<inR der Gir9 Rinsan do3as saAit5 moral 1a9i9atler e.eli 'e eAedidirR. Siyasi Aa9mdan <a3da 7atPnn e3ilimleri esas alnd3 .aman ne 9adar yanl 'e slVmU yeniden 0anlanmann ru1uyla nasl da uyumluZ Gir95 7ur9e<8 gelene95 team8l5 s8re9lili9 'e adet il9elerinin ?nemini a<9layara9 de'am eder. Yery8.8nde 0ennet yaratmaya y?neli9 A8t8n tasa''urlar 'e -roKeleri reddeder9en Gir95 Rsosyal ya-5 9iliseyle 9arlatrlmas m8m98n olan mane'i Air t8.el 9iili9tirW 1atta o5 -eB

9ala Air ru1lar to-lulu3u olara9 adlandrlaAilir5 insan to-lumu5 me9ani9 Air e9ilde muamele edile0e9 Air ma9ine de3ildirR e9linde9i iOadesinde 7ur9eP8 yan9lar. Gir9 1em -oliti9 g8<5 1em de insani tut9ular 8.erinde9i snrlamalar deste9ler. 7u e3ilimler5 aid el %annui5 Mu1ammed el Haimi Hamdi5 @e1mi Hu'aydi5 !dil H8seyin 'e !Ad8l'a1a- el Messiri giAi d88n0e adamlarnn ya9n .amanlarda9i <almalarnda sunulan eylerle Oa.lasyla Aa3damyor mu[ Gir95 ayr0a5 Aireysel ?.g8rl89le ?.el m8l9iyeti ya9n Air Ai<imde ili9ilendirir. R2.el m8l9iyet temeli 8st8nde A8y89 uygarl9lar ina edilirR diye ya.ar. RGa.anma9 'e t89etme9 insani 'aroluun Aal0a ama<lar de3ildirW Oa9at 9iinin5 ailenin 'e de'letin sa3lam Air e9onomi9 temelinin Aulunmas <o9 da1a ar.u edilmelidirR. 7u 9onuda5 Gir9 taraOndan dile getirildi3i e9liyle5 mu1aOa.a9Vr d88n0e5 !ra- sosyalist 'e se98ler d88n0esine5 ?.elli9le de Nasr d?nemine5 9ar olmasna ra3men5 <a3da 'e gelene9sel islVmU anlaylarla ittiOa9 i<indedir. Ni1ayet5 Gir9P8n ?mr8n8n son yllarnda5 Ael9i de Air RYeni D8nya D8.eniR tesis etmeyi 1edeOleyen A8t8n giriimlere iddetli Air Ai<imde mu1aleOet eden en se<9in 7atl d88n0e adamdr. So'yet egemenli3inin R!meri9an egemenli3i sayesinde Aaars. olmamas geB re9irdiR diye ya.ar5 T0e Politi-s of Pruden-e1da, Gir9. RYirmiAirin0i y8.yl d8nyasnda Ae9lentilerimi.5 Ai. !meri9allar d8nyaya 9aAadayl9 etmedi3imi.5 alimi 'e 9adiri mutla9l9 taslamad3m. ta9dirde -arla9tr.R Gir95 1er1angi Air !meri9an Yeni D8nya D8.eniPnin R!ra- 1al9larndan Aalayara9R So'yetler 7irli3iPnin yaratm oldu3undan Aile da1a Oa.la RneOreteR yol a<masnn <o9 mu1temel oldu3u e9linde Air ?ng?r8de Aulunur. 7u y8.den de5 ?.elli9le5 Rinsan 'e -ara 9ay-lar Aa9mndan 1esa- edileme. Air Ai<imdeR -a1alya -atlayan u.a9 yerlerB 344 de9i sa'alardan ?.enle sa9nlmas gere9ir. M8sl8manlara ?.elli9le di99at etmelerinin ta'siye edilmesinin iyi olaAile0e3i Air 1ususun 8st8nde durur9en Gir95 una iaret eder( R7a9an 7us1Pun !raAistan <?llerinde yarm milyon insan to-lay-5 ardndan g?.da3 'eriayartara9 GongrePye 9endisine sa'a a<ma yet9isini 'erdirmesi5 mu1aOa.a9Vr g?r8lerle Eum1uriyet<i PartiPnin ?l<8lerinin ?.de olmad3n 9VOi dere0ede tel9in etme9tedir. Ha9i9i mu1aOa.a9Vrlar5 Eum1uriyet<iler d ili9ilerde !meri9an demo9rasisinin sa3duyusunu ?3retmeye gayret etti9leri .aman onlar Aaltalama9 i<in A8y89 Air -atrt 9o-arrlar.R Gir9 i<in5 Gu'eytPin R-etrol 'ariliR u3runa ya-lan sa'a 1em R9iAirRdi5 1em de Rsu<R. ussell Gir9 on yllar Aoyun0a entele9t8el 'e 9iisel Aa9mlardan !meri9al 'e !'ru-al mu1aOa.a9Vr entele9t8el 9ua9larn yol g?steri0isi oldu. Gir9 taraOndan yetitirilen en se<9in a9ademisyenlerden Airi5 1alen5 Mo1ns Ho-9ins ;ni'ersitesi5 $luslararas li9iler Y89se9 &9uluPnda Sosyal De3iim 'e %elime ProgramPnn y?neti0isi olan antro-olog ProOes?r %ra0e %oodellPdir. %enel olara9 ;<8n08 D8nyaPda5 ?.el olara9 ise iranPda to-lumsal organi.asyon5 siyasU 98lt8r 'e e9onomi9 gelime 8st8ne <3r a<0 <almasnda %oodell5 Gir9P8n 9a'raylar 8st8nde5 7atPnn5 uygun insan ili9ilerine5 sosyal organi.asyonlara 'e e9onomi9 d?n88m8n dinami9lerine dair modernist 'e 9sr e9onomisti9 ya9lamlarn sa3lam Air eletirisini inaa etmitir. Gural 9oyu0u d8.ene5 organi9 to-lumlara 'e 98lt8rel gelene9sel0ili3e y?neli9 Air e3ilim5 t-9 7ur9ePde 'e Gir9Pte oldu3u giAi onun d88n0esinde de tamamen g?.e <ar-ma9tadr. %oodellPin <almalarnn da M8sl8manlara <o9 ilgin< gelmesi gere9ti3ini Aelirtme9 istiyorum. Yirmi Ae yl ?n0e5 yani Pe1le'i monarisinin5 &rtado3u d8.eninin 9al0 Air -ar<as olmad3 e9linde 1er1angi Air i-u0unun 'arolmasndan e-ey ?n0e5 %oodell5 %8neyAat iranPn Gu.istan eyaletinde i9i yldan Oa.la Air s8re yaad. 7u te0r8Aenin 8r8n8 onun &IOord $ni'ersity Press taraOndan *,JC ylnda Aaslan SiyasL Hayatn 8slL Yaplar) Pe0levi /ran1nda Krsal $eli%imi Pydi. 3T0e <lementary Stru-tures of Politi-al :ife) Pural Development in Pa0levi /ran4. 7u mu1teem 9itaAnda %oodell5 ?n0e <o9 es9i Air 9?yde 'e sonra5 ran y?netiminin 9rlardan 9o-arlm olan 9?yl8leri yeniden

is9Vn etmi oldu3u Air t8r ti0aret mer9e.inde 0emaat organi.asyonunu 'e e9onomi9 -oliti9alar
345

anali. etme9tedir. %oodell5 Au dramati9 Air Ai<imde Oar9l me9anlarda5 7atl modernleme 'e gelime teorisinin Air<o9 ?ld8r808 -rati9 sonu0unu 9as9at ?rne9leriyle g?rd8 'e moral A8t8nl89 olma9s.n s8rd8r8leAilir e9onomi9 9al9nmann im9Vns. oldu3u 0anl sosyal 1oli.mi ?3rendi. &nun ranPda 9a.and3 te0r8Aelerin art9 1em 7atPda5 1em de ;<8n08 D8nyada sosyal isti9rarn 'e sermaye Airi9iminin Aelirleyi0ilerini yeniden d88nme9te uyar0 Air et9en olmas gere9ir. %er<e9 udur 9i5 o5 sade0e5 %oodellPin eletirdi3i do3ru sosyal organi.asyona 'e e9onomi9 gelimeye dair 7at ideoloKisinin uluslararas d8.eyde ne 9adar derin Air Ai<imde 9?9leti3ini tel9in etme.. %elene9sel 9?yl8 to-lulu3uyla ti0ari yerleim mer9e.i 8st8nde %oodellPin arg8mann inaa etti3i diyale9ti9 9artl9lar temsil ederler5 il9inde5 0a1il 'e 9er-i< e'lerde i9Vmet eden to-lulu9 a<9 'e ?nBg?r8leAilir da'ranlar 'e ili9iler temelinde i g?rme9tedir. %eni AulB 'arlar 'e 08ruO Ari9etinden ya-lm AirAirinin ayn Alo9 a-artmanlaryla i9in0isinde5 1er ey 9ar95 Aelirsi. 'e g8'ensi.dir. RGiisel olmayan5 ama<l eylemlerin g8'enirli3indenR memnuniyet duyan 9?yd8r 'e Au 9?y 'e Au t8rden Aa9a to-lulu9lar5 geni to-ra9lar -ar<alan-5 to-ra9lar *,C>Plarn Aalarnda 9?yl8lere yeniden da3tld9tan sonra yaln.0a Ae yl i<inde yll9 9ii Aana gelirlerini 8< 9attan da1a Oa.la arttrmay Aaarmlard. %oodell5 Auna 9art olara95 ti0ari yerleim Airiminin5 iranPda5 7atPdan esinlenilmi5 1898met taraOndan di.ayn edilmi 'e A8ro9rati9 Air e9ilde oluturulmu Aa9a Air<o3u giAi5 sade0e to-lumdan 'e e9onomi9 <8r8meden yaAan0lamay ortaya 9oyduB3unu 'urgular. 7u yerleim Airimlerinde gere9 mane'i5 gere9se siyasU d8.en ta1ri- edilmitir 'e 1er1angi Air <eit ya-0l9 1i<Air Ai<imde yo9tur. %oodell5 #a1Pn ti0aret mer9e.lerinin S2l<e9leri itiAariyle Aunlar Air t8r 9asaAadrT en son 7atl sosyal -lanlama 'e e1ir geliimi nosyonlarna dayandrld3n 'e ussell Gir9P8n <o9 ?n0eleri5 !meri9a 7irlei9 De'letleriPnde ya-ay e1ir yeniletirmesi 'e 1esa-s. 9amusal is9Vn -roKeleri 'esilesiyle uyarda Aulunmu oldu3u 9esinli9le ayn Oe0i insani Oela9etlere yol a<t3n ortaya 9oyar. GitaAnn en 0anl -asaKlarndan Airinde %oodell5 #a1Pn reOormlarnn ateli taraOtarlarnn5 onlarn iranPn 9aranl95 Ailgisi. taras olara9 tela99i etti9leri eye5 it1al edilmi 7atl Air moderni.mi em-o.e etmeye y?neli9 gayretlerinde a<3a 'urulan d88n0esi. stati.mi 'e A8B
/+C

ro9rati9 98sta1l3 derinden ya9alar. 7u 9onuda ?.elli9le 9ayda de3er Air olay5 1898met A8ro9ratlarnn Air stma ila<lama e9iAiyle Airli9te5 9?yl8lerin r.asn alma9s.n5 1atta onlardan 1i<Airine danma9s.n e'lerine .orla girmeleridir( RTo-lulu3un A8t8n e'lerini 1.l5 d8.enli5 et9ili Air e9ilde5 1i<Air ayrm g?.etme9si.in5 onlarn a0 Aeya. taAa9asyla 9a-ladlar. E'de AeAe9leriyle5 1amile5 1asta 'eya .ayO Air 9admBda1a 9?t8s85 e'de 9imse yo9sa mes9ene te0a'8. edere9... Du'arda9i oyu9ta Air Aarda95 du'arda PeygamAerin Air tas'iri B !lla1 esirgesin5 Aei9te Air AeAe9ZBBB Or5 Or5 Aitti. Sonra9i oda... la<lama e9iAine 9endi e'lerinde 1er1angi Airine Au tar.da da'ranma9tan 1olan- 1olanmad9larn sordu3um .aman5 1er1angi Air Aen.erli9 ima edilmesi nedeniyle armlard( P7u yerler de'lete aittirP deyi- e9lediler Pyaylan .e1ir sade0e 1aarat ortadan 9aldra0a9.P insanlar Ael9i yardm edeme.lerdi ama 1898metin 1angi 1aarat yo9 etme9 istedi3ini mera9 edeAilirlerdi. %oodell5 ranl 9?yl8lerin #a1Pn saldrgan Air e9ilde se98ler5 modernletirme0i reKiminin onlara A8y89 .arar 'erdi3ini 9a'rad9lar 'e #a1Pn 7atl danmanlarnn onu iranPn moderniteye a<lan 9a-sn oluturdu3una i9na etti9leri anlalma. Air e9ilde Ao ti0aret Airimlerinde yeniden is9Vn edilmelerine 9ar 0anlarn dilerine ta9ara9 m80adeleye giriti9leri 9onusunda 1i<Air 8-1eye yer Ara9ma.. Patenti 7ur9ePde 'e son dere0e Aelirgin Air Ai<imde Gir9Pte olan5 tanrs. modernitenin A8t8n 8to-i9 -roKeleriyle Airli9te eletirisi5 %oodell taraOndan 1en8. 'u9u Aulmu olan ya1ut "ran 9adar 1alen Do3u !syaPda meydana gelme9te olan eyleri

9a-saya0a9 Air e9ilde geniletilme9tedir. 7?yle ya-ma9la Au 8<8n08 7atl mu1aOa.a9Vr d88n8r5 t-9 1em 7ur9eP8n 1em de Gir9P8n ya-t3 giAi5 98lt8rel <o3ul0ulu3u 9esinli9le ayn e9ilde onaylad3n 'e !'ru-al olmayan to-lulu9lara sayg duydu3unu ortaya 9oyma9tadr. M8sl8man mu1aOa.a9Vrlar i<in A8t8n Aunlar5 yine5 onlarn 7atPda do3al dostlara sa1ioldu9lar ger<e3i 9onusunda e-ey Oi9ir 'eri0i olmaldr 'e Au do3al dostlarn adil olaAilB di9lerini g?stermesi gere9ir. 7ur9eP8n5 Gir9P8n 'e %oodellPin Air<o9 <almasna n8Ou. eden ru1un Air t8r Summa1s olara9 9a'ranaAile0e3i i<in5 7ritanyal M8sl8man ya.ar E1arles le %ai EatonPdan 'e onun Kalenin Kral) odern Dnyada Se7me ve Sorumluluk SGing oO t1e Eastle( E1oi0e and es-onsiAility in t1e Modern NorldT Aal9l 9itaAndan da1a iyi
347

1i<Air eye Aa'urulama.5 il9 deOa *,::Pde Aaslan 'e yeni Aas9s "slVmU Metinler To-lulu3u taraOndan ya-lan Au 9ita-5 g8n8m8. 7at modernitesinin 'e se98leri.minin -arla9 Air anali.ini oluturur. Eaton5 Tanr 'e insan arasnda9i do3ru ili9i 'e moderniteye Aulaan 1astal9larn do3as 9onusunda 7ur9e5 Voegelin5 Gir9 'e 1atta Pa-a Y". Mo1n PaulPle di99at <e9i0i Air uyum i<indedir. 7el9i de %ai Eaton 1a99nda en ?nemli ey5 T. S. EliotPn s8re9li g?.etilen5 islVmPa d?nm8 Air ingili. 'e <o9 9imse taraOndan Lsl9m ve /nsann Kaderi Sislam and t1e Destiny oO Man5 !ilen and $nDin5 *,J6T adl eserinin modern <a3da mu1teem Air din <almas olara9 tela99i edilmesidir. EatonPn <almasnn M8sl8man mu1aOa.a9Vrlarla 7atPda9i dinsel 'e 98lt8rel geleBne9sel<iler arasnda Ai..at Air 9?-r8 te9il etti3ini 'e s9 s9 modernitenin son d?nemlerini 1er Aa9ndan 9uat0 <?988 giAi g?r8nen eyi amaya y?neli9 orta9 Air gayret i<inde Do3ulu 'e 7atl inanan insanlar Aa3layaAile0e9 .in0irde9i en ?nemli 1al9a olara9 1i.met edeAile0e3ini ileri s8r8yorum. *,+>Plarn sonralarnda onun Oragmanlarn yeniden g?.den ge<irdi9ten sonra5 EatonP seAat edi- King of t0e #astle1 ya.maya Ai..at 0esaretlendirenin Ai..at T. S. Eliot oldu3unu ?3renme9 art0 de3ildir. EatonPn gere9 OelseOi y?nelimi5 gere9se ya90 d8.ya.s EliotP Oa.lasyla memnun etmi olmaldr. King of t0e #astle Pda Eaton5 1i< 9imseyi ma19um etme. 'e Ain yldr insani mirasn do3al -ar<as olara9 tasa''ur edilmi olan modernitenin A8y89 8n8ne 9ar son dere0e g8<l8 Air mane'i m80adeleye girer. Her t8rden se98laristler5 materyalistler 'e da'ran<lar taraOndan ortaya atlan Rdo3ruRlara 9ar Eaton5 anlaml Air Ai<imde GurPan GerimPin tamamen Oar9l Air realiteyi yeniden 9uran5 RHa9 geldi5 Aatl .ail olduR S*:(J*T 'e R&Pnun y8.8nden S.atndanT Aa9a 1er ey yo9 ola0a9tr.R S=J(JJT giAi ayetlerine dayanr. Gsa0a5 Eaton A8y89 Air ru1 'e !ydnlanmann 1e-imi.e miras Ara9m oldu3u Au 9aranl9 9aderi amaya gayret eden 1er1angi Airine ya1ut 1er9ese Air modeldir. 7urada5 King of t0e #astlePn edeAi le..etinden 'e 0esaretlendiri0i g808nden da1a Oa.lasn tel9in 'e tasa''ur edemiyorum. R)amannda A8t8n Aunlarn neredeyse 1e-sinin 9?9lerinde s?ylenen 'eya d88n8len ya1ut aldatan Air inan<s.l9 yatt3 i<in5 Aundan Air m8minin modern d8nyaya y?neli9 eletirisinin radi9al olma9tan da1a a. Air ey 348 olamaya0a3 sonu0u <9ma9tadrR diye ya.ar Eaton. RSe98ler to-lumlar imdi Aedeniyle 'e ru1uyla A8t8n insan 9endi s8re<leri i<inde yutma9 i<in Aen.ersi. Air teeAA8ste Aulunuyorlar. &rada art9 P'a.ge<me9P yo9tur. 7ir 9?edesini.dir5 uyum g?sterme9 ya da m80adele etme9ten Aa9a 1i<Air alternatiO Aulunmama9tadr 'e Au <a3n ?n9aAullerini5 ?n0eli9lerini 'e moral Auyru9larn 9aAul etmeyenlerimi. aslnda 9?eye 9strlma9tadrlar... S?. 9onusu olan ey5 ?ylesine ?nemlidir 9i5 Aa9a 9ylar g?rme g808ne 1VlV sa1i- olanlarm.5 1VlV 9utsal olan i<in Air neOes alma me9an aratranlarm.5 Au Aa3lamda5 BRarR Se9stremistT olma9tan Aa9a Air ey olama.lar... <inde yaad3m. Au <a35 insanlar5 1ayatlarn 9endilerine miras 9alan eyleri 'e onlarn ger<e9ten Ailmeleri gere9en Au Air9a< eyi unutua Ara9ma 1ayalini 9urmaya 0esaretlendirdi3i i<in insan do3all3a g?re su<lu olma9tr... &nun 1astal3nn

9?9leri ite Aurada yatma9tadr 'e g8n8m8.de5 uyumu reddedenlerin 9arsnda daima s9 durmalar gere9en 9aya da Auradadr. %8<l8 s?.ler5 'uru0u s?.ler5 Ailge0e s?.ler 'e Au ?nemli 9ita-ta sa3lam 'e derin Air Ai<imde tartlan <o9 da1a Oa.la ey 'ar. ElAette5 %ai EatonPn 9itaA5 7atl radi9allerin Ga1irePde n8Ousa 'e Pe9inPde 9adnlara ili9in g8ndemlerine 9ar ya9n .amanda oma Gatoli9leri 'e Aelli M8sl8man de'letler taraOndan oluturulan orta9 0e-1enin 1er i9i 9am-tan <o9 sayda mu1aOa.a9Vr da1il edere9 genilemesi e9linde9i yerinde 8-1enin <o9 ?tesinde oldu3unu se.dirme9tedir. !yn anda5 98lt8rel mirasa saygl5 dinU 'e siyasU <o3ul0ulu3a da1i 1og?r8l8 'e 1em ?.el m8l9iyetin5 1em de snrl 'e sorumlu y?netim Ai<iminin ?neminin Oar9nda olmay i<eren dinU 'e 98lt8rel mu1aOa.a9Vrl95 Hristiyanlarla m8sl8manlarn yeni Air y8.yla Airli9te y8r8melerini 'e 9endilerini AeraAer0e ger<e9letirmelerini m8m98n 9laAilir. :iGeral D%n-e, E.=5 s. 6( G *,,:5 ss.:*B:J5 <e'. Meli1 Y8r8en.
/+,

EMPE !L)M VE G;LT; ELELG 7 7 N T!M!ML"Y&


Samir !MdN
]Kapitalizm daima krizlerini, 0atalarn ve su7larn temize 7karan makul a7klamalar sa.layan akademisyenleri ve siyaset Gilimi yazarlarn >dllendirmeye 0azrdr. Sk sk ve en etkin olarak kullanlanlar, ge7mi% d>nemin >nyarglarn ve Gatl itikatlarn modern 3ya da postmodern4 ve Gilimsel Gir form zerinde kullananlardr. Tari0sel materyalist sosyalGilimlere kar% ortaya konulan en favori alternatifler, dnya tari0sel sre-ini farkl ve kapal uygarlklarn ya da kltrlerin sonu-u olarak g>ren teorilerdir. "u uygarlklar ve kltrler, tari0 tarafndan a7klanmyorlarT fakat Gunun yerine tari0i a7klyorlar. "u siyaset yazarlarnn en yeni versiyonu HarMard ?niversitesi profes>rlerinden Samuel Huntington, emperyalizmin su7larn kltrel 7eki%menin rn olarak temize 7karyor. "u, sade-e k>klerini 0afif7e gizlenmi% Gir Gi7imde rk7 sa0te6 Gilimden alan, Gugn tm ritmlerden, tonlardan ve uyumsuz seslerden duyaGile-e.imiz Gir sesin en yetkin versiyonudur. Di.er versiyonlar, Gazan kimlik politikas ve -emaat7ilik olarak ortaya konulmaktadr. sr1da yaymlanan 8l 80ram gazetesi, Gizim iyi arkada%mz ve sk sk katkda Gulunan Samir 8minden Huntington un @ygarlklar Sava% Teorisi ile ilgili g>r%n istemi%tir. ;nun neden kltrel-ilik ve emperyalizm GirGirlerini g7lendiriyor ve kurGanlarna nasl e%itlik ve kurtulu% yerine farkll. kaGul ettireGiliyorlar sorularna ili%kin g>r%leri Gugn potansiyel olarak 0er yerde kullanlaGilir. ont0ly Pev!ievo^

L Ha9im ideoloKiler tanm olara9 mu1aOa.a9Vrdrlar( Gendilerini sosyal ?rg8tlenmenin t8m <eitleriyle yeniden 8reteAilme9 /6> i<in tari1in sonu oldu9larn iddia etmeleri gere9me9tedir. Ha9im mu1aOa.a9Vr te. g808n85 modern d8nyaya 1a9im olan de3erlerin <ar-masnn 9aAa -rati3inden alma9tadr. 7u 9aAn i<ine -oliti9 organi.asyonlarn il9eleri Syasall9 d88n0esi5 de'let5 insan 1a9lar5 demo9rasiT5 sosyal de3erler S?.g8rl895 eitli95 Airey0ili9T 'e e9onomi9 yaamn ?rg8tlenmesinin il9eleri S?.el m8l9iyet5 serAest -iyasaT 9atlmtr. 7u 9arm5 ayn mant9sal ilemler sonu0u ortaya <9arlan de3erlerin oluturdu3u A?l8nme. A8t8n olara9 yanl tale-lere yol a<ar. Sonu< olara95 san9i a<9 'e ?nemli Air Aa3 'arm<asna 9a-itali.m demo9rasiyle Airletirilme9tedir. !n0a9 tari1 tersini g?steriyor( demo9rati9 ilerlemeler m80adeleyle 9a.anlmtr 'e 9a-italist gelimenin do3al5 9endili3inden 8r8n8 de3ildirler. : E3er Ai. tari1in sonunun insanl3n tari1inin sonu 'e ge.egenin yo9 oluu olmasn istemiyorsa95 9a-itali.m almaldr. Tari1i -otansiyelini t89etmeden ?n0e yaylmas5 Ainler0e yl alan ge<mi sistemlere 9ar olara9 9a-itali.m5 an0a9 tari1te ?.el Air -arante. olara9 g?r8B leAilir. 7u .amanda5 Airi9imin temel g?re'i tamamland5 Oa9at 8st8n olan5 Oeragat etmeyen rasyonalite taraOndan Aelirlenen 'e otanti9 18manite 8.erine temellenen sosyal d8.enin yerine alma9 i<in yolu d8.enlemitir. 7a9a Air deyile5 9a-itali.m 9endisinin tari1sel -o.itiO -otansiyelini <o9 er9en t89etmitir5 gelimenin yolunu Aulmasn sa3layan ara< olmay Ara9mtr 'e imdi gelimenin ?n8nde engeldir. 7urada gelime5 sermayenin genilemesiyle ilgili soyut iraded Air 8r8n olara9 tanmlanma9tadr5 Oa9at Aa3ms. olara9 sermayenin e9onomi9 Oeragat5 e9oloKi9 yo9etme 'e 98resel 9utu-lama olan 8r8nlerine 9art olan insan 9riteri ile tanmlanmtr. 7u <eli9iler5 9a-itali.min tari1inin Aaarl 9art 1are9etlerden oluturulmasnn seAeAini a<9B

lama9tadrlar. 7a. d?nemler Aoyun0a sermayenin genilemesinin mant3 te9 Air g8< olara9 te0r8Ae edilmitir 'e di3erleri Aoyun0a sistem 9art g8<lerin m8da1elesi onun gelimesinin do3asnda olan yo9 edi0ili3i snrlamtr. *,.y8.yl5 sanayi de'riminin eit olmayan yaylmas5 -roleterleme 'e s?m8rge0ili9le 9a-italist genilemenin il9 9ara9teristi9 Ai<imidir. @a9at sermayenin .aOerinin ila1ilerle 9utlanmasna ra3men sistemin
/6*

ger<e9 <eli9ilerinin iddeti5 tari1in .aOer ilanlarnda oldu3u giAi sona do3ru gitmedi3ini5 Oa9at d8nya sa'alarna5 sosyalist de'rimlere 'e s?m8rgeletirilmi uluslarn isyanna do3ru s8r8yor. 7irin0i D8nya Sa'a sonras yeniden 9urulan !'ru-aPda .aOeri 9a.anan liAerali.m 9aosu iddetlendirdi 'e Oai.mi ortaya <9aran 1ayali5 su<lu te-9i i<in yolu d8.eltti. 7undan dolay yaln.0a *,+6 sonrasndan5 Oai.min yenilgisinin tamamlanmasndan itiAaren uygarl3n yayld3 8< tari1i u.lamaW So'yeti.m5 sosyaldemo9rasi 'e ulusal ?.g8rl89 1are9etlerinin et9iledi9leri d?nem a<ld. 7u u.lamalardan 1i<Airi 9a-itali.min mant3nda tam Air sona erdirme ya-mad5 Oa9at tamam5 9a-itali.min <eli9ilerinin -atlamasndan ortaya <9an 1are9etler i<in sermaye y?n8 8.erinde et9i ya-t. 7u u.lamalar yaylr9en5 et9in Air Ai<imde e9onomi9 Oeragatin 'e 9utu-lamann ta1ri- edi0i et9ilerini yumuatt. @a9at5 Au d?B nem imdi tamamland S8re9li olara9 Air -ar<a tanmla Aile olsa Aaaryla 9emirildi5 u.lamann mant3 merulu3unu ald3 sistemlerin <?9mesiyle s?n8yor. Yaln.0a u sorulaAilir( Tari1in sonunun geldi3ine inanan Au son liAerali.min .aOeri te.i da1a ?n0e9i dramann Aaarl sa1nelerinin traKi9 Air te9rarn m ilan ediyorF 7u yeni liAerali.m ideoloKi9 Aolu9tan m yaratlyor 'e 9utu-lamay g8<lendire0e9 artlar Air araya m getiriyor[ 7u sistemin 9urAanlar5 9esinli9le te-9i g?stere0e9tir. &nlar 1alen te-9i g?steriyorlar. @a9at onlar sermayeye 9ar <9ar9en 1angi mant3 gelitire0e9[ Ga-itali.min yerine 1angi sistem 9onula0a9tr[ Ga-itali.min s8re9li meydan o9umalar 9arsnda 9endi te-9isini 'ermemesi sonu0unda5 ge<mi d?nemin 1al9 1are9etleri etraOnda9i strateKiler -restiKlerini 9ayAetti. Hangi temalarn Air i9ame olara9 g?r8nd838 anlalaAilir( Demo9rasi Sdaima Aa. ayr0al9l gru-larla snrlanmtrT5 Sgenelli9le etni9T 0emaat<ili3in <eitleriyle Airleme5 Oar9l olma 1a99nn tannmas5 Aa.an e9oloKi.m ile 98lt8rel 'e ?.elli9le ?.g8nl838n tannmas.

::
G8lt8rel Oar9ll9larn yaln.0a ger<e9 'e ?nemli de3il5 Oa9at temel5 s8re9li 'e isti9rarl oldu9larn ileri s8rme9W Au 98lt8rel Oar9ll9larn tari1 ?tesi oldu3unu s?yleme9tir 'e yeni Air Oi9ir de3ildir. Tam tersine /6= Au t8m .amanlarda t8m insanlarn orta9 ?nyargsdr. T8m dinler5 9endilerini Au yolla tanmlamtr. @a9at eletirel gelimenin sosyal 'e tari1i yansmas Se'rensel Air ilerlemeT ile sosyalAilimlerin inas5 daima Au 98lt8rel de3ime.li9 ?nyargsna 9ar m80adeleye i1tiya< duymutur. G8lt8rler 'e dinler s8re9li olara9 de3iiyor 'e de3iim a<9lanaAiliyor. G8lt8rel ?.g8nl89 teorileri5 genelli9le 1ayal 9r9l3na u3rama9tadrW <8n98 onlar Aen.erli9lerin yaln.0a i< i<e ge<melerin sonu0u olutu3unu s?yler9en5 Oar9ll9larn daima Aelirleyi0i oldu3u ?nyargs 8.erine temellenme9tedirler. %iriimin istenen sonu<lar a -riori olara9 Au temel 8.erinde a<3a <9ma9tadr. Samuel Huntington5 R$ygarl9larn atmasR adl 8nl8 ma9alesinde5 Au Oar9lar temel alrW <8n98 onlar insano3lu 'e Tanr5 do3a5 g8< arasnda9i ili9ilerin tanmland3 alan i<erir 'e 1er 98lt8r8n Huntington taraOndan ?n0eden Aelirlenen 9ategoriler i<inde9i sorunlarda9i ili9ilerin saAit ?.el 9a'ramlar gelitirdi3ini 9aAul eder. @a9at5 tari1 Au 9a'ramlarn daima inanld3ndan da1a esne9 oldu3unu g?steriyor. GonO8<y8s<8l895 d8n inPin geri 9alml3n a<9lyordu5 Aug8n ise ayn olguyla 1.l gelime a<9lanmaya <allyor. *>.y8.ylda slVm d8nyas -e9 <o9 tari1<iye yaln.0a da1a

-arla9 g?r8nme9le 9almyorW Oa9at ayn .amanda ayn d?nemde9i Hristiyan !'ru-aPya g?re gelime i<in da1a Oa.la -otansiyel tad3na inanlyordu. 7undan dolay durumun da1a sonra tersine <e'rilmesini a<9lama9 i<in ne de3iti[ Din mi Sonun to-lum taraOndan yorumlanT Aa9a Air ey mi ya da i9isi de mi[ Hangileri motor 9u''etlerdir[ 7una e9 olara95 Ai. 1angi 98lt8rler 1a99nda 9onuuyoru.[ Huntington 7atl SGatoli9 'e ProtestanT5 M8sl8man5 GonO8<y8s<8 SGonO8<y8s<8l89 Air din olmamasna ra3menT5 Ma-onlu9 S#intoist ya da GonO8<y8sT5 Hindu5 7udist 'e &rtodo9s Hristiyan olara9 tanmlad3 9endisinin yedi gruAu i<in5 a<9 Air Ai<imde dinU temel almtr. Huntington5 Aug8n8n d8nyasnda9i Aelirgin A?l8nmeleri -otansiyel olara9 a<9layan 98lt8rel Aolu9larla ilgilenme9tedir. 2rne3in5 Ma-onlar di3er GonO8<y8s<8lerden 'e &rtodo9s Hristiyanlarn 7atPda9i Hristiyanlardan ayrma gere3i duymasnn nedeni 1a99nda 1i<Air 8-1e yo9tur. S7u i9in0i ayrmn nedeni a0aAa HuntingtonPun a<9<a 'e 9a-al0a ilgilendi3i dileri strateKisinde5 usyaPnn
/6/

!'ru-aPya -otansiyel entegrasyonunun ger<e9 Air 9aAus olara9 alglanmasndan dolay mdr[T &nunW Hristiyan5 M8sl8man5 !nimist 'e 1VlV 9endine ?.g8 dini olan di3er !Ori9allar 'e 1atta Hristiyan olmalarna ra3men Latin !meri9allar ?nemsememesinin nedeni ya da RonlarnR 7atllar taraOndan R7atlR olara9 9aAul edilmemeleri 1a99nda sorulmas gere9en -e9 <o9 soru yo9 mudur[ Neden Aunlar RgelimemiRlerdir[ 7u5 9?t8 ya.lm 8<8n08 snO !'ru-amer9e.0i ya.nn di3er sa<mal9larn g?sterme9 .or olmaya0a9tr. Yedi gru-tan altsnn 7atl de3erleri tamamen reddetti3i art0 sonu0una 'arma9 i<in Huntington5 Au 9usursu. snOlamay ya-yor. Ga-itali.mi a<9layan SPa.ar giAiT 9a'ramlar 'e Stari1i ger<e9lere Aa9ma9s.n 9a-itali.mle a -riori AeraAer olanT demo9rasi. !n0a95 -a.ar5 7atl olmayan Ma-onyaPya Latin !meri9aPdan da1a m uygun[ Pa.ar 'e demo9rasi5 7atPda yeni ortaya <9an Oenomenler de3iller midir[ &rta<a3 Hristiyanl35 9endisini Au tari1 ?n0esi 7atl 9a'ramlar <er<e'esinde tanmlad m[ deoloKiler5 ?.elli9le dinler5 8-1esi. 9i5 ?nemlidirler. !n0a9 i9iBy8. yldr to-lum i<erisinde Aulunan ideoloKinin Air anali.ini gelitirme9teyi. 'e Au Aen.er tari1i artlara sa1i- olan Oar9l to-lumlarda9i Oon9siyonel ?.elli9leri tanmlayaAilir. DinU ideoloKilerin to-lumsal ile'leri arasnda9i Aen.erli9lerin5 Aunlarn ?.g8ll89lerinden da1a ?nemli oldu9lar g?r8leAilir. 7u <er<e'ede5 Oar9l gelene9sel 98lt8rel Aolu9lar g?. ard edilmiyorlar. !n0a9 Aunlar esas olara9 SHuntingtonPn yanl olara9 R7atl 98lt8rR olara9 adlandrd3T modern 9a-itali.m taraOndan i<ine 'e dna d?n8t8r8ld8ler. Ga-itali.min SAu 7atl olmayanT 98lt8r8n8n 98resel olara9 Aas9n oldu3u 'e es9i 98lt8r8n i<inin Aoalmasnn nedeninin Au Aas9nl9 oldu3u sonu0una 'ardm. Ga-itali.min da1a <o9 geliti3i modern 98lt8rler5 'ar olan es9i 98lt8rlerle yer de3itirdiler. 2rne3in !'ru-a 'e Gu.ey !meri9aPda9i orta<a3 Hristiyanl3nda 'e Auna -aralel olara9 Ma-onyaPnn 9endine ?.g8 GonO8<y8s<8 98lt8r8nde oldu3u giAi. Di3er Air yandan5 <e're S-eriOeriT 8l9elerde5 9a-italist 98lt8r8n Aas9nl35 es9i yerel 98lt8rlerin 9?9ten0i Air Ai<imde d?n88m8nde tam olara9 ie yaramad. 7u Oar9ll3n nedeni5 sa-9n gelene9sel 98lt8rlerin ?.el 9ara9terlerinde de3ilW mer9e.de9i 'e -reOeride9i 9a-italist genilemenin /6+ Oar9l Ai<imlerinde aranmaldr. Ga-itali.m5 98resel genilemesi esnasnda e'rensel Oi9irleri 'e somut ger<e9li3i i<erisinde 8retti3i 9utu-lamalar arasnda9i <eli9ileri ortaya 9oydu. E'renselli9 ad altnda SAireyselli95 demo9rasi5 ?.g8rl895 eitli95 se98lari.m5 1u9u9sall9 'A.T 9a-itali.m taraOndan ortaya <9arB lan t8m de3erler sistemin 9urAanlarna yalanlar 'eya sade0e 7atl 98lt8rlere uygun de3erler olara9 g?r8ld8. 7u <eli9iler <o9 a<9 Air Ai<imde s8re9lidirlerW Oa9at 98resellemenin derinlemesinin Syaad3m. eyi de 9a-sayara9T 1er aamasnda <elimelerin iddeti <-la9

olara9 g?r8l8r. Da1a sonra sistem5 onu 9ara9teri.e eden -ragmati.me tee998r edere95 <eli9iyi y?netmenin ara<larn 9eOeder. Her Airini Oar9l 9aAul etmesi5 e.ilenin genelli9le tamamen a9si olan uygun de3erleri de3itirme9 i<in5 demo9rasi5 9iisel ?.g8rl89 'e eitli9 tale- etme9ten 'a.ge<mesi yeterlidir. 7u Oaydal modelde5 9urAanlar5 9a-itali.min 1er1angi Air engelle 9arlamadan yaylmasna i.in 'erere95 alt stat8lerini i<selletirirler. Em-eryali.m 'e 98lt8rel0ili9 1er .aman iyi dostlar olmulardr. Em-eryali.mW e9onomiyi S?.el m8l9iyet5 Pa.arT5 -oliti9 1ayat Sdemo9rasiT5 to-lumu S9iisel ?.g8rl89T y?netme Oorm8l8 'e 7atPnn tari1in sonuna geldi3ini 9iAirli 'e 9esin olara9 iOade eder. &rtaya <9an ger<e9 <eli9ilerin 1ayalU oldu9lar ileri s8r8l8r 'eya 9a-italist mant3a Aoyun e3meye 9ar sa<ma Air direniten t8redi3i su<lamas ya-lr. T8m di3er insanlar i<in se<im Aasittir( 7atnn yanl de3erler A8t8n8n8 9aAul etme9 ya da 9endilerini 9endi 98lt8rel ?.elli9lerine 9a-atma9. Pa.arn 'e em-eryali.min 8retmesi gere9en 9utu-lama sunuldu3unda5 Au i9i se<ene9ten Airin0isi im9Vns.dr St8m d8nyada oldu3u giAiTW <8n98 o .aman 98lt8rel 9ar9l9 ?n -landa yer alr. !ma Au 9ar9l9ta .arlar 1ilelidir( 7at 1er .aman 9a.ana0a9tr5 di3erleri de 1er .aman yenile0e9tir5 ite Au y8.den di3erlerinin 98lt8rel0i se<ene9leri5 yaln.0a tolere edilme.5 ayn .amanda 0esaretlendirilir. 7u 9urAanlar i<in sade0e Air te1dittir. 7u durumda5 'e tari1in sonunda9i mitoloKi9 tartmann 'e uygarl9larn <ar-malarnn tersine5 eletirel <?.8mleme ger<e9 deste9 'e meydan o9uyular tanmlamaya <alr. Gendi mant3n aamayan <eli9ilerle ?r8lm8 9a-itali.m5 tari1te yaln.0a Air sa1nedir 'e ilan etti3i de3erler tari1i Aa3lamlarndan5 snrlarndan 'e 9a-itali.min <eli9ilerinden yo9sun olara9 sunulmutur 'e A?yleli9le
/66

i<leri Aoaltlmtr. 7atnn tatmin olmu tartmas5 Au meydan o9umalara te-9i 'erme.5 onlar Ailere9 g?rme.den gelir. !n0a9 9urAanlarn 98lt8rel0i te.leri de5 9endisini onarr5 <eli9iyi ger<e9 alann dna atar5 d8mana 98lt8r8n8n 1ayalU Aolu3una s3nmas i<in i.in 'erir. E3er slam yerel to-lumun 9ontrol8ne alnrsa 'e e3er d8nya e9onomisi 1iyerarisi i<erisinde sistemin 9urallar slam to-lumlarn -a.arn 9om-rador stat8s8 i<ine 9ilitlerse ne olur[ D8n98 Oai.m giAi5 Aug8n8n 98lt8rel0ili3i de yalanlar 8.erine <alr( 7unlar <?.8m oluturuyorlarm giAi g?r8nseler de5 aslnda 9ri. y?netim ara<lardrlar. !n0a9 geriye de3il5 ileriye Aa9ma9 ger<e9 sorularla 9ar 9arya 9alma9 anlamna gelir. E9onomi9 yaAan0lama 'e genileyen 98resel 9utu-lamayla nasl sa'amal[ Tari1i 9a-itali.min Oorm8l8n8n ?tesinde e'rensel de3erlerin ger<e9 gelimine i.in 'ere0e9 9oullar nasl yarata0a3.[ !yn .amanda Air 98lt8rel miras eletirisi de 9endisini ?nerir. !'ru-aPnn modernlemesi5 !'ru-allarn 9endi ge<mi 'e dinlerine y?neltti9leri eletiri olmadan d88n8leme.. inPin modernlemesi5 ge<miin 'e ?.elli9le de GonO8<y8s<8l838n eletirisi olmadan AalayaAilir miydi[ Sonrasnda5 miras SAir durumda Hristiyan5 Air Aa9a durumda GonO8<y8s<8T yeni 98lt8re te9rar entegre olmu5 Au da an0a9 ge<miin de'rim0i eletirisiyle 9?9ten0i Air Ai<imde d?n8t8r8lmesinden sonra m8m98n olmutur. Di3er taraOtan5 slam d8nyasnda5 ge<mii eletiren inat< Air reddedi5 d8nya sisteminin 1yerarisinde9i Au 98lt8rel Aolu3u oluturan 8l9elerin de'aml a.almasyla Airli9te yo9 olur.

"""
%enelli9le Air durum anali. edildi9ten sonra5 Au5 gele0e9te9i olas gelimelere yanstlr. Sa'a sonras 9a-italist yaylmann 8.erinde9i u.lamann ya'a ya'a anmas5 1er t8r 9stlamadan Aa3ms. sermayenin 9endi e9onomi9 <9arlarnn te9 yanl mant3na uygun Air d8nya y?netim 8to-yas em-o.e etmeye <alt3 yeni Air saO1a a<mtr. 7u il9 <9arm5 Aas9n g8<lerin strateKisinin yeni i9ili ama<larnn tanmna g?t8r8r( E9onomi9 98resellemeyi derinletirme9 'e Auna 9ar olan diren0in -oliti9 9a-asitesini yo9 etme9. D8nyann Air Pa.ar giAi y?netilmesi5 -oliti9 g8<lerde a.amU Air -ar<alanmaya iaret etme9tedir. Yani5

/6C di3er Air deyile5 de'let g8<lerinin yo9 edilmesi Sde'let 9art ideoloKinin merulatrmaya <alt3 Air ama<T5 an0a9 to-lulu9larn etni95 dinU 'e di3er 9?9tendin0ili9 giAi il9el ideoloKi9 dayanmalarn le1ine olara9 ya-laAilinir. G8resel y?netim -roKesi i<in ideal olan5 te9 98resel -olis 1aline gelmi !7D dnda5 Aa9a 1i<Air 8l9enin S?.elli9le Aa3ms. olan 1i<Air as9erU g808nT yaamamasdr. Di3er t8m g8<ler5 m8te'a. Air Ai<imde g8nl89 Pa.ar y?ntemiyle ilgili ilerle snrlandrla0a9tr. !'ru-a -roKesi5 snrlar ?tesinde a.amU A?l8nme yaanr9en SSla'lar5 Ma9edonlar5 e9ler 'A.T -a.arn to-lu y?netimi olara9 tasarlanma9tadr. Demo9rasi 'e insan 1a9lar 9onular5 demo9rasi 'e insan 1a9larndan insanlarn Oaydalanmasn ?nleme9 i<in sila1 altna alnmtr. Etni9 ya da 98lt8rel0i ama<larn etraOnda9i ideoloKi9 sila1lanma 'e Aelirginli9 'e Oar9 metni5 et9isi. 0emaat<ili3in motorudur 'e m80adeleyi etni9 temi.li9 'e dinU totaliteri.m taAanna 9aydrma9tadr. 7u mant3n <er<e'esinde medeniyetlerin <ar-mas olas 'e ar.ulanr 1ale gelmitir. 7una g?re5 HuntingtonPn 9onuya m8da1alesi5 Au e9ilde o9unmaldr. Huntington5 ge<mite gelime adna ;<8n08 D8nya di9tat?rl89lerine deste3i merulatran metinler ya.ard. 7ug8n ise5 9ri.lerin 98lt8rel uyumsu.lu9lar etraOnda9i <eli9ilerin 9utu-lamas yoluyla y?netilmesini meru 9lan Air metin ya.ma9tadr. 7u5 7atnn .aOerini garantileyen Air strateKiden Aa9a Air ey de3ildir. &rta 'adede5 etni9 'e dinU <atmalarn artrlmasyla5 olaylarn Au strateKinin et9inli3ini do3rulad3 g?r8lme9tedir. @a9at A?yle0e do3al 98lt8rel <atma te.i is-atlanyor mu[ 7u 9onuda g8<l8 9ayglar Aelirttim. G8lt8rel0ili3in iddet yoluyla onanmas5 nadiren5 9atlan insanlarn 8r8n8d8r. 7u t8rden onanmalar5 neredeyse 1er .aman i9tidarda9i ya da liderli9 isteyen a.nl9lar taraOndan Oorm8le edilmilerdir. Ha9im snOlarn sistemin 98resel e'rimi nedeniyle 9rlgan oldu9lar5 Au 98lt8rel0i 'e etni9 strateKilere Aa'urdu9lar a<9tr. 7u5 Oela9etin Oar9l oranlarda yaand3 Do3u !'ru-aPnn durumudur. 7u ayr0a5 slamU D8nya 'e Sa1raalt !Ori9asPnda9i olumsu. milliyet<ili9ler5 9a-italist 9ri. y?netimi a<sndan tamamen ile'seldirler. HuntingtonPu re1Aer alan !7D d -oliti9as 'e isti1Aarat to-lulu3u5 sermayenin yaylmasna diren< g?steren 1al9 1are9etlerini5 98lt8rel Oar9ll9lar 9ullanara9 A?lmede Aaars. oldu. !ngolaPda9i Sa'imAi5 !OganistanPda9i /6: Hi9metyar 'e Yugosla'yaPda9i TudKmanPa ya-lan yardmlar5 98lt8r <atmasnn do3al Air sonu0u olara9 g?r8leme.. G8lt8rel0ili3in ?ng?rd838n8n a9sineW egemen 9a-italist 98lt8r 'e d8nya sistemi ile olan ili9ileri yerel 98lt8rlerin ?.g8ll89leriyle a<9lama95 olana9l de3ildir. D8nyann de3ii9 A?lgeleri arasnda9i Oar9lar a<9layaAile0e9 do3ru ana1tar5 98lt8r alannn dnda Aulunma9tadr. Sistemati9 Air 98lt8rler <atmas yo9tur. Tamamen Aa9a eylerden 9ayna9lanan <atmalarn <o9 da1a derin nedenleri 'ardr. 7u <atmalarn an0a9 Air 9sm 98lt8rel Aoyuta sa1i-ler. 7ir 9itle m80adelesinin strateKisini Aelirleme9 i<in5 ie5 i<inden ge<ti3imi. tari1sel d?nemde 9a-itali.min <elimelerini anali. edere9 Aalamaly.. ont0ly Peviev, No( =5 0.+JPden 9saltlara9 <e'rilmitir. Teori, Ha.iran *,,:
/6J

MEDENYETLE N G! #"L!#M!S"
!rnold T&YN7EEe %ele0e3in tari1<ileri5 Yirmin0i Y8.yln il9 yarsna Aa9-5 tari1in Aa.en ge<irdi3i te0r8Aelerden yararlanara95 g8n8m8.8n en ?nemli olayn tesAit edeAilirler mi[ 2nemli olaydan 9astm5 ga.etelerin Aal9larn dolduran 'e .i1nimi.de yer eden duygusal5 traKi95 9atostroOi95 siyasal 'e e9onomi9 olaylar5 sa'alar5 de'rimler5 9atliamlar5 s8rg8nler5 a<l9lar5 Aollu9lar5 gerilemeler5 ilerlemeler de3il5 Oa9at Ai.im yar Ailin0inde oldu3umu. 'e ga.etelerin Aal9larna ge<meyen eyler. lgin< Aal9lara 9onu olan eyler5 g8n0el oldu9lar i<in ilgimi.i <e9iyorlar 'e derinlerde ya'a<a5 sessi.0e gelien olaylardan Ai.i u.a9latryorlar. @a9at

ger<e9te tari1i ya-an Au ya'a<a gelien olaylar 'e duygusal ge<i0i olaylar5 ?nemlerini 9ayAetti3inde Aunlar ger<e9 yerine otura0a9lar. !9lla g?rme de5 g?.le g?rme giAi5 aratr0 aratrd3 nesne ile 9endisi arasnda Air Oar9 Ara9t3 .aman ger<e9 anlamn Auluyor. 2rne3in5 Salt La9e EityPden Den'erPa u<a9la gider9en o09yPlere en ya9n g?r8nt85 en g8.el g?r8nt8 de3ildir. Da3larn tam 8st8ndey9en5 te-elerden5 srtlardan5 derelerden5 u<urumlardan Aa9a Air ey g?reme.sini.. !n0a9 da3lar geride Ara9t3n. .aman d?n8- Aa9arsan.5 di.iler 1alinde9i mu1teem sralanlarn g?reAilirsini.. te an0a9 imdi o09yPlerin ger<e9 g?r8n8lerini seyretmi saylrsn.. 7u d88n0e a9lmda olara95 gele0e3in tari1<ilerinin g8n8m8.8 Ai.den da1a iyi g?re0e9lerine inanyorum. 7u 9onuda onlar ne diyorlar
e Tari1 @elseOe0isi.

/6,

a0aAa[ )annederim5 gele0e3in tari1<ileri5 =>.y8.yln en ?nemli olayn5 7at medeniyetinin d8nyada yaayan di3er to-lumlar 8.erinde9i et9isi olara9 g?re0e9ler. 7u et9inin5 9urAanlarnn 1ayatlarn ma1'ede0e9 'e yeniletire0e9 dere0ede 9u''etli5 9al0 Air et9i oldu3unu s?yleye0e9tir. 7u5 er9e95 9adn5 <o0u9 1er9esin da'rann5 g?r8n88n85 duygularn5 inan<larn de3itiri- insan ru1unun el de3memi yerlerine 9or9un< Air e9ilde 'e insaOs.0a do9unan d Air et9i. 7unlar gele0e3in g8n8m8.e Aa9a0a9 tari1<ilerinin M.S. =>+: ylndan ?n0e s?yleye0e3inden eminim. />+: ylnn tari1<ileri ne diye0e9ler a0aAaF E3er Air y8.yl ?n0e yayor olsayd95 <o9 ?n0eden ileride ya-lmas gere9en ey i<in s-e98lasyon ya-maya 08ret etti3im i<in ?.8r dilemeliydim. 7iny8. yl5 d8nyann M.2. +>>+ ylnda yaratld3na inanan insanlar i<in oldu9<a <o9 saylr. 78y89 dedelerimi.in .amanndan Aeri tari1 o 9adar <o9 de'rimle 9arlat 9i5 Aen ?.8r dilemeye gere9 duymuyorum5 <8n98 e3er Au5 ge.egenin yaradlndan g8n8m8.e de3in olan tari1ini Air <i.elge 1alinde <9armaya <alsaydm5 Ain y8. yl giAi <o9 9sa Air .aman <-la9 g?. i<in g?r8n8r 1ale getireme.dim. />+: ylnn tari1<ileri5 =>+: ylnn tari1<ilerinden da1a ilgin< eyler s?yleyeAile0e9ler5 .ira onlar o .aman Ai.im Aug8n Ael9i de Aalang0nda oldu3umu. tari1 1a99nda da1a <o9 ey Aile0e9ler. 7en0e />+: ylnn tari1<ileri5 9urAanlarn5 saldrganlarn 1ayatlarnda a<a0a3 yaralar 9onua0a9lar. />+: ylnda 7at medeniyeti5 oni9iBon8< y8.yl ?n0e Garanl9 a3larPdan Aeri Ailinen 1alinden5 &rtodo9s alemi5 slVm5 Hindui.m 'e $.a9 Do3uPdan gelen et9ilerle yeni Air 1ale d?n8eAilir. 7ug8n saldrgan 7at medeniyeti ile5 onun 9urAan di3er medeniyetler arasnda Aelirginleen Oar9ll95 +>+: ylnda Ael9i de ?nemini 9ayAede0e9. Et9iler te-9iyle 9arlan0a5 A8t8n insanl9 A8y89 Air te0r8Aeye sa1i- ola0a9tr. 7ir medeniyetin to-lumsal de3erleri5 di3er meB deniyetlerin to-lumsal de3erleriyle <ar-t3nda5 ortaya yeni 'e orta9 Air 1ayat d8.eni <9a0a9tr. +>+: ylnn tari1<ileri5 miladU tari1in i9in0i Ain ylna do3ru5 7at medeniyetinin <a3dalar 8.erinde9i et9isini5 insanl3n Airlemesi yolunda il9 adm oldu3undan5 <a3 a<an Air olay oldu3unda Airlee0e9ler. &nlarn .amannda insanl3n Airlemesi5 Ael9i de insan 1ayatnn temel artlarndan Airi ola0a9 'e medeniyetin /C> altAin yldr 'arolageldi3i .aman i<inde5 medeniyet ?n08lerinin sa1i- oldu3u dar tari1 g?r885 a9llarnn u0una Aile gelmeye0e9tir. ;l9elerinin en u.a9 sa1ilinden Aile Air g8nl89 yol0ulu9la Aa9entine ulaan !tinallar5 onlarn <a3m.da9i a9ranlar olan 'e 8l9elerini Aatan sona onalt saatte u<a9la ge<eAile0e3ini. !meri9allar5 e3er A8t8n Air e'ren o 98<8089 8l9elerine da1il olsayd5 a0aAa nasl da'rana0a9lard[ Ve 6>+: ylnn tari1<ileri[ )annederim5 6>+: ylnn tari1<ileri5 insanl3n Airlemesinin ?neminin ne te9ni9 alanda5 ne e9onomi95 ne as9erU5 ne siyasal alanda5 Oa9at din alannda aranmas gere9ti3ini s?yleye0e9ler.

Neden Air9a< Ain yl ?n0e9i tari1e Aa9ara9 g8n8m8. tari1inin gele0e9te nasl de3erlendirile0e3i 9onusunda ta1minlerde Aulunuyorum a0aAa[ 8n985 ?n8m8.de5 RmedeniyetR dedi3imi.5 insan t8rlerinin oluturdu3u il9 to-lumdan Aug8ne 9adar gelmi altAin yll9 tari1 'ar. !ltAin yl5 insan r9nn5 memelilerin yayla5 yery8.8nde9i ge.egen sisteminde9i5 g8nete9i5 yld. 98mesinde9i 1ayatla 9arlatrld3nda5 oldu9<a 9sa Air .aman. Yine de Au altAin yl5 Ai.im aratrmam. i<in gere9li di3er Aa. ?rne9leri5 Oar9l medeniyetler arasnda9i 9arlama ?rne9lerini 'ereAilme9te. 7i.im ge<mite9i Air9a< durumda yararland3m. giAi5 />+: 'eya +>+: ylnn tari1<ileri de Ai.lerden yararlanara95 A8t8n tari1i Ailme olana3na 9a'ua0a9lar. %e<mite9i 9arlamalarn sonu<lar a9lmda oldu3undan5 Aug8n Ai.im5 <a3dalarm.la olan 9arlamam.n nasl sonu<lana0a3n <9araAiliyorum. 2rne9 olara95 Ai.den ?n0e gelen %re9o omen medeniyetini alalm 'e Aug8n Ai.e Au 9adar ilerisinden nasl g?.89t838n8 d88nelim( s9enderPin 'e omallarPn Oeti1leriyle5 %re9o omen medeniyeti5 A8t8n Es9i D8nyaPyaB HindistanPa5 ngili. adalarna5 1atta in 'e is9andina'yaPya da1iB yayld. & .amanda .a-tedemedi3i medeniyetler &rta !meri9a 'e PeruPda yaayan medeniyetlerdiW Au y8.den genileyii 'e g8<l8l8385 Ai.im medeniyetimi.den 1i< de a. de3il. %re9o omen d8nyasnn M.&. son d?rty8. yl i<inde9i gelimesi5 Aug8ne 9adar geleAilmi. & tari1lerde %re9oB omen d8nyasn5 9adn5 er9e9 1er9esi .or durumda Ara9an sa'alar5 de'rimler 'e e9onomi9 Aunalmlar5 Aug8n Yunan medeniyetinin !nadoluPyu5 SuriyePyi5 MsrP5 7aAilPi5 ranP5 HindistanP5 inPi /C* 98lt8rel olara9 istilas yannda5 Air 1i< 9alyor. @a9at %re9o omen medeniyetinin di3er medeniyetler 8.erinde9i et9isi5 Ai.i Aug8n neden ilgilendiriyor[ 7u medeniyetlerin %re9o omen medeniyetine 9ar g?sterdi9leri te-9iler y8.8nden. 7u 9arBsaldr5 %re9oB omen saldrsnda oldu3u giAi 9ol 9u''etiyle ger<e9letirildi. @a9at Aug8n5 Ya1udilerin oma 'e Yunan em-eryali.mine @ilistinPde sila1l direnilerinde9i @ratPn do3usunda Aulunan Sasani HanedanPna5 PartllarPn 'e "ranllarPn 9arBsaldrlarnBda9i milVdU Yedin0i y8.ylda5 &rta Do3uPyu5 is9enderPin Oet1ediinden da1a a. Air .amanda %re9oB omen egemenli3inden 9urtaran m8sl8man !ra-larn Ao 8mitleri5 Ai.i ilgilendirmiyor. @a9at Air de 9aleleri 'e eyaletleri de3il de 9alAleri 'e a9llar Oet1eden duygusal 9arBsaldr 'ar. 7u saldr5 %re9oB omen medeniyetinin .orla saldr- y9t3 d8nyalardan do3an yeni dinlerin misyonerleri taraOndan ger<e9letirilme9te. 7u misyonerlerin a15 Gral 78y89 !ntio01usPun Air .amanlar deneyi- Aaaramad3n5 !nta9yaPdan Aalat- Ma9edonya5 Yunanistan 'e omaPya 9adar g?t8reAilen St.Paul_dur. 7a1setti3imi. dinler5 %re9oB omen d8nyasnn resmi dininden Oar9l %re9oB omen -ut-erestli3inin tanrlar de3ii9 yerlerden gelmiW genelli9le A?lgesel 'e siyasal -landa 9almlarW !t1ene Polias5 @ortuna Praenestina5 Dea oma giAi. Yunan 'e omal 9alAlari Oet1etmeye <alan Au yeni dinlerin tanrlar5 9endi to-ra9larndan 9ayna9land. 78t8n insanl3a 9urtulu sunan Ya1udi5 "s9itli5 Yunanl e'rensel tanrlar oldular. Ya1ut Au tari1sel olay dinsel terimlerle a<9larsa95 RTe9 %er<e9 TanrR inan05 insanlarn 9aOalarnda9i es9i gelene9leri y9ma Orsatn eline ge<irdi. 7u 8.808 deney5 insanlara da1a ?n0e algB layamad9lar %er<e9 Tanr inan0n anlama Orsatn 'erdi. 7i.im i<in 'e Ael9i de Ai.den i9i ya da 8< Ain yl sonrasnn insan i<in son dere0e ?nemli olaAile0e9 u i9i 9elimeyi d88n8n( RMesus E1rist.R 7u i9i 9elime5 Hristiyanl9Pn do3du3u %re9oP omen 'e Suriye medeniyetinin 9arlamasnn a1itleridirler. RMesusR Sami dilinin 8<8n08 te9il a1s Oiili i9en RE1ristR Yunan0a Air orta< Oiildir. 7u i9i isim5 Hristiyanl9Pn Au i9i 98lt8r8n8n Airlemesinden do3du3unu do3ruluyor.

78t8n d8nya0a Ailinen Hristiyanl9P5 slVmP5 Hindui.mi 'e $.a9 Do3uPda tannan Ma1ayana 7udi.mPini d88nelim. D?rd8 de5 tari1sel /C= olara95 %re9oB omen medeniyeti ile <a3dalarnn 9arlamas sonu0unda do3mutur. Hristiyanl9Pa slVm5 %re9oB omen medeniyetinin ya-t3 et9iye Airer te-9i olara9 do3mular( Hristiyanl95 yumua9 Air te-9i i9en5 slVm sert Air te-9i olmu5 Ma1ayana 7udi.mi 'e Hindui.m de ayn et9inin Hint d8nyasndan gelen te-9ileri. 7ug8n %re9oP omen tari1ine y9lndan Ain8<y8. yl sonra yeniden Aa9t3m.da g?rd838m8.W %re9oB omen medeniyetinin Aa9a medeniyetlerle 9arlamasdr. 7u 9arlamalarn ?nemi5 ortaya <9ard9lar e9onomi9 'e siyasal sonu<lardan de3il5 Oa9at dinsel sonu<lardan gelme9te. 7u %re9oB omen ?rne3i5 medeniyetler arasnda9i 9arlamalarn s8resi 1a99nda da Ai.e Oi9ir 'erme9te. %8n8m8.de5 *6>>B*C>> yllarnda Aalay- et9isini s8rd8ren 7at medeniyeti ile temsil olunan %re9oB omen d8nyasnn di3er <a3da olan medeniyetler 8.erinde9i et9isi5 M.&. d?rd8n08 y8.ylda5 s9enderPin Oeti1leriyle Aalamt. & sralarda5 &rta Do3uPnun5 milVdU tari1in yedin0i y8.ylnda m8sl8man !ra-lar taraOndan %re9oB omen egemenli3inden 9urtulmasndan Ae 'eya alt y8.yl ge<mesine ra3men5 &rta Do3u d8nyas5 1VlV Yunan OelseOe 'e Ailimin 9lasi9lerini <e'iriyordu. M.&. d?rd8n08 y8.yldan5 miladi tari1in on8<8n08 y8.ylna de9 ge<en Ainalty8. yl s8resin0e %re9oB omen medeniyeti5 di3er medeniyetleri et9isi altnda tutmutu. #imdi5 Au Ainalty8. yll9 s8re ile Ai.im modern 7at medeniyeBtiyle <a3dalar arasnda9i et9ilemenin s8resini 9arlatrn. 7u et9ilemenin5 &smanlPnn 7at medeniyetinin Aei3ine saldrs5 &naltn0 y8.yln sonlarnda Aalayan 7atl 9eiO 1are9etleriyle Aalad3n s?yleyeAilirsini.. 7u ise an0a9 d?rty8.elli yl s8rme9te. insanlarn 9alAleri 'e a9llarnn Aug8nlerde 1.l <alt3n d88nse9 Aile5 Sinsan -si9oloKisinin Au 9adar 1.l de3ieAile0e3ine ait 1i<Air delilim olmasa daT5 yine de Aana Me9si9a5 Peru5 &rtodo9s Hristiyan medeniyeti5 slVm5 Hint 'e $.a9 Do3u medeniyetleriyle olan et9ilememi.in Aandaym. giAi geliyor. Hare9etlerimi.in et9isini onlar 8.erinde da1a yeni yeni g?rme9teyi.5 Oa9at onlarn 9arB1are9etlerine neyse 9i 1en8. rastlamad9. GarBsaldr y?n8nde9i 9-rdamalar il9 olara9 Ai.im neslimi. g?rd8 'e <o9 ra1ats. olduW Oa9at Ai. 1olansa9 da 1olanmasa9 da5 Aunun <o9 0iddi Air 9-rdanma oldu3unu 1issetti9. ElAette5 usyaPda9i /C/ &rtodo9s Hristiyanl3nn 9-rdanndan Aa1sediyorum. 7u 1are9etin 0iddi 'e ra1ats. edi0i oluu5 ar9asnda9i maddi g8<ten gelmiyor. Ne de olsa5 uslar 1en8. atom AomAasnn srrn 9eOedememilerW Oa9at 7atl ru1lar 7atl olmayan Air RideoloKiyeR <e'irme g808n8 AulB mular. uslar5 7atPnn lai9 sosyal OelseOesinin Air 8r8n8 olan Mar9si.mi al-5 onu Air in0il giAi yorumladlar. uslar5 7atPya ait olan Au dini al-5 onu 9endilerine malettiler5 imdi Ai.e yeni Air anlamla sunuyorlar. 7u 7atPnn ald3 il9 9arl9W Oa9at Au Gom8ni.m ad altnda9i 9arl95 7at te1didine Hint 'e inlilerPin 'erdi3i 9arl3n yannda5 Aasit Air olay olara9 g?.89eAilir. Sonunda Ai.e5 Hindistan 'e in5 7atl yaantm. Gom8ni.mden da1a <o9 et9iliyor giAi g?.89eAilir. @a9at Aundan da .ayO olan Me9si9a medeniyeti Aile 9ar 9oymaya Aalyor. *,*> tari1inden itiAaren Me9si9a 8.erinde onaltn0 y8.ylda9i et9isine 9ar Air il9 1are9et olara9 yorumlanmalW Aug8n Me9si9aPda olan5 yarn %8ney !meri9aPnn yerli medeniyetlerinden Peru5 7oli'ya5 E9'ator 'e GolomAiyaPda da olaAilir. Ya.m. Aitirmeden5 u ana 9adar ?yle0e 9aAul etti3im Air no9tay aydnlatma9 gere9iyor( RmedeniyetRten ne anlyoru.[ Da1a ?n0e de a<9lad3m. giAi5 medeniyetten insan to-lumlarnn 7at5 slVm5 $.a9 Do3u5 Hint medeniyeti e9linde snOlandrlmasn anlyoru.. 7u isimler a9lm.da din5 mimarU5 resim5 8slu- 'e gelene9 a<sndan Oar9l eyler uyandryor

Yine de5 8.erinde s8re9li <alt3m. Air terimden ne anlad3m. iyi0e a<9lamam. gere9iyor. RMedeniyetRten ne 9asdetti3imi Aildi3ime inanyorumW en a.ndan5 medeniyet g?r88n8n Aende nasl e9illendi3inden eminim. RMedeniyetRten5 9endi 8l9esinin `!meri9aPnn 'eya ngilterePnin ?rne3inB tari1ini anlamaya <alr9en5 insann ulat3 en 98<89 tari1sel Airimi 9astediyorum. !meri9aPnn tari1ini 9endi i<inde anlama9 isterseni.5 Aouna u3rarsn.. !meri9aPnn5 7at !'ru-a 'e di3er deni.ar 8l9elerle olan ili9ilerine 'eya GolomAPun !meri9aPy 9eOinden ?n0e 7at !'ru-aPda9i 9ayna9larna inmeden5 Oederal 1898metin temsilU 1898metin5 demo9rasinin5 sanayi de'riminin5 monogaminin5 Hristiyanl3n !meri9aPnn 1ayatnda oynad3 rol8 anlaman. im9Vns.dr. @a9at !meri9a5 tari1 'e 9urumlarn -rati9 ama<lar i<in anlalr 1ale getirme9 yolunda 7at !'ru-aPnn ?tesine5 Do3u !'ru-aPya5 slVm /C+ d8nyasna5 %re9oB omen d8nyasna u.anman. gere9miyor. 7u .aman 'e me9an snrlar Ai.e5 !meri9aPnn5 ngiltere5 @ransa 'e HollandaPnn da Air -ar<as oldu3u to-lumsal 1ayatn anlalr Air Airimini g?sterme9teW si.5 Auna ister 7at alemi5 ister 7at medeniyeti5 ister 7at to-lumu5 ister 7at d8nyas deyin. !yn e9ilde5 e3er YunanistanPn5 SrAistanPn5 usyaPnn tari1lerini anlamaya <alrsan.5 ulaa0a3n. Air &rtodo9s 'e Air 7i.ans d8nyasdr. @as 'eya !OganistanPdan 9al9ara9 Air slVm d8nyasna5 7engal5 Mysore5 aK-utanaPdan 9al9ara9 Air Hint d8nyasna5 in 'eya Ma-onyaPdan 9al9ara9 da Air $.a9 Do3u d8nyasna ulaaAilirsini.. Vatandalar oldu3umu. de'let5 8.erimi.de da1a 9at 'e da1a .orAa0a iste9lerde Aulunur9en5 8yeleri oldu3umu. medeniyetin 1ayatm.da da1a <o9 yeri 'ar. 7i.im i<inde Aulundu3umu. medeniyet5 Aa9a de'letlerin 'atandalarn da i<ine alma9ta. 7in8<y8. yanda olan 7at medeniyeti5 Ain yanda olan ngiltere Grall3Pndan5 9iy8.elli yanda olan 7ritanya Grall3ndan5 "s9o<yaPdan5 y8.elli yanda olan !meri9a 7irlei9 De'letleriPnden da1a yal. De'letler <o9 a. yaay- AirdenAire ?lmeye ma19umlar. 7at medeniyeti5 ge<mite Venedi9 Eum1uriyetiPnin5 !'usturyaBMa0aristan m-aratorlu3uPnun d8nya 1aritasndan silinii giAi 7ritanya Grall3 'e !7DPnin siyasal 1aritadan siliniinden sonra da 1ayatta 9alaAilir. Tari1e5 de'letten de3il de medeniyetten 9al9ara9 Aa9man. istememin nedenlerinden Airisi Au. De'letleri medeniyetlerin Aa3rnda yetii- ?len ge<i0i siyasal Oenomenler olara9 g?rmeni.i istememin de... edeniyet Yarglanyor, <e'iren( $Ou9 $yan5 stanAul *,,*5 ss.*J:B*,J. Ma9alenin Aa9a Air ter08mesi i<in Aa9n.( !.;. Siyasal "ilgiler ;kulu Dergisi, E. """5 *,+J5 ss. =+:B=6+.
/C6

T; GYEDEN TEPGLE
@$G$Y!M!PD!N H$NT"N%T&NP! 7ir 7unalm 2rtme aAas 'e SiyasU Teorinin Pragmati9 Gullanm !1met D!V$D&QL$e
SiyasU 9arar me9ani.malar ile siyaset teorisyenleri arasnda ilgin< Air 1u9u9iletirme 'e merulatrma ili9isi olagelmitir. 2.elli9le siyasU de3iimin 'e yeni d8.en araylarnn yo3unlat3 d?nemlerde Au ili9i tar. da1a da Air yaygnl9 9a.anma9tadr. So3u9Bsa'a sonras d?nemde yeni d8nya d8.eni slogan <er<e'esinde yaygnlaan yeni teoriler 1V9im siyasU g8<lere 9amuoyu oluturma 'e meruiyet 9a.andrma do3rultusunda ?nemli 1i.metler sunmulardr. En <ar-0 misalini @u9uyamaPnn Tari0in Sonu te.inde g?rd838m8. Au ili9i t8r8n8n son misali HuntingtonPn edeniyetler 'at%mas 3T0e #las0 of #ivilizations4 te.idir. Mu1te'a a<sndan AirAiriyle <elien Au i9i te. .amanlama 'e !7D d -oliti9asnn teori9 .eminini oluturma9 Aa9mndan 0iddU Aen.erli9ler ar.etme9tedir. @u9uyama te.inin il9 'ersiyonunu omanya de'riminin 'e 7erlin du'arnn y9lmasnn oluturdu3u romanti9 'e iyimser Air ortamda ya.m 'e serAest -iyasa me9ani.masna dayal 7at liAeral demo9rasisinin mutla9 .aOerini ilan etmiti. 7u teoriye g?re insano3lunun tari1 Aoyu s8ren

aray 7at liAeral demo9rasisinin getirdi3i de3erlerle ni1aU m89emmeliyete ulamt. &na g?re art9 A8t8n alternatiO de3er sistemleri 'e medeniyet ya-lar tari1in Au son e'resinde 7at medeniyetinin 8st8n de3erlerine Aoyun e3me9 .orunda idi. 7u ya9lam yeni d8nya d8.eni Oi9rinin entelle9t8el .eminini oluB
e ProO. Dr.

/C, turdu. !7D d -oliti9a ya-lanmas Au romanti.m 'e entelle9t8el .emin i<erisinde sade0e 9endi 9amuoyunu de3il A8t8n Air d8nya 9amuoyunu G?rOe. Sa'aPna y?nlendirme 'e yeni d8nya d8.enine artlandrma im9Vn Auldu. 7u atmosOerin 7osna 9ri.ine 9adar de'am etti3i s?yleneAilir. 2.elli9le G?rOe. Sa'aPn m8tea9i- g8nlerde mu1temel 9ri. A?lgelerinden Aa1setme9 yersi. Air 9?t8mserli3in iareti saylyordu. 7a3datPn AomAalanmasnn 1emen a9aAinde =>B=/ Mart *,,* tari1leri arasnda GanadaPda to-lanan "nternational Studies !sso0iation taraOndan terti-lenen $luslararas li9ilerde Yeni 7oyutlar Aal9l 9ongreye sundu3um Medeniyet D?n88m8 'e SiyasU Sonu<lar adl teAli3imde RTari1in SonuR te.inin 7at medeniyetinin ge<irme9te oldu3u 9ri. s8re0ini ?rtmeye <alan entelle9t8el Air <aAa olara9 niteleyi- ten9it etti3im .aman Au iyimser yorum0ulardan Au do3rultuda ilgin< te-9iler almtm. Ya9la9 C>> siyaset Ailim0inin =/> ayr oturumda ele ald3 uluslararas ili9ilerin yeni Aoyutlar Air9a< m8stesna genelli9le son dere0e iyimser Air taAloyu g?.ler ?n8ne seriyordu. RYeni D8nya D8.eniRnin Aa d8man 1i.aya getirilmi 'e tari1in sonunu -er<inleyen Aar d?nemi Aalamt. 7enim A?yle Air ortamda 7at medeniyetinin gere9 OelseOi5 gere9se sistemi9 dengesi.li9lerden 9ayna9lanan 9ri.inden 'e Au 9ri.in uluslararas sistemi et9ileyen Aoyutundan Aa1setmi olmam ra1ats.l9 do3urmutu. 7osnaPda yaanan insanl9 dram tari1in de3il Au 18lyal d?nemin sonu oldu. 7osnaPda 7atl 8l9elerin g?.etim 'e denetiminde ger<e9letirilen soy9rm 1em 7at medeniyetinin yaad3 de3er 9ri.ini 1em de uluslararas sistemin <ar-9l9larn A8t8n a<9l3yla ortaya 9oydu. 7?yle Air gelime @u9uyamaPnn oluturdu3u <er<e'eyi ge<ersi. 9lyordu. 7u dengesi.li9 'e <ar-9l9larn ?rtAas edilmesi i<in yeni teori9 <er<e'eler 'e Au teori9 <er<e'elerin ?ng?rd838 yeni su<lular 'e d8manlar gere9iyordu. $.un s8redir siyasU literat8re 0iddU Air 9at9da Aulunamam olan Huntington Au misyonu 8stlendi 'e +oreign 8ffairs dergisinin *,,/ Ya. saysnda RMedeniyetler atmasR Aal9l ya.sn 9aleme ald. HuntingtonPa g?re d8nya -oliti9as yeni Air e'reye giriyordu 'e Au e'rede ideoloKi9 'e e9onomi9 <atma yerini 98lt8rel a3rl9l medeniyetler <atmasna Ara9yordu. &na g?re gele0e9te9i -oliti9 <atma /:> alanlar medeniyet <atla9larnn oldu3u A?lgeler ola0a9tr. 7u yarg ya.da alt temel seAeAe istinad ettiriliyor( *. Medeniyetler aras Oar9ll9lar sade0e ger<e9 de3il ayn .amanda temel Oar9ll9lardr5 =. D8nyann 98<8lmesine 9out olara9 medeniyetler aras ili9iler yo3unlama9ta 'e Oar9l medeniyetlere 8ye to-lulu9lar arasnda9i 98lt8rel Oar9ll9lar Oar9l uurlanma Ai<imleri oluturma9tadr5 /. E9onomi9 modernleme 'e sosyal de3iim ile sarslan yerel 9imli9lerin yerini Oundamentalist dinU uurlanma doldurma9tadr5 +B 7at to-lumlar dnda9i to-lumlarda 9itlelerin 7at 1ayat tar.n Aenimseme e3ilimi 1.lanma9la Airli9te Au to-lumlarn se<9inleri arasnda otanti9 'e yerel 98lt8rlere d?n8 e3ilimi artma9tadr5 6. G8lt8rel Oar9ll9lar e9onomi9 'e siyasU Oar9ll9lara g?re da1a .or u.lalaAilen <atma alanlar do3urma9tadr5 C. Din 'e 98lt8r temellerini de Aarndran e9onomi9 A?lge0ili9 g8<lenme9tedir. %?r8ld838 giAi Huntington5 @u9uyamaPya g?re <o9 Oar9l 'e .t Air teori9 'arsaymdan 1are9et etme9tedir. @u9uyamaPnn a9sine Huntington tari1in sonunu iaret eden e'rensel Air de3erler sisteminden 'e uluslararas Air d8.enden Aa1setmiyor. !9sine ortaya <9an Air d8.ensi.li3in ta1lilini ya-maya <alyor 'e Au d8.ensi.li3e yol a<an <atma alanlarnn orta9 .eminini ya9alamaya <alyor. Ul9i 7at medeniyet de3erlerinin e'renselleme s8re0inin

9a<nlma.l3n 'urgular9en di3eri Ara9n A?yle Air s8re0in 'arl3n ileri s8rmeyi yerel medeniyetleri 1are9ete ge<iren alternatiO s8re<lerin Aelirleyi0ili3ini ortaya 9oymaya <alyor. @u9uyamaPnn iddial s?.lerinin yerini HuntingtonPn da1a ger<e9<i5 da1a 1esa-l 'e <o9 da1a -oliti9 8sluAu alm g?r8n8yor. @u9uyama5 te.ini teori9 0a.iAeye 9a'uturma9 i<in OelseOeye Aa'uruyordu. Huntington ayn 0a.iAe mer9e.ini medeniyet tari1i yoluyla elde etmeye <alyor. @u9uyamaPnn Hegel OelseOesini 9endi te.ine -ayanda ya-ma9 i<in 9ullanr9en ortaya 9oydu3u se<i0i ta'r Huntington i<in de ge<erli. Huntington tari1 i<inde9i medeniyet <atmalarn in0eler9en se<i0i Air ya9lamla medeniyetlerin <atma alanlarn 'urgular9en medeniyetler aras 9aynama5 m8sama1a 'e sente. alanlarn yo9 Oar.ediyor. HuntingtonPn Au ya9lamnn metodi9 Air 1ata sonu0u de3il ?n0eden Aelirlenmi teori9 Air ter0i1 sonu0u oldu3unu ortaya 9oyan 0iddU /:* i-u<lar 'ar. 7u teori9 ter0i1 ma9alenin misyonu ile ya9ndan ilgili. Huntington Au ta1lil ile 7at medeniyetinin OelseOiBentelle9t8el Airi9imini5 sosyal 98lt8r 'e uluslararas sistem 8.erinde9i Aelirleyi0i 'asOn g?.ard ediyor. Dolaysyla da Aunalmn 'eAalini 'e ortaya <9an <atma alanlarnn y898n85 te9el0i 7at medeniyeti taraOndan 1ayat alanlar gitti9<e snrlandrlm yerel medeniyetlere 'e otanti9 98lt8rlere y89l8yor. 7?yle0e gele0e9te9i Aunalmn su<lular imdiden ilan edilmi oluyor. 7u no9tada Huntington Au te.i ile @u9uyamaPnn yarm Ara9t3 resmi tamamlyor. &luturdu3u e'rensel de3erler 'e deB mo9rati9 sistemle insano3lunun ni1aU 1edeOini ger<e9letiren 7at medeniyeti S@u9uyamaT 'e detayda9i Aunalmlarn <9masna seAe- olan yerel 98lt8r 'e medeniyet <atmalar SHuntingtonT. @u9uyamaPnn te.i ile 7at medeniyetinin OelseOi 'e sistemi9 unsurlar y80eltilir9en5 HuntingtonPn te.i ile Aata islVm 'e onu ta9iAen GonO8<yani.m olma9 8.ere di3er A8t8n 98lt8r 'e medeniyetler <9an siyasU 1u.ursu.lu9 'e Aunalmlarn 9ayna3 'e sorumlusu olara9 ta9dim ediliyor. Huntington Au resmi tamamlar9en 7at medeniyetinin i< dengesi.li9lerini 'e Aunalmlarn uurlu Air e9ilde sa9lamaya <alyor. E3er uluslararas sistemde ger<e9 anlamda Air de3er 'e sistem Aunalm 'arsa Aunun Aa sorumlusunun Au de3erlerin 'e sistemin 9ayna3 olan 7at medeniyeti olmas lV.m gelir9en Huntington di99atleri di3er 98lt8rler 8.erine yo3unlatryor. 7u yargsn g8<lendirme9 i<in de @u9uyamaPnn Hegel OelseOesini 9ullanmasna Aen.er Air e9ilde ToynAeePyi e9si9 'e se<i0i Air e9ilde 9ullanyor 'e ToynAeePnin tari1te ortaya <9m =* medeniyetten altsnn yaama9ta oldu3u g?r88n8 te.ine dayana9 olara9 alyor. HalAu9i ToynAee ayn eserinin m8tea9iA satrlarnda yaama9ta olan Au alt medeniyetin de 7at medeniyetinin Aas9s altnda 0an <e9ime9te oldu3unu s?yleme9tedir. E3er ToynAee Au tesAitinde do3ru ise 0an <e9ien medeniyetlerin e'rensel Aunalmlara 9ayna9 ola0a9 <atmalara seAe- olmas im9Vns.dr. 2te yandan Huntington_n iddiasnn a9sine Au medeniyetler 7at medeniyetinin 1a9imiyet alanlar altna girmeden ?n0e <o9 da1a m8sama1al Air ili9i i<inde Aulunuyorlard. Mesela5 ya9la9 Ae asr ayn 1ayat sa1asn -aylaan slVm medeniyeti 'e &rtodo9s alemi *,. y8.ylB da9i 7at de3erlerinin yaylmas ?n0esinde <o9 da1a 1u.urlu 'e Aar i<inde Airli9te 'arl9larn s8rd8rm8lerdi. !yn e9ilde Hindistan5 /:= ngili. s?m8rge0ili3ine 9adar slVm 'e Hindu medeniyetlerinin <o9 da1a uyumlu 'e m8sama1a9Vr Air medeniyet ili9isine a1it olmutu. End8l8s5 is-anyol AarAarlarn y9mna 9adar M8sl8man5 Hristiyan 'e Ya1udi 98lt8rlerin dinami9 Air tar.da alB'erite Aulundu9lar Air medeniyetler Aile9esini asrlar Aoyu s8rd8rm8t8. !nti9 !ri 98lt8r8nde to1umlar atlan etni9 Aa3na.l9 'e dinU Oundamentali.m Aug8ne 9adar 1e- 7at medeniyetinin de3ii9 'ersiyonlarnn eseri olagelmitir. HuntingtonPn Aug8n 9omular ile 9anl ili9iler i<inde

oldu3unu iddia etti3i islVm medeniyeti ise tari1U 1V9imiyet alanlarnda s8re9li olara9 medeniyetleraras m8sama1a 'e dinami9 Air alB'eriin s8rd8r8lmesini sa3layan Air de3erler A8t8n8 'e siyasU ya-lanmalar ortaya 9oymutur. 7u de3erler A8t8n8 siyasU sisteme dinUF98lt8rel <o3ul0ulu9 e9linde a9setmiti. Son misalini &smanl millet sisteminde g?rd838m8. yerel 98lt8rlere yaama 'e 9endini yeniden 8reteAilme 1a99 tanyan dinUF98lt8rel <o3ul0ulu9 HindistanPdan s-anyaPya 9adar islVm medeniyetinin A8t8n 'ersiyonlarnn orta9 ?.elli3idir. ;slu- 'e mu1te'ada9i Au Oar9ll95 misyonda9i ayrl3 ortadan 9aldrmyor. !9sine5 @u9uyama 'e Huntington 7at medeniyetinin 1egemonyasn s8rd8rme9 i<in de'reye so9tu3u i9i ayr y8.8n8 temsil ediyorlar. 7unun i<indir 9i5 u anda Airli9te Mo1ns Ho-9ins ;ni'ersitesiPnin <9arma9ta oldu3u Qournal of Demo-ra-y adl derginin edit?rl838n8 8stleniyor olmalar 1i< de art0 de3ildir. 78t8n teori9 ?nyarglarna 'e y8.eyselli3ine ra3men HuntingtonPn ya9lam 9imi do3ru unsurlar i<eriyor. 2.elli9le medeniyet Oar9ll9larnn <9 no9tas olara9 ele alnm olmas siyasU ta1lilde ger<e9 unsurlara d?nme .aruretinin Air yansmas olara9 g?r8leAilir. Dolaysyla @u9uyamaPya g?re da1a reel Air teori9 .eminin 'arl3ndan Aa1sedileAilir. 7u a<dan Huntington_n te.i 9imi do3ru unsurlar da Aarndran teori9 Air .eminin siyasU -ragmati.min gere9tirdi3i sonu<lara 'araAilme9 i<in ne ?l<8de yo.latrlaAile0e3inin <o9 9?t8 Air misali. Medeniyet mer9e.i 9a'ram etraOnda ren9lendirilen 'e se<i0i de olsa5 9imi do3ru Ailgi 'e yorumlarn da ser-itirildi3i Air teori ni1ayetinde mu1ayyel Air "slVmB GonO8<yani.m ili9isini 'e Au ili9inin 7at medeniyeti i<in ortaya <9ard3 te1dit unsurlarn delillendirme9 i<in 9ullanlyor. 7u delillendirme esnasnda da siyasU ger<e9ler yine ?nyargl Air taB
/:/

raOgirli9le 9ullanlyor. !7DPnin as9erU te9noloKi 'e silV1 ti0areti 9onusunda9i te9el0i 1egemonyasn g?.ard eden Huntington inPin Aa. slVm 8l9elerine 0iddi mi9tarda silV1 satma9ta oldu3unu iddia ediyor. HalAu9i genelde d8nya silV1 ti0aretinin ?.elde slVm 8l9elerine 'e g8neye y?neli9 ti0aretin aslan -ay !7DPnin elindedir 'e Au -ay gitti9<e s8ratli Air e9ilde genileme9tedir. !7DPnin %8neyPe S;<8n08 D8nya 8l9eleriT y?neli9 silV1 i1ra0at *,,= ylnda 6, milyar dolara ulam Aulunma9tadr. G?rOe. Sa'a sonrasnda sade0e SuudU !raAistanPn ald3 silV1 tutar =* milyar dolar ge<mi Aulunma9tadr. 7una mu9aAil *,J> sonrasnda e9onomi9 reOormlara ?nem 'eren in as9erU 1ar0amalarda ?nemli 9sntlara gitme temay8l8 i<ine girmi Aulunma9tadr. !7DPnin son olara9 ranPa ti0arU seOer ya-an in gemileri 8.erinde ya-t3 denetleme5 gere9 Au gemilerin 9imyasal silV1 mal.emesi tad3 iddiasnda Aulunan !meri9an isti1Aaratnn5 gere9se gitti9<e yaygnlaan Huntington Aen.eri teorilerin temelsi.li3ini ortaya 9oymutur. 2te yandan inW son d?nemde slVm d8nyas ile ilgili A8t8n temel meselelerde olumsu. Air ta'r sergilemitir. in gere9 *,,* ylnda 7MPde9i Siyoni.m ile ilgili oylamada gere9se son 7osna 9ri.inde islVm d8nyasnn genel tale-lerinin 9arsnda Air ta'r sergilemitir. $luslararas Oorumlarda Au ta'r g?steren in5 8l9e i<inde de M8sl8manlarPa y?neli9 Aas9lara ?.elli9le *,,> sonrasnda A8y89 Air 1. 9a.andrmtr. &AKe9tiO 'erilere dayanmayan "slVmBin ittiOa9 'e te1didi te.inin temelde i9i 1edeOe matuO oldu3u s?yleneAilir. Huntington Au yeni te1dit tanmlamas ile Air taraOtan !meri9an silV1 8retim 'e ti0aretinin 1.lanmasn 1u9u9Uletirme9te5 di3er yandan slVm d8nyas 'e in ile -roAlemleri olan Hindistan Aen.eri A?lgesel g8<lerin 9onsolide olmasn 'e 7at ile iAirli3ine y?nelmesini sa3lamaya <alma9tadr. HuntingtonPn T8r9iye ile ilgili tesAitlerinin ise ?.elli9le T8r9 aydnlar taraOndan A8y89 Air di99atle de3erlendirilmesi gere9me9tedir. Yaad3 9imli9 'e medeniyet 9ri.i a<sndan T8r9iyePyi5 Me9si9a 'e R!s-$ il, ($'2/l$2t/'$" D!"ti"It&" T*'( ,liti"i" 'e to-lumunun 7at do3rultusunda .i' medeniyet de3iimini istedi3ini Oa9at 7at medeniyetinin C>(i8

!"s!'l$'/ taraOndan reddedildi3ini iOade etme9tedir. T8r9 to-lumunun 7i('? 'e siyasU ?nderlerinin en A8y89 .aaO 9imli95 medeB /:+ niyet tanmlamas 9onusunda 9endine g8'eni olmayan 'e 9arars. Air ta'r sergilemeleridir. 7ir elitin en ?nemli misyonu mensuAu Aulundu3u to-luma gele0e3e y?neli9 Air strateKi9 ideal tanmlamas ya-aAilmesidir. T8r9 to-lumunda son i9i asrdr yaayan elitB9itle ili9isi son dere0e <ar-9 Air d8.lem 8.erinde gelimi 'e -ar<alanm Air to-lum ya-s ortaya <9armtr. 7u -ar<alanm 'e Aelirsi. to-lum idealinin en ?nemli seAeAi g8<l8 Air medeniyet Airi9imine sa1i- Air to-lumu Aa9a Air medeniyete 9uyru9 ya-ma9 isteyen elitin yaad3 -si9oloKi9 dengesi.li9 1alidir. 7u dengesi.li9 e3itim 'e medya 9anallar yoluyla to-lumun geneline yanstlm 'e Aug8n 9endini 1er1angi Air d8.eyde tutarl Air e9ilde tanma9tan a0i. Air Aunalm to-lumu ortaya <9mtr. T8r9iye 9a-saml Air 9imli9 yenilenmesi 'e medeniyet i1yas s8re0ine girme 0esaret 'e Ae0erisini g?stereme.se gele0e9te9i teorisyenler Au to-lumu ya tari1in sonunun 9urAanlar ya da medeniyetler <atmasnn su<lular arasnda .i9rede0e9tir. /zlenim, E9im *,,/5 sayr *>.
/:6

YEN S!Q VE $Y%! L"GL! S!V!#"


!1met dNSELe Har'ard ;ni'ersitesiPnde StrateKi9 !ratrmalar Mer9e.i 7a9an Samuel HuntingtonPn ge<ti3imi. aylarda +oreign 8ffairs dergisinde yaymlanan R$ygarl9lar ar-masR Aal9l ya.s5 !meri9an RyeniR Yeni Sa3Pnn ?n8m8.de9i onyllarda sa'una0a3 d8nya -oliti9asnn temel 1atlarn <i.iyor. 7una g?re5 YY". y8.yl neoBdarDin0i Air RgloAal yarmaRyla Aelirlene0e9 'e Air9a< uygarl9 98mesi Au RgloAal yarmaRnn a9t?rleri ola0a9lar. $luslar arasnda5 ondan sonra ideoloKiler arasnda ge<en sa'alar5 YY". y8.ylda uygarl9lar arasnda m ge<e0e9[ HuntingtonPa g?re solBsa35 9a-itali.mB9om8ni.m <atmas giAi temellere oturmaya0a9 olan YY". y8.yl d8nyas5 Air uygarl3a ait olmann 9imli3iyle Aelirlene0e9. Tari15 dil5 98lt8r5 gelene9 'e dini i<inde Aarndran 1er uygarl95 insanla Tanr5 yurttala de'let5 <o0u9larla eAe'eynler5 ?.g8rl89le otorite5 eitli9le 1iyerari arasnda9i ili9ilerin Oar9l yorumlarn getiriyor. HuntingtonPa g?re Au Aelirleyenlerin i<inde en g8<l8 olan din. nsanlar yar !meri9al5 yar !ra- 'e <o3u yerde i9i 8l9enin 'atanda olaAiliyorlar. !ma 1em Gatoli9 1em M8sl8man olamyorlar. Din5 indirgeneme. Air Oar9 getiriyor. Y8.yllarn Airi9imiyle oluan Au Oar9larn 9sa .amanda ortadan 9al9mas m8m98n de3il. !ma Air taraOtan da d8nya 98<8l8yor. @ar9l uygarl9lar y8.y8.e geliyor. 7ir uygarl3n ?3eleri Aa9a Air uygarl3n g8nl89 yaamna AirdenAire gireAiliyor. HuntingtonPa g?re5 Au 9arlama5 uygarl9lar arasnda9i Oar9lar a.altma9tan <o9 uygarl9 9imli3i 'e Ailin0ini -e9itiriyor. 7at uygarl3nn yannda 'eya 9arsnda yer ala0a9 olan GonO8<yus<u5 Ma-on5 slVm5 Hinduist5 Sla'B&rtodo9s5 Latin !meri9a R'e Ael9iR !Ori9a medeniyetlerinin 9arl9l ili9isi i<inde d8nyann ?n8m8.de9i d?nemde Ai<imlenmesini ?ng?ren Yeni Sa3Pa g?re5 gele0e3in sa'alarnn 0e-1e 1atlarn Au uygarl9lar arasnda9i Oay <i.gileri olutura0a9. Ma-onyaPnn !syallamas5 HindistanPn Hindulamas5 &rta Do3uPnun yeniden slVmlamas5 usyaPda yeniden 7atllamann tartma 9onusu edilmesi 'e 7atl 9a'ramlar olan sosyali.m 'e milliyet<ili3in <?988nden Huntington5 gele0e9 y8.ylda 7at 'e geri 9alan arasnda ge<e0e9 <atmann d8nya siyasetinin e9senini olutura0a3 sonu0unu <9aryor. Hatta da1a ileri gidi-5 "slVmU 'e GonO8<yus<u de'letlerin 7at de3er 'e i9tidarna g8n8m8.de meydan o9umaya Aalamasnda5 Au 7at aley1tar iAirli3inin ?n08 iaretlerini Auluyor. 7u genel taAlodan 1are9et edere9 Huntington_n 8retti3i ?neriler art0 de3il5 ama d88nd8r808. l9 elde 7atPnn 9endi uygarl3 i<inde da1a A8y89 Airli9 'e iAirli3ine ulamas gere9ti3ini sa'unu-5 R7at uygarl3na en ya9nR olan Do3u !'ru-a 'e Latin !meri9a to-B

lumlarnn entegrasyonunu 1.la ger<e9letirmenin ?nemini Aelirtiyor. 7unun yannda5 geri 9alan uygarl9lar i<inde 7at de3er 'e <9arlarna ya9n gru-lar deste9lemeyi5 Au de3er 'e <9arlar merulatran uluslararas 9urulular g8<lendirmeyi ?neriyor. Son olara9 7at uygarl3na Ail9u''e d8man uygarl9larn as9erU gelimelerini snrlama9 geliyor. 7u uygarl9larn esas olara9 slVm 'e GonO8<yus<u uygarl9lar oldu3unu iddia eden HuntingtonPa g?re5 7at Air yandan Au i9i R7at aley1tarR uygarl9 arasnda9i <eli9ileri 9?r89lemeli5 di3er yandan da 9endi as9erU g808n8 a.altma9ta tem9inli da'ranmal. T8r9iyePyi de ya9ndan ilgilendiren Au Yeni Sa30 ya9lamn ?nerilerini Aesleyen siyasal OelseOeyi gele0e9 1aOtada9i ya.da ele ala0a3.. 8ktel, *+B=> Nisan *,,+5 say( *+6.
/::

YEN S!Q VE $Y%! L"GL! S!V!#" S""T


!1met dNSEL %e<en 1aOta Samuel HuntingtonPn =*. y8.yl d8nya -oliti9as 1a99nda9i ?ng?r8lerini ?.etlemitim. 7ug8n5 9endini 98lt8ralist Air temelde iOade eden Au ya9lamn Aeslendi3i siyasal OelseOeyi a<maya <ala0a3m. l9el to-lumlarda 98lt8r yereldir. E'renselli9 Oar9l etni9 unsurlar i<inde Aarndran im-aratorlu9 de'letleriyle ortaya <9t 'e Ya1udilerPin te9tanrl dinine Hristiyanl9Pn getirdi3i yeni yorumla g8<lendi. H8mani.ma 1are9etiyle e'renselli9 dinU dayana3ndan syrB l-5 9uru0u 'e yarat0 insandan 1are9et edere9 9endini iOade etmeye Aalad. $ygarl9 Au yeni e'renselin simgesi oldu. *,. y8.yl 7at ya.nnn en ileri0i temsil0ileri Ruygar uluslarR 9a'ramn Au Aa3lamda 9ullanma9ta Air sa9n0a g?rmeye0e9lerdi. E'renselin Au iOadesi Air yanda nsan Ha9lar 9a'ramn g8ndeme getirir9en5 di3er yandan da5 Mar9si.mPde oldu3u giAi5 yerlei9 d8.enin de3ime 9oullarn d88nmeyi m8m98n 9lyordu. Ne 'ar 9i t8m lai9 temeline ra3men5 Au e'rensel uygarl9 tanm dinU temellerini A8t8n8yle ter9 etmedi. E'rensel uygarl95 7at 98lt8r8n8n de3erlerinin d8nyaya egemen 9lnmas olara9 da algland. Demo9rasi5 insan 1a9lar5 eitli95 ?.g8rl89 giAi 9a'ramlar 7at 98lt8r8n8n yerelli3i i<inde e'renselletiler. "". D8nya Sa'aPnn iyimser 1a'as i<inde 7at 'e ?.elli9le 7atPnn lideri !7DPnin elinde Au tanm g8<l8 Air silV1t. SSE7Pnin /:J d8nyaya yaylmasn engelleye0e9 Air set <e9me -oliti9as i<in5 7atPyla ?.delemi e'rensel uygarl9 de3erleri Air sa'unma silV1 olara9 algland. SSE7Pnin <?9mesi 'e 1er9ese Aollu9 'aat eden istisnai i9tisadU A8y8me de'rinin 9a-and3nn Ailin0ine 'arlmasyla modernli3in eletirisi5 yeni mu1aOa.a9Vrl3n ser-ili- gelie0e3i .emini yaratt. 78t8n8 ter9 edi- te9ile d?nmeyi ?neren -ostBmodern s?ylemin a<t3 gedi9ten ge<en Yeni Sa35 g?relili3i 'e yerelli3i sa'unmaya Aalad. G8lt8r8n uygarl9la eanlaml oldu3unu 9aAul eden 98lt8rali.m5 Au yolla uygarl3n i<inden e'renselli3i <9artt. %?relili3i y80elten Au yerelli95 98lt8r arasnda9i Oar9lar da Aunlar AirAirinden u.a9 durdu3u s8re0e 9aAul ede0e9ti. nsan 1a9lar5 7at 98lt8r8 dnda 9alan alanlar i<in ge<erli olmayaAilirdi. Demo9rasi 'e 9al9nma daZ Modernli3in Aunalm sendromu i<inde5 Au -ostmodern yerelli9 'e g?relili9 s?ylemi 98lt8ralist5 0emaat<i 'e etni9 mer9e.li *,/> yllar ideoloKilerini anmsatan ?nerilerle 9endini iOade etmeye Aalad. $ygarl9la 98lt8r8 ?.deleyen 'e 98lt8r8n temel Aelirleyeninin din oldu3unu iddia eden Au yeni mu1aOa.a9Vr ya9lamn gelime sa1as5 salt 7at d8nyas 'e Hristiyanl9Pla snrl de3il. Eemaat de3erlerini y80eltme95 e'rensel yerine yereli Aelirleyi0i 9aAul etme95 98lt8rel Oar9lB l9lar mutla9latrma9 d8nyann d?rt taraOnda y89selen dinU 1are9ete lerin orta9 no9tasn oluturuyor. HuntingtonPn 7at uygarl3nn 9arsnda9i en A8y89 te1li9e olara9 islVm 'e GonO8<yus uygarl9larn g?rmesi Au nedenle Air rastlant de3il. @a9at 7atlPmn M8sl8manl9 'e sar r9 9adim OoAilerinin te.a18r8 olara9 ele alna0a9 Air say9lama da de3ildir. 2n8m8.de9i onyllarda d8nya ta1a998m8 18lyalarnn 9endilerini iOade ede0e9leri 'e 9endi

aralarnda9i <atmalara meruiyet 'ere0e9 olan .emin 98lt8rali.m ola0a9. Ve Rmodus 'i'endiRsi olmayan5 alternatiOleri ya sonsu.a de3in sa'a ya da ta1a998m 'e yo9 etme9 olan Au <atmalar i<inde5 insan insan ya-an e'renselli9 g?.den 1.la 9ayAolur9en5 AarAarl9 a'det ede0e9. Yereli y80eltmeyi5 g?reli olana mutla9 de3er atOetmeyi5 98lt8r8 Oetiletirmeyi yeniden de3erlendirme9 i<in ge< mi 9ald9[ 8ktel, E&6&I Nisan *,,+5 say( *+C.
/:,

T&T!LT! )M $M!E"S" VE Y$M$#!G G&NSENS;S


!1met "NSEL So'yetler 7irli3i 'e onu model alan 8l9elerin <?9mesinden sonra5 totaliteri.m uma0sndan ma1rum 9alan 7at5 Au Aolu3u y89selen "slVmU 1are9etler te1li9esiyle doldurdu. Samuel HuntingtonPn5 8ktelde da1a ?n0e ele ald3m 'e 7at Aa9entlerinde yan9 uyandrmaya deB 'am eden ya.s Aunun en anlaml ?rne9lerinden Airisi. "slVmU 1are9etlerin Air A8t8n i<inde ele aln- alnamaya0a3n -e9 d88nmeden 'e Aunlarn ne dere0e e'rensel olaAile0e9lerini de3erlendirmeden g?sterilen Au totaliteri.m uma0snn ar9asnda5 7at d8nyasnn ge<irme9te oldu3u Aunalm g?rmeyi5 Aunun sonu<larn d88nmeyi isteme9 ar.usu yatyor. UslVmU 1are9etlerin ranPda5 MsrPda5 Ee.ayirPde 'e Aen.eri 8l9elerde ge<mite olmayan ?.g8rl89leri reddetti9leri ger<e3i di99ate alnmyor. 7ug8n 7at to-lumlarnn 8.erinde d88nmeleri gere9en Aa9a i< sorunlar 'ar. Demo9rasiyle -e9 Aar9 olmayan siyasal 1are9etlerin Aa. 8l9elerde y89selii Aunlarn ?nemini gi.lememeli. 7at to-lumlarnn 1.la <?.8lmeleri5 1emen 1emen t8m to-lumsal 9atmanlara 1V9im olan i< <?98nt8s85 AirAiri ardna -atlayan siyasal s9andallar5 anlamn gidere9 9ayAeden to-lumsal aidiyet simgeleri5 reOa1 to-lumunun dnda 9alan 9esimin 1.la A8y8mesi 'A. sorunlar 7atPnn yegVne temsil0isi oldu3unu d88nd838 demo9rasinin altn 1.la 9a.yor. %e<miten gelen te9noloKi9 8st8nl838n sa3lad3 i'meyle Aug8n e'rensel egemen g8< 9onumunu sa9layan 7at medeniyetinin 9endini sorguB /J> lamasnn .amannn geldi3ini5 1atta Aunun ge<me9te oldu3unu iddia eden Air9a< 0l. ses dnda Au sorunlar d88nen -e9 yo9. 7at to-lumlarnn son on Ae ylda 1.la mu1aOa.a9Vrlamalarnn en a<9 iOadelerinden Airisi5 Au 9endi 9endinden memnun olma 1ali. Mu1aOa.a9Vrlamayla Airli9te5 7atPnn ?'8n<le Aenimsedi3i ?.g8rl89lerin 9a-italist sistemin i<inden do3al olara9 <9t3 inan0 yaygnlayor. 7?yle0e Rinsan 1a9larR5 Rg8<ler ayrl3R5 Rm8l9iyet 1a99R giAi esas olara9 Aireyi sa'unmaya y?neli9 1a9larn 9a-itali.m taraOndan Aa1edilmedi3i5 Aunlarn u.un to-lumsal m80adelelerden sonra elde edildi3i ger<e3inin 8.eri ?rt8l8yor. 7atPnn Aug8n98 g808n8n esas 9ayna9larndan Airisini oluturan to-lum i<i <atmalarn meruiyeti 'e Auna Aa3l olara9 ortaya <9an to-lumsal dinami.m unutuluyor. Demo9rasiden <o9 liAeral Air oligari g?r8n8m8nde olan 7at to-lumlarnn i< dengesi5 egemen snOlarn i9tidaryla Aitme. t89enme. Air siyasal 'e to-lumsal 9ar <9n Airli9teli3i 8.erine 9uruluydu. Sade0e 9a-italistler arasnda9i re9aAet 'e -a.ar e9onomisi 9urumlar saB yesinde de3il5 i<i snOnn u.un yllar s?m8r8ye 9ar direniinin yaratt3 Aas9 sayesinde 9a-itali.m 9endini yenileme95 8ret9enli3i arttrma9 i1tiya0 duydu. Eme9<ilerin direnileri5 yaratlandan da1a Oa.la -ay alma9 istemeleri5 da1a iyi <alma 'e yaama 9oulu taleetmeleri5 sermaye 9esimini 8ret9enli3i arttra0a9 yeni yatrmlar ya-maya .orlad. !yn ey siyasal 1a9lar i<in de ge<erli. Ga-italist d8.ene 'e genel olara9 7at to-lumlarna 9ar5 Au to-lumlarn i<inden <9an 'e Au to-lumlarn tari1inden Aeslenen Air 9ar <9 1are9etinin gidere9 yo9 olmas5 reKimin yu9arda s?.8n8 etti3imi. 1assas dengesini te1li9eye atyor. 7at to-lumlarnn i<inde y8.d89leri yumua9 9onsens8s ortam5 Air yanda to-lumsal e9senin 1.la mu1aOa.a9Vrl3a

do3ru 9aymasna di3er yandaysa to-lumun 9endini yenileme moti'asyonlarn 9ayAetmesine yol a<yor. 7at uygarl3nn insanl9 tari1ine 9a.andrd9larnn de3erine inananlarn uma0lar yaratara9 'arolu anlam 9a.anmaya <alma9 yerine5 demo9rasinin yenilenme9 isteyen 'e yaama9 i<in ?n8n8n s8re9li a<9 9almas gere9en dinami9 Air sistem oldu3unu 1atrlamalarnda yarar 'ar. 8ktel, :B*/ Temmu. *,,+5 say( *6:. /J*

ME#P$M TE& MustaOa 2)E!Ne


7e9lentiler Aa9a5 temenniler Aa9a 'e ger<e9ler da1a Aa9adr. *,,+ ylnn sonlarnda HartumPda d8.enlenen Dinleraras Diyalog To-lantsPnda Sudanl de'let adam 'e slVm d88n8r8 Hasan TuraAi5 RSema'i Dinler Ee-1esiR 9urulmasn istemiti. TaAii Au Air ne'i teB menni 'e dile9. Temennilerin 9arsnda Air de realite 'ar. Huntington giAiler ite anali. ma1iyetinde9i <almalaryla realiteye d?n8mesi mu1temel Ae9lentileri ortaya 9oyuyorlar. !0aAa @u9uyamaPnn RTari1in SonuR teorisiyle HuntingtonPn * edeniyetler 'at%mas* teorisi arasnda Air A8t8nleme 'e te9am8l 'ar mdr[ 7u teorilerden 1er i9isinin de so3u9 sa'a sonrasna rastlamas tesad8O de3ildir. Ga-itali.m ile 9om8ni.m giAi i9i ideoloKi9 9amarasnda9i m80adele srasnda *Tari0in SonuRndan ya da * edeniyetler atmasRndan s?.etme9 .aten 9aAil de3ildi. Her i9i teori de5 ideoloKi9 d?nemin geriye Ara9t3 Aolu9 8.erinde y89seliyor. +oreign 8ffairs1in Air ?n0e9i saysnda HuntingtonPn RMedeniyetler atmasR te.inin @u9uyamaPnn *Tari0in Sonu* adl OelseOi9 Oanta.isinin siyasU Air Aoyutunu oluturdu3u yorumu ya-lyor. Yani @u9uyamaPnn OelseOi9 Oanta.isi5 HuntingtonPn * edeniyetler 'at%mas* ile siyasete uyarlanm oldu. #imdi Aunu uyarlama sras N!T&Pda. De Mi01eles giAi !'ru-al siyaset<iler Aundan Air9a< yl ?n0e N!T&Pyu g8neyle 1esa-lamaya 1a.r olmaya <a3rmlard. in
e D -oliti9a ya.an

/J= ger<e3i u( Gom8ni.min <?9mesinden sonra 7atPnn 9arsnda slVm te9 -otansiyel g8< 9almtr5 islVm d8nyasnn5 slVmU de3erlerin etraOnda 9enetlenmemesinden dolay Au te1dit5 g?r8n8r ya da organi.e de3il. 7undan dolay N!T& Don9iot0a yelde3irmenlerine 9ar sa'a a<yor. @undamentali.m yaOtasyla g?r8nme.i g?r8n8r 9lmaya <alyor. Sonunda N!T& %enel Se9reteri Nilly Eleas Aira. g8r8lt8l8 Air e9ilde de olsa( R7undan A?yle 7atPnn yeni d8man OundamentaBli.mdir. Gom8ni.min yerini almtrR diyere9 a3.ndan Aa9lay <9armtr. Nilly EleasPin HuntingtonPn teorisinden et9ilendi3i 'e il1am ald3 9esin. T0e Times ga.etesi( *Yeni Sekreter Yeni D8man 3$ulyaGani4 8ryor* Aal9l Aaya.snda EleasPn N!T& %enel Se9reterli3iPne ya9mad3n iOade etmi 'e Au d88n0enin 9endisine ait olmad3n Har'ard ;ni'ersitesi 1o0alarndan Samuel HuntingtonPdan men9ul oldu3unu te1is 'e tesAit etmitir. 7u meum teorinin sa1iAi iyi niyet yo9sunudur. Huntington 7at d8man olara9 g?rd838 slVm 8l9elerinin as9erU te9noloKiden ma1rum edilmelerini isteme9tedir. 7u AaAda * edeniyetler atmasR teorisini ileten Huntington5 7at dostu 8l9eler 9am-nda yeralmasna ra3menW 98lt8rel olara9 slVm medeniyetine mensu- olmasndan dolay Pa9istanP te1li9eli Air d8man addetme9tedir. &Pna g?re Pa9istan5 Stinger O8.elerine mu9aAil inPden n89leer te9noloKi transOer etme9tedir. 7u arada Huntington srailPin inPe !meri9an silV1 te9noloKisi satmasn unutmu g?r8n8yor. Huntington na.ariyesi do3rultusunda 1are9et eden !7D Sa'unma 7a9an Nilliam Perry de Pa9istanPa gidere9 NPT olara9 anlan N89leer Sila1larn Yaylmasn 2nleme !nlamasPn im.alamas i<in Au 8l9e 8.erinde Aas9 i0ra etmitir. & da n89leer te9noloKi 9onusunda Huntington giAi srailPe tor-il ge<iyor. #imon

Peres ge<enlerde ya-t3 a<9lamada N89leer Sila1larn Snrlandrlmas !nlamasPna im.a atmaya0a9larn resmen a<9lad. 7u a<9lama Aasnda 1a9etti3i ilgiyi nedense g?rmedi... TuraAi Sema'i Dinler Ee-1esiPne <a3rr9en tam *> yl ?n0e i1tida etmi Aulunan oger %araudy *Dini Sava%lara Do.ru* 9itaAyla HuntingtonPdan Air adm da1a ileri gitmi oluyor. )aman .aman Aa?rt8s8 'e -oliti9 UslVmU 1are9etler 9onusunda @et1ulla1 %8len Ho0a EOendi giAi gayet lml 'e yumua9 de3erlendirmeleri Air taraOa5 9aydaBde3er Oi9irleri 'ar. Mu1ammed !Adu1Pa 'e e9ol8ne ?'g8ler ya3dran
/J/

%araudy Aa. Oar9ll9larla Airli9te eid .a 'e Hasan elB7ennaPy da ayn e9ole Aa3lyor5 is'i<rePde Hasan elB7ennaPnn damad Said ama.anPn o3lu Tar9 'e Airaderiyle tanm5 onlardan Raydn M8sl8man gen<R diyere9 sitayile Aa1sediyor. Tar9 dedesiyle ilgili Air Aelge g?stermi. 7elgede 7ennaPnn M8sl8man Gardeler 9uru0ularndan en a. Aeinin G-tilerPden olmasn istedi3i g?r8l8yor. %araudyPnin anlatt3na g?re rnu1tedilerden Airi Air g8n Mu1ammed !Adu1Pa gelere9( R"slVmiyeti se<timR demi !Adu1Pun Au s?.e mu9aAelesi ?yle olmu( R#imdi M8sl8man oldun5 unutma 9i 1VlV Hristiyansn <8n98 slVm A8t8n sema'i dinleri 9aAul etme9tedir...R %araudy yine Ani !raAiPye Air atOta Aulunuyor( R7ilinsin 9i5 islVmP se<en Hristiyan aslnda dinini de3itirmemitir...R %?r8ld838 giAi diyolog 'e monolog i<i0e. Yeni Rafak $azetesi, : #uAat *,,6.
/J+

7! 7! VE MEDEN
MustaOa 2)E!N EdDard SaidPi tanrsn.5 dolaysyla onu tantmaya <alma9 .aiddir. Ha9-erest Air 9ara9ter5 d8r8st Air a9ademisyendir. Do3uPda 'e 7atPda menendine rastlamann .or oldu3unu s?yleme9 sanrm m8Aala3aya 9a<ma.. Gnayanlarnn 9namalarna aldrmadan 1er .aman5 me9an 'e ma9amda do3rular dile getirir. Do3rular s?yleme 1uyu Aa.en dostlaryla ters d8mesini gere9tirse de. @ilistinli olmas 1aseAiyle @ilistin da'asndan da u.a9 de3ildir. !n0a9 Au da'ann !raOat giAiler seAeAiyle aya3a d8mesini de Air t8rl8 9aAullenememe9tedir. 7undan dolay @$GPtan ayrld3 giAi son sralarda !raOatPa da alenen 0e-1e almtr. Nas1ington Post ga.etesinde ya.d3 Air ma9alede !raOatP5 u.un yllar MandelaPya 9ar Aeya.larla iAirli3ine giden )ulu 9aAilesinin Lideri 7utele.i 'e Na.i d?neminde @ransaPnn iAirli9<isi 7aAa9an @iiPye Aen.etmitir. Said5 !raOat ?.er9 y?netimin Aanda 9ald3 m8ddet<e @ilistinPde sui9astlerin e9si9 olmaya0a35 9aos 'e i<sa'an 1898m s8re0e3i 9anaatindedir. %e<enlerde EdDard Said5 LondraPda 7eyrut !meri9an ;ni'ersitesi Me.unlar Derne3iPnin d8.enlemi oldu3u Air 9onOeransta HuntingtonPn meum teorisini ta1lil etmitir. +oreign 8ffairs1da yaynlanan *T0e #las0 of #ivilazitons* yani * edeniyetler 'at%mas* te.inin 'a1im 'e uydurma dayana9lara yasland3n iOade etmitir. Huntington s?.9onusu <almasnda slVm d8nyas ile GonO8<yus medeniyetinin 7atPya 9ar iAirli3ine gideAile0e3ini Aile iddia etme9ten BAir ilim /J6 adam olara9 s9lmamtr. EdDard Said 9adim .amanda YunanllarPn s?m8rgeleri altnda9i 8l9elerde Yunan0a 9onumayanlar 7arAar olara9 adlandrd9larn 1atrlatr. Eristo-1 EolomAPun !meri9aPy 9eOinden sonra da yerliler yani 9.lderililerin tanm R%eri0iR 'e R#erirR olmutur. @rans.lar da igal etti9leri !Ori9a 1al9larn 7arAar olara9 tanmlamlar 'e igallerini de RMedeniyetletirmeR iddiasyla mas9elemeye <almlardr. Po.itiO 9utu- daima 7at5 negatiOler ise di3erleri olmutur. eagan da So'yetler 7irli3iPnin negatiO Air 9utuoldu3una iaretle onuW R#er m-aratorlu3uR olara9 'asOlandrmtr. !ma de'ran de3imi 'e Aug8n G.lderililer !7DPde ger<e9 !meri9al RNati'e !meri0anR olara9 anlma9tadr.

7ug8n Huntington giAi 7elamlar5 Elaes giAi @ira'unlar sayesinde islVm d8nyas negatiO 9utAu yani #er m-aratorlu3uPnu temsil eder 1ale gelmitir. N!T&Pnun yeni d8man 9onse-ti tanmlama <aAalar Aunun Air sonu0udur. 7u gayretlerin ar9asnda da Ed''ard SaidPe g?re Aeynelmilel Ya1udi 'ardr. Huntington 7atl de'let adamlarna slVm d8nyasna 9ar RSo3u9 Sa'aR strateKisi uygulamalarn sal9 'erir. EdDard SaidPe g?re slVm d8nyasna 9ar Aalatlma9 istenen so3u9 sa'a strateKisinde en A8y89 -ay5 g8ya ErmenilerPe 9ar T8r9 te.ini deste9ledi3i i<in yere g?3e 9oyamad3m. 7ernard LeDisPe aittir. Huntington5 8stad 7ernard LeDis giAi5 medeniyeti Aile tanmlama9tan a0i.dir. &nlarn anlad9lar medeniyet5 te9Aoyutlu5 de3ime. 'e 1omoKendir. Yani onlara g?re medeniyet5 Au 9adar me9ani9tir. te sat1ili9le mal\l me9ani9 anlaynn Air gere3i5 otomati9 olara9 slVmP 9arsna alma9ta. #imdi s9 durun EdDard SaidPe g?re RMedeniyetler atmasR te.i de aslnda HuntingtonPa ait de3ildir. 7u te.in oriKinali Ai.im -e9 se'di3imi. ta9dir etti3imi. Ya1udi asll T8r9olog 'e &ryantalist 7ernard Le''isPe aittir. Hem LeDis 1em de Huntington Air medeniyetin S7atT di3er medeniyetler 8.erine 1898mran olmasn sa'unurlar. Demo9rasi <er<e'esinde istedi9leri -lurali.mi yani <o3ul0ulu3u medeniyetler sa1asnda isteme.ler. Eemil Meri0Pin taAiriyle Aunlara ya.ar Aile denme.. &lsalar olsalar s9 s9 senaryo 8reten i9in0i snO Air ya.ar olaAilirler. %a.ete0i 7ernard Le''isPin tari1 ya.lar da se<me0edir5 sansasyona 1ita- eder5 9onular genelli9le entri9alardr. M80adelenin medeniyet 'e 98lt8rel 9al-lara d?98lmesi 1alinde em-eryali.min olumlu 9aAul edileAiB /JC le0e3ine iaret eden Said( RHuntington5 Medeniyetler atmas ma9alesiyle !meri9an siyasU 9aralama yel-a.esinde9i insanlara 1ita- edere9 s?m8rge0ili3e 98lt8rel a<dan yeil 9 ya9mtr. Es9i em-eryalist g8<ler de Aa9a milletlerin Aoyunlarnda Ao.a -iireAilme9 i<in Huntington Aen.eri teorileri 9ullanmlardrR deme9tedir. Huntington giAi yeni 7elamlarn Oet'as 3nda medeniyeti temsil eden N!T& %enel Se9reteri Elaes5 negatiO 9utAu yani AarAarl3 temsil eden Oundamentali.me 9ar sa'a Aalatmtr. 7arAarl9 medeniyeti5 LeDis giAi 7elamlar da Elaes giAi Oira'unlarn Auldu deme9tir. Yeni Rafak $azetesi, =: #uAat *,,6 MustaOa 2.0anPn da1a geni de3erlendirmeleri i<in u 9itaAna Aa9laAilir. E&. Yzyl <%i.inde edeniyetler 'at%mas, Yeni #aOa9 Yaynlar5 stanAul5 *,,6. /J:

H$NTN%T&N 7!T"PN"N 2NY! %"L! "N" Y!NS"T"Y&


7inna. T&P !Ge So3u9 Sa'a5 <o3u 9iinin ta1mininin a9sine ideoloKilerin 'e n89leer silV1larn ni1ai <atmasyla sona ermedi. Demo9rasi5 t89etim to-lumu 'e 9a-italist e9onomi 9arsnda RSo'yet lm-aratorlu3uRnun u3rad3 yenilgiyle sonu<land. So3u9 Sa'a d?neminin 9a-anmasyla tam da silV1larn susa0a3 'e d8nyada Aarn 1V9im ola0a3 8midi do3mu9en5 etni9 'e dinsel ayrmlara dayal A?lgesel <atmalar artmaya Aalad. ;nl8 !meri9al siyaset Ailim0i Samuel P. HuntingtonPn *T0e #las0 of #ivilizations(* 3@ygarlklar 'at%mas(4 adl5 +areign 8ffairs dergisinin Ya. *,,/ saysnda <9an ma9alesi5 1er ne 9adar de3er yarglarndan arndrlm Ailimsel Air dil ile 9aleme alnmsa da5 7at 9amuoyunda 1V9im ?nyarglarn t8m ?.nelli3ini tama9ta. Huntington Au ma9alesinde5 So3u9 Sa'a sonras d8nya -oliti9asnda5 ideoloKi ya da e9onomi9 <9ar <atmalar yerine gidere9 uygarl9lararas sa'alara tan9 ola0a3m. ?ng?rme9te. Ya.snn Aal3nda9i soru iareti5 sosyal Ailim0ilerin ileriye d?n89 ta1minler ya-ma9tan 9a<nmalaryla ilgili olsa gere9. !9si ta9dirde Huntington gele0e9te9i <atmann5 9endi deyimiyle R7at ile Di3erleriR arasnda ge<e0e3ine

i9na olmu g?.89me9te5 Au Aa3lamda 7atl de'let adamlarna ?nerilerde Aulunma9tadr( 7at uygarl3na da1il 8l9elerle iAirli3ine gitme95 Rdi3erleriR 8.erinde as9erU 8st8nl89 sa3lama9 'e aralarnda9i anlama.l9lardan yararlanma9. e ProO. Dr. /JJ D!"ti"It&"'/" G",'il,'i %ele0e9te uygarl9lararas <atmalara tan9 ola0a9sa9 Au an0a9 7atl de'letlerin tam da HuntingtonPn ?nerileri do3rultusunda d -oliti9a oluturmalaryla ger<e9leeAilir. 2rne3in Huntington5 7atPnn 7osna olaynda9i 9ayts.l3n uygarl9lar <atmas <er<e'esinde de3erlendirme9te5 M8sl8man 8l9elerin 7atPy <iOte standart 9ullanma9la su<lamalarn -oliti9 ger<e9li3e ay9r Aulma9tadr. HuntingtonPa g?re R<ar-an uygarl9larn d8nyas 9a<nlma. olara9 <iOte standartlar d8nyasdr.R &ysa5 d -oliti9ada <iOte standart 9ullanm5 HungtingtonPn iddiasnn a9sine5 e9onomi9 'e -oliti9 <9arlarla Aa3lantl olmutur. Gald 9i 7at uygarl3 Rdi3erleriR 9arsnda9i 9onumunu dayand3 temelleri yadsyara9 9oruyama.. E9onomi9 <9ar ya da -oliti9 9ayg ile <iOte standart 9ullanlaAilir. De3erler d8.eyinde <iOte standarta Aa'urma9 ise 7at uygarl3nn dayand3 temellerin sorgulanmasna yol a<ar. Huntington Au ma9alesinde5 <9ar 'e g8< 9a'ramlarna dayal -oliti9 anali.leri Aile Aa9a Air isim altnda sunma9tadr. 2rne3in ya.ar G?rOe. Sa'aPn gele0e3in uygarl9 <atmalarnn ?n08l8 olara9 g?rme9te5 !meri9a 7irlei9 De'letleriPnin "ra9Pa m8da1alesinin Gu'eytPin egeB menli9 1a99nn 9orunmasna y?neli9 oldu3unu sa'unma9tadr. HuntingtonPn de3erlendirmesinde -etrol sa'a5 uygarl9 sa'ana d?n8m8t8. Nasl 9i Ee.ayir Sa'a5 S8'ey Ganal 9ri.inde ingili. 'e @rans.larPn MsrP igali 'e !ra-Blsrail sa'alar R7at ile slVmR arasnda9i uygarl9 <atmalarna d?n8m8se. S?m8rge idaresine 9ar 'erilen Air m80adele5 NasrPn S8'ey GanalPn milliletirmesi sonu0u ngili. 'e @rans. ir9etlerinin u3rad9lar ti0ari .arar ?nleme9 i<in ger<e9letirilmi Air igal 1are9eti 'e 9endi yurtlarnda m8lte0i 9onumuna d8m8 @ilistinliler i<in !ra- 8l9elerinin israilPe 9ar Aalatt9lar saB 'alar5 tari1in yeniden yorumlanmasyla5 uygarl9 <atmalarna ?rne9 oluturma9tadr. Psl>8i-,t'i" s/"/'l$'/P !meri9aPnn Ma-on sermayesine te-9isinin uygarl9 Oar9ll9larna dayandrlmas ise a<9<a tu1aO Air de3erlendirmedir. Hele Ma-onyaPnn uygarl9 i1ra< etme9 yerine 8r8n i1ra0n ter0i1 etti3i 'e Ma-on end8sB /J, trisinin !meri9al i <e'relerini geyalardan da1a Oa.la 9or9uttu3u g?B.?n8ne alnrsa5 ErmenilerlPe !.eriler arasnda9i sa'an ise5 islVmiyetPin 9anl snrlarPyla ilgisi yo9tur. !.erAay0an So'yet y?netimi altnda lai9lemitir. ErmeniB!.eri <atmas5 slVmiyetPin yeniden diriliini simgeleme9 'e R!lla1Pn inti9amRna ?rne9 olma9tan <o95 So'yetler 7irli3iPnin 9uruluu srasnda <?.8me 9a'uturulmam 'e ertelenmi olan milliyetler sorununa ili9in tari1in LeninPden ald3 inti9amdr. %ele0e3in d8nyas5 HuntingtonPn ?ng?rd838 <iOtB9utu-luBlu9tan da1a 9arma9 Air ya-da ola0a9 giAi g?.89me9tedir. iOtB9uB tu-lu Air d8nya5 1em sosyal Ailim0i 1em de siyaset<i i<in ra1at Air d8nyadr. 7asit 'e 1er9esin anlaya0a3 Air snOlandrmayla5 RAi.R 'e Rdi3erleriR diye i9iye ayrlmtr. &ysa g8n8m8.de uygarl9lar arasnda iletiim5 tari1in 1i<Air d?neminde olmad3 9adar5 Au i9limi ulusal 'e A?lgesel snrlarn ?tesine tama9tadr. E3er gele0e3in d8nyas mutla9a i9iB9utu-lu ola0a9sa5 Au 9utu-lar uygarl9 Oar9ll9larna dayanmaya0a9tr5 <8n98 alageldi3imi. tanmlar <er<e'esinde uygarl9 Oar9ll9lar ortadan 9al9ma9tadr. 7ug8n RDo3uR 'e R7atR yo9tur. RslVm 'e 7atR t8r8 9ita- Aal9lar Air d?nemin oryantalist ya.nyla Airli9te tari1e 9aB rmtr. <,l,+,(t,(i 5-'/8 %ele0e9te9i ayrm5 <a3da te9nostr89t8rlere 'e gloAal e9onomi9 ya-lara uyum sa3layanlarla Rdi3erleriR arasnda e9illene0e9tir. $ygarl9 -roKeleri d8.eyinde ise Au ayrmn temel 1atlar insan 1a9lar5 9ayna9larn eit da3lm5 Aar 'e <e're 9orumas giAi e'rensel de3erlere sa1i-

<9anlarla5 9imli9lerini din5 dil5 etni9 gru- 'A. yerel de3erlerde temelBlendirenler arasnda ola0a9tr. 7u Aa3lamda HuntingtonPn5 9imli3ini 7at uygarl3nn Air 8yesi olara9 tanmlayan -rototi- 7atlPs ile5 dinsel ya da etni9 9imli3ini ?n -lana <9aran Rdi3eriR ayn ei9te durma9B tadr. 7u ei9te5 temi.li9 sa-lants olan Sr-5 0amileri ya9an Hindu5 ?l8m Oet'alar <9aran M8sl8man5 yaAan0 i<ilere saldran !lman da.la95 R@rans.lar i<in @ransaR isteyen Le Pen 'e ma1allesinde .en0i Aarndrmayan !meri9al Aeya. Auluma9tadr.
SsteF $azetesi, =>.*>.*,,/.

/,>

H$NT"N%T&N S!M!L"Y&
#a1in !LP!Ye Samuel Huntington5 8nl8 Air !meri9al siyaset Ailim0i. !9ademi9 d8nyada u.un .amandr tannyordu5 ama ga.etelere / yl ?n0e 1aAer oldu. @oreign !OOairs dergisinin Ya. *,,/ saysnda <9an R$ygarl9lar atmas m[R Aal9l ma9alesinde unlar s?yl8yordu( RSo3u9 sa'a sonras d8nyada <atma esas olara9 7at5 GonOi<y8s5 Ma-on5 islam5 Hindu5 Sla'B &rtodo9s5 Latin !meri9a 'e Smu1temelenT !Ori9a uygarl9lar arasnda 0ereyan ede0e9W 7at5 slam 'e GonOi<y8s uygarl9larna mensu- de'letler arasnda oda9lana0a9.R HuntingtonPnn te.i5 8.erine ime9ler <e9ti. & sra T8r9iyePyi .iyaret eden5 yine Har'ardPdan 8nl8 tari1<i Paul GennedyPye ne d88nd838n8 sordu3umda5 ?yle diyordu( R7u ma9ale islam 'e Hindu d8nyas 1a99nda9i 9aAa 'e dar9aOal g?r8lere 1ita- etti. Ma9aleyi genelde olumsu. Auluyorum. !r.etti3i te1li9e5 9endi 9endini do3rulamas 'e 1a9l 9lmasR diyordu _SaGa0, =+ Gasm *,,/T. HuntingtonPn ge<en 1aOta istanAulPda ya-t3 9onumay dinledim. !rdndan5 9endisiyle Air m8la9at ya-tm. D8n98 sayOam.da yaymlanan m8la9atta g?r8le0e3i 8.ere Huntington5 stanAulPda yeni Air te. ortaya att( RT8r9iye slVm uygarl3na lider olmalZR ;< yl ?n0e T8r9iyePnin slVm ile 7at uygarl9lar arasnda RA?l8nm8R Air 8l9e oldu3unu ya.d35 Au liderli3i nasl ya-aAile0e3i
e %a.ete0i.

/,* soruldu3unda 'erdi3i 0e'a- ?.etle uydu( RG?-r8 olma9 -e9 iyi Air ey de3ildir. 9i taraOa da ait olma.sn. 'e 8.erini.den y8r8n8- ge<ilir. 7at si.i istemedi3ine g?re5 UslVm d8nyasnn Aana ge<inW orada9i 'a1im Aas.l9 da son AulsunR. 7atPnn T8r9iyePyi istemedi3ini do3ru 9aAul etse9 Aile5 1emen 1er Airi AirAirinin grtla3na sarlm durumda9i slVm de'letlerinin5 T8r9iyePyi lider olara9 g?rme9 isteyeAile0e9leri ne 9adar ger<e9<i[ En <o9 ErAa9anPn RslVm 7irli3iR r8yas 9adar. T8r9iye 9endi 9endine liderli9 etmeyi Ae0erse5 yetme. mi[ HuntingtonPn slam0larm. <o9 memnun ede0e9 g?r8leri Aundan iAaret de3ildi. T8r9iyePye Rlai9 olmayan5 slVm ti-iR Air demo9rasiyi lay9 g?rmesi5 eOa1 PartisiPnin Ae9lentilerini da1i ayordu. Huntington <a-nda Air siyaset Ailim0inin5 Rtemel 1a9lara saygl5 ama lai9 olmayanR Air demo9rasiyi m8m98n g?rmesi5 do3rusu anlalr giAi de3ildi. Hele liAeral demo9rasi ile Hristiyanl9 arasnda 9urdu3u Aa35 9or9un< ?nyarglarn ele 'eriyordu. !meri9an se<9inleri arasnda d8nyaya Aa9ta i9i temel ya9lam di99at <e9iyor. 7unlardan Airine modernistF98lt8rel e'rensel0iW ?te9ine -ostBmodernistF98lt8rel relati'ist Aa9 a<lar diyeAiliri.. 7irin0i Aa9 a<sna g?re5 !7D insan 1a9larnn5 liAeral demo9rati9 9urumlarnn 'e -iyasa e9onomisinin yaylmasna ?n08l89 edere95 d8nyada Aar 'e iAirli3inin 1V9im olmasna 1i.met etmeli. S7u g?r88n iyi Air ?rne3i5 7a9an ElintonPn ulusal g8'enli9 danman !nt1ony La9ePin =* Eyl8l *,,/Pte ya-t3 9onumayd. S79.. REntele9t8el 7a9R5 SaGa0, *J E9im *,,/T.

9in0i Aa9 a<sna g?re ise5 !7D5 7atPnn liAeral de3er 'e 9urumlarn5 d8nyann geri 9alanna 9aAul ettirmeye <almamal S!meri9al -ostBmodernistlerden Sudanl "slVm0larPa 'e inli 9om8nistlere 9adar u.anan <eitli <e'relere g?re Auna <alma95 R98lt8r emB -eryali.miRnin ta 9endisiT. 7unun yerine onlarn yerel SAireye de3il to-lulu3a ?nem 'eren5 1iyerari95 otoriterT 98lt8rel de3erlerine saygl olmal. HuntingtonP Au Aa9 a<snn en 9aAa temsil0ilerinden Airi olara9 g?rme9 m8m98n. 7u Aa3lamda i9i no9taya -arma9 AaslaAilir( !7DPnin d -oliti9asnn i9i Aa9 a<s arasnda gidi- geldi3i5 i9isini 9artrd3 s?yleneAilir. !n0a9 uras mu1a99a9 9i5 e3er !7D =. D8nya Sa'a ertesinde
/,=

!lmanya5 Ma-onya 'e Aa9a 8l9eleri 9endi liAeral de3er 'e 9urumlarn Aenimsemeye .orlamasa5 So3u9 Sa'a Air ideoloKi9 m80adele olara9 ge<meseydi5 d8nya Aug8n <o9 Oar9l Air g?r8n8mde olaAilirdi. 2te yandan Aug8n -e9 <o9 Do3u !sya 8l9esi modernlemenin do3al Air sonu0u olara9 siyasU modernlemeye5 yani demo9rati9lemeye y?neliyor. 7ata Ma-onya olma9 8.ere Air<o3u 98lt8r8n85 Aata Aireyin 1a9lar 'e 9iili3ine sayg olma9 8.ere5 gitti9<e gloAalleen d8nyam.n emretti3i e'rensel0i il9elere uydurma gere9sinimi duyuyor. HuntingtonPn Aa. slam0larm.n 1i< 1ouna gitmeye0e9 Sma9ul5 ama ?te9i g?r8leriyle 1i< tutarl olmayanT Air Oi9ri de 'ar( Temel 1a9lara saygl olmayan i9tidarlara 9ar RPino01et se<ene3iRne5 yani sila1l 9u''etlerin anayasay 9oruma g?re'ine onay 'eriyor. HuntingtonP dinler9en5 T8r9iye 1a99nda Ailgisinin 1ayli yetersi. oldu3u5 genelde de sa<malad3 sonu0una 'ardm. @?liyet, =>.,.*,,C /,/ H "STY!NBM;SL;M!N !T"#M!S" Do3u PE NEGe SnO m80adelesi teorisini AurKu'a.i 9eOetti. Mignet5 T1ierry 'e %ui.ot giAi liAeralPSosyoloKi9 tari1<iler5 to-lumlarn geliimini snO m80adelesiyle a<9lyorlard MarI5 o nedenle5 tari1i snO m80adelesiyle a<9lama9 Aenim Auluum de3ildir5 diye ya.mtr ar9ada NeydemeyerPe. 7urKu'a.inin sosyoloKi9 tari1<ileri5 snO m80adelesi ta1lilleri ya-yorlard. 8n98 o srada AurKu'a.i Oeodaliteye 9ar m80adele ediyordu. 78y89 @rans. De'rimiPyle 9es9inleen snOsal 1esa-lama 1en8. sonu<lanmamt. 7urKu'a.i5 Oeodaliteyi yeni- 9endi d8.enini yerletirdi9ten sonra5 snO m80adelesi teorisinin 8.erini ?rtt8. 8n98 art9 esas 0e-1esini eme9<i snOlara d?nm8t8. 7urKu'a.inin tari1 teorileri de Au snOsal 9onumlana g?re Ai<imlendi. Sermaye tari1<ili3inin <eitli teorileri 'ar. To-lumlarn 1ayatn milletler5 dinler5 de'letler 'eya snOlardan soyutlanm e9onomi9 'e ideoloKi9 sistemler arasnda <atmalarla a<9lyorlar. !n0a9 Aunlarn orta9 yan5 snO m80adelesinin 8.erini ?rtmeleridir. Yeni D8nya D8.eni -roKesi de5 9endi tari1 te.ini -iyasaya s8rd8. Ne .amandan Aeri insanl3n R98lt8rler arasnda <atma <a3Rna girdi3i
/,+

ileniyor. En son !meri9al siyaset Ailim0i HuntingtonPn Ruygarl9lar aras <atma teorisiR5 SaAa1 %a.etesiPnde de ?.etlendi. S*C E9im *,,/T HuntingtonPa g?re5 ideoloKiler aras <atma <a3ndan 98lt8rler aras 'eya uygarl9lar aras <atma <a3na ge<iyoru.. 7u teoride5 d8nya ?l<e3inde snO m80adelesini5 ar9ada 9alan d?nemde RideoloKiR 9a'ram gi.liyor5 ?n8m8.de9i d?nem i<in ise R98lt8rR 9a'ram.

%8.el de5 ideoloKi 98lt8rel d8.lemin Air -ar<as de3il mi[ &lsunZ R78y89 siyaset Ailim0isiR i<in A?yle i<inden <9lma. 9a'ramsal 9argaal9larn Air sa9n0as yo9. )aten RYeni D8nya D8.eniR5 A8y89 Air 9argaal9tan sonra 9urula0a95 Au arada 9a'ramlar da 9arsn Air ey olB ma.. Huntington5 Aug8n d8nyada yedi 'eya se9i. ana uygarl9 Aulundu3unu s?yl8yor. #unlar( 7at5 GonO8<yus5 Ma-on5 islVm5 Hindu5 Sla'B&rtodo9s5 Latin !meri9a 'e mu1temelen !Ori9a. 2n8m8.de9i d?nem <atmalar5 Au uygarl9lar AirAirinden ayran snr A?lgelerinde ola0a95 deniyor. 2n0e u Hristiyan5 islVm5 Muse'i5 GonO8<yus<u5 Hindu ayrm 8.erinde duralm( 78t8n Au dinler5 aslnda te9 Air 98lt8r8n Sya da uygarl9 diyeAilirsini. ayn eyT de3ii9 iOadeleridir. He-si de 9a-itali.m ?n0esi Oeodal 'e 9?le0i 1V9im snOlarn 98lt8r8n8 temsil ederler. !ralarnda yaln. Ai<imsel Oar9lar 'ardr. 2.leri ayndr. Ga-itali.m ?n0esi d?nemin 1V9im snOlarnn orta9 de3erlerini sistemletirirler. Hristiyan Ha<llar ile M8sl8man Eme'ilerPe 'eya Sel<u9lularPa Aa9n.5 aralarnda 98lt8rel Air Oar9 yo9tur. !rslan Y8re9li iar ile Sela1addin EyyuAi ayn 98lt8rlerin siyasal eOleriydiler. Her tari1 'e siyaset teorisinin Air to-lum -roKesi 'ardr. Veya ?yle de s?yleneAilir( Her tari1 teorisi5 gele0e3e ait Air to-lum modeliyle Aa3lantldr. HuntingtonPn teorisi de ?yle. 7u teori5 98reselleme denen s8re0in d88nsel d8.lemde9i -istonudur 'e RYeni D8nya D8.eniRni ama<lyor. Huntington5 d8nya ?l<e3inde9i snO m80adelesinin 8.erini ?rtme9 istiyor5 onun yerine uygarl9lar aras <atmay ge<iriyor. $ygarl9 9a'ramn snOsal temeline oturtsa5 1adi neyse. !n0a9 di99atle 9a<nd3 Audur. 7ug8n d8nya5 R)enginler Gul8A8R ad 'erilen Air9a< A8y89 9a-itaB /,6 list de'let ile onlarn s?m8r8 'e ta1a998m8 altnda e.ilen 1al9lar olma9 8.ere5 i9i A8y89 snOsal 9am-a ayrlmtr. 7u 9am-lar ayran snO5 ayn .amanda uluslararas snO m80adelesinin esas 0e-1esini AelirBliyor. LeninPin *,*>Plarda ya-t3 e.enBe.ilen ayrm y8.yln sonunda da1a da 9es9inlemitir. 7ug8n 9sa0a Gu.eyP%8ney <elimesi ad 'erilen Au snOsal 9am-lama5 d8nyann gele0e3ini Aelirleyen A8y89 m80adelelerin .eminini oluturuyor. Teorisinde R7atR5 RMa-onR5 RSla'B&rtodo9sR ad 'erilen 98lt8rler5 em-eryalistB9a-italist 98lt8rden Aa9a nedir 9i[ Elinton ile Yeltsin arasnda 1angi 98lt8r Oar9 'ar[ !meri9an5 Ma-on5 !lman 'eya us sermaye snOlarnn 98lt8rleri orta9tr. &nlar arasnda9i <atma5 98lt8rel de3il Oa9at siyasaldr5 1egemonya <atmasdr. Yeni D8nya D8.eniPnin teorisyenleri e.ilen 1al9lar ?.elli9le dinselB98lt8rel 9a'ramlarla nitelemeye ?.en g?steriyorlar. 7?yle0e RuygarR Gu.eyPin Rdin0iR %8neyPi e.me 1a99 da ideoloKi9 dayana9larla -ayandalanyor. E.ilen 1al9larn yaad3 ideoloKi9 Aunalm5 .enginlerin teoriletirmelerine 9olayl9 sa3lyor elAette. Em-eryali.m5 e.ilen d8nyaya din0ilemeyi -om-alyor 'e e.ilenler Hindu5 GonO8<yen5 M8sl8man5 Latin !meri9al5 !Ori9al diye A?l8n8yor. E.ilen 8l9elerin din0iBgeri0i 1V9im snOlar5 i<ine girdi9leri 9omB-radorlama s8re0inde em-eryali.mle da1a s9 iAirli3ine gidere95 .enginler di9tasn g8<lendiriyorlar. G8lt8r 'e din sa'alar diye te.ga1lanan A8y89 9argaal3n il9 deneyimleri ortadadr. E.ilen insanl95 em-eryali.me 9ar an0a9 sosyali.m Aaya3 altnda AirleeAile0e3ini 'e Aaarya ulaaAile0e3ini yeniden 9endi deneyimleriyle ?3rene0e9tir. Ga-itali.min te9 Air yant 'ardr( Sosyali.mZ Din0ili95 Au i9i uygarl9 arasnda9i 1esa-lamada5 e.ilen 1al9lar A?lmeye 'e 9a-itali.m 9arsnda 1a9s. Air 9onuma -rangalamaya yaryor.
8ydnlk $azetesi, *,.*>.*,,/.

/,C

$Y%! L"GL! S!V!#" Y! D! H$NT"N%T&N SE)! G! !G&P! G! #"


Gemal G!H !M!Ne
%eri 'ere0e9sinF !nti9 d?nemlerde <alnm 1a99n mermerinF lsann Musann Ara1iminF SaOa 'e Mer'eninF Ha0erBi Es'edinF Eennetlerden <a3layanF Nilin @ratn Di0lenin SS. Gara9o<5 *,:/T 7at g8ld8 y8.8m8.eF !ma 1e- ar9adan PurduF S...T Ey do3unun i9i y8.l85 7atnn i9i y8.l8l89ten de art9 y8.l8F Hainli9leri 'e d8manl9laryla 9arlaanF SaO 'e temi. y8re9li M8sl8man. SS. Gara9o<5 =C Eyl8l *,JJT= Temel te. RMEDENYET TE)Rdir. Gimse medeniyet te.inin 9arsna Aa9a Air te. <9armasn. SS. Gara9o<5 /* E9im *,JJT 9in0i Aunalm5 medeniyetler 9arlamasnda5 slVmPn 7atPyla 1esa-lamasnda oldu. SS. Gara9o<5 *, !ral9 *,JJT+ Medeniyet yaylmalar5 medeniyetler aras Air diyalogu 'e ya9nlamay do3urdu3u giAi <atma 'e <elimeyi de getirme9te. Hatta ?n0e <atma s?.9onusu olma9ta5 Oa9at u.un 'adede ili9i de5 ya9nlama 'e et9ilenme 'u9u Aulma9tadr. SS. Gara9o<5 *C &0a9 *,J,T
e %a.ete0i * . Hmrk Krk Saat, stanAul *,:+5 s. *>C. = . !lnya.s Saati5 Dirilil5 :F*>5 s. J. / . Medeniyetimi.in 78y89 Gri.i5 Dirili%, :F*65 s. =. + . !gy.5 Dirili`, :F==5 s. =. 6 . !gy.5 Dirilil5 :F=C5 s. /.

/,:

D8nyay Ailmiyorum ama Ai.de HuntingtonP en iyi yorumlayan !. Da'udo3lu oldu. 7u da Ae9lenirdi do3rusu. Hem de 9onuyla ilgili ya.snn] da1a il9 08mlesindeW RSiyasi 9arar me9ani.malar ile siyaset teorisyenleri arasnda ilgin< Air 1u9u9iletirme 'e merulatrma ili9isi olagelmitir.R So3u9 Sa'aPn Aitmesiyle @u9uyamaPnn RTari1in SonuR te.iyle ortaya <9masn5 <atmalarn Aag?stermesiyle ise Au 9e. HuntingtonPn R$ygarl9lar Sa'aR teorisiyle ortalarda g?r8nmesini da1a iyi nasl a<9layaAilirsini.. RYeni D8nya D8.eni R ad 'erilen Au ortamda R1V9im siyasU g8<lere 9amuoyu oluturma 'e meruiyet 9a.andrmaR do3rultusunda ROason <alanR siyasU teorisyenlere i1tiya< 'ard5 ite Au no9tada Huntington 9ollar s'ad. &na g?re ulusal5 ideoloKi9 'eya e9onomi9 <atmalar yerini uygarl9 <atmalarna Ara9ma9tayd. 7unlar uygarl9 <atla9larnn oldu3u yerlerde g?r8le0e9ti. 8n98 uygarl9lar arasnda temel Oar9lar 'ard. D8nyann 98<8lmesi5 insanlar5 u.lamas da1a .or olan 98lt8rel 'e dinU Oar9lara g?re Ailin<lendirme9teydi. %!-! !l$"#/'$" Ki83 Huntington Au 9adaryla yetinmiyor. D8nyam.da yaanan me'0ut Aunalmn su<unu 7at taraOndan 1ayat alanlar snrlandrlm olan Rdi3erR uygarl9lara 'e 98lt8rlere y89l8yor. &na g?re Aata islVm 'e GonO8<yani.m olma9 8.ere di3er 98lt8r 'e uygarl9lar Aug8n yaanan 1u.ursu.lu9larn 9ayna3dr. 7u ya9lam Ai.e ister isteme. me1ur RGurt ile Gu.uR 1i9ayesini 1atrlatyor. Hani5 Aa1ane arayan 9urt5 ne1rin aa3snda9i 9u.uya Rsuyumu AulandryorsunR demi. a3da d8nyann mimar 7at uygarl3 de3il mi[ Suyun Aan onlar tutmuyor mu[ 7urada asl 9onumu. HuntingtonP eletirme9 olmad3ndan Au t8r sorular ge<iyoru.. HuntingtonPn 1are9et no9tasnda 1a9ll9 -ay 'ar. @a9at te.i R9imi do3ru unsurlar da i<inde Aarndran teori9 Air .eminin siyasU <9arlarn gere9tirdi3i sonu<lara 'araAilme9 i<in ne ?l<8de yo.laaAile0e3inin <o9 9?t8 Air misaliR.
C . P@u9uyamaPdan HuntingtonPaP5 /zlenim, *> E9im *,,/5 ss. *+B*C.

/,J Ot!A Y/l#/' %=-l,"," 7u 9adar s?.85 9endimi.i Se.ai Gara9o<Pa 1a.rlama9 i<in s?yledi9. 7i.de Aandan Aeri &rtado3u 'e d8nyada9i <atmalara5 yaln. <atmalara da de3il t8m to-lumsal 'e siyasU gelimelere uygarl9 e9seninde yorumlar getiren o de3il miydi[ Ve Aunu iirleriyle5 denemeleriyle5 ?y98leriyle otu. u 9adar yldr ya-myor muydu[ &W Ee.ayir Aa3ms.l9 sa'an5 G?rOe.Pi5 7al9anlarP5 !syaPy5 !Ori9aPy 1e- uygarl9 a<sndan de3erlendirdi. He- d8nya <a-nda d88nd8. Tari1i Ai.e Aug8n8n ayrlma. Air

-ar<as olara9 sundu. He- 9al0 olan5 de3imeyen -rensi-leri g?.ledi. !ri'lerde eelenen 'e a3a<lardan orman g?remeyen a9ademisyenlerin Oar9edemedi3i de3ime.leri5 Air air 'e d88n8r se.gisiyle Aulu- <9ard5 Ai.e ge<miin 'e gele0e3in i-u<larn duyumsatt. 7unlars. <u'al <u'al Aelgenin Air sonu0a g?t8rmeye0e3ini g?sterdi5 yol g?steri0i Air rol 8stlendi. %8n0elin i<inde 9ayAolmad. 7unlar ya-ar9en resmi Air -oliti9ay merulatrma 'eya 9endine Air yer sa3lama gayretinde de3ildi. Di99atli T8r9 o9uyu0usu uygarl9lar <atmas olayn <o9 ?n0eden duymu olmalyd. Gu9usu. HuntingtonPda oldu3u giAi s35 g8n0el 'e o-ort8nist Air yorumla de3il. )amanla5 me9anla5 1atta ila1i dinin son Oormuyla Aile snrl de3il. PeygamAerler .aten Au ger<e3i 1a9 'e 7atl <atmas olara9 'urgulayaBgelmiti. a3da Air d88n8r olara9 Gara9o<5 A8t8n .amanlar i<ine alan -ers-e9tiOiyle ?n0esi 'e sonrasyla uygarl9 sorununu irdeleyi- duruyor. C$"C/'$2 i' D&"$"/8l$ Gonu uygarl9 olun0a oda9 elAette uygarl9larn Aei3i olan &rtado3u olmalyd. Se.ai Gara9o<5 Au Aei3in ?nemli aya9larndan olan @rat 'e Di0le 1a'.asnda yetiti. Ve A8t8n insanl9 ya.glar onun di.elerinde 'e s?.089lerinde ete 9emi3e A8r8nd8. H.rla Gr9 SaatPte o iAra1imU i9limin 9o9usunu duyarsn.5 adeta do9unursunu. aya9 i.lerine. 7?yle Air Airi9im5 y8.yllarn Air araya getirdi3i 'e yo3unlatrd3 te0r8Ae5 insan yanltma.. 2nemli olan o 1eyaanm olan Air Air de'ireAilme9tir5 g8ndeli9 g?r8nt8ler arasndan5 ite Au y8.den Se.ai Gara9o< ortada gere9li Aelirtiler yo99en5 ya da ?yle g?r8n8r9en5 1er9esin ulusal /,, Aoyutlarla a<9lay- ge<ti3i <atmalar Air uygarl9 9ri.i olara9 de3erlendirdi. 2yle ya5 7irin0i5 9in0i D8nya Sa'alarnda 1edeO !lmanya giAi g?r8n8yordu. &ysa il9i &smanl De'letiPni y9t5 i9in0isi srailPi 9urdu. 7unun Air anlam 'ard. "". D8nya Sa'aPnda y9lan Stalin usyaPsn !meri9a yeniden ina etti de 9endine RSo3u9 Sa'aR ra9iAi yaratt. 7unun da Air anlam 'ard. T8r9 aydn !lmanyaPya5 !meri9aPya5 usyaPya 9a-ld. 2nlerine sunulan ter0i1lerle yetindi. Se.ai Gara9o< ise A8t8n im9Vns.l9lar i<inde 0an1ra Air donanmla slVm uygarl3 1aritas 8.erinde <alyordu. Ne ya.9 9i .aten T8r9iye 1i<li3e itilmi Air 8l9eydi. Sesini d8nyaya duyurmas .or mu .ordu. Hele o RyerliR aydn olursa5 1ele 1i<Air g?steriye5 amataya5 il9esi.li3e itiAar etmeyen Air Se.ai Gara9o< olursa.. &5 Air yeni .aman Ailgesi giAi5 yaln. dinleyene 'e g?n8ll8 olana sesB lenmeyi ye3lemiti. D!"ti"It&" i' K/'(M/"$' 5@$s/ @u9uyama 'e Huntington5 d8nyann a9sr3n5 ?9s8r838n8 1eye0anla i.ledi3i !meri9aPdan yayn ya-yor. Her i9isi de da'ullarn eOendisi i<in <alyor. usyaPda RGom8ni.mR ad 'erilen sistem <?98n0e So3u9 Sa'a sona ermi oldu. !rt9 !7D ra9i-si. 9almt. @u9uyama Auna Aa9- tari1in sonunu getirdi. Hani da1a ?n0e !ydnlanma a3Pna girilmiti de R3R an0a9 7atPya yetmiti. Sonra te9noloKi <a3na girilmiti de insano3lu 9endi ya-t3 ma9inalarn de' aynasnda 98<8l8- gitmiti. &ysa da1a 6> yl ge<meden d8nya 9VAusa <e'rilmi 'e taAiata d?n8 Aalamt. "". D8nya Sa'a 7at demo9rasisinin .aOeri olara9 algland. usya <?98n0e SZT Au deOa tari1in sonu geldi S@u9uyama5 Do3u Ailgeli3inden 1i< mi nasiAin yo9[TB !r9asndan G?rOe. Gri.i5 GaO9aslar5 Yugosla'ya giAi s0a9 temaslar. !slnda 1e-si de 7atPnn slVmPa saldr denemesi. &rtada alternatiO olara9 slVm 9ald3na g?re una uygarl9lar sa'a diyelim gitsin. & g?re'i de Huntington 8stlenmi anlalan. 7irilerinin art9 9ar 9arya 9alnan slVm te1li9esini sistemati.e etmesi gere9iyordu. 7atPnn Au e.eli ra9iAiyle 9arlamasn Airinin Oorm8le etmesi gere9iyordu. 7u meydana Air a3a gere9ti 9i5 Au -e1li'ana ra9i- Aulunsun5 oyunun 9urallar 08mle aleme duyurulsun. a9i- uygarl9 olara9 GonO8<yani.mPden s?. edilmesi Ai.0e Air OanB
+>>

te.idir 'e Aurada $.a9do3uPnun de3il 7atPnn dinU temelleri 'urgulanma9 istenme9tedir. 2te yandan e9onomi9 re9aAet g808yle uygarl9 9artrlma9tadr. $.a9do3uPda9i uygarl9

9artrlma9tadr. $.a9do3uPda9i uygarl9 Airi9imini 98<8msemiyoru.. Se.ai Gara9o< inPin uyan 9onusuna <o9 ?n0e de3inmitir. Da1a Aelirtileri yo99en 7atPnn ger<e9 alternatiOinin usya de3il in oldu3unu s?ylemitir. !7D Aug8nlerde PasiOi9Pten inPe u.anmaya <alyor. 7ir yandan da Aunun !TPye 9ar Air ittiOa9 oldu3u ayias yaylyor. M8saadeni.le HuntingtonPdan sonra A?yle eylere art9 inanmayalm. inPle olan5 siyasU 'e e9onomi9 9ontrole y?neli9 ya-ay Air ittiOa9tr. Do3al olan !'ru-a E'iPndedir. !7D ne de olsa 7atPnn a.man <o0u3udur5 ite Huntington Au a.mana ra9i- aryor d8nyada. 7ir yandan saldr .emini 1a.rlar9en ra9i-leri 99rtmay da i1mal etmiyor. Huntington 7atPnn Ailin<altn da'uruyor. 7u y?n8yle d8r8st 'e saldrgan. De' iletiim ara<lar onun 0l. sesini A8t8n d8nyaya duyuruyor. Se.ai Gara9o< ise A8t8n Air slVm d8nyasn 9u0a9layan sesiyle uyarda Aulunuyor 'e insanm. 1ayat damarlarna sa1i<9maya <a3ryor. Gor9uyu 'e 8midi 9uanan sesi g8ndeli9 g8r8lt8ler arasnda insanm.a ulatra0a9 Air yol aryor. izlenim, &0a9 *,,+5 say( */. +>*

RT! HN S&N$N$R SLkM %EEGT Y& D;NY! SSTEMNN !LTE N!T@ SLkM
Ara1im Gd !Se 7at ile slVm d8nyasnn il9 deOa 9ar 9arya gelmesi Ha<l SeOerleriPyle olmutu. RGutsal To-ra9larR M8sl8manlarPin elinden 9urtarma9 ama0yla d8.enlendi3i s?ylenen Ha<l SeOerleri5 7atPyla ilgili Aa. ?nemli ger<e9lerin de ortaya <9masn sa3lamtr. 7unlardan Air tanesi dinU gere9<elerin aslnda 7atllarPn maddi i1tiraslarna Air 9lO oluturma9tan ileri gidemedi3i ger<e3iydi. )ira5 Ha<llar RGutsal To-ra9larRa ulamay <o9 Oa.la ?nemsemeden yol Aoyun0a 9arlat9lar .enginli9leri ya3malamay5 m8m98n oldu3un0a Oa.la mi9tarda gaB nimet ele ge<irmeyi ter0i1 etmilerW 1atta d?rd8n08 Ha<l SeOeri esnasnda ele ge<irdi9leri istanAulPu ?n0e iyi0e Air ya3malay-5 ardndan Aurada Air RLatin Grall3R 9urdu9larn ilan etmilerdi. 78t8n &rtado3u A?lgesini 9ana Aulayan 'e Do3uPda9i .enginli9lerin ya3malanara9 7atPya 9a<rlmasyla sonu<lanan Ha<l SeOerleriPnin asl ta1riAat5 .i1inlere .orla yerletirdi3i d8manl9 Oi9riyle ola0a9t. & g8n Au g8nd8r 7at d8nyas ile islVm d8nyas i9i d8man Alo9 olara9 'arl9larn s8rd8r8yorlar. 7at d8nyas5 ?.elli9le &smanl im-aratorlu3u d?neminde adeta Air 9s9a< i<inde 9alm 'e Aunun sonu0unda 9endisine d8nyaya a<lma9 8.ere Aa9a <9 yollar arayara9 0o3raOi 9eiOlere y?nelmiti. 7at ile islVm d8nyas arasnda o d?nemde 9.an d8manl95 A8y89 ?l<8de &smanl De'leti taraOndan 7atPnn maddU <9arlarnn te1dit edilmeB
e %a.ete0i.

+>=

sinden 9ayna9lanyordu. Sanayi de'rimiyle Airli9te maddU Aa9mdan g8<lenen 7at d8nyasnn siyasU 'e e9onomi9 1a9imiyeti altna ald3 M8sl8man 8l9elerde i.ledi3i siyaset5 s?.9onusu d8manl3n dinU gere9<elerden 9ayna9lanm olamaya0a3n g?sterme9te. 7at d8nyasnn islVmPa 9ar olan 1asmane tutumunu Rd8nya 1a9imiyeti 1rsR ile a<9layan H8seyin Hatemi5 RDinU sVi9ler yo9tur Aile deneAilirR diyere9 Au yorumu -aylayor. HatemiPye g?re5 RHal9 dinU seAe-lerle 1are9et etmi olaAilir5 ama Aunlar 1are9ete ge<iren y?neti0iler asla dinU seAe-lerle 1are9et etme.ler5 <8n98 Aunlarn dinU inan<lar -e9 yo9tur. Mesele yaln.0a d8nye'i 1rstr.R &smanllarPn Air9a< y8.yl s8ren A?lgesel 1a9imiyetinin ardndan *J. 'e *,. y8.yllar5 &smanl m-aratorlu3u 'e genel olara9 slVm alemi i<in Air dura9lama 'e gerileme d?nemi5 7at i<inse d8nya 8.erinde egemenli9 9urma d?nemi olmutu. =>. y8.yl ise slVm d8nyasnda 'e d8nyann geri 9alan A?lgelerinde 7at 1egemonyasndan 9urtulma yolunda <eitli m80adele giriimlerine sa1ne ola0a9t. !n0a95 7atPnn d8nya 8.erinde9i 1egemonyas 9arsnda9i te1dit5 Au deOa slVmPdan 'eya M8sl8manlardan de3il5 7atPnn 9endi i<inden

<9m olan Gom8nist sistemden geliyordu. Do3u !'ru-a 8l9elerinde 'e usyaPda i9tidar ele ge<iren Gom8nist reKim5 LiAeralBGa-italist 7at i<in yegVne d8man 9onumuna ge<miti. Tari1in alageldi3i Do3uB7at gerilimi A?yle0e Air 9ere da1a su y8.8ne <9mt. 7u d?nemde Hristiyan 7at uygarl35 tari1U d8man olan slVm d8nyasn Gom8nist te1dit 9arsnda Air Ryeil 9ua9R -roKesi i<inde Rdost 'e m8tteOi9R edinmeyi uygun Auluyordu. Di3er yanda ise So'yetler 7irli3i de Ga-italistBEm-eryalist 7atPya 9ar Aa. M8sl8man 8l9elerle ittiOa9 arayndayd. Da1a do3rusu5 t8m d8nya 8.erinde ya-t9lar giAi5 slVm d8nyasn da 9endi aralarnda -aylamlard5 Gom8nist Alo9 ile Ga-italist Alo9. So'yetler 7irli3iPnin 'e Gom8nist sistemin y9l5 d8nya sistemini <iOt 9utu-lu ileyiten <9armt. !rt9 Do3uB7at <atmas yo9tu. LiAeralBDemo9ratBEnd8striyelBGa-italist 7at sistemi yegVne 1V9im durumundayd. !slnda5 ortaya <9an taAlo5 Do3uPnun 'eya 7atPnn 8st8nl838n8n ya1ut 1a9imiyetinin de3il5 A8t8n08l Air Rd8nya sistemiRnin s?.9onusu oldu3uydu. Te9 9utu-lu d8nya sistemine il9 9aOa tutma giriimi5 "ra9Pn
+>/

Gu'eytPi igali olmutu. D8nya sisteminin 'uru0u g808 olan !meri9a taraOndan 0e.alandrlan "ra9Pn a9Aeti5 Ma-on asll Air !meri9alPnn RTari1in SonuR te.ini ortaya atmasna 0esaret 'ere0e9ti. 7at d8nyas S'eya 1egemoni9 d8nya sistemiT 9esin .aOerini ilan ediyordu. @u9uyama5 RTari1in SonuR isimli ma9alesinde slVmPn da d8nya i<in 0a.iAesinin olmad3n 'e Air "slVmU dirili 1are9etinin d8nya <a-nda ?nemli de3ii9li9ler yarataAile0e9 dere0ede gelieAilmesinin m8m98n olmad3n ileri s8r8yordu. !n0a95 Au arada 7osnaB Herse9Pte 'e SudanPda yaanan gelimeler5 1em d8nya sisteminin ni1aU .aOerini ilan etmesi i<in .amann 1en8. er9en oldu3unu5 1em de slVmPn d8nya sistemine 9ar Air alternatiO oluturaAilme g808nde oldu3unu g?sterdi. 7unun 8.erine5 @u9uyamaPnn ar9ada olan Huntington isimli Air siyaset Ailim0i RMedeniyetler atmas m[R Aal9l Air ma9ale 9aleme alara95 yeni duruma uygun Air teori9 <er<e'e ortaya 9oyma gere3i duydu. 2.etleye0e9 olursa9W HuntingtonPa g?re tari1 Aoyun0a oldu3u giAi Aug8n de 1egemonya m80adelesi medeniyetler arasnda ge<me9tedir 'e d8nyam. 9ar <ar-malar Ae9leme9tedir. T8r9iye %8nl838 dergisinin yayn y?netmeni Dr. MustaOa al95 HuntingtonPn ma9alesinin 7atPda9i genel temay8l8 'e ar.ular ortaya 9oydu3unu sa'unuyor 'e M8sl8manlarP Au tu.a9 9arsnda di99atli da'ranmaya <a3ryor. R7u ma9alenin yaymndan sonra ortaya <9an 1adiseler g?.den ge<irilirse g?r8l8r 9i5 Au ma9ale 7atl 8l9elerin d -oliti9alarn y?nlendirmitirR e9linde 9onuan Dr. al95 ?yle de'am ediyor( RslVm 8l9elerinin Au tu.a3a d8memesi la.m. 7ir slVm medeniyeti 0e-1esi 'eya Air "slVmBGonO8<yen ittiOa9 oluturma gayretleri Aana g?re 7atPnn 1egemoni9 9onumunu -e9itirir 'e ?mr8n8 u.atr.R al9Pa g?re me'0ut d8nya sistemi i<inde 7atl 8l9elerle islVm 8l9eleri <o9 9arma9 ili9iler yoluyla AirAirlerine Aa3l durumdadr. &nun i<in5 M8sl8manlarPn 7atl d8nya sistemine 9ar Air ittiOa9 oluturmalar yararl sonu<lar 'erme.W .ararl 'e gere9si. gerilimlere yol a<aAilir. Sosyolog ProO. Dr. ;mit Meri< Ya.anPa g?re de5 RDo3u 'e 7atPy 9esin <i.gilerle i9iye ayrmam. m8m98n olama.W <8n98 Do3uPda 7at 'ar5 7atPda Do3u 'ar5 i9i medeniyet arasnda 9arl9l Air ge<ime yaanyor.R 7at d8nyas adn 'erdi3imi. MudeoBHristiyan meB deniyetinin Aug8n slVm to-lumlarnn i<ine s.m 1alde oldu3unu sa'unan ProO. Ya.an5 Hristiyan medeniyetiyle slVm medeniyeti araB
+>+

snda .aten ?yle A8y89 Air Oar9ll3n me'0ut olmad3n 'e aslnda inananlarla inanmayanlarn i9i ayr 0e-1e oluturdu3unu iOade ediyor. 7at 1egemonyas 9a'ramn R.ul8m olara9R anlama9 gere9ti3ini sa'unan ProO. HatemU de slVmPn ama0nn R%elin ey e1lBi 9itaA5 aram.da m8tere9 olan Air 9elimede AirleelimR mealinde9i VyetBi 9erimede ?ng?r8len RittiOa9R oldu3unu s?yleyere95 Au 9onuda ProO. Ya.an ile Aen.er Air g?r8 ortaya 9oyuyor.

ProO. H8seyin HatemUPnin5 RslVm me'0ut d8nya sistemine Air alternatiO oluturaAilir mi[R sorusuna ise 9esin Air 0e'aA 'ar. R!lternatiO <o9 m8te'a. Air s?yleyi olurR diyor HatemU 'e e9liyor( R!lternatiO dememi. do3ru olma.5 Aa9a <?.8mler de 'ar 'eya en iyi <?.8m Airden Oa.la olaAilirmi giAi Air anlama gelir.R slVmPn me'0ut d8nya sistemine Air alternatiO oluturaAile0e9 g8<te oldu3u ger<e3ini .aten 1emen 1er9es 9aAul ediyor. 7at medyasnda 'e 7atl strateKistlerin Aeyanlarnda su y8.8ne <9an slVm 9artl3 da Au durumun yol a<t3 9or9uya Aa3lanyor. 7atPnn d8nya 8.erinde9i 1egemonyasna 9ar M8sl8man 8l9elerin Air ittiOa9 oluturmalar ise Rm8m98nR g?r8lme9le Airli9te Rmu1temelR Aulunmuyor 1en8.. !n0a95 <o9tandr Air <?98 s8re0ine girdi3i 9aAul edilen 7at medeniyetinin d8nya 8.erinde 9urmu oldu3u ta1a998m d8.enine slVm dnda Air alternatiO 1i< 9imse taraOndan d88n8lemiyor. DostBd8man 1er9esin g?.8 slVmPda. Lzlenim SHaOtal9T5 Yl( *5 say( C5 , Nisan *,,+.
+>6 ]

H;SEYN H!TEMe ile M8la9at( RSLkM YE%kNE M;MG;N 2);MD;


/sl9m, mev-ut dnya sistemine alternatif olu%turaGilir mi(

!lternatiO5 <o9 m8te'a. Air s?yleyi olur. !lternatiO de3il5 esasen yegVne se<imi te9il etme9tedir. !lternatiO dememi. do3ru olma.5 Aa9a <?.8mler de 'ar 'eya en iyi <?.8m Airden Oa.la olaAilirmi giAi Air anlama gelir. Esasen islVm te9 ideal <?.8md8r. 7u Aa9mdan insanl9 i<in te1dit oluturdu3u asla s?yleneme.. Yegane 9urtulu yolu deme9tir5 yegVne <?.8m deme9tir. Yery8.8nde ni1ai olara9 sali1lerin 'aris ola0a3 GuranP GerimPle Aildirildi3i i<in sali1 olmayanlar5 Oas9lar 'e Oasidler i<in 'e onlarn d8.enleri i<in te1dit oluturur. 7u manada te1dittir ama Au insanl9 i<in yegVne 9urtulu olmas deme9tir.
slman lkelerin "at 0egemonyasn krmaya y>nelik Gir ittifak olu%turmalar mmkn mdr(

M8m98nd8r ama Aug8n A?yle Air d88n0e5 Aa. .i1inlerde olsa Aile A?yle Air 'erimli 'e yararl Air ittiOa9 yo9tur. 7urada da gene 1angi 7at 1egemonyas diye d88nme9 la.m. Yani slVmPn ama05 R%elin ey e1lBi 9itaA aram.da m8tere9 olan 9elimede AirleelimR ittiOa9n ortadan 9aldrma9 de3ildir. l9 -landa5 7at 1egemonyasn da Aurada em-eryali.m olara95 .ul8m olara95 oligarinin ideoloKisi olara9 anlama9 la.m. 7u 1egemonyay 9rma9 i<in Air ittiOa9 1en8. sa3lanmamtr 'e sa3lanmamas i<in de taAii 9ar taraO te1didi se.di3i i<in elinden geleni ya-ma9tadr. m ProO. Dr. +>C
">yle Gir ittifak i7in 0angi lkenin liderlik yapmas s>zkonusu olaGilir(

#imdi ?yle Air durum yo9. S?yleme9 m8m98n de3il. Hangi 8l9ede ger<e9 slVm 1V9im olursa Au liderli9 g?re'ine o 1a9 9a.anr. Hi<Air millet se<ilmi de3ildir. &nun i<in5 Aa. duygular o9ama9 i<in &smanl 1ilaOeti5 tari1U Airi9im Oalan deme95 Au e9ilde tari1ten gelen <a3rmlarla olma.. T8r9iyePnin Aug8n98 durumu .aten A?yle Air role m8sait de3il. !ma Au m8sait olmaya0a9 deme9 de de3ildir. 7ir to-lulu9 9endi A8nyesini de3itirmedi9<e5 !lla1 da onun 1alini de3itirme.. &nun i<in Aa. 'arsaymlardan5 duygusal ?nyarglardan yola <9ara9 Au &smanlPdr5 dolaysyla T8r9iyePdir deme9 m8m98n de3il. Gim 8stlenirse Au rol85 9im tali- olursa 9im lay9 olursa odur. Em-eryalistlerin 1i.metinde islVmP slogan olara9 9ullanma9 isteyenler mutla9a 18srana u3raya0a9tr.
"at1nn isl9m d%manl.nda yalnz-a dini saikler mi >nemlidir, yoksa maddi gerek7eler mi s>zkonusudur(

DinU sai9 yo9tur Aile deneAilir. 8n98 Ha<l SeOerleri de'rinde dinU sai9lerde slVm alemine d8manl9 duyula0a9 Air durum me'0ut de3ildi. MeselV5 %oet1e de'ri 7atPsnda... Nasl M8sl8manlar arasnda #iUBS8nnU <atmalar me.1eAU seAe-lerle ortaya <9madysa5 Aunlar AaB 1ane edilere9 ar9a -landa d8nye'U 1rslar 'ar idiyse5 Ha<l SeOerleriPnin <9masnda da din Air Aa1aneydi. 7ug8n98 7atPnn5 !meri9aPnn Ail1assa5 d8manl3nda Aa9a seAe-ler rol oynama9tadr5 islVm dinine mensu- olutan ileri gelen Air d8manl9 de3il5 d8nya 1a9imiyeti 1rsdr asl seAe-. 7el9i 1al9 dinU seAe-lerle 1are9et etmi olaAilir5 ama Aunlar 1are9ete

ge<iren y?neti0iler aslnda dinU seAe-lerle 1are9et etme.lerW <8n98 Aunlarn dinU inan<lar -e9 yo9tur. MenOaatleri ?n -landadr. Mesele yaln.0a d8nye'U 1rstr. Yeterli ?l<8de Ailin<li olmayan 1al9 9itlelerini 1are9ete ge<irme9 i<in dinU Air slogan olara9 9ullanrlar.
Pe9i5 Trkiye1nin 8vrupa Toplulu.una alnmak istenmeyi%inin seGeGi M8sl8man kimli.imiz midir, yoksa Ga%ka ekonomik gerek7eleri mi vardr size g>re(

T8r9iyePnin M8sl8man 9imli3i de yine Airin0i -landa de3il. 7?yle olsayd5 !'ru-a To-lulu3uPna girme 'aadi de 'erilme.di. !ma d8nyada9i gelimeler o 1ale geldi 9i Aunun Air Aa1ane olara9 ileri s8r8lmesi gere9ti. &nun i<in de imdi Ya1udi 'e Hristiyanlar ayn 98lt8r8n miB
+>:

ras<lardr denilere95 slVm !9deni. A?lgesinde adeta Au orta9 mirasn dnda Ara9lmtr5 mirastan s9at edilmitir. !ma islVmP asl mirastan s9at etmeye 9al9an Siyoni.mPdir. 7at d8nyas5 Ail1assa !meri9a son .amanlarda tamamen Siyoni.mPin 'esayeti altna girdi3i i<in5 o da slVmP insanl3n orta9 mirasndan s9at etmeye 9al9yor5 Ha.retBi smailPi Ha.retBi iAra1imPin mirasndan s9at etmeye 9al9t3 giAi... !'ru-a da Siyoni.mPin -rangasna girdi3i ?l<8de5 ayn dere0ede 9at Air islVm aley1tarl3 9endisini g?stereAilme9tedir. Lzlenim SHaOtal9T5 Yl( *5 say( C5 , Nisan *,,+.
+>J

RMEDENYETLE !T"#M!S"R ;)E NE M$)!@@E 2)D!Qe ile M8la9at(


#e'9et !dnan #ENEL *,,/ Ylnn ya. aynda5 Trkiye $nl. dergisinde SYa. *,,/W say(=/T Samuel P. Huntington im.al edeniyetler 'at%mas m( Aal9l Air ya. yaynland. MustaOa al9Pn ter08mesiyle yaynlanan Au ya.5 i<inde ?ne s8r8len te.ler itiAariyle ilgi 'e di99at <e9i0iydi. ;steli95 HuntingtonPn te.inde T8r9iye de Air ?.ne olara9 yer alyor 'e ya.ar taraOndan RA?l8n89 to-lumR olma9la nitelendiriliyordu. HuntingtonPn Rgele0e9te medeniyetlerin <atmas 9a<nlma.drR e9linde9i te.ine 7atPdan Air9a< 9ar eletiri geldi 'e yine Trkiye $nl.1nde Aunlar yaynland. T8r9iyePde de Mu.aOOer &.da35 !'rasya Dosyas adl derginin Sil9Aa1ar *,,+T +. saysnda S9i ayr Aasm olara9 da yaynlandT RMedeniyetler atmas ;.erineR Aal9l Air 9ar ya. 9aleme ald. !radan i9i yl ge<mi olmasna ra3men5 HuntingtonPn ileri s8rd838 te.in ?nemini 9orudu3unu d88nere9 S9i5 son olara9 N!T& %enel Se9reteri ElaesPin deme<lerinde iOadesini Aulan5 slVmiyet 1a99nda9i ya9lamlarn da Aa. alara9T5 Au 9e. Yeni Trkiye o9urlar i<in5 1em HuntingtonPnW 1em de 2.da3Pn g?r8lerini 9sa0a ?.etleme9 'e da1a sonra da5 sayn &.da3 ile Au 9onuda ya-B t3m. m8la9at si.lere sunma9 istiyoru....
e Eme9li !s9er5 Es9i Milli 7irli9 Gomitesi ;yesi5 StrateKi $.man.

+>,
11

D!"ti"It&" N, Di-&'3 RD8nya siyaseti yeni Air sayOaya giriyor... 7u yeni d8nyada m80adelenin esas 9ayna3 ideoloKi9 'e e9onomi9 de3il5 98lt8r temelinde ola0a9tr...R RMedeniyetlerin <atmas 9a<nlma.dr...R RMedeniyet 9imli3i gele0e9te gitti9<e artan Air e9ilde e1emmiyet 9a.ana0a9 'e d8nya A8y89 ?l<8de 1alen 'arl3n s8rd8ren yediBse9i. medeniyet S7at5 slVm5 GonO8<yus5 Sla'B&rtodo9s5 Latin !meri9a5 Ma-on 'e mu1temelen Siya1 !Ori9a medeniyetleriT arasnda9i et9ileimle e9illene0e9tir.R R%ele0e3in en ?nemli 9anl m80adeleleri Au medeniyetlerin Airini di3erinden ayran 98lt8rel Oay 1atlar Aoyun0a meydana gele0e9tir.R RSMar9si.min <?988 'e So'yetler 7irli3iPnin da3lmas ileT !'ru-aPnn 7at Hristiyanl35 Do3u Hristiyanl3 'e slVmiyet arasnda9i 98lt8rel A?l8nm8l838 yeniden ortaya <9mtr.R

R7atPnn Aundan sonra 9arlaa0a3 meydan o9uma 9esinli9le slVm aleminden gele0e9tir.R RslVm 9anl 1udutlara sa1i-tir.R RTari1leri5 98lt8rleri5 gelene9leri ile 7atl olmama9la Airli9te 'asat Air 98lt8rel te0an8se S?.g8 98lt8rel 9imli3eT sa1i- 8< 8l9ede ST8r9iye5 Me9si9a5 usyaT to-lumlar 1angi medeniyete mensu- oldu9larn 'eya intisa- ede0e9lerini Aelirleme 1ususunda 9esin Air 9arar 'ermemilerdir. 7?l8n89 8l9e Smanen A?l8n89 to-lumT 9onumundadrlar... T8r9iye A?yle Air A?l8nmenin en ai9Vr -rototi-i9 ?rne3idir. Tari1in en derin Ai<imde A?l8n89 to-lumudur.R R&rta 'adeli gele0e9te medeniyetler aras m80adele 7at ile M8sl8manBGonO8<yen de'letler 9oalisyonu arasnda ola0a9tr. )!A$77,' GA#$@ N, Di-&'3 Ya.ar5 SHuntington 9astediliyorBM.Y.T 7at mer9e.li Air Aen0illi3i5 egosentri.mi5 r9<Bdin0i Air Oanati.mi5 98lt8rel o'eni.mi5 em-eryalist ta1a998m08l838 temsil etme9tedir.R S7atllarPa g?reT R7u 9ar 9onulma. 7at medeniyetini yaratan Hristiyan Aeya. insandr. 7at medeniyeti ei Aen.eri olmayan en y89B +*> se9 medeniyettir. 7u medeniyet Air din 'e r9 8r8n8d8r. 7eya.5 ari insan ti-ine 'e onunla y80elmi Hristiyan d88n0esine aittir.R R"r9<l95 9a-italistBem-eryalist <a3 yaayan !'ru-al 'e !'ru-a 9?9enli g8<lerin m8tere9 siyasU saA9a si0ilidir. Groni9 ru1i ra1ats.l3dr. Samuel P. HuntingtonPin medeniyetleri d8man saOlarda 9arlatran et8d8nde Au ra1ats.l3n i.leri g?r8lme9tedir.R R". 'e "". D8nya Sa'alar5 D8nyann -aylam e9linde anlaamayan 7atl g8<lerin yeniden -aylam i<in <9ard9lar sa'alardr.R RYa.arn genelde 7atd medeniyetlere mensu- A8t8n to-lumlar 98<8mseyen5 ?.elde slVm alemini 'e GonO8<yen 98lt8r dairesinde9i inPi 1asm sayara9 7at medeniyeti 'e milletleri i<in der1al tedAir alnmas gere9en Air te1dit 'e te1li9e olara9 g?rmesi5 g?stermesi Ailimsel Air tesAit de3il5 ger<e3i <ar-t05 7at 9amuoyunu5 1898metlerini saldrgan emel 'e -lanlar do3rultusunda 1a.rlay0 siyasU Air eylemdir. G9rt0 Air -si9oloKi9 sa'a o-erasyonudur.R R%8n8m8.de de islVm dairesi i<inde9i milletler5 de'let arasnda 98lt8r5 Ailim5 ti0aret5 sanayi5 te9ni95 i9tisadU 9al9nma5 sa'unma 'e di-lomasi 9onularnda 0iddi5 7at Aen.eri Air dayanma 'e iAirli3i Aulunmama9tadr.R RHal Au i9en5 slVm medeniyet inin5 Au Bmedeniyete mensu- milletlerin 7at medeniyetine 9ar te1dit oluturdu3u iddias 0iddiyet tama..R RYa.arn emel 'e temennisi medeniyetler aras anlay5 u.lama5 iAirli3i5 insanl3n A8t8n medeniyet mirasn de3erlendiren da1a ileri orta9 Air medeniyete A8t8nlemesi de3il5 d8nya Aar de3il5 7at 9oalisyonuna5 7atPya 9ayts. arts. teslimiyeti sa3laya0a9 siyasU <?.8mleri 8retme9 'e ?nerme9tir.R R!ntisemiti.mW Ya1udi d8manl3 Hristiyan !'ru-aPnn orta9 ru1iyat5 orta9 g8na1dr. &rta9 siyasU saA9a si0ilidir.R R7u S7atT medeniyetinin5 ?ld8rme5 ya9ma5 y9ma5 silV1 ara< 'e gere<lerini tari1te Aen.eri g?r8lmeyen Air se'iyede 8retti3i5 gelitirdi3i de saAittir.R RYa.arn A?l8n89 8l9e deyimi ile ya-t3 de3erlendirme sat1idir. Derinli9ten5 milli 98lt8rleri de3erlendirme Ailin0inden yo9sundur. To-lumun Air 9esitinde 'eya t8m8nde yaygn reOa1 ?.lemi5 s8ratli gelime5 y89selme ar.usu5 anlan to-lumlarn tari1U 98lt8rlerini milli
+**

9imli9lerini silere9 yeni 9imli9 <9arma niyet 'e giriimi olara9 de3erlendirileme..R
5. Q,",l: Samuel P. Huntington, * edeniyetler 'at%mas m(* adl makalesiyle, Gu makalenin yaynland. &,,/ ylnda Gir anda dikkatleri zerine 7ekmi%ti. "tn dnyada oldu.u giGi, lkemizde de -iddi yayn organlarnda Gu makale yaynland. Siz de, Huntington1in Gu makalede ileri srd. teze mu0alif Gir Gak% a7syla, uzun-a Gir tenkit yazs kaleme aldnz. V V 5evar ki, G>ylesine >nemli olan Huntington1in Gu tezi, sizin de vurgulad.nz giGi , lkemizde 0aketti.i %ekilde ele alnp tart%ma platformuna gelmedi, getirilmedi, ta0lile taGL tutulmad... Siz-e Gunun seGeGi nedir( Huntington1in Gu tezi 7ok fazla -iddiye alnmad. i7in mi, yoksa kar% tezler geli%tiremedi.i, Guna gere9 g>rlmedi.i i7in mi, Gu tez Gir iki yayn organ d%na ta%mad(

M. &.da3( 7ay Samuel HuntingtonPn Oi9ir 'e tesAitlerinde5 ileri s8rd838 te.de yenili95 ?.g8nl89 'e ola3an8st8l89 olmad35 ana 1atlar ile mensu- oldu3u 98lt8r 'e medeniyet dairesinde yaayan milletlerin Aen0il ru1 1allerini y?neti0i snOlarn saldrgan emel 'e e3ilimlerini yanstt3 da Aelirgindir. Ya.ar g8< 8st8nl838nden 9ayna9lanan Au ta'rn gi.lemeye l8.um da duymama9tadr. Te.i ?nemli 9lan 1usus ilmi se'iyesinden de3il5 i<erdi3i emel 'e e3ilimden 'e 7ay HuntingtonPn 8l9esinin d -oliti9a strateKisini Aelirleme9 i<in ilmi 9arargV1 g?re'ini y89lenen enstit8lerden Airinin Aa9anl3n y89lenmi olmasndan 9ayna9lanma9tadr. #u 1ususu da di99atten 9a<rmama9 gere9ir. Tari1in a9n5 insanl3n 1ayatn derinden et9ileme y?n8nden5 mutlulu9 9ayna35 9urtulu Aayra3 olara9 9aAulle y80eltilen5 i.lenilen Oi9rin5 ideoloKinin5 siyasetin do3rulu3undan5 1a9ll3ndan <o9 to-lumlara5 y3nlara5 geni Air taAandan sirayet etme5 tut9u 'erme5 m8.minleme g808 ?nem tama9tadr. nsanl9 A8y89 a0lara5 Oela9etlere yol a<an i.oOreni9 tut9ulardan tamamen arnm5 9urtulmu de3ildir. Ha<l seOerleri <o9 geride 9ald denilse da1i Na.i 'e Gom8nist di9tat?rl89lerin yaratt3 0e1ennem a.aA unutulmamaldr. 7ay HuntingtonPn te.i ile S us demo9ratZT 7ay Mirino's9iPnin ?.lemleri arasnda iOadede 8slu- Oar9 olsa da1i ma1iyet Oar9 Aulunmama9tadr. Her i9i ya9lamda da Aelirgin olan 1usus insan de3erine5
+*=

insan 'arl3na se'gi 'e saygnn olmaydr. nsanl3n Air A8y89 aile oldu3unun unutulmas 'eya red 'e in9Vr edilmesidir. HuntingtonPn te.inin 8l9emi.de ilgi <e9meyii5 8.erinde durulmay g?r8lerinin 0iddiye alnmayndan de3ildir. @i9ir 'e d88n0e 1ayatm.n 1a'salaya s3mayan Air durgunlu3u yaama9ta oluundanB dr. ;ni'ersitelerimi. ilmi Ailginin A8t8n dallarnda mesle9 y89se9 o9ulu se'iyesini aara9 da1a ileri Air to-lum i<in5 idare 0i1a. i<in dima3 'a.iOesi y89lene0e95 Ailim5 te9noloKi5 Oi9ir 'e <?.8m 8rete0e9 Air geliim se'iyesine erimi de3ildir. 7ilim 'e Oi9ir 1ayatnda9i Au 9srl9 seAeAiyle to-lum A8y89 ?l<8de yaAan0 g8< mer9e.inde 8retilen -a9et -rogramlarla oyalanma9ta5 t89etim al9anl9larna5 ideoloKi9 iOratlara y?nlendirilme9te 'eya siyasU -artilerin se<im d?nemleriyle 1udutlu uOu9su.5 0iddiyetsi. 'aadleriyle a'utulma9tadr.
!. eneb Dikkat 7eki-i Gir 0usustur ki, dnyann genel siyasL gidiatna Aa9t3m.da5 d>nemsel olarak, tari1in >nemli d>neme7lerinde mutlaka 8"D1den Girinin 7kp, Gir kavramla, Gir etiketlendirmeyle Gu d>neme7lere ad koydu.unu, Gir tezle ortaya 7kt.n g>ryoruz. /%te en son >rnekler >nmzdeT SS#"1nin 7>k%nn 0emen ardndan +ukuyama 7kt, *Tari0in Sonu* tezini ileri srdT K>rfez Krizi srasnda *Yeni Dnya Dzeni* kavram telaffuz edilmeye Ga%landT son olarak da HtmtingtonPn RMedeniyetler atmasR tezi gndeme geldi. 5i7in tari0L d>nemlere ili%kin Gu tr kavramla%trmalar !7DPden 7kyor(

M. 2.da3( Siyasi5 i9tisadU5 as9erU g8< 8st8nl838n8 temsil eden de'letin menOaat 'e n8Ou. alan 1aline getirme9 istedi3i5 getirdi3i A?lgelerde sade0e 9endi ulusunun <9arlarna uygun d8en g?r8leri 1er9es i<in en do3ru <?.8m5 yegVne 1a9l 'e <9ar yol olara9 tantmaya5 taraOB tar5 iAirli9<i 9adrolar 9a.anmaya5 1a.rlamaya <alt3 Ailinen Air 9eyOiyettir. ". D8nya Sa'aPnn Aitiminde e9onomi95 siyasU 'e as9erU g8< y?n8nden o tari1e 9adar ?nde Aulunan 78y89 7ritanya Um-aratorlu3uPna e g80e erien !7D5 "". D8nya Sa'aPnn Aitiminde gere9 m8tteOi9i olan A8y89 g8<lerin5 gere9se ra9i-lerinin maru. 9ald9lar a3r 9ay-lar 'e y-ranlar seAeAiyle sa'ata 8l9esinin 1i< .arar g?rmeyii5 sanayi 9a-asitesini tam seOerAer edii ile yeni9 d8en 1asmlarnn 'e Ait9in +*/ m8tteOi9lerinin Aoaltt9lar alanlar da doldurara9 Air numaral s8-erg8< 9onumuna y89selmitir. #imdi So'yetler 7irli3iPnin de da3lm olmas !7DPyi ge<i0i Air s8re i<in de olsa ra9i-si. s8-erg8< me'9iinde Aulundurma9tadr.

!7DPnin ra9iAi So'yetler 7irli3i 'e Gom8nist 9am-la m80adelesi sade0e as9erU g8< dengesi oluturma95 0aydr0l9 sa3lama9la 1udutlu 9almamtr. So3u9 sa'a 98resel <a-ta Air ideoloKi95 -si9oloKi95 98lt8rel sa'a olara9 seyretmitir. !7DPnin 98resel Aoyutta et9inli9 9a.anma9 i<in s8rd8rd838 ideoloKi95 -si9oloKi95 98lt8rel 8st8nl89 gayreti So'yet usyaPnn 'e inPin 9endi n8Ou. 'e menOaat alanlarn geniletme9 i<in ge<mite MarIistBGom8nist ideoloKi <i.gisinde y8r8tt89leri ideoloKi9 -ro-aganda <aAalarndan5 ni0eli9 'e niteli9te da1a Aas9n Aulunma9tadr. 7u -ro-agandann sade0e ra9i'e 1asm g?r8nen 8l9eleri de3il5 m8tteOi9leri de 9a-samna ald3 'e et9iledi3i di99atten 9a<rlmamaldr. Sinema5 tele'i.yon5 Aasn5 1aAerleme 9anallar5 1itaAetti9leri 9itlelerin d88n8 'e da'ranlarn5 Ae3enilerini y?nlendirme5 Ai<imlendirme5 -rogramlama et9inli3ine ulam Aulunma9tadr. Moda 1aline getirileAilen d88n0e5 tar.5 da'ran e9li5 t89etim modeli 9iilerin Oerdi ter0i1lerini5 Oi9ri Aa3ms.l9larn sileAile0e9 ?l<8de y3n al9anl3 'e to-lumsal 9al-lama yaratma9tadr. 7asn5 yayn5 sinema5 tele'i.yon ara<larna5 -ro-agandalarna 1V9im olan g8< meru demo9rati9 1al9 1898metinden da1a et9ili. &nu da g?r8nmeden y?nlendiren5 g8d8mleyen Air 0unta 'eya sorumsu. gi.li 9omuta mer9e.i 1alini alma9tadr. 7u durum sade0e 8l9e ile5 egemenli9 alan ile snrl 9almama9ta5 uluslararas Aoyuta erime9tedir. 7ilim 'e te9noloKide en ileri e9onomi95 mali 'e as9erU g808 en y89se9 Air to-lumun Oi9ri 'e 98lt8rel et9inli9lerini im9Vnlarna 'e siyasU emellerine5 menOaatlerine uygun se'iyeye <9artmas ola3andr. !n0a9 !7DPyi milletleraras 1ayatta5 insanl3n 9aderinde 1alen ?n -landa et9ili 9lan 1usus Oi9ir 'e 98lt8r 1ayatnda9i 8r8nleri5 'erimlili3i de3il5 8st8n maddi g808 'e Au g808 9ullanma te9ni3idir. !7D Au maddi g8< 'e te9ni9le 'a1i 7atPnn talann 'e o y?nde9i 1ayat Air mariOet giAi sergileyeAilmi5 A8t8n d8nya <o0u9larn
+*+

9o'Aoylu3a5 9.lderi 9atliamna ?.endireAilmi5 !7D yaantsn daW iOrad temsil eden 9iili9leri5 ?rne9 alna0a9 modeller5 s8-ermenler durumuna y89seltmi5 Oilm -a.arna yerleti3i a. gelimi 8l9elerin milli 98lt8rden yo9sun taAa9alarn5 <eyre9 aydnlarn Oar9etmeden uur altlarnda <iOt taAiyetli duruma getirmitir. Holly''ood Au 1aliyle5 1udutlar Aelirlenmemi Air d8nya im-aratorlu3unun mer9e.i 1aline getirilmitir. HollyDoodPu y?nlendiren5 u.un 'adeli -rogramlarn d8.enleyen g808n 8r8nlerini -a.arlad3 8l9elerde geli- ge<i0i5 derme <atma 1898metlerin e3itim 'e 98lt8r Aa9anlarndan da1a 9al0 et9iler ya-t3n s?yleme9 m8Aala3a saylmamaldr. !7DPnin Au yolla ili9ili oldu3u 8l9elerin yeni yetime9te olan nesilleri5 9itle -si9oloKileri 'e milli 98lt8rleri 8.erinde olumsu. et9ileri5 s?m8rge0i g8<lerin as9erU istila 'e igalle denetimleri altnda tuttu9lar 8l9e 1al9larna 9ar uygulad9lar 98lt8rel Kenosit 'e asimilasB yon -oliti9a 'e -rogramlarndan da1a a. ta1ri-9ar de3ildir. !7DPye tari1U d?nemlerle ilgili olara9 ?.el Air 9a'ramlatrma g808 i.aOesi de 1ata olur. in ?.8 mali 'e as9erU g808 Oa.la olann sesi Oa.la <9ma9ta5 Aorusu ?tme9tedir.
!. Renel) !7DPde Air<o9 strate!ik ara%trma kurumlar var ve Gunlar A8yk >l7de !7DPnin d% politika strate!isine, d% politikasna etki ediyor, y>nlendiriyor ve Gu kurumlarda 7al%an Gir7ok nl ara%trma- ve dan%mann g?r8leri de Gtn dnyada yank Guluyor, ilgi 7ekiyor. P. Henze, %. +uller, +. +ukuyama, S. Huntington giGi... "u ili%kiyi, yani kurumlarla devletin Gu y>nlendirme, etkilendirme ili%kisini nasl de.erlendiriyorsunuz(

M. 2.da3( Modern Air de'lette y89se9 niteli9li y?netim 9adrolar ya9n5 orta5 u.a9 'adeli A8t8n -oliti9alarn sradan siyaset adamlarnn i-orta0 niteli3i tayan g8n0el 1esa- 'e

Ae9lentilerine de3il5 98resel Aoyutta A8t8n a3rl9lar 'e mu1temel gelimeleri de di99ate alan5 1esa-layan geni Air g?r8 uO9u i<inde 0iddi Ailim 'e aratrma 9urumlarnn s8re9li <almalar ile Aelirlenen milli 1edeOlere5 milli menOaatlere dayandrrlar. aret etti3imi. siyaset -lanlamas ile ilgili ilmi aratrma 9urumlan sade0e !7DPde de3il5 di99ate de3er g8< 'e ?nemi olan A8t8n de'letlerde Aulunma9tadr. ;ni'ersitelerimi.in5 Dilerimi.in5 %enel9urmaym.n imdiye +*6 9adar A?yle Air aratrma 9urumu oluturmam5 gelitirmemi olmas ?.elli9le de'leti y?netme9 iddias tayan siyasU 9adrolarn Au 9a'ramlara ilgisi. 9almalar 0iddi Air e9si9li9tir.
5. Q,",l: Rimdi isterseniz, Huntington1n >ne srd. teze gelelim. Tek -mleyle Gelirte-ek olursak, Huntington, dnya siyasetinin yeni Gir sayfaya girdi.i yeni dnyada esas m-adelenin kltr temelinde ola-a.n, 0alen varl.n srdren yedi sekiz medeniyet arasndaki 7at%mann da ka7nlmaz oldu.unu s>ylyor. Siz de Gir iki -mleyle Gu teze kar% >ne srd.nz g>r%leri GelirteGilir misiniz(

M. 2.da3( Ee'aAi ma9alemde Aelirledi3im giAi 7ay Huntington insanl3 se'gi 'e sorumlulu9 duygusu ile A8t8nleyen5 9u0a9layan5 1a99aniyete dayal Air d8nya d8.enini5 1a99a dayal Air Aar emel edinme9ten mutla9 manada u.a9 Air ta'rla gali- 'e gVs- Air medeniyetin .orAal3a dayal imtiya.larn sa'unma5 geniletme <aAasn yanstma9tadr. Ma9alesi Air Ailim adamnn oAKe9tiO durum tesAitiyle 1udutlu 9almama9ta5 yeni9 'e e.i9 duruma d88r8len medeniyetlerin y8.yllardan Aeri Aas9 altnda tutulan5 .ulmedilen5 s?m8r8len 1al9larnn milletleraras 0amia 1ayatna milli 9imli9leriyle itira9lerinden5 1a9 'e onur eitli3i istemlerinden duydu3u 9.gnl3 'e ra1ats.l3 da te1ditB9ar Air ta'rla ilan etme9tedir. 7ay HuntingtonPn 'e 7atl siyaset -lanlay0larnn ger<e9te d88nd89leri5 s?yledi9leri 'e ya-ma9 istedi9leri udur( 7i. Hristiyan5 Aeya.5 7atl uluslar5 9endi dm.da9i d8nyay 1emen t8m8yle s?m8rgeletirmiti95 9?leletirmiti9. Hisselerimi.e 9anaat etmedi3imi.5 u.lamaya 'aramad3m. i<in i9i deOa 0i1an <a-nda 9a'gaya tutuu- AirAirimi.i yordu3umu.5 y-ratt3m. i<in 9?lelelerimi. .in0irden 9urtuldu5 s?m8rgeler uluslat. 7u 1atay d8.eltelim 'e te9rarlamayalm. 7irleelim5 orta9 s?m8r8 dengesi 9uralm. Yeniden yenelim. Vae Vi0tisZ 7ay HuntingtonPn ma9alesi ilmi5 a9ademi9 Air te. de3il te'i9 'e temenni etti9leri5 ?n 1a.rl9larn ya-t9lar gloAal <a-ta orta9 s?m8r8 sa'ann Oi9ri m8diridirW temel dire9tiOidir. %?r8ld838 giAi5 R%ar- 0e-1esinde yeni Air ey yo9R diyeAiliri.. 5. Q,",l: Huntington1a "atl
d%nrlerden de kar% ele%tiriler geldi. "unlardan Giri olan +ouad 8!ami, 7at%mann medeniyetler de.il, devletler

+*C
Gaznda oldu.unu ya da ola-a.n, 7nk medeniyetlerin devletleri de.il, devletlerin medeniyetleri kontrol etti.ini ileri sryor... Siz Gu g>r%e katlyor musunuz(

M. 2.da3( 7ir medeniyet dairesinde9i A8t8n 1al9larn s8re9li olara9 orta9 siyasU iradeye d?n8t8385 Aa9a medeniyet dairesinde9i 1al9larn da ayn tutuma girere9 9art 0e-1eleri oluturu-5 'urutu9larna geni 9a-saml Air ?rne9 'erme9 g8<t8r. Din 'e me.1e- daireleri ile medeniyet daireleri arasnda Aelli ?l<8de Air ?rt8me g?r8lse da1i ayniyet oldu3u ileri s8r8leme.. Tari1 eridinde milletler5 milliyetlerW dinlerden5 medeniyetlerden da1a geni Air .aman dilimini 'e de'amll3 temsil ederler. 7ir din dairesinde me.1e- 98melenmesi <o9 deOa Air milletin ?.el 9imli9 <aAasn yanstr. Din 'e medeniyet de3itirme olaylar da Air milletin 'arl3n s8rd8rme5 g8'ene alma5 gelitirme i<in yeniden terti-lenmesi 'eya Aa9a Air me'0udiyet i<inde eriyi- 9ayAoluunu iOade eder. Hangi medeniyet dairesinde olursa olsun to-lumlarn iradesini5 g808n8 somut 1ale getiren de'lettir. 7u g808n iddeti medeniyet se'iyesine g?re Aelirir. !n0a9 Air medeniyeti5 Air de'leti sade0e y89se9 ta1riA g808ne g?re5 saygnl3a lay9 g?rme !us01Dit. Na.i to-lama 9am- m8d8r8n8 noAelle ?d8llendirmeye Aen.er.
!. enel: PoGert :. "artley de, Huntington1n tersine, kltrel keskinle%melerin, G>lnmelerin olmaya-a.n, 7nk ileti%im olgusunun dnyann Gtnle%mesine katkda Gulundu.unu ileri sryor. "u konuda neler s>yleyeGilirsiniz(

M. 2.da3( Medeniyetler5 98lt8rler arasnda iyinin5 g8.elin5 do3runun 18r se<imine dayal Air et9ileim 'e Aunu sa3layan5 9olaylatran Air iletiimin Aara5 genel mutlulu3a5 ilerlemeye yararl ola0a3 a<9tr. !n0a9 yu9arda iaret etti3im giAi iletiim ara<lar 98lt8rel 'e siyasU egemenli9 9urma5 1edeO alman to-lumu <?.8- Aa3ml 1ale getirme9 i<in de -e9 et9ili e9ilde 9ullanlma9tadr. Milletlerin 1a9 'e onur eitli3ine5 orta9 mutlulu9 'e reOa1na 1i.met etmeyen Air A8t8nlemeyi s11atli Aulma95 al9lama9 m8m98n de3ildir.
5. Q,",l: Huntington Gu g>r%lere kar% kaleme ald. -evaGi yazsnda medeniyet paradigmasnn 0er %eyi iza0 etti.ini ve *so.uk sava% sonras dnyasnn 8lla01n Gelas grltl karma%as1nn 7o.unu dzene sokmaya yetti.ini

+*:
Gelirtiyor ve soruyor) *"a%ka 0er0angi, Gir paradigma da0a iyisini yapaGilir mi( edeniyetler 7at%mas de.ilse nedir(*... Sizin g>r%nz nedir( utlaka gele-ekte Gir 7at%ma ola-ak mdr( ;la-aksa, Gu Gazlarnn dedi.i giGi ideolo!ik, siyasL, ekonomik ya da devletler Gaznda m veya Ga%ka fakt>rler Gaznda m ola-aktr(

M. 2.da3( 7ay HuntingtonPm 1i<Air i.a1 'e te'il il9 ma9alesinBde9i saldrgan5 s?m8r808 7at Aen0illi3ini 1a9l 'e ma.ur g?stereme.. Se'giZ insanl9 se'gisi5 Aar se'gisi5 1a9 se'gisiZ 7en 0e'aAi ma9alemde Aelirledi3im giAi 1V9im medeniyetin insann Mars maAuduna5 sa'a ila1na ta-nma9tan 'a.ge<i- se'gi 9ayna3 y80e -eygamAer H.. sa giAi d88nmesi5 da'ranmas gere9ti3ini 1atrlatyorum.
5. Q,",l: Huntington, eksika ve Pusya ile Girlikte Trkiye1yi de manen G>lnk toplum olarak snflandryor. "unu Giraz a7aGilir misiniz( Ve ilaveten, Trkiye1nin yakn gele-ekteki mu0temel konumu ne olmaldr(

M. &.da3( 7u sualini.e 9a-saml 0e'a-5 yeni Air ma9ale 1a0minde a<9lamay gere9tirir. %?r8len udur( !nlan5 A?l8n89 g?sterilen 8< 8l9ede Oar9l 98lt8r daireleri5 medeniyet daireleri5 Oar9l siyasU meO9ureler 9esime9te 'e <atma9tadr. Me9si9a ?. de3erlerine ?n0eli9 'e 8st8nl89 tanyara9 .orlu9lar amada5 yenmede seAat 'e 9ararll9 g?steri- 9adim 98lt8r temeli 8.erinde y89seli- A8y89 g8< olaAilir. Latin !meri9a ile ona ?nderli9 edere9 A8t8nleeAilir. o3unlu3u te9il eden 1al9n e3ilimi Audur. 7u <etin Air yoldur. Me9si9a !nglo !meri9an 98lt8r 'e i9tisat dairesi ile A8t8nleir. !7DPnin ge<mite il1a9 etti3i g8ney eyaletlerinin is-anyol 9?9enli 1al9nn eriti3i reOa1a5 im9Vna s8rPatle erieAilir. 7ir 9sm y?neti0i elitin de Au e3ilimi tad3 anlalma9tadr. usyaPda Air gru- aydnn ?.g8n &rtodo9sBSla' medeniyeti ?nderi sOatyla 7atPyla 1asm olara9 9arlama9tansa onun Air -ar<as olu- A8t8nleme95 menOaat orta9l3na ulama9 te.ini sa'undu3u5 g8n8m8.de MarIi.mPin iOlas ile Au tartmann yenilendi3i Ailinme9tedir5 ayn d88n0e .emininde uslu9Pun !sya 9?9eni 'urgulanara9 arl9 'e So'yet m-aratorlu3uPnun !sya 9?9enli 1al9laryla 9ader 'e menOaat Airli3i ya-masn sa'unanlar da Aulunma9tadr. T8r9 Oi9ir 'e siyaset 1ayat Air A?l8n89l89ten <o9 Aelirsi.li3i5
+*J

B!tat8r9 sonrasndan g8n8m8.eB ?ndersi.li3i temsil etme9tedir. !n0a9 1al9m.n dar uOu9lu5 Aen0il -oliti9a0lardan 'e sat1i aydnlardan da1a ariO oldu3unu s?yleyeAiliri.. Siyasi 9adrolarn 9irli .ir'eleri temi.lenmeden 1ayrl 1i<Air neti0e Ae9leneme..
!. enel: Siz kar% yaznzda >zellikle *rk7lk* zerinde duruyor ve "atllar1 Geyaz rk dnyaya 09kim klmaya <alma9la nitelendiriyorsunuz. 2te yandan antisemitizmin de Hristiyan 8vrupa1nn ortak ru0iyat oldu.unu vurguluyorsunuz. "u Ga.lamda %u sorulaGilir) <.er >yleyse, 8vrupa1nn g>Ge.inde ortaya 7kan Hitler ni7in Gtn "atllar1n m%terek d%man 0aline geldi( ). zda: Ark7lk, s>mr, kan d>k-lk Hristiyan "atl medeniyet dairesi d%nda kalan milletleri, soylar, medeniyetleri a%a.lama "atl milletlerin ortak ru0iyat, ortak saGka si-ilidir. 8ntisemitizm de Gtn Hristiyan milletlerin ortak ru0 0aletidir. Hitler Geyaz Hristiyanlar aras e%itli.i de kaGul etmemi%tir.

!'ru-al HitlerPe Hristiyan Aeya. r9n 'e medeniyetin 8st8nl838n8 sa'undu3u i<in 9ar <9mamtr. 7eya.n da Aeya. Ai. %ermenler_i.. !'ru-al d8nyann eOendisidir. 7i. de eOendinin eOendisi ola0a3.. Nordi9 %ermenler LatinlerPden5 Sla'larPdan 8st8nd8r. D8nya ser'etlerinden eOendili3imi.e uygun -ay isteri. dedi3i i<in 9ar <9mlardr. E1ur01illPle HitlerPin se0iyeleri5 d8nya g?r8leri arasnda <o9 Oar9 oldu3u sanlmamaldr. !yn 9iilerin StalinPle de orta9l9 ya-t9lar saAittir.

5. enel: Son olarak, N!T&Pram ve di.er "atl Gaz kurumlarn isl9miyet1in te0likeli Gir geli%me i7inde oldu.unu Gelirterek, Gunu kar% tedGir alnmas gerekti.i %eklindeki son 7k%larnn, Huntington1n teziyle Gir Ga.lants, ilgisi olaGilir mi(

M. 2.da3( 7ay Huntington_n ma9alesinde milletleraras 9urulularn5 7atl g8<lerin Aen0il menOaatlerine ne ?l<8de alet edildi3i -er'as.0a a<9lanma9tadr. T8r9iye y89se9 insani5 1u9u9i il9elere a<9 saygs.l95 1a9s. Aas9 'e m8da1ele5 .orAa0a te0a'8. te9il eden 1alleri5 din 0e-1elemesi yaratmadan5 A?yle Air 0e-1elemenin re1Aerli3ine ?.enmeden5 ?.elli9le Oedai 9onumuna s8r89lenmeden im9Vn ?l<8s8nde insanl3n 'i0danna5 umumi 1u9u9 9urallarna dayanara9 9namay5 engellemeyi terB
+*,

0i1 etmelidir. Do3uda5 "slVmU sa'a <3rt9anl3 ya-anlar5 BAu <3rt9anl9 0e1aletten5 saOiyetten 9ayna9lanmyorsaB 7atPnn -ro'a9at?r aKanlardr. 7atPda slVm radi9ali.mini A8y89 te1dit olara9 g?steri- ?nleyi0i m8da1ele ?nerisi ya-anlar em-eryalist 9arargV1lardr.
!. #enel( Te%ekkr ederiz. V V Yeni Trkiye dergisi, art65isan *,,65 say(C.

Mu.aOOer 2.da3Pn ayn 9onuda9i da1a u.un Air de3erlendirmesi i<in u 9ayna3a Aa9laAilir( RMedeniyetler atmas ;.erineR5 8vrasya Dosyas, %l.say( *5 l9Aa1ar *,,+. 420

MEDENYETLE ! !S" !T"#M! TE& LE VE T! HN S&N$ ;)E NE


Sami #ENE e Medeniyet5 insan to-lumlarnn olgunlu9 'e gelime se'iyelerini Aelirleyen Air yaama saO1asdr. 7u niteli3ine g?re de3ii9li9 g?sterme9teW 1ayat 'e <e'reyi idra9 no9tasnda 9?9l8 Air iddia tama9tadr. To-lumlar di3erlerinden ayran medeniyet anlay5 d88n0e5 iman 'e yaama Ai<imi itiAariyle Oar9l 1ayat anlaylarn g8ndeme getirir. 7u 1aliyle medeniyetler5 insanl3n il9 d?nemlerinden itiAaren Oar9l gelime <i.gileri ile 9endi Aa3llarna Ryaama Ai<imleriR <i.me9tedir. %8n8m8.de gere9 inan<5 gere9se r9 'eya e9onomi9 -a9tlar ad altnda s8rd8r8len Air Rmedeniyetler m80adelesiR 'ardr 'e Aundan sonra da s8re0e3e Aen.eme9tedir. @a9at5 di99atimi.i <e9en ey5 <eitli 7atl d88n8rler taraOndan medeniyet <atmalarnn ?n8m8.de9i yllarda da1a da yo3unlaa0a3 'e 1atta Au medeniyetlere temel olan dinler araB snda9i 9anl sa'alarn 9a<nlma. 1ale gele0e3i 9onusunda9i srarl g?r8lerdir. 7u t8r de3erlendirmelerde Air Aa9a gari- iddia da5 Au 9anl sa'alarda M8sl8man to-lumlarn -roAlemi <9aran taraO olara9 g?r8lmesi 'e 7at medeniyetinin Aana s9ntlar a<ld3nn iOade edilmesidir. 7u 'e Aen.eri iddialar5 Air ta9m Rilmi teorilerR e9linde sunulan Aa. Rdogmati9 g?r8lerRle de deste9lenme9te 'e 7at medeniyetinin e'rensel niteli3i ile d8nya to-lumlarna sundu3u LiAeral
e ProO. Dr.5 Sa9arya ;ni'ersitesi5 SosyoloKi 7?l8m8.

+=*

Demo9rasiPnin Airta9m .orlamalar 'e ?.elli9le Oundamentalist "slVmU 1are9etler ile y-ratlmaya <alld3ndan Aa1sedilme9tedir. D8nya to-lumlarnn5 7at medeniyetinin u.un s8ren Aas9lar altnda9i -oliti9 'e e9onomi9 sistemlerinde9i <9ma.lar yeniden de3erlendirmeye Aalad3 Air d?nemdeW 7atl ideologlarn 9endi sistemlerini yegVne Re'rensel <?.8mR olara9 g?stermeye <almalarW medeniyet 9onusunun yeniden ta1lilini gere9li 9lma9tadr. ),#,"i-,tl,'i" Nit,li@i Medeniyet terimi5 !'ru-a 9ayna9l Air 9a'ram olara9 a<9lanmasna ra3menW RmedeniR yani Re1irliR 9elimesi ile terimin slVm tari1iyle d8nya literat8r8ne girdi3ini Ailiyoru.. TaAii 9i insan5 yerlei9 1ayatn inan< 'e gelene3ine g?re d8.enler. Yaama tar.nn sosyal unsurlar

e' mimarisinden sosyal 'e e9onomi9 1ayat Ai<imleyen Air<o9 9urumu 'e Au arada <e're 'e e1ir d8.enlemesini Aelirleme9tedir. Ga'ramn5 ideoloKi9 Air yaylma 'e 1a9imiyet ar.usu ile antro-oloKi literat8r8ne girdi3ini ra1metli Eemil Meri0Pin 7at ansi9lo-edilerinden ya-t3 alntlardan Ailiyoru.. !yn 1usus5 "mmanuel NallersteinPn Air ya.snda da dile getirilme9tedir. Ga'ram5 *,*+ ?n0esi anro-oloKi metinlerinde re'a<tayd. Varsaymsal Air geliim0i ard9l3n son terimi olara9. nsanl95 'a1ili9ten AarAarl3aW AarAarl9tan medeniyete ge<iyordu. 7u 9ullanmda5 medeniyet Ai.im i<in 9ullanlan isimdi 'e 9ullanm te9il tar.dayd. Medeniyet Air terim olara9 sade0e neseABi gayri sa1i1 oryantali.m alannda ne' 8 nema Auldu. &ryantali.m5 9esin Ai<imde in5 Hint5 &smanl5 !ra-BslVm d8nyas S'e Aen.er e9ilde 9lasi9 !nti9iteT giAi di3er RmedeniyetlerRin in0elenmesi olara9 tariO edilir oldu. SNallersteinPden M. 2.el5 *JT Medeniyet5 oryantali.min 9ulland3 strateKi9 Air nesne olsa AileW da1a ?n0eden antro-oloKi 9a'ramnn 9endisi giAi5 .amanla ilim 'e 98lt8r d8nyasnn Air ger<e3i 1aline geldi. @a9at asl mesele5 medeniyetin gloAal Air 9onum 9a.anmasyla 9endisini g?sterdi. 7il1assa5 7atPnn d8nya e9onomi9 'e te9noloKi9 1a9imiyetini elinde tuttu3u Air .amanda5 ?.elli9le M8sl8man to-lumlarn aydnlar taraOndan Au medeniyet ile Air R1esa-lamaR d?nemi Aalamt. !slnda Au durum5 422 taAii gelimenin Air sonu0uydu. Mane'i5 i9tisadU 'e siyasU 1egemonyann Oar9na 'aran 1er 9iili9 sa1iAi 9itlenin ta'r5 9endi 9ayna9larna d?nme m80adelesi 'erme9tir. 7u m80adele5 1V9im 98lt8r 'e medeniyetin menOaatlerini .edeleme sonu0unu do3ursa Aile... 7u tutuma5 1er 9endine d?n8 1are9etinde rastlanaAilir. &lumlu 'e olumsu. yanlaryla medeniyetin ini 'e <95 aydnlarn 9endi de3erlerinin Oar9na 'ar-B 'aramamalaryla 9endini Aelli etme9tedir. 7ir medeniyetin insan ti-i 9endi 9endini Aelli Air d8.eyde idra9 ediyor. 7u idra9inde -si9oB sosyal 9anaat olara9 9aOasnda yer eden eylerle sosyal ya-lar arasnda do3rudan ili9i 9urdu3unda 0iddi Air medeniyet 0anlanmas oluyor. 7u ili9i ortadan 9al9t3nda ise5 yani 9endini tariO etmesi ile sosyal ya- arasnda Air te.at oldu3unda5 Air medeniyet 9ri.i oluyor. SDa'udo3lu5 /*T T&-".,, ;, %M,"Il,''#, ),#,"i-,t D,@,'l,"#i'8,si ToynAee5 dinU 9ara9teristi9lerle A?lgesel 'e 9smen de siyasU niteli9leri Airletirere95 RmedeniyetRi in0elemenin uygun 9onusu diye g?rme9tedirW tari1U in0eleme i<inde RmedeniyetR to-lumun Air t8r8d8r. ToynAee medeniyetlerin t8reyiinde ne r9 Oa9t?r8nden5 ne de 9endi Aana 0o3raOi ortamdan ileri geldi3i5 Au i9i Oa9t?r8n ?.g8l Air Aileimiyle oldu3unu s?yler 'e Air to-lumda Aulu g808ne sa1i- a.nl3n 'e Aelirli el'erili ortamn 'arl3 ile medeniyetlerin <9 arasnda Aa3 9urar. 7u artlarda medeniyetin do3uunun5 me9ani.mas5 Rmeydan o9uma 'e 9arl9 'ermeRnin Air et9ileimi olara9 Oorm8lletirilme9teB dir. ToynAee5 yirmiAir medeniyetin do3du3u artlar g?.den ge<irere95 onlarn t-t-na yu9arda9i artlarda ortaya <9t9larn g?rm8t8r. Yirmialt uygarl9tan +P8n8n d889W 6Pinin A8y8melerinin er9en Air mer1alesinde durdu9lar5 geri 9alanlar ise meydan o9uma 'e 9arl9 'erme yoluyla yeni meydan o9umalara5 Oar9llamadan A8t8nleme yoluyla yine Oar9llamaya tayan Air atlm ile A8y8d89lerini s?yleme9tedir. &na g?re te9ni9te ilerlemeyle5 uygarl9ta ilerleme arasnda 1i<Air 9orelasyon yo9tur. Medeniyetin A8y8mesi5 medeniyetin ilerleyen 'e AiB
423

ri9en Air i<erden 9endi 9endini Aelirleme ya da 9endi 9endini ilemesinden iAarettir. To-lumun de3erlerinin ilerleyi0i 'e Airi9i0i Air Ai<imde Resirlemesinden 'e medeniyetin ara< 'e te9ni3inin Aasitlemesinden iAarettir. 7u medeniyetin to-lumu ise5 Aulu g808ne sa1ia.nl3W <o3unlu3un to-lumun i< -roletaryas ile AarAar 9omularnn d -roletaryasnn ?.g8r0e ta9lit 'e ta9i- etmesinden meydana gelir. 7u ileri gelen tari1<i 'e tari1 OelseOe0isi5 eserinin il9 alt 0ildinde5 gelitirdi3i tari1 teorisine ?nemli Aa. de3ii9li9ler getirme9tedir. 7u de3ii9li9ler arasnda A8t8n medeniyetlerin Rte9 de3i9enliR Air 1ayat a9 teorisini 9oymas ?.elli9le ?nemlidir. ToynAee deme9tedir 9i( Yaln.0a Hellen ModeliPni 9ullanara9 <alma9la yetindi3im i<in 1ata ettim. 7u ana1tar Air<o9 9a-lar a<ma9la Airli9te5 1er eye yetene9li <9mad. Mesela5 Msr tari1ini ya- olara9 anlamann 9a-sn a<amad. 7undan ?t8r8 A8t8n medeniyetlerin 1ayat de'resi 8st8ne te9BdeB 3i9enli modelin yerine5 imdi Hellen5 in 'e Ya1udi medeniyetlerinin ?rne9ledi3i en a. 8< ayr medeniyetin 1ayat a9 modeli getirilme9tedir. SSoro9in5 :T ToynAeePnin Aa9na g?re medeniyetler inti1ar edere9 yo9olurlar5 ama 0inayete 9urAan gitme.ler. 7u de3erlendirme5 ya.arn 7at medeniyetinin geliim d?nemi 'e 1Vli1a.rda9i <?.8len durumu di99ate alnara9 ya-lma9ta 'e Hint5 in5 slVm medeniyetlerinin 9ar 9arya 9ald3 -o.isyonlar di99ate alnmadan yorumlara gidilme9tedir. 7ilindi3i giAi 7at5 siyasU 'e e9onomi9 8st8nl838n8 s8rd8reAilme9 i<in5 9endi 98lt8rel de3erlerini gelitirme9 'e Aa9alarna Aunlar 9aAul ettirme9ten <o95 Aa9a medeniyetleri .aaOa u3ratma95 onlarn 9ayna9larn ele ge<irme9 8.ere A8y89 <aAalar i<erisine girmitir. Te9 9elime ile5 di3er medeniyetlere Rsa'a strateKisiR ile ya9lamtr. ToynAeePye g?re medeniyetler erBge< sonunda <?.8lmeye u3rama9P tadr. Ya.ar 7at to-lumunda ortaya <9an <?9me 'e -ar<alanmann A8t8n Aelirtilerini sergileme9le Airli9te5 Au 9onuda yargda Aulunmama9ta5 1atta olumsu. gelimelerin sonunda Aile mu0i.e umudu taB ma9tadr( RTanrya5 to-lumumu.a Air 9e. Aa3lad3 'e nadim Air ru1 'e 9r9 Air 9al-le yine isterse9 reddetmeye0e3i aOO i<in dua edeAiliri..R 7?yle0e to-lumsal <?.8lme 9onusunda 'erdi3i ger<e9<i Ailgileri5 genel Air R<?.8lme teorisiRne oturtamam oldu3u <o9 a<9 Air Ai<imde g?r8lme9tedir. Ya.arn a<9lamalar5 ger<e9 8st85 mitoloKi9 'e 1atta
424

dinU 9e1anet niteli3ine A8r8nme9tedir(


RGurtar0lar SEn es9i0iBgelene9<iB9l<la 9urtar05 ilgisi. Stoa0 'e dinU 9urtar0larT -ar<alanmay durdurama.lar. Te9 'erimli yol5 Ai<im de3itirme5 gaye 'e de3erleri duyum ?tesi Tanr 9rall3na a9tarma yolu olara9 ortaya <9ma9tadr. 7u yol5 medeniyetin -ar<alanmasn durdurama. amaW ondan t8reme yeni Air medeniyetin ortaya <9mas i<in Air to1um olara9 ie yarayaAilir. 7?yle0e A8t8n insanl9 tari1i ya da to-lum5 medeniyet s8re0i Air yarat0ya5 Tanr m8daOaasna d?nme9tedir.R

S-engler5 98lt8r 'e medeniyet 9onusunda ToynAeePden Aira. da1a Oar9l Aa9ara9 tari1 'e medeniyet m8naseAeti i<erisinde de3erlendirmesini ya-ma9tadr. S-engler5 tari1e RGo-erni9us0u %?r8R8 getirme9tedir. 7una g?re Hint5 7aAil5 Me9si9a5 in5 Msr 'e !ra-larPn9i giAi ?te9i y89se9 98lt8rler 9arsnda 7atl ya da 9lasi9 98lt8re ayr0al9l Air durum tanma. 'e 1er y89se9 98lt8r5 tari1 emas i<erisinde 7atl ya da 9lasi9 98lt8re eit ?nemde saylr.
RHe- <o0u9su 9alan insanl3n er9en tinli3inden S-rotos-ritualityT A8y89 Air ru1 uyand35 9endisini ondan ayrd3 'e Ai<imi olmayandan Air Ai<im5 snrs. 'e 9al0 olandan snrl 'e ?l8ml8 Air ey 1aline geldi3i .amanW Air 98lt8r do3mu olur5 <i<e9lenir... 7u ru15 1al9lar5 diller5 dogmalar5 sanatlar5 de'letler5 Ailimler Ai<iminde im9Vnlarnn t*8 olaAilenini ger<e9letiri- tinB?n0esine d?n8n0e 98lt8r ?l8r... %ayeye Air 9e. ulaln0a5 98lt8r AirdenAire 9atlar5 al<almaya Aalar5 9an donar5 dirilti0i g808 9rlr 'e medeniyet 1aline gelir. Medeniyeler 98lt8rlerin son5 en d 'e suni durumlardr. G8lt8r mer1alesinde A8t8n m80adeleler5 1atta en 9anl olanlar Aile5 Air Oi9rin yaayan Air tari1U 1adisesi 1alinde ger<e9letirilmesidir. Medeniyet mer1alesinde 9alan te9 m80adele5 1ay'ans Air 8st8nl89 9a.anma9 i<in ya-lan salt gaye m80adelesidir. 7ir medeniyet5 A?yle talam durumda y8.ler0e5 Ainler0e yl s8reAilir.R SSoro9in5 :T

S-englerPin 98lt8rde9i <?.8lme ile ilgili a<9lamalar u mer1alelerden ge<me9tedir( Sonunda medeniyet mer1alesinde9i 98lt8t usanm5 A9m5 so3umu Air 1alde5 yaama9 iste3ini yitirir5 im-aratorlu9 omaPsnda oldu3u giAi5 Oa.la u.un s8rm8 g8n 3ndan ayrlara9 il9 misti9li3in 9aranl3na5 ana ra1mine5 me.ara d?nme9 ister. ?.8lme3e Aalar 'e Danile's9iPnin deyiiyle5 Rsalt Air etnograOi9 mal.emeRye d?B

425

ner. Tari1 d 'e Ai<im d olur. 7ununla Airli9te5 ?l8m8nden ?n0e 98lt8rBmedeniyet5 Ri9in0i Air dindarl9 s8re0iR yaar. Mit1ra5 sis5 %8ne 98lt8rlerinin ya da es9i omaPda9i Hristiyanl9Pn yaylmasnda oldu3u giAi5 Air misti9li9 ya da gnosti9li9 dalgas5 yeni Air din 1are9eti atei ge<irir. 7u i9in0i dindarl9 s8resi5 98lt8rBmedeniyetin 1ayat de'resinin sonunu5 ?l8m8n8 'e mu1temelen de yeni Air 98lt8r8n do3umunu iaretler. S-englerPin anlatt3 98lt8rB medeniyetin 1ayat de'resinin esaslar ite Aunlardr. 7u 1ayat de'resinin gerisinde Ai.i ileriye s8ren5 98lt8r8 0anlandran 'e onun 1ayat de'resini Aelirleyen esrarl Re'rensel enerKiR 'ardr. SSoro9in5 :JT ),#,"i-,t K&"!s!"$ 1$t/28$+/ ;, D&I8$ti( Y$(l$2/8l$' Huntington 'e @u9uyama5 medeniyet 9onusunda Aelirgin Air 9ar ya9lamn Aayra9tarl3n ya-ma9tadrlar. Huntington5 Au 9onuda u 9e1anetleri ileri s8rme9tedir(
R;l9eler arasnda9i asl A8y89 A?l8nmeler 'e s8rt8me Ai<imi5 98lt8rel d8.lemde 9arm.a <9a0a9. Yeni d8nyada5 milli de'letler5 d8nya -oliti9asnn en g8<l8 'e Aelirgin a9t?rleri olmaya de'am ede0e95 medeniyetler arasnda9i sa'alar5 ?n8m8.de9i yllarda 98resel -oliti9alara 1V9im ola0a9. 7u medeniyetler arasnda9i ayrm <i.gileri5 gele0e9te9i sa'a alanlarn Aelirleye0e9 'e y?nlendire0e9tir.R R7atPnn demo9rasi 'e liAerali.m giAi de3erlerini e'rensel de3erler olara9 ta9dim etme5 as9erU 8st8nl838n8 9oruma5 e9onomi9 <9arlarn yaygnlatrma <aAalar5 di3er medeniyetlerin 9art te-9iler gelitirmelerine yol a<yor.R RMedeniyetler sa'a5 Ai.im Ya1udiBHristiyan mirasm.a5 Aug8n ulat3m. se98ler no9taya 'e Aunlarn t8m d8nya ?l<e3inde yaygnlamasna 9ar g?sterilen a9ld5 ama 1i< 9u9usu. y8.yllardan Au yana s8ren es9i Air re9aAetin tari1U te-9isidir.R RM8sl8manlar 7atPy <iOte standart uygulama9la su<luyorlar. &ysa <ar-an medeniyetler d8nyas5 9a<nlma. olara9 Air <iOte standartlar d8nyasdr. nsanlar 9endilerine a9raAa olan 8l9elere Aelli Air standart uygular9en5 di3erlerine 9ar da1a Aa9a standart uygularlar.R SHuntington5 +5 :5 ,T

+=C

%?r8ld838 8.ere5 HuntingtonPn medeniyet 'e medeniyetler aras ili9ilere Aa9 Air ilim adamndan <o95 Air 9omutan edas i<erisinde... Huntington 'e @u9uyama5 Hegel OelseOesinde9i ayrm0l3 de'am ettirere95 R<atma ya9lamRn Aenimseme9teW medeniyetler arasnda9i 9aynama5 m8sama1a 'e sente. im9Vnlarn yo9 sayma9tadrlar.
RMedeniyetler aras iddete dayal s8rt8meler5 M8sl8manlarPla 7al9anlarPda9i 7udistler 'e @ili-inlerPde9i Gatoli9ler arasnda da meydana gelme9tedir. 7ug8n slVm5 9anl snrlara sa1i-tir. ran 9?rOe.i5 GaO9aslar 'e 7osnaPda9i s8rt8meler de'am etti3i s8re0e5 uluslarn 9onumunun de3ie0e3i 'e uluslar arasnda9i <ar-malarn .amanla artara9 medeniyetler aras Air niteli9 ala0a3 g?r8l8yor.R SHuntington5 *>T

@u9uyamaPnn te.i ile 7at medeniyetinin OelseOi 'e sistemati9 unsurlar y80eltilir9en5 HuntingtonPn te.i ile Aata slVm 'e GonO8<yusi.m olma9 8.ere5 di3er A8t8n 98lt8r 'e medeniyetler5 <9an siyasU 1u.ursu.lu9 'e Aunalmlarn 9ayna3 'e sorumlusu olara9 ta9dim ediliyor. slVm medeniyeti5 HuntingtonPn iddialarnn a9sine5 9endi 1a9imiyet alan altnda9i 8l9elere da1a m8sama1al da'ranyordu. Hindistan5 ngili. s?m8rgesi altna girmeden ?n0e5 slVm 'e Hindu medeniyetleri <o9 da1a uyumlu 'e m8sama1a9Vr Air durumdayd. SDa'udo3lu5 *CT !yn e9ilde5 7al9anlarPda &smanl de'letinin ya-t3 e9onomi9 'e sosyal yatrm5 Au 8l9eden elde etti3i maddi gelirin 9at 9at 8.erindeydi. T$'iCi" %&"! Y$(l$2/8/'"/" D*2*"#*'#*(l,'i @u9uyamaPnn ortaya att3 te. ile 7at d sistem 'e medeniyetler son Aulmutur. @u9uyamaPya g?re art9 A8t8n alternatiO de3er sistemleri 'e medeniyet ya-lar tari1in Au son de'resinde 7at medeniyetinin 8st8n de3erlerine Aoyun e3me9 .orunda idi. 7u ya9lam5 RYeni D8nya D8.eniR Oi9rinin entelle9t8el .eminini oluturdu. Tari1in sonu te.i5 7at d88n0e tari1inde .aman .aman dile getirilen Air 9onudur. @u9uyamaPnn 9endisi de Au ger<e3i sa9lamama9tadr( RHegel5 @ransa 'e !meri9aPda ya-lan de'rimlerle tari1in sonunun ya9lat3na5 .ira tari1U seyri Aelirleyen emelin5 yani tannma ar.usunun
427

e'rensel 'e 9arl9l tannmann e9illendirdi3i Air to-lum i<inde art9 tatmin edilmi ola0a3na 189mediyordu. 7u emeli tes9in etme9 i<in5 insanU sosyal m8esseselerde Aa9a0a d8.enlemeler ya-ma9 -e9 Air ey 9a.andrmaya0a9tr. Dolaysyla da1a A8y89 Air gelimeye do3ru tari1U Airta9m de3ii9li9lerin ger<e9lemesi art9 im9Vns.dr.R S@u9uyama5 =+T 7at d88n0esinde9i temel 1edeOler ger<e9leti3i .aman5 Oilo.oOlar Rtari1i Air sonRdan Aa1setme al9anl3ndadrlar. !slnda RTari1in SonuR 7atl d88n0e 'eya sistem modellerinin PAiri0i9li3i 'e te9li3i* g?r88n8n 8r8n8d8r. Hegel5 OelseOe tari1inde tari1<i a9mn ?nde gelen temsil0isidir. 7u mutla9 no9tada5 a9l0 to-lum 'e de'let Ai<iminin5 ni1ai .aOere ulamas seAeAiyle5 Oerdi iradenin 1i<Air se<i0i 1a99 yo9tur. Her ey tari1in Aelirleyi0i SdeterministT a9 i<inde oluur. De'let art95 es9i YunanPda g?r8ld838 giAi to-lumla ?.de de3ildir. &5 8st d8.eyde yeni 'e mutla9 Air sente.dir. Neit.s01e5 !risto9rati9 to-lumlarn dnda 1i<Air yerde m89emmelli3in5 insani 1i<Air A8y89l89 'e asaletin '80ut Aulmaya0a3na inanyordu. 7a9a Air iOadeyle5 ger<e9 18rriyet 'e eser 'erme an0a9 'e an0a9 RA8y89l89 1issiyleR do3aAilirdi. Yani5 di3erleri arasnda en iyisi olara9 tannma9 ar.usuyla. 7u ar.u5 sade0e Oet1in 'e em-eryali.min 9ayna3 de3il5 A8t8n sa1alarda 9ayda de3er Aireyler ya-aAilmenin ?n artdr. S@u9uyama5 =+T Eisenstad5 RModernleme end8stri to-lumlarnn en son 'e m89emmel saO1asn te9il ederR diyordu. !yn e9ilde Lerner5 8<8n08 d8nya 8l9elerinin 9al9nmalarnn Rgelene9selden modernli3eR y?neli9 Air s8re< oldu3unu Aelirtere9 modernlemenin 'eya 7atllamann ni1ai 1edeO oldu3unu 'urguluyorlard. @u9uyamaPya g?re de liAeral demo9rasi 7atPnn e'renselli3inin tartlma. sonu0udur. ST8r9do3an5 *JT !slnda 7atl te.ler5 9endi to-lumlarnn <er<e'esi i<erisinde 'e 1i<Air yaAan0 sistem 'e do9trini di99ate almadan 9endi d8nyalarnda yaama9ta 'e de3erlendirmelerini Au temel 8.erinde ya-ma9tadrlar. Hatta Au do9trinlerin 7atl olmayan to-lumlarda9i R<?.8ms8. 'e uyumsu.lu9larRda di99ate alnmama9tadr. 7u artlar altnda5 ad ge<en ya9lam tar. 'eya do9trinlerin AaarB
+=J

l$'/ 'eya ge<erlili9leri 8.erinde 9esin iddialarda Aulunma9 do3ru olmama9tadr. Gald 9i5 7atPnn di3er to-lumlar 8.erinde ger<e9letirdi3i .ul8m 'e soy9rm5 7at medeniyetinin yaad3 Rde3er 9ri.iRni 'e uluslararas sistemde9i saldrgan niteli3ini ortaya 9oyma9tadr. %8n8m8.de medeniyet 9onusunun yeniden g8ndeme gelmesi5 7atPnn e9onomi9 'e -oliti9 sa1ada 9endisine ra9i-5 yeni g8< 9ayna9larnn ortaya <9ndan do3an s9ntl -o.isyonu seAeAiyledir. 7atPnn s?m8rge 9ayna9lar gidere9 erime9teW -a.arlar es9i 0a.iAeli ya-sn 9ayAetme9tedir. Te9 9elime ile 7atl 8l9elerin 9urdu9lar d8nya sistemi sarslma9tadr. Nallerstein Au 9onuya Air ya.snda ?yle di99atleri <e9me9tedir( RD8nya sisteminin 98lt8rel de9oloni.asyonu dedi3im eyW Au 98lt8rel s?m8rgeleme9ten 9urtulu5 i9i Ai<imde te.a18r etme9tedir( Medeniyet iddialarnn siyasU dirilii 'e tari1U sosyal Ailim0ilerin RmedeniyetR giAi 9a'ramlarla u3ramalarR. SNallersteinPden 2.elT K*lt*''#, ti(,l ;, l,'i Y$(l$2/8/ 7atl aratrma0lar5 9endi 98lt8rel temellerini ortaya 9oyma3a <alr9enW Aa9a 98lt8rleri .aaO 1alinde g?sterme9 gayreti i<erisine girmeyi5 9endilerini y89selten 'e 1a9l g?steren -si9oloKi9 Air g8'en Oa9t?r8 9aAul etmilerdir. Halen Au -si9oloKi9 ra1ats.l9 de'am etme9tedir. M. Von DaDiesPe g?re !meri9aPnn GolomA taraOndan g?r8lmesiyle Airli9te 7at d88n0esinde temel Air .tl9 Aalamtr5 il9elBileri5 'a1iBmedeni5 Ai.Bonlar .tl3. 7at insannn 9endini 'e RAa9aR insanlar d88nmesi arasnda Aolu9 meydana getiren Au .tl95 7at antro-oloKi9 d88n0esini meydana getirmitir. Mesele Au no9tada da 9almamtr. EtnograOi9 Ailgi 'e il9el 9a'ramann5 yeni gelien Air tari1 anlayn a<9lama9 i<in gere9li oldu3u5 7ryony &rmePnin *8rkeolo!istler /7in 8ntropolo!i* adl 9itaAnda 'erilen Air ?rne9te a<9<a g?sterilmitir. Gonu5 Air<o9 tari1U do98man ile deste9lenme9 suretiyle 7atPnn ilmi 'e

Oi9ri temellerinde9i ra1ats.l9 tesAit edileAilir. !nti9BYunan ya.arlarna g?reW Yamyaml9 1i9ayeleri5 &rta<a3 edeAiyatyla te9rar g8ndeme getirildi. Ve A?yle0e yamyaml95 !'ru-allarPin medeni d8nyann dnda9i insanlar tariO etme9te 9ulland9lar gelene3in Air -ar<as oldu. SDaDies5 /+T
+=,

Em-eryalist yaylma 1are9eti 'e Aunun antro-oloKi ilmi yardmyla gi.lenilmesi <aAalar5 ta9dim etme de3il5 Rem-o.e etmeR 1are9etidir. Ve5 a1lV9U a<dan <ir9in Air ta'rdr. !yr0a5 medeniyetler aras <atma diye0e9 saldrnn <iOt taraOl ger<e9leti3i giAi Air ta'r ortaya 9onulma9tadr. ),#,"i-,t D,@i2i8i ;, T$'iC 6,ls,7,l,'i Her sosyal ya-5 .amann ilerlemesiyle olumlu 'eya olumsu. Air isti9amete y?nelme ile 9ar 9aryadr. 7unun di3er Air ad Rsosyal de3iimRdir. 7ir to-lumun 'eya ayn de3eri A?l8en Air9a< to-lumun t8m yaay sistemiyle 9ar 9arya 9ald3 A8y89 de3imeler5 medeniyet de3iimini sonu<landrma9tadr. 7at medeniyetinin 9endini tariO OelseOeleriyle ede3er e9ilde de3erlendirdi3iniW 9endi 'arl3n R.aman i<inde ilerlemeR Oa9t?r8yle ?.deletirdi3ini <eitli tari1 OelseOe0ilerinin ya.larndan anlama9tay.. 78y89 ilim adam 'e sosyolog Soro9in5 *"unalm 'a.nda Tari0 +elsefeleri* isimli eserinde 7at 98lt8r8nde9i de3iim s8re0ini u e9ilde a<9lama9tadr( Di99at edile0e9 Air Aa9a ey de5 Aunalm .amanlarnda ortaya 0/($" tari1 OelseOelerinin t8r8d8r. G8lt8r8n 1V9im ti-iyle5 o 98lt8rde 1V9im olan to-lum OelseOesi ti-i arasnda ya9n Air den9li9 S9arl9ll9T oldu3unu5 Aen Air Aa9a yerde g?stermitim. 7una g?re5 genel olara9 duyum0ul Air 98lt8rde duyum0ul teori 'e OelseOeler 1V9im olur. @i9ri Air 98lt8rde Oi9ri ideoloKilerW <?9me9te olan 98lt8r ti-iyle alV9al olanlar geriler 'e y89selen 98lt8r ti-iyle uyum 1alinde olanlar da 9?9 salar 'e <i<e9 a<arlar. Tari1 OelseOelerine gelin0e5 yine g?stermitim 9i5 7atPda son d?rt y8. yldr 1V9im olan 98lt8r giAi5 da1a <o9 duyum0ul niteli3i a3r Aasan 98lt8rlerde5 insanl3n gelimesi 8.erine Rilerleme0i do3rusal teorilerR 1V9im olma e3ilimini g?sterirler. 7?yle Air 98lt8rde5 A8t8n tari1U s8re<5 Rma3ara adamRndan R8st8n insanRa5 sa'a 'e 'arolu m80adelesinden5 Aar5 uyum 'e 9arl9l yardmlamaya 'A. giden yol Aoyun0a5 Aa. sa-malar 'e uOa9BteOe9 d?n8dolamalarla Air <eit ilerleme0i Sm8tera99iT gidi olara9 g?r8lme9tedir. Y8.ler0e <eitlemesiyle insanl9 tari1i 8st8ne Au ilerleme0i do3rusal teori5 duyum0ul 98lt8rde5 ?.elli9le
430

duyum0ul 98lt8r8n y89selii srasnda 'e doru3unda 1V9im olma e3ilimini g?sterir. @i9ri niteli3i a3r Aasan 98lt8rlerde me9anisti9 olmayan5 ila1i olara9 g8d8len5 de'resel ya da es9ataloKi9 S?l8m5 dirilme giAi sonla ilgili do9trinlerle ilgiliT olan5 ya1ut Aelli Air y?nelim g?stermeden y89seli- al<alan tari1 OelseOeleri 1V9im olma e3ilimini g?sterir. Tari1 s8re<leriB nin de're0i ya da dalgalanma0 yorumunu ya-an salt me9anisti9 teoriler 'e insann 9aderi 8st8ne5 d8nyann 'e insann tari1inin Oela9etli Air 9onu ola0a3n ?ng?ren !-o9ali-ti9 S esul0a 9e1anet giAi g?r8nen eylerB n0ilPdeB5 Mesi1<i anlaylarT5 duyum0ul 'e da1a 98<89 Air ?l<8de de Oi9ri 98lt8r8n gerileme mer1alelerinde <o3alma e3ilimi g?sterir. SSoro9in5 *,T 7u de3erlendirmenin Ai.e anlatt3 Oi9ir udur( 7at 98lt8r8n8n ilerleyen d?nemlerinde 98lt8rde madde0i 'e Oi9riBOelseOi e3ilimler a.alma9taW mane'i 'e dinU Aelirtiler 1V9im olmaya Aalama9tadr. 7u isti9ametin Aelirgin yan5 olumsu. Air 1aleti ru1iyenin yorumlara 1V9im olmasdr. %enel Air de3erlendirme ile tari1 yorumu5 da1a ?n0e de ToynAeePde g?rd838m8. giAiW la1i Air mu0i.eden medet Ae9leme no9tasnda Air Ryal'arma -si9oloKisine d?n8me9tedir. ),#,"i-,t ;, E;',"s,lli( 7at medeniyeti5 9endini e'rensel Air anlay olara9 ta9dim etmitir. @u9uyamaPnn te.i5 metodoloKi olara9 !nti9<a3Pdan Aeri de'am eden5 ?.elli9le &rta<a3 Hristiyanl9 dini

OelseOesiyle Aeslenen 7atPnn AiriB0i9li3i 'e e'renselli3i -rensiAiyle ?.deleme9tedir. !ma Au e'rensel de3erler5 a0aAa ger<e9ten de tartmas. 9aAul edileAile0e9 niteli9te midir[ 7unu NallersteinPdan dinleyelim(
RTari1 temelli ma9rososyoloKiyle sade0e 9ysndan 9?esinden tanm saylr.. Golle9tiO olara9 onu 0iddiye alm de3ili.. Gor9uyoru. <8n98. Medeniyetin y89seli 'e d888 9onusunu 0iddiye alma95 7at ilminin u.un .amandr 9aAul edilen i9i temel -rensiAi 1a99nda Air tartma a<ma9 deme9tir. E'rensel0ili9 'e do3rusall9. E'rensel0ili3in gayet Aasit Air -rensiAi 'ardr( nsan da'ran5 9eOedileAile0e9 'e do3rulanaAilir Oorm i<inde a<9Bse<i9 iOade edileAile0e95

+/*
ayr0a 1er .aman 'e me9ana uygulanaAile0e9 genel 9anunlara taAidir. Do3rusall9 'e denge 9onusunda ilim adamlar Aug8n sistemlerin denge durumlarndan u.a9lat9larn 'e A?yle ya-t9larnda da do3rusall3n yerini R<atallamaRnn ald3n s?yleme9tedirler. RatallamaR Aasit olara95 R9riti9R Air de3er i<in den9lemlerin yeni Air <?.8m8n8n ortaya <9mas olara9 tariO edilme9tedir. 7una ra3men Air<o9 sosyal Ailim0i5 1VlV da1a es9i Air Oi.i9 Ailimi g?r88nden <9arlm olan 9endi e'renB sel0ili9 'ersiyonlarna sarlm Aulunuyorlar. lerleme5 malum oldu3u 8.ere5 *J. y8.yl aydnlanmasnn A8y89 mane'i i1tiya0 olara9 ortaya <9t 'e *,. y8.yl ortalarnda d8nya sisteminde ngili. 1egemonyasnn aal g8nlerinde 7at d8nyasnn resmi dogmas 1aline geldi. #ayet5 ilerlemeye dair 8-1eler Aug8n 1er .aman9inden da1a 9u''etliyse5 Aunun seAeAi5 9ondratieOO al<almasna ila'e olara95 i9in0i Air m8la1a.ann 'ar olmasdr. *C. y8.yldan =>. y8.yla 9adar esasen 9ontrols8. de'am eden !'ru-a genilemesi5 imdi tersine <e'rilmitir. ;<8n08 d8nyann siyasU y89seliini 'e d8nyaBsistemin 98lt8rel s?m8rge0ili9ten <9n yaama9tay.. SNallersteinPden 2.el5 *,T

*,. y8.ylda5 1emen A8t8n dallarnda AiyoloKiden OelseOe5 insan 'e to-lum5 tari1ten sanat 'e esteti3e 9adar Au e'rim0i teorinin i.lerine rastlamama9 m8m98n de3ildir. Pitirim Soro9inPe g?re5 *:. 'e *J. 'e *,. y8.ylda Au e'rim <i.gisini Aelirleyen <eitli RsaAit yorumlarR 1V9imdi. nsanl3n tari1 s8re0inin mer9e. alV9as5 Au ilerleme 'e gelime 9anununun Air a<lm 'e gitgide da1a tam Air ger<e9lemesi olara9 d88n8l8yordu. @a9at Au e'rim teorisi 9onusunda 7atl d88n8rler arasnda teredd8tler Aulunma9tadr. Hegel de5 MarI da Aeer to-lumlarnn sonsu.a de9 e'rim i<inde ola0a9larna inanmyorlar. nsanl95 en derin 'e temel i1tiya<larn tatmin ede0e9 Air to-lum d8.enine 9a'utu3unda5 e'rimin son Aula0a3n d88n8yor. Her i9i d88n8r de RTari1 i<in Air sonR 9uruyorlard. S@u9uyama5 =*T $t/ ),#,"i-,ti"i" K'iti@i Gendi 9endini y80eltmeyi 'e d8nyaya Ai<im 'ermeyi Air 1a9 olara9 g?ren 7at medeniyetini 0iddi Air e9ilde 9riti9 etme9 gere9me9tedir. 7u <aAa5 1em 7at medeniyetini yerli yerine oturma9 'e 1em de di3er medeniyetlerin rollerini ortaya 9oyma9 Aa9mndan l8.umludur. 432 %e<mi medeniyetlerin 1emen 1emen t8m8nde5 gelime Airta9m a1lV9U 9riterlerle denetim altna alnmt. 7unun en 0anl ?rne3i de islVm medeniyetidir. Me9ani.malar 9esinli9le denetim altndadr 'e de3er 8reteme.ler. @a9at 7at medeniyetinde9i me9ani.malar5 ?.elli9le serAest -a.ar e9onomisi Ai..at de3er 8retmeye Aalamtr. 7undan sonra da 9ontrolden <9mtr. !rt95 o si.e 1V9imdir. 7at medeniyetinin mono-oli.minden sonra5 -lurali.m ortadan 9al9mtr. 7u 7atPnn 8retti3i Air -roAlemdir. 8n98 t8m es9i medeniyetler de di3erleri ile Air a oluturara9 transOormasyon ger<e9letireAilmitir. 7at medeniyeti ise5 t8m alternatiO medeniyetleri ortadan 9aldrmtr. Dolaysyle 9endi 9ri.ini 9endi -aradigmas ile aamad3 giAi5 Aa9a medeniyetten de a alaAilmesi m8m98n de3ildir. 8n98 o 9anallar5 9endi elleriyle 9urutulmutur. SDa'udo3lu5 +T $t/'"/" D&@!'-! i0i8l,8,si 7atPnn 9endi dnda9i to-lumlar 'e Ail1assa Oar9l Air gelene9 'e medeniyet ?.elli3i tayan Do3uPyu5 9endi istedi3i e9le so9mas Air9a< e9ilde ger<e9lemitir. Sosyal Ailimler alannda ileri s8r8len Air<o9 modelin 9ayna9 no9tas5 7atBDo3u ayrmna de3ilW sade0e 7atPnn Do3uPyu Ai<imlendirmesi -rensiAine dayanma9tadr. 7atPnn Aurada misti9 Air e3ilimi s?.B9onusudur. 7u da5 ilerleme 'e gelime <i.gisinin Air RsonRla ni1ayet Aulmasdr. EdDard SaidPe g?re Do3uPnun 7atllatrlmas5 &ryantali.min Air te.idir. 7u 9onuda P. !rmand Air ya.snda Au 9onuda <o9 9esin de3erlendirmeler ya-ma9tadr(

RD8nyann 1er yerini <ldrm !'ru-a d88n0eleri sarmtr. H8mani.m5 a9l0l95 ilim5 te9ni95 millet5 ?.g8rl895 demo9rasi5 1al9larn 1a9lar5 din5 e'rensel <a-ta giriilen 98lt8rel 1are9etler ?n0e Ga-italist5 sonra Sosyalist s?m8r85 Aunlarn 1e-si d8nyaya !'ru-aPdan yaylan d88n0eler 'e <lgnl9lardr.R

Saint SimonPa g?re to-lumlarn ama0 sanayi <a3n ger<e9letirme9ti. 7u end8stri <a35 ayn .amanda -o.itiO Air <a3 da temsil ede0e9ti. & .aman5 ilim adamlarnn g?re'i5 insanlarn i1tiya<larna g?re to-lumlar te9ilatlandrma95 A8t8n d8nya i<in ge<erli Air d8.enin 9uB 433 rulmasn sa3lama9 idi. &nun -lanlad3 Au d8.ende 1er9es5 yetene3ine g?re 9a.ana0a9t. 7u a<9lamalarla55 7atPnn 9endi dnda9i to-lumlara RAir 9ader Ai<me g?re'iR ile 9endini sorumlu 'e 1a9 sa1iAi g?rd838n8 anlamama9 m8m98n de3ildir. !ma Au sorumlulu95 1i< de Aa9alar i<in iyi 'e mutlu sonu<lara yol a<mamtr. !'ru-a medeniyeti5 dar tan0a istila 1aline geliyordu. !sya 'e !Ori9aPy Air medeniyet olara9 de3il5 Air d8man 'e 1atta Air aOet giAi tela99i ediyordu. T$'iCi" %&"! T,Ai N,l,' D*2*"#*'*-&' 7u te.5 7atl sistem 'e d8nya g?r88n8 da1a 9u''etli Air Ai<imde dile getirir9en5 a0aAa 1angi endie 'e 9al9 no9talarna dayanmtr. !li Ma.rui 9onuyu Air Aa9a a<dan de3erlendirme9tedir( @u9uyamaPnn s?yledi3i ey5 Sosyalist de'rimlerin sona erdi3iydi. 7u5 tari1in ilerleyii idi. deoloKiler5 taraOtarlarna 8to-yalar 'aadetmiti 'e milyonlar0a 9iinin deste3ini Aulan sosyali.m de son 8to-yayd. Ve son 8to-ya imdi <?9me9teydi5 @u9uyamaPnn s?.leriyle. @u9uyamaPnn Ptari1in sonuPnu ilan etmesi 1ususunda 1i<Air 7atl ilim adam5 !OganistanPn rol8nden Aa1setmeme9tedir. Hi<Air 9imse 9om8ni.min sonu 'e uslarPn em-eryalist 1e'eslerinin !OganistanPda s?nmesinin m8naseAetine de3inmeme9tedir. 7?yle0e tari1in ya-0lar olma meselesine gelmi Aulunuyoru.. Ganaatimi.0e5 M8sl8manlar d8nya tari1ini e9illendirme9tedirler. @a9at Oar9nda olmayara95 ya1ut ya-t9larnn Ae9lenmedi9 sonu<lar sayesinde. 7ir di3er yanda 7atllar ise5 tari1U uurlu olara9 'e Aelirli gayeler <er<e'esinde e9illendirme <aAasndalar. SMa.rui5 *=CT @u9uyama5 7atPnn Air 9anadnda9i Ssosyalist Alo9T <?988 telaOi etme9 i<inW di3er 9anad olan 9a-italist sistemi normalin 8.erinde A8y8tme 'e 8st8n g?sterme i1tiya0n duymutur. @a9at Au ya9lam5 oldu9<a te1li9eli sonu<lar do3ura0a9 niteli9tedir. 8n98 insanl95 A?yle0e Airta9m dogmati9 na.ariyenin et9isinde Ara9lma9 durumuyla 9ar 9arya 9alma9tadr. 7unun yannda ?yle Air ger<e9 da1a 'ardr( Esas olan sade0e Mar9sist -aradigmann <?9885 Mar9sist e9onoB
434

mi9 ya-lanmann Aaars.l3 de3ildir. 7u5 1em Mar9sist 1em de LiAeral -aradigmann ar9asnda9i orta9 OelseOenin <?988d8r. 7u da a9lBAilimBilerleme 8<l8s8 <e'resinde i.a1 edilen modernist -aradigmadr. SDa'udo3lu5 =T Medeniyet 9onusunda A8y89 otoritelerden Se.ai Gara9o<5 7atPnn medeniyet 9onusunda9i ya9lamn Au alanda9i 9ri.in Aelirtileri olara9 a<9lama9tadr( 7atPnn Aug8n98 Aunalm ge<i0i Air Aunalm de3ildir. 7u durum5 temellerin de3imesidir. De3iim 'e Aa9alamdr Au. Veya R'arolu AunalmRdr aslnda. 7unalmn de3erlendirmesini R7atl olmayanlarR ya-malyd. Gri.5 ?nesansPn metaOi.i9 SdinUT temele sa1i- olmayndandr. u1i y?n8n yo9lu3u5 u.un s8re Airi9en tatminsi.li9lerin -atla9 'ermesi e9linde ortaya <9mtr. 7unalmla ru1larn delinmesi5 yarlmas 'e <atmas ile 9ar 9aryay.. SGara9o<5 C+T Sonu< %?r8leAildi3i 8.ere 7atPnn medeniyet <aAas 'e Au 9onuda Aa. 7atl ya.arlarn ya-t3 <eitli de3erlendirmeler5 A8y89 d8.eltmelere i1tiya< duya0a9 niteli9tedir. En ?nemlisi de5 tari1in <o9 u.un Air d?neminde rol oynam slVm 'e di3er do3u medeniyetlerinden in 'e Hint medeniyetlerinin de yans. Air e9ilde yeniden g?.den ge<irilmesidir. 2.elli9le 7at

medeniyetinin 9endine yegVne ra9i- g?rd838 slVm medeniyetinin d8nya ?l<e3inde te9rar g8ndeme so9ulmas5 uluslararas Aoyutlara 'aran Aunalm 'e 9ri.lere <?.8m yolu getireAilme i1timaline sa1i-tir. 7u 9onuda slVm Ailgi 'e metodoloKisi 'e Ailim tari1i 1ususunda 0iddi y?nelilerin ger<e9lemesi otoriteler taraOndan da iOade edilme9tedir( @a.lurra1manPa g?reW GurPanPdan 1are9et edere9 Air Ailgi teorisi gelitirilmeli 'e 7atPy sorgulamaly.. S. H8seyin Nasr ise5 RslVm Ailgisini 98t8-1anelerden g8n 3na <9art-5 slVm Ailim tari1i ortaya 9oymaly.R deme9tedir. nsann a9l 'e Ailgisinin Au denli geliti3i Air d?nemde5 7atPnn dogmati9 'e 9e1anete ya9laan de3erlendirmelerini 0iddi Air 9riti9ten ge<irme <aAasnn .amannn geldi3ini Aelirtme9 durumunday..
+/6
K5YN5KL5R *. !1met Da'udo3lu5 Medeniyet D?n88m8 er<e'esinde $luslararas Siyasetin Yeni 7oyutlar5 Kltr Sanat ,akf "lteni, Nisan5 *,,*5 stanAul. =. !1met Da'udo3lu5 @u9uyamaPdan HuntingtonPa5 /zlenim Dergisi, E9im *,,/5 stanAul. /. !li !. Ma.rui5 Tari1in Sonu 'e slVm5 e'( Genan ayr5 Lsl9mL Sosyal "ilimler Dergisi, say *5 7a1ar *,,+5 stanAul. +. @ran0is @u9uyama5 Tari1in Sonu 'e Son nsan5 e'( Gamil ile<?-5 !GV "lteni, MartBNisan5 *,,=5 stanAul. 6. "mmanuel Nallerstein5 Medeniyetler Ni<in %8ndemde5 e'( MustaOa 2.el5 /zlenim Dergisi, E9im *,,/5 stanAul. C. M.V. Da'ies5 Asl9mL !ntro-oloKinin ;lu%umu, End8l8s Yaynlar5 stanAul5 *,,*. :. &r1an T8r9do3an5 Tari1in Sonu mu5 Asl9mL 8ra%trmalar Dergisi, say( *5 G *,,/B,+5 !n9ara. J. Pitirim Soro9in5 7unalm a3nda Toplum +elsefeleri, e'( Mete Tun0ay5 7ilgi Yayne'i5 !n9ara5 *,C/. ,. Samuel P. Huntington5 $ygarl9lar Sa'a m5 e'( YusuO Ga-lan5 /zlenim Dergisi, E9im *,,/. *>. Se.ai Gara9o<5 $nlk Yazlar, *,J,.

5e0ir Deresi, !ral9 *,,+B&0a9 *,,65 say( *6B*C.


+/C

7!T" M&DE N)M SLkM @$ND!MENT!L)M


)eyne- 7. S!Y"Ne
*"iz ve onlar. 8ma %imdi Giz kimiz, onlar kimler(*

N. %ordimer ;nl8 ya.s R$ygarl9lar atmasRnda S*,,/T Huntington5 d8nyann en ?nemli <eli9ilerinin 98lt8rel 'e dinsel <eli9iler oldu3unu 'e AirAirinden Oar9l 98lt8rel me9anlarn 9a<nlma. olara9 AirAirleriyle <ata0a3n iddia etmitir. 7u sa'5 Eari S01mitt misali siyasal Aelirledi3i d88n8len dost 'e d8mana ili9in Mani0i Air ayrmdan 1are9et eder. 8n98 Oar9l oldu3u d88n8len 98lt8rler arasnda 1i<Air 9?-r8 yo9tur HuntingtonPa g?re. 7irAirine d8man 1er taraO Air di3erini yadsma9ta5 Airi R?te9iRni s8re9li <8r8tme9te5 an0a9 AirAirlerine Aesledi9leri d8manl9 temelinde 'arolaAilme9tedir. Huntington 'e S01mittPin <9arsamalarndan 1are9et ederse9 siyasal 'e 98lt8rel 9imli9ler5 an0a9 d8man olara9 9urgulanan Air R?te9iR 8st8nden ger<e9leeAilme9te5 La0lauPnun diye0e3i giAi Air R9uru0u darsR onlarn 9endilerini Aelirlemelerinin ?n9oulu olma9tadr. &rne9se5 to-lumsaln a9l0lama s8re0i olara9 tanmlama9tadr5 9endini5 7at. 7a9a Air deyile5 da1a ya9n Air ge<mie de3in sorgulanmayan 8nl8 A8y8Ao.umuBdur AuW 9endi a9l0l9 'e meruiyet ?l<8tlerini do3aAilimlerinin i.inde i<sel Air yaratyla ger<e9letiren 7at5 do3ann A8y8s8n8 Ao.ara9 'arolu nedenini 9endi dnda Air a9nl9ta de3il d8nyasal Air i<9inli9te aram 'e to-lumsal A8t8n alanlar a9l0latrmtr. 7ilinen 'e meru Air s8re<tir AuW an0a9 9anm0a meru olmayan 7atPnn Aunu ya-ar9en 9endini yine Air R?te9iR 8st8nden tanmlam 'e 9endi A8y8Ao.umu
Do<. Dr.

437

i.inde y8r8meyen 98lt8rleri 9endinin R?te9iRsi olara9 tanmlam olmasdr. 7a9a Air deyile5 uygarl3n Aei3idir 7at 'e onun ge<ti3i tari1sel s8re<ten ge<meyen to-lumlar 'e 98lt8rler <a3ddr5 <8n98 7atPnn e'rensel olara9 9onumlandrd3 ?l<8tleri 9aAul etmeme9te5 9endi geri 9alm 'e a9ld gelene9lerinde srar etme9telerdir. Gendini aara9 ger<e9letiremeyen

98lt8rlerdir moderni.m d 98lt8rler 'e Au y8.den .a-tedilmeye 'e Aastrlmaya ma19umdurlar. S?m8rge0ili9 'e Moderni.m Nite9im Au nedenle s?m8rge0ili3in tari1idir ayn .amanda moderni.min tari1iW <8n98 9endini ger<e9letireAilme9 i<in Air d8mana gere9sinen 'e !meri9aPda5 !Ori9aPda5 !syaPda g?rd838 Au d8man R?te9iR olara9 tanmlayan 'e 9endini onlarn 9artl3yla 'e s?m8r8s8yle 9urB gulayan Air tari1tir. !n0a9 Part1a E1atterKeePnin 'urgulad3 giAi iin ilgin< yan moderni.min Re'rensel Air ideal olara9 egemenli3ini ilan edeAilme9 i<in s8re9li Air R?te9iRne i1tiya< duymasdrW <8n98 9endini ger<e9ten e'rensel olara9 ger<e9letireAilirse5 aslnda 9endini y9mR ola0a9tr. 8n98 unutulmamas gere9ti3i 8.ere Air ili9idir son 9ertede d8manl9 ili9isi( 7i. 'e onlar5 i<erisi 'e dars arasnda9i snr Aelirler. Nite9im d8man Air R?te9iRnden ma1rum 9ald3 anda i<erisinin 9imli3i A8t8n anlamn yitire0e95 9a3ttan is9amAiller misali 9endi i<inde da3la0a9tr. Gendilerini Air d8man R?te9iR 8.erinden 9urgulayan 9imli9lerin a<ma.dr AuW Air yandan d8man yo9etmeye u3rar9en5 ?te yandan ona gere9sinirler. 7u Aa3lamda 9om8ni.min5 7atPnn tam da d8nyay s?m8rgeletirBdi3i 'e 9endini ger<e9letirdi3ini d88nd838 anda BMarIPn deyiiyle BHayalet misali !'ru-aPnn 8.erinde dolamaya Aalam olmas art0 de3ildir. Mar9si.m5 7atPnn 9endi i<inden <9an Air irin olara9 milliyet<i d88n0e 'e s?m8rge d8nyasnn R?te9iRsi olara9 9onumlandrlr 'e aydnlanma0l3n e'rensel ideallerine d8man ilan edilir( 2.g8rl895 serAest -iyasa e9onomisi5 AurKu'a.i giAi 9a'ramlarn d8mandr 9om8ni.m 'e yirmin0i y8.yl Aelirleyen so3u9 sa'a yllar5 7atPnn 9endi i<inde 9urulan Au 9artl9 taraOndan Aelirlenir. !n0a9 yirmin0i y8.yln sonlarna gelindi3inde Au 9artl9 art9 ge<erlili3ini yitirmeye Aalam5 <8n98 A8t8n d8nya i<ileri Airleememitir.
438

Nite9im siyasal Mar9si.mPin iOlasn mutular Au yllarW d8nyada9i dengeler Air 9e. da1a de3imi5 AurKu'a liAerali.mi gali- gelmitir. te Ai.i Au ya.da ilgilendire0e9 olan "slVmU 9esim Au Aa3lamda5 7atBDo3u 9artl3nn simgesi olara9 ele alnan 7erlin Du'arPnn <?9mesinden sonra5 slVmiyetPin i<i Ao 9alan d8man imgesini doldurdu3unu iddia eder. 7u iddiaya g?re5 do9sanl yllarn Aandan Au yana !7DPnin 'e !'ru-aPnn 9endini tanmlamasna yardm0 olan d8man saO de3itirmi 'e slVmiyet5 9om8ni.min yerini almtr. Gu9usu. yaln.0a do9sanl yllarn Aanda sOrdan oluan Air d8man imgesi de3ildir slVmiyetW 9?9enleri <o9 da1a derinlerde yatma9ta5 an0a9 !'ru-aPnn snrlarn iddetle <i.di3i Aug8n8n -oliti9 ortamnda d8manl9 ?.elli3i 9es9inleme9tedir. 8n98 7atPnn s?m8rge0ili9 ser8'eninde moderni.min .orla dayatld3 to-lumlardr "slVmU to-lumlar 'e 7at y8.8nden 9imli9 9ayAna u3ramlardr. !n0a9 ne .aman 9i ondo9u.un0u y8.yln Na1da 1are9etiyle Airli9te slVmiyet i<ti1ad 9a-sn aralayara9 7atPnn ona unutturdu3u "slVmU 9imli3ini aramaya 9oyulmu 'e y8.ylm.n .aman .aman 9om8ni.mle elele tututurdu3u slVmU 0anlanma 1are9etleriyle Airli9te S"ran5 Ee.ayir5 e<enistan 'A.T 9endini g?stermeye Aalam5 o .aman 9endi 1egemonyasn yitirme9 istemeyen 7at5 slVmiyetPi 9esin9es d8man ilan etme9 .orunda 9almtr. En Aari. ?rne9 7osnaPdr( !'ru-aPnn g?Ae3inde slVmiyetPin dirilmesine i.in 'ermeyen 7at5 insan 1a9larna Air 9e. da1aB ters d8ere9 1un1ar0a insanlar susturmuFsusturulmasna g?. yummutur. $t/ sl>8'/" P=t,(iPsi 8i3 Deme9 9i slVmiyetPin d8mandr5 7atW <8n98 slVmiyetPin dayanlma. y89seliine 9ar 9oyma9ta5 alBsa1'a alBlslVmiyaPya 9ar 9endini sa'unma9tadr. Gu9usu. 7at moderni.mine 9ar Air direni 1are9etidir5 slVmiyetPin Air yandan Eemaleddin !OganU5 Mu1ammed !Adu1 giAi reOormistler ?te yandan Seyid GutuA giAi Neo UslVmistlerPle Airli9te yeniden dirilii5 an0a9 onlar da d8nyay Oar9l tanmlama9tadr. Nite9im yu9arda ayn satrda anlan 9iilerin B A8t8n

ayrl9larna 9arn B orta9 ?.elli3i er9en slVm tari1inin yeniden inasna dayanmalardr. 7u yeniden ina GurPanP 'e S8nnetPi mer9e. alma9ta5 d8nyada slVm 8mmetini ger<e9letirmeyi ama<lama9tadr. Gendini ger<e9leB +/, tirme9 isteyen 7atPnn iste3i giAi 9u9usu. meru 'e 1a9l Air iste9tir Au daW an0a9 9anm0a yine meru olmayan5 <eitli "slVmU 1are9etlerin yine dost 'e d8mandan 1are9et etmeleri5 9ar <9t9lar 7at moderBni.mi giAi 9endilerini d8man Air R?te9iR 8.erinden tanmlamalardr. 2rne9se5 d8nyann yeni Air Ea1iliye D?nemi i<inde oldu3unu d88n8r GutA. 7at uygarl3nn durumu5 slVm ?n0esi .aman 1atrlatma9ta5 insanlar Otratlarna g?re yaamama9ta5 08r8m5 a1lV9s.l9 'e er al- y8r8me9tedir. &ysa 7atPnn eletirilen tari1sel 'e tari1d ayrmn <a3rtrma9tadr Au ayrm5 1iyerari9 Air ili9iyle darB8lBslVm darB 8lP1arAPa 9art 9onumlandrlma9taW 7at5 almas gere9en Au 0e1alet i<inde 9urgulanma9tadr. Nasl !'ru-aPnn R?te9iR 9arsnda 9endi ?.g8ll838n8 snrlama 1are9etinde ;<8n08 D8nya 8l9eleri denen 8l9eler !'ru-aPnn <o9tan ar9asnda Ara9t3 9endi Aenli3inin tari1sel Air ann iOade ediyorlarsa5 ayn tari1sel geri 9alml95 s?.9onusu 7at i<in de ge<erlidir. Va1iy ?n0esi Air 0e1alet durumundadr 7at. Gendini ger<e9letirmeyi ama<layan Siyasal slVm5 9endini Au 9artl9 e9seninde 9onumlandrr. PGA,'(P K*lt*'l,'i" i(ti#$'l$ li2(isi !n0a9 ite Au y8.den gere9 modernist 7atPnn5 gere9se <eitli slam0 1are9etlerin Aulutu3u orta9 Air no9ta 'ardr( Her i9isi de 9endi meruiyet 'e a9l0l9 ?l<8tlerinin e'rensel oldu3unu iddia etme9te5 aralarnda9i te9 Oar95 Airinin ?l<8tlerini a9n5 di3erinin i<9in nedenlerle a<9lamaya <almasnda yatma9tadr. Yu9arda <i.ilen Au taAlo5 9aAa 1atlaryla Huntington 'e S01mittPin sa'larn 9antlar giAidir. 7at moderni.mi 'e B 7atPnn Oundamentali.m olara9 niteledi3i B slVm 98lt8r85 AirAirlerinin d8mandr 'e an0a9 AirAirlerini yadsyara9 'arolaAilme9tedir. !n0a9 iin ona Oar9l Air Aoyut 9atan ilgin< yan5 9endilerini d8manlar 8.erinden tanmlayan 1er i9i 98lt8r8n de ?.er9 oldu3unu iddia etmesidir. 2.er9li9 ise5 @reudPun deyiini Aira. <ar-tara95 R?te9iRnin s?yleminin yerini Aenim s?ylemimin almas deme9tir. 7a9a Air deyile ?.er9li95 98lt8rlerin a9l0l9 'e meruiyet ?l<8tlerinin Ba9n ya da i<9in B onlarn dnda de3il5 i<inde yer ald3 'e 98lBt8rleraras Air ili9iye Aa3l olmad3 deme9tir. Gendi anlam 'e ama<laB
440

rn 9endi i<lerinde tayan 9a-al Airimlerdir ?.er9 98lt8rlerW 'arolularn 1er ne denli Air R9uru0u darsRna Aor<lu olsalar da5 9endilerini ondan Aa3ms. tanmlarlar. 2rne9se5 R?te9iR s?ylemlerin yerini 7atPnn 9endi ?.er9 s?yleminin ald3 Air 98lt8rd8r. 7at 98lt8r8 'e 9e.a yine slVmiyetPin 9a-al A8t8nl838n8 onun R?te9iR 98lt8rlerle girdi3i ili9i de3il5 9endi i<sel mer9e.i Aelirler. YaAan0 s?ylemlerin et9isinden 9urtulmu s?ylemlerdir ?.er9 s?ylemler 'e 7atPnn A8y8Ao.umu nasl RA8y8y8R 'e gelene3i 9endinin yaAan0s olara9 tanmlyor 'e onB larn yerine 9endi modernist anlatsn getirme9 istiyorsa5 <eitli "slVmU 1are9etler de 9endilerini ?.sel Air de'amll3n 8r8n8 olara9 tanmlayara9 7at y8.8nden 9ayAolan 9imli9lerini 'e ?.er9li9lerini yeniden 9urma9 'e 1are9ete ge<irme9 isteme9tedirler. !n0a9 E1atterKeePnin dedi3i giAi R98lt8rlerin ?.er9li3i 9a'ramnda Air i9tidar ili9isi 'ardrRW <8n98 ?.er9li95 98lt8rlerin 9endilerine ?.g8 Air ?. taraOndan y?netilen 9a-al 'e t8rde Air d8nya oldu3u g?r88n8 i<erere95 9endi ?.er9li3ini e'renselli9le e tutar 'e e'rensel 9lma ama0n g8der. Nite9im y8.yllar Aoyu Au nedenle modernist 7at5 ?.er9 Air ?.08Bl89 do3rultusunda 9endi 8st8nl838n8 iddia etmitir. #imdi Aenim g?r88me g?re ondo9u.un0u y8.yldan Au yana moderni.min 9artl9 il9esinden et9ilenen "slVmU yeniden dirili 1are9eti de ayn yanlgya d8me9te5 9endini aslU 'e ?.er9 Air 9a-all9 olara9 9urgulayara9 i9tidar sa'a 'erme9tedir.

7u Aoyutuyla PmodernP Air 1are9ettir5 slVmiyetPin yeniden dirili 1are9eti <8n98 9endini R?te9iRne 9ar 9urgulamasna 9arn aslU 'e i<sel Air de'amll3n iareti olara9 d88nme9teW 9endi s?ylemini5 R?te9iRni yadsma 'e 9endi 8st8nl838n8 9antlama temelinde ger<e9letirme9tedir. &ysa temelde ?.er9li95 R?te9iRnin s?ylemini yadsyara9 onun s?yleminin yerine 9endi s?ylemini ge<irme iste3inden Aa9a Air ey de3ildir 'e Au iste3i ger<e9letirme9 olana9s.dr. 8n98 R?te9iRlerin s?yleminden Aa3ms. ?.er9 Air s?ylem yo9tur( R?te9iRlerin s?ylemi Aenim 9endi s?ylemimin 1er .aman Air -ar<asn olutura0a9 'e 98lt8rel 'e siyasal 9imli9ler 1er .aman 9arl9l Air ili9i i<inde ger<e9lee0e9tir. sl$8+/ D*2*"+,-i ,(l,-," T!A$( 7ilindi3i 8.ere 7at s?m8rge0ili3i5 1i<Air .aman s?m8rgeletirdi3i 98lt8rlerle de3il5 1er .aman onlar 8.erine 9onuara9 9endi ?.er9 i9tidarn ++* sa3lam 'e sa3lamlatrmtr. #imdi ayn 9a-al A8t8nl8385 "slVmU 9esimde ger<e9letirilmesini g?.lemliyor5 "slVmU 1are9etin modernist 7atPya Aesledi3i d8manl9 sayesinde sa3lamlatrld3n g?r8yorum. 7u5 anlalr tari1sel nedenlerden ?t8r8 A?yle olsa Aile 9endi aslU 9imli3ine d?nme9 isteyen "slVmU 1are9etin Au 9imli3i to-lumsal 'e tari1sel Air -rati9ten <9ara0a3na onu 7at moderni.mi giAi e'rensel 'e ?.sel Air il9e olara9 sa-tayara9 9endiniBy8.yllar ?n0e 7atPnn ya-t3 giAi B 9endi gelene3ine Aile 9art olara9 9onumlandrmas5 9anm0a i9i0i mant3n tu.a3na d8mesinden Aa9a Air ey de3ildir. Hiyerari9 9artl9 mant3nn tu.a9 olmasnn Aal0a nedeni ise5 98lt8rel 'e siyasal 9imli9lerin d8man ilan edilen R?te9iR S7atW moderni.m5 'A.T tari1ten siline0e9 olursa5 E1atterKee misali di.genin 9endi i<inde <?9e0e9 olmasdr. Nite9im 9endi 9imli9lerini orta9 Air d8man olara9 R?te9iR 8.erinden tanmlayan A8t8n to-lumlar S7atPnn s?m8rgesi olan <eitli !sya 'e !Ori9a 8l9eleriT -ar<alanmaya Aalam5 8to-i9 aslU 9imli9lerine ya9nlaa0a9larna5 onlardan u.a9lamlardr. 7u nedenle 7at moderni.minden 9urtulma ama0yla 9endi ?.lerine d?nme <a3rsnda Aulunan 'e Au <a3ry i9ili Air mant9 <er<e'esinde ger<e9letiren 98lt8rler5 9anm0a asl imdi modemi.min Aoyunduru3u altna girme te1li9esiyle 9ar 9aryadrlar. 8n98 7at moderBni.minin 9endisi .aten an0a9 7at ile Do3uW uygar ile il9el arasnda 9urdu3u 9utu-lulu9 sayesinde 'arolaAilme9te5 Au 9utu-larn 9es9inletirilmesi Ai..at onun iine yarama9tadr. !yn 9utu-lamann dilini al- 9ullanara95 Air direni strateKisi adna Aile ya-lsa5 moderni.min e9me3ine ya3 s8rme9te5 9artl3 Oar9ll9 olara9 temellendire0e3ine ayn Mani0i i9ili9 <er<e'esinde 9urgulad3 i<in s?m8rge0inin a3na d8me9tedir. Di3er Air deyile5 moderni.min 'e !'ru-aBmer9e.0ili3in s?yleminden 9o-ulmad3 'e Oar9ll9lar 9artl9 olara9 9onumlandrld3 s8re0e 1er .aman R?te9iRletirilmeye 'e dlanmaya maru. 9ala0a9W 9endi Oar9ll9 -oliti9alarn yaratma9 isteyen B slVmiyet da1ilB98lt8rler Aile 1er .aman moderni.min tu.a3na d8ere9 onun su< orta3 ola0a9lardr. Nite9im MsrPda9i M8sl8man GardelerPden eOa1 PartisiPnin stanAulPun Oet1i 9utlamalarna B9u9usu. t8rdeletirilmemesi gere9en "slVmU 1are9etin B 9endini *+,= ylnn 1iyerari9 9artl3 i<inde 9urgulad3n 'e Au nedenle masum olmad3n d88n8yoB rum.
442

K$'2/tl/( D,@il, 6$'(l/l/( 7u Aa3lamda Huntington 'e S01mittPin sa'lar yerine 98lt8rleraras diyalog 'e <o998lt8r08l89 'e mele.li9 tartmalar -oliti9 Air ?nem 9a.anma9taW <8n98 9imli9lerin 9endilerini 9art 9utu-lar 8.erinden ger<e9letirmelerinin yol a<t3 Oela9etlere ayna tutma9ta5 R?te9iRli3i5 mer9e.U 9imli3in marK inlerine indirgeyen me9ani.maya 9ar direnmeyiR ?nerme9tedir.

2rne9se5 !lAre01t Nellmer5 Aa9a Air Aa3lamda -ostmoderni.mi moderni.min Ri<sel Air eletirisiR olara9 tanmlamtr. Di3er Air deyile NellmerPin s?yleme9 istedi3i5 -ostmoderni.min moderni.min 9art Air 9onumlandrma de3il5 onun i<sel snrlarn genileten 'e amay ama<layan5 Aelli Air mer9e.e dayal anlay mer9e.si.letiren Air ya-Ao.um olara9 anlalmas gere9ti3idir. Sanrm NellmerPin -ostmoderni.min i<in s?yledi3i5 slVmiyet i<in de ge<erlidir( dsal Air R?te9iR de3ildir slVmiyet5 olmamaldrW tersine5 dsal Air 9imli9 olara9 i<eride9i 9imli3in 9endini 9urmasna yardm0 olmasndan 9a<nmas gere9en5 9endini 9artl3yla de3il Oar9ll3yla 'e Aen.erli3iyle 9onumlandrmas gere9en !'ru-al olmayan Aa9a Air .P8lt8rd8r 'e ?.er9 de3ildir. Gart de3il5 Oar9l olma ?.elli3iyle RAirli3in ?tesinde yatanR Air 98lt8rd8r. "slVmU 98lt8r an0a9 7atPnn 9art olmad3 ya da onu 9endi 9artna d?n8t8rmedi3i s8re0e 9endi Oar9ll3n 1a99yla iddia edeAileB 0e9tir. 7u 9u9usu. yaln.0a slVmiyet i<in de3il5 A8t8n 98lt8rler i<in ge<erlidir. Ganm0a tari1sel Oela9etlerden Aireyler ?3renmi olmam. gere9en Ai. Rd8nyallarR i<in ?nemli olan5 'arolan alanlarn snrlarn geniletere95 Oar9ll9larnn 'e Aen.eimlerin alann a<ma95 Oar9l olan 'e <ata0a3 iddia edilen 98lt8rler arasnda ge<irgenli9 sa3lamam.dr. 7itmi 'e saAit 9imli9ler de3ildir 98lt8rel 'e siyasal 9imli9lerW Au nedenle 1e-imi.in Oar9l 9imli9ler arasnda9i 9esiim no9talarn a<9 edere9 onlar ge<irgenletirmemi.in5 insanlar 'e 98lt8rleraras ili9i adna ?nemli Air -oliti9 g?re' oldu3unu d88n8yorum. Yeni Rafak $azetesi, =,.>J.*,,:.
443

YEN !Q"N E#QNDE G;LT; EL G!YN!G VE GMLG ;)E NE 7 E EVE


2mer L!NE e &nse9i.in0i y8.yln ortalarndan itiAaren 7atPnn5 oluturdu3u i9tisadUBsosyal ya- 'e Aunun sa3lad3 e9onomi9BsiyasU 'e as9erU ?te9i A8y895 9?9l8 uygarl9 'e 98lt8r alanlarn tari1te il9 9e. tan9 olunan t8rden Air meydan o9uma ile 9ar 9arya Ara9t. &rtodo9s 'e Sla' Vleminin liderli3ini 8stlenmi usya da da1il olma9 8.ere5 $.a9do3uPda in 'e Ma-onya5 Hint alt 9tas 'e slVm d8nyasnn i9i A8y89 -ar<asn oluturan "ran 'e &smanl 8l9elerinde yaayan 1al9lar 'e ?.elli9le de Aunlarn 1er d8.eyde9i elitleri5 ?n0eleri Aildi9 i9tisadU 'e as9erUFsiyasU yaylma Oormlar i<inde alglad9lar 7atPnn y89seliinin5 aslU 9ara9terini i9tisadUBsosyal ya-snda9i ?.g8n dinami.mden ald3n Oar9etmeye Aalad9lar andan itiAaren5 g8n8m8.e 9adar s8ren 'e .aman .aman dinmi5 1aOiOlemi g?r8nse Aile5 yer yer -ar<alanr0asna a0l s8re<lere girilmesiyle da 'uran Air Aunalm5 Aitme. i< sorgulamalarla y89l8 Air <a3a girdiler. 7unalmn Au denli a3r 'e s8re9li oluunun ana nedeni5 7at uygarl3na5 9ar 9onulma.m giAi g?r8nen g8< 'e dinami.mini sa3layan eyin Botanti9 ?n08llerini 7atPnn tari1 'e 98lt8r mirasnda AulanB Air .i1niyet de'riminden 9ayna9land3n gere3in0e 9a'ram 'e 9aAul etmi olamamalardr. Ya da ?yle iOade etme9 da1a do3ru olur( 7atPnn Au meydan o9umasna 9ar duraAilmenin 'eya en a.ndan
e 7iri9im dergisi ya.ar.

444

n8Ou.unu dengeleyeAilmenin yolunun u 'eya Au ?l<8de B'eya alanlardaB R7atllama9Rtan ge<ti3i no9tasna ister isteme. gelindi3indeW 9imileri B9i ?.elli9le dinU 9esim mensu-larB RA8nyeRye so9ulan 'eya e9lenen Au de3ii9li9lerin .amanla 'e 9a<nlma. olara9 9orunma9 istenen alanlara da sirayet ede0e3ini5 A?yle0e ya t-9 Air .e1ir et9isi giAi 98lt8rel 'arl3 -ar<alaya0a3n ya da onu t8m8yle 7atllatra0a3n5 Oa9at 1er i9i 1Vlde de 9imli3ini yo9 etmi ola0a3n ?ne s8rer9en5 esasta do3ru Air te1iste Aulunuyordu. 7atPda9i oluumun te9 te9 unsurlarna ayrlamaya0a35 ayrlaAilir sanlara9 o unsurlardan Airini RalmaRnn5 ya 9endili3inden ya da Bondan istenen sonu< elde edilme9 isteniyorsaB .orunlu olara9 ?te9i

unsurlarn da Rda'et edile0e3iR no9tasnda 1a9lydlar. !n0a9 adna 9onutu3u 98lt8r d8nyasnn 'e ?.el olara9 da dinin dili i<inde iOade edilen Au t8r te1islere 1a9 'eren geni Air 9esim 1er .aman 'arolduysa AileW s?.9onusu uygarl9 d8nyalarnn BMa-onya ?.el 9oullarndan ?t8r8 .aten ayr m8talaa edilmelidirB o .amandan Aug8ne -e9 de de3imeyen -roAlemati9leri i<inde tanmlanan Ri1tiya0aR 0e'a- 'erme niteli9leri yo9tu 'e 1alen de 'ar saylama.. 8n985 s?.9onusu te1is5 7atPnn meydan o9umasnn ei g?r8lmemi et9ileme g808n8n ma1iyetini 'e ?.g8nl838n8 9a'ram de3ildir. 7u 9a'ray yetersi.li3inin il9 de3inilmesi gere9en nedeni5 ad ge<en dinUB98lt8rel d8nyalarn 1er Airinin 7atPda9i oluumu etnosentri9 Air ya9lamla yorumlamaya <almalardr. 7unu der9en 9asdetti3imi.5 ?rne3in usyaPnn 9adim Do3u 'e 7at Hristiyanl3 ayrmnn <a3rB mlaryla5 inPin 9endi dnda9i d8nyay AarAar5 Vdeta a-ayr5 yaAan0 Air Vlem diye tasniO eden i<e 9a-all3yla5 M8sl8man d8nyann 'e ?.elli9le &smanl Vleminin HristiyanB M8sl8man m80adelesinin Ain yll9 al9anl3 ile soruna Aa9-5 7at meydan o9umasnda ?n0eli9le Au yerlei9 -roAlemati9lerin 9endili3inden atOetti3i 9ara9terleri g?rmeleri de3ildir. Da1a da ?nemlisi5 t8m8 de5 ?.elli9le Do3u 98lt8r d8nyalarna 1as olan Rd8nye'URde uyum5 denge 'e isti9rar g?.eti-5 g8<l8 Air ?te d8nya 'eya ru1lar Vlemi inan0yla Rger<e9R 1u.ur5 doyum 'e .enginli3i 9iinin i< d8nyasnn derinlemesinde arayan ya9lamlar 8.erine 9urulmu Au uygarl9larn5 R7atRy da ayn model i<inde alglamaya u3ramalardr. &ysa y89selen 7at uygarl3nda B9aAa0a iOade edilirseB Au model
445

tam tersine 9urulmu giAidir. Dolaysyla Au Do3u uygarl9lar5 7atnn Rd8nye'iR g?r8n8m8nde nasl Air uyum5 denge 'e isti9rar -einde oldu3unu 'eya 9urdu3unu anlamaya <al-5 onun Rd8.enRini 9eOetmeye gayret eder9en5 7atPnn d8nye'U g?r8n8m85 ard arda de3iimlere u3rama9ta5 1er y9m da1a A8y89 <a-ta Air yeniden 9urulu5 1er dengeyi yeni Air alt 8st olu i.leme9tedir. 7u durumda RDo3uluR 98lt8rler i<inden Aa9an Airinin5 7atPda 9endi anlad3 anlamda Air Rd8.enR g?rmesi aslnda m8m98n de3ildir. %er<i 1er eye ra3men ya-lm A?ylesi Rd8.enR tesAitleri 'ardr 'e Aunlarn son dere0e naiO olmalarn Au a<dan normal 9arlama9 gere9ir. 2rne3in 7at meydan o9umasnn Rd8nye'UR Aoyutta 9aAul edilmesi 9a<nlma. Air R8st8nl83eR dayand3 teslim edildi3inde5 7atPya en ya9n 98lt8r dairelerinden Airi olan &smanllar5 o 8st8nl838n nedenini 7atPnn d8.eninde 9eOetmeye u3B ra-5 Aunu da aa3 yu9ar y8.yl Aoyun0a srasyla ordu5 de'let me9ani.mas 'e siyasU reKim giAi 9urulularda Auldu9larn sanaAilmilerdir. & y8.den de srasyla 7atPda9i giAi Air ordu5 de'let ileyii 'e merutU reKim ya da 0um1uriyet 9urma9la B7at 9arsnda gerileme9tenB 9urtuluna0a3na i<tenli9le inanlmtr. Di99atin yaln.0a Au m8esseselere y?neli9 olmasn5 srO aslU endienin Rde'leti 9urtarma9R oldu3u tesAiBtinin laO.U yorumu da1ilinde de3erlendirmeme9 gere9ir. RD8nye'UR olanda5 olumlu niteli9lerin an0a9 denge5 uyum 'e isti9rar ?.elli9lerini tayan eylerden nePet edeAile0e3ini 'arsayan5 98lt8r 'e .i1niyet ya-B syla5 an0a9 A?yle d88neAilen &smanl5 o <a3larn sosyoBe9onomi9 alt8st olular5 <atmalar i<inde9i !'ru-aPsnda d8.en 'e isti9rar ?.elli3ini sade0e Au 9urulularda g?reAilme9te 'e Aunlarn B8steli9 o sosyoe9onomi9 <atma 'e gerilimlere ra3menB 7at y89seliinin ana1tar5 1attV 9ayna3 oldu3u sonu0una 'araAilme9tedir. !. sonra de3ine0e3imi. giAi5 ?rne3in Air &smanlPnn 7at g808n8n5 tam tersine o B9endisine Ael9i de R9aosR giAi g?.89enB <atmalar alanndan 9ayna9land3n d88neAilmesi son dere0e .ordur. 7atPy 9endi modelinin 9staslar i<inde anlamaya <alma5 modelin ?te9i aya3nda5 yani insanUFmane'U Aoyut s?.9onusu oldu3unda da ters yarglara yol a<ar. Yine ?rne3in Air Do3ulu B9i ?.elli9le &smanlPda ti-i9tirB 7at insanna Aa9t3nda5 9endi modelinde ?ng?r8len t8rden Air mane'U derinli9 ar.usu 'e Ra1lV9R g?reme.. %?rd838 a1lV9U d898nl89 'e 1attV <8r8medir. Gimileri Auradan5 7at uygarl3nn ite Au

++C

nedenle B1em de ya9ndaB <?9e0e3i 9e1anetinde Aile Aulunur. HattV Au 9e1anete g8<l8 Air teselli no9tas olara9 sarl-5 7atPnn <?988n8 Ae9lemeyi ?nerenler Aile <9ar. D8nye'U 'arolularnda gelene9sel 9utsiyetin Vdeta i.i Aile olmayan5 ili9ileri <-la9 Air <9ar 'e doyum mant3n0a Aelirlenmi Au Rinsan mal.emesiR ile 7atPnn 9al0 Air R8st8nl838R temsil edemeye0e3ine 9u''etle inanlr. $t/'#$(i BiC"i-,t D,;'i8i"i" GAI*"l*@* &ysa tam tersine 7atPya tari1U 8st8nl838n8 RAaedilme.R g8<l8l838n8 sa3lam olan da A?yle Air Rinsan mal.emesiRni oluturan s8re<tir. Ve ite tam da Au no9tada5 7at meydan o9umasna ?.g8nl838n8 'eren5 ona ei g?r8lmemi Air et9ileme g808 sa3lay- ?te9i 98lt8r d8nyalarna Ri<eridenR n8Ou. edere9 onlar 9a<nlma. Air de3iime me0Aur 9lan niteli3ini ele alma9 gere9ir. 7u5 1em dinde9i eOorm 1are9etinin 1em de a. sonra Aeliren dinBd 18manistB-o.iti'ist a9mlarn 9esiti3i no9tada tanmlanaAilir. Her i9isi de insann to-lumsal alan 'e do3aya d?n89 1er t8r eyleminde et9inli3e5 et9inli9 artna mer9e.U ?nem 'e de3er atOetme9te Airleirler. Protestanl95 et9inli9 artn Vdeta 9utsal ama0a ya9lama yolu diye niteler9en5 onse9i.in0i y8.yldan itiAaren 7at !'ru-a to-lum tasa''urlarna egemen ola0a9 18manistB -o.iti'ist a9mlar5 ayn et9inli9 aray 'e artn insanl3 ilerleten 'e ni1ayet R9urtuluna g?t8ren yegVne dinami9 olara9 niteleye0e9lerdir. nsann Rd8nye'UR eylemine5 et9inli9 artna o .amana de3in an0a9 RdardanR 'e d8.enleyi0i olara9 e9lenen B<8n98 d8nye'U eylemlerin insann R1ay'anUR y?n8n8 tatmine matuO oldu3u 'e gerisinde9i Au enerKinin niteli3i nedeniyle 9utsaln dna <9maya e3ilimli oldu3u 'arsaym5 1emen t8m 98lt8r d8nyalar i<in orta9 no9tadrB mane'U de3er 'e Ae9lentilerin i<selletirilmesi 'e et9inli9 Oa9t?r8yle 1armanlanara9 i<eri9lendirilir 1ale gelmesiyleW 1em d8nye'U Oaaliyetlere yeni Air i'me 9a.andran 1em de insanU enerKileri Au alana do3ru y?nlendiren de' Air 1are9etlenmenin 9a-s a<lyordu. nsann d8nye'U5 yani to-luma 'e do3aya d?n89 eylemlerini 9stlayan 1er t8rl8 engel 'e Aa35 et9inli9 art arayan insann Au ?l<8te g?re Aelirlenmi rasyonalitesi ile yarglay- 1898ms8. addedeAilen Air
447

.i1niyet d8nyasnn olumasyla eanl y8r8yen Au 1are9etlenme s8re0inde do3an 9ilit 9a'ramlardan Airi de R?.g8rl89Rt8r. %ere9 dinU s?yleminde 0emaat i<inde9i insana de3il5 te9 te9 insanlara seslenen Protestanl9 B9i Au y?n8yle da1a sonra Gatoli9 <i.giyi de et9ilemitirB gere9se OelseOi ?n08lleriyle te9il insan Air entite olara9 ele alan 18mani.m a9m 'e rasyonali.m5 Au ?.g8rl89 9a'ramn d8nye'U eylem alannn san0a3 1aline getirdiler. 7ireyi 'e onun to-luma d?n895 ?te9i insanlarla ili9iyi gere9tiren eyleminde <9ar5 do3aya d?n89 eyleminde yarar ?n -lana alan Air et9inli9F?.g8rl89 aray sente.i olutu. 7u5 Do3u 98lt8rlerinde9i giAi olmasa da yine de Air 0emaatler to-lam olan 7at !'ru-a d8nyasnda 0emaati art9 im9Vns. 9lan5 onu Vdeta Air <e9irde9mi giAi Aireylerine -ar<alayan Air Oisyon enerKisinin 1are9ete ge<ii deme9tir. 7u 1are9etin ?te9i 98lt8r d8nyalar 8.erinde yaratt3 sarsnt dalgalar Air yanaW Ai..at 9endi 0o3raOyasnda Aireyleri da1a da Aireyletiren ard arda -atlamalar ile da 'urdu3u enerKi5 sade0e g?. 9amatr0 de3il5 t-9 n89leer rea9siyonlar giAi Aa9a <e9irde9lere de sirayet edeAilir niteli9tedir.
$t/l/l$28$ 1$.$l$'/

!n0a9 to-lu olara9 Aa9ld3nda5 ?rne3in Do3u 98lt8r d8nyalar i<inde ayr9s Air yeri olan Ma-onyaPnn Au rea9siyonu Ri<selletireAildi3iR5 o n89leer enerKiyi 9endi A8nyesinde Ryeniden 8retti3iRW Auna 9arl9 ?te9i 98lt8r d8nyalarnda Au anlamda Air Ryeniden 8retimRin m8m98n olamad35 olsa olsa T8r9iyePde9i giAi BAen.etme galiAa yerindedirB an0a9 Air radyoa9tiOleme olaAildi3i g?r8l8yor.

7urada5 an0a9 ilgili 98lt8r d8nyalarnn alt do9usu diyeAile0e3imi. Air engelden s?. edeAiliri.. 7u engelin ma1iyeti 8.erine d88nmeyi da1a sonraya Ara9ara95 Do3uB!syal 98lt8r d8nyalar i<inde R7atlR et9ilemeFet9ilenmenin5 an0a9 yu9arda iaret etti3imi. t8r 'e d8.eyde 9almasnn di99ate de3er Air y?n8 8.erinde durma9 istiyorum. Di99at edilirse 7atPda5 9endi otanti9li3i i<inde s?.9onusu Rn89leer -atlama5 enerKiR ?n0eli9le ti0ari 'e end8striyel de'rim olara9 to-lumun ti0aret 'e do3rudan 8retimle ilgili 9esimlerinde ortaya <9t. 7atPda9i Au de'rimin il9 Aelirtileriyle 9arlald3nda Do3uPda9i AenB
448

.er sosyal taAa9a 'e .8mrelerin B9i <o3u durumda do3rudan ili9iler de s?.9onusudurB il9 -landa et9ilenmeleri 'e 7atPda9i yeni .i1niyeti de ?.8mseyere95 t-9 7atPda9i giAi sosyoB -oliti9 <er<e'eyi .orlayan Air 1are9etlenmeye girimeleri Ae9leneAilirdi. &ysa 7atPnn d8nye'U et9inli9ten 9ayna9lanan .i1niyet d8nyasndan g?.leri 9amaa0a9 9adar et9ilenen 'e to-lumlarnn R7atllamasR i<in ?n08l895 1attV .orlay0l9 rol8ne s'ananlar RaydnB A8ro9ratR as9er giAi i9tisadU 'e ti0arU Oaaliyetin RdndaR yer alan 9esimler olmutur. 7u 9esimin il9 Aelirtilmesi gere9en ?.elli3i5 Do3ulu 98lt8r d8nyalarnda insanSlarTn Vdeta ayrlma. Air niteli95 Ai..at 9endiSleriTni tanmlayaAilme9 i<in 'a.ge<ilme. dolaym olara9 alglad9lar 0emaat ili9ilerinin g?re0e en Rge'e9R oldu3u ?.el .8mreler olmalardr. !yn 98lt8rel atmosOerde yaama9la Airli9te Au .8mrelere ?.g8 sosyal Airli9teli9 1Vli5 0emaatlerin orta9 de3er 'e inan<larla ?.deletirdi9leri gelene9ler 'e Ba. ?n0e iaret edilen Do3ulu insann 9endini 9a'ray tar.na Aa3l olanB <o9 9?9l8 i<sel dayanmas ile ?r8l8 t9. d8nyasndan Oar9l olara9W s?.9onusu .8mreler g8< ili9ilerinin 'e re9aAetin <o9 da1a Aelirgin oldu3u 'e dolaysyla 9iinin 9endini Airey olara9 9a'ramasn m8m98n 9laAilen Air sosyal ortam olutururlar. & nedenle ayr0a Air 7atl e3itimden ge<memi olsalar Aile5 7at y89seliinin 'e .i1niyet d8nyasnn 9ayna3nda olan 'e insana to-lulu3un ayrlma. -ar<as olara9 de3il5 Airey olara9 seslenen mesaKla <o9 da1a 9olayl9la re.onans 9uraAilmilerdir. 7urada Au re.onans Vdeta .orlayan tari1sel s8re< 'e 9oullar 9onumu. de3il. !n0a9 u no9taya da iaret edilmelidir 9iW s?.9onusu .8mreler5 Aenimsedi9leri o 7atl5 modernist .i1niyeti5 1em ayr0al9l 9onumlarn 1em de o 9onumlarnn 9ayna3 olan de'letin 0emaatler 8st8 Air i9tidar temsil etme5 elde Aulundurma 'asOn 9oruyan Air yorum tar. ile i<selletirmilerdir. !n0a95 A?yle0e 9endilerini de'lette 'e de'letle m8m98n eylemlili9 1alleri i<inde tanmlayaAilen5 dolaysyla eyleminin et9inli9 art5 de'letin et9inli9 artna tVAi olan Air insan t8r85 Do3ulu 98lt8rlerde 7atllamann temsil0isi 'e ?n08 ti-i olara9 ortaya <9mtr. @a9at et9inli9 artna imann dnda Au ti-in 7atPy simgeleyen insanla Air ili9isi yo9tur. Ya-s gere3i to-lumsall3n de'letle 9uran 'e A?yle0e 7atllatrd3 oranda de'letin5 0emaatler A8t8n8 olara9 to-lumun 9arsnda 'e R8st8ndeR Air to-lum olara9 algB
++,

lanmasna yol a<an Au R7atllam to-lulu3unR Au 1aliyle 7atPda9ine Aen.er s8re<leri 1are9ete ge<irmesi m8m98n de3ildir. %er<i d8. Air ya9lamla Aa9ld3nda Rde'letRin 7at g808n8n temeli olara9 g?r8len ti0arU 'e end8striyel Oaaliyetleri te'i9 edere9 Au rol8 oynayaAile0e3i d88n8leAilir. Ya-lma9 istenen de Au olmutur5 ama ne 'ar 9i 1angi end8strileme d8.eyine gelineAilmi olursa olunsun5 9onumu. a<sndan asl ?nemli olan no9tada5 yani sosyoB98lt8rel anlamda5 Air R7atlR to-lum olunamam5 Au no9taya en Oa.la ya9lam giAi g?r8nen to-lumlardan Airi olan T8r9iyePde Aile Aireysel <9ar 'e yarar g8d8leri 1ayli yaygn Ai<imde 1are9ete ge<irileAilmi olsa da1i5 7atl anlamda Air Airey ti-i genelleememi5 9iiler olaAildi3ine Airey0i da'ranyor olsalar Aile 9endilerini i<inde tanmlayaAile0e9leri Air aidiyet Aa3na i1tiya< duyma9tan 'a.ge<ememilerdir. !n0a95 asl olmayan ey5 7atPda9i .i1niyet de'riminin R?.g8r AireyRleriyle 'e Aunlarn ili9ileriyle y8r8yen Rd8nye'UR eylemlere i<selleti3i5 yani i 'e ile'in i<eri3ine sindirilmi 9imi de3erler dolaymmda ger<e9leen Air i a1lV9 'e end8striyelBti0arU 98lt8rd8r. 7at

d8nyasnda Aunlar5 i ya-ma9la temin edilen <9ar 'e yararn yeterli Bdoyum sa3lay0B d8.eyde ger<e9leiyor oldu3u durumlarda Aile iin da1a niteli9li5 et9in 'e 8ret9en Ai<imde ya-lmasna y?nlendiren ?.el Air dinami9 ile'i g?reAilmilerdir. & nedenle 7atPnn end8striyel 'e ti0arU geliiminin ardnda yaln.0a <9ar 'e yarar g8d8lerinin ta1ri9 etti3i Air dinami9 oldu3u yargs e9si9 'e onun ?.g8n yann Aelirtme9ten u.a9tr. MarI5 7atPda do3an 9a-itali.min slogannn R8retme9 i<in 8retme9R oldu3unu s?yler9en ite Au ?.g8n 'e yeni Aoyuta iaret etme9teydi. &ysa Do3ulu 98lt8r d8nyalarnda 9urulmaya <allan 9a-itali.mler 'eya da1a genel Air iOadeyle sanayilemi to-lumlar5 ne yu9arda9i anlam 'e i<eri9te Air i a1lV9 'e 98lt8r oluturaAilmiler ne de Au 98lt8r 'e a1lV9n i'me 9a.andraAildi3i s8re9li Air dinami9le 9endi 9endini moti'e eden Air end8strileme a9m yarataAilmilerdir. 7u 8l9elerde9i sanayileme 1er .aman RdardanR Air .orlama 'eya te'i9le Rileriye do3ruR itilmitir. D&@!'"!" P<,'iPli@i", li2(i" T,Al,' o9 ya9n d?nemlere 9adar5 Do3ulu 98lt8r d8nyalarna ait to-lumlarn 7at 9arsnda9i Au RgeriR 9onumu5 Au Air t8rl8 7atPya yetiemeyiB +6> leri Aal0a i9i ya9lam i<inde a<9lanma9tayd. l9i 7atPnn e.i0i i9tisadUBas9erU g808 'e Auna dayanara9 d8nya ?l<e3inde 9urdu3u s?m8r8 'e denetim me9ani.masyla s?.9onusu 8l9elerin Aa3ms. i9tisadUBend8striyel gelimesine 9et 'uraAildi3i ana arg8mann 9ullanma9taW i9in0i ya9lam ise Bil9inin arg8manlarn 9smen 9ullanma9la Airli9teB a3rl9la o 8l9elerde9i RilerlemeRye 9art5 gelene9sel to-lum d8.eninin de3imemesinde 9ararl g8<lerin diren0i 8.erinde durma9tayd. 7atPnn 8st8nl838n8 Rdo3alR Air 'eri sayan 'e Aunu etnoB98lt8rel Air temele oturtan a<9lamalara da de3inme9 gere9ir. 7unlar ?.etle5 insann Ailme5 Ailgi 8retme 'e Ailin<le eylemde Aulunma 9a-asitesinin seOerAer edilmesi 8.erine 9urulmu 7at uygarl3nn Air Aen.erinin 'eya onunla Aoy ?l<8eAile0e9 Air Aa9a uygarl3n5 7at dnda9i 98lt8r d8nyalarnda oluturulaAilmesi .aten m8m98n olama.. 8n98 o d8nyalarda yaayan to-lumlarn 9imi r9 olara9 snrl 9a-asiteye sa1i- oldu9larndan ?t8r85 ?te9iler ise 9smen Au r9sal 9a-asite no9sanl3ndan da1a A8y89 ?l<8de de insanUBto-lumsal 9imli9lerine derinlemeB sine n8Ou. etmi Bdin de da1ilB 98lt8rel etmenlerin oluturdu3u Rya-salR engellerden dolay5 i9in0i5 8<8n08 dere0ede to-lumlar olara9 9almaya Rma19\mRdurlar. l9 i9i ya9lam5 a<9lama 9alA5 7at d to-lumlarn ne denli g8<l8 de olsalar5 Ben a.ndan teori9 olara9B saOd edileAilir ma1iyette olan i< 'eya d RengellerRin AertaraO edilmesiyle RgeriRli9ten 9urtulaAile0e9lerini 'arsayma9ta5 8<8n08 ya9lam ise RgeriPli3in onlar i<in deB 3itirileme. Air 9ader oldu3unu s?yleme9tedir. !n0a9 1er 8<8nde de 7at uygarl3 'e dolaysyla onun insanl9 durumuyla ilgili 1er 9onu 'e Aoyutta9i normlar RileriRli3in 'e RgelimeRnin yegVne reOeransdr. nsanl9 nereye do3ru RilerliyorR 'eya RgelimesiRnin Air sonra9i e'resi nasl olaAilir giAi sorulara 7at uygarl3nn imdiye 9adar9i RilerlemeR 'e gelimesinden tesAit etti3imi. <i.gileri gele0e3e do3ru u.atara9 0e'a- 'ereAile0e3imi.i de tel9in etme9tedir Au reOeranslar. Ne 'ar 9iW ya9n d?nemlere 9adar tartlmasna Aile aAesle itigal diye Aa9lan Au g?r8ler5 art9 es9isi giAi sa3lam g?.89meme9tedir. 7unun ana nedeniW 7at uygarl9 'e .i1niyet d8nyasnn oluumunda Aalang< no9tas 189m8nde olan i9i temel iddia 'e 'arsaymn 1i< de ger<e9lemi g?r8nmemesi5 da1as tersine Air sonu0a do3ru
+6*

gidiliyor i.leniminin gidere9 g8<leneAilmesidir. il9 iddia5 Bda1a ?n0e de iaret etti3imi. giAiB Aalang<ta din SProtestanl9T da1a sonra 'e asl olara9 da 18manist -ers-e9tiOe egemen -o.iti'ist ya9lamlar0a insann d8nye'U5 yani do3aya5 nesnelere y?neli95 nesneler dolaymnda9i eylemlerine y89lenen 'e Au eylemlerin gelii- et9inlemesiyle insann Ai.ati1i

duyumsaya0a3 RanlamRla ilgilidir. Protestanl95 insann eylemine Vdeta Air 9utsall9 atOetmi5 18mani.ma eyleminin gelii- et9inlemesiyle insann gidere9 tamamen ?.g8rlee0e3ini5 R9urtula0a3n ?ng?rm8t8. &ysa sonu<5 to-lam to-lumsal et9inli3in g?.al0 artna5 RgelimesiRne mu9aAil5 te9 te9 insanlarn Be.i0i <o3unlu3ununB gidere9 daralan Air eylemlili3e ma19\m olular. &nlarn Au eylemli 'arl9larna ne 9utsU Air anlam atOetmelerini ne de Aunun 9endilerini ?.g8rletirdi3i 'e 9urtulua g?t8rd838 .e1aAna 9a-lmalarn m8m98n 9lar. 7u5 o denli Aari. Air ger<e9 1alindedir 9iW Aalang<ta5 i5 8retim 'e 8reti0i et9inli9 8.erine 9urulu olan R?.g8rlemeR 'e R9urtuluR s?ylemi5 7at uygarl3nn son <eyre9 y8.ylnda5 art9 yeniden 9urgulanara9 Rt89etimR 8.erine inV edilir 'e Air t89etim ideoloKisi oluturulur. 9in0i iddia5 yine Au Rd8nye'U eylemR 8.erine 9urulu RilerlemeR 9a'ram ile ili9ilidir. 7urada da eylemin 9onusundan ?t8r8 iddiann sarslmas s?.9onusudur. #?yle 9iW 7at BsanayiB uygarl3nda RdR addedilen do3aya d?n89 eylem esastr. E9leme9 gere9ir 9i Au .i1niyet i<inde Aireyin to-lumsal ili9isi Bdolaysyla eylemiB de 9onusu olan ?te9i insanlar5 to-lumu RdR addetme9 8.erine 9uruludur. 7u no9tada s?.9onusu 9a'ray5 ele al Ai<imi5 do3ay oldu3u 9adar5 ?te9i Aireyleri 'e to-lumu da ra9i-5 1atta d8man g?rmeye 9adar u.anr. &AKe9tiOli9 diye nitelenen Au 9a'ray 'e ta'r -ers-e9tiOinde o-timal no9tann Ri1tiya<Rla AelirleneAile0e3i 'arsaylr. %ere9 do3ayla gere9 ?te9i insanlarla ili9ide5 onlar ra9i-5 1atta d8man addetme9ten al9oya0a9 Oa9t?r8n ite Au Ri1tiya<Rlarn dengelenmesini ?ng?ren Air rasyonelli9 oldu3u 'arsaylr. @a9at ?te yandan ayn .i1niyet d8nyas5 1em insanlarn Rsonsu. i1tiya<larR oldu3unu 'arsayar 1em de Aireyler i<in <9arlarn ma9simum d8.eyde ger<e9letirme g8d8s8n8n meru oldu3unu esas alr. 7?yle0e insanlararas ili9ide5 teori9 olara9 1er i9i taraOn Oar9l Ai<im 'e a3rl9ta da olsa Ra9tiO olmasndan dolay Ra.amU <9ar^lar Air o-timalde dengeleneAilir5 dinginleneAilir ise deW do3a 'e do3al 9ayna9larla ili9ide Ra9tiO olan yaln.0a insanSlarT oldu3u i<in Rsonsu. i1tiB
+6=

ya<larR olan insanlar 9arsnda Rdo3aRnn Air Ro-timalRi em-o.e etme g808 yo9tur. Dolaysyla5 Rsonsu. i1tiya<lar olanR insann Au i1tiya<larn Bdo3adanB nesneler 8retere9 9arlamay Air Rgenileyen yeniden 8retimR d8.eni i<inde ger<e9letirme mant3 8.erine 9urulu 7at BsanayiB uygarl35 an0a9 do3ann da sonsu. 9ayna9lar oldu3u 'arsaym Bya da inan0B ge<erlili3ini 9orudu9<a ar.as. RilerleyeAilirdiR. &ysa son yirmiBotu. yldan Aeri a<9<a g?r8lme9tedir 9iW do3a5 Ara9n Au mant9 'e tem-oda Air RilerlemeRyi5 tasarmsal Air RsOr A8y8meRyi Aile art9 9aldramama9tadr. Sorun sade0e 9ayna9larn t89enmeye Aalamas de3il5 0anl 'e 0ans. t8m 9ayna9lar ile do3ann BAa. no9talardaB geriye d?nd8r8lme. e9ilde RAo.ulmuR olmasW dolaysyla insanal 'arl3n RmutluR 9lma9 i<in do3aya d?n89 eylemine Air din giAi sarlan insann ama0nn tam tersi Air no9taya5 yani 'arolu 9oullarn Ai..at ta1ri- etmi olma durumuna gelmesidir. 7at BsanayiB uygarl3nn Air .ir'eye 'arn iOade eden5 onun Ailim 'e g8<l8l89 Aa1sinde ulat3 d8.eyi5 1em g?. 9amatr0 1em de de1et 'eri0i Aoyutlarnn 9armaas ile semAoli.e eden atom AomAas5 o uygarl9 s8re0inin temelinde9i Aaedilme. <eli9iyi sars0 Ai<imde Raydnlatma9taydR. RD8nye'UR5 RdRa d?n89 eylemlili3e adan 8.erine 9urulu 7at uygarl3na 9ar 9?9ten sorgulamalarn5 Ai..at Au uygarl9 alan i<inden y89seli- g8<l8 1are9etler 1aline gelmesinin5 Au Rn89leer <a3R a giriin ertesinden itiAaren Aalamas 1i< de rastlant de3ildir. *,6>Pli 'e PC>Pl yllarda 7atPnn ?.elli9le gen<li3inde ortaya <9an 7eatni95 Hi--y giAi a9mlarn 'e *,CJPde 9itlesel Air -rotesto ile .ir'esine 'aran yaygn 1are9etin 7at uygarl3nn 1ali1a.r t8m 9urumlarna y?neltti3i eletirinin5 isyann 9ayna3nda5 yu9arda ?.etle iOade edilen5 <eli9inin se.gisi 'ardr. !yr0a Au a9m 'e 1are9etlerin OelseOU 'e 98lt8rel alanlarda 9adim Do3u uygarl9 'e 98lt8rlerine yo3un Air ilgi g?stermeleri5 siyasU -landa g8<l8 Air R;<8n08 D8nya0l3a y?nelmi olmalar da Au se.ginin Air ?nemli -ar<asdr. Gendi uygarl9 d8nyalarnn 9?9eninde9i y90 <eli9inin tam Air te1isini ya-amayan5 ama Ris9eletiR 'e ete

9emi3e A8r8nm8 1alinde o <eli9inin giderileme.li3ini se.i-5 insanl9 i<in yeni Air 9al9 .emininin 7atBd d8nyadan 9urulaAile0e3i Oi9rine 'arm olmann iOadesi idi Au ta'r.
453

$t/ K$'2/s/"#$ ?sl>8? P'&R,l,' Hemen sonra9i d?nemde slVm d8nyas i<inden 'e 7at uygarl3nn Aa3rnda Aeliren Au yaygn sorgulama 'e eletiri dalgasn0a Aelirlenen ortamdan 1aAerli 'e 9u''etle et9ilenmi Ryeni nesilR Air dslVmU aydn 1are9eti taraOndanB slVmP5 7at uygarl3 9arsnda Air alternatiO olara9 sunan Bda1a do3rusu yorumlayanB Air a9m 9endini duyurdu5 islVmPn gelene9sel d88n0e atmosOeri i<inde e9illenmi dinUF-oliti9 9adrolarn o d?neme 9adar R7atR 'e R7atllama0R 1are9etler 9arsnda duydu9lar R.aOiyetR duygusunun Bde3eri imdi anlalmaya AalanmB Air RerdemR Oi9rine d?n8mesi Au RaR sayesinde oldu. 7u 9adrolar5 o d?neme 9adar 7atPnn g?. al0 n8Ou.u 'e Ret9inli9 g808R 9arsnda5 slVmP5 gelene9sel 98lt8r 'e 9urumlar BAen.er Air et9inli9 yaratmaya asla engel olmad9lar5 dolaysyla 9oruma9 gere9ti3i te.iyleB sa'unmaya gayret edegelmilerdir. Nite9im Air<o9 M8sl8man 8l9ede5 en a.ndan et9ili Aa. slam0 a9mlar5 mensu-larn Ailim 'e te9noloKi alannda gere9 u.man gere9se i sa1iAi 'e i<i olara9 RyetimeyeR te'i9 edere9 1ayli geni Air 9adro 9uraAilmi 'e 9endilerini B?rne3in T8r9iyePde P giAiB S1attV da1a 1.lT end8strilee0e9 Air to-lum -roKesinin sa1iAi olara9 sunmaya ?.elli9le <almlard. !slnda slVm tari1inde9i egemen gelene3i temsil eden Au e3ilimler5 Ba. ?n0e yeni nesil Air dslVmU a9m taraOndan dslVmU d88n0eye tand3n Aelirtti3imi.B 7at .i1niyet d8nyasnn temelini sorgulayan Oi9irlerle uyuama.lar. & nedenle de .aten5 s?.9onusu sorgulamalardan sade0e dinin deneB timinde5 gelene9sel sosyoB98lt8rel Oormlar 9oruyara9 y8r8t8lmeyen Air end8strilemeden 9a<nma9 gere9ti3i Oi9rini <9ar-5 Au s8re0i dinin denetimine ala0a9 Air model ?ne s8rme9tedirler. 7u tutum5 slVmPla Hristiyanl95 slVm Do3u ile 7at arasnda9i 9adim -roAlemati9ten Aelirlenen5 o uOu9 i<inde 9alm Air tutum5 ya9lamdr. Gar 9arya geldi9leri tari1ten itiAaren Au i9i d8nya arasnda9i <atmann mi1'eri d8nye'U g8<le Aelirlenegelmitir. 2te9ine 9endi d8nye'U g808n85 i9tidarn 9aAul ettirme95 ?te9inin siyasU n8Ou. sa1asn 9endi le1ine daraltma9tr Aurada ama<. 2yle 9i ?rne3in slVmiyet Oet1etti3i Hristiyan 8l9elerde9i 1al9 M8sl8man olmaya .orlama9 gere3ini Aile duymam5 R1a9 diniRni d8nyaya Bdolaysyla Hristiyan VlemineB egemen 9lma95 onlar M8sl8man de'letin teAas 1aline getirB
454

me9 olara9 anlalmtr. Dolaysyla egemen dslVmU anlay taraOndan5 s?.de R7atR uygarl3na alternatiO olara9 sunulan UslVmU -roKeler5 olsa olsa slVm d8nyasnda 7atPnn et9inli9 g808ne ayn yol 'e ara<larla denge sa3lamaya5 1attV onunla Au 'adide RyarmayaR <ala0a9 Air d8nye'U g8< oluturaAilir. 7unu Aile Aaar- Aaaramaya0a3 ayr 9onudur 'e Air Ma-onya ?rne3inin 'arl3nda en a.ndan teori9 olara9 m8m98n denileAilir. !ma Au m8m98n olsa da1i5 A?yle Air slVm B?.elli9le Au anali.de ele ald3m. anlamylaB 7atPnn alternatiOi olma9 ?yle dursun5 an0a9 ra9iAi olaAilir 'e o slam0larn 9ullanmay -e9 se'di9leri Rta9lit<iR sOatna 1a99yla lay9 olur. Gald 9iW Aunu AaaraAilmeleri i<in o on0a ?nemser 'e sa'unur g?.89t89leri R98lt8r 'e gelene9lerimi.Rin Aer1a'a olmasn g?.e alm olmalar gere9ir. Her ne 9adar 9endileri Au 98lt8r 'e gelene9leri an0a9 Oormlaryla 9a'rama9ta 'e Au R.a1iriR 1aliyle ger<e9ten sa'unma9ta iseler de5 u no9ta ola3an8st8 Air ?nemle 'urgulanmaldr 9iW e3er Do3uFslVm d8nyasn 7atPdan temelde Oar9l 9lan Air gelene9 .emininden s?. edile0e9se Au Oar9ll95 o sosyoB98lt8rel gelene3in Bda1a ?n0e de iaret etti3imi. giAiB insan 0emaat i<inde tanmlayaAilen Air ?.Ailin<ten 9ayna9lanyor olmasdr. 7urada 9ulland3m. 0emaat 9a'B

ram5 slVmPa ?.g8 de3ildir 'e onun sade0e de'rald35 1a.r Aulu-5 do3all9la ada-te oldu3u5 Do3u 98lt8r d8nyalarnn temel oluturu0ularndan Airi olan Air 9a'ramdr. 7u anali.in Aalang0nda iaret etti3imi. giAi5 7atPda9i de'rim Borada g?reli olara9 Rge'e9RB to-lulu9SlarTun5 to-lumlar oluturan Au Rmole98lRlerin5 atomlarn 9endileri de da1il -ar<alanmasyla a<3a <9an A8y89 enerKi sayesinde5 tari1in o g8ne 9adar g?rd838 en y89se9 et9inli9li Air uygarl3 do3urmutur. To-lumu Aireylerine5 1attV Aireylerini te9 Aoyuttan iAaret 1ale gelin0eye 9adar -ar<alayan Au 1are9etin enerKisi olma9s.n5 7at uygarl3 ile re9aAet edeAile0e9 Air Rg8<R ortaya 9oyma9 m8m98n de3ildir. Gendini islVmPda tanmlayan 'e Au 9imli9sel aidiyet altnda asrlardr 7atPnn s?m8rgesi 1aline d8me9 de da1il 1er t8rl8 .illeti yaam olan M8sl8man to-lulu9lar5 te9noloKi 'e sermayenin 9endilerinin de 9ullanaAile0e3i Air RsilV1R 1aline geleAildi3ini s?yleyeAilen dslVmU ?nderlerin -einde <o9 g8<l8 Air 1are9et oluturaAilir5 1attV 7atPyla Aoy ?l<8me raddelerine da1i geleAilirler.
455

!ma onlar Aalang<ta Au de'asa 1amleyi ya-maya y?nelten Bte-9i itilimliB tari1selB98lt8rel miras5 Ael9i de tam R1edeOin ei3indey9en5 Vdeta R?.8Rnden gelen Air <a3ry duyuAeyninden 'urulmu giAi duraAile0e9tir. &9ur5 Au me0a.i anlatm usya ?rne3ini 1atrlatma9 9asdyla ya-t3m. anlaya0a9tr. %808n8n doru3unda 'e 7atPyla atAa gitti3i sanld3 Air e'rede aniden <?9en So'yetler 7irli3iPnde9i 1al9larn Res9iR millU 'e dinU 9imli9lerine sarlara9 ayrmalar5 yetmi yll9 o Aad?nd8r808 yarn ait oldu9lar 98lt8r d8nyasna ili9in <o9 1ayatU Aireylere ay9r oldu3unu se.inlemenin reOle9si olara9 g?r8leme. mi[ & ay9rl3n Rsosyali.mR eti9eti altnda yaanm oluunun -e9 de ?nemli olmad35 .amanla da1a iyi anlala0a9tr. Sorun5 deOalar0a 'urgulad3m. giAi5 Rmayas Oar9l olan Air 98lt8r d8nyasnda5 7at 98lt8r d8nyasnn Rg?re0eli olara9R do3all9la t8retti3i .i1niyetin Air 'aryanB tn RalamaRnn en Oa.la nasl sonu< 'ereAile0e3i sorunudur. usya ?rne3inde a5 o mayaya Air no9taya 9adar n8Ou. edeAilmi5 sonra Vdeta reOle9s Air engelde dura9lam 'e ya-0 enerKinin 9ilitlendi3i 'eya RAaAoR 9ald3 Air durum ortaya <9mtr. P<,'iPli@i" <,'isi"#, Y,"i i' Et(i"li( P&t$"si-,li 7uraya 9adar s?ylenenlerden5 Do3u 98lt8r d8nyalarnda 7atPda9i t8r8nden Air et9inli9 d8.eyine sa1i- Air RmodelR ger<e9leeme.5 <8n98 98lt8r8n ya-snda 0iddi Oar9ll9 'ardr giAi Air yarg <9araAilir. !ma Aunu s?yleme95 ayn 98lt8r d8nyalarnda AamAa9a Air et9inli3in5 onu niteli9 'e 9a-sam0a da aan Air uygarl3n oluturulamaya0a3 anlamna gelme.. Tam a9sine Au anali.in ama05 RDo3u d8nyasRnn5 tam da onun Au 7at modelini R?.8mseyi-R 8retememe nedeninden dolay5 ?ylesi Air et9inli9 'e uygarl9 durumunu yaratmaya ya9n durdu3una iaret etme9tir. Do3uPnun Rgeri 9almasRna yola<an neden5 onun <o9 da1a geli9in Air no9taya Rs<ramaRsnn 9ayna3 olaAilir 'e galiAa ola0a9tr. 7u no9tada Oa.lasyla 9esin 'e iddial 9onuaAilme9 i<in gere9en RsomutR 9antlara sa1ide3ili.. Te.in dayana35 9onuya Aa9a Air ya9lam i<inde Aa9aAile0e3imi. 'e Au ya9lam oluturaAilme9 i<in5 Au anali.in 9ilit talarndan Airi olan 7at .i1niyet 'e uygarl9 d8nyasnn +6C temeline y?neli9 sorgulamada9i i-u<larndan 1are9et edeAile0e3imi.B dir. & Aa1iste5 B1ayli .engin <a3rml oldu3unu sand3m.B Air Aen.etme ya-lm 'e 7at uygarl3nn ortaya 9oydu3u et9inli9 d8.eyinin gerisinde O8.yon olayna Aen.er Air Rme9ani.maRnn iledi3i Aelirtilmiti. nsanlar R?.g8rR Aireyler 1aline getiren 'e 1em do3ay 1em de ?te9i insanlar 9endi RdRnda addedere95 Air Rda d?n89R eylemin mant3nda o dnda9ilerle yarar 'e <9ar araynn <atma95 gerilimli ili9isine so9ulan insanlar0a5 1are9ete ge<irilen enerKi5 7at uygarl3na o g?r8lmedi9 dinami.mi 'e et9inli9 d8.eyini sa3lamt.

E3er Au durum Air O8.yon enerKisinin .u1uruna Aen.etileAilirseW Au .u1urun gerisinde9i ama< 'e iddialarn yaratlan durumla <eli9isinin a-a<9lat3 <a3m.da5 <e9irde9lerin yeniden 9aynamasndan do3a0a9 Air O8.yonun enerKisiyle 1em o <eli9ileri ama95 1em de niteli3inden ?t8r8 <o9 da1a y89se9 'e 9a-saml Air et9inli9 d8.eyine erime9 d88n8leme. mi[ Do3u 98lt8r d8nyalarnn5 insan5 0emaat i<inde5 Au olma.sa olma. RAa3lamRnda 9a'rayan5 9iiye ?n0eli9le Au Aoyuta sa1i- Air R?. Ailin<R 'eren y?n8n8 Au nedenle 'urgulad9. !n0a9 Aunu ya-ar9en ama0m.5 Aireylemenin 9art olara9 d88n8leAile0e9 Air Rto-lulu9ta 'eya to-lulu9la Air 9imli9 edineAilme5 Air unsur olaAilmeR 1alini5 Au sosyoloKi9 y?n8 ?ne <9arma95 da1as y80eltme9 de3il. 7u no9tann sade0e Air <er<e'e olara9 anlam 'ardr 'e onun asl di99ate alnmasn istedi3imi. y?n85 Au 0emaat insannn do3a 'e ?te9i insanlarla ili9isini Ri<Rletiren Air ya9lamla 9urmasdr. 7u5 do3aya 'e insana5 insanU oluun A8t8n y89lem 'e e3ilimleriyle ya9lama95 yani onlar sade0e Byararn Aelirledi3iB rasyonel denilen Aa9n em-o.e etti3i RnesnelR li9leriyle RAilme9R de3il5 insanU duyuun A8t8n 'e<1elerini 1are9ete ge<irere9 Air anlama Oaaliyetinde Aulunma9tr. & Aa9mdan Ailmeyi 'e Ailgiyi yaln.0a RrasyonelR y?ntem 'e Ai<imlerin 8r8n8 olaAildi3inde meru 'e ge<erli addeden5 ni0eli9selletireAildi3i ?l<8de Rger<e9 AilgiR BAilimB sayan5 Aunu ya-aAilme9 i<in RAilmeRnin 9onusunu RnesneRletirere9 arasna mesaOe 9oyan 'e A?yle0e edinilmi Ailgilere dayal et9inli9 t8rlerini gelitiren 7at .i1niyeti ile5 Do3ulu 98lt8rlerin RanlamaR -ers-e9tiOleri uyuma.. E3er Do3ulu 98lt8rler Au anlama -ers-e9tiOlerinin do3asna uygun Air et9in Ailgi t8r8n8 gelitireAilirB
457

lerseW Au Ailgi 'e et9inli95 1em seOerAer edeAildi3i anlama im9Vnlarnn .enginli3i ile 1em de Au Ailgi 'e et9inli3in Ailen 'e ya-an ?.ne ile nesnesi arasnda Ri<selR Air Aa3nty 'a.ge<ilme. sayan 9ara9teri nedeniyle AamAa9a Air niteli9 'e i<eri9te5 Aa9a t8r Air et9in olma 1ali i<inde ortaya <9a0a9tr. 7u5 imdilerde ge<erli Ailim Oaaliyetinin y?neldi3i interdisi-liner ya9lamdan da Oar9l ola0a9tr. 8n98 1e-si de rasyonel Ailgi edinme y?ntemleri i<inde5 nesnenin ayr disi-linlerin 9onusu edilmi yanlarnn Ailgilerini Airletiren Au ya9lamdan Oar9l olara95 s?.9onusu -otansiyel anlama tar.5 o ya9lamla edinile0e9 AilB giyi Aileenlerinden Airi olara9 alaAilmesinin yansra5 Ai.e Aa9a t8r Air anlam olma duygusu 'eren insanU yeti 'e im9Vnlarm. da iin i<ine 9ataAile0e9tir. Do3u 98lt8r d8nyalarnda9i insanlar5 7at meydan o9umasyla 9arlan0aya 9adar Au anlama -ers-e9tiOleri i<inde5 insann i< d8nyasnda .enginlemesini5 9endi i< derinli9lerinde a9n ya da ilV1U 1a9i9atin duyumsanmasn ama<layan Air irOann5 Air insanB 9Vmilin arayndaydlar. nsann yaradlnn 9ayna35 seAeABi 1i9meti 'eya il9esiyle 9uraAildi3i re.onansta aranan 1a9i9atin Ailgisi i<e5 insann Rmane'UR denilen d8nyasna d?n89 Air tutumu gere9tiriyordu. Eemaat5 do3a 'e insanBinsan ili9ilerinde dsal olmayan Air 9a'ray tar.n 'e onlar derinFa9n 1a9i9atin te.a18rleri giAi g?ren ?.sel Aa3nt d88n0esini Aesleyen Air i9lim oluturara95 insan5 Oi.i9en dnda olan insan 'e do3adan edindi9lerini de Au i<sel .enginleme ar.usuna y?nelmeye te'i9 ediyordu. Ti-i9 RDo3ulu_nun Rda d?n89R g?r8n8m8nde9i atalete 9arl9 insann i< d8nyasna y?neli9 araylarnda9i art0 tar. 'e us\l .enginli3i5 rasyonel anlayla i.a1 m8m98n olmayan anlama yollarna duydu3u Vdeta Rya-salR ilgi5 Au <er<e'ede tanmlanaAilir. 7ug8n5 salt insana ?.g8 yaratma 'e 8retme yetene3inin AalAana Air et9inli9 'e .enginli9 olara9 ?ne <9t3 tari1U Air e'renin ei3inde5 yani RgelimeR dedi3imi. eyin dinami3inin do3rudan do3ruya insan R9onuR alan Air rotaya girdi3i Air ortamdaW Do3ulu 98lt8rler 9endi Rdo3alarnaR uygun Air tari1sel im9Vnla 9ar 9arya saylama.lar m[ E3er son 8<y8. yldr egemen olan 7at uygarl3nn yaratt3 et9inli9 t8r8n8n Rg?. 9amatrmasndan 9urtulaAilir5 o et9inli9 t8r8n8n 9ara9teri nedeniyle seOerAer edemeye0e3i insanU yeti 'e im9Vnlar temelinde9i insan 9a'ray 'e tari1sel Airi9imiyle 9endisini Rdo3all9laR et9inletireB

+6J

Aile0e3ini d88neme.ler mi[ 7?yle0e ye-yeni Air et9inli9 durumu 'e aamasn temsil ede0e9 olan Air .i1niyet d8nyas 'e uygarl3n R9uru0usuR olmay 1ayal edeme.ler mi5 1ayal etmeli de3il midirler[ %i-$s$l9K*lt*',l )i'$s$ ;, Y,"i#," K!'!+! i' Ki8li@, D$i' #8-1esi.W yeni Air uygarl9 yaratma im9Vn 'e iradesine seslenen Au sorulara olumlu 0e'a'ere0e9 Ben a.ndanB Air RilgiRnin do3aAilmesi i<in5 o ilginin5 ?rne3in g8n8m8. &rtado3u d8nyasnda5 y8.yl a9ndr 9anayan siyasU sorunlarn Aata3nda d?neni- duran 9ilit 'e 9a'a9 A?lgede9i durum Aa3lamnda5 Air ya9lam olara9 sunulaAilmesi gere9ir. 8n985 di99ate alnmaldr 9iW BMsr 'e Air ?l<8de 7al9anlar da da1ilB Au 2n !sya alt 9tas5 A8y89 Do3u uygarl9larnn Air <o3unu do3urmu olan son dere0e 9?9l8 Air tari1 mirasna sa1i- oldu3u 1aldeW 7at meydan o9umasnn .orlay0 et9ilerine en Oa.la mu1ata- olmu 'e Au Aa3lamda 9endi tari1 'e 98lt8r Airi9iminden 1are9etle yeni 'e ?.g8n Air R9arl9R 'ereAilme 9anallar ?n0eli9le Ben genel anlamdaBsiyasU et9enler0e dumura u3ratlm Air A?lgedir. 7unun sonu0u5 sade0e A?lgenin 1e-si de tartmal snrlar i<inde5 1i<Airi de 9al0l95 oturmulu9 'aad edemeyen siyasU d8.enler i<inde tedirgin de'letlere A?l8nmesi de3ildir. Da1a da ?nemlisiW ?rne3in 7at d8nyasnda insan 'e to-lumlarn 9endilerini 1em da1a RyatayR 98lt8rel 9imli9ler 1em de di9ey olara9 millU 9imli9leri i<inde tanmlayaAiliyor olmalarnn yansra5 ayn .amanda ait oldu9lar 7at 98lt8r 'e uygarl9 d8nyasnn 9imli3iyle de Rm80e11e.R addetmelerine 9arl9W Aen.er Air durumu Au A?lgede de ge<erli 9lma9 isteyen 'e Au ama<la ?n0e RmillU de'letRleri 9uru-5 Au de'letin mant95 g8< 'e im9Vnlaryla teAaalarn e9illeme9 isteyen 7atllama0 a9mlarnn egemenli3inde B?.elli9le yirmin0i y8.yldaByaanan tari1in to-lu sonu0u 1er d8.eyde derin Air 9imli9 Aunalmdr. 7atPda B9smU istisnalar Air yana Ara9lrsaB ?rne3in dinU 9imli9 ile Bda1a sonra tee998l etme9le Airli9teB millU 9imli9ler arasnda s?.8 edilir gerilimler yaanmam 'e Au i9isi <o3u durumda yanyana 'e Vdeta n8Ou. sa1alarnda u.lam olara9 Ai<imlenmilerdir. Ve yine Aunlar5
+6,

9endilerini da1a 8stte9i R7atlR 9imli3inin oluturu0u ?3elerinden Airi ya da tamamlay0s olara9 sunaAilme meruiyetini edinmilerdir. &ysa tam tersine5 Au 2n !sya alt 9tasnda5 BAir ?l<8de Hristiyan milletler 1ari<B g8n8m8.den Aa9ld3nda millet diye tanmlanaAile0e9 to-lulu9larn 1emen t8m85 R9utsalRla ili9ide Aelirlenen B'e dinlerde iOadesini AulanB Air aidiyet Ailin0ini temel addeden Air 9imli9 anlay i<inde olagelmi 'e dolaysyla da1a sonra millet tanmna el'ere0e9 ?.elli9lerini s8rd8rmelerine mu9aAil5 Air millet Ailin0i 'e 9imli3i gelitirmemi5 A?yle Air Ri1tiya<R duyulmamtr. !yr0a Au to-lulu9larW ?.elli9le 7at meydan o9umasyla 9arlat9lar tari1ten itiAaren s?.B9onusu olan 8st R9imli9R Aa1sinde5 teAaas oldu9lar de'letin5 yaad9lar 0o3raOyann adn Bdolaysyla 98lt8r i9liminiB sa1i-lenme9te de Aeis g?rmemilerdir. Nite9im en a.ndan ondo9u.un0u y8.yl sonuna 9adar &smanl teAaas olan Hristiyan um 'e Ermeni to-lulu9lar 9endilerini gayet 9om-le9si. Air tar.da &smanl diye niteleyeAilme9teydiler. te Au ya- 'e miras ortamnda5 7atPnn Rd8'elBi mua..amaRnn g808 9arsnda g?.8 9amam 'e BsunuOu de'lete mensu- 'eya ya9n olmann da et9isiyleB o g8<l8l838n ?n0eli9le de'let ya-syla ilgisi oldu3una 189meden5 Air s8re sonra da o de'letlerin Airer RmillU de'letR oldu9larn g?r8-5 9endi de'letlerini de ayn model 8.erine RyenidenR 9urarlarsa 1em 7atPnn g808 9arsnda dengeyi sa3layaAile0e9lerini5 1em de B'eya ya daB o uygarl9 d8nyasnda yer alaAile0e9lerini 'arsayan 7atllma0 9adrolarn eylemi Aalad. Gilit ara< olara9 g?rd89leri millU de'letSlerTi oluturma9 i<in 1are9ete ge<irme9 istedi9leri millU Ailin< 'e 9imli3in5 yu9arda iaret etti3imi. S98lt8relT ya- 'e miras ortamnda Vdeta Ryo9tan 'aredilmesiR .orunlu oldu3undanW Au giriimlerin ?n0e B.aten teAaa Aa3 da1a .ayO olu-5 9o-arlmas i<in

RdR gayretlerin de yo3unlat3B Hristiyan to-lulu9lar i<in M8sl8man 1al9lar arasnda9i gerilimi 1.la yo3unlatrmas5 da1a sonra da RdinU 9imli9Rle <atmaya girmesi 9a<nlma.d. &smanl m-aratorlu3uPnun -ar<alanmasndan sonra5 <o3unun snrlar R7atl g8<ler0e <i.ilen 'e 1e-sinde de B!raAistan yarmadas 1ari<B Air s8re sonra R7at0R 9adrolarn egemen oldu3u Air RmillU de'letR inVs s8re0ine girilen &rtado3u 8l9elerinde5 tari15 Rde'letRler0e Aenimsetilme9 istenen Rmilli 9imli9Rler ile yerlei9 RdinU 9imli9Rlerin
+C>

<atmas e9seninde yaanageldi. 7u s8re<te5 ardna d8nye'U Bdo3alB i1tiya<lar 9?r89leyere9 tatmin g8d8s8ne seslenen RsanayilemeR dinami3ini de ta9ara9 sa1neye <9an RmillU de'letRlerin5 y?netti9leri to-lumlarda9i dinU 9imli3e sa1i- <9ma ta'rn 1ayli geriletti9leri5 sarst9lar Air ger<e9tir. 7at meydan o9umas 9arsnda .aten sa'unmaya ge<mi Au 9imli3in5 s?.9onusu Ri<tenR meydan o9uma 9arsnda da1a da A8.8lmesi5 1i< de3ilse 'arl3n s8rd8reAilme9 i<in alaAildi3ine iddias. me'.ilere s9mas 9a<nlma.d. Dini 9imli9lerin Au A8.8lmeyle Ao Ara9t9lar alann5 i< tutarll3 olan 9?9l8 Air millU 9imli9<e doldurulaAilmesi de m8m98n de3ildi. &rtado3u 1al9larnn Ainler0e yll9 tari1 'e 98lt8r miras i<inde .ayO da1i olsa5 1er1angi Air geliim5 e9illenme <i.gisine5 9?9e sa1i- olmayan Au Rem-o.e edilmiR millU 9imli9lere tutunaAilmeleri i<in gere9li Air tari1 'e 98lt8r Aoyutu 'erme9 isteyen 1er t8r milliyet<i5 9endilerine i.in 'ermeyen Rger<e9 tari1Rin yerine <ar-tma 'e uydurmalarla dolu Air tari1i i9Vme etmeye u3rat. $ydurma 'e <ar-tmalarla da 8stesinden gelinemeyen olgular 8.erine taAular ina edilere95 insanlarn a. da olsa sa1i0ili9 1issini duyaAile0e9leri Air tari1 Ailin0ine sa1i- olmalar A8sA8t8n im9Vns.latrld. Ta Aandan Ri9in0i snO oldu3unu Ailin<altna yerletirmi olmalarndan dolay5 .aten yarat0 'asOlara 9et 'urmu olan Au RmillU 9imli9Rler5 Air de Au sa1i0ili9ten yo9sun tari1 Aoyutlaryla5 milliyet<i ideoloKinin 1aliyle i<erdi3i olumsu.lu9lar Air 9at da1a Oa.lalaman5 1er yeni sorun 9arsnda 9?9lerinin sa'ruldu3u 9or9usunu yaayan Air i<eri9 edineAildiler an0a9. Yaad3m. 0o3raOyada5 1emen 1er <a-l sorunun en a.ndan tutarl <?.8mlere 9a'uturulamamasnn Bar9a -landa9iB en temel nedeni A?yle0e olumu millU 9imli9ler 'e Au 9imli9 tee998l8n8n Aal0a Vmil 'e s8rd8r808s8 olan millU de'letlerdir. Yu9arda da iaret etti3imi. giAi5 1e-si de Au 0o3raOyann engin5 .engin 98lt8r 'e tari1 mirasnn B<o3u 9e. 98<8msenere9B reddi 'eya alaAildi3ine 9srlatrlm5 en ?.l8 yanlar Audanm Air 9a'ray tar. 8.erine 9urulmu olan5 ayr0a Au 9ara9terleriyle R9endi millU de'letleriniR 9a'ramam olan 1al9larda9i milliyet<ili9 a9mlarn da dolaysyla Aelirleyen Au RmillU de'letRler R-u..leRn5 onlarn 9oydu3u snrlar yo9mu Oar.eden Air ya9lam5 RyenidenR Aoy 'erme.se &rtado3u 1al9lar i<in Ben dar anlamyla AileBAir 9urtulu m8m98n olamaya0a9tr. +C* T-9 yeni 'e insanl9 i<in ye-yeni Air et9inli9 d8.eyini temsil ede0e9 Air uygarl9 yarataAilme genel 1edeOinde oldu3u giAi5 BAu 1edeOle do3al olara9 Aa3ntl olanB g8n8m8. &rtado3usuPnda9i ya90 RsiyasUR sorunlarn <?.8m8 i<in de ?n9oul5 Au 0o3raOyann 9endi 98lt8r 'e tari1 mirasna y?nelmesi5 yeniden d?nmesidir. 7u mirasn A8t8n 'e<1elerini 9u0a9layan 'e orada Bgayet a<9l9la 9eOedeAile0e3iB RmillU de'letR Oormunun <o9 ?tesinde A8y89 Airli9teli9lerin im9Vnlarna iaret eden 'asO sa1i-lenere95 Aunu yirmiAirin0i y8.yl ei3inin 9oul 'e im9Vnlarnda ?.g8n Air ya9lama ta1'il eden Air a9m5 'arolan Aunalmn iddet 'e yo3unlu3u d88n8ld838nde i1tiya0n a.amisini de3il5 Ael9i de asgarisini iOade etmi ola0a9tr. E3er B'e .orunlu olara9B Au a9mn Air de'let 9a'ram 'e RmodeliR ola0a9saW 1atrlanmaldr 9iW RMe.o-otamya uygarl9larndan5 Es9i MsrPdan Aeri de'lette Air 9utsiyet 9ayna35 Air a9n de3erin temsili niteli3i Pg?renP5 arayan Air gelene3e5 siyasU 98lt8re sa1i- &rtado3u d8nB yasnda5 Au5 <-la9 g8< 'e <9ar mant3na seslenen milliyet<ili3in 'e millU de'let Oormunun

9a'ranlmas 1i< de do3al de3ildir. S& y8.den de an0a9 de'let .oruyla em-o.e edilmesi yoluna gidilmitir.T & nedenle de &rtado3u 1al9lar en son iOadesine slVm dini dolaymyla &smanl 'e ran "m-aratorlu9larPnda A8r8nen Au 98lt8rel miraslar ile5 y?neti0i elitlerinin em-o.e etmeye <alt3 milliyet<ili3i 'e millU de'let normlarn Aenimseme9te <o9 .orlanm 'e direnmilerdi. Hatrlanmaldr 9i5 &smanl m-aratorlu3uPnda9i M8sl8man 1al9lar 9endilerini ra1atl9la T8r95 G8rt5 !ra-5 LV.5 er9e.... diye tanmlayaAiliyor5 dillerini serAest<e 9ullanaAiliyor5 aralarnda9i sosyoB98lt8rel Oar9ll9lar -e9VlV Ailiyor 'e 1emen t8m8 Aelli Air 0o3raOyada <o3unlu3a sa1i- yayorlar9en5 m-aratorlu9 <?9t838nde 'e P7atP da te'i9 etti3i 1alde 9endi PmillU de'letPlerini 9urmaya y?nelen a9mlara itiAar etmediler.RS2mer La<iner5 RSunuR5 Martin 'an 7ruinessen5 Krdistan ?zerine Yazlar i<inde5 stanAul5 *,,=5 s.*=B*/T Yirmin0i y8.yl Aanda9i Au A8y89 a0lara malolmu direni5 &rtado3u 1al9larnn 1aO.asndan 1er eye ra3men silinememitir. 7ug8n Au direnii5 .amannn Oormuyla de3il5 gerisinde9i .engin Air tari1 'e 98lt8rden 9o-mamann5 ona sa1i- <9maya <alma gayretinin Vdeta geneti9 Air iOadesi oldu3u Ailin0iyle 1atrlatma9 'erimli Air Aalang< olaAilir. & direniin -asiO g?r8n8m8n8 i9in0i -landa Ara9a0a9
+C=

Au tari1 'e 98lt8r y89lemini yarat0 Air 1amleye d?n8t8reAile0e9 Air ya9lamn 1emen t8m gere9li artlarnn me'0ut 'e olgun oldu3unu da BAu ya.da ?.elli9le 'urguland Au AoyutB Rg?.leri 9amamayanR 1er9es g?reAilir. & nedenle de Aug8n il9 -landa &rtado3u 1al9larna sade0e Air R9urtuluRun de3il5 R9uru0ulu3un da umut 'e e'9ini5 Ailin0ini 9a.andra0a9 Air a9mn5 1are9etin yata3n inV etme95 1ali1a.r mensuAiyetleri ne olursa olsun 1er9es i<inW ?.elli9le de e'rensel Air<o9 1areB 9etin5 a9mn d?lyata3 olan Au 0o3raOyada9i utan< 'eri0i 9imli9si.li9ten a.a- duyan 1er9es i<in 'e 1er9ese a<9 Air g?re'dir. "ilgi ve Hikmet, %8. *,,/5 say( +B
+C/

ESG!T!L&MLE N S&N$PND!N !T"#M!N"N DEV!M"N!


Yasin !GT!Ye Es($t&l&Ril,'i" %&"! 8!3 Es9atoloK ilerin sonu mu sorusu aslnda 1i<Air eyin son Aulmad3n iOade etmeye yarayan Aasit Air ironiye dayanyor. 2.elli9le ellilerden Au yana5 yani sa'a sonras diye Ailinen yllardan Au yana !'ru-a sosyal d88n0esi Air<o9 eyin5 da1a Ai. Aalang0nn 'eya gelimesinin nasl Air ey oldu3unu do3ru d8r8st anlamam9en5 sonunu ilan etti. Nelerin sonunu g?rmedi9 9i[ @ai.min sonuW ideoloKinin sonuW Ailimin sonuW ?.nenin sonuW de'rimin sonuW Aireyin sonuW to-lumsaln sonuW tari1in sonuW 1atta insann sonu. Es9atoloK i genelli9le dinsel Air Ailin0e aittir 'e d8nyann sonuyla ilgili anlay 'e s?ylemlere iaret eder. !n0a9 sonundan s?.edilen yu9arda9i eylerin tamam5 9endini dinsel olmayan Air reOerans <er<e'esine dayandrmtr. %enelli9le s?.9onusu olan durumun 'eya de3erin son Aulmasyla5 to-lum olara95 d8nya olara9 1atta insanl9 olara9 Aelli Air olumlulu9 durumuna ulald3 'arsaylr. 7u olumlulu9sa5 genelli9le R?.g8rl89R ideali <er<e'esinde e9illenirW yVni Air durumun 'eya Air A8y89 de3ere te'e00818n son Aulmasyla o durum 'eya o te'e00818n imdiye 9adar Aas9 altnda tuttu3u de3erlerin5 unsurlarn 'eya olgularn 9urtuldu3u d88n8l8r5 ilan edilir. Da1a ilgin0i ise5 son Auldu3u s?ylenen 1er eyin5 A8y89 ?l<8de 9endi 'aroluunu .aten ayn ideal
e Do<. Dr. Sel<u9 ;ni'ersitesi SosyoloKi 7?l8m8.

+C+ <er<e'esinde merulatrm olmasdr. 7ir d?nem insanlara ger<e9lemesi m8m98n d8nya 0ennetleri 'aadeden ideoloKilerin 1er Airi yerini aslnda ayn 'aadlerin Aa9a Air 'ersiyonuna ter9edere9 sa1neden <e9iliyor.

7unun i<in son Auldu3u s?ylenen yu9arda9i durum 'eya de3erlerin 1er Airinin 9sa Air ge<miine Aa9ma9 yeterli( PnsanP 9a'ram !ydnlanma 18mani.minin Air 8r8n8yd8W 9endinden Aa9a 1i<Air 8st il9eye yaslanmadan 9endine yeterli donanma sa1i- Air 'arl9tSrT. Gendisine eli9 eden Ra9lR5 RAireyselli9R giAi 9a'ramlarla 9endi to-lumunun 'e tari1inin Air 8r8n8 oldu3u ortaya 9onuldu. & imdi Aa. s?ylemlerde sade0e Air R!ydnlanma !nlatsRndan iAarettir. Postmodern addedilen literat8r8n en ?nemli temalarndan Airi insann sonu 8.erinde9i 'urgusudur. %enel olara9 !ydnlanma Oilo.oOlarnn ?.elli9le de GantPn neredeyse 1er <eit tari1sel 'e to-lumsal 'asatn 8st8nde5 Ra9nR Air 'arl9 olara9 tasarmlanan PinsanPn aslnda R1i<Air yerdeR me'0ut olmad3n Oar9eden 'e insanla an0a9 Air tari1 'e Air to-lum i<inde 9arlaaAile0e3imi.i tel9in eden literat8r en 9aAa anlamyla Air Rinsan es9atoloKisiR 9urgusuna ilerli9 9a.andrma9tadr S@ou0ault5 *,:=W Derrida5 *,J:T. 7u anlamda insan 1e- Air tari1in5 Air to-lumsall9 'e olgusall9 <er<e'esinin i<erisinde 9onumlanm olara95 <o3unlu9la HeideggerPe reOeransla SHeidegger5 *,C=T5 Air Dasein olara9 d88n8lmeye Aaland. Gendisine5 !ydnlanma d88n0esi yoluyla atOedilen t8m Ra9nR ?.elli9lerin Airer yanlsamadan iAaret oldu3u AirdenAire anlal'ermiW aslnda <o9 da 9endine yeterli olmad3 giAi5 ona atOedilen Au ?.elli3in onu iyi0e martm oldu3u g?r8lm85 modern d8nyada yaanan Aun0a sa'an5 s?m8r8n8n5 sosyal Oela9etin Aal0a sorumlusunun onun Au ?.elli3i oldu3u s9<a telaOOu. edilmeye Aalanmtr. Modern d8nyada 9a.and3 anlamyla OelseOe de ayn gelimeden nasiAini almtr. & da 1er eyi g?ren duyan5 tanmlayan5 snOlandran Air RinsanR et9inli3i olara9 insann tari1iyle ayn 9aderi -aylamtr. #imdi9i OelseOe et9inli9lerinin A8y89 <o3unlu3u OelseOenin 9adastrosuyla u3rama9ta5 gayrimen9ul Air miras 8.erinden 9onuma9tadrlar.
*. 7aynes5 7a1man 'e M0E1arty5 AeraAer derledi9leri 9ita-ta5 OelseOenin5 metaOi.i9 yet9inli9lere sa1i- Air insan et9inli3i olara9 1a9i9ati arayan RinsanR 9a'ramnn -aralelinde RsonR Aulmu oldu3unu 'urguluyorlar. Derlemelerine ald9lar A8y89

+C6 Ya modernli9W !ydnlanmaPda tasarlanm5 son i9i y8.yln en A8y89 ideallerinden Airi olara95 yasland3 t8m 98<89 anlatlarn 8st8nde en A8y89 anlat olara9 -ostmodern durumun 98sta15 'eOas. 'e su<lay0 1aleOli3ine a1it olur9en ileri yalarna do3ru ilerliyor `Air<o9 to-lum anali.0isine g?re son Auluyor SLyotard5 *,,:T. &ysa t8m Au RsonR s?ylemlerine Aa9t3m.da 1e-sinin ait oldu3u Air 8st s?ylem 'eya ideoloKiyi seslendirdi9lerini g?r8r8.. 7unu ya-ma9la aslnda 1i<Air eyin son Aulmad3n is-atlama9tadrlar. 7i..at ait oldu9lar 8st s?ylemin 9endisi5 yani es9atoloK i5 modernlemeyle Airli9te son Auldu3u s?ylenen dinin en ?nemli unsurlarndan AiriydiW dinle AeraAer onun da ortadan 9ayAolmas gere9iyordu. &ysa Ara9n dinin modernleme teorilerinin Au ?ng?r8lerine ra3men y89seliini5 Ai..at modernli95 dinin neredeyse A8t8n Aileenlerini i<selletirme9 sayesinde gelieAilmitir. 7u anlamda modernli9 radi9al Air 9o-uu5 t8m a9si iddialarna ra3men Aaaramam5 insann dinsel 'arolu Ai<imiyle olan t8m Aa3larn 9altsal olara9 tamtr. Gu9usu. Aunun te.a18r Ai<imi <o9 Oar9ldr. nsan -uta ta-ar9en de insandr5 !lla1Pa ta-ar9en de insandr ama insann Au i9isine ta-mayan Air 'arolu Ai<imi m8m98n de3ildir. !slnda5 ald3m. Au il9 9a'a9ta diyeAiliri. 9i5 ne insan o 1aliyle salt !ydnlanmaPnn Air 8r8n8yd85 ne de imdi Au insann mutla9 ?l8m8nden Aa1sedeAiliri.. Ne Airey !'ru-a AurKu'a.isinin mutla9 Air 8r8n8yd8 ne de imdi Airey d88n0esinin mutla9 <e9ilmesinden s?.edeAiliyoru.. !slnda <o9 9lielemi Air deyimle insanU olan 1i<Air ey yeni olama.. 7un0a eyin sonunu ilan etme 9onusunda9i a0ele0ili95 insann modern d?nemde sema'U dinSlerTi 9endi 1ayatndan 9o'du9tan sonra de3ii9 alanlarda oluan Aolu9lar doldurma <aAas olara9 g?r8lmelidir. a3m.da <o9<a g?r8lmesi5 insanl3n gelitirdi3i Aun0a de3erin 9sa .amanda Air es9atoloK iye taAU 9lnmas5 Air yanyla insann doyumsu. t89etim al9anl3na 'erileAilir. Postmodern oldu3u s9<a telaOOu. edilen <a3m.n5 es9atoloK ileri de 9itlesel t89etim s8re0ine u3ratm oldu3u s?yleneAilir. nsan 9endi ya-t3 tanrlar Aile esB

Ollo.oOlarn metinlerinden yola <9ara9 ROelseOe sonrasR 1a99nda Aa. 9estirimlerde Aulunmaya <alyorlar S7aynes5 7o1man 'e M0E1arty5 *,J:T. @elseOenin yine Au t8r metaOi.i9 sorunlarndan dolay Air 9ri.5 1atta Air son i<inde Aulundu3u temas oldu9<a yaygn Air tema olmutur. 7u 9onuda yine A9.. Eo10n 'e Das0al5 *,J,.

+CC 9itme9tedir5 onlarn yerine yenilerini i9Vme etme9te5 onlardan A9- g8n8n artlarna 'e e3ilimlerine g?re de3itirmeyi isteme9tedir. Dileyen Aunu Rinsan a09r 'e Aeslendi3i gdadan 8retti3i tanrlar yeme9 .orunda 9alrR diye de o9uyaAilir. Es9atoloK iler Air yanyla da A8y89 dinlerin 1aAer 'erdi3i ?te d8nya 0ennetlerinin yerine yery8.8 0ennetlerini i9Vme etmenin ad olara9 da o9unaAilir. 8n98 dinlerin 'aat etti9leri 0ennete duyulan ar.u insann i<inden <e9i- <9arlama.. 7u5 Aa9a Air Ai<imde de olsa mutla9a geri d?ner. Es9atoloK iler5 o y8.den neyin son Auldu3uyla de3il5 son Aulan ey dolaysyla neyin Aalad3na <e9ti9leri di99at a<sndan 9ayda de3er. Gu9usu. neye di99at 9esilme9teyse yeni dinin A8t8n Aileenleri ona g?re sa-tanaAilir. Dolaysyla t8m AeerU es9atoloKilerin Airer yanlsama 8r8n8 oldu3u 'eya Aa. yanlsamalar do3uru- onlar s8rd8rmeye dayand3n s?yleyeBAiliyoru.. T$'iC Es($t&l&Risi"i" C,"",t 'e C,C,"",8i Y8.ylm.n en A8y89 es9atoloK ilerinden Airi Oai.min sonunu 1aAer 'eriyordu. 9in0i d8nya sa'ann en a0 te0r8Aelerine yol a<t3 s?ylenen Oai.min5 sa'an son Aulmasyla Airli9te tari1e 9arm oldu3u s?ylemi5 insanl3n ni1VU Air .aOeri5 ?.g8rl89 idealine ya9lamann son Air adm olara9 telaOOu. ediliyordu. @ran9Ourt &9uluPnun ?nde gelenlerinden5 CJ ?3ren0i olaylar dolaysyla ?mr8n8n son yllarnda AirdenAire 9eOedili'eren HerAert Mar0use Oai.me 9ar s?.9onusu .aOerin sade0e as9erU Air .aOer oldu3u 9ara 1aAerini 'eriyordu. <inde yaanlan to-lumun Oai.mden de'rald3 Air miras 'ard 'e Au miras Oai.min as9erU 'arl3n aratmaya0a9 durumdayd. @ai.m5 as9erU Aa9mdan yeni9 d88r8lm8t85 ama 1er an yeniden 0anlandrlma olana3 ortadan 9aldrlamamt. Gu9usu. 9endisinin de de3ii9 'esilelerle iOade etti3i giAi Mar0usePnin 9endi g?r8leri 8.erinde9i 9ontrol8 CJ ?3ren0i 1are9etinin te'e00818n8n eline ge<miti SMar0use5 *,:,( ::T. & y8.den Au s?.lerinden 9endisinin ne murat etti3ini 9endi iOadelerine dayandrma9 m8m98n g?r8nm8yor. !n0a9 s?.9onusu te'e00815 Oai.min son Aulmu oldu3u yanlsamas 8.erinde -ala.lanm yeni 'e allmad9 Air Aas9 reKimiyle Ao3uuyordu. &nun da sonunu ilan etme9 istiB
+C:

yordu. !n0a9 onun sonunu an0a9 Aa9a Aireylerin Aalang0yla Airli9te ilan etme9 .orundayd. 7u da ideoloKilerin sonunun Aalang05 yani Aa9a Air es9atoloKi 'e aslnda t8m es9atoloK ilerin gere9tirdi3i giAi yeni g8< ili9ilerinin Aalang0 idi. T8m es9atoloK iler giAi o da Air yanlsamayd5 ideoloKinin dna <9lamaya0a9 Air gala9si oluturdu3unun Oar9edilmesi ise <o9 u.un s8rmedi. !n0a9 Au Oar9ediin de Air Aedeli 'ard 'e Au Aedeli ?detmeme 0?mertli3ini g?steremedi5 g?stereme.di5 o da 9endi es9atoloK is ini dayatt gitti il1. G?rOe. Sa'aPndan sonra 1er9esin dilinde RYeni D8nya D8.eniR nin t8yleri Aitmi9en ` Aun0a gaddar0a Air olayn do3ura0a3 d8.en nasl Air d8.en ola0a9tysa` a9ademi9 <e'relerde Aunun teori9 <atlar atld Aile. o9 ge<meden !meri9an 1ormonlu Ma-on @ran0is @u9uyamaPnn RTari1in SonuRnu !meri9an liAerali.minin Oinal .aOeriyle ilan eden es9atoloKisi 1er taraO 9a-lad S@u9uyama5 *,,*T. 7u es9atoloK inin Oar95 art9 Ai..at tari1in sonunda yaama9ta oldu3umu.u iddia ediyor olmasyd. Yani Ai..at 0ennetin i<indeydi9. Veriler <o9 sa3lam g?r8n8yordu5 insanlarn 1Vli1a.rda yaama9ta oldu3u <atmalarn 1e-si son dalgalanmalar Saslnda <r-nlarT dan iAaretti. 7unlarn 1i<Airinin ?n8m8.e yeni 'e alternatiO Air tari1sel se<ene9 <9arma im9an yo9tu. )aten g?r8n8rde Air te9 islVm Oundamentali.miBnin sesi g8r <9ma9tayd5 ama onun da tari1in Au <a3da Vnnda alternatiO sunma -otansiyeli yo9tu. Siyasal slVmPn 9alesi saylaAile0e9 olan ranPda 8retim5 t89etim 'e Oinans modelleri ileri 9a-italist d8nyaya Air alternatiO oluturmuyor5 a9sine Au d8nyaya e9lemlene0e9 Air ma1iyet ar.ediyordu. Son 9ertede ge<i0i olan gerginli9ler 1esaAa 9atlma.sa5 onlar da

Eo0aEola i<iyorlar5 Sony mar9a ele9troni9 8r8nler 9ullanyorlard. !nlalan telalana0a9 Air ey yo9tu. Tari1in Sonu5 aslnda i9i y8.yldr alageldi3imi. modernist d8nya 0enneti 'aadlerinin 9aAa Air te9rarndan Aa9a Air ey sunmuyordu. Do3rusal Air tari1 modeline yaslanyordu 'e geriye d?n88 m8m98n olmayan gelimelere A8t8n d8nyann taAU oldu3unu iddia ediyordu. &nu -o-8ler 9lan yeni d8nya d8.enine 9arar 'eren 98resel ?l<e9li iradenin sesy89selti0isiydi sade0e. ealitede5 galeAe <alm Air g808n g8<l8l838n8 tartma9 Ael9i m8m98n g?r8nm8yor5 ama Au ya9lamn mant9sal d8.eyde 1esa-lamas gere9li Air sorunu 'ard. Gendini HegelPin tari1 anlaynda temellendirmi Air ya9lam5 diyaB
+CJ

le9ti9 olara9 9endini an0a9 t8m <eli9ilerin Aitti3i Air es9atoloK iyle ta1a99u9 ettireAile0e9ti. Mant9sal d8.eyde Au <eli9i an0a9 Air es9atoloKiyle Aitirile0e9ti de5 realitede Aunun maliyetinin5 <eli9i -otansiyeli Aarndran t8m unsurlarn AertaraO edilmesi e9linde ola0a3n g?rme9 .or de3ildi. te5 modernli3in 98resel <a-ta t8m de3erlerini 1V9im 9ld3 Air d?nemde yeniden Oai.min d?n88nden s?. edeAiliyoru.. ;steli9 Au d?n8 <o9 usturu-lu5 ?te9ini tamamen g?r8nt8 dnda Ara9an5 gitgide da1a da 9esiOleen Air dlama o-erasyonlar yoluyla olma9tadr. PrusyaPnn ru1u Au seOer !meri9aPda tenas81 etmiti. !meri9a yeni d8nya d8.eninin taAU oldu3u de3erlerin gardiyanl3 sOatyla G?rOe.Pde9i o'u ya-t3 anda tari1in an0a9 -ornograOi9 Air tatAi9atla son Aula0a3 yeterin0e anlalm oldu S7audrillard5 *,,*T. Gu'eytPin igaline 9ar A8t8n ordularn seOerAer eden <o9uluslu g808n 7osna 9arsnda i<ine d8t838 durum5 Ee.ayirPde se<imlerin i-taline 9ar g?sterilen i9iy8.l8 te-9i5 T8r9iyePde y89selen slVmPa 9ar duyulan OundamentalistBlai9 te-9iye 7atllar_in Aa95 tari1in es9atoloK isinin 9imler i<in 0ennet5 9imler i<in 0e1ennem 'aadetti3ini yeterin0e g?.ler ?n8ne seriyor. $nutulmamas gere9en ey u 9i5 es9atoloKisini Au d8nyada tesis eden 1i<Air g808n yerletirdi3i 1i<Air 9urum5 ortaya 9oydu3u 1i<Air eseri Aa9U 9alamyor. 8n98 Airileri i<in 0ennet Airileri i<in 0e1enneme d?nm8 Air d8nyada diyale9ti3in 1VlV Air mi9tar esVmisi me'0ut olma9 durumundadr. Es9atoloKilerin Sonu yani atmann De'am RD88n0elerin tari1i yo9turR der MarI. Gu9usu. Aa9a eyler 9astetme9 i<in s?yl8yor ama Aurada9i 9ullanll3 itiAariyle <o9 do3ru Air s?.. D88n0elerin e'rimi de3il5 an0a9 unutulu1atrlanmas s?.9onusudur. nsana5 1ayata5 to-luma5 do3aya5 e'rene5 tanrya 9ar ta9nlan genel ta'r 'e tutumlarn to-lam da ne e'rilir ne de'rilir. !slnda ,>Plarn Aanda `Tari1in Sonunun 9utlanmasyla` HegelPe ya-lm Air m8ra0aatn sa30 Air Hegel0ili3i ?ne <9arm olmas -arado9sal Ai<imde MarIP 1i< de ummad35 istemedi3i Air yerde S1e- oldu3u giAi yine ironi9 Air Ai<imdeT do3rulamtr. %er<i MarI da1a :ouis "onapart1n ;nsekizin-i "rumaier1mde tra'mati9 Air 1ayal 9B
+C,

r9l3n teori9 Air ger<e9<ili3e d?n8t8rmenin Oorm8llerini arama te0r8Aesini edinmiti SMarI5 *,66T. !ma Aundan tam y8.elli yl sonra da sa3 Hegel0ili3in te9rar ?ne <9masnn Air a<9lamasn ya-ma9ta .orlana0a3 mu1a99a9 g?r8n8yor. Tari1i 9onu alan es9atoloKinin 98resel ?l<e9te 'ar- dayand3 OiUlU durum5 yeni d8nya d8.eninin an0a9 Airilerine s8rg8n 'e 0e1ennem 9lnmasyla tesis edileAilmesidir. Tari1in sonunda 'aadedilen5 1er9esin 9endi Aireysel ar.ularn0a 'eya inan<sal gere9sinimlerin0e5 ama ?.g8r0e yaamasn 'e siyasal 9atlmn m8m98n 9lan Air to-lumsal d8.endi. 7u d8.en ?n8 alnama. Air e9ilde t8m alanlara n8Ou. edere9 .aten m8esses 1Vle gelmeye y8. tutmutu. Da1a ileri u<larnda radi9al Air demo9rasiyle Aulua0a95 taraOlarn AirAirlerine ta1a998m iddialar olma9s.n Airarada yaamalar m8m98n ola0a9t. Va.ge<ilme. ey5 8retim 'e t89etimin liAeral d8.eni ola0a9t 'e Au d8.enin 9endisi .aten s?.B9onusu to-lumsal ya- olma9s.n tam anlamyla geliemeye0e9ti. Dolaysyla5 tari1in ni1ayete ermi Aulundu3u

moment5 98resel sermayenin garantisi altndayd. 7u da s?.9onusu es9atoloKinin g8'enilirliB 3ini artryordu. 78t8n Aunlarn m8t1i Air ill8.yon oldu3unu g?rme9 i<in HuntingtonPn medeniyetler <atmasn te1is eden sesini duymam. gere9miyordu. Gu9usu.5 Huntington5 s?.9onusu te1isi ya-ma9la !'ru-a medeniyetinin Aenmer9e.0ili3ini 9rma9 giAi ul'U Air ama0a 1i.met etmeyi ummuyordu. Da1a 9?t8s8 o5 aslnda5 !'ru-a medeniyetinin mu1temel d8manlarnn anatomisini <9armaya adamt <aAasn. !ma Au <aAann !'ru-a taraOna g?stermeye <alt3 y8.8n8 Ai. T8r9iyePde9iler5 da1a genelde slVm aleminde9iler5 .aten Oa.lasyla g?B r8yordu9. T8r9iyePde son .amanlarda yaananlar en Oa.la5 0arU a9ademi9 ilginin ge<erlili3ine A8y89 'e saO<a Air inan< Aesleyen sosyal Ailim0ileri ma1'ediyordun 7unlar5 olanBAitenleri 1angi siyaset Ailimi teorisinin modeline g?re a<9laya0a9lar[ Hangi to-lum Ailim teorisine dayanT8r9iyePde ger<e9 'eya sosyoloKi9 Aoyutlaryla Air to-lumun 'eya Air to-lumsall9 olgusunun me'0udiyetini is-atlayaAile0e9ler[ %er<e9ten de5 9ita-larda ?3rendi9leri 'e neredeyse olgusal temeli tartlamaya0a9 Air -aradigma olara9 ileyen Rdo3rusal ilerlemeninR Au 9adar 9es9in Air 'iraK almasna ne sosyal Ailim Airi9iminin ne de sosyal Ailim0inin ru1
470

durumunun 1a.r olmad3 a<9<a g?r8l8yor. En a.ndan insan 1a9larnn 'e siyasU 'e e9onomi9 liAerallemenin5 98resel <a-ta ?n8 alnamaya0a9 'e geri de <e'rilemeye0e9 s8re<ler olara95 sosyal Ailimlerin 9a-sama alannda tuttu3u yerin Au 9adar 9olay alaa3 edileAile0e3i ta1min edileme.di. !ydnlanmaPnn insanl3a 'aad etti3i 'e tari1in son Aulmasyla ger<e9lee0e9 olan 0ennet tam ulalaAilirmi giAi g?.898r9en 1er9esin Aurnuna 9an 9o9ular gelmeye AalamW yrt0 1ay'anlar da Au d8nyada Air 0ennette yaamann an0a9 9endi do3alarndan sa-malaryla m8m98n olaAile0e3inin dayanlma. ger<e3ine Aoyun e3milerdir. Sosyal Ailimlerde5 imdiye 9adar9i t8m 9uramsal <aAalar Aoa <9arm giAi g?r8nen gelimelere Air s?ylem da1a eli9 etti 9i5 Au s?ylem an0a9 A?ylesi Air 1ayal 9r9l3 o9uyla anlaml 9lnaAilirdi. Ta1min edileAile0e3i giAi5 Au s?ylemin de yeni Air es9atoloKiye d?n8mesi 9a<nlma.d( RSiyaset 'e to-lum Ailiminin sonu.R !slnda T8r9iyePde 'e d8nyada son .amanlarda yaananlar5 Air eyi e9si. 8-1esi. orta yere sermitir( Hi<Air eyin son Auldu3u yo9. 2.elli9le i9tidar ili9ileri a<sndan insanl9 tari1inde Air ar-a Aoyu ilerleme S'eya 1atta gerilemeT yo9tur 'e olaAile0e3inin iaretleri g8nden g8ne yo9 olu- gidiyor. &rtal9ta Aa3r- duran ilerleme s?ylemlerinin ne ie yarad3 'eya ne ie yarama9ta oldu3una gelin0e. Gu9usu. Air<o9 ile'leri 'ardr. !ma a9la en 9olay gelenini 1emen0e0i9 s?yleyelim. Siyasal d8.eyde Au s?ylemler5 alt taAa9alardan 1asAel9aderF1asAelAeer gelen 'e Air i9i 9ua9 sonra 8l9enin y?netimine tali- olanlarn staAili.asyonunu sa3lamaya yaryor. !lla1Pn da3ndan inmi Air 9ro5 tari1in derinli9lerine 9?9 salm anl anl Air de'letin ma1iyeti 'e gele0e3i 1a99nda5 yeniden nasl ya-lana0a3 9onusunda 9onuturulur mu[ S?.9onusu s?ylemler5 ?n0e 9onuturulaAilmesine im9an 'eriyor. !n0a9 A8t8n im9anlar 9onuaAile0e3i 'e1mini uyandrma9 suretiyle A8t8n ga.n almaya matuOtur. #ayet Aira. Oa.la ileri giderseW yani Au s?ylemlere Aira. Oa.la inan- 1a9i9aten s?yledi9lerini ya-a0a3 'e1mine 9a-lrsa5 9endisine Aira.09 Oai.m ya.lr5 medeniyetlerin 9an da'alarnda te'ar8s etti3i su<lar 1atrlatlrm. 7i. de Mar0usePnin s?yledi9lerini Aug8n T8r9iye ?rne3i i<in 1atrlay- a'unalm( @ai.min as9erU alanda9i yenilgisi 1i< ?nemli de3ildir. Da1a 9?t8s8 Oai.m 1er an5 1em de mu1teem Air d?n8le5 yeniden +:* d?nme -otansiyeline sa1i-tir 'e onun d?nmesini engelleye0e9 9urumsal tedAirler alnm de3ildir.

HuntingtonPn medeniyetler <atmas te.i il9 ortaya atld3nda @u9uyamaPnn tari1in sonu te.ine Air 0e'a- olara9 g?r8ld8. !slnda i9isinin de orta9 ?.elli3i 7at 1egemonyasnda9i Air siyasU a9ln5 d8nyann ?te9i taraOlarnn siyasU g8d8mlenmesi araynda9i a9ln5 sradan 'e Air 1ayli gelene9sel 'e 9ara9teristi9 i9i ta'rn sosyoloKi9 Air s?ylemle telaOOu. etmi olmalaryd. Her i9isi de sosyoloKi9 olara9 disi-linli 'e taAiri 0ai.se Aira. da1a 9uralna uygun Air te. 1a'asna A8r8nm8 Air <aAay temsil ediyorlard Yo9sa Au te.lerin esas niyetinin 'e i<eri3inin 1i<Air ?.g8n taraO yo9tu. o3u .aman oldu3u giAi Au i9i te. arasnda Air ter0i1 durumunda Ara9ld3n 1issedenlere5 ilerleme d88n0esinin 9onKon9t8rel olara9 liAeral d8.ende y89selen ru1una uygun olara95 tari1in sonu teorisi da1a 0a.i- g?r8nd838 i<in sosyoloKi9 nosyona da1a lay9 g?r8ld8. Tari1in sonu teorisiyle5 aslnda M8sl8manlarPn aley1ine 9urulmu g?r8nen yeni d8nya d8.eni arasnda -aralelli9ler g?renlere ise5 medeniyetler <atmas da1a olgusal temellere sa1i-mi giAi g?r8nd8. 7una ra3men sosyoloKi9 Air anali.e medeniyeti 9onu etmenin Aa. sorunlar 1e- ?nde tutuldu. Ha9i9aten de Au 9itaAn RsunuR A?l8m8nde de Aelirtildi3i giAi5 sosyoloKi9 uylamlarda medeniyet 9a'ram snrlar 9esin 1atlarla <i.ileAilmi Air 9a'ram olmad3 i<in5 Au 9a'ram 8.erinde oda9lanmann5 ?.elli9le snOlarn 'arl3n 'e Aunlarn e9onomi9 1ayatta oluturdu9lar gerilimleri 'e Aunlarn 9imi .aman medeniyetler 8st8 tee998llerini g?rme.li9ten gele0e3inden 9ayg duyulmutur. &ysa5 es9atoloK ilerin sonu5 Ai.e d8nya d8.eni ?l<e3inde yaananlar Air yanda durur9en5 snO <atmalar 8.erinde oda9lanm Air sosyoloKi9 ilginin5 mu1temel Air d8nya d8.eni mani-8lasyonuna taAU olaAile0e3ini a9la getirme9tedir. HuntingtonPn ?.g8nl838 liAerali.min y89selen ru1una 9ar medeniyetler diye Air ger<e3in 'arl3n 1atrlatara9 direnmi olmasdr. !m-iri9 d8.eyde A8y89 ?l<8de isaAetlidir5 an0a9 Au direniin Air sosyoloKi9 nesnelli9 masumiyetinden .iyade Air <atmann ?A8r taraOnda9i istem 'e <9arlarn g?.etilmesine adanm Air <aAa olmas da1a tayin edi0i Air ger<e9tir. HasAel9ader5 ister M8sl8manlar olara95 ister T8r9ler olara9 isterse de Do3ulular olara9 s?.9onusu <atmann Air de R?te9iR yan 'ar. Ve ne ya.9 9i5 Ai. istese9 de istemese9 de 1er ge<en g8n Aira. da1a Oa.la olB
472

ma9 8.ere R?te9iR taraOa da ?yle g?r8n8yor. E@E !NSL!


7audrillard5 E5 *,,*5 Sessiz Y3nlarn $>lgesinde veya Tari0selin Sonu, e'. &3u. !danr5 tstanAul( !yrnt. 7aynes5 G.5 7o1man M. 'e M0E1arty T. Seds.T !Fter P0ilosop0y) <nd or Transformation( EamAridge5 MT. Eo1en5 !. H Das0al5 M.5 *,J,5 T1e Anstitution of P0ilosop0y) ! Dis-ipline in #risis(, La Sall0( 2-en Eourt. Derrida5 l.5 *,J:5 RT1e Ends oO ManR5 7aynes5 7o1man 'e M0E1arty Seds.T 8fter P0ilosop0y) <nd or Transformation( EamAridge5 MT. @ou0ault5 M.5 *,:=5 T0e 8r-0eology ofKnoMledge, NeD Yor95 Har-er and oD. @u9uyama5 5 *,,*5 Tari0in Sonumu(1 YusuO Ga-lan Sed.T5 Gayseri( ey Yaynlan. Heidegger5 M.5 *,C=5 "eingand Time, NeD Yor95 Har-er and oD. Mar0use5 H.5 *,:,5 H. Mar0use ile S?ylei5 7. Magee5 Sed.T Yeni D%n 8damlar, istanAul( Milli E3itim 7a9anl3 7asme'i. MarI5 G.5 *,665 Eig1teen "rumoire of0ouis "onapart, jMarI5 G. H Engels5 @.5 *,665 T0e #ommunist anifesto SSamuel5 H. 70er5 ed.T NeD Yor9( !--letonBEenturyB EroOts.i

473

MEDENYETLE N T!H 7 VE @!LN MEH$LLE#MES Murat Y"LM!)


Medeniyet 9a'ram 'e medeniyetB98lt8r i9ilisi sosyal Ailimlerin 'a.ge<ilme. 9onularndandr. 7ununla Airli9te medeniyet 'e 98lt8r 9a'ramlar etraOnda9i Aulan9l9 da 9aydedilmelidir. 7u ya.da ne Aulan9l3 sergileme9 ne de Aulan9l3 'u.u1a 9a'uturma9 ama0n tayoru.. Samuel HuntingtonPn medeniyetler <atmas te.i5 d8nya ?l<e3inde s8regelen i9i 9utu-lu so3u9 sa'an sona ermesinden sonra imdi ne ola0a9 sorusuna 'erilen 0e'a-lardan Airidir. Mu1a99a9 9i5 Au soruya 'erilen te9 0e'a- medeniyetler <atmas de3ildir. eel 9a-itali.m ile reel sosyali.min <atmas neti0esinde5 reel sosyali.min iOlasnn a9aAinde5 liAerali.min ni1ai .aOer nidasyla @u9uyama taraOndan ortaya atlan Rtari1in sonuRnun geldi3i te.i il9 olara9 1atrlana0a9tr. Tari1in sonu te.i liAerali.min ni1ai .aOeriyle ideoloKilerin Aitti3i iddiasn da m8ndemi<tir. @u9uyama AilV1are te.inde tadilat 'e ten.ilatlar ya-mtr.

Yeni d?nemi i.a15 anlama5 9arlama 'eya y?nlendirme meyannda dile getirilen moderni.min 9ri.i5 moderni.min sonu5 ge< 9a-itali.m5 -ostmoderni.m giAi teori9 <aAalara sade0e iaret etme9le yetiniyoB ru.. :. S"s$" 'e D,'(,sP1 Tari1in Aa. anlarnda5 Aa. 9a'ramlar 1i< olmad3 9adar teda'8ldedir. LV9in Au teda'8lde9i 1Vl ta1OiO5 ta3i 'e ta1riOe u3rama9la e anl
*. 7u Aal9 'e 9onunun Air Aa9a de3erlendirmesi i<in &rtega %assetPin u 9itaAna Aa9laAilir( /nsan ve *Herkes*, <e'. Neyire %8l 95 Metis Yaynlar5 tstanAul5 *,,C.

474

oldu3unda 9a'ramlar 1i<lemenin 'eya 1er9eslemenin Air 9ullanm ara0 olara9 eriti9leri de3eri de AeraAerinde getirir. Ga'ramlarn Aurada9i de3erinin tes-iti 9endinden 'eya ait oldu3u to-lumsalFtari1sel .eminden 98rtaKla alnan Air 0enin giAi ?l85 1atta do3mam Air R?l8R olara9 1i<lemeye S'eya 1er9eslemeyeT 1i.met etmesi esas alnara9 ya-la0a9tr. Tes-iti ya-a0a9 olanlar5 es9i 9o.mosu y9ara9 ?n0e 9aosu sonra da 9endi 9o.moslarn ina ede0e9 olanlardr. Hi<leme 'eya Aa9a Air deyile 1er9esleme mu1teliO Oormlarda te.a18r eder5 ede0e9tir. 7u Oormlara iaretten muradm.5 tari1in leler galerisi olara9 oto-sisini ya-ma9 de3il5 i<inde Aulundu3umu. to-lumsal Oormasyonun atOta Aulundu3u Aile9eyi anlayaAilme 9aygsdr. Hi<lemeye 'e 1er9eslemeye g?t8ren to-lumsal Oormasyonun anlalaAilmesi i<in atOta Aulunulmas gere9en i9i 9a'ram 'eya to-lumsal 9urum RDe'letR 'e RPiyasaRdr. <inde Aulundu3umu. 9onKon9t8rde Au i9i 9a'ram 'e 9urum AirAirlerinin .dd 9Vmili olara9 ta9dim edilse de5 1em 8l9emi. 1em d8nyam. a<sndan Aunun 1i< de A?yle olmad3n s?yleyelim. 7u itira. elAette 9i A?yle Air ta9dimi esas alan5 to-lumsal ?.ne 'e s?ylemlere mu1aliO Air sesin dile getirilmesini de iOade eder. @a9at Au itira.n soy liAeral d88n0eye y?neli9 olmad3n5 a9sine onun da da1il oldu3u siyasU Oi9irler yel-a.esinin SliAerali.m5 mu1aOa.a9Vrl95 sosyali.m 'e anari.mT sa'unulmasna y?neli9 oldu3u unutulmamal. Modern 1ayat5 1ayatn 9om-artmanlara ayrlmas olara9 tanmlanaAilir. En Aasitinden ?.el 1ayatla 9amusal 1ayatn5 mane'U alanla maddU alann5 de3er ile Ailimin '.s... 7u e9ilde tanmlanm modern 1ayat5 itira. edilse de5 itira. edileAile0e9 Air .atiyet i<erir. HalAu9i AuB g8n98 1ayatm. Au manada itira. edile0e95 i1tilaO edile0e9 Air .atiyet 'e mu1ataAarndrmayan Air 1ayattr. &rtada Oaili me<1ul Oiiller5 Bdili ge<mie 1a'ale eden 'e imdi9i anda Auradaym diyen Air .atiyet5 a9t?r5 ?.ne yo9tur. Da1as Au ele gelme.li95 ge'e9li9 mu1aliO Air Oailin 'arl3n da neredeyse m8m98nl89 sa1asnn dna atar. !rt9 insan sa1nenin dndadr 'e insan aslnda Air .atiyet i<erSeTmeyen5 1er9esleen 'eya 1i<9imseleen eylerdir. Hi<9imse 'eya 1er9es Ai. olamad3 giAi ?te9i de olama.5 yani o olmayan5 i<inde yer almad3m. Ai.in dna da <9ama.. Dna <9amad3m. Au Oanusta i<ine giremedi3imi. Air ey de +:6 'ardr( Gendimi.. Gendimi. yani RAenRler olara9 insan te9leri 'eya ait oldu3umu. dil5 din5 me.1e-5 snO5 1eme1rili9 's... 78t8n Aunlar art9 9endimi. olma9 im9Vnlarndan <9s3na0a3m. 9a'u9lar5 dondurulmu yani 1ayatiyetini 9ayAetmi 9imli9ler5 taAutlar 1Vline gelmitir. insanl3n m8m98nl838n8 ortadan 9aldran Au 'asattr. 7u durum 9amilen Air Rinsanl9 durumuRndan 9o-u 1Vli de3ildir. 7el9i 9o-u 9amilen olsa5 durumun alglan 'e de3erlendirilii da1a 9olay 'e im9Vn da1ilinde olurdu. !n0a9 insanl3n gayri m8m98n oluu 'eya te9il insanla 'e to-lumla irtiAatnn 9o-uu Air Aa9a e9ilde ortaya <9ma9tadr.
:: P0 %$;$2 )$"A$'$l$'/P2

9i 9utu-lu d8nya d8.eninin sona erdi3ini g?steren en ?nemli g?sterge5 d8nyada ya9n ge<mite Aiten 'e u anda de'am edegelen otu.B9r9 9adar i< sa'atr. Huntington sade0e

sa'alar de3il i< sa'alar da medeniyet <atmalarnn Air t8re'i olara9 g?sterme ar.usuna sa1i- olsa da5 Hans Magnus En.ensAergerPin et9ileyi0i <almas U< Sava% anzaralar1nda Oar9l Air i.a1 denemesi 'ar. 7ilindi3i giAi Air sa'a teorisi 'ardr ama i< sa'a teorisi yo9tur. < sa'a5 sa'aa g?re <o9 da1a 9anl5 9y0 'e 9urals.dr5 i9i 9utu-lu d8nya d8.eni 1898m s8rer9en ger<e9leen i< sa'alar genel olara9 i9i 9utAun reel -oliti9a mu0iAin0e deste9ledi3i taraOlar arasnda 0ereyan ederdi. HVli1a.rda9i i< sa'alar A?yle de3il.
R%8n8m8.8n i< sa'alar 9endili3inden5 i<eriden -atla9 'eriyor. Trmanmalar i<in art9 d g8<lere gere9sinimleri yo9... Gsa s8re ?n0esine 9adar Air ulusal 9urtulu sa'ann ya da de'rim0i aya9lanmann to1umlarn tayorlard. !n0a9 So3u9 Sa'a Aitti3inden Aeridir 9i ger<e9 y8.lerini g?steriyorlar..
=. 7al9 Hans Magnus En.ensAergerPin ayn adl 9itaAndan alnmtr( U< Sava! anzaralar, <e'. Ersel Gayao3lu5 letiim Yaynlan5 stanAul5 *,,6. En.ensAergerPin te.lerini de3erlendiren aa3da9i ya.ya da Aa9laAilir( 2mer La<iner5 R2ns?.R5 < Sava% anzaralar, Si<indeT /. H.M. En.ensAerg0r5 a.g.e., s. =+B

+:C !rt9 1er9esin 1er9ese 9ar sa'a Aalamtr. Sa'an 0o3raOyas sade0e 8<8n08 d8nya 8l9eleriyle5 es9i Do3u 7lo9u 8l9eleriyle 'eya medeniyetlerin Oay 1atlarnda yer alan A?lgelerle snrl de3ildir. Los !ngelesPtan SolingenPe5 NeD Yor9Ptan 7erlinPe 1er yerde i< sa'a man.aralarna rastlanaAilir. 7u man.aralarn mimarlar sade0e ideoloKi9 'eya etni9 gru-lar5 Oundamentalist din0iler5 maOya gru-lar de3il sradan 'atandalardr da. )aten A?yle Air man.arann tee998l8 i<in n8Ousun y8.de Airinin 9at9s 9VOidir. !rt9 1er Oar9ll9 1ayatU Air te1li9eye d?n88yor. Soy9rm i<in Ya1udilere5 9ar de'rim0ilere i1tiya< yo95 Aa9a Air OutAol ta9mnn taraOtarlar5 Oar9l giyimliler5 Oar9l 9onuanlar Air sa'a 9'l0m olaAiliyor. &rdu5 -olis 'e antiBter?r Airli9leri m80adele etti9leri <etelerden Airine d?n88yorlar5 i< sa'aa 9atlanlarn Aen0i Sotisti9T ?.ya-lar 'e y9m ile ?.y9m arasnda ayrm ya-amamalar di99at <e9iyor. R%8n8m8.8n i< sa'alarnda 1er t8rl8 merulatrma Au1arlamtr. #iddet 9endisini ideoloKi9 dayana9lardan t8m8 ile syrd art9.R] 7?yle0e sa'a ile siyaset arasnda 9urulagelen Aa3lant yeni i< sa'a man.aralaryla siyaset arasnda 9urulamyor5 i< sa'a man.aralar insanl9 durumundan <9 s?.8n yani siyasetin Aitiini g?steriyor. 7urada Air medeniyetler <atmasndan de3il medeniyetin s?n88nden5 im1asndan Aa1is a<laAilir.
R@a9at sa'aa 1V9im olanlar Aunlar de3il5 ne i<in 9urAan 'ere0e9leriyle ilgili ?l<8lerini yitirmi olan <o3unlu9tur. %8n8m8. i< sa'ana yeni 'e 8r98t808 ?.elli3ini 9atan5 sa'an 1er1angi Air ey u3runa ya-lmamas5 tam anlam ile ortada 1i<Air eyin olmamasdr. < sa'a A?yle0e siyasetin geri te-en 'ir8s8 1aline geliyor. Siyaset 1er .aman <9arlarn s?.9onusu oldu3u Air tartma olara9 g?r8lm8t8r 'e Au <9arlar yaln.0a g8< 'e maddi gelir de3ildir5 ayn .amanda gele0e9 8mitleri5 yani iste9ler5 -roKeler 'e 8l98ler olmutur. 9arlarn Au 9arma9 oyunu5 ender 1aller dnda 9anl 'e daima anlalma. olmasna 9arn5 9atlanlarn ama<lar yine de aa3 yu9ar anlalaAiliyordu. @a9at insan ne 9endi yaamna ne de Aa9asnn yaamna 1i<Air de3er Ai<medi3i .aman5 Au art9 olas de3ildir 'e !ristoteles ile Ma01ia'elliPden MarI 'e NeAerPe 9adar t8m siyasal d88n8ler yerinden oynama9tadr. Serseri maynlarn dolat3 Air d8nyada geriye art9 yaln.0a Air olumsu. +. a.g.e.5 s. =J.

477

8to-ya 9alyor B HoAAesPun5 1er9esin 1er9esle sa'at3 9adim miB


tosu.

7u Aa3lamda siyaset namna s?ylenen eyler slogandan ?teye ge<me.. En.ensAergerPin ?rne3inde( R!lmanl9&T 1i<Air i<eri3i olmayan5 yaln.0a Aeyinde9i Aolu9lar doldurmaya yarayan Air slogandr.R 7una 9arl9 meseleyi ele alanlar da i<ine girdi9leri yorum laAirentinde <9ma. yollara ulayorlar. !llagelmi -arti emalar 9ullanlmaya de'am ediliyor. 7u emalar 'e siyasU anali.ler Air9a< 9elime ile ?.etleneAile0e9 niteli9tedir. 7ir yanda disi-lin5 d8.en5 ?rO 'e terAiye 'urgusu ya-an an0ien reKime taraOtarlar. Di3er yanda snrs. iyimserli9 i<inde Air 'asili9le Rsu< Oailde de3il5 <e'rededirW AaAa e'i5 to-lum5 t89etim5 medya5 9?t8 ?rne9lerR diyen sosyal demo9ratlar. Neti0ede Oaili5 insan me<1ulletiren i.a1lar(

R7u5 a9t?rlere ra1at Air si-er sa3layan Air yanstmann en ar Ai<imidir. < sa'alarn sorumlusu olara9 asla5 geni 9itle taAanlaryla yerli Oailler g?sterilmiyorW 8l9e dnda Aa9a su<lular aranyor. 7?yleli9le d8nyann Air<o9 A?lgesinde9i n8Ous san9i 9endi Aana 1are9et edemeyen5 Au nedenle asla ?.ne olamay- an0a9 nesne olaAilen 9u9lalarm giAi g?r8l8yorW reit saylmyor. ;steli9 Au 9imseyi ra1ats. etmiyor giAi. 7u5 egemenli9leri altnda9ilere 1er .aman <o0u9mu giAi da'ranan es9i s?m8rge eOendilerinin 8st8nl89 duygularn da anmsatyor( Ellerine te1li9eli nesneler 'ermeme9 gere9irW onlarn gere9 duydu3u yaln.0a Air 'asidir. 7a90 olara9 da5 ne ya-arsa ya-sn A8t8n sonu<larna 9atlanma9 .orunda olan 7at a9la geliyor an0a9.RP 7?yle0e reit olara9 ya-t9larnn sorumlulu3unu 8stlenme9 yerine 'esayet altna girmeyi 9aAul edenler de5 Oaillerin me<1ullemesine 9at9da Aulunurlar. 7urada Oaili me<1ul Air tari15 insans. Air medeniyet5 'atandas. Air de'let 'e to-lumsu. Air -iyasa anlayna ge<ile0e9 'asat resmolma9tadr.
6.a.g.e.5s. /,. C. a.g.e., s. /=. :. a.g.05 s. :6.

478

:::. i"s$"l/( D!'!8! 'e i"s$"s/A ),#,"i-,t < sa'a man.aralarnn 'eya i<inde Aulundu3umu. o insanl9 1Vlinden 9o-u durumunun temel ?.elli9lerinden Airi Oeragat duygusudur. 7urada9i Oeragat 9elimesi Hanna1 !rendtPn *,6*Pde9i anlam 9odlamasyla anlalma9tadr(
RHer1alde neOret d8nyadan 1i< e9si9 olmamtr5 Oa9at jimdii 9amuoyunu ilgilendiren t8m 9onularda ?nemli Air et9en 1aline geldi... NeOret5 1i< 9imsenin 'e 1i<Air eyin 8.erinde ger<e9ten yo3unlaamyorduW sorumlu tutaAile0e3i Airisini Aulamamt B ne 1898meti5 ne AurKu'a.iyi5 ne de d g8<leri. 7?yle0e g8nl89 yaamn t8m g?.ene9lerine gireAiliyor 'e t8m y?nlere do3ru gelieAiliyor5 en inanlma.5 en Ae9lenmedi9 Ai<imleri alaAiliyordu... !rt9 1er9es 1er9ese 'e ?.elli9le de 9omusuna d8man olmutu... Ra3da 9itleleri jge<mi .amanlarni g8ru1larndan ayran5 9endi esenli9lerine 9ar Oeragatlili9leri 'e ilgisi.li9leridir... @eragat Aurada olumlu Air ?.elli9 de3il5 insann 9endisinin ?nemli olmad3n5 9endi Aenli3inin 1er .aman 'e 1er yerde Aa9a Air Aenli9le de3itirileAile0e3ini d88nmesidir... 7u 9?9ten Aenli9 yitimi olgusu5 y3nlarn 9endi ?l8mlerine 9ar ta9nd9lar sini9 'eya s99n ilgisi.li95 1i< Ae9lenmiyordu... 7unlar5 sa3l9l insan a9lnn 'e 9arar g808n8n ar a.almasyla 'e en a. Aunun 9adar ?nemlisi5 temel yaama i<g8d8s8n8n art9 9orunamamasyla mal\ld8rler.R

T8r9 siyaset 'e 98lt8r 1ayatn anlayaAilme9 i<in Aetonlama 9a'ram 8.erinde Air neA.e durmaly.. 7ir ya.snda ProO. Dr. !nl e<en y89selen slam0 mu1aliO 1are9etler 9arsnda Gemali.min g808n8 anlatma9 i<in R0um1uriyetin Aetonlam 98lt8r8Rn8 'urgulamt. 7urada 9astedilen 98lt8r8n ne ?l<8de 98lt8r oldu3unu 'eya g808n8 tartmaya0a3.5 ama RAetonlam 98lt8rR nitelemesini sade0e Gemalistlere de3il 98lt8rel 1ayatm.n tamamna temil edilmesi gere9ti3inin altn <i.meliyi.., Her an yeniden 8retti3imi. 'e elAette ideoloKilerimi.e nisAetle
J. a.g.05 s. /6B/C. ,. 7uradan RSiyasete a3rR Aal3na 9adar9i 9smda9i tartmalarn da1a geni Air 'ersiyonu i<in A9.. RSiyaset @elseOesi 'e ;< Tar.B Siyaset ;.erine NotlarR5 Trkiye %8nl8385 Say( +>5 MaysBHa.iran *,,C5 s. ,B*+.

+:, m8tere3imi. olan 'e Au seAe-le de esne9 olmas gere9en 98lt8r8n Air Vnnn 'eya o Vnn alglannn dondurulmas5 1atta Aetonlatrlara9 tari1 'e to-lum 8.erindeBdnda Air yere yerletirilmesi 9onusunda9i to-lumsal ta'rm. RAetonlam 98lt8rR iAaresinde iOadesini Auluyor. 7u 08mleden olara9 mu1aliOBmu'aO9 1emen 1emen A8t8n taraOlarn sanld3nn a9sine5 ayn 98rede yer ald3 'e RAirAirlerine Aen.edi9leriR 1ayatn 1er alannda m8a1ade edileAiliyor.*> G8lt8r 'e medeniyetimi.in Air Vnnn5 o Vnn alglanlarndan Airinin 'eya Air te.a18r8n8n Aetonlatrlara9 onun ?.5 1a9i9i5 e'rensel5 e.eli 'e eAedi olara9 ta9dim ediliiW 98lt8r5 medeniyet 'e Ai.ati1i to-lumun to-lumsall9 'asOn RAetonR5 yani R?l8R 1Vle getirme9tedir. 7?yle0e to-lum5 98lt8r5 medeniyet 'e 1ayat5 .aman 9i-lerinden Airinde derin donduru0uya 9oyulara95 tari1in 'e to-lumun Air Vn5 tari1 'e to-lum d Air 1eyula 1Vline getirilere9 to-lum Au anda 1a-sedilir5 tari1 Au anda Aitirilir. 7u 1a-si 9ontrol ede0e9 gardiyanlar ise siyasU yel-a.enin tamamnda g?n8ll8 olara9 me'0uttur 'e Auralardan de'irilir.

Yel-a.enin Oar9l yerlerinde art9 Oar9l to-lum 'e tari1 9om-artmanlar 'ardr. Var olan Au 9om-artmanlarda9iler AirAirlerine ge<isi. Air e9ilde5 daryla te9 irtiAatlar seyretme9 'e 9endilerine sunulan ser'isle snrl s3na9larnda emin Air e9ilde gitme9tedirler. !rt9 ayr Air gardiyanlar snOna i1tiya< 9almamtr5 <8n98 1er9es 9endinin gardiyandr. 7u arada ge<isi.5 Oar9l 'e AirAirlerini d8man olara9 alglayan 9om-artmanlar Air lo9omotiO taraOndan ayn y?nde RAilinmeyenR yerlere gitme9teler. !n0a9 ge<isi.li95 seyir0ili9 'e gardiB yanl9 9om-artmanlarda9ilere sade0e 9endilerine sunulan temsil sa1nesini seyretme im9Vnn 'erdi3inden gidilen y?n5 AeraAer gidilen 9iiler B 9om-artmanlar 'e lo9omotiOi 9imin y?netti3i tartma sa1asnn dndadr. te Au no9tada yeri gelmi9en Medine S?.lemesiPnde sergilenen ya9lamnBA8t8n iyi niyetlere ra3men5 Au durumu resmetti3ini5 da1as resmUletirmeye 'e de3ime.li3e y?neltme9 iradesini tad3n5 gardiyanl9 'e seyir0ili9 durumunu daimiletirme -otansiyeli taB
*>. G8lt8rBm0deniy0t 9onusunda Aa9n.( Gadir Eang.Aay RG8lt8rBM0d0niy0t Gutu-latrma0l3t Ya da !miyane 7ilgiPnin 7ir tu.a3R5 Yeni Toplum, Say( *5 MaysBHa.iran *,,=5 s. +/B6+.

480

d3n s?yleyelim.** G8lt8r 'e medeniyet5 to-lum 'e tari1 d Air yerde 9urguland9lar i<in 1ayatm.n 8st8nde ama ayn .amanda dnda 1V9im 'eya sergileneAilir Air me'9iye yerletirilir. To-lum 'e 1ayat dnda9i Au dondurulmuBAetonlatrlm5 98lt8r 'e medeniyetin 9endisi olara9 ta9B dim edilen te.a18rlerinin art9 Air gardiyana 'eya mu1aO.a i1tiya0 'ardr. Da1a do3rusu A?yle Air i1tiya0n oldu3u iddia edilme9tedir( Vesayet 'e 'asi Auradan .u1ur etme9tedir. MamaOi1 da1a Oenas5 yu9arda s?yledi3imi. giAi5 'esayetin 'e 'asinin g?r8nme. oluu 'e 1er9esin 9endi gardiyan olmasndadr 9iW Aug8n olan Audur. G8lt8r 'e medeniyetin onu 8reten 'e to-lumsallatrara9 yarata0a95 d?n8t8re0e9 olan ?.ne ile yani to-lumla raAtas 9o-mutur. 7?yle0e 98lt8r 'e medeniyetin te.a18rleri5 algland9lar e9illeriyle Ool9lori9 derleme 'e m8.e Oaaliyetleri mariOetiyle 9oruma altna alnrW AetonlaB m 98lt8r8n resmU tes0ili m80adelesi Aalar. 7eton 98lt8rlerinden 1angisinin m8se00el mar9a oldu3u 9onusunda Aitmeyen tartma art9 Aalamtr. Neti0ede to-lum Air soyutlama oldu3u5 somutta ise snO5 din5 me.1e-5 dil 's. esaslarnda Oar9ll9lar s?. 9onusu oldu3u i<in 98lt8r 'e medeniyetin 1angi annn 1angi alglanla Aetonlatrla0a3 tartmas Air standart aray 'e standartn resmiletirilmesi i<in de de'let g808n8n ele ge<irilmesi m80adelesiyle de'am etme9tedir. 7a1sedilen m80adele esnasnda5 1emen 1er 9imli9 9urgusunda 'arolan ?te9i5 onlar 'e 1atta d8man aray i<selletirilme9tedir. 7u e9ilde 1er an 9endi i<inde Ai.Bonlar5 dostBd8man diye A?l8nen5 Ora9siByonlaan Air to-lumsal Oormasyon ortaya <9ma9tadr. &rtaya <9ma9ta olan to-lumsal Oormasyonun ?.elli3i atalet ile AeraAer tari1U gerili9 tra'masdr. !rt9 RAu 9 i< sa'a <9a0a9R iOadesiyle Oorm8le edileAile0e9 Air daimi i< 1ar- mant3 'e gerilimine iaret edeAiliri.. ElAette Aurada Aira. m8Aala3a 'ar ama m8Aala3a ten.il edilse Aile Air y89se9 geriB lim 1att di99ati <e9iyor. ***
**. Du 9onuda uOu9 a<0 'e 99rt0 Air -ers-e9tiO 'eren Gadir Eang.AayPn i9i ma9alesini .i9redelim.( RVatandas. T8r9iye ya da Mole98l8 atlam De'letR5 Komprador Pe!imin 8natomisi, 2te9i Yayne'i5 !n9ara5 *,,C5 s. //B6,. RHi< Gims0lemi T8r9 nsanR5 a.g.0.5 s. C>BJ/.

+J* ;< TarD1 Siyaset1in m8elliOi YusuO !9<ura5 &smanl De'letiPnin Airli9 'e d8.enini yeniden sa3lama9 i<in &smanl0l95 slam0l9 'e T8r9<8l89 dnda meselenin Ri9tisadiyatR 'e RsnO y?n8ne de 'urgu ya-an Air -ers-e9tiOe sa1i-tir. !yn ey Trkle%mek, isl9mla%mak, uasrla%mak adl eserin m8elliOi )iya %?9al- i<in de ge<erlidir. @a9at ne ya.9 9i meselenin Au y?n8 Aug8n98 tartmalarda 'e yeniden tayin edi0i a3rl9lar 9a.anan a9mlarda i1mal edilme9tedir. Hatta ;< Tarz6 Siyaset t8r8 tartmalar i9tisadiyat 'e snO esasn ?rtme9 -a1asna ya-lma9ta5 A?yle olun0a da to-lumsal a9ln te.a18r8n8 sa3layan unsurlarda5

to-lumsal a9t?rlerin i9tisadU 'e snO .eminini di99ate almayan Air Ra9l tutulmasR yaanma9tadr. te tam Au no9tada Aalang<ta sordu3umu. Riyi to-lum nedir[R sualiyle AeraAer 8.erinde d88n8lmesi gere9en Air Aa9a soru ortaya <9ma9tadr( To-lum nedir[ Yu9arda Aa1sedilen daimU Si< 1ar-T gerilim 1att ile medeniyetten 'e to-lumsall9tan u.a9laan 1ayattan 9o-an Ryaantm.R Garl MarIPn 8nl8 RGendi Aeyinlerinin 8r8nleri5 onlar yaratan Aeynin 8st8ne <9mtrR s?.8n8 do3rulama9tadr. !rt9 Aeynimi.in5 medeniyetimi.in5 to-lumsall9larm.n te.a18rleri5 onlarn yerini alm 'e onlar 9ullanmaBina etme gayretinin yerini alana s?.de s3na95 ger<e9te 1a-is1anelere d?n8m8t8r. Yaantlarn te9rar 1ayata d?n8t8rme9 yani insan a9ln5 g?nl8n85 medeniyetini 'e to-lumsall3n ?l8m 1Vlinden 1ayat me'9Une y89seltme9 isteyenlerin Air 9sm ise Aununla 1i< Aa3damaya0a9 Air eyi ya-ara9 e'lerine 'e 9endi Oerdiyetlerine s3nma9tadrlar. HalAu9i Rte9 9iili9 medeniyetR olma.. Te9 9iili9 s3na9lar yerine insan a9ln5 medeniyet 'e to-lumsall9 inasn 1edeOleyen araylarn yolunu a<aAilme9 i<in 'arolann eletirisi 'e Riyi to-lum nedir[R5 Rto-lum nedir[R ile Rmedeniyet nedir[R suallerinin tartlmas iyi Air Aalang< ola0a9tr. "V. Siyasete a3r 7u meyanda tartmann m8m98nl838 siyasetin m8m98nl838yle <a9ma9tadr. Ryi 'e 9?t8 to-lumRdan5 Rto-lumRdan5 RmedeniyetRten Aa1setme9 siyasetten Aa1setme9 deme9tir. 7ir Aa9a deyile de siyasetten Aa1is a<ma9 A?yle Air tartmay 9a<nlma. 9lma9tadr.
+J=

te Au y8.den5 1er ge<en g8n a9ln yitiren siyaset d8nyam.n Air an e''el a9ln Aana alara9 9endini5 yani siyaseti sa'unmas gere9iyor. 7el9i de siyaset yerine sa1i0i siyasetin sa'unulmasndan Aa1setmeliyi.. 8n98 1Vli1a.rda9i siyaset5 etimoloKi9 anlamnda9i Rseyisli9R ile Rsiyaseten 9atl^ arasnda salnyor. Siyaseti Rseyisli95 at idare etme5 at ileriyle u3ramaR 'e R0e.aW idam 0e.asR e9linde9i idra9ten 9urtarara9 to-lumsallatrma9 me0Auriyetindeyi.. !9si 1Vlde sade0e siyasetten de3il5 medeniyetten de ma1rum Air to-luma d?n8e0e3i.. S?.9onusu d?n88m5 to-lum 1Vlini de mu1aOa.a edemeyen Air AarAarl9 ariOesidir. <inden 1i< 9imsenin adna 9onuamaya0a3 Air A8t8nl89 olara9 to-lumun adna 9onuulmaya Aalanmas5 art9 to-lum olma9tan <9ld3nn Air g?stergesidir. MaaleseO Aug8n i<inde Aulundu3umu. 1Vlin resmi Audur. Her9es 9endi olma9tan <9m5 to-lum olara9 'e to-lum adna 9onuuyor. 7u y8.den 9endileri olamayan ?.nelerin5 to-lum adna giriti9leri Air semAoller 1arAinin girdaAnday.. Dil5 din5 medeniyet5 m8.i9 Aunlarn 1e-si 9endilerinde de3er olmay 9ayAetmi 'e Airer i9B tidar silV1na d?n8m8 semAoller olara9 9ymet tayor. 7unlardan Airini sa1iden 0iddiye alan 'e o eye 9endinde Air de3er atOedenler5 RAi.Rden olmayan5 Rd8manR muamelesi g?r8yor. SiyasU ?.neler 9endileri adna 9onumad9lar 'eya 9onuamad9lar i<in siyasU 'asOlarn 9ayAediyorlar. 7u arada to-lumun 'e memle9etin esas sa1iAi oldu9larn iddia eden5 Au iddialarn silV1 mariOetiyle 9u''eden Oiile <9araAilenlerin sesleri duyuluyor. te Au no9tadan itiAaren5 siyaset Air 9a1ramanl95 en a.ndan 0esaret ii 1Vline geliyor. %er<i siyaset Aira. da A?yle Air eydirW yani5 1er eye ra3men ya-lr5 ya-lmaldr. * eslek ;larak Siyaset* adl ma9alesinde siyaset Ailim0i 'e sosyolog MaI NeAer ?yle der(
RSiyaset5 9aln ta1talar delme9 giAi g8< 'e ya'a ilerleyen Air u3ratr. Hem tut9u ister 1em geni g?r8l8l89. T8m tari1sel deneyim u ger<e3i 9esinli9le do3rular( nsano3lu 1e- im9ans.a erime9 istemeseydi5 m8m98n olana da ulaama.d. !ma Aunu ya-ma9 i<in de insann Air ?nder olmas5 1atta s?.0838n en 0iddi anlamnda Air 9a1raman olmas gere9ir. 2nder ya da 9a1raman olmayanlar ise5 en A8y89 umutsu.lu9 anlarnda Aile 0esareti aya9ta tuta0a9 Air y8re9lili3e sa1i- olmalB

483
drlar. 7ug8n gere9li olan da tam Audur5 yo9sa insanlar Aug8n i<in m8m98n olan Aile elde edemeye0e9ler. Siyasetin <a3rsn5 an0a9 'e an0a95 ?nerdi3i eyler i<in d8nyay Oa.lasyla a-tal 'e Oa.lasyla Vdi Auldu3u 1alde teredd8t etmeyen 9ii yerine getireAilir. !n0a9 'e an0a95 A8t8n Aunlar 9arsnda PHereye 9arnP diyeAilen 9ii5 siyasetin <a3rsna 9oaAilir.RP] 5

Her eye ra3men ya-lan siyaset sade0e i9tidarn de3il5 mu1aleOetin de g8.ergV1 olmaldr. Mu1aleOet 1er eye ra3men 'e 9endisi olara9 siyaset ya-ma9 yerine5 siyaset d oda9larn

g8d8m8nde Air a9t?r olmay se<erse siyaset Rseyisli9R ile Rsiyaseten 9atlR -arante.ine 1a-sola0a9tr. Siyaseti 18rriyetine 9a'utura0a9 Air <a3rya i1tiya< 'ar. Siyasete ya-la0a9 <a3r5 insana 'e to-luma y?neli9 Air 'urguyla medeniyetler <atmasnn reddidir. 8n98 siyasetin ana e9senlerinden Airi olan R<atmaR Oaili ortadan 9aldran medeniyet esasnda tanmlanama.. To-lumsal ?.nelerin <atmalarnn mu1teliO te.a18rlerinden Airi olan medeniyet ar9asnda9i ?.neleri me<1ulletirme -a1asna 9endisi Air R?.neR olara9 ta9dim edileme.. Huntington taraOndan RA?l8n89 8l9eR olara9 nitelenen T8r9iye Air semAoller 1arAinin girdaAnda... Esasen onu A?l8n89 8l9e olara9 g?steren de Au semAoller 1arAidir.*/ Da1a ?n0e iaret etti3imi. giAi5 i9i 9utu-lu d8nyann ortadan 9al9masyla ?n0e 9aosu sonra 9o.mosu yeniden ina etme9 gayesinde olanlarn medeniyetler 'e semAoller <atmas -ers-e9tiOinden istiOade etmeleri m8m98n. !n0a9 A?yle Air <atmann 'eya 1arAin mu1areAe meydan olmaya aday Air 8l9enin Au <atma g8.ergV1na girmemesinin da1a yerinde ola0a3 9anaatindeyi.. 7ug8n T8r9iye RS...T Airta9m semAoller etraOnda Airleen insanlardan oluan 98melere ya da PsegmentlereP A?l8nm8 durumdadr. 7u segBmentler i<inde 1er sosyal snOtan insan g?rme9 m8m98nd8r. Siyasette <o9<a 9ullanlan Au segmentlerin semAolleri S?rne3in Aayra95 !tat8r95
*=. MaI NeAer RMesle9 &lara9 SiyasetR5 SosyoG!i Yazlan, e'. Ta1a Parla5 H8rriyet Va9O Yaynlar5 stanAul5 *,JC5 s. *=6. */. SemAoller <atmas 9onusunda9i de3erlendirmeler i<in A9.. !ltay ;naltay Rrti0ann 7i.im Le1<ede MVnVs ya da Segm0nter To-lumR5 ?lke, Ha.iran *,,:5 Say( =C5 s. />B/+. Erol %?9a RD88n0esi.li9 %irdaAnda9i D88n0e Hayatm.R Padikal, =+.>J.*,,:.

484

din5 T8r9l895 7atllama5 lai9li9 giAiT Airer sosyal 9imli9 oluturma9ta olu-W semAollere ya-lan Air saldr insanlarn 9endi 9imli9lerine saldr giAi anlalma9tadr.R*+ 7u y8.den de siyasetin Air Aa9a ana e9seni olan5 Ru.lamaR Aoyutu ortadan 9al9yor. SemAoller yerine i9tisadi A?l88m esasnda ya-la0a9 m80adeleler da1a reel Air .eminde ger<e9lee0e9tir. 7?yle Air .emin ise u.lamann da1a m8m98n 'e <?.8m8n da1a ma9ul oldu3u Air .emin deme9tir. HalAu9i semAoller mariOetiyle 9imli3e taallu9 etti3i .annedilen Air <atmann u.lamaya -e9 de yat9n olmad3 s?yleneAilir. Gimli3i semAoller esasnda donduran 'e aslnda 1ayat dna atan g8.ergV1 yerine5 9imli3i 1ayatn 'e di3er 9imli9lerin i<inde 1er an yeniden 8reten Air -ers-e9tiO 1em siyaseti 1em de 9imli3i ?.g8rletire0e9tir. Dondurulmu 'eya m8se00el Air mar9a giAi ele alnan Air 9imli9 yerine5 Air im9Vnlar 'e ?.g8rl89ler yolu olara9 9imli9 'e siyaset tanm*6 sade0e T8r9iyePyi A?l8n89 8l9e olma9tan 9urtarma9la 9almaya0a9W da1a ?.g8r 'e Vdil Air 9o.mosun da 9uruluu deme9 ola0a9tr.
*+. !. ;naltay5 a.g.m.5 s. />. *6. Gimli9 9onusunda Muan %oytisoloPnun R%elin Gimli9 7elirtilerimi.i Mu1aAAetle Yeertme9ten Va.ge<elimR adl ya.sna Aa9laAilir. Yeryznde "ir Srgn S<indeT5 <e'. Neyir0 %8l "95 Metis Yaynlar5 stanAul5 *,,/5 s. J,B,/5 ?.elli9le s. ,>B,*.

+J6 %5 LER %&" <"&sti(l,'


#N!Sd %;ND;) ,adi=Toplum AS"5) KIF6IIEB6C&6& K&.WBY.E&FCW E&C sayfa
78t8n rit8elleriyle5 inan<laryla slVmPa Aen.eyen Aa. dinlerin slVmB?n0esi d?nemlerine ait tari1sel 'e ar9eoloKi9 Aulgulara rastland3 .aman ne d88n8leAilir[ slVmPn Au dinlerin e9le9ti9 Air t8re'i oldu3u muW yo9sa dinlerin <o9tannl Air 9?9enden te9tanrl Air ere3e y?neli9 teoloKileri i<inden Air 9esit alnm oldu3u mu d88n8leAilir[ Gu9usu. -o.iti'ist dinler tari1i anlaynda9i 9lasi9 ya9lam Au i9i se<ene9 arasnda 0iddi Air Oar9 g?rme.. &na g?re 1er i9isi de m8m98nd8r. T8r9iyePde SaAitler 1a99nda9i il9 -o-8ler Aa1isler5 -o.iti'ist <e'reler0e slVmPn 9endilerinden <o9 ey 9o-yalad3 dinlere Air ?me9 olma9 8.ere5 'e dolaysyla slVmPn aslnda5 dinler tari1ine ?nemli 1i< Air 9at9da Aulunmam oldu3unu is-atlama9 8.ere a<ld. !yn .amanda oryantali.min slVmPa Aa9nn ?nemli Air u3ra3n temsil eden Au g?r8le5 Air yandan da slVmPn5 e'rim0i dinler tari1inde9i Ru3ran- ge<ilenR yerine g?nderilmesi 1edeOlendi. 7u g?r8e g?re SaAitli9 'e Aen.er dinler slVmPa A?ylesi Air adres sa-tama9 i<in el'erili tari1sel mal.emeler sa3layaAilirlerdi. &ysa SaAitli9 'e Aen.eri dinler slVmPa Aen.edi9leri ?l<8de slVmPn 9endine ait dinler tari1i emasn Aelirgin 9lmada da1a ile'li olaAilirlerdi. 8n98 9endisi yeni 1i< Air ey getirmemi oldu3u5 Air risalet .in0irinin yaln.0a son Air 1al9asn temsil etti3i iddiasn tayan slVmPa Ai<im olara9 Aen.een Aulgular5 slVm tari1 yorumunu .ayOatma9tan <o9 g8<lendireAilirdi. !n0a9 Au olumlu sonu< an0a9 RslVm Tari1 YorumuRna

ilerli9 9a.andrlmas sayesinde m8m98n olaAilirdi.... SaAitlerin oriKinal dillerine 'a9O olan SN!S %;ND;)5 temel 9ayna9larna inere9 GurPanPda da 8< yerde atOta Aulunulan SaAitli3in tari1U geliimi5 9utsal 9ita-lar5 temel inan< esaslar5 iAadet sistemleri5 maAedleri 'e sosyal durumlar 8.erinde 9a-saml Air <almay deneme9tedir. %8nd8.P8n &IOord ;ni'ersitesi taraOndan yaynlanan 'e yine RMandaeanlarn G?9enleri5 Er9en Tari1leri 'e GurPanPda9i 'e HarranPda9i SaAitlerle li9ileriR ni irdeleyen T0e KnoMledge of :ife isimli eseri S*,,+T sa1asnda d8nyada il9 olma ?.elli3i tayor. Gu9usu. eser ayr0a Air slVmU Dinler Tari1i -aradigmasnn iyi Air 8r8n8 olma iddias da tayor.

S&SY&L&MG D;#;NME Y2NTEM


SosyoloKi 7ilimine %iri Ste-1en Eole e'. 7e9ir Demir9ol

VadiF@elseOe "S7N( ,::.::=C.JJ.6 =>> sayfa "". D8nya Sa'aPndan Au yana sosyoloKi de'rim ge<irmitir. 7u de'rimin esas5 sosyal da'ran Aetimleme9 'e yorumlama9 i<in5 <o3unlu9la ni0el olma9 8.ere5 artan ?nemin te0r8Ai 'erilere 'erilmi olmasdr. Prensi-te sosyoloKinin te0riiAU Air Ailim olageldi3i 'arsaylyorduW Oa9at uygulamada <o9 ya9n .amana 9adar5 Oi9irlerini is-at i<in di99atle se<ilen ?rne9leri 9ullanara9 Oi9irlerini is-at etmeye <alan 'e Oi9irlerini test etme9 i<in nadiren te0r8Ai 'eri to-layan teorisyenler alana 189metme9teydi.... Elini.de9i SosyoloKi9 D88nme Y?ntemi sosyoloKi Ailimine Air giri 9itaAdr 'e ?n0eli9le sosyoloKiye giri dersleri alan ?3ren0iler i<in ya.lmtr. Deneysel sosyal aratrmalar 9onusuna yeni Aalayan ?3ren0iye5 9a'ramsal Air anlay sa3lamas i<in 1a.rlanmtrW 1em ni0el 'e 1em de nitel deneysel 'erilerin anali.inde 9ullanlan mant3 'urgular. Ya.arnn *6 yl Aoyun0a ?3retti3i RsosyoloKiye giriR 'e Raratrma metotlarR deneyimleri 9endisini5 sosyoloKi derslerinin i9i temel ama0 olmaldr sonu0una ulatrmtr( nsan da'ranlarnn sosyoloKi9 yorumlan 1a99nda neyin Aelirgin oldu3unu ?3ren0iye ?3retme9 'e yine sosyologlarn 9ulland9lar metotlarn do3ru 'eya yanl olu- olmad3na 9arar 'ermeyi onlara ?3retme9tir. 7u 9ita?3ren0ilere 9endileri aratrma ya-malarn ?3retmeyi 1edeO edinmeme9tedir5 an0a9 ?3ren0ilerin o9uya0a9lar te0r8Ai aratrmalar anlamalarn 1edeO edinme9tedir. 7u ama0a ulama9 i<in de di99atler metodoloKi9 y?ntemlerin esaslarn oluturan mant3a yo3unlatrlm 'e matemati9 Oorm8llerinin5 giriOt terminoloKilerin 'e a<9 istatisti9i terimlerin 9ullanlmasndan5 9a<nlmtr.

. . "7M H!LD$NP$N "L"M VE @"G" D;NY!S"


P &@ D . !HMET ! SL!N ,adi=+elsefe AS"5 KIF6IIEB6IF6C K&.WBY.E&F.IJ JKH sayfa
Ani HaldunPun slam 98lt8r 'e uygarl3nn temel 0e-1eleri 'e ana sorunlar 8.erinde9i inanlma. .enginli9te9i g?r8leri Aug8n de g8n0elli3ini 9oruma9tadr. *,,>Plarn slam d8nyasnda Au g?r8lerinden en <o9 g8n0elli9 tar giAi g?r8neni 1er1alde slamPda dinle siyaset aras ili9iler -roAlemi 8.erinde9i 9uramdr. GitaAn in0elenmesinde g?r8le0e3i 8.ere Ani Haldun slamP ?.8 itiAariyle Air -rati9 OelseOe5 da1a ?.el olara9 Air eriat5 Air yasa olara9 g?rme9te gere9 Oilo.oOlar5 gere9se Aug8n slamP ?.8 itiAariyle Air siyaset olara9 yorumlama9 isteyen <a3da islam0larn A8y89 Air 9smyla

g?r8 Airli3i i<inde Aulunma9tadr. 7ununla Airli9te Ani HaldunPun ana g?.lemi 'eya iddias PeygamAer 'e il9 d?rt 1aliOe d?nemi dnda slam de'letinin 'ar olmad35 slam to-lumlarnda ortada 'ar olan de'letin ger<e9te Air m8l9 de'leti5 Air 1anedan de'leti5 Air g8< de'leti S-oDerBstateT oldu3udur. Ani Haldun Air yandan 9lasi9 S8nnU g?r88ne uygun olara9 slamPn teo9rati9 altn <a3na ?.lemini dile getirir9en5 ?A8r yandan durumun Au e9il almasnda insanUB do3al Oa9t?rlerin rol8n8 g?reAile0e9 9adar so3u99anldr. slamPn siyasal o9unmas y?n8nde9i tale-lerin tari1te rastlanmad9 Air yo3unlu9la yeniden 0anlandrld3 g8n8m8.de Ani HaldunPun dinle siyaset5 dinle de'let aras ili9iler 9onusunda9i d88nmeleri da'et ede0e3i 8-1esi.dir. 7u eser genel olara9 Ani HaldunPun ilmU 'e Oi9rU d8nyas5 da1a ?.el olara9 ise OelseOe B din ili9ileri 9onusunda9i d88n0elerinin Air ta1lil 'e de3erlendirmesini ya-ma9 ama0n tama9tadr.

Samuel P. Huntington V. D. Medeniyetler atmas Gita-lar5 uygarl3a yol g?steren 9lardr.

http://genclikcephesi.blogspot.com

You might also like