You are on page 1of 5

Giri Bir dnme biimi olarak hibir deer tanmayan grlerin ortak ad olan nihilizmdir.

Nihilizm, aslnda anlamszlk, boluk ve hilik duygularnn telkin ettii bir dnme ve yaama biimini ifade eder. Batl dnce ve yaama biimlerine zglenmedii srece ok daha gerilere Budacla kadar- gtrlebilecek bir anlama sahiptir. Bu anlamda nihilizm, hangi dnemde ve nerede olursa olsun,insanlarn bal kaldklar en yksek deer ve ideallerin ilevlerini yerine getirmediklerinde ortaya kan bir ruh durumuna elik eden bir yaama ve dnme biimidir. Bu nedenle de bir varolu sorunudur. Varolusal bir sorun olarak nihilizm, varoluun anlamszlk, bounalk ve hiliine iaret eder. Klasik anlamyla bir reti ve dnme biimi olarak alndnda nihilizmin anlam budur. Ancak nihilizmin, bu varolusal sorunu da iine alan tarihsel bir olay olarak grld bir baka anlam daha vardr. Bu anlamyla nihilizm, tarihsel-kltrel yaamn temelini, dolaysyla zeminini kaybetmesine; bu yaam mmkn klan ve besleyen deerlerin deersizlemelerine ve bylece de kltrel-tarihsel yaamn zlmesine iaret eder. Nietzschenin tanmlayp anlatmay stlendii nihilizm de bu anlamdadr.Nietzschenin dncesinde nihilizm, tarihsel bir olay olarak grnr: nihilizm, tarih-sel bir devinimdir; birinin birine kar savunduu bir gr, bir reti deildir. Aslnda z itibariyle nihilizm, Bat tarihinin temel olaydr. Bunun iin Nietzsche, Bat kltr ve dnce tarihinin seyrini, metafizik bakmdan nihilizmin serimlenmesi, ykselmesi olarak okur (Heidegger, 2001: 11-19). Bu nedenle nihilizm, Batl yaama ve dnme biimlerinin gelimesiyle yakndan ilgilidir. ki bin yllk Bat kltr ve dnce tarihinin bir yazgsdr. Nietzschenin Nihilizmi Nietzsche, nihilizmi en ak ve dorudan G stenci adl almasnda tanmlyor; hem de birka yerde: nihilizm, en yksek deerlerin deerlerini yitirmi olmalar, herhangi bir ama ya da hedef konulamamasdr. Varoluun en yksek deerlerden biri ile savunulamayaca inanc ve bir te dnya ya da kendinde eyler dnyas varsaymaya hakkmzn olmadnn idrak edilmesidir (s. 3). Hakikatin ve kendinde eylerin var olmad, eylerin mutlak bir doaya sahip olmadklarnn kabul edilmesiyle her eyin anlamsz olarak grlmesi; hibir eye anlam verilememesi ile ortaya kan hastalkl bir gei dnemidir (s. 13). nceki hedeflerin ve deerlerin kusurlarnn ve yetersizliklerinin farkna varan gl bir ruh halinin ya da bunun farkna vard halde hibir etkide bulunamayan, sadece onlara inancn yitirmi olarak onlar arasndaki savaa seyirci kalan ve zlmelerine engel olamayan zayf bir ruh halinin iaretidir (s. 22-23). Ksaca btn deerlerin deerlerini yitirmi olmalar ve bunun bilincine varlm olmasdr. Nietzschenin nihilizme ykledii bu anlamlarn her biri, yaamn bir sr hayali nedenler, etkiler, varlklar, doa bilimi, psikoloji, ereksellikler yoluyla yadsnmakta ve deersizletirilmekte olduu anlayndan hareket eder. Nietzscheye gre modernlie ilikin bu uydurmalar, gereklii ve yaam sahteletirdikleri, deersizletirdikleri ve yadsdklar iin yaama dmandr (Nietzsche, 1995: 25-26). Bu uydurmalar arasnda yaam bir grn olarak temsil edilir ve gerek d hale getirilir: deer asndan yaam bir hitir, baka bir ifadeyle yaam bir hilik deeri kazanr. Deerler yaamdan stn tutulur, sonunda yaam yadsnr. Buna gre nihilizm, hem yaama atfedilen deersizlik ve hilik deerini hem de yaama bu hilik deerini veren stn deerlerde kendini gsteren hilik istencini dile getirir. Nietzschenin nihilizme ykledii en temel anlam budur. Ama daha gndelik, daha yaygn anlamyla nihilizm, bir tepkidir; duyust bir dnyaya ve en stn deerlere, baka bir dnyaya -felsefede bir kendinde eyler dnyasna, hakiki, gerek dnya dncesine; dinde lmden sonraki bir dnyaya, dolaysyla Tanrya, ze, iyi, hakiki olana- bir tepkidir. Baka bir ifadeyle birer uydurma ve kurmaca olduklar iin ne var ne de gerek olan eylere bir tepkidir (Deleuze, 1983: 147-148). Yukardaki tanmlarn hepsi, yaamn yadsnmas ortak paydasnda birleiyor. Bu nedenle Nietzsche nihilizmi kalkanna yaamn yadsnmasn kazm olan bir felsefe olarak tanmlyor. O halde nihilizm, deerlerin deersizlemesi ile balayan, yaamn hor grlmesi, deersizlemesi ve sonunda yadsnmas ile son bulan bir yaama ve dnme biimini ifade ediyor. Bu

anlamyla nihilizm, z itibariyle en yksek deerleri deerden drme, bir rtme, ykma olarak grnr. Sadece bu ynyle alndnda nihilizm, olumsuz bir anlama sahiptir. Ama Bat tarihinin temel sreci olmas bakmndan bu tarihin i yasas; i mant olarak dnldnde, nihilizmin sadece bir k ya da bir ykm ifade etmedii grlecektir. imdiye kadarki en yksek deerler dnyas, deerden drlmtr, ama dnyann kendisi yerinde kalmakta ve yeni deerler koyulmasn gerektirmektedir. Bu bakmdan nihilizm, imdiye kadarki en yksek deerleri, btnyle yeniden deerlendirme bilincini uyandrm olmasyla olumlu bir anlama da sahiptir. Avrupa kltr tarihinin byk deer ve ideallerinin en son mantksal sonucunu temsil eden nihilizm, imdiye kadar sahip olunan deerlerin nihai sonucudur. Byle olduu iin de Bat kltr tarihinin kanlmaz bir yazgs olarak gelip atan, bunun iin de zorunlulukla yaanmas, yzleilmesi gereken tarihsel bir olaydr (Nietzsche, 1968: 2, 4). Nihilizm, imdiye kadarki en yksek deer ve ideallerin ortaya koyduu hatal bir deer sisteminin ve en sonunda kendi deerini dren ve insani bilincin birok seviyesinde hilik deneyimine neden olan yanl bir deer sisteminin sonucudur. Baka bir ifadeyle on dokuzuncu yzyl ve onu takip eden iki yzyln anlatlabilecek olgunlua ulam karakteristik deer hastaldr. Nietzschenin anlatmay stlendii ey, tam da Bat kltrnn yazgs olan bu hastalkl durumdur: Her tarihsel dnemde olduu gibi, bu dnemin de bir krlma ya da dnm noktas olduunun farknda olan Nietzsche, bakn iinde bulunduu aa evirmektedir. ine atldklar an bir hastalktan ac eker gibi, genlie ac ektirdiini syler. Bu a, zaaflaryla ve glkleriyle, byk bir kntnn, zlmenin ve azalan canlln adr. Bu an en byk zellii, dalma, yani belirsizliktir. Ona gre bu ada hibir ey ayaklar stnde salam durmuyor ve her ey kendine tam inantan yoksun grnyor. Kaygan ve her eyin tehlikeli olduu bir yolda yrmek, bu an yaamn nitelendiriyor. Avrupa kltrnn bu durumu Nietzscheyi endielendirmekte ve onun imdiye kadar egemen olmu her trl deerden yz evirmesine ve onlarn bsbtn yeniden deerlendirilmesi talebinde bulunmasna neden olmaktadr. Nietzschenin byk endiesini ve o gne kadar grlmemi taleplerini ortaya karan, iinde bulunduu zaman geni bir perspektiften anlama abas ve bu abasnda gsterdii ak grlldr. Nietzsche, Avrupa kltrnn durumunu drste ve eip bkmeden herkese duyurma cesaretini gsterir: Avrupa kltrmzn tamam der Nietzsche, Sanki bir felakete doru gider gibi hareket etmektedir; tpk sona varmak isteyen, artk dnmeyen bir rmak gibi (s. 2). Nietzsche, Batl kltrn on dokuzuncu yzyldaki krizine aklk getirmek ve yeni bir felsefenin yeni bir dn biiminin yolunu amak amacyla, bir yandan eski alara, antik dnyaya, Hindistana, Hristiyanla, Rnesansa, Reformasyona, Aydnlanmaya ve modern halklara kadar uzanan genilikte bir okuma yapar (Bkz. Nietzsche, 1968: 57-134); dier taraftan da o dneme kadar egemen olmu olan deerlerin topyekn bir eletirisine giriir. Bu eletiri, deerlerin zemini olarak felsefe, din ve bu ikisi tarafndan oluturulmu ahlaka ynelir. Bu eletirilerinde Nietzsche, srarla unu vurgular: Batl dnce ve yaama biimlerinin yazgs olan bu tarihin yol haritas Platon ve onun yorumlar ile halkn Pltonculuu olan Hristiyanlk tarafndan izilmitir. Platonun saf ruhu ve kendi bana iyiyi icad ile balayan hastalk, Pltonculukla kark Hristiyan ahlak yorumlaryla katlanarak gelimi ve Avrupada, yeryznde daha nce ei grlmemi bir ruh gerginlii yaratmtr. Bu tarihsel yolculuun nihilizme doru gelimesinden, uzunca bir tarihe sahip olan ve hala tehlikeli servenlere kkrtan hakikat istemi sorumludur (Nietzsche, 1990 a: 12, 15, 23). Hakikat felsefe ile din tarafndan talep edilmektedir. Dolaysyla Bat dnyasnn iine dt sapknlk ve yozlamadan bo hakikat istemi kadar onu talep eden felsefe ve din de sorumludur. Bu yzden Nietzsche kendi zamanna kadar egemen olmu en yksek deerlerin kayna olarak din, felsefe ve ahlak sorgulamaya giriir. Nietzschenin felsefe ve dinle savann ve ykm ihtirasnn nedeni de budur. Nietzscheye gre Bat kltr tarihi, insann metafiziksel, dini, ahlaki ierimlere sahip etkili yanlglar araclyla evcilletirilmesi ynnde yol almaktadr: neredeyse unutulmu, vahi ve kuralsz bir doa gc olarak insandan, sosyallemi, itaat eden kle ruhlu, evcilletirilmi bir insana doru. 1 Bu, en vahi tutkularn kontrol altna alnd eski alarla en lml ve en yumuak olan amz arasndaki farkll gzler nne serer. Ancak eski alarda yaananlar varoluumuzun n kouludur. Nietzscheye gre, varoluumuzu kendisine borlu olduumuz, zmz oluturan olaylardan unu anlamamz gerekir: btn byk eyler sonsuz talepleriyle kendilerini insanln yreine yazdrabilmek iin dnya zerinde devasa byklkleriyle, korku salc ucube antlar ol arak dolarlar. Bu ucube antlar, domac felsefelerdir. Bu trden dogmac felsefelerin nde gelenleri, Asyadaki Vedanta retisi, Avrupadaki Pltonculuktur. Gelmi gemi hatalarn en kts, en uzun

sreli ykc, en tehlikeli olan olmalarna ramen domac hata, kendisiyle giritiimiz kavgada bizim elimizi glendirmitir. Dahas bu hatann etkilerini ortadan kaldrdmzda, bu gne kadar kazanlm olan tm olumlu eyleri de kaybetmi oluruz (Nietzsche, 1990a: 12). te bunun iin gemile imdiyi birlikte dnmemiz gerekir. Ama Nietzsche u anda ne olduunu sormaktadr. inde bulunulan her zaman dilimi, zaman gelen eyin kavranlmasyla anlalabilir. Nietzscheye gre on dokuzuncu yzylda olup-biten ey, kltrn yok edilmesinin iaretleriyle dolu olan isel rme ve zlmedir. Nietzschenin ifadeleriyle hibir ey ayaklar zerinde salam durmamakta ya da ke sin bir inanca dayanmamaktadr. imdiye kadar strap ya da mutsuzluun areleri Tanr, ahlak ve boyun eme olarak grld iin tehlike bymemitir, ama nihilizmin ykseliini bu areler de nleyememitir. nk bu arelerin yannda felsefi grlerin uzun sren kavgalar, btn felsefelere pheyle baklan bir ruhsal durumu, bitkinlii beraberinde getirmitir (Niet zsche 1968: 55). Nereye doru olduu bilinmeyen esrarengiz bir d yaanmakta; boluk ve anlamszlk, kendi kendini uyuturma ve nedeni irade zayfl olan sarholukla rtbas edilmeye allmaktadr (s. 28 29). Tm bunlar nihilizmden kurtulu abas olarak grlmtr, ama baarsz olunmutur. Hatta bu yndeki giriimler, problemi daha da keskinletirmitir. Bu duruma neden olan deerleri yeniden deerlendirmeden nihilizme aba aramak bouna olacaktr. Nietzscheye gre bu a, kendisinin ne olduunu bilemedii gibi, durumunun nereden kaynaklandn da kavrayamamaktadr. Gerekte insanlar, aslnda ne olduunun farknda bile deillerdir (Jaspers, 2008: 378). Nietzschenin abas srekli olarak kaybolan birlik telosu daha fazla k dedii ana ilikin aklamalar asl btnlk ve derinliine, onun ne olmutur da byle bir yaam ve dn biimi egemen olmutur? sorusuna verdii cevap ile kavumu olacaktr. Olan udur: inanszlk gerek olmutur. 2 Nietzschenin zl deyii ile Tanr lmtr (2003a: 125). a anlayabilmek iin bu zl ifade biiminin kavranmas gerekir. Bu durumda Nietzscheci nihilizmin asl karakteri, bir tr inan krizi olarak belirlenebilir. Her inan der Nietzsche, bir eyi gerek olarak dnmektir. (1968:15) Ama basite ifade edildiinde, hibir ey gerek deildir; ya da hibir gerek dnya yoktur. Bu yzden nihilizmin en ar biimi, her inancn, her gerek-bir ey-dnmenin zorunlu olarak yanl olduu biimindeki anlay olacaktr. On dokuzuncu yzyla kadar arzu edilen, aranlan en yksek vasflar, en stn deerler, en yksek mkemmellik hep Tanr ile birlikte dnlmtr. Tanr, verili bir hakikat olarak en yksek noktada grlm-tr: Tanr gibi olmak, Tanrda yok olmak binlerce yldan beri en naif, en ikna edici aranlan vasflar olarak sunulmutur. Ama Tanrnn lmnden sonra elde kalan tek ey, kiinin gerekliini kabul etmektir; ancak kiinin gerekliini kabul etme alkanl da unutulmu olduu iin, ateist olunmutur (s. 17). Ne var ki, inanszlk da nihilizme bir are olamamaktadr. Nihilizm kapda beklemektedir: kknden beslendii srece yeer-meye hazr olan bir aa gibi; hem de daha derinlere kk salarak

G STEM G stemi, Nietzschenin felsefesindeki en nemli dncedir. Bu dnceyi iki kaynaktan gelitirir: Schopenhauerin ve Eski Yunanllarn dn hayatlarndan. Schopenhauer, dnyann ok gl ve kr olan tek bir istem tarafndan ynetildii eklindeki eski dou inancn devralmt. Nietzsche, bu fikrin iindeki potansiyeli grr ve onu insan ilikilerine uyarlar. Nietzsche, anlattna gre, Yunan Kltrn aratrrken, Yunanllar harekete geirenin herhangi bir yararl ey veya dorudan bir avantajn deil, g ve iktidar elde etmeye ynelik bir aba olduunu fark eder. Nietzsche bundan, tm insanln g ve iktidar istemi tarafndan ynlendirildii sonucunu karr. Ona gre, tm eylemlerimizin temel drts ite bu enerji kaynandan beslenir. G istemi ounlukla baka birtakm ekillerde, yani ekil deitirerek, ortaya kyor, ancak daima mevcuttu. Hristiyanlk, ngrd tevazu, sevgi ve merhamet ile grne gre daima tersini iddia etmekteydi. Gerekte bu, hastalkl bir sapknlktan baka bir ey deildi. Hristiyanlk, Romallarn kle zihniyetinden domu ve bu kle zihniyetini hibir zaman stnden atamamt. Hristiyanln g ve iktidar istemi, srlar daha kolay anlalabilir gl kiilerin deil, kle olanlarn istemiydi. Nietzsche, insanlarn gelitirdii kalplar analiz etmeye soyunduunda, onun g istemi ok yararl bir ara olarak ortaya kar. Eskiden soylu ve saygdeer bir fedakrlktan kaynakland sanlan eylemler, Nietzsche tarafndan hasta ve yozlam eylemler olarak deifre ediliyordu. Ne var ki Nietzschenin felsefe yapma eylemi, iki itiraza yant vermemektedir. Eer tek lek g istemiyse, nasl oluyor da, o istemin dorultularna uymak istemeyen eylemler, ktden baka bir ey olabiliyorlar? Ve azizlerin g istemlerini bakalar zerinde deil de, kendileri zerinde uyguladklar sav, bu dnceyi yle ok ynl uygulayabilme imkn veriyor ki, sonunda bu dnce bizlere hemen hemen hibir eyi aklayamamaktadr. kincisi, Nietzschenin g istemi ok dngsel bir dnce: Evreni anlamaabamz eer g isteminden esinleniyorsa, o zaman Nietzschenin g istemine dair tasarm phesiz evrenianlama abasndan kaynaklanyor. Ama brakalm, bu derin ve ayn zamanda tehlikeli fikirle ilgili son sz Nietzschenin kendisi sylesin: G ve iktidar hrs deiiklie urad, ama o ayn yanarda hl yanp duruyor; sabrszlk ve snrsz sevgi kurban istiyor ve nceleri tanr akna yaplan eyler, imdilerde para uruna yaplyor ki, buda en yksek g ve iktidar duygusu ve iyi hissetmeyi salyor. (Sabah Alacas, 20 BENG DN Nietzscheye gre, bizler u anki varoluumuz daima tekrar edecekmi ve bizler, yaadmz her an sonsuza dek tekrar ve tekrar yaamak zorunda olacakmz gibi davranmalyz. Aslnda burada sz konusu olan ey, metafiziksel-ahlaksal bir fabldr. Ama Nietzsche ona, kendisi buna inanyormu gibi, ok yksek bir deer bimemiz gerektii konusunda srar ediyordu. Onu bir insan yceliinin forml olarak tasvir ediyordu. Nietzsche, ann nemini ar derecede romantik bir slpla vurgulaynn, hayat doyasya yaamaya dair bir uyar olarak anlalmasn ister. Gelip geici iirsel bir fikir gzyle baklrsa bu dnce belirli bir potansiyele sahip. Ama felsefi ve ahlaki adan yaplacak bir incelemede bu dncenin tutunabilirlik pek bir yan yok. Hayat younluuna yaa eklindeki klie, tartlabilir bir fikri ierse de, hi deilse belirli bir ktleye sahiptir. Ama sonsuz geri dn ile ilgili dncenin, biraz derine inerek irdelendiinde tamamen nemsiz olduu ortaya kar. Tekrar eden yaamlarmzdan her birini hatrlyor muyuz? Eer bu mmknse, kesinlikle, kesinlikle bizim iin baz eyler deiirdi. Ama deilse, daha nceki varolularmzn bizler iin hibir deeri yok. iirsel bir grnt, ok byleyici olsa dahi, eer, Nietzsche tarafndan tasarland gibi, bir prensip olarak kullanlacaksa, daha fazla ierie sahip olmaldr BENG DN Nietzschenin stinsan ile Amerikan karikatr dnyasnda, peleriniyle gkyznde uan Spermen arasnda kesinlikle hibir iliki yoktur. Eer stinsan Nietzsche, isim babas olduu bu karikatr kahramannn sahip olduu bu karikatr kahramannn sahip olduu mizahn en azndan birazna sahip olsayd, bu kendisi iin iyi olabilirdi. Clark Kent hi deilse, dnyadaki ktleri ve iyileri etkisine sokmaya alt saf bir ahlakn adna alyor. Nietzschenin stinsan bu tr zahmetlerde bulunmuyor bile. Onun stinsan iin tekbir ahlaki prensip vardr: g istemi. Ancak, Nietzschenin Spermeni, iinde en az o karikatr dnyasndaki kadar ok basit tiplerin bulunduu bir dnyann iinden douyor. stinsan prototipi Nietzschenin dayanlmaz derecede skc, ama tehlikeli ve psikosomatiksemptomlar olan Zerdttr. tiraf edilmeli ki, Zerdt ile ilgili hikye mecazidir ve davran kalplarnaiaret eder. Ama sa peygamber de benzetmeler yaparak konuurdu ve onun dada

verdii vaazlarda da ocuksu bir yalnlk vardr. Onlarn derin anlamlarn idrak etmemiz ise, onlar zerinde dnmemize baldr.Ne var ki Zerdt benzetmesi ocuksu bir basitliktedir, stne defalarca kafa patlatsanz da. Her eye ramenyine de nemli bir mesaj ierir. Nietzschenin vaazn yapt ey, Hristiyanlk deerlerinin knden baka bir ey deildir: Ona gre her insan, tanrsz dnyasnda, bulunduu her eylemin tm sorumluluunustlenmelidir. Prangalara vurulmam bir zgrlkte kendi deerlerini bulmaldr. ster tanrsal, ister bakadoa gleri tarafndan olsun, bulunduu eylemler iin hibir ceza sz konusu deildir. Nietzsche bunda, 20.Yzyl insannn varoluu durumunu gryordu. Ne yazk ki, bu tr koullar altnda nasl davranlmasgerektii konusunda da grler belirmitir. Nietzscheye gre, Zerdtn izledii yol eklinde gsterilenkurallar kendisine yn belleyecek insanlar stinsan olacaklard. Byle Buyurdu Zerdtte Nietzsche kitaptaki kahraman araclyla yle der: Maymun, insan iinnedir ? Bir kahkaha veya ac veren bir utan. Ve ite stinsan iin insan da byledir: bir kahkaha veya ac veren bir utan. (Zerdtn nsz 3) Baka bir yerinde yle buyurur: nsanln hedefi onun sonu deil,olsa olsa insanln en iyi rnekleri olabilir. (Tarihin Yarar ve Zarar stne, 9) Nietzsche bu balamda aklszca davranarak stinsann soyluluk ve kan gibi gevek dncelerle birletirir. Ama o, bunu rk bir ekilde anlamamaktadr. G steminde yle yazar. Sadece doutan ve soydan asillik vardr. (Ben burada von unvanndan ve Gotha takviminden (.n. Dou Almanyada bir kent bahsetmiyorum: Eek olanlar iin belirtme ihtiyac duydum da) Baka bir yerinde de yle der: Platon, Pascal, Spinoza ve Goethe den bahsettiimde, onlarn kannn benimkinde gezdiini biliyorum.Nietzschenin gznde bir Yunanl, bir Fransz, bir Portekiz Musevsi ve bir Alman, stinsan ile ayn derecede kan bana sahip Buna ramen rk lobi Nietzschenin stinsann ald be kendisinde yorumlad. nce antisemitistler, sonra da faistler ilerine gelen blmlere atfta bulundu. Dncelerinin gevek ba ki Nietzschenin felsefi eylemi iin bu tipik bir zellik, onun felaketi oldu. Nietzschenin felsefesi gzden dt, nk yirminci yzyln ilk yarsnda grotesk bir ekilde ktye kullanld. Bugn stinsan hakknda, Nietzschenin onu anlad ekilde konumak neredeyse imknsz hale geldi. Yazlarnn poetik-fragmatik zellii kastl arptmalar iin ne yazk ki fazlaca bir hareket alan tanmaktadr. ok kr ki Nietzsche bize stinsan glnesi bir konuma ekebilmenin frsatn da tand ki bu da gnmze en uygun den tepkidir belki de

You might also like