Kant ve Heideggerde zgrlk Sorunu 2008/11

>?

Zehragl AKIN*

Kant ve Heideggerde zgrlk Sorunu

zet
Heidegger, zgrlk sorununda Kant denebilecek nedensel ol a!an bir bak"a sahi#tir$ %ununla birlikte Heidegger iin zgrlk& Kant'ta oldu(u gibi a a#riori bir ahlak !asasnda da te ellen e ektedir$ Heidegger, Kant'tan )arkl olarak zgrl( ontolo*ik bir te elde akla aktadr$ %u noktada +zgrlk& kendi zn kendisinde ta" a!an sonlu ,asein'n ek-statik olagel esinin !ksdr$

Anahtar Terimler
+zgrlk, .k-sistenz, .k-statik Za ansallk, Za anlandr a /iti sellik, +zerklik, Ko#ernik ,e0ri i$

Das Freiheitsproblem Bei Kant und Heidegger

usammen!assung
I %ezug au) das 1reiheits#roble hat Heidegger eine 2kantisch' zu bezeichnende, nicht-kausale 3ers#ekti0e$ ,ie 1reiheit ist die absolute 4nabh5ngigkeit des ,aseins, 6elches als die .r))nungsgeschichte des An)angs in die 7elt geschleudert 6urde, das .ntneh en der eigenen 8esetze 0on sich selbst$ ,aneben ist die 1reiheit )r Heidegger genauso 6ie bei Kant nicht a #riori in eine 9ernun)tgesetz begrndet$ Anders als bei Kant erkl5rt Heidegger die 1reiheit au) eine ontologischen 8rund$ An diese 3unkt ist die 1reiheit die 8eschichte des Zus5tzlich-:tatisch-7erdens des ,aseins$

S"hlssel#$rter
,ie 1reiheit, .k-sistence, .k-statisch, ,ie Zeitlichkeit, ,ie Zeitigung, ;e #oralit5t, Autono ie, ,ie Ko#ernikische 7endung$

/rd$ ,o$ ,r$& <ersin =ni0ersitesi 1en-.debi!at 1akltesi 1else)e %l $

Kant ve Heideggerde zgrlk Sorunu

>N

2008/11

%iri&
@nsann zgr olu# ol ad(na ili"kin soru )else)e tarihine ikindir$ :oru, )arkl dne lerde )arkl ka0ra atlar altnda irdelen ekle birlikte, soru!a e#iste olo*ik dzle de !ant 0erile e!ece(ini s!le!en Kant 0e zgrl( 0arlk 0e hilik kutu#lulu(unda, insann kendi d"nda dur asna kar"lk gelen ek-statik tasar sal 0arl(ndan hareketle, za ansal olarak te ellendiren Heidegger'de asl anla 0e ieri(ine ka0u" aktadr$ %u ba(la da akalede ilkin, zgrlk sorununun Kant'taki al 0e za an ka0ra !la olan ba(ntsna de(inilecek$ ,aha sonra, Kant'n do(rusal-ard"k za an tasar nn Heidegger'in ekstatik-tasar sal za an anla!"na etkisi her iki d"nrn zgrlk sorununa !akla" lar ere0esinde aklanacaktr$ <akalede sorun edinilen za an 0e zgrlk ka0ra larnn i"leni"inde Kant 0e Heidegger'in z le elerinden hareket edilecektir$

'(
%ilindi(i gibi Kant, geleneksel eta)izi(in sa0larn ele"tir ek 0e akl zn snrlarn gster ek a ac!la !azd( Salt Akln Eletirisinde bilgi izde sezgi 0e ka0ra ol ak zere iki !n oldu(unu belirt i"tir$ %ilgi, du!arll( zn a#riori )or larnn& za an 0e ekan sezgilerinin sa) anla a !etisinin a#riori )or lar olan kategoriler ile birlikteli(inden kurul aktadr$ +zne'nin kendi bilgi !etilerine ncel olan a#riori )or larla bilgisini kur as olgusunu Kant, ASalt Akln EletirisiBnin nsznde % CCII'de belirt i" oldu(u AKo#ernik ,e0ri iBne e" tut u"tur DKant,EFFGHI?J$ Ko#erniki dn" olarak nitelendirdi(i bu de0ri i!le Kant, zne!i bilgi edin e srecinde !eniden e0renin erkezine !erle"tir i" 0e dn!a! tasarla!" "ekli izi ta a en zne!e u!arla "& za an sezgisi!le snrla "tr$ ,ene!i de 0erilen bilginin nesnelli(i ile dene!i den ba( sz anla a !eti izdeki zorunlulu(u, her iki bilgi !etisi arasnda k#r kurarak a" a!a al"an Kant, geleneksel )else)enin Anesne!i nasl bili!oruzKB sorusu !erine Azne nesnesini nasl bili!orKB sorusunu geir i"tir$ Kant 8elenekle olan a!r nda bil e edi inde znenin konu una 0urgu !a# "tr$ ,ene!i ledi(i nesnelerin bilincine kendi !oru la a !a#larn katan zne, #asi) 0e alc de(il etkindir$ %u noktada Kant'n zne!i a"knsal DtransendentalJ olarak !oru la " ol as, erkezi bir ne e sahi#tir$ Kant'n bilgi kura nn zn olu"turan a"knsal zne anla!" bilginin, znenin Abilgi!i kuranB etkinli(i ile gerekle"ti(i d"ncesine da!an aktadr$ Kant'n kendisinin ASalt Akln EletirisiBnin nsznde 0urgulad( bu d"ncesinin z, AzneBnin bilgi edin e etkinli(inde erkeze aln as 0e bu etkinli(i aracl(!la nesnesini kur as& Kant'n kendi ter inolo*isine ait ka0ra larla i)ade edecek olursak, Aanla a !etisinin za an sezgisinin ka#sa!cl(na ba(l a a#riori !asalarn do(a!a bu!ur asdrB DKant,EFF>HLIJ$ Mnk Kant'a gre za an tasar , znede a priori olarak te elde !er al aktadr$ Kant za ann a#riori sa) bir sezgi oldu(unu, onun dene!i den ka!naklanan bir tasar ol a as!la akla aktadr$ ;a tersine za an tasar dn!a!a ili"kin t dene!i i izin olanakl ko"uludur$ %una gre, Kant'n )eno enler alan olarak nitelendirdi(i teorik akln alan& znenin bili"sel dene!i ini !a#landran alg 0e ka0ra lar za an sezgisine da!anr$ %u nedenle Kant'ta za an tasar na ba(l olan )eno enal alann geerlili(i a #riori za an sezgisinin ka#sa!cl(na ba(ldr 0e za an tasar ile snrldr$

Kant ve Heideggerde zgrlk Sorunu 2008/11

>>

A%ir bilgi nesnelerle hangi ki#te 0e hangi ara !olu!la ili"kili olursa olsun onlarla dola!szca ili"kisini sa(la!an 0e t d"ncenin ara olarak gz nnde tuttu(u "e! sezgidirB DKant, EFFGH>E, AEF, %??$J$ AA"knsal .stetikBe giri"in ilk #aragra)ndan alnan bu alntda Kant, insan bilgisine zorunlu olarak ne!in ait oldu(unu akla aktadr$ Kant, genel olarak bilgi 0e bilginin birincil zsel karakteri ile ilgili !a# " oldu(u bu akla ada, btn d"nceleri izin !alnzca ara oldu(unu 0e za an sezgisine hiz et et ede durdu(unu s!le ektedir$ 8eri Kant'ta anla a !etisi dene!i in kurulu"unda ne li bir !ere sahi# olsa da Onk bilgileri iz dene!i den do( az- bilginin olu"turul asnda !ine de ncelik dene!i dedir$ Mnk Kant Ddene!i den do(sun !a da do( asnJ t bilgileri izin dene!i le ba"lad(n sa0la aktadr$ A%ize, ne nesne olarak 0erili!orsa, sezgi de 0eril elidir$ %izi btn sezgileri iz !alnzca du!u aracl(!la olu"turulur, )akat anlak sez ez !alnzca !anstrB DKant, EFNEH>IJ$ Kant'n bu te el tezinde ncelik, AsezgiBnin, !ani za an tasar nn btn insan bilgisinin te el ko"ulu ol asdr$ %u ise d"n enin znde sezgisel& za ansal oldu(u anla na gel ektedir$ %u noktada Heidegger, sezginin Abizi nesne!le do(rudan ili"ki!e sokan bil e !etisiB DKant, EFFGHP?, %??J oldu(una ili"kin Kant s!le e katl akta 0e Kant ve Metafizik ProblemiBnde bil enin te elde AsezgiB oldu(unu D.rkennen ist #ri 5r AnschauungJ s!le ektedir DEFQLHIEJ$ %urada ne karl as gereken d"nce her iki d"nrn za an anla!"larnn zgrlk sorununa !akla" larnda te el olu"tur asdr$ Kant za an Ateorik aklBda te ellendir ektedir$ Kant'n teorik akl olarak nitelendirdi(i 0e a #riori sezgi bii leri Dza an 0e ekanJ ile anla a !etisinin ka0ra larn DkategorilerJ iine alan anla a !etisi, dene!i snrnn tesine gee ez$ ,ene!i e za an sezgisi aracl(!la snr izen Kant, bu nedenle teorik akln alannn bilgisini 0e bu alanla ilgili akl !rt eleri za an ko"uluna ba(la "tr DEFFG, %?NNH ??GJ$ %u noktada insan bilgisini za ansal olan 0e ol a!an di!e iki!e a!ran Kant'n, teorik 0e #ratik akl a!r nda te ellendirdi(i )eno en 0e nu en a!r da znde za an erkezlidir$ Kant, )eno enal alan olarak nitelendirdi(i dene!i leri izin !a#land( alan za an !kle leri!le aklarken, nu enal alan ahlaki !arglar zn ka#sa!cl(na ba(ldr$ Kant'ta bu iki )arkl dzle & za an 0e do(al nedenselli(in hk srd( )eno enler dn!as 0e ahlaki e!le leri izi ta"!an zgrl(n hk srd( nu enler dn!as ontolo*ik olarak birbirinden )arkldr$ Kant'ta bil e& znde dene!i seldir, dene!i in za ansal !a#s ise do(al nedenselli(i ier ektedir$ Kant'a gre nedensellik A DRJ olanakl dene!i in, e" de!i"le za ansal ard"klk iindeki ili"kileri asndan grnglerin nesnel bilgisinin ze inidirBDEFFG, AIGEHI>EJ$ Mnk za ansal ak" Kant'n do(rusal za an olarak nitelendirdi(i nedensel ard"klkta a(a k aktadr$ Kant'ta za an ka0ra do(al nedensellikle ba(lantldr$ 1eno enal alandaki bilgiler nedensel 0e za ansaldr$ %u noktada nedensellik, za ansal ak"n dene!i len esinin olana(dr$ Za an iindeki "e!ler daha nceki ola!larn sonular olarak nceden e!dana gelen nedenlere ba( ldr$ Mnk Kant'a gre, bilinte gerekle"en her bil e, her ola!n bir neden-sonu ili"kisi iinde gerekle"ti(i gzle ine da!an aktadr$ +znenin gzle lerindeki ncelik 0e sonralk ili"kisi za an 0er ektedir$ %u duru da A"i diBde gerekle"en her ola! bir nceki ola!n& ge i"in belirle!icili(ine tabidir$ ,ola!s!la ge i" gelece(i #otansi!el olarak ier ektedir$ Kant'n zellikle ne kard( ncelik 0e sonralk sralan" olarak a(a kan nedensel

Kant ve Heideggerde zgrlk Sorunu

>P

2008/11

ard"kl(n do(rusal-ard"k za ann te elini olu"turdu(udur$ :onra gelenin, nce gelenle aklan as 0e nce gelenin sonucu ol as, )eno enler dn!asnda ard"k bir belirle!icili(in& do(al nedenselli(in hk srd(nn 0e nedensel-za ansal !kle lerle aklad( )eno enal alanda zgrlkten sz edile e!ece(inin gstergesidir$ @"te ta da bu noktada Kant iin bir "e!in za ansal olarak belirlen esinin olana( nedensel bir ard"klk iinde belirlen esi!le kesi" ektedir$ 1eno enal dn!ada za ann ard"kl(n 0eren belirlen i" bir nedensellik hk srd(nden zgrlkten sz edile e ektedir$ %una kar"lk za an 0e nedensellik ilkesi Kant'n nu enal alan olarak nitelendirdi(i Akendinde "e!Blerin !kle leri de(ildir$ %ilindi(i gibi Kant'ta zgrlk ka0ra ahlaki e!le leri izi ta"!an Asalt bir ideBdir$ :alt bir ide oldu(u iin de Kant'n A,ing an sichB adn 0erdi(i za ansal 0e nedensel ol a!an "e!ler alanna aittir$ Kant'a gre za ansal ol a!an Dsezgi!e ak ol a!anJ, Ad"nlr dn!aB, nedensellikleri bilin e!en kendi ba"na bir alandr D,ing an sichJ$ %u alana !nelik bilgi u(ra"snda insan ancak onun ka0ranl azl(na ili"kin bilgi!i bilebilir$ 1akat Kant'a gre !ine de bu alann a#riori bilgisi olanakldr 0e olana( ise #ratik akldr 8rld( gibi Kant'ta zgrlk do(al nedensellikten ba( szlktr& ahlaki benli(i izin bir da!at asdr$ %u nedenle Kant'n A:alt Akln .le"tirisiBnde zgrlk ka0ra nn olana(na ili"kin gr" do(a )eno enlerinin olu"turdu(u alanda zgrl(n ola a!aca(na !neliktir$ %ilgi ize du!usall( zn a a#riori )or u olan za an sezgisi aracl(!la snr izen Kant, bu noktada du!u dene!i leri iz 0e bunlarn anla"l asnn ilkelerini iine alan btn bilin edi lerinin za ann bii sel ka#sa!cl(na da!and(n belirt ekte 0e zgrlk ka0ra na kar"lk gelecek herhangi bir du!u 0erisine sahi# ol ad( z iin za ansal dzle de zgrlkten sz edile e!ece(ini belirt ektedir D:hero0er, EFFLHEPPJ$ ,i(er tara)tan A3ratik Akln .le"tirisiBnde Kant'n belirt i" oldu(u gibi bu zgrl(n reddedili"i anla na da gel e ektedir$ Mnk bizde a!n za anda Azgr oldu(u uzaB kar"lk gelen 0e ahlak !asas !olu!la kendini orta!a ko!an bir ide& zgrlk idesi 0ardr DKant, EFFNHNJ$ %u ide aracl(!la zne, )eno enler dn!asnn stne !ksel ekte )akat birbirine indirgene e!en eli"ik ka0ra lar treterek antino i!e d" ektedir$ Kant, bu antino i!e !ani insann he zgr ol a olana(na sahi# bir 0arlk oldu(u he de zgr ol ad( at"ksn, insann iki )arkl akl !etisi arasnda !a# " oldu(u a!r la a" a!a al" "tr$ Kant insann iki )arkl akl !etisi arasnda !a# " oldu(u a!r da, zgrlk sorunu ba(la nda insan hakkndaki Agnoseolo*ikB gr"n n #lana kart aktadr$ Kant'n bu gr"ne gre, insan he bir do(a he de bir akl 0arl(dr D%i#olar 0arlktrJ$ ,o(a 0arl( ile do(adaki nedensel !asalarla belirlen i" 0e bu !asalara ba(l olan insan, a!n za anda akl 0arl( ol as nedeni!le, do(adaki bu ekanik belirlen i"li(i a" akta& !a"a n dzenle ek a ac!la kendi istencine da!al e!le ler gerekle"tir ektedir$ Artk insan, do(adaki sonsuz neden-sonu zincirleni"inde sadece bir halka de(il& a!n za anda akl sahibi bir 0arlk olarak kendi ret i" oldu(u ahlak !asasna gre zgrce hareket eden bir bire!dir$ Kant bu Adishar oniB!e Dnya Y rttal! Ama"na Y#nelik Evrensel bir $ari% &'in Dn"eler adl !azsnda Aantagoniz B de ektedir$ A!dnlan a )ilozo)larnca ere0esi izil i" 0e Ainsan do(asB ka0ra nda te elini bulan S$ S$ Tousseau'nun Ado(al hukukB d"ncesi, Ainsann zgr olarak

Kant ve Heideggerde zgrlk Sorunu 2008/11

>L

dn!a!a gel i" oldu(uB sa0n da birlikte getirir$ A@nsan hr olarak do(ar, hUlbuki her !erde zincire 0urul u"turB$ V!sa Kant iin hibir canl -insan da dahil ol ak zerebelli haklarla donatl a "tr$ @nsan, do(u"tan do(al bir hukuka sahi# ol ad( gibi etik 0e si!asal zgrl(e de do(u"tan sahi# de(ildir$ ;a tersine do(a duru undaki insan, Hobbes'un belirt i" oldu(u gibi Abirbirinin kurdudurB 0e !ine Hobbes Wun altn iz i" oldu(u gibi bu insan, bencilli(i 0e ortak karlar ikile i bir erk olan de0let aracl(!la ortadan kaldrlr$ +zgrl(n, ne do(al bir hak ne de edinil i" bir hak ol a as, znde istenten ba"ka bir "e! ol a!an akln bir olgusu oldu(u anla na gel ektedir$ %u nedenle Kant'n zgrlk sorununa !akla" , tarih )else)esindeki gr"lerine bir !anndan tutun aktadr$ Mnk Kant'ta zgrlk, kkende ahlaki kararlarla ilgili a #riori bir ka0ra olsa da antro#olo*ik 0e tarihsel bir !n 0ardr$ ;arihi ele alrken Kant'n te el ilkesi Ado(aBdr$ 1akat do(ann insan !arat adaki a ac, ahlaki zgrl(n geli" esidir$ %u a ala do(a kendisini geli"tirsin di!e insan bir tak !etilerle donat "tr$ A@nsan bir akl 0e zgrlk 0arl( olarak kendisindeki akl !eteneklerini geli"tiren, 0arlk !a#snda u!ukla!an olanaklar u!andran, de0indiren 0e !kselten bir 0arlktr$B DHei soeth, EFQPHEQFJ$ Akln kullan na !nelik, insan trnn bir olanak olarak getirdi(i !etenekler bire!de de(il, ancak trde ta olarak geli"ebilir 0e tarih tek tek bire!lerin zgr e!le leri ile de(il, ba ba"ka !a#da olan dina ik gler tara)ndan !netilir$ A/eteneklerin geli" esini gerekle"tir ek iin do(ann kulland( ara ise anta(onizm)dir Du!u" azlkJB DKant, EFQIHEIGJ$ Kant'ta, Tousseau'da oldu(u gibi insan 0arl(nn anla i!inin gerekle" esinde orta!a k aktadr$ @nsan aklnn bu!ruklarn zgrce gerekle"tir e olana(n ta"rken, buna kar"t bir e(ili de ta" aktadr$ A@nsan u!u ister a a insan tr iin ne!in daha i!i oldu(unu bilen do(a u!u suzluk ister$ @nsan rahat 0e ho"nut !a"a ak ister a a do(a, onun ba" bo"luktan, edi siz kendine !et e duru undan k asn, i"e 0e zorluklara atl asn 0e kendi k0rak zekas!la i"ten 0e zorluklardan kurtul a !ollarn bul asn isterB DKant, EFQIHEIEJ ;arihe ege en olan do(a #lan, insan !etilerinin geli" esi iin ko! u" oldu(u bu antagoniz sa!esinde onun !etkin bir to#lu a do(ru ilerle esinin a acn olu"turur$ ANiteki tek ba"na ele alndklarnda hi de takdire la!k ol a!an, insann antagonist karakterli topl m* topl msall! ol asa!d o, ta u!u lu !etinin, kar"lkl se0gi!e da!anan bir Arkad!al oban ha!at srdrrd$ A a o za an t beceriler sonsuza dek ekirdek halinde kalrd 0e gttkleri ko!unlar kadar u!sal olan insanlar, ha!atlarn, sahi# olduklar ha!0anlarn ha!atndan daha de(erli kl azlardB DKant, EFQIHEIEJ Tousseau'nun Adingin do(a dn!asB tek insan iin zlenen bir a a olabilir a a insanl(n al# geli" esi iin kar"tlklar, at" alar gereklidirB DHei soeth, EFQPHEQFJ$ @nsanda do(adaki 0arlklardan )arkl olarak bir AistencinB bulun as, aklnn bu!ruklarn zgrce gerekle"tir esinin olana(dr$ %u olanakll( -AistenBini di(er bir i)ade!le iradesini zgrce !nlendirebil esi- a!n za anda onun zgr bir 0arlk ol asnn da ko"uludur$ @nsan do(a !asalarnca belirlen i"tir 0e do(adaki nedensel !asalara tabidir$ V!sa #ratik akla sahi# bir 0arlk olarak insan, do(adaki neden- sonu ili"kilerinden kurtularak kendi e!le lerine kendisinin !n 0erdi(i bir 0arlktr$ @nsan sadece neden-sonu ili"kisinde bir halka de(il& a!n za anda bu halkann zgr iste esi!le ba"latcsdr$ Kant'ta zgrl(n bir autono i sorunu oldu(u grlebilece(i gibi aklk kazan aktadr$ .n genel anla da zgrlk, insann autono isi !ani kendi !asasn kendisinin ko! asdr

Kant ve Heideggerde zgrlk Sorunu

>Q

2008/11

ki, Kant insann bu olana(n, #ratik akla sahi# bir 0arlk ol asnda te ellendirektedir$ Autono i D,ie Autono ieJ iste enin zerkli(idir$ AR %tn ahlak !asalarnn 0e bu !asalara u!gun de0lerin tek ilkesidir$ DRJ AhlUkll(n tek ilkesi, !asann her trl ierikten D!ani arzu edilen bir nesnedenJ ba( sz ol asndan 0e !ine de ki"isel tercihin sr) bir aksi in alabilece(i genel bir !asa ko!ucu bii tara)ndan belirlen esinden ibarettir$ %u ba( szlk ise negati) anla da zgrlktr& o!sa sa) olarak #ratik akln bu kendi kendine !asa ko! as, #oziti) anla da zgrlktrB DKant, EFFNH?QJ$ Kant'a gre insann e!le lerini e(ili 0e karlar belirle!ebilece(i gibi Aahlak !asasB da belirle!ebilir$ Ahlak !asas, insann belli bir duru da ne !a# as gerekti(ini de(il& belli bir duru da 0e genel olarak ne!i iste esi gerekti(ini dile getirir$ +zgrlk, e(ili leri izin de(il& iste e izin bir zelli(idir$ Kant, zgrl( iste eleri ize !erle"tirerek kendisine kadar gelen 0e zellikle Antika(n ba"at ahlak gr" olan eudo onist D utlulukuJ ahlaktan a!rl aktadr DKant, EFFN H?F-NG& %kz$ Not E 0e Not IJ$ /a"a n a a 0e de(erini utlulukta bulan bu anla!"n ta tersi !nde Kant, kendi ahlak anla!"n konu landr " 0e zgrlk ka0ra n bunun zerinde !kselt i"tir$ ,ola!s!la bir e!le i i!i !a#an "e!, o e!le in sonucunda sa(lad( !arar 0e hazda de(il& e!le in k" noktasnda, e!le i !nlendiren iste eleri izdedir$ A.!le lerin btn ahlUksal de(eri iin esas olan, ahlUk !asasnn dola!sz olarak iste e!i belirle esidirB DKant, EFFNHLFJ$ .!le leri izin ahlaksal de(erini ise Kant, Kategorik i #arati) ile dile getir ektedir$ A+!le hareket et ki senin e!le inin aksi i btn insanlar iin genel geer bir ilke olabilsinB DKant, EFFNH?>J$ Kant'ta insan, a!n za anda genel bir !asa ol asn iste!ebilece(i aksi ler do(rultusunda da0ran aldr$ %u, bire!in z kar tara)ndan belirlen edi(i, e0rensel !asalar olarak iste!ebilece(i de0 ahlaknn Dahlak !asasnnJ !asalar!la belirlendi(i anla na gel ektedir$ Kant'ta de0 a a#riori Dgenel geer 0e kesinJ ilkeler u!arnca hareket et edir DKant, EFFNH?LJ$ Kant'a gre ahlaki ikile lerin orta!a ko!du(u sorulara 0erilen ce0a#lar A- alBnn glgesinden kurtula az$ %u noktada Kant, do(ru 0e !anl"n kriterinin ara 0e a a a!r nda bulun ad(, ki"inin kendi kendisine !kledi(i de0i ne kar aktadr$ +de0 ahlaknn gerektirdi(i "ekilde da0ran ak ise zgrlktr$ %urada gereklilik 0ar$ +zgrlk, bire!in istedi(i gibi da0ran as de(il& de0e D!asa!aJ u!gun da0ran asdr$ /asa ise do(ada 0arolan bir ilke de(il, ussal bir 0arlk olarak insann retti(i, !aratt( bir ide'dir$ %u noktada Kant'ta akl 0e buna ba(l olarak zgrlk idesi btn insanl(a ait ortak Da a#riori J ilkelerdir$ +zgrl(n bilincinde ol a z onu a a#riori bir bilgi !a# aktadr$ A%ir "e!i !a# as gerekti(inin bilincinde ol aB insan zgr kl aktadr$ %u duru da Kant'ta zgrlk do(ann de(il )akat akln bir belirleni idir$ DHatta Kant'a gre do(ada bir belirleni idesi gr e izin nedeni kendi akl z do(a!a ta" azdan ba"ka bir "e! de(ildir$ Mnk belirleni idesi bizdedirJ Kant'n Pratik Akln Kriti!inde gsterdi(i gibi, insan iinde du!du(u ahlak !asas!la d"nlr dn!a!a ba( ldr$ +zgrlk ise salt se e zgrl( de(il& zerklik !asalarn kendi ko! a gcdr$ %urada sz konusu olan %en'li(in zerkli(idir, z-belirle!iciliktir, do(al nedensellikten ba( szlktr$ Mnk Kant'ta zgrlk, nceden belirlen i" bir te#ki!i de(il& bire!in her trl etkiden ba( sz olarak 0erece(i sei i ier ektedir$ @stence sahi# olan insan, zgr olabil ek iin !a do(a !asalarnn belirleni inde !a da salt akln ko! u" oldu(u ahlak !asalarnn belirleni inde da0ranacaktr$ Kant'a gre zgrlk "e!lerin de(il, dene!i le!en

Kant ve Heideggerde zgrlk Sorunu 2008/11

>F

znenin ANe !a# al! KB gerektiri inde kklenen bilinli de(erlendir esinin bir zelli(idir$ ANe !a# al! KB gerektiri i ki"i!i arzularnn ar#"t( kaotik duru dan karan 0e bilinli de(erlendir e gerektiren ahlaki kararlar 0eren bire!lere dn"tren bir sorudur$ Ahlaki !arglarn arka desenini olu"turan ANe !a# al! KB sorusu, ki"i!i )arkl duru lardaki kendi rol!le, benli(i!le, !k llkleri!le 0e sonlulu(u!la kar"la"tr akta 0e bu kar"la" a sonucunda ki"iler, ola!lar !eniden bii lendiren erkezlere dn" ektedir$ A!rca :hero0er'e gre A- al'nn da!at asnda 0e beni bu da!at a!a bo!un e( e de, 0urguland( "ekli!le kararl e!le e kendi i 0er e de, znde za ansal bir 0arlk oldu(u u grr $ Za ansall( ahlaki bir sei !a# a gere(inde orta!a kar$ DRJ, ahlaki !arg 0e kararlarn, za ansal 0arolu"un beni za ansal bir 0arlk olarak katld( !nlerini nasl !a#landraca( ile ilgili !arg 0e kararlardrBDEFFLHELPJ$ :hero0er, ba(l oldu(u uz ahlaki de(erlerin 0e sahi# olabilece(i iz her trl #otansi!elin 0e bu olanaklar arasnda sei !a# a olasl( zn za ansal oldu(unu& dene!i leri izin, za ann nasl !a#landr a z gerekti(ine ili"kin oldu(unu s!le ektedir$ %urada :hero0er'in, Kant'n eti(ini ele alrken gelecekteki olanaklar ne karan 0e za an dene!i le e tarzna ncelik 0eren Heideggerci ontolo*ik za an anla!"n erkeze ald(n gr ekte!iz$ 8erekten de Kant'taki ahlaki akln antro#olo*ik 0e ethik ol aktan ok ontolo*ik karakterde oldu(u, :hero0er'in belirtti(i gibi AO alBnn tasar sal da!at asnda, !ani her trl e!le in bir tr tasar sal beti le e olarak gelece(e 0e gelecek za an ki#ine ait ol asnda a(a k aktadr$ Mnk kendi izi her za an iin gelece(e gnder e !a#an olanaklar asndan !oru larz$ 8elece(i tasarla!arak A"i diB!e getir e e!le leri izin ekanik bir nedenselli(in rn ol ad(nn bir gstergesidir$ V!sa do(a !asalarnca belirlenen insan, b!lesi bir bilince sahi# ola a!aca( iin Kant'n altn iz i" oldu(u gibi, )eno enal anla da zgrlkten sz edile e ektedir$ %u nedenle Kant'ta zgrlk, insann kendisini tr olarak belirle e olana(na sahi# oldu(u tarih alannda gerekle"tirebilir$ ;arih, !ukarda de(indi(i iz gibi, ereklilik gzeten #ratik insan aklnn ahlaksal ilerle e srecinin sergileni"idir$ %u duru , insanl(n ta a en akl 0e zgr ol a duru unun geli" esi de ektir$ %undan dola! Kant, tarihteki do(a #lann Ainsan zgrl(nn geli" esinin #lanB di!e nitele i"tir$ %u noktada Heidegger'in, tarihin insan zgrl(nn geli"ti(i bir alan oldu(unu sa0la!an Kant d"nce!e katld(n s!le!ebiliriz$ Heidegger'in Asrekli !olda ol aB i gesinde dile gelen bu duru , do(u u ile l arasna sk" " olan ,asein'n, kendi 0arolu"unu, srekli olarak !olda oldu(u dn!adaki 0arolu"undan hareketle anlad(n i)ade et ektedir$ ,n!a anla!"nn bu ontolo*ik !ans as, ,asein'n kendisini tarihsel olarak anla asnda belirle!icidir$ Kant'ta zgrl(n, ahlaki kararlar zla ilgili a #riori bir ilke oldu(u grlektedir$ 1eno enal dn!ann te el iki ilkesi& do(rusal za an 0e nedensel ard"kl(a da!an a!an 0e insan do(astne !kselten bu a #riori ide, ideal, a"kn 0e za an d"dr$ %ununla birlikte Kant zgrl( !a"a n anla 0e derinli(ini belirten 0e !a"a a anla katan en !ksek de(er olarak konu landr aktadr$ Kant, dikkati izi nesneler zerinde !o(unla"tran teorik akln tersine #ratik akln bizi -daha sonra Heidegger'in A0icdan'n a(rsB olarak nitelendirdi(i- nu enal benli(i ize& kendi gerekli(i ize !neltti(ini belirtir$ +zgr ol a olanakll(nn ko"ullarn Ane !a# al! KBn da!at asnda kuran insan AO alBnn da!at asnda kendi en iteki 0arolu"sal gerekli(i!le& ahlaki benli(i!le kar" kar"!a gelen sonlu bir 0arlktr ki, bu gr"ler aracl(!la Heidegger'in zgrlk ka0ra!"nn !anna gelin ektedir$

Kant ve Heideggerde zgrlk Sorunu

PG

2008/11

''(
Heidegger'in Kant'a !nel esindeki te el oti), Kant'n A:alt Akln .le"tirisiBnin nsznde iddia et i" oldu(u, Ko#ernik de0ri ine e" tuttu(u de0ri i gerekle"tir esinde te ellen ektedir$ Kant, za ana !nelik ka0ra!" zda iki nokta!la zetlenebilecek etkide bulun u"tur$ @lkin, bilgi edin e srecinde, za an t tasar lar z olanakl hale getiren a #riori sezgi olarak nitele ekle, Heidegger'in ba!a( D0ulgerJ za an olarak adlandrd( Aniceliksel-saatB za anndan ko# a! gerekle"tir i"tir$ @kincisi ise, nesneleri dene!i le!ebil e izin a #riori olana( olan za an ile btn bilgileri ize de(i" eksizin e"lik eden zbilin D:elbtbe6usstseinJ arasndaki ili"ki!i te ellendir i" ol asdr$ Za an, !alnzca zbilince da!al dene!i den tretil e i", a!n za anda onda ngrl "tr$ Heidegger, Kant'n dene!i 0e zbilin arasnda kur u" oldu(u ili"ki!le ba"lat " oldu(u, 0ulger za andan bu ko#u"u, i0 e kazandrarak geli"tir i" 0e Kant'n Ko#ernik de0ri i zerinde kendi ontolo*ik za an anla!"n !kselt i"tir$ Heidegger, zgrlk #roble ini Kant'tan )arkl olarak, insann ontolo*ik !a#snda te ellenen !neli sel etkinli(inden hareketle ek-statik za ansall( ile ba(lants iinde akla a !oluna git i"tir$ Heidegger iin de Kant'ta oldu(u gibi insan zgr bir 0arlktr$ %ununla birlikte zgrlk bir ide de(il 0arolu"sal bir olgudur$ Heidegger'in )else)esinin erkezi ka0ra n olu"turan 0e gnlk Al anca da Aburada olan 0arlkB anla na gelen ,asein, kendisini kendine nesne !a#arak 0arl(nn anla n sorgula!abil e olana(na sahi#tir$ %u ba(la da Kant'ta oldu(u gibi Heidegger iin de insan zgrlk sorununda erkezdedir$ Kant zgrl(, insann iki akl !etisine #aralel olarak geli"tirdi(i iki a!r dn!a anla!"nda te ellendirirken, Heidegger zgrl(, onun dn!ada bulunan bir 0arlk ol as 0e bu olagel enin 0arolu"sal !a!l ndan tret ektedir$ Heidegger, Kant'tan )arkl olarak insan 0arl(nn analizini ,asein'n 0arolu"sal analizine indirge i" 0e bu srecin Dolagel eninJ znde ,asein'n zgrl(n a(a kard(n sa0la "tr$ .n genel anla da zgrlk, ,asein'n kendisini za ansal 0e !iti sel Dzeitlich und te #oralJ olarak tasar lad( otantik 0arolu"unda a(a k aktadr$ %ir tasar 0arl( olarak ,asein, olabilirlikten 0arolu"a ge e etkinli(idir$ %u noktada ,asein'n ba"tan sona belirlen e i" bir 0arlk ol as& hili(ini ta" as onun zgrl(dr$ Heidegger'in zgrl(e ili"kin ka0ra!" za getir i" oldu(u !enili(i a la!abil ek iin onun, za an ,asein'n 0arolu"sal ekstazlarndan !ola karak anlat asndaki i gesel tasar na ba"0ur ak gerekir$ Heidegger'in bu i gesel tasar nda ,asein, bilin e!en bir g tara)ndan dn!a!a )rlatl " olan bir 0arlktr$ V, bilin e!en bir AhilikBten gel ektedir$ ,asein, !iti sel bir 0arlk olarak, l e do(ru ko"an, l !neli li bir 0arlk olarak hili(e do(ru gidendir$ AVB, hili(in ortasnda 0arl(n srdrendir$ A!n za anda dar 0e zgn anla da ,asein'n kendisi de iki hili(in Ddo(u u 0e l J ortasnda bir hi 0arl( olarak 0arl(n srdrendir$ A9ar-ol a "u anla a gelirH Hiin iine brakl aB DHeidegger, EFFEH?>J$ %!lece ,asein'n bu olagel esi a!n za anda onun belirlen e i" bir 0arlk olarak zgr oldu(u d"ncesini de beraberinde getirecektir$ +!le!se zgrlk, bir AhiB 0arl( olan ,asein'a kar"lk gel ektedir$ ,asein, bir hi 0arl( oldu(u iin ba"ka bir de!i"le znn hilik ol asndan dola! zgr ol a

Kant ve Heideggerde zgrlk Sorunu 2008/11

PE

olana(na sahi#tir$ ,asein'n znn hilik ol as onun belirlen e i" bir 0arlk oldu(u anla na gelir ki, bu Abelirlen e eB onun zgrl(dr$ %u noktada Heidegger A9arlk 0e Za anBda ,asein'n bir aklk olan 0arolu"unu oradal(n akl(nda Ddn!adaJ a(a kar as etkinli(ini Dsaln nJ, AgebelikB izle(i ile dile getir ektedir D;o6arnck, IGGIH?NJ$ %urada Heidegger zgrl(, ,asein'n gebeli(i te elinde akla aktadr$ Kendi 0arol a olanaklar!la olagelen ,asein ne ise o de(ildir$ Mnk o, he ol ak istedi(i he de henz ol ad( "e!dir$ ,asein "u anda oldu(unu daha sonra a"# geecek& ol ad( "e! olacak, oldu(u "e!i ise a"acaktr$ ,o(adaki 0arlklarn AstatikB konu undan )arkl olarak dura(an 0e belirlen i" bir !a#!a sahi# ol a!an ,asein srekli bir de0ini 0e a"" olarak belli bir anda oldu(unun tesinde ol a!a zorunludur$ :zkonusu zorunluluk ,asein'n kendi 0e "e!lerin 0arl(n a(a kar a dene!i inin olana(dr$ .(er ,asein ekstatik bir ze sahi# ol asa!d kendi kendisi!le rt"en di(er 0arolanlar gibi 9arlk'a 0e 0arolanlarn 0arl(na ka!tsz kalacakt$ V!sa zgrlk 0e za an arasndaki ili"ki ekstatik 0arolu"un dene!i len esinde a(a k aktadr$ ,asein ek-statik olarak AoradaB henz ol ad(na do(ru olan e"de!i"le kendi olabil esine do(ru !nelen olanakllk u)kuna sahi#tir$ %u ba(la da Heidegger, ek-statik ka0ra n, ,asein'n gelecekteki ol a olanakll(na 0e bu olanakll(n tasar sal u)kuna kar"lk kullan aktadr$ A,asein, olabilece(i 0e olaca( bir "e! DolarakJ d"arda durur DausstehenJ DHeidegger, IGGEH??PJ$ Heidegger'e gre ,asein'n bu ekstatik 0arolu"u a!n za anda onun, zgrl(dr$ +zgrl( onun, 0arolu"unu a(a kar a #otansi!alinde& Akendi nndeB 0e!a Ad"nda dur aB olarak tan lad( ek-statik 0arol asnda te ellen ektedir$ Mnk& ,asein di(er 0arolanlar gibi, sadece olan !ani dn!ada bulunan bir 0arlk de(il, a!n za anda olabilece(i olanaklarn to#la olarak gelece(e do(ru olagelen tasar sal bir 0arlktr$ %u ba(la da Heidegger'e gre ,asein'n he ek-statik olarak olagel esinin he de zgrl(nn olana(, onun A0ar-olu"B D.k-sistenzJ olarak -tasar sal bir olanakllk olarak- 0ar-ol a Dek-sistenzJ olana(nda te ellen ektedir$ Heidegger iin 0ar-olu" !alnzca Adn!a-da 0arlkB ol a! Din-der 7elt-:einJ de(il, a!n za anda .ksiztenz olarak dn!a-da 0arlk ol ann d"na k a! 0e 9arlk'a !nel e!i i lerE
E

D<ulhall, EFFQH LIJ .k-siztenz olarak dn!ada-ol ann d"na karak 9arlk'a !nel e, Heidegger'e gre, Ka!g'da dene!i lenir$ Ka!g, en genel anla da .ksistenz ol a halidir$ Ka!g olarak insan, bo" bir ekanda bulun a!an dai a kendini dn!a-iinde-bulan bir )arkndalktr$ .X-sistere olarak Ka!g, Aiinde-ol aklkB tan k" i le ektedir$ Herkesin herkes olarak d"n# e!ledi(i gndeliklikten 9arlk'a do(ru k" !oludur$ Heidegger Ka!gnn !a#sal !n oldu(unu belirtirH ,n!a! nnde bul a Dsich-0or6egJ, henziinde-ol a D:chon-sein-inJ 0e e0resinde-ol a Dsein-beiJ$ Heidegger ,asein'n bu !a#sal !nn kendi ekstatik- za ansall(na gre ele al "tr$ Henz iinde ol a olu#, bit i"li(e ,n!a iine atl "l(a, olgusall(a ge i"e kar"lk gelir$ ,asein, ge i"in ekstas iinde belirlenen bir tarihsel 0arolu"tur$ 8e i"i onunla birliktedir, hibir "e!e !e# !eni bir ba"lang !a#a az 0e kendisini ge i"te oldu(u "e!den ko#ara az$ %!lelikle, !a#t( her "e! ge i"te ne oldu(una gelecekte ne olaca( ile ilgili tasar na 0e "u anda ne oldu(una ba(ldr$ Za ann ekstazlar, insan 0arolu"unun geride brakla az olana(na l e-do(ru ko"arlar$ ,asein'n kendisini l e do(ru ko" a iinde ka0ra as!la za ansall(nn )arkndal(na ula"r$ 9arol a olarak ,asein, dn!a! nnde bulan, gelece(e !nel i" tasar l bir 0arlktr$ Kendi zgl olanaklar ierisinde kendisini gelece(e )rlatr$ Me0resinde ol a olarak d" "lk ise insann !a"a n tarihselli(inden !oksun bir "ekilde bugne

Kant ve Heideggerde zgrlk Sorunu

PI

2008/11

D<ulhall, EFFQHLIJ$ Heidegger, ek-sistenz ka0ra n geleneksel eXistentia ka0ra ndan a!r akta 0e sadece ,asein'n 0arl( iin kullan aktadr$ .Xistentia olarak 0arolu", bir "e!in ne ise o olarak olgusal al na kar"lk gel ektedir$ V!sa ek-sistenz olarak 0arolu", dura(anl(n d"nda 0e tesinde ol a anla nda bir olanaklar btn olarak a(a k aktadr DHeidegger, IGGIHELJ$ Heidegger'de ,asein'n zgrlkle olan ili"kisi onun do(rudan ek-sistenz znde kklen ektedir$ %u ba(la da zgrl(n ekstatik olarak orta!a kan ,asein'n ek-sistenz !a#sna ili"kin oldu(u a(a k aktadr$ 1akat bu !a# teorik bir ieri(e sahi# de(ildir$ ,asein'n 0arolanlarla kar"la" asnn olana(n olu"turan bu ontolo*ik !a# onun dn!a ile ili"kisinde te ellen ektedir$ Mnk ,asein'n 0arl(nn te el !a#snn ekstatik oldu(u sa0, onun "i dikile"tir e ki#inde dn!a-iinde-ol a olarak e0cut oldu(u anla na gel ekte, bu da ,asein' belirli e!le duru larnn u)kuna dn"tr ektedir$ %u ba(la da Heidegger iin, zgrl(n olanakll( sorusu, ,asein'n ekstatik a(a k asnda !ani Aza anBda te ellen ektedir$ Heidegger'de za ansallk& DZeitlichkeitJ dura(an bir !a# de(il, ek-statik bir sretir$ ,ola!s!la, Aza ansallkB, genel olarak 0arolan bir "e! de(il, kendini ek-statik olarak olu"turan& za anlandran Dsich zeitigenJ bir "e!dir$B Heidegger'de Abir "e!e do(ruB, Ageri!eB 0e AortasndaB )eno enleri, za ansall(, ekstatik olarak orta!a kar aktadrI$ AZa ansallk, kendinde 0e kendi iin kkensel Akendi d"Bdr DAuYer sichJB DHeideggerH?IQ-?IFJ$ %una gre Heidegger iin, ,asein'n 0arl(, dn!ada ol a! 0e 0arolanlara ak ol a! i le!en ek-statik za ansall(nn birli(inde Dge i", "i di 0e gelecek ekstaslarnn birli(indeJ te ellenir$ ,ola!s!la za ansallk, z itibari!le ekstaslarn birli(inde bir za anlandr adr DZeitigungJ$ Heidegger iin .kstaslarn sralan asnda gelecek, ekstatik za ansall(n kkensel birli(inde ncelik ta" aktadr$ %u nedenle ek-statik 0arolu", gelecekseldir$ ,asein'n Akendi-nndeB Dsich 0or6egJJ 0e bir Ahenz de(ilB Dnoch nichtJ 0arl( ol as, ,asein'n kendi nnde 0arlk olarak zgrl(ne kar"lk gel ektedir$ He Kant he de Heideger iin, insan zgr ola a olana(na sahi#tir$ 1akat Heidegger'de zgrlk, Kant'ta oldu(u gibi ahlaki benli(i izin bir da!at as de(il, !ukarda de(inildi(i gibi ,asein'n ek-statik akl(nn za ansal !a#lan"nda te ellenen ontolo*ik bir sorundur$ ,asein 0e zgrlk ili"kisinin belke i(ini olu"turan ek-statik 0arolu", dn!a!a atl " bir 0arlk olarak ,asein'n Aol aB 0e Aa(a k aB olana(nda te ellen ektedir$ %u ba(la da A9arlk 0e Za anBda Heidegger'in unutul u" oldu(unu sa0lad( 9arlk 0e insan 0arl( arasndaki kkensel ili"ki bir nedensellik de(il, bir zgrlk sorunudur D;o6arnck, IGGIH?PJ$ Heidegger Kant'tan )arkl olarak, zgrlk ka0ra na ontolo*ik bir anla !kle ektedir$ +zgrlk ka0ra n ,asein'n Dznelli(inJ ontolo*isi olarak te el ontolo*i!e aktaran Heidegger'e gre, ek-statik 0arolu", 0arolanlarla kar"la" ann olana(dr$ %u kar"la" ada ,asein he kendi 0arl(n he de 0arolanlarn 0arl(n a(a kard( iin zgrlk ile karakterize edil ektedir$ Kant'ta zgrlk AO alBnn da!at asnda ahlaki bir sei !a# a olana(nda te ellenirken Heidegger'de gelecekteki olanaklar a(a karan ek-statik za anu!arla asdr DHeidegger, IGGEH?IN-??EJ$ /unH .statikon DZ[\]^]_[`aJ, .kstass DZ[\]^\_bJ, d"ar kar a, uzakla"tr a sznden tre ektedir$

Kant ve Heideggerde zgrlk Sorunu 2008/11

P?

sall(nda te ellenir$ %u duru u& ,asein'n 0arl(nn zgrl(e terkedil i" oldu(unu, 0arolu"un z ncele esi!le akla!an Heidegger'e gre, AVrada ol ann z 0arolu"unda bulunurB DIGGGHFJ$ ,asein'n kendine ait bir z ol a as,Akendi-kendinese e-0e eline-al a-zgrl( iin zgr-ol aBsdr$ DNanc!, IGGPH?NJ$ Nanc!'e gre zgrlk, 0arolu"a snrla a getir e!en 0arol a !asasdr$ +zgrlk, Azszl(n !asasz !asasdr$ DRJinsanlar bir be!inle donatl olarak do(duklar gibi zgr do( azlar& a a sonsuzca zgrl(e do(arlarB DNanc!, IGGPH?LJ$ +zgrlk, insann kendisini gelecekteki olanaklar asndan !eniden kurdu(u 0e za ansal olarak ke")etti(i 0arolu"sal benli(inde a(a kar aktadr$ Heidegger'in belirtti(i gibi ,asein'n za an olu"turucu ek-statik bir 0arolu"a sahi# ol as, kendisini gelece(in olanaklar ere0esinde de(erlendir esi 0e "i di!i bu olanaklara gre !a#landr as& zgrl(nn olana(dr$ Heidegger, bu !a#landr ann zsel olarak Ka!g'da dene!i lendi(ini sa0la aktadr$ Ka!g, en genel anla da 0ar-olu" halidir$ Ka!g olarak ,asein, bo" bir ekanda bulun a!an dai a kendini dn!a-iinde-bulan bir )arkndalktr$ 1arkll( 0e )arkndal( a(a karan Ka!g, Aiinde-ol aklkB tan k", herkesin herkes olarak d"n# e!ledi(i gndelik !a"a dan k" i le ektedir$ Heidegger'e gre Ka!g annda ,asein, dn!adaki bulunu"u!la 0icdan aracl(!la !zle" ekte, bu !zle" ede ek-statik olarak dene!i ledi(i 0arl(n ka!g aracl(!la bii lendir ekte& benli(inin gerekli(inin za andaki sreklili(ine ba(l oldu(unu dene!i le ektedir$ %u noktada Heidegger'de za ansal olarak alan ,asein 0e ka!g arasndaki ili"ki ontolo*iktir$ Mnk ,asein ka!g aracl(!la ekstatik zn a(a kar akta 0e bu a(a k" dola! !la D0arl(n akl(ndaJ kendi 0arl(nn akl(n& zgrl(n tecrbe et ektedir$ A@nsann zgr-ol asnda kendi olanaklar DtasarJ iin olabilece(i "e!i ol asndaki !etkinli(i ka!gnn bir ba"arsdrB DHeidegger, IGGGHEFFJ$ Hibir "e!e !eni bir ba"lang !a#a a!an 0e kendisini ge i"te oldu(u "e!den ko#ara a!an ,asein, ge i"i!le birliktedir$ A!n za anda A"i diBde dn!a! nnde bulan ,asein zgl olanaklar ierisinde tasar sal !neli i!le gelece(i!le de birliktedir$ /a#t( her "e!, ge i"te ne oldu(una gelecekte ne olaca( ile ilgili tasar na 0e "u anda ne oldu(una ba(ldr$ A4nutan-"i dikile"tiren bekle ede ol a D0ergessend-gegen65rtigende 8e65rtigenJ kendi ba"na ek-statik bir birliktirB DHeideggerH ??FJ$ ,asein'n kendisini tasa etti(i "e!den anla as 0e!a olabil esini DseinknnenJ tasa etti(i "e!den bekle esi, ekstatik gelecek ki#ini ta" aktadr$ A,asein, gelece(e do(ru 0aroldu(u lde !alnzca sahici bir bii de ol u" olabilirB DHeidegger, IGGGH ?IPJ$ %u duru da, ge i", "i di 0e gelecek, za ansall(n kendisinin a asnn ki#leridir$ Kauba'!a gre de W"i di'de, henz ol a!an, daha sonra olacak olan "e!& gelecektir$ A!n "ekilde, ge i", artk ol a!an ol u"luk olarak, ,asein'n kendisidir 0e "i di& #lak "i di de(il, kendi gizlen i"li(indeki 0arolann gz nne getiril esidir$ @nsann bu ekstatik za an btnl(, Heidegger'in A9arlkBn a(a kt( akl(n DcichtungJ u)ku olarak nitelendirdi(i, oradal(n DdaJ u)kunu a(a kar aktadr$ 9arlk 0e Za an'daki btn abas, bu a(a k ann kendisi olan Heidegger iin, ek-statik za ansallk, kkensel oradal( a!dnlat akta 0e ,asein' !a#landr aktadr DKauba, IGG?H IJ$ Kurz ann'a gre ise ,asein'n kendisini d"salla"tr asnn b!lelikle de za ansall(nn 0e tarihselli(inin olana( ek-statik 0arolu"udur DKurz ann, FFEH IGLJ$ Heidegger'de i di, ge i" 0e gelecek niceliksel za an kordinatlar de(il, kendisini l e do(ru ko" a iinde ka0ra!an ,asein'n,

Kant ve Heideggerde zgrlk Sorunu

PN

2008/11

ka!g'da te ellenen )arkndal(nda a(a kan za ansall(nn ki#leridir DHeidegger, IGGEH?IN-??EJ$ Ka!g'da ,asein'n dn!adalk olarak a(a kan ek-statik !a#s& kesintisiz DzgrJ )akat sonludur Dza ansalJ$ %u nedenle ,asein'n ek-statik z, za ansall(nn 0e zgrl(nn kesi" e noktasdr$ 8e i"-"i di 0e gelece(in za an u)kunun a(a karan ek-statik z, ,asein'n ontolo*ik za ansall(nn 0e zgrl(nn ta"!csdr$

Sonu) *erine
Heidegger, Kant'tan )arkl olarak, zgrlk sorunu zerinden ,asein'n zgrl(n 0e za ansall(n olanakl klan sonluluk sorununa odaklan "tr$ Heidegger'e gre, ontolo*inin i olanakll(n olu"turan eta)izik sorgula a iin, akln insansall( D<enschlichkeitJ, sonlulu(u D.ndlichkeitJ zorunludur$ %urada sonluluk sadece insann l -!neli li sonlu 0arolu"una de(il, bilgisinin de kkensel olarak sonlu ol asna kar"lk gel ektedir$ Heidegger, ,asein'n bu sonlu zn, bu zn Kant'taki al na kar"lk gelen za an ka0ra !la akla aktadr$ He Kant he de Heidegger'de, za an 0arolann tasar lan asnn olana( olsa da Heidegger, bundan ontolo*ik bir sonu kar akta 0e znenin za an dene!i le e ki#lerine ncelik 0er ektedir$ ,asein'n za ansall(n a(a karan bu ki#ler, !alnzca 0arolan "e!lerin bilgisini olanakl kl a akta a!n za anda ,asein'n bir #otansi!el olarak ol a olanaklarn& zgrl(n a(a kar aktadr$ He Kant he de Heidegger'de bil e& znde za ansaldr$ %ununla birlikte Heidegger'de bil e& do(rudan nesne!i de(il, bir "e!i Dnesne!iJ kar"!a-ko! ann u)kunu da iine al aktadr?$ %il e!i olu"turan bu u)uksal !a#da bir "e!e d"tan bak a
?

Heidegger iin de Kant'ta oldu(u gibi, btn d"nce, bilgi izin birincil te el #aras olarak sezgi!e Dza anaJ hiz et et ektedir$ :a) sezgi ise, AsonluB olarak alc Dhinneh endeJ bir tasar dr$ Heidegger'e gre 0arolann bilgisini edin ek iin 0arolana ili"kin her tutu , 0arolan kar"!a alarak ona !nel e DIntentionalit5tJ "eklinde gerekle" ektedir$ %u !nel ede kar"!a alnann nesne& kar"da-durann D8egend-standJ olarak belirleni i sz konusudur$ %urada Heidegger, nesnenin kar"!a aln as iin iki ko"ul ne sr ektedir$ %unlardan ilki, kar"da-duran olarak, 0arolann kendini gster esi ki Heidegger bunu 0arolann kendi 9arlk'n gster esi a(a kar as anla nda, AhakikatB ka0ra !la kar"la aktadr$ @kincisi ise, kendini gsteren 0arolann, aln asdr Dhinneh enJ$ @nsann kkensel e!le i olan kar"!a-al a, sezginin alcl(na ba(l oldu(u iin za ansaldr$ :onlu bir 0arlk, 0arolana !neli sellik olarak adlandrd( sezginin alcl(na ba(l 0e kendini nceden 0arolana !nelten bir kar"!a-al a edi inde !nelir DHeidegger, EFFQH NNJ$ Kant'ta oldu(u gibi Heidegger'e gre de nesne!le do(rudan ba(lant! kuran sezgi oldu(undan, bilgide kkensel olan sezgidir$ DHeideggerH s$I?J$ %!lece Heidegger, )else)i bilginin kkensel olarak sonlu sezgi& za an oldu(unu belirt ektedir DHeidegerH Q?J$ Mnk, bilgi !etileri iz, greceli 0e ba(lantldr$ %uradaki soruH8receli bilgi !etilerine 0e sonlu bir ze sahi# insann genel olarak bilgi akl 0e do(ruluk ile nasl bir ili"ki iinde olabilece(idirK Kant'a gre za an D0e ekanJ zihni izde dene!i i olanakl klan a #riori )or lardr$ %ununla birlikte ka0ra de(il, sezgi bii idirler$ ceider'e gre Kant, ekan 0e za ann sa) sezgi bii leri olduklarn, onlarn, tek 0e benzersiz ol alarnda, D.inzigartigkeitH de singularitateJ, sonsuz ol alarndan D4nendlichkeit& de in)initateJ 0e srekli D:tetigkeit& de continitataeJ ol alarndan hareketle akla aktadr$ %urada sonsuzluk ka0ra , tan lanaa a! i le ektedir$ <ekan 0e za an, ka0ra sal olarak hibir za an ta olarak tan lana a!aca(ndan sonsuzdurlar Dceider, EFLLH E??-E?NJ$ %u noktada 3o##er'a gre

Kant ve Heideggerde zgrlk Sorunu 2008/11

P>

DHinaussehen zuJ 0e bir "e!in d"nda dur a DHinausstehen zuJ zorunlu olarak !an !ana bulun aktadr$ %u zorunlulu(u !ukarda de(indi(i iz Aek-statikB ka0ra !la kar"la!an Heidegger'e gre, ,asein bu ek-statik duru"u ile nesnesini kur akta 0e kendisini kur u" oldu(u bu u)kun ierisinde anla akta 0e !a#landr aktadr DHeideggerHEEFJ$ :z geen bu u)uksal !a#, ,asein'n bir dizi ekanik AanBlarn iine ha#sedil edi(inin gstergesidir$ Mnk bir "e!e !nel e edi i, !alnzca nesne ol ann de(il, ,asein'n kendisini gelecekteki olanaklar asndan A"i diBde !eniden kurabil esinin olanakl u)kunu ier ektedir$ ,asein, gelecekteki olanaklar a(a karan !neli selli(i aracl(!la ek-statik-tasar sal !a#snda te ellenen ontolo*ik za ansall(n a(a kar aktadr$ %!lelikle gelecekteki olanaklar beklentisel tasar !la "i di!e getiren ,asein, kendisini henz ol a!an )akat ol a olana(na sahi# olanakla asndan !oru la akta 0e kendisine ahlaki !k llkler !kle!ebilektedir$ Heidegger, zgrlk sorununda Kant denebilecek nedensel ol a!an bir tutu a sahi#tir$ Mnk o, ,asein'n do(u u 0e l arasna sk" " ek-statik 0arl(n, 0arlk-hilik kutu#lulu(unda, za ansal olarak te ellendir i" 0e zgrlk alanna ta" "tr$ /ukarda belirtti(i iz gibi Kant'ta zgrlk, do(ann bir belirleni i de(ildir$ ,o(ada di(er "e!ler gibi za an 0e nedensellik !asalarna tabi olan insan, zgr de(ildir$ %u ba(la da )eno enler alan olarak nitelendirdi(i do(a'da zgrlkten sz edile e!ece(ini sa0la!an Kant zgrlk sorununda nedensel 0e za ansal ol a!an bir bak"a sahi#tir$ +zgrlk, #ratik akln kendi ko! u" oldu(u !asa!a& ahlUk !asasna u! asdr$ V!sa bu noktada Kant'tan a!rlan Heidegger zgrl(, Kant'ta oldu(u gibi a a#riori bir ahlak !asasnda te ellendir e ekte ontolo*ik bir te elde akla aktadr$ +zgrlk, kendi zn kendisinde ta" a!an sonlu ,asein'n ek-statik-tasar sal olagel esinin !ksdr$ ,asein'n sonlu 0arl(n i le!en ontolo*ik 0arl( 0e zgrl( arasndaki ili"ki ise ,asein'n kendisini oradalk olarak at( aklkta& Aza anBda te ellen ektedir$ %!lelikle Heidegger, zgrlk sorunu zerinden zgrl( olanakl klan 0e ek-statik bir a" a olarak gerekle"en za ansal 0arolu"una !nel ektedir$ Mnk ,asein'n zgrl(nn te ellendi(i sz konusu ontolo*ik !a# ge i", "i di 0e gelece(in za an u)kunu ek-statik olarak a(a kart aktadr$ %u ba(la da zgrlk, 0arlk sorusunun !ant iin lt, dn!a!a )rlatl ", sonlu, eksik, ta a lan a " 0e kendi zn kendisinde ta" a!an, ,asein'n kendi ol a olanaklarn a(a kard( AoradaBki olagel esinin& za ansall(nn !ksdr$ :onu olarak Heidegger, Kant'n za an 0e zgrlk ka0ra larnn !eniden oku!arak, anla a !etisinin ka0ra lar ile sa) akln idelerinin za an sezgisi iinde te ellendi(ini belirt i" 0e bil enin a #riori te eli olarak, za an ka0ra n 0e dola!s!la kendisini za an olarak kuran ,asein ka0ra n erkeze !erle"tir i"tir$ Heidegger'de za andan ba( sz bir dene!i ka0ra nn konu landrla a as, dene!i le!en ,asein'n znelli(inin za ansal olarak kuruldu(u anla na gel ektedir$ %u noktada
Kant'n z e!e al"t( dn!ann sonlulu(u 0e!a sonsuzlu( sorunu Dendlichkeit und unendlichkeit der 7eltJ znde ekan 0e za ann sonlulu(u 0e!a sonsuzlu(u sorununda te ellen ektedir$ Her ne kadar .instein tara)ndan Kant d( e z nerisi sunulsa da, -,n!a sonludur )akat snrszdr- 3o##er iin, za ansal olarak dn!ann sonlulu(u 0e!a sonsuzlu(u sorunsal, Kant'n belirt i" oldu(u gibi Ddn!ann za ansal bir ba"langc olu#ol ad(J antino i karakteri ta" aktadr D3o##er, EFLNH??Q-??FJ$ Heidegger'e gre ise Kant Antino i +(retisi'nde dn!ann olanakl olu"u u #roble ini& dn!ann !aratl as sorununu, za an #roble i ba(la nda akla "tr DHeidegger, EFF>H ILGJ$

Kant ve Heideggerde zgrlk Sorunu

PP

2008/11

Heidegger'de sz konusu za ansal olagel enin ,asein'n zgrl(nn ontolo*ik ze ini oldu(u aklk kazan aktadr$

KA*+AK,A
%TA:dH, <$ DEFLNJ A@ anuel KantB, +mman el Kant z E%ren, 1rank)urt a <ain$ ,=:@N8, K$ DEFQGJ AVb*ekti0e und :ub*ekti0e Zeituntersuchengen zu Kants Zeittheorie und zu Ihrer <odernen Kritischen Teze#tionB, Kant St *ien P%ilosop%is"%e ,eits"%rift *er Kant.esells"%aft /0 1a%r(an(2 3alter de 8ru!ter- %erlin-Ne6 /ork$ H.I<:V.;H, H$ DEFQPJ &mman el Kant4n 5elsefesi, DMe0H ;aki!ettin <eng"o(luJ, Te zi Kitabe0iH @stanbul$ H.I,.88.T, <$ DEFFEJ Metafizik 6e*ir72 D7as ist <eta#h!sikKJ, DMe0H /usu) +rnekJ, ;rki!e 1else)e Kuru u /a!nlarH Ankara$ H.I,.88.T, < DEFFNJ Protokolle .espr8"%e-9riefe2 Zollikoner :e inare, Herausgegeben 0on <edard boss, 1rank)urt a <ain, 9ittorio Kloster en$ H.I,.88.T, <$ DEFFQJ A,a0oser ,is#utation z6ischen .rnst dassirer und <artin HeideggerB, Kant n* *as Problem *er Metap%ysik, Herausgegeben 0on 1$ 7$ 9on Her ann, P$ Au)lage, 9ittorio Kloster an 8 bH-1rank)urt a <ain$ H.I,.88.T, < DIGGEJ Sein n* ,eit, EQ$ Au)lage, ;bingen, <aX Nie e!er 9erlag$ H.I,.88.T, < DIGGIJ :manizmin ;z2 DMe0H Ah et A!do(anJ, @z$ /a!, @stanbul$ KA4%A, 3$ DIGG?J ,er :innder An6esenheit, htt#HeePP$INF$F?$EGNe:earchK fgcacheHhliAIKsbo#.:H666$cts$cuni$cIere#ortseIGG?ed,IGG?$ K4TZ<ANN, 3$ e %4TKVT,, 1$3$ DEFFEJ P%ilosop%ie2 dt0 O Atlas& ,eutscher ;aschenbuch O 9erlag$ KAN;, I$, DEFFGJ Kritik *er reinen <ern ft2 Nach der ersten und z6eiten VriginalAusgabe, Ha burg, herausgegeben 0on Ta! und :ch idt$ 1eliX <einer 9erlag$ KAN;, I$ DEFNEJ Kritik Der Praktis"%en <ern nft2 Ha burg, Kant O %ra0ier, D3ratik Akln .le"tirisiJ, DEFFNJ, DMe0& @$ Kuuradi, =$ 8kberk, 1$ AkatlJ, ;rki!e 1else)e Kuru u, EE$ %ask, Ankara$ KAN;, I$ Prole(omena2 z einer 1e*en Knfti(en Metap%ysik2 *ie als 3issens"%aft =ir* A ftreten K#nnen, D8elecekte %ili Vlrak Vrta!a Mkabilecek Her <eta)izi(eJ DEFF>J Me0H @onna Kradi O/usu) +rnek,II$ %ask, Ankara, ;rki!e 1else)e Kuru u /a!$ KAN;, I$ ;ranszendentale cogik- ,er u st5ndliche und konstruierte ,reis#rund des transzendentalen ,enks#orts, )ileHeeAHiKritik brgerlicher 7issenscha)t- I anuel Kant ;ranszendentale cogik$ ht $ KAN;, I$ DEFQIJ S"%riften z r Metap%%ysik n* >o(ik2 I, 7erksausgabe %and 9I, 1rank)urt a <ain$ KAN;, I$ DEFQIJ Dnya Y rttal! Ama"na Y#nelik Evrensel 9ir $ari% &'in Dn"eler2 DMe0H4lu( NutkuJ, @stanbul, /azko 1else)e ,ergisi$ :a!HN$ c.I,.T, Habil, K$ DEFLLJ $ranszen*entalp%ilosop%is"%e 9riefe, Kritik an *en *rei Kritiken Kants2 Ha burg$ 3V33.T, d$ DEFLNJ, A@ anuel Kant ,er 3hiloso#h der Au)kl5rungB, I anuel Kant zu ehren, 1rank)urt a <ain, s$??Q-??F$ :H.TV9.T, d$<$ DEFFLJ ,aman ve Etik? A%lak 6asl Mmkn*r, DMe0H ,o(an ahinerJ, dogito, :a! EE, /a# Kredi Klt$ :anat /a!$ ;V7A<IMKI, 1$ DEFFQJ M@ :ei*e((er Anlar ve .nlkler, @st$ /k! /a!$ <4cHAcc, :te#hen DIGGIJ :ei*e((er ve <arlk ve ,aman, DMe0H Kaan +kte J, I$ %ask, @stanbul, :ar al /a!ne0i$

Kant ve Heideggerde zgrlk Sorunu 2008/11

PL