You are on page 1of 19

Bu kitap kiiye ithaf edilmitir:

ATATRK BAYAR ADNAN MENDERES


CELAL BAYAR:
(Tercman 24 Nisan 1981)

Atatrk zel ve kamu sektr diye tefrik etmezdi. Hepsini ayn ehemmiyette grrd. Onun iin memleketin umumi iktisadiyat vard ve mhim olan yapmak ve yaptrmakt. Atatrk sosyalist deildi, kendisi beyanatnda reddeder ve ilave eder:
18. ve 19. Asrda moda olan sosyalizm ve liberalizme bal deiliz... Trkiye geri kalmtr, medeni memleketlerle aramzdaki mesafe artmtr, onun iin biz kendi ihtiyalarmz esas alarak, kaybolmu zaman ve mesafeyi ksa zamanda kapatmalyz. Atatrk Trk milleti ve lkesi iin yapabilecei her eyi yapm, kaybolmu zaman ve mesafeyi kapatmak iin 4 Senelik 3 Numaral Plan hazrlatm ve 1 Kasm 1937 gn TBMM A Nutkunda millete vaat ettii yepyeni hedefleri ieren bu plann Ekonomik Seferberlik anlay ile gerekletirilmesini yalnz istemekle kalmam, 1 Kasm 1938 Nutkunda bu hususu TBMMne vasiyet olarak brakmt. Gzlerini huzur iinde kapad.

ADNAN MENDERES:
Neler yapacamz bu toprak haykryor bize. Medeni bir lkede olanlardan eksik ne varsa hepsini, hepsini srasyla yapacaz. Yol yok. Kpr yok. Yapacaz. Kye su, yol getireceiz. Toprak verimsiz, artrma arelerini arayacaz. Topraksz kylye toprak vereceiz. Ev yok. imento sanayi. Gda yok. Bata eker, gda sanayiini kuracaz. Giyecek az. Mensucat fabrikalarn artracaz. Sanayinin temeli olan demir iletmelerini, fabrikalarn genileteceiz, artracaz. Elektrik yok. Santraller ykselteceiz. Okul yok. Yapacaz. inin geleceine gvenle bakmasn salayacaz. (Samed Aaolunun Arkadam Menderes kitab Sf. 104-107) Bu memleketi geri iktisaden gelimemi memleket olarak brakan, imdiye kadar bu memlekette iktisadi yatrmlarn yaplmam olmas hadisesi deil midir? Devas olmayan hastalk, ite bu yatrmszlktr. Yatrmsz kalan bir memleketin ati iin bir zerre mit dahi beklemeye hakk yoktur.... inde bulunduumuz meden camiada asrlarca geri kaldmz mevkiden, ileri memleketlerin medeniyet ve refah seviyesine mutlaka ulaacaz. (21.8.1948 - TBMM) 14 Maystan hemen sonra Bayar, Menderesi Ant Kabir inaatna gtrd. Ant Kabir Cumhuriyetin 30. ylna (10 Kasm 1953) yetitirilecekti. Yetitirildi. 4 Senelik 3 Numaral Plandaki (1938 Plan) yatrm projeleri gerekletirilecekti. Gerekletirildi. On ylda, Bayarn 1938 Planndaki hedeflerin be misli yatrm yapld. Menderes yapacaz dediklerinin ounu ve her ne pahasna olursa olsun yatrm yapt. Yukarda alntladm, 21 Austos 1958 gn, 4 Austos Para Operasyonundan birka gn sonra, TBMMde yapt konumada hala daha yatrm yaparak ileri memleketlerin medeniyet ve refah seviyesine mutlaka ulaacamzn altn iziyordu. Atatrk, Bayar ve Menderesin, yatrm ve medeni lkelerin seviyesine ulamak balamndaki kullandklar szckler de heyecan da ayn. te eksen (izgi) budur Menderes gzlerini huzur iinde kapayamad. Trk milleti Menderese borlu kald. Bu kitap ile borcun kk bir blmn demeye alyor ve ala kalem yazlm masallara kar gerekleri ortaya koyuyorum. Kitab ithaf ederken huzurlarnda sayg ile eiliyorum. Mehmet Arif Demirer 7 Ocak 2005

Medeni bir lkede olanlardan eksik ne varsa hepsini, hepsini srasyla yapacaz; devas olmayan hastalk yatrmszlktr

NDEKLER THAF Bu kitap ATATRK Bayar Menderese ithaf edilmitir NSZ: Faruk BRTEK, Prof. Dr., Boazii niversitesi Sosyoloji Blm. 2 ZET TARHE 10 Kasm 1938 21 Kasm 1961... 5 KAYNAKA6 GR MASAL NASIL YAZILIR? KRONOLOJLER & MASALLAR7 MASALLAR evket Sreyya AYDEMR ATATRK gnn 24 saati alkol tesiri altnda olduu iin mi smet Paay babakanlktan uzaklatrd?.......................................................................................................13 BAYARn 1954 ABD Seyahati 1954 ylnda Dnya bankasnn Ankara brosunu kim, neden kapattrd?............................................................................................................................................................................36 Prof. Dr. Sami GVEN 14 Maystan sonra sanayilemekten vaz m geildi?.........................63 Prof. Dr. evket PAMUK DP, tarm arlk bir kalknma stratejisini srdremedi ise nasl oldu da tarmsal retim on ylda % 118 artt?.............................................................................................72 Tevfik AVDAR Yazarn iddiasna gre kk lekli ATA rafinerisi, ikinci byk rafineriden (PRA) 3 kat daha byk deil miydi?...........................................................................................80 Kemal KURDA 14 Mays ncesi Trkiye hi d kredi (veya ba vs) almad ise Marshall Plan erevesindeki tahsilatlar ne idi?...................................................................................................99 Gnal KANSU Trkiyenin ilk koalisyonu Yassada durumalar devam ederken APsiz mi kuruldu?.....................................................................................................................................................................................102 Prof. Dr. Oktay YENAL 14 Mays ncesi Trkiyede bakanlk sistemi mi vard ki nn hem cumhurbakan hem de hkmet bakan olabilsin?..........................................................................110 Prof. Dr. Korkut BORATAV DP dnemi gerekten altn yllar m idi?.....................................113 Prof. Dr. zhan ULUATAM Tarihi olmayan bilim adam kronoloji yazarsa bakn ne oluyor? Tarihler ve olaylar karmakaryor122 Do. Dr. Ylmaz GLCAN- Do. Dr. Erkan ENEKERC ATATRK LKELER kitabnda Ermeni genelev iletmecisi Manukyan ne aryor? O da m Atatrk olmu?..126 Behet Kemal ALAR 1961 ylnda Grselin kontenjannda Kurucu Meclise atanan air ATATRKn Hatay ile ilgili olarak Mersine hangi yl gittiini bilmiyor muydu?...129 Haluk EHSUVAROLU nl tarihinin ATATRK ile ilgili verdii btn tarihler neden yanl?................................................................................................................................................................................131 Cahit KAYRA ATATRK, Savaronada salk sorunlar ile urarken Ankarada Trk Oca salonunda kaamak zeybek mi oynad, 1938 yl Haziran aynda?......................................135 shak ALATON Her dnemde nabza gre erbet veren iadam Menderesin kemiklerini szlatyor......137 ATATRK-CUMHURYET KRONOLOJLER slam Ansiklopedisi (1946) - T.C. Kltr Bakanl (1978) - Atatrk Dnce Dernei Bu kronolojiye gre ATATRK son yllarnda bo oturmu. Ayrntlar ayn olan bu kronolojiyi yazanlarn listesi artyor...141 Hrriyet Gazetesi de kronoloji yazarsa ortaya byle bir ey kyor..144 Akdeniz niversitesi Atatrk Dnce Kulb ..145 Prof Hakan Ylmaz B.. .. .146 stanbul Emniyet Mdrl - Dzce Emniyet Mdrl Emniyet Mdrlklerinin baka ileri mi yok ki byle garip web sayfalar dzenliyorlar?............................................................147 Atatrkn 5 Eyll 1938 tarihli Vasiyetnamesi.148 SONU ve SONU TABLO...150 Tablolar - Ekler.157

ZET TARHE
10 KASIM 1938 21 KASIM 1961
10 Kasm 1938 11 Kasm 1938 25 Ocak 1939 31 Mart 1939 1 Eyll 1939 19 Mart 1945 8 Mays 1945 7 Haziran1945 7 Ocak 1946 ATATRK vefat ediyor smet nn Cumhurbakan, Bayar 2 inci kez Babakan oluyorlar Bayarn istifa ediyor. Refik Saydam Babakan oluyor BKK ile 4 Senelik 3 Numaral Plan iptal ediliyor kinci Dnya Sava balyor SSCBnin ifahi notas: 1925 Antlamasn fesih ediyoruz Avrupada savan sona eriyor Sovyet talepleri: Kars-Ardahan ve Boazlarda s ve ortak ynetim Demokrat Partinin kuruluyor 1946 1950 arasnda Amerikadan Trkiyeye gelenler: 5 Nisan 1946 Nisan 1947 1947 Haziran1950 14 Mays 22 Mays 25 Temz 19 Eyll 18 ubat 18 Ocak 2 Mays 27 Ekim 1950 1950 1950 1951 1951 1954 1954 1957 Missouri gemisi ile merhum bykeli Ertegn'n kemikleri Max Weston Thornburg (Raporu: ubat 1949) Hilts (nerileri: Karayollar Genel Mdrl 22 500 km karayolu) Dnya Bankas Barker Heyeti (Raporu: 15 Mays 1951) Genel Seimler DP % 55.22 ile iktidara geliyor (CHP % 39.59) Bayar Cumhurbakan, Menderes Babakan oluyorlar Hkmet Koreye asker (4500 kiilik tugay) gnderme karar alyor Trkiyeye NATOya ye olmak zere davet ediliyor Trkiye NATOya ye oluyor Bayarn ABD gezisi balyor (Dn 10 Mart 1954) Genel Seimleri yine DP kazanyor (DP % 58.42 CHP % 35.11) Genel Seimleri, oy kaybna ramen, DP kazanyor (DP % 47.70 CHP % 40.82 CMP % 7.19 Hrriyet P: % 3.86) Para Operasyonu yaplyor: % 221 Devalasyon - 359 milyon Dolar kredi, yaklak 400 milyon Dolar bor erteleniyor Bu operasyondan sonra enflasyon 1959 ylnda % 20, 1960 ylnda ise % 5 oluyor Askeri Darbe yaplyor DP iktidardan uzaklatrlyor Cumhurbakan, Babakan, bakanlar ve tm milletvekilleri Yassadaya gnderiliyorlar Milli Birlik Komitesi (MBK) Ynetimi alyor Grsel Devlet Bakan oluyor Yassadada durumalar balyor Kurucu Meclis alyor 1946 ylnda slam Ansiklopedisi iin Atatrk Makalesini ve Kronolojisini yazanlardan Enver Ziya Karal 1961 Anayasasn yazacak Kurucu Meclis Anayasa Komisyonu Bakan oluyor. Doan Avcolu Anayasa Komisyonu yesi! Yassadada Kararlar aklanyor: 15 idam karar Nrnbergde 12 idam karar vard, 6 milyon Yahudiyi katleden Nazilere kar nfazlar: Zorlu ve Polatkan idam ediliyorlar nfaz: Menderes idam ediliyor Genel Seimlerde DPnin yerine kurulan AP art YTP % 48.4, oy alrken CHP % 36.7de kalyor. Trkiyenin ilk Koalisyon Hkmeti kuruluyor: CHP - AP

4 Austos 1958

27 Mays 1960

14 Ekim 6 Ocak

1960 1961

15 Eyll

1961

16 Eyll 1961 17 Eyll 1961 15 Ekim 1961 20 Kasm 1961

KRONOLOJLER VE MASALLAR

Be bilim adam, drt brokrat-politikac, tarihi yazar ve bir iadamnn yaymladklar kitaplarda maddi hatalar da ieren, hayal rn, ya da bilinli olarak gerekleri arptarak yazdklar ile benim bunlar hakknda yaptm yorumlar, bir sredir, ayr ayr spiral ciltleyerek, ilerde yaymlamak zere saklamtm. 1 Trkiye Bankas Kltr Yaynlarnn 2004 yl haziran aynda yaymlad Planl Yllar DPTnin yks balkl kitapta Bayarn 1954 ABD seyahati hakknda son derece yanl bilgilerin verilmi olmas nedeni ile o seyahati ve zellikle Dnya Bankas temsilcisinin Bayarn emri ile Trkiyeden kovulduu iddiasn ayrntl bir ekilde inceledim: Bayarn 1954 ABD Seyahati Menderesin konu ile ilgili aklamalar; hem Dnya Bankas Barker Heyetinin Trkiye iin izdii dar lekli kalknma modelini hem de DPnin bir baraj daha yapabilmek, yeni bir termik santrali ya da sanayi iletmesi kurabilmek iin nasl rpndn ve Dnya Bankasnn bu abalara kar ktnda gsterdii tepkiyi anlatmak bakmndan nemlidir. Ad Pieter J. Lieftinck olan Dnya Bankas temsilcisinin Trkiyeden ayrlmasn bir yaz ile isteyen Celal Bayar deil, T. C. Babakan Menderestir. Hesabn Allahn huzurunda vermeye hazrm demi, Meclis krssnde, 1958 ylnda. Lieftinck olay ile ilgili almam ile masal dizisine bir nokta koymutum. 4 Eyll 2004 gn spiral ciltlerdeki yazlarn birer suretini bir klasre yerletirdim ve gruplandrdm: 5 bilimadam, 4 brokrat, 3 tarihi yazar ve bir iadam. Aralarnda ortak bir payda var m, diye baktm. Bu soruyu ilk kez soruyordum. Vard. Sanayici iadamndan tutun, tarihi yazarlara kadar bu on drt (Sn. Boratav ile birlikte) kii Solun deiik kesimlerinde yer alm kiilerdi. U soldan merkez sola kadar. Bunlara bir de Sn. Tevfik avdar ile ilgili eletirinin ekinde yer alan Doan Avcolunun Bayar-Atatrk parantezinde yazd yalan 2 da eklersek, say on bee ulayor. Bu kitabn kronoloji blm ise bir alem. stanbul Emniyet Mdrlnn web sayfasndaki Atatrk kronolojisi ciddiyetten ok uzak (ekstra light) idi. Benim giriimim sonucu kaldrdlar. Kaldrlan sayfay bir ibret rnei olarak sakladm. Kltr Bakanlnn yaymlad Mustafa Kemal ATATRK albmne ek olarak yamanan kronoloji de son derece eksik. Bu kronolojinin kayna ise tek szck ile artc: slam Ansiklopedisinin onuncu fasiklndeki Atatrk makalesinin 3 ekindeki kronoloji. Kltr Bakanl bu kronolojiyi kaynak gstermeden alm ve 75 inci yl prestij albmne eklemi. Sonra da nereden aldn unutmu! Bugn Bakanlkta albmdeki kronolojinin

Sn. Boratavn DP ile ilgili makalesi masal dizisi dndadr. Bu kitapta yalan szcn iki kez kullandm. Eletiri aldm. Saptrma daha uygun olur, diyenler oldu. Ben yazar olarak kitabn sorumluluunu zerime alyor ve yalana yalan demeyi yeliyorum. rnein, Doan Avcolu bile bile yalan yazacak, ben nezaket kurallarna saygl kalarak yalanna saptrma diyeceim. Bunu kabul edemiyorum. Bu lkede bilinli olarak yalan yazanlara bence DUR demek gerekiyor. Bu kitabn bir amac da bu. (Bkz. TDKnn masal tanmlamas, Sf. 7) 3 slam Ansiklopedisindeki Atatrk makalesi ile ilgili olarak Bkz. Ek 1
2

kaynan bilen bir kiiye rastlamadm. Atatrke saygszlk olarak yorumladm bu kronolojiyi baknz kimler yazm, 1945-1946 yllarnda: Genelkurmay Bakan Orgeneral Salih Omurtak Milli Eitim Bakan Hasan Ali Ycel Milli Eitim Bakanl Mstear (1939-1946) hsan Sungu Prof Dr Enver Ziya Karal Faik Reit Unat, Tarihi-Corafyac Ulu demir, Trk Tarih Kurumu Yneticisi Albay Enver Skmen 4 Masal yazarlar hakknda yazdm eletiriler kendilerine (hayatta olanlara) gnderilmiti. Sn. Boratav hari hi birinden bir cevap veya kar eletiri gelmedi. Sn. Boratav ise cevap vereceini yazd ama cevab yazmad 10 ay oldu. Hala bekliyorum. Atatrk-Bayar ve Demokrat Parti hakknda eksik, yanl ve kart yazmak, dezenformatif bilgiler vermek (KGB yntemidir) elli yldr sryor. Kronolojilerde Atatrkn son yllar, alay edercesine eksik veriliyor. evket Sreyya Bey Tek Adamda Bayarn babakan olduunu bir dipnotta tek bir cmle ile vermi. kinci Adamda nnnn babakanlktan uzaklatrlmas olayn ayrntl bir ekilde yazdktan sonra bu olay Atatrkn hasta, yalnz, sinirli ve gnn 24 saatinde alkol tesiri altnda bulunmasna balam. Daha sonra, vefatndan nce ilgili paragraf deitirmi ve alkol parantezini kaldrm. Bu bilgi Remzi Kitabevinden. lk basklarda alkol parantezi var, yeni basklarda yok. Eski basklar okuyanlar Atatrkn son yllarnda gnn 24 saatinde alkol tesiri altnda olduunu okudular ve de inandlar... nk yllardr kimse aksini savunmad? Trkiyenin iktisat tarihini yazan bilim adamlar, 11 Kasm 1938 14 Mays 1950 arasndaki olumsuzluklar Sava mazereti ile geitiriyor ve ardndan yukarda bahsedilen KGB yntemleri ile DPye ykleniyorlar. rnein, Prof. Sami Gvene gre 1950 ylndan balayarak sanayilemekten vazgeilmi. Yine Prof. Sami Gvene gre Hilts Raporunda (1947-48) nerilen 20 bin km karayolu yapm tekelci Amerikan otomotiv irketlerinin karlar ile ilikili imi. Oysa 14 Austos 1946 gn Hkmet Programn okuyan Babakan Recep Peker de 20 bin km iyi vasfta karayolu vaat etmi. Keza, Cumhurbakan smet nn 1 Kasm 1941 gn TBMM A Nutkunda karayolu yapmnn nemine iaret etmi. nn ve Peker de mi tekelci Amerikan otomotiv irketlerinin karlarn dnmler, Hilts Raporundan ok daha nce? Bu kitapta yazdklarn irdelediim bilim adamlar bir koro halinde DP dneminin gerek gstergelerini gizleyerek, yanl veriler gstererek (tam bir dezenformasyon) DPyi sulayan yorumlar yazmlar. Yazmaya devam ediyorlar. Hazine Genel Mdrl yapm Sn. Kemal Kurda, rnein, 14 Mays 5 ncesi (CHP Hkmetleri tarafndan) bir kuru d kredi ya da ba alnmadn yazm. Oysa 14

Enver Skmen daha sonra emekli tugeneral olarak Kurucu Meclise girmi CKMP kontenjanndan. 1917 ylnda Harp Okulunu birincilikle bitirmi. 1943 ylnda daha binba iken nn Ansiklopedisinin yayn kurulunda Genelkurmay temsil etmi.

Mays ncesi alnan kredi ve balarn toplam 500 milyon Dolar. ounun antlamasnn altnda kendi imzas var! te bu kitapta Atatrk Bayar DP ekseninde srdrlen gerekleri arptma, eksik gsterme ve bilinli olarak yanl yazma kampanyasna DUR demeye alyorum. Kitapta yer alan gerekten ok arpc olan rnekleri okurken okuduklarnza inanmayacaksnz. rnein konu ile ilgili saygn akademisyenlerin okuduktan sonra yaymlandn anladmz 6 Sn. Gnal Kansunun DPT kitabna gre Trkiyenin ilk koalisyonu, 1961 yl balarnda, baka deyimle daha Kurucu Meclis 1961 anayasasn yazarken ve Yassadada oynanan orta oyunu srerken, kurulmu. Ve bu koalisyonda Adalet Partisi yer almam. Bunlar tabii ki, ok yanl. 1961 seimleri o yln balarnda deil, Yassadada verilen idam kararlar infaz edildikten (16-17 Eyll) sonra 15 Ekimde yaplm ve askerin siyasetin iine dald kapkaranlk geen yaklak bir ay sonra 20 Kasm 1961 gn de Trkiye Cumhuriyetinin ilk koalisyonu CHP-AP arasnda kurulmutu. Eski Cumhurbakan smet nn, ilk Koalisyon Hkmetinin Babakan olmutu. Bu kitap bir anlamda, Yazdklarnz dzeltmek ve okurlarnzdan zr dilemek iin sizlere bir frsat sunuyoruz. Deerlendirin bu frsat mesajn iermektedir. Ancak mesajlar iki kutupludur. Birileri verir, kar taraftakiler de alrlar? Umarm benim kendilerine gnderdiim spiral ciltlere kar suskun kalan sayn yazarlar bu kez mesaj alrlar, deerlendirirler. Mehmet Arif Demirer .............................................................................................................................................7 Ocak 2005 ***

Bkz. Teknik Aklamalar Madde 9, Sf. 11 Trkiye Bankas cevabi yazs Bkz. Ek 7

SONU
Bu kitaptaki Kronolojilerin ve Masallarn ortak bir ekseni (izgisi) var :

ATATRK BAYAR DEMOKRAT PART


Bu eksende u ortak unsurlar hemen gze arpyor: * Yazarlar Atatrkn son yllarn gizlemilerdir. TEK ADAMda, Bayarn babakanla getirilmesi olay ksa bir dipnot bilgisidir. 1 Bu kitapta Atatrkn son yl (1938), hastal dnda, hemen hemen hi yoktur. Atatrk ve Bayar; 10 Kasm 1937 - 10 Kasm 1938 tarihleri arasnda, Atatrkn, 1 Kasm 1937 tarihli Nutkunda milletine vaat ettii yepyeni hususlar bir kalknma planna dntrmlerdir: 4 Senelik 3 Numaral Plan. Konu ile ilgili kitaplarn yzde doksannda bu plan, sehven, kinci Sanayi Plan olarak tanmlanmtr. 4 Senelik 3 Numaral Plan Atatrk ile ilgili kronolojilerin hibirinde YOKTUR: TEK ADAMda da YOKTUR. * evket Sreyya Bey, KNC ADAMda bu plan karmakark bir ekilde anlatm ve 31 Mart 1939 gn imzalanan bir Bakanlar Kurulu Kararnamesi ile iptal edildiini itiraf etmitir. ptal emrini verenler devrin Cumhurbakan ve Babakandr. Emri icra eden (yrten) ise evket Sreyyadr. Bu konu evket Sreyya Bey ile ilgili blmde ilenmitir. evket Sreyya Bey ile balayan ve Sn Gnal Kansu ile noktalanan Masal yazarlar (13 kii) ok deiik insanlardr. Ortak yanlar, Atatrk Bayar DP izgisinde gerekleri arptmak ve/veya gizlemektir. Bu dezenformasyon ve gizleme operasyonun odak noktasnda ise 4 Senelik 3 Numaral Plan yatmaktadr. Nedir 4 Senelik 3 Numaral Plan ? 19 Eyll 1938 tarihli ULUS Gazetesine baknz (kar sayfa). Manette bir mesaj var : EKONOMK SEFERBERLMZ Bu iki szck Atatrke aittir: 17 Eyll gn Dolmabahede, doktorlarn ieriye gnderdikleri Bn Afetinana 2 Gel bak sen de dinle, Bayar ok mhim ve gzel eyler anlatyor. Bunlar insan yormaz. Bilakis canlandrr diyen Atatrk, Bayara dnerek, Yaknda frtna kopacak. Memleketin btn menabii kuvvesini seferber ederek gerekletirin bu yatrmlar ki, iktisaden kuvvetli olalm demitir. te Atatrkn vizyonu: ktisaden kuvvetli olmak Daha nce de, 17 Kasm 1937 gn Pertekte, bir baka hedefi, bir baka grn, aklamt: 20 eker fabrikas ve eker, ekmek kadar kolay alnr hale gelsin ki, Trkiye Cumhuriyeti vatandalar iyi beslenebilsinler. O tarihte Trkiyede drt eker fabrikas vard. Yllk retim 60 bin tondu. Biraz dikkatle incelendiinde grlecektir: 4 Senelik 3 Numaral Plan ile DPnin 14 Mays 27 Mays dneminde gerekletirdii yatrmlar iiedir. ou projeler ayndr. Baka deyim ile Demokrat Parti, Atatrkn 12 yldr bekletilen son kalknma plann uygulamtr. Bkz. Tek Adam 3. Cilt 17. Bask Sf. 355 Bayar bu konuyu 1981 ylnda Tercman syleisinde daha deiik anlatmtr. Genel Sekreter Hasan Rza zaten odadr. (Bkz. Sf. 95) Doktorlarn ieri gnderdikleri Aye Afetinandr. Gerek Hasan Rza gerekse Aye Afetinan hatralarnda bu olay Bayarn 1955 ylnda Atatrk ile ilgili anlarnda yazd ve yukarda verdiim gibi yazmlardr. Bayar 1981 ylnda (98 yanda) olayn zn doru, oday giren kiiyi ise yanl hatrlamtr.
1

Aradaki fark lektedir. 1938 Plan sava ncesi llerinde ve drt yllkt. Drt ylda baarlabilecek projeleri ieriyordu: ki termik santral, liman, drt eker fabrikas, gibi. DP ise; kinci Dnya Sava sonrasnda deien dnya koullarn da dikkate alarak on ylda, termik santral, be baraj, on eker fabrikas, on dokuz imento fabrikas ve on liman ile balamt, Trkiyenin ehresini deitirme iine. Ayrca Karabkteki darboazlar giderilecek ve haddehanenin retimi % 300 artrlacakt. 14 Maysta Hedefler byleydi. On yl sonra 1960 ylnda Trkiyenin Hedefleri byk lde deimi ve bymt: 310 milyon Dolarlk bir yatrm gerektiren Ereli Demir elik tesisleri. 130 milyon Dolar d kredili, yabanc sermayeli, dev kurulu. irketin tescil tarihi 11 Mays 1960 idi. Tescil ilemlerini birisi bizzat takip etmiti: Babakan Adnan Menderes! irketin ynetim kurulunda kamu hisselerinin temsilcisi ise CHPli Vehbi Ko idi. 3 1950 ylnn 8 bin ton/yl kapasiteli kck Batman rafinerisi yerine yine Batmanda, yapm szlemesi 1953de imzalanan, 1955de retime geen 330 bin ton/yl kapasiteli yeni rafineri, 1960 ylnda % 100 tevsi edilmiti: 660 bin ton/yl. 660 bin ton/yl, Trkiyenin 1 729 bin tona km petrol rnleri tketiminin te birine ancak yetmekteydi. Batmanda lpg retimi yoktu. Kyde yemek piiren Trk kadn hala ortaada yaamakta ve tezek yakmaktayd. 1960 ylnda, 27 Mays ncesi, Babakan Adnan Menderes iki rafinerinin temelini atmtr : Mersin ATA zmit PRA 3.2 milyon ton/yl 1.0 milyon ton/yl

PRA 1961, ATA 1962 ylnda retime geecek ve ATAta retimi balayan lpg sayesinde Trk kadn, bir gecede Orta adan 20. yzyla adm atacaktr. 1955 ylna kadar sahip olduumuz 8 bin ton/yl rafinaj kapasitesi, 1962 ylnda 4860 bin tona kmt. Menderesin tutkusu idi: 1 milyon ton elik, 5 milyar kwsaat elektrik enerjisi, 4 milyon ton imento ve 5 milyon ton petrol rn retimi. 1965 ylnda hepsi gereklemiti. Son Posta yazar, CHP Milletvekili Muhittin Birgen, 1938 Plan hakknda yazd makalede (Son Posta 22 Eyll 1938) 8 Sene sonra Trkiye tannmaz hale gelecektir demiti. 4 1960 Trkiyesini, 1950 ile kyaslarken, gerekten iki ayr lkeye baktnz fark edersiniz. 27 Maysta devam eden yatrmlarn tamamland (bunlara 27 Maystan 1965 ylna kadar yeni bir proje eklenmemitir) 1965 yl ise daha da bakadr. Trkiye artk sanayileebilecek dzeye (Menderesin hayal ettii dzeye) gelmitir: Yeterli imentosu ve elii vardr. Buzdolab reticisi ithal sa beklemek zorunda deildir, artk. Trkiye Fuel Oil ile tanmtr. O tarihte ok ucuz ve kolay yaklan bir yakttr Fuel Oil. 1965 ylnda kydeki vatanda da eker yiyebilmektedir. Kydeki kadn da lpg sayesinde hem tezekten kurtulmutur, hem de btn gnn yemek piirmek iin mutfakta geirmemektedir; lpg ile yemek piirmek ok daha az vakit ald iin . Yollar, limanlar, silolar yaplmtr. thalatn da, ihracatn da alt yaps (mkemmel olmasa bile) vardr artk. 1950 ylnda bunlar yoktu. Bu bilgilerin tm DE yaynlarnda bulunmaktadr. Masal yazarlar ise, nedense, grmezler bu bilgileri. rnein Sn. Tevfik avdar, kk lekli ATA rafinerisi diye yazmtr, masalnda.

Hayatta altna imza attm en byk projedir.diye yazmtr Vehbi Ko: 2.8 milyar TL 8 deil 13 yl sonra da grnm veya refah seviyesi deimemiti, Trkiyenin

Hatrlataym. Tevsi sonras Batman 660 bin ton, PRA 1 milyon ton, ATA ise 3.2 milyon ton kapasiteli kurululard. Masal yazarlar (27 Mays sonras genel siyasi durum yle gerektirdii iin) DPyi, Atatrkn karsnda bir siyasi parti olarak gstermiler, DP iktidarnn ekonomik performansn ise yerden yere vurmulardr. 5 Temel hedefleri Atatrk-Bayar- DP izgisini vatandan bilincinden de bilgisinden de silmektir. Burada bir saptama yapmak istiyorum. 10 Kasm 1953 gn Antkabirin al treninde n taraftaki merdivenlerde nbet bekleyen izciler arasndaydm. O gnn tm heyecann bizzat yaadm. u hususlar ok iyi hatrlyorum: * DP (Bayar Menderes) uzun sre srncemede kalan Antkabir inaatn ylda tamamlatarak Cumhuriyetin otuzuncu ylnda Atatrk vatan toprana kavuturmutu. * Selanikte bo duran Ev Bayarn talimat ile on ayda mzeye dntrlmt. Bu ii yapmak zere Enver Ziya Karal (ve ei) grevlendirilmiti, Milli Eitim Bakan Tevfik leri tarafndan. * Atatrk Kanunu karlmt 25 Temmuz 1951 * Dini siyasete alet ettii gerekesi ile Millet Partisi kapatlmt 8 Temmuz 1953 Bu ortamda, 10 Kasm 1953 gn gerekletirilen muhteem tren ortamnda AtatrkBayar-DP izgisinin varl tartlmazd. Elli yl sonra bu izgi yok. 27 Maystan sonra kaznd. te bu kitabn temel amac elli yl nce var olduunu bizzat yaadm bu (benim iin ok nemli olan) izgiyi yeniden belirgin bir konuma getirmektir. Bugn izi bile yok. Atatrk-Bayar-DP izgisini kazyarak yok edenler nemli lde baarl olmulardr. 6 yle ki, 27 Mays sonrasnda sergilenen hukuk rezaletinin (Yassadadan sonraki) ikinci halkas olan Kurucu Meclis ile balayan karalama kampanyas, askeri darbenin bir baka yan rn olan DPTnin % 7 bymeyi ok nemli bir marifet gibi gsteren yaynlarnda da srdrlmtr. Yllk % 7 byme eer on yl sre ile her yl gerekletirilirse on yln sonunda % 96 byme salanr. Oysa 1963 sonras byme yllk % 6nn dahi altnda kalmtr. (Bkz. Tablo 4) Buna kar 14 Mays 27 Mays arasnda, tarm sektr % 118, sanayi enerji inaat ulatrma sektrleri % 244 - % 309 arasnda deien oranlarda bymlerdir. Basit bir aritmetik ilemle GSMHnn on ylda % 140 bydn hesaplayabilirsiniz. 40 yldr bu gereklerin nasl gizli kaldn anlamak mmkn deildir. Yassada kararlarnn mrekkebi kurumadan yaymlanmaya balayan (Aralk 1961) YN Dergisi, dezenformasyon srecinin ikinci halkasn oluturmutur. Vurgulad husus, vermee alt mesaj, Bu byle gitmez. te grdnz, kapitalist yntemlerle byme salanmyor. Her ey devletletirilsin idi. YN Bildirisini imzalayan ve bugn hayatta olan 16 kii tespit ederek kendilerine DPnin Ekonomik performansnn bilgi ve belgelerini gnderdim. DP dneminde gerekletirilen

Atatrk 15 yl sandkta bekletenler, Atatrk 10 Kasm 1953 gn vatan toprana kavuturanlara, Atatrklk dersi vermeye kalkmlardr masallarnda.

Bayarn kurduu Trkiye Bankasnn Bayar kart blmler ieren bir kitab yaymlamas da, eletiri alnca, sahip karak savunmas da bu baarnn ltdr. (Bkz. Ek 7)

bymenin % 7nin ok daha stnde olduunu bilseydiniz, o bildiriyi yine de imzalar mydnz? diye sordum. Bir tek Sn. Vural Sava cevap verdi. mzalardm dedi. DPnin % 7den daha yksek bir bymeyi gerekletirmi olduuna inanamyormu da Bu da, karalama kampanyasnn ne kadar baarl olduunun bir baka rneidir. Masallar yazanlar; Atatrk canlandran ve heyecanlandran olaylarn lkenin kalknmasna (iktisaden kuvvetli olmak) ilikin olduunu, bu nedenle Atatrkn 1938 Planna byk nem verdiini 7 grememilerdir. Zaten hemen hepsi 1938 Plan ile 1936 Plan Taslan birbirine kartrmlardr. 8 Masal yazarlar her naslsa, 1950 1960 arasnda gerekletirilen yatrmlar da grmezlikten gelebilmilerdir? Bir lke dnn; 1939-1949 arasnda, Atatrk drt fabrikay imzas ile onaylam iken, tek bir eker fabrikas (o tarihte 10 milyon Dolar ya da 9 ton altn deerinde) kuramam. Ama, (bugn gerekesini kimse hatrlamyor) 1945 - 1949 arasnda Ankarada uak motorlar fabrikas kurmu! Derken iktidar deimi. Bayarn kurduu ve genel bakan olduu parti iktidara gelmi. Zaten ok iyi bir kurulu olan eker irketi kendi iinde bir master plan yapm. Hkmet 415 milyon TL kaynak ayrm ve 1952-1956 yllar arasnda 11 eker fabrikas kurulmu. retime gemi. eker sorunu ortadan kalkm. 27 Maysta iki fabrika, Ankara ve Kastamonu ina halinde. Masal yazarlarna gre 13 yeni eker Fabrikas nemsiz! 1939-1950 aras bir fabrika bile kurulamam olmasna ramen? lkede imento karaborsas patlak vermi. Yalnz 1955 ylnda 800 bin ton imento ithal edilmi. O tarihte fabrikalar ortalama 80-100 bin ton/yl kapasiteli olduuna gre yurtdnda, yabanclara ait, on imento fabrikas 1955 ylnda 365 gn Trkiye iin retim yapm. 1950 1960 yllar arasnda eski be fabrika batan aaya yenilenmi. Kapasiteler 30-40 bin tondan 300 bin tona km. Dokuz yeni fabrika kurulmu ve retime gemi. Be yeni fabrika ise ina halinde (1961 1964 aras retime geecek.) Toplam 19 fabrika. 1965 imento retimi 3 milyon 240 bin ton ! 1949 retiminin 8.6. kat On yl boyunca kamuya ait byk snai iyeri says 110dan 215E km. (DIE Yayn No 547 Sanayii ve Yerleri Saym malat Sanayii 1964 Sf. 299) Art % 95. Masal yazarlar Grdn m bak, yeni KTler dourdular, oy peinde koarken. Hani mevcutlar zelletireceklerdi? diye yorumlamlardr. Peki, ayn dnemde zel sektre ait iyeri says ne kadar artm? Kam, ka olmu? 712 imi, 1340 ilavesi ile 2052 olmu! Art % 188 (Kaynak ayn DE yayn. l ayn) Vehbi Ko, bu dnemde 35 yeni irket kurduunu yazm, Hayat Hikyem de.

7
8

Bkz. 1 Kasm 1938 TBMM A Nutku Bu konuda ilk yanl yayn Prof. Dr. Afetinann Trk Tarih Kurumu tarafndan yaymlanan Trkiye Cumhuriyetinin 2inci Sanayi Plan 1936dr. Bu kitap bir nsz ilavesi ile 1936 ylnda ktisat Vekaleti tarafndan yaymlanan bir kitabn tpkbasmdr. 1936 ylnda yaymlanan kitap, Endstri Kongresine (20-24 Ocak 1936) sunulan yatrm projelerini ieriyordu. kinci Be Yllk kalknma plannn tasla idi. 1938 Plan o taslaktan daha kapsamldr. 1936 yatrm projelerine ek olarak 1937 madencilik plan ile Bayarn 10 Aralk 1936 tarihli ark Raporundaki nerileri dorultusunda dou illerine ynelik yatrm projelerini ierir. (Bkz. Kemalist Demokrat Trkiye Say 63 ve ULUS

Gazetesi 19 Eyll 1938)

Arelik, Demirdkm, Otosan bu dnemde kurulmu. Bossann kurdelasn keserken Bayar, Hacmere Byle bir fabrika kurdun. sizlere i verdin. Allah benim mrnden alsn. Sana versin demi. Sakp Sabanc bu olay anlatr ve hngr hngr aladn yazar. 9 Bugn Menderesi yerden yere vuran bir baka masal yazar iadam shak Alaton da Alarkoyu bu dnemde, ucuz banka kredisi ile, kurmu. Hayatta olan tm masal yazarlarna sesleniyorum. Sizleri ahsen tanmam. Hibiriniz ile kiisel bir sorunum yok Ama sizler, en deerli varlmz olan gen kuaklara yanl, arptlm, gizlenmi bilgiler ieren kitaplar brakyorsunuz. Bu tr kitaplar yazmaya devam ediyorsunuz. Sizlere gre Atatrk, 24 Kasm 1934 sonras yaamam adeta. Pertekte, 20 eker Fabrikas dememi. 4 Senelik 3 Numaral Plan diye bir ey yok. 19 Eyll 1938 tarihli ULUSu da herhalde fotomontaj yaparak ben bastm? DP dneminde bu yatrmlar gerekletirilmedi. Sadece kye ynelik poplist politika uyguland. 10 Eveleyip gevelemeden Biz yanlmz. zr diliyoruz. derseniz, en byk destekiniz yine bizler olacaz. Bu sylemlerinize devam ettiiniz srece yazdklarnzyaymladklarnz yakndan takip edeceiz. Karar sizin. Tercih sizin .

MEHMET ARF DEMRER ................................................................................................................... 7 Ocak 2005

9 10

100. Yanda Celal Bayara Armaan (Tercman Yaynlar 1982) Sf. 158

1949 ylnn kyn Mahmut Makal yazmt: Bizim Ky. 1949 ylnn kuraklk nedeni ile tarmsal retimin ok dk olduunu hatrlataym. Bizim Ky kitabn, hi olmazsa Ek 6da zetlediim tek bir sayfay, mutlaka okuyun. 1950 ylnda Orta Anadolunun bir kynn ne durumda olduunu grn. Kendinizi o kyde domu bir T.C.vatandann yerine koyun. Ondan sonra u hususlar deerlendirin: DP iktidar, 40 bin kyden 34 binine su ve yol getirmi. Kyn dnya ile balantsn kurmu. Kyl vatanda hastalandnda ilede, yine DP iktidarnn kurduu 20 yatakl kk bir hastane olan Salk Merkezine gidebilecek. Bu imkn salam. 115 bin at arabas ve 729 bin kannn yanna 42 bin traktr katm. ok deil ama bir balang. Mekanizasyon ile tanma. te bunlar yapmak sureti ile kye ynelik poplist politika uygulam Demokrat Parti. Siz de Mahmut Makaln kynde yaayan bir vatanda olarak elinizi vicdannza koyup syleyin. ok mu kt bir i yapmlar, u kyl dostu Adnan Menderes ve arkadalar? Ya da siz Menderes olsaydnz, ayn eyleri yapmaz mydnz? evket Sreyya Bey, Savatan karken ve ky bu durumda (hatta daha da kt, 1945 ylnda) iken kamu fabrikalarnn iilerine lojman yaplmasn ngren kalknma plan yazabilmiti. Arkada smail Husrev Tkin de tarladaki buday, deirmenlerdeki unu ve lkedeki btn frnlardaki ekmei devletletirecekti, KADROda yazd uzun bir makalede! Kye ynelik poplist politikalar sulamalarn bu millet her seimde serbest iradesi ile reddetmitir. ok da hakl olarak

ZGNN BELGES
1950 1960 Dnemi 10 Yl Yatrmlar - Gereklemeler Altyap Yatrmlar - Liste 1 11 Byk Liman 1 adet iskele (Ereli) 40 bin km Karayolu ina halinde (i.h.) 5 Havaliman Hububat Silolar Liste 1/1 2 - ELEKTRK ENERJS Enerji Yatrmlar - Liste 2 2 Termik Santral 5 Termik Santral 1 Termik Santral (1) 4 000 km ENH 300 km Enerji Nakil Hatt ENH yok + 4000 km ENH (i.h.) (ENH) 5 byk baraj + 5 byk baraj (i.h.) Ek Kurulu G: 120 MW Ek Kurulu G: 942 MW Ek Kurulu G: 60 MW 3 - METAL VE RNLER Metal Sanayi Yatrmlar 5 eitli Fabrika 1 yeni Fabrika: 40 Fabrika Liste 3 Uak Motorlar Fab. (2) Karabk+MKE yatrmlar + Karabk Yatrmlar ERDEMR -irket kuruluu 4 KMYA+GIDA SANAY Kimya Sanayi Yatrmlar 7 Fabrika 44 Fabrika - Liste 4 ve 4/1 Yatrm Yok Ktahya Sentetik Benzin ve (Boya + la + Gbre) Motorin retecek tesis Batman Petrol Rafinerisi Yeni Batman Rafinerisi (3) Ylda 16 500 ton benzin ve 660 bin ton 8 bin ton/yl 6 000 ton motorin kapasiteli ATA + PRA (i.h.) Toplam 4.86 milyon ton Yatrm yok Azot (Gbre) Tesisi Ktahya Azot Sanayi Yatrm yok Semi-Kok Tesisi Kompleksi (i.h.) 5 - DOKUMA SANAY Smerbank rr Fabrikas Dokuma Fabrikalar - Liste 5 1 plik Fabrikas Erzurum naat balam 2 Dok. Fab. 30 Byk plik ve Dok. Fab. 6 - TOPRAK RNLER imento Fabrikalar -Liste 6 2 imento Fabrikas 14 imento Fabrikas 1 imento Fabrikas (4) (210 bin ton/yl) +5 imento Fabrikas (i.h.) (90 bin ton/yl) (3 milyon ton/yl ek kapas.) Ate Tula Fabrikas Ate Tula Fab. tevsii - % 400 Ate Tula Fabrikas (5) 7 EKER FABRKALARI Yatrm yok eker Fabrikalar Liste 7 4 eker fabrikas 11 eker Fabrikas (Toplam kapasite: + 2 eker Fabrikas (i.h.) (600 100 bin ton/yl) bin ton/yl ek kapasite) 8-MADENCLK SEKTR Madencilik Sektr - Liste 8 Krom-Bakr-Demir-Kmr retimde byk artlar retimde Artlar 9 ULATIRMA SEKTR Ulatrma Sektr - Liste 9 28 Yeni Gemi( 67 bin DWT) ABDden alnan kullanlm Yeni gemiler + Viscountlar Vagon-Lokomotif almlar Binlerce vagon + lokomotif gemiler DC3 uaklar 10 MUHTELF 30 Kk-Ortaboy Fabrika 61 Byk Fabrika - Liste 10 Rize ay Fab. (6) SEKA tevsi niteleri Tm Hedefler - Liste 11 Yatrmlar - Liste 12 Yatrmlar Listeler 1 - 10 26 Byk Tesis 6 Tesis (1938 x ) 260 Byk Tesis (1938 x 10) ATATRK-BAYAR 1938 Kalknma Plan Hedefleri 1 - ALTYAPI 4 Liman 1939 1949 Dnemi 11 Yl Yatrmlar - Gereklemeler

KAYNAKA
KTAPLAR MAKALELER ALATON, shak, stanbul Sanayi Odas 50 inci Yl Albm iinde makale, st., 2002 AYDEMR, evket Sreyya, Tek Adam ve kinci Adam Remzi st.,1966-67 AVCIOLU, Doan, Papuu Mutas leri Dergisinde makale, stanbul BLGNER, Recep - YALIN, Mehmet Ali) Trkiye Reisicumhuru CELAL BAYARn Amerika Seyahatleri Ankara, 1954 BORATAV, Korkut, DP Dneminde Ekonomi Tarih ve Toplum, stanbul, 1955 ALAR, Behet Kemal, Dolmabaheden Antkabire Sel Yaynlar, st., 1955 AVDAR, Tevfik, Trkiye Ekonomisinin Tarihi 1900-1960 MGE, Ankara, 2003 ERKN, Feridun Cemal Dilerinde 34 yl Vaington Bykelilii Trk Tarih Kurumu, Ank., 1987 GVEN, Sami, 1950li Yllarda Trk Ekonomisi zerinde Amerikan Reeteleri Ezgi Kitabevi, Bursa, 1998 KANSU, Gnal, Planl Yllar (anlarla DPTnin yks) Kltr Yaynlar, stanbul, 2004 KAYRA, Cahit, 38 Kua Kltr Yaynlar, stanbul, 2002 KURDA, Kemal, Bitmeyen Gaflet ve Trkiye Ekonomisinin k METU PRESS, Ankara, 2003 MAKAL, Mahmut, Bizim Ky Bizim Ky Yaynlar, Ankara, 1970 PAMUK, evket (ve R. OWEN) 20. Yzylda Ortadou Ekonomileri Tarihi Sabanc niversitesi, stanbul, 2002 ENEKERC, Erkan - Ylmaz GLCAN, Atatrk lkeleri ve nklap Tarihi Cilt II Alfa, stanbul, 2002 EHSUVAROLU, Haluk, Tarihi Gzyle Atatrk Varlk, stanbul, 1967 ULUATAM, zhan, Gemie Bakmak Cumhuriyet Dnemi ktisadi, Mali, Siyasi Olaylar Kronolojisi 1920-2000 maj Yaynclk, Ankara, 2001 YENAL, Oktay, Cumhuriyetin ktisat Tarihi homer kitabevi, stanbul, 2003 KRONOLOJLER slam Ansiklopedisi, 10. Fasikl, ATATRK Makalesi Eki T.C. Kltr Bakanl 75. Yl Mustafa Kemal ATAT RK Albm Ankara, 1998 GAZETE VE DERGLER ULUS Gazetesi 19 Eyll 1938 ULUS Gazetesi 14 Mart 1950 ZAFER Gazetesi 5 ve 8 Ocak 1955 FORUM Dergisi 15 Ocak 1955 THE NEW YORK TIMES 30 Mays 1953, 21 Mart 1954, 29 Aralk 1954 RAPORLAR HILTS Raporu, Trkiyenin Yol Durumu Ankara,1948 THRONBURG Raporu,TURKEY An Economic Appraisal Greenwood, N.Y.,1949 BARKER Raporu, The Economy of TURKEY Dnya Bankas, Vaington,1951 RESM YAYINLAR DPT Yayn No 772 -1969, DPT BBYKP Kitab -1963, DE Yayn No 2252-2001, Ankara

You might also like