Nkleer Hammadde: Uranyum, Toryum URANYUM temel nkleer yakt hammaddesidir. Gnmzde nkleer g santrallerinde yakt olarak kullanlmaktadr.

Doadaki uranyumun binde yedisi (%0.71) blnebilme yeteneine sahip (fisil) Uranyum -235 izotopu ierir. Doal uranyumlu yakt ar su (dteryum-hidrojenin bir izotopu) ile soutulan reaktrlerde kullanlmaktadr. Hafif su ile soutulan reaktrlerde ise zenginletirilmi uranyum yakt kullanlmaktadr. Zenginletirilmi uranyum, doal uranyum iindeki Uranyum-235 izotopu orann artrmak amacyla zenginletirme ilemi ile elde edilmektedir. TORYUM fisil bir madde olmad iin tek bana nkleer yakt olarak kullanlamaz ve fisil bir izotop olan U233 e dnebilmesi iin de bir tetikleyiciye (ntron) gereksinimi vardr. Bu nedenle nkleer yakt olarak kullanlabilmesi iin fisil izotoplar olan U235 veya Pu239 ile birlikte kullanlmaldr. Toryumun nkleer yakt olarak kullanlmas ile ilgili almalar yaplmaktadr ancak gnmzde toryumla alan ticari lekli bir nkleer reaktr bulunmamaktadr. Uranyum eitli aamalardan getikten sonra enerji elde etmek zere nkleer reaktrlerde kullanlr. Reaktrlerde ortaya kan kullanlm yaktlar gvenli bir ekilde idare edilir.

TRKYE'NN NKLEER HAMMADDE KAYNAKLARI

Nkleer reaktrler nkleer enerjiyi elektrik enerjisine dntren sistemlerdir. Temel olarak fisyon sonucu aa kan nkleer enerji nkleer yakt ve dier malzemeler ierisinde s enerjisine dnr. Bu s enerjisi bir soutucu vastasyla ekilerek baz sistemlerde dorudan baz sistemlerde ise s enerjisini baka bir tayc ortama aktararak trbin sisteminde kinetik enerjiye ve daha sonra da jeneratr sisteminde elektrik enerjisine dntrlr. Malzemelerin ok eitli fiziksel, kimyasal ve nkleer zellikleri sebebiyle pek ok deiik nkleer reaktr tasarm mevcuttur. Aadaki ekilde bir Basnl Su Reaktrnn basit emas verilmitir. Bu tasarmda reaktr kalbindeki yaktlardan s enerjisi basn altnda tutularak kaynamas engellenen su ile ekilmektedir. ekilen s enerjisi buhar retelerinde ikinci devredeki suya aktarlmakta bylece retilen buhar ile trbin-jeneratr sistemi dndrlerek elektrik enerjisi retilmektedir.

Nkleer Enerjinin Dnyadaki Durumu Nedir? Nkleer santrallardan ticari olarak elektrik retimi 1950'li yllarda balad. Halen (Mart 2007 itibaryla) dnyada 31 lkede ticari olarak iletilmekte olan 435 nkleer reaktrn toplam kapasitesi yaklak 370 GWe tir. Nkleer g dnya elektrik talebinin yaklak %16'sn karlamaktadr.

Dnyada Nkleer Reaktrlerin Durumu

. letmede nite Says 103 17 Topla m Mwe 98446 20339 na Halinde nite Says 0 0 Toplam Mwe 0 0 28 19 Tekrar altrlmamak zere Kapal nite Says Toplam Mwe 9764 5944 Uzun Sredir Kapal nite Says 1 . Topla m Mwe 1065 .

lke ABD Almanya

Arjantin
Belika Brezilya Bulgarist an ek Cum. in in Tayvan Ermenist an Finlandiy a Fransa Gney Afrika

2
7 2 2 6 10 6 1 4 59 2

935
5801 1795 1906 3523 7572 4921 376 2696 63363 1800

1
0 0 2 0 5 2 0 1 0 0

692
0 0 1906 0 4220 2600 0 1600 0 0

.
1 . 4 . . . 1 . 11 .

.
11 . 1632 . . . 376 . 3951 .

.
. . . . . . . . . .

.
. . . . . . . . . .

letmede nite Says 16 1 19 0 . 8 10 5 55 18 . 20 1 4 2 2 1 31 5 1 15 435 Toplam Mwe 3530 482 10982 0 .. 7450 9056 3220 47587 12584 ... 17454 1185 1755 1360 425 651 21743 2034 666 13107 368744 7 0 0 1 . 0 0 0 1 0 . 1 0 0 0 1 1 5 0 0 2 30

na Halinde nite Says Toplam Mwe 3112 0 0 915 . 0 0 0 866 0 . 960 0 0 0 300 655 4525 0 0 1900 24251 .

Tekrar altrlmamak zere Kapal nite Says . 55 3324 . 1423 621 1225 . 320 478 52 . 1185 . . . . 786 518 . 3500 35165 Toplam Mwe

Uzun Sredir Kapal nite Says . . . . . . . . 1 4 . . . . . . . . . . . 6 Toplam Mwe . . . . . . . . 246 2568 . . . . . . . . . . . 3879

lke
Hindistan Hollanda ngiltere ran talya spanya sve svire Japonya Kanada Kazakista n Kore Cum. Litvanya Macarista n Meksika Pakistan Romanya Rusya Slovakya Slovenya Ukrayna Toplam

1 26 . 4 2 3 . 3 3 1 . 1 . . . . 5 2 . 4 119

Nkleer Enerji Kullanan lkelerde Elektrik retiminde Nkleer Enerjinin Pay (2005)

Kasm 2006 tibariyle Tiplerine Gre letmedeki ve na Halindeki Reaktrler

Reaktr Tipi* letmede nite Says BWR FBR GCR 93 2 18 Toplam MWe 83488 793 9794 2 2 na Halinde nite Says Toplam MWe 2600 1220 21 6 34 Tekrar altrlmamak zere Kapal nite Says Toplam MWe 5416 1578 6147 1 1 Uzun Sredir Kapal nite Says Toplam MWe 1065 246

LWGR

16

11404

925

4938

PHWR PWR

42 264

21454 241811

6 19

2155 17351

5 33

307 15243

2568

HTGR

679

HWGCR

280

HWLWR

398

SGHWR

92

87

TOPLAM

435

368744

30

24251

119

35165

3879

BWR (Boiling Light Water cooled and moderated Reactor) : Kaynar Sulu Reaktr FBR (Fast Breeder Reactor) : Hzl retken Reaktr GCR (Gas Cooled Graphite moderated Reactor) : Gaz Soutmal Reaktr LWGR (Light Water cooled Graphite moderated Reactor) : Hafif Sulu Grafit Moderatrl Reaktr PHWR (Pressurized Heavy Water Reactor) : Basnl Ar Sulu Reaktr PWR (Boiling Light Water cooled and moderated Reactor) : Kaynar Sulu Reaktr HTGR (High Temperature Gas cooled Reactor) : Yksek Scaklkl Gaz Soutmal Reaktr HWGCR ( Heavy Water moderated Gas Cooled Reactor) : Ar Sulu Gaz Soutmal Reaktr HWLWR (Heavy Water moderated Light Water cooled Reactor) : Ar Su Moderatrl Hafif Su Soutmal Reaktr SGHWR (Steam Generating Heavy Water Reactor) : Ar Su Moderatrl Hafif Su Soutuculu Reaktr X : ABD'de bulunan 75 MWe gcndeki Hallam reaktr (grafit moderatrl, sodyum soutmal) ve 12 MWe gcndeki Piqua reaktr (organik moderatrl ve soutmal)

Enerji Talebi, Yenilenebilir enerji

Enerji talep tahminlerinin salkl yaplmamasndan dolay var olacak ak abartlmtr. Hidrolik ve termik yerli potansiyelimiz var olann ok altnda hesaplanmtr, 1970'li yllarn sonlarnda termik kapasite en ok 50 GWs, hidrolik kapasite enok 75 GWs, gnmzde ise termik 120 GWs, hidrolik kapasite ise 125 GWs olarak tahmin edilmektedir, hidrolik potansiyelimizin daha yzde 70'inin bakir durumdadr.

2000 ylndan sonra tahmin edilen talebin karlanabilmesi iin ilave g santrallarna ihtiya bulunmaktadr, yerli hidrolik ve termik kaynaklar yetersiz olduu iin, ithal kaynakl seenekler iinde nkleerin de olmas gereklidir.

Rzgar, gne ve jeotermal gibi yenilenebilir kaynaklar, dnya enerji retiminde azmsanamayacak katklar salamaktadrlar.

Rzgar, gne veya jeotermal enerji kullanmnn yresel katklarnn dnda genel enerji an karlamaktan uzaktr. Dnya elektrik enerjisi retiminin %80'inin yenilenemeyen kaynaklardan, %19'u ise hidrolik kaynaklardan salanmakta, rzgar, gne, jeotermal, bioktle gibi yenilenebilir kaynaklarn pay ise %1'in altnda kalmaktadr. (Ref: Nkleer Mhendisler Dernei). Nkleer santrallarda kullanlan yaktn temin edilmesinde ve saklanmasnda avantajlar bulunmaktadr, 1000 MWe reten bir nkleer santral her yl yaklak 30 ton (7 m3) yakt tketir. Toryum madeninin nkleer santrallarda yerli rezerv olarak kullanldnda, lke enerji gereksiniminin karlanmasnda ok ciddi bir alternatif olabilecei dnlmelidir. Trkiye'nin toryum rezervlerinin karlmasnn toryum tenrnn dk olmasna ramen nadir toprak elementlerinin deerlendirilmesi ile birlikte dnldnde fizibil olabilecektir.

Doal Gaz / Nkleer

Elektrik retiminin sreklilii ynnden, nkleer santrallar, termik ve hidrolik santrallara gre daha gvenli ve emre amadedir.

lkemizde enerji konjektr deimitir, 20 yl nce hayal bile edilemeyen doal gaz kullanlmaktadr.

Gnmzde elektrik enerjisi retimi iin artan bir hzda kullanlmaya balayan gaz santrallarnn da toplam enerji retimindeki yzdesinin belli bir oran gemesi stratejik olarak lke karlaryla badamayacaktr. Hali hazrda, Trkiye'nin olas bir gaz kesinti riskini varsayarak, gaz kullanarak elde edilen enerjinin genel enerji retimi oranna getirdii bir ksnt yoktur. ( Gaz depolama kapasitesi ise 1996 ylnda 8 gnlk tketim idi).

Verimlilik, enerji kayplar

Enerji ann karlanmasnda acil olarak yeni kaynaklar yaratmak yerine var olan kapasiteyi daha verimli kullanmak iin datm ebekesinin rehabilite edilmesi gerekmektedir, ebeke kayplar %18 civarndadr, 2010 ylnda dnlen 2000 MWe nkleer kapasitenin, retilecek toplam enerjinin %5'ini geemeyecei hesaplanmtr, bu %5 ile uramak yerine %18 deerinin azaltlmas gerekir.

Kayplar, iletim ve datm olarak iki trldr. letim kayplar uluslararas standartlarda olduu halde faturalanmam kayplar datmda nemli bir yzdeyi oluturmaktadr.

Nkleer atklar

Nkleer santrallarn atk sorununu zlememitir ve bu konu son derece belirsizdir

Nkleer santrallarda kullanlan kullanlm yaktlar, 1020 yl sre ile santral sahasnda saklanacaklardr. Bu dnemde aktivitelerinin %98'inden fazlasn kaybedeceklerdir. Asl sorunu oluturan uzun mrl radyoaktif maddeler de camlatrlacak, camlatrlan bu maddeler de kademeli koruma mant erevesinde kurun, beton ve korozyona dayankl kaplar iine konulacak, bu kaplar da jeolojik olarak kararl blgelerde yerin yaklak 1000 m altnda hazrlanacak beton zrhl galerilerde saklanacaktr. 1000 MWe gcndeki bir nkleer reaktr, ylda yaklak olarak 27 ton (7 m3) kullanlm yakt retmektedir.

evre
Fosil yaktl, zellikle kmr santrallarn, evre etkisi nkleer santrallarla kyaslanamayacak lde olumsuzdur. Tam tersine, nkleer santrallar, evre etkisi bakmndan tercih edilmesi gereken bir seenektir,

Nkleer santrallar, radyoaktif evresel kirlilie yol amas nedeniyle son derece tehlikelidir

Normal iletme koullar altnda alan nkleer reaktrler, darya verebilecekleri en fazla radyoaktive, normal doal radyasyon seviyesinin %0.1-1'i ile snrlandrlmtr, pratikteki durum ise bu snrlarn altndadr

Olas kazalar ve Gvenlik

Nkleer santrallarn iletilmesi ile ilgili Trkiye bir ok uluslararas antlama ve szlemenin altna imza atmtr, Nkleer Gvenlik Denetimi Antlamas ile, nkleer alanda Uluslararas Atom Enerjisi Ajans Denetimini kabul etmekteyiz, Nkleer Kaza ve Radyolojik Acil Durum Hallerinde Yardmlama Szlemesi, Nkleer Kazalarn Erken Bildirimi Szlemesi, Fiziksel Korunma Szlemesi, Nkleer Gvenlik Szlemesi gibi birok uluslaras andlama ve anlamann altnda Trkiye'nin imzas bulunmaktadr. Yurtd ve yurtii kamuoyunda nkleer enerji retimiyle ilgili olan ve aslnda nkleer santrallarn tasarmnda gz nnde bulundurulan olaan d her olay kaza olarak tantlmaktadr.

Dnyada kazalar saklanmaktadr ve hele Trkiye gibi bir lkede nkleer santral iletmesiyle ilgili olumsuz her olay saklanacaktr.

Radyasyonla Birlikte Yayoruz

nsanolu varoluundan bu yana srekli olarak radyasyonla i ie yaamak zorunda kalmtr. Dnyann oluumuyla birlikte tabiatta yerini alan ok uzun mrl (milyarlarca yl) radyoaktif elementler yaadmz evrede normal ve kanlmaz olarak kabul edilen doal bir radyasyon dzeyi oluturmulardr. Getiimiz yzylda bu doal dzey,nkleer bomba denemeleri ve baz teknolojik rnlerin kullanm ile bir hayli art gstermitir. Maruz kalnan doal radyasyon seviyesinin bykln belirleyen bir ok neden vardr. Yaanlan yer, bu yerin toprak yaps, barnlan binalarda kullanlan malzemeler, mevsimler, kutuplara olan uzaklk ve hava artlar bu nedenlerden bazlardr. Yamur, kar, alak basn, yksek basn ve rzgar yn gibi etkenler de doal radyasyon seviyesinin bykln belirler. nsanlar, hayatn bir paras olarak d uzay ve gneten gelen kozmik nlar, yer kabuunda bulunan radyoizotoplar dolaysyla toprak ve yap malzemeleri, su ve gdalar gibi doal kaynaklardan nlanmaktadr. Bunlara ilave olarak enerji retimi, tp, endstri, aratrma, tarm, hayvanclk gibi pek ok alanda kullanm kanlmaz olan yapay kaynaklar nedeni ile doz almaktadr. Yaam standartlar, yaadklar ortamlarn fiziksel zellikleri ve corafi artlara bal olarak deiiklik gstermekle birlikte dnya genelinde kii bana yaklak 2,8 mSv yllk doza maruz kalnmaktadr.

Dnya Genelinde Doal ve Yapay Radyasyon Kaynaklarndan Alnan Dozlarn Oranlar