T.C.

MLL ETM BAKANLII

MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN GLENDRLMES PROJES)

MAKNE TEKNOLOJS EKME KALIPLARI 2

ANKARA 2006

Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller; Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr). Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr. Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir. rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulaabilirler. Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr. Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda satlamaz.

NDEKLER
AIKLAMALAR ...................................................................................................................iii GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET-1 ..................................................................................................... 3 1. KALIP PARALARININ LENMES .............................................................................. 3 1.1. CAM Programlar Kullanarak CNC Frezede leme .................................................... 3 1.1.1. CNC Freze makinesinde gvenli alma yntem ve kurallar .............................. 3 1.1.2. lenecek Parann izimi veya Hazr Dosyasnn Almas ................................ 3 1.1.3. CAM Programnn Seimi ve Parann Aktarlmas............................................ 15 1.1.4. Ktk (Stok) Sfr ve Referans Noktalarnn Belirlenmesi.................................. 15 1.1.5. leme Yntem ve eidinin (Kaba, Fini, Kontur) Seilmesi............................ 17 1.1.6. Kesici Takmlarn Seilmesi................................................................................ 18 1.1.7. Operasyon Srasnn Oluturulmas ve zelliklerinin Belirlenmesi.................... 23 1.1.8. lem Yaplacak Yzeylerin Belirlenmesi Countor (Yzey Frezeleme) Dii Plaka Et Kalnlnn Oluturulmas ........................................................................................ 26 1.1.9. Takm Yollarnn Oluturulmas .......................................................................... 29 1.1.10. Oluturulan Takm Yollarna Gre NC Kodlarnn retimi (Post Processing) . 30 1.1.11. Program Similasyonu......................................................................................... 31 1.1.12. Oluturulan NC Kodlarnn Makineye Aktarlmas ........................................... 31 1.1.13. CNC Freze (Dik Ileme) Makinesinde Ileme................................................... 33 1.2. CAM Programlar Kullanarak CNC Tornada leme.................................................. 34 1.2.1. CNC Torna Makinesinde Emniyetli alma Kurallar ....................................... 34 1.2.2. lenecek Parann izimi veya Hazr Para Dosyasnn Almas ..................... 34 1.2.3. Cam Programnn Seimi ve Parann Aktarlmas ............................................. 34 1.2.4. Paras Sfr ve Referans Noktalarnn Belirlenmesi ....................................... 35 1.2.5. leme Yntem ve eidinin Seilmesi ............................................................... 35 1.2.6. Kesici Takmlarn Seilmesi................................................................................ 38 1.2.7. Operasyon Srasnn Oluturulmas ve zelliklerinin Belirlenmesi.................... 46 1.2.8. Takm Yollarnn Oluturulmas .......................................................................... 47 1.2.9. Oluturulan Takm Yollarna Gre NC Kodlarnn retimi (Post) ..................... 61 1.2.10. Programn Simlasyonu..................................................................................... 62 1.2.11. Oluturulan NC Kodlarnn Makineye Aktarlmas ........................................... 63 1.2.12. CNC Torna Makinesinde leme ....................................................................... 63 1.3. Kalp Alt Grubunu leme........................................................................................... 63 1.3.1. Erkek ekme Zmbasn leme........................................................................... 64 1.3.2. Zmba Tutucu Plakasn leme (Kesme Erkei ekme Diisi) .......................... 65 1.3.3. Alt Kalp Plakasn leme ................................................................................... 65 1.3.4. Klavuz Kolonlar leme..................................................................................... 65 1.3.5. Bask Plakasn leme......................................................................................... 65 1.3.6. karc Sistem Elemanlarn leme ................................................................... 66 1.3.7. Yerletirme Elemann leme ............................................................................. 66 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 67 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 69 PERFORMANS DEERLENDRME .............................................................................. 71 RENME FAALYET-2 ................................................................................................... 72 2. KALIP ST GRUBUNU LEME ................................................................................... 72

2.1. Dii ekme Plakasn leme (Kesme Erkei) ............................................................ 73 2.2. Zmba Tutucu Plakasn leme................................................................................... 73 2.3. Kalp st Plakasn leme.......................................................................................... 73 2.4. Klavuz Kolon Burlarn leme ................................................................................ 74 2.5. Drc Sistem ve Elemanlarn leme ................................................................... 74 2.6. Kalp Balama Sapn leme...................................................................................... 74 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 75 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 77 PERFORMANS DEERLENDRME .............................................................................. 78 MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 80 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 83 KAYNAKA ......................................................................................................................... 84

ii

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK 521MMI152 Makine Teknolojisi Endstriyel Kalp ekme Kalplar 2 ekme kalplar alt ve st gruplar oluturan paralar yapm resimlerine uygun ileyebilme becerilerini kazandrmaya ynelik renme materyalidir. 40/32 Temel malat lemleri modllerini alm olmak. Kalb oluturan alt ve st grup paralarn ilemek. Genel Ama Bu modl ile gerekli bilgileri alp uygun ortam ve ara, gereler salandnda ekme kalplarnn tm paralarn yapm resimlerine uygun ileyebileceksiniz. MODLN AMACI Amalar ekme kalb alt grup paralarn imalat resimlerine uygun ileyebileceksiniz. ekme kalb st grup paralarn imalat resimlerine uygun ileyebileceksiniz. CAD-CAM laboratuvar, CNC torna, CNC freze, temel imalat atlyesi ve gereleri ilenecek kalp malzemeleri ve kalp imalat resimleri, deiik kesici takmlar, vb. Modln iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra verilen lme sorular ile kendi kendinizi deerlendireceksiniz. retmen, modl sonunda size lme teknikleri uygulayarak modl uygulamalar ile kazandnz, bilgi ve becerileri lecektir.

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

LME VE DEERLENDRME

iii

iv

GR GR
Sevgili renci, lkemizde kalplk sektr hem eitim-retim hem de sanayi dallarnda hzla gelimektedir. Tasarm, ok sayda retim, zde para retimi, dendiinde akla ilk gelen sektrdr. ekme kalplar sac metal kalplnda nemli bir yere sahiptir. Tasarmlar, imalat ve montajlar dier sac metal kalplar modllerinde anlatlan konulara gre daha zordur. Bu modl tamamlandnda ekme kalbnn alt grup paralarn ve st grup paralarn CAD-CAM programlar kullanarak CNC tezghlarda imalat resimlerine uygun ekilde ileyebileceksiniz. Eitiminizi baar ile tamamladnzda sanayinin ihtiya duyduu, konusunda bilgi ve beceriye sahip nitelikli eleman gcn oluturacaksnz.

RENME FAALYET-1
AMA

RENME FAALYET-1

ekme kalb st grup paralarn imalat resimlerine uygun ekilde CAD-CAM programlar kullanarak CNC tezghlarda ileyebileceksiniz.

ARATIRMA
CAD-CAM programlar hakknda bilgi toplayarak arkadalarnza konu hakknda bilgi veriniz. ekme kalplar komple ve imalat resimlerini aratrarak bulduunuz resimleri snfa getirerek arkadalarnzla paylanz.

1. KALIP PARALARININ LENMES

1.1. CAM Programlar Kullanarak CNC Frezede leme
1.1.1. CNC Freze makinesinde gvenli alma yntem ve kurallar
CNC'de almaya balamadan nce ya ve soutma svs seviyeleri kontrol edilmelidir. Tezghta bir uyar olup olmadna baklmaldr. Programdaki takmlarn, tezgh zerindeki takmlarla ayn zellikte ve ayn istasyonda takl olup olmadna baklmaldr. Takm tutucularn cvatalarnn sklna baklmaldr. parasnn salam ve gnyesinde balandna baklmaldr. paras program altrlmadan nce mutlaka simlasyonuna baklmaldr. Programn ilk denenmesinde, takm i parasna adm adm yaklatrlmaldr. Tezgh ilemeye baladnda kapaklar kapatlmal ve ileme bitinceye kadar almamaldr. Tezghtaki ileme bittikten sonra talalar temizlenip yeni para taklmaldr. Talalar eer hava ile temizleniyor ise mutlaka gzlk kullanlmaldr. Tezgh almasnda bir anormallik olduu zaman hemen acil stop dmesine baslmal ve acil stop dmesine yakn olunmaldr. Tezgh almas bittii zaman, talalar ve tezgh tablas zerindeki soutma svlar temizlenmelidir.

1.1.2. lenecek Parann izimi veya Hazr Dosyasnn Almas

lenecek para CAM programnda izilir veya daha nce izilmi ise "file" mensnden ararak alr.

 lenecek parann anm hesaplar

ekil 1.1: retimi yaplacak parann kat model grnm

r 0,4 ise prizmatik paralarnda anm oval olur, H < 0,3B ise ekme s BH
ekme kabul edildiinden para tek bir kalp ile retilecektir.

D = 1,13 B 2 + 4 B(H 0,43r ) 1,72(H + 0,33r ) D(B 2r )[B + 2r (H 0,43r )]( A B ) K= ve L = D + ( A B) eitliklerinden A 2r K = 28,02mm , L = 43,75mm bulunur.
r = rb
olduundan

ekil 1.2: retimi yaplacak parann iki boyutlu anm

evre kesmeyi oluturacak kesme diisinin CAD-CAM ortamnda izimi, Eksenler ve parann st grnnn izimi (Yardmc bilgilendirme elemanlar)

ki nokta ile tanmlanan izgi iin, ekrannn sol orta ksmna ve sa orta ksmna tklatarak izgi balang ve biti koordinatlar tanmlanp yatay izgi oluturulur (ekil 1.4).

ekil 1.3: Horizontal (yatay) izgiyi oluturan komutlar

ekil 1.4: Horizontal (oluturulmas yatay) izginin

Dikey (Vertical) izginin ilk parametresi yatay izgi orta noktas, ikinci parametresi de izim alannn st taraf tklanarak dikey (Vertical) izgi st yarm oluturulur (ekil 1.5).

ekil 1.5: Vertical (Dikey) izgiyi oluturan komutlar

ekil 1.6: Vertical (Dikey) izgi st yarmnn oluturulmas

Tekrar midpoint komutu alnarak yatay izgi ortas ile izim ekrannn alt taraf tklanarak eksen izimleri tanmlanm olunur (ekil 1.7.b).

ekil 1.7: izim eksenlerinin tamamlanmas

Tekrar Main Menu'ye dnlerek aadaki komutlar (ekil 1.8) iletilerek dikdrtgen izimi yaplr (ekil 1.9).

ekil 1.8: Dikdrtgen izim komutlar

ekil 1.9: Dikdrtgen izimi

Daha sonra Radys komutlar (ekil 1.10) ile kelerde 1 mmlik radysler oluturulur (ekil 1.11).

ekil 1.10: Ke radys oluturma komutlar

Radys deeri, alan yaz kutusundan girilir. Dikdrtgenin kenarlar ikierli gruplar halinde seilerek tm kelerde radys oluturulur.

ekil 1.11: Radyslerin oluturulmas

Ann Kesim aznn izimi (Yardmc izim elemanlar)

Anm hesaplarnda bulduumuz K ve L deerleri kadar dikdrtgen oluturalm (ekil 1.13).

ekil 1.12

ekil 1.13: K ve L deer miktar oluturulan dikdrtgen

ekil 1.14: Arc (Yay) Oluturma Komutlar

Arc (Yay) oluturma komutlar ile (ekil 1.14) merkez b olmak zere b-c yarapl ve merkez e olmak zere e-d yarapl daireler izilir (ekil 1.15).

10

ekil 1.15

Komuttan klmadan merkez h olmak zere h-b, ve merkez g olmak zere g-e yarapl daireler izilir (ekil 1.16).

ekil 1.16

11

Anm Kesim Aznn Oluturulmas

ekil 1.17

Trim (ekil 1.17.a) ve Delete (ekil 1.17.b) komutlar ile gerekirse yardmc nesneler oluturarak, krmz renklendirilen hatt meydana getiriniz (ekil 1.18). Bylece anm kenarlar dier ifade ile kesme diisi veya erkeinin kesim azlarn oluturmu oluruz (ekil 1.19).

ekil 1.18:

12

Kesme Az

lkel Boyut
ekil 1.19

Kesme Diisinin Et Kalnln Oluturma

Ana menden Xform > Ofset > Diyalog penceresinden Copy seeneini Ofset distance yaz kutusuna 10 mm seenei ile OK butonuna (ekil 1.20) bastktan sonra kesme az (lkel Boyut) nesnelerinden (2 Line 2 Arc nesnemiz var) birini seip geometrik olann dna tklatnz. Dier nesnelere de ayn ilemi uygulayarak kesme dii zmbamzn et kalnl evresini oluturunuz (ekil 1.21).

ekil 1.20

13

Kesme Diisi Et Kalnl Kesme Az

ekil 1.21

Kesme Diisinin Fatura Ksmn Oluturma

Gerekirse ekran 0,8 kultme komutu ile kltnz ve Ana Men'den Xform Ofset Diyalog penceresinden Copy seeneini Ofset Distance yaz kutusuna 13 mm seenei ile OK butonuna bastktan sonra kesme az (lk el Boyut) nesnelerinden (2 Line 2 Arc nesnemiz var) birini seip geometrik olann dna tklatnz. Dier nesnelere de ayn ilemi uygulayarak kesme dii zmbasnn fatura (apka) ksmnn evresini oluturunuz (ekil 1.22). CAM ortamnda yalnzca oval kenar gerekeceinden ve seimlerinizi daha rahat yapabilmeniz iin bu nesne dndakileri silmeniz veya farkl bir katmana (Level) atamanz uygun olur.

Kesme Diisi Et Kalnl Kesme Az

Fatura Kenar

ekil 1.22

14

1.1.3. CAM Programnn Seimi ve Parann Aktarlmas

izimini yaptnz para geometrisi 2B veya 3B (3 Boyutlu) olarak hazrlanan program formatnda kaydedilir. Parann farkl bir izim programna aktarm gerekirse bu dosya kullanlan programnn zelliine gre Save As (Farkl Kaydet) veya Export (Dosya olutur) komutlar ile uygun bir dosya formatnda (*.dwg , *.iges , *.stp , *.prt vb.) kaydedilir. Farkl formatlarda oluturulmu dosyalar program ieriinden Open (Dosya A) veya Import (Dosya Dahil Et) komutlar ile programa dahil edilerek deiik ilemlere tabi tutulabilir. (ekil 1.22)'de oluturduumuz izimi. *dwg uzantl kaydedip farkl bir CADCAM programnda 3 boyutlu hale evirdikten sonra CNC frezede ilenmi hali grlmektedir (ekil 1.23).

ekil 1.23

1.1.4. Ktk (Stok) Sfr ve Referans Noktalarnn Belirlenmesi

Ktk sfr ve referans noktalarn belirlemek iin srasyla aadaki ilemler yaplr: Tasarm CAM ekrannda iken, sras ile Main Menu (Ana Men), Toolpaths (Takm Yolu), Job Setup ( Dzenleme) komutu seilir. Bu komut seildii zaman Job Setup ( Dzenleme) mens ekrana gelir (ekil 1.24). Burada Job Setup ( Dzenleme) mens ile i paras tanmlanr. parasnn tanmlanmas, mende istenen koordinatlar girmekle yaplaca gibi Select Corners (Keleri Semek) komutu kullanlarak, fare ile izimin karlkl ke noktalarndan seilerek de gerekletirilebilir. parasn tanmladktan sonra oluturulacak ham parann Z (Kalnlk) deerinin girilmesi gerekir. Bu mende ayrca Display Stock (Kt Gster) seenei seilmezse ktk ekranda grnmez. Fit screen to stock (Kt Ekrana Uydur) seenei seilirse ekil ve ktk ekran ierisinde grnecek ekilde ayarlanr. Dier kriterler de girildikten sonra OK tuuna baslarak i paras kt oluturulur.

15

ekil 1.24: Job setup ( Dzenleme) mens

paras kt oluturulduktan sonra srasyla, Ana men, Xfrom, Translate, All Entities komutlarna girilerek tasarm sol st kesinden tutularak orijine tanr. Bylece referans noktas ktn sol st kesi yani orijin olmu olur.Bu durum (ekil 1.25)'te gsterilmektedir.

16

ekil 1.25: Referans noktasnn orijine tanmas

1.1.5. leme Yntem ve eidinin (Kaba, Fini, Kontur) Seilmesi

paras kt oluturulduktan sonra ileme yntemi seilir. leme yntemi eitleri aada, ekil 1.26'da gsterilmektedir. Countor (Profil evresi): Seilen geometride evresel frezeleme yapar. Drill (Delik): Tasarm zerindeki delikleri aplarna uygun olarak deler. Pocket (Cep Boaltma): Bu komut ile izdiimiz profilin ii boaltlr. Face (Yzey Frezeleme): izdiimiz profilin yzeyi frezelenir. Surface (3 Boyutlu Yzey) leme: Kat nesneler zerindeki boyutlu yzeyler ilenir.

ekil 1.26: leme yntemleri

17

Kaldrlacak tala miktar fazla ise nce kaba (rough) ilenir, sonra farkl takmla bitirme (finish) ilemi ile temiz bir yzey elde edilebilir. Kaba ilemelerde istenirse son paso finish pasosu yaplarak tek takmla, iki ilemde yaplabilir. lem yaplacak yzeylerin belirlenmesi (seilmesi) pocket (cep boaltma) kesme deliinin oluturulmas

Pocket (Cep Boaltma) yntemi ile kalp alt plakasndaki, kesilen erit malzemelerin kt delii, et kalnln ve fatura ksmn ileyelim. Sras ile main menu (ana men), toolpaths (takm yolu), Pocket (cep boaltma) komutlar iletilir (ekil 1.27). Boaltlacak evre izgisi seilerek done komutu tklanr. Bylece boaltlacak kenarlarn seim ilemi tamamlanmtr (ekil 1.27).

ekil 1.27

lenecek ksm seilip "done" komutu tkland zaman ekrana takm, cep ve ileme parametrelerinin girildii men gelir.

1.1.6. Kesici Takmlarn Seilmesi

Kesici takmlarn seilmesindeki ilem sras aadaki gibidir: lenecek ksm seilip "done" komutu tkland zaman ekrana takm, cep ve ileme parametrelerinin girildii men gelir. Bu mendeki bo alanda farenin sa tuuna basarak, get tool from library (ktphaneden takm al) veya create new tool (yeni takm olutur) komutlarndan birine girerek cebi ileyecek takm belirleriz. (ekil 1.28)'de yeni takm oluturma gsterilmektedir. Bo alanda sa tu yaparak Create new tool ile yeni bir takm oluturulur ve parametrelerini belirleyecek diyolog alt menleri alrken, takm simgesi zerine sa tu ile tklanarak seili takmn parametrelerini belirleyecek diyolog alt menleri alr.

18

Takm tanmlama mensnden End Mill takmn seiniz.

ekil 1.28: Pocket (Cep boaltma) parametrelerinin girildii men

19

ekil 1.29: Define tool (Takm tanmlama) mensnn takm lleri sekmesi

Daha sonra takm llerinin girildii men ekrana gelir (ekil 1.29). Bu sekmeden cebi ilemek iin, CNC tezghnda kullanacamz takmn apn ve dier llerini giriniz. Burada dikkat etmemiz gereken husus, Finish (Bitirme) pasosunda seeceimiz takm yarapnn, cepteki kenar radyslerinden byk olmamasdr. leyeceimiz cebin kenar radysleri 1 mm olduu iin 2 mm apndan daha byk apl takm sememeliyiz.

20

ekil 1.30 : Define tool (Takm tanmlama) mens

Takm lleri girildikten sonra Parmeters (Takm parametreleri) sekmesine geilerek takmn dn yn (CW: saat ibresi yn, CCW: saat ibresinin ters yn), malzemesi (HSS, Carbide, T Coated, Ceramic) gibi, takmla ilgili deerler girilerek OK tklanr. Bylece kesici takm seilir. Bu durum (ekil 1.31)'de gsterilmektedir.

21

ekil 1.31: Define tool (Takm tanmlama) mensnn takm parametreleri sekmesi

22

1.1.7. Operasyon Srasnn Oluturulmas ve zelliklerinin Belirlenmesi

ncelikle operasyonun zelliklerinin belirlenmesi gerekir. Bunun iin Pocketing parameters sekmesinden cep parametreleri girilir (ekil 1.32).

ekil 1.32: Pocketing parameters (cep parametreleri) sekmesi

(Gvenlik mesafesi): Takmn ilemler arasndaki bulunaca aklk mesafesini tanmlar. (Geri ka): Takmn ilem bittikten sonra geri ekildii kama seviyesini tanmlar. (Kesmeye bala): Takm hareketini rapid (hzl) moddan, feed (ilerle) moduna decei mesafe. (Yzeydeki paso): Ham malzeme st yzeyinin Z koordinat deerini belirtir. (Derinlik): Cep ileme takm yolunun bitirme deerini belirtir.

23

(Derinlik paso): lenecek derinlie hangi pasolarda girileceini belirler. Tkladmzda depth cuts mens alr. Buradan her pasodaki derinlik ve son ilem derinlii girilir. Bu durum (ekil 1.33)'de gsterilmektedir.

ekil 1.33: Depth cuts (kesme derinlii) mens

Roughing/Finishing parameters sekmesinden takmn tala alma esnasnda izleyecei yol, finish (son ilem) pasosu ve mendeki dier deerler belirlenerek tamam butonu tklanr (ekil 1.34).

ekil 1.34: Pocket mensndeki Roughing/Finishing parameters (kaba/fini parametreleri) sekmesi

24

ekil 1.34'teki Tamam butonuna tklandktan sonra, Operations Manager (Operasyon dzenleme) mens ekrana gelir. Bu menye ana menden Toolpaths ardndan Operations komutlar tklanarakta ulalabilir. ekil 1.35 teki mende bir pocket (cep) ve iki contour (evre) olmak zere toplam operasyon vardr. Bu operasyonlarn sras yukardan aaya doru sraland gibidir. lem srasnda deiiklik yapmak istersek; rnein, birinci sradaki ilemi ikinci sraya almak iin birinci sradaki ilem klasr farenin sol tuu ile basl tutularak ikinci sradaki klasrn zerine braklr. Bylece birinci sradaki ilem ikinci sraya, ikinci sradaki ilemde bir ste; yani birinci sraya kar. Her ilem klasrnn altnda o ilemin parametreleri, takmlar, takm yollar vardr. Bu zellikleri deitirmek iin zerlerini tklayp alan menden, yeni deerleri yazmak ve Regen Path (Yolu Yeniden Tret) komutu ile de deiikliklerin takm yollarna uyarlanmasn salamak yeterli olacaktr.

ekil 1.35: Operations manager (Operasyon dzenleme) mens

25

1.1.8. lem Yaplacak Yzeylerin Belirlenmesi Countor (Yzey Frezeleme) Dii Plaka Et Kalnlnn Oluturulmas

b
ekil 1.36

lenecek ksm seilip "done" komutu tkland zaman ekrana takm, profil ve ileme parametrelerinin girildii men gelir (ekil 1.37).

ekil 1.37: Contoru profil ileme parametreleri tool parameters sekmesi

26

ekil 1.38 : Tool contour sekme parametreleri

lem Yaplacak Yzeylerin Belirlenmesi "Countor Dii Plaka Fatura"

(apka) Ksmnn Oluturulmas

ekil 1.39: Dii kalp fatura oluturma operasyonu

27

lenecek ksm seilip "done" komutu tkland zaman ekrana takm, profil ve ileme parametrelerinin girildii men gelir (ekil 1.40).

ekil 1.40: Contoru profil ileme parametreleri tool parameters sekmesi

ekil 1.41: Takm yolu parametreleri sekmesi

28

ekil 1.42

1.1.9. Takm Yollarnn Oluturulmas

ekil 1.35'teki mende bir adet cep frezeleme ve iki adet yol izleme ilemi grlmektedir. Oluan takm yollarn para zerinde grmek iin Regen Path (Yolu Yeniden Tret) tklanabilir. CAM programlarnda takm yollar otomatik olarak karlr. ekil 1.43'te bu takm yollar grlmektedir. Sar renkli izgiler takmn tala almadan hzl ilerledii yolu gsterir. Mavi izgiler de takmn tala alarak ilerledii yolu gsterir.

ekil 1.43: Takm yollarnn ekranda grnm

29

1.1.10. Oluturulan Takm Yollarna Gre NC Kodlarnn retimi (Post Processing)

Main men (ana men)den srasyla NC util (NC yardmc), post proc (son ilemci) ve Run komutlar seilir (ekil 1.44). Change komutu da setiimiz tezgh deitirip baka bir tezgha gre G kodlarn karr. Run komutu tkland anda bilgisayar G kodlarn reterek Programmers file editr (Program dosya editr) mensnde gsterir (ekil 1.45).

ekil 1.44: NC kodlarnn retimi (Post processing)

ekil 1.45: Programmers file editr (Program dosya editr) mens

30

1.1.11. Program Similasyonu

CAM programnda takm yollar oluturulduktan sonra i paramzn kat simlasyonu Operations Manager (Operasyon Dzenleme) mensndeki Verfy komutu ile oluturulur. Simlasyon srasnda takmn i parasna arpt yerler krmz renkle gsterilir. Para program tezgha aktarlmadan bu hatalar ilgili parametrelere girilerek dzeltilmelidir. Her programn, tezgha aktarlmadan mutlaka simlasyonuna baklmaldr. (ekil 1.46)'da i parasnn simlasyonunun bitmi hali grlmektedir.

ekil 1.46: parasnn kat simlasyonu

1.1.12. Oluturulan NC Kodlarnn Makineye Aktarlmas

Tezgaha ait G kodlarn kardktan ve simlasyonunu izledikten sonra File (Dosya), Next Men (Sonraki Men) ve Communic (letmek) komutlarna girilir (ekil 1.30). Communic (letmek) komutuna girilince Communications (letiimler) mens ekrana gelir. Bu menden gerekli balant ayarlar yaplr ve Send (Gnder) butonuna baslr (ekil 1.47).

31

ekil 1.47: NC kodlarnn makineye aktarlmas

ekil 1.48: Communications (iletiimler) mens

32

ekil 1.49: Specify file name to read (Dosya isimlerini aka okuyarak belirt) mens

Send (Gnder) butonuna baslnca ekrana Specify File Name to Read (Dosya isimlerini aka okuyarak belirt) mens gelir. Tezgha gnderilecek NC uzantl dosyann konumu belirlenir. Dosyann seiminden sonra a butonuna baslr. ekil 1.49'da bu men gsterilmektedir. Tezgha gnderilecek dosya seildikten sonra terminal komutu ile retilen kodlar tezgha iletilir.

1.1.13. CNC Freze (Dik Ileme) Makinesinde Ileme

CNC dik ileme makinesine aktarlan para program altrlmadan, ilenecek i paras kt ve kesici takmlar gvenli bir ekilde ve programda tanmland gibi balanmaldr. Herhangi bir i balama dzenei aadaki artlar yerine getirmelidir: i sk olarak balamaldr. Takmn almasn engellemeyecek ekilde olmaldr. Hzl olmal ve kolay kullanlmaldr. 33

Geleneksel tezghlarda denenmi, kullanlm birok i balama dzenei vardr; mengene, ayna, pens, papular bunlarn en bilinen rnekleridir ve bunlar numeric kontroll tezghlarda da kullanlmaktadr. Bu i balama dzenekleri mekanik, hidrolik veya pnomatik olarak alabilir. Mekanik olarak alan balama dzenekleri, i paasnn yklenmesi ve sklmasnda el becerileri gerektirir. Bu nedenle, hidrolik ve pnomatik skma daha ok tercih edilir. paras ileme srasnda hareket etmeyecek ekilde yerletirilmelidir. Mengenelerde i paras sabit enelere kar yerletirilmelidir, bylece herhangi bir ileme srecinde i parasnn hareket etmesi engellenmi olur.

1.2. CAM Programlar Kullanarak CNC Tornada leme

1.2.1. CNC Torna Makinesinde Emniyetli alma Kurallar
Kullanacanz tezgh ok iyi tanynz.Herhangi bir tehlike annda kollarn veya dmelerin ne ie yaradn iyi reniniz. Tezgh aarken nce pano, sonra tezgh enerjisi almal, kapatrken nce tezgh, sonra pano enerjisi kapatlmaldr. Tezgh evresi temiz tutulmal, gereksiz malzemeler ortadan kaldrlmaldr. alrken gvenlik kaplar mutlaka kapal tutulmaldr. Balama kalp ve aparatlarn aynaya emniyetli bir ekilde balanmas gerekir. parasnn ve kesicilerin gvenli olarak balandndan emin olunmaldr. Para program tezgh bota altrlarak kontrol edilmelidir. Kesici alet hibir zaman zorlanmamal, ar miktarda tala verilmemelidir. CNC Torna tezgh toz, nem, titreim gibi olumsuz artlardan uzak tutulmaldr. alrken uygun kyafet giyilmeli emniyet tedbirleri azami lde alnmaldr. CNC Torna tezghnn periyodik bakmlar yaplmaldr (Gnlk, Aylk, 3 Aylk vb.). Bakm ve onarmda kesinlikle tezghlarn orijinal yedek paralar kullanlmaldr.

1.2.2. lenecek Parann izimi veya Hazr Para Dosyasnn Almas

Herhangi bir CAD programnda izilen para resmi, program yaplacak olan CAM programna aktarlr ya da CAM programlarnn CAD ksmlar kullanlarak para resminin izilmesi gerekir. ekilde grlen yolluk burcu parasnn CAM program kullanlarak verilen llerde izimi yaplr.

1.2.3. Cam Programnn Seimi ve Parann Aktarlmas

CNC tezghlarn kontrol panelleri snrl ve kolay tanmlanabilen basit ilemleri programlama imkan sunar. Bu nedenle CNC tezghlar CAD/CAM programlaryla desteklenmelidir. Modln bu konusunda kalp sabit grup paralarndan yolluk burcu, CNC torna tezghnda Lathe (Torna) program kullanarak yapm resmine gre ilenmesi anlatlacaktr.

34

X=0 Z=0

ekil 2.1: lenecek para

1.2.4. Paras Sfr ve Referans Noktalarnn Belirlenmesi

izilen ekiller zerinde takm yolu oluturabilmek iin kaba ktk eklinde dnlen i parasnn aln yzeyi ile eksen izgisinin kesitii nokta 0,0 koordinatlarnda olmaldr (ekil 1.1).

1.2.5. leme Yntem ve eidinin Seilmesi

retimi yaplacak parann l ve ekline gre talal imalat usulleri gz nnde bulundurularak operasyon tr ve sras belirlenmelidir. retim planlamasnda kullanlan operasyon tr, operasyon sralar ve bu operasyonlara ait parametrelerde temel ilevler ayn olmakla birlikte ilem sras, operasyon parametrelerinin alt birimleri kiilerin bilgi, beceri, tecrbe ve kabiliyetlerine gre deiiklik gsterir. Para retiminde kullanlacak operasyonlar: ( ekil 2.2 ) Lathe Face (Aln Tornalama) Lathe Rough (Silindirik Kaba Tornalama) Lathe Finish (Silindirik Bitirme Pasosu) Lathe Drill (Punto Delii Oluturma) Lathe Drill (8 mm. Delii Oluturma) Lathe Thread (M 16 Di oluturma) Lathe Cutoff (Para Kesme)

35

ekil 2.2: Para retiminde kullanlacak operasyonlar

Face (Aln) Tornalama lemi

Yukarda ekli verilen para zerinde Face (Aln) tornalama metodu ile fazla olan ksm aln tornalanacaktr. Bunun iin Main Menu (Ana Men), Toolpaths (Takm Yolu), Job Setup ( Dzenleme) komutu seilir. Job setup ( Dzenlme) mens ile i paras tanmlanr. Bu ilem, Boundaries (Snrlar) seeneine girilerek Stok (Ktk) seeneinden Parameters (Parametreler) seilerek yaplr (ekil 2.3).

ekil 2.3: Job setup ( dzenleme) penceresi

36

Parameters (Parametreler) mensne girilerek aadaki gibi select (Se) komutu ile ktk tanmlanr (ekil 2.4).

ekil 2.4: Bar stock (Para ktk) penceresi

Ktk tanmlanrken select (Se) seenei ile noktalar veya kenar izgilerine gre tanmlanr. Bu deerler istenirse elle deitirilerek ller belirlenebilir (ekil 2.5).

ekil 2.5: paras kt

37

1.2.6. Kesici Takmlarn Seilmesi

Face (Aln) komutu seilince Lathe Face (Aln Tornalama) mens ekrana gelir. Bu menden aln tornalamaya uygun takm tipi seimi yaplr ve gerekli parametrik deerler girilir (ekil 2.6).

ekil 2.6: Lathe face (Aln tornalama) penceresi

Takm tipi seildikten sonra takmn zelliklerini deitirmek iin takmn zerinde farenin sa tuuna tklanrsa Lathe tools (Torna takmlar) mens ekrana gelir (ekil 2.7).

38

ekil 2.7: Lathe tools (Torna takmlar) mens

Torna takmlar ksmnda ilk olarak Insert (zellikler) ksm ekrana gelir. Select catalog (Katolog sein): Deiik firmalarn katologlarna girilir. Get insert (Kesici u belirle): Seilen katologtan istenen u seimi yaplr. Insert name (sim zellik): Seilen katologtan takma isim verilen ksmdr. Save insert (zellikleri kaydet): zellikleri katoloa kaydetmeye yarar.

39

Shape (Biim): U biiminin seildii ksmdr.

Relief angle (n boluk as): Ucun n boluk asnn belirlendii ksmdr.

Cross section (Kesit): U kesitinin seildii ksmdr.

IC dia/length ( ap uzunluu): Ucun i apnn belirlendii ksmdr.

Thickness (Kalnlk): U kalnln belirlediimiz ksmdr.

Corner radius (Ke yarap): Ke yarapnn girildii ksmdr.

40

Lathe tools (Torna takmlar) mensnde Holders (Kater) seeneine girilirse torna katerinin geometrisi ile ilgili ayarlar yaplr (ekil 2.8).

ekil 2.8: Holders (Kater) lleri deitirme mens

Ayrca bu ksmda katolog seimi, takm tipi seimi yaplabilir. Parameters (Parametreler) seeneinden takmn deiik parametric deerlerini deitirme ve malzeme seimi gibi ayarlar da yaplabilmektedir (ekil 2.9).

41

ekil 2.9: Parameters (Parametreler) seenei

Parametreler ksmnda Compute From Material (Malzemeden Hesaplama) butonuna baslrsa buradan ilenecek malzeme seimi yaplr (ekil 2.10).

42

ekil 2.10: Malzeme seim mens

43

ekil 2.11: Face parameters ( Aln tornalama parametreleri ) mens

lem Yaplacak Yzeylerin Belirlenmesi (Seilmesi) Face Parameters (Aln Parametreleri) ksmnda ilenecek yzeyin seimi derinlii ve paso miktar gibi parametrik deerler girilir (ekil 2.11). Bu mende Select Points (Noktalar Se) seenei ile yzey tornalama yaplacak yzey seilir. Yzey komple tornalanacaksa kaba apna uygun ekilde gerekli yardmc izgiler seilerek, seim izgilere gre yaplmaldr (ekil 2.13).

44

ekil 2.12

ekil 2.13: Aln tornalama yaplacak yzeyin seim

Yzeylerin seiminden sonra End here > Done komutlar uygulanr.

45

ekil 2.14

1.2.7. Operasyon Srasnn Oluturulmas ve zelliklerinin Belirlenmesi

Gerekli deerler girilip tamam komutu seildikten sonra Operations manager (Operasyon dzenleme) mens ekrana gelir (ekil 1.15).

ekil 2.15: Operation manager (Operasyon dzenleme) mens

46

Paray oluturabilmek iin 7 operasyonlu bir ilemler zinciri meydana getirilmitir. 1. Lathe Face (Aln Tornalama) 2. Lathe Rough (Kaba Tornalama) 3. Lathe Drill (Delik Oluturma-Punta Delii -) 4. Lathe Drill (Delik Oluturma ) 5. Lathe Finish (Silindirik Bitirme Pasosu) 6. Lathe Thread (Di Ama) 7. Lathe Cutoff (Para Kesme)

1.2.8. Takm Yollarnn Oluturulmas

Takm yolu simlasyonun gerekletirilebilmesi iin Lathe men NC utils (NC yardmc) Backplot (Takm yolu izim) komutu seildikten sonra Backplot (Takm yolu izim) mens ekrana gelir. Bu seeneklerden step (Adm adm ) veya run (Srekli altr) seeneklerinden biri kullanlarak simlasyon tamamlanr (ekil 1.16). Takm yolunun kat simlasyonunu grmek iin Lathe mensnden simulation butonuna baslarak simlasyon ekranda grlr. Ekrana standart simlasyon mens gelir. Bu menden machine (le) butonu seilerek face (Aln) ileme simlasyonu yaplm olur (ekil 1.17).

ekil 2.16: Tm operasyonlar sonucu takm yolunun oluturulmas

47

ekil 2.17: Tm operasyonlar sonucu oluan simlasyon

Lathe Face (Aln Tornalama)

ekli verilen para zerinde aln tornalama ilemi yaplrken ktk para tanmlanmt Face (Aln tornalama) komutu seilince aln tornalamaya ait men alr (ekil 1.18). Tool parameters ve Face parameters (Yzey parametreleri) seenei seilir ve ileme ekli ile ilgili deerler girilir (ekil 1.19).

48

ekil 2.18: Lathe face (Aln tornalama)

ekil 2.19: Face parameters (Yzey parametreleri) seenei

Face ileme iin gerekli parametreler girildikten sonra 1.2.6 lem Yaplacak Yzeylerin Belirlenmesi, 1.2.7 Operasyon Srasnn Oluturulmas ve 1.2.8 Takm Yollarnn Oluturulmas konu balklarnda anlatlan ilemler tekrar edilerek aln tornalama ilemi simlasyonu tamamlanm olur.

49

ekil 2.20: Aln tornalama takm yolu

ekil 2.21: Aln tornalama kat simlasyonu

Lathe Rough (Kaba Tornalama)

ekli verilen para zerinde aln tornalama ilemi yaplrken ktk para tanmlanmt rough (Kaba profil ileme) komutu seilince kaba ilemeye ait deiik seenekler karmza kar, chain (Zincir) seilirse done (Yap) komutuna baslr ve lathe rough (Kaba tornalama) mens ekrana gelir gerekli ayarlamalar yaplr (ekil 2.22). Rough parameters (Kaba parametreler) seenei seilir ve ileme ekli ile ilgili deerler girilir (ekil 1.23).

50

Kaba ileme iin gerekli parametreler girildikten sonra 1.2.6 lem Yaplacak Yzeylerin Belirlenmesi, 1.2.7 Operasyon Srasnn Oluturulmas ve 1.2.8 Takm Yollarnn Oluturulmas konu balklarnda anlatlan ilemler kaba tornalamaya uyarlanarak tekrar edilir ve kaba ileme simlasyonu tamamlantr.

ekil 2.22: Lathe rough (Kaba tornalama) mens

ekil 2.23: Rough parameters (Kaba parametreler) seenei

51

ekil 2.24: Rough (Kaba) tornalama takm yolunu

ekil 2.25: Kaba tornalama kat simlasyonu

52

 Lathe Drill (Punta ve Basit Delme lemi) Delik delme ileminden nce Lathe drill (Torna delik) mensnden punta matkab seilir (ekil 1.26). Takm tipini setikten sonra takmn zelliklerini deitirmek iin takmn zerinde farenin sa tuuna tklanrsa Lathe tools (Torna takmlar) mensnden punta matkabna ait ilgili deerler girilir ve Simple drill (Basit delik) seenei seilir. Takm ucuyla ilgili deiiklikler burada yaplr (ekil 1.27). Gerekli deerler girilip tamam komutu seildikten sonra ekranda punta matkab takm yolu oluur. Takm tolu simlasyonu ve takm yolu kat simlasyonu anlatlan yntemler tekrar edilerek yaplr (ekil 2.31).

ekil 2.26: Lathe drill (Torna delik) mens

53

ekil 2.27: Lathe tools (Torna takmlar) mens

ekil 2.28: Punta matkab takm yolunun oluumu Lathe drill (Torna delik) mensnden (ekil 2.29) takm tipini setikten sonra takm zelliklerini deitirmek iin farenin sa tuuna tklanrsa Lathe tools (Torna takmlar) seenei gelir. Bu menden takma uygun ller girilir (ekil 2.30). Program simlasyonu yaplarak (ekil 2.31) kontrol edilir varsa hatalar, iyiletirmeler veya deiiklikler yaplmak zere geen ilem basamaklarnn gereken yerlerine dnlr.

54

ekil 2.29: Lathe drill (Torna delik) mens

ekil 2.30: Simple drill (Basit delik) seenei

55

ekil 2.31: Punta ve basit delme simlasyonu Lathe Finish (Bitirme Pasosu)

ekil 2.32: Finish (Bitirme tornalama) mens

56

ekil 2.33: Finish (Bitirme tornalama) parameters (Bitirme tornalama) seenei

ekil 2.34: Finish tornalama kat simlasyonu

57

Lathe Thread (Di Ama)

ekil 2.35: Lathe thread takm parametreleri

ekil 2.36: Lathe thread di parametreleri

58

ekil 2.37: Lathe thread kat simlasyonu

Lathe Cutoff (Para Kesme)

ekil 2.38: Lathe cutoff takm parametreleri

59

ekil 2.39: Lathe cutoff kesme parametreleri

ekil 2.40: Lathe thread kesme parametreleri

60

ekil 2.41: Lathe cutoff kat simlasyonu

1.2.9. Oluturulan Takm Yollarna Gre NC Kodlarnn retimi (Post)

ekil 2.42

61

CNC kodlarnn tretilmesi ilemi programn ana mensnden NC utils (NC yardmc) post processor (Son ilemci) komutlar seilir. Bu mende change (Deitir) komutu ile tezgha gre G komutlar tretmek mmkndr. Change (Deitir) komutu seilirse ekrana deiik tezgh markalar gelir. Post processor (Son ilemci mensnden run (altr) komutu ile ekrana operations manager (Operasyon kontrolleri) seeneinden hayr iaretlenir. Bu seenekten sonra specify file name to read (Dosya isimlerini aka okuyarak belirt) mensnden takm yolu oluturulacak dosya seilir ve a komutuna baslr. CNC kodlarnn bulunaca dosyann bir isim ile kaydedilmesini isteyen kayt mens ekrana gelir dosya ismine TORNA ismi verildikten sonra kaydet butonuna baslr ve ilem tamamlanr. NC retim kodlarnn olduu programmers file editr (Program dosya editr) mens ekrana gelir ve gerekli dzenlemeler yaplabilir.

1.2.10. Programn Simlasyonu

ekil 2.43: Tornada delik delme kat simlasyonu

Delik delme ilemi iin gerekli olan uygun deerler seildikten sonra delik delme takm yolu, takm yolu simlasyonu, takm yolunun kat simlasyonu (ekil 1.22) anlatlan ilemler tekrar edilerek yaplr.

62

1.2.11. Oluturulan NC Kodlarnn Makineye Aktarlmas

Programlarmz bilgisayardan makineye direkt veya disket ile gnderebiliriz. Her iki ilem iin de bilgilerin gnderilmesi ilemi tezghtan tezgha farkllklar gstermektedir. Bilgisayardan makineye gnderme ilemi en yaygn olarak RS 232 ara birim kablosu ile yaplmaktadr. Her iki yntemde de dikkat edilmesi gereken en nemli nokta programn banda path (Yol) ksmnn doru tanmlanmasdr. % O0000 G21 (PROGRAM NAME - 13_BAGLAMA_SAPI DATE=DD-MM-YY - 15-07-06 TIME=HH:MM - 16:28) (TOOL - 7 OFFSET - 7) (LFACE ROUGH FACE RIGHT - 80 DEG. INSERT - CNMG 12 04 08) (ALN TORNALAMA) G0T0707 G97S2878M13 G0G54X32.629Z0. G50S3600 G96S295 G99G1X-6.971F.2 G0Z2. G28U0.W0.M05 T0700 M01 (TOOL - 1 OFFSET - 1) (LROUGH OD ROUGH RIGHT - 80 DEG. INSERT - CNMG 12 04 08) (KABA TORNALAMA) G0T0101 G97S3081M13 G0G54X30.48Z2.7

1.2.12. CNC Torna Makinesinde leme

CNC programlarn makineye aktarlmas ileminden sonra programlar grafik simlasyon ve Dry run (deneme almas) yaplarak test edilir. rnek para imalatna geilir.

1.3. Kalp Alt Grubunu leme

Kalp alt paralarnn standart olanlar piyasadan temin edilir. Standart olup da ileme gerektiren paralarn ilk nce resmi izilir. Sonra da tezghta ilenerek temin edilir. Dier tm kalp paralarnn yapm resimleri izilir sonra da gerekli tezghlarda ilenerek retilir.

63

ekil 3.1

1.3.1. Erkek ekme Zmbasn leme

ekme zmba hesaplamalardan sonra ls belli olan bu parann bilgisayar ortamnda izimi yaplr. izilen parann imali iin CNC tezghna aktarlr ve para ilenir. Yzey talama yardm ile zmbalar talaynz. Gerekli olan sl ilemler gerekletirilir. Standart zmbalar piyasadan temin edilebilir.

ekil 3.2

64

1.3.2. Zmba Tutucu Plakasn leme (Kesme Erkei ekme Diisi)

Zmba tutucu plaka hesaplanr ve ls belli olan bu paralarn bilgisayar ortamnda izimi yaplr. izilen parann imali iin CNC tezghna aktarlr ve para ilenir.

ekil 3.3:

1.3.3. Alt Kalp Plakasn leme

Standart kalp seti seildiinde kalp alt plakas da standart olur. Ancak ilenmesi gerekli olan ksmlar ilenmelidir (Kalp sapnn balant yeri gibi). Standart olarak temin edilmeyecekse; resmi izilir ve CNC tezghna aktarm yaplarak ilenir.

ekil 3.4

1.3.4. Klavuz Kolonlar leme

Standart klavuz kolonu seilerek temin edilebilir. Standart olarak temin edilmeyecekse; resmi izilir ve CNC tezghna aktarm yaplarak ilenir.
ekil 3.5

1.3.5. Bask Plakasn leme

Zmba tutucu plaka boyutlar hesaplanr ve ls belli olan bu paralar bilgisayar ortamnda izilir. izilen parann imali iin CNC tezghna aktarlr ve para ilenir.

ekil 3.6

65

1.3.6. karc Sistem Elemanlarn leme

Standart olan karc sistem elemanalar (yay, pim vb.) seilerek temin edilebilir. Standart olmayanlarn resmi izilir ve CNC tezghna aktarm yaplarak klasik tezghlarda ilenir.

ekil 3.7

1.3.7. Yerletirme Elemann leme

Yerletrime eleman boyutlar hesaplanr ve ls belli olan bu paralar bilgisayar ortamnda izilir. izilen parann imali iin CNC tezghna aktarlr ve para ilenir.
ekil 3.8

66

UYGULAMA FAAL YET UYGULAMA FAAL YET

LEM BASAMAKLARI NERLER

Kolonlar, merkezleme elemanalar, karc elemanalar, kalp kaldrma ve tama elemanalarndan hazr olarak standart kataloglardan seerek kullanabileceklerinizi tespit ederek kullannz. lenecek paralarn bilgisayar ortamnda izimini Zmbalar ileyiniz. yapnz. izilen paraya gre NC kodlarn ve takm yolunu tretiniz. retim simlasyonunu bilgisayar ortamnda izleyiniz. Bask plakasn ileyiniz. retilen NC kodlarn tezgha aktarnz. lenecek paray uygun balama elemanlar (Varsa balama kalb) ile tezgha balaynz. Uygun kesici takm tezgha balaynz. Gvenlik kurallarna uyunuz. Plaka yzeylerini ileyerek referans yzeylerini belirleyiniz ve iaretleyiniz. (Harf veya rakam ile) Gerekiyor ise dii kesici plakay emniyete almak iin yuva anz. Plaka alt ve st yzey paralelliine dikkat ediniz. Kolon yuvalarn istenen toleransta dikkatli ileyiniz. Kalp plakalarn ileyiniz. Montaj da kullanlacak delikleri deliniz. Kesme ve delme elemanlar alt deliklerini uygun lde ileyiniz (Para ve artklarn rahat dmesi iin). Deliklere yeterli lde hava amay unutmaynz. Plaka kenarlarna pah krmay unutmaynz. Kolonlar varsa hazr kullanabilirsiniz. Uygun lde kesiniz. Aln tornalayarak ok iyi biimde punta yuvalarn anz. Paralarnz ayna punta veya iki punta arasnda frdnd ile balayarak, talama payn dikkate alarak Kolonlar ileyiniz. tornalaynz. Gerekli sertlikte sl ilem yaptrnz. Silindirik talama makinesinde istenen toleransta talaynz. Talama ileminde uygun ta kullannz. Emniyetli alma kurallarna uyunuz. Merkezleme elemanalarn Paraya uygun merkezleme elemann seiniz. Pim ya da plaka konumunu belirleyiniz. ileyiniz. Markalaynz uygun teknik kullanarak ileyiniz. 67

 Kalp kaldrma ve tama elemanlarn ileyiniz. karc ileyiniz. elemanlar

llerini tespit ediniz. Malzemeleri ve gerekli kesici takmlar hazrlaynz. leme yntem ve tekniini belirleyiniz. Yapm resimlerine uygun toleranslarda ileyiniz. Varsa hazr olanlar kullannz. Kalp ebatlarna uygun eleman yapm resmine uygun ileyiniz.

68

LME VE DE ERLEND RME LME VE DE ERLEND RME

Aadaki testte oktan semeli 8 soru bulunmaktadr. Sorular dikkatli bir ekilde okuyunuz ve doru kk yuvarlak ierisine alarak cevaplandrnz. 1. MasterCAM program iin kaytl dosya ama komutu nedir? A) Main Men/File/New B) Main Men/File/Get C) Main Men/Create/New D) Main Men/Create/Get MasterCAM program iin yaplan izimi ekranda tam gstermek iin (Screen to fit) kullanlan ksa yol nedir? A) Alt+F1 B)Ctrl+F1 C)Alt+Z D)Ctrl+Z NC kotlarn retmek iin seilen men hangi yolla alr? A) Main Men/Create B) Main Men/toolpaths C) Main Men/Xform D) Main Men/NC utils Tezgh sfr noktas hangi harf ile gsterilir? A) W B)Z C)M Kontur (Contour) ileme nedir? A)Kaba leme C)Son (nce) leme Takm tolu komutu nedir? A) Main Men/Create C) Main Men/Xform B)Delik Delme D)evre leme B) Main Men/toolpaths D) Main Men/NC utils D)X

2.

3.

4. 5.

6.

7.

lenecek parann referans noktalarn ve yzeyini, kesici takmn seildii ve para kalnl verme ilemi hangi komutla yaplr? A) Main Men / Toolpaths/Job setup B) Main Men / Toolpaths/Operations C) Main Men / Toolpaths/Contour D) Main Men /NC Utils/backplot Operations Manager penceresinde simlasyon izlemek iin kullandmz dme nedir? A) Backplot B) Select all C) Verify D)Post Aadakilerden hangisi CNC Lathe (Torna) tezgahna ait bir komuttur? A) Thread B) Pocket C) Surface D) Multiaxis Aadakilerden hangisi CNC Mill (Freze) tezgahna ait bir komuttur? A) Cutoff B) Misc. Ops C) Multiaxis D) C-axis

8.

9. 10.

69

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete dnerek tekrar inceleyiniz.

70

PERFORMANS DE ERLEND RME PERFORMANS DE ERLEND RME

Kalp alt grubunu oluturan paralar (Kalp plakas) yapm resimlerine uygun ileyebilmek iin aadaki davranlar srasyla yapmanz gerekmektedir. Cevaplarnzda "Hayr" seenei var ise bir sonraki davrana gemeden, hayr dediiniz davran renip yapmanz gerekmektedir. Uygulama sonunda retmeniniz tarafndan yaplacak deerlendirme ile sonraki renme faaliyetine geip gemeyeceiniz size bildirilecektir. Alan Ad Modl Ad Faaliyetin Ad Faaliyetin Amac Aiklama Makine Teknolojisi ekme Kalplar 2 Kalp Alt Grup Paralarn Ilemek Tarih rencinin Ad Soyad

Nu. ekme kalplar alt grup Snf paralarn ileyebileceksiniz. Blm Bitirdiiniz faaliyetin sonunda aadaki performans testini doldurunuz. "Hayr" olarak iaretlediiniz ilemleri retmeninize bavurarak tekrarlayp mutlaka reniniz.

DEERLENDRME KRTERLER
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 Yapm resminde belirtilen malzemeyi hazrladnz m? Paranzn ilenme metodunu belirlediniz mi? lem basamaklarn tasarladnz m? Paranz ileyeceiniz makineyi hazrladnz m? lemde kullanacanz kesici takm ve malzemeleri hazrladnz m? Paranzn referans noktalarn belirlediniz mi? Paranz referans yzeylerine gre markaladnz m? Paranzn balama metodunu belirlediniz mi? Paranzn ilenmesinde tolerans deerlerine dikkat ettiniz mi? Paranz ilemede yzey kalitelerine dikkat ettiniz mi? Paranzn gerekli ksmlarna pah krdnz m? Balant elemanlar yuvalarn atnz m? Paranzn havalanmas gereken ksmlarn havaladnz m? Paralarnz ilem sonunda gerekli kontrolleri yaptnz m?

Evet

Hayr

71

RENME FAALYET2 RENME FAALYET-2

AMA
ekme kalplarnn st grup paralarn (Yapm resimlerine) toleranslarna uygun ekilde ileyebileceksiniz.

ARATIRMA
evrenizdeki iletmelerden bilgi alarak deiik ekme kalp paralarnn ileni teknikleri hakknda bilgi toplaynz. Toplam olduunuz bilgileri sunum haline getirerek arkadalarnz ile paylanz.

2. KALIP ST GRUBUNU LEME

Kalp st grup paralarnn standart olanlar piyasadan temin edilir. Standart olup ta ileme gerektiren paralarn ilk nce resmi izilir. Sonra da tezghta ilenerek temin edilir. Dier tm kalp paralarnn yapm resimleri izilir sonra da gerekli tezghlarda ilenerek retilir.

ekil 2.1

72

2.1. Dii ekme Plakasn leme (Kesme Erkei)

Dii ekme zmba, hesaplamalardan sonra ls belli olan bu para bilgisayar ortamnda izilir. izilen parann imali iin CNC tezghna aktarlr ve para ilenir. Yzey talama yardm ile zmbalar talanr. Gerekli olan sl ilemler gerekletirilir. Standart olarak temin edilebilecek zmbalar piyasadan temin edilebilir.

ekil 2.2

2.2. Zmba Tutucu Plakasn leme

Zmba tutucu plaka boyutlar hesaplanr ve ls belli olan bu paralar bilgisayar ortamnda izilir. izilen parann imali iin CNC tezghna aktarlr ve para ilenir.
ekil 2.3

2.3. Kalp st Plakasn leme

Standart kalp seti seildiinde kalp st plakas da standart olur. Ancak ilenmesi gerekli olan ksmlar ilenmelidir (Kalp sapnn balant yeri gibi). Standart olarak temin edilmeyecekse; resmi izilir ve CNC tezghna aktarm yaplarak ilenir.
ekil 2.4

73

2.4. Klavuz Kolon Burlarn leme

Standart klavuz kolon burcu seilerek temin edilebilir. Standart olarak temin edilmeyecekse; resmi izilir ve CNC tezghna aktarm yaplarak ilenir.
ekil 2.5

2.5. Drc Sistem ve Elemanlarn leme

Standart olan drc sistem elemanalar (Yay, pim vb.) seilerek temin edilebilir. Standart olmayanlarn resmi izilir ve CNC tezghna aktarm yaplarak ilenir.

ekil 2.6

2.6. Kalp Balama Sapn leme

Standart kalp sap seilerek temin edilebilir. Standart olarak temin edilmeyecekse; resmi izilir ve CNC tezghna aktarm yaplarak ilenir.

ekil 2.7

74

UYGULAMA FAAL YET UYGULAMA FAAL YET

LEM BASAMAKLARI NERLER
Burlar, drc ve syrc elemanalar, kalp sapn hazr olarak standart kataloglardan seerek kullanabilirsiniz. lenecek paralarn bilgisayar ortamnda izimini yapnz. izilen paraya gre NC kodlarn ve takm yolunu plakasn tretiniz. retim simlasyonunu bilgisayar ortamnda izleyiniz. retilen NC kodlarn tezgha aktarnz. lenecek paray uygun balama elemanlar (Varsa balama kalb) ile tezgha balaynz. Uygun kesici takm tezgha balaynz. Gvenlik kurallarna uyunuz. parasn seerek yzeylerini ileyiniz. Zmba tutucu plakann d llerini gnyesinde ileyiniz, para yuvarlak ise tornalaynz. Zmba deliklerini plaka zerine markalaynz. Parmak freze ile zmba deliklerini ileyiniz. Zmba kademelerini veya pim kanallarn ileyiniz. CAD/CAM ve CNC teknolojiniz var ise aadaki sralamay yapnz. lenecek parann bilgisayar ortamnda izimini plakay yapnz. izilen paraya gre NC kodlarn ve takm yolunu tretiniz. retim simlasyonunu bilgisayar ortamnda izleyiniz. retilen NC kodlarn tezgha aktarnz. lenecek paray uygun balama elemanlar (Varsa balama kalb) ile tezgha balaynz. Uygun kesici takm tezgha balaynz. Bota simle ediniz. Gvenlik kurallarna uyunuz ve paray ileyiniz. Plaka yzeylerini ileyerek referans yzeylerini belirleyiniz ve iaretleyiniz (Harf veya rakam ile). Gerekiyor ise dii kesici plakay emniyete almak iin yuva anz. Plaka alt ve st yzey paralelliine dikkat ediniz. Kolon yuvalarn istenen toleransta dikkatli ileyiniz. Montajda kullanlacak delikleri deliniz. Kesme ve delme elemanlar alt deliklerini uygun lde ileyiniz (Para ve artklarn rahat dmesi iin).

Dii ekme ileyiniz.

Zmba tutucu ileyiniz.

Kalp plakalarn ileyiniz.

75

 Burlar ileyiniz.

syrc

Drc ve elemanalar ileyiniz.

Kalp sapn ileyiniz.

Deliklere yeterli lde hava amay unutmaynz. Plaka kenarlarna pah krmay unutmaynz. Mmkn ise hazr kullannz. Uygun boyda kesiniz. Torna tezghnda sl ilem sonras talama pay brakarak ileyiniz. Isl ileme tabi tutunuz. stenen toleransta talaynz. Paralar hazrlaynz. Silindirik olanlar torna tezghnda ileyiniz. Dierlerini freze tezahlarnda ya da dik ileme merkezlerinde ileyiniz. leme esnasnda l ve yzey kalitelerine dikkat ediniz. Kalp sapnn byk ap lsne uygun i parasn tornaya balaynz. Parann aln yzeyini dzeltecek kadar silerek punta delii anz. Paray ayna punta arasna alnz. Kalp sapnn byk apn tornalaynz. Parann u ksmn, alacak vidann d ap llerinde ve para resmindeki vida boyunda tornalaynz. Vida alacak ksmn boyu kalp st plakasndan ksa olmaldr. Para ucuna pah krnz. Kalp sap zerindeki koniklii oluturunuz. Vida alacak uca pafta ile veya tezghta vida anz. Kalp sapnn tam boyu lsnden iki veya milimetre fazla olacak ekilde keski kalemiyle paray kesiniz. Paray ters balayarak tam boyunda tornalaynz.

76

LME VE DE ERLEND RME LME VE DE ERLEND RME

1. Dii ekme plakas radys deerinin kk alnmas ne gibi sonu dourur? A) ekilen sacn yrtlmasna (Kesilmesine) neden olur. B) Sacn uzamasna neden olur. C) Ke olumasna neden olur. D) Sacn burumasna neden olur. Kalp plakalarnn markalanmas nasl yaplmaldr? A) Her yzeyden B) Karlkl yzeylerden C) Referans yzeylerinden D) Rasgele yzeylerden Referans yzeylerinin belirlenme amac nedir? A) leme ve kontrol kolayl salamak B) Muhtemel hatalarn nne gemek C) Malzeme tasarrufu salamak D) Zaman kazanmak Aadaki balama mekanik sistemlerinden hangisiyle seri olarak para balanabilir? A) Balama kalplaryla B) Mengenelerle C) Pabulu dzeneklerle D) Cvatalarla Bir elemana en az ka adet pim yuvas almaldr? A) adet kullanlmaldr. B) ki adet kullanlmaldr. C) Drt adet kullanlmaldr. D) Bir adet kullanlmaldr. Drc sisteminin fonksiyonu aadaki klardan hangisinde verilmitir? A) retimi hzlandrmak B) Parann rahat ekillenmesini salamak C) Dii ierisinde kalan paray karmak D) leme yardmc olmak Kalp balama sap ortasna yerletirilen sisteme ne ad verilir? A) tici sistemi B) Atc sistemi C) Bask sistemi D) Drc sistemi

2.

3.

4.

5.

6.

7.

77

PERFORMANS DE ERLEND RME PERFORMANS DE ERLEND RME

Kalp st grubunu oluturan paralar yapm resimlerine uygun ileyebilmek iin aadaki davranlar srasyla yapmanz gerekmektedir. Cevaplarnzda hayr seenei var ise bir sonraki davrana gemeden, hayr dediiniz davran renip yapmanz gerekmektedir. Uygulama sonunda retmeniniz tarafndan yaplacak deerlendirme ile sonraki renme faaliyetine geip gemeyeceiniz size bildirilecektir. Alan Ad Modl Ad Faaliyetin Ad Faaliyetin Amac Aklama Makine Teknolojisi ekme Kalplar Kalp st Grup Paralarn lemek Tarih rencinin Ad Soyad

Nu. ekme kalplar st grup Snf paralarn yapm resimlerine Blm uygun ileyebileceksiniz. Bitirdiiniz faaliyetin sonunda aadaki performans testini doldurunuz. "Hayr" olarak iaretlediiniz ilemleri retmeninize bavurarak tekrarlayp mutlaka reniniz.

DEERLENDRME KRTERLER
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 Yapm resminlerinde belirtilen malzemeleri hazrladnz m? Paralarnzn ilenme metodunu belirlediniz mi? lem basamaklarn tasarladnz m? Paranz ileyeceiniz makineyi hazrladnz m? lemde kullanacanz kesici takm ve malzemeleri hazrladnz m? Paranzn referans noktalarn belirlediniz mi? Paranz referans yzeylerine gre markaladnz m? Paranzn balama metodunu belirlediniz mi? Dii ekme plakasn ilediniz mi? Zmba tutucu plakasn ilediniz mi? Kalp st plakasn ilediniz mi? Klavuz kolon ve burlar ilediniz mi? Drc sistem ve elemanlarn ilediniz mi? Kalp balama sapn ilediniz mi? Paralarnz ilem sonunda gerekli kontrolleri yaptnz m?

Evet

Hayr

78

DEERLENDRME
Yaptnz deerlendirme sonunda eksiklikleriniz varsa renme faaliyetlerini tekrarlaynz. Baarsz veya eksik bilgileriniz var ise; eksik faaliyete tekrar dnerek aratrarak ya da retmeninizden yardm alarak modl bilgilerini tekrar ederek faaliyeti tamamlaynz.

79

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

Modlle kazandnz yeterlilii lmek iin ekilde lleri verilen i parasna ait ekme kalbn, drcl ve karcl sistemli olarak tasarlaynz. ekme kalbna ait tm paralarn yapm resimlerini CAD ortamnda izimini yapnz. Kalp paralarnn CAM Programlarn retiniz CNC veya konvansiyonel tezghlarda yapm resimlerine uygun olarak ileyiniz. Bunun iin aadaki davranlar srasyla yapmanz gerekmektedir. Cevaplarnzda "Hayr" seenei var ise bir sonraki davrana gemeden, hayr dediiniz davran renip yapmanz gerekmektedir. Uygulama sonunda retmeniniz tarafndan yaplacak deerlendirme ile modl geip gemeyeceiniz size bildirilecektir.

80

Alan Ad Modl Ad Faaliyetin Ad

Makine Teknolojisi
ekme kalplar-2

Tarih rencinin

ekme Kalplar Alt ve st Grup Elemanlarn Ad Soyad Ilemek Nu. ekme kalplarnn alt ve st grubunu Snf oluturan paralar yapm resimlerine uygun ileyebileceksiniz. Blm rencinizin yeterlik lme faaliyeti sonunda aadaki performans testini doldurunuz. Yapm olduu ilemlere "Evet" yapamad ilemlere "Hayr" olarak iaretleyiniz.

Faaliyetin Amac

Aklama

DEERLENDRME KRTERLER
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 Tasarladnz ekme kalbnn tm paralarnn imalat resimlerini CAD ortamnda izdiniz mi? Kalp paralarna ait CAM programn setiniz mi? Ktk sfr ve referans noktalarn belirlediniz mi? leme yntem ve eidini setiniz mi? lem yaplacak yzeyleri belirlediniz mi? Kesici takmlar setiniz mi? Operasyon srasn oluturdunuz mu? Takm yolunu oluturdunuz mu? NC kodlarnn retimini yaptnz m? Paralarn simlasyonlarn grdnz m? NC kodlarn ilgili makinaya aktardnz m? Zmbalar ilediniz mi? Bask plakasn ilediniz mi? Dier kalp plakalarn ilediniz mi?

Evet

Hayr

81

15 16 17 18 19 20 20 21

Klavuz kolon burlarn hazr temin etmediyseniz ilediniz mi? Merkezleme elemanlarn temin ettiniz mi? karc elemanlarn standart olmayanlarn ilediniz mi? Kalp kaldrma ve tama edemediklerinizi ilediniz mi? elemanalarndan temin

Zmba tutucu plakasn ilediniz mi? Dii ekme plakasn ilediniz mi? Drc sistem ve elemanlarnndan ilenmesi gerekenleri ilediniz mi? Kalp balama sapn hazr temin etmediyseniz ilediniz mi?

DEERLENDRME
Yaptnz deerlendirme sonunda eksiklikleriniz varsa renme faaliyetlerini tekrarlaynz. Baarsz veya eksik bilgileriniz var ise; eksik faaliyete tekrar dnerek aratrarak ya da retmeninizden yardm alarak modl bilgilerini tekrar ederek faaliyeti tamamlaynz.

82

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET-1 CEVAP ANAHTARI
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 B C B C B C D A A C

RENME FAALYET-2 CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 6 7 A C A A B C D

83

KAYNAKA KAYNAKA
ATAMEK Sami, Kesme Kalplar Bursa, 1977.

84