You are on page 1of 159

T.C.

MLL ETM BAKANLII

MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN GLENDRLMES PROJES)

MAKNE TEKNOLOJS BKME KALIPLARI 1

ANKARA 2006

Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller; Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr). Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr. Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir. rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulaabilirler. Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr. Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda satlamaz.

NDEKLER
AIKLAMALAR ...................................................................................................................iv GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET1 .................................................................................................... 3 1.KALIP DZAYNI YAPMAK ............................................................................................... 3 1.1. Bkme Olaynn ncelenmesi ........................................................................................ 3 1.1.1. Uzama Gerilimleri.................................................................................................. 4 1.1.2. Baslma Gerilimleri ................................................................................................ 5 1.1.3. Tarafsz (Ntr) Eksen ............................................................................................. 5 1.1.4. Bkmede Geri Esnemenin Nedenleri ve areleri................................................... 7 1.1.5. Bklecek Parann Hadde Ynnn nemi ve Belirlenmesi............................. 11 1.1.6. Bklecek Parann Anm Boyunun Bulunmas ............................................... 12 1.1.7. Bkme Asnn Tespiti........................................................................................ 15 1.1.8. Bkme Yarapnn Belirlenmesi ......................................................................... 16 1.1.9. Bkme Boluun Bulunmas ................................................................................ 16 1.1.10. Bkme Kuvvetinin Bulunmas ........................................................................... 16 1.1.11. Bklen Parann Glendirilmesi (Federleme) ................................................ 19 1.2. Dii Bkme Plakasnn (Matris) llendirilmesi ...................................................... 20 1.3. Erkek Bkme Zmbasnn llendirilmesi ................................................................ 20 1.4. Yerletirme (Dayama) Elemanlarnn Belirlenmesi .................................................... 21 1.5. leme Uygun tici, karc, Syrc Sistemlerin ve Elemanlarnn Belirlenmesi...... 21 1.6. Kalplarda Kullanlan Yaylar ve zellikleri................................................................ 22 1.7. Bkme Zmbalarnn llendirilmesi........................................................................ 22 1.7.1. Zmba Boyunun Hesaplanmas............................................................................. 22 1.7.2. Zmba llerinin Hesaplanmas ......................................................................... 23 1.8. Zmba Tutucu Plakas ve llendirilmesi ................................................................. 23 1.9. st ve Alt Kalp Plakalarnn llendirilmesi........................................................... 23 1.10. Klavuz Kolonlarnn llendirilmesi ..................................................................... 23 1.11. Klavuz Kolon Burlarnn llendirilmesi ............................................................ 25 1.12. Kalp Setinin Oluturulmas ...................................................................................... 26 1.13. Kalp Balama Sap ................................................................................................... 27 1.13.1. lsnn Belirlenmesi ..................................................................................... 28 1.13.2. Yerinin Belirlenmesi .......................................................................................... 29 1.14. Kalp Montajnda Kullanlan Elemanlar ................................................................... 30 1.14.1. Vidalar ................................................................................................................ 30 1.14.2. Pimler ................................................................................................................. 31 1.14.3. Setuskurlar.......................................................................................................... 32 1.15. elik Malzeme zellikleri ve Isl lemleri .............................................................. 32 1.15.1. Souk Takm elikleri ................................................................................... 32 1.15.2. malat elikleri................................................................................................... 34 1.16. eliklerin Tabi Tutulduu Isl lemler ..................................................................... 34 1.16.1. Sertletirme lemleri ......................................................................................... 35 1.16.2. Menevileme lemi ........................................................................................... 35 1.16.3. Yumuatma lemi.............................................................................................. 35 1.16.4. Gerilim Giderme lemi...................................................................................... 35 1.16.5. Yzey Sertletirme lemleri .............................................................................. 36 1.16.6. zel Isl lemler (Sfr Alt lemi) ................................................................... 36 i

1.17. Sertletirme ve Menevi leminin Yapl Amac .................................................... 37 1.18. Isl lemde Meydana Gelen Hatalar ve areleri....................................................... 37 1.19. Malzeme Soutma Ortamlar .................................................................................... 39 1.19.1. Ya Soutma ...................................................................................................... 39 1.19.2. Su (Sodal Su, Tuz Banyosu, Kostikli zeltiler, Polimer zeltiler)............... 39 1.19.3. Hava ................................................................................................................... 40 1.19.4. Gaz (Azot, Hidrojen, Helyum) ........................................................................... 40 1.20. Sertliin Tanmlanmas ............................................................................................. 40 1.21. Malzeme Sertlik lme Metodlar ve Kullanm Alanlar ......................................... 40 1.21.1. Rockwell Sertlik lme Metodu ........................................................................ 40 UYGULAMA FAALYET ............................................................................................... 42 PERFORMANS DEERLENDRME .............................................................................. 43 LME VE DEERLENDRME..................................................................................... 44 RENME FAALYET 2 ................................................................................................ 45 2. KALIP YAPIM VE MONTAJ RESM ZMEK ............................................................. 45 2.1.1. Grnler ............................................................................................................ 46 2.1.2. Kesitler ................................................................................................................. 47 2.1.3. ller ve Toleranslar .......................................................................................... 50 2.1.4.Yzey Kaliteleri (aretleri)................................................................................... 51 2.1.5. zel lemler ........................................................................................................ 52 2.1.6. Yaz Alanlar (Antetler) ve Doldurulmas ............................................................ 53 2.2. Yapm Resimlerinin izilmesi .................................................................................... 54 2.2.1. Para Konumunun Belirlenmesi........................................................................... 54 2.2.2. Grnlerin Belirlenmesi ................................................................................... 54 2.2.3. Para izim leini Belirlenmesi ...................................................................... 55 2.2.4. Resim izim Kurallarnn Uygulanmas .............................................................. 55 2.3. (3D) boyutlu Kat Modelleme (Bilgisayar Ortamnda) ......................................... 57 2.3.1. Kalnlk Atayarak Kat Oluturmak (Extrude) ..................................................... 58 2.3.2. Katlar Birbirinden karmak (Extrude Cut)....................................................... 60 2.3.3. Dndrerek Kat Oluturmak (Revolve) .............................................................. 61 2.3.4. Dndrerek Katlar Birbirinden karmak (Revolve Cut).................................. 62 2.3.5. Yol Kullanarak Kat Cisim Oluturmak (Sweep)................................................. 63 2.3.7. Katlarda Kavis ve Pah Oluturma (Fillet Chamfer) ......................................... 68 2.3.8. Katlarda Et Kalnl Oluturma (Shell).............................................................. 71 2.3.9. Katlarda Aynalama (Mirror) ............................................................................... 72 2.3.11. Katlarda Dairesel oaltma (Circular Pattern) ................................................. 74 2.4. Sac Paralarn izimi .................................................................................................. 75 2.4.1. Sac Profil Oluturma ............................................................................................ 78 2.4.2. Sac Bkme............................................................................................................ 81 2.4.3. Anm .................................................................................................................. 83 2.4.4. Ke Kapatma ...................................................................................................... 84 2.4.5. Ke Budama ve Krma ....................................................................................... 85 2.4.6. Flan Ekleme ........................................................................................................ 87 2.4.7. Kenet Bkme........................................................................................................ 88 2.4.8. K Faktr Belirleme ............................................................................................. 89 2.5. Katlarn Teknik Resimlerinin Oluturulmas ............................................................. 90 2.5.1. izim Sayfas Oluturma...................................................................................... 90 ii

2.5.2. Antedin Dzenlenmesi ......................................................................................... 92 2.5.3. Grnlerin izim Sayfasna Aktarlmas .......................................................... 92 2.5.4. llendirme ........................................................................................................ 94 2.5.5. Katlarn zometrik Grnlerinin izim Sayfasna Eklenmesi ......................... 97 2.5.6. Yzey Przll ve Toleranslarn Eklenmesi .................................................. 98 2.5.7. zel lemler ...................................................................................................... 104 2.5.8. Kesit Alma.......................................................................................................... 109 2.5.9. Detay Grnler ............................................................................................... 111 2.5.10. leklendirme .................................................................................................. 112 2.5.11. izilen Resimlerin ktsnn Alnmas............................................................ 112 2.6. Kalp Paralarnn Yapm Resimlerinin izilmesi .................................................... 113 2.6.1. Parann Anmnn izilmesi........................................................................... 113 2.6.2. Dii Bkme Plakasnn izimi ........................................................................... 115 2.6.3. Bkme Zmbalarnn izilmesi .......................................................................... 116 2.6.4. Kalp Alt ve st Plakalarnn izilmesi ............................................................. 117 2.6.5. Klavuz Kolon ve Burlarnn izilmesi ............................................................ 119 2.6.6. Zmba Tutucu Plakasnn izilmesi ................................................................... 120 2.6.7. Kalp Balama Sapnn izilmesi ...................................................................... 121 2.7. Kalp Montaj Resminin izilmesi ............................................................................. 121 2.7.1. Komple Resimlerin Tanm ve izili Amalar ................................................ 121 2.7.2. Komple Resimleri Oluturan Grup Resimlerin izilmesi .................................. 122 2.7.3. Komple Resim Yaz Alanlar ( Antetler) Tanm ve Kullanm Amalar............ 122 2.8. Katlarn Bilgisayar Ortamnda Montaj .................................................................... 127 2.8.1. Katlarn Montaj Ortamna Alnmas.................................................................. 128 2.8.2. Standart Birletirme Elemanlarnn Montaj Ortamna Alnmas ........................ 128 2.8.3. Montajn Yaplmas ve likilendirilmesi ........................................................... 131 2.8.4. likilendirilmelerin Tanmlanmas .................................................................... 131 2.8.5. Montajn Analizi................................................................................................. 140 2.9. Kalp Komple (Montaj) Resminin izilmesi ............................................................ 141 2.9.1. Kalp st Grnnn izilmesi...................................................................... 141 2.9.2. Kalp Alt Grup Grnnn izilmesi............................................................. 142 2.9.3. Kalp st Grup Grnnn izilmesi ............................................................ 143 2.9.4. Komple (Montaj) izimin Numaralandrlmas ................................................. 144 2.9.5. Yaz (Antet) Alann izilip Doldurulmas ......................................................... 145 UYGULAMA FAALYET ............................................................................................. 146 PERFORMANS DEERLENDRME ............................................................................ 148 LME VE DEERLENDRME................................................................................... 149 MODL DEERLENDRME ............................................................................................ 150 CEVAP ANAHTARLARI ................................................................................................... 151 KAYNAKA ....................................................................................................................... 152

iii

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK 521MMI148 Makine Teknolojisi Endstriyel Kalp Bkme Kalplar 1 Bkme kalplarnn tasarm bilgisini ve paralarnn yapm resimlerini izme becerisini kazandrmaya ynelik renme materyalidir. 40/32 Temel Teknik Resim Dersi, Bilgisayar Destekli izim Dersi modllerini alm olmak Kalp tasarmn yaparak, yapm ve montaj resimlerini izmek. Genel Ama Bu modl ile gerekli bilgileri alp, uygun ortam salandnda tekniine uygun, bkme kalp tasarmn yaparak yapm ve montaj resimlerini izebileceksiniz. Amalar retim tekniine uygun, bkme kalp tasarmn yapabileceksiniz. ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI Tekniine uygun, bkme kalplarnn yapm ve montaj resimlerini, resim kurallarna uygun izebileceksiniz.

MODLN AMACI

Tablolar, izim ara ve gereleri, bilgisayar, CAD yazlm vs. Modln iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra, verilen lme aralaryla kazandnz bilgileri lerek kendinizi deerlendireceksiniz. retmen, modl sonunda size lme arac (test, oktan semeli, doru yanl vb.) uygulayarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgileri lerek deerlendirecektir.

LME VE DEERLENDRME

iv

GR GR
Sevgili renci, Gnmzde, modern toplumlarn ekonomilerinin ve bymelerinin temelini sanayileme oluturmaktadr. Makine ve takm sanayindeki gelimeler de her geen gn rekabeti ve retimdeki kaliteyi arttrmaktadr. Gnmzde ve gelecekte bu rekabeti koullarda lke olarak biz de varz diyebilmemiz iin gerekli olan teknolojiye yatrm yapmal ve bu teknolojiyi kullanabilmeliyiz. Kalplk gnmzde endstriyel retim alanlarnn vazgeilmez seri retim teknii olup birok tr olmakla beraber bu modlde bkme kalplarnn tasarm ve yapm resimlerinin izimi konularnda temel bilgiler verilmitir. yi bir kalp veya kalp tasarmc olabilmek iin nce bu alana ilgi, sevgi ve isteimizin olmas gerekir. evremize baktmzda evlerdeki ara gerelerden otomobil paralarna kadar neredeyse pek ok eyin tamam deiik kalplar ile retildiini grmekteyiz. Rekabetin son hzla devam ettii endstriyel alanlarda baarl olabilmenin ve ayakta kalabilmenin yolunun kaliteli, ekonomik ve ksa srede istenen retimi yapabilmekten getiini unutmamalyz. te bu durum kalplk alannn nemini ortaya koymaktadr. Bu modl tamamladnzda temel manada bkme kalplarnn tasarm ve paralarnn yapm resimlerini izebilme becerisini kazanacaksnz. unu unutmaynz ki kalplk zaman ierisinde renilen mesleki alan olup, sabr ve azmi gerektirir.

RENME FAALYET1 RENME FAALYET1


AMA
Bu faaliyette verilecek bilgiler dorultusunda, gerekli ortam salandnda, retim tekniine uygun bkme kalplarnn tasarmn yapabileceksiniz.

ARATIRMA A

Bir parann bklerek ekillendirilmesi esnasnda parada oluan deiiklikleri aratrnz. Bkme kalbn oluturabilmek iin kullanlmas gereken kalp elemanlarn aratrnz.

1.KALIP DZAYNI YAPMAK


1.1. Bkme Olaynn ncelenmesi
Bkme kalplar, sac veya erit malzemelere ekil vermede kullanlrlar. Bkme ilemi srasnda para plastik, ekil deiimine urar. Parann bkme alannda boyutta da gerilmeler meydana gelir. Tarafsz dzlemde gerilimler sfrdr. Tarafsz dzlemin iinde baslma dnda ekilme oluur. Bu nedenle (W) para genilii ite artarken dta azalr, tarafsz dzlemde ise sabit kalr. Bkme ileminde kalc plastik ekil deiimini salayabilmek iin para zerindeki basma ve ekilme gerilimleri giderilmelidir.

ekil 1.1: Bkmeyle ilgili zellikler

zelliklerine gre bkme eitleri Bkme; paraya istenilen ekli vermek iin Kenar bkme; parann dayanmn artrmak ve sslemek iin Katlama ve kenet bkme; malzeme ucundaki apaklar gidermek, dayanmn artrmak veya parann iki ucunu birletirmek iin Kvrma bkme; paralarn dayanmn artrmak, apaklar gidermek veya iki ayr parann mafsall olarak birletirilmesini salamak iin Oluklama bkme; dz sac levhalarn dayanmn artrmak, biimlendirme sonunda ekil deitirmesini nlemek iin Kabartma bkme; malzemelerin kenardan uzak ksmlarna yaplan kertme ilemi iin kullanlr.

ekil 1.2: Deiik bkme eitlerine rnekler

1.1.1. Uzama Gerilimleri


Dar ve kaln eritlerin kk kavislerle bklmelerinde daha byk ekil deiimleri vardr. Gerek bkme ilemlerinde istenen kusursuz bkme profilini elde edebilmek iin, gerilim-gerinim dalmlar nemlidir. Bkme, dz bir sacn kalp zerine yerletirilmesi ve zmbann kalp ierisine girerken sacn zmba ucu etrafnda kvrlmasdr. Bu esnada sac elastik geri dnmeyi ve geri esnemeyi aar. Bkme annda sac, bir yzeyinde youn bir ekilde basma, dier yzeyinde de ekme gerilmesine maruz kalr.

ekil 1.3: Uzama ve basma gerilimleri

1.1.2. Baslma Gerilimleri

ekil 1.4: Gerilimlerin ynleri

ekil 1.5: Bkme ilemi esnasnda kesit deiimi

Baslma gerilimleri i yzeylerde meydana gelir. Baslma gerilimlerinin olduu yzeyde ksalma olur. Uygulanan gerilimler sonucunda sac malzemede bkme ileminin gerekletirildii blgede kesit eklinde deiiklikler de meydana gelmektedir.

1.1.3. Tarafsz (Ntr) Eksen


Sac malzeme bkmeye zorland zaman d yzeylerde ekilme, i yzeylerde baslma gerilimleri meydana gelir. Baslma geriliminin bulunduu yzeyde ksalma, ekilme geriliminin bulunduu yzeyde ise uzama meydana gelir. Baslma ve ekilme gerilimleri arasnda kalan ve uzama veya ksalmaya uramayan eksene, tarafsz eksen denir.

ekil 1.6: Kalplanan para ve tarafsz eksen

Bkme kavis yarapna bal olarak tarafsz eksen, bkme kavis yzeyine doru bir miktar yer deitirir. Bu yer deitirme miktar ve zellikleri ekil 1.7de gsterilmektedir.

ekil 1.7: Sac malzeme kalnlna ve kavis yarapna bal olarak tarafsz eksenin yer deitirmesi

Bkme ilemine tabi tutulan sac malzemenin tarafsz ekseni, genellikle i yzeye doru sac malzeme kalnlnn 4/10' kadar yer deitirir. Bu yer deitirme miktar u ekilde aklanabilir. Sac malzeme kalnl sabit, bkme kavis yarap azalyorsa, tarafsz eksen i yzeye doru yer deitirir. Bkme kavis yarap sabit, sac malzeme kalnl artyorsa, tarafsz eksen i yzeye doru yer deitirir. Sac malzeme kalnl ve bkme kavis yarap sabit, bkme as artyorsa, tarafsz eksen i yzeye doru yer deitirir. 6

1.1.4. Bkmede Geri Esnemenin Nedenleri ve areleri


Deiken ekme gerilimi, bklen parann bir miktar geri esnemesine neden olur. Geri esneme miktar genellikle, bkme asnn kalp asna oran ve sac malzemesinin normalletirme tavna tabi tutulmasna baldr.

ekil 1.8: Geri esneme kuvveti ve geri esneme miktar

Geri esneme miktarna etki eden faktrler: Sertlii fazla olan sac malzemelerde elastik metal bant byktr ve geri esneme miktarn artrr. Kk kavis yarapl bkmelerde, geri esneme miktar azalr ve bkme blgesinde krlma meydana gelir. Bkme asndan daha byk bkmelerde, geri esneme elastikiyet blgesi artar ve her bkme derecesindeki esneme miktar azalr. Kalnl fazla olan sac malzemelerde elastik ekil deitirme miktar arttka, geri esneme miktar azalr. Geri esneme miktar faktr ( K ) aadaki formlle bulunur.

T 2 = K = T d R1 + 2 Rd +
K- Geri esneme faktr R1- Parann bkme kavis yarap (mm) Rd- Dii kalp kavis yarap (mm) - Parann bkme as () d- Dii kalp as (). T- Sac malzeme kalnl (mm)

ekil 1.9: Bkme ilemi operasyon sras ve geri esneme

Diyagram 1.1de bkme kavis yarapnn sac malzeme kalnlna oran ( R1/T ) ve geri esneme faktr ( K ) arasndaki bant diyagram gsterilmektedir.

Diyagram 1.1: Bkme kavis yaraplarnn sac malzeme kalnlna oran ve geri esneme faktr arasndaki bant diyagram

Geri esneme miktarnn giderilmesi

Geri esneme miktarnn giderilmesi iin bir ka deiik metot uygulanr. Bkme as artrlr: stenilen adaki bkmenin yaplabilmesi iin bkme as, geri esneme miktar kadar artrlr. Bu tip bkme ileminde kam etkili ve tek tarafl kalp boluu sac malzeme kalnlndan az kalplar kullanlr.

ekil 1.10: Bkme asn arttrma yntemi

Taban (ezme) bkme: Bkme blgesi, ekil deitirmeyecek biimde zmba ve dii kalp arasnda ezilir. Ancak bu tip bkme ileminde byk tonajl pres tezgh gerekmektedir. Ayrca pres hareketli (vurucu) balnn kurs boyu iyi ayarlanmaldr. Bu ekilde yaplan bkme ilemine taban bkme denir. Germe (ekme) bkme: Bu tip bkme ileminde btn malzemelerin akma snrna yaklancaya kadar ekmeye tabi tutulur ve gergin hldeki para zmba zerine bastrlr. Bu ekilde yaplan bkme ileminde para bir miktar geri esner. Germe bkme ilemi, kavis yarap byk paralara uygulanr.

ekil 1.11: Germe ve ezme yntemlerinin uygulanmas

Zmba ucunun i bkey yaplarak zellikle kaln paralarn bklmesi esnasnda uygulanabilir. 10

ekil 1.12: Zmba ucu i bkey yaplarak geri esnemeyi nleme

1.1.5. Bklecek Parann Hadde Ynnn nemi ve Belirlenmesi


Sac veya erit malzemelerin hadde ynndeki bkme ileminde, bkme kavis yarap (R) snrldr. Hatal bkmeyi nlemek iin erit malzeme, sac levha hadde ynne gre belli bir eim as altnda kesilir. Hadde ynne gre erit malzeme eim as bytlebilir. Genellikle hadde ynne dik bkme en ok uygulanandr, ancak baz malzemelerde kavis yarap kk bkmelerde mmkn olmayabilir. Bkme ilemi esnasnda haddeleme ynne dikkat edilmezse, bklen para zerinde atlaklar oluabilir.

ekil 1.13: erit malzemenin haddelenme yn ve bkme esnasnda dikkat edilecek bkme as

11

ekil 1.14: Haddeleme ynne dikkat edilmeden bklen para zerinde oluan atlaklar (a), haddeleme ynne dik olarak yaplan bkme ileminde atlak yok (b)

erit malzeme eim as deerleri pratik olarak Tablo 1.2den alnabilir. Malzemenin cinsi Pirin Bakr elik (yumuak) elik (orta sertlikte) Bronz (R1<2T) Bronz (R1 = 2 4T) Bronz (R1> 4T) Eim as Btn alarda Btn alarda Btn alarda 90 90 65 45

Tablo 1.2: Malzeme zelliklerine gre erit malzeme eim as deerleri

1.1.6. Bklecek Parann Anm Boyunun Bulunmas


Bklecek parann bklmeden nceki boyuna, anm boyu denir. Anm boyunun hesabnda, nce tarafsz eksenin bkme merkezine olan uzakl (R) bulunur. Bu tarafsz eksenin bkme kavis yarapdr.

12

ekil 1.15: Anm boyu bulma ileminde kullanlan elemanlar

Gerek bkme boyunun bulunmasnda uygulanan yarap (R), aadaki ekilde hesaplanr. Bkme kavis yarap sac malzeme kalnlna eit R1 = T ise, kat say y =0,33 alnr ve bkme boyuna esas yarap R = R1 + 0,33*T (mm) bulunur. Bkme kavis yarap sac malzeme kalnlnn 2 ila 4 katna eit yani R1 = (2 4)T ise, kat say y = 0,42 alnr ve bkme boyuna esas yarap R = R1 + 0,42*T (mm) bulunur. Bkme kavis yarap sac malzeme kalnlnn 4 katndan fazla ise yani R > 4Tden bykse, kat say y = 0,5 alnr ve bkme boyuna esas yarap R = R1 + 0,5*T (mm) bulunur. Bkme boyunun bulunmasnda aadaki ilem basamaklar uygulanr.

Tarafsz eksenin ember uzunluu forml yazlr. L = 2R R = (R1 + Yt) buradan L = 2 (R 1+ Yt), mm bkme as belirlenir as kadar bklen para boyu bulunur. Bkme boyu Lyay =

360

* 2 ( R1 + y * T ) => Lyay =

*
180

* ( R1 + y * T ) olur.

13

Bklen parann toplam anm boyu Lt = L1 + L2 + Lyay + . + Ln (mm) Formlde kullanlan elemanlarn aklamalar; L = Tarafsz eksenin ember uzunluu, mm Lyay = Bklen yayn tarafsz eksene gre bkme boyu (mm) LT = Toplam bkme boyu, (mm) L1, L2 Ln = Bkmeye uramayan boylar (mm) R1 = Bkme kavis yarap (mm) R = Tarafsz eksenin bkme kavis yarap, (mm) y = Kat say = Bkme as ( ) T = Sac malzeme kalnl, mm

Diyagram 1.2: Bkme kavis yarapnn sac malzeme kalnlna oran R1/Tye gre dzeltme faktr ydir.

rnek problem: ekli verilen parann anm boyunu hesaplaynz. Verilenler: T = 2mm R1 = 5mm R2 = 10mm 1 = 90o 2 = 30o stenenler: LT = ?

ekil 1.16: rnek para

14

zm: L2 iin R1 = 5 (2 4) T aralna denk geldiinden y = 0,42 L4 iin R2 = 10 (R2>4T) olduundan y = 0,5 alnr. L1 = 40 (T + R1) = 40 7 = 33 3.14 * 90 o * L2 = * ( R + y * T ) = * (5 + 0,42 * 2) = 9.16mm 1 180 180 o L3 = 50 (T+R1) = 50 7 = 43

L4 =

*
180

* ( R1 + y * T ) =

3.14 * 30 o * (10 + 0.5 * 2) = 5.75mm 180 o

L5 = 20mm LT = L1 + L2 + L3 + L4 + L5 = 33 + 9,8 + 43 + 5,75 + 20 = 110,55mm

1.1.7. Bkme Asnn Tespiti


Bklerek retilecek paralarn retimi esnasnda, ihtiyaca uygun bkme alar tespit edilerek bkme ilemleri yaplmaldr. Bkme a 90olik dik a, 90oden kk ada ve 90oden byk ada olmak zere bir as deerinde gerekletirilebilir.

ekil 1.17: Bkme alarnn belirlenmesi

15

1.1.8. Bkme Yarapnn Belirlenmesi


Bkme kavis yarap, sac malzemelerin cinsine ve kalnlna gre deimektedir. Genellikle, normal tavlama ilemi grm malzemeler iin bkme kavis yarap (R), sac malzeme kalnlna eit alnr. Bazen de bkme kavis yarap sac kalnlnn yars (T/2) kadar alnabilir. Ancak bu durum, sac malzeme kalnl ve hadde ynne baldr. Ayrca bkme genilii de etki etmektedir. Bkme kavis yarap sac kalnlnn 8 veya daha fazla kat olduu zaman, minimum bkme kavis yarapna bklen para genilii etki etmektedir. Bkme kavis yaraplar tablolardan okunarak elde edilebilir. Sac Malzeme Kalnl (T) mm 0,3 0,4 0,5 0,6 0,8 1 Bkme Kavis Yarap (R1)mm 0,6 0,6 0,6 0,6 1 1 1 1 1 1 1,6 1,6 1,6 1,6 0,6 0,6 0,6 1,6 1 0,6 0,6 0,6 1,6 1 2,5 1 0,6 1 1,6 1,6 1,6 2,5 1 0,6 1 2,5 1,6 1,6 2,5 1,6 1 1,6 4 2,5 2,5 2,5 1,6 1 1,6 4 2,5 2,5

1,2 1,6 2,5 4 2,5 1,6 25 6 4 4

1,5 1,6 2,5 4 2,5 1,6 2,5 6 4 4

2 2,5 4 6 4 2,5 4 10 6 6

2,5 2,5 4 6 4 2,5 4 10 6 6

3 4 6

4 4 10

Malzemenin Cinsi Yumuak elik Orta Sert elik Dk Alaml elik Pirin Saf Alminyum Al Cu Mg 1Pl Al Cu Mg F46 Al Mg Si F3 Magnezyum Alamlar

10 10 6 4 6 16 10 10 6 10 16 10

1,6 1,6

10 10

Tablo 1.2: Malzeme cinsine ve kalnlna gre bkme kavis yaraplarnn en kk deerleri

1.1.9. Bkme Boluun Bulunmas


Kalb oluturan hareketli elemanlar arasndaki kalc boluk, kalplanan parann l ve biimine gre deiir. Elemanlar arasndaki boluk tek tarafl olarak kabul edilir. Malzeme kalnl T, mm 0 0,50 0,50 1,25 1,25 3,25 3,25 ve yukars Kalp boluu ( 1,07 - 1,09 ) T ( 1,08 - 1,10 ) T ( 1,10 - 1,12 ) T ( 1,12 - 1,14 ) T

Tablo 1.3: Tek tarafl kalp boluu deerleri

1.1.10. Bkme Kuvvetinin Bulunmas


Sac malzemelerin eilme gerilimi, kirilerdeki eilme gerilimlerinin benzeridir. Bu nedenle, kirilerdeki eilme momenti forml sac malzemelerin bkme kuvvetinde aynen uygulanabilir. Bkme kalplarnda paralarn bklebilmesi iin gerekli olan kuvvete bkme kuvveti denir. 16

ekil 1.18: O noktasna gre eilme momentinin uygulanmas

M0= P * L.kgmm Kiri atalet momenti uygulandnda: I=

b * h3 .mm4 12

ve

b=

Mo *h/ 2 .............kg/mm2 olarak yazlr. I

Eilme gerilimi formlnde yukardaki deerler yerlerine konulduunda b=

( P * L * h / 2) ..........kg/mm2 (b * h 3 / 12)

buradan

P=

1 b *b * h * kg veya 6 L
2

P= 0.167

b *b * h 2
L

kg

olarak bulunur.

Bkme kuvveti (P) formlndeki kiri genilii (b) yerine erit malzeme genilii (w) kiri kalnl (h) yerine erit malzeme kalnl (T) konulursa bkme kuvveti forml Sembol M0 I P L b h b sim Eilme momenti Atalet momenti Bkme kuvveti Tadbik edilen kuvvetin destek noktasna uzakl Kiri genilii Kiri kalnl Eilme gerilimi Birim kgmm mm4 kg mm mm mm kg/mm2

Tablo 1.4: Bkme kuvveti formlnde kullanlan elemanlar ve birimleri

P = 0.167

b *W * T 2
L

.kg olarak bulunur.

17

L (90o) Bkme ileminde bkme kuvveti

PL = 0.167 *

b *W * T 2
L

(kg)

ekil 1.19: L bkme ilemi

V Bkme ileminde bkme kuvveti

Pv = 1.33 *

b *W * T 2
L

(kg)

L = 2 * H * tg

ekil 1.20: V bkme ilemi

U Bkme ilemlerinde bkme kuvveti

Pu = 0,667 *

b *W * T 2
L

(kg)

L= Para Genilii + 2*Rd + 2*C

ekil 1.21: U bkme ilemi

18

Malzeme Cismi Alminyum ve Alamlar Pirin inko Bakr Bronz elik Paslanmaz elik

Eilme gerilmesi b kg / mm2 10 60 20 60 15 20 25 38 48 72 34 62 30 62

Tablo 1.5: Malzemelerin zelliklerine eilme gerilmesi deerleri

1.1.11. Bklen Parann Glendirilmesi (Federleme)


Bklerek imal edilmi paralarn glendirilmesi, zellikle imal edilen malzemeler arlk tayacaksa gereklidir. Bu durumda kullanlacak sac malzemenin kalnln byk tutmak yerine, imalat esnasnda paraya zel formlar vererek mukavemeti artrmak hem malzeme tasarrufunu hem de daha kk ebatl paralar retebilmeyi salayacaktr. retilen paraya zel formlar verme, parann kullanm yerine gre zerine kordon ekme, eitli ekilde kaburgalar oluturma, kenarlarn kvrma ve buna benzer ilave kabarklar veya kntler yapmak suretiyle parann mukavemet momenti artrlm olur.

ekil 1.22: Sac paralarda deiik feder uygulamalar

19

1.2. Dii Bkme Plakasnn (Matris) llendirilmesi


Kalb oluturan en nemli elemanlardan olan dii plakasnn llendirilmesi deiik izelgelerden ve tecrbelerden faydalanlarak gerekletirilir. Kaliteli souk i takm eliklerinden yaplmaldr. Dii kalbn yapmnda dikkat edilecek en nemli noktalardan biri de boyutlarnn kar koyaca yklere dayanacak ekilde seilmesidir.

ekil 1.23: Dii bkme plakas

1.3. Erkek Bkme Zmbasnn llendirilmesi


Zmbalar kalpta i parasnn dii bkme plakas ile birlikte bkme ilemini gerekletiren elemanlar olup, kaliteli souk i takm eliklerinden yaplrlar. Zmbann tasarm esnasnda kar koyaca kuvvetler ve imal edilecek parann boyutlar da gz nne alnarak boyutlandrlma ilemi yaplmaldr.

ekil 1.24: Erkek bkme zmbas

20

Kalplarda kullanlan snflandrabiliriz.

zmbalar

biim

ve

yaptklar

ilere

gre

Yaptklar ilere gre: Kesici zmbalar Kesici olmayan(form) zmbalar (bkme, ekme, ekillendirme) Kark(bileik) zmbalar (kesici ve ekillendirici) Biimlerine gre: Dz zmbalar Balkl zmbalar Silindirik bal zmbalar Flanl zmbalar keli zmbalar Kademeli zmbalar

1.4. Yerletirme (Dayama) Elemanlarnn Belirlenmesi


erit malzemenin kalpta istenen konumda yerletirilmesini salayan elemanlara dayama ad verilmektedir. Dayamalar retilecek para saysna, biimine, kalba ve retim safhalarna gre tasarlanr. Dayama yerleri kullanlan dayama zelliine gre deiebilir.

1.5. leme Uygun tici, karc, Syrc Sistemlerin ve Elemanlarnn Belirlenmesi


retilen paralarn kalp ierisinden karlabilmesi iin uygun itici, syrc ve karma aygtlar kullanlr. Bu aygtlarn tasarm, kalplanacak parann biim ve zelliine gre yaplr. Kalplama ileminden sonra zellii bozulmamas gereken paralar, tehlike olmayacak ekilde kalp ierisinden elle karlr. Ancak, sayca fazla olan paralar mutlaka karma aygtlar ile kalptan karlr.

ekil 1.25: tici ve karc sistemler

21

1.6. Kalplarda Kullanlan Yaylar ve zellikleri


Kalplarda genellikle basn yaylar kullanlr. Silindirik helisel basnl yaylar, yay yapmna uygun elik ve bakr alaml tellerden souk veya scak sarlarak retilir. Tel ap 1 mm'den byk olan yaylarda yay balar (ular) yay eksenine dik olarak ve 270lik bir oturma yzeyi oluturacak ekilde ak, tel ap 1mm'den kk olan yaylardaysa olduu gibi braklr. Kalplarda kullanlan yaylarn sertlikleri renkler ile ifade edilmektedir. Kalplarda kullanlan yaylar: Hafif yk,:yeil; orta yk, : mavi; ar yk, krmz; ekstra ar yk ise sar renk ile ifade edilmektedir.

ekil 1.26: Yay eitleri

Tablo 1.6: Kalp yaylarnn dayanm zellikleri

1.7. Bkme Zmbalarnn llendirilmesi


Bklerek retilecek paray elde etmek iin kullanlacak zmba / zmbalar tasarlandktan sonra, boyutlandrlmas ilemlerinde teknik resim kurallarna uyularak llendirilme ilemi yaplr.

1.7.1. Zmba Boyunun Hesaplanmas


Zmba boyunun hesaplanmasnda dikkat edilecek en nemli nokta kalp kapandnda para ekillendirildikten sonra, parann eklinin bozulmamasdr. Bundan dolay zmba boyu kalp kapandktan sonra para skmayacak ekilde tasarlanmaldr.

22

1.7.2. Zmba llerinin Hesaplanmas


Bkme zmbalarnn llendirilmesi srasnda, zmbann geniliinin sac malzeme geniliinden daha az olmamasna ve istenen bkme ilemini elde edebilecek ekilde bulunmasna dikkat edilmelidir. Zmba boyu kalp kapandktan sonra paraya zarar vermeyecek uzunlukta olmaldr.

1.8. Zmba Tutucu Plakas ve llendirilmesi


Zmbalar zerinde tayan ve st tarafna da kalp balama sap balanan plakadr. Zmbalar tayabilecek byklkte ve kalnlkta olmaldr.

ekil 1.27: Zmba tutucu plakas ve lleri

1.9. st ve Alt Kalp Plakalarnn llendirilmesi


Kalp alt ve st plaka lleri kalbn alt ve st gruplarnn lleri belirlendikten sonra, alt ve st gruplar zerlerine tayabilecek ebatlarda ve dayanrlkta olmaldr. Kalbn st plakas kalbn st grubunu zerinde tar ve kalp st grubunun pres balna kalp sap yardmyla balanr. Kalp alt plakalar kalbn alt ksm elemanlarndandr. Kalbn alt gurup elemanlarnn tamamn zerinde tar ve kalbn alt grubunun pres tablasna balanmasn salar.

1.10. Klavuz Kolonlarnn llendirilmesi


Klavuz kolonlarn ls kalp boyutlarna ve karlamas muhtemel yk ve kuvvetleri karlayacak deerde seilmelidir. Kesin hesaplamas olmamakla beraber standardize edilmi izelgelerden de faydalanlabilir. Ar yanal kuvvetlerin olutuu durumlarda kolonlarla birlikte srtnme plakalar kullanlr. Kolonlar zmba gruplarnn ayn konumda almasn salayan elemanlardr. Kaliteli eliklerden imal edilip sl ileme tabi tutulur ve istenen llerde talanrlar. Plakalar zerine alan yuvalara sk geirilirler. 23

ekil 1.28: Klavuz kolonu

D1 20 25 30 40 50

D3 28 33 38 48 58

M M6 M8 M8 M8 M10

L2
25 35

L1
100 125 140 160 180 200 220 240 260 280 315 355 400

25 35 35 45 35 45 45 55
Tablo 1.7: Klavuz kolon lleri

ekil 1.29: Klavuz kolon montaj ekilleri

24

1.11. Klavuz Kolon Burlarnn llendirilmesi


Burlar kolonlara yataklk yapan elemanlar olup belirli llere kadar standart olarak retilirler ancak kalp boyutlar bydke bur lleri de bymekte, kalbn zelliine uygun burlar zel olarak retilmektedir. Malzemeleri elik ya da bronzdur. Gnmzde grafitli bronz burlar da kullanlmaktadr. Bu burlarn en nemli zellii alma annda kendi kendilerini yalayabilmeleridir. Burlarn montajlar zel tutucular ile yapld gibi, dorudan kalp plakasna alan yuvalara taklarak yaplmaktadr. Hassas almas istenen kalplarda ve tolerans dar i paralarnn retiminde kullanlan kalp setlerinde bilyeli burlar kullanlr. Bu burlarn lleri de kalp boyutuna gre belirlenir. Belirli llere kadar hazr olarak bulunabilir, l bydnde zel olarak imal edilirler.

ekil 1.30: Klavuz kolon bur eitleri

d1
12 14 16 18 20 25 30

d2
16 20 24 26 28 34 39

d3
19 25 28 31 32 38 43

a
4 6 6 6 6 8 10

L
26 36 46 56 66 76 86 96 106 116

d1
20 25 30 40 50

d2
28 34 39 50 60

d3
34 39 44 54 64

L
70 80 90 100 120

L1
26 36 46 56

Tablo 1.8: ekillerine gre klavuz kolon burlarn lleri

25

ekil 1.31: Klavuz kolon burlarnn montaj ekilleri

1.12. Kalp Setinin Oluturulmas


Kalp seti: Bir parann retilebilmesi iin kalb oluturan tm elemanlara tayclk yapan ve zmba gruplarnn istenen hassasiyette almasn salamak amacyla plaka, kolon ve burlardan meydana getirilen en nemli aratr. Klavuz kolonlu kalp seti u paralardan olumaktadr: Klavuz kolonlar Klavuz kolon burlar Bur taycs Kalp st plakas Kalp alt plakas
ekil 1.32: Kalp seti

ekil 1.33: Kalp seti elemanlar

26

Kalp setleri imalat firmalar tarafndan belirli llerde standart olarak imal edilmekte ancak byk boyutlu olanlar parann retim zelliklerine uygun biimde kalp tasarmclar tarafndan tasarlanarak resimlenir, elik, pik dkm veya platina (1020) ad verilen farkl kalnlktaki plakalardan oksi+asetilen ile kesilerek ilenirler. Kalp setleri ak ve kapal olmak zere iki gruba ayrlr.
ekil 1.34: Ak kalp setleri

ekil 1.35: Kapal kalp setleri

1.13. Kalp Balama Sap


Kalplarn (st grup) pres ko balna (tablasna) balanmasnda kullanlan elemandr. Deiik ekillerde standardize edilmitir. Kk ve orta byklkteki kalplarda kullanlr. Byk ebatl kalplar pres tablalarna ( T ) kanallardan zel balama aralar (balama pabu, cvata, saplama, somun, vb.) ile balanrlar.

27

1.13.1. lsnn Belirlenmesi

ekil 1.36: Deiik standartlardaki kalp balama saplar ve lleri

28

1.13.2. Yerinin Belirlenmesi

Yukardaki hesaplamalar delme kesme kalplar iindir. Ayn metot uygulanarak bir kalp zerinde birden fazla bkme ilemi yaplyor ise her bkme ilemindeki gerekli kuvvet dikkate alnarak balama sap yeri bulunabilir.

29

1.14. Kalp Montajnda Kullanlan Elemanlar


Kalp elemanlarnn montajnda pimler, vidalar, ask cvatalar, setuskurlar kullanlr. Bu elemanlar belirli standartlarda hazr olarak bulunur.

1.14.1. Vidalar
Vidalar sklebilir birletirme elemanlardr. Metrik ve whitworth sistemlerine gre imal edilir. Kalplarn montajnda aadaki ekillerde gsterilen metrik sisteme gre retilen vidalar (cvatalar)kullanlmaktadr. Emniyetli balant iin cvata takld yere en az di st apnn 1,5 2 kat vidalanmaldr. Kalp kenarlarndan yuva mesafesi en az 15 mm olmaldr. Di st aplar ile orantl olarak bu mesafe artrlabilir.

ekil 1.37: Vida

ekil 1.38: Vida balant ekilleri

30

1.14.2. Pimler
Pimler sklebilir birletirme eleman olup kalplarda merkezleyici (konum belirleyici) olarak kullanlr. elik malzemelerden imal edilip sertletirilip gerekli toleranslarda talanrlar. Kalp paralarnn montajnda ok fazla kullanlan eleman olup normal silindirik pim ve kr delikler iin ektirme vidal olarak deiik boy ve aplarda retilirler. Yuvalarnn almasnda ise pim apna uygun ondalkl matkaplar kullanlr. (5,8 - 7,8 9,8 matkap ular gibi.)

ekil 1.39: Pim eitleri

ekil 1.40: Pim balant ekilleri ve kr delikten pim karma mekanizmas

31

1.14.3. Setuskurlar
Kalp elemanlarnn pozisyonlamasnda ve tespit edilmesinde kullanlr. lleri M2.5, M3, M4, M5, M6, M8, M10, M12, M14, M16, M18 ve M20 olarak retilir, boylar da farkl standartlarda retilmektedir. Bir ksmn ucu pimlidir, genellikle retimleri allen (alyen) bal olarak yaplmaktadr.

ekil 1.41: Setuskur (vidal pim) eitleri

1.15. elik Malzeme zellikleri ve Isl lemleri


Makine paralarnn ve kalp elemanlarnn yapmnda en ok kullanlan eliklerin birok eidi vardr. Alaml, alamsz, yksek hz, souk i ve scak i takm elikleri olarak olduka geni bir kullanm alanna sahiptir. Takm ve kalp eliklerinde aranlan zellikler unlardr: Dayanm Sertlik, zllk, tokluk Anmaya kar dayanm Yksek scaklklara dayanm

1.15.1. Souk Takm elikleri


Genel olarak yzey scakl 200Cyi gemeyen takmlarn imalinde kullanlan eliklerdir. Talal veya talasz imalat iin kullanlrlar. Kalp paralarnn yapmnda en ok kullanlan elik trdr.(Dii kesici plaka ve zmba yapmnda kullanlrlar.) Oda scaklnda alan kalp ve takmlarda, yksek scaklklara dayanm gerekmediinden, souk i elikleri ok iyi anma dayanm ve tokluu salayacak ekilde alamlandrlrlar. grupta toplanrlar: Havada sertleen elikler Yksek karbonlu ve kromlu elikler Yada sertleen elikler

32

Souk i eliklerinde en ok grlen ekil deiimleri drt grupta toplanabilir: anma, atma(deformasyon), ezilme ve atlama. Souk i eliklerinde kullanm alanna gre anma dayanm veya tokluk ok nemli zelliklerdir. Srekli anmaya maruz kalan kalp veya takmlarda, tokluk zelliine bakmadan yksek sertlie eriebilen elikler tercih edilebilir. Darbe olmadndan tokluu dk olabilir. Fakat hem anma hem de darbenin olduu kalplarda tokluu da yksek olan elikler tercih edilmelidir. Aksi takdirde krlmalar, atmalar yaanabilir. Yksek darbe ile alan kaln sac kesen makas azlar, zmbalar veya souk makaslarda ise tokluk zellii en n planda gelir.
Malzeme 1.2379 1.2363 1.2080 1.2842 C Cr Mo 1.55 12.00 0.70 1.00 2,20 0.85 5.00 12,0 0,50 1.20 V Dierleri Aklama 1.00 Si 0.40 Yksek anma dayanm Isl ilem esnasnda l deiiklii ok az 0.20 Si0.30 olur, yksek tokluk zellii vardr. Kalnl 4mm ye kadar olan saclarn kesme S 0,40 kalplarnda kullanlr. lenmesi kolay takm eliidir. 6mm ye 0,15 S 0,40 kadar olan saclarn kesme kalplarnda kullanlr Parlatlabilirlii, sertleebilirlii ve tokluu Ni 4.00 yksektir. lenebilirlii ok iyi olan desenleme iin uygun malzemedir. W 0.65 ok yksek anma direncine sahiptir. 0.30 W 0.50 Makaralar ve hadde toplar iin idealdir. Rulman elii olarak bilinir. 1.40 2.00 0.20 Si 0.90 W 0.60 Tokluu yksek kesme kalplar iin ideal Andrma direnci ok yksektir. Darbe direnci iyidir.

1.2767 1.2436 1.2601 1.2067 1.2360 1.2378 1.2510

0.45

1.30

0.20

2.12 11.20 1.65 12.00 0.60 1.00 1.50 0.50 2.20 1.00 7.00 12.5 0.55 1.50 1.00 -

Tablo 1.9: Souk i takm elikleri ve zellikleri

33

1.15.2. malat elikleri


malat elikleri (karbonlu elikler) az miktarda (% 0,2 orannda) karbonun demire katlmasyla elde edilir. malat elikleri; inaat alannda,her trl profil elik eleman retiminde, her kalnlkta sac yapmnda, kaynak telleri yapmnda, zincir retiminde, ivilik tel yapmnda, baz el aletlerinin ve makine paralarnn yapmnda olduka fazla kullanlr. SAE
1045 1040 1015 1035 1020 1060 1030 1055 1050 45 S20

DIN
ST52-3 CK45 CK40 CK15 CK35 CK20 C60 CK30 C55 CK50 45 MF4

AFNOR
E36-3;E36-4 XC45 XC42 H 1 XC18 XC38 H 1 XC25;XC18 AF 70 C 55 XC30 XC 55 H1 212 M 44

BS
4360-50 B;50 D 080 M 46 080 A 40 080 M 15 060 A 35 050 A 20 080 A 62 070 M55 080 M50 -

UNI
Fe 510 B;C;D C45;C46 C C40 C15;C16 C20 C60 C30 C55 -

JIS
SM50YB S 45 C S 40 C S 15C;S 15CK S 35C S20C;S20CK S 30 C S 55 C -

Tablo 1.10: malat elikleri ve deiik standartlarda gsterimleri

1.16. eliklerin Tabi Tutulduu Isl lemler


Btn sl ilemlerin amac, malzemenin zelliklerini istenilen ekilde deitirmektir. eliin iyap zelliini deitirmek amacyla yaplan, stma ve soutma ilemleriyle, yzeye alam elementi verilmesi ya da ekilmesi ilemlerinin tmne sl ilem ad verilir. elik malzemenin yaps; iindeki karbon ve dier maddelerin oran, bulunu ekli, eliin elde edilme metodu, malzemenin alaca yerdeki yapaca greve gre zellik kazandrlmas gerekir. Bu zellikleri, yle sralanabilir: elik malzeme elde edildikten sonra, elde etme esnasnda meydana gelen i gerginlikleri giderme Sertlik kazandrma ve yumuatma Dayanm artrma lenebilirlilik Souk veya scak dvme iiliine elverililik Darbelere ve d etkilere kar diren alt ortama uyum Kimyasal olaylardan etkilenmeme Elektrik ve manyetik zellikler kazandrma

Bu zellikleri kazandrmak iin eliklere sl ilemler uygulanr. Isl ilem ksaca malzemenin kristal yapsnn deitirilme ilemidir.

34

1.16.1. Sertletirme lemleri


Takm eliklerinin mmkn olan en yksek sertlik derecesine ve anma dayanmna sahip olmalar istenir. Bu bakmdan serletirme; eliklerin daha nce belirlenmi sertletirme scaklklarna kadar tavlanmas, bunun ardndan soutulmas ve son olarak da sert yapnn istenilen dzeyde snek hle getirilmesi eklinde yaplr. Dolaysyla sertletirme ilemi aamadan meydana gelir. Tavlama Soutma Gerginlikleri giderme

1.16.2. Menevileme lemi


elik malzemelere uygulanan sl ilemlerden sonra malzemenin i yapsnda meydana gelen gerginlikleri gidermek ve i parasnda oluabilecek atlamalar nlemek iin yaplan sl ileme MENEVLEME denir. Bu ilem elik malzemenin; vurma, sarsnt, darbe dayanmlarn artrr. Malzemelerin menenevileme scaklklar 150650 C arasndadr ve amaca gre bu deerler arasndan seilir. Sertletirilmi elik, sertlikle beraber krlganlk da kazanr. Darbeli almalarda krlganlk istenmeyen bir durumdur. Menevileme ile daha az sert, ancak zl bir yap elde edilir. Menevileme ilemi genel olarak sade karbonlu eliklerde 100-300C, katkl eliklerde 200-400C, scaklklar arasnda gerekletirilir. Sertletirme ileminden hemen sonra para byklne gre menevileme scaklna kadar stlr. Malzeme zelliine uygun sre menevileme scaklnda tutulur. Menevileme ilemi sonucunda, malzeme i bnyesindeki gerilim alnm, sertlik ve krlganlk azalm olur.

1.16.3. Yumuatma lemi


erisinde % 0,6 oranndan fazla karbon bulunan elik malzemelerin ilenmesi srasnda zellikle makine iilii iin zorluklarla karlalr. Makine iilii ile ileme veya dorudan tala kaldrma iilii iin bu trdeki malzemeler ierisindeki karbon miktarna gre 680- 750 Co arasnda birka saat sreyle stlarak kendi halinde soutulmaya braklr. Bu sayede malzemenin dokusu deiir. Bu ileme yumuatma tav denir. erisinde karbon miktar % 0,6dan az karbonlu elikler genel olarak yumuatma tav grm olarak kullanma sunulur.

1.16.4. Gerilim Giderme lemi


elik malzemelerden zellikle takm elikleri tala kaldrma ilemine elverili hle getirmek veya tala kaldrma ileminden sonra i yapsnda oluan gerginlikleri gidermek iin, paralarn 600650 Code tavlanarak kendi halinde soutma ilemine denir.

35

1.16.5. Yzey Sertletirme lemleri


Bu yntemde sertletirilecek parann tamam sertletirme scaklna ykseltilmeyip yalnz sertlemesi gereken blgeler, yani paralarn st yzeyleri stlr. Hemen arkasndan, i paras birdenbire soutularak kristal yapsndaki deiikliin sabit kalmas salanr. Bylece hem parann d yzeyi sertlemi hem de i yaps deimeyerek gerilimsiz ve deformasyonsuz kalm olacaktr. Bu yntem aada sralanan i paralarna uygulanr: Blgesel olarak anma ile kar karya kalma Sertlik alanlar arttnda ekonomik zararlara urama Dk karbonlu elikten i paralar yapma Yzey sertletirme yntemleri temelde ikiye ayrlr: Yzeyin kimyasal yapsn deitirerek yzey sertletirme Yzeyin kimyasal yapsn deitirmeden yzey sertletirme 1.16.5.1. Sementasyon lemi Sementasyon ilemi ksaca; dk karbonlu eliklerin yzeylerine karbon emdirilerek sertletirme ilemidir. Karbon emdirme yntemine gre kat, sv, gaz sementasyon olarak snflandrlrlar. 1.16.5.2. Nitrrleme lemi eliin st yzeyine, azot atomlarnn meydana getirdii nitrr katmannn oluturulma ilemidir. Nitrrasyon ilemi paralarn 500-600 C arasnda stlarak, amonyak gaznn altnda tutulmas ile gerekletirilen bir yzey sertletirme yntemidir. Nitrr katman sertletirilecek gerecin yaklak 0,5 mm derinliine kadar iler ve bu noktalarda yksek sertlik deerleri verir.

1.16.6. zel Isl lemler (Sfr Alt lemi)


Sfr alt ilem, metallerin anma dayanmlarn artrmak zere uygulanan bir sl ilem eididir. Bu ilem srasnda paralar -180 0C ye kadar soutulmaktadr. Sfr alt lem uygulayarak, sl ilem grm metallerin sl ilemi tamamlanmakta, para mrn uzatc etki salanmaktadr. Sfr alt ilem grm paralarda; Paralarn anma dayanm ykselir. Paralarn mrnde %100 ile %700 arasnda uzama olur. Paralarda boyutsal deiim olmaz. Isl ilem srasnda zorunlu olarak oluan austenit kalnt yzdesi dktr.

36

1.17. Sertletirme ve Menevi leminin Yapl Amac


Malzemeler, yksek sertlie ve bu sayede yksek anma direncine sahip olmas iin sertletirilir. Sertlik kazandrdmz malzeme ayn zamanda krlganlk da kazanr ki, bu istenmeyen bir durumdur. Malzemenin bu krlganln gidermek iin menevileme yaplr. Menevileme sayesinde malzemenin sertlii fazla drlmeden krlganl azaltlm olur. Bu iki ilem sonucunda hem sert hem de tok bir malzeme elde edilmi olur.

1.18. Isl lemde Meydana Gelen Hatalar ve areleri


elik malzemelerin ilenip sl ileme alnmasyla beraber deiik sorunlar ile karlaabilmekteyiz bunlarn bir ksm malzeme ile ilgili,dier ksm ise sl ilem metodu ve yaplmas ile ilgilidir.Aadaki izelgede muhtemel baz hatalar, nedenleri ve areleri hakknda ksa bilgiler verilmektedir.

37

ELN BALANGI YAPISINDAN MEYDANA GELEN HATALAR NEDEN Malzeme Hatalar HATA Gaz boluklar, dvme ve haddeleme hatalar Tavlama esnasnda malzemenin yanmas parasnda kesitler aras farklar fazladr SONU Su verme sonunda atlama ve yarlma Yumuak blgeler, gerilme ve sertlememe arplma, anormal genleme ve atlaklar Kesit deiimi olan yerde atlaklar ve ok iddetli arplma ZM elik retiminde daha fazla dikkat edilmelidir. Yzeyden tala alarak yeniden sertletirilmeli Gerilim giderici tavlama ilemi uygulanmaldr. Ke ve kenarlar yuvarlatlr. Kaln kesitlere delik alr. Gei yerlerine ate amuru svanr.

Tala karan lerde gergin ekle hatalar bal

SERTLETRME LEMNDEN DOAN HATALAR Su verme scaklnn uygun olmamas ok hzl tavlama, ekirdein souk kalmas Isnma srasnda Frn kamaras kk ve para her noktadan ayn snmyor. Frn kamarasnda oksitleyici atmosfer Karbonca zengin ortamda tavlanan eliin yzeyi karbon alm ok hzl ve ok yava soutmak Souma srasnda Buhar keseciklerinin i kenarlarnda birikmesi Su verme banyosuna yanl daldrma Krlganlk yumuaklk, atlamas olur. veya genleme Su verme scakl kontrol edilmelidir. Paray su verme scaklnda bir sre bekletmek. Is kayna kontrol edilerek uygun byklkte frn seilmelidir. Frnda yakt ayar tam yaplmaldr. Daha az karbonlu ortamda tavlama gereklidir. Sertletirme ilemine dikkat edilmelidir. Su verme banyosunda hareket salanmaldr. Para uzun ekseni suverme srasnda dikey daldrlmaldr. Kademeli sertletirme uygulanmaldr.

Sert olan kabukta atlaklar oluur. Scak ve souk blgeler arasnda ekme, genleme ve atlamalar Yzeyin karbonu yanar ve yumuak blgeler kalr. alrken ince kenarlarda krlma grlr. ekme atlamalar oluur. Yumuak blgeler ve ekme atlaklar olur. iddetli arplmalar olur.

Yanl tasarm

Yanl tasarm (dizayn), karmak ekilli ve kesit farkllklar atlama ve arplmalara yol aar.

Tablo1.11: Isl ilemlerde hatalarn neden ve areleri

38

1.19. Malzeme Soutma Ortamlar


eliklerde sertletirme yolu ile deiik zellikler kazandrmann nemli bir aamas da soutma ilemidir. Bu ilemin amac elik malzemenin yapsn istenilen zellie dntrmektir. Soutma ilemi; ya, su, hava ve gaz olmak zere drt ekilde yaplmaktadr.

1.19.1. Ya Soutma
Ya malzemenin souma hzn drr. Yan bu zellii kritik souma hz dk olan eliklerin yada sertletirilmesini gerekli klar. Ayrca yada sertletirme btn eliklerde en yksek korozyon direncini salar. Ya banyolarnda en salkl soutma scaklklar 40-60 Cdir ve yan soutma ilemi srasnda kartrlmas (devridaim) gerekir. Yada serletirilen paralar tamamen yaa daldrlmal, ya scaklna kadar bekletilmeli ve sonra menevi frnna alnmaldr. Yada soutma sonucu daha az i gerginlikler oluur. Buna bal olarak da daha az arplma ve atlama oluur. Yada su verme iin bitkisel ve hayvani yalardan daha ucuz ve yksek slara dayankl makine yalar tercih edilmektedir. Yalama yalarnn scaklklar 3050 Co arasnda olur. Kullanlan yan alevlenme scakl 150 Conin zerinde olmaldr. Kullanma srasnda scaklk 60 Coyi amamaldr.

1.19.2. Su (Sodal Su, Tuz Banyosu, Kostikli zeltiler, Polimer zeltiler)


Genel olarak en ucuz ve bol bulunan basit bir sertletirme svsdr. elii byk bir hzla soutur. Soutma hz yadan kat daha hzldr. Sade karbonlu elikler iin en uygun soutma ortamdr. Oluacak olan buhar sertlemeyi nleyeceinden; suya, para sekiz izecek ekilde dndrlerek hareket verilmelidir. Hzl soumadan dolay atlaklar, i gerginlikler ve arplmalar oluur. Bunun nlemlerinin alnmas gerekmektedir.Su ile sertletirmede byk paralar iin su scakl 10 Co, kark ekilli paralar iin 27 Co civarnda olmaldr. Tuzlu su Arlk oran bakmndan %10 yemek tuzu kartrlm sudan ibarettir. Korozyona sebep olacandan tuzlu su kullanlmas yaygn deildir. Su verme ileminden sonra para ykanmaldr. Tuz, suyun kaynama noktasn ykselttiinden buharlamay azaltr ve daha iyi sertleme salar. zel bileikler %10 sodyum hidroksitli (Na OH) veya slfrik asitli su banyolardr. Su verme banyolarnn en hzl soutma yapanlardr. elik yzeyinin parlak olmasn salar. Cilde yakc etkisi olduundan dikkatli davranmak gerekmektedir. Potasyum hidroksit (KOH) eriyii de kullanmak suretiyle sertletirme yaplmaktadr. Sertletirme sonunda elik yzeyi ok parlak olur ve yzeyi temizlemeye gerek kalmaz. 39

1.19.3. Hava
Genellikle yksek alaml elikler zerine hava flenerek veya ak havada kendi haline braklarak soutulma ilemidir. Soutma hz su ve yaa oranla ok yavatr. Yksek alaml eliklerde bu ilemin yaplma amac, doku dnmnn tam salanmasdr. Havada sertletirme, souk ilem takm elikleri ile yksek karbonlu, eliklere uygulanr. Para tavlamadan sonra, durgun hava, fanla soutma veya basnl hava ile soutma, yntemlerinden biriyle soutulur. Havadaki oksijenden dolay, havada soutma parann korozyon direncini drr.

1.19.4. Gaz (Azot, Hidrojen, Helyum)


elikler frn atmosferinde sertletirilir. Frn atmosferi sadece havadan meydana gelebildii gibi baz gazlar ilave edilerek de kullanlabilir. Bu durumda frn atmosferine koruyucu atmosfer denir. Argon, helyum, azot ve hidrojen koruyucu atmosfer oluumunda kullanlan gazlardr. Bu tr bir ilem yaplrken malzemenin korozyon dayanmn drmemesi iin gazlarn kuru olmas gerekir. (Su buharndan arndrlm olmas).Bu ilem ile sertletirilen yzeyler temiz ve parlak bir grnm alr.

1.20. Sertliin Tanmlanmas


Sertlii; herhangi bir malzemenin kendisine batmaya alan dier bir malzemeye kar gstermi olduu diren olarak ifade edebiliriz.

1.21. Malzeme Sertlik lme Metodlar ve Kullanm Alanlar


Sertletirilen paralarn kullanm alanlarna ve yapacaklar greve uygun deerde sertleip ertlemediklerini lebilmek amacyla kullandmz cihazlara sertlik lme aletleri ad verilmektedir. Endstriyel alanda Rockwel, Vikers, hore, Birinel olmak zere deiik sertlik lme metotlar kullanlmaktadr. Burada Rockwel sertlik lme metodu aklanacaktr. nk bu metot ile (HRC) sertletirilmi paralarn sertlik deerleri llr.

1.21.1. Rockwell Sertlik lme Metodu


Bu sertlik lme metotlar HRA, HRB, HRC olmak zere deiik ekilde isimlendirilmi olup elik malzemelerin ve setletirilmi malzemelerin sertlik deerleri llmektedir. lme ileminde kullanlan uta ve uygulanan arlklarda farkllklar vardr. (Aada aklanacaktr.)Kalplkta en ok HRC sertlik lme metodu kullanlmaktadr. Bu cihaz ile yaplan lme ilemi deerleri skaladan okunabilir. z ap veya batma derinlii cihaz tarafndan ilgili sertlik lme metoduna gre deerlendirilmektedir.

40

Rockwell A sertlik lme metodu (HRA) Sert malzemeler, ince elik malzemeler ve yzey sertlik derinlii 0.4mm olan paralarn sertliklerinin lmnde kullanlr. Bu sertlik lme metodunda u as 120 derece olan elmas koni kullanlmakta, n yk 10 kg daha sonrada 50 kg olmak zere toplam 60 kg yk uygulanarak lme ilemi yaplmaktadr.

ekil 1.42: Rockwell sertlik lm cihaz mekanik

Rockwell B sertlik lme metodu (HRB) Yumuak elik malzemeler, temper dkm, bakr ve alminyum alamlarnn sertlik lmnde kullanlr. lme arac (ucu) olarak 1/16 inch apnda elik bilye kullanlr. lme ileminde n yk olarak 10 kg daha sonra 100 kg toplam 110 kg yk uygulanmaktadr Rockwell C sertlik lme metodu (HRC) Isl ileme tabi tutulmu paralarn sertlik deerlerinin lmnde kullanlr. lme ileminde 120 derece u al elmas koni ile sertlii llmek istenen para zerine n yk olarak10 kg daha sora 140 kg yk uygulanarak batma derinlii cihaz tarafndan HRC cinsinden sertlik deeri olarak belirlenmi olur.

ekil 1.42: Rockwell sertlik lm cihaz dijital

41

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET


LEM BASAMAKLARI NERLER Bkme eitlerini inceleyiniz. Uzama ve baslma gerilimlerinin etkilerine dikkat ediniz. Tarafsz eksenin nasl belirlendiine dikkat ediniz. Bkme ilemi sonucunda oluacak geri esnemelere dikkat ediniz. Bkme ilemi esnasnda haddeleme ynnn nemine dikkat ediniz. Bklecek parann boyunun tarafsz eksene gre bulunmas gerektiini unutmaynz. Doru parametreleri kullanmaya dikkat ediniz. Bkme eidine gre deiik bkme kuvvetlerinin bulunmas gerektiini unutmaynz. retilecek para zellik ve llerine uygun kolonlar tespit ediniz. Kolonlara ve para zelliine uygun burlar belirleyiniz. retilecek para zellik ve llerine uygun alt ve st kalp plakalarn belirleyiniz. Plaka llerinin belirlenmesinde zerine gelecek kuvvetleri kaldrabilecek lde olmasna dikkat ediniz. Paray kalptan kolay ve hasarsz karabilmek iin uygun karc, itici ve syrc sistemleri belirlemeye almalsnz. Kalp yapmnda kullanlacak uygun malzemeleri belirleyerek, uygulanmas gereken sl ilemleri semelisiniz. Gerekli malzeme deneylerini yaparak kalp retiminde kullanmalsnz.

Bkme olayn inceleyiniz.

Bklecek parann boyunun bulunuz. Bkme kuvvetinin bulunuz.

anm

Kalp seti elemanlarn ederek llendiriniz.

tespit

leme uygun itici, karc ve syrc sistemleri belirleyiniz. elik malzeme zellikleri ve sl ilemleri uygulaynz.

42

PERFORMANS DE ERLEND RME PERFORMANS DE ERLEND RME


Aada resmi verilen parann bklerek retilebilmesi iin gerekli olan ilemleri yapnz.

ekil 1.43: retilecek sac metal para

AIKLAMA: Aada listelenen davranlarn gzlediyseniz EVET, gzleyemediyseniz HAYIR stununda bulunan kutucua (+) veya (-) iareti koyunuz.

DEERLENDRME KRTERLER
1 2 3 4 5 6 Parann anm boyunu doru hesaplayabildiniz mi? Dii kalp plakasn oluturabildiniz mi? Erkek kalp plakasn oluturabildiniz mi? Bkme kuvvetini hesaplayabildiniz mi? Uygulanmas gereken sl ilemleri doru belirleyebildiniz mi? Gerekli olan standart kalp elemanlar ve parann kalptan rahat kabilmesini salayacak uygun itici ve karc sistemleri tespit edebildiniz mi?

Evet

Hayr

DEERLENDRME
Eer faaliyette gzlediiniz eksiklik varsa, faaliyete tekrar dnp retmeninize danarak bunlar tamamlaynz.

43

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME


Aada verilen lme deerlendirmede; oktan semeli lme deerlendirme kriteri uygulanmtr. 1. 2. Bklen parann anm boyu aadakilerden hangisine gre hesaplanr? A) Orta eksen B) Ntr eksen C) eksen D) D eksen Aadakilerden hangisi geri esnemeyi engellemek iin yaplmaz? A) Bkme as artrlr. B) Germe bkme ilemi yaplr. C) Zmba ucu i bkey yaplr. D) Bklecek parann haddeleme ynne dikkat edilir. Kr deliklerde hangi tr pim kullanlr? A) entikli pim B) ektirme vidal pim C) Konik pim D) Silindirik pim Menevileme ileminin yapl amac nedir? A) Krlganl azaltma ( gerginlii yok etmek) B) Soutma C) Yumuatma D) Sertletirme Kalplarda zmbalarn sertlik deerleri ka HRC olmaldr? A) 45 56 B) 58 65 C) 55 60 D) 60 62 Grafitli burlarn en nemli zellii nedir? A) Isndnda ya salglayarak kendi kendini yalamasdr. B) Srtnmeyi artrmasdr. C) almay zorlatrmasdr. D) Verimli olmamasdr.

3.

4.

5.

6.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz ve doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevapladnz konularla ilgili renme ve uygulama faaliyetlerini tekrarlaynz.

44

RENME FAALYET2 RENME FAALYET 2


AMA
Bu faaliyette verilecek bilgiler dorultusunda, gerekli ortam salandnda, tekniine uygun, bkme kalplarnn yapm ve montaj resimlerinin resim kurallarna uygun izebileceksiniz.

ARATIRMA A
Kalplarn imalat ve montaj resimlerinin izimlerinde dikkat edilmesi gereken hususlar aratrnz. boyutlu kat modelleme yazlmlarndan faydalanarak nasl modelleme yapldn aratrnz. CAD yazlmlar yardmyla sac paralarn nasl tasarlanabildiini aratrnz.

2. KALIP YAPIM VE MONTAJ RESM ZMEK


2.1. Yapm Resmi Tanm ve Yapm Resimlerinde Bulunmas Gereken zellikler
Yapm resmi; bir parann imal edilebilmesi (yaplmas, retilmesi) iin gerekli tm bilgi, l ve iaretleri zerinde tayan teknik resimdir. Yapm resmi, parann eklini, bykln, malzemesini, yzey durumlarn, zerinde yaplmas istenen ilemleri ve gerekli dier bilgileri tamaldr. Bu bilgiler verilirken, teknik resim kurallarna uyulmaldr.

45

ekil 2.1:Yapm resmi ve zellikleri

2.1.1. Grnler
Para hakknda doru ve net bilgi verecek yzey n grn olarak seilmeli. yeterli grn says ile uygun bak yn doru belirlenmelidir. nden grn, esas grntr. stten ve yandan grn nden grne gre izilir. nden grn, izilecek paray en iyi anlatan, tm zelliklerini belirten ve dier grnlerin kolaylkla izilmesine yardmc olan grntr. Paralarn nden grnlerini belirlemede alma pozisyonlar ile kullanlma konumlar da dikkate alnmaldr. Genellikle silindirik paralar imal edilme pozisyonlarna gre nden grnte gsterilirler. Tornalanarak elde edilen; mil, vida, kasnak, zmbalar, dili ark vb. paralar, torna tezghna balandklar pozisyonda nden grn olarak izilirler. Ayrca, silindirik olmayan baz paralarn imal edildikleri freze, matkap vb. tezghlarda ilenme durumuna ve markalanmaya esas olan referans dzlemine gre nden grnleri izilir.

Resim 2.2:Bak yn ve grnlerin seimi

46

Resim 2.3:Grnlerin tespiti

2.1.2. Kesitler
Kesit, cisimlerin i ksmlarnda kalan detaylarn en iyi ekilde grnr duruma getirerek, i ksmlarnda delik, boluk vb. bulunan paralarn daha iyi anlalabilmesi ve llendirilebilmesi amacyla, uygun yerlerden kesildii kabul edilerek, kesit grnleri izilir. Parann ekli ve zerindeki elemanlara gre; tam kesit, Kademeli kesit, yarm kesit ve koparlm kesit vb. alnabilir. Kesit dzlem izgisi bir parann nereden kesildiini ifade eder. Paraya giri, dn ve klarda kaln izgi dier ksmlarda ise noktal izgi olarak izilmelidir. Oklar bak ynn gsterirler. Harfler ise ilgili kesiti belirtmede kullanlrlar. Bu elemanlarn zellikleri yanda verilmitir. Kesit alnrken aada ekillerde gsterildii gibi kesit dzlem izgisini bir testere gibi dnerek paray kestiini, kesilen parann yarsn (kesit dzleminin nnde olan paray) atarak kalan dier yarsna oklar ynnde baktmz dnelim ve parann grdmz tm hatalarn ana izgiler ile ifade edelim.
ekil 2.4:Kesit dzlem izgileri

47

Resim 2.5:Tam kesit

Kademeli kesit: Genelde ayn dzlem zerinde olmayan ilgili ksmlarn ifade edilmesi iin kullanlan kesit trdr.

Resim 2.6:Kademeli kesit

48

Koparlm(ksmi) kesit: Makine parasnn sadece istenen ksmnn ifade edilebilmesi iin kullanlan kesit trdr.

Resim 2.7:Koparlm (ksmi) kesit

Yarm kesit: Simetrik paralarda uygulanr. Cismin () kesilerek kartlm kabul edilir. Bu kartlan ksmdan baklarak parann yarm kesiti izilir.

Resim 2.8:Yarm kesit

Dndrlm kesit: Paralar zerinde farkl dzlemlerde bulunan delik, kanal vb. gibi ksmlarn ayn dzlem zerine ekilmi kabul edilerek yaplan izim trdr.
Resim 2.9:Dndrlm kesit

Yerinde dndrlm profil kesit: Cisimlerin biimleri veya takviye kanatlar, kasnak kollar (profilleri) hakknda bilgi vermeye ynelik kesit izimdir.
Resim 2.10:Yerinde dndrlm (profil) kesit

Kalp para yapm resimlerinin iziminde olduka fazla kullanlan kesit izimler para hakknda gerekli bilgileri net bir ekilde vermeye yneliktir.

49

2.1.3. ller ve Toleranslar


Parann yeterli saydaki grnlerle iziminden sonra, bykln ve elemanlarnn konumlarn gsteren ller verilmelidir. Yapm resimlerine l verilirken, paray meydana getiren geometrik elemanlarn grevleri, parann kullanm yerindeki konumu, fonksiyonlar, markalama ve imalat ekli dikkate alnmaldr. ller grnler zerine datlmal, l tekrar yaplmamal ve ileyene hesaplamalar yaptracak llendirmelerden kanlmaldr. ller verilirken, hibir lnn ve eklin tam olarak yaplamayaca kabul edilerek, boyut llerine Boyut Toleranslar ve geometrik ekillere ekil ve Konum Toleranslar verilmelidir.

Resim 2.11: Kalp paralar yapm resimleri

50

2.1.4.Yzey Kaliteleri (aretleri)


Birok makine paras, dklerek veya dvlerek taslak halinde hazrlandktan sonra gerekli yerleri planya, freze, torna, vb. tezghlarda ilenerek i grebilir bir konuma getirilir. Byle paralarn hangi kalitede ileneceinin, nerelerinin ilenmesine ihtiya hissedilmediinin, zaman kazanma bakmndan hangi ksmlarnn kaba veya ince ileneceinin iiye verilen resim zerinde belirtilmesi gerekir.

ekil 2.12:Yzey ileme sembol

Para yzeylerinin tala kaldrlmasnda seilen yntemleri ve kaliteleri belirtmek iin resim zerine konulan sembollere ve tamamlayc iaretlere yzey ileme iaretleri denir. TS 2040a gre yzey ileme sembolleri, yzeyde 60lik alar yapan iki izgiden ibaret olup izgi uzunluklar 1/2 oranndadr. a. Hazrlanan i parasnn, tala kaldrlmas istenmeyen yzey ve ksmlarnda kullanlr. Esas sembole iki izgi arasna bir daire eklenerek hazrlanr. b. Tala kaldrlm ya da kaldrlmas istenen yzey veya ksmlarda kullanlr. Esas sembole bir izgi eklenerek elde edilir. c. Yzey durumlarnn retim metodu ve belli zelliklerinin gsterilmesinde kullanlr. Esas semboln uzun izgisine bir izgi eklenerek hazrlanr. izgi zerine gerekli bilgi yazlr. Sembollerde kullanlan bilgiler unlardr: a.Yzey snf numaras (N1,N2gibi)veya ortalama przllk deeri yazlr. b.Yzey hakknda bilgi vermek amacyla kullanlr (sertletirilmi, kromlanm gibi). c. Ortalama przllk deeri f ve yzeylerin przllk deerleriyle ilgili dier bilgiler yazlr. d. leme izleri ynnn sembolle gsterilmesinde kullanlr. e. ilenecek ar kalnlk miktarnn mm olarak gsterilmesinde kullanlr. 51

ekil 2.13: Yzey ileme iaretlerinin resimler zerinde gsterilmesi

2.1.5. zel lemler


Baz durumlarda yzey durumu ile ilgili zel ek bilgilerin belirtilmesi gerekebilir. Yzeyin son durumunu belirtebilmek iin, zel bir yapm usul zorunlu grlrse bu ilem ekil 2.5-a da grld gibi semboln uzun kolunu tamamlayan izgisi zerine ak olarak yazlmaldr. Bu izgi zerinde ayn zamanda ilem veya kaplama ile ilgili bilgiler de verilmelidir. Przlln saysal deeri, ilem veya kaplamadan sonraki yzey durumuna uygulanr. Eer bir yzey durumunun kaplama ileminden nceki ve sonraki przllk deerleri belirtilecekse, ekil 2.5-bde grld gibi verilmelidir. Esas uzunluun gsterilmesi gerektii zaman, bu uzunluk deeri ekil 2.5-c de grld gibi yazlmaldr. leme izlerinin ynn belirtmek gerektii zaman, Tablo 2.2de gsterilen sembollerden birisi yzey durumu sembolne ekil 2.5-d de grld gibi eklenmelidir. leme izlerinin yn uygulanan ileme usulne gre belirlenir.

ekil 2.14: Yzey durumunun belirli zelliklerinin gsterilmesi

52

ekil 2.15: zel ilem grm yzeylerin resimler zerinde gsterilmesi

2.1.6. Yaz Alanlar (Antetler) ve Doldurulmas


izmi olduumuz resim zerine veremeyeceimiz baz bilgileri de antetler zerinde gsteririz. Yapm resimleri iin izilen antetler de u kurallara uymalyz: Antet daima resim kdnn sa alt ksmnda olur ve ereve izgisine bitiik olarak izilir. ereve ve dey izgiler kaln (0,5 mm), ara yatay izgiler ince(0,25 mm) izilmelidir. Yaz ykseklikleri standartlara (TS 10841) uygun olmaldr.

2.1.6.1. Tek Para Antedi l ve zellikleri Antette, kurumun ad, resim ad, lek, izen ad, kontrol, tarih, imza, malzeme cinsi, malzeme adedi, gere gibi bilgiler bulunur.

ekil 2.16: Tek para antedi ve lleri para izimi iin

53

ekil 2.17: Tek para antedi ve lleri montaj resimleri iin

2.1.6.2. Tolerans Antedi ve zellikleri Tolerans antedinde, yapm resmi zerinde bulunan toleranslarn lleri, iaretleri ve tolerans cetvelinden olmas gereken tolerans deerleri yazlr. Tolerans antedinin lleri ekil 2.8de gsterildii gibi olmaldr.
Resim 2.18:Tolerans antedi

2.2. Yapm Resimlerinin izilmesi


Daha nce yapm resminin tanmn ve yapm resimlerinde bulunmas gereken zellikleri ksaca aklamtk. Burada bir kalp parasnn (kesici plaka, kolon, bur, zmbalar, vb.) yapm resminin izimi konusu zerinde durmaya alacaz. u bir gerek ki kalp tasarm ile makine tasarm ok ayr konular kapsamaktadr. Resim izim kurallar ayn olmakla beraber. Kalp tasarm yapmak montaj ve yapm resimlerini izmek kalplk bilgisini ve talal imalat tekniklerini ok iyi bilmeyi gerektirmektedir.

2.2.1. Para Konumunun Belirlenmesi


Kalp paralarnn yapm resminin iziminde en ok dikkat edilmesi gereken nokta elemann kalptaki fonksiyonunu tam ifade eden konumunu izim ncesi doru olarak belirlemektir. Para belirlenen konumda izildiinde kendisi ile ilgili bilgileri tam ifade etmeli, tartmaya ve yanl yorumlara meydan vermemelidir. Para konumunu doru olarak belirleyebilmemiz iin elemann kullanm alann, amacn, grev zelliklerini, ileme yntem ve metodunu vb. ok iyi bilmemiz gerekir.

2.2.2. Grnlerin Belirlenmesi


Konum belirlemesi yaplmas annda parann zelliklerine uygun tam ifade etmeyi salayabilmemiz iin hangi grnleri kullanacamza karar vermeliyiz. Hatta ince ayrntlar gstermede detay grnlerden faydalanmalyz. Paray en iyi ifade eden yzeyi st grn olarak alabiliriz (kalp plaka izimlerinde, bant tasarmlarnda dayamalarn yan aklarn ifade edilmesinde vb.)Daha sonra parann kalnl ile ilgili ayrntlar ifade etmede kesit izimleri tercih etmeliyiz. 54

Parann zelliine uygun bak alarndan farkl kesitler alnmaldr. Gereksiz grnlerden kanlmaldr. Silindirik paralar (kolon, bur vidalar, pimler, zmbalar vb.) tek grnle alma veya ilenme metotlarna uygun izilmeli, tek grn ile ifade edilemiyorsa gerekli dier grnler izilmelidir.

2.2.3. Para izim leini Belirlenmesi


retimi dnlen i paralarnn lleri ok byk ya da kk olabilir. Bu yzden resimleri uygun lekte izmek gerekir. izim lekleri: Gerek byklk lei: Resim, cismin byklndedir. Gerek byklk lei 1/1dir. Kltme lei: Byk i paralarnn standart llerdeki resim ktlarna izilmeleri mmkn olmadndan kltlerek izilir. 1/2,5, 1/5, 1/10, 1/20, 1/50, 1/100, 1/200 kltme lekleri kullanlr. Byltme lei: Kk i paralarnn resimlerinin izilmesi ve okunmasnn kolaylatrlmas iin byltme lekleri kullanlr.

2.2.4. Resim izim Kurallarnn Uygulanmas


Bir mil yatak yapm resminin izimi iin ilem basamaklarn sras ile gsterelim. lem 1: izime eksenlerden ve d kenar izgilerinden balanr. lem 2: Daireler ve yaylar izilir.

ekil 2.19: 1. lem safhas

ekil 2.20: 2. lem safhas

55

lem 3: Yatay, dikey, eik, l snr ve l izgileri izilir.

ekil 2.21: 3. lem safhas

lem 4: l oklar konur, ana izgiler kalnlatrlr.

ekil 2.22: 4. lem safhas

56

lem 5: Btn ller konur. Yzey ileme iaretleri ve tolerans bilgileri ilave edilir.

ekil 2.23: 5. lem safhas

2.3. (3D) boyutlu Kat Modelleme (Bilgisayar Ortamnda)


Makine paralarnn, ii dolu 3 boyutlu olarak izilmesine kat model (solid model) denilmektedir. boyutlu kat modellemede izilen para fiziki ve malzeme zellikleri bakmnda gerek nesneyi tam olarak ifade etmektedir. Bir kat modelin: arl, arlk merkezi, hacmi, ktlesel eylemsizlik momentleri gibi zellikleri malzeme tanmlanmak kouluyla CAD yazlm yardmyla hesaplanabilir. Kat modelleme almalarn deiik CAD yazlmlaryla yapmak mmkndr.

ekil 2.24: New iletiim penceresi ve Standart.iptnin seilmesi

57

CAD yazlm altrldktan sonra karmza gelen iletiim penceresinden Standart.ipt para izim ortam seilir ve OK dmesine tklanarak para izim ortamna ulalr. Kayar men

Standart ara ubuu

Komut paneli

izim alan

rn ac

ekil 2.25: CAD yazlm para izim ortam ve baz tanmlar

2.3.1. Kalnlk Atayarak Kat Oluturmak (Extrude)


komutunu Extrude kullanarak, herhangi bir kapal alana kalnlk vererek kat oluturulabilir. Ykseklik verilerek oluturulacak yzeyin tasla ortamna izilir, sketch oluturabilmek iin bir dzlem semek gerekir. Dzlem seme ilemini rn aacndan YZ, XZ veya XY dzlemlerinden birini kullanarak seebiliriz.
ekil 2.26: Kalnl verilerek oluturulacak taslak

58

Taslamz izmeye balarz, gerekli lleri ve artlar tanmladktan sonra taslak tuuna basarak sketch ortamndan klr. Extrude komutu tamamlanr altrlr, karmza komut iletiim penceresi gelir. Output ksmndan Solid seilir. . Profile ile kalnlk verilecek taslak seilir, extents ksmndan kalnlk girilir, yn dmeleri ile de extruzyon yn belirtilerek, istenen kalnlkta kat oluturulmu olur.

ekil 2.27: Extrude iletiim penceresi, kalnlk vererek oluturulacak kat modelin n izlemesi ve kat modelin elde edilmi hali

ekil 2.28: Etkileim seenekleri

Extrude komutunun kullanmnda ihtiya duyulacak etkileme seenekleri extents ksmnda bulunmaktadr. Distance: Profili tanmlanan ynde ve belirtilen uzunluk kadar uzatarak yzey oluturur. To Next: Profili, tanmlanan yndeki ilk yzeye kadar uzatarak yzey oluturur. To: Profili seilen yzeye kadar uzatr. From To: Profilin balayaca ve bitecei yzeyler seilir ve profil bu iki yzey arasnda ilerleyerek yzey oluturur. All: Profil, tanmlanan ynde tm unsurlar etkileyecek ekilde uzatlr. Extrude ileminin ynn, yn

seenekleri ile belirleriz. Her iki ynde de ok iaretleri olan seenek alma dzlemini orta dzlem kabul ederek her iki yne doru verilen mesafeyi eit olarak blerek yzeyi oluturur. Extrude iletiim penceresinde More ksmnda baz ek seenekler bulunmaktadr, onlar da u eklide aklanabilir.

ekil 2.29: Extrude diyalog kutusu More ksm

59

Alternate Solution altndaki seenekler, etkileme tipi olarak To ve From To seildiinde aktif olur. Ekstrzyon iin farkl zmler var ise buradan bunlar arasnda seim yaplr. Minimum Solution ise, ekstrzyonun ilk bitim yzeyine kadar unsurun gereklemesini salar. Taper ile Ekstrzyon boyunca verilecek eim as tanmlanr. Ekstrzyon unsurunu tanmlarken, bu unsurun var olan paray nasl etkileyeceini saptamanz gerekir. seenek vardr: Join: Unsuru, paraya ekler. lk katy oluturduktan sonra zerine ekleme yapar Cut: Unsur, paray keser. Oluturulmu bir katdan kartma ilemi yapar. Intersect: Kesiim alr. ki katnn kesiimini almak iin kullanlr.

2.3.2. Katlar Birbirinden karmak (Extrude Cut)


Kalnlk verilerek oluturulan herhangi bir katdan baka bir katy kartmak iin, parann hangi blgesinde kartma ilemi yaplacaksa o blgeye taslak oluturulur. Taslan gerekli lleri ve artlar salandktan sonra sketch ortamndan klr.
ekil 2.30: Oluturulmu bir kat model zerine, kesme ilemi iin kullanlacak taslak iziminin yaplmas

komutu altrlr, karmza komut iletiim penceresi gelir. Extrude kartlacak blge ve etkileim ksmndan Cut (Kes) seilir. Gerekli derinlik belirtilerek blgenin katdan karlmas salanr.

60

ekil 2.31: Yaplacak kesme ilemini n izlemesi ve ilemin sonucu

2.3.3. Dndrerek Kat Oluturmak (Revolve)


Nesnelerin bir eksen etrafnda belirli bir derece ile dndrlmesiyle oluan katlardr. Dorular, yaylar, bileik dorular, spline eriler, elipsler ya da yzey kenarlar kullanlabilir. Dndrlerek kat oluturulacak taslak ortamnda izilir ve baslarak sketch ortamndan klr. dmesine

Revolve komutu altrldktan sonra revolve iletiim penceresi alr.


ekil 32: Ddrerek kat oluturulacak taslak

iyalog kutusunda Shape ksmndaki Profile ile dndrlecek profil seilir. Axis ile de dnme ekseni belirtilir. Output ksmndan kat oluturmak iin Solid seilir. Extents ksmnda ise dndrme ile ilgili etkileme seenekleri bulunmaktadr.
ekil 2.33: Dndrerek kat oluturma iletiim penceresi

Angle profili tanmlanan eksen etrafnda ve belirtilen bir a ile dndrr. Full profili eksen etrafnda 360 derece dndrr.

Yn belirtme dmeleriyle de dnme yn belirtilebilir. Her iki yne de yn iareti olan seenek kullanlarak eskizin dndrme ilemi esnasnda orta dzlem olarak kabul edilmesi salanabilir.
ekil 2.34: Etkileme seenekleri

61

ekil 2.35: Dndrerek kat oluturma n izlemesi ve elde edilen kat model

2.3.4. Dndrerek Katlar Birbirinden karmak (Revolve Cut)


Dndrerek oluturulan herhangi bir katdan baka bir katy kartmak iin, parann hangi blgesinde kartma ilemi yaplacaksa parann ortasndan geen dzlem seilerek kesme ileminin gerekletirilecei yere taslak oluturulur. Taslan gerekli lleri ve artlar atandktan sonra sketch ortamndan klr.
ekil 2.36: Dndrerek keme ilemi yapmak iin taslak izimi yaplacak dzlemin seimi ve kullanlacak taslan izimi

komutu iletiim penceresinden Profile ile karlacak kapal alan, Revolve Axis ile de dnme ekseni seilir. karma ilemini yapmak iin etkileim ksmndan Cut seilir ve gerekli a ve dn yn belirtilerek kesme ilemi gerekletirilmi olur.

ekil 2.37: Dndrerek kesme ileminin n izlemesi ve kesme ileminin model zerindeki grnm

62

2.3.5. Yol Kullanarak Kat Cisim Oluturmak (Sweep)


Yol kullanarak yzey oluturma ilemini bir sprme ilemidir. Bu mantkla kat oluturabilmek iin srlecek bir geometrik ekil ve takip edecei bir yola ihtiya vardr. Takip edilecek yolun yannda yardmc bir yol (Guide Curve) veya yardmc yzey (Guide Surface) de kullanlabilir. Yol kullanlarak yzey oluturabilmek iin btn profiller ( Profil, Path, Guide Curve) farkl sketchlerde izilmelidir.

ekil 2.38: Yol kullanarak kat oluturmak iin kullanlacak taslaklar

Sweep komutu altrldktan sonra, Sweep komutu iletiim penceresi alr. Profile ile srlecek profil, geometrik ekil seilir. Path ile profilin, geometrik eklin takip edecei yol seilir. Orientation ksmnda Path seenei ile yzeyin biti kenarnn yolu takip ederek tamamlanmas salanr. Paralel seenei ile de katnn biti kenarnn profile paralel olmas salanr. Taper ksmndan da eer profil tek bir yol takip ederek kat oluturuluyorsa yol boyunca eim as verilebilir.
ekil 2.39: Sweep iletiim penceresi

Type ksmnda;
ekil 2.40: Type seenekleri

Parh seenei ile tek yol ile srme ilemi yaplr, Path & Guide Rail seenei ile yol ve yardmc yola gre sprme ilemi yaplr, Path & Guide Surface seenei ile yol ve yardmc yzeye gre sprme ilemi yaplr, ekil 2.38de bulunan profillerden yararlanarak komutu altrlr. Profile olarak

sweep ilemi ile kat oluturabilmek iin, sweep 63

Profil seilir, Path olarak ekilde Path olarak belirtilen profil seilir, bylece yol kullanarak bir kat elde edilmi olur.

ekil 2.41: Yol kullanarak kat oluturmann n izlemesi ve katnn oluturulmu ekli

2.3.6. ki veya Daha Fazla Geometrik ekil Arasnda Kat Oluturmak (Loft)
Loft komutu ile yzeyler oluturabilmek iin, en az iki veya daha fazla ak veya kapal geometrik ekilden meydana gelen kesitlerimiz olmal. Oluturulacak kesitler farkl taslaklarda (sketch) ve farkl dzlemlerde (plane) izilmeli. Kesitlerle birlikte, kesitlerin ilerleyecei yardmc yollar (rail) da tanmlanabilir. stenildii kadar yol tanmlanabilir. Yardmc yollarn her biri farkl taslaklarda, farkl dzlemlerde ve kesitlerin zerinden gemelidir. Yollarn noktalar kesitlerin zerinde olmaldr.

ekil 2.42: Loft komutu iletiim penceresi

Kesitlerin ve yardmc yollarn izimleri tamamlanarak, loft komutu altrldktan sonra loft komutu iletiim penceresi karmza gelir. Sections altnda, loft ileminin gerekleecei kesitler listelenir. Rails ise bu kesitlerin ilerleyecekleri yardmc yollar belirtir. Closed Loop ilk ve son kesitleri birletirerek kapal bir dng oluturur. Merge Tangent Faces yzey olutuktan sonra teet izgilerin grnmemesini salar.

ekil 2.43: Loft etkileim seenekleri

64

Loft diyalog penceresinde, Rail etkileim seenei loft ileminin yardmc yollardan yararlanarak gerekletirilmesini salar. Center Line etkileim seenei ise loft ileminin kesitleri merkezlerinden geen, merkez izgisine gre yaplmas salanr.

Loft komutu altrlarak output ksmndan Solid seilir, Section ksmnda da ekil 2.44de bulunan kesitler seilirse meydana gelen kat ekil 2.45deki gibi olur.
ekil 2.44: Loft ilemi uygulanacak kesitler

ekil 2.45: Loft diyalog kutusu ayarlamalar Loft Komutu uygulamas sonucunda oluan kat model

Conditions blmnde, ilk ve son kesitteki loft durumu kontrol edilir.

ekil 2.46: Loft diyalog kutusu Conditions seenei

65

Transition blm, kesitler arasnda kar karya gelecek noktalar ile ilgili ayarlar ierir. CAD yazlm kesitlerin arasn bir noktadan dierine doru doldurur. Bu blmde, karlkl gei olacak noktalar seebilir ve bylece burulmay engelleyebilirsiniz. Automatic Mapping bu ilemi otomatik olarak yapar. Bu seenekteki onay iareti kaldrldnda, noktalar arasndaki gei manuel olarak tanmlanr.

ekil 2.47: Loft iletiim penceresi Transition seenei ve noktalar aras manuel gei ayar

ki veya daha fazla geometrik ekil arasnda yardmc yollar kullanarak kat oluturma ilemini yapabilmek iin, kesitler ve yardmc yollar farkl taslaklarda izilir.

ekil 2.48: Kesit ve yardmc yollarn ayr taslaklarda oluturulmas

Loft komutu altrlr, Loft iletiim kutusunda Rail seenei iaretlenir, Section ksmnda kesitler seilir daha sonra Rail ksmna farenin sol tuu ile tklanr ve yardmc yollar seilir, ekranda ilemin n izlemesi grnr. lem OK basarak onaylanr ve kat model oluturulmu olur.

66

ekil 2.49: Loft iletiim penceresinde kesitlerin, yarmc yollarn seilmesi, ilemin n izlemesi ve katnn olumas

Kesitler arasnda merkez izgisinin dikkate alnarak yzey oluturmak istiyorsak, gerekli kesitleri ve merkez komutu yol izgisi farkl taslaklarda izilir. Loft altrlr, alan iletiim penceresinde Output ksmndan Solid seilir, etkileim seeneklerinde Center Line seilir, Section ksmnda kesitler, Center Line ksmnda da merkez izgisi seilerek ekranda ilemin n izlemesi grlr.

ekil 2.50: Kesitlerin ve merkez izgisinin farkl taslaklarda izilmesi

ekil 2.51: Loft ileminin merkez iziye gre ilem ayarnn yaplmas, kesitlerin, merkez izgisinin seilmesi sonu oluan n izleme ve oluan kat model

67

2.3.7. Katlarda Kavis ve Pah Oluturma (Fillet Chamfer)


2.3.7.1. Katlarda Ke Yuvarlatma (Fillet) Para kenarlarnn yuvarlanmas iin kullanlr. Ke yuvarlatma kurallar Byk ke yuvarlatmalar, kk olanlardan nce yaplmaldr. Parada eim verilecekse, keleri yuvarlatmadan nce yaplmaldr. Update komutunun hzl almas iin model parann tm kelerinde tek tip yuvarlatma yaplmaldr. Ke yuvarlatma eitleri Constant Radius Fillet (Sabit Yarapl Yuvarlatma) Multiple Radius Fillet (oklu Yarapl Yuvarlatma) Round Corner Fillet (ki Ke Arasnda Yuvarlatma) Setback Fillet (Kark Yuvarlatma) Variable Radius Fillet (DeikenYarapl Yuvarlatma) Face Blend Fillet (Yzey KarmYuvarlatma) Full Fillet (Tam Yuvarlak Yuvarlatma)

Kelerin yuvarlatlmas Constant Radius Fillet (Sabit Yarapl Yuvarlatma) Fillet komutuna girmek iin part features ara ubuu zerindeki fillet dmesine tklanr iletiim penceresi karmza gelir. Edge filet ksmndan constant seenei seilir. Bu seenekle seilen tm kelere ayn yarapl yuvarlatma yaplr. Eer bir komutta birden fazla kenar farkl radyuslarla yuvarlamak istersek, Click here to add ksmna tklanarak ve farkl radyus deerleri girilir; bir kenar setiinizde, farkl bir radyus deeriyle yuvarlama yaplr.

2.52: Fillet iletiim penceresi ve seenekler

68

Select mode altnda, kenarlarn seim yntemi tanmlanr. Edge ile paradan istenen kenarlar iaretlenerek seilir. Loop, kapal bir alan meydana getiren kenarlar tek bir seferde semenizi salar. Feature ise bir unsur semenizi ister; bu unsura ait tm kenarlar yuvarlanr. All Fillets, paradaki tm konkav kenarlar, All Rounds ise tm konveks kenarlarn yuvarlatlmasn salar.

Grafik alanndaki izilmi olan modelin yuvarlatlacak kenarlar seilir. Bu esnada n grnm meydana gelir. Eer istenirse iletiim penceresinde Radius ksmndan yarap deeri deitirilebilir. OK dmesine tklanarak ilem sonulandrlr.

ekil 2.53: Fillet iletiim penceresi, yuvarlatlacak kelerin n izlemesi ve kelerin yuvarlatlmas

Dier yuvarlatma ilemlerini yapmak iin istenilen yuvarlatma ekli zellik iletiim penceresinden seilerek uygulanabilir. 2.3.7.2. Katlarda Kelere Pah Krma (Chamfer) Kelere ve kenarlara pah krmak iin kullanlan bir komuttur. Komut girildikten sonra kenar veya ke seilir. Chamfer komutuna girmek iin part features ara ubuundan chamfer komutuna tklanr. Karmza chamfer iletiim penceresi gelir. Pah krma metotlar Distance (mesafe metodu) her iki yzeyden de eit uzaklkta pah oluturur.

ekil 2.54: Chamfer iletiim penceresi ve seenekleri

69

Distance angle ile tanmlanr.

(uzunluk a metodu) pah bir uzunluk birde a deeri

Two distance ( iki mesafe metodu) yzeyler aras farkl uzunluk deerleri tanmlanr. Edge Chain: Kenar seme ayardr. Eer bu seenek iaretli ise, bir kenar seildiinde, o kenara teet durumdaki dier kenarlar da otomatik olarak pahlanmak zere seilir. Setback: Ke ilemleri iin kullanlr.

ekil 2.55: Pah krma iletiim penceresi, pah krma ilemi yaplacak kelerin seimi ve ilemin sonucu

ekil 2.56: Pah krma ilemi seeneklerinde Setback seenei seilerek pah krma ilemi

70

ekil 2.57: krma ilemi seeneklerinden No Setback seenei seilerek pah krma ilemi

2.3.8. Katlarda Et Kalnl Oluturma (Shell)

ekil 2.58: Shell iletiim penceresi

Kat modelin iini belli bir et kalnl ile i tarafa, d tarafa veya her iki tarafa doru boaltlr. Dier bir deyimle, parann yzeyleri telenerek (offset), para kesilir. Kabuk unsurunda kaldrlacak yzeyler seilir ve bir et kalnl tanmlanr. Bu ilemi yapmak iin Shell komutu kullanlr. komut altrldktan sonra, karmza Shell komutu iletiim penceresi gelir. Remove Faces ile kabuk unsurunda kaldrlacak yzeyler seilir. Bunlar, kabuk unsuru ileminde dikkate alnmaz. Unique face thickness blm, parann telenecek yzeylerine farkl et kalnlklar vermek amacyla kullanlr. Et kalnl deeri girilir ve bu et kalnlnn atanaca yzey seilir. stenirse, parann tm yzeylerine farkl et kalnlklar verilebilir.

71

Inside ve Both

ile teleme ieriye doru, Outside ile her iki yne doru yaplr.

ile darya doru

ekil 2.59: Shell komutu iletiim penceresi ve ilemin bir para zerinde uygulanmas

2.3.9. Katlarda Aynalama (Mirror)

Mirror komutu kullanlarak oluturulan katlarn aynalama ilemi yaplabilir. Komut altrldktan sonra, Mirror iletiim penceresi karmza gelir. Features seilir. ile aynalanacak nesneler

Mirror plane ile bir aynalama dzlemi veya aynalama yapabilmek iin parann dz bir kenar seilebilir.

ekil 2.60: Mirror iletiim pencerei

ekil 2.61: Aynalama ilemi uygulanacak para, aynalama yzeyi seimi ve ilemin sonucu

72

2.3.10. Katlarda Dorusal oaltma (Lineer Pattern)


Oluturulmu katlarn dorusal olarak oaltlabilmesi salayan ilemdir. stenirse ayn anda iki farkl ynde oaltma ilemi yaplabilir. Bu ilemi yapabilmek iin Part Features ksmndan Lineer Pattern iletiim penceresi gelir. komutu altrlr. Karmza komutla ilgili

Features seenei ile oaltlacak elemanlar seilir. Direction seenekleri ile ynler seilir, istenirse sadece Direction 1 kullanlarak tek yn veya Direction 2 de seilerek ikinci yn de seilebilir. Flip seenei ile ters yn seilir. ile satr ve stnlardaki ve/veya Row Count Column Count eleman says girilebilir.

ekil 2.62: Rectangular Pattern iletiim penceresi

73

Column Spacing ve/veya Row Spacing ile satr/stnlardaki elemanlarn arasndaki mesafe girilir.

ekil 2.63: Dorusal oaltma ileminin n izlemesi ve ilemin sonucu

2.3.11. Katlarda Dairesel oaltma (Circular Pattern)


Oluturulmu katlarn dairesel olarak oaltlabilmesi salayan ilemdir. stenirse ayn anda iki farkl ynde oaltma ilemi yaplabilir. Bu ilemi yapabilmek iin Part Features ksmndan Circular Pattern komutu altrlr. Karmza komutla ilgili iletiim penceresi gelir. Features ile dizilecek unsurlar seilir; Rotation Axis ile de dnme ekseni seilir. Dnme ekseni, silindirik bir yzey ya da alma ekseni olabilir.

ekil 2.64: Circular Pattern iletiim penceresi

Flip seenei ile ters yn seilir Placement ksmnda; Occurence Count Occurence Angle ile oaltlacak eleman says belirtilir. ile oaltma yaplacak a kapsam seilir.

Mid Plane iaretlenerek oaltmann dnme eksenine gre her iki tarafa eit olarak dalmas salanr.

74

ekil 2.65: Dairesel oaltma ilemini n izlemesi ve ilemin sonucu

2.4. Sac Paralarn izimi


CAD yazlmnda sac paralarn tasarlanabilmesi iin Sheet Metal (Sac Metal) tasarm ortam kullanlr Yeni bir sac metal dosyas tanmlamak iin New komutu ile alan diyalog kutusunda Sheetmetal.ipt seeneini iaretlenir.

ekil 2.66: New iletiim penceresi ve Sheetmetal.ipt seilmesi

Sac metal modelleme para modellemeye benzer; sadece zel komutlar vardr. Yine bir eskiz ile modellemeye balanr ve unsur ilemleri ile model boyutlu hle getirilir.

75

Sac metal parametrelerinin tanmlanmas

Yeni bir sac metal dosyas aldnda, ilk olarak modelde kullanlacak parametreler tanmlanr. Bunun iin Sheet Metal panelindeki Styles altrldktan sonra Sheet Metal Styles diyalog kutusu alr. komutu kullanlr. Komut

ekil 2.67: Sheet Metal Styles iletiim penceresi Sheet ksm

Burada sac metalin parametreleri tanmlanr. Parametreler tanmlandktan sonra bunlar stil olarak kaydedilebilir ve listede grntlenir. stenildii kadar stil oluturulabilir. Sheet blmnde sac metal modelin malzemesi, kalnl ve alm yntemi tanmlanr. Eer, alm Kfactore gre olmayacaksa, bir bkme tablosu araclyla deerler verilir. Bkme tablosu, TXT uzantl bir yaz dosyasdr. Bend blmnde bkme deerleri tanmlanr.

76

ekil 2.68: Sheet Metal Styles iletiim penceresi Bend ksm

Corner ise ke ilemleri ile ilgili seenekleri sunar.

ekil 2.69: Sheet Metal Styles iletiim penceresi Corner ksm

Sac metal modelin parametreleri tanmlandktan sonra bunlar kaydedilir ve modelde kullanlr. Modelleme srasnda bu stillere geri dnlerek istenen deiiklikler yaplr ve bunlar modele otomatik olarak yansr.

77

2.4.1. Sac Profil Oluturma


Para modellemede olduu gibi, sac metal modellerde de eskizler ile tasarma balanr. Eskizler, daha sonra, eskiz unsurlar kullanlarak boyutlu hle getirilir. Sac metal modellemede iki eskiz unsuru vardr. Face Face eskiz unsuru ekstrzyona benzer; kapal bir profil tanmlanr ve bu profil stillerde tanmlanm olan kalnla getirilir. Eskiz tanmlandktan sonra, Face komutu altrldnda Face diyalog kutusu alr.

ekil 2.70: Face iletiim penceresi

Burada, sac durumuna getirilecek olan Profile ile profil ve Offset kalnlk yn tanmlanr. letiim penceresine baktmzda burada da Unfold Options ve Bend Relief Options adl iki blm bulunmaktadr. Bu blmde, tanmlanan unsur iin, stillerde girilen seenekleri deitirme ilemleri yaplabilir.

ekil 2.71: Face diyalog penceresi ve ileminin n izlemesi

78

Contour flange

Bu eskiz unsurunda, ak ulu bir eskiz tanmlanr ve buna hem derinlik hem de kalnlk verilir. Bu eskiz sacn konturunu tanmlar. Eskizlerde doru ve yaylar kullanabilirsiniz; ancak almn doru alnabilmesi iin, yay ile doru paralar birbirine teet olmaldr. Contour Flange Flange diyalog kutusu alr. Bu diyalog kutusunda, kesiti tanmlayan kontur seilir; Distance ile derinlik tanmlanr. Sacn kalnl, stillerde tanmland gibidir. Eer, farkl doru paralar var ise, bkm yerlerinde, yine stillerdeki deere gre, yuvarlamalar otomatik olarak oluturulur. Eer bir sac parann bir ksm tanmlandktan saonra Contur Flange oluturulacaksa Shape altndaki Edge seenei ile sac metal modelin referans alnacak kenar seilerek o kenar, boyunca konturun sprlmesini salar. komutun altrlmasndan sonra Contour

ekil 2.72: Countur Flange iletiim penceresi

ekil 2.73: Taslak oluturularak Countur Flange komutunun uygulanmas

79

ekil 2.74: Taslakla birlikte hazr bir yzeyin kenarndan yararlanarak Countur Flange ileminin uygulanmas

Cut (kesme) Sac metal paralarn tasarlanmas esnasnda, para zerindeki kesme yaplacak ilemleri oluturmak iin kullanlr. Eskizler tanmlanr ve buna gre sac model zerinde gerekli kesme ilemleri yaplabilir. lemi yapabilmek iin Cut Komut altrldktan sonra Cut diyalog kutusu alr. komutu kullanlr.

ekil 2.75: Cut komutu iletiim penceresi

Eskiz oluturma yntemleri, para modelleme ile ayndr; nce eskiz dzlemi tanmlanr, sonra da eskiz geometrisi Profile ile kesit seilir ve istenen ynde kesme gerekletirilir. Cut Across Bend ise, kesme ileminin bklm yerleri etkilemesi durumunda kullanlr. Buna gre, kesit bkmeyi dikkate alarak paray keser.

80

ekil 2.76: Cut across bend (kesme ileminin yaplmas)

2.4.2. Sac Bkme


Fold (katlama) Bir doru paras kullanlarak, sac metal model istenen a ile katlanr. lk nce katlama dorusunun bir eskiz olarak tanmlanmas gerekir. Bundan sonra komutun altrlmasyla Fold diyalog kutusu alr. Katlama dorusu Bend Line ile iaretlenir. Katlamann yn ve as tanmlanr. Location altnda, katlamann tipi saptanr. Centerline of Bend katlama dorusu merkez olarak, Start of Bend balangc olarak, End of Bend seildiinde,

ile katlama dorusu bklmenin

ile de sonu olarak alnr.

ekil 2.77: Fold iletiim penceresi

81

ekil 2.78: Bkme izgisi bir taslakla tanmlanarak Fold komutuyla bkme ileminin yaplmas

Bend (bkme) ki sac metal yzeyi arasn doldurmak iin Bend komutu kullanlr. lem uygulanacak yzeyler birbirine dik ya da paralel olabilir. Bend altrlmasndan sonra Bend diyalog kutusu alr. komutun

Farkl iki yzeyin kenarlar iaretlenir. Seeneklere bal olarak yzeyler krplarak ya da uzatlarak aralar doldurulur. Radius ile bkmenin yuvarlama yar ap tanmlanr. Full Radius ile seilen yzeylerin aras yarm bir daire ile doldurulur. 90 Degree seeneinde, 90 derecelik yeni bir yzey ile seilen yzeylerin aras doldurulur. Eer sac yzeyler birbirine paralel, fakat e dorusal deil ise, ift bkmeler yaratlabilir. Fix Edges ile kenarlar arasnda yeni bir yzey tanmlanr. Yzeyler olduklar gibi kalr. 45 Degree ile de 45 derecelik bir bkme oluturulur. 45 derecelik bkmeyi elde etmek zere yzeyler krplr ya da uzatlr.

ekil 2.79: Bend iletiim penceresi

82

ekil 2.80: Full Radius uygulamas

ekil 2.41: Degree uygulamas

ekil 2.82: 45 Degree uygulamas

ekil 2.83: Fix Edge seenei

2.4.3. Anm
komutu izilmi olan bir sac metal parann anm almak iin Flat Pattern kullanlr. Komuta tklanr tklanmaz, parann anm karmza gelir. rn aac zerinden Flat Pattern komutuna sa tklayarak Extens seilirse Flat Pattern Extens penceresinde sacn boyutlar Width (Genilik) ve Lenght (Uzunluk) olarak karmza gelir.

ekil 2.84: izilmi olan bir sac parann anm ve Extents ile gerekli olan sac ebatlarn grlebilmesi

83

2.4.4. Ke Kapatma
Kelerin kapatlma ilemlerini gerekletirmek iin , Corner Seam komutu kullanlr. Komutun altrlmasndan sonra Corner Seam diyalog kutusu alr: lk olarak ke ilemlerinin yaplaca kenarlarn seilmesi gerekir. Seam altnda kelerin nasl krplaca saptanr. Corner Rip ise kelerin yrtlmasdr. Burada sadece keyi oluturan tek bir kenar seilir ve seeneklere gre kenar yrtlarak ke oluturulur.
ekil 2.85: Corner Seam iletiim penceresi

ekil 2.86: Ke kapatma ileminin uygulanmas

84

ekil 2.87: Kat bir parann keleri Corner Seam komutuyla almas

2.4.5. Ke Budama ve Krma


Ke budama Sac metal modelin kelerine pah krmak iin Corner Chamfer komutu kullanlr. Komut altrldktan sonra iletiim penceresi grntlenir. Corners ile pah krlacak kenarlar seilir ve pah krma yntemi belirlenir.
ekil 2.88: Corner Chamfer iletiim penceresi

Distance (mesafe metodu) her iki yzeyden de eit uzaklkta pah oluturur.

Distance angle ile tanmlanr. Two distance tanmlanr.

(uzunluk a metodu) pah bir uzunluk bir de a deeri ( iki mesafe metodu) yzeyler aras farkl uzunluk deerleri

ekil 2.89: Sac para zerinde ke yuvarlatma ileminin uygulanmas

85

Ke Krma Sac metal modelin kelerini yuvarlamak iin Corner Round kullanlr. Komut altrldktan sonra iletiim penceresi alr. Select Mode ksmnda Corner ile yuvarlatlacak keler tek tek seilir, Feature seenei ile ise bir sac metali btn keleri bir defada seilebilir. Radius ksmna tklayarak da istenen yarap deerleri verilebilir.
ekil 2.90: Ke yuvarlatma iletiliim penceresi

ekil 2.91: Corner seenei kullanlarak ke seimi ve yuvarlatma ilemi

ekil 2.92: Feature seenei kullanlarak ke seimi ve yuvarlatma ilemi

86

2.4.6. Flan Ekleme


Modelin iaretlenen kenarna flanlar eklemek iin kullanlr. Flange komutun altrlmasndan sonra Flange diyalog kutusu alr. Parann bir kenar iaretlenir; uzunluk ve a tanmlanr. Eer flan, seilen kenarn tmne uygulanmayacaksa, diyalog kutusundaki alt zellikler alr ve buradan istenen seenekler seilir. Varsaylan deer Edgedir. Flan seilen kenar boyunca uygulanr. Width ile bir noktadan ofset ve flann genilii tanmlanr. Offsette ise, flan iki kenardan belirli uzaklklar ile oluturulur. Bend Tangent to Side Face seenei ise, bkmenin yan yzeye teet olacan tanmlamak iin kullanlr.
ekil 2.93: Flange iletiim penceresi

ekil 2.94: Flange ileminin uygulanmas sonucu oluturulan bkme

87

2.4.7. Kenet Bkme


Deiik ekillerde kenarlarda kvrmlar elde etmek iin kullanlr. Hem komutu altrldktan sonra, diyalog kutusu alr Sac metal modelin bir kenar seilir. Type ile istenen bkme biimi iaretlenir.

ekil 2.96: Kenet bkme ilem seenekleri

Diyalog kutusundaki alt zellikler sayesinde, flan unsurunda olduu gibi, kvrmlarn tm kenar boyunca deil de, belirli bir genilikte tanmlanmas salanr. Varsaylan deer Edgedir. kvrma seilen kenar boyunca uygulanr. Width ile bir noktadan ofset ve kvrma ileminin genilii tanmlanr. Offsette ise, kvrma iki kenardan belirli uzaklklar ile oluturulur. Apply ya da OK ile kvrma modele uygulanr.

ekil 2.95: Hem diyalog penceresi

ekil 2.97: Kenet bkme ileminin Double seenei kullanlarak yaplm ekli

88

2.4.8. K Faktr Belirleme


K faktr belirleme ilemlerini yapabilmek iin, Style komutu altrdktan sonra alan Sheet Metal Styles iletiim penceresinden Flat Pattern ksmndan Modify List seilerek alacak Unfold Modify List diyalog penceresinde her bkme iin farkl K faktr deeri tanmlanabilir.

ekil 2.98: Sheet Metal Styles iletiim penceresi ve Modify List seenei

New seenei kullanarak istenildii kadar K faktr deeri tanmlanabilir. Delete seenei kullanlarak da tanmlanm olan bir K faktr deeri silinebilir. Mutlaka bir adet K faktr deeri tanmlanmaldr.

ekil 2.99: K faktr deeri girmek iin kullanlan Unfold Methot List iletiim penceresi

89

2.5. Katlarn Teknik Resimlerinin Oluturulmas


2.5.1. izim Sayfas Oluturma
Parann modellenmesi ve modellenen paralarn montaj ilemleri tamamlandktan sonra, paralarn retimlerinin yaplabilmesi iin imalat resimlerini oluturmak gerekir. stenen teknik resim grnlerinin oluturulmas, dzenlenmesi, detaylandrma konularnda CAD yazlmlar birok ara sunmaktadr. Teknik resim grnleri para ile ilikiseldir; yani parada bir deiiklik olduunda otomatik olarak o parann teknik resim grnleri de gncellenir. Ayn ey, tersi iin de geerlidir. Teknik resim grnleri ayr dosyalarda saklanr. Teknik resim ortamna ulaabilmek iin File (Dosya) mensnden, New (Yeni A) seenei seilerek karmza gelen iletiim penceresinden Standart.idw seilir ve OKa tklanr. Bylece teknik resim oluturma ortam alm olur.

ekil 2.100: New iletiim penceresi ve Standart.idwnin seilmesi

90

Yeni bir IDW dosyas atnzda, karnza izim snrlar ve antet blounu ieren bo bir sayfa gelir.

ekil 2.101: Teknik resim sayfas

Yeni sayfa kamza geldikten sonra kullanacamz kat boyutunu ve tipini belirleyebilmek iin Browser ksmndan Sheet:1in zerine sa tklanr ve alan menden Edit Sheet seilir. Karmza gelen diyalog penceresinden kt boyutlar, sayfa tipi (A3, A4 vb.) ve sayfa dzeni (Landscape(yatay), Portrait(dikey)) seilebilir.

ekil 2.102: Edit Sheet diyalog penceresinin altrlmas

ekil 2.103: Edit Sheet diyalog penceresi

91

2.5.2. Antedin Dzenlenmesi


izim sayfalarndaki antet bloklarn Title Blocks (Antet Bloklar) kontrol eder. Yeni bir dosya atnzda standarda bal olarak bir antet blou sayfaya yerletirilmi olur. Eer standart antet blounu deitirmek istersek Browser ksmndan Sheet:1 altnda, ISO ya farenin sa tuuyla tklayarak Edit Definitions (Tanml olan dzenle) seilerek dzenlenecek antet karmza gelir. Gelen antedi ihtiyalarmza gre dzenleyebiliriz ya da istersek silip kendimiz yeni bir antet izip, gerekli olan aklamalar da ekleyerek antet oluturabiliriz. Returna tklayarak grnleri elde etme ksmna dnebiliriz.

ekil 2.105: Dzenlenecek antet

ekil 2.104: Edit Definition komutunun altrlmas

ekil 2.106: Return komutu

2.5.3. Grnlerin izim Sayfasna Aktarlmas


Kat modeli oluturulmu paralarn teknik resim grnlerini oluturmak iin Drawing Views Panel ksmndan Base View (Temel Grn) komutu seilir. Karmza Drawing View iletiim penceresi gelir. File ksmnda eer parann kat modeli aksa ismi grnr yoksa Explore directories (Dizinleri aratr) seilerek grnleri karlacak parann bulunduu dizine gidilir ve oradan para seilir.

ekil 2.107: Drawing View iletiim penceresi Component ksm

92

Orientation ksmndan standart grnlerden hangi grnn alnaca belirlenebilir ya da Change view orientation (grn bakn deitir) seenei kullanlarak paraya farkl bir adan baklabilir ve bu bak grn olarak seilebilir. Style (stil) ksmnda grnteki arkada kalan kenarlarn nasl grntlenecei tanmlanr. Scale (lek) ksmnda oluturulacak grnn lei belirlenebilir. Label (etiket) oluturulan grnn isminin grnte yazlmasn salar. Options (ayarlar) ksm grn ile ilgili ayarlamalarn yapld ksmdr. rnein grnteki model llerinin otomatik olarak verilmesi, teet izgileri grnmesi, standart paralarn kesit alndktan sonra taranmamas vb. ayarlar bu ksmdan yaplr.

ekil 2.108: Drawing View diyalog mens Options seenekleri

ekil 2.109: n grnn elde edilmesi

st ve yan grnleri ele etmek iin Projected View (Grn tret) komutundan yararlanlr. Komut altrldktan sonra temel grn seilir ve daha sonra st ve yan grnlerin yerleri belirtilir. Daha sonra farenin sa tuuna baslarak alan menden Create (olutur) seilir ve grnler elde edilir. 93

ekil 2.110: Grnlerin yerleri belirlendikten sonra, grnleri oluturmak iin Create komutunun altrlmas

ekil 2.111: Parann grnnn oluturulmas

2.5.4. llendirme
Teknik resim grnlerinin detaylandrlmas iin birok seenek mevcuttur. Teknik izim notasyonlarna ulamak iin, Drawing Views Panel zerine gelin sol tu ile tklayarak alan menden Drawing Annotation Panel seeneini iaretleyin.

94

ekil 2.112: llendirme mensne ulaabilme seenei

Drawing Annotation Panel seildikten sonra llendirme yapabilmek iin gerekli llendirme ve notasyon komut seenekleri alm olur.

ekil 2.113: llendirme mens komutlar

Teknik resim grnleri elde edildikten sonra General Dimension (D) kullanlarak, llendirilme ilemi yaplabilir. 95

ekil 2.114: Oluturulan grnlerin llendirilmesi

2.5.4.1. Mutlak llendirme ileminin belirli bir referans noktasna bal kalnarak yaplmas ilemidir. Bu llendirme eklinde btn llerin balang yeri referans noktasdr.

ekil 2.115: Mutlak llendirme

2.5.4.2. Eklemeli llendirme ileminin zincirleme biimde yaplmas ilemidir. Bu llendirme ynteminde ilk lnn son noktas, onu takip eden lnn ilk noktasdr (balangcdr).

ekil 2.116: Eklemeli llendirme

96

2.5.5. Katlarn zometrik Grnlerinin izim Sayfasna Eklenmesi


Kat modeli oluturulmu paralarn teknik resim grnlerini oluturmak iin kullandmz Drawing Views Panel ksmndan Base View (temel grn) komutu kullanlarak, grnleri elde edilen parann izometrik grn de oluturulabilir. stediimiz ilemi yapabilmek iin Drawing View iletiim penceresi aldktan sonra Orientation ksmndan uygun izometrik grn seeneklerinden birini iaretlememiz gerekmektedir. Eer izometrik grnn kaplanm ekilde oluturulmasn istiyorsak Style ksmnan Shaded seenei iaretlenmelidir.

ekil 2.117: Drawig view diyalog penceresi ve izometrik grn seenekleri

ekil 2.118: Style ksmnda Shaded seenei iaretlenerek izometrik grn oluturma

97

2.5.6. Yzey Przll ve Toleranslarn Eklenmesi


retilecek paalarn teknik resim grnleri, oluturulan paralarn retimleri esnasnda, parann kullanm yerine gre yzeylerinin belli przllk deerlerinde olmas ve para geometrisinin referanslara gre belirli deerlerde olmas gerekmektedir. Bu gerekliliklerden dolay parann teknik resminde l deerleriyle birlikte yzey przllk deerleri ve ekil konum toleranslar bulunmaldr. 2.5.6.1. Yzey Przllnn Eklenmesi Yzey przll sembol yerletirmek iin Surface Texture Symbol komutu kullanlr. nce, yzey przll sembolnn atanaca yzey kenar iaretlenir, sonra da semboln yeri, sa tu mensnden Continue ile Surface Texture diyalog kutusu alr. Alan diyalog kutusunda istenen yzey przllk deerleri ve aklamalar girilerek OK baslr.

ekil 2.119: Yzey przllk sembolnn konaca kenarn seimi

ekil 2.120: Sa tu mensnden Continuenin seilmesi

98

ekil 2.121: Surface Texture diyalog kutusunda yzey przllk deerleri ve aklamalar

ekil 2.122: Yzey przllk deerinin kenara yerletirilmi ekli

2.5.6.2. Toleranslarn Eklenmesi Toleranslarn hangi referans yzeyine gre verileceini belirlemek iin referans semboln eklenmesi gerekir bunu yapmak iin de Datum Identifier Symbol komutu kullanlr. nce, referans sembolnn atanaca kenar seilir, sonra da semboln yeri ve ekli belirlenir. Sa tu mensnden Continue ile Format Text diyalog kutusu alr. Burada semboln zellikleri tanmlanr ve OK ile sembol izime yerletirilir. 99

ekil 2.123: Referans kenarn seilmesi

ekil 2.124: Referans iaretinin yer ve eklinin belirlenmesi

100

ekil 2.125: Sa tu mensnden continue ile format text diyalog kutusunun almas

ekil 2.126: Format text iletiim penceresi

101

ekil ve konum tolerans eklemek iin Feature Control Frame komutu kullanlr. nce ekil ve konum tolerans sembolnn atanaca yzeyler seilir, sonra da semboln yeri ve durumu belirlenir. Sa tu mensnden Continue ile Feature Control Frame diyalog kutusu alr. Burada semboln zellikleri tanmlanr ve OK ile tolerans sembol ve deeri izime yerletirilir.

ekil 2.127: Tolerans verilecek yzeyin seilmesi

ekil 2.128: Continue ile feature control frame diyalog kutusunun almas

102

ekil 2.129: Feature control frame diyalog penceresi seenekleri

Feature Control Frame diyalog penceresinde Sym ksmndaki seenek dmeleri iaretlendiinde, yeni bir pencere alr ve buradan ihtiyacmza uygun ekil toleranslar seilebilir.

ekil 2.130: Sym ksmndaki konum toleranslar

ekil 2.131: ekil ve konum toleransnn resme yerletirilmi ekli

103

2.5.7. zel lemler


Montaj modellerin teknik resimleri oluturulduktan sonra, montaj oluturan paralarn numaralandrlmas ve paralar ile ilgili gerekli aklamalarn yaplmas gerekir. 2.5.7.1. Montaj Numaralar Teknik resim grnlerinin numaralandrlmas iin iki farkl seenek bulunmaktadr Baloon ve Auto Baloon. Baloon komutun altrlmasndan sonra numarann balama noktas iaretlenir. Balama noktas olarak bir para kenarnn iaretlenmesi gerekiyor. Sonra numarann yeri gsterilir ve farenin sa tuuna tklanarak Continue seilir. Bu komut ile para numaralar tek tek verilir.

ekil 2.132: Numaralandrlacakparann seimi ekil 2.133: Numarann yerinin gsterilmesi

ekil 2.134: Continue le ilemin tamamlanmas

ekil 2.135: Numarann verilmi ekli

104

Auto Balon penceresi alr.

komutun altrlmasndan sonra auto baloon iletiim

ekil 2.136: Auto baloon iletiim penceresi

Select View Set dmesi aktifken, numaralandrma ileminin yaplaca grn iaretlenir.

ekil 2.137: Numaralandrma ilemi yaplacak grn

105

Grn iaretlendikten sonra, Add/Remove Components dmesi aktif duruma gelir. Bu dme aktifken, grn zerinden numaralandrlmasn istediiniz paralar seebilirsiniz. Tm paralar semek iin, pencere seim yntemini kullanabilirsiniz. Ignore Multiple Instances seili ise, ayn paralar sadece tek bir kere dikkate alnr ve numaralandrma buna gre yaplr. BOM View altndaki, Structured seenei ile ana montaj seviyesine gre numaralandrma yaplr, paralar deil, alt montajlar dikkate alnr. Parts Only ile alt montajlar olsa bile tm paralar dikkate alnr. Placement blm ise numaralarn yerleimlerini ayarlar. Around seildiinde, grnn evresine gre numaralar yerletirilir. Horizontal ile yatay olarak, Vertical ile de dey olarak numaralndrma yaplr. Offset Spacing, numaralar arasndaki mesafeyi ayarlar. Style overrides blm ise standartlardaki ayarlardan deiecek numara tiplerini ve zelliklerini ayarlar. Gerekli seimler yapldktan sonra ilem onaylanarak numaralandrma ilemi tamamlanr.

ekil 2.138: Auto baloon ile montaj numaralandrma ileminin yaplmas

106

2.5.7.2. Para Listesi Oluturma Parts List komutu para listesi retmek ve izime yerletirmek iin kullanlr. Komutun altrlmasndan sonra Part List iletiim penceresi alr.

ekil 2.139: Part List iletiim penceresi

Burada, Select View ile para listesi oluturulacak grn seilir ve bylece o grnte yer alan paralarn listesi alnr. Grn seildikten sonra listeyi grebilmek iin OK a tklanr. Eer, herhangi bir grn yok ise, montaj dosyasn gstererek, para listesi oluturulabilir.

ekil 2.140: Para listesi oluturulacak grnn seimi

107

Para listesinin konumlandrlaca yer belirlenerek, liste o blgeye farenin sol tuuyla tklanarak yerletirilir.

ekil 2.141: Para listesinin konumlandrlaca yerin seimi

ekil 2.142: Para listesinin (Part List) oluturulmu hali

Para listesinin (Part List) zerine farenin sol tuuyla ift tklayarak, para listesinin dzenlenme ilemleri yaplabilir.

108

2.5.8. Kesit Alma


Montajlarn teknik resimlerinin oluturulmas srasnda tam, yarm, kademeli ve hizal kesit grnlerin alnmasna ihtiya duyulabilir. Kesit alma ilemini yapabilmek iin

Section View (Kesit Grn) komutu kullanlr. Komutun altrlmasndan sonra ilk olarak kesiti alnacak grn iaretlenir. Bundan sonra ise kesit erisi bir doru izer gibi tanmlanr. Tam, yarm, kademeli ya da hizal kesit dorular kullanlabilir.

ekil 2.143: Kesit alnacak grnn seilmesi ve kesit izgisinin izilmesi

Kesit erisi oluturulduktan sonra sa tu mensnden Continue komutu ile devam edilir.

ekil 2.144: Sa tu mensnde Continue seeneinin seilmesi

Karmza Section View (Kesit Grn) diyalog kutusu alr. Section View diyalog kutusunda, Label ile kesit grnn etiketi, Scale lei, Style ksmnda ise grnm ayarlanr. Section Depth altndan ise kesitin derinlii tanmlanr. Ayarl olarak gelen Full seeneidir. Buradaki dier seenek Distancedr. Bununla kesit grnn derinlii tanmlanr.

109

ekil 2.145: Section View diyalog kutusu

Kesit grnn yeri gsterilir ve kesit grn izime yerletirilmi olur.

ekil 2.146: Kesit grnn izime yerletirilmi hali

110

2.5.9. Detay Grnler

Detay grnler oluturmak iin Detail View (Detay Grn) komutu kullanlr. Teknik resmi oluturulan paralarn zerinde gsterilmesi gereken kenar, ke, llendirilemeyecek kadar kk boyutlu ekiller vb. varsa o blgeleri detay grnlerle ifade etmek gerekebilir. Detail View Komutun altrlmasndan sonra detay alnacak grn iaretlenir. Detail View diyalog kutusu alr, diyalog kutusunda Label ile detay grnn etiketi, Scale ile detay grnn lei ve Style ile detay grnn grnm ayarlanr.

ekil 2.147: Detay alnacak grnn seilmesi ve Detail View diyalog kutusu

Daha sonra detay alnacak blgenin merkezi ve detay emberi ile tanmlanr. Detay grnn yeri belirlenerek grn izime yerletirilmi olur.

ekil 2.148: Detay alnacak blgenin emberinin tanmlanmas. Detay grnn oluturulmas

111

2.5.10. leklendirme
izimleri yaplan paralarn gerek llerine gre izimleri yaplr. Ancak para lleri kk veya ok byk olduu durumlarda, izilen paralarn teknik resim kdna kolaylkla yerletirilebilmesi ve izgilerin anlamlarn kaybetmeden ifade edilebilmesi iin leklendirme yapmak gerekir. leklendirme ilemini yapabilmek iin Drawing View diyalog kutusundaki, Scale (lek) ksmndan verilen lek seeneklerinden yararlanlabilecei gibi leklendirme oran farkl bir deer olarak da girilebilir.

ekil 2.149: Drawing View diyalog kutusu, Scale (lek) ksm ve hazr lek seenekleri

2.5.11. izilen Resimlerin ktsnn Alnmas


Grnleri izilen, kat modelden, yzey modelden veya montaj modelden tretilen teknik resimlerin kada ktlarn alabilmek iin File mensnden Print (yazdr) komutu ya da klavyede Ctrl + P tu birleimi kullanlr. Karmza Printing Drawing iletiim penceresi alr. Name ksmnda yazc seilir, Printing Range ksmndan kat tipi seilir, Setting ksmndan yazdrma ayarlar ayarlanr, Scale ksmndan ktnn kada nasl leklendirilecei ayarlanr. Preview ile ktnn n izlemesi yaplr, OK tuu ile kt yazcya gnderilir.

112

ekil 2.150: Printing Drawing iletiim penceresi ve seenekleri

2.6. Kalp Paralarnn Yapm Resimlerinin izilmesi


2.6.1. Parann Anmnn izilmesi
Bir sac parann anmn izebilmek iin ncelikle bklm olan sacn tarafsz eksene gre anm boyu hesaplanmaldr. Bu ilemi yapabilmek iin 1.1.6 Bklecek Parann Anm Boyunun Bulunmas konusundan yararlanrz. Para zerinde hesaplama yaplacak boylar (L1, L2 Ln) belirlenir. Daha sonra bu boylar hesaplanr. Dz olan ksmlarda hesaplama yapmaya gerek yoktur. Bkm noktalarnn boylarnn hesaplanarak dz ksmlarla toplanmas sonucu tam anm boyu ortaya kar. Buna gre burada L2, L4 , L6 ve L8nin hesaplanarak dz ksmlardaki deerlerle toplanmas gerekmektedir. Para incelendii zaman L2 = L4 ayn al (45o) yaya karlk geldikleri iin, ayn ekilde L6 = L7 onlarda ayn al yaya(90o) karlk gelmektedir.

ekil 2.151: Anm hesab yaplacak sa para

ekil 1.152: Hesaplama yaplacak boylarn belirlenmesi

113

Buna gre; L1 = 24.17 mm

45 * 3.14 L2 = L4 = * ( R1 + y * T ) L2 = L4 = * (2 + 0.33 * 2) = 2.0881mm 180 180


L3 = 25.8 mm L5 = 34,34 mm

90 * 3.14 L6 = L8 = * ( R1 + y * T ) L2 = L4 = * (2 + 0.33 * 2) = 4.1762mm 180 180


L7 = 14 mm L9 = 13 mm LT = L1 + L2 + L3 + L4 + L5 + L6 + L7 + L8+ L9 LT = 24.17 + 2.0881 + 25.8 + 2.0881 + 34.34 + 4.1762 + 4 .1762 + 14 + 13 = 123.8956 mm olarak hesaplanm olur. Parann anm ise parann anm boyu ve parann retilebilmesi iin gerekli olan geniliktir.

ekil 1.153: Sac parann anmnn oluturulmu ekli

114

2.6.2. Dii Bkme Plakasnn izimi

ekil 2.154: Dii bkme plakasnn izimi

115

2.6.3. Bkme Zmbalarnn izilmesi

ekil 2.155: Bkme zmbalarnn izilmesi

116

2.6.4. Kalp Alt ve st Plakalarnn izilmesi

ekil 1.156: Kalp alt plakasnn izilmesi

117

ekil 2.157: Kalp st plakasnn izilmesi

118

2.6.5. Klavuz Kolon ve Burlarnn izilmesi

ekil 2.158: Klavuz kolonu izilmesi

ekil 2.159: Klavuz burcunun izilmesi

119

2.6.6. Zmba Tutucu Plakasnn izilmesi

ekil 2.160: Zmba tutucu plakasnn izilmesi

120

2.6.7. Kalp Balama Sapnn izilmesi

ekil 2.161: Kalp balama sapnn izilmesi

2.7. Kalp Montaj Resminin izilmesi


2.7.1. Komple Resimlerin Tanm ve izili Amalar
Tanm: TS 8273e gre; birok paradan oluan bir btnn, paralarn bir arada, bir veya daha fazla grnte gsteren teknik resimlere Komple Resim denir. Teknikle ilgili olan herkesin, teknolojinin rettii her trl makine, cihaz, ara, gere vb. kullanan kiilerin, evrensel izgi dili olan teknik resimle bilerek veya farknda olmadan i ie olduklar bir gerektir. retimden tketiciye kadar, gerekli bilgilendirme ilevini yerine getiren teknik resmin nemi tartlamaz. reticinin veya tketicinin, bilgi edinme ve bunu kullanma zorunluluu vardr. retim aamasnda alan bir ii, ilk bilgiyi kendisine verilen ve yapt ii tanmlayan belgelerden alr. Bu nedenle ii kendisine verilen bu belgeleri yani teknik resmi anlayabilmelidir. Bilgiye eriebilme ve bilgilendirmede ilk art; uygun iletiimi, uygun iletiim aralaryla salamaktr. malat iin tm bilgiler, teknik resim zerinde bulunduuna gre ve teknik resmi bir iletiim arac olarak kullanmaya kalktmzda; paralarn tek tek veya birlikte ele alnarak, makineyi bir btn olarak incelememizi ve retebilmemizi salayacak tm bilgileri bize salamaldr.

121

2.7.2. Komple Resimleri Oluturan Grup Resimlerin izilmesi


Grup montaj resmi, ok sayda gruptan oluan komple makinelerin her grubunun ayr izilebildii resimlerdir. Byk boyutlardaki makinelerin, tezghlarn veya kalplarn montaj durumunu bir resimde gstermek, hem kat boyutu asndan, hem de anlatm bakmndan mmkn deildir. Bu nedenle bu tip makine, kalp ve tezghlar, gruplara ayrlarak grup komple (montaj) resimleri olarak izilirler.

2.7.3. Komple Resim Yaz Alanlar ( Antetler) Tanm ve Kullanm Amalar


Bir teknik resimde, paralarn retilebilmesi iin gerekli bilgilerin bir ou, yaz alan veya antet ad verilen bir blmde gsterilmektedir. Komple resimlerde yaz alan, gerekli bilgilerin verilmesi amacyla iki ayr blmde ele alnr. Bunlardan birinci blm Balk, ikinci blm ise Para Listesi olarak adlandrlr. Mhendislik ve mimarlk alanlarnda izilen projelerin ve teknik resimlerin, belirli bir dzen ve beraberlik ierisinde kullanlmas yaz alann standartlatrlmas ile mmkn olabilir. Ayrca baz bilgi ve dokmanlarn birbirleri arasnda alnp verilmesinde ve birbirleriyle karlatrlmasnda da yardmc olur. Bir balk, resim kadnn sa alt kesinde yer alr. Montaj resimlerinde ise para listesiyle birlikte kullanlr. Balk kullanma yeri ve amacna gre dzenlenebilir. Bir balkta yer almas gereken bilgiler aada verilmitir. Kurumun ad ve sembol Resim numaras Parann veya iin ad izilen resmin lei izilen resimle ilgili tarihler Sorumlu kiilerin adlar ve soyadlar Sorumlu kiilerin imzalar

ekil 2.162: Komple resim yaz alan ve para listesi

122

2.7.4. Komple ve Grup Resimlerinin izilmesi


2.7.4.1. Genel Resim Kurallar Montaj edilmi paralarn birbirine temas eden snrlar tek bir izgi ile ifade edilir (gsterilir). ki para arasnda boluk varsa ve bu boluun ifadesi sistemin anlalmas iin gerekli ise komu paralarn snrlar ayr ayr izilir. Montaj resimlerine genel olarak l verilmez. Sadece sistemin kaplad alann, hacmin bilinebilmesi iin snr izgiler( en byk ller ) verilir. Bu ller sistemin ambalajlanmasnda veya bir yere montajnda gerekli alann bilinmesinde faydaldr. Sistem iindeki hareketli paralar makinenin alma eklini daha anlalr klyorsa hareketin deiik konumlarnda kesik izgiler ile belirtilebilir. Montaj resminin izimindeki esas ama sistemin ileyiini ve paralarn takl srasn aklamak olduundan; paralar zerindeki ince ayrntlarn montaj resmine tanmasna gerek yoktur.

2.7.4.2. Grnler Komple resimler istenilen sayda grnle izilebilir. Montaj iin gerekli bilgiyi veriyorsa ve sistemdeki tm paralar gsteriyorsa tek bir grnte yeterli olabilir. Baknz: Temel teknik resim dersi. 2.7.4.3. Kesitler Komple resimler, sistemin i ksmlarndaki paralarn takl ekillerini gstermek iin kesit alarak izilebilirler. Kesit alnan komu paralarn tarama ynlerinin zt ynl olmasna dikkat edilir. ayet paralar ok ince kesitli ise ii taranmaz; tamamen doldurulur. Paralarn boyutu bydke tarama skl seyrelir. Paralar kldke tarama izgileri sklar. 2.7.4.4. lekler Komple resimler; kullanma amacna veya anlatm imknlarna gre belirlenen resim paftalarna, en uygun lekle izilir. TS 3532ye gre lekler yledir: Gerek lek; 1:1 Kltme lekleri; 1:2, 1:5, 1:10, 1:20, 1:50, 1:100 Byltme lekleri; 2:1, 5:1, 10:1 Resim yukardaki leklerden biriyle izilir ve kullanlan lek, lek ksmna yazlr. 2.7.4.5. izgiler Detay resimlerini izmekte kullandnz izgi tipleri montaj resimlerinde de kullanlr. Bununla birlikte kesik izgi (grnmez kenarlar) mmkn olduunca kullanlmaz. Baknz: Temel Teknik Resim Dersi modl. 123

2.7.4.6. Numaralandrma Kurallar Komple resmi oluturan btn paralara montaj( taklma) srasna gre numara verilir. Numara ykseklii resmin byklne gre deiir. Gze ho gelecek bir yaz byklnn seimine dikkat edilir. Numaralar yatayda ve deyde ayn hizaya gelecek ekilde dzenlenir. Numaralar ifade ettii para ile ince bir izgi araclyla belirtilir (numara izgisi). Kesit alnarak izilmi resimlerde numara izgileri tarama izgileri ile karabilir. Bunu nlemek iin numara izgilerinin sonuna kk daireler izilir. Numara izgileri yatay veya dikey yaplmazlar. Numaralandrma her bir para iin sadece bir kez yaplr. Ayn parann deiik grnlerine numara verilmez. Sistemde kullanlan ve birbirinin tpatp ayns olan ok saydaki paradan sadece bir tanesine numara verilir. Bu paradan ka adet kullanld antet ksmndaki adet stununda belirtilir.

ekil 2.162: Montaj numaralarnn bykl ve dzeni

2.7.4.7. Resim Numaras Verme Komple bir sisteme ve detaylarna ait izilen resimlere, birer resim numaras verilmelidir. Bu numaralama, kurumlarn oluturaca sistemlere gre yaplr. Numaralama ilemleri, aadaki genel esaslara uygun olmaldr. Kurumun hazrlad resimler, kendi aralarnda snflandrlmak zere numaralandrlr. Numaralama iin, ardk saylar elde edecek bir kural bulunmaldr. Herhangi bir para, eitli makinelerde kullanlsa dahi, ayn resim numarasn tamaldr. Bir deiime urayan para, gerek boyut gerekse biim bakmndan eski grevini aynen yapabilecekse, numaras deitirilmeden kullanlmaldr. Numaralarn sistemli olarak verilebilmesi iin bir izelge tutulmaldr. Herhangi bir sisteme ait resimlere resim numaras verilirken, ondalk sistemin kullanlmas ve bu sistemin oluturulmas 2.163te grld gibi yaplr. 124

1
Ana Numara

2
Grup Numaras

3
Organ Numaras

4
Para Numaras

M99

00

M99 - 0 - 0 - 00
ekil 2.163: Bala yazlan resim numaras

Ana numara: Komple resme, makinenin tipi ve byklyle ilgili lleri, retim yl veya retim sra numarasn gsteren rakam veya harflerle ifade edilmek zere, ana numara verilir. Dier rakamlar pe pee sralanr., Grup numaras: Kompleyi oluturan grup says; 1-9 arasnda olursa; tek rakam ( 0 ) 10-99 arasnda olursa; iki rakam ( 00) 100- 999 arasnda olursa; rakam ( 000 ) bir numara verilir. Organ numaras: Gruplar meydana getiren organ says; 19 arasnda olursa; tek rakam ( 0 ) 1099 arasnda olursa; iki rakam ( 00) 100- 999 arasnda olursa; rakam ( 000 ) bir numara verilir. Para numaras: Organlar, gruplar veya kompleyi meydana getiren para says iin yukarda bahsedilen numaralandrma sistemi aynen uygulanr.

125

2.7.4.8. Komple (Montaj ) Yaz Alan (Antet) lleri, izim ve Doldurma Kurallar Say: Parann sistemde ka tane kullanldn belirtir.( Resim zerinde sadece bir tanesine numara verilir) Parann ad: Parann adn gsterir. Buradaki isim parann detay resmindeki isim ile ayn olmaldr. ayet stunda yer varsa hazr bulunan standart elemanlarn gsterimleri de burada yaplabilir. r: Alyen civata m8x50. Montaj nu: Parann sisteme takl srasn gsterir. zellikle karmak sistemlerde baz paralarn srasna uygun montaj edilmemesi daha sonra montajna engel olabilir. Gere: Malzeme olarak da yazlabilir. Parann hangi malzemeden yapldn gsterir. Detay nu: Parann detay resminde hangi resim numarasn tadn gsterir. Hazr alnan (standart ) paralar iin detay nu verilmez, stun ksa bir izgi ile kapatlr. Aklama: Para ile ilgili ksa bilgiler verilebilir; sertletirme, kaplama , boyama ilemleri veya parann ham boyutlar vb. gibi. Arlk: Parann arl yazlr.
izen ve Kontrol Eden Kiilerin; Adlar, izim ve Kontrol Tarihi ve mza yeri Yaz Ykseklii 2,5 veya 3,5 mm olmaldr.

Para Saysnn Yazlaca Alan Yaz Ykseklii 2,5 veya 3,5 mm olmaldr.

Kurum Adnn Yazlaca Alan Yaz Ykseklii 3,5 mm olmaldr. Kurum Amblemi

lein Yazlaca Alan Yaz Ykseklii 5 mm olmaldr.

in Adnn Yazlaca Alan Yaz Ykseklii 5 mm olmaldr.

Resim Numarasnn Yazlaca Alan Yaz Ykseklii 5 mm olmaldr.

ekil 2.164: Balk ksm, lleri, yazlacak bilgiler ve yaz ykseklikleri (TS 7015e gre)
Para saysnn yazlaca alan Para ad ve zelliklerinin yazlaca alan Resim veya Standart Numarasnn yazlaca alan Para Numarasnn yazlaca alan Para Malzemesinin yazlaca alan Aklamalarn yazlaca alan

ekil 2.165: Para Listesi, lleri ve Yazlacak Bilgiler (TS 7015e gre)

126

Para listesinde olan resim numaras veya standart numaras olan ksma; para standart makine eleman ise standart numaras yazlr. standart deilse montajn resim numarasnn son ksmna montaj (para) numaras eklenerek bir resim numaras verilir.

2.8. Katlarn Bilgisayar Ortamnda Montaj


Oluturulmu kat model paralarn montajlarnn yaplabilmesi iin kullanlacak programda Assembly (montaj modelleme) ksmna geilmelidir. Assembly ortamn aabilmek iin de programn almas srasnda veya programda alrken File (dosya) mensnden, New (yeni a) seenei seilerek karmza gelen iletiim penceresinden Standart.iam seilir ve OKa tklanr. Bylece montaj modelleme ortamna ulalr.

ekil 2.166: New iletiim penceresi ve Standart.iamn seimi

ekil 25.167: Assembly (montaj modelleme) ortam

127

2.8.1. Katlarn Montaj Ortamna Alnmas


Montaj modelleme ortam aldkta sonra izilmi olan kat model paralar bu ortama alabilmek iin Assembly panelden Place Component (Para ar) komutuna tklanarak veya montaj ksmndayken klavyeden P harfine baslarak para arma iletiim penceresi karmza gelir. Buradan montajda kullanlacak paralar seilerek montaj ortamna tek tek arlr ve montaj ortamna istenilen adette alnabilir.

ekil 2.168: Place component komutunun altrlmas

ekil 2.169: Para seim iletiim penceresi

Montaj modelleme ortamna paralar dorudan Windows gezgininden de alabiliriz. Yapmamz gereken sadece paralarn bulunduu ortama girmek ve orada bulunan paralar alp montaj modelleme penceresine brakmak.

ekil 2.170: Windows gezgininden yararlanarak parann montaj ortamna braklmas

2.8.2. Standart Birletirme Elemanlarnn Montaj Ortamna Alnmas


Standart makine elemanlarn montaj ortamnda kullanabilmek iin yeniden izilmelerine gerek yoktur. Kullanlan programdaki standart paralar ktphanesinden ihtiya duyulan paralar arlabilir. Standart paralar ktphanesine ulaabilmek iin Assembly panelden Content Center komutu seilerek veya Tools Mensnden Content Center seeneinden yararlanlr.

128

ekil 2.171: Content Center komutunu altrmak iin yaplmas gereken ilemler

Komut altrldktan sonra karmza Content Center (standart paralar ktphanesi) gelir.

ekil 2.173: Standart paralar ktphanesi iletiim penceresi

htiya duyulan paralar standardna ve zelliklerine gre seilir ve nsert dmesine baslarak montaj ortamna alnr.

129

ekil 2.174: Para semek ve montaj ortamna aktarmak iin kullanlacak iletiim penceresi

Bir paradan gerekli olan adet kadar para montaj ortamna alnabilir v ekrana farenin sa tuuna baslarak allan menden done denerek para alm tamamlanr. Duruma gre baka standart paralara da ihtiya duyulursa ayn ekilde onlar da montaj ortamna alnabilir.

ekil 2.175: Standart para almnn yaplmas ve Doneyi seerek komutun sonlandrlmas

130

2.8.3. Montajn Yaplmas ve likilendirilmesi


Montaj dosyasnda, montaj oluturan paralar topladktan sonra montaj ilikilendirilmelerini kullanarak bileenlerin konumlarn tanmlayabilirsiniz. Bu blmde montaj snrlamalarn ve nasl kullanldklarn greceiz. Montaj snrlamalar paralarn hareket serbestliini drr, onlar birbirlerine gre konumlar. Geometrisini deitirdiiniz paralar, montaj snrlamalar sayesinde paralarn montaj ierisindeki konumlar korunur.

ekil 2.176: Montajda paralarn ilikilendirilmesi ve montajn tamamlanmas

2.8.4. likilendirilmelerin Tanmlanmas


Bir montajn oluturulmasnda kullanlabilecek montaj snrlamalar unlardr: Mate (akma), angle (a), tangent (teet) ve nsert (yerletirme). Montaj snrlamalar iin Place Constraint (likilendirme) komutu kullanlr.

Place Constraint komutun altrlmasndan sonra Place Constraint diyalog kutusu alr. Komutu altrabilmek iin ikona tklanr veya klavyeden C tuuna basmak yeterlidir.

ekil 2.177: Place Constraint diyalog kutusu

131

Assembly blmnde montaj snrlamalar yer alr. Selections altnda hangi parann seilecei gsterilmektedir. Hemen yanndaki yer iaretlenirse, snrlamalarn tanmlanmasndan nce parann iaretlenerek seilmesi salanr. Solutions altndaki seenekler ise snrlamalara gre farkllk gsterir. Type varolan montaj snrlamalarn gsterir. Snrlamann tanmlanmasnda para zerine gelindiinde, seilebilecek nesneleri klandrr ve snrlamann etkileme ynn grafik olarak gsterilir. Sol tua basldnda klandrlm olan bu yzeyi/kenar/noktay seebilirsiniz.

ekil 2.178: Seilen yzey ve etkileme yn

Mate (akma) snrlamas

Mate snrlamas seilen yzeyleri aktrmak iin kullanlr. Mate snrlamasnda Solution ksmnda seilebilecek iki seenek bulunur: Mate (akma) yzeyleri karlkl olarak aktrr. Flush (e dzlemsel duruma getirme) iki yzeyi yan yana getirerek aktrr.

ekil 2.179: Mate akma snrlamas ve seenekleri

Mate snrlamas ile yaplabilecek ilikilendirilmeler ise yle verilebilir. 132

Dzlemlerin veya yzeylerin ilikilendirilmesi Mate seenei kullanlarak dzlem veya yzeylerin ilikilendirilmesinde iki yzey seilerek, yzeylerin birbiriyle karlkl olarak akmas salanr.

ekil 2.180: Mate ilikilendirilmesi seeneinde Mate artnn kullanlmas ve yzeylerin karlkl olarak aktrlmas

Flush seeneinde ise seilen dzlemler hizalanr (e dzlemsel duruma getirilir) ya da dzlemlerin yzey normalleri ayn ynde olur. Flush sadece dzlemler iin kullanlabilir.

ekil 2.181: Mate ilikilendirilmesi seeneinde Flush artnn kullanlmas ve yzeylerin e dzlemsel duruma getirilmesi

Her iki tip iin de bir offset deeri verilebilir. Ofset deeri akan yzeyler arasndaki mesafeyi tanmlar. Eksenlerin ilikilendirilmesi

Mate seenei ile silindirik paralarn eksenleri de aktrlabilir. Bunun iin Mate artnn seili olmas gerekmektedir. likilendirilecek eksenler veya silindirik yzeyler seilerek eksenlerin akmas salanr.

133

ekil 2.182: Mate ilikilendirilmesi seeneinde Mate artndan faydalanarak eksenlerin veya silindirik yzeylerin eksenlerinin aktrlmas

Noktalarn aktrlmas Mate seenei kullanlarak noktalar da birbiri ile ilikilendirebiliriz. Bunun iin Mate artnn seili olmas gerekmektedir. likilendirilecek noktalar seilerek akmas salanr.

ekil 2.183: Mate ilikilendirilmesi seeneinde Mate artndan faydalanarak noktalarn aktrlmas

Angle (a) snrlamas

Paralarn yzeyleri ya da kenarlar arasndaki ay tanmlar. Paralar arasnda a snrlamas tanmlanrken, dzlemler, eksenler ya da kenarlar seilebilir. ki parada seilen geometri tipi ayn olmak zorunda deildir. rnein, bir parann dzlemi ile dier parann ekseni arasnda bir a snrlamas tanmlanabilir. Solution altndaki dmeler, seilen geometrilerdeki ynn deitirilmesini salar. Angle ksmna istenen a girilerek paralar arasnda a deeri tanmlanabilir.

ekil 2.184: Angle akma snrlamas ve seenekleri

134

ekil 2.185: Angle ilikilendirilmesi faydalanarak paralar arasnda a ilikisinin tanmlanmas

Tangent (teet) snrlamas Yzeylerin birbirine gre teet duruma gelmesini salar. En azndan bir yzey dzlemsel olmamaldr. Ofset ksmna deer girilerek teet yzeyler arasnda mesafe tanmlanabilir. Teetlik durumu yzey normallerine gre iki ekilde tanmlanabilir: Inside (iten teet) Outside (dtan teet) Teetlik artnn durumunu Solition ksmndan seerek belirleyebiliriz.

ekil 2.186: Angle akma snrlamas ve seenekleri

Inside (iten teetlik durumu) Belirtilen yzeyler seilir ve art olarak Solution ksmndan Inside (iten teetlik) durumu iaretlenerek istenen sonu elde edilir.

ekil 2.187: Inside (iten teetlik) artnn gerekletirilmesi

135

Outside (dtan teetlik durumu) Belirtilen yzeyler seilir ve art olarak Solution ksmndan Outside (dtan teetlik) durumu iaretlenerek istenen ilikilendirilme elde edilir.

ekil 2.188: Outside (Dtan Teetlik) artnn oluturulmas

Insert (yerletirme) snrlamas Bir parann dairesel kenar ile dier bir parann dairesel kenar e merkezli ve e dzlemsel olarak aktrlr. Bu snrlamadaki ofset deeri, akan iki yzey arasndaki mesafedir. Yerletirme snrlamasnn seenekleri iki eittir: Opposed (ters ynl) ynler kar karya gelir. Aligned (e ynl) ynler bir birine gre hizalanr.

ekil 2.189: Insert (yerletirme) snrlamas ve seenekleri

ekil 2.190: Insert (Yerletir) artnn uygulanmas

136

Motion (hareket) snrlamas

Motion (hareket) snrlamas, montaj bileenleri arasndaki hareketi tanmlamak iin kullanlr. Type altnda iki seenek bulunmaktadr. Rotation (dndrme) iki silindirik para arasnda dnme hareketi oluturmak iin kullanlr. Paralar birbirlerine gre Forward (ayn ynl) veya Reverse (zt ynl) dndrlebilir. lk seilen para ikinci seilene gre belli bir oranda hareket eder. Ratio ile paralar arasda dnme oran tanmlanr. Daha ok dili arklar gibi paralarda uygulanr.

ekil 2.191: Motion ksmnda Rotation artnn uygulanma seenekleri

ekil 2.192: Rotation (dndrme) artnn uygulanmas

Rotation Translation (dndr ilerle) paralardan biri dairesel hareket yaparken dierinin dorusal hareket yapmasn salamak iin kullanlr. Paralar birbirlerine gre paralar birbirlerine gre Forward (ayn ynl) veya Reverse (zt ynl) hareket ettirilebilir. lk seilen para bir tam 137

dnme hareketi yaptnda dier para Distance ile belirtilen miktar kadar hareket eder. Dili ark ve kramayer dili gibi elemanlarda uyulanr.

ekil 2.193: Motion ksmnda Rotation Translation artnn uygulanma seenekleri

ekil 2.194: Rotation Translation artnn uygulanmas

Transitional (Geme) Snrlamas Transitional snrlamas, bir silindirik yzey ile baka bir parann yzeyleri zerindeki gei hareketini tanmlar. Snrlama tanmlandktan sonra, silindirik para hareket ettiinde yzeyler arasndaki temas korunur. Bir kamn bir cepteki hareketi olarak dnlebilir. 138

ekil 2.195: Transitonal artnn iletiim penceresi

ekil 2.196: Transitonal artnn uygulanmas

139

2.8.5. Montajn Analizi


Yaplan montajda paralar arasnda akmalar olup olmadn inceleyebiliriz. Bylece oluturduumuz modelde akmalar varsa bunlar dzeltme yoluna gideriz. komutu akma analizini yapabilmek iin Tools mensnden kllanlr. Komutun altrlmasndan sonra akma analizinde kullanlacak paralarn seilebilmesini salayan Interference Analysis diyalog kutusu alr. Analizi yaplacak paralar seilir ve OK ile analiz balatlr. Eer akma bulunursa, program akan hacmi geici olarak klandrr. Bir diyalog kutusu yardmyla da akan paralar, hacmi ve akan eksenlerdeki akma miktarlarn belirtir. stenirse, akma bilgileri kopyalanp baka bir belgeye yaptrlabilir veya kts alnabilir.

ekil 2.197: Interference Analysis diyalog penceresi

ekil 2.198: akan yzeylerin klandrlmas ve akma hacminin deeri

140

2.9. Kalp Komple (Montaj) Resminin izilmesi


2.9.1. Kalp st Grnnn izilmesi

ekil 2.199: Kalp st grnnn izilmesi

141

2.9.2. Kalp Alt Grup Grnnn izilmesi

ekil 2.200: Kalp alt grup grnnn izilmesi

142

2.9.3. Kalp st Grup Grnnn izilmesi

ekil 2.201: Kalp st grup grnnn izilmesi

143

2.9.4. Komple (Montaj) izimin Numaralandrlmas

ekil 2.202: Kalp komple resminin numaralandrlmas

144

2.9.5. Yaz (Antet) Alann izilip Doldurulmas

ekil 2.203: Komple resim yaz alannn ve para listesinin doldurulmas

145

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

LEM BASAMAKLARI

NERLER
Gerekli olan yapm resmi izim bilgilerini kullanarak bir kalbn izilmesi iin gerekli olacak, izim kurallarndan yararlanarak kalp resmini iziniz. Gerekli olan kalp resimleri tamamlandktan sonra, resimle ilgili yaz alanlarn doru biimde doldurunuz. boyutlu kat modelleme ortamna geerek, kalp paralarnn kat model ile modelleme ilemini yapnz. Montaj modelleme ortam alr. Kat model paralar Assembly panelden Place Component (Para ar) komutuna tklanarak veya montaj ksmndayken klavyeden P harfine baslarak arlabilir. Paralar dorudan windows gezgininden de montaj ortamna alnabilir.. Montajn oluturulmasnda kullanlabilecek artlar belirleyiniz. Mate (akma), Angle (A), Tangent (Teet) ve Insert (Yerletirme). Montaj snrlamalar oluturmak iin Place Constraint (likilendirme) ve komutu kullannz. Place Constraint komutunu

Kalp montaj resmini izmek

Yaz alanlarnn doldurulmas boyutlu kat modelleme

Katlarn montaj ortamna alnmas

Elemanlarn ilikilendirilmesi montajn yaplmas

altrabilmek iin ikona tklanr veya klavyeden C tuuna basmak yeterlidir.

146

Drawing Views Panel ksmndan Base View (Temel Grn) komutu seilerek istenen parann grn ilk sayfasna arlabilir. st ve yan grnleri elde etmek iin Projected View (Grn Tret) komutu kullanlmal. Section View (Kesit Grn)

Grnlerin aktarlmas

izim

Kesit alnmas

Sac paralarn izimi

izilen resimlerin ktsnn alnmas

komutu kullanlmal. Kesiti alnacak grn iaretlenmelidir. Alnacak kesit tipine karar verilmeli (Tam, yarm, kademeli ya da hizal kesit). Kesit dorultusu belirlenmeli. Kesit grnn yeri belirlenmeli. Sac para izim ortamna geerek, retilecek olan sac parann izimini yapabilir, parann anmn alabilirsiniz. File Mensnden Print (Yazdr) komutu ya da klavyede Ctrl + P tu birleimi kullanlabilir. Printing Drawing iletiim penceresinde. Name ksmnda yazc seilmeli. Printing Range ksmndan kat tipi seilmeli ve Setting ksmndan yazdrma ayarlar ayarlanmaldr. Scale ksmndan ktnn kada nasl leklendirilecei ayarlanbilir. Preview ile ktnn n izlemesi yaplr, OK tuu ile kt yazcya gnderilir. Para retmek iin yaplacak kalbn, komple resmi izilerek, numaralandrlmal ve para listesini doldurmalsnz.

Kalplarn komple resimlerinin izilmesi

(montaj)

147

PERFORMANS DE ERLEND RME PERFORMANS DE ERLEND RME


Aada resmi verilen parann sac modelini oluturarak, anmn elde ediniz ve imalatn yapabilmek iin gerekli olan bkme kalbn iziniz

Kalnlk: 2mm
ekil 2.204: Sac para

AIKLAMA: Aada listelenen davranlar gzlediyseniz EVET, gzleyemediyseniz HAYIR, stununda bulunan kutucua (+) veya (-) iareti koyunuz.

DEERLENDRME KRTERLER
1 2 3 4 5 6 Paray sac model ortamnda izebildiniz mi? Parann anmn alabildiniz mi? Parann retimi iin gerekli bkme kalbn boyutlu kat model olarak izebildiniz mi? izilen kalp paralarnn bilgisayar ortamnda montajn yapabildiniz mi? izdiiniz kalbn teknik resim grnlerini oluturabildiniz mi? Kalbn para listesini oluturabildiniz mi?

Evet

Hayr

DEERLENDRME Eer faaliyette gzlediiniz eksiklik varsa, faaliyete tekrar dnp retmeninize danarak bunlar tamamlaynz. 148

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME


Aada verilen lme deerlendirmede; oktan semeli lme deerlendirme kriteri uygulanmtr. 1. ki veya daha fazla geometrik ekil arasnda kat model oluturmak iin hangi komut kullanlr? A) Extrude B) Loft C) Sweep D) Revolve Standart makine elemanlarn montaj ortamna almak iin hangi seenek kullanlr? A) File mensnden Content Center seilir. B) Tools mensnden Content Center seilir. C) View mensnden Content Center seilir. D) Edit mensnden Content Center seilir. Bilgisayarda teknik resim ortamnda komple resimlere otomatik numara vermek iin hangi komut kullanlr? A) Baloon B) View C) Auto Baloon D) Section view Grnlerin izim sayfasna aktarlmas iin hangi seenek kullanlr? A) Section view B) Detail view C) Base view D) Projected view Aadaki seeneklerden hangisi kesit alma komutunu ifade etmektedir? A) 6. B) C) D)

2.

3.

4.

5.

Aadakilerden hangisi teknik resme ekil ve konum tolerans eklemek iin kullanlr? A) B) C) D)

DEERLENDRME Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz ve doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevapladnz konularla ilgili renme ve uygulama faaliyetlerini tekrarlaynz. 149

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME


Aada teknik resmi verilen sac parann: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Sac model ortamnda izimini yapnz Sac parann anmn alnz. Paray oluturmak iin gerekli kalbn tasarmn yapnz. Kalb oluturan paralar boyutlu kat model olarak iziniz. Kat model paralarn bilgisayar ortamnda montajn yapnz. izilen kalbn teknik resimlerini bilgisayar ortamnda oluturarak teknik resim yaz alanlarn doldurunuz. izilen kalbn komple resmini bilgisayar ortamnda oluturarak para numaralarn veriniz ve para listesini oluturunuz.

ekil 2.205: Sac metal para

150

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI


RENME FAALYET1 CEVAP ANAHTARI
1 2 3 4 5 6 B D B A D A

RENME FAALYET2 CEVAP ANAHTARI


1 2 3 4 5 6 B B C C B A

151

KAYNAKA KAYNAKA
Ataimek S., Kesme Delme ve Bilimum Biimlendirme Kalplar, Bursa 1977. AUCKLAND J.L. Duncan, S.J. Hu Ann ARBOR, Mechanics of Sheet Metal Forming, 2002. Autodesk Inventor 11 Getting Started. Autodesk Inventor 11 Users Guide Bedford D.D., M.R. Henderson, P.M. WOLFE, Computer ntegrated Design and Manufacturing, McGrawn Hill Inc. Singapore 1991. BANACH D.T., Travis JONES, Alan J. KALAMEJA, Autodesk Inventor 9 Essentials Plus, Autodesk Press, CANADA 2004. GLER Ali Osman, Hasan Altay, smal Meydan, Soner Okur, TS-SO 9001 Kalite Gvence Sitemleri ve Talal retimde Uygulanabilirlii, Yaynlanmam Bitirme Tezi, stanbul 1999. GLER Ali Osman Tophane Endstri Meslek Lisesi Kalp Blm, CAD ve CNC Ders Notlar, Bursa 2004. GROOWER E.W., J.R. Zimmers, CAD/CAM: Computer Design and Manufacturing, Prestice-Hall International Editions, UK 1992. GUNE A. Turan, Pres Takmlar Kesme Bkme ekme Kalplar, TMMOB, Yayn Nu.94 KALPAKJIAN S., Manufacturing Engineering and Technolojy, AddisonWesley Publising Company, NewYork, USA 1990. NALBANT M., AutoCAD ve Mechanical Desktop ile izim Teknikleri ve Modelleme, Beta yaynevi, stanbul 2004. OSTERGAARD D. Eugene, Temel Kalp Yapm, eviri, Ankara 1969. Pathtrace Engineering System EdgeCAM User Guide, UK 2005. Saysal Grafik, Mekanik letiim Dergisi Saysal Grafik, Autodesk Inventor 11 Tantma Ve Kullanma Klavuzu, 2006 UZUN brahim, Yakup Erikin, Sac Metal Kalpl, MEB, stanbul, 1994. WILSON W. Frank, Die Design Handbook, New York, 1955. 152

YELBEY brahim, Bar Yelbey, Kalp Konstruksiyonu ve Kalp Yapm, Bursa, 2002. ZEID I., CAD/CAM Theory and practice, McGrawn Hill Inc. Singapore 1991. The Engineerring Department Consulting Firm, Autodesk Inventor 10 Deluxe Bundle, 2005. www.autodesk.com www.amada.com/products/tooling/techinfo/rg/rgABCtoc.htm www.cadem.com.tr www.cadokulu.com/forum www.catia.com www.cimco-software.com www.mecsoft.com www.delcam.com www.deskcnc.com www.deskeng.com/articles/00/Sept/rg_mcad/main.htm www.edgecam.com http://www.engineersedge.com/sheet_metal.htm www.grupotomasyon.com.tr www.kacaju.de www.lehisheetmetal.com/1_e_bend.htm www.istmak.com www.marelmakina.com www.mastercam.com http://nsmwww.eng.ohio-state.edu/BendingOverview/index.html www.openmind.de www.ptc.com/products/sw_landing.htm www.sayisalgrafik.com.tr www.sdodson.com www.ugs.com www.zirve-yazilim.com

153

You might also like