T.C.

MLL ETM BAKANLII

MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN GLENDRLMES PROJES)

MAKNE TEKNOLOJS BKME KALIPLARI 2

ANKARA 2006

Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller;

Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr). Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr. Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir. rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulaabilirler. Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr. Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda satlamaz.

NDEKLER NDEKLER
AIKLAMALAR ....................................................................................................................ii GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET1 .................................................................................................... 3 1. KALIP PARALARININ LENMES.............................................................................. 3 1.1. CAM Programlar Kullanarak CNC Frezede leme .................................................... 3 1.1.1. lenecek Parann izimi veya Hazr Para Dosyasnn Almas ....................... 4 1.1.2. CAM Programnn Seimi ve Parann Aktarlmas.............................................. 4 1.1.3. Ktk (Stok) Sfr ve Referans Noktalarnn Belirlenmesi.................................. 10 1.1.4. leme Yntem ve eidinin (Kaba, Fini, Kontur) Seilmesi............................ 11 1.1.5. lem Yaplacak Yzeylerin Belirlenmesi (Seilmesi) ........................................ 12 1.1.6. Kesici Takmlarn Seilmesi................................................................................ 13 1.1.7. Takm yollarnn Oluturulmas ........................................................................... 18 1.1.8. Oluturulan Takm Yollarna Gre NC Kodlarnn retimi (Post Processing) ... 19 1.1.9. Program Similasyonu........................................................................................... 20 1.1.10.Oluturulan NC Kodlarnn Makineye Aktarlmas ............................................ 20 1.1.11. CNC Freze (Dik Ileme) Makinesinde Ileme................................................... 22 1.2. CNC Tel Erozyon Makinesi........................................................................................ 22 1.2.1. CNC Tel Erozyon Makinesinde Gvenli alma Kurallar ............................... 23 1.2.2.CNC Tel Erozyon Makinesi eitleri................................................................... 24 1.2.3.CNC Tel Erozyon Makinesinde Kullanlan Kontrol Trleri ................................ 24 1.2.4.CNC Tel Erozyon Makinelerinde Kullanlan Eksenler ........................................ 25 1.2.5. CNC Tel Erozyon Makinelerinde Kullanlan Programlama eitleri ................. 26 1.2.6. CNC Tel Erozyon makinelerinde kullanlan tel eitleri..................................... 26 1.2.7. CNC Tel Erozyon Makinesi in Basit Programlarn Yaplmas......................... 28 1.3.Kalp Alt Grubunu leme............................................................................................ 33 1.3.1. Dii Bkme Plakasn (Zmba ) leme................................................................ 33 1.3.2. Alt Kalp Plakasn leme ................................................................................... 33 1.3.3.Klavuz Kolonlarn leme................................................................................... 33 1.3.4.karc Sistem ve Elemanlarn leme................................................................ 34 1.3.5.Dayamalar (Yerletirme Elemanlarn) leme .................................................... 35 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 36 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 38 RENME FAALYET- 2 .................................................................................................. 40 2. KALIP ST GRUBUNU LEME ................................................................................... 40 2.1. Bkme Zmbasn leme ............................................................................................ 40 2.2. Zmba Tutucu Plakasn leme................................................................................... 40 2.3. Kalp st plakasn ileme ........................................................................................... 41 2.4. Klavuz Kolon Burlarn ve Tutucular leme.......................................................... 41 2.5. Drc Sistem ve Elemanlarn leme ................................................................... 42 2.6. Kalp Balama Sapn leme...................................................................................... 42 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 44 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 46 MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 48 CEVAP ANAHTALARI........................................................................................................ 49 KAYNAKA ......................................................................................................................... 50 i

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK 521MMI149 Makine Teknolojisi Endstriyel Kalp Bkme Kalplar 2 Bkme Kalplar alt ve st grup paralarn imalat resimlerine uygun olarak ileyebilmek iin hazrlanm renme materyalidir. 40/32 Temel malat lemleri Dersi modln alm olmak Kalb oluturan alt ve st grup paralarn ilemek. Genel Ama Bu modl ile gerekli bilgileri alp uygun ortam ve ara gereler salandnda bkme kalplarnn tm paralarn yapm resimlerine uygun olarak ileyebileceksiniz. MODLN AMACI ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI LME VE DEERLENDRME Amalar Bkme kalb alt grup paralarn imalat resimlerine uygun ileyebileceksiniz. Bkme kalb st grup paralarn imalat resimlerine uygun olarak ileyebileceksiniz.

CAD-CAM laboratuar, CNC torna, CNC tel erozyon, temel imalat atlyesi ve gereleri ilenecek kalp malzemeleri ve kalp imalat resimleri Bu modl program sresince yapm olduunuz renme ve uygulama faaliyetleri sonunda belirlenen lme ve deerlendirme yntemleriyle kendinizi test ederek bilgilerinizi kontrol ediniz.

ii

GR GR
Sevgili renci, lkemizde kalplk sektr hem eitim-retim hem de sanayi dallarnda hzla gelimektedir. Tasarm, ok sayda retim, zde para retimi, denildiinde akla ilk gelen sektrdr kalplk. Bkme kalplar sac metal kalplnda nemli bir yere sahiptir. Tasarmlar, imalat ve montajlar dier sac metal kalplar modllerinde anlatlan konulara gre daha kolaydr. Bu modl tamamlandnda bkme kalbnn alt grup paralarn ve st grup paralarn CAD-CAM programlar kullanarak CNC tezghlarda imalat resimlerine uygun ekilde ileyebileceksiniz. Eitiminizi baar ile tamamladnzda sanayinin ihtiya duyduu, konusunda bilgi ve beceriye sahip, nitelikli eleman gcn oluturacaksnz.

RENME FAALYET1 RENME FAALYET1

AMA
Bkme Kalb alt grup paralarn imalat resimlerine uygun ekilde CAD-CAM programlar kullanarak CNC tezghlarda ileyebileceksiniz.

ARATIRMA
CAD-CAM programlar hakknda bilgi toplayarak arkadalarnza konu hakknda bilgi veriniz. Bkme kalplar komple ve imalat resimlerini aratrarak bulduunuz resimleri snfa getirerek arkadalarnza bilgi veriniz.

1. KALIP PARALARININ LENMES

1.1. CAM Programlar Kullanarak CNC Frezede leme
CNC freze makinesinde gvenli alma yntem ve kurallar CNCde almaya balamadan nce ya ve soutma svs seviyeleri kontrol edilmeli Tezghta bir uyar olup olmadna baklmal Programdaki takmlarn, tezgh zerindeki takmlarla ayn zellikte ve ayn istasyonda takl olup olmadna baklmal Takm tutucularn cvatalarnn sklna baklmal parasnn salam ve gnyesinde balandna baklmal paras program altrlmadan nce mutlaka similasyonuna baklmal Programn ilk denenmesinde, takm i parasna adm adm yaklatrlmal Tezgh ilemeye baladnda kapaklar kapatlmal ve ileme bitinceye kadar almamal Tezghtaki ileme bittikten sonra talalar temizlenip yeni para taklmal. Talalar eer hava ile temizleniyor ise mutlaka gzlk kullanlmal Tezgh almasnda bir anormallik olduu zaman hemen acil stop dmesine baslmal ve acil stop dmesine yakn olunmal Tezgh almas bittii zaman, talalar ve tezgh tablas zerindeki soutma svlar temizlenmelidir.

1.1.1. lenecek Parann izimi veya Hazr Para Dosyasnn Almas

lenecek olan paraCAM programnda izilir veya daha nce izilmi ise file mensndan arlarak alr.

1.1.2. CAM Programnn Seimi ve Parann Aktarlmas

Tasarmdan rne giden yoldaki rn evriminde, tasarmcnn rn modelini herhangi bir yntem yardm ile hazrlamas gerekmektedir. Bu aamada harcanan zaman ne kadar aaya ekilirse tasarmn maliyeti o kadar azalm olur. Tasarm; nokta, kenar, yzey, geometrik eleman, l gibi bilgileri kapsar. malat bilgisi iinde ise tezghlar, kesiciler, kesici yolu, toleranslar, ilenecek malzemeler, yzey przll, ileme deikenleri (kesme hz, ilerleme vb.), soutma svs gibi retimle ilgili bilgiler bulunur. Btn bu bilgilerin bir ksmn veya tmn bnyesinde bulunduran IGES, SAT, DIN, TAB, VDA/FS, XBF, ESP, DXF, PDES, STEP gibi standart veri yaplar, grafik sistem standartlar, sistemler aras veri deiiminde sklkla kullanlan grafik standartlardr. AutoCAD programndan iki boyutlu izimlerin CAM ortamna aktarlmas

AutoCAD grafik ekrannda 2B (iki boyutlu) izimi yaplan bir tasarmn CAM programna aktarlmas iin aada belirtilen ilem sras uygulanr: AutoCAD programnda iki boyutlu para izilir. izim tamamlandktan sonra AutoCAD ekranndaki file (dosya) komutu ile save (kaydet) seeneine girilir. ekil 1.1de gsterilmektedir.

ekil 1.1: AutoCAD programnda file (dosya) komutu

CAMe aktarm yaplacak olan dosya Resim1 ismi ile ve DXF (*.dxf) uzantl olarak kaydedilir. ekil 1.2de gsterilmektedir.

ekil 1.2: AutoCAD programnda save (kaydet) ilemi

Kaydetme ileminden sonra AutoCAD program kapatlarak CAM program alr. CAM program ana mensnden file (dosya) komutuna girilerek converters (evirici) seenei seilir. evirici mensnden Autodesk seenei, sonra read file (dosya oku) seenei seilir. ekil 1.3te gsterildii gibi.

ekil 1.3: CAM programnda *.dxf uzantl dosyann almas

Read file (dosya oku) seenei seilince okunacak dosyann konumu belirtilerek dosya seilir ve a dmesine baslr. ekil 1.4te gsterilmektedir.

ekil 1.4: CAM programnda okunacak dosyann almas

Ekrana DWG/DXF Read Parameters mens gelir. Bu menden gerekli dzenlemeler de yaplabilir. OK dmesine baslr. ekil 1.5te gsterildii gibi.

ekil 1.5: DWG/DXF oku parametreler mens

OK dmesine baslnca ekrana delete the current part? (geerli paray sil) sorusu ekrana gelir. Geerli parann silinmesini istemiyorsanz hayr seeneini seiniz. ekil 1.6da bu pencere gsterilmektedir.

ekil 1.6: Geerli sayfay sil sorusu

Eer ekranda herhangi bir ey grnmyorsa klavyeden Alt+F1 tularna basnz. Bylece AutoCAD de izilen iki boyutlu izimi CAM ekrannda grm olacaksnz. AutoCAD programndan boyutlu izimlerin CAM ortamna aktarlmas

AutoCAD grafik ekrannda boyutlu izimi yaplan bir tasarmn CAMe aktarlmas iin aada belirtilen ilem sras uygulanr; AutoCAD programnda boyutlu tasarm izilir. ekil 1.7de gsterilmektedir.

ekil 1.7: AutoCAD programnda izilmi boyutlu tasarm

ki boyutlu tasarmda kaydettiimiz ekilde, Resim2 ismi ile DXF veya DWG uzantl olarak kaydedilir. Daha sonra CAM program alarak srasyla File Converters SAT - Read file komutlarna girilir. ki boyutlu tasarmdan farkl olarak DWG/DXF solid parameters mens ekrana gelir. Gerekli seimler yaplarak OK butonuna baslr. ekil 1.8de gsterilmektedir.

ekil 1.8: DWG/DXF solid parameters mens

Eer ekranda herhangi bir ey grnmyorsa klavyeden Alt+F1 tularna veya ksa yol komutlar alanndan screen-Fit (tam ekran) komutuna baslarak, tasarm ekil 1.9da grld gibi CAM ortamna tanm olur.

ekil 1.9: Tasarmn CAM ekrannda grnm

Solidworks programndan aktarlmas

boyutlu

izimlerin

CAM

ortamna

Solidworks programnda boyutlu izimi yaplan tasarmn CAMe aktarlmas iin aadaki ilem sras uygulanmaldr; Solidworks programnda boyutlu tasarm izilir. ekil 1.10da gsterilmektedir.

ekil 1.10: Solidworks programnda izilmi kalp alt plakas

izimden sonra Solidworks ana ekrannda bulunan file komutu ile save as (farkl kaydet) seeneine girilir. Kayt tr ACIS Files(*.sat) uzantl olarak kaydedilir ve autocad boyutlu aktarmnda olduu gibi CAM programnda alr. Daha ksa olan bir yntem daha vardr. Bu yntemde de Save as mensnde kayt trn IGES(*.igs) yaparak istenilen konuma kaydedilir. ekil 1.11de IGS uzantl kaydetme gsterilmektedir. Kaydettiimiz yerde dosya CAM dosyas grnmn alr. Bu dosyay ift tklayarak, solidworksta oluturduumuz tasarmmz CAM programnda am oluruz. ekil 1.12de tasarmn CAM programnda alm hli grlmektedir.

ekil 1.11: Solidworks programnda IGES uzantsyla kayt

ekil 1.12: Solidworksden IGES uzantsyla CAMe aktarlm tasarm

1.1.3. Ktk (Stok) Sfr ve Referans Noktalarnn Belirlenmesi

Ktk sfr ve referans noktalarn belirlemek iin srasyla aadaki ilemler yaplr: Tasarm CAM ekrannda iken, sras ile main menu (ana men), toolpaths (takm yolu), job setup (i dzenleme) komutu seilir. Bu komut seildii zaman job setup (i dzenleme) mens ekrana gelir (ekil 1.13). Burada job setup (i dzenleme) mens yardm ile i paras tanmlanr. parasnn tanmlanmas, mende istenilen koordinatlar girmekle yaplaca gibi select corners (keleri semek) komutu kullanlarak, fare yardm ile izimin karlkl ke noktalarndan seilerek de gerekletirilebilir. parasn tanmladktan sonra oluturulacak ham parann Z (kalnlk) deerinin girilmesi gerekir. Bu mende ayrca display stock (kt gster) seenei seilmezse ktk ekranda grnmez. Fit screen to stock (kt ekrana uydur) seenei seilirse ekil ve ktk ekran ierisinde grnecek ekilde ayarlanr. Dier kriterler de girildikten sonra OK butonuna baslarak i paras kt oluturulmu olur. ekil 1.13te girilmi ktk lleri grlmektedir.

ekil 1.13: Job setup (i dzenleme) mens

10

paras kt oluturulduktan sonra srasyla, anamen, xfrom, translate, all entities komutlarna girilerek tasarm sol alt kesinden tutularak orijine tanr. Bylece referans noktas ktn sol alt kesi yani orijin olmu olur. ekil 1.14te gsterilmektedir.

ekil 1.14: Referans noktasnn orijine tanmas

1.1.4. leme Yntem ve eidinin (Kaba, Fini, Kontur) Seilmesi

paras kt oluturulduktan sonra ileme yntemi seilir. leme yntemi eitleri aada, ekilleri de ekil 1.15te gsterilmektedir. Countor (profil evresi) : Seilen geometride evresel frezeleme yapar. Drill (delik) : Tasarm zerindeki delikleri aplarna uygun olarak deler. Pocket (cep boaltma) : Bu komut ile izdiimiz profilin ii boaltlr. Face (yzey frezeleme) : izdiimiz profilin yzeyi frezelenir. Surface (3 boyutlu yzey) ileme: Kat nesneler zerindeki boyutlu yzeyler ilenir.

ekil 1.15: leme yntemleri

Kaldrlacak tala miktar fazla ise nce kaba (rough) olarak ilenir, sonra farkl takmla bitirme (finish) ilemi ile temiz bir yzey elde edilebilir. Kaba ilemelerde istenirse son paso finish pasosu yaplarak tek takmla, iki ilem de yaplabilir. 11

1.1.5. lem Yaplacak Yzeylerin Belirlenmesi (Seilmesi)

Pocket (cep boaltma) yntemi ile kalp alt plakasndaki, kesilen erit malzemelerin kt delikleri ileyelim. Sras ile main menu (ana men), toolpaths (takm yolu), pocket (cep boaltma), single (tek), mode komutlar tklanr. ekil 1.16da gsterildii gibi. Boaltlacak cebin evre izgisi seilerek done komutu tklanr. Bylece boaltlacak cebin seim ilemi tamamlanmtr. ekil 1.17de cebin seilmi hli grlmektedir.

ekil 1.16: lem yaplacak yzeyi seme komutlar

ekil 1.17: Boaltlacak cebin seilmi hli

12

1.1.6. Kesici Takmlarn Seilmesi

Kesici takmlarn seilmesindeki ilem sras aadaki gibidir: lenecek ksm seilip done komutu tkland zaman ekrana takm, cep ve ileme parametrelerinin girildii men gelir. Bu mendeki bo alanda farenin sa tuuna basarak, get tool from library (ktphaneden takm arma) veya create new tool (yeni takm olutur) komutlarndan birine girerek cebi ileyecek takm belirleriz. ekil 1.18de yeni takm oluturma gsterilmektedir. Burada create new toolla yeni takm oluturulur. Create new tool tkland zaman ekrana define tool takm tanmlama mens gelir. ekil 1.19da takm tanmlama mens gsterilmektedir. Takm tanmlama mensnden end mill takm tklanr.

ekil 1.18: Takm, cep ve ileme parametrelerinin girildii menu

13

ekil 1.19: Define tool (takm tanmlama) mens

Daha sonra takm llerinin girildii sekme ekrana gelir (ekil 1.20). Bu sekmeden cebi ilemek iin, CNC tezghnda kullanacamz takmn ap ve dier lleri girilir. Burada dikkat edilmesi gereken husus, seilen takm yarapnn, cepteki kenar radyslerinden byk olmamasdr. lenecek olan cebin kenar radysleri 2 mm olduu iin 4 mm apndan daha byk apl takm sememelidir. Eer 4 mmden daha byk apl takm seilirse 2 mm yarapndaki kenar radysleri tam olumaz ve daha byk olur.

ekil 1.20: Define tool (takm tanmlama) mensnn takm lleri sekmesi

14

Takm lleri girildikten sonra takm parametreleri sekmesine geilerek takmn dn yn (CW: saat ibresi yn, CCW: saat ibresinin ters yn), malzemesi (HSS, Carbide, T Coaded, Ceramic) gibi, takmla ilgili deerler girilerek OK tklanr. Bylece kesici takm seilmi olur. ekil 1.21de gsterilmektedir.

ekil 1.21: Define tool (takm tanmlama) mensnn takm parametreleri sekmesi1.1.7.

Operasyon Srasnn Oluturulmas ve zelliklerinin Belirlenmesi

ncelikle operasyonun zelliklerinin belirlenmesi gerekir. Bunun iin pocketing parameters sekmesinden cep parametreleri girilir (ekil 1.22).

15

ekil 1.22: Pocketing parameters (cep parametreleri) sekmesi

( Gvenlik mesafesi ) :Takmn ilemler arasndaki bulunaca aklk mesafesini tanmlar. (Geri ka ): Takmn ilem bittikten sonra geri ekildii kama seviyesini tanmlar. (Kesmeye bala ): Takm hareketini rapid (hzl) moddan , feed ( ilerle ) moduna decei mesafe. ( Yzeydeki paso ): Ham malzeme st yzeyinin Z koordinat deerini belirtir. ( Derinlik): Cep ileme takm yolunun bitirme deerini belirtir. ( Derinlik paso ): lenecek profilin derinliine hangi pasolarda girileceini belirler. Tkladmzda depth cuts mens alr. Buradan her pasodaki derinlik ve son ilem derinlii girilir. ekil 1.23te gsterilmektedir.

16

ekil 1.23: Depth cuts (kesme derinlii) mens

Roughing/finishing parameters sekmesinden takmn tala alma esnasnda izleyecei yol, finish (son ilem) panosu ve mendeki dier deerler belirlenerek tamam butonu tklanr. (ekil 1.24.)

ekil 1.24: Pocket mensndeki roughing/finishing parameters (kaba/fini parametreleri) sekmesi

ekil 1.24teki tamam tklandktan sonra, operations manager (operasyon dzenleme) mens ekrana gelir. Bu menye ana menden toolpaths ardndan operations komutlar tklanarak da ulalabilir. ekil 1.25teki mende iki pocket ve drt drill (cvata delii) olmak zere toplam alt ilem vardr. Bu ilemlerin sras yukardan aaya doru sraland gibidir. lem srasnda deiiklik yapmak istenirse, rnein ikinci sradaki ilemi drdnc sraya almak iin ikinci sradaki ilem klasr farenin sol tuu ile basl tutularak drdnc sradaki klasrn zerine braklr. Bylece ikinci sradaki ilem drdnc sraya, drdnc sradaki ilem de bir ste yani nc sraya kar. Her ilem klasrnn altnda o ilemin parametreleri, takmlar, takm yollar vardr. Bu zellikleri deitirmek iin zerlerini tklayp alan menden, yeni deerleri yazmak ve regen path (yolu yeniden tret) komutu ile de deiikliklerin takm yollarna uyarlanmasn salamak yeterli olacaktr

17

ekil 1.25: Operations manager (operasyon dzenleme) mens

1.1.7. Takm yollarnn Oluturulmas

ekil 1.25teki mende iki adet cep frezeleme ve drt adet delik delme ilemi grlmektedir. Oluan takm yollarn para zerinde grmek iin regen path (yolu yeniden tret) tklanabilir. CAM programlarnda takm yollar otomatik olarak karlr. ekil 1.26da bu takm yollar grlmektedir. Sar renkli izgiler takmn tala almadan hzl ilerledii yolu gsterir. Mavi izgiler de takmn tala alarak ilerledii yolu gsterir.

ekil 1.26: Takm yollarnn ekranda grnm

18

1.1.8. Oluturulan Takm Yollarna Gre NC Kodlarnn retimi (Post Processing)

Main men (ana men)den srasyla NC util (NC yardmc), post proc (son ilemci) ve run komutlar seilir. ekil 1.27de gsterildii gibi. Chande komutuda setiimiz tezgh deitirip, baka bir tezgha gre G kodlarn karr. Run komutu tkland anda bilgisayar G kodlarn reterek programmers file editr (program dosya editr) mensnde gsterir. ekil 1.28de gsterildii gibi.

ekil 1.27: NC kodlarnn retimi (post processing)

ekil 1.28: Programmers file editr (program dosya editr) mens

19

1.1.9. Program Similasyonu

CAM programnda takm yollar oluturulduktan sonra i paramzn kat similasyonu operations manager (operasyon dzenleme) mensndeki verfy komutu ile oluturulur. Similasyon srasnda takmn i parasna arpt yerler krmz renkle gsterilir. Para program tezgha aktarlmadan bu hatalar ilgili parametrelere girilerek dzeltilmelidir. Her programn, tezgha aktarlmadan mutlaka similasyonuna baklmaldr. ekil 1.29da i parasnn similasyonunun bitmi hli grlmektedir.

ekil 1.29: parasnn kat similasyonu

1.1.10.Oluturulan NC Kodlarnn Makineye Aktarlmas

Tezha ait G kodlarn kardktan ve similasyonunu izledikten sonra file (dosya), next men (sonraki men) ve communic (iletmek) komutlarna girilir. ekil 1.30da gsterildii gibi. Communic (iletmek) komutuna girilince communications (iletiimler) mens ekrana gelir. Bu menden gerekli balant ayarlar yaplr ve send (gnder) butonuna baslr (ekil 1.31).

ekil 1.30: NC kodlarnn makineye ktarlmas

20

ekil 1.31: Communications (iletiimler) mens

ekil 1.32: Specify file name to read (dosya isimlerini aka okuyarak belirt) mens

Send (gnder) butonuna baslnca ekrana specify file name to read (dosya isimlerini aka okuyarak belirt) mens gelir. Tezha gnderilecek NC uzantl dosyann konumu belirlenir. Dosyann seiminden sonra a butonuna baslr. ekil 1.32de bu men gsterilmektedir. Tezha gnderilecek dosya seildikten sonra terminal komutu ile retilen kodlar tezgha iletilir. 21

1.1.11. CNC Freze (Dik Ileme) Makinesinde Ileme

CNC dik ileme makinesine aktarlan para program altrlmadan, ilenecek i paras kt ve kesici takmlar gvenli bir ekilde ve programda tanmland gibi balanmaldr. Herhangi bir i balama dzenei aadaki artlar yerine getirmelidir: i sk olarak balamal Takmn almasn engellemeyecek ekilde olmal Hzl olmal ve kolay kullanlmaldr

Geleneksel tezghlarda denenmi, kullanlm bir ok i balama dzenei vardr; mengene, ayna, pens, papular bunlarn en bilinen rnekleridir ve bunlar nmerik kontroll tezghlarda da kullanlmaktadr. Bu i balama dzenekleri, mekanik, hidrolik veya pnomatik olarak alabilir. Mekanik olarak alan balama dzenekleri, i paasnn yklenmesi ve sklmasnda el becerileri gerektirir. Bu nedenle, hidrolik ve pnomatik skma daha ok tercih edilir. paras ileme srasnda hareket etmeyecek ekilde yerletirilmelidir. Mengenelerde i paras sabit enelere kar yerletirilmelidir, bylece herhangi bir ileme srecinde i parasnn hareket etmesi engellenmi olur.

1.2. CNC Tel Erozyon Makinesi

Tel erozyon ile ileme, elektrot olarak bobin eklinde makaraya sarlan iletken telin, srekli olarak yukardan aaya doru ilerletilmesi ve i parasnn da kesme yolu boyunca ilerletilmesi ile yaplr. Tel erozyonda tala, doru akm vurumlu bir g kayna vastasyla oluan elektrik kvlcmlarnn erozyonu ile kaldrlr. Kvlcmlar dielektrik sv ierisinde birbirine yakn yerletirilen tel elektrot ve i paras arasnda oluur. Tel erozyon ile ileme tekniinin stnl, elektrik iletkenlik zelliine sahip her trl malzemenin, sertlik deeri ne olursa olsun ilenebilmesidir. Ayrca kaln malzemelerin ve karmak geometrilerin ilenebilmesine de imkn salamaktadr. zellikle kalp imalatnda kullanm yaygndr. Makine ve kesime bal olarak tolerans 0.01 mmye kadar inebilmektedir. Kesme boluu ise, tel ap ve andrma blgesi (akma bal ~1/2 tel ap) kadardr. Bu nedenle dii ve erkek kalp yapmnda byk kolaylk salar.Bu metotta genellikle elektrot olarak pirin, bakr veya inko kaplamal teller kullanlr. Tel erozyon makineleri ile konikler, kanallar, paraboller, elipsler vb. karmak ekilli paralar kesilebilir. ekil 1.33te Tel erozyon kesme teorisi gsterilmitir.

22

Tel elektrot paras Dielektrik sv Elektrik akm

ekil 1.33: Tel erozyon kesme teorisi

Resim 1.1: Tel erozyon makinesi

1.2.1. CNC Tel Erozyon Makinesinde Gvenli alma Kurallar

CNC tezgh ve sistemlerin dier takm tezghlarna kyasla hayli karmak olduklar grlr. Byle bir yapya sahip tezghlarn gvenlik nlemlerinin de ileri seviyede alnmas gerekmektedir. Bu nlemler operatr, tezgh, kesiciler ve evrede alanlar iin alnr. Alnmas gerekli olan nlemler: Kullanlan elektronik kart, devre ve devre elemanlar zel muhafazalarla korunmaldr. Yazlm olan NC kodlarnda hata yaplmas mmkndr. Ancak bu hatalarn tespiti i paras imalatndan nce yaplmaldr. Bunun iin ilk nce imalatn simlasyonu izlenmelidir. parasnn doru olarak balanp balanmad kontrol edilmelidir. 23



paras balants hava basnc ile yaplyor ise hava basnc yeterli olmaldr. Yeterli deilse operatr uyar mesaj ve yanp snen kla uyarlr. lk para imalat adm adm (step) modunda ve operatr kontrolnde yaplmaldr. parasna uygun tel ve kan tala ortamdan uzaklatracak elektrik geirgenlii olmayan uygun sv seilmelidir. Acil durumlarda acil durdurma butonu (emergency stop) kullanlmaldr. Tezgh izin almadan altrlmamaldr. alrken de yanndan ayrlmamak gerekir. Tezghlarn periyodik bakmlar mutlaka yaplmaldr.

1.2.2. CNC Tel Erozyon Makinesi eitleri

CNC tel erozyon makinesini aada ki gibi snflandrlr: reten firmaya gre Kulland dielektrik svnn hazne ierisinde srekli kalan veya devridaim yapacak ekilde olan makinelere gre Temel eksenlerin (X, Y, Z) kapasitelerine gre Yardmc Eksenlerin (U, V) kapasitelerine gre

1.2.3. CNC Tel Erozyon Makinesinde Kullanlan Kontrol Trleri

ve ilemler kontrol sistemleri aracl ile yerine getirilmektedir. Bilgisayar destei ile servo/step motorlardan elde edilen hareketlerin sevk ve idaresi kontrol sistemleri aracl ile ilem blgesine iletilir. CNC tezghlarnda iki tr kontrol sistemi vardr. Bunlar ksaca: Ak devre kontrol sistemi: Geri beslemeye gerek duyulmadan yaplan kontrol sistemlerine denir. Ak devre kontrol sisteminde kzak hareketi ve hz iin step motor kullanlr. Bu tr kontrol sistemleri daha basit saysal denetimli sistemlerde kullanlmaktadr. Kapal devre kontrol sistemi: Kapal kontrol sistemlerinde AC ve DC servo motorlar kullanlr. Kontrol sistemi motora sinyal gnderir. Motor, hareketi mile ileterek kesiciyi veya tablay hareket ettirir. Tablann istenilen yere gidip gitmedii transdserler (alglayclar) aracl ile kontrol edilir. 24

ekil1.34 bde grlen kapal devre kontrol sistemleri ile ilemlerin ak srasnda yaanlan tm gelimeler kontrol nitesine geri bildirilerek ilemlerin doruluu denetlenir. Yeni gelitirilen kontrol nitelerinde btn bu ksmlar bir btn hlinde yer almaktadr. CNC tel erozyon makinesi imal eden firmalar ya kendi rettikleri kontrol nitelerini ya dal Fanuc gibi kontrol nitesi ve makine reten firmalardan aldklar kontrol nitelerini tezghlarnda kullanrlar. rnein Fanuc kontrol nitesi dnya dal bilgisayarla kontrol edilen birok makinede en ok kullanlan kontrol nitesidir. Brother, Sodick, Charmilles firmalar kendi rettikleri kontrol nitelerini kullanrlar.

ekil 1.34: Kapal ve ak kontrol sistemleri ve elemanlar

1.2.4.CNC Tel Erozyon Makinelerinde Kullanlan Eksenler

CNC tel erozyon tezghlarnda X, Y, Z, ana eksenleri ve U, V yardmc eksenleri olmak zere toplam 5 eksen vardr. X ekseni : Tablann saa sola hareketini salar. Y ekseni : Tablann ileri geri hareketini salar. Z ekseni : Telin yataya dik olan eksenidir. Kesilen para kalnlna gre deiir. U ekseni : Telin X ekseninde kaydrlmasyla oluan eksene U ekseni, kaydrma asna da U as denir. V ekseni : Telin Y ekseninde kaydrlmasyla oluan eksene V ekseni, kaydrma asna da V as denir. ekil 1.35te tel erozyonda kullanlan eksenler gsterilmektedir.

25

ekil 1.35: Tel erozyonda kullanlan eksenler

1.2.5. CNC Tel Erozyon Makinelerinde Kullanlan Programlama eitleri

CNC tel erozyon tezghlar aada belirtilen yollarla programlanabilir: Programc tarafndan elle (MDI) tezgh kontrol nitesi yoluyla CNC tezgh kontrol nitesine uyumlu bir i istasyonu yardmyla CNC tezgh kontrol nitesine uyumlu bir CAD/CAM program yardmyla

1.2.6. CNC Tel Erozyon makinelerinde kullanlan tel eitleri

Tel erozyon tezghlarnda kesici olarak kullanlan tellerde aadaki zelliklerin kesme ilemi zerine etkisi byktr: Elektriksel zellikleri: Telin elektriksel iletkenlii elektron bombardman (elektro-dearj) srasnda meydana gelen arkn iddetini ve oluan yzeyin kalitesini etkiler. Bakr tel IACS (International Annealled Coppern Standart)ye gre % 100 iletken kabul edilmitir. Dier malzemelerin iletkenlikleri bakra gre u ekildedir. MALZEME Alminyum Pirin (63/37) Bakr Pirin Kurun Molibden inko 26 % LETKENLK 63 20 100 8 32 28

Mekaniksel zellikleri: Kullanlan telin en nemli mekaniksel zellikleri; kopma mukavemeti, sertlii ve yzde uzama miktardr. Kopma mukavemeti telin kopmaya kar gsterdii direntir. Kopma mukavemeti en dk olan bakrdr. En yksek olan ise molibdendir.

Geometriksel zellikler: Yksek hassasiyet gerektiren iler, dairesellii dar snrlar ierisinde olan tellerin kullanlmasn gerektirir.

CNC tel erozyon tezghlarnda genellikle tel aplar 0,05 0,4 mm arasnda pirin, molibden ve molibden tel elektrotlar kullanlmaktadr. Isl zellikler: Kullanlan telin erime scakl, s iletim kat says ve buhar basnc ok nemlidir. Yukarda verilen bilgiler nda kullanlacak tel seiminde; telin ap, sertlii, mukavemeti, elektrik iletkenlii, erime noktas ve buhar basnc dikkate alnmaldr. retici firmalar bu faktrleri dikkate alarak ve deneysel olarak hangi artlarda ne tr telin kullanlacan belirlemilerdir. Prospektslerde belirtmilerdir. Tellerin sarl olduklar bobinler zerinde tellerin zelliklerini gsteren kodlar vardr. Genel olarak kullanlan kodlar ve anlamlar aadaki rnekte verilmitir. F K H - 25 G5 1 2 3 4 5 1: retici firmann ba harfi (Furukawa) 2: Malzemesi (B- Pirin, K- Alminyum katkl pirin) 3: Sertlii (H - Sert, A - Yumuak) 4: Tel ap (25/100 = 0,25 mm) 5: Bobine sarl tel arl (G5- 5x9,81 = 49,05 N) Tel seiminde dier dikkat edilmesi gereken zellik de i paras kalnldr. 0,2 mm apnda tel ile 100 mmden daha kaln i paras kesilirse yava besleme oran yznden ok zaman harcanr. 0,4 mm apl bit tel ile 10 mm kalnlnda bir para kesilirse bu da ekonomik olmaz. Aada tel apna gre kesilebilecek para kalnlklar verilmitir.

27

Tel ap 0,10 0,20 0,25 0,30

paras kalnl (mmye kadar) 40 100 200 300

Resim 1.2: Pirin (A) ve inko kaplamal (B) teller

1.2.7. CNC Tel Erozyon Makinesi in Basit Programlarn Yaplmas

CNC tel erozyon makinesinde para program CAM programndan aktarlarak veya kontrol nitesinden elle program yazlarak yaplr. Kontrol nitesinden, koordinatlar ve kodlar girilerek para program yaplabilir. Kesilecek evre koordinatlar kontrol nitesinden, mutlak veya artl llendirmeye gre girilir.

1.2.7.1. CAM Programndan CNC Tel Erozyon Program Yapmak

CAM programnn Wire (tel) ksm altrlr. Kesilecek para CAM ortamnda alr (ekil 1.36)

ekil 1.36: CAM ortamna alnm dii kalp plakas,

28

Xfrom-translate komutuyla orijin, kesimin balayaca yere tanr. Dii plakalarda kesilecek ksmn i ksmna delik alr ve tel bu delikten geirilerek balanr. Daha sonra makine zerindeki ayarlamalarla bu nokta orijin kabul edilir. Job setuptan para kt girilir. Ana menden ekil 1.37de gsterilen srayla single modede kesilecek evre seilerek done tklanr.

ekil 1.37: Kesilecek geometrinin seimi

ekil 1.37deki ilem yapldktan sonra, ekil 1.38deki men ekrana gelir. Burada ileme parametreleri girilerek tamam tklanr.

ekil 1.38: leme parametrelerinin girildii men

29

leme parametreleri girildikten sonra, wirepaths-operations komutlar srasyla tklanarak telin izleyecei yol grlebilir (ekil 1.39A). Verfy yaplarak ilemin simlasyonu grlebilir (ekil 1.39B).

ekil 1.39: Takm yolu (A) ve ileme simlasyonu (B)

Oluturulan takm yollarna gre NC kodlarnn retimi (post processing), main men (ana men)den srasyla NC util, post proc (son ilemci) ve run komutlar seilir. ekil 1.40da gsterildii gibi. Run komutu tkland anda bilgisayar G kodlarn retir. retilen kodlar makineye aktarlarak altrlr.

ekil 1.40: NC kodlarnn retimi (post processing)

1.2.7.2. Kontrol nitesinden Para Program Yapmak

Kontrol nitesinden, koordinatlar ve kodlar girilerek para program yaplabilir. Kesilecek evre koordinatlar kontrol nitesinden, mutlak veya artl llendirmeye gre girilir. Tele a verilecekse genellikle T harfinden sonra a deeri yazlr. rnein: T 0, dik kesim, T 2, iki derece al kesim anlamlarna gelmektedir. Resim 1.41de para programnn kontrol nitesi ekranndaki grnts grlmektedir.

30

ekil 1.41: Para programnn kontrol nitesi ekranndaki grnm

ekil 1.42de ise program yaplm kesme yolu grlmektedir. ekil 1.42 dikkatlice incelendiinde, krmz renkli izgi X, Y eksenlerini, yeil renkli daireler tel deliklerini, pembe renkli dz izgiler de kesilen yolu gstermektedir. Kesme ilemi al yapld iin iteki izgiler parann st ksmndaki kesilen evreyi, dtaki izgiler ise parann alt ksmndaki evreyi gstermektedir. Dz izgiler zerindeki ii bo ok ise telin kesme ynn gstermektedir. Kesik izgiler telin kesilerek azlklarn hzl ilerleyecei yolu gstermektedir. Baz makineler teli kendisi koparp bir sonraki delikten tekrar balayarak birden fazla kesme ilemini seri olarak gerekletirebilmektedir.

ekil 1.42: Kontrol nitesi ekrannda kesme yolunun grnm

31

1 2 15
1

3 11
1

4
paras

5
1

12

13

7 8 1 9

14

10
1-Drc ubuk 2-Yay 3-st plaka 4-Zmba tutucu plaka 5-Bur 6-Dayama Paras 7-Dii kalp gvdesi 8-Bask paras 9-Alt plaka 10-Yay 11-Bkme zmbas 12-Klavuz kolonlar 13-Dii plaka 14-karc ubuk 15-Balama sap

ekil 1.43 Bkme kalb komple resmi

32

1.3.Kalp Alt Grubunu leme

1.3.1. Dii Bkme Plakasn (Zmba ) leme
Dii bkme plakas, bkme zmbas ile birlikte i parasna son eklini veren kalp elemandr. Dii bkme plakasnn zerinde yerletirme elemanlar, dayamalar, balama cvatalar, karc sistem ve elemanlar, varsa bkme eneleri bulunur. Bkme kalb alt grup elemandr. Alt plaka zerine montaj edilir. Para tasarmnn zelliine gre uygun talal retim tezghlar, CNC torna, CNC ileme merkezi, CNC tel erozyon kullanlarak imalat gerekletirilir. Resme uygun olarak imalat yaplan dii bkme plakalarnn sl ilem grmeleri gerekmektedir.
ekil 1.44: Dii kalp plakas

1.3.2. Alt Kalp Plakasn leme

Alt kalp plakalar kalbn pres tablasna balanmasn salayan bkme kalb alt grubu elemandr. Alt plaka zerine dii kalp montaj edilir. karc sistemler klavuz kolonlar ve burlar, balama cvatalar alt plaka zerinde bulunur. Temel imalat tezghlar, CNC ileme merkezleri, matkaplar kullanlarak resme uygun imalat yaplr. Bkme kalb alt plaka kalnlklarnn uygun seilmesi gerekir zira alt plakalar kalbn bkme kuvvetine kar dayanmn artran en nemli elemandr.

ekil 1.45: Alt kalp plakas

1.3.3.Klavuz Kolonlarn leme

Stunlu bkme kalplarnda standart kalp setine ait klavuz stun ve burlar standartlatrlmtr. Klavuz stun ve burlar kalp alt grubu ile st grubunun tam eksende hareket etmesini salayan kalp elemanlardr. Sk sk sklp taklabilen veya uzun sre sklmeyecek ekilde kalplara montaj edilirler. Sertletirilmi ve talanm stun ve burlarn temel imalat tezghlarnda tornalar kullanlarak resme uygun imalat gerekletirilir.

33

ekil 1.46: Klavuz kolonlar

ekil 1.47: Klavuz kolon burlar

1.3.4.karc Sistem ve Elemanlarn leme

Bkme kalplarnda i parasn kalptan karabilmenin deiik yntemleri vardr. Bkme kalplarnda i parasnn dii kalp ierisinde kalma ihtimaline kar kalbn alt grubuna tasarlanan yay, pim, bask paras, karma vidas, saplama vb. elemanlar bulunduran sistemlere karc sistem ve elemanlar denmektedir. karc sistemlerin ok iddetli byk bkme kuvvetlerine maruz kalan elemanlar sertletirme ilemlerine tabi tutulmaldrlar. Standart elemanlarn imalatna gerek yoktur (yaylar, balama civatalar) ancak karc pimler, bask paralar, flanlar, saplamalar temel imalat tezghlarnda resme uygun olarak da yaplabilirler.

ekil 1.48: karc sistem ve elemanlar

34

1.3.5.Dayamalar (Yerletirme Elemanlarn) leme

Dayamalar veya yerletirme elemanlar i parasnn kalp ierisindeki hareketini snrlayan veya durduran kalp elemanlarndandr. Bkme diisinin zerine yerletirilen dayamalar veya yerletirme elemanlar hassas bir ekilde montaj edilmelidirler. Dayamalar pim dayamalar, plaka dayamalar olarak gruplandrabiliriz. Yerletirme mastarlar ise genel olarak i parasnn bkmden nceki anmnn d evresini snrlayacak ekilde tasarlanm kalp paralardr. Temel imalat tezghlar kullanlarak resme uygun olarak imal edilirler. retim kapasitesi yksek, sert, keskin keli malzemeler bklecekse sertletirilmeleri uygun olur.

ekil 1.49: Yerletirme elemanlar

35

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

LEM BASAMAKLARI

NERLER

Bkme plakasn oluturacanz takm eliini seerek dii profilini markalaynz. parasn uygun balama dzenei ile tezgh tablasna balaynz. Paray balarken altlk, gnye ve komparatr Dii bkme plakasn ileyiniz. kullannz. Bkme plakasn ileyecek takm seerek tezgha balaynz. Uygun ilerleme ve devir saysnda bkme plakasn resme uygun olarak ileyiniz. parasn seerek yzeylerini ileyiniz. Alt plakann d llerini gnyesinde ileyiniz. Balama deliklerini plaka zerine markalaynz. Alt kalp plakasn ileyiniz. Matkap ile delikleri deliniz Parmak freze ile balama deliklerini dzeltiniz. Alt plaka yeterli kalnlkta olmaldr unutmaynz. parasna uygun malzeme seimi yapnz. parasn tornaya uygun ekilde balaynz. e uygun kesici seimini yapnz. Paray tornada imalat resmine uygun olarak Klavuz kolonlar ileyiniz. ileyiniz. Klavuz kolonlar sl ilem grdkten sonra talaynz. .Klavuz kolonlar standart kataloglardan seebilirsiniz. parasna uygun malzeme seimi yapnz. parasn tornaya uygun ekilde balaynz. e uygun kesici seimini yapnz. Paray tornada imalat resmine uygun olarak karc sistem ve elemanlarn ileyiniz. ileyiniz. karc sistem ve elemanlarnn bazlarn standart kataloglardan seerek temin edebilirsiniz. retim says fazla ve sert malzemeler bklecekse ckarc elemanlar sl ilem yapmalsnz. parasna uygun malzeme seimi yapnz. Pim dayamalar kullanlacaksa tornaya uygun ekilde balayarak resme gre ileyiniz. Dayamalar (yerletirme elemanlarn) ileyiniz. Yerletirme mastar eklinde paralar kullanlacaksa frezede resme uygun olarak ileyiniz. 36

 Keskin keli sert ve retim says fazla malzeme bklecekse dayamalar sertletiriniz. Dayamalar i parasnn hareketini snrlayan paralardr tasarmnza uygun dayama seimi yapnz.

37

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aadaki lme ve deerlendirmede oktan semeli lme ve deerlendirme kriterleri uygulanmtr. 1. Aadakilerden hangisi AutoCAD programnda kaydet komutudur? A)New B)Open C)Save D)Close Operations manager(operasyon dzenleme) komutu ile hangi ilem yaplmaktadr.? A)Takm yolu oluturulur. B)Kat simlasyon (benzetim) yaplr. C)Takm u deerleri girilir. D)NC kodlar retilir. Aadakilerden hangisi yanltr? A)Main men (ana men) B)Tool paths (takm yolu) C)Job setup (i dzenleme) D)Select corners(yzey frezeleme) Aadakileren hangisi operasyon eidi deildir? A)Countour(profil evresi) B)Drill(delik) C)Pocket(cep boaltma) D)Face (yzey frezeleme) Aadakilerden hangisi tel erozyonda kesme ilemi iin gerekli olmaz? A)Tel elektrot B)Yangn sndrme tp C)Dielektrik sv D)Elektrik akm Aadakilerden hangisi tel erozyon temel eksenlerinden deildir? A)X B)Y C)Z D)W Aadakilerden hangisi karc sistemlerden deildir? A) Dayamalar B)Yaylar C)Alt bask paralar D)Saplamalar 38

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

Aadakilerden hangisi dayamalarn grevidir? A) parasndan tala kaldrmak B) parasn bkmek C) parasnn hareketini snrlamak D) parasn kalptan karmak Aadakilerden hangisi kalp alt grup eleman deildir? A) Dayamalar B) Alt kalp plakas C) Dii bkme plakas D) Zmba tutucu Aadakilerden hangisi alt grup elemandr? A) karc sistem elemanlar B) Bkme zmbas C) Drc sistem elemanlar D) Balama sap

9.

10.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrar inceleyiniz. Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz.

39

RENME FAALYET2 RENME FAALYET- 2

AMA
Bkme kalb st grup paralarn imalat resimlerine uygun ekilde CAD-CAM programlar kullanarak CNC tezghlarda ileyebileceksiniz.

ARATIRMA
Bulduunuz bkme kalbna ait komple ve imalat resimlerini inceleyiniz. Bkme kalb st grup paralarn komple resimden tespit ediniz.

2. KALIP ST GRUBUNU LEME

2.1. Bkme Zmbasn leme
Bkme kalb zmbalar i parasna dii kalp ile birlikte esas eklini veren st grup kalp elemanlarndandr. Bkme zmbalar sl ilem greceinden dolay uygun malzeme seimi yaplmaldr. Bkme zmbas zmba tutucu plakasna uygun bir ekilde montaj edilir. malat resmine uygun olarak talal imalat tezghlar kullanlarak (tornalar, frezeler, matkaplar) yaplrlar. retilecek olan i parasnn hassasiyetine gre CNC tezghlar da kullanlabilir.

ekil 2.1: Bkme zmbas

2.2. Zmba Tutucu Plakasn leme

Zmba tutucu plakas kalp st grubu eleman olup bkme zmbasnn baland paradr. malat eliinden yaplrlar, talal retim tezghlar kullanlarak (torna, freze, matkap, talama tezghlar) yapm resimlerine uygun olarak ilenirler. Bkme zmbalar zmba tutucu plakasna dik olarak balanmaldr. Zmba tutucu plakann zerine kalp st plakas montaj edilir.
ekil 2.2: Zmba tutucu plaka

40

2.3. Kalp st plakasn ileme

Kalp st plakas zmba tutucu plakasnn zerine montaj edilir. Kalp balama sap st plaka zerinde bulunur. Zmba tutucu plaka zerine oluan bask kuvvetini eit ekilde datr. Balama civatalar ve zellikle balama sap delii dik olarak ilenmelidir. Yapm resmine uygun olarak talal imalat tezghlar (torna, freze, matkaplar, talama ) kullanlarak ilenirler.

ekil 2.3: Kalp st plakas

2.4. Klavuz Kolon Burlarn ve Tutucular leme

Klavuz kolon burlar malzemeleri hafif metal alamdr. Bunun nedeni klavuz stunlar ile birlikte altndan anma meydana gelecei iin klavuz stunlarna zarar vermemek ve anma sonras deiiminin kolay olabilmesi iindir. elik olan klavuz burlarnn sl ilemlerinden sonra talanmas gerekir. Standart burlar kataloglardan seilerek kullanlabilir. Klavuz kolon burlar talal imalat tezghlar kullanlarak tornada resme uygun olarak retilirler.

ekil 2.4: Klavuz kolon burlar

41

2.5. Drc Sistem ve Elemanlarn leme

Drc sistem ve elmanlar i parasnn zmba zerinde kalma ihtimali zerine tasarlanm bkme kalb st grup elemanlardr. Standart drc elemanlar kataloglardan kalba uygun olarak seilebilir. Dier paralar talal imalat tezghlar kullanlarak tornada, frezede matkapta yapm resimlerine uygun olarak ilenirler. Drc sistem ve elemanlarnn retim says yksek ve sert malzeme bkme ilerinde kullanlmalar hlinde sertletirilmeleri gerekir.

ekil 2.5: Drc sistem ve elemanlar

2.6. Kalp Balama Sapn leme

Kalp balama saplar standartlatrlmtr. Bkme kalbna ve pres tezghnn balama yuvasna uygun balama sap seilerek ilenirler. Balama saplar bkme kalbnn st plakasna ve arlk merkezine montaj edilmelidir. Talal imalat tezghlar kulanlarak resme uygun olarak tornada ilenirler.

ekil 2.6: Kalp balama sap

42

ekil 2.7: Bkme kalb komplesinin nden kesit grn

43

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

LEM BASAMAKLARI NERLER

Bkme zmbasn oluturacanz takm eliini seerek zmba profilini markalaynz. parasn uygun balama dzenei ile tezgh tablasna balaynz. Bkme zmbasn ileyiniz. Paray balarken altlk, gnye ve komparatr kullannz. Bkme zmbasn ileyecek takm seerek tezgha balaynz. Uygun ilerleme ve devir saysnda zmbalar ileyiniz. parasn seerek yzeylerini ileyiniz. Zmba tutucu plakann d llerini gnyesinde Zmba tutucu plakay ileyiniz. ileyiniz. Bkme zmbas deliklerini plaka zerine markalaynz. Parmak freze ile zmba deliklerini ileyiniz. Alacak vida delii apna gre, zmba tutucu plakasnn drt kesine vida delii merkezlerini markalaynz. Vida yuvalarn anz. Vida delii merkezlerine nokta vurunuz. Noktalanan yerleri vidann di dibi apnda deliniz. Vida deliklerinin balarna hava anz. parasnn yzeylerini ve evresini zmba tutucu plakasna uygun olarak ileyiniz. Alacak cvata deliklerinin merkezlerini markalayarak veya zmba tutucuya alan deliklerden tayarak belirleyiniz. Markalamada, l tamada veya delmede, zmba tutucu ve st plaka deliklerinin ayn eksende olmasna dikkat ediniz. Belirlenen cvata delikleri merkezlerini, kullanlacak cvatann d ap llerinde deliniz. st kalp plakasn ileyiniz. Cvata ba llerine uygun olarak, cvata ba deliklerini deliniz. Cvata ba delikleri, montajda cvata bann st plaka yzeyinde knt oluturmayacak kadar derinlikte olmaldr. Hesaplanan kalp balama sapnn yerini markalaynz. Kullanlacak kalp balama sapndaki vidann di dibi apnda, markalanan yeri deliniz. Deliin iki yzeyine hava anz. 44

 Klavuz kolon burlarn ve tutucular ileyiniz. ve Kalp sapn ileyiniz.

Drc sistem elemanlarn ileyiniz.

Klavuz kolon bur malzemesi seimi yapnz. parasn tornaya uygun ekilde balaynz. e uygun kesici seimi yapnz. e uygun devir says, kesme hzn ayarlaynz. parasn aln tornalama yaparak punta delii deliniz ve delik iini klavuz kolon apnda ileyiniz parasn ters balayarak kesiniz ve tam boyuna gelecek ekilde ileyiniz. elik kolon burlar kullanlacaksa sl ilem yapmalsnz. Klavuz kolon burlar ve tutucular standart kataloglardan seerek hazr kullanabilirsiniz. Drc sistem ve elemanlara ait uygun malzeme seimi yapnz. parasn tornaya uygun ekilde balaynz. e uygun kesici seimi yapnz. Uygun devir says ve kesme hz ayarlaynz. Tasarlam olduunuz drc sistem elemanlarn resme uygun olarak ileyiniz. Baz drc sistem elemanlarn hazr olarak standart kataloglardan seerek kullanabilirsiniz. retim kapasitesi fazla olan sert malzemeler bklecekse drc elemanlarn sl ilem grmelerinde yarar vardr. Kalp sapnn byk ap lsne uygun i parasn tornaya balaynz. Parann aln yzeyini dzeltecek kadar silerek punta delii anz. Paray ayna punta arasna alnz. Kalp sapnn byk apn tornalaynz. Parann u ksmn, alacak vidann d ap llerinde ve para resmindeki vida boyunda tornalaynz. Vida alacak ksmn boyu kalp st plakasndan ksa olmaldr. Para ucuna pah krnz. Kalp sap zerindeki koniklii oluturunuz. Vida alacak uca pafta ile veya tezghta vida anz. Kalp sapnn tam boyu lsnden iki veya milimetre fazla olacak ekilde keski kalemiyle paray kesiniz. Paray ters balayarak tam boyunda tornalaynz.

45

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aadaki lme ve deerlendirmede oktan semeli ve boluk doldurma lme deerlendirme kriterleri uygulanmtr. 1. Aadakilerden hangisi bkme kalb st grup elemandr? A)Dii bkme plakas B)Dayamalar C)Bkme zmbas D)karc sistem ve elemanlar Aadakilerden hangisi klavuz kolon ve burlarnn grevidir? A)Kalp alt ve st grubunun tam eksende hareketini salar. B) parasnn kalptan kmasn salar. C) st plakaya bask kuvveti uygular. D) parasn ortalar. Aadakilerden hangisi drc sistemin grevidir? A) Kalb prese balamak B) Bkme ilemini yapmak C) Zmba tutucuya bask uygulamak D) Zmba zerinde kalan i parasn karmak parasna istenilen ekli veren st grup elemanna .denir. Balama sapnn ve zmba tutucu plakann montaj edildii paraya . denir. Kalplarn ayn eksende denir. hareket etmesini salayan elemanlara

2.

3.

4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.

parasnn zmba zerinden dmesini salayan sisteme .. denir. Kalbn prese baland kalp st grup elemanna.denir. Bkme zmbasnn baland paraya..denir. Kalp balama sap kalbn .merkezinde olmaldr.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrar inceleyiniz. 46

PERFORMANS DE ERLEND RME PERFORMANS DE ERLEND RME

ekilde lleri verilen i parasna ait bkme kalbn drcl ve karcl sistemli olarak tasarlaynz. Bkme kalbna ait tm paralarn yapm resimlerinin CAD ortamnda izimini yapnz. Kalp paralarnn CAM programlarn retiniz ve CNC tezghlarda yapm resimlerine uygun olarak ileyiniz.

47

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

Modlle kazandnz yeterliin llmesi iin herkes ayr bir parann bkme kalbn tasarlayp yapm resimlerini izecektir. Yapm olduunuz tasarma gre paralar ileyeceksiniz. Bunun iin aadaki davranlar srasyla yapmanz gerekmektedir. Cevaplarnzda hayr seenei var ise bir sonraki davrana gemeden, hayr dediiniz davran yapmanz gerekmektedir. Uygulama sonunda retmeniniz tarafndan yaplacak deerlendirme ile modl geip gemeyeceiniz size bildirilecektir.

DEERLENDRME KRTERLER
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 Tasarladnz bkme kalbnn tm paralarnn imalat resimlerini CAD ortamnda izdiniz mi? Kalp paralarna ait CAM programn setiniz mi? Ktk sfr ve referans noktalarn belirlediniz mi? leme yntem ve eidini setiniz mi? lem yaplacak yzeyleri belirlediniz mi? Kesici takmlar setiniz mi ? Operasyon srasn oluturdunuz mu? Takm yolunu oluturdunuz mu? NC kodlarnn retimini yaptnz m? Paralarn simlasyonlarn grdnz m? NC kodlarn ilgili makineye aktardnz m? Dii bkme plakasn ilediniz mi? Alt kalp plakasn ilediniz mi? Klavuz kolonlar ilediniz mi? karc sistem elemanlarn ilediniz mi? Dayamalar(yerletirme elemanlarn )ilediniz mi ? Bkme zmbasn ilediniz mi? Zmba tutucu plakasn ilediniz mi ? Kalp st plakasn ilediniz mi? Klavuz kolon burlarn ve tutucularn ilediniz mi ? Drc sistem ve elemanlarn ilediniz mi? Kalp balama sapn ilediniz mi?

Evet

Hayr

48

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTALARI

RENME FAALYET-1 CEVAP ANAHTARI OKTAN SEMEL TEST
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 C A D A B D A C D A

RENME FAALYET-2 CEVAP ANAHTARI OKTAN SEMEL TEST

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 C A D Bkme zmbas Kalp st plakas Klavuz kolon ve burlar Drc sistem Balama sap Zmba tutucu plaka Arlk

49

KAYNAKA KAYNAKA
ATAMEK Sami, Kesme Kalplar, Bursa, 1977. ERKN Yakup, Uygulamal Sa Metal Kalp Konstrksiyonu, Ankara 1986. FANUC CNC Tel Erozyon Makinesi kullanm kitaplar GLESN Mahmut, Abdlkadir Gll, MasterCAM ile Tasarm ve retim, Ankara, 2004. TZEL Seluk, eviren ve Editr, SolidWorks 2004 Paralar ve Montajlar UZUN brahim, Yakup Erikin, Sa Metal Kalpl,stanbul 1983. http://www.makinakalip.com http://www.makineteknik.com http://www.turkcadcam.net http://www.mastercamturkiye.com

50